بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

مختصری از ماجرای عاشورا

سید محمد حسینی بهارانچی

وَ انْتَهَبُوا ثقلَهُ فَلَا غَفَرَ اللَّهُ لَهُمْ ذَلِکَ أَبَداً یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ کُنْتَ بَاکِیاً لِشَیْ ءٍ فَابْکِ لِلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع فَإِنَّهُ ذُبِحَ کَمَا یُذْبَحُ الْکَبْشُ وَ قُتِلَ مَعَهُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ رَجُلًا مَا لَهُمْ فِی الْأَرْضِ شَبِیهُونَ وَ لَقَدْ بَکَتِ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ لِقَتْلِهِ وَ لَقَدْ نَزَلَ إِلَی الْأَرْضِ مِنَ الْمَلَائِکَةِ أَرْبَعَةُ آلَافٍ لِنَصْرِهِ فَوَجَدُوهُ قَدْ قُتِلَ فَهُمْ عِنْدَ قَبْرِهِ شُعْثٌ غُبْرٌ إِلَی أَنْ یَقُومَ الْقَائِمُ فَیَکُونُونَ مِنْ أَنْصَارِهِ وَ شِعَارُهُمْ یَا لَثَارَاتِ الْحُسَیْنِ.

یَا ابْنَ شَبِیبٍ لَقَدْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ أَنَّهُ لَمَّا قُتِلَ جَدِّیَ الْحُسَیْنُ أَمْطَرَتِ السَّمَاءُ دَماً وَ تُرَاباً أَحْمَرَ یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ بَکَیْتَ عَلَی الْحُسَیْنِ حَتَّی تَصِیرَ دُمُوعُکَ عَلَی خَدَّیْکَ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتَهُ صَغِیراً کَانَ أَوْ کَبِیراً قَلِیلًا کَانَ أَوْ کَثِیراً.

یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا ذَنْبَ عَلَیْکَ فَزُرِ الْحُسَیْنَ ع.

یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَسْکُنَ الْغُرَفَ الْمَبْنِیَّةَ فِی الْجَنَّةِ مَعَ النَّبِیِّ صلّی الله علیه وآله فَالْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَیْنِ یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ یَکُونَ لَکَ مِنَ الثَّوَابِ مِثْلَ مَا لِمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ الْحُسَیْنِ فَقُلْ مَتَی مَا ذَکَرْتَهُ: یا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً.

یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ مَعَنَا فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَی مِنَ الْجِنَانِ فَاحْزَنْ لِحُزْنِنَا وَ افْرَحْ لِفَرَحِنَا وَ عَلَیْکَ بِوَلَایَتِنَا فَلَوْ أَنَّ رَجُلًا تَوَلَّی حَجَراً لَحَشَرَهُ اللَّهُ مَعَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ(1)

و در بحارالأنوار از محاسن برقی نقل شده که امام صادق(علیه السلام) فرمود:

کسی که نام ما نزد او برده شود و به خاطر ما به اندازه ی بال مگسی اشک بریزد خداوند گناهان او را می ریزد و می بخشد، گرچه به اندازه ی کفِ روی دریا باشد.(2)

ص: 4

السلام) و اطرافیان او گریه کردند و اشک بر گونه های امام(علیه السلام) جاری شد و فرمود: ای جعفر به خدا سوگند ملائکه ی مقرّب خدا سخنان تو را درباره ی حسین(علیه السلام) شنیدند و بیش از ما گریه کردند و خدواند بهشت را برای تو الآن واجب نمود و گناهان تو را آمرزید.

سپس فرمود: هر کس شعری درباره ی حسین(علیه السلام) بگوید و گریه کند و گریه بیندازد، قطعا خداوند بهشت را برای او واجب می کند و گناهان او را می آمرزد.(1)

علامه مجلسی(رضوان الله تعالی علیه) در جلد 44 بحارالأنوار روایات و قضایایی را در این موضوع نقل کرده است و ما به برخی از آن ها اشاره می کنیم.

امام هشتم (علیه السلام) فرمود: کسی که مصائب ما را یاد کند و به خاطر آن مصائب بر ما اشک بریزد، او در قیامت در همان درجه و مقامی که ما هستیم با ما خواهد بود و کسی که مصائب ما را بشنود و گریه کند و یا مصائب ما را یاد کند و دیگری را گریه بیندازد، روزی که چشم ها گریان است، چشم او گریان نخواهد بود، و کسی که در مجلسی بنشیند که امر ما در آن مجلس احیا می شود، قلب او نمی میرد، روزی که قلب ها می میرد.(2)

امام صادق(علیه السلام) فرمود: کسی به خاطر مظلومیت ما غصه مند باشد، نَفَس او تسبیح و غصه ی او عبادت است و کتمان سرّ ما برای او پاداش جهاد در راه خدا را دارد.(3)

امام صادق(علیه السلام) فرمود: حسین بن علیّ(علیهماالسلام) فرمود: من کشته ی اشکم و مکروب و محزون کشته شده ام و بر خداوند سزاوار است که هر مکروب محزونی به زیارت من بیاید او را مسرور و خشنود نماید.(4)

ص: 6

امام صادق(علیه السلام) فرمود: کسی که به خاطر ما اشک بریزد، خداوند سال های بی شماری او را در بهشت جا می دهد.(1)

محمد بن مسلم گوید: از امام صادق(علیه السلام) شنیدم که فرمود: امام حسین(علیه السلام) همواره به محل شهادت خود و به شهدایی که با او بوده اند و به زوّار قبر خود نظر می کند و آنان را به خوبی می شناسد و درجات و منازل آنان را در بهشت نزد خداوند می داند، و چون می بیند کسی بر او گریه می کند برای او استغفار می نماید و از پدران خود نیز می خواهد که برای او استغفار نمایند، و می فرماید: اگر زائر من می دانست خداوند چه پاداشی برای او قرار داده است، شادی او بیش از اندوه او بود، همانا زائر او چون خدا را ملاقات می کند، گناهی بر او نیست.(2)

فضیل گوید: امام صادق(علیه السلام) به من فرمود: شما مجلس برپا می کنید و حدیث های ما را بازگو می نمایید؟ گفتم: آری فدای شما شوم، فرمود: من این مجالس شما را دوست می دارم و شما باید امر ما را زنده کنید ای فضیل خدا رحمت کند کسی را که امر ما را زنده می کند، سپس فرمود:

ای فضیل کسی که نام ما نزد او برده شود و برای مظلومیت ما به اندازه ی بال مگسی گریه کند خداوند گناهان او را می بخشد گرچه بیش کفِ روی دریا باشد.(3)

مرحوم علامه ی مجلسی گوید: من در برخی از کتاب های علمای مورد اعتماد عصر خود دیدم که از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم)نقل نموده بود که چون آن حضرت خبر شهادت امام حسین(علیه السلام) را به فاطمه ی زهرا داد، فاطمه(علیهاالسلام) بسیار گریه کرد و فرمود: ای پدر این در چه زمانی خواهد بود؟ رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: در زمانی خواهد بود که من و تو و علیّ از دنیا رفته ایم و فاطمه

ص: 7

باز گریان تر شد و فرمود: پدر جان آیا کسی بر حسین من گریه می کند؟ و آیا مجالس عزا برای او برپا می شود؟

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: آری زن های امّت من بر زن های اهل بیت من گریه می کنند و مردهای آنان نیز برای مردان اهل بیت من گریه می کنند و مراسم عزای آنان همه ساله برای اهل بیت من برپا خواهد بود و چون قیامت بر پا می گردد تو برای زن های عزادار اهل بیت من شفاعت می کنی و من برای مردهای عزادار اهل بیت خود شفاعت خواهم نمود و هر کسی از آنان برای مصائب فرزندم حسین گریه کرده باشد ما دست او را می گیریم و او را داخل بهشت می نماییم.

سپس فرمود: ای فاطمه همه ی چشم ها در قیامت گریانند مگر چشمی که بر مصائب حسین من گریه کرده باشد، چنین چشمی در قیامت شاد و خندان است و از نعمت های بهشتی بهره مند خواهد بود.(1)

علامه مجلسی(رضوان الله تعالی علیه) باز گوید: من در برخی از کتاب های علمای معاصر خود دیدم که او در کتاب خود از سیّد علی حسینی[یعنی سیّدبن طاوس] نقل کرده بود که سیّد گوید: من مدتی مجاور قبر علی بن موسی الرضا(علیه السلام) بودم و روز عاشورایی رسید و یکی از علمای ما شروع به خواندن مقتل امام حسین(علیه السلام) نمود و روایتی را از امام باقر(علیه السلام) نقل نمود که آن حضرت می فرماید: «کسی که به اندازه ی بال مگسی در مصیبت حسین(علیه السلام) گریه کند خداوند گناهان او را می بخشد گر چه به اندازه ی کفِ روی دریا باشد» و در آن مجلس یک نفر عالم نمایی بود که از علوم اهل بیت(علیهم السلام) بهره ای نداشت و گفت: «این سخن صحیح نیست و عقل آن را نمی پذیرد» سپس بحث زیادی شد و متفرّق شدیم و او مصرّ بر عناد و تکذیب این احادیث بود تا این که او در آن شب در خواب دید که قیامت بر پا شده و میزان و صراط و حساب و نامه ی اعمال آماده است و دوزخ شعله ور و بهشت آماده است و گرمای شدیدی او را فرا گرفته و سخت تشنه شده و به دنبال آب می گردد و آبی نمی یابد، ناگهان حوض بزرگی را

ص: 8

می بیند و می گوید: با خود گفتم: این کوثر بود و در آن آب سرد و شیرین بود و دو نفر مرد و یک زن نزد آن بودند که نورشان همه ی خلایق را فرا گرفته بود و با این حال سیاه پوش و گریان و محزون بودند. پس من گفتم: اینان کیانند؟ و به من گفته شد: «اینان محمد مصطفی و علی مرتضا و فاطمه زهرا هستند» گفتم: برای چه سیاه پوش هستند؟ و گریه می کند؟ و محزون می باشند؟ پس به من گفته شد: مگر امروز روز عاشورا و روز کشته شدن حسین(علیه السلام) نیست؟ پس من نزدیک فاطمه ی زهرا(علیه السلام) رفتم و گفتم: ای دختر رسول خدا من تشنه هستم! پس نگاه خشمی به من نمود و فرمود: «آیا تو آن نیستی که منکر فضیلت گریه ی بر مصائب میوه ی دل من و نور چشم من که مظلوم به شهادت رسیده؛ می باشی؟! خدا لعنت کند آن کسانی را که از روی ظلم و دشمنی او را کشتند و آب به او ندادند»

پس من وحشت زده از خواب بیدار شدم و فراوان استغفار نمودم و پشیمان شدم و نزد رفقای خود رفتم و خواب خود را بر آنان گفتم و به سوی خداوند عزّوجلّ توبه نمودم.(1)

مؤلّف گوید: روایات وقضایای فراوانی در این باره هست وما برخی را در کتاب امام الشهدا ذکر کرده ایم دوستان مراجعه فرمایند.

اکنون می گوییم : این مقتل در سه بخش به پایان می رسد:

بخش اوّل: حوادث قبل از شهادت.

بخش دوّم: وضعیّت قتال و جنگ و شهادت.

و بخش سوّم: حوادث بعد از شهادت شهدا(رضوان الله علیهم اجمعین).

ص: 9

مرحوم سیّد بن طاوس(رضوان الله علیه) گوید:

قال السیّد المرتضی(رضوان الله علیه) فی وصف الشهدا(علیهم السلام):

لهم نفوس علی الرضا مهملةٌ***و أنفسٌ فی جوار الله یُقریها

کأنّ قاصد ها بالضرّ نافعها

و إنّ قاتلها بالسیف مُحییها

مولّف: این خلاصه ی حال شهدایی است که خداوند در باره ی آنان می فرماید:

«ولا تحسبنّ الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُون ».(1)

ثمّ قال السیّد الجلیل المعروف بابن طاووس(رحمه الله):

ولولا إمتثال أمر السنّة و الکتاب، فی لبس شعار الجزع والمصاب، لأجل ما طمس من اعلام الهدایة، وأسّس من أرکان الغوایة، وتأسّفا علی ما فاتنا من السعادة، وتلهّفاً علی إمتثال تلک الشهادة، وإلّا کنا قد لبسنا لتلک النعمة الکبری أثواب المسرة والبشری. وحیث فی الجزع رضا لسلطان المعاد وغرض لأبرار العباد، فها نحن قد لبسنا سربال الجزوع وأنسنا بإرسال الدموع. وقلنا للعیون جودی بتواتر البکاء وللقلوب جدی جِدَّ ثواکل النساء، فإن ودائع الرسول صلی علیه واله وسلم الرؤوف أبیحت یوم الطفوف، ورسوم وصیته بحرمه وأبنائه طمست بأیدی أممه وأعدائه. فیالله من تلک الفوادح المقرحة للقلوب، والجرائع المصرخة بالکروب،

ص: 10

والمطائب المصغرة لکل بلوی، والنوائب المفرقة شمل التقوی والسهام التی أراقت دم الرسالة والأیدی التی ساقت سبی الجلالة والزریة التی نکست رؤوس الأبدال والبلیة التی سلبت نفوس خیر الال، والشماتة التی رکست أسود الرجال، والفجیعة التی بلغ رزؤها الی جبرائیل، والفظیعة التی عظمت علی الرب الجلیل. وکیف لا یکون ذلک وقد أصبح لحم رسوله مجردا علی الرمال، ودمه الشریف مسفوکا بسیوف أهل الضلال، ووجوه بناته مبذولة لعین السائق والشامت، وسلبهن بمنظر من الناطق والصامت، وتلک الأبدان المعظمة عاریة من الثیاب، والأجساد المکرمة جاثیة علی التراب.

مصائب بدّدت شمل النبیّ ففی***قلب الهدی أسهم یطفن بالتلّ

وناعیات إذا ماملّ من وله***سرت علیه بنار الحزن والأسف

فیا لیت فاطمة وأبیها عینا تنظر إلی بناتها، وبنیها مابین مسلوب وجریح ومسحوب وذبیح، وبنات النبوة مشققات الجیوت، ومفجوعات بفقد المحبوب، وناشرات للشعور، وبارزات من الخدور، ولاطمات للخدود، وعادمات للجدود، ومبدیات للنیاحة والعویل، وفاقدات للمحامی والکفیل، فیا أهل البصائر من الأنام، ویا ذوی النواظر والافهام، حدثوا أنفسکم بمصارع هاتیک العترة، ونوحوا بالله لتلک الوحدة والکثرة، وساعدوهم بموالاة الوجد والعبرة، وتأسفوا علی فوات تلک النصرة، فإن نفوس أولئک الأقوام، ودائع سطان الأنام، وثمرة فؤاد الرسول صلی الله علیه واله وسلم، وقرة عین البتول، ومن کان یرشف بفمه الشریف ثنایا هم ویفضل علی امه أمهم وأباهم.

إن کنت فی شکّ فسل عن حالهم***سنن الرسول ومحکم التنزیل

فهناک أعدل شاهد لذوی الحجی***وبیان فضلهم علی التفصیل

ووصیّة سبقت لأحمدفیهم***جائت إلیه علی یدی جبریل

ص: 11

فیکف طاب للنفوس مع تدانی الأزمان، مقابلة احسان أبیهم بالکفران وتکدیر عیشه بتعذیب ثمرة فؤاده، وتصغیر قدره بإراقة دماء أولاده، وأین موضع القبول لوصایاه بعترته وآله. وما الجواب عند لقائه وسؤاله. وقد هدم القوم ما بناه. ونادی الإسلام واکرباه. فیا لله من قلب لا ینصدع لتذکار تلک الأمور. ویا عجباه من غفلة أهل الدهور. وما عذر أهل الإسلام والایمان. فی إضاعة أقسام الاحزان. ألم یعلموا أن محمدا صلی الله علیه واله وسلم موتور وجیع. وحبیبه مقهور صریع. والملائکة یعزونه علی جلیل مصابه. والأنبیاء یشارکونه فی أحزانه وأوصا به. فیا أهل الوفاء لخاتم الأنبیاء علام لا تواسونه فی البکاء، بالله علیک أیها المحب لوالد الزهراء، نح معها علی المنبوذین بالعراء، وجد ویحک بالدموع السجام. وابک علی ملوک الإسلام، لعلک تحوز ثواب المواسی فی المصاب، وتفوز وبالسعادة یوم الحساب.

فقد روی عن مولانا الباقر علیه السلام أنه قال: کان زین العابدین علیه السلام یقول أیّما مؤمن زرفت عیناه لقتل الحسین علیه السلام حتی تسیل علی خدّه بوّأه الله غرفا فی الجنة یسکنها أحقابا وأیما مؤمن دمعت عیناه حتی تسیل علی خدّه فیما مسّنا من الأذی من عدوّنا فی الدینا بوّاه الله منزل صدق وأیّما مؤمن مسّه اذی فینا صرف الله عن وجهه الأذی وآمنه یوم القیامة من سخط النار.

و روی مولانا الصادق علیه السلام انّه قال: من ذکرنا عنده ففاضت عیناه ولو مثل جناح الذباب غفر الله ذنوبه ولو کانت مثل زبد البحر. وروی أیضا عن آل الرسول علیهم السلم أنّهم قالوا: من بکی أو أبکی فینا مائة ضمّنا له علی الله الجنّة، ومن بکی أو أبکی خمسین فله الجنة، ومن بکی أو أبکی ثلاثین فله الجنة، ومن بکی أو أبکی عشرة فله الجنة، ومن بکی أو أبکی واحدا فله الجنة ومن تباکی فله الجنة.

کان مولد الحسین علیه السلام لخمس لیال خلون من شعبان أربع من الهجرة وقیل الیوم الثالث منه و قیل فی أواخر شهر ربیع الأول سنة ثلاثة من الهجرة. وروی غیر ذلک و لمّا وُلِدَ علیه السلام هبط جبرائیل و معه ألف ملک یهنّون النبی صلی الله علیه وآله وسلم بولادته ...

ثمّ قال: قال رواة الحدیث: فلما أتت علی الحسین علیه السلام من مولده سنة کاملة هبط علی رسول الله صلی الله علیه واله وسلم إثنی عشر ملکا أحد هم علی صورة الأسد، والثانی علی صورة الثور، والثالث علی صورة التنین، والرابع علی صورة ولد آدم، والثمانیة الباقون علی صور شتی محمرة وجوههم باکیة عیونهم قد نشروا أجنحتهم وهم یقولون، یا محمد صلی الله علیه واله وسلم سینزل بولدک الحسین علیه السلام ابن فاطمة ما نزل بهابیل من قابیل وسیعطی مثل أجر هابیل ویحمل علی قاتله مثل وزر قابیل ولم یبق فی السموات ملک مقرب إلا ونزل إلی النبی صلی الله علیه واله وسلم کل یقرئه السلام ویعزیه فی الحسین علیه السلام ویخبره بثواب ما یعطی ویعرض علیه تربته والنبی صلی الله علیه واله وسلم یقول: اللهم اخذل من خدله واقتل من قتله ولا تمتعه بما طلبه. قال فلما أتی علی الحسین علیه السلام من مولده سنتان خرج النبی صلی الله علیه واله وسلم فی سفر له فوقف فی بعض الطریق وإسترجع ودمعت عیناه فسئل عن ذلک. فقال: هذا جبرائیل علیه السلام یخبرنی عن أرض بشط الفرات یقال لها کربلاء یقتل علیها ولدی الحسین ابن فاطمة علیه السلام فقیل له: من یقتله یا رسول الله ؟ فقال:

رجل إسمه یزید لعنه الله وکأنّی أنظر إلی مصرعه ومدفنه، ثم رجع من سفره ذلک مغموما فصعد المنبر فخطب ووعظ والحسن والحسین علیهما السلام بین یدیه فلما فرغ من خطبته وضع یده الیمنی علی رأس الحسن ویده الیسری علی رأس الحسین، ثم رفع رأسه إلی السماء وقال: (اللهم إن محمدا عبدک ونبیک وهذان أطائب عترتی وخیار ذریتی. وأرومتی ومن أخلفهما فی امتی وقد اخبرنی جبرائیل علیه السلام أن ولدی هذا مقتول مخذور. اللهم فبارک له فی قتله واجعله من سادات الشهداء اللهم ولا تبارک فی قاتله وخاذله.) قال: فضج الناس فی المسجد بالبکاء والنحیب، فقال النبی صلی الله علیه واله وسلم:

ص: 13

أتبکونه ولاتنصرونه؟ ثمّ رجع صلّی الله علیه واله وسلم وهو متغیر اللون محمرّ الوجه فخطب خطبة اخری موجزة وعینا تنهملان دموعا، ثمّ قال: (أیّها الناس إنّی قد خلفت فیکم الثقلین کتاب الله وعترتی أهل بیتی وأرومتی ومزاج مائی وثمرة فؤادی ومهجتی لن یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض، ألا وإنی انتظر هما وإنّی لا أسئلکم فی ذلک إلّا ما أمرنی ربّی، أمرنی ربّی أن أسئلکم المودّة فی القربی فانظروا کیف تلقونی غدا علی الحوض وقد أبغضتم عترتی وظلمتوهم ألا وإنّه سترد علیّ یوم القیامة ثلاث رایات من هذه الأمّة.

الاولی: سوداء مظلمة قد فزعت له الملائکة فتقف علیّ فأقول: من أنتم ؟ فینسون ذکری، ویقولون: نحن أهل التوحید من العرب فأقول لهم: أنا أحمد نبیّ العرب والعجم فیقولون: نحن من أمّتک یا أحمد فأقول لهم:

کیف خلفتمونی من بعدی فی أهلی وعترتی وکتاب ربّی ؟ فیقولون: أمّا الکتاب فضیّعناه وأمّا عترتک فحرصنا علی أن نبید هم عن آخر هم عن جدید الأرض فأوّلی عنهم وجهی فیصدرون ظماء عطاشا مسودّة وجوههم.

ثمّ ترد علیّ رایة أخری أشدّ سوادا من الاولی فاقول لهم: کیف خلفتمونی فی الثقلین الأکبر والأصغر کتاب ربّی وعترتی ؟ فیقولون: أمّا الأکبر فخالفنا وأمّا الأصغر فخذلنا هم ومزّقنا هم کلّ ممزّق فأقول: إلیکم عنّی: فیصدرون ظماء عطاشا مسودّة وجوههم.

ثمّ ترد علیّ رایة اخری تلمع وجوههم نورا فأقول لهم: من أنتم ؟ فیقولون: نحن أهل کلمة التوحید والتقوی نحن أمّة محمّد صلّی الله علیه واله وسلم ونحن بقیة أهل الحقّ حملنا کتاب ربّنا فأحللنا حلاله وحرّمنا حرامه وأحببنا ذریّة نبیّنا محمّد صلّی الله علیه واله وسلّم فنصرنا هم من کلّ ما نصرنا منه أنفسنا وقاتلنا معهم من ناواهم فأقول لهم: ابشروا فأنا نبیّکم محمّد صلّی الله علیه واله وسلم ولقد کنتم فی دار الدنیا کما وصفتم ثمّ أسقیهم من حوضی فیصدرون مرویّین مستبشرین ثمّ یدخلون الجنّة خالدین فیها أبد الابدین.

ص: 14

قال: وأصبح الحسین علیه السلام فخرج من منزله یستمع الاخبار فلقیه مروان فقال له: یا أبا عبد الله إنّی لک ناصح فأطعنی ترشد، فقال الحسین علیه السلام وما ذاک قل حتیّ أسمع ! فقال مروان: إنی آمرک ببیعة یزید بن معاویة فإنّه خیر لک فی دینک و دنیاک. فقال الحسین علیه السلام: إنّا لله وإنّا إلیه راجعون وعلی الاسلام السلام إذ قد بلیت الأمّة براع مثل یزید ولقد سمعت جدّی رسول الله صلّی الله علیه واله وسلم یقول: الخلافة محرّمة علی أبی سفیان وطال الحدیث بینه وبین مروان حتی إنصرف مروان و هو غضبان

شد، و او فرمود: آیا برادرم حسن گفت: من شهید خواهم شد؟ گفتم: چنین نباشد، فرمود: به حقّ پدرمان آیا همین را نگفت؟ گفتم آری ای کاش بیعت می کردی؟! امام علیه السلام فرمود:

پدرم به او خبر داده و رسول خدا(صلّی الله علیه وآله وسلّم) خبر از قتل او و قتل من داده است. سپس فرمود: قبر من نزدیک به قبر پدرم خواهد یود، و تو گمان کردی که من از این قصّه بی اطلاع هستم؟ من هرگز دست بیعت و ذلّت به یزید نخواهم داد، و فاطمه در [قیامت و یا] رجعت نزد پدر خود از این امّت نسبت به فرزندان خود، شکایت خواهد نمود و هرگز کسی که به ذریّه ی فاطمه آزار رسانده باشد، داخل بهشت نخواهد شد.»

مرحوم سیّد بن طاووس پس از نقل حدیث فوق گوید:

برخی که حقیقت و شرافت شهادت را نمی دانند گویند: «این راه عبادت خدا نیست و چگونه انسان می تواند با کشته شدن، خدا را عبادت کند؟!» سپس گوید: آیا اینان قرآن نخوانده اند که خداوند می فرماید: «فَتُوبُوا إِلی بارِئِکُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ عِنْدَ بارِئِکُمْ فَتابَ عَلَیْکُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیم »(1)

یعنی، توبه کنید و به سوی خالق خود باز گردید! و خود را [ یعنی یکدیگر را] به قتل برسانید! این کار، برای شما در پیشگاه پروردگارتان بهتر است، وخداوند توبه ی شما را پذیرفت زیرا که او توبه پذیر و رحیم است.

مولّف گوید:آیه فوق مربوط گوساله پرستان از بنی اسرائیل است، سپس مرحوم سید می فرماید:

و یا گمان می کنند: معنای آیه ی «وَ لا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَة» این است که انسان خود را در معرض کشته شدن قرار بدهد، در حالی که چنین نیست و کشته شدن در راه خدا از بهترین درجات سعادت است و از مولای ما امام صادق(علیه السلام) نقل شده که آیه فوق را این گونه معنا نکرده است بلکه فرموده است: القای به تهلکه ترک جهاد و ماندن نزد اهل و عیال می باشد.

ص: 17

سپس گوید: امام صادق(علیه السلام) از اسلم نقل نموده که گوید:

در جنگ نهاوند و یا جنگ دیگری ما در برابر دشمن صف کشیده بودیم و یکی از ما به دشمن حمله نمود و مردم گفتند: «لا إله إلّا الله» او خود را به هلات انداخت» و ابوایّوب انصاری گفت: شما فکری می کنید این مرد که طالب شهادت است خود را به هلاکت انداخته است؟! در حالی که چنین نیست، و این آیه مربوط به کسانی می باشد که به خاطر زن و فرزند خود همراه رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) در جنگ شرکت نکردند و خداوند این آیه را درباره ی آنان نازل نمود که از نصرت و یاری رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) تخلّف نمودند.

مولّف گوید: حسن وحسین علیهما السلام وارث علم پدرشان امیر المومنین علیه السلام هستند وشما باید نظری به علوم آن حضرت می کردید.

سپس(1)

مرحوم سیّد قصّه ی دعوت ولید بن عقبه و مروان را با امام حسین(علیه السلام) همان گونه گذشت بین نموده است و ما نیز این نامه را مفصّلا در کتاب امام الشهدا بیان کرده ایم.

ص: 18

«ما چرا به این فتنه دامن بزنیم و بهتر است که از خانه خارج نشویم تا خداوند صلحی بین آنان برقرار نماید» از این رو، تنها در آن شب ده نفر با مسلم در مسجد کوفه نماز خواندند و پس از نماز آن ده نفر نیز پراکنده شدند، و مسلم تنها از مسجد کوفه خارج شد و متحیّر بود کجا برود تا این که درب خانه ی زنی به نام طوعه ایستاد و از او طلب آب نمود و چون آب را نوشید از او درخواست پناهندگی کرد، و آن زن به مسلم پناه داد، و چون فرزند او فهمید، این خبر منتشر شد و به گوش ابن زیاد رسید و او محمدبن اشعث را با گروهی برای دستگیری مسلم فرستاد و چون مسلم صدای آنان را شنید زره ی خود را پوشید و سوار اسب خود شد و با فرستاده های عبیدالله جنگید و گروهی از آنان را کشت تا این که محمدبن اشعث گفت:

ما به تو امان دادیم. مسلم گفت: امان شما امان فاجران و فاسقان است و جنگ را ادامه داد و آنان فریاد کردند و گفتند محمدبن اشعث دروغ نمی گوید و باز مسلم نپذیرفت تا این که از پشت به او نیزه ای زدند و مسلم بر زمین افتاد و جراحات زیادی بر او وارد شده بود و او را اسیر کردند و چون وارد بر عبیدالله شد به او سلام نکرد و به او گفتند: چرا بر امیر سلام نمی کنی؟ مسلم گفت: ساکت باشید به خدا سوگند او امیر من نیست.

مسلم گفت: اهل آن کیست؟ عبیدالله گفت: یزید بن معاویه اهل آن است. مسلم گفت: ما به حکم خدا راضی هستیم او بین ما و شما حکم خواهد نمود. ابن زیاد گفت: تو فکر می کنی در این حکومت بهره ای برای تو هست؟ مسلم گفت: یقین دارم که این حکومت حق ماست. عبیدالله گفت: بگو بدانم برای چه به این شهر آمده ای؟ آیا آمدی بین مردم اختلاف ایجاد کنی؟ در حالی که آنان را اختلافی نبود و تو آمدی اختلاف ایجاد کردی؟!

مسلم فرمود: من برای ایجاد اختلاف نیامدم بلکه شما منکراتی را آشکار نمودید و خوبی ها را دفن کردید و بدون رضایت مردم بر آنان حاکم شدید و مردم را به راه غیر خدا واداشتید و مانند کسرا و قیصر بین آنان حکومت کردید، ما آمدیم تا امر به معروف و نهی از منکر نماییم و مردم را به حکم قرآن و سنّت رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلّم) دعوت نماییم و این شایسته ی ما بود و ما اهل آن بودیم.

پس ابن زیاد شروع کرد به مسلم و علیّ و حسن و حسین(علیهم السلام) دشنام بدهد و مسلم به او گفت: تو و پدرت سزاوار این دشنام ها هستید، ای دشمن خدا هر چه می خواهی بکن.

و فرزدق یا دیگری درباره ی شهادت مسلم و هانی گوید:

فإن کنت لا تدرین ما الموت فانظری***إلی هانی فی السوق وابن عقیل

إلی بطل قد هشم السیف وجهه***وآخر یهوی من جدار قتیل

أصابهما

جور البغی فأصبحا***أحادیث من یسعی بکل سبیل

تری جسداً قد غیّر الموت لونه***و نضح دم قد سال کل مسیل

فتیً کان

أحیی من فتاة حییةً***واقطع من ذی شفرتین صقی

أیرکب أسما

الهمالیج آمناً***وقد طلبته مذحج بذحول

تطوف حوالیه

مرادوکلهم***علی أهبة من سائل ومسؤل

فإن أنتم لم تثأروا بأخیکم***فکونوا بغیا أرضیت بقلیل

سپس عبیدالله زیاد ماجرای مسلم و هانی را برای یزید مکاتبه نمود، و یزید از او تشکّر کرد و نوشت اگر حسین(علیه السلام) به طرف کوفه آمد باید از او انتقام و مؤاخذه کنی و درباره ی حامیان او نیز از انتقام و زندان گرچه مشکوک باشند دریغ ننمایی.

«الحمد لله ما شاء الله ولا قوة إلا بالله وصلی الله علی رسوله وسلم ، خط الموت علی ولد آدم مخط القلادة علی جید الفتاة، وما أولهنی إلی اشتیاق أسلافی اشتیاق یعقوب إلی یوسف، وخیر لی مصرعٌ أنا لاقیه، کأنی بأوصالی تقطعها ذئاب الفلوات بین النواویس وکربلاء، فیملأن منی أکراشاً جوفا وأجربةً سغبا، لا محیص عن یوم خط بالقلم، رضی الله رضانا أهل البیت، نصبر علی بلائه ویوفینا اجور الصابرین، لن تشذ عن رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) لحمته، بل هی مجموعة له فی حضیرة القدس، تقر بهم عینه وینجز بهم وعده، من کان باذلاً فینا مهجته وموطناً علی لقاء الله نفسه فلیرحل معنا، فإنی راحل مصبحاً إن شاء تعالی.

خیانت و بی وفایی کنند، اگر صلاح می دانید در حرم بمانید چرا که در حرم شما عزیز هستید و از شما حمایت می شود.

امام(علیه السلام) فرمود: ای برادر من می ترسم در حرم مرا غافلگیر کنند و یزید در حرم مرا بکشد و من سبب هتک حرمت حرم شوم. محمدبن حنفیه گفت: اگر چنین است به یمن بروید و یا به بعضی از نواحی دیگر بروید و کسی بر شما قدرت نخواهد یافت، امام(علیه السلام) فرمود: فکری می کنم و چون وقت سحر رسید آن حضرت آماده ی حرکت شد، و محمدبن حنفیه باز آمد و زمام شتر او را گرفت و گفت: آیا شما وعده نکردید که فکری در این باره می کنم؟ امام(علیه السلام) فرمود: آری و لکن رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) در خواب به من فرمود: «اُخرج فإنّ الله قد شاء أن یَراک قتیلاً» یعنی از مکه خارج شو خدا خواسته تو را کشته ببیند.[و شهید این امّت باشی]

محمدبن حنفیه گفت: «إنّا لله و إنّا إلیه راجعون» سپس گفت: برای چه این زن ها را با خود می بری؟! فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرود: «إنّ الله قد شاء أن یراهنّ سبایا» و سپس از همدیگر جدا شدند و امام به طرف عراق حرکت نمود.

مرحوم شیخ مفید در کتاب «مولد النبیّ و مولد الأوصیا صلوات الله علیهم» با سند خود از امام صادق(علیه السلام) نقل نموده که فرمود: هنگامی که امام حسین(علیه السلام) از مکّه به طرف عراق حرکت نمود گروهی از ملائکه در حالی که مسلّح بودند و بر مرکب های بهشتی قرار داشتند بر او سلام کردند و گفتند: ای حجّت خدا، خداوند جدّ تو را به وسیله ی ما در جاهایِ زیادی امداد کرد [آیا می خواهی ما تو را امداد کنیم؟] امام حسین(علیه السلام) به آنان فرمود:

قرار من با شما کنار مدفن و بقعه ی من می باشد و شما در کربلا پس از شهادت من حاضر شوید.

گفتند: ای حجّت خدا، ما مأموریم از تو اطاعت کنیم آیا نمی ترسی از دشمنانت تا ما تو را یاری کنیم؟ فرمود: آنان بر من قدرتی ندارند و من کراهتی ندارم، تا به بقعه ی خود برسم. و نیز از مؤمنین جنّ گروهی آمدند و گفتند: ما شیعیان و یاران تو هستیم هر دستوری داری به ما بده و اگر بخواهی ما همه ی دشمنان تو را می کشیم و امام به آنان فرمود: خدا جزای خیر به شما بدهد، سپس فرمود: مگر شما قرآن نخوانده اید که خداوند می فرماید:

«قُلْ لَوْ کُنْتُمْ فِی بُیُوتِکُمْ لَبَرَزَ الَّذِینَ کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقَتْلُ إِلی مَضاجِعِهِم »؟(1)

یعنی بگو: «اگر هم در خانه های خود بودید، آنهایی که کشته شدن بر آنها مقرر شده بود، قطعاً به سوی آرامگاه های خود، بیرون می آمدند (و آنها را به قتل می رساندند)»

سپس فرمود:

و اگر من در مکان خود بمانم چگونه و به چه چیز از مردم منافق امتحان خواهند شد؟ و از چه راهی باطن آنان آشکار می شود؟ و چگونه من به مقصد خود می رسم؟ در حالی که خداوند از پیش مرا برای این راه انتخاب نموده است، و مزار مرا پناه شیعیان و دوستان ما قرار داده و به این وسیله اعمال و نمازها و دعاهای آنان پذیرفته و مقبول می شود؟ و قبر من محل آرامش و امان آنان در دنیا و آخرت خواهد بود؟ و لکن روز

ص: 25

عاشورا نزد من حاضر شوید، و من در آن روز کشته خواهم شد، و بعد از من دشمنان در مقام ریختن خون اهل و عیال و منسوبین و برادران و اهل بیت من نخواهند بود. سپس فرمود: سَرِ مرا برای یزید بن معاویه(لعنهما الله) خواهند برد.

اجنّه گفتند: ای حبیب خدا و ای فرزند حبیب خدا به خدا سوگند اگر اطاعت تو بر ما واجب نبود و اگر مخالفت با تو حرام نبود، مخالفت می کردیم و همه دشمنان تو را می کشتیم قبل از آن که دست به تو پیدا کنند.

امام(علیه السلام) فرمود: به خدا سوگند قدرت ما بیش از شما می باشد و لکن،« لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَةٍ وَ یَحْیی مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَةٍ؛»(1)

یعنی تا این که آنهایی که هلاک (و گمراه) می شوند، از روی اتمام حجّت باشد و آنها که زنده و هدایت می شوند نیز، از روی اتمام حجت باشد.

و چون آن حضرت به «تنعیم» رسید قافله ای را دید که عامل یزید در یمن در آن قافله برای یزید چیزهایی را فرستاده بود و آن حضرت که امور مسلمانان از ناحیه ی خداوند به دست او بود، آن هدایا را گرفت و به صاحبان شترها فرمود: هر کدام شما که با ما به عراق بیاید ما کرایه ی او را می دهیم، و مورد احسان ما قرار می گیرد و هر که نخواهد با ما بیاید، کرایه ی تا اینجا را به او می دهیم. پس برخی از آنان با آن حضرت به طرف عراق رفتند و برخی از آن حضرت جدا شدند.

امام(علیه السلام) فرمود: بنی اسدی ها راست گفتند، خداوند هر چه را خواهد انجام می دهد و به هر چه خواهد حکم می کند.

همه ما وحشت کردیم و لقمه ها را زمین گذاردیم و مثل این که پرنده ای بر سر ما نشسته باشد از حرکت ماندیم، پس همسر زهیر به او گفت: سبحان الله آیا فرزند رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) تو را می طلبد و نو نمی روی نزد او؟ چه خوب است بروی ببینی چه سخنی با تو دارد؟ پس زهیر برخاست و نزد امام(علیه السلام) رفت، و چیزی نگذشت که با صورت نورانی و شاد بازگشت و گفت خیمه و اثاث مرا نزد امام حسین(علیه السلام) ببرید و به همسر خود گفت: من تو را طلاق دادم و نمی خواهم به خاطر من آسیبی ببینی و من تصمیم گرفتم که همراه امام حسین(علیه السلام) باشم و جانم را فدای او بکنم، سپس مهریه و دِین خود را به همسرش پرداخت نمود و او را به برخی از عموزاده هایش سپرد تا به خانواده اش برسانند. پس همسر او برخاست و گریان شد و با او وداع کرد و گفت: خدا یاور تو باشد این توفیق الهی بود و من از تو می خواهم که در قیامت نزد جدّ او مرا یاد کنی، سپس زهیر به رفقای خود گفت: هر که می خواهد با من بیاید و گرنه ملاقات ما در قیامت خواهد بود.

وإنْ تکن الأبدان للموت أُنشئت***فقتل امر ءٍ بالسیف فی اللّه أفضلُ

وإنْ تکن الأرزاق قِسماً مقدّرا***ًفقلّة حرص المرء فی السعی أجملُ

وإنْ تکن الأموال للترک جمعها***فما بال متروک به المرء یبخلُ

سپس امام(علیه السلام) نامه ای به شیعیان خود در کوفه به نام های: سلیمان بن صرد خزاعی و مسیّب بن نجبه و رفاعة بن شدّاد و جماعتی دیگر نوشت و به دست قیس بن مصهّر صیداوی داد تا به آنان برساند و چون نزدیک کوفه شد، حسین بن نمیر صاحب عبیدالله زیاد(لعنةالله) او را مانع شد و قیس نامه را پاره کرد و او را نزد عبیدالله بردند، و عبیدالله به او گفت: برای چه نامه را پاره کردی؟ قیس گفت: می خواستم تو از آن اطلاع پیدا نکنی، عبیدالله گفت: نامه از چه کسی بود و برای چه کسی بود. قیس گفت: از حسین بن علی(علیهماالسلام) به جماعتی از اهل کوفه بود و نام آنان را نمی دانم.

پس ابن زیاد خشمگین شد و گفت: به خدا سوگند از من جدا نخواهی شد تا نام آنان را ببری، و یا بالای منبر بروی و حسین و پدر و برادر او را لعنت کنی، وگر نه تو را قطعه قطعه خواهم کرد. قیس گفت: نام کسی را نمی برم و اما لعنت خواهم کرد. پس بالای منبر رفت و پس از حمد و ثنای الهی و صلوات بر محمّد (صلّی الله علیه وآله وسلّم) فراوان از علی و حسن و حسین(علیهم السلام) تمجید کرد، و عبیدالله و پدر او و همه نبی امیّه را لعنت نمود، و سپس گفت: ای مردم من فرستاده ی حسین(علیه السلام) هستم و او الآن در فلان مکان است و شما باید بروید او را یاری کنید.

و چون این خبر به عبیدالله رسید دستور داد قیس را از بالای قصر به پایین اندازند و این خبر به امام حسین رسید و اشک او جاری شد و فرمود: خدایا برای ما و شیعیان ما منزل کرامتی قرار بده و آنان را در مستقر رحمت خود در کنار ما قرار بده، و تو بر هر چیزی قادری.

ص: 29

و هلال بن نافع نیز برخاست و گفت: به خدا سوگند ما از ملاقات خدا کراهتی نداریم و ما بر اعتقاد خود نسبت به شما باقی هستیم و با دوستانتان دوستی و با دشمنانتان دشمنی خواهیم بود.

سپس بریر بن خضیر برخاست و گفت: به خدا سوگند ای فرزند رسول خدا، خداوند بر ما منّت گذارده که ما در رکاب شما جنگ کنیم و در راه شما بدن های ما قطعه قطعه شود، و در قیامت جدّ شما شفیع ما باشد.

سپس امام(علیه السلام) برخاست و حرکت نمود و حرّ و یاران او آن حضرت را از حرکت منع می کردند و یا همراه او حرکت می کردند، تا این که به کربلا رسیدند و این در روز دوّم محرّم بود. و چون امام به کربلا رسید، سؤال کرد نام این سرزمین چیست؟ و چون گفتند نام آن کربلاست، فرمود: خدایا من به تو پناه می برم از مصیبت و بلا، و سپس به اصحاب و عزیزان خود فرمود: این سرزمین کرب و بلاست پیاده شوید، اینجاست منزل آخر ما و محلّ ریخته شدن خون ما و این زمین جای قبرهای ماست و این همان است که جدّ من رسول خدا(صلّی الله علیه وآله وسلّم) به من فرموده است.

پس همه پیاده شدند و حرّ و یاران او نیز در ناحیه ی دیگری بار انداختند، و امام(علیه السلام) مشغول اصلاح شمشیر خود شد و فرمود:

یا دهر أفٍّ لک من خلیل***کم لک بالإشراق والأصیل

من طالبٍ و صاحبٍ قتیل***و الدهر لا یقنع بالبدیل

وکل حیٍّ فإلی سبیل**ما أقرب الوعد إلی الرحیل

و إنما الأمر إلی الجلیل

و چون این اشعار را زینب دختر فاطمه(علیهماالسلام) شنید، گفت: ای برادر این سخنان کسی است که یقین به مرگ پیدا کردهاست! امام(علیه السلام) فرمود: آری خواهرم همین است که می گویی. پس زینب (علیهاالسلام) شروع به گریه و ناله نمود و به حال برادر خود گریان شد، و زن های دیگر نیز گریان شدند و لطمه به صورت هایشان زدند و گریبان چاک کردند، و اُمّ کلثوم صدا زد: «وا محمّداه واعلیّاه واأمّاه واأخاه

ص: 31

واحسیناه واضیعتاه بعدک یا أباعبدالله» یعنی، ای محمد، ای علی، ای مادر، ای برادر، ای حسین، ما گرفتار و بیچاره ایم یا اباعبدالله بعد تو بی پناهیم چه کنیم؟!!»

پس امام(علیه السلام) او را تسلیت و آرامش داد و فرمود: خواهرم! بر عزای الهی صابر باش و آرام بگیر، همانا اهل آسمان ها فانی می شوند و اهل زمین همه می میرند و هر چه روی زمین است نابود و هلاک می شود.

سپس فرمود: ای امّ کلثوم و ای زینب و ای فاطمه و ای رباب، هنگامی که من کشته می شوم گریبان چاک نکنید و صورت نخراشید و سخن بیجایی نگویید.

و در روایت دیگری آمده حضرت زینب چون اشعار فوق را از برادر خود شنید، از خود بی خود شد و از بین زن ها با سر برهنه در حالی که لباس او به زمین می کشید، خود را روی برادر انداخت و گفت: آه چه قدر این مصیبت بزرگ است، ای کاش مرگ من زودتر رسیده بود، امروز مانند روزی است، که مادر و پدر و برادرم از دنیا رفتند، ای جانشین گذشتگان و ای باقی مانده ی آنان [این چه خبری است که می دهی]؟!

پس امام(علیه السلام) نگاهی به او نمود و فرمود: خواهرم! حلم تو را شیطان نبرد.

زینب(علیهاالسلام) فرمود: خودم و پدر و مادرم فدای تو، ای برادر آیا خبر کشته شدن خود را می دهی؟ جانم فدای تو باد. پس اشک امام جاری شد و گریه گلوی او را گرفت، و سپس فرمود: خواهرم اگر مرغ قطارا به حال خود وا می گذاردند او در لانه ی خود می خوابید.

زینب گفت: آیا تو را به سختی می کشند؟ فدایت شوم این برای زینب سخت و سوزنده است و قلب او را آتش می زند، و سپس گریبان چاک زد و بر زمین افتاد و غش نمود، پس امام علیه السلام برخاست و آب بر صورت او پاشید تا به هوش آمد، و سپس او را تسلیت و آرامش داد، و مرگ پدر و جدّ او صلوات الله علیهم اجمعین را بیاد آورد.

مرحوم سیّددر لهوف در پایان این بخش گوید:

ص: 32

امکان دارد بردن اهل و عیال به این علت بوده باشد که امام (علیه السلام) اگر آنان را در حجاز و یا جای دیگری

می گذارد، یزید بن معاویه(لعنةالله علیهما) آنان را در اختیار می گرفت و بیچارگی و استیصال آنان بیش از این می شدو هرگز امام راضی به آن نبود، از سویی آنان از درک فیض شهادت و جهاد و مقامات عالیه ی خود باز می ماندند، و امام به این محرومیّت نیز راضی نبود.

مؤلّف گوید: او امام و حجّت خدا و معصوم از خطا بوده و هر چه کرده همان مصلحت آنان بوده است.

گفتند: آری. فرمود: شما را به خدا سوگند آیا می دانید، این شمشیر، شمشیر رسول خداست در دست من؟ گفتند: آری. فرمود: شما را به خدا سوگند آیا می دانید عمامه ای که من بر سر دارم عمامه ی رسول خداست؟ گفتند: آری.

فرمود: شما را به خدا سوگند آیا می دانید پدر من علیّ(علیه السلام) اوّلین مسلمان بوده، و دانش و حلم او بیش از همه بوده است ؟ و او ولیّ هر مؤمن و مؤمنه بوده است؟ گفتند: آری.

فرمود: پس برای چه شما خون من را حلال دانسته اید، در حالی که پدرم علی(علیه السلام) صاحب حوض کوثر است، و گروهی را از کوثر دور می کند. همان گونه که مردم شتران دیگران را از آب دور می کنند و آیا می دانید «لواء المحمد» در قیامت به دست پدر من است؟ گفتند: همه ی آنچه گفتی را می دانیم، و لکن تو را رها نخواهیم کرد تا مرگ را با لب تشنه بچشی.

و چون این خطبه را زینب و دیگران شنیدند گریان شدند و لطمه به صورت زدند، و صدای آنان به گریه بلند شد و امام(علیه السلام) برادر خود عبّاس و علی اکبر را فرستاد تا آنان را امر به سکوت کنند و فرمود: به جان خودم گریه های آنان زیاد خواهد بود.

سپس نامه ای از عبیدالله زیاد ملعون به دست عمر سعد ملعون رسید، که باید در جنگ با حسین تعجیل کنی و تأخیری انجام نشود. از این رو عمر سعد دستور حمله داد و شمربن ذی الجوشن ملعون حضرت عباس و برادران او: عبدالله و جعفر و عثمان را صدا زد و گفت: «شما خواهرزاده های من هستید» و آنان پاسخ او را ندادند و امام حسین(علیه السلام) فرمود: گر چه فاسق است، شما پاسخ او را بدهید او یکی خاله زاده های شماست.

پس به او گفتند: چه می گویی؟ شمر گفت: شما در امانید خود را به کشتن ندهید، و از حسین جدا شوید و اطاعت یزید را بپذیرید و حضرت عبّاس(علیه السلام) به او فرمود: خدا تو را بکشد و دست تو را قطع کند

ص: 34

لعنت بر این امانِ تو ای دشمن خدا، آیا دستور می دهی ما برادر و آقای خود حسین فاطمه را رها کنیم و تن به اطاعت دشمن خدا بدهیم؟! او ملعون و فرزند ملعون است.

پس شمر خشمگین شد و به لشگر خود بازگشت.

و چون امام(علیه السلام) دید آنان در جنگ شتاب می کنند و از مواعظ آن حضرت پندی نمی گیرند به برادر خود عبّاس(علیه السلام) فرمود: اگر بتوانی یک شب برای ما مهلت بگیری تا ما در این شب مشغول نماز باشیم خوب است، چرا که خدا می داند من نماز و تلاوت قرآن را دوست می دارم.

پس حضرت عباس(علیه السلام) این خواسته را به آنان فرمود، و عمر سعد ملعون توقّف نمود و چیزی نگفت تا این که عمر بن حجّاج زبیدی گفت: «به خدا سوگند اگر اینان از ترک و دیلم می بودند، ما این درخواست را از آنان می پذیرفتیم، در حالی که آنان آل محمّد(صلی الله علیه وآله وسلّم) می باشند» پس عمر سعد پذیرفت و مهلت داد. و امام حسین(علیه السلام) لحظه ای به خواب رفت و چون بیدار شد به خواهر خود زینب فرمود: خواهرم، اکنون من در خواب جدّم حضرت محمّد(صلّی الله علیه وآله وسلّم) و پدرم علیّ و مادرم فاطمه و برادرم حسن را دیدم و به من گفتند: تو به این زودی [فردا] به ما ملحق می شوی.

پس زینب(علیهاالسلام) لطمه به صورت زد و صدای خود را به گریه بلند نمود، و امام(علیه السلام) فرمود: خواهرم من را به شماتت دشن مبتلا مکن آرام باش.

تا این که برادران و فرزندان او و فرزندان عبدالله جعفر گفتند: برای چه متفرّق شویم، آیا برای این که بعد از شما زنده بمانیم، خدا چنین چیزی را هرگز از ما نخواهد دید، و این سخن را نخست حضرت عبّاس شروع کرد و سپس بقیّه چنین گفتند.

سپس امام(علیه السلام) نگاهی به فرزندان عقیل نمود، و فرمود: شهادت مسلم برای شما کافیست شما را من اجازه می دهم که بازگردید، و آنان همگی در جواب گفتند: ای فرزند رسول خدا در این صورت مردم درباره ی ما چه خواهند گفت؟ و ما به آنان چه خواهیم گفت؟ آیا بگوییم: ما آقا و بزرگ خود را رها کردبم و هیچ دفاعی از او نداشتیم، و هیچ تیر و نیزه و شمشیری در دفاع از او به کار نبردیم؟! به خدا سوگند ای فرزند رسول خدا، ما هرگز از تو جدا نخواهیم شد و فداکاری می کنیم تا جان خود را فدای شما نماییم و کشته شویم و همراه شما باشیم، زشت باد زندگی بعد از شما.

سپس مسلم بن عوسجه برخاست و گفت: چگونه ما شما را رها کنیم و از شما جدا شویم؟ در حالی که دشمن شما را احاطه نموده است نه به خدا – خدا نبیند که من از شما جدا شوم تا از شما حمایت کنم و شمشیر خود را در سینه های آنان فرو ببرم تا بشکند و نیزه خود را بر آنان بزنم و تا زنده هستم و شمشیر در دستِ من هست بر آنان فرود آورم و اگر سلاحی نداشتم با سنگ با آنان جنگ کنم و از شما جدا نشوم تا مرگ من فرا برسد.

سپس سعید بن عبدالله حنفی برخاست و گفت: نه به خدا، من هرگز از شما جدا نخواهم شد ای فرزند رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) تا خدا بداند ما وصیّت رسول او(صلی الله علیه وآله وسلّم) را درباره ی شما حفظ کردیم و اگر من در راه شما کشته شوم و سپس زنده شودم، و این هفتاد بار تکرار شود، دست از یاری شما برنمی دارم تا در راه شما کشته شوم، در حالی که مرگ من بیش یک بار نیست، و سپس من به کرامت ابدی خواهم رسید.

ص: 36

سپس زهیر بن قین برخاست و گفت: ای فرزند رسول خدا اگر من هزار بار کشته شوم و زنده شوم، دست از یاری شما برنمی دارم، تا وقتی که جان شما و اهل بیت شما از این خطر محفوظ بماند.

سپس جماعتی از اصحاب آن حضرت همین گونه سخن گفتند، و همگی یک صدا گفتند: جان های ما فدای شما باشد، و اگر ما کشته شویم به وعده ی خود وفا کرده ایم.

تا این که خبر آمد که فرزند محمدبن بشیر حضرمی در شهر ری گرفتار شده است و چون به امام(علیه السلام) این خبر رسید، به محمدبن بشیر فرمود: «تو را من از بیعت آزاد کردم، تا بروی و راهی برای نجات فرزند خود پیدا کنی» و او در جواب امام(علیه السلام) گفت: درنّده ها زنده زنده مرا پاره کنند اگر چنین کاری را انجام دهم. امام فرمود: پس این لباس های قیمتی را به این فرزندت بده، تا برای نجات برادر خود راهی پیدا کند، و آن حضرت پنج قطعه لباس که قیمت آن ها به هزار دینار می رسید به او داد.

و سپس امام و یاران او در آن شب، به عبادت خدا مشغول شدند، و مانند زمزمه ی زنبوران عسل با خدای خود زمزمه می کردند و هر کدام به قیام و رکوع و سجود مشغول بودند و در آن شب گروهی از لشگر عمر سعد بر آنان عبور کردند و به آنان پیوستند و آنان 32 نفر بودند.

ابن عبد ربّه در کتاب «العقد» گوید: به امام سجاد گفته شد: برای چه فرزندان پدر شما فراوان نیستند؟ امام سجّاد علیه السلام فرمود: پدرم در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند او چگونه می توانست به تولید فرزند بپردازد؟!

سپس مرحوم سیّد گوید: چون صبح شد امام (علیه السلام) دستور داد خیمه ای برای نظافت و نوره کشیدن آمده کنند، و ابتدا خود مشغول نظافت شد، و بریر همدانی و عبدالرحمان ابن ربّه انصاری در انتظار نوبت بودند، و بریر مشغول مزاح با عبدالرحمان شد، و عبدالرحمان گفت: ای بریر آیا اکنون وقت خنده و مزاح است؟ بریر گفت: قوم من می دانند که من اهل مزاح و خنده نیستم و در جوانی نیز نبودم و لکن مزاح می

ص: 37

کنم و می خندم به خاطر بشارتی که به من داده شده و سپس گفت: به خدا سوگند چیزی نمانده که شمشیرهای خود را به کار بگیریم و کشته شویم و در آغوش حورالعین باشیم.

إذا ما الموت رفع عن أناس***کلاکله أناخ بآخرینا

فأفنی ذلک سروات قومی***کماأفنی القرون الأوّلینا

فلو خلّد الملوک إذاً خلدنا***ولو بقی الکرام إذاً بقینا

فقل للشامتین بنا : أفیقوا***سیلقی الشامتون کما لقینا

»

ثم قال: «أما والله لا تلبثون بعدها إلّا کریث ما یرکب الفرس حتّی یدور بکم دور الرحی ویقلق بکم قلق المحور عهدٌ عهده إلیّ أبی عن جدّی، فأجمعوا أمرکم وشرکاءکم، ثم لا یکن أمرکم علیکم غمّة، ثمّ اقضوا إلیّ ولا تنظرون.

انی توکّلت علی الله ربّی وربّکم ، ما من دابّة إلّا هو آخذٌ بناصیتها ، إنّ ربّی علی صراط مستقیم.

اللهم احبس عنهم قطر السماء وابعث علیهم سنین کسنین یوسف ، وسلّط علیهم غلام ثقیف یسومهم کأساً مصبرةٌ ، فإنّهم کذّبونا وخذلونا ، وأنت ربّنا علیک توکّلنا وإلیک أنبنا والیک المصیر ».

یعنی، مرگ و پریشانی بر شما ای مردم که حیران و سرگردان بودید و ما را به دادرسی خویش خواندید همین که ما شتابان برای دادرسی شما آمدیم شمشیری که می بایست طبق سوگندهایتان برای یاری ما بکشید بر روی ما کشیدید و آتشی را که ما بجان دشمنان مشترکمان افروخته بودیم برای خود ما دامن زدید، امروز به نفع دشمنان خود و زیان دوستان گرد آمده اید، با این که دشمنان شما نه رسم عدالتی در میان شما گذاشته اند و نه امّید تازه ای به آنان بسته اید ای وای بر شما ما را رها کردید؟! پیش از آنکه شمشیری در یاری ما از نیام بکشید و یا اضطراب خاطری داشته باشید و یا نظریه ی ثابتی اتّخاذ کنید و لکن با شتاب زدگی مانند ملخ دست به این کار زدید و هم چون پروانه بر اینکار هجوم آوردید مرگ بر شما ای برده گان اجتماع و رانده شده گان احزاب و رهاکنندگان کتاب و تبدیل کنندگان احکام الهی، ای جمعیّت سراپا گناه و ای شریک شدگان شیطان و خاموش کنندگان چراغ های هدایت پیغمبر، آیا اینان را یاری می کنید و ما را

ص: 39

خوار می نمایید؟ آری به خدا قسم نیرنگی است که از دیر زمان در شما بوده است و به برگ ها و ریشه های شما پیچیده و شاخه های شما را فرا گرفته و شما ناپاکترین میوه ی آن درختید که باغبان را همچون استخوان گلو گیرید ولی برای غاصب لقمه ای گوارا هستید، اکنون که این زنازاده ی فرزند زنازاده مرا بر سر دو راهی نگه داشته است راهی به سوی مرگ و راهی به سوی ذلّت! وهرگز مباد که ما ذلّت را بر مرگ اختیار کنیم خدا و پیغمبرش و مردم با ایمان و دامن های پاک و پاکیزه که ما را پروریده و مردمی که زیر بار ستم نروند و افرادی که تن به ذلّت ندهند (همه و همه) به ما اجازه نمی دهند که فرمانبری لئیمان را بر کشته شدن شرافتمندانه برگزینیم، هان که من با این افراد فامیلم، با این که کم اند و اندکند و یاوری من ندارم با شما خواهم جنگید سپس حضرت سخنش را با شعار فروة بن مشیک مرادی پیوست بدین مضمون:

و در پایان سخن اضافه می کنم: که به خدا قسم پس از این جنایت پیش از مقدار سوار اسبی درنگ نخواهید نمود که هم چون سنگ آسیا سرگردان و مانند میله ی وسط آن به ناراحتی و اضطراب دچار خواهید شد یادداشتی است که پدرم از جدّم به من سپرده است وشما در کار خود با شریکان جرم یک جا بنشینید تا کارتان بر شما پوشیده نماند سپس به کار کشتن من بپردازید و مهلتم مدهید که توکل من بر خدائی است که پروردگار من و شما است و سرنوشت همه ی جنبنده ها به دست قدرت او است همانا پروردگار من بر راه راست است، بارالها، باران های آسمان را از آنان بازدار و سالهایی را هماند سال های قحطی یوسف بر آنان بفرست و جوان ثقیفی «یعنی مختار» را بر آنان مسلّط فرما تا ساغرهای تلخ و ناگوار مرگ را در کامشان خالی کند که اینان دعوت ما را نپذیرفتند و دست از یاری ما برداشتند و توئی پروردگار ما و توکّل ما فقط بر تو است و به تو روی آوردیم و بازگشت همه به سوی تو است.

سپس از مرکب فرود آمد و اسب سواری پیغمبر را که مرتجز نام داشت به خواست و بر آن سوار شد و برای جنگ اصحاب خود را صف آرائی نمود.»

ص: 40

از امام باقر(علیه السلام) نقل شده که لشکر امام حسین(علیه السلام) جمعاً چهل و پنج سواره و یکصد نفر پیاده بودند البته نقل های دیگری نیز شده است.

و برای شروع جنگ، عمر سعد ملعون جلو آمد، و تیری طرف لشکر امام حسین(علیه السلام) پرتاب نمود و گفت: شما باید نزد امیر عبیدالله گواهی بدهید که من اوّل کسی بودم که تیر به طرف اردوی حسین پرتاب کردم و سپس مثل باران تیرها به طرف اردوی آن حضرت حواله شد، و امام به اصحاب خود فرمود:

برخیزید و برای مرگ آماده شوید، که از آن چاره ای نیست، و این تیرها پیام هاییست از دشمن و در اینجا امام(علیه السلام) محاسن خود را روی دست گرفت و فرمود:

غضب خداوند شدید شد بر یهود هنگامی که برای او فرزندی قرار دادند، و غضب او بر نصارا شدید شد هنگامی که او را خدای سوم قرار دادند، و غضب او بر مجوسان شدید شد هنگامی که به جای پرستش خدا، خورشید و ماه را پرستیدند، و غضب خداوند شدید شد بر این امت هنگام که اجتماع کردند بر کشتن فرزند دختر رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم).

سپس فرمود: به خدا سوگند من هرگز به خواسته اینان تن نخواهم داد [و با یزید بیعت نخواهم نمود] تا خدای خود را با بدن خون آلود ملاقات نمایم.

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: من از پدرم شنیدم که می فرمود: هنگامی که جنگ بین امام حسین(علیه السلام) و عمر سعد ملعون برقرار شد، خداوند یاری خود را بر امام فرود آورد، و او را بین پیروزی بر دشمن و بین لقای خود مخیّر نمود و امام(علیه السلام) لقای خدا را انتخاب کرد.

در این هنگام حرّ بن یزید ریاحی نزد عمر سعد آمد و گفت: آیا می خواهی با این آقا جنگ کنی؟ عمر سعد گفت: آری به خدا جنگ خواهم کرد، جنگی که سرها و دست ها را از بدن ها جدا کند.

پس حرّ نزد اصحاب خود رفت و لرزه بر اندام او افتاد [و گفت: خود را بین دوزخ و بهشت می بینم و هرگز دوزخ را انتخاب نخواهم نمود]

تا این که شخصی – به نام مهاجر بن اوس به او گفت: به خدا سوگند کار تو ما را به شک می اندازد تو از چه می ترسی؟ اگر از من می پرسیدند شجاع ترین اهل کوفه کیست؟ من جز تو را معرّفی نمی کردم.

حرّ گفت: « به خدا سوگند من خود را بین بهشت و دوزخ می بینم و هرگز دوزخ را انتخاب نخواهم نمود، گرچه مرا قطعه قطعه کنند و آتش بزنند» و سپس اسب خود را به طرف امام (لیه السلام) حرکت داد و دست بر روی سرگذارد و گفت:

«خدایا به سوی تو پناه می برم، توبه ی مرا بپذیر، همانا من قلب های اولیای تو را ترساندم، و فرزندان دختر پیامبر تو را به وحشت انداختم»

و سپس به امام(علیه السلام) روی کرد و گفت: فدای شما شوم من همان کسی هستم که راه را بر شما بستم و کار را بر شما سخت نمودم و لکن گمان نمی کردم کار به اینجا برسد، و من در پیشگاه خداوند توبه می کنم، آیا شما امید می دهید که خداوند توبه ی مرا بپذیرد؟

امام(علیه السلام) فرمود: آری خداوند توبه ی تو را می پذیرد، از اسب خود پیاده شو.

حرّ گفت: بگذارید پیاده شدن من هنگامی باشد که جانم را فدای شما می کنم، و این برای من بهتر خواهد بود، چرا که من اوّل کسی هستم که به شما ظلم نمودم و راه را بر شما بستم و شما اجازه بدهید اوّل کسی باشم که جانم را در راه شما می دهم، تا شاید بتوانم با جدّ شما (صلّی الله علیه وآله وسلّم) در قیامت مصافحه کنم.

ص: 42

مرحوم سیّد رحمه الله گوید: شاید مراد حرّ این بوده که از این به بعد من اوّل کسی باشم که جان خود را قربان شما می کنم، چرا که قبل حرّ عده ای به شهادت رسیده بودند.

پس امام(علیه السلام) به او اذنِ میدان داد و او عدّه ای از شجاعان اهل کوفه را هلاک نمود، و سپس شهید شد و او را نزد امام(علیه السلام) آوردند، و آن حضرت خاک ها را از صورت او برطرف کرد و فرمود: تو در دنیا و آخرت حرّ هستی همان گونه که مادرت تو را حرّ نامیده است.

سپس بُریز بن خضیر(خزرمی) که مردی زاهد و عابد بود آماده ی میدان شد، و یزید بن مغفّل در مقابل او قرار گرفت، و با همدیگر مباهله کردند که اهل حق، اهل باطل را بکشد و چون روبرو شدند بُریر او را کشت و جنگید تا کشته شد، رضوان الله علیه.

سپس وهب بن جناح(حباب) کلبی به میدان آمد و جنگی کرد و به مادر و همسر خود بازگشت، و به مادر خود گفت: آیا از من راضی شدی؟ مادر وهب گفت: راضی نمی شوم تا کشته شوی و جان خود را فدای حسین نمایی. همسر او گفت تو را به خدا مرا به سختی مینداز.

مادر وهب گفت: گوش به حرف او مده، و بازگرد به میدان، تا در رکاب فرزند رسول خدا(صلّی الله علیه وآله وسلّم) کشته شوی و به شفاعت او برسی. پس وهب بازگشت و جنگ می کرد تا دستان او قطع شد، پس همسر او عمود خیمه را به دست گرفت و به طرف او رفت و گفت: پدر و مادرم فدای تو باد، تو باید از حرم رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) دفاع کنی، و چون خواستند او را به خیمه ی زن ها بازگردانند لباس وهب را گرفت و گفت: برنخواهم گشت تا کشته شوم، پس امام(علیه السلام) فرمود: خدا از ناحیه اهل بیت من به شما جزای خیر بدهد، بازگرد به خیمه ی زن ها، پس وهب جنگید تا کشته شد.

سپس مسلم بن عوسجه به میدان آمد، و جنگ سختی کرد، و در مقابل بلا صابر بود، تا به زمین افتاد و رمقی داشت که امام علیه السلام بالای سَر او آمد و حبیب نیز آمده بود و امام(علیه السلام) به او فرمود: ای مسلم بن عوسجه خدا تو را رحمت کند.

ص: 43

سپس فرمود: «فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلاً؛(1)

یعنی، بعضی پیمان خود را به آخر بردند (و در راه خدا شربت شهادت نوشیدند)، و بعضی دیگر در انتظارند»

پس حبیب نزد او آمد و گفت: شهادت تو بر من سخت است و من تو را به بهشت بشارت می دهم. سپس گفت: اگر نبود که من هم بعد از تو به شهادت خواهم رسید، دوست می داشتم که به آنچه می خواهی به من وصیّت نمایی. مسلم بن عوسجه گفت: من تو را وصیّت می کنم که دست از یاری این آقا برنداری، و در راه او بجنگی تا کشته شوی. حبیب گفت: روی چشمم باد، همین گونه خواهم کرد، و سپس مسلم از دنیا رفت، رضوان الله علیه.

سپس عمروبن قرطه ی انصاری به پا خاست و اجازه گرفت، و عاشقانه جنگید تا گروه زیادی از لشکر ابن زیاد را کشت، و در جهاد با دشمن استوار و پا برجا بود، و هر تیری که به طرف حسین(علیه السلام) می آمد او به جان می خرید، و اگر شمشیری بالا می رفت او خود را سپر می کرد که بر امام(علیه السلام) وارد نشود، تا این که جراحت فراوانی پیدا کرد، و روی خود را به امام نمود و گفت: آیا من به عهد خود وفا نمودم؟

و امام(علیه السلام) فرمود: آری تو قبل از ما به بهشت خواهی رفت،سلام مرا به رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) برسان. و به او بگو من هم بعد از تو خواهم آمد،و سپس جنگید تا به شهادت رسید،رضوان الله علیه.

سپس جون غلام ابوذرّ که غلام سیاهی بود به میدان آمد، و امام به او فرمود: تو مجازی که بازگردی و کشته نشوی، چرا که تو به شرط سلامتی و عافیت همراه ما آمدی، پس خود را به کشتن مده. غلام گفت:

ص: 44

ای فرزند رسول خدا، آیا من در وقت امنیّت غذای شما را بخورم، و در وقت سختی و بلا شما را رها کنم و از شما حمایت نکنم؟ سپس گفت: به خدا سوگند، بَدَنِ من بدبوست، و حَسَبِ من پَست است، و رنگ من سیاه است، و شما بزرگواری کنید، و راه بهشت را بر من باز نمایید، تا این که بوی من نیکو، و حسب من شریف شود، و صورت من سفید گردد، نه به خدا من از شما جدا نمی شوم تا خون سیاه من با خون شما مخلوط گردد، و سپس جنگید تا به شهادت رسید.

سپس عمروبن خالد صیداوی آماده شد و گفت: فدای شما بشوم من کوشیدم که همراه اصحاب شما به شهادت برسم و نخواستم زنده بمانم، و شما را تنها و بی یاور ببینم و شما به شهادت برسید.

امام(علیه السلام) فرمود: به میدان بُرو و ما نیز ساعت دیگری به شما ملحق می شویم، پس او نیز به میدان رفت و جنگید تا کشته شد. رضوان الله علیه.

سپس حنظله بن اسد شامی مقابل امام(علیه السلام) آمد، و خود را سپر تیرها و شمشیرها و نیزه های دشمن قرار داد، و فریاد کرد:

ای اهل کوفه من برای شما از عذاب یوم احزاب و قوم نوح و عاد و ثمود و دیگران می ترسم و خداوند به کسی ظلم نمی کند، و من برای شما از روز واویلا و بیچارگی می ترسم ...

سپس گفت: ای مردم حسین [فاطمه] را نکشید که گرفتار عذاب خواهید شد. سپس روی خود را به طرف امام(علیه السلام) کرد و گفت: آیا ما نیز به سوی خدا نرویم و به برادران خود ملحق نشویم؟ امام(علیه السلام) فرمود: آری تو نیز به طرف آنان بُرو، و این برای تو از دنیا و آنچه در دنیا هست بهتر خواهد بود، چرا که در آخرت یک پادشاهی دائمی برای تو خواهد بود.

پس او جنگ را شروع کرد و شجاعان میدان را هلاک نمود، و صابر بود تا به شهادت رسید، رضوان الله علیه.

ص: 45

سپس وقت نماز ظهر رسید و امام(علیه السلام) به زهیر بن قین و سعید بن عبدالله حَنَفی فرمود: نصف جمعیّت مقابل من قرار بگیرند و نصف دیگر با من نماز بخوانند، و نماز خوف را برگذار نمود، و چون تیری طرف امام آمد سعید بن عبدالله حنفی به جان خرید، و همواره تیرها به او اصابت می کرد تا این که به زمین افتاد و گفت: خدایا لعنتِ عاد و ثمود را بر اینان بفرست و سلام مرا به پیامبرت برسان و بگو من تیرها و جراحات را به خاطر تو پذیرفتم و ذریّه ی پیامبر تو را یاری کردم و سپس از دنیا رفت، رضوان الله علیه و او غیر از زخم شمشیرها و نیزه ها سیزده تیر به بدنِ او وارد شده بود.

سپس سوید بن عمرو که مردی شریف و اهل نماز بود برخاست و جنگ شجاعانه ای کرد و مانند شیر به لشکر عمر سعد حمله نمود و بر این مصیبت صابر بود، تا روی زمین افتاد و چون شنید که دشمن می گوید: حسین کشته شد کاردی در آورد و با آنان جنگ کرد تا کشته شد، رضوان الله علیه.

سپس اصحاب امام(علیه السلام) یکایک به سرعت از مقابل امام به طرف شهادت رفتند و شاعر درباره ی آنان می گوید:

قوم اذانودوالدفع ملمَّةٍ***والخیل بین مدعّس ومکردس

لبسوا القلوب علی الدروع واقبلو***یتهافتون علی ذهاب الأنفس

و به عمر سعد خطاب کرد و فرمود: خدا رشته ی خویشی تو را قطع کند، همانگونه که رشته ی خویشی مرا قطع کردی.

پس علی اکبر(علیه السلام) جنگ شدیدی کرد و زیادی را به هلاکت رساند و سپس نزد پدر آمد و گفت: پدرجان تشنگی مرا می کشد و سنگینی سلاح ناتوانم کرده، آیا راهی هست که آبی به من برسانی؟! پس اشک امام(علیه السلام) جاری شد و فرمود: عزیزم بر پدرت سخت است تو را تشنه ببیند، بازگرد به میدان، چیزی باقی نمانده که جدّت را ملاقات می کنی و او تو را سیراب خواهد نمود، و هرگز بعد از آن تشنه نخواهی شد.

پس علی اکبر به میدان بازگشت و جنگ سختی نمود، تا این که شخصی به نام منقذبن مُرّه ی عبدی ملعون تیری به او زد و او به زمین افتاد و گفت: پدرجان سلام بر تو باد اکنون جدّ من به شما سلام می رساند و می فرماید: زود به طرف من بیا. و سپس علی اکبر ناله ای زد و از دنیا رفت و امام آمد در کنار او نشست و صورت بر صورت او گذارد و فرمود: خدا بکشد کسانی را که تو را کشتند، چه جرأتی داشتند بر خدا و هتک حرمت رسول او، «علی الدنیا بعدک العفاء» یعنی بعد از تو خاک بر سَرِ دنیا باد.

در این هنگام زینب(علیهاالسلام) از خیمه خارج شد و فریاد کرد: ای عزیز من، ای فرزند برادر من و خود را بر روی علی اکبر انداخت، و امام(علیه السلام) آمد و او را به خیمه بازگرداند و سپس اهل بیت آن حضرت از بنی هاشم شروع کردند یکایک به میدان رفتند و کشته شدند و امام(علیه السلام) با صدای بلند فرمود: ای خویشان من صبور باشید، به خدا سوگند بعد از این روز برای شما هرگز هیچ هوان و ناپسندی نخواهد بود.

سپس جوان نورسی که صورتش مانند پاره ی ماه بود به میدان آمد، و مشغول جنگ شد و شخصی به نام ابن فضیل ازدی با شمشیر فرق او را شکافت، و آن جوان بر زمین افتاد و گفت: ای عمو به فریادم برس. و امام مثل باز شکاری خشم آلود آمد و ضربه ای بر ابن فضیل زد و دست او قطع شد، و او صیحه ای زد که

ص: 47

همه لشکر عمر سعد شنیدند، و اهل کوفه حمله کردند تا او را نجات بدهند و لکن زیر دست و پای اسبان هلاک شد.

راوی گوید: چون گرد و غبار خوابید من دیدم امام حسین(علیه السلام) بالای سر این جوان ایستاده و جوان دست و پا می زند و امام(علیه السلام) فرمود:

دور باشند از رحمت خدا، تو را کشتند، و در قیامت جدّ تو و پدر تو خصم آنان خواهند بود.

سپس فرمود: (ای قاسم) سخت است بر عموی تو که او را صدا بزنی و به فریاد تو نرسد و یا به فریاد تو برسد و برای تو سودی نداشته باشد، به خدا سوگند امروز روزی است که عموی تو دشمن فراوانی دارد، و یاوری ندارد، سپس قاسم را به سینه چسبانید و به محل کشته ها منتقل نمود.

آن حضرت زد، و امام تیر را بیرون کشید، و دو دست خود را پر از خون نمود و با آسمان پاشید و فرمود: خدایا من به تو شکوه می کنم نسبت به آنچه بر فرزند دختر پیامبرت وارد می شود.

سپس لشکر عمر سعد، عباس را از آن حضرت جدا کردند و عباس را احاطه نمودند و او را کشتند و حسین(علیه السلام) گریه ی شدیدی نمود و شاعر در اینجا می گوید:

احقّ الناس ان یبکی علیه***فتیً أبکی الحسین بکربلاء

أخوه و ابن والده علی***أبوالفضل المضرج بالدماء

و من واساه

لا یثنیه شی***و جادله علی عطشٍ بماء

سپس امام(علیه السلام) اهل کوفه را دعوت به جنگ نمود و هر کس مقابل او آمد کشته شد، تا این که کشته ای فراوان و جنگ بزرگی انجام گرفت و در این هنگام می فرمود:

القتل أولی من رکوب العار***والعار أولی من دخول النار

یکی از راویان مقتل گوید: به خدا سوگند من ندیدم کسی را مانند حسین بن علی(علیهماالسلام) که دشمن او را احاطه کرده باشد، و اهل بیت و اصحاب او را کشته باشند و او با شجاعت و دلاوری و صورت باز به طرف مقصد خود حرکت کند و او را باکی نباشد، و اگر بر او حمله کنند او نیز به دشمن حمله کند و مانند شیری که به گله حمله می کند به آنان حمله کند، به راستی او یک تنه به آنان حمله می کرد و آنان سی هزار نفر بودند و فرار می کردند، و مانند ملخ ها پراکنده می شدند، و سپس او به جایگاه قبل خود باز می گشت و می فرمود: «لا حول و لا قوّة إلّا بالله»

راوی مقتل گوید: او همواره به آنان حمله می کرد تا این که بین او و خیمه ها فاصله انداختند، و او فریاد کرد: «وای بر شما ای پیروان آل سفیان، اگر دین ندارید و از قیامت نمی ترسید، جوانمرد باشید در دنیا و به احساب عربی خود بازگردید، و به طرف خیمه ها نروید.»

ص: 49

پس شمر ملعون گفت: چه می گویی ای پسر فاطمه؟ فرمود: من می گویم: من با شما جنگ می کنم و شما با من جنگ می کنید و زن ها را دفاع و حرجی نیست، پس جهّال و نامردان و طاغیان خود را بگویید طرف زن ها نروند.

شمر گفت: «این سخن را از تو می پذیریم ای فرزند فاطمه» پس همگی به او حمله کردند، و او نیز به آنان حمله کرد و در این حال یک شربت آب از آن ها طلب نمود، و کسی به او آب نداد تا این که هفتاد و دو جراحت و زخم بر بدن او وارد شد و ناتوان گردید و ساعتی خواست استراحت کند که سنگی به پیشانی او رسید و پیراهن بالا زد که خون پیشانی را بگیرد، که تیر سه شعبه ی مسمومی به قلب او اصابت کرد، و فرمود:

«بسم الله و بالله و علی ملّة رسول الله» سپس سر به آسمان بالا نمود و فرمود: خدایا تو دانی که این مردم کسی را می کشند که روی زمین فرزند دختر پیغمبری جز او نیست و سپس تیر را از پشت سر بیرون آورد. و مانند ناودان خون از بدن او خارج می شد. و در این حال از قتال و جنگ ناتوان شد و ایستاد و هر کس برای کشتن آمد بازگذشت و ترسید خون او به گردنش افتد و قاتل او محسوب شود، تا این که مردی از قبیله ی کنده آمد به نام مالک بن یُسر و به آن حضرت دشنام داد، و شمشیر خود را بر سر او زد، و کلاه خود را پاره کرد و به سر او اصابت نمود و کلاه خود پر از خون شد، و آن حضرت سر مبارک را بست و با کلاهی سر خود را پوشاند و عمامه بر سر گذارد و باز مردم کوفه آمدند اطراف او را گرفتند و عبدالله فرزند امام حسن که جوان نورسی بود از بین زن ها آمد و به سختی خود را به عمویش رساند، و زینب نتوانست او را بازگرداند و عبدالله گفت: به خدا سوگند از عمویم جدا نخواهم شد و در این هنگام بحربن کعب و یا حرمله با شمشیر طرف امام(علیه السلام) آمدند و عبدالله به آنان گفت: آیا می خواهی عمویم را بکشی؟! وچون حرمله و یا کعب شمشیر خود را فرود آورد عبدالله دست خود را مقابل آن قرار داد و دست او قطع شد و به پوست آویزان شد و عبدالله مادر خود را صدا زد و امام او را به خود چسبانید و

ص: 50

فرمود: ای فرزند برادر صبر کن و به حساب خدا قرار بده تا خدا تو را به پدرانت ملحق نماید و حرمله تیری به عبدالله زد و او را به قتل رساند و او در دامن عموی خود بود.

سپس شمر که فرمانده ی لشکر پیاده بود به خیمه ها حمله نمود و نیزه ی خود را در خیمه فرو برد و گفت: آتش بیاورید تا من خیمه ها را با اهلش آتش بزنم، پس امام(علیه السلام) به او فرمود: ای پسر ذی الجوشن آیا آتش می طلبی که اهل بیت مرا آتش بزنی؟! خدا تو را آتش بزند و شبث آمد و شمر را توبیخ کرد و شمر بازگشت و حسین(علیه السلام) فرمود: پیراهن کهنه ای برای من بیاورید که احدی به آن رغبت نکند و من آن را زیر لباس خود بپوشم و برهنه نمانم، پس پیراهن کهنه ای برای او آوردند و آن را پاره کرد و زیر لباس خود پوشید، و مردم کوفه چون او را کشتند آن پیراهن را نیز از بدن او خارج نمودند ...

و چون امام(علیه السلام) زخم های زیادی پیدا کرد و مانند خارپشت سوراخ سوراخ شد، مردی به نام صالح بن وهب نیزه ی خود را در گلوی آن حضرت فرو برد و آن حضرت از اسب روی زمین افتاد و فرمود: «بسم الله و بالله و علی ملّة رسول الله» و سپس ایستاد و زینب از خیمه خارج شد، و صدا زد: «وا أخاه، وا سیّداه، وا أهل بیتاه» سپس گفت:

ای کاش آسمان بر زمین فرود آمده بود، و ای کاش کوه ها متلاشی شده بود.

از سویی شمر به لشکر پیاده ی خود فریاد زد: منتظر چه هستید، کار حسین را تمام کنید. ناگهان لشکر از هر سو به امام(علیه السلام) حمله کردند و زرعةبن شریک، شمشیری بر کتف چپ امام فرود آورد، و امام زرعه را با شمشیر به زمین انداخت، و دیگری شمشیر خود را بر گردن مقدس آن حضرت فرود آورد و امام(علیه السلام) به رو افتاد و ناتوان شد و مقداری بلند می شد و مقداری می افتاد تا این که سنان بن انس نیزه ی خود را در گلوی او فرو برد و سپس در سینه ی مبارک او فرو کرد، و باز تیری به او زد، و تیر در گلوی آن حضرت فرو رفت و بر زمین افتاد و باز بلند شد و تیر را از گلوی خود بیرون آورد و دست های

ص: 51

خود را پر از خون نمود و صورت و سر خود را با آن خضاب نمود و فرمود: من می خواهم خدا را با این صورتِ خضاب شده ملاقات نمایم و بگویم حق من را غصب کردند.

پس عمر سعد به مردی که در کنار او بود گفت: داخل گودی قتلگاه شو و کار حسین را تمام کن. پس خولی رفت و سَرِ مبارک امام را جدا کند ولکن ترسید و بازگشت و سنان بن انس رفت و شمشیری بر گلوی او زد و گفت: به خدا من سر از بدن تو جدا می کنم وتو فرزند رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) هستی و پدر و مادر تو بهترین مردم هستند و سپس سَرِ مبارک امام(علیه السلام) را از تن جدا نمود و شاعر در این مصیبت گوید:

فأیّ ز زیّةٍ عَدَلَت حُسَیناً***غداة نبیره کفّا سنانِ

سوگند در عمرم ندیده بودم مقتولی را که در خون خود غلطیده باشد و این گونه زیبا باشد، و نورِ صورت او مرا از فکر شهادت او بازداشته بود، و در آن وقت دیدم او طلب آب می کند و از مردی شنیدم که به او می گفت: به خدا سوگند آبی نخواهی چشید تا از آب دوزخ بنوشی. و از امام(علیه السلام) شنیدم که به او فرمود: وای بر تو من وارد آب دوزخ نمی شوم و از آن نمی نوشم، بلکه وارد بر جدّم رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) می شوم و در کنار او خواهم بود و از آب شیرین و گوارای بهشتی خواهم نوشید و شکایت شما را به جدّم رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) خواهم نمود.

پس مردم کوفه به خشم آمدند، و رحمی در دل های آنان نبود، و همان گونه که او سخن می گفت سر از بدنش جداکردند، و من از بی رحمی اهل کوفه تعجّب نمودم و گفتم: به خدا سوگند من در هیچ کاری کنار شما نخواهم آمد.

عمر سعد به خیمه ها حمله بردند و شروع به غارت کردن اهل بیت رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) نمودند، شمشیری گرفت و به طرف لشکر عمر سعد رفت و به آل بکر بن وائل گفت: آیا دختران رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) را غارت می کنند؟! و شما ایستاده اید؟ من باید انتقام آنان را بگیریم. پس همسر او آمد و او را گرفت و به محل خود بازگرداند.

سپس لشکر عمر سعد زن ها را از خیمه ها بیرون کردند و خیمه ها را آتش زدند و زنان آل پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلّم) در حالی که حجاب [کاملی] نداشتند با پای برهنه گریان و پریشان اسیر گردیدند و گفتند: شما را به حق خدا بگذارید ما به طرف قتلگاه برویم و حسین مان را ببینیم، و چون آمدند و نگاهشان به کشته ها افتاد صیحه و ناله زدند و صورت خراشیدند.

راوی گوید: به خدا سوگند من زینب را فراموش نمی کنم که با صدای حزینی و دل سوخته ای برادر خود را صدا می زد و گریه می کرد و می گفت: یا رسول الله درود ملائکه بر شما باد، این حسین شماست که آغشته ی به خون است و بدن او را قطعه قطعه کرده اند یا جدّا ببین دختران خود را که اسیر گشته اند، و من اکنون به خدا و رسول او و امیرالمؤمنین و فاطمه و حمزه ی سیّدالشهداء شکوه می کنم، ای رسول خدا بدن حسین خود را روی زمین کربلا ببین که اولاد زنازادگان او را کشته اند، و گرد و غبار بیابان بر او می وزد، چه قدر غمبار و حزن آور است این مصیبت؟! سپس گفت:

امروز مانند روز رحلت رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) می ماند، ای اصحاب محمد بنگرید و ببینید ذریّه ی رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) را به اسیری می برند؟!

و در

روایت دیگری آمده که زینب گفت:

ای رسول خدا ببین دختران شما و ذریّه ی شما اسیر شدند، و عزیزان شما کشته شدند و بدن های آنان روی زمین مانده و باد صبا بر آنان می وزد و این حسین شماست که سر از بدن او جدا کرده اند و لباس در بدن او

ص: 54

نیست. سپس گفت: پدرم فدای شهیدی که در روز دوشنبه لشکر او غارت شد، و خیمه های او را از بین بردند، پدرم فدای

کسی که امید بازگشت ندارد و زخم های بدن او مداوا نخواهد شد، جان من فدای او باد، او با غم و اندوه به شهادت رسید، و او را با لب تشنه کشتند و از محاسنش خون می ریخت، پدرم فدای کسی که جدّ او محمّد مصطفا و رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) است و او سبط پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله وسلّم) بود و پدر او علیّ مرتضی بود و مادرش فاطمه ی زهرا سیّده ی زنان عالم بود، پدرم فدای شهیدی که پدرش امیرالمؤمنین بود و خورشید برای او بازگشت تا نماز خود را خواند.

راوی گوید: به خدا قسم حضرت زینب با سخنان خود دوست و دشمن را به گریه درآورد و سپس سکینه بدن پدر خود را در آغوش گرفت، و عده ای از لشکریان عمر سعد جمع شدند و او را از بدن پدر جدا کردند.

برخی از راویان مقتل گویند: این ده نفر را مختار گرفت و دست و پای آنان را بست و اسب بر بدن های آنان تاخت تا هلاک شدند.

ابن ریاح گوید: من شخص نابینایی را دیدم در بین قاتلین حسین(علیه السلام) و به او گفته شد: برای چه نابینا شدی؟ او گفت: من شاهد قتل امام بودم، جز آن که نه شمشیری زدم و نه تیری زدم و چون حسین کشته شد و من به منزل خود بازگشتم و نماز عشا را خواندم و خوابیدم شخصی در خواب به من گفت: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) تو را می طلبد اجابت کن او را. و من گفتم: مرا با او چه کار است؟ پس او مرا گرفت و به زور برد، ناگهان رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلّم) را دیدم که در صحرایی نشسته و آستین بالا زده و سلاحی به دست گرفته و ملکی مقابل او ایستاد و شمشیری از آتش به دست اوست و یاران مرا [از اصحاب عمر سعد] که ده نفر بودند و اسب بر بدن امام حسین(علیه السلام) دواندند می کشد و چون ضربه ای به آنان می زنند آتش می گیرند. پس من نزدیک شدم و گفتم: السلام علیک یا رسول الله و آن حضرت جواب من را نداد و مدّتی صبر نمود و سپس سر مبارک بالا کرد و فرمود:

ای دشمن خدا حرمت مرا هتک نمودی و عترت مرا کشتی و رعایت حق مرا نکردی و کردی آنچه کردی؟! پس من گفتم: یا رسول الله من نه شمشیری زدم و نه تیری پرتاب نمودم و نه نیزه ای به کار بردم. فرمود: راست گفتی و لکن تو سیاه لشکر دشمن بودی، بیا نزدیک و چون نزدیک رفتم طشت خونی را دیدم و فرمود: این خون فرزند من است.

و سپس آن خون را به چشم من مالید و چون از خواب بیدار شدم نابینا بودم و تاکنون نابینا هستم.

ناله ای می زند، و هر ملک مقرّب و نبیّ مرسلی گریان می شود، و خداوند امام حسین(علیه السلام) را در بهترین صورت قرار می دهد، و او در حالی که سر در بدن ندارد با قاتلین خود مخاصمه می کند و خدا همه قاتلین و تجهیزکنندگان و کسانی که [ به هر نحوی] در قتل او شریک بوده اند را جمع می کند و من آنان را می کشم و سپس زنده می شوند و امیرالمؤمنین(علیه السلام) آنان را می کشد و باز زنده می شوند و فرزندم حسن آنان را می کشد و سپس زنده می شوند و فرزندم حسین آنان را می کشد و سپس زنده می شوند و هر کدام از ذریّه ی من آنان را می کشند و در این هنگام غیظ ما برطرف می شود و غم و اندوه ما فراموش می گردد.

سپس امام صادق(علیه السلام) فرمود: خدا رحمت کند شیعیان ما را، به خدا سوگند شیعیان ما اهل ایمان هستند، چرا که به خدا سوگند آنان در مصائب ما با ما هم دردی می کنند و در حزن و حسرت ما شریک هستند [و هر گاه ما محزون هستیم آنان نیز محزون می باشند].

و از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) نقل شده که فرمود: در قیامت دخترم فاطمه(علیهاالسلام) با زن هایی که همراه او هستند وارد محشر می شوند و به او گفته می شود: وارد بهشت شو. و او می گوید: من داخل بهشت نمی شوم تا بدانم بعد از من با فرزندم حسین چه کردند؟ پس به او گفته می شود: نگاهی به قیامت بکن. چون نگاهش به امام حسین(علیه السلام) می افتد که سر در بدن او نیست، صرخه و ناله ای می زند و من نیز با ناله و صُرخه ی او ناله ای می زنم و ملائکه نیز با ناله ی ما ناله می زنند.

و در روایت دیگری آمده که حضرت فاطمه چون حسین خود را بدون سر می بیند، ناله و فریادی می زند و می گوید: «وا ولداه، وا ثمرة فؤاداه» و در این هنگام خداوند عزّوجلّ غضب می کند و به آتش هَب هَب - که هزار سال شعله ور شده تا سیاه گردیده و هرگز نسیمی در آن داخل نمی شود و اندوه از آن خارج نمی گردد، امر می کند بگیر قاتلین حسین را و آن آتش آنان را در حلقوم خود قرار می دهد، و چون در حلقوم آتش قرار می گیرند شیحه ای می زنند و آتش نیز شیحه ای می زند و آنان با زبان های گویا می گویند:

ص: 57

خدایا چگونه شد که تو ما را قبل از بت پرستان به آتش فرستادی؟! و از ناحیه ی خداوند عزّوجلّ جواب می آید: آن که می دانسته است مثل کسی نیست که نمی دانسته است.

مرحوم صدوق نیز این حدیث را در کتاب عقاب الأعمال روایت کرده است.

و از رسول خدا(صلّی الله علیه وآله وسلّم) نقل شده که فرمود: موسی بن عمران به خداوند گفت: خدایا برادرم هارون از دنیا رفت، خدایا تو او را ببخش. و خداوند به موسی(علیه السلام) فرمود: ای موسی اگر درباره ی اولین و آخرین از من بخواهی که آنان را ببخشم می بخشم، و لکن نسبت به قاتلین امام حسین(علیه السلام) دعای تو را مستجاب نخواهم نمود.

مؤلف گوید:

«اَللّهُمَّ الْعَنْ اَوَّلَ ظالِمٍ ظَلَمَ حَقَّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَآخِرَ تابِعٍ لَهُ عَلی ذلِکَ، اَللّهُمَّ الْعَنِ الْعِصابَةَ الَّتی جاهَدَتِ الْحُسَیْنَ، وَشایَعَتْ وَبایَعَتْ وَتابَعَتْ عَلی قَتْلِهِ، اَللّهُمَّ الْعَنْهُمْ جَمیعاً» بِعَدَدِ ما أحاط به عِلمُک.

أترجو اُمّةٌ قتلت حسیناً***شفاعة جدّه یوم الحساب

فلا والله لیس لهم وهم ***یوم القیامة فی العذاب شفیع

و روایت شده که سرهای اصحاب امام حسین(علیه السلام) هفتاد و هشت سر بود و قبائل عرب بین خود تقسیم کردند تا نزد عبیدالله زیاد و یزید بن معاویه(لعنهم الله) تقرّب بجویند، از این رو قبیله کنده سیزده سر نصیب شان شد، و قیس بن اشعث آن ها را آورد، و قبیله ی هرازن، دوازده سر نصیب شان شد، و شمر بن ذی الجوشن ملعون آن ها را آورد، و قبیله ی تمیم هفده سر نصیب شان شد، و قبیله ی بنی اسد شانزده سر، و قبیله ی مُذحَج هفت سر، و بقیّه مردم سیزده سر را گرفتند و به کوفه آوردند.

صاحب کتاب مصابیح گوید: حسن بن مثّنا در رکاب عمویش روز عاشورا هفده نفر را کشته بود و هیجده زخم برداشته بود و دائی او اسماء بن خارجه او را گرفته بود و به کوفه آورده بود و درمانش کرده بود تا بهبودی یافته بود و او را به مدینه بازگرداند و دو فرزند دیگر امام حسن زید و عمر همراه کاروان اسرا بودند، و اهل کوفه چون آنان را دیدند گریستند و برای آنان نوحه سرایی کردند و علی بن الحسین امام سجّاد به آنان فرمود: برای ما نوحه و گریه می کنید، مگر قاتل ما جز شما بوده اید؟!

مَطَرَتِ السَّمَاءُ دَماً وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَخْزی وَ أَنْتُمْ لَا تُنْصَرُونَ فَلَا یَسْتَخِفَّنَّکُمُ الْمَهْلُ فَإِنَّهُ لَا یَحْفِزُهُ الْبِدَارُ وَ لَا یُخَافُ فَوْتُ الثَّارِ وَ إِنَّ رَبَّکُمْ لَبِالْمِرْصادِ.

یعنی، ستایش مخصوص خداست و درود بر پدرم محمّد و اولاد پاک و برگزیده ی او باد اما بعد ای مردم کوفه، ای نیرنگ بازان و بی وفایان، به حال ما گریه مکنید؟ اشکتان خشک مباد و ناله ی شما فرو ننشیناد، شما فقط مانند آن زنی هستید که رشته های خود را پس از تابیدن باز می کرد. چه فضیلتی در شما هست؟ بجز لاف و گزاف و آلودگی و سینه های پر کینه، به ظاهر همچون کنیزان تملّق گو، و به باطن هم چون دشمنان: سخن چین یا مانند سبزیهایی هستید که بر منجلاب ها روییده و یا نقره ای که با آن قبر مرده را بیارایند. بدانید که برای آخرت خویش کردار زشتی از پیش فرستادید که به خشم خداوند گرفتار و در عذاب جاوید خواهید ماند.

آیا گریه می کنید؟ و فریاد به گریه بلند کرده اید؟ آری به خدا بایستی زیاد گریه کنید و کمتر بخندید که دامن خویش را به عار و ننگی آلوده نموده اید که هرگز شست و شویش نتوانید کرد، چه سان توانید شست خون پسر خاتم نبوّت و معدن رسالت را؟ شما خون سرور جوانان اهل بهشت و پناه نیکان شما و گریزگاه پیش آمدهای ناگوار شما و جایگاه نور وحجّت شما و بزرگ و رهبر قوانین شما را کشته اید!! پس بدانید که گناه زشتی را مرتکب شدید، از رحمت خدا دور باشید و نابود شوید چراکه کوشش های شما به هدر رفت و دستهای شما از کار افتاد و شما در سودای خود زیان دیدید و به خشم خدا گرفتار شدید و سکّه خواری و بدبختی به نام شما زده شد، وای بر شما ای مردم کوفه، آیا می دانید چه جگری را از رسول خدا بریدید و چه پرده نشینی را از حرمش بیرون کشیدید؟ و چه خونی از او ریختید؟ و چه احترامی از او هتک کردید؟ بطور مسلّم کاری کردید بس بزرگ و سخت و زشت و ناروا و خشونت آمیز و شرم آور و به لبریزی زمین و گنجایش آسمان، برای شما شگفت آور است که آسمان در این جریان خون بارید؟ همانا شکنجه ی عالم

ص: 61

آخرت ننگین تر است و کسی شما را یاری نخواهد کرد واز مهلتی که به شما داده شده استفاده نمی کنید وپیشی گرفتن شما، خدا را شتابزده نمی کند و از انتقام بترسد که پروردگار شما در کمینگاه است.»

راوی مقتل گوید: به خدا سوگند من در آن روز دیدم مردم حیران شده اند و گریه می کنند و دست های خود را در گوش ها کرده اند، و من پیرمردی را در کنار خود دیدم که گریه می کرد و محاسن او از اشک خیس شده بود و می گفت: پدر ومادرم فدای شما، پیران شما بهتر از پیران دیگرانند، و جوانان شما بهتر از جوانان دیگرانند، و زن های شما بهتر از زن های دیگرند و نسل شما بهتر از نسل های دیگرند، اینان نه خوار می شوند و نه شکست پذیر هستند.

أَکْرَمَنَا اللَّهُ بِکَرَامَتِهِ وَ فَضَّلَنَا بِنَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ ص عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضِیلًا بَیِّناً فَکَذَّبْتُمُونَا وَ کَفَّرْتُمُونَا وَ رَأَیْتُمْ قِتَالَنَا حَلَالًا وَ أَمْوَالَنَا نَهْباً کَأَنَّنَا أَوْلَادُ تُرْکٍ وَ کَابُلٍ کَمَا قَتَلْتُمْ جَدَّنَا بِالْأَمْسِ وَ سُیُوفُکُمْ تَقْطُرُ مِنْ دِمَائِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لِحِقْدٍ مُتَقَدِّمٍ قَرَّتْ لِذَلِکَ عُیُونُکُمْ وَ فَرِحَتْ قُلُوبُکُمْ افْتِرَاءً عَلَی اللَّهِ وَ مَکْراً مَکَرْتُمْ وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ فَلَا تَدْعُوَنَّکُمْ أَنْفُسُکُمْ إِلَی الْجَذَلِ بِمَا أَصَبْتُمْ مِنْ دِمَائِنَا وَ نَالَتْ أَیْدِیکُمْ مِنْ أَمْوَالِنَا فَإِنَّ مَا أَصَابَنَا مِنَ الْمَصَائِبِ الْجَلِیلَةِ وَ الرَّزَایَا الْعَظِیمَةِ فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ تَبّاً لَکُمْ فَانْتَظِرُوا اللَّعْنَةَ وَ الْعَذَابَ فَکَأَنْ قَدْ حَلَّ بِکُمْ وَ تَوَاتَرَتْ مِنَ السَّمَاءِ نَقِمَاتٌ فَیُسْحِتَکُمْ بِعَذابٍ وَ یُذِیقَ بَعْضَکُمْ بَأْسَ بَعْضٍ ثُمَّ تُخَلَّدُونَ فِی الْعَذَابِ الْأَلِیمِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِمَا ظَلَمْتُمُونَا أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ وَیْلَکُمْ أَ تَدْرُونَ أَیَّةُ یَدٍ طَاغَتْنَا مِنْکُمْ وَ أَیَّةُ نَفْسٍ نَزَعَتْ إِلَی قِتَالِنَا أَمْ بِأَیَّةِ رِجْلٍ مَشَیْتُمْ إِلَیْنَا تَبْغُونَ مُحَارَبَتَنَا وَ اللَّهِ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ وَ غَلُظَتْ أَکْبَادُکُمْ وَ طُبِعَ عَلَی أَفْئِدَتِکُمْ وَ خُتِمَ عَلَی سَمْعِکُمْ وَ بَصَرِکُمْ وَ سَوَّلَ لَکُمُ الشَّیْطَانُ وَ أَمْلَی لَکُمْ وَ جَعَلَ عَلَی بَصَرِکُمْ غِشَاوَةً فَأَنْتُمْ لَا تَهْتَدُونَ فَتَبّاً لَکُمْ یَا أَهْلَ الْکُوفَةِ أَیُّ تِرَاتٍ لِرَسُولِ اللَّهِ ص قِبَلَکُمْ وَ دخول [ذُحُولٍ لَهُ لَدَیْکُمْ بِمَا عَنِدْتُمْ بِأَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ جَدِّی وَ بَنِیهِ وَ عِتْرَتِهِ الطَّیِّبِینَ الْأَخْیَارِ فَافْتَخَرَ بِذَلِکَ مُفْتَخِرٌ وَ قَالَ-

نَحْنُ قَتَلْنَا عَلِیّاً وَ بَنِی عَلِیٍّ * * * بِسُیُوفٍ هِنْدِیَّةٍ وَ رِمَاحٍ

وَ سَبَیْنَا نِسَاءَهُمْ سَبْیَ تُرْکٍ * * * وَ نَطَحْنَاهُمْ فَأَیَّ نِطَاحٍ

بِفِیکَ أَیُّهَا الْقَائِلُ الْکَثْکَثُ وَ الْأَثْلَبُ افْتَخَرْتَ بِقَتْلِ قَوْمٍ زَکَّاهُمُ اللَّهُ وَ طَهَّرَهُمُ اللَّهُ وَ أَذْهَبَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ فَاکْظِمْ وَ أَقْعِ کَمَا أَقْعَی أَبُوکَ فَإِنَّمَا لِکُلِّ امْرِئٍ مَا کَسَبَ وَ مَا قَدَّمَتْ یَدَاهُ أَ حَسَدْتُمُونَا وَیْلًا لَکُمْ عَلَی مَا فَضَّلَنَا اللَّهُ-

فَمَا ذَنْبُنَا إِنْ جَاشَ دَهْراً بُحُورُنَا * * * وَ بَحْرُکَ سَاجٍ مَا یُوَارِی الدَّعَامِصَا

ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ قَالَ فَارْتَفَعَتِ الْأَصْوَاتُ بِالْبُکَاءِ وَ الخیب- [النَّحِیبِ وَ قَالُوا حَسْبُکِ یَا ابْنَةَ الطَّیِّبِینَ فَقَدْ أَحْرَقْتِ قُلُوبَنَا وَ أَنْضَجْتِ نُحُورَنَا وَ أَضْرَمْتِ أَجْوَافَنَا فَسَکَتَتْ قَالَ:

ص: 63

وَ خَطَبَتْ أُمُّ کُلْثُومٍ بِنْتُ عَلِیٍّ ع فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ مِنْ وَرَاءِ کِلَّتِهَا رَافِعَةً صَوْتَهَا بِالْبُکَاءِ فَقَالَتْ یَا أَهْلَ الْکُوفَةِ سَوْأَةً لَکُمْ مَا لَکُمْ خَذَلْتُمْ حُسَیْناً وَ قَتَلْتُمُوهُ وَ انْتَهَبْتُمْ أَمْوَالَهُ وَ وَرِثْتُمُوهُ وَ سَبَیْتُمْ نِسَاءَهُ وَ نَکَبْتُمُوهُ فَتَبّاً لَکُمْ وَ سُحْقاً وَیْلَکُمْ أَ تَدْرُونَ أَیُّ دَوَاهٍ دَهَتْکُمْ وَ أَیَّ وِزْرٍ عَلَی ظُهُورِکُمْ حَمَلْتُمْ وَ أَیَ دِمَاءٍ سَفَکْتُمُوهَا وَ أَیَّ کَرِیمَةٍ أَصَبْتُمُوهَا وَ أَیَّ صَبِیَّةٍ سَلَبْتُمُوهَا وَ أَیَّ أَمْوَالٍ انْتَهَبْتُمُوهَا قَتَلْتُمْ خَیْرَ رِجَالاتٍ بَعْدَ النَّبِیِّ ص وَ نُزِعَتِ الرَّحْمَةُ مِنْ قُلُوبِکُمْ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْفَائِزُونَ وَ حِزْبَ الشَّیْطانِ هُمُ الْخاسِرُونَ ثُمَّ قَالَتْ:

قَتَلْتُمْ أَخِی صَبْراً فَوَیْلٌ لِأُمِّکُمْ * * * سَتُجْزَوْنَ نَاراً حَرُّهَا یَتَوَقَّدُ

سَفَکْتُمْ دِمَاءً حَرَّمَ اللَّهُ سَفْکَهَا * * * وَ حَرَّمَهَا الْقُرْآنُ ثُمَّ مُحَمَّدٌ

أَلَا فَابْشِرُوا بِالنَّارِ إِنَّکُمْ غَداً * * * لَفِی سَقَرَ حَقّاً یَقِیناً تُخَلَّدُوا

وَ إِنِّی لَأَبْکِی فِی حَیَاتِی عَلَی أَخِی * * * عَلَی خَیْرِ مَنْ بَعْدَ النَّبِیِّ سَیُولَدُ

بِدَمْعٍ غَرِیزٍ مُسْتَهَلٍّ مُکَفْکَفٍ * * * عَلَی الْخَدِّ مِنِّی دَائِماً لَیْسَ یَجْمُدُ

یعنی، سپاس خدای را به شماره ریگها و سنگها، و به کرانه ی عرش تا خاک، سپاس او گویم و ایمان به او دارم و توکّل به او کنم و گواهی می دهم که به جز خداوند یکتای بی نیاز خدائی نیست و محمّد بنده و فرستاده ی اوست و فرزندانش در کنار رود فرات بدون سابقه ی دشمنی و کینه سر بریده شدند، بارالها من پناه به تو می برم که دروغی بر تو بندم و یا سخنی بگویم بر خلاف آنچه فرو فرستاده ی تو درباره ی پیمان هایی که برای وصیّ پیغمبر علیّ بن ابی طالب گرفتی همان علیّ که حقّش را ربودند و بی گناهش کشتند چنانچه فرزندش را دیروز در خانه ای از خانه های خدا کشتند و جمعی که به زبان اظهار مسلمانی می کردند حاضر بودند، ای خاک بر سرشان که از فرزند علیّ نه در زندگی اش ستمی را بازداشتند و نه به هنگام مرگ یاری اش نمودند تا آن که وی را باز گرفتی در حالی که سرشتی داشت پسندیده و طینتی داشت پاک، فضائل اخلاقی اش معروف همه، و عقاید نیک اش مشهور جهان، در راه تو بارالها تحت تاثیر سرزنش هیچ ملامت گوئی قرار نگرفت تو بارالها او را از کودکی به اسلام رهبری فرمودی، و چون بزرگ شد خصال

ص: 64

نیکویش عطا فرمودی، همواره به وظیفه ی خیرخواهی نسبت به تو و پیغمبرت قیام می کرد تا آن که به سوی خویش او را بازگرفتی در حالی که از دنیا روگردان بود و حرصی به دنیا نداشت و به آخرت راغب بود، و در راه تو جهاد می کرد تا تو از او خشنود گشتی و او را برگزیدی و به راه راست رهنمودش شدی.

امّا بعد ای مردم کوفه، ای مردم نیرنگ باز و حیله گر و متکبّر، ما خاندانی هستیم که خدا ما را با شما آزمایش نموده و شما را با ما، و ما را نیکو آزمایش فرمود و دانش و فهم را نزد ما قرار داد پس ما جایگاه دانش و محل فهم و حکمت آنیم و بر بندگان خدا در شهرهای روی زمین حجّت خداوندیم خدا ما را به بزرگواری خویش عزّت و احترام بخشیده و بواسطه پیغمبرش محمّد(صلی الله علیه وآله وسلّم) ما را بر بسیاری از مردم فضیلتی آشکار عنایت فرموده است ولی شما ما را تکذیب کردید و کافر خواندید و جنگ با ما را حلال شمردید و دارائی ما را به یغما بردید گوئی ما اهل ترکستان و کابل بودیم هم چنان که دیروز جدّ ما را کشتید و شمشیرهای شما به خواطر کینه ی دیرینه ای که از ما داشتید از خون ما اهل بیت خون چکان است، چشمهای شما روشن!! دلتان شاد!! با این دروغی که بر خدا بستید و نیرنگی که با خدا کردید و خدا بهترین مکر کننده ها است مبادا از خونی که از ما ریختید و اموالی که از ما به دست شما افتاد خوشحال باشید که این مصیبت های بزرگ و محنت های شگرفت که به ما رسیده بیش از این که بر ما برسد در تقدیر الهی بود و این بر خدا آسان است تا بر آنچه از دست شما رفته اسفناک نباشید و بر آنچه به شما رسیده فرحناک نگردید و خداوند هر کسی را که متکبّر و خودفروش باشد دوست نمی دارد، مرگ بر شما باد ، وشما در انتظار لعنت و عذاب باشید، و آن چنان نزدیک است که گویی بر شما فرود آمده است و عذاب هایی از آسمان به دنبال هم فرو می ریزد که شما را نابود کند و شما را به چنگال یکدیگر گرفتار نماید و سپس در نتیجه ستمی که روا داشتید به شکنجه ی دردناک روز رستاخیز، جاوید خواهید بود، هان که لعنت خدا بر ستمکاران باد وای بر شما می دانید چه دستی از شما بر ما طغیان نمود؟ و چه کسی به جنگ ما شتافت؟ یا به چه پائی بسوی ما آمدید که می خواستید با ما بجنگید؟ به خدا قسم دل های شما سخت و جگر شما سیاه

ص: 65

شده و دریچه ی دلهای شما بسته و بر گوش و چشم شما مهر غفلت زده شده است و شیطان شما را فریب داده و به آروزهای دراز مبتلا نموده و بر چشم شما پرده کشیده است که راه را نمی یابید، مرگ بر شما ای اهل کوفه چه کینه ای از رسول خدا در شما بود؟ و چه دشمنی با او داشتید؟ که این چنین با برادرش و جدّم علیّ بن ابی طالب و فرزندان و خاندان پاک و برگزیده اش کینه ورزی نمودید تا آنجا که فخر کننده ای بر خود می بالید و همی می گفت:

کشتیم ما به جنگ علی را و آل او***با تیغ های هندی و طعن سنا خویش

زن هایشان اسیر نمودیم همچوترک***رزمی چنین ندیده کس از دشمنان خویش

ای خاک بر دهنت که چنین گفتی بکشتن مردمی بالیدی که خداوند آنان را پاک و پاکیزه فرموده و پلیدی را از آنان برده، دهان بر بند و بر جای خود بنشین آن چنان که پدرت نشست که برای هر کس همان است که به دست آورده و پیش فرستاده وای بر شما آیا بر آنچه خداوند ما را فضیلت بخشیده حسد می ورزید؟

ما را چه جرم گر دو سه روزی به کام دل***ساغر ز ما پر است و تهی مانده از رقیب

این فضل الهی است که بر هر کس بخواهد عطا می فرماید و خداوند صاحب فضلی است عظیم و کسی که خداوند برای او نوری قرار ندهد نوری دیگر نخواهد داشت.

راوی گفت: صداها به گریه و شیون بلند شد و گفتند: ای دختر پاکان بس کن که دل های ما را سوزاندی و گلوهای ما بسوخت و اندرون ما آتش گرفت پس آن بانو ساکت شد.

راوی گفت: آن روز امّ کلثوم دختر علی از پس پرده نازکی در حالی که با صدای بلند گریه می کرد خطبه ای خواند و گفت: ای مردم کوفه رسوائی بر شما، چرا حسین را خوار نمودید و او را کشتید؟ و اموالش را به تاراج بردید و از آن خود دانستید و زنان حرمش را اسیر نمودید و آزار و شکنجه اش نمودید مرگ و نابودی بر شما باد، ای وای بر شما آیا می دانید چه بلائی دامنگیر شما شد؟ و چه بار گناهی بر پشت کشیدید؟ و چه خون هایی را ریختند؟ و با چه بزرگواری روبرو شدید؟ و از چه کودکانی لباس ربودید؟ و

ص: 66

چه اموالی به تاراج بردید؟ شما بهترین مردان بعد از رسول خدا را کشتید و دلسوزی از کانون دل شما رخت بربست، هان که حزب خداوند پیروز است و حزب شیطان زیان کار است، سپس اشعاری بدین مضمون فرمود:

بکشتید از من برادر که بادا***به کیفر شما را عذابی فروزان

چو گشتید خون ریز خون حرامی**به حکم خدا و رسول و به قرآن

بشارت به آتش شما را که فردا***به دوزخ بمانید جاویدسوزان

به عمری برادر ز مرگت بنالم***که بودی به از هر پرورده دامان

بریزید اشکی چنان دیدگانم***که هرگز نخشکند چون چشمه ساران

راوی مقتل گوید: با شنیدن این سخنان، صدای ضجّه و گریه ی مردم بالا رفت و زن های کوفه گیسوان خود را پریشان نمودندو خاک بر سر ریختند و صورت های خود را خراشیدند و به صورت زدند و ویل و وای سر دادند و مردها شروع به گریه کردند و از ناراحتی محاسن خود را می کندند و دیده نشد در کوفه از اشک و زاری مثل چنین روزی.

لِأَنْفُسِکُمْ وَ سَوْأَةً لِرَأْیِکُمْ بِأَیَّةِ عَیْنٍ تَنْظُرُونَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص إِذْ یَقُولُ لَکُمْ قَتَلْتُمْ عِتْرَتِی وَ انْتَهَکْتُمْ حُرْمَتِی فَلَسْتُمْ مِنْ أُمَّتِی-قَالَ الرَّاوِی:

فَارْتَفَعَتِ الْأَصْوَاتُ مِنْ کُلِّ نَاحِیَةٍ وَ یَقُولُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ هَلَکْتُمْ وَ مَا تَعْلَمُونَ فَقَالَ ع رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً قَبِلَ نَصِیحَتِی وَ حَفِظَ وَصِیَّتِی فِی اللَّهِ وَ فِی رَسُولِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ فَإِنَّ لَنَا فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةً حَسَنَةً فَقَالُوا بِأَجْمَعِهِمْ نَحْنُ کُلُّنَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ سَامِعُونَ مُطِیعُونَ حَافِظُونَ لِذِمَامِکَ غَیْرَ زَاهِدِینَ فِیکَ وَ لَا رَاغِبِینَ عَنْکَ فَمُرْنَا بِأَمْرِکَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ فَإِنَّا حَرْبٌ لِحَرْبِکَ وَ سِلْمٌ لِسِلْمِکَ لَنَأْخُذَنَّ یَزِیدَ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ نَبْرَأُ مِمَّنْ ظَلَمَکَ وَ ظَلَمَنَا فَقَالَ ع هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ أَیُّهَا الْغَدَرَةُ الْمَکَرَةُ حِیلَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ شَهَوَاتِ أَنْفُسِکُمْ أَ تُرِیدُونَ أَنْ تَأْتُوا إِلَیَّ کَمَا أَتَیْتُمْ إِلَی آبَائِی مِنْ قَبْلُ کَلَّا وَ رَبِّ الرَّاقِصَاتِ فَإِنَّ الْجُرْحَ لَمَّا یَنْدَمِلْ قُتِلَ أَبِی ص بِالْأَمْسِ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ مَعَهُ وَ لَمْ یُنْسَی ثُکْلُ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ ثُکْلُ أَبِی وَ بَنِی أَبِی وَ وَجْدُهُ بَیْنَ لَهَاتِی وَ مَرَارَتُهُ بَیْنَ حَنَاجِرِی وَ حَلْقِی وَ غُصَصُهُ تَجْرِی فِی فِرَاشِ صَدْرِی وَ مَسْأَلَتِی أَنْ تَکُونُوا لَا لَنَا وَ لَا عَلَیْنَا». ثُمَّ قَالَ:

لَا غَرْوَ إِنْ قُتِلَ الْحُسَیْنُ فَشَیْخُهُ * * * قَدْ کَانَ خَیْراً مِنْ حُسَیْنٍ وَ أَکْرَمَ

فَلَا تَفْرَحُوا یَا أَهْلَ کُوفَانَ بِالَّذِی * * * أُصِیبَ حُسَیْنٌ کَانَ ذَلِکَ أَعْظَمَا

قَتِیلٌ بِشَطِّ النَّهْرِ رُوحِی فِدَاؤُهُ * * * جَزَاءُ الَّذِی أَرْدَاهُ نَارُ جَهَنَّمَ

ثُمَّ قَالَ رَضِینَا مِنْکُمْ رَأْساً بِرَأْسٍ فَلَا یَوْمَ لَنَا وَ لَا یَوْمَ عَلَیْنَا.

یعنی، ای مردم ساکت شوید و همه ساکت شدند پس به پا خواست و خدای را سپاس گفت و ثنا خواند و نام پیغمبر را برد و بر وی درود فرستاد سپس گفت:

ای مرد هر که مرا شناخت که شناخت و هر که نشناخت من خود را به او معرفی می کنم، من علی فرزند حسین فرزند علی بن ابی طالبم من فرزند کسی هستم که احترامش هتک شد و اموالش ربوده شد و ثروتش به تاراج رفت و اهل و عیالش اسیر شدند، من فرزند کسی هستم که او را در کنار رود فرات بی سابقه ی کینه و عداوت سر بریدند من فرزند کسی هستم که او را با شکنجه کشتند و همین فخر او را بس، ای مردم شما

ص: 68

را به خدا سوگند می دانید که شما بودید که بر پدرم نامه نوشتید و فریبش دادید؟ و با او پیمان بستید و بیعت نمودید و به جنگش پرداختید، مرگ بر شما با این کرداری که از پیش برای خود فرستادید و رسوایی بر این رأی شما باد که با چه دیده ای به روی رسول خدا نگاه خواهید کرد؟ هنگامی که به شما بگوید: چون عترت مرا کشته اید و احترام مرا هتک کرده اید از امت من نیستید.

راوی گفت: صداها از هر طرف برخواست و به یکدیگر می گفتند نابود شده اید و نمی دانید پس حضرت فرمود: خداوند رحمت کند کسی را که نصیحت مرا بپذیرد و سفارش مرا درباره ی خدا و رسول او و آل بیت رسول خدا نگهداری کند که رسول خدا برای ما نیکو پیشوائی است همگی گفتند: ای فرزند رسول خدا ما همگی گوش به فرمان توئیم و فرمانبردار و نگهدار احترام و آبروی تو هستیم و نسبت به تو علاقمندیم و روگردان نیستیم هر دستوری داری بفرما خداوند تو را رحمت کند که ما با دشمن تو جنگی هستیم و با صلح کننده ی تو صلح جو هستیم، به طور مسلّم از یزید ملعون باز خواست می کنیم و از کسی که نسبت به تو و ما ستم نموده بیزاریم حضرت فرمود: هرگز، هرگز. ای مردم نیرنگ باز. حیله گر به خواسته های دل خویش نخواهید رسید تصمیم دارید مرا نیز فریب دهید؟ چنانچه پدرانم را از پیش فریب دارید، به خدای (شتران رهوار در راه حج) سوگند که چنین چیزی نخواهد شد هنوز زخم دل، بهبودی نیافته است دیروز بود که پدرم را با افراد خانواده اش کشتید هنوز مصیبت رسول خدا و داغ پدرم و فرزندان پدرم فراموش نشده است هنوز این غصّه ها گلوگیر من است و این اندوه ها در سینه ام جوشان و دلم از این غم ها خروشان است، آنچه از شما می خواهیم این است که نه به سود ما باشید و نه به زیان ما سپس اشعاری بدین مضمون فرمود:

نیست عجب گر حسین کشته شد از ظلم***زانکه علی کشته گشت و بودی بهتر

شاد چرا کوفیان زکشتن مائید؟***کاین گنه از هر گناه باشدبرتر

کشته لب آب گشت من به فدایش***آتش دوزخ کشنده اش را کیفر

ص: 69

سپس فرمود: ما سر به سر راضی هستیم نه روزی بسود ما باشید و نه روی دیگر به زیان ما.

عبیدالله گفت: این زن چه قدر با سجع و قافیه سخن می گوید: به جانم قسم پدرت نیز شاعر و اهل سجع و سخن زیبا بود.

حضرت زینب(علیهاالسلام) فرمود: پسر زیاد، زن را با سخن سجع چه کار؟!

سپس عبیدالله ملعون نگاهی به امام سجّاد (علیه السلام) نمود و گفت: این جوان کیست؟ به او گفته شد: او علیّ بن الحسین است. عبیدالله گفت: مگر خدا علی بن الحسین [یعنی علی اکبر] را نکشت؟!

امام سجّاد فرمود: من برادری داشتم به نام علی بن الحسین مردم او را کشتند. عبیدالله گفت: بلکه خدا او را کشت. امام سجاد(علیه السلام) فرمود: خداوند جان هر کسی را در بیداری و یا خواب می گیرد. عبیدالله گفت: آیا هنوز جرأت داری و جواب مرا می دهی؟ او را ببرید وگردنش را بزنید، و زینب(علیهاالسلام) با شنیدن این سخن فرمود: تو از ما کسی را باقی نگذاردی، اگر می خواهی او را بکشی اوّل مرا بکش، امام سجّاد فرمود: عمّه، تو ساکت باش تا من جواب او را بدهم. و سپس رو به ابن زیاد کرد و فرمود :آیا مرا به کشته شدن تهدید می کنی ای پسر زیاد؟ آیا تو نمی دانی که عادت ما کشته شدن است؟ و کرامت ما شهادت است؟

پس ابن زیاد دستور داد آنان را به خانه ای کنار مسجد کوفه بردند، و حضرت زینب(علیهاالسلام) فرمود: هیچ زنِ عربی نباید نزد ما بیاید جز کنیز و اسیر باشد، چرا که ما نیز اسیر هستیم. سپس ابن زیاد دستور داد سَرِ امام حسین(علیه السلام) را در بازار کوفه بگردانند.

مرحوم سیّد بن طاووس گوید: سزاوار است در اینجا اشعاری که برخی درباره ی شهدای آل پیامبر گفته اند را بیاد بیاوریم .

رَأسُ اِبنِ بِنتِ مُحَمَّدٍ وَوَصِیِّهِ***للناظرین علی قتناةٍ یُرفَع

وَالمُسلِمونَ بِمَنظَرٍ وَ بِمَسمَع***لا منکر منهم وَلا مُتَخفجّعُ

کُحِلَت بِمَنظَرِکَ العُیونُ عَمایَةً***وَأَصَمَّ نَعیُکَ کُلَّ أُذنٍتَسمَعُ

ص: 71

أَیقَظتَ أَجفاناً وَکُنتَ لَها کَریً***وَأَنَمتَ عَیناً لَم تَکُن بِکَ تَهجَعُ

ما رَوضَةٌ إِلّا تَمَنَّت أَنَّها****لَکَ مَضجَعٌ وَ لِخَطِّ قَبرِکَ مَضِجعُ

راوی مقتل گوید: سپس ابن زیاد بالای منبر رفت و حمد و ثنای خدا را گفت و در برخی از کلام خود گفت: «حمد خدایی را که حق و اهل آن را ظاهر کرد، و امیرالمؤمنین یزید بن معاویه و یاران او را یاری نمود، و کذّاب فرزند کذّاب را کشت» و سخن او ادامه نیافت که عبدالله بن عفیف ازدی از نیکان شیعه و زهّاد آنان که یک چشم او در جنگ جمل و چشم دیگر او در جنگ صفین نابینا شده بود و همواره ملازم مسجد کوفه بود به او گفت: ای عبیدالله زیاد کذّاب فرزند کذّاب تو و پدرت هستید و کسی که تو را والی کوفه نمود ه و پدر او، ای دشمن خدا! فرزندان پیامبران را می کشید و روی منبر مؤمنین، چنین سخنانی را می گویید؟!

پس ابن زیاد خشمگین شد و گفت: این گوینده کیست؟ عبدالله عفیف گفت: من هستم ای دشمن خدا، آیا ذریّه ی پاک پیامبر که خداوند شهادت به پاکی آنان داده را می کشی و گمان می کنی مسلمانی؟ ای مردم به فریاد برسید کجایند فرزندان مهاجرین و انصار که از این طاغیه ی ملعون فرزند ملعون به زبان رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) انتقام بگیرند؟!

راوی گوید: خشم عبیدالله بیشتر شد و رگ های گردن او متورّم گشت و گفت: او را نزد من بیاورید، و جلاوزه و گارد عبیدالله رفتند که او را بگیرند و لکن اشراف از قبیله ازد او را نجات دادند و از مسجد بیرون بردند و به منزلش رساندند.

باز ابن زیاد گفت: «این کور قبیله ی ازد را که خدا قلب او را کور کرده همان گونه که چشم او را کور کرده را نزد من بیاورید» و قبائل ازد و یمن جمع شدند که مانع بردن او شوند و لکن عبیدالله قبائل مضرِّ را با محمد بن اشعث فرستاد و دستور جنگ داد و جنگ شدیدی بین آنان رخداد، تا این که عده ای کشته شدند و

ص: 72

اصحاب عبیدالله به خانه ی عبدلله عفیف رسیدند و درب خانه ی او را شکستند و وارد خانه ی او شدند و دختر او فریاد کرد: ای پدر! دشمن از چیزی که می ترسیدی بر تو هجوم آورد.

عبدالله گفت: دخترم نترس و شمشیر را به دست من بده؛ و عبدالله شروع به جنگ کرد و گفت:

أَنَا ابْنُ ذِی الْفَضْلِ عَفیفِ الطّاهِرِ ***عَفیفٌ شَیْخی وَابْنُ اُمِّ عامِرِ

کَمْ دارِع مِنْ جَمْعِکُمْ وَ حاسِرِ *** وَ بَطَل جَدَّلْتُهُ ندمُغاوِرِ

راوی گوید: دختر او می گفت: ای کاش من مرد بودم و امروز در مقابل دشمن از تو دفاع می کردم، چرا که اینان فاجر و قاتل عترت پاک پیامبرند از سوئی مردم دور عبدالله عفیف را گرفته بودند و از او دفاع می کردند و کسی قدرت بر او پیدا نمی کرد، و دختر او می گفت: امان از بی پناهی، تا این که او را احاطه کردند و دختر او گفت: امان از بی پناهی، پدرم را احاطه کردند و یاوری ندارد، و عبدالله شمشیر را به اطراف خود می گرداند و می گفت: به خدا سوگند اگر چشم می داشتم کار را بر شما سخت می کردم. راوی گوید: در نهایت او را گرفتند و نزد ابن زیاد بردند و ابن زیاد چون او را دید گفت: الحمدلله خدا تو را خوار و ذلیل کرد.

عبدالله گفت: ای دشمن خدا از چه خداوند مرا خوار نمود؟ سپس گفت:

والله لو فرّج لی عن بصری***ضاق علیک موردی و مصدر

یعنی به خدا سوگند اگر خدا چشم مرا باز کند کار را بر تو سخت خواهم نمود.

عبیدالله گفت: ای دشمن خدا درباره ی عثمان چه می گویی؟ عبدالله گفت: ای غلام بنی علاج و ای پسر زن بدکاره. و او را دشنام داد و گفت: تو را به عثمان چه؟ او بد کرد و یا خوب کرد خداوند بین او و خلق خود حکم خواهد نمود و لکن تو از من درباره ی پدرت و خودت و یزید و پدر او سؤال کن [تا بگویم شما چه قدر پست و خبیث هستید؟]

ص: 73

عبیدالله گفت: به خدا سوگند دیگر از تو سؤالی نمی کنم تا مرگ را به تلخی بچشی. عبدالله گفت: الحمد لله ربّ العالمین، همانا من از خدا شهادت خواسته بودم قبل آن که تو به دنیا بیایی، و از خدا خواسته بودم که شهادت من به دست بدترین خلق او باشد و بعد از نابینایی ناامید شده بودم و الآن خدا را حمد می کنم که شهادت را روزی من نمود.

عبیدالله گفت: او را گردن بزنید و در سبخه او را به دار آویزید.

امام حسین(علیه السلام) و سرهای شهدا و اهل بیت امام را تحویل او داد تا به شام ببرد و دستور داد اهل بیت رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) را مانند اسیران همراه خود ببرد تا همه ی مردم در شهرها آنان را ببینند.

از این رو ابن لهیعه و دیگران نقل کرده اند که مردی گرد کعبه طواف می کرد و می گفت: «خدایا مرا ببخش و گمان ندارم که من را ببخشی» ابن لهیعه گوید: به او گفتم: ای بنده ی خدا از خدا بترس و این گونه سخن مگو، چرا که اگر گناهان تو به اندازه ی قطره های باران و برگ درختان باشد و از خدا طلب مغفرت کنی او تو را خواهد بخشید، چرا که او غفور و رحیم است، پس آن مرد به من گفت: بیا تا من قصّه ی خود را برای تو بگویم پس من نزد او رفتم و او گفت:

ما پنجاه نفر بودیم که سَرِ امام حسین(علیه السلام) را به شام می بردیم و چون شب می شد آن سر را در تابوتی می گذاریم و اطراف آن شراب می خوریم و یک شب همراهان من شراب خوردند و مست شدند و من شراب نخوردم و چون شب تاریک شد من صدای رعدی را شنیدم و برقی زده شد و درهای آسمان بازگردید، و آدم و نوح و ابراهیم و اسماعیل و اسحاق (علیهم السلام) و پیامبر ما (صلی الله علیه وآله وسلم) با جبرئیل و گروهی از ملائکه پایین آمدند و جبرئیل نزدیک تابوت آمد و سر حسین(علیه السلام) را بیرون آورد و به سینه گرفت و او را بوسید و پیامبران نیز چنین کردند و پیامبر ما(صلی الله علیه وآله وسلّم) بر حسین خود گریه کرد و پیامبران او را تسلیت دادند و جبرئیل به او گفت: ای محمّد خداوند تبارک و تعالی مرا امر کرده که هر دستوری داری نسبت به امّت خود بگویی و من اجرا کنم، اگر امر کنی که زمین را دگرگون کنم و زیر و رو نمایم چنین خواهم نمود، همان گونه که زمین قوم لوط را زیر و رو کردم.

پس رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: چنین مکن ای جبرائیل چرا که من در قیامت با آنان در پیشگاه خداوند موقفی خواهم داشت.

پس ملائکه نزد ما آمدند تا ما را بکشند و من گفتم: الأمان الأمان یا رسول الله و رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) به من فرمود: دور شو خدا نیامرزد تو را.

ص: 75

مرحوم سیّد بن طاووس می فرماید: برخی از اعلام در ذیل حدیث فوق نقل کرده اند: که چون امام حسین(علیه السلام) به شهادت رسید و آن پنجاه نفر سر او را برای یزید می بردند، جایی نشستند و شراب خوردند و سر مقدس امام را گذاردند زمین تا استراحت کنند، ناگهان دیدند دستی ظاهر شد و با قلم آهنین به دیوار نوشت:

أترجو آمّة قتلت حسیناً *** شفاعة جدّه یوم الحساب

و چون این شعر را دیدند سر را گذاردند و رفتند.

سپس گوید:در این وقت پیرمردی نزدیک زن ها و عیالات امام حسین(علیه السلام) آمد و گفت: «الحمدلله الذی قتلکم و أهلککم و أراح البلاد عن رجالکم و أمکن امیرالمؤمنین منکم» یعنی ستایش خدای را که شما را کشت و هلاک نمود، و شهرها را از دست شما راحت کرد و امیرالمؤمنین یزید را بر شما مسلّط نمود.

پس امام سجّاد(علیه السلام) به او فرمود: ای پیرمرد آیا قرآن خوانده ای؟ گفت: آری خوانده ام. امام(علیه السلام) فرمود: این آیه را خوانده ای؟ «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی»؟ پیرمرد گفت: آری خوانده ام. امام(علیه السلام) فرمود: ما همان ذوی القربا و خویشان پیامبریم. سپس فرمود: آیا در سوره ی بنی اسرائیل خوانده ای که خداوند می فرماید: « وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه »؟ پیرمرد گفت: آری خوانده ام. امام(علیه السلام) فرمود: ای پیرمرد ما همان خویشان پیامبریم. سپس فرمود: آیا این آیه را خوانده ای؟ «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی »پیرمرد گفت :آری خوانده ام. امام(علیه السلام) فرمود: ما همان ذی القربای پیامبریم.

سپس فرمود :آیا این آیه را خوانده ای؟ « إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً؛(1)؟

یعنی، خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملًا شما را پاک سازد.»] پیرمرد گفت: آری. امام(علیه السلام) فرمود: ما همان اهل بیتی هستیم که خداوند شهادت به پاکی ما داده است.

راوی گوید: پیرمرد ساکت و پشیمان شد و گفت: شما را به خدا شما همان اهل بیت پیامبرید؟ امام(علیه السلام) فرمود: به خدا سوگند ما بدون شکّ همان اهل بیت پیامبریم و به خدا سوگند جدّ ما رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) است، و ما همان ذوی القربای رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) هستیم.

پس آن پیرمرد گریان شد و عمامه ی خود را پرت نمود و سر به آسمان کرد و گفت: خدایا ما برائت می جوییم از دشمنان آل محمد(صلی الله علیه وآله وسلّم) از جنّ و انس.

ص: 77

سپس گفت: آیا مرا راهِ توبه ای هست؟ امام فرمود: آری اگر تائب باشی خدا توبه ی تو را می پذیرد و تو با ما خواهی بود، پس او گفت: من توبه نمودم، و چون خبر او به یزید رسید یزید دستور داد تا او را کشتند. اهل بیت امام(علیه السلام)را وارد مجلس یزید کردند

سپس اهل بیت امام حسین(علیه السلام) را وارد بر مجلس یزید ملعون نمودند، در حالی که آنان را با طناب بسته بودند و چون وارد بر یزید شدند امام سجّاد(علیه السلام) به یزید گفت: ای یزید تو را به خدا سوگند چه گمان می بری به رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) اگر او ما را در این حال ببیند؟!

پس یزید دستور داد طناب ها را از اسیران پاره کردند و سر امام حسین(علیه السلام) را مقابل خود گذارد و زن ها را پشت سَرِ خود قرار داد تا او را نبینند و امام سجّاد(علیه السلام) سَرِ پدر خود را دید و از آن پس هرگز از سَرِ هیچ حیوانی نخورد. و امّا زینب، چون سَرِ برادر خود را دید گریبان چاک زد و با صدای حزینی که قلب ها را به لرزه می آورد گفت:

یا حسیناه یا حبیب رسول الله، یا ابن مکه و منا، یا ابن فاطمه الزهرا سیّدة النساء، یا ابن بنت المصطفی»

راوی گوید: به خدا سوگند زینب با سخنان و ناله های خود همه ی اهل مجلس را گریان کرد، و یزید ملعون ساکت مانده بود.

سپس زنی از بنی هاشم که در خانه ی یزید ملعون بود شروع به گریه کرد و صدا زد:

«یا حسیناه، یا سیّدا أهل بیتاه، یابن محمّداه، یا ربیع الأرامل و الیتامی، یا قتیل اولاد الأدعیاه» و با این سخنان همه ی اهل مجلس را گریان نمود.

سپس یزید دستور داد تا چوب خیزران را آوردند و با آن چوب به لب و دندان امام(علیه السلام) زد و ابوبرزه ی اسلمی به او گفت: وای بر تو ای یزید آیا با چوب خیزران خود به لب و دندان حسین فاطمه می زنی؟! من شهادت می دهم که بودم و دیدم رسول خدا(صلی الله علیه وآل وسلّم) لب و دندان او و برادرش حسن(علیهماالسلام) را می بوسید و می فرمود:

ص: 78

شما آقای جوانان بهشتی هستید، و خدا بکشد و لعنت کند قاتل شما را و عذاب جهنّم را برای او آماده کند و چه بد بازگشتی است برای او، پس یزید خشمگین شد و دستور داد او را به زور از مجلس خارج کنند و سپس یزید تمثّل جُست به اشعار ابن زبعری که گوید:

لَیْتَ أَشْیاخِی بِبَدْرشَهِدُوا *** جَزَعَ الْخَزْرَجُ مِنْ وَقْعِ الاَسَلْ

لاَهَلُّوا وَاسْتَهَلُّوافَرَحاً *** ثُمَّ قالُوا: یا یَزِیدُ لاَ تَشَلْ

قَد قَتَلنا القَوم مِن ساداتِهم*** وَعَدَلَنا یِبَدرٍ فَاعتَدل

لَعِبَتْ هاشِمُ بِالْمُلْکِ فَلاَ *** خَبَرٌ جاءَ وَ لاَ وَحْیٌ نَزَلْ

لَسْتُ مِنْ خِنْدِف إِنْ لَمْ أَنْتَقِمْ *** مِنْ بَنِی أَحْمَدَ ما کانَ فَعَلْ

ای یزید آرام بگیر، آیا از یاد برده ای سخن خدا را که می فرماید:

«وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّما نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ؛(1) آنها که کافر شدند، (و راه طغیان پیش گرفتند،) تصوّر نکنند، اگر به آنان مهلت می دهیم، به سودشان است! ما به آنان مهلت می دهیم فقط برای این که بر گناهان خود بیفزایند و برای آنها، عذاب خوارکننده ای (آماده شده) است!»

ای یزید ای فرزند آزاد شده ها آیا این عدالت است که زنان و کنیزان تو پشت پرده ها محفوظ باشند و تو دختران رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) را مانند اسیران از شهری به شهری ببری و حجاب آنان را بگیری و صورت های آنان را آشکار کنی و مردم به آنان نظاره کنند و پناهی نداشته باشند و کسی نباشد که از آنان حمایت کند؟!

آری چگونه می توان انتظار داشت از فرزندان کسانی که مادرشان جگر عزیزان خدا را از دشمنی به دهان گرفتند و گوشت آنان از خون شهدا روییده شد؟! آیا از چنین کسی انتظار می رود که از ما حمایت نماید و یا رحمی به ما نماید؟!

ای یزید با این همه ظلمی که به ما کرده ای با کمال بی شرمی می گویی:

لأهلّوا

و استهلّوافرحاً***ثمّ قالوا یا یزید لا تشل ؟!!

و چوب خود را بر لب و دندان آقای جوانان بهشت می زنی و تو چگونه می توانی جز این باشی؟ در حالی که زخم دل ما را پاره کردی، و بنیاد ما را برانداختی!! و با این خونی که از ما ریختی و خاندان حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلّم) و ستارگان درخشان از فرزندان عبدالمطلب را کُشتی و خون آنان را بر زمین ریختی، چه خواهی بکنی؟!

ص: 80

ای یزید آیا پدرانت را صدا می زنی و گمان می کنی صدای تو به آنان می رسد؟! بدان که تو نیز به همین زودی به آنان خواهی رسید، و آن وقت آرزو می کنی که ای کاش دستت از کار افتاده بود، و زبانت لال شده بود، و چنین کاری را نمی کردی و چنین سخنانی را نمی گفتی!!

سپس فرمود: خدایا حق ما را از اینان بازگیر، و از آنان که به ما ستم کردند انتقام ما را بگیر، و خشم خود را بر آنان وارد نما.

ای یزید به خدا سوگند تو هر چه کردی با خود کردی و نبریدی مگر گوشت خود را و نه دریدی مگر پوست خود را، و زود است که با بار گناهی که کردی و به دوش گرفتی رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) را ملاقات کنی و خداوند در آن روز حق آنان را از تو خواهد گرفت، و بدان که خداوند می فرماید:

«وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُون ؛(1)

یعنی ای پیامبر!) هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زنده اند، و نزد پروردگارشان روزی داده می شوند.»

و همین برای تو بس که خداوند حاکم خواهد بود و خصم تو حضرت محمّد(صلی لله علیه وآله وسلّم) است و جبرئیل پشتوانه ی اوست، و او می داند چه کسی تو را فریب داده و بر گردن مسلمانان سوار کرده است و ستمکاران را چه جایگاه بدی و چه کیفر سختی خواهد بود، و در آن وقت معلوم خواهد شد که ضعیف و توانا کیست؟ ای یزید گر چه حوادث ناگوار مرا ناچار به سخن گفتن با تو نموده است، بدان که تو نزد من ارزشی نداری، و مورد سرزنش و ملامت بسیار هستی.

و لکن چه کنم که اکنون چشم ها پر از اشک، و سینه ها سوخته است و عجیب تر ازهمه اینا این ست که قتال بین حزب خدا و نجبا، و حزب شیطان انجام گرفته و از دست های حزب شیطان خون ما می چکد و دهن

ص: 81

آنان از گوشت ما پر شده است، و پیکرهای پاک ما خوراک گرگ های درّنده گردیده است، و اگر خون خواران چنگال خود را به خون ما آلوده کرده اند، و اگر آنان امروز ما را برای خود غنیمتی می پندارند؟!

ای یزید تو به همین زودی خواهی دید که ما مایه ی سر به زیری و زیان و عذاب تو خواهیم شد و برای تو روزی خواهد آمد که راهی جز رسیدن به کیفر اعمال خود را نداری، و خداوند به احدی ظلم نخواهد نمود، و پناه ما خداست و او انتقام ما را از تو خواهد گرفت، پس هر چه حیله داری بکن، و هر کوششی داری بکن، به خدا سوگند تو نمی توانی نام ما را محو کنی و وحی ما را نمی توانی خاموش کنی و ما را نمی توانی درک کنی، و این ننگ از تو برطرف نخواهد شد [و تا ابد تو ملعون خواهی بود] ای یزید همه می دانند که سخن تو و رأی تو باطل است، و قدرت تو رو به زوال است، و البتّه لعنت خدا بر ستمکاران و ظالمین خواهد بود، از این رو ما خدای ربّ العالمین را ستایش می کنیم و تو بدان خداوند کار اولّین ما را به سعادت و مغفرت ختم نموده و کار آخرین ما را به شهادت و رحمت رسانده است، و ما از خدا می خواهیم که ثواب و پاداش شهدای ما را کامل فرماید، و مزید احسان خود را به آنان بدهد، و به ما نیز بعد از آنان احسان نماید، او رحیم و مهربان است، وحسبنا الله و نعم الوکیل.

و یزید ملعون در پاسخ حضرت زینب(علیهاالسلام) به این شعر تمثّل جُست:

یا صیحةٌ تحمد من صوانح***ما أهون النوح علی النوائح

و خلاصه معنای شعر او این است که این ناله ها در ما تأثیری ندارد.

و لکن نعمان بن بشیر به او گفت: ببین اگر پیامبر خدا اکنون اینجا بود با آنان چه می کرد؟ تو نیز همان کار را بکن.

در این هنگام یکی از شامیان نگاهی به فاطمه دختر امام حسین(علیه السلام) کرد و به یزید گفت: ای امیرالمؤمنین این کنیز را به من ببخش.

و فاطمه به عمّه ی خود زینب گفت: ای عمّه یتیم شدم و بعد از یتیمی کنیز شدم!» و زینب(علیهاالسلام) فرمود:این فاسق را کرامتی نیست و چنین کاری نخواهد شد. مرد شامی گفت: این دختر کیست؟ یزید گفت: این دختر، فاطمه ی بنت الحسین است و آن زن، زینب دختر علیّ بن ابیطالب است. مرد شامی گفت: حسین فرزند فاطمه و علی بن ابیطالب را می گویی؟ یزید گفت: آری. مرد شامی گفت: ای یزید خدا تو را لعنت کند، آیا عترت پیامبر را می کشی و ذریّه ی او را اسیر می کنی؟! به خدا سوگند من فکر کردم این ها اسیران رومی هستند!!

یزید گفت: به خدا سوگند اکنون تو را به آنان ملحق خواهم نمود سپس دستور داد تا آن مرد شامی را کشتند.

راوی مقتل گوید: یزید ملعون به امام سجّاد(علیه السلام) گفت: من سه حاجت را برای تو برآورده می کنم و سپس دستور داد آنان را به منزلی (یعنی خرابه) بردند تا از گرما و سرما در امان نباشند، و در آن منزل [ یعنی خرابه شام] اهل بیت(علیهم السلام) ماندند تا از سرما و گرما صورت هایشان پوست انداخت، و در این مدت مشغول به گریه و نوحه ی بر امام حسین(علیه السلام) بودند.

حضرت سُکَینه گوید: روز چهارم، من در خرابه خواب طولانی دیدم، و در پایان این خواب گوید: زنی را دیدم که در هودجی نشسته بود و دست های خود را بر سر گذارده بود و به من گفته شد: او حضرت فاطمه دختر پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلّم) است، و او مادر پدر توست، با خود گفتم: به خدا سوگند نزد او می روم و آنچه بر ما گذشته است را به او خبر می دهم، پس با شتاب طرف او رفتم و مقابل او ایستادم و با حال گریه گفتم:

ای مادر به خدا سوگند حقّ ما را انکار کردند، ای مادر به خدا سوگند جمعیّت ما را دگرگون کردند، ای مادر به خدا سوگند حریم ما را شکستند، ای مادر به خدا سوگند پدر ما حسین را کشتند. پس او به من گفت: بس کن ای سکینه که بندهای دل من را پاره کردی. سپس فرمود: این پیراهن پدرت حسین(علیه السلام) است که از من جدا نخواهد شد تا خدا را با آن ملاقات نمایم.

ابن لهیعه روایت کرده از ابی اسود محمد بن عبدالرحمان که گوید: رأس الجالوت یهودی مرا ملاقات کرد و گفت: به خدا سوگند بین من و داود هفتاد پدر فاصله است و یهود هنوز به من احترام می کنند، و بین حسین شما و پیامبرتان تنها یک پدر فاصله است و شما فرزند پیامبرتان را کشته اید!!

از امام زین العابدین نقل شده که می فرماید: چون سر پدرم را برای یزید آوردند او مجلس شراب خواری آماده کرد و سَرِ پدرم را مقابل خود گذارد و شراب خورد، تا این که روزی فرستادیِ پادشاه روم که اشرف رومیان بود براو وارد شد و به او گفت: این سر از کیست؟ یزید گفت: تو را چه کار با صاحب این سر؟ او گفت:

ص: 84

من می خواهم در بازگشت این خبر را بازگو کنم تا مردم ما نیز شاد شوند. یزید ملعون گفت: این سر حسین بن علی بن ابیطالب(علیهماالسلام) است. مرد رومی گفت: مادر او کیست؟ یزید گفت: مادر او فاطمه دختر پیامبر ما(صلی الله علیه وآله وسلّم) می باشد. مرد نصرانی گفت: «أفٍّ لک و لدینک» همانا دین من بهتر از دین توست، چرا که پدر من از نواده های داوود(علیه السلام) است و بین من و او پدران فراوانی می باشند و نصارا هنوز به من احترام می کنند و خاک زیر قدم من را توتیای چشم خود می نمایند و از آن تبرّک می جویند. و شما فرزند دختر پیامبر خود(صلی الله علیه وآله وسلّم) را کشته اید؟ و بین او و پیامبر شما یک دختر فاصله است، این چه دینی است که شما دارید؟! سپس به یزید گفت: آیا تو قصّه ی کنیسه ی حافر را شنیده ای؟ یزید گفت: بگو تا بشنوم. مرد رومی گفت: بین عمّان و چین یک سال راه است و بنایی و عمرانی در آن نیست مگر یک شهری که در وسط آب قرار دارد و طول آن هشتاد فرسخ در هشتاد فرسخ است و از آن شهر کافور و یاقوت صادر می شود و درختان آن عود و عنبر است و این شهر در دست نصارا می باشد و در این شهر کنیسه ها و معبدهای بسیاری است و بزرگترین معبد و کنیسه ی آن، کنیسه ی حافر است و در محراب آن حقّه ای است از طلا آویزان است و در آن حُقّه گویند سُمِ اُلاغ عیسا قرار دارد، و مردم اطراف آن حُقه را با دیباج زینت کرده اند و هر سال نصارا اطراف آن طواف می کنند و آن را می بوسند و حوائج خود را از خدا طلب می کنند و این اعتقاد آنان است، و شما فرزند دختر پیامبر خود را کشته اید، خدا به شما و دینتان برکت ندهد.

یزید گفت: بکشید این نصرانی را تا نرود در بلاد خود ما را رسوا کند.

و چون مرد نصرانی دانست که او را می کشند به یزید گفت: آیا می خواهی مرا بکشی؟ یزید گفت: آری. مرد نصرانی گفت: من دیشب خواب پیامبر شما را دیدم، و او به من فرمود: ای نصرانی تو اهل بهشت هستی و من تعجب کردم و اکنون می گویم: «أشهد أن لا إله إلّا الله و أن محمّداً صلّی الله علیه و آله و سلم رسول الله» و سپس پرید و سر مبارک امام حسین(علیه السلام) را به سینه چسبانید و بوسید و گریه کرد، تا او را کشتند.

ص: 85

راوی مقتل گوید: روزی امام سجّاد در بازار دمشق به منهال بن عمرو برخورد نمود و منهال به او گفت: ای فرزند رسول خدا چگونه است حال شما؟ امام(علیه السلام) فرمود: ما همانند بنی اسرائیل شدیم که گرفتار فرعون بودند و فرعون فرزندان پسر آنان را می کشت و زن های آنان را زنده می گذارد!!

سپس فرمود :عرب بر عجم افتخار می کرد که حضرت محمّد از عرب است، و قریش بر عرب افتخار می کرد که محمّد(صلی الله علیه وآله وسلّم) از آنان است، و اکنون ما اهل بیت آن حضرت هستیم، در حالی که حق ما را غصب نموده اند و ما را می کشند و آواره شده ایم، پس باید بگوییم: «إنّا لله و إنّا إلیه راجعون» سپس فرمود: چه خوب گفته مهیار شاعر که گوید:

یعظّمون له أعواد منبره***و تحت أرجلهم أولاده وضعوا

بأیّ حکمٍ بنوه یتبعونکم***و فخرکم أنّکم صحب له تبع

روزی یزید ملعون امام سجّاد و برادر او عمروبن الحسین(علیهم السلام) را که یازده سال داشت خواست و به عمرو گفت: آیا با فرزند من خالد کشتی می گیری؟ عمرو گفت: کشتی نمی گیریم و لکن تو به هر کدام ما کاردی بده تا با هم جنگ کنیم، پس یزید ملعون گفت:

شنشنة أعرفا من أخزم***هل تلد الحیّة إلّا الحیّة؟

سپس به امام سجاد گفت: آن سه حاجت که من وعده دادم را بگو تا انجام دهم. امام(علیه السلام) فرمود: حاجت اول من این است که سَرِ پدرم را به من نشان بدهی تا او را ببینم و از او توشه بگیرم، و حاجت دوّم من این است که بگوئی هر چه از ما غارت کرده اند را به ما برگردانند، و حاجت سوّم من این است که اگر می خواهی مرا بکشی کسانی را با این زن ها و بچه ها بفرست تا آنان را به مدینه بازگردانند.

یزید گفت: امّا سرِ پدرت را که هرگز نخواهی دید، و امّا من از کشتن تو صرف نظر نمودم و تو را بخشیدم، و امّا این زن و بچّه ها را خودت باید به مدینه بازگردانی، و امّا چیزهایی که از شما گرفته شده است را من چند برابر از مال خود به تو می دهم.

ص: 86

امام سجّاد فرمود: ما از مال تو چیزی نمی خواهیم و آنچه را خواستیم به خاطر این بود که بین آن ها دست بافته های مادرمان فاطمه(علیهاالسلام) بود آن ها را از تو خواستیم. پس یزید دستور داد آن اموال را بازگرداندند و دویست دینار بر آن ها افزود. و امام آن دویست دینار را گرفت و بین فقرا تقسیم نمود.

و سپس یزید دستور داد تا اسراء و خاندان پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلّم) را به مدینه بازگرداندند.

و امّا سَرِ مبارک امام(علیه السلام) را روایت شده که به کربلا آورده شد و ملحق به بدن او گردید. و عموم علمای شیعه همین اعتقاد را دارند، البتّه نظرات دیگری نیز هست که ما به خاطر اختصار از بیان آن ها صرف نظر کردیم تا کتاب طویل و ضخیم نشود.

مؤلّف گوید: همان گونه که گذشت،امکان ملاقات اهل بیت علیهم السلام با جابر وهمراهان او وجود داشته واستبدادی که بعضی کرده اند صحیح نمی باشد.

سپس آن کنیز گفت: ای کسی که خبر شهادت حضرت ابی عبدالله الحسین(علیه السلام) را آورده ای تو حزن ما را تازه کردی و زخم ما را که هنوز التیام پیدا نکرده بود نمک زدی تو کیستی؟ بشیر گفت: من بشیر بن جذلم هستم مولای من علی بن الحسین(علیه السلام) مرا فرستاد و اکنون او با اهل و عیال حسین(علیه السلام) نزدیک مدینه هستند.

بشیر گوید: آنان مرا رها کردند و به سو ی آل الله رفتند و من سوار بر اسبم شدم تا به آنان رسیدم و دیدم مردم مدینه راه ها را پر کرده اند و من خود را به خیمه ی زین العابدین(علیه السلام) رساندم و دیدم آن حضرت را گریه فرا گرفته و از خیمه بیرون آمد در حالی که با دستمالی اشک خود را برطرف می نمود و خادمی برای او کرسی آماده کرد و آن حضرت بر آن نشست و گریه او را مهلت سخن گفتن نمی داد و صدای گریه های مردم بلند شده بود و ناله های زن ها و کنیزان و مردم دیگر بلند بود و مردم به آن حضرت تسلیت می گفتند و از هر سو صدای ضجّه و ناله بلند بود.

تا این که آن حضرت با دست مبارک خود اشاره کرد و فرمود: «ساکت شوید» و مردم آرام گرفتند و سپس فرمود:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ ... مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ بَارِئِ الْخَلَائِقِ أَجْمَعِینَ الَّذِی بَعُدَ فَارْتَفَعَ فِی السَّمَاوَاتِ الْعُلَی وَ قَرُبَ فَشَهِدَ النَّجْوَی نَحْمَدُهُ عَلَی عَظَائِمِ الْأُمُورِ وَ فَجَائِعِ الدُّهُورِ وَ أَلَمِ الْفَجَائِعِ وَ مَضَاضَةِ اللَّوَاذِعِ وَ جَلِیلِ الرُّزْءِ وَ عَظِیمِ الْمَصَائِبِ الْفَاظِعَةِ الْکَاظَّةِ الْفَادِحَةِ الْجَائِحَةِ أَیُّهَا الْقَوْمُ إِنَّ اللَّهَ وَ لَهُ الْحَمْدُ ابْتَلَانَا بِمَصَائِبَ جَلِیلَةٍ وَ ثُلْمَةٍ فِی الْإِسْلَامِ عَظِیمَةٍ قُتِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنُ ع وَ عِتْرَتُهُ وَ سُبِیَ نِسَاؤُهُ وَ صِبْیَتُهُ وَ دَارُوا بِرَأْسِهِ فِی الْبُلْدَانِ مِنْ فَوْقِ عَامِلِ السِّنَانِ وَ هَذِهِ الرَّزِیَّةُ الَّتِی لَیْسَ مِثْلُهَا رَزِیَّةً أَیُّهَا النَّاسُ فَأَیُّ رِجَالاتٍ مِنْکُمْ یُسَرُّونَ بَعْدَ قَتْلِهِ أَمْ أَیُّ فُؤَادٍ لَا یَحْزُنُ مِنْ أَجْلِهِ أَمْ أَیَّةُ عَیْنٍ مِنْکُمْ تَحْبِسُ دَمْعَهَا وَ تَضَنُّ عَنِ انْهِمَالِهَا فَلَقَدْ بَکَتِ السَّبْعُ الشِّدَادُ لِقَتْلِهِ وَ بَکَتِ الْبِحَارُ بِأَمْوَاجِهَا وَ السَّمَاوَاتُ بِأَرْکَانِهَا وَ الْأَرْضُ بِأَرْجَائِهَا وَ الْأَشْجَارُ بِأَغْصَانِهَا وَ الْحِیتَانُ وَ لُجَجُ الْبِحَارِ وَ الْمَلَائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ أَجْمَعُونَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَیُّ قَلْبٍ لَا یَنْصَدِعُ لِقَتْلِهِ أَمْ أَیُّ فُؤَادٍ لَا یَحِنُّ إِلَیْهِ أَمْ

ص: 89

أَیُّ سَمْعٍ یَسْمَعُ هَذِهِ الثُّلْمَةَ الَّتِی ثُلِمَتْ فِی الْإِسْلَامِ وَ لَا یَصُمُّ أَیُّهَا النَّاسُ أَصْبَحْنَا مَطْرُودِینَ مُشَرَّدِینَ مَذُودِینَ وَ شَاسِعِینَ عَنِ الْأَمْصَارِ کَأَنَّا أَوْلَادُ تُرْکٍ وَ کَابُلَ مِنْ غَیْرِ جُرْمٍ اجْتَرَمْنَاهُ وَ لَا مَکْرُوهٍ ارْتَکَبْنَاهُ وَ لَا ثُلْمَةٍ فِی الْإِسْلَامِ ثَلَمْنَاهَا ما سَمِعْنا بِهذا فِی آبائِنَا الْأَوَّلِینَ إِنْ هذا إِلَّا اخْتِلاقٌ وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ النَّبِیَّ تَقَدَّمَ إِلَیْهِمْ فِی قِتَالِنَا کَمَا تَقَدَّمَ إِلَیْهِمْ فِی الْوِصَایَةِ بِنَا لَمَا زَادُوا عَلَی مَا فَعَلُوا بِنَا فَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ مِنْ مُصِیبَةٍ مَا أَعْظَمَهَا وَ أَوْجَعَهَا وَ أَفْجَعَهَا وَ أَکَظَّهَا وَ أَفْظَعَهَا وَ أَمَرَّهَا وَ أَفْدَحَهَا فَعِنْدَ اللَّهِ نَحْتَسِبُ فِیمَا أَصَابَنَا وَ مَا بَلَغَ بِنَا فَإِنَّهُ عَزِیزٌ ذُو انْتِقامٍ ؛ یعنی، سپاس خدای را که پروردگار عالمیان است و مالک جزا، آفریننده ی همه ی آفرینش، خدایی که از دیدگان عقول مردم آن قدر دور است که مقام رفیعش آسمان های بلند را فرا گرفته و به آفریدگانش آن قدر نزدیک است که آهسته ترین صدا را می شنود خدای را سپاسگزاریم بر کارهای بزرگ و پیش آمدهای ناگوار و درد ها و ناگواری ها و سوزش زخم زبان ها و مصیبت های بزرگ و دلسوز و اندوه های دشوار و ریشه کن،

ای مردم همانا خداوند که حمد و سپاس بر او باد، به مصیبتهای بزرگی ما را مبتلا کرد و رخنه ای بزرگ در اسلام پدید آمد ای مردم ابوعبدالله الحسین علیه السلام و عترت پاکش کشته شدند و زنان و کودکانش را اسیر کردند و سر بریده اش را بر نوک نیزه زده و در شهرها گرداندند و این مصیبتی بود که مانندی ندارد. ای مردم کدامیک از مردان شما می تواند پس از کشته شدن امام حسین علیه السلام شاد باشد؟ یا کدام قلبی است که برای او اندوهگین نشود؟ یا کدام یک از شماست که اشک دیدگانش را حبس کند یا بتواند از ریزش آن جلوگیری نماید؟ در حالی که هفت آسمان محکم برای شهادت او گریست و دریاها با موج هایش و آسمان ها با ارکانش و زمین با اعماقش و درخت ها با شاخه هایش و ماهیها و امواج دریاها و فرشتگان مقرّب خدا و اهل آسمانها همه و همه بر او گریه کردند.

ای مردم، چه دلی است که برای کشته شدنش آزرده نشود؟ و یا کدام قلبی است که ناله نکند و یا کدام گوشی است که این رخنه ی بر اسلام را بشنود و کر نشود؟ ای مردم ما صبح کردیم در حالی که از شهر

ص: 90

خود رانده شده و در بیابان ها و دور از وطن بودیم، گویی که از اهل ترکستان و دیلم بودیم. بدون هیچ گناهی که از ما سر زده باشد و کار زشتی که مرتکب شده باشیم و یا رخنه ای در اسلام وارد کرده باشیم. ما چنین رسمی در نسل های پیشین نشنیده ایم، این یک کار نو ظهوری بود به خدا قسم اگر پیامبر به اینان جنگ با ما را سفارش می کرد همانطور که سفارش ما را کرد از آنچه در حق ما انجام دادند بیشتر نمی توانستند بکنند. انّا لله و انا الیه راجعون چه مصیبت بزرگ، دلسوز، دردناک، آزار دهنده ی، تلخ و ناگوار و جانسوزی بود، ما آنچه را که رویداد، به حساب خدا منظور می کنیم که او عزیز و انتقام گیرنده است.

و پس از سخنان آن حضرت، صوحان فرزند صعصعه بن صوحان – که مردی زمین گیر بود از آن حضرت عذرخواهی نمود به خاطر زمین گیری خود و امام(علیه السلام) عذر او را پذیرفت و از او تشکّر کرد و به او ترحّم نمود-

مرحوم سیّد بن طاووس گوید: سپس امام سجّاد(علیه السلام) با اهل و عیال پدر خود داخل مدینه شد و نگاه کرد و دید از خانه های بنی هاشم صدای گریه و ناله بلند است، و همه ی آنان مانند مادر فرزند مرده گریه می کردند و از هر رهگذری از احوال کشته های خود سؤال می کردند و ناله می زدند و می گفتند: ما را در این مصیبت همراهی کنید، چرا که کشته های ما، انیس شبانه روزی ما بودند، و آنان نور شب ها و سحرهای ما و مایه ی شرافت و مباهات ما بودند، بلکه آنان مایه ی قدرت و نیروی ما بودند و جانشین خورشیدها و ماه های ما بودند، چه شب هایی که با بزرگواری آنان وحشت از ما دور می شد و پا های ما به برکت آنان استوار می گردید و مناجات سحری آنان به گوش ما می رسید، و رازهایی از آنان به گوش ما می رسید که لذّت بخش بود، آنان با مجالس خود سرزمین ما را آباد می کردند و مشام ما را با فضائئل خود معطّر می نمودند و درخت های خشکیده ی ما را به برگ می نشاندند، و نحسی ها را از بین می بردند، و نهال های فضائل را در بین ما می کاشتند و از پیش آمدهای ناگوار ما را نگهبان بودند، چه روزها بر ما گذشت و ما به سبب آنان بر کاخ نشینان اظهار شرف می کردیم و در سرور و شادی به سر می بردیم ...

ص: 91

و سپس سر از سجده برداشت در حالی که صورت و محاسن او غرق اشک بود و من گفتم: ای مولای من، آیا وقت آن نرسیده که اندوه و گریه ی شما تمام شود؟! و او فرمود: وای بر تو! یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم، پیامبر و فرزند پیامبر بود و دوازده فرزند داشت و خداوند یکی از آنان را از چشم او دور نمود و از اندوهّ موی سر او سفید شد و کمر او خم گردید و چشم او نابینا شد از بس گریه کرد، در حالی که فرزند او زنده بود [و او می دانست زنده است] و من با چشم خود بدن های پدر و برادر و هفده نفر از اهل بیت خود را دیدم که روی زمین مانده بودند؟ چگونه حزن و اندوه من تمام می شود؟ و چگونه گریه های من کم می شود؟!

سپس مرحوم سیّد گوید: من درباره ی آنان به این اشعار تمثّل می جویم:

من مخبر الملبسینابانتزاحهم ***ثوبا من الحزن لا یبلی و یبلینا

إنّ الزمان الذی قد کان یضحکنا ***بقربهم صار بالتفریق یبکینا

حالت لفقدهمأیّامنا ***سودا و کانت بهم بیضا لیالینا

سپس گوید: این پایان کتاب ماست و کسی که بر آن واقف شود برتری آن را بر امثالش می فهمد و الحمدلله و صلیّ الله علی محمّد و آله».(1)

ص: 93