ص :2

‫متن کامل همراه با ترجمه مختصرالبصائر شامل احادیث: عالم رجعت، عالم ذر، قضا و قدر ، فضائل و مناقب اهل بیت علیهم السلام

عزالدین حسن بن سلیمان حلی ؛ ‫ترجمه علیرضا زکی زاده رنانی.

ص :3

ص :4

آرزو می کنیم، به صورت کنونی در آمده و ترجمه شده است، امید که مورد رضایت خداوند متعال و حضرات معصومین علیهم السلام قرار گیرد.

مدیریت پژوهشی آستان مقدس کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه علیها السلام در راستای ترویج و تبیین معارف والای قرآن کریم و اهل بیت علیهم السلام اقدام به چاپ این اثر ارزشمند نموده است.

در پایان لازم می دانم با سپاس به درگاه الهی از عنایت تولیت محترم آستان مقدس حضرت آیت الله سید محمد سعیدی دام عزّه العالی و نایب التولیه معزّز تشکر و از همه محققان، پژوهشگران و همکاران محترم در امور چاپ و طبع آثار قدردانی نمایم.

مدیریت پژوهشی

آستان مقدّس

ص:6

7 - ملاقات با امام حسن عسکری علیه السلام 27

الف) مخالفین این دیدار 28

ب) موافقین این دیدار 29

8 - وفات 30

فصل دوّم: شرح حال حسن بن سلیمان حلّی

1 - نام 31

2 - ولادت 31

3 - اساتید 31

3/1. محمد بن جمال الدین عاملی، مشهور به شهید اوّل 31

3/2. سید بهاء الدین، عبدالکریم نیلی نجفی 32

3/3. شیخ محمّد بن ابراهیم مطار آبادی 33

3/4. رضی الدین علی 33

4 - شاگردان 33

4/1. شیخ حسین بن محمّد بن حسن حمویانی 33

4/2. سید تاج الدین عبدالحمید بن احمد بن علی هاشمی زینی 33

5 - تألیفات 34

5/1 - إزاحة الریبة عن حکم صلاة الجمعة فی زمن الغیبة 34

5/2 - المحتضر فی إثبات حضور النبی و الأئمّه علیهم السلام عند المحتضر 34

5/3 - رسالة فی أفضلیة الأئمة علی الأنبیاء و الملائکة 34

5/4 - مختصر [یا منتخب] بصائر الدرجات 35

5/5 - کتاب الرجعة و الردّ علی أهل البدعة 35

5/6 - رسالة أحادیث الذرّ 35

6 - سخن بزرگان در مورد مؤلّف 35

ص:8

7 - وفات 36

فصل سوّم: بیان کتاب

1 - انتساب کتاب 37

نظر مرحوم افندی دربارۀ بصائر سعد اشعری 39

پاسخ 39

جمع بندی 41

توهّم یک اصل و دو بصائر الدرجات 43

پاسخ 44

2 - عنوان کتاب 45

3 - موضوع 46

4 - نسخ خطی کتاب 46

خاتمه

1 - جهت استفادۀ بهتر کتاب 47

2 - تشکر و سپاسگزاری 48

بخش دوّم: متن کتاب

روایاتی در فضائل اهل بیت علیهم السلام 51

در رجعت و حالات آن و آنچه در مورد آن روایت شده 99

روایات رجعت از غیر طریق سعد اشعری 143

دربارۀ مردان اعراف 215

فضائل اهل بیت علیهم السلام وآنچه از قرآن کریم دربارۀ ایشان آمده است 229

آنچه در باب فرمانبرداری شیعیان از اهل بیت علیهم السلام بیان شده است 277

در احادیث گوناگون و نامۀ امام صادق علیه السلام به مفضّل بن عمر 299

ص:9

در ویژگی های اهل بیت علیهم السلام و آنچه خداوند متعال ایشان را بدان خاطر برتری داده است 331

آنچه دربارۀ فرمانبرداری از اهل بیت علیهم السلام نقل شده و در مورد کسی که ایشان را رد نموده یا انکار نماید 337

رازداری سخنان اهل بیت علیهم السلام و انتشار آن 359

روایات رازداری سخنان اهل بیت علیهم السلام از غیر طریق سعد اشعری 385

در مورد این که روایات اهل بیت علیهم السلام بسیار دشوار است 437

روایات قضاء و قدَر 463

روایات باب اراده و این که اراده از صفات فعل الهی است 491

روایات عالم ذَر 521

تتمۀ آنچه از روایات رجعت بیان شد 599

تتمۀ آنچه از روایات عالم ذَر بیان شد 715

کتابنامه 759

ص:10

ص:12

- احمد بن محمد بن خالد برقی

- احمد بن محمّد بن عیسی اشعری

- أحمد بن محمد بن مطهر

- أحمد بن هلال

- أیوب بن نوح نخعی

- جمیل بن صالح

- حسن بن حسن أفطس

- حسن بن حسین اللؤلؤی

- حسن بن ظریف

- حسن بن علی بن ابراهیم بن محمّد همذانی

- حسن بن علی بن عبدالله بن مغیره

- حسن بن علی بن فضّال

- حسن بن موسی الخشّاب

- حسن بن نضر

- حسین بن بندار صرمی

- حسین بن عبیدالله سهل قمی

- حسین بن علی زیتونی

- حسین بن عمر بن یزید

- حسین بن یزید نوفلی

- حمّاد بن عثمان

- حمزة بن یعلی

ص:15

- سلمة بن الخطّاب

- سندی بن محمد بزّاز

- عباد بن سلیمان

- عباس بن معروف

- عبّاس تَرقُفی

- عبد الله بن جعفر حمیری

- علی بن الحکم

- علی بن مهزیار اهوازی

- عمران بن موسی

- عمرو بن عثمان

- فضل بن عامر

- فضل بن غانم

- قاسم بن محمد اصبهانی

- محمّد بن أبی الصهبان

- محمّد بن إسماعیل بن بزیع

- محمّد بن الحسین ابو الخطّاب

- محمّد بن خالد طیالسی

- محمّد بن عبد الجبار

- محمّد بن عبد الحمید

- محمّد بن عبد الله رازی

- محمّد بن عمر بن سعید أبی جعفر

ص:16

- محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

- محمد بن ولید خزّاز

- معاویة بن حکیم

- موسی بن عمر بن یزید

- هارون بن مسلم

- هیثم بن أبی مسروق نهدی

- یعقوب بن یزید

او استاد شیخ صدوق بود و دانشمندانی چون تَلَّعُکْبَری و غضائری از او حدیث نقل کرده اند.

در وسائل الشیعة، حدود 30 روایت از او از استادش سعد نقل شده است.(1)

4 - احمد بن محمّد بن عیسی اشعری قمی

اگرچه وی جزو مشایخ سعد است ولی روایاتی را نیز از سعد نقل نموده است.(2)

5 - احمد بن مسرور(3)

6 - جعفر بن محمّد بن قولویه قمی(4)

استاد شیخ مفید و راوی موثق و در فقه و حدیث از بزرگان شیعه بود. درباره او گفته اند: «اگر مردم به فقاهت و علم توصیف شوند، او برتر از همۀ آن هاست». کامل الزیارات از جمله آثار اوست.

7 - حسین بن حسن بن بندار - حسین بن حسن قمی(5)

8 - علی بن الحسین بن بابویه قمی (پدر شیخ صدوق)

روایات او از سعد به بیش از 257 مورد می رسد.(6)

9 - علی بن عبدالله ورّاق رازی(7)

وی یکی از مشایخ صدوق نیز می باشد.

ص:18

10 - علی بن محمّد بن قولویه

برادر جعفر بن محمّد بن قولویه، صاحب کامل الزیارات؛ در این کتاب، روایاتی را از طریق برادرش از سعد نقل نموده است.(1)

11 - علی بن محمّد علّان کلینی

در الکافی، یک روایت از طریق او از سعد نقل شده است.(2)

- علی بن محمّد قزوینی(3)

- محمّد بن حسن بن احمد بن ولید(4)

یکی از مشایخ مهم و چهره های سرشناس در قم و استاد شیخ صدوق رحمه الله. ایشان در مجموع حدود 299 روایت از سعد نقل نموده است.

- محمّد بن جعفر اسدی کوفی - محمّد بن ابی عبدالله الأسدی

در التهذیب شیخ، چهار روایت از طریق او از سعد نقل شده است.(5)

- محمّد بن قولویه(6)

پدر جعفر، صاحب کامل الزیارات.

- محمّد بن موسی بن متوکّل(7)

- محمّد بن یحیی العطّار

ص:19

یکی از مشایخ مهم مرحوم کلینی. وی حدود یازده روایت از سعد نقل کرده است.(1)

مختصری از ادله و دیدگاه های هر فرقه و گاهی نقد آن - و مختصر بصائر الدرجات (همین کتاب)، بقیۀ آثار وی در طول زمان از بین رفته و به دست ما نرسیده است. در مورد آثار فقهی سعد بن عبدالله، گرچه بسیاری از احادیث وی مورد روایت قرار گرفتند ولیکن می توان احتمال داد که شهرت و اعتبار کتاب الکافی در این زمینه بی تأثیر نبوده است، چه آن که گسترۀ روایات الکافی از قم گذشته و به بغداد رسیده و اکثر بلاد شیعه نشین را پوشش داد ولیکن در مورد سعد اشعری که محدّثی قمی بود، آثارش چنین گستره ای را نداشت و لذا در طول زمان از بین رفتند.

کتب سعد در موضوعات مختلف عبارتند از:(1)

- کتاب النوادر

- کتاب المنتخبات(1)

این کتاب توسط شیخ حسن بن سلیمان حلّی، شاگرد شهید اوّل، تلخیص و با نام «مختصر البصائر» چاپ شده است (همین کتاب حاضر).

- کتاب الضیاء فی الردّ علی المحمدیة و الجعفریة(1)

کتاب احتجاج الشیعة علی زید بن ثابت فی الفرائض

- کتاب الرد علی المجبّرة

- کتاب فرق الشیعة(2)

- کتاب فضل النبی صلی الله علیه و آله و سلم

- کتاب فضل ابی طالب و عبد المطلب و ابی النبی(3)

- کتاب الاستطاعة

- کتاب مثالب هشام و یونس

- کتاب مقالات الإمامیة

- کتاب مناقب الشیعة

- کتاب فضل الدّعاء و الذّکر

- کتاب قیام اللیل

- کتاب المزار

سعد اشعری از اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام و معاصر آن حضرت بود، امّا این که از یاران امام علیه السلام (و این که مستقیم از امام روایت کند) را آگاهی ندارم.

شاید به همین دلیل نام سعد را در ردیف کسانی که از امامان معصوم علیهم السلام روایت نقل نکرده اند، آورده است.(1)

سید بن طاوس در الإقبال، ادّعای اجماع و اتّفاق بر مورد اعتماد بودن و عدالت سعد را دارد و گوید:

اخبرنا جماعة باسنادهم إلی سعد بن عبد اللّه من کتاب فضل الدعاء المتّفق علی ثقته و فضله و عدالته.(2)

1. آیت الله خویی در معجم رجال الحدیث:

به راستی که ابن داود نام سعد بن عبدالله ابی خلف اشعری قمی را در دو جا ذکر نموده و این از آن چیزهایی است که هیچ وجه [محتملی] برای آن شناخته نمی شود، چرا که سعد بن عبدالله از کسانی است که هیچ کلام و اشکالی در وثاقتش نیست.(1)

2. علامۀ مامقانی در تنقیح المقال:

یا سبحان ما دعاه إلی عدّ الرجل فی الضعفاء مع أنّه لا خلاف و لا ریب بین أثبات هذا الفن فی وثاقة الرجل و عدالته و جلالته و غزارة علمه، و إن کان الحامل له علی ذلک تضعیف بعض الأصحاب لقائه بالإمام العسکری علیه السلام کما حکاه النجاشی فهو أعجب، ضرورة أنّ عدم لقائه الإمام العسکری علیه السلام و هما فی بلدین متباعدین لا یقتضی جرحا فیه و لا طعناً.(2)

اسحاق اشعری به سمت قم بر می گردند که در سه فرسخی حلوان (سر پل ذهاب فعلی) احمد بن اسحاق از دنیا می رود.

اصل این دیدار و مسائل حاشیه ای آن، از سوی دانشمندان رجال و حدیث مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

می کردند، فرزند خویش را سرگرم می کردند تا او را از نوشتن باز ندارد، این حکایت از بچۀ ممیز قبیح است چه رسد به کسی که دانای به نهان است و مسائل مشکل را پاسخ می دهد.

3 - حکایت وفات احمد بن اسحاق در زمان امام عسکری علیه السلام، در حالی که او تا بعد از امام عسکری علیه السلام زنده بود.

4 - [چه بسا نجاشی اشتباه کرده است چون] نجاشی در ترجمۀ سعد بن عبدالله می گوید که ابوالقاسم بن قولویه فقط دو حدیث از حدیث شنیده است و در ترجمۀ جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه أبی القاسم می گوید: او فقط چهار حدیث شنیده است و به نوعی تناقض در این نقل اوست.

5 - همین روایت را شیخ صدوق در الأمالی خویش، مجلس 63، حدیث 1 بدون واسطه از سعد نقل کرده و این امر ممکن نیست چون شیخ صدوق بعد از سعد به دنیا آمده است.

2 - متن حدیث حاوی استدلال های محکمی دربارۀ اصل ولایت که پاسخ های موجود در آن، برگرفته از علوم غیبی است.

3 - بازی کردن آن طفل در دامان پدر چیز بعیدی نیست.

4 - ممکن است رحلت احمد بن اسحاق را تحریف شده بدانیم ولی با توجّه به حیات سعد تا انتهای قرن سوّم، و قراین موجود بر حیات احمد بن اسحاق تا بخشی از دوران سفارت دوّمین نائب خاص امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، امکان دارد پس از این سفر، سعد و احمد سفر مشترک دیگری به سامراء داشته و در بازگشت از آن سفر، احمد بن اسحاق در سه فرسخی حلوان (سر پل ذهاب فعلی) رحلت کرده باشد.

به هر حال صحّت یا عدم صحّت این نقل، لطمه ای بر جایگاه و وثاقت سعد بن عبدالله اشعری وارد نمی سازد و عظمت وی مورد انکار هیچ کس نیست.

از جملۀ کتب او می توان به: لمعه دمشقیه(1) ، الذکری، الدروس، المزار، الأربعون حدیثا، رساله عقیدة محمّد بن مکّی و... اشاره نمود. او با آنکه در اثر فشار سنّی ها بسیار تقیه می نمود و به صورت آشکار اظهار تشیع نمی کرد با وجود این، قاضی بزرگ شام، عباد بن الجماعة نسبت به آن عالم ربّانی حسادت ورزید و در نزد والی شام (بیدمر) از آن فقیه عالی قدر سعایت نموده و با تهمت تشیع چنین عالم فقیهی را گرفتار نمود. بعد از یک سال که در زندان عذابش دادند در 9 یا 19 جمادی الاوّل سال 786 هجری به فتوای دو قاضی بزرگ سنّی یعنی ابن الجماعة شافعی و برهان الدین مالکی، در شهر دمشق نخست او را با شمشیر کشتند و بعد از آن، بدنش را دار زدند و سپس به تحریک آن ها به نام اینکه شیعۀ مشرکی بالای دار است عوام مردم بدنش را در بالای دار سنگسار نمودند آنگاه بدنش را از دار فرود آورده آتش زده و خاکسترش را بر باد دادند.(2)

شیخ حسن اجازه ای از ایشان به تاریخ 12 شعبان 757 قمری دارد.

این منصب ارزش معنوی بالایی داشته و به بزرگترین فرد از خاندان سادات از حیث علم و تقوا و دیانت تعلق می گرفته است.

از جمله کتب او می توان به: منتخب الأنوار المضیئة، کتاب الرجال، الإنصاف فی الرد علی صاحب الکشاف، إیضاح المصباح لأهل الفلاح (شرح مصباح صغیر شیخ طوسی)، سرور أهل الإیمان فی علامات ظهور صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، الأنوار الإلهیة فی الحکمة الشرعیة اشاره نمود.(1)

بن عبد الحمید الحسینی و أمثالهما، و هو محدث جلیل و فقیه نبیه.

و قد وجدت بخط الشیخ محمد بن علی بن حسن الجباعی تلمیذ ابن فهد أن الحسن بن راشد قال فی وصف هذا الشیخ الصالح العابد الزاهد عز الدین... ما صورته: الشیخ حسن بن سلیمان بن محمد بن خالد الحلی، فاضل فقیه کان من اجلّاء تلامیذ الشهید الأول و یروی عنه إجازة و معاصر لأحمد بن فهد الحلی و اجازه الشهید إجازة طویلة.(1)

- مرحوم شیخ حرّ عاملی در أمل الآمل گوید:

الحسن بن سلیمان بن خالد الحلّی فاضلٌ فقیه.(2)

3 - بصائر الدرجات که نویسندۀ آن سعد بن عبدالله ابی خلف اشعری قمی (متوفّای 299 ق) است. بنابر گفتۀ شیخ طوسی این کتاب در چهار جزء دربارۀ فضائل و مناقب ائمّۀ معصومین علیهم السلام نگاشته شده است.(1)

به جز تلخیصی از این کتاب با عنوان مختصر البصائر (کتاب حاضر) که به وسیله شیخ حسن بن سلیمان حلی، از علمای شیعی قرن هشتم قمری و شاگرد شهید اوّل، نوشته شده چیزی از این کتاب باقی نمانده است.(2)

البته بخشی از آنچه در مختصر البصائر آمده، افزوده های حسن بن سلیمان حلی است که وی نیز در ابتدای باب ها تذکّر داده است که آن ها را از طریق دیگری غیر از اشعری نقل کرده است، مانند احادیث باب رجعت که بعد از نقل صد روایت از طریق سعد می گوید:

یقول العبد الضعیف الفقیر إلی ربّه الغنی حسن بن سلیمان: إنّی قد رویت فی معنی الرجعة أحادیث من غیر طریق سعد بن عبد اللّه فأنا مثبتها فی هذه الأوراق، ثمّ أرجع إلی ما رواه سعد بن عبد اللّه فی کتاب مختصر البصائر.

و آنگاه 45 حدیث را از طریق غیر سعد بن عبدالله ذکر می کند.(3)

یا بعد از اتمام بخش نخست کتاب(4) که مربوط به نقل روایات بصائر الدرجات اشعری است و 312 روایت را در این بخش ذکر می کند، بعد از آن تا پایان کتاب،

ص:38

حدود 268 روایت را از کتب دیگر نقل می نماید که از جملۀ آن کتب، بصائر الدرجات محمّد بن حسن صفّار است و خود حسن بن سلیمان بدین امر تصریح دارد و در ابتدای نقل روایات بصائر صفّار می گوید:

و من کتاب محمّد بن الحسن الصفّار الموسوم ب - «بصائر الدرجات».(1)

مجموع روایاتی که در مختصر البصائر آمده 580 روایت است و سلسله اسناد همه روایات نیز ذکر شده است.

توسط شیخ حسن بوده و برای صفّار هم بصائر دیگری بوده است.(1)

و علامه آقابزرگ تهرانی علاوه بر سخن بالا گوید:

«منشأ اشتباه میرزا عبدالله افندی به کلام شیخ حسن بن سلیمان در آغاز إثبات الرجعه برمی گردد که گوید: «یقول العبد الضعیف الفقیر إلی ربّه الغنی حسن بن سلیمان: إنّی قد رویت فی معنی الرجعة أحادیث من غیر طریق سعد بن عبد اللّه فأنا مثبتها فی هذه الأوراق، ثمّ أرجع إلی ما رواه سعد بن عبد اللّه فی کتاب مختصر البصائر».

ومرحوم افندی «أرجع» را به صیغۀ متکلّم خوانده که بنابر آن حسن بن سلیمان بعد از ذکر روایات غیر اشعری در این کتاب مختصر، دوباره باید روایات سعد را ذکر می کرد در حالی که چنین نیست و او هیچ روایت دیگری از سعد نقل نمی کند».(2)

ولیکن کلام آقابزرگ تهرانی قابل منقاشه است:

این که حسن بن سلیمان حلّی می گوید: «من در معنای رجعت احادیث دیگری از غیر طریق سعد اشعری در این نوشتار نقل می کنم و سپس به طریق سعد در مختصر البصائر بر می گردم» معنایش این است که من بعد از نقل احادیث از غیر طریق سعد اشعری در باب رجعت، دوباره به نقل روایی از سعد در ابواب دیگر می پردازم، نه این که هیچ روایتی دیگر از او نقل نمی کنم. همچنان که با مراجعه به کتاب این امر کاملاً قابل مشاهده است، او پس از نقل احادیث باب رجعت، هفت باب دیگر را برشمرده و حدود 207 روایت از سعد اشعری نقل می نماید.

ص:40

2 - به نظر می رسد ابهام در دو مسأله وجود دارد:

یکی این که آیا مختصر البصائر شیخ حسن از مختصر البصائر سعد اشعری گرفته شده است. در این باره عقیده بسیاری بر همین است و در دو جای مختصر البصائر شیخ حسن نیز این مطلب ذکر شده است. یکی در مقدّمۀ کتاب که گوید: «نقلت من کتاب مختصر البصائر تألیف سعد بن عبد اللّه بن أبی خلف القمّی رحمه اللّه» و دیگری در صفحه 30 (از چاپ نجف).

و بحث دیگر (و عمده اشکال و ابهام و اصل حرف در همین است) که آیا سعد اشعری مختصر البصائر را از روی بصائر خودش نوشته یا از روی بصائر دیگری. و این مسأله ای است که نمی توان به سادگی آن را حل کرد.

«انتخبه الشیخ الفاضل الحسن بن سلیمان بن خالد، تلمیذ الشهید».(1)

3. مرحوم شیخ حرّ عاملی در کتاب دیگر خود به نام: «الإیقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة»، چنین تعبیری دارد:

ما رواه الحسن بن سلیمان بن خالد القمی فی رسالته نقلاً من کتاب مختصر البصائر لسعد بن عبدالله.(2)

4 - با مقایسۀ آماری گرفته شده میان بصائر الدرجات صفّار و مختصر البصائر شیخ حسن، می توان احتمال داد که سعد اشعری مختصر البصائر را از بصائر صفّار گرفته است؛ چون بسیاری از احادیث مختصر البصائر در بصائر صفّار وجود دارد. ولی این در حدّ یک احتمال است و در حقیقت، ابهام همچنان در مورد این مسأله وجود دارد.

نمونه های آماری گرفته شده با استفاده از دو کتاب: بصائر الدرجات (چاپ کتابخانه آیت الله مرعشی در قم) و کتاب مختصر البصائر (چاپ مؤسسه نشر اسلامی قم) بدین شرح است:

- در مختصر البصائر قبل از شروع باب رجعت، 54 روایت نقل شده که فقط هشت حدیث آن [احادیث: 26 و 29 (با یک مضمون)، 33، 37، 47، 48، 53 و 55] در بصائر صفّار نیامده است.

- در باب رجعت مختصر البصائر(3) که شامل دو گونه احادیث می باشد:

نخست روایاتی که از طریق سعد اشعری نقل شده [احادیث 55 تا 100 کتاب] و دیگری روایات غیر از طریق سعد [احادیث 101 تا 146 کتاب]. در این باب فقط یک

ص:42

روایت آن [حدیث 100] در بصائر الدرجات آمده است.

- در باب بعدی با عنوان: «فی رجال أعراف» که شامل 13 روایت است، به جز حدیث ششم آن، بقیۀ احادیث آن در بصائر الدرجات آمده است.

- در باب «فضل الأئمّه» که شامل 48 روایت است، به جز دو حدیث [46 و 48]، بقیۀ احادیث آن در بصائر الدرجات آمده است.

- در باب «ما جاء فی التسلیم» که شامل 36 روایت است، به جز چهار حدیث [احادیث: 29-31 و 36]، بقیۀ احادیث آن در بصائر الدرجات آمده است.

- در باب «فی نوادر مختلفه و کتاب أبی عبد الله علیه السلام إلی المفضل بن عمر» که شامل 5 روایت است، تمام احادیث آن بعینه در بصائر الدرجات آمده است.

- در باب «ما جاء فی التسلیم لما جاء عنهم و فی من ردّه و أنکره»، که شامل 23 روایت است، به جز 17 حدیث [احادیث: 1-2، 4-9، 11-15، 19-22]، بقیۀ احادیث آن در بصائر الدرجات آمده است.

- در باب «فی کتمان الحدیث» که شامل 43 روایت است، به جز 30 حدیث [احادیث: 1، 3، 5-14، 16-25، 27-34]، بقیۀ احادیث آن در بصائر الدرجات آمده است.

است.(1)

و اگر مراد از اصل، همان کتاب [و نسخۀ اصلی دیگر] باشد، این دو عالم دینی: یا می بایست نام کتاب را در نوشته های خود ذکر می کردند، همان گونه که دأب و روش تمام عالمان دینی شیعه چنین است؛ یا طریق خود به این کتاب را بیان می کردند، در حالی در کتب یاد شده هیچ یک از این موارد یافت نمی شود.

2. در بصائر سعد اشعری، روایات مربوط به عالم رجعت فراوان دیده می شود در حالی که در بصائر صفّار چنین روایاتی وجود ندارد. آیا اگر آن ها کتاب خود را بر اساس آن اصل نوشته اند، و هر دو هم در باب فضائل و مناقب می باشد(1) ، نباید از این گونه روایات در کتاب هر دو نفر آن ها موجود می بود.

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ * وَ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ

أَحَادِیثٌ فِی فَضَائِلِ أَهْلَ الْبَیتِ علیهم السلام(1)

نَقَلْتُ مِنْ کِتَابِ مُخْتَصَرُ الْبَصَائِرِ تَأْلِیفِ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِی خَلَفِ الْقُمِّی رحمه الله.

[1] 1 - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ أَوْ غَیْرِهِ ، عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ ، عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ ، عَنْ جُعَیْدٍ الْهَمْدَانِیِ : - وَ کَانَ جُعَیْدٌ مِمَّنْ خَرَجَ مَعَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام فَقُتِلَ (2)بِکَرْبَلَاءَ - قَالَ : قُلْتُ لِلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام: بِأَیِّ حُکْمٍ تَحْکُمُونَ ؟ قَالَ : «یَا جُعَیْدُ بِحُکْمِ آلِ دَاوُدَ، فَإِذَا أَعْیَیْنَا عَنْ شَیْ ءٍ تَلَقَّانَا بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ ».(3)

[2] 2 - مُوسَی بْنُ جَعْفَرِ بْنِ وَهْبٍ الْبَغْدَادِیُّ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ قَالَ : حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ، عَنْ أَبِیهِ قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: إِنَّ النَّاسَ یَزْعُمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَجَّهَ عَلِیّاً علیه السلام إِلَی الْیَمَنِ لِیَقْضِیَ بَیْنَهُمْ ، فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: «فَمَا وَرَدَتْ عَلَیَّ قَضِیَّةٌ إِلَّا حَکَمْتُ فِیهَا بِحُکْمِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حُکْمِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم» فَقَالَ : «صَدَقُوا».

فَقُلْتُ : وَ کَیْفَ ذَاکَ وَ لَمْ یَکُنْ أُنْزِلَ الْقُرْآنُ کُلُّهُ ، وَ قَدْ کَانَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم غَائِباً عَنْهُ ؟ فَقَالَ : «کَانَ یَتَلَقَّاهُ بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ ».(4)

ص:50

به نام خدایی که رحمتش بی اندازه است و مهربانی اش همیشگی

و سپاس مخصوص اوست

روایاتی در فضائل اهل بیت علیهم السلام

از کتاب مختصر البصائر سعد بن عبدالله بن ابی خلف قمی نقل کرده ام.

[1] 1 - جُعَید همْدانی - که از جملۀ کسانی بود که همراه امام حسین علیه السلام خارج شد و در کربلا به شهادت رسید (1)- گوید: به امام حسین علیه السلام عرض کردم: چگونه (میان مردم) حکم می کنید؟ حضرت فرمود: «ای جعید! به حکم آل داود، اگر از چیزی (حکمی یا واقعه ای) درمانده شدیم (و اطّلاعی نداشتیم) روح القدس آن را به ما رسانده (و در جریان می گذارد)».(2)

[2] 2 - عبدالعزیز گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: (برخی از) مردم عقیده دارند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم علی علیه السلام را به یمن فرستاد تا بین مردم قضاوت کند و علی علیه السلام فرمود: موردی پیش نیامد مگر این که در بارۀ آن به حکم خدا و حکم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم قضاوت نمودم. حضرت صادق علیه السلام فرمود: صحیح است».

گفتم: چگونه ممکن است با اینکه هنوز تمام قرآن نازل نشده بود و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیز در آنجا حضور نداشت ؟

فرمود: «روح القدس به او می رساند (و او را در جریان می گذاشت)».

ص:51

[3] 3 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ سَعِیدٍ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ حَرِیشٍ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام، قَالَ : «قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ علیه السلام: إِنَّ الْأَوْصِیَاءَ علیهم السلام مُحَدَّثُونَ یُحَدِّثُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا یَرَوْنَهُ ، وَ کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَعْرِضُ عَلَی رُوحِ الْقُدُسِ مَا یُسْأَلُ عَنْهُ ، فَیُوجِسُ فِی نَفْسِهِ أَنْ قَدْ أَصَبْتَ الْجَوَابَ ، فَیُخْبِرُ بِهِ فَیَکُونُ کَمَا قَالَ ».(1)

[4] 4 - إِسْمَاعِیلُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیُّ ، قَالَ : حَدَّثَنِی أَبُو الْفَضْلِ عَبْدُ اللهِ بْنُ إِدْرِیسَ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنْ عِلْمِ الْإِمَامِ بِمَا فِی أَقْطَارِ الْأَرْضِ وَ هُوَ فِی بَیْتِهِ مُرْخًی عَلَیْهِ سِتْرُهُ ؟ فَقَالَ : «یَا مُفَضَّلُ إِنَّ اللهَ تَعَالَی جَعَلَ فِی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم خَمْسَةَ أَرْوَاحٍ : رُوحَ الْحَیَاةِ وَ بِهَا دَبَّ وَ دَرَجَ ، وَ رُوحَ الْقُوَّةِ فَبِهَا نَهَضَ وَ جَاهَدَ عَدُوَّهُ ، وَ رُوحَ الشَّهْوَةِ فَبِهَا أَکَلَ وَ شَرِبَ وَ أَتَی النِّسَاءَ مِنَ الْحَلَالِ ، وَ رُوحَ الْإِیمَانِ فَبِهَا آمَنَ (2) وَ عَدَلَ ، وَ رُوحَ الْقُدُسِ فَبِهَا حَمَلَ النُّبُوَّةَ . وَ لَمَّا قُبِضَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم انْتَقَلَ رُوحُ الْقُدُسِ فَصَارَ فِی الْإِمَامِ علیه السلام، وَ رُوحُ الْقُدُسِ لَا یَنَامُ وَ لَا یَغْفُلُ وَ لَا یَلْهُو وَ لَا یَسْهُو، وَ الْأَرْبَعَةُ الْأَرْوَاحِ تَنَامُ وَ تَلْهُووَ تَسْهُو، وَ بِرُوحِ الْقُدُسِ کَانَ یَرَی مَا فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا وَ بَرِّهَا وَ بَحْرِهَا». قُلْتُ : جُعِلْتُ فِدَاکَ یَتَنَاوَلُ الْإِمَامُ مَا بِبَغْدَادَ بِیَدِهِ ؟ قَالَ : «نَعَمْ ، وَ مَا دُونَ الْعَرْشِ ».(3)

[5] 5 - مُوسَی بْنُ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ الصَّیْقَلُ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ ، عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْأَنْبِیَاءَ وَ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام عَلَی خَمْسَةِ

ص:52

[3] 3 - حسن بن عبّاس بن حریش به نقل از ابوجعفر ثانی [امام جواد علیه السلام] گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «اوصیاء محدَّث هستند و روح القدس با آن ها سخن می گوید ولی او را نمی بیند و حضرت علی علیه السلام آنچه از او می پرسیدند را بر روح القدس عرضه می داشت و در نفس خود احساس می کرد به جواب رسیده است و آن را بیان می فرمود و همان طور بود که فرموده بود».

[4] 4 - مفضّل بن عمر گوید: از امام صادق علیه السلام راجع به «علم امام» سؤال کرده و گفتم: با اینکه امام در خانه خود است و پرده ها انداخته شده چطور از آنچه در اطراف زمین اتفاق می افتد خبر دارد؟ فرمود: «ای مفضّل! خداوند متعال در پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پنج روح قرار داد: 1 - روح زندگی که با آن بجنبد و راه رود. 2 - روح قوّت که با آن برخاسته [و قیام] و مبارزه نماید. 3 - روح شهوت که با آن بخورد و بیاشامد و با زنان حلال خود نزدیکی کند. 4 - روح ایمان که با آن ایمان آورد و عدالت ورزد. 5 - روح القُدُس که با آن بار نبوّت کشد. و چون پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم وفات کند، روح القدس از او به امام علیه السلام منتقل شود و روح القدس خواب و غفلت و یاوه گری و سهو فراموشی ندارد و چهار روح دیگر خواب و یاوه گری و غفلت و فراموشی دارند و [امام] بوسیلۀ روح القدس آنچه را در شرق و غرب زمین و در دریا و بیابان آن وجود دارد می بیند». عرض کردم: امام می تواند آنچه را که در بغداد قرار دارد به دستش بگیرد؟ فرمود: «آری، و هرچه در زیر عرش است [از عرش تا فرش را می تواند به دست آورد]».

[5] 5 - جابر بن یزید گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «همانا خداوند پیامبران و اهل بیت علیهم السلام را بر پنج روح خلق نمود: روح ایمان، روح قوّت، روح شهوت، روح زندگی (حرکت) و روح القُدُس که روح القدس از جانب خداوند است و این چهار روح

ص:53

أَرْوَاحٍ : رُوحِ الْإِیمَانِ ، وَ رُوحِ الْقُوَّةِ وَ رُوحِ الشَّهْوَةِ ، وَ رُوحِ الْحَیَاةِ ، وَ رُوحِ الْقُدُسِ ، فَرُوحُ الْقُدُسِ مِنَ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ، وَ سَائِرُ هَذِهِ الْأَرْوَاحِ یُصِیبُهَا الْحَدَثَانُ ، وَ رُوحُ الْقُدُسِ لَا یَلْهُو وَ لَا یَتَغَیَّرُ وَ لَا یَلْعَبُ ، فَبِرُوحِ الْقُدُسِ یَا جَابِرُ عَلِمْنَا مَا دُونَ الْعَرْشِ إِلَی مَا تَحْتَ الثَّرَی».(1)

[6] 6 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ، عَنْ یَحْیَی بْنِ عِمْرَانَ الْحَلَبِیِّ ، عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لاَ الْإِیمانُ ؟(2)

فَقَالَ : «خَلْقٌ مِنْ خَلْقِ اللهِ ، أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ ، کَانَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم یُخْبِرُهُ وَ یُسَدِّدُهُ ، وَ هُوَ مَعَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام مِنْ بَعْدِهِ ».(3)

[7] 7 - عَنْهُ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ بُکَیْرٍ، عَنْ زُرَارَةَ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لاَ الْإِیمانُ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا قَالَ : «لَقَدْ أَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ الرُّوحَ عَلَی نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ مَا صَعِدَ إِلَی السَّمَاءِ مُنْذُ أُنْزِلَ ، وَ إِنَّهُ لَفِینَا».(4)

ص:54

اخیر را پیش آمد و آفت می رسد(1) ، ولی روح القدس بازی و تغییر و یاوه گری نکند. و ای جابر! ما [اهل بیت] بوسیله روح القدس امور و مطالب زیر عرش تا زیر خاک [از عرش تا فرش] را بدانیم».

[6] 6 - ابو بصیر گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ تفسیر آیۀ: «همان گونه (که بر پیامبران پیشین وحی فرستادیم) بر تو نیز روحی را به فرمان خود وحی کردیم؛ تو پیش از این نمی دانستی کتاب و ایمان چیست (و از محتوای قرآن آگاه نبودی) - شوری: 52» پرسیدم، فرمود: «(روح) مخلوقی از مخلوقات خداست، بزرگ تر از جبرئیل و میکائیل که پیوسته با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بود و به آن حضرت خبر می داد و رهبر [و محافظ ایشان] بود، و آن روح بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در خدمت ائمّه علیهم السلام نیز هست».

[7] 7 - زراره گوید: امام باقر علیه السلام در تفسیر آیۀ: «همان گونه (که بر پیامبران پیشین وحی فرستادیم) بر تو نیز روحی را به فرمان خود وحی کردیم؛ تو پیش از این نمی دانستی کتاب و ایمان چیست (و از محتوای قرآن آگاه نبودی)؛ ولی ما آن را نوری قرار دادیم که بوسیله آن هر کس از بندگان خویش را بخواهیم هدایت می کنیم - شوری: 52» فرمود: «به راستی از زمانی که خداوند آن روح را بر محمّد صلی الله علیه و آله و سلم فرو فرستاده، به آسمان بالا نرفته است و آن روح در ما هست».

ص:55

[8] 8 - عِمْرَانُ بْنُ مُوسَی، عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ وَهْبٍ الْبَغْدَادِیِ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ الصَّیْرَفِیِّ ، عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنِ الْعِلْمِ مَا هُوَ؟ أَ عِلْمٌ یَتَعَلَّمُهُ الْعَالِمُ مِنْ أَفْوَاهِ الرِّجَالِ ، أَوْ فِی کِتَابٍ عِنْدَکُمْ تَقْرَءُونَهُ فَتَتَعَلَّمُونَ مِنْهُ ؟ فَقَالَ : «الْأَمْرُ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ وَ أَوْجَبُ ، أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لاَ الْإِیمانُ أَ کَانَ فِی حَالٍ لَا یَدْرِی مَا الْکِتَابُ وَ لَا الْإِیمَانُ »؟ فَقُلْتُ : لَا أَدْرِی جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا تَقُولُونَ فِی ذَلِکَ ؟ قَالَ : «بَلَی قَدْ کَانَ فِی حَالٍ لَا یَدْرِی مَا الْکِتَابُ وَ لَا الْإِیمَانُ حَتَّی بَعَثَ اللهُ تِلْکَ الرُّوحَ الَّتِی ذَکَرَهَا فِی الْکِتَابِ ، فَلَمَّا أَوْحَاهَا اللهُ إِلَیْهِ عَلِمَ بِهَا الْعِلْمَ وَ الْفَهْمَ ، وَ هِیَ الرُّوحُ الَّتِی یُعْطِیهَا اللهُ مَنْ یَشَاءُ، فَإِذَا أَعْطَاهَا عَلَّمَهُ الْفَهْمَ وَ الْعِلْمَ ».(1)

[9] 9 - حَدَّثَنَا یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ : وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی قَالَ : «خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ ، لَمْ یَکُنْ مَعَ أَحَدٍ مِمَّنْ مَضَی غَیْرَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم، هُوَ مَعَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام یُوَفِّقُهُمْ وَ یُسَدِّدُهُمْ وَ لَیْسَ کُلُّ مَا طُلِبَ وُجِدَ».(2)

[10] 10 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ مُوسَی بْنُ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ الصَّیْقَلُ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: قَالَ : «مَثَلُ رُوحِ الْمُؤْمِنِ وَ بَدَنِهِ کَجَوْهَرَةٍ فِی صُنْدُوقٍ إِذَا أُخْرِجَتِ الْجَوْهَرَةُ مِنْهُ اطُّرِحَ [طُرِحَ ] الصُّنْدُوقُ وَ لَمْ یُعْبَأْ بِهِ ».

ص:56

[8] 8 - ابو حمزه ثمالی گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ علم امام پرسیدم، که [حقیقت] آن چیست ؟ آیا امام آن علم را از دهان مردان [علم] فرا می گیرد یا آنکه نزد شما کتابیست که آن را می خوانید و فرا می گیرید؟

فرمود: «این مطلب [از آنچه تو گفتی] بزرگ تر و استوارتر است، این سخن خداوند متعال را نشنیده ای که: «همان گونه (که بر پیامبران پیشین وحی فرستادیم) بر تو نیز روحی را به فرمان خود وحی کردیم؛ تو پیش از این نمی دانستی کتاب و ایمان چیست (و از محتوای قرآن آگاه نبودی) - شوری: 52»، [سپس فرمود: اصحاب شما در بارۀ این آیه چه می گویند؟] آیا [اقرار دارند که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم] در حالی بود که کتاب و ایمان نمی دانست ؟» عرض کردم: فدایت شوم، نمی دانم چه می گویند. فرمود: «آری، در حالی به سر می بُرد که نمی دانست کتاب و ایمان چیست، تا آنکه خداوند روحی را که در قرآن ذکر می کند مبعوث کرد، و چون آن را به سوی او وحی فرمود به سبب آن علم و فهم آموخت، و آن همان روحست که خداوند به هر که خواهد عطا کند، و چون آن را به بنده ای عطا فرماید، به او فهم و دانش آموزد».

[9] 9 - هشام بن سالم گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام [در تفسیر آیۀ]: «و از تو دربارۀ روح سؤال می کنند، بگو: روح از فرمان پروردگار من است - اسراء: 85» می فرمود: «(روح) مخلوقی است بزرگ تر از جبرئیل و میکائیل که همراه هیچ یک از پیامبران گذشته جز حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم نبوده است، و آن همراه ائمّه علیهم السلام می باشد و ایشان را توفیق داده و رهبری [و محافظت] می کند، چنان نیست که هر چه طلب شود، به دست آید (پس همراهی این روح با پیغمبر و امامان فضلی است از خداوند متعال که به هر کس خواهد عطا کند، و با طلب و کوشش بدست نیاید)».(1)

ص:57

وَ قَالَ : «إِنَّ الرُّوحَ لَا تُمَازِجُ الْبَدَنَ وَ لَا تُوَاکِلُهُ ، وَ إِنَّمَا هِیَ کِلَلٌ لِلْبَدَنِ مُحِیطَةٌ بِهِ ».(1)

[11] 11 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ مُوسَی بْنُ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ الصَّیْقَلُ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : یُنَزِّلُ الْمَلائِکَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلی مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ ؟ (2) فَقَالَ علیه السلام: «جَبْرَئِیلُ الَّذِی نَزَلَ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ، وَ الرُّوحُ یَکُونُ مَعَهُمْ وَ مَعَ الْأَوْصِیَاءِ لَا یُفَارِقُهُمْ ، یُفَقِّهُهُمْ وَ یُسَدِّدُهُمْ مِنْ عِنْدِ اللهِ ، وَ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ بِهِمَا عُبِدَ اللهُ ، وَ اسْتَعْبَدَ الْخَلْقَ عَلَی هَذَا الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ وَ الْمَلَائِکَةَ ، وَ لَمْ یَعْبُدِ اللهَ مَلَکٌ وَ لَا نَبِیٌّ وَ لَا إِنْسٌ وَ لَا جَانٌّ إِلَّا بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ مَا خَلَقَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَلْقاً إِلَّا لِعِبَادَتِهِ ».(3)

[12] 12 - أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ ، عَنِ الْمُخْتَارِ بْنِ زِیَادٍ الْبَصْرِیِّ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، قَالَ : کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام فَذَکَرَ شَیْئاً مِنْ أَمْرِ الْإِمَامِ إِذَا وُلِدَ، فَقَالَ علیه السلام: «اسْتَوْجَبَ زِیَارَةَ الرُّوحِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» فَقُلْتُ لَهُ : جُعِلْتُ فِدَاکَ أَلَیْسَ الرُّوحُ جَبْرَئِیلَ علیه السلام ؟

فَقَالَ : «جَبْرَئِیلُ علیه السلام مِنَ الْمَلَائِکَةِ ، وَ الرُّوحُ خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنَ الْمَلَائِکَةِ ، أَ لَیْسَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ : تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها (4)».(5)

ص:58

[10] 10 - مفضّل بن عمر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «روح و تن مؤمن به مانند گوهریست در صندوقی که چون گوهر از آن خارج شود صندوق را به دور اندازند و بدان اعتناء نشود. و فرمود: به راستی که روح، نه با بدن آمیخته و نه به آن تکیه دارد؛ بلکه چونان پشه بندی [و هاله ای] بدن را در میان گرفته است».(1)

[11] 11 - ابو بصیر گوید: از امام باقر علیه السلام دربارۀ آیۀ: «ملائکه را با روح (الهی) به فرمانش بر هر کس از بندگانش بخواهد نازل می کند - نحل: 2» پرسیدم، فرمود: «جبرئیل بر پیامبران نازل می شود ولی روح با آن ها و اوصیاء هست وهرگز از آن ها جدا نمی شود، و از جانب خدا ایشان را توفیق داده و رهبری [و محافظت] می نماید و با دو جملۀ: «لا إِلهَ إِلَّا اللهُ و مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ » خدا پرستش شد و از جن و انس و ملائکه همین پرستش را خواسته اند. هیچ فرشته و پیامبر و انسان و جنّی، خدا را جز به شهادت «لا إِلهَ إِلَّا اللهُ و مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ » پرستش نکرده و هیچ موجودی را (نیز) خداوند جز برای عبادت نیافریده است».

[12] 12 - ابو بصیر گوید: در خدمت امام صادق علیه السلام بودم صحبت از امام هنگام تولّد نمود و فرمود: واجب است در شب قدر، [ملک] روح [او را] ملاقات کند. عرض کردم: فدایت شوم مگر روح همان جبرئیل نیست ؟

حضرت فرمود: «جبرئیل از ملائکه است و روح موجودی بزرگ تر از ملائکه است، مگر خداوند نمی فرماید: «ملائکه و روح در آن شب (قدر) نازل می شوند - قدر: 4»؛ (و روح را به خصوص ذکر می نماید)».

ص:59

[13] 13 - وَ عَنْهُ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ ، عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : قُلْتُ لَهُ : الْإِمَامُ إِذَا مَاتَ یَعْلَمُ الَّذِی بَعْدَهُ فِی تِلْکَ السَّاعَةِ عِلْمَهُ ؟

فَقَالَ : «یُورَثُ کُتُباً وَ یَزْدَادُ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ وَ لَا یُوکَلُ إِلَی نَفْسِهِ ».(1)

[14] 14 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام: أَخْبِرْنِی عَنِ الْإِمَامِ مَتَی یَعْلَمُ أَنَّهُ إِمَامٌ ، أَ حِینَ یَبْلُغُهُ أَنَّ صَاحِبَهُ قَدْ مَضَی، أَوْ حِینَ یَمْضِی ؟ مِثْلَ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قُبِضَ بِبَغْدَادَ وَ أَنْتَ هَاهُنَا، قَالَ : «یَعْلَمُ ذَلِکَ حِینَ یَمْضِی صَاحِبُهُ » قُلْتُ : بِأَیِّ شَیْ ءٍ؟ قَالَ : «یُلْهِمُهُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ ».(2)

[15] 15 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ مُحَمَّدِ ابْنِ الْفُضَیْلِ ، عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : سَمِعْتُهُ یَقُولُ : «لَمَّا قَضَی مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله و سلم نُبُوَّتَهُ وَ اسْتَکْمَلَ أَیَّامَهُ ، أَوْحَی اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ : یَا مُحَمَّدُ قَدْ قَضَیْتَ نُبُوَّتَکَ وَ اسْتَکْمَلْتَ أَیَّامَکَ ، فَاجْعَلِ الْعِلْمَ الَّذِی عِنْدَکَ ، وَ الْإِیمَانَ ، وَ الِاسْمَ الْأَکْبَرَ، وَ مِیرَاثَ الْعِلْمِ ، وَ آثَارَ النُّبُوَّةِ فِی أَهْلِ بَیْتِکَ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام، فَإِنِّی لَنْ أَقْطَعَ الْعِلْمَ وَ الْإِیمَانَ وَ الِاسْمَ الْأَکْبَرَ وَ مِیرَاثَ الْعِلْمِ ، وَ آثَارَ عِلْمِ النُّبُوَّةِ مِنَ الْعَقِبِ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ ، کَمَا لَمْ أَقْطَعْهَا مِنْ بُیُوتَاتِ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام».(3)

ص:60

[13] 13 - ابوبصیر گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: وقتی امامی از دنیا برود علم او در آن شب که از دنیا می رود به امام بعد از او [به همان مقداری که امام گذشته می دانست] می رسد؟

حضرت فرمود: «[و آنچه خداوند بخواهد علم و] کتب آسمانی را به ارث به وی خواهد داد و (علم امام) در شبانه روز افزایش می یابد (و او را حفظ کرده) و به خود وا نمی گذارد».

[14] 14 - صفوان بن یحیی گوید: به امام رضا علیه السلام عرض کردم: مرا آگاه کن از امام، چه زمانی می داند او امام است ؟ آیا زمانی که به او خبر رسد صاحبش (امام قبلی) وفات کرده یا همان زمانی که وفات می کند، مثل این که امام کاظم علیه السلام در بغداد وفات کرد و شما اینجا (در مدینه) بودید؟

حضرت فرمود: «همان زمانی که صاحبش می میرد، آگاه می شود». عرض کردم: به چه چیز؟ فرمود: «خداوند به او الهام می کند».

[15] 15 - ابو حمزه ثمالی گوید: شنیدم امام باقر علیه السلام می فرمود: «چون حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم وظیفه نبوت خود را انجام داد و عمرش به پایان رسید، خداوند عزّوجلّ به او وحی کرد: ای محمّد! نبوّت تو به پایان رسیده و دورۀ عمرت به سر آمده است. پس، علمی را که نزد توست و ایمان و نام بزرگ و میراث دانش و آثار علم نبوّت را در میان اهل بیت خود قرار ده، نزد علی بن ابی طالب علیه السلام، که هیچ گاه من علم و ایمان و نام بزرگ و میراث دانش و آثار علم نبوت را از نسل و ذریۀ تو قطع نکنم، چنان که از خانه های پیامبران علیهم السلام قطع نکردم».

ص:61

[16] 16 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ أَبِیهِ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها وَ إِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللّهَ نِعِمّا یَعِظُکُمْ بِهِ (1) قَالَ : «إِنَّمَا عَنَی أَنْ یُؤَدِّیَ الْإِمَامُ الْأَوَّلُ مِنَّا إِلَی الْإِمَامِ الَّذِی یَکُونُ بَعْدَهُ الْکُتُبَ وَ السِّلَاحَ ». وَ قَوْلُهُ : وَ إِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ قَالَ : «إِذَا ظَهَرْتُمْ حَکَمْتُمْ بِالْعَدْلِ الَّذِی فِی أَیْدِیکُمْ ».(2)

[17] 17 - حَدَّثَنَا یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ، عَنْ مُوسَی بْنِ أُکَیْلٍ النُّمَیْرِیِّ ، عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ سَیَابَةَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ (3) قَالَ : «یَهْدِی إِلَی الْإِمَامِ علیه السلام».(4)

[18] 18 - حَدَّثَنَا الْمُعَلَّی بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیُّ ، قَالَ : حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جُمْهُورٍ الْعَمِّیُ ، عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ سَمَاعَةَ ، عَنْ عُمَرَ بْنِ الْقَاسِمِ الْحَضْرَمِیِ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «إِنَّ الْإِمَامَ یَعْرِفُ نُطْفَةَ الْإِمَامِ الَّتِی یَکُونُ مِنْهَا إِمَامٌ بَعْدَهُ ».(5)

[19] 19 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ ، عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ ، عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ وَ جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا قَالُوا: سَمِعْنَا أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ : «یَعْرِفُ الْإِمَامُ الَّذِی بَعْدَ الْإِمَامِ مَا عِنْدَ مَنْ کَانَ قَبْلَهُ فِی آخِرِ دَقِیقَةٍ تَبْقَی مِنَ الْإِمَامِ ».6

ص:62

[16] 16 - برید بن معاویه گوید: امام باقر علیه السلام در تفسیر آیۀ: «خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبانش بدهید و هنگامی که میان مردم داوری می کنید، به عدالت داوری کنید، خداوند، اندرزهای خوبی به شما می دهد - نساء: 58» فرمود: «مقصود ما خانواده هستیم که امام اوّل به امام بعد از خود کتب و سلاح را بدهد. و (منظور از): «و هنگامی که میان مردم داوری می کنید، به عدالت داوری کنید» (یعنی) وقتی حکومت ظاهری پیدا کردند به عدالتی که در اختیارشان هست عمل کنند».

[17] 17 - علاء بن سیابه گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «این قرآن، به راهی که استوارترین راه هاست، هدایت می کند - اسراء: 9» فرمود: «[یعنی] به سوی امام راهنمائی می کند».

[18] 18 - ابو بصیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «امام می داند نطفۀ امامی که پس از او است».

[19] 19 - عبید بن زراره و گروهی از شیعیان گویند: شنیدیم امام صادق علیه السلام می فرمود: «جانشین امام، به علم امام پیش از خود، در آخرین دقیقه ای که از روح او باقی مانده، آگاه می شود».

ص:63

[20] 20 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِ قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ : «إِنَّ أَبِی وَ نِعْمَ الْأَبُ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِ کَانَ یَقُولُ : لَوْ أَجِدُ ثَلَاثَةَ رَهْطٍ أَسْتَوْدِعُهُمُ الْعِلْمَ وَ هُمْ أَهْلٌ لِذَلِکَ لَحَدَّثْتُ بِمَا لَا یُحْتَاجُ فِیهِ إِلَی النَّظَرِ فِی الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ مَا یَکُونُ إِلَی أَنْ تَقُومَ الْقِیَامَةُ ».(1)

[21] 21 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ، عَنْ یَحْیَی بْنِ عِمْرَانَ الْحَلَبِیِّ ، عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام أَوْ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : قُلْنَا لَهُ : الْأَئِمَّةُ بَعْضُهُمْ أَعْلَمُ مِنْ بَعْضٍ ؟ فَقَالَ : «نَعَمْ ، وَ عِلْمُهُمْ بِالْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ تَفْسِیرِ الْقُرْآنِ وَاحِدٌ».(2)

[22] 22 - حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ ، عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ رَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ : دَخَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْحَمَّامَ فَسَمِعَ کَلَامَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَدْ عَلَا، فَخَرَجَ إِلَیْهِمَا فَقَالَ لَهُمَا: «مَا لَکُمَا فِدَاکُمَا أَبِی وَ أُمِّی»؟ فَقَالا: «اتَّبَعَکَ هَذَا الْفَاجِرُ - یَعْنُونَ ابْنَ مُلْجَمٍ لَعَنَهُ اللهُ فَظَنَنَّا أَنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَقْتُلَکَ »، فَقَالَ : «دَعَاهُ فَوَ اللهِ مَا أَجَلِی إِلَّا لَهُ ».(3)

[23] 23 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی مَحْمُودٍ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ : قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام: الْإِمَامُ یَعْلَمُ إِذَا مَاتَ ؟ فَقَالَ : «نَعَمْ ، حَتَّی یَتَقَدَّمَ فِی الْأَمْرِ» قُلْتُ : عَلِمَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام بِالرُّطَبِ وَ الرَّیْحَانَ الْمَسْمُومَیْنِ اللَّذَیْنِ بَعَثَ بِهِمَا إِلَیْهِ یَحْیَی بْنُ خَالِدٍ؟ فَقَالَ : «نَعَمْ » قُلْتُ : فَأَکَلَهُ وَ هُوَ یَعْلَمُ ؟ فَقَالَ : «أُنْسِیهِ لِیَنْفُذَ فِیهِ الْحُکْمُ ».(4)

ص:64

[20] 20 - ذَریح مُحاربی گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: «همانا پدرم - بهترین پدر که رحمت الهی بر او باد - همیشه می فرمود: اگر من سه گروه [هر گروه سه تا ده نفر] می یافتم که شایستگی آن را داشتند تا دانش [خود] را به ایشان بسپارم، حتماً آن چیزی را می گفتم که با وجود آن هیچ نیازی نبود که به بررسی حلال و حرام و آنچه تا روز قیامت (مورد احتیاج مردم) است، پرداخته شود».

[21] 21 - ایوب بن حرّ گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردیم: آیا بعضی از ائمّه از بعضی دیگر داناترند؟ حضرت فرمود: «آری، ولی دانش ایشان به حلال و حرام و تفسیر قرآن یکی است».

[22] 22 - علی بن اسباط در حالی که حدیث را به امیرالمؤمنین علیه السلام می رساند، گوید: امیر المؤمنین علیه السلام (جهت استحمام) داخل حمّام شد؛ صدای بلند حسن و حسین علیهما السلام را شنید، به سوی آن دو حرکت کرد و به ایشان فرمود: «(عزیزان من) پدرم و مادرم فدای شما، چه خبر است ؟ عرض کردند: این نابکار - ابن ملجم ملعون - (پنهانی) از پی شما می آمد؛ گمان بردیم می خواهد شما را به قتل رساند. فرمود: رهایش کنید، به خدا قسم، مرگ من فقط برای اوست (و اوست قاتل من)».

[23] 23 - یکی از اصحاب گوید: به امام رضا علیه السلام عرض کردم: (آیا) امام می داند چه زمانی می میرد؟ فرمود: «آری، خداوند به او اعلام می کند تا در کارهای مورد نیاز خود عجله کند». عرض کردم: حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام از خرمای زهرآلود و ریحان مسمومی که یحیی بن خالد فرستاده بود اطلاع داشت ؟ فرمود: «آری». گفتم: پس چرا خورد با اینکه می دانست مسموم است ؟ فرمود: «خداوند او را فراموشاند تا آنچه باید انجام شود».(1)

ص:65

[24] 24 - عَبْدُ اللهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُسَافِرٍ قَالَ : قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام فِی الْعَشِیَّةِ الَّتِی اعْتَلَّ فِیهَا مِنْ لَیْلَتِهَا - وَ هِیَ اللَّیْلَةُ الَّتِی تُوُفِّیَ فِیهَا -: «یَا عَبْدَ اللهِ مَا أَرْسَلَ اللهُ نَبِیّاً مِنْ أَنْبِیَائِهِ إِلَی أَحَدٍ حَتَّی أَخَذَ عَلَیْهِ ثَلَاثَةَ أَشْیَاءَ»، قُلْتُ : أَیُّ شَیْ ءٍ هِیَ یَا سَیِّدِی ؟ قَالَ : «الْإِقْرَارُ لَهُ بِالْعُبُودِیَّةِ وَ الْوَحْدَانِیَّةِ ، وَ أَنَّ اللهَ یُقَدِّمُ مَا یَشَاءُ وَ یُؤَخِّرُ مَا یَشَاءُ، وَ نَحْنُ قَوْمٌ أَوْ نَحْنُ مَعْشَرٌ إِذَا لَمْ یَرْضَ اللهُ لِأَحَدِنَا الدُّنْیَا نَقَلَنَا إِلَیْهِ ».(1)

[25] 25 - أَیُّوبُ بْنُ نُوحٍ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ ، عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : ذَکَرْتُ خُرُوجَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ تَخَلُّفَ ابْنِ الْحَنَفِیَّةِ عَنْهُ ، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «یَا حَمْزَةُ إِنِّی سَأُحَدِّثُکَ فِی هَذَا الْحَدِیثَ لَا تَسْأَلُ عَنْهُ بَعْدَ مَجْلِسِنَا هَذَا: إِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام لَمَّا فَصَلَ مُتَوَجِّهاً دَعَا بِقِرْطَاسٍ فَکَتَبَ فِیهِ : بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ * مِنَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ إِلَی بَنِی هَاشِمٍ أَمَّا بَعْدُ: فَإِنَّهُ مَنْ لَحِقَ بِی مِنْکُمُ اسْتُشْهِدَ، وَ مَنْ تَخَلَّفَ لَمْ یُدْرِکِ الْفَتْحَ وَ السَّلَامُ ».(2)

[26] 26 - وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ ، عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ ، عَنْ أَبِی عِمْرَانَ ، عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «لَمَّا کَانَتِ اللَّیْلَةُ الَّتِی وُعِدَ بِهَا عَلِیُّ بْنُ

ص:66

[24] 24 - عبدالله بن مسافر گوید: امام جواد علیه السلام در عصر همان شبی که بیمار بود و از دنیا رفت، فرمود: «ای عبد الله! خداوند هیچ پیامبری را برای (هدایت) کسی نفرستاد مگر این که سه چیز را از او اقرار گرفت». عرض کردم: ای سرورم، آن ها چیست ؟ فرمود: «1 - اقرار به بندگی خدا 2 - اقرار به یکتایی خدا 3 - (اقرار به این که) خدا هر چه را خواهد مقدّم دارد و یا تأخیر اندازد(1) و ما گروه یا ما جماعتی هستیم که هر وقت خداوند به ماندن یکی از ما در دنیا راضی نشود، به سوی او منتقل می شویم».

[25] 25 - حمزة بن حُمران گوید: [در حضور امام صادق علیه السلام] خروج امام حسین علیه السلام (از مدینه) و این که محمّد بن حنفیه تخلّف کرده (و با امام علیه السلام به کربلا نیامد) را یاد کردم.

حضرت فرمود: «ای حمزه! من در این باره مطلبی را برای تو می گویم که بعد از این مجلس این پرسش را ننمائی. هنگامی که امام حسین علیه السلام متوجّه سفر شد کاغذی خواست و در آن نوشت: بسم اللّه الرّحمن الرّحیم، از طرف حسین بن علی به سوی بنی هاشم، امّا بعد، هر کسی از شما به من ملحق شود شهید خواهد شد، و کسی که تخلّف نماید به فتح و پیروزی نخواهد رسید و السّلام».

[26] 26 - مردی از اصحاب گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «چون شب شهادت امام سجّاد علیه السلام رسید، به [فرزندش] محمّد علیه السلام فرمود: پسرم! برایم آب وضوئی بیاور، من برخاستم و آب وضوئی برایش آوردم فرمود: این را نمی خواهم، زیرا در آن چیز مُرده ایست.

ص:67

الْحُسَیْنِ علیه السلام قَالَ لِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ابْنِهِ : یَا بُنَیَّ ابْغِنِی وَضُوءً، قَالَ أَبِی: فَقُمْتُ فَجِئْتُهُ بِوَضُوءٍ فَقَالَ : لَا نَبْغِ هَذَا فَإِنَّ فِیهِ شَیْئاً مَیِّتاً، قَالَ : فَخَرَجْتُ فَجِئْتُ بِالْمِصْبَاحِ فَإِذَا فِیهِ فَأْرَةٌ مَیْتَةٌ ، فَجِئْتُهُ بِوَضُوءٍ غَیْرِهِ ، فَقَالَ : یَا بُنَیَّ هَذِهِ اللَّیْلَةُ الَّتِی وُعِدْتُ بِهَا، فَأَوْصَی بِنَاقَتِهِ أَنْ یُحْضَرَ لَهَا عِصَامٌ وَ یُقَامُ لَهَا عَلَفٌ فَحَصَّلْتُ لَهَا ذَلِکَ ، فَتُوُفِّیَ فِیهَا صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِ .

فَلَمَّا دُفِنَ علیه السلام لَمْ تَلْبَثْ أَنْ خَرَجَتْ حَتَّی أَتَتِ الْقَبْرَ، فَضَرَبَتْ بِجِرَانِهَا الْقَبْرَ وَ رَغَتْ وَ هَمَلَتْ عَیْنَاهَا، فَأُتِیَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام، فَقِیلَ لَهُ : إِنَّ النَّاقَةَ قَدْ خَرَجَتْ إِلَی الْقَبْرِ، فَأَتَاهَا فَقَالَ : مَهْ ، قُومِی الْآنَ بَارَکَ اللهُ فِیکِ ، فَلَمْ تَفْعَلْ ، فَقَالَ : دَعُوهَا فَإِنَّهَا مُوَدِّعَةٌ ، فَلَمْ تَلْبَثْ إِلَّا ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ حَتَّی نَفَقَتْ ، وَ إِنَّهُ کَانَ لَیَخْرُجُ عَلَیْهَا إِلَی مَکَّةَ فَیُعَلِّقُ السَّوْطَ بِالرَّحْلِ ، فَلَمْ یَقْرَعْهَا قَرْعَةً حَتَّی یَدْخُلَ الْمَدِینَةَ ». وَ رُوِیَ : «أَنَّهُ حَجَّ عَلَیْهَا أَرْبَعِینَ حِجَّةً ».(1)

[27] 27 - عَنْهُ وَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی مَحْمُودٍ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام: الْإِمَامُ یَعْلَمُ مَتَی یَمُوتُ ؟ قَالَ : «نَعَمْ »، قُلْتُ : فَأَبُوکَ حَیْثُ بَعَثَ إِلَیْهِ یَحْیَی بْنُ خَالِدٍ بِالرُّطَبِ وَ الرَّیْحَانِ الْمَسْمُومَیْنِ عَلِمَ بِهِ ؟ قَالَ : «نَعَمْ »، قُلْتُ : فَأَکَلَهُ وَ هُوَ یَعْلَمُ فَیَکُونُ مُعِیناً عَلَی نَفْسِهِ ؟! فَقَالَ : «لَا، إِنَّهُ یَعْلَمُ قَبْلَ ذَلِکَ لِیَتَقَدَّمَ فِیمَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ ، فَإِذَا جَاءَ الْوَقْتُ أَلْقَی اللهُ عَلَی قَلْبِهِ النِّسْیَانَ لِیُمْضِیَ فِیهِ الْحُکْمَ ».(2)

ص:68

من رفتم و چراغ آوردم، دیدم موش مرده ای در آن افتاده است، آب وضوی دیگری برایش آوردم، فرمود: پسرم! این همان شبی است که مرا وعده داده اند و سفارش کرد که برای شترش اصطبلی ساخته شود و علوفه اش آماده شود سپس خودم در آنجایش بردم، و در آن شب پدرم از دنیا رفت. چون به خاک سپرده شد چیزی نگذشت که شتر بیرون آمد و بر سر قبر رفت و گردن روی آن نهاد و ناله کرد و دیدگانش پر از اشک شد.

نزد امام باقر علیه السلام آمدند و گفتند: شتر از اصطبل خارج شده است، حضرت نزدش آمد و فرمود: اکنون [خاموش باش و] برخیز بارک اللّه به تو. شتر برنخاست. حضرت فرمود: او را رها کنید که وداع کننده است و تا سه روز درنگ نکرد مگر آن که مُرد و آن شتری بود که علی ابن الحسین علیهما السلام در سفر مکّه بر آن سوار می شد و تازیانه را بر پالانش می بست ولی او را نمی زد تا به مدینه می رسید.

و روایت شده: چهل مرتبه با آن شتر به حج رفتند».

[27] 27 - ابراهیم بن ابی محمود گوید: به امام رضا علیه السلام عرض کردم: آیا امام می داند چه وقت می میرد؟ فرمود: «آری». عرض کردم: حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام از خرمای زهرآلود و ریحان مسمومی که یحیی بن خالد فرستاده بود اطلاع داشت ؟ فرمود: «آری». گفتم: پس چرا خورد و در قتل خود شرکت کرد با اینکه می دانست مسموم است ؟ فرمود: «اینگونه نیست [قبل از خوردن نمی دانست ولی] جلوتر اطلاع دارد تا در کارهای مورد نیاز خود عجله نماید و چون وقت مردن فرا رسد خداوند فراموشی را بر قلب او القا کرده تا آنچه باید انجام شود».

ص:69

[28] 28 - سَلَمَةُ بْنُ الْخَطَّابِ ، عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ سَمَاعَةَ وَ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْقَاسِمِ ، عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْبَطَلِ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، أَوْ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «أَیُّ إِمَامٍ لَا یَعْلَمُ مَا یُصِیبُهُ ، وَ لَا إِلَی مَا یَصِیرُ أَمْرُهُ فَلَیْسَ ذَلِکَ بِحُجَّةِ اللهِ عَلَی خَلْقِهِ ».(1)

[29] 29 - یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ وَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «مَرِضَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام مَرَضاً شَدِیداً فَخِفْتُ عَلَیْهِ ، فَقَالَ : لَیْسَ عَلَیَّ مِنْ مَرَضِی هَذَا بَأْسٌ ، قَالَ : ثُمَّ مَکَثَ مَا شَاءَ اللهُ ثُمَ اعْتَلَّ عِلَّةً خَفِیفَةً فَجَعَلَ یُوصِینَا، ثُمَّ قَالَ : یَا بُنَیَّ أَدْخِلْ عَلَیَّ نَفَراً مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ حَتَّی أُشْهِدَهُمْ ، فَقُلْتُ لَهُ : یَا أَبَتِ لَیْسَ عَلَیْکَ بَأْسٌ ، فَقَالَ : یَا بُنَیَّ إِنَّ الَّذِی جَاءَنِی فَأَخْبَرَنِی أَنِّی لَسْتُ بِمَیِّتٍ فِی مَرَضِی ذَلِکَ هُوَ الَّذِی أَخْبَرَنِی أَنِّی مَیِّتٌ فِی مَرَضِی هَذَا».(2)

[30] 30 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «وَ اللهِ مَا تَرَکَ اللهُ الْأَرْضَ مُنْذُ قَبَضَ اللهُ آدَمَ علیه السلام إِلَّا وَ فِیهَا إِمَامٌ یُهْتَدَی بِهِ إِلَی اللهِ ، وَ هُوَ حُجَّةٌ للهِ عَلَی عِبَادِهِ ، فَلَا تَبْقَی الْأَرْضُ بِغَیْرِ إِمَامٍ حُجَّةِ اللهِ عَلَی عِبَادِهِ ».(3)

[31] 31 - وَ عَنْهُمْ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ یَعْقُوبَ السَّرَّاجِ قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ عَالِمٍ مِنْکُمْ حَیٍّ ظَاهِرٍ، یَفْزَعُ إِلَیْهِ النَّاسُ فِی حَلَالِهِمْ وَ حَرَامِهِمْ ؟ فَقَالَ : «لَا یَا أَبَا یُوسُفَ وَ إِنَّ ذَلِکَ لَبَیِّنٌ فِی کِتَابِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ قَوْلُهُ : یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا

ص:70

[28] 28 - ابو بصیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «هر امامی اگر نداند چه بر سرش (از خیر و شر و بلا و عافیت) می آید و به سوی چه (از مرگ و شهادت) می رود او حجّت خدا بر خلقش نیست».

[29] 29 - هشام بن سالم گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «پدرم به سختی مریض شد به گونه ای که بر او ترسیدم، پس فرمود: این بیماری برای من طوری نیست (من از این بیماری نمی میرم). و بعد از آن به خواست خدا مدّتی مکث کرد [خوب شد و مدّتی زندگانی کرد]، سپس بیماری ناچیزی گرفتند و به ما (وصیت) و سفارش کرد، و فرمود: فرزندم، چند نفر از مردم مدینه را بیاور تا آن ها را شاهد بگیرم. عرض کردم: ای پدرم، (این بیماری) خطری برایت ندارد، فرمود: پسرم! به راستی کسی آمد و به من خبر داد و از آن بیماری (قبلی) نخواهم مُرد و همان [پیش من] آمد و گفت که از این بیماری خواهم مُرد».

[30] 30 - علی بن ابو حمزۀ ثمالی گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «به خدا قسم از زمان رحلت حضرت آدم علیه السلام خداوند زمین را وامگذارد مگر آن که روی آن امامی قرار داد که به واسطه اش مردم هدایت شوند، او حجّت خدا بر بندگانش است و هیچ گاه زمین بدون امام که حجّت خدا بر بندگانش است، باقی نخواهد بود».

[31] 31 - یعقوب سرّاج گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: آیا زمین از عالمی (و امامی) زنده و آشکار از شما (آل محمّد علیهم السلام) خالی خواهد ماند، امامی که مردمان در حلال و حرام خود بتوانند به او پناه برند؟

فرمود: «ای ابا یوسف! نه؛ و این امر در کتاب خدا بیان گشته است: «ای کسانی که ایمان آورده اید، استقامت کنید و پایدار باشید و فرمان برید - آل عمران: 200»، یعنی

ص:71

اِصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا (1) اصْبِرُوا عَلَی دِینِکُمْ ، وَ صَابِرُوا عَدُوَّکُمْ ، وَ رَابِطُوا إِمَامَکُمْ فِیمَا أَمَرَکُمْ وَ فَرَضَ عَلَیْکُمْ ».(2)

[32] 32 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «لَوْ بَقِیَ عَلَی الْأَرْضِ اثْنَانِ لَکَانَ أَحَدُهُمَا حُجَّةً عَلَی صَاحِبِهِ ».(3)

[33] 33 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ : کَتَبَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام إِلَی أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَّالِ فِی جَوَابِ کِتَابِهِ : بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ * «عَافَانَا اللهُ وَ إِیَّاکَ بِأَحْسَنِ عَافِیَةٍ ، سَأَلْتَ عَنِ الْإِمَامِ إِذَا مَاتَ بِأَیِّ شَیْ ءٍ یُعْرَفُ الْإِمَامُ الَّذِی بَعْدَهُ ؟ الْإِمَامُ لَهُ عَلَامَاتٌ مِنْهَا: أَنْ یَکُونَ أَکْبَرَ وُلْدِهِ ، وَ یَکُونَ فِیهِ الْفَضْلُ ، وَ إِذَا قَدِمَ الرَّکْبُ الْمَدِینَةَ قَالُوا: إِلَی مَنْ أَوْصَی فُلَانٌ ؟ قَالُوا: إِلَی فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ ، وَ السِّلَاحُ فِینَا بِمَنْزِلَةِ التَّابُوتِ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ ، فَکُونُوا مَعَ السِّلَاحِ أَیْنَمَا کَانَ ».(4)

[34] 34 - عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ : سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام فَقُلْتُ : تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ حُجَّةٍ ؟ فَقَالَ : «لَوْ خَلَتِ الْأَرْضُ مِنْ حُجَّةٍ طَرْفَةَ عَیْنٍ لَسَاخَتْ بِأَهْلِهَا».(5)

[35] 35 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ قَیْسٍ ، قَالَ : لَمَّا قَدِمَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ أَقَامَ أَبُو جَعْفَرٍ مَوْلًی لَهُ عَلَی رَأْسِهِ ، وَ قَالَ لَهُ : إِذَا دَخَلَ

ص:72

بر دین خود «استقامت کنید»، و در برابر دشمنان و مخالفان خود «آماده باشید»، «و فرمان برید» یعنی از امام خود در بارۀ آنچه بر شما واجب کرده و فرمان داده است».

[32] 32 - حمزة بن حمران گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «اگر بر روی زمین دو نفر بماند حتماً یکی از آن دو بر رفیقش حجّت خواهد بود».

[33] 33 - احمد بن محمّد بن ابی نصر گوید: امام رضا علیه السلام در جواب نامۀ احمد بن عمر حلّال چنین نوشت:

«به نام خداوند بخشندۀ مهربان، خداوند به ما و شما صحّت و عافیت عنایت فرماید، دربارۀ این پرسیده بودی که چون امامی بمیرد، امام پس از او با چه علامتی شناخته می شود؟ امام نشانه هایی دارد: این که بزرگترین فرزند پدرش می باشد، و دارای فضیلت باشد، و هر گاه که کاروانی به مدینه آید، بپرسد که فلان (امام) چه کسی را وصی خود قرار داده، بگویند: فلانی را (یعنی جانشین امام میان مردم معروف باشد). و اسلحه (سلاح پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) نزد ما مانند تابوت در میان بنی اسرائیل است که امام هر کجا باشد با اوست».

[34] 34 - سلیمان جعفری گوید: از امام رضا علیه السلام پرسیدم: زمین از حجّت خالی می ماند؟ فرمود: «اگر زمین به اندازۀ چشم برهم زدنی (یک لحظه) از حجّت خالی باشد، اهل خود را فرو می برد».

[35] 35 - علی بن قیس گوید: چون امام صادق علیه السلام بر أبو جعفر (منصور دوانیقی) وارد می شد، منصور یکی از غلامان خود را بالای سر خود نگهداشت و به او گفت: همین که (جعفر بن محمد علیه السلام) بر من وارد شد گردنش را بزن. حضرت علیه السلام هنگامی که

ص:73

عَلَیَّ فَاضْرِبْ عُنُقَهُ ، فَلَمَّا دَخَلَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ فَنَظَرَ علیه السلام إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ فَأَسَرَّ شَیْئاً فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ نَفْسِهِ وَ لَمْ نَدْرِ مَا هُوَ، ثُمَّ أَظْهَرَ: «یَا مَنْ یَکْفِی خَلْقَهُ کُلَّهُ وَ لَا یَکْفِیهِ أَحَدٌ اکْفِنِی شَرَّ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ » فَصَارَ أَبُو جَعْفَرٍ لَا یُبْصِرُ مَوْلَاهُ وَ صَارَ مَوْلَاهُ لَا یُبْصِرُهُ ، فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ: یَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ لَقَدْ عَنَّیْتُکَ [أَتْعَبْتُکَ ] فِی هَذَا الْحَرِّ فَانْصَرِفْ .

فَخَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام مِنْ عِنْدِهِ ، فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ لِمَوْلَاهُ : مَا مَنَعَکَ أَنْ تَفْعَلَ مَا أَمَرْتُکَ بِهِ ؟ فَقَالَ : لَا وَ اللهِ مَا أَبْصَرْتُهُ ، وَ لَقَدْ جَاءَ شَیْ ءٌ فَحَالَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ ، فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ: وَ اللهِ لَئِنْ حَدَّثْتَ بِهَذَا الْحَدِیثِ أَحَداً لَأَقْتُلَنَّکَ .(1)

[36] 36 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ الْهَیْثَمُ بْنُ أَبِی مَسْرُوقٍ النَّهْدِیُّ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ : کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام بِالْمَدِینَةِ وَ هُوَ رَاکِبٌ حِمَارَهُ ، فَنَزَلَ وَ قَدْ کُنَّا صِرْنَا إِلَی السُّوقِ أَوْ قَرِیباً مِنَ السُّوقِ ، قَالَ : فَنَزَلَ وَ سَجَدَ وَ أَطَالَ السُّجُودَ وَ أَنَا أَنْتَظِرُهُ ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ ، فَقُلْتُ : جُعِلْتُ فِدَاکَ رَأَیْتُکَ نَزَلْتَ فَسَجَدْتَ ؟! فَقَالَ : «إِنِّی ذَکَرْتُ نِعْمَةَ اللهِ عَلَیَّ فَسَجَدْتُ » قَالَ : قُلْتُ : قَرِیباً مِنَ السُّوقِ وَ النَّاسُ یَجِیئُونَ وَ یَذْهَبُونَ ؟ فَقَالَ علیه السلام: «إِنَّهُ لَمْ یَرَنِی أَحَدٌ».(2)

[37] 37 - عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی نَصْرٍ الْخَزَّازِ، عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ، عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «صَلَّی رَسُولُ

ص:74

وارد شد و چشمش به منصور افتاد با خود ذکری گفت که کسی نفهمید و قسمت آخر را بلند خواند: «ای کسی که از همه خلق خود کفایت کنی و کسی کفایت از او نکند، شرّ عبد اللَّه بن علی (منصور دوانیقی) را از من دفع کن» منصور غلام خود را ندید و غلام نیز او را نمی دید، منصور گفت: ای جعفر بن محمّد! به راستی که من شما را در این هوای گرم به زحمت انداختم (به منزل) برگرد (و معذرت خواهی کرد).

امام از آنجا خارج شد. پس از آن منصور به غلامش گفت: چرا آنچه به تو دستور داده بودم انجام ندادی (و گردن جعفر بن محمد را نزدی ؟) گفت: به خدا قسم، من او را ندیدم و چیزی آمد و میان من و او حائل شد. منصور به او گفت: به خدا سوگند، اگر این داستان را برای کسی بگویی حتماً تو را خواهم کشت.

[36] 36 - معاویة بن وهب گوید: همراه امام صادق علیه السلام در مدینه بودم آن حضرت سوار بر الاغ بود و به بازار رسیده بودیم یا نزدیک بازار بودیم که امام علیه السلام از الاغ خود پیاده شد و سجدۀ طولانی کرد من انتظار کشیدم تا از سجده سر برداشت. عرض کردم: فدایت شوم چرا سجده نمودی ؟ فرمود: «به یاد نعمت خدا بر خود افتادم، پس سجده کردم». عرض کردم: (آقا) نزدیک بازار سجده می فرمائید با اینکه می آیند و می روند؟! فرمود: «به راستی که هیچ کس مرا نمی بیند».

[37] 37 - جابر بن یزید گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: شبی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سورۀ «تَبَّتْ یدا أَبِی لَهَبٍ » را (در نماز) خواند. به امّ جمیل زن ابو لهب (و خواهر ابو سفیان) گفتند دیشب محمّد صلی الله علیه و آله و سلم در نماز، تو و همسرت را را نفرین می کرد. پس امّ جمیل بیرون آمد و دنبال پیامبر می گشت و مدام می گفت: اگر او را دیدم حتماً دشنامش می دهم، کیست محمّد را به من نشان دهد؟ تا این که به نزدیکی پیامبر رسید و ابوبکر کنار آن

ص:75

اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم لَیْلَةً فَقَرَأَ تَبَّتْ یَدَا أَبِی لَهَبٍ (1) فَقِیلَ لِأُمِّ جَمِیلٍ - امْرَأَةِ أَبِی لَهَبٍ - إِنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله و سلم لَمْ یَزَلِ الْبَارِحَةَ یَهْتِفُ بِکِ وَ بِزَوْجِکِ فِی صَلَاتِهِ ، فَخَرَجَتْ تَطْلُبُهُ وَ هِیَ تَقُولُ : لَئِنْ رَأَیْتُهُ لَأُسْمِعَنَّهُ ، وَ جَعَلَتْ تُنْشِدُ: مَنْ أَحَسَّ لِی مُحَمَّداً، فَانْتَهَتْ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم وَ أَبُو بَکْرٍ جَالِسٌ مَعَهُ إِلَی جَنْبِ حَائِطٍ ، فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ: یَا رَسُولَ اللهِ لَوْ تَنَحَّیْتَ ، هَذِهِ أُمُّ جَمِیلٍ وَ أَنَا خَائِفٌ أَنْ تُسْمِعَکَ مَا تَکْرَهُهُ ، فَقَالَ : أَنَّهَا لَمْ تَرَنِی وَ لَنْ تَرَانِی، فَجَاءَتْ حَتَّی قَامَتْ عَلَیْهِمَا، فَقَالَتْ : یَا أَبَا بَکْرٍ رَأَیْتَ مُحَمَّداً؟ فَقَالَ : لَا، فَمَضَتْ . قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: ضُرِبَ بَیْنَهُمَا حِجَابٌ أَصْفَرُ».(2)

[38] 38 - عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : سَمِعْتُهُ یَقُولُ : «لَیْسَ عِنْدَ أَحَدٍ شَیْ ءٌ مِنْ حَقٍّ وَ لَا صَوَابٍ (3) ، وَ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ یَقْضِی بِحَقٍّ وَ لَا بِعَدْلٍ إِلَّا شَیْ ءٌ خَرَجَ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ ، وَ لَیْسَ أَحَدٌ یَقْضِی بِقَضَاءٍ یُصِیبُ فِیهِ الْحَقَّ إِلَّا مِفْتَاحُهُ قَضَاءُ عَلِیٍّ علیه السلام، فَإِذَا کَانَ الْخَطَأُ فَمِنْ قِبَلِهِمْ وَ الصَّوَابُ مِنْ قِبَلِنَا، أَوْ کَمَا قَالَ ».(4)

[39] 39 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ جَمِیعاً عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ بُرَیْدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنْ مِیرَاثِ الْعِلْمِ مَا مَبْلَغُهُ أَ جَوَامِعُ هُوَ مِنْ هَذَا الْعِلْمِ أَمْ تَفْسِیرُ

حضرت در کنار دیواری نشسته بود، ابوبکر گفت: ای رسول خدا! خوب است به

ص:76

کناری روید، که امّ جمیل می آید و می ترسم آنچه ناخوش دارید بشنوید. پیامبر فرمود: او مرا نخواهد دید و هرگز مرا نمی بیند، پس امّ جمیل آمد و مقابل آن دو ایستاد و گفت: ای ابوبکر! محمّد را دیده ای ؟ ابو بکر گفت: نه، پس او به خانه اش برگشت.

امام باقر علیه السلام فرمود: خدا میان او و پیامبر پردۀ زردی قرار داد.

[38] 38 - محمّد بن مسلم گوید: شنیدم امام باقر علیه السلام می فرمود: «نزد هیچ یک از مردم مطلب حق و درستی نیست و هیچ یک از مردم به حق قضاوت نکند، جز آنچه از خاندان ما بیرون آید و هیچ کسی نیست که قضاوتی کند که در آن به حق می رسد مگر آن که کلید قضاوتش [حکم و بیان آن از] علی علیه السلام است و چون اشتباه [حکم] کنند از جانب خود آن هاست و درستی [قضاوت هایشان] از جانب ماست یا همان گونه است که علی علیه السلام فرموده است».(1)

[39] 39 - محمّد بن مسلم گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ اندازۀ میراث دانش پرسیدم که یک امور کلی است یا شرح هر آن چیزیست که ما در بارۀ آن سخن می گوییم ؟ حضرت فرمود: «به راستی که برای خداوند دو شهر است یکی در شرق و

ص:77

کُلِّ شَیْ ءٍ مِنْ هَذِهِ الْأُمُورِ الَّتِی نَتَکَلَّمُ فِیهَا؟ فَقَالَ : «إِنَّ للهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَدِینَتَیْنِ : مَدِینَةً بِالْمَشْرِقِ وَ مَدِینَةً بِالْمَغْرِبِ ، فِیهِمَا قَوْمٌ لَا یَعْرِفُونَ إِبْلِیسَ ، وَ لَا یَعْلَمُونَ بِخَلْقِ إِبْلِیسَ ، نَلْقَاهُمْ فِی کُلِّ حِینٍ ، فَیَسْأَلُونَّا عَمَّا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ ، وَ یَسْأَلُونَّا عَنِ الدُّعَاءِ فَنُعَلِّمُهُمْ ، وَ یَسْأَلُونَّا عَنْ قَائِمِنَا مَتَی یَظْهَرُ، وَ فِیهِمْ عِبَادَةٌ وَ اجْتِهَادٌ شَدِیدٌ.

وَ لِمَدِینَتِهِمْ أَبْوَابٌ مَا بَیْنَ الْمِصْرَاعِ إِلَی الْمِصْرَاعِ مِائَةُ فَرْسَخٍ ، لَهُمْ تَقْدِیسٌ وَ تَمْجِیدٌ، وَ دُعَاءٌ وَ اجْتِهَادٌ شَدِیدٌ، لَوْ رَأَیْتُمُوهُمْ لَاحْتَقَرْتُمْ عَمَلَکُمْ ، یُصَلِّی الرَّجُلُ مِنْهُمْ شَهْراً لَا یَرْفَعُ رَأْسَهُ مِنْ سَجْدَتِهِ ، طَعَامُهُمُ التَّسْبِیحُ ، وَ لِبَاسُهُمْ الْوَرَعُ ، وَ وُجُوهُهُمْ مُشْرِقَةٌ بِالنُّورِ، وَ إِذَا رَأَوْا مِنَّا وَاحِداً احْتَوَشُوهُ وَ اجْتَمَعُوا إِلَیْهِ وَ أَخَذُوا مِنْ أَثَرِهِ مِنَ الْأَرْضِ یَتَبَرَّکُونَ بِهِ ، لَهُمْ دَوِیٌّ إِذَا صَلَّوْا کَأَشَدَّ مِنْ دَوِیِّ الرِّیحِ الْعَاصِفِ .

مِنْهُمْ جَمَاعَةٌ لَمْ یَضَعُوا السِّلَاحَ مُنْذُ کَانُوا یَنْتَظِرُونَ قَائِمَنَا، یَدْعُونَ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُرِیَهُمْ إِیَّاهُ ، وَ عُمُرُ أَحَدِهِمْ أَلْفُ سَنَةٍ ، إِذَا رَأَیْتَهُمْ رَأَیْتَ الْخُشُوعَ وَ الِاسْتِکَانَةَ ، وَ طَلَبَ مَا یُقَرِّبُهُمْ إِلَی اللهِ جَلَّ وَ عَزَّ، إِذَا احْتَبَسْنَا عَنْهُمْ ظَنُّوا أَنَّ ذَلِکَ مِنْ سَخَطٍ ، یَتَعَاهَدُونَ أَوْقَاتَنَا الَّتِی نَأْتِیهِمْ فِیهَا، فَلا یَسْأَمُونَ وَ لا یَفْتُرُونَ ، یَتْلُونَ کِتَابَ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَمَا عَلَّمْنَاهُمْ ، وَ إِنَّ فِیمَا نُعَلِّمُهُمْ مَا لَوْ تُلِیَ عَلَی النَّاسِ لَکَفَرُوا بِهِ وَ لَأَنْکَرُوهُ .

یَسْأَلُونَّا عَنِ الشَّیْ ءِ إِذَا وَرَدَ عَلَیْهِمْ مِنَ الْقُرْآنِ لَا یَعْرِفُونَهُ ، فَإِذَا أَخْبَرْنَاهُمْ بِهِ انْشَرَحَتْ صُدُورُهُمْ لِمَا یَسْتَمِعُونَ مِنَّا، وَ سَأَلُوا لَنَا الْبَقَاءَ وَ أَنْ لَا یَفْقِدُونَا، وَ یَعْلَمُونَ أَنَّ الْمِنَّةَ مِنَ اللهِ تَعَالَی عَلَیْهِمْ فِیمَا نُعَلِّمُهُمْ عَظِیمَةٌ ، وَ لَهُمْ خَرْجَةٌ مَعَ الْإِمَامِ إِذَا قَامَ ، یَسْبِقُونَ فِیهَا أَصْحَابَ السِّلَاحِ ، وَ یَدْعُونَ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَجْعَلَهُمْ مِمَّنْ یَنْتَصِرُ بِهِمْ لِدِینِهِ ، فَهُمْ کُهُولٌ

ص:78

یکی در غرب، در آنجا مردمی هستند که هرگز ابلیس را نشناسند و از آفرینش او خبر ندارند. ما آن ها را در هر حال ملاقات کنیم، از ما هر چه نیاز دارند بپرسند و از ما خواستار دعاء شوند، و به آن ها بیاموزیم و در مورد قائم ما عجل الله تعالی فرجه الشریف می پرسند که چه زمان ظهور می کند، عبادت و تلاشی بسیار در خداپرستی دارند.

و شهرشان درهای بسیاری دارد که ما بین هر دروازه ای صد فرسخ است. تمجید و دعاء و کوشش سختی دارند. اگر شما به آن ها بنگرید کردار خود را ناچیز شمرید، یکی از آنان یک ماه سرش به سجده نمازش باشد.

خوراکشان تسبیح است، و جامه شان پرهیزکاری و چهره شان تابان، چون یکی از ما اهل بیت را بینند گِردش را بگیرند، و از خاک زیر پایش بردارند و بدان تبرّک جویند، چون نماز گزارند بانگی بلند کنند سخت تر از بانگ گردباد، گروهی از آن ها از آنگاه که انتظار ظهور قائم ما عجل الله تعالی فرجه الشریف را دارند اسلحه به زمین نگذاشته اند، در حال آماده باشند، و از خداوند خواستارند که وی را به آن ها بنماید.

عمر هر کدام هزار سال است، در چهرۀ آن ها خشوع و خدا ترسی و خداجوئی نمایانست. چون خود را از آن ها باز داریم پندارند، از خشم بر آن ها است. اوقاتی که نزد آن ها می رویم در نظر دارند، نه خسته شوند و نه سست گردند، قرآن را چنانچه به آن ها آموختیم قرائت کنند، و در تعلیم ما چیزها است که اگر بر مردم خوانده شود بدان کافر شوند و منکر آن باشند.

از مشکلات قرآن از ما می پرسند و چون بر ایشان شرح می دهیم خوشدل می شوند از آنچه از ما می شنوند، و برای ما عمر دراز می خواهند و این که ما را از دست ندهند، و می دانند در اینکه به آن ها می آموزیم نعمت بزرگی است از خدا که به آن ها عطا شده، آن ها با امام قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف خروجی دارند. و اسلحه داران آن ها پیشتازند و خواستار نصرت امامند.

ص:79

وَ شُبَّانٌ ، إِذَا رَأَی شَابٌّ مِنْهُمُ الْکَهْلَ جَلَسَ بَیْنَ یَدَیْهِ جِلْسَةَ الْعَبْدِ لَا یَقُومُ حَتَّی یَأْمُرَهُ ، لَهُمْ طَرِیقٌ هُمْ أَعْلَمُ بِهِ مِنَ الْخَلْقِ إِلَی حَیْثُ یُرِیدُ الْإِمَامُ علیه السلام، فَإِذَا أَمَرَهُمُ الْإِمَامُ علیه السلام بِأَمْرٍ قَامُوا إِلَیْهِ أَبَداً حَتَّی یَکُونَ هُوَ الَّذِی یَأْمُرُهُمْ بِغَیْرِهِ ، لَوْ أَنَّهُمْ وَرَدُوا عَلَی مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ مِنَ الْخَلْقِ لَأَفْنَوْهُمْ فِی سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ ، لَا یَعْمَلُ فِیهِمُ الْحَدِیدُ.

لَهُمْ سُیُوفٌ مِنْ حَدِیدٍ غَیْرِ هَذَا الْحَدِیدِ، لَوْ ضَرَبَ أَحَدُهُمْ بِسَیْفِهِ جَبَلًا لَقَدَّهُ حَتَّی یَفْصِلَهُ ، وَ یَغْزُو بِهِمُ الْإِمَامُ علیه السلام الْهِنْدَ وَ الدَّیْلَمَ وَ الْکُرْدَ وَ الرُّومَ وَ بَرْبَرَ وَ فَارِسَ .

وَ مَا بَیْنَ جَابَرْسَا إِلَی جَابَلْقَا - وَ هُمَا مَدِینَتَانِ وَاحِدَةٌ بِالْمَشْرِقِ وَ وَاحِدَةٌ بِالْمَغْرِبِ لَا یَأْتُونَ عَلَی أَهْلِ دِینٍ إِلَّا دَعَوْهُمْ إِلَی اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ، وَ إِلَی الْإِسْلَامِ ، وَ الْإِقْرَارِ بِمُحَمَّدٍ علیه السلام، وَ التَّوْحِیدِ، وَ وَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ .

فَمَنْ أَجَابَ مِنْهُمْ وَ دَخَلَ فِی الْإِسْلَامِ تَرَکُوهُ وَ أَمَّرُوا عَلَیهِ أَمِیراً مِنْهُمْ ، وَ مَنْ لَمْ یجِبْ وَ لَمْ یقِرَّ بِمُحَمَّدٍ علیه السلام، وَ لَمْ یقِرَّ بِالْإِسْلَامِ ، وَ لَمْ یسْلِمْ قَتَلُوهُ ، حَتَّی لَا یبْقَی بَینَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ مَا دُونَ الْجَبَلِ أَحَدٌ إِلَّا آمَنَ ».(1)

[40] 40 - حَدَّثَنَا سَلَمَةُ بْنُ الْخَطَّابِ ، عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ سَمَاعَةَ وَ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْقَاسِمِ ، عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ حَیٍّ وَ أَبِی الْجَارُودِ ذَکَرَاهُ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَقِیصَا الْهَمْدَانِیِّ قَالَ : قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام: «إِنَّ للهِ مَدِینَةً بِالْمَشْرِقِ وَ مَدِینَةً بِالْمَغْرِبِ ، عَلَی کُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا سُورٌ مِنْ حَدِیدٍ فِی کُلِّ سُورٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مِصْرَاعٍ ذَهَباً، یَدْخُلُ فِی کُلِّ مِصْرَاعٍ سَبْعُونَ أَلْفَ أَلْفِ آدَمِیٍّ ، لَیْسَ فِیهَا لُغَةٌ إِلَّا وَ هِیَ مُخَالِفَةٌ لِلْأُخْرَی، وَمَا مِنْهَا لُغَةٌ إِلَّا وَقَدْ عَلِمْنَاهَا، وَمَا فِیهِمَا وَمَا بَیْنَهُمَا ابْنُ نَبِیٍّ غَیْرِی وَغَیْرُ أَخِی

ص:80

پیر دارند و جوان، چون جوانشان پیری بیند بنده وار برابر او نشیند و برنخیزد تا او فرمانش دهد. بهتر از همه می دانند امام چه دستوری دارد و تا به آن ها فرمانی دهد بر آن ایستادگی دارند تا فرمان دیگر صادر کند.

اگر به همۀ خلق میان مشرق و مغرب درآیند در یک ساعت همه را نابود کنند، آهن در آن ها اثر نکند، شمشیرهائی از آهن دارند جز آهن معمولی، اگر یکی از آن ها به کوهی شمشیر زند آن را دو نیم کند. امام با آن ها است که با هند و دیلم و کرک و ترک و روم و بربر و فارس نبرد کند.

و در میان جابرسا تا جابلقا که دو شهرند یکی در شرق و دیگری در مغرب اهل هر کیشی را به خداوند و اقرار به پیغمبری محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و توحید و ولایت ما خانواده دعوت کنند هر که پذیرد و مسلمان شود او را رها کنند و فرماندهی بر او گمارند از خود و هر که نپذیرد و مسلمان نشود او را بکشند تا در میان مشرق و مغرب و پائین کوهستان کسی جز مؤمن نماند».(1)

[40] 40 - ابو سعید همدانی گوید: امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود: «به راستی که برای خدا دو شهر است یکی در شرق و دیگری در مغرب، گِرد آن ها دیواری از آهن است و هر یک از آن ها هفتاد هزار در [و دروازۀ] یک لنگه از طلا دارد و و در هر دروازه ای هفتاد هزار هزار آدم است، در آنجا [تکلّم] هیچ لغتی نیست مگر این که بر خلاف لغت دیگر است و من همۀ آن لغات (و زبان ها) و آنچه در آن دو شهر و میان آن هاست می دانم و در میان آن ها پیامبرزاده ای جز من و برادرم نیست و منم حجّت بر همۀ آن ها».(2)

ص:81

وَ أَنَا الْحُجَّةُ عَلَیْهِمْ ».(1)

[41] 41 - وَ عَنْهُ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ الصَّیْرَفِیِّ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ ، عَنْ یَقْطِینٍ الْجَوَالِیقِیِّ ، عَنْ فِلْفِلَةَ (2) ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ جَبَلًا مُحِیطاً بِالدُّنْیَا مِنْ زَبَرْجَدَةٍ خَضْرَاءَ، وَ إِنَّمَا خُضْرَةُ السَّمَاءِ مِنْ خُضْرَةِ ذَلِکَ الْجَبَلِ ، وَ خَلَقَ خَلْفَهُ خَلْقاً لَمْ یَفْتَرِضْ عَلَیْهِمْ شَیْئاً مِمَّا افْتَرَضَ عَلَی خَلْقِهِ مِنْ صَلَاةٍ وَ زَکَاةٍ ، وَ کُلُّهُمْ یَلْعَنُ رَجُلَیْنِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ - وَ سَمَّاهُمَا -».(3)

[42] 42 - أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الرَّیَّانِ ، عَنْ عُبَیْدِ اللهِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الدِّهْقَانِ ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ : سَمِعْتُهُ یَقُولُ : «إِنَّ للهِ خَلْفَ هَذَا النِّطَاقِ زَبَرْجَدَةً خَضْرَاءَ مِنْهَا اخْضَرَّتِ السَّمَاءُ» قُلْتُ : وَ مَا النِّطَاقُ ؟ قَالَ : «الْحِجَابُ ، وَ للهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَرَاءَ ذَلِکَ سَبْعُونَ أَلْفَ عَالَمٍ أَکْثَرَ مِنْ عَدَدِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ ، وَ کُلُّهُمْ یلْعَنُ فُلَاناً وَ فُلَاناً».(4)

[43] 43 - مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ بْنِ مُوسَی، عَنْ أَبِی یَحْیَی سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ الْوَاسِطِیِ ، عَنْ عَجْلَانَ بْنِ صَالِحٍ ، قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنْ قُبَّةِ آدَمَ علیه السلام، فَقُلْتُ : هَذِهِ قُبَّةُ آدَمَ علیه السلام ؟ فَقَالَ : «نَعَمْ وَ

ص:82

[41] 41 - فلفله گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «خدا کوهی از زبرجد سبز اطراف دنیا آفریده، که سبزی آسمان از آن کوه است، و پشت آن کوه خلقی آفریده که مکلّف به واجباتی مانند نماز و زکات نیستند، و همۀ آن ها دو مرد از این امّت را لعن کنند، و نام آن ها را برد».

[42] 42 - عبید الله بن عبد الله دهقان گوید: شنیدم امام رضا علیه السلام می فرمود: «همانا برای خدا پشت این نِطاق آسمانی یک زبرجد سبزیست که سبزی آسمان از آن است».

عرض کردم: نِطاق چیست ؟

فرمود: «پرده است، و برای خدا پشت آن پرده هفتاد هزار عالَم است بیش از تعداد آدمیان و اجنّه و انسان ها، و همه فلانی و فلانی را لعنت کنند».

[43] 43 - عجلان بن صالح گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: این گنبد آدم علیه السلام است ؟ فرمود: «آری به خدا سوگند، و برای خداوند متعال گنبدهای بسیاری است. بدان که در پس این مغرب شما سی و نُه مغرب دیگر است، سرزمین های سپیدی که پر است از مخلوق خدا و همگی از نور آن استفاده کرده و چشم بر هم زدنی نافرمانی خدا را نکنند، و آن ها نمی دانند که حضرت آدم خلق شده یا نه (یعنی خبری از جهان ما ندارند) و از فلان و فلان (اوّلی و دوّمی) بیزاری جویند».

ص:83

اللهِ ، وَ للهِ عَزَّ وَ جَلَّ قِبَابٌ کَثِیرَةٌ ، أَمَا إِنَّ لَخَلْفَ مَغْرِبِکُمْ هَذَا تِسْعَةً وَ ثَلَاثِینَ مَغْرِباً، أَرْضاً بَیْضَاءَ مَمْلُوءَةً خَلْقاً یَسْتَضِیئُونَ بِنُورِهَا، لَمْ یَعْصُوا اللهَ طَرْفَةَ عَیْنٍ ، لَا یَدْرُونَ أَ خَلَقَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ علیه السلام أَمْ لَمْ یَخْلُقْهُ ، یَبْرَءُونَ مِنْ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ ».

قِیلَ لَهُ : کَیْفَ هَذَا وَ کَیْفَ یَبْرَءُونَ مِنْ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ وَ هُمْ لَا یَدْرُونَ أَنَّ اللهَ خَلَقَ آدَمَ أَمْ لَمْ یَخْلُقْهُ ؟ فَقَالَ لِلسَّائِلِ عَنْ ذَلِکَ : «أَ تَعْرِفُ إِبْلِیسَ ؟» فَقَالَ : لَا، إِلَّا بِالْخَبَرِ، قَالَ : «إِذاً أُمِرْتَ بِلَعْنِهِ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْهُ ؟»، قَالَ : نَعَمْ ، فَقَالَ : «فَکَذَلِکَ أُمِرَ هَؤُلَاءِ».(1)

[44] 44 - مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ ، عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ، عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ مِنْ وَرَاءِ شَمْسِکُمْ هَذِهِ أَرْبَعِینَ عَیْنَ شَمْسٍ ، مَا بَیْنَ عَیْنِ شَمْسٍ إِلَی عَیْنِ شَمْسٍ أَرْبَعُونَ عَاماً، فِیهَا خَلْقٌ کَثِیرٌ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللهَ خَلَقَ آدَمَ أَمْ لَمْ یَخْلُقْهُ .

وَ إِنَّ مِنْ وَرَاءِ قَمَرِکُمْ هَذَا أَرْبَعِینَ قُرْصاً مِنَ الْقَمَرِ، مَا بَیْنَ الْقُرْصِ إِلَی الْقُرْصِ أَرْبَعُونَ عَاماً، فِیهَا خَلْقٌ کَثِیرٌ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ آدَمَ أَمْ لَمْ یَخْلُقْهُ ، قَدْ أُلْهِمُوا کَمَا أُلْهِمَتِ النَّحْلَةُ بِلَعْنِ الْأَوَّلِ وَ الثَّانِی فِی کُلِّ الْأَوْقَاتِ ، وَ قَدْ وُکِّلَ بِهِمْ مَلَائِکَةٌ مَتَی لَمْ یَلْعَنُوا عُذِّبُوا».(2)

[45] 45 - یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ رِجَالِهِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَرْفَعُهُ إِلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ للهِ عَزَّوَجَلَّ مَدِینَتَیْنِ : إِحْدَاهُمَا بِالْمَشْرِقِ وَالْأُخْرَی بِالْمَغْرِبِ ، عَلَیْهِمَا سُورٌ مِنْ حَدِیدٍ، یَدُورُ عَلَی کُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا سَبْعُونَ أَلْفَ أَلْفِ مِصْرَاعٍ ذَهَباً، وَ

ص:84

مردی گفت: چگونه از فلان و فلان بیزاری می جویند درحالی که نمی دانند خداوند آدم را خلق کرده یا نه ؟ حضرت به پرسش گر فرمود: «آیا ابلیس را می شناسی ؟» گفت: خیر، مگر به خبر (از او). فرمود: «در عین حال به لعن و بیزاری از او امر شده ای ؟» گفت: آری. فرمود: «پس کار اینان نیز چنین است».

[44] 44 - جابر گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «همانا پشت این خورشید شما چهل خورشید است که فاصلۀ میان هر خورشیدی چهل سال (راه) است که در آن ها خلق بسیاریست، نمی دانند خداوند آدم را خلق نموده یا نه.

و به راستی که پشت ماه شما چهل ماه است و فاصلۀ میان هر ماهی چهل روز راه است که در آن ها (نیز) خلق بسیاریست، نمی دانند خداوند آدمی آفریده یا نه، و به الهام همان گونه که زنبور الهام می شود، در هر زمانی اوّلی و دوّمی را لعن کنند و به تحقیق که خداوند ملائکه ای بر آن ها موکّل نموده هرگاه آن دو را لعن نکنند عذابشان نماید».

[45] 45 - امام صادق علیه السلام می فرماید: امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود: «به راستی که خدا دو شهر دارد، یکی در مشرق و دیگری در مغربست، گرد آن ها دیواری از آهن است و هر یک از آن ها هفتاد هزار هزار در یک لنگه از طلا دارد و در آنجا هفتاد هزار

ص:85

فِیهَا سَبْعُونَ أَلْفَ أَلْفِ لُغَةٍ ، یَتَکَلَّمُ أَهْلُ کُلِّ لُغَةٍ بِخِلَافِ لُغَةِ صَاحِبَتِهَا، وَ أَنَا أَعْرِفُ جَمِیعَ اللُّغَاتِ ، وَ لَا فِیهِمَا وَ لَا بَیْنَهُمَا حُجَّةٌ غَیْرِی وَ غَیْرُ الْحُسَیْنِ أَخِی علیه السلام».(1)

[46] 46 - حَدَّثَنِی الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ الصَّمَدِ، قَالَ : حَدَّثَنِی الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی عُثْمَانَ ، قَالَ : حَدَّثَنِی أَبُو الْهَیْثَمِ خَالِدُ بْنُ الْأَرْمَنِیِّ ، عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ للهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْمَشْرِقِ مَدِینَةً اسْمُهَا جَابَلْقَا، لَهَا اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ بَابٍ مِنْ ذَهَبٍ ، بَیْنَ کُلِّ بَابٍ إِلَی صَاحِبِهِ مَسِیرَةُ فَرْسَخٍ ، عَلَی کُلِّ بَابٍ بُرْجٌ فِیهِ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ مُقَاتِلٍ یَهْلُبُونَ الْخَیْلَ ، وَ یَشْحَذُونَ السُّیُوفَ وَ السِّلَاحَ ، یَنْتَظِرُونَ قِیَامَ قَائِمِنَا.

وَ إِنَّ للهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْمَغْرِبِ مَدِینَةً یُقَالُ لَهَا: جَابَرْسَا لَهَا اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ بَابٍ مِنْ ذَهَبٍ ، بَیْنَ کُلِّ بَابٍ إِلَی صَاحِبِهِ مَسِیرَةُ فَرْسَخٍ ، عَلَی کُلِّ بَابٍ بُرْجٌ فِیهِ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ مُقَاتِلٍ ، یَهْلُبُونَ الْخَیْلَ ، وَ یَشْحَذُونَ السِّلَاحَ ، یَنْتَظِرُونَ قَائِمَنَا، وَ أَنَا الْحُجَّةُ عَلَیْهِمْ ».(2)

[47] 47 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی عُثْمَانَ ، قَالَ : حَدَّثَنَا الْعَبَّادُ بْنُ عَبْدِ الْخَالِقِ ، عَمَّنْ حَدَّثَهُ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام. وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ للهِ عَزَّ وَ جَلَّ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ عَالَمٍ ، کُلُّ عَالَمٍ مِنْهُمْ أَکْبَرُ مِنْ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ سَبْعِ أَرَضِینَ ، مَا یَرَی کُلُّ عَالَمٍ مِنْهُمْ ، أَنَّ للهِ عَالَماً غَیْرَهُمْ وَ أَنَا الْحُجَّةُ عَلَیْهِمْ ».(3)

[48] 48 - حَدَّثَنَا مُعَاوِیَةُ بْنُ حُکَیْمٍ ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی سَمَّالٍ ، قَالَ : کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام: إِنَّا قَدْ رُوِّینَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «أَنَّ الْإِمَامَ لَا یُغَسِّلُهُ إِلَّا الْإِمَامُ » وَ قَدْ بَلَغَنَا هَذَا الْحَدِیثُ فَمَا تَقُولُ فِیهِ ؟

ص:86

هزار لغت است، تکلّم هر لغتی بر خلاف لغت دیگر است و من همۀ آن لغات (و زبان ها) را می دانم، و در میان آن ها امامی جز من و برادرم حسین علیه السلام نیست».

[46] 46 - هشام بن سالم گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «به راستی که برای خداوند شهریست در مشرق به نام «جابلقا» که دوازده هزار در طلا دارد، میان هر دری تا دیگری یک فرسخ (راه) است. بر هر دری برجی است که دوازده هزار جنگجو دارد که دم اسب ها را گره زده و تیغ و سلاح را تیز کرده و در انتظار ظهور قائم ما هستند.

و خداوند در مغرب شهری به نام «جابرسا» دارد با همین اوصاف، و منم امام بر آن ها».

[47] 47 - مفضّل بن عمر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «به راستی که برای خداوند عزوجل دوازده هزار عالَم است که هر عالَمی از آن ها بزرگ تر از هفت آسمان و هفت زمین است، و هیچ عالَمی نمی داند که به غیر از آن ها جهان دیگری هم برای خدا هست و من حجّت بر همه آن ها هستم».

[48] 48 - ابراهیم بن ابی سمّال گوید: نامه ای به امام رضا علیه السلام نوشتم که: از امام صادق علیه السلام به ما روایت رسیده که فرمود: «همانا امام را جز امام غسل نمی دهد» در مورد آن چه می فرمائید؟

حضرت در پاسخ نوشت: «آنچه به تو رسیده [درست است و] حقیقت دارد». ابراهیم گوید: بعد از آن خدمت حضرت رسیدم و عرض کردم: چه کسی پدر شما را غسل داد؟ و جانشین او چه کسی است ؟ حضرت رضا علیه السلام فرمود: «شاید کسانی که در (تشییع جنازه و موقع دفن) ایشان بودند برتر باشند از کسانی که از آن سر باز زدند (و نیامدند)»! گفتم: آن ها [که حاضر بوده و برتر می باشند] چه کسانی اند؟

ص:87

فَکَتَبَ إِلَیَّ : «أَنَّ الَّذِی بَلَغَکَ هُوَ الْحَقُّ » قَالَ : فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ بَعْدَ ذَلِکَ ، فَقُلْتُ لَهُ : أَبُوکَ مَنْ غَسَّلَهُ ، وَ مَنْ وَلِیَهُ ؟ فَقَالَ : «لَعَلَّ الَّذِینَ حَضَرُوهُ أَفْضَلُ مِنَ الَّذِینَ تَخَلَّفُوا عَنْهُ » قُلْتُ : وَ مَنْ هُمْ ؟ قَالَ : «حَضَرَهُ الَّذِینَ حَضَرُوا یُوسُفَ علیه السلام، مَلَائِکَةُ اللهِ وَ رَحْمَتُهُ ».(1)

[49] 49 - أَبُو یُوسُفَ یَعْقُوبُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ ، عَنْ أَبِی حَنِیفَةَ ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ السَّلْمَانِیِّ ، عَنْ حُبَیْشِ بْنِ الْمُعْتَمِرِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ : «دَعَانِی رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَوَجَّهَنِی إِلَی الْیَمَنِ لِأُصْلِحَ بَیْنَهُمْ ، فَقُلْتُ : یَا رَسُولَ اللهِ إِنَّهُمْ قَوْمٌ کَثِیرٌ وَ لَهُمْ سِنٌّ وَ أَنَا شَابٌّ حَدَثٌ ، فَقَالَ : یَا عَلِیُّ إِذَا صِرْتَ بِأَعْلَی عَقَبَةِ أَفِیقٍ فَنَادِ بِأَعْلَی صَوْتِکَ : یَا شَجَرُ، یَا مَدَرُ، یَا ثَرَی، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم یُقْرِئُکُمُ السَّلَامَ .

قَالَ : فَذَهَبْتُ ، فَلَمَّا صِرْتُ بِأَعْلَی الْعَقَبَةِ أَشْرَفْتُ عَلَی أَهْلِ الْیَمَنِ ، فَإِذَا هُمْ بِأَسْرِهِمْ مُقْبِلُونَ نَحْوِی، مُشْرِعُونَ رِمَاحَهُمْ ، مُسَوُّونَ أَسِنَّتَهُمْ ، مُتَنَکِّبُونَ قِسِیَّهُمْ ، شَاهِرُونَ سِلَاحَهُمْ ، فَنَادَیْتُ بِأَعْلَی صَوْتِی: یَا شَجَرُ، یَا مَدَرُ، یَا ثَرَی، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم یُقْرِئُکُمُ السَّلَامَ ، قَالَ : فَلَمْ تَبْقَ شَجَرَةٌ وَ لَا مَدَرَةٌ وَ لَا ثَرَی إِلَّا ارْتَجَّتْ بِصَوْتٍ وَاحِدٍ: وَ عَلَی مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللهِ السَّلَامُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ ، فَاضْطَرَبَتْ قَوَائِمُ الْقَوْمِ ، وَ ارْتَعَدَتْ رُکَبُهُمْ ، وَ وَقَعَ السِّلَاحُ مِنْ أَیْدِیهِمْ ، وَ أَقْبَلُوا إِلَیَّ مُسْرِعِینَ ، فَأَصْلَحْتُ بَیْنَهُمْ وَ انْصَرَفْتُ ».(2)

[50] 50 - أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ ، عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ وَ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «لَمَّا قُتِلَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام، أَرْسَلَ مُحَمَّدُ ابْنُ الْحَنَفِیَّةِ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَخَلَا بِهِ » ثُمَّ قَالَ : یَا ابْنَ أَخِی قَدْ عَلِمْتَ

ص:88

فرمود: «همان ها که نزد حضرت یوسف علیه السلام حاضر شدند، فرشتگان الهی و رحمت خدا».

[49] 49 - حُبیش بن معتمر گوید: علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مرا خواست و به طرف یمن فرستاد تا بین آنان اصلاح نمایم. به پیامبر گفتم: ای رسول خدا! آنان مردمی بسیار هستند و میانشان افراد کهنسال و سالمند وجود دارد ولی من جوان هستم. فرمود: ای علی! وقتی که به بالای بلندترین تپّه «گردنۀ افیق»(1) رسیدی، با بلندترین صدا بگو: ای درختان! و ای خاک ها! و ای کلوخ ها! محمّد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به شما سلام می رساند.

علی علیه السلام می فرماید: رفتم و هنگامی که به بالای بلندترین تپّه ای که مشرف بر اهل یمن بود، رسیدم، دیدم همۀ آن ها سلاح بسته و کمان به دوش افکنده و شمشیرهای برهنه، به سوی من می آیند. پس با صدای بلند گفتم: ای درختان! و ای خاک ها! و ای کلوخ ها! محمّد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به شما سلام می رساند.

علی علیه السلام می فرماید: در این هنگام، هیچ درخت و خاک و کلوخی نماند مگر این که با یک صدا گفتند: «سلام بر محمّد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و بر تو». در این هنگام زانوهای مردم سست گردید و سوارانشان لرزیدند و اسلحه از دستشان افتاد و برای صلح، به سوی من آمدند و من هم با آنان صلح کردم و برگشتم».

ص:89

أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم کَانَتِ الْوَصِیَّةُ مِنْهُ ، وَ الْإِمَامَةُ مِنْ بَعْدِهِ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام، ثُمَّ إِلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام، ثُمَّ إِلَی الْحُسَیْنِ علیه السلام، وَ قَدْ قُتِلَ أَبُوکَ علیه السلام وَ لَمْ یُوصِ ، وَ أَنَا عَمُّکَ وَ صِنْوُ أَبِیکَ ، وَ وِلَادَتِی مِنْ عَلِیٍّ علیه السلام فِی سِنِّی وَ قِدَمِی، وَ أَنَا أَحَقُّ بِهَا مِنْکَ فِی حَدَاثَتِکَ ، لَا تُنَازِعْنِی الْوَصِیَّةَ وَ الْإِمَامَةَ وَ لَا تُجَانِبْنِی، فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام:

«یَا عَمِّ اتَّقِ اللهَ وَ لَا تَدَّعِ مَا لَیْسَ لَکَ بِحَقٍّ ، إِنِّی أَعِظُکَ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْجاهِلِینَ (1) ، إِنَّ أَبِی علیه السلام یَا عَمِّ أَوْصَی إِلَیَّ فِی ذَلِکَ قَبْلَ أَنْ یَتَوَجَّهَ إِلَی الْعِرَاقِ ، وَ عَهِدَ إِلَیَّ فِی ذَلِکَ قَبْلَ أَنْ یُسْتَشْهَدَ بِسَاعَةٍ ، وَ هَذَا سِلَاحُ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم عِنْدِی، فَلَا تَتَعَرَّضْ لِهَذَا فَإِنِّی أَخَافُ عَلَیْکَ نَقْصَ الْعُمُرِ وَ تَشَتُّتَ الْحَالِ .

إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی - لَمَّا صَنَعَ الْحُسَیْنُ علیه السلام مَا صَنَعَ آلَی أَنْ لَا یَجْعَلَ الْوَصِیَّةَ وَ الْإِمَامَةَ إِلَّا فِی عَقِبِ الْحُسَیْنِ علیه السلام، فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَعْلَمَ ذَلِکَ فَانْطَلِقْ بِنَا إِلَی الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ حَتَّی نَتَحَاکَمَ إِلَیْهِ وَ نَسْأَلَهُ عَنْ ذَلِکَ .

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: وَ کَانَ الْکَلَامُ بَیْنَهُمَا بِمَکَّةَ ، فَانْطَلَقَا حَتَّی أَتَیَا الْحَجَرَ، فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام لِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ائْتِهِ یَا عَمِّ وَ ابْتَهِلْ إِلَی اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُنْطِقَ لَکَ الْحَجَرَ، ثُمَّ سَلْهُ عَمَّا ادَّعَیْتَ ، فَابْتَهَلَ فِی الدُّعَاءِ وَ سَأَلَ اللهَ ثُمَّ دَعَا الْحَجَرَ فَلَمْ یُجِبْهُ .

فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام: أَمَا إِنَّکَ یَا عَمِّ لَوْ کُنْتَ وَصِیّاً وَ إِمَاماً لَأَجَابَکَ ، فَقَالَ لَهُ مُحَمَّدٌ: فَادْعُ أَنْتَ یَا ابْنَ أَخِی فَاسْأَلْهُ ، فَدَعَا اللهَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام بِمَا أَرَادَ، ثُمَّ قَالَ : أَسْأَلُکَ بِالَّذِی جَعَلَ فِیکَ مِیثَاقَ الْأَنْبِیَاءِ وَالْأَوْصِیَاءِ، وَمِیثَاقَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ لَمَّا أَخْبَرْتَنَا

ص:90

[50] 50 - ابو عبیدۀ حذّاء و زراره گویند: امام باقر علیه السلام فرمود: «وقتی حسین بن علی علیهما السلام به شهادت رسید، محمّد بن حنفیه شخصی را به دنبال امام سجّاد علیه السلام فرستاده و با او خلوت نموده و گفت: ای پسر برادر! خود می دانی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم وصیت و امامت پس از خود را به علی بن ابی طالب علیه السلام سپرد، سپس به حسن علیه السلام، و بعد هم به حسین علیه السلام، حال پدرت علیه السلام به شهادت رسیده و بر کسی وصیت نکره، و من عموی تو و هم ریشه توأم، و من در این سنّ و قدمت از تو در این سنّ جوانی به آن مقام شایسته ترم، پس در مسأله وصیت و امامت با من منازعه و مخالفت مکن.

حضرت به او فرمود: ای عمو! رعایت تقوای الهی را نموده و ادّعای چیزی که حقّ تو نیست را مکن، من تو را موعظه می کنم که از بی خبران نشوی.

ای عمو! همانا پدرم پیش از آنکه به سمت عراق رود به من وصیت نمود و ساعتی پیش از شهادت با من در این باره عهد بست، و این سلاح رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است که نزد من است، پس متعرّض آن مشو و گر نه می ترسم عمرت کوتاه شده و حالت دگرگون و پراکنده شود، و بی شکّ خداوند تبارک و تعالی عهد فرموده که امامت و وصیت را فقط در نسل حسین علیه السلام قرار دهد، اگر قبول نداری بیا برویم نزد حجر الأسود تا از آن طلب حکم کنیم.

امام باقر علیه السلام فرمود: کلام میان آن دو در مکّه بود تا اینکه نزد حجر الأسود رفتند، حضرت علیه السلام به محمّد بن حنفیه فرمود: ابتدا شما به درگاه خداوند ناله و ابتهال کرده و بخواه که حجر را برایت به نطق آورد سپس من درخواست می کنم.

محمّد ناله و ابتهال نموده و درخواست کرد ولی هیچ جوابی از حجر نشنید. حضرت فرمود: ای عمو! بی شکّ اگر تو وصی و امام بودی حتماً جوابت می داد.

محمّد گفت: پسر برادرم! حال تو بخواه، پس آن حضرت دست به درگاه خداوند شد سپس خطاب به حجر گفت: تو را قسم به آن خدایی که در تو میثاق انبیا و اوصیا

ص:91

مَنِ الْإِمَامُ وَ الْوَصِیُّ بَعْدَ الْحُسَیْنِ علیه السلام، فَتَحَرَّکَ الْحَجَرُ حَتَّی کَادَ أَنْ یَزُولَ عَنْ مَوْضِعِهِ ، ثُمَّ أَنْطَقَهُ اللهُ بِلِسانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ (1) فَقَالَ : اللهُمَّ إِنَّ الْوَصِیَّةَ وَ الْإِمَامَةَ بَعْدَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم. فَانْصَرَفَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ ابْنُ الْحَنَفِیَّةِ وَ هُوَ یَتَوَلَّی عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام».(2)

[51] 51 - مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ قَالَ : حَدَّثَنِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیُّ ، عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «لَمَّا انْتَهَی رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم إِلَی الرُّکْنِ الْغَرْبِیِّ فَجَازَهُ ، قَالَ لَهُ الرُّکْنُ : یَا رَسُولَ اللهِ أَ لَسْتُ قَعِیدَاً مِنْ قَوَاعِیدِ بَیْتِ رَبِّکَ فَمَا بَالِی لَا أُسْتَلَمُ ؟ فَدَنَا مِنْهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم فَاسْتَلَمَهُ وَ قَالَ : اسْکُنْ عَلَیْکَ السَّلَامُ غَیْرَ مَهْجُورٍ».(3)

[52] 52 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَوْهَرِیِّ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «سُمَّ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم یَوْمَ خَیْبَرَ، فَتَکَلَّمَ اللَّحْمُ فَقَالَ : یَا رَسُولَ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْکَ وَ عَلَی آلِکَ إِنِّی مَسْمُومٌ ، فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم عِنْدَ مَوْتِهِ : الْیَوْمَ قَطَعَتْ مَطَایَایَ الْأُکْلَةُ الَّتِی أَکَلْتُهَا بِخَیْبَرَ، وَ مَا مِنْ نَبِیٍّ وَ لَا وَصِیٍّ إِلَّا شَهِیدٌ».(4)

[53] 53 - أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ ، عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «إِنِّی لَفِی عُمْرَةٍ اعْتَمَرْتُهَا فِی الْحِجْرِ جَالِساً، إِذْ نَظَرْتُ إِلَی جَانٍّ قَدْ أَقْبَلَ مِنْ نَاحِیَةِ الْمَسْعَی

ص:92

و همۀ مردم را قرار داد که به ما بگویی وصی پس از حسین بن علی کیست ؟ پس حجر آنچنان به جنبش آمد که نزدیک بود از جا کنده شود سپس خداوند آن را به زبان عربیّ مبین گویا فرمود پس گفت: پروردگارا! به درستی وصیت و امامت پس از حسین بن علی بن أبی طالب به علی فرزند حسین پسر علی بن أبی طالب؛ و فرزند فاطمه زهرا دخت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می رسد.

پس محمّد ابن حنفیه بازگشته و پس از آن معتقد به ولایت آن حضرت شد».(1)

[51] 51 - مردی از اصحاب گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «چون رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم (در طواف) به رکن غربی رسید و از آنجا گذشت، رکن به آن حضرت عرض کرد: ای رسول خدا! آیا من رکنی از ارکان بیت پروردگارت نیستم، پس چرا مرا دست نمی کشند؟ پیامبر نزدیکش رفته و بر آن دست کشید و فرمود: آرام بگیر، سلام بر تو باد، مهجور و کنار گذارده نیستی».

[52] 52 - ابوبصیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در جنگ خیبر مسموم گردیدند پس گوشت یه سخن آمد و گفت: ای رسول خدا! درود خداوند بر تو و خاندانت، به راستی که من سمّی ام. پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هنگام وفات خویش فرمود: امروز (اثر) باقی ماندۀ گوشتی که در روز خیبر خوردم مرا از پای درآورد و هیچ پیامبر و وصی ای نیست جز این که شهید است (و به شهادت از دنیا می رود)».

ص:93

حَتَّی دَنَا مِنَ الْحَجَرِ، فَطَافَ بِالْبَیْتِ أُسْبُوعاً، ثُمَّ إِنَّهُ أَتَی الْمَقَامَ فَقَامَ عَلَی ذَنَبِهِ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ، وَ ذَلِکَ عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ ، فَبَصُرَ بِهِ عَطَاءٌ وَ أُنَاسٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَأَتَوْنِی فَقَالُوا: یَا أَبَا جَعْفَرٍ أَ مَا رَأَیْتَ هَذَا الْجَانَّ ؟ فَقُلْتُ : رَأَیْتُهُ وَ مَا صَنَعَ ، ثُمَّ قُلْتُ لَهُمْ : انْطَلِقُوا إِلَیْهِ وَ قُولُوا: یَقُولُ لَکَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ : إِنَّ الْبَیْتَ یَحْضُرُهُ أَعْبُدٌ وَ سُودَانٌ وَ هَذِهِ سَاعَةُ خَلْوَتِهِ مِنْهُمْ ، وَ قَدْ قَضَیْتَ نُسُکَکَ وَ نَحْنُ نَتَخَوَّفُ عَلَیْکَ مِنْهُمْ ، فَلَوْ خَفَّفْتَ وَ انْطَلَقْتَ ، قَالَ : فَکَوَّمَ کُومَةً مِنْ بَطْحَاءِ الْمَسْجِدِ بِرَأْسِهِ ، ثُمَّ وَضَعَ ذَنَبَهُ عَلَیْهَا ثُمَّ مَثَلَ فِی الْهَوَاءِ».(1)

[54] 54 - الْحَسَنُ بْنُ مُوسَی الْخَشَّابُ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ ، عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ الْهَاشِمِیِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : سَمِعْتُهُ یَقُولُ : «کَانَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم ذَاتَ یَوْمٍ قَاعِداً فِی أَصْحَابِهِ إِذْ مَرَّ بِهِ بَعِیرٌ فَجَاءَ إِلَیْهِ حَتَّی بَرَکَ بَیْنَ یَدَیْهِ ، وَ ضَرَبَ بِجِرَانِهِ الْأَرْضَ وَ رَغَا، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ : یَا رَسُولَ اللهِ أَ یَسْجُدُ لَکَ هَذَا الْجَمَلُ ؟ فَإِنْ سَجَدَ لَکَ فَنَحْنُ أَحَقُّ أَنْ نَفْعَلَ ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: بَلِ اسْجُدُوا للهِ ، إِنَّ هَذَا الْجَمَلَ یَشْکُو أَرْبَابَهُ ، وَ یَزْعُمُ أَنَّهُمْ أَنْتَجُوهُ صَغِیراً وَ اعْتَمَلُوهُ ، فَلَمَّا کَبِرَ وَ صَارَ عَوِراً کَبِیراً ضَعِیفاً أَرَادُوا نَحْرَهُ ، شَکَا ذَلِکَ إِلَیَّ . فَدَاخَلَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ یُدَاخِلَهُ مِنَ الْإِنْکَارِ لِقَوْلِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم - وَ ذَکَرَ أَبُو بَصِیرٍ أَنَّهُ عُمَرُ - فَقَالَ : أَنْتَ تَقُولُ ذَلِکَ ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: لَوْ أَمَرْتُ أَحَداً أَنْ یَسْجُدَ لِأَحَدٍ لَأَمَرْتُ الْمَرْأَةَ أَنْ تَسْجُدَ لِزَوْجِهَا.

ص:94

[53] 53 - ابو حمزۀ ثمالی گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «در یکی از عمره های خود پس از انجام اعمال در حجر اسماعیل نشسته بودم. ناگاه دیدم ماری از ناحیه سعی صفا و مروه بیرون آمد و نزدیک شد و از کنار حجر الأسود شروع به طواف کرد و چون هفت دور طواف خود را تمام کرد کنار مقام ابراهیم آمد و بر دم خود ایستاد و دو رکعت نماز گزارد، و این موضوع به هنگام ظهر صورت گرفت. عطا و گروهی از یارانش هم آن مار را دیده بودند. پیش من آمدند و گفتند: ای ابو جعفر! آیا این مار را دیدی ؟ گفتم: آری دیدم که چگونه رفتار کرد. اکنون پیش او بروید و به او بگویید: محمد بن علی می گوید این ساعت مسجد خلوت است، ولی بعد بردگان و سیاهان کنار کعبه خواهند آمد. تو اعمال خودت را انجام دادی، اکنون هم توقّف خودت را کوتاه کن و برو که ما بر تو از ایشان می ترسیم. گوید چون این پیام را گزاردیم آن مار توده ای از شن های مسجد را جمع کرد و دم خویش را بر آن نهاد و در هوا ناپدید شد».

[54] 54 - عبد الرحمان بن کثیر گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: «روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در میان اصحاب خویش نشسته بودند، ناگهان شتری به طرف ایشان آمد و سرش را بر زمین گذاشته و صدا می کرد. مردی گفت: ای رسول خدا! آیا این شتر برای شما سجده کرد، پس ما به این کار شایسته تریم. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: نه، شما نیز برای خدا سجده کنید، این شتر آمده و شکایت اربابش را می کند و گمان می کند که چون الآن بزرگ شده و از او زیاد کار کشیده اند و پیر و سالمند است می خواهند او را بکشند، از این رو شکایت دارد.

مردی داخل مجلس شد و این کلام پیامبر را انکار کرد، و ابوبصیر ذکر کرده که آن شخص، عمر بود که به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گفت: تو آن را گفته ای ؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اگر کسی را فرمان می دادم که برای کسی سجده کند، به زن فرمان می دادم که برای همسرش سجده کند».

ص:95

ثُمَّ أَنْشَأَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام فَقَالَ : ثَلَاثَةٌ مِنَ الْبَهَائِمِ تَکَلَّمُوا عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: الْجَمَلُ وَ الذِّئْبُ وَ الْبَقَرَةُ ، فَأَمَّا الْجَمَلُ فَکَلَامُهُ الَّذِی سَمِعْتَ ، وَ أَمَّا الذِّئْبُ فَجَاءَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم فَشَکَا إِلَیْهِ الْجُوعَ ، فَدَعَا رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم أَصْحَابَ الْغَنَمِ فَقَالَ : افْرِضُوا لِلذِّئْبِ شَیْئاً فَشَحُّوا، فَذَهَبَ ثُمَّ عَادَ ثَانِیَةً فَشَکَا الْجُوعَ ، فَدَعَاهُمْ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَشَحُّوا، ثُمَّ عَادَ ثَالِثَةً فَشَکَا الْجُوعَ فَدَعَاهُمْ فَشَحُّوا.

فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم لِلذِّئْبِ : اخْتَلِسْ أَیْ خُذْ(1) ، وَ لَوْ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَرَضَ لِلذِّئْبِ شَیْئاً مَا زَادَ الذِّئْبُ عَلَیْهِ شَیْئاً حَتَّی تَقُومَ السَّاعَةُ .

وَ أَمَّا الْبَقَرَةُ فَإِنَّهَا أَذِنَتِ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله و سلم - وَ کَانَتْ فِی مَحَلَّةِ بَنِی سَالِمٍ مِنَ الْأَنْصَارِ - فَقَالَتْ : یَا آلَ ذَرِیحٍ عَمَلٌ نَجِیحٌ صَائِحٌ یَصِیحُ بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ فَصِیحٍ : بِأَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ ، وَ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم سَیِّدُ النَّبِیِّینَ ، وَ عَلِیٌّ علیه السلام سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ ».(2)

ص:96

آنگاه امام صادق علیه السلام فرمود: از میان حیوانات سه حیوان در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سخن گفتند، شتر، گرگ و گاو. شتر که کلامش را شنیدی. و امّا گرگ که پیش پیامبر آمده و از گرسنگی شکایت کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اصحابش [صاحبان گوسفندان] را خوانده و به آنان فرمود: برای این گرگ چیزی دهید و خود را از دست او آسوده نمایید. گرگ برای بار سوّم نیز از گرسنگی اش شکایت کرد و پیامبر همان را به اصحاب فرمودند. و به گرگ فرمودند: که از این گوسفندان برگیر، و اگر پیامبر برای [غذای] گرگ چیزی را معین می کرد، تا روز قیامت [حقّ خوردن] ما زاد بر آن را نداشت.

و امّا گاو در حالی که در نخلستان ابو سالم از انصار بود به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ایمان آورد، و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: ای دودمان ذریح! بر نیاز فریاد زنی کوشید [و کار کنید] که به زبان عربی فصیح می گوید: «خدایی غیر از پروردگار جهانیان نیست، محمد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سرور پیامبران است، و علی علیه السلام سرور جانشیان پیامبران».

ص:97

بَابٌ فِی الْکَرَّاتِ وَ حَالَاتِهَا وَ مَا جَاءَ فِیهَا

[55] 1 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ ، عَنِ الْمُنَخَّلِ بْنِ جَمِیلٍ ، عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «لَیْسَ مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ لَهُ قَتْلَةٌ وَ مَوْتَةٌ ، إِنَّهُ مَنْ قُتِلَ نُشِرَ حَتَّی یَمُوتَ ، وَ مَنْ مَاتَ نُشِرَ حَتَّی یُقْتَلَ » ثُمَّ تَلَوْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام هَذِهِ الْآیَةَ : کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ (1) فَقَالَ : «وَ مَنْشُورَةٌ ». قُلْتُ : قَوْلُکَ وَ مَنْشُورَةٌ مَا هُوَ؟ فَقَالَ : «هَکَذَا نَزَلَ بِهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم: کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَ مَنْشُورَةٌ ».

ثُمَّ قَالَ : «مَا فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ أَحَدٌ بَرٌّ وَ لَا فَاجِرٌ إِلَّا وَ یُنْشَرُ، فَأَمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَیُنْشَرُونَ إِلَی قُرَّةِ أَعْیُنِهِمْ ، وَ أَمَّا الْفُجَّارُ فَیُنْشَرُونَ إِلَی خِزْیِ اللهِ إِیَّاهُمْ ، أَ لَمْ تَسْمَعْ أَنَّ اللهَ تَعَالَی یَقُولُ : وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنی دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ .(2)

وَ قَوْلَهُ تَعَالَی: یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ. قُمْ فَأَنْذِرْ 3 یُعْنَی بِذَلِکَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله و سلم وَ قِیَامُهُ فِی الرَّجْعَةِ یُنْذِرُ فِیهَا.

ص:98

وَ قَوْلَهُ تَعَالَی: إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ. نَذِیراً لِلْبَشَرِ (1) یُعْنَی مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله و سلم نَذِیراً لِلْبَشَرِ فِی الرَّجْعَةِ .

وَ قَوْلَهُ تَعَالَی: هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (2) قَالَ : یُظْهِرُهُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الرَّجْعَةِ .

وَ قَوْلَهُ تَعَالَی: حَتّی إِذا فَتَحْنا عَلَیْهِمْ باباً ذا عَذابٍ شَدِیدٍ (3) هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِذَا رَجَعَ فِی الرَّجْعَةِ ».

قَالَ جَابِرٌ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : رُبَما یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ کانُوا مُسْلِمِینَ (4) قَالَ : هُوَ أَنَا إِذَا خَرَجْتُ أَنَا وَ شِیعَتِی، وَ خَرَجَ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ وَ شِیعَتُهُ ، وَ نَقْتُلُ بَنِی أُمَیَّةَ ، فَعِنْدَهَا یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ کانُوا مُسْلِمِینَ ».(5)

[56] 2 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ ، عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ ، عَنْ مُوسَی الْحَنَّاطِ ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ : «أَیَّامُ اللهِ ثَلَاثَةٌ : یَوْمُ یَقُومُ الْقَائِمُ علیه السلام، وَ یَوْمُ الْکَرَّةِ ، وَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ ».(6)

ص:100

و منظور از آیۀ: «بی تردید این از بزرگ ترین پدیده هاست، که هشدار دهندۀ آدمیان است - مدّثر: 35-36» حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم است که در رجعت (و بازگشت به دنیا) ترساننده و هشدار دهندۀ آدمیان است.

و حضرت در تفسیر آیۀ: «او کسی است که فرستاده اش را با هدایت و دین حق فرستاد، تا آن را بر همه دین [ها] پیروز گرداند و گر چه مشرکان ناخشنود باشند - توبه: 33» فرمود: آن پیروزی را خداوند در هنگام رجعت آشکار سازد.

و مقصود از آیۀ: «تا هنگامی که بر آنان دری با عذاب شدید گشودیم، به ناگاه آنان در آن (حال) مأیوس شدند - مؤمنون: 77» علی بن ابی طالب علیه السلام است هنگامی که زمان رجعت (به دنیا) بازگردد.

جابر گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در تفسیر آیۀ: «چه بسا، کسانی که کفر ورزیدند، مسلمان بودنشان را آرزو می کنند - حجر: 2» فرمود: منظور از آن من و شیعیانم می باشیم هنگامی که (از قبرها) خارج شویم و عثمان بن عفّان و پیروانش نیز خارج شوند و ما بنی امیه را می کشیم در این هنگام کافران آرزو می کنند که ای کاش مسلمان بودند».

[56] 2 - موسی الحنّاط گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: «روزهای خدا سه تا است: روز قیام قائم علیه السلام، روز رجعت [و بازگشت به دنیا] و روز قیامت».

ص:101

[57] 3 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ ، عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ ، عَنْ أَبِی دَاوُدَ، عَنْ بُرَیْدَةَ الْأَسْلَمِیِّ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: «کَیْفَ أَنْتَ إِذَا اسْتَیْأَسَتْ (1) أُمَّتِی مِنَ الْمَهْدِیِّ ، فَیَأْتِیهَا مِثْلَ قَرْنِ الشَّمْسِ ، یَسْتَبْشِرُ بِهِ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ أَهْلُ الْأَرْضِ »؟ فَقُلْتُ : یَا رَسُولَ اللهِ بَعْدَ الْمَوْتِ ؟ فَقَالَ : «وَ اللهِ إِنَّ بَعْدَ الْمَوْتِ هُدًی وَ إِیمَاناً وَ نُوراً»، قُلْتُ : یَا رَسُولَ اللهِ : أَیُّ الْعُمْرَیْنِ أَطْوَلُ ؟ قَالَ : «الْآخَرُ بِالضِّعْفِ ».(2)

[58] 4 - وَ عَنْهُ ، عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ، عَنْ رَجُلٍ ، عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ ، عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ وَ زَیْدٍ الشَّحَّامِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالا: سَمِعْنَاهُ یَقُولُ : «إِنَّ أَوَّلَ مَنْ یَکُرُّ فِی الرَّجْعَةِ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام، وَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ أَرْبَعِینَ أَلْفَ (3) سَنَةً حَتَّی یَسْقُطَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ ».(4)

[59] 5 - وَ عَنْهُ ، عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ، عَنْ رَجُلٍ ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْمُسْتَنِیرِ، عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: یَقُولُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ : فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً (5) فَقَالَ : «هِیَ وَ اللهِ لِلنُّصَّابِ » قُلْتُ : فَقَدْ رَأَیْنَاهُمْ فِی دَهْرِهِمُ الْأَطْوَلِ ، فِی کِفَایَةٍ حَتَّی مَاتُوا، فَقَالَ : «وَ اللهِ ذَاکَ فِی الرَّجْعَةِ یَأْکُلُونَ الْعَذِرَةَ ».(6)

[60] 6 - وَ عَنْهُ ، عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ، عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : قُلْتُ لَهُ : قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : إِنّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ

ص:102

[57] 3 - بریدۀ اسلمی گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «چگونه ای زمانی که امّت من از مهدی ناامید شوند، و او همانند خورشید صبحدم طلوع می کند و اهل آسمان و زمین خُرسند می شوند». عرض کردم: ای رسول خدا، این (ظهور) بعد از مرگ (بیشتر مردم) است ؟ فرمود: «به خدا سوگند، بی تردید پس از مرگ هدایت و ایمان و نوری است». من عرض کردم: کدام یک از دو مدّت عمر طولانی تر است ؟ فرمود: «دوّمی دو برابر اوّلی است».

[58] 4 - معلّی بن خنیس و زید شَحّام گویند: شنیدیم امام صادق علیه السلام می فرمود: «نخستین کسی که به دنیا بر می گردد حسین بن علی علیه السلام است. او چهل هزار سال در زمین زندگی خواهد کرد تا (بر اثر پیری)، ابروانش بر روی چشمانش فرو می افتد».

[59] 5 - معاویة بن عمّار گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ آیۀ: «(هرکه از یاد من اعراض کند) زندگی سختی دارد - طه: 124» پرسیدم، فرمود: «به خدا سوگند این در مورد دشمنان ما است». عرض کردم: ما که همواره بسیاری از آن ها را روزگار درازی در ناز و نعمت می بینیم و بدین گونه هم می میرند. فرمود: «به خدا سوگند آن ها آن زندگی ناراحت کننده و گذران تنگی را هنگام رجعت [و بازگشت دوباره به دنیا] در پی خواهند داشت که در آن موقع نجاست می خورند».

[60] 6 - جمیل بن درّاج گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ آیۀ: «ما به یقین پیامبران خود و کسانی را که ایمان آورده اند، در زندگی دنیا و (در آخرت) روزی که شهیدان به پا می خیزند یاری می دهیم - غافر: 51» پرسیدم، فرمود: «به خدا قسم این در رجعت است. نمی دانی که بسیاری از پیامبران الهی در دنیا یاری نشده و کشته گشتند و ائمه هم کشته شدند و کسی آن ها را یاری نکرد؟ تأویل این آیه در رجعت است».

ص:103

اَلْأَشْهادُ (1) قَالَ : «ذَلِکَ وَ اللهِ فِی الرَّجْعَةِ ، أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ أَنْبِیَاءَ اللهِ کَثِیراً لَمْ یُنْصَرُوا فِی الدُّنْیَا وَ قُتِلُوا، وَ الْأَئِمَّةَ قَدْ قُتِلُوا وَ لَمْ یُنْصَرُوا فَذَلِکَ فِی الرَّجْعَةِ ».

قُلْتُ : وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ . یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّ ذلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ (2) قَالَ : «هِیَ الرَّجْعَةُ ».(3)

[61] 7 - وَ عَنْهُ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ ، عَنْ زُرَارَةَ قَالَ : کَرِهْتُ أَنْ أَسْأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَاحْتَلْتُ مَسْأَلَةً لَطِیفَةً لِأَبْلُغَ بِهَا حَاجَتِی مِنْهَا، فَقُلْتُ : أَخْبِرْنِی عَمَّنْ قُتِلَ مَاتَ ؟ قَالَ : «لَا، الْمَوْتُ مَوْتٌ ، وَ الْقَتْلُ قَتْلٌ » فَقُلْتُ لَهُ : مَا أَحَدٌ یُقْتَلُ إِلَّا مَاتَ ، قَالَ : فَقَالَ : «یَا زُرَارَةُ قَوْلُ اللهِ أَصْدَقُ مِنْ قَوْلِکَ قَدْ فَرَّقَ بَیْنَ الْقَتْلِ وَ الْمَوْتِ فِی الْقُرْآنِ ، فَقَالَ : أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ (4) وَ قَالَ : وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَی اللّهِ تُحْشَرُونَ (5) فَلَیْسَ کَمَا قُلْتَ یَا زُرَارَةُ ، فَالْمَوْتُ مَوْتٌ وَ الْقَتْلُ قَتْلٌ ».

وَ قَدْ قَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ : إِنَّ اللّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا .(6)

ص:104

عرض کردم: (تأویل) آیۀ: «و گوش فرا ده و منتظر روزی باش که منادی از مکانی نزدیک ندا می دهد، روزی که مردم صدای حق را می شنوند، آن روز روز قیام است - ق: 41-42» چیست ؟ حضرت فرمود: «این آیه نیز مربوط به رجعت است».

[61] 7 - زراره گوید: مطلبی داشتم که نمی خواستم صریحاً آن را از امام باقر علیه السلام بپرسم. [پس از راه دیگری وارد شده و] گفتم: آیا کسی که کشته می شود مرده است ؟ حضرت فرمود: «نه! مرگ مرگ و کشته شدن کشته شدن است (یعنی هر کدام حساب جداگانه دارند)».

عرض کردم: جایی را در قرآن نمی یابم که خداوند میان کشته شدن و مُردن فرق گذاشته باشد. حضرت این دو آیه را: «أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ ؛ آیا اگر او بمیرد و یا کشته شود - آل عمران: 144» و «وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَی اللّهِ تُحْشَرُونَ ؛ بمیرید یا کشته شوید، به سوی خدا محشور می شوید - آل عمران: 158» که خداوند مرگ و کشته شدن را از هم جدا ساخته است، خواندند و سپس فرمود: «ای زراره! بنا بر این مرگ مرگ و کشته شدن کشته شدن است، با این فرق که خداوند می فرماید: «خداوند از مؤمنان، جان ها و اموالشان را خریداری کرده، که (در برابرش) بهشت برای آنان باشد؛ (به این گونه که:) در راه خدا پیکار می کنند، می کشند و کشته می شوند این وعده حقّی است بر او - توبه: 111»».

زراره گوید: عرض کردم: خداوند در آیه دیگر می فرماید: «هر کس مرگ را می چشد - آل عمران: 185» آیا می فرمائید: کسی که کشته می شود مرگ را نمی چشد؟ حضرت فرمود: «کسی که با شمشیر در راه خدا کشته می شود با آن کس

ص:105

قَالَ : فَقُلْتُ : إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ : کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ (1) أَ فَرَأَیتَ مَنْ قُتِلَ لَمْ یذُقِ الْمَوْتَ ، فَقَالَ : «لَیسَ مَنْ قُتِلَ بِالسَّیفِ کَمَنْ مَاتَ عَلَی فِرَاشِهِ ، إِنَّ مَنْ قُتِلَ لَا بُدَّ أَنْ یرْجِعَ إِلَی الدُّنْیا حَتَّی یذُوقَ الْمَوْتَ ».(2)

[62] 8 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ : سَمِعْتُهُ یَقُولُ فِی الرَّجْعَةِ : «مَنْ مَاتَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ قُتِلَ ، وَ مَنْ قُتِلَ مِنْهُمْ مَاتَ ».(3)

[63] 9 - أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ ، عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «إِنَّهُ بَلَغَ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم عَنْ بَطْنَیْنِ مِنْ قُرَیْشٍ کَلَامٌ تَکَلَّمُوا بِهِ ، فَقَالَ : یَرَی مُحَمَّدٌ أَنْ لَوْ قَدْ قَضَی أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ یَعُودُ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ مِنْ بَعْدِهِ ، فَأُعْلِمَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم ذَلِکَ ، فَبَاحَ فِی مَجْمَعٍ مِنْ قُرَیْشٍ بِمَا کَانَ یَکْتُمُهُ ، فَقَالَ : کَیْفَ أَنْتُمْ مَعَاشِرَ قُرَیْشٍ وَ قَدْ کَفَرْتُمْ بَعْدِی، ثُمَّ رَأَیْتُمُونِی فِی کَتِیبَةٍ مِنْ أَصْحَابِی أَضْرِبُ وُجُوهَکُمْ وَ رِقَابَکُمْ بِالسَّیْفِ .

قَالَ : فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام، فَقَالَ : یَا مُحَمَّدُ قُلْ : إِنْ شَاءَ اللهُ ، أَوْ یَکُونُ ذَلِکَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِنْ شَاءَ اللهُ ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: أَوْ یَکُونُ ذَلِکَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام إِنْ شَاءَ اللهُ تَعَالَی، فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام: وَاحِدَةٌ لَکَ وَ اثْنَتَانِ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ مَوْعِدُکُمُ

ص:106

که در بسترش جان می دهد یکسان نیستند، کسی که کشته می شود ناچار می باید به دنیا برگردد (و از نو زندگی کند و بعد بمیرد) تا مزۀ مرگ را بچشد».

[62] 8 - صفوان بن یحیی گوید: شنیدم امام رضا علیه السلام می فرمود: «در رجعت هر مؤمنی که مرده باشد کشته شود، و هرکه کشته شده باشد به مرگ عادی بمیرد».

[63] 9 - ابان بن تغلب گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «به پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم خبر رسید که دو دسته از قریش گفته بودند: محمد چنین می بیند که اگر از دنیا رفت منصب جانشینی وی به اهل بیت او بازگشت می کند. پیغمبر سخنان آن ها را به خاطر داشت تا روزی که قریش در یک مجلس گرد آمده بودند آنچه را پنهان می داشت به زبان آورد و به آن ها فرمود: شما جماعت قریش چگونه هستید در حالی که بی تردید بعد از من کافر می شوید، سپس مرا در لشکری از اصحاب خود می بینید که شمشیر کشیده بر روی و گردن شما فرود می آورم.

در آن موقع جبرئیل نازل شد و عرض کرد: ای محمد. بگو ان شاء الله یا اینکه گفت [تردید از راوی است]: این شمشیر زن ان شاء الله علی بن ابی طالب است. سپس جبرئیل عرض کرد: یا رسول الله شما یک رجعت و علی بن ابی طالب دو رجعت خواهید داشت و وعده گاه شما سلام است».

ابان بن تغلب عرض کرد: قربانت گردم سلام کجاست ؟ امام صادق علیه السلام فرمود: «ابان، سلام در پشت کوفه است».

ص:107

السَّلَامُ ». قَالَ أَبَانٌ : جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ أَیْنَ السَّلَامُ ؟ فَقَالَ علیه السلام: «یَا أَبَانُ السَّلَامُ مِنْ ظَهْرِ الْکُوفَةِ ».(1)

[64] 10 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ عَبْدُ اللهِ بْنُ عَامِرِ بْنِ سَعْدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِ ، عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ ، قَالَ : قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولُ : مَنْ أَرَادَ أَنْ یُقَاتِلَ شِیعَةَ الدَّجَّالِ فَلْیُقَاتِلِ الْبَاکِیَ عَلَی دَمِ عُثْمَانَ ، وَ الْبَاکِیَ عَلَی(2) أَهْلِ النَّهْرَوَانِ ، إِنَّ مَنْ لَقِیَ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُؤْمِناً بِأَنَّ عُثْمَانَ قُتِلَ مَظْلُوماً لَقِیَ اللهَ سَاخِطاً عَلَیْهِ وَ یُدْرِکُ الدَّجَّالَ إِلَّا آمَنَ بِهِ (3) ، فَقَالَ رَجُلٌ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَإِنْ مَاتَ قَبْلَ ذَلِکَ ؟ قَالَ : فَیُبْعَثُ مِنْ قَبْرِهِ حَتَّی یُؤْمِنَ بِهِ وَ إِنْ رَغِمَ أَنْفُهُ ».(4)

[65] 11 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ ، عَنِ الْمُثَنَّی بْنِ الْوَلِیدِ الْحَنَّاطِ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی وَ أَضَلُّ سَبِیلاً (5) قَالَ : «فِی الرَّجْعَةِ ».(6)

[66] 12 - وَ عَنْهُ وَ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ ، عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَطَاءٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «کُنْتُ مَرِیضاً بِمِنًی وَ أَبِی علیه السلام عِنْدِی فَجَاءَهُ الْغُلَامُ ، فَقَالَ : هَاهُنَا رَهْطٌ مِنَ الْعِرَاقِیِّینَ یَسْأَلُونَ الْإِذْنَ عَلَیْکَ ، فَقَالَ أَبِی علیه السلام: أَدْخِلْهُمُ

ص:108

[64] 10 - ابوحمزه ثمالی گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «هر کس که می خواهد با پیروان دجّال بجنگد با هر کس که بر کشتن عثمان و یا کشتگان نهروان گریسته جنگ کند. (یعنی این ها از پیروان دجّال اند) و هر کس با این عقیده بمیرد که عثمان، مظلوم کشته شده در حالی مرده که خداوند از او خشمناک است و اگر تا وقت خروج دجّال زنده ماند به وی ایمان آورد».

مردی عرض کرد: یا امیر المؤمنین، اگر کسی پیش از او مرده باشد چطور؟ فرمود: «از قبر بیرونش آرند تا به او ایمان بیاورد، اگرچه مایل نباشد».

[65] 11 - ابوبصیر گوید: امام باقر یا امام صادق علیهما السلام (تردید از راوی است) در تفسیر آیۀ: «و هر کس در این دنیا کوردل باشد، در آخرت هم کوردل و گمراه تر است - اسراء: 72» فرمود: «[این] مربوط به رجعت است (که کوردلان نابینا برمی گردند)».

[66] 12 - عبدالله بن عطاء گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «در مِنا مریض بودم و پدرم (امام سجّاد علیه السلام) پیش من بود که جوانی نزد او آمد و گفت: اینجا جمعیتی (کمتر از ده نفر) از اهل عراق هستند که اجازۀ شرفیابی می خواهند. پدرم فرمود: ایشان را داخل خیمه نما، و خود نیز بلند شد و پیش آنان رفت، چند لحظه ای نگذشت که صدای خندۀ زیاد پدرم را شنیدم، در پیش خود با آن که من در آن حال مریضی بودم، خوش ندانستم.

سپس به سوی من بازگشت و فرمود: ای اباجعفر! در پیش خود از خندۀ من ناخشنود شدی ؟ عرض کردم: فدایت شوم، چه چیزی باعث شد که خنده بر شما غلبه یافت ؟ فرمود: این عراقی ها از من در مورد مطلبی پرسیدند که پدران و پیشینیان تو

ص:109

الْفُسْطَاطَ ، وَ قَامَ إِلَیْهِمْ فَدَخَلَ عَلَیْهِمْ فَمَا لَبِثَ أَنْ سَمِعْتُ ضَحِکَ أَبِی علیه السلام قَدِ ارْتَفَعَ ، فَأَنْکَرْتُ وَ وَجَدْتُ فِی نَفْسِی مِنْ ضَحِکِهِ وَ أَنَا فِی تِلْکَ الْحَالِ .

ثُمَّ عَادَ إِلَیَّ فَقَالَ : یَا أَبَا جَعْفَرٍ عَسَاکَ وَجَدْتَ فِی نَفْسِکَ مِنْ ضَحِکِی ؟ فَقُلْتُ : وَ مَا الَّذِی غَلَبَکَ مِنْهُ الضَّحِکُ جُعِلْتُ فِدَاکَ ؟ فَقَالَ : إِنَّ هَؤُلَاءِ الْعِرَاقِیِّینَ سَأَلُونِی عَنْ أَمْرٍ کَانَ مَضَی مِنْ آبَائِکَ وَ سَلَفِکَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یُقِرُّونَ فَغَلَبَنِی الضَّحِکُ سُرُوراً، أَنَّ فِی الْخَلْقِ مَنْ یُؤْمِنُ بِهِ وَ یُقِرُّ، فَقُلْتُ : وَ مَا هُوَ جُعِلْتُ فِدَاکَ ؟ قَالَ : سَأَلُونِی عَنِ الْأَمْوَاتِ مَتَی یُبْعَثُونَ فَیُقَاتِلُونَ الْأَحْیَاءَ عَلَی الدِّینِ ».(1)

[67] 13 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ ، عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ، عَنْ أَبِیهِ ، قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الرَّجْعَةِ ؟ فَقَالَ : «الْقَدَرِیَّةُ تُنْکِرُهَا - ثَلَاثاً -».(2)

[68] 14 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ وُهَیْبِ بْنِ حَفْصٍ النَّخَّاسِ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ : دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام فَقُلْتُ : إِنَّا نَتَحَدَّثُ أَنَ عُمَرَ بْنَ ذَرٍّ لَا یَمُوتُ حَتَّی یُقَاتِلَ قَائِمَ آلِ مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقَالَ : «إِنَّ مَثَلَ ابْنِ ذَرٍّ مَثَلُ رَجُلٍ کَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ یُقَالُ لَهُ : عَبْدُ رَبِّهِ وَ کَانَ یَدْعُو أَصْحَابَهُ إِلَی ضَلَالَةٍ فَمَاتَ ، فَکَانُوا یَلُوذُونَ بِقَبْرِهِ وَ یَتَحَدَّثُونَ عِنْدَهُ ، إِذْ خَرَجَ عَلَیْهِمْ مِنْ قَبْرِهِ یَنْفُضُ التُّرَابَ مِنْ رَأْسِهِ وَ یَقُولُ لَهُمْ : کَیْتَ وَ کَیْتَ ».(3)

ص:110

فرموده بودند، و اینان [هم] به آن عقیده و اقرار دارند، و از خوشحالی خنده بر من غلبه پیدا کرد، که در میان مردم کسانی هستند که به آن ایمان و اعتراف دارند. [امام باقر علیه السلام می فرماید:] عرض کردم: آن مطلب چه بود؟ فرمود: از من در مورد مُرده ها پرسیدند که چه وقت زنده می شوند تا با زنده ها بر سر دین بجنگند؟».

[67] 13 - سَدیر گوید: از امام باقر علیه السلام راجع به رجعت پرسیدم، سه مرتبه فرمود: «قَدَریه(1) آن را انکار می کنند».

[68] 14 - ابوبصیر گوید: خدمت امام صادق علیه السلام رسیده و عرض کردم: میان ما معروف است که عمر بن ذر (یکی از قصّه پردازان) نمی میرد تا با قائم آل محمّد علیه السلام جنگ کند؟ حضرت فرمود: «به راستی که مَثَل ابن ذر مَثَل مردی اسرائیلی - به نام «عبدُ ربّه» - است که اصحابش را به گمراهی دعوت می کرد و بعد از مرگش پیروانش به قبرش پناه می بردند و آنجا با هم گفتگو می کردند، تا اینکه روزی از قبر بیرون آمد، گرد و خاک از سر افشاند و چنین و چنان گفت».(2)

ص:111

[69] 15 - وَ عَنْهُ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللهِ جَلَّ وَ عَزَّ: إِنَّ اللّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ (1) إِلَی آخِرِ الْآیَةِ ، فَقَالَ علیه السلام: «ذَلِکَ فِی الْمِیثَاقِ ».

ثُمَّ قَرَأْتُ : اَلتّائِبُونَ الْعابِدُونَ (2) إِلَی آخِرِ الْآیَةِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «لَا تَقْرَأْ هَکَذَا وَ لَکِنِ اقْرَأْ: التَّائِبِینَ الْعَابِدِینَ » إِلَی آخِرِ الْآیَةِ .

ثُمَّ قَالَ : «إِذَا رَأَیْتَ هَؤُلَاءِ فَعِنْدَ ذَلِکَ هُمُ الَّذِینَ یُشْتَرَی مِنْهُمْ أَنْفُسُهُمْ وَ أَمْوَالُهُمْ یَعْنِی فِی الرَّجْعَةِ ».

ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ لَهُ مَیْتَةٌ وَ قَتْلَةٌ ، مَنْ مَاتَ بُعِثَ حَتَّی یُقْتَلَ ، وَ مَنْ قُتِلَ بُعِثَ حَتَّی یَمُوتَ ».(3)

[70] 16 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ ، قَالَ : حَدَّثَنَا نُوحُ بْنُ دَرَّاجٍ ، عَنِ الْکَلْبِیِّ ، عَنْ أَبِی صَالِحٍ ، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ قَدْ خَطَبَنَا یَوْمَ الْفَتْحِ : «أَیُّهَا النَّاسُ لَأَعْرِفَنَّکُمْ تَرْجِعُونَ بَعْدِی کُفَّاراً، یَضْرِبُ بَعْضُکُمْ رِقَابَ بَعْضٍ ، وَ لَئِنْ فَعَلْتُمْ لَتَعْرِفُنِّی أَضْرِبُکُمْ بِالسَّیْفِ » ثُمَّ الْتَفَتَ عَنْ یَمِینِهِ ، فَقَالَ النَّاسُ : غَمَزَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ لَهُ : أَوْ عَلِیٌّ علیه السلام، فَقَالَ : «أَوْ عَلِیٌّ علیه السلام».(4)

ص:112

[69] 15 - ابوبصیر گوید: از امام باقر علیه السلام در بارۀ آیۀ: «خداوند از مؤمنان، جان ها و اموالشان را خریداری کرده، که (در برابرش) بهشت برای آنان باشد (به این گونه که:) در راه خدا پیکار می کنند، می کشند و کشته می شوند این وعده حقّی است بر او، که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده و چه کسی از خدا به عهدش وفادارتر است - توبه: 111» پرسیدم، فرمود: «این (معامله) در میثاق [و عالم ذَر] بوده است».

سپس این آیه را خواندم: «اَلتّائِبُونَ الْعابِدُونَ ... ؛ یعنی مؤمنان عبارت اند از توبه کنان؛ و عبادت کاران... - توبه: 112» فرمود: «چنین بخوان: «التائبین العابدین...» آنگاه فرمود: هرگاه اینان (توبه کنندگان و عبادت کاران...) را دیدی بدان اینان همان ها هستند که خداوند جان و مالشان را خریده (و این) یعنی در رجعت. آنگاه امام باقر علیه السلام فرمود: هیچ مؤمنی نیست جز اینکه مُردنی دارد، و کشته شدنی، هرکه بمیرد زنده شود تا کشته گردد، و هرکه کشته شود، زنده گردد تا بمیرد».

[70] 16 - جابر بن عبدالله انصاری گوید: در روز فتح مکّه(1) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برای ما خطبه خواند و فرمود: «ای مردم! به طور قطع شما را می بینم که پس از رحلت من کافر شده و بعضی از شما گردن برخی دیگر را می زنید، و اگر چنین کردید مرا خواهید دید که با شماها جنگ می کنم».

سپس به سمت راست خود متوجّه شد. مردم (از روی شواهد و قرائن) گفتند: جبرئیل علیه السلام به پیامبر اشاره کرده و به او گفت: «یا (به جای من) علی را (خواهید دید). پس حضرت فرمود: یا علی را (به جای من خواهید دید)».

ص:113

[71] 17 - وَ عَنْهُ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ ، عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ ، عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «لَا یُسْأَلُ فِی الْقَبْرِ إِلَّا مَنْ مَحَضَ الْإِیمَانَ مَحْضاً، أَوْ مَحَضَ الْکُفْرَ مَحْضاً، وَ لَا یُسْأَلُ فِی الرَّجْعَةِ إِلَّا مَنْ مَحَضَ الْإِیمَانَ مَحْضاً، أَوْ مَحَضَ الْکُفْرَ مَحْضاً» قُلْتُ لَهُ : فَسَائِرُ النَّاسِ ؟ فَقَالَ : «یُلْهَی عَنْهُمْ ».(1)

[72] 18 - وَ عَنْهُ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ ، عَنْ حُمَیْدِ بْنِ الْمُثَنَّی الْعِجْلِیِّ ، عَنْ شُعَیْبٍ الْحَذَّاءِ، عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ : جُعِلْتُ فِدَاکَ مَسْأَلَةٌ أَکْرَهُ أَنْ أُسَمِّیَهَا لَکَ ، فَقَالَ لِی هُوَ: «أَ عَنِ الْکَرَّاتِ تَسْأَلُنِی»؟ فَقُلْتُ : نَعَمْ ، فَقَالَ : «تِلْکَ الْقُدْرَةُ وَ لَا یُنْکِرُهَا إِلَّا الْقَدَرِیَّةُ ، لَا تُنْکِرْهَا تِلْکَ الْقُدْرَةُ لَا تُنْکِرْهَا، إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم أُتِیَ بِقِنَاعٍ مِنَ الْجَنَّةِ عَلَیْهِ عِذْقٌ یُقَالُ لَهُ : سُنَّةٌ ، فَتَنَاوَلَهَا رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم سُنَّةَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ ».(2)

[73] 19 - وَ عَنْهُمْ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ ، عَنْ (أَبِی الْمِعْزَی [الْمِغْرَاءِ]) حُمَیْدِ بْنِ الْمُثَنَّی، عَنْ دَاوُدَ بْنِ رَاشِدٍ، عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ : قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَنَا: «وَ لَسَوْفَ یَرْجِعُ جَارُکُمُ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام أَلْفاً، فَیَمْلِکُ حَتَّی تَقَعَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ مِنَ الْکِبَرِ».(3)

[74] 20 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ دَاوُدَ الْعَبْدِیِّ ، عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ : أَنَّ عَبْدَ اللهِ بْنَ أَبِی بَکْرٍ الْیَشْکُرِیَّ قَامَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، فَقَالَ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ أَبَا الْمُعْتَمِرِ تَکَلَّمَ آنِفاً بِکَلَامٍ لَا یَحْتَمِلُهُ قَلْبِی، فَقَالَ : «وَ مَا ذَاکَ »؟

ص:114

[71] 17 - ابوبکر حضرمی گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «پرسش قبر مختص مؤمن خالص و کافر خالص است، و در رجعت هم پرسش مختص به همین دو دسته است (این دو دسته بازگشت می کنند)». عرض کردم: سایر مردم چطور؟ فرمود: «با آن ها کاری ندارند».

[72] 18 - ابوالصّباح کِنانی گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: فدایت گردم، سؤالی است که اکراه در بردن نام آن دارم. فرمود: «آیا می خواهی از رجعت ها سؤال کنی ؟» گفتم: آری، فرمود: «رجعت از قدرت نمایی خداوند است و جز فرقۀ «قَدَریه» کسی انکار نمی کند، روزی طبقی از بهشت برای پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم آوردند که شاخۀ خرمائی در آن بود که آن را «سنّت» می گفتند، پیغمبر هم آن را گرفت در حالی که طبق، اشاره به سنت و روش مردم پیش از شما بود».(1)

[73] 19 - حمران بن اعین [که کوفی است] گوید: امام باقر علیه السلام برای ما فرمود: «به راستی که در آینده ای نزدیک به هزار (سال دیگر)، همسآیۀ شما حسین بن علی علیه السلام در رجعت به دنیا برمی گردد، و آن حضرت چندان سلطنت می کند که از پیری ابروانش روی دیدگانش را می گیرد».

[74] 20 - اصبغ بن نباته گوید: عبدالله بن ابی بکر یشکُری [معروف به ابن کوّاء] رو به روی امام علی علیه السلام ایستاد و عرض کرد: ای امیرالمؤمنین! ابو المعتمر هم اکنون کلامی برایم گفت که قلبم آن را (قبول نکرده و) تحمّل نکرد. فرمود: «آن (کلام) چیست ؟».

گفت: معتقد است که شما شنیده اید پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرمود: ما شخصی را دیده یا شنیده ایم که از پدرش بزرگ تر است ؟ حضرت فرمود: «این سخن بر تو گران آمده

ص:115

قَالَ : یَزْعُمُ أَنَّکَ حَدَّثْتَهُ أَنَّکَ سَمِعْتَ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم یَقُولُ : «إِنَّا قَدْ رَأَیْنَا أَوْ سَمِعْنَا بِرَجُلٍ أَکْبَرَ سِنّاً مِنْ أَبِیهِ » فَقَالَ : أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: «فَهَذَا الَّذِی کَبُرَ عَلَیْکَ »؟ قَالَ : نَعَمْ ، فَهَلْ تُؤْمِنُ أَنْتَ بِهَذَا وَ تَعْرِفُهُ ؟ فَقَالَ : «نَعَمْ ، وَیْلَکَ یَا ابْنَ الْکَوَّاءِ، افْقَهْ عَنِّی أُخْبِرْکَ عَنْ ذَلِکَ ، إِنَّ عُزَیْراً خَرَجَ مِنْ أَهْلِهِ وَ امْرَأَتُهُ فِی شَهْرِهَا وَ لَهُ یَوْمَئِذٍ خَمْسُونَ سَنَةً ، فَلَمَّا ابْتَلَاهُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَنْبِهِ أَمَاتَهُ مِائَةَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ (1) ، فَرَجَعَ إِلَی أَهْلِهِ وَ هُوَ ابْنُ خَمْسِینَ سَنَةً ، فَاسْتَقْبَلَهُ ابْنُهُ وَ هُوَ ابْنُ مِائَةِ سَنَةٍ ، وَ رَدَّ اللهُ عُزَیْراً فِی السِّنِّ الَّذِی کَانَ بِهِ ».

فَقَالَ : أَسْأَلُکَ ، فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: «سَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ »، فَقَالَ : نَعَمْ ، إِنَّ أُنَاساً مِنْ أَصْحَابِکَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ یُرَدُّونَ بَعْدَ الْمَوْتِ ، فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: «نَعَمْ تَکَلَّمْ بِمَا سَمِعْتَ ، وَ لَا تَزِدْ فِی الْکَلَامِ فَمَا قُلْتَ لَهُمْ »؟

قَالَ : قُلْتُ : لَا أُؤْمِنُ بِشَیْ ءٍ مِمَّا قُلْتُمْ ، فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: «وَیْلَکَ إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ ابْتَلَی قَوْماً بِمَا کَانَ مِنْ ذُنُوبِهِمْ فَأَمَاتَهُمْ قَبْلَ آجَالِهِمُ الَّتِی سُمِّیَتْ لَهُمْ ، ثُمَّ رَدَّهُمْ إِلَی الدُّنْیَا لِیَسْتَوْفُوا أَرْزَاقَهُمْ ثُمَّ أَمَاتَهُمْ بَعْدَ ذَلِکَ ».

قَالَ : فَکَبُرَ عَلَی ابْنِ الْکَوَّاءِ وَ لَمْ یَهْتَدِ لَهُ ، فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: «وَیْلَکَ ، تَعْلَمُ أَنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ فِی کِتَابِهِ : وَ اخْتارَ مُوسی قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلاً لِمِیقاتِنا (2) فَانْطَلَقَ بِهِمْ مَعَهُ لِیشْهَدُوا لَهُ إِذَا رَجَعُوا عِنْدَ الْمَلَإِ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنَّ رَبِّی قَدْ کَلَّمَنِی فَلَوْ أَنَّهُمْ

ص:116

است ؟»

گفت: آری، آیا شما به این سخن ایمان داری و آن [شخص] را می شناسی ؟ فرمود: «آری، وای بر تو ای پسر کوّاء، از من می پرسیدی، تو را از آن آگاه می کردم، به راستی که «عُزیر» در سن پنجاه سالگی موقعی که عیالش نه ماهه آبستن بود از شهر خویش بیرون رفت، چون خداوند به خاطر این کوتاهیش او را امتحان کرد و «او را صد سال میراند سپس زنده اش کرد - بقره: 259»، و او در حالی که [هنوز] پنجاه ساله بود به سوی خانواده اش برگشت، پسرش که صدساله شده بود برابرش آمد و خداوند عزیر را در همان سنی بود [به سوی آنان] برگرداند».

گفت: آیا [اجازه می دهید] بپرسم ؟ امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «از هرچه می خواهی بپرس». گفت: برخی از شیعیان معتقدند که بعد از مرگ [دوباره به دنیا] باز می گردند؟ حضرت فرمود: «آری، بگو آنچه [از ایشان] شنیده ای و از آنچه گفته اند زیادتر نگو».

گوید: عرض کردم: من اطمینان به حرف های آنان ندارم. حضرت فرمود: «وای بر تو، به راستی که خداوند جمعی را به خاطر گناهانشان مبتلا کرد و پیش از مرگ حتمی، آن ها را میراند، آنگاه آن ها را به دنیا باز گرداند [و زنده شان کرد] تا تتمۀ رزق [مقدر] شان را تمام سازد، و بعد از آن، آن ها را [دوباره] میراند».

راوی گوید: این سخن بر ابن کوّاء گران آمد و [آن را نپذیرفته و] هدایت نمی شد، حضرت به او فرمود: «وای بر تو، آیا می دانی که خداوند در قرآن فرموده: «و موسی از میان قومش، هفتاد مرد را برای میعادگاه ما برگزید - اعراف: 155». آنان را با خود برد تا وقتی به سوی مردم بنی اسرائیل برگشت به نفع او شهادت دهند که پروردگارم با من سخن گفت. و آن ها اگر فرمانبردار می شدند و سخن حضرت موسی را تصدیق می کردند، حتماً برای آن ها خوب بود ولی به موسی گفتند: «ما هرگز به تو ایمان

ص:117

سَلَّمُوا ذَلِکَ لَهُ ، وَ صَدَّقُوا بِهِ ، لَکَانَ خَیْراً لَهُمْ وَ لَکِنَّهُمْ قَالُوا لِمُوسَی علیه السلام: لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتّی نَرَی اللّهَ جَهْرَةً (1) قَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ : فَأَخَذَتْکُمُ الصّاعِقَةُ یَعْنِی الْمَوْتَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ . ثُمَّ بَعَثْناکُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ .(2) )

أَ فَتَرَی یَا ابْنَ الْکَوَّاءِ أَنَّ هَؤُلَاءِ قَدْ رَجَعُوا إِلَی مَنَازِلِهِمْ بَعْدَ مَا مَاتُوا»؟ فَقَالَ ابْنُ الْکَوَّاءِ: وَ مَا ذَاکَ ثُمَّ أَمَاتَهُمْ مَکَانَهُمْ ، فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: «وَیْلَکَ أَ وَ لَیْسَ قَدْ أَخْبَرَکَ اللهُ فِی کِتَابِهِ حَیْثُ یَقُولُ : وَ ظَلَّلْنا عَلَیْکُمُ الْغَمامَ وَ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوی (3) فَهَذَا بَعْدَ الْمَوْتِ إِذْ بَعَثَهُمْ .

وَ أَیْضاً مِثْلُهُمْ یَا ابْنَ الْکَوَّاءِ الْمَلَأُ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ حَیْثُ یَقُولُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ : أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْیاهُمْ .(4) )

وَ قَوْلُهُ أَیْضاً فِی عُزَیْرٍ حَیْثُ أَخْبَرَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ : أَوْ کَالَّذِی مَرَّ عَلی قَرْیَةٍ وَ هِیَ خاوِیَةٌ عَلی عُرُوشِها قالَ أَنّی یُحْیِی هذِهِ اللّهُ بَعْدَ مَوْتِها فَأَماتَهُ اللّهُ (5) وَ أَخَذَهُ بِذَلِکَ الذَّنْبِ مِائَةَ عَامٍ ، ثُمَّ بَعَثَهُ وَ رَدَّهُ إِلَی الدُّنْیَا فَقَالَ : کَمْ لَبِثْتَ ؟ فَقَالَ : لَبِثْتُ یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ فَقَالَ : بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عامٍ (6) فَلَا تَشُکَّنَّ یَا ابْنَ الْکَوَّاءِ فِی قُدْرَةِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ».(7)

ص:118

نخواهیم آورد مگر اینکه خدا را آشکارا (با چشم خود) ببینیم - بقره: 55» و خداوند فرمود: «پس صاعقه - یعنی مرگ - شما را گرفت در حالی که تماشا می کردید. سپس شما را پس از مرگتان، زنده گردانیدیم، شاید شما سپاسگزاری کنید - بقره: 55-56»».

ابن کوّاء! آیا فکر می کنی اینان بعد از آن که مردند به سوی خانه هایشان بازگشتند؟ [و] گفت: اینطور نیست بعد از آن که خانه هایشان ویران شد. حضرت فرمود: «وای بر تو، مگر نه این است که خداوند در قرآن تو را از آن خبر داده و می فرماید: «و ابرها را سایبان شما کردیم و خوراکی [عسل مانند] و مرغان بریان (از آسمان) برایتان فرو فرستادیم - بقره: 57» و این ها هم پس از مرگ زنده شدند.

و مانند این ابن کوّاء، گروه بنی اسرائیل است که خداوند [درباره شان] می فرماید: «آیا اطلاع نیافتی از (قصّۀ) آنان را که هزاران نفر بودند و از بیم مرگ، از خانه هایشان بیرون رفتند و خدا فرمود: بمیرید، سپس زنده شان کرد - بقره: 243».

عُزیر هم مثل اینان بود که خداوند فرمود: «یا آنکه بر دهکده ای گذر کرد در حالی که دیوارهای آن بر روی سقف هایش فرو ریخته بود و گفت: خدا مردم این دهکده را چگونه زنده کند؟ خدا او را میرانید - بقره: 259» و به خاطر آن کوتاهی [در مورد خانواده اش] صد سال جانش را گرفت، آنگاه، آنگاه زنده اش کرد و به دنیا بازگرداند و گفت: چه مدت [در این منطقه] بوده ای ؟ گفت یک روز بوده ام، یا قسمتی از روز، گفت: [نه] بلکه صد سال بوده ای. ابن کوّاء (بعد از این) در قدرت خداوند شک نکن».

ص:119

[75] 21 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْقَمَّاطِ ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْقَصِیرِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : قَرَأَ هَذِهِ الْآیَةَ : إِنَّ اللّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ (1) فَقَالَ : «هَلْ تَدْرِی مَنْ یَعْنِی»؟ فَقُلْتُ : یُقَاتِلُ الْمُؤْمِنُونَ : فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ . فَقَالَ : «لَا، وَ لَکِنْ مَنْ قُتِلَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رُدَّ حَتَّی یَمُوتَ ، وَ مَنْ مَاتَ رُدَّ حَتَّی یُقْتَلَ ، وَ تِلْکَ الْقُدْرَةُ فَلَا تُنْکِرْهَا».(2)

[76] 22 - وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْقَمَّاطِ ، عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : قُلْتُ لَهُ : کَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ شَیْ ءٌ لَا یَکُونُ هَاهُنَا مِثْلُهُ ؟ فَقَالَ : «لَا» فَقُلْتُ : فَحَدِّثْنِی عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْیاهُمْ (3) قُلْتُ : أَحْیَاهُمْ حَتَّی نَظَرَ النَّاسُ إِلَیْهِمْ ثُمَّ أَمَاتَهُمْ مِنْ یَوْمِهِمْ ، أَوْ رَدَّهُمْ إِلَی الدُّنْیَا؟

فَقَالَ : «بَلْ رَدَّهُمْ إِلَی الدُّنْیَا حَتَّی سَکَنُوا الدُّورَ، وَ أَکَلُوا الطَّعَامَ ، وَ نَکَحُوا النِّسَاءَ، وَ لَبِثُوا بِذَلِکَ مَا شَاءَ اللهُ ، ثُمَّ مَاتُوا بِالْآجَالِ ».(4)

[77] 23 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ : سَمِعْتُ حُمْرَانَ بْنَ أَعْیَنَ

ص:120

[75] 21 - عبدالرحمن بن قصیر گوید: امام باقر علیه السلام آیۀ: «خداوند از مؤمنان، جان ها و اموالشان را خریداری کرده - توبه: 111» را تلاوت کرد و فرمود: «آیا می دانی مقصود کیست ؟» عرض کردم: منظور مؤمنانند که می جنگند، می کُشند و کشته می شوند. حضرت فرمود: «نه، بلکه هر مؤمنی که کشته شود (به دنیا) بازگردانده می شود تا بمیرد(1) ، و هرکه مرده باشد برمی گردد تا کشته شود، این از قدرت خدا است، آن را منکر مشو».

[76] 22 - حمران بن اعین گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: در بنی اسرائیل چیزی بوده که نظیرش در ما نمی باشد؟ حضرت فرمود: «نه». گفتم: پس مرا خبر دهید از این آیه (و عدّه ای که خدا در باره شان می فرماید): «آیا ندیدی جمعیتی را که از ترس مرگ، از خانه های خود فرار کردند؟ و آنان، هزارها نفر بودند (که به بهانۀ بیماری طاعون، از شرکت در میدان جهاد خودداری نمودند)، خداوند به آن ها گفت: بمیرید (و به همان بیماری، که آن را بهانه قرار داده بودند، مردند) سپس خدا آن ها را زنده کرد - بقره: 243». خداوند آن ها را به دنیا برگرداند تا مردم ایشان را دیدند و همان روز مُردند یا مدّتی ماندند؟

حضرت فرمود: «به دنیا برگشتند، به طوری که در خانه ها نشستند و غذا خوردند، زن گرفتند، و مدّتی بودند سپس به مرگ طبیعی مُردند».

[77] 23 - محمّد بن مسلم گوید: شنیدم: حمران بن اعین و ابو الخطّاب - پیش از انحرافش - می گفتند: امام صادق علیه السلام فرمود: «نخستین کسی که از قبر بیرون آید و به

ص:121

وَ أَبَا الْخَطَّابِ یُحَدِّثَانِ جَمِیعاً - قَبْلَ أَنْ یُحَدِّثَ أَبُو الْخَطَّابِ مَا أُحَدِّثُ - أَنَّهُمَا سَمِعَا أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ : «أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ عَنْهُ وَ یَرْجِعُ إِلَی الدُّنْیَا الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام، وَ إِنَّ الرَّجْعَةَ لَیْسَتْ بِعَامَّةٍ بَلْ هِیَ خَاصَّةٌ ، لَا یَرْجِعُ إِلَّا مَنْ مَحَضَ الْإِیمَانَ مَحْضاً أَوْ مَحَضَ الشِّرْکَ مَحْضاً».(1)

[78] 24 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ ، عَنْ بُکَیْرِ بْنِ أَعْیَنَ ، قَالَ : قَالَ لِی مَنْ لَا أَشُکُ فِیهِ - یَعْنِی أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام -: «أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَعَلِیّاً علیه السلام سَیَرْجِعَانِ ».(2)

[79] 25 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ ، عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «لَا تَقُولُوا الْجِبْتَ وَ الطَّاغُوتَ ، وَ لَا تَقُولُوا الرَّجْعَةَ ، فَإِنْ قَالُوا لَکُمْ فَإِنَّکُمْ قَدْ کُنْتُمْ تَقُولُونَ ذَلِکَ ، فَقُولُوا: أَمَّا الْیَوْمَ فَلَا نَقُولُ ، فَإِنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم قَدْ کَانَ یَتَأَلَّفُ النَّاسَ بِالْمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ لِیَکُفُّوا عَنْهُ ، فَلَا تَتَأَلَّفُونَهُمْ بِالْکَلَامِ ».(3)

[80] 26 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ ، عَنْ زُرَارَةَ قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنْ هَذِهِ الْأُمُورِ الْعِظَامِ مِنَ الرَّجْعَةِ وَ أَشْبَاهِهَا، فَقَالَ : «إِنَّ هَذَا الَّذِی تَسْأَلُونَ عَنْهُ لَمْ یَجِئْ أَوَانُهُ ، وَ قَدْ قَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ : بَلْ کَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ وَ لَمّا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ (4)».5

ص:122

دنیا برمی گردد حضرت حسین بن علی علیه السلام است، و بی تردید رجعت (و بازگشت به دنیا) عمومی نیست، بلکه فقط مختصّ مؤمن خالص یا مشرک خالص است».

[78] 24 - بکیر بن اعین گوید: کسی که من در (شخصیت) او شک ندارم - یعنی امام باقر علیه السلام - به من فرمود: «بی تردید رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه السلام به دنیا برمی گردند».

[79] 25 - فضیل بن یسار گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «در بارۀ جبت و طاغوت (اوّلی و دوّمی) و رجعت (با سنّیان و مخالفان) صحبت نکنید، اگر گفتند: شما که قبلاً راجع به آن ها مطالبی می گفتید؟ بگوئید امروز دیگر نمی گوئیم، به راستی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم گاهی تا صد هزار درهم به مردم می داد برای اینکه با وی مهربان شوند و آزارش ندهند، شما حاضر نیستید مردم را با حرف به خودتان نزدیک کنید».

[80] 26 - زراره گوید: مطالب مهمی از قبیل رجعت و امثال آن از امام صادق علیه السلام پرسیدم، فرمود: «این چیزی که شما می پرسید هنوز وقتش نرسیده، خداوند می فرماید: «بلکه چیزی را دروغ انگاشتند که به علم آن احاطه نداشتند، و هنوز سرانجام (واقعیت) آن برایشان نیامده است - یونس: 39»».

ص:123

[81] 27 - السِّنْدِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَزَّازُ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَطَاءٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «کُنْتُ أَشْتَکِی - وَ نَحْنُ بِمِنًی - شَکْوًی شَدِیدَةً ، فَدَخَلَ عَلَی أَبِی علیه السلام رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ ، فَقَالَ لِأَبِی علیه السلام: إِنَّ لَنَا إِلَیْکَ حَاجَةً ، فَأَشَارَ إِلَیْهِمْ إِلَی الْفُسْطَاطِ وَأَتْبَعَهُمْ ، فَلَمْ أَلْبَثْ أَنْ سَمِعْتُ ضَحِکَهُ مُسْتَعْلِیاً، ثُمَّ رَجَعَ إِلَیَّ وَهُوَ یَضْحَکُ ، وَ قَدْ وَجَدْتُ مِنْ ضَحِکِهِ وَ أَنَا بِی وَجَعٌ ، فَقُلْتُ : لَقَدْ غَلَبَکَ الضَّحِکُ ، فَقَالَ : إِنَّ هَؤُلَاءِ سَأَلُونِی عَنْ أَمْرٍ مَا کُنْتُ أَرَی أَنَّ أَحَداً یَعْلَمُهُ مِنْ أَهْلِ الدُّنْیَا غَیْرِی، فَقُلْتُ : عَمَّنْ سَأَلُوکَ ؟ فَقَالَ : سَأَلُونِی عَنِ الْأَمْوَاتِ مَتَی یُبْعَثُونَ یُقَاتِلُونَ الْأَحْیَاءَ عَنِ الدِّینِ ».(1)

[82] 28 - یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ وَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ : حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الطَّیَّارِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً (2) فَقَالَ : «لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ قُتِلَ إِلَّا سَیَرْجِعُ حَتَّی یَمُوتَ ، وَ لَا أَحَدٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ مَاتَ إِلَّا سَیَرْجِعُ حَتَّی یُقْتَلَ ».(3)

[83] 29 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ، عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ یَعْنِی أَبَا بَصِیرٍ قَالَ : قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «یُنْکِرُ(4) أَهْلُ الْعِرَاقِ الرَّجْعَةَ »؟ قُلْتُ : نَعَمْ ، قَالَ : (5)«أَ مَا یَقْرَءُونَ الْقُرْآنَ : وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً » الْآیَةَ .(6)

ص:124

[81] 27 - عبدالله بن عطاء گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «در مِنا سخت بیمار شدم، در این هنگام مردی از کوفه خدمت پدرم رسید و گفت: ما از شما (خواهش و) حاجتی داریم. پدرم به آن ها به خیمه اشاره کردند، چند لحظه ای نگذشت که صدای خندۀ بلند پدرم را شنیدم و در حالی که هنوز پدرم می خندید به سوی من برگشت. در حالی که من درد داشتم عرض کردم: شما بسیار خوشحالید! فرمود: اینان از من دربارۀ امری می پرسند که نمی پندارم جز خودم کسی (پاسخ) آن را بداند. گفتم: از چه چیزی پرسیدند؟ فرمود: از من در مورد مُرده ها پرسیدند که چه وقت زنده می شوند تا با زنده ها بر سر دین بجنگند؟».

[82] 28 - محمّد بن طیار گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «و [یاد کن] روزی را که از هر امّتی گروهی از آنان را محشور می کنیم - نمل: 83» فرمود: «هیچ مؤمنی نیست که کشته شده باشد مگر این که رجعت خواهد کرد (و به دنیا بر می گردد) تا [به مرگ طبیعی] بمیرد، و هر مؤمنی که مرده باشد برمی گردد تا کشته شود».

[83] 29 - ابوبصیر گوید: امام باقر علیه السلام به من فرمود: «(آیا) اهل عراق رجعت را انکار می کنند؟» عرض کردم: آری؛ فرمود: «مگر قرآن نمی خوانند که می فرماید: «و [یاد کن] روزی را که از هر امّتی گروهی از آنان را محشور می کنیم - نمل: 83»».

ص:125

[84] 30 - وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ عَمَّارِ بْنِ أَبَانٍ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ بُکَیْرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «کَأَنِّی بِحُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ وَ مُیَسِّرِ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ یَخْبِطَانِ النَّاسَ بِأَسْیَافِهِمَا بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ ».(1)

[85] 31 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ ، عَمَّنْ حَدَّثَهُ ، عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ لَئِنْ قُتِلْتُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ أَوْ مُتُّمْ (2) فَقَالَ : «یَا جَابِرُ أَ تَدْرِی مَا سَبِیلُ اللهِ »؟ قُلْتُ : لَا وَ اللهِ إِلَّا إِذَا سَمِعْتُ مِنْکَ ، فَقَالَ : «الْقَتْلُ فِی سَبِیلِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ ذُرِّیَّتِهِ ، فَمَنْ قُتِلَ فِی وَلَایَتِهِ قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللهِ (3) ، وَ لَیْسَ مِنْ أَحَدٍ یُؤْمِنُ بِهَذِهِ الْآیَةِ إِلَّا وَ لَهُ قَتْلَةٌ وَ مَیْتَةٌ ، إِنَّهُ مَنْ قُتِلَ یُنْشَرُ حَتَّی یَمُوتَ ، وَ مَنْ مَاتَ یُنْشَرُ حَتَّی یُقْتَلَ ».(4)

[86] 32 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُسْکَانَ ، عَنْ فَیْضِ بْنِ أَبِی شَیْبَةَ ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ : وَ إِذْ أَخَذَ اللّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ (5) الْآیَةَ ، قَالَ : «لَیُؤْمِنَنَّ بِرَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ لَیَنْصُرَنَّ عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قُلْتُ : وَ لَیَنْصُرَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ؟، قَالَ : «نَعَمْ وَ اللهِ مِنْ لَدُنْ آدَمَ علیه السلام فَهَلُمَّ جَرّاً، فَلَمْ یَبْعَثِ اللهُ نَبِیّاً وَ لَا رَسُولًا إِلَّا رَدَّ جَمِیعَهُمْ إِلَی الدُّنْیَا حَتَّی یُقَاتِلُونَ بَیْنَ یَدَیْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام».(6)

ص:126

[84] 30 - عبدالله بن بکیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «گویا حُمران بن اعین و مُیسّر بن عبد العزیز(1) را می بینم (در هنگام رجعت) که با شمشیرهای خود بین صفا و مروه، مردم (بی دین) را به خاک می اندازند».

[85] 31 - جابر بن یزید گوید: از امام باقر علیه السلام در مورد تفسیر آیۀ: «و اگر [هم] در راه خدا کشته شوید، یا بمیرید (حتماً آمرزشی از جانب خدا و رحمت او، از همۀ آنچه آنان جمع می کنند، بهتر است) - آل عمران: 157» سؤال شد، حضرت فرمود: «ای جابر! آیا می دانی راه خدا چیست ؟» عرض کردم: نه به خدا قسم مگر وقتی که از شما بشنوم. فرمود: «کشته شدن در راه حضرت علی علیه السلام و اولاد اوست. هر کس در راه ولایت او کشته شود، در راه خدا کشته شده است. و هر مؤمنی که به این آیه ایمان داشته باشد کشته شدنی دارد و مرگی، اگر کشته شده باشد زنده شود تا بمیرد، و اگر مرده باشد زنده شود تا کشته شود».

[86] 32 - فیض بن ابی شیبه گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه: «و (یاد کنید) هنگامی را که خدا، از پیامبران پیمان محکم گرفت که هر گاه کتاب و دانش به شما دادم، سپس پیامبری به سوی شما آمد که آنچه را با شماست تصدیق می کند، به او ایمان بیاورید و او را یاری کنید - آل عمران: 81» می فرمود: «انبیا به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ایمان می آورند، و علی علیه السلام را یاری می کنند».

عرض کردم: و به راستی امیرالمؤمنین علیه السلام را یاری می کنند؟ فرمود: آری، به خدا

ص:127

[87] 33 - وَ عَنْهُ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ ، عَنْ عَامِرِ بْنِ مَعْقِلٍ ، قَالَ : حَدَّثَنِی أَبُو حَمْزَةَ الثُّمَالِیُّ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : قَالَ لِی: «یَا أَبَا حَمْزَةَ لَا تَرْفَعُوا عَلِیّاً فَوْقَ مَا رَفَعَهُ اللهُ ، وَ لَا تَضَعُوا عَلِیّاً دُونَ مَا وَضَعَهُ اللهُ ، کَفَی بِعَلِیٍّ علیه السلام أَنْ یُقَاتِلَ أَهْلَ الْکَرَّةِ ، وَ یُزَوِّجَ أَهْلَ الْجَنَّةِ ».(1)

[88] 34 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ ، عَنِ الْمُنَخَّلِ بْنِ جَمِیلٍ ، عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ * قُمْ فَأَنْذِرْ (2)«یُعْنَی بِذَلِکَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله و سلم وَ قِیَامُهُ فِی الرَّجْعَةِ یُنْذِرُ فِیهَا. وَ فِی قَوْلِهِ : إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ * نَذِیراً لِلْبَشَرِ (3) یُعْنَی مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله و سلم نَذِیراً لِلْبَشَرِ فِی الرَّجْعَةِ . وَ فِی قَوْلِهِ : وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاّ کَافَّةً لِلنّاسِ (4) فِی الرَّجْعَةِ ».(5)

[89] 35 - وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: «إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَانَ یَقُولُ : إِنَّ الْمُدَّثِّرَ هُوَ کَائِنٌ عِنْدَ الرَّجْعَةِ ، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ حَیَاةٌ قَبْلَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ مَوْتٌ ؟ فَقَالَ لَهُ عِنْدَ ذَلِکَ : نَعَمْ وَ اللهِ لَکَفْرَةٌ مِنَ الْکُفْرِ بَعْدَ الرَّجْعَةِ أَشَدُّ مِنْ کَفَرَاتٍ قَبْلَهَا».(6)

[90] 36 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ، عَنْ أَبِی سَلَمَةَ سَالِمِ بْنِ مُکْرَمٍ الْجَمَّالِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام

ص:128

سوگند، و خداوند از زمان آدم تا پیغمبر خاتم هر پیامبر و رسولی(1) را که مبعوث گردانید دوباره به دنیا برمی گرداند، تا در رکاب امیر المؤمنین علیه السلام جهاد کنند».

[87] 33 - ابوحمزه ثمالی گوید: امام باقر علیه السلام به من فرمود: «ای اباحمزه! علی علیه السلام را از مقامی که خدا به او داده پائین نیاورید و از آن بالاتر نبرید. برای (فضیلت) امام علی علیه السلام همین بس که در رجعت با کافران می جنگد و (در آخرت) اهل بهشت [حوریان] را به ازدواج [بهشتیان] در می آورد».

[88] 34 - جابر بن یزید گوید: امام باقر علیه السلام در تفسیر آیۀ: «ای جامه خواب به خود پیچیده! برخیز و (عالمیان را) هشدار ده - مدّثر: 1-2» فرمود: «مقصود از آن، محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و آمدن آن حضرت در زمان رجعت است که مردم را از نافرمانی خدا برحذر می دارد. و مقصود از آیۀ: «که بی تردید آن از بزرگ ترین پدیده هاست هشدار دهنده به بشر است - مدّثر: 35-36»: نیز پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است که در هنگام رجعت (به دنیا بازگشته) هشدار دهندۀ به بشر است (و بشر را از معصیت خدا برحذر می دارد). و منظور از آیۀ: «و ما تو را جز برای همۀ مردم نفرستادیم تا (آن ها را) بشارت دهی و (از عذاب او) بترسانی - سبأ: 28» نیز آن حضرت است (که خداوند او را در رجعت برای هدایت و تأمین حوائج تمام مردم جهان برانگیخته می گرداند)».

[89] 35 - به همان سند پیشین نیز از جابر بن یزید نقل شده که گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «امیرالمؤمنین علیه السلام همواره می فرمود: آمدن مدّثر [پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم] در رجعت حتمی است».

ص:129

قَالَ : سَمِعْتُهُ یَقُولُ : «إِنِّی سَأَلْتُ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی إِسْمَاعِیلَ أَنْ یُبْقِیَهُ بَعْدِی فَأَبَی، وَ لَکِنَّهُ قَدْ أَعْطَانِی فِیهِ مَنْزِلَةً أَنْ یَکُونَ أَوَّلَ مَنْشُورٍ فِی عَشَرَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ ، وَ فِیهِمْ عَبْدُ اللهِ بْنُ شَرِیکٍ الْعَامِرِیُ وَ فِیهِمْ صَاحِبُ الرَّایَةِ ».(1)

[91] 37 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْحَضْرَمِیِّ ، عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو الْخَثْعَمِیِّ ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ : «إِنَّ إِبْلِیسَ قَالَ : أَنْظِرْنِی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ (2) فَأَبَی اللهُ ذَلِکَ عَلَیْهِ ، فَقَالَ : فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ * إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ (3) فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ ظَهَرَ إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللهُ فِی جَمِیعِ أَشْیَاعِهِ مُنْذُ خَلَقَ اللهُ آدَمَ إِلَی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ ، وَ هِیَ آخِرُ کَرَّةٍ یَکُرُّهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام. فَقُلْتُ : وَ إِنَّهَا لَکَرَّاتٌ ؟

قَالَ : نَعَمْ ، أَنَّهَا لَکَرَّاتٌ وَ کَرَّاتٌ ، مَا مِنْ إِمَامٍ فِی قَرْنٍ إِلَّا وَ یَکُرُّ مَعَهُ الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ فِی دَهْرِهِ حَتَّی یُدِیلَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمُؤْمِنَ مِنَ الْکَافِرِ.

فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ کَرَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی أَصْحَابِهِ ، وَ جَاءَ إِبْلِیسُ فِی أَصْحَابِهِ ، وَ یَکُونُ مِیقَاتُهُمْ فِی أَرْضٍ مِنْ أَرَاضِی الْفُرَاتِ ، یُقَالُ لَهَا: الرَّوْحَاءُ قَرِیبٌ مِنْ کُوفَتِکُمْ ، فَیَقْتَتِلُونَ قِتَالًا لَمْ یُقْتَتَلْ مِثْلُهُ مُنْذُ خَلَقَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْعَالَمِینَ ، فَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی أَصْحَابِ عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَدْ رَجَعُوا إِلَی خَلْفِهِمُ الْقَهْقَرَی مِائَةَ قَدَمٍ ، وَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ وَ قَدْ وَقَعَتْ بَعْضُ أَرْجُلِهِمْ فِی الْفُرَاتِ .

ص:130

مردی عرض کرد: یا امیر المؤمنین! آیا پیش از قیامت انسان زنده می شود و باز می میرد؟ حضرت فرمود: «آری، به خدا قسم یک لحظه کفر بعد از رجعت، سخت تر از چند کفر قبل از رجعت است».

[90] 36 - سالم بن مُکرم جمّال گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: «من از خدا خواستم که اسماعیل (فرزندم) را پس از من باقی بگذارد خدا نخواست اما درباره او مقام دیگری به من عطا کرد، که او نخستین کسی است که با ده نفر از یارانش - که از جمله عبد الله بن شریک عامری است - از قبر بیرون می آید، و عبد اللّه پرچمدار او است».

[91] 37 - عبدالکریم بن عمرو خثعمی گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: «ابلیس از خداوند تا روز قیامت مهلت خواست [که او را زنده نگه دارد]، خداوند به او فرمود: «تو تا روز زمان معلوم (و معین) از مهلت داده شدگانی - حجر: 37-38» چون آن روز [زمان معلوم] برسد ابلیس در میان پیروانش ظاهر شود، و این در آخرین بازگشتی است که امیر المؤمنین علیه السلام در آن [به دنیا] بازمی گردد». عرض کردم: مگر امیرالمؤمنین به دنیا باز می گردد؟

حضرت فرمود: «آری، چندین مرتبه به زمین برمی گردند، و هر امامی با اهل زمان خود برمی گردد و نیک و بد همه با او زنده می شوند تا خداوند مؤمن را از کافر جدا کند.

در آن روزِ معلوم، امیر المؤمنین علیه السلام و اصحابش، و نیز ابلیس و یاورانش برمی گردند و در سرزمینی که به آن «روحاء» می گویند در نزدیک کوفه قرار می گیرند و با هم جنگ می کنند، جنگی که مانند آن از زمانی که خداوند جهان را آفرید، نبوده است.

ص:131

فَعِنْدَ ذَلِکَ یَهْبِطُ الْجَبَّارُ عَزَّ وَ جَلَّ : فِی ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِکَةُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ (1) ، رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم أَمَامَهُ بِیَدِهِ حَرْبَةٌ مِنْ نُورٍ، فَإِذَا نَظَرَ إِلَیْهِ إِبْلِیسُ رَجَعَ الْقَهْقَرَی نَاکِصاً عَلَی عَقِبَیْهِ ، فَیَقُولُونَ لَهُ أَصْحَابُهُ : أَیْنَ تُرِیدُ وَ قَدْ ظَفِرْتَ ؟ فَیَقُولُ : إِنِّی أَری ما لا تَرَوْنَ (2)

... إِنِّی أَخافُ اللّهَ رَبَّ الْعالَمِینَ (3) فَیَلْحَقُهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم فَیَطْعُنُهُ طَعْنَةً بَیْنَ کَتِفَیْهِ ، فَیَکُونُ هَلَاکُهُ وَ هَلَاکُ جَمِیعِ أَشْیَاعِهِ ، فَعِنْدَ ذَلِکَ یُعْبَدُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا یُشْرَکُ بِهِ شَیْئاً. وَ یَمْلِکُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَرْبَعاً وَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ سَنَةٍ ، حَتَّی یَلِدَ الرَّجُلُ مِنْ شِیعَةِ عَلِیٍّ علیه السلام أَلْفَ وَلَدٍ مِنْ صُلْبِهِ ذَکَراً، فِی کُلِّ سَنَةٍ ذَکَراً، وَ عِنْدَ ذَلِکَ تَظْهَرُ الْجَنَّتَانِ الْمُدْهَامَّتَانِ عِنْدَ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ مَا حَوْلَهُ بِمَا شَاءَ اللهُ ».(4)

[92] 38 - وَ عَنْهُ ، عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْقَاسِمِ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ الْمَعْرُوفِ بِالْمِنْقَرَیِّ ، عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ الَّذِی یَلِی حِسَابَ النَّاسِ قَبْلَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام فَأَمَّا یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَإِنَّمَا هُوَ بَعْثٌ إِلَی الْجَنَّةِ أَوْبَعْثٌ إِلَی النَّارِ».(5)

[93] 39 - أَیُّوبُ بْنُ نُوحٍ وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ ، عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ الْقَصَبَانِیِّ ، عَنْ سَعِیدٍ، عَنْ دَاوُدَ بْنِ رَاشِدٍ، عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ أَوَّلَ مَنْ یَرْجِعُ لَجَارُکُمُ الْحُسَیْنُ علیه السلام، فَیَمْلِکُ حَتَّی تَقَعَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ مِنَ الْکِبَرِ».(6)

ص:132

گویا اصحاب علی را می بینم که صد قدم به عقب برگشته و برخی مردان [و جنگجویان] در فرات افتاده اند [و ابلیس لعین بر اصحاب امام علی علیه السلام غلبه می کند].

و یک باره آسمان باز می شود و ملائکه و پیامبر در حالی که در دست مبارکشان نیزه ای از نور دارند، نازل می شوند؛ وقتی ابلیس لعین این صحنه را مشاهده می کند پا به فرار می گذارد. افرادش به او می گویند: ای ابلیس! چرا فرار می کنی در حالی که می خواهی پیروز شوی ؟ ابلیس می گوید: «من چیزی می بینم که شما نمی بینیدو من از خداوند متعال می ترسم - حشر: 16». آنگاه فرار می کند و رسول خدا به او می رسند و آن نیزه را در قلب شیطان فرو می کنند و آن ساعت، ساعت هلاک شدن ابلیس لعین و اصحاب و یاران او است. در همان روز، مردم، خدا را بدون شرک عبادت خواهند کرد و امام علی علیه السلام چهل و چهار هزار سال حکومت می کند تا وقتی که شیعیان ایشان در هر سال هزار فرزند پسر به دنیا بیاورند و درهمان حال، دو بهشت سر سبز در کنار مسجد کوفه ظاهر می شود. [آنگاه فرمود: «به خدا سوگند، خداوند متعال تمام سلطنت اهل دنیا را به پیامبرش خواهد داد؛ هر چند که مشرکان از آن ناخشنود باشند»].

[92] 38 - یونس بن ظبیان گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «کسی که پیش از روز قیامت به حساب مردم رسیدگی می کند حسین بن علی علیه السلام است و حساب روز قیامت هم به دست اوست به این معنی که هر کسی را (خدا بخواهد) او به بهشت یا به دوزخ می فرستد».

[93] 39 - حمران بن اعین [که کوفی است] گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «به راستی نخستین کسی که در رجعت به دنیا برمی گردد همسآیۀ شما امام حسین علیه السلام است، و آن حضرت چندان سلطنت می کند که از پیری ابروانش روی دیدگانش را می گیرد».

ص:133

[94] 40 - أَبُو عَبْدِ اللهِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ السَّیَّارِیُّ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ قَبِیصَةَ الْمُهَلَّبِیِّ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی کِتَابِ الْکَرَّاتِ فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : یَوْمَ هُمْ عَلَی النّارِ یُفْتَنُونَ (1) قَالَ : «یُکْسَرُونَ فِی الْکَرَّةِ کَمَا یُکْسَرُ الذَّهَبُ حَتَّی یَرْجِعَ کُلُّ شَیْ ءٍ إِلَی شِبْهِهِ یَعْنِی إِلَی حَقِیقَتِهِ ».(2)

[95] 41 - مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی، عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ، عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام قَالَ : قَالَ : «لَتَرْجِعَنَّ نُفُوسٌ ذَهَبَتْ ، وَ لَیُقْتَصُّ یَوْمَ یَقُومُ ، وَ مَنْ عُذِّبَ یُقْتَصُّ بِعَذَابِهِ ، وَ مَنْ أُغِیظَ أَغَاظَ بِغَیْظِهِ ، وَ مَنْ قُتِلَ اقْتُصَّ بِقَتْلِهِ ، وَ یُرَدُّ لَهُمْ أَعْدَاؤُهُمْ مَعَهُمْ حَتَّی یَأْخُذُوا بِثَأْرِهِمْ ، ثُمَّ یَعْمُرُونَ بَعْدَهُمْ ثَلَاثِینَ شَهْراً، ثُمَّ یَمُوتُونَ فِی لَیْلَةٍ وَاحِدَةٍ قَدْ أَدْرَکُوا ثَأْرَهُمْ ، وَ شَفَوْا أَنْفُسَهُمْ ، وَ یَصِیرُ عَدُوُّهُمْ إِلَی أَشَدِّ النَّارِ عَذَاباً، ثُمَّ یُوقَفُونَ بَیْنَ یَدَیِ الْجَبَّارِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیُؤْخَذُ لَهُمْ بِحُقُوقِهِمْ ».(3)

[96] 42 - وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ، قَالَ : حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْحُسَیْنِ ، قَالَ : دَخَلْتُ مَعَ أَبِی عَلَی أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام فَجَرَی بَیْنَهُمَا حَدِیثٌ ، فَقَالَ أَبِی لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: مَا تَقُولُ فِی الْکَرَّةِ ؟ قَالَ : «أَقُولُ فِیهَا مَا قَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ذَلِکَ أَنَّ تَفْسِیرَهَا صَارَ إِلَی رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم قَبْلَ أَنْ یَأْتِیَ هَذَا الْحَرْفُ بِخَمْسَةٍ وَ عِشْرِینَ لَیْلَةً ، قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : تِلْکَ إِذاً کَرَّةٌ خاسِرَةٌ (4) إِذَا رَجَعُوا إِلَی الدُّنْیَا وَ لَمْ یَقْضُوا ذُحُولَهُمْ ».

ص:134

[94] 40 - عبدالله بن قبیصه مهلّبی از قول برخی اصحاب گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «روزی که آن ها بر آتش امتحان می شوند - ذاریات: 13» فرمود: «در رجعت غل و غش آن ها مانند طلا گرفته می شود، تا آنکه هر چیزی به شبیه خود یعنی به حقیقت خود باز می گردد».(1)

[95] 41 - حسن بن راشد گوید: امام کاظم علیه السلام فرمود: «بی تردید عدّه ای پس از مرگ زنده شوند، و انتقام خود را می گیرند، به هر کس آزاری رسیده به مانند آن قصاص می کند و هر کس خشمی دیده به مانند آن انتقام می گیرد و هرکه کشته شده باشد قاتلش را بکشد، و برای این منظور دشمنان آن ها نیز به دنیا برمی گردند، تا خون ریخته شده خود را تلافی کنند و بعد از کشتن آن ها سی ماه زنده می مانند، و سپس همگی در یک شب می میرند، در حالی که انتقام خون خود را گرفته و دل هاشان شفا یافته است، و دشمنان (و ستمگران) آن ها به سخت ترین آتش های دوزخ مبتلا می شوند (و بسوزند). آنگاه در پیشگاه خداوند جبار ایستاده تا حقوق از دست رفته آن ها را از دشمنان بگیرد».

[96] 42 - محمّد بن عبدالله بن حسین گوید: همراه پدرم خدمت امام صادق علیه السلام رسیدیم، بین پدرم و امام کلامی به میان آمد، پدرم به امام عرض کرد: دربارۀ رجعت، چه می فرمائید؟ حضرت فرمود: «در این باره همان را می گویم که خدا فرموده: «گویند: در این صورت آن باز گشتی زیانبار است - نازعات: 12». تفسیر این آیه بیست و پنج شب قبل از رسیدن آن به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رسید. و این وقتی است که (مردم) به دنیا برمی گردند و خونخواهی آن ها تمام می شود».

ص:135

فَقَالَ لَهُ أَبِی: یَقُولُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ : فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ * فَإِذا هُمْ بِالسّاهِرَةِ (1) أَیَّ شَیْ ءٍ أَرَادَ بِهَذَا؟ فَقَالَ : «إِذَا انْتَقَمَ مِنْهُمْ وَ مَاتَتِ الْأَبْدَانُ ، بَقِیَتِ الْأَرْوَاحُ سَاهِرَةً لَا تَنَامُ وَ لَا تَمُوتُ ».(2)

[97] 43 - حَدَّثَنِی جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی عُثْمَانَ وَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ الدَّیْلَمِیِ ، عَنْ أَبِیهِ ، قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : إِذْ جَعَلَ فِیکُمْ أَنْبِیاءَ وَ جَعَلَکُمْ مُلُوکاً (3) فَقَالَ : «الْأَنْبِیَاءُ: رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ إِبْرَاهِیمُ وَ إِسْمَاعِیلُ وَ ذُرِّیَّتُهُ ، وَ الْمُلُوکُ : الْأَئِمَّةُ علیهم السلام» قَالَ : فَقُلْتُ : وَ أَیَّ مُلْکٍ أُعْطِیتُمْ ؟ قَالَ : «مُلْکَ الْجَنَّةِ وَ مُلْکَ الْکَرَّةِ ».(4)

[98] 44 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ، عَنْ یَحْیَی بْنِ عِمْرَانَ الْحَلَبِیِّ ، عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ عُثْمَانَ ، عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ ، قَالَ : قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «أَوَّلُ مَنْ یَرْجِعُ إِلَی الدُّنْیَا الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام فَیَمْلِکُ حَتَّی یَسْقُطَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ مِنَ الْکِبَرِ».

قَالَ : فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ (5) قَالَ : «نَبِیُّکُمْ صلی الله علیه و آله و سلم رَاجِعٌ إِلَیْکُمْ ».6

ص:136

پدرم عرض کرد: این که خداوند می فرماید: «ولی (بدانید) این بازگشت تنها با یک صیحه عظیم (و خروش) است، ناگهان همگی بر عرصۀ زمین (رستاخیز) ظاهر می گردند - نازعات: 13-14» مقصود چیست ؟ فرمود: «وقتی که از آن ها (ستمگران) انتقام گیرند و بدن ها بمیرند، ارواح آن ها بیدار بماند، نه خواب می رود و نه می میرد».(1)

[97] 43 - سلیمان دیلمی گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ آیۀ: «... آن گاه که در میان شما پیامبرانی قرار داد و شما را حاکم (و پادشاه) کرد - مائده: 20» پرسیدم، فرمود: «(مقصود از) پیامبران: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ابراهیم و اسماعیل و ذریۀ اوست، و (منظور از) پادشاهان، ائمۀ اطهار علیهم السلام می باشند». عرض کردم: چه سلطنتی به شما داده شده ؟ فرمود: «(سلطنت و) پادشاهی بهشت، و سلطنت زمان رجعت».

[98] 44 - معلّی بن خنیس گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: «نخستین کسی که (در رجعت) به دنیا برمی گردد حسین بن علی علیه السلام است، و آن حضرت چندان سلطنت می کند که از پیری ابروانش روی دیدگانش را می گیرد».

گوید: و امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «به یقین کسی که [ابلاغ و عمل کردن به] قرآن را بر تو واجب کرده است، حتماً تو را به جایگاهت بازمی گرداند - قصص: 85» فرمود: «(مقصود) پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم است که به شما (یعنی به دنیا) برمی گردد».

ص:137

[99] 45 - مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سُفْیَانَ الْبَزَّازِ، عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ، عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ لِعَلِیٍّ علیه السلام فِی الْأَرْضِ کَرَّةً مَعَ الْحُسَیْنِ ابْنِهِ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِمَا، یُقْبِلُ بِرَایَتِهِ حَتَّی یَنْتَقِمَ لَهُ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ وَمُعَاوِیَةَ وَ آلِ مُعَاوِیَةَ ، وَمَنْ شَهِدَ حَرْبَهُ .

ثُمَّ یَبْعَثُ اللهُ إِلَیْهِمْ بِأَنْصَارِهِ یَوْمَئِذٍ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ ثَلَاثِینَ أَلْفاً، وَ مِنْ سَائِرِ النَّاسِ سَبْعِینَ أَلْفاً فَیَلْقَاهُمْ بِصِفِّینَ مِثْلَ الْمَرَّةِ الْأُولَی حَتَّی یَقْتُلَهُمْ فَلَا یَبْقَی مِنْهُمْ مُخْبِراً، ثُمَّ یَبْعَثُهُمُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَیُدْخِلُهُمْ أَشَدَّ عَذَابِهِ مَعَ فِرْعَوْنَ وَ آلِ فِرْعَوْنَ .

ثُمَّ کَرَّةً أُخْرَی مَعَ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم حَتَّی یَکُونَ خَلِیفَتَهُ فِی الْأَرْضِ ، وَ یَکُونَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام عُمَّالَهُ ، وَ حَتَّی یُعْبَدَ اللهَ عَلَانِیَةً فَتَکُونَ عِبَادَتُهُ عَلَانِیَةً فِی الْأَرْضِ ، کَمَا عُبِدَ اللهَ سِرّاً فِی الْأَرْضِ .

ثُمَّ قَالَ : إِی وَ اللهِ وَ أَضْعَافُ ذَلِکَ - ثُمَّ عَقَدَ بِیَدِهِ أَضْعَافاً - یُعْطِی اللهُ نَبِیَّهُ مُلْکَ جَمِیعِ أَهْلِ الدُّنْیَا مُنْذُ یَوْمَ خَلَقَ اللهُ الدُّنْیَا إِلَی یَوْمِ یُفْنِیهَا، حَتَّی یُنْجِزَ لَهُ مَوْعُودَهُ فِی کِتَابِهِ کَمَا قَالَ : لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (1)».(2)

[100] 46 - مُوسَی بْنُ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ الصَّیْقَلُ ، عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی، عَنْ خَالِدِ بْنِ نُجَیْحٍ 3 قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: سَمَّی رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم أَبَا بَکْرٍ صِدِّیقاً؟

ص:138

[99] 45 - جابر بن یزید گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «بی تردید امیر المؤمنین و فرزندش امام حسین علیهما السلام بازگشتی به دنیا دارند، با پرچم خویش بیاید تا از بنی امیه و معاویه و اولاد معاویه و آن ها که همراه آنان به جنگ حضرت آمدند، انتقام گیرد، سپس خداوند در آن روز سی هزار نفر از یاوران علی علیه السلام را که همه از اهل کوفه می باشند و هفتاد هزار نفر از سایر مردم شیعه را به یاری علی علیه السلام برانگیخته می گرداند تا مانند دفعه نخست در صفین بجنگند، و دشمنان (تمام نفرات لشکر معاویه) را بکُشند به طوری که احدی از آن ها باقی نماند که خبر آن ها را آورده و شرح واقعه گوید. آنگاه در روز رستاخیز هم خداوند آن ها را برمی انگیزد و با فرعون و آل فرعون به بدترین عذاب ها گرفتار می سازد.

آنگاه علی علیه السلام بار دیگر با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به دنیا برمی گردد و پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم پادشاه (و حاکم) روی زمین می شود و سایر ائمّه فرمانداران او خواهند بود، تا این که (همه) خداوند را آشکارا عبادت می کنند و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم (به عکس روز نخست) خداوند را آشکارا عبادت می کند همان گونه که به صورت پنهانی خداوند را عبادت می کرد».

سپس حضرت صادق علیه السلام فرمود: «آری، به خدا سوگند امیر المؤمنین به دنیا رجعت می کند، و با دست اشاره کرد که چند بار آن حضرت رجعت خواهد کرد. خداوند سلطنت تمام اهل عالم را از روز آفرینش دنیا تا روز فنای جهان به پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم می دهد تا وعده ای که در قرآن به آن حضرت داده مصداق پیدا کند چنان که فرمود: «خداوند پیغمبرش را بر تمام ادیان غالب (و پیروز) می گرداند، هر چند مشرکین نخواهند (و ناخشنود باشند) - توبه: 33»».

ص:139

فَقَالَ : «نَعَمْ ، إِنَّهُ حَیْثُ کَانَ أَبُو بَکْرٍ مَعَهُ فِی الْغَارِ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: إِنِّی لَأَرَی سَفِینَةَ بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ تَضْطَرِبُ فِی الْبَحْرِ ضَالَّةً ، فَقَالَ لَهُ أَبُو بَکْرٍ: وَ إِنَّکَ لَتَرَاهَا؟ قَالَ : نَعَمْ ، قَالَ : یَا رَسُولَ اللهِ تَقْدِرُ أَنْ تُرِیَنِیهَا؟ فَقَالَ : ادْنُ مِنِّی فَدَنَا مِنْهُ فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ ، ثُمَّ قَالَ لَهُ : انْظُرْ، فَنَظَرَ أَبُو بَکْرٍ فَرَأَی السَّفِینَةَ تَضْطَرِبُ فِی الْبَحْرِ، ثُمَّ نَظَرَ إِلَی قُصُورِ أَهْلِ الْمَدِینَةِ ، فَقَالَ فِی نَفْسِهِ : الْآنَ صَدَّقْتُ أَنَّکَ سَاحِرٌ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم صِدِّیقٌ أَنْتَ ».

فَقُلْتُ : لِمَ سُمِّیَ عُمَرُ الْفَارُوقَ ؟ قَالَ : «نَعَمْ ، أَ لَا تَرَی أَنَّهُ قَدْ فَرَّقَ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ ، وَ أَخَذَ النَّاسَ بِالْبَاطِلِ ».

قُلْتُ : فَلِمَ سُمِّیَ سَالِماً الْأَمِینَ ؟ قَالَ : لَمَّا أَنْ کَتَبُوا الْکُتُبَ وَ وَضَعُوهَا عَلَی یَدِ سَالِمٍ فَصَارَ الْأَمِینَ ».

قُلْتُ : فَقَالَ اتَّقُوا دَعْوَةَ سَعْدٍ؟ قَالَ : «نَعَمْ » قُلْتُ : وَ کَیْفَ ذَاکَ ؟ قَالَ : «إِنَّ سَعْداً یَکُرُّ فَیُقَاتِلُ عَلِیّاً علیه السلام».(1)

ص:140

[100] 46 - خالد بن نجیح گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: فدایت شوم، آیا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ابو بکر را صدّیق نامید؟

فرمود: «آری». [گفتم: چگونه ؟ فرمود:] هنگامی که همراه او در غار بود رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: همانا من کشتی فرزند عبدالمطلب [جعفر بن ابی طالب] را در دریا می بینم که دچار تلاطم شده است. ابوبکر گفت: ای رسول خدا آیا شما آن را می بینید؟ فرمود: آری.

گفت: آیا قادرید آن را به من نشان دهید؟ فرمود: نزدیکم بیا و دست بر چشمان او کشید، آنگاه فرمود: نگاه کن. پس ابو بکر نگاه کرده کشتی را دید که در دریا دچار تلاطم شده است، آنگاه به خانه های مردم مدینه نگاه کرد و پیش خود گفت: آلان تصدیق کردم که تو [رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم] ساحری. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم [با سرزنش و کنایه] فرمود: صدّیق تویی».

گفتم: به چه علّت عُمَر فاروق نامیده شد؟

فرمود: «آری، نمی بینی که او به تحقیق بین حقّ و باطل فرق گذاشت و باطل را برای مردم به کار برد».

گفتم: به چه علّت سالم، امین نامیده شد؟

فرمود: «هنگامی که کتاب هایی را نوشت آن را به امانت پیش سالم قرار داد، پس امین گشت».

گفتم: فرمود بترسید از دعوت سعد [وقّاص]؟

فرمود: «آری». عرض کردم: این چگونه است ؟ فرمود: «به راستی که سعد برمی گردد و علی علیه السلام را به قتل می رساند».

ص:141

أَحَادِیثٌ فِی الرَّجْعَةِ مِنْ غَیرِ طَرِیقِ سَعْدٍ

یقول العبد الضعیف الفقیر إلی ربّه الغنی حسن بن سلیمان: إنّی قد رویت فی معنی الرجعة أحادیث من غیر طریق سعد بن عبد الله فأنا مثبتها فی هذه الأوراق، ثمّ أرجع إلی ما رواه سعد بن عبد الله فی کتاب مختصر البصائر.

[101] 1 - فَمِمَّا أَجَازَ لِیَ الشَّیْخُ السَّعِیدُ الشَّهِیدُ أَبُو عَبْدِ اللهِ مُحَمَّدُ بْنُ مَکِّیٍّ الشَّامِیُّ رِوَایَتَهُ ، عَنْ شَیْخِهِ السَّیِّدِ عَمِیدِ الدِّینِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ بْنِ الْأَعْرَجِ الْحُسَیْنِیِّ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ یُوسُفَ بْنِ الْمُطَهَّرِ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنِ السَّیِّدِ فَخَّارِ بْنِ مَعَدٍّ الْمُوسَوِیِّ ، عَنْ شَاذَانَ بْنِ جَبْرَئِیلَ ، عَنِ الْعِمَادِ الطَّبَرِیِّ ، عَنْ أَبِی عَلِیِّ بْنِ الشَّیْخِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الطُّوسِیِّ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بَابَوَیْهِ ، قَالَ : حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ ، قَالَ : حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ یَحْیَی الْجَلُودِیُّ بِالْبَصْرَةِ ، قَالَ : حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُعَاذٍ، قَالَ : حَدَّثَنَا قَیْسُ بْنُ حَفْصٍ ، قَالَ : حَدَّثَنَا یُونُسُ بْنُ أَرْقَمَ ، عَنْ أَبِی سَیَّارٍ الشَّیْبَانِیِّ ، عَنِ الضَّحَّاکِ بْنِ مُزَاحِمٍ ، عَنِ النَّزَّالِ بْنِ سَبْرَةَ قَالَ : خَطَبَنَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَحَمِدَ اللهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ :

«أَیُّهَا النَّاسُ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی» قَالَهَا ثَلَاثاً، فَقَامَ إِلَیْهِ صَعْصَعَةُ بْنُ صُوحَانَ ، فَقَالَ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَتَی یَخْرُجُ الدَّجَّالُ ؟ فَقَالَ لَهُ علیه السلام: «اقْعُدْ، فَقَدْ سَمِعَ اللهُ کَلَامَکَ وَ عَلِمَ مَا أَرَدْتَ ، وَ اللهِ مَا الْمَسْئُولُ عَنْهُ بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ ، وَ لَکِنْ لِذَلِکَ عَلَامَاتٌ وَ أَمَارَاتٌ وَ هَنَاتٌ [هَیْئَاتٌ ] یَتْبَعُ بَعْضُهَا بَعْضاً کَحَذْوِ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ ، فَإِنْ شِئْتَ أَنْبَأْتُکَ بِهَا» فَقَالَ : نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ .

ص:142

فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: «احْفَظْ فَإِنَّ عَلَامَةَ ذَلِکَ إِذَا أَمَاتَ النَّاسُ الصَّلَاةَ ، وَ أَضَاعُوا الْأَمَانَةَ ، وَ اسْتَحَلُّوا الْکَذِبَ ، وَ أَکَلُوا الرِّبَا، وَ أَخَذُوا الرِّشَا، وَ شَیَّدُوا الْبُنْیَانَ ، وَ بَاعُوا الدِّینَ بِالدُّنْیَا، وَ اسْتَعْمَلُوا السُّفَهَاءَ، وَ شَاوَرُوا النِّسَاءَ، وَ قَطَعُوا الْأَرْحَامَ ، وَ اتَّبَعُوا الْأَهْوَاءَ، وَ اسْتَخَفُّوا بِالدِّمَاءِ.

وَ کَانَ الْحِلْمُ ضَعْفاً، وَ الظُّلْمُ فَخْراً، وَ کَانَتِ الْأُمَرَاءُ فَجَرَةً ، وَ الْوُزَرَاءُ ظَلَمَةً ، وَ الْعُرَفَاءُ خَوَنَةً ، وَ الْقُرَّاءُ فَسَقَةً ، وَ ظَهَرَتْ شَهَادَةُ الزُّورِ، وَ اسْتَعْلَنَ الْفُجُورُ، وَ قَوْلُ الْبُهْتَانِ ، وَ الْإِثْمُ وَ الطُّغْیَانُ ، وَ حُلِّیَتِ الْمَصَاحِفُ ، وَ زُخْرِفَتِ الْمَسَاجِدُ، وَ طُوِّلَتِ الْمَنَائِرُ، وَ أُکْرِمَ الْأَشْرَارُ، وَ ازْدَحَمَتِ الصُّفُوفُ ، وَ اخْتَلَفَتِ الْقُلُوبُ ، وَ نُقِضَتِ الْعُهُودُ، وَ اقْتَرَبَ الْمَوْعُودُ، وَ شَارَکَتِ النِّسَاءُ أَزْوَاجَهُنَّ فِی التِّجَارَةِ حِرْصاً عَلَی الدُّنْیَا، وَ عَلَتْ أَصْوَاتُ الْفُسَّاقِ وَ اسْتُمِعَ مِنْهُمْ ، وَ کَانَ زَعِیمُ الْقَوْمِ أَرْذَلَهُمْ ، وَ اتُّقِیَ الْفَاجِرُ مَخَافَةَ شَرِّهِ ، وَ صُدِّقَ الْکَاذِبُ ، وَ اؤْتُمِنَ الْخَائِنُ ، وَ اتُّخِذَتِ الْقَیْنَاتُ وَ الْمَعَازِفُ ، وَ لَعَنَ آخِرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَوَّلَهَا، وَ رَکِبَ ذَوَاتُ الْفُرُوجِ السُّرُوجَ ، وَ تَشَبَّهَ النِّسَاءُ بِالرِّجَالِ وَ الرِّجَالُ بِالنِّسَاءِ، وَ شَهِدَ الشَّاهِدُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُسْتَشْهَدَ، وَ شَهِدَ الْآخَرُ قَضَاءً لِلذِّمَامِ بِغَیْرِ حَقٍّ عَرَفَهُ ، وَ تُفُقِّهَ لِغَیْرِ الدِّینِ ، وَ آثَرُوا عَمَلَ الدُّنْیَا عَلَی عَمَلِ الْآخِرَةِ ، وَ لَبِسُوا جُلُودَ الضَّأْنِ عَلَی قُلُوبِ الذِّئَابِ ، وَ قُلُوبُهُمْ أَنْتَنُ مِنَ الْجِیفَةِ وَ أَمَرُّ مِنَ الصَّبِرِ، فَعِنْدَ ذَلِکَ الْوَحَا الْوَحَا، الْعَجَلَ الْعَجَلَ ، خَیْرُ الْمَسَاکِنِ یَوْمَئِذٍ بَیْتُ الْمَقْدِسِ ، لَیَأْتِیَنَّ عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَتَمَنَّی أَحَدُهُمْ أَنَّهُ مِنْ سُکَّانِهِ ».

ص:144

حضرت فرمود: «آنچه می گویم به ذهن بسپار، نشانه های آن اینست: (دجّال در وقتی می آید که) مردم نماز را بمیرانند (و تباه سازند)، و امانت را ضایع (و خیانت در آن) کنند، و دروغ گفتن را حلال شمارند، و ربا بخورند، و رشوه بگیرند، و ساختمان ها را محکم بسازند، و دین را به دنیا بفروشند، و موقعی که سفیهان را به کار گمارند، و با زنان مشورت کنند، و پیوند با خویشان را پاره نمایند، و پیرو هوی و هوس گردند و خون یکدیگر را بی ارزش (و آسان) دانند.

حلم و بردباری در میان آن ها نشانۀ ضعف و ناتوانی باشد، و ظلم و ستم باعث فخر گردد، امیران زناکار، وزیران ستمکار، و سرکردگان دانا خیانت کار، و قاریان (قرآن) فاسق باشند. و شهادت باطل (و دروغ) آشکار شود، و اعمال زشت و گفتار بهتان آمیز و گناه و طغیان و تجاوز علنی گردد، قرآن ها را زینت کنند، و مسجدها نقاشی و رنگ آمیزی (و آراسته) و مناره ها بلند گردد، و اشرار مورد عنایت قرار گیرند، وصف ها در هم بسته شود و دل ها با هم مختلف باشد.

پیمان ها نقض گردد، و موعود نزدیک شود. زن ها به واسطه حرص بر دنیا در تجارت با شوهرانشان شریک گردند. آوازهای فاسقان بلند گردد (و برتری یابد) و از آن ها شنیده شود. بزرگ قوم، پَست ترین از آن هاست، از شخص فاجر (و هرزه) به ملاحظۀ ترس از شرّش پرهیز شود، دروغگو را تصدیق، و خیانت کار امین گردد، زنان نوازنده (و آوازه خوان)، و آلات موسیقی (تار و طنبور) فراهم آورند. و مردم پیشینیان خود را لعنت نمایند. زن ها بر زین ها سوار شده و زنان به مردان و مردان به زنان شباهت پیدا کنند.

شاهد (در محکمه) بدون این که از وی درخواست شود شهادت می دهد، و دیگری (بدون آگاهی و فقط ) به خاطر دوست خود بر خلاف حق گواهی دهد. احکام دین را برای غیر دین (و برای دنیا) بیاموزند، و کار دنیا را بر آخرت ترجیح دهند، پوست میش را بر دل های گرگ ها بپوشند، در حالی که دل های آن ها از مردار متعفن تر و از گیاه صبر تلخ تر است. در آن موقع شتاب و تعجیل کنید.

ص:145

فَقَامَ إِلَیْهِ الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ ، فَقَالَ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنِ الدَّجَّالُ ؟ فَقَالَ : «أَلَا إِنَّ الدَّجَّالَ صَائِدُ بْنُ الصَّیْدِ، فَالشَّقِیُّ مَنْ صَدَّقَهُ ، وَ السَّعِیدُ مَنْ کَذَّبَهُ ، یَخْرُجُ مِنْ بَلْدَةٍ یُقَالُ لَهَا: أَصْفَهَانُ ، مِنْ قَرْیَةٍ تُعْرَفُ بِالْیَهُودِیَّةِ ، عَیْنُهُ الْیُمْنَی مَمْسُوحَةٌ ، وَ الْأُخْرَی فِی جَبْهَتِهِ تُضِیءُ کَأَنَّهَا کَوْکَبُ الصُّبْحِ ، فِیهَا عَلَقَةٌ کَأَنَّهَا مَمْزُوجَةٌ بِالدَّمِ ، بَیْنَ عَیْنَیْهِ مَکْتُوبٌ کَافِرٌ، یَقْرَؤُهُ کُلُّ کَاتِبٍ وَ أُمِّیٍّ .

یَخُوضُ الْبِحَارَ، وَ تَسِیرُ مَعَهُ الشَّمْسُ ، بَیْنَ یَدَیْهِ جَبَلٌ مِنْ دُخَانٍ ، وَ خَلْفَهُ جَبَلٌ أَبْیَضُ ، یَرَی النَّاسُ أَنَّهُ طَعَامٌ ، یَخْرُجُ حِینَ یَخْرُجُ فِی قَحْطٍ شَدِیدٍ، تَحْتَهُ حِمَارٌ أَقْمَرُ، خُطْوَةُ حِمَارِهِ مِیلٌ ، تُطْوَی لَهُ الْأَرْضُ مَنْهَلًا مَنْهَلًا، لَا یَمُرُّ بِمَاءٍ إِلَّا غَارَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ .

یُنَادِی بِأَعْلَی صَوْتِهِ یَسْمَعُ مَا بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الشَّیَاطِینِ ، یَقُولُ : إِلَیَّ أَوْلِیَائِی أَنَا اَلَّذِی خَلَقَ فَسَوّی ، وَ قَدَّرَ فَهَدی (1) ،... أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی (2) ، کَذَبَ عَدُوُّ اللهِ ، إِنَّهُ أَعْوَرُ یَطْعَمُ الطَّعَامَ ، وَ یَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ ، وَ إِنَّ رَبَّکُمْ لَیْسَ بِأَعْوَرَ وَ لَا یَطْعَمُ وَ لَا یَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ وَ لَا یَزُولُ .

أَلَا وَ إِنَّ أَکْثَرَ أَتْبَاعِهِ یَوْمَئِذٍ أَوْلَادُ الزِّنَا وَ أَصْحَابُ الطَّیَالِسَةِ الْخُضْرِ، یَقْتُلُهُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِالشَّامِ عَلَی عَقَبَةٍ تُعْرَفُ بِعَقَبَةِ أَفِیقٍ ، لِثَلَاثِ سَاعَاتٍ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ عَلَی یَدَیْ مَنْ یُصَلِّی الْمَسِیحُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام خَلْفَهُ . أَلَا إِنَّ بَعْدَ ذَلِکَ الطَّامَّةَ الْکُبْرَی».

ص:146

شتاب و تعجیل کنید. بهترین جاها در آن روز بیت المقدّس است. روزی خواهد آمد که هر کسی آرزو کند که از ساکنان آنجا باشد».

در این وقت اصبغ بن نباته برخاست و عرض کرد: یا امیر المؤمنین! دجّال کیست ؟

فرمود: «بدان که دجّال صائد بن صید(1) است. بدبخت کسی است که ادّعای او را تصدیق کند و سعادتمند کسی است که او را تکذیب نماید. از شهری که آن را اصفهان می گویند و قریه ای که معروف به «یهودیه» است بیرون می آید.

چشم راست ندارد و چشم دیگر در پیشانی اوست، و مانند ستارۀ صبح می درخشد.

چیزی در چشم اوست که گوئی آمیخته به خون است، در پیشانی وی نوشته است «این کافر است» و هر شخص باسواد و بی سواد آن را می خواند. داخل دریاها می شود و آفتاب با او حرکت می کند. در جلو رویش (و مقابلش) کوهی از دود است، و پشت سر او کوه سفیدی است که مردم آن را طعام (گندم) پندارند.

وی در یک قحطی سختی می آید، و بر الاغ سفیدی سوار است، یک گام الاغش یک میل راه است! زمین منزل به منزل در زیر پایش نَوَردیده می شود. از هیچ آبی نمی گذرد مگر اینکه تا روز قیامت (فرو رفته و) خشکیده می شود. با صدای بلندی که از مشرق تا مغرب جن و انس و شیاطین صدای او را می شنوند، می گوید: «ای دوستان من به سوی من بیائید. منم آن کسی که بشر را آفریدم و اندام آن ها را معتدل و متناسب نمودم و روزی هر کسی را تقدیر نموده و همه را بیافتن آن راهنمائی می کنم. منم آن خدای بزرگ شما».

دجّال دشمن خدا دروغ می گوید، او یک چشم دارد، غذا می خورد و در بازارها راه می رود. در صورتی که خداوند شما نه یک چشمی است و نه غذا می خورد و نه در بازارها راه می رود و فناپذیر نیست.

ص:147

قُلْنَا: وَ مَا ذَاکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ؟ قَالَ : «خُرُوجُ دَابَّةٍ عِنْدَ الصَّفَا، مَعَهَا خَاتَمُ سُلَیْمَانَ علیه السلام وَ عَصَا مُوسَی علیه السلام، تَضَعُ الْخَاتَمَ عَلَی وَجْهِ کُلِّ مُؤْمِنٍ فَیَنْطَبِعُ فِیهِ : هَذَا مُؤْمِنٌ حَقّاً، وَ تَضَعُهُ عَلَی وَجْهِ کُلِّ کَافِرٍ فَیُکْتَبُ فِیهِ :

هَذَا کَافِرٌ حَقّاً، حَتَّی إِنَّ الْمُؤْمِنَ یُنَادِی: الْوَیْلُ لَکَ یَا کَافِرُ، وَ إِنَّ الْکَافِرَ یُنَادِی: طُوبَی لَکَ یَا مُؤْمِنُ وَدِدْتُ الْیَوْمَ أَنِّی مِثْلُکَ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً .(1)

ثُمَّ تَرْفَعُ الدَّابَّةُ رَأْسَهَا فَیَرَاهَا مِنْ بَیْنِ الْخَافِقَیْنِ بِإِذْنِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ، وَ ذَلِکَ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا فَعِنْدَ ذَلِکَ تُرْفَعُ التَّوْبَةُ ، فَلَا تَوْبَةٌ تُقْبَلُ ، وَ لَا عَمَلٌ یُرْفَعُ وَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً .(2)

ثُمَّ قَالَ علیه السلام: لَا تَسْأَلُونِّی عَمَّا یَکُونُ بَعْدَ هَذَا، فَإِنَّهُ عَهِدَ إِلَیَّ حَبِیبِی عَلَیْهِ وَ آلِهِ السَّلَامُ أَلَّا أُخْبِرَ بِهِ غَیْرَ عِتْرَتِی». ثُمَّ قَالَ النَّزَّالُ بْنُ سَبْرَةَ فَقُلْتُ لِصَعْصَعَةَ بْنِ صُوحَانَ : یَا صَعْصَعَةُ مَا عَنَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بِهَذَا الْقَوْلِ ؟ فَقَالَ صَعْصَعَةُ : یَا ابْنَ سَبْرَةَ إِنَّ الَّذِی یُصَلِّی خَلْفَهُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ هُوَ الثَّانِیَ عَشَرَ مِنَ الْعِتْرَةِ ، التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِمَا، وَ هُوَ الشَّمْسُ الطَّالِعَةُ مِنْ مَغْرِبِهَا، یَظْهَرُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ فَیُطَهِّرُ الْأَرْضَ وَ یَضَعُ مِیزَانَ الْعَدْلِ ، فَلَا یَظْلِمُ أَحَدٌ أَحَداً، فَأَخْبَرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّ حَبِیبَهُ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم عَهِدَ إِلَیْهِ أَلَّا یُخْبِرَ بِمَا یَکُونُ بَعْدَ ذَلِکَ غَیْرَ عِتْرَتِهِ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام.(3)

ص:148

بیشتر پیروانش در آن روز زنازادگانند و چیز سبزی بر سر و دوش دارند، خداوند او را در شام بر سر گردنه ای به نام «افیق» هنگامی که سه ساعت از روز جمعه گذشته است به دست کسی که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می گزارد، می کشد. بدانید که بعد از آن حادثه بزرگی روی می دهد».

عرض کردیم: یا امیر المؤمنین آن حادثه چیست ؟ فرمود: «آمدن «دابة الأرض؛ جنبندۀ زمین» [مقصود خود حضرت می باشند] از سمت صفا، که همراه او انگشتر سلیمان و عصای حضرت موسی علیه السلام است. آن انگشتر را بر روی هر مؤمنی که می گذارد، این کلام بر آن نقش بندد: «این مؤمن حقیقی است» و بر روی هر کافری بگذارد نوشته می شود: «این کافر حقیقی است» تا جایی که مؤمن صدا می زند ای کافر وای بر تو و کافر صدا می زند: ای مؤمن خوش به حالت! دوست داشتم من هم امروز مثل تو بودم و به چنین سعادتی می رسیدم.

سپس دابة الأرض [امیرالمؤمنین علیه السلام] سر خود را بلند می کند و همۀ مردمی که در بین مشرق و مغرب هستند به اذن خداوند او را می بینند و این بعد از طلوع خورشید از جانب مغرب است. در آن وقت توبه برداشته می شود، نه توبه ای قبول و نه عملی به سوی خدا بالا می رود، «ایمان آوردن افرادی که قبلاً ایمان نیاورده اند، یا در ایمانشان عمل نیکی انجام نداده اند، سودی به حالشان نخواهد داشت - انعام: 158».

آنگاه حضرت فرمود: «از آنچه بعد از آن روی می دهد از من نپرسید. زیرا حبیبم رسول خدا با من عهد بسته که آن را جز به خاندانم نگویم».

نزال بن سبره گوید: به صعصعه گفتم: مقصود امیر المؤمنین علیه السلام از این کلام چه بود؟ صعصعه گفت: ای پسر سبره! آن کسی که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می گزارد، دوازدهمین امام از عترت و نهمین امام از فرزندان حسین بن علی علیه السلام است و اوست خورشیدی که از مغرب خود (یعنی محلی که ناپدید شده) طلوع می کند و در بین رکن و مقام ظاهر می شود و زمین را پاک می کند و ترازوی عدالت را برقرار

ص:149

[102] 2 - وَ مِنْ کِتَابِ الْوَاحِدَةِ : رُوِیَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْأُطْرُوشِ الْکُوفِیِّ ، قَالَ : حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَجَلِیُّ ، قَالَ : حَدَّثَنِی أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیُّ ، قَالَ : حَدَّثَنِی عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ أَبِی نَجْرَانَ ، عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ، عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَحَدٌ وَاحِدٌ، تَفَرَّدَ فِی وَحْدَانِیَّتِهِ ، ثُمَّ تَکَلَّمَ بِکَلِمَةٍ فَصَارَتْ نُوراً، ثُمَّ خَلَقَ مِنْ ذَلِکَ النُّورِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله و سلم وَ خَلَقَنِی وَ ذُرِّیَّتِی، ثُمَّ تَکَلَّمَ بِکَلِمَةٍ فَصَارَتْ رُوحاً فَأَسْکَنَهُ اللهُ فِی ذَلِکَ النُّورِ وَ أَسْکَنَهُ فِی أَبْدَانِنَا، فَنَحْنُ رُوحُ اللهِ وَ کَلِمَاتُهُ ، فَبِنَا احْتَجَّ عَلَی خَلْقِهِ ، فَمَا زِلْنَا فِی ظُلَّةٍ خَضْرَاءَ حَیْثُ لَا شَمْسَ وَ لَا قَمَرَ، وَ لَا لَیْلَ وَ لَا نَهَارَ، وَ لَا عَیْنَ تَطْرِفُ ، نَعْبُدُهُ وَ نُقَدِّسُهُ وَ نُسَبِّحُهُ ، وَ ذَلِکَ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْخَلْقَ .

وَ أَخَذَ مِیثَاقَ الْأَنْبِیَاءِ بِالْإِیمَانِ وَ النُّصْرَةِ لَنَا، وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ إِذْ أَخَذَ اللّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ حِکْمَةٍ ثُمَّ جاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ (1) یَعْنِی لَتُؤْمِنُنَّ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ لَتَنْصُرُنَّ وَصِیَّهُ ، وَ سَیَنْصُرُونَهُ جَمِیعاً. وَ إِنَّ اللهَ أَخَذَ مِیثَاقِی مَعَ مِیثَاقِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم بِالنُّصْرَةِ بَعْضِنَا لِبَعْضٍ ، فَقَدْ نَصَرْتُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله و سلم وَ جَاهَدْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ ، وَ قَتَلْتُ عَدُوَّهُ ، وَ وَفَیْتُ للهِ بِمَا أَخَذَ عَلَیَّ مِنَ الْمِیثَاقِ وَ الْعَهْدِ وَ النُّصْرَةِ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ لَمْ یَنْصُرْنِی أَحَدٌ مِنْ أَنْبِیَاءِ اللهِ وَ رُسُلِهِ ، وَ ذَلِکَ لِمَا قَبَضَهُمُ اللهُ إِلَیْهِ ، وَ سَوْفَ یَنْصُرُونَنِی وَ یَکُونُ لِی مَا بَیْنَ مَشْرِقِهَا إِلَی مَغْرِبِهَا، وَ لَیَبْعَثَنَّهُمُ اللهُ أَحْیَاءً مِنْ آدَمَ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم، کُلِّ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ ، یَضْرِبُونَ بَیْنَ یَدَیَ بِالسَّیْفِ هَامَ الْأَمْوَاتِ وَ الْأَحْیَاءِ وَ الثَّقَلَیْنِ جَمِیعاً.

ص:150

می نماید، به طوری که هیچ کس به دیگری ستم نمی کند. امیر المؤمنین علیه السلام به ما خبر داد که حبیبش پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم از وی پیمان گرفته که حوادث پس از آن را جز بر خاندانش - صلوات الله علیهم اجمعین - نگوید.

[102] 2 - امام باقر علیه السلام می فرماید: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «خداوند تبارک و تعالی یکتا و بی همتا است و در وحدانیت خود بی نظیر است، آنگاه به کلمه ای تکلّم کرد که نوری شد، از آن نور محمّد و علی و عترتش علیهم السلام را آفرید. آنگاه به کلمه دیگری تکلّم کرد که آن کلمه روح شد و خداوند آن روح را در نور قرار داد و ساکن بدن های ما گردانید. به همین جهت ما روح الله و کلمات خدائیم، به وسیلۀ ما از خلق خود پنهان شد(1) و پیوسته ما در زیر سایبانی سبز قرار داشتیم مشغول به تسبیح و تقدیس آن زمانی که نه خورشید و ماه و شب و روزی وجود نداشت و نه چشمی به هم می خورد. ما او را پیش از آفرینش مخلوقات می پرستیدیم و تسبیح می گفتیم.

خداوند از انبیاء پیمان گرفت که به ما ایمان داشته باشند و ما را یاری کنند، و این آیه اشاره به همین مطلب دارد: «و (به یاد آورید) هنگامی را که خداوند، از پیامبران، پیمان مؤکّد گرفت، که هر گاه کتاب و دانش به شما دادم، سپس پیامبری به سوی شما آمد که آنچه را با شماست تصدیق می کند، به او ایمان بیاورید و او را یاری کنید - آل عمران: 81». یعنی به محمّد ایمان بیاورید و جانشینش را یاری کنید. ایمان به محمّد آوردند ولی وصیّ او را یاری نکردند به زودی همه او را یاری خواهند کرد. و خداوند پیمان مرا با پیمان محمّد صلی الله علیه و آله و سلم گرفت که یکدیگر را یاری کنیم. من آن حضرت را یاری کرده و در مقابلش پیکار نمودم، دشمنش را کشتم و به پیمانی که خدا از من گرفته بود دربارۀ یاری محمّد صلی الله علیه و آله و سلم وفا نمودم ولی هیچ یک از پیامبران خدا مرا یاری نکردند چون وفات نموده بودند ولی به زودی یاری خواهند کرد.

هنگامی که سلطنت شرق و غرب یابم خداوند همۀ آن پیامبران - چه نبی و چه

ص:151

فَیَا عَجَبَاهْ وَ کَیْفَ لَا أَعْجَبُ مِنْ أَمْوَاتٍ یَبْعَثُهُمُ اللهُ أَحْیَاءً یُلَبُّونَ زُمْرَةً زُمْرَةً بِالتَّلْبِیَةِ : لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ یَا دَاعِیَ اللهِ ، قَدِ انْطَلَقُوا بِسِکَکِ الْکُوفَةِ ، قَدْ شَهَرُوا سُیُوفَهُمْ عَلَی عَوَاتِقِهِمْ لَیَضْرِبُونَ بِهَا هَامَ الْکَفَرَةِ ، وَ جَبَابِرَتِهِمْ وَ أَتْبَاعِهِمْ مِنْ جَبَابِرَةِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ حَتَّی یُنْجِزَ اللهُ مَا وَعَدَهُمْ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَعَدَ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً (1) أَیْ یَعْبُدُونَنِی آمِنِینَ ، لَا یَخَافُونَ أَحَداً فِی عِبَادَتِی، لَیْسَ عِنْدَهُمْ تَقِیَّةٌ .

وَ إِنَّ لِیَ الْکَرَّةَ بَعْدَ الْکَرَّةِ ، وَ الرَّجْعَةَ بَعْدَ الرَّجْعَةِ ، وَ أَنَا صَاحِبُ الرَّجَعَاتِ وَ الْکَرَّاتِ ، وَ صَاحِبُ الصَّوْلَاتِ وَ النَّقِمَاتِ ، وَ الدُّولَاتِ الْعَجِیبَاتِ ، وَ أَنَا قَرْنٌ مِنْ حَدِیدٍ، وَ أَنَا عَبْدُ اللهِ وَ أَخُو رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ أَنَا أَمِینُ اللهِ وَ خَازِنُهُ ، وَ عَیْبَةُ سِرِّهِ وَ حِجَابُهُ ، وَ وَجْهُهُ وَ صِرَاطُهُ وَ مِیزَانُهُ ، وَ أَنَا الْحَاشِرُ إِلَی اللهِ .

وَ أَنَا کَلِمَةُ اللهِ الَّتِی یَجْمَعُ بِهَا الْمُفْتَرِقَ وَ یُفَرِّقُ بِهَا الْمُجْتَمِعَ .

وَ أَنَا أَسْمَاءُ اللهِ الْحُسْنَی وَ أَمْثَالُهُ الْعُلْیَا، وَ آیَاتُهُ الْکُبْرَی.

وَ أَنَا صَاحِبُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، أُسْکِنُ أَهْلَ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ ، وَ أَهْلَ النَّارِ النَّارَ، وَ إِلَیَّ تَزْوِیجُ أَهْلِ الْجَنَّةِ ، وَ إِلَیَّ عَذَابُ أَهْلِ النَّارِ.

ص:152

رسول (1)- را زنده کند در حالی که با شمشیر بر سر دشمنانم زنند و مرا یاری می کنند.

شگفتا - و چگونه در شگفت نباشم - از مُردگانی که به امر خدا دسته دسته لبیک گویان که: ای دعوت گر خدا آماده ایم، زنده شوند و به راه هموار کوفه شتابند، شمشیرها کشیده و بر فرق ستمگران و یاورانشان از نخستین و آخرین آن ها زنند تا خدا وعدۀ خویش عملی کند که فرمود: «خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و عمل صالح کردند، وعده داده که قطعاً در روی زمین جانشینشان گرداند، همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند، جانشین کرد و مسلماً دینشان را که برای آنان پسندیده است، به نفعشان مستقر خواهد کرد و البته بعد از ترسشان (وضعیت) آنان را به آرامش مبدّل می کند، در حالی که مرا می پرستند [و] هیچ چیز را شریک من نخواهند ساخت - نور: 55» یعنی مرا در حال امنیت می پرستند و هیچ کس در عبادت کردن من ترسی ندارد و تقیه [و پنهان کاری] در بین این ها نیست.

من بعد از بازگشت [به دنیا] بعد از بازگشتی دارم، و بعد از رجعت، رجعتی دارم و منم صاحب رجعت ها [به دنیا] و حمله ها و و انتقام ها، و دولت ها [یا دارندۀ دانش دولت ها] و عجایبم، و منم دژ آهنین، و بندۀ خدا، و برادر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، و امین خدا و خزانه دار او، و ظرفِ اسرار و نهان خدا، و منم چهرۀ خدا [در میان مردم]، و شاهراه او، و ترازوی او، و منم محشور کنندۀ به سوی خدا.

و منم کلمۀ خدا که پراکندگان [از مؤمنان و شیعیان] با آن جمع شوند و جمع شوندگان [مسلمان نما] با آن پراکنده گردند.

من، نام های نیکوی خدا، نمونه های برین او و نشانه های بزرگ ترینش هستم.

و منم صاحب بهشت و دوزخ، بهشتیان را در بهشت جای دهم و دوزخیان را در آتش، و تزویج بهشتیان به [فرمان] من است و [همین طور] عذاب دوزخیان.

ص:153

وَ إِلَیَّ إِیَابُ الْخَلْقِ جَمِیعاً، وَ أَنَا الْإِیَابُ الَّذِی یَئُوبُ إِلَیْهِ کُلُّ شَیْ ءٍ بَعْدَ الْفَنَاءِ، وَ إِلَیَّ حِسَابُ الْخَلْقِ جَمِیعاً.

وَ أَنَا صَاحِبُ الْهَنَاتِ [الْهِبَاتِ ]، وَ أَنَا الْمُؤَذِّنُ عَلَی الْأَعْرَافِ ، وَ أَنَا بَارِزُ الشَّمْسِ ، وَ أَنَا دَابَّةُ الْأَرْضِ ، وَ أَنَا قَسِیمُ النَّارِ، وَ أَنَا خَازِنُ الْجِنَانِ ، وَ أَنَا صَاحِبُ الْأَعْرَافِ ، وَ أَنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ، وَ یَعْسُوبُ الْمُتَّقِینَ ، وَ آیَةُ السَّابِقِینَ ، وَ لِسَانُ النَّاطِقِینَ ، وَ خَاتَمُ الْوَصِیِّینَ ، وَ وَارِثُ النَّبِیِّینَ ، وَ خَلِیفَةُ رَبِّ الْعَالَمِینَ ، وَ صِرَاطُ رَبِّیَ الْمُسْتَقِیمُ ، وَ فُسْطَاطُهُ ، وَ الْحُجَّةُ عَلَی أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ مَا فِیهِمَا وَ مَا بَیْنَهُمَا.

وَ أَنَا الَّذِی احْتَجَّ اللهُ بِهِ عَلَیْکُمْ فِی ابْتِدَاءِ خَلْقِکُمْ . وَ أَنَا الشَّاهِدُ یَوْمَ الدِّینِ . وَ أَنَا الَّذِی عُلِّمْتُ عِلْمَ الْمَنَایَا وَ الْبَلَایَا وَ الْقَضَایَا وَ فَصْلَ الْخِطَابِ وَ الْأَنْسَابَ ، وَ اسْتُحْفِظْتُ آیَاتِ النَّبِیِّینَ الْمُسْتَخْفِینَ الْمُسْتَحْفَظِینَ .

وَ أَنَا صَاحِبُ الْعَصَا وَ الْمِیسَمِ . وَ أَنَا الَّذِی سُخِّرَتْ لِیَ السَّحَابُ وَ الرَّعْدُ وَ الْبَرْقُ ، وَ الظُّلَمُ وَ الْأَنْوَارُ، وَ الرِّیَاحُ وَ الْجِبَالُ وَ الْبِحَارُ، وَ النُّجُومُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ.

وَ أَنَا الَّذِی أَهْلَکْتُ عاداً وَ ثَمُودَ، وَ أَصْحابَ الرَّسِّ وَ قُرُوناً بَیْنَ ذلِکَ (1) کَثِیرَةً .

وَ أَنَا الَّذِی ذَلَّلْتُ الْجَبَابِرَةَ . وَ أَنَا صَاحِبُ مَدْیَنَ ، وَ مُهْلِکُ فِرْعَوْنَ ، وَ مُنْجِی مُوسَی علیه السلام.

وَ أَنَا الْقَرْنُ الْحَدِیدُ. وَ أَنَا فَارُوقُ الْأُمَّةِ . وَ أَنَا الْهَادِی. وَ أَنَا الَّذِی أَحْصَیْتُ کُلَّ شَیْ ءٍ عَدَداً 2 بِعِلْمِ اللهِ الَّذِی أَوْدَعَنِیهِ ، وَبِسِرِّهِ الَّذِی أَسَرَّهُ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم وَأَسَرَّهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم إِلَیَّ .

ص:154

و بازگشت همۀ بندگان به سوی من است، و منم آن بازگشت دهنده ای که همه چیز بعد از نابود شدن به سوی او برمی گردد، حساب همۀ بندگان با من است.

و منم صاحب هبه ها و بخشش ها، و من آواز دهندۀ بر اعرافم [که لعنت خدا بر ستمکاران باد - اعراف: 44]، منم خورشید آشکار [یا ظاهر کنندۀ خورشید]، من جنبنده زمینم، من تقسیم کنندۀ آتش، و نگهبان بهشت، و صاحب حوض [کوثر]، و صاحب اعرافم، من امیر مؤمنان و رئیس پرهیزگارانم، و نشانه [و معجزۀ] گذشتگان، و زبان سخنگویان، و خاتم اوصیایم، و وارث پیامبران، و خلیفه پروردگار جهانیان، و شاهراه مستقیم پروردگارم، و خیمۀ او، و حجّت بر اهل آسمان ها و زمین و آنچه در آسمان ها و زمین و آنچه بین آن دو است.

منم آن کسی که خداوند در ابتدای آفرینش، به سبب من بر شما احتجاج کرد و من شهادت دهندۀ روز جزایم. منم آنکه دانش [زمان] مرگ و میرها و بلاها و قضاوت ها و فصل الخطاب و نژادها را فرا گرفتم، و آیات پیامبران پنهان [پیامبرانی که معروف و مشهور نیستند] را حفظ کردم.

و من صاحب عصا [ی موسی علیه السلام] و داغ زننده [انگشتر سلیمان علیه السلام] ام، و منم آنکه ابرها و رعد و برق ها و سیاهی ها و نورها و بادها و کوه ها و دریاها و ستاره ها و خورشید و ماه برایم رام شده اند.

و منم که «قوم عاد و ثَمُود و اصحاب الرَّس (یاران چاه و پرستندگان صنوبر)، و گروه های زیادی را که بین آنان بودند - فرقان: 38» را هلاک کردم.

و منم که گردنکشان را فرود آوردم، و صاحب مدین و هلاک کنندۀ فرعون، و نجات دهندۀ موسی علیه السلام.

ومنم دژ آهنین، و من فاروق امّتم، ومن هدایتگرم، ومنم که تعداد هر چیزی را به

ص:155

وَ أَنَا الَّذِی أَنْحَلَنِی رَبِّی اسْمَهُ وَ کَلِمَتَهُ وَ حِکْمَتَهُ وَ عِلْمَهُ وَ فَهْمَهُ .

یَا مَعْشَرَ النَّاسِ اسْأَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی، اللهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ وَ أَسْتَعْدِیکَ عَلَیْهِمْ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ الْحَمْدُ للهِ مُتَّبِعِینَ أَمْرَهُ ».(1)

[103] 3 - وَ رَوَیْتُ بِإِسْنَادِیَ الْمُتَّصِلِ إِلَی الشَّیْخِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الطُّوسِیِّ رَحِمَهُ اللهُ عَلَی مَا ذَکَرَهُ فِی کِتَابِ مِصْبَاحِ الْمُتَهَجِّدِ قَالَ رحمه الله: الْیَوْمُ الثَّالِثُ مِنْهُ - یَعْنِی مِنْ شَعْبَانَ -: فِیهِ وُلِدَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام خَرَجَ إِلَی أَبِی الْقَاسِمِ بْنِ الْعَلَاءِ الْهَمَدَانِیِ وَکِیلِ أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام: «إِنَّ مَوْلَانَا الْحُسَیْنَ علیه السلام وُلِدَ یَوْمَ الْخَمِیسِ لِثَلَاثٍ خَلَوْنَ مِنْ شَعْبَانَ ، فَصُمْهُ وَ ادْعُ فِیهِ بِهَذَا الدُّعَاءِ:

اللهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ فِی هَذَا الْیَوْمِ ، الْمَوْعُودِ بِشَهَادَتِهِ قَبْلَ اسْتِهْلَالِهِ وَ وِلَادَتِهِ ، بَکَتْهُ السَّمَاءُ وَ مَنْ فِیهَا، وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ عَلَیْهَا، وَ لَمَّا یَطَأْ لَابَتَیْهَا، قَتِیلِ الْعَبْرَةِ وَ سَیِّدِ الْأُسْرَةِ ، الْمَمْدُودِ بِالنُّصْرَةِ یَوْمَ الْکَرَّةِ ، وَ الْمُعَوَّضِ مِنْ قَتْلِهِ ، أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ نَسْلِهِ ، وَ الشِّفَاءَ فِی تُرْبَتِهِ ، وَ الْفَوْزَ مَعَهُ فِی أَوْبَتِهِ ، وَ الْأَوْصِیَاءَ مِنْ عِتْرَتِهِ بَعْدَ قَائِمِهِمْ وَ غَیْبَتِهِ ، حَتَّی یُدْرِکُوا الْأَوْتَارَ، وَ یَثْأَرُوا الثَّارَ، وَ یُرْضُوا الْجَبَّارَ، وَ یَکُونُوا خَیْرَ أَنْصَارٍ، صَلَّی اللهُ عَلَیْهِمْ مَعَ اخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ.

ص:156

عدد بر شمرده ام، به واسطۀ دانشی که خداوند آن را به ودیعت نزدم نهاده و به رازی که خداوند آن را با محمّد صلی الله علیه و آله و سلم در میان گذاشت و پیامبر [هم] با من در میان گذاشت.

و منم آنکه پروردگارم نام خود و کلمه و حکمت و دانش و فهم خویش را به من بخشید.

ای گروه مردم! از من بپرسید پیش از آن که از دستم دهید، بارخدایا! تو را گواه می گیرم و در برابر آن ها از تو یاری می طلبم، و هیچ قدرت و توانی جز از خدای بلند مرتبه بزرگ نیست، و خدای را سپاس که ما پیرو فرمان اوییم».

[103] 3 - شیخ طوسی رحمه الله در مصباح المتهّجد گوید: روز سوّم از ماه شعبان، روز ولادت امام حسین علیه السلام، توقیعی (نامه ای) از امام حسن عسکری علیه السلام برای وکیلشان قاسم بن علاء همدانی بدین مضمون صادر گشت: «مولای ما حسین علیه السلام در روز پنجشنبه روز سوم شعبان به دنیا آمد؛ آن روز را روزه بدار و این دعا را بخوان:

خداوندا به حق مولود امروز که پیش از تولّد خبر شهادتش را دادی، و پیش از آنکه پا بر زمین مدینه نهد، آسمان و اهلش، و زمین و مردمش بر او گریستند آن کشته اشک، و سرور آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم که در روز رجعت خداوند او را یاری کند. آقائی که خداوند در عوض شهادتش امامان را از نسل او و تربتش را موجب شفا قرار داد. و پیروزی در زمان بازگشت (به دنیا و رجعت) برای اوست، و بعد از حضرت قائم و غیبت وی اوصیایش را از عترت آن جناب مقرّر کردی تا اینکه از قاتلان آن ها انتقام بگیرند و از دشمنانشان خونخواهی کنند و خداوند جبّار را خشنود نمایند و بهترین یاور (دین) باشند، رحمت خدا بر آن ها باد، ما دام که شب و روز پشت سر یکدیگر در حرکت اند.

ص:157

اللهُمَّ فَبِحَقِّهِمْ عَلَیْکَ أَتَوَسَّلُ وَ أَسْأَلُ سُؤَالَ مُقْتَرِفٍ مُعْتَرِفٍ مُسِیءٍ إِلَی نَفْسِهِ مِمَّا فَرَّطَ فِی یَوْمِهِ وَ أَمْسِهِ ، یَسْأَلُکَ الْعِصْمَةَ إِلَی مَحَلِ رَمْسِهِ . اللهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ وَ احْشُرْنَا فِی زُمْرَتِهِ وَ بَوِّئْنَا مَعَهُ دَارَ الْکَرَامَةِ وَ مَحَلَ الْإِقَامَةِ .

اللهُمَّ وَ کَمَا أَکْرَمْتَنَا بِمَعْرِفَتِهِ فَأَکْرِمْنَا بِزُلْفَتِهِ وَ ارْزُقْنَا مُرَافَقَتَهُ وَ مُتَابَعَتَهُ وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ یُسَلِّمُ لِأَمْرِهِ ، وَ یُکْثِرُ الصَّلَاةَ عَلَیْهِ عِنْدَ ذِکْرِهِ ، وَ عَلَی جَمِیعِ أَوْصِیَائِهِ وَ أَهْلِ أَصْفِیَائِهِ ، الْمَمْدُودِینَ مِنْکَ بِالْعَدَدِ الِاثْنَیْ عَشَرَ، النُّجُومِ الزُّهَرِ، وَ الْحُجَجِ عَلَی جَمِیعِ الْبَشَرِ.

اللهُمَّ وَ هَبْ لَنَا فِی هَذَا الْیَوْمِ خَیْرَ مَوْهِبَةٍ ، وَ أَنْجِحْ لَنَا فِیهِ کُلَّ طَلِبَةٍ ، کَمَا وَهَبْتَ الْحُسَیْنَ علیه السلام لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم جَدِّهِ ، وَ عَاذَ فُطْرُسُ بِمَهْدِهِ ، فَنَحْنُ عَائِذُونَ بِقَبْرِهِ مِنْ بَعْدِهِ ، نَشْهَدُ تُرْبَتَهُ ، وَ نَنْتَظِرُ أَوْبَتَهُ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ ».(1)

[104] 4 - وَ رَوَیْتُ بِإِسْنَادِیَ الْمُتَّصِلِ عَنِ الصَّدُوقِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بَابَوَیْهِ قَالَ : رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ الْبَرْمَکِیُّ ، قَالَ : حَدَّثَنَا مُوسَی بْنُ عَبْدِ اللهِ النَّخَعِیُ ، قَالَ : قُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهم السلام: عَلِّمْنِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللهِ قَوْلًا أَقُولُ بِهِ ، بَلِیغاً کَامِلًا إِذَا زُرْتُ وَاحِداً مِنْکُمْ ، فَقَالَ : قُلْ ، وَ ذَکَرَ الزِّیَارَةَ بِتَمَامِهَا، وَ ذَکَرَ فِی أَثْنَائِهَا مَا یَدُلُّ عَلَی رَجْعَتِهِمْ علیهم السلام.

فَمِنْهَا: «فَأَنَا مُقِرٌّ بِفَضْلِکُمْ ، مُحْتَمِلٌ لِعِلْمِکُمْ ، مُحْتَجِبٌ بِذِمَّتِکُمْ ، مُعْتَرِفٌ بِکُمْ ، مُؤْمِنٌ بِإِیَابِکُمْ ، مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِکُمْ ، مُنْتَظِرٌ لِأَمْرِکُمْ ، مُرْتَقِبٌ لِدَوْلَتِکُمْ ».

ص:158

خداوندا، درود بر محمد و آلش فرست و ما را در زمرۀ او محشور فرما، و با وی در منزل نیکان و سرای جاودان جایمان ده.

خداوندا چنانکه ما را به معرفت او سرفراز کردی، به مجاورتش نیز مفتخرمان فرما، و همنشینی او را نصیبمان گردان، ما را از آنان قرار ده که در برابر او تسلیم اند، چون یاد او می کنند درود فراوان بر خود و دوازده ستاره فروزان، اوصیای بزرگوارش می فرستند.

خداوندا! امروز بهترین عطاها را بما عنایت کن، چنانکه حسین را به محمّد عطا فرمودی. (خدایا) «فُطرسِ » ملک به گهواره او پناه برد ما به قبرش پناه آورده ایم، تربت پاکش را می نگریم و در انتظار بازگشتش (به دنیا) به سر می بریم، آمین ربّ العالمین».

[104] 4 - موسی بن عبدالله(1) نخعی گوید: به امام هادی علیه السلام عرض کردم: ای فرزند رسول خدا، سخنی (زیارتی) شیوا و رسا و کامل به من بیاموز تا در زیارت هر یک از شما، آن را بخوانم. فرمود: (چنین) بگو، و زیارت (جامعۀ کبیره) را به صورت کامل برایم ذکر نمودند، و در میان زیارت آنچه بر رجعت اهل بیت علیهم السلام دلالت می کرد، ذکر فرمودند:

مانند: «اعتراف کننده به فضل شما، فراگیرنده از دانش شما و زیر چتر پنهانِ شما هستم. به [حقّانیت] شما، اقرار دارم و تصدیق کننده رجعتتان هستم. منتظر ولایت شما، در آرزوی حکومت شما هستم».

و مانند: «و آمادۀ یاری شما هستم. تا آن گاه که خداوند، دین خود را به دست شما زنده کند و شما را برای روزهای خود (ایامُ اللّه)، باز گردانَد و عدل خود را با ظهور شما بگسترد و شما را در پهنۀ زمین، قدرت بخشد».

ص:159

وَ مِنْهَا: «وَ نُصْرَتِی لَکُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّی یُحْیِیَ اللهُ بِکُمْ دِینَهُ ، وَ یَرُدَّکُمْ فِی أَیَّامِهِ ، وَ یُظْهِرَکُمْ لِعَدْلِهِ ، وَ یُمَکِّنَکُمْ فِی أَرْضِهِ ».

وَ مِنْهَا: «وَ یُحْشَرُ فِی زُمْرَتِکُمْ ، وَ یَکُرُّ فِی رَجْعَتِکُمْ ، وَ یُمَلَّکُ فِی دَوْلَتِکُمْ ، وَ یُشَرَّفُ فِی عَافِیَتِکُمْ ، وَ یُمَکَّنُ فِی أَیَّامِکُمْ ، وَ تَقَرُّ عَیْنُهُ غَداً بِرُؤْیَتِکُمْ ».

وَ مِنْهَا: «وَ مَکَّنَنِی فِی(1) دَوْلَتِکُمْ ، وَ أَحْیَانِی فِی رَجْعَتِکُمْ ، وَ مَلَّکَنِی فِی أَیَّامِکُمْ ».(2)

[105] 5 - وَ مِنْ ذَلِکَ مَا ذَکَرَهُ الشَّیْخُ أَبُو جَعْفَرٍ الطُّوسِیُّ رحمه الله فِی کِتَابِ مِصْبَاحِ الْمُتَهَجِّدِ فِی زِیَارَةِ الْعَبَّاسِ علیه السلام: «أَشْهَدُ أَنَّکَ قُتِلْتَ مَظْلُوماً، وَ أَنَّ اللهَ مُنْجِزٌ لَکُمْ مَا وَعَدَکُمْ ، جِئْتُکَ یَا ابْنَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَافِداً إِلَیْکُمْ وَ قَلْبِی مُسَلِّمٌ لَکُمْ ، وَ أَنَا لَکُمْ تَابِعٌ ، وَ نُصْرَتِی لَکُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّی یَحْکُمَ اللهُ وَ هُوَ خَیْرُ الْحَاکِمِینَ ، فَمَعَکُمْ مَعَکُمْ لَا مَعَ عَدُوِّکُمْ ، إِنِّی بِکُمْ وَ بِإِیَابِکُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ».(3)

[106] 6 - وَ بِإِسْنَادِی إِلَی سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ أَوْ غَیْرِهِ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: لَقَدْ أَسْرَی بِی رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ فَأَوْحَی إِلَیَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ مَا أَوْحَی، وَ کَلَّمَنِی بِمَا کَلَّمَ بِهِ ، وَ کَانَ مِمَّا کَلَّمَنِی بِهِ أَنْ قَالَ : یَا مُحَمَّدُ إِنِّی أَنَا اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ أَنَا (4)عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ ... اَلرَّحْمنُ الرَّحِیمُ .

ص:160

و مانند: «و در جمع شما، محشور می شود و در رجعت، با شما باز می گردد و در دولت شما، به حکومت می رسد و به زندگی در آسایش شما مفتخر می شود و در روزگار شما، فرمان روایی نیرومند می شود و چشمش در آینده، به دیدار شما، روشن می گردد».

و مانند: «و در دولت شما، جایم دهد و در رجعتِ شما، زنده ام کند و در روزگارتان، مرا مُلک دهد».

[105] 5 - و از این جمله (احادیث رجعت) است آنچه شیخ طوسی رحمه الله در باب زیارت حضرت عبّاس علیه السلام نقل کرده که: «گواهی می دهم که تو، مظلومانه کُشته شدی و بی تردید خداوند آنچه به شما وعده کرده است را عملی می سازد. ای فرزند امیر مؤمنان! به میهمانی نزد تو آمده ام در حالی که دلم در برابر شما، تسلیم است و من، پیرو شما هستم. آماده ام برای یاری شما تا خدا حکم کند و او بهترینِ حاکمان است. من با شما هستم؛ با شما، نه با دشمن شما. به راستی که من به شما و بازگشت (شما به دنیا)، ایمان دارم و به مخالفان و قاتلان شما، کفر می ورزم».

[106] 6 - امام صادق علیه السلام می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «همانا پروردگار من مرا به آسمان بالا برد، و از پس پردۀ حجاب به من وحی کرد آنچه کرد، و با من سخن گفت تا آن که به من فرمود: ای محمّد! منم خدایی که جز من معبودی نیست، «دانای آشکار و نهان، و رحمان و رحیم - حشر: 22» و منم خدایی که جز من معبودی نیست، «حاکم و مالک اصلی، از هر عیب منزّه، به کسی ستم نمی کنم، امنیت بخشم، مراقب همه چیز، قدرتمندی شکست ناپذیر که با ارادۀ نافذ خود هر امری را اصلاح می کنم، و شایستۀ عظمت؛ خداوند منزّه است از آنچه شریک برای او قرار می دهند - حشر: 23».

ص:161

إِنِّی أَنَا اللهُ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللّهِ عَمّا یُشْرِکُونَ .

إِنِّی هُوَ اللّهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ (1) لِی الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی، یسَبِّحُ لِی مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ، وَ أَنَا الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ .

یَا مُحَمَّدُ: إِنِّی أَنَا اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ أَنَا الْأَوَّلُ فَلَا شَیْ ءَ قَبْلِی، وَ أَنَا الْآخِرُ فَلَا شَیْ ءَ بَعْدِی، وَ أَنَا الظَّاهِرُ فَلَا شَیْ ءَ فَوْقِی، وَ أَنَا الْبَاطِنُ فَلَا شَیْ ءَ دُونِی، وَ أَنَا اللهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ . (2) یَا مُحَمَّدُ: عَلِیٌّ أَوَّلُ مَا آخُذُ مِیثَاقَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ .

یَا مُحَمَّدُ: عَلِیٌّ آخِرُ مَنْ أَقْبِضُ رُوحَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ ، وَ هُوَ الدَّابَّةُ الَّتِی تُکَلِّمُهُمْ .

یَا مُحَمَّدُ: عَلِیٌّ أُظْهِرُهُ عَلَی جَمِیعِ مَا أُوحِیهِ إِلَیْکَ ، لَیْسَ لَکَ أَنْ تَکْتُمَ مِنْهُ شَیْئاً.

یَا مُحَمَّدُ: أُبْطِنُهُ الَّذِی أَسْرَرْتُهُ إِلَیْکَ ، فَلَیْسَ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ سِرٌّ دُونَهُ .

یَا مُحَمَّدُ: عَلِیٌّ عَلَی مَا خَلَقْتُ مِنْ حَلَالٍ وَ حَرَامٍ عَلِیٌّ عَلِیمٌ بِهِ ».(3)

[107] 7 - وَ مِنْ کِتَابِ الْخَرَائِجِ وَ الْجَرَائِحِ : تَأْلِیفِ سَعِیدِ بْنِ هِبَةِ اللهِ بْنِ الْحَسَنِ الرَّاوَنْدِیِّ رحمه الله، عَنْ أَبِی سَعِیدٍ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ، أَخْبَرَنَا الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ ، أَخْبَرَنَا ابْنُ فُضَیْلٍ ، أَخْبَرَنَا سَعْدٌ الْجَلَّابُ ، عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : قَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام لِأَصْحَابِهِ قَبْلَ أَنْ یُقْتَلَ : إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم قَالَ لِی: یَا بُنَیَّ إِنَّکَ سَتُسَاقُ إِلَی الْعِرَاقِ ، وَ هِیَ أَرْضٌ قَدِ الْتَقَی فِیهَا النَّبِیُّونَ ، وَ أَوْصِیَاءُ النَّبِیِّینَ ، وَ هِیَ أَرْضٌ تُدْعَی «عَمُورَا»، وَ إِنَّکَ لَتُسْتَشْهَدُ بِهَا وَ یُسْتَشْهَدُ جَمَاعَةٌ

ص:162

به راستی منم آن خدایی که جز من معبودی نیست؛ «خالق، آفریننده ای بی سابقه، و صورتگری (بی نظیر) - حشر: 24» که برایم نام های نیک است. تمام آنان که در آسمان ها و زمینند تسبیح مرا می کنند و منم توانای حکیم.

ای محمّد! به راستی منم آن خدایی که جز من معبودی نیست، اوّلی که هیچ چیز قبل از آن نیست (یعنی ازلی)، و منم آخری که هیچ چیز بعد آن نیست (یعنی ابدی)، و منم ظاهر و پیدایی که هیچ چیز برتر (و ظاهرتر) از من نیست، و منم باطن که هیچ چیز مخفی تر از من نیست (چون کنه ذاتش بر کسی روشن نیست)، و به راستی که منم آن خدایی که جز من معبودی نیست، و به هر چیز آگاهم.

ای محمّد! علی علیه السلام اوّل است، اوّل کسی که از میان ائمّه پیمان مرا گرفت.

ای محمّد! علی علیه السلام آخر است، آخرین کسی که از میان ائمّه او را قبض روح می نمایم و اوست جنبنده ای که با آنان تکلّم می کند.(1)

ای محمّد! علی علیه السلام ظاهر است، هر آنچه که به تو وحی کردیم برای او پیدا و آشکار می شود، بر تو نیست که چیزی را از او پنهان کنی.

ای محمّد! علی علیه السلام باطن است، پنهان نمودم از او آن رازی که از تو پوشانیده بودم، و رازی بین من و تو نیست که آن را از او دریغ دارم (و پوشیده بدارم).

ای محمّد! هیچ حلال و حرامی را نیافریدم مگر این که علی علیه السلام بدان آگاه است».

[107] 7 - قطب راوندی در «نوادر کتاب خرائج» در فصل رجعت، از حضرت باقر علیه السلام نقل می کند که حضرت امام حسین علیه السلام پیش از شهادت به اصحابش فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمود: «ای پسرم! تو به زودی به سوی عراق برده خواهی شد، و

ص:163

مَعَکَ مِنْ أَصْحَابِکَ لَا یَجِدُونَ أَلَمَ مَسِّ الْحَدِیدِ، وَ تَلَا: یا نارُ کُونِی بَرْداً وَ سَلاماً عَلی إِبْراهِیمَ (1) تَکُونُ الْحَرْبُ بَرْداً وَ سَلَاماً عَلَیْکَ وَ عَلَیْهِمْ فَأَبْشِرُوا، فَوَ اللهِ لَئِنْ قَتَلُونَا فَإِنَّا نَرِدُ عَلَی نَبِیِّنَا صلی الله علیه و آله و سلم.

ثُمَّ أَمْکَثُ مَا شَاءَ اللهُ ، فَأَکُونُ أَوَّلَ مَنْ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ عَنْهُ ، فَأَخْرُجُ خَرْجَةً تُوَافِقُ ذَلِکَ خَرْجَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ قِیَامَ قَائِمِنَا علیه السلام، وَ حَیَاةَ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم ثُمَّ لَیَنْزِلَنَّ عَلَیَّ وَفْدٌ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ عِنْدِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ، لَمْ یَنْزِلُوا إِلَی الْأَرْضِ قَطُّ ، وَ لَیَنْزِلَنَّ إِلَیَّ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ ، وَ جُنُودٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ ، وَ لَیَنْزِلَنَّ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ أَنَا وَ أَخِی وَ جَمِیعُ مَنْ مَنَّ اللهُ عَلَیْهِ فِی حَمُولَاتٍ مِنْ حَمُولَاتِ الرَّبِّ ، خَیْلٍ بُلْقٍ مِنْ نُورٍ، لَمْ یَرْکَبْهَا مَخْلُوقٌ .

ثُمَّ لَیَهُزَّنَّ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله و سلم لِوَاءَهُ وَ لَیَدْفَعَنَّهُ إِلَی قَائِمِنَا علیه السلام مَعَ سَیْفِهِ ، ثُمَّ إِنَّا نَمْکُثُ بَعْدَ ذَلِکَ مَا شَاءَ اللهُ .

ثُمَّ إِنَّ اللهَ تَعَالَی یُخْرِجُ مِنْ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ عَیْناً مِنْ دُهْنٍ وَ عَیْناً مِنْ لَبَنٍ وَ عَیْناً مِنْ مَاءٍ.

ثُمَّ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَدْفَعُ إِلَیَّ سَیْفَ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَیَبْعَثُنِی إِلَی الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ ، فَلَا آتِی عَلَی عَدُوٍّ للهِ إِلَّا أَهْرَقْتُ دَمَهُ ، وَ لَا أَدَعُ صَنَماً إِلَّا أَحْرَقْتُهُ ، حَتَّی أَقَعَ إِلَی الْهِنْدِ فَأَفْتَحَهَا.

وَ إِنَّ دَانِیَالَ وَ یُوشَعَ یَخْرُجَانِ مَعَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولَانِ : صَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُهُ ، وَ یَبْعَثُ مَعَهُمَا سَبْعِینَ رَجُلًا فَیَقْتُلُونَ مُقَاتِلِیهِمْ ، وَ یَبْعَثُ بَعْثاً إِلَی الرُّومِ فَیَفْتَحُ اللهُ لَهُمْ .

ص:164

زمین عراق همان زمینی است که پیامبران و اوصیای آنان در آن با یکدیگر ملاقات کردند. آن زمین را «عمورا» می خوانند. تو در آن زمین شهید خواهی شد و گروهی هم با تو شهید می شوند که درد نیزه و شمشیر را احساس نمی کنند. سپس این آیه را تلاوت فرمود: «گفتیم: ای آتش بر ابراهیم سرد و سلامت شو - انبیا: 69» و فرمود: جنگ بر تو و یارانت سرد و سلامت خواهد شد.

(آنگاه امام حسین علیه السلام به یاران خود فرمود:) بشارت باد شما را، گر چه دشمنان ما را می کشند ولی ما بر پیامبر خود صلی الله علیه و آله و سلم وارد خواهیم شد. مدتی به آن حال می مانیم، آنگاه اوّل کسی که از قبر بیرون آید منم که هنگام خروج امیر المؤمنین علیه السلام و قیام حضرت قائم علیه السلام و زنده بودن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم خارج شوم، سپس افرادی از آسمان از طرف خدا نزد من می آیند که هرگز در زمین نازل نشده اند.

جبرئیل، میکائیل، اسرافیل، و گروهی از ملائکه هم نازل خواهند شد، حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه السلام و من و برادرم با هر کس که خداوند بر او منّت نهاده باشد به وسیلۀ شترانی از نور که احدی از مخلوقین بر آن ها سوار نشده فرود آئیم. (پس از این جریان) حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم پرچم خویش را به اهتزاز آورد و آن را با شمشیر خود به (دست) قائم ما سپارد.

سپس ما آنچه را که خدا بخواهد مکث می نمائیم. بعد از آن خدای توانا چشمه ای از روغن و چشمه ای از آب و چشمه ای از شیر در مسجد کوفه خارج می کند، و امیر المؤمنین علیه السلام شمشیر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم را به من دهد و مرا به سوی مشرق و مغرب زمین فرستد، من به هیچ یک از دشمنانم بر نمی خورم مگر اینکه خون او را می ریزم هیچ بُتی را نمی بینم مگر این که آن را می سوزانم، تا این که به هند می رسم و آن را فتح می نمایم. و دانیال و یوشع خارج می شوند و به حضرت امیر علیه السلام می گویند: خدا و رسول راست گفته اند.

ص:165

ثُمَّ لَأَقْتُلَنَّ کُلَّ دَابَّةٍ حَرَّمَ اللهُ لَحْمَهَا حَتَّی لَا یَکُونَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ إِلَّا الطَّیِّبُ ، وَ أَعْرِضُ عَلَی الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ سَائِرِ الْمِلَلِ وَ لَأُخَیِّرَنَّهُمْ بَیْنَ الْإِسْلَامِ وَ السَّیْفِ ، فَمَنْ أَسْلَمَ مَنَنْتُ عَلَیْهِ ، وَ مَنْ کَرِهَ الْإِسْلَامَ أَهْرَقَ اللهُ دَمَهُ .

وَ لَا یَبْقَی رَجُلٌ مِنْ شِیعَتِنَا إِلَّا أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْهِ مَلَکاً یَمْسَحُ عَنْ وَجْهِهِ التُّرَابَ ، وَ یُعَرِّفُهُ أَزْوَاجَهُ وَ مَنَازِلَهُ فِی الْجَنَّةِ ، وَ لَا یَبْقَی عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ أَعْمَی وَ لَا مُقْعَدٌ وَ لَا مُبْتَلًی إِلَّا کَشَفَ اللهُ عَنْهُ بَلَاءَهُ بِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ .

وَ لَتَنْزِلَنَّ الْبَرَکَةُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ حَتَّی إِنَّ الشَّجَرَةَ لَتَنْقَصِفُ بِمَا یَزِیدُ اللهُ فِیهَا مِنَ الثَّمَرَةِ ، وَ لَتُؤْکَلَنَّ ثَمَرَةُ الشِّتَاءِ فِی الصَّیْفِ ، وَ ثَمَرَةُ الصَّیْفِ فِی الشِّتَاءِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی: وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ (1). ثُمَّ إِنَّ اللهَ لَیَهَبُ لِشِیعَتِنَا کَرَامَةً لَا یَخْفَی عَلَیْهِمْ شَیْ ءٌ مِنَ الْأَرْضِ وَ مَا کَانَ فِیهَا، حَتَّی إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ یُرِیدُ أَنْ یَعْلَمَ عِلْمَ أَهْلِ بَیْتِهِ فَیُخْبِرَهُمْ بِعِلْمِ مَا یَعْلَمُونَ ».(2)

[108] 8 - وَ مِنَ الْکِتَابِ : قَالَ الرِّضَا علیه السلام: «لَا بُدَّ مِنْ فِتْنَةٍ صَمَّاءَ صَیْلَمٍ یَسْقُطُ فِیهَا کُلُّ بِطَانَةٍ وَ وَلِیجَةٍ ، وَ ذَلِکَ عِنْدَ فَقْدِ الشِّیعَةِ الرَّابِعَ مِنْ وُلْدِی تَبْکِی عَلَیْهِ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ أَهْلُ

ص:166

سپس ایشان با تعداد هفتاد مرد به سوی بصره می روند و دشمنان خود را می کشند. و سپاهی به جانب روم اعزام می شوند و خدای توانا پیروزی را نصیب آنان می نماید.

بعد از آن من هر حیوانی را که خداوند گوشت آن را حرام کرده می کُشم تا اینکه در روی زمین غیر از گوشت طیب و طاهر چیزی نباشد. من بر یهود و نصارا و سائر ملل شمشیر را عرضه می کنم و آنان را بین (قبول) اسلام و شمشیر مخیر می نمایم هر کسی از آنان اسلام بیاورد منت بر او می گذارم (و در امان باشد) و هر کسی که از اسلام بیزار باشد خداوند خون او را خواهد ریخت.

هیچ مردی از شیعیان ما روی زمین نیست مگر اینکه خدا ملکی می فرستد تا خاک را از روی او پاک نماید. زنان (حور العین) و مقام و منزلت او را در بهشت به وی معرفی نماید. و در روی زمین شخص کور و زمین گیر و مبتلائی نخواهد بود مگر اینکه خدا به وسیله ما اهل بیت بلا را از او بر طرف می کند. به قدری برکت از آسمان به زمین نازل می شود که شاخۀ درخت از زیادی میوه (که بر آن است) می شکند، میوۀ زمستانی در تابستان و میوۀ تابستانی در زمستان خورده می شود. همین است معنای قول خداوند سبحان که می فرماید: «و اگر اهل شهرها و آبادی ها، ایمان می آوردند و تقوا پیشه می کردند، برکات آسمان و زمین را بر آن ها می گشودیم ولی (آن ها حق را) تکذیب کردند ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم - اعراف: 96». سپس خداوند کرامتی به شیعیان ما عطا می کند که چیزی در زمین بر آنان پنهان نخواهد بود. تا آنجا که مردی از ایشان تصمیم می گیرد که علم اهل بیت خود را بداند، آنان را از آنچه می دانند آگاه می نماید».

[108] 8 - حسن بن محبوب گوید: امام رضا علیه السلام فرمود: «به ناچار آشوبی سخت و هولناک روی می دهد که در آن هر دوستی و صمیمیتی ساقط گردد و آن هنگامی

ص:167

الْأَرْضِ ، وَ کَمْ مِنْ مُؤْمِنٍ مُتَأَسِّفٍ حَیْرَانَ حَزِینٍ عِنْدَ فِقْدَانِ الْمَاءِ الْمَعِینِ ، کَأَنِّی بِهِمْ شَرُّ مَا یَکُونُونَ ، وَ قَدْ نُودُوا نِدَاءً یُسْمَعُ مِنْ بُعْدٍ کَمَا یُسْمَعُ مِنْ قُرْبٍ ، یَکُونُ رَحْمَةً لِلْمُؤْمِنِینَ وَ عَذَاباً عَلَی الْکَافِرِینَ ».

فَقَالَ لَهُ الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ : وَ أَیُّ نِدَاءٍ هُوَ؟ قَالَ : «یُنَادَوْنَ فِی رَجَبٍ ثَلَاثَةَ أَصْوَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ: صَوْتاً: أَلا لَعْنَةُ اللّهِ عَلَی الظّالِمِینَ .(1)

وَ الصَّوْتَ الثَّانِیَ : أَزِفَتِ الْآزِفَةُ (2) یا مَعْشَرَ الْمُؤْمِنِینَ .

وَ الصَّوْتَ الثَّالِثَ : یَرَوْنَ بَدَناً بَارِزاً نَحْوَ عَیْنِ الشَّمْسِ یَقُولُ : هَذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ کَرَّ فِی هَلَاکِ الظَّالِمِینَ ».

وَ فِی رِوَایَةِ الْحِمْیَرِیِّ : «وَ الصَّوْتَ الثَّالِثَ : بَدَنٌ یُرَی فِی قَرْنِ الشَّمْسِ یَقُولُ : إِنَّ اللهَ بَعَثَ فُلَاناً فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِیعُوا».

وَ قَالا جَمِیعاً: «فَعِنْدَ ذَلِکَ یَأْتِی النَّاسَ الْفَرَجُ ، وَ یَوَدُّ الْأَمْوَاتُ أَنْ لَوْ کَانُوا أَحْیَاءً، وَ یَشْفِی اللهُ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ (3)».(4)

ص:168

است که شیعه چهارمین (امام) از فرزندان مرا از دست بدهد (مقصود امام حسن عسکری علیه السلام است) و اهل آسمان و زمین بر وی گریه می کنند.

و چه بسیار از مؤمنینی که هنگام فقدان «ماء معین» [آب جاری و گوارا، حضرت قائم علیه السلام] دلسوخته و متأسّف و اندوهناک خواهند بود، گویا آن ها را در ناامیدترین حالتشان می بینم که ندا می شوند و آن صدا از دور شنیده می شود، چنان که از نزدیک شنیده می شود، وآن صدا برای اهل ایمان رحمت وبرای کفّار عذاب است».

عرض کردم: آن صدا چیست ؟

امام علیه السلام فرمود: «سه ندا از آسمان در ماه رجب شنیده می شود: ندای اوّل اینست: «أَلا لَعْنَةُ اللّهِ عَلَی الظّالِمِینَ ؛ آگاه باشید خدا ستمگران را لعنت (کرده و از رحمت خود دور) می کند - هود: 18»، صدای دوّم می گوید: ای اهل ایمان «روز رستاخیز نزدیک است - نجم: 57» و در صدای سوّم شخصی را در سمت خورشید می بینند که می گوید: «این امیر المؤمنین است که برای کشتن بیدادگران حمله می آورد».

در روایت حِمیری (از امام رضا علیه السلام چنین آمده که) گوید: در صدای سوّم شخصی از نزدیک خورشید دیده می شود که می گوید: «خداوند فلانی را فرستاد سخنان او را بشنوید و از وی پیروی کنید».

و هر دو راوی (حسن بن محبوب و حِمیری) گفته اند: در این موقع فَرَج (و برطرف شدن غم و اندوه) برای مردم فرا می رسد و آن ها که مُرده اند دوست داشتند که شاید در آن وقت زنده می بودند، و خداوند سینه های مردم با ایمان را شفا می دهد (و بر قلب آن ها مرهم می نهد).

ص:169

[109] 9 - وَ مِنْ کِتَابِ الْغَیْبَةِ : لِلشَّیْخِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ رَضِیَ اللهُ عَنْهُ . رَوَیْتُ بِإِسْنَادِی إِلَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ ، عَنْ أَبِی حَمْزَةَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ أَنَّهُ قَالَ : «یَا أَبَا حَمْزَةَ إِنَّ مِنَّا بَعْدَ الْقَائِمِ أَحَدَ عَشَرَ مَهْدِیّاً مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ علیه السلام».(1)

[110] 10 - الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ ، عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ : «وَ اللهِ لَیَمْلِکَنَّ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ رَجُلٌ بَعْدَ مَوْتِهِ ثَلَاثَمِائَةِ سَنَةٍ یَزْدَادُ تِسْعاً»، قُلْتُ : مَتَی یَکُونُ ذَلِکَ ؟ قَالَ : «بَعْدَ الْقَائِمِ علیه السلام» قُلْتُ : وَ کَمْ یَقُومُ الْقَائِمُ فِی عَالَمِهِ (2) ؟ قَالَ : «تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً (3) ، ثُمَّ یَخْرُجُ الْمُنْتَصِرُ فَیَطْلُبُ بِدَمِ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ دَمِ أَصْحَابِهِ ، فَیَقْتُلُ وَ یَسْبِی حَتَّی یَخْرُجَ السَّفَّاحُ ».(4)

[111] 11 - أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ سُفْیَانَ الْبَزَوْفَرِیِّ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ سِنَانٍ الْمَوْصِلِیِّ الْعَدْلِ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْخَلِیلِ ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمِصْرِیِ ، عَنْ عَمِّهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنِ الْبَاقِرِ، عَنْ أَبِیهِ ذِی الثَّفِنَاتِ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ ، عَنْ أَبِیهِ الْحُسَیْنِ الزَّکِیِّ الشَّهِیدِ، عَنْ أَبِیهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم فِی اللَّیْلَةِ الَّتِی کَانَتْ فِیهَا وَفَاتُهُ لِعَلِیٍّ علیه السلام: «یَا أَبَا الْحَسَنِ أَحْضِرْ صَحِیفَةً وَ دَوَاةً » فَأَمْلَی رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَصِیَّتَهُ حَتَّی انْتَهَی إِلَی هَذَا الْمَوْضِعِ :

فَقَالَ : «یَا عَلِیُّ إِنَّهُ سَیَکُونُ بَعْدِی اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً، وَ مِنْ بَعْدِهِمْ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِیّاً، فَأَنْتَ

ص:170

[109] 9 - ابوحمزه گوید: امام صادق علیه السلام در ضمن حدیث طولانی فرمود: «ای ابو حمزه! همانا از ما اهل بیت بعد از حضرت قائم علیه السلام یازده مهدی خواهد بود که همه از نسل حسین علیه السلام می باشند».

[110] 10 - جابر بن یزید جُعفی گوید: شنیدم امام باقر علیه السلام می فرمود: «به خدا سوگند حتماً یکی از ما اهل بیت بعد از مرگ سیصد سال سلطنت می کند نه سال هم اضافه می کند». عرض کردم: این چه زمانی می باشد؟ فرمود: «بعد از حضرت قائم علیه السلام». گفتم: حضرت قائم در جهان خود چند سال بر پا است (تا آن که از دنیا بمیرد)؟ فرمود: «نوزده سال (از روز قیام تا روز مرگش)، سپس «منتصر = یاری کننده» [یعنی امام زمان علیه السلام] خارج شود و خون حسین علیه السلام و اصحابش را مطالبه کند، می کُشد و پیش می رود تا آن که «سَفّاح = بسیار بخشنده، فصیح و توانا بر سخن» [یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام] خروج کند».

[111] 11 - امام صادق علیه السلام از پدرشان امام باقر علیه السلام و ایشان از پدرش زین العابدین علیه السلام از پدرش سید الشهدا علیه السلام از پدرش امیر المؤمنین علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که آن حضرت در همان شبی که رحلتش در آن شب بود به علی علیه السلام فرمود: «ای ابا الحسن! کاغذ و دواتی بیاور و حضرت وصیت خود را املا می فرمود (و علی علیه السلام می نوشت) تا رسید به اینجا که فرمود:

ای علی! پس از من دوازده نفر امام و بعد از ایشان دوازده نفر مهدی است(1) ، و تو یا علی اوّلین نفر از دوازده امام هستی، خدای تعالی تو را در آسمان علیّ مرتضی، و امیر المؤمنین، صدّیق اکبر (بزرگ ترین راستْ مَرد)، و فاروق اعظم (برترین جدا

ص:171

یَا عَلِیُّ أَوَّلُ الِاثْنَیْ عَشَرَ الْإِمَامِ ، سَمَّاکَ اللهُ فِی سَمَائِهِ عَلِیّاً الْمُرْتَضَی، وَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ، وَ الصِّدِّیقَ الْأَکْبَرَ، وَ الْفَارُوقَ الْأَعْظَمَ ، وَ الْمَأْمُونَ ، وَ الْمَهْدِیَّ ، فَلَا تَصْلُحُ هَذِهِ الْأَسْمَاءُ لِأَحَدٍ غَیْرَکَ .

یَا عَلِیُّ : أَنْتَ وَصِیِّی عَلَی أَهْلِ بَیْتِی حَیِّهِمْ وَ مَیِّتِهِمْ ، وَ عَلَی نِسَائِی فَمَنْ ثَبَّتَّهَا لَقِیَتْنِی غَداً، وَ مَنْ طَلَّقْتَهَا فَأَنَا بَرِیءٌ مِنْهَا، لَمْ تَرَنِی وَ لَمْ أَرَهَا فِی عَرَصَاتِ الْقِیَامَةِ ، وَ أَنْتَ خَلِیفَتِی عَلَی أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی. فَإِذَا حَضَرَتْکَ الْوَفَاةُ فَسَلِّمْهَا إِلَی ابْنِیَ الْحَسَنِ الْبَرِّ الْوَصُولِ .

فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْیُسَلِّمْهَا إِلَی ابْنِیَ الْحُسَیْنِ الشَّهِیدِ الْمَقْتُولِ .

فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْیُسَلِّمْهَا إِلَی ابْنِهِ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ ذِی الثَّفِنَاتِ عَلِیٍّ .

فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْیُسَلِّمْهَا إِلَی ابْنِهِ مُحَمَّدٍ الْبَاقِرِ.

فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْیُسَلِّمْهَا إِلَی ابْنِهِ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ .

فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْیُسَلِّمْهَا إِلَی ابْنِهِ مُوسَی الْکَاظِمِ .

فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْیُسَلِّمْهَا إِلَی ابْنِهِ عَلِیٍّ الرِّضَا.

فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْیُسَلِّمْهَا إِلَی ابْنِهِ مُحَمَّدٍ الثِّقَةِ التَّقِیِّ .

فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْیُسَلِّمْهَا إِلَی ابْنِهِ عَلِیٍّ النَّاصِحِ .

فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْیُسَلِّمْهَا إِلَی ابْنِهِ الْحَسَنِ الْفَاضِلِ .

فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْیُسَلِّمْهَا إِلَی ابْنِهِ مُحَمَّدٍ الْمُسْتَحْفِظِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ - صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ سَلَّمَ - فَذَلِکَ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً.

ص:172

کنندۀ حق و باطل)، و مأمون (مورد اعتماد) و مهدی نامیده و این نام ها برای غیر تو شایسته نیست.

ای علی! تو جانشین من بر خاندانم چه زنده و چه مردۀ ایشان هستی، و نیز وصی بر زنانم هستی، هر یک را که تو به همسری من باقی گذاری فردای قیامت مرا دیدار کند و هر یک را تو طلاق دادی من از وی بیزارم و مرا نخواهد دید و من نیز او را در صحرای محشر نخواهم دید، و تو پس از من خلیفه و جانشین من بر امتم هستی.

هر گاه مرگت رسید خلافت را به فرزندم حسن واگذار کن، که او نیکوکار و بسیار پیوندکننده بین خویشان است؛ چون او وفاتش رسید باید آن را به فرزندم حسین، شهید مقتول بسپارد؛ چون هنگام شهادت حسین رسید باید به فرزندش علی که سرور عبادت پیشگان و ذو الثَّفنات(1) است، بسپارد؛

چون هنگام وفات او رسد باید به فرزندش محمّد باقر بسپارد، و چون مرگ او رسد باید به فرزندش جعفر صادق واگذار کند و چون مرگ او فرا رسد، باید به فرزندش موسی کاظم بسپارد، و چون وفات او فرا رسد به فرزندش علی، که (لقبش) رضا است باید بسپارد؛ و چون مرگ او فرا رسد به فرزندش محمّد تقی باید واگذارد، و چون هنگام وفات او شود به فرزندش علی ناصح (پند دهنده) باید بسپارد؛ و چون مرگ او در رسد به فرزندش حسن فاضل باید واگذارد، و چون وفات او برسد باید به فرزندش محمّد که نگهبان (آئین) آل محمّد علیهم السلام است، بسپارد؛

این ها امامان دوازده گانه اند. سپس بعد از او دوازده مهدی خواهد آمد. وقتی زمان وفات او فرا رسد آن را به فرزندش که اوّلین مهدی هاست می سپرد و او سه نام دارد: اسمی چون نام من احمد، اسم پدرم عبدالله، و نام سوم مهدی است و او اولین از مؤمنان است».

ص:173

ثُمَّ یَکُونُ مِنْ بَعْدِهِ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِیّاً فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْیُسَلِّمْهَا إِلَی ابْنِهِ أَوَّلِ الْمَهْدِیِّینَ ، لَهُ ثَلَاثَةُ أَسَامِی، اسْمٌ کَاسْمِی، وَ اسْمِ أَبِی وَ هُوَ عَبْدُ اللهِ وَ أَحْمَدُ، وَ الِاسْمُ الثَّالِثُ الْمَهْدِیُّ ، وَ هُوَ أَوَّلُ الْمُؤْمِنِینَ ».(1)

[112] 12 - وَ مِنْ کِتَابِ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ الْهِلَالِیِّ رحمه الله، الَّذِی رَوَاهُ عَنْهُ أَبَانُ بْنُ أَبِی عَیَّاشٍ وَ قَرَأَهُ جَمِیعَهُ عَلَی سَیِّدِنَا عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام بِحُضُورِ جَمَاعَةٍ مِنْ أَعْیَانِ الصَّحَابَةِ مِنْهُمْ أَبُو الطُّفَیْلِ فَأَقَرَّهُ عَلَیْهِ مَوْلَانَا زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیه السلام وَ قَالَ «هَذِهِ أَحَادِیثُنَا صَحِیحَةٌ ». قَالَ أَبَانٌ : لَقِیتُ أَبَا الطُّفَیْلِ بَعْدَ ذَلِکَ فِی مَنْزِلِهِ فَحَدَّثَنِی فِی الرَّجْعَةِ عَنْ أُنَاسٍ مِنْ أَهْلِ بَدْرٍ، وَ عَنْ سَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادِ، وَ أُبَیِّ بْنِ کَعْبٍ .

وَ قَالَ أَبُو الطُّفَیْلِ : فَعَرَضْتُ هَذَا الَّذِی سَمِعْتُهُ مِنْهُمْ عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِالْکُوفَةِ ، فَقَالَ : «هَذَا عِلْمٌ خَاصٌّ لَا یَسَعُ الْأُمَّةَ جَهْلُهُ ، وَ رَدُّ عِلْمِهِ إِلَی اللهِ ». ثُمَّ صَدَّقَنِی بِکُلِّ مَا حَدَّثُونِی، وَ قَرَأَ عَلَیَّ بِذَلِکَ قِرَاءَةً کَثِیرَةً وَ فَسَّرَهُ تَفْسِیراً شَافِیاً، حَتَّی صِرْتُ مَا أَنَا بِیَوْمِ الْقِیَامَةِ أَشَدَّ یَقِیناً مِنِّی بِالرَّجْعَةِ .

وَ کَانَ مِمَّا قُلْتُ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی عَنْ حَوْضِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم فِی الدُّنْیَا أَمْ فِی الْآخِرَةِ ؟ فَقَالَ «بَلْ فِی الدُّنْیَا» قُلْتُ : فَمَنِ الذَّائِدُ عَنْهُ ؟ فَقَالَ : «أَنَا بِیَدِی، فَلْیَرِدَنَّهُ أَوْلِیَائِی وَ لْیُصْرَفَنَّ عَنْهُ أَعْدَائِی».

وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی «لَأُورِدَنَّهُ أَوْلِیَائِی، وَ لَأَصْرِفَنَّ عَنْهُ أَعْدَائِی».

ص:174

[112] 12 - از کتاب سلیم بن قیس هلالی - که ابان بن ابی عیاش آن را از سُلیم روایت می کند، و همه این کتاب را بر امام زین العابدین علیه السلام در حضور جمعی از بزرگان صحابه مانند «ابو الطُّفیل» خواند و حضرت تصدیق کردند و فرمودند این ها احادیث ما است و همه صحیح است - نقل می کند که ابان گفت:

بعد از آن ابو الطّفیل(1) را در منزلش ملاقات کردم، او در بارۀ رجعت از عده ای از اهل بدر و از سلمان و ابوذر و مقداد و ابیّ بن کعب برایم مطالبی نقل کرد.

ابو الطفیل گفت: مطالبی را که از اینان شنیده بودم در کوفه خدمت علی بن ابی طالب علیه السلام عرضه کردم. آن حضرت به من فرمود: «این دانش خاصی است که بر امّت ندانستنش روا است و می توانند دانش آن را به خداوند واگذارند». سپس حضرت آنچه آنان به من خبر داده بودند را تأیید فرمود و در این باره آیات بسیاری از قرآن برایم خواند و آن ها را تفسیر کاملی فرمود، به قدری که یقینم به رجعت به اندازۀ یقین من به قیامت رسید.

ابو الطفیل گوید: از جمله چیزهایی از حضرت پرسیدم این بود که گفتم: ای امیرمؤمنان! مرا از حوض پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با خبر ساز که در دنیا است یا آخرت ؟ فرمود: «البته (راه رسیدن به آن) در دنیا است». عرض کردم: چه کسی از آن پاسداری می کند؟ فرمود: «من با این دستم؛ دوستانم را به سوی آن رهنمون شوم و دشمنانم را از آن بازگردانم».

ص:175

فَقُلْتُ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَوْلُ اللهِ : وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ (1) مَا الدَّابَّةُ ؟

قَالَ : «یَا أَبَا الطُّفَیْلِ الْهُ عَنْ هَذَا» فَقُلْتُ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنِی بِهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ ، قَالَ : «هِیَ دَابَّةٌ تَأْکُلُ الطَّعَامَ ، وَ تَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ ، وَ تَنْکِحُ النِّسَاءَ» فَقُلْتُ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هُوَ؟ قَالَ : «هُوَ دَبُ الْأَرْضِ الَّذِی تَسْکُنُ الْأَرْضُ بِهِ » قُلْتُ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هُوَ؟ قَالَ : «صِدِّیقُ هَذِهِ الْأُمَّةِ ، وَ فَارُوقُهَا، وَ رِبِّیُّهَا، وَ ذُو قَرْنَیْهَا قُلْتُ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هُوَ؟ قَالَ : «الَّذِی قَالَ اللهُ تَعَالَی: وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ (2) وَ اَلَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ (3) وَ اَلَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ (4) وَ الَّذِی تَصَدَّقَ بِهِ أَنَا، وَ النَّاسُ کُلُّهُمْ کَافِرُونَ غَیْرِی وَ غَیْرَهُ ».

قُلْتُ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَسَمِّهِ لِی، قَالَ : «قَدْ سَمَّیْتُهُ لَکَ یَا أَبَا الطُّفَیْلِ ، وَ اللهِ لَوْ أَدْخَلْتَ عَلَیَ عَامَّةَ شِیعَتِی الَّذِینَ بِهِمْ أُقَاتِلُ ، الَّذِینَ أَقَرُّوا بِطَاعَتِی، وَ سَمَّوْنِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ، وَ اسْتَحَلُّوا جِهَادَ مَنْ خَالَفَنِی، فَحَدَّثْتُهُمْ بِبَعْضِ مَا أَعْلَمُ مِنَ الْحَقِّ فِی الْکِتَابِ الَّذِی نَزَلَ بِهِ جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم لَتَفَرَّقُوا عَنِّی حَتَّی أَبْقَی فِی عِصَابَةِ حَقٍّ قَلِیلَةٍ ، أَنْتَ وَ أَشْبَاهُکَ مِنْ شِیعَتِی» فَفَزِعْتُ وَ قُلْتُ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا وَ أَشْبَاهِی نَتَفَرَّقُ عَنْکَ أَوْ نَثْبُتُ مَعَکَ ؟ قَالَ : «بَلْ تَثْبُتُونَ ».

ص:176

گفتم: ای امیرمؤمنان! در آیۀ: «و هنگامی که فرمان عذاب آن ها رسد (و در آستانه رستاخیز قرار گیرند)، جنبنده ای را از زمین برای آن ها خارج می کنیم که با آنان تکلّم می کند (و می گوید) که مردم به آیات ما ایمان نمی آوردند - نمل: 82» منظور از «جنبنده» چیست ؟

حضرت فرمود: «ای ابو الطفیل! از این پرسش در گذر».

عرض کردم: ای امیرمؤمنان! فدایت گردم، مرا از آن با خبر کن. فرمود: «آن جنبنده ای است که غذا می خورد و در بازارها راه می رود و با زنان ازدواج می کند». گفتم: ای امیرمؤمنان، او کیست ؟

فرمود: «او قوام (و محور) زمین است که زمین به وجود او (و بر آن) آرامش یابد».

گفتم: ای امیرمؤمنان، او کیست ؟

فرمود: «صدّیق این امّت و فاروق و مرد الهی(1) و سردسته آنان است».

عرض کردم: ای امیرمؤمنان، او کیست ؟

فرمود: «کسی که خداوند درباره اش فرموده: «و شاهدی از خود (پیامبر) در پی آید - هود: 17» و «کسی که نزد او علم الکتاب است - رعد: 43» و «کسی که راستی آورده و راستی را تصدیق کند - زمر: 33» و آن کس که پیامبر را تصدیق کرد من بودم در حالی که همه مردم جز من و او کافر بودند».

گفتم: ای امیر مؤمنان! او کیست، برایم نام ببر؟ فرمود: «برایت نام برده ام. ای ابو طفیل! به خدا قسم اگر حتّی بر همین شیعیانم که همراه آنان می جنگم و همین کسانی که به اطاعتم اقرار کرده و مرا امیر المؤمنین نامیده اند و جهاد با مخالفانم را

ص:177

ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ : «إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا یَعْرِفُهُ وَ لَا یُقِرُّ بِهِ إِلَّا ثَلَاثَةٌ : مَلَکٌ مُقَرَّبٌ ، أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ ، أَوْ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ نَجِیبٌ امْتَحَنَ اللهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ .

یَا أَبَا الطُّفَیْلِ إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم قُبِضَ فَارْتَدَّ النَّاسُ ضُلَّالًا وَ جُهَّالًا إِلَّا مَنْ عَصَمَهُ اللهُ بِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ ».(1)

[113] 13 - وَ بِإِسْنَادِی إِلَی الصَّدُوقِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بَابَوَیْهِ رحمه الله قَالَ : حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْعَطَّارُ رَضِیَ اللهُ عَنْهُ قَالَ : حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ قَالَ : حَدَّثَنِی یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ ، عَنْ مُثَنًّی الْحَنَّاطِ قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ : «أَیَّامُ اللهِ ثَلَاثَةٌ : یَوْمُ قِیَامِ (2) الْقَائِمِ ، وَ یَوْمُ الْکَرَّةِ ، وَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ ».(3)

[114] 14 - وَ بِإِسْنَادِی إِلَی مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ ، قَالَ : حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللهِ الرِّیَاحِیُّ ، عَنْ أَبِی الصَّامِتِ الْحُلْوَانِیِ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَنَا قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، لَا یَدْخُلُهَا دَاخِلٌ إِلَّا عَلَی أَحَدِ قِسْمَیْنِ ، وَ أَنَا الْفَارُوقُ الْأَکْبَرُ، وَ أَنَا الْإِمَامُ لِمَنْ بَعْدِی، وَ الْمُؤَدِّی عَمَّنْ کَانَ قَبْلِی، لَا یَتَقَدَّمُنِی أَحَدٌ إِلَّا أَحْمَدُ صلی الله علیه و آله و سلم وَ إِنِّی وَ إِیَّاهُ لَعَلَی سَبِیلٍ وَاحِدٍ، إِلَّا أَنَّهُ هُوَ الْمَدْعُوُّ بِاسْمِهِ ، وَ لَقَدْ أُعْطِیتُ السِّتَّ : عِلْمَ الْمَنَایَا وَ الْبَلَایَا، وَ الْوَصَایَا، وَ فَصْلَ الْخِطَابِ ، وَ إِنِّی لَصَاحِبُ الْکَرَّاتِ وَ دَوْلَةُ الدُّوَلِ ، وَ إِنِّی لَصَاحِبُ الْعَصَا وَ الْمِیسَمِ ، وَ الدَّابَّةُ الَّتِی تُکَلِّمُ النَّاسَ ».(4)

ص:178

حلال دانسته اند، وارد شوم و یک ماه تمام در بارۀ برخی حقایق کتابی که جبرئیل بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نازل کرده و بعضی از آنچه از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیده ام سخن گویم، از اطراف من پراکنده شده و با گروهی اندک امّا بر حق مانند تو و امثال تو از شیعیانم تنها می مانم».

ابوالطفیل گوید: ترسیدم و گفتم: ای امیر مؤمنان! من و امثال من از شما جدا شده یا می مانیم ؟ فرمود: «نه، شما می مانید» سپس حضرت رو به من کرد و فرمود: «همانا که امر ما اهل بیت (حال و شأن ایشان)، موضوعی سخت و دشوار است که جز سه گروه آن را نشناسند (و به آن نزدیک نشوند) و اقرار به آن ننمایند: فرشته ای مقرّب یا پیامبری مرسل یا بنده ای مؤمن که خداوند قلبش را برای ایمان آزموده باشد.

ای ابو طفیل! رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درگذشت و مردم همه به گمراهی و نادانی مرتد شدند مگر کسانی که خداوند آنان را به وسیله ما اهل بیت نجات داد و از ارتداد مصون داشت».

[113] 13 - مثنّی حنّاط گوید: شنیدم امام باقر علیه السلام می فرمود: «روزهای خداوند سه روز است: روزی که حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف قیام کند، و روز رجعت، و روز قیامت».

[114] 14 - ابوصامت حُلوانی گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: امیر المؤمنین علیه السلام می فرمود: «من تقسیم کنندۀ بهشت و دوزخم، کسی جز طبق تقسیم من به بهشت یا دوزخ نرود، و منم فاروق بزرگ (برترین جداکنندۀ حق و باطل)، و من پیشوای مردم پس از خود و مأمور و سفیرم از جانب کسی که (پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) پیش از من بوده، هیچ کسی جز احمد صلی الله علیه و آله و سلم بر من پیشی (و برتری) ندارد و من و او در یک روش و راهیم، جز این که او را به نام (پیامبر) نامیده اند. و به من شش فضیلت عطا شده است: 1 - علم مقدّرات مرگ و میرها و بلاها (یی که بر مردم عارض می شود). 2 - علم وصیت ها (آنچه اوصیاء پیغمبران می دانند). 3 - علم نژادها (و حرام زادگان و حلال زادگان). 4 - فصل الخطاب (قرآن یا داوری میان حق و باطل و یا بیان و سخن واضح). 5 - و منم

ص:179

حَدَّثَنِی الشَّیْخُ أَبُو عَبْدِ اللهِ مُحَمَّدُ بْنُ مَکِّیٍّ بِإِسْنَادِهِ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ مِنْ تَفْسِیرِ الْقُرْآنِ الْعَزِیزِ، قَالَ : وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَی مَنْ أَنْکَرَ الرَّجْعَةَ فَقَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ : وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً (1).(2)

[115] 15 - قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ : وَ حَدَّثَنِی أَبِی، عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ حَمَّادٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «مَا یَقُولُ النَّاسُ فِی هَذِهِ الْآیَةِ : وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً ؟ قُلْتُ : یَقُولُونَ : أَنَّهَا فِی الْقِیَامَةِ ، قَالَ : «لَیْسَ کَمَا یَقُولُونَ ، إِنَّ ذَلِکَ فِی الرَّجْعَةِ ، أَ یَحْشُرُ اللهُ فِی الْقِیَامَةِ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً وَ یَدَعُ الْبَاقِینَ ، إِنَّمَا آیَةُ الْقِیَامَةِ قَوْلُهُ تَعَالَی: وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً (3) وَ قَوْلُهُ : وَ حَرامٌ عَلی قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها أَنَّهُمْ لا یَرْجِعُونَ ». (4) فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: «کُلُّ قَرْیَةٍ أَهْلَکَ اللهُ أَهْلَهَا بِالْعَذَابِ لَا یَرْجِعُونَ فِی الرَّجْعَةِ ، وَ أَمَّا یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَیَرْجِعُونَ الَّذِینَ مَحَضُوا الْإِیمَانَ مَحْضاً، وَ غَیْرُهُمْ مِمَّنْ لَمْ یَهْلِکُوا بِالْعَذَابِ وَ مَحَضُوا الْکُفْرَ مَحْضاً یَرْجِعُونَ ».(5)

[116] 16 - قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ : وَ حَدَّثَنِی أَبِی، عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُسْکَانَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: وَ إِذْ أَخَذَ اللّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ

ص:180

صاحب کرّات (حمله های مشهور میدان جنگ یا بازگشت به دنیا و رجعت) و دست به دست شدن حکومت ها. 6 - و من صاحب عصا و میسم (= داغ) و جنبنده ای که با مردم سخن گوید می باشم».(1)

شیخ ابوعبدالله محمّد بن مکّی از علی بن ابراهیم بن هاشم نقل کرده که ایشان در رد منکران رجعت این آیه از خواندند: «و (یادکن) روزی را که از هر امّتی، گروهی را شتابان محشور می کنیم - نمل: 83».

[115] 15 - حمّاد گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «مردم (عامّه) دربارۀ این آیه: «و (یادکن) روزی را که از هر امّتی، گروهی را شتابان محشور می کنیم - نمل: 83» چه می گویند؟» گفتم: می گویند که آن در (روز) قیامت است. حضرت فرمود: «این گونه نیست که آن ها می گویند، به راستی که آن در رجعت است، آیا در روز قیامت خداوند گروهی را شتابان محشور می کند و بقیه را (رها کرده و در همان حال قبر) باقی می گذارد، آیۀ مربوط به قیامت این کلام خداوند است که می فرماید: «و [یاد کن روزی را که] همۀ آنان را [برای ورود به عرصه قیامت] محشور می کنیم، و هیچ یک از آنان را وانمی گذاریم - کهف: 47» و یا آیۀ: «و مردم شهری که آن را هلاک کرده ایم محال است بازگشتی داشته باشند - انبیاء: 95»».

ص:181

حِکْمَةٍ ثُمَّ جاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ (1) قَالَ : «مَا بَعَثَ اللهُ نَبِیّاً مِنْ لَدُنْ آدَمَ علیه السلام إِلَّا وَ یَرْجِعُ إِلَی الدُّنْیَا فَیَنْصُرُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُوَ قَوْلُهُ : لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ یَعْنِی بِرَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ لَتَنْصُرُنَّهُ یَعْنِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ».

وَ مِثْلُهُ کَثِیرٌ مِمَّا وَعَدَ اللهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْأَئِمَّةَ علیهم السلام مِنَ الرَّجْعَةِ وَ النَّصْرِ، فَقَالَ : وَعَدَ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً (2) وَ هَذَا إِنَّمَا یکُونُ إِذَا رَجَعُوا إِلَی الدُّنْیا.

وَ قَوْلُهُ : وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ (3) فَهَذَا کُلُّهُ مِمَّا یَکُونُ فِی الرَّجْعَةِ .(4)

[117] 17 - قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ : وَ حَدَّثَنِی أَبِی، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ، عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ قَالَ : ذُکِرَ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام جَابِرٌ، فَقَالَ : «رَحِمَ اللهُ جَابِراً، لَقَدْ بَلَغَ مِنْ عِلْمِهِ أَنَّهُ کَانَ یَعْرِفُ تَأْوِیلَ هَذِهِ الْآیَةِ : إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ (5) یَعْنِی الرَّجْعَةَ ».(6)

و مثله کثیر نذکره فی مواضعه.

ص:182

(سپس) امام صادق علیه السلام فرمود: «هر (قریه و) شهری را که خداوند اهل آن را به خاطر عذاب خویش هلاک نموده است در هنگام رجعت بازگشتی (به دنیا) ندارند، و امّا در روز قیامت برمی گردند، و در رجعت مؤمن خالص، و کافر خالص و آنان که به عذاب خدا نمُرده اند برمی گردند».

[116] 16 - عبدالله بن مسکان گوید: امام صادق علیه السلام دربارۀ آیۀ: «و (به خاطر بیاورید) هنگامی را که خداوند، از پیامبران (و پیروان آن ها)، پیمان محکم گرفت، که هر گاه کتاب و دانش به شما دادم، سپس پیامبری به سوی شما آمد که آنچه را [از کتاب های آسمانی] نزد شماست تصدیق کرد، به او ایمان بیاورید و او را بی تردید یاری کنید - آل عمران: 81» فرمود: «خداوند از زمان حضرت آدم علیه السلام هیچ پیامبری را مبعوث نکرده است مگر آن که (آن پیامبر) به دنیا برگشته و امیرالمؤمنین علیه السلام را یاری می کند و این همان کلام خداوند است که می فرماید: «به او ایمان آورید» یعنی به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و «او را بی تردید یاری می کند» یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام را.

و مانند این بسیار است از آنچه خداوند، ائمّه علیهم السلام را در مورد رجعت و یاری دادن ایشان وعده داده است و فرموده: «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند وعده می دهد که قطعاً آنان را حکمران روی زمین خواهد کرد، همان گونه که به پیشینیان آن ها خلافت روی زمین را بخشید و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده، پابرجا و ریشه دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنیت و آرامش مبدّل می کند، آن چنان که تنها مرا می پرستند و هیچ چیز را شریک من نخواهند ساخت - نور: 55» و این فقط مربوط به زمانی است که (رجعت کرده و دوباره) به دنیا بازمی گردند.

و آیۀ: «ما می خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم - قصص: 5» نیز تمامش مربوط به رجعت می باشد».

[117] 17 - عمرو بن شمر گوید: نزد امام باقر علیه السلام سخن از جابر شد، حضرت فرمود: «خداوند جابر را مورد رحمت خویش قرار دهد، علمش به جائی رسیده بود که تأویل

ص:183

[118] 18 - وَ مِنَ التَّفْسِیرِ أَیْضاً: قَوْلُهُ تَعَالَی وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ - إِلَی قَوْلِهِ - بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ فَإِنَّهُ حَدَّثَنِی أَبِی، عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «انْتَهَی رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُوَ نَائِمٌ فِی الْمَسْجِدِ قَدْ جَمَعَ رَمْلًا وَ وَضَعَ رَأْسَهُ عَلَیْهِ ، فَحَرَّکَهُ فَقَالَ : قُمْ یَا دَابَّةَ اللهِ .

فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ : یَا رَسُولَ اللهِ أَ یُسَمِّی بَعْضُنَا بَعْضاً بِهَذَا الِاسْمِ ؟ فَقَالَ :

لَا وَ اللهِ مَا هُوَ إِلَّا لَهُ خَاصَّةً ، وَ هُوَ الدَّابَّةُ الَّتِی ذَکَرَهَا اللهُ فِی کِتَابِهِ : وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ .(1)

ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: یَا عَلِیُّ إِذَا کَانَ آخِرُ الزَّمَانِ أَخْرَجَکَ اللهُ فِی أَحْسَنِ صُورَةٍ وَ مَعَکَ مِیسَمٌ تَسِمُ بِهِ أَعْدَاءَکَ ».

فَقَالَ الرَّجُلُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: إِنَّ الْعَامَّةَ یَقُولُونَ : هَذِهِ الْآیَةُ إِنَّمَا تُکَلِّمُهُمْ ، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «کَلَّمَهُمُ اللهُ فِی نَارِ جَهَنَّمَ إِنَّمَا هُوَ تُکَلِّمُهُمْ مِنَ الْکَلَامِ ».

وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ هَذَا فِی الرَّجْعَةِ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ : وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوزَعُونَ . حَتّی إِذا جاؤُ قالَ أَ کَذَّبْتُمْ بِآیاتِی وَ لَمْ تُحِیطُوا بِها عِلْماً أَمّا ذا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (2) قَالَ : «الْآیَاتُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام».

فَقَالَ الرَّجُلُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: إِنَّ الْعَامَّةَ تَزْعُمُ أَنَّ قَوْلَهُ تَعَالَی: وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً عَنَی فِی الْقِیَامَةِ .

ص:184

این آیه را می دانست: «آن کس که این قرآن را بعهده تو گذاشت به بازگشتگاهی خواهدت برد، قصص: 85» یعنی (می دانست که) مربوط به رجعت است».

[118] 18 - ابوبصیر گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «و هنگامی که فرمان عذاب آن ها رسد (و در آستانه رستاخیز قرار گیرند)، جنبنده ای را از زمین برای آن ها خارج می کنیم که با آنان تکلّم می کند (و می گوید) که مردم به آیات ما ایمان نمی آوردند - نمل: 82» فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به امیر المؤمنین علیه السلام برخورد و او را در مسجد خوابیده دید، بدین حال که مقداری ریگ جمع کرده و سرش را روی آن گذاشته بود، حضرت (با دست خود) حرکتش داد و فرمود: برخیز ای جنبدۀ خدا.

مردی از اصحاب گفت: یا رسول الله ما هم می توانیم (رفیقان خود و) یکدیگر را به این نام بخوانیم ؟ فرمود: نه، به خدا سوگند این لقب جز برای او نیست، او جنبنده ای است که خدا می فرماید: «و هنگامی که فرمان عذاب آن ها رسد، جنبنده ای را از زمین برای آن ها خارج می کنیم که با آنان تکلّم می کند.. - نمل: 82».

سپس فرمود: ای علی! در آخر الزّمان خداوند تو را به بهترین صورتی (از قبر) بیرون آورد، در حالی که آهن داغی در دست داری دشمنانت را به آن داغ نشان می کنی.

مردی به امام صادق علیه السلام عرضه داشت: اهل تسنّن می گویند: این آیه به صورت «تکلّمهم» است، یعنی ایشان را جراحت می زنی. حضرت فرمود: خداوند ایشان را در جهنّم زخمی کند برای اینکه آیه شریفه از «کلام» می باشد، نه از «کلم».

و دلیل بر این که این در هنگام رجعت است این آیه است که می فرماید: «(یاد کن) روزی را که ما از هر امّتی، گروهی را شتابان از کسانی که آیات ما را تکذیب می کردند محشور می کنیم و آن ها را نگه می داریم تا به یکدیگر ملحق شوند! تا زمانی که (به پای حساب) می آیند، (به آنان) می گوید: «آیا آیات مرا تکذیب کردید و در صدد تحقیق برنیامدید؟! شما چه اعمالی انجام می دادید؟!» - نمل: 83-84»، و منظور از آیات (در آیه) امیرالمؤمنین و ائمّه علیهم السلام می باشند».

ص:185

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «یَحْشُرُ اللهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً وَ یَدَعُ الْبَاقِینَ ؟ لَا وَ لَکِنَّهُ فِی الرَّجْعَةِ ، وَ أَمَّا آیَةُ الْقِیَامَةِ وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً ».(1)

[119] 19 - حَدَّثَنِی أَبِی قَالَ : حَدَّثَنِی ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنِ الْمُفَضَّلِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ : وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً قَالَ : «لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ قُتِلَ إِلَّا وَ یَرْجِعُ حَتَّی یَمُوتَ ، وَ لَا یَرْجِعُ إِلَّا مَنْ مَحَضَ الْإِیمَانَ مَحْضاً، وَ مَحَضَ الْکُفْرَ مَحْضاً».

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «قَالَ رَجُلٌ لِعَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ: یَا أَبَا الْیَقْظَانِ آیَةٌ فِی کِتَابِ اللهِ تَعَالَی قَدْ أَفْسَدَتْ قَلْبِی وَ شَکَّکَتْنِی، قَالَ عَمَّارٌ: وَ أَیَّةُ آیَةٍ هِیَ ؟ قَالَ :

قَوْلُ اللهِ تَعَالَی: وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ الْآیَةَ ، فَأَیَّةُ دَابَّةٍ هَذِهِ ؟ قَالَ عَمَّارٌ: وَ اللهِ مَا أَجْلِسُ وَ لَا آکُلُ وَ لَا أَشْرَبُ حَتَّی أُرِیکَهَا.

فَجَاءَ عَمَّارٌ مَعَ الرَّجُلِ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُوَ یَأْکُلُ تَمْراً وَ زُبْداً، فَقَالَ : یَا أَبَا الْیَقْظَانِ هَلُمَّ ، فَجَلَسَ عَمَّارٌ وَ أَقْبَلَ یَأْکُلُ مَعَهُ ، فَتَعَجَّبَ الرَّجُلُ مِنْهُ ، فَلَمَّا قَامَ عَمَّارٌ قَالَ الرَّجُلُ : سُبْحَانَ اللهِ یَا أَبَا الْیَقْظَانِ حَلَفْتَ أَنَّکَ لَا تَأْکُلُ وَ لَا تَشْرَبُ وَ لَا تَجْلِسُ حَتَّی تُرِیَنِیهَا، قَالَ عَمَّارٌ: قَدْ أَرَیْتُکَهَا إِنْ کُنْتَ تَعْقِلُ ».(2)

ص:186

مرد به امام صادق علیه السلام گفت: اهل تسنّن گمان می کنند که آیۀ: «(یاد کن) روزی را که ما از هر امّتی، گروهی را شتابان محشور می کنیم - نمل: 83» مربوط به قیامت است ؟

حضرت فرمود: «خداوند روز قیامت گروهی را شتابان محشور می کند و بقیه را (رها کرده و در همان حال قبر) باقی می گذارد؟ این گونه نیست و این (آیه) در مورد رجعت است و آیۀ مربوط به قیامت این است: «و [یاد کن روزی را که] همۀ آنان را [برای ورود به عرصه قیامت] محشور می کنیم، و هیچ یک از آنان را وانمی گذاریم - کهف: 47»».

[119] 19 - مفضّل بن عمر گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «(یاد کن) روزی را که ما از هر امّتی، گروهی را شتابان محشور می کنیم - نمل: 83» فرمود: «هیچ مؤمنی نیست که کشته شده باشد مگر این که (به دنیا) بر می گردد تا به مرگ عادی بمیرد، و رجعت مختص مؤمن محض یا کافر محض است».

و امام علیه السلام فرمود: «مردی به عمّار بن یاسر گفت: ای ابا الیقظان (کُنیۀ عمّار)، یک آیه در قرآن موجب تباهی دل و تردید در دین من شده است ؟ عمّار گفت: آن آیه کدام است ؟ گفت: این کلام خداوند: «و هنگامی که فرمان عذاب آن ها رسد (و در آستانه رستاخیز قرار گیرند)، جنبنده ای را از زمین برای آن ها خارج می کنیم که با آنان تکلّم می کند (و می گوید) که مردم به آیات ما ایمان نمی آوردند - نمل: 82» این کدامین جنبده است ؟ عمّار گفت: به خدا قسم ننشینم و نخورم و ننوشم تا آن جنبنده را به تو نشان دهم. عمّار با آن مرد (با هم) خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام آمدند، حضرت خرما و کره می خورد فرمود: ابا الیقظان (عمّار) جلو بیا. عمار نشست مشغول خوردن شد، مرد تعجّب کرد، وقتی که برخاست گفت: سبحان اللّه، ای عمّار تو قسم خوردی که چیزی نخوری و ننوشی و به زمین ننشینی تا آن جنبنده را به من نشان دهی ؟! عمار گفت: به تو نشان دادم، اگر فهم داشتی».

ص:187

[120] 20 - قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ : فِی قَوْلِهِ : إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِی حَرَّمَها قَالَ : «مَکَّةُ » وَ لَهُ کُلُّ شَیْ ءٍ قَالَ : «اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ » وَ أُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ - إِلَی قَوْلِهِ - سَیُرِیکُمْ آیاتِهِ فَتَعْرِفُونَها (1) قَالَ : «أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام إِذَا رَجَعُوا یَعْرِفُهُمْ أَعْدَاؤُهُمْ إِذَا رَأَوْهُمْ ».

وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ الْآیَاتِ هُمُ الْأَئِمَّةُ قَوْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: «مَا للهِ آیَةٌ أَعْظَمُ مِنِّی فَإِذَا رَجَعُوا إِلَی الدُّنْیَا یَعْرِفُهُمْ أَعْدَاؤُهُمْ إِذَا رَأَوْهُمْ فِی الدُّنْیَا(2)».(3)

[121] 21 - قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ : وَ قَوْلُهُ إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ فَإِنَّهُ حَدَّثَنِی أَبِی، عَنْ حَمَّادٍ، عَنْ حَرِیزٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : سُئِلَ عَنْ جَابِرٍ، فَقَالَ : «رَحِمَ اللهُ جَابِراً بَلَغَ مِنْ فِقْهِهِ أَنَّهُ کَانَ یَعْرِفُ تَأْوِیلَ هَذِهِ الْآیَةِ : إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ (4) یَعْنِی الرَّجْعَةَ ».(5)

[122] 22 - قَالَ : وَ حَدَّثَنِی أَبِی، عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ، عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ ، عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ الطَّائِیِّ ، عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ قَالَ : «یَرْجِعُ إِلَیْکُمْ نَبِیُّکُمْ صلی الله علیه و آله و سلم».(6)

ص:188

[120] 20 - علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش گوید: (تفسیر) آیۀ: «(بگو:) من مأمورم پروردگار این شهر را عبادت کنم، همان کسی که این شهر را حرمت بخشیده» یعنی شهر مقدّس مکّه «در حالی که همه چیز از آن اوست» یعنی خداوند عزّوجلّ «و من مأمورم که از مسلمین باشم» (و) گوید: (مقصود از) آیات (در این آیه) امیر المؤمنین و ائمه علیهم السلام هستند وقتی بر می گردند دشمنانشان بعد از دیدن آن ها را می شناسند. و دلیل بر این که آیات ائمّه علیهم السلام هستند کلام امیرالمؤمنین است که می فرماید: برای خدا نشانه ای بزرگ تر از من نیست، پس هنگامی که ائمّه علیهم السلام به دنیا بازگردند دشمنان آن ها با دیدنشان، آنان را می شناسند.

[121] 21 - مشابه روایت 119 می باشد.

[122] 22 - ابوخالد کابلی گوید: امام زین العابدین علیه السلام در تفسیر آیۀ: «آن کس که قرآن را بر تو واجب کرد، تو را به جایگاهت بازمی گرداند - قصص: 85» فرمود: «پیغمبرتان به سویتان (در دنیا و به هنگام رجعت) بازمی گردد».

ص:189

[123] 23 - وَ مِنْهُ : حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ، قَالَ : حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ الطَّاهِرُ، قَالَ : حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عُمَیْرٍ، قَالَ : حَدَّثَنَا حَفْصٌ الْکُنَاسِیُ (1) ، قَالَ : سَمِعْتُ عَبْدَ اللهِ بْنَ بُکَیْرٍ الْأَرَّجَانِیَ (2) ، قَالَ : قَالَ لِیَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیه السلام: «أَخْبِرْنِی عَنْ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم کَانَ عَامّاً لِلنَّاسِ ؟ أَ لَیْسَ قَالَ اللهُ تَعَالَی فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ : وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاّ کَافَّةً لِلنّاسِ (3) لِأَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ ، وَ أَهْلِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ ، هَلْ بَلَّغَ رِسَالَتَهُ إِلَیْهِمْ کُلِّهِمْ ؟».

قُلْتُ : لَا أَدْرِی، فَقَالَ : «یَا ابْنَ بُکَیْرٍ إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الْمَدِینَةِ فَکَیْفَ بَلَّغَ أَهْلَ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ ؟» قُلْتُ : لَا أَدْرِی، قَالَ : «إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمَرَ جَبْرَئِیلَ علیه السلام فَاقْتَلَعَ الْأَرْضَ بِرِیشَةٍ مِنْ جَنَاحِهِ وَ نَصَبَهَا لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم فَکَانَتْ بَیْنَ یَدَیْهِ مِثْلَ رَاحَتِهِ فِی کَفِّهِ ، یَنْظُرُ إِلَی أَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ ، وَ یُخَاطِبُ کُلَّ قَوْمٍ بِأَلْسِنَتِهِمْ ، وَ یَدْعُوهُمْ إِلَی اللهِ وَ إِلَی نُبُوَّتِهِ بِنَفْسِهِ ، فَمَا بَقِیَتْ قَرْیَةٌ وَ لَا مَدِینَةٌ إِلَّا دَعَاهُمُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم بِنَفْسِهِ ».(4)

[124] 24 - وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ : فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ (5) قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: «ذَلِکَ فِی الرَّجْعَةِ ».

ص:190

[123] 23 - حفص بن عیسی کُناسی گوید: شنیدم عبدالله بن بکیر می گفت: امام صادق علیه السلام به من فرمود: «به من بگو آیا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم (پیامبری) برای همۀ مردم بود؟ مگر خداوند در قرآن نمی فرماید: «و ما تو را جز برای همۀ مردم نفرستادیم - سبأ: 28». (یعنی) شرق و غرب (عالَم) و اهل آسمان و زمین چه (از) اجنّه چه انسان ها، آیا (موضوع) رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به همۀ این ها رسید؟».

عرض کردم: نمی دانم. حضرت فرمود: «ای پسر بُکیر! به راستی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از مدینه خارج نشد پس چگونه به اهل شرق و غرب (پیامبری و رسالتش) رسید؟» عرض کردم: نمی دانم. فرمود: «به راستی که خداوند متعال به جبرئیل امر کرد که با پَری از بال هایش زمین را بکَند و آن را برای محمّد صلی الله علیه و آله و سلم نصب نماید و زمین جلوی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود و آن را پیامبر، مانند این که در دستش باشد احساس می کرد و به اهل شرق و غرب نگاه می کرد و با هر قومی با زبانشان سخن می گفت و آن ها را به خداوند و پیامبری خویش دعوت می کرد، پس تمام شهر و روستاها را خود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دعوت (به قبول رسالت) نمود».

[124] 24 - علی بن ابراهیم در تفسیر خود گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «پروردگارا! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده کردی - غافر: 11» فرمود: «آن (سخن کافران) در هنگام رجعت و بازگشت به دنیا است».

و در مورد آیۀ: «ما به یقین پیامبران خود و کسانی را که ایمان آورده اند، در زندگی دنیا یاری می دهیم - غافر: 55» فرمود: «مراد زمان رجعت است، زمانی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ائمّه علیهم السلام (به دنیا) بازمی گردند».

ص:191

وَ قَالَ فِی قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ : إِنّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا (1) وَ هُوَ فِی الرَّجْعَةِ إِذَا رَجَعَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام.(2)

[125] 25 - أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ، عَنْ جَمِیلٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : قُلْتُ : قَوْلُ اللهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: إِنّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهادُ قَالَ : «ذَلِکَ وَ اللهِ فِی الرَّجْعَةِ ، أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ أَنْبِیَاءَ کَثِیرَةً لَمْ یُنْصَرُوا فِی الدُّنْیَا وَ قُتِلُوا، وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ بَعْدِهِمْ قُتِلُوا وَ لَمْ یُنْصَرُوا، وَ ذَلِکَ فِی الرَّجْعَةِ ».(3)

[126] 26 - وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ : فِی قَوْلِهِ : وَ یُرِیکُمْ آیاتِهِ : یَعْنِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام فِی الرَّجْعَةِ فَإِذَا رَأَوْهُمْ قالُوا آمَنّا بِاللّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنّا بِهِ مُشْرِکِینَ أَیْ جَحَدْنَا بِمَا أَشْرَکْنَاهُمْ فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إِیمانُهُمْ لَمّا رَأَوْا بَأْسَنا سُنَّتَ اللّهِ الَّتِی قَدْ خَلَتْ فِی عِبادِهِ وَ خَسِرَ هُنالِکَ الْکافِرُونَ (4).(5)

[127] 27 - وَ مِنْهُ أَیْضاً: قَوْلُهُ تَعَالَی: فَارْتَقِبْ أَیْ اصْبِرْ یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ قَالَ : «ذَلِکَ إِذَا خَرَجُوا فِی الرَّجْعَةِ مِنَ الْقَبْرِ یَغْشَی النّاسَ کُلَّهُمُ الظُّلْمَةُ فَیَقُولُونَ

ص:192

[125] 25 - جمیل گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ آیۀ: «ما به یقین پیامبران خود و کسانی را که ایمان آورده اند، در زندگی دنیا روزی که گواهان به پا می خیزند یاری می دهیم - غافر: 55» پرسیدم، فرمود: «به خدا سوگند آن مربوط به زمان رجعت است، مگر نمی دانی که پیغمبران بسیاری بودند که در دنیا یاری نشده و (بلکه) کشته شدند و بعد از آنان ائمّه نیز کشته شده و یاری نشدند، این نصرت و یاری در موقع رجعت است».

[126] 26 - علی بن ابراهیم در تفسیر آیۀ: «او آیاتش را به شما نشان می دهد - غافر: 81» گوید: مقصود امیرالمؤمنین و ائمّه علیهم السلام در هنگام رجعت (و بازگشت آنان به دنیا) می باشد و زمانی که (دشمنان) ایشان را ببینند گویند: «هم اکنون به خداوند یگانه ایمان آوردیم و به معبودهایی که همتای او می شمردیم کافر شدیم - غافر: 83» یعنی به آنچه قبلاً شرک می ورزیدیم کافر گشتیم «امّا هنگامی که (آن روز) عذاب ما را مشاهده کردند، دیگر ایمانشان برای آن ها سودی نخواهد نداشت، این سنّت خداوند است که همواره در میان بندگانش جریان داشته، و در این مورد کافران زیانکار شدند - غافر: 85».

[127] 27 - نیز در آن کتاب (تفسیر قمی، علی بن ابراهیم) در تفسیر آیۀ: «منتظر روزی باش که آسمان دود آشکاری پدید آورد - دخان: 10» گوید: آن مربوط به زمانی است که در هنگام رجعت (مُردگان) از قبرها بیرون آیند، و همۀ مردم را ظلمت و تاریکی فرامی گیرد و آن ها می گویند: «این عذاب دردناکی است، پروردگارا! عذاب را از ما برطرف کن که ایمان می آوریم - دخان: 10-11» و خداوند جواب به آن ها می دهد و می فرماید: «در آن روز چگونه برای آنان جای پند گرفتن و هوشیاری است و حال آنکه [پیش از این] پیامبری روشنگر [که همه چیز را بیان کرد] برای آنان آمد [و پند نگرفتند] - دخان: 13».

ص:193

هذا عَذابٌ أَلِیمٌ . رَبَّنَا اکْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ إِنّا مُؤْمِنُونَ فَقَالَ اللهُ تَعَالَی رَدّاً عَلَیْهِمْ : أَنّی لَهُمُ الذِّکْری فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ وَ قَدْ جاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِینٌ أَیْ رَسُولٌ قَدْ بَیَّنَ لَهُمْ ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ قالُوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ قَالَ : «قَالُوا ذَلِکَ لَمَّا نَزَلَ الْوَحْیُ عَلَی رَسُولِ اللهِ وَ أَخَذَهُ الْغَشْیُ ، فَقَالُوا: هُوَ مَجْنُونٌ ».

ثُمَّ قَالَ : إِنّا کاشِفُوا الْعَذابِ قَلِیلاً إِنَّکُمْ عائِدُونَ یَعْنِی إِلَی الْقِیَامَةِ ، وَ لَوْ کَانَ قَوْلُهُ یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ فِی الْقِیَامَةِ ، لَمْ یَقُلْ إِنَّکُمْ عائِدُونَ لِأَنَّهُ لَیْسَ بَعْدَ الْآخِرَةِ وَ الْقِیَامَةِ حَالَةٌ یَعُودُونَ إِلَیْهَا، ثُمَّ قَالَ : یَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْکُبْری - یَعْنِی فِی الْقِیَامَةِ - إِنّا مُنْتَقِمُونَ (1)».(2)

[128] 28 - وَ مِنْهُ أَیْضاً: قَوْلُهُ : وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً قَالَ : «الْإِحْسَانُ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ قَوْلُهُ : بِوالِدَیْهِ إِنَّمَا عَنَی الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ ، ثُمَّ عَطَفَ عَلَی الْحُسَیْنِ علیه السلام فَقَالَ : حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً (3) وَ ذَلِکَ أَنَّ اللهَ أَخْبَرَ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ بَشَّرَهُ بِالْحُسَیْنِ علیه السلام قَبْلَ حَمْلِهِ ، وَ أَنَّ الْإِمَامَةَ تَکُونُ فِی وُلْدِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ .

ثُمَّ أَخْبَرَهُ بِمَا یُصِیبُهُ مِنَ الْقَتْلِ فِی نَفْسِهِ وَ وُلْدِهِ ، ثُمَّ عَوَّضَهُ بِأَنْ جَعَلَ الْإِمَامَةَ فِی عَقِبِهِ .

ثُمَّ أَعْلَمَهُ أَنَّهُ یُقْتَلُ ، ثُمَّ یَرُدُّهُ إِلَی الدُّنْیَا وَ یَنْصُرُهُ حَتَّی یَقْتُلَ أَعْدَاءَهُ ، وَ یُمَلِّکَهُ الْأَرْضَ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی: وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ (4) الْآیَةَ .

ص:194

«آن گاه از او روی گرداندند و گفتند: تعلیم یافته ای دیوانه است - دخان: 14» وقتی وحی بر پیغمبر رسید و از هیبت وحی الهی ایشان غش نمود، (افراد بی دین) گفتند: پیغمبر دیوانه است.

سپس علی بن ابراهیم این آیه را ذکر می کند: «ما مدّت زمان کوتاهی عذاب را برطرف می کنیم، ولی شما برمی گردید - دخان: 15» یعنی به روز قیامت؛ و اگر آیۀ: «منتظر روزی باش که آسمان دود آشکاری پدید آورد - دخان: 10» مربوط به قیامت بود در این آیه [دخان: 15] نمی فرمود: «شما برمی گردید» چون بعد از آخرت و قیامت حالتی نیست که (مُردگان) به آن برگردند، سپس علی بن ابراهیم می گوید: «[ما از آنان انتقام خواهیم گرفت آن] روزی که آنان را با قدرتی بسیار سخت بگیریم» یعنی در روز قیامت «زیرا که ما انتقام گیرنده ایم - دخان: 16».

[128] 28 - و در همان کتاب است که گوید: در آیۀ: «ما به انسان سفارش کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند - احقاف: 15» مقصود از نیکی و احسان، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و منظور از والدین، امام حسن و امام حسین علیهما السلام است. آنگاه در بارۀ امام حسین علیه السلام فرمود: «مادرش او را با ناراحتی بارداری کرد و با ناگواری او را بزاد» زیرا خداوند از قبل (از انعقاد نطفه امام حسین علیه السلام) پیامبر خود صلی الله علیه و آله و سلم را به وجود حسین علیه السلام و اینکه مقام امامت تا روز قیامت نصیب فرزندان وی خواهد شد بشارت و مژده داده بود، آنگاه آن حضرت را از آن مصائبی که دچار حسین علیه السلام و فرزندانش شد آگاه نمود و در عوض آن مصائب مقام امامت را به فرزندانش داد، و پیغمبر خود را خبر داده بود که حسین علیه السلام کشته خواهد شد و او را به دنیا باز می گرداند و یاریش می کند تا دشمنان خود را به قتل برساند و زمین را مُلک او خواهد کرد.

و منظور از این آیه که می فرماید: «و می خواهیم که بر کسانی که در زمین مستضعف شده بودند، منّت نهیم و آنان را پیشوایان (زمین) گردانیم و آنان را وارثان (آن) قرار دهیم - قصص: 5» اشاره به همین موضوع است.

ص:195

وَ قَوْلُهُ تَعَالَی: وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصّالِحُونَ (1) فَبَشَّرَ اللهُ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله و سلم أَنَّ أَهْلَ بَیْتِکَ یَمْلِکُونَ الْأَرْضَ وَ یَرْجِعُونَ إِلَیْهَا، وَ یَقْتُلُونَ أَعْدَاءَهُمْ ، فَأَخْبَرَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَاطِمَةَ عَلَیْهَا السَّلَامُ بِخَبَرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ قَتْلِهِ فَحَمَلَتْهُ کُرْهاً».

ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «فَهَلْ رَأَیْتُمْ أَحَداً یُبَشَّرُ بِوَلَدٍ ذَکَرٍ فَیَحْمِلُهُ کُرْهاً، أَیْ أَنَّهَا اغْتَمَّتْ وَ کَرِهَتْ لَمَّا أُخْبِرَتْ بِقَتْلِهِ ، وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً لِمَا عَلِمَتْ مِنْ ذَلِکَ ».(2)

[129] 29 - وَ مِنْهُ : أَیْضاً أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ ، قَالَ : حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ، عَنْ جَمِیلٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ : یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّ ذلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ (3) قَالَ : «هِیَ الرَّجْعَةُ ».(4)

[130] 30 - وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ : فِی قَوْلِهِ : یَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِراعاً (5) قَالَ : فِی الرَّجْعَةِ .(6)

[131] 31 - وَ مِنْهُ أَیْضاً: قَوْلُهُ تَعَالَی: وَ إِنَّ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا آلَ مُحَمَّدٍ حَقَّهُمْ عَذاباً دُونَ ذلِکَ 7 قَالَ : عَذَابَ الرَّجْعَةِ بِالسَّیْفِ .8

ص:196

و نیز در این باره می فرماید: «و به یقین ما پس از تورات در زبور نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد - انبیاء: 105» که خداوند به پیامبر خود صلی الله علیه و آله و سلم بشارت داد که اهل بیتش مالک زمین می شوند و به آن (در هنگام رجعت دوباره) باز می گردند و دشمنان خویشتن را می کُشند. پس (از این ماجرا بود که) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم حضرت زهرا علیها السلام را از شهادت امام حسین علیه السلام آگاه کرد و حضرت زهرا علیها السلام با اکراه به حسین باردار شد.

سپس امام صادق علیه السلام فرمود: «آیا کسی را دیده اید که مژدۀ پسر به وی دهند و او با اکراه به وی باردار شود؟! (و آیه این را می گوید که) یعنی وقتی او را از قتل فرزندش آگاه نمودند نگران و غصّه دار گردید و با ناگواری او را بزاد چون از شهادت آن آگاهی یافت».

[129] 29 - جمیل گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «روزی که همگان صیحه را به حق می شنوند آن روز، روز خروج (از قبرها) است - ق: 42» فرمود: «این در هنگام رجعت است».

[130] 30 - علی بن ابراهیم در تفسیر آیۀ: «روزی که زمین برآنان بشکافد، به سرعت (از آن بیرون می آیند) - ق: 44» گوید: این در هنگام رجعت است.

[131] 31 - و همو در مورد آیۀ: «و به راستی برای کسانی که ستم کردند - یعنی در مورد حقّ آل محمّد علیهم السلام - عذابی غیر از آن (عذاب، دردنیا) است - طور: 47» گوید: مراد عذاب با شمشیر در هنگام رجعت است.

ص:197

[132] 32 - وَ مِنْهُ : قَوْلُهُ تَعَالَی: إِذا تُتْلی عَلَیْهِ آیاتُنا قالَ أَیِ الثَّانِی أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ - أَیْ أَکَاذِیبُ الْأَوَّلِینَ - سَنَسِمُهُ عَلَی الْخُرْطُومِ (1) قَالَ : فِی الرَّجْعَةِ ، إِذَا رَجَعَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ یَرْجِعُ أَعْدَاؤُهُ فَیَسِمُهُمْ بِمِیسَمٍ مَعَهُ ، کَمَا تُوسَمُ الْبَهَائِمُ عَلَی الْخَرَاطِیمِ : الْأَنْفُ وَ الشَّفَتَانِ .(2)

[133] 33 - وَ مِنْهُ : قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ : فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: حَتّی إِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ قَالَ : الْقَائِمُ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ فِی الرَّجْعَةِ فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عَدَداً قَالَ : هُوَ قَوْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِ لِزُفَرَ: «وَ اللهِ یَا ابْنَ صُهَاکَ لَوْ لَا عَهْدٌ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ کِتابٌ مِنَ اللّهِ سَبَقَ لَعَلِمْتَ أَیُّنَا أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عَدَداً ».

قَالَ : فَلَمَّا أَخْبَرَهُمْ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم مَا یَکُونُ مِنَ الرَّجْعَةِ قَالُوا: مَتَی یَکُونُ هَذَا؟ قَالَ اللهُ تَعَالَی: أَقُلْ - یَا مُحَمَّدُ - إِنْ أَدْرِی أَ قَرِیبٌ ما تُوعَدُونَ أَمْ یَجْعَلُ لَهُ رَبِّی أَمَداً (3).(4)

[134] 34 - وَ مِنْهُ : قَوْلُهُ : قُمْ فَأَنْذِرْ (5) قَالَ : هُوَ قِیَامُهُ فِی الرَّجْعَةِ یُنْذِرُ فِیهَا.(6)

ص:198

[132] 32 - و همو در مورد آیۀ: «هنگامی که آیات ما بر او - یعنی بر دوّمی - خوانده می شود گوید: افسانه ها - یعنی دروغ های - پیشینیان است، بر بینی او داغ می نهیم - قلم: 15-16» گوید: یعنی در رجعت، هنگامی که امیر المؤمنین علیه السلام و دشمنانش برگردند با آهنی که همراه دارد بر آنان نشان زند، چنانکه بر بینی و لب حیوانات داغ نهند.

[133] 33 - و نیز همو در مورد آیۀ: «(این کار شکنی کفّار هم چنان ادامه می یابد) تا آنچه را به آن ها وعده داده شده ببینند» گوید: (این بینندگان) حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف و امیرالمؤمنین علیه السلام در هنگام رجعت می باشند «آن گاه می دانند چه کسی یاورش ضعیف تر و جمعیتش کمتر است» این کلام امیرالمؤمنین علیه السلام به زُفر (عمر) است که فرمود: ای پسر صُهاک(1) ، به خدا سوگند که اگر عهد و وصیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و تقدیر الهی نبود خوب در می یافتی که کدامیک از ما ضعیف تر و بی یاورتر است.

که چون پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم قضیه رجعت را به آنان خبر داد، گفتند: این چه زمانی خواهد بود؟ فرمود: خداوند می فرماید: بگو - ای محمّد - من نمی دانم آنچه به شما وعده داده شده نزدیک است یا پروردگارم (فاصلۀ) زمانی برای آن قرار می دهد - جن: 25».

[134] 34 - و علی بن ابراهیم نیز در تفسیر آیۀ: «برخیز و انذار کن (و عالمیان را بیم ده) - مدّثر: 2» گوید: مقصود از آن آمدن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در رجعت است که در آن هنگام می ترساند.

ص:199

[135] 35 - وَ مِنْهُ : فِی قَوْلِهِ : قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ قَالَ : هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ ما أَکْفَرَهُ أَیْ مَا ذَا فَعَلَ وَ أَذْنَبَ حَتَّی قَتَلْتُمُوهُ ، ثُمَّ قَالَ : مِنْ أَیِّ شَیْ ءٍ خَلَقَهُ . مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ * ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ قَالَ : یَسَّرَ لَهُ طَرِیقَ الْخَیْرِ ثُمَّ أَماتَهُ فَأَقْبَرَهُ * ثُمَّ إِذا شاءَ أَنْشَرَهُ قَالَ : فِی الرَّجْعَةِ کَلاّ لَمّا یَقْضِ ما أَمَرَهُ (1) أَیْ لَمْ یَقْضِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا قَدْ أَمَرَهُ وَ سَیَرْجِعُ حَتَّی یَقْضِیَ مَا أَمَرَهُ .(2)

[136] 36 - أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنِ ابْنِ أَبِی نَصْرٍ، عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ ، عَنْ أَبِی سَلَمَةَ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَ : قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ قَالَ : «نَعَمْ نَزَلَتْ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ما أَکْفَرَهُ یَعْنِی بِقَتْلِکُمْ إِیَّاهُ .

ثُمَّ نَسَبَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَنَسَبَ خَلْقَهُ وَ مَا أَکْرَمَهُ اللهُ بِهِ ، فَقَالَ : مِنْ أَیِّ شَیْ ءٍ خَلَقَهُ یَقُولُ : مِنْ طِینَةِ الْأَنْبِیَاءِ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ - لِلْخَیْرِ - ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ یَعْنِی سَبِیلَ الْهُدَی، ثُمَّ أَماتَهُ - مِیتَةَ الْأَنْبِیَاءِ - ثُمَّ إِذا شاءَ أَنْشَرَهُ » قُلْتُ : مَا قَوْلُهُ : ثُمَّ إِذا شاءَ أَنْشَرَهُ (3) ؟ قَالَ : «یَمْکُثُ بَعْدَ قَتْلِهِ فِی الرَّجْعَةِ فَیَقْضِی مَا أَمَرَهُ ».(4)

[137] 37 - وَ مِنْهُ : حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ قَالَ : حَدَّثَنَا عُبَیْدُ اللهِ بْنُ مُوسَی، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ : وَ لَلْآخِرَةُ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الْأُولی قَالَ : «یَعْنِی الْکَرَّةَ هِیَ الْآخِرَةُ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم».

ص:200

[135] 35 - و همو در تفسیر سورۀ عبس چنین گوید: «انسان کشته شد، چه کفرانی کرده بود؟ - عبس: 17» «یعنی امیر المؤمنین علیه السلام کشته شد، چه گناهی کرده بود که او را کشتید؟ آنگاه فرمود: «[خدا] او را از چه چیز آفریده ؟ از نطفه ای [ناچیز و بی مقدار] آفریده است، پس او را توانش داد، آن گاه راه را برایش آسان ساخت - عبس: 18-20» یعنی راه خیر و سعادت را «سپس میراندش و در به خاکش سپرد، و سپس چون بخواهد او را زنده می کند» یعنی در رجعت «ولی نه، هنوز آنچه را که خدایش فرمان داده به جا نیاورده است» یعنی امیر المؤمنین علیه السلام مأموریت خویش به پایان نرساند و باز برمی گردد تا انجام دهد».

[136] 36 - ابوسلمه گوید: از امام باقر علیه السلام دربارۀ آیۀ: «انسان کشته شد، چه کفرانی کرده بود؟ - عبس: 17» پرسیدم، فرمود: «درباره امیر المؤمنین علیه السلام نازل شده یعنی آن حضرت کشته شد چه کرده بود که او را کشتید؟

سپس چگونگی آفرینش حضرت و آنچه خداوند گرامیش داشته را بیان کرده و فرموده: «خدا او را از چه چیز آفریده ؟» یعنی از گل پیمبران آفریدش «و آماده اش کرد» برای کارهای خیر، «سپس راه را برایش آسان کرد»، یعنی راه هدایت «سپس میراندش و در به خاکش سپرد، و سپس چون بخواهد او را زنده می کند» یعنی در رجعت «ولی نه، هنوز آنچه را که خدایش فرمان داده به جا نیاورده است» و در رجعت مدّتی در دنیا می ماند تا کار خود را به پایان رساند».

[137] 37 - ابوبصیر گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «و بی تردید آخرت برای تو از دنیا بهتر است - ضحی: 4» فرمود: «یعنی رجعت برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از دنیا بهتر است». عرض کردم: آیۀ: «و به زودی پروردگارت آن قدر به تو عطا خواهد کرد تا خشنود شوی - ضحی: 5» [یعنی چه]؟ فرمود: «(یعنی) خدا بهشت را به تو می دهد تا خشنود گردی».

ص:201

قُلْتُ : قَوْلُهُ : وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی (1) قَالَ : «یُعْطِیکَ مِنَ الْجَنَّةِ فَتَرْضَی».(2)

[138] 38 - وَ بِإِسْنَادِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ ، عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْبَطَلِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِهِ : وَ قَضَیْنا إِلی بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ قَالَ : «قَتْلُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام، وَ طَعْنُ الْحَسَنِ علیه السلام وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبِیراً قَالَ : قَتْلُ الْحُسَیْنِ علیه السلام، فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما فَإِذَا جَاءَ نَصْرُ دَمِ الْحُسَیْنِ علیه السلام بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ قَوْمٌ یَبْعَثُهُمُ اللهُ قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ علیه السلام، فَلَا یَدَعُونَ وَتْراً لِآلِ مُحَمَّدٍ إِلَّا قَتَلُوهُ وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولاً خُرُوجُ الْقَائِمِ علیه السلام.

ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ (3) خُرُوجُ الْحُسَیْنِ علیه السلام، یَخْرُجُ فِی سَبْعِینَ مِنْ أَصْحَابِهِ ، عَلَیْهِمُ الْبِیضُ الْمُذَهَّبَةُ لِکُلِّ بَیْضَةٍ وَجْهَانِ ، یُؤَذِّنُ الْمُؤَذِّنُونَ إِلَی النَّاسِ أَنَّ هَذَا الْحُسَیْنَ علیه السلام قَدْ خَرَجَ حَتَّی لَا یَشُکَّ الْمُؤْمِنُونَ فِیهِ ، وَ أَنَّهُ لَیْسَ بِدَجَّالٍ وَ لَا شَیْطَانٍ ، وَ الْحُجَّةُ الْقَائِمُ علیه السلام بَیْنَ أَظْهُرِهِمْ ، فَإِذَا اسْتَقَرَّتِ الْمَعْرِفَةُ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ أَنَّهُ الْحُسَیْنُ علیه السلام، جَاءَ الْحُجَّةَ علیه السلام الْمَوْتُ ، فَیَکُونُ الَّذِی یُغَسِّلُهُ وَ یُکَفِّنُهُ وَ یُحَنِّطُهُ وَ یَلْحَدُهُ فِی حُفْرَتِهِ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام، وَ لَا یَلِی الْوَصِیَّ إِلَّا الْوَصِیُّ ».(4)

ص:202

[138] 38 - عبدالله بن قاسم بطل گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «ما به بنی اسرائیل در کتاب (تورات) اعلام کردیم که دو بار در زمین فساد خواهید کرد - اسراء: 4» فرمود: «(این دو فساد(1)) کشتن علی بن ابی طالب علیه السلام و نیزه زدن به امام حسن علیه السلام است (یعنی تأویل آیه در این امّت و تطبیقش با مسلمانان منافق چنین می شود) و (دنبالش که می فرماید:) «و همانا سرکشی می کنید سرکشی بزرگی» مقصود: کشتن حسین علیه السلام است «هنگامی که نخستین وعده فرا رسد» یعنی هنگام پیروزی خونخواهان حسین علیه السلام «بندگانی از خود را که جنگاورانی نیرومندند بر شما برانگیزیم تا [برای تعقیبتان] داخل خانه ها را جست وجو کنند» فرمود: مردمی هستند که خداوند آن ها را پیش از آمدن حضرت قائم علیه السلام می فرستد تا هر کس را که خونی (و مسئول خونی) از آل محمّد علیهم السلام به گردنش باشد بکُشند «و این وعده ای است قطعی» یعنی آمدن حضرت قائم علیه السلام.

«سپس دوباره، (پیروزیِ ) بر آنان را به شما باز گردانیم» یعنی آمدن حسین علیه السلام (در زمان رجعت) با هفتاد تن از اصحابش که کلاه خودهائی طلاکاری شده که دو رو دارد بر سر دارند، و به مردم اعلام می کنند که این حسین علیه السلام است آمده، تا هیچ شکّی برای مؤمنان باقی نماند که او دجّال و شیطان نیست، و امام زمان علیه السلام هم در میان آن ها است، و چون در دل مردم (مؤمنان) معرفت در بارۀ امام حسین علیه السلام به خوبی جاگیر شد، حضرت حجت علیه السلام را مرگ درمی یابد، و کسی که او را غسل داده، کفن و حنوط کرده و به خاک می سپارد همان حسین بن علی علیه السلام است، و کسی عهده دار (تجهیز جنازۀ) وصی جز وصی (و امام) نگردد».

ص:203

[139] 39 - وَ مِمَّا رَوَاهُ لِی وَ رَوَیْتُهُ عَنِ السَّیِّدِ الْجَلِیلِ الْمُوَفَّقِ السَّعِیدِ بَهَاءِ الدِّینِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ الْحُسَیْنِیِّ أَسْعَدَهُ اللهُ بِتَقْوَاهُ وَ أَصْلَحَ أَمْرَ دُنْیَاهُ وَ أُخْرَاهُ رَوَاهُ بِطَرِیقِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَیَادِیِّ ، یَرْفَعُهُ إِلَی أَحْمَدَ بْنِ عُقْبَةَ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: سُئِلَ عَنِ الرَّجْعَةِ أَ حَقٌّ هِیَ ؟ قَالَ : «نَعَمْ » فَقِیلَ لَهُ : مَنْ أَوَّلُ مَنْ یَخْرُجُ ؟ قَالَ : «الْحُسَیْنُ علیه السلام، یَخْرُجُ عَلَی أَثَرِ الْقَائِمِ علیه السلام»، قُلْتُ : وَ مَعَهُ النَّاسُ کُلُّهُمْ ؟ قَالَ : «لَا، بَلْ کَمَا ذَکَرَ اللهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ : یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً (1) قَوْماً بَعْدَ قَوْمٍ ».(2)

[140] 40 - وَ عَنْهُ علیه السلام: «وَ یُقْبِلُ الْحُسَیْنُ علیه السلام فِی أَصْحَابِهِ الَّذِینَ قُتِلُوا مَعَهُ ، وَ مَعَهُ سَبْعُونَ نَبِیّاً کَمَا بُعِثُوا مَعَ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ علیه السلام، فَیَدْفَعُ إِلَیْهِ الْقَائِمُ علیه السلام الْخَاتَمَ ، فَیَکُونُ الْحُسَیْنُ علیه السلام هُوَ الَّذِی یَلِی غُسْلَهُ وَ کَفْنَهُ وَ حَنُوطَهُ وَ یُوَارِی بِهِ فِی حُفْرَتِهِ ».(3)

[141] 41 - وَ عَنْهُ علیه السلام: «إِنَّ مِنَّا بَعْدَ الْقَائِمِ علیه السلام اثْنَا عَشَرَ مَهْدِیّاً مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ علیه السلام».(4)

[142] 42 - وَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ : «وَ اللهِ لَیَمْلِکَنَّ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ رَجُلٌ بَعْدَ مَوْتِهِ ثَلَاثَمِائَةِ سَنَةٍ وَ یَزْدَادُ تِسْعاً» قُلْتُ : مَتَی یَکُونُ ذَلِکَ ؟ قَالَ : «بَعْدَ الْقَائِمِ علیه السلام» قُلْتُ : وَ کَمْ یَقُومُ الْقَائِمُ علیه السلام فِی عَالَمِهِ ؟ قَالَ : «تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً ، ثُمَّ یَخْرُجُ

ص:204

[139] 39 - عُقبه گوید: از امام صادق علیه السلام سؤال شد: آیا رجعت حق است ؟ فرمود: «آری». گفته شد: نخستین کسی که (از قبر) بیرون می آید کیست ؟ فرمود: «امام حسین علیه السلام است که پس از قیام حضرت قائم علیه السلام خارج می شود». عرض کردم: آیا همۀ مردم با او هستند؟ فرمود: «نه، چنانکه خدا می فرماید: «روزی که در صور می دمند و گروه گروه می آیید - نبأ: 18» مردمی بعد از مردمی می آیند».

[140] 40 - و همان حضرت فرمود: «امام حسین علیه السلام با اصحابی که همراهش کشته شدند در حالی که هفتاد پیغمبری که با حضرت موسی علیه السلام فرستاده شدند، بازگشت به دنیا می کنند، آنگاه حضرت قائم انگشتر خود را به امام حسین علیه السلام می دهد، (و چون حضرت قائم علیه السلام از دنیا رود) امام حسین علیه السلام متصدّی غسل و کفن و حنوط و دفن است».

[141] 41 - و همان حضرت فرمود: «همانا از ما اهل بیت بعد از حضرت قائم علیه السلام یازده مهدی [و حضرت نفرمود یازده امام] خواهد بود که همه از نسل حسین علیه السلام می باشند».

[142] 42 - جابر بن یزید جُعفی گوید: شنیدم امام باقر علیه السلام می فرمود: «به خدا سوگند حتماً یکی از ما اهل بیت بعد از مرگش سیصد سال سلطنت می کند نُه سال هم اضافه می کند» عرض کردم: این چه زمانی خواهد بود؟ فرمود: «بعد از حضرت قائم علیه السلام». عرض کردم: حضرت قائم علیه السلام در عالم خود چند سال سلطنت می کند (تا از دنیا برود)؟ فرمود: «نوزده سال (از روز قیامش تا روز مرگش)، سپس یاری کننده که حسین علیه السلام است (از قبر) خارج شود و خون خود و اصحابش را مطالبه کند، پس می کُشد و (گروهی را) اسیر می کند (و پیش می رود) تا سفّاح [بسیار بخشنده، بلیغ و توانا] که امیرالمؤمنین علیه السلام است خروج کند (و بازگشت به دنیا نماید)».(1)

ص:205

الْمُنْتَصِرُ إِلَی الدُّنْیَا - وَ هُوَ الْحُسَیْنُ علیه السلام - فَیَطْلُبُ بِدَمِهِ وَ دَمِ أَصْحَابِهِ ، فَیَقْتُلُ وَ یَسْبِی حَتَّی یَخْرُجَ السَّفَّاحُ - وَ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام -».(1)

[143] 43 - وَ رَوَیْتُ عَنْهُ أَیْضاً بِطَرِیقِهِ إِلَی أَسَدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: أَنَّهُ قَالَ حِینَ سُئِلَ عَنِ الْیَوْمِ الَّذِی ذَکَرَ اللهُ تَعَالَی مِقْدَارَهُ فِی الْقُرْآنِ : فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ (2)«وَ هِیَ کَرَّةُ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم، فَیَکُونُ مُلْکُهُ فِی کَرَّتِهِ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ ، وَ یَمْلِکُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی کَرَّتِهِ أَرْبَعاً وَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ سَنَةٍ ».(3)

[144] 44 - وَ بِإِسْنَادِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیِّ ، عَنْ عَلِیٍّ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ : دَخَلْتُ عَلَیْهِ یَوْماً فَأَلْقَی إِلَیَّ ثِیَاباً وَ قَالَ : «یَا وَلِیدُ رُدَّهَا عَلَی مَطَاوِیهَا» فَقُمْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ ، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «رَحِمَ اللهُ الْمُعَلَّی بْنَ خُنَیْسٍ » فَظَنَنْتُ أَنَّهُ شَبَّهَ قِیَامِی بَیْنَ یَدَیْهِ بِقِیَامِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ بَیْنَ یَدَیْهِ .

ص:206

[143] 43 - اسد بن اسماعیل گوید: چون تفسیر «روز» در آیۀ: «فرشتگان و روح در روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است به سوی او بالا می روند - معارج: 4» از امام صادق علیه السلام پرسیده شد، حضرت فرمود: «این در موقع رجعت (و بازگشت به دنیا) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است که مدت سلطنتش پنجاه هزار سال خواهد بود. و امیر المؤمنین علیه السلام نیز چهل و چهار هزار سال سلطنت می کند».

[144] 44 - ولید بن صبیح گوید: روزی بر امام صادق علیه السلام وارد شدم. ایشان، جامه هایی به طرف من انداخت و فرمود: «ای ولید! این ها را تا بِزَن». من (برای انجام فرمان او) در برابر ایشان ایستادم، فرمود: «خداوند، معلّی بن خُنیس(1) را رحمت کند». من گمان کردم که امام ایستادن مرا در حضورش به ایستادن معلّی در برابرش تشبیه کرده و به یاد او افتاده سپس فرمود: «اف بر دنیا، اف بر دنیا! دنیا، در حقیقت، سرای آزمایش [و گرفتاری] است که خداوند، در آن، دشمنش را بر دوست خود مسلّط می گردانَد؛ و به راستی پس از اینجا سرایی است که این گونه نیست».

گفتم: فدایت شوم، آن خانه کجاست ؟

امام علیه السلام با دست خود به زمین اشاره کرد و فرمود: «این جا».(2)

ص:207

ثُمَّ قَالَ : «أُفٍّ لِلدُّنْیَا، أُفٍّ لِلدُّنْیَا، إِنَّمَا الدُّنْیَا دَارُ بَلَاءٍ، سَلَّطَ اللهُ فِیهَا عَدُوَّهُ عَلَی وَلِیِّهِ ، وَ إِنَّ بَعْدَهَا دَاراً لَیْسَتْ هَکَذَا»، فَقُلْتُ : جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ أَیْنَ تِلْکَ الدَّارُ؟ فَقَالَ : «هَاهُنَا وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی الْأَرْضِ ».(1)

[145] 45 - وَ بِإِسْنَادِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ ، عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ وَ غَیْرِهِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: أَنَّهُ سُئِلَ هَلْ کَانَ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام أَحْیَا أَحَداً بَعْدَ مَوْتِهِ حَتَّی کَانَ لَهُ أَکْلٌ وَ رِزْقٌ وَ مُدَّةٌ وَ وَلَدٌ؟ فَقَالَ : «نَعَمْ ، إِنَّهُ کَانَ لَهُ صَدِیقٌ مُؤَاخٍ لَهُ فِی اللهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی، وَ کَانَ عِیسَی علیه السلام یَمُرُّ بِهِ وَ یَنْزِلُ عَلَیْهِ ، وَ إِنَّ عِیسَی علیه السلام غَابَ عَنْهُ حِیناً ثُمَّ مَرَّ بِهِ یُسَلِّمُ عَلَیْهِ ، فَخَرَجَتْ إِلَیْهِ أُمُّهُ فَسَأَلَهَا عَنْهُ ، فَقَالَتْ : مَاتَ یَا رَسُولَ اللهِ ، فَقَالَ : أَ فَتُحِبِّینَ أَنْ تَرَیِنَّهُ ؟ قَالَتْ : نَعَمْ ، فَقَالَ لَهَا: إِذَا کَانَ غَداً أَتَیْتُکِ حَتَّی أُحْیِیَهُ لَکِ بِإِذْنِ اللهِ .

فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ أَتَاهَا، فَقَالَ لَهَا: انْطَلِقِی مَعِی إِلَی قَبْرِهِ ، فَانْطَلَقَا حَتَّی أَتَیَا قَبْرَهُ ، فَوَقَفَ عَلَیْهِ عِیسَی علیه السلام، ثُمَّ دَعَا اللهَ فَانْفَرَجَ الْقَبْرُ وَ خَرَجَ ابْنُهَا حَیّاً، فَلَمَّا رَأَتْهُ أُمُّهُ وَ رَآهَا بَکَیَا فَرَحِمَهُمَا، فَقَالَ لَهُ عِیسَی علیه السلام: أَ تُحِبُّ أَنْ تَبْقَی مَعَ أُمِّکَ فِی الدُّنْیَا؟ فَقَالَ : یَا نَبِیَّ اللهِ بِأَکْلٍ وَ رِزْقٍ وَ مُدَّةٍ ، أَمْ بِغَیْرِ رِزْقٍ وَ لَا أَکْلٍ وَ لَا مُدَّةٍ ؟ فَقَالَ لَهُ عِیسَی علیه السلام: بَلْ بِأَکْلٍ وَ رِزْقٍ وَ مُدَّةٍ وَ تُعَمَّرُ عِشْرِینَ سَنَةً ، وَ تَتَزَوَّجُ وَ یُولَدُ لَکَ ، قَالَ : نَعَمْ ، قَالَ : فَدَفَعَهُ عِیسَی علیه السلام إِلَی أُمِّهِ فَعَاشَ عِشْرِینَ سَنَةً وَ تَزَوَّجَ وَ وُلِدَ لَهُ ».(2)

ص:208

[145] 45 - ابان بن تغلب گوید: از امام صادق علیه السلام سؤال شد که آیا عیسی بن مریم علیهما السلام کسی را پس از مُردنش زنده کرد به طوری که خوراک و روزی داشته باشد و عمر دوباره و فرزندی پیدا کند؟

حضرت فرمود: «آری حضرت عیسی علیه السلام رفیقی داشت که در دین و عقیده به خداوند متعال برادر (دینی) او محسوب می شد، و همواره حضرت عیسی علیه السلام به سراغش رفته و به خانه اش می رفت تا اینکه حضرت عیسی علیه السلام مدّتی از او دور شد و پس از مراجعت به سراغ او رفت تا به او سلامی بدهد، هنگامی که به در منزلش رفت مادرش از خانه بیرون آمد، عیسی علیه السلام از حال آن مرد پرسید، مادرش گفت: ای رسول خدا او از دنیا رفت، عیسی علیه السلام فرمود: دوست داری بار دیگر او را ببینی ؟ عرض کرد: آری. عیسی فرمود: چون فردا شود من به نزد تو خواهم آمد و به اذن خداوند او را برایت زنده می کنم.

چون فردا شد به نزد آن زن آمد و به او فرمود: مرا بر سر قبرش ببر، آن زن به همراه حضرت سر قبر آن مرد آمدند، عیسی علیه السلام در آنجا ایستاد و به درگاه خدای عز و جل دعا کرد، قبر شکافته شد و پسر آن زنده از قبر بیرون آمد، همین که چشم مادر و فرزند به یکدیگر افتاد گریستند، عیسی علیه السلام دلش به حال آن دو سوخت پس به او فرمود: آیا دوست داری با مادرت در دنیا زندگی کنی ؟ عرض کرد: ای پیغمبر خدا آیا با خوراک و روزی و مدّتی معین یا بدون خوراک و روزی و مدت (یعنی مدتی اندک)؟ عیسی علیه السلام فرمود: با خوراک و روزی و مدّتی معین، و عمری بیست ساله که در آن مدت زن بگیری و فرزنددار هم بشوی ؟ عرض کرد: اگر چنین است آری مایلم. حضرت او را به مادرش سپرد و بیست سال دیگر عمر کرد و زن گرفت و بچه دار هم شد».

ص:209

[146] 46 - وَ مِمَّا رَوَاهُ لِی وَ رَوَیْتُهُ عَنِ السَّیِّدِ الْجَلِیلِ السَّعِیدِ بَهَاءِ الدِّینِ عَلِیِّ بْنِ السَّیِّدِ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ الْحُسَیْنِیِّ بِإِسْنَادِهِ ، عَنْ أَبِی سَعِیدٍ سَهْلٍ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : قَالَ الْحُسَیْنُ علیه السلام لِأَصْحَابِهِ قَبْلَ أَنْ یُقْتَلَ : إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم قَالَ لِی: یَا بُنَیَّ إِنَّکَ سَتُسَاقُ إِلَی الْعِرَاقِ ، وَ هِیَ أَرْضٌ قَدِ الْتَقَی فِیهَا النَّبِیُّونَ وَ أَوْصِیَاءُ النَّبِیِّینَ ، وَ هِیَ أَرْضٌ تُدْعَی «عَمُورَا» وَ إِنَّکَ تُسْتَشْهَدُ بِهَا، وَ یُسْتَشْهَدُ مَعَکَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِکَ ، لَا یَجِدُونَ أَلَمَ مَسِّ الْحَدِیدِ وَ تَلَا: یا نارُ کُونِی بَرْداً وَ سَلاماً عَلی إِبْراهِیمَ (1) تَکُونُ الْحَرْبُ عَلَیْکَ وَ عَلَیْهِمْ بَرْداً وَ سَلَاماً، فَأَبْشِرُوا فَوَ اللهِ لَئِنْ قَتَلُونَا فَإِنَّا نَرِدُ عَلَی نَبِیِّنَا صلی الله علیه و آله و سلم.

ثُمَّ أَمْکُثُ مَا شَاءَ اللهُ ، فَأَکُونُ أَوَّلَ مَنْ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ عَنْهُ ، فَأَخْرُجُ خَرْجَةً تُوَافِقُ خَرْجَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، وَ قِیَامَ قَائِمِنَا، وَ حَیَاةَ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم ثُمَّ لَیَنْزِلَنَّ عَلَیَّ وَفْدٌ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ عِنْدِ اللهِ ، لَمْ یَنْزِلُوا إِلَی الْأَرْضِ قَطُّ ، وَ لَیَنْزِلَنَّ إِلَیَّ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ وَ جُنُودٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ ، وَ لَیَنْزِلَنَّ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله و سلم وَ عَلِیٌّ علیه السلام، وَ أَنَا وَ أَخِی وَ جَمِیعُ مَنْ مَنَّ اللهُ عَلَیْهِ فِی حَمُولَاتٍ مِنْ حَمُولَاتِ الرَّبِّ ، خَیْلٍ بُلْقٍ مِنْ نُورٍ لَمْ یَرْکَبْهَا مَخْلُوقٌ .

ثُمَّ لَیَهُزَّنَّ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله و سلم لِوَاءَهُ ، وَ لَیَدْفَعَنَّهُ إِلَی قَائِمِنَا علیه السلام مَعَ سَیْفِهِ ، ثُمَّ إِنَّ اللهَ تَعَالَی یُخْرِجُ مِنْ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ عَیْناً مِنْ دُهْنٍ ، وَ عَیْناً مِنْ لَبَنٍ ، وَ عَیْناً مِنْ مَاءٍ.

ثُمَّ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَدْفَعُ إِلَیَّ سَیْفَ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَیَبْعَثُنِی إِلَی الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ ، فَلَا آتِی عَلَی عَدُوٍّ للهِ إِلَّا أَهْرَقْتُ دَمَهُ ، وَ لَا أَدَعُ صَنَماً إِلَّا أَحْرَقْتُهُ ، حَتَّی أَقَعَ إِلَی الْهِنْدِ فَأَفْتَحَهَا.

ص:210

[146] 46 - همانند این روایت به صورت کامل در حدیث 107 آمده است.

ص:211

وَ إِنَّ دَانِیَالَ وَ یُوشَعَ یَخْرُجَانِ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَقُولَانِ : صَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُهُ ، وَ یَبْعَثُ مَعَهُمَا إِلَی الْبَصْرَةِ سَبْعِینَ رَجُلًا فَیَقْتُلُونَ مقاتلهم [مُقَاتِلِیهِمْ ]، وَ یَبْعَثُ بَعْثاً إِلَی الرُّومِ وَ یَفْتَحُ اللهُ لَهُمْ ، ثُمَّ لَأَقْتُلَنَّ کُلَّ دَابَّةٍ حَرَّمَ اللهُ لَحْمَهَا حَتَّی لَا یَکُونَ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ إِلَّا الطَّیِّبُ .

وَ أَعْرِضُ عَلَی الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ سَائِرِ الْمِلَلِ ، وَ لَأُخَیِّرَنَّهُمْ دِینَ الْإِسْلَامِ أَوِ السَّیْفَ ، فَمَنْ أَسْلَمَ مَنَنْتُ عَلَیْهِ ، وَ مَنْ کَرِهَ الْإِسْلَامَ أَهْرَقَ اللهُ دَمَهُ ، وَ لَا یَبْقَی رَجُلٌ مِنْ شِیعَتِنَا إِلَّا أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْهِ مَلَکاً یَمْسَحُ عَنْ وَجْهِهِ التُّرَابَ ، وَ یُعَرِّفُهُ أَزْوَاجَهُ وَ مَنَازِلَهُ فِی الْجَنَّةِ ، وَ لَا یَبْقَی عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ أَعْمَی وَ لَا مُقْعَدٌ وَ لَا مُبْتَلًی إِلَّا کَشَفَ اللهُ عَنْهُ بَلَاءَهُ بِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ .

وَ لَتَنْزِلَنَّ الْبَرَکَةُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ حَتَّی إِنَّ الشَّجَرَةَ لَتَنْقَصِفُ مِمَّا یَزِیدُ اللهُ فِیهَا مِنَ الثَّمَرَةِ ، وَ لَتُؤْکَلُ ثَمَرَةُ الشِّتَاءِ فِی الصَّیْفِ ، وَ ثَمَرَةُ الصَّیْفِ فِی الشِّتَاءِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللهِ تَعَالَی: وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ »(1).(2)

قد تقدّم مثل هذا الحدیث لکن فی ذلک زیادة لیست فی هذا.

ص:212

همانند این روایت به صورت کامل در حدیث 107 آمده است.

ص:213

بَابٌ فِی رِجَالِ الْأَعْرَافِ

[147] 1 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ ، عَنْ أَبِی سَلَمَةَ بْنِ مُکْرَمٍ الْجَمَّالِ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ (1) قَالَ : «نَحْنُ أُولَئِکَ الرِّجَالُ ، الْأَئِمَّةُ مِنَّا یَعْرِفُونَ مَنْ یَدْخُلُ النَّارَ وَ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ ، کَمَا تَعْرِفُونَ فِی قَبَائِلِکُمُ الرَّجُلَ مِنْکُمْ ، فَیَعْرِفُ مَنْ فِیهَا مِنْ صَالِحٍ أَوْ طَالِحٍ ».(2)

[148] 2 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَیْلٍ الصَّیْرَفِیِّ ، عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام. وَ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ قَالَ : «هُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام».(3)

[149] 3 - حَدَّثَنِی أَبُو الْجَوْزَاءِ الْمُنَبِّهُ بْنُ عَبْدِ اللهِ التَّمِیمِیُّ قَالَ : حَدَّثَنِی الْحُسَیْنُ بْنُ عُلْوَانَ الْکَلْبِیُّ ، عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : سَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآیَةِ : وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ

ص:214

یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ فَقَالَ : «یَا سَعْدُ، آلُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم الْأَعْرَافُ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ یَعْرِفُهُمْ وَ یَعْرِفُونَهُ ، وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکَرَهُمْ وَ أَنْکَرُوهُ ، وَ هُمْ أَعْرَافٌ لَا یُعْرَفُ اللهُ تَعَالَی إِلَّا بِسَبِیلِ مَعْرِفَتِهِمْ ».(1)

[150] 4 - أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَزَّازِ، عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ الْعِجْلِیِّ قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ قَالَ : «أُنْزِلَتْ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ ، وَ الرِّجَالُ هُمُ الْأَئِمَّةُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم». قُلْتُ : فَمَا الْأَعْرَافُ ؟ قَالَ : «صِرَاطٌ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، فَمَنْ شَفَعَ لَهُ الْإِمَامُ - مِنَ الْمُؤْمِنِینَ الْمُذْنِبِینَ - نَجَا، وَ مَنْ لَمْ یَشْفَعْ لَهُ هَوَی».(2)

[151] 5 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ ، عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ ، عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ : کُنْتُ عِنْدَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام جَالِساً فَجَاءَ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ : وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ ؟ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام: «نَحْنُ الْأَعْرَافُ نَعْرِفُ أَنْصَارَنَا بِسِیمَاهُمْ ، وَ نَحْنُ الْأَعْرَافُ الَّذِی لَا یُعْرَفُ اللهُ إِلَّا بِسَبِیلِ مَعْرِفَتِنَا، وَ نَحْنُ الْأَعْرَافُ نُوقَفُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، فَلَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَنَا وَ عَرَفْنَاهُ ، وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکَرَنَا وَ أَنْکَرْنَاهُ .

وَ ذَلِکَ لِأَنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَوْ شَاءَ عَرَّفَ النَّاسَ نَفْسَهُ حَتَّی یَعْرِفُوهُ وَ یُوَحِّدُوهُ وَ یَأْتُونَهُ مِنْ بَابِهِ ، وَ لَکِنَّهُ جَعَلَنَا أَبْوَابَهُ ، وَ صِرَاطَهُ ، وَ سَبِیلَهُ ، وَ بَابَهُ الَّذِی یُؤْتَی مِنْهُ ».(3)

ص:216

کسی که آن ها را بشناسد و آن ها او را بشناسند و داخل جهنّم نمی گردد مگر کسی که منکر آن ها باشند و آن ها او را انکار کنند. اعراف آن هایند که خداوند جز به واسطۀ شناخت آن ها شناخته نمی شود».

[150] 4 - برید بن معاویه عجلی گوید: از امام باقر علیه السلام دربارۀ آیۀ: «و بر بلندی ها (ی اعراف) مردانی هستند که هر یک از آن دو [بهشتیان و دوزخیان] را از چهره شان می شناسند - اعراف: 46» پرسیدم، فرمود: «این آیه دربارۀ این امّت نازل شده است و (منظور) از مردان (در آیه)، ائمّه از آل محمّد علیهم السلام می باشند».

عرض کردم: پس اعراف چیست ؟ فرمود: «راهی است بین بهشت و جهنّم، هر کس از مؤمنان گنه کار را که ائمّۀ از ما شفاعت نماید او نجات یافته و کسی که مورد شفاعت نشود، سقوط کرده (و داخل آتش شود)».

[151] 5 - ترجمۀ این روایت در حدیث 158 آمده است.

ص:217

[152] 6 - عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِیُ ، عَنْ حَمْدَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ بِشْرِ بْنِ حَبِیبٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ بَیْنَهُما حِجابٌ وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ قَالَ : «سُورٌ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، قَائِمٌ عَلَیْهِ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله و سلم وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ فَاطِمَةُ وَ خَدِیجَةُ علیهم السلام فَیُنَادُونَ : أَیْنَ مُحِبُّونَا؟ أَیْنَ شِیعَتُنَا؟ فَیُقْبِلُونَ إِلَیْهِمْ فَیَعْرِفُونَهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ ، وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی: یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ فَیَأْخُذُونَ بِأَیْدِیهِمْ فَیَجُوزُونَ بِهِمُ الصِّرَاطَ وَ یُدْخِلُونَهُمُ الْجَنَّةَ ».(1)

[153] 7 - الْمُعَلَّی بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیُ ، قَالَ : حَدَّثَنِی أَبُو الْفَضْلِ الْمَدَنِیُّ ، عَنْ أَبِی مَرْیَمَ الْأَنْصَارِیِّ ، عَنِ الْمِنْهَالِ بْنِ عَمْرٍو، عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَیْشٍ ، عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ : سَمِعْتُهُ یَقُولُ : «إِذَا أُدْخِلَ الرَّجُلُ حُفْرَتَهُ أَتَاهُ مَلَکَانِ اسْمُهُمَا مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ، فَأَوَّلُ مَا یَسْأَلَانِهِ عَنْ رَبِّهِ ، ثُمَّ عَنْ نَبِیِّهِ ، ثُمَّ عَنْ وَلِیِّهِ ، فَإِنْ أَجَابَ نَجَا، وَ إِنْ تَحَیَّرَ عَذَّبَاهُ ».

فَقَالَ رَجُلٌ : فَمَا حَالُ مَنْ عَرَفَ رَبَّهُ وَ نَبِیَّهُ وَ لَمْ یَعْرِفْ وَلِیَّهُ ؟ فَقَالَ : مُذَبْذَبٌ لا إِلی هؤُلاءِ وَ لا إِلی هؤُلاءِ وَ مَنْ یُضْلِلِ اللّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِیلاً (2) فَذَلِکَ لَا سَبِیلَ لَهُ .

وَ قَدْ قِیلَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم: مَنْ وَلِیُّ اللهِ یَا نَبِیَّ اللهِ ؟ فَقَالَ : وَلِیُّکُمْ فِی هَذَا الزَّمَانِ عَلِیٌّ علیه السلام، وَ مِنْ بَعْدِهِ وَصِیُّهُ ، وَ لِکُلِّ زَمَانٍ عَالِمٌ یَحْتَجُّ اللهُ بِهِ لِئَلَّا یَکُونَ کَمَا قَالَ الضُّلَّالُ قَبْلَهُمْ حِینَ فَارَقَتْهُمْ أَنْبِیَاؤُهُمْ رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَیْنا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزی (3) بِمَا کَانَ مِنْ ضَلَالَتِهِمْ وَ هِی جَهَالَتُهُمْ بِالْآیاتِ ، وَ هُمُ الْأَوْصِیاءُ فَأَجَابَهُمُ اللهُ

ص:218

[152] 6 - بشر بن حبیب گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ آیۀ: «و بین این دو [بهشتیان و دوزخیان] حجاب (و مانعی) است و بر بلندی ها (ی اعراف) مردانی هستند» سؤال شد، فرمود: «(اعراف) دیوار (و بلندی ای) میان بهشت و جهنّم است که بر آن محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و علی و حسن و حسین و فاطمه و خدیجه علیهم السلام ایستاده اند و ندا می دهند: کجایند دوستداران ما؟ شیعیان ما کجایند؟ و دوستان و شیعیان به ایشان رو می آورند، و آن ها را به نام و نام پدرهاشان می شناسند و این است معنی آیۀ: «که هر یک از آن دو [بهشتیان و دوزخیان] را از چهره شان می شناسند - اعراف: 46» پس دست آن ها را می گیرند و از صراط رد می کنند و داخل بهشت می شوند».

[153] 7 - زِرّ بن حُبیش گوید: شنیدم علی علیه السلام(1) می فرمود: «هنگامی که بنده ای داخل قبر خود شود دو ملک به نام نکیر و منکر به نزد او آیند و اوّل چیزی که از وی سؤال کنند از پروردگار، و سپس از پیغمبر، آنگاه از امام او سؤال نمایند. پس اگر جواب دهد نجات یافته است، و اگر عاجز بماند و جواب نگوید عذابش نمایند».

مردی عرض کرد: چگونه است حال کسی که پروردگار و پیغمبر خود را بشناسد و امام خود را نشناسد؟

فرمود: «آن ها افراد بی هدفی هستند که نه سوی این ها، و نه سوی آن هایند! (نه در صف مؤمنان قرار دارند، و نه در صف کافران) «و هر کس را خداوند گمراه کند، راهی برای او نخواهی یافت - نساء: 143». وقتی به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گفته شد: ای پیامبر خدا! ولی (و امام) کیست ؟ فرمود: ولی شما در این زمان علی علیه السلام است و بعد از او وصی او است، و برای هر زمانی حجّت های خدا هستند؛ تا اینکه شما هم آنچه را گمراهان قبل از شام هنگام مفارقت از پیامبرشان گفتند نگوئید که: «پروردگارا! چرا پیامبری

ص:219

عَزَّ وَ جَلَّ : قُلْ کُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِیِّ وَ مَنِ اهْتَدی (1) وَ إِنَّمَا کَانَ تَرَبُّصُهُمْ أَنْ قَالُوا: نَحْنُ فِی سَعَةٍ مِنْ مَعْرِفَةِ الْأَوْصِیَاءِ حَتَّی نَعْرِفَ إِمَاماً فَعَیَّرَهُمُ اللهُ بِذَلِکَ .

فَالْأَوْصِیَاءُ هُمْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ وُقُوفاً عَلَیْهِ ، لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ ، وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکَرَهُمْ وَ أَنْکَرُوهُ ، لِأَنَّهُمْ عُرَفَاءُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ، عَرَّفَهُمْ عَلَیْهِمْ عِنْدَ أَخْذِ الْمَوَاثِیقِ عَلَیْهِمْ ، وَ وَصَفَهُمْ فِی کِتَابِهِ ، فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ وَ هُمُ الشُّهَدَاءُ عَلَی أَوْلِیَائِهِمْ ، وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم الشَّهِیدُ عَلَیْهِمْ ، أَخَذَ لَهُمْ مَوَاثِیقَ الْعِبَادِ بِالطَّاعَةِ ، وَ أَخَذَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم عَلَیْهِمُ الْمِیثَاقَ بِالطَّاعَةِ ، فَجَرَتْ نُبُوَّتُهُ عَلَیْهِمْ ، وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلی هؤُلاءِ شَهِیداً. یَوْمَئِذٍ یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ عَصَوُا الرَّسُولَ لَوْ تُسَوّی بِهِمُ الْأَرْضُ وَ لا یَکْتُمُونَ اللّهَ حَدِیثاً (2)».(3)

[154] 8 - حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ خَبَّابٍ ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ ، عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ ، عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ قَالَ : قَالَ : أَشْهَدُ - أَوْ قَالَ : أُقْسِمُ - بِاللهِ لَسَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم یَقُولُ لِعَلِیٍّ علیه السلام: «یَا عَلِیُّ إِنَّکَ وَ الْأَوْصِیَاءَ مِنْ بَعْدِی - أَوْ قَالَ : مِنْ بَعْدِکَ - أَعْرَافٌ ، لَا یُعْرَفُ اللهُ إِلَّا بِسَبِیلِ مَعْرِفَتِکُمْ ، وَ أَعْرَافٌ

ص:220

برای ما نفرستادی تا از آیات تو پیروی کنیم، پیش از آنکه ذلیل و رسوا شویم - طه: 134» و (جز این نیست که) تمام گمراهی ایشان به خاطر نادانی آن ها به آیات الهی و نشناختن اوصیاء بوده، پس خداوند جواب آنان را داده و فرموده است: «بگو: همه (ما و شما) در انتظاریم! (ما در انتظار وعده پیروزی، و شما در انتظار شکست ما!) حال که چنین است، انتظار بکشید امّا به زودی می دانید چه کسی از اصحاب صراط مستقیم، و چه کسی هدایت یافته است - طه: 135» و جز این نیست که انتظار آنان این بود که گفتند: ما در معرفت اوصیاء در وسعت هستیم، و در عدم معرفت امام بر ما حَرَجی نیست تا امام علم خود را ظاهر نماید.

و اوصیاء میان بهشت و جهنّم بر شما نگاه بانند، داخل بهشت نشود مگر کسی که ایشان را بشناسد و ایشان او را بشناسند، و داخل جهنّم نشود مگر کسی که انکار ایشان نماید و ایشان انکار او نمایند؛ زیرا که ایشان بندگان را می شناسند، خداوند در وقت گرفتن عهد و میثاق به طاعت و پیروی از اوصیاء، ایشان را به آنان شناسانده است، پس در کتاب خود آن ها را وصف نموده و ذکر فرموده است: «و بر بلندی ها (ی اعراف) مردانی هستند که هر یک از آن دو [بهشتیان و دوزخیان] را از چهره شان می شناسند - اعراف: 46» و ایشانند گواهان بر مردم، و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گواهان بر ایشان است. عهد و میثاق بندگان برای ایشان گرفته شده است و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برای ایشان عهد و میثاق بندگان به اطاعت را گرفته است، و این است تفسیر آیۀ: «حال آن ها چگونه است آن روزی که از هر امّتی، شاهد و گواهی (بر اعمالشان) می آوریم، و تو را نیز بر آنان گواه خواهیم آورد؟ در آن روز، آن ها که کافر شدند و با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به مخالفت برخاستند، آرزو می کنند که ای کاش (خاک بودند، و) خاک آن ها با زمین های اطراف یکسان می شد (و به کلی محو و فراموش می شدند). در آن روز، (با آن همه گواهان،) سخنی را نمی توانند از خدا پنهان کنند - نساء: 41-42»».

ص:221

لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفْتُمُوهُ وَ عَرَفَکُمْ ، وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکَرَکُمْ وَ أَنْکَرْتُمُوهُ ».(1)

[155] 9 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُوسَی بْنِ سَعْدَانَ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْحَضْرَمِیِّ ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ ، عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ فَقَالَ : «یَا سَعْدُ أَنَّهَا أَعْرَافٌ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ ، وَ أَعْرَافٌ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکَرَهُمْ وَ أَنْکَرُوهُ ، وَ أَعْرَافٌ لَا یُعْرَفُ اللهُ إِلَّا بِسَبِیلِ مَعْرِفَتِهِمْ ، فَلَا سَوَاءٌ مَنِ اعْتَصَمَتْ بِهِ الْمُعْتَصِمَةُ ، وَ مَنْ ذَهَبَ مَذْهَبَ النَّاسِ ، ذَهَبَ النَّاسُ إِلَی عَیْنٍ کَدِرَةٍ یَفْرُغُ بَعْضُهَا فِی بَعْضٍ ، وَ مَنْ أَتَی آلَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم أَتَی عَیْناً صَافِیَةً تَجْرِی بِعِلْمِ اللهِ ، لَیْسَ لَهَا نَفَادٌ وَ لَا انْقِطَاعٌ ، ذَلِکَ بِأَنَّ اللهَ لَوْ شَاءَ لَأَرَاهُمْ شَخْصَهُ حَتَّی یَأْتُوهُ مِنْ بَابِهِ ، لَکِنْ جَعَلَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله و سلم وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ الْأَبْوَابَ الَّتِی یُؤْتَی مِنْهَا، وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقی وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها (2)».(3)

[156] 10 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ ، عَنِ الْمُنَخَّلِ بْنِ جَمِیلٍ ، عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ، قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْأَعْرَافِ مَا هُمْ ؟ فَقَالَ : «هُمْ أَکْرَمُ الْخَلْقِ عَلَی اللهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی».(4)

ص:222

[154] 8 - سلمان فارسی گوید: خدا را شاهد می گیرم یا به خدا قسم [تردید از اصبغ است] شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه السلام می فرمود: «ای علی! به راستی تو و جانشینان بعد از من یا فرمود جانشینان بعد از تو، (مردانِ ) اعراف هستند که خداوند جز از راه معرفت شما شناخته نشود و وارد بهشت نخواهد شد مگر کسی که شما را بشناسد و شما نیز او را بشناسید و داخل جهنّم نمی شود جز کسی که شما را انکار کند و شما نیز او را انکار کنید».

[155] 9 - سعد بن طریف گوید: از امام باقر علیه السلام دربارۀ آیۀ: «و بر بلندی ها (ی اعراف) مردانی هستند که هر یک از آن دو [بهشتیان و دوزخیان] را از چهره شان می شناسند - اعراف: 46» پرسیدم، فرمود: «ای سعد! اعراف آل محمّدند که داخل بهشت نمی شود مگر کسی که آن ها را بشناسد و آن ها او را بشناسند و داخل جهنّم نمی گردد مگر کسی که منکر آن ها باشند و آن ها او را انکار کنند، اعراف آن هایند که خداوند جز به واسطۀ معرفت ایشان شناخته نمی شود، و برابر نیستند کسانی که مردم به آن ها پناه گیرند (که ما اهل بیت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم باشیم) با کسانی که خود محتاج پناهندگی به دیگران باشند. مردم (پیروان پیشوایان باطل) به سوی چشمه های آب تیرۀ اندک که از چشمه ای به چشمۀ دیگر ریزد رفتند، و کسانی که سوی آل محمّد علیهم السلام آمدند به سوی چشمه ای صاف آمدند که آب آن به علم پروردگار جاریست و تمامی و خشک شدن ندارد؛ این به خاطر آن است که اگر خداوند می خواست خود را به مردم نشان می داد (و تعریف می کرد) تا او را به یکتایی شناخته و از باب او در آیند، ولیکن محمّد و آل محمّد علیهم السلام را باب های خویش قرار داد که از آن درآیند. و این است تفسیر آیۀ: «کارِ نیک، آن نیست که از پشتِ خانه ها وارد شوید؛ بلکه نیکی این است که پرهیزگار باشید، و از درِ خانه ها وارد شوید - بقره: 189»».

ص:223

[157] 11 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُسْکَانَ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ فَقَالَ : «هُمُ الْأَئِمَّةُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ علیهم السلام فِی بَابٍ مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ عَلَی سَرْبِ الْجَنَّةِ یَعْرِفُ کُلُّ إِمَامٍ مِنَّا مَا یَلِیهِ » فَقَالَ رَجُلٌ : مَا مَعْنَی مَا یَلِیهِ ؟ فَقَالَ : «مِنَ الْقَرْنِ الَّذِی هُوَ فِیهِ إِلَی الْقَرْنِ الَّذِی کَانَ ».(1)

[158] 12 - الْمُعَلَّی بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیُ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ ، عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ وَاقِدٍ، عَنْ مُقَرِّنٍ ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ : «جَاءَ ابْنُ الْکَوَّاءِ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ : وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ ؟ فَقَالَ : نَحْنُ الْأَعْرَافُ نَعْرِفُ أَنْصَارَنَا بِسِیمَاهُمْ ، وَ نَحْنُ الْأَعْرَافُ الَّذِینَ لَا یُعَرِّفُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی الصِّرَاطِ غَیْرَنَا، وَ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَنَا وَ عَرَفْنَاهُ ، وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکَرَنَا وَ أَنْکَرْنَاهُ .

إِنَّ اللهَ تَعَالَی لَوْ شَاءَ لَعَرَّفَ الْعِبَادَ نَفْسَهُ ، وَ لَکِنْ جَعَلَنَا أَبْوَابَهُ ، وَ صِرَاطَهُ ، وَ سَبِیلَهُ ، وَ الْوَجْهَ الَّذِی یُؤْتَی مِنْهُ ، فَمَنْ عَدَلَ عَنْ وَلَایَتِنَا أَوْ فَضَّلَ عَلَیْنَا غَیْرَنَا، فَإِنَّهُمْ عَنِ الصِّراطِ لَناکِبُونَ (2) ، وَ لَا سَوَاءٌ مَنِ اعْتَصَمَ النَّاسُ بِهِ ، وَ لَا سَوَاءٌ مَنْ ذَهَبَ حَیْثُ ذَهَبَ النَّاسُ ، ذَهَبَ النَّاسُ إِلَی عُیُونٍ کَدِرَةٍ یَفْرُغُ بَعْضُهَا فِی بَعْضٍ ، وَ ذَهَبَ مَنْ ذَهَبَ إِلَیْنَا إِلَی عُیُونٍ صَافِیَةٍ تَجْرِی بِأَمْرِ رَبِّهَا لَا نَفَادَ لَهَا وَ لَا انْقِطَاعَ ».(3)

ص:224

[156] 10 - جابر گوید: از امام باقر علیه السلام در مورد اعراف پرسیدم که ایشان کیانند؟ فرمود: «ایشان گرامی ترین مخلوقات نزد خداوند می باشند».

[157] 11 - ابو بصیر گوید: از امام باقر علیه السلام دربارۀ آیۀ: «و بر بلندی ها (ی اعراف) مردانی هستند که هر یک از آن دو [بهشتیان و دوزخیان] را از چهره شان می شناسند - اعراف: 46» پرسیدم، فرمود: «ائمّه از ما اهل بیت بر دری از یاقوت قرمز بر دیوار (و دروازۀ) بهشت است که هر امامی از ما می شناسد آنچه ازجلو اوست (و می گذرد)».

مردی پرسید: معنی «آنچه از جلو اوست» چیست ؟

فرمود: «از قرنی که در آن است تا قرنی که (قبلاً) بوده است (یعنی انسان های گذشته و آینده)».

[158] 12 - مقرّن گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: «ابن کوّاء نزد امیر المؤمنین علیه السلام آمد و گفت: ای امیر مؤمنان! (آیۀ:) «و بر بلندی ها (ی اعراف) مردانی هستند که هر یک از آن دو [بهشتیان و دوزخیان] را از چهره شان می شناسند - اعراف: 46» یعنی چه ؟

حضرت فرمود: مائیم (بر) اعراف که یاران خود را به چهره شان می شناسیم، و مائیم اعراف که خدای عز و جل جز از طریق معرفت ما شناخته نشود، و مائیم اعراف که خداوند ما را در روز قیامت بر روی صراط معرفت قرار دهد، پس داخل بهشت نشود مگر کسی که ما او را شناسیم و او ما را شناسد و به جهنّم نرود جز آن که ما او را ناشناس دانیم و او ما را.

خداوند متعال اگر می خواست خودش را بی واسطه به بندگانش می شناسانید ولی ما را در، شاهراه، و راه و طریق معرفت خود قرار داد. کسانی که از ولایت ما روگردانیده و دیگران را بر ما ترجیح دهند از صراط مستقیم منحرفند (در قیامت از

ص:225

[159] 13 - أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْکِنَانِیُّ ، قَالَ : حَدَّثَنَا عَاصِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُحَارِبِیُّ ، قَالَ : حَدَّثَنَا یَزِیدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ الْخَیْبَرِیُّ ، قَالَ : حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ مُسْلِمٍ الْعِجْلِیُ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیماهُمْ قَالَ : «نَحْنُ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ ، مَنْ عَرَفَنَا فَإِلَی الْجَنَّةِ ، وَ مَنْ أَنْکَرَنَا فَإِلَی النَّارِ».(1)

ص:226

صراط به سر در آیند)، برابر نیستند کسانی که مردم به آن ها پناه گیرند (که ما اهل

بیت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم باشیم) با کسانی که خود محتاج پناهندگی به دیگران باشند زیرا آن مردم (پیروان پیشوایا باطل) به سوی چشمه های آب تیره اندک که از چشمه ای به چشمۀ دیگر ریزد رفتند و کسانی که سوی ما آمدند به سوی چشمه های صافی آمدند که آب آن به امر پروردگار جاریست و تمامی و خشک شدن ندارد».

[159] 13 - ابوبصیر گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «و بر بلندی ها (ی اعراف) مردانی هستند که هر یک از آن دو [بهشتیان و دوزخیان] را از چهره شان می شناسند - اعراف: 46» فرمود: «مائیم اصحاب اعراف، هر کس ما را شناخت به سوی بهشت رود و کسی که ما را انکار نماید (جایگاه او) در آتش است».

ص:227

بَابٌ فِی فَضْلِ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام وَ مَا جَاءَ فِیهِمْ مِنَ الْقُرْآنِ الْعَزِیزِ

[160] 1 - حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ، عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ ، عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : کُنَّا عِنْدَهُ ثَمَانِیَةَ رِجَالٍ فَذَکَرْنَا رَمَضَانَ ، فَقَالَ : «لَا تَقُولُوا هَذَا رَمَضَانُ ، وَ لَا جَاءَ رَمَضَانُ ، وَ لَا ذَهَبَ رَمَضَانُ فَإِنَّ رَمَضَانَ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللهِ لَا یَجِیءُ وَ لَا یَذْهَبُ ، وَ إِنَّمَا یَجِیءُ وَ یَذْهَبُ الزَّائِلُ ، وَ لَکِنْ قُولُوا: شَهْرُ رَمَضانَ ، فَالشَّهْرُ الْمُضَافُ إِلَی الِاسْمِ ، وَ الِاسْمُ اسْمُ اللهِ وَ هُوَ الشَّهْرُ اَلَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ (1) ، جَعَلَهُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَثَلًا وَ عِیداً.

أَلَا وَ مَنْ خَرَجَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مِنْ بَیْتِهِ فِی سَبِیلِ اللهِ - وَ نَحْنُ سَبِیلُ اللهِ الَّذِی مَنْ دَخَلَ فِیهِ یُطَافُ بِالْحِصْنِ ، وَ الْحِصْنُ هُوَ الْإِمَامُ ، فَلْیُکَبِّرْ عِنْدَ رُؤْیَتِهِ - کَانَتْ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ صَخْرَةٌ فِی مِیزَانِهِ أَثْقَلُ مِنَ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ مَا تَحْتَهُنَّ ».

فَقُلْتُ : یَا أَبَا جَعْفَرٍ وَ مَا الْمِیزَانُ ؟ فَقَالَ : «إِنَّکَ قَدِ ازْدَدْتَ قُوَّةً وَ نَظَراً، یَا سَعْدُ: رَسُولُ

ص:228

اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم الصَّخْرَةُ وَ نَحْنُ الْمِیزَانُ ، وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْإِمَامِ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ .(1)

قَالَ : وَ مَنْ کَبَّرَ بَیْنَ یَدَیِ الْإِمَامِ وَ قَالَ : لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ ، کَتَبَ اللهُ لَهُ رِضْوَانَهُ الْأَکْبَرَ، وَ مَنْ یَکْتُبِ اللهُ لَهُ رِضْوَانَهُ الْأَکْبَرَ یَجْمَعْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم وَ الْمُرْسَلِینَ فِی دَارِ الْجَلَالِ ».

فَقُلْتُ : وَ مَا دَارُ الْجَلَالِ ؟

فَقَالَ : «نَحْنُ الدَّارُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : تِلْکَ الدّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ (2) فَنَحْنُ الْعَاقِبَةُ یَا سَعْدُ، وَ أَمَّا مَوَدَّتُنَا لِلْمُتَّقِینَ ، فَیَقُولُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ : تَبارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِی الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ (3) فَنَحْنُ جَلَالُ اللهِ وَ کَرَامَتُهُ الَّتِی أَکْرَمَ اللهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْعِبَادَ بِطَاعَتِنَا».(4)

[161] 2 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام أُتِیَ بِعَسَلٍ فَشَرِبَهُ ، فَقَالَ : وَ اللهِ لَأَعْلَمُ مِنْ أَیْنَ هَذَا الْعَسَلُ ، وَ أَیْنَ أَرْضُهُ ، وَ إِنَّهُ لَیُمَارُ مِنْ قَرْیَةِ کَذَا وَ کَذَا».(5)

ص:230

«ما پیامبران خود را با کتاب و میزان نازل نمودیم تا مردم به عدل و انصاف برخیزند - حدید: 25».

و حضرت فرمود: هر کس در مقابل امام تکبیر بگوید و بگوید: «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وحده لا شریک له»، خداوند بزرگ ترین خشنودی اش را برای او می نویسد و هر که خداوند، بزرگ ترین خشنودی خود را برای او بنویسد، او را با ابراهیم و محمّد و و دیگر پیامبران علیهم السلام در سرای شُکوه گرد می آورد».

عرض کردم: سرای شُکوه چیست ؟

فرمود: «ما آن سرای هستیم و این است تفسیر آیۀ: «آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می دهیم که هیچ برتری و فسادی در زمین نمی خواهند و عاقبت (نیک) برای پرهیزگاران است - قصص: 83»، و ای سعد، منظور از عاقبت در این آیه ما هستیم و دوستی و مودّت ما متعلق به متّقین است، خداوند می فرماید: «پرخیر و مبارک است نام پروردگار تو که شکوهمند و با کرامت است - الرحمن: 78» و ماییم شکوهمندی و کرامت خداوند که به وسیله اطاعت از ما بندگانش را گرامی داشته است».

[161] 2 - فضیل بن یسار گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «برای امام سجّاد علیه السلام عسلی آوردند میل نموده فرمود: به خدا قسم می دانم این عسل از کجا است و از چه سرزمینی به دست آمده، به راستی که این عسل را در فلان و فلان محل به دست آورده اند».

ص:231

[162] 3 - مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ یَرْفَعُهُ قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «أَبَی اللهُ أَنْ یُجْرِیَ الْأَشْیَاءَ إِلَّا بِالْأَسْبَابِ ، فَجَعَلَ لِکُلِّ شَیْ ءٍ سَبَباً، وَ جَعَلَ لِکُلِّ سَبَبٍ شَرْحاً، وَ جَعَلَ لِکُلِّ شَرْحٍ مِفْتَاحاً، وَ جَعَلَ لِکُلِّ مِفْتَاحٍ عِلْماً، وَ جَعَلَ لِکُلِّ عِلْمٍ بَاباً نَاطِقاً، مَنْ عَرَفَهُ عَرَفَ اللهَ ، وَ مَنْ أَنْکَرَهُ أَنْکَرَ اللهَ ، وَ ذَلِکَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ نَحْنُ ».(1)

[163] 4 - عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ الزَّیَّاتِ ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ ، عَنْ نَصْرِ بْنِ قَابُوسَ قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ * وَ ماءٍ مَسْکُوبٍ * وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ * لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ (2) قَالَ : «یَا نَصْرُ إِنَّهُ وَ اللهِ لَیْسَ حَیْثُ ذَهَبَ النَّاسُ ، إِنَّمَا هُوَ الْعَالِمُ وَ مَا یَخْرُجُ مِنْهُ ».

وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَشِیدٍ (3) قَالَ : «الْبِئْرُ الْمُعَطَّلَةُ الْإِمَامُ الصَّامِتُ وَ قَصْرٌ مَشِیدٌ الْإِمَامُ النَّاطِقُ ».(4)

[164] 5 - إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْبَدٍ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ : سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : اَلرَّحْمنُ * عَلَّمَ الْقُرْآنَ (5) ؟ فَقَالَ : «إِنَّ اللهَ

ص:232

[162] 3 - امام صادق علیه السلام فرمود: «خداوند نخواسته است که کارها را بدون اسباب فراهم آورد، پس برای هر چیزی، وسیله ای قرار داد و برای هر وسیله، راه کشفی و برای هر راه کشفی، کلیدی، و برای هر کلیدی، علمی، و برای هر علمی، راهی گویا، هر کس آن راه را شناخت خدا را شناخته، و هر کس آن را نشناخت، خدا را نشناخته، و این راه، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ما اهل بیتیم».

[4] [163 - نصر بن قابوس گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ آیۀ: «و سایه ای کشیده (و گسترده)، و در کنار آبشارها، و میوه های فراوان، نه تمام شدنی و نه منع شدنی - واقعه: 30-33» پرسیدم، فرمود: «ای نصر! به خدا قسم آنگونه که مردم گمان می کنند نیست، منظور دانشمند است و آنچه از او تراوش می کند».(1)

و گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ آیۀ: «و (چه بسیار) چاه متروک و قصر استوار [و مرتفع که بی صاحب مانده است] - حج: 45» پرسیدم، فرمود: «چاه متروک و رها شده، امام ساکت است، و کاخ برافراشته امام گویاست».(2)

ص:233

عَلَّمَ مُحَمَّداً الْقُرْآنَ ». قُلْتُ : خَلَقَ الْإِنْسانَ * عَلَّمَهُ الْبَیانَ (1) ؟ قَالَ : «ذَاکَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَّمَهُ بَیَانَ کُلِّ شَیْ ءٍ مِمَّا یَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَیْهِ ».(2)

[165] 6 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی، عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ علیه السلام یَقُولُ : «إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم: أَنَّهُ قَدْ فَنِیَتْ أَیَّامُکَ ، وَ ذَهَبَتْ دُنْیَاکَ ، وَ احْتَجْتَ إِلَی لِقَاءِ رَبِّکَ ، فَرَفَعَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم یَدَیْهِ إِلَی السَّمَاءِ بَاسِطاً کَفَّیْهِ وَ هُوَ یَقُولُ : عِدَتُکَ الَّتِی وَعَدْتَنِی إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ (3) ، فَأَوْحَی اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ : أَنِ ائْتِ أُحُداً أَنْتَ وَ مَنْ تَثِقُ بِهِ ، فَأَعَادَ الدُّعَاءَ، فَأَوْحَی اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ : امْضِ أَنْتَ وَ ابْنُ عَمِّکَ حَتَّی تَأْتِیَ أُحُداً، ثُمَّ تَصْعَدُ عَلَی ظَهْرِهِ وَ اجْعَلِ الْقِبْلَةَ فِی ظَهْرِکَ ، ثُمَّ ادْعُ وَحْشَ الْجَبَلِ تُجِبْکَ ، فَإِذَا أَجَابَتْکَ فَاعْمِدْ إِلَی جَفْرَةٍ مِنْهُنَّ أُنْثَی - وَ هِیَ الَّتِی تُدْعَی الْجَفْرَةَ حِینَ نَاهَدَ قَرْنَاهَا الطُّلُوعَ - تَشْخُبُ أَوْدَاجُهَا دَماً، وَ هِیَ الَّتِی لَکَ ، فَمُرِ ابْنَ عَمِّکَ فَلْیَقُمْ إِلَیْهَا فَلْیَذْبَحْهَا وَ لْیَسْلَخْهَا مِنْ قِبَلِ الرَّقَبَةِ وَ یَقْلِبُ دَاخِلَهَا، فَإِنَّهُ سَیَجِدُهَا مَدْبُوغَةً .

وَ سَأُنْزِلُ عَلَیْکَ الرُّوحَ الْأَمِینَ وَ جَبْرَئِیلَ مَعَهُ دَوَاةٌ وَ قَلَمٌ وَ مِدَادٌ، لَیْسَ هُوَ مِنْ مِدَادِ الْأَرْضِ ، یَبْقَی الْمِدَادُ وَ یَبْقَی الْجِلْدُ، لَا تَأْکُلُهُ الْأَرْضُ وَ لَا یُبْلِیهِ التُّرَابُ ، لَا یَزْدَادُ کُلَّمَا نُشِرَ إِلَّا جِدَّةً ، غَیْرَ أَنَّهُ مَحْفُوظٌ مَسْتُورٌ، یَأْتِیکَ عِلْمُ وَحْیٍ بِعِلْمِ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ إِلَیْکَ ، وَ تُمْلِیهِ عَلَی ابْنِ عَمِّکَ ، وَ لْیَکْتُبْ وَ لْیَسْتَمِدَّ مِنْ تِلْکَ الدَّوَاةِ .

ص:234

[164] 5 - حسین بن خالد گوید: از امام رضا علیه السلام دربارۀ آیۀ: «خداوند رحمان، قرآن را تعلیم فرمود - الرحمن: 1-2» پرسیدم، فرمود: «خداوند به حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم قرآن را تعلیم فرمود». عرض کردم: «انسان را آفرید و به او «بیان» را آموخت - الرّحمن: 1-4» (یعنی چه)؟ فرمود: «منظور از «انسان را آفرید»، امیر المؤمنین علیه السلام است که خداوند شرح هر چیزی را که مردم به آن نیازمندند را به او آموخت».

[165] 6 - حسن بن راشد گوید: شنیدم ابا ابراهیم (امام کاظم علیه السلام) می فرمود: «خداوند به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم وحی کرد که اجلت رسیده، مدّت عمرت تمام شده و باید به دیدار خدا بشتابی. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دست خود را به آسمان بلند نموده فرمود: «بار خدایا! وعده ای به من داده ای که تو هیچ گاه از وعدۀ خود، تخلّف نمی کنی».

خداوند به او وحی کرد: با کسی که به او اطمینان داری به جانب کوه احُد برو. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دعای قبل را تکرار کرده خداوند به او وحی کرد که با پسر عمویت به سمت احُد برو، بر آن بالا رفته (به سمتی که) قبله را پشت سر خود قرار ده و حیوانات وحشی کوه را صدا بزن که جوابت را خواهند داد. وقتی جواب دادند یک بره میش چهار ماهه که تازه شاخ هایش شروع به در آمدن کرده و از رگ های گردنش خون جاری است همان بره مربوط به تو است، به پسر عمویت بگو آن را بکُشد و از طرف گردن پوست بکَنَد، وقتی پوست آن را بر گرداند دباغی شده است و به زودی مَلَک روح و جبرئیل با دوات و قلم و مرکّب نازل می شود - که از نوع مرکّب های روی زمین نیست - اثر مرکّب باقی می ماند و پوست کهنه نمی شود و زمین آن را از بین نمی برد و خاک موجب نابودی آن نمی شود. هر وقت باز کنی تازه است و محفوظ و مستور خواهد بود. بر تو علم گذشته و آینده وحی می شود، و تو آن را برای پسر عمویت می خوانی و او از همان دوات می نویسد.

ص:235

فَمَضَی رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم حَتَّی انْتَهَی إِلَی الْجَبَلِ ، فَفَعَلَ مَا أَمَرَهُ اللهُ تَعَالَی بِهِ وَ صَادَفَ مَا وَصَفَ لَهُ رَبُّهُ ، فَلَمَّا ابْتَدَأَ عَلِیٌّ ع فِی سَلْخِ الْجَفْرَةِ نَزَلَ جَبْرَئِیلُ وَ الرُّوحُ الْأَمِینُ وَ عِدَّةٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ - لَا یُحْصِی عَدَدَهُمْ إِلَّا اللهُ ، وَ مَنْ حَضَرَ ذَلِکَ الْمَجْلِسَ - بَیْنَ یَدَیْهِ ، وَ جَاءَتْهُ الدَّوَاةُ وَ الْمِدَادُ خَضِرٌ کَهَیْئَةِ الْبَقْلِ وَ أَشَدَّ خُضْرَةً وَ أَنْوَرَ.

ثُمَّ نَزَلَ الْوَحْیُ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ کَتَبَ عَلِیٌّ علیه السلام، إِلَّا أَنَّهُ یَصِفُ کُلَّ زَمَانٍ وَ مَا فِیهِ ، وَ یُخْبِرُهُ بِالظَّهْرِ وَ الْبَطْنِ ، وَ أَخْبَرَهُ بِمَا کَانَ وَ مَا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ ، وَ فَسَّرَ لَهُ أَشْیَاءَ لَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهَا إِلاَّ اللّهُ وَ الرّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ (1) ، ثُمَّ أَخْبَرَهُ بِکُلِّ عَدُوٍّ یَکُونُ لَهُمْ فِی کُلِّ زَمَانٍ مِنَ الْأَزْمِنَةِ حَتَّی فَهِمَ ذَلِکَ کُلَّهُ وَ کَتَبَهُ .

ثُمَّ أَخْبَرَهُ بِأَمْرِ مَا یَحْدُثُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ مِنْ بَعْدِهِ ، فَسَأَلَهُ عَنْهَا، فَقَالَ : الصَّبْرَ الصَّبْرَ، وَ أَوْصَی إِلَیْنَا بِالصَّبْرِ، وَ أَوْصَی أَشْیَاعَهُمْ بِالصَّبْرِ وَ التَّسْلِیمِ حَتَّی یَخْرُجَ الْفَرَجُ ، وَ أَخْبَرَهُ بِأَشْرَاطِ أَوَانِهِ وَ أَشْرَاطِ تَوَلُّدِهِ ، وَ عَلَامَاتٍ تَکُونُ فِی مُلْکِ بَنِی هَاشِمٍ ، فَمِنْ هَذَا الْکِتَابِ اسْتَخْرَجْتُ أَحَادِیثَ الْمَلَاحمِ کُلَّهَا، وَ صَارَ الْوَلِیُّ إِذَا أُفْضِیَ إِلَیْهِ الْأَمْرُ تَکَلَّمَ بِالْعَجَبِ ».(2)

[166] 7 - وَ عَنْهُ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ مُرَازِمِ بْنِ حَکِیمٍ وَ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ قَالا: سَمِعْنَا أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ : «إِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ لَمْ یَزَلِ اللهُ یَبْعَثُ مِنَّا مَنْ یَعْلَمُ کِتَابَهُ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَی آخِرِهِ ، وَ إِنَّ عِنْدَنَا مِنْ حَلَالِ اللهِ وَ حَرَامِهِ مَا یَسَعُنَا کِتْمَانُهُ ، مَا نَسْتَطِیعُ أَنْ نُحَدِّثَ بِهِ أَحَداً».(3)

ص:236

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به جانب احد رفت و آنچه دستور گرفته بود عمل کرد و تمام چیزهائی که قبلاً برایش توضیح داده شده بود عملی شد، همین که شروع به پوست کندن بره کرد جبرئیل و روح الأمین نازل شدند با گروهی از ملائکه که تعداد آن ها را جز خدا کسی نمی دانست و کسانی که در آن مجلس حضور داشتند، آنگاه علی علیه السلام پوست را مقابل خود گذاشت دوات و مرکّبی سبز رنگ شبیه سبزه بلکه سبزتر از سبزی و روشن تر. سپس بر حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم وحی نازل شد و شروع به خواندن برای علی علیه السلام نمود.

علی علیه السلام می نوشت (در مورد) خصوصیات هر زمان و حادثی که در آن زمان اتفاق می افتد و باطن و ظاهر آن را توضیح می داد و از تمام وقایع گذشته و آینده تا روز قیامت او را آگاه نمود و مطالبی را برایش تفسیر کرد که جز خدا و راسخین در علم از آن آگاهی ندارد.

او را از تعداد اولیای خدا از ذریه خود تا روز قیامت آگاه نمود و تمام دشمنان خود را در هر زمان معرّفی کرد که علی علیه السلام متوجّه تمام آن ها شد و نوشت. سپس به او نسبت به پیش آمدهائی که پس از پیامبر برای او پیش می آید خبر داد. علی علیه السلام وظیفه خود را پرسید، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: باید صبر کنی صبر، و به ائمّه دستور صبر داد و به پیروان ایشان نیز دستور صبر و تسلیم داد تا فرج برسد و علامت های آن زمان ها و علامات پیدایش آن را توضیح داد و نشانه هائی که در فرمانروائی بنی هاشم است را خبر داد. تمام وقایع و پیش آمدها و هر امامی که به امامت می رسد و مطالب عجیبی را به گوش مردم می رساند، (همه) از این کتاب استفاده می شود».

[166] 7 - مرازم و موسی بن بکر گویند: شنیدیم امام صادق علیه السلام می فرمود: «خدا پیوسته (و در هر زمان) از ما اهل بیت کسی را بر می انگیزد که کتاب او را از آغاز تا پایان می داند و به راستی که نزد ما (مسائلی از) حلال و حرام الهی است که ملزم به کتمان آنیم و نمی توانیم کسی را از آن آگاه نمائیم».

ص:237

[167] 8 - الْحَسَنُ بْنُ مُوسَی الْخَشَّابُ ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ ، عَنْ عُثْمَانَ بْنِ جَبَلَةَ ، عَنْ کَامِلٍ التَّمَّارِ، قَالَ : کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام ذَاتَ یَوْمٍ ، فَقَالَ لِی: «یَا کَامِلُ اجْعَلُوا لَنَا رَبّاً نَئُوبُ إِلَیْهِ ، وَ قُولُوا فِینَا مَا شِئْتُمْ ».

قَالَ : فَقُلْتُ : نَجْعَلُ لَکُمْ رَبّاً تَئُوبُونَ إِلَیْهِ وَ نَقُولُ فِیکُمْ مَا شِئْنَا؟ قَالَ : فَاسْتَوَی جَالِساً، فَقَالَ : «مَا عَسَی أَنْ تَقُولُوا؟! وَ اللهِ مَا خَرَجَ إِلَیْکُمْ مِنْ عِلْمِنَا إِلَّا أَلْفاً غَیْرَ مَعْطُوفَةٍ ».(1)

[168] 9 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ، عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : جَاءَ أَعْرَابِیٌّ حَتَّی قَامَ عَلَی بَابِ مَسْجِدِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم یَتَوَسَّمُ النَّاسَ فَرَأَی أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام، فَعَقَلَ نَاقَتَهُ وَ دَخَلَ وَ جَثَا عَلَی رُکْبَتَیْهِ وَ عَلَیْهِ شَمْلَةٌ ، فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «مِنْ أَیْنَ جِئْتَ یَا أَعْرَابِیُّ ؟» قَالَ : جِئْتُ مِنْ أَقْصَی الْبُلْدَانِ ، قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «الْبُلْدَانُ أَوْسَعُ مِنْ ذَلِکَ ، فَمِنْ أَیْنَ جِئْتَ ؟» قَالَ : مِنَ الْأَحْقَافِ ، قَالَ : «أَحْقَافُ عَادٍ؟» قَالَ : نَعَمْ .

قَالَ : «أَ فَرَأَیْتَ ثَمَ سِدْرَةً إِذَا مَرَّ التُّجَّارُ بِهَا اسْتَظَلُّوا بِفَیْئِهَا؟» قَالَ : وَ مَا عِلْمُکَ بِذَلِکَ ؟ قَالَ : «هُوَ عِنْدَنَا فِی کِتَابٍ ، وَ أَیَّ شَیْ ءٍ رَأَیْتَ أَیْضاً؟» قَالَ : رَأَیْتُ وَادِیاً مُظْلِماً فِیهِ الْهَامُ وَ الْبُومُ لَا یُبْصَرُ قَعْرُهُ ، قَالَ : «أَ وَ تَدْرِی مَا ذَاکَ الْوَادِی ؟» قَالَ : لَا وَ اللهِ مَا أَدْرِی، قَالَ : «ذَاکَ بَرَهُوتُ فِیهِ نَسَمَةُ کُلِّ کَافِرٍ. وَ أَیْنَ بَلَغْتَ ؟» فَقَطَعَ الْأَعْرَابِیُّ ، فَقَالَ : بَلَغْتَ قَوْماً جُلُوساً فِی مَنَازِلِهِمْ ، لَیْسَ لَهُمْ طَعَامٌ وَ لَا شَرَابٌ ، إِلَّا أَلْبَانُ أَغْنَامِهِمْ فَهِیَ طَعَامُهُمْ وَ شَرَابُهُمْ .

ص:238

[167] 8 - کامل تمّار گوید: روزی خدمت امام صادق علیه السلام بودم به من فرمود: «ای کامل! برای ما خدائی بپذیر که به جانب او روی می آوریم آنگاه در مورد (فضائل) ما هر چه مایلی بگو».

عرض کردم: برای شما خدائی بپذیرم که به او توجّه می کنید آنگاه هر چه مایلیم در فضل شما بگوئیم ؟! گوید: امام علیه السلام خود را جابجا نموده درست نشست آنگاه فرمود: «مثلاً چه خواهید گفت ؟! از علم و دانش ما جز به اندازۀ حرف «الف» برای شما گفته نشده است».

[168] 9 - محمّد بن مسلم گوید: مردی از اعراب بادیه نشین آمد و بر در مسجد ایستاده و با دقت نگاهی به داخل مسجد نمود، امام باقر علیه السلام را دید، از شتر پایین آمده زانوی شتر را بست. وارد مسجد شد و در حالی که جبّه ای بر تن داشت به دو زانو نشست. امام باقر علیه السلام فرمود: «ای بادیه نشین! از کجا آمده ای ؟». گفت: از دورترین سرزمین ها. فرمود: «زمین بزرگ تر از آنست که تو آن ناحیه را دورترین سرزمین حساب کنی، بگو از کدام ناحیه آمده ای ؟». گفت: از احقاف همان محل سکونت قوم عاد. فرمود: «در آنجا درخت سدری هست دیده ای که تاجرها وقتی از آنجا می گذرند در سآیۀ آن درخت به استراحت می پردازند».

گفت: شما از کجا از آن درخت خبر داری ؟ فرمود: «مشخصات آن درخت در کتابی نوشته است که نزد ما است، بگو دیگر چه دیده ای ؟». گفت: درّه ای بس گود و تاریک دیدم که جغد و بوم(1) ته آن را نمی بینند. فرمود: «می دانی آن درّه چه نام دارد؟». عرض کرد: نه به خدا اگر بدانم. فرمود: «همان برهوت است که روح تمام کافران آنجا است». بعد پرسید: «دیگر به کجا رسیدی ؟». مرد عرب چیزی نتوانست

ص:239

ثُمَّ نَظَرَ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ «اللهُمَّ الْعَنْهُ » فَقَالَ لَهُ جُلَسَاؤُهُ مَنْ هُوَ جَعَلَنَا اللهُ فِدَاکَ ؟

قَالَ : «هُوَ قَابِیلُ ، یُعَذَّبُ بِحَرِّ الشَّمْسِ وَ زَمْهَرِیرِ الْبَرْدِ».

ثُمَّ جَاءَهُ رَجُلٌ آخَرُ، فَقَالَ : «رَأَیْتَ لِی جَعْفَراً» فَقَالَ الْأَعْرَابِیُّ : وَ مَنْ جَعْفَرٌ الَّذِی یَسْأَلُ عَنْهُ ؟ فَقَالُوا: ابْنُهُ ، فَقَالَ : سُبْحَانَ اللهِ مَا أَعْجَبَ هَذَا الرَّجُلَ یُخْبِرُنَا عَنْ أَهْلِ السَّمَاءِ وَ لَا یَدْرِی أَیْنَ ابْنُهُ !؟.(1)

[169] 10 - وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ : دَخَلْتُ أَنَا وَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام مَسْجِدَ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله و سلم فَإِذَا طَاوُسٌ الْیَمَانِیُ یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ : أَ تَدْرُونَ مَتَی قُتِلَ نِصْفُ النَّاسِ ، فَسَمِعَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَوْلَهُ : نِصْفُ النَّاسِ ، فَقَالَ : «إِنَّمَا هُوَ رُبُعُ النَّاسِ ، إِنَّمَا هُوَ وَلَدُ آدَمَ ، آدَمُ وَ حَوَّاءُ وَ قَابِیلُ وَ هَابِیلُ » قَالَ : صَدَقْتَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللهِ .

قَالَ مُحَمَّدٌ: فَقُلْتُ فِی نَفْسِی: هَذِهِ وَ اللهِ مَسْأَلَةٌ فَغَدَوْتُ عَلَیْهِ فِی مَنْزِلِهِ وَ قَدْ لَبِسَ ثِیَابَهُ وَ أُسْرِجَ لَهُ فَبَدَأَنِی بِالْحَدِیثِ قَبْلَ أَنْ أَسْأَلَهُ ، فَقَالَ : «یَا مُحَمَّدَ بْنَ مُسْلِمٍ إِنَّ فِی الْهِنْدِ أَوْ بِبَلْقَاءِ الْهِنْدِ رَجُلًا یَلْبَسُ الْمُسُوحَ ، مَغْلُولَةٌ یَدُهُ إِلَی عُنُقِهِ ، مُوَکَّلٌ بِهِ عَشَرَةُ رَهْطٍ ، یَفْنَی النَّاسُ وَ لَا یَفْنُونَ ، کُلَّمَا ذَهَبَ وَاحِدٌ جُعِلَ مَکَانَهُ وَاحِدٌ، یَدُورُ مَعَ الشَّمْسِ حَیْثُ مَا دَارَتْ ، یُعَذَّبُ بِحَرِّ الشَّمْسِ وَ زَمْهَرِیرِ الْبَرْدِ حَتَّی تَقُومَ السَّاعَةُ » قُلْتُ : وَ مَنْ ذَاکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ ؟ قَالَ : «ذَاکَ قَابِیلُ ».(2)

ص:240

بگوید امام علیه السلام فرمود: «رسیدی به گروهی که ساکن محلّی بودند خوراک و آشامیدنی نداشتند جز شیر گوسفندهایشان که همان آب و غذای آن ها بود.

در این موقع نگاهی به آسمان نموده فرمود: خدایا او را لعنت کن». حاضرین محل عرض کردند: فدایت گردیم، منظورتان کیست ؟

فرمود: «قابیل که به حرارت خورشید و سرمای شدید عذاب می شود».

در این موقع یک نفر وارد شد امام علیه السلام پرسید: جعفر (امام صادق علیه السلام) را دیدی ؟ مرد عرب پرسید: این جعفر کیست که از او جستجو می کند؟ گفتند: پسر اوست. گفت: سبحان الله چقدر کار این مرد شگفت انگیز است، از آسمان خبر می دهد ولی نمی داند پسرش کجاست.

[169] 10 - محمّد بن مسلم گوید: همراه امام باقر علیه السلام وارد مسجد الحرام شدیم، طاوس یمانی به یارانش می گفت: می دانید چه زمانی نصف مردم کشته شدند؟

حضرت شنید می گوید نصف مردم، فرمود: «آن فقط یک چهارم مردم بوده است که آدم، حواء، هابیل و قابیل بودند (که فقط قابیل کشته شد)».

طاوس یمانی عرض کرد: راست گفتی ای فرزند رسول خدا.

حضرت فرمود: «آیا می دانی با قاتل چه کردند؟».

گفت: خیر (نمی دانم).

محمّد بن مسلم گوید: من با خودم گفتم این واقعاً سؤالی است. فردا صبح خدمت امام رفتم لباس پوشیده و اسب را زین نموده (و آماده بیرون شدن بو، همین که نگاهش به من افتاد) قبل از اینکه سؤالی کنم فرمود: «محمّد بن مسلم! در پشت هند به فاصلۀ زیاد مردی است که در پلاس (و لباس چرک و کثیف) پیچیده و دستش به گردنش بسته شده است و ده نفر بر او گمارده اند که او را تا روز قیامت عذاب می کنند». عرض کردم آن شخص کیست ؟ فرمود: «قابیل».

ص:241

[170] 11 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ ، عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عُثْمَانَ ، عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّ سَالِمَ بْنَ أَبِی حَفْصَةَ قَالَ لِی: أَ مَا بَلَغَکَ أَنَّهُ مَنْ مَاتَ وَ لَیْسَ لَهُ إِمَامٌ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً ؟ فَأَقُولُ لَهُ : بَلَی، فَیَقُولُ : مَنْ إِمَامُکَ ؟ فَأَقُولُ : أَئِمَّتِی آلُ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ ، قَالَ : مَا أَحْسَبُکَ عَرَفْتَ إِمَاماً.

فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «وَیْحَ سَالِمٍ ، مَا یَدْرِی سَالِمٌ مَا مَنْزِلَةُ الْإِمَامِ ؟ الْإِمَامُ أَعْظَمُ وَ أَفْضَلُ مِمَّا یَذْهَبُ إِلَیْهِ سَالِمٌ وَ النَّاسُ أَجْمَعُونَ ، وَ إِنَّهُ لَمْ یَمُتْ مِنَّا مَیِّتٌ قَطُّ إِلَّا وَ جَعَلَ اللهُ مَکَانَهُ مَنْ یَعْمَلُ مِثْلَ عَمَلِهِ ، وَ یَسِیرُ مِثْلَ سِیرَتِهِ ، وَ یَدْعُو إِلَی مِثْلِ مَا دَعَا إِلَیْهِ ، وَ إِنَّهُ لَمْ یَمْنَعِ اللهُ مَا أَعْطَی دَاوُدَ علیه السلام أَنْ یُعْطِیَ سُلَیْمَانَ علیه السلام أَفْضَلَ مِمَّا أَعْطَی دَاوُدَ علیه السلام».(1)

[171] 12 - وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ ، عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ نَصْرٍ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «یُنْکِرُونَ الْإِمَامَ الْمَفْرُوضَ الطَّاعَةِ وَ یَجْحَدُونَهُ ، وَ اللهِ مَا فِی الْأَرْضِ مَنْزِلَةٌ أَعْظَمُ عِنْدَ اللهِ مِنْ مَنْزِلَةِ إِمَامٍ مُفْتَرَضِ الطَّاعَةِ .

لَقَدْ کَانَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام دَهْراً یَنْزِلُ عَلَیْهِ الْوَحْیُ وَ الْأَمْرُ مِنَ اللهِ وَ مَا کَانَ مُفْتَرَضَ الطَّاعَةِ ، حَتَّی بَدَا للهِ أَنْ یُکْرِمَهُ وَ یُعَظِّمَهُ ، فَقَالَ : إِنِّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ إِماماً فَعَرَفَ إِبْرَاهِیمُ علیه السلام مَا فِیهَا مِنَ الْفَضْلِ فَقَالَ : وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی أَیْ وَاجْعَلْ ذَلِکَ فِی ذُرِّیَّتِی، فَقَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ : لا یَنالُ عَهْدِی الظّالِمِینَ (2) قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: إِنَّمَا هُوَ فِی ذُرِّیتِکَ لَا یکُونُ فِی غَیرِهِمْ ».(3)

ص:242

[170] 11 - ابو عبیده حذّاء گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: سالم بن ابی حفصه (که بعداً زیدی مذهب شد و امام صادق علیه السلام او را لعن و تکفیر کرد) به من گفت: آیا تو روایت نمی کنی که هر کس بمیرد و امامی نداشته باشد به نوع مرگ جاهلیت از دنیا رفته است ؟ گفتم: چرا. گفت: (ابو جعفر محمّد باقر علیه السلام در گذشت) امام تو کیست ؟ گفتم: ائمّه من، آل محمّد علیهم السلام هستند. گفت: به خدا قسم نشنیدم تو امام را شناخته باشی (جواب درستی ندادی.)

راوی گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «وای بر سالم، آیا سالم می داند منزلت امام چیست ؟ منزلت امام از آنچه سالم و مردم پنداشته اند بزرگ تر است، همانا کسی از ما (ائمّه) نمیرد جز این که کسی را جانشین خود کند، که کردار و رفتارش مانند خود او باشد و به آنچه او دعوت می کرد، دعوت کند، و آنچه خدا به داود علیه السلام عطا فرمود، مانع آنچه به سلیمان علیه السلام عطا کرد، نگشت (پس مقام و فضیلتی را که خدا به پدرم عطا فرمود به من هم عطا می فرماید)».

[171] 12 - عبد الحمید بن نصر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «امامی که فرمانبرداریش واجب شده را منکر می شوند و از او کناره می گیرند، به خدا قسم در روی زمین مقامی بالاتر از واجب الإطاعه بودن نیست. حضرت ابراهیم علیه السلام مدّت های زیادی بود که از طرف خدا به او وحی می شد ولی واجب الطاعه نبود(1) تا بالأخره خداوند خواست او را گرامی بدارد و عظمت بخشد فرمود: «من تو را امام و پیشوای مردم قرار دادم».

ابراهیم فهمید چه مقامی به او عنایت شده گفت: «از دودمان من (نیز امامانی قرار بده)» خداوند فرمود: «پیمان من، به ستمکاران نمی رسد - بقره: 124». امام صادق علیه السلام فرمود: یعنی (خداوند تصریح کرد که) فقط این مقام شایسته ذریۀ تو است نه دیگران که ستمگرند».

ص:243

[172] 13 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ وَ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْقَاسِمِ جَمِیعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ الْقَلَانِسِیِ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ آتَیْناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً (1) قَالَ : «الطَّاعَةُ الْمَفْرُوضَةُ ».(2)

وَ حَدَّثَنِی بِهِ یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ وَ عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، بِهَذَا الْإِسْنَادِ.

[173] 14 - یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ ، عَنْ فُضَیْلٍ الْأَعْوَرِ، عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ، قَالَ : کُنَّا زَمَانَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام حِینَ قُبِضَ علیه السلام نَتَرَدَّدُ کَالْأَغْنَامِ لَا رَاعِیَ لَهَا، فَلَقِینَا سَالِمَ بْنَ أَبِی حَفْصَةَ فَقَالَ : یَا أَبَا عُبَیْدَةَ مَنْ إِمَامُکَ ؟ فَقُلْتُ : أَئِمَّتِی آلُ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ ، فَقَالَ : هَلَکْتَ وَ أَهْلَکْتَ ، أَ مَا سَمِعْتَ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ : «مَنْ مَاتَ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ إِمَامٌ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً ؟» فَقُلْتُ : بَلَی لَعَمْرِی.

وَ قَدْ کُنَّا قَبْلَ ذَلِکَ بِثَلَاثٍ أَوْ نَحْوِهَا دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام فَرَزَقَنِی اللهُ جَلَّ وَ عَزَّ الْمَعْرِفَةَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ ، فَقُلْتُ لَهُ : سَالِمُ بْنُ أَبِی حَفْصَةَ ، قَالَ لِی: کَذَا وَ کَذَا، فَقُلْتُ لَهُ : کَذَا وَ کَذَا. فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «یَا وَیْلَ سَالِمٍ یَا وَیْلَ سَالِمٍ ، وَ مَا یَدْرِی سَالِمٌ مَا مَنْزِلَةُ الْإِمَامِ ؟ الْإِمَامُ أَعْظَمُ مِمَّا یَذْهَبُ إِلَیْهِ سَالِمٌ وَ النَّاسُ أَجْمَعُونَ ، یَا أَبَا عُبَیْدَةَ : إِنَّهُ لَمْ یَمُتْ مِنَّا مَیِّتٌ حَتَّی یَخْلُفَ مِنْ بَعْدِهِ مَنْ یَعْمَلُ مِثْلَ عَمَلِهِ ، وَ یَسِیرُ مِثْلَ سِیرَتِهِ ، وَ یَدْعُو إِلَی مِثْلِ الَّذِی دَعَا إِلَیْهِ ، یَا أَبَا عُبَیْدَةَ : إِنَّهُ لَمْ یَمْنَعِ اللهُ مَا أَعْطَی دَاوُدَ علیه السلام أَنْ یُعْطِیَ سُلَیْمَانَ علیه السلام أَفْضَلَ مِمَّا أَعْطَی دَاوُدَ علیه السلام.

ص:244

[172] 13 - ابو بصیر گوید: امام صادق علیه السلام در بارۀ آیۀ: «و حکومت عظیمی در اختیار آن ها [پیامبران بنی اسرائیل] قرار دادیم - نساء: 54» فرمود: «مقصود (از دادن حکومت عظیم) اطاعت آن هاست که بر مردم واجبست».

به اسنادی دیگر از حمّاد بن عیسی نیز همین روایت نقل شده است.

[173] 14 - ابو عبیده حذّاء گوید: ما در زمان امام باقر علیه السلام (برای تعیین جانشین او) مانند گلۀ بی چوپان سرگردان بودیم، تا سالم بن ابی حفصه را (که بعداً زیدی مذهب شد و امام صادق علیه السلام او را لعن و تکفیر کرد) ملاقات کردیم، به من گفت: ای ابا عبیده! امام تو کیست ؟ گفتم: ائمّه من، آل محمّد علیهم السلام هستند. گفت: هلاک شدی و مردم را هم هلاک کردی، مگر من و تو از امام باقر علیه السلام نشنیدیم که می فرمود: «هر که بمیرد و بر او امامی نباشد، به مرگ جاهلیت مرده است»؟ گفتم: چرا به جان خودم آن را شنیدیم.

سپس حدود سه روز گذشت که خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم و خدا معرفت او را به من روزی کرد (او را به جانشینی پدرش شناختم) به حضرت عرض کردم: سالم به من چنین و چنان گفت و من هم به او چنین گفتم.

حضرت سه مرتبه فرمود: «وای بر سالم، آیا سالم می داند منزلت امام چیست ؟ منزلت امام از آنچه سالم و مردم پنداشته اند بزرگ تر است.

ای ابا عبیده! همانا کسی از ما (ائمّه) نمیرد جز این که کسی را جانشین خود کند، که کردار و رفتارش مانند خود او باشد و به آنچه او دعوت می کرد، دعوت کند.

ای ابا عبیده! آنچه خدا به داود عطا فرمود، مانع آنچه به سلیمان عطا کرد، نگشت (پس مقام و فضیلتی را که خدا به پدرم عطا فرمود به من هم عطا می فرماید)، آنگاه فرمود: «این عطای ما است، به هر کس می خواهی (و صلاح می بینی) ببخش، و از هر کس می خواهی امساک کن، وحسابی بر تو نیست (تو امین هستی) - سورۀ ص: 39»».

ص:245

ثُمَّ قَالَ : هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ (1) فَقُلْتُ : مَا أَعْطَاهُ اللهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ ؟ فَقَالَ : «نَعَمْ یَا أَبَا عُبَیْدَةَ إِنَّهُ إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ حَکَمَ بِحُکْمِ سُلَیْمَانَ علیه السلام لَا یَسْأَلُ النَّاسَ بَیِّنَةً ».(2)

[174] 15 - الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ ، عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ الْأَسَدِیِّ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ عَنِ الْوَلِیدِ، عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ الْبَصْرِیِ قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ : «لَا تَکُونُ الْأَرْضُ إِلَّا وَ فِیهَا عَالِمٌ یَعْلَمُ مِثْلَ الْأَوَّلِ ، وِرَاثَةً مِنْ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام، عِلْماً یَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَیْهِ وَ لَا یَحْتَاجُ إِلَی أَحَدٍ».(3)

[175] 16 - مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْحَمِیدِ الْعَطَّارُ، عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : قُلْتُ لَهُ : قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : فَقَدْ آتَیْنا آلَ إِبْراهِیمَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ آتَیْناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً (4) قَالَ : «مَا هُوَ؟» قُلْتُ : أَنْتَ أَعْلَمُ قَالَ : «طَاعَةُ اللهِ مَفْرُوضَةٌ ».(5)

[176] 17 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ الْخَزَّازِ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ ، عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ الْأَسَدِیِّ ، عَنْ مَالِکٍ الْجُهَنِیِ قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: وَ أُوحِیَ إِلَیَّ هذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَکُمْ بِهِ وَ مَنْ بَلَغَ أَ إِنَّکُمْ لَتَشْهَدُونَ (6) قَالَ : «الْإِمَامُ مِنَّا یُنْذِرُ بِهِ کَمَا أَنْذَرَ بِهِ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم».(7)

ص:246

عرض کردم: فدایت شوم خداوند به او چه عطا کرد؟

فرمود: «ای ابا عبیده! زمانی که قائم آل محمّد علیه السلام قیام کند، به حکم داود و سلیمان علیهما السلام حکم دهد و گواه نطلبد».

[174] 15 - حارث بن مغیره گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: «زمین هیچ گاه از عالم (امام) خالی نمی ماند که مانند دانش (امام) اوّل می داند که از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و از علی علیه السلام به ارث رسیده است، مردم به او محتاج باشند و او نیازمند به یکی از آن ها نباشد».

[175] 16 - ابو بصیر گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ آیۀ: «ما به آل ابراهیم، (که یهود از خاندان او هستند نیز،) کتاب و حکمت دادیم؛ و حکومت بزرگی در اختیار آن ها [پیامبران بنی اسرائیل] قرار دادیم - نساء: 54» پرسیدم، حضرت فرمود: «آن حکومت بزرگ (را می دانی) چیست ؟».

گوید: عرض کردم: فدایت شوم، شما داناترید.

فرمود: «مقصود (از دادن حکومت عظیم) اطاعت (آن ها) ست که خداوند بر مردم واجب نموده است».

[176] 17 - مالک جُهَنی گوید: از امام باقر علیه السلام دربارۀ آیۀ: «این قرآن بر من وحی شده، تا شما و تمام کسانی را که این قرآن به آن ها می رسد، بیم دهم (و از مخالفت فرمان خدا بترسانم) - انعام: 19» پرسیدم، فرمود: «امام از ما (اهل بیت علیهم السلام) بترساند همان گونه که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم (مردم را از مخالفت فرمان خدا) ترسانید».

ص:247

[177] 18 - وَ عَنْهُ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَیْثَمِ ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَزِیدَ قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام: إِنِّی سَأَلْتُ أَبَاکَ علیه السلام عَنْ مَسْأَلَةٍ أُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْهَا، فَقَالَ : «وَ عَنْ أَیِّ شَیْ ءٍ تَسْأَلُ ؟» قُلْتُ : عِنْدَکَ عِلْمُ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ کُتُبُهُ وَ عِلْمُ الْأَوْصِیَاءِ علیهم السلام وَ کُتُبُهُمْ ؟ فَقَالَ : «نَعَمْ ، وَ أَکْثَرُ مِنْ ذَلِکَ ، فَاسْأَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ ».(1)

[178] 19 - وَ عَنْهُ وَ عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَالِمَ هَذِهِ الْأُمَّةِ ، وَ الْعِلْمُ یُتَوَارَثُ ، وَ لَیْسَ یَهْلِکُ مِنَّا هَالِکٌ حَتَّی یَرَی مِنْ وُلْدِهِ مَنْ یَعْلَمُ عِلْمَهُ ، وَ لَا تَبْقَی الْأَرْضُ یَوْماً بِغَیْرِ إِمَامٍ تَفْزَعُ إِلَیْهِ الْأُمَّةُ » قُلْتُ : فَیَکُونُ اثْنَان ؟ فَقَالَ : «لَا، إِلَّا وَ أَحَدُهُمَا صَامِتٌ ، وَ لَا یَتَکَلَّمُ حَتَّی یَمْضِیَ الْأَوَّلُ ».(2)

[179] 20 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ وَ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْجَارُودِ، عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ : «کُلُّ مَا لَمْ یَخْرُجْ مِنْ هَذَا الْبَیْتِ فَهُوَ بَاطِلٌ ».(3)

[180] 21 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ قَالَ : رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام وَ هُوَ یَنْظُرُ إِلَی السَّمَاءِ وَ یَتَکَلَّمُ بِکَلَامٍ کَأَنَّهُ کَلَامُ الْخَطَاطِیفِ ، فَمَا فَهِمْتُ مِنْهُ شَیْئاً سَاعَةً بَعْدَ سَاعَةٍ ثُمَّ سَکَتَ .(4)

ص:248

[177] 18 - عمر بن یزید گوید: به امام رضا علیه السلام عرض کردم: من از پدرت مسأله ای پرسیدم مایلم همان را از شما بپرسم. فرمود: «چه می خواهی بپرسی ؟» عرض کردم: آیا نزد شما علم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و کتاب های او و علم اوصیاء و کتاب هایشان هست ؟ فرمود: «آری، و از آن بیشتر، هر چه در نظر داری بپرس».

[178] 19 - عبد الله بن ابی یعفور گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «علی علیه السلام عالم این امّت بود و علم به ارث گذاشته می شود، و هیچ عالمی (از ما) نمی میرد تا این که از می بیند از فرزندانش کسی که علم او را می داند و زمین حتّی یک روز بی امامی از ما که مردم به او پناه برند باقی نمی ماند». عرض کردم: می شود دو امام (بر روی زمین باشد)؟ فرمود: «خیر، مگر اینکه یکی خاموش باشد و سخنی نگوید تا امام دیگر از دنیا برود».

[179] 20 - فضیل گوید: شنیدم امام باقر علیه السلام می فرمود: «هر آنچه از این بیت (خانۀ امام) خارج نشود (و بیان نشود) باطل است».

[180] 21 - وشّاء گوید: دیدم امام رضا علیه السلام سر بر آسمان دارد و طوری سخن می گوید مانند صدای چلچله یک ساعت بود که هیچ نمی فهمیدم بعد از ساعتی ساکت شد.

ص:249

[181] 22 - وَعَنْهُ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام: تَعْرِفُونَ الْغَیْبَ ؟ فَقَالَ : «قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: یُبْسَطُ لَنَا الْعِلْمُ فَنَعْلَمُ ، وَ یُقْبَضُ عَنَّا فَلَا نَعْلَمُ ».(1)

وَ أَخْبَرَنِی أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی أَنَّهُمَا سَمِعَا ذَلِکَ مِنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ یَرْوِیهِ عَنِ الرِّضَا علیه السلام.

[182] 23 - وَ عَنْهُ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُعَیْبٍ ، عَنْ عَبْدِ الْغَفَّارِ الْجَازِیِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام، قَالَ : سَمِعْتُهُ یَقُولُ : «نَحْنُ وَرَثَةُ الْأَنْبِیَاءِ، وَ وَرَثَةُ کِتَابِ اللهِ ، وَ نَحْنُ صَفْوَتُهُ ».(2)

[183] 24 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ، عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ ، عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ مِنْ عِلْمِ اللهِ عَلِمْنَا، وَ مِنْ حُکْمِهِ أَخَذْنَا، وَ مِنْ قَوْلِ صَادِقٍ سَمِعْنَا، فَإِنْ تَتَّبِعُونَا تَهْتَدُوا».(3)

[184] 25 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُعَیْبٍ ، عَنْ عَبْدِ الْغَفَّارِ الْجَازِیِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله و سلم: وَ لَقَدْ وَصَّیْنَاکَ بِمَا وَصَّیْنَا بِهِ آدَمَ وَ نُوحاً وَ إِبْرَاهِیمَ وَ النَّبِیِّینَ مِنْ قَبْلِکَ أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ (4) مِنْ تَوْلِیَةِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.

قَالَ : إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَخَذَ مِیثَاقَ کُلِّ نَبِیٍّ وَ کُلِّ مُؤْمِنٍ لَیُؤْمِنُنَّ بِمُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ ، وَ بِکُلِّ نَبِیٍّ وَ بِالْوَلَایَةِ .

ص:250

[181] 22 - معمّر بن خلاد گوید: به امام رضا علیه السلام عرض کردم: شما علم غیب می دانید؟

امام فرمود: «حضرت باقر علیه السلام فرمود: چون (علم الهی) برای ما گشوده شود بدانیم و چون از ما گرفته شود ندانیم».

این روایت را نیز احمد و عبدالله دو فرزندان محمّد بن عیسی برایم نقل کرده و گفتند که آن را از معمّر بن خلاد شنیده اند که او نیز از امام رضا علیه السلام شنیده است.

[182] 23 - عبد الغفّار جازی گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: «مائیم وارثان کتاب الهی و ما برگزیدگان او هستیم».

[183] 24 - جابر گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «به راستی ما خاندانی هستیم که دانش ما از دانش خدا است، و حکم کردن ما به حکم خدا است، و دستاویز ما به گفتار راستگوئی (مانند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم) است، پس اگر پیروی از ما کنید، هدایت (و راهنمائی) شوید».(1)

[184] 25 - عبدالغفار جازی گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «خداوند به پیامبرش فرمود: «آیینی را برای شما تشریع کرد که به نوح توصیه کرده بود؛ و آنچه را بر تو وحی فرستادیم و به ابراهیم و موسی و عیسی پیش از تو - سفارش کردیم این بود که: دین را برپا دارید و در آن تفرقه ایجاد نکنید» یعنی در ولایت «بر مشرکان گران است آنچه شما آنان را به سویش دعوت می کنید - شوری: 13» یعنی: ای محمّد! بر قوم تو گران است که آن ها را دعوت به ولایت علی علیه السلام می کنی.

فرمود: خداوند پیمان هر پیامبر و هر مؤمنی را گرفته که به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه السلام و هر پیامبری ایمان آورند و از آن ها به ولایت میثاق گرفته است. سپس به محمد صلی الله علیه و آله و سلم

ص:251

ثُمَّ قَالَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم: أُولئِکَ الَّذِینَ هَدَی اللّهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ (1) یُعْنَی آدَمُ وَ نُوحٌ وَ کُلُّ نَبِیٍّ بَعْدَهُ ».(2)

[185] 26 - إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ أَوْ غَیْرِهِ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ سِنَانٍ ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: لَقَدْ أَسْرَی بِی رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ فَأَوْحَی إِلَیَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ مَا أَوْحَی، وَ کَلَّمَنِی بِمَا کَلَّمَنِی فَکَانَ مِمَّا کَلَّمَنِی بِهِ أَنْ قَالَ :

یَا مُحَمَّدُ إِنِّی أَنَا اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ أَنَا... عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ ... اَلرَّحْمنُ الرَّحِیمُ ... إِنِّی أَنَا اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ أَنَا... اَلْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللّهِ عَمّا یُشْرِکُونَ ، إِنِّی أَنَا اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ أَنَا ... اَلْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ ، لِیَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی، یُسَبِّحُ لِی مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ، وَ أَنَا الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ .

یَا مُحَمَّدُ: إِنِّی أَنَا اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ أَنَا الْأَوَّلُ فَلَا شَیْ ءَ قَبْلِی، وَ أَنَا الْآخِرُ فَلَا شَیْ ءَ بَعْدِی، وَ أَنَا الظَّاهِرُ فَلَا شَیْ ءَ فَوْقِی، وَ أَنَا الْبَاطِنُ فَلَا شَیْ ءَ دُونِی، وَ أَنَا اللهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ .

یَا مُحَمَّدُ: عَلِیٌّ أَوَّلُ مَنْ آخُذُ مِیثَاقَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام.

یَا مُحَمَّدُ: عَلِیٌّ آخِرُ مَنْ أَقْبِضُ رُوحَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ ، وَ هُوَ الدَّابَّةُ الَّتِی تُکَلِّمُهُمْ .

یَا مُحَمَّدُ: عَلِیٌّ أُظْهِرُهُ عَلَی جَمِیعِ مَا أُوحِیهِ إِلَیْکَ ، لَیْسَ لَکَ أَنْ تَکْتُمَ مِنْهُ شَیْئاً.

یَا مُحَمَّدُ: عَلِیٌّ أُبْطِنُهُ سِرِّیَ الَّذِی أَسْرَرْتُهُ إِلَیْکَ ، فَلَیْسَ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ سِرٌّ دُونَهُ .

ص:252

فرمود: «آن ها کسانی هستند که خداوند هدایتشان کرده؛ پس به هدایت آنان اقتدا کن - انعام: 90» یعنی آدم و نوح علیهما السلام و هر پیامبری که بعد از او است».

[185] 26 - امام صادق علیه السلام می فرماید: «رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: همانا پروردگار من مرا به آسمان بالا برد، و از پس پرده حجاب به من وحی کرد آنچه کرد، و با من سخن گفت تا آن که به من فرمود: ای محمّد! منم آن خدایی که جز من معبودی نیست، حاکم و مالک اصلی، از هر عیب منزّه، به کسی ستم نمی کنم، امنیت بخشم، مراقب همه چیز، قدرتمندی شکست ناپذیر که با ارادۀ نافذ خود هر امری را اصلاح می کنم، و شایستۀ عظمت؛ خداوند منزّه است از آنچه شریک برای او قرار می دهند. به راستی که منم آن خدایی که جز من معبودی نیست؛ خالق، آفریننده ای بی سابقه، و صورتگری (بی نظیر) که برایم نام های نیک است. تمام آنان که در آسمان ها و زمینند تسبیح مرا می کنند و منم توانای حکیم.

ای محمّد! به راستی که منم آن خدایی که جز من معبودی نیست؛ اوّلی که هیچ چیز قبل آن نیست و آخری که هیچ چیز بعد آن نیست و ظاهری که هیچ چیز فوق آن نیست و باطنی که هیچ چیز زیر آن نیست و منم آن خدایی که جز من معبودی نیست و به هر چیز آگاهم.

ای محمّد! علی علیه السلام اوّل است، اوّل کسی که از میان ائمّه پیمان مرا گرفت.

ای محمّد! علی علیه السلام آخر است، آخرین کسی که از میان ائمّه او را قبض روح می نمایم و اوست جنبنده ای که با آنان تکلّم می کند.(1)

ص:253

یَا مُحَمَّدُ: عَلِیٌّ عَلَی مَا خَلَقْتُ مِنْ حَلَالٍ وَ حَرَامٍ عَلِیٌّ عَلِیمٌ بِهِ ».(1)

[186] 27 - عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی وَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ لَقَدْ وَصَّلْنا لَهُمُ الْقَوْلَ (2) قَالَ : «فِی إِمَامٍ بَعْدَ إِمَامٍ ».(3)

[187] 28 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ ، عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : یا أَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلی شَیْ ءٍ حَتّی تُقِیمُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ (4) قَالَ : «هِیَ وَلَایَتُنَا».

وَ فِی قَوْلِهِ : یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کَافَّةً (5) قَالَ : «هِی وَلَایتُنَا».

وَ فِی قَوْلِهِ : یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ (6) قَالَ : «هِی الْوَلَآیۀ».(7)

ص:254

ای محمّد! علی علیه السلام پیدا است، هر آنچه که به تو وحی کردیم برای او پیدا و آشکار می شود، بر تو نیست که چیزی را از او پنهان کنی.

ای محمّد! علی علیه السلام پنهان است، پنهان نمودم از او آن رازی که از تو پوشانیده داشتم، و رازی بین من و تو نیست که آن را از او دریغ دارم (و پوشیده بدارم).

ای محمّد! هیچ حلال و حرامی را نیافریدم مگر این که علی علیه السلام بدان آگاه است».

[186] 27 - هیثم گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «ما آیات قرآن را یکی پس از دیگری برای آنان آوردیم - قصص: 51» فرمود: «(منظور) امامی بعد از امام دیگر است (که یکی پس از دیگری به رهبری خلق آیند)».

[187] 28 - فضیل گوید: امام باقر علیه السلام در تفسیر آیۀ: «ای اهل کتاب! شما هیچ آیین صحیحی ندارید، مگر اینکه تورات و انجیل و آنچه را از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده است، برپا دارید - مائده: 68» فرمود: (منظور از آنچه از طرف پروردگارتان نازل شده است) ولایت ما اهل بیت است.

و در تفسیر آیۀ: «ای اهل ایمان! همگی در عرصه تسلیم و فرمان بری [از خدا] در آیید - بقره: 208» فرمود: (آن تسلیم و فرمانبری) ولایت ما اهل بیت است.

و در تفسیر آیۀ: «ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً (به مردم) برسان! و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده ای - مائده: 67» فرمود: «این دستور همان ولایت است».

ص:255

[188] 29 - عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْحَجَّالُ ، عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ ، عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ الْعِجْلِیِّ ، قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام: عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : صُحُفاً مُطَهَّرَةً * فِیها کُتُبٌ قَیِّمَةٌ (1) قَالَ : «هُوَ حَدِیثُنَا فِی صُحُفٍ مُطَهَّرَةٍ مِنَ الْکَذِبِ ».(2)

[189] 30 - وَ عَنْهُ ، عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ، قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ : اِئْتُونِی بِکِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ قَالَ : «یَعْنِی بِذَلِکَ عِلْمَ الْأَوْصِیَاءِ وَالْأَنْبِیَاءِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ (3)».(4)

[190] 31 - عَبْدُ اللهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ، عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ ، عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: قُلْتُ لَهُ : الْعِلْمُ الَّذِی یَعْلَمُهُ عَالِمُکُمْ بِمَا یَعْلَمُ ؟ فَقَالَ : «وِرَاثَةً مِنْ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ مِنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام، یَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَیْهِ وَ لَا یَحْتَاجُ إِلَی النَّاسِ ».(5)

[191] 32 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ ، عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: تُتْرَکُ الْأَرْضُ بِغَیْرِ إِمَامٍ ؟ فَقَالَ : «لَا» قُلْتُ : فَتَکُونُ الْأَرْضُ فِیهَا إِمَامَانِ ؟ قَالَ : «لَا، إِلَّا وَ أَحَدُهُمَا صَامِتٌ لَا یَتَکَلَّمُ ، وَ یَتَکَلَّمُ الَّذِی قَبْلَهُ ، وَ الْإِمَامُ یَعْرِفُ الْإِمَامَ الَّذِی بَعْدَهُ ».(6)

ص:256

[188] 29 - برید عجلی گوید: از امام باقر علیه السلام دربارۀ آیۀ: «صحیفه های پاکی را که در آن نوشته های صحیح و پرارزشی باشد - بینه: 2-3» پرسیدم، فرمود: «آن حدیث ماست که در صحیفه هایی است که عاری از دروغ می باشد».

[189] 30 - ابو عبیده گوید: از امام باقر علیه السلام دربارۀ آیۀ: «کتابی آسمانی پیش از این، یا اثر علمی از گذشتگان برای من بیاورید (که دلیل صدق گفتار شما باشد) - احقاف: 4» پرسیدم، [فرمود:] «منظور علم اوصیاء و انبیا است «اگر راست می گویید - احقاف: 4»».

[190] 31 - حارث بن مغیره گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: علم عالم شما چگونه است ؟ فرمود: «از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و از علی علیه السلام به ارث رسیده است، مردم به او نیازمندند، و او نیازمند مردم نیست».

[191] 32 - عبید بن زراره گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: (ممکن است) زمین بدون امام باشد؟ فرمود: «نه». گفتم: می شود در زمین دو امام باشد؟ فرمود: «نه، مگر این که یکی از دو امام خاموش باشد و سخن نگوید و امام قبل از او سخن بگوید و امام، امام بعد از خود را می شناسد».

ص:257

[192] 33 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ ، عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً (1) قَالَ : «نَحْنُ الشُّهَدَاءُ عَلَی النَّاسِ بِمَا عِنْدَنَا مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ بِمَا ضَیَّعُوا».(2)

[193] 34 - وَ عَنْهُ ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ : «إِنِّی لَأَعْرِفُ مَنْ لَوْ قَامَ عَلَی شَاطِئِ الْبَحْرِ لَنَوَّهَ بِأَسْمَاءِ دَوَابِّ الْبَحْرِ وَ بِأُمَّهَاتِهَا وَ عَمَّاتِهَا وَ خَالاتِهَا».(3)

[194] 35 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ السَّیَّارِیُ قَالَ : حَدَّثَنِی غَیْرُ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ قُلُوبَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام مَوَارِدَ لِإِرَادَتِهِ ، وَ إِذَا شَاءَ اللهُ شَیْئاً شَاءُوهُ ، وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی: وَ ما تَشاؤُنَ إِلاّ أَنْ یَشاءَ اللّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ (4)».(5)

[195] 36 - الْحَسَنُ بْنُ مُوسَی الْخَشَّابُ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ تَعِیَها أُذُنٌ واعِیَةٌ (6) قَالَ : «وَعَتْهَا أُذُنُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مِنَ اللهِ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ ».(7)

ص:258

[192] 33 - ابو بصیر گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «و بدین گونه شما را گروهی میانه قرار دادیم، تا بر مردم گواه باشید - بقره: 143» فرمود: «مائیم گواهان بر مردم به آنچه از حلال و حرام نزد آن هاست و آنچه از بین برده اند».

[193] 34 - ابو بصیر گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «من مردی را می شناسم که اگر کنار دریا بایستد جنبندگان دریا را با مادرها و عمه ها و خاله هایشان صدا می زند».

[194] 35 - احمد بن محمّد سیاری به نقل یکی از اصحاب گوید: امام هادی علیه السلام فرمود: «خداوند دل های ائمّه را محل ارادۀ خود قرار داده، اگر خدا چیزی را بخواهد آن ها خواهند خواست و این است معنی آیۀ: «و شما نمی خواهید مگر آن که خداوند، پروردگار جهانیان، بخواهد - تکویر: 29»».

[195] 36 - عبد الرحمان بن کثیر گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «و گوش های شنوا آن را دریابد و بفهمد - حاقّه: 12» فرمود: «گوش های امیر المؤمنین علیه السلام آنچه (در گذشته) بوده و (در آینده) خواهد بود را دریافت و فهمید».

ص:259

[196] 37 - عَبْدُ اللهِ بْنُ عَامِرِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ الْبَجَلِیِّ ، عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ ، عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَقِیصَا، قَالَ : کُنَّا فِی أَصْحَابِ الْبُرُودِ وَ نَحْنُ شَبَابٌ ، فَرَجَعَ إِلَیْنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ بَعْضُنَا: بوداسکفت قَدْ جَاءَکُمْ ، فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: «وَیْحَکَ إِنَّ أَعْلَاهُ عِلْمٌ وَ أَسْفَلَهُ طَعَامٌ ».(1)

[197] 38 - مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ الْبَجَلِیِّ ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ ، عَنْ أَبِی أُسَامَةَ زَیْدٍ الشَّحَّامِ ، قَالَ : کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ رَجُلٌ مِنَ الْمُغِیرِیَّةِ فَسَأَلَهُ عَنْ شَیْ ءٍ مِنَ السُّنَنِ ، فَقَالَ : «مَا مِنْ شَیْ ءٍ یَحْتَاجُ إِلَیْهِ ابْنُ آدَمَ إِلَّا وَ خَرَجَتْ فِیهِ السُّنَّةُ مِنَ اللهِ تَعَالَی، وَ مِنْ رَسُولِهِ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا احْتَجَّ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْنَا بِمَا احْتَجَّ » فَقَالَ الْمُغِیرِیُّ : وَ بِمَا احْتَجَّ ؟ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «بِقَوْلِهِ اَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً (2)- حَتَّی تَمَّمَ الْآیَةَ - فَلَوْ لَمْ یُکْمِلْ سُنَنَهُ وَ فَرَائِضَهُ مَا احْتَجَّ بِهِ ».(3)

[198] 39 - عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ ، عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِأُولِی النُّهی (4) قَالَ : «نَحْنُ وَ اللهِ أُولُوا النُّهَی» قُلْتُ : مَا مَعْنَی أُولِی النُّهَی ؟ قَالَ : «مَا أَخْبَرَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم بِمَا یَکُونُ بَعْدَهُ ، مِنِ ادِّعَاءِ أَبِی فُلَانٍ الْخِلَافَةَ وَالْقِیَامَ بِهَا، وَالْآخَرِ مِنْ بَعْدِهِ ، وَالثَّالِثِ مِنْ بَعْدِهِمَا، وَبَنِی أُمَیَّةَ .

ص:260

[196] 37 - عفیف بن ابی سعید گوید: در دوران جوانی در میان اصحاب بُرود بودیم که امیر المؤمنین علیه السلام به سوی ما بازگشت. برخی از ما گفتند: به راستی که بوداسکفت(1) آمد. حضرت فرمود: «وای بر تو، بیشترین جای شکم (مرا محلّ ) دانش است و کمترین جای آن را غذا فرا می گیرد».

[197] 38 - ابی اسامه گوید: خدمت امام صادق علیه السلام بودم و نزد حضرت مردی از مغیریه(2) بود که در مورد یکی از سنن و احکام سؤال نمود، حضرت فرمود: «هیچ چیزی نیست که فرزندان آدم به آن محتاج باشند مگر آن که از ناحیۀ خدا و رسولش در مورد آن حکمی صادر شده و اگر اینچنین نبود خداوند آنچنان که می بایست بر ما (مؤمنین) احتجاج نمی کرد (و از آن دلیل و برهان نمی خواست)».

مغیری گفت: به چه چیز احتجاج می کردد؟

امام صادق علیه السلام فرمود: «به آیۀ: «امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم - مائده: 3» تا این که حضرت تمام آیه را خواند، پس اگر سنّت، واجبات و آنچه مردم بدان نیازمندند کامل نبود، خداوند چنین احتجاج نمی کرد».

[198] 39 - عمّار بن مروان گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «مسلّماً در آن (ها) نشانه هایی برای صاحبان اندیشه است - طه: 54» فرمود: (3)«به خدا قسم ما صاحبان اندیشه هستیم». عرض کردم: معنی اولِی النُّهی (صاحبان اندیشه) چیست ؟ فرمود: «یعنی همان مطالبی که خدا به پیامبرش اطلاع داد که پس از در گذشت او چه کس ادّعای خلافت می کند اوّلی و بعد دوّمی و بعد از آن ها سوّمی و بنی امیه.

ص:261

فَأَخْبَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم عَلِیّاً علیه السلام فَبَانَ ذَلِکَ کَمَا أَخْبَرَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَسُولَهُ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ کَمَا أَخْبَرَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم عَلِیّاً علیه السلام، وَ کَمَا انْتَهَی إِلَیْنَا مِنْ عِلْمِ عَلِیٍّ علیه السلام مَا یَکُونُ مِنْ بَعْدِهِ مِنَ الْمُلْکِ فِی بَنِی أُمَیَّةَ وَ غَیْرِهِمْ .

فَنَحْنُ أُولُو النُّهَی الَّذِی انْتَهَی إِلَیْنَا عِلْمُ ذَلِکَ کُلِّهِ ، ثُمَّ الْأَمْرُ للهِ عَزَّ وَ جَلَّ ، وَ نَحْنُ قُوَّامُ اللهِ عَلَی خَلْقِهِ ، وَ خُزَّانُهُ عَلَی دِینِهِ ، نَخْزُنُهُ وَ نَسْتُرُهُ ، وَ نَکْتُمُ بِهِ مِنْ عَدُوِّهِ ، کَمَا اکْتَتَمَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم حَتَّی أَذِنَ اللهُ لَهُ فِی الْهِجْرَةِ ، وَ جِهَادِ الْمُشْرِکِینَ .

فَنَحْنُ عَلَی مِنْهَاجِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم، حَتَّی یَأْذَنَ اللهُ لَنَا بِإِظْهَارِ دِینِهِ بِالسَّیْفِ ، وَ نَدْعُو النَّاسَ إِلَیْهِ ، وَ لَنَضْرِبُهُمْ عَلَیْهِ عَوْداً، کَمَا ضَرَبَهُمْ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم بَدْءاً».(1)

[199] 40 - مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنْ یَاسِینَ الْبَصْرِیِ ، عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَضَ الْعِلْمَ عَلَی سِتَّةِ أَجْزَاءٍ، فَأَعْطَی عَلِیّاً علیه السلام خَمْسَةَ أَجْزَاءٍ، وَ أَسْهَمَ لَهُ فِی الْجُزْءِ الْآخَرِ».(2)

[200] 41 - وَ عَنْهُ ، عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ وَ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ الْبَجَلِیِّ ، عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَطَاءٍ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ : «نَحْنُ أُولُو الذِّکْرِ، وَ نَحْنُ أُولُو الْعِلْمِ ، وَ عِنْدَنَا الْحَلَالُ وَ الْحَرَامُ ».(3)

ص:262

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم علی علیه السلام را از این جریان ها آگاهی داد و تمام آن ها مطابق اخبار خدا و پیامبر و آنچه علی علیه السلام به ما فرموده بود واقع شد که خلافت را بعد از او چه کس از بنی امیه و دیگران می گیرند.

مائیم صاحبان اندیشه که علم تمام این جریان ها به ما منتهی شده(1) و ما به واسطۀ دستور خدا صبر کردیم، و ما ارکان خدا در میان مردم و نگهبانان دین او هستیم که حفظ می کنیم و از دشمنان خود پنهان می نمائیم چنانچه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پنهان بود تا اجازه هجرت به او دادند و با مشرکین جهاد کرد.

ما نیز پیرو راه پیامبریم تا خداوند به اظهار دین اجازه دهد، با شمشیر مردم را دعوت به دین می کنیم (و در این راه شمشیر به کار می بریم) چنانچه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در ابتدای اسلام به کار برد».

[199] 40 - امام صادق علیه السلام می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «به راستی که خداوند عزوجل دانش را بر شش بخش تقسیم نموده است، پنج بخش آن را به علی علیه السلام داده است و در آن یک بخش دیگر هم برای او سهمی قرار داده است».

[200] 41 - عبد الله بن عطا گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «مائیم صاحبان ذکر (که باید از آنان بپرسید)(2) و مائیم صاحبان دانش و (دانش) حلال و حرام (الهی) نزد ماست».

ص:263

[201] 42 - وَ حَدَّثَنِی بَعْضُ أَصْحَابِنَا، عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ الضَّبِّیِّ ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبَّادٍ الْقَصْرِیِ ، عَنْ تَمِیمِ بْنِ بُهْلُولٍ ، عَنْ عَبْدِ الْمُؤْمِنِ الْأَنْصَارِیِّ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : قُلْتُ لَهُ : لِمَ سُمِّیَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ ؟ فَقَالَ : «لِأَنَّ مِیرَةَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ ، وَهُوَ کَانَ یَمِیرُهُمُ الْعِلْمَ ».(1)

[202] 43 - إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ ، عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی، عَنْ حَمَّادٍ الطَّنَافِسِیِ ، عَنِ الْکَلْبِیِّ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : قَالَ لِی: «یَا کَلْبِیُّ کَمْ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم مِنِ اسْمٍ فِی الْقُرْآنِ ؟» فَقُلْتُ : اسْمَانِ أَوْ ثَلَاثَةٌ ، فَقَالَ : «یَا کَلْبِیُّ لَهُ عَشَرَةُ أَسْمَاءٍ: وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ (2) وَ قَوْلُهُ : وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ (3) وَ لَمّا قامَ عَبْدُ اللّهِ یَدْعُوهُ کادُوا یَکُونُونَ عَلَیْهِ لِبَداً (4) وَ طه. ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی (5) وَ یس. وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ . إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (6) وَ ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ . ما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ بِمَجْنُونٍ (7) وَ یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ (8) وَ یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ (9) وَ قَوْلُهُ : فَاتَّقُوا اللّهَ یا أُولِی الْأَلْبابِ الَّذِینَ آمَنُوا قَدْ أَنْزَلَ اللّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً. رَسُولاً (10)

فَالذِّکْرُ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ نَحْنُ أَهْلُ الذِّکْرِ، فَاسْأَلْ یَا کَلْبِیُّ عَمَّا بَدَا لَکَ » قَالَ : نَسِیتُ وَ اللهِ الْقُرْآنَ کُلَّهُ ، فَمَا حَفِظْتُ مِنْهُ وَ لَا حَرْفاً أَسْأَلُهُ عَنْهُ .(11)

ص:264

[201] 42 - عبد المؤمن گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: چرا علی علیه السلام را امیر المؤمنین نامیدند؟ فرمود: «زیرا خوراک مؤمنین از جانب اوست، او به آن ها خوراک دانش می دهد».(1)

[202] 43 - کلبی گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: «حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم چند اسم در قرآن دارد؟» عرض کردم: دو یا سه اسم.

فرمود: «ای کلبی! برای او ده اسم است: (محمّد در آیۀ) «محمّد صلی الله علیه و آله و سلم فقط فرستادۀ خداست؛ و پیش از او، فرستادگان دیگری نیز بودند - آل عمران: 144» و (رسول و احمد در آیۀ) «و بشارت دهنده به رسولی که بعد از من می آید و نام او احمد است - صف: 6» و (عبدالله در آیۀ) «و اینکه هنگامی که بندۀ خدا به عبادت برمی خاست و او را می خواند، گروهی پیرامون او به شدّت ازدحام می کردند - جن: 19» و (طاها در آیۀ) «طاها ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که خود را به زحمت بیفکنی - طه: 1-3» و (یاسین در آیۀ) «یس. سوگند به قرآن حکیم. که تو قطعاً از رسولان (خداوند) هستی، بر راهی راست (قرار داری) - یس: 1-4» و (نون در آیۀ) «ن، سوگند به قلم و آنچه می نویسند، که به نعمت پروردگارت تو مجنون نیستی - قلم: 1-2» و (مدّثر [جامه به خود پیچیده] در آیۀ) «ای جامه خواب به خود پیچیده (و در بستر آرمیده) - مدّثر: 1» و (مزّمل [جامه به خود پیچیده] در آیۀ) «ای جامه به خود پیچیده - مزمّل: 1» و (ذکر در آیۀ) «خداوند رسولی که یادآورنده است بر شما نازل کرده - طلاق: 10-11». پس ذکر اسمی از

ص:265

[203] 44 - حَدَّثَنَا مُوسَی بْنُ جَعْفَرِ بْنِ وَهْبٍ الْبَغْدَادِیُ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ ، عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ أَنَّ هذا صِراطِی مُسْتَقِیماً (1) قَالَ : «هُوَ وَ اللهِ عَلِیٌّ علیه السلام، هُوَ وَ اللهِ الْمِیزَانُ وَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ ».(2)

[204] 45 - مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنْ دَاوُدَ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّهْدِیِّ ، عَنْ عَلِیِ بْنِ جَعْفَرٍ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام: أَنَّهُ سَمِعَهُ یَقُولُ : «لَوْ أُذِنَ لَنَا لَأَخْبَرْنَا بِفَضْلِنَا» فَقُلْتُ لَهُ : الْعِلْمُ مِنْهُ ؟ قَالَ : فَقَالَ لِی: «الْعِلْمُ أَیْسَرُ مِنْ ذَلِکَ ».(3)

[205] 46 - وَ عَنْهُ ، عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ عَبْدِ اللهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ ، عَنْ صَبَّاحٍ الْمُزَنِیِّ ، عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ ، عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ : دَخَلْتُ عَلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَالْحَسَنُ وَالْحُسَیْنُ علیهما السلام عِنْدَهُ وَ هُوَ یَنْظُرُ إِلَیْهِمَا نَظَراً شَدِیداً، فَقُلْتُ لَهُ : بَارَکَ اللهُ لَکَ فِیهِمَا وَ بَلَّغَهُمَا آمَالَهُمَا فِی أَنْفُسِهِمَا، وَ اللهِ إِنِّی لَأَرَاکَ تَنْظُرُ إِلَیْهِمَا نَظَراً شَدِیداً، فَتُطِیلُ النَّظَرَ إِلَیْهِمَا: فَقَالَ : «نَعَمْ یَا أَصْبَغُ ذَکَرْتُ لَهُمَا حَدِیثاً» فَقُلْتُ : حَدِّثْنِی بِهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ ، فَقَالَ : «کُنْتُ فِی ضَیْعَةٍ لِی فَأَقْبَلْتُ نِصْفَ النَّهَارِ فِی شِدَّةِ الْحَرِّ وَ أَنَا جَائِعٌ ، فَقُلْتُ لِابْنِةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم: أَ عِنْدَکِ شَیْ ءٌ تُطْعِمِینِیهِ ؟ فَقَامَتْ لِتُهَیِّئَ لِی شَیْئاً، حَتَّی إِذَا انْفَلَتُّ مِنَ الصَّلَاةِ ، قَدْ أَحْضَرَتْ ، أَقْبَلَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهما السلام حَتَّی جَلَسَا فِی حَجْرِهَا، فَقَالَتْ لَهُمَا: مَا حَبَسَکُمَا وَ أَبْطَأَکُمَا عَنِّی ؟ قَالا: حَبَسَنَا رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام.

ص:266

اسم های محمّد صلی الله علیه و آله و سلم است و مائیم اهل ذکر، ای کلبی هر چه می خواهی بپرس».

کلبی گوید: به قسم (از تعجّب در پاسخ دادن امام) همۀ قرآن را فراموش کردم و هیچ یک از آیات و نه حروف آن در حافظه ام نماند که از آن سؤالی بکنم.

[203] 44 - ابو حمزۀ ثمالی گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ آیۀ: «و این شاهراه مستقیم من است - انعام: 153» پرسیدم، فرمود: «آن علی علیه السلام است، به خدا سوگند اوست ترازوی اعمال و شاهراه مستقیم».

[204] 45 - علی بن جعفر گوید: شنیدم امام کاظم علیه السلام می فرمود: «اگر به ما اجازه دهند حتماً شما را از فضائل خود آگاه می نمودیم». گوید: عرض کردم: آیا علم (نیز) از آن فضائل است ؟ فرمود: «علم ساده ترین آن است».

[205] 46 - اصبغ بن نباته گوید: بر امیرالمؤمنین علیه السلام وارد شدم و حسن و حسین علیهما السلام نزد ایشان بودند در حالی که حضرت به آن دو بسیار شدید نگاه می کرد، به حضرت عرض کردم: خداوند در مورد آن دو به شما برکت دهد و آن ها را به آرزوهایشان برساند، به خدا قسم دیدم که به آن دو بسیار نگاه می کردید، پس نگاه به دو فرزندشان طولانی شد و [پس از آن] فرمود: «آری ای اصبغ، به یاد حدیثی دربارۀ آن ها افتادم». عرض کردم: فدایت شوم آن را برایم بفرمایید. فرمود: «[روزی] در زمینم بودم تا این که ظهر شد و هوا بسیار گرم و من گرسنه بودم، به دختر محمّد صلی الله علیه و آله و سلم [فاطمه علیها السلام] گفتم: آیا نزدتان چیزی هست که از آن بخوریم ؟ پس برخاست تا برایم چیزی آماده کند، تا این که بعد از نماز [ظهر] آمد و حسن و حسین علیهما السلام آمدند و در دامانش نشستند، به آن ها فرمود: کجا حبس شده و چرا تأخیر کردید؟ عرض کردند: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و جبرئیل علیه السلام ما را حبس کردند.

ص:267

فَقَالَ الْحَسَنُ علیه السلام: أَنَا کُنْتُ فِی حَجْرِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ الْحُسَیْنُ علیه السلام فِی حَجْرِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام، فَکُنْتُ أَنَا أَثِبُ مِنْ حَجْرِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم إِلَی حَجْرِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام، وَ کَانَ الْحُسَیْنُ علیه السلام یَثِبُ مِنْ حَجْرِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام إِلَی حَجْرِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم، حَتَّی إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ ، قَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام: قُمْ فصلی [فَصَلِ ]، إِنَّ الشَّمْسَ قَدْ زَالَتْ ، فَعَرَجَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام إِلَی السَّمَاءِ، وَ قَامَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم یُصَلِّی، فَجِئْنَا». فَقُلْتُ : یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فِی أَیِّ صُورَةٍ نَظَرَ إِلَیْهِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهما السلام ؟ فَقَالَ : «فِی الصُّورَةِ الَّتِی کَانَ یَنْزِلُ فِیهَا عَلَی رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم.

فَلَمَّا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ خَرَجْتُ فَصَلَّیْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم، فَلَمَّا انْصَرَفَ مِنْ صَلَاتِهِ ، قُلْتُ : یَا رَسُولَ اللهِ إِنِّی کُنْتُ فِی ضَیْعَةٍ لِی فَجِئْتُ نِصْفَ النَّهَارِ وَ أَنَا جَائِعٌ ، فَسَأَلْتُ ابْنَةَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم هَلْ عِنْدَکِ شَیْ ءٌ تُطْعِمِینِیهِ ؟ فَقَامَتْ لِتُهَیِّئَ لِی شَیْئاً، حَتَّی أَقْبَلَ ابْنَاکَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیهما السلام حَتَّی جَلَسَا فِی حَجْرِ أُمِّهِمَا فَسَأَلَتْهُمَا: مَا أَبْطَأَکُمَا وَ مَا حَبَسَکُمَا عَنِّی ؟ فَسَمِعْتُهُمَا یَقُولَانِ : حَبَسَنَا جَبْرَئِیلُ وَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم، فَقُلْتُ : کَیْفَ حَبَسَکُمَا جَبْرَئِیلُ وَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم ؟ فَقَالَ الْحَسَنُ علیه السلام: کُنْتُ أَنَا فِی حَجْرِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ الْحُسَیْنُ علیه السلام فِی حَجْرِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام فَکُنْتُ أَنَا أَثِبُ مِنْ حَجْرِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم إِلَی حَجْرِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام، وَ کَانَ الْحُسَیْنُ علیه السلام یَثِبُ مِنْ حَجْرِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام إِلَی حَجْرِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم.

فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: صَدَقَ ابْنَایَ مَا زِلْتُ أَنَا وَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام نَزْهُوا بِهِمَا مُنْذُ أَصْبَحْنَا إِلَی أَنْ زَالَتِ الشَّمْسُ ، قُلْتُ : یَا رَسُولَ اللهِ بِأَیِّ صُورَةٍ کَانَا یَرَیَانِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام ؟ فَقَالَ : بِالصُّورَةِ الَّتِی کَانَ یَنْزِلُ فِیهَا عَلَیَّ ».(1)

ص:268

و حسن علیه السلام فرمود: من در دامان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بودم و حسین علیه السلام در دامان جبرئیل علیه السلام، و من از دامان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به دامان جبرئیل علیه السلام می پریدم و حسین علیه السلام از دامان جبرئیل علیه السلام به دامان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می پرید تا این که ظهر شد، جبرئیل گفت: پاشو و نماز بخوان که ظهر شده است و به سوی آسمان بالا رفت و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم [هم] برخاست و نماز می خواند و ما آمدیم».

[اصبغ گوید:] عرض کردم: یا امیرالمؤمنین! حسن و حسین علیهما السلام جبرئیل را در چه شکلی دیدند؟ فرمود: «در همان شکلی که در آن بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نازل می شد».

[و امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:] «چون موقع نماز شد، [از زمین] خارج شده و با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نماز خواندم، چون حضرت از نماز فارغ شد، عرض کردم: ای رسول خدا! من در زمینم بودم تا این که ظهر شد و گرسنه بودم و از دختر شما [فاطمه علیها السلام] پرسیدم: آیا چیزی نزد شما هست که بخوریم ؟ و بلند شد تا چیزی برایم آماده کند تا این که دو فرزند شما، حسن و حسین علیهما السلام آمدند و در دامان مادرشان نشستند و از آن دو پرسید: چرا تأخیر کردید و کجا حبس بودید؟ و شنیدم آن دو فرمودند: جبرئیل علیه السلام و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ما را حبس کردند. من گفتم: چگونه جبرئیل و رسول خدا شما را حبس کردند؟ حسن علیه السلام فرمود: من در دامان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بودم و حسین علیه السلام در دامان جبرئیل علیه السلام و من از دامان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به دامان جبرئیل می پریدم و حسین علیه السلام از دامان جبرئیل علیه السلام به دامان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می پرید.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: دو فرزندم راست گفته اند، من و جبرئیل پیوسته از صبح تا ظهر با آن دو بازی و تفریح می کردیم. عرض کردم: ای رسول خدا! حسن و حسین علیهما السلام جبرئیل را به چه شکلی دیدند؟ فرمود: به شکلی که در آن بر من نازل می شود».

ص:269

[206] 47 - مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ زَکَرِیَّا بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُؤْمِنِ ، قَالَ : حَدَّثَنِی أَبُو عَلِیٍّ حَسَّانُ بْنُ مِهْرَانَ الْجَمَّالُ ، عَنْ أَبِی دَاوُدَ السَّبِیعِیِّ ، عَنْ بُرَیْدَةَ الْأَسْلَمِیِّ ، عَنْ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: «یَا عَلِیُّ إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَشْهَدَکَ مَعِی فِی سَبْعَةِ مَوَاطِنَ : أَمَّا أَوَّلُهُنَّ : فَلَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ، فَقَالَ لِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام: أَیْنَ أَخُوکَ ؟

فَقُلْتُ : وَدَّعْتُهُ خَلْفِی، قَالَ : فَادْعُ اللهَ تَعَالَی فَلْیَأْتِکَ بِهِ ، فَدَعَوْتُ اللهَ فَإِذَا أَنْتَ مَعِی، وَ إِذَا الْمَلَائِکَةُ صُفُوفٌ وُقُوفٌ ، فَقُلْتُ : مَا هَؤُلَاءِ یَا جَبْرَئِیلُ ؟ فَقَالَ : هَؤُلَاءِ یُبَاهِیهِمُ اللهُ بِکَ ، قَالَ : فَأَذِنَ لِی فَنَطَقْتُ بِمَنْطِقٍ لَمْ یَنْطِقِ الْخَلَائِقُ بِمِثْلِهِ ، نَطَقْتُ بِمَا خَلَقَ اللهُ وَ مَا هُوَ خَالِقٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ .

الْمَوْطِنُ الثَّانِی: أَتَانِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَأَسْرَی بِی إِلَی السَّمَاءِ، فَقَالَ لِی: أَیْنَ أَخُوکَ ؟ فَقُلْتُ : وَدَّعْتُهُ خَلْفِی، قَالَ : فَادْعُ اللهَ فَلْیَأْتِکَ بِهِ ، فَدَعَوْتُ اللهَ فَإِذَا أَنْتَ مَعِی فَکُشِطَ لِی عَنِ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ ، حَتَّی رَأَیْتُ سُکَّانُهَا وَ عُمَّارَهَا، وَ مَوْضِعَ کُلِّ مَلَکٍ مِنْهَا، فَلَمْ أَرَ مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً إِلَّا رَأَیْتَهُ .

الْمَوْطِنُ الثَّالِثُ : ذَهَبْتُ إِلَی الْجِنِّ وَ مَا مَعِی غَیْرُکَ ، فَقَالَ لِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام: أَیْنَ أَخُوکَ ؟ فَقُلْتُ : وَدَّعْتُهُ خَلْفِی، قَالَ : فَادْعُ اللهَ فَلْیَأْتِکَ بِهِ ، فَدَعَوْتُ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا أَنْتَ مَعِی، فَلَمْ أَقُلْ لَهُمْ شَیْئاً، وَ لَمْ یَرُدُّوا عَلَیَّ شَیْئاً إِلَّا سَمِعْتَهُ وَ عَلِمْتَهُ کَمَا عَلِمْتُهُ .

الْمَوْطِنُ الرَّابِعُ : إِنِّی مَا سَأَلْتُ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ شَیْئاً إِلَّا أُعْطِیتُهُ فِیکَ إِلَّا النُّبُوَّةَ ، فَإِنَّهُ قَالَ : یَا مُحَمَّدُ خَصَصْتُکَ بِهَا. الْمَوْطِنُ الْخَامِسُ : خُصِصْنَا بِلَیْلَةِ الْقَدْرِ، وَ لَیْسَتْ لِأَحَدٍ غَیْرِنَا.

ص:270

[206] 47 - بریدۀ اسلمی گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ای علی! خداوند در هفت مورد تو را با من شاهد و ناظر قرار داد:

1 - شبی که به معراج(1) رفتم جبرئیل به من گفت: برادرت کجاست ؟ گفتم: او را ورای خودم جانشین قرار دادم. جبرئیل گفت: خداوند را بخوان و در هنگام خواندن مثال تو همراه من بود. در این هنگام دسته ای از ملائکه را دیدم که به صف ایستاده اند، گفتم: ای جبرئیل! اینان کیستند که به صف ایستاده اند؟ گفت: اینان کسانی هستند که روز قیامت به خاطر وجود تو خداوند را مباهات می کنند. پس نزدیک آنان شدم و از آنچه بوده و تا روز قیامت خواهد شد با آنان حرف زدم (در حالی که مثال تو همراهم بود).

2 - (وقتی برای بار دیگر) جبرئیل مرا به آسمان برد، (جبرئیل دوباره به من) گفت: برادرت کجاست ؟ و من هم گفتم: او را ورای خودم جانشین قرار دادم. جبرئیل گفت: از خدا بخواه او را برایت بیاورد، دعا کردم دیدم تو با من هستی، آن وقت پرده از هفت آسمان و هفت زمین برداشته شد به طوری که ساکنین و مأموران آنجا را مشاهده کردم و هر فرشته ای را در محلّ خودش دیدم، و هر چه من دیدم تو نیز مشاهده کردی.

3 - هنگامی که بر اجنّه مبعوث شدم، جبرئیل به من گفت: علی علیه السلام کجاست ؟ گفتم: او را ورای خودم جانشین قرار دادم. جبرئیل گفت: خداوند را بخوان. پس من خدا را خواندم در حالی که تو همراهم بودی و من هیچ کلامی با خدا نگفتم و هیچ جوابی نشنیدم مگر این که تو آن را شنیدی.

ص:271

الْمَوْطِنُ السَّادِسُ : أَتَانِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَأَسْرَی بِی إِلَی السَّمَاءِ، فَقَالَ : أَیْنَ أَخُوکَ ؟ فَقُلْتُ : وَدَّعْتُهُ خَلْفِی، قَالَ : فَادْعُ اللهَ فَلْیَأْتِکَ بِهِ ، فَدَعَوْتُ اللهَ فَإِذَا أَنْتَ مَعِی، فَأَذَّنَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَصَلَّیْتُ بِأَهْلِ السَّمَاوَاتِ جَمِیعاً وَ أَنْتَ مَعِی.

الْمَوْطِنُ السَّابِعُ : نَبْقَی حَتَّی لَا یَبْقَی أَحَدٌ، وَ هَلَاکُ الْأَحْزَابِ بِأَیْدِینَا».(1)

[207] 48 - أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ ، عَنْ حَبِیبِ بْنِ عَلِیٍ ، قَالَ : کُنْتُ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ نَحْنُ مُجَاوِرُونَ ، وَ کَانَ هِشَامُ بْنُ الْأَحْمَرِ یَجْلِسُ مَعَنَا فِی الْمَجْلِسِ ، فَنَحْنُ یَوْماً فِی ذَلِکَ الْمَجْلِسِ فَأَتَانَا سَعِیدٌ الْأَزْرَقُ وَ ابْنُ أَبِی الْأَصْبَغِ ، فَقَالَ لِهِشَامٍ : إِنِّی قَدْ جِئْتُکَ فِی حَاجَةٍ وَ هِیَ یَدٌ تَتَّخِذُهَا عِنْدِی وَ عَظُمَ الْأَمْرُ، وَ قَالَ : مَا هُوَ؟ قَالَ : مَعْرُوفٌ أَشْکُرُکَ عَلَیْهِ مَا بَقِیتُ ، فَقَالَ هِشَامٌ : هَاتِهَا، قَالَ : تَسْتَأْذِنُ لِی عَلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام، وَ تَسْأَلُهُ أَنْ یَأْذَنَ لِی فِی الْوُصُولِ إِلَیْهِ ، قَالَ لَهُ : نَعَمْ ، أَنَا أَضْمَنُ لَکَ ذَلِکَ .

فَلَمَّا دَخَلَ عَلَیْنَا سَعِیدٌ وَ هُوَ شِبْهُ الْوَالِهِ ، فَقُلْتُ لَهُ : مَا لَکَ ؟ فَقَالَ : ابْغِ لِی هِشَاماً، فَقُلْتُ لَهُ : اجْلِسْ فَإِنَّهُ یَأْتِی، فَقَالَ : إِنِّی لَأُحِبُّ أَنْ أَلْقَاهُ ، فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ جَاءَ هِشَامٌ ، فَقَالَ لَهُ سَعِیدٌ: یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنِّی قَدْ سَأَلْتُکَ مَا قَدْ عَلِمْتَ ، فَقَالَ لَهُ : نَعَمْ ، قَدْ کَلَّمْتُ صَاحِبَکَ فَأَذِنَ لَکَ .

فَقَالَ لَهُ سَعِیدٌ: فَإِنِّی لَمَّا انْصَرَفْتُ جَاءَنِی جَمَاعَةٌ مِنَ الْجِنِّ ، فَقَالُوا: مَا أَرَدْتَ بِطَلِبَتِکَ إِلَی هِشَامٍ یُکَلِّمُ لَکَ إِمَامَکَ ، أَرَدْتَ الْقُرْبَةَ إِلَی اللهِ بِأَنْ تُدْخِلَ عَلَیْهِ مَا یَکْرَهُ ، وَ تُکَلِّفَهُ مَا لَا

ص:272

4 - من خداوند را در مورد خواندم و هر آنچه خداوند به من عطا کرده است به تو نیز عطا کرده است مگر نبوّت را و خداوند فرمود: ای محمّد! این نبوّت به تو اختصاص دارد.

5 - خداوند من و تو را به شب قدر اختصاص داده و غیر از من و تو کسی دیگر چنین نیست.

6 - چون شب معراج به آسمان ها رفتم جبرئیل به من گفت: برادرت کجاست ؟ گفتم: او را ورای خودم جانشین قرار دادم. جبرئیل گفت: خداوند را بخوان و در هنگام خواندن مثال تو همراه من بود. در این هنگام جبرئیل اذان گفت و در حالی که تو همراهم بودی با همۀ اهل آسمان ها نماز خواندم.

7 - ما می مانیم تا این که هیچ کسی (در روی زمین) باقی نمی ماند و هلاکت تمام احزاب و گروه ها به دست ماست».

[207] 48 - حبیب بن علی گوید: در مسجد الحرام بودم، در حالی که مجاور آن بودیم و هشام بن احمر با ما در یک مجلس نشسته بود، روزی در آن مجلس بودیم که سعید ازرق و ابن ابی اصبغ آمدند و سعید به هشام گفت: به راستی که برای کاری نزد تو آمدم و آن دستی است که [به نشانۀ تصدیق] می خواهم برایم بگیری و امر بزرگی است ؟ هشام گفت: آن چیست ؟ گفت: معروفی است که می خواهم تا زنده هستم تو را بر آن سپاس گویم. هشام گفت: آن را بیاور، گفت: برایم از امام کاظم علیه السلام اجازه بگیر و بخواه که در رسیدن به آن اجازه ام دهد، هشام گفت: آری، من آن را برای تو ضمانت می کنم.

سعید [رفت و برگشت و] بر ما وارد شد در حالی که سرگشته و حیران بود، [حبیب گوید:] به او گفتم: چه شده ؟ گفت: هشام را برایم بجو. به او گفتم: [همین

ص:273

یُحِبُّ ، إِنَّمَا عَلَیْکَ أَنْ تُجِیبَ إِذَا دُعِیتَ ، وَ إِذَا فَتَحَ بَابَهُ تَسْتَأْذِنُ ، وَ إِلَّا جُرْمُکَ فِی تَرْکِهِ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ تُکَلِّفَهُ مَا لَا یُحِبُّ ، فَأَنَا أَرْجِعُ فِیمَا کَلَّفْتُکَ فِیهِ ، وَ لَا حَاجَةَ لِی فِی الرُّجُوعِ إِلَیْهِ ثُمَّ انْصَرَفَ ، فَقَالَ لَنَا هِشَامٌ : أَ مَا عَلِمْتَ یَا أَبَا الْحَسَنِ بِهَا، قَالَ : فَإِنْ کَانَ الْحَائِطُ کَلَّمَنِی فَقَدْ کَلَّمَنِی، أَوْ رَأَیْتُ فِی الْحَائِطِ شَیْئاً فَقَدْ رَأَیْتُهُ فِی وَجْهِهِ .(1)

ص:274

جا] بنشین که او می آید. گفت: خودم مشتاقم او را ملاقات کنم و طولی نکشید که هشام آمد. سعید به امام علیه السلام عرض کرد: ای ابا الحسن! من از شما آنچه را می دانید پرسیدم، فرمود: «آری، رفیق تو [هشام] با من حرف زد و برایت اجازه گرفت.(1)

سعید به هشام گفت: چون برگشتم جماعتی از اجنّه پیشم آمده و گفتند: از هشام چه طلب کردی در حالی که امامت برای تو سخن می گفت، از روی تقرّب به خدا خواستی آنچه که امامت ناخوش دارد، بر او وارد کنی و او را به چیزی که دوست ندارد وادار نمایی، فقط بر توست وقتی که [امام] تو را خواند اجابتش نمایی و چون درب را گشود، اذن بگیری وگرنه گناه تو در ترک آن بیشتر از این است که امام را به آنچه دوست ندارد وادارش کنی. و من برگشتم در مورد آنچه تو را بر آن وادار کردم و هیچ نیازی در رجوع به آن ندارم و برگشت. هشام [بعداً] به امام عرض کرد: ای ابا الحسن! آیا می دانستید چه می خواهد؟ حضرت فرمود: «اگر دیوار با من سخن گوید که می گوید، یا در دیوار چیزی دیدم آن را در صورت او می بینم».

ص:275

بَابُ مَا جَاءَ فِی التَّسْلِیمِ لِمَا جَاءَ عَنْهُمْ وَ مَا قَالُوهُ علیهم السلام

[208] 1 - حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُسْکَانَ ، عَنْ کَامِلٍ التَّمَّارِ، قَالَ : قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «یَا کَامِلُ أَ تَدْرِی مَا قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ (1) ؟». قُلْتُ : أَفْلَحُوا: فَازُوا، وَ أُدْخِلُوا الْجَنَّةَ ، قَالَ : «قَدْ أَفْلَحَ الْمُسَلِّمُونَ ، إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ» وَ زَادَ فِیهِ غَیْرُهُ .

قَالَ : وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : رُبَما یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ کانُوا مُسْلِمِینَ (2)» بِفَتْحِ السِّینِ مُثَقَّلَةً ، هَکَذَا قَرَأَهَا.(3)

[209] 2 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ النَّجَاشِیِ ، قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتّی یُحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً (4) قَالَ : «عَنَی بِهَا عَلِیّاً علیه السلام، وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی:

ص:276

وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ یَعْنِی عَلِیّاً علیه السلام - فَاسْتَغْفَرُوا اللّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ (1) یَعْنِی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله و سلم».(2)

[210] 3 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: إِنَّهُ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ : فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتّی یُحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً فَقَالَ علیه السلام: «لَوْ أَنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ وَحْدَهُ ، ثُمَّ قَالُوا لِشَیْ ءٍ صَنَعَهُ اللهُ : لِمَ صَنَعَ کَذَا وَ کَذَا، وَ لَوْ صَنَعَ کَذَا وَ کَذَا خِلَافَ الَّذِی صَنَعَ ، لَکَانُوا بِذَلِکَ مُشْرِکِینَ ».

ثُمَّ قَالَ : «لَوْ أَنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ وَحْدَهُ ، ثُمَّ قَالُوا لِشَیْ ءٍ صَنَعَهُ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: لَوْ صَنَعَ کَذَا وَ کَذَا، وَ وَجَدُوا ذَلِکَ فِی أَنْفُسِهِمْ ، لَکَانُوا بِذَلِکَ مُشْرِکِینَ ، ثُمَّ قَرَأَ: فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتّی یُحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً ».(3)

[211] 4 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً قَالَ : «هُوَ التَّسْلِیمُ لَهُ فِی الْأُمُورِ».(4)

ص:278

نیز] برای آنان طلب آمرزش می کرد - نساء: 64» یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم (که برای آنان آمرزش بخواهد)».

[210] 3 - عبدالله بن یحیی کاهلی گوید: امام صادق علیه السلام آیۀ: «به پروردگارت سوگند که آن ها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه در اختلافات خود، تو را به داوری طلبند، و سپس از داوری تو، در دل خود احساس ناراحتی نکنند، و کاملاً تسلیم باشند - نساء: 65» را تلاوت نموده و فرمود: «اگر چنانچه مردمی خدای یگانه و بی شریک را پرستش کنند، (نماز بخوانند، زکات بدهند، ماه رمضان روزه بگیرند و به حجّ خانه خدا روند) سپس به چیزی که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم ساخته (و فرمان داده اعتراض کنند) و بگویند: که کاش چنان و چنین کرده بود، یا در دل خود چنین اعتراضی کنند (گر چه به زبان نیاورند) به همین اعتراض مشرک شوند، آنگاه (حضرت دوباره) کلام بالا را تکرار کرده و آیه را دوباره تلاوت فرمودند».

[211] 4 - فضل بن عبدالملک گوید: امام صادق علیه السلام دربارۀ آیۀ: «در دل خود احساس ناراحتی نکنند، و کاملاً تسلیم باشند - نساء: 65» فرمود: «(تسلیم در آیه) همان تسلیم و فرمانبری خداوند در (کلیۀ) کارهاست».

ص:279

[212] 5 - عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی وَ یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ الْقَلَانِسِیِّ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «یَهْلِکُ أَصْحَابُ الْکَلَامِ ، وَ یَنْجُو الْمُسَلِّمُونَ ، إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ».(1)

[213] 6 - مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ یَحْیَی، عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ ، عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ : «یَهْلِکُ أَصْحَابُ الْکَلَامِ ، وَ یَنْجُو الْمُسَلِّمُونَ ، إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ، یَقُولُونَ : هَذَا یَنْقَادُ وَ هَذَا لَا یَنْقَادُ، أَمَا وَ اللهِ لَوْ عَلِمُوا کَیْفَ کَانَ أَصْلُ الْخَلْقِ مَا اخْتَلَفَ اثْنَانِ ».(2)

[214] 7 - وَ عَنْهُ ، عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ ، عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِیها حُسْناً (3) فَقَالَ : «الِاقْتِرَافُ لِلْحَسَنَةِ : هُوَ التَّسْلِیمُ لَنَا، وَ الصِّدْقُ عَلَیْنَا، وَ أَنْ لَا یَکْذِبَ عَلَیْنَا».(4)

یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام مِثْلَهُ .(5)

[215] 8 - یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنْ سَعِیدِ بْنِ غَزْوَانَ ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ : «وَ اللهِ لَوْ آمَنُوا بِاللهِ وَحْدَهُ ، وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ ، وَ آتَوُا الزَّکَاةَ ، وَ لَمْ یُسَلِّمُوا لَکَانُوا بِذَلِکَ مُشْرِکِینَ ، ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ :

ص:280

[212] 5 - حسین بن مختار قلانسی گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «سخن گویان هلاک می شوند و تسلیم شوندگان نجات می یابند، به راستی که تسلیم شوندگان همان بزرگان والاتبارند».(1)

[213] 6 - ابوبکر بن محمّد حضرمی گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: «سخن گویان هلاک می شوند و تسلیم شوندگان نجات می یابند، به راستی که تسلیم شوندگان همان بزرگان والاتبارند، سخن گویان می گویند: این پذیرفتنی است و آن، پذیرفتنی نیست (و این به نتیجه می رسد و آن نمی رسد، این را می فهمیم و آن دیگر را نمی فهمیم)، بدانید به خدا قسم اگر آنان می دانستند از چه چیزی خلق شده اند هیچ وقت با یک دیگر نزاع نمی کردند».(2)

[214] 7 - محمّد بن مسلم گوید: امام باقر علیه السلام در تفسیر آیۀ: «و هر کس کار نیکی انجام دهد، بر نیکی اش می افزاییم - شوری: 23» فرمود: «انجام دادن کار نیک، تسلیم بودن نسبت به ما، و راست بودن با ماست و اینکه بر ما دروغ نبندد».(3)

به اسنادی دیگر نیز این روایت از فضیل بن یسار از امام باقر علیه السلام نقل شده است.

ص:281

فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتّی یُحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً ».(1)

[216] 9 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ، عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : قَالَ لِی: «أَ تَدْرِی بِمَا أُمِرُوا؟ أُمِرُوا بِمَعْرِفَتِنَا، وَ الرَّدِّ إِلَیْنَا، وَ التَّسْلِیمِ لَنَا».(2)

[217] 10 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ، عَنْ کَامِلٍ التَّمَّارِ، قَالَ : قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «یَا کَامِلُ قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الْمُسَلِّمُونَ ، یَا کَامِلُ إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ، یَا کَامِلُ النَّاسُ أَشْبَاهُ الْغَنَمِ إِلَّا قَلِیلًا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ، وَ الْمُؤْمِنُونَ قَلِیلٌ ».(3)

[218] 11 - مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ الْبَجَلِیِ ، عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ عُثْمَانَ الْأَحْوَلِ ، عَنْ کَامِلٍ التَّمَّارِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : کُنْتُ عِنْدَهُ وَ هُوَ یُحَدِّثُنِی إِذْ نَکَسَ رَأْسَهُ إِلَی الْأَرْضِ ، فَقَالَ : «قَدْ أَفْلَحَ الْمُسَلِّمُونَ ، إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ، یَا کَامِلُ النَّاسُ کُلُّهُمْ بَهَائِمُ إِلَّا قَلِیلًا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ، وَ الْمُؤْمِنُ غَرِیبٌ ».(4)

[219] 12 - وَ عَنْهُ ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً قَالَ : «التَّسْلِیمُ فِی الْأَمْرِ».(5)

ص:282

[215] 8 - سعید بن غزوان گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: «به خدا سوگند اگر (مردم) خدای یگانه و بی شریک را پرستش کنند و نماز را برپا داشته و زکات دهند سپس تسلیم امر ما نشوند بدین خاطر حتماً مشرک خواهند بود، آنگاه حضرت این آیه را تلاوت فرمود: «به پروردگارت سوگند که آن ها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه در اختلافات خود، تو را به داوری طلبند، و سپس از داوری تو، در دل خود احساس ناراحتی نکنند، و کاملاً تسلیم باشند - نساء: 65»».

[216] 9 - زید شحّام گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «آیا می دانید به چه چیز امر شده اند؟ به شناخت ما، و رد (سخنان ما که برای مصلحت حفظ جان شیعیان به اختلاف نقل شده) به ما و تسلیم و فرمانبری ما مأمور شده اید».

[217] 10 - کامل تمّار گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «ای کامل! به راستی که مؤمنان تسلیم شونده رستگار شدند. ای کامل! به راستی که تسلیم شوندگان همان بزرگان والا تبارند. ای کامل! مردم به مانند چهارپایان می مانند مگر عدّه ای کم از مؤمنان و مؤمنان (فرمانبر و تسلیم) کم است».

[218] 11 - کامل تمّار گوید: (به تنهایی) خدمت امام باقر علیه السلام بودم، سر به زمین افکنده فرمود: «به راستی که تسلیم شوندگان رستگارند، تسلیم شوندگان همان بزرگان والا تبارند. ای کامل! همۀ مردم به مانند چهارپایان می مانند مگر عدّه ای کم از مؤمنان و مؤمن غریب است و غریب (یعنی چون مؤمن با تسلیم کمیاب است پس او غریب است، زیرا هم انس ندارد و انسش تنها با خداست)».

[219] 12 - به اسنادی دیگر مشابه روایت 211 است.

ص:283

[220] 13 - وَ عَنْهُ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: بِأَیِّ شَیْ ءٍ عَلِمَتِ الرُّسُلُ أَنَّهَا رُسُلٌ ؟ قَالَ : «قَدْ کُشِفَ لَهَا عَنِ الْغِطَاءِ» قُلْتُ : فَبِأَیِّ شَیْ ءٍ عَرَفَ الْمُؤْمِنُ أَنَّهُ مُؤْمِنٌ ؟ قَالَ : «بِالتَّسْلِیمِ للهِ فِیمَا وَرَدَ عَلَیْهِ ».(1)

[221] 14 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ ، عَنْ ضُرَیْسٍ ، قَالَ : قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «أَ رَأَیْتَ إِنْ لَمْ یَکُنِ الصَّوْتُ الَّذِی قُلْنَاهُ لَکُمْ إِنَّهُ یَکُونُ مَا أَنْتَ صَانِعٌ ؟» قُلْتُ : أَنْتَهِی فِیهِ وَ اللهِ إِلَی أَمْرِکَ ، فَقَالَ : «هُوَ وَ اللهِ التَّسْلِیمُ وَ إِلَّا فَالذَّبْحُ » وَ أَوْمَی بِیَدِهِ إِلَی حَلْقِهِ .(2)

[222] 15 - وَ رَوَی بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَمَّنْ رَوَی عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ ، عَنْ زُرَارَةَ وَ حُمْرَانَ ، قَالا: کَانَ یُجَالِسُنَا رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَلَمْ یَکُنْ یَسْمَعُ بِحَدِیثٍ إِلَّا قَالَ : سَلِّمُوا، حَتَّی لُقِّبَ سَلِّمْ فَکَانَ کُلَّمَا جَاءَ، قَالَ أَصْحَابُنَا: قَدْ جَاءَ سَلِّمْ فَدَخَلَ حُمْرَانُ وَ زُرَارَةُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فَقَالا: إِنَّ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِنَا إِذَا سَمِعَ شَیْئاً مِنْ أَحَادِیثِکُمْ قَالَ : سَلِّمُوا حَتَّی لُقِّبَ بِذَلِکَ سَلِّمْ فَکَانَ إِذَا جَاءَ قَالُوا: قَدْ جَاءَ سَلِّمْ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُسَلِّمُونَ ، إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ».(3)

[223] 16 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ، عَنْ یَحْیَی بْنِ عِمْرَانَ الْحَلَبِیِّ ، عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ أَخِی أُدَیْمٍ ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا

ص:284

[220] 13 - مفضّل بن عمر گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: چگونه پیامبران می دانند که پیامبرند؟ فرمود: «پرده از برابرشان کنار می رود». پرسیدم: چگونه مؤمن بداند که مؤمن است ؟ فرمود: «به کمک فرمانبری خداوند در هرآنچه بر او آورده شده است».

[221] 14 - ضریس گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «آن صدایی (آسمانی) که برای شما گفتیم (که هنگام ظهور حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف شنیده می شود، اگر این صدا به تأخیر افتاد) چه می کنی ؟ (آیا بدون شنیدن آن صدا، فَرَج را طلب نموده و شمشیر به دست می گیری ؟)». (ضریس گوید) عرض کردم: به خدا قسم امر آن را به شما وا می گذارم. حضرت فرمود: «به خدا سوگند، این تسلیم و فرمانبری است و اگر چنین نکنند (و قبل از ظهور و ندای آسمانی طلب آن را کنند) موجب کشتن خواهد شد» و حضرت با دست اشاره به گلوی خویش نمود.

[222] 15 - زراره و حمران گویند: مردی از اصحاب در جمع ما می نشست و حدیثی را نمی شنید مگر این که می گفت: تسلیم (و فرمانبر) شوید تا این لقب به او داده شد که هر وقت می آمد اصحاب می گفتند: «سَلِّمْ ؛ تسلیم شونده» آمد. حمران و زراره خدمت امام باقر علیه السلام آمده و عرض کردند: مردی از اصحاب حدیثی نمی شنود مگر این که می گوید تسلیم شوید تا این که به او این لقب را داده اند و هر گاه می آید اصحاب می گویند: «سَلِّمْ » آمد. حضرت فرمود: «به راستی که تسلیم شوندگان رستگارند، تسلیم شوندگان همان بزرگان والا تبارند».

[223] 16 - ایوب بن حرّ گوید: شنیدم امام باقر علیه السلام می فرمود: «مردی از دوستداران عثمان به علی علیه السلام بسیار دشنام می داد، کنیز او که به خانۀ ما رفت و آمد داشت

ص:285

جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ : «إِنَّ مَوْلَی عُثْمَانَ کَانَ سَبَّابَةً لِعَلِیٍّ علیه السلام، فَحَدَّثَتْنِی مَوْلَاةٌ لَهُمْ - کَانَتْ تَأْتِینَا وَ تَأْلَفُنَا -: إِنَّهُ حِینَ حَضَرَهُ الْمَوْتُ ، قَالَ : مَا لِی وَ لَهُمْ ، فَقُلْتُ : جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا آمَنَ هَذَا؟ فَقَالَ : أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتّی یُحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ (1) الْآیَةَ ، ثُمَّ قَالَ : هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ حَتَّی یَکُونَ الثَّبَاتُ فِی الْقَلْبِ وَ إِنْ صَامَ وَ صَلَّی».(2)

[224] 17 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُسْکَانَ ، عَنْ ضُرَیْسٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام، قَالَ : سَمِعْتُهُ یَقُولُ : «قَدْ أَفْلَحَ الْمُسَلِّمُونَ ، إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ».(3)

[225] 18 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُسْکَانَ ، عَنْ سَدِیرٍ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنِّی تَرَکْتُ مَوَالِیَکَ مُخْتَلِفِینَ یَبْرَأُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ ، فَقَالَ : «وَ مَا أَنْتَ وَ ذَاکَ ، إِنَّمَا کَلَّفَ اللهُ النَّاسَ ثَلَاثاً: مَعْرِفَةَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام، وَ التَّسْلِیمَ لَهُمْ فِیمَا وَرَدَ عَلَیْهِمْ ، وَ الرَّدَّ إِلَیْهِمْ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ ».(4)

[226] 19 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، قَالَ : أَخْبَرَنِی مُحَمَّدُ بْنُ حَمَّادٍ السَّمَنْدِیُ ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ الْأَشَلِّ ، عَنْ أَبِیهِ قَالَ : قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «یَا سَالِمُ إِنَّ الْإِمَامَ هَادٍ مَهْدِیٌّ ، لَا

ص:286

می گفت: او هنگام جان دادنش گفت: من چه کار با آنان دارم.» (ایوب بن حرّ گوید) عرض کردم: فدایت شوم، این مرد ایمان نمی آورد؟ فرمود: «آیا نشنیده ای کلام خدا را که می فرماید: «به پروردگارت سوگند که آن ها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه در اختلافات خود، تو را به داوری طلبند - نساء: 65» آنگاه حضرت فرمود: چقدر دور است، (مؤمن نخواهد بود) تا این که ثُباتی (از ایمان) در قلب او باشد اگرچه روزه بگیرد و نماز بخواند».

[224] 17 - به اسنادی دیگر مشابه روایت 217 است.

[225] 18 - سَدیر صیرفی گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: من دوستان شما را در حالی ترک گفتم (و به سوی شما آمدم) که اختلاف داشتند و از یک دیگر بیزاری می جستند. حضرت فرمود: «تو را با وضع آن ها چه کار؟ همانا مردم سه تکلیف دارند: شناختن ائمّه و تسلیم بودن در برابر آن ها و ارجاع اختلافات خود به ایشان».(1)

[226] 19 - سالم اشل گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «ای سالم! به راستی که امام هدایت کنندۀ هدایت شده است، خداوند او را در جهل و نابینایی داخل نکند (و

ص:287

یُدْخِلُهُ اللهُ فِی عَمًی، وَ لَا یُجْهِلُهُ عَنْ سُنَّةٍ ، لَیْسَ لِلنَّاسِ النَّظَرُ فِی أَمْرِهِ ، وَ لَا التَّجَبُّرُ عَلَیْهِ ، وَ إِنَّمَا أُمِرُوا بِالتَّسْلِیمِ لَهُ ».(1)

[227] 20 - وَ عَنْهُ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ، عَنْ زُرَارَةَ ، عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ : قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «مَنْ سَمِعَ مِنْ رَجُلٍ أَمْراً لَمْ یُحِطْ بِهِ عِلْماً فَکَذَّبَ بِهِ ، وَ مِنْ أَمْرِهِ الرِّضَا بِنَا وَ التَّسْلِیمُ لَنَا، فَإِنَّ ذَلِکَ لَا یُکَفِّرُهُ ».(2)

[228] 21 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ مَنْصُورٍ الصَّیْقَلِ ، قَالَ : دَخَلْتُ أَنَا وَ الْحَارِثُ بْنُ الْمُغِیرَةِ وَ غَیْرُهُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام، فَقَالَ لَهُ الْحَارِثُ : إِنَّهُ - یَعْنِی مَنْصُورَ الصَّیْقَلِ - یَسْمَعُ حَدِیثَنَا فَوَ اللهِ مَا یَدْرِی مَا یَقْبَلُ وَ مَا یَرُدُّ، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «هَذَا رَجُلٌ مِنَ الْمُسَلِّمَةِ ، إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ». ثُمَّ قَالَ : «فَمَا یَقُولُ ؟» قَالَ : یَقُولُ : قَوْلِی فِی هَذَا قَوْلُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام، فَقَالَ : «بِهَذَا نَزَلَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام»(3).(4)

[229] 22 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَوْهَرِیِّ ، عَنْ سَلَمَةَ بْنِ حَنَانٍ ، عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِ ، قَالَ : کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام، فَقَالَ : «یَا أَبَا الصَّبَّاحِ قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ (5)- قَالَهَا ثَلَاثاً وَ قُلْتُهَا ثَلَاثاً - فَقَالَ : «إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ الْمُنْتَجَبُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ، وَ هُمْ أَصْحَابُ النَّجَائِبِ ».(6)

ص:288

حفظش نماید) و از سنّتی بی اطلاعش نگذارد، برای مردم دقّت در امر ایشان [حال و شأن امام علیه السلام] روا نیست و فقط مأمور به فرمانبری و تسلیم اند».

[227] 20 - ابو عبیده گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «هر کس از مردی مطلبی را شنید که احاطۀ علمی بدان نداشت و آن مطلب را تکذیب نمود (به جهت این که می داند مخالف کلام ماست) و در مورد آن مطلب، راضی و تسلیم ما بود (و اقرار نمود که هر معنایی از معصوم علیه السلام صادر شود آن حق است) پس چنین کاری سبب کفر او نمی گردد».

[228] 21 - منصور صیقل گوید: من و حارث بن مغیره و کسانی دیگر بر امام صادق علیه السلام وارد شدیم، حارث به حضرت عرض کرد: این مرد - یعنی منصور صیقل - حدیثی را از ما می شنود (و چیزی دیگر نمی خواهد) به خدا قسم نمی داند آنچه را قبول می کند و آنچه را رد می کند. امام صادق علیه السلام فرمود: «این مرد از تسلیم شوندگان است، و به راستی که تسلیم شوندگان همان بزرگان والا تبارند».

آنگاه حضرت فرمود: «چه می گوید؟» عرض کرد: می گوید: این سخن جعفر بن محمّد علیه السلام است. حضرت فرمود: «(در مورد آنچه برای تو گفتم) جبرئیل اینگونه نازل کرده است».(1)

[229] 22 - ابو الصباح کِنانی گوید: خدمت امام صادق علیه السلام بودم که سه مرتبه فرمود: «ای ابا الصّباح! «به راستی که مؤمنان رستگار شدند - مؤمنون: 1». و من نیز همان را سه مرتبه گفتم.(2) حضرت فرمود: به راستی که تسلیم شوندگان همان بزرگان والا تبار روز قیامتند و اینانند اصحاب خاصّ ».

ص:289

[230] 23 - مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، قَالَ : أَقْرَأَنِی دَاوُدُ بْنُ فَرْقَدٍ کِتَابَهُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ علیه السلام أَعْرِفُهُ بِخَطِّهِ ، یَسْأَلُهُ عَنِ الْعِلْمِ الْمَنْقُولِ إِلَیْنَا عَنْ آبَائِکَ علیهم السلام وَ أَحَادِیثُ قَدِ اخْتَلَفُوا عَلَیْنَا فِیهَا، فَکَیْفَ الْعَمَلُ بِهَا عَلَی اخْتِلَافِهَا؟ وَ الرَّدُّ إِلَیْکَ وَ قَدِ اخْتَلَفُوا فِیهِ ؟ فَکَتَبَ إِلَیْهِ - وَ قَرَأْتُهُ -: «مَا عَلِمْتُمْ أَنَّهُ قَوْلُنَا فَالْزَمُوهُ ، وَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا بِهِ فَرُدُّوهُ إِلَیْنَا».(1)

[231] 24 - مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْفَضْلِ ، عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: یَخْتَلِفُ أَصْحَابُنَا فِی الشَّیْ ءِ فَأَقُولُ : قَوْلِی فِی هَذَا قَوْلُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام، فَقَالَ : «بِهَذَا نَزَلَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام».(2)

[232] 25 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ، عَنْ أَبِی أُسَامَةَ زَیْدٍ الشَّحَّامِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : قُلْتُ لَهُ : إِنَّ عِنْدَنَا رَجُلًا یُسَمَّی کُلَیْباً لَا یَخْرُجُ عَنْکُمْ حَدِیثٌ وَ لَا شَیْ ءٌ إِلَّا قَالَ : أَنَا أُسَلِّمُ ، فَسَمَّیْنَاهُ : کُلَیْبٌ یُسَلِّمُ . قَالَ : فَتَرَحَّمَ عَلَیْهِ وَ قَالَ : «أَ تَدْرُونَ مَا التَّسْلِیمُ ؟» فَسَکَتْنَا، فَقَالَ : «هُوَ وَ اللهِ الْإِخْبَاتُ ، قَوْلُ اللهِ عَزَّوَجَلَّ : اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ وَ أَخْبَتُوا إِلی رَبِّهِمْ (3)».(4)

[233] 26 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ ، عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ ، قَالَ : سَمِعْتُ کَامِلَ التَّمَّارِ یَقُولُ : قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ أَ

ص:290

[230] 23 - محمّد بن عیسی بن عُبید گوید: داود بن فرقد نامه ای که به امام هادی علیه السلام نوشته بود و جواب آن حضرت به خطّ خویش را برایم خواند. پرسیده بود: دربارۀ علومی که از آبا و اجداد [بزرگوار] شما به اختلاف (ضدّ و نقیض) به ما می رسد چه کنیم که چون با اختلاف نقل شده، به شما برگردانیم ؟ نوشتۀ امام هادی علیه السلام در پاسخ که من آن را خواندم این بود: «آنچه را می دانید سخن ما است، به آن عمل کنید، و آنچه را نمی دانید به ما برگردانید (و رد نکنید)».

[231] 24 - عمر بن یزید گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: اصحاب ما (در مورد فلان مطلب) دچار اختلاف شدند، من گفتم سخن من در این مورد سخن جعفر بن محمّد علیه السلام است. حضرت فرمود: «(در مورد آنچه برای تو گفتم) جبرئیل اینگونه نازل کرده است».

[232] 25 - زید شَحّام گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: نزد ما مردی است که نامش کُلَیب است(1) ، او هر حدیثی که از شما می رسد، می گوید من تسلیمم، از این رو ما او را کلُیب تسلیم نامیده ایم.

حضرت به او رحمت فرستاد و سپس فرمود: «می دانید تسلیم چیست ؟» - ما سکوت کردیم - (خود ایشان) فرمود: «به خدا قسم تسلیم، فروتنی است خداوند می فرماید: «کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند و در برابر پروردگارشان فروتنی و خشوع کردند - هود: 23»».

[233] 26 - بشیر دهّان گوید: شنیدم کامل تمّار می گفت: امام باقر علیه السلام فرمود: ««به

ص:291

تَدْرِی مَنْ هُمْ ؟» قُلْتُ : أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِمْ ، قَالَ : «قَدْ أَفْلَحَ الْمُسَلِّمُونَ ، إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ».(1)

[234] 27 - وَ عَنْهُ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ ، عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ ، عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِّ ، عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ الْخَیْبَرِیِّ قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّا نَتَحَدَّثُ عَنْکَ بِحَدِیثٍ فَیَقُولُ بَعْضُنَا قَوْلُنَا قَوْلُهُمْ ، قَالَ : «فَمَا تُرِیدُ، أَ تُرِیدُ أَنْ تَکُونَ إِمَاماً یُقْتَدَی بِکَ ؟ مَنْ رَدَّ الْقَوْلَ إِلَیْنَا فَقَدْ سَلَّمَ ».(2)

[235] 28 - وَ عَنْهُ ، عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ، عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ مِنْ قُرَّةِ الْعَیْنِ التَّسْلِیمَ إِلَیْنَا، وَ أَنْ تَقُولُوا بِکُلِّ مَا اخْتَلَفَ عَنَّا أَنْ تَرُدُّوهُ إِلَیْنَا».(3)

[236] 29 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْجَارُودِ، عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ، قَالَ : دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام أَنَا وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ فَقُلْنَا: مَا لَنَا وَ لِلنَّاسِ ، بِکُمْ وَ اللهِ نَأْتَمُّ ، وَ عَنْکُمْ نَأْخُذُ، وَ لَکُمْ وَ اللهِ نُسَلِّمُ ، وَ مَنْ وَلَّیْتُمْ وَ اللهِ تَوَلَّیْنَا، وَ مَنْ بَرِئْتُمْ مِنْهُ بَرِئْنَا مِنْهُ ، وَ مَنْ کَفَفْتُمْ عَنْهُ کَفَفْنَا عَنْهُ .

فَرَفَعَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ : «وَ اللهِ هَذَا هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ ».(4)

[237] 30 - وَ عَنْهُ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ مَنْصُورٍ الصَّیْقَلِ ، قَالَ : قَالَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام - وَ أَنَا قَاعِدٌ عِنْدَهُ -: مَا نَدْرِی مَا یَقْبَلُ

ص:292

راستی که مؤمنان رستگار شدند» می دانی آن ها کیانند؟» عرض کردم: شما بهتر می دانید. فرمود: «به راستی که تسلیم شوندگان رستگارند، تسلیم شوندگان همان بزرگان والا تبارند».

[234] 27 - ابوالصّباح کِنانی گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: ما حدیثی را از شما نقل کنیم و برخی اصحاب می گویند: سخن ما (نیز)، سخن ایشان (اهل بیت علیهم السلام) است.

حضرت فرمود: «(تا) چه در نظر داری، آیا در نظر داری امامی باشی که به او اقتدا می شود؟ کسی که سخن ما را (در جایی که متوجّه نمی شود) به ما برگرداند تسلیم شده است».

[235] 28 - جمیل بن درّاج گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «به راستی از موارد روشنی بخش دیده، فرمانبری و تسلیم ما است و این که برای هر چیزی که در مورد آن از ما (برای مصلحت و حفظ جان شیعیان) به اختلاف نقل شده به ما برگردانید».

[236] 29 - فضیل بن یسار گوید: من و محمّد بن مسلم بر امام صادق علیه السلام وارد شده و گفتیم: ما را به مردم چه کار، به خدا قسم ما از شما (اهل بیت علیهم السلام) پیروی می کنیم و از شما (مسائل دین خود را) می گیریم، و به خدا قسم تسلیم و فرمانبردار شماییم، و هر کس شما را دوست بدارد به خدا قسم او را دوست داریم و هر کس از شما برائت جوید از او برائت جوییم، و هر کس از شما دست کشد از او دست می کشیم.

امام صادق علیه السلام دست مبارک خویش را به آسمان بالا برده و فرمود: «به خدا قسم این همان حقّ آشکار است».

[237] 30 - منصور صیقل گوید: یکی از اصحاب امام صادق علیه السلام در حالی که من نزد امام نشسته بودم به حضرت گفت: این (منصور صیقل) از احادیثی که از ما می شنود نمی دانیم آنچه از احادیث ما را قبول می کند از آنچه رد می کند.

ص:293

مِنْ حَدِیثَنَا هَذَا مِمَّا یَرُدُّ، فَقَالَ : «وَ مَا ذَاکَ ؟» قَالَ : لَیْسَ بِشَیْ ءٍ یَسْمَعُهُ مِنَّا إِلَّا قَالَ : الْقَوْلُ قَوْلُهُمْ .

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «هَذَا مِنَ الْمُسَلِّمِینَ ، إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ، إِنَّمَا عَلَیْهِ إِذَا جَاءَهُ شَیْ ءٌ لَا یَدْرِی مَا هُوَ أَنْ یَرُدَّهُ إِلَیْنَا».(1)

[238] 31 - وَ عَنْهُمَا وَ الْهَیْثَمِ بْنِ أَبِی مَسْرُوقٍ ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ ، عَمَّنْ حَدَّثَهُ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : قَالَ : «مَا عَلَی أَحَدِکُمْ إِذَا بَلَغَهُ عَنَّا حَدِیثٌ لَمْ یُعْطَ مَعْرِفَتَهُ أَنْ یَقُولَ : الْقَوْلُ قَوْلُهُمْ ، فَیَکُونَ قَدْ آمَنَ بِسِرِّنَا وَ عَلَانِیَتِنَا».(2)

[239] 32 - حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ جُنْدَبٍ ، عَنْ سُفْیَانَ بْنِ السِّمْطِ ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: جُعِلْتُ فِدَاکَ یَأْتِینَا الرَّجُلُ مِنْ قِبَلِکُمْ یُعْرَفُ بِالْکَذِبِ فَیُحَدِّثُ بِالْحَدِیثِ فَنَسْتَبْشِعُهُ .

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «یَقُولُ لَکَ : إِنِّی قُلْتُ لِلَّیْلِ إِنَّهُ نَهَارٌ، وَ لِلنَّهَارِ إِنَّهُ لَیْلٌ ؟» قُلْتُ : لَا، قَالَ : «فَإِنْ قَالَ لَکَ هَذَا إِنِّی قُلْتُهُ فَلَا تُکَذِّبْ بِهِ ، فَإِنَّکَ إِنَّمَا تُکَذِّبُنِی».(3)

[240] 33 - وَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ الزَّیَّاتِ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ جُنْدَبٍ ، عَنْ سُفْیَانَ بْنِ السِّمْطِ ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام إِنَّ الرَّجُلَ یَأْتِینَا مِنْ قِبَلِکُمْ فَیُخْبِرُنَا عَنْکَ بِالْعَظِیمِ مِنَ الْأَمْرِ، فَتَضِیقُ لِذَلِکَ صُدُورُنَا حَتَّی نُکَذِّبَهُ .

ص:294

امام علیه السلام فرمود: «آن چیست ؟» گفت: هیچ چیزی را از ما نمی شنود مگر این که می گوید: نظر من نظر ایشان (اهل بیت علیهم السلام) است.

امام علیه السلام فرمود: «این مرد از تسلیم شوندگان است، و به راستی که تسلیم شوندگان همان بزرگان والا تبارند، همانا بر اوست هنگامی که چیزی را که حقیقت (و صحّت) آن را نمی داند به ما بازمی گرداند».

[238] 31 - اسماعیل بن مهران از راوی دیگری نقل کرده گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «برای یکی از شما چه اشکالی دارد هنگامی که حدیثی از ما به او رسید و در مورد آن شناختی نداشت بگوید: کلام (من در این مورد) کلام اهل بیت است، پس به نهان و آشکار ما ایمان آورده است».

[239] 32 - سفیان بن سمْط گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: فدایت گردم، مردی از جانب شما که او را به دورغ گویی می شناسیم پیش ما می آید و حدیثی برای ما می گوید که ما آن را زشت و ناپسند می شماریم (چه کنیم)؟

حضرت فرمود: «آیا می گوید: شب روز است و روز شب ؟» گفتم: نه (تا این حد). فرمود: «پس اگر برای تو گفت که من آن را گفته ام پس آن (حدیث ما) را تکذیب نکن (و دروغ ندان) که بی تردید مرا تکذیب نموده ای».

[240] 33 - سفیان بن سمْط گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: فدایت شوم، مردی از جانب شما پیش ما می آید و ما را به چیز بزرگی آگاه می سازد و به سبب آن سینه های ما تنگ می گردد تا این که او را تکذیب نموده و دروغگو دانیم.

حضرت فرمود: «آیا از جانب من برای شما حدیث بیان نمی کند؟» گفتم: چرا. فرمود: «آیا می گوید: شب روز است و روز شب ؟» به حضرت عرض کردم: نه (تا این حد).

ص:295

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «أَ لَیْسَ عَنِّی یُحَدِّثُکُمْ ؟» قُلْتُ : بَلَی، قَالَ : «فَیَقُولُ لِلَّیْلِ إِنَّهُ نَهَارٌ، وَ لِلنَّهَارِ إِنَّهُ لَیْلٌ » فَقُلْتُ : لَا، قَالَ : «فَرُدُّوهُ إِلَیْنَا، فَإِنَّکَ إِذَا کَذَّبْتَهُ فَإِنَّمَا تُکَذِّبُنَا».(1)

[241] 34 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ ، عَنْ عَمِّهِ حَمْزَةَ بْنِ بَزِیعٍ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُوَیْدٍ السَّائِیِ ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام أَنَّهُ کَتَبَ إِلَیْهِ فِی رِسَالَتِهِ : «وَ لَا تَقُلْ لِمَا یَبْلُغُکَ عَنَّا أَوْ یُنْسَبُ إِلَیْنَا هَذَا بَاطِلٌ ، وَ إِنْ کُنْتَ تَعْرِفُ خِلَافَهُ ، فَإِنَّکَ لَا تَدْرِی لِمَ قُلْنَاهُ ، وَ عَلَی أَیِّ وَجْهٍ وَضَعْنَاهُ ».(2)

[242] 35 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ الْبَجَلِیِّ ، قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ : وَ قَدْ حَدَّثَنِی بِهِ جَعْفَرُ بْنُ بَشِیرٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ أَوْ غَیْرِهِ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام، أَوْ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : سَمِعْتُهُ یَقُولُ : «لَا تُکَذِّبُوا الْحَدِیثَ أَتَاکُمْ بِهِ مُرْجِئِیٌ وَ لَا قَدَرِیٌّ وَ لَا خَارِجِیٌّ نَسَبَهُ إِلَیْنَا، فَإِنَّکُمْ لَا تَدْرُونَ لَعَلَّهُ مِنَ الْحَقِّ ، فَتُکَذِّبُونَ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوْقَ عَرْشِهِ ».(3)

[243] 36 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ أَوْ عَمَّنْ سَمِعَ أَبَا بَصِیرٍ یُحَدِّثُ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : اَلَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ (4) قَالَ : «هُمُ الْمُسَلِّمُونَ لِآلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام، إِذَا سَمِعُوا الْحَدِیثَ جَاءُوا بِهِ کَمَا سَمِعُوهُ ، وَلَمْ یَزِیدُوا فِیهِ وَلَمْ یَنْقُصُوا مِنْهُ ».(5)

ص:296

فرمود: «آن حدیث را (تکذیب مکن) و به سوی ما باز گردان زیرا اگر تو (آن را) تکذیب نموده و دروغ دانی ما را تکذیب نموده ای».

[241] 34 - علی بن سوید سائی گوید: امام کاظم علیه السلام در جواب نامه ام نوشته بود: «در بارۀ چیزی که از طرف ما به تو رسید و به ما منسوب بود نگو باطل است اگر چه خلاف آن را از ما سراغ داشته باشی، زیرا تو نمی دانی برای چه ما آن را گفته ایم، و به چه گونه آن را شرح داده ایم».

[242] 35 - ابو بصیر گوید: امام باقر یا امام صادق علیهما السلام (تردید از راوی است) فرمود: «هر گاه (فرقه های) مرجئه (قائلین به جبر) یا قدریه(1) یا خوارج حدیثی برای شما نقل کردند آن را دروغ مشمارید، زیرا شما نمی دانید، شاید آن حدیث درست باشد و شما خداوند را بر فراز عرشش تکذیب نموده اید».

[243] 36 - اسحاق بن عمّار از ابوبصیر یا از کسی که از ابوبصیر (این روایت را) شنیده گوید: امام باقر یا امام صادق علیهما السلام (تردید از راوی است) در تفسیر آیۀ: «آنان که سخن را می شنوند و از بهترینش پیروی می کنند - زمر: 18» فرمود: «ایشان تسلیم شوندگان در برابر آل محمدند، همان کسانی که چون حدیثی شنوند، کم و زیادش نکنند، و چنان که شنیده اند تحویل دهند».

ص:297

بَابٌ فِی نَوَادِر مُخْتَلِفَةً وَ کِتَابُ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام إِلَی الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ رحمه الله

[244] 1 - حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ ، عَنْ حَفْصٍ الْمُؤَذِّنِ ، قَالَ : کَتَبَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام إِلَی أَبِی الْخَطَّابِ : «بَلَغَنِی أَنَّکَ تَزْعُمُ أَنَّ الْخَمْرَ رَجُلٌ ، وَ أَنَّ الزِّنَا رَجُلٌ ، وَ أَنَّ الصَّلَاةَ رَجُلٌ ، وَ أَنَّ الصَّوْمَ رَجُلٌ ، وَ لَیْسَ کَمَا تَقُولُ ، نَحْنُ أَصْلُ الْخَیْرِ، وَ فُرُوعُهُ طَاعَةُ اللهِ ، وَ عَدُوُّنَا أَصْلُ الشَّرِّ، وَ فُرُوعُهُ مَعْصِیَةُ اللهِ - ثُمَّ کَتَبَ - کَیْفَ یُطَاعُ مَنْ لَا یُعْرَفُ ، وَ کَیْفَ یُعْرَفُ مَنْ لَا یُطَاعُ ».(1)

[245] 2 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ ، عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «لَا تَقُولُوا لِکُلِّ آیَةٍ : هَذَا رَجُلٌ وَ هَذَا رَجُلٌ ، مِنَ الْقُرْآنِ حَلَالٌ ، وَ مِنْهُ حَرَامٌ ، وَ مِنْهُ نَبَأُ مَا قَبْلَکُمْ ، وَ حُکْمُ مَا بَیْنَکُمْ ، وَ خَبَرُ مَا بَعْدَکُمْ فَهَکَذَا هُوَ».(2)

[246] 3 - وَ عَنْهُ ، عَنْ آدَمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَشْعَرِیِّ ، عَنْ هُشَیْمِ بْنِ بَشِیرٍ، عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ عُرْوَةَ التَّمِیمِیِ ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «یَا هَیْثَمُ التَّمِیمِیُّ إِنَّ قَوْماً آمَنُوا بِالظَّاهِرِ وَ کَفَرُوا

ص:298

بِالْبَاطِنِ ، فَلَمْ یَنْفَعْهُمْ شَیْ ءٌ، وَ جَاءَ قَوْمٌ مِنْ بَعْدِهِمْ فَآمَنُوا بِالْبَاطِنِ وَ کَفَرُوا بِالظَّاهِرِ فَلَمْ یَنْفَعْهُمْ ذَلِکَ شَیْئاً، وَ لَا إِیمَانٌ ظَاهِرٌ إِلَّا بِبَاطِنٍ ، وَ لَا بَاطِنٌ إِلَّا بِظَاهِرٍ».(1)

[247] 4 - الْقَاسِمُ بْنُ رَبِیعٍ الْوَرَّاقُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ صَبَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ ، عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ: أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام کِتَاباً فَجَاءَهُ هَذَا الْجَوَابُ مِنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام:

«أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُوصِیکَ وَ نَفْسِی بِتَقْوَی اللهِ وَ طَاعَتِهِ ، فَإِنَّ مِنَ التَّقْوَی الطَّاعَةَ ، وَ الْوَرَعَ ، وَ التَّوَاضُعَ للهِ وَ الطُّمَأْنِینَةَ ، وَ الِاجْتِهَادَ لَهُ ، وَ الْأَخْذَ بِأَمْرِهِ ، وَ النَّصِیحَةَ لِرُسُلِهِ ، وَ الْمُسَارَعَةَ فِی مَرْضَاتِهِ ، وَ اجْتِنَابَ مَا نَهَی عَنْهُ ، فَإِنَّهُ مَنْ یَتَّقِ اللهَ فَقَدْ أَحْرَزَ نَفْسَهُ مِنَ النَّارِ بِإِذْنِ اللهِ ، وَ أَصَابَ الْخَیْرَ کُلَّهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ ، وَ مَنْ أَمَرَ بِالتَّقْوَی فَقَدْ أَبْلَغَ فِی الْمَوْعِظَةِ ، جَعَلَنَا اللهُ وَ إِیَّاکُمْ مِنَ الْمُتَّقِینَ بِرَحْمَتِهِ .

جَاءَنِی کِتَابُکَ فَقَرَأْتُهُ وَ فَهِمْتُ الَّذِی فِیهِ فَحَمِدْتُ اللهَ عَلَی سَلَامَتِکَ وَ عَافِیَةِ اللهِ إِیَّاکَ ، أَلْبَسَنَا اللهُ وَ إِیَّاکَ عَافِیَةً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ .

کَتَبْتَ تَذْکُرُ أَنَّ قَوْماً أَنَا أَعْرِفُهُمْ کَانَ أَعْجَبَکَ نَحْوُهُمْ وَ شَأْنُهُمْ وَ أَنَّکَ أُبْلِغْتَ عَنْهُمْ أُمُوراً تُرْوَی عَنْهُمْ کَرِهْتَهَا لَهُمْ ، وَ لَمْ تَرَ مِنْهُمْ إِلَّا هَدْیاً حَسَناً، وَ وَرَعاً وَ تَخَشُّعاً.

وَ بَلَغَکَ أَنَّهُمْ یَزْعُمُونَ أَنَّ الدِّینَ إِنَّمَا هُوَ مَعْرِفَةُ الرِّجَالِ ، ثُمَّ مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ إِذَا عَرَفْتَهُمْ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ .

ص:300

مفضّل بن عمر گوید: نامه ای برای امام صادق علیه السلام نوشتم، این جواب از طرف حضرت آمد: «امّا بعد، تو را و خودم را به تقوای الهی و فرمانبرداری او سفارش می کنم، که از موارد تقوا: فرمانبرداری الهی، پارسایی، فروتنی برای خدا، آرامش، کوشش، مطیع بودن، خیر خواهی برای فرستادگان خدا، سرعت در کارهای نیک و پرهیز از گناهان است.

بی تردید هر کس تقوا را پیشۀ خود کند به لطف الهی خود را از آتش جهنّم نگه داشته و به تمام خیر دنیا و آخرت رسیده است، و هر که سفارش به تقوا کند در پند و اندرز مبالغه نموده است. خداوند به واسطۀ رحمت خویش ما را از پرهیزکاران قرار دهد.

نامه تو رسید و آن را خواندم و متوجّه شدم چه نوشته بودی، خدا را بر سلامتی و عافیت تو سپاسگزارم، خداوند من و تو را لباس سلامتی دنیا و آخرت بپوشاند.

در نامۀ خود نوشته بودی گروهی که من آن ها را می شناسم راه و روش ایشان موجب تعجّب تو شده و کارهائی از آن ها برایت نقل شده که ناخوش می داشتی با این که گمان می کردی مردمانی پرهیزگار و اهل خشوع هستند.

شنیده ای که آن ها می گویند دین عبارت است از شناختن مردانی، وقتی آن اشخاص را شناختی دیگر هر کار خواستی بکن.

در نامه یادآور شده بودی که من می دانم اصل دین شناختن مردانی است امّا آن ها می گویند نماز، زکات و روزه ماه رمضان و حج و عمره و مسجد الحرام و خانه خدا و ماه حرام همۀ این ها مردی است، وضو و غسل جنابت نیز مردی است و هر واجبی که خدا برای بندگان معین کرده مردی است. آن ها می گویند هر کس آن مرد را بشناسد همان شناختنْ او را کافی است و احتیاج به عمل ندارد نماز خوانده و زکات داده و

ص:301

وَ ذَکَرْتَ أَنَّکَ قَدْ عَرَفْتَ أَنَّ أَصْلَ الدِّینِ مَعْرِفَةُ الرِّجَالِ ، وَفَّقَکَ اللهُ .

وَ ذَکَرْتَ أَنَّهُ بَلَغَکَ أَنَّهُمْ یَزْعُمُونَ أَنَّ الصَّلَاةَ ، وَ الزَّکَاةَ ، وَ صَوْمَ شَهْرِ رَمَضَانَ ، وَ الْحَجَّ ، وَ الْعُمْرَةَ ، وَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ ، وَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ ، وَ الْمَشْعَرَ الْحَرَامَ ، وَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ هُمْ رِجَالٌ ، وَ أَنَّ الطُّهْرَ وَ الِاغْتِسَالَ مِنَ الْجَنَابَةِ هُوَ رَجُلٌ ، وَ کُلَّ فَرِیضَةٍ افْتَرَضَهَا اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی عِبَادِهِ فَهِیَ رِجَالٌ .

وَ أَنَّهُمْ ذَکَرُوا ذَلِکَ بِزَعْمِهِمْ أَنَّ مَنْ عَرَفَ ذَلِکَ الرَّجُلَ فَقَدِ اکْتَفَی بِعِلْمِهِ مِنْ غَیْرِ عَمَلٍ ، وَ قَدْ صَلَّی وَ آتَی الزَّکَاةَ ، وَ صَامَ ، وَ حَجَّ ، وَ اعْتَمَرَ، وَ اغْتَسَلَ مِنَ الْجَنَابَةِ وَ تَطَهَّرَ، وَ عَظَّمَ حُرُمَاتِ اللهِ ، وَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ ، وَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ ، وَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ .

وَ أَنَّهُمْ ذَکَرُوا أَنَّ مَنْ عَرَفَ هَذَا بِعَیْنِهِ وَ بِحَدِّهِ وَ ثَبَتَ فِی قَلْبِهِ جَازَ لَهُ أَنْ یَتَهَاوَنَ بِالْعَمَلِ ، وَ لَیْسَ عَلَیْهِ أَنْ یَجْتَهِدَ فِی الْعَمَلِ ، وَ زَعَمُوا أَنَّهُمْ إِذَا عَرَفُوا ذَلِکَ الرَّجُلَ فَقَدْ قُبِلَتْ مِنْهُمْ هَذِهِ الْحُدُودُ لِوَقْتِهَا، وَ إِنْ هُمْ لَمْ یَعْمَلُوا بِهَا.

وَ أَنَّهُ بَلَغَکَ أَنَّهُمْ یَزْعُمُونَ أَنَّ الْفَوَاحِشَ الَّتِی نَهَی اللهُ عَنْهَا مِنَ الْخَمْرِ، وَ الْمَیْسِرِ، وَ الْمَیْتَةِ ، وَ الدَّمِ ، وَ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ هُمْ رِجَالٌ .

وَ ذَکَرُوا أَنَّ مَا حَرَّمَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ نِکَاحِ الْأُمَّهَاتِ وَ الْبَنَاتِ ، وَ الْأَخَوَاتِ ، وَ الْعَمَّاتِ ، وَ الْخَالاتِ ، وَ بَنَاتِ الْأَخِ ، وَ بَنَاتِ الْأُخْتِ ، وَ مَا حَرَّمَ اللهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ مِنَ النِّسَاءِ إِنَّمَا عَنَی بِذَلِکَ نِکَاحَ نِسَاءِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم وَ مَا سِوَی ذَلِکَ فَمُبَاحٌ کُلُّهُ .

ص:302

حج و عمره و غسل جنابت و وضو ساخته و تمام کارهای بد را مراعات نموده ماه حرام و مسجد الحرام همه را می گویند هر کس آن مرد را کاملاً با مشخّصات بشناسد و در قلبش ثابت شود می تواند دیگر عملی انجام ندهد و کوشش در کارها ننماید. اگر او را بشناسد همین اعمال بدون انجام دادن، در وقت خود آن عمل، از او قبول شده است.

آن ها می گویند کارهای بدی که خدا نهی نموده از قبیل شراب، قمار، ربا و خون و مردار و گوشت خوک مردمی است. می گویند آنچه خدا حرام نموده از ازدواج با مادران و دختران و عمه ها و خاله ها و دختران برادر و دختران خواهر و آنچه بر مؤمنین ازدواج آن ها را حرام نموده منظورش ازدواج با زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است بقیه هم حلال هستند.

شنیده ای که آن ها چند نفر پیاپی با یک زن همبستر می شوند و شهادت به دروغ می دهند.

آن ها می گویند برای محرّمات دین یک ظاهری است و یک باطن، ظاهر همان است که از آن خودداری می شود و به واسطه دفاع از خویش ظاهر را انجام می دهند امّا باطن همان چیزی است که آن ها جویا هستند و به همان نیز مأمورند.

در نامه خود بسیار در شگفت شده بودی از اعتقاد آن ها و سؤال کرده بودی آیا حلال است یا حرام و جویای تفسیر این مرام شده بودی؛ اینک برای تو توضیح می دهم تا رفع شک و شبهه شود. درست دقّت کن که در این نامه برایت تفسیر می کنم چنانچه خداوند می فرماید: «و گوش های شنوا آن را دریابد و بفهمد - الحاقّه: 12». حرام و حلال آن را بیان خواهم کرد و به طور کامل معرفی می کنم تا

ص:303

وَ ذَکَرْتَ أَنَّهُ بَلَغَکَ أَنَّهُمْ یَتَرَادَفُونَ الْمَرْأَةَ الْوَاحِدَةَ ، وَ یَتَشَاهَدُونَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ بِالزُّورِ، وَ یَزْعُمُونَ أَنَّ لِهَذَا ظَهْراً وَ بَطْناً یَعْرِفُونَهُ ، فَالظَّاهِرُ مَا یَتَنَاهَوْنَ عَنْهُ یَأْخُذُونَ بِهِ مُدَافَعَةً عَنْهُمْ ، وَ الْبَاطِنُ هُوَ الَّذِی یَطْلُبُونَ وَ بِهِ أُمِرُوا بِزَعْمِهِمْ .

وَ کَتَبْتَ تَذْکُرُ الَّذِی عَظُمَ عَلَیْکَ مِنْ ذَلِکَ حِینَ بَلَغَکَ ، فَکَتَبْتَ تَسْأَلُنِی عَنْ قَوْلِهِمْ فِی ذَلِکَ أَ حَلَالٌ هُوَ أَمْ حَرَامٌ ، وَ کَتَبْتَ تَسْأَلُنِی عَنْ تَفْسِیرِ ذَلِکَ وَ أَنَا أُبَیِّنُهُ لَکَ حَتَّی لَا تَکُونَ مِنْ ذَلِکَ فِی عَمًی وَ لَا شُبْهَةٍ تَدْخُلُ عَلَیْکَ .

وَ قَدْ کَتَبْتُ إِلَیْکَ فِی کِتَابِی هَذَا تَفْسِیرَ مَا سَأَلْتَ عَنْهُ فَاحْفَظْهُ الْحِفَاظَ کُلَّهُ وَ عِهْ ، کَمَا قَالَ اللهُ تَعَالَی: وَ تَعِیَها أُذُنٌ واعِیَةٌ (1) وَ أَنَا أَصِفُهُ لَکَ بِحِلِّهِ ، وَ أَنْفِی عَنْکَ حَرَامَهُ إِنْ شَاءَ اللهُ تَعَالَی کَمَا وَصَفْتُ لَکَ ، وَ أُعَرِّفُکَهُ حَتَّی تَعْرِفَهُ إِنْ شَاءَ اللهُ تَعَالَی فَلَا تُنْکِرْهُ ، وَ لا قُوَّةَ إِلاّ بِاللّهِ (2) ، وَ الْقُوَّةُ وَ الْعِزَّةُ للهِ جَمِیعاً.

أُخْبِرُکَ أَنَّهُ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ وَ یَدِینُ بِهَذِهِ الصِّفَةِ الَّتِی سَأَلْتَنِی عَنْهَا فَهُوَ مُشْرِکٌ بِاللهِ ، بَیِّنُ الشِّرْکِ لَا یَسَعُ لِأَحَدٍ الشَّکُّ فِیهِ .

وَ أُخْبِرُکَ أَنَّ هَذَا الْقَوْلَ کَانَ مِنْ قَوْمٍ سَمِعُوا مَا لَمْ یَعْقِلُوهُ عَنْ أَهْلِهِ ، وَ لَمْ یُعْطَوْا فَهْمَ ذَلِکَ وَ لَمْ یَعْرِفُوا حُدُودَ مَا سَمِعُوا، فَوَضَعُوا حُدُودَ تِلْکَ الْأَشْیَاءِ مُقَایَسَةً بِرَأْیِهِمْ وَ مُنْتَهَی عُقُولِهِمْ ، وَ لَمْ یَضَعُوهَا عَلَی حُدُودِ مَا أُمِرُوا کَذِباً وَ افْتِرَاءً عَلَی اللهِ تَعَالَی وَ عَلَی رَسُولِهِ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ جُرْأَةً عَلَی الْمَعَاصِی، فَکَفَی بِهَذَا لَهُمْ جَهْلًا، وَ لَوْ أَنَّهُمْ وَضَعُوهَا عَلَی حُدُودِهَا الَّتِی حُدَّتْ لَهُمْ وَ قَبِلُوهَا، لَمْ یَکُنْ بِهِ بَأْسٌ وَ لَکِنْ حَرَّفُوهَا وَ تَعَدَّوُا الْحَقَّ ، وَ

ص:304

در این مورد، ان شاء اللَّه، دیگر اشکالی برایت باقی نماند که هیچ نیرو و قوّتی جز از ناحیۀ خداوند نیست و همه قدرت از آنِ خداست.

گفته بودی کسی که چنین اعتقادی داشته باشد در نزد من مشرک به خدا است و شکّی در شرک او نیست.

و گفته بودی این اعتقاد از گروهی سرچشمه گرفت که نفهمیدند رهبر آن ها چه می گوید و شعور درک آن را نداشتند و متوجّه نشدند میزان سخن چیست ؟ این دستورات را با عقل و درک خویش حد و اندازه گیری کردند و مطابق دستور و فرمان خدا قرار ندادند از روی افترا و کذب بر خدا و پیامبرش و جرأت در تَبَه کاری و گناه و در جهل و نادانی آن ها همین کافی است. و اگر در همان حدودی که برای ایشان قرار داده شده بود می نهادند اشکالی پیش نمی آمد، ولی آن را تحریف کرده، تعدّی و تجاوز نموده، دروغ گفتند و سستی در امر الهی و طاعتش کردند.

به تو گوشزد می کنم که خداوند برای این مقرّرات حدودی قرار داده تا کسی تجاوز نکند اگر سخن آن ها صحیح باشد مردم در آگاهی نداشتن از مقرّرات دین معذور خواهند بود و مقصِّر و متجاوز هر دو معذورند امّا چنین نیست مقررات دارای حدّ و حدودی است که هر کس تجاوز نماید مشرک و کافر است در این آیه می فرماید: «این ها حدود و مرزهای الهی است؛ از آن، تجاوز نکنید! و هر کس از آن تجاوز کند، ستمگر است - بقره: 229».

اینک برای تو حقایقی را بازگو می کنم: خداوند اسلام را به عنوان دین برای خود و مردم پذیرفت و جز این راه از کسی چیزی نمی پذیرد. بر همین آئین انبیا و پیامبران و محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم را فرستاده است. مهمترین قسمت دین شناخت انبیا و ولایت آن ها است. در ضمن خداوند کارهائی را حلال و کارهائی را تا ادامه قیامت حرام نموده. شناخت پیامبران و اطاعت و ولایت آن ها حلال است؛ حلال چیزی است که

ص:305

کَذَبُوا فِیهَا، وَ تَهَاوَنُوا بِأَمْرِ اللهِ وَ طَاعَتِهِ .

وَ لَکِنْ أُخْبِرُکَ أَنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَدَّهَا بِحُدُودِهَا لِئَلَّا یَتَعَدَّی حُدُودَ اللهِ أَحَدٌ، وَ لَوْ کَانَ الْأَمْرُ کَمَا ذَکَرُوا لَعُذِرَ النَّاسُ بِجَهْلِ مَا لَمْ یَعْرِفُوا حَدَّ مَا حُدَّ لَهُمْ فِیهِ ، وَ لَکَانَ الْمُقَصِّرُ وَ الْمُتَعَدِّی حُدُودَ اللهِ مَعْذُوراً إِذَا لَمْ یَعْرِفُوهَا، وَ لَکِنْ جَعَلَهَا اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ حُدُوداً مَحْدُودَةً لَا یَتَعَدَّاهَا إِلَّا مُشْرِکٌ کَافِرٌ، قَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ : تِلْکَ حُدُودُ اللّهِ فَلا تَعْتَدُوها وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الظّالِمُونَ .(1)

وَ أُخْبِرُکَ حَقّاً یَقِیناً أَنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اخْتَارَ الْإِسْلَامَ لِنَفْسِهِ دِیناً وَ رَضِیَهُ لِخَلْقِهِ ، فَلَمْ یَقْبَلْ مِنْ أَحَدٍ عَمَلًا إِلَّا بِهِ وَ بِهِ بَعَثَ أَنْبِیَاءَهُ وَ رُسُلَهُ ، ثُمَّ قَالَ : وَ بِالْحَقِّ أَنْزَلْناهُ وَ بِالْحَقِّ نَزَلَ (2) فَعَلَیْهِ وَ بِهِ بَعَثَ أَنْبِیَاءَهُ وَ رُسُلَهُ وَ نَبِیَّهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله و سلم، فَأَصْلُ الدِّینِ مَعْرِفَةُ الرُّسُلِ وَ وَلَایَتُهُمْ . وَ إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَلَّ حَلَالًا، وَ حَرَّمَ حَرَاماً فَجَعَلَ حَلَالَهُ حَلَالًا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ ، وَ جَعَلَ حَرَامَهُ حَرَاماً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ .

فَمَعْرِفَةُ الرُّسُلِ وَ وَلَایَتُهُمْ وَ طَاعَتُهُمْ هِیَ الْحَلَالُ ، فَالْمُحَلَّلُ مَا حَلَّلُوا، وَ الْمُحَرَّمُ مَا حَرَّمُوا، وَ هُمْ أَصْلُهُ ، وَ مِنْهُمُ الْفُرُوعُ الْحَلَالُ ، فَمِنْ فُرُوعِهِمْ أَمْرُهُمْ شِیعَتَهُمْ وَ أَهْلَ وَلَایَتِهِمْ بِالْحَلَالِ ، مِنْ إِقَامَةِ الصَّلَاةِ ، وَ إِیتَاءِ الزَّکَاةِ ، وَ صَوْمِ شَهْرِ رَمَضَانَ ، وَ حِجِّ الْبَیْتِ ، وَ الْعُمْرَةِ ، وَ تَعْظِیمِ حُرُمَاتِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ شَعَائِرِهِ وَ مَشَاعِرِهِ ، وَ تَعْظِیمِ الْبَیْتِ الْحَرَامِ ، وَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ، وَ الشَّهْرِ الْحَرَامِ ، وَ الطُّهْرِ، وَ الِاغْتِسَالِ مِنَ الْجَنَابَةِ ، وَ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ وَ مَحَاسِنِهَا، وَ جَمِیعِ الْبِرِّ، وَ ذَکَرَ اللهُ ذَلِکَ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ : إِنَّ

ص:306

آن ها جایز بدانند و حرام چیزی است که آن ها حرام بدانند. پایه های اصلی آن ها هستند و از ایشان شاخه حلال بوجود آمده، (از جمله) کوشش ها و مأموریت های آن ها اینست که پیروان و اهل ولایت خود را امر به کارهای حلال می کنند. نماز خواندن، زکات دادن، روزۀ ماه رمضان و حج و عمره، تعظیم شعائر و احترام به خانۀ خدا و مسجد الحرام و ماه حرام و طهارت و غسل جنابت و تمام کارهای پسندیده و اخلاق نیکو.

خداوند در قرآن کریم می فرماید: «خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می دهد؛ و از فحشا و منکر و ستم، نهی می کند؛ خداوند به شما اندرز می دهد، شاید متذکّر شوید - نحل: 90».

دشمنان پیامبر همان حرام ها هستند و پیروان آن ها تا روز قیامت فواحش، و شراب و قمار زنا و ربا خون مردار و گوشت خوک (از جمله) کارهای ناپسند پنهان و آشکارا می باشند.

آن هایند حرام واقعی و اصل هر حرامی و شرّ واقعی و اصل هر شرّی، از آن ها تمام بدی ها جوانه زده. و از جمله همین شاخۀ حرام ها و حلال شمردن کارهای ناشایست: تکذیب انبیاء و انکار اوصیا و انجام کارهای زشت است. زنا و دزدی و شراب خواری و خوردن مال یتیم و ربا و نیرنگ و خیانت و انجام تمام کارهای حرام و تبه کاری، با این که خداوند فرمان به عدالت و نیکوکاری و پیوند خویشاوندی - که منظور خویشاوندان پیامبر و پیروی از آن ها است - و نهی از کارهای زشت و منکر و ستمکاری می کند - که آن ها دشمنان انبیاء و جانشینان انبیایند - دوستی و اطاعت از آن ها را حرام نموده؛ خداوند این پند را به شما می دهد شاید متوجه شوید.

ص:307

اَللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبی وَ یَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ .(1)

فَعَدُوُّهُمْ هُمُ الْحَرَامُ الْمُحَرَّمُ ، وَ أَوْلِیَاؤُهُمْ هُمُ الدَّاخِلُونَ فِی أَمْرِهِمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ ، وَ هُمُ الْفَوَاحِشُ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ (2) ، وَ الْخَمْرُ، وَ الْمَیْسِرُ، وَ الرِّبَا، وَ الزِّنَا، وَ الْمَیْتَةُ ، وَ الدَّمُ ، وَ لَحْمُ الْخِنْزِیرِ، فَهُمُ الْحَرَامُ الْمُحَرَّمُ ، وَ أَصْلُ کُلِّ حَرَامٍ ، وَ هُمُ الشَّرُّ وَ أَصْلُ کُلِّ شَرٍّ، وَ مِنْهُمْ فَرْوَعُ الشَّرِّ کُلِّهِ .

وَ مِنْ تِلْکَ الْفُرُوعِ اسْتِحْلَالُهُمُ الْحَرَامَ وَ إِتْیَانُهُمْ إِیَّاهَا، وَ مِنْ فُرُوعِهِمْ تَکْذِیبُ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام وَ جُحُودُ الْأَوْصِیَاءِ علیهم السلام، وَ رُکُوبُ الْفَوَاحِشِ مِنَ الزِّنَا، وَ السَّرِقَةِ ، وَ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ الْمُسْکِرِ، وَ أَکْلِ مَالِ الْیَتِیمِ ، وَ أَکْلِ الرِّبَا، وَ الْخَدِیعَةِ ، وَ الْخِیَانَةِ ، وَ رُکُوبِ الْمَحَارِمِ کُلِّهَا، وَ انْتِهَاکِ الْمَعَاصِی.

وَ إِنَّمَا أَمَرَ اللهُ تَعَالَی بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبی - یَعْنِی مَوَدَّةَ ذَوِی الْقُرْبَی - وَ ابْتِغَاءِ طَاعَتِهِمْ ، وَ یَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْیِ وَ هُمْ أَعْدَاءُ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام وَ أَوْصِیَاءِ الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام، وَ هُمُ الْمَنْهِیُّ عَنْهُمْ وَ عَنْ مَوَدَّتِهِمْ وَ طَاعَتِهِمْ یَعِظُکُمْ - بِهَذَا - لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ .(3)

وَ أُخْبِرُکَ أَنِّی لَوْ قُلْتُ لَکَ : إِنَّ الْفَاحِشَةَ ، وَ الْخَمْرَ، وَ الزِّنَا، وَ الْمَیْتَةَ ، وَ الدَّمَ ، وَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ هُوَ رَجُلٌ ، وَ أَنَا أَعْلَمُ أَنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ حَرَّمَ هَذَا الْأَصْلَ وَ حَرَّمَ فُرُوعَهُ وَ نَهَی عَنْهُ ، وَ جَعَلَ وَلَایَتَهُ کَمَنْ عَبَدَ مِنْ دُونِ اللهِ وَثَناً وَ شُرَکَاءَ، وَ مَنْ دَعَا إِلَی عِبَادَةِ

ص:308

اگر من به تو می گویم کار زشت و شرابخواری و قمار بازی و زنا و مردار و خون و گوشت خوک مردی است با اینکه من توجّه دارم که خداوند این ریشه و شاخه اش را حرام نموده و نهی کرده و ارتباط با او را مانند بت پرستی و کفر دانسته و هر کس مردم را دعوت به اطاعت خود نماید مانند فرعون است که گفت: «من پروردگار برتر شما هستم - نازعات: 24» تمام این ها بنا بر یک وجه است می گویم او شخص است و با پیروانش رهسپار جهنّم می شود. آن ها مصداق این آیه هستند: «خداوند، تنها (گوشت) مردار، خون، گوشت خوک را حرام کرده است - بقره: 173».

همه آنچه گفته ام صحیح و درست است حتّی اگر معرّفی کنم که فلان کس است باز درست گفته ام همان فلانی معبودی است که تجاوز از حدود خدا که ممنوع است نموده.

به تو گوشزد می کنم که ریشۀ دین و پآیۀ آن فرد است یک نفر است و آن یک نفر یقین و ایمان است. او پیشوای مردم و اهل زمان است هر که او را بشناسد خدا و دینش را شناخته و هر که منکر او شود منکر خدا و دینش گردیده و جاهل به امام جاهل به خدا و دین اوست دین و آئین و حدود پروردگار شناخته نمی شود مگر بوسیله آن امام.

به همین جهت می گویم شناختن مردانی معین و مشخّص دین خدا است؛ این شناختن دو نوع است: نوع اوّل شناخت واقعی با بصیرت که به وسیلۀ این معرفت راه خدا را تشخیص دهد و به معرفت خدا برسد؛ این معرفت که ثابت است، و عارف با این اوصاف موجب ستایش است و باید سپاس خدا را (نیز) بر این عرفان داشته باشد. این یک موهبت الهی است که خداوند به هر کس بخواهد با معرفت ظاهری (که دارای معرفت باطن و ظاهر می شود) می دهد.

ص:309

نَفْسِهِ کَفِرْعَوْنَ إِذْ قَالَ : أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی (1) فَهَذَا کُلُّهُ عَلَی وَجْهٍ إِنْ شِئْتُ قُلْتُ : هُوَ رَجُلٌ وَ هُوَ إِلَی جَهَنَّمَ ، وَ کُلُّ مَنْ شَایَعَهُمْ عَلَی ذَلِکَ فَإِنَّهُمْ مِثْلُ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : إِنَّما حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ (2) لَصَدَقْتُ ، ثُمَّ إِنِّی لَوْ قُلْتُ : إِنَّهُ فُلَانٌ وَ هُوَ ذَلِکَ کُلُّهُ لَصَدَقْتُ ، إِنَّ فُلَاناً هُوَ الْمَعْبُودُ مِنْ دُونِ اللهِ وَ الْمُتَعَدِّی لِحُدُودِ اللهِ الَّتِی نَهَی عَنْهَا أَنْ تُتَعَدَّی.

ثُمَّ أُخْبِرُکَ أَنَّ أَصْلَ الدِّینِ هُوَ رَجُلٌ وَ ذَلِکَ الرَّجُلُ هُوَ الْیَقِینُ ، وَ هُوَ الْإِیمَانُ ، وَ هُوَ إِمَامُ أَهْلِ زَمَانِهِ ، فَمَنْ عَرَفَهُ عَرَفَ اللهَ وَ دِینَهُ وَ مَنْ أَنْکَرَهُ أَنْکَرَ اللهَ وَ دِینَهُ ، وَ مَنْ جَهِلَهُ جَهِلَ اللهَ وَ دِینَهُ ، وَ لَا یُعْرَفُ اللهُ وَ دِینُهُ وَ شَرَائِعُهُ بِغَیْرِ ذَلِکَ الْإِمَامِ ، کَذَلِکَ جَرَی بِأَنَّ مَعْرِفَةَ الرِّجَالِ دِینُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ .

وَ الْمَعْرِفَةُ عَلَی وَجْهَیْنِ : مَعْرِفَةٌ ثَابِتَةٌ عَلَی بَصِیرَةٍ یُعْرَفُ بِهَا دِینُ اللهِ ، فَهَذِهِ الْمَعْرِفَةُ الْبَاطِنَةُ الثَّابِتَةُ بِعَیْنِهَا، الْمُوجَبُ حَقُّهَا، الْمُسْتَوْجَبُ عَلَیْهَا الشُّکْرُ للهِ ، الَّذِی مَنَّ عَلَیْکُمْ بِهَا مَنّاً مِنَ اللهِ ، یَمُنُّ بِهِ عَلی مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ (3) مَعَ الْمَعْرِفَةِ الظَّاهِرَةِ .

وَ مَعْرِفَةٌ فِی الظَّاهِرِ، فَأَهْلُ الْمَعْرِفَةِ فِی الظَّاهِرِ الَّذِینَ عَلِمُوا أَمْرَنَا بِالْحَقِّ عَلَی غَیْرِ عِلْمٍ بِهِ ، لَا یَسْتَحِقُّ أَهْلُهَا مَا یَسْتَحِقُّ أَهْلُ الْمَعْرِفَةِ بِالْبَاطِنِ عَلَی بَصِیرَتِهِمْ ، وَ لَا یَصِلُوا بِتِلْکَ الْمَعْرِفَةِ الْمُقَصِّرَةِ إِلَی حَقِّ مَعْرِفَةِ اللهِ ، کَمَا قَالَ فِی کِتَابِهِ : وَ لا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلاّ مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ (4) فَمَنْ شَهِدَ شَهَادَةَ الْحَقِّ لَا یَعْقِدُ عَلَیْهِ قَلْبَهُ وَلَا یُبْصِرُ مَا یَتَکَلَّمُ بِهِ لَمْ یُثِبْهُ اللهُ عَلَیْهِ ثَوَابَ مَنْ عَقَدَ عَلَیْهِ قَلْبَهُ عَلَی بَصِیرَةٍ فِیهِ .

ص:310

نوع دوّم: معرفت ظاهری؛ این ها کسانی هستند که ما را بر حق می دانند امّا دارای بصیرت اهل معرفت باطن نیستند و هرگز با آن معرفت ظاهری به شناخت واقعی خدا نمی رسند چنانچه در این آیه می فرماید: «کسانی را که غیر از او می خوانند قادر بر شفاعت نیستند؛ مگر آن ها که شهادت به حق داده اند و به خوبی آگاهند - زخرف: 86».

پس کسی که به ظاهر گواه بر حق باشد ولی قلب او چنین گواهی را ندهد و بصیرت در مورد گفتۀ خود نداشته باشد هرگز به او پاداشی مانند کسی که دارای ایمان قلبی و بصیرت است نمی دهند؛ همین طور است کسی که نه از درون قلب سخن به جور و ستم بگوید، عقاب و کیفر او مانند کسی نیست که همین سخن را از روی اعتقاد می گوید و بر آن عقیده قلبی دارد.

اینک فهمیدی وضع اشخاصی که دارای معرفت ظاهری هستند و اقرار به حق دارند امّا نه از روی علم در گذشته و آینده تا زمان منتهی به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و پس از او تا ببینی معرفت آن ها به چه کسی منتهی شود. چنین اشخاصی از اعمال و دیانت آن ها شناخته می شوند؛ نیکوکار به وسیلۀ نیکوکاری و تبه کار با تبه کاریش.

گفته اند هر کس داخل در امر ولایت بدون بصیرت و آگاهی شود همان طور نیز خارج خواهد شد. خداوند به من و تو معرفت با بصیرت ارزانی فرماید.

توجّه داشته باش که اگر گفتم نماز و زکات و روزۀ ماه رمضان و حجّ و عمره و مسجد الحرام و خانه خدا و مشعر الحرام و طهارت و غسل جنابت و هر واجبی، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است که این دستورات را از جانب خدا آورده حرف صحیحی زده ام زیرا تمام این دستورات به وسیلۀ پیامبر شناخته شده؛ اگر معرفت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ایمان به او و تسلیم نسبت به فرمانش نباشد این دستورات شناخته نخواهد شد، این موهبتی است از خدا بر کسانی که چنین نعمتی را دارند. پس تمام این ها از اصل و فرع، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم

ص:311

وَ کَذَلِکَ مَنْ تَکَلَّمَ بِجَوْرٍ لَا یَعْقِدُ عَلَیْهِ قَلْبَهُ ، لَا یُعَاقَبُ عَلَیْهِ عُقُوبَةَ مَنْ عَقَدَ قَلْبَهُ وَ ثَبَتَ عَلَیْهِ عَلَی بَصِیرَةٍ ، وَ قَدْ عَرَفْتَ کَیْفَ کَانَ حَالُ أَهْلِ الْمَعْرِفَةِ فِی الظَّاهِرِ، وَ الْإِقْرَارِ بِالْحَقِّ عَلَی غَیْرِ عِلْمٍ فِی قَدِیمِ الدَّهْرِ وَ حَدِیثِهِ ، إِلَی أَنِ انْتَهَی الْأَمْرُ إِلَی نَبِیِّ اللهِ ص وَ بَعْدَهُ إِلَی مَنْ صَارُوا، وَ إِلَی مَا انْتَهَتْ بِهِ مَعْرِفَتُهُمْ ، وَ إِنَّمَا عُرِفُوا بِمَعْرِفَةِ أَعْمَالِهِمْ ، وَ دِینِهِمُ الَّذِی دَانُوا بِهِ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ ، الْمُحْسِنُ بِإِحْسَانِهِ ، وَ الْمُسِیءُ بِإِسَاءَتِهِ ، وَ قَدْ یُقَالُ : إِنَّهُ مَنْ دَخَلَ فِی هَذَا الْأَمْرِ بِغَیْرِ یَقِینٍ وَ لَا بَصِیرَةٍ ، خَرَجَ مِنْهُ کَمَا دَخَلَ فِیهِ ، رَزَقَنَا اللهُ وَ إِیَّاکَ مَعْرِفَةً ثَابِتَةً عَلَی بَصِیرَةٍ .

وَ أُخْبِرُکَ أَنِّی لَوْ قُلْتُ : إِنَّ الصَّلَاةَ ، وَ الزَّکَاةَ ، وَ صَوْمَ شَهْرِ رَمَضَانَ ، وَ الْحَجَّ ، وَ الْعُمْرَةَ ، وَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ ، وَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ ، وَ الْمَشْعَرَ الْحَرَامَ ، وَ الطُّهْرَ، وَ الِاغْتِسَالَ مِنَ الْجَنَابَةِ ، وَ کُلَّ فَرِیضَةٍ کَانَ ذَلِکَ هُوَ النَّبِیَّ ص الَّذِی جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ رَبِّهِ ، لَصَدَقْتُ لِأَنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ إِنَّمَا یُعْرَفُ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ لَوْ لَا مَعْرِفَةُ ذَلِکَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم وَ الْإِقْرَارُ بِهِ ، وَ التَّسْلِیمُ لَهُ ، مَا عَرَفْتُ ذَلِکَ ، فَذَلِکَ مَنُّ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مَنْ یَمُنُّ بِهِ عَلَیْهِ ، وَ لَوْ لا ذَلِکَ لَمْ أَعْرِفْ شَیْئاً مِنْ هَذَا.

فَهَذَا کُلُّهُ ذَلِکَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم وَ أَصْلُهُ ، وَ هُوَ فَرْعُهُ ، وَ هُوَ دَعَانِی إِلَیْهِ ، وَ دَلَّنِی عَلَیْهِ ، وَ عَرَّفَنِیهِ ، وَ أَمَرَنِی بِهِ ، وَ أَوْجَبَ لَهُ عَلَیَّ الطَّاعَةَ ، فِیمَا أَمَرَنِی بِهِ لَا یَسَعُنِی جَهْلُهُ ، وَ کَیْفَ یَسَعُنِی جَهْلُ مَنْ هُوَ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ، وَ کَیْفَ یَسْتَقِیمُ لِی - لَوْ لَا أَنِّی أَصِفُ أَنَّ دِینِی هُوَ الَّذِی أَتَانِی بِهِ ذَلِکَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم - أَنْ أَصِفَ أَنَّ الدِّینَ غَیْرُهُ .

ص:312

است؛ او مرا دعوت به دین نمود، راهنمائی کرد و شناساند و امر به این دستورات نمود و فرمانبرداری را به من واجب کرد که شناختن او برایم لازم شد.

چگونه ممکن است نشناسم کسی را که واسطه بین من و خدا است، چگونه می توانم بگویم دین غیر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است با این که او دین را از جانب خدا برایم آورده و چطور این شناختن شخص نیست با اینکه همان شخص دین را از جانب خدا آورده.

منکر دین کسی است که منکر پیغمبر باشد گفتند: «آیا خدا یک انسان را به عنوان پیامبر فرستاده - اسراء: 94» باز گفتند: «آیا بشری (مثل ما) می خواهد ما را هدایت کند - تغابن: 6» منکر او شدند و تکذیب نموده گفتند: «چرا فرشته ای بر او نازل نشده - انعام: 8» خداوند فرمود: «بگو: چه کسی کتابی را که موسی آورد، نازل کرد؟! کتابی که برای مردم، نور و هدایت بود - انعام: 91». در آیه دیگر می فرماید: «ولی اگر فرشته ای بفرستیم، (و موضوع، جنبه حسّی و شهود پیدا کند،) کار تمام می شود؛ (یعنی اگر مخالفت کنند،) دیگر به آن ها مهلت داده نخواهد شد (و همه هلاک می شوند). و اگر او را فرشته ای قرار می دادیم، حتماً وی را به صورت انسانی درمی آوردیم - انعام: 8-9». خداوند می خواهد به وسیلۀ مردانی شناخته شود و با پیروی از آن ها اطاعت او را کرده باشند و راه آن مردان را راه خویش قرار داده و جز این از کسی نمی پذیرد. «از او نمی توان بازخواست کرد (و این) مردم (هستند که) مورد بازخواست قرار می گیرند - انبیاء: 23».

خداوند در این آیه علاقۀ خود را به پیروی از پیامبران بیان می کند: «کسی که از پیامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده و کسی که سرباز زند، تو را نگهبان (و مراقب) او نفرستادیم (و در برابر او، مسئول نیستی) - نساء: 80».

کسی که معتقد باشد تمام این واجبات شخص است و بفهمد منظور از این حرف چیست راست گفته، امّا کسی که این سخن را می گوید بدون پیروی از دستورات و

ص:313

وَ کَیْفَ لَا یَکُونُ هُوَ مَعْرِفَةُ الرَّجُلِ ، وَ إِنَّمَا هُوَ الرَّجُلُ الَّذِی جَاءَ بِهِ عَنِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ، وَ إِنَّمَا أَنْکَرَ دِینَ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ أَنْکَرَهُ ، بِأَنْ قَالَ : أَ بَعَثَ اللّهُ بَشَراً رَسُولاً (1) ثُمَّ قَالَ : أَ بَشَرٌ یَهْدُونَنا فَکَفَرُوا (2) بِذَلِکَ الرَّجُلِ وَ کَذَّبُوا بِهِ وَ تَوَلَّوْا - عَنْهُ - وَ هُمْ مُعْرِضُونَ ، وَ قالُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ مَلَکٌ (3) فَقَالَ لَهُمُ اللهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْکِتابَ الَّذِی جاءَ بِهِ مُوسی نُوراً وَ هُدیً لِلنّاسِ (4) ثُمَّ قَالَ فِی آیۀ أُخْرَی: وَ لَوْ أَنْزَلْنا مَلَکاً لَقُضِیَ الْأَمْرُ ثُمَّ لا یُنْظَرُونَ * وَ لَوْ جَعَلْناهُ مَلَکاً لَجَعَلْناهُ رَجُلاً (5) وَ اللهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّمَا أَحَبَّ أَنْ یعْرَفَ بِالرِّجَالِ ، وَ أَنْ یطَاعَ بِطَاعَتِهِمْ فَجَعَلَهُمْ سَبِیلَهُ ، وَ وَجْهَهُ الَّذِی یؤْتَی مِنْهُ ، لَا یقْبَلُ مِنَ الْعِبَادِ غَیرَ ذَلِکَ لا یُسْئَلُ عَمّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ .(6)

وَ قَالَ فِیمَا أَوْجَبَ مِنْ مَحَبَّتِهِ لِذَلِکَ : مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللّهَ وَ مَنْ تَوَلّی فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً (7) فَمَنْ قَالَ لَکَ : إِنَّ هَذِهِ الْفَرِیضَةَ کُلَّهَا هِیَ رَجُلٌ ، وَ هُوَ لَا یَعْرِفُ حَدَّ مَا یَتَکَلَّمُ بِهِ فَقَدْ صَدَقَ ، وَ مَنْ قَالَ عَلَی الصِّفَةِ الَّتِی ذَکَرْتُ بِغَیْرِ الطَّاعَةِ لَا یُغْنِی التَّمَسُّکُ بِالْأَصْلِ بِتَرْکِ الْفَرْعِ شَیْئاً، کَمَا لَا تُغْنِی شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ بِتَرْکِ شَهَادَةِ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم.

ص:314

چنگ به اصل می زند ولی فروع را ترک می کند اشتباه کرده و بهره ای نمی برد چنانچه تنها شهادت به لا اله الا اللَّه بدون شهادت به رسالت محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم کافی نیست.

خداوند هرگز پیامبری را مبعوث نکرد مگر این که او را مأمور به کار نیک و دادگری و اخلاق پسندیده و اعمال نیکو و خودداری از کار زشت پنهان و آشکارا نمود. و فواحش پنهان، ولایت پیشوایان ستمگر و فواحش آشکارا شاخه های این ولایت و پیروی است؛ و هرگز پیامبری را مبعوث نکرده که دارای امر و نهی نباشد. خداوند از بندگان عبادت ها و فرائض را با حدودی که دارد می پذیرد به شرط شناخت کسی که این ها را آورده و دعوت به سوی خدا می کند؛ اولین واجب شناختن اوست بعد پیروی از دستوراتش؛ هر که بشناسد اطاعت می کند و هر که اطاعت کرد حرام ظاهری و باطنی را می شناسد. نمی تواند باطن را حرام بداند و ظاهر را حلال. ظاهر که حرام شده به واسطه باطن بوده و باطن نیز با ظاهر هر دو حرام است نمی تواند اصل و شاخه هایش با باطنِ حرام، حرام باشد ولی ظاهرش حلال، هرگز باطن را حرام نمی کند با اینکه ظاهر حلال باشد همین طور ممکن نیست نماز باطنی را بشناسد ولی نماز ظاهر را نشناسد و نه زکات و روزه و حج و عمره و مسجد الحرام و تمام دستورات و شعائر مذهبی و نه این که ترک معرفت باطن کند زیرا باطن همان ظاهر است؛ صحیح نیست هیچ کدام ترک شود. اگر باطن حرام و ناپاک باشد ظاهر نیز شبیه آن است.

هر کس خیال کند فقط معرفت و شناخت لازم است و پس از شناخت احتیاج به عمل ندارد دروغ گفته و مشرک است چنین شخصی نه عرفان دارد و نه اطاعت کرده، گفته اند: «اعرف و اعمل ما شئت من الخیر؛ بشناس و عرفان داشته باش آنگاه

ص:315

وَ لَمْ یَبْعَثِ اللهُ نَبِیّاً قَطُّ إِلَّا بِالْبِرِّ وَ الْعَدْلِ ، وَ الْمَکَارِمِ ، وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ ، وَ مَحَاسِنِ الْأَعْمَالِ ، وَ النَّهْیِ عَنِ الْفَوَاحِشِ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ (1) ، فَالْبَاطِنُ مِنْهَا وَلَآیۀ أَهْلِ الْبَاطِلِ ، وَ الظَّاهِرُ مِنْهَا فُرُوعُهُمْ .

وَ لَمْ یَبْعَثِ اللهُ نَبِیّاً قَطُّ یَدْعُو إِلَی مَعْرِفَةٍ لَیْسَ مَعَهَا طَاعَةٌ فِی أَمْرٍ أَوْ نَهْیٍ ، وَ إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللهُ مِنَ الْعِبَادِ الْعَمَلَ بِالْفَرَائِضِ الَّتِی افْتَرَضَهَا عَلَی حُدُودِهَا، مَعَ مَعْرِفَةِ مَنْ جَاءَهُمْ بِهَا مِنْ عِنْدِهِ وَ دَعَاهُمْ إِلَیْهِ ، فَأَوَّلُ ذَلِکَ مَعْرِفَةُ مَنْ دَعَا إِلَیْهِ ، ثُمَّ طَاعَتُهُ فِیمَا افْتَرَضَ فِیمَا یُقَرِّبُهُ مِمَّنْ لَا طَاعَةَ لَهُ ، وَ إِنَّهُ مَنْ عَرَفَ أَطَاعَ ، وَ مَنْ أَطَاعَ حَرَّمَ الْحَرَامَ ، ظَاهِرَهُ وَ بَاطِنَهُ ، وَ لَا یَکُونُ تَحْرِیمُ الْبَاطِنِ وَ اسْتِحْلَالُ الظَّاهِرِ، إِنَّمَا حَرَّمَ الظَّاهِرَ بِالْبَاطِنِ ، وَ الْبَاطِنَ بِالظَّاهِرِ مَعاً جَمِیعاً، وَ لَا یَکُونُ الْأَصْلُ وَ الْفَرْعُ ، وَ بَاطِنُ الْحَرَامِ حَرَاماً وَ ظَاهِرُهُ حَلَالٌ ، وَ لَا یُحَرِّمُ الْبَاطِنَ وَ یَسْتَحِلُّ الظَّاهِرَ.

وَ کَذَلِکَ لَا یَسْتَقِیمُ أَنْ یَعْرِفَ صَلَاةَ الْبَاطِنِ وَ لَا یَعْرِفَ صَلَاةَ الظَّاهِرِ، وَ لَا الزَّکَاةَ ، وَ لَا الصَّوْمَ ، وَ لَا الْحَجَّ ، وَ لَا الْعُمْرَةَ ، وَ لَا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ ، وَ لَا جَمِیعَ حُرُمَاتِ اللهِ وَ لَا شَعَائِرَ اللهِ ، وَ أَنْ تَتْرُکَ بِمَعْرِفَةِ الْبَاطِنِ لِأَنَّ بَاطِنَهُ ظَهْرُهُ ، وَ لَا یَسْتَقِیمُ وَاحِدٌ مِنْهُمَا إِلَّا بِصَاحِبِهِ إِذَا کَانَ الْبَاطِنُ حَرَاماً خَبِیثاً، فَالظَّاهِرُ مِنْهُ حَرَامٌ خَبِیثٌ ، إِنَّمَا یُشْبِهُ الْبَاطِنُ بِالظَّاهِرِ.

مَنْ زَعَمَ أَنَّ ذَلِکَ أَنَّهَا الْمَعْرِفَةُ ، وَ أَنَّهُ إِذَا عَرَفَ اکْتَفَی بِغَیْرِ طَاعَةٍ فَقَدْ کَذَّبَ وَ أَشْرَکَ ، وَ ذَلِکَ لَمْ یَعْرِفْ وَ لَمْ یُطِعْ ، وَ إِنَّمَا قِیلَ : اعْرِفْ وَ اعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنَ الْخَیْرِ فَإِنَّهُ یُقْبَلُ ذَلِکَ

ص:316

هر چه مایلی کار نیک انجام ده» زیرا کار نیک بدون معرفت پذیرفته نمی شود. وقتی عرفان پیدا کردی هر چه مایلی برای خود از اطاعت و فرمانبرداری انجام ده کم یا زیاد پذیرفته می شود (به شرط این که واجبات را ترک نکرده باشی).

دقّت کن هر کس عارف باشد مطیع است؛ وقتی عرفان یافت نماز می خواند روزه می گیرد عمره انجام می دهد و تمام دستورات را احترام می گذارد و ترک هیچ کدام را نمی کند. تمام کارهای نیک و مکارم اخلاق را انجام می دهد و از بدی ها پرهیز می کند؛ پآیۀ تمام این ها پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است زیرا او آورده و راهنمائی کرده. (خداوند عملی را) از کسی نمی پذیرد مگر با عرفان به او و هر که بشناسد او را از گناهان بزرگ دوری می کند و فَواحش ظاهر و باطن را حرام می داند و تمام محرمات را حرام می داند زیرا با شناختن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وارد دستورات دین شده و از چیزهای حرام اطّلاع یافته است.

هر کس چیزی را بدون معرفت پیامبر حلال یا حرام بداند هرگز در راه خدا نه حلالی را حلال و نه حرامی را حرام دانسته؛ هر کس نماز، زکات، حج و عمره و تمام این دستورات را بدون معرفت کسی که آن ها را واجب کرده انجام دهد ذره ای از او قبول نمی کنند؛ نه نماز خوانده و نه زکات داده و نه حج رفته و نه عمره و نه غسل جنابت کرده و نه طهارت، نه حرامی را برای خدا مراعات نموده و نه حلالی را، او اهل نماز نیست گر چه رکوع و سجود کرده باشد و نه اهل پرداخت زکات است گر چه از هر چهل درهم یک درهم داده باشد؛ هر که پیامبر را بشناسد و مطیع او باشد از خدا اطاعت کرده.

امّا آنچه نقل کردی که آن ها ازدواج با خویشاوندی که خدا در قرآن حرام نموده حلال می دانند آن ها چنین گمان می کنند که خداوند به واسطۀ حرمت ازدواج با

ص:317

مِنْهُ ، وَ لَا یُقْبَلُ ذَلِکَ مِنْکَ بِغَیْرِ مَعْرِفَةٍ ، فَإِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ لِنَفْسِکَ مَا شِئْتَ مِنَ الطَّاعَةِ وَ الْخَیْرِ قَلَّ أَوْ کَثُرَ، بَعْدَ أَنْ لَا تَتْرُکَ شَیْئاً مِنَ الْفَرَائِضِ وَ السُّنَنِ الْوَاجِبَةِ ، فَإِنَّهُ مَقْبُولٌ مِنْکَ مَعَ جَمِیعِ أَعْمَالِکَ .

وَ أُخْبِرُکَ أَنَّهُ مَنْ عَرَفَ أَطَاعَ ، فَإِذَا عَرَفَ صَلَّی وَ صَامَ وَ زَکَّی وَ حَجَّ وَ اعْتَمَرَ وَ عَظَّمَ حُرُمَاتِ اللهِ کُلَّهَا، وَ لَمْ یَدَعْ مِنْهَا شَیْئاً وَ عَمِلَ بِالْبِرِّ کُلِّهِ ، وَ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ کُلِّهَا، وَ اجْتَنَبَ سَیِّئَهَا، وَ مُبْتَدَأُ کُلِّ ذَلِکَ هُوَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم أَصْلُهُ ، وَ هُوَ أَصْلُ هَذَا کُلِّهِ ، لِأَنَّهُ هُوَ جَاءَ بِهِ وَ دَلَّ عَلَیْهِ وَ أَمَرَ بِهِ ، وَ لَا یَقْبَلُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَحَدٍ شَیْئاً إِلَّا بِهِ ، فَمَنْ عَرَفَهُ اجْتَنَبَ الْکَبَائِرَ، وَ حَرَّمَ الْفَوَاحِشَ کُلَّهَا ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ (1) ، وَ حَرَّمَ الْمَحَارِمَ کُلَّهَا، لِأَنَّهُ بِمَعْرِفَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم وَ طَاعَتِهِ دَخَلَ فِیمَا دَخَلَ فِیهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ خَرَجَ مِمَّا خَرَجَ مِنْهُ .

وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحَلِّلُ الْحَلَالَ وَ یُحَرِّمُ الْحَرَامَ بِغَیْرِ مَعْرِفَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم لَمْ یُحَلِّلْ للهِ حَلَالًا، وَ لَمْ یُحَرِّمْ لَهُ حَرَاماً، وَ إِنَّهُ مَنْ صَلَّی وَ زَکَّی وَ حَجَّ وَ اعْتَمَرَ، وَ فَعَلَ الْبِرَّ کُلَّهُ بِغَیْرِ مَعْرِفَةِ مَنِ افْتَرَضَ اللهُ طَاعَتَهُ ، فَإِنَّهُ لَمْ یَقْبَلْ مِنْهُ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ ، وَ لَمْ یُصَلِّ ، وَ لَمْ یَصُمْ ، وَ لَمْ یُزَکِّ ، وَ لَمْ یَحُجَّ ، وَ لَمْ یَعْتَمِرْ، وَ لَمْ یَغْتَسِلْ مِنَ الْجَنَابَةِ ، وَ لَمْ یَتَطَهَّرْ، وَ لَمْ یُحَرِّمْ للهِ حَرَاماً، وَ لَمْ یُحَلِّلْ للهِ حَلَالًا وَ لَیْسَ لَهُ صَلَاةٌ وَ إِنْ رَکَعَ وَ سَجَدَ، وَ لَا لَهُ زَکَاةٌ وَ إِنْ أَخْرَجَ مِنْ کُلِّ أَرْبَعِینَ دِرْهَماً دِرْهَماً، وَ لَا لَهُ حَجٌّ وَ لَا عُمْرَةٌ ، وَ إِنَّمَا یُقْبَلُ ذَلِکَ کُلُّهُ بِمَعْرِفَةِ رَجُلٍ وَ هُوَ مَنْ أَمَرَ اللهُ خَلْقَهُ بِطَاعَتِهِ وَ الْأَخْذِ عَنْهُ ، فَمَنْ عَرَفَهُ وَ أَخَذَ عَنْهُ فَقَدْ أَطَاعَ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ .

ص:318

خویشاوندان ازدواج با زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را نیز حرام نموده شایسته ترین کاری که انجام می دهد بزرگداشت حقّ خدا و احترام پیامبر و مقام او است و آنچه حرام نموده بر پیروان خود و ازدواج با زنان پیامبر با این آیه است: «و شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسری خود درآورید که این کار نزد خدا بزرگ است - احزاب: 53» و در این آیه فرموده: «پیامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است؛ و همسران او مادران آن ها [مؤمنان] محسوب می شوند - احزاب: 6» پس پیامبر به منزلۀ پدر آن ها است، بعد می فرماید: «با زنانی که پدران شما با آن ها ازدواج کرده اند، هرگز ازدواج نکنید! مگر آنچه در گذشته (پیش از نزول این حکم) انجام شده است؛ زیرا این کار، عملی زشت و تنفّرآور و راه نادرستی است - نساء: 22».

پس هر کس ازدواج با زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را حرام بداند ازدواج به کسانی که خدا در قرآن فرموده حرام دانسته است که آن ها عبارتند از: مادران و دختران و خواهران و عمّه ها و خاله ها و دختران برادر و دختران خواهر و آنچه از راه شیرخوارگی حرام شده زیرا حرمت این ها مانند حرمت زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است.

کسی که ازدواج با مادران و دختران و خواهران و عمّه ها و زنان پیامبر را حرام بداند و بقیۀ زنانی را که خداوند حرام کرده را حلال بداند مشرک است زیرا از خود دین ساخته است.

امّا آنچه تذکّر داده بودی که شیعه چند نفری با یک زن همبستر می شوند: به خدا پناه می برم که چنین کاری راه و روش خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم باشد. دین خدا آنست که حلال بدانی حلال را و حرام بدانی حرام را، از جمله چیزهائی که خداوند حلال نمود مُتعه است (عقد موقّت) در قرآن و دیگری حجّ تمتّع است این دو را که حلال نموده بعد دیگر تحریم نکرده، وقتی شخص مسلمانی تصمیم بگیرد زنی را صیغه کند،

ص:319

وَ أَمَّا مَا ذَکَرْتَ أَنَّهُمْ یَسْتَحِلُّونَ نِکَاحَ ذَوَاتِ الْأَرْحَامِ الَّتِی حَرَّمَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ ، فَإِنَّهُمْ زَعَمُوا أَنَّهُ إِنَّمَا حَرَّمَ وَ عَنَی بِذَلِکَ النِّکَاحِ نِکَاحَ نِسَاءِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم، فَإِنَّ أَحَقَّ مَا یُبْدَأُ بِهِ تَعْظِیمُ حَقِّ اللهِ وَ کَرَامَتُهُ ، وَ کَرَامَةُ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ تَعْظِیمُ شَأْنِهِ ، وَ مَا حَرَّمَ اللهُ عَلَی تَابِعِیهِ وَ نِکَاحُ نِسَائِهِ مِنْ بَعْدِهِ بِقَوْلِهِ تَعَالَی: ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللّهِ وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِکُمْ کانَ عِنْدَ اللّهِ عَظِیماً (1) وَ قَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی النَّبِی أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَ هُوَ أَبٌ لَهُمْ ، ثُمَّ قَالَ : وَ لا تَنْکِحُوا ما نَکَحَ آباؤُکُمْ مِنَ النِّساءِ إِلاّ ما قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ مَقْتاً وَ ساءَ سَبِیلاً (2) فَمَنْ حَرَّمَ نِسَاءَ النَّبِی صلی الله علیه و آله و سلم لِتَحْرِیمِ اللهِ ذَلِکَ ، فَقَدْ حَرَّمَ مَا حَرَّمَ اللهُ فِی کِتَابِهِ مِنَ الْأُمَّهَاتِ وَ الْبَنَاتِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ الْعَمَّاتِ وَ الْخَالاتِ وَ بَنَاتِ الْأَخِ وَ بَنَاتِ الْأُخْتِ ، وَ مَا حَرَّمَ اللهُ مِنَ الرَّضَاعِ لِأَنَّ تَحْرِیمَ ذَلِکَ کَتَحْرِیمِ نِسَاءِ النَّبِی صلی الله علیه و آله و سلم، فَمَنِ اسْتَحَلَّ مَا حَرَّمَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ نِکَاحِ مَا حَرَّمَ اللهُ فَقَدْ أَشْرَکَ بِاللهِ إِذَا اتَّخَذَ ذَلِکَ دِیناً.

وَ أَمَّا مَا ذَکَرْتَ أَنَّهُمْ یَتَرَادَفُونَ الْمَرْأَةَ الْوَاحِدَةَ فَأَعُوذُ بِاللهِ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ مِنْ دِینِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ دِینِ رَسُولِهِ ص، إِنَّمَا دِینُهُ أَنْ یُحِلَّ مَا أَحَلَّ اللهُ ، وَ یُحَرِّمَ مَا حَرَّمَ اللهُ ، وَ إِنَّ مِمَّا أَحَلَّ اللهُ الْمُتْعَةَ مِنَ النِّسَاءِ فِی کِتَابِهِ ، وَ الْمُتْعَةَ مِنَ الْحَجِّ أَحَلَّهُمَا ثُمَّ لَمْ یُحَرِّمْهُمَا.

فَإِذَا أَرَادَ الرَّجُلُ الْمُسْلِمُ أَنْ یَتَمَتَّعَ مِنَ الْمَرْأَةِ فَعَلَ مَا شَاءَ وَ عَلَی کِتَابِ اللهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله و سلم، نِکَاحاً غَیْرَ سِفَاحٍ ، تَرَاضَیَا عَلَی مَا أَحَبَّا مِنَ الْأُجْرَةِ وَ الْأَجَلِ ، کَمَا قَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ : فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما

ص:320

مطابق دستور خدا و سنت پیامبر رفتار کرده؛ این یک ازدواج است نه زنا وقتی هر دو راضی به مبلغ و مدّت گردند چنانچه خداوند در این آیه می فرماید: «و زنانی را که متعه [ازدواج موقت] می کنید، واجب است مهر آن ها را بپردازید. و گناهی بر شما نیست در آنچه بعد از تعیین مهر، با یکدیگر توافق کرده اید. (بعداً می توانید با توافق، آن را کم یا زیاد کنید.) - نساء: 24».

اگر هر دو مایل بودند به همان مبلغ مدّت را طولانی کنند، روز آخر قبل از غروب آفتاب هر چه مایلند به مدّت می افزایند امّا در صورتی که روز آخر سپری شد دیگر نمی توانند اضافه کنند مگر با صیغه جدیدی. بین آن دو عدّه نیست مگر مرد دیگری بخواهد با او همبستر شود که در این صورت چهل و پنج روز عدّه نگه می دارد. در چنین ازدواجی میراث نیست بعد اگر خواست با مرد دیگری ازدواج می کند این کار برای آن ها تا روز قیامت حلال است با هفت نفر یا با بیست نفر تا وقتی زنده بود تمام این ها برای هر دو حلال است طبق حدودی که خدا معین نموده.

اگر خواستی حج تمتّع انجام دهی از عقیب احرام ببند و نیت متعه کن، هر وقت وارد مکّه شدی طواف خانه را می کنی و استلام حجر الاسود می نمائی و با هفت دور تمام طواف می کنی پس دو رکعت نماز در مقام ابراهیم می گذاری، بعد از خانه خدا خارج می شوی و سعی بین صفا و مروه می کنی هفت مرتبه از صفا شروع و به مروه ختم می نمائی، پس از انجام این کار تقصیر می نمائی تا روز هشتم آنگاه همان کاری که در عقیق انجام دادی تکرار می کنی بعد بین رکن و مقام احرام حج می بندی همین طور محرم هستی تا به موقف برسی سپس رمی جمره و قربانی می کنی و سر می تراشی آنگاه از احرام خارج می شوی سپس غسل می کنی و به زیارت خانۀ خدا می روی وقتی چنین کاری را کردی از احرام خارج شده ای، این است آیۀ: «هر کس با ختم عمره، حج را آغاز کند، آنچه از قربانی برای او میسّر است (ذبح کند) - بقره: 196».

ص:321

تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ (1) إِنْ هُمَا أَحَبَّا مَدَّا فِی الْأَجَلِ عَلَی ذَلِکَ الْأَجْرِ، أَوْ مَا أَحَبَّا فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ أَجَلِهَا، قَبْلَ أَنْ یَنْقَضِیَ الْأَجَلُ قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ مَدَّا فِیهِ وَ زَادَا فِی الْأَجَلِ مَا أَحَبَّا، فَإِنْ مَضَی آخِرُ یَوْمٍ مِنْهُ لَمْ یَصْلُحْ إِلَّا بِأَمْرٍ مُسْتَقْبِلٍ ، وَ لَیْسَ بَیْنَهُمَا عِدَّةٌ إِلَّا لِرَجُلٍ سِوَاهُ ، فَإِنْ أَرَادَتْ سِوَاهُ اعْتَدَّتْ خَمْسَةً وَ أَرْبَعِینَ یَوْماً، وَ لَیْسَ بَیْنَهُمَا مِیرَاثٌ .

ثُمَّ إِنْ شَاءَتْ تَمَتَّعَتْ مِنْ آخَرَ فَهَذَا حَلَالٌ لَهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ ، إِنْ شَاءَتْ تَمَتَّعَتْ مِنْهُ أَبَداً، وَ إِنْ شَاءَتْ مِنْ عِشْرِینَ بَعْدَ أَنْ تَعْتَدَّ مِنْ کُلِّ وَاحِدٍ فَارَقَتْهُ خَمْسَةً وَ أَرْبَعِینَ یَوْماً، فَلَهَا ذَلِکَ مَا بَقِیَتِ الدُّنْیَا، کُلُّ هَذَا حَلَالٌ لَهَا عَلَی حُدُودِ اللهِ الَّتِی بَیَّنَهَا عَلَی لِسَانِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ .

وَ إِذَا أَرَدْتَ الْمُتْعَةَ فِی الْحَجِّ فَأَحْرِمْ مِنَ الْعَقِیقِ وَ اجْعَلْهَا مُتْعَةً ، فَمَتَی مَا قَدِمْتَ مَکَّةَ طُفْتَ بِالْبَیْتِ وَ اسْتَلَمْتَ الْحَجَرَ الْأَسْوَدَ، وَ فَتَحْتَ بِهِ وَ خَتَمْتَ سَبْعَةَ أَشْوَاطٍ ، ثُمَّ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ عِنْدَ مَقَامَ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام، ثُمَّ اخْرُجْ مِنَ الْمَسْجِدِ فَاسْعَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ سَبْعَةَ أَشْوَاطٍ ، تَفْتَحُ بِالصَّفَا وَ تَخْتِمُ بِالْمَرْوَةِ . فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ قَصَّرْتَ حَتَّی إِذَا کَانَ یَوْمُ التَّرْوِیَةِ صَنَعْتَ مَا صَنَعْتَ فِی الْعَقِیقِ ، ثُمَّ أَحْرَمْتَ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ بِالْحَجِّ ، فَلَا تَزَالُ مُحْرِماً حَتَّی تَقِفَ بِالْمَوْقِفِ ، ثُمَّ تَرْمِی الْجَمَرَاتِ ، وَ تَذْبَحُ وَ تُحِلُّ وَ تَغْتَسِلُ ، ثُمَّ تَزُورُ الْبَیْتَ ، فَإِذَا أَنْتَ فَعَلْتَ ذَلِکَ فَقَدْ حَلَلْتَ ، وَ هُوَ قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَی الْحَجِّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ (2) أَنْ تَذْبَحَ ذِبْحاً.

وَ أَمَّا مَا ذَکَرْتَ أَنَّهُمْ یَسْتَحِلُّونَ الشَّهَادَاتِ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَلَی غَیْرِهِمْ ، فَإِنَّ ذَلِکَ لَا

ص:322

امّا آنچه نوشته بودی که آن ها شهادت دادن به نفع یکدیگر را حلال می دانند، این صحیح نیست مگر موضوع آیۀ: «ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که مرگ یکی از شما فرا رسد، در موقع وصیت باید از میان شما، دو نفر عادل را به شهادت بطلبد؛ یا اگر مسافرت کردید، و مصیبت مرگ شما فرا رسید، (و در آن جا مسلمانی نیافتید،) دو نفر از غیر خودتان را به گواهی بطلبید - مائده: 106» دو نفر قاری قرآن گرچه هم مذهب با او نباشند «و اگر به هنگام ادای شهادت، در صدق آن ها شک کردید، آن ها را بعد از نماز نگاه می دارید تا سوگند یاد کنند که: «ما حاضر نیستیم حق را به چیزی بفروشیم، هر چند در مورد خویشاوندان ما باشد! و شهادت الهی را کتمان نمی کنیم، که از گناهکاران خواهیم بود. و اگر اطّلاعی حاصل شود که آن دو، مرتکب گناهی شده اند (و حق را کتمان کرده اند)، دو نفر از کسانی که نسبت به میت، اولی هستند، به جای آن ها قرار می گیرند، و به خدا سوگند یاد می کنند که: «گواهی ما، از گواهی آن دو، به حق نزدیک تر است! و ما تجاوزی نکرده ایم؛ که اگر چنین کرده باشیم، از ظالمان خواهیم بود!» این کار، نزدیک تر است به اینکه گواهی به حق دهند، (و از خدا بترسند،) و یا (از مردم) بترسند که (دروغشان فاش گردد، و) سوگندهایی جای سوگندهای آن ها را بگیرد. از (مخالفت) خدا بپرهیزید، و گوش فرا دهید - مائده: 106-108».

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با شهادتِ یک نفر و قَسَم مدّعی حکومت می کرد و حق مسلمانی را از بین نمی برد و شهادت مؤمن را رد نمی کرد وقتی شهادت یک نفر با قسم مدّعی همراه می شد به نفع او قضاوت می نمود ولی عمل به این قضاوت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نمی کنند.

اگر مردی مسلمان حقی بر کسی داشته باشد و جز یک شاهد نداشته باشد در صورتی که شکایت به قاضیان جور بکند حقش را باطل می کنند و طبق قضاوت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم رفتار نمی کنند؛ صحیح اینست که حق یک مسلمان از میان نرود و به دست او خداوند حق آن مرد مسلمان را خارج کند که پاداش خواهد برد و احیای عدالت

ص:323

یَجُوزُ وَ لَا یَحِلُّ ، وَ لَیْسَ هُوَ عَلَی مَا تَأَوَّلُوا لِقَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا شَهادَةُ بَیْنِکُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ حِینَ الْوَصِیَّةِ اثْنانِ ذَوا عَدْلٍ مِنْکُمْ أَوْ آخَرانِ مِنْ غَیْرِکُمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِی الْأَرْضِ فَأَصابَتْکُمْ مُصِیبَةُ الْمَوْتِ (1) فَذَلِکَ إِذَا کَانَ مُسَافِراً وَ حَضَرَهُ الْمَوْتُ أَشْهَدَ اثْنَینِ ذوا [ذَوَی] عَدْلٍ مِنْ أَهْلِ دِینِهِ ، فَإِنْ لَمْ یجِدْ فَآخَرَانِ مِمَّنْ یقْرَأُ الْقُرْآنَ مِنْ غَیرِ أَهْلِ وَلَایتِهِ تَحْبِسُونَهُما مِنْ بَعْدِ الصَّلاةِ فَیُقْسِمانِ بِاللّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لا نَشْتَرِی بِهِ ثَمَناً وَ لَوْ کانَ ذا قُرْبی وَ لا نَکْتُمُ شَهادَةَ اللّهِ إِنّا إِذاً لَمِنَ الْآثِمِینَ . فَإِنْ عُثِرَ عَلی أَنَّهُمَا اسْتَحَقّا إِثْماً فَآخَرانِ یَقُومانِ مَقامَهُما مِنَ الَّذِینَ اسْتَحَقَّ عَلَیْهِمُ الْأَوْلَیانِ - مِنْ أَهْلِ وَلَایَتِهِ - فَیُقْسِمانِ بِاللّهِ لَشَهادَتُنا أَحَقُّ مِنْ شَهادَتِهِما وَ مَا اعْتَدَیْنا إِنّا إِذاً لَمِنَ الظّالِمِینَ . ذلِکَ أَدْنی أَنْ یَأْتُوا بِالشَّهادَةِ عَلی وَجْهِها أَوْ یَخافُوا أَنْ تُرَدَّ أَیْمانٌ بَعْدَ أَیْمانِهِمْ وَ اتَّقُوا اللّهَ وَ اسْمَعُوا .(2)

وَ کَانَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم یَقْضِی بِشَهَادَةِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مَعَ یَمِینِ الْمُدَّعِی وَ لَا یُبْطِلُ حَقَّ مُسْلِمٍ ، وَ لَا یَرُدُّ شَهَادَةَ مُؤْمِنٍ ، فَإِذَا أَخَذَ یَمِینَ الْمُدَّعِی وَ شَهَادَةَ الرَّجُلِ الْوَاحِدِ قَضَی لَهُ بِحَقِّهِ ، وَ لَیْسَ یُعْمَلُ الْیَوْمَ بِهَذَا وَ قَدْ تُرِکَ ، فَإِذَا کَانَ لِلرَّجُلِ الْمُسْلِمِ قِبَلَ آخَرَ حَقٌّ فَجَحَدَهُ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَاهِدٌ غَیْرُ وَاحِدٍ، فَهُوَ إِذَا رَفَعَهُ إِلَی بَعْضِ وُلَاةِ الْجَوْرِ أَبْطَلُوا حَقَّهُ ، وَ لَمْ یَقْضُوا فِیهِ بِقَضَاءِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ قَدْ کَانَ فِی الْحَقِّ أَنْ لَا یُبْطِلَ حَقَّ رَجُلٍ مُسْلِمٍ ، وَ کَانَ یَسْتَخْرِجُ اللهُ عَلَی یَدَیْهِ حَقَّ رَجُلٍ مُسْلِمٍ ، وَ یَأْجُرُهُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یجیء [یُحْیِ ] عَدْلًا، کَانَ رَسُولُ اللهِ قُدِّسَ سِرُّهمُ صلی الله علیه و آله و سلم یَعْمَلُ بِهِ .

ص:324

کرده و پیامبر همین طور عمل می کرد.

امّا آنچه در آخر نامه خود ذکر نموده ای که آن ها خیال می کنند خداوند همان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است و تو گفتار آن ها را شبیه گفتار مسیحیان در بارۀ حضرت عیسی علیه السلام دانسته ای؛ می دانی که سنّت ها و امثال همیشه هست، هر چه در گذشته بود در آینده نیز به وقوع خواهد آمد حتّی اگر گوسفندی به ریسمانی بسته شده بوده عین آن اتّفاق خواهد افتاد، بدان که گروهی گمراه خواهند شد به واسطه گمراهی کسانی که جلوتر از آن ها گمراه شده اند.

خواسته بودی این مطلب را برایت توضیح بدهم که منظور چیست؛ دقّت کن خداوند جهانیان را آفرید در اختیار او است آفرینش و امر دنیا و آخرت، او آفرینندۀ هر چیز است، خواست مردم او را بشناسند. به وسیله انبیاء و بوسیله ایشان نیز حجت بر آن ها تمام کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که راهنمای به سوی خداست بنده ای مخلوق و دارای پروردگار است؛ خداوند او را به سفارت و رسالت خویش برگزیده و خلیفۀ خویش در میان مردم قرار داده و زبان گویا خدا و امین بر آن ها و نگهبان او در آسمان ها و زمین در بارۀ خدا جز حقیقت نمی گوید؛ هر که او را مطیع باشد از خدا اطاعت کرده و نافرمان او نافرمان خداست. او مولای هر کسی است که خداوند پروردگار اوست، هر که اقرار به اطاعت پیامبر ندارد امتناع از اطاعت خدا و بندگی او ورزیده و هر که اقرار به اطاعت پیامبر کند از خدا اطاعت نموده و هدایت یافته است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مولای جهانیان است، چه بشناسند او را و چه نشناسند و پدر مهربان است؛ هر که مطیع و دوستدار او باشد فرزندی نیکوکار و پرهیزگار از گناهان است.

آنچه سؤال کرده بودی توضیح دادم من می دانم گروهی این امتیازات ما را شنیده اند ولی درک نکرده اند، آن ها را تغییر داده و بر غیر حدود اصلی قرار داده اند مانند آنچه تو شنیده ای؛ خدا و پیامبرش از گروهی که اعمال زشت خود را به وسیلۀ

ص:325

وَ أَمَّا مَا ذَکَرْتَ فِی آخِرِ کِتَابِکَ أَنَّهُمْ یَزْعُمُونَ أَنَّ اللهَ رَبَّ الْعَالَمِینَ هُوَ النَّبِیُّ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله و سلم وَ أَنَّکَ شَبَّهْتَ قَوْلَهُمْ بِقَوْلِ الَّذِینَ قَالُوا فِی عِیسَی علیه السلام مَا قَالُوا، فَقَدْ عَرَفْتَ أَنَّ السُّنَنَ وَ الْأَمْثَالَ قَائِمَةٌ لَمْ یَکُنْ شَیْ ءٌ فِیمَا مَضَی إِلَّا سَیَکُونُ مِثْلُهُ ، حَتَّی لَوْ کَانَتْ هُنَاکَ شَاةٌ بَرْشَاءُ کَانَ هَاهُنَا مِثْلُهَا، وَ لْتَعْلَمْ أَنَّهُ سَیَضِلُّ قَوْمٌ عَلَی ضَلَالَةِ مَنْ کَانَ قَبْلَهُمْ ، فَکَتَبْتَ تَسْأَلُنِی عَنْ مِثْلِ ذَلِکَ وَ مَا هُوَ وَ مَا أَرَادُوا بِهِ .

وَ أُخْبِرُکَ أَنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْخَلْقَ لَا شَرِیکَ لَهُ ، لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ وَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةُ ، وَ هُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ خَالِقُهُ ، خَلَقَ الْخَلْقَ وَ أَوْجَبَ أَنْ یَعْرِفُوهُ بِأَنْبِیَائِهِ ، فَاحْتَجَّ عَلَیْهِمْ بِهِمْ ، وَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم هُوَ الدَّلِیلُ عَلَی اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ، وَ هُوَ عَبْدٌ مَخْلُوقٌ مَرْبُوبٌ اصْطَفَاهُ اللهُ لِنَفْسِهِ بِرِسَالَتِهِ وَ أَکْرَمَهُ بِهَا، فَجَعَلَهُ خَلِیفَتَهُ فِی أَرْضِهِ وَ فِی خَلِیقَتِهِ ، وَ لِسَانَهُ فِیهِمْ ، وَ أَمِینَهُ عَلَیْهِمْ ، وَ خَازِنَهُ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ، قَوْلُهُ قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ، لَا یَقُولُ عَلَی اللهِ إِلَّا الْحَقَّ ، مَنْ أَطَاعَهُ أَطَاعَ اللهَ ، وَ مَنْ عَصَاهُ عَصَی اللهَ ، وَ هُوَ مَوْلَی کُلِّ مَنْ کَانَ اللهُ رَبَّهُ وَ وَلِیَّهُ ، مَنْ أَبَی أَنْ یُقِرَّ لَهُ بِالطَّاعَةِ فَقَدْ أَبَی أَنْ یُقِرَّ لِرَبِّهِ بِالطَّاعَةِ وَ الْعُبُودِیَّةِ ، وَ مَنْ أَقَرَّ بِطَاعَتِهِ أَطَاعَ اللهَ وَ هَدَاهُ ، فَالنَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم مَوْلَی الْخَلْقِ جَمِیعاً، عَرَفُوا ذَلِکَ أَوْ أَنْکَرُوهُ ، وَ هُوَ الْوَالِدُ الْمَبْرُورُ، فَمَنْ أَحَبَّهُ وَ أَطَاعَهُ فَهُوَ الْوَلَدُ الْبَارُّ، وَ هُوَ مُجَانِبُ الْکَبَائِرِ.

وَ قَدْ بَیَّنْتُ لَکَ مَا سَأَلْتَنِی عَنْهُ وَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّ قَوْماً سَمِعُوا صِفَتَنَا هَذِهِ فَلَمْ یَعْقِلُوهَا، بَلْ حَرَّفُوهَا وَ وَضَعُوهَا عَلَی غَیْرِ حُدُودِهَا عَلَی نَحْوِ مَا قَدْ بَلَغَکَ ، وَ مَا قَدْ کَتَبْتَ بِهِ إِلَیَّ ، وَ قَدْ بَرِئَ اللهُ وَ رَسُولُهُ صلی الله علیه و آله و سلم مِنْهُمْ وَ مِمَّنْ یَصِفُونَ مِنْ أَعْمَالِهِمُ الْخَبِیثَةِ وَ یَنْسُبُونَهَا إِلَیْنَا، وَ إِنَّا نَقُولُ بِهَا وَ نَأْمُرُهُمْ بِالْأَخْذِ بِهَا، فَقَدْ رَمَانَا النَّاسُ بِهَا وَ اللهُ یَحْکُمُ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ فَإِنَّهُ

ص:326

ما حلال می شمارند بیزارند. مردم کارهای آن ها را سبب خورده گیری بر ما قرار داده اند خداوند بین ما و آن ها حکومت خواهد کرد او در قرآن کریم میفرماید: «کسانی که زنان پاکدامن و بی خبر (از هر گونه آلودگی) و مؤمن را متّهم می سازند، در دنیا و آخرت از رحمت الهی به دورند و عذاب بزرگی برای آن هاست. در آن روز زبان ها و دست ها و پاهایشان بر ضدّ آن ها به اعمالی که مرتکب می شدند گواهی می دهد! آن روز، خداوند جزای واقعی آنان را بی کم و کاست می دهد؛ و می دانند که خداوند حق آشکار است - نور: 23-25».

اما نوشتۀ تو و امثال آن که می ترسیدی که صفات آن ها از صفات او گرفته شده باشد پروردگار عزیز او را از انتساب به چنین صفاتی گرامی داشته، مشخصات من مانند صاحب ما است که برایش توصیف نمودم. ما از او استفاده کرده ایم خدا بهترین پاداش را به او عنایت کند پاداش او بر خدا است. در این نامه (خوب) دقّت کن، و عزّت، همه از آن خداست و نیرو [و قدرت] به خاطر اوست و درود فراوان خداوند بر بنده و فرستاده اش، محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و بر خاندان و عترت او باد».

ص:327

یَقُولُ : إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤْمِناتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ * یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ * یَوْمَئِذٍ یُوَفِّیهِمُ اللّهُ دِینَهُمُ الْحَقَّ وَ یَعْلَمُونَ أَنَّ اللّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ .(1)

وَ أَمَّا مَا کَتَبْتَ بِهِ وَ نَحْوُهُ وَ تَخَوَّفْتَ أَنْ تَکُونَ صِفَتُهُمْ مِنْ صِفَتِهِ فَقَدْ أَکْرَمَهُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ ذَلِکَ ، تَعَالَی رَبُّنَا عَمَّا یَقُولُ الظَّالِمُونَ عُلُوّاً کَبِیراً، صِفَتِی هَذِهِ هِیَ صِفَةُ صَاحِبِنَا النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم وَ هِیَ صِفَةُ مَنْ وَصَفَهُ مِنْ بَعْدِهِ ، وَ عَنْهُ أَخَذْنَا ذَلِکَ ، وَ بِهِ نَقْتَدِی، فَجَزَاهُ اللهُ عَنَّا أَفْضَلَ الْجَزَاءِ، فَإِنَّ جَزَاءَهُ عَلَی اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ .

فَتَفَهَّمْ کِتَابِی هَذَا وَ الْعِزَّةُ للهِ جَمِیعاً وَ الْقُوَّةُ بِهِ وَ صَلَّی اللهُ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِهِ وَ رَسُولِهِ وَ عَلَی آلِهِ وَ عِتْرَتِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیراً».(2)

[248] 5 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَجَّالِ ، عَنْ حَبِیبِ بْنِ الْمُعَلَّی الْخَثْعَمِیِّ ، قَالَ : ذَکَرْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام مَا یَقُولُ أَبُو الْخَطَّابِ ، فَقَالَ : «احْکِ لِی مَا یَقُولُ » قُلْتُ : یَقُولُ فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ إِذا ذُکِرَ اللّهُ وَحْدَهُ : إِنَّهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ إِذا ذُکِرَ الَّذِینَ مِنْ دُونِهِ (3) فُلَانٌ وَ فُلَانٌ .

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «مَنْ قَالَ هَذَا فَهُوَ مُشْرِکٌ بِاللهِ عَزَّ وَ جَلَّ - ثَلَاثاً - أَنَا إِلَی اللهِ مِنْهُ بَرِیءٌ - ثَلَاثاً - بَلْ عَنَی اللهُ بِذَلِکَ نَفْسَهُ » قَالَ : وَ أَخْبَرْتُهُ بِالْآیَةِ الْأُخْرَی الَّتِی فِی حم قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ : ذلِکُمْ بِأَنَّهُ إِذا دُعِیَ اللّهُ وَحْدَهُ کَفَرْتُمْ (4) ثُمَّ قُلْتُ : زَعَمَ أَنَّهُ یَعْنِی بِذَلِکَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام.

ص:328

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «مَنْ قَالَ هَذَا فَهُوَ مُشْرِکٌ بِاللهِ - ثَلَاثاً - أَنَا إِلَی اللهِ مِنْهُ بَرِیءٌ - ثَلَاثاً - بَلْ عَنَی اللهُ بِذَلِکَ نَفْسَهُ - ثَلَاثاً -».(1)

[248] 5 - حبیب خثعمی گوید: برای امام صادق علیه السلام آنچه ابو الخطاب (غالی معروف) می گوید را یادآوری کردم، حضرت فرمود: «بعضی از گفتار او را برایم بگو». گفتم: در تفسیر آیه: «هنگامی که خداوند به یگانگی یاد می شود» می گوید: (مقصود) امیرالمؤمنین علیه السلام است «و هنگامی که از معبودهای دیگر یاد می شود - زمر: 45» (مقصود) فلانی و فلانی [اوّلی و دوّمی] است.

حضرت سه مرتبه فرمود: «گویندۀ این حرف مشرک است و من از او بیزارم. (آنگاه) سه مرتبه تکرار کرد: بلکه خداوند خود را در این آیه قصد نموده، منظورش خود خداست نه دیگری».

راوی گوید: و حضرت را به آیۀ: «این به خاطر آن است که وقتی خداوند به یگانگی خوانده می شد انکار می کردید - غافر: 12» خبر دادم که ابو الخطاب می گوید منظور امیر المؤمنین علیه السلام است.

حضرت سه مرتبه فرمود: «گویندۀ این حرف مشرک است، و سه مرتبه نیز فرمود: من از او بیزارم، و سه مرتبه فرمود: خداوند خود را در این آیه قصد نموده است».

ص:329

بَابٌ فِی صِفَاتِهِمْ علیهم السلام وَ مَا فَضَّلَهُمُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ

[249] 1 - حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ ، عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ الْأَسَدِیِّ ، عَنْ شُعَیْبٍ الْحَدَّادِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: أَنَا أَوَّلُ قَادِمٍ عَلَی اللهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی، ثُمَّ یَقْدَمُ عَلَیَّ کِتَابُ اللهِ ، ثُمَّ یَقْدَمُ عَلَیَّ أَهْلُ بَیْتِی، ثُمَّ یَقْدَمُ عَلَیَّ أُمَّتِی، فَیَقِفُونَ فَیَسْأَلُهُمْ : مَا فَعَلْتُمْ فِی کِتَابِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ ».(1)

[250] 2 - أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ غَالِبٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ فِی خُطْبَةٍ طَوِیلَةٍ لَهُ : «مَضَی رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ خَلَّفَ فِی أُمَّتِهِ کِتَابَ اللهِ وَ وَصِیَّهُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ، وَ إِمَامَ الْمُتَّقِینَ ، وَ حَبْلَ اللهِ الْمَتِینَ ، وَ عُرْوَتَهُ الْوُثْقَی الَّتِی لاَ انْفِصامَ لَها (2) ، وَ عَهْدَهُ الْمُؤَکَّدَ.

صَاحِبَانِ مُؤْتَلِفَانِ یَشْهَدُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا لِصَاحِبِهِ بِالتَّصْدِیقِ ، یَنْطِقُ الْإِمَامُ علیه السلام عَنِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْکِتَابِ بِمَا أَوْجَبَ اللهُ فِیهِ عَلَی الْعِبَادِ، مِنْ طَاعَةِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ طَاعَةِ

ص:330

الْإِمَامِ علیه السلام وَ وَلَایَتِهِ ، وَ أَوْجَبَ حَقَّهُ الَّذِی أَرَادَ اللهُ مِنِ اسْتِکْمَالِ دِینِهِ ، وَ إِظْهَارِ أَمْرِهِ ، وَ الِاحْتِجَاجِ بِحُجَّتِهِ ، وَ الِاسْتِیضَاءِ بِنُورِهِ فِی مَعَادِنِ أَهْلِ صَفْوَتِهِ ، وَ مُصْطَفَی أَهْلِ خِیَرَتِهِ ، فَأَوْضَحَ اللهُ بِأَئِمَّةِ الْهُدَی مِنْ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّنَا صلی الله علیه و آله و سلم عَنْ دِینِهِ ، وَ أَبْلَجَ بِهِمْ عَنْ مِنْهَاجِ سَبِیلِهِ ، وَ فَتَحَ بِهِمْ عَنْ بَاطِنِ یَنَابِیعِ عِلْمِهِ .

فَمَنْ عَرَفَ مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم وَاجِبَ حَقِّ إِمَامِهِ وَجَدَ طَعْمَ حَلَاوَةِ إِیمَانِهِ ، وَ عَلِمَ فَضْلَ طُلَاوَةِ إِسْلَامِهِ ، لِأَنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَسُولَهُ نَصَبَ الْإِمَامَ عَلَماً لِخَلْقِهِ ، وَ حُجَّةً عَلَی أَهْلِ عَالَمِهِ ، أَلْبَسَهُ تَاجَ الْوَقَارِ، وَ غَشَّاهُ نُورَ الْجَبَّارِ، یَمُدُّ بِسَبَبٍ إِلَی السَّمَاءِ، لَا یَنْقَطِعُ عَنْهُ مَوَادُّهُ ، وَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَ اللهِ إِلَّا بِجِهَةِ أَسْبَابِهِ ، وَ لَا یَقْبَلُ اللهُ عَمَلَ الْعِبَادِ إِلَّا بِمَعْرِفَتِهِ .

فَهُوَ عَالِمٌ بِمَا یَرِدُ عَلَیْهِ مِنْ مُلْتَبِسَاتِ الْوَحْیِ ، وَ مُعَمَّیَاتِ السُّنَنِ ، وَ مُشْتَبِهَاتِ الْفِتَنِ ، وَ لَمْ یَکُنِ اَللّهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتّی یُبَیِّنَ لَهُمْ ما یَتَّقُونَ (1) ، وَ تَکُونُ الْحُجَّةُ مِنَ اللهِ عَلَی الْعِبَادِ بَالِغَةً ».(2)

[251] 3 - الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَصْفَهَانِیُّ ، عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِیِّ الْمَعْرُوفِ بِالشَّاذَکُونِیِّ ، عَنْ یَحْیَی بْنِ آدَمَ ، عَنْ شَرِیکِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «دَعَا رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم النَّاسَ بِمِنًی فَقَالَ : أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا: کِتَابَ اللهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی، فَإِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ .

ثُمَّ قَالَ : أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمْ حُرُمَاتٍ ثَلَاثاً: کِتَابَ اللهِ ، وَ عِتْرَتِی، وَ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ .

ص:332

به وسیلۀ ائمّه هدی از خاندان نبوّت، دین خود را روشن نمود و راه رستگاری را واضح کرد و به وسیلۀ آن ها گنجینه های دانش خود را گشود.

هر کس از امت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم آشنا به حقّ واجب امام خود گردید شیرینی طعم ایمانش را چشید و ارزش اسلام خویش را درک کرد زیرا خداوند امام را رهبر خلق و حجّت بر جهانیان قرار داده، او را مفتخر به تاج وقار نموده و به نور خویش منوّر گردانیده و با ریسمانی ناگسستنی او را به آسمان پیوند داده است.

هرگز نمی توان به مقامات آخرت و آنچه خداوند به بندگان (خاص) ارزانی می دارد رسید مگر از راه پیروی امام، و اعمال بندگان فقط با شناخت امام پذیرفته است. امام عقده های مشکل دین و رمزهای پیچیدۀ سنّت و پیش آمدهای نامعلوم زندگی را حل می کند. «هرگز خداوند گمراه نمی کند گروهی را که هدایت نموده بلکه به آن ها راه رستگاری را می آموزد - توبه: 115، و امام حجّت بالغۀ از طرف پروردگار برای مردم است».

[251] 3 - جابر گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مردم را در مِنا فرا خوانده فرمود: ای مردم! من میان شما دو چیز گرانبها بر جای می گذارم که تا وقتی به آن دو تمسّک جوئید گمراه نمی شوید: کتاب خدا و عترتم؛ اهل بیتم، آن دو از یکدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض [کوثر] بر من وارد شوند.

سپس فرمود: مردم! من حرمت های خدا را در میان شما بر جای می گذارم، سه چیز: کتاب خدا، عترتم و کعبه؛ بیت الحرام را.

آنگاه امام باقر علیه السلام فرمود: کتاب خدا را تغییر دادند، و کعبه را منهدم نمودند، و عترت را کشتند و تمام ودایع خدا را درهم شکسته و از بین برده اند».

ص:333

ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: أَمَّا کِتَابَ اللهِ فَحَرَّفُوا، وَ أَمَّا الْکَعْبَةَ فَهَدَمُوا، وَ أَمَّا الْعِتْرَةَ فَقَتَلُوا، وَ کُلَّ وَدَائِعِ اللهِ قَدْ نَبَذُوا، وَ مِنْهَا قَدْ تَبَرَّءُوا».(1)

[252] 4 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ الْبَجَلِیِّ ، عَنْ ذَرِیحِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَزِیدَ الْمُحَارِبِیِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: إِنِّی قَدْ تَرَکْتُ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ : کِتَابَ اللهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی. فَنَحْنُ أَهْلُ بَیْتِهِ ».(2)

[253] 5 - وَ عَنْهُ ، عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ، عَنْ خَالِدِ بْنِ زِیَادٍ الْقَلَانِسِیِّ ، عَنْ رَجُلٍ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ ، الثَّقَلَ الْأَکْبَرَ وَ الثَّقَلَ الْأَصْغَرَ، إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا، وَ لَنْ تَزِلُّوا، وَ لَنْ تَبَدَّلُوا، فَإِنِّی سَأَلْتُ اللَّطِیفَ الْخَبِیرَ أَلَّا یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ ، فَأُعْطِیتُ ذَلِکَ ».

فَقِیلَ لَهُ : فَمَا الثَّقَلُ الْأَکْبَرُ، وَ مَا الثَّقَلُ الْأَصْغَرُ؟ فَقَالَ : «الثَّقَلُ الْأَکْبَرُ کِتَابُ اللهِ ، سَبَبٌ طَرَفُهُ بِیَدِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ، وَ طَرَفٌ بِأَیْدِیکُمْ ، وَ الثَّقَلُ الْأَصْغَرُ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی».(3)

[254] 6 - إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ ، عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی عِمْرَانَ الْهَمْدَانِیِّ ، عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ ، عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ ، عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ الْإِسْکَافِ ، قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم: «إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ ، فَتَمَسَّکُوا بِهِمَا فَإِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ ». فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «لَا یَزَالُ کِتَابُ اللهِ وَ الدَّلِیلُ مِنَّا عَلَیْهِ حَتَّی نَرِدَ عَلَی الْحَوْضِ ».(4)

ص:334

[252] 4 - ذریح بن یزید به نقل از امام صادق علیه السلام گوید: «رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: همانا من در میان شما دو چیز گرانبها می گذارم: کتاب خدا و عترتم؛ اهل بیتم، و مائیم اهل بیت پیامبر».

[253] 5 - امام باقر علیه السلام به نقل از جابر بن عبد الله انصاری می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ای مردم! من دو چیز گرانبها (دو ثِقل) در میان شما می گذارم، ثقلِ بزرگ تر و ثقلِ کوچک تر، اگر به آن دو تمسّک جوئید گمراه نمی شوید، و من از خداوند متعال درخواست نمودم که این دو از هم جدا نشوند تا این که در قیامت به من ملحق شوند، و (خداوند نیز آن را قبول نمود) و به من عطا شد».

به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گفته شد: ثقل بزرگ تر و ثقل کوچک تر چیست ؟ فرمود: «ثقل اکبر، کتاب خداست، ریسمانی که یک سوی آن در دست خدا و سوی دیگر آن در دست شما است (پس بدان چنگ زنید که نه گمراه شوید و نه دگرگونی در شما راه یابد) و ثقلِ کوچک تر، عترت و خاندانم».

[254] 6 - سعد اسکاف گوید: از امام باقر علیه السلام دربارۀ این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پرسیدم که: «من میان شما دو چیز گرانبها را بر جای می گذارم، که در صورت تمسّک به آن دو هرگز پس از من گمراه نخواهید شد، آن دو از هم جدا نخواهند شد تا در قیامت به من ملحق شوند». حضرت فرمود: «همواره کتاب خدا و راهنمایی از ما بر کتاب خدا است، تا بر حوض کوثر وارد شویم».

ص:335

بَابُ مَا جَاءَ فِی التَّسْلِیمِ لِمَا جَاءَ عَنْهُمْ علیهم السلام وَ فِی مَنْ رَدَّهُ وَ أَنْکَرَهُ

[255] 1 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْحَنَّاطِ ، عَنْ عُمَرَ بْنِ ختن، عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ، عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام: مَوْتُ الْفَجْأَةِ تَخْفِیفٌ عَلَی الْمُؤْمِنِ ، وَ أَسَفٌ عَلَی الْکَافِرِ، وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَعْرِفُ غَاسِلَهُ وَ حَامِلَهُ ، فَإِنْ کَانَ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ خَیْراً نَاشَدَ حَمَلَتَهُ بِتَعْجِیلِهِ ، وَ إِنْ کَانَ غَیْرَ ذَلِکَ نَاشَدَهُمْ أَنْ یَقْصُرُوا بِهِ ».

فَقَالَ ضَمْرَةُ بْنُ سَمُرَةَ : یَا عَلِیُّ إِنْ کَانَ کَمَا تَقُولُ لَقَفَزَ مِنَ السَّرِیرِ - فَضَحِکَ وَ أَضْحَکَ - فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام: «اللهُمَّ إِنْ کَانَ ضَمْرَةُ بْنُ سَمُرَةَ ضَحِکَ وَ أَضْحَکَ مِنْ حَدِیثِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَخُذْهُ أَخْذَ أَسَفٍ » فَعَاشَ بَعْدَ ذَلِکَ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ مَاتَ فَجْأَةً .

فَأَتَی عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام مَوْلًی لِضَمْرَةَ فَقَالَ : أَصْلَحَکَ اللهُ إِنَّ ضَمْرَةَ عَاشَ بَعْدَ ذَلِکَ الْکَلَامِ الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ مَاتَ فَجْأَةً ، وَ إِنِّی أُقْسِمُ بِاللهِ لَسَمِعْتُ صَوْتَهُ ، وَ أَنَا أَعْرِفُهُ کَمَا کُنْتُ أَعْرِفُهُ فِی الدُّنْیَا وَ هُوَ یَقُولُ : الْوَیْلُ لِضَمْرَةَ بْنِ سَمُرَةَ ، تَخَلَّی مِنْهُ کُلُّ حَمِیمٍ ، وَ حَلَّ بِدَارِ الْجَحِیمِ وَ بِهَا مَبِیتُهُ وَ الْمَقِیلُ .

ص:336

فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام: «اللهُ أَکْبَرُ هَذَا جَزَاءُ مَنْ ضَحِکَ وَ أَضْحَکَ مِنْ حَدِیثِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم».(1)

[256] 2 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «مَا جَاءَکُمْ مِنَّا مِمَّا یَجُوزُ أَنْ یَکُونَ فِی الْمَخْلُوقِینَ ، وَ لَمْ تَعْلَمُوهُ ، وَ لَمْ تَفْهَمُوهُ ، فَلَا تَجْحَدُوهُ ، وَ رُدُّوهُ إِلَیْنَا، وَ مَا جَاءَکُمْ عَنَّا مِمَّا لَا یَجُوزُ أَنْ یَکُونَ فِی الْمَخْلُوقِینَ فَاجْحَدُوهُ وَ لَا تَرُدُّوهُ إِلَیْنَا».(2)

[257] 3 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ ، عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِّ أَوْ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْهُ ، عَنْ حَجَّاجِ بْنِ الصَّبَّاحِ الْخَیْبَرِیِّ ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّا نَتَحَدَّثُ عَنْکَ بِالْحَدِیثِ فَیَقُولُ بَعْضُنَا: قَوْلُنَا فِیهِ قَوْلُهُمْ ، قَالَ : «فَمَا تُرِیدُ؟ أَ تُرِیدُ أَنْ تَکُونَ إِمَاماً یُقْتَدَی بِکَ ؟ مَنْ رَدَّ الْقَوْلَ إِلَیْنَا فَقَدْ سَلَّمَ ».(3)

[258] 4 - وَ عَنْهُ ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ الْکُوفِیِّ ، عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ، عَنْ أَبِی خَالِدٍ ذِی الشَّامَةِ النَّحَّاسِ ، قَالَ : دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ : إِنَّ عَمِّی وَ ابْنَ عَمِّی أُصِیبَا مَعَ أَبِی الْخَطَّابِ فَمَا قَوْلُکَ فِیهِمَا؟ فَقَالَ : «أَمَّا مَنْ قُتِلَ مَعَهُ مُسَلِّمٌ لَنَا دُونَهُ فَرَحِمَهُ اللهُ ، وَ أَمَّا مَنْ قُتِلَ مَعَهُ مُسَلِّمٌ لَهُ دُونَنَا فَقَدْ عَطِبَ ».(4)

ص:338

وای بر ضمرة بن سمره! تمام خویشانم از من جدا شدند و من به دار جحیم رفتم و آنجا اقامتگاه من است.

امام سجّاد علیه السلام فرمود: «اللَّه اکبر این است جزای کسی که به سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بخندد و بخنداند».

[256] 2 - مفضّل بن عمر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «آنچه از احادیث ما که جایز است دربارۀ مخلوقین باشد به شما رسید و (معنای) آن را ندانستید و درک نکردید پس آن را انکار نکنید و به ما برگردانید، و آنچه جایز نیست در مورد مخلوقین باشد، آن را انکار کرده و به ما برنگردانید (و نگویید اهل بیت علیهم السلام چنین گفته اند)».

[257] 3 - حجّاج بن صبّاح خیبری گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: ما حدیثی را از شما نقل می کنیم و برخی اصحاب می گویند: سخن (و نظر) ما، سخن اهل بیت علیهم السلام است. حضرت فرمود: «(تا) چه در نظر داری ؟ آیا در نظر داری امامی می باشد که به او اقتدا می کنید؟ کسی که سخن ما را (در جایی که متوجّه نمی شود) به ما برگرداند به سلامت می ماند».

[258] 4 - ابوخالد نحّاس گوید: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم و عرض کردم: عمو و پسر عمویم کارهای ابوالخطّاب را درست می پندارند، نظر شما در مورد آن ها چیست ؟ فرمود: «هر کس با ابوالخطّاب کشته شود در حالی که تسلیم امر ما است نه او، پس خداوند او را رحمت کند ولی هر کس با او کشته شود و تسلیم فرمان ابوالخطّاب باشد نه ما، نابود شده است».

ص:339

[259] 5 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الصَّلْتِ ، عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ ، عَنْ مُوسَی بْنِ أَشْیَمَ ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: إِنِّی أُرِیدَ أَنْ تَجْعَلَ لِی مَجْلِساً، فَوَاعَدَنِی یَوْماً فَأَتَیْتُهُ لِلْمِیعَادِ، فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ فَسَأَلْتُهُ عَمَّا أَرَدْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْهُ ، فَبَیْنَا نَحْنُ کَذَلِکَ إِذْ قَرَعَ عَلَیْنَا رَجُلٌ الْبَابَ ، فَقَالَ : «مَا تَرَی، هَذَا رَجُلٌ بِالْبَابِ » فَقُلْتُ : جُعِلْتُ فِدَاکَ أَمَّا أَنَا فَقَدْ فَرَغْتُ مِنْ حَاجَتِی فَرَأْیُکَ ، فَأَذِنَ لَهُ ، فَدَخَلَ الرَّجُلُ فَتَحَدَّثَ سَاعَةً ، ثُمَّ سَأَلَهُ عَنْ مَسَائِلِی بِعَیْنِهَا لَمْ یَخْرِمْ مِنْهَا شَیْئاً، فَأَجَابَهُ بِغَیْرِ مَا أَجَابَنِی، فَدَخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ مَا لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللهُ ثُمَّ خَرَجَ .

فَلَمْ نَلْبَثْ إِلَّا یَسِیراً حَتَّی اسْتَأْذَنَ عَلَیْهِ آخَرُ فَأَذِنَ لَهُ فَتَحَدَّثَ سَاعَةً ، ثُمَّ سَأَلَهُ عَنْ تِلْکَ الْمَسَائِلِ بِعَیْنِهَا، فَأَجَابَهُ بِغَیْرِ مَا أَجَابَنِی وَ أَجَابَ الْأَوَّلَ قَبْلَهُ ، فَازْدَدْتُ غَمّاً حَتَّی کِدْتُ أَنْ أَکْفُرَ، ثُمَّ خَرَجَ .

فَلَمْ نَلْبَثْ إِلَّا یَسِیراً حَتَّی جَاءَ آخَرُ ثَالِثٌ فَسَأَلَهُ عَنْ تِلْکَ الْمَسَائِلِ بِعَیْنِهَا، فَأَجَابَهُ بِخِلَافِ مَا أَجَابَنَا أَجْمَعِینَ ، فَاظْلَمَّ عَلَیَّ الْبَیْتُ وَ دَخَلَنِی غَمٌّ شَدِیدٌ، فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ وَ رَأَی مَا بِی مِمَّا تَدَاخَلَنِی، ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی مَنْکِبِی.

ثُمَّ قَالَ : «یَا ابْنَ أَشْیَمَ إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَی سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ علیه السلام مُلْکَهُ ، فَقَالَ : هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ (1) وَ إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم أَمْرَ دِینِهِ فَقَالَ : احْکُمْ بَیْنَ النّاسِ بِما أَراکَ اللّهُ (2) ، وَ إِنَّ اللهَ فَوَّضَ إِلَیْنَا ذَلِکَ کَمَا فَوَّضَ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم».(3)

ص:340

[259] 5 - موسی بن اشیم گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: می خواهم که در مجلسی (خصوصی) با شما باشم، و روزی را با من وعده کرد و من خدمت حضرت رسیدم و از آنچه قرار بود بپرسم سؤال نمودم، در حالی که ما در این اوضاع بودیم مردی درب خانه را زد، حضرت فرمود: «چه می بینی، این مردی که درب را می زند؟» گفتم: فدایت گردم، کار من تمام شده، هر چه نظر شماست و اجازه دادند و مرد وارد شد و مرد ساعتی را گفتگو کرد سپس از همان پرسش های من سؤال کرد بدون این که از آن چیزی فروگذارد و امام علیه السلام بر خلاف جواب من به او پاسخ داد، و از آن (افکاری) در من وارد شد که فقط خدا آن را می داند و آن مرد خارج شد (و رفت).

چند لحظه ای نگذشت تا این که مرد سوّمی آمد و از همان مسائل بعینه سؤال کرد، و امام علیه السلام بر خلاف جوابی که به من و آن دیگری داده بود به این مرد سوّم پاسخ داد؛ پس (از ناراحتی بسیار) خانه برایم تاریک شد و سخن ناراحت شدم، حضرت چون نگاهی به من نمود و حالم را مشاهده کرد بر شانه ام زد آنگاه فرمود:

«ای پسر اشیم! خداوند امور مملکتش را به سلیمان بن داود علیهما السلام سپرد و فرمود: «این عطای ماست به هر کس می خواهی (و صلاح می بینی) ببخش، و از هر کس می خواهی امساک کن، و حسابی بر تو نیست (تو امین هستی) - ص: 39»، به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم نیز امور دین را تفویض نموده و فرموده است: «تا میان مردم به آنچه خدا به تو آموخته داوری کنی - نساء: 105»، و خداوند همان (امور دین) را به ما واگذار نموده همان گونه که به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم واگذار نموده است (پس ناراحت نباش)».

ص:341

[260] 6 - أَیُّوبُ بْنُ نُوحٍ ، عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ الْخَزَّازُ، عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ الْقَصَبَانِیِ ، عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمَکِّیِ ، عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا الْأَنْصَارِیِّ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : سَمِعْتُهُ یَقُولُ : «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَسْتَکْمِلَ الْإِیمَانَ فَلْیَقُلْ : الْقَوْلُ مِنِّی فِی جَمِیعِ الْأَشْیَاءِ قَوْلُ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ فِیمَا أَسَرُّوا، وَ فِیمَا أَعْلَنُوا، وَ فِیمَا بَلَغَنِی، وَ فِیمَا لَمْ یَبْلُغْنِی».(1)

[261] 7 - حَدَّثَنِی أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ مُحَمَّدٍ وَ غَیْرِهِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ الْمِنْقَرِیِّ ، عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام یَقُولُ : «لَمْ یَنْزِلْ مِنَ السَّمَاءِ شَیْ ءٌ أَقَلُّ وَ لَا أَعَزُّ مِنْ ثَلَاثَةِ أَشْیَاءَ: أَمَّا أَوَّلُهَا: فَالتَّسْلِیمُ . وَ الثَّانِیَةُ : الْبِرُّ. وَ الثَّالِثَةُ : الْیَقِینُ .

إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ : فَما وَجَدْنا فِیها غَیْرَ بَیْتٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ (2)» ثُمَّ قَالَ : «کَیْفَ یَقْرَءُونَ هَذِهِ الْآیچچچچچچ: وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً (3) ؟» فَقُلْتُ : هَکَذَا یَقْرَءُونَهَا، فَقَالَ : «لَیْسَ هَکَذَا أُنْزِلَتْ ، إِنَّمَا أُنْزِلَتْ : وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ التَّسْلِیمِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ ».

ثُمَّ کَانَ یَقُولُ لِی کَثِیراً: «یَا یُونُسُ سَلِّمْ تَسْلَمْ » فَقُلْتُ لَهُ : مَا تَفْسِیرُ هَذِهِ الْآیَةِ : قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ (4) قَالَ : «تَفْسِیرُهَا قَدْ أَفْلَحَ الْمُسَلِّمُونَ ، إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ».(5)

ص:342

[260] 6 - یحیی بن زکریا انصاری گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: «هر کس دوست دارد که تمام مراتب ایمان را کامل گرداند، باید بگوید: سخن [و عقیدۀ] من در باره همه چیز، سخن آل محمّد علیهم السلام است؛ در بارۀ آنچه پنهان داشته اند و آنچه آشکار ساخته اند و در بارۀ آنچه از ایشان به من رسیده و آنچه به من نرسیده است».

[261] 7 - یونس بن ظبیان گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: «از آسمان، چیزی (توصیه ای) کمیاب تر و عزیزتر از سه چیز، فرود نیامده است: اوّل: تسلیم شدن [به درگاه خدا]، دوّم: نیکوکاری و سوّم: یقین.

خداوند در قرآن می فرماید: «در آنجا جز یک خانه از مسلمانان [که اهلش مطیع خدا بودند] نیافتیم - ذاریات: 36» سپس حضرت فرمود: این آیه را چگونه می خوانند: «و هر کس جز اسلام، دینی بجوید (و برگزیند)، از او پذیرفته نخواهد شد - آل عمران: 85»؟» عرض کردم: همین گونه می خوانند. فرمود: «این گونه نازل نشده است، و چنین نازل شده: و هر کس جز تسلیم (در برابر فرمان حق) دینی بجوید (و برگزیند)، از او پذیرفته نخواهد شد و در آخرت از زیانکاران است.

آنگاه حضرت بسیار به من فرمود: ای یونس! فرمانبردار شو تا سالم بمانی». به حضرت عرض کردم: تفسیر این آیه چیست: «به راستی که مؤمنان رستگار شدند - مؤمنون: 1»؟ فرمود: «تفسیر آن یعنی به راستی که تسلیم شوندگان رستگار شدند، همانا تسلیم شوندگان بزرگان والا تبار روز قیامتند».

ص:343

[262] 8 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ ، قَالَ : کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام فَتَلَاعَنَا رَجُلَانِ عِنْدَهُ ، حَتَّی بَرِئَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِنْ صَاحِبِهِ ، فَقَالَ لَهُمَا أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «أَ لَیْسَ مِنْ دِینِکُمَا الرَّدُّ إِلَیَّ ؟» فَقَالا: بَلَی، قَالَ : «فَإِنَّکُمَا مِنِّی فِی وَلَایَةٍ ».(1)

[263] 9 - وَ عَنْهُ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ غَیْرِهِمَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ، عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ ، عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ الْخَفَّافِ ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: مَا تَقُولُ فِیمَنْ أَخَذَ عَنْکُمْ عِلْماً فَنَسِیَهُ ؟ قَالَ : «لَا حُجَّةَ عَلَیْهِ ، إِنَّمَا الْحُجَّةُ عَلَی مَنْ سَمِعَ مِنَّا حَدِیثاً فَأَنْکَرَهُ ، أَوْ بَلَغَهُ فَلَمْ یُؤْمِنْ بِهِ وَ کَفَرَ، فَأَمَّا النِّسْیَانُ فَهُوَ مَوْضُوعٌ عَنْکُمْ .

إِنَّ أَوَّلَ سُورَةٍ نَزَلَتْ عَلَی رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی فَنَسِیَهَا، فَلَمْ یَلْزَمْهُ حُجَّةٌ فِی نِسْیَانِهِ ، وَ لَکِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَمْضَی لَهُ ذَلِکَ ، ثُمَّ قَالَ سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی (2)».(3)

[264] 10 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ الْحَسَنُ بْنُ مُوسَی بْنِ الْخَشَّابِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ ، عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ ، عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِّ ، عَنِ الْحَجَّاجِ الْخَیْبَرِیِّ قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: إِنَّا نَکُونُ فِی مَوْضِعٍ فَیُرْوَی عَنْکُمُ الْحَدِیثُ الْعَظِیمُ ، فَیَقُولُ بَعْضُنَا لِبَعْضٍ : الْقَوْلُ قَوْلُهُمْ ، فَیَشُقُ ذَلِکَ عَلَی بَعْضِنَا، فَقَالَ : «کَأَنَّکَ تُرِیدُ أَنْ تَکُونَ إِمَاماً یُقْتَدَی بِکَ ، مَنْ رَدَّ إِلَیْنَا فَقَدْ سَلَّمَ ».(4)

ص:344

[262] 8 - جمیل بن درّاج گوید: با اصحاب خدمت امام صادق علیه السلام بودیم که دو نفر نزد حضرت یکدیگر را لعن کرده و هر کدام از دیگری برائت می جستند، پس امام به آن دو فرمود: «آیا از (موارد) دین شما (این نیست که در موارد اختلافی) رد به سوی من نمائید؟» گفتند: آری. فرمود: «به راستی که شما دو نفر (هنوز پابرجا) در ولایت من هستید».

[263] 9 - سعد بن طریف خفّاف گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: چه می فرمایید در مورد کسی که دانشی را از شما یادگرفته و آن را فراموش کرده است ؟ فرمود: «حجّت و مسئولیتی بر او نیست، به راستی که حجّت بر کسی است که حدیثی را از ما شنیده و آن را انکار نماید، یا حدیث به او رسیده و بدان ایمان نیاورد و کفر ورزد، و فراموشی (وزر و وبالش) از شما برداشته شده است.

به راستی که اوّل سوره ای که بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نازل شد (1)«سورۀ اعلی» بود و آن را حضرت فراموش نمود و مسئولیتی در فرامویش لازم نیست و خداوند تبارک و تعالی برای او آن را امضا کرد و فرمود: «ما بزودی (قرآن را) بر تو می خوانیم و هرگز فراموش نخواهی کرد - اعلی: 6»».

[264] 10 - به اسنادی دیگر مشابه روایت 257 است.

ص:345

[265] 11 - حَدَّثَنِی جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ سَعِیدٍ الرَّازِیُ ، عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ الضَّبِّیِّ ، عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْحَسَنِیِّ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ ، عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ، عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی مَوْلَی آلِ سَامٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : قُلْتُ لَهُ : إِذَا جَاءَ حَدِیثٌ عَنْ أَوَّلِکُمْ وَ حَدِیثٌ عَنْ آخِرِکُمْ فَبِأَیِّهِمَا نَأْخُذُ؟ فَقَالَ : «بِحَدِیثِ الْأَخِیرِ».(1)

[266] 12 - وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ ، عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ ، عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «إِذَا حَدَّثُوکُمْ بِحَدِیثٍ عَنِ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام فَخُذُوا بِهِ حَتَّی یَبْلُغَکُمْ عَنِ الْحَیِّ ، فَإِنْ بَلَغَکُمْ عَنْهُ شَیْ ءٌ فَخُذُوا بِهِ ثُمَّ قَالَ : إِنَّا وَاللهِ لَا نُدْخِلُکُمْ فِیمَا لَا یَسَعُکُمْ ».(2)

[267] 13 - وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ، عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ ، عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ، عَنْ عُثْمَانَ بْنِ زِیَادٍ: أَنَّهُ دَخَلَ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام وَ مَعَهُ شَیْخٌ مِنَ الشِّیعَةِ ، فَقَالَ الشَّیْخُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: إِنِّی سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الْوُضُوءِ فَقَالَ : «مَرَّةً مَرَّةً » فَمَا تَقُولُ أَنْتَ ؟ فَقَالَ : «إِنَّکَ لَمْ تَسْأَلْنِی عَنْ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ إِلَّا وَ أَنْتَ تَرَی أَنِّی أُخَالِفُ أَبِی علیه السلام، تَوَضَّأْ ثَلَاثاً، وَ خَلِّلْ أَصَابِعَکَ ».(3)

[268] 14 - وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ، عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ، عَمَّنْ حَدَّثَهُ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام، قَالَ : جَاءَ رَجُلٌ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام، قَالَ : «أَمَا وَ اللهِ لَأُضِلَّنَّهُ ، أَمَا وَ اللهِ لَأُوهِمَنَّهُ » فَجَلَسَ الرَّجُلُ فَسَأَلَهُ مَسْأَلَةً فَأَفْتَاهُ ، فَلَمَّا خَرَجَ ، قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «لَقَدْ أَفْتَیْتُهُ بِالضَّلَالَةِ الَّتِی لَا هِدَایَةَ فِیهَا».

ص:346

[265] 11 - عبد الأعلی گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: اگر حدیثی از امام اوّل رسد و حدیثی (بر خلافش) از آخرین امام، به کدامیک عمل کنیم ؟ فرمود: «به حدیث آخر (عمل کنید)».

[266] 12 - داود بن فرقد گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «اگر حدیثی از ائمّه علیهم السلام برای شما گفتند بدان عمل کنید تا از امام زنده بیانی به شما رسد و چون از امام زنده بیانی رسید به آن عمل کنید، سپس فرمود: به خدا قسم ما شما را به راهی درآریم که در وسعت باشید».

[267] 13 - عثمان بن زیاد گوید: برامام صادق علیه السلام وارد شدم در حالی که همراه ایشان پیرمردی شیعی بود، پیرمرد به امام صادق علیه السلام گفت: از (پدرتان) امام باقر علیه السلام دربارۀ (شستن اعضای) وضوء سؤال نمودم، فرمود: «یک بار یک بار(1)» شما چه می فرمایید؟ حضرت فرمود: «تو این سؤال را نکردی مگر بدین خاطر که دیدی من بر خلاف پدرم وضو می گیرم، وضو را سه بار سه بار بگیر و میان انگشتانت را فاصله انداز».

[268] 14 - محمّد بن اسحاق بن عمّار از یکی از اصحاب نقل کرده گوید: مردی خدمت امام صادق علیه السلام آمد و چون حضرت نگاهش به او افتاد (از روی تقیه) فرمود: «به خدا قسم حتماً او را گمراه می کنم، به خدا قسم حتماً او را دچار شک می کنم». مرد نشست و از مسأله ای پرسید و حضرت فتوای آن را دادند، چون خارج شد امام فرمود: «به راستی فتوایی برای او دادم که باعث گمراهی است و هیچ گونه هدایتی در آن نیست».

ص:347

ثُمَّ إِنَّ الرَّجُلَ جَاءَ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام، فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ : «أَمَا وَ اللهِ لَأُضِلَّنَّهُ بِحَقٍّ » فَسَأَلَهُ الرَّجُلُ عَنْ تِلْکَ الْمَسْأَلَةِ بِعَیْنِهَا فَأَفْتَاهُ ، فَقَالَ الرَّجُلُ : هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ لَقَدْ سَأَلْتُ عَنْهَا أَبَاکَ فَأَفْتَانِی بِغَیْرِ هَذَا، وَ مَا یَجِبُ عَلَیَّ أَنْ أَدَعَ قَوْلَهُ أَبَداً، فَلَمَّا خَرَجَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام: «أَمَا وَ اللهِ لَقَدْ أَفْتَیْتُهُ بِالْهِدَایَةِ الَّتِی لَا ضَلَالَةَ فِیهَا».(1)

[269] 15 - وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ، عَنْ یُونُسَ ، عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: مَا تَقُولُ فِی الْعَزْلِ ؟ فَقَالَ : «کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام لَا یَعْزِلُ ، وَ أَمَّا أَنَا فَأَعْزِلُ » فَقُلْتُ : هَذَا خِلَافٌ ! فَقَالَ علیه السلام: «مَا ضَرَّ دَاوُدَ علیه السلام أَنْ خَالَفَهُ سُلَیْمَانُ علیه السلام وَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ : فَفَهَّمْناها سُلَیْمانَ (2)».(3)

[270] 16 - وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ، عَنْ یُونُسَ ، عَنْ بَکَّارِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ، عَنْ مُوسَی بْنِ أَشْیَمَ ، قَالَ : کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام إِذْ أَتَاهُ رَجُلٌ فَسَأَلَهُ عَنْ رَجُلٍ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ ثَلَاثاً فِی مَقْعَدٍ، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «قَدْ بَانَتْ مِنْهُ بِثَلَاثٍ »، ثُمَّ أَتَاهُ آخَرُ فَسَأَلَهُ عَنْ تِلْکَ الْمَسْأَلَةِ بِعَیْنِهَا، فَقَالَ : «هِیَ وَاحِدَةٌ وَ هُوَ أَمْلَکُ بِهَا»، ثُمَّ أَتَاهُ آخَرُ فَسَأَلَهُ عَنْ تِلْکَ الْمَسْأَلَةِ بِعَیْنِهَا، فَقَالَ : «لَیْسَ بِطَلَاقٍ »، فَاظْلَمَّ عَلَیَّ الْبَیْتُ لِمَا رَأَیْتُ مِنْهُ . فَالْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ : «یَا ابْنَ أَشْیَمَ إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَوَّضَ الْمُلْکَ إِلَی سُلَیْمَانَ علیه السلام فَقَالَ :

ص:348

سپس (بعد از مدّتی) مرد پیش امام کاظم علیه السلام آمد و چون نگاه امام به او افتاد فرمود: «من او را به حق گمراه می کنم». مرد از همان مسأله بعینه سؤال کرد و حضرت فتوایشان را دادند، مرد گفت: هیهات هیهات! همین مسأله را از پدرتان پرسیدم و به غیر این (پاسخ شما) فتوا دادند، و بر من واجب نیست کلام او را هرگز رها کنم. چون مرد خارج شد، امام کاظم علیه السلام فرمود: «به خدا قسم، فتوایی برای او گفتم که باعث هدایت است و هیچ گونه گمراهی در آن نیست».

[269] 15 - ابوبصیر گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: در مورد عزل (کناره گیری مرد از زن هنگام آمیزش) چه می فرمایید؟ فرمود: «علی علیه السلام هیچ گاه عزل نمی کرد، ولی من عزل می کنم». گفتم: این خلاف است ؟! فرمود: «حضرت داود علیه السلام را چه زیان که سلیمان علیه السلام مخالفتش را نمود و خداوند می فرماید: «ما (حکم واقعی) آن را به سلیمان فهماندیم - انبیاء: 79»».

[270] 16 - موسی بن اشیم گوید: خدمت امام صادق علیه السلام بودم که مردی آمد و از مردی پرسید که زنش را در یک مجلس سه طلاق نموده است، حضرت فرمود: «به تحقیق که سه طلاق واقع شده است». سپس مرد دیگری آمد و همین مسأله را بعینه پرسید، حضرت فرمود: «آن یک طلاق است و آن مرد مالک به آن زن است»، سپس مرد دیگری آمد و همین مسأله را نیز بعینه پرسید و حضرت فرمود: «هیچ طلاقی انجام نشده است»، (موسی بن اشیم گوید) به خاطر آنچه از (پاسخ دادن) امام دیدم خانه برایم تیره و تار شد.

حضرت رو به من نمود و فرمود: «ای پسر اشیم! خداوند امور مملکتش را به سلیمان بن داود علیهما السلام سپرد و فرمود: «این عطای ماست به هر کس می خواهی (و صلاح می بینی) ببخش، و از هر کس می خواهی امساک کن، و حسابی بر تو نیست (تو امین

ص:349

هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ (1) وَ إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَوَّضَ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم أَمْرَ دِینِهِ فَقَالَ : وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا (2) فَمَا کَانَ مُفَوَّضاً لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم فَقَدْ فُوِّضَ إِلَیْنَا».(3)

[271] 17 - وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ، عَنْ یُونُسَ ، عَنْ أُدَیْمِ بْنِ الْحُرِّ، قَالَ : شَهِدْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام وَ قَدْ سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ آیَةٍ مِنْ کِتَابِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَخْبَرَهُ بِهَا، ثُمَّ جَاءَ رَجُلٌ آخَرُ فَسَأَلَهُ عَنْهَا فَأَخْبَرَهُ بِخِلَافِ مَا أَجَابَ الْأَوَّلَ ، ثُمَّ جَاءَ رَجُلٌ آخَرُ فَسَأَلَهُ عَنْهَا فَأَجَابَهُ بِخِلَافِ مَا أَجَابَ الْأَوَّلَ وَ الثَّانِیَ ، فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ ، فَقَالَ : «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَی سُلَیْمَانَ علیه السلام أَمْرَ مُلْکِهِ ، فَقَالَ : هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسابٍ وَ إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم أَمْرَ دِینِهِ ، فَقَالَ : وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ مَا فُوِّضَ إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم فَقَدْ فُوِّضَ إِلَیْنَا».(4)

[272] 18 - أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ أَبِی أَیُّوبَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُثْمَانَ الْخَزَّازِ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلاّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا (5) قَالَ : «هُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام، وَ یَجْرِی فِیمَنِ اسْتَقَامَ مِنْ شِیعَتِنَا وَ سَلَّمَ لِأَمْرِنَا، وَ کَتَمَ حَدِیثَنَا عَنْ عَدُوِّنَا، تَسْتَقْبِلُهُ الْمَلَائِکَةُ بِالْبُشْرَی مِنَ اللهِ

ص:350

هستی) - ص: 39»، به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم نیز امور دین را تفویض نموده و فرموده است: «آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید - حشر: 7»، و خداوند همان (امور دین) را به ما واگذار نموده همان گونه که به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم واگذار نموده است (پس ناراحت نباش)».

[271] 17 - ادیم بن حرّ گوید: شاهد بودم که مردی دربارۀ آیه ای از قرآن از امام صادق علیه السلام سؤال کرد و حضرت جوابش داد، چیزی نگذشت مردی وارد شد و همان آیه را پرسید، حضرت بر خلاف آنچه به اوّلی فرموده بود، پاسخ داد، سپس مرد دیگری وارد شد و همان سؤال را کرد و حضرت بر خلاف آنچه به اوّلی و دوّمی فرموده بود، پاسخ داد و در مورد آن پاسخ ها حرف هایی در مورد حضرت گفته شد. فرمود: «خداوند امور مملکتش را به حضرت سلیمان علیه السلام سپرد و فرمود: «این عطای ماست به هر کس می خواهی (و صلاح می بینی) ببخش، و از هر کس می خواهی امساک کن، و حسابی بر تو نیست (تو امین هستی) - ص: 39»، به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم نیز امور دین را تفویض نموده و فرموده است: «آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید - حشر: 7»، و خداوند همان (امور دین) را به ما واگذار نموده همان گونه که به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم واگذار نموده است».

[272] 18 - ابو بصیر گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «به یقین کسانی که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل می شوند که: نترسید و غمگین مباشید - فصلت: 30» فرمود: «آن ها ائمّه علیهم السلام هستند و در مورد شیعیان ما آن ها که استوارند و تسلیم فرمان ما هستند و حدیث ما را از دشمنان پوشیده می دارند جاری است، پس ملائکه با مژدۀ بهشت به استقبال آن ها از جانب خدا می آیند، و به خدا قسم در گذشته اقوامی مثل شما بودند که در دین استقامت ورزیدند و تسلیم امر ما شدند و حدیث ما را پوشیده داشتند و در نزد دشمنان

ص:351

تَعَالَی بِالْجَنَّةِ ، وَ قَدْ وَ اللهِ مَضَی أَقْوَامٌ کَانُوا عَلَی مِثْلِ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ مِنَ الدِّینِ ، اسْتَقَامُوا وَ سَلَّمُوا لِأَمْرِنَا، وَ کَتَمُوا لِحَدِیثِنَا، وَ لَمْ یُذِیعُوهُ عِنْدَ عَدُوِّنَا، وَ لَمْ یَشُکُّوا فِیهِ کَمَا شَکَکْتُمْ ، فَاسْتَقْبَلَتْهُمُ الْمَلَائِکَةُ بِالْبُشْرَی مِنَ اللهِ بِالْجَنَّةِ ».(1)

[273] 19 - وَ عَنْهُمْ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَزَّازِ، عَنْ أَبِی خَالِدٍ یَزِیدَ الْکُنَاسِیِ ، قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : فَآمِنُوا بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا (2) فَقَالَ : «یَا أَبَا خَالِدٍ النُّورُ وَ اللهِ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام، یَا أَبَا خَالِدٍ لَنُورُ الْإِمَامِ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ أَنْوَرُ مِنَ الشَّمْسِ الْمُضِیئَةِ بِالنَّهَارِ، وَ هُمُ الَّذِینَ یُنَوِّرُونَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِینَ ، وَ یَحْجُبُ اللهُ نُورَهُمْ عَمَّنْ یَشَاءُ فَتُظْلِمُ قُلُوبُهُمْ وَ یَغْشَاهَا، لِذَلِکَ رَانَ الْکُفْرُ. وَ اللهِ یَا أَبَا خَالِدٍ لَا یُحِبُّنَا عَبْدٌ وَ یَتَوَلَّی الْإِمَامَ مِنَّا إِلَّا کَانَ مَعَنَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ ، وَ نَزَلَ مَنَازِلَنَا، وَ لَا یُحِبُّنَا عَبْدٌ وَ یَتَوَلَّانَا حَتَّی یُطَهِّرَ اللهُ قَلْبَهُ ، وَ لَا یُطَهِّرُ اللهُ قَلْبَهُ حَتَّی یُسَلِّمَ لَنَا وَ یَکُونَ سِلْماً لَنَا فَإِذَا کَانَ سِلْماً لَنَا سَلَّمَهُ اللهُ مِنْ شَدَائِدِ الْحِسَابِ ، وَ آمَنَهُ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ الْأَکْبَرِ».(3)

[274] 20 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ غَیْرُهُمَا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ، عَنْ کَرَّامٍ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام رَجُلٌ بَلَغَهُ عَنْکُمْ أَمْرٌ بَاطِلٌ فَدَانَ بِهِ فَمَاتَ ؟ فَقَالَ : «یَجْعَلُ اللهُ لَهُ یَا أَبَا بَصِیرٍ

ص:352

افشا ننمودند و مثل شما که شک کردید، شک نکردند؛ پس ملائکه با مژده بهشت از جانب خدا به استقبال آن ها می آیند».

[273] 19 - ابوخالد یزید کناسی گوید: از امام صادق علیه السلام دربارۀ آیۀ: «پس به خدا و فرستاده اش و نوری که فرو فرستادیم ایمان بیاورید - تغابن: 8» پرسیدم، فرمود: «ای ابا خالد به خدا قسم که مقصود از نور، ائمّه علیهم السلام می باشند، ای ابا خالد بی تردید نور امام در دل مؤمنین از نور خورشید تابان در روز، روشن تر است، ائمه کسانی اند که دل های مؤمنین را منوّر سازند و خدا از هر کس خواهد نور ایشان را پنهان دارد، پس دل آن ها تاریک گردد، از این رو چرک و زنگار کفر دارند.

به خدا سوگند ای ابا خالد، بنده ای ما را دوست ندارد و از ما پیروی نکند جز اینکه روز قیامت با ما و در مقام و رتبۀ ما خواهد بود، و هیچ بنده ای ما را دوست ندارد و از ما پیروی نکند تا خداوند قلبش را پاکیزه کرده باشد و خدا قلب بنده ای را پاکیزه نکند تا اینکه تسلیم ما باشد (و با ما خالص شده باشد) و با ما آشتی کرده باشد (یک رنگ شده باشد و سازگار) و چون با ما سازش کرد خدا از حساب سخت نگاهش دارد و از هراس بزرگ روز قیامت ایمنش سازد».

[274] 20 - ابوبصیر گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: مردی که یک امر باطلی از شما (از روی تقیه) به او رسیده باشد و بدان اعتقاد پیدا کرده و از دنیا رود (چه می شود)؟ فرمود: «ای ابابصیر! خداوند برای او را بیرون شدن پدید آورد». گفتم: او بر این اعتقاد از دنیا رفته است ؟ فرمود: «پیش از آن که بمیرد خداوند راه بیرون شدن برایش پدید آورد».

ص:353

مَخْرَجاً»، قُلْتُ : فَإِنَّهُ مَاتَ عَلَی ذَلِکَ ؟ فَقَالَ : «لَا یَمُوتُ حَتَّی یَجْعَلَ اللهُ لَهُ مَخْرَجاً».(1)

وَ حَدَّثَنِی جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ سَعِیدٍ الرَّازِیُّ ، عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ الضَّبِّیِّ ، عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْحَسَنِیِّ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ ، عَنْ یَزِیدَ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو الْخَثْعَمِیِّ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام بِمِثْلِ ذَلِکَ .

[275] 21 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ الْقَلَانِسِیِّ ، عَنْ یَعْقُوبَ السَّرَّاجِ ، قَالَ : سَأَلَنِی أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنْ رَجُلٍ ، فَقَالَ : «إِنَّهُ لَا یَحْتَمِلُ حَدِیثَنَا؟» فَقُلْتُ : نَعَمْ ، قَالَ : «فَلَا یَغْفُلُ ، فَإِنَّ النَّاسَ عِنْدَنَا عَلَی دَرَجَاتٍ ، مِنْهُمْ عَلَی دَرَجَةٍ ، وَ مِنْهُمْ عَلَی دَرَجَتَیْنِ ، وَ مِنْهُمْ عَلَی ثَلَاثٍ ، وَ مِنْهُمْ عَلَی أَرْبَعٍ - حَتَّی بَلَغَ سَبْعاً -».(2)

[276] 22 - وَ حَدَّثَنِی أَبُو طَلْحَةَ یَحْیَی بْنُ زَکَرِیَّا الْبَصْرِیُّ الْحَذَّاءُ، قَالَ : حَدَّثَنَا عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ مُوسَی بْنِ أَشْیَمَ ، قَالَ : دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام فَسَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ ثَلَاثاً فِی مَجْلِسٍ ، فَقَالَ : «لَیْسَ بِشَیْ ءٍ».

فَأَنَا جَالِسٌ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا، فَقَالَ لَهُ : مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ ثَلَاثاً فِی مَجْلِسٍ ، فَقَالَ : «یُرَدُّ الثَّلَاثَةُ إِلَی الْوَاحِدَةِ ، فَقَدْ وَقَعَتْ وَاحِدَةٌ ، وَ لَا یُرَدُّ مَا فَوْقَ الثَّلَاثِ إِلَی الثَّلَاثِ ، وَ إِلَی الْوَاحِدَةِ »، فَدَاخَلَنِی مِنْ جَوَابِهِ لِلرَّجُلِ مَا غَمَّنِی، وَ لَمْ أَدْرِ کَیْفَ ذَلِکَ .

فَنَحْنُ کَذَلِکَ إِذْ جَاءَ رَجُلٌ آخَرُ فَدَخَلَ عَلَیْنَا فَقَالَ لَهُ : مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ ثَلَاثاً فِی مَجْلِسٍ ؟ فَقَالَ لَهُ : «إِذَا طَلَّقَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ ثَلَاثاً بَانَتْ مِنْهُ ، فَلَا تَحِلُّ لَهُ حَتّی

ص:354

این روایت به اسنادی دیگر نیز از امام صادق علیه السلام نقل شده است.

[275] 21 - یعقوب سرّاج گوید: امام صادق علیه السلام دربارۀ مردی از من سؤال نمود و فرمود: «به راستی که او حدیث ما را تحمّل نمی کرد؟» عرض کردم: آری. فرمود: «فراموش نکن که مردم نزد ما درجاتی دارند، بعضی یک درجه دارند و برخی (دیگر) دو درجه و برخی سه و برخی چهار درجه تا این که به هفت رسید».

[276] 22 - موسی بن اشیم گوید: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم و از او دربارۀ مردی سؤال نمودم که زنش را در یک مجلس سه طلاق داده است، فرمود: «چیزی نیست».

نشسته بودم که مردی از اصحاب وارد شد و به حضرت گفت: چه می فرمایید دربارۀ مردی که زنش را در یک مجلس سه طلاق داده است ؟ فرمود: «سه طلاق به یک طلاق برمی گردد و یک طلاق واقع شده است و بیشتر از سه طلاق هم به به سه طلاق برنمی گردد و به یک طلاق برمی گردد». از این پاسخ امام به مرد چه ناراحتی بر من وارد شد و نمی دانم چگونه (چنین پاسخ های متفاوتی از امام) ممکن است ؟

در این اوضاع بودم که مرد دیگری آمد و بر ما وارد شد و همان سؤال را مطرح کرد، حضرت فرمود: «وقتی مردی زنش را سه طلاق داد، این طلاق واقع شده، «پس از [آن] به بعد بر آن (مرد) حلال نخواهد بود تا اینکه با شوهری غیر از او ازدواج کند - بقره: 230»».

(راوی گوید:) از این پاسخ های امام خانه برایم تیره و تار شد و حیران ماندم که در یک مجلس برای یک سؤال، سه پاسخ متفاوت. پس امام به من نگاه کرد در حالی که (نگاهشان) تغیر کرده بود و فرمود: «پسر اشیم! تو را چه شده، آیا شک کرده ای، به خدا قسم شیطان دوست دارد که تو شک کنی.

ص:355

تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ (1)»، فَاظْلَمَّ عَلَیَّ الْبَیْتُ وَ تَحَیَّرْتُ مِنْ جَوَابِهِ فِی مَجْلِسٍ وَاحِدٍ بِثَلَاثَةِ أَجْوِبَةٍ مُخْتَلِفَةٍ فِی مَسْأَلَةٍ وَاحِدَةٍ ، فَنَظَرَ إِلَیَّ مُتَغَیِّراً، فَقَالَ : «مَا لَکَ یَا ابْنَ أَشْیَمَ أَ شَکَکْتَ ، وَدَّ وَ اللهِ الشَّیْطَانُ أَنَّکَ شَکَکْتَ .

إِذَا طَلَّقَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ عَلَی غَیْرِ طُهْرٍ وَ لِغَیْرِ عِدَّةٍ ، کَمَا قَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ ثَلَاثاً أَوْ وَاحِدَةً فَلَیْسَ طَلَاقُهُ بِطَلَاقٍ .

وَ إِذَا طَلَّقَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ ثَلَاثاً وَ هِیَ عَلَی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ بِشَاهِدَیْنِ عَدْلَیْنِ ، فَقَدْ وَقَعَتْ وَاحِدَةٌ وَ بَطَلَتِ الثِّنْتَانِ ، وَ لَا یُرَدُّ مَا فَوْقَ الثَّلَاثِ إِلَی الثَّلَاثِ ، وَ لَا إِلَی الْوَاحِدَةِ .

وَ إِذَا طَلَّقَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ ثَلَاثاً عَلَی الْعِدَّةِ - کَمَا أَمَرَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ - فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ ، فَلَا تَحِلُّ لَهُ حَتّی تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ ، فَلَا تَشُکَّنَّ یَا ابْنَ أَشْیَمَ ، فَفِی کُلٍّ وَ اللهِ مِنَ الْحَقِّ ».(2)

[277] 23 - أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ ، عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ : «إِنَّ أَحَبَّ أَصْحَابِی إِلَیَّ أَفْقَهُهُمْ ، وَ أَوْرَعُهُمْ ، وَ أَکْتَمُهُمْ لِحَدِیثِنَا، وَ إِنَّ أَسْوَأَهُمْ عِنْدِی حَالًا وَ أَمْقَتَهُمْ إِلَیَّ الَّذِی إِذَا سَمِعَ الْحَدِیثَ یُنْسَبُ إِلَیْنَا، وَ یُرْوَی عَنَّا فَلَمْ یَحْتَمِلْهُ قَلْبُهُ ، وَ اشْمَأَزَّ مِنْهُ - جَحَدَهُ - وَ کَفَّرَ مَنْ دَانَ بِهِ ، وَ لَا یَدْرِی لَعَلَّ الْحَدِیثَ مِنْ عِنْدِنَا خَرَجَ ، وَ إِلَیْنَا أُسْنِدَ، فَیَکُونُ بِذَلِکَ خَارِجاً مِنْ دِینِنَا».(3)

ص:356

هنگامی که مردی زنش را بدون پاکی و (نگه داشتن) عِدّه طلاق دهد، چه سه طلاق یا یک طلاق همان گونه که خداوند فرموده این طلاق محسوب نمی شود.

و هنگامی که مردی زنش را سه طلاق دهد در حال پاکی بدون جماع آن زن با شهادت دو نفر عادل، یک طلاق واقع شده و دو تای دیگر باطل است و بیشتر از سه طلاق، نه به سه و نه به یک طلاق برنمی گردد.

و اگر مردی زنش را در حال عدّه سه طلاق دهد، همان گونه که خداوند فرموده است، این طلاق واقع می شود و (زن) پس از [آن] به بعد بر آن (مرد) حلال نخواهد بود تا اینکه با شوهری غیر از او ازدواج کند. پس ای پسر اشیم دیگر شک نکن که به خدا قسم که هر کدام (از پاسخ های من) به حق بود».

[277] 23 - ابو عبیدۀ حذّاء گوید: شنیدم امام باقر علیه السلام می فرمود: «به راستی محبوب ترین یارانم نزد من، فقیه ترین و پرهیزگارترین آن ها و کسی است که نسبت به سخنان ما راز دارتر باشد، و بدترین و مبغوض ترین یارانم نزد من، کسی است که هر گاه حدیثی را شنود که به ما نسبت دهند و از ما روایت کنند، در آن تعقّل نکرده و آن را نپذیرید و بدش آید و انکار ورزد و هر که را به آن معتقد باشد تکفیر کند در صورتی که او نمی داند، شاید آن حدیث از ما صادر شده و به ما منسوب باشد، و او به سبب انکارش از ولایت ما خارج شود».

ص:357

بَابٌ فِی کِتْمَانِ الْحَدِیثِ وَ إِذَاعَتِهِ

[278] 1 - حَدَّثَنَا أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ الْهَیْثَمُ بْنُ أَبِی مَسْرُوقٍ النَّهْدِیُّ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ السَّرَّادِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «أَمَا وَ اللهِ لَوْ وَجَدْتُ مِنْکُمْ ثَلَاثَةَ مُؤْمِنِینَ یَکْتُمُونَ حَدِیثِی مَا اسْتَحْلَلْتُ أَنْ أَکْتُمَهُمْ شَیْئاً».(1)

[279] 2 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ خَالِدٍ الْبَرْقِیُّ ، عَنْ رَبِیعٍ الْوَرَّاقِ ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ ، عَنْ حَفْصٍ الْأَبْیَضِ ، قَالَ : دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام أَیَّامَ قُتِلَ الْمُعَلَّی بْنُ خُنَیْسٍ وَ صُلِبَ ، فَقَالَ : «یَا حَفْصُ إِنِّی نَهَیْتَ الْمُعَلَّی عَنْ أَمْرٍ فَأَذَاعَهُ فَقُوبِلَ بِمَا تَرَی، قُلْتُ لَهُ : إِنَّ لَنَا حَدِیثاً مَنْ حَفِظَهُ حَفِظَ اللهُ عَلَیْهِ دِینَهُ وَ دُنْیَاهُ ، وَ مَنْ أَذَاعَهُ عَلَیْنَا سَلَبَهُ اللهُ دِینَهُ .

یَا مُعَلَّی: لَا تَکُونُوا أَسْرَی فِی أَیْدِی النَّاسِ بِحَدِیثِنَا، إِنْ شَاءُوا مَنُّوا وَ إِنْ شَاءُوا قَتَلُوکُمْ .

یَا مُعَلَّی: إِنَّهُ مَنْ کَتَمَ الصَّعْبَ مِنْ حَدِیثِنَا جَعَلَهُ اللهُ نُوراً بَیْنَ عَیْنَیْهِ ، وَ رَزَقَهُ الْعِزَّ فِی النَّاسِ .

یَا مُعَلَّی: مَنْ أَذَاعَ الصَّعْبَ مِنْ حَدِیثِنَا لَمْ یَمُتْ حَتَّی یَعَضَّهُ السِّلَاحُ أَوْ یَمُوتَ بِحَبْلٍ ، إِنِّی

ص:358

رَأَیْتُهُ یَوْماً حَزِیناً، فَقُلْتُ : مَا لَکَ أَ ذَکَرْتَ أَهْلَکَ وَ عِیَالَکَ ؟ فَقَالَ : نَعَمْ ، فَمَسَحْتُ وَجْهَهُ ، فَقُلْتُ : أَنَّی تَرَاکَ ؟ فَقَالَ : أَرَانِی فِی بَیْتِی مَعَ زَوْجَتِی وَ عِیَالِی، فَتَرَکْتُهُ فِی تِلْکَ الْحَالِ مَلِیّاً، ثُمَّ مَسَحْتُ وَجْهَهُ ، فَقُلْتُ : أَیْنَ تَرَاکَ ؟ فَقَالَ : أَرَانِی مَعَکَ فِی الْمَدِینَةِ ، فَقُلْتُ لَهُ : احْفَظْ مَا رَأَیْتَ وَ لَا تُذِعْهُ ، فَقَالَ لِأَهْلِ الْمَدِینَةِ : إِنَّ الْأَرْضَ تُطْوَی لِی، فَأَصَابَهُ مَا قَدْ رَأَیْتَ ».(1)

[280] 3 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ الْقَلَانِسِیِّ ، عَنْ أَبِی أُسَامَةَ زَیْدٍ الشَّحَّامِ ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام قَالَ : قَالَ : «أُمِرَ النَّاسُ بِخَصْلَتَیْنِ فَضَیَّعُوهُمَا، فَصَارُوا مِنْهُمَا عَلَی غَیْرِ شَیْ ءٍ: الصَّبْرِ وَ الْکِتْمَانِ ».(2)

[281] 4 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ ذَرِیحِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُحَارِبِیِ ، عَنْ أَبِی حَمْزَةَ ثَابِتٍ الثُّمَالِیِّ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «قَالَ لِی أَبِی - وَ نِعْمَ الْأَبُ کَانَ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِ یَقُولُ -: لَوْ وَجَدْتُ ثَلَاثَةً أَسْتَوْدِعُهُمْ ، لَأَعْطَیْتُهُمْ مَا لَا یَحْتَاجُونَ مَعَهُ إِلَی النَّظَرِ فِی حَلَالٍ وَ لَا حَرَامٍ ، وَ لَا فِی شَیْ ءٍ إِلَی أَنْ یَقُومَ قَائِمُنَا قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ علیه السلام، إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا یَحْتَمِلُهُ إِلَّا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ عَبْدٌ امْتَحَنَ اللهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ ».(3)

ص:360

یک روز او را دیدم که محزون و اندوهناک است گفتم: چه شده مثل اینکه به یاد خانواده و زندگی و بچه هایت افتاده ای ؟ گفت: آری. دست به صورتش کشیدم گفتم: خود را کجا می بینی ؟ گفت در خانۀ خودم و این همسر من است و اندکی در آن حال او را رها کردم، آنگاه دست به صورتش کشیدم، گفتم: خود را کجا می بینی ؟ گفت: با شما در مدینه هستم. به او گفتم: آن چیزهایی که دیدی را (پیش خود) نگه دار و آن را فاش مساز، (ولی او) به مردم مدینه گفته بود: به راستی که امام صادق علیه السلام طی الأرض دارد و دچار آن شد (به دار آویختن) که می بینی».

[280] 3 - ابو اسامه گوید: امام کاظم علیه السلام(1) فرمود: «مردم به دو خصلت مأمور شدند، ولی آن دو را تباه کردند از این رو همه چیز را از دست دادند: پایداری و رازداری».

[281] 4 - ابوحمزه ثمالی گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «پدرم - بهترین پدر که درود خدا بر او باد - همیشه می فرمود: اگر سه نفر را بیابم که دانش را به ایشان بسپارم حتماً به ایشان می دادم که هیچ نیازی به دقت در (مسائل) حلال و حرام و نه هیچ چیز دیگر (که مورد احتیاج مردم) است، نداشته باشند تا (زمانی) که قائم ما، حضرت قائم علیه السلام قیام می کند، همانا حدیث ما دشوار و بسیار سنگین است و آن را جز فرشته مقرّب، یا پیامبر مرسل (فرستاده شده برای مردم)، یا بنده ای که خداوند دلش را با ایمان آزموده، تحمّل نمی کند».

ص:361

[282] 5 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْحَنَّاطُ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ : أَرْسَلَنِی أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام إِلَی رَجُلٍ مِنْ بَنِی حَنِیفَةَ إِلَی مَسْجِدِهِمُ الْکَبِیرِ، فَقَالَ : «إِنَّکَ تَجِدُ فِی مَیْمَنَةِ الْمَسْجِدِ رَجُلًا یُعَقِّبُ حَتَّی تَطْلُعَ الشَّمْسُ ، یُقَالُ لَهُ : فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ » وَ وَصَفَهُ لِی، فَأَتَیْتُهُ وَ عَرَفْتُهُ بِالصِّفَةِ ، فَقُلْتُ لَهُ :

أَنْتَ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ ؟ فَقَالَ : نَعَمْ ، فَمَنْ أَنْتَ ؟ فَقُلْتُ : أَنَا رَسُولُ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ وَ هَذَا کِتَابُهُ ، فَزَبَرَنِی زَبْرَةً فَزِعْتُ مِنْهَا، وَ دَخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ الشَّکُّ أَنْ لَا یَکُونَ صَاحِبِی، فَلَمْ أَزَلْ أُکَلِّمُهُ وَ أُلِینُهُ ، وَ قُلْتُ لَهُ : لَیْسَ عَلَیْکَ مِنِّی بَأْسٌ ، وَ صَاحِبُکَ أَعْلَمُ مِنْکَ حَیْثُ بَعَثَنِی إِلَیْکَ ، فَاطْمَأَنَّ قَلْبُهُ وَ سَکَنَ ، فَدَفَعْتُ إِلَیْهِ کِتَابَهُ فَقَرَأَهُ .

ثُمَّ قَالَ : ائْتِنِی یَوْمَ کَذَا حَتَّی أُعْطِیَکَ جَوَابَهُ ، فَأَتَیْتُهُ فَأَعْطَانِی جَوَابَهُ ، ثُمَّ لَبِثْتُ شَهْراً فَأَتَیْتُهُ أُسَلِّمُ عَلَیْهِ ، فَقِیلَ : مَاتَ الرَّجُلُ ، فَاغْتَمَمْتُ لِذَلِکَ غَمّاً شَدِیداً لِتَخَلُّفِی عَنْهُ ، وَ رَجَعْتُ مِنْ قَابِلٍ إِلَی مَکَّةَ ، فَلَقِیتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام، فَدَفَعْتُ إِلَیْهِ جَوَابَ کِتَابِهِ .

فَقَالَ : «رَحِمَهُ اللهُ ، یَا عَلِیُّ لَمْ تَشْهَدْ جَنَازَتَهُ ؟» قُلْتُ : لَا، قَالَ : «قَدْ کُنْتُ أُحِبُّ أَنْ تَشْهَدَ جَنَازَةَ مِثْلِهِ ، ثُمَّ قَالَ : فَیُکْتَبُ لَکَ ثَوَابُ ذَلِکَ بِمَا نَوَیْتَ .

یَا عَلِیُّ : ذَلِکَ رَجُلٌ مِمَّنْ کَانَ یَکْتُمُ إِیمَانَهُ ، وَ یَکْتُمُ حَدِیثَنَا وَ أَمْرَنَا، وَ کَانَ لَنَا شِیعَةً ، وَ هُوَ مَعَنَا فِی عِلِّیِّینَ ، وَ کَانَ نُوَمَةً لَا یَعْرِفُهُ النَّاسُ ، وَ یَعْرِفُهُ اللهُ وَ هُوَ مَعَنَا فِی دَرَجَتِنَا، أَنَّ اللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (1)».(2)

ص:362

[282] 5 - علی بن ابی حمزه بطائنی گوید: امام کاظم علیه السلام مرا پیش مردی از بنی حنیفه در مسجد بزرگ آن ها فرستاد، و فرمود: «در طرف راست مسجد مردی را می یابی که در حال تعقیب نماز است تا خورشید طلوع کند به نام فلانی پسر فلانی و وصف او را برایم گفتند». نزد آن مرد آمده و با صفات (بیان شده توسط اما) او را شناختم و به او گفتم: تو فلانی پسر فلانی هستی ؟ گفت: آری، تو کیستی ؟ عرض کردم: من فرستادۀ فلانی پسر فلانی هستم و این نامه اش است. پس با من تندی کرده و توبیخ کرد که از آن ترسیدم و شک کردم که او صاحب و همنشین من نمی باشد (که چنین تندی کرد)، و پیوسته با او سخن گفته و خوشرفتاری نمودم و به او گفتم: بر تو از من باکی نباشد (از طرف من ایمن هستی) و صاحبت (امام) از تو بهتر می داند که مرا به سوی تو فرستاده است. پس قلبش اطمینان پیدا کرده و آرام شد و نامۀ امام را به او داد و خواند.

سپس گفت: فلان روز بیا تا جواب نامه را بدهم، رفتم و جواب را به من داد (و من رفتم). بعد از یک ماه برای سلام (و احوالپرسی) پیش آن مرد رفتم، کسی گفت: از دنیا رفت. از این رو به خاطر تخلّفم (و این که جویای احوال او در این مدّت نبودم) بسیار ناراحت شدم و برگشتم و سال آینده به مکّه رفتم و امام کاظم علیه السلام را ملاقات کردم و جواب نامه را به ایشان دادم.

حضرت فرمود: «خدا او را رحمت کند، ای علی تشییع جنازۀ او نرفتی ؟» عرض کردم: نه. فرمود: «به راستی من دوست داشتم تشییع جنازۀ چنین کسی باشم. آنگاه فرمود: ثواب تشییع جنازه برای تو نوشته می شود به خاطر آن نیتی که داشتی.

ای علی! آن مرد از کسانی بود که ایمانش را پنهان می داشت و رازدار سخنان ما و فرمان ما بود. او شیعۀ ما بود و با ما درعلیین خواهد بود. گمنامی بود که مردم او را نمی شناختند و خدا او را می شناخت و او (در بهشت) در درجۀ ما خواهد بود «و خداوند توانا و حکیم است - بقره: 209»».

ص:363

[283] 6 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بَحْرٍ، عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ : قَالَ علیه السلام: «أَمِتِ الْحَدِیثَ بِالْکِتْمَانِ ، وَ اجْعَلْ سِرَّ الْإِیمَانِ بِالْقَلْبِ ».(1)

[284] 7 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ ، عَنْ عَیْثَمِ بْنِ أَسْلَمَ ، عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ الدُّهْنِیِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام، قَالَ : قَالَ لِی: «یَا مُعَاوِیَةُ أَ تُرِیدُونَ أَنْ تُکَذِّبُوا اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی عَرْشِهِ ، لَا تُحَدِّثُوا النَّاسَ إِلَّا بِمَا یَحْتَمِلُونَ ، فَإِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یَزَلْ یُعْبَدُ سِرّاً».

قَالَ مُعَاوِیَةُ بْنُ عَمَّارٍ: وَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «مَنْ لَقِیتَ مِنْ شِیعَتِنَا فَأَقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُمْ : إِنَّمَا مَثَلُکُمْ فِی النَّاسِ مَثَلُ أَصْحَابِ الْکَهْفِ ، أَسَرُّوا الْإِیمَانَ ، وَ أَظْهَرُوا الشِّرْکَ فَأُوجِرُوا مَرَّتَیْنِ ».(2)

[285] 8 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ الْکُوفِیِّ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ وَ عُمَرَ بْنِ مُصْعَبٍ ، قَالَ : حَدِیثاً کَانَ لَنَا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام ذَاتَ لَیْلَةٍ وَ نَحْنُ جَمَاعَةٌ ، فَأَقْبَلُوا یَقُولُونَ وَ یَمْتَنُّونَ [یَتَمَنَّوْنَ ] لَیْتَ هَذَا الْأَمْرَ کَانَ وَ رَأَیْنَاهُ ، فَلَمْ یَزَالُوا حَتَّی ذَهَبَ عَامَّةُ اللَّیْلِ ، لَیْسَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْأَلُ عَنْ شَیْ ءٍ یَنْتَفِعُ بِهِ فِی حَلَالٍ وَ لَا حَرَامٍ ، فَلَمَّا رَآهُمْ لَا یُقْحِمُونَ قَالَ : «صَهْ »، فَسَکَتُوا.

فَقَالَ : «أَ یَسُرُّکُمْ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ کَانَ ؟» قَالُوا: بَلَی وَ اللهِ وَدِدْنَا أَنْ قَدْ رَأَیْنَاهُ ، قَالَ : «حَتَّی تَجْتَنِبُوا الْأَحِبَّةَ مِنَ الْأَهْلِینَ وَ الْأَوْلَادِ، وَ تَلْبَسُوا السِّلَاحَ ، وَ تَرْکَبُوا الْخَیْلَ ، وَ یُغَارَ عَلَی

ص:364

[283] 6 - حسین بن بحر از یکی از اصحاب امام علی علیه السلام نقل کرده گوید: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «سخن (ما) را با رازداری بمیران، و راز ایمان را در قلب قرار ده (و آن را نگه دار)».

[284] 7 - معاویة بن عمّار دُهنی گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: «ای معاویه! آیا این مردم می خواهند خداوند را در عرشش تکذیب نمایند، مردم را حدیث نگویید مگر به آن احادیثی که تحمّل می کنند (و می فهمند)، که به راستی خداوند تبارک و تعالی پیوسته پنهانی عبادت شده است».

معاویة بن عمّار گوید: و امام به من فرمود: «از شیعیان هر کس را (دیدی) و ملاقات کردی، سلام من را به آنان برسان و به ایشان بگو: به راستی که مَثَل شما در میان مردم، مَثل اصحاب کهف است (پس در میان دشمنانتان) ایمانتان را پنهان کردند و به شرک تظاهر کردند پس دو بار پاداش داده می شوند».

[285] 8 - حسین بن علوان و عمر بن مصعب گویند: شبی با جماعتی از اصحاب خدمت امام صادق علیه السلام بودیم حدیثی بیان شد، و آرزو می کردند که ای کاش این امر (حکومت شما) بود و آن را می دیدیم. پاسی از شب گذشته بود و دیگر کسی نبود که از حضرت چیزی در مورد حلال و حرام که سودی (برایمان) داشته باشد، سؤال کند. چون امام دیدند آن ها اعتنایی نکرده (و سؤالی نمی کنند) فرمود: «ساکت باشید» و همه ساکت شدند.

فرمود: «آیا خوشحال می شدید این امر بود؟» گفتند: آری، به خدا قسم دوست داشتیم که آن را می دیدیم. فرمود: «تا آنجا که از دوستی خانواده و فرزندان پرهیز می کردید، و سلاح به تن می کردید و سوار اسب می شدید و (بر پناهگاه های) محکم حمله کرده و کشتار کنید؟» گفتند: آری. فرمود: «آسان تر از این را از شما خواستم و انجام ندادید، شما را فرمان دادم که رازدار سخن باشید (و از گفتن آن) دست بردارید

ص:365

الْحُصُونِ ؟» قَالُوا: نَعَمْ ، قَالَ : «قَدْ سَأَلْنَاکُمْ مَا هُوَ أَهْوَنُ مِنْ هَذَا فَلَمْ تَفْعَلُوا، أَمَرْنَاکُمْ أَنْ تَکُفُّوا وَ تَکْتُمُوا حَدِیثَنَا، وَ أَخْبَرْنَاکُمْ أَنَّکُمْ إِذَا فَعَلْتُمْ ذَلِکَ فَقَدْ رَضِینَا فَلَمْ تَفْعَلُوا».(1)

[286] 9 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی مَوْلَی آلِ سَامٍ ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «إِنَّهُ لَیْسَ مِنِ احْتِمَالِ أَمْرِنَا التَّصْدِیقُ بِهِ وَ الْقَبُولُ لَهُ فَقَطْ ، إِنَّ مِنِ احْتِمَالِ أَمْرِنَا سَتْرَهُ وَ صِیَانَتَهُ عَنْ غَیْرِ أَهْلِهِ ، فَأَقْرِئُوا مَوَالِیَنَا السَّلَامَ ، وَ قُولُوا لَهُمْ : رَحِمَ اللهُ عَبْداً اجْتَرَّ مَوَدَّةَ النَّاسِ إِلَیَّ وَ إِلَی نَفْسِهِ ، فَحَدَّثَهُمْ بِمَا یَعْرِفُونَ ، وَ سَتَرَ عَنْهُمْ مَا یُنْکِرُونَ ».

ثُمَّ قَالَ : «وَ اللهِ مَا النَّاصِبُ لَنَا حَرْباً بِأَشَدَّ مَئُونَةً عَلَیْنَا مِنَ النَّاطِقِ عَلَیْنَا بِمَا نَکْرَهُهُ ، فَإِذَا رَأَیْتُمْ مِنْ عَبْدٍ إِذَاعَةً فَامْشُوا إِلَیْهِ وَ رُدُّوهُ عَنْهَا، فَإِنْ هُوَ قَبِلَ وَ إِلَّا فَتَحَمَّلُوا عَلَیْهِ بِمَنْ یُثَقِّلُ عَلَیْهِ وَ یَسْمَعُ مِنْهُ ، فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ یَطْلُبُ الْحَاجَةَ فَیَتَلَطَّفُ فِیهَا حَتَّی تُقْضَی لَهُ ، فَالْطُفُوا فِی حَاجَتِی کَمْ تَلْطُفُونَ فِی حَوَائِجِکُمْ ، فَإِنْ هُوَ قَبِلَ مِنْکُمْ وَ إِلَّا فَادْفِنُوا کَلَامَهُ تَحْتَ أَقْدَامِکُمْ ، وَ لَا تَقُولُوا: إِنَّهُ یَقُولُ وَ یَقُولُ ، فَإِنَّ ذَلِکَ یُحْمَلُ عَلَیَّ وَ عَلَیْکُمْ .

أَمَا وَ اللهِ لَوْ کُنْتُمْ تَقُولُونَ مَا أَقُولُ لَکُمْ لَأَقْرَرْتُ أَنَّکُمْ أَصْحَابِی، هَذَا أَبُو حَنِیفَةَ لَهُ أَصْحَابٌ ، وَ هَذَا الْحَسَنُ لَهُ أَصْحَابٌ ، وَ أَنَا امْرُؤٌ مِنْ قُرَیْشٍ ، وَلَدَنِی رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ عَلِمْتُ کِتَابَ اللهِ وَ فِیهِ تِبْیَانُ کُلِّ شَیْ ءٍ، وَ فِیهِ بَدْءُ الْخَلْقِ ، وَ أَمْرُ السَّمَاءِ، وَ أَمْرُ الْأَرْضِ ، وَ أَمْرُ الْأَوَّلِینَ ، وَ أَمْرُ الْآخِرِینَ ، وَ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ ، کَأَنِّی أَنْظُرُ ذَلِکَ نُصْبَ عَیْنِی».(2)

ص:366

و به شما گفتم که اگر چنین کنید ما را خشنود کرده اید ولی شما چنین نکردید (و راز ما را برای همه گفتید)».

[286] 9 - عبد الأعلی گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «[حفظ و] پذیرش امر ما تنها به تصدیق و قبول آن نیست؛ بلکه از جمله حفظ و پذیرش آن، پنهان ساختن و حفظ آن از نااهل است. به دوستداران ما سلام برسان و به ایشان بگو: رحمت خدا بر بنده ای که محبّت مردم را به سوی خود جلب کند، برای مردم، آنچه را می فهمند، بگویید، و آنچه را انکار می کنند، از آنان بپوشانید.

آنگاه فرمود: به خدا قسم کسی که به جنگ ما برخاسته زحمتش برای ما از کسی که چیزی را که نمی خواهیم از قول ما می گوید بیشتر نیست. چون دانستید کسی راز ما را فاش می کند، نزدش روید و او را از آن بازدارید، اگر پذیرفت چه بهتر وگرنه کسی را که بالاتر از اوست و از او شنوائی دارد بر او تحمیل کنید (تا منعش کند) همانا مردی از شما مطلوبی که دارد چاره جوئی و لطیفه کاری می کند تا حاجتش بر آورده شود، پس نسبت به حاجت من هم چاره جوئی کنید چنان که نسبت به حوائج خود می کنید (یعنی با لطائف و حیل او را از فاش کردن اسرار ما باز دارید) اگر از شما پذیرفت چه بهتر وگرنه سخنش را زیر پای خود دفن کنید (نشنیده انگارید) و نگوئید او چنین و چنان می گوید، زیرا نقل شما به دیگران، مردم را بر من و شما می شوراند.

هان به خدا اگر شما آنچه را من می گویم بگوئید، اعتراف می کنم که شما اصحاب منید، این ابو حنیفه است که اصحابی دارد، و این حسن بصری است که اصحابی دارد (با وجود نادانی و گمراهی آن ها اصحابشان سخن آن ها را می شنوند و فرمان می برند) و من مردی قرشی و زادۀ رسول خدایم و کتاب خدا را که بیان همه

ص:367

[287] 10 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ، عَنْ أَبِی أُسَامَةَ زَیْدٍ الشَّحَّامِ ، قَالَ : قَالَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ علیه السلام: «أُمِرَ النَّاسُ بِخَصْلَتَیْنِ فَضَیَّعُوهُمَا، فَصَارُوا مِنْهُمَا عَلَی غَیْرِ شَیْ ءٍ: الصَّبْرِ وَ الْکِتْمَانِ ».(1)

[288] 11 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِمَّنْ حَدَّثَهُمَا، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی وَ غَیْرِهِ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ ، قَالَ : قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «یَا مُعَلَّی اکْتُمْ أَمْرَنَا وَ لَا تُذِعْهُ ، فَإِنَّهُ مَنْ کَتَمَ أَمْرَنَا وَ لَمْ یُذِعْهُ أَعَزَّهُ اللهُ بِهِ فِی الدُّنْیَا، وَ جَعَلَهُ نُوراً بَیْنَ عَیْنَیْهِ فِی الْآخِرَةِ یَقُودُهُ إِلَی الْجَنَّةِ .

یَا مُعَلَّی: مَنْ أَذَاعَ أَمْرَنَا وَ لَمْ یَکْتُمْهُ أَذَلَّهُ اللهُ بِهِ فِی الدُّنْیَا، وَ نَزَعَ النُّورَ مِنْ بَیْنِ عَیْنَیْهِ فِی الْآخِرَةِ ، وَ جَعَلَهُ ظُلْمَةً یَقُودُهُ إِلَی النَّارِ.

یَا مُعَلَّی: إِنَّ التَّقِیَّةَ مِنْ دِینِی وَ دِینِ آبَائِی، وَ لَا دِینَ لِمَنْ لَا تَقِیَّةَ لَهُ .

یَا مُعَلَّی: إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ أَنْ یُعْبَدَ فِی السِّرِّ کَمَا یُعْبَدُ فِی الْعَلَانِیَةِ .

یَا مُعَلَّی: الْمُذِیعُ أَمْرَنَا کَالْجَاحِدِ لَهُ ».(2)

[289] 12 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ أَبِیهِ ، وَ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ یُونُسَ بْنِ عَمَّارٍ، عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «یَا سُلَیْمَانُ إِنَّکُمْ عَلَی دِینٍ (3) مَنْ کَتَمَهُ أَعَزَّهُ اللهُ ، وَ مَنْ أَذَاعَهُ أَذَلَّهُ اللهُ ».4

ص:368

چیز در آن هست، و ابتداء خلقت و امر آسمان و زمین و امر اوّلین و آخرین و گذشته و آینده را می دانم و گویا همگی در برابر چشم من است و به آن می نگرم».

[287] 10 - به اسنادی دیگر مشابه روایت 280 است.

[288] 11 - معلّی بن خُنیس گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: «ای معلّی! امر ما را بپوشان و آن را فاش مساز، زیرا کسی که امر ما را بپوشاند و فاش نسازد، خداوند او را بدان جهت در دنیا عزیز کند و آن را در آخرت نوری میان دو چشمش قرار دهد که به سوی بهشتش کشاند.

ای معلّی! هر که امر ما را فاش سازد و پوشیده ندارد خداوند به سبب آن در دنیا خوارش کند و نور را از میان چشمانش در آخرت بگیرد و آن را تاریکی قرار دهد که به سوی دوزخش کشاند.

ای معلّی! همانا تقیه از دین من و دین پدران منست و کسی که تقیه ندارد، دین ندارد.

ای معلّی! همانا خداوند دوست دارد در پنهانی عبادت شود چنان که دوست دارد در آشکار عبادت شود.

ای معلّی! فاش سازنده امر ما مانند انکارکنندۀ آنست».

[289] 12 - سلیمان بن خالد گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «ای سلیمان! شما دینی دارید که هر کس آن را (از مخالفین و دشمنان) پوشیده دارد، خداوند عزیزش کند، و هر کس افشایش کند، خدا خوارش سازد».

ص:369

[290] 13 - وَ عَنْهُ ، عَنْ أَبِیهِ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، وَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی وَ یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ الْقَلَانِسِیِّ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، قَالَ : دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام فَسَأَلْتُهُ عَنْ حَدِیثٍ کَثِیرٍ، فَقَالَ : «هَلْ کَتَمْتَ عَلَیَّ شَیْئاً قَطُّ؟» فَبَقِیتُ أَتَذَکَّرُ فَلَمَّا رَأَی مَا حَلَّ بِی، قَالَ : «أَمَّا مَا حَدَّثْتَ بِهِ أَصْحَابَکَ فَلَا بَأْسَ بِهِ ، إِنَّمَا الْإِذَاعَةُ أَنْ تُحَدِّثَ بِهِ غَیْرَ أَصْحَابِکَ ».(1)

[291] 14 - وَ عَنْهُ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ حَدَّثَنِی یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ، قَالَ : قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «لَا تُحَدِّثْ حَدِیثَنَا إِلَّا أَهْلَکَ أَوْ مَنْ تَثِقُ بِهِ ».(2)

[292] 15 - مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ ، عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «یَا مَنْصُورُ مَا أَجِدُ أَحَداً أُحَدِّثُهُ ، وَ إِنِّی لَأُحَدِّثُ الرَّجُلَ مِنْکُمْ بِالْحَدِیثِ فَیَتَحَدَّثُ بِهِ ، فَأُوتَی بِهِ فَأَقُولُ : لَمْ أَقُلْهُ ».(3)

[293] 16 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی وَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَزَّازِ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام، قَالَ : قَالَ : «إِنَّ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم وُعِدُوا سَنَةَ السَّبْعِینَ ، فَلَمَّا قُتِلَ الْحُسَیْنُ علیه السلام غَضِبَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ فَأَضْعَفَ عَلَیْهِمُ الْعَذَابَ .

وَ إِنَّ أَمْرَنَا کَانَ قَدْ دَنَا فَأَذَعْتُمُوهُ فَأَخَّرَهُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ ، لَیْسَ لَکُمْ سِرٌّ، وَ لَیْسَ لَکُمْ

ص:370

[290] 13 - ابوبصیر گوید: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم و از ایشان دربارۀ نقل فراوان حدیث پرسیدم، فرمود: «آیا هرگز چیزی از احادیث مرا کتمان کرده ای ؟» من سعی کردم به یاد بیاورم و چون حضرت مرا به این حال دید، فرمود: «آنچه را برای یاران خود گفته ای اشکالی ندارد. افشا کردن، آن است که حدیث را برای غیر یارانت بگویی».

[291] 14 - داود بن فرقد گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «حدیث ما را مگوی مگر برای خانواده ات یا کسی که مورد اعتمادت است».

[292] 15 - منصور بن حازم گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «ای منصور! کسی را (که امین باشد) نمی یابم که برای او سخنی بگویم، و به راستی که برای مردی از شما سخنی را می گویم و او آن را نقل می کند و (اگر) آن سخن را برای من بیاورند می گویم: آن را من نگفته ام».

[293] 16 - ابوبصیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «همانا اصحاب محمّد صلی الله علیه و آله و سلم سال هفتاد (برای ظهور دولت حق) وعده و نوید داده شدند، چون حسین علیه السلام کشته شد، خداوند عزوجل بر اهل زمین غضب کرد و بر آن ها عذاب را دو چندان نمود (و آن نوید را به تأخیر انداخت).

و به راستی که امر ما (ظهور دولت حق) فرا رسید (و نزدیک شد و ما به شما خبر دادیم) و آن خبر را فاش کردید و خداوند آن امر را به تأخیر انداخت، شما راز نگه دار نیستید و هر حدیثی که برای شماست در دست دشمنانتان است (و آن ها آن را

ص:371

حَدِیثٌ إِلَّا وَ هُوَ فِی یَدِ عَدُوِّکُمْ ، إِنَّ شِیعَةَ بَنِی فُلَانٍ طَلَبُوا أَمْراً فَکَتَمُوهُ حَتَّی نَالُوهُ ، وَ أَمَّا أَنْتُمْ فَلَیْسَ لَکُمْ سِرٌّ».(1)

[294] 17 - وَ عَنْهُ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ ، عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: قَدْ هَمَمْتُ أَنْ أَکْتُمَ أَمْرِی مِنَ النَّاسِ کُلِّهِمْ حَتَّی أَصْحَابِی خَاصَّةً ، فَلَا یَدْرِی أَحَدٌ عَلَی مَا أَنَا عَلَیْهِ ، فَقَالَ : «مَا أُحِبُّ ذَلِکَ لَکَ ، وَ لَکِنْ جَالِسْ هَؤُلَاءِ مَرَّةً وَ هَؤُلَاءِ مَرَّةً ».(2)

[295] 18 - أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ ، عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ : «وَدِدْتُ وَ اللهِ أَنِّی افْتَدَیْتُ خَصْلَتَیْنِ فِی الشِّیعَةِ بِبَعْضِ لَحْمِ سَاعِدِی: النَّزَقَ وَ قِلَّةَ الْکِتْمَانِ ».(3)

[296] 19 - وَ عَنْهُ وَ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی الْکِلَابِیِّ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلَانَ ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَیَّرَ قَوْماً بِالْإِذَاعَةِ ، فَقَالَ : وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ (4) فَإِیَّاکُمْ وَ الْإِذَاعَةَ ».(5)

ص:372

می دانند)، به راستی که شیعیان فرزندان فلانی امری را از ما طلب کردند و آن را پنهان کردند (و فاش نساختند) تا این که (موقع خود) آن رسید، ولی شما راز نگه دار نیستید».

[294] 17 - اسحاق بن عمّار گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: تصمیم دارم که امر خود را از همۀ مردم حتّی اصحاب خاص پوشیده نگه دارم، و کسی بر آنچه هستم را نمی داند. حضرت فرمود: «این روش را برای تو دوست ندارم (و نمی پسندم)، ولیکن یک بار با این ها بنشین (و ببین این افراد آیا خبری را فاش می سازند یا نه) و بار دیگر با آنان».

[295] 18 - ابوحمزه ثمالی گوید: امام سجّاد علیه السلام فرمود: «به خدا سوگند که حاضرم به جبران دو خصلتِ شیعیانمان مقداری از گوشت ساعد خود را فدیه دهم: شتابزدگی و کمی راز داری».(1)

[296] 19 - محمّد بن عجلان گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «به راستی خداوند تبارک و تعالی سرزنش کرده است مردمانی را به واسطۀ فاش کردن اسرار، و فرمود: «و هنگامی که خبری از ایمنی و ترس [چون پیروزی و شکست] به آنان [سست ایمانان] رسد، [بدون هیچ بررسی] آن را منتشر می کنند - نساء: 83» (آنگاه حضرت فرمود:) پس بپرهیزید از فاش کردن [اسرار]».

ص:373

[297] 20 - وَ عَنْهُ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام، قَالَ : قَالَ : «مَنْ أَذَاعَ عَلَیْنَا شَیْئاً مِنْ أَمْرِنَا فَهُوَ مِمَّنْ قَتَلَنَا عَمْداً، وَ لَمْ یَقْتُلْنَا خَطَأً».(1)

[298] 21 - وَ عَنْهُمَا وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ وَ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ : وَ یَقْتُلُونَ الْأَنْبِیاءَ بِغَیْرِ حَقٍّ (2) قَالَ : «أَمَا وَ اللهِ مَا قَتَلُوهُمْ بِالسُّیُوفِ وَ لَکِنَّهُمْ أَذَاعُوا سِرَّهُمْ ، وَ أَفْشَوْا عَلَیْهِمْ أَمْرَهُمْ فَقُتِلُوا».(3)

[299] 22 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «أَوْصَی آدَمُ علیه السلام إِلَی هَابِیلَ ، فَحَسَدَهُ قَابِیلُ فَقَتَلَهُ ، وَ وَهَبَ اللهُ لَهُ هِبَةَ اللهِ وَ أَمَرَهُ أَنْ یُوصِیَ إِلَیْهِ ، وَ أَنْ یُسِرَّ ذَلِکَ ، فَجَرَتِ السُّنَّةُ فِی ذَلِکَ بِالْکِتْمَانِ وَ الْوَصِیَّةِ ، فَأَوْصَی إِلَیْهِ وَ أَسَرَّ ذَلِکَ ، فَقَالَ قَابِیلُ لِهِبَةِ اللهِ : إِنِّی قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ أَبَاکَ قَدْ أَوْصَی إِلَیْکَ ، وَ أَنَا أُعْطِی اللهَ عَهْداً لَئِنْ أَظْهَرْتَ ذَلِکَ أَوْ تَکَلَّمْتَ بِهِ لَأَقْتُلَنَّکَ کَمَا قَتَلْتُ أَخَاکَ ».(4)

ص:374

[297] 20 - یونس بن یعقوب گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «هر کس چیزی از کارهای ما را فاش کند او همانند کسی است که ما را به عمد کشته و به خطا نکُشته است».

[298] 21 - ابوبصیر گوید: امام صادق علیه السلام در تفسیر آیۀ: «و پیامبران را به ناحق می کشتند - آل عمران: 112» فرمود: «هان به خدا قسم که آن ها را با شمشیر خود نکشتند ولی راز آن ها را فاش کردند و شهرت دادند تا کشته شدند».

[299] 22 - هشام بن حکم گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «حضرت آدم علیه السلام به هابیل وصیتی کرد و قابیل حسادت کرد و هابیل را کشت و خداوند (فرزند دیگر به نام) هبة الله را به آدم علیه السلام بخشید و امر کرد که به او نیز وصیت کند و این که آن (وصیت) را پنهان دارد و این در نگهداری راز و وصیت سنّت شد و آدم علیه السلام وصیت کرد و (هبة الله) آن را پنهان کرد. هابیل به هبة الله گفت: فهمیدم که پدر به تو وصیت کرده است، و من با خدا عهد کرده ام که اگر آن عهد را برایم ظاهر کردی یا گفتی حتماً تو را [نیز] بکشم همان گونه که برادرت (قابیل) را کشتم».

ص:375

[300] 23 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی وَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی وَ یَعْقُوبُ بْنُ یَزِیدَ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «حَسْبُکَ أَنْ یَعْلَمَ اللهُ وَ إِمَامُکَ الَّذِی تَأْتَمُّ بِهِ رَأْیَکَ وَ مَا أَنْتَ عَلَیْهِ ».(1)

[301] 24 - أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللهِ ابْنَا مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام، قَالَ : «إِنَّ أَبِی علیه السلام کَانَ یَقُولُ : وَ أَیُّ شَیْ ءٍ أَقَرُّ لِلْعَیْنِ مِنَ التَّقِیَّةِ ، إِنَّ التَّقِیَّةَ جُنَّةُ الْمُؤْمِنِ ».(2)

[302] 25 - أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ عَلِیُّ بْنُ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی، عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی الْکِلَابِیِّ ، قَالَ : قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام: «إِنْ کَانَ فِی یَدِکَ هَذِهِ شَیْ ءٌ فَاسْتَطَعْتَ أَنْ لَا تُعْلِمَ بِهِ هَذِهِ فَافْعَلْ ».(3)

[303] 26 - وَ عَنْهُ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَوْهَرِیِّ ، عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام. وَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ ، عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ ، عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ الْمُخْتَارِ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ : «لَوْ أَنَّ عَلَی أَفْوَاهِکُمْ أَوْکِیَةً لَحَدَّثْنَا کُلَّ امْرِئٍ بِمَا لَهُ ».(4)

[304] 27 - وَ عَنْهُ وَ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عِیسَی وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی، عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ ، عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِی عَیَّاشٍ ، عَنْ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ الْهِلَالِیِّ قَالَ :

ص:376

[300] 23 - ابوبصیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «تو را همین بس که خداوند و امامی که در عقیده به او اقتدا کرده ای (آن راز را) می داند در حالی که تو بر آن (و متوجّه آن نیستی)».

[301] 24 - جمیل بن صالح گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «پدرم پیوسته می فرمود: چه چیزی همچون تقیه مآیۀ روشنایی چشم است ؟ به راستی که تقیه سپر (و حافظ مؤمن) است».

[302] 25 - عثمان بن عیسی گوید: امام کاظم علیه السلام به من فرمود: «اگر در این دستت چیزی باشد و بتوانی که به آن دستت نفهمانی بکن (یعنی رازت را پوشیده دار)».

[303] 26 - عبدالواحد بن مختار گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «اگر دهان های شما لجامی می داشت (و محکم بود) سود و زیان هر مردی را برایش می گفتم».

[304] 27 - سلیم بن قیس هلالی گوید: شنیدم امام علی علیه السلام در ماه رمضان - همان ماهی که در آن کشته شد، در حالی که امام پیش دو پسرشان امام حسن و امام حسین علیهما السلام و فرزندان عبد الله بن جعفر بن ابی طالب و شیعیان خاصّشان بودند - می فرمود: «مردم را با آنچه برای خود پسندیده اند به حال خود بگذارید، و در دولت دشمنانتان سکوت را بر خود لازم بدانید، چرا که دشمنتان آنچه از امر شما را ادّعا می کند (که می داند) هنوز پیدا نکرده است و دشمن تجاوزگر حسود است (پس حقایق را مخفی نگاه داشته و رازدار باشید).

مردم سه گونه اند: یک گروه به نور ما روشن هستند، و گروهی به وسیلۀ ما می خورند (و ارتزاق می کنند)، و گروهی به وسیلۀ ما هدایت می شوند و به دستور ما

ص:377

سَمِعْتُ عَلِیّاً علیه السلام یَقُولُ : فِی شَهْرِ رَمَضَانَ - وَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِی قُتِلَ فِیهِ وَ هُوَ بَیْنَ ابْنَیْهِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ وَ بَنِی عَبْدِ اللهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام، وَ خَاصَّةِ شِیعَتِهِ -: «دَعُوا النَّاسَ وَ مَا رَضُوا لِأَنْفُسِهِمْ ، وَ أَلْزِمُوا أَنْفُسَکُمُ السُّکُوتَ وَ دَوْلَةَ عَدُوِّکُمْ ، فَإِنَّهُ لَا یَعْدَمُکُمْ مَا یَنْتَحِلُ أَمْرَکُمْ وَ عَدُوٌّ بَاغٍ حَاسِدٌ.

النَّاسُ ثَلَاثَةُ أَصْنَافٍ : صِنْفٌ بُیِّنَ بِنُورِنَا، وَ صِنْفٌ یَأْکُلُونَ بِنَا، وَ صِنْفٌ اهْتَدَوْا بِنَا وَ اقْتَدَوْا بِأَمْرِنَا، وَ هُمْ أَقَلُّ الْأَصْنَافِ أُولَئِکَ الشِّیعَةُ النُّجَبَاءُ الْحُکَمَاءُ، وَ الْعُلَمَاءُ الْفُقَهَاءُ، وَ الْأَتْقِیَاءُ الْأَسْخِیَاءُ، طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ (1)».(2)

[305] 28 - وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ، قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا علیه السلام عَنِ الرُّؤْیَا، فَأَمْسَکَ عَنِّی ثُمَّ قَالَ : «لَوْ أَنَّا أَعْطَیْنَاکُمْ مَا تُرِیدُونَ کَانَ شَرّاً لَکُمْ ، وَ أُخِذَ بِرَقَبَةِ صَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ، قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: وَلَایَةُ اللهِ أَسَرَّهَا إِلَی جَبْرَئِیلَ علیه السلام، وَ أَسَرَّهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام إِلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم، وَ أَسَرَّهَا مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله و سلم إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام، وَ أَسَرَّهَا عَلِیٌّ علیه السلام إِلَی مَنْ شَاءَ، ثُمَّ أَنْتُمْ تُذِیعُونَ ذَلِکَ مِنَ الَّذِی أَمْسَکَ حَرْفاً سَمِعَ بِهِ .

وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: فِی حِکْمَةِ آلِ دَاوُدَ: یَنْبَغِی لِلْمُسْلِمِ أَنْ یَکُونَ مَالِکاً لِنَفْسِهِ ، مُقْبِلًا عَلَی شَأْنِهِ ، عَارِفاً بِأَهْلِ زَمَانِهِ ، فَاتَّقُوا اللهَ وَ لَا تُذِیعُوا عَلَیْنَا، فَلَوْلَا أَنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُدَافِعُ عَنْ أَوْلِیَائِهِ ، وَ یَنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِهِ لِأَوْلِیَائِهِ ، أَ مَا رَأَیْتَ مَا صَنَعَ اللهُ بِآلِ بَرْمَکَ ، وَ مَا انْتَقَمَ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام مِنْهُمْ .

ص:378

اقتدا می کنند و اینان کمترین گروهند. اینان شیعیانِ بزرگ والا تبار و حکیمان و دانشمندان و فقیهان و پرهیزگاران و بخشندگانند «پاکیزه ترین (زندگی)، و بازگشت نیکو برای ایشان است - رعد: 29»».

[305] 28 - احمد بن محمّد بن ابی نصر گوید: از امام رضا علیه السلام دربارۀ خواب پرسیدم، حضرت (از پاسخ دادن) خود داری کرد آنگاه فرمود: «اگر هر چه را می خواهید، به شما بگوئیم و عطا کنیم، برای شما بد (و شرّ) باشد و گردن صاحب الامر را بگیرند، امام باقر علیه السلام فرموده است: راز امامت (و مقامات آن) را خداوند به جبرئیل سپرد، و او به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و محمد صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه السلام و علی علیه السلام به هر که خدا خواسته (مقصود امامانند)، سپس شما آن را فاش می سازید، کیست آنکه سخنی را که شنیده نگه دارد؟

امام باقر علیه السلام فرمود: در حکمت آل داود (یعنی زبور آمده) است که: مسلمان، باید مالک نفس خویش باشد (و اسرار را فاش نکند) و به کار خویشتن (و خودسازی) بپردازد و مردم روزگارش را بشناسد (چه کسی راز نگه دار است و چه کسی نیست)، از خدا پروا کنید و حدیث ما را فاش مسازید، اگر خدا از دوستان خود دفاع نمی کرد و انتقام آن ها را از دشمنانش نمی گرفت (شما با فاش ساختن اسرار و ترک تقیه مذهب تشیع را نابود ساخته بودید). مگر ندیدی خداوند با آل برمک(1) چه کرد؟ و چگونه انتقام موسی بن جعفر علیه السلام را گرفت و با این که بنی اشعث در خطر بزرگی بودند ولی خدا به واسطۀ دوستی آن ها نسبت به امام کاظم علیه السلام خطر را از آن ها برداشت، شما در عراقید و رفتار این فرعونیان (بنی عباس و پیروانشان) را می بینید که خدا چه مهلتی به آن ها داده (پس خدا گاهی از ظالم انتقام می گیرد و گاهی برای اتمام حجت مهلتش می دهد، شما در هر دو حالت خویشتن دار و راز نگهدار باشید).

ص:379

وَ قَدْ کَانَ بَنُو الْأَشْعَثِ عَلَی خَطَرٍ عَظِیمٍ فَدَفَعَ اللهُ عَنْهُمْ بِوَلَایَتِهِمْ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام، وَ أَنْتُمْ بِالْعِرَاقِ وَ تَرَوْنَ أَعْمَالَ هَؤُلَاءِ الْفَرَاعِنَةِ وَ مَا أَمْهَلَ اللهُ لَهُمْ ، فَعَلَیْکُمْ بِتَقْوَی اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ ، وَ لَا تَغُرَّنَّکُمُ الدُّنْیَا، وَ لَا تَغْتَرُّوا بِمَنْ أَمْهَلَ اللهُ تَعَالَی لَهُ فَکَأَنَّ الْأَمْرَ قَدْ صَارَ إِلَیْکُمْ ، وَ لَوْ أَنَّ الْعُلَمَاءَ وَجَدُوا مَنْ یُحَدِّثُونَهُ وَ یَکْتُمُ سِرَّهُ لَحَدَّثُوا وَ لَبَیَّنُوا الْحِکْمَةَ ، وَ لَکِنْ قَدِ ابْتَلَاهُمُ اللهُ بِالْإِذَاعَةِ .

وَ أَنْتُمْ قَوْمٌ تُحِبُّونَّا بِقُلُوبِکُمْ ، وَ یُخَالِفُ ذَلِکَ فِعْلُکُمْ ، وَ اللهِ مَا یَسْتَوِی اخْتِلَافُ أَصْحَابِکَ وَ لِهَذَا اسْتَتَرَ عَلَی صَاحِبِکُمْ لِیُقَالَ مُخْتَلِفُونَ ، مَا لَکُمْ لَا تَمْلِکُونَ أَنْفُسَکُمْ وَ تَصْبِرُونَ حَتَّی یَجِیءَ اللهُ بِالَّذِی تُرِیدُونَ ، إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَیْسَ یَجِیءُ عَلَی مَا یُرِیدُ النَّاسُ ، إِنَّمَا هُوَ أَمْرُ اللهِ وَ قَضَاؤُهُ وَ الصَّبْرُ، إِنَّمَا یَعْجَلُ مَنْ یَخَافُ الْفَوْتَ .

وَ قَدْ رَأَیْتَ مَا کَانَ مِنْ أَمْرِ مَوْلَی آلِ یَقْطِینٍ (1) وَ مَا أَوْقَعَ عِنْدَ هَؤُلَاءِ الْفَرَاعِنَةِ مِنْ أَمْرِکُمْ ، فَلَوْلَا دِفَاعُ اللهِ عَنْ صَاحِبِکُمْ وَ حُسْنُ تَقْدِیرِهِ لَهُ ، وَ لَکِنْ هُوَ مِنْ مَنِّ اللهِ وَ دِفَاعِهِ عَنْ أَوْلِیَائِهِ ، أَ مَا کَانَ لَکُمْ فِی أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام عِظَةٌ .

أَ مَا تَرَی حَالَ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ فَهُوَ الَّذِی صَنَعَ بِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام مَا صَنَعَ ، وَ قَالَ لَهُمْ وَ أَخْبَرَهُمْ ، أَ تَرَی اللهَ یَغْفِرُ لَهُ مَا رَکِبَ مِنَّا، فَلَوْ أَعْطَیْنَاکُمْ مَا تُرِیدُونَ کَانَ شَرّاً لَکُمْ وَ لَکِنَّ الْعَالِمَ یَعْمَلُ بِمَا یَعْلَمُ ».(2)

[306] 29 - وَ عَنْهُ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ ، قَالَ : قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «إِنَّمَا شِیعَتُنَا الْخُرْسُ ».3

ص:380

تقوای خدا را پیشه کنید و [زندگی] دنیا شما را فریب ندهد، وضع کسانی که مهلت یافته اند شما را گول نزد، مثل اینکه حکومت به دست شما رسیده است

اگر علماء [اهل بیت] افرادی را می یافتند که حقایقی [از دین خدا] را به آن ها بگویند و راز آن ها را پوشیده می داشتند (و به دشمن نمی گفتند) حتماً بسیاری از حقایق را بازگو کرده و حکمت [ها] را بیان می نمودند، ولی خداوند شما را به فاش نمودن اسرار امتحان می نماید.

شما مردمی هستید که با دل ما را دوست دارید ولی عمل شما مخالف آنست؛ به خدا قسم اختلاف شیعیان آرام نمی گیرد و به همین جهت صاحب شما پنهان می گردد، چرا نمی توانید جلو خود را بگیرید و صبر کنید تا خداوند متعال آن کس را که می خواهید بیاورد؟ این کار (قیام امام زمان و حکومت ایشان) به دلخواه مردم انجام نمی پذیرد، بلکه این امرِ خداوند و مشیت اوست. و بر شماست که صبر کنید (تا آن وقت که خدا خواهد او بیاید) همه وقت کسانی که از فوت شدن کاری وحشت دارند، در آن شتاب می کنند. مگر ندیدی مولای آل یقطین آنچه در نزد فراعنه دید؟ چه بر سر شما آمد، اگر خداوند شر دشمنان را از صاحب شما برطرف نگرداند، و حسن تقدیرش در باره او [و شما] نباشد کار دشوار می گردد. ولیکن این حفظ جان از جانب خداست که هر گونه خطری را از دوستانش برطرف می سازد.

آیا از ماجرای پدرم موسی کاظم علیه السلام و آنچه از هشام بن حکم دید، پند نگرفتید که چه کاری بر سر آن حضرت آورد؟ هر چه حضرت به وی فرمود، او به دشمنان گفت و به آن ها اطلاع داد، آیا چنان می بینی که خداوند او را از آنچه بر سر ما آورد می بخشد؟ آنگاه فرمود: اگر آنچه از ما بخواهید به شما بدهیم برای شما زیان بخش خواهد بود. این را بدانید که شخص دانا به آنچه می داند، عمل می کند».

ص:381

[307] 30 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ ، عَمَّنْ ذَکَرَهُ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُسْکَانَ ، عَنْ عُبَیْدِ اللهِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِ ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «مَا ذَنْبِی إِنْ کَانَ اللهُ تَعَالَی یُحِبُّ أَنْ یُعْبَدَ سِرّاً وَ لَا یُعْبَدَ عَلَانِیَةً ».(1)

[308] 31 - وَ عَنْهُمَا، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ السَّرِیِّ ، قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ علیه السلام: «إِنِّی لَأُحَدِّثُ الرَّجُلَ بِالْحَدِیثِ فَیُسِرُّهُ فَیَکُونُ غِنًی لَهُ فِی الدُّنْیَا، وَ نُوراً لَهُ فِی الْآخِرَةِ ، وَ إِنِّی لَأُحَدِّثُ الرَّجُلَ بِالْحَدِیثِ فَیُذِیعُهُ فَیَکُونُ ذُلًّا لَهُ فِی الدُّنْیَاوَحَسْرَةً عَلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ».(2)

[309] 32 - وَ عَنْهُمَا، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ ، عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ أَوْ غَیْرِهِ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام، قَالَ : «لَقَدْ کَتَمَ اللهُ الْحَقَّ کِتْمَاناً، کَأَنَّهُ أَرَادَ أَنْ لَا یُعْبَدَ، وَ قَالَ : الْحَقُّ مُیَسَّرٌ یَسِیرٌ، إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ آلَی أَنْ یُعْبَدَ إِلَّا سِرّاً».(3)

[310] 33 - وَ عَنْهُمَا وَ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیهما السلام قَالَ : سَمِعْتُهُمَا یَقُولَانِ : «أَمَا وَ اللهِ لَوْ وَجَدْتُ مِنْکُمْ ثَلَاثَةَ مُؤْمِنِینَ یَحْتَمِلُونَ الْحَدِیثَ مَا اسْتَحْلَلْتُ أَنْ أَکْتُمَکُمْ شَیْئاً».(4)

[311] 34 - مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ ، عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ ، عَنْ یَزِیدَ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ ، قَالَ : سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ : «آلَی الرَّحْمَنُ أَنَّ الرَّجْمَ عَلَی النَّاکِحِ وَ الْمَنْکُوحِ ذَکَراً کَانَ أَوْ أُنْثَی إِذَا کَانَا مُحْصَنَیْنِ ، وَ هُوَ عَلَی الذَّکَرِ إِذَا کَانَ مَنْکُوحاً أُحْصِنَ ، یَا یَزِیدُ: الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی الْمُتَبَرِّئُ مِنَّا» قُلْتُ : بَرِئَ اللهُ مِنْهُمْ ، أَ لَیْسَ هُمُ الْمُرْجِئَةُ ؟ قَالَ : «لَا، وَ لَکِنَّهُ الرَّجُلُ مِنْکُمْ إِذَا أَذَاعَ سِرَّنَا وَ أَخْبَرَ بِهِ أَهْلَهُ ، فَخَبَّرَتْ تِلْکَ جَارَتَهَا فَأَذَاعَتْهُ ، فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ الزَّانِیَیْنِ اللَّذَیْنِ یُرْجَمَانِ ».(5)

ص:382

[306] 29 - ابوحمزه ثمالی گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «شیعیان ما گُنگ و بی زبانند (کم گوی و گزیده گوی و راز نگه دارند)».

[307] 30 - عبیدالله بن علی حلبی گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «گناه من چیست اگر خداوند دوست داشته که نهانی عبادت شود و آشکارا عبادت نشود».

[308] 31 - علی بن سَری گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «همانا برای مردی حدیثی گویم و او آن را پنهان کند (و از گفتن آن به هر کسی خودداری نماید) و این مآیۀ بی نیازی او در دنیا و نور برایش در آخرت می شود، و همانا برای مردی (دیگر) حدیثی گویم و او آن را افشا سازد و این مآیۀ خواری در دنیا و حسرت روز قیامت برای او است».

[309] 32 - حسن بن علی بن فضّال گوید: یونس بن یعقوب یا دیگری برایم گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: «به یقین خداوند حق را پوشانده (و پنهان کرده) است چه پوشاندنی، گویا خداوند (با این کار) خواسته که عبادت نشود، و فرمود: حق کم دست یافتنی است، به راستی که خداوند عهد کرده است که جز نهانی عبادت نشود».

[310] 33 - به اسنادی دیگر مشابه روایت 278 است.

[311] 34 - یزید بن عبدالملک گوید: شنیدم امام باقر علیه السلام می فرمود: «خداوند رحمان عهد کرده که زناکار و زنادهنده - چه مرد چه زن - اگر محصنه [زن شوهردار و مردی که ازدواج کرده است] باشند را سنگسار نماید، و این حکم (سنگسار) بر مردی که لواط داده و همسر داشته (نیز) است. ای یزید! ما از زن زناکار و مرد زناکار برائت جوییم». عرض کردم: خداوند هم از آن ها برائت جوید، آیا ایشان مرجئه(1) نیستند؟ فرمود: «نه، آن مردی از شماست هنگامی که راز ما را فاش سازد و آن را به خانواده اش (که در غیر طریق ما هستند) گوید، و خانوداه اش (نیز) آن را به همسایه خبر دهد پس آن راز فاش کند، و او (آن مرد) مثل دو زناکاری است که سنگسار شوند».

ص:383

أَحَادِیثُ کِتْمَانِ الْحَدِیثِ مِنْ غَیرِ طَرِیقِ سَعْدٍ(1)

[312] 1 - وَ مِنْ کِتَابِ الْخَرَائِجِ وَ الْجَرَائِحِ لِسَعِیدِ بْنِ هِبَةِ اللهِ الرَّاوَنْدِیِّ رحمه الله، قَالَ : حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الصَّمَدِ التَّمِیمِیُ ، أَخْبَرَنَا عَنْ أَبِیهِ ، عَنِ السَّیِّدِ أَبِی الْبَرَکَاتِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْجَوْزِیِ الْحُسَیْنِیِّ ، أَخْبَرَنَا الشَّیْخُ أَبُو جَعْفَرٍ ابْنُ بَابَوَیْهِ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، قَالَ : حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ ، عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ ، عَنِ الْمُنَخَّلِ بْنِ جَمِیلٍ ، عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ، قَالَ : قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: إِنَّ حَدِیثَ آلِ مُحَمَّدٍ عَظِیمٌ ، صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ ، لَا یُؤْمِنُ بِهِ إِلَّا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ ، أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ ، أَوْ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ ، فَمَا وَرَدَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَدِیثِ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم فَلَانَتْ لَهُ قُلُوبُکُمْ وَ عَرَفْتُمُوهُ فَاقْبَلُوهُ ، وَ مَا اشْمَأَزَّتْ لَهُ قُلُوبُکُمْ وَ أَنْکَرْتُمُوهُ فَرُدُّوهُ إِلَی اللهِ وَ إِلَی الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ إِلَی الْعَالِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام، فَإِنَّمَا الْهَالِکُ أَنْ یُحَدِّثَ أَحَدُکُمْ بِالْحَدِیثِ أَوْ بِشَیْ ءٍ لَا یَحْتَمِلُهُ ، فَیَقُولَ : وَ اللهِ مَا کَانَ هَذَا، وَ اللهِ مَا کَانَ هَذَا، وَ الْإِنْکَارُ لِفَضَائِلِهِمْ هُوَ الْکُفْرُ».(2)

ص:384

[313] 2 - وَ أَخْبَرَنَا الشَّیْخُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْمُحَسِّنِ الْحَلَبِیُّ ، عَنِ الشَّیْخِ أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ، عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ ، عَنْ مُخَلَّدِ بْنِ حَمْزَةَ بْنِ نَصْرٍ، عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِ ، قَالَ : کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام جَالِساً فَرَأَیْتُ أَنَّهُ قَدْ قَامَ (1) فَرَفَعَ رَأْسَهُ وَ هُوَ یَقُولُ : «یَا أَبَا الرَّبِیعِ حَدِیثٌ تَمْضَغُهُ الشِّیعَةُ بِأَلْسِنَتِهَا مَا تَدْرِی مَا کُنْهُهُ » قُلْتُ : مَا هُوَ؟ قَالَ : قَوْلُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام: «إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ ، لَا یَحْتَمِلُهُ إِلَّا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ ، أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ ، أَوْ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ ».

«یَا أَبَا الرَّبِیعِ أَ لَا تَرَی أَنَّهُ قَدْ یَکُونُ مَلَکٌ وَ لَا یَکُونُ مُقَرَّباً، فَلَا یَحْتَمِلُهُ إِلَّا مُقَرَّبٌ ، وَ قَدْ یَکُونُ نَبِیٌّ وَ لَا یَکُونُ مُرْسَلًا، فَلَا یَحْتَمِلُهُ إِلَّا مُرْسَلٌ ، وَ قَدْ یَکُونُ مُؤْمِنٌ وَ لَیْسَ بِمُمْتَحَنٍ ، فَلَا یَحْتَمِلُهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ قَدِ امْتَحَنَ اللهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ ».(2)

[314] 3 - وَ أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ مِنْهُمُ الشَّیْخُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ النَّیْسَابُورِیُ وَ الشَّیْخُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ، عَنِ الشَّیْخِ أَبِی الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ التَّمِیمِیِّ ، أَخْبَرَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَمْرِیِّ ، أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ، عَنِ الصَّفَّارِ، عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ، عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام، قَالَ : «أَتَی الْحُسَیْنَ علیه السلام أُنَاسٌ ، فَقَالُوا لَهُ : یَا أَبَا عَبْدِ اللهِ حَدِّثْنَا بِفَضْلِکُمُ الَّذِی جَعَلَهُ اللهُ لَکُمْ ، فَقَالَ : إِنَّکُمْ لَا تَحْتَمِلُونَهُ وَ لَا تُطِیقُونَهُ ، فَقَالُوا: بَلَی نَحْتَمِلُ ، قَالَ : إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ فَلْیَتَنَحَّ اثْنَانِ وَ أُحَدِّثُ وَاحِداً، فَإِنِ احْتَمَلَهُ حَدَّثْتُکُمْ ، فَتَنَحَّی اثْنَانِ وَ حَدَّثَ وَاحِداً، فَقَامَ طَائِرَ الْعَقْلِ ، وَ مَرَّ عَلَی وَجْهِهِ وَ ذَهَبَ ، فَکَلَّمَهُ صَاحِبَاهُ فَلَمْ یَرُدَّ عَلَیْهِمَا شَیْئاً، وَ انْصَرَفُوا».(3)

ص:386

[313] 2 - ابو ربیع شامی گوید: نزد امام باقر علیه السلام نشسته بودم که دیدم برخاست و سرش را بلند کرد و فرمود: «ای ابو ربیع! شیعیان حدیثی را با زبانشان می جَوند ولی کُنه آن را درک نمی کنند».

پرسیدم: کُنه آن حدیث چیست ؟ فرمود: «سخن علی بن ابی طالب علیه السلام: «به راستی که [فهم] امر ما دشوار و بسیار سنگین است که جز فرشتۀ مقرّب یا پیامبری فرستاده شده یا بنده ای که خداوند، دل او را به ایمان آزموده، تاب تحمّل آن را ندارد».

ای ابو ربیع! نمی بینی که گاهی فرشته است ولی مقرّب نیست، و فقط فرشته ای که مقرّب باشد تاب تحمّل (حدیث ما را) دارد، و گاهی پیامبری هست ولی مرسل نمی باشد، و فقط پیامبر مرسل تاب تحمّل دارد، و گاهی مؤمنی است که امتحان نشده باشد، و فقط مؤمنی که خداوند، دل او را به ایمان آزموده، تاب تحمّل آن را دارد».

[314] 3 - عبدالرّحمن بن کثیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «مردمی خدمت امام حسین علیه السلام آمده و عرض کردند: ای ابا عبدالله! آن فضائلی را که خداوند به شما عطا کرده برای ما بیان فرمائید، حضرت فرمود: شما تاب تحمّل و طاقت ندارید. گفتند: چرا تحمّل می کنیم. فرمود: اگر راست می گوئید دو نفرتان کنار روید تا با یکی سخن گویم، اگر وی تاب تحمّل داشت برای شما هم خواهم گفت، دو نفر کنار رفتند، حضرت به آن یکی مطالبی فرمود ناگاه دیوانه وار برخاست راه خود پیش گرفت و رفت، هرچه آن دو نفر با وی صحبت کردند جوابی نداد آن ها هم برگشتند».

ص:387

[315] 4 - وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ، قَالَ : أَتَی رَجُلٌ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام، فَقَالَ : حَدِّثْنِی بِفَضْلِکُمُ الَّذِی جَعَلَ اللهُ لَکُمْ ، فَقَالَ علیه السلام: «إِنَّکَ لَنْ تُطِیقَ حَمْلَهُ » فَقَالَ : بَلَی، حَدِّثْنِی یَا ابْنَ رَسُولِ اللهِ فَإِنِّی أَحْتَمِلُهُ ، فَحَدَّثَهُ الْحُسَیْنُ علیه السلام بِحَدِیثٍ ، فَمَا فَرَغَ الْحُسَیْنُ علیه السلام مِنْ حَدِیثِهِ حَتَّی ابْیَضَّ رَأْسُ الرَّجُلِ وَ لِحْیَتُهُ ، وَ أُنْسِیَ الْحَدِیثَ ، فَقَالَ الْحُسَیْنُ علیه السلام: «أَدْرَکَتْهُ رَحْمَةُ اللهِ حَیْثُ أُنْسِیَ الْحَدِیثَ ».(1)

[316] 5 - وَ أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ مِنْهُمُ السَّیِّدَانِ الْمُرْتَضَی وَ الْمُجْتَبَی ابْنَا الدَّاعِی الْحَسَنِیِّ ، وَ الْأُسْتَاذَانِ أَبُو الْقَاسِمِ وَ أَبُو جَعْفَرٍ ابْنَا کمیح، عَنِ الشَّیْخِ أَبِی عَبْدِ اللهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعْدٍ، عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ النَّیْسَابُورِیِّ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْیَمَانِیِّ ، عَنْ مَنِیعِ بْنِ الْحَجَّاجِ ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «إِنَّ اللهَ تَعَالَی فَضَّلَ أُولِی الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ بِالْعِلْمِ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام، وَ فَضَّلَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله و سلم، وَ وَرَّثَنَا عِلْمَهُمْ وَ فَضَّلَنَا عَلَیْهِمْ فِی فَضْلِهِمْ ، وَ عَلِمَ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم مَا لَا یَعْلَمُونَ ، وَ عَلَّمَنَا عِلْمَ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم، فَرَوَیْنَاهُ لِشِیعَتِنَا، فَمَنْ قَبِلَهُ مِنْهُمْ فَهُوَ أَفْضَلُهُمْ ، وَ أَیْنَمَا نَکُونُ فَشِیعَتُنَا مَعَنَا».

وَ قَالَ علیه السلام: «تَمَصُّونَ الرَّوَاضِعَ ، وَ تَدَعُونَ النَّهَرَ الْعَظِیمَ » فَقِیلَ : مَا تَعْنِی بِذَلِکَ ؟ قَالَ : «إِنَّ اللهَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَی رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم عِلْمَ النَّبِیِّینَ بِأَسْرِهِ ، وَ عَلَّمَهُ اللهُ تَعَالَی مَا لَمْ یُعَلِّمْهُمْ ، فَأَسَرَّ ذَلِکَ کُلَّهُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام» قِیلَ : فَیَکُونُ عَلِیٌّ علیه السلام أَعْلَمَ أَمْ بَعْضُ الْأَنْبِیَاءِ؟ فَقَالَ : «إِنَّ اللهَ یَفْتَحُ مَسَامِعَ مَنْ یَشَاءُ، أَقُولُ : إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم حَوَی عِلْمَ جَمِیعِ النَّبِیِّینَ ، وَ عَلَّمَهُ اللهُ مَا لَمْ یُعَلِّمْهُمْ وَ أَنَّهُ جَعَلَ ذَلِکَ کُلَّهُ عِنْدَ عَلِیٍّ علیه السلام فَتَقُولُ : عَلِیٌّ علیه السلام أَعْلَمُ أَمْ بَعْضُ

ص:388

[315] 4 - و نیز از امام صادق علیه السلام نقل کرده که: «مردی خدمت امام حسین علیه السلام رسیده و عرض کرد: آن فضائلی را که خداوند به شما عطا کرده برایم بیان فرمائید، حضرت فرمود: تو تاب آن را تحمّل نداری، گفت: چرا، برایم بیان فرمائید تحمّل می کنم. حضرت سخنی فرمود که چون تمام شد سر و ریش مرد سفید شد و حدیث را هم فراموش کرد، حضرت فرمود: رحمت خدا به او رسید که حدیث را فراموش کرد».

[316] 5 - حسین بن علوان گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «همانا خداوند پیامبران اولو العزم(1) را به وسیلۀ دانش بر (دیگر) پیامبران برتری داد و حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم را (بر همۀ پیامبران) برتری داد و دانش آن ها را به ارث به ما داده، و ما را برتری بر آن پیامبران در برتریشان، برتری بخشیده، و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم چیزهائی می دانست که آن ها نمی دانستند، و ما را به دانش رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آگاه گردانید (و ما دارای علم پیامبریم) و آن را برای شیعیان خود روایت می کنیم، هر کس از آن ها بپذیرد بهترین ایشان است و هر کجا باشیم شیعیان ما با ما هستند.

و حضرت فرمود: شما رطوبت را می مکید و (آب) نهر بزرگ را رها می کنید».(2) کسی گفت: منظور شما از این حرف چیست ؟ فرمود: «همانا خداوند دانش تمام پیامبران را به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وحی کرد و خداوند آنچه پبامبران نمی دانستند را به پیامبر آموخت و حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم آن را در اختیار علی علیه السلام گذاشت». کسی گفت: علی علیه السلام داناتر است یا بعضی از انبیاء؟ فرمود: «خدا گوش دل هر که را بخواهد باز می کند، من می گویم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تمام دانش پیامبران را داشت و علاوه بر آن، خداوند

ص:389

الْأَنْبِیَاءِ؟!» ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَی: قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ (1)- ثُمَّ فَرَّقَ بَیْنَ أَصَابِعِهِ وَ وَضَعَهَا عَلَی صَدْرِهِ - وَ قَالَ : «وَ عِنْدَنَا وَ اللهِ عِلْمُ الْکِتَابِ کُلُّهُ ».(2)

[317] 6 - أَخْبَرَنَا السَّیِّدُ أَبُو الْبَرَکَاتِ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ الْمَشْهَدِیُ ، عَنْ جَعْفَرٍ الدُّورْیَسْتِیِّ ، عَنِ الشَّیْخِ الْمُفِیدِ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ أَبِی عَبْدِ اللهِ الْحَارِثِیِّ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی، أَخْبَرَنَا أَبِی عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَشِیرٍ، عَنْ کَثِیرِ بْنِ أَبِی عُمَرَ أَنَّ الْبَاقِرَ علیه السلام قَالَ : «لَقَدْ سَأَلَ مُوسَی علیه السلام الْعَالِمَ مَسْأَلَةً لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ جَوَابٌ ، وَ لَوْ کُنْتُ شَاهِدَهُمَا لَأَخْبَرْتُ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا بِجَوَابِهِ ، وَ لَسَأَلْتُهُمَا مَسْأَلَةً لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُمَا فِیهَا جَوَابٌ ».(3)

[318] 7 - قَالَ سَعْدٌ: وَ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ عَمْرٍو، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ الْوَلِیدِ السَّمَّانِ ، قَالَ : قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام: «یَا عَبْدَ اللهِ مَا تَقُولُ فِی عَلِیٍّ وَ مُوسَی وَ عِیسَی صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِمْ ؟» قُلْتُ : وَ مَا عَسَی أَنْ أَقُولَ فِیهِمْ ؟

قَالَ علیه السلام: «وَ اللهِ عَلِیٌّ أَعْلَمُ مِنْهُمَا» ثُمَّ قَالَ : «أَ لَسْتُمْ تَقُولُونَ : إِنَّ لِعَلِیٍّ علیه السلام مَا لِرَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم مِنَ الْعِلْمِ ؟» قُلْنَا: نَعَمْ ، وَ النَّاسُ یُنْکِرُونَ ، قَالَ : «فَخَاصِمْهُمْ فِیهِ بِقَوْلِهِ تَعَالَی لِمُوسَی علیه السلام: وَ کَتَبْنا لَهُ فِی الْأَلْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ (4) فَأَعْلَمَنَا أَنَّهُ لَمْ یکْتُبْ لَهُ الشَّیءَ کُلَّهُ ، وَ قَالَ لِعِیسَی علیه السلام: وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ (5) فَأَعْلَمَنَا أَنَّهُ لَمْ یبَینِ الْأَمْرَ کُلَّهُ ،

ص:390

چیزهایی را به او آموخته بود که به دیگران نیاموخته بود و همه را در اختیار علی علیه السلام گذاشت او می گوید علی علیه السلام داناتر است یا بعضی از انبیاء!! آنگاه حضرت این آیه را تلاوت فرمود: «کسی که دانشی از کتاب داشت - نمل: 40» آنگاه حضرت انگشتانشان را از هم گشوده و به سینه اش گذاشت و فرمود: به خدا سوگند تمام دانش کتاب نزد ماست».

[317] 6 - کثیر بن ابی عمر گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «موسی علیه السلام از عالم (حضرت خضر) سؤالی را کرد که خودش جواب آن را نمی دانست (عالم نیز از موسی علیه السلام سؤالی کرد که خودش جواب آن را نمی دانست). اگر بین آن دو بودم از جواب مسأله به هر دو اطّلاع می دادم و سؤالی از آن دو می کردم که هیچ کدام جوابش را نمی دانستند».

[318] 7 - عبد الله بن ولید سمّان گوید: امام باقر علیه السلام (به من) فرمود: «ای عبد الله! در بارۀ علی و موسی و عیسی علیهم السلام چه می گویی ؟» عرض کردم: مثلاً در بارۀ آنان چه بگویم ؟ فرمود: «به خدا سوگند، علی علیه السلام از آن دو داناتر بود». آنگاه فرمود: «آنچه از دانش برای رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است (و ایشان دارد) علی علیه السلام هم دارد؟» گفتم: آری، ولی مردم انکار می کنند. حضرت فرمود: «با این آیه از قرآن دربارۀ حضرت موسی علیه السلام با آنان مباحثه کن: «و برای وی در آن الواح (تورات)، بعضی از چیزها را نوشتیم - اعراف: 145» در این آیه خداوند به ما فهمانده است که همه چیز را برای او ننوشته است. و برای عیسی علیه السلام فرموده است: «و [آمده ام] تا برخی چیزها را که در آن اختلاف می کنید برایتان بیان کنم - زخرف: 63» و (اینجا هم) به ما فهمانده که تمام چیزها را برای عیسی علیه السلام بیان نکرده است. و به محمّد صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: «پس چگونه است [حال مردم] هنگامی که از هر امتی گواهی [که پیامبر آنان است بر اعمالشان] بیاوریم، و تو را بر آنان گواه آوریم ؟ - نساء: 41» (و فرموده:) «و این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر هر چیزی است - نحل: 89»».

ص:391

وَ قَالَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم: وَ جِئْنا بِکَ عَلی هؤُلاءِ شَهِیداً (1) ، وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ءٍ .(2)

قَالَ : فَسُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی: قُلْ کَفی بِاللّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ (3) قَالَ : «وَ اللهِ إِیانَا عَنَی، وَ عَلِی علیه السلام أَوَّلُنَا، وَ أَفْضَلُنَا، وَ أَخْیرُنَا بَعْدَ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم».

وَ قَالَ : «إِنَّ الْعِلْمَ الَّذِی نَزَلَ مَعَ آدَمَ علیه السلام عَلَی حَالِهِ عِنْدَنَا، وَ لَیْسَ یَمْضِی مِنَّا عَالِمٌ إِلَّا خَلَّفَ مَنْ یَعْلَمُ عِلْمَهُ ، وَ الْعِلْمُ نَتَوَارَثُ بِهِ ».(4)

فإذا کان ذلک کذلک، فکلّ حدیث رواه أصحابنا، و دوّنوه مشایخنا فی معجزاتهم و دلائلهم، لایستحیل فی مقدورات الله أن یفعله، تأییداً لهم ولطفاً للخلق فإنّه لایطرح بل یتلّقی بالقبول.

[319] 8 - وَ رُوِیَ عَنْ عَبَّادِ بْنِ سُلَیْمَانَ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ عَیْثَمِ بْنِ أَسْلَمَ ، عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ الدُّهْنِیِ ، [عَنْ أَبِی عَبْدِاللهِ علیه السلام](5) قَالَ : دَخَلَ أَبُو بَکْرٍ عَلَی عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، فَقَالَ لَهُ : إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم لَمْ یُحَدِّثْ إِلَیْنَا فِی أَمْرِکَ شَیْئاً بَعْدَ أَیَّامِ الْوَلَایَةِ بِالْغَدِیرِ، وَ أَنَا أَشْهَدُ أَنَّکَ مَوْلَایَ مُقِرٌّ لَکَ بِذَلِکَ ، وَ قَدْ سَلَّمْتُ عَلَیْکَ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ .

وَ أَخْبَرَنَا رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم أَنَّکَ وَصِیُّهُ وَ وَارِثُهُ وَ خَلِیفَتُهُ فِی أَهْلِهِ وَ نِسَائِهِ ، وَ أَنَّکَ وَارِثُهُ ، وَ مِیرَاثُهُ قَدْ صَارَ إِلَیْکَ ، وَ لَمْ یُخْبِرْنَا أَنَّکَ خَلِیفَتُهُ فِی أُمَّتِهِ مِنْ بَعْدِهِ ، وَ لَا جُرْمَ لِی فِیمَا بَیْنِی وَ

ص:392

عبدالله گوید: و در مورد آیۀ: «بگو خدا و کسی که علم کتاب نزد اوست، برای گواهی میان من و شما کافی است - رعد: 43» از حضرت سؤال شد، فرمود: به خدا قسم، [خداوند] ما را قصد کرده، و علی علیه السلام بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اوّل ما و افضل ما و بهتر ما [خاندان] است.

و فرمود: به راستی [آن] علمی که خداوند برای آدم فرستاده است به همان حال نزد ماست، و عالمی از میان ما از دنیا نمی رود مگر این که کسی را که علم او را بداند، جانشین خویش بگذارد، و علم [میان ما] به ارث گذاشته می شود.

پس اگر چنین باشد، هر حدیثی که اصحاب ما روایت کرده و مشایخ حدیث نیز آن را در [کتب خود در باب] معجزات و دلائل اهل بیت تدوین نموده اند، این محال نیست که [اهل بیت] آن را در حوزۀ مقدورات الهی انجام دهند به خاطر تأیید [سخن] ایشان و لطف برای خلق، از اینرو نه تنها [این گونه احادیث] کنار گذاشته نمی شود بلکه قابل قبول است.

[319] 8 - معاویة بن عمّار دُهنی گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «ابو بکر بر امام علی علیه السلام وارد شد و گفت: به راستی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در بارۀ جانشینی تو بعد از ایام غدیر (خُم) برای ما هیچ سخنی بیان نفرمود و من (هم در آن ایام غدیر) شهادت داده و اقرار نمودم که تو مولای من هستی و در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیز به تو به عنوان امیرالمؤمنین سلام می کردم.

و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به ما گفت که تو جانشین او، وارث او و خلیفۀ او در مورد خانواده و زنانش هستی و به راستی که تویی وارث پیامبر و میراث او (نیز) به تو رسید، ولی به ما نگفت که تو بعد از ایشان جانشین برای امّتش هستی و هیچ جرم و گناهی در آن (خلافت) بین من و تو نیست (و ما به تو ستمی نکرده ایم) و هیچ گناهی هم بین ما و خدا وجود ندارد.

ص:393

بَیْنَکَ ، وَ لَا ذَنْبَ لَنَا فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ اللهِ تَعَالَی.

فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ علیه السلام: «إِنْ أَرَیْتُکَ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم حَتَّی یُخْبِرَکَ بِأَنِّی أَوْلَی بِالْأَمْرِ الَّذِی أَنْتَ فِیهِ مِنْکَ ، وَ أَنَّکَ إِنْ لَمْ تَعْزِلْ نَفْسَکَ عَنْهُ فَقَدْ خَالَفْتَ اللهَ وَ رَسُولَهُ صلی الله علیه و آله و سلم» فَقَالَ : إِنْ أَرَیْتَنِیهِ حَتَّی یُخْبِرَنِی بِبَعْضِ هَذَا اکْتَفَیْتُ بِهِ ، فَقَالَ علیه السلام: «فَتَلَقَّانِی إِذَا صَلَّیْتَ الْمَغْرِبَ حَتَّی أُرِیکَهُ » قَالَ : فَرَجَعَ إِلَیْهِ بَعْدَ الْمَغْرِبِ ، فَأَخَذَ بِیَدِهِ وَ أَخْرَجَهُ إِلَی مَسْجِدِ قُبَا، فَإِذَا هُوَ بِرَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم جَالِسٌ فِی الْقِبْلَةِ ، فَقَالَ لَهُ : «یَا فُلَانُ وَثَبْتَ عَلَی مَوْلَاکَ عَلِیٍّ علیه السلام وَ جَلَسْتَ مَجْلِسَهُ ، وَ هُوَ مَجْلِسُ النُّبُوَّةِ ، لَا یَسْتَحِقُّهُ غَیْرُهُ ، لِأَنَّهُ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی، فَنَبَذْتَ أَمْرِی وَ خَالَفْتَ مَا قُلْتُهُ لَکَ ، وَ تَعَرَّضْتَ لِسَخَطِ اللهِ وَ سَخَطِی، فَانْزِعْ هَذَا السِّرْبَالَ الَّذِی تَسَرْبَلْتَهُ بِغَیْرِ حَقٍّ ، وَ لَا أَنْتَ مِنْ أَهْلِهِ ، وَ إِلَّا فَمَوْعِدُکَ النَّارُ».

قَالَ : فَخَرَجَ مَذْعُوراً لِیُسَلِّمَ الْأَمْرَ إِلَیْهِ ، وَ انْطَلَقَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَحَدَّثَ سَلْمَانَ بِمَا کَانَ وَ مَا جَرَی، فَقَالَ لَهُ سَلْمَانُ : لَیُبْدِیَنَّ هَذَا الْحَدِیثَ لِصَاحِبِهِ وَ لَیُخْبِرَنَّهُ بِالْخَبَرِ، فَضَحِکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ قَالَ : «أَمَا إِنَّهُ سَیُخْبِرُهُ وَ لَیَمْنَعَنَّهُ إِنْ هَمَّ بِأَنْ یَفْعَلَ ، ثُمَّ قَالَ : لَا وَ اللهِ لَا یَذْکُرَانِ ذَلِکَ أَبَداً حَتَّی یَمُوتَا».

قَالَ : فَلَقِیَ صَاحِبَهُ فَحَدَّثَهُ بِالْحَدِیثِ کُلِّهِ ، فَقَالَ لَهُ : مَا أَضْعَفَ رَأْیَکَ وَ أَخْوَرَ عَقْلَکَ ، أَ مَا تَعْلَمُ أَنَّ ذَلِکَ مِنْ بَعْضِ سِحْرِ ابْنِ أَبِی کَبْشَةَ ، أَ نَسِیتَ سِحْرَ بَنِی هَاشِمٍ ، فَأَقِمْ عَلَی مَا أَنْتَ عَلَیْهِ .(1)

ص:394

علی علیه السلام فرمود: اگر پیامبر را به تو نشان دهم و ایشان شهادت دهد که من، نسبت به تو و غیر از تو به این منصب شایسته تر هستم، آیا قبول می کنی ؟ و اگر از این مقام دست نکشی با خدا و رسول او نافرمانی کرده ای. ابو بکر گفت: اگر پیامبر را به من نشان دهی که مرا به کمی از این سخنان خبر دهد (و گوشزد کند) کفایت می کند (و قبول می کنم).

حضرت فرمود: امشب بعد از نماز مغرب نزد من بیا تا پیامبر را به تو نشان دهم. بعد از نماز مغرب به سوی امیرالمؤمنین علیه السلام بازگشت و آنگاه حضرت دست او را گرفته و به مسجد قبا برد. دید رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در مسجد رو به قبله نشسته، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به ابوبکر فرمود: ای فلانی! با مولایت علی علیه السلام مخالفت کردی، به جای وی نشستی، جایگاهی که جایگاه نبوّت است در حالی که غیر از علی علیه السلام که جانشین من است کسی شایستۀ آن نیست. فرمان مرا کنار زدی (و پشت سر انداختی) و دستورم را مخالفت کردی، و به سوی غضب خدا و خشم من رفتی (و آن را برای خود خریدی)، پس این جامۀ خلافتی که به ناحق پوشیدی و شایستۀ آن نیستی را درآر (و آن را به علی علیه السلام واگذار) وگرنه وعده گاهت دوزخ است.

فرمود: پس ابوبکر با بی تابی خارج شد تا امر خلافت را به حضرت تسلیم کند و امیر المؤمنین علیه السلام هم رفت و سلمان را از ماجرا با خبر ساخت. سلمان عرض کرد: این را برای رفیقش (عمر) آشکار کرده و او را از ماجرا نیز باخبر می سازد. امیر المؤمنین خنده ای نموده و فرمود: او به زودی همین کار را می کند و به رفیقش خبر می دهد و او هم مانع انجام کارش می شود. سپس فرمود: به خدا قسم آن دو هیچ گاه متذکّر نمی شوند تا این که بمیرند.

گوید: ابو بکر عمر را دید و همۀ ماجرا را تعریف کرد. عمر به او گفت: وای بر تو، چقدر عقلت کم شده، به خدا قسم اکنون تو به سحر ابن ابی کبشه (منظورش

ص:395

[320] 9 - وَ عَنِ الْبَاقِرِ، عَنْ أَبِیهِ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ : «صَارَ جَمَاعَةٌ مِنَ النَّاسِ بَعْدَ مَوْتِ الْحَسَنِ علیه السلام إِلَی الْحُسَیْنِ علیه السلام، فَقَالُوا: یَا ابْنَ رَسُولِ اللهِ مَا عِنْدَکَ مِنْ أَعَاجِیبِ أَبِیکَ الَّتِی کَانَ یُرِینَاهَا؟ فَقَالَ : هَلْ تَعْرِفُونَ أَبِی ؟ قَالُوا: کُلُّنَا نَعْرِفُهُ ، فَرَفَعَ لَهُمْ سِتْراً کَانَ عَلَی بَابِ بَیْتٍ ، ثُمَّ قَالَ : انْظُرُوا فِی الْبَیْتِ ، فَنَظَرْنَا فَإِذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، فَقُلْنَا: هَذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ نَشْهَدُ أَنَّکَ خَلِیفَةُ اللهِ حَقّاً وَ أَنَّکَ وَلَدُهُ ».(1)

[321] 10 - وَ رُوِیَ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ لِلْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِ :

یَا حَارِ هَمْدَانَ مَنْ یَمُتْ یَرَنِی مِنْ مُؤْمِنٍ أَوْ مُنَافِقٍ قُبُلًا(2)

و هذا الکلام منه علیه السلام عامّ یتناول حیاته و الحال الذی بعد وفاته.

[322] 11 - وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ أَخْبَرَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ ، عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ، عَنْ أَبَانٍ ، عَنْ بَشِیرٍ النَّبَّالِ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ : «کُنْتُ خَلْفَ أَبِی علیه السلام وَ هُوَ عَلَی بَغْلَتِهِ ، فَنَظَرْتُ فَإِذَا رَجُلٌ فِی عُنُقِهِ سِلْسِلَةٌ وَ رَجُلٌ یَتْبَعُهُ ، فَقَالَ لِأَبِی علیه السلام: یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ اسْقِنِی، فَقَالَ الرَّجُلُ الَّذِی خَلْفَهُ - وَ کَأَنَّهُ مُوَکَّلٌ بِهِ -: لَا تَسْقِهِ لَا سَقَاهُ اللهُ ، فَإِذَا هُوَ مُعَاوِیَةُ لَعَنَهُ اللهُ ».(3)

ص:396

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است(1)) دچار شده ای، آیا سحر بنی هاشم را فراموش کردی. پس این خلافت را برگیر و آن [پندار] را رها کن».

[320] 9 - امام باقر علیه السلام به نقل از پدر بزرگوارشان امام سجّاد علیه السلام می فرماید: «بعد از شهادت امام حسن علیه السلام گروهی از مردم خدمت امام حسین علیه السلام رسیده، گفتند: ای فرزند رسول خدا! آیا از شگفتی هایی که پدرت به ما نشان می داد نزد تو نیز وجود دارد؟ فرمود: پدرم را می شناسید؟ گفتند: آری، همۀ ما او را می شناسیم، پس حضرت پرده ای را که بر درب خانه بود را بالا زد و فرمود: در خانه را نگاه کنید، چون نظر کردند امیرالمؤمنین علیه السلام را دیدند؛ و گفتند: این امرالمؤمنین علیه السلام است، شهادت می دهیم که تو به حق جانشین خدا و پسر امیر المؤمنین هستی».

[321] 10 - روایت شده که امیرالمؤمنین علیه السلام به حارث همْدانی فرمود: «ای حارث همدانی! هر کس بمیرد مرا [رو در رو] می بیند، مؤمن باشد یا منافق».

سلیمان بن حلّی گوید: و این کلام امام، عام است و [زمان] حیات حضرت و حالی که بعد از وفات است را شامل می شود.

[322] 11 - بشیر نبّال گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «پدرم سوار بر استری بود و من به دنبال او می رفتم که ناگهان مردی را دیدم که بر گردنش زنجیر بود و شخص دیگری با او می رفت. به پدرم گفت: ای علی بن حسین! مرا سیراب کن. مردی که پشت سر او بود - مثل این که مأمور او بود - گفت: او را سیراب نکن، خداوند او را سیراب نکند. و او معاویه لعنة الله علیه بود».

ص:397

[323] 12 - رَوَی أَبُو الصَّخْرِ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ جَدِّهِ : أَنَّهُ کَانَ مَعَ الْبَاقِرِ علیه السلام بِمِنًی وَ هُوَ یَرْمِی الْجِمَارَ، فَرَمَی وَ بَقِیَ فِی یَدِهِ خَمْسُ حَصَیَاتٍ ، فَرَمَی بِاثْنَتَیْنِ فِی نَاحِیَةٍ مِنَ الْجَمْرَةِ ، وَ بِثَلَاثٍ فِی نَاحِیَةٍ مِنْهَا، فَقَالَ لَهُ جَدِّی: جَعَلَنِیَ اللهُ فِدَاکَ لَقَدْ رَأَیْتُکَ صَنَعْتَ شَیْئاً مَا صَنَعَهُ أَحَدٌ، إِنَّکَ رَمَیْتَ بِحَصَیَاتِکَ فِی الْعَقَبَاتِ ، ثُمَّ رَمَیْتَ بَعْدَ ذَلِکَ یَمْنَةً وَ یَسْرَةً ، فَقَالَ : «نَعَمْ یَا ابْنَ الْعَمِّ ، إِذَا کَانَ فِی کُلِّ مَوْسِمٍ یُخْرِجُ اللهُ الْفَاسِقَیْنِ النَّاکِثَیْنِ غَضَّیْنِ طَرِیَّیْنِ فَیُصْلَبَانِ هَاهُنَا، لَا یَرَاهُمَا أَحَدٌ إِلَّا الْإِمَامَ ، فَرَمَیْتُ الْأَوَّلَ ثِنْتَیْنِ ، وَ الثَّانِیَ ثَلَاثاً لِأَنَّهُ أَکْفَرُ وَ أَظْهَرُ لِعَدَاوَتِنَا، وَ الْأَوَّلَ أَدْهَی وَ أَمَرُّ».(1)

[324] 13 - وَ عَنِ الصَّفَّارِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ، عَنْ عُبَیْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْخَثْعَمِیِّ ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام، قَالَ : «خَرَجْتُ مَعَ أَبِی علیه السلام إِلَی بَعْضِ أَمْوَالِهِ فَلَمَّا صِرْنَا فِی الصَّحْرَاءِ اسْتَقْبَلَهُ شَیْخٌ ، فَنَزَلَ إِلَیْهِ أَبِی وَ سَلَّمَ عَلَیْهِ ، فَجَعَلْتُ أَسْمَعُهُ وَ هُوَ یَقُولُ لَهُ : جُعِلْتُ فِدَاکَ ، ثُمَّ تَسَاءَلَا طَوِیلًا، ثُمَّ وَدَّعَهُ أَبِی وَ قَامَ الشَّیْخُ وَ انْصَرَفَ ، وَ أَبِی یَنْظُرُ إِلَیْهِ حَتَّی غَابَ شَخْصُهُ عَنَّا، فَقُلْتُ لِأَبِی: مَنْ هَذَا الشَّیْخُ الَّذِی سَمِعْتُکَ تُعَظِّمُهُ فِی مُسَاءَلَتِکَ ؟ فَقَالَ : یَا بُنَیَّ هَذَا جَدُّکَ الْحُسَیْنُ علیه السلام».(2)

[325] 14 - وَ عَنِ الصَّفَّارِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ یَحْیَی الْمَکْفُوفِ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی زِیَادٍ، عَنْ عَطِیَّةَ الْأَبْزَارِیِ أَنَّهُ قَالَ : «طَافَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم بِالْکَعْبَةِ ، فَإِذَا آدَمُ علیه السلام بِحِذَاءِ الرُّکْنِ الْیَمَانِیِّ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ ، ثُمَّ انْتَهَی إِلَی الْحَجَرِ فَإِذَا نُوحٌ علیه السلام بِحِذَائِهِ - وَ هُوَ رَجُلٌ طَوِیلٌ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ ».(3)

ص:398

[323] 12 - ابو الصخر گوید: پدرم از جدّم به من خبر داد که همراه با امام باقر علیه السلام در مِنا بودم در حالی که رمی جمرات می کرد، و پس از رمی در دستش پنج ریگ هنوز باقی بود، پس دو ریگ از آن را در ناحیه ای از جَمَره و سه ریگ دیگر را در موضعی دیگر زدند. جدّم به حضرت گفت: فدایت شوم، همانا از شما کاری را دیدم که تا به حال ندیده بودم، شما با سنگ ریزه هایی رمی کردی، آنگاه بعد از آن راست و چپ جمره را رمی نمودید. حضرت فرمود: «آری ای پسر عمو، چون هر موسم حجّی فرا رسد خداوند دو نفر فاسق پیمان شکن را تر و تازه (از قبر) خارج می کند و این جا به دار می زند، که آن دو را جز امام نمی بیند، پس اوّلی را به دو سنگ و دوّمی را به سه سنگ رمی نمودم، چون دوّمی کُفرش بیشتر و دشمنی اش با ما آشکارتر بود، ولی اوّلی سخت تر و تلخ تر بود».

[324] 13 - عبید بن عبدالرحمن گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: «با پدرم به طرف یکی از املاک او رفتیم، هنگامی که به بیابان رسیدیم، پیرمردی به استقبال پدرم آمد، پدرم نزد او رفته و بر او سلام نمود، شنیدم که به او می فرمود: فدایت شوم، سپس مدّتی طولانی با هم صحبت نمودند، آنگاه پدرم با او خداحافظ نمود و آن شیخ بلند شد و رفت و پدرم به او نگاه می کردند تا ایشان از ما دور شدند.

به پدرم عرض کردم: این پیرمرد که بود که جمله ای از شما شنیدم که به او فرمودید که تا به حال برای کسی آن را از شما نشنیده بودم ؟

فرمود: فرزندم! این جدّت حسین علیه السلام است».

[325] 14 - عطیه ابزاری گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در کعبه طواف می نمود که آدم علیه السلام را به موازات رکن یمانی دید و بر او سلام نمود، آنگاه در حجر الأسود نوح علیه السلام را به موازات خود دید که مردی بلند قامت بود و بر او [نیز] سلام نمود.

ص:399

[326] 15 - وَ عَنِ الصَّفَّارِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ، عَنْ أَبَانٍ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام، قَالَ : قُلْتُ لَهُ : مَا فَضْلُنَا عَلَی مَنْ خَالَفَکُمْ ، فَوَ اللهِ إِنِّی لَأَرَی الرَّجُلَ مِنْهُمْ أَرْخَی بَالًا، وَ أَنْعَمَ عَیْشاً، وَ أَحْسَنَ حَالًا، وَ أَطْمَعَ فِی الْجَنَّةِ .

قَالَ : فَسَکَتَ عَنِّی حَتَّی إِذَا کُنَّا بِالْأَبْطَحِ مِنْ مَکَّةَ وَ رَأَیْنَا النَّاسَ یَضِجُّونَ إِلَی اللهِ تَعَالَی فَقَالَ : «یَا أَبَا مُحَمَّدٍ هَلْ تَسْمَعُ مَا أَسْمَعُ ؟» قُلْتُ : أَسْمَعُ ضَجِیجَ النَّاسِ إِلَی اللهِ تَعَالَی، قَالَ : «مَا أَکْثَرَ الضَّجِیجَ وَ الْعَجِیجَ وَ أَقَلَّ الْحَجِیجَ !! وَ الَّذِی بَعَثَ بِالنُّبُوَّةِ مُحَمَّداً صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَجَّلَ بِرُوحِهِ إِلَی الْجَنَّةِ مَا یَتَقَبَّلُ اللهُ إِلَّا مِنْکَ وَ مِنْ أَصْحَابِکَ خَاصَّةً » قَالَ : ثُمَّ مَسَحَ یَدَهُ عَلَی وَجْهِی، فَنَظَرْتُ وَ إِذَا أَکْثَرُ النَّاسِ خَنَازِیرُ وَ حَمِیرٌ وَ قِرَدَةٌ إِلَّا رَجُلٌ .(1)

[327] 16 - وَ عَنْ أَبِی سُلَیْمَانَ دَاوُدَ عَنْ عَبْدِ اللهِ ، عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ، عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ ، عَنْ أَبِیهِ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، قَالَ : قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: أَنَا مَوْلَاکَ وَ مِنْ شِیعَتِکَ ، ضَعِیفٌ ضَرِیرٌ، فَاضْمَنْ لِیَ الْجَنَّةَ ، قَالَ : «أَ وَ لَا أُعْطِیکَ عَلَامَةَ الْأَئِمَّةِ أَوْ غَیْرِهِمْ ؟» قُلْتُ : وَ مَا عَلَیْکَ أَنْ تَجْمَعَهُمَا لِی، قَالَ : «وَ تُحِبُّ ذَلِکَ ؟» قُلْتُ : وَ کَیْفَ لَا أُحِبُّ ، فَمَا زَادَ أَنْ مَسَحَ عَلَی بَصَرِی فَأَبْصَرْتُ جَمِیعَ الْأَئِمَّةِ عِنْدَهُ ، ثُمَّ مَا فِی السَّقِیفَةِ الَّتِی کَانَ فِیهَا جَالِساً.

ثُمَّ قَالَ : «یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مُدَّ بَصَرَکَ فَانْظُرْ مَا ذَا تَرَی بِعَیْنِکَ ؟» قَالَ : فَوَ اللهِ مَا أَبْصَرْتُ إِلَّا

ص:400

[326] 15 - ابوبصیر گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: ما چه فضیلتی بر مخالفان خود داریم ؟! در حالی که به خدا قسم من افرادی از آنان را می بینم که آسوده تر (از ما) و زندگی بهتری داشته و حالشان نیکوتر است و امیدشان به (رفتن به) بهشت بیشتر است.

گوید: امام ساکت شد تا این که به سرزمین ابطح مکّه رسیدیم و مردمی را دیدیم که به سوی خدا می نالیدند، حضرت فرمود: «ای ابا محمّد! [کنیۀ ابوبصیر] آیا آنچه من می شنوم را می شنوی ؟» عرض کردم: صدای ناله های مردم به سوی خدا را می شنوم. فرمود: «سر و صدا چه زیاد و حاجی چه کم است!! سوگند به کسی که محمّد صلی الله علیه و آله و سلم را به پیامبری برگزیده خداوند فقط از تو و یاران تو قبول می کند». آنگاه دستش را به صورتم کشید و دیدم اکثر مردم به جز مردی از آن ها به صورت خوک و الاغ و بوزینه هستند.

[327] 16 - ابوبصیر گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: من غلام شما و از شیعیان شما هستم، ناتوان و کور، پس بهشت را برای من ضمانت کن. حضرت فرمود: «نمی خواهی نشانه (و یکی از شگفتی های) ائمّه را به تو عطا کنم ؟» عرض کردم: چه می شود که هر دو (هم نشانه و هم ضمانت) را برای من جمع فرمایی ؟ فرمود: «دوست داری (آن نشانه را ببینی)؟» گفتم: چگونه آن را دوست ندارم ؟ پس دست مبارک به دیده ام کشید و تمام امامان علیهم السلام را نزد آن حضرت و سپس آنچه در خانه ای که در آن نشسته بودم را دیدم.

آنگاه فرمود: «ای ابا محمّد! چشم باز کن ببین با آن چه می بینی ؟» ابو بصیر گفت: به خدا قسم جز سگ یا خوک یا بوزینه ندیدم، (تعجّب کرده) عرض کردم: این خلق مسخ شده کیانند؟ فرمود: «این ها که می بینی تودۀ امّت اند و اگر برای مردم پرده

ص:401

کَلْباً أَوْ خِنْزِیراً أَوْ قِرْداً، قُلْتُ : مَا هَذَا الْخَلْقُ الْمَمْسُوخُ ؟ قَالَ : «هَذَا الَّذِی تَرَی هُوَ السَّوَادُ الْأَعْظَمُ ، وَ لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ لِلنَّاسِ مَا نَظَرَ الشِّیعَةُ إِلَی مَنْ خَالَفَهُمْ إِلَّا فِی هَذِهِ الصُّورَةِ ».

ثُمَّ قَالَ : «یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنْ أَحْبَبْتَ تَرَکْتُکَ عَلَی حَالِکَ هَذَا وَ حِسَابُکَ عَلَی اللهِ ، وَ إِنْ أَحْبَبْتَ ضَمِنْتُ لَکَ عَلَی اللهِ الْجَنَّةَ ، وَ رَدَدْتُکَ إِلَی حَالِکَ الْأَوَّلِ » قُلْتُ : لَا حَاجَةَ لِی فِی النَّظَرِ إِلَی هَذَا الْخَلْقِ الْمَنْکُوسِ ، رُدَّنِی رُدَّنِی إِلَی حَالَتِی، فَمَا لِلْجَنَّةِ عِوَضٌ ، فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی عَیْنِی فَرَجَعْتُ کَمَا کُنْتُ .(1)

[328] 17 - وَ عَنِ الصَّفَّارِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ جَبَلَةَ ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ ، عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، قَالَ : حَجَجْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام فَلَمَّا کُنَّا فِی الطَّوَافِ قُلْتُ لَهُ : یَا ابْنَ رَسُولِ اللهِ یَغْفِرُ اللهُ لِهَذَا الْخَلْقِ ؟ قَالَ : «إِنَّ أَکْثَرَ مَنْ تَرَی قِرَدَةٌ وَ خَنَازِیرُ» قُلْتُ : أَرِنِیهِمْ ، فَتَکَلَّمَ بِکَلِمَاتٍ ثُمَّ أَمَرَّ یَدَهُ عَلَی بَصَرِی، فَرَأَیْتُهُمْ کَمَا قَالَ ، فَقُلْتُ : رُدَّ عَلَیَّ بَصَرِیَ الْأَوَّلَ ، فَدَعَا فَرَأَیْتُهُمْ کَمَا رَأَیْتُهُمْ فِی الْمَرَّةِ الْأُولَی.

ثُمَّ قَالَ : «أَنْتُمْ فِی الْجَنَّةِ تُحْبَرُونَ وَ بَیْنَ أَطْبَاقِ النَّارِ تُطْلَبُونَ فَلَا تُوجَدُونَ ، ثُمَ قَالَ : وَ اللهِ لَا یَجْتَمِعُ فِی النَّارِ مِنْکُمُ اثْنَانِ لَا وَ اللهِ وَ لَا وَاحِدٌ».(2)

[329] 18 - وَ عَنِ الصَّفَّارِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ ، عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ، عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ ، قَالَ : قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: «إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم قَالَ لِعَلِیٍّ علیه السلام: «إِذَا أَنَا

ص:402

برداشته شود (و صورت حقیقی آن ها آشکار شود) مردم شیعه مخالفین خود را جز در این صورت مسخ شده نخواهند دید.

آنگاه فرمود: ای ابا محمّد! اگر خواهی تو را بر این حال (بینایی) گذارم ولی حسابت با خدا باشد، و اگر دوست می داری در پیشگاه خدا بهشت را برایت ضمانت کنم، و تو را به حال اوّلت (نابینایی) بازگردانم».

عرض کردم: مرا هیچ حاجتی در نگاه کردن به این مردم وارونه نیست، مرا به حالت اوّل بازگردان که هیچ چیز عوض بهشت نیست. پس دست مبارک بر دیده ام کشید و به آن حال که بودم بازگشتم.

[328] 17 - ابو بصیر گوید: با امام صادق علیه السلام به حجّ رفتم، در هنگام طواف به ایشان عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! آیا خداوند این مردمان را می آمرزد؟ فرمود: «بیشتر آن هایی که می بینی بوزینه و خوکند». عرض کردم: آن ها را به من نشان بده. امام سخنانی با خود گفت و آن گاه دستش را بر چشمم کشید، در این هنگام آنان (حاجیان) را همان گونه که فرموده بود، دیدم. عرض کردم: چشمم را به حال اوّل بازگردان، پس دعا کرد و و من آن ها را مثل بار اوّل دیدم.

آنگاه فرمود: «شما در بهشت شادمان خواهید بود و آنان در دوزخ جستجویتان می کنند و شما را آنجا نمی یابند. سپس فرمود: به خدا قسم در جهنّم دو نفر از شما هم (با آن ها) جمع نخواهد شد، نه به خدا یک نفر هم جمع نخواهد شد».

[329] 18 - حفص بن بختری گوید: امام باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه السلام فرمود: «از دنیا که رفتم، هفت مشک از آب «چاه غَرْس» [چاهی است در مدینه] بکش و سپس مرا با آن غسل ده و کفن کن و (چون از کار غسل و کفن تمام شدی)،

ص:403

مِتُّ فَاسْتَقِ لِی سَبْعَ قِرَبِ مَاءٍ مِنْ بِئْرِ غَرْسٍ ، ثُمَّ غَسِّلْنِی وَ کَفِّنِّی وَ خُذْ بِمَجَامِعِی، وَ أَجْلِسْنِی وَ اسْأَلْنِی عَمَّا شِئْتَ ، وَ احْفَظْ عَنِّی وَ اکْتُبْ ، فَإِنَّکَ لَا تَسْأَلُنِی عَنْ شَیْ ءٍ إِلَّا أَخْبَرْتُکَ بِهِ .

قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام: فَأَنْبَأَنِی بِمَا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ ».(1)

[330] 19 - وَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ : «کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام مُحَدَّثاً» قُلْتُ : وَ مَا آیَةُ الْمُحَدَّثِ ؟ قَالَ : «یَأْتِیهِ الْمَلَکُ فَیَنْکُتُ عَلَی قَلْبِهِ بِکَیْتَ وَ کَیْتَ ».(2)

[331] 20 - وَ قَالَ ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ لِأَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام: إِنَّا نَقُولُ إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام یُنْکَتُ فِی أُذُنِهِ أَوْ یُقْذَفُ فِی قَلْبِهِ أَوْ أَنَّهُ کَانَ مُحَدَّثاً، فَلَمَّا أَکْثَرْتُ عَلَیْهِ ، قَالَ لِی «إِنَّ عَلِیّاً علیه السلام کَانَ یَوْمَ قُرَیْظَةَ وَ النَّضِیرِ: جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَنْ یَمِینِهِ ، وَ مِیکَائِیلُ علیه السلام عَنْ یَسَارِهِ یُحَدِّثَانِهِ ».(3)