بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

مقتل امام حسین(علیه السلام)و انصار او

ص: 3

ص: 4

مقتل امام حسین(علیه السلام)و انصار او

مؤلف: استاد محقق، دکتر نجاح الطائی

ترجمه: حجة الاسلام رئوف حق پرست

ص: 5

مقتل امام حسین(علیه السلام)و انصار او

علامة محقق دکتور نجاح الطائی

چاپ اول : 1430 ه، ق، 1388، ش - 2009 م

المطبوع: 1000 نسخة

دار الهدئ لإحیاء التراث

قم المقدسة - مجمع قدس 17 ، بیروت ساحة الحمراء البنایة الأولی .

حقوق الطبع محفوظة للدار

أدرس انترنتی :

WWW.AL-TAEI.COM

Info@al-taei.com

najahtaee@yahoo.com

Isbn 978_964 _2717_50_7

ص: 6

شهادت حسین علیه السلام و انصار او

این مجموعه را به سید الشهدا و کشتی نجات. امام حسین بن علی(علیهما السلام)تقدیم می کنم.

امامی که با ترجیح آخرت بر دنیا، به متقیان راه جهاد با جان و مال و خاندان و یاران را آموخت.

و از خدای تعالی رجای واثق دارم مورد قبول واقع شود که او بهترین مولی و بهترین یاور است.

شیخ نجاح طائی

ص: 7

ص: 8

اهل بیت او از یک سو بزرگترین دلیل بر صدق مبادی و اصول والای اسلام بوده و از سویی دیگر، روشنگر اهمیت ندادن پیامبران و اوصیای آنان به دنیای زوال پذیر و فانی و رغبت و اشتیاق آنان به استحکام پایه های حق و مساوات و امنیت و آسان کردن عبادت خدای تعالی بر زمین بوده است.

خداوند تعالی می فرماید: «ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون» ؛ من جن و انس را نیافریدم جز برای آنکه مرا عبادت کنند.

این کتاب مسیر امام حسین علل و انصار او را از مکه تا کربلا و ثبات قدم آنان را در برابر برخورد تجاوزگرانه ی امویان که مردان را می کشت و کودکان را سر می برید و زنان را به اسارت می برد، به رشته ی تحریر در آورده است.

اهتمام بحث های کتاب در آن است که بیان کند، آنان چگونه به اصول دینی خود در نهضت و جهاد پایبند بوده و در اجرای روش و به ثمر رساندن برنامه ها و تهذیب نفس خود اصرار و پافشاری داشته اند.

این کتاب سعی دارد نام، تعداد، اهداف و اصول آنان را توضیح داده و مآخذی که آنان را ذکر و بیان کرده، معرفی نماید.

این مباحث، تصحیف و تحریف حاصل در نام و تعداد آنان را برای دور کردن شبهات در تعداد و شخصیتشان، بیان کرده است.

در این کتاب نکات فراوانی در استدلال، عبرت، حکمت، آیات قرآنی و احادیث پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)درباره ی اهل بیت(علیهم السلام)به صورت عام و درباره ی حسین(علیه السلام)به نحو خاص، وجود دارد.

مآخذ کتاب از این قرارند:

مهم ترین سند مورد اعتماد، زیارت منسوب به ناحیه ی مقدسه است که متن اول در این موضوع شمرده شده است.

و از کتاب های رجال شیخ طوسی و تاریخ طبری و مناقب ابن شهر آشوب و مثیر الاحزان وزیارت رجبیه ولهوف، به عنوان متون مورد اعتماد استفاده شده است.

ص: 10

ص: 12

که گاندی رهبر هند گفته است: از قیام امام حسین(علیه السلام)یاد گرفتم که چگونه با وجود مظلوم بودن پیروز شوم.

رسول خدا و درباره ی وی فرمود: «حسین منی و انا من حسین» ؛ حسین از من و من از حسینم. (1)

حسین أحب اهل الأرض إلی أهل السماء» ؛ برای اهل آسمان حسین محبوب ترین اهل زمین است. (2)

جبرئیل علا ، رسول خدا وی را به کشته شدن امام حسین(علیه السلام)و زمینی که در آن کشته می شود خبر داد و به او خاک قرمز رنگی از خاک کربلا داد.(3)

رسول خدا و آن خاک را به ام سلمه داد و فرمود: هرگاه این خاک به خون تبدیل شد بدان فرزندم حسین عالی کشته شده است. (4)

یک هجری به شهادت رسید. بنابراین سن مبارک او چند روزی از پنجاه و هشت سال کمتر بود.

شیخ سماوی می گوید، او محبوب پدر بزرگ و پدر و مادر خود بود و به خاطر همین محبت و علاقه ی شدید، امیرمؤمنان نگذاشت او و برادرش در بصره و صفین و نهروان به جنگ بروند، گرچه در تمام جنگها حاضر بوده اند. اما این سخن نادرست بوده و مخالف با سیره ی معصومین است.

برادرش فرمود: «الحسن و الحسین امامان قائما او قعدا» ؛ حسن و حسین هر دو امام هستند چه قیام کنند و چه قیام نکنند، ثابت شده است.

متون صریح بر امامت حسین ال به عنوان یکی از امامان دوازده گانه از قرآن کریم و سیره نبوی بسیار است.

حضرت در زمان امام حسن(علیه السلام)به مطالبه حق خویش نپرداخت، زیرا امام حسن(علیه السلام)امام او بود و بعد از آن نیز به خاطر تداوم پیمانی که معاویه با امام حسن(علیه السلام)بسته بود اقدامی نکرد.

لکن به نظر می رسد که امام حسین(علیه السلام)از نظر شرعی لازم نبود به پیمانهائی که امام حسن(علیه السلام)در زمان حیات خود با معاویه بسته بود پای بند بماند لذا به خاطر شرایط و احوالی که در آن به سر می برد می توانست آنها را امضا کرده یا نقض نماید، حال او مانند حال دیگر امامان با دیگر سرکشان بود.

هنگامی که معاویه ی ستمگر در نیمه ی رجب سال شصت هجری از دنیا رفت و فرزند و وارث حکومت خود یزید را به جا گذاشت، یزید به ولید بن عتبة بن ابی سفیان که از طرف معاویه والی مدینه بود، نوشت تا از امام حسین(علیه السلام)و عبدالله بن زبیر و عبدالله بن عمر، برایش بیعت بگیرد، اما عبد الله بن زبیر و عبدالله بن عمر فرار کردند و امام حسین(علیه السلام)از بیعت امتناع ورزید، زمان وقوع این حادثه در اواخر ماه رجب بود ولی مروان بن حکم که در مدینه بود و همواره با اهل بیت نبوت دشمنی می کرد بر ولید اصرار فراوان کرد تا از امام حسین(علیه السلام)بیعت بگیرد، لذا امام حسین(علیه السلام)ناچار شد در شب یکشنبه ی دو روز مانده به آخر رجب، به طرف مکه خارج شود و در این سفر فرزندان خود و فرزندان برادر خود امام حسن(علیه السلام)و برادران و تمام خاندان او جز محمد بن الحنفیه وی را همراهی کردند. حضرت موقعی که خارج می شد این آیه را تلاوت می کرد:

ص: 16

(مخرج منها خائفا یترقب قال رب نجنی من القوم الظالمین) (1) ؛ موسی از شهر مصر با حال ترس و نگرانی از دشمن به جانب شهر مدین رو آورد و با خود گفت: بارالها مرا از شر این قوم ستمکار نجات ده.

حضرت از شاهراهی حرکت کرد که مردم از آن می رفتند لذا اطرافیانش گفتند: بهتر بود همچون زبیر از جاده دور می شدی تا از دسترس دور بمانی.

حضرت فرمود: نه، به خدا سوگند از آن جدا نمی شوم تا خداوند آنچه را قضا کرده محقق نماید. چون سه روز از شعبان گذشت حضرت وارد مگه شد، در حالیکه این آیه را تلاوت می کرد: «و لما توجه تلقاء مدین قال عسی ربی أن یهدینی سواء السبیل» (2) ؛ و چون رو به جانب شهر مدین آورد با خود گفت: امید است که خدا مرا براه راست هدایت فرماید.

سپس در منزلگاه ابطح مسکن گزید، اهل مکه و کسانی که برای عمره به مکه رفته بودند و ابن زبیر که بین آنها بود نزد حضرت می آمدند.

سیره نویسان می گوید: هنگامی که خبر هلاکت معاویه به اهل کوفه رسید بر یزید شوریدند و به خبر امام حسین(علیه السلام)و بیعت نکردن و خروج وی از مکه پی بردند، لذا شیعیان در منزل سلیمان به صرد خزاعی جمع شدند و درباره ی وقایع به مذاکره پرداختند و توافق کردند تا به امام حسین(علیه السلام)بنویسند نزدشان بیاید، خطبا در این باره خطابه خواندند و نامه هائی به حضرت نوشتند و همراه عبدالله بن مسمع و عبد الله بن وال فرستادند و از آنها خواستند به سرعت راه را طی کنند و بخاطر جدیت آن دو، بعد از گذشتن ده روز از ماه رمضان وارد مگه شدند. و پس از دو روز اهل کوفه باز برای حضرت نامه نوشتند و نامه ها را به دست قیس بن مسهر صیداوی و عبدالرحمن بن عبد الله ارحبی فرستادند و بعد از دو روز دیگر باز نامه نوشتند و نامه ها را به دست هانی بن هانی سبیعی و سعید بن

ص: 17

عبدالله حنفی فرستادند، تا جائی که نامه ها بالغ بر دوازده هزار گردید و تمام حاوی بشارت به هلاکت معاویه و تحقیر یزید و در خواست تشریف فرمائی حضرت و تعهد شان به بذل جان و مال برای او بود.

حبیب بن مظاهر و مسلم به عوسجه و سلیمان بن صرد و رفاعة بن شداد و مسیب بن نجبة و شبث بن ربعی و حجار بن ابجر و یزید بن حرث بن رویم و عزرة بن قیس و عمر و بن الحجاج و محمد بن عمیر و دیگر بزرگان، از نامه دهندگان بودند.

وقتی توافق اهل کوفه به گوش اهل بصره رسید، شیعیان در خانه ی ماریه دختر منقذ عبدی که زنی از شیعیان بود، جمع شدند و درباره ی مسأله ی امامت و سرانجام آن به گفتگو پرداختند پس جمعی بر آن شدند که خارج شوند و بر آن اقدام کردند و برخی برای درخواست تشریف فرمائی حضرت نامه نوشتند. هنگامی که این نامه ها که همگی بر یاری وی و اجرای دین تصریح داشتند، نزد حضرت جمع شدند، مسلم بن عقیل را فراخواند و فرمان داد بعنوان والی از طرف امام به سوی کوفه سفر کند و سفارشات لازم را به او کرده و نامه ای به اهل کوفه همراه او فرستادن

اما بعد ؛ هانی و سعید با نامه هایتان نزد من آمدند و آخرین رسولان شما بودند و از گفتار تمامی شما دانستم چه مقصودی دارید، من بر شما برادر و پسر عمو و فر مطمئن از خاندان خود، مسلم بن عقیل را والی (حاکم) قرار دادم پس اگر برایم بنویسد که عموم مردم و صاحبان خرد و فضل شما بر همان مطالبی که رسولان شما آوردند و در نامه هایتان خواندم، اتفاق نظر دارند، انشاء الله بزودی نزد شما خواهم آمد، به جان خود قسم امام کسی نیست جز آنکه به کتاب (خدا) حکم کند و قیام به قسط کند و به دین حق دینداری کند و خود را بر ذات الهی وقف کرده باشد. والسلام»

امام علی، قیس بن مسهر و عبدالرحمن بن عبدالله و گروهی از فرستادگان را

ص: 18

که در میان آنها عمارة بن عبدالله به چشم می خورد همزمان با مسلم فرستاد، مسلم بن عقیل از مکه بیرون رفت و از مدینه عبور کرد و به طرف عراق روانه شد، او دو راهنما از قبیله ی قیس به همراه برد، اما راه را گم کرده و گرفتار تشنگی شدند، با این وجود راه را به مسلم نشان و خود در اثر تشنگی جان دادند. پس مسلم بد دل و نگران شد، لذا از محلی به نام مضیق نامه ای به سوی امام حسین(علیه السلام)نوشت و همراه قیس بن مسهر فرستاد، امام حسین(علیه السلام)در پاسخ او را به ادامه دادن سفر ترغیب کرد، پس مسلم به سفر ادامه داد تا به کوفه رسید و بر مختار بن ابی عبیده ی ثقفی وارد شد، مردم کوفه شتابان نزد او آمدند و هجده هزار تن با وی بیعت کردند، پس مسلم این مطلب را به امام حسین(علیه السلام)نوشت و همراه قیس به مسهر فرستاد.

امام حسین(علیه السلام)به رؤسای قبائل پنج گانه ی بصره(1) و بزرگان آن نامه نوشت و همراه سلیمان فرستاد. حضرت(علیه السلام)به مالک بن مسمع بکری و احنف بن قیس بن الهیثم و عمرو بن عبدالله در یک نامه چنین نوشت:

«اما بعد: خداوند محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)را بر خلق خویش برگزید و با پیامبری خویش گرامی داشت و به رسالت خویش انتخاب کرد آن گاه وی را نزد خویش برد، او به خوبی خیر خواه بندگانش بود و آنچه را برایش فرستاده شده بود ابلاغ کرد و ما خاندان و اولیاء و اوصیاء و وارثان او و سزاوارترین مردم به مقام او در میان مردم بودیم، لیک قوم ما، این را برای ما نپسندید و برای خود خواست و ما چون تفرقه را نمی خواستیم و عافیت و دوری از فتنه) را دوست داشتیم چشم پوشی کردیم و ما به خوبی می دانیم نسبت به آن حقی که استحقاق آن را داریم، از کسانی که آن را در دست گرفته اند سزاوارتریم. فرستاده ی خود را با این نامه نزد شما فرستادم و من شما را به کتاب خدا و سنت پیامبرش(صلی الله علیه و آله و سلم)دعوت می کنم،

ص: 19

زیرا سنت محققا نابود و بدعت احیا شده است پس چنانچه سخن مرا بشنوید و امر مرا اطاعت کنید شما را به راه رشد هدایت می کنم. والسلام»

چون خبر به منذر بن جارود رسید فرستاده ی حسین(علیه السلام)را نزد ابن زیاد برد، ابن زیاد عامل یزید در بصره و نعمان بن بشیر انصاری عامل یزید در کوفه بود. هنگام وارد شدن مسلم به کوفه، شیعیان شورش کردند اما نعمان که شدت عمل را دوست نمی داشت به سختی افتاد، پس جماعتی از طرفداران عثمان وضعیت او را گزارش دادند، لذا یزید، او را از کوفه بر کنار کرد و هر دو شهر را به عبید الله بن زیاد سپرد.

ابن زیاد برادرش عثمان را جانشین خود قرار داد و به قصد بازگشت، از بصره

بیرون رفت، در این سفر شریک بن الأعور(1) که عامل خراسان بود و او را بر

کنار کرده بودند و مسلم بن عمر باهلی(2) که فرستاده ی یزید، به عبید الله برای

ابلاغ حکومت کوفه و بصره بود و حصین بن تمیم تمیمی که مصاحب مورد

اعتماد ابن زیاد بود، او را همراهی کردند.(3)

ص: 20

شریک در بین راه خود را بیمار نشان می داد تا ابن زیاد را از زود رسیدن به کوفه باز داشته و امام حسین(علیه السلام)قبل از او وارد شود لیک ابن زیاد به این موضوع اهمیت نداد و به طرف کوفه پیش رفت و داخل آن گردید، و از بصره تا قادسیه(1) تمام مراکز دیده بانی کناره های ساحل را منظم کرد.

معاویه به یزید وصیت کرده بود در روزهای سخت از عبید الله بن زیاد استفاده کند، و یزید بر همین شیوه پیش رفت. ابن زیاد نیز مانند پدرش آدم کش و خون ریز و ویرانگر خانه ها و باغ ها و مزارع بود، خلاصه آنکه از هیچ حرامی روی گردان نبود.

ص: 21

را از شما اهل بیت ببرد و شما را از هر عیب پاک و منزه گرداند. (1)

آیه ی مباهله نیز در شأن آنها نازل شده است:

(فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناء کم و نساءنا و نساءکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنة اللیر علی الکاذبین) ؛ پس بگو: بیائید ما و شما با فرزندان خود به مباهله برخیزیم و در دعا و التجا به درگاه خدا اصرار کنیم تا دروغگویان و کافران را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازیم.(2)

اینک به برخی آیات که در شأن آنها نازل شده و بیان کننده ی خط سیر انسانی آنهاست توجه می کنیم

1- (و من ذریته داوود و سلیمان... و زکریا و یحیی و عیسی ) ؛ و از ذریه او داود و سلیمان... و زکریا و یحیی و عیسی هستند.(3)

روشن است که عیسی(علیه السلام)از طرف مادر به ابراهیم نسبت پیدا می کند برای همین ثابت می شود که فرزند دختر نیز گاه فرزند نامیده می شود. برای همین آیه دلالت می کند که امام حسن و امام حسین(علیه السلام)از ذریه ی رسول خدا فانوس هستند.

2- (واعتصموا بحبل الله جمیعا ولا تفرقوا) ؛ همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و از تفرقه دوری کنید .(4)

ثعلبی در تفسیر این آیه از امام صادق(علیه السلام)نقل کرده است که فرمود: ریسمان

ص: 23

محکم ( حبل المتین) ما هستیم به خدا سوگند.(1)

٣- (و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیمة و اسیرا )؛ بر دوستی او به مسکین و یتیم و اسیر طعام می دهند، که در شأن اهل بیت علیهم السلام نازل شده است.(2)

4- و آیه ی «قل لا اسئلکم اجرا الا المودة فی القربی ؛ ای رسول ما، بگو هیچ مزدی ( برای رسالت) نمی خواهم جز مودت و دوستی بر اساس خویشاوندان، این آیه مسلما درباره ی اهل بیت نازل شده است.(3)

در آیه ی فوق مقصود از ذی القربی علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام و حسن و حسین علیهما السلام هستند. (4)

حاکم در کتاب مستدرک گفتار امام علی بن الحسین زین العابدین علی را نقل کرد که فرمود: «انا من اهل البیت الذی افترض الله تعالی مودتهم علی کل مسلم» ؛ من از آن اهل بیتی هستم که خداوند تعالی مودت و دوستی آنان را بر هر مسلمانی

ص: 24

واجب کرده است و پس از آن آیه را بیان فرمود.

5 - خداوند می فرماید: «و من یقترف حسنة نزد له فیها حسنا » ؛ و هر که کار نیکو انجام دهد ما بر نیکی او بیفزاییم.(1)

اقتراف حسنه و انجام کار نیک، مودت و دوستی ما اهل بیت است. رسول خدا قاله و فرمود: «احفظونی فی قرابتی»؛ از من در خویشانم محافظت و نگهداری کنید. (2)

6- خداوند تعالی می فرماید:(فو بک لنسئلهم اجمعین )؛ به پروردگارت قسم، از تمامی آنان سؤال و بازخواست می کنیم.(3)

در این آیه سؤال و بازخواست در مورد ولایت علی بن ابی طالب(علیه السلام)است (4)

7- خداوند تعالی می فرماید: « و علی الأعراف رجال یعرفون کلا بسیماهم» ؛ و بر

ص: 25

اعراف مردانی هستند که هر کس را با سیما و شمایل می شناسند.(1)

علی(علیه السلام)فرمود: اعراف ما هستیم، آنها دوستان خود را با سفیدی چهره ها و دشمنان خود را با سیاهی چهره ها می شناسند.(2)

8- خداوند تعالی می فرماید: (فسئلوا أهل الذکر ان کنتم لا تعلمون )؛ از اهل ذکر بپرسید چنانچه نمی دانستید.(3)

امیرمؤمنان(علیه السلام)فرمود: ( ما اهل ذکر هستیم) و این معنی همان معنائی است که از سایر ائمه ی هدای اهل بیت(علیهم السلام)، رسیده است. (4)

9 - خدای تعالی می فرماید: «ولسوف یعطیک ربک فترضیه»؛ و پروردگارت بزودی چنان به تو عطا کند که راضی شوی. (5)

زید شهید می گوید: «من رضا جدی رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم)أن یدخل اهل بیته الجنة» ؛ از موارد رضایت جدم رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)آن است که اهل بیت او وارد بهشت گردند. (6).

ص: 26

10 - خدای تعالی می فرماید: «و لتعرفنهم فی لحن القول» ؛ آنها را از لحن گفتار می شناسی (1)

ابوسعید خذری می گوید: ما منافقان را به واسطه ی بغض علی بن ابی طالب(علیه السلام)می شناختیم. (2)

11 - خداوند تعالی می فرماید: (وقفوهم انهم مسئولون )؛ و در موقف حساب آنها را نگاه دارید که در کارشان سخت مسئولند.(3)

از ابی سعید خدری نقل شده است که پیامبرصل درباره ی این آیه چنین فرمود: «وقفوهم انهم مسئولون» عن ولایة علی و الائمة، فیسألون فی القنطرة الاولی عن ولایة علی(علیه السلام)؛ آنها را متوقف کنید، آنان از جهت ولایت علی و امامان(علیهم السلام)مورد سؤال واقع می شوند، پس در پل اول درباره ی ولایت علی(علیه السلام)مورد سؤال واقع می شوند. (4)

ص: 27

12 - خداوند می فرماید: «قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی»؛ ای رسول ما، بگو من از شما مزدی نمی خواهم جز مودت بر اساس خویشاوندان. (1)

اصحاب پرسیدند: ای رسول خدا، کدام یک از خویشان تو هستند که خدای تعالی مودت و دوستی آنها را بر ما واجب فرمود؟

رسول خدا و سه بار فرمود: علی و فاطمه (علیهما السلام) فرزندان آن دو.(2)

13 - خداوند تعالی می فرماید: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا »؛ امروز (روز عید غدیر خم) برای شما دین خود راکامل کرده و نعمت خود را بر شما به تمامیت رساندم و اسلام را به عنوان دین برای شما پسندیدم.(3)

از ابی سعید حذری نقل شده است که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، مردم را در غدیر خم، فرا خواند و دست علی(علیه السلام)را گرفت، (و بالا برد) تا جائی که زیر بغل رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)ظاهر گردید. مردم هنوز پراکنده نشده بودند که این آیه نازل شد، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «الله اکبر علی اکمال الدین و اتمام النعمة و رضی الرب

ص: 28

برسالتی و بالولایة لعلی من بعدی، فقال من کنت مولاه فعلی مولاه. اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله» ، الله اکبر، بر کامل شدن دین و به تمامیت رسیدن نعمت و رضایت پروردگار به رسالت من و ولایت علی(علیه السلام)بعد از من، پس از آن فرمود: هر کس من مولای او هستم علی مولای اوست بارالها، ولی آن کس باش که ولایت او را پذیرفت و دشمن آن کس باش که با او دشمنی کند، یاری کن کسی را که او را یاری کرده و به حال خود واگذار کسی را که او را به حال خود رها کرده است. (1)

خداوند تعالی قبل از خلقت با خلیفه شروع کرد. ( یعنی اولین مخلوق او خلیفه الله بود.) (2)

این آیه دلالت بر این دارد که خلیفه بودن منصبی الهی است که خداوند تعالی هر کس را بخواهد برای آن انتخاب می کند. لذا هر امامی برای مردم آشکار شود خلیفه خداست. اما حزب قریش مسیر خلافت را منحرف و آنرا در رجال سقیفه که این منصب الهی را از خلیفه خدا علی بن ابی طالب(علیه السلام)غصب کرده بودند، محدود کردند.

14 - در کلام خداوند تعالی آمده است که :

(و کذلک جعلناکم أمة وسطا لتکونوا شهداء علی الناس و یکون الرسول علیکم... الرؤف رحیم) ؛ و این چنین، شما را امتی میانه قرار دادیم تا بر مردم گواه باشید و رسول خدا بر شما گواه باشد، و ما آن قبله ای را که بر آن بودی، جز برای آنکه بدانیم چه کسی از رسول خدا پیروی می کند و چه کسی به پشت بر می گردد، قرار ندادیم، گرچه جز بر کسانی که خداوند هدایت کرد، بسیار گران آمد، خداوند

ص: 29

هرگز ایمان شما را ضایع نمی سازد، خداوند نسبت به مردم بسیار رئوف و رحیم است (1)

علما اتفاق دارند این آیه درباره ی اهل البیت(علیهم السلام)نازل شده است.

15 - خداوند تعالی می فرماید: «ادخلوا فی السلم کافة » ؛ همگی در سلم وارد شوید. (2)

در کتاب اصول کافی آمده است که سلم همان ولایت ماست.(3)

حافظ سلیمان قندوزی (4) به نقل از حافظ ابونعیم اصفهانی در تفسیر این آیه چنین می گوید: «السلم ولایة امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب ع» ؛ سلم همان ولایت امیرمؤمنان علی بن ابی طالب(علیه السلام)است. و در صفحه ی 250 از امام باقر(علیه السلام)روایت کرده است که فرمود: منظور از (سلم) ولایت علی ابن ابی طالب(علیه السلام)و اوصیای بعد از اوست. (5)

16 - خداوند می فرماید: «فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکاذبین»؛ پس هر کس با تو در مقام مجادله درباره ی عیسی(علیه السلام)برآید بعد از آن که به وحی خدا به احوال او آگاه شدی به او بگو: بیایید ما و شما با فرزندان و زنان خود به مباهله برخیزیم و در دعا و التجا به درگاه خدا اصرار کنیم تا دروغ گویان و کافران را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازیم.(6)

ابن بطریق می گوید: این آیه درباره ی محمد و علی و فاطمه و حسن و

ص: 30

حسین(علیه السلام)نازل شده است.(1)

مفسران اتفاق دارند و جمهور علما با اسناد فراوان روایت کرده اند که این آیه درباره ی اهل بیت(علیهم السلام)نازل شده و کلمه ی ( ابنائنا) اشاره به امام حسن(علیه السلام)و امام حسین(علیه السلام)و کلمه ی نسائنا (اشاره به فاطمه ی زهرا(علیها السلام)و کلمه ی ( انفسنا) اشاره به علی بن ابی طالب(علیه السلام)دارد که خداوند او را خود محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)دانست، البته مقصد مساوی بودن علی(علیه السلام)با محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)است، کاملا مساوی با این تفاوت که علی(علیه السلام)مقام نبوت را ندارد.

اکنون سبب نزول این آیه ی شریف را به صورتی مختصر و کوتاه که از بعضی از کتاب های سیره و تاریخ خلاصه کرده ایم به معنی نقل می کنیم: مسیحیان نجران خدمت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)رسیدند تا با او درباره ی دینش بحث و گفتگو کنند در مقدمه ی آنها عاقب و سید و همراهان آنها بودند.

در بعضی از روایات آمده است که طیب وعبد المسیح هم در میان آنها به چشم می خوردند و چون دین حق را نپذیرفتند، آیه ی فوق نازل شد، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)آیه رابر آنان خواند و آنها را به مباهله که همان لعنت کردن بر یکدیگر است دعوت کرد. آنان گفتند: صبر کن تا برگردیم و در کار خود تأمل کرده و فردا باز گردیم، پس عده ای با یکدیگر خلوت کرده به مشورت پرداختند، اسقف به آنان گفت: فردا در محمد نظر کنید، اگر همراه پدر و خانواده ی خود بیرون آمد، از مباهلهی با او بر حذر باشید و چنانچه با اصحاب خود بیرون آمد، با او مباهله کنید چرا که بر غیر حق است.

روز دوم بازگشتند، رسول خدا و در حالی خارج شد که امام حسن(علیه السلام)را در بغل و دست حسین(علیه السلام)را در دست گرفته بود و فاطمه زهرا(علیها السلام)پشت سر او و علی(علیه السلام)پشت سر آن دو می آمد، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)می فرمود: اگر دعا

ص: 31

کردم آمین بگوئید و فرمود: «أبا هلکم بخیر أهل الأرض و اکرمهم عندالله» ؛ با بهترین و گرامی ترین اهل زمین نزد خدا، با شما مباهله می کنم.

وقتی «عاقب» اسقف نجران که رئیس آنها هم بود به آن چهره های نورانی نگاه کرد و کلام رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)را شنید، رو به اصحاب خود کرد و گفت: ای گروه مسیحیان، من چهره هائی را می بینم که اگر از خدا بخواهند کوهی را از جای خود زایل کنند، زایل خواهد کرد، اگر آنان مباهله کنند تا روز قیامت حتی یک مسیحی نخواهد ماند. او به این سخن اکتفا نکرد بلکه سخن خود را با استدلال و قسم تاکید کرد و گفت: آیا محمد را نمی بینید که هر دو دست خود را بالا برده و منتظر است چه پاسخی می دهید؟ به حق مسیح، اگر دهانش به سخنی باز شود به هیچ اهل و مالی باز نخواهیم گشت. بعد بر آنان بانک زد: آیا نمی بینید خورشید را که رنگ تغییر داده و افق را که ابرهای متراکم در آن جمع شده و بادها را که به رنگ سیاه و قرمز وزیدن گرفته، و این کوهها را که دود از آنها بالا می رود، حتما عذاب بر ما سایه انداخته است، به پرندگان بنگرید چگونه چینه دان خود را از دهان بالا می آورند و به درختان که چگونه برگهایشان فرو می ریزد و به زمین که زیر پای ما چگونه می لرزد؟

در تفسیر مجمع البیان با تعبیری دیگر، آمده است که: پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)در حالی که دست علی(علیه السلام)را گرفته بود و حسن و حسین راه می رفتند و فاطمه(علیها السلام)پشت سر او راه می رفت نزدیک شد و مسیحیان در حالی که پیشاپیش آنها اسقفشان حرکت می کرد بیرون آمدند، وقتی اسقف پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)را دید که با همراهان خود نزدیک می شوند، درباره ی آنان سؤال کرد، به او گفتند: اینها عزیز ترین مردم و نزدیک ترین آنها به قلب او هستند.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)نزدیک شد و بر زانو نشست، اسقف گفت: همان طوری که پیامبران برای مباهله بر روی زمین زانو می زنند، زانو زد، پس باز گشت و برای مباهله قیام نکرد.

ص: 32

اسقف گفت: ای ابوالقاسم، ما با تو مباهله نمی کنیم، بلکه با تو مصالحه می کنیم. لذا رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)با آنان بر اساس اموالشان و حله هایی که باید به دولت اسلامی داده شوند، مصالحه کرد.

وقتی گروه نجران باز گشتند دیری نپائید، که سید و عاقب که حله و عصا و قدح و کفشی داشت، به دست رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)مسلمان شدند.

کدام فضیلت، به فضائل خاندان محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)می رسد، حسن و حسین (علیها السلام) به

تصریح قرآن فرزندان رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)هستند، فاطمه(علیها السلام)سرور زنان جهانیان است، و علی(علیه السلام)نفس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)است، جمع قریب به اتفاق مفسران می گویند: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)هنگامی که برای مباهله خارج شد جز اهل بیت او کسی همراهش نبود، آنها علی و فاطمه و حسن و حسین (علیها السلام) بودند.

این آیه محکم ترین دلیل بر بلندی مقام و مرتبه ی مولایمان امیرمؤمنان است زیرا خدای تعالی حکم کرد او مساوی با خود رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم)است و از پیامبرش(صلی الله علیه و آله و سلم)خواست در دعا از او کمک جوید، و چه فضیلتی از این برتر که خداوند پیامبر خویش را فرمان دهد تا در دعا و توسل از او کمک جوید و این منزلت را چه کسی دارا شده است؟

عظمت آن چهره های نورانی، مسیحیان را در خود فرو برد و در مقابل کرامت شأن و مقام و منزلت آنها نزد خداوند، تسلیم شده و در مقابل عظمت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، خاضعانه ایستاده و خواسته های او را پذیرا شدند.

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «قسم به خداوندی که جانم در دست اوست، عذاب، رو به سوی اهل نجران آورد و چنانچه عفو و گذشت او نبود به میمون و خوک مسخ می شدند و دشت بر آنان شعله ور می شد و خداوند اهل نجران را حتی پرندگان و درختان را ریشه کن می کرد، و تمام مسیحیان، آخر سال را نمی دیدند.»(1)

ص: 33

جمع زیادی از علمای عامه، در کتاب ها و تفاسیر و صحاح خود، نزول این آیه را در شأن اهل بیت(علیهم السلام)، روایت کرده اند. (1)

17 - خدای تعالی می فرماید: (واعتصموا بحبل الله جمیعا ولا تفرقوا) ؛ همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید.(2)

ابن شهر آشوب نزول این آیه را در شأن علی(علیه السلام)روایت کرده است.(3)

حاکم حسکانی با سند خود از حضرت امام ابو الحسن، علی بن موسی الرضا، از پدران خود از علی(علیه السلام)روایت کرده است که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «من

ص: 34

احب ان یرکب سفینة النجاة و یستمسک بالعروة الوثقی و یعتصم بحبل الله المتین فلیوال علیا و لیأتم بالهداة من ولده» ؛ هر کس دوست داشته باشد بر کشتی نجات سوار شود و به دست آویز مطمئن دست یازد و با ریسمان محکم الهی خود را نگهدارد، باید ولایت علی(علیه السلام)را پذیرا شده و هدایتگران از فرزندان او را امام خویش قرار دهد.(1)

و با سند خود از ابان بن تغلب روایت کرده است که امام جعفر بن محمد صادق(علیه السلام)فرمود: «نحن حبل الله الذی قال الله و اعتصموا بحبل الله جمیعا» ؛ ما ریسمان خدا هستیم که خدا فرمود: به ریسمان خدا همگی چنگ بزنید.

تمسک به ولایت علی بن ابی طالب علی مانند تمسک به خوبی هاست، کسی که به آن تمسک کند مومن است و کسی که آنرا رها کند از ایمان خارج شده است.

و با سند خود از ابن عمر روایت کرده است که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: جبرئیل به من گفت: خدای تعالی می فرماید: «ولایة علی بن ابی طالب حصنی فمن دخل حصنی أن من عذابی» ؛ ولایت علی بن ابی طالب دژ محکم من است، آن کس که داخل آن شود از عذابم ایمن گشته است.

شیخ طوسی (ره) از امام صادق(علیه السلام)روایت کرده است که فرمود: «نحن الحبل» ؛ ما همان ریسمان هستیم.(2)

سید مرتضی در کتاب (المناقب) و قندوزی در ( ینابیع المودة) ص 19 از ابن عباس نقل کرده اند که گفت: روزی نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)بودیم که ناگاه مردی اعرابی نزدیک آمد و عرض کرد: ای رسول خدا ، شنیدم می گویی (واعتصموا بحبل الله جمیعا)؛ این ریسمان خدا چیست که آنرا بگیریم؟

ص: 35

پیامبر و دست خود را به دست علی(علیه السلام)زد و فرمود: خود را با او نگهدارید و به او تمسک کنید، او همان ریسمان محکم است. (1)

علامه ی مظفر نیز می گوید، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)دست خود را به دست علی(علیه السلام)زد و فرمود: به او تمسک کنید، او همان ریسمان محکم خداست.(2)

مقصود از ریسمان خدا اهل البیت(علیهم السلام)است، همان طوری که در بسیاری از روایات از طریق عامه وارد شده است. (3)

ثعلبی در تفسیر آیه ی « واعتصموا بحبل الله... با اسناد متعدد، از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)روایت کرده است که: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «ایها الناس ترکت فیکم الثقلین، خلیفتین، إن أخذتم بهما لن تضلوا بعدی احدهما اکبر من الاخر. کتاب الله حبل ممدود ما بین السماء و الارض و عترتی، اهل بیتی، ألا و انهما لن یفترقا حتی پردا علی الحوض» ؛ ای مردم در میان شما دو وزنه ی گرانبها را بعنوان دو جانشین به جا گذاشتم، اگر به آن دو تمسک کنید بعد از من هرگز گمراه نمی شوید، یکی از دیگری بزرگتر است، کتاب خدا، که ریسمانی ممتد بین آسمان و زمین است، و عترت من که همان اهل بیت من هستند، آگاه باشید آن دو هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند تا آنکه بر سر حوض (کوثر) بر من وارد شوند. (4)

ص: 36

لذا تفسیر آیه را مفصل و مستند به برجستگان قوم می یابیم، برجسته گانی مانند ابن حجر در الصواعق المحرقة و ثعلبی در مناقب و قندوزی در ینابیع المودة و.. (1)

18 - خداوند تعالی می فرماید: «و ما محمد الأ رسول ... و ما ضعفوا و ما استکانوا و الله یحب الصابرین »؛ محمد جز پیامبری از طرف خدا نیست که پیش از او پیامبرانی بودند و از این جهان درگذشتند، اگر او نیز به مرگ یا شهادت درگذشت، باز شما به دین جاهلیت خود رجوع خواهید کرد. پس هر که مرتد شود به خدا ضرری نخواهد رسانید و خود را به زیان انداخته و هر کس شکر نعمت (دین) گذارد و در اسلام پایدار ماند، البته خداوند جزای نیک اعمال، به شکر گزاران عطا خواهد کرد، هیچ کس جز به فرمان خدا نخواهد مرد که اجل هر کس در لوح قضای الهی به وقت معین ثبت است و هر کس برای یافتن متاع دنیا

ص: 37

کوشش کند از دنیا بهره مندش کنیم و هر کس برای ثواب ابدی آخرت سعی نماید از نعمت آخرت برخوردارش گردانیم و البته خداوند سپاس گزاران را جزای نیک خواهد داد. چه بسیار رخ داده که پیامبری، جمعیت زیادی از پیروانش در جنگ کشته شده و با این حال اهل ایمان با سختی هایی که در راه خدا به آنها رسیده مقاومت کردند و هرگز بیمناک و زبون نشدند و سر زیر بار دشمن فرود نیاوردند و راه صبر پیش گرفتند که خدا صابران را دوست می دارد.(1)

حافظ مورد اعتماد، ابن شهر آشوب در ( مناقب آل ابی طالب ) ، ص 120، ج 2، چاپ قم، از سعید بن جبیر نقل می کند که ابن عباس درباره ی آیه ی شریفه ی و أفإن مات او قتل ....الشاکرین که گفته است که مقصود خداوند از شاکران در آیه، علی بن أبی طالب(علیه السلام)است و مرتدین علی أعقابهم کسانی هستند که از علی(علیه السلام)روی تافته و مرتد شدند.

19 - از علی(علیه السلام)نقل شده است که فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود:

شریکان من آنان هستند که خداوند آنان را به همراه خویش و به همراه من آورده و این آیه را درباره ی آنان نازل کرده است ( یا ایها الذین آمنوا اطیعو الله و اطیعوا الرسول و.... )؛ ای کسانی که ایمان آورده اید اطاعت خدا کنید و اطاعت رسول خدا کنید، پس هرگاه در امری از نزاع و اختلاف واهمه داشتید به خدا و به رسول و به صاحبان امر ارجاع دهید.

عرض کردم، ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)؛ آنان چه کسانی هستند؟

فرمود: اولین آنان تو هستی .

راوی حدیث با سند خود که به مجاهد می رسد درباره ی فرمایش خدای تعالی «یا ایها الذین آمنوا»؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، یعنی ای کسانی که

ص: 38

توحید الهی را تصدیق کردید «اطیعوا الله» یعنی از واجبات او اطاعت کنید و اطیعوا الرسول ؛ یعنی در سنت های رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)اطاعت کنید و اولی الأمر منکم، راوی می گوید: این جمله درباره ی امیرمؤمنان(علیه السلام)نازل شده است در زمانی که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)وی را جانشین خود در مدینه قرار داد.

علی(علیه السلام)عرض کرد: آیا مرا جانشین خود در زنان و کودکان قرار داده اید؟ رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: آیا به این راضی نمی شوی که جایگاه تو نسبت به من چون جایگاه هارون نسبت به موسی باشد زمانی که به او گفت: جانشین من در قوم من باش و اصلاح کن.

خداوند فرمود: «أولی الأمر منکم »، راوی می گوید ؛ أولی الأمر علی بن ابی طالب(علیه السلام)است، خداوند بعد از محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)در زمان حیات او امر امت را به عهده ی او گذاشت، هنگامی که او را جانشین رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)در مدینه قرار داد و بندگان را به اطاعت و دوری از مخالفت وی فرمان داد.

20 - خداوند می فرماید: «یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین»؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، تقوای الهی پیشه کنید و همراه راستگویان باشید.(1)

عده ای از حافظان و محدثان از ابن عباس نقل کرده اند که گفت: مقصود از راستگویان تنها علی بن ابی طالب(علیه السلام)است.(2)

و با اسناد متعدد دیگری نیز وارد شده است که این آیه درباره ی علی(علیه السلام)نازل شده است. آنها می گویند: عده ای از منافقین او را اذیت می کردند و بر او دروغ می بستند.(3)

ص: 39

از جمله مواردی که بر این مطلب تأکید دارند که این آیات برای بیان منزلت علی(علیه السلام)وعظمت شخصیت و نقش بزرگ او در حمایت از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)و رسالت او نازل شده اند، احادیثی هستند که برای تثبیت همین معانی ایراد شده اند.

سعد بن ابی وقاص، صحابی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)می گوید، معاویه به من دستور داد ابوتراب (علی ع) را دشنام دهم، پس گفتم: اما من، چون سه مطلب را به یاد می آورم، نه!! او را دشنام نمی دهم، اگر یکی از آن سه از آن من باشد برایم از شتران سرخ موی محبوبتر است. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)او را در بعضی از غزوات خود جانشین کرد. پس علی(علیه السلام)گفت: ای رسول خدا مرا همراه زنان و کودکان به جا گذاشتی؟

پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)را شنیدم که می گفت: آیا نمی پسندی که منزلت تو نسبت به من چون منزلت هارون به موسی باشد، جز آنکه نبوت و پیامبری بعد از من وجود ندارد.(1)

و در روز خیبر از او شنیدم که می گفت: پرچم را به کسی خواهم داد که خدا و رسول او را دوست دارد و خدا و رسولش او را دوست می دارند، پس همگی برای آن گردن کشیدیم.(2) پس فرمود: علی علی را صدا بزنید، پس علی(علیه السلام)را با چشمی بیمار نزد حضرت آوردند، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)آب دهان خود را بر چشم او مالید و پرچم را به دست او داد و خدا به دست او فتح و پیروزی آورد.

21 - خدای تعالی می فرماید «ونادی اصحاب الاعراف رجالا یعرفونهم بسیماهم» ؛ اصحاب اعراف مردانی را صدا زدند که با سیما و چهره می شناسند.(3)

از امام علی(علیه السلام)روایت شده است که فرمود: اصحاب اعراف ما هستیم، کسی

ص: 40

را که به سیما بشناسیم داخل بهشت می کنیم.(1)

22 - خداوند تعالی می فرماید: «و ممن خلقنا امة یهدون بالحق و به یعدلون» ؛ و از کسانی که آفریده ایم آمتی وجود دارد که به حق هدایت می کنند و به آن باز می گردند.(2)

امام علی(علیه السلام)فرمود: این امت به هفتاد و سه فرقه پراکنده می شوند، هفتاد و دو فرقه در آتش بوده و یک فرقه در بهشت است، آنان من و شیعیانم هستند.(3)

23 - خداوند تعالی می فرماید:«لا ولو اتبع الحق أهوائهم لفسدت السموات و الأرض و من فیهن»؛ اگر حق از شهوات آنان پیروی کند آسمانها و زمین و کسانی که در آنها هستند تباه می گردند. (4)

حضرت امام علی بن ابی طالب(علیه السلام)فرمود: به خدا سوگند ما همین حق هستیم. (5)

24 - خداوند تعالی می فرماید:« ام یحسدون الناس علی ما اتاهم من فضله»؛ آیا بر مردم حسد می ورزند که آنان را از فضل خود بی نیاز کرد؟ (6)

در تفسیر آمده است که این آیه درباره ی علی(علیه السلام)و علمی که به او داده شد نازل شده است.(7) و در حدیث آمده است که شامل امامان از آل محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)هم می شود. (8)

ص: 41

ابن ابی حدید می گوید: این آیه درباره ی علی(علیه السلام)و علمی که به او داده شد، نازل شده است. (1)

ابن حجر از امام باقر(علیه السلام)نقل می کند درباره ی این آیه چنین فرمود: «نحن الناس و الله.»

حسدوا الفتی اذ لم ینالوا سعیه

فالناس اعداء له و خصوم

کضرائر الحسناء قلن لوجهها

حسدا و بغضا انه لدمیم ؛

به خدا سوگند مردم ما هستیم که مورد حسد واقع شدند و بعد این ابیات را انشاء فرمود: چون به سعی آن جوانمرد دست نیافتند بر او حسد ورزیدند، پس مردم دشمن و خصم او هستند، همانند هووهای زن زیبا روی که از روی حسد و کینه گفتند، چهره ی او زشت است.(2)

فقیه بزرگ، ابن مغازلی، در کتاب (المناقب) از ابن عباس نقل می کند که: آیه ی فوق درباره ی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)و علی(علیه السلام)نازل شده است.

صبان در کتاب ( اسعاف الراغبین) می گوید: بعضی از بزرگان از امام باقر(علیه السلام)درباره ی آیه ی و أم یحسدون الناس ...% نقل می کنند که فرمود: «أهل البیت هم الناس» ؛ (اهل بیت همان مردم هستند که مورد حسدورزی واقع شدند).(3)

ابوالفرج در کتاب «المقاتل» صفحه ی 420 سخنی را از حمانی در رثای یحیای شهید ذکر کرده است:

و إن یگ یحیی أدرک الحتف یومه

فما مات حتی مات و هو کریم

و ما مات حتی قال طب نفسه

سقی الله یحین أنه لصمیم

فتی آنت بالبأس و الروع نفسه

ولیس کما لاقاه و هو شئوم..؛

یحیی در روز شهادت با بزرگواری جان خود را تقدیم کرد. زمانی که از دنیا

ص: 42

رفت، قاتلانش گفتند: یحیی چه خلوصی داشت! خدا او را سیراب کند. جوانمردی که با جنگ و وحشت انس داشت و همچون کسی نبود که از دیدار جنگ ملول و خسته باشد.

مسعودی و ابوالفرج از صبان، در رثای یحیی سخنی دیگر نیز نقل کرده اند:

تضوع مسکا جانب النهراذ ثوی

وما کان إلا شوله یتضوع؛

چون در کنارهی رودخانه بر زمین افتاد بوی مشک پراکنده شد و جز آن نبود مگر آن که جانش پراکنده می شد.

25 - خداوند سبحان می فرماید:( ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریة )؛ کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند، آنان بهترین اهل عالمند (1)

طبری در تفسیر این آیه روایت می کند که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «انت یا علی و شیعتک»؛ بهترین اهل جهان ای علی تو و شیعیانت هستند.(2)

و چون علی(علیه السلام)آمد اصحاب پیامبر و می گفتند: بهترین اهل جهان (خیر البریه) آمد.(3)

ابن عباس می گوید: چون این آیه نازل شد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)به علی(علیه السلام)فرمود: «انت و شیعتک: تاتی یوم القیامة انت و هم راضین مرضیین و یاتی اعداؤک غضابا مقمحین» ؛ آنان تو و شیعیان تو هستند، روز قیامت در حالی می آیید که خشنود هستید و از شما خشنودند، و دشمنان تو در حالی می آیند که بر آنان خشم و غضب شده و ( تنگی غل و زنجیر) سرهای آنان را بالا برده و چشم هایشان را بسته است (4)

ص: 43

26 - خداوند تعالی می فرماید: «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرة »؛ خداوند چنان اراده کرده است که از شما اهل بیت پلیدی را دور کرده و به بهترین وجه شما را پاک گرداند. (1)

ام المؤمنین، ام سلمة می گوید: پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)با کسائی (عبائی) حسن و حسین و علی و فاطمه(علیهم السلام)را پوشاند سپس عرض کرد، بارالها، این گروه اهل بیت و خواص من هستند، پلیدی را از آنان دور کن و به بهترین وجه پاکشان فرما. پس ام سلمة سؤال کرد ؛ ای رسول خدا ؛ آیا من همراه آنان هستم؟

پیامبر قال فرمود، تو عاقبت به خیر هستی(2)

بنابراین آیه ی فوق در حق اهل بیت یعنی محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام)است، در خانه ی ام سلمه نازل و به آیه ی تطهیر نام گذاری شده است و هنگامی که ام سلمه خواست همراه آنان زیر کسا رود، پیامبر قاش قبول نکرد و فرمود: تو عاقبت به خیر هستی.

مآخذی از اهل سنت که تایید کرده و مسلم دانسته اند این آیه درباره ی محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام)نازل شده است، از این قرارند: (3).

ص: 44

فخر رازی گفته است: این آیه دلالت دارد بر اینکه این پنج نفر یعنی محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام)از گناهان صغیره و کبیره پاک شده اند.(1)

بسیاری از مفسران و حافظان و مورخان و دانشمندان ستی که از آنها نامی نبرده ایم وجود دارند که گفته اند این آیه فقط درباره ی علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام)نازل شده است (2)

عایشه و حفصه و ام سلمه، هیچکدام ادعا نکرده اند آنها از اهل بیت هستند. بلکه به عکس عایشه و ام سلمه می گویند: این آیه در حق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین(علیه السلام)نازل شده است، اما دیری نپایید که بعضی از راویان و حافظان، قدم در میدان گذاشتند و به خاطر کینه ورزی و حسد بر اهل بیت، زنان پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)را به اهل بیت محلق کردند.

مؤلف می گوید، بستن درهای مسجد جز در خانه ی محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)و علی(علیه السلام)بخاطر پاک و طاهر بودن و تفاوت آنان با سایر مردم بود و نازل شدن آیه ی تطهیر درباره ی آنها و اهل بیت ثابت می کند آنان از تمام افراد امت برترند.

عبدالله بن الحسن از پدرش از جدش(علیهم السلام)نقل می کند که ابوالحمراء خادم

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)گفته است: وقتی آیه ی «و امر اهلک بالصلوة و اصطبر علیها»؛ اهل خود را به نماز دستور ده و بر آن صابر باش، نازل شد، پیامبر را در موقع هرد.

ص: 45

نمازی نزدیک در خانه ی علی(علیه السلام)و فاطمه(علیها السلام)می آمد و می فرمود: «الصلاة ، رحمکم الله» ؛ نماز، خدا شما را مورد ترحم قرار دهد.( انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا )؛ مسلم خداوند اراده کرده است از شما اهل بیت پلیدی را دور کند و به بالاترین وجه پاک گرداند...(1)

و ابن مردویه و ابن عساکر و ابن النجار از ابی سعید خدری نقل می کنند که چنین گفت: «هنگامی که آیه ی و امر اهلک بالصلوة و اصطبر علیها» نازل شد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)به مدت هشت ماه درهنگام نماز صبح نزدیک در خانه ی علی(علیه السلام)می آمد و می فرمود: نماز، خدا شما را رحمت کند.«انما یرید الله ... تطهیرا .»(2)

امام حسن(علیه السلام)در خطبه ای طولانی فرمود: چون آیه ی «أمر اهلک.... علیها » نازل شد، جدم هر روز هنگام طلوع فجر نزد ما می آمد و می فرمود: نماز، ای اهل بیت، خدا شما را رحمت کند و انما یرید الله... تطهیرة.(3)

انس بن مالک از زید بن علی فرزند امام حسین از پدرش از جدش(علیه السلام)نقل می کند که گفت: پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)هر روز بر در خانه ی فاطمه(علیها السلام)در هنگام نماز صبح می آمد و می فرمود، نماز، ای اهل بیت نبوت «انما یرید الله... تطیهرا» . حضرت این کار را بعد از آنکه آیه ی «و امر اهلک بالصلوة...»؛ اهل خویش را به نماز فرمان ده و بر آن صابر باش، نازل شد به مدت نه ماه انجام می داد. واین خبر را سیصد تن از صحابه روایت کرده اند.(4)

شهاب الدین آلوسی می گوید: ظاهرة مراد از اهل بیت در آیه، اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)باشند و این معنی به واسطه ی روایت ابن مردویه و ابن عساکر و ابن النجار که از ابی سعید خدری نقل کرده اند تایید می شود. او می گوید: وقتی

ص: 46

آیه ی «و أمر اهلک...» نازل شد به مدت هشت ماه، هنگام نماز صبح می آمد و می فرمود: نماز - خدا شما را رحم کند - «وانما یرید الله.... تطهیرا» ؛ مسلمة خدا اراده کرده است از شما اهل بیت پلیدی را دور کند و شما را به بهترین وجه پاک گرداند.

مانند این روایت نیز از طریق امامیه با اسناد بسیار نقل شده است.(1)

قرطبی می گوید: «پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)بعد از نزول آیه ی و أمر اهلک بالصلوة...» هر روز صبح به خانه ی فاطمه(علیها السلام)و علی(علیه السلام)می رفت و می گفت:الصلاة(2)

فخر رازی می گوید: «رسول خدا بعد نزول این آیه هر روز صبح نزد فاطمه وعلی (علیهما السلام) می رفت و می گفت:«الصلاة واین کار را چند ماه انجام داد».(3)

علی بن ابراهیم قمی (ره) در تفسیر خود می گوید: «خداوند او را فرمان داد تا در میان مردم تنها خاندان خود را اختصاص دهد تا مردم دریابند برای خاندان محمد نزد خدا منزلتی خاص وجود دارد که برای مردم نیست، زیرا آنها را همراه با دیگران و بصورتی عام فرمان داد، سپس آنها را جداگانه و به صورتی خاص، و هنگامی که خدا این آیه را نازل کرد، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)هر روز هنگام نماز صبح می آمد تا به در خانه ی علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام)می رسید، پس می گفت: السلام علیکم و رحمة الله و برکاته. در جواب علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام)می گفتند: و علیک السلام یا رسول الله و رحمة الله و برکاته، سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)دو طرف در را می گرفت و می فرمود: الصلاة، الصلاة - خدا شما را رحمت کند - محققا خداوند اراده کرده است از شما اهل

ص: 47

بیت - اهل این خانه - پلیدی را دور کند و به بهترین نحو پاک گرداند».

و از ابو مسعود انصاری نقل است که گفت: در مجلس سعد بن عباده نشسته بودیم که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)نزد ما تشریف آورد. بشیر بن سعد عرض کرد: خداوند عز و جل به ما دستور داده بر شما صلوات بفرستیم، چگونه بر شما صلوات بفرستیم؟

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)چیزی نفرمود تا جائی که همگی آرزو کردیم، کاش از او سؤال نمی کرد، پس از آن فرمود: «بگوئید اللهم(صلی الله علیه و آله و سلم)علی محمد و آل محمد، کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید» ؛ خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست همان طوری که بر ابراهیم درود فرستادی و بر محمد و آل محمد مبارک گردان، همان طوری که در میان جهانیان بر ابراهیم مبارک گردانیدی که تو حمید و مجید هستی.

در جنگ احد چهره ی مقدس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)مجروح گردید و دندان پیشین او شکست، در آن روز حضرت دو دست خود را بالا برد و فرمود: «ان الله تعالی اشتد غضبه علی الیهود أن قالوا: غزیز بن الله و اشتد غضبه علی النصاری أن قالوا: المسیح بن الله و ان الله اشتد غضبه علی من أراق دمی و آذانی فی ترتی» ؛ خدای تعالی بر یهودیان به شدت غضب نمود که گفتند عزیز فرزند خداست، و خدای تعالی در مسیحیان به شدت غضب کرد که گفتند مسیح فرزند خداست، و خداوند به شدت غضب کرد بر کسی که خون مرا بریزد و با آزردن عترتم آزارم دهد.(1)

پیامبر خدا را در فضیلت اهل بیت(علیه السلام)احادیثی بیان فرموده اند، که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

ص: 48

«اهل بیتی مثل سفینة نوح من رکبها نجی و من تخلف عنها غرق» ؛ اهل بیت من چون کشتی نوح هستند. هر آنکه بر آن سوار شد نجات یافت و هر آنکه از آن تخلف کرد غرق گردید.(1)

حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «نحن اهل البیت لا یقاس بنا احد» ؛ به ما اهل بیت احدی مقایسه نمی شود.(2)

علامه ی آلوسی بغدادی در تفسیر خود می نویسد: ابن مردویة از علی(علیه السلام)نقل می کند که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)به من فرمود: آیا کلام خدا را نشنیده ای که فرمود: «ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک خیر البریة»؛ کسانی که ایمان آورده و عمل شایسته انجام دادند: آنان بهترین جهانیان هستند. آنان تو و شیعیان تو هستند. وعده گاه ما و شما، حوض کوثر است. هنگامی که آمت ها برای حساب می آیند، آنها را پیشانی سفیدان می خوانند.

ابن مردویه نیز از ابن عباس روایت می کند که، هنگامی آیه ی «إن الذین آمنوا...» نازل شد، رسول خدا قوا به علی علی فرمود: «هو انت و شیعتک یوم القیامة راضین مرضیین» ؛ آنها تو و شیعیان تو هستند روز قیامت در حالی می آیید که خشنودید و از شما خشنود هستند.

ابن مردویه از عایشه نقل می کند که به رسول خدا و و گفتم: گرامی ترین خلق برای خدای تعالی کیست؟

حضرت فرمود: آیا نخوانده ای:«ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات أولئک هم خیر البریة »؛ کسانی که ایمان آورده و اعمال شایسته انجام دادند، آنها بهترین جهانیان هستند.

آلوسی می گوید: معلوم است: ظاهرة مقصود از کلمه ی ( البریة ) در آیه،

ص: 49

مخلوقات است به صورت مطلق... و امامیه گرچه می گویند علی(علیه السلام)از تمامی انبیاء حتی پیامبران اولوالعزم و از تمامی ملائکه مقرب برتر است. لکن نمی گویند از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)نیز برتر است. پس اگر بگویند بریه اختصاص به تمام مخلوقات جز پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)دارد (بخاطر آن دلیلی که دلالت بر آن می کند که او از علی(علیه السلام)برتر است) در جواب گفته می شود که: بریه همچنین اختصاص به تمام مخلوقات، جز پیامبران و ملائکه دارد.(1)

و به این صورت مفسران ثابت کرده اند این آیه درباره ی امام علی بن ابی طالب(علیه السلام)نازل شده است.

خداوند تعالی می فرماید:«و لیس البر بان تاتوا البیوت من ظهورها و لکن البر من اتقی و اتوا البیوت من ابوابها»؛ نیکی آن نیست که از پشت خانه ها وارد شوید، لکن نیکوکار کسی است که تقوی پیشه کند، و خانه ها را از درهای آنها وارد شود.(2)

امام علی(علیه السلام)می فرماید: «نحن البیوت التی أمر الله تعالی آن توتی من ابوابها» ؛ ما آن خانه هائی هستیم که خدای تعالی دستور داده است از درهای آن وارد شوید.(3)

ابی طالب عل و بعده سبطای الحسن و الحسین تتلوه تسعة أئمة من صلب الامام الحسین».

قال: یا محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)، فسمهم لی.

قال صل: «اذا مضی الامام الحسین فأبنه علی، فاذا مضی علی فابنه محمد، فاذا مضئ محمد فابنه جعفر، فذا مضی جعفر، فابنه موسی، فاذا مضی موسی فابنه علی فاذا مضی علی فابنه محمد، فاذا مضئ محمد فابنه علی، فاذا مضی علی فابنه الحسن، فاذا مضی الحسن فابنه الحجة محمد المهدی فهؤلاء اثنا عشر» ؛ وصی من علی بن ابی طالب(علیه السلام)است و بعد از او دو فرزندم حسن و حسین و در پی او نه امام از نسل حسین(علیه السلام)خواهند بود.

ابن عباس گفت: ای محمد نام آنها را برایم بگو.

فرمود: چون امام حسین از دنیا برود فرزندش علی، و وقتی علی از دنیا برود فرزندش محمد، وقتی محمد از دنیا برود فرزندش جعفر، چون جعفر از دنیا برود فرزندش موسی، چون موسی از دنیا برود فرزندش علی، چون علی از دنیا برود فرزندش محمد و چون محمد از دنیا برود فرزندش علی، چون علی از دنیا برود فرزندش حسن، چون حسن از دنیا برود، فرزندش حجت، محمد مهدی خواهد بود. اینان دوازده نفرند. (1)

بنابراین حدیث امامان دوازده گانه، هم از طریق سنیان و هم از طریق شیعیان نقل شده است. (2)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «الائمة من بعدی اثنا عشر، یسعة من صلب الامام الحسین و التاسع مهدیهم» ؛ امامان بعد از من دوازده نفرند، نه نفر آنها از نسل امام

ص: 51

حسین(علیه السلام)هستند و نهمین آنان مهدی آنان است.(1)

از جابر بن سمرة آمده است که او بعد از آن جمله، فرمایش رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)را نشنیده است لذا از پدر خود می پرسد، گفت: او می گوید، همگی آنها از قریش هستند. (2)

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)به حسین(علیه السلام)فرمود: تو سروری و پدر سروران، تو امام و فرزند امام و پدر امامان، تو حجت فرزند حجت پدر حجتها، نه نفر از نسل تو هستند که آخرین آنها قائم آنهاست.(3)

عمر می گوید: خدای تعالی علی(علیه السلام)را بعنوان ولی معین کرد

عمر می گوید: اصحاب محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)هجده سابقه داشتند که سیزده سابقه ی آنها اختصاص به علی(علیه السلام)داشت و در پنج سابقه ی دیگر باهم شریک بودیم. (4)

اصحاب در احکام الهی به او ( امام علی ع) مراجعه می کردند و از او فتوی می گرفتند، همان طوری که در جاهای گوناگون عمر بن الخطاب گفته است ؛ «لولا علی لهلک عمر» ؛ اگر علی نبود مسلما عمر هلاک می شد. (5)

ابن ابی الحدید ذکر کرده است که، حسین بن محمد سینی گفت: در کتابی خواندم که روزی مشکلی برای عمر پیش آمد، پس برای حل آن برخاست و نشست و دقت نظر و تفکر نمود و به حاضران نزد خود گفت: ای گروه حاضر، در این امر چه می گویید؟

پس حاضران گفتند: ای امیرمؤمنان تو پناهگاه و غایت مقصود ما هستی، عمر عصبانی شد و گفت: «یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله وقولوا قولا سدیدا»؛ ای

ص: 52

کسانی که ایمان آورده اید تقوای الهی پیشه کنید و سخن حق و صواب گویید (1)، سپس گفت: به خدا قسم من و شما می دانیم راهنمای آن و آگاه به آن کیست. گفتند: گویا فرزند ابوطالب را اراده کرده ای؟

گفت: چگونه به خاطر من از او صرف نظر توان کرد؟ آیا زن آزادهای توانسته است چون او را بیاورد؟

گفتند: خوب است او را صدا بزنی ای امیرمؤمنان.

گفت: هرگز، در آنجا قله ی بلندی از بنی هاشم و گزیده ای از علم و قرابتی از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)وجود دارد، نزد او می روند و او نزد کسی نمی آید، پس با هم نزد او برویم... پس او را در باغ خود یافتند که بر بیل خود تکیه می زد و این آیه ی «أیحسب الإنسان أن ترک سدی...»؛ آیا انسان فکر می کند که به حال خود رها می شود. (2) تا آخر سوره را می خواند و اشک های او بر گونه هایش سرازیر می شد، مردم از گریه او بنای گریه گذاشتند سپس ساکت شد، آنها ساکت شدند، عمر درباره ی آن واقعه سؤال کرد و حضرت جواب فرمود، پس عمر گفت: به خدا سوگند، حق تو را خواست اما قوم تو راضی نشدند.

حضرت فرمود: «ای اباحفص، حفض علیک من هنا و من هنا»؛ از این جا واین جا برخود سخت نگیر، روزجدائی ( قیامت) وعده گاه ماست. پس عمر دست بر دست گذاشت و به زمین نگاه کرد و چون کسی که در خاکستر نگاه می کند خارج شد.(3)

امان برای امت هستند. (1)

پیامبر تا فرمود: «اهل البیت لا یقاس بهم أحد» ؛ احدی با اهل بیت مقایسه نمی شود. (2)

رسول خدا ان درباره ی اهل بیت(علیهم السلام)فرمود: «أهل بیتی کسفینة نوح، من رکبها نجا و من تخلف عنها غرق» ؛ اهل بیت من چون کشتی نوح هستند، کسی که بر آن سوار شود نجات می یابد و کسی که از آن باز ماند، غرق می شود.(3)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)به علی(علیه السلام)فرمود: «یا علی انت او تیت ثلاثا لم یوتهن احد و لا أنا، اوتیت صهرة مثلی و لم اوت انا مثلی و اوتیت صدیقة مثل ابنتی و لم اوت مثلها (زوجة ) و اوتیت الحسن و الحسین و لم أو من صلبی مثلهما و لکنکم منی و انا منکم» ؛ ای علی سه چیز به تو داده شد که به احدی حتی من داده نشده است، پدر زنی مثل من به تو داده شد و مانند من به من داده نشد، و صدیقه ای مانند دخترم به تو داده شد ولی همسری مانند او به من داده نشد، و به تو حسن و حسین از لبت دادند و به من مانند آن دو را از لبم ندادند، لیک شما از من هستید و من از شما هستم. (4)

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «ان حب علی قذف فی قلوب المؤمنین، لا یحبه الا مؤمن و لا یبغضه الآ منافق» ؛ دوست داشتن علی در دل های مؤمنان افکنده شد، او را

ص: 54

دوست نمی دارد مگر مومن و دشمن نمی دارد مگر منافق .(1)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)درباره ی اهل بیت(علیهم السلام)فرمود: «مثل أهل بیتی کسفینة نوح من رکبها نجی و من تخلف عنها غرق»؛ مثل اهل بیت من مانند کشتی نوح است آن کس که بر آن سوار شد نجات یافت و آن کس که از آن جا ماند غرق گردید.(2)

ص: 55

الرسوله» ؛ دوست داشتن حسن و حسین (علیهما السلام)، دوست داشتن خدا و رسولاوست و کینه ی نسبت به آنها، کینه ی نسبت به خدا و رسول اوست.(1)

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «من أحب الحسن و الحسین فقد أحبنی و من ابغضهما فقدابغضنی» ؛ کسی که حسن و حسین (علیهما السلام) را دوست بدارد مرا دوست داشته استو کسی که آن دو را دوست ندارد مرا دوست نداشته است. (2)

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «الحسنان سیدا شباب اهل الجنة» ؛ حسن و حسین دوسرور جوانان اهل بهشت هستند.(3)

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «الله تعالی زﺉ الجنة بالحسنین»؛ خدای تعالی بهشت رابا حسن و حسین (علیهما السلام) زینت داد. (4)

پیامبر قاله و فرمود: «ان حب الحسن و الحسین قذف فی قلوب المومنین والمنافقین و الکافرین، فلا تری لهم ذام» ؛ دوست داشتن حسن و حسین (علیهما السلام) دردلهای مؤمنان و منافقان و کافران افکنده شده است؛ برای همین مذمت کننده ایبرای آن دو نمی بینی (5)

«الحسن و الحسین من اسماء اهل الجنة قالها النبی(صلی الله علیه و آله و سلم)» ؛ حسن و حسین از اسم های اهل بهشت است، این را پیامبر قا فرمود.(6)

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «الحسن و الحسین ریحانتای من الدنیا» ؛ حسن و

ص: 57

حسین (علیهما السلام) دو گل خوشبوی من از دنیا هستند.(1)

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «اذا أردتم أن تنظروا الی فانظروا الی الحسن و الحسین»؛ هرگاه خواستید به من نگاه کنید، به حسن و حسین (علیهما السلام) نگاه کنید.(2)

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود:

هنگامی که مرا به آسمان بردند بر در بهشت دیدم با طلا نوشته اند: «لا اله الا اللهمحمد حبیب الله علی ولی الله فاطمة أمة الله و الحسین و الحسن صفوة الله و علیمبغضیهم لعنة الله» ؛ هیچ معبودی جز خدای یگانه نیست، محمد حبیب خداستعلی ولی خداست فاطمه کنیز خداست و حسن و حسین برگزیده خدا بوده و بربغض ورزی کننده ی بر آنها لعنت خداست. (3)

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود، «حسین منی و انا من حسین، احب الله من أحب حسینا،حسین سبط من الاسباط» ؛ حسین از من است و من از حسین، خداوند دوست دارد کسی که حسین را دوست بدارد، حسین یکی از اسباط است.(1)

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «الحسین احب اهل الارض الی اهل السماء» ؛ حسین محبوب ترین اهل زمین است برای اهل آسمان. (2)

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «ان ابنی الحسین یقتل بارض کربلاء فمن شهد ذلک منکم فلینصره» ؛ حتما فرزندم حسین در زمین کربلا کشته می شود، پس هر کدام شما حاضر و شاهد باشد باید او را نصرت دهد.(3)

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)بخاطر کشته شدن حسین(علیه السلام)گریه کرد و او را به سینه ی خود چسباند و مقداری خاک به ام سلمه عطا کرد و به او فرمود: هر گاه این تربت به خون تبدیل شد، بدان فرزندم حسین کشته شده است.(4)

ام سلمه می گوید: صدای جنیان را شنیدم که برای حسین(علیه السلام)نوحه گری می کردند. (5)

از فضائل اختصاصی امام حسین علی آن است که همچون عیسی(علیه السلام)در

ص: 59

شش ماهگی متولد شدند.(1)

جبرئیل به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)عرض کرد: آیا او را دوست داری؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: آری. جبرئیل عرض کرد: آگاه باش که امت تو او را خواهند کشت....(2) پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «الحسین باب من أبواب الجنة، من عانده حرم الله علیه رائحة الجنة» ؛ حسین دری از درهای بهشت است، هرکس با او عناد ورزد خدای تعالی بوی بهشت را بر وی حرام می کند.

و فرمود: «ان ابنی الحسین یقتل بکربلاء فمن شهده فلینصره» ؛ فرزندم حسین(علیه السلام)در کربلا کشته می شود پس هر کس شاهد او باشد باید او را نصرت دهد.

قتلوه و خذلوه و لن ینصروه یخذلهم الله یوم القیامة» ؛ مسلمة حسین(علیه السلام)کشته خواهد شد و چنانچه او را بکشند و به خود واگذارند و نصرت ندهند، خدای متعال در روز قیامت آنها را بخود وا می گذارد.(1) .

ص: 61

حق، مرا قبول کند، مسلما خدا به حق سزاوارتر است و آن کس این را بر من ردنماید، صبر می کنم تا زمانی که خدا بین من و بین قوم به حق حکم کند که او بهترین حکم کنندگان است. (1)

حسین(علیه السلام)به بنی هاشم چنین نوشت: «اما بعد، فانه من لحق بی منکم استشهد معی و من تخلف لم یبلغ الفتح و السلام» ؛ اما بعد، از شما کسی که به من ملحق شود، همراه من به شهادت می رسد و کسی که بجا ماند به پیروزی نخواهد رسید والسلام. (2)

یزید به عمرو بن سعید اشرق دستور داد والی موسم حج باشد و حسین(علیه السلام)را هر جا یافت به قتل برساند.(3)

ابن عباس می گوید، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: «مالی و لیزید لا بارک الله فی یزید انه یقتل ولدی الحسین ع» ؛ مرا با یزید چه کار، خدا او را مبارک نگرداند مسلما او فرزندم حسین را خواهد کشت.(1)

طرماح بن عدی الطائی که به عنوان راهنمای چهار نفر از اهل کوفه که به امام حسین(علیه السلام)ملحق شدند، آمده بود، در عذیب الهجانات با حضرت ملاقات کرد و این مطلب را از او شنید. (2)

طرماح گفت: ای پسر دختر رسول خدا قالا : من از همه بهتر راه را می شناسم. حسین عل؟ فرمود: پس، پیشاپیش ما حرکت کن.

پس طرماح حرکت کرد و حسین(علیه السلام)واصحاب او در پی او می رفتند طرماح در حال حرکت این شعر را می خواند:

یا ناقتی لا تزجعی من زجری

و امض بنا قبل طلوع الفجر

ای شتر من از زجر من دلتنگ مشو و قبل از طلوع فجر ما را ببر.(3)

مرحوم شیخ در رجال خود طرماح را از اصحاب امیرمؤمنان(علیه السلام)شمرده و گفته است: طرماح بن عدی بن حاتم پیام رسان او به معاویه بود و در جای دیگر او را از اصحاب امام حسین(علیه السلام)دانسته است. او در نهایت جلالت و زیرکی بود و اگر نبود جز گفتگوهای او با معاویه، که دنیا را در نظر معاویه تیره کرد و همراهی او با سید الشهدا علی در کربلا، که به خاطر آن مجروح گردید و در میان

ص: 64

کشته ها افتاد، برای جلالت و شرافت او کافی بود. و موفق نشدن او به شهادت ضرر به مقام والای او نمی زند، زیرا با اندک رمقی که که در بدن داشت، اقوام او، وی را برداشته و مداوا کردند پس بهبودی یافت و سلامتی را به دست آورد و تا آخر عمر بر موالات و اخلاص خود باقی ماند.

البته تمام این موارد بر کسانی که به کتاب های اخبار و سیره در مورد مقتل مراجعه می کنند، آشکار است.

و در صفحه 90 ذکر کرد که او در کربلا شرکت نکرد اما از امام اجازه گرفت و عرض کرد خداوند شر جن و انس را از شما دور کند، از کوفه برای خانوادهی خود طعام خریده ام و مخارج آنها را با خود آورده ام، می روم و به آنها می سپارم و نزد شما بر می گردم... از را․ بنی ثعل بازگشتم، چون به عذیب الهجانات نزدیک شدم سماعة بن بدر به استقبالم آمد و خبر شهادت امام را به من داد، پس برگشتم. (1)

اهل کوفه بعد از هلاکت یزید بن معاویه، حکومت بنی امیه و امیری ابن زیاد را خلع کردند و خواستند تا موقعی که در امر خود دقت کنند برای خود امیری نصب کنند، جماعتی گفتند: عمر بن سعد بن ابی وقاص شایستگی این مقام را دارد. هنگامی که خواستند او را امیر خویش کنند زنانی از قبیله ی همدان و کهلان و انصار و ربیعه و نجع پیش آمده و با گریه و شیون و فریاد و نوحه گری بر امام حسین(علیه السلام)وارد مسجد شدند، آنها می گفتند: آیاعمرسعد به قتل امام حسین(علیه السلام)راضی نبود که اکنون می خواهد در کوفه بر ما حکومت کند؟ پس مردم گریه کردند و از عمر روگردان شدند، گروه بارز این زنان در این ماجرا زنان همداند.

ص: 65

بودند. (1)

این سخن بیانگر استمرار پشتیبانی اهل یمن از ائمه اطهار(علیهم السلام)است . گفته اند: قوائی که مسلم بن عقیل را دستگیر کردند از قبیله ی قیس بودند. (2) دلیل این مطلب شعری است که سلیمان بن قتهی محاربی تابعی در رثای امام حسین(علیه السلام)گفته است.(3)

أن قتلی الطف من آل هاشم

اذل رقاب المسلمین فذلت

و عند غنی قطرة من دمائنا

سنجزیهم یوما بها حیث حلت

اذا فتقرت قیس جبرنا فقیرها

و تقتلنا قیس اذ النعل زلت (4)

ص: 66

شاعر در رثای حسین(علیه السلام)، قیس ( قیس عیلان بن مضر) و غنی را از قبیله ی غطفان از ( قیس بن عیلان) به گونه ای یاد می کند که معلوم شود، بخاطر کشتن امام حسین(علیه السلام)مورد بازخواست هستند.

نصیحت های دیگر به امام حسین علیه السلام:

از نصیحت های دیگر به امام حسین(علیه السلام)نصیحت عبد الله بن مطیع عدوی (1) است که وی را از معارضه با بنی امیه بر حذر می کرد، او به حضرت(علیه السلام)عرض کرد: ای فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)علت آمدنت چیست؟

حضرت(علیه السلام)فرمود: قصد کوفه دارم.

عرض کرد: آیا قبلا به شما نگفتم؟ ای فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)آیا شما را از آمدن به این جهت باز نداشتم؟! شما را به خدای تعالی یادآور می شوم، مبادا حرمت اسلام هتک شود، شما را به خدا سوگند می دهم در حرمت قریش و ذمه ی عرب ها، به خدا سوگند آگر آنچه را بنی امیه در دست دارند مطالبه کنی تو را خواهند کشت، و اگر تو را کشتند بعد از تو از احدی هرگز بیم نخواهند داشت.

به خدا قسم این حرمت اسلام است که هتک می شود و حرمت قریش و حرمت عرب ها، خدا را خدا را چنین نکن و به کوفه نیا و جان خود را مورد تعرض بنی امیه قرار مده، اما امام(علیه السلام)نپذیرفت و به راه خود ادامه داد. (2)

ص: 67

مرد از شیعیان و موالی و اهل بیت او همراهیش می کردند».(1)

احتمال وجود این تعداد در هنگام خروج آنان از مکه بیشتر است (2)

دینوری می گوید: «.... چون امام حسین(علیه السلام)خارج شد، سر کردهی نگهبانان به فرماندهی عمرو بن سعید بن عاص با جماعتی از سربازان راه را بر او گرفت و گفت: امیر، تو را به برگشتن فرمان داده است و باید برگردی والا تو را از رفتن باز می دارم، اما امام حسین(علیه السلام)از بازگشت خودداری فرمود و دو گروه به مقابلهی با هم برخاستند و با تازیانه ها همدیگر را زدند، وقتی خبر به عمرو بن سعید رسید ترسید کار بالا گیرد لذا به سرکردهی نگهبانان دستور داد تا باز گردد».(3)

داشت اما حضرت به حرکت ادامه داد، حضرت به وادی عقیق رسید (1) و سپس از آن خارج شد، در این زمان عبدالله بن جعفر، دو فرزند خود جعفر و عون را به سوی او فرستاد و در نامه ای از او خواست باز گردد، لیک حضرت از حرکت خودداری نکرد و با سرعت و بدون وقفه به مسیر ادامه داد. تا به ( ذات عرق)(2) رسید و در آن منزل کرد، در آن منزل عده ای از اهالی آن به وی پیوستند، سپس به حاجر که قسمتی از بطن المه است (3) رسید و در آن قیس را با نامه ای به سوی مسلم فرستاد که خبر آمدنش را به اهل کوفه بدهد، سپس از غلبیه عبور کرد (4) و به زرود رسید(5) که در آن جا خبر شهادت مسلم و هانی و قیس به او رسید، و هنگام گذر از زباله (6) خبر شهادت عبدالله بن یقطر به او رسید، لذا برای اصحاب خویش خطبه خواند و آنان را از وقایع امر مسلم و هانی و عبدالله آگاه کرد و به آنان اجازه ی برگشتن داد، پس مردم از اطراف حضرت پراکنده شدند و جز اهل بیت و شیعیان خاص او کسی باقی نماند.

اهل دنیا معمولا چنین اخباری را از یاران خود مخفی می دارند، مبادا از اطرافشان پراکنده شوند، اما حسین(علیه السلام)آنان را مطلع ساخت تا با دقت و اختیار کامل راه خود را انتخاب کنند.

در دین خدعه و نیرنگ و فریبکاری و مخفی کاری وجود ندارد، بلکه دین راه آشکاری است که به بهشت خدای تعالی منتهی می شود.

ص: 70

نیست از او خریداری کرده ای، پس آن چه را به او پرداخته ای از او بگیر و زمین ما را به ما برگردان.

معاویه در پی مسلم فرستاد و نامه ی امام حسین(علیه السلام)را به او نشان داد و به او گفت: اموال ما را برگردان و زمین خود را بگیر زیرا تو چیزی فروختی که مالک آن نیستی.

مسلم گفت: به کمتر از آن که سرت را با شمشیر بزنم، این کار را نمی کنم. پس معاویه از خنده به پشت افتاد و پا بر پا می زد و به او می گفت: ای فرزند؛ به خدا این همان است که پدرت در زمانی که مادرت را خرید گفت، سپس به امام حسین(علیه السلام)نوشت:زمین شما را بازگرداندم و آن چه رامسلم گرفت به او بخشیدم.

آب یافت می شد، مسلم و همراهان بدان سوی حرکت کردند و به آب رسیدند.

مسلم از گذرگاه بطن خبت نامه ای به همراه قیس به سوی امام حسین(علیه السلام)فرستاد و در آن چنین نوشت:

اما بعد، با دو راهنما از مدینه خارج شدم لکن راه را گم کردیم و گرفتار تشنگی شدیم و آن دو راهنما خیلی زود مردند و به آبی رسیدیم و تنها توانستیم جان خود را نجات دهیم و من آنرا به فال بد گرفتم و اگر خواستی مرا معاف فرما و دیگری را به جای من بفرست.

امام حسین(علیه السلام)در جواب چنین نوشتند: اما بعد؛ بیم آن دارم، غیر از آن چه ذکر کردی چیز دیگری تو را بر این کار واداشته است، پس بهمان جهتی که تو را فرستادم حرکت کن. والسلام

مسلم به حرکت ادامه داد تا آن که به آب اندکی رسید، و در آن منزل کرد سپس از آن بیرون رفت ناگاه مردی را دید که آهوئی را تیر زد و هنگامی که آهو را گرفت و بر زمین انداخت، مسلم گفت: دشمن ما انشاء الله کشته خواهد شد.

مردم دسته دسته با مسلم بیعت می کردند تا جائی که بیعت کنندگان بالغ بر هجده هزار یا بیشتر شدند لذا مسلم برای امام حسین(علیه السلام)نامه نوشت و همراه عابس بن ابی شبیب شاکری فرستاد و از حضرت خواست بخاطر اشتیاق مردم، در آمدن تعجیل کند.

وقتی خبر به یزید رسید با اطرافیان به مشورت پرداخت، «سرجون» بردهی پدرش، بر طبق سفارش معاویه، به عبید الله بن زیاد اشاره کرد، یزید او را حاکم نمود و نامه ای به دست مسلم بن عمرو باهلی برایش فرستاد و او را به حکومت هر دو شهر ( کوفه و بصره) منصوب کرد.

مسلم بن عمرو حرکت کرد، و به بصره رسید، امام حسین(علیه السلام)نامه ای نوشت و به دست غلام خود سلیمان برای اهل بصره فرستاد، عبید الله او را به دار آویخت و مردم را تهدید کرد و برادر خود عثمان را به جای خود نشاند و عازم کوفه شد و با خود شریک بن أعور و مسلم بن عمرو و گروهی از خواص خود را به همراه برد، شریک در بین راه در اثر بیماری توقف می کرد، اما عبید الله، آن طوری که شریک گمان کرده بود، بخاطرش توقف نمی کرد و رفتن را به تأخیر نمی انداخت. پس عبید الله قبل از اصحاب خود وارد کوفه شد و مردم گمان کردند او امام حسین(علیه السلام)است چون لباسی مانند او پوشیده و چهره خود را پوشانده بود، پس داخل قصر شد، نعمان ( والی کوفه) فکر می کرد او امام حسین(علیه السلام)است و در همان حال مردم به او خوشامد گوئی کرده و می گفتند: خوش آمدی ای فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)و در پی او می آمدند.

نعمان برای ممانعت از او رفت و در قصر را بست، عبید الله فریاد زد باز کن، امیدوارم فتحی نصیبت نشود. پس نعمان او را شناخت و در را باز کرد مردم نیز از این سخن، عبید الله را شناختند. پس او رفت و آنها نیز رفتند و مسلم شب را در میان مردم به روز آورد.

صبح شریک وارد کوفه شد و نزد هانی بن عروہ منزل کرد، مسلم به زیارت او

ص: 74

رفت و از او عیادت نمود، شریک به مسلم گفت: به نظر تو اگر عبید الله به عیادت من بیاید آیا او را می کشی؟ مسلم گفت: آری، و نزد هانی باقی ماند.

عبید الله همان صبح یکی از غلامان خود را که جاسوس بود فرستاد تا مسلم را پیدا کند.

عبید الله بن زیاد به عیادت شریک بن اعور رفت اما مسلم نپسندید او را بکشد تا جائی که از اشاره های شریک مطلب برای عبید الله آشکار گردید. پس عبید الله خارج شد و مدتی بعد شریک از دنیا رفت، و جاسوس خبر آورد که مسلم در خانه ی هانی است، عبید الله عده ای را نزد هانی فرستاد و او را زندانی کرد.

مؤلف می گوید: بسیار بعید است مسلم برای قتل عبید الله بن زیاد به شریک پاسخ مثبت داده باشد در حالیکه او به عیادت شریک آمده و میهمان هانی شده بود. چون مسلم دروغ نمیگفت. ولی شریک از مسلم بن عقیل خواست عبید الله را به قتل برساند و او قبول نکرد وی را فریب دهد زیرا او میهمان بود و برای عیادت مریض آمده بود و از اخلاق متقیان دور است به کشتن میهمانان اقدام کنند.

مسلم اصحاب خود را جمع کرد و سرکردگی اهل کنده و ربیعه را به عبید الله بن عزیز کندی داد و به او فرمود: پیشاپیش سواران من حرکت کن و سرکردگی اهل مذحج و اسد را به عهده ی مسلم بن عوسجه قرار داد و فرمود: در میان پیاده ها مستقر شود و سرکردگی اهل تمیم و همدان را به عهده ی ابی ثمامه ی صائدی گذاشت و سرکردگی افراد مدینه را به عهده ی عباس بن جعده ی جدلی سپرد آن گاه به طرف قصر حرکت کردند و اطراف آن را گرفتند تا جائیکه عبید الله دستور داد درها را ببندند، اشراف کوفه از بالای قصر با تطمیع و تهدید عزم مردم را سست می کردند و عبید الله از برخورد با مسلم و جنگ با او ترسید. (1)

هنوز شب نشده بود که جمعیت از اطراف مسلم پراکنده شدند و شبث بن

ص: 75

ربعی و قعقاع بن شور هذلی و حجار بن ابجر عجلی و شمر بن ذی الجوشن کلابی برای سست کردن عزم مردم و ترساندن آنان بیرون آمدند. کثیر بن شهاب بن الحصین حارثی با عده ای برای دستگیر کردن کسانی که خواستار مسلم بودند بیرون رفت او عده ای را دستگیر کرد و عبید الله آنان را زندانی کرد.(1) عبید الله دستور داد در راه ها و آبادیها بخاطر پیدا کردن مسلم نگهبانی دهند(2) و حرکت لشکرها را که به طرف مرزها می رفتند متوقف کرد و به جنگ با حسین(علیه السلام)فرستاد. (3)

... مسلم تنها و بی یاور از مسجد بیرون آمد، نمی دانست کجا برود، پس از کنار خانه ی زنی به نام طوعه عبور کرد، طوعه زمانی همسر اشعث بن قیس بود و بعد از آن اسید حضرمی او را به زنی گرفت و بلال را متولد کرد و پس از آن اسید حضرمی از دنیا رفت، مسلم از آن زن آب خواست، طوعه به او آب داد، مسلم آب را نوشید و ایستاد، طوعه پرسید چرا ایستاده ای؟ مسلم از او خواست میهمانش کند، طوعه او را میهمان کرد و او را شناخت و در اتاقی او را مخفی کرد، فرزندش بلال از رفت و آمد زیاد مادرش به آن اتاق شک کرد، از او پرسید، اما طوعه او را از وجود مسلم مطلع نساخت مگر آنکه او را قسم داد.

بلال صبح به قصر رفت و ابن زیاد را دید که مشغول پرس و جو درباره ی مسلم است و اشراف کوفه اطراف او جمع شده اند. پس خبر را آهسته به محمد بن اشعث گفت .

ابن زیاد گفت: به تو چه گفت؟ محمد بن اشعث او را خبر داد، ابن زیاد عصای خود را در پهلوی او فرو برد و گفت: برخیز همین الان او را بیاور.

محمد بن اشعث به همراه عمرو بن عبید الله بن العباس سلمی با جماعتی از

ص: 76

قبیله ی قیس خارج شده تا به آن خانه رسیدند.

مسلم صدای پای اسبان را شنید، شمشیر به دست خارج شد و جنگ سختی با آنان کرد، او دستی قوی داشت که با آن گاهی افراد را می گرفت و بر بام پرتاب می کرد، آن ها بر روی بام ها رفته و پشته های نی را آتش زده و بر او پرت می کردند و با سنگ او را مجروح می کردند و او بی وقفه آنان را شمشیر می زد و در خلال آن با حماسه این اشعار را می خواند:

اقسمت لا اقتل الا حرا

و ان رأیت الموت شیئا نکرا

کل امرء یوما ملاق شرا

او یخلط البارد سخنا مرا

رۀ شعاع النفس فاستقرا

اخاف ان أکذب او أغرا

سوگند خورده ام که جز آزادانه کشته نشوم اگر چه مرگ را ناگوار می بینم. هر مردی به ناچار روزی با شر ملاقات می کند یا آب سرد را با آب گرم تلخ مخلوط می کند. ترس از جانم دور شده و مطمئن گردیده ام و تنها از آن بیمناکم که مرا تکذیب کنند یا فریب دهند.

پس از آن مسلم و بکیر بن حمران احمری با هم درگیر شدند، بکیر ضربهی شمشیری بر دهان مسلم زد و لب بالای او را قطع کرد و و به لب پائین او هم رسید و دو دندان پیشین او را انداخت و مسلم نیز ضربه شمشیری سخت بر سر او فرود آرود و ضربه ای دیگر بر شانه ی او زد که نزدیک بود تا سینه اش را بشکافد، پس یاران او با شتاب او را از دست مسلم نجات دادند، و مسلم به رجز خواندن خود مشغول شد. محمد بن اشعث صدا زد: ای جوان تو در امانی، خود را به کشتن مده. تو گرفتار دروغ و خدعه و نیرنگ نخواهی شد. این قوم فرزندان عمویت هستند نه تو را می کشند و نه می زنند.

وقتی مسلم دید سنگ ها او را مجروح کرده و پشته های شعله ور نی بر او افکنده اند و به شدت ضعیف شده به دیوار آن خانه تکیه داد، محمد امان را تکرار کرد و به او نزدیک شد، مسلم گفت: آیا من در امان هستم؟ محمد گفت: آری،

ص: 77

مردم فریاد زدند، تو در امان هستی. بجز عمر بن عبدالله بن العباس سلمی، او گفت: در او نه شتر نری دارم نه شتر ماده و خود را به کناری کشید.

مسلم گفت: آگاه باشید اگر امانم نمی دادید دست در دست شما نمی گذاشتم سپس استری آوردند او را سوار کردند و اطرافش را گرفتند و شمشیر را از گردنش در آوردند و همچون کسی که از جان خود ناامید شده باشد اشک از دیدگانش جاری شد و فرمود: این اول نیرنگ است.

محمد بن اشعث گفت: امیدوارم بر تو باکی نباشد.

مسلم فرمود: این جز امید چیز دیگری نیست، پس امان شما کجاست؟ انا لله و انا الیه راجعون و اشک از دیده ی او جاری شد.

عمرو سلمی گفت: کسی که چیزی چون آن چیزی که تو می خواهی، بخواهد، هنگامی که بلائی مثل این بلا که بر تو نازل شد بر او نازل شود گریه نمی کند . مسلم فرمود: «به خدا سوگند برای خود گریه نمی کنم و سوگوار کشته شدن خود نیستم، گرچه به اندازه ی یک لحظه تلف شدن خود را نمی پسندم، اما بخاطر خاندان خود که بسوی من می آیند گریه می کنم، برای حسین(علیه السلام)و خاندان حسین گریه می کنم. سپس به محمد بن اشعث فرمود: ای بندهی خدا، می بینم از امانی که به من داده ای عاجز خواهی ماند. آیا نزد تو خیری وجود دارد؟ آیا تو میتوانی مردی را بفرستی که از طرف من به حسین(علیه السلام)پیامم را برساند، نمی بینم مگر آنکه امروز به طرف شما حرکت کرده یا فردا حرکت خواهد کرد در حالیکه اهل بیت او همراهش هستند، و بی تابی مرا که می بینی از همین است. و به او بگوید: مسلم مرا به سوی تو فرستاد او در دست قوم اسیر شده و بنظرش می رسد که شب نشده کشته خواهد شد.

او می گوید: با خاندان خود باز گرد، اهل کوفه تو را فریب ندهند چرا که آنان اصحاب پدرت هستند که آرزو می کرد از آنها با مردن یا کشته شدن مفارقت کنند، اهل کوفه تو را تکذیب کرده و مرا تکذیب کردند و برای کسی که گرفتار

ص: 78

تکذیب شده رای و نظری وجود ندارد».

محمد گفت: به خدا سوگند چنین خواهم کرد، و ابن زیاد را آگاه می سازم که تو را امان داده ام.

جعفر بن خذیفهی طائی می گوید: محمد، ایاس بن العتل طائی از خاندان مالک بن عمرو بن ثمامه را فرستاد و او را توشه داده و مجهز کرد و خانواده ی او را بهره مند کرد و به سوی حسین(علیه السلام)فرستاد، چهار شب به آخر ماه مانده بود که در نقطه ای به نام زباله، امام(علیه السلام)به استقبال او آمد...

... ابن زیاد رئیس نگهبانان، حصین بن تمیم تمیمی را با نزدیک به دو هزار سواره مأمور حفظ راهها کرد، آنان اطراف رودخانه را گرفتند و مراکز دیده بانی را منظم کرده و داخل و خارج شوندگان را باز داشتند. آنان بر یک خط و عقیده بودند و تا آن زمان چنین فرصتی برای حصین بن تمیم پیش نیامده بود.(1)

در ملاقات عمر سعد با امام حسین ع، عمر سعد می خواست با امام خداحافظی کند، امام حسین(علیه السلام)پرسید برای چه آمده ای؟ چون به او خبر داد، او را بین بازگشت به مکه و رفتن به برخی از دره ها و کوه های دور دست مخیر کرد. عمر سعد ماجرا را برای ابن زیاد نوشت. ابن زیاد در جواب او را تهدید کرد و وعده وعید داد و از او خواست در صورتی که با امام حسین(علیه السلام)جنگ نکند یا وی را وادار به پذیرش حکم خویش نکند باید از عمل کناره گیرد و آن را به شمر بن ذی الجوشن بسپارد.

در روز ششم محرم نامه به دست عمر سعد رسید، در آن روز مردان او به بیست هزار نفر رسیدند، لذا مراسلات بین خود و امام حسین(علیه السلام)را قطع کرد و بر او سخت گرفت و از وارد شدن به آب منع کرد. و یکی از دو حالت را از او خواست با پذیرش بیعت و یا جنگ و درگیری.

برخی از اصحاب عمر سعد در تاریکی شب به صورت تنها با دو نفر با هم، خدمت امام حسین(علیه السلام)می رسیدند و تا روز دهم تعداد آنها به سی نفر رسید که خدا آنان را به سعادت هدایت و به شهادت موفق نمود.

در روز هشتم تشنگی بر امام حسین(علیه السلام)غالب شد پس برادرش عباس(علیه السلام)را با بیست سوار و بیست پیاده بیرون فرستاد، آنان نگهبانان را از اطراف پراکنده کرده و آب نوشیده و مشک های خود را پر کرده و باز گشتند. سپس فرمانی از عبید الله بن زیاد به عمر سعد رسید که او را به جنگ ترغیب می کرد، پس سوار بر اسب ها شدند و اطراف امام حسین(علیه السلام)و اهل بیت و اصحاب وی را احاطه کردند، امام حسین(علیه السلام)برادرش عباس(علیه السلام)را با عده ای از اصحاب خویش بیرون فرستاد و فرمود: اگر توانستی از آنها تا فردا را مهلت بخواه.

این واقعه در روز نهم محرم اتفاق افتاد، بعد از مشورت و مورد سرزنش واقع شدن عمر سعد او را مهلت دادند.

ص: 80

سپس مسلم را وارد قصر کردند ولی او بر عبید الله به عنوان امیر سلام نکرد، نگهبانان بخاطر این بی احترامی اعتراض کردند. عبید الله گفت: او را رها کنید، او کشته خواهد شد.

مسلم گفت: آیا چنین است؟ عبید الله گفت: آری

مسلم فرمود: «مرا واگذار تا وصیت به یکی از اقوام خود کنم»، پس در اهل مجلس عبید الله نگاه کرد ناگاه عمر سعد را در میان آنان دید، بلافاصله گفت: «ای عمر بین من و تو خویشی وجود دارد و من به تو احتیاجی دارم و بر تو واجب است حاجتم را برآوری و آن یک راز است» اما عمر سعد قبول نکرد و مسلم را از بیان آن منع می کرد، عبید الله گفت: از نظر کردن در حاجت پسرعمویت خودداری نکن.

عمر سعد همراه مسلم برخاست و در جائی نشست که ابن زیاد می توانست او را ببیند. مسلم گفت: در کوفه قرضی بر عهده دارم که وقتی به کوفه وارد شدم بدان بدهکار شدم، هفتصد درهم است آن را با فروختن زرهام ادا کن. و ( چون مرا کشتند) جسدم را از ابن زیاد بگیر و دفن کن و به طرف امام حسین(علیه السلام)کسی را بفرست که او را برگرداند زیرا برایش نامه نوشته و به او گفته ام که مردم همراه او هستند و به نظرم می رسد حسین(علیه السلام)جز در حال آمدن نباشد.

عمر روبه ابن زیاد کرد و گفت: آیا می دانی چه گفت؟ او به من چنین و چنان گفت.

ابن زیاد گفت: امین بر تو خیانت نکرد لکن خائن را امین خود دانستی. اما اموال او، از آن توست هر چه خواستی با آن بکن و اما بدن او، برای ما اهمیتی ندارد وقتی او را کشتیم، با بدنش چه کنند. یا گفت: شفاعت تو را در بدن او نمی پذیریم، چون او در این مسأله، اهلیت آن را ندارد. بر علیه ما جهاد کرد و سعی در هلاکت ما نمود اما حسین، چنانچه اراده ی ما نکند ما اراده او نکنیم و اگر ما را اراده کند دست از او بر نمی داریم، سپس گفت: چه می گویی، ای فرزند عقیل؟ در حالی نزد مردم آمدی که بر یک کار اجتماع داشتند و یک سخن

ص: 82

می گفتند، آمدی که آنان را پراکنده کنی و گروهی را بر گروهی دیگر بگماری؟

مسلم گفت: نه، برای چنین کاری نیامدم، لیک اهل شهر اعتقاد دارند پدرت، خوبان آنان را کشته و خون آنان را ریخته و در میانشان کارهای کسری و قیصر را انجام داده است، نزد آنان آمدیم تا به عدالت امر کنیم و به فرمان کتاب الهی فراخوانیم.

ابن زیاد گفت: تو را به این کار چه؟ ای فاسق، آیا با آنان به چنین رفتاری که می گوئی عمل نمی کردیم درهنگامی که تو در مدینه مشغول خوردن شراب بودی؟ مسلم گفت: من شراب می خورم؟! به خدا سوگند، خدا می داند تو صادق نیستی و از روی نادانی سخنی گفتی و مسلما چنین نیستم که تو میگوئی، و سزاوارترین کس به نوشیدن شراب نسبت به من کسی است که چون سگان خون مسلمانان را می نوشد و جانی را که خدا قتل آن را حرام دانسته به قتل رسانده است و بدون سبب جانها را به قتل می رساند و خون محترم را بر زمین جاری می کند و بخاطر خشم و دشمنی و بدگمانی به قتل می رساند، و در همان حال، مانند کسی که مرتکب هیچ خلافی نشده به سرگرمی و بازی مشغول است.

ابن زیاد گفت: این فاسق، هوای نفست تو را آرزو مند چیزی کرده است که خدا نمی خواهد به آن برسی و تو را شایسته و اهل آن نمی بیند!!

مسلم گفت: ای ابن زیاد چه کسی سزاوار و اهل آن است؟

ابن زیاد گفت: امیرمؤمنان یزید.

مسلم گفت: الحمدلله، ما راضی شده ایم که خدا بین ما و شما داوری کند.

ابن زیاد گفت: گویا گمان می کنی در امر حکومت بهره ای دارید؟

مسلم گفت: گمان نیست، بلکه یقین است.

ابن زیاد گفت: خدا مرا بکشد اگر تو را به چنان قتلی نکشم که احدی را مانند آن در اسلام نکشته اند.

مسلم گفت: آگاه باش تو سزاوارترین کسی هستی که در اسلام بدعت بوجود

ص: 83

آوری که از اسلام نیست، هان تو کشتن بد و مثله کردن زشت و خباثت باطن و چیرگی لئامت آمیز را هرگز رها نمی کنی و احدی بر تو سزاوارتر نیست.

در این زمان ابن زیاد به ناسزا گفتن به او و علی(علیه السلام)و حسین(علیه السلام)و عقیل مشغول شد و مسلم سکوت کرد و از او روی برگرداند.

ابن زیاد گفت: او را بر بام ببرید، آن گاه بگیر را حاضر کرد و او را فرمان داد گردن مسلم را بزند و بعد از آن بدن و سپس سرش را از بام به زمین اندازد.

مسلم رو به محمد اشعث کرد و فریاد زد: برخیز و با شمشیرت از من دفاع کن، تو امان و عهد خود را شکستی، بخدا قسم اگر امان و تعهد تو نبود هرگز تسلیم نمی شدم.

محمد اشعث خودداری کرد و مسلم به تسبیح و تقدیس و تکبیر و استغفار الهی و صلوات فرستادن بر پیامبران الهی و ملائکه او مشغول شد. و چنین می گفت: بارالها، بین ما و قوم ما داوری کن آنان ما را فریب داده و تکذیب کرده و ذلیل نمودند، پس او را به کنار لبه بام قصر بردند و گردن او را زده و بعد از آنکه بدن شریف او را به زیر انداخته سر مطهر او را به پائین افکندند. وقتی بکیر پائین آمد، ابن زیاد گفت: او چه می گفت؟

بکیر گفت: او خدا را به پا کی یاد می کرد از او طلب آمرزش می کرد و هنگامی که او را نزدیک آوردم تا به قتل برسانم گفتم: الحمدلله که مرا خدا بر قصاص گرفتن از تو مسلط کرد بعد ضربه ای به او زدم که در او اثری نکرد، پس مسلم گفت: ای بندهی خدا ؛ با این خراش می خواهی قصاص خون خود را از من بگیری؟ ابن زیاد گفت: در حال مردن هم دست از فخر فروشی بر نمی دارد. سپس گفت: ادامه بده.

بکیر گفت: ضربه دوم را بر او زدم و او را کشتم.

پس با دستور ابن زیاد، هانی و گروهی از زندانیان کشته شدند و با طناب بدن مسلم و هانی در بازارها کشیده می شد.

ص: 84

مسلم در روز هشتم ذی الحجه، همان روزی که امام حسین(علیه السلام)از مکه خارج شد، به شهادت رسید.

ابو مخنف می گوید: عبدالله بن سلیم اسدی و منذری بن المشمعل اسدی می گویند: هنگامی که حج خود را بجا می آوردیم هیچ همتی نداشتیم مگر آنکه در راه، خود را به امام حسین(علیه السلام)برسانیم و در امر و شأن او دقت کنیم، پس با شتران خود به سرعت حرکت کردیم تا در منطقه ی زرود به او رسیدیم وقتی به او نزدیک شدیم ناگاه مردی از اهل کوفه را دیدیم که با دیدن امام حسین(علیه السلام)از جاده بیرون آمد، امام حسین(علیه السلام)مثل آنکه منتظر او باشد اندکی توقف کرد سپس او را رها کرد و به راه خود رفت یکی از ما دو نفر به دیگری گفت نزد او برویم تا از خبر کوفه از او سؤال کنیم. وقتی به او رسیدیم و سلام کردیم و خود را معرفی کردیم دانستیم او بکیر بن المثعبه ی اسدی است، از خبر کوفه سؤال کردیم، گفت: از کوفه بیرون نیامدم تا آنکه دیدم مسلم و هانی کشته شده و ریسمان به پایشان بسته و در بازار می کشانند. پس از او جدا شدیم و خود را به امام حسین(علیه السلام)رساندیم و با او به راه ادامه دادیم تا آنکه شبانگاه در ثعلبیه منزل کرد، پس بر او وارد شدیم و به او عرض کردیم: نزد ما خبری وجود دارد، اگر بخواهی آشکارا بگوییم و اگر بخواهی مخفیانه بگوییم.

حضرت به اصحاب خود نگاه کرد و فرمود: بین ما سری وجود ندارد که از آنان مخفی کنیم.

عرض کردیم: آیا آن سواری را که دیشب به طرف شما آمد دیدید؟

حضرت فرمود: آری و می خواستم از او سؤال کنم.

گفتیم: ما خبر او را برای شما آوردیم و تو را از سؤال از او کفایت کردیم، او مردی از ما اسدیان است او صاحب رأی و صدق و فضل و عقل است، و ما را به چنین و چنان خبر داد.

حضرت انا لله و انا الیه راجعون گفت و فرمود: رحمت خدا بر آن دو باد و

ص: 85

چند بار این جمله را تکرار فرمود .

عرض کردیم: در جان و خاندان و اهل بیت خود تو را به خدا قسم می دهیم مگر آنکه منصرف شوی، مسلما در کوفه یاور و ناصری نداری و می ترسیم که بر علیه تو باشند. فرزندان عقیل اعتراض کرده گفتند: ما از خون مسلم نمیگذریم. امام حسین(علیه السلام)روبه ما کرد و فرمود: بعد از آنان خیری در زندگی وجود ندارد پس دانستیم که او عزم به رفتن دارد. به او عرض کردیم: خدا برایت خیر مقدر کند، وحضرت برای مادعا کرد. اصحاب به حضرت گفتند: به خدا سوگند تو مانند مسلم نیستی، اگر به کوفه بروی، مردم با شتاب بیشتری پیش تو خواهند آمد.

سیره نویسان گفته اند: هنگامی که امام حسین(علیه السلام)به زباله رسید، نامه ای را بیرون آورد و برای اصحاب خویش خواند. در نامه چنین آمده بود: اما بعد، خبر سختی به ما رسید، مسلم و هانی و عبدالله بن یقطر کشته شده اند و شیعیانمان ما را رها کرده و از یاریمان دست برداشته اند، پس، از شما هر کس دوست بدارد باز گردد، باز گردد، بیعت خود را از او برداشتیم.

مردم از راست و چپ از اطراف حضرت پراکنده شدند و جز اصحاب با وفای او احدی باقی نماند.

بعضی از تاریخ نویسان روایت کرده اند: وقتی امام حسین(علیه السلام)از مجلس خود در ثعلبیه برخاست به طرف زنها رفت و بر دختر خردسال مسلم عطوفت بسیار نمود و بر سر او به مهربانی دست می کشید و مثل آنکه آن دختر به ماجرا پی برده باشد، به حضرت عرض کرد: بر سر پدرم چه آمده است؟

حضرت فرمود: دخترجان، من پدرت هستم، و اشک از چشم حضرت سرازیر شد و به همین خاطر دختر مسلم و زنان به گریه مشغول شدند.

سیره نویسان گفته اند: بعد از شهادت مسلم، ابن زیاد سر مقدس مسلم و هانی را به دست هانی بن ابی حه ی وداعی و زبیر بن اروح تمیمی، برای یزید فرستاد و بدن آن دو را به مردم داد، مردم آن دو بدن مطهر را در کنار قصر، همان جایی که

ص: 86

اکنون زیارتگاه آنهاست دفن کردند و قبر هر کدام جدای از دیگری است. سید باقر فرزند سید محمد هندی درباره ی مسلم چنین سروده است:(1)

ای پسر عموی امام حسین(علیه السلام)دیده های خونبار شیعیانت تو را سیراب کرد دیده هائی که پیوسته سیلاب اشک می بارد، در رفت و آمد خود به تو تحیت می دهند. زیرا تو از ظرفی که دندانهای ثنایای تو در آن افتاد سیراب نگشتی، بعد از آنکه به تو امان دادند از بالای قصر به زیر افکندند، آیا یکی از اعضاء و جوارحت سالم ماند؟

با ریسمان ها در بازارهایشان کشیده می شوی آیا دیروز امیرشان نبودی؟ کشته شدی و زنان نوحه گر بر تو گریه نکردند، آیا در شهر نوحه گری نداری؟ اگر کشته شدی، در زرود چه بسیارزنانی، شبانگاه در مصیبت تو فریاد و شیون می زنند. سماوی می گوید: من اشعاری در این زمینه دارم.

اشکهایم فرو ریخت و آن حزن و اندوه، مرا به حادثه ای جانکاه سخاوتمندانه تقدیم کرد که تا به حال احدی را به آن تقدیم نکرده بود.

ص: 87

سخت در فکرت و حیرتم که چگونه فرزندان مضر حمراء از نصرت مسلم بن عقیل شانه خالی کردند.

آیا در میان قبایل چهارگانه کوفه ( مدینه، کنده، مذحج و تمیم) مومنی نبود؟ آیا در میان آبادیها مسلمان زنده ای وجود نداشت؟

- رد پیشنهاد گفتگو با امام حسین علیه السلام

- شتاب در جنگ با امام(علیه السلام)و کشتن او

- بازداری مسلمانان از ملحق شدن به امام علیه السلام

ابن زیاد مجموعه ای از ابزار دوران جاهلیت را برای کشتن امام حسین(علیه السلام)به کار بست که از این قرار بودند:

- تشنگی: از این سلاح در بالاترین حد ممکن استفاده کرد، همان طوری که طغیانگران قریش در بدر و معاویه و لشکر او در صفین چنین کردند.(1)

- کشتن برخی از مردم که از پیوستن به سپاه دولت امتناع می ورزیدند، تا بتواند وحشت را در صفوف اهالی کوفه پراکنده نماید و آنان را از سرپیچی یا پیوستن به صفوف امام حسین(علیه السلام)باز دارد.

- خریدن آزادی مردم و برده ی زر خرید کردن آنان با اموال و انتشار وعده های دنیایی بین آنان.

- پراکنده کردن جاسوسان در بالاترین حد ممکن.

در روز دهم محرم نیز این عمل غیر انسانی ادامه داشت، در تاریخ آمده است که: «یکی از کسانی که امام حسین(علیه السلام)را در اردوگاه خود دیده بود گفت: وقتی لشکر امام حسین(علیه السلام)شکست خورد سوار بر شتر به طرف فرات حرکت کرد ناگاه مردی از بنی ابان بن دارم صدا زد: وای بر شما بین او و بین آب حائل شوید مبادا شیعیانش به او ملحق شوند»(2)

فرماندهی اموی انتظار داشت قبایل مجاور و ساکنان شهرهای نزدیک هر آن به قیام کنندگان ملحق شوند، و همین باعث شد هر چه زودتر جنگ را یکسره کنند.

ص: 89

بعد در خطبه ای چنین فرمود:

ای مردم اگر تقوی پیشه کنید و بدانید حق از آن کسانی است که اهل آن هستند، خدا بیشتر از شما راضی خواهد شد، ما اهل بیت محمد، نسبت به آنان که مدعی چیزی هستند که مال آنها نیست و در میان شما به ستم و تعدی حکم می رانند، سزاوارترین مردم برای عهده دار شدن این امر (حکومت) هستیم. اگر راضی نشدید مگر به ناخشنودی از ما و جهل به حق ما و رأی شما جز آن چیزی باشد که نامه هایتان آورد و فرستادگانتان پیش فرستادند، از نزد شما باز می گردم. حتی گفت: به خدا سوگند نمی دانم نامه هائی که می گوئی چه هستند.

امام حسین(علیه السلام)به عقبة بن سمعان (غلام رباب دختر امرء القیس، همسر آن حضرت فرمود: برخیز و خورجینی را که نامه هایشان در آن است بیاور

عقبه برخاست و خورجین را آورد و نامه ها را در مقابل حضرت پراکنده ساخت. حر گفت: ما از آنان نبودیم و مأمور شده ایم همراه تو باشیم و تو را به کوفه نزد ابن زیاد ببریم. امام حسین(علیه السلام)خودداری کرد و در این زمینه با او به گفتگو پرداخت. آن گاه راضی شدند برای بازگشت امام(علیه السلام)به مکه، در نامه ای به ابن زیاد بنویسد و از او اجازه بگیرد.

ابن زیاد در جواب دستور داد بر امام حسین(علیه السلام)سخت بگیرد و او را نزد خود بیاورد. امام(علیه السلام)خودداری کرد و به رفتن مشغول شد. حر نیز از او جلوگیری می کرد، سپس عازم آن شد به راهی برود که نه به مکه باز می گردد و نه به کوفه برسد، پس به طرف راست حرکت کرد و حر با وی همراهی می کرد. پس از آن حضرت پیاده شد و برای اصحاب خویش سخنرانی کرد.

کرد و در آن چنین فرمود: «اما بعد، می بینید که چه امری بر ما نازل شده است، آگاه باشید، دنیا تحول پیدا کرد و روی آشنائی نشان نمی دهد ( یا گرفتار منکرات شده است و معروف و خوبی آن پشت کرده است و همچنان پیش می رود و از آن جز اندکی همچون ته ماندهی ظرف و جز زندگانی بی ارزش همچون چراگاهی فلاکت بار باقی نمانده است، آیا نمی بینید حق را که به آن عمل نمی شود؟ و باطل را که از آن جلوگیری نمی شود؟ در چنین موقعی باید مومن محقانه به لقای پروردگار خویش اشتیاق پیدا کند، چرا که من مرگ را جز سعادت نمی بینم و زنده بودن همراه با ظالمان راجز رنج و ذلت نمی شمارم».

اصحاب برخاستند و به مقتضای دین خالص و ایمان بی شائبه به حضرت پاسخ دادند.

امام(علیه السلام)سوار شد و از راه عذیب و قادسیه، اندکی به طرف راست تمایل کرد تا به قصر بنی مقاتل رسید و از آنجا عبور کرد، در این هنگام از طرف عبید الله بن زیاد به حر فرمان رسید تابر حضرت سخت بگیرد، حضرت در روز پنج شنبه، دوم محرم سال شصت ویکم وارد کربلا شد و در همان جااردوگاه خودرا برافراشت که ناگاه عمر بن سعد (1) با سیل خروشانی از مردان و اسب ها نزد حضرت آمدند.

امام حسین(علیه السلام)به دشمنان خود آب داد ولی آنها آب را بر او تحریم کردند.

امام حسین(علیه السلام)لشکر یزید بن معاویه را در صحرای کربلا آب داد و هنگامی که بر آب مسلط شدند امام حسین(علیه السلام)و خاندان و اصحاب او را از آن منع کردند و از تشنگی کشتند. (2)

ص: 92

لبریز اشک بود. عرض کردم: ای پیامبر خدا ؛ آیا کسی شما را غضبناک کرده، چرا چشمان شما لبریز اشک است؟

حضرت فرمود: بلکه قبل از این جبرئیل از کنار من رفت و گفت: حتما امام حسین(علیه السلام)در شط فرات کشته خواهد شد.

پس حضرت ادامه داد: آیا می خواهی شمه ای از تربت او را به تو بدهم؟ عرض کردم آری.

حضرت دست خود را دراز کرد و مشتی خاک برداشت و به من داد، و بی اختیار چشمان من لبریز اشک شد.(1)

... سپس پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: چگونه خواهید بود زمانی که در میان شما ذریه ی پیامبرتان منزل کنند؟

عرض کردند: اذن نبلی الله فیهم بلاء حسنا و بخوبی از عهده این ابتلا خارج می شویم. حضرت فرمود: به خدایی که جانم در دست اوست قسم، حتما میان شما منزل می کنند و حتما به طرفشان خارج می شوید و آنان را می کشید، سپس رو کرده فرمود:

هم اوردوهم بالغرور و عردوا

أحبوا نجاة لا نجاة و لا عذر

با فریب واردشان کردند و خود فرار کردند، نجات را دوست داشتند اما نه نجاتی وجود دارد و نه عذری. (2)

امیرمؤمنان(علیه السلام)در کربلا نزول فرمودند و به ابن عباس فرمودند: آیا می دانی این بقعه چیست؟ ابن عباس گفت: نه

حضرت فرمودند: اگر آنرا می شناختی مانند من گریه می کردی و سپس

ص: 94

گریه ی سختی کرد و فرمود: مرا با خاندان ابوسفیان چه کار؟

سپس رو به امام حسین(علیه السلام)کرد و فرمود: فرزند عزیزم صبر کن، از دست آنان به پدرت رسیده است مانند آنچه بعد از او به تو خواهد رسید.(1)

امیرمؤمنان علی(علیه السلام)می فرماید:

گویا می بینم قصرهای سر به فلک کشیده را که در اطراف قبر امام حسین(علیه السلام)بنا شده اند و گویا می بینم که محمل ها از کوفه به طرف قبر امام حسین(علیه السلام)می روند شب ها و روزهایی نخواهند گذشت تا آنکه در گوشه و کنار جهان به طرف او سفر کنند و این بعد از تمام شدن حکومت بنی مروان خواهد بود.(2)

حضرت علی(علیه السلام)فرمود: «واها ایها التربة» ؛ چقدر مشتاق تو هستم ای خاک، قومی از تو محشور می شوند که بدون هیچ حسابی داخل بهشت شوند.

وقتی هرثمه از جنگ برگشت به همسرش جرداء بنت سمیر که شیعه ی علی بود گفت: می خواهی تو را از دوست خودت ابوالحسن به تعجب وادارم؟ وقتی به کربلا رسیدیم کمی از خاک آن را برداشت و بویید و گفت: چه قدر مشتاق تو هستم ای خاک، حتما قومی از تو محشور می شوند که بدون هیچ حسابی داخل بهشت می شوند!! مگر علم غیب دارد؟!

زن گفت: ای مرد کاری با ما نداشته باش، مسلما امیرمؤمنان(علیه السلام)جز حق چیزی نمی گوید.

هنگامی که عبید الله بن زیاد فرستادگان خود را به طرف امام حسین بن علی(علیه السلام)و اصحاب وی فرستاد، من در میان سوارانی بودم که فرستاده بود.

وقتی به قوم و حسین(علیه السلام)واصحاب او رسیدم، همان منزلی را که علی(علیه السلام)در

ص: 95

آن توقف کرد و همان بقعه ای را که از آن خاک برداشت و همان سخنی را که بیان کرد، دانستم، لذا از مسیر خود بدم آمد و با اسب حرکت کرده در مقابل امام حسین(علیه السلام)ایستاده و بر وی سلام کرده و آن چه را در این منزل از پدرش شنیده بودم باو گفتم. امام حسین(علیه السلام)فرمود: تو با ما هستی یا علیه ما؟

گفتم: ای فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)؛ نه با شما نه علیه شما، اهل و فرزندان خود را رها کرده ام و بر آنان از ابن زیاد می ترسم.

حضرت فرمود: با فرار از اینجا دور شو که کشته شدن هیچ یک از ما را نبینی پس قسم به آن خدائی که جان محمد در دست اوست احدی امروز کشته شدن ما را نمی بیند و یاریمان نکند مگر آنکه خدا او را وارد جهنم کند. روای گفت: بلافاصله از آنجا فرار کردم تا آن که کشته شدن او بر من نهان گردید .(1)

به همین جهت امام صادق فرمود: «من زار قبر الامام الحسین عارفا بحقه کتب الله له فی علیین» ؛ هر کس قبر امام حسین(علیه السلام)را زیارت کند در حالی که به حق او عارف باشد ؛ خداوند در علیین برای او خواهد نوشت.

و «ان حول قبر الامام الحسین(علیه السلام)سبعین الف ملکة شعثا غبرة یبکون علیه الی یوم القیامة» ؛ محققا در اطراف قبر امام حسین(علیه السلام)هفتاد هزار فرشته ی پریشان مو و گرد آلود وجود دارند که برای حسین(علیه السلام)تا روز قیامت گریه میکنند.(2)

ضربه ای بر سرت وارد می شود که از آن ریش تو آغشته به خون می شود، امیرمؤمنان(علیه السلام)تبسمی کرد و فرمود:

من نیز تو را به عاقبت امرت آگاه می کنم، قسم به کسی که جانم در دست اوست حتما تو را نزد جفاکار سنگدل ناپاک خواهند برد و مسلما دست و پای تو را قطع می کند و در زیر درخت مرد کافری به دار می آویزد.

راوی حدیث می گوید: به خدا سوگند چند روزی بیشتر نگذشت که ابن زیاد، جویریه را دستگیر کرد و دست و پای او را قطع کرد و در کنار درخت ابن مکعبر به دار آویخت، درخت ابن مکعبر بسیار بلند بود لذا او را در کنار آن، بر درختی کوتاه به دار آویخت.

پیشگوئی حضرت درباره ی کشته شدن میثم تمار و چیره شدن مختار:

میثم تمار غلام امیرمؤمنان، بردهی زنی از قبیله ی بنی اسد بود، علی(علیه السلام)او را خرید و آزاد کرد و به او فرمود، نامت چیست؟ عرض کرد: سالم. فرمود: رسول خدا مرا خبر داد که پدرت در میان عجم تو را میثم نامید.

میثم گفت: خدا و رسول او راست می گویند و تو ای امیرمؤمنان راست می گویی بخدا همین نام من است.

حضرت فرمود: به همان نام بازگرد و سالم را رها کن و کنیه ی تو را به همان می گذاریم. لذا او را ابو سالم نامید.

علی(علیه السلام)او را بر دانش فراوان و اسرار نهانی از اسرار وصیت مطلع کرد و میثم گاهی به برخی از آن سخن می گفت و گروهی از اهل کوفه به او شک می بردند و علی(علیه السلام)را در این سخنان به دروغ گفتن و خیال پردازی و فریبکاری نسبت می دادند. تا جایی که روزی علی(علیه السلام)در محضر جمع کثیری از اصحاب که برخی شک کننده و برخی مخلص بودند چنین فرمود: ای میثم بعد از من گرفتار شده و به دار آویخته می شوی و چون روز دوم فرا رسد از بینی و دهانت خون جاری می شود تا آنکه محاسنت آغشته به خون می گردد و در روز سوم با

ص: 98

حربه ای تو را می زنند و به قتل می رسانند. پس منتظر آن روز باش و محلی که بر آن آویخته می شوی نزدیک در خانه عمروبن حریث است، که تو دهمین نفر از آن ده نفر هستی، دار تو کوتاه ترین آنهاست و از همه به زمین نزدیک تر است، من یقینا درختی را که بر آن به دار آویخته شوی نشان می دهم. سپس بعد از دو روز درخت را به او نشان داد.

میثم نزد آن درخت می رفت و در کنارش نماز می خواند و می گفت: از میان نخل ها، مبارک هستی، برای تو آفریده شده ام و برای من روییده ای و بعد از شهادت علی(علیه السلام)همواره آن را بررسی می کرد تا آنکه قطع شد پس تنهی آن را مراقبت و بررسی می کرد و نزدش رفت و آمد می کرد و آن را نگاه می کرد و گاهی عمرو بن حریث را می دید و به او می گفت: من همسایه تو خواهم شد، با من خوب همسایه داری کن ولی عمرو نمی دانست میثم چه می خواهد لذا به او می گفت: آیا می خواهی خانه ی ابن مسعود را بخری یا خانه ی ابن حکیم را؟

در سالی که کشته شدبه حج رفت، پس نزدام سلمه ( همسر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)) رفت، ام سلمه گفت: کیستی؟ گفت: عراقی هستم، نسبش را پرسید، گفت: من غلام علی ابن ابی طالب(علیه السلام)هستم، گفت: تو هیثم هستی؟ گفت: بلکه میثم هستم. ام سلمه گفت: سبحان الله! به خدا سوگند بسا می شنیدم، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)در نیمه ی شب سفارش تو را به علی(علیه السلام)می کرد.

میثم درباره ی امام حسین(علیه السلام)از او پرسید، گفت: او در باغ خویش است. میثم گفت: به او بگو که دوست داشتم خدمت او سلام دهم و انشاء الله تعالی نزد پروردگار عالمیان به ملاقات هم برسیم و امروز نمی توانم او را ملاقات کنم و می خواهم باز گردم.

ام سلمه عطری خواست و با آن محاسن او را معطر کرد.

میثم گفت: آگاه باش که بهمین زودی با خون رنگین می شود.

ام سلمه پرسید: چه کسی تو را به این مطلب آگاه کرد؟ گفت: مولایم مرا خبر

ص: 99

داد. ام سلمه گریه کرد و گفت: او فقط مولای تو به تنهایی نیست او مولای من و مولای مسلمانان است، سپس با او وداع گفت، وقتی وارد کوفه شد او را دستگیر کرده و بر عبید الله بن زیاد وارد کردند و به او گفتند: این مرد برگزیده ترین مردم نزد ابو تراب بود، ابن زیاد گفت: وای بر شما، همین عجمی را می گویید؟

گفتند: آری، عبید الله به او گفت: پروردگارت کجاست؟ گفت: در کمین است. عبیدالله گفت: شنیده ام ابو تراب تو را برگزیده بود؟

میثم گفت: گاهی چنین بود، چه می خواهی؟

گفت: و این که می گویند، تو را خبر داده است که چه بر سرت خواهد آمد.

گفت: بله، او مرا خبر داد.

گفت: درباره ی کاری که با تو می کنم چه خبری داده است؟

میثم گفت: خبر داد که مرا بعد از نه نفر که من دهمی آنها باشم به دار می آویزی و من کوتاه ترین چوبه ی دار را دارم و از همه ی آنان به زمین نزدیکترم. ابن زیاد گفت: حتما با او مخالفت خواهم کرد.

میثم گفت: وای بر تو، چگونه با او مخالفت می کنی؟! او از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)خبر داد و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)از جبرئیل و جبرئیل از خداوند، تو چگونه با آنان مخالفت می کنی؟ به خدا سوگند به یقین محلی را که در آن به دار آویخته می شوم می دانم کجای کوفه است و من اولین خلق خدا هستم که در اسلام، لجام بر من می گذارند همان طوری که بر اسب ها لجام می زنند.

ابن زیاد او را همراه مختار بن عبیدهی ثقفی به زندان انداخت. میثم در زندان ابن زیاد به مختار گفت: تو نجات پیدا می کنی و به خونخواهی امام حسین(علیه السلام)بر می خیزی و این ستمگری را که اکنون در زندان وی هستیم، خواهی کشت و با همین پایت بر پیشانی و گونه ی او پا خواهی گذاشت.

وقتی عبید الله بن زیاد، مختار را طلبید تا بکشد، ناگاه پیام رسان یزید به عبید الله بن زیاد وارد شد و او را فرمان داد تا مختار را رها کند، علت صدور این فرمان

ص: 100

آن بود که خواهر مختار همسر عبد الله بن عمر بن الخطاب بود، او از شوهرش خواست نزد یزید برود و شفاعت برادرش را بکند، عبدالله چنین کرد و یزید راضی شد پس نامه ای نوشت که به محض رسیدن نامه رسان مختار را آزاد کند، و به دست نامه رسان داد، موقعی نامه رسان رسید که عبید الله مختار را بیرون آورده بود تا گردن بزنند، لذا او را آزاد کردند.

بعد از آن میثم را بیرون آوردند تا به دار بیاویزند، عبید الله گفت، حتما حکم ابوتراب (علی(علیه السلام)) را درباره اش اجرا خواهم کرد. در این حال مردی به میثم رسید و گفت: ای میثم ؛ چه چیزی تو را از آن بی نیاز کرده بود؟ میثم تبسمی کرد و گفت: برای آن خلق شده ام، و برای من تغذیه شده است. هنگامی که او را بر چوبه ی آن بالا بردند، در کنار در خانه ی عمرو بن حریث مردم اطراف او جمع شدند، عمرو گفت: او به من می گفت: من همسایه ی تو خواهم شد و به جاریهی خود دستور می داد هر شب زیر این چوبه را آب و جارو کند و عود روشن نماید. میثم در حالی که بر چوبه ی دار بود به گفتن فضایل بنی هاشم و ذکر رسوائی های بنی امیه مشغول شد، به ابن زیاد گفتند: این برده شما را رسوا کرد. ابن زیاد گفت: بر دهانش لجام بزنید و این چنین، میثم اولین خلق خدا بود که در اسلام لجام زده شد. چون روز دوم فرا رسید از بینی و دهان او به شدت خون جاری شد و در روز سوم با حربهای او را مجروح کردند و به شهادت رسید. روز شهادت میثم ده روز قبل از آمدن امام حسین(علیه السلام)به عراق بود.

ص: 101

در انقلاب مردم بر علیه عثمان بن عفان، طلحة بن عبدالله، آب را بر عثمان و اصحاب او بست و شفاعت امام علی بن ابی طالب(علیه السلام)را در دادن آب به آنان رد کرد.(1)

در حالی که قطع آب بر مسلمانان و غیر آنها تحریم شده و پیامبر و آب را نه بر مسلمانان و نه بر کافران هرگز قطع نکرد.

در جنگ صفین معاویة بن ابی سفیان، امیرمؤمنان علی(علیه السلام)و لشکر او را از آب محروم کرد و هنگامی که امام علی(علیه السلام)بر آب دست یافت به معاویه و لشکر او اجازه داد آب بنوشند. (2)

امام حسین(علیه السلام)در صحرای کربلا، لشکر یزید بن معاویه را آب داد و چون بر آب دست یافتند، امام حسین(علیه السلام)و خانواده و اصحاب او را از آن محروم کرده و از تشنگی آنان را کشتند.(3) و به او گفتند: ای حسین آیا به آب نگاه نمی کنی که مانند وسط آسمان است به خدا سوگند قطره ای از آن نخواهی چشید تا از تشنگی بمیری.

امام حسین(علیه السلام)گفت: «اللهم اقتله عطشة و لا تغفرله ابدا ؛ خداوندا او را از تشنگی بمیران و هرگز او رانیامرز.

حمید بن مسلم راوی خبر می گوید: در بیماری او که بعد گرفتار آن شد به عیادتش رفتم، قسم به خداوندی که معبودی جز او نیست، او را دیدم که آب می نوشید تا شکمش متورم می شد سپس استفراغ می کرد و باز می نوشید تا شکمش متورم می شد، و پیوسته چنین بود تا به هلاکت رسید.

ص: 103

هرگز از او جدا نخواهد شد بلکه در حظیرة القدس ( در بهشت و در کنار رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)) در کنار آن حضرت جمع خواهد شد... هر کس مایل است با خدا ملاقات کند و خون خود را در راه ما بذل کند، همراه ما کوچ کند، چرا که من انشاالله فردا صبح کوچ خواهم کرد.

خود را از شما برداشته ام از طرف من بر شما تعهدی وجود ندارد، این شب است که بر شما سایه افکنده او را شتری تندرو بگیرید و مرا با این قوم تنها بگذارید چرا که آنها جز من کسی را نمی خواهند.

اما اهل بیت و یاران او قبول نکردند و با التماس خواستند او را یاری داده و در مقابل او شهید شوند و چنان او را پاسخ دادند که از آنان تشکر کرد.

حضرت خارج شد و آنها را با عبادتشان تنها گذاشت، و در کارها و شئونات خود دقت و به امور مهم خود سفارش می کرد و از خدای تعالی به خاطر یاورانی که به او عطا کرده است شکرگزاری می کرد.

وقتی صبح فرا رسید، امام حسین(علیه السلام)اصحاب خود را که سی و دو نفر سواره و چهل نفر پیاده بودند منظم کرد، میمنه را به زهیر و میسره را به حبیب و پرچم را به دست برادرش عباس سپرد و خیمه ها را پشت سر قرار داد و پشت آنها را خندقی درست کرد و در میان آن نی و هیزم آتش زد تا از پشت خیمه ها کسی وارد نشود.

عمر سعد نیز اصحاب خود را که در آن روز به سی هزار نفر می رسیدند مرتب کرد میمنه را به عمرو بن الحجاج و میسره را به شمر بن ذی الجوشن سپرد و بر سواران عزرة بن قیس و بر پیاده گان شبث بن ربعی را گماشت و پرچم را به دست غلام خود درید داد.

وقتی امام حسین(علیه السلام)به آنان نگاه کرد دو دست خود را به طرف آسمان گرفت و چنین دعا کرد: «اللهم انت ثقتی فی کل کرب و انت رجائی فی کل شدة و انت الی فی کل امر نزل بی ثقة وعدة، کم من هم یضعف فیه الفؤاد و تقل فیه الحیلة و یخذل فیه الصدیق و یشمت فیه العدو انزلته بک و شکوته الیک رغبة منی الیک عمن سواک، ففرجته عنی و کشفته، فانت ولی کل نعمة و صاحب کل حسنة و منتهی کل رغبة» ؛ خدایا؛ تو در هر اندوهی مورد اطمینان و در هر سختی، امید منی و در هر امر که بر من نازل می شود تو پناهگاه مورد اطمینان و چارهی کار منی با رغبت به تو و

ص: 106

روی گردانی از دیگران، چه بسیار همی که دل را ضعیف می کند و چاره در آن اندک می گردد و دوست را از یاری باز می دارد و دشمن در آن شاد می شود، نزد تو آوردم و شکایت از آن به سوی تو کردم، پس آن را گشودی و برطرف کردی، خداوندا تو ولی هر نعمت و صاحب هر حسنه و منتهای هر آرزویی هستی.

سپس مرکب خود را طلبید و بر آن سوار شد و با صدای بلند به نحوی که اغلب، صدای او را می شنیدند چنین فرمود:

« یا اهل العراق - و جلهم یسمع - اسمعوا قولی ولا تعجلوا حتی أعظکم بما یحق لکم علی و حتی اعتذر الیکم من مقدمی هذا و اغذر فیکم ؛ فان قبلتم عذری و صدقتم قولی و اعطیتمونی النصف من انفسکم کنتم بذلک اسعد و ان لم تقلبوا منی العذر و لم تعطون النصف منکم فأجمعوا أمرکم و شرکاءکم ثم لا یکن امرکم علیکم غیمة ثم اقضوا الی ولا تنظرون آن ولی الله الذی نزل الکتاب و هو یتولی الصالحین »؛ (1)

ای اهل عراق به سخنم گوش فرا دهید و عجله نکنید تا به آن چه بر من است و سزاوار شماست، پند و اندرزتان دهم و دلیل و عذر این آمدنم را نزد شما بیاورم و نزد شما معذور باشم، پس چنانچه عذر مرا پذیرفتید و گفتار مرا تصدیق کردید و از طرف خودتان به من انصاف دادید سعادتمند تر می شوید و چنانچه عذر مرا نپذیرفتید و انصاف ندادید ( پس شما به اتفاق، هر مکر و تدبیری دارید انجام دهید تا امر بر شما پوشیده نباشد و درباره ی من هر اندیشه ی باطل دارید انجام دهید، مسلما ولی من خدائی است که کتاب را فرستاد و او متولی و عهده دار صالحان است، چون اندکی توجه کردند، حمد الهی بجا آورد و بر خدا ثنا گفت و خدا را به آنچه سزاوار او از ستایشها بود ذکر کرد و بر پیامبر او محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)و بر ملائکه و پیامبران او به بهترین وجهی که واجب است درود فرستاد و هرگز گوینده ای تا آن زمان به بلاغت و شیوائی او نه قبل از آن و نه بعد از آن دیده نشده

ص: 107

بود. سپس فرمود:

اما بعد فانسبونی من آنا ثم ارجعوا الی انفسکم و عاتبوها فانظروا هل یصلح لکم قتلی و انتهاک حرمتی ألست ابن بنت نبیکم و ابن وصیه و ابن عمه و أول المومنین المصدق لرسول الله بما جاء به من عند ربه؟ او لیس حمزة سید الشهداء عمی؟ أولیس جعفر الطیار فی الجنة بجناحین عمی؟ أولیس بلغکم ما قال رسول الله لی و لاخی: هذان سیدا شباب اهل الجنة؟ فان صدقتمونی بما اقول و هو الحق فوالله ما تعمدت الکذب منذ علمت أن الله یمقت علیه اهله و ان کذبتمونی فان فیکم من آن سالتموه عن ذلک اخبرکم، سلوا جابر بن عبد الله الانصاری و ابا سعد (سعید الخدری و سهل بن سهل الساعدی و زید بن ارقم و انس بن مالک یخبروکم أنهم سمعوا هذه المقالة من رسول الله، أما فی هذا حاجز لکم عن دمی؟» ؛ اما بعد، نسب مرا بررسی کنید و ببینید من چه کسی هستم؟ و به خود برگردید و خود را ملامت کنید و ببینید آیا کشتن و هتک حرکت من برایتان رواست؟ آیا من فرزند دختر پیامبر شما و فرزند وصی و پسر عموی او علی بن ابی طالب(علیه السلام)که اولین مؤمن به خدا و تصدیق کننده ی رسول او و آنچه از طرف خدا آورده نیستم؟ آیا حمزه سید شهیدان عموی پدرم نیست؟ آیا جعفر طیار که با دو بال در بهشت پرواز می کند عموی من نیست؟ آیا از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)درباره ی من و برادرم نرسیده که فرمود: حسن و حسین (علیهما السلام) دو سرور جوانان اهل بهشت هستند؟

اگر آن چه را به شما گفتم تصدیق می کنید و می دانید که حق می گویم که حق همان است - به خدا سوگند از هنگامی که دانستم خدایم دروغ را دشمن می دارد، دروغ نگفته ام.

و اگر سخنان مرا تصدیق نمی کنید، از کسانی چون جابر بن عبدالله انصاری و

ابو سعد ( ابوسعید خدری و سهل بن سهل ساعدی و براء بن عازب و زید بن ارقم و انس بن مالک بپرسید تا آنان به شما بگویند که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود:

حسن و حسین (علیهما السلام) دو سرور جوان اهل بهشت هستند. آیا این سخنان شما را

ص: 108

از کشتن من باز نمی دارد؟ در این هنگام شمر کلام حضرت را قطع کرد و حبیب بن مظاهر او را جواب گفت، سخنان حبیب در شرح حال او ذکر خواهد شد. پس امام حسین(علیه السلام)به سخن گفتن ادامه داد و فرمود: «فان کنتم فی شک من هذا أتشگون ائی ابن بنت نبیکم؟ فوالله ما بین المشرق و المغرب ابن بنت نبی غیری فیکم ولا فی غیرکم و یحکم أتطلبونی بقتیل فیکم قتلته او مال لکم استهلکته او بقصاص جراحة؟»؛ اگر در آنچه گفتم شک دارید آیا در این هم شک دارید که من فرزند دختر پیامبرتان هستم؟ به خدا قسم بین مشرق و مغرب فرزند دختر پیامبر در بین شما و در بین غیر شما وجود ندارد.

وای بر شما، آیا من کسی از شما را کشته ام که مرا بخاطر او مطالبه می کنید یا بخاطر مالی که از شما گرفته ام؟ یا به خاطر قصاص زخمی که وارد کرده ام؟

پس کسی به پاسخ گفتن به او نپرداخت. لذا حضرت با صدای بلند فرمود: ای شبث بن ربعی وای حجار بن ابجر وای قیس بن الأشعث و ای یزید بن الحرث؛ آیا شما به من ننوشتید که باغهای ما سبز است و میوه های ما آماده است و اگر به دیدار ما بیایی، ما لشکری آماده در خدمت شما هستیم؟

قیس بن اشعث گفت: ما نمی دانیم چه می گویی لکن باید تسلیم فرزندان عموی خود شوی ( یعنی بنی امیه) که آنان جز آنچه را دوست داری بر تو نشان نخواهند داد.

امام حسین(علیه السلام)فرمود: «انت اخو اخیک. أترید ان تطالب باکثر من دم مسلم؟ ثم قال: لا و الله لا اعطیکم بیدی اعطاء الذلیل و لا اف فرار العبید. یا عباد الله!(انی عذت بربی و ربکم ان ترجمون) ؛ (اعوذ بربی و ربکم من کل متکبر لا یومن بیوم الحساب )» ؛ تو برادر برادرت هستی (یعنی محمد بن اشعث که مسلم را فریب داد برادر توست و تو مانند او هستی) آیا به بیشتر از خون مسلم مطالبه می کنی؟ سپس فرمود: نه، به خدا سوگند، هرگز دست خود را چون شخص ذلیل به شما نخواهم داد و چون بردگان فرار نخواهم کرد، من از اینکه مرا سنگسار کنید به

ص: 109

پروردگار خود و پروردگار شما پناه بردم و از هر متکبری که به روز حسابرسی ایمان ندارد به پروردگار خود و پروردگار شما پناه می برم. (1)

نفوس ابیه من أن نوثر اللثام علی مصارع الکرام الا و انی زاحف بهذه الأسرة علی قلة العدد و خذلان الناصر ثم انشد ابیات فروه بن مسیک المرادی:

فان نهزم فهامون قدما

و ان هم فغیر ممه مینا

وما أن طبنا جبن و لکن

منایا ناو دولة آخرینا

فقل للشامتین بنا افیقوا

سیلقی الشامتون کما لقینا

ثم قال:

اما و الله لا تلبثون بعدها الأ کریث ما یرکب الفرس حتی تدور بکم الرحی و تقلق بکم قلق المحور، عهد عهده الی ابی عن جدی(صلی الله علیه و آله و سلم)(فاجمعوا أمرکم و شرکائکم ثم لا یکن امرکم علیکم غمة ثم اقضوا الئ و لا تنظرون انی توکلت علی الله ربی و ربکم با من دابة الآ هو آخذ بناصیتها ان ربی علی صراط مستقیم) (1)

اللهم احبس علیهم قطر السماء و ابعث علیهم سنین کسی یوسف و سلط علیهم غلام ثقیف یسقیهم کاسة مصبرة فانهم کذبونا و خذلونا و انت ربنا علیک توکلنا و الیک المصیر» ؛ ای جماعت هلاک شوید، چرا هنگامی که با اصرار ما را به دادخواهی صدا زدید و ما با شتاب به فریاد شما رسیدیم شمشیر ما را که در راه ایمانتان به شما دادیم بر علیه ما کشیدید و آتشی را که ما بر علیه دشمنان خویش و دشمنان شما افروختیم بر علیه ما افروختید. پس بر ضد اولیا و دوستان خود با دشمنانتان همدست شدید بی آنکه عدالتی در شما پراکنده سازند و امیدی به آنان داشته باشید، بارها وای بر شما، ما را رها کردید در حالی که شمشیر در غلاف و دل آرام و رأی ناپخته بود. لیک همچون ملخ به سویش (جنگ با ما) شتاب گرفتید و چون شب پره ها سرازیر شدید.

هلاک شوید ای بردگان زن ( کنایه از ذلت، که در حدیث نبوی آمده: ذلیل گردیدند گروهی که زن کنیز مالک آنان باشد) و ای بازمانده های احزاب و دور

ص: 111

انداخته گان کتاب (قرآن) و ای تحریف کنندگان کلمات و ای همپیمانان گناه و ای وسوسه های شیطان و خاموش کننده گان سنت ها.

وای بر شما، آیا آنان را کمک می کنید و ما را وا می گذارید؟ آری در شما به خدا سوگند، غدر و فریبی کهنه است و اصل شما بر آن قرار گرفته و فرع شما نیز، خبیث ترین میوه بودید، اندوهی برای بیننده و لقمه ای برای غاصب. آگاه باشید ناپاک زاده فرزند ناپاک زاده مرا بین دو امر مخیر کرده است بین شمشیرها (و جنگ) و بین ذلت (و بیعت با یزید)، و از ما ذلت محال است.

خدا این را نمی پسندد و رسول او و مؤمنان و دامن هائی که پاک و پاکیزه گردید ( زنان پاکدامن) و بینی های با حمیت ( مردان غیرتمند و جانها عفیف نیز نمی پسندند که ما اطاعت از لئیمان و فرومایگان را بر کشته شدن بزرگوارانه ترجیح دهیم، آگاه باشید من با همین خانواده، با وجود تعداد اندک و پشت کردن یاوران، به جنگ بر می خیزم، آن گاه ابیات فروة بن مسیک مرادی را بیان فرمود: اگر آنان را به فرار وادار کردیم از قدیم چنین بوده و اگر ما فرار کردیم آنان ما را به فرار وادار نکردند. اگر کشته شویم بر ما عار و ننگی نیست زیرا کشته شدنمان از روی ترس و بزدلی نبوده و تنها بخاطر اجل و دولت دیگران بوده است به شماتت کنندگان ما بگو: به هوش آیید، خیلی زود بر شما همان خواهد آمد که بر ما آمد.

سپس چنین فرمود:

آگاه باید، به خدا سوگند، بعد از این حادثه، اندک زمانی نخواهید ماند مگر به اندازه ای که پیادهای سوار اسب شود، تا آنکه آسیاب ( مرگ و ناکامی) بر شما گردش کند و همچون محور(آن) شما را به اضطراب اندازد. این عهدی است که پدرم از جدم ( رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)) به من بیان فرموده است. «شما امر خود را با شریکان و همدستان خود جمع آوری کنید، در صورتی که امر بر شما پوشیده نخواهد بود. آن گاه قصد من کنید و به من مهلت ندهید. من بر خدا توکل کردم که

ص: 112

پروردگار خود و پروردگار شماست هیچ جنبنده ای نیست مگر آنکه او زمام کار و ناصیه ی او را در دست گرفته، چرا که پروردگارم بر صراط مستقیم است.»(1)

بارالها، باران آسمان را از باریدن بر آنان باز دار و سالهایی همچون سال های ( قحط و خشکسالی) یوسف برآنان بفرست و غلام ثقفی ( مختار بن عبیده ثقفی) را بر آنان مسلط کن تا با جامی آغشته به صبر ( تلخ و ناگوار) آنان را سیراب کند، چرا که آنان ما را تکذیب کردند و (در مقابل دشمن) تنها گذاشتند. در حالی که تو پروردگار ما هستی، بر تو توکل کردیم و بازگشت ما به سوی توست.

در این هنگام حر بن یزید ریاحی، بعد از آن که حق را به جانب حسین(علیه السلام)دید، بطرف حضرت آمد و به او ملحق شد و عمر سعد مردم را به جنگ با سرور جوانان اهل بهشت فرمان داد. سالم و یسار پیش آمدند، درگیری ها و مبارزاتی اتفاق افتاد سپس شمر و عمرو بن الحجاج رو به مردم کرده فریاد زدند: این قوم گروهی دست از جان شسته اند، به تنهائی احدی با آنان مبارزه نکند، لذا از هر طرف دور آنها را گرفته و به آنان روی آوردند، آنگاه شمر بر میسره و عمرو بر میمنه یورش برد، اما یاران حسین(علیه السلام)ایستادگی کرده و با هر سختی آنان را به عقب راندند.

با این حمله که به آن حمله ی اول گفته می شد، کمی تعداد اصحاب امام حسین(علیه السلام)آشکار گردید، و جز تعداد کمی از اسب ها باقی نماند و همان طوری که گذشتگان به شهادت رسیدند، نزدیک به پنجاه نفر به شهادت رسیدند.

و در بین آن درگیری های سختی واقع شد و بعد از ظهر مبارزاتی انجام دادند، پس احدی از اصحاب باقی نماند، بعد از آن اهل بیت مبارک حضرت به مبارزه پرداختند و احدی از آنان باقی نماند. در این هنگام حضرت خود به میدان جنگ وارد شد و بین لشکر ایستاد و بر محاسن شریف خود که با رنگی سیاہ خضاب شده بود و تازه سفیدی بن موها ظاهر شده بود، دستی کشید و فرمود:

«اشتد غضب الله علی الیهود اذ قالوا عزیر ابن الله و اشتد غضبه علی النصارئ اذ قالوا المسیح ابن الله و اشتد غضبه علی قوم ارادوا قتل ابن بنت نبیهم» ؛ غضب خداوند بر یهودیان زمانی شدت یافت که گفتند عزیر فرزند خداست و غضب خداوند بر مسیحیان زمانی شدت یافت که گفتند عیسی فرزند خداست و غضب خداوند بر قومی که کشتن فرزند دختر پیامبرشان را اراده کردند، شدت یافته است.»

سپس با صدای بلند فرمود: «هل من ذاب یذب عن حرم رسول الله؟ هل من موحد یخاف الله فینا؟ هل من مغیث یرجوا الله بأغاثتنا؟ هل من معین یرجوا ما عند الله باغاثتنا؟» ؛ آیا دفاع کننده ای هست که از حرم رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)دفاع کند؟ آیا یکتا پرستی هست که بخاطر ما از خدا بترسد؟ آیا فریاد رسی هست که با فریاد رسی به ما به خدا امید داشته باشد؟ آیا کمک کننده ای هست که با کمک به ما، امید به آن چه نزد خداست، داشته باشد؟

پس هیچ یک از کوفیان جوابی نداد، در این حال بخاطر این مصیبت سنگین صدای زنهای حرم به شیون و گریه بلند شد، حضرت برای ساکت کردن زنها و دلداری به آنها به طرف خیمه ها رفت، پس کودکی را که عبدالله رضیع نام داشت از دست خواهرش زینب گرفت تا به او آب دهد، اما حرمله، بسویش تیری پرتاب کرد، تیر به گلوی او اصابت کرد، حضرت خون او را در دست خود جمع کرد و به طرف آسمان افکند و عرضه داشت: «هون علی ما نزل بی انه بعین الله» ؛ مصیبتی که بر من نازل شد آسان گردید، چرا که خدا می بیند.

سپس شمشیر از نیام کشید تا از آنان انتقام گیرد و زمین را از وجودشان نجات

ص: 114

دهد، ناگاه مردی از قبیله ی بنی دارم بسویش تیری پرتاب کرد که بر فگ شریف حضرت نشست، حضرت تیر را بیرون کشید و دست های خود را زیر فک خود قرار داد، وقتی از خون پر شدند خون را به طرف آسمان افکند و به خدا عرضه داشت: «اللهم انی اشکوا الیک ما یفعل بابن بنت نبیک» ؛ خداوندا به درگاه تو شکایت می برم آن چه را که با پسر دختر پیامبرت انجام می دهند.

آن گاه به خیمه ها بازگشت و پیراهنی طلب کرد تا زیر لباس هایش بپوشد، برای حضرت پیراهنی کوتاه آوردند، حضرت فرمود: «لا، هذا لباس من ضربت علیه الذلة» ؛ نه این لباس کسی است که هر ذلت بر او نهاده اند.

برای حضرت پارچه ای سفید از برد یمانی که از شدت درخشندگی چشم را خیره می کرد، آوردند. حضرت آنرا پاره کرد و زیر لباس هایش پوشید. آن گاه همچو شیری خمشگین بر دشمن حمله کرد، در حالیکه از زخم های بدنش خون جاری بود، لشکر کوفه از مقابل حضرت فرار می کردند و کسانی که در طرف راست یا چپ حضرت بودند بین او و بین زنان اهل حرم حائل شدند و بر خمیه های زنان یورش بردند. امام حسین(علیه السلام)فریاد زد: «ویلکم یا شیعة آل ابی سفیان ان لم یکن لکم دین و کنتم لا تخافون المعاد فکونوا أحرارة فی دنیاکم هذه و إرجعوا الی احسابکم ان کنتم عربة کما تزعمون»؛ وای بر شما، ای پیروان خاندان ابوسفیان، اگر دین ندارید و از قیامت نمی ترسید در این دنیای خود آزاده باشید و به اصل و نسب خویش رجوع کنید، اگر عرب باشید، همان طوری که فکر می کنید عرب هستید.

شمر صدا زد: چه می گویی ای فرزند فاطمه؟

حضرت فرمود: «اقول انی اقاتلکم و تقاتلونی و النساء لیس علیهن جناح فامنعوا

عتاتکم و جهالکم عن التعرض لحرمی ما دمت حیة» ؛ می گویم من با شما جنگ

می کنم و شما با من جنگ می کنید، و زنها را گناهی نیست، پس تا زمانی که زنده

هستم، سرکشان و جاهلان خود را از تعرض به حریم واهل بیت من باز دارید.

ص: 115

شمر گفت: ای پسر فاطمه حرفت را قبول کردم.

اینجا حضرت به حمله پرداخت و قوم بر او حمله می کردند، در همان حال جرعه ای آب طلب می کرد و به او نمی دادند، تا آنکه زخم ها او را ناتوان کرده، اندکی ایستاد تا استراحت کند، سنگی به طرف او پرتاب کردند که بر پیشانی او اصابت کرد و خون چهرهی مقدس او را فرا گرفت، پیراهن خود را بالا برد تا خون پیشانی را بر طرف کند تیری به سویش پرتاب شد که بر قلب مقدس او نشست، حضرت تیر را از پشت سر بیرون آورد که ناگاه خون چون ناودان جاری شد، پس حضرت در جای خود ایستاد و نمی توانست حمله کند. شمر بن ذی الجوشن ملعون فریاد زد: از این مرد چه می خواهید و منتظر چه هستید؟

صالح بن وهب مزنی نیزه ای بر پهلوی او زد، حضرت از روی اسب بر گونه ی راست بر زمین افتاد و در آن حال چنین می گفت:

«بسم الله و بالله و علی ملة رسول الله» ؛ به نام خداوبه خداوبردین رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم).

سپس زرعة بن شریک برخاست و بر کتف راست او ضربه ای وارد آورد و شخصی دیگر بر شانه ای او چنان ضربه ای زد که حضرت با صورت بر روی زمین افتاد و گاهی با مشقت زیاد بر می خواست و طاقت نمی آورد و بر رو می افتاد پس سنان نیزه ای بر گلوگاه او زد و بیرون کشید و در استخوانهای سینه ی او فرو برد، باز سنان تیری به سوی او پرتاب کرد که در گلویش نشست، حضرت برخاسته بر زمین نشست و تیر را بیرون آورد و دو دست را از خون گلو پر کرد و بر سر و محاسن شریف خود مالید و فرمود: «هکذا القی الله مخضبة بدمی مغصوبة حقی» ؛ این چنین خدا را ملاقات خواهم کرد، در حالیکه به خون خود آغشته ام و حقم را غصب کرده اند.

مالک بن نسر کندی نزدیک آمد و او را دشنام داد و ریش غرق به خون حضرت را گرفت و با شمشیر خود ضربه ای بر سر حضرت زد، خولی بن یزید اصبحی شتاب کرد تا سر او را از تن جدا کند که ناگاه به لرزه افتاد، سپس سنان

ص: 116

آمد و تیری به گودی گلوی او زد، آن گاه شمر آمد و سر او را جدا کرد، سپس لباس های حضرت را ربودند و سر از بدن اصحاب او جدا کردند و بدن های آنان را با سم اسبان لگد کوب کردند و خیمه ها را غارت کردند و اهل خیام را به اسارت بردند، و با سرهای مقدس شهدا و کاروان اسرا به کوفه و از آنجا به شام و از آن به مدینه، موطن رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)رفتند.

ف اجعة ان اردت اکتبها

مجمل ذکرة لمذکر

جرت دموعی فحال حائلها

ما بین لحظ الجفون و الزبر

وقال قلبی بقیة علی فلا

و الله ما قد طبعت من حجر

بکت لها الأرض و السماء و ما

بینهما من مدامع حمر

و اهتز عرش الجلیل و اضطربت

فرائص الکاتبین للقدر(1)

فاجعه ای که هر گاه خواستم برای عبرت عبرت گیرندگان به اجمال آن را بنویسم، اشکهایم جاری شد و مانع نگاه کردن به صفحات دفتر گردید. در آن حال قلبم گفت: این فاجعه باید بر من باقی بماند. نه، به خدا قسم من از سنگ آفریده نشده ام. برای آن فاجعه زمین و آسمان و آنچه بین آنهاست با چشم های غرق خون گریه کردند و عرش پروردگار جلیل لرزید و پاهای ملائکه ی نویسنده ی مقدرات به لرزه در آمد.

ابن زیاد اعضای بدن زنان را قطع می کرد و با بدن شهدا ساختمان می ساخت

ابن زیاد در مجلس خود زنان را می کشت و از دیدن شکنجه و قطع کردن اعضای آنها لذت می برد.(2) و بر مردی که با یکی از آیات قرآن ضرب المثل

ص: 117

آورد، خشمگین شد پس دستور داد یکی از ستونهای قصر خود را بر بدن او بنا کنند.(1) و هنگامی که یکی از بزرگان عراق را نزدش آوردند او را نزد خود خواند، سپس عصای آن مرد را گرفت و با آن چهره ی او را پی در پی زد که بینی او شکست و دو ابروی او شکافت و گوشت گونه ی او پراکنده شد و عصا را بر صورت و سر او شکست. (2)

لذا حسن بصری می گوید: احدی را بدتر از ابن زیاد ندیده ایم.(3) ابن زیاد در حالی بین مردم عراق زندگی می کرد که مورد تنفر بود(4) و در میان اهل حجاز مورد اهانت.(5) او همچون سایر سیاستمداران و دشمنان ناصبی اهل بیت(علیهم السلام)، بسیار فریبکار و حیله گر بود. او سعی کرد بعد از یزید پادشاه باشد اما ناکام ماند. (6) و بعد از هلاکت یزید، وقتی مخالفت های مردمی را مشاهده کرد که از کشتن حسین(علیه السلام)سرچشمه می گرفت چنین گفت: علت آنکه حسین(علیه السلام)را کشتم آن بود که یزید مرا به کشتن حسین(علیه السلام)یا کشته شدن خودم مخیر کرد و من کشتن او را انتخاب کردم.(7)

اصبغ بن نباته و حارث اعور همدانی نیز زندانی شدند، (1) طبری می گوید:ابن زیاد جایزه ای برای آوردن مختار و عبدالله بن الحارث قرار داد. (2)

ص: 119

هانی بن عروه و عبدالله بن یقطر، و قد خدلنا شیعتنا فمن احب منکم الانصراف، فلینصرف فی غیر حرج، لیس علیه ما ذمام» ؛ به نام خداوند بخشنده ی مهربان، اما بعد، خبر ناگوار قتل مسلم بن عقیل و هانی بن عروه و عبدالله بن یقطر به ما رسید، شیعیانمان ما را تنها گذاشتند، پس هر کس از شما دوست داشته باشد منصرف شود، بدون هیچ سختی، منصرف شود. ما پیمان خود را از او برداشتیم.(1) لذا مردم به راست و چپ پراکنده شدند و تنها اصحاب وی که از مگه همراه او آمده بودند باقی ماندند.(2)

بیان این مطالب بخاطر آن بود که، بنظر حضرت می رسید علت همراهی اعراب با او برای این بود که به نظر شان رسیده بود حضرت به شهری می رود که اطاعت اهل آن استوار شده است، لذا حضرت دوست نداشتند همراه او حرکت کنند مگر آنکه بدانند با چه اموری مواجه می شوند.

او می دانست اگر مطلب را برایشان آشکار کند جز کسانی که قصد همراهی و کشته شدن با او را دارند، کسی با او همراهی و مصاحبت نخواهد کرد.(3)

دینوری می گوید: «گروهی از مناطق مختلف راه با او همراهی کردند ولی

ص: 122

هنگامی که خبر شهادت مسلم را شنیدند، از اطرافش پراکنده شدند، آنان فکر می کردند امام حسین(علیه السلام)نزد یاران و قوائی آماده به خدمت و مجهز وارد خواهد شد، و تنها نزدیکان و خواص او باقی ماندند»(1)

لذا بعد از آنکه موقعیت و سرانجام کار معلوم و آشکار گردید، تنها افراد

ص: 123

مخلص از مردان واقعی قیام و مبارزه باقی ماندند.

امتحان اول: امتحان اول یاران حسین(علیه السلام)در زباله بود که از فرار اهل دنیا و پایداری اهل آخرت ناشی شد. این امتحان منجر به متفرق شدن تعداد زیادی شد که با او از سر دنیا خواهی و طمع همراه شده بودند و تنها همان مردان نادری همراه او باقی ماندند که به اسم یاران و انصار امام حسین(علیه السلام)شهرت یافتند. امتحان دوم: یاران امام(علیه السلام)از امتحان دیگری در شب دهم محرم نیز عبور کردند. در این شب حضرت آنان را به نجات دادن خویش ترغیب کرد و فرمود: هذا سواد اللیل قد غشیکم فاتخذوه جملا ولیاخذ کل رجل منکم بید رجل من أهل بیتی، فجزاکم الله جمیعا خیر و تفرقوا فی سوادکم و مدائنکم فان القوم انما یطلبونی، ولو اصابونی لذهلوا عن طلب غیری ،...» ؛ این سیاهی شب است که شما را فرا گرفته، آن را برای خود شتری راهوار بگیرید و به سرعت از فرصت شب استفاده کنید و متفرق شوید) و هر کدام شما مردان دست یکی از مردان اهل بیت مرا بگیرد خدا به همه ی شما جزای خیر دهد، و در آبادیها و شهرهای خویش پراکنده شوید، این قوم تنها دنبال من هستند و اگر بر من دست یابند از طلب غیر من باز می مانند. نتیجه ی این امتحان آن بود که یاران و اهل بیت او از فرار در برابر دشمن خودداری کرده و بر جهاد تا شهادت اصرار ورزیدند.(1)

بحث درباره ی روایت مسعودی

متن روایت: «چون امام حسین(علیه السلام)به قادسیه رسید حر بن یزید تمیمی با او برخورد کرد لذا به طرف کربلا حرکت کرد، حضرت همراه پانصد سواره از اهل بیت و اصحاب خود و نزدیک به صد پیاده، حرکت می کرد.»(2)

ص: 124

اما به نظر می رسد این روایت نسبت به تعداد یاران، در هنگام برخورد با حر، دور از واقع باشد و از آنجا که مسعودی یکی از تاریخ نویسان محقق است، احتمال خطا در نسخه ی برداری کتاب مسعودی دور از انتظار نیست.

شمس الدین می گوید:مسعودی سند این روایت را ذکر نکرده است و با وجود انصاف مسعودی به دقت در نقل تاریخ، نمی توانیم تعداد یاران ذکر شده در این روایت را قبول کنیم و آن را تعداد واقعی بدانیم که همراه حسین(علیه السلام)به کربلا رسیده است و بدون آنکه این روایت امتیازی داشته باشد که آن را بر دیگر روایات ترجیح دهد از این جهت با تمام روایات مشهورکه سند آنها را می دانیم مخالف است. ممکن است این روایت تا حدی دور از انتظار صحیح باشد، البته در صورتی که آن را از مرز مکان خارج کرده و زمان آن را اندکی از ملاقات امام حسین(علیه السلام)با حر به عقب ببریم و روایت را چنان در نظر بگیریم که می خواهد از تعداد افرادی سخن بگوید که همراه امام(علیه السلام)قبل از اعلان شهادت مسلم بن عقیل و عبدالله بن یقطر و هانی بن عروه، بوده اند، اما بعد از آن، یقینا تعداد اصحاب به مقداری که مسعودی ذکر کرده نبوده است.

تحقیق و بحث پیرامون تعداد اصحاب، ما را به این نتیجه رساند که اصحاب امام حسین(علیه السلام)که به نظر ما همراه حضرت به شهادت رسیده اند کمتر از صد یا بالغ بر آن و یا اندکی از صد مرد بیشتر بوده است(1) و نمی توانیم بصورت معین عددی را تعیین کنیم چرا که ناچاریم نسبتی از خطا را فرض کنیم که ناشی از

ص: 125

تحریف نام ها و دقت نداشتن راویانی که وقایع و نام رجال أن وقایع را نقل کرده اند، بوده است. اما نسبت خطای فرض شده قطعا زیاد نیست.

این نتیجه تا حد زیادی با روایاتی که وقایع قتال در حمله ی اول را به تصویر کشیده اند موافقت دارد.

روایت دوم: روایت عمار دهنی است.

از ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین(علیه السلام)، امام باقر(علیه السلام)) نقل شده است که فرمود: «... حتی اذا کان بینه و بین القادسیه ثلاثة أمیال، لقیه الحر بن یزید التمیمی... فلما رأی ذلک عدل الی کربلاء... فنزل و ضرب ابنیته و کان اصحابه خمسة و اربعین فارس و مئة راجل » ؛ هنگامی که به فاصله ی سه میلی قادسیه رسید حربن یزید تمیمی با او ملاقات کرد... وقتی چنین دید به طرف کربلا تمایل کرد... پس همان جا پائین آمد و اردوگاه خود را بر پا ساخت، و اصحاب او چهل و پنج سوار و صد پیاده بودند. (1)

نظر ابن نمای حلی:

ابن نمای حلی همین عدد را روایت کرده است، با این فرق که از نظر وقت با روایت عمار دهنی اختلاف دارد. روایت عمار این تعداد را در وقت وارد شدن به کربلا می داند، که روز دوم محرم بود.(2) ولی روایت ابن نما تاریخ آنرا روز دهم محرم و در هنگام آماده کردن لشکر، می داند، او می گوید: امام حسین(علیه السلام)اصحاب خود را منظم کرد، آنها چهل و پنج سوار و صد پیاده بودند.(3)

ص: 126

ابن طاووس نیز چنین نظری داشته است و تصریح به استناد روایت به امام باقر(علیه السلام)کرده است. (1)

شمس الدین می گوید: ما نظر ابن نما را همچون نظر ابن طاووس ترجیح می دهیم، او به همین روایت عمار دهنی استناد کرده است و هیچ منبع دیگری نداشته است و اختلاف آنها با روایت عمار از نظر تاریخ و وقت، ناشی از نبود دقت لازم در خواندن روایت بوده است.

عمار دهنی روایت را از مطمئن ترین منابع یعنی امام محمد باقر(علیه السلام)به دست آورده است و معلوم است که او تصویری زنده و دقیق از حوادث کربلا به دست آورده است، او حدیث را به این صورت درخواست کرده بود: مرا از شهادت امام حسین(علیه السلام)چنان خبردار کن که گویا آنجا حاضر بوده ام. بنابراین یکی از چیزهایی که باعث سردرگمی شده همین تحریف نامأنوسی است که در وقایع صورت گرفته است. که از جهاتی گوناگون با وقایع مرتبط با حادثه ی کربلا تغایر دارد و همان طوری که چند سطر قبل گفته ایم، ترجیح می دهیم این تحریفات ناشی از دخل و تصرف راویان در این وقایع باشد ولی در هر صورت این دخل و تصرف مانع از قبول ابتدائی تعداد افراد ذکر شدهی در روایت نمی شود.

همچنین می بینیم، روایت عمار با روایت مسعودی که آنرا رها کردیم از نظر زمان و مکان توافق دارد.

صبح را خواند، و آن روز روز عاشورا بود، با مردمی که همراهش بودند بیرون آمد... و امام حسین(علیه السلام)اصحاب خود را منظم کرده و با آنان نماز صبح را اقامه کرد. همراهان امام حسین(علیه السلام)سی و دو سوار و چهل پیاده بودند».(1)

ابو مخنف از تاریخ نگاران دقیق در نقل وقایع حرکت امام حسین(علیه السلام)بود.

تمایل به امام حسین(علیه السلام)و قیام او داشته است.

آنجا که می گوید: «... گفتم ای دشمنان خدا چرا پائین نمی آیید تا او را یاری دهید» (1)

خوارزمی می گوید: «صبح امام حسین(علیه السلام)اصحاب خود را منظم کرد، همراه حضرت سی و دو سوار و چهل پیاده بودند.»(1)

خوارزمی ذکر می کند که تعداد یاران او هنگام خارج شدن از مگه هشتاد و دو نفر بوده و در بین راه تعداد آنان به شدت افزوده گردید، ولی بعد از مدتی، اندک شد و به عدد اول یا کمی، کمتر، بازگشت و قبل از درگیری، بخاطر آمدن بعضی از یاران به اردوگاه امام(علیه السلام)و رو آوردن برخی از سربازان لشکر اموی به اردوگاه امام حسین علی ، این تعداد به نسبتی اندک تغییر پیدا کرد.

خوارزمی در روایت خویش از ابی مخنف می گوید:

«... در این بار که به آنان تیر انداختند، اصحاب امام حسین(علیه السلام)اندک گردیدند و همان افرادی باقی ماندند که در مبارزه ذکر می شوند، و نزدیک به پنجاه مرد به شهادت رسیدند».(2)

و کسانی را که ابن شهر آشوب ذکر کرده بالغ بر چهل مرد هستند.(3)

چون تعداد کشته شدگان در این مبارزه بنابر روایت ابی مخنف پنجاه نفرند، فاصله ی این تعداد نسبت به بعض دیگری از روایات نزدیک تر است و در اینجا سزاوار است بگوییم این تفاوت و اختلاف امر مقبول و معقولی است، زیرا راویان این اخبار در تمام روایات خود که به تعداد اصحاب امام حسین پرداخته

ص: 130

است از حرکت انصار که برخی فرار کرده و برخی ملحق شده متأثر بوده اند. این حرکت یاران امام حسین(علیه السلام)از مکه به کربلا اولین پایه ی این اختلاف است.

اما سخن شیخ شمس الدین مبنی بر آن که منشأ این اختلاف، اعتماد نکردن بر روش احصاء و سرشماری و پیروی از روش مشاهده عینی وقایع بوده، صحیح نیست، زیرا اغلب دنبال روش احصا و سرشماری رفته و تعداد یاران را خصوصا در کربلا، ذکر کرده اند.

بنابراین حرکت یاران و رفت و آمد آنها، پایه و اساس تفاوت بین روایت ابی مخنف و روایت عمار دهنی که تقریبا به نصف می رسد و بین روایت عمار و روایت حصین که تقریبا به یک سوم می رسد، شده است و امر دیگری که بر این تعداد اثر گذاشت، اقامت هشت روزه ی آن حضرت و یاران او در کربلا بود و در همین مدت اختلاف در تعداد اصحاب حاصل شد.

روایت عمار دهنی از امام محمد باقر(علیه السلام)، تعداد یاران را در هنگام ورود به کربلا معین کرده است، بین تاریخ این روایت و تاریخی که دو روایت حصین و ابی مخنف بیان کرده اند مدت هشت روز اختلاف وجود دارد، که در این هشت روز، در تعداد مردان برخی تغییرات بوجود آمد، چون عده ای برای رساندن نامه های امام حسین(علیه السلام)به بصره رفتند. و از طرفی عده ای از مورخین خدمه و بردگان را در شمار یاران ندانسته و آنان را اضافه نکرده اند.

آنان بیست مرد از بردگان بودند: ده نفر از موالی امام حسین(علیه السلام)و دو نفر از موالی امام علی(علیه السلام)و نه نفر دیگر، و همین موجب برطرف شدن اختلاف در تعداد یاران می شود.

روایت حصین بن عبدالرحمن، تعداد یاران را در روز دهم محرم قبل از شروع جنگ و تعداد مبارزین، اعم از هاشمیان و عرب ها و موالی را آشکار می سازد لکن خدمه و بردگان را به شمارش نیاورده است و از مورخین کسانی وجود دارند که کودکان را قبل از جنگ شمارش کرده و برخی دیگر آنان را

ص: 131

بخاطر آنکه در شمار یاران ترتیب یافته ی قبل از درگیری قرار نگرفته بودند اصلا به حساب نیاورده اند.

مسعودی می گوید: «... همراه او ( یعنی امام حسین(علیه السلام)) چهار نفر از انصار کشته شدند و باقی اصحاب او که همراهش کشته شدند - طبق تعدادی که قبلا بیان کردیم - از سایر عرب ها بودند»(1). و همچنین می گوید: «تمام کسانی که همراه امام حسین(علیه السلام)در روز عاشورا در کربلا کشته شدند هشتاد و هفت نفر بودند که علی اکبر فرزند او نیز در میان آنان بود.»(2)

از مجموع این بحث نتیجه می گیریم که تعداد یارانی که در کربلا همراه امام حسین(علیه السلام)بودند، نزدیک به هفتاد و دو نفر بوده اند.

ولی به نظر می رسد که: احتمال دارد در تعداد کسانی که به لشکر امام حسین(علیه السلام)ملحق شدند، تصحیف و خطا صورت گرفته باشد زیرا آنان بیش از دو نفر نبوده اند.

روایت شیخ مفید:

شیخ مفید می گوید: «عمر سعد در همان روز یعنی روز عاشورا... سر امام حسین(علیه السلام)را به دست خولی بن یزید أصبحی و حمید بن مسلم به سوی عبید الله بن زیاد فرستاد و دستور داد سرهای باقی شهدا که از اهل بیت امام حسین(علیه السلام)واصحاب او بودند از تن جدا گردد، آنها هفتاد و دو سر بودند»(1).

روایتی علامه ی مجلسی

مرحوم مجلسی در بحار الانوار از ابوطالب موسوی نقل می کند که: «... تعداد سرهای اصحاب امام حسین(علیه السلام)و اهل بیت او هفتاد و هشت سر بوده است.»(2)

مطالبی که ذکر شد درباره ی قطع سر شهدا بود اما درباره ی تقسیم سرها در میان قبایل مختلف، ابو مخنف چنین می گوید:

«... قبیله کنده سیزده سر آوردند و سرکردهی آنان قیس بن اشعث بود،(3)

قبیله ی هوازن با بیست سر آمدند و سرکردهی آنان شمر بن ذی الجوشن بود.(4)

قبیله ی تمیم هفده سر و بنی اسد شش سر و مذحج هفت سر و سایر افراد سپاه هفت سر از سرهای شهدا را آوردند که مجموعا هفتاد سر شدند».(5)

ما در روایت گذشته از ابی مخنف ملاحظه کردیم، او چنین گفته است: «هفتاد

ص: 134

و دو سر را فرستاد...».(1)

روایت دینوری:

«... سرها را بر نیزه ها حمل کردند، تعداد آنها هفتاد و دو سر بود، هوازن بیست و دو سر را آوردند و تمیم هفده سر را به همراهی حصین بن نمیر و کنده سیزده سر را به همراهی قیس بن اشعث و بنی اسد شش سر را به همراه هلا بن الاعور و اژد پنج سر را به همراهی میهمة بن زهیر و ثقیف دوازده سر را به همراهی ولید بن عمرو آوردند».(2)

در اینجا ملاحظه می کنیم دینوری مجموع سرها را هفتاد و دو سر شمرده ولی همان طوری که ذکر کرده، مجموع سهم قبایل از سرهای شهدابه هفتاد و پنج سر می رسد.

روایت محمد بن ابی طالب موسوی:

«... کنده با سیزده سر آمدند، سر کردهی آنها قیس بن اشعث بود و هوازن با دوازده سر و سرکردهی آنها شمر، و بنی اسد با شانزده سر و مذحج با هفت سر و سایر مردم با سیزده سر آمدند».(3)

ملاحظه می کنیم این روایت شامل کمترین عدد و مجموع تعداد سرها در این روایت شصت و یک سر است. شمس الدین می گوید: گفته می شود، تعداد سرها دلالت بر دو مطلب می کند، اول تعداد یاران امام حسین(علیه السلام)و دیگر تعداد کشته شدگان و اگر این گفته صحیح باشد نظر ما را در مورد تعداد اصحاب امام حسین(علیه السلام)بلکه تمام روایات وارده در این باره را نقض می کند، زیرا پیداست سرها متعلق به هاشمیان و دیگران بوده، بنابراین باید تعداد یاران امام حسین(علیه السلام)از غیر هاشمیان کمتر از پنجاه نفر باشند.

ص: 135

با پیمودن این مسیر طولانی از کربلا تا شام مسلما امویان می خواستند از اهل بیت به شیوه ی جاهلیت و به طرز وحشتناکی انتقام بگیرند.

راویان تاریخ در نحوهی تقسیم سرهای شهدا بر قبایل، اختلاف کرده اند و این اختلافات به اموری متعدد باز می گردد.

عده ای بنا را بر این گذاشته اند که برخی از یاران امام حسین(علیه السلام)کشته نشدند، اما دلائلی بر این مطلب وجود ندارد زیرا تمام آنان در جنگ شرکت کرده و کشته شدند.

ابی مخنف از محمد بن مسلم شاهد عینی لشکر اموی، نقل می کند: «... از اصحاب امام حسین عالی هفتاد و دو نفر کشته شدند... و از اصحاب عمر سعد بجز مجروحان هشتاد و هشت نفر کشته شدند».(1)

این روایت تعداد شهدای غیر هاشمی را آشکار می سازد.

درباره ی کشته های دشمن

این روایت درباره ی تعداد کشته های دشمن شامل عددی تحریف شده است زیرا مورخان اعدادی را ذکر کرده اند که به مراتب بیش از این عدد است.

مسعودی می گوید: «تمام کسانی که در کربلا با امام حسین(علیه السلام)کشته شدند هشتاد و هفت نفر بودند که فرزند او علی اکبر نیز همراه آنان بود»(2)

ظاهر این روایت می گوید: این تعداد شامل هاشمیان و دیگران بوده است چون علی فرزند امام حسین(علیه السلام)، علی اکبر، را نیز ذکر کرده است.

ص: 136

این روایت آشکار می کند تمام یاران امام حسین(علیه السلام)کشته نشده بلکه عده ای از کشته شدن در امان ماندند.

به نظر می رسد (نظر مؤلف ): در این جنگ، درباره ی تعیین تعداد، راویان به صورتی جزئی اما در سایر جنگ های تاریخ اسلام به صورتی کلی اختلاف کرده اند به نظر ما این اختلاف به زوایای مختلفی که راویان از آن زوایا، به میدان جنگ نظر می کردند باز می گردد.

در جنگ جمل بین بیست هزار و سی هزار کشته اختلاف وجود دارد.(1)

سقیفه نمی گذاشت امام حسن(علیه السلام)و امام حسین(علیه السلام)نیز چنین بودند، شیخ مفید می گوید: نام یکی از فرزندان امام حسن(علیه السلام)عمرو بوده است.(1) که به غمر تحریف شد.

این سه نفر تنها کسانی هستند که همراه امام حسین(علیه السلام)بوده و از کشته شدن در کربلا نجات یافتند.

روایت عمار دهنی از این جهت تا حدی صادق است.

تمام اصحاب امام حسین(علیه السلام)کشته شدند و در میان آنها ده، شانزده جوان از اهل بیت او بودند»(1)

در اینجا سؤالی که مطرح می شود آن است که هاشمیان در صبح روز عاشورا در چه جایگاهی از لشکر امام حسین(علیه السلام)بودند؟

آیا هاشمیان در صبح روز دهم محرم در هنگام بروز جنگ جزئی از قوای مبارز بودند که امام حسین(علیه السلام)آنرا منظم کرد و زهیر بن القین را بر میمنه و حبیب بن مظاهر را بر میسره گماشت و پرچم را به دست برادرش عباس سپرد؟ یا خارج از این قوی بوده اند؟ در اینجا نی وجود دارد که خوارزمی آن را نقل کرده است، در آن نص چنین تصریح شده است:

وقتی صبح شد امام حسین(علیه السلام)اصحاب خود را منظم کرد... زهیر بن القین را بر میمنه و حبیب بن مظاهر را بر میسره گماشت و پرچم را به دست برادرش عباس بن علی(علیه السلام)سپرد و همراه اهل بیت خود در قلب پایداری کرد.(2)

این نص، تصریح می کند، امام حسین(علیه السلام)بنی هاشم و غیر آنان را در جنگ روز دهم محرم وارد کرد و بنی هاشم را بعد از یاران و انصار به میدان نفرستاد.

بنابراین تمام آنان در جنگ شرکت کردند، لکن انصار در قلب سپاه بودند لذا

ص: 139

قبل از بنی هاشم به شهادت رسیدند.(علیه السلام)حضور آنها در قلب به خاطر درخواست شخصی آنان از امام حسین(علیه السلام)بود، که به صورت کشته شدنشان قبل از امام حسین(علیه السلام)و خاندان او پدیدار گشت.

این خواسته ی باران از معرفتشان به شیوهی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)که اهل و خویشان خود را در جنگ قبل از دیگران می فرستاد سرچشمه می گرفت.

از نمونه های این ایثار، پیش فرستادن حمزه برای فرماندهی اولین جنگ اسلامی بر ضد کفار قریش بود.

واقدی می گوید: در این سال، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)هفت ماه بعد از هجرت در ماه رمضان، پرچمی سفید برای حمزة بن عبدالمطلب بست و او را همراه سی تن از مهاجرین، برای تعرض به کاروان های قریش فرستاد، حمزه با ابوجهل که همراه سیصد نفر بود برخورد کرد ولی مجدی بن عمر جهنی بین آنان فاصله انداخت و بینشان برخوردی صورت نگرفت.(1) و دومین پرچمی که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)بست پرچمی سفید بود که آن را برای عبیدة بن حارث بن عبد المطلب بن عبد مناف بست، و او را فرمان داد به بطن رابغ برود، پرچم همراه مسطح بن ثمامه بود، عبیدة بن حارث با شصت تن از مهاجرین که حتی یک نفر از انصار همراهشان نبود به ثنیة المره که در ناحیه ی حجفه است رسیدند و در کنار آبی به نام احیاء به مشرکان برخوردند، و به تیراندازی به یکدیگر پرداختند ولی درگیری به شمشیر کشیدن منجر نشد. امیر کار در این درگیری ابوسفیان بود که بر دویست تن از کار فرماندهی داشت. (2)

اینجا آیه ی ... أم نجعل المتقین کالفجار ؛ آیا متقیان را همچون فاجران قرار می دهیم،(3) درباره ی علی(علیه السلام)و حمزه و عبیدة بن الحارث که پیامبر

ص: 140

آنان را برای جنگ با سران سرکش قریش فرستاده بود، نازل شد.(1)

عمل رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)در خلال جنگ های خود که با فرستادن عموی خود حمزه و پسر عموی خود علی(علیه السلام)و پسر عموی دیگرش عبیدة بن الحارث به میدان های جنگ، نمایان شد، بیان کرد که یک رهبر باید اولین فداکار در راه خدا باشد نه آخرین آنان در راه اسلام.

مطلب دیگری که بیان کرد آن بود که قبل از انصار باید مهاجران را پیش فرستد تا برای مردان مدینه، نمونه ای باشند که به آنان اقتدا کرده و از آنان پیروی کنند.

و عملا می بینیم، در این زمینه، برنامه ی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)موفقیت فوق العاده ای پیدا کرد که با رفتن انصار و مهاجرین به طرف فداکاری برای اسلام آشکار گردید.

پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)در راه خداجانفشانی می کرد، همان طوری که در غزوه ی ابواء که برای برخورد با کاروان قریش، انجام داد. دراین غزوه، گزندی به حضرت نرسید. (2)

جایگاه پرچم در نظام جنگ همواره در قلب سپاه بود و تمام کسانی که گفته اند پرچم در دست عباس بن علی(علیه السلام)بود مقصودشان آن است که بنی هاشم به همراه امام حسین(علیه السلام)در قلب سپاه حضور داشتند.(3)

اما کودکانی که در سن مناسب برای جنگ نبودند، آنان چند نفری بودند که وقتی احدی از مبارزین هاشمی با امام حسین(علیه السلام)باقی نماند، به میدان جنگ وارد شدند و به شهادت رسیدند.

ص: 141

ابن حوزه بر اثر نفرین امام حسین(علیه السلام)، آمد مشاهده کرد از جنگ دوری جسته و الشکر را رها کرد و به طرف گفتگوی خود گفت: «از اهل این خانه، امری دیده ام که هرگز با آنان جنگ نخواهم کرد».(1)9.

ص: 143

اوصیاؤه و ورثته و احق الناس بمقامه فی الناس فاستأثر علینا قومنا بذلک فرضینا، کرهنا الفرقة و احبنا لکم العافیة و نحن نعلم انا احق بذلک الحق المستحق علینا ممن تولاه و قد بعثت الیکم رسولی بهذا الکتاب و انا ادعوکم الی کتاب الله و سنة نبیه فان السنة قد امینت و ان البدعة قد احییت ؛ فان تسعموا قولی اهدکم سبیل الرشاد» ؛ اما بعد ؛ خداوند محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)را بر خلق خویش برگزید و به نبوت خود گرامی داشت و برای رسالت خود، انتخاب کرد، آن گاه به سوی خویش قبض نمود. او بندگانش را نصیحت کرد و آنچه را که برایش فرستاده شده بود، تبلیغ کرد و ما خاندان و اولیا و اوصیا و وارثان و سزاوارترین مردم به مقام و منزلت او در میان مردم بودیم. پس قوم ما این را برایمان نپسندیدند و برای خود خواستند، پس ما رضایت دادیم و تفرقه را نپسندیدیم و برایتان عافیت را دوست داشتیم، و ما به خوبی می دانیم نسبت به آن حقی که مستحق آن هستیم، از کسانی که آنرا بر عهده گرفتند، سزاوارتریم.

من فرستاده ی خود را با این نامه به سوی شما فرستادم و شما را به کتاب خدا و سنت پیامبر او دعوت می کنم، چرا که سنت میرانده شده و بدعت زنده گردیده است، چنانچه سخن مرا گوش دهید... شما را به راه رشاد هدایت می کنم.

گروهی از اهل بصره، خبر نامه را پنهان کرده و به معذرت خواهی یا اطاعت و وعده ی یاری پاسخ دادند. منذر بن جارود فکر کرد، این نقشه، دسیسه ی عبید الله داماد اوست، چون عبید الله بن زیاد دختر او یعنی بحریه، دختر جارود را به همسری گرفته بود، لذا نامه و پیام رسان را در شامگاهی که در صبح آن عازم رفتن به سوی کوفه بود نزد عبید الله بن زیاد برد. وقتی عبید الله نامه را خواند سلیمان، پیام رسان امام(علیه السلام)را پیش فرستاد و گردن او را زد و همان صبح بر منبر رفت و مردم را ترساند و تهدید کرد سپس به طرف کوفه رفت تا زودتر از امام حسین(علیه السلام)به آنجا برسد.

متون تاریخی درباره ی اسلم ترک غلام امام حسین ع: شیخ طوسی در کتاب

ص: 146

رجال، او را یاد کرده اما درباره کیفیت قتل او سخنی نگفته است.

مرحوم علامه سید محسن امین در اعیان الشیعه نام او را در جدول خود آورده و در مقتل چنین گفته است: «... آن گاه غلامی ترک از آن حسین(علیه السلام)خارج شد که نامش اسلم بود»(1) در زیارت ناحیه نیز او را ذکر کرده اند. (2)

مرحوم شیخ در کتاب رجال او را ذکر کرده و گفته است: «شلیم غلام امام حسین(علیه السلام)است که همراه او کشته شد».(3)

مرحوم آیة الله خوئی در معجم خود او را یاد کرده است. (4)

منابع تاریخی، اسلم را چنین توصیف کرده اند: او قاری قرآن، و به ادبیات عرب آگاه بود و در جای دیگر گفته اند: او کاتب بود.(5)

کربلا منزل گرفت، نزد وی آمد و شبانه با کسانی که به سعادت نازل شدند، به ملاقات حضرت شرفیاب شد.

مبارزات و کیفیت شهادت او: سیره نویسان روایت کرده اند: چون نوبت او رسید از امام حسین(علیه السلام)اجازه ی مبارزه گرفت، حضرت به او اجازه داد، او که پیر مردی کهنسال بود، به مباره برخاست و چنین رجز می خواند:

«قد علمت کاهلها و دو دان

و الخندفیون و قیس عیلان

بأ قومی آفة للأقران»؛

گروه کاهل (1) و گروه دودان (2) و اهل خندف و قبیله ی قیس عیلان خوب می دانند که قوم من نابود کننده ی هماوردان هستند. سپس به جنگ پرداخت تا آنکه به شهادت رسید.

درباره ی او و حبیب، کمیت بن زید اسدی چنین گفته است:

سوی عصبة فیهم حبیب معقر

قضی نحبه و الکاهلی مزمل» ؛

جز گروهی که در میان آنان حبیب به خاک غلطان، و کاهل غرق در خون، به شهادت رسیدند و به پیمان خود وفا کردند...

متون تاریخی: نام او را در شمار اصحاب امام حسین(علیه السلام)آورده اند بدون آنکه درباره ی شهادت او چیزی بگویند. (3)

آیة الله خوئی (ره) او را ذکر کرده است. (4)

ابن شهر آشوب و خوارزمی به صورتی تصحیف شده نام او را مالک بن انس کاهلی گفته اند. (5)

ص: 148

بحار الانوار نیز به صورت تصحیف شده نام او را ذکر کرده ولی بعد از آن با بیان این نمای جلی آن را تصحیح کرده است. (1)

بنی کامل از بنی اسد بن خزیمه از عدنان هستند.

او سن زیادی داشت و از صحابهی مخلص بود.(2)

او از جمله ی کسانی است که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)را دیده و حدیث او را شنیده بود. در احادیثی که شنیده بود، حدیثی است که گروهی بسیار از عامه و خاصه به نقل آن پرداخته اند، او گفته است: از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)در حالیکه حسین(علیه السلام)در دامان او بود شنیدم که می فرمود: «ان ابنی هذا یقتل بارض من ارض العراق ألا فمن شهده فلینصره» ؛ این فرزندم: در زمینی از سرزمین عراق کشته خواهد شد، آگاه باشید هر کس شاهدش باشد باید به یاریش بشتابد.

این مطلب را جزری در کتاب اسد الغابه و ابن حجر در کتاب الاصابة و دیگران نقل کرده اند.

و هنگامی که او را در عراق دید و مشاهده کرد به یاریش شتافت و همراه وی به شهادت رسید.

وقتی عبدالله بن عمیر به همسر خود ام وهب خبر داد می خواهد به سوی امام حسین(علیه السلام)حرکت کند به وی چنین گفت: «اصبت، اصاب الله بک و ارشدک فی امورک، افعل و اخرجنی معک» ؛ به صواب رفتی، خدا تو را وسیله ی هدایت کند و در تمام کارهایت راهنما باشد، همین کار را انجام ده و مرا با خود ببر.

لذا شبانه به همراه وی خارج شد و نزد حسین(علیه السلام)آمد و همراه او باقی ماند .

جهاد و شهادت او: وقتی همسر او در جنگ شرکت کرد و دو نفر از لشکر عمر بن سعد را کشت. ام وهب عمودی برداشت و به طرف همسرش به راه افتاد در حالی که چنین می گفت: پدر و مادرم فدای تو باد برای نصرت طیبان یعنی ذریهی محمد قتال کن، عبد الله به او رو کرد تا او را نزد زنان برگرداند، ولی او لباس همسرش را گرفته بود و رها نمی کرد، سپس چنین گفت: هرگز تو را رها نمی کنم مگر آنکه همراه تو بمیرم.

امام حسین(علیه السلام)به او فرمود: «جزیتم من اهل بیت خیرا، ارجعی رحمک الله الی النساء فاجلسی معهن فانه لیس علی النساء قتال» ؛ از طرف اهل بیت، جزای خیر یابید، خدا بر تو ترحم کند به طرف زنها برگرد و همراهشان بنشین چرا که بر زنان جنگ واجب نیست. پس آن زن بازگشت.

هنگامی که همسرش به شهادت رسید نزد وی رفت و در کنار سرش نشست و با دست خاک راز سرو صورتش برطرف می کرد و می گفت: بهشت گوارایت باد. اینجا شمر بن ذی الجوشن به غلامی که رستم نام داشت گفت: سر او را با عمود بزن، رستم با عمود سر آن زن را شکست و همان دم جان داد.(1)

ص: 150

از اتمام سخنرانی، مسلم و نافع برخاستند و سخنانی بر زبان راندند که در شرح حال آنها خواهد آمد، سپس بریر برخاست و گفت: بخدا سوگند ؛ ای فرزند رسول خدا، خداوند، به وسیله ی شما بر ما متت گذاشت که در رکاب شما مبارزه کنیم و در راه شما اعضایمان قطع شود. تا در روز قیامت جد شما شفیع ما گردد. رستگار نشود گروهی که پسر دختر پیامبر خود را تضییع کردند وای بر آنان ؛ با چه چیزی می خواهند با خدا ملاقات کنند، اف بر آنان در روزی که در آتش جهنم به ویل و ثبور (عذاب و بدبختی) ندا شوند.

ابو مخنف می گوید: در روز نهم محرم امام حسین(علیه السلام)دستور داد خیمه ای بر پا شود، سپس دستور داد در ظرفی بزرگ مشک را با نوره مخلوط کنند پس نوره کشید، عبدالرحمن بن عبد ربه و بریر بر در خیمه ایستاده بودند و منتظر بودند وقتی حضرت فارغ شد خودشان نوره بکشند.

بریر با عبدالرحمن به شوخی و خنده پرداخت، عبدالرحمن گفت: رهایمان کن به خدا سوگند این ساعت شادی و بطالت نیست.

بریر گفت: به خدا سوگند قوم من می دانند که نه در جوانی و نه در پیری باطل را دوست نداشته ام لکن به خدا سوگند به آنچه با آن ملاقات خواهیم کرد دلشادم. به خدا سوگند بین ما و حورالعین جز آنکه بر دشمن حمله کنیم و آنها با شمشیر های خود بر ما حمله کنند فاصله ای نیست. دوست دارم هم کنون بر ما حمله کنند.

ابومخنف می گوید: ضحاک بن قیس مشرقی که با امام حسین(علیه السلام)بیعت کرده بود تا مادامی که حمایت از حضرت دفع خطر می کند، از او حمایت کند و اگر یاوری نداشته باشد، بیعت بر او نباشد. روایت کرد: در شب دهم همراه امام حسین(علیه السلام)بودیم، حضرت(علیه السلام)و اصحابش تمام شب را به نماز و استغفار و دعا و تضرع مشغول بودند.

ص: 152

امام حسین(علیه السلام)این آیه را می خواند: «ولا تحسبن الذین کفروا ..... الطیب (1) ؛ و البته گمان نکنند آنان که به راه کفر رفتند که مهلت دادن ما ایشان را به حال آنها بهتر خواهد بود بلکه مهلت میدهیم برای امتحان تا بر سرکشی و طغیان خود بیفزایند و آنان را عذابی رسد که با آن سخت خوار و ذلیل شوند. خداوند هرگز مؤمنان را به این حالی که دارید نگذارد تا خبیث را از پاک جدا سازد.

در این حال گروهی از سوراران دشمن عبور کردند، مردی از آنها آیه را شنید و گفت: به پروردگار کعبه افراد طیب ما هستیم، ما از شما جدا شدیم.

ضحاک گفت: من گوینده را شناختم به بریر گفتم، آیا او را می شناسی؟ گفت: نه، گفتم: او ابو حریث عبد الله بن شهر سیبعی است، او دلقکی باطل گو بود و سعید بن قیس همدانی(2) بخاطر جنایتی او را زندانی کرده بود. بریر او را شناخت و به او گفت: اما تو را، خداوند در زمره افراد طیب قرار نداده است.

پرسید: تو که هستی؟

به او گفت: من بریر هستم.

گفت: به خدا هلاک شدی به خدا قسم ای بریر.

بریر گفت: نمی خواهی از گناهان بزرگ به سوی خدا توبه کنی؟

به خدا قسم ما طیبان هستیم و شما خبیثان هستید.

گفت: من به خدا قسم بر این شهادت می دهم.

بریر گفت: وای بر تو این معرفتی که داری سودی به تو نمی دهد؟

گفت: فدایت شوم، ( اگر دست بردارم و توبه کنم) چه کسی یزید بن عذره ی عنزی را همراهی کند، او همراه من است.

ص: 153

بریر گفت: خدا رأی و نظرت را زشت گرداند، در هر حالتی تو سفیه و نادان هستی. سپس از ما دور شد.

برخی از مورخان روایت کرده اند: وقتی عطش امام حسین(علیه السلام)به منتهای خود رسید، بریر از امام حسین(علیه السلام)اجازه گرفت تا با مردم سخن گوید، حضرت اجازه داد، بریر نزدیک قوم ایستاد و صدا زد: ای گروه مردم، خداوند به حقیقت و راستی، محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)را به عنوان بشارت دهنده و بیم دهنده و دعوت کنندهی به سوی خدا به اذن او و چراغی روشن فرستاد. این آب فرات است که خوکها و سگ های این آبادی ها در آن وارد می شوند، در حالیکه بین آن و بین فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فاصله افتاده است. آیا پاداش محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)همین است؟

قوم گفتند: ای بریر زیاد سخن گفتی ؛ دست بردار، به خدا سوگند حسین مثل کسانی که قبل او گرفتار عطش شدند باید گرفتار تشنگی شود.

امام حسین علی فرمود: ای بریر رها کن، سپس در حالیکه بر شمشیر خود تکیه زده بود قدم پیش گذاشت و با آنان به سخنرانی مشغول شد، در این خطبه چنین فرمود: «انشدکم الله هل تعرفونی ..»؛ شما را به خدا قسم می دهم آیا مرا می شناسید؟....

ابو مخنف، از عفیف بن زهیر بن ابی الأخنس روایت می کند که گفت: یزید بن معقل از قبیله ی عمیرة بن ربیعه بیرون آمد و گفت: ای بریر ؛ می بینی خدا با تو چه کرده است؟

بریر گفت: خداوند با من خیر و با تو شر کرده است؟

گفت: دروغ گفتی، و بیش از این دروغ گو نبودی، آیا به یاد می آوری که با تو در جاده ی بنی دودان راه می رفتم و تو می گفتی: عثمان چنین و چنان بود و معاویه گمراه و گمراه کننده است و علی بن ابی طالب امام حق و هدایت است؟

بریر گفت: شهادت بده این رأی و سخن من است. یزید گفت: من شهادت می دهم تو از گمراهان هستی.

ص: 154

بریر گفت: آیا می خواهی با تو مباهله کنم و از خدا بخواهیم دروغگو را لعنت کند و طرف بر حق، طرف بر باطل را بکشد؟ بیا تا با تو مبارزه کنم.

پس هر دو خارج شده و دست ها را برای مباهله به خدای تعالی بالا بردند تا دروغگو را لعنت کند و طرف بر حق، طرف بر باطل را بکشد، سپس هر کدام به دیگری یک ضربه زد، یزید ضربه ای سبک بر بریر زد که به او ضرری نرساند ولی بریر چنان ضربه ای بر او زد که کلاه خود او را شکافت و به مغز او رسید، یزید مانند کسی که از بلندی بیفتد بر زمین افتاد در حالیکه شمشیر بریر در سر او گیر کرده بود، گویا به او می نگرم که شمشیرش را حرکت می داد تا آنکه از سرش خارج کرد. و چنین گفت:

انا بریر و ابی خضیر

و کل خیر فله بریر» ؛

من بریرم و پدرم خضیر و برای هر خیری بریر حاضر است.

سپس باقوم به مبارزه برخاست، رضی بن منقذ عبدی به طرفش حمله کرد و او را محکم گرفت و ساعتی با هم کشتی گرفتند آنگاه بریراو را بر زمین زدو بر سینه اش نشست، رضی یاران خود را صدا می زد و می گفت کجایند اهل جنگ و دفاع؟

کعب بن جابر بن عمرو ازدی رفت تا بر بریر حمله کند، به او گفتم: بریر بن خضیر همان قرآن خوانی بود که در مسجد به ما قرآن یاد می داد، اما او اعتنایی به نصیحت من نکرد و با نیزه بر او حمله کرد و نیزه را بر کمرش گذاشت، وقتی بریر برخورد نیزه را احساس کرد خود را بر روی رضی انداخت بینی او را به دندان گرفت و قطع کرد و در همان حال کعب، نیزه را در کمرش فرو برد تا او را از روی رضی کنار انداخت و آن قدر با شمشیر به او زد تا از حرکت افتاد. گویا به رضی می نگرم که برخاسته و خاک را از خود می تکاند و در حالی که دست خود را بر بینی گذاشته بود چنین می گفت: ای برادر از دی به من نعمتی عطا کردی که هرگز آنرا فراموش نمی کنم.

وقتی کعب برگشت، نوار، دختر جابر، خواهراو، گفت: بر علیه فرزند فاطمه علیها السلام

ص: 155

کمک کردی و بزرگ قاریان را کشتی، امر عظیمی مرتکب شدی. به خدا قسم دیگر حتی یک کلمه با تو سخن نخواهم گفت.

سلی تخبری عتی و انت ذمیمة

غلاة حسین و الرماح شوارع

الم آت أقصی ما کرهت و لم یخل

علی غداة الروع ما انا صانع

معی یزنی لم تخنه کعوبه

و ابیض مخشوب الغرارین قاطع

فجردته فی عصبة لیس دینهم

بدبینی و انی بابن حرب القانع

و لم ترعینی مثلهم فی زمانهم

ولا قبلهم فی الناس اذ انا یافع

اشد قراعا بالسیوف لدی الوغا

الا کل من یحمی الذمار مقارع

و قد صبروا للطعن و الضرب حسرا

وقد نازلوا لو أن ذلک نافع

فابلغ عبید الله اما لقیته

بانی مطیع للخلیفة سامع

قتلت بریرا ثم حملت نعمة

ابا منقذ لما دعا من یماصع

وقتی ابیات کعب به رضی بن منقذ رسید در رد او چنین پاسخ داد:

فلو شاء ربی ما شهدت قتالهم

واجعل النعماء عند ابن جابر

لقد کان ذلک عارة و سبة

تعیره الأبناء بعد المعاشر

فیالیت انی کنت من قبل قتله

و یوم حسین کنت فی رمس قابر

اشعار دیگر:

جزی الله رب العالمین مباهلا

عن الدین کیما ینهج الحق طالبه

و ازهر من همدان یلقی بنفسه

علی الجمع حیث الجمع تخشی مواکبه

ابر علی الصید الکماة بموقف

مناهجه مسدودة و مذاهبه

الی ان قضی فی الله یعلم رمحه

بصدق توخیه و یشهد قاضبه

فقل لصریع قام من غیر مارن

عذر تک ان اللیث تدمی مخالبه

مورخ شهیر ؛ طبری او را یکی از آخرین دو نفر اصحاب امام حسین(علیه السلام)ذکر کرده است که قبل از وارد شدن بنی هاشم به میدان باقی مانده بودند و دیگری سوید بن عمرو بن ابی المطاع است.(1)

در زیارت رجبیه به صورتی تصحیف شده به نام بشر بن عمر حضرمی ذکر شده است.(2) علامه سید امین از او به بشر بن عبدالله حضرمی یاد کرده است. مرحوم آیة الله خوئی گاهی به نام بشر و گاهی به نام بشیر از او یاد کرده است.(3)

شمس الدین گفته است: موکدة او محمد بن بشیر حضرمی است که سید بن طاوس با ذکر داستان پسرش از او یاد کرده است.

این داستان در زیارت، همراه با اسم بشر یا بشیر بنا بر اختلاف نسخه ها وارد شده است. (4)

جهاد و شهادت او: فرزندان او در جنگ ها معروف بودند، بشیر از کسانی بود که در ایام صلح خدمت امام حسین(علیه السلام)رسید.. .

داودی می گوید: در روز دهم موقعی که جنگ بر پا شد و بشر مشغول جنگ شد به او گفتند: «پسرت در مرزهای ری اسیر شده است» در جواب چنین گفت: او را نزد خدا به حساب می آورم. به جان خود قسم، دوست نداشتم او اسیر شود و بعد از او باقی بمانم.

امام حسین(علیه السلام)سخن او را شنید و به او فرمود: رحمت خدا بر تو باد تو از بیعت من آزادی، برو و در آزادی فرزندنت کوشش کن.

ص: 157

بشر گفت: درندگان مرا بخورند، اگر از تو جدا شوم، ای اباعبدالله. حضرت فرمود: به فرزندت محمد ( که همراه آنها بود)، این پیراهن های برد را بده تا به کمک آنها برادرش را آزاد کند، و به او پنج پیراهن داد که قیمتشان هزار دینار بود. سروی می گوید: بشیر در حمله ی اول به شهادت رسید.

حضرمی: از حضر موت، قبیله ای از قحطانیان است و مقاطعه ی حضرموت به همان معروف شده است. یا از بنی حضرمی است که گروهی از ظبی، از یافع، که یکی از قبایل یمن است. و از قبیله ی کندهی یمنی نیز به شمار می آمد.

علامه سید امین نیز او را نام برده است. سلمانی، گروهی از مراد از قبیله ی مذحج یمن هستند. و او را جنادة بن الحرث مذحجی مرادی سلمانی گفته اند.(1)

جهاد و شهادت او: از شخصیت های شیعه در کوفه بود در قیام مسلم بن عقیل شرکت کرد، و بعد از ناکام ماندن قیام در کوفه همراه جماعتی به طرف امام حسین(علیه السلام)رفتند و قبل از رسیدن امام به کربلا با او ملاقات کردند، و کسی نتوانست آنان را منع کند و ذکر بقیهی آنان بعدا خواهد آمد. او یکی از شهدای حمله ی اول بود.(2)

صاحب حدائق می گوید: «او در کربلاهمراه امام حسین(علیه السلام)به شهادت رسید.» سروی می گوید: او در حمله ی اول به شهادت رسید. (1)

حوی غلام ابوذر است .(1)

ابن داود شهادت او را در کربلا، به کشی نسبت داده است. شیخ طوسی بدون تصریح به شهادت، او را ذکر کرده است.(2)

طبری او را به اسم (حوی) نام برده است. (3) خوارزمی نیز از او یاد کرده است . (4) ابن شهر آشوب به تصحیف او را به نام جوین، ابی مالک، غلام ابوذر غفاری، یاد کرده.(5)

او از بردگان، سیاه پوست و پیرمردی کهنسال بود.

جهاد و شهادت او: بعد از ابوذر جون همیشه همراه اهل بیت(علیهم السلام)بود. ابتدا همراه امام حسن(علیه السلام)، سپس با امام حسین(علیه السلام)بود. او در سفر امام حسین(علیه السلام)از مدینه به مکه سپس به عراق همراه حضرت بود.

سید رضی الدین داودی می گوید: وقتی جنگ شعله ور شد، در مقابل امام حسین(علیه السلام)ایستاد و اجازه رفتن به میدان گرفت. امام حسین(علیه السلام)فرمود: ای جون تو از طرف من اذن داری، تو در طلب عافیت به دنبال ما آمدی، پس خود را با طریقه ی ما گرفتار بلا نکن.

جون، خود را بر پاهای ابا عبدالله انداخت و پاهای حضرت را می بوسید و می گفت: ای فرزند دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)؛ آیا سزاوار است در راحتی ظرف های شما را بلیسم و در سختی شما را رها کنم؟

بدنم بد بود و اصل و نسبم پست، و رنگم سیاه است پس بهشت را بر من دریغ نفرما تا بویم خوش و نسبم شریف و چهره ام سفید گردد. نه، به خدا سوگند از شما جدا نمی شوم تا این خون سیاه با خون های شما مخلوط گردد.

ص: 161

امام حسین(علیه السلام)به او اجازه داد، پس جون به میدان رفت در حالی که چنین می گفت:

«کیف تری الفجار ضرب الاسود

بالمشرفی و القنا المسدد

یذب عن آل النبی الأحمد» ؛

فاجران زدن سیاه پوست را چگونه می بینند که با شمشیر و نیزه از خاندان پیامبر احمد(صلی الله علیه و آله و سلم)دفاع می کند. سپس مبارزه کرد تا به شهادت رسید.

محمد بن ابی طالب می گوید: امام حسین(علیه السلام)بر بالین او ایستاد و به خدا عرض کرد: «اللهم بیض وجهه و طیب ریحه و احشره مع الابرار و عرف بینه و بین محمد و آل محمد» ؛ خداوندا، چهره ی او را سفید و بوی او را خوش و با نیکان محشور گردان و بین او و بین محمد و خاندان محمد آشنائی برقرار فرما.

علمای ما، از امام باقر(علیه السلام)از پدرش امام زین العابدین(علیه السلام)روایت کرده اند که: چون بنی اسد وارد میدان شدند تا شهدا را دفن کنند، بعد از چند روز جون را یافتند که از او بوی مشک پراکنده می شد.

شاعر درباره ی جون چنین گفته است:

خلیلی ما ذا فی ثری الطف فانظرا

أجونة طیب تبعث المسک ام جون

و من ذالذی یدعوا الحسین لاجله

أذاک ج ون ام قرابته عون

لئن کان عبدا قبلها فلقد زکا

النجار و طاب الریح و ازدهر اللون»

؛ ای محبوب من، خوب دقت کن، در خاک کربلا چیست؟

آیا ظرف عطر است که بوی مشک پراکنده می کند یا جون است؟

کیست که حسین(علیه السلام)برایش دعا میکند؟ آیا او جون است یا خویشاوند او عون؟ او گرچه قبل از آن سیاه بود ولی نسب او پاک و بوی او خوش و رنگ او درخشنده گردید.

ص: 162

آویخته شده و بر چوبه دار شکمش را پاره می کنند.

میثم گفت: (من مرد سرخ چهره ای را می شناسم که دو موی بافته شده دارد، برای یاری پسر دختر پیامبرش خارج می شود، پس کشته می شود و سرش را به گردش در می آورند).

سپس از یکدیگر جدا شدند.

اهل مجلس گفتند: تا به حال دروغگوتر از این دو ندیده ایم.

راوی می گوید: هنوز مجلس پراکنده نشده بود که رشید هجری در پی آن دو وارد شد، مردم گفتند آن دو متفرق شدند و از آنان شنیدیم چنین و چنان می گفتند!

رشید گفت: «خدا رحمت کند میثم را، فراموش کرد بگوید: «به کسی که سر را می آورد صد درهم اضافه می دهند»، آن گاه برگشت.

مردم گفتند: به خدا قسم این از همه شان دروغگوتر است.

راوی می گوید: روزها و شب ها از پی هم آمدند تا آنکه میثم را بر در خانه ی عمرو بن حریث به دار آویخته یافتیم و سر حبیب را آوردند در حالیکه همراه امام حسین(علیه السلام)کشته شده بود و تمام آنچه را گفته بودند دیدیم.

سیره نویسان می گویند: حبیب از کسانی بود که به امام حسین(علیه السلام)نامه نوشته بود. آنها گفته اند: وقتی مسلم بن عقیل وارد کوفه شد و در منزل مختار ساکن شد و شیعیان به دیدن او می آمدند، جماعتی از خطبا که در رأس آنان عابس شاکری و بعد از او حبیب بود، برخاستند پس حبیب بعد از آنکه عابس خطابه خواند چنین گفت: «خدا تو را مورد ترحم خویش قرار دهد، با سخنی موجز و کوتاه آنچه در سینه داشتی ادا کردی، قسم به خدائی که جز او خدائی نیست، من نیز بر همان هستم که تو هستی».

حبیب و مسلم در کوفه، به گرفتن بیعت برای امام حسین(علیه السلام)مشغول شدند، وقتی عبید الله بن زیاد وارد کوفه شد و اهل آن، مسلم را رها و انصار او فرار

ص: 164

کردند قبایلشان آنها را نزد خود نگهداشته و مخفی نمودند چون امام حسین(علیه السلام)وارد کربلا شد، آن دو نیز مخفیانه در حالیکه روزها خود را مخفی می کردند و شبها به راه ادامه می دادند، به طرف حضرت حرکت کردند، تا به او رسیدند.

ابوطالب می گوید، حبیب وقتی به امام حسین(علیه السلام)رسید و کمی یاران و سربازان او را ملاحظه کرد، به امام حسین(علیه السلام)گفت: در این نزدیکی گروهی از بنی اسد وجود دارند، اگر به من اجازه داده شود به طرفشان می رفتم و آنها را به نصرت تو دعوت می کردم، شاید خداوند آنان را هدایت کرده و به واسطه ی آنها از تو دفاع کند. امام به او اذن داد.

پس به طرف آنان رفت، چون به آنان رسید در محل تجمع آنان نشست و آنان را موعظه کرد و گفت: ای بنی اسد؛ با بهترین چیزی که راهنمای قومی برایشان آورده است، نزد شما آمده ام. این حسین پسر علی امیرمؤمنان(علیه السلام)و پسر فاطمه دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)، همراه گروهی از مؤمنان در بین آنها منزل گرفته و دشمنان او را محاصره کرده تا او را بکشند. من نزد شما آمده ام تا از او محافظت کنید و حرمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)را در او حفظ کنید.

به خدا قسم، امید است شما او را یاری دهید تا خدا شرف دنیا و آخرت به شما عطا کند. من تنها شما را به این امر دعوت کرده و گرامی داشتم، چون شما قوم من و فرزندان پدر من و نزدیک ترین مردم از جهت خویشاوندی به من هستید.

پس عبدالله بن بشیر اسدی برخاست و گفت: ای أبا القاسم خدا سعی تو را جزای خیر دهد. به خدا قسم فضیلتی را برای ما آوردی که هر انسانی دوست دارد آن را برای محبوب ترین نزدیکان خود نگه دارد. اما من اولین کسی هستم که اجابت می کند. عده ای نیز چون اجابت کردند. و با حبیب برخاستند. در این میان یکی از آنان نزد ابن سعد حرکت کرد و او را از جریان مطلع ساخت.

ابن سعد، ازرق را همراه با پانصد سوار به سوی آنها فرستاد.

ازرق شبانه متعرض آنان گردید و مانع رفتن آنها شد. ولی آنان قبول نکردند

ص: 165

و بر رفتن اصرار ورزیدند، لذا ازرق با آنان به جنگ پرداخت، بنی اسد وقتی دانستند تاب جنگ با سواران ابن سعد را ندارند، از تاریکی شب استفاده کردند و برگشتند و از خانه های خود دوری جستند.

حبیب خدمت امام حسین(علیه السلام)بازگشت و ماجرا را بازگو کرد. امام حسین(علیه السلام)فرمود: «و ما تشاؤون الا أن یشاء الله»(1). شما نمی خواهید مگر آنکه خدا بخواهد، «ولا حول ولا قوة الا بالله.»

طبری ذکر کرده است که: وقتی عمر بن سعد، کثیر بن عبدالله شعبی را به سوی امام حسین(علیه السلام)فرستاد و ابو ثمامه ی صائدی او را شناخت و بازگرداند، قرة بن قیس حنظلی را فرستاد. امام حسین(علیه السلام)او را دید که دارد می آید، فرمود: آیا او را می شناسید؟

حبیب گفت: او مردی تمیمی از قبیله ی حنظله است، او فرزند خواهر ماست او را از دیر باز به حسن رأی می شناختم و فکر نمی کردم اینجا حاضر شود.

راوی می گوید: او نزدیک آمد تا به امام حسین(علیه السلام)سلام داد و نامه ی عمر را به حضرت ابلاغ کرد و امام(علیه السلام)نیز جواب او را داد.

سپس حبیب به او گفت: وای بر تو ای قه، می خواهی نزد قوم ستمکاران باز گردی. این مرد را که خداوند به واسطه ی پدرانش تو را به بزرگواری و کرامت تایید کرد و همراه تو ما را نیز تایید کرد، نصرت ده.

قره گفت: جواب نامه ی طرف خود را بدهم آن گاه رأی خود را بررسی می کنم.

طبری همچنین ذکر می کند که: وقتی قوم برای جنگ با امام حسین(علیه السلام)بر خاستند، عباس به او چنین گفت: ای برادر قوم بطرف تو آمدند. حضرت فرمود: نزد آنها برو به آنها بگو. چه چیزی به نظرتان رسیده است؟

عباس سوار شد و جماعتی از اصحاب که در میان آنان حبیب بن مظهر و

ص: 166

زهیر بن قین بودند در پی او روان شدند. عباس سؤال کرد، گفتند: فرمان امیر رسیده است که با حکم او را بپذیرید یا همین جا بمانید و جنگ کنید.

عباس فرمود: عجله نکنید تا ابا عبدالله را خبر دهم آن گاه نزد شما بیایم.

عباس نزد امام حسین(علیه السلام)رفت ولی همراهان او ایستادند، حبیب به زهیر گفت: اگر می خواهی با مردم صحبت کن.

زهیر گفت: تو شروع به این کار کردی، خودت با آنان صحبت کن.

حبیب به مردم گفت: ای گروه های قوم، فردا بدترین مردم نزد خدا، قومی هستند که بر خدا وارد می شوند در حالیکه فرزندان پیامبر خدا و عترت و اهل بیت او و عابدان این دیار و شب زنده داران و بسیار یاد کنندگان خدا را کشته باشند. عزرة بن قیس گفت: تو تا می توانی خود را پاک نشان می دهی.

زهیر جوابی به او داد که انشاء الله بعدا گفته خواهد شد.

ابو مخنف روایت می کند: امام حسین(علیه السلام)هنگامی که مردم را با آن خطبه ای که در آن اصل و نسب خود را بیان فرمود، موعظه کرد، شمر بن ذی الجوشن در میان سخن حضرت لب به اعتراض گشود و گفت: خدا را به حرفی عبادت می کند اگر بداند چه می گویی.

حبیب گفت: شهادت می دهم تو خدا را بر هفتاد حرف عبادت می کنی و حتما نمی دانی امام چه می گوید، خدا بر قلبت مهر زده است. آن گاه امام به سخنان خود ادامه داد...

طبری ذکر می کند، حبیب بر میسرهی سپاه امام حسین(علیه السلام)و زهیر بر میمنه ی آن بود. او به راحتی دعوت به مبارزه را قبول می کرد، وقتی سالم، غلام زیاد و یسار، غلام عبید الله بن زیاد مبارز طلبیدند، حبیب و بریر آماده ی مبارزه شدند، امام حسین(علیه السلام)آنها را نشاند و به عبدالله بن عمیر کلبی که برای مبارزه برخاسته بود اجازه میدان داد...

... هنگامی که مسلم بن عوسجه بر روی زمین افتاد، امام حسین(علیه السلام)در

ص: 167

حالیکه حبیب همراه او بود به طرف مسلم حرکت کرد. حبیب گفت: ای مسلم کشته شدنت برایم سخت است، به بهشت بشارتت می دهم.

مسلم با صدای ضعیفی گفت: خدا بشارت خیرت دهد.

حبیب گفت: اگر نه آن بود که می دانستم دبناله رو تو بوده و از همین ساعت به تو ملحق خواهم شد دوست داشتم به هر آنچه برایت اهمیت داشت به من وصیت کنی تا تمام آنها را به صورتی که شایسته دین و خویشاوندی است انجام دهم. مسلم در حالیکه با دست به امام حسین(علیه السلام)اشاره می کرد گفت: تو را به این مرد سفارش میکنم، مبادا بعد از او بمیری.

حبیب گفت: به خدای کعبه چنین خواهم کرد.

... هنگامی که امام حسین(علیه السلام)برای خواندن نماز ظهر از دشمن اذن گرفت و از آنها مهلت خواست، حصین بن تمیم گفت: نماز تو قبول نمی شود.

حبیب گفت: گمان می کنی نماز از خاندان رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)قبول نمی شود و از تو قبول می شود؟ ای الاغ!

اینجا حصین بر حبیب حمله کرد و حبیب بر او، پس حبیب شمشیر بر صورت اسب او زد، اسب جهشی کرد و او به زمین افتاد، پس یارانش با شتاب او را برداشته و نجات دادند، حبیب بین آنها رفت و مشغول حمله شد تا او را از دستشان بیرون آورد و در این حال چنین رجز می خواند :

«اقسم لوکنا لکم اعداد

او شطرکم ولیتم اکتادا

و یا شر قوم حسبا و آدا»

قسم میخورم اگر به اندازه ی شما بودیم یا به اندازهی جزئی از شما بودیم، شما پا به فرار می گذاشتید ای بدترین قوم از نظر اصل و نسب و قدرت .

سپس با قوم به جنگ برخاست و به آنان حمله کرده و شمشیر می زد و می گفت :

انا حبیب و أبی مظهر

فارس هیجاء و حرب تسعر

ص: 168

انتم اع عدة و اکثر

و نحن اوفی منکم و اصبر

و نحن اعلی حجة و اظهر

حقا و اتقی منهم و اعذر؛

من حبیب و پدرم مظهر است جنگاور بیشه و جنگ برافروخته ام شما آماده تر و بیشتر هستند ولی ما با وفاتر و صابرتر هستیم و ما حجتی بالاتر و حقی آشکارتر و تقوای بیشتر و عذر بالاتری از شما داریم».

و پیوسته همین جملات را تکرار می کرد تا آنکه از آن قوم تعداد زیادی را به هلاکت رساند، پس بدیل بن حریم عقفانی بر او حمله کرد و با شمشیر بر او ضربه ای وارد کرد و بعد مردی از تمیم بر او حمله کرد و نیزه اش را در بدن او فرو برد، پس بر زمین افتاد و چون خواست از روی زمین برخیزد حصین بن تمیم با شمشیر ضربه ای بر سرش فرود آورد که او را بر زمین انداخت آن گاه مردی تمیمی پایین آمد و سر او را از تن جدا کرد، حصین به او گفت :

من در کشتن او با تو شریک بودم.

مرد تمیمی گفت: جز من کسی او را نکشت.

حصین گفت: سر او را بده تا بر اسب خویش آویزان کنم تا مردم او را ببینند و بدانند در کشتن او شرکت داشته ام، سپس آنرا بردار و نزد ابن زیاد ببر که من حاجت به چیزی که به خاطر قتل او به تو می دهند ندارم، ولی مرد تمیمی قبول نکرد لذا خویشان هر کدام با توافق بر خواسته ی حصین، به نزاع خاتمه دادند.

پس سر حبیب را به او سپرد، حصین سر را در حالیکه بر سینه و گردن اسب خویش آویخته بود، در میان لشکر جولان داد بعد، آن را به مرد تمیمی داد، او نیز سر را بر سینه ی اسب خویش آویخت پس به طرف ابن زیاد که در قصر بود به راه افتاد. قاسم پسر حبیب که در آن زمان نوجوانی بود او را دید، پس همراه او به راه افتاد و هرگاه به قصر وارد می شد همراه او می رفت و چون خارج می شد با او خارج می گردید و از او جدا نمی شد، مرد تمیمی که از رفتار قاسم به شک افتاده بود گفت :

ص: 169

فرزندم، چرا دنبال من می آیی؟

گفت: چیزی نیست

گفت: باید خبرم دهی.

گفت: این سر پدر من است، آن را به من می دهی تا دفن کنم؟ گفت: فرزندم، امیر راضی نیست دفن شود و من می خواهم به خاطر کشتن او، امیر پاداش خوبی به من بدهد.

قاسم گفت: اما خدا جز بدترین پاداش به تو چیزی نخواهد داد به خدا قسم او را در حالیکه بهتر از تو بود کشتی و با گریه از او جدا شد.

قاسم مدتی صبر کرد، چون به سن جوانی رسید، هیچ همتی نداشت جز آنکه قاتل پدر را دنبال کرده و در جائی خلوت انتقام پدر را از او بگیرد.

هنگامی که مصعب بن زبیر «باجمیرا» را تصرف کرد، قاسم وارد اردوگاه مصعب شد، ناگاه قاتل پدر را در خیمهای دید، لذا برای دست یافتن بر او و به دست آوردن فرصتی مناسب به آمد و شد پرداخت، و این فرصت زمانی به دست آمد که نزدیک ظهر او را در حال استراحت مشاهده کرد، پس با شمشیر بر او حمله کرد و او را به هلاکت رساند.(1)

ابو مخنف روایت کرده است که: وقتی حبیب بن مظهر به شهادت رسید شهادت او امام حسین(علیه السلام)را ناتوان کرد و فرمود: «عندالله احتسب نفسی و حماة اصحابی» ؛ ثواب خویش و اصحاب حمایت کننده ام را نزد خدا حساب می کنم.(2)

در این باره شاعر چنین گفته است:

ص: 170

ان یهد الحسین(علیه السلام)قتل حبیب

فلقد هد قتله کل رکن

بطل قد لقی جبال الاعادی

من حدید، فردها کالعهن

لا یبالی الجمع حیث توخی

فهو ینصب کانصاب المزن

أخذ الثار قبل أن یقتلوه

سلفا من منیة دون من

قتلوا منه للحسین حبیبة

جامعة فی فعاله کن حسن

اگر شهادت حبیب، حسین(علیه السلام)را فرو ریخت، مسلما شهادت وی تمام ارکان را فرو ریخت. قهرمانی که کوههای دشمن را همچون آهن دید و آنها را به پنبه مبدل کرد. از جمع نمی هراسید، در جائی که منتظر بود. ( در جنگ از جمع دشمن نمی هراسید).

او همچون ابر فرو می بارد. قبل از آنکه او را بکشند انتقام گرفت و بدون هیچ متی خود را در دامان مرگ انداخت. با کشتن او محبوبی از حسین(علیه السلام)را کشتند که در کارهایش هر خوبی را جمع کرده بود.

او یکی از شخصیت های مبرز جمیعت کوفه بود و تمام مآخذ و منابع او را نام برده اند.

متون تاریخی درباره ی او: علامه سید محسن امین او را حجاج بن بدر سعدی نامیده و در زیارت رجبیه از او به حجاج بن یزید یاد شده است.

در زیارت ناحیه با همین عنوان یاد شده است که مخالفت با چاپ جدید بحار الانوار و موافقت با نسخه ی اقبال دارد.

آیة الله خوئی از او با عنوان حجاج بن یزید یاد کرده است.(1)

او حامل نامه ای از طرف مسعود بن عمرو ازدی برای امام حسین(علیه السلام)بود که آن را در جواب نامه ی حضرت به او و سایر بزرگان بصره که آنها را به یاری خویش دعوت کرده بود، فرستاده بود.

سید داودی می گوید: امام حسین(علیه السلام)برای جارود عبدی و یزید بن مسعود نهشلی و احنف بن قیس و دیگر روسای قبایل پنجگانه و بزرگان، نامه نوشت، اما احنف، به امام حسین(علیه السلام)نامه ای نوشت و او را به صبر و انتظار دعوت کرد. اما منذر، نامه رسان را به نزد ابن زیاد برد و ابن زیاد او را کشت. اما مسعود قوم خود یعنی بنی تمیم و بنی حنظله و بنی سعد بن عامر را جمع کرد و چنین گفت: ای خاندان تمام؛ موقعیت و حسب مرا در میان خود چگونه می بینید؟

گفتند: به به، به خدا سوگند ستون فقرات و سرچشمه ی افتخار هستی، در مرکز شرافت واقع شده در آن پیش رفته ای .

مسعود گفت: شما را برای آمری جمع کرده ام که می خواهم با شما در آن مشورت کنم و از شما یاری بجویم.

گفتند: به خدا سوگند تو را به خیر راهنمایی کرده و نهایت دقت را در نظر دادن خواهیم داشت، پس صبحت کن تا گوش دهیم.

گفت: معاویه از دنیا رفت، به خدا قسم درهلاکت و فقدان چقدر ناچیز است و به یقین باب انحراف و گناه بسته و پایه های ظلم لرزان شده است او بیعتی را

ص: 172

احداث و امری را منعقد کرد و فکر کرد آنرا مستحکم نموده است. چه دور است آنچه میخواست به سختی کوشید ولی ناکام گشت و مشورت کرد ولی به خود واگذار شد. اکنون یزید شرابخوار و سرچشمه ی گنهکاری، مدعی خلافت بر مسلمانان شده و بدون رضایتشان به حکمرانی بر آنان پرداخته است، با آنکه حلم و بردباری اندک و دانشی ناچیز دارد. حق را حتی به اندازه ی یک قدمی خود نمی شناسد به خدا سوگند ؛ مقابله کنندگان با او بر سر دین بهتر از مقابله کنندهی با مشرکان است.

این امام حسین بن علی، فرزند امیرمؤمنان(علیه السلام)و فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)دارنده ی شرافت اصیل و رای عظیم است، فضیلتی دارد که به وصف نمی آید و علمی که پایان ندارد، برای این امر (خلافت) بخاطر سابقه و سن و تقدم و خویشاوندی، سزاوارتر است. بر کوچک احسان و بر بزرگ مهربانی می کند، چه بزرگوار چوپانی نسبت به رعیت خویش است و امامی نسبت به قومی. به سبب او حجت خدا واجب و موعظه با او ابلاغ شده است. بنابراین از نور حق چشم پوشی نکنید و در هدایت الهی سرگردان نشوید.

در روز جمل صخر بن قیس (احنف بن قیس) را رها کردید و بخاطر شما بی یاور ماند اکنون این ننگ را با رفتن به سوی فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)و نصرت او بشویید به خدا سوگند احدی در پاری او کوتاهی نمی کند مگر آنکه خداوند ذلت را در فرزند و کمبود را در خاندان او به جا خواهد گذاشت. آگاه باشید من زرهی جنگ را پوشیده و لباس آنرا بر تن کرده ام. عاقبت، کسی که کشته نشود خواهد مرد و کسی که فرار کند به چنگ خواهد افتاد. خدا رحمت خود را بر شما ارزانی دارد، مرا به نیکی پاسخ دهید.

بنی حنظله گفتند: ای ابو خالد، ما سرنیزه های مخفی گاه و سوارکاران عشیره ی تو هستیم، اگر ما را پرتاب کرده به هدف اصابت میکنی و اگر با ما کار زار کنی پیروز می شوی، در هیچ گردابی فرو نروی مگر آنکه با تو فرو رویم، به

ص: 173

خدا سوگند با هیچ سختی بر خورد نکنی مگر آنکه با آن برخورد کنیم، هر وقت خواستی با شمشیرهایمان نصرتت می دهیم و با بدنهایمان تو را حفظ می کنیم. بنی اسد گفتند: ای ابوخالد ؛ مبغوض ترین اشیا برای ما، مخالفت با تو و روی گردانی از نظر توست. صخر بن قیس ما را به ترک جنگ فرمان داد پس فرمان او را ستایش کردیم و عزت ما در میان ما ماند. ما را مهلت ده تا به مشورت مراجعه کنیم و رأی خود را بیاوریم.

بنی سعد بن عامر گفتند: ما فرزندان پدر و همپیمانان تو هستیم، اگر خشمگین شدی راضی نمی شویم و اگر مسافر شدی در وطن نمی مانیم، ما را دعوت کن، اجابت می کنیم و فرمان ده، اطاعت می کنیم و اختیار با توست هر گاه خواستی. مسعود به بنی سعد رو کرده گفت: ای بنی سعد اگر این کار را انجام دادید خداوند هرگز شمشیر را از شما بر نخواهد داشت و شمشیرتان همواره در میانتان خواهد بود و همیشه عزیز خواهید ماند).

آن گاه به امام حسین(علیه السلام)(به نقل بعضی از مقتل نویسان) نامه نوشت و به دست حجاج بن ابئ سعدی داد. در نامه چنین آمده بود:

اما بعد نامه ی شما به دستم رسید و دانستم برای چه مرا خواندی و دعوت کردی، می خواستی من بهره ی خود را از اطاعت شما و نصیب خود را از یاری شما به دست آورم و دانستم خداوند زمین را از عمل کننده ی به نیکی و راهنمای را نجات خالی نمی گذارد.

محققا شما حجت خدا بر خلق و امانت وی در زمین او هستید.

از درخت زیتون احمد منشعب شده اید، او درخت و شما شاخه ی آن هستید. پس اقدام کن ؛ امید است نیک ترین فال از آن شما باشد.

من سرهای بنی تمیم را برایت خم کرده و آنان را در حالی رها کردم که در اطاعت از شما تابع تر از شتران تشنه در هنگام ورود به آب در گرمای روز بودند و بنی سعد را خاضع شما کردم و دل هایشان را با آب ابری که برقی درخشنده زد

ص: 174

و باریدن گرفت، شستشو دادم.

و بعد از آنکه جماعتی از عبدی ها به سوی امام حسین(علیه السلام)حرکت کردند، نامه را به دست حجاج که آماده ی رفتن به سوی حضرت بود فرستاد، آنها در کربلا به امام حسین(علیه السلام)رسیدند، هنگامی که حضرت نامه را خواند فرمود: «... خداوند تو را از ترس ایمن گرداند و عزیز کند، و در روز تشنگی بزرگتر سیراب گرداند.»

حجاج نزد حضرت باقی ماند تا در مقابل حضرت به شهادت رسید.

صاحب حدائق گفته است بعد از ظهر عاشورا با مبارزه به شهادت رسید و دیگری گفته است: در حمله ی اول و قبل از ظهر به شهادت رسید.

نظر مؤلف: سیره نویسان می گویند: «امام حسین(علیه السلام)به مسعود بن عمرو از دی نامه نوشت» در حالیکه این خبر می گوید حضرت به یزید بن مسعود تمیمی نهشلی نامه نوشته است که من او را نمی شناسم، شاید او بعد از احنف یکی از اشراف تمیم باشد که درباره ی او سخن گفته ایم.

اسناد و متون تاریخی: طبری او را ذکر کرده(1) و زیارت ناحیه و (2) و خوارزمی (3) از او یاد کرده اند.

در زیارت رجبیه از او یاد شده است.

ابن شهر آشوب او را نام برده (4) و شیخ طوسی با تصحیف او را حجاج بن مرزوق گفته است (5) و با همین عنوان آیة الله خوئی از او با نام حجاج بن مسروق جعفی و تحت عنوانی مستقل یاد کرده است. (6) ولی ظاهرا این دو نام حکایت از یک نفر دارند.

تنقیح المقال می گوید: بخاطر اختصاص سلام بر او در زیارت ناحیه ی مقدسه شرافت او افزون گشته است.

حجاج از کوفه به مکه رفت و در مکه به امام حسین(علیه السلام)ملحق شد و از آن جا تا عراق همراه او بود، امام حسین(علیه السلام)در هنگام برخورد با حر بن یزید ریاحی، او را امر کرد برای نماز ظهر اذان بگوید و در برخی از مآخذ او را مؤذن امام حسین(علیه السلام)توصیف کرده اند.

نظر مؤلف: حجاج بن مرزوق و حجاج بن مسروق یک نفرند و اسم اول صحیح است.

حجاج از شیعیان بود، در کوفه با امیرمؤمنان(علیه السلام)مصاحبت و همراهی کرد. و هنگامی که امام حسین(علیه السلام)به مکه رفت، حجاج برای ملاقات با او از کوفه به مکه آمد و همراه او باقی ماند و وقت نمازها اذان گوی حضرت بود .(7)

ص: 176

نویسنده ی خزائن الادب الکبری می گوید: «وقتی امام حسین(علیه السلام)به قصر بنی مقاتل رسید خمیه ای برافراشته دید، پرسید: از آن کیست؟ گفتند: از عبید الله بن حر جعفی است».

حضرت حجاج بن مسروق جعفی و یزید بن مغفل جعفی را نزد او فرستاد وقتی به او رسیدند گفتند: ابا عبدالله تو را دعوت کرده است. عبید الله گفت: از طرف من به امام حسین(علیه السلام)بگویید: هنگامی که دانستم عازم کوفه هستی، تنها چیزی که مرا بر آن داشت از آن خارج شوم این بود که می خواستم از ریختن خون شما و اهل بیت شما فرار کنم تا هم بر علیه شما کسی را کمک نکرده باشم و هم کشته نشوم.

بر من بسیار سخت است با او بجنگم و در نظر خدا نیز گناه عظیمی است و چنانچه همراه او مبارزه کرده و کشته نشوم حق او را تضییع نموده و چنانچه کشته شوم، من با حمیت تر از آن هستم که دشمن را بر خود راه داده تا بی فایده مرا بکشد. زیرا مسلم است حسین(علیه السلام)در کوفه یاور و شیعه ای ندارد تا به واسطه ی آنها قتال کند.

حجاج و همراه وی سخن عبید الله را به امام حسین(علیه السلام)ابلاغ کردند. این سخن بر حضرت گران آمد، پس نعلین طلب کرده به راه افتاد تا به خیمه ی عبید الله بن حر وارد شد، عبید الله با دیدن حضرت صدر مجلس خود را باز کرد و با تجلیل و احترام به استقبال حضرت شتافت و با او همراهی کرده تا در مجلس نشانید.

یزید بن مژه می گوید: روزی عبید الله بن الحر به من چنین گفت: امام حسین(علیه السلام)بر من وارد شد، موی صورت و محاسن او همچون بال کلاغ سیاه بود و تا آن زمان احدی را نیکوتر و چشم پر کننده تر از او ندیده بودم و هنگامی که او را دیدم راه می رود و فرزندان خردسال او در اطرافش حرکت می کنند، چنان دلم برایش سوخت که تا آن زمان دلم برای کسی چنین نسوخته بود.

ص: 177

امام حسین(علیه السلام)فرمود: ای پسر حر؛ چه چیزی تو را از خارج شدن با من منع می کند؟

ابن حر گفت: اگر همراه یکی از دو گروه بودی، همراه تو بودم، و از سخت ترین اصحابت بر دشمنانت بودم، اما این اسب های آماده، و یاران راهنما و اسب محلق من است.

به خدا قسم با این اسب دنبال چیزی نرفتم مگر آن را به دست آوردم و احدی مرا دنبال نکرد مگر آنکه از او رها شدم، بر آن سوار شو تا به محل امن خود برسی، من ضامن عیالات تو هستم که به تو برسانم یا آنکه خود و اصحابم در دفاع از آنها بمیریم و همان طوری که می دانی، چنانچه وارد امری شوم احدی مرا ضامن نمی گرداند.

حضرت فرمود: آیا این نصیحت تو به ماست؟

گفت: به آن خدایی که هیچ چیزی بالاتر از او نیست، آری.

امام حسین(علیه السلام)فرمود: من نیز تو را نصیحت می کنم همانطوری که مرا نصیحت کردی اگر بتوانی فریاد ما را نشنوی و دادخواهی ما را نبینی، همین کار را بکن، به خدا سوگند احدی دادخواهی ما را نشنود و ما را نصرت ندهد مگر آنکه خداوند با صورت او را در آتش جهنم اندازد.

سپس امام حسین(علیه السلام)از نزد او خارج شد در حالیکه جبهای از خز و عبائی بر تن داشته و کلاهی گلدار بر سر گذاشته بود و دو صاحب او، حجاج و یزید، همراه او و کودنانش اطراف او بودند. پس برای مشایعت او برخاستم و باز به ریش او نگاه کرده پرسیدم: این سیاهی است یا رنگ خضاب است؟ فرمود: ای فرزند حر پیری زود به سراغم آمد. پس دانستم سیاهی موی حضرت از خضاب است. و با او خداحافظی کردم.

ابن شهر آشوب و دیگران گفته اند: در روز دهم محرم هنگامی که جنگ آغاز شد حجاج بن مسروق جعفی نزد امام حسین(علیه السلام)آمد و اجازه ی جنگ گرفت،

ص: 178

امام(علیه السلام)اجازه داد... وقتی با سر و بدن آغشته به خون بازگشت این اشعار را بر زبان جاری ساخت:

فد تک نفسی هادیة مهدیا

الیوم القی جد النبیا

ثم اباک ذاالندی علیا

ذاک الذی نعرفه الوصیا؛

ای هدایتگر هدایت شده جانم فدای تو باد، امروز جدت پیامبر، سپس پدر سخاوتمندت علی را که به وصیی بودن می شناسم ملاقات خواهم کرد.

امام حسین(علیه السلام)فرمود: «آری، من نیز بعد از تو آن دو را ملاقات خواهم کرد». حجاج بازگشت و مشغول قتال شد تا آن که به شهادت رسید.

رفت، پس قیس در ردیف نعمان قرار گرفت، این امر بر شیبانیان سخت آمد لذا جنگ یوم الطخفه بر پا شد.

حر پسر عموی أخوص، صحابی شاعر است. اخوص، زید فرزند عمرو فرزند قیس فرزند عتاب است.

حر در کوفه فرمانده بود، ابن زیاد او را برای مقابله با امام حسین(علیه السلام)فرا خواند، پس با هزار سوار بیرون آمد.

جهاد و شهادت او: او از شخصیت های مبرز کوفه (1) و یکی از فرماندهان لشکر بنی امیه در کربلا بود و گروه تیم و همدان را در آن رهبری می کرد.(2)

نزدیک کوه ذی شم با امام حسین(علیه السلام)ملاقات کرد.(3) او فرماندهی هزار سوار بود که عبید الله آن ها را برای معارضه با امام حسین(علیه السلام)فرستاده بود. (4)

قبل از شعله ور شدن جنگ توبه کرد و به اردوگاه امام حسین(علیه السلام)پیوست و جنگید و همراه با امام(علیه السلام)به شهادت رسید. (5)

برخی از مقاتل چنان القا می کنند که جناب حر در همان زمانی که با امام حسین(علیه السلام)ملاقات کرد به نهضت او دلبستگی پیدا کرد. (6)

برخی مصادر که در رتبه ی دوم قرار دارند گفته اند، همراهی حر با نهضت و قرار گرفتن او در صف های آن بر مواضع فرزندش ( علی بن الحر) و برادرش ( مصعب بن یزید) و غلامش (عروه) اثر گذاشت. (7)

ابن نما روایت کرده است: وقتی ابن زیاد، حر را به سوی امام حسین(علیه السلام).

ص: 180

فرستاد و از قصر خارج شد،

ندائی از پشت سر شنید که می گفت: ای حر بشارت باد تو را به بهشت. وقتی سر برگرداند، کسی را ندید، پس با خود گفت: به خدا قسم این بشارت نیست در حالی که برای جنگ با امام حسین(علیه السلام)بیرون رفته ام. او با خود درباره ی بهشت چیزی نگفته بود. هنگامی که حتی به امام حسین(علیه السلام)ملحق شد و قصه را برای حضرت تعریف کرد. امام حسین(علیه السلام)فرمود به پاداش و خیر نائل شدی.

ابو مخنف از عبدالله بن سلیم اسدی و مذری بن مشمعل اسدی روایت می کند که گفتند: با امام حسین(علیه السلام)حرکت می کردیم، پس درشراف منزل کرد و به غلامان خود دستور داد زیاد آب بردارند، صبحدم به راه افتاده و تا ظهر حرکت کردند. ناگاه مردی از آنان الله اکبر گفت، امام حسین(علیه السلام)فرمود: برای چه تکبیر گفتی؟ گفت: درختان نخل را دیدم.

عبدالله و مذری گفتند: در این مکان تا کنون حتی یک نخل ندیده بودیم. حضرت فرمود: به نظر شما چه دیده است؟

گفتیم: گردن اسب ها را دیده است.

حضرت فرمود: من، بخدا، آنرا می بینم. سپس فرمود: آیا پناهگاهی نیست که آن را پشت سر خویش قرار داده و از یک جهت با قوم روبرو شویم؟

گفتیم: ذو ځم در طرف چپ شماست، اگر از قوم زودتر برسی همان طور خواهد بود. حضرت به طرف چپ تمایل کرد. پس به زودی، گردن اسب ها نمایان شدند، وقتی آنها را دیدیم کناره گرفتیم، آنان نیز با ما حرکت کردند در حالیکه نیزه هایشان همچون زنبورها و پرچم هایشان همچون بال پرندگان بودند. ما زودتر از آنها خود را به ذی شم رساندیم، و اردوگاه امام حسین(علیه السلام)بر پا شد.

وقتی قوم آمدند دیدیم حر با هزار سوار است، او در اوج گرمای ظهر در برابر امام حسین(علیه السلام)ایستاد. امام حسین(علیه السلام)و اصحاب وی همگی آماده و شمشیر

ص: 181

بسته ایستاده بودند. امام(علیه السلام)به جوانان خود فرمود: قوم را آب دهید و اسب ها را سیراب کنید. وقتی به قوم آب دادند و اسب هایشان را سیراب کردند وقت نماز رسید. امام حسین(علیه السلام)به حجاج بن مسروق که همراه او بود دستور داد اذان گوید. پس اذان گفت و چون آماده گفتن اقامه شد امام حسین(علیه السلام)با ازار و ردا و نعلین خارج شد و حمد الهی و ثنای او را بجا آورد سپس فرمود: «ایها الناس معذرة الی الله و الیکم، انی لم آتکم حتی اتتنی کتبکم...»؛ ای مردم این عذر من به خداست و عذر من به شماست، من نزد شما نیامدم تا آنکه نامه هایتان به دستم رسید... آن قوم سکوت کردند، پس حضرت به اذان گو فرمود: اقامه بخوان. او نیز اقامه خواند، امام حسین(علیه السلام)به حر فرمود: آیا می خواهی با اصحابت نماز بخوانی؟ حر گفت: نه بلکه با نماز شما نماز می خوانم.

امام حسین(علیه السلام)با آنان نماز خواند سپس داخل خیمه ی خویش شد و اصحاب آنجا جمع شدند. حتی نیز داخل خیمه ای شد که برایش بر پا کرده بودند و اصحاب او اطرافش جمع شدند. سپس به صفوف خود باز گشته و مهار اسب خود را گرفته و در سایه ی آن نشست. وقت نماز عصر که رسید امام حسین(علیه السلام)امر کرد برای رفتن آماده شوند و برای نماز عصر ندا داد. پس با قوم نماز خواند و از نماز خارج شد و رو به قوم کرده و خدا را ستود و گفت: «ایها الناس انکم ان تتقوا...»؛ مردم اگر شما تقوی پیشه کنید...

حتی گفت: به خدا قسم نمی دانیم این نامه ها که یاد می کنی چه هستند؟

امام حسین(علیه السلام)فرمود ای عقبة بن سمعان برایم آن خرجین را بیاور که در آن نامه هایشان وجود دارد.

عقبه خورجینی را آورد که پر از نامه بود و آنها را در مقابلشان پخش کرد.

حر گفت: ما از آنهایی نیستیم که برایت نامه نوشته اند و به ما دستور داده اند هر گاه تو را پیدا کردیم، از تو جدا نشویم تا آنکه تو را بر عبید الله تقدیم کنیم. امام حسین(علیه السلام)فرمود: مردن برای تو نزدیک تر از این کار است. سپس به

ص: 182

اصحاب خویش فرمود سوار شوید، آنان سوار شده و منتظر ماندند تا زنان نیز سوار شوند، پس فرمود: بروید، وقتی خواستند بروند، قوم مانع از رفتن آنان شدند. امام حسین(علیه السلام)به حر فرمود: مادرت به عزایت بنشیند چه می خواهی؟

حر گفت: به خدا سوگند، آگاه باش اگر جز شما احدی از عرب ها این را می گفت، و بر همین حالتی بود که شما بر آن هستید از یاد کردن مادرش به عزا دار شدن دریغ نمی کردم و آن را هر چه بود می گفتم. اما به خدا سوگند نمی توانم مادر شما را یاد کنم جز به نیکوترین مطلبی که مردم بر آن قدرت دارند. امام حسین(علیه السلام)فرمود: پس چه می خواهی؟

گفت: می خواهم تو را نزد عبید الله ببرم.

حضرت فرمود: بنابراین از تو پیروی نمی کنم.

حر گفت: بنابراین تو را رها نخواهم کرد

این سخنان را قوم سه مرتبه با هم رد و بدل کردند سپس حر گفت: من مأمور به جنگ با تو نشده ام و تنها مأمور شده ام از تو جدا نشوم تا آنکه تو را به کوفه بیاورم و چنانچه نخواهی، راهی را بگیر که نه تو را به کوفه برساند و نه به مدینه برگرداند. بین من و شما انصاف باشد تا نامه ای به ابن زیاد بنویسم و اگر خواستی نامه ای به یزید یا ابن زیاد بنویسی، امید است خداوند آمری بیاورد که در آن چنان عافیت را روزیم کند که از مبتلا شدن به چیزی از امور شما آسوده باشم.

حضرت از راه عذیب و قادسیه اندکی به طرف چپ تمایل کرد و به حرکت پرداخت. حر نیز با او حرکت می کرد وقتی به بیضه رسید(1) خطبه ای بیان فرمود که قبلا بیان شد و اصحاب پاسخی دادند که در شرح حال آنها ذکر شده است. پس از آن حضرت سوار شد حر نیز با او حرکت کرد و به حضرت عرض کرد: شما را درباره ی خویش به خدا متذکر می شوم. ای ابا عبدالله، من شهادت

ص: 183

می دهم اگر بجنگی حتما کشته می شوی و اگر با شما بجنگند حتما هلاک می شوی، من چنین می بینم.

حضرت فرمود: آیا به مردن مرا می ترسانی و آیا برای شما اهمیت دارد مرا بکشید و فرمود: نمی دانم با تو چه بگویم اما سخنی همچون سخن اروس به پسر عمویش را به تو می گویم، هنگامی با او ملاقات کرد که می خواست رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)را یاری دهد، به او گفت: کجا می روی؟ تو حتما کشته می شوی. اروس گفت:

سامضی فما بالموت عار علی الفتی

اذا مانوئ حقا و جاهد مسلما

و آسی الرجال الصالحین بنفسه

وفارق مثبورة و باعد مجرم

فان عشت لم اندم و آن م لم ألم

کفی یک عارة ان تلام و تندما

من خواهم رفت و مردن بر جوانمرد ننگ نیست. هنگامی که نیت حق داشته و در حالت اسلام جهاد کند. و با جان خود با مردان شایسته همدردی کرده و از بدبخت جدا شده و از مجرم دور گردد.

اگر زنده بمانم پشیمان نمی شوم و اگر بمیرم سرزنش نمی شوم، همین ننگ و عار برایت کافی است که سرزنش شده و پشیمان گردی».

وقتی در این سخن را شنید از حضرت کناره گرفت، وقتی به عذیب الهجانات رسیدند به چهار نفر برخوردند که اسب نافع ابن هلال را با خود می آوردند. و طرماح بن عدی آنان را راهنمایی می کرد. پس نزد امام حسین(علیه السلام)آمدند و سلام کردند. حر نزدیک شد و گفت: این چند نفر که آمده اند از اهل کوفه هستند و از کسانی نیستند که همراه شما آمده اند. من یا آنها را زندانی می کنم و یا باز می گردانم.

امام حسین(علیه السلام)فرمود: آنها را چنان حمایت می کنم که خود را حمایت می کنم. اینها انصار و یارانم هستند و تو به من پیمان داده ای که تا رسیدن جواب عبید الله کاری به من نداشته باشی.

ص: 184

گفت: باشد اما نباید با تو بیایند.

فرمود: اینان اصحابم هستند و مانند کسانی هستند که همراه من آمده اند، پس اگر به قرار بین ما وفادار بمانی، والا با تو به جنگ می پردازم. پس حر منصرف شد و از آنان دست برداشت.

امام حسین(علیه السلام)از قصر بنی مقاتل بیرون آمد در حالیکه حر او را باز

می گرداند، ناگاه سواری نمودار شد که سوار بر اسب خویش بود و کمانی بر شانه انداخته و از طرف کوفه می آمد. همگی به انتظار رسیدن او توقف کردند. وقتی به آنها رسید بر حر سلام کرد و امام حسین(علیه السلام)را رها کرد. او مالک بن نسر بدی از قبیله ی کنده بود. پس نامه ای از جانب عبید الله به حر تسلیم کرد، که در آن چنین آمده بود: هنگامی که نامه ام به دستت رسید و فرستاده ام نزد تو آمد بر حسین سخت بگیر و او را جز در بیابان بی حصار و بدون آب جای نده و به فرستاده ی خود دستور داده ام همراهت باشد و از تو جدا نشود تا خبر اجرای فرمانم را بیاورد والسلام.

حتی وقتی نامه را خواند نامه را با نامه رسان نزد امام حسین(علیه السلام)آورد و گفت: این نامه ی امیر است که مرا فرمان می دهد که در همان جائی که نامه به دستم می رسد بر شما سخت بگیرم و این فرستاده ی اوست که به او فرمان داده از من جدا نشود تا آنکه امر و نظر او را اجرا کرده و شما را وادار به منزل کردن در آن مکان کنم.

حضرت فرمود: بگذار در این قریه یا در این ( یعنی نینوا و غاضریه و شفتیه) منزل کنیم.

ابو مخنف می گوید: وقتی لشکرها برای جنگ با امام حسین(علیه السلام)جمع شدند، عمر سعد، عبدالله بن زهیر بن سلیم ازدی را بر گروه مدینه و عبدالرحمن بن ابی سبره جعفی را بر گروه مذحج و اسد و قیس بن الأشعث را بر گروه ربیعه و کنده و حر بن یزید را بر گروه تمیم و همدان و عمرو بن الحجاج را بر میمنه و شمر بن

ص: 185

ذی الجوشن را بر میسره و برگروه سواران غرزة بن قیس و بر رجاله، شبث بن ربعی را قرار داد و پرچم را به دست غلام خود دید سپرد، همگی اینها در جنگ با امام حسین(علیه السلام)شرکت کردند به جز حر که بطرف امام حرکت کرد و همراه او به شهادت رسید.

ابو مخنف می گوید: وقتی عمر سعد لشکریان را حرکت داد حر گفت: خدا صلاحت دهد؟ آیا با این مرد می جنگی؟

عمر سعد گفت: به خدا سوگند آری چنان که آسان ترین آن افتادن سر و قطع شدن دست ها باشد.

حر گفت: آیا در یکی از مواردی که بر شما عرضه داشته رضایت شما به دست نمی آید؟ عمر سعد گفت: به خدا قسم اگر امر به عهده ی من بود چنان می کردم، لکن امیر تو رضایت نمی دهد.

حر از او جدا شد و در جائی دور از مردم ایستاد پس به قرة بن قیس ریاحی که همراه او بود گفت: ای قره ؛ آیا امروز اسب خود را آب داده ای؟

گفت: نه.

حر گفت: نمی خواهی او را آب دهی؟

قرة می گوید: به خدا قسم گمان کردم می خواهد کناره بگیرد و شاهد جنگ نباشد، و نمی خواست هنگامی که چنین می کند او را ببینم و ترسید مبادا خبر دهم، پس چنین گفت: من می روم، برو اسبت را سیراب کن. قره می گوید: من از آنجا دور شدم، بخدا قسم اگر مرا بر نیت خود آگاه می کرد، از او پیروی می کردم.

... حر آهسته آهسته به امام حسین(علیه السلام)نزدیک می شد، مهاجر بن اوس ریاحی او را دید و گفت: ای فرزند یزید چه می خواهی؟ می خواهی حمله کنی؟ حر ساکت ماند و لرزشی او را فرا گرفت. مهاجر گفت: ای فرزند یزید کار تو حیرت انگیز است، هرگز مثل این وضع را از تو ندیده بودم، و اگر از من کسی می پرسید شجاع ترین مرد کوفه کیست؟ از تو تجاوز نمی کردم و تو را معرفی

ص: 186

می کردم این چه حالتی است که از تو می بینم؟

حتی گفت: به خدا قسم مشغول انتخاب یکی از بهشت و آتش جهنم هستم؟! به خدا چیزی را بر بهشت ترجیح نمی دهم گرچه قطعه قطعه شوم یا سوزانده شوم. سپس اسب خود را زده و به امام حسین(علیه السلام)ملحق شد. وقتی نزدیک آنان شد سپر خود را به نشانه ی تسلیم وارانه کرد. پرسیدند: امان می خواهی؟ چون او را شناختند بر امام حسین(علیه السلام)سلام کرد و گفت: ای فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)، خدا جانم را فدای شما کند؛ من همان کسی هستم که از بازگشتن شما را بازداشتم و در راه با شما حرکت کردم و در همین جا بر شما سخت گرفتم، قسم به خدائی که هیچ معبودی جز او نیست هرگز گمان نمی کردم این قوم آنچه را بر شما عرضه کردم رد کنند و به این حد به شما نزدیک شوند، پس با خود گفتم: اهمیت نمی دهم که با قوم در بعضی از امور مدارا کنم و گمان نمی کنند که از اطاعت آنان بیرون آمده ام و آنان این موارد را که حسین(علیه السلام)برایشان عرضه می دارد قبول می کنند، به خدا قسم اگر گمان می کردم از شما نمی پذیرند با شما چنین نمی کردم، حال نزد شما آمده ام در حالیکه به پروردگار خویش از کاری که کرده ام توبه کننده و با جان خویش شما را همراهی می کنم تا در برابر تان بمیرم، آیا می بینی برایم توبه ای وجود دارد؟ حضرت فرمود: آری، خدا توبه ات را می پذیرد و تو را می آمرزد، پایین بیا.

حر گفت: من سواره باشم، برای شما بهتر از آنم که پیاده باشم. ساعتی با آنان مبارزه می کنم و چون کارم به پایان برسد می توانم پیاده شوم. حضرت فرمود: هر چه به نظرت رسید همان کن.

پس به اصحاب خود نزدیک شد و گفت: ای قوم؛ آیا نمی خواهید این موارد را که حسین بر شما عرضه کرده بپذیرید تا خداوند شما را از جنگ با او در امان بدارد؟

همگی گفتند: امیر، عمر است، آنچه را حسین علت قبلا به او و به اصحابش

ص: 187

گفته، با او در میان بگذار.

عمر گفت: خیلی دلم می خواهد و اگر راهی برای این کار پیدا کنم حتما انجام می دهم. پس حر متوجه قوم شد و گفت: ای اهل کوفه همگی به عزا بنشینید، فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)را دعوت کردید و چون نزد شما آمد او را تحویل دادید و گمان کردید برای او جان می دهید سپس بر او حمله کردند تا او را بکشید، او را نگه داشتید و در تنگنا قرار دادید و از هر طرف دور او را گرفتید تا از رفتن به شهرهای پهناور خدا باز دارید که خود و اهل بیتش در امان بمانند، پس در دستان شما همچون اسیر گردید که نه می تواند به خود نفعی برساند و نه ضرری از خود دور کند، او و زنان و کودکان و اصحابش را از آب جاری فرات که یهودی و نصرانی از آن می خورند و خوکها و سگ های آبادی ها در آن غوطه می خورند منع کردید، بدانید هم اکنون تشنگی آنان را بر زمین زده، با محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)در مورد ذریه اش چه بد رفتار کردید، در روز تشنگی (قیامت) خدا شما را سیراب نخواهد کرد اگر توبه نکنید و از آنچه در این روز و این ساعت بر آن هستید دست بر ندارید.

پس گروهی از مردان با زدن تیر به او حمله کردند. حر به طرف حسین(علیه السلام)آمد و در مقابل او ایستاد.

ابو مخنف روایت می کند: یزید بن سفیان ثغری از قبیله ی بنی حرث بن تمیم گفت: به خدا قسم بدانید اگر حر را موقعی که خارج شد دیده بودم حتما با نیزه او را دنبال می کردم.

می گوید: همانطوری که مردم رفت و آمد و مقاتله می کردند، حر بن یزید پیشاپیش بر قوم حمله می کرد و با این شعر عنتره رجز می خواند:

ما زلت ارمیهم بثغرة نحره

و لبانه حتی تسربل بالدم»؛

پیوسته در میان گودی گلو و سینه او تیر می زدم تا آنکه غرق در خون شد. و در همان حال گوش و ابروی اسب حر مجروح شده و خون از سر و رویش

ص: 188

جاری بود.

حصین بن تمیم به یزید بن سفیان گفت: این همان جنگی است که آرزویش را داشتی؟

یزید گفت: آری و در همان حال بطرف حر حرکت کرد و گفت: ای حر آیا می خواهی مبارزه کنی؟

حر گفت: آری می خواهم و به طرفش حمله کرد.

حصین می گوید: من به او نگاه می کردم، به خدا قسم گویا جان او در دست حر بود، به طرف او حرکت کرد و اندکی نگذشت که حر او را به قتل رساند.

ابو مخنف از ایوب بن مشرح خیوانی روایت کرده است که چنین می گفت: حر سوار بر اسب جولان می داد، من تیری به اسب او زدم که وارد شکمش شد، دیری نپایید که اسب غرید و لرزید و زمین خورد، حر همچون شیری از روی اسب جهید و شمشیر به دست چنین می گفت:

ان تعقروا بی فانا ابن الحر

اشجع من ذی لبد هزبر» ؛

اگر پای مرکب مرا قطع کنید بدانید من فرزند حر هستم، که شجاع تر از شیر هستم.

ایوب میگوید: تا آن زمان احدی را ندیده بودم که چون او شمشیر بزند.

ابو مخنف می گوید: وقتی حبیب به شهادت رسید حر بصورت پیاده به جنگ پرداخت و چنین رجز می خواند:

آلیت لا أقتل حتی أقتلا

و لم اصاب الیوم الآ مقبلا

اضربهم بالسیف ضربة مفصلا

لانا کثر فیهم و لا مهلة

و عن خیر من کل بارض الخیف ؛

قسم خورده ام، کشته نشوم تا آنکه بکشم و امروز جز در موقع حمله چیزی به من اصابت نخواهد کرد. با ضربه های قطع کننده، شمشیر خواهم زد.

در جنگ برای حمایت از بهترین کسی که در سرزمین خیف وارد شد نه

ص: 189

درمانده خواهم شد و نه پشت کننده.

پس از آن به همراه زهیر مبارزه ی سختی کرد و هر گاه یکی از آن دو حمله می کرد و اطرافش را می گرفتند دیگری حمله می کرد و او را نجات می داد و ساعتی به همین شیوه عمل کردند تا آنکه جماعتی بر حر حمله کردند و او را به شهادت رساندند وقتی بر زمین افتاد، امام حسین(علیه السلام)در کنار او ایستاد و فرمود: انت حرکما سمتک امک الحر ؛ حر فی الدنیا و سعید، فی الاخرة» ؛ تو آزادهای همان طوری که مادرت تو را آزاده نام گذاشت، آزادهی در دنیا و سعادتمند در آخرت.

عبید الله بن عمرو کندی لبدی درباره ی او چنین می گوید:

سعید بن عبدالله لا تنسینه

ولا الحاذ آسی زهیرة علی قسر؛

سعید بن عبدالله را فراموش نکن و حتی را که به شدت با زهیر مواسات کرد.

باشد و به نظر ما ظاهرا این دو یکی هستند. (هجری) یعنی منسوب به هجر یمن است و با منسوب بودن به راسب منافاتی ندارد.(1)

راسبی: راسب بن مالک، نسلی از شنوءه، از قبیله ی ازد و از قحطانیان است او کوفی و یمنی است. (2)

نظر مؤلف: ظاهر این دو نام حکایت از یک نفر می کند و نام او گرفتار تصحیف شده است.

جهاد و شهادت او: می گویند او فرماندهی نگهبانان امیرمؤمنان در کوفه بود و او و برادرش نعمان هردو درلشکر عمر سعد بودند پس به لشکر امام حسین(علیه السلام)رو آوردند. و هر دو به شهادت رسیدند.

ابن شهر آشوب او را در شمار شهدای حمله ی اول دانسته است.(3)

اسناد تاریخی، ابن حجر گفته است: حلاس بن عمرو، فقیهی از اصحاب علی(علیه السلام)بود.(4)

ابن شهرآشوب او را نام برده است. (5)

صاحب حدائق می گوید: این دو با عمر سعد خارج شدند و هنگامی که ابن سعد شرطها را نپذیرفت، شبانه به همراه دیگران نزد امام حسین(علیه السلام)آمدند و پیوسته همراه او بودند تا به شهادت رسیدند.

فضیل بن زبیر این دو را در جمع شهدای با امام حسین(علیه السلام)ذکر کرده است. (6)

سروی می گوید: این دو در همان حمله ی اول به شهادت رسیدند.

ص: 191

روزگار ناگوار قوم نوح و عاد و ثمود و امت های بعد از اینان، و خدا هیچ ارادهی ظلم در حق بندگان نمی کند، ای قوم ؛ من برای شما از عذاب روز قیامت که خلق از سختی آن به فریاد آیند سخت می ترسم، روزی که از عذاب آن به هر سو بگریزید و هیچ از قهر خدا پناهی نیابید و هر کس را خدا گمراه کند دیگر برای او راهنمائی نیست». (1)

ای قوم؛ حسین را نکشید که خدا شما را به عذابی دودمان برانداز گرفتار خواهد کرد و کسی که افترا بندد ناکام و زیان کار خواهد بود.

امام حسین(علیه السلام)فرمود: ای پسر أسعد؛ آنان هنگامی که حقی را که آنان را به سویش دعوت کردهای نپذیرفتند و برای گفتن ناسزا به تو و اصحابت برخاستند مستوجب عذاب شدند، و اکنون که برادران صالح تو را به قتل رسانده اند چگونه اند؟

حنظله گفت: راست می گویی فدایت گردم، آیا بهتر نیست به سوی پروردگار خویش رفته و به برادرانمان ملحق شویم؟

حضرت فرمود: به سوی بهتر از دنیا و آنچه در آن است برو. و به سوی پادشاهی و ملکی که از بین نمی رود.

حنظله گفت: السلام علیک یا اباعبدالله صلی الله علیک و علی اهل بیتک، خدا بین شما و ما در بهشت اشنائی برقرار کند.

امام حسین(علیه السلام)فرمود: آمین آمین.

سپس با شمشیر برهنه بطرف قوم حرکت کرد و دلیرانه بر آنان شمشیر زد تا آنکه اطراف او را گرفتند و در ابتدای درگیری او را به شهادت رساندند. رضوان خدا بر او باد.

ص: 193

عمرو بن الحمق خزاعی و در نسخه ای دیگر به نام زاهر از او یاد شده است.(1)

اسناد تاریخی: مرحوم شیخ طوسی (2) و ابن شهر آشوب او را در شمارشهدای حمله ی اول دانسته اند.(3) و در رجبیه از او یاد شده است.

مرحوم خوئی از او یاد کرده و به نقل از مرحوم نجاشی در شرح حال محمدبن سنان گفته است که: زاهر، جد محمد بن سنان یکی از اصحاب امام کاظم عو امام رضا(علیه السلام)است، که از نظر نقل حدیث در نهایت ضعف است.(4)

او از اهالی کوفه و از شخصیت های آن به شمار می رفت. او مردی کهنسال واز غلامان قبیله ی کنده بود.(5)

جهاد و شهادت او: عمرو الحمق هنگامی که بر علیه زیاد قیام کرد، زاهر که درگفتار و رفتار همراه او بود نیز قیام کرد و چون معاویه عمرو را نزد خود طلبیدزاهر نیز همراه او بود، پس عمرو کشته شد و زاهر از دست معاویه نجات پیداکرد. در سال شصت به حج رفت و با امام حسین(علیه السلام)ملاقات کرد و همراه اوماند و در کربلا با وی حضور داشت.

سروی گفته است او در حمله ی اول به شهادت رسید.

شیخ طوسی و دیگران گفته اند: او از اجداد محمد بن سنان زاهری، صاحبروایت از امام رضا(علیه السلام)و امام جواد(علیه السلام)بوده که در سال دویست و بیست ازدنیا رفت.

او قهرمانی آزموده و شجاعی مشهور و دوستدار معروف اهل بیت(علیهم السلام)بود.

ص: 195

برادر امام حسین(علیه السلام)و از حر، ریاحی و از ابن قین، زهیر و از عمرو، صیداوی و از بشر، حضرمی است.

زهیر، با امام حسین(علیه السلام)در یک مسیر بودیم، و چیزی برای ما از این بدتر نبود که در یک منزلگاه مسیرمان یکی باشد. وقتی امام حسین(علیه السلام)حرکت می کرد، زهیر صبر می کرد و هنگامی که امام(علیه السلام)در جائی منزل می گرفت زهیر حرکت می کرد تا آنکه روزی به منزلگاهی رسیدیم که هیچ چاره ای جز همراه شدن با او را نداشتیم، پس امام حسین(علیه السلام)در جانبی منزل گرفت و ما در جانبی دیگر، ما مشغول غذای خود بودیم که ناگاه فرستاده ی امام حسین(علیه السلام)نزدیک شد پس سلام کرد و داخل شد و گفت: ای زهیر بن القین، ابا عبدالله، امام حسین فرزند علی(علیه السلام)، مرا نزد تو فرستاد تا نزد او بیایی، در این موقع هر کدام ما آنچه در دست داشت رها کرد و چنان بی حرکت و مبهوت شدیم که گویا بر سرمان پرنده ای آشیانه کرده باشد.

ابو مخنف می گوید: دلهم دختر عمرو و همسر زهیر مرا چنین خبر داد که: به زهیر گفتم: فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فرستاده ی خود را نزد تو فرستاده و تو نزد او نمی روی؟ سبحان الله! کاش نزد او می رفتی و از سخن او می شنیدی پس از آن باز می گشتی.

دلهم گفت: پس زهیر بن القین نزد حضرت رفت و طولی نکشید که شادمان و با چهره ای درخشان بازگشت و دستور داد خیمه و بار و توشه را برداشته و به طرف امام حسین(علیه السلام)ببرند سپس به من گفت: تو رها و آزادی به خاندان خود ملحق شو، زیرا دوست ندارم به خاطر من جز خیر و نیکی چیزی به تو برسد.

سپس به همراهان خود گفت: از شما هر کس دوست داشته باشد همراه من بیاید و الا این آخرین دیدار است. می خواهم از حدیثی شما را آگاه کنم. به شهر بلنجر(1) حمله کردیم و خداوند پیروزی نصیبمان کرد و به غنائمی دست یافتیم،

ص: 198

پس سلمان به ما گفت: آیا از این فتحی که خدا نصیبتان کرد و از این غنائمی که به دست آوردید شادمان شدید؟

گفتیم: آری.

سلمان گفت: هر گاه جوانان خاندان محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)را یافتید، به خاطر جنگ در رکاب آنها و به دست آوردن غنائم بیشتر شادمان و خوشحال شوید. اما من شما را به خدا می سپارم.

آن گاه به خدا سوگند همواره پیشاپیش قوم بود تا به شهادت رسید.

ابو مخنف می گوید: وقتی حر بن یزید ریاحی راه را بر امام حسین(علیه السلام)گرفت و خواست او را در جائی که خود می خواست متوقف کند، امام(علیه السلام)خودداری کرد، سپس حر، همراه امام به مسیر ادامه داد، وقتی به ذی حسم رسیدند، امام حسین(علیه السلام)برای اصحاب خود خطبهای خواند که در آن چنین فرمود: اما بعد امری بر ما نازل شده است که می بینید... پس زهیر به پا خاست و به همراهان خود گفت: آیا شما سخن می گویید یا من سخن بگویم؟ گفتند: بلکه خودت سخن بگو.

پس زهیر حمد و ثنای الهی را بجا آورد و گفت: شنیدیم (خدا تو را هدایت فرماید، ای فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)) گفتار تو را، به خدا سوگند اگر دنیا برای ما بقا داشته باشد و در آن جاودان باشیم و تنها با نصرت و همدردی با تو از دنیا مفارقت کنیم، هر آن برخاستن با تو را بر باقی ماندن در آن ترجیح می دادیم. اینجا امام برایش دعا کرد و به نیکی با او سخن گفت.

ابو مخنف روایت می کند هنگامی که حر بر امام حسین(علیه السلام)در امر توقف

ص: 199

سخت گرفت و از طرف ابن زیاد فرمان رسید که او را در جائی بدون آب و آبادی متوقف کند، امام حسین(علیه السلام)به او فرمود: ما را رها کن تا در این آبادی - یعنی نینوا - یا در این آبادی - یعنی غاضریه - یا در این آبادی - یعنی شفتیه - توقف کنیم .(1)

حر گفت: به خدا قسم نمی توانم، این قاصد جاسوس ابن زیاد است.

زهیر به امام حسین(علیه السلام)عرض کرد: ای فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)جنگ با این گروه برای ما آسان تر است از جنگ با آنان که بعد از این ها خواهند آمد. به جان خود قسم بعد از اینها کسانی نزد ما می آیند که توان مقابله با آنها را نداریم.

امام حسین(علیه السلام)فرمود: من با آنها جنگی را آغاز نمی کنم.

زهیر به حضرت عرض کرد: ما را به طرف این آبادی ببر، این آبادی مستحکم است و بر ساحل فرات قرار گرفته، پس چنانچه ممانعت کنند با آنان درگیر می شویم چرا که درگیری با آنها راحت تر از او درگیری با دیگران است که بعدا خواهند آمد.

امام حسین(علیه السلام)فرمود: این کدام آبادی است؟

گفت: عقر

امام حسین(علیه السلام)گفت: خداوندا به تو از عقر (قطع کردن دست و پا) پناه می برم، و در همان جا یعنی کربلا توقف کرد.

ابو مخنف می گوید: وقتی عمر بن سعد عزم جنگ کرد، شمر بن ذی الجوشن فریاد زد: ای سواران و ای لشکریان خدا سوار شوید و به بهشت امیدوار باشید. در همان حال امام حسین(علیه السلام)در مقابل خیمه خود نشسته و شمشیر خود را در بر گرفته و از شدت خستگی سر بر زانو گذاشته بود پس خواهرش زینب

ص: 200

نزدیک شد و گفت: برادرم، دشمن نزدیک شده است این واقعه بعد از عصر روز پنج شنبه، نهم محرم اتفاق افتاد، بعد از آن عباس(علیه السلام)آمد و گفت: برادرم، قوم نزد تو آمدند. امام(علیه السلام)برخاست و فرمود: ای عباس ؛ سواره نزدشان برو تا از آنان بپرسی برای چه آمده اند.

عباس(علیه السلام)بر اسب سوار شد و با بیست سوار که در میانشان حبیب بن مظاهر به چشم می خورد، نزد آنان رفته و از آنان علت آمدنشان را جویا شد.

گفتند: فرمان امیر رسیده است که یا بر حکم او تسلیم شوید و یا با شما مبارزه و قتال می کنیم. عباس(علیه السلام)فرمود: عجله نکنید ؛ بگذارید نزد ابا عبدالله(علیه السلام)بروم و سخن شما را به او عرضه کنم.

گفتند: نزد او برو او را مطلع کن سپس نزد ما بیا و جواب او را بیاور. پس عباس(علیه السلام)حرکت کرد و اصحاب همانجا ماندند، حبیب به زهیر گفت اگر خواستی با این قوم سخن بگو و اگر نخواستی من با آنها صحبت کنم.

زهیر گفت: تو شروع کردی، پس خودت با آنها سخن بگو، آن گاه حبیب سخنانی گفت که در شرح حال او ذکر گردید.

عزرة بن قیس در جواب او چنین گفت: تو تا می توانی خودت را پاک و مبرا نشان می دهی!

زهیر گفت: خدا نفس او (حبیب) را تزکیه و هدایت کرده است.

ای عزره از خدا بترس، من از خیر خواهان تو هستم، ای عزره تو را به خدا قسم می دهم مبادا از کسانی باشی که گمراهان را بر کشتن جان های بی گناهان یاری می کنند.

عزره گفت: ای زهیر، تو نزد ما از شیعیان این خاندان نبودی، تو صرفا از پیروان عثمان بودی.

زهیر گفت: آیا از این موقف و جایگاه من به دست نمی آوری که من از آنان هستم؟ بدان به خدا قسم من هرگز نامه ای برایش ننوشتم و هیچ فرستاده ای

ص: 201

نزدش نفرستادم و وعده ی یاری به او ندادم اما راه بین من و او جمع کرد و هنگامی که او را دیدم به یاد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)و منزلت حسین(علیه السلام)نزد او افتادم و بخاطر حقی که از خدا و رسول وی تضییع کردید، به نظرم رسید او را یاری کرده و در حزب او باشم و جان خود را برای محافظت از او فدا کنم.

در این هنگام عباس(علیه السلام)نزدیک شد و از آنان خواست امشب را به آنان مهلت دهند، پس به گفتگو پرداختند آنگاه راضی شدند و باز گشتند.

ابو مخنف از ضحاک بن عبدالله مشرقی روایت کرد که چون شب دهم فرا رسید. امام حسین(علیه السلام)برای اصحاب و اهل بیت خود سخنرانی کرد و در ضمن سخن چنین گفت: این شب شما را فرا گرفته است پس آن را بعنوان شتری راهوار گرفته و هر مرد شما دست یکی از مردان خاندان مرا گرفته و بروید زیرا این قوم فقط مرا می خواهند.

عباس(علیه السلام)و سایر اهل او همان طوری که در شرح حال آنها گذشت پاسخ دادند و سعد به مطالبی که بعدا ذکر خواهد شد، حضرت را پاسخ داد و مسلم بن عوسجه به سخنانی که ذکر شد جواب داد و سعید او را به سخنانی که بعدا ذکر می شود پاسخ گفت.

آنگاه زهیر برخاست و گفت: به خدا قسم من آرزو دارم کشته شوم سپس زنده گردم سپس کشته شوم تا آنکه هزار بار کشته شوم و خدا با این کشته شدن هایم از جان شما و این جوانمردان از اهل بیت شما محافظت کند.

سیره نویسان می گویند: هنگامی که امام حسین(علیه السلام)اصحاب خود را که حدود هفتاد نفر بودند مهیای جنگ کرد، زهیر بن قین را بر میمنه و حبیب را بر میسره و خود در قلب ایستاد و پرچم را به دست برادرش عباس سپرد.

ابو مخنف از علی بن حنظله بن اسعد شبامی از کثیر بن عبدالله شعبی بجلی روایت کرده است وقتی برای جنگ با امام حسین(علیه السلام)حرکت کردیم زهیر بن القین سوار بر اسبی دم دراز در حالیکه غرق در سلاح بود به طرف ما آمد و گفت:

ص: 202

ای اهل کوفه ؛ مبادا گرفتار عذاب خدا شوید، مبادا!

بر هر مسلمانی واجب است برادر مسلمان خود را نصیحت کند و تا کنون ما برادر یکدیگر و بر یک دین و یک ملت هستیم تا وقتی که بین ما و شما شمشیر کشیده نشود اما وقتی کار به شمشیر کشید رشته ی برادری و هم دینی گسسته شده و ما امتی دیگر می شویم.

خداوند، ما و شما را به وسیله ی ذریه ی پیامبرش امتحان کرده است تا ببیند ما و شما چه می کنیم. ما شما را به نصرت آنها و رها کردن عبید الله بن زیاد طغیانگر دعوت می کنیم، به شما از آن دو، در طول حکومت خود جز بدی چیزی نخواهد رسید. آنان آهن گداخته بر چشم شما خواهند کشید و شخصیت های نمونه و قاریان شما را همچون حجر بن عدی و اصحاب او و هانی بن عروه و امثال او را خواهند کشت.

پس مردم به او ناسزا داده و عبید الله بن زیاد را ستودند و گفتند: به خدا قسم آرام نمی گیریم تا صاحب تو و کسانی که همراه او هستند بکشیم یا او و اصحابش رانزد امیر ببریم.

زهیر به آنان گفت: ای بندگان خدا: فرزندان فاطمه(علیها السلام)به مودت و نصرت از پسر سمیه شایسته ترند، اگر آنها را یاری نمی کنید، شما را به خدا پناه می دهم، مبادا آنان را بکشید، بین این مرد و یزید را خالی کنید و به جان خود قسم او از اطاعت شما به کمتر از قتل امام حسین(علیه السلام)راضی خواهد شد.

ناگاه شمر تیری به او زد و گفت: ساکت باش، خدا تو را بکشد با پر گوئیت ما را خسته کردی.

زهیر به شمر گفت: ای پسر کسی که دائما بر پاشنه ی پای خود ادرار می کند، با تو صحبت نمی کنم تو چهارپایی بیش نیستی. به خدا قسم گمان نمی کنم ده آیه از کتاب خدا را فهمیده باشی، پس به رسوایی و عذاب دردناک در روز قیامت امیدوار باش.

ص: 203

شمر گفت: ساعتی نخواهد گذشت که خدا تو و صاحبت را خواهد کشت.

زهیر گفت: آیا از مردن مرا می ترسانی، به خدا قسم مردن همراه او از زندگی جاوید با شما برایم محبوب تر است.

سپس رو به مردم کرد و با صدای بلند فریاد زد: بندگان خدا این جلف جفاکار و امثال او شما را از دینتان بیرون نبرند به خدا قسم به قومی که خون ذریه و اهل بیت او را ریختند و کسانی که آنان را نصرت داده و از حریمشان دفاع کردند، کشتند، شفاعت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)نخواهد رسید.

پس مردی از پشت سر او را صدا زد و گفت: ای زهیر ابا عبدالله(علیه السلام)می گوید نزد ما بیا، به جانم قسم ؛ اگر مؤمن آل فرعون قوم خود را نصیحت کرد و در دعوت مبالغه کرد، محققا تو آنان را نصیحت و ابلاغ کردی چنانچه نصیحت و ابلاغ سود بخشد، پس بطرف آنان به راه افتاد.

ابو مخنف از حمید بن مسلم نقل می کند که گفت: شمر حمله کرد تا آنکه با نیزه ی خود به خیمه ی امام حسین(علیه السلام)ضربه ای زد و گفت: آتش بیاورید تا این خانه را بر اهلش بسوزانم، پس زنها فریاد زدند و از خیمه بیرون آمدند، امام حسین(علیه السلام)فریاد زد: ای پسر ذی الجوشن تو طلب آتش کردی تا خانه ام را بر اهلش بسوزانی؟ خدا تو را با آتش بسوزاند.

زهیر بن القین با ده نفر از اصحاب خود حمله کرده و بر شمر و اصحاب او سخت گرفته و آنان را از خانه ها پراکنده کردند تا از آنجا دور شدند.

زهیر أبا عزهی ضبابی را که از یاران و خویشان شمر بود کشت سپس با اصحاب خود دنبال باقی یاران او رفت، اما مردم دور آنها را گرفتند و تعدادشان را زیاد کرده و بسیاری از یاران زهیر را کشتند ولی زهیر سالم ماند.

ابو مخنف می گوید: بعد از کشته شدن حبیب، جنگ شدت گرفت پس زهیر و حر جنگ سختی کردند و هر گاه کار بر یکی سخت می شد و دشمن او را محاصره می کرد، دیگری حمله می کرد و او را رها می کرد تا آنکه حر به شهادت

ص: 204

رسید، سپس امام حسین(علیه السلام)نماز را به صورت نماز خوف خواند و هنگامی که از نماز فارغ شد، زهیر پیش آمد و چنان جنگی کرد که مانند آن را کسی ندیده و نشنیده بود در آن هنگام به قوم حمله می کرد و چنین می گفت:

فدتک نفسی هادیا مهدیا

الیوم القئ جد النبیا

و حسنة و المرتضی علیا

و ذالجناحین الشهید الحیا

ای هدایت گر هدایت شده ؛ جانم فدای تو باد، امروز با جدت پیامبر و با حسن و با مرتضی علی و با ( جعفر طیار) دارنده ی دو بال که شهید زنده است ملاقات می کنم.

گویا زهیر با امام حسین(علیه السلام)وداع گفت و بازگشت پس کثیر بن عبدالله شعبی و مهاجر بن اوس تمیمی بر او حمله کردند و او را به شهادت رساندند.

سروی در کتاب المناقب می گوید: وقتی بر زمین افتاد، امام حسین(علیه السلام)بر بالین او آمد و گفت: ای زهیر خدا تو را دور نکند و قاتلان تو را لعنت کند بگونه ی کسانی که به صورت بوزینه گان و خوکها مسخ شدند.

و درباره ی او چنین می گویم:

الا یبعدنک الله من رجل

وعظ العدی بالواحد الأحد

ثم انثنی نحو الخمیس فما

ابقی لدفع الضیم من احد

خداوند تو را از مردی دور نکند که دشمنان را به خدای واحلی احد موعظه کرد آن گاه به سوی لشکر دشمن روانه شد و برای دفع ظلم احدی را باقی نگذاشت.(1)

ظاهرة او همان کسی است که در زیارت رجبیه با عنوان عمرو بن خلف وسعید مولای او،براو سلام داده شده است و خلف تصحیف شده و تغییر یافته ی خالد است.

اسناد تاریخی: طبری (1) و شیخ طوسی (2) او را نام برده اند و در زیارت ناحیه با نام سعد از او یاد شده است. (3)

جهاد و شهادت او: سعد با مولای خود عمرو بن خالد اسدی صیداوی و دو نفر دیگر به امام حسین(علیه السلام)ملحق شدند، آنان بعد از ملاقات حضرت با حربن یزید ریاحی در عذیب الهجانات و اندکی پیش از رسیدن او به کربلا، به حضرت رسیدند. حرمی خواست آنهارا از ملحق شدن به امام حسین(علیه السلام)منع کند ولی نتوانست.(4) این غلام از بزرگان صاحب همت والا و شرافت نفس بود و از مولای خود عمرو، در رفتن به طرف امام حسین(علیه السلام)و مبارزه در رکاب او، پیروی کرد و در این راه به شهادت رسید.

درزیارت رجبیه اورانام برده اند و در زیارت به اسم سعد از او یاد شده است.(1) ابن طاوس او را ذکر کرده است. (2)

جهاد و شهادت او: یکی از فرستادگانی بود که نامه های کوفیان را برای امام حسین(علیه السلام)آورد. و از پر حماسه ترین قیام کنندگان بود.(3)

سماوی می گوید: سعید از چهره های شیعه درکوفه بود او از شجاعان و عبادت کننده گان آنها بود.

سیره نویسان می گویند: وقتی خبر مردن معاویه به کوفه رسید، شیعیان جمع شدند و برای امام حسین(علیه السلام)نامه نوشتند و به واسطه ی عبدالله بن وال و عبدالله بن سبع و بار دیگر به واسطهی قیس بن مسهر و عبدالرحمن بن عبدالله و برای سومین بار توسط سعید بن عبدالله حنفی و هانی بن هانی، نزد آن حضرت فرستادند. نامهی سعید بن شبث ربعی و حجار بن أبجر و یزید بن الحرث و یزید بن رویم و عزرة بن قیس و عمرو بن الحجاج و محمد بن عمیر، به این صورت بود:

بسم الله الرحمن الرحیم

اما بعد، صحراها سبز شده و میوه ها رسیده، پس اگر خواستی بیا که لشکر بزرگی برایت حاضر شده است.

امام حسین(علیه السلام)سعید و هانی را از مکه برگرداند و برای ارسال کنندگان نامه، چنین نوشت:

بسم الله الرحمن الرحیم

اما بعد؛ سعید و هانی با نامه های شمانزد من آمدند و آنان آخرین فرستاده گانی بودند که نزد من آمدند، و آنچه گفتید و ذکر کردید دانستم، و گفتار تمامی

ص: 207

شما آن است که ما امامی نداریم، پس نزد ما بیا امید است به وسیله ی تو خداوند ما را هدایت و برحق جمع کند. من برادر و پسر عمو و مورد اعتماد از اهل بیت خود مسلم بن عقیل را به سوی شما فرستادم و به او فرمان دادم که درباره ی حال و امر و نظر شما برایم بنویسد، پس چنانچه برایم نامه بفرستد که رأی بزرگان و صاحبان فضل و عقل شما به چیزی مانند آنچه فرستادگان شما آوردند و در نامه های شما خواندم اتفاق دارند، انشاء الله به زودی نزد شما خواهم آمد. به جان خود قسم امام نیست مگر کسی که به کتاب (خدا) عمل و به قسط و داد اخذ کند و بر دین حق باشد و خود را وقف ذات خدا کند و السلام.

آن گاه آن دو نفر را قبل از مسلم فرستاد و همان طوری که قبلا گفتیم مسلم را بعد از آن دو همراه قیس و عبدالرحمن روانه کرد.

ابو جعفر می گوید: هنگامی که مسلم در کوفه حاضر شد و در خانه ی مختار ساکن شد، عابس و حبیب، همان طوری که قبلا گفته شد، برای مردم سخنرانی کردند و بعد از آن دو سعید برخاست و سوگند یاد کرد که خود را بر یاری امام حسین(علیه السلام)متقاعد و آماده و خود را فدای او کرده است. سپس مسلم او را با نامه ای به سوی امام حسین(علیه السلام)فرستاد، پس او همراه حضرت باقی ماند تا آنکه در معیت او به شهادت رسید .

ابو مخنف می گوید:

امام حسین(علیه السلام)در شب دهم محرم برای اصحاب خود سخنرانی کرد و فرمود: این شب است که شما را در بر گرفته...

پس خاندان او ابتداء قیام کرده و مطالبی را بیان داشتند که قبلا گفته شد، سپس سعید بن عبدالله برخاست و چنین گفت:

به خدا قسم تو را رها نمی کنیم تا خداوند بداند ما پیامبرش محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)را در شما حفظ کردیم، به خدا قسم اگر می دانستم، کشته می شوم سپس زنده می شوم سپس زنده سوزانده می شوم سپس ذرا تم پراکنده می شوند؛ و این کار را با من

ص: 208

هفتاد مرتبه می کنند، از شما جدا نمی شدم تا آنکه قبل از شما با مرگ خویش ملاقات کنم، چرا چنین نکنم در حالی که تنها یک بار کشته می شوم، بعد از آن همان کرامت و شرافتی خواهد بود که پایانی ندارد و همان طوری که گذشت، بعد از او زهیر برخاست. ابو مخنف روایت می کند: وقتی امام حسین(علیه السلام)نماز ظهر را به صورت نماز خوف خواند و بعد از ظهر به مبارزه برخاستند و جنگ شدت گرفت و هنگامی که دشمنان به امام حسین(علیه السلام)که در جای خود ایستاده بود نزدیک شدند، سعید حنفی در مقابل امام حسین(علیه السلام)ایستاد و خود را آماج تیرهای آنان قرار داد، آنها او را از راست و چپ تیر می زدند و او در مقابل امام حسین(علیه السلام)ایستاده بود و حضرت را گاه با صورت و گاه با سینه و گاه با دو دست و گاه با دو طرف بدن خود از گزند تیرها محافظت می کرد. لذا تیری به حضرت نرسید تا آنکه با گفتن این سخن بر زمین افتاد: خداوندا، آنان را چون قوم عاد و قوم ثمود لعن کن، خداوندا به پیامبرت سلام مرا برسان و آنچه را که از درد زخم ها به من رسیده است به او ابلاغ کن.

خدایا من در نصرت دادن فرزند پیامبرت ثوابت را می خواستم، آنگاه رو به امام حسین(علیه السلام)کرد و گفت: ای فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)آیا وفا کردم؟

حضرت فرمود: آری تو در بهشت جلوی من هستی. سپس جان گرانقدرش از بدن خارج شد. ( بدی) شاعر درباره ی او چنین گفته است:

سعید بن عبدالله لا تنسیه

ولا الحر اذا اس زهیرة علی قسر

فلو وقفت صم الجبال مکانهم

لمارت علی سهل و دکت علی وعر

فمن قائم یستعرض النبل وجهه

و من مقدم یلقی الاسنة بالصدر

سعید بن عبدالله را فراموش نکن و حر را که به سختی زهیر را حمایت کرد اگر کوه های استوار به جای آنها بودند هر آن بردشت فرو می ریختند و با وحشت متلاشی می شدند. یکی ایستاده بود و چهره ی خود را در معرض تیرها قرار داد و دیگری نزدیک می شد و با سینه، نیزه ها را ملاقات می کرد».

ص: 209

شهادت می دهد.

حضرت فرموده اند: «السلام علی الجرح المأسور سوار بن ابی عمیر نهمی»؛ سلام بر مجروح اسیر سوار بن ابی عمیر نهمی.

گرچه می توان عبارت فوق را بر اسارت او در ابتدای امر، حمل کرد.

ضحاک گفت: تا موقعی که یارانی برایت مانده باشند تو را یاری می کنم. حضرت راضی شد.... تا آنکه ابن سعد به تیر اندازان دستور داد و یاران امام حسین(علیه السلام)را تیر زده و اسب هایشان را پی کردند، او اسب خویش را در خمیه ای پنهان کرد و هنگامی که دید جز همین سوید و بشر بن عمر حضرمی با امام حسین(علیه السلام)باقی نمانده اند، از حضرت اجازه گرفت، امام حسین(علیه السلام)فرمود: چگونه خود را نجات می دهی؟

ضحاک گفت: اسب خود را پنهان کرده بودم، برای همین تیری به او اصابت نکرد، بر آن سوار می شوم و خود را نجات می دهم.

حضرت فرمود: آنچه می توانی بکن و همان طوری که در حدیث خود آورده سوار شد و خود را نجات داد.

سیره نویسان می گویند: بشر حضرمی به شهادت رسید، بعد از او سوید جلو رفت و جنگید و جراحت های زیادی برداشت و به صورت به زمین افتاد و گمان رفت کشته شده است. اما هنگامی که امام حسین(علیه السلام)به شهادت رسید و شنید می گویند حسین(علیه السلام)کشته شد و احساس کرد اندکی بهبود یافته، چون شمشیرش را از او گرفته بودند، با همان چاقویی که همراه داشت ساعتی با آنان جنگید، سپس لشکر او را محاصره کردند و عروه بن بکار تغلبی وزید بن ورقاء جهنی او را به شهادت رساندند.

سماوی گفته است: او سیف بن الحرث بن سریع بن جابر همدانی جابری است. جابری به بنی جابر، نسلی از همدان و از کهلان یمن اطلاق می شود.(1)

اسناد تاریخی: طبری (2) و خوارزمی (3) او را نام برده اند. و در زیارت ناحیه ذکر شده است. (4)

سیف و مالک جابری، دو پسر عمو و دو برادر از طرف مادر بودند آن دو به همراه غلامشان شبیب خدمت امام حسین(علیه السلام)رسیدند و وارد لشکر او شده و به او ملحق شدند. و در روز دهم محرم وقتی امام حسین(علیه السلام)را به آن حالت دیدند با گریه نزد او آمدند، امام حسین(علیه السلام)فرمود: ای فرزندان دو برادرم چرا گریه می کنید؟ به خدا قسم امیدوارم تا ساعتی چشم هر دوی شما روشن شود. آن دو گفتند: به خدا قسم نه، ما برای خود گریه نمی کنیم، اما برای شما گریه می کنیم چون می بینیم دور شما را گرفته اند و ما بیشتر از جان خود نمی توانیم از شما محافظت کنیم.

امام حسین(علیه السلام)فرمود: خداوند از طرف من، ای فرزندان دو برادرم و بخاطر این تأثر و همدردی بهترین پاداش متقیان را سزا دهد.

ابو مخنف می گوید: در همین حال بودند که حنظلة بن اسعد جلو رفت تا مردم را موعظه کند، پس موعظه کرد و جنگید و همان طوری که گذشت به شهادت رسید. پس آن دو جلو رفته و در رفتن به طرف دشمن از یکدیگر سبقت می گرفتند و به امام حسین(علیه السلام)رو کردند و گفتند: السلام علیک یابن رسول الله و امام حسین(علیه السلام)در جواب می فرمود: و علیکما السلام و رحمة الله و برکاته. سپس مشغول مبارزه شدند و به حمایت از یکدیگر پرداختند تا به شهادت

ص: 213

رسیدند. (1)

در صفحات آینده، پسر عمو و برادر مادری او، مالک بن عبدالله بن سریع را یاد خواهیم کرد.

نویسنده ی کتاب الحدائق الورده می گوید، او جلوس می کرد و شیعیان برای فرا گرفتن حدیث نزد او می آمدند، و در میان آنها چهره ای سرشناس بود.

ابو مخنف می گوید: بعد از آمدن مسلم به کوفه، شوذب همراه مولای خود عابس به نمایندگی از اهل کوفه و با نامه ی مسلم، از کوفه به مکه آمد و همراه امام حسین(علیه السلام)ماند و با او به کربلا آمد.

وقتی جنگ شدت یافت به جنگ پرداخت، سپس عابس او را نزد خود خواند و درباره ی خواسته ی قلبیش سؤال کرد، شوذب واقع امر را بیان کرد آن گاه به میدان رفت و به شیوهی قهرمانان مبارزه کرد و به شهادت رسید، رضوان خدا بر او باد.

«اگر تعداد آنان به هزار می رسید، مسلما خداوند همانگونه که سزاوار او است، عبادت می شد». او از شجاعان و حامیان عرب بود. قوم او به جوانمردان صباع مشهور بودند و هنگامی که در میان بنی وادعه از قبایل همدان منزل گرفتند به جوانمردان صباح مشهور شدند و به عابس، شاکری وادعی گفته شد.

ابو جعفر طبری می گوید: وقتی مسلم بن عقیل وارد کوفه شد شیعیان در خانه ی مختار گرد او جمع شدند، مسلم نامه ی امام حسین(علیه السلام)را خواند و آنان به گریه مشغول شدند، پس عابس بن ابی شبیب برخاست و حمد و ثنای الهی بجا آورد و گفت: اما بعد، من تو را از مردم خبر نمی دهم و آن چه را در سینه دارند نمی دانم و از جهت آنان تو را فریب نمی دهم لیک به خدا سوگند تو را به چیزی که خود را بر آن مهیا کرده ام خبر می دهم. به خدا قسم هر گاه دعوت کنید مسلما شما را جابت می کنم و با دشمنتان می جنگم و برای حفظ شما شمشیر می زنم تا به لقای خدا برسم و جز پاداش الهی چیزی نمی خواهم

پس حبیب برخاست و به عابس مطالبی گفت که قبلا در شرح حال حبیب نقل شد.

همچنین طبری می گوید: وقتی مردم با مسلم بیعت کردند سپس از خانه ی مختار به خانه ی هانی بن عروة رفت، برای امام حسین(علیه السلام)نامه ای نوشت که مضمون آن چنین بود: اما بعد؛ فان الرائد لا یکذب أهله و قد بایعنی اهل الکوفة ثمانیة عشر الفأ فحیلا بالاقبال حتی یاتیک کتابی فان الناس کلهم معک لیس لهم فی آل معاویة رأی و لا هو...

اما بعد: مسلما راهنما به اهل خویش دروغ نمی گوید، هم اکنون هجده هزار نفر از اهل کوفه با من بیعت کرده اند، چون نامه ام به شما رسید برای آمدن شتاب کنید زیرا همگی مردم با شما هستند و در خاندان معاویه نظری ندارند... آن گاه نامه را به دست عابس داد و شوذب غلام او نیز با وی همراه گردید.

ابو مخنف میگوید: روز عاشورا وقتی جنگ شدت گرفت و عده ای از

ص: 218

اصحاب امام حسین(علیه السلام)به شهادت رسیدند، عابس شاکری نزدیک شد در حالی که شوذب همراه او بود، پس به شوذب گفت: ای شوذب می خواهی چه کنی؟

شوذب گفت: من چه کنم؟ همراه تو برای حمایت فرزند دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)می جنگم تا کشته شوم.

عابس گفت: همین را درباره ات گمان داشتم، اما الآن خدمت ابا عبدالله(علیه السلام)برو تا تو را در شمار شهدا به حساب آورد همان طوری که اصحاب دیگر غیر تو را در شمار شهدابه حساب آورد و من نیز تو را به حساب شهدا درآورم زیرا چنانچه در این وقت کسی را داشتم که بیشتر از تو بر او مقدم بودم خوشحال می شدم او را پیش از خود به طرف شهادت بفرستم ( تا با دیدن مصیبت او ثواب ببرم) و ثواب شهادت او را نزد خدا به حساب آورم. چرا که سزاوار است در این روز با آن چه در توان داریم اجر و پاداش را در نهان طلب کنیم زیرا بعد از این روز عمل به کار نمی آید و تنها حساب و پاداش وجود دارد.

مؤلف می گوید: این سخن همچون سخن عباس بن علی(علیه السلام)به برادران خویش در همان روز است، او فرمود: پیش بروید تا شما را به حساب آورم زیرا شما فرزندی ندارید، یعنی نسل شما قطع می شود و بلا و مصیبت من شدت می یابد و پاداشم افزون می گردد.

برخی از مورخین از این سخن چنین برداشت کرده اند که حضرت می خواسته ارث برادران خود را برای فرزندان خود بردارد، در حالی که چنین برداشتی به خاطر جلالت قدر عباس صحیح نیست.

ابو مخنف نیز روایت کرده است که: عابس بعد از گفتگو با شوذب نزد امام حسین(علیه السلام)رفت و سلام داد و عرض کرد: ای اباعبدالله ؛ به خدا قسم بر روی زمین، خویش و بیگانه ای روز به پایان نبرده است که برایم عزیز تر و محبوبتر از تو باشد و اگر می توانستم این ظلم و قتل را از تو به چیزی عزیزتر از جان و خون

ص: 219

خود دفع کنم حتما چنان می کردم، سلام بر تو ای اباعبدالله و شاهد باش که من بر دین تو و دین پدرت میگذرم، آن گاه با شمشیر برهنه، در حالیکه زخمی بر پیشانی داشت به سوی قوم رفت و مبارز طلبید.

ابو مخنف از ربیع بن تمیم همدانی روایت کرده می گوید: وقتی عابس را دیدم که می آید او را شناختم چون او را در غزوات و جنگها دیده بودم، او شجاع ترین مردم بود. پس فریاد زدم ای مردم این شیر شیران است او پسر ابی شبیب است، احدی به سوی او نرود.

در این حال عابس صدا زد: آیا مردی نیست؟ آیا مردی نیست؟ اما احدی قدم پیش نگذاشت، پس عمر سعد فریاد زد وای بر شما ؛ او را سنگ باران کنید. پس از هر طرف او را سنگ باران کردند، عابس وقتی چنین دید زره و کلاهخودش را پشت سر انداخت و بر مردم حمله کرد پس به خدا قسم او را دیدم که بیش از دویست نفر از مردم را فراری می داد سپس آنان دور او جمع شدند و از اطراف بر او حمله کردند و او را کشته و سر از بدنش جدا کردند، بعد از آن روی را دیدم که در دست عده ای از شجاعان است و هر کدام می گفت من او را کشته ام، پس نزد عمر سعد آمدند، عمر سعد گفت: با هم نزاع نکنید، او را یک نفر کشته است، همه ی شما او را کشتند و با این کلام آنان را متفرق ساخت.

در کتاب ارشاد مفید صفحه 106 چنین ذکر شده است:

هنگامی که عابس نزدیک شد بر امام حسین(علیه السلام)سلام کرد و خداحافظی کرد و به جنگ پرداخت تا به شهادت رسید.

شیخ طوسی به صورت تصحیف شده با نام عمار بن حسان بن شریح طائی از او یاد کرده است. (1)

اسناد تاریخی: در زیارت ناحیه و رجبیه ذکر شده است. (2) نجاشی او را در شرح حال نواده اش احمد بن عامر ذکر و تصریح کرده است، او همان کسی است که همراه امام حسین(علیه السلام)در کربلا به شهادت رسید.

ابن شهر آشوب او را از کسانی که در حمله ی اول به شهادت رسیدند به شمار آورده است. (3) او از مکه با امام حسین(علیه السلام)همراه شد.(4)

جهاد و شهادت او: عامر از شیعیان مخلص در ولایت و از شجاعان معروف بود. پدرش حسان از اصحاب امیرمؤمنان(علیه السلام)بود. او در جنگ جمل و صفین در رکاب امیرمؤمنان(علیه السلام)جنگید و به شهادت رسید، عامر نیز از مکه همراه و ملازم امام حسین(علیه السلام)بود تا در رکاب او به شهادت رسید.

سروی گفته است: او در حمله ی اول به شهادت رسید.

یکی از نوادگان عمار، عبد الله بن احمد بن عامر بن سلیمان بن صالح بن وهب بن عمار، یکی از علما و راویان ما و صاحب کتاب قضایای امیرمؤمنان(علیه السلام)است که آن را از پدرش از امام رضا(علیه السلام)روایت کرده است.

علامه سید امین نسب او را عبدی گفته و علامه ی بحر العلوم در حاشیه ی رجال شیخ او را سعدی گفته است.

سعدی یا عبدی از قبیله ی عبدالقیس است که هر دو منسوب به عدنان هستند و از اهالی بصره بود.(1)

اسناد تاریخی: در زیارت مقدسه (2) و زیارت رجبیه (3) این چنین آمده است. ابن شهر آشوب او را در شمار شهدای حمله ی اول ذکر کرده است. (4)

شیخ طوسی درباره ی او می گوید: او مجهول است .(5)

مؤلف می گوید: اسناد تاریخی شهادت او را در کربلا تأیید می کند.

در زیارت مقدسه از او یاد شده است. (1)

جهاد و شهادت او: ابن شهر آشوب او را در شمار شهدای حمله ی اول دانسته است (2)

عبدالرحمن تابعی و از وجوه و از شجاعان پیشتاز بود.

سیره نویسان می گویند: اهل کوفه او را به نمایندگی خود همراه با قیس بن مستمر به مکه، نزد امام حسین(علیه السلام)فرستادند. آن دو با خود نزدیک به سی و پنج نامه داشتند که او را دعوت می کردند و هر نامه از جماعتی بود. نمایندگی او دومین نمایندگی بود. زیرا نمایندگی عبدالله بن سبع و عبدالله بن وال، اولین نمایندگی و نمایندگی قیس و عبدالرحمن دومین نمایندگی و نمایندگی سعید بن عبدالله حنفی و هانی بن هانی سبیعی سومین نمایندگی بود.

دوازده روز از ماه رمضان گذشته بود که عبدالرحمن وارد مگه شد و در آنجا فرستادگان به ملاقات یکدیگر رسیدند.

ابو مخنف می گوید: وقتی امام حسین(علیه السلام)مسلم را خواست و قبل از خود به طرف کوفه روانه ساخت، قیس و عبدالرحمن و عمارة بن عبید الله سلولی را که یکی از نمایندگان بود نیز همراه او فرستاد. بعد از آن عبدالرحمن بازگشت و با امام حسین(علیه السلام)باقی ماند، وقتی روز دهم شد و حال را چنان دید، اذن جنگ خواست، امام حسین(علیه السلام)به او اذن داد، پس در حالی که با شمشیر حمله می کرد پا در میدان گذاشت و چنین رجز خواند:

صبرا علی الاسیاف و الاسنة

صبرا علیها لدخول الجنة ؛

بر شمشیرها و نیزه ها صبر می کنم، بر آنها صبر می کنم تا وارد بهشت گردم. او پیوسته حمله می کرد تا به شهادت رسید. رضوان خدا بر او باد.

ص: 223

اختیار من است و من ولی و صاحب اختیار مومنین هستم. آگاه باشید هر کس را من ولی و صاحب اختیارم پس علی ولی و صاحب اختیارست. خداوندا هر کس او را ولی گیرد خودت ولی او باش و هر کس با او دشمنی ورزد خودت دشمن او باش و هر کس او را دوست بدارد خودت او را دوست بدار و هر کس به او بغض ورزد خودت به او بغض بورز و هر کس او را یاری دهد خودت یاریش ده.

جهاد شهادت او: مطلب فوق در اسد الغابة ذکر شده و در جاهایی که صحابه برخاستند آنرا تکرار کرد.

در کتاب الحدائق آمده است که: علی بن ابی طالب(علیه السلام)خود قرآن را به عبدالرحمن یاد داد و او را تربیت کرد. عبدالرحمن با امام حسین(علیه السلام)و دیگر اصحاب از مکه آمد و در رکاب او در حمله ی اول به شهادت رسید.

سروی می گوید: او در مبارزه کشته شد.

به میدان با هم اذن گرفته و با هم جنگ کرده و با هم کشته شده اند، و این منابع هر کدامشان را جداگانه ذکر نکرده اند در حالی که خوارزمی و علامه مجلسی در دو جای بحار این شهید را به تنهائی ذکر کرده اند.

غفاری به کسی اطلاق می شود که از نسل غفار بن ملیل باشد که خاندانی از کنانه و از عدنانیان هستند.(1)

اسناد تاریخی: خوارزمی (2) و بحار الانوار (3) از او نام برده و رجزی را به او نسبت داده اند که در آن چنین گفته است:

قد علمت حقا بنو غفار

انی اذب فی طلاب الثار

بالمشرفی و القنا الخطار»

بنی غفار به حق دانسته اند که من با شمشیر و نیزه ی خطر آفرین در پی گرفتن انتقام (شهدا) دفاع می کنم.

عبدالله و عبدالرحمن غفاری از اشراف و شجاعان و مردان با ولایت کوفه بودند، جدشان حراق از اصحاب امیرمؤمنان ع، و از کسانی بود که در رکاب حضرت در هر سه جنگ او شرکت داشت... عبدالله و عبدالرحمن در کربلا نزد امام حسین(علیه السلام)آمدند...

ابو مخنف می گوید: وقتی اصحاب فزونی آنها را دیدند و دانستند یارای محافظت از امام حسین(علیه السلام)و خویش را ندارند، برای شهادت در رکاب حضرت از یکدیگر سبقت می گرفتند، پس عبد الله و عبدالرحمن دو فرزند عروهی غفاری خدمت رسیده و عرض کردند: ای ابا عبدالله؛ سلام بر تو باد، دشمن ما را فرا گرفته است و بیشتر دوست داریم در رکاب شما کشته شویم و از شما محافظت و دفاع کنیم.

ص: 226

حضرت بر آنان آفرین گفت و فرمود: نزدیک من باشید.

پس نزدیک حضرت شدند و نزد حضرت مشغول مبارزه شدند و نیمی از رجز را یکی می خواند و دیگری آنرا تمام می کرد، آنها چنین رجز خواندند:

قد علمت حقا بنو غفار

و خندف بعد بنی نزار

النضرب معشر الفجار

بکل عضب صارم بتار

یا قوم ذودوا عن بنی الأطهار

بالمشرفی و القنا الخطار»؛

بنی غفار و خندف و بنی نزار به حق دانستند که ما گروه فاجران را با هر شمشیر برهنه ی برانی خواهیم زد، ای قوم از فرزندان پاکان و اطهار با شمشیر مشرفی و نیزه ی خطر آفرین دفاع کنید.

و این چنین جنگ می کردند تا به شهادت رسیدند.

سروی می گوید: عبدالله در حمله ی اول به شهادت رسید و عبد الرحمن در میدان مبارزه کرد و به شهادت رسید و دیگران گفته اند هر دو در میدان با مبارزه به شهادت رسیدند که این مطلب از رجز خواندن آن دو به دست می آید.

و نهروان و صفین جنگید. او از اشراف کوفه بود.(1)

نظر مؤلف آن است که یکی بودن این نام با نام قبلی ناشی از اشتباه و تصحیف است.

معتبر بدانیم چون آنها گفته اند:.. سپس فلانی مبارزه کرد، سپس فلانی...) با وجود این مطالب، چون ابن شهر آشوب تنها از چنین شخصی یاد کرده تردید می کنیم این نام بر شخصیتی تاریخی دلالت کند.

النمر بن قاسط، در آن ساکن شد.

ابو مخنف می گوید: قوم را در نخیله مشاهده کرد که در پی رفتن به سوی امام حسین(علیه السلام)در معرض نمایش و دید قرار گرفته اند، لذا درباره ی حضرت از آنان سؤال کرد، به او گفتند: به طرف حسین فرزند فاطمه دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)می روند. عبدالله گفت: به خدا قسم، من برای جهاد با مشرکین حریص بودم و امیدوارم جهاد با کسانی که بر پسر دختر پیامبرشان حمله می کنند نزد خدا ثواب کمتری از ثوابی که در جهاد با مشرکین به من عطا می کند نداشته باشد. پس نزد همسر خویش رفت و او را از آنچه شنیده بود و آنچه می خواهد بکند آگاه کرد.

ام وهب گفت: بر حق رفتی خدا خیرت دهد و در امور خویش راهنمایت باشد. همین را انجام ده و مرا همراه خویش ببر.

عبدالله شبانه با همسر خود خارج شد و خود را به امام حسین(علیه السلام)ملحق کرد و همراه او باقی ماند و هنگامی که عمر سعد تیر انداخت و مردم در پی او تیراندازی کردند، یسار، غلام زیاد و سالم غلام عبیدالله خارج شدند و گفتند: چه کسی مبارزه می کند، یکی از شما بیرون بیاید.

حبیب و بریر از جا برخاستند. امام حسین(علیه السلام)به آنان فرمود، بنشینید پس عبدالله بن عمیر برخاست و عرض کرد: یا ابا عبدالله رحمت خدا بر تو باد به من اذن بده به طرف آنها بروم.

امام حسین(علیه السلام)مردی سبزه روی، قد بلند دارای بازوهای قوی و شانه ای پهن مشاهده کرد پس فرمود: گمان می کنم برای هماوردان و اقران حریف و کشنده است. اگر خواستی برو. پس حرکت کرد.

آن دو گفتند: کیستی؟ عبدالله نسب خود را به آن دو گفت.

گفتند: تو را نمی شناسیم، باید زهیر یا حبیب یا بریر خارج شود و در حالی که یسار در مقابل سالم قرار گرفته بود، عبدالله به او گفت: ای پسر زانیه؛ آیا به مبارزه

ص: 230

با یکی از مردم رغبت داری، احدی از مردم به سوی تو خارج نمی شود مگر آنکه از تو بهتر باشد. سپس بر او حمله کرد و با شمشیر او را کشت تا از حرکت ایستاد، عبدالله مشغول شمشیر زدن بود که ناگاه سالم بر او حمله کرد، اصحاب عبدالله صدا زدند غلام به تو نزدیک شد، اما او توجهی نکرد لذا سالم نزدیک شده ضربه ای به او حواله کرد که عبدالله آن را با دست دفع کرد و همین باعث شد انگشتان وی قطع گردند. سپس به سوی سالم حمله کرد و با ضربات شمشیر او را به قتل رسانید، بعد در حالی که رجز می خواند به طرف امام حسین(علیه السلام)حرکت کرد و در برابر حضرت، به دشمنان چنین می گفت:

أن تنکرونی فانا ابن کلب

حسبی بیتی فی غلیم حسبی

انی امرء دو مرة و عصب

و لست بالخوار حین الحرب

انی زعیم لک أم وهب

بالطعن فیهم مقدمة و الضرب

اگر مرا نمی شناسید من فرزند کلب هستم، بیت من در علیم مرا کافی است من مردی صاحب قدرت و شدت هستم و در جنگ ضعیف نیستم. ای ام وهب به تو قول می دهم و در نیزه و شمشیر زدن به آنان پیشتاز خواهم بود.

ابوجعفر می گوید: عمرو بن حجاج زبیدی بر میمنه حمله کرد ولی آنان مقاومت کرده و بر زانو نشسته و نیزه ها را بر افراشتند لذا اسب ها نزدیک نشدند و شمر بر میسره حمله کرد، پس در برابرش مقاومت کرده به طرفش نیزه انداختند و کلبی که در میسره بود همچون شیری ژیان جنگید و از قوم مردانی را کشت، پس هانی بن ثبیت حضرمی و بکیر بن حی تیمی از تیم الله بن ثعلبه بر او حمله کرده او را به شهادت رساندند.

ابو مخنف می گوید: سپس میمنه و میسره و سواره و پیاده ی دشمن متوجه اصحاب امام حسین(علیه السلام)شده و به شدت با آنان جنگیدند و اکثر آنها به شهادت رسیدند. پس قلت و کمی تعدادشان نمایان گردید، گرد و غبار که بر طرف شد زن کلبی بیرون آمد و به طرف شوهرش به راه افتاد و در کنار سر وی نشست و

ص: 231

مشغول پاک کردن خاک از آن شد و در همان حال می گفت: بهشت گوارایت باد، از خدایی که بهشت را روزیت کرد می خواهم مرا همراه تو قرار دهد.

پس شمر به غلام خود رستم گفت: سر او را با عمود بزن، پس چنان ضربه ای به او زد که در همان جا به شهادت رسید.

در جنگ های سه گانه اش بود و او همان کسی است که در هنگام رفتن از ذیقار به بصره از امیرمؤمنان پرسید: وقتی به آنها رسیدی چه می کنی؟

حضرت فرمود آنها را به خدا و اطاعت از وی دعوت می کنم و اگر نپذیرفتند با آنها می جنگم.

ابوسلامه گفت: بنابراین دعوت کننده ی به خدا را مغلوب نخواهند کرد...

ابن حجر در کتاب الاصابه گفته است: او در کربلا نزد امام حسین(علیه السلام)آمد و در رکاب او کشته شد.

صاحب حدائق و سروی ذکر کرده اند: او در حمله ی اول و هنگامی که گروهی از اصحاب امام حسین(علیه السلام)کشته شدند به شهادت رسید.

مؤلف می گوید: کسانی که در راه امام حسین(علیه السلام)جان خود را نثار کردند از مخلصین مورد اطمینان بودند.

شمس الدین می گوید: حوادث پیرامون هر دو، یکی هستند. و طبیعی نیست که دو نفر باشند. به علاوه ما اسم جوان و اسم پدرش را نمی دانیم آیا او همان عمر یا عمیر بن کناد است که در زیارت رجبیه از او یاد شده است؟ (1) ولی روایات می گویند: آنها دو نفر بوده اند.

وقتی شنید قیس بن مسهر را کشته اند و به او خبر دادند امام حسین(علیه السلام)به منطقه ی حاجر رسیده، با دو غلام خود سعد و مجمع عائذی و پسرش و جناة بن حرث سلمانی به طرف حضرت حرکت کرد. غلام نافع بجلی نیز با اسب وی که کامل نام داشت و او را یدک می کشید در پی آنان روان شد و طرماح بن عدی طائی را راهنمای راه خود گرفتند، او به کوفه آمده بود تا طعامی برای اهل خود فراهم کند، و چون می ترسید، این گروه را از راه های ناهموار و با سرعت زیاد حرکت داد زیرا می دانست راه ها زیر نظر هستند، وقتی به نزدیکی های امام حسین(علیه السلام)رسیدند، طرماح برای سرعت به شترش چنین می خواند:

یا ناقتی لا تذعری من زجری

وشمری قبل طلوع الفجر

بخیر رکبان و خیر سفر

حتی تحلی بکریم النجر

الماجد الحر رحیب الصدر

أتی به الله لخیر امر

ثمة أبقاه بقاة الدهر؛

ای ناقه ی من ؛ از اینکه تو را زجر می دهم نترس و قبل از طلوع فجر آماده شو، با بهترین سواران و بهترین مسافران تا نزد دارنده ی نسب گرامی بروی، آن بخشندهی آزاده ی خوش اخلاق که خداوند او را برای بهترین امر فرستاد، خدا او را مانند روزگار باقی گذارد.

و در عذیب الهجانات به امام حسین(علیه السلام)رسیدند، پس سلام کرده ابیات را برایش خواندند. حضرت فرمود: به خدا قسم من امیدوارم چیزی که خدا برایمان خواسته خیر باشد چه کشته شویم چه به پیروزی برسیم.

ابو مخنف می گوید: وقتی در آنان را دید به امام(علیه السلام)عرض کرد: این گروه از کوفه هستند و از کسانی که همراه تو آمدند نیستند، من یا آنان را حبس می کنم و یا باز می گردانم، امام حسین(علیه السلام)فرمود: من از آنان دفاع می کنم همان طوری که از خود دفاع می کنم، اینان انصار و اعوان منند و تو قبل از این با من عهد کرده ای متعرضم نشوی تا جواب نامه ات از عبید الله برسد.

ص: 235

حر گفت: درست است اما آنها با تو نیامده اند.

امام(علیه السلام)فرمود: آنان اصحاب منند و مانند کسانی هستند که همراه من آمده اند، اگر بر عهد خود باقی هستی، و الآ با تو می جنگم. پس حر دست برداشت.

ابو مخنف همچنین می گوید: وقتی جنگ بین امام حسین(علیه السلام)و اهل کوفه شدت گرفت، این گروه با شمشیرهای خود در اول جنگ بر مردم حمله کردند وقتی داخل آنها شدند مردم دور آنها را گرفتند و از اصحاب خود جدا ساختند امام حسین(علیه السلام)که چنین دید، برادرش عباس را به طرف آنان فرستاد پس عباس به طرف آنان رفت و به تنهایی بر قوم حمله کرد و با ضربات شمشیر راه را باز کرد و خود را به آنان که همگی مجروح بودند رساند و نجاتشان داد، پس بازگشتند، عباس(علیه السلام)آنان را با خود می آورد، هنگامی که به میانه ی راه رسیدند، دیدند گروه دشمن به آنان نزدیک شده، می خواهند راه را بر آنان ببندد، بلافاصله از عباس(علیه السلام)جدا شده و با وجود زخم های فراوان به یکباره بر قوم حمله کردند و آنقدر جنگیدند تا همگی در یک جا به شهادت رسیدند.

پس عباس(علیه السلام)آنان را رها کرد و به طرف امام حسین(علیه السلام)برگشت و او را از واقعه خبر داد، امام برایشان طلب رحمت کرده و به تکرار آن پرداخت.

اسناد تاریخی: طبری (1) و زیارت رجبیه (2) و بحارالانوار (3) و خوارزمی (4) از او یاد کرده اند.

مؤلف می گوید: چیزی که از لابلای روایات به دست می آید، آن است که این نام بانام عمرو بن خالد صیداوی یکی است، بنابراین این نام تصحیف شده است.

چنین آمده است ولی در هر صورت تمام این نام ها از یک نفر است.

امام حسین(علیه السلام)او را برای گفتگو با عمر بن سعد فرستاد (1)

جهاد و شهادت او: قرظه، پدر عمرو از اصحاب و از راویان حدیث و از اصحاب امیرمؤمنان(علیه السلام)بود. در کوفه منزل گرفت و در جنگ های امیرمؤمنان(علیه السلام)، در رکاب او جنگید، و او را والی فارس نمود و در سال پنجاه و یک از دنیا رفت. و اولین کسی بود که در کوفه بر او نوحه سرائی کردند، و فرزندانی از خود به جا گذاشت که مشهورترین آنان عمرو و علی بودند.

موقعی که امام حسین(علیه السلام)وارد کربلا شد و در آن مستقر گردید و قبل از ممانعت، عمرو نزد او رفت و قبل از آنکه شمر بن ذی الجوشن را بفرستند، امام حسین(علیه السلام)در گفتگوهایی که با عمر سعد داشت، عمرو را نزد او می فرستاد و او جواب می آورد. اما هنگامی که شمر وارد کربلا شد، گفتگوها قطع شد و در روز دهم محرم از امام حسین(علیه السلام)اذن جنگ گرفت و در حالی که رجز می خواند برای مبارزه بیرون آمد. او چنین می گفت:

قد علمت کتائب الانصار

انی سأحمی حوزة الذمار

فعل غلام غیرنکس شار

دون حسین مهجتی و داری

دسته های انصار دانسته اند که من نه چون پیمان شکنان، از حریم و اهل حمایت می کنم و برای حفظ حسین(علیه السلام)جان و خانه ام را بذل می کنم.

شیخ ابن نما می گوید: او با گفتن این سخن که «من برای حفظ حسین(علیه السلام)جان و خانه ام را فروخته ام» به عمر سعد کنایه زده و متعرض شده است. زیرا هنگامی که امام حسین(علیه السلام)فرمود: همراه من بیا، گفت: برای خانه ام می ترسم. امام(علیه السلام)فرمود: عوض آنرا می دهم، گفت: بر اموالم می ترسم، حضرت فرمود: عوض آنرا از اموالی که در حجاز دارم می دهم، اما عمر بن سعد خودداری کرد...

ص: 239

... آن گاه ساعتی مبارزه کرد بعد به طرف امام حسین عال بازگشت تا او را از دشمن محافت کند...

شیخ ابن نمای حلی می گوید: پس با چهره و سینه ی خود در برابر تیرها قرار گرفت و تا موقعی که زخم های بدنش به نهایت نرسیده بود، به امام حسین(علیه السلام)گزندی نرسید پس به امام حسین(علیه السلام)رو کرد و گفت: ای فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)آیا وفا کردم؟ حضرت فرمود: آری و تو پیش از من در بهشت هستی پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)را سلام برسان و او را آگاه کن که من در پی تو خواهم آمد... آن گاه بر زمین افتاد و به شهادت رسید. رضوان خدا بر او باد.

اما علی، او با عمر سعد بیرون آمد و هنگامی که برادرش عمرو کشته شد از صف بیرون آمد و صدا زد: ای حسین، ای دروغگو، برادرم را فریب دادی و کشتی.

امام حسین(علیه السلام)فرمود: من برادرت را نکشتم اما خدا او را هدایت و تو را گمراه کرد، علی گفت: خدا مرا بکشد اگر ترا نکشم یا قبل از تو بمیرم، سپس بر امام حسین(علیه السلام)حمله کرد، پس نافع بن هلال در برابرش ایستاد و نیزه ای به او زد و او را بر زمین انداخت، اما یاران او حمله کردند و او را نجات دادند، بعد معالجه شد و سلامتی خود را به دست آورد. و برای این شخص بر خلاف برادر شهیدش شرح حال و روایت و مدح و ستایش در کتاب های قوم وجود دارد.

اسناد تاریخی: در تاریخ طبری (1) و مناقب ابن شهر آشوب (2) و زیارت مقدسه(3) و زیارت رجبیه (4) از او یاد شده و در رجال شیخ طوسی به صورتی تصحیف شده به نام عمرو ابن ثمامه (5) یاد شده، و در نظر خوارزمی و بحارالانوار (6) به تصحیف ابو ثمامه ی صیداوی است.

او همان کسی بود که در ایام مسلم در کوفه اموال را می گرفت و سلاح می خرید. او از یکه تازان عرب و چهره های سرشناس شیعه بود و هنگامی که حرکت کوتاه مدت مسلم(علیه السلام)بر علیه عبید الله بن زیاد شروع شد، مسلم او را فرماندهی گروه تمیم و همدان قرار داد.

صائد: نسلی از همدان یمن و از عرب های جنوب به شمار می آیند.(7)

جهاد و شهادت او: او تابعی و یکی از شجاعان عرب و یکی از سرشناسان شیعه و از اصحاب امیرمؤمنان(علیه السلام)بود که در رکاب او جنگیدند، و بعد از امیرمؤمنان(علیه السلام)با امام حسن(علیه السلام)همراه شد و در کوفه باقی ماند و هنگامی که امام حسن(علیه السلام)به شهادت رسید، برای امام حسین(علیه السلام)نامه نوشت و چون مسلم بن عقیل(علیه السلام)به کوفه آمد با او قیام کرد و به فرمان مسلم مشغول جمع آوری اموال از شیعیان شد و با آن سلاح خریداری می کرد و در این کار بصیرت داشت و هنگامی که عبید الله وارد کوفه شد و شیعیان در برابر او شورش کردند، مسلم او را با تعدادی فرستاد و همان طوری که پیش از این گفتیم او را بر گروه تمیم و همدان فرمانده کرد. پس عبیدالله را در قصر خود محاصره کردند و هنگامی که..

ص: 241

مردم به خاطر سستی و اطاعت از عبید الله از اطراف مسلم پراکنده شدند، ابو ثمامه پنهان شد، لذا جستجوی ابن زیاد برای پیدا کردن وی شدت گرفت.

پس به طرف امام حسین(علیه السلام)رفت در حالی که نافع بن هلال جملی را به همراه داشت پس حضرت را در راه ملاقات کرده و همراه او آمدند.

طبری می گوید: هنگامی که امام حسین(علیه السلام)در کربلا مستقر شد و عمر سعد نیز در آنجا مستقر شد عمر سعد کثیر بن عبدالله شعبی را که مردی شرور و بی پروا بود نزد حضرت فرستاد و به او گفت: نزد امام حسین(علیه السلام)برو و از او بپرس برای چه آمده ای؟ کثیر گفت: از او می پرسم و اگر بخواهی او را می کشم.

عمر سعد گفت: نمی خواهم او را بکشی ولی می خواهم از او سؤال کنی.

پس به طرف امام حسین(علیه السلام)رفت، هنگامی که ابو ثمامه ی صائدی او را دید به امام حسین(علیه السلام)عرض کرد: ای اباعبدالله خدا خیرت دهد بدترین و خونریز ترین و قاتل ترین اهل زمین نزد شما می آید، سپس به طرف او رفت و گفت شمشیر خود را بگذار.

گفت: به خدا قسم هرگز و هیچ حرمتی نیست، من پیام رسانم، اگر گوش دادید پیام را ابلاغ می کنم و اگر خودداری کنید باز می گردم.

ابو ثمامه گفت: من دسته شمشیرت را می گیرم آن گاه حاجت را بیان کن. گفت: نه به خدا قسم تو هرگز به آن دست نمی زنی.

ابو ثمامه گفت: به من خبر ده برای چه آمده ای، من از طرف تو به امام ابلاغ می کنم و نمی گذارم به او نزدیک شوی چرا که تو فاجری پس به یکدیگر دشنام دادند، سپس کثیر بطرف عمر بازگشت و جریان را خبر داد. پس قره بن قیس تمیمی حنظلی را به جای او فرستاد و با امام گفتگو کرد...

ابو مخنف روایت کرده است: ابو ثمامه وقتی دید خورشید به وسط آسمان رسیده و جنگ همچنان بر پاست به امام حسین(علیه السلام)عرض کرد جانم فدای جان شما می بینم این گروه به شما نزدیک شده اند، به خدا قسم هرگز، شما کشته

ص: 242

نمی شوید مگر آنکه من پیش از شما کشته شوم انشاء الله، من دوست دارم در حالی خدایم را ملاقات کنم که این نماز را که وقت آن نزدیک شده خوانده باشم. پس امام به آسمان نگاه کرد و فرمود: نماز را یاد کردی خدا تو را از نمازگزاران ذاکر قرار دهد، آری اینک اول وقت آن است سپس فرمود: از آنان بخواهید اندکی دست از ما بردارند تا نماز بگذاریم. وقتی از آنان خواستند حصین بن تمیم گفت: این نماز از شما قبول نمی شود. حبیب بلافاصله جواب او را به نحوی که در شرح حال او ذکر کرده ایم داد. سپس ابو ثمامه به امام حسین(علیه السلام)که نماز را خوانده بود عرض کرد: ای ابا عبدالله ؛ قصد آن دارم به یارانم ملحق شوم و دوست ندارم باقی بمانم و شما را جدای از اهل خود و کشته ببینم.

امام حسین(علیه السلام)فرمود: برو، ساعتی نخواهد گذشت که به تو ملحق خواهیم شد.

پس جلو رفت و جنگید و زخم های زیادی برداشت آن گاه پسر عموی او قیس بن عبدالله صائدی که با او دشمن بود او را به شهادت رسانید و این ماجرئ بعد از شهادت حر اتفاق افتاد.

شرافت او به خاطر سلام امام(علیه السلام)بر او در زیارت ناحیه ی مقدسه تاکید شده است.(1)

وائل از قبائل عدنانیان است .(1)

اسناد تاریخی: در زیارت مقدسه (2) و در زیارت رجبیه (3) از او یاد شده است. ابن شهر آشوب او را در شمار شهدای حمله ی اول ذکر کرده است.(4) و شیخ طوسی (5) او را به نام قاسط بن عبدالله ذکر کرده است.

حضرت فرمود: به من خبر ده آیا از فرستاده ی من به سوی شما اطلاعی دارید؟

پرسید: او کیست؟

حضرت فرمود: قیس بن مسهر.

گفت: آری، او را حصین بن تمیم دستگیر کرد...(1)

سیره نویسان و ارباب مقاتل گفته اند: مجمع بن عمرو بن خالد و اصحابش در روز دهم و در یک مکان به شهادت رسیدند، همان طوری که در شرح حال عمرو و جناده ذکر شد و در شرح حال عائذ خواهد آمد.

56 - صحابی جلیل القدر مسلم بن عوسجه ی اسدی

اسم و نسب او: مسلم فرزند عوسجهی اسدی است.(1)

او مسلم فرزند عوسجة بن سعد بن ثعلبة بن دودان بن اسد بن خزیمة بن ابو حجل اسدی سعدی و از قبیله ی اسدی است. (2)

اسناد تاریخی: تمام مآخذ او را ذکر کرده اند.

جهاد و شهادت او: او اولین شهید از یاران امام حسین(علیه السلام)بعد از حمله ی اول است. (3)

او از اصحابی بود که حضرت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)را رویت کرده بود. عده ای از او روایت کرده اند. (4)

او در کوفه برای امام حسین(علیه السلام)بیعت می گرفت.

مسلم بن عقیل علینا هنگامی که جنبش کوتاه مدت خود را شروع کرد او را بر گروه مذحج و اسد فرمانده کرد.

پیرمردی کهنسال و شخصیتی بزرگ از اسدیان و یکی از چهره های بارزکوفه بود.

شبث بن ربعی که یکی از افراد لشکر اموی بود، برای کشته شدن وی اظهار تأسف کرد.

او مردی شریف و سخاوتمند و اهل عبادت و مناسک بود.

ابن سعد در طبقات خود می گوید: او یکی از اصحاب است که رسول خدا صلی الله علیه و آله

ص: 250

را دیده بود، شعبی از او روایت کرد. او یکه تازی شجاع و در غزوات و فتوحات اسلامی صاحب نام بود و بزودی سخن شبث درباره ی او را ذکر خواهیم کرد. سیره نویسان گفته اند: او از کسانی بود که در کوفه برای امام حسین(علیه السلام)نامه نوشت و به او وفا کرد و از کسانی بود که برای امام حسین(علیه السلام)در هنگام آمدن مسلم بن عقیل به کوفه بیعت می گرفت.

... هنگامی که عبید الله بن زیاد وارد کوفه شد و مسلم بر آن واقف شد، برای جنگ به سوی او رفت، پس بر گروه مذحج و اسد، مسلم بن عوسجه و بر گروه تمیم و همدان، ابی ثمامه و بر گروه کنده و ربیعه، عبید الله بن عمروبن عزیز کندی و بر اهل مدینه، عباس بن جعده ی جدلی را بر گماشت. پس همگی به طرف عبید الله بن زیاد رفتند و او را در قصرش زندانی کردند، سپس مردم با رها کردن مسلم پراکنده شدند، لذا مسلم از خانه ی مختار که در آن مستقر شده بود به خانه ی هانی بن عروه نقل مکان نمود و همان طوری که قبلا ذکر شد، شریک بن اعور در آن جا به سر می برد.

ابن زیاد می خواست محل اختفای مسلم را بداند، غلام خود معقل را فرستاد و به او سه هزار درهم داد و از او خواست با آن به محل اختفای مسلم راه یابد.

او وارد مسجد شد و نزد مسلم بن عوسجه که در گوشه ای نماز می خواند رفت، کمی صبر کرد تا از نماز فارغ شود، پس سلام کرد و گفت: من مردی از اهل شام و غلامی از غلامان ذی کلاع هستم خداوند با محبت به این خانه و محبت به کسانی که آنها را دوست دارند، بر من منت گذاشت، این سه هزار درهم است که می خواستم با آن با مردی از آنان ملاقات کنم، که می گویند وارد کوفه شده و برای فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)بیعت می گیرد. اما کسی مرا راهنمایی نکرد، ولی اندکی پیش از عده ای شنیدم که می گفتند: این مردی است که اهل این خانه را می شناسد، پس نزد تو آمدم تا این مال را از من بگیری و مرا بر رفیق خود راهنمایی کنی تا با او بیعت کنم و اگر بخواهی قبل از ملاقات با او برایش بیعت بگیر

ص: 251

مسلم بن عوسجه گفت: خدا را سپاس می گذارم که مرا پیدا کرد تا به آن چه دوست داری برسی و خداوند به وسیله ی تو اهل بیت پیامبرش را نصرت دهد و از این که قبل از آنکه این امر فراگیر شود مرا شناختی، ناراحت شدم. چون از این طاغی و سلطه ی او بیمناکم . پس از آن مسلم بن عوسجه از او بیعت گرفت و با قسم های مود او را قسم داد تا به نصیحت خواهی و کتمان رفتار کند و او پاسخی داد که موجب رضایت مسلم گردید سپس گفت: چند روزی نزد من رفت و آمد کن تا برایت اجازه بگیرم، پس چند روزی به رفت و آمد ادامه داد، تا آنکه به آنان اجازهی ورود دادند. او نیز عبید الله را بر محل مسلم مطلع کرد. این قضیه بعد از مردن شریک اتفاق افتاد.

گفته اند: مسلم بن عوسجه بعد از آنکه مسلم و هانی دستگیر شده و به شهادت رسیدند مدتی پنهان شد سپس با خانواده ی خود فرار کرد و به طرف امام حسین(علیه السلام)رفت و با حضرت در کربلا دیدار و جان خود را فدای او کرد.

ابو مخنف، از ضحاک بن عبدالله همدانی مشرقی روایت کرده است که: امام حسین(علیه السلام)برای اصحاب خویش خطبه خواند و در ضمن آن چنین فرمود: این گروه در پی من هستند و اگر مرا به دست آورند از طلب دیگران باز می مانند، اکنون شب شما را فرا گرفته پس آن را برای خود شتری راهوار قرار دهید آن گاه هر مرد شما دست مردی از خاندان مرا بگیرد... اهل بیت امام(علیه السلام)به سخن در آمده و عباس از همه زودتر چنین گفت: آیا چنین کنیم تا بعد از تو باقی بمانیم؟ خدا هرگز چنین چیزی را به ما نشان ندهد.

سپس مسلم بن عوسجه برخاست و گفت: آیا تو را رها کنیم در حالیکه نسبت به ادای حق شما نزد خدا معذور نباشیم، به خدا سوگند روز را به پایان نمی رسانم تا آنکه نیزه ام را در سینه هایشان بشکنم و تا زمانی که قبضه ی شمشیر در دستم باشد بر آنان شمشیر خواهم زد و از شما جدا نمی شوم و اگر سلاحی نزد من نباشد که با آنان بجنگم برای محافظت از شما بر آنان سنگ می زنم تا در

ص: 252

کنار شما بمیرم، سپس هر کدام از اصحاب بر همین شیوه سخن گفتند.

شیخ مفید (ره) می گوید: هنگامی که امام حسین(علیه السلام)نی ها را در خندقی که پشت خانه ها ساخته بود، آتش زد، شمر عبور کرد و گفت: ای حسین ؛ قبل از روز قیامت بر آتش عجله کردی!

امام حسین(علیه السلام)فرمود: ای پسر زن بزچران تو برای رسیدن به آن سزاوارتری پس مسلم بن عوسجه خواست بر او تیر اندازد که امام حسین(علیه السلام)او را بازداشت. مسلم عرض کرد: این فاسق از دشمنان خداست و از بزرگان ستمگران است و خدا او را در دسترس ما قرار داده است. امام حسین(علیه السلام)فرمود: بر او تیر نزن، دوست ندارم جنگ با آنان را خود شروع کنم.

ابو مخنف می گوید: هنگامی که جنگ شدت گرفت میمنه ی ابن سعد بر میسره ی امام حسین(علیه السلام)حمله کرد، در میمنه ی ابن سعد عمرو بن الحجاج زبیدی و در میسرهی امام حسین(علیه السلام)زهیر بن القین و جهت حمله ی آنان به سوی فرات بود.

پس ساعتی زد و خورد کردند، مسلم بن عوسجه که در میسره بود، آنجا چنان جنگ سختی کرد که احدی مانند آنرا نشنیده بود، او با شمشیر کشیده بر قوم حمله می کرد و می گفت:

أن تسألوا عنی فانی ذولبد

و ان بیتی فی ذرئ بنی اسد

فمن بغانی حائد عن الرشد

و کافر بدین جبار صمد؛

اگر درباره ام سؤال کنید من شیر با یال و کوپالم و خانه ام در بلندی های بنی اسد است، هر کس مرا قصد کند از هدایت منحرف و به دین خداونلی جبار بی نیاز کافر گشته است.

او مدام با شمشیر حمله می کرد تا آنکه مسلم بن عبدالله ضبابی و عبدالرحمن بن ابی خشکارهی بجلی بر او روی آورده و در کشتن او همدست شدند و در اثر شدت درگیری غباری عظیم برخاست، وقتی غبار فرو نشست، مسلم بن

ص: 253

عوسجه بر زمین افتاده بود. امام حسین(علیه السلام)به سویش به راه افتاد و در حالی که هنوز رمقی داشت امام حسین(علیه السلام)به وی فرمود: خدا تو را رحمت کند ای مسلم، «فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر وما بدلوا تبدیلا» (1)؛ پس برخی بر آن عهد ایستادگی کردند تا به راه خدا شهید شدند و برخی به انتظار مقاومت کرده و هیچ عهد خود را تغییر ندادند.

سپس حبیب به او نزدیک شد و مطالبی به او گفت که در شرح حال وی ذکر کردیم. پس خیلی زود در میان آنان جان داد، ناگاه جاریه ی او فریاد زد: وای بر سرورم وای بر عوسجه ام.

اصحاب عمر سعد با شنیدن شیون و فریاد او به یکدیگر بشارت دادند، شبث بن ربعی گفت: مادرانتان به عزایتان بنشینند. خود را به دست خود می کشید و خود را به خاطر دیگران ذلیل و خوار می کنید، آیا با کشته شدن مثل مسلم بن عوسجه خوشحال می شوید، قسم به کسی که تسلیم او شده ام، بسا او را در دشت آذربایجان دیدم که قبل از آنکه سواران جمع شوند شش تن از مشرکان را کشته بود، آیا چون او کسی در میان شما کشته می شود و شما شادمانی می کنید؟ (2) کمیت بن زید اسدی درباره ی مسلم بن عوسجه می گوید:

و ان ابا حجل قتیل محجل ؛ أبا حجل، کشته شده و بر زمین افتاده است. و من می گویم:

ان امرءة یمشی لمصرعه

سبط النبی لفاقد الترب

اوصی حبیبة أن یجود له

بالنفس من مقة و من حب

اعزر علینا یابن عوسجة

من أن تفارق ساحة الحرب

عانقت بیضهم و سمرهم

و رجعت بعد معانق الترب

ص: 254

ابکی علیک وما یفید بکا

عینی و قد اکل الأسی قلبی ؛

مردی که فرزند پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)پیاده به بالینش آمد بی نظیر است، به حبیب وصیت کرد که جان خود را برای امام حسین(علیه السلام)از روی طمع و محبت نثار کند. ای پسر عوسجه ؛ برای ما سخت است میدان جنگ را رها کنی.سفید و سیاهشان را در آغوش گرفتی ولی اکنون خاک را در آغوش گرفته ای. برتو گریه می کنم ولی گریه ی چشمم سودی ندارد در حالیکه تأسف قلب مرا نابود کرده است.

او جملی است یعنی منسوب به جمل ابن سعد العشیره و از مذحج است.(1)

اسناد تاریخی: طبری (2) و شیخ طوسی (3) او را ذکر کرده اند. در زیارت ناحیه ی مقدسه به تصحیف بجلی خوانده شده. (4) و نزد ابن شهر آشوب (5) نیز همین گونه است.

زیارت رجبیه او را بدون نسب ذکر کرده است.

جهاد و شهادت او: برای آوردن آب با عباس بن علی(علیه السلام)شرکت کرد او از اهل کوفه و شخصیتی مبرز بود. نافع، سروری شریف و جنگاوری شجاع و قاری و کاتب و از حاملان حدیث و از اصحاب امیرمؤمنان(علیه السلام)بود. و در هر سه جنگ حضرت شرکت کرد، و قبل از شهادت مسلم(علیه السلام)به سوی امام حسین(علیه السلام)حرکت کرد و در راه با او ملاقات کرد، او وصیت کرد اسب خود را که کامل نام داشت همراه بیاورند پس عمرو بن خالد و اصحاب وی آن اسب را با خود آوردند. (قبلا ذکر شد)

ابن شهر آشوب می گوید، وقتی حر بر امام حسین(علیه السلام)سخت گرفت، حضرت برای اصحاب خطبه ای خواند که در آن چنین فرمود: اما بعد، از امر آنچه را می بینید نازل شده و دنیا نا آشنا و متغیر گردیده است...

زهیر برخاست و گفت: گفتار شما را شنیدیم، خدا تو را بر هدایت بدارد... سپس نافع برخاست و گفت: ای پسر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)تو خوب می دانی که جدت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)نتوانست دل های مردم را لبریز از محبت خویش کند و

ص: 257

در آنچه می پسندید مطیع امر خود نماید و در میان آنان منافقینی بودند که او را به نصرت وعده می دادند و در خود غدر و خیانت نهان می داشتند، با شیرین تر از عسل با او ملاقات می کردند و با تلخ تر از حنظل از او جدا می شدند، تا آنکه خدا او را به جوار رحمت خویش برد و پدرت علی(علیه السلام)نیز مثل او بود، عده ای بر نصرت او اتفاق کردند و در رکاب او با ناکثین و قاسطین و مارقین جنگیدند و قومی با او مخالفت کردند تا زمانی که اجل او رسید و به سوی رحمت الهی و رضوان او قدم گذاشت و امروز شما نزد ما، بر مثل همان حالت هستید. پس هر کس عهد خویش را بشکند و نیت خود را خلع کند جز به خویش زیانی نرسانده است و خدا از او بی نیاز می کند و ما را محتاج وجود او نمی کند، پس ما را با خود همراه ببر در حالی که بر رشد و عافیت هستی، می خواهی به سوی شرق بروی یا به سوی غرب به خدا سوگند از قدر الهی هراسان نشده و لقای پروردگارمان را ناخوش نداشتیم، ما بر نیت ها و بینش های خود باقی هستیم، کسی که شما را دوست بدارد دوست می داریم و کسی که شما را دشمن بدارد دشمن می داریم. پس بریر سخنانی گفت که در شرح حال او ذکر گردید.

طبری می گوید، در کربلا آب را از امام حسین(علیه السلام)منع کردند، پس تشنگی بر وی و اصحابش شدت گرفت، پس برادرش عباس را صدا زد و او را با سی سوار و بیست پیاده فرستاد و به آنها بیست مشک داد، آنان حرکت کردند و شبانه به آب نزدیک شدندونافع بن هلال پرچم به دست در پیشاپیش آنان حرکت می کرد. عمرو بن حجاج زبیدی که نگهبان شریعه بود متوجه شد و فریاد زد کیست؟

نافع گفت: از فرزندان عمویت هستیم.

عمرو گفت: تو کیستی؟

نافع گفت: نافع بن هلال

عمرو گفت: برای چه آمده ای؟

نافع گفت: آمدیم از این آب که ما را از آن منع کرده اید بنوشیم.

ص: 258

عمرو گفت: بنوش، گوارایت باد.

نافع گفت: نه به خدا سوگند قطره ای از آن نمی خوریم، در حالیکه امام حسین(علیه السلام)و آنها را که می بینی، از اصحابش، تشنه هستند. در این هنگام اصحاب امام خود را نشان دادند.

عمرو گفت: راهی برای سیراب کردن آنان نیست، ما را در این جا گذاشته اند، تا آب را منع کنیم.

وقتی اصحاب او نزدیک شدند، نافع گفت: مشک های خود را پر کنید. آنها نیز از مرکب هایشان پیاده شده و مشکهایشان را پر کردند. در این اثنا ناگاه عمرو بن حجاج و اصحابش یورش آوردند ولی عباس بن علی(علیه السلام)و نافع بن هلال جملی حمله کرده و آنان را پراکنده ساختند و در حالی که عده ای از آنان را کشته بودند اصحاب خود را برداشته و به خیمه ها برگشتند.

ابو جعفر طبری می گوید: وقتی عمروبن قرظه ی انصاری به شهادت رسید برادرش علی که با عمر سعد بود نزدیک شد تا انتقام او را بگیرد، پس با صدای بلند به امام حسین(علیه السلام)گفت: ... (سخنان او در شرح حال عمرو بن قرظه آمده است) پس نافع بن هلال حمله کرد و شمشیری بر او زد که هماندم بر زمین افتاد. پس اصحاب عمرو او را برداشتند، و بعدها معالجه شد و بهبودی یافت، سپس سوارانی که علی بن قرظه را نجات دادند به جولان در آمدند که نافع آنان را برگرداند و از اصحاب خود دور ساخت.

یحیی بن هانی بن عروہی مرادی می گوید: بعد از آنکه نافع، علی را مجروح کرد، و سواران جولان دادند، نافع بن هلال بر آنان حمله کرد و به شمشیر زدن پرداخت و در آن حال چنین می گفت:

ان تنکرونی فانا ابن الجمل

دینی علی دین حسین بن علی

اگر مرا نمی شناسید بدانید من فرزند جمل هستم و دینم بر دین حسین بن علی(علیه السلام)است.

ص: 259

مزاحم بن حریث گفت: من بر دین فلانی هستم.

نافع گفت: تو بر دین شیطان هستی، سپس با شمشیر بر او حمله کرد، مزاحم خواست فرار کند، اما شمشیر سبقت گرفت و او را کشت و بر زمین افتاد.

عمرو بن الحجاج صدا زد: آیا می دانید با چه کسی می جنگید؟ احدی برای مبارزه با آنان خارج نشود.

ابو مخنف می گوید: نافع نام خود را بر چوب تیرهای زهرآگین خود نوشته بود پس به پرتاب آنها پرداخت در حالی که چنین می گفت:

ارمی بها معلمة افواقها

مسمومة تجری بها اخفاقها

لیملأ ارضها رشاقها

و النفس لا ینفعها اشفاقها؛

تیرهای نشان دار پرتاب می کنم، زهرآگین که برای کشتن پیش می روند. زمین آنها را پر از تیر می کند و ترس برای جان سودی نمی بخشد.

پس در آن حال به جز کسانی که مجروح کرد دوازده نفر از یاران عمر سعد را کشت، وقتی تیرهایش تمام شد، شمشیر از نیام کشید و بر آنان حمله کرد و چنین می گفت:

انا الهزبر الجملی

انا علی دین علی؛

من شیر جملی هستم من بر دین علی هستم.

پس بر او خیز گرفتند و در اطراف او به گردش در آمدند و به زدن سنگ و شمشیر بر او همدست شدند تا آنکه دو بازوی او را شکستند و او را به اسارت بردند، شمر بن ذی الجوشن او را گرفت و با یارانی که همراه داشت او را سوق داده نزد عمر سعد آوردند. عمر سعد گفت: وای بر تو ای نافع؛ چه چیزی باعث شد با خود چنین کنی؟

نافع گفت: پروردگارم می داند چه می خواستم.

یکی از مردان به صورت نافع که از آن خون جاری بود و بر محاسنش می ریخت نگاه کرد و گفت: آیا نمی بینی چه به روزت آمده است؟

ص: 260

نافع گفت: به خدا قسم جز کسانی که مجروح کردم دوازده نفر از شما را کشتم خود را بر این ناتوانی ملامت نمی کنم و چنانچه بازوئی داشتم نمی توانستید مرا به اسارت بگیرید.

پس شمر به ابن سعد گفت: خدا خیرت دهد او را بکش.

ابن سعد گفت: تو او را آوردی اگر می خواهی او را بکش.

شمر شمشیرش را بیرون کشید، نافع به او گفت: بدان، به خدا قسم اگر از مسلمانان بودی، بر تو سخت بود با دست های آلوده به خون ما با خدا ملاقات کنی، سپاس خدائی را سزاست که قتل ما را به دست اشرار خلق خود قرار داد.

سپس شمر او را به شهادت رسانید، رضوان خدا بر او و لعنت خدا بر قاتلانش باد و درباره ی او چنین می گویم:

الاب یکتب السهم نافعا

ویعنی به نفعة لآل محمد

اذا ما ارنت قوسه فاز سهمها

بقلب عدو او جناحین معتبر

فلونا ضلوه ما اطافوا بغابه

و لکن رموه بالحجار المحدد

فاضحی خضیب الشیب من دم راسه

کسیر یدینقاد للاسر عن ید

وما وجدوه واهنا بعد اسره

و لکن بسیمة ذی براثن ملبد

فان قتلوه بعد ما ارت صابرا

فلا فخر فی قتل الهزبر المخضد

و لو بقیت منه ید لم یقد لهم

ولم ی قتلوه لونضا لمهند

اسناد تاریخی: ابن شهر آشوب (1) او را در شمار شهدای حمله ی اول ذکر کرده است.

شیخ طوسی (2) او را ذکر کرده است و در زیارت رجبیه نام او را بدون ذکر نسب آورده اند. (3)

62 – وهب بن عبد الله جناب کلبی

اسم و نسب او: وهب، فرزند عبدالله جناب کلبی است.

ابن شهر آشوب او را به نام وهب بن عبدالله کلبی ذکر کرده است. (1)

خوارزمی او را به نام وهب بن عبدالله بن جناب کلبی نام برده است. (2) علامه ی مجلسی در بحار الانوار او را ذکر کرده است.(3)

جهاد و شهادت او: مآخذ تاریخی می گویند: مادر و همسرش همراه او بودند و برخی از مآخذ می گویند همسرش نیز به شهادت رسید.

در نظر خوارزمی، آن زنی که به شهادت رسید مادرش بوده است، برخی از مآخذ، نام وی را وهب بن وهب دانسته که نصرانی بوده و مسلمان شده است و در برخی مآخذ مثل مقتل ابن شهر آشوب ذکر شده است که او به اسارت رفت و در برخی ذکر شده است که او کشته شد. ولی ما ترجیح می دهیم او ابن وهب فرزند ام وهب همسر عبدالله بن جناب کلبی باشد که قبلا درباره ی او صحبت کرده ایم، ام وهب دختر عبد بعد از شهادت شوهرش در کنار او به شهادت رسید بنابر این زنی که کشته شد ام وهب بود همان طوری که در نزد خوارزمی چنین است نه همسر وهب. (4)

مؤلف می گوید: ام وهب همسر عبدالله بن عمیر کلبی، زن بزرگواری از نمر بن قاسط از بنی علیم است.

عبدالله بن عمیر به همسرش ام وهب خبر داد می خواهد نزد امام حسین(علیه السلام)برود، ام وهب گفت: بر صواب رفتی، خداوند تو را به بهترین امورت رهنمون گردد، همین کار را انجام ده و مرا با خود ببر. پس شبانه با او خارج شد و خود را به حسین(علیه السلام)رساندند و نزد او ماندند.

ص: 263

کلام طبری درباره ی او اضطراب دارد. گاه درباره ی او می گوید: او بعد از آنکه دشمنان، خواسته های امام حسین(علیه السلام)را رد کردند از اردوگاه ابن زیاد بیرون آمد و به امام(علیه السلام)پیوست و گاه چنین می گوید: او قبل از ملاقات امام(علیه السلام)با حر، از کوفه به سوی امام حسین(علیه السلام)رفت. کلام علامه سید امین نیز درباره ی او مضطرب است.(1)

این اختلاف ناشی از نبود شناخت کامل به شخصیت این مرد شریف است.

جهاد و شهادت او: یزید مردی شریف، شجاع و متهور بود و قبل از آنکه امام حسین(علیه السلام)با حر ملاقات کند به طرف حضرت حرکت کرد.

ابو مخنف می گوید: هنگامی که حر درباره ی امام حسین(علیه السلام)به ابن زیاد نامه نوشت و همراه حضرت به حرکت پرداخت، فرستاده ی ابن زیاد، مالک بن نسر بدی و بعد از او کندی نزد حر آمدند، حر او را به همراه نامه نزد امام حسین(علیه السلام)برد (همان طوری که در شرح حال حر خواهد آمد و همان طوری که پیش از این گفته بودیم مالک می گوید: یزید ( یزید بن زیاد) پرسید: آیا مالک بن نسر، تو هستی؟

مالک گفت: آری، یزید گفت: وای بر تو، مادرت به عزایت بنشیند، چرا آمدی؟

مالک گفت: برای اطاعت امامم آمدم و به بیعت خود وفا کردم.

ابوالشعثاء گفت: پروردگارت را عصیان کردی و در هلاکت خویش از امامت

پیروی کردی و ننگ و آتش را به ارمغان بردی، آیا سخن خدای تعالی را نشنیده ای که فرمود: و جعلناهم أئمة یدعون الی النار و یوم القیامة لا ینصرون(2) ؛ آنان را امامانی قرار دادیم که به آتش دعوت می کنند و در روز قیامت نصرت نمی شوند. پس مالک شروع به بدگوئی و دشنام دادن کرد.

ص: 265

ابو مخنف روایت می کند که ابوالشعثاء سواره جنگید و هنگامی که دست و پای اسبش را قطع کردند در مقابل امام حسین(علیه السلام)بر روی دو زانو ایستاد پس صد تیر پرتاب کرد و جز پنج تیر خطا نرفت و همواره تیر می انداخت و با هر بار تیر اندازی چنین می گفت:

انا ابن بهدلة فرسان العرجله؛ ( من فرزند قبیله ی بهدله هستم که سوارکاران در میان پیاده گان هستند) و امام حسین(علیه السلام)می فرمود: خداوندا تیر انداختن او را خودت به هدف برسان و ثواب او را بهشت قرار ده و هنگامی که تیرهایش تمام شد برخاست و گفت: جز پنج تیر، چیزی بر زمین نیفتاد. سپس با شمشیر بر قوم حمله کرده و گفت:

انایزید بن مهاصر

کأننی لیث بغیل خادر

یا رب انی للحسین ناصر

و لابن سعد تارک و هاجر ؛

من یزید بن مهاصرم مانند شیر بیشه ای که کمین گرفته و خود را مخفی کرده است. پروردگارا من حسین را نصرت می دهم و ابن سعد را ترک گفته و با او قهر کرده ام.

او پیوسته شمشیر زد تا آنکه به شهادت رسید، رضوان الهی بر او باد. کمیت اسدی درباره ی او چنین گفته است:

و مال ابو الشعثا اشعث دامیا

و آن ابا جحل قتیل محجل

تصحیف یزید بن ثبیت قیسی نامیده شده است (1) و در زیارت رجبیه به اسم بدر بن رقیط (2) وارد شده و مرحوم آیة الله خوئی او را به نام بدر بن رقید (3) ذکر کرده است.

بعد از آنکه نامه ی امام حسین(علیه السلام)به اشراف بصره رسید، با دو فرزندش عبدالله و عبید الله از بصره به مکه آمد و خدمت آن حضرت رسید، او یکی از افراد گروهی از شیعیان بصره بود.

68- عبدالله بن یزید بن نبیط (ثبیت) عبدی

اسم و نسب او: عبدالله فرزند یزید بن نبیط یا ثبیت عبدی است.

عبدی از اهالی بصره و از قبیله ی عبد القیس از قبایل عدنانیه است. (4)

اسناد تاریخی: طبری (5) و ابن شهر آشوب (6) او را در شمار شهدای حمله ی اول دانسته اند، جز آنکه ابن شهر آشوب او را به نام ابن زید خوانده است. در زیارت ناحیه ی مقدسه (7) چنین آمده است:

السلام علی بدر بن قیط و ابنیه عبدالله و عبید الله.

هنگامی که به اهل بصره نامه ای از طرف امام حسین(علیه السلام)رسید که از آنها می خواست او را یاری کند، عبدالله به همراه پدرش یزیدبن نبیط از بصره خارج شدند.

جهاد و شهادت او: یزید از شیعیان و از اصحاب ابوالاسود و از افراد شریف قوم خویش بود.

ابو جعفر طبری می گوید: ماریه دختر منقذ عبدی تشیع خود را اظهار می کرد و خانه اش مأوای شیعیان بود که در آن گفتگو می کردند.

وقتی خبر آمدن امام حسین(علیه السلام)و نامه نگاری اهل عراق به گوش ابن زیاد رسید به عامل خود دستور داد دیده بانی بگذارند و راه را بگیرند.

یزید بن ثبیط که ده پسر داشت عزم کرد به طرف امام حسین(علیه السلام)حرکت کند، پس به فرزندان خود گفت: کدام همراه من خارج می شوید؟ عبدالله و عبید الله دعوت او را پذیرفتند، پس به اصحاب خود، در خانه ی همان زن گفت: من برای رفتن عازم شده ام و من مسلمین خواهم رفت، کدام یک از شما همراه من می آیید؟ حضار گفتند: ما از اصحاب ابن زیاد می ترسیم.

یزید گفت: به خدا قسم، هر گاه پای شترم بر روی جاده قرار گیرد دنبال کردن کسانی که به دنبالم می گردند برایم هیچ ارزشی ندارد.

سپس با دو فرزندش خارج شد و عامر و غلام وی و سیف بن مالک و ادهم بن امیه همراهشان خارج شدند. و راه خشک و بی آب و علف را برای رفتن انتخاب کردند و خود را به امام حسین(علیه السلام)که در ابطح مکه بود رساندند. پس اندکی در خیمه خود استراحت کرد سپس به سوی منزل امام حسین(علیه السلام)به راه افتاد، از طرفی خبر آمدن وی به امام حسین(علیه السلام)رسید، حضرت در پی او خارج شد و به خیمه اش آمد، به حضرت گفتند: به منزل شما رفته است.

پس حضرت به انتظاراو همان جانشست، یزید وقتی به منزل امام حسین(علیه السلام)رسید و حضرت را ندید و شنید که حضرت نزد او رفته در پی حضرت بازگشت و هنگامی که او را در خیمه ی خویش دید گفت: « بفضل الله و برحمته فبذلک

ص: 268

فلیفرحوا»(1)؛ به فضل و به رحمت خدا، با همین باید خوشحال باشند. السلام علیک یابن رسول الله، سپس بر حضرت سلام کرد و نزد او نشست و علت آمدن خود را بیان کرد.

امام حسین(علیه السلام)برایش دعای خیر کرد، سپس خیمه ی او را به خمیه ی خود ملحق کرد و پیوسته همراه حضرت باقی ماند تا آنکه در رکاب وی در کربلا با مبارزه به شهادت رسید و همان طوری که سر وی گفته دو فرزندش در حمله ی اول به شهادت رسیدند.

در رثای او و دو فرزندش، عامر بن یزید، فرزند او همان طوری که ابوالعباس حمیری و دیگر مورخین گفته اند، در ابیاتی چنین گفته است:

یا فرو قومی فاندبی

خیر البریة فی القبور

و ابکی الشهید بعبرة

منم فیض دمع ذی درور

وارث الحسین مع التفجع

و التأوه و الزفیر

قتلوا الحرام من الائمة

فی الحرام من الشهور

و آبکی لزید مجدلا

و ابنیه فی حر الهجیر

م تزملین دماؤهم

تجری علی لبب النحور

یالهف نفسی لم تفز

معهم بجنات و حور(2)

ص: 269

رسید. و مقتضای این دو جمله آن است که دو نفر باشند، لکن ابن نما بدون ذکر شبیب، تنها ابو عمر و نهشلی را ذکر کرده و بقیهی مآخذ ابو عمر را ذکر نکرده و تنها به ذکر شبیب اکتفا کرده اند، و همین موجب شده است احتمال دهیم این دو نام از آن یک نفر باشد.

نهشلی: از بنی نهشل بن دارم از قبایل عدنانیه است.(1)

نظر مولف: ابو عمر نهشلی با حبیب بن عبدالله نهشلی یکی است.

ولی بر فرض وجود چنین شخصیتی، بعید است در حمله ی اول به شهادت رسیده باشد. بلکه با مبارزه شهید شده است و شیبانی از قبایل عدنانیه است.(1)

نظر مؤلف: احتمال قوی در آن است که این شخصیت با حنظله بن اسعد شیبانی یکی باشد و نام او در معرض تصحیف واقع شده است.

نظر مؤلف: در زیارت رجبیه هم قاسم بن حبیب و هم اسم قاسم بن حارث کاهلی آمده است. پس ظاهرا بین دو اسم تصحیف واقع شده است.

در زیارت رجبیه از او یاد شده است.(1)

خوارزمی او را نام برده است(1) و ترجیح می دهیم او همان یزید بن زیاد بن مهاجر، ابوالشعثاء کندی باشد که قبلا ذکر شد.

جعفی: از جعفر بن سعید العشیره، نسلی از سعد العشیره از قبیله ی مذحج از قبائل قحطانیان است. (2)

که امام به حاجر از بطن رمه رسید، حامل نامه ی امام حسین(علیه السلام)به کوفیان شد که به آنان خبر می داد که به سویشان می آید. حصین بن نمیر او را دستگیر کرد پس قیس نامه را نابود ساخت، حصین او را نزد ابن زیاد برد او سعی کرد بداند امام حسین برای چه کسانی نامه فرستاده، ولی در این تلاش ناکام ماند، لذا دستور داد او را از بالای قصر به زیر انداختند و بر اثر آن بدنش درهم کوبیده شد و به شهادت رسید.(1)

ابومخنف می گوید: شیعیان بعد از من هلاکت معاویه، در منزل سلیمان بن صرد خزاعی اجتماع کرده نامه ای برای حسین بن علی علیهما السلام نوشتند که در آن از وی دعوت به بیعت کردند. و نامه را همراه عبد الله بن سبع و عبدالله بن وال فرستادند. سپس دو روز صبر کردند، بعد نامه ای به همراه قیس بن مسهر صیداوی و عبدالرحمن ارحبی فرستادند باز دو روز صبر کردند و نامه ای به همراه سعید بن عبدالله و هانی بن هانی فرستادند، متن نامه آنان از این قرار بود: «اما بعد، خیلی زود نزد ما بیایید، مردم منتظر قدوم شما هستند و تمایلی به غیر از شما ندارند، عجله کنید، عجله کنید و السلام» امام حسین(علیه السلام)مسلم بن عقیل را خواند و به کوفه فرستاد و قیس بن مسهر و عبدالرحمن ارحبی را با او همراه کرد. وقتی به تنگهی بطن خبت رسیدند - همان طوری که پیش از این گفتیم - دو راهنمای آنان از جاده ی اصلی منحرف شده و راه را گم کردند و از تشنگی هلاک شدند، مسلم، قیس را همراه نامه ای به طرف امام حسین(علیه السلام)فرستاد تا از وقایع مطلعش سازد. هنگامی که با نامه نزد امام حسین(علیه السلام)رسید حضرت جواب مسلم را به دست قیس داد و قیس با

ص: 280

مسلم به کوفه رفت.

وقتی مسلم در کوفه اجتماع مردم برای بیعت با حسین(علیه السلام)را دید، مطلب را برای امام حسین(علیه السلام)نوشت و نامه را همراه قیس و اصحاب وی، عابس شاکری و غلام او شوذب فرستاد، آنها در مکه خدمت حضرت رسیده، سپس همراه او آمدند.

ابو مخنف می گوید: امام حسین(علیه السلام)هنگامی که به حاجر بطن رمه رسید، نامه ای برای مسلم و شیعیان کوفه نوشت و همراه قیس فرستاد، پس حصین بن تمیم او را دستگیر کرد، این ماجری بعد از شهادت مسلم بود.

عبید الله، بین خان (محلی نزدیک قادسیه) و قادسیه و قطقطانه (1) و العلع(2) ، سوارانی به سرکردگی حصین قرار داد.

متن نامه ی امام حسین بن علی(علیه السلام)به برادران مومن و مسلمان خود چنین بود: سلام علیکم فانی احمد الیکم الله الذی لا اله الا هو».

«اما بعد فان کتاب مسلم جائنی یخبرنی فیه بحسن رأیکم و اجتماع ملئکم علی نصرنا و الطلب بحقنا فسألت الله یحسن لنا الصنع و ان یثیبکم علی ذلک احسن الاجر و قد شخصت الیکم من مگه یوم الثلاثاء لثمان مضین من ذی الحجة یوم الترویة، فأذا قدم رسولی علیکم فانکمشوا فی امرکم و جذوا فانی قادم علیکم فی ایامی هذه ان شاء الله و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته» ؛ سلام علیکم، خدای را ستایش می کنم که معبودی جز او نیست.

اما بعد؛ نامه ی مسلم که در آن به حسن رأی شما و اتفاق بزرگانتان بر نصرت و طلب حق ما خبر می داد، به دستم رسید.

پس از خدا خواستم احسان خود را بر ما نیکو گرداند و بر این کار شما را به بهترین پاداش ثواب دهد.

ص: 281

روز سه شنبه، هشتم ذی الحجه، روز ترویه، به سوی شما حرکت کردم. چون فرستاده ی من نزد شما رسید، در امر خویش همبستگی پیدا کنید و جدیت داشته باشید، من در همین روزها انشاء الله نزد شما خواهم آمد والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

وقتی حصین، قیس را دستگیر کرد او را نزد عبیدالله فرستاد، عبیدالله در بارهی نامه از او پرسید، قیس گفت: آنرا پاره کردم.

عبید الله گفت: چرا؟

قیس گفت: تا ندانی در آن چه بود.

عبید الله گفت: برای چه کسانی بود؟

قیس گفت: برای قومی که نام آنان را نمی دانم.

عبید الله گفت: حال که نمی گوئی بر منبر برو و دروغ گو پسر دروغ گو را دشنام بده ( مقصود او امام حسین(علیه السلام)بود).

قیس بر منبر رفت و گفت: ای مردم؛ امام حسین بن علی(علیه السلام)بهترین خلق خدا و پسر فاطمه عالی دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)است و من فرستاده ی او نزد شما هستم، در حاجر از او جدا شدم، پس او را اجابت کنید، آن گاه عبید الله بن زیاد و پدرش را لعنت کرد و بر علی، امیرمؤمنان(علیه السلام)درود و صلوات فرستاد. پس به دستور ابن زیاد او را به بالای قصر برده و از آنجا به پایین انداختند، پس بدنش در هم شکست و به شهادت رسید.

طبری می گوید: هنگامی که در اثر ممانعت حر، امام حسین(علیه السلام)به عذیب الهجانات رسید چهارنفر و راهنمایشان طرماح بن عدی نزد او آمدند، در حالیکه اسب نافع مرادی را با خود می آوردند. امام حسین(علیه السلام)درباره ی مردم و فرستاده ی خویش از آنان سؤال کرد. آنها پاسخ وی را درباره ی مردم دادند و گفتند: فرستاده ی شما کیست؟

فرمود: قیس

ص: 282

گفتند: حصین او را دستگیر کرد و نزد ابن زیاد فرستاد، ابن زیاد او را دستور داد شما و پدرت را لعنت کند، اما او بر شما و پدرت صلوات فرستاد و ابن زیاد و پدرش را لعنت و ما را به نصرت شما دعوت کرد و ما را از آمدن شما مطلع ساخت. پس به دستور ابن زیاد او را از بالای قصر به پایین افکندند و به شهادت رسید. پس چشم های امام حسین(علیه السلام)لبریز از اشک شد و فرمود: «فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر»(1)؛ از آنان کسانی هستند که به عهد خویش وفا کردند و کسانی که منتظرند.

خداوندا؛ بهشت را برای ما و آنها منزل قرار ده و بین ما و آنها در مستقر رحمت و ثواب مرغوب پنهانت جمع فرما۔

آشکار شد. ابن زیاد او را دستگیر و زندانی کرد و سپس او را کشت. و سر مطهر او را به همراه سر مطهر مسلم بن عقیل، نزد یزید فرستاد. او در روز هشتم ذی الحجهی سال شصت، همان روزی که امام حسین(علیه السلام)از مکه به سوی عراق حرکت کرد، به شهادت رسید و در آن روز نود سال سن داشت.(1) او همان کسی است که در جنگ جمل چنین می گفت:

یا لک حربا حتها جمالها

یقودها لنقصها ضلالها

هذا علی حوله اقیالها ؛

این چه جنگی است که شتربانش آنرا برانگیخته است، و گمراهی او به خاطر ناقص بودنش، زمامش را می کشد، این علی(علیه السلام)است که قوم آن زن در اطراف او هستند.

ابن سعد در طبقات خود گفته است: سن او هنگامی که کشته شد نود و چند سال بود.

عده ای گفته اند، هشتاد و سه سال عمر داشت. او بر عصایی تکیه می کرد که آهنی نوک تیز داشت که با همان عصا ابن زیاد او را مجروح کرد.

مسعودی در مروج الذهب روایت کرده است که او شیخ قبیله ی مراد و زعیم آن بود. در میان چهارهزار سرباز زره پوش و هشت هزار پیاده، حرکت می کرد و چون همپیمانان مراد از قبیله ی کنده به سربازانش ملحق می شدند در میان سی هزار سرباز زره به تن سوار می شد.

مبرد در کتاب الکامل و غیر آن ذکر کرده است که عروه با حجر بن عدی خروج کرد و معاویه خواست او را بکشد ولی زیاد بن ابیه وساطت کرد.

ص: 284

هانی در زمان معاویه، کثیر بن شهاب مذحجی را پناه داد، او که در اموال ناحیه ی خراسان خیانت و از آنجا فرار کرده بود، نزد هانی پنهان شد، لذا معاویه نذر کرد خون هانی را بریزد، پس هانی در مجلس معاویه حاضر شد در حالیکه او را نمی شناخت، وقتی مردم برخاستند، از جا برخاست و همانجا ماند، معاویه پرسید چه می خواهی؟

گفت: من هانی بن عروه هستم و در پناه تو در آمدم.

معاویه گفت: این روزی نیست که پدرت درباره اش چنین گفته است:

ارجل جمتی و اجر ذیلی

و تحمی شکتی و افق کمیت

و امشی فی سراة بنی غطیف

اذا ما سامنی ضیم ابیت؛

موی خود را شانه زده، سلاح بر تن کرده اسب فراخ و راهوار را می رانم و در میان سربازان بنی غطیف راه می روم و چنانچه ستمی بر من روا شد ممانعت می کنم.

هانی گفت: من امروز از آن روز عزیزترم.

معاویه گفت: برای چه؟

هانی گفت: بخاطر اسلام

معاویه گفت: کثیر کجاست؟

هانی گفت: نزد من در لشکر توست.

معاویه گفت: به اموالی که خیانت کرده نظر کن، قسمتی از آن را خود بردار و قسمتی را به او بده.

طبری می گوید: موقعی که معقل جاسوس ابن زیاد، خبر شریک و مسلم را آورد و گفت او نزد هانی است، ابن زیاد هانی را خواست، پس او را آوردند و گمان نمیکرد او را خواهد کشت، پس داخل شد، ابن زیاد گفت: با پای خود در دام مرگ افتاد.

هانی گفت: ای امیر این چه معنایی دارد؟

ص: 285

ابن زیاد به سؤال درباره ی حوادثی که در خانه اش اتفاق افتاده بود پرداخت ولی هانی انکار می کرد، ابن زیاد، معقل را حاضر کرد، وقتی هانی او را دید و دانست او جاسوس بوده اقرار کرد و به ابن زیاد گفت: مسلم بر من پناه آورد، آیا او را از خانه ام بیرون کنم؟

ابن زیاد گفت: آیا در کاری که پدرم زیاد با پدرت کرد و او را از دست معاویه نجات داد، احسانم را به خویش نادیده می گیری؟

هانی گفت: با حفظ کسی که بر من پناه آورده، به من احسان دیگری کن، و من ضامنم او را از شهر خارج کنم.

پس ابن زیاد با عصای هانی مکررا هانی را زد تا بینی او را رد کرد و دستور داد او را به زندان اندازند.

ابو مخنف روایت کرده است که: وقتی معقل، ابن زیاد را از خبرهائی آگاه ساخت، محمد بن اشعث و اسماء بن خارجه را فرستاد و به آن دو گفت: هانی را با آرامش نزد من آورید.

گفتند: آیا کاری کرده است؟

گفت: نه

پس آن دو هانی را که تازه موی بافته شدهی سرش را شانه زده بود نزد ابن زیاد آوردند، و ابن زیاد گفت: آیا نمی دانی پدرم این شیعیان را جز پدرت کشت؟ با تو خوش رفتاری کرد و به امیر کوفه نامه نوشت و او را به ملاطفت با تو سفارش کرد؟ حال پاداش من آن است که در خانه ات مردی را پنهان می کنی که می خواهد مرا بکشد؟ و آنچه را شریک از مسلم می خواست و چیزی که مسلم به خاطرش امتناع ورزید یادآوری کرد.

هانی گفت: من چنین نکردم.

ابن زیاد جاسوس خود را صدا زد وقتی هانی او را دید، دانست که او را آگاه ساخته پس چنین گفت: اخباری که به تو رسیده درست است و من احسانت را

ص: 286

نسبت به خود نادیده نمی گیرم، تو و خانواده ات در امان هستید، هر جا می خواهید بروید. عبید الله سر به زیر انداخت، هانی عصای خود را که سری آهنین داشت و بر آن تکیه می کرد در دست گرفته بود، پس مهران که بالاتر از او ایستاده بود گفت: وای بر ما چقدر ذلیل شده ایم آیا این شخص، تو و خاندان تو را امان می دهد؟

عبید الله گفت: او را بیاور، پس او را از موی سرش کشید و صورتش را پوشاند، ابن زیاد عصای او را گرفت و با آن صورت هانی را مجروح کرد و سر عصا شکست و به دیوار فرو رفت سپس صورتش را با عصا زد تا بینی و پیشانی او را به شدت مجروح کرد. مردم صدای داد و فریاد را شنیدند، قبیله مذحج اطراف خانه را گرفتند، پس شریح قاضی بیرون آمد و گفت: هیچ باکی بر او نیست، او را امیرش زندانی کرده ات و او زنده و سالم است.

گفتند: زندانی کردن امیر اشکالی ندارد. در این حال لشکریان مسلم نزدیک شدند و دور قصر را گرفتند و همان طوری که قبلا ذکر شد، طرفداران ابن زیاد از اهل کوفه، آنان را از عاقبت کار ترسانده و کاری کردند که مسلم را تنها بگذارند لذا هانی نزد عبید الله بن زیاد باقی ماند تا آنکه مسلم را دستگیر کردند و هر دو را به شهادت رساندند و در بازارها به زمین کشاندند.

در این باره، عبدالله بن زبیر اسدی چنین گفته است:

اذا کنت لا تدرین ما الموت فانظری

إلی هانی بالسوق و ابن عقیل

الی بطل قد هشم السیف وجهه

و آخر یهوی من طمار قتیل

تری جسدة قد غیر الموت لونه

ونضح دم قد سأل کل مسیل

ایرکب اسماء المهالج آمنة

وقد طلبته مذحج بذحول

تطیف حوالیه مراد و کلهم

علی رقبة من سائل و مسؤل

«اگر نمی دانستی مرگ چیست، در بازار به هانی و مسلم بن عقیل نگاه کن. به قهرمانی که شمشیر چهره اش را در هم کوبیده و دیگری که از بالا به زیر افکنده

ص: 287

شده و به قتل رسید. بدنی را می بینی که مرگ رنگش را تغییر داده و فواره زدن خون، که به شدت جاری است. آیا اسماء می تواند با امنیت بر مرکب سوار شود در حالی که مذحج از او خونهایی را مطالبه می کنند؟ همه ی مرادیان گرد او می گردند، در حالیکه هم سؤال کنندگان و هم سؤال شوندگان مراقب هستند.»

شهادت هانی، روز ترویه ی ( هشتم ذی حجه) سال شصتم هجری، همراه با شهادت مسلم بن عقیل بود.

مسلم را بکیر بن حمران - همان طوری که گذشت - به قتل رسانید و از بالای قصر پرتاب کرد و هانی را کت بسته به بازاری که در آن گوسفند می فروختند بردند، او مکرر صدا می زد: ای مذحج به فریادم برسید، و امروز مذحجی ندارم، ای مذحج به فریادم برسید، امروز مذحج کجا هستند؟ چون دید احدی او را یاری نمی دهد دست خود را کشید و از بند در آورد و گفت: آیا عصا یا چاقو یا سنگی نیست که مرد با آن از خودش دفاع کند، پس بر او یورش بردند و محکم او را بستند سپس گفتند، گردنت را بیاور.

هانی گفت: من برای دادن آن سخاوتمند نیستم و شما را بر کشتن خویش یاری نمی کنم. پس رشید ترکی غلام عبید الله ضربه ای به او زد ولی در او اثری نکرد. هانی گفت: «الی الله المعاد اللهم الی رحمتک و رضوانک»؛ بازگشت به سوی خداست، خداوندا به سوی رحمت و رضوان تو می روم.

سپس ضربه ی دیگری بر او زد و او را به شهادت رساند، پس از آن دستور داد سر و آن دو را همراه هانی و ادعی و زبیر تمیمی نزد یزید فرستادند. همان طوری که در شرح حال مسلم گذشت.

سیره نویسان می نویسند: هنگامی که خبر هانی و مسلم به امام حسین(علیه السلام)رسید پیوسته چنین می گفت: رحمت خدا بر آن دو باد و این کلام را تکرار می کرد سپس اشک حضرت جاری شد.

ص: 288

طبری می گوید: در روز خازر(1) عبدالرحمن بن حصین مرادی، رشید ترکی را دید و گفت: خدا مرا بکشد اگر به او نرسم و او را نکشم یا بخاطرش کشته نشوم، پس با نیزه بر او حمله کرد و ضربه ای به او زد و او را به هلاکت رساند و به جایش بازگشت.

عبید الله گفت: او را به جبانة السبیع ببرید و در آنجا گردنش را بزنید، پس او را بردند و گردنش را زدند. (1) در کتاب ابصار العین ذکر شده است که: عبدالاعلی سوارکاری شجاع از شیعیان و از اهل کوفه بود، با کسانی که همراه مسلم خروج کردند خارج شد و هنگامی که مردم از اطراف مسلم پراکنده شدند، کثیر بن شهاب او را دستگیر کرد و تحویل ابن زیاد داد، و ابن زیاد او را زندانی کرد. ابو مخنف می گوید: هنگامی که مسلم کشته شد عبید الله بن زیاد او را احضار کرد و از حال او پرسید. گفت: بیرون آمدم ببینم چه شده. پس از او خواست قسم بخورد، ولی او قسم نخورد، پس او را به جبانة السبیع برد و در همان جان کشت.

عبید الله بن زیاد فرستاد، پس از حال او سؤال کرد ولی او خبر نداد.

عبید الله گفت: بر بام قصر برو و کذاب پسر کذاب را لعنت کن سپس پایین بیا تا ببینم درباره ات چه نظری بدهم. (1)

او بر بام قصر رفت، و هنگامی که بر مردم مشرف شد گفت: ای مردم ؛ من فرستاده ی امام حسین(علیه السلام)فرزند فاطمه دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)به سوی شما هستم تا او را نصرت دهید و بر علیه ابن مرجانه و ابن سمیه ی ناپاک فرزند ناپاک پشتیبانی کنید.

پس عبیدالله دستور داد او را از بالای قصر به زمین افکندند و استخوانهایش درهم شکست، و در این حال هنوز رمقی داشت، عبدالملک بن عمیر لخمی قاضی کوفه و فقیه آن، نزد او رفت و با چاقوئی او را ذبح کرد و هنگامی که بر او عیب گرفتند گفت: من می خواستم او را راحت کنم .

وقتی خبر شهادت او و خبر شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه در زباله به امام حسین(علیه السلام)رسید، اصحاب را مطلع کرد و فرمود:

اما بعد؛ خبر طاقت فرسایی به ما رسید، مسلم بن عقیل و هانی بن عروه و عبدالله بن یقطر کشته شدند و شیعیانمان ما را رها کرده اند... ( که قبلا گذشت)

ابن قتیبه و ابن مسکویه گفته اند: کسی که امام حسین(علیه السلام)او را فرستاد همان طوری که خواهد آمد قیس بن مسهر است و عبدالله بن یقطر را همراه مسلم فرستاد و چون مسلم سستی و پراکندگی مردم را دید، قبل از آنکه ماجراهای دیگر اتفاق بیفتد، عبدالله را به سوی امام حسین(علیه السلام)فرستاد تا او را از آخرین امور خبر دهد، پس حصین او را دستگیر کرد و وقایعی که ذکر کردیم اتفاق افتاد.

ص: 291

شیخ مفید و طبری: شیخ مفید می گوید: تعداد افراد اهل بیت که همراه امام حسین(علیه السلام)در کربلا به شهادت رسیدند هفده تن بودند که با امام حسین بن علی(علیه السلام)هجده تن می شوند. (1) این دو روایت از نظر عدد با روایت طبری موافق است.(2) او شهدا را نوزده نفر شمرده است که در میان آنان مسلم بن عقیل و ابوبکر بن علی بن ابی طالب را نیز نام برده است و درباره ی ابوبکر بن علی گفته: در شهادت او شک است. بنابر این افراد باقی مانده در نظر طبری، یعنی کسانی که در نظر او ثابت شده است در کربلا شهید شده اند هفده نفر هستند و از این جهت با زیارت ناحیه و روایت شیخ مفید موافق می گردد.

و این روایات (زیارت ناحیه و روایت شیخ مفید و روایت طبری) موافق روایت دیگری است که خوارزمی از حسن بصری نقل کرده است و در آن می گوید: همراه امام حسین(علیه السلام)هفده نفر از اهل بیت او به شهادت رسیدند.(3)

ابوالفرج اصفهانی: ابوالفرج اصفهانی بعد از آنکه نام شهدای بنی هاشم را عرضه کرد چنین گفت:

تعداد تمام فرزندان ابوطالب به جز آنهائی که در امرشان اختلاف شده که در کربلا شهید شده اند بیست و دو نفر بوده است.(4) او امام حسین(علیه السلام)و مسلم بن عقیل را نیز در شمار شهدا آورده و این خطای واضحی است زیرا مسلم در روز عاشورا شهید نشد بلکه قبل از آن در کوفه به شهادت رسید.

بنابراین عده ی شهدا در نظر ابوالفرج اصفهانی بیست نفر بوده است.

باز هم خوارزمی: بنا بر روایاتی که درباره ی تعداد افراد اهل بیت که در کربلا به شهادت رسیدند و بر آنها واقف شده ایم، بزرگترین عددی که روایت شده بیست و پنج نفر است. این عدد مطابق با روایت خوارزمی است که می گوید: اهل

ص: 294

نقل در عدد شهدای عترت طاهره، اهل بیت، در روز عاشورا، اختلاف کرده اند و اکثر آنها نظر داده اند که بیست و هفت نفر بوده اند. (1) و بعد از آن نام آنان را ذکر کرد که نام امام حسین بن علی بن ابی طالب(علیه السلام)ومسلم بن عقیل درضمن آنهاست.

علامه سید محسن امین: علامه سید محسن امین، جدولی را با عنوان نام انصار امام حسین(علیه السلام)از بنی هاشم که دانسته ایم همراه حضرت به شهادت رسیده اند بیان و در آن سی نام را ذکر کرده است. (2)

و ما مستند سید رحمة الله علیه را در این تعداد ندانستیم.