ص :2

کیمیای عشق

محمد محمدی ری شهری

تلخیص عبدالهادی مسعودی

ترجمه حسن اسلامی

ص :3

بسم الله الرحمن الرحیم

ص :4

ص :5

ص :6

شکارش را غنیمت داند؛چرا که آنان،دو دسته اند:دسته ای برادرِ دینی تو اند،و دسته ای دیگر،در آفرینش،همانندِ تو.

و نیز می فرماید:

أَبلَغُ ما تَستَدَرُّ بِهِ الرَّحمَةَ أن تُضمِرَ لِجَمیعِ النّاسِ الرَّحمَةَ. (1)

بهترین راه جذب رحمت [و مهربانیِ] الهی این است که [در دل،] نیّتِ رحمت [و مهربانی] به همۀ مردم داشته باشی.

باری،آفریدگار مهربان،نه تنها بزرگ ترین آموزگار دوستی است،بلکه همۀ مهرورزی ها ریشه در رحمت و محبّت او دارند و بدون پیوند با او،هیچ محبّتی نمی پاید و هیچ کینه و دشمنی ای از جهان رخت برنخواهد بست و آرزوی فراگیر شدن مهر و دوستی در جامعۀ بشری و حاکمیّت صلح همه جانبه هرگز تحقّق نخواهد یافت.

کتاب دوستی در قرآن و حدیث،شرح این اجمال است.انتشار این کتاب به زبان عربی مورد استقبال فرهیختگان جهان اسلام قرار گرفت تا آنجا که برخی از چهره های علمی حجاز ضمن تأکید بر نیاز همه مسلمانان به این نوشتار پیشنهاد انتشار آن را در سطح گسترده در جوامع اسلامی ارائه کردند.

به دنبال این پیشنهاد،کتاب«دوستی»توسط فاضل گرانمایه جناب آقای عبدالهادی مسعودی تلخیص گردید و اینک گزیدۀ آنچه از این کتاب مربوط به مهرورزی انسان ها نسبت به خدای

ص:9

منّان است با عنوان«کیمیای عشق»در برابر شماست.«کیمیای عشق»گزیدۀ بخش دوم کتاب«دوستی در قرآن و حدیث»است که تقریباً همه عناوین اصلی و فرعی آن حفظ و تنها از تعداد احادیث آن کاسته شده است،بدیهی است مطالعه اصل کتاب برای آگاهی کامل تر از رهنمودهای اسلام در زمینۀ مهرورزی انسان ها به پروردگارشان ضروری است.

به امید روزی که با بهره گیری از رهنمودهای سازندۀ اسلام قلب مردم جهان مالامال از محبّت و عشق به خدای سبحان شود،طبعاً چنین عشقی،الفت و سازگاری مردم با یکدیگر را نیز در کامل ترین شکل آن در پی خواهد داشت.

در اینجا از همۀ کسانی که در مرکز تحقیقات دار الحدیث به گونه ای در تهیۀ این مجموعۀ ارزنده سهیم هستند صمیمانه سپاسگزاری می نمایم به ویژه حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای محمّد تقدیری که متن اصلی کتاب با همکاری ایشان سامان یافت و نیز حجت الاسلام جناب آقای عبدالهادی مسعودی که گزیدۀ آن را تهیه کردند،همچنین حجت الاسلام جناب آقای سید حسن اسلامی که زحمت ترجمه آن را پذیرا شدند،و برای همۀ آنان از خداوند منان پاداشی در خور فضل و کرامت خود مسئلت دارم.

ص:10

بنده چند سالی با مرحوم آقای سیّد محمّد رضا نقوی-اعلی اللّه مقامه-آشنایی و رفاقت داشتم.او دو روز بعد از وفاتش به خواب من آمد (شب چهارشنبه نزدیک اذان صبح) و به من گفت:«حالم بسیار خوش است.زیاد به فکر من نباشید.

فقط در دعاها مرا فراموش نکنید.بعضی ها به من می گفتند:

همیشه مشغول کار تایپ و تنظیم کتاب ها هستی و داری وقتت را ضایع می کنی؛[امّا] تایپ و تنظیم کتاب مفاتیح الجنان و المحبّة فی الکتاب والسنة (به اردو)،خیلی بدردم خورد و باعث نجاتم شد!

آری،آنچه بیش از هر چیز دیگر،برای انسان در این جهان و جهانِ پس از مرگ،کارساز است،کیمیای محبّت است: یک جو ثمر نمی برد از خرمن کمال در دل،هر آن که تخم محبّت نکِشته است

إلهی! لم یکن لی حول فأنتقل به عن معصیتک إلّافی وقت أیقظتنی لمحبّتک، فانهج لی إلی محبّتک سبیلاً سهلة أکمل لی بها خیر الدنیا والآخرة.

محمّد محمّدی ری شهری

1382/9/10

ص:12

ص:14

انسان به کیمیای محبّتِ خدا دست نیافته،به فلسفۀ خلقت خود، دست نخواهد یافت. (1)

امام سجاد علیه السلام در دعای«مکارم الأخلاق»از صحیفۀ سجادیه،به کیمیاگری محبّت اشاره کرده است،آنجا که می فرماید:

وَانهَج لی إلی مَحَبَّتِکَ سَبِیلاً سَهلَةً أکمِل لی بِها خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ.

به سوی محبّتت،راهی آسان برایم بگشا که بدان،خیر دنیا و آخرت را برایم کامل کنی (2).

بر این اساس،هر چه محبّت انسان نسبت به آفریدگار جهان، بیشتر و قوی تر باشد،توفیق بیشتری برای رسیدن به راز آفرینش خود و کسب کمالات انسانی دارد.لذا در زیارت پیشوایان دین، اهل بیت رسول خدا که در اوج قلّۀ انسانیت و امامت قرار دارند،با صفت«

التّامّینَ فی مَحَبَّةِ اللّهِ (کاملان در دوستی خدا)» (3)مورد خطاب قرار می گیرند.

فصل اوّل از بخش دوم این کتاب،دربارۀ آیات و احادیثی است که با بیانهای گوناگون،اهل ایمان را به تحصیل کیمیای محبّت خدا دعوت می کنند.

ص:16

معرفت برهانی هم می تواند مبدأ محبّت خدا باشد و از این رو وقتی حضرت داوود علیه السلام از خداوند می پرسد:«

کَیفَ احَبِّبُک إلی خَلقِکَ؟ ؛چه گونه محبّت ترا بین مردم ایجاد کنم؟»،پاسخ می شنود:«

اُذکُر أیادِیَّ عِندَهُم،فَإِنَّکَ إذا ذَکَرتَ لَهُم ذلِکَ أحَبّونی ؛دست احسانم به ایشان را یاد کن که اگر به یادشان بیاوری دوستم خواهند داشت». (1)

با این همه،تردیدی نیست که محبّت تامّ و کامل که از آن به عشق تعبیر می شود،جز از طریق معرفت شهودی حاصل نمی گردد.به گفتۀ برخی از اهل معرفت:

تمام مطلب این است که تا انسان،معرفت شهودی نسبت به خدا پیدا نکند،عاشق نمی شود.اگر این گونه عارف شد، می بیند که همۀ خوبی ها در خدا جمع است: «آللّهُ خَیْرٌ أَمّا یُشْرِکُونَ» . (2)بنابر این،محال است انسان به غیر خدا توجّه کند. (3)

شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ وَ الْمَلائِکَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ . (1)

خداوند گواهی می دهد که جز او هیچ معبودی نیست؛و نیز فرشتگان [او] و دانشوران.

امام علی علیه السلام دربارۀ شدّت محبّت طایفۀ اوّل،یعنی فرشتگان، نسبت به حضرت حق-عزّوجل-چنین می فرماید:

...قَدِ استَفرَغَتهُم أشغالُ عِبادَتِهِ و وَصَلَت حَقائِقُ الإِیمانِ بَینَهُم و بَینَ مَعرِفَتِهِ وقَطَعَهُمُ الإِیقانُ بِهِ إلَی الوَلَهِ إِلَیهِ،و لَم تُجاوِز رَغَباتُهُم ما عِندَهُ إلی ما عِندَ غَیرِهِ،قَد ذاقوا حَلاوَةَ مَعرِفَتِهِ،وشَرِبوا بِالکَأسِ الرَّوِیَّةِ مِن مَحَبَّتِهِ.

اشتغال به عبادتش،آنان را از هر چیز دیگر بازداشته است و حقایق ایمان،آنان را به معرفت پروردگارشان پیوند داده است و یقین به او،آنان را از دیگران بریده و شیفتۀ او ساخته است و خواسته هایشان از آنچه نزد اوست،به آنچه نزد دیگری است،درنمی گذرد.آنان،شیرینی معرفتش را چشیده و از جام لبریز محبّتش نوشیده اند. (2)

و لذّت طایفۀ دوم از معرفت خدا را امام صادق علیه السلام چنین توصیف می نماید:

لَو یَعلَمُ النّاسُ ما فی فَضلِ مَعرِفَةِ اللّهِ-عَزَّوجَلَّ-ما مَدّوا أعیُنَهُم إلی ما مَتَّعَ اللّهُ بِهِ الأَعداءَ مِن زَهرَةِ الحَیاةِ الدُّنیا و نَعیمِها،و کانَت

ص:19

دُنیاهُم أقَلَّ عِندَهُم مِمّا یَطَؤونَهُ بِأَرجُلِهِم ولَنَعِموا بِمَعرِفَةِ اللّهِ-جَلَّ وعَزَّ-وتَلَذَّذوا بِها تَلَذُّذَ مَن لَم یَزَل فی رَوضاتِ الجِنانِ مَعَ أولِیاءِ اللّهِ.

اگر مردم از فضیلت شناخت خدای-عزّوجل-باخبر می شدند،به نعمت ها و خوشی های زندگی دنیوی که خداوند دشمنان را از آن برخوردار ساخته است،چشم نمی دوختند و دنیایشان از آنچه با گام هایشان بر آن پای می نهند نیز کمتر می شد و با نعمت خدا متنعّم می شدند و از آن لذّت می بردند؛لذّت بردن کسی که همواره در باغ های بهشت،در کنار اولیای خداست. (1)

را از تو می پوشاند.

امام در این کلام،تصریح می کند که جمالِ جمیل حضرت حق- جلّ و علا-حجاب ندارد.حجاب،از ناحیۀ کارهای ناشایسته است،و اگر حجابِ زنگارهای اعمال ناشایسته از آینۀ دل زدوده شود،انسان به معرفت شهودی می رسد.

با عنایت به این مقدمه،به این نتایج می رسیم که:

اولاً تجلیۀ قلب،راه دوم برای معرفت شهودی محسوب نمی شود؛بلکه تخلیه و پاکسازی دل از زنگارهای کارهای ناشایسته،برای رسیدن به معرفت شهودی کافی است و تجلیه دل، به وسیلۀ کارهای شایسته،بر قوّت این معرفت،خواهد افزود.

ثانیاً حجابهای معرفت خدا،با موانع محبّت او یکی است؛زیرا چنان که دانستیم،معرفت شهودی خداوند متعال،با محبّت او همراه است.از این رو کسانی که با عنصر تقوا حجاب های معرفت شهودی را کنار زده اند،با کیمیای محبّت خدا رشتۀ محبّت غیر او را گسسته اند.امام باقر علیه السلام آنها را چنین توصیف می فرماید:

...قَطَعوا مَحَبَّتَهُم بِمَحَبَّةِ رَبِّهِم...ونَظَروا إلَی اللّهِ-عَزَّوجَلَّ-و إلی مَحَبَّتِهِ بِقُلوبِهِم.

محبّت خویش را [به دنیا] برای محبّت پروردگارشان بریده اند...و با دل های خود،به خداوند عزّوجل و محبتش نگریسته اند. (1)

ص:21

ثالثاً برخی از عناوینی که در«اسباب خدا دوستی» (1)آمد و یا در «اسباب محبوبیت نزد خدا» (2)می آید؛مانند:تقوا و توبه،اسباب تجلیۀ قلب و بیشتر آنها اسباب تحلیۀ قلب نیز محسوب می شوند.

تفکیک میان«اسباب خدا دوستی»و«اسباب محبوبیت»،به دلیل آن است که دستۀ اوّل،اسباب محبّت بنده نسبت به خدای تعالی را توضیح می دهد و دستۀ دوم،اسباب محبّت خداوند متعال نسبت به بنده را بیان می نماید؛ولی به کار بردن اسباب هر یک از این دو طایفه در مورد هدفِ اسباب طایفۀ دیگر،بلامانع است.

مثلاً در متن قرآن و حدیث،توبه،سبب محبّت خدا به بنده شمرده شده است؛لیکن با توضیحاتی که داده شد،سبب محبّت بنده به خدا نیز هست؛یا معرفت خدا،تقوا و دعا که جزء اسباب محبّت بنده نسبت به خدا ذکر شده اند،در صورتی که موجب محبّت خدا به بنده نیز هستند و در بعضی از اسباب (مانند«یاد خدا» (3)) به این نکته تصریح شده است که موجب محبّت خدا به بنده و بنده به خداوند متعال است.

خدا،آن را (خطرناک ترین مانع) (1)محبّت خدا نامیده ایم.بر اساس نصوص این باب،محبّت خدا به هیچ وجه قابل جمع با محبّت دنیا نیست و تا ذرّه ای از غبار این محبّت بر آینۀ دل نشسته باشد، معرفت و محبّت حقیقی خدا برای انسان،امکان پذیر نیست.

در این جا این سؤال پیش می آید که:دنیا چیست؟و چرا محبّت آن،با محبّت خدا قابل جمع نیست؟

دنیا در فرهنگ نصوص اسلامی عبارت است از هدف قرار دادن امکانات و لذایذ مادّی و دنیوی.اگر برخورداری از لذایذ مادّی و دنیوی،مقدمۀ معنویت و آخرت و رسیدن به قرب الهی باشد،در فرهنگ اسلام،دنیا محسوب نمی شود.لذا نه تنها مانع برای محبّت خدا نیست؛بلکه مقدمۀ آن است.امّا اگر کامیابی های مادّی هدف قرار گرفت،خطرناک ترین آفات معنویت و محبّت است: «ما جَعَلَ اللّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ ؛خداوند در درون یک فرد دو دل قرار نداده است» (2).دلی که ظرف محبّت دنیا و لبریز از تاریکی های معنوی است،چگونه می تواند عرش رحمان باشد و نور آسمان ها و زمین را در خود جای دهد؟لذا امام العارفین می فرماید:

کَما أنَّ الشَّمسَ وَاللَّیلَ لا یَجتَمِعانِ کَذلِکَ حُبُّ اللّهِ وحُبُّ الدُّنیا لا یَجتَمِعانِ. (3)

ص:23

همان گونه که خورشید و شب،جمع نمی شوند،خدا دوستی و دنیا دوستی نیز باید یکدیگر جمع نمی شوند.

در این باب،تفاوتی میان کامیابی های حلال و حرام نیست.

کامیابی های حلال هم اگر هدف باشد،تاریکی می آورد و مانع محبّت حقیقیِ نورِ مطلق است.لذا پیامبر اکرم به ابوذر فرمود:

لِیَکُن لَکَ فِی کُلِّ شَیءٍ نِیَّةٌ صالِحَةٌ حَتَّی الأَکلَ وَالنَّومَ. (1)

در هر چیز باید نیتی شایسته داشته باشی؛حتّی در خورد و خواب.

البته تردیدی نیست که ظلمت کامیابی های حرام،بیشتر و بازدارندگی اش افزون تر است.

اجتناب از مطلق دنیادوستی،بالاترینِ مراتب تقواست که اگر انسان بدان دست یابد،به کیمیای محبّت و بالاترین درجات کمالات معنوی دست یافته است.امام باقر علیه السلام دربارۀ این گروه از متّقین و کسانی که به این مرتبه رسیده اند می فرماید:

قَطَعوا مَحَبَّتَهُم بِمَحَبَّةِ رَبِّهِم...ونَظَروا إلَی اللّهِ... (2)

محبّت خویش را [به دنیا] به خاطر دوستیِ خدا بُریدند و چشم به خدا دوختند...

دنیا خالی است.امام صادق علیه السلام در تبیین آیۀ شریف «إِلاّ مَنْ أَتَی اللّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ ؛جز آن که با دلی سلیم در پیشگاه الهی حاضر شود» (1)می فرماید:

هُوَ القَلبُ الَّذِی سَلِمَ مِن حُبِّ الدُّنیا. (2)

آن دلی است که از محبّت دنیا فارغ است.

در این جا این سؤال پیش می آید:ریشۀ بیماری های دل که سبب محبّت دنیا نیز هست،چیست؟

پاسخ این است که ریشۀ بیماری های قلب و سبب همۀ رذایل اخلاقی،خودخواهی است.بنابراین،برای درمان اساسی دنیادوستی،راهی جز مبارزه با خودخواهی وجود ندارد.

امام خمینی رحمه الله در این باره،خطاب به فرزندش چنین می فرماید:

فرزندم! از خودخواهی و خودبینی به در آی که این،ارث شیطان است که به واسطۀ خودبینی و خودخواهی از امر خدای تعالی به خضوع برای ولی و صفیّ او-جلّ و علا- سر باز زد؛و بدان که تمام گرفتاری های بنی آدم،از این ارث شیطانی است که اصل اصول فتنه است و شاید آیۀ شریفۀ «وَ قاتِلُوهُمْ حَتّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّهِ» 3 در بعضی مراحل آن،اشاره به جهاد اکبر و مقاتله با ریشۀ فتنه که

ص:25

شیطان بزرگ و جنود آن که در تمام اعماق قلوب انسان ها شاخه و ریشه دارد،باشد؛و هرکس،برای رفع فتنه از درون و برون خویش،باید مجاهده نماید و این جهاد است که اگر به پیروزی رسید،همه چیز و همه کس اصلاح می شود. (1)

خویش را بیابد و با این دریافت،به معرفت و محبّت خدا برسد که «مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ؛ (1)هرکس خود را شناخت، پروردگارش را شناخته است».

یاد خدا،داروی دردهای جانها است.

یا مَنِ اسمُهُ دَواءٌ و ذِکرُهُ شِفاءٌ. (1)

ای آن که نامش دوا و یادش شفا است.

دستۀ دوم،متونی که بیان کنندۀ نقش یاد خدا در آرامش دل و شرح صدر،و نورانیت قلب و فکر،و ایجاد حیات و حواسّ باطنی،و رشد و تکامل معنوی است؛مانند گفتار خداوند متعال:

أَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ . (2)

آگاه باش؛به یاد خدا دلها استوار می گردد.

و آنچه از امیر مؤمنان نقل شده است:

الذِّکرُ،یَشرَحُ الصَّدرَ. (3)

یاد خدا دل را گشایش می دهد.

دَوامُ الذِّکر ِ،یُنیرُ القَلبَ وَالفِکرَ. (4)

یاد مداوم خدا دل و خرد را درخشان می کند.

مَن ذَکَرَ اللّهَ،أحیا قَلبَهُ و نَوَّرَ عَقلَهُ و لُبَّهُ. (5)

آن که یاد خدا کند دلش را زنده بدارد و عقلش را درخشان کند.

إنَّ اللّهَ سُبحانَهُ جَعَلَ الذِّکرَ جِلاءً لِلقُلوبِ،تَسمَعُ بِهِ بَعدَ الوَقرَةِ،

ص:28

وتُبصِرُ بِهِ بَعدَ العَشوَةِ وتَنقادُ بِهِ بَعدَ المُعانَدَةِ. (1)

خداوند سبحان یاد خود را مایه صفای دلها قرار داده است، که پس از ناشنیدن،بدان می شنود،و در پی نادیدن،بدان می بیند و پس از سرپیچی،بدان پیروی او می کند.

مُداوَمَةُ الذِّکرِ،قوتُ الأَرواحِ ومِفتاحُ الفَلاحِ. (2)

تداوم یاد خدا،نیروی جان ها و کلید رستگاری است.

دستۀ سوم،متونی که انس با خدا،همنشینی با او و عشق و محبّت او را ثمرۀ یاد خدا می دانند.مانند آنچه از پیامبر اسلام نقل شده است:

مَن أکثَرَ ذِکرَ اللّهِ،أحَبَّهُ. (3)

آن که فراوان یاد خدا کند،او را دوست خواهد داشت.

و آنچه از امیر مؤمنان نقل شده است:

الذِّکرُ مِفتاحُ الاُنسِ. (4)

یاد الهی،کلید انس است.

ذِکرُ اللّهِ قوتُ النُّفوسِ ومُجالَسَةُ المَحبوبِ. (5)

یاد خدا،نیروی جان ها و همنشینی با محبوب است.

بر اساس این نصوص،یاد خدا در نخستین گام سلوک به سوی او،آینۀ دل را از زنگار اخلاق و اعمال ناشایسته پاک می کند و در

ص:29

گام دوم،آمادگی آن را برای انعکاس معارف شهودی تقویت می نماید و در گام سوم،کیمیای عشق و محبّتِ دادار یگانه هستی را به سالک،اهدا می نماید.

با عنایت به این آثار و برکات عظیم و نقش کلیدیِ یاد خدا در سازندگی انسان و جامعۀ توحیدی است که قرآن کریم و احادیث اسلامی،مکرّر بر کثرتِ ذکر،بلکه تداوم آن،تأکید دارند.خداوند سبحان می فرماید:

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللّهَ ذِکْراً کَثِیراً * وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلاً» . (1)

ای آنان که ایمان آورده اید خدا را فراوان یاد کنید و او را سحرگاهان و شامگاهان تسبیح کنید.

«فَإِذا قَضَیْتُمُ الصَّلاةَ فَاذْکُرُوا اللّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِکُمْ». 2

آن گاه که نماز را به پایان رسانیدید ایستاده،نشسته و بر پهلو یاد خدا کنید.

امام صادق علیه السلام نیز می فرماید:

ما مِن شَیءٍ إلّاولَهُ حَدٌّ یَنتَهی إلَیهِ إلّاالذِّکرَ فَلَیسَ لَهُ حَدٌّ یَنتَهی إلَیهِ. (2)

هر چیزی را حدّی است که بدان پایان می یابد،جز ذکر که

ص:30

آن را حدّ و انتهایی پایان پذیر نیست.

سپس حضرت این آیه را برخواند:

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللّهَ ذِکْراً کَثِیراً». 1

ای آنانی که ایمان آوردید،خداوند را بسیار یاد کنید.

ایشان در اکثر اوقات،تَر بوده است به کلمۀ طیّبۀ:«لا إله إلّا اللّه»؛اگر چیزی می خورده اند و اگر سخن می گفته اند و اگر راه می رفته اند،الی غیر ذلک. (1)چه این،ممدّ و معاونی قوی است،هر سالک را و اگر ذکر قلبی را نیز مقارنِ ذکر لسانی سازد،به اندک زمانی فتوح بسیار رو می دهد،تا می تواند سعی نماید که دم به دم متذکّر حق می بوده باشد،تا غافل نشود که هیچ امری به این نمی رسد در سلوک،و این،مددی است قوی در ترک مخالفت حق سبحانه به معاصی. (2)

2-حقیقت ذکر،احساس حضور در محضر حق تعالی است؛ احساسی که انسان را به مسئولیت های فردی و اجتماعی وادار نماید.هر قدر این احساس در انسان تقویت شود،ذکر،واقعیّت بیشتری پیدا می کند و آثار و برکات افزون تری دارد.تداوم ذکرِ بدین معنا بسیار دشوار است.امام صادق علیه السلام در این باره به یکی از اصحاب خود می فرماید:

«ألا اخبِرُکَ بِأَشَدِّ مَا فَرَضَ اللّهُ-عَزَّوجَلَّ-عَلی خَلقِهِ؟قالَ:قُلتُ:

بَلی؛قَالَ:إنصافُ النّاسِ مِن نَفسِکَ،و مُواساتُکَ أخاکَ،و ذِکرُ اللّهِ

ص:32

فی کُلِّ مَوطِنٍ.أما إنّی لا أقولُ:سُبحانَ اللّهِ وَالحَمدُ للّهِ ِ،ولا إلهَ إلَّا اللّهُ،وَاللّهُ أکبَرُ،وإن کانَ هَذا مِن ذاکَ،ولکِن ذِکرُ اللّهِ جَلَّ وَعَزَّ فی کُلِّ مَوطِنٍ إذا هَجَمتَ عَلی طاعَةٍ أو عَلَی مَعصِیَةٍ». (1)

«آیا از سخت ترین چیزی که خداوند آن را واجب کرده، آگاهت نسازم؟»گفتم:«چرا».فرمود:«انصاف تو با دیگران و سهیم کردن با برادران و یاد خدا در همه جا.بدان که منظورم سبحان اللّه،والحمد للّه،ولا إله إلّااللّهُ وَاللّهُ أکبر گفتن نیست،گرچه این نیز یاد خدا است بلکه یاد خدا در هرجا که بر اطاعت و یا معصیت او تصمیم می گیری».

الصَّلاةُ قُربانُ کُلِّ تَقِیٍّ. (1)

نماز نردبان هر پرهیزگار است.

بنابراین،نماز،بهترین وسیله برای خودسازی و سازندگی و ساختن جامعۀ توحیدی و مبتنی بر محبّت خداست.به همین جهت،پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از آن به عنوان«

خَیرُ مَوضُوع» (2)یاد می کند و امام صادق علیه السلام دربارۀ ارزش نماز و نقش آن در سازندگی انسان می فرماید:

ما مِن شَیءٍ بَعدَ المَعرِفَةِ تَعدِلُ هذِهِ الصَّلاةَ. (3)

پس از شناخت [خدا] هیچ چیزی همپایۀ نماز نیست.

از این رو،امام خمینی رحمه الله در وصیّت نامۀ اخلاقی خود،پس از آن که خودخواهی و خودبینی را ریشۀ همۀ فتنه ها و گرفتاری های بنی آدم می خواند و جهاد برای قطع این ریشه را جهاد اکبر می نامد و پیروزی در این جهاد را مایۀ اصلاح همه چیز و همه کس تعریف می کند،تأکید می فرماید که راه رسیدن به این پیروزی-پس از استمداد از خداوند متعال-نماز است.متن نوشتۀ امام،خطاب به فرزندش چنین است:

پسرم! سعی کن که به این پیروزی دست یابی،یا دست کم به

ص:34

بعض مراحل آن.همّت کن و از هواهای نفسانیه که حدّ و حصر ندارد،بکاه و از خدای متعال-جلّ و علا-استمداد کن که بی مدد او،کسی به جایی نرسد و نماز،این معراج عارفان و سفر عاشقان،راه وصول به این مقصد است و اگر توفیق یابی و یابیم به تحقّق یک رکعتِ آن و مشاهدۀ انوار مکنون در آن و اسرار مرموز آن،ولو به قدر طاقت خویش، شمّه ای از مقصد و مقصود اولیای خدا را استشمام نمودیم و دورنمایی از صلاة معراج سید انبیای عرفا-علیه وعلیهم وعلی آله الصلاة والسّلام-را مشاهده کردیم که خداوند منّان،ما و شما را به این نعمت بزرگ،منّت نهد. (1)

نکتۀ قابل توجّه این که بهره گیری کامل از آثار و برکات نماز در سیر و سلوک إلی اللّه،دو شرط اصلی دارد:

امکان پذیر نیست.لذا در زیارت ائمۀ اهل بیت می خوانیم:

مَن أرادَ اللّهُ بَدَأ بِکُم ومَن وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنکُم وَمَن قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِکُم. (1)

هرکه خواهد را بخواهد،از شما می آغازد و هر که او را به یگانگی بشناسد،از شما پذیرفته است و هرکه قصدِ او کند، به شما روی می آورد.

لذا امام صادق علیه السلام برای دستیابی به حقیقت نماز و بهره گیری کامل از این بهترین وسیلۀ سلوک إلی اللّه،می فرماید:

إذا قُمتَ إلَی الصَّلاةِ فَقُل:«اللّهُمَّ! إنّی اقَدِّمُ إلَیکَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بَینَ یَدَی حاجَتی وأتَوَجَّهُ بِهِ إلَیکَ،فَاجعَلنی بِهِ وَجیهاً عِندَکَ فِی الدُّنیا وَالآخِرَةِ ومِنَ المُقَرَّبینَ،اجعَل صَلاتِی بِهِ مَقبولَة،وذَنبی بِهِ مَغفوراً،وَدُعائی بِهِ مُستَجاباً إنَّکَ أنتَ الغَفورُ الرَّحیم. (2)

هرگاه به نماز ایستادی،بگو:بارالها! من محمد صلی الله علیه و آله را برای برآوردن حاجتم به درگاهت می آورم و به وسیلۀ او به تو روی می آورم.پس به سبب او مرا در دنیا و آخرت،نزدت آبرومند و از مقرّبان قرار ده.نمازم را به سبب او مقبول، گناهم را آمرزیده و دعایم را مستجاب کن که تویی بخشایندۀ مهربان.

برکات آن که در متون اسلامی بر آن تأکید شده،زکات است.قرآن کریم در کنار نماز،مردم را به پرداختن زکات دعوت کرده است.

امام رضا علیه السلام دربارۀ راز این اقتران می فرماید:

إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ أمَرَ بِثَلاثَةٍ مَقرُونٍ بِها ثَلاثَةٌ اخری:أمَرَ بِالصَّلاةِ وَالزَّکاةِ،فَمَن صَلّی ولَم یُزَکِّ لَم تُقبَل صَلاتُهُ.... (1)

خداوند عزّوجل،سه چیز را قرین سه چیز دیگر قرار داد:به نماز و زکات فرمان داد.پس هرکه نماز بخواند،امّا زکات نپردازد،نمازش پذیرفته نمی شود....

نقش پرداخت زکات در بهره گیری از آثار نماز تا آنجا است که امام صادق علیه السلام می فرماید:

لا صَلاةَ لِمَن لا زَکاةَ لَهُ. (2)

هرکه زکات نپردازد،نمازی ندارد.

زکات در مفهوم عام خود،شامل مطلق حقوق مالی،اعم از واجب و مستحب است.لذا هنگامی که شخصی از امام صادق علیه السلام می پرسد:«

فی کَم تَجِبُ الزَّکاةُ مِنَ المالِ ؛حدّ نصاب مالی در زکات چیست؟».امام می فرماید:

«الزَّکاةَ الظَّاهِرَةَ أمِ الباطِنَةَ تُریدُ؟»،قَالَ:«اُریدُهُما جَمیعاً».

فَقالَ:«أمَّا الظّاهِرَةُ فَفی کُلِّ ألفٍ خَمسَةٌ وَعِشرونَ دِرهَماً،وأمَّا

ص:37

الباطِنَةُ فَلا تَستَأثِر عَلی أخیکَ بِما هُوَ أحوَجُ إلَیکَ مِنکَ. (1)

[امام فرمود:]«مقصودت،زکات ظاهری است یا باطنی؟».

پرسنده گفت:«هر دو را می پرسم».حضرت فرمود:«امّا نصاب زکات ظاهری،در هر هزار درهمی،بیست و پنج درهم است؛امّا زکات باطنی،آن است که آنچه را برادرت بدان نیازمندتر است،ویژۀ خود نکنی.

بر این اساس،می توان گفت که همه گونه احسان به خلق،برای خدا،شرط کمالِ بهره گیری از برکات هر نوع ذکر و در رأس آن، نماز است.

خدمت به مردم،تا آنجا در تکامل انسان نقش دارد که پیغمبر اسلام خدمتگزاران مردم را بهترینِ مردم می نامد و در این باره می فرماید:

خَیرُ النّاسِ مَنِ انتَفَعَ بِهِ النّاسُ. (2)

بهترین مردم،کسی است که مردم از او بهره برند.

و امام علی علیه السلام احسان را در کنار اطاعت خداوند متعال به عنوان فلسفۀ خلقت انسان مطرح می کند و می فرماید:

بِتَقوَی اللّهِ امِرتُم ولِلإِحسانِ وَالطّاعَةِ خُلِقتُم. (3)

به تقوای خدا فرمان یافتید و برای احسان[ به خلق] و

ص:38

اطاعت [ از خدا]،آفریده شدید.

اصولاً همان طور که امام خمینی فرموده، (1)خدمت به خلق،در واقع،خدمت به خدا و عبادت اجتماعی است و هر چه انسان به خلق،خصوصاً مردم محروم،بیشتر خدمت کند،به خالق نزدیک تر می شود و به بساط انس و قرب و محبّت او بهتر راه می یابد؛چنان که در حدیث قدسی آمده است:

یا أحمَدُ ! مَحَبَّتی،مَحَبَّةُ الفُقَراءِ. (2)

دوستیِ من،دوست داشتنِ فقیران است.

باری ! آنچه دربارۀ راه رسیدن به معرفت شهودی و محبّت خدا گفتیم در پنج نکته خلاصه می شود:

1.حضور دایم در محضر حق تعالی؛

2.اهتمام به حضور قلب در نماز؛

3.استمداد از خداوند متعال؛

4.تمسّک و توسّل به اهل بیت علیهم السلام؛

5.خدمت به خلق برای خدا.

ر.ک: ص 65 (اسباب خدا دوستی).

ص:39

ص:40

کیمیای عشق

فصل یکم:تشویق به خدا دوستی

فصل دوم:اسباب خدا دوستی

فصل سوم:اسباب محبوبیت نزد خدا

فصل چهارم:موانع خدا دوستی

فصل پنجم:نشانه های دوستداران خدا

فصل ششم:ویژگی محبوبان خدا

فصل هفتم:آثار خدا دوستی

ص:41

الفصل الأوّل:التَّرغیبُ فی مَحَبَّةِ اللّهِ

1/1-فَضلُ مَحَبَّةِ اللّهِ

الکتاب

«وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللّهِ أَنْداداً یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللّهِ وَ الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلّهِ» . (1)

«قُلْ إِنْ کانَ آباؤُکُمْ وَ أَبْناؤُکُمْ وَ إِخْوانُکُمْ وَ أَزْواجُکُمْ وَ عَشِیرَتُکُمْ وَ أَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها وَ تِجارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسادَها وَ مَساکِنُ تَرْضَوْنَها أَحَبَّ إِلَیْکُمْ مِنَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتّی یَأْتِیَ اللّهُ بِأَمْرِهِ وَ اللّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقِینَ» . (2)

ص:42

الحدیث

1.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: أحِبُّوا اللّهَ مِن کُلِّ قُلوبِکُم. (1)

2.إرشاد القلوب: رُوِیَ أنَّهُ صلی الله علیه و آله سَلَّمَ عَلَیهِ غُلامٌ دونَ البُلوغِ وبَشَّ لَهُ و تَبَسَّمَ فَرَحاً بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله،فَقالَ لَهُ:أتُحِبُّنی یا فَتی؟

فَقالَ:إی وَ اللّهِ یا رَسولَ اللّهِ.

فَقالَ لَهُ:مِثلَ عَینَیکَ؟

فَقالَ:أکثَرَ.

فَقالَ:مِثلَ أبیکَ؟

فَقالَ:أکثَرَ.

فَقالَ:مِثلَ امِّکَ؟

فَقالَ:أکثَرَ.

فَقالَ:مِثلَ نَفسِکَ؟

فَقالَ:أکثَرَ وَ اللّهِ یا رَسولَ اللّهِ.

فَقالَ:أمِثلَ رَبِّکَ،

فَقالَ:اللّهَ اللّهَ اللّهَ یا رَسولَ اللّهِ،لَیسَ هذا لَکَ و لا لِأَحَدٍ فَإِنَّما أحبَبتُکَ لِحُبِّ اللّهِ.

فَالتَفَتَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إلی مَن کانَ مَعَهُ و قالَ:هکَذا کونوا،أحِبُّوا اللّهَ لِإِحسانِهِ إلَیکُم و إنعامِهِ عَلَیکُم،و أحِبّونی لِحُبِّ اللّهِ. (2)

ص:44

حدیث

1.رسول خدا صلی الله علیه و آله: با همۀ دل،خدا را دوست بدارید.

2.إرشاد القلوب: منقول است که نوجوانی که هنوز به سنّ بلوغ نرسیده بود،به پیامبر صلی الله علیه و آله سلام کرد و از خوشحالی دیدن ایشان،چهره اش گشاده گشت و لبخند زد.

حضرت به او فرمود:«ای جوان! مرا دوست داری؟».

گفت:«ای رسول خدا ! به خدا قسم،آری».

فرمود:«همچون چشمانت؟»

گفت:«بیشتر».

فرمود:«همچون پدرت؟».

گفت:«بیشتر».

فرمود:«همچون مادرت؟»

گفت:«بیشتر».

فرمود:«همچون خودت؟».

گفت:«ای رسول خدا ! به خدا قسم،بیشتر».

فرمود:«همچون پروردگارت؟».

گفت:«خدا را،خدا را،خدا را،ای رسول خدا،که این مقام،نه برای توست و نه دیگری! در حقیقت،تو را برای دوستی خدا،دوست می دارم».

در این هنگام،پیامبر صلی الله علیه و آله به همراهان خود روی کرد و فرمود:«این گونه باشید.خدا را به سبب احسان و نیکی اش به شما دوست بدارید و مرا برای دوستی خدا،دوست بدارید».

ص:45

3.الإمام الصادق علیه السلام: الحُبُّ أفضَلُ مِنَ الخَوفِ. (1)

4.عنه علیه السلام: أوحَی اللّهُ عَزَّوجَلَّ إلی داودَ علیه السلام:یا داودُ،بی فَافرَح، وبِذِکری فَتَلَذَّذ،وبِمُناجاتی فَتَنَعَّم،فَعَن قَریبٍ اخلِی الدّارَ مِنَ الفاسِقینَ،وأجعَلُ لَعنَتی عَلَی الظّالِمینَ. (2)

5.عنه علیه السلام -فی دعائه-:إلهی فَتَدارَکنی بِرَحمَتِکَ الَّتی بِها تَجمَعُ الخَیراتِ لِأَولِیائِکَ،وبِها تَصرِفُ السَّیِّئاتِ عَن أحِبّائِکَ. (3)

6.عنه علیه السلام: لا یَمحَضُ رَجُلٌ الإِیمانَ بِاللّهِ حَتّی یَکونَ اللّهُ أحَبَّ إلَیهِ (4)مِن نَفسِهِ وأبیهِ واُمِّهِ ووُلدِهِ وأهلِهِ ومالِهِ و (5)مِنَ النّاسِ کُلِّهِم. (6)

2/1-التّامّونَ فی مَحَبَّةِ اللّهِ

7.رسول اللّه صلی الله علیه و آله -فی دعائه-:اللّهُمَّ اجعَل حُبَّکَ أحَبَّ الأَشیاءِ إلَیَّ، وَاجعَل خَشیَتَکَ أخوَفَ الأَشیاءِ عِندی،وَاقطَع عَنّی حاجاتِ الدُّنیا

ص:46

3.امام صادق علیه السلام: دوستی [خدا] برتر از ترس [از خدا] است.

4.امام صادق علیه السلام: خداوند-عزّ وجلّ-به داوود علیه السلام وحی کرد:

«ای داوود ! به من شادمان باش و از یادم لذّت ببر و با مناجات من متنعّم شو که به زودی،خانه را از فاسقانْ خواهم پرداخت و لعنت خود را بر ظالمان قرار خواهم داد».

5.امام صادق علیه السلام -در دعایش-:بارالها! با رحمت خود که با آن، همۀ نیکی ها را برای اولیایت گِرد آورده ای و با آن،بدی ها را از دوستانت دور ساخته ای،مرا دریاب.

6.امام صادق علیه السلام: ایمانِ کسی برای خدا خالص نمی شود، تا آن که خداوند،نزدش از خودش،پدرش،مادرش، فرزندانش،خانواده اش و هر آنچه از مردم دارد،محبوب تر باشد.

بِالشَّوقِ إلی لِقائِکَ. (1)

8.الإمام علیّ علیه السلام -فی مناجاته-:إلهی،وعِزَّتِکَ وجَلالِکَ لَقَد أحبَبتُکَ مَحَبَّةً استَقَرَّت حَلاوَتُها فی قَلبی،وما تَنعَقِدُ ضَمائِرُ مُوَحِّدیکَ عَلی أنَّکَ تُبغِضُ مُحِبِّیکَ. (2)

9.الإمام الحسین علیه السلام -فی دُعائِهِ-:أنتَ الَّذی أزَلتَ الأَغیارَ عَن قُلوبِ أحِبّائِکَ حَتّی لَم یُحِبّوا سِواکَ...ماذا وَجَدَ مَن فَقَدَکَ؟! ومَا الَّذی فَقَدَ مَن وَجَدَکَ؟! لَقَد خابَ مَن رَضِیَ دونَکَ بَدَلاً. (3)

10.الإمام زین العابدین علیه السلام -فی دُعائِهِ-:إلهی وسَیِّدی،هَدَأَتِ العُیونُ،وغارَتِ النُّجومُ،وسَکَنَتِ الحَرَکاتُ مِنَ الطَّیرِ فِی الوُکورِ وَالحیتانِ فِی البُحورِ،وأنتَ العَدلُ الَّذی لا یَجورُ،وَالقِسطُ الَّذی لا تَمیلُ،وَالدّائِمُ الَّذی لا یَزولُ،أغلَقَتِ المُلوکُ أبوابَها،ودارَت عَلَیها حُرّاسُها،وبابُکَ مَفتوحٌ لِمَن دَعاکَ یا سَیِّدی،وخَلا کُلُّ حَبیبٍ بِحَبیبِهِ،وأنتَ المَحبوبُ إلَیَّ. (4)

11.عنه علیه السلام -أیضاً-:إلهی،لَو قَرَنتَنی بِالأَصفادِ،ومَنَعتَنی سَیبَکَ مِن بَینِ الأَشهادِ...ماقَطَعتُ رَجائی مِنکَ،ولا صَرَفتُ وَجهَ تَأمیلی

ص:48

نیازهای دنیایی را از من بِبُر.

8.امام علی علیه السلام -در نیایشش-:بارالها! به عزّت و جلالت سوگند، چنان تو را دوست دارم که شیرینی آن،در دلم استوار گشته است.هرگز جان های کسانی که تو را به یگانگی می پرستند،به این باور نمی رسند که تو دوستانت را دشمن می داری.

9.امام حسین علیه السلام -در دعایش-:این تویی که اغیار را از دل های دوستانت زدودی تا آن که جز تو را دوست نداشتند...

آن که تو را از دست داد،چه به دست آورد؟و آن که تو را یافت،چه از دست داد؟آن که جز تو را به عنوان عوض پذیرفت،زیان کرد.

10.امام سجّاد علیه السلام -در دعایش-:بارالها ! سرورا ! چشم ها آرام گرفت،ستاره ها فرو رفت،جنبش پرندگان در آشیانه ها و ماهی ها در دریاها آرام گرفت،و تو دادگری هستی که ستم نمی کند و عادلی هستی که [از حق] منحرف نمی شود و پایداری هستی که زایل نمی شود.پادشاهان،درهای خود را بسته اند و نگهبانان،بر آنها در گردش اند؛امّا درِ [رحمت] تو، ای سرورم ! برای آن که تو را بخواند،گشوده است.هر دوستی با محبوبش خلوت کرده است و تو محبوب منی.

11.امام سجّاد علیه السلام -در دعایش-:بارالها ! اگر مرا به زنجیر کشی و عطای خود را در میان شاهدان از من بازداری،...امیدم را از

ص:49

لِلعَفوِ عَنکَ،ولا خَرَجَ حُبُّکَ مِن قَلبی. (1)

12.عنه علیه السلام -فی زِیارَةِ أمینِ اللّهِ-:اللّهُمَّ إنَّ قُلوبَ المُخبِتینَ إلَیکَ والِهَةٌ،وسُبُلَ الرّاغِبینَ إلَیکَ شارِعَةٌ. (2)

13.عنه علیه السلام -فی مُناجاتِهِ-:سَیِّدی،أنتَ دَلیلُ مَنِ انقَطَعَ دَلیلُهُ،وأمَلُ مَنِ امتَنَعَ تَأمیلُهُ،فَإِن کانَت ذُنوبی حالَت بَینَ دُعائی وإجابَتِکَ فَلَم یَحُل کَرَمُکَ بَینی وبَینَ مَغفِرَتِکَ،وإنَّکَ لا تُضِلُّ مَن هَدَیتَ، ولا تُذِلُّ مَن والَیتَ،ولا یَفتَقِرُ مَن أغنَیتَ،ولا یَسعَدُ مَن أشقَیتَ، وعِزَّتِکَ لَقَد أحبَبتُکَ مَحَبَّةً استَقَرَّت فی قَلبی حَلاوَتُها،وأنِسَت نَفسی بِبِشارَتِها،ومُحالٌ فی عَدلِ أقضِیَتِکَ أن تَسُدَّ أسبابَ رَحمَتِکَ عَن مُعتَقِدی مَحَبَّتِکَ. (3)

14.عنه علیه السلام -أیضاً-:إلهی،کَسری لا یَجبُرُهُ إلّالُطفُکَ وحَنانُکَ،..

ولَوعَتی لا یُطفِئُها إلّالِقاؤُکَ،وشَوقی إلَیکَ لا یَبُلُّهُ إلَّاالنَّظَر إلی وَجهِکَ. (4)

15.الإمام الصادق علیه السلام -فی دُعائِهِ-:اللّهُمَّ هَدَأَتِ الأَصواتُ، وسَکَنَتِ الحَرَکاتُ،وخَلا کُلُّ حَبیبٍ بِحَبیبِهِ وخَلَوتُ بِکَ،أنتَ

ص:50

تو نخواهم بُرید و چهرۀ امیدوار به گذشتت را از تو نخواهم گرداند و محبّتت از قلبم بیرون نخواهد رفت.

12.امام سجّاد علیه السلام -در زیارت امین اللّه-:بارالها ! دل های خاشعان،شیفتۀ تو،و راه های راغبانْ به سوی تو،هموار است.

13.امام سجّاد علیه السلام -در نیایشش-:سرورا ! تو راهنمای کسی هستی که بی راهنما شده و امید کسی هستی که امیدش ناامید گشته است.پس اگر گناهانم میان دعایم و اجابت تو حایل شده است،کَرَم تو میان من و بخششت حایل نشده است.تو آن را که هدایت کرده ای،گمراه نمی سازی و آن را که با او دوستی کرده ای،خوار نمی کنی.آن که بی نیازش ساخته ای، محتاج و نیازمند نمی شود و آن که شوربختش کرده ای، نیک بخت نمی شود.سوگند به عزتّت که چنان دوستت می دارم که شیرینی آن،در قلبم جایگیر شده و جانم به مژدۀ آن،انس گرفته است.از داوری های عادلانۀ تو محال است که دلبستگانِ به محبتت را از اسباب رحمتت محروم فرمایی.

14.امام سجّاد علیه السلام -در نیایشش-:بارالها ! شکستگی ام را جز لطف و مهر تو درمان نمی کند...آتش درونم را جز دیدارت خاموش نمی سازد و درد اشتیاقم به تو را جز نگریستن به چهره ات،بهبود نمی بخشد.

15.امام صادق علیه السلام -در دعایش-:بارالها ! صداها فرو نشست و جنبش ها آرام گرفت و هر دوستی،با محبوب خود خلوت

ص:51

المَحبوبُ إلَیَّ،فَاجعَل خَلوَتی مِنکَ اللَّیلَةَ العِتقَ مِنَ النّارِ. (1)

16.عنه علیه السلام -أیضاً-:سَیِّدی،أنَا مِن حُبِّکَ جائِعٌ لا أشبَعُ،أنَا مِن حُبِّکَ ظَمآنُ لا أروی،وا شَوقاهُ إلی مَن یَرانی ولا أراهُ ! یا حَبیبَ مَن تَحَبَّبَ إلَیهِ،یا قُرَّةَ عَینِ مَن لاذَ بِهِ وَانقَطَعَ إلَیهِ،قَد تَری وَحدَتی مِنَ الآدَمِیّینَ ووَحشَتی فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ وَاغفِر لی وآنِس وَحشَتی وَارحَم وَحدَتی وغُربَتی. (2)

17.الإمام الهادی علیه السلام -فِی الزِّیارَةِ الجامِعَةِ-:السَّلامُ عَلَی الدُّعاةِ إلَی اللّهِ،وَالأَدِلّاءِ عَلی مَرضاةِ اللّهِ،المُستَقِرّینَ فی أمرِ اللّهِ،وَالتّامّینَ فی مَحَبَّةِ اللّهِ (3). (4)

3/1-عِبادَةُ المُحِبّینَ

18.الإمام الصادق علیه السلام: إنَّ النّاسَ یَعبُدونَ اللّهَ عَزَّوجَلَّ عَلی ثَلاثَةِ

ص:52

کرد.من نیز با تو خلوت کرده ام.تو محبوب منی.پس (تحفۀ) خلوت امشب مرا با خود،[سبب] رهایی از دوزخْ قرار ده.

16.امام صادق علیه السلام -در دعایش-:سرورم ! من گرسنۀ دوستی توام و سیر نمی شوم.من تشنۀ دوستی توام و سیراب نمی شوم.

آه،چه اشتیاقی دارم به آن که مرا می بیند و من او را نمی بینم ! ای محبوبِ آن که او را دوست بدارد ! ای روشنی چشم آن که به او پناه ببرد و یکسره به او بپیوندد ! تو تنهایی و بی کسیِ مرا در میان آدمیزادگان می بینی.پس بر محمّد و آل محمّد،درود بفرست و مرا بیامرز و وحشتم را به انس بدل کن،و به تنهایی و غربتم،رحم نما.

17.امام هادی علیه السلام -در زیارت جامعه برای همۀ امامان علیهم السلام-:

سلام بر دعوتگران به سوی خدا و راهنمایان به سوی خشنودی خدا ! آنان که به فرمان خدا پایدارند و در دوستی خدا،به کمال رسیده اند.

أوجُهٍ:فَطَبَقَةٌ یَعبُدونَهُ رَغبَةً فی ثَوابِهِ فَتِلکَ عِبادَةُ الحُرَصاءِ وهُوَ الطَّمَعُ،وآخَرونَ یَعبُدونَهُ فَرَقاً مِنَ النّارِ فَتِلکَ عِبادَةُ العَبیدِ وهِیَ الرَّهبَةُ،ولکِنّی أعبُدُهُ حُبّاً لَهُ عَزَّوجَلَّ فَتِلکَ عِبادَةُ الکِرامِ وهُوَ الأَمنُ؛لِقَولِهِ عَزَّوجَلَّ: «وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ» 1

،ولِقَولِهِ عَزَّوجَلَّ: «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ» 2

،فَمَن أحَبَّ اللّهَ أحَبَّهُ اللّهُ عَزَّوجَلَّ،ومَن أحَبَّهُ اللّهُ عَزَّوجَلَّ کانَ مِنَ الآمِنینَ. (1)

19.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: بَکی شُعَیبٌ علیه السلام مِن حُبِّ اللّهِ عَزَّوجَلَّ حَتّی عَمِیَ، فَرَدَّ اللّهُ عَزَّوجَلَّ عَلَیهِ بَصَرَهُ،ثُمَّ بَکی حَتّی عَمِیَ،فَرَدَّ اللّهُ عَلَیهِ بَصَرَهُ،ثُمَّ بَکی حَتّی عَمِیَ،فَرَدَّ اللّهُ عَلَیهِ بَصَرَهُ،فَلَمّا کانَتِ الرّابِعَةُ أوحَی اللّهُ إلَیهِ:یا شُعَیبُ،إلی مَتی یَکونُ هذا أبَداً مِنکَ؟! إن یَکُن هذا خَوفاً مِنَ النّارِ فَقَد أجَرتُکَ،وإن یَکُن شَوقاً إلَی الجَنَّةِ فَقَد أبَحتُکَ.

قالَ:إلهی وسَیِّدی،أنتَ تَعلَمُ أنّی ما بَکَیتُ خَوفاً مِن نارِکَ، ولا شَوقاً إلی جَنَّتِکَ،ولکِن عَقَدَ حُبُّکَ عَلی قَلبی،فَلَستُ أصبِرُ

ص:54

می پرستند:طبقه ای خدا را به امید پاداشش می پرستند که این، پرستش آزمندان است و [انگیزۀ] آن،آزمندی است.دیگرانی، خدا را از ترس دوزخ می پرستند که این،پرستش بندگان است و [ انگیزۀ ] آن،ترس.لیکن من،خداوند-عزّ وجلّ-را از سرِ دوستی اش می پرستم که این،پرستش بزرگواران است و اینگونه عبادت [ سبب ] ایمنی است؛چون که خداوند-عزّ وجلّ- می فرماید:«آنان در آن روز،از هراسْ ایمن اند».و نیز به سبب این گفتۀ خدای-عزّ وجلّ-:«بگو:اگر خدا را دوست می دارید،از من پیروی کنید تا دوستتان بدارد و گناهان شما را بیامرزد».پس هرکه خدا را دوست بدارد،خداوند-عزّ وجلّ-،دوستش خواهد داشت، و هرکه خداوند-عزّ وجلّ-دوستش بدارد،از آن افرادِ ایمن،به شمار خواهد رفت.

19.رسول خدا صلی الله علیه و آله: شعیب علیه السلام از دوستی خداوند-عزّ وجلّ-، چندان گریست که نابینا شد.پس خداوند،بینایی اش را به او بازگرداند.باز چندان گریست تا آن که نابینا شد.پس خداوند، بینایی اش را به او بازگرداند.باز چندان گریست که نابینا شد.

پس خداوند،بینایی اش را به او بازگرداند.در مرتبۀ چهارم، خداوند به او وحی کرد:«ای شعیب ! این کار را تا کی می خواهی همچنان تکرار کنی؟اگر این کارت از ترس دوزخ باشد،آن را از تو باز داشتم و اگر از اشتیاق به بهشت باشد،آن را بر تو روا ساختم».

شعیب گفت:«بارالها و سرورا ! تو خود می دانی که از ترس دوزخت و یا از سرِ اشتیاق به بهشتت گریه نمی کنم؛لیکن

ص:55

أو أراکَ.فَأَوحَی اللّهُ جَلَّ جَلالُهُ إلَیهِ:أما إذا کانَ هذا هکَذا فَمِن أجلِ هذا ساُخدِمُکَ کَلیمی موسَی بنَ عِمرانَ. (1)

4/1-إنّی احِبُّکَ فَکُن لی مُحِبّاً

20.مسکِّن الفؤاد -فی أخبارِ داودَ علیه السلام-:یا داودُ،أبلِغ أهلَ أرضی أنّی حَبیبُ مَن أحَبَّنی،وجَلیسُ مَن جالَسَنی،ومُؤنِسٌ لِمَن أنِسَ بِذِکری، وصاحِبٌ لِمَن صاحَبَنی،ومُختارٌ لِمَنِ اختارَنی،ومُطیعٌ لِمَن أطاعَنی.

ما أحَبَّنی أحَدٌ أعلَمُ ذلِکَ یَقیناً مِن قَلبِهِ إلّاقَبِلتُهُ لِنَفسی، وأحبَبتُهُ حُبّاً لایَتَقَدَّمُهُ أحَدٌ مِن خَلقی.مَن طَلَبَنی بِالحَقِّ وَجَدَنی، ومَن طَلَبَ غَیری لَم یَجِدنی.فَارفُضوا-یا أهلَ الأَرضِ-ما أنتُم عَلَیهِ مِن غُرورِها،وهَلُمّوا إلی کَرامَتی ومُصاحَبَتی ومُجالَسَتی ومُؤانَسَتی،وأنَسوا بی اؤانِسکُم واُسارِع إلی مَحَبَّتِکُم. (2)

21.إرشاد القلوب: إنَّ اللّهَ تَعالی أنزَلَ فی بَعضِ کُتُبِهِ:عَبدی،أنَا وحَقّی لَکَ مُحِبٌّ،فَبِحَقّی عَلَیکَ کُن لی مُحِبّاً. (3)

ص:56

دوستی تو با قلبم پیوند خورده است.از این رو،تاب صبوری ندارم تا تو را ببینم».پس خداوند-جلّ جلاله-به او وحی کرد:

«هان ! حال که کارت اینچنین است،به زودی موسی بن عمران، هم سخنِ خود را به خدمت تو درخواهم آورد».

5/1-أحِبُّوا اللّهَ وحَبِّبوهُ

22.رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: قالَ اللّهُ عزَّ وَ جَلَّ لِداودَ علیه السلام:أحبِبنی وحَبِّبنی إلی خَلقی.

قالَ:یا رَبِّ،نَعَم أنا احِبُّکَ،فَکَیفَ احَبِّبُکَ إلی خَلقِکَ؟

قالَ:اُذکُر أیادِیَّ عِندَهُم،فَإِنَّکَ إذا ذَکَرتَ لَهُم ذلِکَ أحَبّونی (1).

23.الإمام الباقر علیه السلام: أوحَی اللّهُ تَعالی إلی موسی علیه السلام:أحبِبنی وحَبِّبنی إلی خَلقی.قالَ موسی:یا رَبِّ،إنَّکَ لَتَعلَمُ أنَّهُ لَیسَ أحَدٌ أحَبَّ إلَیَّ مِنکَ،فَکَیفَ لِی رَبّی بِقُلوبِ العِبادِ؟فَأَوحَی اللّهُ تَعالی إلَیهِ:فَذَکِّرهُم نِعمَتی وآلائی،فَإِنَّهُم لا یَذکرونَ مِنّی إلّاخَیراً (2).

6/1-غایَةُ آمالِ المُحِبّینَ

24.فاطمة بنت رسول اللّه صلی الله علیه و آله -فی دُعائِها-:یا أکرَمَ الأَکرَمینَ، ومُنتَهی امنِیَّةِ السّائِلینَ،أنتَ مَولایَ،فَتَحتَ لی بابَ الدُّعاءِ وَالإِنابَةِ،فَلا تُغلِق عَنّی بابَ القَبولِ وَالإِجابَةِ. (3)

ص:58

25.الإمام زین العابدین علیه السلام -فی مُناجاتِهِ-:إلهی...یا مُنتَهی أمَلِ الآمِلینَ،ویا غایَةَ سُؤلِ السّائِلینَ،ویا أقصی طَلِبَةِ الطّالِبینَ، ویا أعلی رَغبَةِ الرّاغِبینَ...لَکَ تَخَضُّعی وسُؤالی،وإلَیکَ تَضَرُّعی وَابتِهالی. (1)

26.عنه علیه السلام:

أتُحرِقُنی بِالنّارِ یا غایَةَ المُنی؟! فَأَینَ رَجائی! ثُمَّ أینَ مَحَبَّتی! (2)

7/1-أطیَبُ شَیءٍ فِی الجَنَّةِ

الکتاب

«وَ رِضْوانٌ مِنَ اللّهِ أَکْبَرُ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ» . (3)

الحدیث

27.تفسیر العیّاشی عن ثُویر عن الإمام زین العابدین علیه السلام: إذا صارَ أهلُ الجَنَّةِ فِی الجَنَّةِ،ودَخَلَ وَلِیُّ اللّهِ إلی جَنّاتِهِ ومَساکِنِهِ...ثُمَّ إنَّ الجَبّارَ یُشرِفُ عَلَیهِم فَیَقولُ لَهُم:أولِیائی وأهلَ طاعَتی وسُکّانَ جَنَّتی فی جِواری،ألا هَل انَبِّئُکُم بِخَیرٍ مِمّا أنتُم فیهِ؟فَیَقولونَ:

ص:60

25.امام سجّاد علیه السلام -در نیایشش-:بارالها !...ای نهایت آرزوی آرزومندان! ای نهایت درخواستِ درخواست کنندگان! ای غایت خواستۀ خواستاران ! ای والاترین امیدِ امیدواران !...فروتنی ام برای تو و درخواستم از توست و مویه و زاری ام به سوی توست.

26.امام سجّاد علیه السلام:

ای منتهای آرزو ! آیا مرا به آتش می سوزانی؟

پس امیدم چه می شود؟پس آن گاه دوستی ام چه می شود؟

ر.ک:ص 47 (کاملان در خدا دوستی)؛ص 213 (دیدار خدا).

رَبَّنا وأیُّ شَیءٍ خَیرٌ مِمّا نَحنُ فیهِ! [نَحنُ] فیمَا اشتَهَت أنفُسُنا ولَذَّت أعیُنُنا مِنَ النِّعَمِ،فی جِوارِ الکَریمِ.

قالَ:فَیَعودُ عَلَیهِمُ القَولَ،فَیَقولونَ:رَبَّنا نَعَم،فَأتِنا بِخَیرٍ مِمّا نَحنُ فیهِ.فَیَقولُ لَهُم تَبارکَ وتَعالی:رِضایَ عَنکُم ومَحَبَّتی لَکُم خَیرٌ وأعظَمُ مِمّا أنتُم فیهِ.

قالَ:فَیَقولونَ:نَعَم یا رَبَّنا،رِضاکَ عَنّا ومَحَبَّتُکَ لَنا خَیرٌ لَنا وأطیَبُ لِأَنفُسِنا.

ثُمَّ قَرَأَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام هذِهِ الآیَةَ: «وَعَدَ اللّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها وَ مَساکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللّهِ أَکْبَرُ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ» 1. (1)

ص:62

پس آنان می گویند:«پروردگارا ! چه چیز از آنچه ما در آنیم،بهتر است،حال آن که ما در جایی هستیم که هرچه جان هایمان از نعمت ها بخواهد و چشمانتان لذّت ببرد،در جوار خدای کریم،فراهم است؟».

خداوند،پرسش خود را تکرار می کند و آنان می گویند:

«آری،به ما بهتر از آنچه در آن هستیم را بنما».

پس خداوند-تبارک و تعالی-می گوید:«خشنودی ام از شما و دوستی ام نسبت به شما،بهتر و بزرگ تر از چیزی است که در آنید».

پس می گویند:«پروردگارا ! آری،خشنودی ات از ما و دوستی ات نسبت به ما برای ما بهتر و شیرین تر است».

آن گاه،امام سجّاد علیه السلام این آیه را تلاوت فرمود:

«خداوند به مردان و زنان مؤمن،باغ هایی وعده داده است که از زیر آن،نهرها جاری است که در آن،جاودانه خواهند بود و سراهایی پاکیزه در بهشت هایی جاودان،و خشنودی خدا بزرگ تر است.این،همان رستگاری بزرگ است».

ص:63

الفصل الثانی-مَبادِئُ مَحَبَّةِ اللّهِ

1/2-رَحمَةُ اللّهِ

الکتاب

«وَ لکِنَّ اللّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرّاشِدُونَ» . (1)

الحدیث

28.الإمام علیّ علیه السلام: إذا أکرَمَ اللّهُ عَبداً شَغَلَهُ بِمَحَبَّتِهِ. (2)

29.الإمام زین العابدین علیه السلام -مِن دُعائِهِ فِی التَّحمیدِ للّهِ ِ عَزَّوجَلَّ-:

ابتَدَعَ بِقُدرَتِهِ الخَلقَ ابتِداعاً،وَاختَرَعَهُم عَلی مَشِیَّتِهِ اختِراعاً،ثُمَّ سَلَکَ بِهِم طَریقَ إرادَتِهِ،وبَعَثَهُم فی سَبیلِ مَحَبَّتِهِ. (3)

ص:64

2/2-مَعرِفَةُ اللّهِ

30.الإمام علیّ علیه السلام -فی صِفَةِ المَلائِکَةِ-:ثُمَّ خَلَقَ سُبحانَهُ لِإِسکانِ سَماواتِهِ وعِمارَةِ الصَّفیحِ الأَعلی مِن مَلَکوتِهِ خَلقاً بَدیعاً مِن مَلائِکَتِهِ...قَدِ استَفرَغَتهُم أشغالُ عِبادَتِهِ،ووَصَلَت حَقائِقُ الإِیمانِ بَینَهُم وبَینَ مَعرِفَتِهِ،وقَطَعَهُم الإِیقانُ بِهِ إلَی الوَلَهِ إلَیهِ، ولَم تُجاوِز رَغَباتُهُم ما عِندَهُ إلی ما عِندَ غَیرِهِ،قَد ذاقوا حَلاوَةَ مَعرِفَتِهِ،وشَرِبوا بِالکَأسِ الرَّوِیَّةِ مِن مَحَبَّتِهِ. (1)

31.عنه علیه السلام: الشَّوقُ شیمَةُ الموقِنینَ. (2)

32.عنه علیه السلام -فی دُعائِهِ-:یا غایَةَ آمالِ العارِفینَ،یا غِیاثَ المُستَغیثینَ،یا حَبیبَ قُلوبِ الصّادِقینَ. (3)

33.الإمام زین العابدین علیه السلام -فی مُناجاتِهِ-:یا مَن آنَسَ العارِفینَ بِطولِ مُناجاتِهِ،وألبَسَ الخائِفینَ ثَوبَ مُوالاتِهِ. (4)

34.الإمام الصادق علیه السلام: لَو یَعلَمُ النّاسُ ما فی فَضلِ مَعرِفةِ اللّهِ عَزَّوجَلَّ ما مَدّوا أعیُنَهُم إلی ما مَتَّعَ اللّهُ بِهِ الأعداءَ مِن زَهرَةِ الحَیاةِ الدُّنیا

ص:66

ونَعیمِها،وکانَت دُنیاهُم أقَلَّ عِندَهُم مِمّا یَطَؤونَهُ بِأرجُلِهِم، ولَنَعِموا بِمَعرِفَةِ اللّهِ جَلَّ وعَزَّ،وتَلَذَّذوا بِها تَلَذُّذَ مَن لَم یَزَل فی رَوضاتِ الجِنانِ مَعَ أولِیاءِ اللّهِ.

إنَّ مَعرِفَةَ اللّهِ عَزَّوجَلَّ آنِسٌ مِن کُلِّ وَحشَةٍ،وصاحِبٌ مِن کُلِّ وَحدَةٍ،ونورٌ مِن کُلِّ ظُلمَةٍ،وقُوَّةٌ مِن کُلِّ ضَعفٍ،وشِفاءٌ مِن کُلِّ سُقمٍ. (1)

3/2-ذِکرُ اللّهِ

35.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: مَن أکثَرَ ذِکرَ اللّهِ عَزَّوجَلَّ أحَبَّهُ اللّهُ،ومَن ذَکَرَ اللّهَ کَثیراً کُتِبَت لَهُ بَراءَتانِ:بَراءَةٌ مِنَ النّارِ،وبَراءَةٌ مِنَ النِّفاقِ. (2)

36.عنه صلی الله علیه و آله: قالَ اللّهُ عَزَّوجَلَّ لی:یا مُحَمَّدُ،لَو أنَّ الخَلائِقَ نَظَروا إلی عَجائِبِ صُنعی ما عَبَدوا غَیری،ولَو أنَّهُم وَجَدوا حَلاوَةَ ذِکری فی قُلوبِهِم لَزِموا بابی،ولَو أنَّهُم نَظَروا إلی لَطائِفِ بِرّی مَا اشتَغَلوا بِشَیءٍ سِوایَ. (3)

ص:68

چشم نمی دوختند و دنیایشان از آنچه با گام هایشان بر آن پای می نهند نیز کمتر می شد و با نعمت معرفت خدا عزَّ و جلَّ متنعّم می شدند و از آن،لذّت می بردند؛لذّت بردن کسی که همواره در باغ های بهشت،در کنار اولیای خداست !

در حقیقتْ شناخت خدا،مونسی در برابر هر بی کسی، همدمی در برابر هر تنهایی،نوری در برابر هر تاریکی، نیرویی در برابر هر ناتوانی،و درمان برای هر بیماری است !

37.عنه صلی الله علیه و آله: یَقولُ اللّهُ عَزَّوجَلَّ:إذا کانَ الغالِبُ عَلَی العَبدِ الاشتِغالَ بی جَعَلتُ بُغیَتَهُ ولَذَّتَهُ فی ذِکری،فَإِذا جَعَلتُ بُغیَتَهُ ولَذَّتَهُ فی ذِکری عَشِقَنی وعَشِقتُهُ،فَإِذا عَشِقَنی وعَشِقتُهُ رَفَعتُ الحِجابَ فیما بَینی وبَینَهُ،وصَیَّرتُ ذلِکَ تَغالُباً عَلَیهِ،لا یَسهو إذا سَهَا النّاسُ،اُولئِکَ کَلامُهُم کَلامُ الأَنبِیاءِ،اُولئِکَ الأبطالُ حَقّاً. (1)

38.الإمام علیّ علیه السلام: الذِّکرُ مِفتاحُ الاُنسِ. (2)

39.عنه علیه السلام: ذِکرُ اللّهِ قُوتُ النُّفُوسِ وَمُجالَسَةُ الْمَحبُوبِ. (3)

40.الإمام زین العابدین علیه السلام -فی دُعائِهِ-:اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ، ونَبِّهنی لِذِکرِکَ فی أوقاتِ الغَفلَةِ،وَاستَعمِلنی بِطاعَتِکَ فی أیّامِ المُهلَةِ، وَانهَج لی إلی مَحَبَّتِکَ سَبیلاً سَهلَةً،أکمِل لی بِها خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ. (4)

4/2-التَّقوی

41.الإمام الباقر علیه السلام -لِجابِرٍ-:اِعلَم یا جابِرُ،أنَّ أهلَ التَّقوی أیسَرُ أهلِ الدُّنیا مَؤونَةً،وأکثَرُهُم لَکَ مَعونَةً،تَذکُر فَیُعینونَکَ،وإن

ص:70

37.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند-عزّ وجلّ-می فرماید:«هرگاه اشتغال به من بر بنده ام چیره گردد،خواسته و لذّتش را در یاد خود قرار خواهم داد.پس چون خواسته و لذّتش را در یاد خود قرار دادم، عاشق من می شود و من عاشق او می شوم.پس چون عاشق من شد و من عاشق او شدم،پردۀ میان خود و او را برخواهم داشت و این حالت را بر او مسلّط خواهم کرد،تا آن که چون مردم غافل شدند،او غافل نشود«این کسان،سخنشان سخن پیامبران است.آنان،قهرمانان حقیقی هستند».

38.امام علی علیه السلام: یاد خدا،کلید انس گرفتن است.

39.امام علی علیه السلام: یاد خدا،قوت جان ها و همنشینی با محبوب است.

40.امام سجّاد علیه السلام -در دعایش-:بارالها ! بر محمّد و آل محمّد درود فرست و به هنگام غفلت،مرا به یاد خود هشیار ساز.به روزگار مهلت،مرا در راه طاعت خود به کار گیر و راه آسانی به سوی دوستی ات برایم بگشا که با آن،خیر دنیا و آخرت را بر من کامل گردانی.

ر.ک: ص 195 (انس با خدا)؛ص 213 (دیدار خدا).

نَسیتَ ذَکَّروکَ،قَوّالونَ بِأَمرِ اللّهِ،قَوّامونَ عَلی أمرِ اللّهِ،قَطَعوا مَحَبَّتَهُم بِمَحَبَّةِ رَبِّهِم،ووَحَشُوا الدُّنیا لِطاعَةِ مَلیکِهِم،ونَظَروا إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ وإلی مَحَبَّتِهِ بِقُلوبِهِم،وعَلِموا أنَّ ذلِکَ هُوَ المَنظورُ إلَیهِ لِعَظیمِ شَأنِهِ. (1)

5/2-العَزم

42.الإمام الصادق علیه السلام -فی دُعائِهِ عَندَ دُخولِهِ عَلَی المَنصورِ-:

اللّهُمَّ...أعلَمُ أفضَلُ زادِ الرّاحِلِ إلَیکَ عَزمُ الإِرادَةِ،وخُضوعُ الاِستِغاثَةِ،وقَد ناجاکَ بِعَزمِ الإِرادَةِ وخُضوعِ الاِستِکانَةِ قَلبی. (2)

43.الإمام الکاظم علیه السلام -مِن دُعائِهِ علیه السلام لمّا حمل إلی بغداد-:

وقَد عَلِمتُ أنَّ أفضَلَ الزّادِ لِلرّاحِلِ إلَیکَ عَزمُ إرادَةٍ یَختارُکَ بِها وَقَد ناجَاک بِعَزمِ الإرادَةِ قَلبِی. (3)

6/2-الطَّلَب

44.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ...الرِّضا بِالقَضاءِ،وبَرَکَةَ المَوتِ

ص:72

[خدا را] یاد می کنی و آنان،یاری ات می کنند و اگر فراموش کنی،به یادت می آورند؛فرمان خدا را همواره بر زبان می آورند و پایبند و اجرا کنندۀ فرمان خدا هستند؛محبّتِ خود [به غیر خدا] را برای دوستی پروردگارشان بُریده اند و از دنیا برای پیروی از فرمانروایشان،روی گردانده اند و با دل های خود،به خداوند-عزّ وجلّ-و دوستی اش نگریسته اند و دانسته اند که همو به سبب جایگاه بزرگش شایستۀ نگریستن است.

بَعدَ العَیشِ،وبَردَ العَیشِ بَعدَ المَوتِ،ولَذَّةَ المَنظَرِ إلی وَجهِکَ، وشَوقاً إلی رُؤیَتِکَ ولِقائِکَ،مِن غَیرِ ضَرّاءَ مُضِرَّةٍ،ولا فِتنَةٍ مُضِلَّةٍ. (1)

45.عنه صلی الله علیه و آله: اللّهُمَّ اجعَل حُبَّکَ أحَبَّ الأَشیاءِ إلَیَّ،وَاجعَل خَشیَتَکَ أخوَفَ الأَشیاءِ عِندی،وَاقطَع عَنّی حاجاتِ الدُّنیا بِالشَّوقِ إلی لِقائِکَ،وإذا أقرَرتَ أعیُنَ أهلِ الدُّنیا مِن دُنیاهُم فَأَقرِر عَینی مِن عِبادَتِکَ. (2)

46.عنه صلی الله علیه و آله: کانَ مِن دُعاءِ داودَ یَقولُ:اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ حُبَّکَ،وحُبَّ مَن یُحِبُّکَ،وَالعَمَلَ الَّذی یُبَلِّغُنی حُبَّکَ.اللّهُمَّ اجعَل حُبَّکَ أحَبَّ إلَیَّ مِن نَفسی وأهلی ومِنَ الماءِ البارِدِ. (3)

47.عنه صلی الله علیه و آله -فی دُعائِهِ-:اللّهُمَّ اجعَلنا مَشغولینَ بِأَمرِکَ،آمِنینَ بِوَعدِکَ،آیِسینَ مِن خَلقِکَ،آنِسینَ بِکَ،مُستَوحِشینَ مِن غَیرِکَ، راضینَ بِقَضائِکَ،صابِرینَ عَلی بَلائِکَ،شاکِرینَ عَلی نَعمائِکَ، مُتَلَذِّذینَ بِذِکرِکَ،فَرِحینَ بِکِتابِکَ،مُناجینَ إیّاکَ آناءَ اللَّیلِ

ص:74

مرگِ پس از زندگی،خوشی زندگی پس از مرگ،لذّت نگریستن به رخسارت،شوق دیدار و دیدنت بی تنگنایی زیانبار و یا فتنه ای گمراه کننده را خواستارم.

45.رسول خدا صلی الله علیه و آله: بارالها ! دوستی ات را محبوب ترین چیزها نزدم گردان.ترس از خودت را ترسبارترین چیزها برایم قرار ده و با شوق دیدارت،نیازهای دنیا را از من ببُر و هر گاه چشمْ روشنی اهل دنیا را از دنیایشان قرار دادی،چشمم را با عبادتت روشن کن.

46.رسول خدا صلی الله علیه و آله: داوود در دعاهای خود می گفت:«بارالها ! من دوستی تو و دوستی آن که دوستت دارد و کرداری که مرا به دوستی ات می رساند،از تو درخواست می کنم.بارالها ! دوستی ات را نزدم محبوب تر از خودم،خانواده ام و آب خُنکْ قرار ده».

47.رسول خدا صلی الله علیه و آله -در دعایش-:بارالها ! ما را به فرمانت مشغول،به وعده ات مطمئن،از آفریده ات نومید،به خود مأنوس،از غیر از خود ترسان،به قضایت خشنود،در بلایت شکیبا،بر نعمتت سپاسگزار،به یادت کامروا،به کتابت شادمان،با خودت در شبانه روزْ رازگو،برای مرگ،آماده،

ص:75

وأطرافَ النَّهارِ،مُستَعِدّینَ لِلمَوتِ،مُشتاقینَ إلی لِقائِکَ. (1)

48.فاطمة علیها السلام -أیضاً-:اللّهُمَّ...أسأَلُکَ النَّظَرَ إلی وَجهِکَ،وَالشَّوقَ إلی لِقائِکَ. (2)

49.الإمام زین العابدین علیه السلام -أیضاً-:اللّهُمَّ وإنّی أتوبُ إلَیکَ مِن کُلِّ ما خالَفَ إرادَتَکَ،أو زالَ عَن مَحَبَّتِکَ؛مِن خَطَراتِ قَلبی، ولَحَظاتِ عَینی،وحِکایاتِ لِسانی. (3)

50.عنه علیه السلام -فی مُناجاتِهِ-:اللّهُمَّ اجعَلنی مِنَ الَّذینَ جَدّوا فی قَصدِکَ فَلَم یَنکِلوا،و سَلَکُوا الطَّریقَ إلَیکَ فَلَم یَعدِلوا،وَاعتَمَدوا عَلَیکَ فِی الوُصولِ حَتّی وَصَلوا،فَرَوِیَت قُلوبُهُم مِن مَحَبَّتِکَ،وأنِسَت نُفوسُهُم بِمَعرِفَتِکَ. (4)

51.عنه علیه السلام -فی دُعائِهِ-:اللّهُمَّ...وَاعمِ أبصارَ قُلوبِنا عَمّا خالَفَ مَحَبَّتَکَ. (5)

52.عنه علیه السلام -أیضاً-:اللّهُمَّ...لا تَبتَلِیَنّی بِالکَسَلِ عَن عِبادَتِکَ، ولَا العَمی عَن سَبیلِکَ،ولا بِالتَّعَرُّضِ لِخِلافِ مَحَبَّتِکَ. (6)

ص:76

و به دیدارت مشتاق ساز.

48.فاطمه علیها السلام -در دعایش-:بارالها! نگریستن به رخسارت و شوق دیدارت را از تو درخواست می کنم.

49.امام سجّاد علیه السلام -در دعایش-:بارالها ! من از هرچه با ارادۀ تو مخالفت دارد و یا از محبّت تو به دور است،به سویت توبه می کنم؛از آنچه در دلم می گذرد،نگاه های چشمم و گفته های زبانم.

50.امام سجّاد علیه السلام -در دعایش-:بارالها ! مرا از کسانی قرار ده که برای دیدنت جدّیت به خرج دادند و باز نماندند و راه به سوی تو را پیمودند و از آن،منحرف نشدند و برای رسیدن، به تو اعتماد کردند،تا آن که رسیدند.پس دل هایشان را از محبّت خود سیراب ساختی و جان هایشان را به معرفت خویش،مأنوس کردی.

51.امام سجّاد علیه السلام -در دعایش-:بارالها !...دیدۀ دل هایمان را از آنچه مخالف دوستی توست،کور گردان.

52.امام سجّاد علیه السلام -در دعایش-:بارالها !...مرا به کسالت در عبادتت،کوری از راهت و بیرون شدن از طریق محبّتت، مبتلا مکن.

ص:77

53.عنه علیه السلام -مُناجاتِهِ-:إلهی،فَاجعَلنا مِنَ الَّذینَ تَوَشَّحَت أشجارُ الشَّوقِ إلَیکَ فی حَدائِقِ صُدورِهِم،وأخَذَت لَوعَةُ مَحَبَّتِکَ بِمَجامِعِ قُلوبِهِم،فَهُم إلی أَوکارِ الأَفکارِ یَأوونَ،وفی رِیاضِ القُربِ وَالمُکاشَفَةِ یَرتَعُونَ،ومِن حِیاضِ المَحَبَّةِ بِکأسِ المُلاطَفَةِ یَکرَعُونَ،وشَرائِعَ المُصافاةِ یَرِدونَ. (1)

54.الإمام الصادق علیه السلام -کانَ یَقولُ-:اللّهُمَّ املَأ قَلبی حُبّاً لَکَ، وخَشیَةً مِنکَ،وتَصدیقاً وإیماناً بِکَ،وفَرَقاً مِنکَ،وشَوقاً إلَیکَ، یا ذَا الجَلالِ وَالإِکرامِ. (2)

55.عنه علیه السلام: تَدعو بِهذَا الدُّعاءِ فی دُبُرِ رَکَعَتی طَوافِ الفَریضَةِ،تَقولُ بَعدَ التَّشَهُّدِ:اللّهُمَّ ارحَمنی بِطَواعِیَتی إیّاکَ وطَواعِیَتی رَسولَکَ صلی الله علیه و آله،اللّهُمَّ جَنِّبنی أن أتَعَدّی حُدودَکَ،وَاجعَلنی مِمَّن یُحِبُّکَ ویُحِبُّ رَسولَکَ ومَلائِکَتَکَ وعِبادَکَ الصّالِحینَ. (3)

ص:78

53.امام سجّاد علیه السلام -در دعایش-:بارالها ! ما را از کسانی قرار ده که درختان شوق به تو در بوستان سینه هایشان آراسته شد و آتش محبّتت،دل هایشان را بی قرار ساخت.پس آنان در آشیانه های اندیشه ها جای گرفته اند و در باغ های قرب و مکاشفه می خرامند و از حوض های محبّت،با جام های ملاطفت می نوشند و به سرچشمه های صفا و یکرنگی وارد می شوند.

54-امام صادق علیه السلام: بارالها ! قلبم را از محبّت نسبت به خودت،ترس از خودت،تصدیق و ایمان به خودت،هراس از خودت و شوق به خودت،لبریز ساز،ای صاحب جلال و کرامت!

55.امام صادق علیه السلام: پس از تشهّد و پایان دادن دو رکعت نماز طواف واجب،این دعا را بخوان:«بارالها ! به سبب فرمانبری ام از تو و فرمانبری ام از پیامبرت به من رحم کن.

بارالها ! مرا از تجاوز به حدودت بازدار و مرا از کسانی قرار ده که دوستت دارند و پیامبرت و فرشتگانت و بندگان صالحت را نیز دوست دارند.

ر.ک:ص 15 (درآمد/شاهراه تکامل).

ص:79

الفصل الثالث-مَبادِئُ التَّحَبُّبِ إلَی اللّهِ

1/3-التَّوبَة

الکتاب

«إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ» . (1)

الحدیث

56.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ تَعالی یُحِبُّ الشّابَّ التّائِبَ. (2)

57.الإمام علیّ علیه السلام: توبوا إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ،وَادخُلوا فی مَحَبَّتِهِ؛فَإِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوّابینَ ویُحِبُّ المُتَطَهِّرینَ،وَالمُؤمِنُ تَوّابٌ. (3)

58.الکافی عن أبی بصیر: قُلتُ لِأَبی عَبدِاللّهِ علیه السلام: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا

ص:80

تُوبُوا إِلَی اللّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً» 1

قالَ:هُوَ الذَّنبُ الَّذی لا یَعودُ فیهِ أبَداً.

قُلتُ:وأیُّنا لَم یَعُد؟!

فَقالَ:یا أبا مُحَمَّدٍ،إنَّ اللّهَ یُحِبُّ مِن عِبادِهِ المُفَتَّنَ التَّوّابَ. (1)

59.الإمام زین العابدین علیه السلام -فی دُعائِهِ-:قَد قُلتَ یا إلهی فی مُحکَمِ کِتابِکَ إنَّکَ تَقبَلُ التَّوبَةَ عَن عِبادِکَ وتَعفو عَنِ السَّیِّئاتِ وتُحِبُّ التَّوّابینَ،فَاقبَل تَوبَتی کَما وَعَدتَ،وَاعفُ عَن سَیِّئاتی کَما ضَمِنتَ،وأوجِب لی مَحَبَّتَکَ کَما شَرَطتَ. (2)

60.عنه علیه السلام -أیضاً-:أعتَذِرُ إلَیکَ یا إلهی...فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ، وَاجعَل نَدامَتی عَلی ما وَقَعتُ فیهِ مِنَ الزَّلّاتِ وعَزمی عَلی تَرکِ ما یَعرِضُ لی مِنَ السَّیِّئاتِ تَوبَةً توجِبُ لی مَحَبَّتَکَ،یا مُحِبَّ التَّوّابینَ. (3)

61.عنه علیه السلام -أیضاً-:اللّهُمَّ ارزُقنا خَوفَ عِقابِ الوَعیدِ...وَاجعَلنا عِندَکَ مِنَ التَّوّابینَ الَّذینَ أوجَبتَ لَهُم مَحَبَّتَکَ،وقَبِلتَ مِنهُم مُراجَعَةَ طاعَتِکَ،یا أعدَلَ العادِلینَ. (4)

ص:82

فرمود:«مقصود،گناهی است که پس از توبه،دیگر هرگز به آن باز نگردند».

گفتم:«کدام یک از ما [چنین است و] دیگر به گناه باز نمی گردد؟».

فرمود:«ای ابومحمّد! خداوند از میان بندگانش،بندۀ آزموده شدۀ [به گناهِ ] بسیار توبه کار را دوست دارد».

59.امام سجّاد علیه السلام -در دعا-:بارالها ! در کتاب استوارت فرمودی که از بندگانت توبه را می پذیری و از گناهان درمی گذری و توبه کاران را دوست می داری.پس همان گونه که وعده داده ای، توبه ام را بپذیر و همان گونه که تضمین کرده ای،از گناهانم درگذر و همان گونه که شرط کرده ای،دوستی ات را بر من مقرّر دار.

60.امام سجّاد علیه السلام -در دعا-:بارالها ! از تو پوزش می خواهم...

پس بر محمّد و آل محمّد،درود بفرست و پشیمانی ام را از لغزش هایی که دچار آن شدم و عزمم را بر واگذاشتن گناهانی که با آنها رویاروی می شوم،توبه ای قرار ده که محبّتت را برایم در پی بیاورد،ای دوستدار توبه کاران!

61.امام سجّاد علیه السلام -در دعا-:بارالها ! ترس از کیفر موعود را روزی ما گردان...و ما را نزد خود،از توبه کارانی قرار ده که محبّتت را بر آنان مقرّر داشتی و بازگشتشان را به فرمانبری ات پذیرفتی،ای عادل ترین عادلان!

ص:83

62.الإمام الصادق علیه السلام: إذا تابَ العَبدُ تَوبَةً نَصوحاً أحَبَّهُ اللّهُ،فَسَتَرَ عَلَیهِ فِی الدُّنیا وَالآخِرَةِ. (1)

2/3-طاعَةُ اللّهِ

الکتاب

«قُلْ أَطِیعُوا اللّهَ وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللّهَ لا یُحِبُّ الْکافِرِینَ» . (2)

الحدیث

63.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ أحَبَّ الناسِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ یَومَ القِیامَةِ أطوَعُهُم لَهُ،وأتقاهُم. (3)

64.الإمام علیّ علیه السلام: إن تَنَزَّهوا عَنِ المَعاصی یُحبِبکُمُ اللّهُ. (4)

65.الإمام الصادق علیه السلام: قالَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی:ما تَحَبَّبَ إلَیَّ عَبدی بِأَحَبَّ مِمَّا افتَرَضتُ عَلَیهِ. (5)

66.الأمالی للصدوق عن محمّد بن أبی عمیر: حَدَّثَنی مَن سَمِعَ أبا عَبدِاللّهِ الصَّادِقَ علیه السلام یَقولُ:ما أحَبَّ اللّهُ عَزَّوجَلَّ مَن عَصاهُ.ثُمَّ

ص:84

62.امام صادق علیه السلام: هرگاه بنده خالصانه توبه کند،خداوند او را دوست بدارد و گناهانش را در دنیا و آخرت بر او بپوشاند.

تَمَثَّلَ فَقالَ:

تَعصِی الإِلهَ وأنتَ تُظهِرُ حُبَّهُ

3/3-اِتِّباعُ أهلِ البَیتِ

الکتاب

«قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ» . (1)

الحدیث

67.الإمام علیّ علیه السلام: أحَبُّ العِبادِ إلَی اللّهِ المُتَأَسّی بِنَبِیِّهِ،وَالمُقتَصُّ لِأَثَرِهِ. (2)

68.الإمام الصادق علیه السلام: مَن سَرَّهُ أن یَعلَمَ أنَّ اللّهَ یُحِبُّهُ فَلیَعمَلْ بِطاعَةِ اللّهِ،وَلیَتَّبِعنا؛ألَم یَسمَع قَولَ اللّهِ عَزَّوجَلَّ لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله:«قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ»؟! وَاللّهِ

ص:86

«نافرمانی خدا را می کنی و باز اظهار دوستی او را می نمایی؟!

این محال و از کارهای شگفت است.

اگر دوستی ات راستین بود،از او فرمان می بردی

زیرا که دوستدار،فرمانبر کسی است که دوستش می دارد».

لا یُطیعُ اللّهَ عَبدٌ أبَداً إلّاأدخَلَ اللّهُ عَلَیهِ فِی طاعَتِهِ اتِّباعَنا،ولا وَاللّهِ لا یَتَّبِعُنا عَبدٌ أبَداً إلّاأحَبَّهُ اللّهُ.ولا وَاللّهِ لا یَدَعُ أحَدٌ اتِّباعَنا أبَداً إلّا أبغَضَنا،ولا وَاللّهِ لا یُبغِضُنا أحَدٌ أبَداً إلّاعَصَی اللّهَ،ومَن ماتَ عاصِیاً للّهِ ِ أخزاهُ اللّهُ وأکَبَّهُ عَلی وَجهِهِ فِی النّارِ،وَالحَمدُ للّهِ ِ رَبِّ العالَمینَ. (1)

69.بحار الأنوار عن الفضیل: قُلتُ لِأَبِی الحَسَنِ علیه السلام:أیُّ شَیءٍ أفضَلُ ما یَتَقَرَّبُ بِهِ العِبادُ إلَی اللّهِ فیمَا افتَرَضَ عَلَیهِم؟

فَقالَ:أفضَلُ ما یَتَقَرَّبُ بِهِ العِبادُ إلَی اللّهِ طاعَةُ اللّهِ وطاعَةُ رَسولِهِ،وحُبُّ اللّهِ وحُبُّ رَسولِهِ واُولِی الأَمرِ. (2)

4/3-مَکارِمُ الأَخلاقِ

أ-حُسنُ الخُلُقِ

70.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: أحَبُّکُم إلَی اللّهِ أحاسِنُکُم أخلاقاً،المُوَطَّؤونَ أکنافاً،الَّذینَ یَألَفونَ ویُؤلَفونَ. (3)

71.الإمام الصادق علیه السلام: عَلَیکُم بِمَکارِمِ الأَخلاقِ؛فَإِنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ

ص:88

خداوند،پیروی از ما را نیز جزو طاعتش قرار می دهد.به خدا سوگند،هیچ بنده ای از ما پیروی نمی کند،مگر آن که خداوند دوستش خواهد داشت.به خدا سوگند،هیچ بنده ای پیروی از ما را فرو نمی گذارد،مگر آن که با ما دشمنی کرده باشد.به خدا سوگند،هیچ کس با ما دشمنی نمی کند،مگر آن که از خدا نافرمانی کرده باشد،و هرکه در حال نافرمانی خدا بمیرد، خداوند خوارش می کند و او را به رو در آتش می اندازد.

ستایش،ویژۀ پروردگار عالمیان است.

69.بحار الانوار به نقل از فضیل: به امام کاظم علیه السلام گفتم:«از میان فریضه هایی که خداوند واجب ساخته است،کدام یک بیشتر مایۀ تقرّب بندگان به خداوند است؟».

فرمود:«برترین چیزی که بندگان با آن به خداوند تقرّب می جویند،فرمانبری از خدا و پیامبرش و دوستیِ خدا و پیامبرش و اولوالأمر [ ائمۀ اطهار علیهم السلام ] است».

یُحِبُّها،وإیّاکُم ومَذامَّ الأَفعالِ؛فَإِنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُبغِضُها. (1)

ب-مَعالِی الاُمورِ

72.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُحِبُّ مَعالِیَ الاُمورِ وأشرافَها،ویَکرَهُ سَفسافَها. (2)

73.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ کَریمٌ یُحِبُّ الکَرَمَ،ویُحِبُّ مَعالِی الأَخلاقِ، وَیکرَهُ سَفسافَها (3). (4)

ج-الرَّغبَةُ فیما عِندَ اللّهِ

74.الإمام علیّ علیه السلام: تَحَبَّب إلَی اللّهِ سُبحانَهُ بِالرَّغبَةِ فیما لَدَیهِ. (5)

75.الإمام الصادق علیه السلام: قالَ رَجُلٌ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله:یا رَسولَ اللّهِ،عَلِّمنی شَیئاً إذا أنَا فَعَلتُهُ أحَبَّنِی اللّهُ مِنَ السَّماءِ،وأحَبَّنی أهلُ الأَرضِ.

قالَ:اِرغَب فیما عِندَ اللّهِ یُحِبَّکَ اللّهُ،وَازهَد فیما عِندَ النّاسِ یُحِبَّکَ النّاسُ. (6)

ص:90

-عزّ وجلّ-آنها را دوست دارد،و از کارهای نکوهیده بپرهیزید که خداوند-عزّ وجلّ-آنها را دشمن می دارد.

د-الحُبُّ فِی اللّهِ

76.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ رَجُلاً زارَ أخاً لَهُ فی قَریَةٍ اخری،فَأَرصَدَ اللّهُ لَهُ عَلی مَدرَجَتِهِ مَلَکاً،فَلَمّا أتی عَلَیهِ قالَ:أینَ تُریدُ؟قالَ:اُریدُ أخاً لی فی هذِهِ القَریَةِ.قالَ:هَل لَکَ عَلَیهِ مِن نِعمَةٍ تَرُبُّها (1)؟قالَ:

لا،غَیرَ أنّی أحبَبتُهُ فِی اللّهِ عَزَّوجَلَّ.قالَ:فَإِنّی رَسولُ اللّهِ إلَیکَ بِأَنَّ اللّهَ قَد أحَبَّکَ کَما أحبَبتَهُ فیهِ. (2)

77.عنه صلی الله علیه و آله: قالَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی:وَجَبَت مَحَبَّتی لِلمُتَحابّینَ فِیَّ، وَالمُتَجالِسینَ فِیَّ،وَالمُتَزاوِرینَ فِیَّ،وَالمُتَباذِلینَ فِیَّ. (3)

ه-البُغضُ فِی اللّهِ

78.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: قالَ عیسَی بنُ مَریَمَ لِلحَوارِیّینَ:تَحَبَّبوا إلَی اللّهِ وتَقَرَّبوا إلَیهِ.

قالوا:یا روحَ اللّهِ،بِماذا نَتَحَبَّبُ إلَی اللّهِ ونَتَقَرَّبُ؟ قالَ:بِبُغضِ أهلِ المَعاصی،وَالتَمِسوا رِضَی اللّهِ بِسَخَطِهِم. (4)

79.الإمام الصادق علیه السلام: طَلَبتُ حُبَّ اللّهِ عَزَّوجَلَّ فَوَجَدتُهُ فی بُغضِ

ص:92

أهلِ المَعاصی. (1)

و-الزُّهدُ فِی الدُّنیا

80.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إن أحبَبتَ أن یُحِبَّکَ اللّهُ فَازهَد فِی الدُّنیا،وإن أحبَبتَ أن یُحِبَّکَ النّاسُ فَلا یَقَعُ فی یَدِکَ مِن حُطامِها شَیءٌ إلّا نَبذتَهُ إلَیهِم. (2)

ز-بغض الدُّنیا

81.المسیح علیه السلام -لَمّا سُئِلَ عَن عَمَلٍ یورِثُ مَحَبَّةَ اللّهِ-:أبغِضُوا الدُّنیا یُحبِبکُمُ اللّهُ. (3)

ح-کَظمُ الغَیظِ

82.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: وَجَبَت مَحَبَّةُ اللّهِ عَلی مَن غَضِبَ فَحَلُمَ. (4)

83.عنه صلی الله علیه و آله -لِرَجُلٍ-:إنَّ فیکَ لَخَصلَتَینِ یُحِبُّهُمَا اللّهُ:الحِلمَ وَالأَناةَ. (5)

ص:94

گفتند:«ای روح خدا ! با چه به خدا نزدیک شویم و با او دوستی کنیم؟».

فرمود:«با دشمنی با معصیت کاران.خشنودی خدا را با ناخشنودی آنان به دست آورید».

79.امام صادق علیه السلام: دوستی خدا را جُستم و آن را در دشمنی با معصیت کاران یافتم.

ط-السَّخاء

84.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُحِبُّ السَّخِیَّ؛فَأَحِبّوهُ،ویُبغِضُ البَخیلَ؛ فَأَبغِضوهُ. (1)

85.عنه صلی الله علیه و آله: السَّخِیُّ الجَهولُ أحَبُّ إلَی اللّهِ مِنَ العابِدِ البَخیلِ. (2)

ی-التَّواضُع

86.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: یا عائِشَةُ تَواضَعی؛فَإِنَّ اللّهَ تَعالی یُحِبُّ المُتَواضِعینَ،ویُبغِضُ المُتَکَبِّرینَ. (3)

ک-الغَیرَة

87.الإمام الصادق علیه السلام: إنَّ اللّهَ تَبارکَ وتَعالی غَیورٌ یُحِبُّ کُلَّ غَیورٍ، ولِغَیرَتِهِ حَرَّمَ الفَواحِشَ ظاهِرَها وباطِنَها. (4)

ل-الرِّفق

88.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُحِبُّ الرِّفقَ فِی الأَمرِ کُلِّهِ. (5)

ص:96

5/3-مَحاسِنُ الأَعمالِ

أ-الجِهادُ فی سَبیلِ اللّهِ

الکتاب

«إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا کَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ» . (1)

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَی الْکافِرِینَ یُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ» . (2)

الحدیث

89.تفسیر الدرّ المنثور عن زید بن أسلم -فی قَولِهِ تَعالی: «إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقاتِلُونَ...» -:نَزَلَت هذِهِ الآیَةُ فی نَفَرٍ مِنَ الأَنصارِ فیهِم عَبدُاللّهِ بنُ رَواحَةَ،قالوا فی مَجلِسٍ:لَو نَعلَمُ أیُّ الأَعمالِ أحَبُّ إلَی اللّهِ لَعمِلنا بِهِ حَتّی نَموت ! فَأَنزَلَ اللّهُ هذِهِ فیهِم،فَقالَ ابنُ رَواحَةَ:لا أبرَحُ حَبیساً فی سَبیلِ اللّهِ حَتّی أموتَ شَهیداً. (3)

ص:98

ب-قِراءَةُ القُرآنِ

90.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: حَمَلَةُ القُرآنِ هُمُ المَحفوفونَ بِرَحمَةِ اللّهِ، المَلبوسونَ بِنورِ اللّهِ عَزَّوجَلَّ.یا حَمَلَةَالقُرآنِ،تَحَبَّبوا إلَی اللّهِ بِتَوقیرِ کِتابِهِ یَزِدکُم حُبّاً ویُحَبِّبکُم إلی خَلقِهِ. (1)

91.الکافی عن أبی بصیر: قُلتُ لِأَبی جَعفَرٍ علیه السلام:إذا قَرَأتُ القُرآنَ فَرَفَعتُ بِهِ صَوتی جاءَنِیَ الشَّیطانُ فَقالَ:إنَّما تُرائی بِهذا أهلَکَ وَالنّاسَ.

قالَ:یا أبا مُحَمَّدٍ اقرَأ قِراءَةَ ما بَینَ القِراءَتَینِ تُسمِعُ أهلَکَ، ورَجِّع بِالقُرآنِ صَوتَکَ؛فَإِنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُحِبُّ الصَّوتَ الحَسَنَ یُرَجَّعُ فیهِ تَرجیعاً. (2)

92.الإمام الصادق علیه السلام: مَن قَرَأَ فی کُلِّ لَیلَةِ جُمُعَةٍ الواقِعَةَ أحَبَّهُ اللّهُ، وأحَبَّهُ (3)إلَی النّاسِ أجمَعینَ،ولَم یَرَ فِی الدُّنیا بُؤساً أبَداً ولا فَقراً ولا فاقَةً ولا آفَةً مِن آفاتِ الدُّنیا،وکانَ مِن رُفَقاءِ أمیرِالمُؤمِنینَ علیه السلام.وهذِهِ السّورَةُ لِأَمیرِالمُؤمِنین علیه السلام خاصَّةً، لا یَشرَکُهُ فیها أحَدٌ. (4)

ص:100

93.عنه علیه السلام: لا تَدَعوا قِراءَةَ سورَةِ طه؛فَإِنَّ اللّهَ یُحِبُّها،ویُحِبُّ مَن قَرَأَها.ومَن أدمَنَ قِراءَتَها أعطاهُ اللّهُ یَومَ الِقیامَةِ کِتابَهُ بِیَمینِهِ، ولَم یُحاسِبهُ بِما عَمِلَ فِی الإِسلامِ،واُعطِیَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الأَجرِ حَتّی یَرضی. (1)

94.عنه علیه السلام: مَن قَرَأَ فی فَرائِضِهِ «أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ...» 2 شَهِدَ لَهُ یَومَ القِیامَةِ کُلُّ سَهلٍ وجَبَلٍ ومَدَرٍ بِأَنَّهُ کانَ مِنَ المُصَلّینَ، ویُنادی لَهُ یَومَ القِیامَةِ مُنادٍ:صَدَقتُم عَلی عَبدی،قَبِلتُ شَهادَتَکُم لَهُ وعَلَیهِ،أدخِلوهُ الجَنَّةَ،ولا تُحاسِبوهُ؛فَإِنَّهُ مِمَّن احِبُّهُ واُحِبُّ عَمَلَهُ. (2)

ج-اصطِناعُ المعروف

95.الإمام الصادق علیه السلام: أوحَی اللّهُ عَزَّوجَلَّ إلی ذِی القَرنَینِ:وعِزَّتی وجَلالی،ما خَلَقتُ خَلقاً أحَبَّ إلَیَّ مِنَ المَعروفِ،وسَأَجعَلُ لَهُ عَلَماً؛فَمَن رَأَیتَنی حَبَّبتُ (3)إلَیهِ المَعروفَ وَاصطِناعَهُ،وحَبَّبتُ إلَی النّاسِ الطَّلَبَ إلَیهِ فَأَحِبَّهُ وتَوَلَّهُ؛فَإِنّی احِبُّهُ وأتَوَلّاهُ.ومَن رَأَیتَنی کَرَّهُت إلَیهِ المَعروفَ،وبَغَّضتُ إلَی النّاسِ الطَّلَبَ إلَیهِ فَأَبغِضهُ

ص:102

93.امام صادق علیه السلام: خواندن سورۀ طه را ترک مکنید که خداوند، آن را و هرکه آن را بخواند،دوست دارد.هرکه پیوسته آن را بخواند،خداوند در روز قیامت،نامۀ اعمالش را به دست راستش خواهد داد و تنها از آنچه در زمان اسلام انجام داده است،از او حسابرسی خواهد کرد،و در آخرتْ چندان به او پاداش داده شود تا خشنود گردد.

94.امام صادق علیه السلام: هرکه در نمازهای واجب خویش،«آیا ندیدی پروردگارت با اصحاب فیل چه کرد؟...»(سورۀ فیل) را بخواند،روز قیامت،هر دشت و کوه و کلوخی برایش شهادت خواهد داد که او از نمازگزاران بوده است و فریادگری روز قیامتْ برایش ندا خواهد داد:«دربارۀ بنده ام راست گفتید.شهادت شما را دربارۀ او و بر او می پذیرم.او را به بهشت درآورید و از او حسابرسی مکنید که او از کسانی است که آنان و کردارشان را دوست دارم».

ولا تَتَوَلَّهُ؛فَإِنَّهُ مِن شَرِّ مَن خَلَقتُ. (1)

د-إغاثَةُ اللَّهفانِ

96.الإمام الباقر علیه السلام: إنَّ اللّهَ یُحِبُّ إراقَةَ الدِّماءِ،وإطعامَ الطَّعامِ،وإغاثَةَ اللَّهفانِ. (2)

ه-سَقیُ العَطشانِ

97.الإمام الباقر علیه السلام: إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی یُحِبُّ إبرادَ الکَبِدِ الحَرّی،ومَن سَقی کَبِداً حَرّی مِن بَهیمَةٍ أو غَیرِها أظَلَّهُ اللّهُ یَومَ لا ظِلَّ إلّاظِلُّهُ. (3)

و-الإِیثار

98.الإمام الصادق علیه السلام: إنَّ مِمّا خَصَّ اللّهُ عَزَّوجَلَّ بِهِ المُؤمِنَ أن یُعرِّفَهُ بِرَّ إخوانِهِ وإن قَلَّ،ولَیسَ البِرُّ بِالکَثرَةِ؛وذلِکَ أنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یَقولُ فی کِتابِهِ: «وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ» ،ثُمَّ قالَ: «وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» 4،

ومَن عَرَفَهُ اللّهُ عَزَّوجَلَّ بِذلِکَ أحَبَّهُ اللّهُ،ومَن أحَبَّهُ

ص:104

نیک را ناخوشایندش ساخته ام و درخواست از او را ناخوشایند مردم گردانده ام،با او دشمنی کن و با او دوستی مکن که او از بدترینْ آفریده های من است».

ر.ک: ص 133 (محبوب ترین مردم نزد خدا).

اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی وَفّاهُ أجرَهُ یَومَ القِیامَةِ بِغَیرِ حِسابِ. (1)

ز-الطَّهارَة

الکتاب

«لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَی التَّقْوی مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَ اللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ» . (2)

الحدیث

99.المستدرک علی الصحیحین عن أبی أیّوب الأنصاریّ وجابر بن عبداللّه وأنس بن مالک: إنَّ هذِهِ الآیَةَ لَمّا نَزَلَت- «فِیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا» -قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:یا مَعشَرَ الأَنصارِ،إنَّ اللّهَ قَد أثنی عَلَیکُم فِی الطَّهورِ خَیراً،فَما طَهورُکُم هذا؟قالوا:نَتَوَضَّأُ لِلصَّلاةِ، ونَغتَسِلُ مِنَ الجَنابَةِ،ونَستَنجی بِالماءِ.قالَ:هُوَ ذاکَ فَعَلَیکُم بِهِ. (3)

ح-النَّظافَة

100.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ تَعالی یُحِبُّ النّاسِکَ النَّظیفَ. (4)

101.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ طَیّبٌ یُحِبُّ الطَّیِّبَ،نَظیفٌ یُحِبُّ النَّظافَةَ. (5)

ص:106

پاداش او را بی حساب و به کمال،پرداخت خواهد کرد.

102.الإمام علیّ علیه السلام: تَنَظَّفوا بِالماءِ مِنَ النَّتِنِ الرّیحِ الَّذی یُتَأَذّی بِهِ، تَعَهَّدوا أنفُسَکُم؛فَإِنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُبغِضُ مِن عِبادِهِ القاذورَةَ الَّذی یَتَأَنَّفُ بِهِ مَن جَلَسَ إلَیهِ. (1)

ط-السَّماحَة

103.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: أحَبَّ اللّهُ تَعالی عَبداً سَمحاً إذا باعَ،وسَمحاً إذَا اشتَری،وسَمحاً إذا قَضی،وسَمحاً إذَا اقتَضی. (2)

104.الإمام علیّ علیه السلام: إنَّ اللّهَ سُبحانَهُ یُحِبُّ السَّهلَ النَّفسُ،السَّمحَ الخَلیقَةُ،القَریبَ الأَمرُ. (3)

ی-قَولُ الحَقِّ

105.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: ما مِن صَدَقَةٍ أحَبُّ إلَی اللّهِ مِن قَولِ الحَقِّ. (4)

6/3-ما یُحِبُّهُ اللّهُ

106.الکافی عن الحلبیّ عن الإمام الصادق علیه السلام: سَأَلتُهُ عَن قَولِ اللّهِ

ص:108

102.امام علی علیه السلام: با آبْ خود را از بوی آزارنده پاک کنید و به خودتان برسید که خداوند-عزّ وجلّ-،بندۀ پلشتی را که هرکس کنارش بنشیند،از [بوی بد] او رنجه شود،دشمن می دارد.

عَزَّوجَلَّ: «أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ» 1 ،فَقالَ:هُوَ الجِماعُ،ولکِنَّ اللّهَ سَتیرٌ یُحِبُّ السَّترَ؛فَلَم یُسَمِّ کَما تُسَمّونَ. (1)

107.مسند الشهاب عن عمران بن حصین: أخَذَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِطَرَفِ عِمامَتی فَقالَ:یا عِمرانُ،إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی یُحِبُّ الإِنفاقَ،ویُبغِضُ الإِقتارَ؛فَأَنفِق وأطعِم،ولا تَصُرَّ صَرّاً فَیَعَسُرَ عَلَیکَ الطَّلَبُ.وَاعلَم أنَّ اللّهَ یُحِبُّ البَصَرَ النّافِذَ عِندَ مَجیءِ الشَّهَواتِ،وَالعَقلَ الکامِلَ عِندَ نُزولِ الشُّبُهاتِ، ویُحِبُّ السَّماحَةَ ولَو عَلی تَمَراتٍ،ویُحِبُّ الشَّجاعَةَ ولَو عَلی قَتلِ حَیَّةٍ. (2)

108.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ جَمیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ،ویُحِبُّ أن یَری أثَرَ نِعمَتِهِ عَلی عَبدِهِ. (3)

109.عنه صلی الله علیه و آله: ما مِن نَفَقَةٍ أحَبُّ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ مِن نَفَقَةِ قَصدٍ. (4)

ص:110

فرمود:«مقصود،آمیزشِ [جنسی] است؛لیکن خداوند، عفیف است و عفّتِ [کلام] را دوست دارد.لذا آن گونه که شما نام می برید،نام نبرده است».

107.مسند الشهاب به نقل از عمران بن حصین: رسول خدا گوشۀ عمامه ام را گرفت و فرمود:«ای عمران ! خداوند-تبارک و تعالی-،بخشش کردن را دوست می دارد و تنگ گرفتنِ خانواده را دشمن می دارد.پس ببخش و بخوران و چندان سخت مگیر که طلب [ روزی ] بر تو دشوار شود.بدان که خداوند،دیدۀ تیزبین به هنگام در رسیدن شهوت ها،و عقل کامل به هنگام فرود آمدن شبهات را دوست دارد.همچنین خداوند،بخشش را،گرچه به چند دانۀ خرما،و دلاوری را، گر چه به کشتن ماری،دوست دارد.

108.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،زیباست و زیبایی را دوست دارد و خوش دارد که اثر نعمت خود را در بنده اش ببیند.

109.رسول خدا صلی الله علیه و آله: هیچ هزینه ای نزد خدا محبوب تر از هزینۀ میانه و معتدل نیست.

ص:111

110.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ تَعالی یُحِبُّ أن یَری عَبدَهُ تَعِباً فی طَلَبِ الحَلالِ. (1)

111.عنه صلی الله علیه و آله: ما مِنَ الکَلامِ کَلِمَةٌ أحَبُّ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ مِن قَولِ:

«لا إلهَ إلَّااللّهُ». (2)

112.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُحِبُّ أن یُؤخَذَ بِرُخصَتِهِ،کَما یُحِبُّ أن یُؤخَذَ بِعَزائِمِهِ.إنَّ اللّهَ بَعَثَنی بِالحَنیفِیَّةِ السَّمحَةِ دینِ إبراهیمَ. (3)

113.عنه صلی الله علیه و آله: ما مِن قَطرَةٍ أحَبُّ إلَی اللّهِ مِن قَطرَتَینِ:قَطرَةِ دَمٍ فی سَبیلِ اللّهِ،وقَطرَةِ دَمعٍ-فی سَوادِ اللَّیلِ-مِن خَشیَةِ اللّهِ. (4)

114.عنه صلی الله علیه و آله: إنّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُحِبُّ الصَّمتَ عِندَ ثَلاثٍ:عِندَ تِلاوَةِ القُرآنِ،وعِندَ الزَّحفِ،وعِندَ الجَنازَةِ. (5)

115.عنه صلی الله علیه و آله: أحَبُّ العَمَلِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ تَعجیلُ الصَّلاةِ لِأَوَّلِ وَقتِها. (6)

ص:112

110.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند متعال،دوست دارد که بنده اش را در جستجوی مال حلال،خسته ببیند.

111.رسول خدا صلی الله علیه و آله: هیچ سخنی نزد خداوند،محبوب تر از گفتار «لا اله الا اللّه»نیست.

112.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،دوست دارد به کارهای مباح عمل شود،همان گونه که دوست دارد به واجباتش عمل کنند.خداوند،مرا با دین راحت و آسان برانگیخت:دین ابراهیم.

113.رسول خدا صلی الله علیه و آله: هیچ قطره ای نزد خداوند،محبوب تر از دو قطره نیست:قطرۀ خونی در راه خدا،و قطرۀ اشکی در سیاهی شب از ترس خدا.

114.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،سکوت را در سه جا دوست دارد:

به هنگام خوانده شدن قرآن،به هنگام [جنگ و] پیش روی به سوی دشمن،و به هنگام تشییع جنازه.

115.رسول خدا صلی الله علیه و آله: محبوب ترین کارها نزد خداوند،شتاب در به جا آوردن نماز در اوّلِ وقتش است.

ص:113

116.عنه صلی الله علیه و آله: اللّهُ عَزَّوجَلَّ عَفُوٌّ یُحِبُّ العَفوَ. (1)

117.الإمام الصادق علیه السلام: إنَّ القَصدَ أمرٌ یُحِبُّهُ اللّهُ عَزَّوجَلَّ. (2)

118.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ تَعالی یُحِبُّ أن تَعدِلوا بَینَ أولادِکُم. (3)

119.عنه صلی الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ یُحِبُّهَا اللّهُ:قِلَّةُ الکَلامِ،وقِلَّةُ المَنامِ،وقِلّةُ الطَّعامِ.

ثَلاثَةٌ یُبغِضُهَا اللّهُ:کَثرَةُ الکَلامِ،وکَثرَةُ المَنامِ،وکَثرَةُ الطَّعامِ. (4)

120.عنه صلی الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ یُحِبُّهَا اللّهُ سُبحانَهُ:القِیامُ بِحَقِّهِ،وَالتَّواضُعُ لِخَلقِهِ، وَالإِحسانُ إلی عِبادِهِ. (5)

121.الإمام الصادق علیه السلام: إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُحِبُّ البَیتَ الَّذی فیهِ العُرسُ. (6)

122.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: ما بُنِیَ فِی الإِسلامِ بِناءٌ أحَبُّ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ وأعَزُّ مِنَ التَّزویجِ. (7)

ص:114

116.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،بخشایشگر است و گذشت [از خطای دیگران] را دوست دارد.

117.امام صادق علیه السلام: خداوند-عزّ وجلّ-،میانه روی را دوست دارد.

118.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند متعال،دوست دارد که میان فرزندانتان به عدالت رفتار کنید.

119.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،سه چیز را دوست می دارد:

کم گویی،کم خوابی و کم خوری؛و سه چیز را خداوند دشمن می دارد:پُرگویی،پُرخوابی و پُرخوری.

120.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند سبحان،سه چیز را دوست می دارد:

به جا آوردن حقوقش،فروتنی برای خلقش،و نیکوکاری به بندگانش.

121.امام صادق علیه السلام: خداوند،خانه ای را که در آن عروسی است، دوست دارد.

122.رسول خدا صلی الله علیه و آله: در اسلام،هیچ کاری نزد خداوند-عزّ وجلّ- محبوب تر و ارجمندتر از تشکیل خانواده نیست.

ص:115

123.عنه صلی الله علیه و آله: إذَا التَقَی المُسلِمانِ فَسَلَّمَ کُلٌّ مِنهُما عَلی صاحِبِهِ وتَصافَحا کانَ أحَبُّهُما إلَی اللّهِ أحسَنَهُما بِشراً لِصاحِبِهِ. (1)

7/3-أحَبُّ الأَعمالِ إلَی اللّهِ

124.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: أحَبُّ الأَعمالِ إلَی اللّهِ سُرورٌ تُدخِلُهُ عَلَی المُؤمِنِ؛ تَطرُدُ عَنهُ جَوعَتَهُ،أو تَکشِفُ عَنهُ کُربَتَهُ. (2)

125.الإمام الصادق علیه السلام: مِن أحَبِّ الأَعمالِ إلَی اللّهِ تَعالی زِیارَةُ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام. (3)

126.الإمام علیّ علیه السلام: أحَبُّ الأَعمالِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ فِی الأَرضِ الدُّعاءُ. (4)

127.الإمام الصادق علیه السلام -لَمّا سَأَ لَهُ یَزیدُ بنُ هارونَ الواسِطِیُّ عَنِ الفَلّاحینَ-:هُمُ الزّارِعونَ کُنوزَ اللّهِ فی أرضِهِ.وما فِی الأَعمالِ

ص:116

123.رسول خدا صلی الله علیه و آله: هرگاه دو مسلمان یکدیگر را ببینند و یکی از آنان به دیگری سلام کند و با او دست دهد، محبوب ترین آنان نزد خداوند،خوش روترین آنان نسبت به دیگری است.

شَیءٌ أحَبُّ إلَی اللّهِ مِنَ الزِّراعَةِ،وما بَعَثَ اللّهُ نَبِیّاً إلّازَرّاعاً،إلّا إدریسَ علیه السلام فَإِنَّهُ کانَ خَیّاطاً. (1)

128.الإمام علیّ علیه السلام: انتَظِرُوا الفَرَجَ،ولاتَیأَسوا مِن رَوحِ اللّهِ؛فَإِنَّ أحَبَّ الأَعمالِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ انتِظارُ الفَرَجِ،مادامَ عَلَیهِ العَبدُ المُؤمِنُ. (2)

8/3-مَن یُحِبُّهُمُ اللّهُ

الکتاب

«وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» . (3)

«فَإِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ» . (4)

«وَ اللّهُ یُحِبُّ الصّابِرِینَ» . (5)

«فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ» . (6)

«إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ» . (7)

ص:118

از کشاورزی نیست و هیچ پیامبری برانگیخته نشد،مگر آن که کشاورز بود،جز ادریس علیه السلام که خیّاط بود.

128.امام علی علیه السلام: در انتظار فرج باشید و از رحمت خدا نومید مشوید که محبوب ترینِ کارها نزد خداوند-عزّ وجلّ-،انتظار فرج است،تا وقتی که بندۀ مؤمن،بر آن مداومت ورزد.

الحدیث

129.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُحِبُّ المُؤمِنَ المُحتَرِفَ. (1)

130.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُحِبُّ الحَیِیَّ الحَلیمَ العَفیفَ المُتَعَفِّفَ. (2)

131.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُحِبُّ عَبدَهُ المُؤمِنَ الفَقیرَ المُتَعَفِّفَ أبَا العِیالِ. (3)

132.سنن الترمذی عن عبداللّه بن مسعود یرفعه: قالَ [رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ]:

ثَلاثَةٌ یُحِبُّهُمُ اللّهُ:رَجُلٌ قامَ مِنَ اللَّیلِ یَتلو کِتابَ اللّهِ،ورَجُلٌ تَصَدَّقَ صَدَقَةً بِیَمینِهِ یُخفیها-أراهُ قالَ:-مِن شِمالِهِ،ورَجُلٌ کانَ فی سَرِیَّةٍ فَانهَزَمَ أصحابُهُ فَاستَقبَلَ العَدُوَّ. (4)

133.مسند ابن حنبل عن مطرف بن عبداللّه بن الشّخّیر: بَلَغَنی عَن أبی ذَرٍّ حَدیثٌ،فَکُنتُ احِبُّ أن ألقاهُ،فَلَقیتُهُ،فَقُلتُ لَهُ:یا أبا ذَرٍّ،بَلَغَنی عَنکَ حَدیثٌ،فَکُنتُ احِبُّ أن ألقاکَ فَأَسأَلَکَ عَنهُ.

فَقالَ:قَد لَقیتَ فَاسأَل.

ص:120

حدیث

129.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،مؤمنِ پیشه ور را دوست دارد.

130.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،شخصِ آزرمگینِ بردبارِ عفیفِ خویشتن دار را دوست دارد.

131.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،بندۀ مؤمنِ خود را که تهیدست خویشتن دارِ عیالوار است،دوست دارد.

132.سنن الترمذی به نقل از عبد اللّه بن مسعود -حدیث را به پیامبر صلی الله علیه و آله می رساند-:[رسول خدا] فرمود:«خداوند،سه تن را دوست دارد:شخصی که شبانه برمی خیزد و به تلاوت قرآن می پردازد؛شخصی که با دست راستش صدقه می دهد»- گمان می کنم پس از آن فرمود:«و آن را از دست چپش پنهان می دارد؛و شخصی که همراه گروهی رزمنده باشد و چون یارانش فرار کنند،خود به رویارویی دشمن می شتابد».

133.مسند ابن حنبل به نقل از مطرف بن عبداللّه بن شخّیر: حدیثی از ابوذر برایم نقل کرده بودند و من دوست داشتم او را ببینم.

پس چون او را دیدم،به او گفتم:«ای ابوذر! از تو حدیثی برایم نقل کرده اند که دوست داشتم تو را ببینم و دربارۀ آن از تو بپرسم».

ابوذر گفت:«اینک دیدی.پس بپرس».

ص:121

قُلتُ:بَلَغَنی أنَّکَ تَقولُ:سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ:

«ثَلاثَةٌ یُحِبُّهُمُ اللّهُ عَزَّوجَلَّ،وثَلاثَةٌ یُبغِضُهُمُ اللّهُ عَزَّوجَلَّ»؟

قالَ:نَعَم،فَما أخالُنی أکذِبُ عَلی خَلیلی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله-ثَلاثاً یَقولُها-.

قُلتُ:مَنِ الثَّلاثَةُ الَّذینَ یُحِبُّهُمُ اللّهُ عَزَّوجَلَّ؟

قالَ:رَجُلٌ غَزا فی سَبیلِ اللّهِ،فَلَقِیَ العَدوَّ مُجاهِداً مُحتَسِباً فَقاتَلَ حَتّی قُتِلَ؛وأنتُم تَجِدونَ فی کِتابِ اللّهِ عَزَّوجَلَّ: «إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا». (1)

یَکفِیَهُ اللّهُ إیّاهُ؛بِمَوتٍ أو حَیاةٍ.

ورَجُلٌ یَکونُ مَعَ قَومٍ فَیَسیرونَ حَتّی یَشُقَّ عَلَیهِمُ الکَری أوِ النُّعاسُ، فَیَنزِلونَ فی آخِرِ اللَّیلِ فَیَقومُ إلی وُضوئِهِ وصَلاتِهِ. (2)

134.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ یَضحَکُ اللّهُ یَومَ القِیامَةِ إلَیهِم:الرَّجُلُ إذا قامَ مِنَ اللَّیلِ یُصَلّی،وَالقَومُ إذا صَفّوا لِلصَّلاةِ،وَالقَومُ إذا صَفّوا لِقِتالِ العَدُوِّ. (3)

135.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ حَیِیٌّ سَتیرٌ یُحِبُّ الحَیاءَ وَالسَّترَ؛فَإِذَا اغتَسَلَ أحَدُکُم فَلیَستَتِر. (4)

ص:122

گفتم:«شنیده ام که می گویی:رسول خدا فرمود:خداوند عزّ وجلّ،سه تن را دوست دارد و سه تن را دشمن دارد؟»

گفت:«آری،گمان ندارم که به دوستم محمد صلی الله علیه و آله دروغ می بندم»،و این جمله را سه بار تکرار کرد.

گفتم:«آن سه تن که خداوند دوستشان دارد،کیان اند؟».

گفت:«مردی که در راه خدا می جنگد.پس برای جهاد و به انتظار پاداشِ خدا،با دشمن رویاروی می شود و پیکار می کند تا کشته شود.شما نیز در کتاب خداوند عزّ وجلّ،در این باب می خوانید:«خداوند،کسانی را که در راهش چون صفی می جنگند، دوست دارد»؛و مردی که همسایه اش او را می آزارد و او بر آزارش شکیبایی می ورزد و انتظار پاداش از خدا دارد.پس خداوند او را با مرگ یا زندگی از این آزار،ایمن می گرداند؛و مردی که همراه مردمی است.پس در حرکت هستند تا آن که خواب یا چرت بر آنان چیره می شود و آنان،آخر شب [برای خواب] فرود می آیند،امّا او به وضو و نمازش می پردازد.

134.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،روز قیامت به سه تن لبخند می زند:

کسی که شبانه برمی خیزد و نماز می خواند،مردمی که برای نماز، صف می بندند؛و مردمی که برای پیکار با دشمن صف می بندند.

135.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند-عزّ وجلّ-آزرمگین و پرده پوش است و پوشیدگی را دوست دارد.پس هرکس از شما غُسل کرد،خود را بپوشاند.

ص:123

136.عنه صلی الله علیه و آله: أتانی جِبرائیلُ علیه السلام مَعَ سَبعینَ ألفَ مَلَکٍ بَعدَ صَلاةِ الظُّهرِ وقالَ...یا مُحَمَّدُ،مَن أحَبَّ الجَماعَةَ أحَبَّهُ اللّهُ وَالمَلائِکَةُ أجمَعونَ. (1)

137.الإمام علیّ علیه السلام: کَفِّروا ذُنوبَکُم وتَحَبَّبوا إلی رَبِّکُم بِالصَّدَقَةِ وصِلَةِ الرَّحِمِ. (2)

138.الإمام الباقر علیه السلام: إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی یُحِبُّ المُداعِبَ فِی الجَماعَةِ بِلا رَفَثٍ،المُتَوَحِّدَ بِالفِکَرِ،المُتَخَلِّیَ بِالعِبَرِ،السّاهِرَ بِالصَّلاةِ. (3)

139.الإمام الصادق علیه السلام: إنَّ اللّهَ یُحِبُّ العَبدَ أن یَطلُبَ إلَیهِ فِی الجُرمِ العَظیمِ،ویُبغِضُ العَبدَ أن یَستَخِفَّ بِالجُرمِ الیَسیرِ. (4)

140.الزهد لابن مبارک عن فضالة بن عبید: إنَّ داودَ علیه السلام سَأَلَ رَبَّهُ عَزَّوجَلَّ:...یا رَبِّ،أخبِرنی بِأَحِبّائِکَ مِن خَلقِکَ احِبَّهُم لَکَ؟

قالَ:ذو سُلطانٍ یَرحَمُ النّاسَ،ویَحکُمُ لِلنّاسِ کَما یَحکُمُ لِنَفسِهِ، ورَجُلٌ آتاهُ اللّهُ مالاً فَهُوَ یُنفِقُ مِنهُ ابتِغاءَ وَجهِ اللّهِ وفی طاعَةِ اللّهِ عَزَّوجَلَّ،ورَجُلٌ یُفنی شَبابَهُ وقُوَّتَهُ فی طاعَةِ اللّهِ عَزَّوجَلَّ،

ص:124

136.رسول خدا صلی الله علیه و آله: جبرئیل همراه هفتاد هزار فرشته پس از نماز ظهر نزدم آمد و گفت:...ای محمّد ! هرکس با جماعت بودن را دوست داشته باشد [و از اختلاف بپرهیزد]،خداوند و همۀ فرشتگان دوستش خواهند داشت.

137.امام علی علیه السلام: با دادن صدقه و پیوند با خویشاوندان،گناهانتان را پاک کنید و محبوب خداوند شوید.

138.امام باقر علیه السلام: خداوند-تبارک و تعالی-،شخصی را دوست دارد که در میان جمع،بی آن که هرزه درایی کند و ناسزایی گوید،شوخ باشد،با تفکّرش تنها شود،با عبرت ها خلوت گزیند،و با نماز،شب زنده داری کند.

139.امام صادق علیه السلام: خداوند،دوست دارد که بنده اش دربارۀ گناه بزرگ از او [بخشش] بخواهد،و بنده ای را که گناه کوچک را سبُک شمارد،دشمن می دارد.

140.الزهد،ابن مبارک به نقل از فضالة بن عبید: داوود علیه السلام از پروردگارش-عزّ وجلّ-پرسید:«...پروردگارا ! مرا از محبوب ترین بندگانت باخبر ساز».

فرمود:«قدرتمندی که به مردم رحم می کند و چنان برای مردم حکم می کند که برای خودش حکم می کند؛و کسی که خداوند به او مالی بخشیده است.پس او در جهت رضایت خداوند و در راه فرمانبریِ خداوند-عزّ وجلّ-،از آن خرج می نماید؛و کسی که جوانی و نیرویش را در راه فرمانبری از خداوند-عزّ وجلّ-،صرف می کند؛و کسی که به دلیل

ص:125

ورَجُلٌ کانَ قَلبُهُ مُعَلَّقاً فِی المَساجِدِ مِن حُبِّهِ إیّاها،ورَجُلٌ لَقِیَ امرَأَةً حَسناءَفَأَمکَنَتهُ مِن نَفسِها فَتَرَکَها مِن خَشیَةِ اللّهِ،ورَجُلٌ حَیثٌ کانَ یَعلَمُ أنَّ اللّهَ تَعالی مَعَهُ،نَقِیَّةٌ قُلوبُهُم،طَیِّبٌ کَسبُهُم،یَتَحابّونَ بِجَلالی،اُذکَرُ بِهِم،ویُذکَرونَ بِذِکری.ورَجُلٌ فاضَت عَیناهُ مِن خَشیَةِ اللّهِ عَزَّوجَلَّ. (1)

141.المستدرک علی الصحیحین عن ابن عبّاس عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله:

ثَلاثَةٌ مَن کُنَّ فیهِ آواهُ اللّهُ فی کَنَفِهِ،وسَتَرَ عَلَیهِ بِرَحمَتِهِ،وأدخَلَهُ فی مَحَبَّتِهِ.

قیلَ:ما هُنَّ یا رَسولَ اللّهِ؟

قالَ:مَن إذا اعطِیَ شَکَرَ،وإذا قَدَرَ غَفَرَ،وإذا غَضِبَ فَتَرَ. (2)

142.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: مَن سَرَّهُ أن یُحِبَّ اللّهَ ورَسولَهُ أو یُحِبَّهُ اللّهُ ورَسولُهُ فَلیَصدُق حَدیثَهُ إذا حَدَّثَ،وَلیُؤَدِّ أمانَتَهُ إذَا ائتُمِنَ،وَلیُحسِن جِوارَ مَن جاوَرَهُ. (3)

143.عیسی علیه السلام: إن أرَدتُم أن تَکونوا أحِبّاءَ اللّهِ وأصفِیاءَ اللّهِ فَأَحِسِنوا إلی مَن أساءَ إلَیکُم،وَاعفوا عَمَّن ظَلَمَکُم،وسَلِّموا عَلی مَن أعرَضَ عَنکُم. (4)

ص:126

علاقه اش به مسجد همواره دلش آنجا است و مردی که زنی زیبا را ببیند که خود را در اختیارش گذاشته است،امّا از ترس خدا او را واگذارد؛و کسی که هرجا باشد،می داند خدا با اوست.اینان، دل هایشان پاک،و کسب و کارشان پاکیزه است و به سبب جلال و عظمت من،یکدیگر را دوست می دارند.دیگران به وسیلۀ آنان مرا یاد می کنند و با یادم،آنان را یاد می نمایند.نیز کسی که از ترس خداوند-عزّ وجلّ-،چشمانش اشکبار شود.

141.المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابن عبّاس: رسول خدا فرمود:«هر که دارای سه صفت باشد،خداوند او را در پناه خود گیرد،رحمتش را بر او بگسترد و او را مشمول محبّت خود کند».

گفتند:«ای رسول خدا! آنها چیستند؟».

فرمود:«آن که چون به او چیزی دهند،سپاس بگزارد؛ چون [بر دشمن خود] توانا شود،ببخشد؛و چون خشمگین شود،درنگ و سستی کند».

142.رسول خدا صلی الله علیه و آله: هرکه شادمان می شود که خدا و پیامبرش را دوست بدارد و یا خدا و پیامبرش او را دوست بدارند،هرگاه سخن می گوید،راست بگوید و هرگاه او را امین دارند، امانتداری کند و با همسایگانش،نیکْ همسایه داری کند.

143.عیسی علیه السلام: اگر می خواهید دوستان و برگزیدگان خدا باشید، به آن که به شما بدی می کند،نیکی کنید و از آن که به شما ستم می کند،درگذرید و بر آن که از شما روی می گرداند،سلام دهید.

ص:127

144.إرشاد القلوب: رُوِیَ عَن أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام أنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله سَأَلَ رَبَّهُ سُبحانَهُ لَیلَةَ المِعراجِ فَقالَ:یا رَبِّ،أیُّ الأَعمالِ أفضَلُ؟

فَقالَ اللّهُ تَعالی:لَیسَ شَیءٌ أفضَلَ عِندی مِنَ التَّوَکُّلِ عَلَیَّ، وَالرِّضا بِما قَسَمتُ.یا مُحَمَّدُ،وَجَبَت مَحَبَّتی لِلمُتَحابّینَ فِیَّ، ووَجَبَت مَحَبَّتی لِلمُتَعاطِفینَ فِیَّ،ووَجَبَت مَحَبَّتی لِلمُتَواصِلینَ فِیَّ،ووَجَبَت مَحَبَّتی لِلمُتَوَکِّلینَ عَلَیَّ.ولَیسَ لِمَحَبَّتی عَلَمٌ ولا غایَةٌ ولا نِهایَةٌ،وکُلَّما رَفَعتُ لَهُم عَلَماً وَضَعتُ لَهُم عَلَماً،اُولئِکَ الَّذینَ نَظَروا إلَی المَخلوقینَ بِنَظَری إلَیهِم،ولَم یَرفَعُوا الحَوائِجَ إلَی الخَلقِ،بُطونُهُم خَفیفَةٌ مِن أکلِ الحَرامِ،نَعیمُهُم فِی الدُّنیا ذِکری ومَحَبَّتی ورِضائی عَنهُم. (1)

145.الإمام علیّ علیه السلام: جاءَ رَجُلٌ إلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقالَ:عَلِّمنی عَمَلاً یُحِبُّنِی اللّهُ عَلَیهِ،ویُحِبُّنِی المَخلوقونَ،ویُثرِی اللّهُ مالی،ویُصِحُّ بَدَنی،ویُطیلُ عُمُری،ویَحشُرُنی مَعَکَ.

فَقالَ:هذِهِ سِتُّ خِصالٍ،تَحتاجُ إلی سِتّ خِصالٍ:إذا أرَدتَ أن یُحِبَّکَ اللّهُ فَخَفهُ وَاتَّقِهِ.وإذا أرَدتَ أن یُحِبَّکَ المَخلوقونَ فَأحسِن إلَیهِم،وَارفِض ما فی أیدیهِم.وإذا أرَدتَ أن یُثرِیَ اللّهُ مالَکَ فَزَکِّهِ.وإذا أرَدتَ أن یُصِحَّ بَدَنَکَ فَأَکثِر مِنَ الصَّدَقَةِ.

ص:128

144.إرشاد القلوب: از امیر مؤمنان منقول است که پیامبر صلی الله علیه و آله از پروردگارش در شب معراج پرسید:«پروردگارا ! کدام یک از اعمالْ برتر است؟».

خداوند متعال فرمود:«هیچ چیز نزدم برتر از توکّل به من و خشنودی به قسمت من نیست.ای محمّد! دوستی ام برای آنان که به خاطر من یکدیگر را دوست می دارند،ثابت است؛و دوستی ام برای آنان که به خاطر من به یکدیگر مهر می ورزند، ثابت است؛و دوستی ام برای آنان که به خاطر من به یکدیگر می پیوندند،ثابت است؛و دوستی ام برای توکّل کنندگان بر من، ثابت است.برای دوستی ام،نه نشان [ثابت] و اندازه ای است،و نه فرجام و نهایتی.هرگاه برایشان نشانی بردارم،نشانی دیگر بگذارم.آنان هستند که به [خاطر] نگاه من به آفریدگانم،به آنها می نگرند و نیازهایشان را نزد خلق نمی بَرَند؛شکم هایشان از حرامخواری سَبُک است؛خوشی شان در دنیا یاد من و دوستی من و خشنودی من [از آنان] است.

145.امام علی علیه السلام: مردی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت:«به من کاری بیاموز که با انجام دادنش،خداوند مرا دوست بدارد،آفریدگان نیز دوستم بدارند،خداوند دارایی ام را بیفزاید،تندرستم گرداند،عمرم را طولانی کند و مرا با تو محشور سازد».

حضرت فرمود:«اینها شش صفت است که نیازمند شش صفت دیگر است:هرگاه خواستی خداوند دوستت بدارد،از او بترس و تقوای او را پیشه کن؛و هرگاه خواستی آفریدگان

ص:129

وإذا أرَدتَ أن یُطیلَ اللّهُ عُمُرَکَ فَصِل ذَوی أرحامِکَ.وإذا أرَدتَ أن یَحشُرَکَ اللّهُ مَعی فَأَطِلِ السُّجودَ بَینَ یَدَیِ اللّهِ الواحِدِ القَهّارِ. (1)

146.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: المُؤمِنُ القَوِیُّ خَیرٌ وأحَبُّ إلَی اللّهِ مِنَ المُؤمِنِ الضَّعیفِ، وفی کُلٍّ خَیرٌ.اِحرِص عَلی ما یَنفَعُکَ،وَاستَعِن بِاللّهِ،ولا تَعجَز.وإن أصابَکَ شَیءٌ فَلا تَقُل:«لَو أنّی فَعَلتُ کانَ کَذا وکَذا»،ولکِن قُل:«قَدَرُ اللّهِ،وما شاءَ فَعَلَ»؛فَإِنَّ«لَو»تَفتَحُ عَمَلَ الشَّیطانِ. (2)

147.عنه صلی الله علیه و آله: مَن أکَثرَ ذِکرَ المَوتِ أحَبَّهُ اللّهُ. (3)

148.عنه صلی الله علیه و آله: طَلبُ العِلمِ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ،ألا إنَّ اللّهَ یُحِبُّ بُغاةَ العِلمِ. (4)

149.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُحِبُّ الأَبرارَ الأَتقِیاءَ الأَخفِیاءَ؛الَّذینَ إذا غابوا لَم یُفتَقَدوا،وإن حَضَروا لَم یُدعَوا ولَم یُعرَفوا،قُلوبُهُم مَصابیحُ الهُدی،یَخرُجونَ مِن کُلِّ غَبراءَ مُظلِمَةٍ. (5)

ص:130

دوستت بدارند،به آنان نیکی کن و آنچه را در دست دارند،رها کن؛و هرگاه خواستی خداوند دارایی ات را بیفزاید،زکات بپرداز؛و هرگاه خواستی خداوند تندرستت گرداند،بسیار صدقه بده؛و هرگاه خواستی خداوند عمرت را طولانی کند،به دیدار خویشاوندانت برو؛وهرگاه خواستی خداوند تو را با من محشور سازد،در برابر خدای یگانۀ قهّار،سجده ات را طولانی کن».

146.رسول خدا صلی الله علیه و آله: مؤمنِ نیرومند،بهتر و نزد خدا محبوب تر از مؤمن ناتوان است،گرچه در هر یک،خیری است.برای به دست آوردن آنچه برایت سودمند است،سرسختانه بکوش و از خدا یاری بخواه و از خود،عجز نشان مده،و اگر دچار مشکلی شدی،مگو:«اگر چنین می کردم،چنین و چنان می شد»؛بلکه بگو:«این تقدیر خدا بود و هرچه خدا بخواهد،همان می شود»؛ زیرا«اگر»گفتن،راه بر کردار شیطان می گشاید.

147.رسول خدا صلی الله علیه و آله: هرکه بسیار یاد مرگ کند،خداوند دوستش خواهد داشت.

148.رسول خدا صلی الله علیه و آله: دانشجویی،بر هر مسلمانی واجب است.

هان ! خداوند،جویندگان دانش را دوست دارد.

149.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،نیکانِ پرهیزگار پنهان (ناشناخته) را دوست دارد؛آنان که چون نباشند،نبودشان محسوس نیست و چون حضور یابند،فراخوانده نشوند و شناخته نگردند؛دل هایشان چراغ های هدایت است و از [خطر] هر فضای غبارآلود و تاریک [و برخاسته از شبهه،به سلامت] بیرون می آیند.

ص:131

150.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ لَیُحِبُّ المُلِحّینَ فِی الدُّعاءِ. (1)

151.عیسی علیه السلام: کَیفَ یَستَکمِلُ حُبَّ رَبِّهِ مَن لا یُقرِضُهُ بَعضَ ما رَزَقَهُ؟! (2)

9/3-أحَبُّ النّاسِ إلَی اللّهِ

152.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: الخَلقُ عِیالُ اللّهِ،فَأَحَبُّ الخَلقِ إلَی اللّهِ مَن نَفَعَ عِیالَ اللّهِ،وأدخَلَ عَلی أهلِ بَیتٍ سُروراً. (3)

153.عنه صلی الله علیه و آله: أحَبُّ عِبادِ اللّهِ إلَی اللّهِ أنفَعُهُم لِعِبادِهِ،وأقوَمُهُم بِحَقِّهِ؛ الَّذینَ یُحَبِّبُ إلَیهِمُ المَعروفَ وفِعالَهُ. (4)

154.عنه صلی الله علیه و آله: أحَبُّ المُؤمِنَینَ إلَی اللّهِ مَن نَصَبَ نَفسَهُ فی طاعَةِ اللّهِ، ونَصَحَ لِاُمَّةِ نَبِیِّهِ،وتَفَکَّرَ فی عُیوبِهِ،وأبصَرَ وعَقَلَ وعَمِلَ. (5)

155.عنه صلی الله علیه و آله: یَقولُ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی:إنَّ أحَبَّ العِبادِ إلَیَّ المُتَحابّونَ

ص:132

150.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،اصرارکنندگان و پیگیران در دعا را دوست دارد.

151.مسیح علیه السلام: چگونه کسی که برخی از آنچه را خداوند روزی اش ساخته،به او وام نمی دهد [یعنی انفاق نمی کند ]، محبّت پروردگارش را به کمال می رساند؟

مِن أجلی،المُتَعَلِّقَةُ قُلوبُهُم بِالمَساجِدِ،وَالمُستَغِفرونَ بِالأَسحارِ،اُولئِکَ إذا أرَدتُ بِأَهلِ الأَرضِ عُقوبَةً ذَکَرتُهُم فَصَرَفتُ العُقوبَةَ عَنهُم. (1)

156.عنه صلی الله علیه و آله: یَقولُ اللّهُ جَلَّ جَلالُهُ:مَلائِکَتی،وعِزَّتی وجَلالی ما خَلَقتُ خَلقاً أحَبَّ إلَیَّ مِنَ المُقِرّینَ لی بِتَوحیدی وأن لا إلهَ غَیری،وحَقٌّ عَلَیَّ أن لا اصلِیَ بِالنّارِ أهلَ تَوحیدی. (2)

157.عنه صلی الله علیه و آله: اعتَرِفوا بِنِعمَةِ اللّهِ رَبِّکُم عَزَّوجَلَّ وتوبوا إلَیهِ مِن جَمیعِ ذُنوبِکُم؛فَإِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الشّاکِرینَ مِن عِبادِهِ. (3)

158.عنه صلی الله علیه و آله: یا رَبِّ،أیُّ عِبادِکَ أحَبُّ إلَیکَ؟قالَ:الَّذینَ یَتَحابّونَ فِیَّ،ویَغضَبونَ لِمَحارِمی کَما یَغضَبُ النَّمِرُ إذا حَرَنَ. (4)

159.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ أحَبَّ النّاسِ إلَی اللّهِ یَومَ القِیامَةِ وأدناهُم مِنهُ مَجلِساً إمامٌ عادِلٌ. (5)

ص:134

یکدیگر دوستی می کنند،دل بستۀ مسجدهایند و سحرگاهان به استغفار مشغول.آنان هستند که هرگاه بخواهم زمینیان را کیفری دهم،یادشان می کنم و به سبب آنان،کیفر را از زمینیانْ بازمی دارم».

156.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند-جلّ جلاله-می فرماید:ای فرشتگانم ! به عزّت و جلالم سوگند،هیچ آفریده ای نزدم محبوب تر از کسانی که به یگانگی من و این که جز من خدایی نیست،اعتراف می کنند،نیافریدم.بر من حقّ است که اهل یگانگی ام را با آتش نسوزانم.

157.رسول خدا صلی الله علیه و آله: به نعمت پروردگارتان-عزّ وجلّ-اعتراف کنید و از همۀ گناهانتان به سویش توبه نمایید که خداوند، بندگان سپاسگزارش را دوست دارد.

158.رسول خدا صلی الله علیه و آله: «پروردگارا ! کدام بندگان نزدت محبوب ترند؟».

فرمود:«کسانی که به خاطر من با یکدیگر دوستی می کنند و چنان برای [شکسته شدن] حرمت هایم خشمگین می شوند که پلنگ سرکش،خشمگین می شود».

159.رسول خدا صلی الله علیه و آله: محبوب ترینِ مردم نزد خداوند در روز قیامت و نزدیکترین آنان به او،پیشوای دادگر است.

ص:135

160.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ أحَبَّکُم إلَی اللّهِ أحسَنُکُم عَمَلاً. (1)

161.عنه صلی الله علیه و آله: أحَبُّ العَبیدِ إلَی اللّهِ تَبارَکَ وتَعالی الأَتقِیاءُ الأَخفِیاءُ. (2)

162.حلیة الأولیاء عن وهب بن منبّه: قالَ داودُ علیه السلام:یا رَبِّ،أیُّ عِبادِکَ أحَبُّ إلَیکَ؟قالَ:مُؤمِنٌ حَسَنُ الصَّلاةِ.قالَ:یا رَبِّ،أیُّ عِبادِکَ أبغَضُ إلَیکَ؟قالَ:کافِرٌ حَسَنُ الصّورَةِ؛کَفَرَ هذا وشَکَرَ هذا. (3)

163.تفسیر الطبری عن ابن عبّاس: سَأَلَ موسی رَبَّهُ وقالَ:ربِّ،أیُّ عِبادِکَ أحَبُّ إلَیکَ؟

قالَ:الَّذی یَذکُرُنی ولا یَنسانی. (4)

164.الإمام علیّ علیه السلام -لِکُمَیلِ بنِ زِیادٍ-:یا کُمَیلُ،إنَّ أحَبَّ ما تَمتَثِلُهُ العِبادُ إلَی اللّهِ-بَعدَ الإِقرارِ بِهِ وبِأَولِیائِهِ-التَّعَفُّفُ،وَالتَحَمُّلُ، وَالاِصطِبارُ. (5)

165.عنه علیه السلام -فی بَیانِ صِفاتِ المُتَّقینَ-:عِبادَ اللّهِ،إنَّ مِن أحَبِّ عِبادِ اللّهِ إلَیهِ عَبداً أعانَهُ اللّهُ عَلی نَفسِهِ،فَاستَشعَرَ الحُزنَ وتَجَلبَبَ

ص:136

160.رسول خدا صلی الله علیه و آله: محبوب ترینِ شما نزد خداوند،نیکْ کردارترینِ شماست.

161.رسول خدا صلی الله علیه و آله: محبوب ترینِ بندگان نزد خداوند-تبارک و تعالی-،پرهیزگارانِ پنهان (ناشناخته) هستند.

162.حلیة الاولیاء به نقل از وهب بن منبّه: داوود علیه السلام گفت:

«پروردگارا ! کدام یک از بندگانت نزدت محبوب تر است؟».

فرمود:«مؤمنِ خوش نماز».

پرسید:«پروردگارا ! کدام یک از بندگانت را بیشتر دشمن می داری؟».

فرمود:«کافرِ خوش چهره؛این یک،کفر ورزیده است و آن یک،سپاس گزارده است».

163.تفسیر الطبری به نقل از ابن عبّاس: موسی علیه السلام از پروردگارش پرسید و گفت:«پروردگارا ! کدام یک از بندگانت نزدت محبوب تر است؟».

فرمود:«آن که به یاد من است و فراموشم نمی کند».

164.امام علی علیه السلام -به کمیل بن زیاد-:ای کمیل ! محبوب ترین چیزی که بندگان،پس از اقرار به خدا و اولیایش،به درگاهش پیش می آورند،خویشتنداری،تحمّل و شکیبایی است.

165.امام علی علیه السلام -در بیان صفت های پرهیزگاران-:ای بندگان خدا ! محبوب ترینِ بندگان نزد خداوند،بنده ای است که خداوند،او را بر نفْس خود یاری داده است.پس اندوه را

ص:137

الخَوفَ؛فَزَهَرَ مِصباحُ الهُدی فی قَلبِهِ،وأعَدَّ القِری (1)لِیَومِهِ النّازِلِ بِهِ،فَقَرَّبَ عَلی نَفسِهِ البَعیدَ،وهَوَّنَ الشَّدیدَ. (2)

166.عنه علیه السلام: مَن مَقَتَ نَفسَهُ أحَبَّهُ اللّهُ. (3)

167.عنه علیه السلام: إنَّ اللّهَ تَعالی یُحِبُّ المُؤمِنَ العالِمَ الفَقیهَ الزّاهِدَ الخاشِعَ الحَیِیَّ العَلیمَ الحَسَنَ الخُلُقُ المُقتَصِدَ المُنصِفَ. (4)

168.عنه علیه السلام: إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُحِبُّ المُحتَرِفَ الأَمینَ. (5)

169.عنه علیه السلام: أفضَلُ الخَلقِ أقضاهُم بِالحَقِّ،وأحَبُّهُم إلَی اللّهِ سُبحانَهُ أقوَلُهُم لِلصِّدقِ. (6)

170.الإمام زین العابدین علیه السلام -فی دُعائِهِ فِی الاِعتِرافِ-:أتوبُ إلَیکَ فی مَقامی هذا...تَوبَةَ...عالِمٍ بِأَنَّ العَفوَ عَنِ الذَّنبِ العَظیمِ لا یَتَعاظَمُکَ...وأنَّ أحَبَّ عِبادِکَ إلَیکَ مَن تَرَکَ الاِستِکبارَ عَلَیکَ، وجانَبَ الإِصرارَ،ولَزِمَ الاِستِغفارَ. (7)

ص:138

زیرپوش و ترس را بالاپوش خود قرار داده و در نتیجه،چراغ هدایت،در دلش درخشیده و برای میزبانیِ روزی که به سراغش می آید،خود را مهیّا ساخته است.پس دور را بر جان خود نزدیک،و سخت را آسانْ نموده است.

166.امام علی علیه السلام: هرکه نفْس خود را دشمن بدارد،خداوند، دوستش خواهد داشت.

167.امام علی علیه السلام: خداوند متعال،مؤمنِ دانایِ ژرف اندیشِ پارسایِ فروتنِ آزرمگینِ دانشورِ خوش خویِ میانه روِ با انصاف را دوست دارد.

168.امام علی علیه السلام: خداوند-عزّ وجلّ-،پیشه ورِ درستکار را دوست دارد.

169.امام علی علیه السلام: محبوب ترینِ خلق،راستگوترینشان است.

170.امام سجّاد علیه السلام -ضمن نیایش در اعتراف به قصور و تقصیر-:

در این جایگاهم به سویت توبه می کنم؛توبۀ کسی که می داند گذشت از گناه بزرگ،بر تو دشوار و بزرگ نمی نماید...و این که محبوب ترینِ بندگانت نزدت،کسی است که گردنْ فرازی در برابر تو را واگذارد و پافشاری [بر گناه] را رها کند و پایبند استغفار گردد.

ص:139

171.عنه علیه السلام: إنَّ أحَبَّ عَبیدی إلَیَّ التَّقِیُّ الطّالِبُ لِلثَّوابِ الجَزیلِ، اللّازِمُ لِلعُلَماءِ،التّابِعُ لِلحُلَماءِ،القابِلُ عَنِ الحُکَماءِ. (1)

172.الإمام الصادق علیه السلام: أحَبُّ العِبادِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ رَجُلٌ صَدوقٌ فِی حَدیثِهِ،مُحافِظٌ عَلی صَلَواتِهِ ومَا افتَرَضَ اللّهُ عَلَیهِ،مَعَ أداءِ الأَمانَةِ. (2)

173.الإمام الباقر علیه السلام: لا تُحَقِّروا صَغیراً مِن حَوائِجِکُم؛فَإِنَّ أحَبَّ المُؤمِنینَ إلَی اللّهِ تَعالی أسأَلُهُم. (3)

ص:140

171.امام سجّاد علیه السلام [خداوند متعال می فرماید]:محبوب ترینِ بندگانم نزد من،شخص پرهیزگارِ جویندۀ پاداشِ بسیار، ملازمِ عالمان،پیرو بردباران،و پذیرنده از حکیمان است.

172.امام صادق علیه السلام: محبوب ترینِ بندگان نزد خداوند -عزّ وجلّ-،کسی است که در گفتارش راستگوست و مواظب نمازهای خود و واجباتی است که خداوند،بر او واجب داشته و امانتدار است.

173.امام باقر علیه السلام: هیچ یک از نیازهای کوچک خود را حقیر مشمارید [نیازهای کوچک خود را نیز از خدا بخواهید]؛زیرا محبوب ترین مؤمنان نزد خداوند متعال،کسی است که بیشتر از همه از او درخواست می کند.

ص:141

ص:142

محبّت خدا،صفتی از صفات فعل اوست و احسانِ ویژه ای است که شایستۀ بندگان است.امّا محبّت بنده نسبت به خدا، حالتی است که در قلب بنده پدیدار می شود که بر اثر آن، بزرگداشتِ خداوند و مقدّم شمردن رضای او و انس گرفتن به یادش،حاصل می گردد. (1)

انصاف این است که برای تبیین معنای محبّت آفریدگار به آفریده،باید دید که:مقصود از محبّت آفریده به آفریدگار چیست؟

«فَإِنَّ اللّهَ سُبحَانَه یُنزِلُ العَبدَ مِنهُ حَیثُ أنزَلَهُ مِن نَفسِهِ؛

خداوند بنده را نسبت به خود،در جایگاهی قرار می دهد که وی،خدا را بدان گونه در جان خویش قرار دهد». (2)

محبّتِ دسته ای از اهل ایمان نسبت خداوند متعال،به معنای اطاعت از او و ترک نافرمانی اوست.اینان،در واقع از نعمت محبّت او برخوردار نیستند.عبادات آنها بر مبنای محبّت نیست؛ بلکه بر اساس خوف و خشیت است. (3)محبّت خداوند متعال نسبت به این طایفه نیز به معنای توفیق کارهای نیک در دنیا و پاداش بهشت در آخرت است.

امّا در میان بندگان خدا کسانی هستند که هر چند اندکْ شمارند، حقیقتاً خدا را دوست دارند.اطاعت آنها از خدا از ترس دوزخ و یا طمع بهشت نیست؛بلکه به دلیل عشق و علاقۀ آنها به خداست. (4)

ص:144

آنان که در مقام نیایش می گویند:

«سَیِّدی...أنَا مِن حُبِّکَ ظَمآنُ لا أروی؛

سرورم! من از محبّتت تشنه ای هستم که سیراب نمی شوم»؛ (1)

و...

«مَا أطیَبَ طَعْمَ حُبِّکَ!؛

طعم محبّتت،چه شیرین است!»...

«یا نِعَمی وَجَنَّتی!؛

ای نعمت و بهشت من!» (2)...

«فَهَبنی-یا إلهی وسَیِّدی ومَولایَ و رَبّی-صَبَرتُ عَلی عَذابِکَ فَکَیفَ أصبِرُ عَلی فِراقِکَ؛

خدایا! گیرم که بر عذابت صبر کردم،بر فراقت چگونه صبر کنم؟» (3)و...

محبّت خدا نسبت به این طایفه،مفهومی دیگر دارد.معنا و مفهوم واقعی این دو نوع محبّت را تنها کسانی می توانند درک کنند که به آن رسیده باشند.هر سخنی در تبیین و تفسیر محبّت حقیقی آفریده به آفریدگار و بالعکس،ناقص و نارساست.بهترین بیان در توضیح آثار این محبّت،همان است که در حدیث«قرب نوافل»،آمده است. (4)

ص:145

فقیه و محقّق بزرگوار،شیخ بهایی؛دربارۀ این حدیث می فرماید:

سند این حدیث صحیح است و از احادیث مشهور میان شیعه و اهل سنّت به شمار می رود که آن را با تغییری اندک در کتب صحاح خود روایت کرده اند.

و در تبیین جملۀ«او با انجام دادن نوافل به من نزدیک و نزدیک تر می شود تا آنجا که او را دوست می دارم»می گوید:

نوافل،همۀ اعمال غیر واجبی است که برای خدا سبحان به جای آورده می شود؛لیکن تخصیص آن به نمازهای مستحبّی،عارضی و حاصل استعمال عرف است.معنای محبّت خدای سبحان نسبت به بنده،توفیق دادن او برای دوری جستن از سرای فریب و ترقّی به سوی عالم نور،و انس گرفتن به خدا و وحشت از ماسوای او و یکی شدن همۀ اندیشه ها و هموم است.یکی از عارفان می گوید:«اگر می خواهی مقام خود را بشناسی،بنگر تو را در کجا جای داده است».

و نیز در توضیح گفتار خداوند متعال در حدیث قدسی که

«فَإِذا أَحبَبتُهُ کُنتُ سَمعَهُ الَّذی یَسْمَعُ بِهِ... ؛پس چون او را دوست بدارم،گوش شنوایش خواهم بود...، (1)می گوید:

صاحبدلان را در این مقام،کلماتی ارجمند،اشاراتی رمزی و تلویحاتی ذوقی است که مشام جان ها را می نوازد و معطّر

ص:146

می کند و استخوان های پوسیده را زنده می سازد که تنها آنان که تن خود را با ریاضت خسته کرده و جانشان را با مجاهدت رنجه ساخته اند و مشرب آنان را دریافته و مقصود و مطلبشان را فهمیده اند،به معانی و ژرفایش دست می یابند.

لیکن کسی که به سبب دل بستن به بهره های دنیوی و فرو رفتن در لذّات جسمانی،این رمزها را درنیافته و به این گنجینه ها راه نبرده است،به هنگام شنیدن این سخنان،در آستانۀ خطر بزرگی،همچون فرو رفتن در تاریکی های الحاد و در افتادن در پرتگاه های حلول و اتّحاد است؛تعالی اللّه عن ذلک علواً کبیراً.

ما در این مقام،به گونه ای که دریافت آن بر اذهان آسان باشد،می گوییم که در این تعبیرات،مبالغۀ در قرب و بیان چیرگی سلطان محبّت بر ظاهر و باطن و پیدا و پنهان بنده است.بنابراین،مقصود-واللّه اعلم-آن است که چون بنده ام را دوست بدارم،او را به جایگاه انس خود فرا می کشم و به عالم قدس برمی آورم و اندیشه اش را در اسرار ملکوت، غرقه و حواسش را منحصر به برگرفتن انوار آن می کنم.در نتیجه،قدمش در مقام قربْ استوار می گردد و گوشت و خونش با محبّت درمی آمیزد،تا آن که خود را فراموش کند و از حسّ خود غافل گردد و اغیار در برابرش از میان بروند تا آن جا که به منزلۀ چشم و گوش او گردم». (1)

ص:147

الفصل الرابع-مَوانِعُ مَحَبَّةِ اللّهِ

1/4-أخطَرُ المَوانِعِ

الکتاب

«ما جَعَلَ اللّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ» . (1)

«کَلاّ بَلْ تُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ * وَ تَذَرُونَ الْآخِرَةَ» . (2)

الحدیث

174.عیسی علیه السلام: بِحَقٍّ أقولُ لَکُم:إنَّ العَبدَ لا یَقدِرُ عَلی أن یَخدِمَ رَبَّینِ، ولا مَحالَةَ أنَّهُ یُؤثِرُ أحَدَهُما عَلَی الآخَرِ وإن جَهَدَ،کَذلِکَ لا یَجتَمِعُ لَکُم حُبُّ اللّهِ وحُبُّ الدُّنیا. (3)

ص:148

175.مسکّن الفؤاد: فی أخبارِ داودَ علیه السلام:ما لِأَولِیائی وَالهَمِّ بِالدُّنیا؟! إنَّ الهَمَّ یُذهِبُ حَلاوَةَ مُناجاتی فی قُلوبِهِم.یا داودُ،إنَّ مَحَبَّتی مِن أولِیائی أن یَکونوا روحانِیِّینَ لا یَغتَمّونَ. (1)

176.إرشاد القلوب فی حدیث المعراج -قالَ اللّهُ تعالی-:یا أحمَدُ، لَو صَلَّی العَبدُ صَلاةَ أهلِ السَّماءِ وَالأَرضِ،وصامَ صِیامَ أهلِ السَّماءِ وَالأَرضِ،وطَوی مِنَ الطَّعامِ مِثلَ المَلائِکَةِ،ولَبِسَ لِباسَ العاری،ثُمَّ أری فی قَلِبهِ مِن حُبِّ الدُّنیا ذَرَّةً أو سُمعَتِها أو رِئاسَتِها أو حُلِیِّها أو زینَتِها لا یُجاوِرُنی فی داری،ولَأَنزَعَنَّ مِن قَلبِهِ مَحَبَّتی،وعَلَیکَ سَلامی ومَحَبَّتی. (2)

177.الإمام علیّ علیه السلام: کَما أنَّ الشَّمسَ وَاللَّیلَ لا یَجتَمِعانِ کَذلِکَ حُبُّ اللّهِ وحُبُّ الدُّنیا لا یَجتَمِعانِ. (3)

178.عنه علیه السلام: مَن أحَبَّ لِقاءَ اللّهِ سُبحانَهُ سَلا عَنِ الدُّنیا. (4)

179.عنه علیه السلام -فِی الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ-:حُبُّ الرِّئاسَةِ شاغِلٌ عَن حُبِّ اللّهِ سُبحانَهُ. (5)

180.الإمام زین العابدین علیه السلام -فی دُعائِهِ-:وَانزَع مِن قَلبی حُبَّ دُنیا دَنِیَّةٍ؛تَنهی عَمّا عِندَکَ،وتَصُدُّ عَنِ ابتِغاءِ الوَسیلَةِ إلَیکَ،وتُذهِلُ

ص:150

175.مسکّن الفؤاد: در اخبار داوود علیه السلام [از زبان خداوند] آمده است:

دوستانم را با اندیشۀ دنیا چه کار؟این اندیشه،شیرینیِ مناجاتم را از دل هایشان می زداید.ای داوود ! محبّت دوستانم به من،در گرو آن است که اهل معنویت باشند و [برای دنیا] غمگین نباشند.

176.إرشاد القلوب در حدیث معراج: خداوند متعال فرمود:

ای احمد ! اگر بنده ای به مقدار نماز آسمانیان و زمینیان،نماز بخواند و به مقدار روزۀ آسمانیان و زمینیان،روزه بگیرد و همچو فرشتگان،از خوردنْ باز ایستد و چون برهنگانْ لباس بپوشد،آن گاه ذرّه ای دوستی دنیا یا شهرت یا ریاست و یا زیب و زیور آن را در قلبش ببینم،در خانه ام همسایۀ من نخواهد بود و محبّتم را از قلبش برخواهم کَند.سلام و محبّت من بر تو باد!

177.امام علی علیه السلام: همچنان که خورشید و شب با یکدیگر جمع نمی شوند،خدادوستی و دنیادوستی با یکدیگر جمع نمی شوند.

178.امام علی علیه السلام: هرکه دوستدار دیدار خداوند سبحان شود،دنیا را فراموش می کند.

179.امام علی علیه السلام -در حکمت های منسوب به ایشان-:

ریاستْ دوستی،از دوستی خدای سبحان باز می دارد.

180.امام سجّاد علیه السلام -در دعایش-:دوستیِ دنیای پست را از قلبم برکَن که از آنچه نزد توست،باز می دارد و مانع طلب وسیله برای

ص:151

عَنِ التَّقَرُّبُ مِنکَ. (1)

181.الإمام الصادق علیه السلام: إذا تَخَلَّی المُؤمِنُ مِن الدُّنیا سَما،ووَجَدَ حَلاوَةَ حُبِّ اللّهِ،وکانَ عِندَ أهلِ الدُّنیا کَأَنَّهُ قَد خُولِطَ (2)،وإنَّما خالَطَ القَومُ حَلاوَةَ حُبِّ اللّهِ فَلَم یَشتَغِلوا بِغَیرِهِ. (3)

182.عنه علیه السلام: إذا رَأَیتُمُ العالِمَ مُحِبّاً لِدُنیاهُ فَاتَّهِموهُ عَلی دینِکُم؛فَإِنَّ کُلَّ مُحِبٍّ لِشَیءٍ یَحوطُ ما أحَبَّ.

وقالَ صلی الله علیه و آله:أوحَی اللّهُ إلی داودَ علیه السلام:لاتَجعَل بَینی وبَینَکَ عالِماً مَفتوناً بِالدُّنیا؛فَیَصُدَّکَ عَن طَریقِ مَحَبَّتی؛فَإِنَّ اولئِکَ قُطّاعُ طَریقِ عِبادِیَ المُریدینَ.إنَّ أدنی ما أنَا صانِعٌ بِهِم أن أنزَعَ حَلاوَةَ مُناجاتی عَن قُلوبِهِم. (4)

2/4-مَن لا یُحِبُّهُمُ اللّهُ

الکتاب

«إِنَّ اللّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ» . (5)

ص:152

رسیدن به تو می گردد و نزدیک شدن به تو را از یاد می بَرَد.

181.امام صادق علیه السلام: هرگاه مؤمن خود را از دنیا خالی کند،والا گردد وشیرینی دوستیِ خدا را دریابد و از نظر اهل دنیا، گویی دیوانه به شمار آید؛حال آن که شیرینیِ دوستی خدا،با اینان درآمیخته است و در نتیجه،به کسی جز او نمی پردازند.

182.امام صادق علیه السلام: هرگاه عالمی را دوستدار دنیایش دیدید،در دین خود،به او اعتماد مکنید؛زیرا هر که دوستدار چیزی باشد،فقط آنچه را که دوست دارد،را حفظ می کند.

نیز [حضرت] فرمود:خداوند به داوود علیه السلام وحی کرد که میان من و خودت،عالِمی دلباختۀ دنیا قرار مده،که تو را از طریق محبّتم باز می دارد.در حقیقت،اینانْ راهزنان راه بندگانِ خواستارم هستند.کمترین کیفری که به آنان می دهم، آن است که شیرینیِ مناجات با خودم را از دل هایشان برمی دارم.

«وَ اللّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ کَفّارٍ أَثِیمٍ» . (1)

«وَ اللّهُ لا یُحِبُّ الظّالِمِینَ» . (2)

«إِنَّ اللّهَ لا یُحِبُّ مَنْ کانَ خَوّاناً أَثِیماً» . (3)

«وَ اللّهُ لا یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ» . (4)

«إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» . (5)

«إِنَّ اللّهَ لا یُحِبُّ الْخائِنِینَ» . (6)

«إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْتَکْبِرِینَ» . (7)

«إِنَّ اللّهَ لا یُحِبُّ کُلَّ خَوّانٍ کَفُورٍ» . (8)

«إِنَّ قارُونَ کانَ مِنْ قَوْمِ مُوسی فَبَغی عَلَیْهِمْ وَ آتَیْناهُ مِنَ الْکُنُوزِ ما إِنَّ مَفاتِحَهُ لَتَنُوأُ بِالْعُصْبَةِ أُولِی الْقُوَّةِ إِذْ قالَ لَهُ قَوْمُهُ لا تَفْرَحْ إِنَّ اللّهَ لا یُحِبُّ الْفَرِحِینَ» . (9)

«إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْکافِرِینَ» . (10)

ص:154

«خداوند،هیچ ناسپاسِ گنهکاری را دوست ندارد».

«خداوند،ستمکاران را دوست ندارد».

«خداوند،کسی را که خیانتکار و گنهکار است،دوست ندارد».

«خداوند،مفسدان را دوست ندارد».

«خداوند،مسرفان را دوست ندارد».

«خداوند،خائنان را دوست ندارد».

«خداوند،مستکبران را دوست ندارد».

«خداوند،هیچ خیانتکارِ ناسپاسی را دوست ندارد».

«قارون از قوم موسی بود که بر آنان ستم ورزید و ما از گنجینه ها،آن قدر به او داده بودیم که [حمل] کلیدهای آن بر یک گروه نیرومند مشکل بود ( به خاطر آورید)،آن گاه که قوم وی به او گفتند:سرمست مشو که خدا،سرمستان را دوست ندارد».

«خداوند،کافران را دوست ندارد».

ص:155

«وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنّاسِ وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللّهَ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ» . (1)

3/4-مَن یُبغِضُهُمُ اللّهُ

183.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ لا یُکَلِّمُهُمُ اللّهُ ولا یَنظُرُ إلَیهِم:أمیرٌ جائِرٌ، وشَیخٌ زانٍ،وعابِدٌ مُتَکَبِّرٌ. (2)

184.مسند ابن حنبل عن مطرف بن عبداللّه: بَلَغَنی عَن أبی ذَرٍّ حَدیثٌ، فَکُنتُ احِبُّ أن ألقاهُ،فَلَقیتُهُ،فَقُلتُ لَهُ:...بَلَغَنی أنَّکَ تَقولُ:

سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ:«ثَلاثَةُ یُحِبُّهُمُ اللّهُ عَزَّوجَلَّ وثَلاثَةٌ یُبغِضُهُمُ اللّهُ عَزَّوجَلَّ»؟قالَ:نَعَم،فَما أخالُنی أکذِبُ عَلی خَلیلی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله-ثَلاثاً یَقولُها-...قُلتُ:مَنِ الثَّلاثَةُ الَّذینَ یُبغِضُهُمَ اللّهُ؟قالَ:«الفَخورُ المُختالُ؛وأنتُم تَجِدونَ فی کِتابِ اللّهِ عَزَّوجَلَّ: «إِنَّ اللّهَ لا یُحِبُّ مَنْ کانَ مُخْتالاً فَخُوراً»،

وَالبَخیلُ المَنّانُ،وَالتّاجِرُ والبَیّاعُ الحَلّافُ». (3)

ص:156

«از مردم [از سر تکبّر] رخ برمتاب و در زمین،متکبّرانه راه مرو که خداوند،هیچ متکبّر فخرفروشی را دوست ندارد».

185.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ یُبغِضُهُمُ اللّهُ:المَنّانُ بِصَدَقَتِهِ،وَالمُقتِرُ مَعَ سَعَتِهِ،وَالفَقیرُ المُسرِفُ. (1)

186.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُبغِضُ الشَّیخَ الزّانِیَ،وَالغَنِیَّ الظَّلومَ،وَالفَقیرَ المُختالَ،وَالسّائِلَ المُلحِفَ.ویُحبِطُ أجرَ المُعطِی المَنّانِ.

ویَمقُتُ البَذیخَ الجَرِیَّ الکَذّابَ. (2)

187.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُبغِضُ رَجُلاً یُدخَلُ عَلَیهِ فی بَیتِهِ ولا یُقاتِلُ. (3)

188.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُبغِضُ المُعَبِّسَ فی وُجوهِ إخوانِهِ. (4)

189.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ تَعالی یُبغِضُ البَخیلَ فی حَیاتِهِ،السَّخیَّ عِندَ مَوتِهِ. (5)

190.عنه صلی الله علیه و آله: خُلُقانِ یُحِبُّهُمَا اللّهُ،وخُلُقانِ یُبغِضُهُمَا اللّهُ؛فَأَمَّا اللَّذانِ یُحِبُّهُمَا اللّهُ فَالسَّخاءُ وَالسَّماحَةُ.وأمَّا اللَّذانِ یُبغِضُهُمَا اللّهُ تَعالی

ص:158

185.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،سه تن را دشمن می دارد:کسی که منّت گذارانه صدقه می دهد؛آن که در عین دارایی،در خرجی دادنْ تنگ می گیرد؛و فقیرِ ولخرج.

186.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،پیرِ زناکار،دولتمندِ ستمکار،فقیرِ متکبّر و گدای سِمِج را دشمن می دارد و پاداشِ بخشندۀ منّت گذار را از میان می برَد و متکبّرِ گستاخِ دروغگو را سخت دشمن می دارد.

187.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،کسی را که به خانه اش یورش بَرَند و او [در دفاع از خانواده اش] نجنگد،دشمن می دارد.

188.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند-عزّ وجلّ-،کسی را که برابر برادرانش روی در هم می کشد،دشمن می دارد.

189.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند متعال،کسی را که در زندگی اش بخیل است و به هنگام مرگش بخشنده می شود،دشمن می دارد.

190.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،دو خوی را دوست دارد و دو خوی را دشمن می دارد.آن دو خوی که خداوند دوستشان می دارد، بخشندگی و آسانگیری است،و آن دو که خداوند متعال

ص:159

فَسوءُ الخُلُقِ وَالبُخلُ.وإذا أرادَ اللّهُ بِعَبدٍ خَیراً استَعمَلَهُ عَلی قَضاءِ حَوائِجِ النّاسِ. (1)

191.الإمام الباقر علیه السلام: إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُبغِضُ کُلَّ مِطلاقٍ ذَوّاقٍ. (2)

192.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُبغِضُ کُلَّ...عالِمٍ بِالدُّنیا جاهِلٍ بِالآخِرَةِ. (3)

193.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُبغِضُ کُلَّ مُبتَدِعٍ. (4)

194.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ موسَی بنَ عِمرانَ سَأَلَ رَبَّهُ ورَفَعَ یَدَیهِ فَقالَ:«یا رَبِّ،أینَ ذَهَبتُ اوذیتُ»! فَأَوحَی اللّهُ تَعالی إلَیهِ:یا موسی،إنَّ فی عَسکَرِکَ غَمّازاً.فَقالَ:یا رَبِّ،دُلَّنی عَلَیهِ؟فَأَوحَی اللّهُ تَعالی إلَیهِ:إنّی ابغِضُ الغَمّازَ فَکَیفَ أغمِزُ؟! (5)

195.عنه صلی الله علیه و آله: إیّاکُم وَالفُحشَ؛فَإِنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ لا یُحِبُّ الفاحِشَ المُتَفَحِّشَ. (6)

196.الإمام الباقر علیه السلام: إنَّ اللّهَ یُبغِضُ اللَّعّانَ،السَّبّابَ الطَّعّانَ عَلَی

ص:160

دشمنشان می دارد،بداخلاقی و بُخل است.هرگاه خداوند خوبی بنده ای را بخواهد،او را به برآوردن نیازهای مردم،به کار وا می دارد.

191.امام باقر علیه السلام: خداوند-عزّ وجلّ-،هرکس را که زود به زود طلاق می دهد و همسر عوض می کند،دشمن می دارد.

192.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،هر دانای به دنیا و نادان نسبت به آخرت را دشمن می دارد.

193.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،هر بدعتگذاری را دشمن می دارد.

194.رسول خدا صلی الله علیه و آله: موسی بن عمران،از پروردگارش مسئلت کرد و دستانش را به دعا برداشت و گفت:«پروردگارا ! هرجا که رفتم،آزارم دادند».

خداوند به او وحی کرد:«ای موسی ! در میان لشکرت سخن چینی هست».

موسی گفت:«پروردگارا ! او را به من بنما»؟

خداوند متعال به او وحی کرد:«من سخن چین را دشمن می دارم؛پس چگونه خودم سخن چینی کنم؟».

195.رسول خدا صلی الله علیه و آله: از سخن زشت و ناسزا بپرهیز که خداوند -عزّ وجلّ-،بد زبانِ ناسزاگوی را دشمن می دارد.

196.امام باقر علیه السلام: خداوند،شخص لعنت کنندۀ دشنام دهنده،

ص:161

المُؤمِنینَ،الفاحِشَ،المُتَفَحِّشَ،السّائِلَ المُلحِفَ. (1)

197.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُبغِضُ ابنَ السَّبعینَ فی هَیئَةِ ابنِ عِشرینَ؛ فی مِشیَتِهِ ومَنظَرِهِ. (2)

198.الإمام الصادق علیه السلام: قالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ لَیُبغِضُ المُؤمِنَ الضَّعیفَ الَّذی لا دینَ لَهُ.فَقیلَ لَهُ:ومَا المُؤمِنُ الَّذی لا دینَ لَهُ؟قالَ:الَّذی لا یَنهی عَنِ المُنکَرِ. (3)

199.الإمام علیّ علیه السلام: إنَّ اللّهَ سُبحانَهُ لَیُبغِضُ الوَقِحَ المُتَجَرِّئَ عَلَی المَعاصی. (4)

200.عنه علیه السلام: إنَّ اللّهَ سُبحانَهُ لَیُبغِضُ الطَّویلَ الأَمَلُ السَّیِّئَ العَمَلُ. (5)

201.الخصال عن ابن أبی عمیر (عن) الحسین بن عثمان عَنِ الإِمامِ الصّادِقِ علیه السلام: إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُبغِضُ الغَنِیَّ الظَّلومَ،وَالشَّیخَ الفاجِرَ، وَالصُّعلوکَ المُختالَ.ثُمَّ قالَ:أتَدری مَا الصُّعلوکُ المُختالُ؟

فَقُلنا:القَلیلُ المالُ.

ص:162

طعنه زنِ به مؤمنان،بدزبانِ ناسزاگوی و گدایِ سِمِج را دشمن می دارد.

197.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،آدم هفتاد ساله ای را که در رفتار و جلوه،چون جوان بیست ساله است،دشمن می دارد.

198.امام صادق علیه السلام: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:«خداوند-عزّ وجلّ-،مؤمن ناتوانی را که دین ندارد،دشمن می دارد».به ایشان گفتند:

«مؤمنی که دین ندارد،کیست؟».

فرمود:«آن که نهی از منکر نمی کند».

199.امام علی علیه السلام: خداوندِ سبحان،شخصِ بی شرمِ گستاخِ بر گناهان را دشمن می دارد.

200.امام علی علیه السلام: خداوندِ سبحان،شخصِ دراز آرزویِ بدکار را دشمن می دارد.

201.الخصال به نقل از حسین بن عثمان -از امام صادق علیه السلام-:

خداوند-عزّ وجلّ-،دولتمندِ ستمکار،پیرِ زناکار و صُعلوکِ فخرفروش را دشمن می دارد».

سپس فرمود:«می دانی صُعلوکِ فخرفروش کیست؟».

گفتیم:«شخص مستمند است؟».

فرمود:«نه،کسی است که با بخشیدن پاره ای از اموالش،

ص:163

قالَ:لا،هُوَ الَّذی لا یَتَقَرَّبُ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ بِشَیءٍ مِن مالِهِ. (1)

202.الإمام علیٌّ علیه السلام: إنَّ اللّهَ یُبغِضُ العَبدَ فاغِراً (2)فاهُ ویَقولُ:اللّهُمَّ ارزُقنی،ویَترُکُ الطَّلَبَ. (3)

203.من لا یحضره الفقیه: قیلَ لِلصّادِقِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام:بَلَغَنا أنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ:«إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی لَیُبغِضُ البَیتَ اللَّحِمَ، وَاللَّحِمَ السَّمینَ»!

فَقالَ علیه السلام:إنّا لَنَأکُلُ اللَّحمَ ونُحِبُّهُ،وإنَّما عَنی صلی الله علیه و آله البَیتَ الَّذی تُؤکَلُ فیهِ لُحومُ النّاسِ بِالغیبَةِ،وعَنی ب«اللَّحِمِ السَّمینِ» المُتَبَختِرَ المُختالَ فی مِشیَتِهِ. (4)

204.الإمام الصادق علیه السلام: إذا أبغَضَ اللّهُ عَبداً حَبَّبَ إلَیهِ المالَ،وبَسَطَ لَهُ الآمالَ،وألهَمَهُ دُنیاهُ،وَوکَلَهُ إلی هَواهُ؛فَرَکِبَ العِنادَ،وبَسَطَ الفَسادَ،وظَلَمَ العِبادَ. (5)

205.الإمام الکاظم علیه السلام: إنَّ اللّهَ جَلَّ وعَزَّ یُبغِضُ العَبدَ النَّوّامَ الفارِغَ. (6)

ص:164

به خداوند-عزّ وجلّ-نزدیکی نمی جوید».

202.امام علی علیه السلام: خداوند،بنده ای را که دهان خود را می گشاید و می گوید:«بارالها ! به من روزی بده»؛ولی دست از طلبِ روزی می کشد،دشمن می دارد.

203.کتاب من لا یحضره الفقیه: به امام صادق علیه السلام گفتند:«شنیده ایم رسول خدا فرموده است که خداوند-تبارک و تعالی-، خانه ای را که در آن گوشت هست و چاقِ فربه را دشمن می دارد».

حضرت فرمود:«ما خود،گوشت می خوریم و آن را دوست داریم.در حقیقت،مقصودایشانْ خانه ای است که در آن،با غیبت،گوشت مردم خورده می شود و مقصودشان از چاقِ فربه،شخص متکبّری است که در رفتارش فخرفروشی می کند».

204.امام صادق علیه السلام: هرگاه خداوند،بنده ای را دشمن داشته باشد، مال را محبوب او می گرداند،آرزوهایش را می گستراند، اندیشۀ دنیا خواهی را در او می افکند و او را با هوای نفسش وا می گذارد.در نتیجه،او بر توسن سرکشی سوار می شود، فساد را می گسترد و به بندگانْ ستم می کند.

205.امام کاظم علیه السلام: خداوند-عزّ وجلّ-،بندۀ پُر خوابِ بیکار را دشمن می دارد.

ص:165

4/4-أبغَضُ النّاسِ إلَی اللّهِ

206.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: أبغَضُ النّاسِ إلَی اللّهِ وأبعَدُهُم مِنهُ مَجلِساً إمامٌ جائِرٌ. (1)

207.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ مِن أبغَضِ الخَلقِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ لَمَنَ آمَنَ ثُمَّ کَفَرَ. (2)

208.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ أبغَضَ الرِّجالِ إلَی اللّهِ الأَلَدُّ الخَصِمُ. (3)

209.عنه صلی الله علیه و آله: أبغَضُ الخَلقِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ مَن جَرَّدَ ظَهرَ مُسلِمٍ بِغَیرِ حَقٍّ، ومَن ضَرَبَ فی غَیرِ حَقٍّ مَن لَم یَضرِبهُ،أو قَتَلَ مَن لَم یَقتُلهُ. (4)

210.عنه صلی الله علیه و آله: أبغَضُ العِبادِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ مَن ضَنَّ (5)عَلی عِیالِهِ. (6)

211.جامع الأحادیث: قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:ألا اخبِرُکُم بِأَبغَضِ الخَلقِ إلَی اللّهِ تَعالی؟

قالوا:بَلی یا رَسولَ اللّهِ.

ص:166

قالَ:الزَّنّاؤونَ بِحَلائِلِ جیرانِهِم. (1)

212.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ أبغَضَ النّاسِ إلَی اللّهِ مَنِ اتَّقاهُ النّاسُ لِلِسانِهِ. (2)

213.عنه صلی الله علیه و آله: إنّ أبغَضَ النّاسِ إلَی اللّهِ تَعالی مَن یَقتَدی بِسَیِّئَةِ المُؤمِنِ ولا یَقتَدی بِحَسَنَتِهِ. (3)

214.عنه صلی الله علیه و آله: أبغَضُ النّاسِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ مَن کانَ ثَوبُهُ خَیراً مِن عَمَلِهِ،وأن یَکونَ ثِیابُهُ ثِیابَ الأَنبِیاءِ وعَمَلُهُ عَمَلَ الجَبابِرَةِ. (4)

215.عنه صلی الله علیه و آله: ثَمانِیَةٌ أبغَضُ خَلیقَةِ اللّهِ إلَیهِ یَومَ القِیامَةِ:السَّقّارونَ؛وهُمُ الکَذّابونَ،وَالخَیّالونَ؛وهُمُ المُستَکبِرونَ،وَالَّذینَ یَکنِزونَ البَغضاءَ لِإِخوانِهِم فی صُدورِهِم فَإِذا لَقوهُم حَلَفوا لَهُم،وَالَّذینَ إذا دُعوا إلَی اللّهِ ورَسولِهِ کانوا بِطاءً وإذا دُعوا إلَی الشَّیطانِ وأمرِهِ کانوا سِراعاً،وَالَّذینَ لا شَرِفَ لَهُم طَمَعٌ مِنَ الدُّنیا إلَّااستَحَلّوهُ بِأَیمانِهِم وإن لَم یَکُن لَهُم بِذلِکَ حَقٌّ،وَالمَشّاؤونَ بِالنَّمیمَةِ،وَالمُفَرِّقونَ بَینَ الأَحِبَّةِ،وَالباغونَ البُرَآءَ الرُّخصَةَ. (5)اولئِکَ یَقذَرُهُمُ الرَّحْمنُ عَزَّ وجَلَّ. (6)

ص:168

فرمود:«کسانی که با زنان همسایگانِ خویش،زنا می کنند».

212.رسول خدا صلی الله علیه و آله: دشمن ترینِ مردم نزد خداوند،کسی است که مردم از زبانش بترسند.

213.رسول خدا صلی الله علیه و آله: دشمن ترینِ مردم نزد خداوند متعال،کسی است که کار بد مؤمن را سرمشق قرار می دهد؛امّا کار نیکش را سرمشق قرار نمی دهد.

214.رسول خدا صلی الله علیه و آله: دشمن ترینِ مردم نزد خداوند-عزّ وجلّ-، کسی است که لباسش از کردارش بهتر باشد؛لباسش لباسِ پیامبران باشد و کردارش کردارِ جبّاران.

215.رسول خدا صلی الله علیه و آله: هشت تن هستند که در روز قیامت،دشمن ترین کسان نزد خداوند خواهند بود:دروغگویان؛مستکبران؛کسانی که کینۀ برادرشان را در سینه نگه می دارند و چون آنان را ببینند برایشان سوگند می خورند [که دوستشان دارند]؛کسانی که چون به سوی خدا و پیامبرش خوانده شوند،درنگ کنند و کُندی نمایند و چون به سوی شیطان و کارهایش خوانده شوند، بشتابند؛کسانی که هرگاه آزمندی دنیا برایشان جلوه گر شود،آن را با سوگندهایشان،برای خود حلال می شمرند؛گرچه بدان حقی نداشته باشند،سخن چینان؛تفرقه اندازان میان برادران؛و کسانی که برای بی گناهان،لغزش می جویند و می تراشند.خدای رحمان و عزّ وجلّ،اینان را پلید می شمارد.

ص:169

216.الإمام علیّ علیه السلام: إنَّ أبغَضَ خَلقِ اللّهِ إلَی اللّهِ رَجُلٌ قَمَشَ (1)عِلماً مِن أغمارِ غَشوَةٍ وأوباشِ (2)فِتنَةٍ،فَهُوَ فی عَمیً عَنِ الهُدَی الَّذی أتی مِن عِندِ رَبِّهِ،وضالٌّ عَن سُنَّةِ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله،یَظُنُّ أنَّ الحَقَّ فی صحفِهِ. (3)

217.عنه علیه السلام: إنَّ مِن أبغَضِ الخَلقِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ لَرَجُلَینِ:

رَجُلٌ وَکَلَهُ اللّهُ إلی نَفسِهِ؛فَهُوَ جائِرٌ عَن قَصدِ السَّبیلِ، مَشعوفٌ (4)بِکَلامِ بِدعَةٍ،قَد لَهِجَ (5)بِالصَّومِ وَالصَّلاةِ،فَهُوَ فِتنَةٌ لِمَنِ افتَتَنَ بِهِ،ضالٌّ عَن هَدیِ مَن کانَ قَبلَهُ،مُضِلٌّ لِمَنِ اقتَدی بِهِ فی حَیاتِهِ وبَعدَ مَوتِهِ،حَمّالٌ خَطایا غَیرِهِ،رَهنٌ بِخَطیئَتِهِ.

ورَجُلٌ قَمَشَ جَهلاً فی جُهّالِ النّاسِ،عانٍ بِأَغباشِ الفِتنَةِ، قَد سَمّاهُ أشباهُ النّاسِ عالِماً ولَم یَغنَ فیهِ یَوماً سالِماً. (6)

218.الإمام علیّ علیه السلام: إنَّ مِن أبغَضِ الرِّجالِ إلَی اللّهِ تَعالی لَعَبداً وَکَلَهُ اللّهُ إلی نَفسِهِ،جائِراً عَن قَصدِ السَّبیلِ،سائِراً بِغَیرِ دَلیلٍ،إن دُعِیَ إلی حَرثِ الدُّنیا عَمِلَ،وإن دُعِیَ إلی حَرثِ الآخِرَةِ کَسِلَ،کَأَنَّ

ص:170

216.امام علی علیه السلام: دشمن ترین خلقِ خدا نزد خدا،کسی است که دانش را به صورت پراکنده از جاهلانی شب کور و اوباشی فتنه جو،گرد آورده است.در نتیجه،نسبت به هدایتی که از سوی پروردگارش برایش آمده،کور است و از سنّت پیامبرش گمراه است و می پندارد که حق،همان است که در نوشته های او موجود است.

217.امام علی علیه السلام: دو تن هستند که از دشمن ترینِ خلق نزد خدایند:

آن که خداوند،او را به خود وا گذاشته است و در نتیجه،از راه راست منحرف شده،شیفتۀ سخنی بدعت آمیز گشته و دلبستۀ روزه و نماز شده است.پس او مایۀ فتنۀ فریب خوردگان است و از راه هدایت پیشینیان خود،گمراه گشته و گمراه کنندۀ کسی است که در زمان حیاتش و پس از مرگش از او پیروی کند و بارکشِ گناهان دیگران و در گروِ گناه خود است.

و دیگری آن که جهلی از مردمان جاهل،گرد آورده و راهیِ تاریکی های فتنه است.مردم نمایان،او را عالم نامیده اند،حال آن که حتّی یک روز نیز در فضای علم،به سلامتْ نزیسته است.

218.امام علی علیه السلام: از دشمن ترینِ مردم نزد خداوند متعال،بنده ای است که خداوند او را به خود وا نهاده و او از راه راست،منحرف شده است و بی راهنما پیش می رود.اگر برای کِشتِ دنیا خوانده شود،دست به کار می شود و اگر برای کِشتِ آخرت

ص:171

ما عَمِلَ لَهُ واجِبٌ عَلَیهِ،وکَأَنَّ ما وَنی (1)فیهِ ساقِطٌ عَنهُ. (2)

219.عنه علیه السلام: أبغَضُ الخَلائِقِ إلَی اللّهِ المُغتابُ. (3)

220.عنه علیه السلام: أمقَتُ العِبادِ إلَی اللّهِ سُبحانَهُ مَن کانَ هِمَّتُهُ بَطنَهُ وفَرجَهُ. (4)

221.عنه علیه السلام: أبعَدُ الخَلائِقِ مِنَ اللّهِ تَعالی البَخیلُ الغَنِیُّ. (5)

222.الإمام زین العابدین علیه السلام: إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی أوحی إلی دانِیالَ:

إنَّ أمقَتَ عَبیدی إلَیَّ الجاهِلُ المُستَخِفُّ بِحَقِّ أهلِ العِلمِ،التّارِکُ لِلاِقتِداءِ بِهِم. (6)

223.عنه علیه السلام: ألا وإنَّ أبغَضَ النّاسِ إلَی اللّهِ مَن یَقتَدی بِسُنَّةِ إمامٍ ولا یَقتَدی بِأَعمالِهِ. (7)

224.الإمام الباقر علیه السلام: ما أحَدٌ أبغَضَ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ مِمَّن یَستَکبِرُ عَن عِبادَتِهِ،ولا یَسأَلُ ما عِندَهُ. (8)

ص:172

خوانده شود،تنبلی می کند.گویی آنچه انجام داده، بر او واجب است و آنچه در آن سستی کرده،از او برداشته شده است.

219.امام علی علیه السلام: دشمن ترینِ آفریدگان نزد خداوند،غیبت کننده است.

220.امام علی علیه السلام: منفورترینِ بندگان نزد خداوند سبحان،کسی است که جز در اندیشۀ شکم و شرمگاهش نیست.

221.امام علی علیه السلام: دورترین آفریدگانِ از خداوند متعال،دولتمندِ بخیل است.

222.امام سجّاد علیه السلام: خداوند-تبارک و تعالی-به دانیال وحی کرد:«دشمن ترین بندگانم نزد من،نادانی است که حقّ عالمان را سَبُک می شمارد و از پیروی آنان،تن می زند».

223.امام سجّاد علیه السلام: هان ! دشمن ترینِ مردم نزد خدا،کسی است که سنّت امامی را سرمشق خود قرار می دهد؛امّا کردارش را سرمشق خود قرار نمی دهد.

224.امام باقر علیه السلام: هیچ کس نزد خداوند-عزّ وجلّ-،دشمن تر از کسی نیست که نسبت به عبادتش تکبّر می ورزد و از درخواست آنچه نزد اوست،تن می زند [دعا نمی کند].

ص:173

225.المحاسن عن عثمان بن عیسی عَمَّن ذَکَرَهُ عَن بَعضِ أصحابِنا:

قُلتُ لِأَبی عَبدِاللّهِ علیه السلام:مَن أبغَضُ الخَلقِ إلَی اللّهِ؟قالَ:مَن یَتَّهِمُ اللّهَ.قُلتُ:وأحَدٌ یَتَّهِمُ اللّهَ؟! قالَ:نَعَم،مَنِ استَخارَ اللّهَ فَجاءَتهُ الخِیَرَةُ بِما یَکرَهُ فَسَخِطَ،فَذلِکَ یَتَّهِمُ اللّهَ. (1)

5/4-ما یُبغِضُهُ اللّهُ

الکتاب

«لا یُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاّ مَنْ ظُلِمَ وَ کانَ اللّهُ سَمِیعاً عَلِیماً» . (2)

«وَ اللّهُ لا یُحِبُّ الْفَسادَ» . (3)

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ * کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ» . (4)

الحدیث

226.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُبغِضُ الوَسِخَ وَالشَّعثَ. (5)

ص:174

225.المحاسن به نقل از عثمان بن عیسی -به نقل از یکی از راویان شیعه-:از امام صادق علیه السلام پرسیدم:«دشمن ترینِ خلق نزد خداوند کیست؟».

فرمود:«کسی که خدا را متّهم می دارد».

پرسیدم:«مگر کسی خدا را متّهم می دارد؟».

فرمود:«آری.آن که از خداوند،خیرخواهی می کند و چون خیر با سختی و به صورت ناخوشایند او برایش پدیدار شد، خشمگین می شود،همان کسی است که خدا را متّهم می دارد».

227.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُحِبُّ الإِنفاقَ ویُبغِضُ الإِقتارَ. (1)

228.عنه صلی الله علیه و آله: إنّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُبغِضُ الآکِلَ فَوقَ شِبَعِهِ،وَالغافِلَ عَن طاعَةِ رَبِّهِ،وَالتّارِکَ سُنَّةَ نَبِیِّهِ،وَالمُخفِرَ (2)ذِمَّتَهُ،وَالمُبغِضَ عِترَةَ نَبِیِّهِ،وَالمُؤذِیَ جیرانَهُ. (3)

229.عنه صلی الله علیه و آله: لا یُحِبُّ اللّهُ إضاعَةَ المالِ،ولا کَثرَةَ السُّؤالِ،ولا قیلَ وقالَ. (4)

230.عنه صلی الله علیه و آله: أبغَضُ الکَلامِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ أن یَقولَ الرَّجُلُ لِلرَّجُلِ:

«اِتَّقِ اللّهَ»فَیَقولَ:«عَلَیکَ بِنَفسِکَ». (5)

231.عنه صلی الله علیه و آله: کَبُرَ مَقتاً عِندَ اللّهِ الأَکلُ مِن غَیرِ جوعٍ،وَالنَّومُ مِن غَیرِ سَهَرٍ،وَالضِّحکُ مِن غَیرِ عَجَبٍ،وصَوتُ الرَّنَّةِ عِندَ المُصیبَةِ، وَالمِزمارُ عِندَ النِّعمَةِ. (6)

ص:176

227.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،هزینه کردن را دوست می دارد و ناخنْ خشکی را دشمن می دارد.

228.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند-عزّ وجلّ-،کسی را که پس از سیری باز می خورد،کسی را که از فرمانبری پروردگارش غفلت می کند،آن که سنّت پیامبرش را رها می کند،آن که به پیمانش وفادار نیست،آن که با خاندان پیامبرش دشمنی می ورزد،و آن که همسایگانش را می آزارد،دشمن می دارد.

229.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خداوند،تباه کردن مال،پرسش بسیار،و قیل و قال را دوست ندارد.

230.رسول خدا صلی الله علیه و آله: ناخوش ترینِ سخنان نزد خداوند-عزّ وجلّ-، آن است که کسی به دیگری بگوید:«از خدا بترس»و آن شخص پاسخ دهد:«تو خودت را بپای»[و پندش را گوش نکند].

231.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خوردن از سرِ سیری،خواب بی شب زنده داری،خندۀ بی[موجب] شگفتی،ناله و مویۀ بلند به هنگام مصیبت،و بانگ نای در نعمت و شادمانی،نزد خدا سخت ناپسند است.

ص:177

232.عنه صلی الله علیه و آله: مِنَ الغَیرَةِ ما یُحِبُّ اللّهُ،ومِنها ما یُبغِضُ اللّهُ؛فَأَمَّا الَّتی یُحِبُّهَا اللّهُ فَالغَیرَةُ فِی الرّیبَةِ.وأمَّا (الغَیرَةُ) الَّتی یُبغِضُهَا اللّهُ فَالغَیرَةُ فی غَیرِ ریبَةٍ.

وإنَّ مِنَ الخُیَلاءِ ما یُبغِضُ اللّهُ،ومِنها ما یُحِبُّ اللّهُ،فَأَمَّا الخُیَلاءُ الَّتی یُحِبُّ اللّهُ فَاختِیالُ الرَّجُلِ نَفسَهُ عِندَ القِتالِ، وَاختِیالُهُ عِندَ الصَّدَقَةِ.وأمَّا الَّتی یُبغِضُ اللّهُ فَاختِیالُهُ فِی البَغیِ. (1)

233.الکافی عن صفوان بن مهران عن الإمامِ الصادِقِ علیه السلام: قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:...ما مِن شَیءٍ أبغَضُ إلَی اللّهِ عَزَّ وجَلَّ مِن بَیتٍ یَخرَبُ فِی الإِسلامِ بِالفُرقَةِ-یَعنی بِالطّلاقِ-.ثُمَّ قالَ أبو عبدِاللّهِ علیه السلام:إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ إنَّما وَکَّدَ فِی الطَّلاقِ وکَرَّرَ فیهِ القَولَ مِن بُغضِهِ الفُرقَةَ (2).

234.الإمام الرضا علیه السلام: إنَّ اللّهَ یَکرَهُ شُهرَةَ العِبادَةِ،وشُهرَةُ النّاسِ. (3)

6/4-أبغَضُ الأَعمالِ إلَی اللّهِ

235.الکافی عن عبداللّه بن محمّد عن الإمام الصادق علیه السلام: إنَّ رَجُلاً

ص:178

232.رسول خدا صلی الله علیه و آله: خدا نوعی از غیرت را دوست دارد و نوعی را دشمن می دارد؛امّا غیرتی که خدا دوست دارد،غیرت در امور شبهه ناک است،و آن (غیرتی) که دشمنش می دارد، غیرت بدون شبهه است.

خداوند نوعی از تکبّر را دوست دارد و نوعی را دشمن می دارد.امّا تکبّری که خداوند دوستش می دارد،خودپسندی و تکبّر انسان به هنگام کارزار [در راه خدا] و تکبّر به هنگام صدقه (مناعت طبع و نگرفتن آن) است؛و امّا آنچه خدا دشمنش می دارد،تکبّر بنده در راه ستمگری و تجاوز است.

233.الکافی به نقل از صفوان بن مهران -از امام صادق علیه السلام نقل می کند-:رسول خدا فرمود:«نزد خداوند،هیچ چیز مبغوض تر از خانه ای که بر اثر طلاق ویران شود،نیست».

سپس امام صادق علیه السلام فرمود:«خداوند-عزّ وجلّ-،به سبب دشمنی ای که با جدایی داشت،دربارۀ طلاق تأکید ورزید و سخن را در آن باب،بارها باز گفت.

234.امام رضا علیه السلام: خداوند،انگشت نما شدن در عبادت و انگشت نما شدن در برابر مردم را ناخوش می دارد.

مِن خَثعَمٍ جاءَ إلی رَسولِ اللّه صلی الله علیه و آله فَقالَ:یا رَسولَ اللّهِ،أخبِرنی ما أفضَلُ الإِسلامِ؟قالَ:الإِیمانُ بِاللّهِ.قالَ:ثُمَّ ماذا؟قالَ:ثُمَّ صِلَةُ الرَّحِم.قالَ:ثُمَّ ماذا؟قالَ:الأَمرُ بِالمَعروفِ،وَالنَّهیُ عَنِ المُنکَرِ.

قالَ:فَقالَ الرَّجُلُ:فَأَیُّ الأَعمالِ أبغَضُ إلَی اللّهِ؟قالَ:

الشِّرکُ بِاللّهِ.قالَ:ثُمَّ ماذا؟قالَ:قَطیعَةُ الرَّحِمِ.قالَ:ثُمَّ ماذا؟ قالَ:الأَمرُ بِالمُنکَرِ،وَالنَّهیُ عَنِ المَعروفِ. (1)

236.الإمام زین العابدین علیه السلام -فی سُجودِهِ-:اللّهُمَّ إن کُنتُ قَد عَصَیتُکَ فَإِنّی قَد أطَعتُکَ فی أحَبِّ الأَشیاءِ إلَیکَ؛وهُوَ الإِیمانُ بِکَ،مَنّاً مِنکَ عَلَیَّ،لا مَنّاً مِنّی علَیکَ.وتَرَکتُ مَعصِیَتَکَ فی أبغَضِ الأَشیاءِ إلَیکَ؛وهُوَ أن أدعُوَ لَکَ وَلَداً أو أدعُوَ لَکَ شَریکاً،مَنّاً مِنکَ عَلَیَّ،لا مَنّاً مِنّی علَیکَ. (2)

237.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: ما مِن شَیءٍ أحَبُّ إلَی اللّهِ تَعالی مِن شابٍّ تائِبٍ، وما مِن شَیءٍ أبغَضُ إلَی اللّهِ تَعالی مِن شَیخٍ مُقیمٍ عَلی مَعاصیهِ.

وما فِی الحَسَناتِ حَسَنَةٌ أحَبُّ إلَی اللّهِ تَعالی مِن حَسَنَةٍ تُعمَلُ

ص:180

«منفورترین کار نزد خداوند چیست؟».

فرمود:«شرک ورزیدن به خداوند».

پرسید:«پس از آن چیست؟».

فرمود:«بُریدن از خویشان».

پرسید:«پس از آن چیست؟».

فرمود:«امر به منکر و نهی از معروف».

236.امام سجّاد علیه السلام -در سجده اش-:بارالها ! اگر تو را نافرمانی کردم،در مورد محبوب ترین چیزها نزدت،یعنی ایمان به تو،از تو فرمان بردم،و تو را بدین سبب بر من منّت است و مرا بر تو منّتی نیست؛و در مورد منفورترین چیزها نزدت، یعنی این که برایت فرزندی یا شریکی قرار دهم و بخوانم، نافرمانی تو را نکردم؛و تو را بدین سبب بر من منّتی است و مرا بر تو منّتی نیست.

237.رسول خدا صلی الله علیه و آله: نزد خداوند متعال،هیچ چیز محبوب تر از جوان توبه کار و نزدش هیچ چیز منفورتر از پیری که همچنان گناه می کند،نیست.در میان نیکی ها هیچ نیکی ای نزد خداوند متعال،محبوب تر از نیکی ای که در شب جمعه و یا روز جمعه به جای آورده شود،نیست و در میان گناهان نیز

ص:181

فی لَیلَةِ جُمُعَةٍ أو یَومِ جُمُعَةٍ،وما مِنَ الذُّنوبِ ذَنبٌ أبغَضُ إلَی اللّهِ تَعالی مِن ذَنبٍ یُعمَلُ فی لَیلَةِ الجُمُعَةِ أو یَومِ الجُمُعَةِ. (1)

238.عنه صلی الله علیه و آله: ما شَیءٌ أبغَضُ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ مِنَ البُخلِ،وسوءِ الخُلُقِ،وإنَّهُ لَیُفسِدُ العَمَلَ کَما یُفسِدُ الخَلُّ العَسَلَ. (2)

239.الإمام الصادق علیه السلام عَن آبائِهِ علیهم السلام:قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله:إنَّ أحَبَّ السُّبحَةِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ سُبحَةُ الحَدیثِ،وأبغَضُ الکَلامِ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ التَّحریفُ.

قیلَ:یا رَسولَ اللّهِ وما سُبحَةُ الحَدیثِ؟

قالَ:الرَّجُلُ یَسمَعُ حِرصَ الدُّنیا وباطِلَها فَیَغتَمُّ عِندَ ذلِکَ، فَیَذکُرُ اللّهَ عَزَّوجَلَّ.وأمَّا التَّحریفُ فَکَقَولِ الرَّجُلِ:إنّی لَمَجهودٌ، وما لی،وما عِندی. (3)

240.الإمام الصادق علیه السلام: أبغَضُ ما یَکونُ العَبدُ إلَی اللّهِ عَزَّوجَلَّ إذَا امتَلَأَ بَطنُهُ. (4)

ص:182

هیچ گناهی نزد خداوند متعال،منفورتر از گناهی که در شب جمعه یا روز جمعه انجام شود،نیست.

238.رسول خدا صلی الله علیه و آله: هیچ چیز نزد خداوند-عزّ وجلّ-،منفورتر از بخل و بدخویی نیست که این یک،همان گونه که سرکه عسل را تباه می کند،ایمان را تباه می کند.

239.امام صادق علیه السلام -به نقل از پدرانش-:رسول خدا فرمود:

«محبوب ترین تسبیح نزد خداوند-عزّ وجل-،''سُبحۀ حدیث و منفورترین سخن نزد خداوند-عزّ وجلّ-، ''تحریف است».

پرسیدند:«ای رسول خدا ! معنای سُبحۀ حدیث چیست؟».

فرمود:«آن است که انسان،چون دربارۀ آزمندی و باطل دنیا بشنود،غمگین گردد و در آن هنگام،به یاد خدا افتد.

تحریف مانند این است که شخص بگوید:من درمانده ام، دستم نمی رسد و چیزی ندارم».

240.امام صادق علیه السلام: منفورترین حالتِ بنده نزد خداوند -عزّ وجلّ-،هنگامی است که شکمش پُر باشد.

ص:183

الفصل الخامس-عَلاماتُ المُحِبّینَ للّهِ ِ

1/5-النَّصَبُ للّهِ ِ

241.الإمام علیّ علیه السلام: القَلبُ المُحِبُّ للّهِ ِ یُحِبُّ کَثیراً النَّصَبَ للّهِ ِ،وَالقَلبُ اللّاهی عَنِ اللّهِ یُحِبُّ الرّاحَةَ،فَلا تَظُنَّ یَابنَ آدَمَ أنَّکَ تُدرِکُ رِفعَةَ البِرِّ بِغَیرِ مَشَقَّةٍ؛فَإِنَّ الحَقَّ ثَقیلٌ مُرٌّ،وَالباطِلَ خَفیفٌ حُلوٌ وَنِیٌّ (1). (2)

242.الإمام الصادق علیه السلام: إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی أوحی إلی داودَ علیه السلام:ما لی أراکَ وحداناً؟!

قالَ:هَجَرتُ النّاسَ وهَجَرونی فیکَ.

قالَ:فَما لی أراکَ ساکِتاً؟!

قالَ:خَشیَتُکَ أسکَتَتنی.

ص:184

قالَ:فَما لی أراکَ نَصِباً؟!

قالَ:حُبُّکَ أنصَبَنی. (1)

243.عنه علیه السلام: کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام شَدیدَ الاِجتِهادِ فِی العِبادَةِ؛ نَهارَهُ صائِمٌ ولَیلَهُ قائِمٌ،فَأَضَرَّ ذلِکَ بِجِسمِهِ،فَقُلتُ لَهُ:یا أبَة، کَم هذَا الدُّؤوبُ؟!

فَقالَ:أتَحَبَّبُ إلی رَبّی لَعَلَّهُ یُزلِفُنی. (2)

2/5-حُبُّ الخَیرِ وأهلِهِ

244.المناقب لابن شهرآشوب عن عبداللّه بن مسعود: کُنّا عِندَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله،فَأَقبَلَ راکِبٌ حَتّی أناخَ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله،فَقالَ:یا رَسولَ اللّهِ،إنّی أتَیتُکَ مِن مَسیرَةِ سَبعٍ-أنصَبتُ بَدَنی، وأسهَرتُ لَیلی،وأظمَأتُ نَهاری،وأنصَبتُ راحِلَتی-؛لِأَسأَلَکَ عَن خَصلَتَینِ أسهَرَتانی.فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:مَا اسمُکَ؟

فَقالَ:زَیدُ الخَیلِ.

قالَ:أنتَ زَیدُ الخَیرِ،سَل،فَرُبَّ مُعضِلَةٍ قَد سُئِلَ عَنها.

ص:186

خداوند فرمود:«چرا خسته ات می بینم؟».

گفت:«محبتّت خسته ام ساخته است».

243.امام صادق علیه السلام: علی بن حسین علیه السلام در کار عبادت،بسیار می کوشید.روز را روزه دار بود و شب را شب زنده دار.این کار به بدنش زیان زد.از این رو به او گفتم:«پدر ! این پیوستگی و زحمت دیدن در عبادت تا کی و برای چیست؟».

فرمود:«بدین ترتیب،با پروردگارم دوستی می کنم،تا مرا به خود،نزدیک سازد».

ر.ک: ص 195 (دوستی نزد دوستان خدا).

فَقالَ:أسأَلُکَ عَن عَلامَةِ اللّهِ تَعالی فیمَن یُریدُ وعَلامَتُهُ فیمَن لا یُریدُ؟

فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:کَیفَ أصبَحتَ؟

قالَ:أصبَحتُ احِبُّ الخَیرَ ومَن یَعمَلُ بِهِ،وإن عَمِلتُ بِهِ أیقَنتُ ثَوابَهُ،وإن فاتَنی مِنهُ شَیءٌ حَنَنتُ إلَیهِ.

فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:هیهِ،هذِهِ عَلامَةُ اللّهِ فیمَن یُریدُ،وعَلامَتُهُ فیمَن لا یُریدُ أن لَو أرادَکَ لِلآخَرینَ لَهَیَّأَکَ لَها ثُمَّ لا یُبالی بِأَیِّ وادٍ هَلَکتَ. (1)

3/5-حُبُّ أهلِ البَیتِ

245.الإمام الصادق علیه السلام: وَاللّهِ ما أحَبَّ اللّهَ مَن أحَبَّ الدُّنیا ووالی غَیرَنا،ومَن عَرَفَ حَقَّنا وأحَبَّنا فَقَد أحَبَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی. (2)

246.الإمام الهادی علیه السلام -فِی الزِّیارَةِ الجامِعَةِ-:ومَن أحَبَّکُم

ص:188

گفت:«از تو دربارۀ نشانۀ خداوند متعال در کسی که او را می خواهد و نشانه اش در آن که او را نمی خواهد،می پرسم»؟

فرمود:«شب را چگونه به صبح آوردی؟».

گفت:«در حالی به صبح آوردم که نیکی را و هرکه آن را انجام دهد،دوست دارم و اگر خود آن را انجام دهم،یقین به پاداشش دارم و اگر آن را از دست بدهم،احساس علاقه به آن می کنم».

پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود:«هان! این همان نشانۀ خداوند در کسی است که او را می خواهد؛و امّا نشانه اش در آن که او را نمی خواهد،آن است که اگر تو را برای کارهای دیگری [جز نیکی] می خواست،تو را برای آنها آماده می کرد و باکش نبود که در کجا تباه گردی!».

فَقَد أحَبَّ اللّهَ،ومَن أبغَضَکُم فَقَد أبغَضَ اللّهَ. (1)

4/5-قِیامُ اللَّیلِ

247.الإمام الصادق علیه السلام: کانَ فیما ناجَی اللّهُ عَزَّوجَلَّ بِهِ موسَی بنَ عِمرانَ علیه السلام أن قالَ لَهُ:یَابنَ عِمرانَ،کَذِبَ مَن زَعَمَ أنَّهُ یُحِبُّنی فَإِذا جَنَّهُ اللَّیلُ نامَ عَنّی؛ألَیسَ کُلُّ مُحِبٍّ یُحِبُّ خَلوَةَ حَبیبِهِ؟! ها أنَا ذا-یَابنَ عِمرانَ-مُطَّلِعٌ عَلی أحِبّائی،إذا جَنَّهُمُ اللَّیلُ حُوِّلَت أبصارُهُم مِن قُلوبِهِم،ومَثُلَت عُقوبَتی بَینَ أعیُنِهِم، یُخاطِبونّی عَنِ المُشاهَدَةِ،ویُکَلِّمونّی عَنِ الحُضورِ.

یَابنَ عِمرانَ،هَب لی مِن قَلبِکَ الخُشوعَ،ومِن بَدَنِکَ الخُضوعَ،ومِن عَینَیکَ الدُّموعَ فِی ظُلَمِ اللَّیلِ،وَادعُنی؛فَإِنَّکَ تَجِدُنی قَریباً مُجیباً. (2)

ص:190

بدارد،خدا را دوست داشته است،و هرکه شما را دشمن بدارد،خدا را دشمن داشته است.

الفصل السّادس-خَصائِصُ المَحبوبینَ عِندَ اللّهِ

1/6-میزانُ مَنزِلَةِ العَبدِ عِندَ اللّهِ

248.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: مَن کانَ یُحِبُّ أن یَعلَمَ مَنزِلَتَهُ عِندَ اللّهِ فَلیَنظُر کَیفَ مَنزِلَةُ اللّهِ عِندَهُ؛فَإِنَّ اللّهَ یُنزِلُ العَبدَ مِنهُ حَیثُ أنزَلَهُ مِن نَفسِهِ. (1)

249.الإمام علیّ علیه السلام: مَن أحَبَّ أن یَعلَمَ کَیفَ مَنزِلَتُهُ عِندَ اللّهِ فَلیَنظُر کَیفَ مَنزِلَةُ اللّهِ عِندَهُ؛فَإِنَّ کُلَّ مَن خیرَ لَهُ أمرانِ؛أمرُ الدُّنیا وأمرُ الآخِرَةِ،فَاختارَ أمرَ الآخِرَةِ عَلَی الدُّنیا فَذلِکَ الَّذی یُحِبُّ اللّهَ، ومَنِ اختارَ أمرَ الدُّنیا فَذلِکَ الَّذی لا مَنزِلَةَ للّهِ ِ عِندَهُ. (2)

ص:192

2/6-المَحَبَّةُ عِندَ أحِبّاءِ اللّهِ

250.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إذا أحَبَّ اللّهُ عَبداً مِن امَّتی قَذَفَ فی قُلوبِ أصفِیائِهِ وأرواحِ مَلائِکَتِهِ وسُکّانِ عَرشِهِ مَحَبَّتَهُ لِیُحِبّوهُ،فَذلِکَ المُحِبُّ حَقّاً،طوبی لَهُ،ولَهُ شَفاعَةٌ عِندَ اللّهِ یَومَ القِیامَةِ. (1)

3/6-الاُنسُ بِاللّهِ

251.رسول اللّه صلی الله علیه و آله -مخاطباً للّهِ ِ عَزَّوجَلَّ-:یا رَبِّ،وَدَدتُ أنّی أعلَمُ مَن تُحِبُّ مِن عِبادِکَ فَاُحِبُّهُ.

قالَ:إذا رَأَیتَ عَبدی یُکثِرُ ذِکری فَأَنَا أذِنتُ لَهُ فی ذلِکَ،وأنَا احِبُّهُ، وإذا رَأَیتَ عَبدی لا یَذکُرُنی فَأَنَا حَجَبتُهُ عَن ذلِکَ،وأنَا أبغَضتُهُ. (2)

252.عنه صلی الله علیه و آله: عَلامَةُ حُبِّ اللّهِ حُبُّ ذِکرِ اللّهِ،وعَلامَةُ بُغضِ اللّهِ بُغضُ ذِکرِ اللّهِ. (3)

ص:194

253.الإمام علیّ علیه السلام: الذِّکرُ لَذَّةُ المُحِبّینَ. (1)

254.عنه علیه السلام -فی دُعاءٍ لَهُ یَلجَأُ فیهِ إلَی اللّهِ لِیَهدِیَهُ إلَی الرَّشادِ-:

اللّهُمَّ إنَّکَ آنَسُ الآنِسینَ لِأَولِیائِکَ،وأحضَرُهُم بِالکِفایَةِ لِلمُتَوَکِّلینَ عَلَیکَ،تُشاهِدُهُم فی سَرائِرِهِم،وتَطَّلِعُ عَلَیهِم فی ضَمائِرِهِم،وتَعلَمُ مَبلَغَ بَصائِرِهِم؛فَأَسرارُهُم لَکَ مَکشوفَةٌ، وقُلوبُهُم إلَیکَ مَلهوفَةٌ،إن أوحَشَتهُمُ الغُربَةُ آنَسَهُم ذِکرُکَ،وإن صُبَّت عَلَیهِمُ المَصائِبُ لَجَؤوا إلَی الاِستِجارَةِ بِکَ؛عِلماً بِأَنَّ أزِمَّةَ الاُمورِ بِیَدِکَ،ومَصادِرَها عَن قَضائِکَ. (2)

255.الإمام الحسین علیه السلام -فی دُعائِهِ یَومَ عَرَفَةَ-:أنتَ الَّذی أزَلتَ الأَغیارَ عَن قُلوبِ أحِبّائِکَ...أنتَ المونِسُ لَهُم حَیثُ أوحَشَتهُمُ العَوالِمُ. (3)

256.الإمام زین العابدین علیه السلام -فِی مُناجاةِ الذّاکِرین-:إلهی...

أستَغفِرُکَ مِن کُلِّ لَذَّةٍ بِغَیرِ ذِکرِکَ،ومِن کُلِّ راحَةٍ بِغَیرِ انسِکَ، ومِن کُلِّ سُرورٍ بِغَیرِ قُربِکَ ومِن کُلِّ شُغلٍ بِغَیرِ طاعَتِکَ. (4)

257.عنه علیه السلام -فی مُناجاتِهِ-:یا مَن آنَسَ العارِفینَ بِطولِ مُناجاتِهِ، وألبَسَ الخائِفینَ ثَوبَ مُوالاتِهِ. (5)

ص:196

253.امام علی علیه السلام: یاد خدا،لذّت دوستداران [ خدا ] است.

254.امام علی علیه السلام -در دعایی که در آن به خدا پناهنده می شود تا او را به راه صوابْ هدایت فرماید-:بارالها ! تو برای دوستانت همدم ترین همدمانی و برای توکّل کنندگان به تو،از همه کاردان تری.بر نهانی هایشان بینایی،و از درون هایشانْ باخبر،و از حدّ بینش آنانْ آگاه.رازهایشان بر تو آشکار است و دل هایشان شیفتۀ تو.اگر غربت به وحشتشان اندازد،یاد تو آرامشان می سازد و اگر مصیبت ها بر آنان فرو بارد،به سوی تو پناه آورند؛زیرا می دانند که سررشتۀ کارها به دست توست و خاستگاهشانْ قضای توست.

255.امام حسین علیه السلام -در دعای روز عرفه-:این تویی که اغیار را از دل های دوستانت زدودی...و چون عالَم ها آن را وحشت زده کند،تو همدم آنانی.

256.امام سجّاد علیه السلام -در مناجات ذاکرین-:بارالها !...از هر لذّتی جز یاد تو،از هر آسایشی جز همدمی تو،از هر شادمانی ای جز نزدیکی به تو،و از هر کاری جز فرمانبری ات،از تو آمرزش می خواهم.

257.امام سجّاد علیه السلام -در نیایشش-:ای آن که با رازگویی طولانی اش،همدم عارفان گشت و لباس دوستی اش را بر تن ترسیدگان پوشاند !

ص:197

258.عنه علیه السلام -فی دُعائِهِ-:اللّهُمَّ...ألبِس قَلبِیَ الوَحشَةَ مِن شِرارِ خَلقِکَ،وهَب لِیَ الاُنسَ بِکَ وبِأَولِیائِکَ وأهلِ طاعَتِکَ. (1)

4/6-الحِمیَةُ مِنَ الدُّنیا

259.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إذا أحَبَّ اللّهُ عَبداً حَماهُ الدُّنیا؛کَما یَظَلُّ أحَدُکُم یَحمی سَقیمَهُ الماءَ. (2)

260.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُعطِی الدُّنیا مَن یُحِبُّ ومَن لا یُحِبُّ،ولا یُعطِی الدّینَ إلّالِمَن أحَبَّ؛فَمَن أعطاهُ اللّهُ الدّینَ فَقَد أحَبَّهُ. (3)

261.الإمام علیّ علیه السلام: مِمّا یَدُلُّکَ عَلی دَناءَةِ الدُّنیا أنَّ اللّهَ جَلَّ ثَناؤُهُ زَواها عَن أولِیائِهِ وأحِبّائِهِ؛نَظَراً وَاختِیاراً،وبَسَطَها لِأَعدائِهِ؛ فِتنَةً وَاختِباراً (4).

ص:198

258.امام سجّاد علیه السلام -در دعایش-:بارالها !...قلبم را از وحشت آفریدگانِ بدت بپوشان،و انس به خود و دوستان و فرمانبرانت را به من ببخش.

5/6-الاِبتِلاءُ بِعَظیمِ البَلاءِ

262.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إذا أحَبَّ اللّهُ عَبداً ابتَلاهُ بِعَظیمِ البَلاءِ،فَمَن رَضِیَ فَلَهُ عِندَ اللّهِ الرِّضی،ومَن سَخَطَ البَلاءَ فَلَهُ عِندَ اللّهِ السَّخَطُ. (1)

263.عنه صلی الله علیه و آله: إذا أحَبَّ اللّهُ عَبداً ألصَقَ بِهِ البَلاءَ؛فَإِنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یُریدُ أن یُصافِیَهُ. (2)

264.عنه صلی الله علیه و آله: إذا أحَبَّ اللّهُ عَزَّوجَلَّ عَبداً صَبَّ عَلَیهِ البَلاءَ صَبّاً، وثَجَّهُ (3)عَلَیهِ ثَجّاً.فَإِذا دَعَا العَبدُ قالَ جِبریلُ:أی رَبِّ،اِقضِ حاجَتَهُ؟فَیَقولُ تَعالی:دَعهُ؛فَإِنّی احِبُّ أن أسمَعَ صَوتَهُ.فَإِذا دَعا،یَقولُ عَزَّوجَلَّ:لَبَّیکَ عَبدی،وعِزَّتی لا تَسأَلُنی شَیئاً إلّا اعطیکَ،ولا تَدعونی بِشَیءٍ إلَّااستَجَبتُ،فَإِمّا أن اعَجِّلَ لَکَ، وإمّا أن أدَّخِرَ لَکَ أفضَلَ مِنهُ. (4)

ص:200

265.الإمام الصادق علیه السلام: إنَّ عَظیمَ الأَجرِ لَمَعَ عَظیمِ البَلاءِ،وما أحَبَّ اللّهُ قَوماً إلَّاابتَلاهُم. (1)

6/6-النَّوادِر

الکتاب

«أَلا إِنَّ أَوْلِیاءَ اللّهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ» . (2)

الحدیث

266.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: إذا أحَبَّ اللّهُ تَعالی عَبداً نَکَتَ فی قَلبِهِ نُکتَةً بَیضاءَ،وفَتَحَ مَسامِعَ قَلبِهِ،ووَکَّلَ بِهِ مَلَکاً یُسَدِّدُهُ. (3)

267.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ تَعالی إذا أحَبَّ عَبداً جَعَلَ رِزقَهُ کَفافاً. (4)

268.عنه صلی الله علیه و آله: الأَخلاقُ مَنائِحُ مِنَ اللّهِ عَزَّوجَلَّ؛فَإِذا أحَبَّ عَبداً مَنَحَهُ خُلُقاً حَسَناً،وإذا أبغَضَ عَبداً مَنَحَهُ خُلُقاً سَیِّئاً. (5)

ص:202

265.امام صادق علیه السلام: پاداش بزرگ،همراه بلای بزرگ است و خداوند،مردمی را دوست نمی دارد،مگر آن که مبتلایشان می کند.

269.عنه صلی الله علیه و آله عَن جَبرَئیلَ عَنِ اللّهِ عَزَّوجَلَّ:الإِخلاصُ سِرٌّ مِن أسرارِی،استَودَعتُهُ قَلبَ مَن أحبَبتُ مِن عِبادی. (1)

270.الإمام علیّ علیه السلام: إذا أحَبَّ اللّهُ عَبداً ألهَمَهُ الصِّدقَ. (2)

271.عنه علیه السلام: إذا أحَبَّ اللّهُ عَبداً زَیَّنَهُ بِالسَّکینَةِ وَالحِلمِ. (3)

272.عنه علیه السلام: إذا أحَبَّ اللّهُ عَبداً حَبَّبَ إلَیهِ الأَمانَةَ. (4)

273.عنه علیه السلام: إذا أحَبَّ اللّهُ عَبداً ألهَمَهُ رُشدَهُ،ووَفَّقَهُ لِطاعَتِهِ. (5)

274.عنه علیه السلام: إذا أحَبَّ اللّهُ عَبداً وَعَظَهُ بِالعِبَرِ. (6)

275.عنه علیه السلام: إذا أحَبَّ اللّهُ عَبداً رَزَقَهُ قَلباً سَلیماً،وخُلُقاً قَویماً. (7)

276.عنه علیه السلام: السَّخاءُ وَالشَّجاعَةُ غَرائِزُ شَریفَةٌ،یَضَعُهَا اللّهُ سُبحانَهُ فیمَن أحَبَّهُ وَامتَحَنَهُ. (8)

277.الإمام الصادق علیه السلام: إذا أحَبَّ اللّهُ تَعالی عَبداً ألهَمَهُ العَمَلَ بثَمانِ خِصالٍ:غَضِّ البَصَرِ عَنِ المَحارِمِ،وَالخَوفِ مِنَ اللّهِ جَلَّ ذِکرُهُ،وَالحَیاءِ،وَالحلفِ (9)،[وَ] الصَّبرِ،وَالأَمانَةِ،

ص:204

269.رسول خدا صلی الله علیه و آله -به نقل از جبرئیل از خداوند عز و جل نقل می کند-:

اخلاص،رازی از رازهای من است که آن را به قلب هریک از بندگانم که دوستش داشته باشم،می سپارم.

270.امام علی علیه السلام: هرگاه خداوند،بنده ای را دوست بدارد،راستی را به او الهام می کند.

271.امام علی علیه السلام: هرگاه خداوند،بنده ای را دوست بدارد،او را با آرامش و بردباری می آراید.

272.امام علی علیه السلام: هرگاه خداوند،بنده ای را دوست بدارد، امانتداری را محبوبش می گرداند.

273.امام علی علیه السلام: هرگاه خداوند،بنده ای را دوست بدارد،راه صواب و هدایتش را به او می نماید و به او توفیق فرمانبری از خود می دهد.

274.امام علی علیه السلام: هرگاه خداوند،بنده ای را دوست بدارد،او را با عبرت ها پند می دهد.

275.امام علی علیه السلام: هرگاه خداوند،بنده ای را دوست بدارد،قلبی سلیم و پاک و خویی استوار،روزی اش می کند.

276.امام علی علیه السلام: بخشندگی و دلاوری،صفاتی ارجمند هستند که خداوند سبحان،آنها را در وجود هرکه دوستش بدارد و آزموده باشد،می نهد.

277.امام صادق علیه السلام: هرگاه خداوند،بنده ای را دوست بدارد،عمل کردن به هشت صفت را به او الهام فرماید:چشمْ فرو پوشیدن

ص:205

وَالصِّدقِ،وَالسَّخاءِ. (1)

278.عنه علیه السلام: اجتَهَدتُ فِی العِبادَةِ وأنَا شابٌّ،فَقالَ لی أبی:یا بُنَیَّ، دونَ ما أراکَ تَصنَعُ؛فَإِنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ إذا أحَبَّ عَبداً رَضِیَ عَنهُ بِالیَسیرِ. (2)

279.عنه علیه السلام: إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ إذا أحَبَّ عَبداً فَعَمِلَ عَمَلاً قَلیلاً جَزاهُ بِالقَلیلِ الکَثیرَ،ولَم یَتَعاظَمهُ أن یَجزِیَ بِالقَلیلِ الکَثیرَ لَهُ. (3)

280.عنه علیه السلام: إذا أحَبَّ اللّهُ تَعالی عَبداً ألهَمَهُ الطّاعَةَ،وألزَمَهُ القَناعَةَ، وفَقَّهَهُ فِی الدّینِ،وقَوّاهُ بِالیَقینِ؛فَاکتَفی بِالکَفافِ،وَاکتَسی بِالعَفافِ. (4)

281.عنه علیه السلام: إنَّ اللّهَ إذا أحَبَّ عَبداً عَصَمَهُ،(وجَعَلَ غَناهُ فی نَفسِهِ)، وجَعَلَ ثَوابَهُ بَینَ عَینَیهِ. (5)

ص:206

از گناهان،ترس از خداوند-جلّ ذِکرُه-،شرم،بردباری، شکیبایی،امانتداری،راستی و بخشندگی.

278.امام صادق علیه السلام: در جوانی،سخت در عبادت کوشا بودم.

پدرم به من فرمود:«پسرکم ! کمتر از آنچه می بینم،خودت را رنجه ساز که خداوند-عزّ وجلّ-،هرگاه بنده ای را دوست بدارد،از او به کم خشنود می شود».

279.امام صادق علیه السلام: خداوند-عزّ وجلّ-،هرگاه بنده ای را دوست بدارد و او اندکْ کار خیری انجام دهد،در برابر آن اندک،به او پاداشِ بسیار می دهد و دادن پاداش بسیار در برابر کارِ اندک، بر او سنگین نمی آید.

280.امام صادق علیه السلام: هرگاه خداوند متعال،بنده ای را دوست بدارد،فرمانبری را به او الهام می کند،قناعت را همراهش می سازد،فهم عمیق در دین را ارزانی اش می دارد و با یقین، او را نیرومند می کند.در نتیجه،آن بنده به روزیِ مورد نیازش بسنده می کند و لباس عفّت می پوشد.

281.امام صادق علیه السلام: خداوند،هرگاه بنده ای را دوست بدارد،او را از گناهانْ حفظ می کند [و بی نیازی اش را در جانش قرار می دهد] و پاداشش را برابر چشمانش می نهد.

ص:207

الفصل السابع-آثارُ مَحَبَّةِ اللّهِ

1/7-اِستِجابَةُ الدَّعَواتِ

282.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: قالَ اللّهُ عَزَّوجَلَّ:مَن أهانَ لی وَلِیّاً فَقَد أرصَدَ لِمُحارَبَتی.وما تَقَرَّبَ إلَیَّ عَبدٌ بِشَیءٍأحَبَّ إلَیَّ مِمَّاافتَرَضتُ عَلَیهِ، وإنَّهُ لَیَتَقَرَّبُ إلَیَّ بِالنّافِلَةِ حَتّی احِبَّهُ،فَإِذا أحبَبتُهُ کُنتُ سَمعَهُ الَّذی یَسمَعُ بِهِ،وبَصَرَهُ الَّذی یُبصِرُ بِهِ،ولِسانَهُ الَّذی یَنطِقُ بِهِ، ویَدَهُ الَّتی یَبطِشُ بِها،إن دَعانی أجَبتُهُ،وإن سَأَلَنی أعطَیتُهُ. (1)

283.عنه صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ یَقولُ:...ما یَزالُ عَبدی یَتَقَرَّبُ إلَیَّ بِالنَّوافِلِ حَتّی احِبَّهُ؛فَأَکونَ أنَا سَمعَهُ الَّذی یَسمَعُ بِهِ،وبَصَرَهُ الَّذی

ص:208

یُبصِرُ بِهِ،ولِسانَهُ الَّذی یَنطِقُ بِهِ،وقَلبَهُ الَّذی یَعقِلُ بِهِ،فَإِذا دَعا أجَبتُهُ،وإذا سَأَلَنی أعطَیتُهُ. (1)

284.المناقب لابن شهرآشوب: رُوِیَ أنَّهُ استَسقی عُبّادُ البَصرَةِ-مِثلُ أیّوبَ السِّجِستانِیِّ،وصالِحٍ المَزیّ،وعُتبَةَ العلامِ،وحَبیبٍ القادِسِیِّ، ومالِکِ بنِ دینارٍ،وأبی صالِحٍ الأَعمی،وجَعفَرِ بنِ سُلَیمانَ،وثابِتٍ البَنانِیِّ،ورابِعَةَ،وسُعدانَةَ-وَانصَرَفوا خائِبینَ،فَإِذا هُم بِفَتیً قَد أقبَلَ وقَد أکرَبَتهُ أحزانُهُ وأقلَقَتهُ أشجانُهُ،فَطافَ بِالکَعبَةِ أشواطاً،ثُمَّ أقبَلَ عَلَینا وسَمّانا واحِداً واحِداً،فَقُلنا:لَبَّیکَ یا شابُّ.

فَقالَ:أما فیکُم أحَدٌ یُجیبُهُ الرَّحمنُ؟!

فَقُلنا:یا فَتی،عَلَینَا الدُّعاءُ وعَلَیهِ الإِجابَةُ.

قالَ:اُبعُدوا عَنِ الکَعبَةِ؛فَلَو کانَ فیکُم أحَدٌ یُجیبُهُ الرَّحمنُ لَأَجابَهُ.

ثُمَّ أتَی الکَعبَةَ فَخَرَّ ساجِداً،فَسَمِعتُهُ یَقولُ فی سُجودِهِ:

«سَیِّدی،بِحُبِّکَ لی إلّاأسقَیتَهُمُ الغَیثَ»،فَمَا استَتَمَّ الکَلامَ حَتّی أتاهُمُ الغَیثُ کَأَفواهِ القِرَبِ.ثُمَّ وَلّی عَنّا قائِلاً: مَن عَرَفَ الرَّبَّ فَلَم تُغنِهِ

ص:210

دهم و اگر از من درخواست کند،به او ببخشم».

284.مناقب ابن شهرآشوب: منقول است که عابدان بصره،مانند ایّوب سجستانی،صالح مَزیّ،عُتبَه علام،حبیب قادسی،مالک بن دینار،ابوصالح اعمی،جعفر بن سلیمان،ثابت بنانی،رابعه و سُعدانه،از خداوند به دعا خواستار باران شدند؛امّا نومید بازگشتند.ناگاه جوانی-که اندوه هایش او را غمگین ساخته بود-پیش آمد و چند دور پیرامون کعبه طواف کرد.سپس به سوی ما آمد و نام یکایک ما را گفت.گفتیم:«ای جوان،لبّیک!».

گفت:«آیا در میان شما کسی نیست که خدای رحمان دوستش داشته باشد؟».

گفتیم:«ای جوان ! از ما دعاست و از او اجابت».

گفت:«از کعبه دور شوید که اگر در میان شما کسی شایستۀ اجابت خدای مهربان بود تاکنون اجابتش کرده بود».

سپس به کعبه نزدیک شد و به سجده افتاد.پس از آن،شنیدم که در سجده اش می گوید:«سرورم ! تو را به محبّتی که نسبت به من داری،سوگند می دهم که بر آنان باران ببارانی».هنوز سخنش تمام نشده بود که باران،چون دهانۀ گشودۀ مشک ها بر ایشان فرو ریخت.سپس در حالی که این اشعار را می خواند از پیش ما رفت:

«هرکه پروردگار را بشناسد و بی نیازش نکند/

شناخت پروردگارش [از دیگران]،او شوربخت است.

عارف در فرمانبری،از آنچه بدو رسد زیان نمی کند/

در طاعت خدا و رنجی که در این راه می بیند

بنده را با عزّت توانگر چه کار/

در حالی که همۀ عزّت،از آنِ پرهیزگار است؟».

ص:211

فَسُئِلَ عَنهُ،فَقالوا:هذا زَینُ العابِدینَ علیه السلام. (1)

2/7-لِقاءُ اللّهِ

285.الإمام علیّ علیه السلام: إنَّ اللّهَ أوحی إلی موسی علیه السلام:مَن أحَبَّ حَبیباً أنِسَ بِهِ،ومَن أنِسَ بِحَبیبٍ صَدَّقَ قَولَهُ ورَضِیَ فِعلَهُ،ومَن وَثَقَ بِحَبیبٍ اعتَمَدَ عَلَیهِ،ومَنِ اشتاقَ إلی حَبیبٍ جَدَّ فِی السَّیرِ إلَیهِ.

یا موسی،ذِکری لِلذّاکِرینَ،وزِیارَتی لِلمُشتاقینَ،وجَنَّتی لِلمُطیعینَ،وأنَا خاصَّةً لِلمُحِبّینَ. (2)

286.المحجّة البیضاء: فی أخبارِ داودَ علیه السلام:إنَّ اللّهَ عَزَّوجَلَّ أوحی إلَیهِ:

یا داودُ،إلی کَم تَذکُرُ الجَنَّةَ ولا تَسأَلُنِی الشَّوقَ إلَیَّ؟!

قالَ:یا رَبِّ،مَنِ المُشتاقونَ إلَیکَ؟

قالَ:إنَّ الُمشتاقینَ إلَیَّ الَّذینَ صَفَّیتُهُم مِن کُلِّ کَدَرٍ،وأنبَهتُهُم بِالحَذَرِ،وخَرَقتُ مِن قُلوبِهِم إلَیَّ خَرقاً یَنظُرونَ إلَیَّ...

یا داودُ،إنّی خَلَقتُ قُلوبَ المُشتاقینَ مِن رِضوانی،ونَعَّمتُها بِنورِ وَجهی،وَاتَّخَذتُهُم لِنَفسی مُحَدَّثینَ،وجَعَلتُ أبدانَهُم

ص:212

دربارۀ نام آن جوان پرسیدند،گفتند:«این،زین العابدین است».

مَوضِعَ نَظَری إلَی الأَرضِ،وقَطَعتُ مِن قلُوبِهِم طَریقاً یَنظُرونَ بِهِ إلَیَّ،یَزدادونَ فی کُلِّ یَومٍ شَوقاً. (1)

287.الإمام زین العابدین علیه السلام -فی مُناجاةِ العارِفین-:إلهی،فَاجعَلنا مِنَ الَّذینَ تَوَشَّحَت أشجارُ الشَّوقِ إلَیکَ فی حَدائِقِ صُدورِهِم، وأخَذَت لَوعَةُ مَحَبَّتِکَ بِمَجامِعِ قُلوبِهِم...وقَرَّت بِالنَّظَرِ إلی مَحبوبِهِم أعیُنُهُم. (2)

288.عنه علیه السلام -فی مُناجاةِ المُحِبّینَ-:إلهی،مَن ذَا الَّذی ذاقَ حَلاوَةَ مَحَبَّتِکَ فَرامَ مِنکَ بَدَلاً ! ومَن ذَا الَّذی أنِسَ بِقُربِکَ فَابتَغی عَنکَ حِوَلاً ! إلهی،فَاجعَلنا مِمَّنِ اصطَفَیتَهُ لِقُربِکَ ووِلایَتِکَ،وأخلَصتَهُ لِوُدِّکَ ومَحَبَّتِکَ،وشَوَّقتَهُ إلی لِقائِکَ،ورَضَّیتَهُ بِقَضائِکَ،ومَنَحتَهُ بِالنَّظَرِ إلی وَجهِکَ،وحَبَوتَهُ بِرِضاکَ،وأعَذتَهُ مِن هَجرِکَ وقَلاکَ، وبَوَّأتَهُ مَقعَدَ الصِّدقِ فی جِوارِکَ،وخَصَصتَهُ بِمَعرِفَتِکَ،وأهَّلتَهُ لِعِبادَتِکَ،وهَیَّمتَهُ لِإِرادَتِکَ،وَاجتَبَیتَهُ لِمُشاهَدَتِکَ،وأخلَیتَ وَجهَهُ لَکَ،وفَرَّغتَ فُؤادَهُ لِحُبِّکَ،ورَغَّبتَهُ فیما عِندَکَ،وألهَمتَهُ ذِکرَکَ،وأوزَعتَهُ شُکرَکَ،وشَغَلتَهُ بِطاعَتِکَ،وصَیَّرتَهُ مِن صالِحی بَرِیَّتِکَ،وَاختَرتَهُ لِمُناجاتِکَ،وقَطَعتَ عَنهُ کُلَّ شَیءٍ یَقطَعُهُ عَنکَ.

ص:214

سوی خود گشوده ام که از آن به من می نگرند و هر روز بر شوقشان افزوده می شود.

287.امام سجّاد علیه السلام -در مناجات العارفین-:بارالها ! ما را از کسانی قرار ده که درختان شوق تو در باغ سینه هاشان،شاخه گسترده و آراسته شده و آتش محبّتت،دل هایشان را فرا گرفته است...و چشمانشان با نگریستن به تو روشن گشته است.

288.امام سجّاد علیه السلام -در مناجات المحبّین-:بارالها ! چه کسی شیرینی محبّت تو را چشید و پس از آن،در پیِ جایگزینی برایت برآمد؟چه کسی با نزدیکی تو انس گرفت و پس از آن، خواستار جابه جایی از کنارت شد؟بارالها ! ما را از کسانی قرار ده که برای نزدیکی و دوستی ات برگزیدی،و برای محبّت و دوستی ات خالصشان ساختی،و به دیدارت مشتاقشان کردی، و به قضایت خشنودشان نمودی،و نگریستن به رخسارت را به آنان بخشیدی،و خشنودی ات را به آنان عطا کردی،و از دوری و هجرانت ایمنشان ساختی،و در کنارت در جایگاهی راستینْ جایشان دادی،وشناختت را ویژۀ ایشان ساختی،و آنان را اهلیّت عبادتت دادی و شیفتۀ اراده ات کردی،و برای مشاهدۀ خودت برگزیدی و چهره ات را برایشان بی پرده ساختی و دلشان را به دوستی خودت پرداختی و آنان را خواستار آنچه نزدت هست، نمودی،و یادت را به آنانْ الهام نمودی،و آنان را وادار به شکرگزاری ات کردی و به فرمانبری ات مشغول ساختی،و آنان را از صالحانِ خلقت قرار دادی،و آنان را برای رازگویی ات برگزیدی و هر آنچه که آنان را از تو بِبُرَد،از آنان بریدی.

ص:215

اللّهُمَّ اجعَلنا مِمَّن دَأبُهُمُ الاِرتِیاحُ إلَیکَ وَالحَنینُ،ودَهرُهُمُ الزَّفرَةُ وَالأَنینُ،جِباهُهُم ساجِدَةٌ لِعَظَمَتِکَ،وعُیونُهُم ساهِرَةٌ فی خِدمَتِکَ،ودُموعُهُم سائِلَةٌ مِن خَشیَتِکَ،وقُلوبُهُم مُتَعَلِّقَةٌ بِمَحَبَّتِکَ،وأفئِدَتُهُم مُنخَلِعَةٌ مِن مَهابَتِکَ.

یا مَن أنوارُ قُدسِهِ لِأَبصارِ مُحِبّیهِ رائِقَةٌ،وسُبُحاتُ وَجهِهِ لِقُلوبِ عارِفیهِ شائِقَةٌ،یا مُنی قُلوبِ المُشتاقینَ،ویا غایَةَ آمالِ المُحِبّینَ،أسأَلُکَ حُبَّکَ،وحُبَّ مَن یُحِبُّکَ،وحُبَّ کُلِّ عَمَلٍ یوصِلُنی إلی قُربِکَ،وأن تَجعَلَکَ أحَبَّ إلَیَّ مِمّا سِواکَ،وأن تَجعَلَ حُبّی إیّاکَ قائِداً إلی رِضوانِکَ،وشَوقی إلَیکَ ذائِداً عَن عِصیانِکَ،وَامنُن بِالنَّظَرِ إلَیکَ عَلَیَّ،وَانظُر بِعَینِ الوُدِّ وَالعَطفِ إلَیَّ،ولا تَصرِف عَنّی وَجهَکَ،وَاجعَلنی مِن أهلِ الإِسعادِ وَالحُظوَةِ عِندَکَ،یا مُجیبُ،یا أرحَمَ الرّاحِمینَ. (1)

289.عنه علیه السلام: إنَّما اولُو الأَلبابِ الَّذینَ عَمِلوا بِالفِکرَةِ حَتّی وَرِثوا مِنهُ حُبَّ اللّهِ؛فَإِنَّ حُبَّ اللّهِ إذا وَرِثَهُ القَلبُ استَضاءَ،وأسرَعَ إلَیهِ اللُّطفُ،فَإِذا نَزَلَ مَنزِلَةَ اللُّطفِ صارَ مِن أهلِ الفَوائِدِ؛تَکَلَّمَ بِالحِکمَةِ،فَإِذا تَکَلَّمَ بِالحِکمَةِ صارَ صاحِبَ فِطنَةٍ،فَإِذا نَزَلَ مَنزِلَةَ الفِطنَةِ عَمِلَ بِها فِی القُدرَةِ،فَإِذا عَمِلَ بِها فِی القُدرَةِ

ص:216

بارالها ! ما را از کسانی قرار ده که عادتشان،شادابی و شوق به تو باشد و روزگارشان در سوز و گداز و نالۀ (وصل) تو به سر شود.پیشانی هایشان برای عظمت تو به سجده درآمده، چشمانشان در خدمت به تو شب ها بیدار مانده،اشک هایشان از هراست ریزان است،قلب هایشان به محبتّت پیوسته،و دل هایشان از هیبت و شکوه تو برکَنده است.

ای آن که روشنی های قدسش برای چشمان دوستدارانش می درخشد و درخشش های رخسارش برای دل های شناسندگانش شوق آور است ! ای امید دل های مشتاقان و ای نهایت آرزوهای دوستداران ! دوستی تو و دوستی آنان که دوستت دارند و دوستی هر آن عملی که مرا به نزدیکی تو می رساند،از تو مسئلت می کنم.از تو می خواهم که خودت را نزدم محبوب تر از هر آنچه جز توست،قرار دهی و دوستی مرا نسبت به خودت،راهبر به سوی خشنودی ات و شوق مرا به تو، بازدارنده از نافرمانی ات قرار دهی.بر من منّت بگذار تا به تو بنگرم،و با نگاه دوستی و توجّه به من بنگر و رخسارت را از من برمگردان و مرا از سعادتمندان و بهره مندان نزد خودت قرار بده،ای اجابت کننده و ای مهربان ترینِ مهربانان !

289.امام سجّاد علیه السلام: خردمندان،در حقیقتْ کسانی هستند که اندیشه شان را به کار بستند،تا آن که از آن،خدا دوستی را به میراث بردند؛زیرا چون قلبْ خدا دوستی را به میراث بَرَد، روشنی گیرد و لطف و توجّه به سویش بشتابد.پس چون به

ص:217

عَرَفَ الأَطباقَ السَّبعَةَ،فَإِذا بَلَغَ إلی هذِهِ المَنزِلَةِ صارَ یَتَقَلَّبُ فِکرُهُ بِلُطفٍ وحِکمَةٍ وبَیانٍ،فَإِذا بَلَغَ هذِهِ المَنزِلَةَ جَعَلَ شَهوَتَهُ ومَحَبَّتَه (1)فی خالِقِهِ،فَإِذا فَعَلَ ذلِکَ نَزَلَ المَنزِلَةَ الکُبری؛فَعایَنَ رَبَّهُ فی قَلبِهِ،ووَرِثَ الحِکمَةَ بِغَیرِ ما وَرِثَهُ الحُکَماءُ،ووَرِثَ العِلمَ بِغَیرِ ما وَرِثَهُ العُلَماءُ،ووَرِثَ الصِّدقَ بِغَیرِ ما وَرِثَهُ الصِّدّیقونَ. (2)

3/7-خَیرُ الدُّنیا وَالآخِرَة

الکتاب

«مَنْ کانَ یُرِیدُ ثَوابَ الدُّنْیا فَعِنْدَ اللّهِ ثَوابُ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ» . (3)

الحدیث

290.رسول اللّه صلی الله علیه و آله: ألقَلبُ ثَلاثَةُ أنواعٍ،قَلبٌ مَشغولٌ بِالدُّنیا،وقَلبٌ مَشغولٌ بِالعُقبی،وقَلبٌ مَشغولٌ بِالمَولی،أَمَّا القَلبُ المَشغولُ بِالدُّنیا فَلَهُ الشِّدَّةُ وَالبَلاءُ،وأمَّا القَلبُ المَشغولُ بِالعُقبی فَلَهُ

ص:218

منزلت لطف و توجّه برسد،از فایده مندان گردد؛یعنی حکیمانه سخن گوید.پس چون حکیمانه سخن بگوید، دارای هشیاری و زیرکی شود.پس چون به منزلتِ زیرکی برسد،آن را در راه قدرت به کار برد و چون زیرکی را در قدرت به کار بَرَد،طبقات هفتگانه را بشناسد و چون به این منزلت برسد،اندیشه اش با لطف،حکمت و بیانْ همراه شود و آنها را به کار بندد و چون به این منزلت برسد،خواسته و دوستی اش را در راه خالق خود قرار دهد.پس چون چنین کرد،به منزلتِ بزرگ تر می رسد و خدا را باچشمِ دلش می بیند و حکمت را از راهی جز راه حکیمان به میراث بَرَد،و علم را از راهی جز راه عالمان به میراث بَرَد و صدق را از راهی جز راه صدّیقان به میراث بَرَد.

الدَّرَجاتُ العُلی،وَأَمَّا القَلبُ المَشغُولُ بِالمَولی فَلَهُ الدُّنیا وَالعُقبی وَالمَولی. (1)

291.الإمام زین العابدین علیه السلام -فِی الدُّعاءِ-:وَانهَج لی إلی مَحَبَّتِکَ سَبیلاً سَهلَةً،أکمِل لی بِها خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ. (2)

اللّهمّ صلّ علی محمّد وآله واجعلنا آنسین بک،مستوحشین من غیرک، متلذذین بذکرک مشتاقین إلی لقائک.

اللّهمّ صلّ علی محمّد وآل محمّد ونبهنی لذکرک فی أوقات الغفلة واستعملنی بطاعتک فی أیام المهلة وانهج لی إلی محبّتک سبیلاً سهلة أکمل لی بها خیر الدُّنیا والآخرة وتقبّل منّا، یا مبدّل السیّئات بالحسنات یا أرحم الراحمین.

ص:220

مشغول به دنیا را سختی و بلاست.امّا قلب مشغول به عقبا را درجات والاست؛و امّا قلب مشغول به مولا را دنیا و عقبا و مولاست.

291.امام سجّاد علیه السلام -در دعا-:و به سوی محبّتت راهی آسان برایم بگشا که بدان،خیر دنیا و آخرت را برایم کامل گردانی.

ر.ک:ص 49 (ح 9).

ص:221

ص:222

است،محبّت او نیرویی است که همواره انسان را از برکات بالاترین درجات توحید،برخوردار می سازد.به فرمودۀ برخی از اهل معرفت:

اگر در توحیدْ مستغرق باشی،هرلحظه از عنایت های خاصّ حق تعالی بهره مند می شوی که در لحظۀ قبل،برخوردار نبوده ای،عنایت های حق،هردمْ تازگی خواهد داشت. (1)

أطِعنی فِیما أمَرتُکَ حَتّی أجعَلَکَ حَیّاً لا تَموتُ،یَابنَ آدَمَ! أنَا أقولُ لِلشَّیءِ:کُن،فَیَکونُ،أطِعنی فیما أمَرتُکَ أجعَلکَ تَقولُ لِلشَّیءِ:

کُن،فَیَکُونُ. (1)

خداوند متعال در پاره ای کتاب هایش فرموده:ای آدمی زاد! من زندۀ نامیرا هستم در آنچه که فرمانت می دهم پیرویم کن تا ترا زندۀ جاودان سازم،ای آدمیزاد! به هر چیزی بگویم «باش»بوجود می آید در آن چه که دستورت می دهم پیرویم کن تا ترا به گونه ای قرار دهم که به هر چیزی بگویی«باش» بوجود آید.

آنچه می تواند انسان را به مقام خلافت خدا برساند،محبّت اوست؛همان گونه که یکی از اهل معرفت سخنی بدین مضمون دارد:

همان گونه که آتش،وقتی در آهن نفوذ کند،آهن کار آتش را انجام می دهد؛همچنین اگر محبّت خدا در دل نفوذ کند، آفریده می تواند-به اذن خدا-کار خدایی انجام دهد. (2)

همان گونه که در احادیث قرب نوافل-که فریقین آن را نقل کرده اند-آمده است،انسان بر اثر«نوافل»که همان مبادی محبّت خداست،گام به گام به او نزدیک می شود تا شایستگی پیدا می کند و مورد محبّت آفریدگار خود قرار می گیرد.در این هنگام،علاقۀ خدا نسبت به بنده با او،کاری می کند که خدا چشم،گوش،زبان،دست، پا و قلب او می گردد. (3)به عبارت دیگر،انسان در خدا ذوب می شود و

ص:225

به مقام«فناء فی اللّه»می رسد،و در این حال،دیگر از خود اراده ای ندارد؛چشمش آن را می بیند که خدا می خواهد؛زبانش آن را می گوید که او دوست دارد؛همچنین سایر اعضا و جوارح او بر مبنای خواست خدا عمل می کند و مهم تر آن که اندیشه اش آن گونه درک می کند که خداوند متعال،اراده فرموده است. (1)

انسان در این موقعیت،صبغۀ خلیفۀ خدا می یابد؛مَثَل خدا می شود و آنچه بخواهد انجام دهد،با درخواست از خدا و به اذن او امکان پذیر است.

بار خدایا ! بر محمّد و دودمانش درود فرست و ما را انس گیرنده با خودت و گریزان از غیر، بهره مند از یادت و علاقه مند به دیدارت قرار ده !

بار خدایا ! بر محمّد و دودمانش درود فرست و در هنگامۀ غفلت،با یادت آگاهم ساز و در فرصت ها،به طاعت و بندگی مشغولم دار و راهی آسان به سوی دوستی ات فرارویم بگشا و بدین گونه،خیر دنیا و آخرت را برایم کامل کن ! از ما بپذیر، ای تبدیل کنندۀ بدی ها به خوبی ها ! ای مهربان ترینِ مهربانان !

ص:226