فهرست نسخه های خطی کتابخانه مسجد اعظم قم

مؤلفان فهرست حاضر

بیست و سه سال قبل، نسخه های خطی کتابخانه مسجد اعظم قم (حدود چهار هزار نسخه) توسط اینجانب (رضا استادی) فهرست و در سال 1364 ش در یک مجلد منتشر شد و بحمد اللّه از آن تاریخ تاکنون مورد استفاده برخی از محققان و نیز فهرست نویسان قرار گرفت و موجب شد که از نسخه های خطی این کتابخانه بیش از پیش استفاده شود.

چون این فهرست با رعایت اختصار تنظیم شده بود، حدود ده سال قبل هنگامی که اینجانب سرپرست این کتابخانه بودم با پیشنهاد حجة الاسلام جناب آقای مصطفی درایتی مقرر شد بار دیگر نسخه ها به صورت کامل و فنّیتر فهرست شود و هزینه انجام این کار هم توسط یکی از نهادهای دولتی که در صدد فهرست جامع همه نسخه های خطی موجود در کتابخانه های کشور بود و جناب آقای درایتی متصدی این برنامه بود تأمی ن شود.

زحمت انجام این کار را دو نفر از برادران فاضل:

1 _ حجة الاسلام صادق حسن زاده مراغه ای که در آن سالها مدیر داخلی کتابخانه بودند.

2 _ حجة الاسلام محمود طیار مراغی که سابقه فهرست نویسی داشتند و برخی از فهرست های ایشان هم چاپ شده بود پذیرفتند و با حضور در مخزن کتابخانه و صرف وقت فراوان این کار را به صورت خوبی انجام دادند و نتیجه کار این عزیزان چند هزار برگه (فیش) بود که تحویل آن

ص: 6

من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق

لازم است از آیة اللّه حاج سید محمد جواد علوی بروجردی که با همّتی والا در راه احیاء آثار و بزرگداشت جدّشان، مرجع جهان تشیع حضرت آیة اللّه العظمی حاج آقا حسین بروجردی که حقّی عظیم بر حوزه علمیه قم دارند قدمهای مؤثری برداشته و برمی دارند، سپاسگزاری و تشکر شود.

حضرت آقای علوی علاوه بر اینکه آثار علمی جدّشان را به تدریج منتشر میکنند و در بهتر بهرهبرداری از مسجد اعظم و مدرسه آیة اللّه العظمی بروجردی (مدرسه خان سابق) و نیز بیت با برکت آن بزرگوار و کتابخانه شخصی ایشان خدماتی انجام داده اند به کتابخانه مسجد اعظم قم هم توجه خاصی دارند و اخیرآ نسخه های خطی کتابخانه شخصی آیة اللّه العظمی بروجردی را هم که شامل نسخه های نفیسی است و فهرستی جداگانه در دو جلد دارد به این کتابخانه منتقل نموده اند تا بیشتر مورد استفاده محققان قرار گیرد.

انتشار فهرست حاضر و تأمی ن هزینه های آن نیز یکی از خدمات ایشان به حوزه علمیه قم میباشد ادام اللّه تعالی خدماته.

ص: 8

سپاسی دیگر

از سال 1380 قمری که این کتابخانه تأسیس شده تا قبل از مدیریت جدید عزیزانی به این کتابخانه خدمت کرده و به نحوی در به وجود آمدن این فهرست سهمی داشته اند.

سزاوار است از این عزیزان هم یاد و سپاسگزاری شود:

1 _ آیة اللّه حاج میرزا ابوالقاسم دانش آشتیانی رحمة اللّه علیه که از بدو تأسیس کتابخانه تا هنگام وفات سرپرست این کتابخانه بودند و در توسعه و تکمیل آن قدمهایی برداشتند و نیز در سالهای اول، نشریه ای ماهیانه به نام کتابخانه با همکاری تعدادی از اساتید و نویسندگان حوزه منتشر میساختند.

2 _ مرحوم حاج میرزا حسن دانش آشتیانی عموزاده ایشان.

3 _ حجة الاسلام والمسلمی ن آقای شیخ محمد تقی دانش آشتیانی آقازاده آیة اللّه حاج میرزا ابوالقاسم.

4 _ دکتر سید حسین مدرسی طباطبائی

5 _ حجّة الاسلام آقا شیخ عبدالغنی مهدوی همدانی

این چهار نفر در مورد شناسایی نسخه های خطی این کتابخانه زحماتی کشیده بودند و حقیر از نوشته های آنان در تألیف فهرست سابق این کتابخانه بهره برده است.

6 _ مرحوم حجة الاسلام آقا شیخ احمد آل اسحق کتابدار خبره و سابقه دار این کتابخانه. این عزیز هم زمانی که در کتابخانه مشغول نگارش فهرست بودم به بنده لطف خاصّی داشتند.

ص: 9

اهداء کنندگان و واقفان کتاب های کتابخانه مسجد اعظم قم

اکنون کتابخانه مسجد اعظم قم حدود 4200 نسخه خطّی و بیش از شصت هزار نسخه چاپی دارد امّا کتاب هایی که توسط کتابخانه خریداری شده باشد بسیار کم است بلکه همه یا اهدایی و یا وقفی است.

مناسب است در اینجا از واقفان و اهداء کنندگان عمده که همگی از دنیا رفته اند ذکر خیری داشته باشیم.

1 _ آیة اللّه العظمی حاج آقا حسین بروجردی رحمة اللّه علیه مؤسس کتابخانه. کتاب های اولیه را ایشان مرحمت کرده اند.

2 _ مرحوم آیة اللّه حاج آقا محمد مقدس اصفهانی متوفای 1378 ق مؤلف کتاب ارزنده «الاوائل» که پس از درگذشت ایشان با زحمات حضرت حجة الاسلام والمسلمی ن حاج سید محمد علی روضاتی تنظیم و منتشر شد.

کتاب های ایشان حدود دو هزار جد چاپی و خطی بود که طبق وصیت ایشان توسط آیة اللّه العظمی بروجردی به این کتابخانه منتقل شد.

3 _ استاد بزرگوار ما مرحوم آیة اللّه حاج سید حسن فرید اراکی. کتاب های چاپی ایشان حدود دو هزار جلد بود که طبق وصیت ایشان به این کتابخانه منتقل شد و نسخه های خطی آن به کتابخانه آستان قدس رضوی منتقل شد.

4 _ مرحوم حاج محمد رمضانی دارنده انتشاراتی به نام کلاله خاور در تهران.

آن مرحوم در معرفی خود در سال 1339 ش در مقدمه کتاب تحفه سلطانی می نویسد:

ص: 10

فهرست حدود شانزده هزار نسخه خطی

1- القرآن الکریم

ش 714، نسخ، بی کا، بی تا.(1) یک حزب از قرآن است. (تحریر سده 13).

***

ش 1392، نسخ، بی کا، بی تا. قسمتی از سوره بقره است.

***

ش 1626، نسخ، بی کا، بی تا. از آیه 271 بقره تا سوره قیامت.

***

ش 1644، کامل، نسخ .1201

***

ش 1805، کامل، چاپ سنگی زمان محمد شاه غازی، نسخ، بی کا، بی تا. با سرلوح و جدول.

***

ش 2582، چاپی است چاپ سنگی 1265 در کارخانه میرزا احمد خوشنویس تبریزی بخط نسخ محمد علی بن علی قلی.

***

ش 2917، چاپی است چاپ سنگی. نسخ محمد رضا بن حاج میرزا ابوالقاسم حسینی در 1282 با سرلوح و جدول زر.

ص: 17

2- آداب الدعاء(دعا _ عربی)

از: ؟

در فضل و آداب دعا است. بخشی تحت عنوان «ذکر» نیز به آن الحاق شده است. با عناوین «فصل _ فصل» تنظیم شده است.

آغاز: «... قال ان رجلا دخل المسجد وصلی رکعتین ثم سأل اللّه عز وجل فقال رسول اللّه صلی الله علیه و آله اعجل العبد ربه».

انجام: «ولا یزال المرض بالمؤمن حتی لا یبقی علیه دینا وصداع لیلة یحط کل خطیئة الا الکبائر».

ش 4132، 220 برگ 8 × 16، نستعلیق، بی کا، بی تا. از آغاز و انجام افتادگی دارد.

4- ابواب الجنان فی حقوق الاخوان(اخلاق، عربی)

از: حاج کریم بن ابراهیم قاجاری کرمانی، 1225 _ 1288 ق

رساله ای است متوسط در بیان معنی «اخ» و «اخوت» بر مبنای عرفانی که در پاسخ سؤال محمد کریم بن آقا بابا کرمانی نگاشته و در هشت وصل تنظیم ساخته و در 8 ربیع الاول 1261 ق بپایان رسانده است:

الوصل الاول؛ فی معنی الاخ وحقیقته.

الوصل الثانی؛ فی معرفة من یلیق بالاخوة ومن لا یلیق (2 مقام).

[فهرست کتب مشایخ عظام - 391 _ دائرة المعارف اسلامی 1-5].

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین... وبعد یقول العبد الاثیم کریم بن ابراهیم انه قد ارسل الیّ السّناد الجلیل والعماد النّبیل الفاضل العظیم والعالم الحلیم... بمسألة کریمة قد طال ما کنت اسأل عنها واطالب...».

انجام: «... وانّ فی ذلک لذکری لمن کان له قلب أو القی السّمع وهو شهید وهذه اخر ما قدر اللّه وقضی من امتحان هذه الرسالة باسرار حقیقة السّلوک اجمالا والحمد للّه اولا واخرآ وظاهرا وباطنآ».

ش 2301، 71 برگ، 14 × 21، نسخ مؤلف در یکشنبه هشتم ربیع الاول 1261 ق، با مهر شش ضلعی «وقف مدرسه ابراهیمیه دار الامان کرمان» در برگ اول و آخر.

ص: 20

5- ابواب الروضات(فهرست، عربی)

از: محمد باقر بن محمد تقی (الفت)

فهرستی است برای کتاب «روضات الجنات فی تراجم العلماء والسادات» محمد باقر خوانساری (1313 ق) در یک مقدمه و هشت باب به عدد ابواب خود کتاب و یک خاتمه. مؤلف آن را در اوان تحصیل در نجف نگاشته و به تاریخ 23 رمضان 1324 در مشهد الرضا علیه السلام به انجام رسانده و در 1352 چاپ شده است.

[الذریعة 1-78، مشار].

آغاز: «الحمد للّه ولیّ الحمد ومستحقه والصّلاة علی سیدنا محمد وآله الطّیبین الطاهرین ولعنة اللّه علی اعدائهم اجمعین الی یوم الدین وبعد فانّی حینما کنت مشتغلا بتألیف کتابی».

انجام: «فانی صححتها وجعلت المدار علی المصحح فیکون علی هذا عدد جمیع صفحات الکتاب تسعآ وسبعین وسبعمائة صفحة ولابد للطالب من تصحیح عدد صفحات کتابه اوّلا من الموضع المذکور الی اخر الکتاب وکتابة ما لم یکن مکتوبا من العدد».

ش 794، 99 برگ، 13 × 21، نسخ بی کا، بی تاریخ. تصحیح شده است.

7- اثبات الهداة بالنصوص والمعجزات(حدیث، عربی)

از: شیخ محمد بن حسن حرّ عاملی (1104 ق)

در اثبات نبوت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و امامت ائمه اطهار علیهم السلام به واسطه معجزات و نصوصی که درباره آن بزرگواران نقل شده است. تألیف آن در اواخر سال 1095 ق یا 1096 به اتمام رسیده است.

آغاز: «... هذا کتاب اثبات الهداة بالنصوص والمعجزات والذی دعانی الی جمعه وتصنیفه وصرف الفکر الی تحریره وتألیفه هو انی لم اظفر بکتاب شاف فی هذا الباب...».

ش 1889، 330 برگ، 19 × 24. نسخ بی کا، بی تا، (تحریر سده 12)، نیمه اول کتاب است و از انجام افتادگی دارد.

9- اُثُولوجیا (فلسفه، عربی)

از: ارسطاطالیس 384 _ 322 ق م

رساله ای است در مباحث فلسفی که در ده میمر تنظیم شده و در عصر ترجمه علوم عقلی توسط عبدالمسیح بن عبداللّه بن ناعمه حمصی (220 ق) به عربی ترجمه و توسط یعقوب بن اسحاق کندی (250 ق) تصحیح گردیده است.

[مجلس 38-404، مشار عربی -18 _ الفبایی آستان قدس -20 _ نمازی خوی -332 فهرست دانشگاه 15-4234 _ ذریعه 1-120].

آغاز: «بسمله، المیمر الاول من کتاب ارسطوطالیس الفیلسوف المسمّی بالیونانیة اثولوجیا وهو القول علی الربوبیة تفسیر فرفوریوس الصوری و نقله الی العربیة عبدالمسیح بن عبداللّه...».

ص: 23

10- الاجارة(فقه، عربی)

از: میرزا حبیب اللّه بن محمد علی رشتی نجفی (1312 ق)

شرح مبسوطی است بر اجاره شرائع الاسلام محقّق حلّی.

مکرر چاپ شده است. [الذریعه 1-122].

آغاز: «حمد له... کتاب الاجارة بمعنی الاجرة کما هو المعروف او بمعنی الایجار کما فی حدیث تحف العقول اجارة الانسان نفسه ومحکی المبسوط مثله...».

ش 39، 127 برگ، 21 × 31، نسخ. نام کاتب و تاریخ کتابت ندارد. حدود سی برگ از نسخه چاپی کمتر است.

12- الاحتجاج علی اهل اللجاج(حدیث، عربی)

از: شیخ ابو منصور احمد بن علی طبرسی (ق )6

مجموعه احتجاج هایی است که پیغمبر اکرم و ائمه علیهم صلوات اللّه وسلامه و بعضی از دانشمندان شیعه رضوان اللّه علیهم با دیگران نموده اند.

[الذریعة 1-281، مجلس 25-238، مرعشی 1-144، مشار].

آغاز: «الحمد للّه المتعالی عن صفات المخلوقین المنزه عن نعوت الناعتین المبرا مما لا یلیق بوحدانیته المرتفع عن الزوال والفناء بوجوب الاهیته...».

ش 71، 261 برگ، 19 × 31، نسخ اسماعیل بن قاسم در جمادی الثانیة .1070

در پایان نسخه دعایی مجرّب برای قضاء حوائج از میرداماد؛ نقل شده است.

واقف نسخه تیمور بن محمد قلی میرزا ملقب به «ملک آرا» در سال 1256 از درآمد یک دانگ قریه ملیک من اعمال ساری مازندران که وقف بر کتب علمی بوده این نسخه را وقف کرده است.

***

ش 315، 199 برگ، 18 × 24، نسخ، بی کا، بی تا، (تحریر سده 11) نشانه تصحیح دارد.

***

ش 433، 228 برگ، 17 × 26، نسخ محمد باقر مازندرانی، بی تا، با مهر «محمد سید المرسلین»، با یادداشت تملک محمد بن محمود بن حسن بن محمود بن علی الحسینی الموسوی الشهربانی مورخ 1063. نشانه تصحیح دارد.

***

ش 1006، 111 برگ، 15 × 23، نسخ، بی کا، بی تا، جای عناوین سفید گذاشته شده.

ص: 25

13- احسن الاغراض فی التشخیص ومعالجة الامراض (طب، عربی)

از: محمد شافعی مصری

کتاب مشتمل بر دو قسم است اول: تشخیص و تعیین امراض دوم: معالجه و تبیین آن و یک خاتمه در دواجات. مؤلف در هر دو بخش به طور منظم به اعضا و جوارح به طور مستقل میپردازد. تاریخ پایان تألیف 1259 [کشف الظنون 1-33].

آغاز: «حمدک یا من تنزّه عن الاغراض...».

انجام: «واذا ارید الاستعمال یشرب منه نصف کوبة قبل الاکل یحصل المقصود واللّه هو الشافی والی هنا وقف القلم عن الجریان فی هذا المیزان».

ش 310، 206 برگ، 17 × 26، نسخ محمد تونسی محرر کتاب های طبّی در .1279

15- إحکام الأحکام فی اصول الأحکام(اصول فقه، عربی)

از: علی بن ابی علی محمد بن سالم بن محمد سیف الدین آمدی شافعی (631 ق)

متن مهمی در اصول فقه مشتمل بر چهار قاعده: (مفهوم اصول فقه، ادله سمعیه، احکام المجتهدین و ترجیح) است. بنا به گفته قطب الدین شیرازی ابن حاجب کتاب معروف خود «المنتهی» را از این کتاب به صورت تلخیص اخذ کرده است. این کتاب در مصر چاپ شده است.

[کشف الظنون 1-17، مجلس 25-251].

آغاز: «قال الشیخ الامام الفاضل ینبوع الفضائل ومعدن الفواضل... وبعد فانّه لمّا کانت الاحکام الشرعیة والقضایا الفقهیّة وسائل مقاصد المکلّفین ومناط مصالح الدّنیا والدّین واجلّ العلوم قدرآ».

انجام: «ان یکون احدهما یلازمه الحرّیه او الطلاق وإلّا یلازمه الرّق وابقاء النکاح فالحکم فیه ما سبق ایضا وقد تتشعب من تقابل هذه التّرجیحات... اخر کثیرة خارجة عن الحصر لا یخفی علی متأمّلها وهذا آخر ما اوردناه ونهایة ما رتبناه».

ش 997، 229 برگ، 17 × 29، نستعلیق علی بن حسین... نجفی در .1026

17- احیاء المیت بفضائل اهل البیت علیهم السلام(حدیث عربی)

از: جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی (911 ق)

شصت حدیث صادر شده از حضرت ختمی مرتبت صلوات اللّه علیه و آله در فضیلت خاندان عصمت و طهارت: که از منابع عامه روایت شده است. این رساله در لبنان چاپ شده است.

[کشف الظنون 1- 25].

آغاز: «الحمد للّه وسلام علی عباده الّذین اصطفی هذه ستون حدیثا... الحدیث الاوّل اخرج سعید بن منصور فی سننه عن سعید بن جبیر فی قوله تعالی قل لا اسئلکم علیه اجرآ الّا المودّة فی القربی».

انجام: «(الحدیث الستون) اخرج الدیلمی عن علی رضی اللّه عنه قال قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله خیر الناس العرب وخیر العرب قریش وخیر قریش بنوهاشم».

ش 3861، 8 برگ، 14 × 22، نسخ لطف اللّه صافی گلپایگانی در 1378 ق. با یادداشت اهداء به کتابخانه به خط او در 1386 ق.

19- الاربعون حدیثآ(حدیث، عربی)

از: محمد اسماعیل بن حسین مازندرانی خواجویی (1173 ق)

چهل حدیث از کتاب های معروف شیعه از قبیل «الکافی» و «بحار الانوار» برگزیده و به شرح آنها پرداخته و بخصوص از دیدگاه عقلی مورد بررسی قرار داده است. این کتاب چاپ شده است. [الذریعة 1- 411].

ش 889، 84 برگ، 12 × 21، نستعلیق، بی کا، بی تا، قسمتی از حدیث ششم تا قسمتی از حدیث چهلم را دارد، گویا توسط مؤلف اصلاح شده است. با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد جواد الحسینی».

21- الاربعون حدیثآ(حدیث، عربی)

از: بهاء الدین محمدبن حسین عاملی (شیخ بهائی) (1031 ق)

چهل حدیث به طور مفصل شرح شده و از روز تألیف مورد توجّه دانشمندان بوده و شروح و حواشی بر آن نگاشته اند. در اصفهان 23 صفر 995 تألیف و مکرر چاپ شده و ترجمه فارسی آن هم چاپ شده است.

[الذریعة 1-425، مرعشی 1-76، مجلس 25-272، الفبایی آستان قدس 36، مشار ].

آغاز: «ان احسن حدیث تحلی اللسان بجواهر حقائقه وخیر خبر تجلی الانسان فی زواهر حدائقه حمد اللّه سبحانه علی نعمه المتسلسلة المتواترة وشکره علی مننه المستفیضة...».

انجام: «اشرف الانام وآله الهادین الی دار السلام اتفق الفراغ من مشقه ضحوة یوم الاثنین... من هجرة سید المرسلین علیه وآله افضل صلوات المصلین».

ش 539، 309 برگ، 11 × 20، نسخ بی کا، بی تا، (تحریر زمان حیات مؤلف)، تصحیح شده. با مهر مربع «یا من هو ارفع عن کل رفیع».

***

ص: 30

22- ارشاد الاذهان الی احکام الایمان (فقه، عربی)

از: جمال الدین حسن بن یوسف بن مطهر حلی (علامه حلی) (726 ق)

کتاب فقهی مختصری است از طهارت تا دیات که علامه بنا به درخواست فرزندش فخر المحققین (محمد) به رشته تحریر درآورده است.

[الذریعة 1-510، مرعشی 3-153، مجلس 25-71 الفبایی آستان قدس ص 39].

آغاز: «الحمد للّه المتفرد بالقدم والدوام المتنزه عن مشابهة الاعراض والاجسام المتفضل بسوابغ الانعام المتطول بالفواضل الجسام احمده علی ما فضلنا به... وبعد فان اللّه تعالی...».

ش 95، 149 برگ، 20 × 29، بخشی از آن نسخ عبدالوهاب بن ملا ملک حسن باغوزیری در 1179 و بخش دیگر قدیمتر است.

***

ش 110، 239 برگ، 19 × 28 نستعلیق سده 11 یا پیشتر. با مهری هشت گوش «محمد رسول اللّه وکفی باللّه شهیدا».

***

ش 118، 90 برگ، 20 × 26، نستعلیق 1062 در اصفهان. نام کاتب ندارد. با مهر بیضوی «محمد حسن بن محمد حسین 1217».

***

ص: 33

23- الاستبصار فیما اختلف من الاخبار (حدیث، عربی)

از: محمد بن حسن طوسی (شیخ طوسی) (460 ق)

ص: 35

24- الاستصحاب (اصول فقه، عربی)

از: ؟

رساله ای مفصل و استدلالی در استصحاب که پس از نگاشتن کتاب های اشتغال و برائت و تخییر نوشته و در آن تصریح دارد که شاگرد شاگرد سید علی طباطبایی صاحب ریاض است. در فهرست سابق این کتابخانه با عنوان «اصول فقه» معرفی شده است (ص 26).

آغاز: «بسمله ولمّا تمّمنا الکلام من بعض الاصول العملیة البراءة والاشتغال والتخییر فلنشرع الی بعضها الاخیر وهو الاستصحاب ونقول: ان الاستصحاب قد اختلف فیه فذهب بعض العلماء الی انه من الادلة العقلیة...».

انجام: «... کما هو الغالب بالنظر الی الاکثر فی البلدان ولذا لم یقولوا بعدم الاعتماد

ص: 37

25- اسرار الآیات و انوار البینات (تفسیر، عربی)

از: محمد بن ابراهیم شیرازی (ملا صدرا) (1050 ق)

مباحثی پیرامون مبدء و معاد در سه طرف (علم ربوبی _ افعال الهی _ معاد) و هر کدام دارای مشاهد مشتمل بر قواعد، استفاده شده از آیات قرآنی و پایههای فلسفی اشراقی و عرفانی.

[الذریعة 2-39، مرعشی 19-383، مجلس 35-57، مشار عربی 50].

آغاز: «نحمدک اللهم یا من بیده ملکوت الارض والسماء والیه یتشوّق ویدور الاشیاء... اما بعد فیقول انزل خلق اللّه واحوجهم الی کرامة رب العالمین محمد المدعو... هذه سبیلی ادعو الی اللّه علی بصیرة...».

ش 255، 96 برگ، 17 × 22، تحریر محمد سمیع بن محمد جعفر در 1295، نشانه تصحیح دارد.

27- الاشعة البدریّة فی إقتفاء انوار آثار الجعفریّة (فقه، عربی)

از: محمد اسماعیل بن محمد هادی کزازی فدایی (1263 ق)

شرحی است بر کتاب «الجعفریّة» محقق ثانی (940 ق)، این شرح با عناوین «اقول _ اقول» نوشته شده است. مؤلف در دیباچه از کتاب دیگر خود «کفایة الطالب» در اصول فقه، «حاشیة مختصر ابن حاجب» یاد کرده است.

پایان تألیف بخشی از این کتاب 1225 ق است.

[الذریعة 2- 109].

آغاز: «الحمد للّه ذی الجلال والاکرام المنزه فی عزّ جلاله عن مشابهة الاعیان ومشاکلة الاجسام...».

انجام: «... ولو نطق الزمان بنا هجانا... وویل للغریب اذا أتانا.

ص: 39

28- الاصفی (تفسیر، عربی)

از: محسن بن شاه مرتضی (فیض کاشانی)، (1091 ق)

دو سال پس از تألیف تفسیر صافی، نگاشته شده و تلخیص آن است.

[مجلس 35-58 _ مرعشی 4-79 _ الذریعة 2-124 _ الفبایی آستان قدس - 53 _ مشار ].

ش 2039، 450 برگ، 16 × 26، نسخ خان محمد بن علی محمد ساکن مدرسه ظهیریه اردوباد، در 1103 یا 1136، از آغاز ناقص است، حاشیه نویسی دارد، تصحیح شده، و دو برگ از تفسیر جلالین هم در ابتدای نسخه است.

***

ش 3283، 468 برگ، 17 × 25، نسخ، بی کا، بی تا (تحریر سده 13) علامت تصحیح دارد.

ص: 40

29- اصلاح العمل(فقه، عربی)

از: سیّد مجاهد محمد بن علی طباطبایی (1242 ه_ )

رساله فتوایی مختصری است در عبادات و معاملات در یک مقدمه و چند کتاب که

دارای چند باب و یک خاتمه میباشد. این کتاب خلاصه ای از کتاب «مصابیح» سید مجاهد است.

در فهرست سابق این کتابخانه در ص 497 معرفی شده است.

[الذریعة 2-170، مرعشی 2-636، مجلس 37- 83].

آغاز: «الحمد للّه الذی مهّد لنا طریق اصلاح العمل ومسلک النجاة والتجافی عن الخطأ والزلل... اذا کان المکلف عامیّا صرفا ولا یتمکن من الاجتهاد والاستدلال علی شیء...».

ش 1085، 261 برگ، 15 × 21، نستعلیق، بی کا، بی تا، تا باب چهار را دارد، با یادداشت تملک مورخ .1259

31- اصول الفقه = التقریرات (اصول فقه، عربی)

از: ؟ (از فاضل قمی و صاحب فصول و صاحب ریاض نام میبرد).

ش 329، 288 برگ، 15 × 21، شامل لا ضرر و بخشی از اصول عملیه. نستعلیق، بی کا، بی تا.

34- اصول الفقه (اصول فقه، عربی)

از: ملا حسین علی بن نوروز علی تویسرکانی (1286 ق)

مباحث اصول فقه را به طور مفصل و استدلالی در دو مجلد با عناوین «فصل _ فصل» گرد آورده است و شاید همان کتاب «فصل الخطاب» او باشد.

[الذریعة 16-228، مرعشی 4- 300].

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین والصلاة والسلام علی اشرف الانبیاء والمرسلین محمد وآله الاطائب الاکرمی ن الانجبین... فی الادله الشرعیة وفیه مطالب الدلیل فعیل بمعنی الفاعل وهو لغة ما یعرف به الشیء».

انجام: «اذا تعارضت الوجوه المرجحة فلابد من الاخذ بالارجح ومع التکافؤ فالتخییر ولیکن هذا آخر ما قصدنا به بیانه واوردنا بیانه والحمد للّه اولا وآخرآ وظاهرا وباطنآ وصلی اللّه علی خیر خلقه محمد وآله الطیبین الطاهرین المعصومی ن».

ش 554، 156 برگ، 15 × 21، نسخ محمد جعفر بن کربلائی خدابخش بروجنی در 1266. این نسخه جلد دوم و شامل ادله عقلیه تا تعادل و تراجیح است.

36- اصول الفقه 0 التقریرات (اصول فقه، عربی)

از: ؟ (روی برگ اول این نسخه نوشته است گویا تقریرات حاج موسی باشد)

بعضی جاها عناوین «ایقاظ _ ایقاظ» دارد و از استادانش به «شیخنا الاستاد» و «سیّدنا الاستاد» یاد می کند.

آغاز: «القول فی مسألة الاجزاء وقبل الخوض فیها لابد من تقدیم امور: الاول قد عنون جماعة الخلاف فیها بان الامر هل یقتضی الاجزاء او لا زاد بعض هؤلاء...».

انجام: «المناقشه المذکورة اذ بعد ما تبین ان المعلق علی الشرط».

ش 638، 146 برگ، 16 × 20، نستعلیق عبداللّه بن محمد حسن هشترودی تبریزی در ،1345 بحث اجزاء تا تداخل اسباب را دارد، با حواشی با امضاء «منه».

38- اصول الفقه (اصول فقه، عربی)

از: محمد هادی بن محمد امین (شیخ هادی طهرانی)

مسائل اصول فقه (مشتق تا علم اجمالی) را به طور مفصل و استدلالی بیان کرده و از اساتید خود به «سیّدنا الاستاد اطال اللّه تعالی بقاءه وشیخنا العلامه» یاد کرده و از صاحب معالم و ملا صالح مازندرانی و علامه نراقی و میرزای قمی، مطالبی نقل کرده است. شاید رساله اتقان او به ضمیمه بخشی از محجة العلماء او باشد.

آغاز: «فائدة فی المشتق فی انه حقیقة فی خصوص ما تلبس بالمبدء فی الحال ومجاز فیما انقضی عنه کالمتلبس به فی الاستقبال او حقیقة فیما یعمهما».

انجام: «وهذا هو السر فی الحکم بالاشتراک فی جمیع موارد الاشتباه کما لا یخفی علی من له خبرة فی الفقه وقد فصلنا الکلام فیه فی رسالتنا الصلح وبالجمله فهذا لیس من جهة العلم لا اثر له بل انما هو من جهة عدم التمکن من العمل بالواقع وهو».

ش 799، 229 برگ، 15 × 22، نسخ ابراهیم کاشانی در .1307

40- اصول الفقه = التقریرات (اصول فقه، عربی)

از: میرسید عبدالحسین همدانی

مؤلف که از شاگردان فاضل ایروانی (1306 ق) است و اجازه اجتهادش در پایان کتاب آمده، این رساله را که ظاهرا از تقریرات استادش میباشد در مباحث مختلف اصول فقه برشته نگارش درآورده است.

[به اعلام الشیعه سده 14 ص 1029 رجوع شود ].

آغاز: «بسملة البحث فی الاوامر والنواهی، عبّر بهذا صاحب المعالم وتبعه صاحب القوانین ولما جعلنا عنوان البحث ما هو مذکور فی القوانین لترتب الفوائد علی هذا العنوان کما سیأتی توضیحه...».

ش 3418، 133 برگ، 15 × 21، نستعلیق مؤلف، با اجازه اجتهاد و امور حسبیه فاضل ایروانی برای مؤلف در برگ آخر.

42- اصول الفقه = [المقاصد فی الاصول] (اصول فقه، عربی)

از: ؟

متن متوسطی است در چندین باب و بحث و مقام و مقصد که از روایات هم استفاده کرده است. از قدما و متأخرین از جمله محمد باقر داماد نیز یاد کرده است.

آغاز: «... ان النزاع انما هو فیما اذا کان المشتق محکوما به کقولک زید مشرک او قاتل او متکلم فان کان محکوما علیه».

انجام: «الباب السادس فی التعادل والتراجیح اعلم ان التعارض الواقع فی الادلة الشرعیة یکون بحسب الاحتمالات العقلیة منحصرا فی اقسام...».

ش 4123، 96 برگ، 12 × 18، نستعلیق بی کا، بی تا. اول و آخر ناقص. تصحیح شده است.

این نسخه مقصد دوم را دارد.

44- اطواق الذهب فی علم الادب (عربی)

از: جار اللّه محمود بن عمر زمخشری، (467 _ 538 ق)

رساله ای است شامل صد مقاله ادیبانه کوتاه و مسجع و قافیه دار که در زمی نه اندرز و ارشاد و تهذیب نفس و تحصیل معارف عرفانی نگاشته شده است.

[کشف الظنون 1-117 _ مرعشی 3-67 _ الفبایی آستان قدس -57 _ عمومی مراغه - مشار ].

آغاز: «اللهم انی احمدک علی ما انزلت الیّ من نعمتک وعلی ما ازلت عنی من نقمتک علی انّی لم اکن اهلا للاولی فکنت بالثانیه اولی لولا فضل منک سابق حمد...».

ش 2478، 61 برگ، 10 × 18، نسخ بی کا، بی تا (تحریر سده 13) با مهر هشت ضلعی «علی اکبر الموسوی 1262» در برگ اول.

46- الاعجاز والایجاز (عربی)

از: ابومنصور عبدالملک بن محمد ثعالبی نیشابوری، م 429

رساله ای معروف و مفصل در کلمات و جملات بلاغت آمیز که از آیات قرآنی و احادیث نبوی و بزرگان سخن جمع آوری شده و در ده باب تنظیم شده. چاپ شده است.

الباب الاول؛ فی بعض ما نطق به القرآن من الکلام الموجز المعجز.

الباب الثانی؛ فی جوامع الکلم عن النبی صلی الله علیه و آله.

[کشف الظنون 1- 120].

آغاز: «قال العبد الفقیر الی اللّه... فانّ القاضی الاجل السیّد اطال اللّه تعالی... وان کان فرید الدّهر وبدر الصّدر کما انّه فی الکرم اوّل العقد وواسطة العقد فلابدّ لی مع مودّته الّتی تتّصل...».

انجام: «... وقد فرغت من کتابة احسن ما احفظه... بذکره المبارک له فی اوّله وآخره... وانا اسأل اللّه التّوفیق لفرض خدمته وشکر نعمته بمنّه وسعة رحمته والحمد للّه و».

ش 2261، 143 برگ، 13 × 22، نسخ سید علی حسینی تفرشی در 1255 برای شاهزاده مراد میرزا، احتشام السلطنة بن عباس میرزا، نسخه نفیسی است.

ص: 49

47- الافاضات (فقه، عربی)

از: محمد جواد بن احمد بن محمد مهدی نراقی (قرن )14

شامل مسائل فقهی با استدلال

آغاز: «الحمد لله الذی من علینا ببیان الحلال والحرام وانعم علینا بالعلم بالتکالیف والاحکام والصلاة علی محمد... ان هذا تحریر منی فی بیان التکالیف الشرعیة مع الدلائل...».

ش 1144، 372 برگ، 15 × 21، نستعلیق بی کا، بی تا، از انجام ناقص است. شامل کتاب طهارت است و شاید بخط مؤلف باشد.

49- الأقالیم (نحو، عربی)

از: ؟

مؤلف به روش «المغنی» ابن هشام مطالب نحوی را به ترتیب حروف تهجی آورده و ظاهرا در سه بخش بوده که نسخه حاضر دارای بخش سوم میباشد و هر بخش دارای چند اقلیم و هر اقلیم دارای چند «مدینه» و هر مدینه دارای چند «باب» میباشد. از مقامات حریری و مغنی ابن هشام بسیار نقل کرده است.

آغاز: «الحمد للّه الذی جعل الحروف کالظروف واودع فیها من المعروف الف الوفٍ وخلق صورة کل حرف کالجبل العظیم وتقطّع بها فواتح السور من کتابه الحکیم... امّا بعد فالباب الثالث هذه جنّات عدن».

انجام: «تقول مررت برجل غیر زید قاصدا الی ان مرورک کان بانسان آخر... معناه انه لیست له صفة زید لان زیدا فقیه مثلا والممرور به ادیب وقد یؤتی غیر... بالّا فی الوصفیة کقوله لو کان فیهما الهة الّا اللّه لفسدتاای غیر اللّه کما عرفت».

ش 669، 224 برگ، 14 × 20، نسخ 1287، تصحیح شده است.

51- اکمال الدین واتمام النعمة = کمال الدین (حدیث، عربی)

از: محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق) (381 ق)

شامل اخباری که راجع به ولی عصر عجل اللّه تعالی فرجه روایت شده میباشد و به این طریق حیات و غیبت امام زمان را اثبات می کند.

[الذریعة 2-283، مرعشی 2-403 و 20-192 و استان قدس 14-449 مشار، عربی 755].

آغاز: «الحمد للّه الواحد الاحد الفرد الصمد... اما بعد فان اللّه تبارک وتعالی یقول فی محکم کتابه واذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفه فبدء عزوجل بالخلیفه قبل الخلیقه فدلّ ذلک...».

انجام: «فضل اللّه یؤتیه من یشاء واللّه ذوالفضل العظیم فهل یقدرون علی مثل هذا فیختارونه او یکون مختارهم بهذه الصفات... من اضلّ ممّن اتبع هواه بغیر هدی من اللّه... کذالک یطبع اللّه علی کل قلب متکبر جبّار».

ص: 52

52- الالفیة = الخلاصة فی النحو (نحو، عربی)

از: ابو عبداللّه محمد بن عبداللّه بن مالک طایی اندلسی (ابن مالک) (672 ق)

منظومه ای است مشتمل بر قواعد نحوی در هزار بیت و بنا به گفته خود مؤلف از الفیه ابن معط یحیی بن عبدالمعطی نحوی (628 ق) تقلید شده است. این کتاب از روز تألیف تا این عصر مورد توجه دانشمندان واقع شده و شروح و حواشی زیادی بر آن نگاشته اند.

[کشف الظنون 1-151، مجلس 25-223، مرعشی 1-17 _ مشار ].

آغاز:

قال محمد هو ابن مالک

احمد ربی اللّه خیر مالک

مصلیا علی الرسول المصطفی

وآله المستکملین الشرفا

انجام:

فاحمد اللّه مصلیا علی

محمد خیر نبی ارسلا

وآله الغرّ الکرام البررة

وصحبه المنتجبین الخیرة

ص: 53

53- الالفیة (فقه، عربی)

از: محمد بن مکی عاملی (شهید اول) (786 ق)

هزار واجب از واجبات نماز را در یک مقدمه، سه فصل و یک خاتمه آورده است. چاپ شده است.

[الذریعة 2-296، مرعشی 1-53، مجلس 10- 280].

ش 1924، 33 برگ، 16×21. نسخ، بی کا، بی تا، (تحریر سده 12 و 13) حواشی از شهید ثانی و محقق ثانی دارد. از آغاز ناقص است.

55- الأمالی = المجالس (حدیث، عربی)

از: محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق) (381 ق)

نود و هفت مجلس است که شیخ صدوق در آنها روایت هایی را به شاگردانش املاء کرده است. این مجالس از روز جمعه 18 رجب 367 آغاز و به روز پنج شنبه 19 شعبان 368 ختم شده است.

[الذریعة 2-315، مرعشی 1-407، الفبایی آستان قدس 66، مجلس 36-396 _ مشار ].

آغاز: «الحمد للّه ربّ العالمین وصلّی اللّه علی رسوله محمّد وآله اجمعین المجلس الاوّل وهو یوم الجمعة قال الشیخ... حدثنا ابوحمزة الثمالی عن علی بن الحسین علیه السلام قال القول الحسن یثری المال وینمی الرزق...».

ش 751، 322برگ، 12×20، نسخ سده 11 و 12. چند برگ آخر تحریر 1292 میباشد. سر لوح و جدول زرّین دارد. تصحیح شده. با یادداشت تملک مورخ 1177 یا مهر بیضوی «عبده محمد سعید 1194» و یادداشت تملک ضیاء الدین محمد بن محمد بن علی در .1181

ص: 56

56- الانسان الکامل فی معرفة الأوائل والأواخر (عرفان، عربی)

از: عبدالکریم بن ابراهیم گیلانی (826 ق)

[کشف الظنون 1-181، الفبایی آستان قدس 69].

آغاز: «الحمد لمن قام بحمده اسم اللّه فتجلی فی کل کمال استحقه واقتضاه وحصر بنقطة خال جماله حروف الکمال واستوفاه سمع حمد نفسه بما اثنا علیه المعبود فهو الحامد والحمد...».

ش 1884، 170 برگ، 16×23، نسخ، بی کا، بی تا، از انجام ناقص است، (تحریر سده 12) با مهر بیضوی «المتوکل علی اللّه عبده عبداللّه» و تملک مورخ .1312

58- انوار خلاصة الحساب فی شرح خلاصة الحساب (ریاضی، عربی)

از: عصمة اللّه بن اعظم بن عبدالرسول (ق 11 ه . ق)

شرحی است بر کتاب «خلاصة الحساب» شیخ بهایی (1031 ق). در این شرح سعی شده که تفصیل مجملات و توضیح مشکلات داده شود و بنا به درخواست بعضی از برادران تألیف نموده است. مؤلف تصریح کرده که ساکن مهمانفور از مضافات شاه جهان آباد است و در تاریخ 1086 این کتاب تألیف شده. چاپ شده است.

[الذریعة 2-426 و 3-36، مرعشی 3- 329].

آغاز: «بسم اللّه الرحمن الرحیم. سبحان من عنده علم الحساب لصفات کماله واسمائه وله علم العدد لجمیع آلائه وقسمة نعمائه... سمّیته انوار خلاصة الحساب وارجو من المحبّین والخلان...».

انجام: «هذا کما اوصی الشیخ فی الاشارات بالبخل عن تعلیم الحکمة لمن لیس من اهل الاشارات فان لم یکن المخاطب من اهل هذا الکتاب فلنسکت عن شرح الحساب».

ش 362، 162 برگ، 15×25. نستعلیق .1223

ص: 59

59- الانوار الرضویة = شرح الرضوی = شرح النافع (فقه، عربی)

از: سید محمد رضا بن اسماعیل موسوی شیرازی (1302 ق)

شرح مزجی بسیار مفصلی است بر کتاب «النافع فی مختصر الشرایع» محقق حلی؛ مؤلف از سادات بزرگ غرب و جنوب ایران میباشند و قسمت عبادات تا اعتکاف آن در سال 1287 ق و در تهران چاپ شده.

[الذریعة 2- 427].

آغاز: «الحمد للّه الفرد الصّمد الواحد الاحد الّذی لم یتّخذ صاحبة فلیس له ولد والصّلاة علی محمّد9

وآله... کتاب الصّلاة وهی لغةً الدّعاء وشرعآ عبادة مخصوصة بکیفیّاتها المأمورة واثبات الحقیقة».

انجام: «ولو اسلم الذّمی بعد رمیه السهم وبلوغ... احدآ من المسلمی ن فقتله... والعاقلة للمؤمنین فهذا ما اوردناه...».

ش 3588، 431 برگ، 21×35، نسخ 1287. این نسخه شامل صلاة، طلاق، حدود و دیات و غیره است. در فهرست سابق این کتابخانه به پیروی از کاتب نسخه (که در یک جا این نسخه را شرح شرایع دانسته) این نسخه به عنوان شرح الشرائع معرفی شده است ص .249

61- انوار العقول من اشعار خلیفة الرسول = دیوان امیر المؤمنین (عربی)

آغاز:

«فان یکن لهم من اصلهم شرف

یفاخرون به فالطین و الماء»

انجام:

«... سابکیهم ما ذر فی الارض شارق ونادی منادی الخیر للصلوات

وما طلعت شمس وحان غروبها و باللیل ابکیهم وبالغدوات»

ش 1863، 62 برگ، 17 × 22، نسخ 1254. چند نسخه دیگر از دیوان امیرمؤمنان در بخش مجموعه ها معرفی میشود.

63- انیس المجتهدین (اصول فقه، عربی)

از: ملا محمد مهدی بن ابی ذر نراقی (1209 ق)

مباحث اصول فقه استدلالی است که پس از هر بحثی یک فرع فقهی مستفاد از آن قاعده اصولی را ذکر می کند. این کتاب در پنج مبحث که هر مبحث چند باب و آن نیز در چند فصل میباشد. و در 1185 به پایان رسیده است.

[الذریعة 2-464، مرعشی 1-397، شرح احوال و آثار ملا مهدی نراقی... ص 92].

آغاز: «الحمد للّه الذی جعل علم الاصول وسیلة للصعود الی مدارج حقائق المباحث الشرعیة وصیره ذریعة للعروج الی معارج دقائق مسائل الفقهیة... اما بعد فیقول... ان علم الاصول مما لا یخفی علو رتبته...».

انجام: «ووحدته ترجیح کل من الادلة وتعدده صور غیر متناهیة ولابد للمجتهد عند تعارض الترجیحات من نظر آخر للترجیح بینها وبعد الاحاطة بما ذکرناه لا یخفی جلیة الحال فیه».

ش 267، 239 برگ، 16 × 22، نسخ 1212، در این نسخه تاریخ تألیف 1196 ذکر شده است..

ص: 63

64- انیس النفوس ومطلع الشموس (کشکول، عربی)

از: محمد باقر بن زین العابدین بن حسین بن علی یزدی حائری

وی از شاگردان سید ابراهیم قزوینی (صاحب ضوابط) بوده.

مجموعه ای است از مطالب علمی پراکنده که مؤلف آن را پس از کتاب های «تذکرة الالباب» و «انیس الطلاب» نگاشته و در نگارش به کتاب هایی مانند «ربیع الابرار» زمخشری، «کشکول» شیخ بهایی، «زهر الربیع» جزایری و... نظر داشته است.

وی کتابی به نام فرادیس الممتحنین در چند جلد دارد که جلد ششم آن در این کتابخانه هست.

[الذریعة 2- 467].

آغاز: «رب اشرح لی صدری... سبحانک اللهم یا من ارتاض فی ریاض مواهبه جهابذة العلماء وسلک من مسالک عطایاه غطارفة الفضلاء...».

انجام: «روضة اعلم انه قد جرت عادة المؤلفین لکتب المراثی ومصنفی المقاتل بذکر المنامات المتعلقة بالسبط الغریب المورثة للبکاء والابکاء ونحن ایضا اردنا التأسی باسوتهم لانه کثیرا...».

ش 171، 524 برگ، 19 × 29، نسخ بی تاریخ. حواشی با امضاء «منه» دارد.

***

ش 609، 253 برگ، 15 × 20، نستعلیق، بی کا، بی تا، آغاز این نسخه با نسخه قبل تفاوت دارد آغازش این است: حمدآ لمن له وحدانیة العدد.. با مهر بیضوی «عبده محمد بن محمد تقی الطباطبائی 1297» و مهری دیگر «موسی بن محمد تقی الطباطبائی».

ص: 64

65- انیس الواعظین (حدیث، عربی، فارسی)

از: ابوالقاسم بن جعفر بن علاء الدین حسینی واعظ یزدی، قرن 13

کتابی مفصل در جمع آوری منتخب و برگزیده ای از کتاب های «عدة الداعی مجموعه ورّام، علل الشرائع، روضه کافی، امالی صدوق، عیون اخبار الرضا، محبوب القلوب لاهیجی، مصباح الشریعة، عقل و جهل کافی و جنگی بنام تحفة الاخوان».

مؤلف واقف کتاب های متعددی است که بخط خود نوشته و برخی از آنها در همین کتابخانه موجود است تاریخ وقف: .1269

آغاز: «بسمله الحمد للّه سامع الدعاء ودافع البلاء ومفیض الضیاء وکاشف الظلماء وباسط الرجاء وسابغ النعماء ومجزل العطاء ومردف الالاء سامک السماء وماسک البطحاء والصلاة علی...».

انجام: «... وعرفنی الباطل وجنبنی سبیله ولا یختار الفانی علی الاجل الباقی ذوعقل سلیم والحمد للّه رب العالمین وعلی من ظهر له الحق وانکره لعائن اللّه والملئکة والناس اجمعین».

ش 3216، 321 برگ، 19 × 25، نسخ مؤلف بدون تاریخ. در سال 1269 نسخه را وقف کرده با مهر بیضوی «عبده الراجی ابوالقاسم الحسینی» و «عبده ابوالقاسم الحسینی». حاشیه با امضاء «منه» از مؤلف دارد.

67- بحار الانوار (حدیث، عربی)

از: محمد باقر بن محمد تقی مجلسی (علامه مجلسی) (1111 ق)

بزرگترین کتاب حدیثی شیعه است در بیست و پنج جلد که در چاپهای جدید صد و ده مجلد میباشد. این کتاب احادیث کتب اربعه را مگر بخشی از آنها نیاورده است.

[الذریعة 3-16، مرعشی 1-107، مجلس 25-78، مشار عربی 114].

آغاز: «جلد دهم: الحمد للّه الذی خص بالبلاء من عباده المحبین النجباء افاخم الانبیاء... ابواب تاریخ سیدة نساء العالمین وبضعة سید المرسلین ومشکوة انوار ائمة الدین وزوجة اشرف الوصیین...».

ش 112، 82 برگ، 20 × 26، بخط مؤلف، شامل بخشی از جلد دهم.

***

ش 113، رحلی، 96 برگ، 20 × 26، شامل بخشی دیگر از جلد دهم. بخط مؤلف.

***

ص: 66

68- بحر الجواهر فی شرح الجواهر = شرح جواهر الکلام (فقه، عربی)

از: علی بن باقر بروجنی (قرن )14

شرحی مزجی بر «جواهر الکلام» شیخ محمد حسن نجفی معروف به صاحب جواهر (1266 ه . ق) است. این شرح به اختصار نوشته شده و در سال 1303 شروع به تألیف آن نموده و تا 1314 و 1318 و 1320 نیز مشغول تألیف بوده است.

آغاز: «بسم اللّه الرحمن الرحیم. کتاب الضمان الّذی یکون هو عندنا بناءً علی ما اعترفه غیر واحد منّا مشتق من الضمن...».

ش 1128، 401 برگ، 17×22، نسخ مؤلف در 1312 _ 1314، این نسخه شامل ضمان، حواله، کفالت، حجر و صلح میباشد.

***

ش 1441، 76 برگ، 11×18، نسخ مؤلف. کتاب جهاد را دارد.

***

ش 2809، 155 برگ، 11×18، نسخ مؤلف در 1314. بحث خیارات را دارد.

***

ص: 68

69- بدایة الهدایة (فقه، عربی)

از: محمد بن حسن الحر عاملی، (_ 1104 ق)

واجبات و محرمات منصوصه را از طهارت تا دیات از کتاب دیگر خود «هدایة الامة» تلخیص کرده است تاریخ تألیف .1091

[الذریعة 3-59، مرعشی 2-33، مجلس 25-115، مشار ].

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین والصلوة علی محمد وآله الطاهرین فیقول الفقیر الی اللّه... قد التمس منی

جماعة من الاخوان المؤمنین الطالبین للحق الیقین ان اجمع لهم ما اقدر علی جمعه من منصوص الواجبات...».

انجام: «... فلیرجع الی کتابنا الکبیر المذکور من اولها فصار الواجبات الفآ وخمسمائة وخمسة وثلثین والمحرمات الفآ واربعمائة وثمانیة واربعین ویکون المجموع ثلثه الاف الا سبعة عشر تقریبآ لان فی بعضها تداخلا (...) والحمد للّه رب العالمین وصلی اللّه علی محمد وآله الطاهرین».

ص: 69

70- بدائع الافکار = بدائع الاصول (اصول فقه، عربی)

از: میرزا حبیب اللّه بن محمد علی گیلانی رشتی (1312 ق)

بخشی از مباحث الفاظ اصول فقه است به صورت استدلالی در پنج مقصد و مکرر چاپ شده است.

[الذریعة 3-63، مرعشی 10-333، مجلس 25- 387].

آغاز: «احسن مبادی یبتدء بها الکلام وخیر مبانی یبتنی علیها المرام حمدک اللهم یا من ابدع الاکوان ببدائع قدرته واودع فیها ما یکون وما کان بصنائع حکمته...».

ش 42، 254 برگ، 19 × 29، نسخ، نام کاتب و تاریخ کتابت ندارد.

***

ش 353، 454 برگ، 16×21، نسخ .1301

***

ش 806، 108 برگ، 15×21، نستعلیق 1301. بخشی از این کتاب است.

***

ش 1142، 127 برگ، 15×21، نسخ، بی کا، بی تا، از بحث صحیح و اعم تا اوامر را دارد، با مهر مربع «این کتاب تملّکآ جزو کتابخانه احقر فضل اللّه است 1311». در اول و آخر نسخه.

ص: 70

71- بدائع الزهور فی وقائع الدّهور (تاریخ، عربی)

از: جلال الدین سیوطی (911 ه .).

تاریخ انبیاء است.

در فهرست سابق به اشتباه از محمد بن ایاس دانسته شده بود.

[کشف الظنون 1-229 _ 230].

آغاز: «الحمد للّه القدیم الاول الازلی الذی لا یتحول ولا تغیّره الدّهور والاعصار».

انجام: «واما سرائره فاربعا ماریة القبطیة وریحانة وجمیلة وجابه اهد تهاله زوجته زینب بنت جحش انتهی ما اوردناه علی سبیل الاختصار ومن اراد الوصول الی اکثر الاخبار فعلیه بالمطولات من الکتب الکبار...».

ش 1328، 142 برگ، 14×19، نسخ، بی کا، بی تا.

73- بشری الوصول الی اسرار علم الاصول (اصول فقه، عربی)

از: شیخ محمد حسن بن عبداللّه مامقانی (1323 ق)

مباحث علم اصول فقه را با تفصیل در چند جلد نگاشته و آنچه از دیگران استفاده کرده مخصوصا دو استادش شیخ مرتضی انصاری و میرزا محمد حسن شیرازی و یا خود استنباط نموده، با عناوین «اصل _ اصل» آورده است.

[الذریعه 3-120، مرعشی 20-252، مجلس 16-426، دانشگاه 3- 802].

آغاز: «حمد له... انه لما من اللّه عز شأنه علی بتقبیل عتبة ابی الائمة وسراج الامة... وکان اعظمها قدرا

واجلها خطرا علم الاصول الذی لا یتیسر الوصول الی حقیقته...».

انجام: «فالمتبادر من النهی عرفا بقرینة وقوعه عقیب الامر انما هو مجرد نفی الرجحان لا غیر ولابد فی اثبات مازاد عن ذلک من الرجوع الی الادلة کما فی الامر عقیب الحظر فافهم».

ش 20، جلد اول، 111 برگ، 21×30، نسخ، نام کاتب و تاریخ کتابت ندارد. از پایان ناقص است.

***

ش 21، رحلی، جلد سوم، 167 برگ، 20×30، نسخ، نام کاتب و تاریخ کتابت ندارد.

75- البهجة (فقه منظوم، عربی)

از: ابو عبداللّه زین الدین محمد عراقی

کتابی است مختصر در فقه به صورت منظوم و در این نسخه باب نکاح تا عتق موجود است.

آغاز: «فصل فی العقد ومقدماته:

یندب للمحتاج ذی التأهب ان ینکح الولود ذات النسب...»

انجام:

«... قلت وعن حجّة الاسلام روی لا یحصل العتق بدون ان نوی»

ش 1230، 79 برگ، 14×23، نسخ علی در 1298، از نطاح تا عتق است با مهر مربع «محمد حسن 1286».

77- البهجة المرضیة فی شرح الالفیة = سیوطی (نحو، عربی)

از: جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر (سیوطی) (910 ق)

شرح مزجی مشهوری است بر «الفیه» ابن مالک که بسیار مورد توجه دانشمندان قرار گرفته و کتاب درسی میباشد.

[کشف الظنون 1-152، مرعشی 1-155، مجلس 17-353، مشار عربی 134].

آغاز: «احمدک اللهم علی نعمک والائک وأصلی واسلم علی محمد خاتم انبیائک وعلی آله واصحابه والتابعین الی یوم لقائک اما بعد فهذا شرح لطیف مزجته بالفیة بن مالک مهذب المقاصد...».

انجام: «محمد عبدک ورسولک النبی الامی وعلی اله واصحابه وازواجه وذریاته کما بارکت علی ابراهیم وال ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید...».

ش 337، 125 برگ، 18×23، نسخ محمد بن محمد خان موسوی هزار جریبی در مدرسه حاجی ابراهیم تفلیسی دربار فروش در سال 1266، با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد الموسوی 1265».

***

ش 679، 148 برگ، 12×19، نسخ شاه هارون بن میرشاه حسین الحسینی در مدرسه مهرخواستان در .1061

ص: 74

78- بیان السعادة فی مقامات العبادة (تفسیر، عربی)

از: ملا سلطان محمد بن حیدر بن محمد گنابادی (سلطان علیشاه) (1327 ق)

[الذریعة 3-181، مشار ].

آغاز: «الحمد للّه الذی انزل علی عبده الکتاب ولم یجعل له عوجا قیما لینذر بأسآ شدیدآ من لدنه ویبشر المؤمنین الّذین یعملون الصالحات ان لهم اجراً حسناً الذی تجلّی بذاته علی ذاته...».

ش 604، 76 برگ، 13×21، نسخ، بی کا، بی تا، این نسخه مقدمه و سوره حمد و آیه اول سوره بقره را دارد.

80- التبصرة فی الصرف (صرف، عربی)

از: محمد کریم بن ابراهیم کرمانی (حاج کریمخان) (1288 ق)

مختصری است در علم صرف که مشتمل بر یک مقدمه و دو باب میباشد و مؤلف آن را برای فرزند خود حاج محمد رحیم در سنه 1272 ق نگاشته است. چاپ شده است.

[فهرست کتب احسائی و مشایخ شیخیه 2-242، مجلس 17- 296].

آغاز: «حمد له... لما بلغ قرة عینی وثمرة فؤادی محمد اطال اللّه بقاه وجعل آخرته خیرا من اولاه مبلغا

استعد فیه لتحصیل العلوم الادبیة واخذ من علم الصرف...».

انجام: «... واجلت الفکر فی اطراف ما ذکرنا من القواعد الکلیة لقدرت علی فهم تصاریف اکثر الالفاظ ولم یفتک منها الا قلیل فنختم الکلام حامدآ اللّه سبحانه علی بلوغ المرام».

ش 1858، 100 برگ، 15×21، نسخ 1272 ق.

ص: 77

81- تبصرة المتعلمین (فقه، عربی)

از: ابو منصور حسن بن یوسف بن مطهر حلی، (علامه حلی) (648 _ 726 ق)

دوره فقه است به گونه ای مختصر، شروح و حواشی فراوانی بر آن نگاشته شده، و اصل و ترجمه فارسی آن مکرر چاپ شده است.

آغاز: «الحمد للّه القدیم سلطانه العظیم شأنه».

انجام: «... فهذه خلاصة ما اثبتناه فی هذا المختصر ونسأل اللّه ان یجعل ذلک لوجهه خالصا انه قریب مجیب».

ش 2691، 102 برگ، 11×18، نسخ محمد طاهرین محمد رضا اصفهانی در 1085. تصحیح شده.

***

ش 2719، 143 برگ، 13×17، تحریر سده 9 و 10 علامت تصحیح و نیز حاشیه نویسی دارد.

***

ش 3309، 161 برگ، 15×22، نستعلیق سکندر علی در سده 12 و 13، با یادداشت تملک محمد علی بن عبداللّه هرندی در .1237

83- التبیان فی تفسیر القرآن (تفسیر، عربی)

از: ابو جعفر محمد بن الحسن طوسی (شیخ طوسی) (460 ق)

اولین تفسیر مفصل شیعی است که در ده جلد چاپ شده است.

[الذریعة 3-328، مرعشی 1- 103].

ش 168، 188 برگ، 20×32، نستعلیق سده 11 و 12. از سوره کهف به بعد. علامت تصحیح دارد.

85- تبیان القواعد النحویة فی شرح الهدایة المهدیة (نحو، عربی)

از: حسن بن محمد بن نظام بن ابراهیم قزوینی

اصل کتاب منظومه ای است در نحو از «سید محمد تقی بن امیر مؤمن» بن امیر تقی بن امیر رضا بن امیر

محمد قاسم بن امیر محمد باقر بن امیر جعفر که از سوی شاه عباس امیر الحاج بوده است و شارح آن را با عناوین «قوله _ قوله» به امر استادش «بهاء الدین عبدالغنی بن هادی بن نعیم طارمی» در حجمی متوسط شرح کرده است. و این به سال 1240 بوده است.

در الذریعه این کتاب معرفی نشده است.

آغاز منظومة:

قال التقی بن التقی بن الرضا

مفتخرا بالمصطفی والمرتضی

الحمد للّه الّذی احسن فی

محاسن اللّسان باللطف الخفی...»

آغاز شرح: الحمد... اما بعد فقال الفقیر الی اللّه الغنی المغنی...

ش 407، 155 برگ، 15×21، نسخ، بی کا، بی تا، تصحیح شده است.

ص: 80

86- تحریر الاحکام الشرعیّة علی مذهب الامامیّة (فقه، عربی)

از: حسن بن یوسف بن المطهّر (علامه حلّی) (726 ق)

دوره فقه است و در یک مقدمه در معنی فقه و فضل و آداب آن و چهار قاعده در عبادات و معاملات و ایقاعات و احکام، تنظیم شده است. آقا بزرگ تهرانی میگوید: این کتاب تمام فروع و جزئیّات فقهی را آورده است و مجموع مسألههای آن چهل هزار مسأله میباشد. تاریخ تألیف: قبل 699 .

[الذریعة 3-378، الفبایی آستان قدس 106، مرعشی 1-301، مجلس 25-31 و 13- 91].

آغاز: «الحمد للّه المتقدس بکماله...».

آغاز این نسخه: بسمله، کتاب النکاح وفیه مقدمة ومقاصد، امّا المقدمة ففیها فصول، الاوّل فی ماهیته وفضله وفیه مباحث الاقرب ان النکاح حقیقة فی العقد ومجاز فی الوطی...».

ش 206، 112 برگ، 19×29، نسخ سده 11 و 12، نکاح تا بخشی از غصب را دارد، با مهر بیضوی «محمد علی بن علی بن لطفعلی» و یادداشت تملک او مورخ .1299

***

ش 312، اول و آخرش افتاده، با یادداشت تملک میرزا محمد ارباب قمی (صاحب اربعین حسینیه) حاکی از اینکه نسخه خوب و معتمدی است.

***

ش 321، 228 برگ، 14×25، نسخ، سده 11 و چند برگ آخر نسخ 1252، از طلاق تا دیات را دارد. تصحیح شده.

***

ش 322، 320 برگ، 14×25، نسخ، بی کا، بی تا، از طهارت تا نکاح را دارد. تصحیح شده.

***

ص: 81

87- تحریر اقلیدس = تحریر اصول الهندسة والحساب (ریاضی، عربی)

از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، 672

اصل رساله «اصول الهندسة والحساب» نگاشته «اقلیدس صوری» (306 _ 285 ق.م) است که در عصر ترجمه اسلامی توسط حجاج بن یوسف بن مطر کوفی ترجمه و توسط ابواسحاق ثابت بن قره حرانی (288 ق) اصلاح و توسط خواجه نصیر شرح و تحریر و بازنویسی شده است، این رساله که در 15 مقاله مشتمل بر 486 شکل تنظیم شده در 22 شعبان 646 ق پایان یافته است.

[الذریعة 3-380 _ آستان قدس 10-18 _ مرعشی 5-59 _ مشار عربی - 164].

ص: 82

88- تحریر اکر (ریاضیات، عربی)

از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد بن الحسن طوسی (672 ق)

اصل از «مانالاوس» یونانی است و اصلاح از امیر ابونصر منصور بن علی بن عراق از دانشمندان ریاضی قرن پنجم، مشتمل بر سه مقاله اول با 39 شکل دوم، 21 شکل و سوم 25 شکل. و در شعبان 663 به پایان رسیده است.

[الذریعة 3-384، آستان قدس 8- 63].

آغاز: «اقول بعد حمد اللّه والثناء علیه بما یلیق به والصلاة علی محمد وآله انّی کنت ارید ان احرر الکتب الموسومه بالمتوسطات اعنی الکتب التی من شانها ان یتوسط فی الترتیب...».

انجام: «قوله فی اخر الکلام ومتی کانت بل ضلع مربع او ضلع. اقول اظن انه تصحیف ولعله کانت متی کانت ضلع مربع اورده ضلع مربع فان الکلام فی هذا الشکل لم یتعلق... واللّه اعلم بالصواب».

ش 532، 114 برگ، 16×21، نسخ، بی کا، بی تا (شاید تحریر سده 10 باشد). تصحیح شده.

90- تحفة الاخوان فی تقویة الایمان (تفسیر، عربی)

از: ؟ احتمال داده شده که از طریحی باشد.

تفسیر آیاتی است که درباره فضائل ائمه معصومین علیهم السلام و نیز ذم دشمنان است با استناد به روایت ها و احادیث به مناسبت هر آیه. این کتاب از آغاز قرآن به ترتیب سوره ها شروع شده است.

[الذریعة 3-414، مرعشی 10-357، الفبایی آستان قدس 111].

آغاز: «الحمد للّه المتفضّل الوهّاب... اولی الالباب الحاثّ علی الاقتدآء بهم

فی محکم الکتاب النّاهی عن اتباع اعدآئهم النّصاب فصّلی اللّه علی محمّد وآله النّواب».

انجام: «یا محمّد انّ اللّه تعالی یقول ما [...]منّی انّی غفرت لشیعة علی بن ابی طالب علیه السلام ومحبّیه ذنوبهم جمیعآ [ولو کان]مثل زبد البحر تم کتاب تحفة الاخوان فی تقویة الایمان».

ش 711، 215 برگ، 14×20، نسخ، بی کا، بی تا، (تحریر سده 12 و 13).

***

ش 1422، 261 برگ، 11×17، نسخ، بی کا، بی تا، (تحریر سده 11 و 12) اول و آخر نسخه ناقص است با مهر مربع «لا اله الا اللّه الملک الحق المبین عبده عبدالکریم 1216» و «عبده احمد بن عبدالکریم».

92- تحفة الغریب فی الکلام علی مغنی اللبیب = حاشیه مغنی اللبیب (نحو، عربی)

از: بدرالدین محمد بن ابی بکر مخزومی دمامینی، 763 _ 828 ق

شرح مفصل و گسترده کتاب «مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب» نگاشته ابن هشام انصاری (726 ق) که بنام «ناصر الدین ابوالفتح احمد شاه بن محمد شاه بن مظفرشاه» نگاشته و بصورت «قال _ اقول» تنظیم شده است.

[کشف الظنون 2-1752 _ آستان قدس 12- 36].

آغاز: «الحمد للّه الذی منح من لسان العرب الایادی الحسنة وجعله کنز الفصاحة فهو مغنی اللبیب عمّا سواء من الالسنة ونصبه مرقاة تتوصل بها الی فهم کتاب اللّه وسنة رسوله9 وسببآ لا ینصرف...».

انجام: «... ولیکن انفصالی من الکلام فی الشّرح علی هذا الوجه الحسن ولیکفّ القلم عن شرطه فقد اطلت له الرأس هذا وانا من اهل التّقصیر فمالی والتطویل... والحمد للّه اولا وآخرآ وظاهرا وباطنآ وسرا وعلانیةً تمّ».

ص: 87

93- تحفة المحتاج لشرح المنهاج (فقه، عربی)

از: احمد بن محمد مکّی میثمی (ابن حجر) (974 ه )

شرح مزجی و استدلالی است بر کتاب «منهاج الطالبین» ابو زکریا محیی الدین نووی شافعی (676 ه ).

[کشف الظنون 2-1876، سرکیس 6-82، مجلس 25- 43].

آغاز: «الحمد للّه الذی جعل لکلامه شرعة ومنهاجا».

ش 1069، 133 برگ، 21×30، نسخ، بی کا، بی تا (تحریر سده 12) از کتاب الدین تا بخشی از کتاب الرهن را دارد.

***

ش 3659، 183 برگ، 20×30، نسخ، بی کا، بی تا، (تحریر سده 10 و 11) از اول طهارت تا کتاب الحج را دارد. حاشیه نویسی دارد.

ص: 88

94- تحفة النبیه فی شرح التنبیه (فقه، عربی)

از: مجد الدین ابوبکر بن اسماعیل الشافعی (740 ق)

شرح متوسطی است با عناوین «قال _ اقول» بر کتاب «التنبیه فی فروع الشافعیة» ابواسحاق ابراهیم فقیه شیرازی شافعی (476 ق).

[کشف الظنون 1- 489].

آغاز: «الحمد للّه المنقذ بالعلم من الضلالة والکاشف به ظلم الغی والجهالة الذی جعل العلماء اعلاماً وحمالاً لأعباء الرسالة الذی کشف بهم عن القلوب...».

ش 1918، 62 برگ، 18×27، نسخ احمد بن محمود بن عبداللّه بن عبدالملک المعروف بخطیب در سال 784، طهارت و صلاة ومقداری از نذر را دارد.

96- تحقیق الزوراء = شرح الزوراء وشرحه (فلسفه، عربی)

از: کمال بن محمدبن علی لاری زنده در 928 ق

جلال الدین دوانی رساله ای به نام الزوراء دارد که خود او آن را شرح کرده است.

کتاب حاضر شرحی است بر آن رساله و شرحش که در 928 تألیف آن به پایان رسیده است.

[الذریعة 13-303، دائرة المعارف تشیع حرف زاء ].

آغاز موجود: «علی حمد یکون حمدا له».

انجام: «اذ عاقنی عنها فی هذا الأوان کثرة المهمات والعلائق... والعوائق تمّت».

ش 2689، 59 برگ، 13×19، نستعلیق منصور بن اسحاق در 1006. تصحیح شده و از آغاز افتادگی دارد با مهر مربع «من ولد ابی عبداللّه الشریف محمد الشهید بن مکی العاملی» در برگ هشتم.

ص: 90

97- التذکرة (نحو، عربی)

از: محمد کریم خان ابن ابراهیم کرمانی (حاج کریمخان) (1288 ق)

کتابی است در نحو با عناوین «فصل _ فصل» در مقدمه و سه مقاله و خاتمه. مؤلف در مقدمه علت تسمیه کتاب را یادآوری نحو پس از چهل سال دوری از آن ذکر می کند.

[فهرست کتب مشایخ 2- 242].

آغاز: «الحمد للّه الذی خلق الانسان وعلّمه النّطق واللّسان وانزل القرآن وتکفّل البیان والصلاة علی سید الانس والجانّ محمّد الّذی شرف العرب علی الاقران حیث...».

ش 514، 219 برگ، 17×22، نسخ میرمحمد رضا بن حاجی سیدابراهیم کاشانی در 1287 در کربلا.

99- ترجمة الفصول النّصیریّة (کلام، عربی)

از: رکن الدین محمد بن علی استرآبادی جرجانی (قرن هشتم ه . ق)

ترجمه عربی فصول خواجه نصیر الدین طوسی است و اصل فارسی و این ترجمه عربی هر دو چاپ شده است.

[الفبایی آستان قدس ص 430، مشار، عربی ص 668].

آغاز: «اما بعد حمد اللّه الواجب وجوده الفائض علی سائر القوابل جوده ویتفاوت بحسب القبول... وجوده الذی منه بدء الخلق والیه عوده...».

انجام: «... ولا یضیعه بتفریطه وجهله والّا

شقی شقاءً مبینا وخسر خسرانا بیّنا وفقنا اللّه وایاکم لسعادة دار الآخرة بمحمد وآله العترة الطاهرة».

ش 1855، 31 برگ، 15×20، نسخ، بی کا، بی تا، (تحریر سده 11 و 12).

ص: 92

100- تذکرة الفقهاء (فقه، عربی)

از: حسن بن یوسف بن مطهر (علامه حلّی) (726 ق)

کتاب فقه استدلالی بسیار مفصلی است که ادله فقهی و اقوال علما و دانشمندان مذاهب اسلامی را به طور مفصل ذکر می کند و رد و ایرادهای فراوانی می نماید. مقداری که به طور حتم از این کتاب تألیف شده از آغاز طهارت تا اواخر کتاب نکاح است که در پانزده جلد به تاریخ 16 ذی حجه 720 در حله پایان پذیرفته است اما فخر المحققین کلماتی دارد که از آن برمی آید تا پایان کتاب دیات نوشته شده است.

[الذریعة 4-43، مرعشی 3-254، الفبایی آستان قدس 121].

آغاز: «فی الرهن وفیه مقدمة وفصول امّا المقدّمة ففیه بحثان فی ماهیّة الرّهن عقد لازم شرع للاستیثاق علی الدّین وفی اللّغة وضع للثبوت والدّوام یقال رهن الشّی اذا ثبت والنّعمة الراهنة هی الثابتة الدّائمة».

ش 3602، 501 برگ، 20×30، نسخ، زین العابدین بن میر محمد مؤمن حسینی قزوینی در 1231. از رهن تا سبق و رمایه را دارد. تصحیح شده است.

102- التطریف علی شرح التعریف (صرف، عربی)

از: ابن هلال شمس الدین محمد بن علی حلبی،_ 933 ق

حاشیه ای مختصر بر «شرح التصریف» سعدالدین تفتازانی (793 ق) که بصورت «قوله _ قوله» نگاشته شده است.

در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان حاشیه شرح تصریف یاد شده ص 137

[مرعشی 2-97 _ عمومی مراغه -193 _ کشف الظنون 2- 1139].

آغاز: «... قوله ان اروی زهرا روی اسم التفضیل من رویت بالماء بالکسر اروی ریّا وروی ایضا مثل رضی وارتویت وترویت کله بمعنی واحد وهو ضدّ العطش وهو ههنا کنایة عن النضارة و...».

انجام: «... قال ابوسعید لا نظیر لهذه الاربعة هذا اخر ما اردنا ایراده علی فوائد العلّا مة مما یحتاج الیه من کشف مشکلاته وحل معضلاته واللّه اعلم بالصواب».

ش 2831، 41 برگ، 10×16، نستعلیق. کلبعلی بن مهر علی المشیری در 1237. از آغاز افتادگی دارد.

104- التعریفات (عربی)

از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی (816 ه )

فرهنگی است به ترتیب حروف، از الف تا یاء در شرح و تفسیر واژهها و اصطلاحاتی که در علوم مختلف اسلامی به کار برده میشود.

[الذریعة 4-216، مرعشی 9-305، مشار عربی 191].

آغاز: «الحمد للّه حق حمده والصلاة علی خیر خلقه محمد وآله وبعد فهذه تعریفات جمعتها واصطلاحات اخذتها من کتب القوم ورتبتها علی حروف الهجاء...».

ش 1317، 71 برگ، 16×21، نسخ، بی کا، بی تا، (تحریر سده 12) تا حرف میم را دارد.

106- تعلیم القراءة لتدریس الصبیان (ادبیات، عربی)

از: ؟

رساله ای کوتاه در تعلیم و تعلم کودکان در مدارس و مکتبهای درسی که جنبه مقدماتی داشته و جهت آشنایی و انس کودکان تألیف و در پنج جزء تنظیم شده است:

الاول؛ تعلمة للاحداث.

الثانی؛ توصیة للصبیان.

آغاز: «مقدمة اما بعد فلما کان تعلیم القراءة والادب للصبیان من اهمّ واجبات تربیتهم واقوی ما یعینهم علی السلوک الامین فی سبل التهذیب فی الدنیا والتکمّل فی الدین...».

انجام: «... التواضع زیادة فی الشرف _ وعد الکریم الزم من دین الغریم _ وعد الکریم نقد وتعجیل ووعد اللئیم مطلٌ وتقلیل _ لا تؤخّر عمل الیوم الی غدٍ».

ش 2502، 26 برگ، 13×20، نسخ، بی کا، بی تا، (تحریر سده 14).

ص: 96

107- تعلیقة منهج المقال (رجال، عربی)

از: آقا باقر بهبهانی

حاشیه ای است بر «منهج المقال = رجال استرابادی». چاپ شده است.

ش 1821، تحریر محمد قاسم بن محمد کاظم ملقب به امیر در سال 1222، با یادداشتهای متفرقه در اول و آخر نسخه.

109- تفسیر القرآن = تفسیر الجلالین (تفسیر، عربی)

از: جلال الدین محمد بن احمد محلّی شافعی، 791 _ 864 و جلال الدین سیوطی .911

تفسیر کوتاهی است برای توضیح معانی کلمات مشکله و مبهمه قرآن کریم که از اول تا آخر سوره اسراء ادامه یافته است و سپس آن را جلال الدین عبدالرحمن سیوطی (911 ق) تکمیل نموده که در مجموع به هر دو «تفسیر جلالین» گفته میشود و از تفاسیر معروف اهل سنت میباشد. و مکرر چاپ شده است.

[کشف الظنون 1-445 _ مشار عربی -199 مجلس 26-107 _ معجم سرکیس 2-1623 _ الفبایی آستان قدس - 135].

آغاز: «الحمد للّه حمدا موافیا لنعمه مکافیا لمزیده... بسم اللّه الرحمن الرحیم الم اللّه اعلم بمراده بذلک الظالمی ن الکافرین الّا خسارا لکفرهم به...».

ش 2330، 218 برگ، 15×21، نسخ سده 12، از سوره بنی اسرائیل به بعد را دارد و از انجام ناقص است.

***

ش 3617، 338 برگ، 19×30، نسخ، بی کا، بی تا (تحریر سده 11 و 12).

***

ش 1626، تحریر سده .11

111- تفسیر القرآن الکریم = تفسیر القمّی (تفسیر، عربی)

از: ابوالحسن علی بن ابراهیم بن هاشم قمی (ق )4

تفسیری است روایتی و بعضی عقیده دارند که در این تفسیر روایت هایی وجود دارد که پس از مؤلف به آن اضافه شده است.

[الذریعة 4-302، مرعشی 3-228، مجلس 35-181، آستان قدس 1-444، مشار عربی 206].

ش 191، 273 برگ، 19×33، نسخ سده 11، با وقفنامه مورخ 1267 و مهر مربع «وقف مرحوم حاج لطفعلی» از سوره نساء تا سوره فاطر است.

***

ش 1096، 112 برگ، 18×24، از سوره شعرا تا سوره علق را دارد این نسخه بخشی از نسخه ش 2015 میباشد که جداگانه صحافی شده.

***

ص: 99

112- تفسیر القرآن الکریم = تفسیر الملا صدرا (تفسیر، عربی)

از: محمد بن ابراهیم شیرازی (ملا صدرا) (1050 ق)

تفسیر فلسفی عمیقی است بر بخشی از قرآن کریم. (سوره حمد و بقره تا آیه 66 و برخی سوره های دیگر).

[الذریعة 4-340، مرعشی 3-141، مجلس 4-10، کتابشناسی جامع ملا صدرا 37].

ش 851، 97 برگ، 13×20، نستعلیق، بی کا، بی تا، (تحریر سده 11) فقط سوره حمد را دارد.

***

ش 1916، 236 برگ، 13×25، نستعلیق، بی کا، بی تا. خط خوردگی دارد شاید نسخه اصل باشد و یا مؤلف آن را تصحیح کرده باشد از آیه 20 تا 51 سوره بقره را دارد.

114- تلخیص الشافی = الاستیفاء فی الامامة (امامت، عربی)

از: محمد بن حسن طوسی (شیخ طوسی) (460 ق)

تلخیص و تنظیم کتاب «الشافی فی الامامة» سید مرتضی است که در پاسخ مباحث امامت «المغنی» قاضی عبدالجبار معتزلی نوشته بود. شیخ طوسی این کتاب را در ماه رجب 432 به پایان برده است.

[الذریعة 4-423، مرعشی 8- 422].

آغاز: «الحمد لمستحق الحمد وموجبه وصلی اللّه علی خیرته من خلقه محمّد وآله الطاهرین من عترته وسلّم تسلیما اما بعد فانی رأیت اهمّ الامور ولولاها واکد الفرائض واحراها...».

ص: 101

115- تلخیص صحاح اللغة (لغت، عربی)

از: شیخ ابوالکَرَم عبدالرحیم بن عبداللّه بن شاکر حامد المغربی

تلخیص «صحاح اللغة» جوهری است و لغات را مانند خود «صحاح» به ترتیب حروف آخر کلمات تنظیم کرده است.

[ر.ک: «کشف الظنون 2-1071» ].

آغاز: «الحمد للّه علی نعمه المتضاعفة ومنحه المترادفة حمدا لا ینتهی امده [و]مدده والصلاة علی الرحمة المهداة الی البشر الشفیع لامته...».

ش 1840، 314برگ، 16×25، نسخ، بی کا، بی تا، (تحریر سده 7 و 8) با مهر مربع «وقف مدرسه حسینیه مرحوم حاج سید حسین لاریجانی فی شهر رجب 1308». از انجام ناقص است.

117- تلخیص المقال فی تحقیق احوال الرّجال = الرجال الوسیط (رجال، عربی)

از: محمد بن علی بن ابراهیم حسینی استرآبادی (1028 ه . ق)

دومی ن کتاب رجالی از سه کتاب در علم رجال مؤلف میباشد که به «رجال وسیط» مشهور است و مختصر منهج المقال اوست و در 988 یا 989 تألیف آن به پایان رسیده است.

[الذریعة 4-420، مرعشی 1-144، مجلس 25- 112].

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین والصلاة... فهذا کتاب... قد اثبت فیه الاسماء علی ترتیب الحروف مراعیاً

للاول ثم الثانی وهکذا وللاصل من عدم الزیادة حرفا وحرکة...».

ش 1076، 329 برگ، 16×25، نسخ سده 11 در زمان حیات مؤلف. از انجام ناقص است. با نسخه بعد تفاوتهایی دارد و گاهی بر اصل منهج المقال هم اضافه دارد.

***

ش 1836، 322 برگ، 12×24، نستعلیق 1072، با مهر بیضوی «افوض امری الی اللّه عبده محمد صادق».

***

ص: 103

118- تمرین الطلاب فی صناعة الاعراب = ترکیب خالد (نحو، عربی)

از: زین الدین خالد بن عبداللّه بن ابی بکر ازهری (905 ق)

کتابی است در بیان شرح غریب لغات و ضبط مشکلات الفاظ الفیه ابن مالک اندلسی. و در رمضان 886 به پایان رسیده است. در کشف الظنون با عنوان «ترکیب خالد» آمده است.

[کشف الظنون 1-154، آستان قدس 12-55، مجلس 26-96، مشار عربی 182].

آغاز: «یقول العبد الفقیر الی عفو ربه الغنی... کل لفظ وسکناته فان معرفة الاعراب من الواجبات الذی لابد لکل طالب علم منها ومن المهمات الذی لا یستغنی عنها الفقیه...».

انجام: «ویحتمل ان یضبط هذا بفتح الحاء علی انه جمع خیر فقد حکی الفرّاء قوم خیرة بررة انتهی ولعله مثله بررة وعلی کل تقدیر فالخیرة نعت مثال لصحبه لا للمنتجبین خلافا... والحمد للّه علی اتمامه».

ش 556، 119 برگ، 15×21، نسخ علی اکبر بن مهدی شیرازی در 1250، با مهر بیضوی «شعاع 1315».

120- تمهید القواعد الاصولیة والعربیة (فقه و اصول فقه و نحو، عربی)

از: زین الدین بن علی عاملی (شهید ثانی) (966 ق)

یکصد قاعده در اصول فقه با آنچه از احکام از آنها استفاده میشود و یکصد قاعده در نحو با احکام مستفاد از آنها به طور خلاصه در این کتاب گردآوری شده است. تاریخ پایان آن جمعه اول محرم 958 میباشد.

[الذریعة 4-422، مرعشی 4-306، مجلس 25-244، مشار عربی 218].

آغاز: «الحمد للّه الذی وفقنا لتمهید قواعد الاحکام الشرعیة...».

ص: 105

121- التنبیهات علی معانی السبع العلویات = شرح قصائد ابن ابی الحدید (عربی)

از: محمد بن ابی الرضا فضل اللّه بن حسین راوندی علوی، قرن 7

رساله ای است در شرح و توضیح «قصائد

السبع العلویات» اثر عزالدین عبدالحمید بن ابی الحدید معتزلی (655 ق)

[الذریعة 1-392 و 4-450 0 مجلس 16-35 و 25-204 _ مرعشی 3- 17].

ص: 106

122- التنقیح الرائع لمختصر الشرایع (فقه، عربی)

از: فاضل مقداد بن عبدالّله السیوری ()826

شرح مختصری است با عنوان «قوله _ قوله» بر کتاب «المختصر النافع» محقق حلی. در این شرح بیشتر به مسائلی که محقق در آنها فتوی قاطع ندارد. یا مجمل بوده و از حیث لفظ یا معنی احتیاج به گفتگو داشته، پرداخته است. و نیز دارای مقدمات کوتاهی است در معنی فقه و ادله عقلیه و عمل به خبر واحد و شرح اصطلاحات مؤلف و طریق روایت و تألیف آن در نهم ربیع الاول 818 به پایان رسیده و در چند جلد چاپ شده است.

[الذریعة 4-463، مرعشی 5- 113].

آغاز: «الحمد للّه العلی العظیم العزیز... فان علم الفقه لا یخفی بلوغه الغایة شرفا وفضلا ولا یجهل احتیاج الکل الیه وکفی بذلک نبلاً ومما صنف فیه کتاب النافع مختصر الشرائع...».

انجام: «والاجماع ینعقد علی انه لا یعقل المولی عبد وهو عام فی امّ الولد وغیرها وفی روایة مسمع عن الصادق7 ان جنایتها فی حقوق الناس علی سیدها والاظهر بین الاصحاب خلاف ذلک».

ص: 107

123- تنقیح المقاصد الأصولیّة فی شرح الملخّص الحائریّة (اصول فقه، عربی)

از: محمد حسن بن محمد معصوم قزوینی حائری ()1240

فوائد قدیمه وجدیده وحید بهبهانی را به نام «ملخص الفوائد السنیّه ومنتخب الفرائد الحسینیّة» در هشتاد فائده تنظیم نموده، ولی چون مطالب آن مشکل بوده لذا شرح مزجی مختصری بر آن نوشته و فهرستی برای آن تنظیم نموده است. بنا به گفته آقابزرگ تهرانی این شرح به سال 1212 پایان یافته است ولی در این نسخه 1202 ذکر شده است.

[الذریعة 4-465، ، مرعشی 6- 61].

آغاز: «الحمد للّه الّذی هدانا الی معرفته ومعرفة نبیّه واولیائه ومتابعة شریعة سیّد انبیائه».

انجام: «ویتحرزوا عن اللجاج والاعتساف وأن یمنعوا علینا باصلاح الفاسد وترویج الکاسد».

ش 1348، 300 برگ، 14×19، نسخ 1202. نام کاتب ندارد.

ص: 108

124- التوحید (حدیث، عربی)

از: محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق) (381 ق)

احادیث و روایت هایی که درباره توحید الهی و صفات ثبوتیه و سلبیه و غیره وارد شده در شصت و شش باب گرد آورده است.

[الذریعة 4-482، مرعشی 6-314، مشار عربی 224، مجلس 25- 240].

آغاز: «الحمد للّه الواحد الاحد الذی لا شریک له...».

ش 427، 227 برگ، 14×24، (تحریر سده 11 و 12) بی کا، بی تا. حواشی از سید نعمت اللّه جزائری دارد و اول و آخرش افتادگی دارد.

***

ش 497، 224 برگ، 14×20، بی کا، بی تا، (تحریر سده 11) از انجام نقص دارد.

***

در ش 326 مجموعه ها هم نسخه دیگر توحید صدوق هست.

126- توشیح التفسیر (تفسیر، عربی)

از: محمد بن سلیمان طبیب تنکابنی صاحب قصص العلماء (1302 ق)

مؤلف در مقدمه گوید: بعد از این که بسیاری از من خواستند تا کتابی در تفسیر بنویسم به گونه ای که اعجاز قرآن در آن نمودار شده باشد این کتاب را در سه باب مقدمات، قواعد تفسیر و تأویل و در پایان تفسیر قرآن گرد آوردم. مؤلف در این جلد که به عنوان مقدمه ای بر تفسیر قرآن کریم است به تفسیر آیات متفرقه میپردازد. چاپ شده است. تاریخ تألیف 1285

[الذریعة 4- 488].

آغاز: «الحمد للّه الذی جعل کلامه مجمع بیان جواهر جوامع علوم الاولین والاخرین وتبیان اسرار تنزیل منهج الصادقین وکشاف انوار تأویل مراتب المتقین».

ش 444، 98 برگ، 17×21، نستعلیق 1286. با وقفنامه از سید مهدی مورخ 1288 یا 1388 و مهر بیضوی «مهدی الحسینی 1386» یا .1286

128- التوضیح فی حل غوامض التنقیح (اصول فقه، عربی)

از: صدر الشریعة عبیداللّه بن مسعود بن تاج الشریعة محبوبی بخاری (748 ق)

کتاب تنقیح الاصول متن مختصر مشهوری است در اصول فقه از خود شارح که در عصرش شهرت بسزایی پیدا کرده و شاگردانش آن را نشر داده اند و این شرح استدلالی به عنوان «م _ ش» و به نام یکی از سلاطین نوشته شده که نامش در مقدمه نیامده است.

[کشف الظنون 1-496، مرعشی 6- 241].

ص: 111

129- توضیح المقال فی علم الدرایة والرجال (رجال و درایه، عربی)

از: حاج ملا علی بن قربانعلی کنی طهرانی (1306 ق)

این کتاب مشتمل بر یک مقدمه (شامل چند امر) و سه باب (دارای چند فصل) و یک خاتمه میباشد.

[الذریعة 4-498، مشار، عربی ص 227].

آغاز: «بسمله... اما بعد فالکلام فی علم الرجال علی وجه الاستعجال یقتضی رسم مقدمة وابواب وخاتمه. اما المقدمة ففی بیان موضوعه وفائدته المحتاج الیها علی ما هو المتعارف...».

انجام: «.. فبرز فی الطهارة مجلد وفی الصلاة مجلد وفی البیع مجلد وفی القضاء مجلدان والآن انا من ثالثهما فی بقیته مع الشهادات ادخلها الفصل بکتابة هذه الرساله بالتماس...».

ش 1825، 81 برگ، 18×22، تحریر سید علی بن احمد بن عبدالباقی الحسنی الحسینی الکاشانی در .1321

ص: 112

130- تهافت الفلاسفة (فلسفه و کلام، عربی)

از: ابو حامد محمد بن محمد غزالی (505 ق)

مؤلف تناقض گوییهای فلاسفه را در بحثهای الهیات برشمرده تا پاسخی باشد بر آنان که به معارف دینی با نظر حقارت می نگرند و پیروی از فلاسفه و حکما می نمایند. این کتاب مشتمل بر چهار مقدمه و بیست مسأله و یک خاتمه است.

[کشف الظنون 1-509، مرعشی 17-127، مشار، عربی ص 228].

ش 1763، 289 برگ، 15×24، نستعلیق، بی کا، بی تا، (تحریر سده 11) از آغاز و انجام افتادگی دارد با جدول زرین در همه صفحهها.

132- تهذیب المنطق (منطق، عربی)

از: سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی (792 ق)

رساله ای است کوتاه در منطق که شروح و حواشی فراوانی بر آن نگاشته شده و یکی از آنها به حاشیه ملا عبداللّه معروف و کتاب درسی حوزههای علمیه بوده است.

آغاز: «الحمد للّه الّذی هدانا سواء الطریق وجعل لنا التوفیق خیر رفیق والصّلاة علی من ارسله هدیً هو بالاهتداء حقیق ونورا به الاقتداء یلیق وعلی آله واصحابه الّذین سعدوا فی مناهج الصدق بالتصدیق».

ش 3972، 6 برگ، 16×21، بی کا، بی تا.

134- ثواب الاعمال وعقاب الاعمال (حدیث، عربی)

از: محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق) (381 ه )

کتابی است حدیثی در دو بخش ثواب الاعمال وعقاب الاعمال. در بخش اول روایت های مربوط به ثواب کارهای نیکو و عباداتی که انسان انجام می دهد و از طریق ائمه هدی: روایت شده گردآوری شده است. و در بخش دوم عقابها.

[الذریعة 5-18، مجلس 25-123، مرعشی 15- 21].

ش 1189، 279 برگ، 12×18، نسخ محمد اکبر بن محمد جعفر قائنی در 1088 با تملک محمد اکبر بن حاج ملک محمد تربتی. از آغاز افتادگی دارد.

136- جامع الاسرار ومنبع الانوار (عرفان، عربی)

از: سیّد رکن الدین حیدر بن علی بن حیدر حسینی آملی (قرن 8 ه )

کوششی است برای جمع بین گفته بزرگان اهل عرفان در موضوع توحید و خداشناسی و تطبیق آنها با شریعت و آنچه در آیات و روایات آمده است. بنا به گفته مؤلّف، اسرار و حقایق علم توحید و اسرار انبیاء و اولیاء الهی در این کتاب جمع آمده است. این کتاب دارای سه اصل و هر کدام مشتمل بر چهار قاعده میباشد.

چاپ شده است.

[الذریعة 5-38، مرعشی 13-377، دائرة المعارف بزرگ اسلامی 1- 70].

ش 1576، 85 برگ، 12×19، نستعلیق، بی کا، بی تا، (تحریر سده 11) از آغاز و انجام ناقص است.

138- الجامع للشرائع = جامع الشرائع (فقه، عربی)

از: ابوزکریا یحیی بن سعید حلی (ابن سعید حلّی) (690 ق)

دوره کامل و مختصر فقه فتوایی است. و به هیچ مطلبی از متقدمی ن و اقوال آنان اشاره نکرده است مگر به ضرورت.

چاپ شده است.

[الذریعة 5-61، الفبایی آستان قدس 158، مرعشی 15- 254].

آغاز: «الحمد للّه الذی ابتداهم بالنعم وایّدهم بالقدر...».

ش 424، 166 برگ، 17×25، نسخ، بی کا، بی تا، از آغاز و انجام ناقص است.

***

ش 3951، 106 برگ، 15×20، نستعلیق، بی کا، بی تا. با مهر مربع «عبده سید محمد الرضوی» در اول نسخه.

یکی از این دو نسخه تحریر سده 8 و 9 میباشد.

140- جامع العبارات = جامع العبائر (فقه، عربی)

از: ؟

شرح استدلالی متوسطی است بر «شرایع الاسلام» محقق حلی با نقل اقوال بسیاری از فقها و کتب آنها از مجمع الفائده، مسالک و ریاض، مفاتیح فیض کاشانی، حدائق. به احتمال قوی یکی از جلدهای «جامع العبائر» است که در شمارههای [485 _ 488]معرفی شده است.

روی برگ اول این نسخه نوشته: از جناب سید سلّمه اللّه و زیر آن با خط جدیدتر

ص: 120

141- جامع الغرر فی فقه الائمة الاثنا عشر (فقه، عربی)

از: ؟

شرحی است بر کتاب «شرائع الاسلام» محقق حلی. مؤلف از صاحب منهاج (حاجی کلباسی) به عنوان شیخنا نام میبرد. او در 36 سالگی به این شرح شروع کرده و تاریخ تألیف آن 1261 میباشد و پشت جلد نسخه نوشته شده: جامع الغرر حاج سید محمد علی.

آغاز: «الحمد للّه الذی ارشدنا الی تهذیب الاحکام وشرائع الاسلام ومدارک الحلال والحرام لارشاد الانام حین زلّت الاقدام... اما بعد فان علم الفقه لا یخفی علی احد فضله وشرفه وعلوّه...».

ش 517، 149 برگ، 18×22، نستعلیق رجب 1261. کتاب طهارت را دارد. با حواشی با امضاء «منه». تصحیح شده است.

ص: 121

142- جامع المقاصد فی شرح القواعد (فقه، عربی)

از: نور الدین علی بن حسین کرکی عاملی (محقق کرکی، محقق ثانی) (940 ق)

شرح استدلالی مفصلی است به عنوان «قوله _ قوله» بر کتاب «قواعد الاحکام» علامه حلی (726). این شرح فقط تا بخشی از کتاب نکاح و در هفت جلد نوشته شده است و تاریخ اتمام آخرین جلد به سال 935 است.

[الذریعه 5-72، مرعشی 3-282، مجلس 26-191، مشار عربی 245].

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین والصلاة علی رسوله محمد وآله الطاهرین مقتضی کلام اهل اللغة ان استعمال لفظ النکاح فی الوطئ اغلب قال فی الصحاح النکاح الوطئ...».

ش 473، 193 برگ، 15×21، نستعلیق ملک محمد اصفهانی در 1249، شامل کتاب نکاح است.

***

ش 1336، 245 برگ، 15×21، نسخ 915 (ظاهرا این تاریخ اشتباه است شاید 951 باشد) با مهر بیضوی «ظنّی حسن باللّه» با تملک محمد صالح بن کمال الدین مازندرانی المتولی با مهر «الواثق باللّه الملک عبده محمد صالح المتولی».

این نسخه شامل طهارت و صلات است.

***

ش 2170، 249 برگ، 16×22، نستعلیق عماد الدین مطهر هزار جریبی در صفر 974 در مشهد امیر المؤمنین علیه السلام. شامل مکاسب تا شفعه (جلد چهارم) است آغازش افتادگی دارد. با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد جواد الحسینی» در برگ اول.

ص: 122

143- الجبر و المقابله = رسالة فی ... (عربی)

از: ؟

این کتاب شرحی است بر کتاب دیگر در حساب و جبر و مقابله و در چندین مقاله با عناوین «قال _ اقول» تنظیم یافته که قسمتی از مقاله سوم و مقاله چهارم آن که در جبر و مقابله است و مقاله پنجم در استخراج مسائل به جبر و مقابله است، در این نسخه آمده. شارح این کتاب را در زمان خود مؤلف شرح کرده و از مؤلف به قال مُدّ ظله تعبیر نموده است.

در فهرست سابق این رساله به عنوان «الحساب» با توضیح بهتری یاد شده ص .154

آغاز: «عدّه من اجذاره هی نسبة الجذر الواحد الی تلک العدة لما نتبین فنسبة جذر المال الی ثلثه نسبة العشرة الی اثنین».

انجام: «... ثم زد علی الشئ ربع عشرین الّا

ثلث شیء وهو خمسة الّا نصف سدس شیء یبلغ خمسة وثلثی شیء».

ش 1155، 135 برگ، 12×22، نسخ، بی کا، بی تا، از آغاز و انجام ناقص است.

145- جنة الامان الواقیة وجنة الایمان الباقیة = مصباح کفعمی (دعا، عربی)

از: شیخ تقی الدین ابراهیم بن علی کفعمی (905 ق)

در سال 895 تألیف شده و چاپ شده است.

[الذریعة 5-161، مرعشی 2-85، مجلس 35-303 و 342، مشار عربی 254].

آغاز: «الحمد للّه الذی جعل الدعاء سلّما یرتقی به اعلی مراتب المکارم ووسیلة الی اقتناء غرر المحامد ودرر المراحم...».

ش 169، 310 برگ، 19×29، نسخ سده .11

***

ص: 124

146- الجنة الواقیة والجنة الباقیة (دعا، عربی)

از: ابراهیم بن علی کفعمی عاملی،_ 905 ق یا میرداماد

غیر از مصباح کفعمی است و گزیده آن است در 40 فصل و دو نسخه دیگر از آن هم در بخش مجموعه هاست.

[آستان قدس 15-174 _ مشار عربی -254 _ مرعشی 2-85 _ مجلس 35- 319].

ص: 125

147- جنگ نظم و نثر (عربی)

از: ؟

شامل اشعاری از ابن سروق الماردینی، سید مرتضی، صفی الدین حلی، مجنون عامری، ابی فراس، صاحب بن عباد، حسّان، شیخ کاظم ازری، ابن الوردی، ابن النقیب نورالدین علی بن عراق (کذا) ابوالفتح ابوجمیل نیشابوری، قطب الدین، ابوالبقاء، جلال الدین، یحیی جزاز مصری، ابوعباس عبداللّه بن معزّ عباسی، ابونواس، سید حمیری، بنت الباعونی، قاضی نظام الدین اصفهانی، ابوالحسن باخرزی، تنوخی، میرمحمد نصیر طبیب و سبعه علویه و حکایات مختلفه و روایات از صفی الدین حلی و نیز بخشهایی از «نزهة القلوب وروضه المحبوب» در یازده باب در عشق، خطبه بدون الف علی علیه السلام با ترجمه فارسی، چند شعر از یزید بن معاویه لعنة اللّه علیهما.

ش 603، 191 برگ، 15×21، تاریخ 1284 در آن دیده میشود.

149- جنگ (عربی)

از: ؟

مجموعه ای از اشعار عربی شامل سبعه علویه، معلقات سبع، لامیه امرؤ القیس، طنطرانی، فائدة فی نیران العرب، ابی الفتح البستی، اشعار شیخ بهایی از سوانح سفر حجاز و غیر آن و نیز از پدر او، نعت رسول اکرم صلوات اللّه علیه وآله از اعشی، اشعاری از حسین بحرانی دمستانی و برده، مدح امیر المؤمنین علیه السلام از صاحب معالم، بحرانی و بحر العلوم، مراثی بحر العلوم در یازده بند، قصیده دعبل خزاعی در مدح امام.

ش 816، 170 برگ، 14×21، نسخ 1269. جدولی در علوم غریبه در پایان نسخه است.

151- جنگ (عربی)

از: ؟

شامل اشعاری از ابن شریف، علی بن جملی، امرؤ القیس و غیره و قصیده ای در مدح پیامبر اسلام9 و بخشی از شرح دیوان امرؤ القیس. تاریخ 1093 و 1247 در آن دیده میشود.

ش 1213، 180 برگ، 14×21، مقداری از آن نسخ مصطفی در 1093 میباشد.

153- جُنگ مراثی (عربی)

از: ؟

مجموعه ای از مراثی عربی در مصیبت اهل بیت علیهم الصلاة والسلام.

ش 1488، 257 برگ، 9×16، بی کا، بی تا.

157- جُنگ (عربی)

از: ؟

شامل مطالب پراکنده و احادیث و بیشتر نکات ادبی، شرح شواهد کتاب های ادبی و برخی نکات عرفانی و ذوقی را بدون ترتیب خاصی دربر دارد.

ش 2562، 96 برگ، 10×15، نستعلیق، بی کا، بی تا.

160- جوامع الجامع (تفسیر، عربی)

از: ابو علی فضل بن حسن بن فضل طبرسی (امین الاسلام طبرسی) (548 ق)

مؤلف _ بنا به درخواست فرزندش ابونصر حسن _ پس از دو کتابش «مجمع البیان» و «الکافی الشافی» این تفسیر مختصر را تألیف و در آن به نکات دقیق تفسیری و تفسیر «کشاف» زمخشری توجه داشته است. شروع کتاب در 18 صفر 542 و پایان آن 24 محرم 543 است.

مکرر چاپ شده است.

[الذریعة 5-248، مرعشی 3-111، الفبایی آستان قدس 174].

آغاز: «الحمد للّه الذی اکرمنا بکتابه الکریم ومن علینا بالسبع المثانی والقرآن العظیم وما ضمنه من الآیات والذکر الحکیم فهو النور الساطع برهانه والفرقان الصادق تبیانه...».

انجام: «فقل فی نفسک اعوذ برب الناس، هذا اخر الکتاب وللّه الحمد والشکر علی تأییده وتسدیده اولاً وآخراً متوالیا متواترا وکان ابتدائی بتألیفه... وخصصتنی بلطائف کرمک...».

ش 133، 526 برگ، 19×30، تحریر سده 11، علامت تصحیح دارد، با مهر بیضوی «عبده الراجی ابوالقاسم الحسینی 1334» بر برگ اول.

***

ش 134، 187 برگ، 22×30، نسخ محمد باقر بن طاهر در 1285. سوره نمل تا پایان را دارد. تصحیح شده است.

***

ش 135، 401 برگ، 21×30، از آخر ناقص است. نسخ سده 10 و .11

***

ص: 131

161- جوامع الرسائل فی تحقیق مسائل الفروع والاصول بالدلائل (فقه، عربی)

از: هدایت اللّه بن رضا قمی (ق )13

هفده مقاله است. مؤلف رسائل استادش میرزای قمی و نیز پاسخ او به سوالهای فقهی را در این مقالهها تنظیم کرده و مقدمات رسائل را انداخته است. در فهرست مرعشی با اضافه چهار مقاله آن را به بیست و یک مقاله دانسته و علامه طهرانی در الذریعه نیز آنها را هیجده مقاله دانسته است.

فهرست مسائل در فهرست سابق این کتابخانه یاد شده است.

[الذریعة 5-251، مرعشی 3- 152].

ص: 132

162- الجواهر السنیة فی الاحادیث القدسیة (حدیث، عربی)

از: محمد بن حسن بن حر عاملی،_ 1104 ق

شامل احادیث قدسی است. چاپ شده است.

[مجلس 25-143 و 12-251 _ الذریعه 5-271 _ مشار عربی -260 _ الفبایی آستان قدس - 176].

ش 2616، 200 برگ، 10×16، نستعلیق، تحریر سده 12. آغاز و انجامش ناقص است.

164- جوهر النضید فی شرح منطق التجرید (منطق، عربی)

از: ابومنصور حسن بن یوسف بن مطهر حلی، علّا مه حلّی (468 _ 726 ق)

رساله تجرید خواجه طوسی دو بخش است: منطق، کلام، علامه حلی هر دو را شرح کرده، و جوهر النضید شرح منطق آن است. چاپ شده.

[الذریعة 5-290 _ مرعشی 12-268 _ آستان قدس 11-439 _ آستان حضرت معصومه 2- 104].

ص: 134

165- چهل حدیث در امامت = اربعین (حدیث، عربی و فارسی)

از: ؟

شامل چهل حدیث از حضرت خیر البشر محمد مصطفی9 است که درباره امامت ائمه دوازده گانه پس از خویش صادر کرده اند. مؤلف این احادیث را از کتب مختلفه همچون النجم الثاقب، غایة المرام، بحار الانوار نقل کرده است.

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین ولا حول ولا قوة إلّا باللّه العلی العظیم والصّلاة والسلام علی خیر خلقه وافضل بریّته محمّد وآله الطیّبین الطّاهرین المعصومی ن».

ش 796، 17 برگ، 15×21، نستعلیق سید نصیر الدین در 1344 ق.

167- حاشیة الاسفار = الحاشیة علی الحکمة المتعالیه (فلسفه، عربی)

از: حاج ملا هادی بن مهدی سبزواری متخلص به اسرار (1289 ه . ق)

حاشیه ای است بر سه جلد اول از اسفار اربعه ملا صدرا که در سال 1277 تألیف آن پایان یافته است. در آخر این نسخه تاریخ 1274 ه . ق آمده است. چاپ شده.

]الذریعة 6-20 و 14-243، آستان قدس 1-76، الفبایی آستان قدس 184

مرعشی 17-186، کتابشناسی جامع ملا صدرا، ص 167[.

آغاز: «قوله الحمد للّه الّذی انار ... فی کلامه فی مقام الحمد بعلاوة کثیر من المحسنات الذاتیّة والعرضیّة اللفظیّة والمعنویة کالبراعة بالنسبة الی الفن...».

ش 1371، 289 برگ، 10×17، نسخ 1274، الهیات است، با این یادداشت در اول نسخه: «هذه تذکرة من قبلی اقل المحصلین للشیخ الجلیل افضل المتألهین ابوالفواضل والفضائل الجامع بین البرهان والعیان اخی فی اللّه وصاحبی فی السلوک الیه الشیخ محمد حسین ادام اللّه ظله حررته فی غرة رجب المرجب .1333

***

ش 1725، 140 برگ، 15×23، نستعلیق ابوالقاسم بن محمد علی کاشانی در 1278. با مهر بیضوی «عبده ابوالقاسم بن محمد علی 1264» و «کتابخانه حقیر اسماعیل الحسینی 1332» بر برگ اول. الهیات است.

***

ص: 136

168- حاشیة انوار التنزیل = حاشیة تفسیر البیضاوی (تفسیر، عربی)

از: ؟

حاشیه مفصلی است بر تفسیر «انوار التنزیل» قاضی بیضاوی با عناوین «قوله _ قوله». احتمال دارد حاشیه سعدی افندی (945 ق) باشد.

[کشف الظنون 1-191، مرعشی 6- 44].

آغاز موجود: «المنزل الیهم والنبیین الایضاح سواء کان ابتداء وبعد الخفاء وهو اعم من ان ینص او یرشد الی ما یدل علیه کالقیاس ودلیل العقل وما نزل الیهم...».

ش 1891، 283 برگ، 15×24، نستعلیق، بی کا، بی تا، (تحریر سده 10 و 11)، سوره حمد تا اواخر سوره بقره است. با مهر

بیضوی «عبده الراجی محمد» آغاز و انجامش ناقص است.

170- حاشیة انوار التنزیل (تفسیر، عربی)

از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (شیخ بهائی)، (_ 1030 ق)

حاشیه تفسیر بیضاوی است از شیخ بهائی.

[الذریعة 6-44 _ مجلس 7-81 و 25-296 _ دانشگاه تهران 1- 93].

آغاز: «الحمد لّله الذی جعل نسخة عالم الامکان شرحا لاحادیث قدرته...».

ش 1374، تحریر .1113

***

ش 3084، 131 برگ، 11×13، نستعلیق محمد علی بن مندکار علی در 1135. حاشیه از مؤلف دارد. از آغاز افتادگی دارد.

***

ش 3119، 112 برگ، 17×27، نستعلیق، بی کا، بی تا. برگ اولش افتاده. واقف: سید جلال الدین یونسی.

***

ش 3405، 80 برگ، 12×22، نستعلیق عبدالحسین بن اسماعیل در 1089. حواشی با امضاء «منه رحمه اللّه» و «ح ف سلمه اللّه» و «سلطان المحققین» و «م ی» دارد با مهر بیضوی «عبده احد 1079» بر برگ آخر.

***

ش 3719، 125 برگ، 8×20، نستعلیق زین العابدین اردبیلی در 1036 در اصفهان.

***

ص: 138

171- حاشیة انوار التنزیل (تفسیر، عربی)

از: مولانا محمد حنفی تبریزی

حاشیه ای مفصل بر تفسیر (انوار التنزیل واسرار التنزیل» قاضی بیضاوی که بصورت «قوله _ قوله» تنظیم شده است.

آغاز: «قوله یخرج من بین الخ صفة ما بعد صفة ویجوز ان یکون استینافا، قوله بمعنی دفق یعنی ان معنی دافق النسبة الی الدفق الذی هو مصدر دفق علی صیغة المجهول...».

ش 3474، 71 برگ، 14×20، نستعلیق سده دهم در شهر بلخ. از سوره قیامت تا پایان قران است. حاشیه از مؤلف با امضاء «منه» دارد. نسخه نفیسی است.

173- حاشیة البهجة المرضیة (نحو، عربی)

از: میرزا ابوطالب اصفهانی، (_ 1238 ق)

حاشیه ای است بر «البهجة المرضیة» جلال الدین سیوطی (911 ق) که در سلخ جمادی الثانی 1223 ق نگاشته شده. چاپ شده است.

[الذریعة 6-29 _ مرعشی 13- 19].

آغاز: «ربّنا ربّنا لک الحمد لما رفعنا نحوک؛ ویحفظ حواشینا عن غواشی من... وبعد فیقول الرّاجی ربّه الواهب؛ العبد المدعوّ بابی طالب لما رایت فی شروح الألفیّة المالکیة...».

انجام: «... والمرجو من الناظرین فیها ان ینظروا الیها بعین الانصاف؛ لا بطریق الجدل والاعتساف؛ وان وجدوا خللاً فیها فاصلحوه واخفوه بقدر الامکان فانّ اللّه ولیّ اولی الانعام والاحسان».

ش 2126، 156 برگ، 14×21، نسخ جعفر بن شیخ عبدالعلی شیرازی در 1267، با جدول زریّن، حاشیه نویسی دارد. تصحیح شده.

175- حاشیة تحریر القواعد = حاشیه شرح شمسیه (منطق، عربی)

از: ملا عصام الدین داود (؟)

این حاشیه با عناوین «قال «قوله» نگاشته شده است.

[کشف الظنون 2- 1064].

آغاز: «جزء من اجزاء الکتاب فی موضعه اللائق به او جعلت اجزاء الکتاب وهی اشیاء متعدده بحیث

یطلق علیها...».

انجام: «... للامکان العادی اعنی الوقوع وفی... الثانیة للامکان العام اعنی سلب الفروع عن الجانب المخالف».

ش 1395، 87 برگ، 14×19، نستعلیق، بی کا، بی تا، اول و آخر ناقص.

ص: 141

176- حاشیة تحریر القواعد المنطقیة (منطق، عربی)

از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی (816 ق)

حاشیه ای است با عناوین «قوله _ قوله» بر کتاب «تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الشمسیة» قطب الدین رازی (766 ق). کشف الظنون پایان نگارش این حاشیه را سال 752 دانسته است.

[کشف الظنون 2-1063، مرعشی 11- 127].

آغاز: «قال ورتبته علی مقدّمة وثلاث مقالاتٍ وخاتمةٍ اقول هکذا وجدنا عبارة المتن فی کثیر من النسخ فالصواب ان لفظة ثلاث هیهنا زائد وقعت سهوا...».

ش 543، 99 برگ، 13×19، نستعلیق، بی کا، بی تا، با مهر مربع «وقف مدرسه و حسینیه حاج سید حسین لاریجانی 1308».

***

ش 691، 184 برگ، 11×21، نستعلیق سعد الدین محمد بن محمد در 1046 در مدرسه خانیه دار الفضل شیراز. تصحیح شده.

***

ش 742، 135 برگ، 15×21، نستعلیق، بی کا، بی تا، (تحریر سده 12 و 13) حواشی از عماد، سید علی، فخر الدین دارد با یادداشت تملک «محمد علی بن محمد رضا».

***

ش 1226، 143 برگ، 12×22، نستعلیق سید اسماعیل بن سید علی خان در 1263 با مهر بیضوی «عبده اسماعیل الحسینی».

***

ش 1253، 64 برگ، 16×21، نستعلیق ابن عباس در .1257

***

ص: 142

177- حاشیة تهذیب الاحکام شیخ طوسی (حدیث، عربی)

از: ابو جعفر محمد بن حسن بن زین الدین شهید ثانی (1030 ق)

شرح و تعلیقی است با عناوین «قوله _ قوله» بر «تهذیب الاحکام» شیخ طوسی؛.

[الذریعة 6-52، آستان قدس 14- 221].

آغاز: «نحمدک یا من ارسل رسوله بالهدی الی تهذیب الاحکام ونشکرک یا من اوضح لنا مسالک الحلال والحرام ونصلی علی نبیتک المبعوث الی ارشاد الخاص والعام المبعوث باکمل الاوصاف».

انجام: «قال کتبت الی ابی الحسن7 هل تجوز الصلاة فی ثوب یکون فیه شعر من شعر الانسان واظفاره قبل ان ینقصه ویلقیه عنه فوقع یجوز وحینئذٍ لابد من حمل خبر ابن بکیر علی غیر ظاهره لکن».

ش 643، 303 برگ، 12×19، نستعلیق، بی کا، بی تا، طهارت و صلاة است. از انجام ناقص است. (تحریر سده 11 و 12).

179- حاشیة تهذیب المنطق (منطق، عربی)

از: نجم الدین عبداللّه بن حسین یزدی (981 ه )

حاشیه مختصر مهمی است با عنوان «قوله _ قوله» بر قسمت منطق از کتاب «تهذیب المنطق والکلام» تفتازانی. این کتاب مورد توجه دانشمندان بوده و از کتاب های درسی به شمار می رود.

[الذریعة 6-53، مرعشی 1-223، مجلس 38- 432].

آغاز: «قوله الحمد للّه، افتتح بحمد اللّه بعد البسملة ابتداً بخیر الکلام واقتدا بحدیث خیر الانام...».

ش 841، 35 برگ، 13×21، نسخ غلام حسین بن رمضانعلی طرستی در 1250، در قزوین مدرسه پنجعلی.

***

ش 1218، 86 برگ، 12×22، نسخ .1254

***

ش 1227، 71 برگ، 11×22، نستعلیق بی تاریخ.

***

ش 1312، 76 برگ، 15×22، نستعلیق، بی تاریخ.

***

ص: 145

180- حاشیة علی حاشیة تحریر القواعد (منطق، عربی)

از: عماد الدین بن یحیی بن علی فارسی

حاشیه ای است با عناوین «قوله _ قوله» بر حاشیه میر سید شریف بر شرح شمسیه قطب الدین.

[الذریعة 6-36 _ مرعشی 1-81 _ کشف الظنون 2-69 و 2-1064 _ آستان قدس 1- 296].

آغاز: «نحمدک یا من نطق لسان عبده بآیات جلاله ونشکرک... النعم علیه بالعلوم والمعارف... وعلی آله واصحابه المؤیدین بالنفوس القدسیة...».

انجام: «... وامّا اذا کان بینهما تقابل العدم والملکة فیکون السکون اخفی لما انّ

ص: 146

181- حاشیة حاشیة تحریر القواعد المنطقیة (منطق، عربی)

از: قره داوود، قرن 9

محشی که از تلامذه میر سید شریف جرجانی (816 ق) است، حاشیه حاضر را بصورت «قوله _ اقول» بر حاشیه استادش جرجانی بر تحریر القواعد المنطقیة (شرح الشمسیة) قطب الدین رازی نگاشته است، بگفته چلبی مؤلف حاضر غیر از داوود بن کمال قوجوی میباشد که برخی فهارس این حاشیه را به او نسبت داده اند.

[آستان قدس 1-289 _ کشف الظنون 2-1063 _ مرعشی 21-233 _ نمازی خوی - 184].

آغاز: «قوله ورتّبته علی مقدمه وثلاث مقالات وخاتمة اعلم ان المصنف؛ اشار الی من سعد بلطف الحق الی آخر اوصافه تحریر کتاب کذا وکذا ثم قال فبادرت الی مقتضی اشارته وسمیة بالرسالة الشمسیة...».

انجام: «... والحاصل انه قصد التعریف ضمنا ویرد علیه ان المقام یدل علی قصد التعریف ضمنا ای یقتضی قصد التعریف ظاهرا وصریحا لا ضمنا فهو لا یلائم المقام ویمکن ان یقال اشار؛ الی الجواب والایراد بقوله والاولی واللّه اعلم بالصواب».

ش 2338، 85 برگ، 12×20،نسخ محسن بن مشهدی بابامراغی در .1245

ص: 147

182- حاشیة حاشیة تهذیب المنطق (منطق، عربی)

از: سید حسین خلخالی، (_ زنده 1024 ق)

حاشیه ای مفصل بر «حاشیه تهذیب المنطق» نگاشته جلال الدین دوانی (908 ق) است که بصورت «قوله _ قوله» تنظیم شده است.

در فهرست سابق این کتابخانه این حاشیه از میر ابوالفتح (م977) دانسته شده بود ص .132

[الذریعة 6- 59].

آغاز: «قوله هو الوصف بالجمیل علی جهة التعظیم والتبجیل انما اشترط کون الوصف علی جهة التعظیم والتبجیل ای الظاهری والباطنی معا لانه اذا خالفه افعال الجوارح کان عاریا عن مطابقة الاعتقاد...».

انجام: «... ثم وضع النسبة بین کل اثنین من تلک البسائط فی سائر المربعات المشترکة بین سائر الجداول الطولیة والعرضیة علی هذه الهیئة تم هذا المرقوم بعون الحی القیوم».

ش 1415، 119 برگ، 14×22، نستعلیق محمد سعد الدین در 1332، حاشیه با امضاء «سعد الدین» و «قزلچی» دارد و بر روی صفحه اول آن مؤلف، میرابوالفتح دانسته شده، اما با تطبیق سرآغاز معلوم شد آن نسبت اشتباه است.

ص: 148

183- حاشیة علی حاشیة القدیمة علی شرح التجرید الجدید (کلام، عربی)

از: ؟

حاشیه ای است با عناوین «قال _ قال» بر حاشیه قدیم دوانی بر شرح تجرید قوشجی. روی برگ اول نسخه نوشته: هذه الحاشیة علی الحاشیة القدیمة لقاضی معز او معاصریه.

[ر.ک: الذریعة 6-67 _ 69].

آغاز: «قال (الشارح) کان احدهما اعم وهو الجنس... قال السید السند لا یلزم ان یکون اعم... وفیه بحث لان هکذا من قبیل النوع المنحصر...».

ش 1954، 91 برگ، 13×24، نستعلیق، بی کا، بی تا، (تحریر سده 11) حواشی با امضاء «منه مد ظله» دارد. با مهر بیضوی «سید محمد الحسینی». آخرش ناقص است.

185- حاشیة حاشیة شرح الجدید للتجرید (کلام، عربی)

از: جمال الدین محمد بن حسین خوانساری، (_ 1125 ق)

حاشیه ای است دقیق و استدلالی بر «حاشیة شرح التجرید» شمس الدین محمد بن احمد خفری (942 ق) که خود حاشیه بر شرح تجرید الاعتقاد علاء الدین قوشچی (879 ق) است و بصورت «قوله _ قوله» تنظیم شده است.

[الذریعة 6-65 _ مرعشی 12-218 _ آستان قدس 11- 92].

آغاز: «بسمله الحمد للّه... قوله اعتبر فیه حدوث العالم الخلق هذا اشارة الی طریقة جماعة من المتکلمی ن الّذین قالوا علة الحاجة الی المؤثر انّما هی الحدوث ولذلک...».

انجام: «... علی انّه دالّ علی العلم لا علی اصله یعنی ان من الدلیلین الاولّین یثبت اصل العلم فی الجملة وهذا الثالث انما هو لا ثبات عمومه وان احتاج الی ضمیمة فلا ضرارة فیه لکن فیه...».

ش 3044، 103 برگ، 10×15، نستعلیق، بی کا، بی تا. (تحریر سده 12 و 13) از انجام ناقص است. تصحیح شده و حاشیه نویسی دارد.

187- حاشیة حاشیة شرح الکافیة (نحو، عربی)

از: عبدالحکیم بن شمس الدین سیالکوتی، (_ 1067 ق)

حاشیه ای مختصر بر حاشیه عبدالغفور احمدی (912 ق) بر «الفوائد الضیائیة» استادش عبدالرحمن جامی است که بر «کافیه» ابن حاجب نوشته شده است، این حاشیه را فرزند محشّی از بیانات پدر جمع آوری کرده است.

[الذریعة 6-63 _ مرعشی 4- 334].

آغاز: «ای من هو مصدر الکلمات وافعالها ومبدء العوامل واعمالها؛ کلّ ما لا یلیق بکبریائه عنه منصرف وجمیع الممکنات عن تصرّفه غیر منصرف امتلئت ظروف الکائنات بمعربات ایاته...».

انجام: «... ولا یجری فیه آه ما یجری فیهما من مشابهة... قصد الامالة ای امالة فتحة

ص: 151

188- حاشیة حاشیة شرح المطالع (منطق، عربی)

از: عبدالرحیم رومی شروانی

حاشیه ای است بر (ظاهرا) حاشیه میر سید شریف جرجانی (816 ق) بر شرح مطالع الانوار «قطب

الدین رازی» که بصورت «قوله _ قوله» تنظیم شده است.

[کشف الظنون 2- 1716].

آغاز: «قوله الفیاض الوهاب هذا التفسیر یحتمل علی معنیین احدهما ان الفیاض ههنا مستعار لمفهوم الوهاب استعارة تبعیة کما هو المتبادر وثانیهما انه منقول الی الذات الوهاب نقلا مرتباً علی...».

انجام: «... لان صدق هذا العنوان علی المعلوم لیس من حیث هو معلوم بل من حیث الذات ولا یخفی امکانه بان ینقلب من المعلومیة الی المجهولیة مطلقاً علی ان ذلک التوهم آتٍ فی القسم الثانی ایضآ ویندفع بما ذکرنا. تمت».

ش 2816، 43 برگ، نستعلیق بی تاریخ، تاریخ مطالعه مورخ 1035 دارد. تصحیح شده.

ص: 152

189- حاشیة حاشیة مختصر شرح التلخیص (عربی)

از: سید حسین حسینی خلخالی، _ بعد از 1024 ق

حاشیه ای متوسط بر «حاشیه مختصر المعانی» نگاشته میر سید شریف جرجانی (816 ق) است که بصورت «قوله «قوله» تنظیم شده است.

در فهرست سابق این کتابخانه این نسخه به عنوان حاشیه بر حاشیه میر سید شریف بر شرح مختصر منتهی الاصول یاد شده است. باید تطبیق شود.

آغاز: «الحمد للّه الذی توهمّت الافهام فی کبریاء ذاته وتحیرت الاوهام فی عظمة صفاته... اما بعد فهذه تعلیقات علی حاشیة شرح المختصر... وتوضیحات لدقائقها...».

انجام: «... لیکون استثناء عین المقدم... بعین التالی واستثناء نقیض التالی بالنقیض المقدم ولم یصرّح المصنف بهذا الشرط اکتفاء بکونه معلوما من قوله وهذا حکم کلّی لازم مع ملزومه. تمت».

ش 2313، 53 برگ، 14×20، نستعلیق مصطفی بن مصلی الارزن ابودی (کذا) در .1128 حاشیه نویسی دارد. تصحیح شده.

191- حاشیة خلاصة الحساب (عربی)

از: محمد مؤمن بن جلال الدین محمد کاشانی

حاشیه ای است بر باب هشتم «خلاصه الحساب» شیخ بهایی (1031 ق).

رساله ملحقات خلاصة الحساب در پنج برگ از همین مؤلف ضمیمه این نسخه است.

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین والصلاة والسلام علی خیر خلقه محمد وآله اجمعین اما بعد فیقول الفقیر... علم الحساب کما علمت علم بکیفیّة استخراج المجهولات العددیّة».

ص: 154

192- حاشیة الروضة البهیة = حاشیه شرح لمعه (فقه، عربی)

از: آقا جمال الدین محمد بن حسین خوانساری (1125 ق)

حاشیه مفصلی است با عناوین «قوله _ قوله» بر کتاب «الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة» شهید ثانی. مکرر چاپ شده است.

[الذریعة 6-93، مرعشی 15-337، مجلس 25-422، مشار عربی 278].

ش 89، 448 برگ، 20×30، نستعلیق محمد جعفر در .1233

***

ش 328، 225 برگ، 17×24، از طهارت تا ایلاء، نستعلیق بی تاریخ. ظاهرا بخط مؤلف است و با نسخه چاپی تفاوتهایی دارد. با مهر بیضوی «عبده محمد علی بن علی 1284» حواشی با امضاء «منه» دارد.

***

ش 810، 212 برگ، 15×20، نستعلیق بی تاریخ. تا بحث اموات را دارد تصحیح شده (تحریر سده 11 و 12).

ص: 155

193- حاشیة الروضة البهیّة = الحاشیة علی شرح اللمعة (فقه، عربی)

از: شیخ جعفر بن عبداللّه بن ابراهیم حویزی کمری اصفهانی (شیخ جعفر قاضی) (ق )12

مؤلف که شاگرد علامه مجلسی و آقا حسین خوانساری است حاشیه مختصری بر شرح لمعه شهید ثانی از اول کتاب طهارت تا کتاب التجاره نوشته است و با عناوین «قوله _ قوله» میباشد.

[الذریعة 6- 92].

آغاز: «نحمدک یا الهی ونصلّی علی نبیّک الهادی وآله الهداة ونستعین بک علی الأمور ونستقبل الیک قوله من ضمیر ابتدی الکتاب اعلم انّه یمکن تقدیر المتعلّق للظرف فعلاً عامّآ».

ش 812، 187 برگ، 15×22، نسخ، بی تاریخ. (تحریر سده 13) از اول کتاب تا احیاء الموات را دارد.

195- حاشیة الروضة البهیّة (فقه، عربی)

از: ؟

حاشیه ای است بر شرح لمعه شهید ثانی با عناوین «قوله _ قوله» که از حاشیه های بسیاری از محشین نقل قول کرده است از جمله از سلطان العلماء، آقا جمال، میرزا محمد و غیرهم.

آغاز موجود: «القلب والجوارح مشیر فقط وفی فعل اللسان بازاء الانعام حمد وشکر والحمد عرفاً فعل یشیر بتعظیم المنعم من حیث انّه منعم علی الحامد او غیره».

انجام: «والعصب بالعین والصاد المهملتین علی ما فی ذکری ضرب من برود الیمن سمی به لانّه یصننع بالعصب وهو نبت بالیمن وجه الدلالة انّه علیه السلام شرط فی رفع البأس ان یکون القطن اکثر فعلم انّه لو کان القزّ صرفاً لم یجز کذا قالوا».

ش 3761، 238 برگ، 11×17، نستعلیق، بی کا، بی تا، اول و آخر ناقص.

197- حاشیة شرح الاشارات والتنبیهات (فلسفه، عربی)

از: ؟

حاشیه مفصل بر «شرح الاشارات» خواجه نصیر الدین طوسی که از وی به عنوان: «الفاضل الشارح» نام برده است.

آغاز: «... الحصول من یخرج الفرع من القوّة الی الفعل مثلا اذا تقرّر ان کلّ انسان حیوان وکان معنا مقدّمة سهلة الحصول وهی زید انسان یحصل من انضمام المقدمتین ان زیدا حیوانٌ...».

انجام: «... بالحصول عنده لابدّ ان یکون موجودا وامّا الکیف فهو مقصد المتحرک بالتحصیل فیجب ان لا یکون موجودا والّا لزم تحصیل الحاصل هذا هو الفرق الواضح المطابق لمتن الکتاب».

ش 3162، 169 برگ، 13×24، نستعلیق، بی کا، بی تا، (تحریر سده 11 و 12) حواشی با امضاء «س» و «م ن» و ملا جلال رحمه اللّه دارد. در 1330 مقابله شده است. اول و آخرش ناقص است.

199- حاشیة شرح تجرید العقائد (کلام، عربی)

از: ؟

حاشیه ای است بر مقصد سوّم (الهیّات) شرح تجرید العقائد علامه حلّی (726 ق)

آغاز: «قال المصنّف المقصد الثالث فی اثبات الصانع. انما عنونه به دون اثبات الواجب کما هو الشّائع

لانّ البرهان انّما یقام علی وجوده تعالی...».

انجام: «ویرد علی الدفع ایضا ما اوردناه علی ذلک الجواب من عدم کفایة القدر فی اخراج التکلیف عن کونه تکلیفاً بما لا یطاق فبعد التأمّل فی المقام والاحاطة باطراف الکلام یظهر انّ [...] للمعتزلة».

ش 690، 106 برگ، 11×19، نستعلیق فضل اللّه بن محمد شفیع حسینی در .1211

ص: 159

200- حاشیة شرح التجرید (کلام، عربی)

از: ؟

حاشیه ای است بر یکی از شرحهای تجرید با عناوین «قوله _ قوله». از کتاب اشارات و شفا بوعلی سینا، حاشیه شرح تجرید صدر المحققین (صدریّه)، شرح المقاصد تفتازانی، شوارق الالهام فیّاض لاهیجی یاد می کند و گاهی عبارت «فی بعض الشروح» و «اجاب بعض الشرّاح» در آن دیده میشود و در (برگ 18 پ) تصریح کرده که از شاگردان فیّاض لاهیجی است «ما افاد الاستاد روح اللّه تعالی [روحه] فی رسالة الشوارق».

این نسخه در فهرست سابق این کتابخانه به عنوان حاشیه شرح حکمة العین یاد شده است باید تطبیق گردد.

آغاز: «وعن الثانی بان المراد بالافعال والاعمال الآثار کما مر ولا شک ان... اثار وقوله والاعمال ایماء الی دخول العمل فی الحکمة العملیّة لأنّه داخل فی الموضوع والموضوع من اجزاء...».

انجام: «کذا الحجر الموضوع فی الماء الجاری متحرکاً والمحمول فی الصندوق والمحفوف بالکرباس المنتقلین من بلد الی آخر وکذا الجواب الواقع فی الماء الجاری اذا تحرک».

ش 1413، 130 برگ، 10×16، نستعلیق بی تاریخ (تحریر سده 11 و 12) از آغاز و انجام ناقص است.

202- حاشیة شرح التجرید (کلام، عربی)

از: عبدالرزاق بن علی بن حسن لاهیجی

حاشیه ای است بر بخش جواهر و اعراض شرح تجرید قوشجی این حاشیه مختصرتر از حاشیه دیگر او بر شرح تجرید قوشچی است.

[مرعشی 15-165، الذریعه 6-115، الفبایی آستان قدس 197].

آغاز: «یا من تقدس ذاته عن مشابهة الجوهر والعرض وتنزه فعله عن مقابلة الغرض والعوض اهدنا صراطا مستقیما...».

ش 3026، 83 برگ، 11×16، نیمه اول کتاب است، تحریر سده 12 و 13. حاشیه نویسی دارد. تصحیح شده.

ص: 161

203- حاشیة علی شرح التجرید (حاشیه قدیم) (کلام، عربی)

از: جلال الدین محمد بن اسعد دوانی (908 ه . ق)

جلال الدین دوانی بر شرح تجرید قوشجی این حاشیه را نوشته و به سلطان یعقوب بایندری آق قونیلو یا برادر او سلطان ابوالفتح خلیل بیگ، تقدیم کرده که به حاشیه قدیم معروف شده سپس صدر الدین محمد دشتکی (وفات 903) حاشیه بر آن نوشته و به سلطان ایلدرم با یزید خان دوم (وفات 918) و مولا بن مؤیّد، ارمغان داد. و در آن از دوانی خرده گرفت. دوانی نیز «حاشیه جدید» را در پاسخ او نوشت. بار دیگر دشتکی حاشیه دوم را تألیف کرد و دوانی «حاشیه اجد» خود را در ردّ او نوشت. این حاشیه ها را طبقات جلالیّه و صدریّه نامیده اند. پس از مرگ دشتکی، پسرش غیاث الدین به یاری پدر خود برخاست و کتاب «تجرید الغواشی» را در ردّ دوانی نگاشت.

]الذریعه 6-67، کشف الظنون 1-252، آستان قدس 11-101 و 104، مرعشی 1-،104

فهرست دانشگاه (اهدایی مشکاة) 3- 232[.

آغاز: «فی الحاشیة قیل لم یرد به معینا اقول مراده بالزیادة فی الجملة الزیادة بوجه ما وذلک لیس معنی ثالثاً...».

ش 1468، 200 برگ، 10×17، نستعلیق بی تاریخ (تحریر سده 12 و 13). آخر نسخه ناقص است و از اول فقط یک برگ افتادگی دارد واقف: حاج آقا محمد مقدس اصفهانی.

***

ش 1995، 62 برگ، 12×23، نستعلیق بی تاریخ، (تحریر سده 11) انجامش ناقص است. با مهر بیضوی «حسین منی و انا من حسین 1229» و «صراط علی حق نمسکه 1238».

***

ش 2844، 110 برگ، 12×18، نستعلیق 961. بخش الهیات را دارد با یادداشت تملک محمد بن نظام الدین احمد شیرازی در 1014 در حیدرآباد، و انتقال نسخه در 1159 به محمد

ص: 162

204- حاشیة شرح تجرید الاعتقاد (کلام، عربی)

از: محمد جعفر بن محمد صادق لاهیجی، (_ 1264 ق)

حاشیه ای است بر «شرح تجرید الاعتقاد» علاء الدین فاضل قوشچی (879 ق) که بصورت «قال _ اقول» تنظیم شده است، این حاشیه به بخش الهیات بمعنی الخاص اختصاص دارد. و از حواشی دیگران هم نقل کرده است.

[الذریعه 6- 114].

آغاز: «اعظم حلیة للکلام حمد اللّه الملک العلام الذی خلق الاشیاء بالحکمة التام وهداهم بالهدایة فوق التمام وحلّی عیوننا بکحل جواهر الاسلام...».

انجام: «... ولا یصح باختلاف الاعتبار لان الاختلاف بحسب ملاحظة الذات بدون ملاحظة الصفة لا یجزی بحسب الواقع فی من کان ذاته عین الوجود کما تحققه اذا جاء وقته فتذکر».

ش 2345، 43 برگ، 14×20، تحریر سده .13

206- الحاشیة الجدیدة علی شرح التجرید الجدید (کلام، عربی)

از: میر صدرالدین محمد بن منصور دشتکی (903 ه )

دشتکی حاشیه ای بر شرح جدید تجرید قوشچی نوشته بود ولی چون دید یکی از بزرگان (محقّق دوانی) در حاشیه خود دچار اشتباهات فراوانی شده است، برای مرتبه دوم این حاشیه را نوشت و اشتباهات آن دانشمند را یادآور گردید. این حاشیه به نام ابوالمظفر سلطان با یزید نوشته شده است.

[الذریعة 3-117، مرعشی 3- 238].

آغاز: «صدر کلام ارباب التجرید وختم مقال اصحاب التوحید حمد احد منه الابتداء والیه الانتهاء ومشارکة الامثال والاکفاء ثم الصلاة... قد کنت کتبت اولا علی الشرح الجدید...».

ص: 164

207- الحاشیة علی شرح التجرید وعلی الحاشیة القدیمة (کلام، عربی)

از: ملا میرزا جان حبیب اللّه باغنوی شیرازی (995 ق)

حاشیه بر شرح تجرید قوشچی و حاشیه قدیمه دوانی است.

[آستان قدس 11-106، 4- 81].

آغاز: «بسمله. قال المصنف؛ امّا بعد حمد واجب الوجود علی نعمائه لا یبعد اَنْ یقال فی ترک الموصوف هاهنا ایماء الطیف...».

انجام: «ان تکون الحرکة فی الاول اشهر (اشد) من الحرکة فی الثانی».

ش 374، 197 برگ، 13×24، نستعلیق اقل الطلاب بدیع الزمان بن مرتضی الانصاری المتوفی در 1062، حاشیه با امضاء منه» دارد.

209- حاشیة شرح حکمة العین (فلسفه، عربی)

از: ملا میرزا جان باغنوی شیرازی ()994

حکمة العین تألیف دبیران کاتبی (قزوینی 675 ه . ق) شاگرد خواجه نصیر طوسی است که شمس الدین محمد بن مبارک شاه معروف به «میرک البخاری» آن را شرح نموده و ملا میرزا جان حبیب اللّه باغنوی شیرازی بر آن حاشیه زده است.

[مرعشی 14-14، الذریعه 6-122، الفبایی آستان قدس 198، آستان قدس 11- 107].

آغاز: «الحکمة استکمال النفس الانسانیة بتحصیل ما علیه الوجود فی نفسه وما علیه الواجب ممّا ینبغی ان یعمل الخ الاستکمال مصدر والمصادر قد یطلق ویراد بها معانیها النسبیّه...».

انجام: «... هذا ما ظهر فی بادی النظر فی هذا الموضع ولعل اللّه سبحانه یوفقنا للاعادة واصلاح ما یحتاج الیه».

ش 1296، 46 برگ، 14×22، نسخ، بی کا، بی تا، (تحریر سده 12 و 13). ناقص است.

***

ش 1373، 138 برگ، 9×18، نستعلیق، بی کا، بی تا، (تحریر سده 12) اولش افتادگی دارد. با یادداشت تملک محمد هادی بن عبدالرزاق تویسرکانی در .1237

ص: 166

210- حاشیة شرح حکمة العین (فلسفه، عربی)

از: محمد بن حسن شیروانی (ملا میرزای شیروانی) (1098 ق)

حاشیه ای بر شرح میرک بخاری بر «حکمة العین» نجم الدین دبیران کاتبی که بصورت «قوله الش _ قوله م ن» (قول شارح و قول ماتن) تنظیم شده است، نام محشی در دو جای برگ اول و دوم آمده ولی در الذریعه و فهرست آستان قدس نام مؤلف ذکر نشده است، هر چند در الذریعه برای میرزای شیروانی حاشیه دیگری معرفی کرده است.

[آستان قدس 11-109 _ الذریعه 6-122 (هر دو بدون نام محشی) ].

آغاز: «قال1 انما قال فاطر ذوات العقول الخ ولم یقل فاطر العقول لئلا یتوهم ان للعقول صفات زائدة علی ذاتها مراده بالتوهم المنفی امکانه وبیان امکان التوهم علی تقدیر عدم التصریح بالذوات وعدمه علی...».

انجام: «... بان یستثنی نقیض التالی عن الشرطیه التی اوردناها فینتج نقیض المقدم فیلزم مطلوبه وعلی التقدیرین یحصل الاستغناء عن العکس الذی ارتکبه الش. تمت».

ش 2870، 105 برگ، 12×19، نستعلیق، بی کا، بی تا، (تحریر سده 11 و 12)، با مهر «لا اله الا اللّه الملک الحق المبین ابوالقاسم محمد بن حسن». حاشیه با امضاء «منه سلمه اللّه» دارد.

212- حاشیة شرح العقائد النسفیة (کلام، عربی)

از: ؟

رساله ای در تحشیه «شرح العقائد النسفیة» که بصورت «قوله _ قوله» تنظیم شده و بیشتر به کلمات و جملات میر سید شریف در شرح مواقف و حاشیه شرح التجرید، استناد شده است.

آغاز: «... قوله: اذ لا ذاتی اعم منها هذا انما یثبت المدعی اذا ثبت امتناع... اعلم انهم ذکروا فی اثبات ان الوجود لا جنس له انه لا مفهوم اعم منه...».

انجام: «... قوله: وتحقیقها قال المحقق الشریف هذا تحقیق للرسم الخ، انما قال علی ما هو المشهور لانه علی رای من جوز...».

ش 2687، 83 برگ، 13×18، نستعلیق، بی کا، بی تا. شامل مباحث علت و معلول و جواهر و اعراض. از اول و وسط و آخر ناقص است. حواشی از مؤلف با امضاء «منه سلمه اللّه» و «منه مد ظله العالی» دارد. (این نسخه شاید تحریر سده 9 و 10 باشد).

ص: 168

213- حاشیة شرح الکافیة (نحو، عربی)

از: میان اللّه راد جوپنوری

حاشیه ای است که بر شرح شهاب الدین احمد بن عمر هندی (849 ق) نگاشته شده است، این حاشیه بصورت «قوله _ قوله» تنظیم و بسیاری مسائل بصورت اشکال و جواب بر آن تدوین شده است.

[کشف الظنون 2- 1371].

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین... قال بسم اللّه الرحمن الرحیم قلت افتتح کتابه بالتسمیة تبرکا واقتداء بکتاب اللّه تعالی و عملا یقول النبی صلی الله علیه و آله کل امرء ذی بال لم یبدأ ببسم اللّه فهو ابتر...».

انجام: «... قوله بحذف حرف المضارعة قیل واقعی لا احترازی وما قیل انه احتراز عن...».

ش 2469، 211 برگ، نسخ، بی کا، بی تا، (تحریر سده 10 و 11) آخرش افتادگی دارد. روی برگ اول و دوم بخط قدیمی نوشته: «الهدادی فی شرح الحاشیة الهندیة» با مهر مدور «بنده درگاه باری عبده محمد بخاری 1013» بر برگ اول.

215- حاشیة شرح الکافیة (نحو، عربی)

از: ؟

حاشیه ای بر یکی از شروح «الکافیة» ابن حاجب مصری (646 ق) است که با رمز «ح _ ش» یعنی حاشیه و شرح تنظیم شده و محشی در جایی (110 ر) از استادش جمال الدین دهلوی بیهاری با عناوین الاستاذ العلامه زائر الحرمی ن الشریفین که در نزد وی کتاب «المفصل» را قرائت کرده (273 ر) و استاد و مخدومش معروف الدین دهلوی (281 ب) و علامه محقق العصر شهاب الدین (305 ر) و استادش احمد نهاینسری یاد می کند.

آغاز: «... ولهذا قیل لو لم یذکر لفظ لدخلت فی التعریف فیکون اللفظ جنسا من وجه دون وجه...».

انجام: «... قوله: لا تدخلهما ای التثنیة وجمع المونث الحقیقیة لانه لو ابقی منهما الالف لزم...».

ش 2526، 315 برگ، تحریر سده 12 و 13. اول و آخرش ناقص است. حاشیه نویسی دارد.

ص: 170

216- حاشیة شرح العضدی علی مختصر ابن الحاجب (اصول فقه، عربی)

از: ملا میرزا جان حبیب اللّه باغنوی شیرازی (994 ق)

حاشیه مفصلی است به عنوان «قوله _ قوله» بر شرح قاضی عضدالدین ایجی بر مختصر ابن الحاجب در اصول فقه. بعضی این حاشیه را به نام «ردود و نقود» نیز خوانده اند.

[مرعشی 2-319، کشف الظنون 2-1853، مجلس 26-204، الفبایی آستان قدس 201].

آغاز: «من لطف اللّه تعالی احداث الموضوعات اللغویة (از نسخه دوم نوشته شد)».

ش 394، 100 برگ، 12×22، نسخ محمد قاسم بن محمد صالح الاصفهانی در 1042 در مشهد. نیمه دوم کتاب را دارد.

***

ش 581، 311 برگ، 12×20، نستعلیق بی تاریخ. تصحیح شده، حواشی دارد.

***

ش 1327، 206 برگ، 12×20، نسخ عبدالمطلب بن ابوطالب الحسنی الحسینی در .1086 حواشی از سلطان العلماء، نواب، ابراهیم و با امضاء «منه» دارد و مطلبی از (الاحکام آمدی) در حاشیه این نسخه یاد شده است. با این یادداشت در آغاز نسخه: «مما انعم اللّه واهب العطایا علی خادم الطلبة عبدالرضا بن علی رضا عفی عنهما».

218- حاشیة شرح مختصر الاصول (اصول فقه، عربی)

از: ؟

حاشیه ای است مختصر بر «شرح مختصر الاصول» عضد الدّین ایجی. در این کتاب مؤلف از شیخ بهائی و ملا خلیل قزوینی یاد کرده و احتمال داده شده که از تألیفات آقا جمال خوانساری (1125 ه ) باشد.

[به الذریعه 6-129 رجوع شود ].

آغاز موجود: «وحینئذ یستدل بعدم العلاقة علی عدم کونه مجازا ومنقولا حتی

ص: 172

219- حاشیة شرح المطالع = حاشیه لوامع الاسرار (منطق، عربی)

از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی (816 ق)

حاشیه ای است با عناوین «قوله _ قوله» بر شرح قطب الدین رازی بر مطالع الانوار اُرموی، که شرح قطب الدین معروف به «لوامع الاسرار» است.

[کشف الظنون 2-1716، الذریعه 6- 133].

آغاز: «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم. قال وحید زمانه تغمده اللّه بغفرانه الحمد للّه فیّاض وارف العوارف الفیاض الوهاب من فاض الماء فیضا وفیضوضة اذا کثر حتی سال عن جانب الوادی فکان الوهّاب...».

انجام: «علی الاستعداد الحاصل من الاحساسات المتعلّقة بجزئیاته اقرب فیکون اعرف وهذا جار فی الذاتی والعرضی اذا کان افراده محسوسة. واللّه الموفق للصواب والیه المرجع والماب».

ص: 173

220- حاشیة شرح المطالع (منطق، عربی)

از: ملا میرزا محمد بن حسن شیروانی (1098 ق)

حاشیه ای است بر «شرح مطالع» قطب الدین رازی (766 ق) که با عناوین «قوله _ قوله» برگزار شده و دارای رد و ایراد با شارحان آن کتاب میباشد و شب جمعه دوم

ص: 174

221- حاشیة شرح المعانی والبیان (معانی بیان، عربی)

از: ؟

حاشیه ای است بر یکی از کتب بلاغی که در دو فصل برگزار شده است.

انجام: «هذا آخر ما اردنا ایراده فی هذا القسم من الحواشی مع التجنب عن الاطناب... واللّه عزّ سلطانه ولیّ التوفیق والارشاد».

ش 3754، 142 برگ، 18×28، نسخ بی تاریخ (تحریر سده 10 و 11). با مهر بیضوی «صراط علی حق نمسکه» در اول نسخه، علامت تصحیح دارد.

ص: 175

222- حاشیة شرح الملخص فی الهیئة (نجوم، عربی)

از: نظام الدین عبدالعلی بن محمد بیرجندی، (_ 934 ق)

حاشیه ای است متوسط بر شرح قاضی زاده رومی (815 ق) که بر کتاب «الملخص فی الهیئه» محمود بن احمد چغمی نی (745 ق) نگاشته شده است.

]مرعشی 2-245 _ الذریعه 6-136 _ کشف الظنون 2-1819 _ آستان قدس 10-47 _

دائرة المعارف اسلامی 1- 86[.

آغاز: «الحمد للّه رب المشارق والمغارب مزین السماء بزینة الکواکب الثواقب... وبعد فهذه تعلیقات علی المواضع المشکلة وتنبیهات علی الرموز والمباحث الخفیة المعضلة من شرح الملخص فی الهیئة...».

انجام: «... وهو الخارج من قسمة مدة السنة الشمسیة علی اثنی عشر والشهر الشمسی الحقیقی قد یزید علیه وقد تساویه وقد ینقص عنه واللّه اعلم بالصواب».

ش 2632، 83 برگ، 12×18، نستعلیق سده .11

***

ش 2787، 104 برگ، 12×18، نستعلیق محمد باقر بن حسین فاضل حسینی استرابادی در .1003

***

ش 3005، 129 برگ، 11×15، نسخ 1219. با مهر بیضوی «عبده محمد حسین بن علی الحسینی» روی برگ اول.

ص: 176

223- حاشیة شرح منهاج الطالبین (فقه، عربی)

از: شهاب الدین بن عبدالحی (؟)

حاشیه ای است با عناوین «قوله _ قوله» بر «کنز الراغبین فی شرح منهاج الطالبین» جلال الدین محمد بن احمد المحلّی (864 ق) و منهاج تألیف نووی است.

[کشف الظنون 2- 1873].

آغاز موجود: «قوله وکذا التنشیف الخ قیل کان الاولی ان یعبر بالنشف علی زنة الضرب لان فعله نشف بکسر الشین علی الاشهر عند اهل اللغة».

انجام: «وقد اورد علی وجوب القضاء صور من الفوات لا یجب فیها القضاء کان احصر بسلک طریق آخر وفاته لصعوبة الطریق وطوله وقد الجاه نحو العدوّ الی سلوکها او تأخّر الاحرام متوقعا زوال الاحصار فلم یزل حتّی فاته الحج فیتحلل بعمل عمرة فلا قضاء فی هذه الصور اجیب بان».

ش 829، 218 برگ، 16×22، نسخ، بنا به نوشته مرحوم حاج محمد رمضانی واقف نسخه، تاریخ کتابت آن 1014 میباشد. اول و آخرش افتادگی دارد.

225- حاشیة شرح منهج الوصول الی تخریج الفصول (فقه، عربی)

از: شهاب الدین احمد بن قاسم عبادی (994 ق)

«الفصول المهمة فی مواریث الامة» تألیف شهاب الدین احمد بن الهائم (887 ق) را قاضی زکریا انصاری شافعی (926 ق) دو بار شرح کرده است که به عنوانهای «شرح فصول کبیر و صغیر» معروف هستند و این کتاب حاشیه ای است بر یکی از آنها که با عناوین «قوله _ اقول» نگاشته شده است.

[کشف الظنون 2-1271 و یا 2- 1373].

آغاز: «قوله یبدأ... الی آخر انما بُدِئ بذلک لانه یقوم به الحیاة».

ش 746، 340 برگ، 15×21، نسخ محمد بن شیخ عبدالدائم الحسن الرفاعی در 1016 این نسخه جزء سوم (فرائض تا نفقات) را دارد. با تاریخ تملک .1025

ص: 178

226- الحاشیة علی شرح المواقف (کلام، عربی)

از: العلوی علی (شاه وجیه الحق والدین المشهور بالعلوی علی)

حاشیه مختصری است بر «شرح مواقف» جرجانی که فقط شامل «موقف اول» است موقف اول دارای شش «مرصد» میباشد که این نسخه از اول تا مرصد سوم را دربر دارد.

در دو جای کتاب، سرصفحهها نام مؤلف با خط واضح چنین ذکر شده است: «العلوی علی مولی شاه وجیه الحقّ والدّین سلطان المحقّقین زبدة الواصلین قدوة العلماء والعرفاء».

آغاز: «والهواء المجاور للارض والماء والطبقة الطینیّة والطبقة التّرابیّة الّتی هو قریبة الی المرکز».

انجام: «قوله ویمکن ان یکون هذا نقضا اجمالیّآ بیانه انا لا نسلم».

ش 1324، 34 برگ، 12×20، نسخ بی تاریخ (تحریر سده 11) این نسخه یک قطعه از این کتاب است.

228- حاشیة شرائع الاسلام (فقه، عربی)

از: علی بن حسین بن عبدالعالی کرکی عاملی (محقق ثانی)، (_ 940 ق)

حاشیه ای است بر کتاب «شرائع الاسلام» محقق اول حلی (676 ق) که بصورت «قوله _ قوله» تنظیم شده است.

[الذریعه 6-107 _ مرعشی 3-327 _ الفبایی آستان قدس - 194].

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین... وبعد فهذه فوائد مهمّة علّقتها علی کتاب شرائع الاسلام یستعان بها علی تحریر مسائلها وتحقیق مطالبها وقد ضمّنتها بیان ما اعتمد علیه فی الفتوی...».

انجام: «... المراد انّه لا یصحّ شیء فی ذلک ولا ینفذ فی رقبة الارض لکنه یصحّ فی آثار التصرّف کما صرّحوا به والمراد بآثار التصرّف العمارة مثل البناء والغرس والزرع...».

ص: 180

229- حاشیة الشفاء (فلسفه، عربی)

از: محمد باقر بن محمد مومن سبزواری (محقق سبزواری)، (_ 1090 ق)

حاشیه ای است بر بخش «الهیات» کتاب «الشفاء» بوعلی سینا، پس از این حاشیه، آقاحسین خوانساری در حاشیه ای بر شفاء نظرات سبزواری را در اعتراض به ابن سینا رد کرده است.

[الذریعه 6-141، دانشگاه 3- 241].

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین: والصلاة علی خیر خلقه محمد وآله الطاهرین: فان کتاب الهیّات من الشفاء قد کثرت مراجعة المحصّلین الیه وطال نظر العلماء فی مباحثه والاشتعال بمطالعته و...».

انجام: «... والعالم الاکبر والاصغر ونظام الوجود فی المبدأ الی الاقصی فاعله وغایته علی اطلاق أولا وآخرا و... وکل جزء من اجزاء النظام له غایة والمرجع اخیرا الی العنایة الاولی والمرجع الی نفس الاحدیة».

ش 2081، 122 برگ، 15×20، نستعلیق بی کا، بی تا، (تحریر سده 12 و 13) با مهر بیضوی (عبده الراجی نصر اللّه الحسینی» در برگ اول.

231- حاشیة عده الاصول = حاشیه خلیلیه (اصول فقه، عربی)

از: خلیل بن غازی قزوینی

حاشیه ای معروف بر «عدة الاصول» شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسی (460 ق) و چون در طول عمر خود چندین بار آن را تغییر داده و کم و زیاد کرده بود نسخه ها با هم اختلاف بسیار دارند.

وی دو حاشیه بر عدة الاصول نگاشته است.

[الذریعه 6-148 _ امام صادق قزوین 1-95 _ مرعشی 1-152 _ الفبایی آستان قدس - 205].

آغاز: «... ان قلت فقبح نفس مخالفة غرض ذی حیاة ذاتی فقد فعلها اللّه تعالی للمصلحة اقول لا یصدق علیها حد القبح الذاتی المذکور سابقا لانه اذا کانت نفس مخالفة الغرض...».

انجام: «... البحث الثالث قیل انه یلزمک ان یکون الصلاة حراماً اذا ترک بها واجب لانّه سبب الحرام وسبب الحرام حرامٌ وهو ایضا ضعیف فان له ان یلتزمه باعتبار الجهتین کما تقدم...».

ص: 182

232- حاشیة عین الیقین (فلسفه، عربی)

از: ؟

حاشیه ای است بر کتاب «عین الیقین» فیض کاشانی؛ با عناوین «قوله _ قوله». مرحوم فیض در آن کتاب پایههای شناخت و حکمت عملی را تبیین کرده و در کمک به ادله عقلیه از ادله نقلیه نیز استشهاد آورده است. از ملاصدرا به عنوان استادنا و مستندنا صدر الملة والدین یاد می کند (شاید این یادکرد از فیض؛ باشد). آیت اللّه مرعشی نجفی صاحب حاشیه را مردی عارف مسلک و اخباری مرام دانسته است که کتاب مذکور را در هند تألیف کرده و سپس به ایران آمده است.

[الذریعة 6-151، فهرست های خود نوشت فیض کاشانی، ص 207].

آغاز: «یا من علی فاستعلی وهو بالنظر الاعلی صل علی من دنی فتدلی فکان قاب قوسین او ادنی وعلی اله الاطهار واصحابه الکبار وبعد فنحن نقص علیک من انباء الرسل ما نثبت به فؤادک...».

انجام: «قوله الذین بهما یتم العبودیة لان العابد لو کان کله رجاء فلم یعمل للاعتماد علی المرجّو وان کان کله خوفا فیئس فلم یعمل ثم نقول ان کان التکلیف لبعض دون بعض فیحصل للبعض الاول غرور واعتماد علی فطرته بزعمه انه لا یمکن ان یکون من الضالین ابدا وهو مخل للعبودیة».

ش 303، 201 برگ، 14×24، نسخ 1136. تصحیح شده، با یادداشت تملک «ضیاء الدین محمد بن محمد الصادق بن محمد الطاهر بن علی النواب ابن العلامة علاء الدین السید حسین سلطان العلماء الحسنی الحسینی الموسوی الطباطبائی _ قم 1180» با مهر بیضوی «عبده معصوم بن محمد صادق».

ص: 183

233- حاشیة فرائد الاصول (اصول فقه، عربی)

از: سید حسین؟ (شاید سید حسین کوهکمری).

حاشیه ای است با عناوین «قوله _ اقول» بر فرائد الاصول شیخ مرتضی انصاری.

آغاز: «الحمد للّه... واما الشک فلما لم یکن لنفسه ره اقول من الواضحات الملحقة بالبدیهیات الاولیة ان الشک لا یمکن ان یعتبر طریقا ومراةً للمشکوک لعدم تعقل الکشف فیه حسبما هو...».

انجام: «وحکومته علی الاصل الجاری فی الشک فی نفس الشرطیة سواء کان اصل البراءة واصالة الاشتغال مما لا اشکال فیه لانه قضیة لسبب الشک».

ش 292، 129 برگ، 16×22، بی کا، بی تا. مبحث براءت را دارد. تصحیح شده است.

235- حاشیة علی فرائد الاصول (اصول فقه، عربی)

از: ؟

حاشیه ای است بر «فرائد الاصول» شیخ انصاری (1281 ق) با عناوین «قوله _ اقول» و در آن از فاضل قمی صاحب قوانین و نیز از استادش با عنوان «الاستاد العلامه» نقل می کند. احتمال دارد این حاشیه از «سید حسین کوه کمری» باشد.

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین وصلی اللّه علی محمد وآله الطاهرین ولعنة اللّه علی اعدائهم اجمعین الی یوم الدین قوله اعلم ان المکلف اذا التفت الخ اقول لا یخفی علیک ان المراد من المکلف اعم من العامی والمجتهد والتقیید بالالتفات انما هو لعدم...».

انجام: «اقول حمل ادلة التوقف علی صورة التمکن من ازالة الشبهة لا یثبت وجوب الفحص فی مورد البراءة مع الشک فی قدرته علی ازالة الشبهة الذی یستلزم الشک فی موضوع ادلة التوقف ولو قیل حمل ادلة البرائة علی صورة عدم التمکن من ازالة الشبهة کان احسن فتأمل حتی لا یغتلط علیک الامر».

ش 301، 215 برگ، 15×21، نستعلیق. بی تاریخ. اصول عملیه را دارد.

237- حاشیة فرائد الاصول (اصول فقه، عربی)

از: ؟

آغاز: «بسمله الحمد للّه... قوله: خاتمة فی التعادل والتراجیح، التعادل فی اللغة تساوی طرفی العدل ونحوه والترجیح فی اللغة احداث الرجحان والمزیة فی احد شیئین متقابلین...».

انجام: «... انما موید بالمخالف بالانستعبد بالموافق اصلا لا لعدم صدوره من اصله ولا لصدوره ایضا».

ش 2691، 133 برگ، 12×18، نستعلیق مؤلف در 1298 در روز عید فطر در بلده کاظمی ن. این نسخه تعادل و تراجیح است.

ص: 186

238- حاشیة الفوائد الضیائیّة = حاشیة شرح الجامی (نحو، عربی)

از: عبدالغفور لاری (912 ه )

حاشیه ای است با عناوین «قوله _ قوله» بر «الفوائد الضیائیه» عبدالرحمن جامی.

[کشف الظنون 2-1372، مرعشی 12-95، مجلس 25- 192].

آغاز: «بسمله، قوله الحمد مصدر المعلوم واللام للجنس او الاستغراق».

ش 1064، 72 برگ، 18×24، نستعلیق بی تاریخ. ناقص.

***

ش 2260، تحریر 1277، با یادداشتی حاکی از اینکه در سال 1288 یک تبریزی گندم به یک قران بدست نمی افتاد.

***

ش 2328، 134 برگ، 17×22، (تحریر سده 13 و 14).

***

ش 3637، 142 برگ، 11×18، (تحریر سده 13).

***

ش 3311، 144 برگ، 12×19، نستعلیق میرحسین بن شاه میرحسینی لاری در 1012 در مدرسه واقعه در طهران.

240- حاشیة الفوائد الضیائیة (نحو، عربی)

از: علوی

حاشیه ای است بر «شرح کافیه» نور الدین جامی (898 ق) معروف به «الفوائد الضیائیة» که بصورت «قوله _ قوله» تنظیم شده است، در نوشته کاتب این حاشیه به «علوی» نسبت داده شده است.

[آستان قدس 12-76 (منسوب به چلبی) ].

آغاز: «بسمله، الحمد للّه رب العالمین... قوله: الحمد لولیه والصلاة علی نبیّه اختلفت عباراتهم فی تعریف الحمد فقال بعضهم هو الثناء بالجمیل علی جهة التعظیم...».

انجام: «... لعدم لزومها الفعل بخلاف التنوین فانها لازمة اذا لم یکن مانع فکانّها ثابتة مع عروض الحدّ مطلقا».

ش 2641، 96 برگ، 10×18، نستعلیق 1060. نام کاتب ندارد. حاشیه نویسی دارد، تصحیح شده است.

ص: 188

241- حاشیة الفوائد الضیائیّة = حاشیه شرح الجامی (نحو، عربی)

از: سید نعمت اللّه بن عبداللّه موسوی جزائری (1112 ق)

حاشیه ای است با عناوین «قوله _ قوله» بر «الفوائد الضیائیّة فی شرح الکافیة» عبدالرحمان جامی. این حاشیه تا آخر بحث اسم نگاشته شده است.

[الذریعه 6-56، مرعشی 19-95، مجلس 25-453، مشار، عربی 276].

آغاز: «الحمد للّه الّذی جعل علم النحو نورا یهتدی به الی فهم القران المبین ومیزانا یفرق... انی لمّا رایت العلم المزبور من اجلّ العلوم وصرف النظر فیه من الامر المحتوم».

انجام: «قوله اسم جماعة الرکبان اشار الی انه لیس بجمع لیصح جعل ساریا صفة رکبان لان اسم الجمع لا یجب تأنیث المسند الی ضمیره ولا جمع صفته هذا ما یتعلق بشرح الاسم کتبناه مع تفرق البال».

ش 678، 130 برگ، 11×21، نستعلیق، بی تاریخ. واقف رضا استادی.

***

ش 802، 153 برگ، 11×21. تحریر سده .13

***

ش 844، 184 برگ، 13×19، نستعلیق .1285

***

ش 2323، 161 برگ، 15×22، نستعلیق حسین بن علی بن محمد علی مازندرانی در .1253

ص: 189

242- حاشیه یکی از کتاب های فلسفی (کلام و فلسفه، عربی)

از: ؟

حاشیه ای است با عناوین «قوله _ قوله» بر یک متن فلسفی که احتمالا «شرح تنبیهات و اشارات» باشد. از شیخ و کتاب شفاء و محاکمات نام برده است.

آغاز: «الاجسام المرکبة بعد المزاج ولا یکون موجودة... قوله فانهم لما استدلوا علی وجوب تنامیها آه من البین ان الزیادة من الجانب».

انجام: «قوله سلمنا ذلک لکن نقول احد المعاوقین کاف آه سابق علی هذا المنع اذ محصله منع ثبوت المعاوق الخارجی بعینه والداخلی بعینه وهذا المنع اثبات المعاوق الخارجی الخاص...».

ش 3894، 22 برگ، 13×19. نستعلیق، بی کا، بی تا، آغاز و انجام ناقص.

244- حاشیة الکشاف (تفسیر، عربی)

از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی، (740 _ 816 ق)

حاشیه ای توضیح گونه بر «کشاف» جار اللّه زمخشری (538 ق) که از اول کشاف تا آیه 26 سوره بقره ادامه یافته است.

[الفبایی آستان قدس -208 _ مجلس 7-100 و 25-246 _ کشف الظنون 2-1475 _ سپهسالار 1- 123].

آغاز: «بسمله قال جار اللّه العلّا مه احسن اللّه اکرامه فی دار المقامة الحمد للّه الّذی انزل کلاما مؤلفا منتظما دلّ... والملک علی اختصاص الحمد به تعالی ثم وصفه بانزال القرآن وتنزیله وما ارد...».

انجام: «... لم یات بشی یعتد به الاتری انه جعل البیانیة قسیمة للابتداء وانّه لا قرینة علی انتزاع الرزق من الثمرة بل هی فی نفسها رزق».

ش 3318، 121 برگ، 13×20، نستعلیق معین الدین محمد بن صفی الدین محمد الحسنی الحسینی الرضوی در 1063 که گویا خود او همین کتاب را نزد مولانا محمد مؤمن سبزواری خوانده است.

ص: 191

245- حاشیة المختصر (معانی بیان، عربی)

از: نظام الدین عثمان بن عبداللّه خطائی (ق )10

حاشیه ای است بر مختصر مطول تفتازانی با عناوین «قوله» «قوله» که فقط تا بحث تعریف مسند الیه به ضمیر نگاشته شده است.

[کشف الظنون 1-476، مرعشی 1-113، مجلس 25-427، الفبایی آستان قدس 202].

آغاز: «نحمدک اللّهم ما اعطیتنا من سوابغ النعم وبوالغ الحکم ونصلّی علی نبیّک الهادی للعرب والعجم علی وجه اکمل واتم نحمدک اثر الحمد علی الشکر لانّ الحمد یعمّ الفضائل والفواضل».

انجام: «کلام السّکاکی یحتمل وجه آخر لا یتوجه علیه ما ذکره رحمه آه وهو ان یعلق قوله مع معین بیکون لا بالخطاب وکلامه رحمه آه لا یحتمل هذا والاولی ان یقابل المتروک بالمتروک الیه فیقال یترک المعین الی غیر المعین او الخطاب».

ش 840، 105 برگ، 10×19، نسخ. بی کا، بی تا، تصحیح شده.

***

ش 1996، 79 برگ، 15×23، نسخ احمد بن بیک احمد خلخالی در 1091 در مسجد الجاکریة من دار الارشاد اردبیل، با مهر بیضوی «الواثق باللّه محمد بن محسن 1217».

***

ش 2293، 70 برگ، 15×20، نستعلیق علی محمد بن قربانعلی خلخالی در جمعه غره رمضان 1207. حاشیه نویسی دارد با یادداشتی از عبدالحسین الموسوی در 1307 در برگ اول.

***

ش 2565، 132 برگ، 10×14، نسخ سده 12. با تملک محمد علی بن علی بن لطفعلی بن احمد تبریزی با تاریخ 1298 و مهر بیضوی «عبده محمد علی بن علی» و مهر مربع «الواثق باللّه... عبده علی بن لطفعلی» در برگ اول و مهر بیضوی «عبده الراجی

ص: 192

246- حاشیة المختصر (معانی بیان، عربی)

از: ؟

حاشیه ای است با عناوین «قوله _ قوله» بر شرح مختصر تفتازانی (792 ق).

آغاز: «ضوء مصباح البدایه... الی مطالعة هذا الکتاب مخزن اسرار البلاغه ومطلع انوار الفصاحة».

انجام: «ولا بأس بحصول ذلک المعنی عند تاخر الموصول فانه الاطراد ولا انعکاس بین المقتضی والمقتضی بل نقول حصول ذلک المعنی علی هذا التقدیر ایضا بناء علی انّ حال المسند معلوم وهو المقصود من الایماء اذ نسب کون الایماء وسیلة اشتماله علی العلم بالمسند».

ش 3804، 56 برگ، 13×19. نسخ آقا ملا بن حسین بن محمد اصفهانی در 976. بخش معانی را دارد. آغازش افتادگی دارد.

ص: 193

247- حاشیة مختصر منتهی السؤل والامل (اصول فقه، عربی)

از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی (816 ق)

حاشیه ای مختصر بر کتاب این حاجب است و نسبت این حاشیه به میر سید شریف به جهت برخی از نسخه هاست و کشف الظنون نیز حاشیه ای را به او منسوب کرده است.

[کشف الظنون 2-1854، مرعشی 11- 215].

آغاز: «قوله ومن لطف اللّه تعالی یعنی من لطف اللّه سبحانه بعباده احداث الموضوعات اللّغویة فانّه ای فانّ اللّه والفاء لتفصیل ما قبلها اذ من حقّه انّ یعقّب الاجمال لما علم حاجة الناس الی تعریف بعضهم بعضا».

انجام: «واذا تصورت هذا الکلام عرفت انّه یمکن ادراج الاسباب فی عبارة المتن فی صدر المسئلة فانّ قوله وغیر شرط یتناولها باطلاقه ولا یرد علیه ما قیل من انّه حینئذٍ یدل قوله وقیل لا فیهما علی الاختلاف فی الاسباب مع انّها متّفق علیها... قد علمت هیهنا حالها».

ش 3815، 92 برگ، 13×19، نستعلیق محمد صادق بن هدایت اللّه لاهیجی، بی تا. با مهر مربع «الواثق باللّه الغنیّ محمد حسین الحسنی الحسینی». حواشی با امضاء «منه» دارد.

249- حاشیة مدارک الاحکام (فقه، عربی)

از: محمد باقر بن محمد اکمل بهبهانی (وحید بهبهانی) (1205 ق)

حاشیه استدلالی است بر کتاب «مدارک الاحکام» سید محمد بن علی موسوی عاملی؛.

[الذریعة 6-196، مرعشی 11-303، الفبایی آستان قدس 201].

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین وصلّی اللّه علی محمد وآله الطاهرین اللّهم وفقنی لاتمامه لما تحب وترضی اهدنی طریقة المثلی وایّدنی وسدّدنی واعنّی علی اتمامه...».

ش 454، 189 برگ، 16×22، نسخ. بی کا، بی تا، طهارت و صلاة است. انجامش ناقص است. خوابی که وحید بهبهانی درباره این حاشیه دیده، در اول نسخه نوشته شده است.

251- حاشیة المطول (معانی بیان، عربی)

از: ؟

حاشیه ای است بر کتاب «المطول» سعد الدین تفتازانی (792 ق) که بصورت «قوله _ قوله» تنظیم شده است.

آغاز: «بسمله حمدا لمن خلق الانسان وعلّمه البیان وشکرا لمن اعلمه بدائع المعانی وروائع البیان والصلاة علی نبیه المبعوث باکمل الادیان المنعوت بافصح اللسان...».

انجام: «... قوله والاولی اولی فانه مع کونه اظهر بحسب اللفظ انسب بحسب المعنی اذ فیه تنصیص علی محط الاعتراض وهو کون المراد بلفظ عنه صاحبها فیکون فهو فی صاحب...».

ش 3308، 116 برگ، 14×22، نسخ سده 12 با تملک علی بن حسن حسینی گلپایگانی و مهر بیضوی «علی بن حسن الحسینی» بر برگ اول. از پایان ناقص است.

ص: 196

252- حاشیة المطول (معانی بیان، عربی)

از: میر سید شریف علی بن محمد جرجانی، (740 _ 816 ق)

[مرعشی 1-118 _ مجلس 25-160 و 9-568 _ سپهسالار 2- 413].

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین... فهذه حواش علی الشرح المشهور لتلخیص المفتاح کنت قد قیدتها علیه مجملة حال ما قراه علیّ بعض احبّتی فسألونی بعد اتمامه ان افصلّها لهم وانفذها ففعلت ذلک مستعینا باللّه...».

انجام: «... ومثل الخیفاء یقال فرس اخیف بین الخیف اذا کان احدی عینیه زرقاء والاخری سوداء ومثل الرقطاء الرقطة سواد... نقطة بیاض یقال دجاجة رقطاء. تمت».

ش 2370، 134 برگ، نستعلیق نجفقلی اندواری در 1240 در بلده بار فروش در مدرسه میرزا زکی.

254- حاشیه معالم الاصول (اصول فقه، عربی)

از: خلیفه سلطان حسین بن محمد مرعشی آملی، (1001 _ 1064 ق)

آغاز: «الحمد للّه... فیقول العبد الغریق فی بحر العصیان المشرف بالانتساب الی ثانی سیدی شباب اهل الجنان الحسین...».

انجام: «.. فاحتمال التقیة فی احدهما دون الآخر یوجب الترجیح فما ذکرناه ساقط».

ش 2448، 80 برگ، 10×21، تحریر علیرضا بن محمد ابراهیم نهروشی یزدی در 1253. با مهر مربع «هو المالک من عواری الزمان لدی الجانی هادی الحسینی افجه ای» در برگ اول و آخر.

***

ش 2642، 74 برگ، 11×17، نسخ محمد حسن بن محمد رحیم ساوجی در 1296. حاشیه نویسی دارد. تصحیح شده است.

***

ش 2722، 78 برگ، 10×19 نستعلیق سلیم در .1232

***

ش 2839، 74 برگ، 11×17، تحریر غلامعلی بن شیخ علی نوایی در .1186

***

ش 2959، 88 برگ، 11×15، تحریر .1248

***

ش 3797، 52 برگ، 15×20. نسخ، بی کا، بی تا. آغازش ناقص است.

ص: 198

255- حاشیة معالم الاصول = جواهر الاصول (اصول فقه، عربی)

از: ملا محمد رفیع بن رفیع گیلانی (حدود )1245

حاشیه استدلالی است بر معالم الاصول به عنوان «قوله _ قوله».

[الذریعة 5-263، 6-206، مرعشی 20- 214].

آغاز: «الحمد للّه المنعم المتعال والصلاة والسلام علی الرسول والال ما تفرع علی الاصول مسائل الحرام والحلال وبعد فیقول... قوله الفقه فی اللغة الفهم آه او جودة الفهم...».

انجام: «وفیه ان الظّن من اهتمام القدماء بالبحث من احوال الرجال واعتنائهم بالروایه انّما هو لاجل العمل والاعتماد کما دل علیه الوجه الثالث من حجّة القول الاوّل وهو العمل باخبار الاحاد وهذا وان اقتضی جواز الاعتناء بالاخبار الواردة فی الاصول ایضا الا انها وجبت بالبرهان القطعی».

ش 462، 172 برگ، 17×22، نستعلیق آقا بزرگ در 1297، حواشی با امضاء «منه» دارد، تصحیح شده است.

257- حاشیة معالم الاصول (اصول فقه، عربی)

از: حسام الدین محمد صالح بن احمد مازندرانی، (م 1081 یا )1086

[الذریعة 6-207 _ مشار عربی -296 _ مرعشی 14-196 _ الفبایی آستان قدس - 211].

آغاز: «نحمدک اللهم یا من خلقنا ولم نک شیئا مذکورا ونشکرک یا من رزقنا بمشاهدة جلاله نضرة وسرورا ونصلی علی رسولنا الذی دعی الی دار السلام...».

انجام: «... قوله یقول ذلک الغیر اخبرنی فلان بکذا وفیه نوع مصادرة، قوله علی غیره...».

ش 2680، 225 برگ، 12×17، نسخ عباس در .1281

259- الحبل المتین فی احکام الدّین (فقه، عربی)

از: شیخ بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (شیخ بهائی (1031 ق)

میخواست احادیث و روایت های صحیح و حسن و موثق را با شرح و بیان و جمع بین آنها و احکامی که از آنها استنباط میشود در چهار منبع گرد آورد: منبع اول در عبادات، منبع دوم در عقود، منبع سوم در ایقاعات و منبع چهارم در احکام. تألیف این کتاب به پایان نرسید و فقط مقداری از منبع اول در احکام طهارت و صلاة و بعضی از ابواب دیگر پرداخته شده است. بخشی از آن در مشهد در سال 1007 به پایان رسیده.

[الذریعة 6-240، مرعشی 3-2، مجلس 25-318، مشار، عربی ص 302].

آغاز: «الحمد للّه الذی دلنا علی الطریق القویم ومن علینا بالهدایة الی الصراط... وفقنا عند تفرق الاهواء وتشعّب الاراء للتمسک بکتابه المبین وهدانا... المذاهب...».

ش 1756، 189 برگ، 18×25، نسخ، بی کا، بی تا. (تحریر سده 11 و 12) آخرش ناقص است.

261- الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة (فقه، عربی)

از: یوسف بن احمد بحرانی (1186 ق)

فقه استدلالی است در چند جلد و تا کتاب وصیت را دارد. و دارای دوازده مقدمه در مبانی احکام و آخرین مقدمه در فرق اخباری و اصولی است.

[الذریعة 6-289، مشار عربی 305، مجلس 25- 303].

آغاز: «الحمد للّه الذی هدانا بواضح الدلیل الی سبیل معادن العلم والتأویل وسقانا بکأس رحیق السلسبیل من زلال عیون الوحی والتنزیل...».

ش 177، 407 برگ، 21×31، نسخ بی تاریخ. کتاب طهارت است.

***

ش 178، 372 برگ، 20×30، نسخ ناد علی در 1241 در کاظمی ن8 کتاب طهارت است. سید فضل اللّه بنافتی مازندرانی وقف کرده است.

***

ش 179، 188 برگ، 21×30، نستعلیق بی تاریخ. کتاب طهارت تا ابتداء اغسال است.

***

ش 180، 442 برگ، 20×30، نسخ محمد تقی بن محمد حسین در 1227. متاجر تا وصایا است، با تاریخ تألیف وصایا (1184) با مهر بیضوی «ریحان اللّه بن جعفر الموسوی».

***

ش 2184، 131 برگ، 16×22، تحریر سده 13. این نسخه شش مقدمه اول کتاب صلاة را دارد. تصحیح شده.

ص: 203

262- الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة = شرح الصمدیة (نحو، عربی)

از: صدر الدین علی بن احمد حسینی دشتکی مدنی شیرازی (سید علیخان) (1052 _ 1120 ق)

مؤلف سه شرح مفصل، متوسط و مختصر بر کتاب «الفوائد الصمدیة» شیخ بهاء الدین عاملی (1030 ق) نگاشت، این شرح که شرح مفصل آن است «شرح کبیر» نیز نامیده میشود و چاپ شده است.

[الذریعة 6-290 و 13-362 _ مجلس 25-215 _ آستان قدس 12- 81].

آغاز: «الحمد للّه... من المحامد الابدیة والشکر علی... توجهت نحوه فعرفها بالفوائد الصمدیة، احمده فهو من... عن الاشباه والنظائر... بتسهیل الفوائد وتکمیل المقاصد فی جمیع الموارد...».

انجام: «... ولم یبق منه اثر وان خشیت المبالغة قلت الّا رسمه صبیحة یوم الاثنین الثلث عشرة خلون من جمادی الآخرة... وذلک بالدیار الهندیة وانا اسأل اللّه جل

ص: 204

263- حدیث قدسی = چهل سوره (حدیث، عربی)

از: ؟

آغاز: «بسمله. یا بنی آدم لا تلعنوا المخلوقین فترجع اللعنة علیکم».

ش 1129، 39 برگ، 17×22، نسخ عبدمناف، بی تاریخ. از سوره دهم تا چهلم را دارد. واقف: کربلایی محمد حسین سال 1310. آغاز و انجام ناقص.

265- حرز الأمانی و وجه التّهانی = الشاطبیه = منطومه... (تجوید، عربی)

از: ابو محمد قاسم بن فیره شاطبی (590 ق)

قصیده ای است مشهور به «شاطبیّه» در هزار و صد و هفتاد و سه بیت که کتاب «التیسیر» دانی را در آن

به نظم دراورده و مورد توجّه دانشمندان علم قرائت و تجوید واقع شده و بر آن شرحهای فراوانی نوشته اند.

[کشف الظنون 1-646، مرعشی 4-14، مجلس 10-1905، سرکیس 1- 1092].

آغاز: «الحمد للّه حق حمده والصلوة علی محمد واله...»

بدأت ببسم اللّه فی النظم أولا

تبارک رحمانا رحیما وموئلا

وثنّیت صلّی اللّه ربی علی الرّضا

محمّد المهدی الی الناس مرسلا

ص: 206

266- الحقائق (اخلاق، عربی)

از: محمد محسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی، (1009 _ 1091 ق)

تلخیص کتاب دیگر وی «محجة البیضاء» است دارای شش مقاله و هر مقاله مشتمل بر ابواب و فصول. این کتاب را در آخر عمر (1090) نگاشته و چاپ شده است.

[الذریعة 7-28، مرعشی 4- 32].

آغاز: «الحمد للّه الذی نور قلوبنا بنور الایمان وعرفنا من اسرار الحدیث والقرآن والصلاة علی... انی اذکر بعون اللّه فی هذا الکتاب من اسرار الدین ما یرتقی به من کان له قلب او القی السمع وهو شهید...».

انجام: «... ولرحمتک رجوت وبک آمنت والیک انبت وتضرعت فارحم الیک فقری وفاقتی و [...] تحسّر وجهی وحیرتی وسؤاة ذنوبی انک ارحم الراحمین».

ش 2723، 185 برگ، 12×19، دو ورقش نسخ محمد حسین بن محمد قاسم قمشه ای در 1302 و بقیه تحریر سده 12 میباشد. با تملک موسی بن محمد رضا و مهر بیضوی «موسی بن محمد رضا 1271» روی برگ اول.

ص: 207

267- حق المبین فی تصویب رأی المجتهدین وتخطئة الاخباریین

(اصول فقه، عربی)

از: جعفر بن خضر نجفی (کاشف الغطاء) (_ 1227 ق)

رساله ای است در بیان عقاید اخباریان و فرق عقائد آنها با مجتهدان و اثبات قول مجتهدین که در اصفهان برای فزرندش شیخ علی بن جعفر در ضمن هشت مطلب تالیف کرده است.

[الذریعة 7-37 _ مرعشی 14-39 _ مجلس 38-509 _ الفبایی آستان قدس - 224].

آغاز: «الحمد للّه الذی خلق الانسان وعلمه البیان وصلی اللّه علی محمد وآله سادات الزمان ما طلعت الکواکب وظهر فی السماء نجم ثاقب اما بعد فانه قد قامت الحرب علی ساق...».

انجام: «... وصریح الدلالة علی غیره ومقطوع الصدور والاصح وغیره الی غیر ذلک وکذا الحال فی اوامر الحکام والموالی ونحوهم وفی الوصایا والمسجلات وجمیع الخطابات... کما لا یخفی، تمت».

ش 3496، 38 برگ، 16×21، نسخ، بی کا، بی تا. آثار صحیح دارد.

269- حلیة الکمیت (ادب، عربی)

از: شمس الدین محمد بن حسین نواجی (859 ه )

با نثری ادبی در بیست و پنج باب درباره مدح شراب و مجلس شرابخواری و ساقی و آداب و شرائط آن و اشعاری مناسب با هر مورد آنها نگاشته است و در پایان کتاب

ص: 209

270- حلّ مشکلات الاشارات = شرح الاشارات (فلسفه، عربی)

از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، (597 _ 672 ق)

شرحی است بر کتاب «الاشارات والتنبیهات» ابن سینا (427 ق) که بصورت «قوله _ قوله» تنظیم و در آن به بسیاری از تشکیکات و ایرادات فخر الدین رازی پاسخ داده شده و نگارش آن در اواسط ماه صفر 644 ق پایان یافته است.

[الذریعة 7-75 _ مرعشی 3-102 _ آستان قدس 11- 180].

ش 2271، 241 برگ، 13×23، نستعلیق اسد اللّه در 1075. از نمط سوم تا پایان کتاب را دارد. آغازش افتادگی دارد.

***

ص: 210

271- حلّ الموجز (طب، عربی)

از: جمال الدین محمد بن محمد آقسرائی (771 ق)

شرحی است با عناوین «قال _ اقول» بر کتاب «موجز القانون» ابن نفیس قرشی (687 ق). شارح در مقدمه اش گوید که در این شرح نقل نکردم جز آنچه در کتاب های معتبر این فن آمده است.

[الذریعة 14-95، کشف الظنون 2-1899، مرعشی 9- 23].

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین... وبعد فان الطب علم شریف بشرف موضوعه و... وشدة الحاجة الیه وفی الاشتغال به من الثواب الجزیل، لا یوصف...».

انجام: «... وربما احیتج الی فصد ان کان فی الدم کثرة مفرطة ولا یتمکن من النظر فاذا فرغ من الماء و...».

ش 1797، 234 برگ، 18×26، نستعلیق، بی کا، بی تا. (تحریر سده دهم).

273- الحماسة (ادب، عربی)

از: ابوتمام حبیب بن اوس طائی (حدود 231 ق)

انتخابی است از اشعار ادباء بزرگ عرب که در ده باب ترتیب داده شده: 1_ باب الحماسه، 2_ المراثی، 3_ الادب، 4_ النسب، 5_ الهجاء، 6_ الاضافات، 7_ الصفات، 8_ السیر، 9_ الملح، 10_ مذمّة النساء ولی این کتاب به باب اول آن که «الحماسه» است شهرت یافته.

[الفبایی آستان قدس ص 229، کشف الظنون 1-691، مرعشی 12-24، سرکیس 10- 297].

آغاز: «قال الشیخ الامام ابوالحسین احمد بن فارس بن زکریا رحمه اللّه سألت اتاک اللّه سؤلک وسهل الی کل خیر سبیلک عن شأن اختیار ابی تمام المسمی الحماسة ومن این منشؤه...».

ص: 212

274- الحماسة (ممکن است نام دیگری داشته باشد) (ادب، عربی)

از: ؟

کتابی است در شعر عربی از شعرای قدیم عرب در چند باب که این نسخه این بابها را دارد باب (2) در تغازی، باب (4) در مکارم اخلاق، باب (6) در شکر و ثناء، باب ()7 در استعطاف و المعاتبات، باب (8) در هجاء. باب (10) امثال و حکم، باب ()11 سلطانیات. این کتاب غیر از الحماسه ابو تمام است.

ش 1290، 67 برگ، 16×23، نسخ، بی تا، نسخه کهنی است. از باب دوم تا هشتم را دارد.

276- حیاة الارواح (کلام، عربی)

از: محمد جعفر بن سیف الدین استرآبادی، (_ 1260 ق)

رساله ای است در اصول دین و مذهب که در یک مقدمه و پنج باب تنظیم شده است، مطالب مفصلتر به کتاب های «مصباح الهدی» و «البراهین القاطعة» خود مولف ارجاع داده شده و بیشتر به سؤالات و آراء و شبهات شیخیه پاسخ داده شده است.

[مرعشی 2-321 _ مجلس 26-236 _ الذریعة 7-115 _ الفبایی آستان قدس - 230].

آغاز: «الحمد للّه الواجب بالذات، الذی... الممکنات وصاحب الکمالات من الصفات والذی یکون صفاته الذاتیة عین الذات والواحد من جمیع الجهات...».

انجام: «... ومن تولانی ونصرنی وحارب من حاربنی بفعل او قول فی سبعین الفا من جیرانه واقربائه نحو ذلک اللهم ارزقنا کل ذلک».

ش 3014، 159 برگ، 10×15، نستعلیق 1293. مجموعه ای از احادیث اخلاقی در پایان این نسخه است.

278- خریدة العجائب وفریدة الغرائب (جغرافیا، عربی)

از: زین الدین عمر بن مظفر ابن الوردی القرشی البکری (749 ق)

مؤلف دائره ای برای کره زمی ن تصور نموده و ضمن چند فصل پیرامون آن گفتگو کرده است. نیمه اول آن درباره اقالیم و نیمه دوم درباره معادن و نباتات و حیوانات میباشد.

[کشف الظنون 1-701، مرعشی 6-84، الفبایی آستان قدس 233].

آغاز: «قل لا یعلم من فی السموات والارض الغیب الا اللّه الحمد للّه غافر الذنب وقابل التوب شدید العقاب عالم الغیب راحم الشیب منزل الکتاب مسبّب الاسباب...».

انجام:

ما هب نشر صبا واهتز نبت ربا

وفاح طیب شذا فی نسمة السحر

ابیاتها ست عشر بعدها مائة

کلامها وعظة ابهی من الدرر

«عناوین و خطوط شنگرف _ تصحیح شده _ در ابتدای نسخه اشعاری از حاج میرزا لطف علی در مدح مولا علی علیه السلام با مطلع

ص: 215

279- الخصائص الحسینیة (عربی)

از: جعفر بن حسین شوشتری، (_ 1303 ق)

مولف قصد داشت سیصد خصیصه که ویژه امام حسین علیه السلام بود بهمراه قضایای کربلا را در سی عنوان گرد آورد که در جلد اول که در دست است دوازده عنوان را نگاشته و

از جلد دوم اطلاعی در دست نیست.

[الذریعة 7-166 _ مرعشی 16-37 _ الفبایی آستان قدس - 234].

آغاز: «الحمد للّه وسلامه علی عباده الذی اصطفی... امّا بعد فیقول الاحقر ابن

ص: 216

280- الخصال (حدیث، عربی)

از: محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق (381 ق)

احادیثی که شامل شماره است گردآوری شده است.

[الذریعة 7-162، مرعشی 1-106، مجلس 25- 122].

ش 1366، 88 برگ، 12×17، نستعلیق، بی کا، بی تا. (تحریر سده 11) تا خصال اثنی عشر را دارد اول و آخرش ناقص است.

282- خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال (رجال، عربی)

از: ابو منصور حسن بن یوسف بن مطهر حلی (علامه حلّی)، (_ 726 ق)

کتابی است در معرفت راویان احادیث که در دو قسم تنظیم و در 13 یا 22 ربیع الثانی 693 ق تالیف آن به پایان رسیده است.

القسم الأول؛ فیمن یعتمد علیهم.

القسم الثانی؛ فیمن لا یعتمد علیهم.

]الذریعة 7-214 _ ملی تبریز 1-461 _ ملی تهران 9-262 _ مرعشی 17-263 _ مجلس 12-105

مشار عربی - 334[.

آغاز: «الحمد للّه مرشد عباده الی سبیل السداد وهادیهم الی طریق النفع فی المعاش والمعاد وصلّی اللّه

علی اشرف العباد محمد النبی المصطفی الهاد... وبعد فان العلم

ص: 218

283- خلاصة الحساب (ریاضیات، عربی)

از: شیخ بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (شیخ بهائی) (1031 ق)

مشتمل بر یک مقدمه و ده باب و یک خاتمه است.

[الذریعة 7-224، مرعشی، 1-54، آستان قدس 8- 146].

آغاز: «نحمدک یا من لا یحیط بجمع نعمه عدد ولا ینتهی تضاعف قسمه... ان علم الحساب لا یخفی علو شأنه وسموّ مکانه و... مسائله ووثاقة دلائله».

انجام: «ولا تبذلها لکثیف الطّبع من الطّلاب لئلّا یکون معلّقا للدرّ فی اعناق الکلاب فانّ کثیراً من مطالبها حریّ بالصّیانة والکتمان حقیق بالاستتار عن اکثر اهل هذه الزّمان واحفظ وصیتی الیک واللّه حفیظ علیک».

ش 782، 28 برگ، 13×20، نستعلیق .1235

***

ص: 219

284- الخلاف فی الاحکام = مسائل الخلاف (فقه، عربی)

از: شیخ الطائفة محمد بن حسن طوسی (شیخ طوسی) (460 ه . ق)

مسائلی که در آنها بین شیعه و اهل سنّت اختلاف است گرد آورده و در هر مسأله اقوال را ذکر می کند. سپس اشاره مختصری به ادلّه شیعه می نماید. این کتاب به ترتیب کتب فقهی تنظیم شده است.

[الذریعة 7-235، مرعشی 1-139، مشار، عربی ص 337].

آغاز: «»الحمد للّه حق حمده... سألتم ایّدکم اللّه املاء مسائل الخلاف بیننا وبین من خالفنا....

ش 1684، 223 برگ، 22×33. نسخ محمد علی بن آخوند ملا محمد اسماعیل اصفهانی در سال 1306. این نسخه احیاء الموات تا امهات الاولاد را دارد.

***

ش 1688، 264 برگ، 22×33، نسخ، بی کا، بی تا. از طهارت تا مزارعه را دارد.

ص: 220

285- خلق الکافر = حکمة خلق الکافر (کلام، عربی)

از: محمد بن حسن حر عاملی، (_ 1104 ق)

رساله ای کوتاه در علل و حکمت خلقت کافر که در دوازده فصل و یک خاتمه تنظیم و در اواخر صفر 1076 تالیف شده است: 1_ ذکر العلل والوجوه، 2_ ذکر جملة من الاخبار، 3_ فی ابطال الجبر واثبات الاختیار، 4_ فی ذکر الشبهات، 5_ فی الجواب عن الشبهات، 6_ ذکر نبذة من الاحادیث فی بطلان الجبر والتفویض، 7_ بعض الاحادیث الدالة علی القدر والاختیار، 8_ احادیث الطینة، 9_ فی تاویل المشکل من الاخبار، 10_ جواب هذه الاخبار، 11_ فی تاویل مشیة اللّه وارادته، 12_ توجیه القضاء والقدر.

[الذریعة 7- 246].

آغاز: «الحمد للّه المتفضل بالخلق والانشاء، الذی یودع حکمته فیما یشاء ویظهر قدرته فی سائر الاشیاء ویقضی بما اراد فیعدل فی القضاء...».

انجام: «... ولذلک تری فی الاحادیث تفاوتا عظیما فی العبارات لانهم کانوا یکلّمون الناس علی قدر عقولهم ومبلغ افهامهم».

ش 3497، 38 برگ، 14×21، نسخ 1278 این نسخه با نسخه اصل مؤلف، توسط حسن بن علی نائینی در 1278 در اصفهان مقابله و تصحیح شده است.

287- خواص القرآن (علوم قرآن، عربی)

از: تمیمی ؟

با مقدمه ای نسبتا طولانی در کیفیت تعلم مؤلف از استادی هندی آغاز شده است و بعد، از آغاز قرآن به خواص آیات مبارکه پرداخته است و هنگامی که از استاد خود نقل کرده عنوان «قال الحکیم» را به کار برده است. احتمالا این کتاب همان «الدر النظیم...» باشد.

آغاز: «قال الشیخ الامام العالم الحکیم الفاضل التّمیمی رضی اللّه عنه ما زلت علی الامور الخفیّه وابحث عن الخواصّ والمنافع و... البلاد واسأل کلّ عالم الی ان وقع لی کتاب فیه منافع سور القرآن العظیم».

انجام: «والحمد للّه عدد قطرات الامطار سبحانک والحمد للّه عدد البحار سبحانک والحمد للّه عدد الرّمل والحصی سبحانک والحمد للّه عدد ما احصاه».

ش 3895، 115 برگ، 13×20، نسخ، بی کا، بی تا. با سرلوح زرین در برگ اول و تذهیب در همه صفحات. با ترجمه فارسی زیر سطرها.

ص: 222

288- الدرر الباهرة فی تصویر المعرفة الممکنة فی حق اللّه سبحانه (عرفان، عربی)

از: ابوطالب بن ابی تراب حسینی قائنی خراسانی، (م 1293 ق)

رساله ای است در باب توحید و صفات الهی و امامت و مقامات و فضائل معنوی ائمه معصومین علیهم السلام که با مشرب خاص و عرفانی نگاشته و در فقرات متعدد با عناوین «دره _ دره» تنظیم شده است، این رساله در شامگاه سه شنبه 24 ذیحجه 1277 ق پایان یافته است.

[الذریعة 8-90 _ الفبایی آستان قدس - 245].

آغاز: «الحمد للّه الذی تجلی لعباده باسمائه الحسنی وتبیّن لهم بامثاله العلیا والصلاة علی المبعوث فی امّ القری وآله الکرام اولی النهی ما دامت السموات العلی والارضون السفلی... ان هذه درر باهرة فیما یمکن من تصویر معرفته...».

انجام: «... فاختار فاطمة علی نساء العالمین فانّ من لفظة ثم یستفاد الدلالة لدلالته علی التراخی ولیس هیهنا الّا الرتبة ولحدیث الانوار التی تزهر بها لعلی علیه السلام فی کل یوم ثلاث مرات فلما ولد الحسین علیه السلام ارتفع ذلک ودلالته ظاهرة، تمت».

ش 2585، 110 برگ، 10×16، نسخ عبدالرضا بن عبدالحسین هردنگی در 1291. حواشی از مؤلف بخط او با امضاء «منه عفی عنه» دارد با مهر بیضوی «عبدالرضا» در برگ آخر.

290- درّة التنزیل وغرّة التأویل فی التفسیر والتأویل (علوم قرآن، عربی)

از: محمد بن مهدی حسینی تبریزی (ق 13 ه

. ق)

مطالبی درباره علوم قرآنی و مسائل تجوید در یک مقدمه و 14 باب و یک خاتمه نگاشته است و تقدیم به محمد شاه قاجار نموده: المقدمة فی فهرست ابواب هذا الکتاب، الباب الاول فی جمع القرآن وترتیبه، الباب الثانی فی فواتح السور وخواتمه، الباب الثالث فی اسامی القُرّاء العشرة واحوالهم، الباب الرابع فی معرفة المکی والمدنی، الباب الخامس فی الافراد والجمع واطلاقات العرب، الباب السادس فی معرفة مقدّمه ومؤخّره، الباب السابع فی معرفة غرائبه، الباب الثامن فی معرفة الوجوه، الباب التاسع فی کیفیّات القراءة، الباب العاشر فی الادغام والاظهار، الباب الحادی عشر فی الفتح و الامالة والمدّ والقصر.

[الذریعة 8- 95].

ص: 224

291- الدرّة المنظومة = الدرة الغرویة (فقه، عربی)

از: سید محمد مهدی بن مرتضی طباطبایی؛ (سید بحر العلوم) (1212 ق)

منظومه ای است در فقه که کتاب الطهارة والصلاة تا نماز طواف توسط مؤلف سروده شده است. و مکرر در ایران به چاپ رسیده است.

[الذریعة 8-109، الفبایی آستان قدس 245].

آغاز:

افتتح المقال بعد البسمله بحمد خیر منعم والشّکر له

مصلّیا علی نبی الرّحمة وآله الاطهار اهل العصمه

ش 791، 87 برگ، 15×21، نسخ حسن بن جعفر الموسوی در 1257. منظومه رضاع از یکی از شاگردان صاحب ریاض

ضمیمه این نسخه است.

آغاز:

الحمد للّه وصلّ الباری علی النبی الطاهر المختار

***

ش 3892، 26 برگ، 14×20، نسخ، بی کا، بی تا. اول و آخر ناقص.

ص: 225

292- دُرَر غرویّة منثورات فی المقامات النجفیّة (اصول فقه، عربی)

از: ؟

مؤلف این کتاب را در چهار «مَقامه» تألیف کرده است: «المقامة الأولی» فی بیان اصول الفقه وبعض اصطلاحاتها، «المقامة الثانیة» فی بیان الاصول العلمیّة _ وهی مشتملة علی اربعة ارکان، «المقامة الثالثة فی بیان الاصول الظنّیة وهی مشتملة علی ثلاثة ارکان، «المقامة الرابعة» فی بیان الاصول العلمیّة وهی مشتملة علی اربعة ارکان از اساتید خود به «شیخنا الاستاد» «جناب الاستاد» یاد کرده و بعضی مواقع تعبیر «بعض مشایخنا المسنّة» دارد.

[ر.ک: الذریعة 8-128، مرعشی 2- 331].

آغاز: «فاعلم انّ مدارک الفقه احد عشر اصلا اربعة منها علمیة واربعة منها عملیّة وثلاثة منها ظنّیه فالعلمیّة منها کما قرر فی محله الکتاب والسنة والعقل والاجماع...».

انجام: «واما اذا ادّی ثوبه الطاهر بید الغاسل لینظفها ویزول عنها الوسخ ولما اتی بها یشک هل ینجسها فی وقت الجفاف ام کان باقیا علی الطهارة فلا اشکال فی طهارتها للاستصحاب وقوله7 لا تنقض الیقین بالشک».

ش 658، 369 برگ، 14×20، نستعلیق سده 13 و 14. از انجام افتادگی دارد.

294- الدُّرَر النجفیّة من الملتقطات الیوسفیّة (فقه، عربی)

از: یوسف بن احمد درازی بحرانی (صاحب حدائق) (1186 ه . ق)

شامل فوائد فقهی بسیار مهم در مسائل مشکله وفقه و حدیث و غیره، همراه با مباحث سودمند و مفید که در شصت و دو «دُرّ» با عناوین «دُرّة نجفیّة» تنظیم شده و چون در نجف اشرف نگاشته شده بدان نام موسوم شده و در بیستم ذیقعده 1177 ق به پایان رسیده است.

[الذریعه 8-14، امام صادق7 قزوین 1- 384].

آغاز: «الحمد للّه الذی هدی ابصار بصائرنا بانوار الولایة الحیدریة وفتح مسامع قلوبنا باخبار الصفوة المصطفویة وسقانا من عالم الارواح...».

ص: 227

295- الدّروس الشرعیّة فی فقه الامامیّة (فقه، عربی)

از: محمد بن مکّی عاملی (786 ق) (شهید اول)

فقه مختصر فتوایی است که گاهی به بعضی ادلّه و اقوال نیز اشاره می نماید و عناوینش «درس _ درس» میباشد و از کتاب طهارت تا کتاب رهن را نوشته است. در الذریعه آورده که بنا به گفته صاحب

ریاض این کتاب را در سال 780 شروع و جلد اول آن روز چهارشنبه دوازدهم ربیع الاول 784 به اتمام رسیده است.

[الذریعه 8-145، مرعشی 2- 104].

آغاز: «الحمد للّه الّذی انطق السنتنا بحمده والهم قلوبنا بشکر رفده واطلق جوارحنا للقیام بورده...».

ش 26، 232 برگ، 19×29، نسخ 1259، با مهر کتابخانه حاج آقا محسن عراقی بر برگ اوّل.

297- دعا = کتاب دعا (دعا، عربی)

از: ؟

مجموعه ای از ادعیه است. برخی از این ادعیه میان سور قرآنی قرار گرفته است.

آغاز: «لا اله الّا اللّه الها واحدا ونحن له مسلمون لا اله الّا اللّه لا نعبد الّا ایّاه مخلصین له الدّین ولو کره المشرکون لا اله الّا اللّه ربّنا وربّ ابائنا الاوّلین».

انجام: «ثم ارجع البصر کرّتین ینقلب البصر خاسئا وهو حسیر ولقد زیّنا السّماء الدّنیا بمصابیح وجعلناها رجوما للشیاطین واعتدنا لهم عذاب السّعیر وللّذین کفروا بربّهم عذاب جهنّم وبئس المصیر اذا القوا فیها سمعوا لها شهیقا وهی».

ش 815، 32 برگ، 13×21، نسخ، بی کا، بی تا. با جدول زرین در صفحات. (تحریر سده 13).

299- دعا = کتاب دعا (دعا، عربی)

از: ؟

مجموعه ای از دعاها از جمله دعای صباح، عدیله، مناجات خمسة عشر، دعاهای ماه رمضان و غیره.

آغاز: «هذا دعاء صباح امیر المؤمنین علیه السلام. بسم اللّه الرّحمن الرّحیم یا من دلع لسان الصّباح بنطق تَبَلّجه وَسرّح قطع اللّیل المظلم بغیاهب...».

ش 1374، 88 برگ، 12×20، نسخ ابوالقاسم گرگانی بدون تاریخ.

301- دعا = کتاب دعا (دعا، عربی)

از: ؟

مجموعه برخی سور و ادعیه و اذکار که برای استفاده و قرائت گردآوری شده است.

آغاز: «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم، یس والقرآن الکریم انک لمن المرسلین...».

انجام: «... وصفات قدرتک وعلا من ذکر الذاکرین کبریاء عظمتک...».

ش 2586، 57 برگ، 10×15، نسخ سده 13. از انجام افتادگی دارد.

303- دعا = کتاب دعا (دعا، عربی)

از: ؟

مجموعه سوره های کوتاه و بلند اواخر قرآن و ادعیه و اذکار ماثور از ائمه معصومی ن که در یک دفتر گردآوری شده است، در پایان زیارت عاشورا بفتوای مرحوم ملاجعفر آمده است، ترجمه فارسی

سوره ها و ادعیه در میان سطور آمده است.

آغاز: «بسمله، یس والقرآن الحکیم انک لمن المرسلین علی صراط مستقیم، بحق قرآن حکمت وشرایع، بدرستی که تو از فرستاده شدگانی بر راه حق و راستی...».

انجام: «... وثبت لی قدم صدق عندک مع الحسین واصحاب الحسین الذین بذلوا مهجهم دون الحسین علیه السلام صلوات اللّه علیه».

ش 2733، 52 برگ، 12×19، نسخ نجعفلی انجدانی در 1259. با ترجمه فارسی میان سطور و جدول زرین.

305- دعا = کتاب دعا (دعا، عربی)

از: ؟

شامل دعای سحر و زیارت و ارث ظ.

آغاز: «... اللهم انی اسئلک ببهائک کلّه اللهم انی اسئلک من جمالک باجمله وکل جمالک جمیل اللهم انی اسئلک بجمالک کلّه اللهم انی اسئلک من جلالک باجلّه وکلّ جلالک...».

انجام: «... بابی انتم وامّی طبتم وطابت الارض الّتی فیها دفنتم وفزتم فوزا عظیما فیالیتنی کنت معکم فافوز فوزا عظیما».

ش 2955، 9 برگ، 10×16، نسخ .1242

307- دعا = کتاب دعا (دعا، عربی)

از: ؟

مجموعه ای است از ادعیه و اذکار بلند و کوتاه و مروی از ائمه هدی که توسط شخصی جمع آوری و بعد از هر فقره توضیحی لغوی بر لغات مشکله نگاشته شده و بصورت «قوله _ قوله» تنظیم شده است.

آغاز: «بسم اللّه تعالی فی کیفیة الوضوء فلیقال اذا نظر الی المآء الحمد للّه الّذی جَعَل طهورا ولم یجعله نجسا ولیقال عند المضمضه اللّهمّ لقنی حجّتی یوم القاک واطلق لسانی...».

انجام: «... وفی الحدیث نعوذ باللّه من قتره وما ولد هو بکسر القاف وسکون التاء ابلیس نهایة وابن قتره حیّة خبیثة کذا قالوا اهل اللغة».

ش 3038، 222 برگ، 11×16، نسخ سده 12 و 13 آغاز و انجامش افتادگی دارد.

309- دعا = کتاب دعا (دعا، عربی)

از: ؟

مجموعه ختومات و ادعیه و اذکار و خواص و آثار آنها که از منابع اهل سنت روایت شده است.

آغاز: «... والسین سناء اللّه تعالی والمیم ملک اللّه تعالی ویمکن مجد اللّه تعالی وقیل من اشرف الحروف مجموع ما تقدم رسمه من الحروف...».

انجام: «... وله من الاسماء فاطر فاذا اردت العمل به... تسعة واربعین یوما و...».

ش 3087، 70 برگ، 5×9، نسخ سده 13. آغاز و انجام ناقص.

311- دعا = کتاب دعا (دعا، عربی)

از: ؟

آغاز: «شب جمعه: الحمد للّه من اول الدنیا الی فنائها ومن الآخرة الی بقائها الحمد للّه علی کل نعمة...».

انجام: «... وللباطل علی عملی دلیلا وافتح لی بفتح الدنیا والآخرة یا ولی الخیر».

ش 3096، 15 برگ، 4×8، نستعلیق پدر مرحوم حاج محمد رمضانی واقف هزاران جلد نسخه خطی و چاپی به این کتابخانه.

313- دعا = کتاب دعا (دعا، عربی)

از: ؟

مجموعه ای است از دعاهای معروف و سوره یس و اعمال ماه رمضان ؛ دعاها عبارتند از: دوازده امام خواجه نصیر، دعای عهد، دعای رؤیت هلال، افتتاح، دعای سحر، کمیل، جامعه کبیره، زیارت عاشورا و دعای علقمه و زیارت امین اللّه، زیارت وارث. در آخر کتاب تصریح شده که این مجموعه جهت هدیّه به جناب ظهیر الاسلام متولّی باشی آستان قدس رضوی تحریر شده است.

آغاز: «یس والقرآن الحکیم انک لمن المرسلین علی صراط مستقیم تنزیل العزیز الرحیم لتنذر قوما ما انذر اباؤُهم فهم غافلون، لقد حقّ القول علی اکثرهم فهم لا یؤمنون».

انجام: «یا انصار ابی عبداللّه الحسین بابی انتم وامّی طبتم وطابت الارض الّتی فیها دفنتم وفزتم فوزا عظیما فیالیتنی کنت معکم فافوز معکم».

ش 3934، 114 برگ، 9×14، نسخ عبدالعلی در 1337 در مشهد مقدس.

315- دلائل الاحکام فی شرح شرائع الاسلام (فقه، عربی)

از: سید محمد ابراهیم بن محمد باقر قزوینی (صاحب ضوابط) (1262 ق)

شرحی استدلالی است با عناوین «قوله _ قوله» بر کتاب «شرائع الاسلام» محقق حلی.

[الذریعة 8-239، مرعشی 12-340، مجلس 37- 303].

آغاز: «قوله کتاب العتق قد ذکر واله معان لغویّه منها الکرم والجمال والحریّه والرقة بعد الجفا والغلظه وصلاح المال والسبق مع النجاه والقدم».

انجام: «الرابع اعلم ان الثوب الّذی یطیره الریح فی البیت والدابة کالدجاجة والبقرة ونحوهما تدخل البیت لیس من باب اللقطة لعدم صدق اسمها او عدم انصراف اطلاقها... ولیس ذلک من باب فمن وجد فی داره او صندوقه دینارا ونحوه لعدم انصراف النص الوارد هناک الی ما نحن فیه».

ش 761، 263 برگ، 14×19، نسخ، بی کا، بی تا. این نسخه عتق تا لقطه را دارد.

317- دوازده امام = صلواتیه (دعا، عربی)

از: خواجه نصیر الدین محمد بن محمد طوسی، (672 ق)

رساله ای کوتاه که به عنوان صلوات در حق ائمه دوازدهگانه امامیه انشاء شده است.

[الذریعة 8-268 _ مجلس 35-356 _ آستان قدس 15- 212].

آغاز: «اللهم صل علی النبی الامی العربی القرشی الهاشمی المکی المدنی الابطحی التهامی السید البهی السراج المضیء صاحب الوقار والسکینة الموصوف بالخلق والاحسان...».

انجام: «... اللهم ارزقنا شفاعتهم واحشرنا معهم وفی زمرتهم وتحت لوائهم بفضلک وکرمک وجودک واحسانک ورحمتک یا ارحم الراحمین».

ش 3078، 17 برگ، 8×13، نسخ سده 12 با سرلوح زرین و جدول زرین در صفحات.

***

ش 3478، 7 برگ، 13×21، نسخ امین الدین محمد معروف به مشکی کاشانی در 1047 با جدول زرین در صفحات.

ص: 239

318- دیوان (عربی)

از: ؟

مجموعه سرودهها و منظومات در مدح و ثنای شاهان و امیران و شخصیتها که در میانه سالهای 665 _ 644 ق سروده شده و در برگ 22 صلاح الدین ایوبی امیر سرزمی ن مصر مدح شده است، قصاید از طرف حرف آخر قافیهها بصورت الفبایی تنظیم شده است.

آغاز: «حرف الباء، یمدح الامیر شجاع الدین... سنه :665

لک اللّه من وال ... فکم لک من یوم اغر محبّب».

انجام:

«... ونعم کبرت وانّما تلک الشمائل باقیة

فیه من الطرب القدیم بقیة فی الزاویة».

ش 3010، 127 برگ، 10×15، نسخ، بی کا، بی تا. (تحریر سده 8 و 9) اول و آخرش افتادگی دارد.

320- دیوان امیر المؤمنین علیه السلام = انوار العقول (عربی)

اشعاری است که به امیر مؤمنان نسبت داده شده و شاید همان انوار العقول قطب الدین کیدری باشد.

آغاز:

«الناس من جهة التمثال اکفاءُ

ابوهم آدم والامّ حوّاء

مردمان از روی صورت یکسانند

پدرشان آدم است و مادرشان حوّاء...».

انجام: «.. قال مولف هذا الکتاب هذا ما... الیه کدّی وادّی الیه جهدی من التقاط هذه الدرر...».

ش 3171، 117 برگ، 17×23، نسخ سده 11، و برگهای پایانی نو نویس نسخ .1226

ترجمه فارسی هر بیت زیر همان بیت آمده است با تملک فضل اللّه نعمت اللهی در 1313 با مهر مربع «ذلک فضل اللّه یؤتیه من یشاء» روی برگ اول.

***

ش 1863، تحریر .1254

***

ش 2797، در مجموعه ها.

***

ش 1341، در مجموعه ها.

ص: 241

321- دیوان البختری (عربی)

از: ابوعباده ولید بن عبید بختری، (_ 286 ق)

[الذریعة 9-125 _ مجلسی 11-295 و 25-93 _ الفبایی آستان قدس - 257].

آغاز: «بسمله، هذا دیوان... قال یمدح خمارویه بن احمد:

تذکر محزونا وانّی له الذّکری

وفاضت بغزر الدّمع مقلته العبرا...».

انجام: «یخرس الدّارعون فیها کما یسمع فیها انّ کلام الحدید قافیة الرآ قال یمدح محمد بن عبداللّه بن طاهر فی الجزء الثانی».

ش 3344، 161 برگ، 15×23، نسخ، بی کا، بی تا. (تحریر سده 10 و 11). این نسخه تا حرف دال را دارد. با تملک علی بن شیخ محمد بن شیخ حسن آل ماجد و تملک دیگر مورخ 1076 و نیز تملک محمد الشامی.

323- دیوان الشیخ صفی الدین الحلی (عربی)

از: ابوالمحاسن صفی الدین عبدالعزیز بن محاسن الحلی (750 یا 759 ق)

او دو دیوان دارد که «کبیر» و «صغیر» نام گرفته اند و این دیوان کبیر اوست که در دوازده باب و سی فصل مرتب گشته است.

]کشف الظنون 1-797، ریحانة الادب 2-491 (چاپ شش جلدی)، الذریعة 92-،615

الفبایی آستان قدس 263[.

آغاز: «الحمد للّه الذی علم الانسان البیان ومنّ علیه والصلاة علی نبیه محمّد الذی مدح الشعر ودعا به لناظمه وعلی اله اهل البیت خیر خلقه وورثة علمه وحفظة ما لدیه... الفصل الاول فی الفخر والحماسة قال فی صباه...».

انجام:

«عسی اللیالی التی اضنت بفرقتنا

جسمی ستجمعنی یومآ وتجمعه

وان تنل احد منا منیّته فما الّذی بقضاء اللّه نصنعه»

ش 580، 178 برگ، 14×21، نسخ سده هشتم و نهم. چند برگ پایانی نو نویس است. با مهر بیضوی «عبده محمد علی بن علی».

325- دیوان مجنون ولیلی العامریّة = اخبار المجنون واشعاره (عربی)

از: قیس بن ملوح عامری، گردآوری: ابوبکر والبی

اشعار و حالات قیس بن ملوح عامری معروف به «مجنون» میباشد که توسط ابوبکر والبی گردآوری شده است.

[سزگین 2-389 _ 392، مشار، عربی 387، مجلس 37- 72].

آغاز: «حدث ابوبکر الوالبی... قال کان من حدیث مجنون بنی عامر ولیلی العامریة انّها کانت ابنة عمّه...».

مضی زمن والناس یستشفعون بی

فهل لی الی لیلی الغداة شفیع

انجام: «قال ابوبکر الوالبی هذه جملة ما تناهی الینا من اخبار المجنون واشعاره وما کان خارجا... منحولا من قصیدة او خبر اعرضنا عن کتابته واللّه سبحانه اعلم بالصّواب».

ش 3932، 49 برگ، 15×20، نسخ محمد بن مصطفی، بی تا، با تملک «عبدالمعطی بن حاج احمد زونی 1163».

***

ش 2970، 31 برگ، 11×17، نسخ، بی کا، بی تا. (تحریر سده 13) از پایان ناقص است با تملک یحیی حسینی قزوینی در .1294

***

ص: 244

326- ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد (فقه، عربی)

از: محمد باقر بن محمد مومن سبزواری (محقق سبزواری) (1090 ق)

شرحی است بر «ارشاد الأذهان» علامه حلی که از طهارت تا حج را به تفصیل شرح کرده است.

این کتاب در سال 1050 ق در دست تالیف بوده و کتاب صلاة در 1053 به پایان رسیده است.

چاپ سنگی شده است.

[الذریعة 10×19، الفبایی آستان قدس 272، مشار عربی 392].

آغاز: «کتاب الطهارة ای هذا کتاب الطهارة والکتاب اسم مفرد جمعه کتب بضم التاء وسکونها وهو فعال من الکتب بفتح الکاف سمی به المکتوب کالخلق بمعنی المخلوق...».

ش 86، 170 برگ، 21×31، نسخ زین العابدین خوانساری در 1241. کتاب طهارت را دارد.

جلد بسیار نفیسی دارد.

***

ش 1749، 225 برگ، 15×24، نسخ، بی کا، بی تا. (تحریر سده 13) کتاب حج است و ناقص است.

ص: 245

327- ذرائع الاحلام الی اسرار شرائع الاسلام (عربی)

از: محمد حسن بن عبداللّه مامقانی نجفی، (_ 1323 ق)

کتابی است مبسوط در فقه استدلالی به عنوان شرح شرائع محقق حلّی که تنها کتاب های طهارت، صلاة،

صوم، زکاة، خمس و حج (ناقص) نگاشته شده و برخی از این کتابها مستقلا و یا با تعلیقات فرزند مولف «شیخ عبداللّه مامقانی» در سالهای 1319 ق و 1348 _ 1349 ق بطبع رسیده اند.

[الذریعة 10-24 _ مشار عربی - ].

آغاز: «الحمد للّه رب العالمین... کتاب الطهارة والکتاب مصدر کتب احد معانیه لغة جمع وغلب عرفآ من هذا المعنی فی الخط حتی لا یرتاب فی تبادره عند عدم القرینة وقد یطلق الکتاب...».

انجام: «... وهو خارج عن محل الکلام مدفوعة بان ماکول اللحم داخل فی المستثنی منه ولا سبب لحرمته الا النجاسة العارضة بالموت... والحمد للّه اوّلا وآخرا وظاهرا وباطنآ وصلّی اللّه علیه سیدنا ونبینا محمّد وآله الطّاهرین».

ش 2263، 387 برگ، 15×21، نسخ 1302. این نسخه کتاب طهارت است. حاشیه نویسی دارد و تصحیح شده.

329- ذکری الشیعة فی احکام الشریعة (فقه، عربی)

از: محمد بن مکی (شهید اول) (786 ق)

فقهی است استدلالی در چهار قطب: عبادات، عقود، ایقاعات و سیاسات. با مقدمه ای دارای هفت اشاره در مباحثی مختصر پیرامون قواعد فقهی و اصولی و درایه.

از این کتاب فقط جلد اول که شامل طهارت و صلاة است تألیف شده و سه شنبه 21- ماه صفر - 784 ق به پایان رسیده است.

[الذریعة 10-40، مرعشی 4-125، الفبایی آستان قدس - 273].

آغاز: «بسمله... اما بعد فهذا کتاب ذکری الشیعة فی احکام الشریعة اوردت فیه ما صدر عن سید المرسلین بواسطة خلفائه المعصومی ن مما دل علیه الکتاب المبین واجماع المطهرین...».

انجام: «ثم قال التحدید یحتاج الی شرع ولیس فیه ما یدل علیه وهذا یشعر بجواز الزیادة علی ثلثمائة ولا یراد به مع اتصال الصفوف... فیکون انتفاء الزائد بطریق الاولی».

ص: 247

330- الذهب المسکوک فی اللباس المشکوک (فقه، عربی)

از: میرزا علی بن حسین ایروانی نجفی (1354 ق)

رساله مفصل فقهی است درباره جواز یا عدم جواز نماز در لباسی که شک کنیم که آیا جزئی از آن از حرام گوشت است یا نه. این کتاب در سال 1367 ق با «عقد اللئالی فی فروع الاجمالی» در تهران چاپ شده است.

[الذریعة 10-45، «مقدمه ای بر فقه شیعه» حسین مدرسی ص 369، مشار، عربی ص 396].

آغاز: «فی اللّباس المشکوک: المشکوک کونه جزء ممّا لا یؤکل لحمه هل یجوز الصّلاة فیه او لا یجوز او یجوز فی مثل المتلطخ او الملصق بالثوب او البدن ولا یجوز فی غیره».

انجام: «اما علی المختار من ان المانع هو عنوان البیّنة فبان ذلک الاستصحاب ایضا منه کانسداد باب باقی الاصول الموضوعیة وینحصر الامر بالاصل الحکمی الّذی عرفت ما فیه».

ش 4023، 20 برگ، 16×21، نستعلیق میرزا علی اکبر مرندی. آخرش ناقص است.

ص: 248

331- ذیل الحواشی ولوعة الشاکی (ادب، عربی)

از: لطفعلی بن محمد کاظم دانش تبریزی (صدر الافاضل)، (1268 _ 1350 ق)

مقدمه و دیباچه بسیار ادیبانه و زیبا که بمنزله تقریظی بر کتاب «لوعة الشاکی ودمعة الباکی» «شیخ صلاح الدین خلیل بن ایبک صفدی» (764 ق) نوشته شده است، پس از آن متن چاپی کتاب مزبور که در مطبعة الجوائب استانبول در سال 1301 ق برای بار سوم بطبع رسیده قرار داده شده و حواشی دقیق و ادیبانه ای بخط وی در هامش کتاب آورده شده و در آخر فهرستی از جاهایی که حاشیه زده شده آورده شده است.

آغاز: «اقول بعد الاستفتاح باسمه الکریم، والاستنجاح بحمده العظیم، والاستمناح بشکره الفخیم علی رفده الجسیم، واستماحة غمائم الجود والفضل بالصّلاة علی النبی...».

انجام: «... واقبل الرواح وناح القُمری وفاح القماری ویُصفی الببغا فیحاکی ویواسی او یُسلّی او یتوجع لدمعة الباکی ولوعة الشاکی».

ش 3470، 44 برگ، 15×21، نستعلیق زیبای مؤلف در 1310. حواشی با امضاء «لطفعلی» و یا «ل» است. مؤلف نام شاعرانی که اشعارشان در کتاب چاپی آمده در حاشیه نوشته است.

333- الرحیق (بدیع، عربی)

از: ملا هادی بن مهدی سبزواری (حکیم سبزواری) 1289 ه )

مسائل علم بدیع را با ذکر شواهد عربی و فارسی بسیار لطیف و زیبا نگاشته است.

[الذریعة 10- 173].

آغاز: «نحمدک یا من له الجمال البدیع ونشکرک یا من له الجلال الرفیع، یا من اتفق بین المتضادات وفرق بین المتشاکلات وجنّس بین القلب والجسد...».

انجام: «والثانی من الموصل بحروف مثنی والثالث بثلث والرابع برباع بالترتیب وقد مرّ نظیره فی قصیدة سلمان الساوجی. خاتمه: بر ضمیر منیر آفتاب نظیر در باب دانش و بینش...».

ش 1132، 161 برگ، 17×22، نستعلیق ابوالمجد نور الدین مجید بن حاج ملا اسماعیل حکمی الهی سبزواری در 1306 یا .1366

ص: 250

334- الرد علی الشیخیة (کلام، عربی)

از: محمود بن محمد تبریزی، (_ زنده 1256 ق)

مولف که از مخالفین سرسخت شیخیه بوده و از کتاب آنها به عبارت صحیفه ملعونه نام برده به رساله ای از سوال و جوابهای شیخ احمد احسایی دست یافته و پس از مطالعه آن این رساله را در رد آنها نگاشته است، مولف در صفحه (38) از رساله دیگرش در کلام بنام «شفاء القلوب» و استادانش در فقه و اصول همانند شیخ جعفر کاشف الغطاء و فرزندش شیخ موسی کاشف الغطاء نام برده است، مؤلف به جهت تعظیم و تکریم و تمجید بزرگان و فقهای حوزه نجف از شیخ احمد احسایی با احترام نام میبرد ولی در نهایت نظرات وی را رد و نقد می کند، این رساله که شروع آن در تبریز بوده در تهران در اول شعبان 1256 بپایان رسیده است.

آغاز: «الهی تاهت اوهام المتوهمین وقصرت طرف الطارفین... انه قد وجد فی هذا الزمان اقوام استهواهم الشیطان...».

انجام: «... ولذا زاد غیظی علیهم فطویت... عنهم واعتزلت منهم وکتبت فی ردهم رسائل متعددة وکتبآ متکثرة لیردعهم عما یعملون.

«کم لیلة لم الق بعد عشائها الا... وشرعت فی تالیف...».

ش 2594، 56 برگ، 7×17، نسخ مؤلف. حاشیه از مؤلف با امضاء «منه عفی عنه» دارد.

336- الرسالة المحمدیّة فی احکام المیراث الابدیّة = المحمدیة = الارث

(فقه، عربی)

از: یوسف بن احمد بن ابراهیم بحرانی، (1107 _ 1186 ق)

رساله ای است در بیان احکام میراث و فرائض که بدر خواست شیخ محمد بن احمد بحرانی تألیف و در یک مقدمه و شش فصل و یک خاتمه تنظیم نموده و در سلخ رمضان 1155 ق در شهر شیراز بپایان رسانده است.

[الذریعة 11-224 _ مرعشی 5-67 _ الفبایی آستان قدس - 280].

ص: 253

337- رسالة وافیة و نبذة کافیة = الوافیة = رساله عملیه (فقه، عربی)

از: محمد بن شیخ علی بن جعفر کاشف الغطاء

فقه فتوایی مختصری است. مؤلف خود در آغاز هر کتاب فقهی کتابش را رساله ای وافیه و نبذه ای کافیه می نامد. یک دوره فتواهای مؤلف است بدون استدلال.

آغاز: «العالم والجاهل جهلا غیر معذور فیه سواء علما بالتحریم او جهلا جهلا غیر معذور فیه واطلاقه وطهارته ویشترط اباحة الاناء واباحة الاستعمال فلا یجوز بانیة فضة او ذهب».

انجام: «وعدم الجلوس تحت الظلال حال التخلّی مع المندوحة وعدم مباشرة... خارج المسجد مع وجود من یقضیها غیره ولو بالاجرة وعدم صعود المکان الکثیر الارتفاع وعدم الهبوط الی کثیر الانخفاض فی المسجد والحمد للّه رب العالمین».

ش 446، 68 برگ، 14×20، نسخ، بی کا، بی تا، شامل طهارت تا حج است. از آغاز افتادگی دارد. سید محمد نجل سید حسن طباطبائی داماد شیخ جعفر کاشف الغطاء نسخه را مقابله و تصحیح کرده است. با مهر مربع «محمد بن علی 1242» و این عبارت در پایان، که شاید بخطّ مؤلف باشد: «قد شهدوا بصحّتها فلا بأس بالعمل بها وانا الجانی».

ص: 254

338- رضوان الآملین فی حاشیة القوانین (اصول فقه، عربی)

از: محمد بن عبدالصمد حسین شهشهانی اصفهانی (1287 ق)

حاشیه ای با عناوین «قوله _ قوله» در دو جلد بر کتاب «قوانین الاصول» میرزای قمی (1231 ق) میباشد. خطبه این کتاب را یکی از شاگردان مؤلف انشاء نموده است.

[الذریعة 11-240، مرعشی 5-111، مجلس 25- 235].

آغاز: «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم. الحمد للّه الّذی ارشدنا الی قواعد الدّین وقوانین الاسلام وهدانا الی معالم الیقین ومدارک الاحکام وسدّدنا لتمهید قواعد الشرع...».

انجام: «قلت جعلت فداک ارایت ان کان الفقیهان... مع ما فرض فیه جواب السابق بأنّ فی السابق جمع الشرطان فی احدهما وفقد فی الاخر فسئل عن اجتماع احدهما فی کلیهما وفقد الآخر فی احدهما دون الآخر».

ش 353، 216 برگ، 17×22، نستعلیق محمد مهدی بن کربلائی محمد علی جاپلقی المسکن در 1304 در مدرسه الماسیّه اصفهان. این نسخه جلد دوم است.

***

ش 370، 203 برگ، 16×25، نستعلیق، بی کا، بی تا. این نسخه جلد اول است و تصحیح شده.

آغاز این جلد: الحمد للّه الذی هدانا الی الاصول الثابتة والفروع النامیة....

ص: 255

339- الرضیة الحسینیة فی شرح العریضة المهدویة (کلام، عربی)

از: مراد بن علی خان تفرشی (ملا مراد تفرشی) (1051 ق)

اصل و شرح کتاب از خود مؤلف است که با عناوین «قوله _ قوله» نگاشته شده است. و مطالب آن بر اساس اعتقادات شیعه است.

[الذریعة 11-241 و 15- 260].

آغاز: «اللهم مالک الملک تؤتی الملک من تشاء وتنزع الملک ممن تشاء وتعزّ من تشاء وتذل من تشاء بید الخیر انک علی کل شیء قدیر تولج اللیل فی النهار وتولج النهار فی اللیل وتخرج الحی من المیت وتخرج المیت من الحی».

انجام: «وعنه علیه السلام ایضا حین سئل بای شیء علم المؤمن انه مؤمن قال بالتسلیم للّه والرضا فیما ورد علیه من سرور او سخط وعنه علیه السلام ایضا قال... رسول اللّه صلی الله علیه و آله یقول لشیء قد... کان غیره».

ش 313، 250 برگ، 13×26، نسخ 1039، تصحیح شده، واقف: سید محمد جزائری در 15-1-43 ش.

341- روضة العطر (طب، عربی)

از: محمد بن محمود بن حاجی شیروانی از علماء عامّه

از کتاب های مختلفی همچون قانون، حاوی، قرابادین، ذخیره، ارشاد، منهاجین،

ص: 261

342- روضة المتقین فی شرح اخبار الائمة المعصومی ن = شرح الفقیه

(حدیث، عربی)

از: محمد تقی بن مقصود علی مجلسی (مجلس اول) (1070 ق)

شرح مهمی است بر کتاب «من لا یحضره الفقیه» شیخ صدوق (381 ق) با اشاره به رجال سندها و تعیین حدیث از جهت صحت و ضعف. این کتاب بنا بر تقسیم مؤلف در شش جلد میباشد و جلد آخر به سال 1063 پایان یافته است. و در 14 جلد چاپ شده است.

[الذریعة 11-302، مرعشی 7-204، مجلس 25-257، الفبایی آستان قدس 290].

ش 3523، 89 برگ، 19×25، نسخ، بی کا، بی تا. بخشی از خمس تا بخشی از حج را دارد و اول و آخرش افتادگی دارد. علامت تصحیح دارد.

***

ش 3991، 61 برگ، 20×19، نسخ، بی کا، بی تا. بخشی از کتاب حج است.

ص: 262

343- روضة الواعظین وبصیرة المتعظین (حدیث، عربی)

از: ابوعلی محمد بن احمد بن علی فتال نیشابوری

این کتاب در دو جزء مشتمل بر چند مجلس درباره فضیلت عقل و علم و معرفت حضرت باری، نبوت نبی اکرم صلوات اللّه علیه وآله، امامت ائمه اطهار علیهم السلام، فضائل اولاد ایشان و... ایام و شهور مقدسه و موانع و جهان پس از مرگ است. وی قبل از بحث در موضوعات آیات چند از قرآن کریم و روایات صادره را می آورد اما اسانید را به جهت اشتهار نیاورده است.

[الذریعة 11-305، آستان قدس 14-269، سپهسالار 5-75، مشار عربی ].

آغاز: «الحمد للّه استتمامآ لنعمته واستسلامآ لربوبیّته واستعصامآ من معصیته... فانّی کنت فی عنفوان شبابی قد اتّفقت لی مجالس وعرضت لی محافل والنّاس سألونی عن اصول الدّیانات...».

ش 3650، 44 برگ، 20×30، نستعلیق محمد حسین بن عبداللّه الشریف حسنی اصفهانی. بخشی از این کتاب است تا مجلس فی ذکر الامامة. تصحیح شده است.

345- ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید السّاجدین = شرح الصحیفة

(دعا، عربی)

از: سیّد صدر الدین علی بن احمد مدنی شیرازی (سید علیخان) (1120 ه . ق)

شرحی است مفصل بر «صحیفه سجّادیه» امام سجاد7 که به نام شاه سلطان حسین صفوی (1135 ه . ق) تألیف شده و روضه پنجاه و سوم به روز چهارشنبه 11 شوّال 1106 به پایان رسیده است. این کتاب دارای پنجاه و چهار روضه است به شماره دعاهای صحیفه و هر روضه دارای خطبه جداگانه میباشد. اول قطعه ای از دعا را نقل می کند سپس به شرح آن میپردازد و در شرح به جنبه های ادبی توجه کامل دارد. مکرر چاپ شده است.

[الذریعة 11-325، مرعشی 3-40، سپهسالار 2-28، مجلس 25- 320].

ش 1645، 423 برگ، 20×30، نستعلیق محمد حسین بن استاد الملک الخسروشاهی در 1130 از روی نسخه ای که صورت خط مؤلف را داشته و در 1131 با نسخه دیگری مقابله شده است.

این نسخه کمی نقص دارد.

***

ش 3641، 276 برگ، 19×29، نسخ محمد صادق حسینی. با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد جواد الحسنی» این نسخه از دعای 42 به بعد را دارد.

ص: 264

346- ریاض المسائل = شرح کبیر (فقه، عربی)

از: سید علی بن محمد علی طباطبائی حائری (1231 ق)

شرح مزجی است بر کتاب «المختصر النافع» محقق حلی. شارح چون شرح کوتاه دیگری بر همین کتاب دارد. لذا این کتاب به «الشرح الکبیر» نیز شهرت یافته است.

[الذریعة 11-336، مرعشی 6-281، مجلس 25-356، مشار عربی 501].

آغاز: «الحمد للّه کتاب الطهارة وارکانه اربعة...».

ش 188، 159 برگ، 20×30، نسخ 1264. با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد جعفر بن محمد ابراهیم...» متاجر تا وقف است.

***

ش 189، 21×30، نسخ میرزا محمد بن میرزا هاشم برای شیخ محمد جعفر در 1262. ارث تا دیات است. تصحیح و مقابله شده است.

***

ش 190، 191 برگ، 20×30، نسخ محمد بن محمد باقر حسینی برای همان شیخ محمد جعفر در 1263. زکات تا جهاد را دارد. با مهر بیضوی «عبده الراجی محمد جعفر بن محمد ابراهیم 1249».

***

ش 204، 190 برگ، 20×29، نسخ ابوالقاسم بن محمد علی اصفهانی در 1241 یا ،1247 طهارت و صلاة است.

***

ش 205، 174 برگ، 20×29، نسخ بی تاریخ. قضاء و شهادات تا پایان کتاب را دارد.

***

ص: 265

347- الزَبَد = الفیة فی الفقه (فقه، عربی)

از: ؟

الفیه منظوم در فقه اهل سنت است که بگفته مؤلف برای یادگیری اطفال و مبتدیان سروده است؛ از کتاب طهارت تا ایلاء و یک خاتمه در علم تصوف مباحث کتاب را تشکیل می دهد:

وبعد هذی زبدٌ نظمتها

ابیاتُها الفٌ بما قد زدتُها

یسهل حفظها علی الاطفال

نافعةٌ لمبتدی الرجال

آغاز:

«الحمد للاله ذی الجلال وشارع الحرام والحلال

ثم صلاة اللّه مع سلامی علی النّبی المصطفی التّهامی...»

انجام:

«... ثمّ الصلاة والسلام ابدا

علی النّبی الهاشمیّ احمدآ

والآل والصحاب... وحسبنا اللّه تعالی وکفی»

ص: 268

348- زبدة الاصول (اصول فقه، عربی)

از: بهاء الدین محمد بن حسین عاملی (شیخ بهائی) ()1031

کتاب مختصری است در علم اصول فقه که در پنج منهج تنظیم شده است. در یک نسخه تاریخ تألیف سال 1008 ه ذکر شده است.

[الذریعة 12-19، مجلس 11-227 و 25-242، مشار عربی 504، مرعشی 1- 59].

آغاز: «بسمله، انّ ابهی اصل یبتنی علیه الخطاب واولی قول فصل ینتهی الیه اولو الالباب».

انجام: «والزم ما هو اقرب الی التقوی والحمد للّه علی نعمائه والصلاة علی سیّد انبیائه واشرف اولیائه».

ش 448، 90 برگ، 14×20. نسخ 1223، با یادداشت تملک با مهر بیضوی «عبده محمد حسین». به خواهش ملا محمد تحریر شده است.

***

ش 705، 61 برگ، 15×21، نسخ محمد بن استاد تقی کدی در 1217، علامت تصحیح دارد. با مهر بیضوی «الهی... محمد المحمود» حواشی با امضاء «منه» دارد.

***

ش 1349 (باید مراجعه شود).

***

ش 1355، 82 برگ، 13×18، نسخ محمد علی بن محمد طباطبائی در 1246 یا 1264.با یادداشت تملک «محمد حسین بن محمد علی بن سید محمد بن علی اکبر بن میرمیران ابن میر ابوالبقاء» و مهر بیضوی «یا خلیل اللّه 1327» حواشی با امضاء «منه رحمه اللّه» دارد.

ص: 269

349- زبدة البیبان فی براهین احکام القرآن = آیات الاحکام (تفسیر و فقه، عربی)

از: ملا احمد بن محمد اردبیلی (مقدس اردبیلی) (993 ق)

تفسیر آیات احکام قرآن است به ترتیب کتاب های فقهی از طهارت تا دیات، با استدلال.

[الذریعة 12-21، مرعشی 8-377، و 20-185، مجلس 25-388، مشار، عربی «6» ].

آغاز: «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم. الحمد لّله ربّ العالمین... اعلم انّ هنا فائدة لابدّ قبل الشروع فی المقصود من الاشارة الیها وهی انّ المشهور بین الطلبة انّه لا یجوز تفسیر القرآن بغیر نصّ واثر...».

انجام: «وانت عرفت انّه لیس بجیّد ومثل هذا فعل فی کثیر من الآیات حیث عُمِّمت مع کون سبب النزول خاصا لما مرّ ثم علی تقدیر التخصیص ایضآ لا یبعد التعمیم لفهم العلّة فیستخرج الباقی فتأمل.

ص: 270

350- زبدة الدعوات والزیارات (دعا، عربی)

از: ؟

مجموعه ای است از برخی ادعیه و زیارات معروفه همچون کمیل، سمات، زیارت عاشورای اباعبداللّه علیه السلام که با چند سوره از قرآن کریم آغاز شده است. و این نسخه برای چاپ تهیه شده بود.

ش 4140، 310 برگ، 9×16، نسخ بی کا، بی تا، آغازش سوره یس و انجامش زیارت حضرت معصومه3 است.

352- الزکاة = کتاب الزکاة = ودائع النبوة (فقه، عربی)

از: محمد هادی بن محمد امین نجفی (شیخ هادی طهرانی) تهرانی (1321 ق)

فقه استدلالی مفصلی است در باب زکات. بنا به قول آقابزرگ ممکن است این کتاب بخشی از «ودائع النبوة» مؤلف باشد. این نسخه ابتدا و انتهاء ندارد اما بر روی برگ اول، آن را به مرحوم آقا شیخ هادی تهرانی متعلق دانسته اند.

[الذریعة 12- 44].

آغاز: «کما یظهر من المحکی عن الاستاذ البهبهانی فیه فی رد السبزواری حیث نقل الخلاف فی ذوی الأدوار فاورد علیه بان الخلاف المتوهم لا اصل له».

انجام: «وعلی هذا یکون دعوی صاحب المدارک؛ والفاضل الهندی؛ اتفاق العلماء علی انه لو وجدت الشروط بعد الهلال لم تجب وقبله تجب... من دعوی الاتفاق فی خصوص الضیف والولد دون سائر الشرائط».

ش 4083، 385 برگ، 15×21، نسخ بی تاریخ، آغاز و انجام افتادگی دارد.

354- زیارة الجامعة الکبیرة (عربی)

از: امام ابوالحسن علی بن محمد النقی7

آغاز: «بسمله السلام علیکم یا اهل بیت النبوة وموضع الرسالة ومختلف الملائکة...».

انجام: «... فی زمرة المرحومی ن بشفاعتهم انک انت ارحم الراحمین وصلّی اللّه علی سیدنا محمد وآله الطاهرین وسلم تسلیمآ».

ش 2477، 21 برگ، 12×19، نسخ 1240. در حاشیه اش اضافات و تصحیح آمده است.

356- السرّ المصون فی شرح رسالة بیون = شرح رسالة بیون (کیمیا، عربی)

از: اید مر بن علی بن اید مر جلدکی، (_ 750 ق)

رساله ای متوسط در اصول و مبانی کیمیا که در شرح رساله ای در کیمیا تالیف «بیون برهی هندی» نگاشته شده و در عرض دو هفته در ذیعقده 744 ق در شهر قاهره پایان یافته است.

[دانشگاه تهران 3-973 _ الفبایی آستان قدس -305، ریحانة الادب 1- 271].

آغاز: «الحمد للّه الذی شهدت بربوبیته عجائب المصنوعات الاحد الفرد المحض من کل الوجوه والجهات تعالی ان تحیط به اجناس المقولات (المعقولات ظ) وتقدس ان یدرکه انواع المدرکات...».

انجام: «... ان ینقذنی وایاک من سنة الغفلات انه مجیب الدعوات عواد بالخیرات وقد ان لنا ان نقطع الکلام والحمد لواهب العقل ومفیض الرحمة لا اله الّا هو رب العرش العظیم».

ش 2823، 60 برگ، 10×17، نسخ 898 با سرلوح و جدول زرین، نسخه نفیسی میباشد و با نسخه اصل مقابله شده است و حاشیه نویسی دارد.

ص: 275

357- سبیل الجنة (اصول فقه، عربی)

از: محمد هاشم بن عبدالرحیم موسوی قزوینی (؟)

مباحث اصول فقه را به روش استدلالی با نقل اقوال دانشمندان علم اصول مخصوصا متأخرین آنان در پنج جلد گرد آورده است. در الذریعة و فهرست مرعشی بدون نام مؤلف یاد شده است. کتاب با عناوین «الزهر»، «الفائدة» بیان شده و از بسیار از علمای اصول شیعه و عامه نقل می کند همچون ابن حاجب، سید السند نجفی، علامه حلی و...

[الذریعة 12- 138].

آغاز: «الحمد للّه الذی لا یبلغ مدحته الحامدون ولا یحصی نعمه العادّون والذی دل علی وجوده بخلقه وبحدوث خلقه علی ازلیته لیس لازلیته انقضاء ولا لاولیّته ابتداء... ان علو الانسان فی دار المقام...».

انجام: «قرینة علی تخصیصه ببعضها کما تقول کان هذا حسنآ ویصیر حسنآ وهو الان حسن فظهوره فی الاستمرار لیس وضعیّا علی ما ذکرنا بل بدلیل العقل انتهی ویظهر منه ایضا ان اسم الفاعل لا یدل علی

الحدوث وضعآ بل فی غلبة الاستعمال».

ش 474، 241 برگ، 15×21. تحریر سده 13. ظاهرا نسخه اصل است این نسخه جلد اول و شامل مباحث الفاظ تا اشتراک میباشد. تصحیح شده و خط خوردگی فراوان دارد.

359- الشافیّة (صرف، عربی)

از: ابو عمرو عثمان بن عمر (ابن حاجب) (786 ه . ق)

متن مختصر و مفیدی است در علم صرف که مؤلف پس از نوشتن «کافیه» در علم نحو، آن را نوشته. این کتاب از شهرت فراوانی در حوزههای علمیّه برخوردار است و شرحها و حواشی فراوانی بر آن نوشته اند.

]کشف الظنون 2-102، فهرست مرعشی 1-128، الفبایی آستان قدس ،317

فهرست مجلس 25- 419[.

آغاز: «الحمد للّه وسلام علی عباده الذین اصطفی وبعد فقد سألنی من لا یسعنی مخالفته أن الحق بمقدمتی فی الاعراب مقدمة فی التصریف».

انجام: «وامّا الحروف فلم یکتب منها بالیاء غیر علی وبلی والی وحتّی».

ش 573، 135 برگ، 14×21، نسخ، بی کا، بی تا. (تحریر سده 12).

***

ص: 277

360- شرائع الاسلام (فقه، عربی)