ص: 2

همسران ثقلینی

(کتاب الله و عترتی)

میرزا محمد مهدی حق شناس

ص: 3

ص: 4

آرامش.... 37

توضیح آیات... 37

مفهوم آیات... 38

نیاز طبیعی.. 39

راز بقای آرامش.... 39

حفظ آرامش با تقوا 40

شرط دیگر برای بقای آرامش.... 41

رحمت... 42

توضیح آیه. 42

تفاوت رحمت و مودت... 43

محبت و رحمت و مشکل گشایی.. 44

اسباب نزول رحمت... 44

عوامل ایجاد محبت و موانع آن. 45

جاذبه رحمت، در رفتار پیامبر. 47

در مسیر رحمت... 48

ابراز دوستی.. 49

توضیح آیه. 50

کارگاه عملی محبوبیت... 50

الگویی از سیرۀ شهدا 55

پرسش و پاسخ.. 56

ذکر درمانی.. 57

حقوق و وظائف... 59

ص: 6

اتحاد زوجین در جوهرۀ وجود. 61

توضیح آیه. 61

زوج مناسب... 62

همدلی.. 63

قانون مواسات... 63

ادای حقوق خویشاوندان. 65

نزدیک ترین خویشاوند. 65

حق زن بر مرد. 66

1. پرداخت مهریه و نفقه. 66

2. برخورد مناسب و شایسته. 67

3. حفاظت معنوی.. 68

حق مرد بر زن. 68

1. اطاعت... 68

2. تمکین.. 70

3. بیرون رفتن با اجازه شوهر. 71

4. پرهیز از آزار شوهر. 72

5. خدمت در خانه. 74

6. خوشرفتاری و احترام به شوهر. 75

7. آرایش نکردن برای غیر شوهر. 76

8. تصرف نکردن بدون اجازه در اموال شوهر. 77

9. امانت داری.. 77

احسان به نزدیکان. 78

ص: 7

معنای احسان در لغت... 79

معنای احسان در روایات... 79

چند نکته. 80

نکته یکم. 80

نکته دوم. 80

اهمیت و فضیلت احسان. 81

آثار و فواید احسان. 81

نتیجه عملی احسان برای زن و شوهر. 83

حکایت عبرت انگیز. 83

زینت هم بودن. 84

توضیح آیه. 85

چند نکته. 85

حفظ اسرار. 87

توضیح آیه. 88

رازداری.. 89

احادیث رازداری.. 89

معنای راز. 91

مسئولیت در قبال تربیت دینی.. 92

آیه یکم. 92

آیه دوم. 92

آیه سوم. 93

سیرۀ بندگان خوب خدا 94

ص: 8

نحوه آموزش نماز به فرزندان. 94

پرداخت مهریه. 95

مهریه. 97

مهریه در اسلام و جاهلیت... 98

حکمت پرداخت مهریه. 99

ازدواج یا معامله؟. 100

نکته ای زیبا 101

اختیار تعیین مهریه. 102

تعلق مهریه به خود زن. 103

عواقب نپرداختن مهریه. 104

مسأله فقهی و حقوقی.. 106

ثواب بخشیدن مهریه. 107

فریب برای بخشیدن مهریه. 108

مهر السنه. 109

مهریه و جهیزیه حضرت زهرا 110

نمونه ای از ازدواج ساده 111

مدیریت خانواده بر عهدۀ مرد. 113

مفاهیم لغوی.. 113

مسئولیت مرد در قبال همسر. 114

نهی از مدیریت زن بر خانواده 114

پذیرش تصمیمات... 115

توضیح جمال و جلال. 116

ص: 9

مدیریت خانواده، با جمال و جلال. 117

روش های مدیریتی در روایات... 118

1. احسان و محبت... 118

2. عدالت محوری.. 119

3. سعی و تلاش... 119

4. نیک رفتاری.. 120

5. قدرشناسی.. 120

6. صبر و تحمل.. 121

ادای حقوق همسر. 121

عفو و بخشش.... 121

فرزند و خانواده 123

همسر و فرزند، مایۀ روشنی چشم. 125

قرّة العین.. 125

بستر مناسب برای تربیت فرزند. 126

درس هایی از آیه. 126

نور چشم حقیقی.. 127

خانواده، وسیله ای برای آزمایش.... 128

شان نزول آیه. 129

دشمنانی در آستین.. 129

گذشت از خطای دیگران. 130

عفو و گذشت در خانواده 131

پیام های آیه. 131

ص: 10

چند نکته. 132

محبت خانواده، بعد از محبت خدا 133

محبت متعادل. 134

زینت دهنده کیست؟. 134

خواسته زن یا خواست خدا؟. 135

عبرت تاریخی.. 136

حرمت نهادن به زندگی فرزندان. 138

توضیح آیات... 138

مشورت در امور خانواده 139

توضیح آیه. 140

نکات... 141

دختر یا پسر؟. 141

دختران در دورۀ جاهلیت... 142

جاهلیت مدرن. 143

فرزند صالح.. 143

احادیث پیامبر دربارۀ فرزند دختر. 144

برکات وجودی دختر. 145

دعا برای پسردار شدن. 147

جایگاه دختر پیامبر. 148

حقوق دختران. 149

حق دختر بر پدر. 150

1. درست صحبت کردن با مادر دختر. 150

ص: 11

2. حرف زشت نزدن به دختر. 151

3. انتخاب نام مناسب... 151

4. حفظ جان فرزند. 151

5. آموزش رفتارها و روحیات صحیح اخلاقی.. 151

6. پرهیز از افراط در محبت... 152

7. توجه به آینده فرزندان در مراقبت از آن ها 152

سخن پایانی.. 152

رضایت خدا در گرو رضایت والدین.. 153

اسباب رضایت خداوند. 153

احترام به پدر و مادر. 155

نکته. 156

داستان قرآنی.. 156

نکته ها 159

رهزنان خوشبختی.. 161

منزلگاه بهشت... 163

نگاه متفاوت به زندگی.. 163

میوۀ ممنوعه. 164

گناه و عصیان. 165

آسانی بدون سختی.. 165

توضیح آیه. 166

بیرون کردن دشمن از زندگی.. 167

توضیح آیه. 167

ص: 12

پیوندهای غیر الهی.. 168

یک پرسش مهم. 169

نتیجة پیوندهای الهی و غیر الهی.. 169

ازدواج با ثروتمندان. 171

کنترل چشم. 172

مفهوم لغات آیه. 172

پیام های آیه. 173

دستور مشترک... 173

خطرات چشم چرانی.. 174

زیانهای چشم چرانی.. 175

1. حسرت طولانی.. 175

2. اندوه بسیار. 175

3. رنج و ناراحتی.. 175

4. غفلت از یاد خدا 175

5. عذاب اخروی.. 175

برکات کنترل چشم. 176

1. دیدن شگفتی ها 176

2. راحتی قلب... 176

3. نیک خویی.. 176

4. پاداش الهی.. 176

5. چشیدن شیرینی ایمان. 177

درمان چشم چرانی.. 177

ص: 13

دستور عفت برای زنان. 179

توضیح آیه. 180

نزدیک نشدن به زنا 181

توضیح آیات... 181

حدیث در باره زنا 182

راه شرعی برای دوری از زنا 183

طلاق و جدایی.. 185

عدم نگرانی از ناسازگاری زنان. 187

توضیح آیه. 187

حقّ طلاق با مرد. 188

توضیح آیات... 189

نفرت خداوند از طلاق.. 190

زن و تقاضای طلاق.. 191

طلاق خلع. 193

هدیه بعد از طلاق.. 193

توضیح آیه. 194

نکات آیه. 194

هدیه دادن در طول زندگی زناشویی.. 195

آثار هدیه دادن. 195

آداب هدیه دادن. 196

عده 197

توضیح آیه. 198

ص: 14

اقسام عده 198

1. عده وفات... 199

2. عده طلاق.. 199

3 عده بذل یا انقضاء مدت، در ازدواج موقت... 201

فلسفه عدّه 201

1. رعایت اصول بهداشتی.. 201

2. حفظ نسل.. 202

3. احیای دوباره خانواده 202

4. حفظ حرمت خانواده 203

داستان های کوتاه 205

احسان. 207

همسر. 211

هیئت... 214

رازداری.. 217

نماز شب... 222

اهل و عیال. 224

مردسالاری.. 227

دختر. 230

ارتباط نامشروع. 233

ص: 15

ص: 16

ص: 18

اگر در زندگی فقط به دنبال مادیات و روزمرگی باشیم، یا موفق نمی شویم و ناراحتی و افسردگی و حتی جدایی سراغ مان می آید؛ یا موفق می شویم و پس از مدتی، دیگر جایی برای پیشروی و ترقی باقی نمی ماند و باز هم پوچی و افسردگی دامان گیرمان می شود. اما اگر زندگی را بر مبنای الهی پایه ریزی کنیم، حتی در اوج پیری و ناتوانی، راه برای پیشروی و موفقیت داریم.

* یا أَیهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَ بَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَ نِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَیکُمْ رَقِیبًا؛ ای مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید؛ همان کسی که شما را از یک انسان آفرید و همسر او را از جنس او خلق کرد. و از آن دو، مردان و زنان فراوان منتشر ساخت. از خدایی بپرهیزید که هر گاه چیزی از یکدیگر می خواهید، نام او را می برید. و از (قطع رابطه با) خویشاوندان (پرهیز کنید؛) زیرا خداوند، مراقب شماست.(1)

* أَوَ لَمْ یَرَوْا إِلَی الْأَرْضِ کَمْ أَنْبَتْنا فِیها مِنْ کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً؛ مگر در زمین ننگریسته اند که در آن، چقدر از هر گونه، جفت های زیبا رویانیده ایم. قطعا در این (هنرنمایی) عبرتی است.(1)

در آیه 5 سوره حج، آیه 10 سوره لقمان و آیه 53 سوره طه نیز، این معنا آمده است.

* سُبْحانَ الَّذِی خَلَقَ الْأَزْواجَ کُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ مِمَّا لا یَعْلَمُونَ؛ پاک است (خدایی) که از آنچه زمین می رویاند و (نیز) از خودشان و از آنچه نمی دانند، همه را نر و ماده گردانده است.(2)

* وَ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ خَلَقْنا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ؛ از هر چیزی، دو گونه (یعنی نر و ماده) آفریدیم. امید که شما عبرت گیرید.(3)

برخی برای اثبات زوجیت اتم (الکترون و پرتون)، به این آیه استناد کرده اند.

* هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِیَسْکُنَ إِلَیْها؛ اوست کسی که شما را از نفس واحد آفرید و جفت وی را از آن پدید آورد تا بدان آرام گیرد.(4)

قرآن در آیۀ فوق می گوید: «من کل شیء» (از همه موجودات) نه فقط موجودات زنده، می تواند اشاره به این حقیقت باشد که تمام اشیاء جهان، از ذرات مثبت و منفی ساخته شده اند. امروز از لحاظ علمی مسلم است که اتم ها از اجزای مختلفی تشکیل یافته اند؛ از جمله اجزایی که دارای بار الکتریسته منفی هستند و الکترون نامیده می شوند، و اجزایی که دارای بار الکتریسته مثبت هستند و پروتون نام دارند. بنا بر این، الزامی نیست که شیء را حتما به معنای حیوان یا گیاه تفسیر کنیم، و یا زوج را به معنای صنف بدانیم.»(1)

1. علامه طباطبائی در مقدمه کتاب اعجاز قرآن نوشته است: «هنگامی که جهان در تاریکی جهالت به سر می برد، قرآن در بیش از ده آیه (مثل: رعد/ 3، شعراء/ 7 و ...) از زوجیت گیاهان بحث می کند و تصریح می نماید که خدا همه گیاهان را جفت آفرید.(2)

2. یکی از نویسندگان، با استفاده از آیۀ «سُبْحانَ الَّذِی خَلَقَ الْأَزْواجَ کُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ مِمَّا لا یَعْلَمُونَ»(3) می نویسد: «کاملا روشن است که این آیه، بر جفت داشتن گیاهان دلالت دارد. و نیز از ذیل آیه که جفت داشتن را در مورد چیزهایی که انسان ها خبر ندارند، بیان می کند، چه بسا بتوانیم نیروی مثبت و منفی برق و نیز محیط میکروب یا ویروس ها و نیز اجزای اتم را استفاده کنیم.»(4)

3. نویسنده ای دیگر با ذکر آیات مورد بحث، زوجیت گیاهان و حتی زوجیت درون اتم بین الکترون و پروتون را استفاده می کند.(5)

ص: 25

1. احمد محمد سلیمان نیز در یک بحث که به صورت سؤال و جواب تنظیم شده است، زوجیت ماده را از آیه 49 سوره ذاریات به دست می آورد.(1)

2. مهندس محمد علی سادات نیز پس از یک مقدمه طولانی در بارۀ ساختمان اتم و سابقۀ تاریخی اشاره به اتم، آیه 49 سوره ذاریات را متذکر می شود و می نویسد: «لذا می توان اتم را موجودی زوج نامید و از طریق تعمیم زوجیت در دل اتم ها، نتیجه گرفت که اساسا عالم ماده بر اساس زوجیت بنا گردیده و هیچ موجود مادی، از این قاعده کلی مستثنی نیست.»(2)

3. یکی از نویسندگان معاصر نیز پس از طرح زوجیت ماده (Puality Of Matter)، به آیۀ 49 سوره ذاریات، 52 الرحمن و 53 طه استناد می کند.(3)

4. صاحب تفسیر نوین نیز با ذکر آیات مورد بحث، آنها را اعجاز علمی قرآن می داند که اشاره به زوجیت کرده است. سپس توضیحات مفصلی در این مورد ارائه می دهد.(4)

1. پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: «من احب ان یلقی الله طاهرا مطهرا فیلقاه بزوجه؛ هر کس دوست دارد خدا را پاک و پاکیزه دیدار کند، به همراه همسرش به این دیدار برود.»(1)

2. امام صادق علیه السلام می فرماید: مردی نزد پدرم آمد. پدرم از او پرسید: «آیا همسر داری؟» عرض کرد: «خیر.» پدرم فرمود: «دوست ندارم دنیا و آنچه در آن است، برای من باشد، اما یک شب بدون همسر بخوابم. دو رکعتی که مرد همسردار بخواند، برتر از مرد مجردی است که روزها روزه بگیرد و شب ها نماز بخواند.» سپس پدرم هفت سکه طلا به او داد و فرمود: «با این سکه ها ازدواج کن. پیامبر فرموده است: داشتن اهل و عیال، روزی را زیاد می کند.»(2)

3. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «اَکثَرُ اَهلِ النّارِ العُزاب؛ بیشتر اهل جهنم، انسان های مجرد هستند.»(3)

4. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «المُتَزَوِّجُ النائمُ أفضَلُ عِندَ اللّه ِ مِنَ الصائمِ القائمِ العَزَبِ؛ متاهل خفته، نزد خدا فضیلت دارد بر مجرد روزه گیر شب زنده دار.»(4)

یعنی در نزد خداوند، متأهلی که فقط خوابیده است و هیچ کاری نمی کند، از مجردی که روزهای گرم و طولانی روزه می گیرد و شب ها به عبادت و تهجد می پردازد، افضل و برتر است.

ص: 27

از منظر عرفانی هم ازدواج، سلوکی است که طی منازل متعدد را برای سالک، هموار می کند و کسی که خود را در این امتحان قرار ندهد، از جوایز معنوی پایان مسابقه، بی بهره خواهد بود. کسی که در این مسیر و در این کلاس قدم نگذاشته باشد، عرفانی ناقص و مریض دارد؛ مثل کسی که در مسیر سلوک، میدان جهاد اصغر و تیر و ترکش را تجربه نکرده باشد و ادعای ایمان کامل بکند. حتی اگر عارف هم باشید، باز هم ازدواج با تمام سختی هایش لازم است؛ البته اگر گرفتار عرفان های پوچ دوران جاهلیت مدرن نشده باشید؛ چون عرفان ناب، عرفان برآمده از آیات الهی و احادیث ناب آل رسول است، نه عرفان های سرخپوستی و خانقاهی و صوفیانه.

حال اگر در این عرفان ناب قدم گذاشتید، باید بدانید که بنا بر دستور اسلام، شما به هیچ عنوان نباید مجرد بمانید. و اگر تا کنون به هر دلیلی مجرد مانده اید، دچار خسارت معنوی جبران ناپذیری شده اید و هر چه سریع تر باید اقدام کنید. نه قحط الرجال است و نه قحط النساء؛ بلکه باید همین دخترها با همین پسرها ازدواج کنند.

* از پاکیزه ها به شما روزی داد. آیا به باطل ایمان می آورند و نعمت خدا را انکار می کنند؟(1)

1. همسر و فرزند و نوه، رزق طیب و نعمت الهی هستند که باید جایگاه شان حفظ شود و مورد کفران قرار نگیرند؛ در غیر این صورت، انسان دچار عقوبت می شود؛ چنان که طبق روایات، پدر و مادر نیز ممکن است گرفتار عاق فرزند شوند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «یلزَمُ الوالِدَینِ مِن عُقوقِ الوَلَدِ ما یلزَمُ الوَلَدَ لَهُما مِن العُقوق؛ پدر و مادر در اثر آزردن فرزند، همان چیزی گریبان گیرشان می شود که فرزند در آزردن آن ها بدان دچار می گردد.»(1)

2. راه دور شدن از باطل و انکار خداوند، ازدواج کردن و بچه دار شدن و خوردن رزق حلال است.

آرامش نیافتیم، باید ببینیم چه چیزی در درون ما از اصلش دور افتاده و تغییر کرده است؛ وگرنه خداوند درست عطا می کند.

مهم، آرامش در کنار همسر است. اگر این آرامش حتی فقط در یک موضوع - مثلا همبستری - به مخاطره بیفتد، باید برای رفع آن اقدام کرد؛ نه این که جدا شد و صورت مسأله را از بین برد. بیشتر این مشکلات، موقتی و قابل اصلاح هستند. مثلا اگر زنی به دلیل بیماری یا بارداری نمی تواند احتیاجات جنسی مرد را برآورده کند، مرد نباید از او جدا شود یا مرتکب فعل حرام گردد؛ بلکه باید در آن مدت بیماری، تحمل کند و تقوا پیشه سازد، یا با اختیار همسر موقت، از این وضعیت نجات یابد.

او، سرانجامی جز آلوده شدن دامن عفت و حیا ندارد - هرگز چنین همسری را برای ما برنمی گزیند.

1. در آیۀ «خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا»، کلمۀ ازواجا به صورت جمع آمده است. و این می تواند دلیلی باشد بر این که یک مرد می تواند همسرانی داشته باشد.

2. خداوند، هدیه همسر را به ما کرامت فرموده و راه زندگی طیب را هم مشخص کرده است. همچنان که می فرماید: «إِنَّا هَدَینَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَ إِمَّا کَفُورًا؛ ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد (و پذیرا گردد) و خواه ناسپاسی کند.»(1)

حال بعضی با عمل به وظایفشان، از این هدیه قدردانی می کنند و از آن لذت می برند، و بعضی با عمل نکردن به وظایف، زندگی را بر خود تلخ می سازند و باعث جدایی از همسر می شوند. به طور مثال: وقتی خدا به فردی، همسری پاک و عفیف عطا می کند، ولی او با بداخلاقی و عصبانیت، زندگی را به کام همسرش تلخ می سازد، مسلما با چنین رفتاری، از زندگی طیب فاصله می گیرد و به سوی جدایی گام برمی دارد.

3. خداوند به انسان نعمت های فراوانی را عطا می کند؛ ولی انسان به واسطۀ کفران و ناسپاسی، استحقاق داشتن آن را از دست می دهد. امام سجّاد علیه السلام می فرمایند: «اَلذُّنُوبُ الَّتی تُغَیرُ النِّعَمَ البَغْیُ عَلَی النّاسِ وَ الزَّوالُ عَنِ الْعادَةَ فِی الْخَیرِ وَ اصْطِناع الْمَعْرُوفِ وَ کُفْرانُ النِّعَمِ وَ تَرْکُ الشُّکر؛ گناهانی که نعمت های الهی را تغییر می دهند، عبارتند از: ظلم بر مردم، تغییر عادات خوب، کفران نعمت، و ترک شکر.»(2)

ص: 34

1. ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیمُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یعْلَمُونَ؛ دگرگونی در آفرینش الهی نیست. این آیین استوار است؛ ولی اکثر مردم نمی دانند.»(1)

در آیۀ دیگر آمده است: وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّینَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَیبَتِّکُنَّ آذَانَ الْأَنْعَامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَیغَیرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَ مَن یتَّخِذِ الشَّیطَانَ وَلِیا مِّن دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِینًا؛ (ابلیس گفت:) «آنها را گمراه می کنم و به آرزوها سرگرم می سازم و به آنان دستور می دهم که (اعمال خرافی انجام دهند و) گوش چهارپایان را بشکافند و آفرینش خدایی را تغییر دهند.» هر کس، شیطان را به جای خداوند ولی خود برگزیند، زیان آشکاری کرده است.(2)

شود و در درگاه او، سجدۀ شکر به جای آوریم؛ شکری که زبان از بیان آن قاصر و وجود ما از ابراز آن عاجز است.

در این زمان است که قدر این همه نعمت الهی را خواهیم دانست و خود را در دامان وسوسه گر شیطان قرار نخواهیم داد تا روابط شیرینی را که خداوند برای «ما» قرار داده، به اندک بهانه ای بر هم نزنیم. شکر حقیقی، قدردانی از این موهبت الهی است که در اختیار داریم. شاید اگر چنین توجهی بشود و حال قدردانی در دل حاصل گردد، بسیاری از مشکلات و اختلافات بین همسران، با این همه نعمت الهی که در کنار هم قرار دارند، از ریشه منتفی گردد. پس خدا را سپاس بر این ثروت عظیم و بهرۀ ماندگار!

خداوند متعال می فرماید: «لتسکنوا الیها» یا «لیسکن الیها»، و نمی فرماید:«لتسکنوا عندها» یا «لیسکن عندها»؛ زیرا «سکن عنده»، سکون جسمی را می رساند؛ به جهت این که کلمه «عند»، ظرف مکان است و برای اجسام آورده می شود؛ اما «سکن الیه»، شامل سکون جسمی و روحی می شود. از این رو، «لتسکنوا» و «لیسکن»، مطلق است و شامل هر گونه آرامش و سکونی می شود.

نکته دیگر این که قرآن، علت خلقت زن برای مرد و بالعکس را همان سکونت و آرامش بیان می کند. این از تعلیل آیۀ «خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها» به دست می آید؛ چون در زبان عربی، لفظ لام بر سر کلمۀ تسکنوا، دلالت بر معنای تعلیل دارد.

حال سوال دیگر، این است که شرط بقای مودت و رحمت چیست؟ پاسخ این پرسش، در کلام نورانی پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله آمده است. شخصی از پیامبر سوال کرد: «چه کار کنم که محبوب دیگران شوم؟» حضرت فرمود: «دو کار انجام بده: یکی این که احسان و خوبی کن؛ و دوم این که در قبال این خوبی، توقع جبران نداشته باش.» در این صورت، طرف مقابل عاشقت می شود. البته این کار را باید تکرار کرد تا ملکۀ انسان شود و تاثیر شگرف خود را بگذارد. با این دو کار، مودت و رحمت بین زن و شوهر و اعضای خانواده، استوار و پابرجا می ماند.

لازم به ذکر است که احسان کننده و احسان شونده، هر یک وظیفه ای دارند. وظیفۀ احسان کننده این است که توقع جبران نداشته باشد و بر اساس آیۀ «لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذی»(1) نباید احسانش را با منت و آزار همراه سازد. وظیفه احسان شونده نیز این است که بر اساس آیه «إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها»(2) احسان را به چیزی مثل آن یا بهتر از آن، جبران کند. در این صورت، معنای تقوا از جانب احسان کننده و احسان شونده، کاملا روشن می شود.

گشوده، مقولۀ ازدواج و مودت در میان زوجین است. گاه زن و شوهر با رعایت نکردن اصول همسرداری، این در را به روی خود می بندند. البته خداوند غفار و رحیم است و اگر زوجین تلاش کنند و استغفار نمایند و تقوای الهی را در پیش گیرند، خداوند دوباره باران رحمتش را بر آنان نازل می فرماید.

به طور مثال: هر گاه بین زن و مردی اختلاف پیش آمد، تقوای الهی اقتضا می کند که هر یک از آنها به دیگری پرخاش نکند؛ الفاظ زشت به کار نبرد؛ دیگری را تحقیر نکند؛ به هنگام عصبانیت، سعی کند سکوت نماید و اگر لازم است حرفی بزند، بعد از آرام شدن اوضاع، چیزی جز حق و حقیقت نگوید. همچنین اگر در گیر و دار مشکلات، مرد خانواده دچار کم پولی شد، تقوای الهی اقتضا می کند که زن در این مسیر، همراه شوهر باشد و به عنوان حامی، به او دل گرمی بدهد و قناعت را سرلوحۀ رفتار و زندگی سازد.

داشتن چنین رفتارهایی است که می تواند ضامن و نگه دار مودت و الفت بین زن و شوهر شود. اگر خدای ناکرده، انسان از مسیر تقوای الهی بیرون رود، کم کم این محبت رنگ می بازد و روز به روز باعث دوری زن و مرد از یکدیگر و بروز اختلافات گوناگون و از بین رفتن آرامش می شود.

بصیرت و آگاهی، همانند کسی است که خارج از مسیر حرکت می کند. سرعت در این مسیر، تنها باعث دور شدن از مقصد می شود.»(1)

زن و مرد باید قبل از ازدواج، حقوقی را که نسبت به همسر آینده بر عهده دارند، بیاموزند و آن را از صمیم قلب بپذیرند و پس از ازدواج، آن را به نحو احسن رعایت کند تا اولا به مشکل برنخورند؛ و در ثانی، به آرامشی که حق آنان است، دست یابند.

قرآن کریم می فرماید: «وَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ؛ حق نزدیکان را بپرداز.»(2)

افراد خانواده، بیشترین حق را نسبت به هم دارند و باید به طریق اولی، این قانون را سرلوحۀ خود قرار دهند. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: «خَیْرُکُمْ خَیْرُکُمْ لِأَهْلِه؛ خوب ترین شما کسی است که با خانواده اش خوب باشد.»(3)

همین رحمت و مودت است که موجب می شود در جامعه کوچک خانواده، مرد برای رفع احتیاجات همسر و فرزندانش کمر همت ببندد و زن نیز در این مسیر، یار و یاور او باشد. همین رحمت و محبت است که موجب می شود زن و مرد، به خاطر ضعف و کوچکی و عجز فرزندان شان، آنها را حمایت کنند و در حفظ و تربیت آنها بکوشند.

در ابتدای ازدواج، این «مودّت» است که انگیزۀ ارتباط میان زن و شوهر می شود؛ اما اگر در ادامه و پایان مسیر، یکی از آن دو ضعیف و ناتوان شود و قادر بر خدمت به دیگری نباشد، «رحمت» جایگزین مودّت می شود و آن دیگری، دلسوزانه خود را به آب و آتش می زند تا رحمت الهی را بروز دهد و به همسر خود یاری رساند؛ در حالی که آن هنگام، نه نیاز جنسی و شهوانی در او وجود دارد و نه توان دورۀ جوانی. در این مرحلۀ حساس، مراقبت از یکدیگر اهمیت زیادی دارد؛ همانند مریضی که توجه نزدیکان به او، حالش را بهبود می بخشد و امید را در وجودش زنده می گرداند.

به وجود می آورد، به خاطر شرافت و عظمتی که این نعمت دارد، هیچ یک از زن و مرد، قدر آن را نمی دانند. لازم است که زوجین، این نعمت بزرگ را قدر بدانند و از حس محبت و رحمتی که میان شان وجود دارد، با تمام جان محافظت کنند. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «لَو تَعلَمُونَ قَدْرَ رحمَةِ اللّهِ تعالی لاَتَّکَلتُمْ علَیها؛ اگر قدر رحمت الهی را می دانستید، حتما به آن تکیه می کردید.»(1)

آفریدگار مهربان، نه تنها بزرگ ترین آموزگار دوستی است، بلکه همه مهرورزی ها ریشه در رحمت و محبّت او دارد. بدون پیوند با او، هیچ محبّتی نمی پاید و هیچ دشمنی و کینه ای از جهان رخت برنمی بندد و آرزوی فراگیر شدن مهر و دوستی در جامعۀ بشری و حاکمیت صلح همه جانبه، هرگز تحقّق نمی یابد. امیرالمومنین می فرماید: «أَبلَغُ ما تَستَدَرُّ بِهِ الرَّحمَهَ أن تُضمِرَ لِجَمیعِ النّاسِ الرَّحمَهَ؛ بهترین راه برای جذب رحمت و مهربانی الهی، این است که در درون، نیتِ رحمت و مهربانی به همۀ مردم را داشته باشی.»(2)

همچنین در احادیث دیگر، اسباب نزول رحمت الهی بر انسان را «یاد خدا»، «عفو و گذشت»، «مهربانی» و «ترحم بر ضعیفان» برمی شمارد:

- بِذِکرِ اللّهِ تُستَنزَلُ الرحمَةُ

- بالعَفوِ تُستَنزَلُ الرحمَةُ

- بِبَذلِ الرحمَةِ تُستَنزَلُ الرحمَةُ

- رحمَةُ الضُعَفاءِ تَستَنزِلُ الرحمَةَ(3)

1. کَرَم

2. خاموشی

3. بخشندگی

4. رها کردن حسادت

5. فراموش کردن بدی ها

6. اظهار دوستی

7. فروتنی

8. وفاداری

9. انصاف

10. راستگویی

11. هدیه دادن

12. دست دادن

13. خیرخواهی

14. بی رغبتی به داشته های مردم

15. نرمی سخن

عواملی هم وجود دارد که مانع از دوستی و محبت می شود، یا آن را سست و بی دوام می سازد و در آخر نیز نابود و ریشه کن می کند:

1. تنگ چشمی

2. پریشانی

3. 3. افسردگی

4. تکبّر

5. جفاکاری

6. کینه توزی

ص: 46

7. حسادت

8. بدخویی

9. عیبجویی

10. خرده گیری

11. ستیزه گری

12. سبک سری

13. خجالت دادن

14. دست انداختن

- هفت دختر و یک پسر که منم.

- آیا از پدرت قرضی بر جای مانده؟

- آری.

- وقتی به مدینه برگشتی، با طلبکاران قرار بگذار و موقع چیدن خرما، مرا خبر کن.

- بسیار خوب!

- این شتر را چند خریدی؟

- هفت مثقال طلا.

- به همین قیمت، مال ما باشد. به مدینه که آمدی، بیا پولش را بگیر.

سفر به پایان رسید. جابر شتر را برد تحویل بدهد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله به بلال فرمود: «هفت مثقال طلا بابت شتر به جابر بده. چهار مثقال هم به او بده تا قرض پدرش را بدهد. شترش هم مال خودش باشد.» سپس از جابر پرسید:

- با طلبکاران قرار گذاشتی؟

- آری یا رسول اللّه.

- پس موقع چیدن خرما، مرا خبر کن!

موقع چیدن خرما فرا رسید. جابر رسول خدا را خبر کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حساب طلبکاران را پرداخت و برای خانواده جابر نیز به اندازه کافی باقی گذاشت.

وقتی خالقی مهربان داریم که رحمت و مودت خود را بی اندازه و به طور پایان ناپذیر به ما عطا فرموده، ما نیز که خود را جانشین او می دانیم، باید اولا شکر این نعمت را به جا آوریم و ثانیا، در رفتار و برخورد با همنوعان و دیگر جانداران، کمال مهر و محبت و رحمت و بخشش و دیگر خصلت های زیبای الهی انسانی را به کار گیریم تا شکر زبانی را به عملی، و رحمت را به مودت تبدیل کنیم و زندگی را سرشار از عشق سازیم تا در آخرت نیز مورد رحمت خداوند رحیم قرار گیریم.

نیاز انسان به ابراز رحمت و محبت، همانند نیاز آب به حرکت داشتن و جاری شدن است. آبی که جریان نداشته باشد، تبدیل به مردابی کثیف و بدبو می شود. مرداب، راکد است؛ نه آبش تخلیه می شود و نه آبی تازه وارد آن می شود. اما یک رودخانۀ جاری یا حتی یک چشمۀ کوچک، آبی تمیز و گوارا دارد؛ چون لحظه به لحظه آبش تخلیه می شود و آبی تازه وارد آن می گردد و با حرکت و جریانی که دارد، گیاهان و جانوران را در مسیر خود سیراب می کند و باعث آبادی و آبادانی می شود و در پایان، به دریا می ریزد که نهایت آرزوی رود است. انسانی هم که محبت و رحمت نداشته باشد، همانند مرداب است. وقتی محبت نمی کند، درهای محبت و رحمت خدا را بر خود می بندد. اما انسانی که محبت می کند و به دیگران منفعت و رحمت می رساند، مورد لطف حق تعالی قرار می گیرد و به دریای رحمت خداوند متصل می شود.

* مردی به امام باقر علیه السلام عرض کرد: «من فلانی را دوست دارم.» حضرت فرمود: «او را از این دوستی آگاه کن که برای دوام، مؤثرتر و برای الفت، بهتر است.»(1)

1. با ابراز دوستی به همسرت، دوستی ات را استوار کن.

* امیرالمومنین علیه السلام فرمود: «بِالتَّوَدُّدِ تَتَأَکَّدُ المَحَبَّةُ؛ با اظهار دوستی، دوستی استوار می شود.»(2)

* همچنین فرمود: «بِالتَّوَدُّدِ تَکونُ المَحَبَّةُ؛ با اظهار دوستی، دوستی پدید می آید.»(3)

2. با احسان و نیکی به همسر، او را مُسَخّر خود کن. فطرت و سرشت انسان به گونه ای است که وقتی به او احسان شود، انس می گیرد و مجذوب می شود. حضرت علی علیه السلام می فرماید: «بِالاِحسانِ تُملِکُ القُلوبِ؛ با احسان و خدمت، می توان دل ها را مالک شد.»(4)

3. در سلام کردن، از همسرت پیشی بگیر و سلامت به او، آشکار و گرم و پر احساس باشد.

* پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «سوگند به آن که جانم به دست اوست، به بهشت وارد نمی شوید تا ایمان بیاورید. و ایمان نمی آورید تا با یکدیگر دوست باشید. آیا نمی خواهید شما را به کاری راهنمایی کنم که اگر انجام دهید، با هم دوست می شوید؟ برای ایجاد محبت، آشکارا به هم سلام کنید.»(5)

ص: 51

* حضرت علی علیه السلام نیز می فرماید: «زبانت را به سخن ملایم و سلام کردن عادت بده تا دوستانت زیاد شوند و دشمنانت اندک گردند.»(1)

1. باید در برطرف کردن نیازهای همسرت سخاوت مند باشی. اگر همسرت نیازی داشته باشد و تو کوتاهی کنی، همین کافی است که دلش از تو جدا شود.

* امام علی علیه السلام می فرماید: «السَّخاءُ یزرَعُ المَحَبَّة؛ سخاوت، محبت را می رویاند.»(2)

* امام صادق علیه السلام می فرماید: «خودت را با رسیدگی کردن به برادرانت، محبوب گردان. خداوند محبت را در بخشش، و دشمنی را در امساک و ندادن قرار داده است.»(3)

2. هر وقت همسرت را می بینی، لبخند بزن تا همۀ کدورت ها و دشمنی ها از بین برود و محبت تان تشدید گردد و پیوندتان تحکیم شود. امام علی علیه السلام می فرماید:

* «البَشاشَةُ فَخُّ المَوَدَّةِ؛ گشاده رویی، وسیله ای برای شکار کردنِ دوستی است.»(4)

* «البَشاشَةُ حِبالَةُ المَوَدَّةِ؛ خوش خویی، دوستی (مردم) را نصیب تو می کند.»(5)

* «صورت گشاده و باز تو، اولین نیکی تو است و دلالت بر بزرگواری تو می کند.»

* «صورت باز و گشوده، آتش دشمنی را خاموش می کند.»

* «صورت باز و گشاده، ریسمان محبت است.»

* «کار نیک و صورت باز، محبت می آورد و انسان را به بهشت می رساند.»(6)

ص: 52

7. تا همسرت از بیرون به خانه می آید، به او خوش آمد بگو. حضرت علی علیه السلام فرمود: «روی گشاده و بخشش و نیکی و خوش آمدگویی، موجب دوستی مردم می شود.»(1)

8. وقتی کنار همسرت هستی، با او تماس بدنی داشته باش. حداقل دستانش را بگیر و با محبت بفشار. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «تَصافَحوا فَانَّ المُصافَحَةَ تَزیدُ فی المَوَدَّة؛ به یکدیگر دست بدهید که محبت را زیاد می کند.»(2)

9. به همسرت هدیه بده. حتی چیزهایی که خریدش ضروری است - مثل لباس و کفش - را کادو بگیر و به آن رنگ محبت بزن و تقدیم همسرت کن. گاهی برایش گل بخر تا کاری با قلبش بکند که تا مدت ها شاهد نتیجه اش باشی. امام صادق علیه السلام می فرماید: «تهادوا تحابوا؛ به یکدیگر هدیه بدهید تا دوست هم شوید.»(3)

10. با همسرت معاشرت نیکو داشته باش. معاشرت نیکو و رعایت اخلاق در خانواده و برخورد دوستانه، تاثیری کاملا روشن دارد. حضرت علی علیه السلام می فرماید: «حسن العشرة تستدیم المودة؛ معاشرت نیکو، دوستی را دوام می بخشد.»(4)

11. با همسرت خوش اخلاق باش. امام علی علیه السلام می فرماید:

* «حُسنُ الخُلقِ یورِثُ المَحَبَّة؛ خوش اخلاقی، دوستی می آورد.»(5)

* «حُسنُ الخُلُقِ مَجلَبَةٌ لِلمَوَدَّةِ؛ اخلاق نیکو، باعث به دست آوردن محبت دیگران می شود.»(6)

ص: 53

12. به همسرت خوش گمان باش. امام علی علیه السلام فرمود: «مَن حَسُنَ ظَنُّهُ بِالنّاسِ حازَ مِنهُم المَحَبَّة؛ هر کس به مردم خوش گمان باشد، به محبت آنها دست می یابد.»(1)

13. با همسرت نرم خو و ملایم باش. امام باقر علیه السلام می فرماید: «بِالرِّفقِ وَ التَّوَدُّدِ تُحبُکَ القُلوب؛ با ملایمت و دوستی، قلب ها دوستدار تو می شوند.»(2)

14. توجه به مسائل معنوی و ایجاد رابطۀ قوی با خدا و حضور قلب در نماز، اثر معجزه آسایی در تقویت محبت دارد. امام صادق علیه السلام فرمود: «هر کس در نماز، دل به خدا دهد، خداوند رو به او می کند و دل های مؤمنان را به دوستی با او می گرداند، بعد از آن که خدا او را دوست می دارد.»

15. سکوت را رعایت کن. بیشترین اسباب دشمنی، از سخن گفتن ناشی می شود. از آنجایی که حرکت دادن زبان، کار آسانی است، بسیاری با سخنان سبک و نسنجیده، دیگران را از خود می رنجانند و حتی آبروی خود را می برند و خود را نزد خدا و مردم، سبک می کنند. امام رضا علیه السلام می فرماید: «اِنَّ الصَّمتَ یکسِبُ المَحَبَّة؛ سکوت، محبت می آورد.»(3)

16. با همسرت زیبا سخن بگو. حضرت سجاد علیه السلام فرمود: سخن زیبا، دارایی را زیاد می کند؛ روزی را افزایش می دهد؛ اجل را به عقب می اندازد؛ انسان را نزد خانواده، محبوب می سازد؛ و آدمی را وارد بهشت می کند.»(4)

17. هر روز ساعتی را برای انس و خلوت برای هم بگذارید. امام علی علیه السلام می فرماید: «مَن تَأَلَّفَ النّاسَ أحَبّوهُ، مَن عانَدَ النّاسَ مَقَتوهُ؛ هر کس با مردم الفت بگیرد، دوستش خواهند داشت و هر کس با مردم دشمنی کند، با او دشمنی خواهند کرد.»(5)

ص: 54

18. در برابر همسر، متواضع باش. امام علی علیه السلام فرمود: «ثَلاَثٌ یُوجِبْنَ اَلْمَحَبَّةَ: حُسْنُ اَلْخُلُقِ وَ حُسْنُ اَلرِّفْقِ وَ اَلتَّوَاضُعُ؛ سه چیز محبت می آورد: خوش اخلاقی، مدارا و تواضع.»(1)

از خانه که می خواستیم بیرون بیاییم، رفت و یکی از پیراهن هایم را برایم آورد. پیراهن بنفش گل داری که پارچه اش را مادرم از مکه آورده بود. پیراهن خنک و آستین بلندی بود. گفت: «این را آنجا بپوش.» به خانه که برگشتیم، همه شوخی می کردند که این حرف های شما مگر تمامی ندارد؟ دو ساعت حرف زده بودیم.

اتوبوس ها در مسجد منتظرمان بودند. هم سفرهای مان همه دوست و همکارهای عباس و خانم هایشان بودند. توی حیاط مسجد، از شلوغی مرا کناری کشید. می دانست خیلی هلو دوست دارم. زود رفته بود هلو گرفته بود. انگار دورۀ نامزدی مان باشد. رفتیم یک گوشه و هلو خوردیم. بچه ها هم که می آمدند، می گفت: «بروید پیش پدربزرگ و مادربزرگ. می خواهم با مادر تان تنها باشم.»

اتوبوس منتظر آمدنم بود. همه سوار شده بودند. بالاخره باید جدا می شدیم. آقایی کنار اتوبوس، مداحی می کرد و صلوات می فرستاد. یک باره گفت: «سلامتی شهید بابایی صلوات.» پاهایم دیگر جلوتر نرفتند. برگشتم به عباس گفتم: «این چه می گوید؟» گفت: «این هم از کارهای خداست.»

محبتش را به همسر ابراز می کند. شناخت تفاوت های جنسیتی در ابراز محبت، می تواند به میزان قابل توجهی در کاهش سوء تفاهم میان زن و شوهر، تاثیرگذار باشد.

ص: 58

ص: 60

2. از الطاف و حکمت های الهی، سنخیّت میان زن و شوهر است: «جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ» در این فقره از آیه، خداوند متعال به این مطلب اشاره می کند که خلقت زن و مرد، از یک شجره و از اصل واحد است. وقتی آفرینش انسان ها از یک اصل واحد باشد، هر گاه مردی به همسر خود یا زنی به شوهر خود بدی کند، این آسیب و بدی متوجه خودش می شود و در واقع به خود بدی می کند. به قول معروف: هر چه کنی، به خود کنی؛ گر همه نیک و بد کنی.

3. تکامل تربیتی زن و مرد، در صورتی کامل می شود که پیوند بین آنها، همراه با مودت و رحمت باشد. اگر هر کدام از این دو شرط اساسی وجود نداشته باشد، تربیت و تکامل انسان، ناقص و بی بهره می ماند. پس هر یک از زن و مرد، باید دیگری را جزئی از وجود خویش بدانند و برای حفظ نیمۀ خود، تلاش نمایند و همان طور که هیچ تفاوتی بین اعضای ظاهری خود نمی گذارند، هیچ تفاوتی بین خود و همسر قائل نشوند.

فَلَیْسَ مِنْهُمْ؛ هر کس شب را به روز برساند و به امور مسلمان اهتمام نداشته باشد، جزو مسلمانان نیست.»(1)

همه باید گرفتاری دیگران را گرفتاری خود بدانند و از غم دیگران، غم ناک و از شادی دیگران، شاد شوند. همۀ امت اسلام باید همچون یک بدن واحد، و هر مسلمانی باید عضوی از این پیکره باشد و خود را عضو خانوادۀ عظیم اسلامی بداند؛ به گونه ای که رنج هر فرد، رنج همه و راحتی هر عضو، راحتی همۀ اعضا محسوب شود.

امام صادق علیه السلام می فرماید: «الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ کَالْجَسَدِ الْوَاحِدِ إِنِ اشْتَکَی شَیئاً مِنْهُ وَجَدَ أَلَمَ ذَلِکَ فِی سَائِرِ جَسَدِهِ وَ أَرْوَاحُهُمَا مِنْ رُوحٍ وَاحِدَة؛ مؤمن، برادر مؤمن است و همچون یک پیکر هستند که هر گاه عضوی از آن پیکر به درد آید، به دیگر اعضا نیز سرایت می کند. روح آنها از یک روح است.»(2)

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: «مثَلُ الْمُؤْمِنِینَ فِی تَوَادِّهِمْ وَ تَرَاحُمِهِمْ وَ تَعَاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَکَی مِنْهُ عُضْوٌ تَدَاعَی لَهُ سَائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَرِ وَ الْحُمَّی؛ مَثَل مومنان در دوستی و مهربانی و دلسوزی به همدیگر، همانند بدن واحدی است که هر گاه عضوی از آن به درد آید، اعضای دیگر نیز با بیداری و تب، ابراز همدردی می کنند.»(3)

بنی آدم اعضای یک پیکرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار/ دگر عضوها را نماند قرار

بنا به دستور ثقلین، اعضای خانواده بیشترین حق را نسبت به همدیگر دارند و به طریق اولی باید این قانون را سرلوحۀ رفتارهای خود قرار دهند و در تمام شبانه روز، برای رفع

ص: 64

نیاز و مشکلات یکدیگر، کمر همت ببندند؛ همچنان که می فرماید: «وَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ؛ حقّ خویشاوندان را بپرداز.»(1) و نزدیک ترین خویشاوندان، اعضای خانواده هستند.

همسر مقدم داشت. کسی که همیشه با شماست و بیشترین حق را بر شما دارد، همسرتان است. همسرتان را بر همه مقدم بدارید و حقش را بپردازید.

زن با آرایش و عرضه خود، و مرد با هدیه و محبت، حق نزدیک ترین فرد به خودش را ادا کند. زن نیاز به دیده شدن توسط همسرش را دارد. گاه به خاطر دست پختش، گاه به خاطر آراستگی ظاهرش، گاه به خاطر همراه بودنش با شما، از او تشکر کنید. لبخند مرد برای همسرش، می تواند روح زن را شفا دهد و زندگی را قوام بخشد. قوام و تحکیم و استمرار زندگی زناشویی، به رعایت حقوق یکدیگر است.

چه بسا رعایت حقوق همسر، شما را به فرج خصوصی برساند؛ چرا که امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، به شیخ مفید فرمود: «سلام مرا به شیعیانم برسان و بگو اگر قلبتان با هم یکی می شد، از دیدار من محروم نمی گشتید.» اگر زن و مرد حقوق هم را رعایت کنند، میان آنان محبت جاری می شود. با جاری شدن محبت، به هم انسی عمیق پیدا می کنند و کم کم قلبشان با هم یکی می شود. آنگاه چشم شان به دیدار امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف روشن می گردد.

به هر روی، دین اسلام برای قوام بخشیدن به خانواده و تداوم آن، حقوقی را برای زن و مرد در نظر گرفته و در مقابل این حقوق، وظایفی را تعیین کرده است؛ چرا که خداوند هر جا حقی در نظر گرفته باشد، تکلیفی هم مقرّر نموده است.

خودشان بدهید. در این آیه، از مهریه به عنوان صداق یاد شده است. صداق و صدقه، از ماده صدق است. بدان جهت به مهریه صداق یا صدقه گفته می شود که نشانة راستین بودن علاقه مرد است. امام صادق علیه السلام فرمود: «أَقذَرُ الذنوب الثلاثه: قَتلٌ، و حبسُ مهرِ المرأهِ و منعُ الأجیر أجرَهُ؛ بد ترین گناهان سه چیز است: آدمکشی، ندادن مهریه زنان و ندادن حقوق کارگری که برای انسان کار می کند.»(1)

همچنین مرد وظیفه دارد مخارج متعارف زن و فرزندش - اعم از خوراک و پوشاک - را بدهد، گر چه همسرش شاغل و دارای ثروت باشد: «وَ علی المولودِ لَهُ رزقهنَّ و کِسوتهنَّ بِالمعروف.»(2)

می فرماید: «مَن حَسُنَ بِرُّهُ بِاهلِهِ، زادَ اللهُ فی عُمرِهِ؛ کسی که با خانواده اش خوش برخورد باشد، خداوند بر عمر او می افزاید.»(1)

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «کُلُّ امْرَأَه صالِحَه عَبَدَتْ رَبَّها وَ ادَّتْ فَرْضَها وَ اطاعَتْ زَوْجَها دَخَلَتِ الْجَنَّهَ؛ هر زن شایسته ای که خدا را عبادت کند و واجبات را ادا نماید و از شوهرش فرمان ببرد، وارد بهشت می شود.»(1)

و فرمود: «وَ الَّذی بَعَثَنی بِالحَقِّ نَبِیّاً وَ رَسولاً ما مِنْ امْرَأَه صَلَّتْ صَلوتَها وَ لَزِمَتْ بَیْتَها وَ اطاعَتْ زَوْجَها الّا غَفَرَ اللهُ لَها ذُنُوبَها ما قَدَّمَتْ وَ اخَّرَتْ؛ سوگند به آن خدایی که مرا به نبوت و رسالت مبعوث کرد، هر زنی که نمازش را بخواند و بدون نیاز از خانه بیرون نرود و از شوهرش اطاعت کند، خداوند گناهان گذشته و آینده اش را می آمرزد.»(2)

همچنین فرمود: «وَ الَّذی بَعَثَنی بِالحَقِّ نَبِیّاً وَ رَسولاً إِنَّ لِلرَّجُلِ حَقّاً عَلَی امْرَأَتِهِ إِذَا دَعَاهَا تُرْضِیهِ وَ إِذَا أَمَرَهَا لَا تَعْصِیهِ وَ لَا تُجَاوِبُهُ بِالْخِلَافِ وَ لَا تُخَالِفُه؛ سوگند به آن خدایی که مرا به نبوت و رسالت مبعوث کرد، مرد بر زن حقی دارد. وقتی شوهرش او را طلب کرد، باید اجابت کند و اگر دستوری داد، سرنپیچد و با او ستیزه و مخالفت نکند.»(3)

و در گفتاری بسیار مهم و کوبنده فرمود: «لاتُؤَدِّی الْمَرْأَهُ حَقَّ اللهِ عَزَّوَجَلَّ حَتّی تُؤَدِّیَ حَقَّ زَوْجِها؛ زن تا حق شوهر را ادا نکند، حق خدا را ادا نکرده است.»(4)

بر اساس این روایات، تنها ایمان و عبادت و ادای واجبات و ترک محرمات، ملاک نجات زن نیست، بلکه اطاعت از شوهر نیز دخالت قابل توجهی در نجات او دارد؛ به این معنا که وقتی همه این واقعیات در وجود زن جمع شود، عامل رستگاری و فلاح او در دنیا و آخرت می شود.

ص: 69

هم مهلت دیدن آنها را به شوهر نمی دهد و بلافاصله لباس خانه می پوشد و زینت و آرایش را پاک می کند و به صورت عادی درمی آید؛ کاری که شوهر را دل زده، رنجیده و ناراحت می کند و باعث سست شدن رابطه می گردد.

بسیاری از مردان جوان، از عادی بودن، بی تفاوت بودن و بی میل بودن زنان شان به مسأله تمکین، و دوری کردن شان از آرایش برای شوهر شکایت می کنند و برای جبران این نقیصه، تمایل دارند به دنبال متعه یا ازدواج مجدد بروند. در این مرحله، تنها سفارش به بانوان این است که با تمام وجود، دستورهای پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام را به کار گیرند تا مشکلی پیش نیاید و مرد، بیرون از خانه را هوس ننماید؛ وگرنه بنای زندگی ویران می شود و گناه نابخشودنی ویرانی خانه و خانواده، بر عهده زنان است.

نشود مگر با اجازه شوهر. اگر بدون اجازه خارج شود، تا زمانی که به خانه بازگردد، فرشتگان آسمان و فرشتگان زمین و فرشتگان غضب و فرشتگان رحمت، او را لعن می کنند.»(1)

در راویت آمده است که مردی از انصار به سفر رفت و به همسرش تأکید کرد که تا من برنگشته ام، از خانه بیرون نرو. در ایام سفر او، پدر آن زن بیمار شد. زن فردی را نزد رسول خدا فرستاد و اجازه عیادت خواست. پیامبر فرمود: «از شوهرت اطاعت کن و در خانه بنشین.» پس از مدتی، حال بیمار بدتر شد. باز هم پیام داد و همان جواب را شنید. پدر از دنیا رفت. زن قاصدی نزد پیامبر فرستاد که «برای نماز بر جنازۀ پدر بروم.» حضرت همان جواب را داد. پدر را به خاک سپردند و زن همچنان در خانه ماند. پیامبر به او پیام داد: «خداوند به پاس این فرمان برداری از شوهر، تو و پدرت را آمرزید.»(2)

امیرالمؤمنین علیه السلام به مردی سفارش کرد: «زن را از دیدن اجانب حفظ کن. محجوب بودن زن، عفتش را بیشتر حفظ می کند. بیرون رفتن و قرار گرفتن زن در منظر عموم، فسادش بیشتر از آن نیست که افراد غیر قابل اعتماد را به خانه ببری. اگر توانستی کاری کنی که جز تو را نشناسد، این کار را انجام بده.»(3)

مادری می کنیم و کودکان را در شکم می پرورانیم و به آنها ش-یر می دهیم؟ مگر این دختران س-رپرست خانه ها و این خواهران دلسوز، از ما نیستند؟» فرمود: «حاملات والدات مرضعات رحیمات لو لا ما یأتین إلی بعولتهن ما دخلت مصلیة منهن النار؛ آری، باردار می شوید، فرزند می آورید، شیر می دهید، مهربان و با عاطفه هستید. اگر ناسازگاری با شوهر و آزار دادن به او نبود، هیچ زن نمازگزاری در آتش قیامت نمی سوخت.»(1)

امام صادق علیه السلام فرمود: «ثلاثة لا تقبل لهم صلاة: عبد آبق من موالیه حتی یضع یده فی أیدیهم، و امرأة باتت و زوجها علیها ساخط، و رجل أم قوما و هم له کارهون؛ نماز سه کس قبول نمی شود: خدمت کاری که از صاحبش گریخته است، تا زمانی که برگردد و دست در دست صاحبش بگذارد؛ زنی که شوهرش از او ناراضی باشد؛ پیشوایی که مردم او را نخواهند و او بر آنان امامت کند.»(2)

علی بن جعفر از برادرش امام کاظم علیه السلام پرسید: «زنی که با بداخلاقی و بد زبانی و درشت گویی، شوهرش را خشمگین کند، حال و نمازش چگونه است؟» فرمود: «لا تزال عاصیة حتی یرضی عنها؛ در معصیت به سر می برد تا وقتی که شوهرش از او راضی شود.»(3) حضرت باقر علیه السلام نیز فرمود: «لا شَفیعَ لِلمَرأةِ اَنجَحُ عِندَ رَبِّها مِن رِضا زَوجِها؛ زن در حریم حضرت حق، شفیعی نجات بخش تر از رضایت شوهر ندارد.»(4)

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «إن المرأة یجب علیها أن ترضی زوجها إذا غضب علیها و لا یحل لها أن تنظر إلی وجهه نظرة مغضبة و لکن تقتحم علی رجلیه تقبلهما و تمسح علی رجلیه حتی یرضی عنها ربها و إن سخط علیها فقد سخط الله عز و جل علیها؛ هنگامی که شوهر بر زن غضب کند، بر زن لازم است که رضایت و خشنودی شوهرش را به دست

ص: 73

آورد. جایز نیست که به صورت شوهرش نگاهی از خشم افکند؛ بلکه باید به دست و پای شوهر بیفتد تا خشنودی اش را به دست آورد. اگر شوهر از زن خشمگین شود، خدا نیز بر آن زن خشم می گیرد.»(1)

امام ششم فرمود: «مَلعونةٌ مَلعونةٌ امرأةٌ تُؤذِی زَوجَها و تُغِمُّهُ، و سَعیدةٌ سَعِیدةٌ امرأةٌ تُکرِمُ زَوجَها ولا تُؤذِیهِ و تُطِیعُهُ فی جَمیعِ أحوالِهِ؛ ملعون است ملعون، زنی که همسرش را بیازارد و وی را غمگین و غصه دار کند. و خوشبخت است خوشبخت، زنی که احترام شوهر را نگه دارد و وی را نیازارد و در هر حال از او اطاعت کند.»(2)

شوهرش، تا درِ خانه به استقبالش برود؛، به او خوش آمد بگوید؛ آفتابه و لگن حاضر کند؛ آب روی دستش بریزد؛ و بدون عذر، خود را از او دریغ ننماید.»(1)

پر بگیرند. بی بال و پر بودن شان در این مسائل، موجب ورود به بهشت و خوشنودی و سرور برای شما و خانواده است.»(1)

خوب باشد و خواه بد.»(1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز فرمود: «لا ایمانَ لِمَن لا أَمانهَ لَه؛ کسی که امانت دار نیست، مؤمن نیست.»(2)

حفظ و ادای امانت، لازم و ضروری است. بانوی مسلمان، وظیفه انسانی و ایمانی خود می داند که از همه امانت های همسرش، به نحو شایسته مراقبت کند و آن ها را سالم به او بازگرداند. بهترین حفظ امانت، همان حجاب اسلامی و رعایت حدود شرعی در ارتباط با نامحرمان است که حضرت زهرا سلام الله علیها، آن را بالا ترین ارزش دانسته است.

* را برپا دارید و زکات بدهید. سپس همۀ شما - جز عدۀ کمی - سرپیچی کردید و (از وفای به عهد) روی گردان شدید.(1)

* قال جبرئیل یا رسول الله حدثنی ما الإحسان قال الإحسان أن تعمل لله کأنک تراه فإن لم یکن تراه فإنه یراک؛ جبرئیل به پیامبر گفت: «درباره احسان برایم بگو.» فرمود: «احسان آن است که برای خدا کار کنی؛ گویی که خدا را می بینی. و اگر تو خدا را نمی بینی، او تو را می بیند.»(1)

1. خدایا دیدی که من به کسی که جفا کرده بود، احسان کردم. از تو می خواهم تو نیز بر منِ خطاکار رحم کنی و درهای احسانت را به رویم بگشایی؛

2. خدایا می دانم که مرا می بینی. در مقابل احسانی که به او کردم، چیزی از او نخواستم و مِنَتی بر او نگذاشتم؛ چون می دانم اجر من نزد تو محفوظ است.

2. بِالاِحْسانِ یسْتَعْبَدُ الاِنْسانُ؛ احسان و نیکی، انسان را بنده می کند.(1)

3. بِالاِحْسانِ تُمْلِکُ الْقُلُوبُ؛ قلب ها با احسان تسخیر می شود.(2)

4. بِالاِحْسانِ یمْلِکُ الاَحْرارُ؛ به وسیله احسان، آزاد بنده می شود.(3)

5. بِالاِحْسانِ وَ تَغَمُّدِ الذُّنُوبِ بِالْغُفْرانِ یعْظُمُ الْمَجْدُ؛ با احسان و بخشودن خطای دیگران، مجد و عظمت انسان بیشتر می شود.(4)

6. مَنْ کَثُرَ اِحْسانُهُ کَثُرَ خَدَمُهُ وَ اَعْوانُهُ؛ هر کس احسان و نیکوکاری اش بیشتر باشد، یاران و خدمت گزارانش بیشتر می شوند.(5)

7. مَنْ اَحْسَنَ اِلی النّاسِ اِسْتَدامَ مِنْهُمْ المَحَبَّةَ؛ هر کس به مردم نیکی کند، دوستی مردم با او پایدار می شود.(6)

8. عَلَیکُمْ بِالاِحْسانِ اِلی العِبادِ... تأمَنُوا عِنْدَ قیامِ الاَشْهادِ؛ بر شما باد نیکی کردن به بندگان خدا تا در قیامت از خطرها ایمن شوید.(7)

9. مَنْ اَحْسَنَ اِکْتَسَبَ حُسْنَ الثَناءِ؛ هر کس نیکی کند، ستوده می شود.(8)

10. لاْیحْمَدُ اِلاّ مَنْ بَذَلَ اِحْسانَهُ؛ ستوده نمی شود مگر کسی که زیاد احسان کند.(9)

11. فَدَارُوهُنَّ عَلَی کُلِّ حَالٍ وَ أَحْسِنُوا لَهُنَّ الْمَقَالَ لَعَلَّهُنَّ یُحْسِنَّ الْفَعَالَ؛ در همه حال، با زنان مدارا کنید و به نیکی سخن بگویید که کار و رفتارشان را نیکو می گرداند.(10)

ص: 82

12. مَن حَسُنَ بِرُهُ بِاُهلِ بیته زیدَ فی رزقه؛ کسی که به خانواده اش نیکی کند، روزی اش زیاد می شود.(1)

کسانی که صحنه را دیدند، او را گرفتند و به همراه جنازۀ دو جوان، نزد پیامبر صلی الله علیه و آله بردند. پیامبر ماجرا را از او پرسید. گفت: «نان و حلوا را فلان زن یهودی به من داده بود.» پیامبر آن زن را احضار کرد. وقتی زن یهودی خدمت پیامبر شرفیاب شد، جنازۀ دو فرزندش را دید، شیون سر داد. وقتی ماجرا را فهمید، به دست و پای پیامبر افتاد و با پشیمانی اعتراف کرد که «ان احسنتم احسنتم لانفسکم و ان اساتم فلها» حقیقت دارد.

کنند. اگر مرد عصبانی است، زن با لطافت با او برخورد کند و اگر زن خسته است، مرد با او مدارا نماید.

7. انسان باید لباس خود را از آلودگی حفظ کند. هر یک از زوجین نیز باید دیگری را از آلوده شدن به گناه حفظ نماید.

8. لباس آلوده، بدن را آلوده می کند و بدن آلوده نیز لباس را آلوده می سازد. زن و مرد نیز توجه داشته باشند که بی ایمانی هر یک، به دیگری سرایت نکند.

9. محرم ترین چیز برای انسان، لباس او است. زن و مرد نیز باید محرم و هم راز یکدیگر باشند.

10. لباسِ دست و پاگیر، ایجاد مزاحمت می کند. بداخلاقی و خشونت مرد در خانه و توقعات بی جای زن در مورد تجملات زندگی، مزاحم خوش بختی است.

11. هر کس با لباس خود معرفی می شود. زن و مرد را هم با یکدیگر می شناسند. در نظر عرف، کار هر یک از آنها، نمود شخصیت دیگری است.

12. همان طور که بعضی از افراد دوست دارند با پوشیدن لباس های فاخر بر دیگران فخرفروشی کنند، بعضی از افراد هم مایل اند با زینت کردن همسرشان و در ملأ عام قرار دادن او، به دیگران فخرفروشی کنند. همان گونه که پوشیدن لباس فاخر برای فخرفروشی منع شده است، زینت کردن زن و در معرض قرار دادن او نیز کاری ناصواب و گناه است.

13. در قرآن کریم، «شب» و «همسر» به عنوان لباس معرفی شده اند: «جَعَلَ لَکُمُ اللَّیلَ لِباساً».(1) پس بهتر است ازدواج و مراسم عروسی در شب برگزار شود تا هر دو لباس، در کنار هم قرار گیرند.(2)

ص: 86

14. زن و مرد باید نسبت به هم، نقش بخاری و کولر را داشته باشند. مثلا: وقتی شوهر فقیر شد، زن مثل بخاری باشد و با حرف های دلگرم کننده اش به او امید بدهد و بگوید: «خدا بزرگ است. تو باز می توانی تلاش کنی و به ثروت و موفقیت برسی.»؛ نه این که اگر دچار ضرر مالی شد، با نیش و کنایه و حرفهای سرزنش آمیز، شوهر را خرد کند و دلش را خالی نماید.

همچنین اگر وضع مالی شوهر خیلی خوب شد، زن باید مثل کولر عمل کند و نگذارد شوهرش یاغی شود. مثلا به او بگوید: «خدا را شکر که به تو مال و ثروت داده، اما آخرش باید این مال را گذاشت و رفت. با این پول، دست پدر و مادرت را بگیر و آنها را به یک سفر زیارتی ببر... اوضاع مالی فلان فامیلت بد است. دستش را بگیر.»

15. لباس مایۀ زینت است. زن و مرد باید زینت هم باشند. مرد باید طوری همسرداری کنند که هر کس دید، بگوید: «خوش به حال فلانی که چنین شوهری دارد»، نه این که بگوید: «حیف این دختر که با چنین شوهری ازدواج کرده است.» زن نیز باید طوری شوهرداری کند که الگوی دیگران قرار گیرد و بگویند: «چقدر زن خوبی است. خانه داری و شوهرداری را از او یاد بگیرید.» نه این که بگویند: «بیچاره این پسر که چنین زنی دارد.»

بازگو کرد و از قسمت دیگر خودداری نمود. هنگامی که پیامبر آن را به زن خبر داد، زن گفت: «چه کسی تو را از این راز آگاه ساخت؟» پیامبر گفت: «خداوند عالم و آگاه، مرا باخبر ساخت.» اگر شما (همسران پیامبر) از کار خود توبه کنید (به نفع شماست، زیرا) دل های شما از حق منحرف گشته؛ و اگر بر ضدّ او هم دست شوید، خدا یاور اوست و جبرئیل و مؤمنان صالح و بعد از آنان فرشتگان، پشتیبان او هستند.(1)

این تعبیر، نشان می دهد که ماجرا تا چه حد در قلب پاک و روح عظیم پیامبر صلی اللّه علیه و آله، تاثیر منفی گذاشته بود که خداوند، به دفاع از او برخاست و با این که قدرتش از هر نظر کافی بود، حمایت جبرئیل و مؤمنان صالح و فرشتگان را هم اعلام داشت.

نکن؛ هر چند به تو خیانت کرده باشد. و راز او را فاش نساز؛ اگر چه راز تو را فاش ساخته باشد.»(1)

2. شخص فاجر و گنه کار، رازنگه دار نیست. امام علی علیه السلام می فرماید: «لَیْسَ لِکَذوبٍ اَمانَةٌ وَ لا لِفُجورٍ صیانَةٌ؛ دروغگو، امانتدار نیست و بدکار، نگه دارنده اسرار.»(2)

3. کتمان سرّ، آدم را از تباهی نجات می دهد. امام صادق علیه السلام می فرماید: «اُمِرَ النّاسُ بخَصلَتَینِ فَضَیَّعُوهُما فَصارُوا مِنهُما علی غیرِ شیءٍ: الصَّبرُ و الکِتمانُ؛ مردم به دو خصلت - پایداری و رازداری - فرمان یافتند، اما هر دو را تباه کردند و از این رو، همه چیز را از دست دادند.»(3)

4. اطمینان صد در صد به دوستان، ممنوع است. امام علی علیه السلام می فرماید: «اُبذُل لِصَدیقِکَ کُلَّ المَوَدَّةِ وَ لاتَبذُل لَهُ کُلَّ الطُّمانینَهِ؛ هر چه محبت داری، نثار دوستت کن؛ امّا هر چه اطمینان داری، به پای او نریز.»(4)

5. کتمان سرّ، موجب سرور و شادمانی است. امام علی علیه السلام فرمود: «سرّک سرورک ان کتمته و ان اذعنته کان ثبورک؛ راز تو، تا زمانی که آن را کتمان کرده ای، موجب سرور تو است. هر گاه آن را افشا کنی، موجب خواری تو می شود.»(5)

6. پیروزی، در سایۀ رازداری است. امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود: «اَلظَّفَرُ بِالحَزْمِ وَ الْحَزْمُ بِإِجالَةِ الرَّأی وَ الرَّأْی بِتَحصینِ الَاسْرارِ؛ پیروزی، بسته به محکم کاری است و محکم کاری بستگی به اندیشه دارد و اندیشه نیز به نگه داری رازها است.»(6)

ص: 90

7. موفقیت، در سایۀ کتمان و رازداری است. امام علی علیه السلام می فرماید: «أَنْجَحُ الاُمُورِ ما أَحاطَ بِهِ الکِتمانُ؛ موفق ترین کار آن است که با پنهان کاری پوشیده شود.»(1)

8. افشای راز، سبب دوری از موفقیت و سقوط و شکست فرد در اجرای تصمیم ها می شود. امام صادق علیه السلام می فرماید: «اِفشاءُ السِّرِّ سُقُوطٌ؛ برملا کردن راز، مایۀ سقوط است.»(2)

کرد؛ چون با افشای آن، کم کم به افشای اسرار و مسائل خانواده عادت می کنیم و این عادت بد، ضرر و صدمۀ جبران ناپذیری بر پیکره خانواده و جامعه وارد می کند.

جواب: آموزش نماز به فرزندان، باید به شیوۀ گام به گام و از سنین کودکی انجام گیرد. شیوۀ تدریجی در آموزش و تربیت، و به ویژه در عبادات، مورد توجه اسلام است. روایات تربیتی اسلام دستور می دهد:

1. کودک را سه سال آزاد بگذار.

2. پس از سه سال، جمله «لا اله الا الله» را به او تعلیم بده.

3. وقتی سه سال و هفت ماه و بیست روزه شد، «محمد رسول الله» را به او بیاموز.

4. وقتی چهار سالش تمام شد، صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله را آموزش بده.

5. در پنچ سالگی که دست چپ و راست را از هم تشخیص داد، او را رو به قبله بنشان و سجده را به او بیاموز.

6. در سال ششم، نماز را آموزش بده.

7. در سال هفتم، شستن دست و صورت را به او بیاموز.

8. در سال نهم، مسأله نماز را جدی بگیر و اگر سرکشی کرد، با او برخورد تنبیه آمیز داشته باش.

* فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِیما تَراضَیْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِیضَةِ؛ زنانی را که متعه می کنید، باید مهریۀ آنها را به عنوان یک واجب بپردازید. اگر بعد از عقد، طرفین با رضایت خود، مقدار مهریه را کم و زیاد کنند، مانعی ندارد.(1)

* یا أَیهَا النَّبِی إِنَّا أَحْلَلْنَا لَکَ أَزْوَاجَکَ اللَّاتِی آتَیتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَکَتْ یمِینُکَ مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَیکَ وَبَنَاتِ عَمِّکَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِکَ وَبَنَاتِ خَالِکَ وَبَنَاتِ خَالَاتِکَ اللَّاتِی هَاجَرْنَ مَعَکَ وَامْرَأَةً مُّؤْمِنَةً إِن وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِی إِنْ أَرَادَ النَّبِی أَن یسْتَنکِحَهَا خَالِصَةً لَّکَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَیهِمْ فِی أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَکَتْ أَیمَانُهُمْ لِکَیلَا یکُونَ عَلَیکَ حَرَجٌ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا؛ ای پیامبر! ما همسران تو را که مهرشان را پرداخته کرده ای، بر تو حلال کردیم. همچنین کنیزانی که خداوند از طریق غنایم به تو داده است و مالک آنها شده ای؛ و دختر عموها و دختر عمه ها و دختر دایی ها و دختر خاله ها که با تو مهاجرت کرده اند، (ازدواج با آنها بر تو جایز است)؛ و نیز زن مؤمنی که خود را به پیامبر ببخشد (و مهری برای خود نخواهد)، اگر پیامبر بخواهد می تواند او را به همسری برگزیند. چنین ازدواجی تنها برای تو مجاز است، نه دیگر مؤمنان. ما می دانیم برای آنان در مورد همسران شان و کنیزان شان چه حکمی مقرّر داشته ایم (و مصلحت آنان چه حکمی را ایجاب می کند). این به خاطر آن است که مشکلی (در ادای رسالت) بر تو نباشد (و از این راه، حامیان فزون تری فراهم سازی). خداوند، آمرزنده و مهربان است.(2)

ص: 96

زن و مرد، ریشه ها و زمینه های اساسی می خواهد و مهریه فقط برای تقویت آن است، نه ایجاد آن. زیاد گرفتن مهریه موجب محبت نمی شود؛ بلکه زیاده روی در مقدار آن، موجبات دشمنی را بین زن و مرد فراهم می کند. از این رو فرموده اند بهترین زن، زنی است که مهریۀ کمتری داشته باشد.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: «أَفْضَلُ نِسَاءِ أُمَّتِی أَصْبَحُهُنَ وَجْهاً وَ أَقَلُّهُنَ مَهْراً؛ بهترین زنان امت من، زیباروترین و کم مهرترین آن هاست.»(1)

همچنین می فرماید: «أَنَّ مِنْ بَرَکةِ الْمَرْأَةِ قِلَّةَ مَهْرِهَا وَ مِنْ شُؤْمِهَا کثْرَةَ مَهْرِهَا؛ از برکت زن، کمی مهریه اوست، و از شومی و بد شگونی او، زیادی مهریه اوست».(2)

البته این در صورتی است که نحلة را به معنای بدهی بگیریم. نحلة در لغت، هم به معنای بدهی و دین آمده، و هم به معنای بخشش و عطیه. راغب در کتاب مفردات می گوید: «به عقیده من، این کلمه از ریشه نحل (به معنای زنبور عسل) است؛ زیرا بخشش و عطیه، شباهت به کار زنبور در دادن عسل دارد.(1)

اگر نحلة را به معنای عطیه و بخشش بگیریم، تفسیر آیه چنین خواهد شد: مهریه را که عطیه ای الهی است و خدا به خاطر این که زن حقوق بیشتری در جامعه داشته باشد و ضعف نِسبی اش از این راه جبران گردد، به طور کامل ادا کنید.

عنوان جبران خسارت برای زن، و وسیله ای برای تامین آیندۀ او است. علاوه بر این، مهریه به عنوان عاملی بازدارنده در برابر تمایلات مرد برای جدایی و طلاق محسوب می شود.

درست است که از نظر قوانین اسلام، مهریه با برقرار شدن پیمان ازدواج، بر ذمه مرد تعلق می گیرد و زن حق دارد فورا آن را مطالبه کند، اما چون معمولا به صورت بدهی بر ذمه مرد می ماند، هم اندوخته ای برای آینده زن محسوب می شود، و هم پشتوانه ای برای حفظ حقوق او و از هم نپاشیدن پیمان زناشویی است. البته این موضوع استثناهایی هم دارد، اما آنچه گفتیم، در بیشتر موارد صادق است.

علاوه بر مطالبی که گفته شد، این مسأله به تفاوت روان شناختی زن و مرد نیز باز می گردد. بدون شک، جذابیت ظاهری و روانی جنس زن، بیشتر از مرد است. همین امر موجب می شود که مرد به سوی زن کشیده شود. زن نیز با حیا و خودداری، این جاذبه را بیشتر می کند. مرد با پیشکش و هدیه ای با نام مهریه، موجبات رضایت زن را برای پیوند ازدواج فراهم می سازد.

البته اگر در عقد ازدواج، نامی از مهر برده نشود، شوهر موظف است در صورت آمیزش جنسی، مهرالمثل - یعنی مهری همانند مهریۀ زنان هم طراز آن زن - بپردازد.

بنابراین مهریه جنبه جبران خسارت دارد و پشتوانه ای برای زن و احترام به حقوق است، نه این که قیمت و بهای او باشد. شاید تعبیر نحله در آیه شریفه - که به معنای عطیه است - اشاره به همین مسأله باشد.

مودت و رحمت - «جَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّةً و رَحمةً»(1) - قوام می یابد، نه عناصر دیگر. بنابراین بالا بودن میزان مهریه و مقدار جهیزیه و اموری همانند آن که از امور مادی و این سویی هستند، هرگز نمی توانند عوامل حقیقی تشکیل و استحکام خانواده - که یک امر قدسی است - باشند. چون اساس نکاح، صبغه ملکوتی دارد. اگر کابین زن، جنبه تکاثر پیدا کند و از معیار معقول و مقبول فاصله بگیرد، چنین زنی به فرموده امام صادق علیه السلام، مشئومه خواهد بود: «فأمّا شؤم المرأة فکثرة مهرها و عقم رحمها» یعنی شأمت و قبح زن، در گرانی صداق و افزونی مهر او است. حال وقتی از عطیه الهی بیرون آمد، از مصادیق درآمد است و مشمول قانون خمس می گردد.

1. فرمود: «برای این که زن نباید بیشتر از مهرالسنه تعیین کند و از مهریه زنان پیامبر تجاوز نماید؛ اما در صورت دوم، چون خود زن راضی به حکم مرد شده و به مرد اختیار داده است، پس باید به مهری که مرد تعیین می کند، راضی شود، چه کم باشد و چه زیاد.»

2. امام صادق علیه السلام فرمود: «انّما صار الصداق علی الرجل دون المرأة وان کان فعلهما واحداً، فانّ الرجل إذا قضی حاجته منها قام عنها ولم ینتظر فراغها فصار الصداق علیه دونها لذلک؛ پرداخت مهریه به عهدۀ مرد است، نه زن؛ اگر چه کار هر دو یکی است. مرد وقتی احتیاجش از زن برطرف می گردد، بلند می شود و منتظر نمی ماند تا زن هم فارغ شود. از این رو دادن مهریه بر عهده مرد است، نه زن.»(1)

در روایت آمده است: عده ای به منزل امام حسین علیه السلام رفتند و خانه ای آراسته و مجلل دیدند که با منش ساده زیستی حضرت سازگاری نداشت. وقتی اعتراض کردند، حضرت فرمود: «انَّنا نَتَزَوَجَّ النّساءَ فَنُصطیِهنَّ مُهُورهُنَّ فَیَشتریِنَ ما شِئْنَ لیس لنا منه شیءٍ؛ ما وقتی ازدواج می کنیم، مهریه زنان را می پردازیم و آنان با کابین خود، آنچه را که دوست دارند می خرند و ما در این مسأله دخالت نمی کنیم.»(1)

از این حدیث به دست می آید:

1. مهریّه زن، هنگام عقد پرداخت می شود.

2. زن آزاد است با مهریه خود، هر چه می خواهد بخرد.

3. مرد در اموال خریداری شده، هیچ گونه حقّی ندارد و همه آنها متعلق به زن است.

بنابراین، برخی مردان مذهبی که برای کسب مراتب ریاضت و تقوا، زندگی را بر خود و همسر و فرزند تنگ می گیرند و از امور حلال استفاده نمی کنند و به خانواده نیز اجازه استفاده نمی دهند، در حقیقت به زن و فرزند خود ظلم می کنند. نفقه و مهریّه، حقّ زن است و هر گونه که بخواهد، می تواند از آن استفاده کند. شوهر نمی تواند زن را وادار به ریاضت کند و از پرداخت حقوق حقّه او امتناع ورزد. مرد مسلمان باید رهرو پیامبر و ائمه علیهم السلام باشد و به سنّت آنها گردن نهد و بر آنان پیشی نگیرد.

زهد شرعی و اسلامی آن است که انسان در عین دارایی، کفّ نفس اختیار کند؛ نه این که خود و خانواده را محروم سازد تا از سر نداری، کفّ نفس اختیار کنند و تقوا پیشه سازند. کسی که در معرض گناه و زیبایی های دنیا قرار نگیرد، فرصتی پیدا نمی کند تا در زمینۀ حب دنیا، خود را بیازماید و به اختیار، عنان نفس را مهار کند.

1. حضرت محمد صلی الله علیه و آله می فرماید: أیما رجل تزوج امرأة فنوی أن لا یعطیها من صداقها شیئا مات یوم یموت و هو زان؛ هر کس زنی بگیرد و در خاطر داشته باشد که مهریه او را نپردازد، هنگام مرگ، همچون زناکاران می میرد.(1)

2. همچنین فرمود: إنّ اللَّه تعالی غافر کلّ ذنب إلّا من جحد مهراً أو اغتصب أجیراً أجره أو باع رجلًا حُرّاً؛ خداوند در روز قیامت، هر گناهی را می بخشد، مگر گناه کسی که مهریّه زن را نداده باشد و کسی که مزد کارگری را خورده باشد و کسی که آزادی را فروخته باشد.(2)

3. امام صادق علیه السلام فرمود: أَقذَرُ الذنوب الثلاثه: قَتل البهیمة و حبسُ مهرِ المرأةِ و منعُ الأجیر أجرَهُ؛ بد ترین گناهان، سه چیز است: کشتن حیوان بی زبان، ندادن مهریه زنان و نپرداختن حقوق کارگران.(3)

4. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: من ظلم امرأة مهرها فهو عند اللَّه زان یقول اللَّه عز وجل یوم القیامة: عبدی زوّجتک أمتی علی عهدی فلم توف بعهدی و ظلمت أمتی فیؤخذ من حسناته فیدفع إلیها بقدر حقها فإذا لم تبق له حسنة أمر به إلی النار بنکثه للعهد، إنّ العهد کان مسئولًا؛ هر کس در باره مهریه به زنی ستم کند، نزد خدا زناکار به حساب می آید. خداوند در روز قیامت به او می فرماید: «بنده من! کنیزم را با دستور خودم، به ازدواج تو درآوردم. به عهد من وفا نکردی و به کنیزم ستم نمودی.» سپس به اندازه حق زن، از اعمال حسنه مرد برداشته می شود و به زن داده می شود. و اگر از حسناتش چیزی نماند، دستور داده می شود به خاطر شکستن پیمان، او را به آتش جهنم بیندازند. پیمان از چیزهایی است که حتما مورد سؤال قرار می گیرد.»(4)

ص: 105

1. امام صادق علیه السلام فرمود: السّرّاق ثلاثة: مانع الزکاة و مستحلّ مهور النساء و کذلک من استدان ولم ینو قضاءه؛ دزدها سه گروه اند: کسی که زکات نمی دهد؛ کسی که مهریه زنان را حلال می داند؛ کسی که قرض می گیرد و قصد پرداخت آن را ندارد.(1)

2. علی علیه السلام فرمود: أعطوهن الصّداق الذی استحللتم به فروجهن، فمن ظلم المرأة صداقها الذی استحلّ به فرجها فقد استباح فرجها زنا؛ مهری را که با آن، زنان را به خود حلال کرده اید، بپردازید. هر کس به زنی در مورد مهریه اش ستم کند (او را به صورت) زنا، بر خود مباح کرده است.(2)

3. قرآن کریم می فرماید: وَلَا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ مَا آتَیْتُمُوهُنَّ؛ زنان را زیر فشار نگذارید تا بخشی از آنچه را که (به عنوان مهریه) به آنان داده اید، از چنگشان درآورید.(3)

4. در حدیث آمده است: کسی که همسرش را مجبور کند که همه یا مقداری از مهریه اش را به او ببخشد تا او را طلاق دهد، خدای بزرگ به عقوبتی کمتر از آتش برای او راضی نمی شود؛ زیرا خدا همان گونه که برای یتیم خشمناک می شود، برای زن نیز خشمگین می گردد.(4)

در این شرایط، چون مرد می خواهد به هر قیمتی زن را به دست آورد، در حالی که توان پرداخت مهریه را ندارد و به دروغ، ضامن مهریه شده و آن زن را فریب داده است، عقد نکاح باطل است. حال اگر دخول و آمیزش صورت بگیرد و زن بعد از آن، بطلان عقد را بفهمد، مرد ضامن «مهر المثل» یا «مهر المتعه» است که در این اختلاف، باید به نظر مرجع تقلید و حاکم شرع عمل شود.

البته مردانی هم هستند که نه برای فریب، بلکه از سر بی توجهی و با این اندیشه که «مهریه را کِه داده و کِه گرفته»، تن به مهریه ای سنگین می دهند که پرداخت آن برایشان سخت یا ناممکن است. در این حالت، دو سوال پیش می آید: یکی این که آیا این ازدواج درست است یا از اساس باطل می باشد؟ و دوم این که اگر زن مهرش را بخواهد، مرد با آن تعهد سنگینی که قبول کرده، چه باید بکند؟

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ما من امرأة تصدقت علی زوجها قبل أن یدخل بها إلا کتب لها بکل دینار عتق رقبة قیل یا رسول الله ص فکیف بالهبة بعد الدخول قال إنما ذاک من مودة الألفة؛ هیچ زنی مهریه خود را قبل از آمیزش و عروسی به شوهرش نمی بخشد، مگر آن که خداوند بر هر دیناری، ثواب آزاد کردن بنده ای را می دهد.» پرسیدند: «بخشش بعد از عروسی و آمیزش چطور است؟» فرمود: «آن از مودّت و الفت و دلبستگی است.»(1)

همچنین فرموده اند: «سه طایفه از زن ها، عذاب قبر ندارند و با حضرت زهرا سلام الله علیها محشور می شوند: زنی که بر غیرت شوهرش صبر کند؛ زنی که با شوهر بداخلاق بسازد؛ و زنی که مهریه اش را ببخشد. خدای تعالی به هر یک از این سه طایفه، ثواب هزار شهید می دهد و ثواب عبادت یک سال را می نویسد.»(2)

* اگر مهریه، عین باشد (یعنی وجود خارجی داشته باشد) و آن را هبه معوضه کند و عوض را هم بگیرد، در این صورت، بخشش مهریه، صحیح و لازم است.

* اگر صلح کرده باشد، در این صورت نیز صحیح است.

هیچ یک از همسران و دخترانش را بیش از دوازده اوقیة و نشّ تعیین نکرد. أوقیه، چهل درهم است و نشّ، بیست درهم که نصف اوقیه می باشد.»(1)

نقل های متواتر، مهریه زنان و دختران پیامبر و دختران اهل بیت علیهم السلام را دوازده و نیم اوقیه نقره - برابر با پانصد درهم - ذکر کرده اند. پانصد درهم، معادل 262/5 مثقال نقره مسکوک به مثقال صیرفی (هر مثقال 24 نخود) است.

دو نقل، یکی از شیعه و یکی از اهل سنت، مهریۀ یکی از زنان پیامبر به نام ام حبیبه را بیش از این مقدار - یعنی چهار هزار درهم - گفته اند. طبق گفتۀ امام باقر علیه السلام، این یک استثناء بود که نه به خواست پیامبر، بلکه توسط نجاشی حاکم حبشه صورت گرفت. او به وکالت از پیامبر، از ام حبیبه - که به حبشه هجرت کرده بود - خواستگاری کرد و به عقد پیامبر درآورد و مهریه چهارهزار درهمی برای او تعیین نمود و خود نیز آن را پرداخت. پیامبر هم اعتراضی نفرمود و به اصطلاح، آن را امضا و تقریر نمود.

بافته شده از برگ و لیف خرما؛ دو تشک که درون یکی از آن ها با پشم گوسفند و درون دیگری با لیف خرما پر شده بود؛ چهار بالش که درون آن ها از گیاه خوشبوی اذخر پر شده بود؛ پرده ای نازک از پشم؛ یک تخته حصیر هجری؛ یک آسیاب دستی؛ یک تشت مسی؛ مَشکی از پوست؛ کاسه ای چوبین؛ مشک کهنه آب؛ یک آفتابه؛ دو کوزه سفالی؛ یک سفرۀ چرمی؛ یک چادر بافت کوفه؛ و مقداری عطر.

این مهریه و جهیزیة بانویی بود که به عنوان سرور زنان عالم و مادر یازده امام معصوم شناخته می شود. امیرالمؤمنین علیه السلام نیز خانۀ خود را به ساده ترین شکل مهیا کرد: کف خانه را با ریگ های نرم فرش نمود؛ چوب درازی به دو طرف دیوار آویخت تا از آن به عنوان رخت آویز استفاده شود؛ داخل اتاق را با پوست گوسفند فرش کرد؛ و بالشی از لیف خرما، در خانه قرار داد.

ص: 112

همچون ولایت، حکومت، تسلط، سیطره، احاطه و چیرگی نیز می باشد که از عبارت «بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ» به دست می آید.

* مردی از حضرت باقر علیه السلام پرسید: «اگر مردی به زنش بگوید: "امور تو به دست خودت باشد"، چه حکمی دارد؟» حضرت فرمود: «این کار درست نیست. چگونه می شود چنین چیزی گفت؛ در حالی که خداوند می فرماید: الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ.»(1)

* قال سول الله صلی الله علیه و آله یا عَلی: مَن أَطاعَ امرأتَهُ أَکَبَّهُ اللّهُ عَلی وَجهِهِ فی النَّارِ، فَقالَ عَلی علیه السلام: وَ ما تِلکَ الطَّاعَةُ؟ قالَ: یأذَنُ لَها فی الذِّهابِ إِلی الحَمَّاماتِ و العُرُساتِ وَ النَّائِحاتِ وَ لُبسِ الثِّیابِ الرِّقاقِ؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «ای علی! هر مردی که از همسرش پیروی کند، خدا او را با صورت به آتش می اندازد.» امام علی علیه السلام پرسید: «پیروی در چه زمینه ای؟» حضرت فرمود: «به همسرش اجازه دهد که با لباس نازک، به حمام عمومی و عروسی و سوگواری برود.»(2)

خلاصه این که اگر سرپرستی از مرد گرفته شود و به زن داده شود، باعث تباه شدن کانون خانواده می شود و به طور گسترده، جامعه را به تباهی می کشاند؛ چرا که این مسئولیت، به دلیل ویژگی های خاص مرد، به وی واگذار شده است؛ و فقدان این ویژگی در زن، باعث تباهی خانواده می گردد.

مرد برای این که چنین پذیرشی را از سوی زن ببیند، باید تصمیمات را به گونه ای معقول و مقتدر اتخاذ نماید تا برای زن و فرزندانش قابل درک باشد. در کنار این اقتدار و قدرت که جلال مرد را نشان می دهد، باید مسائل محبتی فراموش نشود تا جمال مرد نیز به نمایش درآید و باعث بالانس مدیریتی گردد.

مدیریت در خانواده اسلامی، نوعی کرامت است؛ به بداخلاقی و داد زدن و رئیس بازی نیست. مرد نباید خود را بالاتر از زن بداند و رئیس بازی دربیاورد. اگر کریمانه رفتار شود، پتانسیل معنوی فوق العادۀ خانواده، شکوفا می شود. این نگاه، تعقل و تفکر را در خانواده رشد می دهد؛ حق انتخاب می دهد. این نوع مدیریت، پایدارتر است و با گذشت زمان، مدیر خانواده را دوست داشتنی تر و پذیرفتنی تر می کند. گاه با محبت، گاه با احسان، گاه با موعظه و گاه با تغافل، می توان کسی را عبد خود کرد تا مانع دستورها و مدیریت فرد نشود.

مرد برای زن و خانواده، همچون فرمانده برای سرباز است. اگر فرمانده ای ضعیف و ترسو و بدون اقتدار باشد، سرباز تحت فرماندهی، احساس آرامش نمی کند؛ چرا که می ترسد در صورت بروز مشکل، فرمانده از پس حفاظت وی برنیاید. اگر مردی هم اقتدار لازم را نداشته باشد، زن نیز احساس امنیت نمی کند و باعث بروز مشکلات می شود.

این اقتدار، پرخاشگری و زورگویی نیست؛ بلکه جلال توام با جمال است. بر خلاف آنچه که برخی مردان تصور می کنند، زن ها قدرت و توانایی و هیبت و جذبۀ مردان را بسیار دوست دارند؛ چرا که مردها را نگه دار خود می دانند و می خواهند پشتیبانی قوی داشته باشند. از این رو، از مردی که مطیع فرمان آن ها باشد، خوششان نمی آید.

آفریده ها، با درک جمال الهی، مجذوب و مشتاق او می گردند؛ و از درک آثار جلال خداوند، به ترس و خشوع می افتند. دو بال شوق و خوف، برای رسیدن آفریده ها به کمال، ضروری است. انسان که خلیفه خداست، باید مظهر اسماء خدا باشد و هر دو گونه از اسماء جلالی و جمالی، در اعمال و صفات او نمودار گردد. بر اثر همین نمود است که فرد، جاذبه و دافعه پیدا می کند. ائمه معصومین علیهم السلام که مظهر کامل خدا بودند، بیشترین جاذبه و دافعه را داشتند. جاذبۀ آنان، پیروان را به تولی و محبت فرامی خواند؛ و دافعۀ قوی آنان، دشمنان را به شدت از آنها دور می ساخت.

می کند تا حوزۀ مدیریت او را از دستبرد و سوءاستفادۀ همسر، نگاه دارد و موانع را از سر راه مدیریت برطرف سازد.

خلاصه این که برای محکم شدن ستون خانواده، باید دو کفۀ ترازوی مرد، پر باشد؛ کفه ای از جلال و کفه ای از جمال؛ که هم دفع شرارت ها کند و هم زن و فرزند را به خود جذب نماید.

آیا با آنها به عدل و احسان رفتار کردید؟ آیا سیاست و تدبیر شما در منزل، آسایش زن و فرزند را فراهم کرد؟

وقتی این گونه در آخرت بازخواست می شویم، باید بکوشیم در دنیا جوابی مثبت برای سلطان حقیقت داشته باشیم و مورد لطف و رحمت حضرت احدیت قرار گیریم.

می رسد.»(1)در خانه و خانواده نیز تلاش پی گیر و پیوسته مرد، می تواند او را اسوه ای برای همسرش بسازد.

نیز - که به نوعی بزرگ تر است و دست بالا دارد - باید نسبت به همسر خود، عفو و بخشش داشته باشد؛ همان گونه که دوست دارد خدا با او رفتار نماید. پس هر رفتاری که با زن - که زیر دست تو است - داشته باشی، خدا نیز که بالا دست تو است، همان رفتار را با تو خواهد داشت.

ص: 122

ص: 124

1. «ثَلاثَةٌ هُنَّ اُمُّ الفَواقِرِ ... و زَوجَةٌ إن شَهِدتَ لَم تَقَرَّ عَینُکَ بِها و إن غِبتَ لَم تَطمَئِنَّ إلَیها؛ سه چیز، کمرشکن است... و زنی که اگر نزد او باشی، شادمانت نمی کند و چون غایب شوی، خاطرت از او آسوده نیست.»(1)

2. بندگان رحمان، از این که در دعای خود درخواست می کنند همسر و فرزند شان قرة العین باشند، منظورشان این است که همسر و فرزند، موفق به طاعت خدا و اجتناب از معصیت او شوند و در نتیجه، از عمل صالح آنها، چشم ایشان نیز روشن شود. از این دعا فهمیده می شود که بندگان رحمان، حاجتی غیر از این ندارند. و فهمیده می شود که بندگان رحمان، اهل حق اند و از هوای نفس، پیروی نمی کنند؛ چون هر همسر و فرزندی را دوست ندارند، بلکه همسر و فرزندی را می خواهند که بندۀ خدا باشند.

3. عهده دار شدن رهبری و مدیریت جامعه اسلامی، سزاوار بندگان پاک و مخلص خداست، نه افراد قدرت طلب و دنیاپرست.

اصحاب گفتند: «ای پیامبر! هر یک از آنها را که دیدی، گریه کردی. آیا در میان آنها کسی نبود که با دیدنش مسرور شوی؟» پیامبر صلی الله علیه و آله در گفتاری طولانی، به توصیف آنها پرداخت و از شهادت آنها و مکر و حیله و ظلم امتش نسبت به آنها خبر داد. سپس در باره امام حسین علیه السلام فرمود: «و اما الحسین، فانه منی و هو ابنی و ولدی و خیر الخلق بعد اخیه و هو امام المسلمین و مولی المؤمنین و خلیفة رب العالمین؛ حسین از من است. او فرزند من است و بعد از برادرش، بهترین فرد در میان مردم است. او پیشوای مسلمانان، سرور و مولای اهل ایمان، جانشین پروردگار جهانیان، فریادرس درماندگان، پناه پناه خواهان و حجت خدا بر تمام جهانیان است.» و در ادامه بیان داشت: «و هو سید شباب اهل الجنة و باب نجاة الامة، امره امری و طاعته طاعتی؛ او سرور جوانان بهشت و دروازۀ نجات امت است. فرمان او، فرمان من است و فرمان برداری از او، فرمان برداری از من است. کسی که از او پیروی کند، از من است و کسی که با او مخالفت کند، از من نیست.»(1)

می کنند و او برای تأمین خواسته های آنان، به هر کاری دست می زند و هلاک می شود؛ یسخرانه بالفقر فیرکب مراکب السوء فیهلک»(1)

5. در مسیر خطاپوشی، باید تا آخرین مرحله پیش رفت. باید ببخشیم و سرزنش نکنیم و به یاد هم نیاوریم. «تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا»

6. تعادل میان وظیفه و غریزه، در زندگی خانوادگی لازم است. نه به خاطر عواطف و غرایز، باید دست از وظیفه و هجرت و جهاد برداشت؛ و نه به خاطر انجام وظیفه، باید عواطف خانوادگی را نادیده گرفت. «فَاحْذَرُوهُمْ وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا»

7. عفو و مغفرت ما، عفو و مغفرت الهی را در پی دارد. «إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُواوَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»

8. مغفرت الهی، همراه با لطف و رحمت ویژه است. اگر ما دیگران را ببخشیم، خدا هم ما را می بخشد و مورد لطف ویژه قرار می دهد. «فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»

است.» اما به نظر می رسد که این استدلال، صحیح نباشد؛ زیرا آیۀ مورد بحث، دربارة اعمال سخن نمی گوید، بلکه درباره اموال و زنان و فرزندان سخن می گوید.

به نظر می رسید تفسیر صحیح آیه این باشد که زینت دهنده، خود خداوند است و از طریق دستگاه آفرینش و نهاد و خلقت آدمی، چنین کاری را انجام می دهد. خداوند، عشق به فرزند و مال و ثروت را در نهاد آدمی ایجاد کرده تا او را آزمایش کند و در مسیر تکامل و تربیت پیش ببرد؛ همان طور که قرآن می فرماید: «إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَی الْأَرْضِ زِینَةً لَهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا؛ ما آنچه را که در روی زمین است، زینت برای آن قرار دادیم تا آنها را بیازماییم که کدام یک عمل شان بهتر است.»(1)

یعنی خداوند با این کار می خواهد انسان ها را آزمایش کند تا معلوم شود چه کسی از این عشق و علاقه، تنها در مسیر خوشبختی و سازندگی بهره می گیرد، نه در مسیر فساد و ویران گری.

ترک کارهای فرهنگی می کند. در هر دو صورت، مرد مقصر است؛ چون اگر خواسته های زن، با خواست خدا و حجت خدا و تبلیغ دین منافات داشته باشد، مرد نباید تسلیم خواسته های زن شود.

گفتی: "چگونه دوست نداشته باشم؟ علی برادر و پسردایی من است." فرمود: "به زودی علیه او جنگ برپا می کنی، در حالی که تو ظالم هستی."»

زبیر گفت: «یا اباالحسن! چیزی به یادم آوردی که روزگار از یادم برده بود. اگر این حدیث را به یاد داشتم، هرگز برای جنگ بیرون نمی آمدم.» حضرت فرمود: «حالا برگرد.» گفت: «چگونه برگردم؟ جنگ شروع شده است. این عاری است که شسته نخواهد شد.» امام فرمود: «با عار برگرد، پیش از آن که عار و نار (آتش) را با هم جمع کنی.»

زبیر برگشت و پشیمانی خود را به عایشه و پسرش عبدالله ابراز نمود. گفت: «علی چیزی را به یادم آورد که روزگار از یادم برده بود.» هر چه عایشه اصرار کرد، سودی نبخشید. پسرش عبدالله گفت: «پدر! کجا ما را می گذاری و می گذری؟ از شمشیر علی ترسیدی و پشت به جنگ کردی؟ زنان عرب، عذر تو را قبول نخواهند کرد. فردا می گویند: یکه تاز عرب، از هول جنگ و ترس شمشیر علی، زهره ترکاند.» زبیر از سخن پسرش خشمگین شد. گفت: «من پسری پلیدتر از تو ندیده ام. مرا به جنگ علی تحریک نکن و به خاطر ترس، سرزنشم ننما. من سوگند یاد کرده ام که با ابوالحسن جنگ نکنم.» عبدالله گفت: «کفاره سوگندت را بده.» زبیر، غلام خود را آزاد کرد و سپس به جناح راست سپاه علی علیه السلام حمله کرد.(1)

این داستان، بسیار تکان دهنده است. کسی که از صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله بود، تحث تاثیر وسوسه های پسرش قرار گرفت و در برابر وصی پیامبر ایستاد و با او وارد جنگ شد؛ به گونه ای که حتی نصحیت علی علیه السلام و یادآوری سخن پیامبر، در قلب او اثر نکرد؛ با این که رسول خدا صلی الله علیه و آله به اصحابش توصیه می کرد:

ص: 137

«مبادا مهر و محبت و علاقه به زن و فرزند، شما را وادارد که به محیط گناه قدم بگذارید و خود را به خاطر آنان، به فعل حرام بیندازید.»(1)

مالی، از بسته شدن نطفه جلوگیری می کنند؛ همچنین کسانی که با بستن لوله هایشان، امکان فرزند دار شدن را برای همیشه از خود سلب می کنند. اگر چنین باشد، شاید نسبت به قتل های ذکر شده، درجات پایین تری داشته باشد.

خداوند قادر، روزی دهنده است و هر آنچه بخواهد، همان می شود و اگر فرزندی عطا فرماید، روزی اش را از پس و پیش می فرستد. و اگر صلاح بداند، تمام اندیشه ها و نقشه ها را برای بچه دار شدن یا نشدن، بر هم می زند.

همین چند سال پیش، خانواده ای که فرزندی داشتند و به خاطر اوضاع مالی، دیگر نمی خواستند بچه دار شوند، برای خانم، دستگاه «آی یو دی» گذاشتند که طبق نظر پزشک، تا پنج سال جلوی بچه دار شدن آنها را می گرفت؛ اما خدا بچه ای در رحم زن قرار داد. آنها ناراحت شدند؛ اما کودک خانواده، خوشحال بود که صاحب خواهر یا برادر می شود. از بد روزگار، بچه سقط شد. کودک دچار افسردگی گردید. دکترها برای بهبودی کودک، توصیه کردند که آنها حتما بچه دار شوند؛ اما خدا مقدر فرمود که بچه دار نشوند. هر چه دوا و درمان کردند، افاقه نکرد. آنها به اشتباه خود - در جلوگیری از بادار شدن در بار اول، و ناراحتی و نارضایتی در بارداری ناخواسته - پی بردند و توبه کردند. درهای رحمت الهی بر روی آنها گشوده شد و خداوند، فرزندی به آنان عنایت فرمود. فرزند اول نیز بهبود یافت.

است که بخواهد دوران شیردهی را تکمیل کند. خوراک و پوشاک آنان به طور شایسته، بر عهده پدر است. هیچ کس جز به قدر توانش مکلف نیست. هیچ مادری نباید به سبب فرزندش زیان ببیند؛ و هیچ پدری نباید به خاطر فرزندش (ضرر کند). مانند همین (احکام) بر عهده وارث است. اگر (پدر و مادر) بخواهند با رضایت و مشورت یکدیگر، کودک را (زودتر) از شیر بگیرند، گناهی بر آنها نیست. اگر خواستید برای فرزندان خود دایه بگیرید، بر شما گناهی نیست؛ در صورتی که مزد او را به طور شایسته بپردازید. از خدا بپرهیزید و بدانید که خداوند به آنچه انجام می دهید، بیناست.(1)

کن و چون تصمیم گرفتی، بر خدا توکل کن.»(1)

یعنی بعد از مشورت، خودت تصمیم بگیر و با توکل بر خدا، کار را انجام بده.

اشک از چشمانش سرازیر بود، فرمود: «اگر رحمت خدا بر غضبش پیشی نگرفته بود، لازم بود فورا از تو انتقام بگیرد.»(1)

اسلام در چنین شرایطی ظهور کرد و به بالاترین شکل ممکن، برای دختران احترام قائل شد و با تعالیم عالیه، به دختران شخصیت داد.

عیسی بن مریم علیه السلام از کنار قبری می گذشت. دید صاحب قبر را عذاب می کنند. سال بعد از که از کنار همان قبر می گذشت، دید عذابی در کار نیست. دست به دعا برداشت و علت را جویا شد. خداوند به او وحی فرمود: «ای روح الله! او پسری نیکوکار دارد که راهی را اصلاح کرد و یتیمی را پناه داد. من به سبب آنچه پسرش انجام داد، او را آمرزیدم.»(1)

در حدیث آمده است که پنج دعا، از پروردگار مخفی نمی ماند و مستجاب می شود:

1. دعای امام و رهبر عادل؛

2. دعای مظلوم که خداوند به او می گوید: حتما انتقامت را خواهم گرفت، هر چند مدتی بگذرد؛

3. دعای فرزند صالح برای پدر و مادرش؛

4. دعای پدر و مادر صالح برای فرزندشان؛

5. دعای غیابی مؤمن برای برادر مؤمنش که خداوند به او می فرماید: به تو نیز همانند این خواسته ها را خواهم داد.(2)

یکی از دعاهایی که اجابت می شود، دعای فرزند صالح در حق پدر و مادر است و فرقی نمی کند که این فرزند، پسر باشد یا دختر.

کند و او را به خوبی دانش بیاموزد و از نعمت هایی که خداوند به او عطا کرده، به وفور بهره مندش سازد، آن دختر برایش سپری در برابر آتش دوزخ خواهد بود.(1)

3. مَن وُلِدَت لَهُ ابنَةٌ فلَم یُؤذِها و لَم یُهِنْها و لَم یُؤثِرْ وُلدَهُ علَیها - یَعنی الذُّکورَ - أدخَلَهُ اللّه بِها الجَنَّةَ؛ هر کس برایش دختری زاده شود و او را اذیّت نکند و حقیرش نشمارد و پسران را بر او ترجیح ندهد، خدا به واسطه آن دختر، او را وارد بهشت می سازد.(2)

4. إنّ اللّه تبارکَ و تعالی علَی الإناثِ أرأفُ مِنهُ علَی الذُّکورِ، و ما مِن رجُلٍ یُدخِلُ فَرحَةً علَی امرأةٍ بَینَهُ و بَینَها حُرمَةٌ، إلاّ فَرَّحَهُ اللّه تعالی یَومَ القِیامَةِ؛ خداوند نسبت به زنان، مهربان تر از مردان است. هیچ مردی نیست که زنی از محارم خود را خوشحال سازد، مگر این که خداوند متعال در روز قیامت، او را شادمان گرداند.(3)

5. مَا مِنْ بَیْتٍ فِیهِ الْبَنَاتُ إِلَّا نَزَلَتْ کُلَّ یَوْمٍ عَلَیْهِ اثْنَتَا عَشْرَةَ بَرَکَةً وَ رَحْمَةً مِنَ السَّمَاءِ وَ لَا یَنْقَطِعُ زِیَارَةُ الْمَلَائِکَةِ مِنْ ذَلِکَ الْبَیْتِ یَکْتُبُونَ لِأَبِیهِمْ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ عِبَادَةَ سَنَةٍ؛ هیچ خانه ای نیست که در آن دخترانی باشند مگر آن که هر روز، دوازده برکت و رحمت از آسمان بر آن خانه نازل می شود و دائم مورد زیارت ملائکه قرار می گیرد و در شبانه روز، ثواب یک سال عبادت برای پدر نوشته می شود.(4)

* «الان هم خداوند برایت دختر انتخاب کرده است. پس چرا ناراحت هستی؟» سپس فرمود: «قرآن کریم دربارۀ پسر بچه ای که حضرت خضر به امر پروردگار کشت، می فرماید: فَأَرَدْنا أَنْ یبْدِلَهُما رَبُّهُما خَیراً مِنْهُ زَکاةً وَ أَقْرَبَ رُحْماً؛ اراده کردیم که برای پدر و مادرش، فرزندی پاک و مهربان تر نصیب گردد.(1) خداوند متعال به جای آن پسر، دختری به آنان داد که از نسل او، هفتاد پیامبر به دنیا آمد.»(2)

* امام صادق علیه السلام فرمود: «اَلْبَنَاتُ حَسَنَاتٌ وَ اَلْبَنُونَ نِعَمٌ فَالْحَسَنَاتُ تُثَابُ عَلَیْهِنَّ وَ اَلنِّعْمَةُ تُسْأَلُ عَنْهَا؛ دختران حسنه اند و پسران نعمت اند. در برابر حسنات، پاداش داده می شود و نعمت، مورد بازخواست قرار می گیرد.»(3)

* رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «من کن له ثلاث بنات فصبر علی لأوائهن و ضرائهن و سرائهن کن له حجابا یوم القیامة؛ هر کس سه دختر داشته باشد و نگه داری و غم و شادی آنان را متحمل شود، در روز قیامت، او را از عذاب محافظت می کنند.»(4)

* زن یحیی بن زکریا حامله بود. یحیی در نامه ای از أبوالحسن علیه السّلام خواست دعا کند تا خداوند به او پسری عطا فرماید. حضرت در جوابش نوشت: «چه بسا دختری، بهتر از پسر باشد.» پس از مدتی، همسرش دختر زایید.(5)

در زمان خلیفۀ دوم، مردی شکایت نزد خیلفه برد که فلانی چهارصد درهم به من مقروض است و باید بدهد. مرد مقروض گفت: «اکنون هیچ چیز ندارم؛ اما زنم حامله است و ان شاءالله دختری می زاید و برکتی به من می رسد و قرض تو را می پردازم. حضرت رسول فرمود: خداوند به هر کس دختری بدهد، به دین و مالش برکت عطا می کند.» خلیفه با شنیدن این سخن، به مرد گفت: «من قرض تو را

ص: 146

* می دهم.» سپس چهارصد درهم به طلبکار داد و گفت: «طلب خود را بردار.» طلبکار گفت: «من هم این خبر را از حضرت رسول شنیده بودم؛ امّا از یادم رفته بود. حال که او این حدیث را به یادم آورد، طلبم را به او بخشیدم و حلالش کردم.»

3. نباید نگاه جاهلانه، باعث بدبینی به دستورهای نورانی اسلام شود؛ بلکه باید فرهنگ ما، با نگرش صحیح به جملات و دستورهای نورانی خاندان وحی شکل گیرد. وقتی روایات زیادی در فضیلت فرزند دختر وارد شده است؛ وقتی دربارۀ دختردار شدن پیامبر صلی الله علیه و آله، سورۀ کوثر نازل می شود و به شکرانۀ این نعمت، دستور خواندن نماز و ذبح قربانی به ایشان ابلاغ می گردد؛ وقتی در روایات اسلامی، دختر رحمتی الهی به حساب می آید، مگر می شود کسی موحد باشد و خود را تابع خاندان وحی بداند و دلش دختر نخواهد؟

* «فاطمه، ریحانه و شاخۀ گل است.»(1)

* «فاطمه، پارۀ تن من است.»(2)

* «فاطمه، عزیزترین مردم در نزد من است.»(3)

* «هر کس فاطمه را خشنود کند، مرا خشنود کرده است؛ و هر کس فاطمه را بیازارد، مرا آزرده است.» با این توضیح که خشنودی و غضب من، همانند خشنودی و غصب خداوند است.(4)

پیامبر در پاسخ به سوال علی و فاطمه که کدام یک محبوب تر و عزیزترند، فرمود: «فاطمَه اَحَبُّ اِلَی مِنکَ وَ اَنتَ اَعَزَّ عَلَی مِنها؛ در نزد من، فاطمه از تو محبوب تر است و تو از فاطمه عزیزتر هستی.»(5)

واسطه جنگ و غنیمت به دست نیامده است.» سپس فدک را به حضرت فاطمه علیها السلام بخشید.(1)

در این آیه، کلمه ذی القربی آمده که به معنای خویشاوند است. جالب این که از میان همۀ خویشاوند، دستوری در بارۀ دختر و حقوق او نازل شد. از این رو باید بدانیم که حق دختر بر خانواده چیست.

از نظر اسلام، زن عامل مودّت و رحمت و آرامش است. در تنگناهای زندگی، مرد را پناه می دهد و اضطراب او را کم می کند و حتی در مواردی، از بین می برد. از این رو نقش سازنده ای در جامعه دارد و انسان ها، هستی و کمال و رشد خود را مدیون زنان هستند. دختران امروز، همان زنان فردا هستند که قرار است آرامش را به مردان هدیه کنند.

عزم (و ارادۀ تو در) امور است. از مردم روی نگردان و در زمین، خرامان راه نرو که خداوند، خودپسند لاف زن را دوست ندارد. در راه رفتن، میانه رو باش و صدایت را آهسته ساز که بدترین آوازها، بانگ خران است.»(1)

دختر است. دختر را می توان زیباترین شعر خلقت و شاهکار آفرینش دانست. لطافت، معصومیت، زیبایی و دل آسمانی دختر، نشانۀ عظمت آفرینش خداست.

به پدرانی که فرزند دختر دوست ندارند، باید گفت: چرا با همسرت - که روزی خداوند او را به عنوان یک دختر، به والدینش عطا فرمود - ازدواج کردی؟ اگر دختر بد است، پس زن امروز نیز که همان دختر دیروز است، باید بد باشد. آیا این گونه نیست؟

2. کسانی که خانه و وطن خود را برای حفظ دین، رها کنند و هجرت نمایند؛ یعنی برای ثمر دادن زندگی، حاضر باشند خانه و زندگی خود را ترک کنند.

3. کسانی که با مال و جان خود، در راه خدا جهاد نمایند؛ یعنی مالی را که خدا به آنها داده، در راه خدا خرج کنند تا خدا به زندگی شان برکت بدهد.

4. کسانی که پیوسته پیرو ولایت باشند و مبنای زندگی خود را بر اصل ولایت خدا و ولایت اهل بیت علیهم السلام قرار دهند.

5. کسانی که رضایت خدا را در صدق و راستی - چه در گفتار و چه در عمل - جست وجو کنند.

6. رعایت تقوا در همۀ کارها، مخصوصا حق الناس نیز موجب رضایت و خشنودی خداوند می شود.

7. در برخی آیات آمده است که خداوند از کفران نعمت ناخشنود می گردد و شکر نعمت های مادی و معنوی، رضایت خدا را جلب می کند.

اما مهمترین و بهترین کار برای جلب رضایت خداوند، جلب رضایت پدر و مادر است. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: «رِضَا الله کُلُهُ فی رِضَا الْوالِدَینِ وَ سَخَطُ الله فی سَخَطِهما؛ خشنودی خداوند، به طور کامل در گرو خشنودی والدین است و خشم خداوند، در خشم آنهاست.»(1)

در قرآن نیز خداوند توصیه می کند که انسان ها به والدین خود احسان کنند و احترام بگذارند، بدون آن که شرط و شروطی مقرر فرماید. و تاکید می کند که مادران را به خاطر دوران بارداری و شیردهی و رنجی که تحمل کرده اند، احترام کنید. درست است که فقط مادر باردار می شود و شیر می دهد، اما بدون وجود پدر، این کار میسر نمی شود. اوست که در دوران بارداری و شیردهی، آسایش و امنیت مادر و فرزند را فراهم می کند.

ص: 154

اگر او مستحق احترام نبود، خداوندی که دانای بر همه امور است، نعمت پدر شدن را از او می گرفت، یا در دستور احترام به والدین، شروطی را مقرر می فرمود.

پس این که برخی به خاطر فقر و نداری والدین، از احترام به آنها روی گردان می شوند و می گویند: «مگر والیدینم برایم چکار کرده اند»، به هیچ وجه پذیرفتنی نیست. امام صادق علیه السلام می فرماید: «ثلاثة لا عذر لاحد فیها... بر الوالدین برین کانا أو فاجرین؛ در سه چیز، هیچ عذر و بهانه ای از کسی پذیرفته نمی شود... یکی از آنها، نیکی به پدر و مادر است، چه خوب باشند و چه بد.»(1)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «أطع الوالدین و لو کانا کافرین؛ از والدین خود اطاعت کن، هر چند کافر باشند.»(2)

بسیاری در ترغیب و تشویق مسلمانان جهت کسب علم وجود دارد، اما در عین حال، اگر فرزند بخواهد بدون اجازه پدر و مادرش، به شهر دیگر برود و کسب علم کند، سفرش حرام است و عملش جایز نیست.

را بیدار کند. مشتری که عجله داشت، حاضر شد مبلغ بیشتری بدهد تا گندم ها را همان ساعت، تحویل بگیرد. اما اصرار او فایده ای نکرد و جوان گفت: «من هرگز او را بیدار نخواهم کرد؛ چون احترام پدر، ارزشمندتر از سود این معامله است.»

مشتری ناراحت شد و رفت. ساعتی بعد، پدر از خواب بیدار شد و ماجرا را فهمید. گفت: «اگر چه من راضی بودم که مرا بیدار کنی و این سود کلان را از دست ندهی، اما خوشحالم و خدا را شکر می کنم که چنین فرزند مؤدب و مهربانی به من عطا کرده است. در عوض سودی که از دست داده ای، گوساله ای را به تو می دهم و امیدوارم خدا از طریق این گوساله، سود فراوانی به تو عطا فرماید.»

سه سال از ماجرا گذشت و گوساله، تبدیل به گاوی بزرگ و نیرومند شد. در همان ایام، برای دختری از بنی اسرائیل، خواستگارانی آمد. دو تا از خواستگارها، با هم پسرعمو بودند. یکی از آنها فقیر و باتقوا بود، و دیگری، ثروتمند و عاری از معنویت. دختر که خود نیز اهل تقوا و معنویت بود، بعد از فکر و مشورت با پدر و مادر، تصمیم گرفت با پسرعموی متدین و باتقوا ازدواج کند.

پسر عموی ثروتمند که آتش حسد در درونش شعله ور شده بود، نقشۀ شومی کشید. جوان متدین را به منزل خود دعوت کرد و او را به قتل رساند. جنازه اش را شبانه در یکی از محله های اعیان نشین رها کرد تا دیۀ قتل جوان متدین - که وارثی جز همین پسرعمو نداشت - به او برسد؛ و از سوی دیگر، بتواند با آن دختر ازدواج کند.

صبح که مردم جنازه را دیدند، به حضرت موسی علیه السلام خبر دادند. حضرت موسی علیه السلام دستور داد مردم جمع شوند تا مقتول را شناسایی کنند. پسرعمو که خود را به بی خبری زده بود، بالای سر جنازه حاضر شد و با دیدن صورت او، ناگهان نعره زد و گریه کرد و داد و فریاد به راه انداخت که «این جوان، پسر عموی من است. قاتل را به من نشان بدهید تا او قصاص کنم، یا دیة او را بپردازید.»

ص: 157

حضرت موسی علیه السلام فرمود: «اهالی این محله، یا باید قاتل را پیدا کنند، یا دیۀ مقتول را بپردازند.» آنها گفتند: «ما بی تقصیریم و دیه ای نمی پردازیم. تو از خدای خودت بخواه که قاتل را به ما معرفی کند.» از طرف خداوند به حضرت موسی علیه السلام وحی شد: «دستور بده گاوی را بکشند و قسمتی از اعضای آن را به جنازه بزنند تا زنده شود و قاتل خود را معرفی کند.» وقتی موسی علیه السلام کلام خدا را به بنی اسرائیل ابلاغ کرد، گفتند: «آیا ما را مسخره می کنی؟» موسی علیه السلام گفت: «به خدا پناه می برم از این که جاهل و مسخره گر باشم.» گفتند: «از پروردگارت بخواه برای ما روشن کند که این گاو، چگونه گاوی باشد؟» وحی آمد: «گاوی باشد نه پیر و از کار افتاده، و نه بکر و جوان.» گفتند: «از پروردگارت بخواه رنگ آن گاو را برای ما معلوم کند.» وحی آمد: «گاوی زرد باشد که بینندگان را شاد و مسرور می سازد.» گفتند: «هنوز مشخصات گاو برای ما مبهم است. از پروردگارت بخواه توضیح بیشتری بدهد.» وحی آمد: «گاوی باشد که نه برای شخم زدن رام شده، و نه برای زراعت و آبکشی. از هر عیبی مبرا باشد و رنگ دیگری در آن نباشد.»(1)

بنی اسرائیل به دنبال گاوی با این مشخصات گشتند تا سرانجام آن را در خانۀ همان جوان گندم فروش یافتند. خواستند گاه را از او بخرند. جوان گفت: «باید از مادرم اجازه بگیرم.» مادرش گفت: «به دو برابر قیمت معمول بفروش.» وقتی بنی اسرائیل قیمت گاو را شنیدند، از خریدنش منصرف شدند. پیش موسی علیه السلام برگشتند و ماجرا را بازگو کردند. حضرت فرمود: «چاره ای ندارید. باید بخرید. فرمان خداوند است.» آنها پیش جوان برگشتند و حاضر شدند به دو برابر قیمت بخرند. اما جوان گفت باید از مادرم اجازه بگیرم. مادرش گفت: «آن را به دو برابر قیمت قبلی بفروش.» وقتی بنی اسرائیل قیمت جدید را شنیدند، گفتند: «ما نمی توانیم گاو را به چهار برابر قیمت

ص: 158

بخریم.» دوباره پیش حضرت موسی علیه السلام برگشتند و همان جواب را شنیدند. بارها این مسأله تکرار شد و قیمت گاو بالاتر رفت. سرانجام حاضر شدند بخرند؛ به این قیمت که پوست گاو را پر از سکۀ طلا کنند و به جوان بپردازند.

بعد از این که گاو را خریدند، سرش را بریدند و پوستش را پر از سکۀ طلا کردند و به جوان تحویل دادند. جوان گندم فروش، به پاس احترام به پدر و مادرش، به سود کلانی رسید و پاداش نیکوکاری اش را گرفت.

حضرت موسی علیه السلام دستور داد دُم گاو را بریدند و به بدن مقتول زدند. او زنده شد و قاتل خود را معرفی کرد. حضرت موسی علیه السلام امر کرد قاتل را قصاص کنند. جوان بی گناه بعد از زنده شدن، از حضرت موسی علیه السلام تقاضا کرد از خدا بخواهد که عمری دوباره به وی عنایت کند. خداوند هفتاد سال عمر دوباره به او داد. حضرت موسی علیه السلام، دختر را به عقد جوان درآورد و از طرف خداوند، به آنها بشارت داد که در قیامت نیز آن دو، با هم خواهند بود.(1)

4. همه چیز تحت اراده و سلطۀ خداوند است و همان می شود که او بخواهد. وقتی خداوند اراده کرده بود ثروت فراوانی به آن جوان برساند، حتی بُخل بنی اسرائیل نیز باعث گران تر شدن قیمت آن گاو شد.

5. در برابر اجرای اوامر خداوند، عذر و بهانه نیاوریم. بهانه جویی ما، سودی ندارد و کارها را سخت تر می کند.

6. دختران دم بخت، دین و معنویت را به مال و ثروت نفروشند.

7. افرادی که برای به دست آوردن علاقه مندی هایشان دست به هر کاری می زنند، باید بدانند خدایی وجود دارد که از ذهن و نیت و عمل آنها آگاه است و اگر بخواهد، نقشه های دقیق و بی عیب آن ها را نقش بر آب می کند و رسوایشان می سازد.

8. پیامبر خدا به قوم خود گفت که با زدن قسمتی از گاو ذبح شده بر جنازۀ مقتول، او به امر خدا زنده می شود و قاتلش را معرفی می کند؛ اما آنها گمان کردند که حضرت موسی علیه السلام، آنها را مسخره می کند. شاید جای سوال باشد که چرا مردمی که می دانستند او پیامبر خداست و دروغ نمی گوید، باز چنین فکری کردند؟

اگر دقت کنیم، می بینیم ما نیز با این که یقین داریم پیامبران و امامان، چیزی جز حقیقت و راستی نگفته اند، باز در پاره ای از اوقات، سخن آن بزرگواران را توجیه می کنیم و هزار عذر و بهانه می آوریم تا بدان عمل نکنیم و بر اساس میل و خواستۀ خود پیش برویم. این داستان قرآنی به ما گوشزد می کند که سخن امامان و پیشوایان بر حق مان را بدون چون و چرا بپذیریم و بدان جامۀ عمل بپوشانیم.

ص: 160

ص: 162

انواع ابتلائات و مشکلات زندگی، ما را فرا گرفته است، نگاه ما به زندگی انسان و روابط او با همسرش و دیگران چیست؟

نگاهی که ما به اساس زندگی فردی و جمعی انسان داریم، نقش به سزایی در یافتن راه حل مشکلات دارد. این نگاه، شدیدا مرتبط با یافتن پاسخ سؤالات فراوانی است که ذهن ما را پر کرده است؛ سؤالاتی که در طول حیات بشر، روش ها و مکتب های مختلفی برای حل آنها پدید آمده است؛ سؤالاتی که گاه بی جواب ماندن آنها، زندگی تک تک ما را با مشکلات فراوانی مواجه کرده است؛ و چه بسیار خانواده هایی که ادامۀ این مشکلات، آنها را به نومیدی کشانده است.

نیفتد، باید از رهنمودهای قرآن و ائمه اطهار علیهم السلام در مورد اصول همسرداری و تربیت فرزند، بهره گیرند.

4. اساس حفظ سلامت رابطه زوجین، بر عهده مرد است. پس لازم است که مرد، غیور باشد. غیرت همان محافظت مرد از خود و همسر است. البته غیرت مرد نباید زن را تحت فشار قرار دهد؛ بلکه باید غیر را دفع و دور سازد. بر زن نیز لازم است که محبت شوهر را داشته باشد. شاید به همین دلیل است که عقد، از زبان زن جاری می شود و طلاق از زبان مرد. باید ترسید از روزی که مردان محب و زنان غیور شوند.

نتیجه این که زن و شوهر، بهشت یکدیگرند و شیطان، دشمن آنها است. حریمِ حقوق زن و مرد، همان شجره ممنوعۀ آنان است و جدایی، اخراج از بهشت می باشد. پس دشمن را بشناسیم؛ شجره ممنوعه را بشناسیم؛ و مراقب بهشت مان باشیم که اگر از آن اخراج شویم، رنج و زحمت در انتظارمان است.

قرآن کریم، از حالت دوستانی که در مسیر گناه و فساد یا زرق و برق دنیا، دست مودت به هم می دهند، پرده برمی دارد و می فرماید: «الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ؛ همۀ دوستان در آن روز، دشمن یکدیگرند؛ مگر پرهیزکاران.»(1)

این آیه - که توصیفی از صحنۀ قیامت است - نشان می دهد که رستاخیز، روز از هم گسستن پیوندها است؛ مگر پیوندی که برای خدا و به نام خدا برقرار شده باشد. امام صادق علیه السلام می فرماید: «الا کل خله کانت فی الدنیا فی غیر الله عزوجل، فانها تصیر عداوه یوم القیامه؛ آگاه باشید که هر دوستی و پیوندی که در دنیا برای خدا نباشد، در قیامت تبدیل به عداوت و دشمنی می گردد.»(2)

دوستان در امور زندگی، شریک یکدیگرند. اگر دوستی شان بر اساس شر و فساد باشد، شریک در جرم می شوند؛ و اگر بر اساس خیر و صلاح باشد، شریک در پاداش یکدیگر خواهند بود. پس جای تعجب ندارد که در قیامت، دوستی قسم اول، تبدیل به دشمنی گردد و قسم دوم، به دوستی محکم تر و پایدارتر تبدیل شود. تبدیل شدن دوستی به دشمنی در قیامت، امری طبیعی است؛ چون هر کس، دیگری را عامل بدبختی و بیچارگی خود می شمارد و می گوید: «تو بودی که این راه را به من نشان دادی و مرا به سوی آن دعوت کردی! تو بودی که دنیا را در نظر من زینت دادی و مرا به آن تشویق نمودی! تو بودی که مرا غرق غفلت و غرور ساختی و از سرنوشتم بی خبر نمودی!»

تنها پرهیزکاران هستند که پیوند دوستی آنان جاودانی است؛ چرا که بر محور ارزش های جاودانی دور می زند و نتایج پربار آن در قیامت آشکارتر می شود و آن را استحکام بیشتری می بخشد.

دوستانی که برای بهره گیری مادی به دور انسان حلقه می زنند، چنان بی اعتبار و بی وفا هستند که به محض رفتن نعمت ها، از انسان جدا می شوند، گو این که از قبل، تصمیم

ص: 170

خود را گرفته بودند. این گونه ماجراها که نمونه های آن را بارها شنیده یا دیده ایم، ثابت می کند که نمی توان جز به خدا دل بست. دوستان با وفا و راستین، کسانی هستند که آن ها را معنویت به هم پیوند می دهد. اینان دوستان زمان دارایی و تنگدستی و پیری و جوانی و تندرستی و بیماری و عزت و ذلت هستند و حتی بعد از مرگ نیز رابطه شان تداوم می یابد.

حضرت علی علیه السلام می فرماید: «طوبی لمن اخلص لله عمله و علمه و حبه و بغضه و اخذه و ترکه و کلامه و صمته؛ خوشا به حال کسی که عمل و علم و دوستی و دشمنی و گرفتن و رها کردن و سخن گفتن و خاموشی اش، خالصانه برای خدا باشد.»(1)

همچنین می فرماید: «خَیرُ اِخوانِکَ مَن نَدَبَکَ اِلی اَفضَلِ العمالِ بِحُسنِ اَعمالِهِ؛ بهترین دوستت کسی است که با اعمال نیک خود، تو را به بهترین اعمال برانگیزد.»(2)

دوست دارد و شما هم او را به خاطر خودش و اخلاصش دوست دارید، ان شاءالله که ازدواج با چنین مردی، خیر دنیا و آخرت را برای تان به ارمغان می آورد.

همین شرایط، در مورد زن ثروتمند هم حکم فرما است. البته در این مورد، یک نکتۀ دیگر نیز باید در نظر گرفته شود؛ و آن این که آیا ثروت این زن، مانع از مدیریت شوهر خواهد شد یا نه؟ اگر زن ثروتمند، شرایط اسلامی و ایمانی را داشته باشد و ثروتش لطمه ای به مدیریت مرد وارد نکند، ان شاءالله که ازدواج شان سراسر خیر و برکت خواهد بود؛ همچنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با حضرت خدیجه سلام الله علیها که زنی ثروتمند بود، ازدواج کرد.

مِن: به چند وجه معنا شده است: تبعیضیه، ابتدائیه، و زایده. شاید اظهر وجوه، تبعیضیه باشد. در این صورت، «یغضوا من ابصارهم» بیانگر این معنا است که مؤمن هنگام روبه رو شدن با زن نامحرم، باید نگاه خود را کم و کوتاه کند؛ نه به طور کلّی چشمان خود را ببندد، و نه بدو خیره شود. مومن آزاد نیست به هر جا و به هر شکل نگاه کند.

چشم هایش را از نگاه به نامحرم پر کند، خدا در روز قیامت، چشم هایش را با میخ های آتشین پر از آتش می کند تا زمانی که به حساب مردم رسیدگی شود. سپس او را به جهنم می برند.»(1)

نیز دارد. مواظب باشد که شیطان را بر دل خود راه ندهد. کسی که متأهل نیست، دو رکعت نماز بخواند و خدا را فراوان سپاس گوید و صلوات بر پیامبر و خاندانش بفرستد. آن گاه از فضل خدا بخواهد. خداوند نیز با رحمت خود، او را از راه مباح بی نیاز می گرداند.»(1)

3. راهکار سوم، عفت در برابر عفت است. شخصی از امام صادق علیه السلام پرسید: «آیا نگاه کردن به پشت سر زن هایی که عبور می کنند، جایز است؟» حضرت فرمود: «اگر به ناموس شما این گونه نگاه کنند، خوشنود می شوید؟ برای مردم همان را بخواهید که برای خود می خواهید.»(2)

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «جلو راه مردم ننشینید.» گفتند: «گاه ناچار از نشستن هستیم.» فرمود: «پس حقّ راه را ادا کنید.» پرسیدند: «حقّ راه چیست؟» فرمود: «غض البصر و کف الاذی و رد السلام و الامر بالمعروف و النهی عن المنکر؛ ترک چشم چرانی و ترک مردم آزاری و جواب دادن به سلام دیگران و امر به معروف و نهی از منکر.»(3)

مؤمن با غیرت، هرگز به ناموس دیگران نگاه نمی کند؛ چون نمی خواهد کسی به ناموسش نظر بد داشته باشد. امام صادق علیه السلام می فرماید: در زمان حضرت موسی علیه السلام، مردی زنا کرد. وقتی به خانه آمد، دید مردی با زنش زنا می کند. نزد حضرت موسی رفت و از آن مرد شکایت کرد. جبرئیل نازل شد و گفت: «هر کس به ناموس دیگران تجاوز کند، به ناموسش تجاوز می شود.» حضرت موسی به آن دو مرد فرمود: «با عفت باشید تا ناموستان محفوظ بماند.»(4)

ص: 178

هر که باشد نظرش در پی ناموس کسان/ پی ناموس وی افتد نظر بوالهوسان

4. راهکار دیگر، پرهیز و فرار از هر محیطی (مجازی یا حقیقی) است که احتمال نگاه حرام در آن وجود دارد. محیط گناه، دام شیطان است. همیشه پیش گیری، بهتر و آسان تر از آن است که ما خود را در محیط گناه آلود قرا دهیم و بعد بخواهیم خود را کنترل کنیم. امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود: «لا یَخْلُوا بِامْرَأَةٍ رَجُلٌ، فَما مِنْ رَجُلٍ خَلا بِامْرَأةٍ الّا کانَ الشًّیطانُ ثالِثَهُما؛ هیچ مردی با زن نامحرم خلوت نکند. اگر مردی با زن بیگانه ای خلوت کند، سوّمین آن ها شیطان است.»(1)

5. راهکار پنجم، استغاثه و یاری طلبیدن از خداوند است؛ چرا که هیچ چیز جز قدرت پروردگار نمی تواند جلوی نفس سرکش و غریزه نیرومند شهوت را بگیرد. قرآن مجید، حضرت یوسف علیه السلام را به عنوان قهرمان میدان عفاف مطرح می کند تا جوانان مسلمان که در پی قهرمان یابی و الگوپذیری هستند، از آن حضرت پیروی کنند. او که شجاعترین مرد روزگار خود در مخالفت با شیطان و هوای نفس بود، در برابر گناه، از خدای سبحان استمداد جست و به قدرت او پناه برد و گفت: «وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی؛ من نفس خود را تبرئه نمی کنم؛ چرا که نفس به بدی امر می کند، مگر این که خدا رحم کند.»(2)

بگو: روسری ها را بر خود فرو افکنند. این کار برای شناخته شدن و مورد آزار قرار نگرفتن، بهتر است. خداوند همواره آمرزنده و مهربان است.(1)

الْیتِیمِ؛ به مال یتیم نزدیک نشوید.»(1)

و دیگری، زنا است که می فرماید: «وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا؛ به زنا نزدیک نشوید.»(2)

زنا انواعی دارد. یک نوع آن، همان عمل جنسی است؛ یعنی آمیزش جنسی میان زن و مرد، بدون آن که عقد ازدواجی بین آن دو صورت گرفته باشد. این زنا، از گناهان کبیره به حساب می آید و در دین اسلام، برای آن «حد شرعی» یا مجازات دنیوی تعیین شده است که با «اقرار خود فرد» یا «شهادت شاهدان» یا «علم حاکم شرع» ثابت می شود.

نوعی دیگر زنا، حد شرعی ندارد؛ اما گناه محسوب می شود و عواقب اخروی به همراه دارد. زن و مرد نامحرم که در محل کار، نگاه شهوت آلود به هم دارند، نگاه شان «زنای چشم» به حساب می آید؛ یا دختر و پسری که همدیگر را لمس می کنند، لمس شان، «زنای دست» محسوب می شود. پرهیز نکردن از این اعمال، ممکن است انسان را به زنای مصطلح - یعنی همان عمل جنسی - بکشاند. از این رو خداوند می فرماید: به زنا نزدیک نشوید.

گاه فضای خانواده و فضای محل زندگی و شرایط تربیتی، فرد را به گونه ای بار می آورد که قبح زنا در نظرش از بین می رود. پدران و مادران وظیفه دارند فرزندان خود را از این شرایط دور سازند. مثلا ماهواره ها و فیلم های آنچنانی و مجالس گناه آلود را - که متاسفانه این روزها فراوان شده است - از زندگی حذف کنند و خانواده را دینی بار آورند.

زنا را حرام فرمود، برای این که سبب فسادهایی مانند قتل نفس و از بین رفتن نسب و ترک تربیت اطفال و به هم خوردن ارث می شود.»(1)

2. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «مَن زَنی بامرأةٍ یَهودیَّةٍ أو نَصرانیَّةٍ أو مَجوسیَّةٍ أو مُسلِمَةٍ حُرَّةٍ أو أمَةٍ أو مَن کانَت مِن النّاسِ، فَتَحَ اللّه ُ علَیهِ فی قَبرِهِ ثَلاثَمِائةِ ألفِ بابٍ مِن النّارِ، تَخرُجُ مِنها حَیّاتٌ و عَقارِبُ و شُهُبٌ مِن نارٍ، فَهُو یَحتَرِقُ إلی یَومِ القِیامَةِ، و یَتأذَّی النّاسُ مِن نَتنِ فَرجِهِ فیُعرَفُ بهِ إلی یَومِ القِیامَةِ حتّی یُؤمَرَ بهِ إلَی النّارِ، فیَتأذّی بهِ أهلُ الجَمعِ مَع ما هُم فیهِ مِن شِدَّةِ العَذابِ ؛ لأنَّ اللّه َ حَرَّمَ المَحارِمَ، و ما أحَدٌ أغیَرُ مِن اللّه ِ تعالی، و مِن غَیرَتِهِ أنّهُ حَرَّمَ الفَواحِشَ و حَدَّ الحُدودَ؛ هر کس با زنی یهودی یا نصرانی یا مجوسی یا مسلمان، آزاد یا کنیز، یا هر زن دیگری زنا کند، خداوند در قبر او سیصدهزار در از آتش می گشاید که از آن درها، مارها و عقرب ها و شراره های آتش بیرون می زند و او تا روز قیامت می سوزد و مردم از بوی گند عورتش، اذیت می شوند و تا روز قیامت او را به واسطه آن بو می شناسند. سپس دستور می آید که او را به دوزخ برند. دوزخیان با آن که خود در عذابی سخت گرفتارند، از وجود او رنج می کشند. این ها برای آن است که خداوند حرام ها را قدغن کرده است؛ کسی غیرتمندتر از خداوند متعال نیست. از همین غیرت است که او فحشا و کارهای زشت را حرام کرد و حدود را معین فرمود.»(2)

آنها را گمراه سازد. مثلا ممکن است مردی با خود بگوید که «من از شهوت بالایی برخوردارم. شرایط گرفتن چند زن را ندارم. زنا هم که حرام است. پس لذت همبستری با چند زن را از دست می دهم. و این اجحاف در حق من است.» شیطان با همین اندیشه نادرستی که در ذهن او القا می کند و این لذت را برایش بزرگ جلوه می دهد، او را گمراه می سازد و به سوی زنا می کشاند. در صورتی که خداوند دانا به تمام امور، برای این مشکل نیز چاره ای اندیشیده و «متعه» را حلال فرموده تا مومنانی که از شهوت بالایی برخوردارند، از این راه وارد شوند و به زنا و دام شیطان گرفتار نشوند.

ص: 184

ص: 186

4. زنان باید به فکر باشند و برای نجات خود و خانواده شان، کمر همت ببندند. و این امر، جز در سایۀ اطاعت از شوهر، محقق نمی شود. البته این اطاعت، تا مادامی است که شوهرش او را به گناه امر نکند.

5. اگر شوهر، به ناحق و برای آزار زن، او را طلاق بدهد، یا برای شهوت رانی، زنی دیگر را جایگزین کند، در آن صورت، مسلما این شوهر است که متضرر می شود؛ چرا که خداوند، یار مظلومان است و ظالمان را دوست ندارد.

* شایسته آنها را نگه دارید (و آشتی کنید)، و یا به طرز پسندیده ای آنها را رها سازید. آنها را به خاطر زیان رساندن، نگه ندارید تا (به حقوق شان) تجاوز کنید. کسی که چنین کند، به خویشتن ستم کرده است. (با این کارها) آیات خدا را به استهزا نگیرید. به یاد آورید نعمت خدا بر خود را و کتاب آسمانی و علم و دانشی را که بر شما نازل کرده است و شما را با آن، پند می دهد. از خدا پروا کنید و بدانید که خداوند از هر چیزی (حتی از نیت شما) آگاه است.(1)

منجر به بیکاری مرد، فروش اثاثیه منزل و وارد نمودن ضرر به سلامت جسمی و روحی زن و فرزندان شود.

8. چنانچه شوهر، زندگی خانوادگی را بدون عذر موجه ترک نماید یا شش ماه متوالی، بدون عذر موجه غیبت کند.

9. محکومیت قطعی زوج بر اثر ارتکاب جرم و اجرای هر گونه مجازات، اعم از حد و تعزیر که مغایر با حیثیت و شئون خانوادگی زن باشد. تشخیص این امر، با توجه به وضع و موقعیت زن و عرف و موازین دیگر، با دادگاه است.

10. بچه دار نشدن مرد پس از گذشت پنج سال از زندگی مشترک، به جهت عقیم بودن یا عوارض جسمی دیگر.

11. چنانچه مرد مفقودالاثر شود و ظرف شش ماه پس از مراجعۀ زن به دادگاه پیدا نشود، دادگاه حکم طلاق را صادر می کند.

12. ازدواج مجدد مرد، بدون اجازۀ همسر.

علاوه بر این شرایط دوازده گانه که در قبالۀ ازدواج مندرج است، زن می تواند با توافق شوهر، حق سکونت (اختیار تعیین محل سکونت)، حق تحصیل، حق اشتغال یا هر شرطی را که مخالف اقتضای عقد نکاح نباشد، در سند ازدواج درج نماید.

با تحقق یکی از شروط دوازده گانه و اثبات آن در دادگاه، زن می تواند با استفاده از وکالت ضمن عقد و با مراجعه به دادگاه خانواده و طی تشریفات قانونی، نسبت به اجرای طلاق اقدام کند.

در مواردی هم اتفاق می افتد که مرد و زن، بدون هیچ پیش شرطی، بر سر داشتن حق طلاق زن، رضایت دارند و در دفاتر اسناد رسمی، مرد «وکالت در طلاق» را به زن می دهد. در این صورت، زن در هر زمان و فارغ از هر پیش شرطی، می تواند از دادگاه تقاضای طلاق کند.

ص: 192

6. امام باقر علیه السلام فرمود: «زنانی که طلاق داده می شوند، با وحشت و غصّه و شماتت دیگران، به خانۀ پدر برمی گردند. لذا با هدیه دادن به مقداری که توان دارید، دل آنها را آرام کنید.»(1)

7. جدایی و طلاق، به معنای کینه و خشونت نیست. «سَرِّحُوهُنَّ سَراحاً جَمِیلًا»

* تَهادَوا فإنَّ الهَدِیَّةَ تَسِلُّ السَّخائمَ و تُجلی ضَغائنَ العَداوَةِ وَ الأحقادِ؛ برای یکدیگر هدیه ببرید؛ چون هدیه دادن، بدخواهی ها را (از دل) بیرون می کند و کینه و دشمنی و نفرت را برطرف می سازد.(1)

* الهَدِیَّةُ تُورِثُ المَوَدَّةَ و تَجدُرُ الاُخُوَّةَ و تُذهِبُ الضَّغینَةَ تَهادُوا تَحابُّوا؛ هدیه دادن، محبت می آورد و برادری را پایدار می کند و کینه و دشمنی را از بین می برد. هدیه بدهید تا دوستدار هم شوید.(2)

اگر چه هدیه دادن از اهمیت والایی برخوردار است، اما توجه به خصوصیات و آداب و شرایط هدیه دادن، بسیار ضروری است؛ زیرا هدف اصلی هدیه دادن، ایجاد انس و محبت و زدودن کدورت و دشمنی است.

باشند، علاقه نشان می دهند. اگر مردی یک گل سر - هر چند ارزان قیمت - را به شکلی زیبا کادو کند و همراه با شاخه ای گل به همسرش هدیه دهد، این هدیه در نگاه زن، بسیار ارزشمندتر و شیرین تر از آن است که مرد، گردن بندی از طلا را جلوی زن بیندازد و بگوید: هی! بیا بگیر.

5. در هدیه دادن، تنوع را از یاد نبرید. هدیه مکرر گل، با همه لطافتی که دارد، از شیرینی اش کاسته می شود.

6. جملۀ محبت آمیز و قدرشناسانه می تواند یک هدیۀ خوب محسوب شود؛ به شرط آن که به هدایای مادی هم توجه گردد.

7. اگر می خواهید به زن تان هدیه بدهید، باید این هدیه، زنانه باشد. و این هدیۀ زنانه، با هدیۀ زنانه ای که به مادر و خواهر خود می دهید، تفاوت داشته باشد.

8. اگر چه زن ها رفیق زندگی هستند، اما باید طرز هدیه دادن به آنان، شبیه هدیه دادن به رفیق نباشد؛ شبیه هدیه دادن به پدر و مادر و خواهر و برادر نباشد. زن باید بوی عشق را از آن استشمام کند؛ بویی که در زندگی اش فقط از یک نفر استشمام می کند. اگر این حس و بو در هدیۀ شما نباشد، هر چند که هدیه تان زیبا و گران قیمت باشد، هر چند که او را خوشحال کند، اما فقط او را خوشحال کرده است و هر کس دیگری - مانند پدر و مادرش - هم می توانند او را خوشحال کنند. پس چنین هدیه ای برای تان سودی ندارد. هدیه باید به گونه ای باشد که بر قلب همسر بنشیند و در قلب او زمزمه کند که «هیچ کس جز همسرم، عاشق من نیست.» اگر چنین هدیه ای به او دادید، مالک قلب و روح و جان او می شوید.

بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَیهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ؛ زنان مطلّقه، باید تا سه مرتبه عادت ماهانه انتظار بکشند (و عدّه نگه دارند). اگر به خدا و روز پسین ایمان دارند، برای آنها حلال نیست که آنچه را خدا در رحم شان آفریده، کتمان کنند. در این مدّت، همسران شان برای بازگرداندن آنها (به زندگی زناشویی) سزاوارترند. این در صورتی است که خواهان اصلاح باشند. برای زنان، همانند وظایفی که بر دوش آنهاست، حقوق شایسته ای قرار داده شده است؛ و مردان بر آنها برتری دارند. خداوند توانا و حکیم است.(1)

* زنی که حیض نمی بیند و یائسه هم نشده است، یعنی در سنّ زنانی است که حیض می بینند، اگر شوهرش با وی نزدیکی کرده باشد، باید بعد از طلاق صبر کند تا سه ماه قمری به عنوان عدّه سپری شود.

* پایان عدّه زن باردار، به دنیا آمدن بچّه یا سقط شدن آن است. بنابراین اگر زن بارداری را طلاق دهند و فرضاً چند ساعتی به زمان دنیا آمدن فرزندش مانده باشد، با تولد بچّه، عدّه او نیز به پایان می رسد. اما اگر با زنا باردار شده باشد، با تولّد کودک، عدّه اش تمام نمی شود؛ بلکه باید به اندازه سه پاکی یا سه ماه از زمان طلاق، عدّه نگه دارد.

* ابتدای عدّه طلاق، از زمانی است که صیغه طلاق خوانده می شود؛ چه زن بداند طلاق داده شده و چه نداند. بنابراین اگر پس از انقضای مدّت عدّه، متوجّه شود که طلاق داده شده، لازم نیست دوباره عدّه نگه دارد.

* زنی که عدّۀ او سه ماه است، اگر در اوّل ماه طلاقش بدهند، باید سه ماه قمری - یعنی از موقعی که ماه دیده می شود، تا سه ماه - عدّه نگه دارد. و اگر در وسط ماه طلاقش بدهند، باید بقیه ماه را با دو ماه بعد از آن، به اضافه کسری ماه اوّل (از ماه چهارّم) عدّه نگاه دارد تا سه ماه تمام شود. اگر ماه اول، بیست و نه روز باشد، بنا به احتیاط باید آن را به نود روز برساند و یک روز از ماه بعد را اضافه کند.

* در زمان عدّه طلاق رجعی، مخارج زن بر عهده مرد است؛ ولی در مدّت عدّه طلاق باین، نفقه زن بر مرد واجب نیست.

* اگر زن یا مرد، در زمان عدّه طلاق رجعی از دنیا برود، هر کدام که زنده است، از دیگری ارث می برد. در طلاق خُلع و مُبارات، اگر یکی از دنیا برود، دیگری از او ارث نمی برد؛ مگر آن که در عدّه طلاق خُلع یا مُبارات، زن از بخشیدن مهر یا مال خود به شوهرش برگردد و شوهر هم مطّلع شود و رجوع کند. در این صورت، اگر یکی از آنان بمیرد، دیگری که زنده است، از او ارث می برد.

ص: 200

شاید حکمت سه بار پاک شدن از حیض نیز اشاره لطیفی به این نکته باشد؛ چون از نظر فیزیولوژی، حیض نوعی خانه تکانی رحم از سلول های مرده و عفونت های داخلی و خارجی است و سه بار خانه تکانی در عدّه، محیط کم خطری را برای ارتباط جنسی جدید و تولید نسل ایجاد می کند.

باید مدّتی عدّه نگه دارند و صبر کنند تا این امواج زودگذر از بین بروند و ابرهای تیرۀ نزاع و دشمنی، از آسمان زندگی پراکنده شوند.

زمان عدّه - که در آن، نه جدایی کامل و نه رابطه زناشویی به نحو کامل برقرار است - موقعیت و زمینۀ مناسبی برای فکر کردن می باشد. در این موقعیت، زن و مرد، به دور از هیجانات و احساسات زودگذر، در برزخ بین «اصلاح مشکلات و بازگشت به کانون خانوده» یا «جدایی و عدم توانایی برای اصلاح زندگی» قرار می گیرند. زمان عدّه در طلاق رجعی، موقعیتی عُقلایی و مناسب برای درست فکر کردن و سبک و سنگین کردن مزایا و معایب باقی ماندن و رفتن است و در عمل می تواند فرصتی برای تولّد دوباره و احیای نظام خانواده، بر اساس بینش جدید نسبت به زندگی باشد.

این ادعا که شوهر نیز باید برای حفظ حرمت خانواده عدّه نگه دارد، پذیرفتنی نیست. چرا که معمولا به لحاظ تداخل وظایف مختلف - از جمله نگه داری فرزندان و وظایف شغلی و اجتماعی - و همچنین آسیب پذیری ویژۀ مرد در برابر سرکشی غریزه جنسی و عدم صبوری در نگه داشتن شهوت، نیاز مرد به ازدواج، شدیدتر از زن است. در روایت آمده است که صبر بر شهوت در زن، ده برابر بیشتر از مرد است. البته بعد از تحریک، شهوت زن ده برابر بیشتر از مرد می شود؛ اما قبل از تحریک، زن ها به راحتی می توانند تا ماه ها بدون هیچ رابطه ای سر کنند.

این ها مواردی از حکمت عده بود؛ اما چیزی که لازم است فرد مومن و خداباور به آن توجه داشته باشد، این است که عمل به این حکم، تعبد در برابر احکام خداوند متعال است، هر چند فلسفۀ تشریع آن را ندانیم.

ص: 204

ص: 206

صلاح مان باشد، ما را غنی می کنی. از گفته های همسرم درگذر. فقر من و ظلم اربابم، او را به کفرگویی وادار کرده. از او درگذر و کمکش کن تا تو را آن چنان که شایسته است، عبادت کند و زبان جز به شکرت نگشاید.»

مدتی گذشت. آسمان بخیل شد و خشکسالی در مزرعۀ ارباب، جا خوش کرد و باغش را خشکاند. ارباب ظالم، بیش از گذشته بر رحمان سخت گرفت؛ حتی از آن مختصر قوتی هم که به او می داد، کم کرد. گاو و گوسفندهای ارباب، یک به یک هلاک شدند، یا زیر تیغ ذبح رفتند. دیری نگذشت که ارباب، چاره ای جز فروش املاک لم یزرع ندید. همه آنها را با قیمت کمی فروخت و راهی شهر شد تا زندگی جدیدی آغاز کند.

ارباب جدید، آدم خوبی بود. از رحمان خواست به او ارباب نگوید؛ بلکه با اسم کوچک - یعنی رحمت - صدا کند. با این که زمین ها و باغ ها خشک شده بود و رحمان کار چندانی نداشت، اما رحمت به خانوادۀ او می رسید. نمی گذاشت فقر به آنها فشار بیاورد.

بعد از مدتی، خدا به مردم رحم کرد و باران رحمتش را بر آنان باراند. شخم زدن و دانه پاشیدن آغاز شد. باغ هم برگ و بار گرفت. محصول آن سال، خیلی خوب شد. رحمت هم برای رحمان و خانواده اش چیزی کم نگذاشت. خود نیز به شکرانة این نعمت، عازم حج شد.

بعد از این که رحمت بار سفر بست و به حج رفت، چاه باغ، کم آب شد. رحمان به داخل چاه رفت تا مشکل را برطرف کند. مشغول کندن و تراشیدن چاه بود که کلنگش به خمره ای برخورد کرد که پر از سکه طلا بود. او سکه ها را بیرون آورد و در جایی امن پنهان کرد. از آنجایی که چاه جزو املاک رحمت بود، رحمان طلاها را مال رحمت می دانست. برای همین درباره سکه ها چیزی به همسرش نگفت. می ترسید او را وسوسه کند تا طلاها را برای خودش بردارد.

ص: 208

وقتی رحمت از حج برگشت، رحمان داستان طلاها را برای او تعریف کرد. رحمت به خاطر درستی و امانت داری رحمان، او را در طلاها و املاکی که از ارباب خریده بود، شریک کرد.

بعد از این نعمت و ثروت خدادادی که نصیب آنها شد، رحمان به زنش گفت: «دیدی ظلم ارباب مان با او چه کرد و احسانِ رحمت به ما، چه قدر مالش را زیادتر کرد؟ دیدی که خدا خواست و ما را یک شبه به ثروت رساند. شاکر باش و به دیگران هم ببخش تا خدا روزی مان را زیاتر کند.» او خودش هم به حرفی که می زد، پایبند بود. روزبه روز که پولدارتر و ثروتمندتر می شد، سخاوتش بیشتر می شد. درِ خانه اش همیشه به روی مردم باز بود و سفره اش گشوده؛ تا جایی که در این کار شهره شد.

چند سالی گذشت. یک روز مرد فقیری به همراه خانواده اش، وارد روستا شدند. لباس های کهنه و ظاهری ژولیده داشتند و آثار گرسنگی در چهره شان نمایان بود. به خانۀ رحمان رفتند و تقاضای غذا کردند. رحمان با گشاده رویی آنها را پذیرفت. بعد از حمام، به آنها لباس نو داد و برایشان غذایی لذیذ آماده کرد. مرد فقیر از رحمان خواست تا چند روزی به آنها پناه بدهد. رحمان قبول کرد و اتاق ارباب قبلی را در اختیار آنها گذاشت.

رحمان مرد فقیر را شناخته بود؛ اما به رویش نیاورد تا خجالت نکشد. او همان ارباب قدیمی اش بود. ارباب فقیر که گمان نمی کرد نوکر سابقش مالک زمین های او شده باشد، رحمان را به جا نیاورد. گمان می کرد املاکش دست به دست چرخیده و حالا به دست رحمان نامی افتاده است. در هر صورت، او نقشه ای در سر داشت. برای همین خواست چند شب در آنجا بماند. نیمه های شب، به گمان این که همه خواب هستند، به طرف اتاق رحمان رفت تا طلا و جواهر و اشیای گران بها را بدزدد و شبانه با زن و بچه اش فرار کند.

رحمان طبق معمول هر شب، در حال راز و نیاز بود که متوجه ورود ارباب شد. در همان حال عبادت، از خدا خواست اربابش را هدایت کند؛ و اگر قابل هدایت نیست،

ص: 209

شرش را به خودش برگرداند. ارباب که دید رحمان بیدار است، تصمیم گرفت برگردد و نقشه اش را فردا شب عملی کند؛ اما هنگام بیرون رفتن از منزل، پایش داخل چاله ای رفت و زمین خورد. سرش با سنگی برخورد کرد و جابه جا مرد.

فردای آن روز که مردم جنازه را دیدند، درباره اش پرسیدند. رحمان برای حفظ آبروی زن و فرزند ارباب گفت: «نیمه شب آمده بود برای جای خواب و خوراک، از من تشکر کند. بعد هم خداحافظی کرد و رفت.» مردم قبول کردند و ارباب را به خاک سپردند. هیچ کس نفهمید که او همان ارباب ثروتمند و ظالمی بود که زمانی در این روستا زندگی می کرد.

بعد از مدتی، رحمان زن ارباب را به عقد خود درآورد و از بچه اش به نحو احسن مراقبت کرد. او آنها را به احسان و نیکی سفارش می کرد و می گفت: به دیگران نیکی کنید؛ اما با منت گذاشتن و جار زدنِ نیکی تان، آن را ضایع نکنید. ما مسلمان هستیم. خدا کریم و بخشنده است. الگوهای ما که ائمه اطهار هستند، بسیار جواد و بخشنده بودند. ما هم باید از آنچه خدا به ما بخشیده، به دیگران ببخشیم. قرآن کریم می فرماید:

- وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِکُوا بِهِ شَیئًا وَ بِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا وَ بِذِی الْقُرْبَی وَ الْیتَامَی وَ الْمَسَاکِینِ وَ الْجَارِ ذِی الْقُرْبَی وَ الْجَارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنبِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ وَ مَا مَلَکَتْ أَیمَانُکُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا یحِبُّ مَن کَانَ مُخْتَالًا فَخُور؛ خدا را بپرستید و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید. به پدر و مادر، نیکی کنید؛ همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و همسایۀ نزدیک و همسایه دور و دوست و همنشین و واماندگان در سفر و بردگانی که مالک آنها هستید. خداوند، کسی را که متکبر و فخرفروش است (و از ادای حقوق دیگران سرباز می زند) دوست ندارد.(1)

ص: 210

- یا اَیهَا اَلَّذینَ آمَنُوا لا تُبطِلُوا صَدَقاتِکُم بِالمَنِّ وَ الاَذی؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، اعمال نیک خود را با منت نهادن و اذیت کردن باطل نکنید.(1)(2)

حالا که فکر می کنم، تا قبل از آن تصادف لعنتی، من شاد بودم؛ حتی خیلی خوش بین و آینده نگر؛ ولی بعد از آن تصادف فهمیدم که همۀ این حرف ها و شادی ها پوچ است. ما به دنیا آمده ایم تا انتظار مرگ را بکشیم. وقتی دنیا به همین راحتی پدر و مادر یک بچه را از او می گیرد و یتیمش می کند، دیگر برایش مهم نیست که جان کسی مثل من را هم بگیرد. اما دکتر معتقد بود که همین، دلیل بی وفایی دنیاست. پس باید آرام و خوش بود و از زمان استفاده کرد؛ همان طور که خدا انسان را به آرامش امر کرده است.

جلسات، یکی پس از دیگری می گذشت و دکتر به درمان من، خوش بین بود؛ منی که چندین دکتر روان پزشک و مشاور خبره، جوابم کرده بودند. اما او می گفت: «به خواست خدا درمانت می کنم.»

راستی فراموش کردم بگویم که دکتر من، پزشکی نخوانده است. او یک روحانی است؛ یک مشاور اسلامی. از او به عنوان آخرین تیر ترکش استفاده کردند تا شاید مرا درمان کند. او برعکس دکترها و مشاوران قبلی، به جای قرص و تمرینات عجیب و غریب، برایم قرآن و حدیث می خواند و در مورد آن ها صحبت می کرد. می گفت: «در اولین فرصت و پس از کمی درمان، باید ازدواج کنی که آرامش و نشاط در آن است.» می گفت:

- وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیهَا وَ جَعَلَ بَینَکُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیاتٍ لِّقَوْمٍ یتَفَکَّرُونَ؛ از نشانه های او این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و در میان تان مودّت و رحمت قرار داد. در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکّر می کنند.(1)

- هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیسْکُنَ إِلَیهَا؛ او خدایی است که (همه) شما را از یک فرد آفرید و همسرش را نیز از جنس او قرار داد تا در کنار او بیاساید.(2)

ص: 212

- قال علی علیه السلام: «البَشاشَةُ فَخُّ المَوَدَّةِ؛ گشاده رویی، وسیله ای برای شکار دوستی ها است.»(1)

- قال علی علیه السلام: «البَشاشَةُ حِبالَةُ المَوَدَّةِ؛ پایبند خوش خویی باش که دوستی مردم را نصیب تو می کند.»(2)

- حضرت علی علیه السلام می فرماید: «صورت گشاده و باز تو، اولین نیکی تو است و دلالت بر بزرگواری تو دارد.» «صورت باز و گشوده، آتش دشمنی را خاموش می کند.» «صورت باز و گشاده، ریسمان محبت است.» «کار نیک و صورت باز، محبت می آورد و انسان را به بهشت می رساند.»(3)

و آیات و احادیث بسیاری که گویای خوبی لبخند و نشاط بود.

او از من می خواست خوش رویی را در ظاهر رعایت کنم. کم کم کار به جایی رسید که یادآوری روزهای خوش گذشته، گر چه در سابق برایم کابوس بود، ولی برایم جذاب و شیرین شد و علاقه به تفریح و نشاط پیدا کردم؛ ولی می ترسیدم به این آرامش و نشاط نزدیک شوم. احساس غربت عجیبی داشتم. احساس یک خلاء در وجودم فریاد می زد.

پس از مدتی، دکتر پیشنهاد داد با یکی از دخترانی که زمانی مریض خودش بود، ازدواج کنم. سکوت کردم، که لبخند دکتر را به همراه داشت. قرار ملاقاتی گذاشت. دیری نگذشت که سفرۀ عقدمان چیده شد. مدتی از ازدواج مان نگذشته بود که آرامشی دل پذیر در وجودمان شکل گرفت و با شنیدن خبر بارداری همسرم، دیگر جایی برای غم و افسردگی نماند.

ص: 213

دوباره پاییز آمده بود و با هر برگ زردی که از درخت می افتاد، غم ها و گرفتاری ها از دخت وجودمان جدا می شد. منتظر زمستان بودیم تا همان گونه که برف سفیدش در سرما، چونان پتویی زمین را می پوشاند، سپیدی نیز روی سیاهی قلب مان را بپوشاند. بَه بَه به این بهار که با جوانه زدن...

فردای آن روز، به خانه پدر خانمم رفتم. بعد از کلی بحث بی فایده، پدر خانمم برای این که روی مرا کم کند، پیشنهاد داد پیش مشاور برویم و هر چه او گفت، همان کار را بکنیم. از شانس خوب من، مشاور انتخابی، یک روحانی بود؛ یعنی مشاور اسلامی، نه مشاوری که الگویش غربی ها باشند.

مشاور کمی صحبت کرد و آیات و روایاتی آورد، مبنی بر این که اول خدا و دین و پیغمبر، بعد زن و بچه و زندگی؛ یعنی نباید خانواده را بیشتر از خدا و پیامبر و دین دوست داشته باشیم. بعضی از آیات و احادیثی که برایمان خواند، اینها بود:

- قُلْ إِن کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَاؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیکُم مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّی یأْتِی اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا یهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ؛ بگو: «اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طایفه شما، و اموالی که به دست آورده اید، و تجارتی که از کساد شدنش می ترسید، و خانه هایی که به آن علاقه دارید، در نظرتان از خدا و پیامبرش و جهاد در راهش محبوب تر است، منتظر باشید که خدا عذابش را بر شما نازل کند. خداوند گروه نافرمان بردار را هدایت نمی کند.(1)

- زُینَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِینَ وَالْقَنَاطِیرِ الْمُقَنطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَیلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِکَ مَتَاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَاللَّهُ عِندَهُ حُسْنُ الْمَآبِ قُلْ أَؤُنَبِّئُکُم بِخَیرٍ مِّن ذَلِکُمْ لِلَّذِینَ اتَّقَوْا عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَأَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللَّهِ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ؛ محبّت امور مادی - از زنان و فرزندان و اموال هنگفت طلا و نقره و اسب های ممتاز و چهارپایان و زراعت - در نظر مردم جلوه داده شده است؛ (تا در پرتو آن، آزمایش و تربیت شوند. این ها سرمایۀ زندگی پست (مادی) است. سرانجام نیک، نزد خداوند است. بگو: آیا شما را از چیزی آگاه کنم که از این (سرمایه های مادی)

ص: 215

بهتر باشد؟ برای کسانی که پرهیزکاری پیشه کرده اند، در نزد پروردگارشان باغ هایی است که نهرها از پای درختانش می گذرد. در آن جاودان خواهند بود و همسرانی پاکیزه خواهند داشت و خشنودی خداوند (نصیب آنها خواهد شد). خداوند به (امورِ) بندگان، بیناست.(1)

برایمان توضیح داد که این آیه و دیگر آیات مشابه، هیچ گاه علاقه متعادل نسبت به زن و فرزند و اموال و ثروت را نکوهش نمی کنند؛ زیرا پیشبرد اهداف معنوی بدون اسباب مادی، ممکن نیست. به علاوه، قانون شریعت هرگز نمی تواند بر ضد قانون خلقت و آفرینش باشد. آنچه مورد نکوهش است، عشق و علاقه افراطی است. اگر محبت به همسر و فرزند و مال و ثروت، نسبت به محبت خدا و رسولش پیشی بگیرد و مانع از انجام دستورهای الهی گردد، مایه سقوط انسان می شود. در قدم اول، شما را از مجالس انس با خدا و اهل بیت علیهم السلام جدا می کند. پس از آن، شیطان تیری دیگر می اندازد و شما را به مجالس گناه دعوت می کند و به خوردن مال حرام می کشاند، یا حداقل به کارها و امور لغو وامی دارد.

بعد گفت: بگذارید برایتان خاطره ای بگویم. طلبه ای تعریف می کرد که تازه ازدواج کرده بودم و خانمم با تبیلغ رفتن من مشکل داشت؛ چون باید به روستاها و شهرهای مختلف می رفتم، برایش آزاردهنده بود. از طرفی، او در سفرهای تبلیغی، مرا همراهی نمی کرد. و این برایم سخت بود. خانمم از من خواست به مسجد و منبر محلۀ خودمان اکتفا کنم. بعد از کلی کلنجار رفتن با او، راهی برای حل مشکلم پیدا نکردم. برای این که بگومگوها تمام شود، حرف خانمم را قبول کردم. دست از تبلیغ کشیدم و به نماز خواندن در مسجد محل اکتفا کردم.

ص: 216

یک شب در خواب دیدم در صحرای کربلا هستم. همراهان امام حسین علیه السلام - جز اندکی - به بهانه هایی مثل زن و بچه و مال و املاک و بدهی، امام را ترک کردند. در عالم خواب، ندایی به گوشم رسید که «تو چه کار می کنی؟ پی حرف زنت می روی یا به فرمان امامت عمل می کنی؟» زبانم قفل شده بود. آن ندای غیبی ادامه داد: «فقط در زبان می گویید کاش کربلا بودیم و یاری ات می کردیم. شما که به خاطر اخم زنان تان از جهاد دست می کشید، چگونه می خواهید در جنگ استوار باشید و امام تان را یاری کنید؟»

آشفته از خواب پریدم. خانمم که متوجه حالم شد، علت را پرسید. خواب را برایش تعریف کردم. همان شب از درگاه خدا طلب بخشش کردیم. الان نه تنها خانمم با تبلیغ رفتنم مشکلی ندارد، بلکه مرا همراهی و تشویق می کند و خود نیز در این زمینه، تحصیل کرده و مبلغ دینی شده است.

مشاور رو به خانمم کرد و گفت: غرض از این داستان، این نبود که بخواهم شما را بترسانم و بگویم راه آن دسته از زنان کربلا را می روید. منظورم این است که آن زنها، مردان شان را از امام زمان شان جدا کردند. مواظب باشید خدای ناکرده شما هم مردتان را از امام زمان جدا نکنید.

اشک در چشمان خانمم جمع شد. وقتی به منزل برگشتیم، گفت: «حق نداری هیئت و جلسه و این جور جاها بری.» در دلم گفتم: «باز شروع شد. مشاوره رفتن مان الکی بود.» اما ادامه داد: «مگر این که منم با خودت ببری.»(1)

چند بار خواستم از دوستانم دست بردارم و برای خودم جای دیگری اجاره کنم؛ اما وضعیت مالی به من اجازه نمی داد. بارها با بچه ها صحبت کردم؛ ولی بی فایده بود. بیشتر اوقات مسخره ام می کردند.

یادم رفت بگویم. من دانشجوی سال آخر معماری هستم. در اصفهان، با چند تا از بچه ها، یک خانۀ دانشجویی اجاره کرده ایم. مدت کوتاهی، از خوابگاه دانشجویی استفاده می کردم؛ ولی محدودیت ها و قوانین خوابگاه را دوست نداشتم. احساس می کردم زندانی هستم. از وقتی خانۀ دانشجویی را اجاره کردیم، دیگر این حس را نداشتم؛ ولی به مشکل بزرگ تری برخوردم. البته بچه های خوابگاه هم همین مشکل را داشتند. مشکل، خبرچینی و عدم رازداری بچه ها بود. اگر رازی یا اطلاعاتی از تو به دست می آوردند، در کمتر از یک ساعت، کل بچه های دانشگاه - اعم از دختر و پسر - از آن مطلع می شدند. حتی اگر مواظب رازهایت بودی که به دست شان نیفتد، منتظر می ماندند تا یک جایی، سوتی بدهی یا اشتباهی کنی تا آن را سوژه کنند و قبل از این که خودت متوجه شوی، دیگران از آن خبردار شوند. هر چه با آنها حرف می زدم و التماس شان می کردم که دست از این کارها بردارند، بی فایده بود.

در این بین، به یکی از هم کلاسی هایم - به نام سمیرا - علاقه مند شده بودم. به نظر می رسید او هم از من بدش نمی آید. منتظر بودم درسم تمام شود و به خواستگاری اش بروم. اما می ترسیدم این خبرچینی ها و افشای رازها باعث شود سمیرا در مورد من، طور دیگری فکر کند و در آینده با مشکل مواجه شویم.

مدتی گذشت. تصمیم گرفتم مقابله به مثل کنم؛ یعنی من هم راز بچه ها را افشا کنم؛ حتی وارد مسائل شخصی شان بشوم و آنها را در معرض دید همگان قرار بدهم. در قدم اول، موفق عمل کردم. گمان می کردم با این کار، آنها به اشتباه شان پی می برند و دست از سر من برمی دارند؛ ولی اوضاع بدتر شد و من با شدت بیشتری ادامه دادم. تا یک روز بحث در این باره بالا گرفت و کار به جرّ بحث کشید.

ص: 218

خبرها به طور کامل، به سمیرا رسیده بود. از من ناراحت بود که چرا راز دوستانم را افشا کرده ام؟ چه طور می شود با کسی که رازدار نیست، زندگی کرد؟ من برای دفاع از خودم گفتم: «اول آنها رازهای مرا فاش کردند. من هم مقابله به مثل کردم.» خندۀ تمسخرآمیزی کرد و رفت.

شب از شدت ناراحتی، حوصلۀ درس خواندن نداشتم. بین کتاب هایم پرسه می زدم. متوجه شدم روی گوشی ام پیامک آمد. باز کردم. سمیرا بود. یک حدیث برایم فرستاده بود: امام علی علیه السلام می فرماید: «لا تَخُن مَنِ ائتَمَنَکَ وَ إِن خانَکَ وَ لا تُذِع سِرَّهُ وَ إِن أَذاعَ سِرَّکَ؛ به کسی که تو را امین قرار داده، خیانت نکن، هر چند به تو خیانت کرده باشد؛ و راز او را فاش نساز، اگر چه راز تو را فاش ساخته باشد.»(1)

با خواندن حدیث، خیلی از رفتارم پشیمان شدم. توبه کردم و با خود و خدای خود عهد بستم که دیگر راز کسی را افشا نکنم. ولی ماه ها طول کشید تا توانستم دوباره خودم را در دل سمیرا جا کنم. او قبول کرد که به من اطمینان کند.

درسم که تمام شد، به خواستگاری اش رفتم. پس از مراسم عروسی، زندگی مشترک مان را زیر یک سقف شروع کردیم. یک روز از سمیرا پرسیدم: «راستی آن حدیث را از کجا آوردی؟» خندید و گفت: «فکر کردی شیخم؟ نه بابا. توی اینترنت جستجو کردم. چند کتاب حدیث پیدا کردم و در آن کتاب ها، حدیث را پیدا کردم. به همین راحتی.»

من هم علاقه مند شدم و کتاب های حدیثی را گرفتم. شروع به خواندن کردم. کم کم این احادیث در زندگی مان جا باز کرد. روند زندگی و اخلاقیات ما به طور کامل تغییر کرد. تازه متوجه شدیم که می توانستیم خیلی بهتر و سالم تر و اسلامی تر، با هم آشنا شویم و ازدواج کنیم.

ص: 219

در همان اوایل زندگی مشترک بود که در مسجد محل اعلام کردند یک روحانی مشاور قرار است در مسجد کلاس بگذارد. من و همسرم در تاریخ مشخص شده، در کلاس شرکت کردیم. جالب این که موضوع جلسه، «رازداری و اهمیت آن در استحکام کانون خانواده» بود. مشاور مشغول صحبت شد. مدام توصیه به رازداری می کرد؛ حتی نسبت به کوچک ترین و به ظاهر بی اهمیت ترین رازها. در بین سخنانش، احادیثی را بیان کرد:

- امام علی علیه السلام: «لَیْسَ لِکَذوبٍ اَمانَةٌ، وَ لا لِفُجورٍ صیانَةٌ؛ دروغگو، امانتدار نیست و بدکار، نگه دارنده اسرار.»(1)

- امام صادق علیه السلام: «اُمِرَ النّاسُ بخَصلَتَینِ فَضَیَّعُوهُما فَصارُوا مِنهُما علی غیرِ شیءٍ: الصَّبرُ و الکِتمانُ؛ مردم به دو خصلت فرمان یافتند، اما هر دو را تباه کردند و از این رو، همه چیز را از دست دادند: پایداری و رازداری.»(2)

همچنین توصیه کرد: «نه تنها رازدار دیگران باشیم، بلکه سعی کنیم به هر کسی اطمینان نکنیم. تا جایی که امکان دارد، رازهای خود را حتی در قالب درد دل بازگو نکنیم.» و در این زمینه، احادیثی را نقل کرد:

- امام علی (علیه السلام): «اُبذُل لِصَدیقِکَ کُلَّ المَوَدَّةِ وَ لاتَبذُل لَهُ کُلَّ الطُّمانینَهِ؛ هر چه محبت داری، نثار دوستت کن؛ امّا هر چه اطمینان داری، به پای او نریز.»(3)

- امام علی علیه السلام: «سرّک سرورک ان کتمته و ان اذعنته کان ثبورک؛ راز تو تا زمانی که آن را کتمان کرده ای، موجب سرور تو است؛ و هر گاه آن را افشا کنی، موجب خواری تو می شود.»(4)

ص: 220

بحث به این جا رسید که چه چیزهایی راز محسوب می شود و چرا باید از آنها محافظت کنیم؟ ایشان در صحبت هایش به این نکته اشاره کرد که «همۀ اطلاعات، اتفاق ها و مسائلی که در یک خانواده جریان دارد، راز محسوب می شود و نباید افرادی که داخل این حریم نیستند، متوجه آن شوند؛ حتی مسائلی وجود دارد که برخی از افراد خانواده نیز نباید بدانند. به طور مثال: مقدار درآمد پدر خانواده، به عنوان یک راز محسوب می شود که فرزند و حتی زن نیز نباید از آن اطلاع داشته باشند.»

بعد چند مثال در مورد مضرات افشای راز گفت:

1. زمینی را برای فروش گذاشته بودند و قیمت بسیار پایینی داشت. از قرار، زمین در آیندۀ نزدیک، در مجاورت خیابان قرار می گرفت و قیمت آن چند برابر می شد. صاحب زمین، به دلیل نیاز مالی، قصد فروش آن را داشت. خرید زمین، به فردی پیشنهاد شد. بنگاه دار قول زمین را به او داد تا او پول زمین را فراهم کند. او در این باره با همسرش صحبت کرد. قرار شد برای خرید زمین، طلاهای خانم را بفروشند. فردای آن روز، خانم با زن همسایه - که اتفاقا رفیق صمیمی شان بود - صحبت کرد. گفت: «پول زمین را نداریم؛ ولی در فکر تهیه اش هستیم.» آنها بعد از این که طلاها را فروختند و برای خرید زمین، به بنگاه رفتند، بنگاه دار گفت: «همسایه تان پیش من آمد و گفت شما نتوانستید پول زمین را تهیه کنید. من فکر کردم خود شما آنها را فرستاده اید. برای همین، زمین را برای آنها قولنامه کردم.»

افشای راز توسط خانم، چندین عواقب داشت:

1. از دست دادن زمین؛

2. فروش طلاها و ضرر در این زمینه؛

3. قهر و کدورت با همسایه که دوست صمیمی شان بود؛

4. ناراحتی و دعوای زن و شوهر؛

5. صلب اعتماد شوهر از زن؛ و چندین مورد دیگر.

ص: 221

2. به مردی که مدت ها بی کار بود، پیشنهاد کار در یکی از ارگان های دولتی شد. مرد با خوشحالی و یک جعبه شیرینی، به منزل رفت. داستان را برای همسرش تعریف کرد. همسرش که به خاطر بی کاری شوهرش، با یکی از همسایه ها بحث شان شده بود، برای رو کم کنی، قضیه را برای همسایه تعریف کرد. از قضا در برنامۀ استخدامی آن ارگان، تحقیق محلی وجود داشت. وقتی یکی از ماموران برای تحقیق محلی رفته بود، همسایه از روی حسادت، از آن شخص بدگویی کرد. همان تحقیق باعث شد او را استخدام نکنند.

روحانی مشاور، چند داستان دیگر هم تعریف کرد که همگی، گویای مضرات افشای راز بودند. در پایان صحبت ها، به این نکته اشاره کرد که «متاسفانه بیشتر مشکلات خانواده و حتی جامعه، برمی گردد به عدم آگاهی مردم یا الگو گرفتن نادرست یا مشاوره با مشاورانی که الگوی شان غربی و غیراسلامی است؛ در حالی که دین مبین اسلام برای همۀ امور زندگی، درس و راه کار دارد. در کشورمان، مشاورانی مسلط به این احکام هستند که متاسفانه از آنها استفاده نمی شود.»

تصمیم گرفتم چنین کلاس هایی را پیگیری کنم و آموزه های آن را در زندگی ام به کار گیرم. الان چند سالی از زندگی مشترک مان می گذرد و شکر خدا، با به کارگیری آموزه های اسلامی در زندگی فردی و اجتماعی، دیگر به مشکل حادی برنخورده ام، یا در صورت بروز مشکلات، آنها را به راحتی برطرف کرده ام.(1)

تحمل کند؛ جز این که بد خواب شود. آن شب هم دیر خوابیده بود. از این که نیمه شب او را صدا بزنم، حتما ناراحت می شد. از بیدار کردنش منصرف شدم. نمازم را خواندم و مشغول دعا شدم.

در بین دعا، حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله یادم آمد که می فرمود: «رحم الله رجلاً قام من اللیل فصلی و أیقظ امرأته فصلت، فان أبت نضح فی وجهها الماء رحم الله امرأه قامت من اللیل فصلت و أیقظت زوجها، فان أبی نضحت فی وجهه الماء؛ خدا رحمت کند مردی را که شب از خواب برخیزد و نماز شب بخواند و همسرش را هم به این کار تشویق کند؛ و اگر همسرش بیدار نشد، دست خود را خیس کند و بر صورت او بمالد. رحمت خدا بر زنی که شب برخیزد و نماز شب بخواند و شوهرش را هم به این کار، وادار کند؛ و اگر شوهرش برنخاست، دست خود را خیس کند و بر صورت او بمالد.»(1)

دلم قرص شد. بدون نگرانی بلند شدم و دست هایم را خیس کردم و آرام به صورت همسرم کشیدم. با لحنی آرام و عاشقانه، صدایش کردم. با تعجب دیدم چشم هایش را باز کرد و لبخند زیبایی زد. گفت: «ساعت چند است؟» گفتم: «نیمه های شب. دلم نیامد برای نماز و دعا بیدارت نکنم.» بدون هیچ صحبتی بلند شد. وضو گرفت و نماز خواند و با من مشغول دعا و نیایش شد.

از نیت چهل شبۀ من، نزدیک به دو سال می گذرد؛ اما در طی این مدت، یا همسرم مرا با دستان نمناک بیدار می کند، یا من او را. بیداری در نیمه های شب، جزئی از زندگی مان شده است. همسرم دیگر روی خوابش حساسیت ندارد.(2)

ص: 223

دیدم به جای پرونده یا چیزی شبیه آن، زن و فرزندم را آوردند. آنها نالان و بدحال بودند. صدایی شنیدم که می گفت: «وای بر تو با این اهل و عیالی که داری! چرا آنها را امر به معروف و نهی از منکر نکردی؟... او را عذاب کنید.»

از خواب پریدم. آشفته خاطر بودم. زبانم بند آمده بود. نمی دانستم چه کار کنم. به خیال خودم، عمری عبادت کرده بودم؛ اما دست هایم خالی بود. به من وعدۀ عذاب داده بودند.

نیمه های شب، از منزل بیرون زدم. در اطراف مسجد محل، منتظر ماندم. می دانستم امام جماعت محل، کمی زودتر از اذان به مسجد می آید. از دور که چراغ ماشینش را دیدم، وسط خیابان ایستادم. رفتارم اصلا دست خودم نبود. ایستاد و با تعجب به من نگاه کرد. از ماشین پیاده شد. آغوشش را باز کرد. همدیگر را در آغوش گرفتیم. بی اختیار گریه کردم. وقتی وارد مسجد شدیم، خوابم را برایش تعریف کردم. لبخندی زد و گفت: «خدا تو را خیلی دوست دارد که این خواب را به چشم و دل تو راه داده تا تو را نسبت به وظایفت آگاه کند. شاید اگر عبادت های تو نبود، این خواب را نمی دیدی. بلند شو به خانه برو. زن و فرزندت را برای نماز صبح بیدار کن. هدایت آنها، مشکل تو را حل می کند.» گفتم: «اگر حرف هایم را قبول نکردند، چه کنم؟» در جواب، چند آیه و حدیث برایم خواند:

- وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیهَا لَا نَسْأَلُکَ رِزْقًا نَّحْنُ نَرْزُقُکَ وَ الْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَی؛ خانوادۀ خود را به نماز امر کن و بر انجام آن شکیبا باش. از تو روزی نمی خواهیم، بلکه ما به تو روزی می دهیم. عاقبت نیک برای تقواست.(1)

- وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِسْمَاعِیلَ إِنَّهُ کَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَ کَانَ رَسُولًا نَّبِیا وَ کَانَ یأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ کَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِیا؛ در این کتاب، از اسماعیل یاد کن که او در وعده اش صادق،

ص: 225

و همچنین رسول و پیامبر بود. او همواره خانواده اش را به نماز و زکات فرمان می داد و پیوسته مورد رضایت پروردگارش بود.(1)

- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ عَلَیْهَا مَلَائِکَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانوادۀ خود را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ ها هستند، حفظ کنید. بر آن آتش، فرشتگانی خشن و سختگیر گمارده شده اند که از فرمان خدا سرپیچی نمی کنند و آنچه را که مأمورند، انجام می دهند.(2)

- عن أبی بصیر فی قول الله عزوجل: قوا انفسکم... قلت: کیف أقیهم؟ قال ابو عبد الله علیه السلام: تأمرهم بما أمرهم الله و تنهیهم عما ینهیهم الله فان أطاعوک کنت قد وقیتهم و ان عصوک کنت قد قضیت ما علیک؛ ابوبصیر می گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: «چگونه خانوادۀ خود را از آتش حفظ کنم؟» امام فرمود: «آنها را به اوامر خدا امر نما و از نواهی خدا نهی کن. اگر از تو اطاعت کردند، تو آنها را حفظ کرده ای؛ و اگر مخالفت کردند، تو تکلیف خود را انجام داده ای.»(3)

امام جماعت مسجد، آیات و احادیث دیگری هم خواند. بعد گفت: «بلند شو و به خانه برو. برو و آنها را بیدار کن تا نماز را اول وقت بخوانند.» با دلی قرص و محکم، به خانه رفتم. خود را آماده کردم و با عزمی جزم، تصمیم گرفتم آنها را امر به معروف و نهی از منکر کنم تا خودم و خانواده ام را از آتش جهنم نجات دهم و آرامش را به محیط خانه برگردانم. از خدا خواستم که مرا در این کار مهم، یاری کند.

ص: 226

اما نه؛ اینها همه موجبات راحتی است؛ و راحتی، پایۀ آسایش است. باید با وجود این امکانات، خستگی زن و مرد در شب، کمتر باشد و بیشتر به هم توجه کنند؛ و توجه و محبت بین آنها، باعث کم شدن فساد و طلاق و بیشتر شدن اولاد شود. پس چرا قضیه وارونه شده است؟

درست حدس زدید. تنها دلیلش این است که آن مردسالاری، جایش را به زن ذلیلی داده است. زن بر خلاف امر شوهر، بیرون از خانه کار می کند و پوشش مناسبی ندارد. از همین جا چشم چرانی ها و دلبری ها شروع می شود و در ادامه، فساد و طلاق و دیگر مشکلات را به بار می آورد.

اگر بخواهیم مثبت تر نگاه کنیم: زن با حجاب مناسب، بر سر کار حاضر می شود؛ اما به خاطر سنگینی کار و خستگی بیرون، شب در مسائل جسمی و جنسی و هم آغوشی، تمایلی به اطاعت از شوهر ندارد؛ یا بر خلاف امر شوهر، نمی خواهد اندامش به هم بخورد و از بچه دار شدن جلوگیری می کند. کم کم فاصله ها زیاد می شود و باعث هرز رفتن یکی از دو طرف و شاید هر دو طرف می گردد. در نتیجه، باز هم کار به فساد و طلاق می انجامد.

حتی اگر زن ها شاغل هم نباشند، اما در حال حاضر، اکثر قریب به اتفاق زن ها، حرف اول و آخر را می زنند، یا خوش بینانه ترش این است که نقش به سزایی در تصمیمات زندگی دارند. آن ها خودسرانه و بدون اجازه و اطلاع مردان، رفت وآمدها و تفریحاتی در دنیای واقعی و شبکه های مجازی دارند که عاقبتش صد بار بدتر از عاقبت شاغلین است.

متاسفانه در برخی موارد، مرد از مسائل ذکر شده آگاهی دارد، اما برای این که زن ناراحت نشود، یا اختلاف به وجود نیاید، یا از روی بی غیرتی، چیزی نمی گوید و در جواب منتقدان می گوید: «من به زنم اعتماد دارم.» و این جمله، باعث فساد زن و نابودی بنیاد خانواده می شود.

ص: 228

در حالی که قرآن کریم می فرماید: الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَیبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَیهِنَّ سَبِیلًا إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیا کَبِیرًا؛ مردان، سرپرست و نگهبان زنان اند؛ به خاطر برتری هایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است، و به خاطر هزینه هایی که از اموالشان (در مورد زنان) می کنند. و زنان شایسته، زنانی هستند که متواضع اند، و در غیاب (همسر خود)، اسرار و حقوق او را - در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده - حفظ می کنند. زنانی را که از سرکشی و مخالفت شان بیم دارید، پند و اندرز دهید. و (اگر مؤثر واقع نشد،) در بستر، از آنها دوری نمایید. و (اگر راهی جز شدت عمل نبود)، آنها را تنبیه کنید. اگر از شما پیروی کردند، راهی برای تعدّی بر آنها نجویید. (بدانید که) خداوند، بلند مرتبه و بزرگ است.(1)

- در حدیثی آمده است: قال سول الله صلی الله علیه و آله یا عَلی: مَن أَطاعَ امرأتَهُ أَکَبَّهُ اللّهُ عَلی وَجهِهِ فی النَّارِ، فَقالَ عَلی علیه السلام: وَ ما تِلکَ الطَّاعَةُ؟ قالَ: یأذَنُ لَها فی الذِّهابِ إِلی الحَمَّاماتِ و العُرُساتِ وَ النَّائِحاتِ وَ لُبسِ الثِّیابِ الرِّقاقِ؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «ای علی! هر مردی که از همسرش پیروی کند، خدا او را با صورت به آتش می اندازد.» امام علی علیه السلام پرسید: «پیروی در چه زمینه ای؟» حضرت فرمود: «به همسرش اجازه دهد که با لباس نازک، به حمام عمومی و عروسی و سوگواری برود.»(2)

- پیامبر گرامی اسلام صلی لله علیه و آله فرمود: «الرَّجلُ راعٍ علی اهلِ بیتِهِ وَ کُلُ راعٍ مسئولٌ عَن رعیتِه؛ مرد، سرپرست خانوادۀ خویش است و هر سرپرستی، مسئول زیردستان خود می باشد.»(3)

ص: 229

- امام صادق علیه السلام می فرماید: «مِنْ سَعَادَةِ الرَّجُلِ أَنْ یَکُونَ الْقَیِّمَ عَلی عِیَالِه؛ قوامیت مرد بر خانواده، نشانۀ سعادت اوست.»(1)

- امام علی علیه السلام می فرماید: «کُلُّ امْرِئٍ تُدَبِّرُهُ امْرَأَتُهُ فَهُوَ مَلْعُونٌ؛ مردی که تدبیر امورش به دست زنش باشد، از رحمت الهی به دور است.»(2)

- مردی از امام باقر علیه السلام پرسید: «اگر مردی به زنش بگوید: "امور تو به دست خودت باشد"، چه حکمی دارد؟» حضرت فرمود: «این کار درست نیست. چگونه می شود چنین چیزی گفت؛ در حالی که خداوند می فرماید: الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ.»(3)

پس بیاییم دوباره مردان را سرور و مدیر خانواده کنیم تا به همان دورانی برگردیم که کانون خانواده ها گرم بود و بازار فساد و طلاق، رونقی نداشت. بیاییم دوباره به آیات و روایاتی تمسک جوییم که همگی از ین حکایت دارد که قوامیت مرد بر زن لازم است و تنها راه سعادت فرد و خانواده و جامعه، بر همین پایه استوار می باشد.

سنوگرافی آمد و گفت: «بچه مان دختر است.» با این که در ظاهر نشان می دادم دختر و پسر برایم فرقی نمی کند، ولی در دلم آرزو می کردم سقط شود تا بچۀ اولم دختر نباشد.»

آن شب بعد از نماز مغرب و عشاء، روحانی مسجد طبق برنامۀ هر شبش، ساعتی را در بین مردم نشست تا به سوالات و مشکلات دینی مردم رسیدگی کند. منتظر ماندم تا او راهی منزلش شود. در مسیر، او را همراهی کردم و از بچه دار شدن و آرزوی پسر شدن بچۀ اولم صحبت کردم. در آخر از او خواستم دعایی، نیایشی، ذکری یا هر آنچه صلاح می داند، به من بیاموزد تا بچه ام سقط شود و بچۀ بعدی ام پسر باشد. لبخندی زد و قبول کرد. گفت: «فردا بعد از نماز بیا تا چیزی را که می خواهی، مکتوب به دستت بدهم.» خوشحال شدم و از او خداحافظی کردم. با خاطری آسوده، به طرف منزل رفتم. مقاومت نکردن روحانی و قبول کاری که از او خواسته بودم، به من اطمینان می داد که کارم نادرست و غیرشرعی نیست.

فردا شب بعد از نماز، پیش روحانی رفتم. پاکتی به من داد و گفت نیمه شب بعد از خواندن دو رکعت نماز، پاکت را باز کن و محتویاتش را بخوان. من هم دستورش را انجام دادم. وقتی پاکت را باز کردم، چشمم به چند آیه و حدیث افتاد:

- لِّلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ یخْلُقُ مَا یشَاءُ یهَبُ لِمَن یشَاءُ إِنَاثًا وَ یهَبُ لِمَن یشَاءُ الذُّکُورَ * أَوْ یزَوِّجُهُمْ ذُکْرَانًا وَ إِنَاثًا وَ یجْعَلُ مَن یشَاءُ عَقِیمًا إِنَّهُ عَلِیمٌ قَدِیرٌ؛ مالکیت و حاکمیت آسمان ها و زمین از آن خداست. هر چه را بخواهد می آفریند. به هرکس اراده کند، دختر می بخشد و به هر کس بخواهد، پسرعطا می کند؛ یا (اگر بخواهد) هم پسر و هم دختر به آنان می دهد. و هر کس را بخواهد، عقیم می گذارد؛ زیرا او دانا و توانا است.(1)

ص: 231

- قال رسول الله: نِعمَ الوَلَدُ البَنَاتُ مُلَطِّفَاتٌ مُجَهِّزَاتٌ مُؤمِنَاتٌ مُبَارَکاتٌ مُفَلَّیَاتٌ؛ دختران، چه فرزندان خوبی هستند: با لطافت، آماده به خدمت، یار و غمخوار، با برکت و اهل پاکیزگی.(1)

- قال رسول الله: مَن کانتْ لَه ابنةٌ فأدّبَها وأحْسَنَ أدَبها، وعلّمَها فأحْسَنَ تعلیمَها، فأوسَعَ علَیها مِن نِعمِ اللّه الّتی أسبَغَ علَیهِ، کانَتْ لَه مَنَعةً و سِتْرا مِن النّارِ؛ هر کس دختری داشته باشد و خوب تربیتش کند و او را به خوبی دانش بیاموزد و از نعمت هایی که خداوند به او عطا کرده، به وفور بهره مندش سازد، آن دختر برایش سپری در برابر آتش دوزخ خواهد بود.(2)

- قال رسول الله: مَا مِنْ بَیْتٍ فِیهِ الْبَنَاتُ إِلَّا نَزَلَتْ کُلَّ یَوْمٍ عَلَیْهِ اثْنَتَا عَشْرَةَ بَرَکَةً وَ رَحْمَةً مِنَ السَّمَاءِ وَ لَا یَنْقَطِعُ زِیَارَةُ الْمَلَائِکَةِ مِنْ ذَلِکَ الْبَیْتِ یَکْتُبُونَ لِأَبِیهِمْ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ عِبَادَةَ سَنَةٍ؛ هیچ خانه ای نیست که در آن دخترانی باشند مگر آن که هر روز، دوازده برکت و رحمت از آسمان بر آن خانه نازل می شود و دائم مورد زیارت ملائکه قرار می گیرد و در شبانه روز، ثواب یک سال عبادت برای پدر نوشته می شود.(3)

در آخر نوشته بود: کسانی که در این زمانه، فرزندان خود را به دلیل دختر بودن سقط می کنند، با کسانی که در دورۀ جاهلیت، دختران خود را زنده به گور می کردند، چه تفاوتی دارند؟

داشتم از شرم و خجالت در درگاه خداوند می مردم. کم کم به خودم مسلط شدم. اشک هایم را پاک کردم. دو رکعت نماز خواندم و توبه کردم. از خدا خواستم مرا ببخشد و فرزندی صالح نصیبم کند که از دوستان و محبان اهل بیت علیهم السلام باشد.

حال که فرزندم را در آغوش می کشم، متوجه می شوم خداوند چه قدر من و همسرم را دوست دارد که چنین امانت گران بهایی را به دست مان سپرده است.

ص: 232

بچۀ من شروع کرد به نق زدن. می خواست برود بازی کند. خانمم از من خواست تا آماده شدن ناهار، او را ببرم بازی کند و دیگر سر غذا نق نزند. خواستم ببرم که شروع کرد به گریه کردن. گفت: «می خواهم با خاله بروم.» قند تو دلم آب شد. نرگس هم با ما آمد.

بچه را گذاشتیم توی پارک بادی و خودمان رو نیمکت نشستیم و شروع به صحبت کردیم. چشم و حواس من به صورت و بدن نرگس بود. یک دفعه گفت: «آقا امید! حواست کجاست؟ کجا را نگاه می کنی؟ لابد دوباره این لباس هم به چشمت قشنگ آمده؟» دل را به دریا زدم و گفتم: «تو هر چه بپوشی، قشنگ است. هر لباسی لیاقت ندارد تن تو بنشیند.» با لبخند گفت: «شاعر شده ای؟» گفتم: «نه؛ عاشق شده ام.» گفت: «سه سال پیش که عاشق شدی و خواهرم را بدبخت کردی، بس نیست؟» گفتم: «حالا می خواهم خوشبخت شوم.» گفت: «خجالت بکش. تو زن داری؛ بچه داری. فکر زن دوم را از سرت بیرون کن. من هم قول می دهم به کسی نگویم. حالا عاشق چه کسی شده ای؟» گفتم: «نرگس؛ خواهرزنم.» چشم هایش می خواست از حدقه بیرون بزند. لبخند از روی لبش محو شد. گفت: «می فهمی چه می گویی؟ من خواهرزنت هستم. هجده سال از تو کوچک ترم. اصلا مگر می شود با خواهرزن ازدواج کرد؟»

گفتم: «تو هم مرا دوست داری؟» گفت: «نه» گفتم: «دوست داری. از چشم هایت می خوانم.» گفت: «خوب هر چه باشد، تو داماد ما هستی.» گفتم: «پس دوست داری. مابقی بهانه است.» گفت: «گیریم که دوستت داشته باشم؛ اما تو شوهر خواهرم هستی.» گفتم: «می توانم نباشم.» گفت: «چه جوری؟» گفتم: «طَ ل ا ق» گفت: «نه؛ خواهرم... بچه خواهرم! فکرش را هم نکن. فکر می کنی اگر او را طلاق بدهی، پدرم دوباره به تو دختر می دهد؟» گفتم: «خوب می توانیم این کار را نکنیم.» گفت: «این خوب است. بهتر است بی خیالش شوی.» گفتم: «پس موافقی؟» گفت: «با چی؟» گفتم: «با این که با خواهرت

ص: 234

زندگی کنم و با تو زززننندددگگگییی!» گفت: «رابطۀ حرام؟» گفتم: «شلوغش نکن. مگر چه کار می خواهیم بکنیم؟ فقط باهم دوست می شویم؛ حالا کمی صمیمی تر.»

بالاخره پس از کلی صحبت، راضی اش کردم؛ یعنی مجبورش کردم. آخر خیلی به زنم - که خواهر اولش بود - علاقه داشت. من هم تهدید کردم که خواهرت نمی تواند از لحاظ عشق و عاطفه، مرا راضی کند. اگر تو نیایی، مجبورم با کسی رفاقت کنم که معلوم نیست با چه نقشه ای بیاد و وارد زندگی مان شود. شاید هم کار به طلاق و جاهای باریک تر بکشد. خلاصه قبول کرد.

دیگر به بهانه های مختلف، به خانه شان می رفتم. یکی دو روز اول، کمی با اکراه رفتار می کرد؛ اما جوری پیش رفتم که از من هم کم طاقت تر شد. روز سیزده بدر، به دامن طبیعت رفتیم. با نقشه ای که کشیده بودم، عمدا بعضی از وسائل را جا گذاشته بود. فقط خود او می دانست لوازم کجاست.

قرار شد نرگس با پدرخانمم برود و لوازم را بیاورد. من هم بهانه ای تراشیدم و گفتم: «یک سر به خانه می روم و برمی گردم.» پدر خانمم گفت: «خدا پدرت را بیامرزد. حالا که می روی، نرگس را هم با خودت ببر تا لوازم را بیاورد.» از خدا خواسته، قبول کردم. دخترم را هم برداشتم و با خودم بردم تا اگه دیر آمدیم، کسی شک نکند.

اول رفتیم لوازم را از خانه پدرخانمم برداشتیم. بعد به خانۀ ما رفتیم. در راه، آن قدر برای دخترم قصه گفت که خوابش برد. وقتی به خانه رفتیم، نرگس گفت: «قرار بود ما فقط دوست باشیم. الآن هم به اصرار تو اینجا هستم.» گفتم: «هنوز هم همین است. ما فقط با هم دوست هستیم. حالا یک بوس و بغل به جایی برنمی خورد.»

هر طور بود، راضی اش کردم. همدیگر را در آغوش گرفتیم. نمی دانم کی لخت شده بودیم و چرا نرگس هیچ اعتراضی نکرده بود. اما مواظب بودم؛ چون نرگس دختر بود. کارمان که تمام شد، ترسیدیم حمام کنیم. و همان طور، پیش خانواده برگشتیم.

ص: 235

از آن به بعد، کوچک ترین فرصتی که پیش می آمد، در آغوش هم بودیم. یک روز که خانمم با مادرش پیش دکتر رفته بود، نرگس به من زنگ زد و گفت هوس کرده با من باشد. مغازه را بستم و پیش نرگس رفتم. دیدم لب تابش روشن است و دارد فیلم مستهجن می بیند. آن روز، آنچه نباید بشود، اتفاق افتاد و پرده اش را از دست داد. پشیمان بود و می ترسید. به او اطمینان دادم که اگر بین خودمان بماند، هیچ اتفاقی نمی افتد. الان دیگر می توانیم بهتر و راحت تر با هم باشیم. قول دادم که قبل از ازدواجش، مشکلش را با هزینۀ خودم حل کنم.

یک سالی از رابطمه مان می گذشت که خانمم باردار شد. چون سر بچه اول مان با مشکل مواجه شده بود، دکتر از ماه دوم، به او استراحت مطلق داد. این بهانه ای شد که نرگس، بیست وچهار ساعته خانۀ ما باشد و هر روز با هم خلوت کنیم.

هفتمین ماه بارداری خانمم بود که دیدم نرگس در آشپزخانه گریه می کند. دلیلش را پرسیدم. گفت: «حس بارداری داشتم. از داروخانهۀ کاغذ تست گرفتم. جواب مثبت است.» گفتم: «اشتباه شده. ما کاملا مراقب بودیم.» فردای آن روز، با نرگس به آزمایشگاه رفتیم و او آزمایش داد. قرار شد روز بعد، خودش برود و جواب آزمایش را بگیرد. دعا می کردم جواب منفی باشد.

روز بعد هر چه منتظر شدم، از او خبری نشد. داشتم از نگرانی می مردم. پدرخانمم زنگ زد و گفت: «نرگس تصادف کرده.» به بیمارستان رفتم. بدجور داغان شده بود. در حالی که به چشم هایم خیره شده بود و ندامت از نگاهش می بارید، از دنیا رفت. نرگس خودکشی کرده بود.

بعد از یک سری آزمایش، رابطۀ ما لو رفت. من از خانه فرار کردم. در یک روستای دور افتاده، کنار یک مسجد، خانه گرفتم. روحانی مسجد، از حالاتم متوجه شده بود که مشکلی دارم. قضیه را از من پرسید. ماجرا را برایش تعریف کردم. با غم و اندوه، احادیث و آیاتی را برایم خواند:

ص: 236

- قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَی لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یصْنَعُونَ؛ به مؤمنان بگو چشم های خود را (از نگاه به نامحرم) فرو گیرند و دامان خود را (از بی عفتی) حفظ کنند. این برای آنان پاکیزه تر است. خداوند به آنچه انجام می دهند، آگاه است.(1)

- پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «اَلنَّظَرُ سَهْمٌ مَسموُمٌ مِنْ سِهامِ اِبْلیسَ فَمَنْ تَرَکَها خَوْفاً مِنَ اللهِ اَعطاهُ اللهُ ایماناً یَجِد حَلاوَتَهُ فی قَلْبِهِ؛ نگاه (به نامحرم) تیری زهرآلود از تیرهای شیطان است. هر کس آن را از ترس خدا ترک کند، خداوند چنان ایمانی به او عطا می فرماید که شیرینی اش را در دل احساس می کند.»(2)

- حضرت علی علیه السلام فرمود: «لَیسَ فِی الْبَدَنِ شَیءٌ اَقَلَّ شٌکراً مِنَ الْعَینِ فَلا تُعطوها سٌؤلَها فَتَشْغَلکم عَنْ ذِکرِ اللهِ عَزَّ وَجَل؛ در بدن، چیزی کم سپاس تر از چشم نیست. خواسته اش را ندهید که شما را از یاد خدا باز می دارد.»(3)

- امام صادق علیه السلام فرمود: «النظرَةُ سَهمٌ مِن سهام ابلیس و کم من نظرةٍ اَورثت حسرة طویلة؛ نگاه شهوت آلود، تیری زهرآگین از تیرهای ابلیس است. چه بسا نگاهی سبب اندوه و حسرت طولانی شود.»(4)

- امام علی علیه السلام فرمود: «من اطلق طرفه کثر اسفه؛ هر کس چشم خود را آزاد بگذارد، دچار اندوه بسیار می گردد.»(5)

- امام علی علیه السلام فرمود: «من اطلق ناظره اتعب حاضره؛ هر کس چشم خود را رها کند، زندگی اش را دچار رنج و ناراحتی می نماید.»(6)

ص: 237

تازه فهمیدم حتی نشستن با نامحرم بر سر یک سفره، مکروه است. اگر به این احادیث توجه کرده بودم و اگر این مطالب، قبل از آن شام شب عید در کامم رفته بود، شاید الآن در کنار همسرم بودم و تولد پسرم را انتظار می کشیدم.

روحانی از من خواست توبه کنم که خداوند توبه پذیر است. او به من گفت که مثل یک مرد برگردم و تاوان اشتباه و گناهم را بدهم تا شاید خانواده ام مرا ببخشند. در درگاه خدا توبه کردم و روز و شب، کارم گریه و ناله و تقاضای بخشش از بخشندۀ مهربان بود.

بعد از چند ماه، گوشی همراهم را روشن کردم. پیغامی از پدرخانمم داشتم. نوشته بود: «تو همۀ ما را ناامید کردی. هیچ وقت تو را نخواهیم بخشید؛ ولی برای حفظ آبرو، نگذاشته ایم کسی چیزی بفهمد. برگرد تا به بهانه ای، طلاق دخترمان را بگیریم. بعد برو به درک. ان شاءالله در هر دو دنیا، در عذاب خدا باشی.»

تردید داشتم که برگردم. نمی دانستم چگونه باید با آنها روبه رو شوم. چگونه در صورت خانمم نگاه کنم؟ یعنی دخترم چیزی می داند؟ می گذارند پسرم را ببینم؟ شاید همه اینها نقشه باشد تا مرا گیر بیندازند. شاید هم مرا ببخشدند. نمی دانم...

ص: 238