سرشناسه:کتابخانه سلیمانیه( استانبول، ترکیه )
عنوان و نام پدیدآور:فهرست نسخه های خطی فارسی در کتابخانه سلیمانیه/ به کوشش محمد عبدلی.
مشخصات نشر:قم: مجمع ذخایر اسلامی، 2013م. 1392
مشخصات ظاهری :64 ص.
فروست:معرفی میراث مخطوط ؛ .
شابک:0-495-988-964-978
وضعیت فهرست نویسی:فیپا
یادداشت:برگرفته از فهرست سه جلدی کتابخانه سلیمانیه تالیف المخطوطات العربیه والترکیه و الفارسیه فی المکتب السلیمانیه اعداد محمد السیدالرغیم به زبان عربی.
موضوع:کتابخانه سلیمانیه( استانبول، ترکیه ) -- فهرست ها
موضوع:نسخه های خطی فارسی -- ترکیه -- استانبول -- فهرست ها
شناسه افزوده:عبدلی، محمد، گردآورنده
رده بندی کنگره: Z 6621 / س84 ف78 1392 /
رده بندی دیویی:011/31
شماره کتابشناسی ملی:3199455
ص :1
فهرست نسخه های خطی فارسی در کتابخانه سلیمانیه
به کوشش محمد عبدلی
ص:2
ص:3
ص:4
کلیه حقوق این اثر تحت قانون کپی رایت بوده و ترجمه یا چاپ تمام یا بخشی از مطالب آن و نیز درج تمام یا بخشی از آنها در ضمن بانکهای اطلاعاتی و تهیۀ برنامه های رایانه ای یا استفاده مطالب و تصاویر در اینترنت و دیگر ابزار و ادوات، به هر نحوی، بدون اجازۀ قبلی ناشر بصورت کتبی، ممنوع می باشد.
MAJMA AL-DAKAAIR AL-ISLAMYYAH2014
All rights reserved, No part of this book may be reproduced or translated in any form, by print, internet, photo print, microfilm, CDs or any other means without written permission from the publisher
معرفی میراث مخطوط 204
مجمع ذخائر اسلامی - قم، ایران
فهرست نسخه های خطّیِ فارسی
در کتابخانه سلیمانیّه
به کوشش: محمّد عبدلی
چاپ: ظهور / صحافی: نفیس
نشر: مجمع ذخائر اسلامی - قم
تایپ: سهیلا عبدلی / گرافیک: روح الله فرهنگ
نوبت چاپ : اول - 1393 ش ( 2014م )
شمارگان : محدود
شابک: 0-495- 988-964-978
ارتباط با ناشر
قم: خیابان طالقانی ( آذر )- کوی 23 - پلاک 1 - مجمع ذخائر اسلامی
تلفن:7713253740 98+ دورنگار: 111977025398+
همراه : 09122524335
نشانی پایگاههای اینترنتی:
www.mzi.ir
www.zakhair.net
info@mzi.ir
info@zakhair.net
قیمت رنگی:30000 تک رنگ: 10000 تومان
ص:5
«خدایش بیامرزاد که هر کس از آنجا کی هست یک گام فراتر آید»
محمدبن منور؛ اسرار التوحید، ص216
ص:6
پیشگفتار 1
نگاهی به دیرینه و فعالیت کتابخانه ی سلیمانیه: 2
وضعیت نسخ فارسی موجود در مجموعه ی سلیمانیه: 3
نسخه های خطی فارسی چگونه به مجموعه ی سلیمانیه راه یافته اند؟ 3
دسترسی به نسخه های خطی کتابخانه سلیمانیه: 5
روش تدوین فهرست حاضر: 6
کتابشناسی فهرست های آثار خطّیِ فارسی در ترکیه: 7
الف) کتاب ها: 7
ب) مقاله ها 9
ج) فهرست های لاتین و ترکی: 11
فهرست نسخه ها 13
نمایه کتاب ها و پدیدآورندگان 31
پدیدآورندگان: 33
ص:7
یکی از حوزه های مهم پژوهش در میراث مکتوب ایران زمین، کشف و شناسایی نسخه های خطیِ فارسی است که در کتابخانه ها و مراکز علمی جهان نگه داری می شود. پراکندگی این گنجینه ی عظیم در کشورهای مختلف در راستای گسترش دامنه ی تحقیقات ایران شناسی در میان ملل مختلف، بسیار مؤثر می نماید. گرچه خوشبختانه در دو دهه ی اخیر، تلاش های درخور ستایشی در جهت نمایاندن و معرفی نسخه های خطی ایران و جهان انجام شده است؛ با این حال، هنوز برخی از میراث خطی ناشناخته مانده اند. از جمله کشورهایی که هزاران نسخه ی نفیس مربوط به حوزه تاریخ، ادبیات و فرهنگ ایران را در خود جای داده، کشور ترکیه است؛ به عبارت دیگر، می توان خلافت عثمانی و بعدها ترکیه را نخستین اولین پناهگاه نسخه های خطی مهاجر از ایران و دیگر کشورهای در معرض خطر و بلایای طبیعی و غیر طبیعی منطقه ی خاورمیانه در طول تاریخ به شمار آورد. در همین راستا، کتابخانه سلیمانیه، یکی از مهم ترین گنجینه های خطی می باشد که در شهر استانبول واقع شده است و آثار خطی نفیس و حتّی منحصر به فرد در آن یافت می شود. بدون تردید، شناسایی و فهرست نویسی این آثار، به عنوان مرحله ی نخست تصحیح و انتشار آن ها به شمار می رود.
از همین روی، نگارنده، آثار فارسی موجود در کتابخانه ی سلیمانیه را فهرست نموده و امیدوار است که با تلاش مؤسسات و مراکز پژوهشی حوزه میراث خطی در ایران و تدوین
ص:1
ص :1
فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی موجود در کتابخانه های ترکیه، بتوان سایر آثار ناموران ایرانی را که غریبانه در کنج کتابخانه ها افتاده اند، بازشناسی کرد.
کتابخانه سلیمانیه، یکی از مهم ترین کتابخانه های ترکیه و جهان اسلام است که در شهر استانبول قرار دارد و در آن کتاب های خطی با ارزشی گردآوری شده است. این کتابخانه بخشی از «مجموعه سلیمانیه» است که ساختن آن در 956ق/1549م آغاز و در 964ق/1556م به پایان رسید. در این مجموعه علاوه بر ساختمان کتابخانه، بناهای دیگر، از جمله مدرسه های ابتدایی و متوسطه، وجود داشته است. کتابخانه سلیمانیه از 1336ق/1918م به صورت امروزی شروع به کار کرد. پس از بسته شدن خانقاه ها و زاویه ها در ترکیه، کتاب های خطی موجود در آن اماکن و همچنین کتاب های خطی مساجد و کتابخانه های کوچک به کتابخانه سلیمانیه انتقال داده شد. علاوه بر آن ها، کتاب های خطی موجود در شهرها و روستاهای منطقه ی آناتولی نیز، به تدریج به این مرکز آورده شد. مجموعه های اهدایی به این کتابخانه غنای آن را بیشتر کرد. در حال حاضر، بیش از صد مجموعه و صد هزار جلد کتاب در کتابخانه سلیمانیه نگه داری می شود، شمار کتاب های خطی ترکی، عربی، و فارسی آن به 65000 جلد و تعداد کتاب های چاپی به35000جلد می رسد.(1)که برای تمامی این آثار فهرست های منظمی تدوین شده است.(2)گذشته از این ها، در کتابخانه ی مذکور، مجموعه رسائل و دست نویس های ارزشمندی منحصر به فردی
ص:2
موجود است، که تک نسخه ی آن ها در همین کتابخانه یافت می شود از جمله این آثار، می توان مجموعه اشعار فارسی امام فخرالدین محمدبن عمر رازی(د.606ق) را نام برد.
پنج کتابخانه نیز زیر نظر کتابخانه سلیمانیه فعالیت دارند که عبارتند از: کتابخانه عاطف افندی در محله وفا؛ کتابخانه سلیم آغا در اسْکُدار؛ کتابخانه کوپریلی در محله دیوان یولی؛ کتابخانه نور عثمانیه در صحن مسجد نور عثمانیه و کتابخانه راغب پاشا در محله لاله لی.
آقای معمر اولکر، رئیس پیشین کتابخانه سلیمانیه، بر اساس آمار سال 1992 اظهار نمود که تعداد 6267 نسخه فارسی در این کتابخانه وجود داشته است.(1)گزارش دیگری هم حاکی از آن است که کتابخانه ی سلیمانیه با مجموعه هایش در سال 2001م، دارای 67359 نسخه خطی بوده است که در این میان سهم آثار فارسی 3680 نسخه می باشد.(2)
به هر روی، آمار دقیق و قطعی در زمینه تعداد نسخ خطّی فارسی موجود در کتابخانه های ترکیه در دست نیست. آمار ارائه شده بیشتر در قالب برآوردهای کلی و درصدی از کل نسخه های خطی ارائه می شود که این مسئله ناشی از پایان نیافتن فهرست نویسی کل نسخه های خطّی موجود در این کشور می باشد.(3)
سخن گفتن در چگونگی گردآمدن دست نوشت های فارسی در کتابخانه های ترکیه، مطلبی دراز دامن است و پژوهش های گسترده ای را مبتنی بر اسناد و مدارک می طلبد. ولی به اجمال
ص:3
می توان در این زمینه، علل و عوامل مختلفی را ذکر نمود. از آن جمله، برخی از نسخه های آثاری هستند که به جهت نفوذ و گسترش زبان و ادب فارسی و ورود آن به دربار و دیوان سلاطین ترک تدوین شده اند. و برخی از آن ها، حاصل رشحات قلمیِ نویسندگان، ادیبان، شاعران و حتّی سلاطین و شاهزادگان ترک هستند که به فارسی می نوشتند و شعر فارسی می سرودند.(1)
برخی از این نسخه ها هم که به دلایل متعدد از ایران خارج شده اند یا از سوی پادشاهان ایران به سلاطین ترک اهدا شده اند. به عنوان نمونه، زمانی که سلطان سلیمان قانونی از احداث مسجد سلیمانیه فراغت یافت، شاه طهماسب ضمن ارسال هدایای مختلف، سه نسخه ی نفیس قرآن نیز برای او فرستاد.(2) همچنین به گزارش بارتولد(3)، تعداد زیادی از مخطوطات کتابخانه بارگاه شیخ صفی الدین اردبیلی(شامل 972جلد، 30جزوه و 24مرقع) پس از تصرف اردبیل به دست پاسکیویچ (در سال 1882م) و متعاقب عقد قرارداد ترکمن چای به عنوان غنیمت جنگی به پطرزبورگ(لنینگراد) برده شدند.(4)افزون بر موارد پیشین، شماری از نسخه های خطی به سبب مهاجرت علما و دانشمندان ایرانی به ترکیه ترکان راه یافته است. از این جمله اند آثاری که پدر صدر الدین قونیوی یا سلطان العلماء به هنگام مهاجرت از ایران با خود همراه داشتند. (5)
ص:4
و بالآخره تعدادی دیگر از نسخه های خطی فارسی به سبب بی توجهی متولیان وقت کتابخانه های ایران از کشور خارج شدند. بهرامی در کتاب خاطرات خود، حادثه ی بسیار اسفناکی را نقل گزارش نموده که از بی توجهی به نسخه های خطی در دوره ی قاجار حکایت می کند. در دوره ی مظفرالدین شاه، ریاست کتابخانه ی سلطنتی را لسان السلطنه بر عهده داشت که همراه با مظفرالدین شاه از تبریز آمده بود. همو بود که نسخه های خطی کتابخانه را بتدریج به دلالان یهودی می فروخت. بهرامی در این کتاب به داستان فروش «خمسه نظامی» اشاره می کند که این کتاب بسیار نفیس 45 ورق مصور داشت. ضمن دستگیری لسان السلطنه، سه صندوق پر از کتاب از منزل وی به دست آمد که در میانشان یک نسخه ی بسیار نفیس و مینیاتوردار شاهنامه نیز وجود داشت.(1)
در راستای پروژه انتقال تصاویر دیجیتالی نسخ خطّی موجود در کتابخانه های عمومی وابسته به وزارت فرهنگ و توریسم ترکیه تا پایان سال 2006م، نزدیک504300 تصویر دیجیتالی مربوط به حدود 52000 کتاب و رساله تهیه شده و بر روی پایگاه
https://www.yazmalar.gov.tr/
قابل دسترسی است؛(2)بازیابی اطلاعات از طریق اینترنت و به صورت پیوسته امکان پذیر است. هرچند شرط اولیه جستجوی اطلاعات در این پایگاه، آشنایی با زبان ترکی می باشد اما اعضای کتابخانه و پژوهشگران عضو سیستم می توانند در صورت نیاز از طریق پست الکترونیکی suleymanIye@kultu صفحات مورد نیاز خود را درخواست و دریافت
ص:5
نمایند. از میان آثار ذکر شده متن کامل6533 کتاب و رساله خطّی فارسی قابل دسترسی است.(1)
این فهرست بر پایه ی کتاب « فهرسُ المخطوطات العربیة و الترکیة و الفارسیة فی المکتبة السلیمانیة » تنظیم شده است. کتاب مذکور، به کوشش محمود السید الدغیم در سه مجلد، تمامی آثار خطی کتابخانه ی سلیمانیه را به شیوه ای ممتاز ارائه کرده است. در بهار سال 1391ش که دوره ای از این فهرست از سوی استاد عبدالرحمن یعقوبی، مدیریت انتشارات احسان، به اینجانب اهداء شد با ملاحظه و بررسی اولیه آن، روشن گردید که نفایس خطی فارسی بیشماری در این کتابخانه نگه داری می شوند و لذا، بر آن شدم تا فهرست رسایل فارسی آن را استخراج نمایم، گرچه، مؤلف در پایان کتاب، بخشی از فهرست های تفصیلی را به فهرست نسخه های فارسی اختصاص داده است، امّا با تورّق و بررسی صفحات معلوم شد که برخی از آثار خطی فارسی با نام ترکی یا عربی ضبط شده اند و بدین ترتیب کلّ رسایل خطی فارسی در این کتابخانه، 41 نسخه می باشدمبنای فهرست حاضر در ارائه ی مطالب، چنین است که ابتدا مشخصات کتابشناسی از جمله شماره نسخه، کد دستیابی دیجیتالی، نام کتاب، نام مؤلف، زمان تألیف و تاریخ کتابت و کاتب، و سپس مشخصات نسخه شناسی هر اثر اعم از تعداد صفحات، ابعاد، نوع خط ، آرایش ظاهری نسخه، آغاز و انجام، آن ذکر می شود.
در بخش پیوست، برگ های آغاز و انجام برخی از نسخه ها ضمیمه شده است؛ پژوهشگران محترم برای مشاهده ی صفحات بیشتر نسخه ها می توانند از فایل های داخل سی دی که به همراه کتاب ارایه می شود استفاده نمایند.
ص:6
در پایان، جهت سهولت در بازیابی اطلاعات، عناوین نسخه ها و پدیدآورندگان به همراه کُد بازیابی به ترتیب الفبایی آمده است.
تاکنون، فهرست های ارزشمندی از نسخه های خطی فارسی موجود در کتابخانه های ترکیه توسط فهرست نگاران ایران و ترکیه تنظیم و منتشر شده است؛ در ایران برای نخستین بار، در سال 1314خورشیدی، پیشنهاد دانشمند فقید استاد سعید نفیسی مبنی بر تهیه فهرست کتب خطی ترکیه، مصر، روسیه و هندوستان مطرح گردید(1)؛ از آن پس، فهرست های قابل توجهی از میراث خطی ایران در کتابخانه های جهان، به ویژه کتابخانه های ترکیه تنظیم شد. آنچه در ادامه خواهد آمد، کتابشناسی اجمالی فهرست نسخ خطی فارسی در کتابخانه ترکیه می باشد که در سه بخش کتاب ها، مقاله ها و فهرست های خارجی تنظیم یافته است.
1) احسان اوغلی، اکمل الدین و رمضان ششن و جمیل آقپکار و جواد ایزگی. فهرس مخطوطات الطب الاسلامی باللغات العربیة و الترکیة و الفارسیة فی مکتبات ترکیا ، الفنون و الثقافة الاسلامیة؛ مرکز الأبحاث للتاریخ، 1984م، 525ص.
2) ادهم، فهمی. نسخه های خطی فارسی کتابخانه توپقاپی سرای(شامل 940 اثر) ، استانبول: 1916م.
3) آتش، احمد. فهرست آثار منظوم فارسی در کتابخانه های استانبول ، (جلد اول: شامل 803 اثر)، استانبول: 1986م.
ص:7
4) آق سو، حسام الدین و توفیق سبحانی. فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه دانشگاه استانبول (شامل 1615 اثر)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1374ش، 754صفحه.
5) تاور، فلیکس. فهرست نسخه های خطی فارسی تاریخی در کتابخانه های استانبول (شامل 555 اثر موجود در کتابخانه های سلیمانیه، کوپریلی، نور عثمانیه، موزه توپقاپی سرای)، پراگ: 1931م.
6) حسینی، سید محمدتقی. فهرست دستنویس های فارسی کتابخانه ایاصوفیا (استانبول) ، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1391ش، 821ص.
7) ----------------------. فهرست نسخه های خطی پرفسور علی نیهاد ترلان در کتابخانه سلیمانیه (استانبول- ترکیه) ، قم: مجمع ذخایر اسلامی،1390ش، 143ص.
8) ----------------------. فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه حسن پاشا در شهر چروم ترکیه ، قم: مجمع ذخائر اسلامی، 1390ش، 96ص.
9) ---------------- و مروارید رفوگران. فهرست نسخ خطی فارسی کتابخانه کوپریلی و پاره ای از نسخ خطی عربی (استانبول-ترکیه) ، قم: مجمع ذخایر اسلامی، 1389ش، 136ص.
10) دلبری پور، اصغر. فهرست نسخه های خطی آثار حکیم عطار نیشابوری در کتابخانه های ترکیه ، آنکارا: رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، 1373ش.
11) ---------------. فهرست نسخه های خطی آثار حکیم نظامی گنجوی در کتابخانه های ترکیه ، آنکارا: رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، 1370ش.
12) ---------------. فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه ملی ترکیه (شامل 1291 اثر)، ترکیه: رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران(آنکارا)، 1383ش.
13) ---------------. فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه های قونیه (دو مجلد: شامل 1350 اثر)، ترکیه: رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران(آنکارا)، 1383ش.
ص:8
14) سبحانی، توفیق. فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه بروسه ، رشت: دانشگاه گیلان، 1368ش، 426ص.
15) --------------. فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه مغنیسا (شامل 241 اثر و 105 مجموعه رسائل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1366ش، 512صفحه.
16) --------------. فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه های ترکیه (شامل آثار موجود در 22 کتابخانه)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1373ش، 648صفحه.
17) عمادی حائری، سیدمحمد. از نسخه های استانبول: دستنویس هایی در فلسفه، کلام، عرفان ، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1391ش، 161ص.
همچنین بخشی از دست نوشت های فارسی ترکیه در فهرست نسخه های خطی فارسی توسط احمد منزوی و فهرست میکروفیلم های کتابخانه ی مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، به وسیله ی استاد فقید محمدتقی دانش پژوه معرفی شده اند.
18) آتش، صبری. «آرشیو عثمانی منبعی برای پژوهش درباره عصر قاجاریه»، ترجمه: نسرین پاپایی، پیام بهارستان: شماره 51، شهریور 1384ش، صص88-94.
19) آغ بلوت، مصطفی و دوگان آتلگان. « کتابخانه و کتابداری در ترکیه »، مترجم: عبدالله نجفی، فصلنامه کتاب: شماره 3 و 4، پاییز و زمستان 1374ش، صص116-125.
20) افضلی، مهدی. « تحلیلی بر آمار نسخ خطی فارسی موجود در کتابخانه های ترکیه »، آیینه میراث: شماره 42، پاییز 1387ش، صص74-99.
21) اوداباش، ز. یونجا و حسین اوداباش و جوشگون پولات. « نسخ خطی عثمانی و پروژه های رقومی سازی کتب خطی در ترکیه »، مترجم: رضا خانی پور، کتاب ماه کلیات: شماره 156، آذر 1389ش، صص80-85.
22) تائور، فلیکس. « 555نسخه ی فارسی تاریخ در کتابخانه های استانبول »، مترجم: ایرج افشار، نامه بهارستان: شماره 1، بهار و تابستان 1379ش، صص85-98.
ص:9
23) جعفری، مژده. « کتابخانه های ترکیه »، پل فیروزه: شماره 17، 1386ش، صص90-100.
دلبری پور، اصغر. « کتابخانه های ترکیه: تأملی در نسخه های خطی »، [جزوه]، آنکارا: بی نا، 1380ش، 66ص.
24) ----------------. « گزارشی از نسخه های خطی فارسی در کتابخانه های ترکیه »، [ارائه شده به:] دومین کنگره ملی ایران شناسی: تهران، 30آذر-3دی 1383ش.
25) ----------------. « نسخه های خطی در کتابخانه های ترکیه »، چشم انداز ارتباطات فرهنگی: شماره 16، خرداد 1384ش، صص42-46.
26) سبحانی، توفیق. « برخی از نسخ خطی ناشناخته فارسی در کتابخانه های ترکیه (فهرست الفبایی و نشانی کتابخانه ها و شماره کتب موجود در آنها) »، تحقیقات اسلامی: شماره 1 و 2، بهار و تابستان 1373ش، صص163-180.
27) ---------------. « کتابخانه کوپریلی و فهرست کتب خطی آن »، نامه انجمن: شماره 20، زمستان 1384ش، صص25-36.
28) شادقزوینی، پریسا. « بررسی نسخه های خطی و مرقعات ایرانی سده های هشتم تا دهم هجری موزه توپقاپی سرای »، گنجینه اسناد: سال هفدهم، دفتر سوم، شماره 67، پاییز 1386ش، صص121-140.
29) ششن، رمضان. « برخی از نسخ خطی ناشناخته فارسی در کتابخانه های ترکیه1-3 »، مترجم: توفیق سبحانی، تحقیقات اسلامی: شماره 5 و 6، پاییز و زمستان 1366ش، صص170-184؛ شماره ی 1 و 2، بهار و تابستان 1368ش، صص116-128؛ شماره 1 و 2، 1369ش، صص162-188.
30) صدرایی خویی، علی. « نسخه های خطی از ترکیه تا هندوستان »، کتاب ماه کلیات: شماره 156، آذر 1389ش، صص62-71.
31) طلوع کیان، فرهاد. « بررسی تناقض های آماری مربوط به نسخ خطی ترکیه »، کتاب ماه کلیات: شماره 66، خرداد 1382ش، صص78-79.
ص:10
32) غازی اوزگودنلی، عثمان[مصاحبه شونده]. « گفت وگو: نسخه های خطی و منابع تاریخی فارسی در کتابخانه های ترکیه »، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا: شماره 90 و 91، فروردین و اردیبهشت 1384ش، صص10-18.
33) فراهانی، غلامعلی. « آناتولی، از زاویه نگاهی دیگر (کتابخانه های ترکیه) »، کتاب ماه کلیات: شماره 79 و 80، تیر و مرداد 1383ش، صص120-128.
34) گ. اوزگودنلی، عثمان. « دست نوشته های موجود در کتابخانه های استانبول »، مترجم: سحر شکوری، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا: شماره 143، فروردین 1389ش، صص76-103.
35) مینوی، مجتبی. « از خزاین ترکیه »، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران: شماره 39، فروردین 1336ش، صص53-89 و شماره 3، فروردین 1340ش، صص1-29.
36) ---------------. « یاداشت درباره چند نسخه خطی که فیلم آنها برای دانشگاه تهیه شده است »، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران: سال پنجم، شماره 1 و 2، مهر و دی 1336ش، صص49-53.
37) نوشاهی، عارف. « ره آورد ترکیه »، معارف: شماره 33، آذر و اسفند 1373ش، صص12-29.
38) Aksu, HusamettIn, " stanbul UnIversItesI KutuphanesInde Bulunan MInyaturlu, ResImlI, SekIllI, CedvellI, Plan ve HarItal Turkce-Arapca-Farsca Yazmalar " , I.U.E.F. Sanat TarIhI Y ll g , XIII, (1988), s. 19-62.
39) Ates, Ahmed, " HIcriVI-VIII. (XII-XIV.) As rlarda Anadoluda Farsca Eserler " , TurkIyat Mecmuas , VII-VIII, (1945), s. 94-135.
40) " Kastamonu Genel KItapl g nda Bulunan Baz MuhIm Arapca ve Basma Cografya EserlerI BIblIyografyas " , Istanbul: 1958
41) Istanbul Kutupha nelerInde Farsca Manzum Eserler, I, (UnIversIte ve NuruosmanIye KutuphanelerI), [yay. NIhad M. CetIn], stanbul: 1968.
ص:11
42) Ayd n, SadI, " Farsca DIvan SahIbI Osmanl Sultanlar ve DIvanlar n n Nushalar " , Nusha, SarkIyat Arast rmalar DergIsI, II/6, (2002), s. 45-56.
43) Bayram, MIkaIl, Anadoluda Kaleme Alnan -lk Farsca Eser. Kesful-Akabe, Eserler, Istanbul UnIversItesI EdebIyat FakultesI Bas lmam s Doktora TezI,
44) F.Tauer,"Les manuscrIpts persans hIstorIques des bIblIotheques de Stamboul,III,HIstoIre del'Iran et de la TransoxIane", ArchIv OrIentalnI, III, (1931), s.472.
45) Fatemeh MohadjerI, " Ayasofya kutuphanesInde mevcut olan farsca manzum eserler, " Ph.D. dIss., Istanbul UnIversIty, Istanbul, 1973.
46) H.W. Duda, "DIe perrIften der PersIschen DIchterhandsch der Sammlung Es'ad effendI", s.3942, 62.
47) Inal SavI, SaIme, " Anadoluda Farsca Gramer Cal smalar " , Selcuklu Kultur ve Istanbul: 1975.
48) Karatay, FehmI Edhem, Topkap Saray MuzesI KutuphanesI Farsca Yazmalar Katalogu, Istanbul: 1961.
49) Kartal, Ahmet, " Anadoluda Farsca SIIr Soyleyen Turk SaIrler " , XI. XVI. Konya: 1981. MedenIyetI SemInerI BIldIrIlerI, IV, Konya 1994, s. 121-126
50) Osman G. OzgudenlI, and AbdulkadIr Erdogan, " Istanbul kutuph anelerInde bulunan farsca tarIh yazmalar hakk nda baz mulahazalar, " Name-I a ؛ Ina 15-6, 2004, pp. 63-84.
51) OzgudenlI, Osman G. Erdogan, AbdulkadIr, " Istanbul Kutuphan elerInde Bulunan Farsca Yazmalar Hakk nda Baz Mulahazalar " , Name-I AsIna, 15-16, (2004), s. 63-84. 52) Sesen, Ramazan, " TurkIye Kutuphanel erIndekI Tantlmam s Baz Farsca
53) Storey, C. A., PersIan LIterature. A BIo-bIblIographIcal Survey, I/1, London 1970.
54) Turkay, Cevdet, Istanbul Kutuphan elerInde Osmanl lar DevrIne AId Turkce-Yazmalar " , Islam TetkIklerI EnstItusu DergIsI, VIII/1-4, ( 1984 ), s. 5-70.
ص:12
شماره: 16/1028
مؤلف: یوسف الماخرزی(الباخرزی).
آغاز: «جنین آورده اندکه دران وقت که خواجه عالم مُحَمَّد رسول الله علیه السلام».
انجام: «مهمات دینی و دنیاوی حاصل کرده اند او را آمین یا إله العالمین».
شماره: 20/1028
مؤلف: محمدبن عمر فخرالدین رازی(د.606ق).
در ضمن صفحات: 253/ب-256/ب، خط : نسخ.
آغاز: «نهایة إقدام العقول عقال و اکثر سعی العالمین ضلال».
انجام: «نبود در کتابها دل درو / ازدلی صد کتاب بتوان کرد».
[3]بوستان: بُستان(1)/شعر و ادبیات/فارسی
شماره: 853
مؤلف: عبدالله بن مشرف الدین بن مصلح سعدی شیرازی(د.694ق).(2)
تاریخ کتابت: روز دوشنبه 7ذی القعده 922هجری.
تعداد صفحات: 178+3برگ به ابعاد 12/5 ددد * ددد17/2سانتیمتر، تعداد سطور: 11، خط : نستعلیق نسخه ی نفیس مذّهب، دارای سرلوح طلایی، حواشی و جداول در تمامی صفحات طلایی می باشد. عناوین و نشانی ها با رنگ قرمز و لاجوردی، جلد عثمانی مذّهب و رنگی، بر روی آستر بدرقه تملک احمدبن محمد محاسب و مهر «الاوقاف السلطنیة العثمانیة» به سال 1029هجری دیده می شود. این نسخه توسط فرّاش چهارم حاج مصطفی به روح امنیه خاتون وقف شده است.
آغاز: «بنام خداوند جان آفرین / حکیم سخن در زبان آفرین».
انجام: «بضاعت نیاوردم الا امید....خدایا ز عفوم مکن نا امید، تمّ کتاب بوستان بعون الله الملک الرحّمن».
شماره ی سی دی: 82760
شماره: 14/1037
ص:13
مؤلف: ناشناس
در ضمن صفحات: 197/ب-199/ب، خط : نسخ.
آغاز: «بسمله، در صفت ستاره کان جند از ثوابت که به اسطرلاب ثبت کنند و بجهة ارتفاع که فتن بشب ماره...».
انجام:«...(16)نسر الواقع، (17)نسر الطائر، (18)رأس الجوزاء، (19)ردف، (20)کف الخضیب، بریشت اسطرلاب ها این کوکب را نقش کنند هرکه انرا ثنا سند چنانکه در اشتباه نیفتد او را درین باب کفایت باشند این است تمام سخن در و معرفت اسطرلاب».
[5]پندنامه، منظومه پند عطار(1)/شعر و ادبیات/فارسی
شماره: 1/852
مؤلف: محمّدبن ابوبکر ابراهیم فریدالدین عطار نیشابوری(د.627ق).
در ضمن صفحات: (1-28/ب)، خط نستعلیق، یک برگ از اول ناقص، انجام ناقص.
آغاز: «باض فضل حق قرین جان او شاد یادا روح شاکر دان او».
انجام: «در بیان فواید صبر میکوید...بنده از خدمت بعقبی میرسد سکر از حرمت بمولی میرسد».
شماره: 989
مؤلف: محمدبن مصطفی بن لطف الله الاماسی الدشیشی الحنفی(د.1001ق).(2)
تاریخ کتابت: 4 ذی الحجة 1141هجری.
تعداد صفحات: 410+2، ابعاد کاغذ: 16 *28/1سانتیمتر، تعداد سطور: 35، خط : نستعلیق، دارای سرلوح طلایی و رنگی، حواشی در تمامی صفحات با آب طلا، عناوین و نشانی ها با رنگ قرمز، صحافی شده در جلد عثمانی طلاکاری شده که بر روی آن تملک عبدالعزیز الشهیر بمؤمن زاده المدرس فی مدرسة سنان پاشا و مهر وقف السلطان محمود بن مصطفی دیده می شود.
آغاز: «سباس سناس اساس و ستایس بی قیاس، و حمد بی غایت و شکر بی نهایت آفریدکاریرا تعالت آلاؤه، و تقدست أسماؤه... أمابعد بو أفقر عبادالله محمدبن مصطفی بن شیخ لطف الله عفی عنهم، زبان فارسیدن معلومی أولمیانی کتب لغاتدن تفحص و تصفح ایتدکده جهله نساخ تحریفاتندن أکثری غلط أولوب شبهة سنی إزاة و رفع ایده... حسن پاشا نوّر الله هذه الدیار بنور رأیه الصائب و رفع بسنا قرضاب لأیه ظلمات الظلم و النوائب...».
ص:14
انجام: «... بو بیت ظاهردر بیت در مبله وجود هر یک همیجون خروسکک هیمته در تک کک مضل یک مصلّی براستورنلق لو یلوی یلو قوشی ل یلی ساحل یالی معناسنه ترکیده دخی مستعملدر دکزیلی سی دیرلر مشهور».
شماره سی دی: 83541
شماره: 2/852/
مؤلف: ابراهیم ده ده الشاهدی(د.975ق).
ضمن صفحات: (29/ب-60آ)، خط نستعلیق.
آغاز: «بنام خالق وحی و توانا و قدیم و قادر و بینا و دانا ثنا و حمد و شکر بی نهایه سباس و منّت بی حد و غایة».
انجام: «شاهدی یه هر کیم ایلرسه دُعا ایده محشره ده شفاعت مصطَفی تمّت الکتاب بعونِ الملک الوهّاب».
[8]ترجمه صد کلمه امام علی بن ابی طالب رباعیات علی (100)کلمة من کلام الامام علی رضی الله عنه(1)/شعر و ادبیات/عربی و فارسی
شماره: 8/1028
مؤلف: محمدبن عبدالجلیل بن عبدالرحمن بن مردویه عدوی رشیدالدین وطواط (د.573ق).(2)
ضمن صفحات: (234/آ-241/آ)، خط : نسخ.
آغاز: «بسمله، حمدله، ناظم سور مصالح العباد و ناشر منشور العدل فی کل ناد و قامع شأفة ذوی الفساد و قاطع وصلة أولی الإلحاد و مظهر العدل فی کل واد و عامر غامر هذه العوالم و العباد... و بعد فهذه مائة کلمة من کلام أمیرالمؤمنین أسدالله الغالب علی بن أبی طالب... و فی معنی کل کلمة بیتان لملک الکلام ذی البیان رشیدالدین الوطواط رحمة الله علیه...».
انجام: «... ما أضمر أحدٌ شیئاً إلا ظهر منه فی فلتات لسانه وصفحات وجهه ... دل بر ان کفته قول بکمارد، تمّت بعون الله و حُسن توفیقه».
شماره: 15/1037
مؤلف: ناشناس
ص:15
در صفحات: (201/آ-205/ب)، خط : نسخ فارسی.
آغاز: «اسماء الکواکب، طول، عرض، جهة عرض، بعد، مطالع قمر، درجه قمر، بعد المرکز، جهة البعد...».
انجام: «... ح، قفد مد، د، ح، بط ، رکبة الکلب الیمنی».
شماره: 13/1037
مؤلف: ناشناس
ضمن صفحات: (174/آ-193/آ)، خط : نسخ فارسی.
آغاز: «جدول حرکت أوساط الشمس فی السنین العربیة الناقصة استخراج زیج ألغ لطول س. العلامة، السنین المبسوطة، مرکز شمس، وسطها...».
انجام: «... بعرض کاد هو مکة مکرمة و طائف و جدة جدول نصف فضل العرض... سمت مکة أول قوس، قوس إمالت موافد س آخر قوس سرطان ط مب، حمل سدکز، جدی فونو».
[11]دیوان جامی(1)/شعر و ادبیات/فارسی
شماره 857
مؤلف: ابوالبرکات نظام الدین نورالدین عبدالرحمن بن احمدبن محمد شیرازی جامی(د.898ق).(2)
تعداد صفحات: 222+3، اندازه: 13 * 21/2سانتیمتر، تعداد سطور: 16، خط : نستعلیق، عناوین و نشانی ها با رنگ قرمز، جداول و حواشی قرمز رنگ، صحافی شده در جلد عثمانی، در پایان آن سه صفحه از اشعار متنوع دیده می شود. فراش چهارم، حاج مصطفی آن را برای روح حواء و رابعه خاتون به سال 1231هجری وقف نموده است.
آغاز: «موزون ترین کلامی که غزل سرایان انجمن انس و محبت و قافیه سبحان عشق و مودّت بادای ان زبان... ز انکه نقد سخن درین بازار کرجه باشد جور تمام عیار...».
انجام: «...جامی که بمهر کرده بد خوش بردار دل از جفا دمی بین کویش. تمّ ».
شماره سی دی: 82764
[12]دیوان حافظ (3)/شعر و ادبیات/فارسی
شماره 858/ فارسی
مؤلف: محمد حافظ بن بهاءالدین محمد شمس الدین خواجه حافظ شیرازی(د.791ق).
ص:16
تعداد صفحات: 181+1، اندازه: 12/5 * 20/5سانتیمتر، تعداد سطور: 17، خط : نستعلیق، جلد عثمانی طلاکوب بر روی آن تملک محمد عارف من خلفاء کاتب کتخدای حضرة الصدر العالی در 7محرم 1198م و نیز تملک قاضی زاده محمد فی مدینة بورصة و همچنین وقف محمد مصطفی افندی دیده می شود.
آغاز: «الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها...که عشق اسان نمود اول ولی افتاد مشکلها».
انجام: «...بر خاطر دوستان و هدیا دمرا... خطّی که بیادکار از من ماند».
شماره سی دی: 82774
شماره 859/ فارسی
مؤلف: پیشین.
تاریخ کتابت: سال 931هجری.
تعداد صفحات: 122، اندازه: 10/3 * 15/5سانتیمتر، تعداد سطور: 15، خط : نستعلیق، دارای تعلیقات و تصحیحات در حاشیه، جلد پارچه ای سبز، با وقف محمد مصطفی افندی.
آغاز: «الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها...که عشق اسان نمود اول ولی افتار مشکلها».
انجام: «...جون میدانی که مدت عالم خاک...بادیست که زود بکذرد باده بیار تمّ الدیوان بعون الملک المنان و صلی الله علی سیدنا محمد و اله اجمعین الطیبین الطاهرین».
شماره سی دی: 82775
[14]رسالة السائر الحائر إلی الساتر الواحد الماجد ترجمة رسالة الهائم الخائف من لومة اللائم(1)/عرفان و تصوف/فارسی و عربی
شماره: 5/1028
مؤلف: نجم الدین الکبری احمدبن عمربن محمد رازی شافعی خوارزمی(د.618ق).
ضمن صفحات: (217/ب-223/آ)، خط : نسخ.
آغاز: «بسمله، هذه رسالة السائر الحائر إلی الساتر الواحد الماجد صنفها... ابوالجناب نجم الدین الکبری... سباس مر خداوندی را که خلق را از عدم بوجود آورد...».
انجام: «...شوند و ساکن کده ند مرد راه برکیز دو خوش خوش برود و از مشغله ایشان فارغ ناشد إن شاءالله تعالی و الله ولی التوفیق و الهادی إلی سواء الطریق و صلی الله علی سیدنا محمّد و آله اجمعین».
ص:17
شماره: 25/1028
مؤلف: ناشناس
ضمن صفحات: (303/آ-ب)، خط : نستعلیق.
آغاز: «بسمله، نکتة غراء فی التوحید بدانک حقیقت حق الله تعالی از سه بیرون نیست اول آنک با عین الوجود باطلاق و آن عین حقیقت...».
انجام: «...و ز شکرک خلاص یابد ( وَ مایُلَقَّهَاإِلَّا ذُو حَظٍّ عظیم و الحمدلله ربّ العالمین و الصلاة علی محمد و آله اجمعین، تمّ ».
شماره: 28/1028
مؤلف: ناشناس
ضمن صفحات: (3215/ب)، خط نستعلیق.
آغاز: «بسمله، بروایتی درست انده است بیغمبر علیه الصلاة و السلام که سی خصلت...».
انجام: «... عامه بزرکان ازین احتراز کرده اند و الله أعلم، تمّ ».
شماره: 15/1028
مؤلف: یوسف الماخرزی(الباخرزی).
در ضمن صفحات: (245/ب)، خط : نسخ.
آغاز: «من مقالات الشیخ یوسف الماخرزی قدس الله سره العزیز: اربا ذکر و سلوک و متابعان و سؤای اسلام علیهم السلام و تحایا قبول کند...».
انجام: «...کینذ قبول این کلمات را مائة اقبال شناسند و الحمدلله أولاً و آخراً، تمّ ».
18]رسالة فی بیان الأقطاب(1)/عرفان و تصوف/فارسی
شماره: 10/1028
مؤلف: شاه نعمة الله ولی بن میر عبدالله شاه نورالدین الحلبی الکرمانی البلخی(د.834ق).
در ضمن صفحات: (242/آ-243/آ)، خط : نستعلیق.
آغاز: «فی بیان الأقطاب بدان اسعدک الله و ایدک که کاملان مقامات و اقطاب در هر زمانی که ایشان را خوص اولیاء خونند دو صنف اند صنفی...».
ص:18
انجام: «...اول بروح باک مصطفی می رسد بعد از ان بقطب الاقطاب همجنین الی آخر جناک یادکرت سد، تمّت».
شماره: 27/1028
مؤلف: محمّدبن عمر فخرالدین رازی(د.606ق).
ضمن صفحات: (324/آ-325/ب)، خط : نستعلیق.
آغاز: «بسمله، رسالة تأویلات مشکلات الأحادیث المشکلة للإمام فخرالدین الرازی، قال النبی صَلَّی اللهُ عَلَیهِ و سَلَّم: خلق الله الخلق فی ظلمة ثم رش علیهم من نوره، بدانک هر کس را از علما درین حدیث سخنست...».
انجام: «... و سرّ من عرف نفسه فقد عرف ربّه ظاهر شد و این است که حجة الاسلام غزالی فرمود رحمة الله علیه، تمّت».
[20]رسالة فی تعریب الکلمة الأعجمیة و تفصیل أقسامه(1)/دستور زبان/فارسی و عربی
شماره: 5/1046
مؤلف: احمدبن سلیمان بن کمال پاشا(د.940ق).
ضمن صفحات: (161/آ-167/ب).
آغاز: «بسمله، الحمدلله الذی جعل مبنی کلام العرب علی المبنی و المعرب و فصله إلی العربی و المُعرَّب... و بعد فهذه رسالة مرتبة فی تحقیق تعریب الکلمة الاعجمیة و تفصیل اقسامه و تمییزه عما یشابهه و لیس منه، فإنه دقیق جداً قلّما یتفطَّن له...».
انجام: «... و منها: باز فإنّه مُعَجّم باغ، و منه: بازیار، و هو مصلح باغ فإنَّ یار فی لغة العجم بمعنی المصلح، و منه: شهریار، و منها: قفس فإنه معجَّم: قفص، والله اعلم بالصواب».
[21]سندباد نامه(2)/شعر و ادبیات/فارسی
شماره 861
مؤلف: محمدبن علی بن محمد الکازه الدقائقی المروزی.
تاریخ کتابت: 15 ربیع الآخر 785هجری.
ناسخ: رمضان بن خالدبن عبدالرحمن بغدادی.
ص:19
تعداد صفحات: 133، اندازه: 16/1 *26/3سانتیمتر، تعداد سطور: مختلف، خط : نسخ فارسی، عناوین و نشانی ها و حواشی صفحات شنگرف، دارای حواشی و تعلیقات، صحافی شده در جلد عثمانی طلاکوب، با وقف شاه محمد افندی.
آغاز: «حمد و ثنا مکرمی را که از حجله شب تار حجره خلوت عاشقان برداخت...».
انجام: «... مرتع و مشرع ارواح اعادی و اسباح معادی دولت کردا نادانه عبدشکور، تمَّ الکتاب بعون الله تعالی و صلوات علی خیر خلقه محمد و آله الطاهرین».
شماره سی دی: 82766
[22]شرح بحر الغرائب لغة حلیمی(ج: 1)(1)/لغت نامه ها/فارسی و ترکی
شماره: 1012
مؤلف: لطف الله بن یوسف الحلیمی(د.922ق).
تعداد صفحات: 248، ابعاد کاغذ: 15 *24/5سانتیمتر، تعداد سطور: 23، خط : نسخ اعراب گذاری شده، عناوین و نشانی ها با رنگ قرمز، زیر اسامی رجال با خطوط قرمز کشیده شده، حواشی صفحات با رنگ سبز، دارای جلد عثمانی طلاکاری شده، روی آن تملک صنع الله بن احمدبن سفر الاستانبولی وقف سلطان عثمان دوم و سلطان محمودبن مصطفی دیده می شود.
آغاز: «حمد بلیغ و ثنای بی دریغ مر خُدایرا جلّ جلاله، و عمّ نواله که شرح کننده صدور است ار بهر اسلام، و بر کننده شعور است اندر دل انام و درود و سلام و تحایای تام بر روح باک سید الانام محمد مصطفی علیه السلام و بر ارواح آل اصحاب او باد ما اختلف الألسن بین العباد...».
انجام: «... یهیدن: یقمق و بوزمق، لطیفی، اکرجه خانه عمرم یهیده کرده بجور، اساس عمر وی اندر امان حق بادا، تمام شد دفتر اول بعون الله تعالی و حُسن توفیقه».
شماره سی دی: 22239
[23]شرح تسهیل الزیج لأُلُوغ بیک محمّدبن شاه رُخّ (2)/رمل و اسطرلاب/فارسی
ص:20
مؤلف: محمدبن احمد شمس الدین ابوالفتح الصوفی المصری(د.950ق).
شماره: 12/1037
در صفحات: (171/ب-174/آ)، خط نسخ فارسی.
آغاز: «هذا تسهیل زیج ألغ بک ملینا محمد المصری قدس سره العزیز، باب اول در استخراج اوساط کواکب وقتی خواهیم که اوساط و دیکر کواکب در ان وقت استخراج کنیم ان را از تاریخ هجری معلوم کنیم اکر سالها ناقصة ما بین نهصد یک و نه صد شصت و یک باشد جهت افتاب...».
انجام: «...باشد ظاهر باشد و اکر بیشتر باشد سخت ظاهر باشد و جهت هلال جهت عرض باشد، تمّت الرسالة».
[24]تبیان نافع در ترجمه برهان قاطع(1)/لغت نامه ها/فارسی و ترکی
شماره: 991
مؤلف: احمد عاصم بن جنابی ابوالکمال العینتابی الاستانبولی جنابی زاده(د.1235ق).(2)
چاپ شده در: دارالطباعة السلطانیة فی القسطنطینیة، 1214ق، 863 صفحه.
شماره سی دی: 83556
[25]نوال الفضلاء لسان العجم: المعروف بفرهنگ شعوری(ج: 1).(3)/لغت نامه ها/فارسی و ترکی
شماره: 997
مؤلف: حسن بن عبدلله الحلبی مشهور به شعوری(د.1105ق).(4)
از ابتدا تا حرف دال، چاپ شده: دارالطباعة المعمورة، 1155ق، 310 صفحه، وقف حاجی حسین وهبی أفندی به کتابخانه ی سلیمانیه.
شماره سی دی: 835553
شماره: 998
مؤلف: حسن بن عبدلله الحلبی مشهور به شعوری(د.1105ق).
ص:21
بخش دوم از باب الذال تا آخر کتاب، چاپ شده در: دارالطباعة المعمورة، 1155ق، 903صفحه، وقف حاجی حسین وهبی افندی به کتابخانه سلیمانیه.
شماره سی دی: 83572
شماره: 23/1037
مؤلف: عبدالله الألاهی السیماوی(د.896ق).(1)
ضمن صفحات: (234/ب-246/ب)، خط : سیاق عربی.
آغاز: «بسمله و به نستعین ایا فعال هر موجود و معدوم... بدید ارنده یه اسرار مکنون اکرجی بی نو آی کبی ضعیفم...حقیر هم فقیر هم نحیفم».
انجام: «...ایها السید العظیم میططر قم بتهییج فلان مطلوب بن فلان علی قحبه و عشقه فلان بن فلان، مجربدر، أول شکل بویله...».
شماره: 16/1037
مؤلف: ناشناس
ضمن صفحات: (207/آ-209/ب)، خط : نسخ فارسی.
آغاز: «بو مجموع طلسماتی و حروفی قوله له الحق شکلیله الننه یزل ست لعابله بإذن الله تعالی... امام محمد غزاله لی بیان ایدر اول بر کشنکک یک و یا بر حاکم...».
انجام: «...غالب غالب غالب غالب، 1979، 85، 88، 1980، 19، 22، 2046، 2039، 25، 28، 25، 28، 2030، 2009، 55، 58، 2010».
تعداد صفحات: 223، ابعاد کاغذ: 18 *27/1سانتیمتر، تعداد سطور: 33،
آغاز: «بسمله، رب أعِنْ وفّق أنعمت علی قول، سباس خدای را که قادر بر کالست قدیم و توانا ون زوالست... جنین کوید شیخ ادیب ابوالفضل حبیش ابن ابراهیم بن محمد التفلیسی که جون از تصنیف کتاب بیان التصریف برداختم نکاه کردم بکتبهای که در علم ادب بیارسی م کس ساخته... جملة حروف نسق درین کتاب یاد کردم و نامش قانون الأدب نهادم زیرا که این کتاب در ادب اهل عجم را اصل و قانون بزرک است».
انجام: «هفتم مَذْیة شَرْیة طَهْیة، هشتم دمیة و نوع نهم دِحیة جِلیة قِنیة. تمّ کتاب قانون الأدب بعون الله وحُسن توفیقه و مَنِّه و لُطفه و احسانه و الحمدلله علی التمام».
خط : نستعلیق، در ابتدای آن سه صفحه فوائد نوشته شده با یادداشتی در تاریخ فتح کماخ(1) در 6 ربیع الآخر 921هجری، عناوین و نشانی ها با رنگ قرمز، دارای حواشی وتعلیقات، صحافی شده در جلد عثمانی، وقف سلطان محمودبن مصطفی.
شماره سی دی: 31536
شماره: 10/1062
مؤلف: متعدد
تاریخ کتابت: 1203هجری.
ناسخ: محمدبن علی المولوی.
تعداد صفحات: 89، ابعاد کاغذ: 13 *20/4سانتیمتر، تعداد سطور: مختلف. خط : متنوع، در ابتدای ان 8برگ فوائد و در جای جای نسخه، اوراق خالی دیده می شود، در جلد عثمانی صحافی شده که بر روی آن وقف خلیل حمید وجود دارد.
حاوی فوائد و نکات متنوع به همراه اشعار عربی، ترکی و فارسی امثال و حکم و فتاوی و در پایان آن حجج شرعی مخصوص جزیره رودس دیده می شود.
[31]گلستان(2)/شعر و ادبیات/فارسی
شماره 874
مؤلف: عبدالله بن مشرف الدین سعدی شیرازی(د.690ق).
ص:23
تعداد صفحات: 94+2، اندازه: 11 *19/5سانتیمتر، تعداد سطور: 17، خط : نستعلیق، عناوین و نشانی های قطعات، ابیات و حکایت با رنگ قرمز، دارای یادداشت هایی در حواشی، صحافی شده در جلد عثمانی.
آغاز: «منت خدایرا عَزّوجَلَّ که طاعتش موجب قربتست و بشکر اندریش مزید نعمت هر نفسی که فرو می رود ممد حیاتست...».
انجام: «کر نیاید بکوش رغبت کسن... میر رسولان بیام باشد بس، یا ناظرا فیه سل الله مرحمة... علی المصنف و استغفر لصاحبه و اطلب لنفسک من خیر ترید به... من بعد ذلک غفراناً لکاتبه، الفاتحة».
شماره سی دی: 83133
شماره: 875
مؤلف: پیشین
تعداد صفحات: 108+2، اندازه: 11 *18/3سانتیمتر، تعداد سطور: 17، خط : نستعلیق، عناوین و سرفصل ها شنگرف، دارای جلد عثمانی که بر روی آن تملک حافظ مصطفی العطار و وقف فراش چهارم حاجی مصطفی افندی به کتابخانه ی سلیمانیه در سال 1202ق دیده می شود.
آغاز و انجام: برابر
شماره سی دی: 83126
شماره: 3/1014
مؤلف: عبدالکریم أفندی.
تاریخ کتابت: 10جمادی الآخرة 1002هجری.
ضمن صفحات: 51/ب-63/ب، ابعاد کاغذ: مختلف، تعداد سطور: 9، خط : نسخ اعراب گذاری شده.
آغاز: «بسمله، عربجه تکریة سبحان درلر... عجم دیلنده بلکه یزدان درلر».
انجام: «اولاین دریسک ای مهرو قمونک استنه عالی استنه عالی... دلوجا نیله حهد ایله که بو قطعه اوله ازبر... ختمه أولدی بو قطعة بوند تمام... صلوة ور مُحَمَّد و السلام، تمّت بعون الله».
مؤلف: نعمة الله بن احمدبن قاضی مبارک الصوفیه وی الرومی نعمت چَلَبی(د.969ق).(1)
تاریخ تألیف: 956هجری.
کاتب: مصطفی بن ولی.
تاریخ کتابت: اواخر جمادی الآخرة 979هجری.
محل کتابت: اسلامبول، جامع محمود پاشا در محله قابوآغاسی در فی کاربان سرای.
تعداد صفحات: 257+2، ابعاد کاغذ: 14 *20/8سانتیمتر، تعداد سطور: 23، خط : نسخ، عناوین و نشانی ها با رنگ قرمز، بالای ریشه لغات با رنگ قرمز، خط کشیده شده است، دارای حواشی و تعلیقات فراوان، صحافی شده در جلد عثمانی با مهر وقف سلطان محمودبن مصطفی، امتیاز نسخه: نسخه مقابله شده با خط مؤلف.
آغاز: «بسمله، حمد بی قیاس و شکر سباس آن ملک بی همتایرا... و بعد ناکاه بر خاطر فاطر این بنده بی جاره و بی مایه أعنی نعمة الله بن احمدبن مبارک الرومی را خطور کرد که از کتبهای لغت فارسی لغتها جمع کنم...».
انجام: «...الیاء المضمومة: یشترم قرداشنی دیدکلری علتدر... بعضلر بویمل دیدکلری یرتجی قوشدر یویه آرزومندیهه مثله یهره مثله، تمَّ الکتاب بعون الملک الوهّاب».
شماره سی دی: 31537
شماره: 8/876
مؤلف: حسن عدلی الاشتیبی السنبلی(د.1026ق).(2)
در صفحات: 91/ا-99ب، خط : نستعلیق.
آغاز: «الله و اله ال و حکم ایزدو دوار... و ناب عطا بخش و معین ناصر یاور».
انجام: «هرکه روحش شاد کرداند بحمد... حق کنادش جای در دارالسلام، تمّت».
[36]اللوامع(3)، شرح القصیدة المیمیة الخمریة لابن الفارض/شعر و ادبیات/فارسی و عربی
شماره: 868
مؤلف: ابوالبرکات نظام الدین نورالدین عبدالرحمن بن احمدبن محمد شیرازی جامی(د.898ق).
تاریخ کتابت: یکشنبه، 4 جمادی الأولی 876هجری.
ص:25
تعداد صفحات: 114، اندازه: 11/5 *17/5سانتیمتر، تعداد سطور: 12، خط : نسخ زیبا، عناوین قرمز و لاجورد، حواشی صفحات با خطوط آبی رنگ و طلایی آرایش شده، دارای جلد عثمانی با مهر وقف سلطان عثمان بن مصطفی می باشد.
آغاز: «سبحان من هو جمیل لیس بوجهه نقاب الا النور و لا لجماله حجاب الا الظهور، رباعیة: ای کشته نهان زغایت بدائی....عین همه عالمی ز بس یکتائی».
انجام: «...و ان لحظه که شد تمام اورد بدر....تاریخ مه و سال وی از شهر صفر، تمّت و طالبت یا لبتها ازدادت، تمّ ».
شماره سی دی: 83125
[37]مرقاة اللغة مرقات اللغات(1)/ لغت نامه ها/فارسی، عربی و ترکی
شماره: 1013
مؤلف: عبدالله بن یوسف بن محمد بختی الآیدنی الکستلی الحنفی (د.1038ق).(2)
تعداد صفحات: 108برگ، ابعاد کاغذ: 15 *20/1سانتیمتر، تعداد سطور: 9، آغاز آن ناقص، اوراق پراکنده، خطوط متنوع، عناوین با رنگ قرمز، دارای حواشی، صحافی شده در جلد عثمانی.
آغاز: «...خناجر، خنازیر، خناسیر، خنجر، خندر، خنزیر، خنصر، خنور، خوار، خواصر، خَور، خیار، خیتعور، خیر، خبر، خُیر، خُیور؛ فصل الدال: دابر، داخر، دار ...».
انجام: «فصل الهاء: هابی، هادی، هافی، هالکی، هبی، هبرقی هبریری، هجیری... یمنی: صاغ ال، یومُ قُسی: زیادة أسی و زیادة دوزلوات، یهودی: یهودی، ییمنی: افق یمن، یحاذی؛ تمت الکتاب بِعَوْنِ الْملِکِ الْوهّابِ ».
شماره سی دی: 31525
[38]مصادر مترجمة ترجمه مصادر عربیة/ لغت نامه ها/عربی و فارسی(3) شماره: 1002
ص:26
مؤلف: حسین بن احمدبن حسین زوزنی نیشابوری(د.486ق).(1)
کاتب: فضل الله بن حاجی طورسون بن حاجی بکر بن حاجی شمس الدین السینوبی.
تاریخ کتابت: یکشنبه، 26شعبان 846 هجری.
تعداد صفحات: 102برگ، ابعاد کاغذ: 13/6 *18سانتیمتر، تعداد سطور: مختلف، خط : نسخ اعراب گذاری شده، عناوین و مدخل های لغات با رنگ قرمز، دارای حواشی و صحافی شده در جلد ایبرو عثمانی با مهر وقف بزاز الحاج محمد.
آغاز: «بسمله، حمدله، قال القاضی الإمام الأجل السَّید ابوعبدالله الحسین بن علی بن احمد الزوزنی رحمة الله علیه: هذه مصادر ترجمتها و نقّحتها و جردتها عن شواهد الحدیث و الأمثال و الأشعار لیصغر حجمها و یسهل حفظها و صدّرت کل باب منها بمصادر الأفعال الصحیحة ثم أتبعتها المصادر المعتلة... باب فعل یفعل بفتح العین فی الماضی و ضمها فی الحاضر من السالم ب الثقب: سوارخ کردن. الثقوب: أفروخته شذن آتش و تافتن ستاره و جز ان».
انجام: «... و من الیائی: الیبس والیلبس: خشک شذن و ییبس لغة. تمّت الکتاب».
شماره سی دی: 31535
شماره: 4/867
مؤلف: احمد ده ده نشاطی الادرنه وی الرومی(د.1085ق).(2)
در صفحات: (66/ب-78/ب)، تعداد صفحات: 78+2، اندازه: 14/4 *20/9سانتیمتر، تعداد سطور: مختلف، خط : نسخ، عناوین و اشکال هندسی و دوائر عروضی با رنگ قرمز، سرفصل های با خط قرمز کشیده شده،دارای حواشی و تعلیقات، صحافی شده در جلد ایبرو.
آغاز: «بسمله، سبحان الذی خلص الانسان بالنطق من عالم الجماد و العجماء و حمداً للذی علّمه البیان مع تنزیل القران من ارم ذات العماد... و بَعد؛ فَلَمّا کانت اسرار الحقّ علت کلماته مصوغة علی السن العارفین باللغة الفارسیة... و سَمّیتها بمفاتیح الدریة و هذه فریدة لم تثقب الی الان...».
انجام: «...و قال بعض اهل الحساب: مراتب الاعداد اربعة فقط و هی: احاد و عشرات و مئات و الوف و ان زید العدد علیها یستانف. تمّت الکتاب بعون الله الملک الوهاب».
شماره سی دی: 83124
شماره: 881
مؤلف: محمدبن ابوبکر ابراهیم فریدالدین عطار نیشابوری(د.627ق).
تعداد صفحات: 87+2، اندازه: 13 *18/5سانتیمتر، تعداد سطور: 15، خط : نستعلیق، جلد عثمانی، از نسخه های وقفیِ فراش چهارم مصطفی افندی به کتابخانه سلیمانیه.
آغاز: «بسمله، افرین جان افرین باک را ... انک جان بخشید و ایمان خاک را».
انجام: «درد وعالم جو یکی دارنده اشیا بود ... هر یکی در ذات خود یکتای لی عتا بود».
شماره سی دی: 46260
شماره: 9/1028/
مؤلف: نجم الدین خلیل
در صفحات: (241/ب-242/آ)، خط : نسخ.
آغاز: «وصیة صاحب دیوان الأدب العبد الجانی العاصی...الخائف یوم یؤخذ بالنواصی الفقیر الحقیر الذلیل نجم الدین خلیل أحسن الله عاقبته مع کافة المسلمین: آنست که جون اجلش در رسد براذران...».
انجام: «... صیانه ان کر حضور دل بیش آرند و سخن نکویند تمّ ».
ص:28
افضلی، مهدی. « تحلیلی بر آمار نسخ خطی فارسی موجود در کتابخانه های ترکیه »، آیینه میراث: شماره 42، پاییز 1387ش.
اولکر، معمّر[مصاحبه شونده]. « کتابخانه سلیمانیه و آثار خطی فارسی در ترکیه »، مجله آشنا وابسته به رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران درآنکارا: سال اول، شماره 4، زمستان 1374.
بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ. تذکره جغرافیای تاریخی ایران ، ترجمه ی: حمزه سردادور، تهران: توس، 1358ش.
بروسه لی، محمد طاهربیگ. عثمانلی مؤلفلری ، استانبول: مطبعة عامرة، 1915-1923م.
بغدادی، إسماعیل باشا. هدیة العارفین فی أسماء المؤلفین و آثار المصنفین من کشف الظنون ، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1413ق.
بهرامی، عبدالله. خاطرات عبدالله بهرامی از آخر سلطنت ناصرالدین شاه تا اول کودتا ، تهران: علمی، 1363ش.
ترکی، محمدالنصر. « مکتبة السلیمانیة للمخطوطات »، الوعی الاسلامی: شماره 558، دسامبر و نوامبر 2012م.
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله. کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1413ق.
حری، عباس[سرویراستار]. دائره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی ، تهران: نسخه ی دیجیتالی بر روی پایگاه کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1381ش.
حسن. عزة. « المکتبة السلیمانیة فی استانبول اعظم مجمع لمخطوطات التراث العربی الثقافی »، مجلة مجمع اللغة العربیة بدمشق: مجلد 83، جزء 2.
حلبی، احمدصالح. « مکتبة السلیمانیة فی اسطنبول خزینة للمخطوطات »، مجلة الندوة: شماره 1388، 1433/09/28ق.
الدغیم، محمود. « المکتبة السلیمانیة و مجموعتها فی استطنبول »، صحیفة الحیاة: 1431/9/11ق.
رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آنکارا. « کتابخانه های ترکیه در آینه آمار »، پیام کتابخانه: سال چهارم، شماره 14و15، پاییز و زمستان 1373ش.
« کتابخانه های کشور ترکیه »، پیام کتابخانه: سال سوم، شماره 8، بهار 1372ش، ص103.
زرکلی، خیرالدین. الأعلام ، بیروت: دارالعلم للملایین، بی تا.
ص:29
سچکین، سویم. « کتابخانه های ترکیه: موانع و تنگناها و پیشنهادها »، پیام بهارستان: شماره 27، شهریور 1382ش.
سرکیس، یوسف إلیان. معجم المطبوعات العربیة و المعربة، مصر: مطبعة سرکیس، 1346ق.
شاهین، شامل. المکتبة السلیمانیة فی استانبول: معلم من معالم التراث الاسلامی الخالد ، دمشق: دار غارحراء، 2004م.
قاضیها، فاطمه. اسنادی از تاراج کتابخانه سلطنتی ، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جهموری اسلامی ایران، 1390ش.
کحالة، عمررضا. معجم المؤلفین تراجم مصنفی الکتب العربیة ، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، بی تا.
مرعشی نجفی، سید محمود. « کتابخانه ها و نسخه های خطی کهن و نفیس در ترکیه »، در: نسخه شناسی: پژوهشهایی در نسخه های خطی در ایران و جهان، قم: صحیفه خرد، 1391ش، ج7، ص281.
یلدریم، ممدوح. « مکتبة السلیمانیة: خزینة تراث الأمة »، مجلة الحراء: شماره 25، آگوست 2011م.
Aynur, H. TurkIyede Turkce yazma eserlerIn kataloglanmas
uzerIne bIr deerlendIrme: 1989-2002. Turkluk BIlgIsI Ara-t rmalar : No.25, 2002, pp. 3752. [ نسخه های خطی ترکیه در ترکیه] IcImsoy, A. Oguz. TurkIsh LIbrarIes and LIbrarIanshIp In the 20th Century. In: IsmaIl E. Erunsal et al. Essays In Memory of Hazel E.Heughan. EdInburgh:Hazel E. Heughan EducatIonal Trust, 2007, pp. 201222. [
کتابخانه های ترکیه در قرن 20] IcImsoy, A. Oguz IsmaIl E. Erunsal. The Legacy of the Ottoman LIbrary In the LIbrarIes of the TurkIsh RepublIc, Istanbul: Marmara UnIversIty, Turkey LIbrI: vol. 58, 2008, pp. 4757.
[میراث عثمانی در کتابخانه های جمهوری ترکیه]
ص:30
* کتاب ها:
اسناد حلیة رسول الله علیه الصلاة والسلام: 1
الاشعار المتنوعة ابیات عربیة و فارسیة: 2
بوستان بُستان: 3
بیان بعض الثوابت در معرفة اسطرلاب: 4
پندنامه، منظومه پند عطار: 5
تبیان نافع در ترجمه برهان قاطع: 24
التحفة السنیة إلی حضرة الحسینیة: 6
تحفة الشاهدی: 7
ترجمه صد کلمه امام علی بن ابی طالب: 8
جداول أسماء الکواکب: 9
الجداول المختلفة من الهیئة: 10
دیوان جامی: 11
دیوان حافظ : 12، 13
رسالة السائر الحائر الی الساتر الواحد الماجد ترجمة رسالة الهائم الخائف من لومة اللائم: 14
رسالة النکتة الغراء فی التوحید: 15
رسالة خصلت نکوهیده: 16
رسالة درّ اسناد حلیة رسول الله شریفة: 17
رسالة فی بیان الاقطاب: 18
رسالة فی تأویلات الأحادیث المشکلة: 19
رسالة فی تعریب الکلمة الاعجمیة و تفصیل اقسامه: 20
سندباد نامه: 21
شرح بحر الغرائب لغة حلیمی: 22
شرح تسهیل الزیج لأُلُوغ بیک: 23
فتوحات الألاهی: 27
الفوائد الخواجیة: 28
قانون الأدب فی ضبط کلمات العرب: 29
ص:31
کشکول: 30
گلستان: 31، 32
لغت عبد الکریم فارسی، ترکی: 33
لغت نعمة الله فارسی، ترکی: 34
لغت ترکی، عربی، فارسی: 35
اللوامع، شرح القصیدة المیمیة الخمریة لابن الفارض: 36
مرقاة اللغة مرقات اللغات: 37
مصادر مترجمة ترجمه مصادر عربیة: 38
مفاتیح الدرایة فی قواعد اللغة الفارسیة: 39
منطق الطیر: 40
نوال الفضلاء لسان العجم: المعروف بفرهنگ شعوری: 25، 26.
وصیتنامه: 41
ص:32
ابن کمال پاشا، احمدبن سلیمان: 20
ابوالبرکات جامی، نظام الدین نورالدین عبدالرحمن بن احمد: 11، 36
ابوالفتح الصوفی المصری، محمدبن احمد: 23
ابوالکمال العینتابی الاستانبولی، احمدعاصم بن جنابی: 24
الاشتیبی السنبلی، حسن عدلی: 35
أفندی، عبدالکریم: 33
الاماسی الدشیشی الحنفی، محمدبن مصطفی بن لطف الله: 6
الآیدنی الکستلی الحنفی، عبدالله بن یوسف بن محمد بختی: 37
بدیع الزمان تفلیسی، حبیش بن ابراهیم بن محمد: 29
حافظ شیرازی، محمد حافظ بن بهاءالدین محمد شمس الدین: 12، 13
الحلبی الشعوری، حسن بن عبدلله: 25، 26
الحلبی الکرمانی البلخی، شاه نعمة الله ولی بن میرعبدالله شاه: 18
الحلیمی، لطف الله بن یوسف: 22
خلیل، نجم الدین: 41
الدقائقی المروذی، محمدبن علی بن محمد: 21
ده ده الشاهدی، ابراهیم: 7
ده ده نشاطی الادرنه وی الرومی، احمد: 39
رشیدالدین وطواط ، محمدبن عبدالرحمن العدوی: 8
زوزنی نیشابوری، حسین بن احمد: 38
سعدی شیرازی، عبدالله بن مشرف الدین بن مصلح الدین: 3، 31، 32
السماوی، عبدالله الألاهی: 27
الصوفیه وی الرومی چلبی، نعمة الله بن احمدبن قاضی مبارک: 34
فخرالدین رازی، محمدبن عمر: 2، 19
فریدالدین عطار نیشابوری، محمدبن ابوبکر ابراهیم: 5، 40
نجم الدین الکبری، احمدبن عمربن محمد الرازی: 14
یوسف الماخرزی(الباخرزی): 1، 17
ص:33