رساله آداب و سنن اسلامی و مناهی القرآن و النبیّ صلی الله علیه وآله وسلّم

در یکی از آیات شریفه قرآن آمده که خداوند متعال می فرماید: «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ ...»(1)

یعنی، «مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، ... »

از این آیه ظاهر می شود که خداوند پیامبر خود(صلی الله علیه وآله وسلّم) را تربیت نموده و او را جامع همه خوبی ها قرار داده و به این امّت می فرماید: ما هر خوبی را در رسول خود جمع نمودیم و شما باید او را اسوه و پیشوا و مقتدای خود قرار بدهید.(2)

از این رو بر این امّت لازم و واجب است که برای رشد و سعادت خود در همه چیز به سیره و سنّت و روش پیامبر خویش(صلی الله علیه وآله وسلّم) بنگرید، و قدم خود را در جای قدم او گذارند، تا رستگار شوند، و آن

ص: 2

حضرت نیز در پایان عمر خود فرموده است: بعد از من از کتاب خدا و اهل بیت و عترت من پیروی کنید، تا هرگز گمراه نشوید.(1)

از این رو نویسنده از خدای خود می خواهد که او را کمک کند تا از مسیر حق و صراط مستقیم و راه نجات جدا نشود، و همواره می گوید:

«اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لا الضَّالِّینَ» یعنی، «خدایا ما را به راه مستقیم [دین خود] هدایت و ثابت قدم بفرما، راه آنان که نعمت خود را بر آنها ارزانی داشتی، نه گمراهان و کسانی که بر آنان خشم نمودی.»

در آیات و روایات آمده که مقصود از «أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» پیامبران و صدّیقین و شهدا و صالحین هستند.(2) و در برخی از روایات آمده که «صراط مستقیم» امیرالمؤمنین و امامان بعد از آن حضرت (علیهم السلام) می باشند.

ما در این کتاب به حول و قوه ی الهی خلاصه ای از سیره و مناهی رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) را بیان می کنیم امید آن که نویسنده و دوستان اهل البیت(علیهم السلام) از آن استفاده نمایند، و لا حول و لا قوة الّا بالله العلیّ العظیم.

مرحوم علامه مجلسی(رضوان الله تعالی علیه) در جلد 76 کتاب شریف «بحارالأنوار» ابوابی از آداب منقول از رسول خدا و اهل البیت(علیهم السلام) را بیان نموده و در پایان بابی به عنوان «مناهی النبیّ صلی الله علیه وآله وسلّم» را ذکر کرده است، و ما نیز به ترتیب یاد شده سیر خواهیم نمود، و لا حول و لا قوة إلّا بالله العلیّ العظیم.

آری هدف اصلی ما عمل به آیه شریفه «و لَکُم فِی رَسُول الله أُسوه حَسَنَه» می باشد، چرا که ارتباط با خداوند و تحصیل محبّت او نیاز به پیروی از رسول او(صلی الله علیه وآله وسلّم) دارد، و خداوند می فرماید:

ص: 3

« قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ»(1)

یعنی، «بگو: «اگر خدا را دوست می دارید، از من پیروی کنید! تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد و خدا آمرزنده مهربان است.»

از این آیه ظاهر می شود، که پیروی از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) سبب محبّت خداوند به بنده خود می شود و خداوند هر که را دوست بدارد او را به درجات عالیه ی بهشت و رضوان خود می رساند.

و قیل لفاطمه(علیهاالسلام): کیف أصبحتِ یا ابنة رسول الله؟ قالت: «أصبحت عائفةً لدنیاکم، قالیةً لرجالکم، لفظتهم بعد أن عجمتهم، فأنا بین جهدٍ و کربٍ بینما فقد النبیّ(صلی الله علیه وآله وسلّم) و ظلم الوصیّ.(1)

جابر گوید: روزی من خدمت امیرالمؤمنین(علیه السلام) رسیدم و به او گفتم: کیف أصبحت یا أمیرالمؤمنین؟ قال: آکل رزقی. قال جابر: ما تقول فی دار الدنیا؟ قال ما نقول فی الدارٍ أوّلها غمّ، و آخرها الموت، قال: فمن أغبط الناس؟ قال جَسَد تحت التراب، أمن من العقلب، و یرجو الثواب.(2)

و قیل لسلمان الفارسی: کیف أصبحت؟ قال: کیف یصبح من کان الموت غایته، و القبر منزله، و الدیدان جواره، و إن لم یُغفر له فانار مسکنه.(3)

. قیل لحذیفة بن الیمان: کیف أصبحت؟ قال: کیف یصبح من کان إسمه عبداً، و یدفن غداً فی القبر وَحداً، و یُحشر بین یدی الله فرداً؟!(4)

و عن المسیّب قال:

«خرج امیرالمؤمنین(علیه السلام) یوماً من البیت، فاستقبله سلمان، فقال(علیه السلام) له: کیف أصبحت یا أباعبدالله؟ قال [سلمان]: أصبحت فی غمومٍ أربعة فقال له: و ما هنّ؟ قال: غمّ العیال یطلبون الخبز و الشهوات، و الخالق یطلب الطاعة، و الشیطان یأمر بالمعصیة، و ملک الموت یطلب الروح!! فقال له: أبشر یا أباعبدالله فإنّ لک بکلّ خصلةٍ درجات، و إنّی کنت دخلت علی رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلّم)[ذات یوم] فقال: کیف أصبحت یا علیّ؟ فقلت: أصبحت و لیس فی یدی شیء غیر الماء، و أنا مغتمّ لحال فرخیّ الحسن و الحسین(علیهماالسلام) فقال لی: یا علی غمّ العیال ستر من النار، و طاعة الخالق أمان من العذاب، و الصبر

ص: 5

علی الطاعة جهاد، و أفضل من عبادة ستّین سنّة، و غمّ الموت کفّارة الذنوب، و اعلم یا علیّ أنّ ارزاق العباد علی الله سبحانه، و غمّک لهم لا یضرّک و لا ینفع غیر أنّک توجر علیه، و إنّ أغمّ الغمّ غمّ العیال.(1)

. قیل لعیسی بن مریم(علیه السلام): کیف أصبحت یا روح الله؟ قال:

«أصبحت و ربّی تبارک و تعالی من فوقی، و النار أمامی، و الموت فی طلبی، لا املک ما أرجو، و لا اظیق دفع ما أکره، فأیّ فقیر أفقر منّی؟

و قیل للنبیّ(صلی الله علیه وآله وسلّم): کیف أصبحت؟ قال:

«بخیرٍ من رجلٍ لم یصبح صائماً، و لم یعد مریضاً، و لم یشهد جنازةً»

و قال جابر بن عبدالله الأنصاری:

لقیت علیّ بن ابیطالب(علیهماالسلام) ذات یومٍ صباحاً فقلت: کیف أصبحت یا أمیرالمؤمنین؟ قال: بنعمةٍ من الله و فضل من رجل لم یذر أخاه، و لم یُدخل علی مؤمن سروراً. قلت: و ما ذلک السرور؟ قال: یفرّج عنه کرباً، او یقضی عنه دیناً، أو یکشف عنه فافةً.»

قال جابر: و لقیت علیّاً یوماً فقلت: کیف أصبحت یا أمیرالمؤمنین؟ قال: «أصبحنا و بنا من نعم الله و فضله ما لا نحصیه، مع کثیر ما نحصیه، فما ندری أیّ نعمةٍ نشکر؟ أجمیل ما ینتشر؟ أم قبیح ما یستر؟»

و قیل لأبی ذرّ رضی الله عنه: کیف اصبحت یا صاحب رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلّم): قال: «أصبحت بین نعمتین بین ذنبٍ مستور، و ثناء من اغترّ به فهو المغرور.»(2)

مؤلّف گوید: هدف از نقل روایات فوق آمادگی برای اطاعت و تأسیّ به اخلاق رسول خدا و ائمه معصومین(علیهم السلام) و صحابه ی صالح آنان می باشد، چرا که تا انسان به یاد خدا و مرگ و عاقبت خود

ص: 6

نباشد، مظاهر فریبنده ی دنیا نمی گذارد به عاقبت خود فکر کند، و این روایات افراد غافل را از خواب غفلت بیدار می کند، و به فکر عاقبت و معاد و وعده های خداوند می اندازد، و لا حول و لا قوة إلّا بالله العلیّ العظیم.

هنگام) بر (تمام) باغ آنها فرود آمد در حالی که همه در خواب بودند، و آن باغ سرسبز همچون شب سیاه و ظلمانی شد! صبحگاهان یکدیگر را صدا زدند، که بسوی کشتزار و باغ خود حرکت کنید اگر قصد چیدن میوه ها را دارید! آنها حرکت کردند در حالی که آهسته با هم می گفتند:» «مواظب باشید امروز حتی یک فقیر وارد بر شما نشود!» (آری) آنها صبحگاهان تصمیم داشتند که با قدرت از مستمندان جلوگیری کنند. هنگامی که (وارد باغ شدند و) آن را دیدند گفتند: «حقّاً» ما گمراهیم! (آری، همه چیز از دست ما رفته) بلکه ما محرومیم!» یکی از آنها که از همه عاقلتر بود گفت: «آیا به شما نگفتم چرا تسبیح خدا نمی گویید؟!»

امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

بسا برخی از شیعیان ما در ابتدای کاری «بسم الله الرّحمن الرّحیم» را ترک می کند، و خداوند او را گرفتار بلایی می نماید، تا به یاد شکر خدا و ثنای الهی بیفتد، و این کفّاره ی ترک «بسم الله الرّحمن الرّحیم» است.

سپس فرمود: عبدالله بن یحیی وارد بر أمیرالمؤمنین(علیه السلام) شد، و مقابل آن حضرت صندلی آماده بود و امیرالمؤمنین(علیهالسلام) به او فرمود: روی این صندلی بنشین، و چون خواست بنشیند لغزید و سر او بر زمین خورد و خون جاری شد، و امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: تا آب آوردند و سر او را شستند و سپس دست مبارک خود را بر روی زخم او قرار داد و او بی صبری می کرد پس آب دهان مبارک خود را بر آن مالید، و یکباره بهبود یافت. و سپس به او فرمود: ای عبدالله! الحمدلله که خداوند گناهان شیعیان ما را به وسیله بلاهای دنیایی می بخشد، تا طاعات و عباداتشان سالم بماند و پاداش آنان ضایع نشود ...

عبدالله گفت: یا امیرالمؤمنین از سخنان شما استفاده کردم، اکنون بفرمایید من چه خطایی کرده بودم که این آسیبب را دیدم؟ تا خطاهای خود را تکرار نکنم. امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: تو هنگامی که نشستی «بسم الله» نگفتی، و این عقوبت ترک «بسم الله» تو بود.

سپس فرمود: مگر نمی دانی که رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) به من فرمود:

ص: 8

«کلّ أمرٍ ذی بالٍ لم یذکر فیه« بسم الله» فهو أبتر»؟ عبدالله گوید: گفتم: آری، پدر و مادرم فدای شما باد، از این پس «بسم الله» را ترک نخواهم کرد. امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: اگر چنین کنی بهره مند و سعادتمند خواهی شد.(1)

ابوحمزه ثمالی گوید: امام باقر(علیه السلام) فرمود: حضرت آدم(علیه السلام) چون داخل بهشت شد، خداوند به او فرمود: «نزدیک این شجر مشو» آدم گفت: پروردگارا نزدیک نمی شوم. و نگفت: إن شاء الله [از این رو شیطان او را فریب داد و ...] و خداوند به حضرت محمّد(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: «وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْ ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً إِلاَّ أَنْ یَشاءَ اللَّهُ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیت»و لو بعد سنةٍ.(2)

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

هر گاه یکی از شما می خواهید وضو بگیرید و یا آب و غذایی بخورید و یا لباس خود را بپوشید و یا هر کار دیگری را انجام بدهید، سزاوار است که «بسم الله» بگویید و گر نه شیطان با شما شریک می شود.(3)

مؤلّف گوید: قصه تأخیر وحی تا چهل روز به خاطر «إن شاءالله» نگفتن رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) در سوره ی کهف آیه 23 که می فرماید: «وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْ ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً إِلاَّ أَنْ یَشاءَ اللَّهُ » معروف و مشهور است، و در همه تفاسیر ذکر شده است.(4)

امام باقر(علیه السلام) می فرماید: مقصود از «وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیت» این است که مشیّت خدا را در کار خود استثنا کن و بگو: «إن شاءالله» [و لو بعد از یک سال] یعنی هر گاه به یاد آوردی بگو: «إلّا ما شاء الله».(5)

ص: 9

سپس فرمود: اگر برادر تو به تو گفت: «حیّاک الله بالسلام» تو بگو: «فحیّاک الله بالسلام و احلّک دار المقام».(1)

امام صادق(علیه السلام) به عمّار صیرفی فرمود: ... هنگامی که مؤمن به برادران مؤمن خود برخورد می نماید و به آنان سلام می کند، ملائکه نیز سلام او را پاسخ می دهند و می گویند: «السلام علیک و رحمة الله و برکاته أبداً».(2)

2- و در سوره نساء آیه 86 می فرماید:

«وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ حَسِیباً» یعنی، «هر گاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید یا (لا اقل) به همان گونه پاسخ گویید! خداوند حساب همه چیز را دارد.»

مرحوم علی بن ابراهیم در تفسیر خود گوید: این آیه شامل غیر سلام نیز می شود، و هر احسانی کسی به دیگری بکند بهتر است آن دیگری احسان بالاتری به او نماید.

مرحوم مجلسی در کتاب «بحارالأنوار» از «علل الشرایع» نقل نموده که چون خداوند به ملائکه امر نمود که به آدم سجده کنند و ابلیس از سجده به آدم(علیه السلام) امتناع کرد و خداوند به او فرمود: «أخرِج مِنها فَإنَّک رَجِیم* وَ إِنّ عَلَیکَ لَعنَتِی إِلی یَومِ الدِین»

سپس خداوند عزّوجلّ به آدم فرمود:

ای آدم داخل ملائکه شو و بگو: «السلام علیکم و رحمةالله و برکاته» و چون بر آنان سلام کرد آن ها گفتند: «و علیک السلام و رحمةالله و برکاته».

و چون آدم به محضر خداوند بازگشت، خداوند به او فرمود: این است تحیّت تو و ذریّه ی تو تا قیامت.(3)

ص: 11

امام باقر(علیه السلام) می فرماید: امیرالمؤمنین(علیه السلام) به گروهی برخورد نمود و به آنان سلام کرد و آنان در پاسخ او گفتند: «و علیکم السلام و رحمةالله و برکاته و مغغفرته و رضوانه».

و آن حضرت فرمود: از آنچه پیامبران [و ملائکه] به پدر ما ابراهیم(علیه السلام) گفتند تجاوز نکنید، آنان گفتند: «رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ»(1)

مؤلّف گوید: روایت فوق اشاره دارد به آیه 73 – 69 سوره هود که می فرماید: «وَ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُنا إِبْراهِیمَ بِالْبُشْری قالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ فَما لَبِثَ أَنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنِیذٍ * فَلَمَّا رَأی أَیْدِیَهُمْ لا تَصِلُ إِلَیْهِ نَکِرَهُمْ وَ أَوْجَسَ مِنْهُمْ خِیفَةً قالُوا لا تَخَفْ إِنَّا أُرْسِلْنا إِلی قَوْمِ لُوطٍ * وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ فَضَحِکَتْ فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ * قالَتْ یا وَیْلَتی أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ وَ هذا بَعْلِی شَیْخاً إِنَّ هذا لَشَیْ ءٌ عَجِیبٌ * قالُوا أَ تَعْجَبِینَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْت...»

یعنی، «فرستادگان ما [فرشتگان] برای ابراهیم بشارت آوردند گفتند: «سلام!» (او نیز) گفت: «سلام!» و طولی نکشید که گوساله بریانی (برای آنها) آورد. (اما) هنگامی که دید دست آنها به آن نمی رسد (و از آن نمی خورند، کار) آنها را زشت شمرد و در دل احساس ترس نمود. به او گفتند: «نترس! ما به سوی قوم لوط فرستاده شده ایم!» و همسرش ایستاده بود، (از خوشحالی) خندید پس او را بشارت به اسحاق، و بعد از او یعقوب دادیم.

گفت: «ای وای بر من! آیا من فرزند می آورم در حالی که پیر زنم، و این شوهرم پیر مردی است؟! این راستی چیز عجیبی است!» گفتند: «آیا از فرمان خدا تعجب میکنی؟! این رحمت خدا و برکاتش بر شما خانواده است...»

3- و در سوره نحل آیه 32 می فرماید:

ص: 12

«... یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» یعنی، می گویند: «سلام بر شما! وارد بهشت شوید به خاطر اعمالی که انجام می دادید!»

از آیه فوق استفاده می شود که بهترین سخن ملائکه با اهل بهشت بلکه سخن خداوند و سخن اهل بهشت با همدیگر سلام است، چنان که می فرماید: «تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ»(1) و یا می فرماید: «سَلامٌ قَوْلاً مِنْ رَبٍّ رَحِیمٍ»(2)

و فرمود: «إذا قام أحدکم من مجلسه فلیوّدعهم بالسلام»(1)

5- امام صادق(علیه السلام) از پدران خود(علیهم السلام) نقل نموده که می فرمایند: به شش نفر نباید سلام کرد: 1- یهودی، 2- مجوسی، 3- نصرانی، 4- کسی که در حال قضای حاجت است، 5- کسی که بر سر سفره شراب نشسته، 6- شاعر و غیر شاعری که قذف محصنات می کند.(1)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: به اهل کتاب سلام نکنید، و اگر آنان به شما سلام کردند، بگویید: «علیکم».(2)

و روایت شده که گروهی از یهود به رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) گفتند: «السام علیک یا محمّد» و سام به لغت آنان مرگ است، و رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلّم) به آنان فرمود: «و علیکم».(3)

2- و در آیه 58 این سوره می فرماید:

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنْکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ وَ الَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْکُمْ ثَلاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلاةِ الْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُمْ مِنَ الظَّهِیرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلاةِ الْعِشاءِ ثَلاثُ عَوْراتٍ لَکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَ لا عَلَیْهِمْ جُناحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُمْ بَعْضُکُمْ عَلی بَعْضٍ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» یعنی، « ای کسانی که ایمان آورده اید! بردگان شما، و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز هنگامی که لباسهای (معمولی) خود را بیرون می آورید، و بعد از نماز عشا این سه وقت خصوصی برای شماست امّا بعد از این سه وقت، گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر بگردید (و با صفا و صمیمیّت به یکدیگر خدمت نمایید). این گونه خداوند آیات را برای شما بیان می کند، و خداوند دانا و حکیم است!»

3- و در سوره احزاب آیه 53 می فرماید:

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی طَعامٍ غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ وَ لکِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ وَ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِکُمْ کانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیما» یعنی، « ای کسانی که ایمان آورده اید! در خانه های پیامبر داخل نشوید مگر به شما برای صرف غذا اجازه داده شود، در حالی که (قبل از موعد نیایید و) در انتظار وقت غذا ننشینید امّا هنگامی که دعوت شدید داخل شوید و وقتی غذا خوردید پراکنده شوید، و (بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشینید این عمل، پیامبر را ناراحت می نماید، ولی از شما شرم می کند (و چیزی نمی گوید) امّا خداوند از (بیان) حق شرم ندارد! و هنگامی که چیزی از وسایل زندگی را (بعنوان عاریت) از آنان [همسران پیامبر] می خواهید از پشت پرده بخواهید این کار برای پاکی دلهای شما و آنها بهتر است! و شما حق

ص: 16

ندارید رسول خدا را آزار دهید، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسری خود درآورید که این کار نزد خدا بزرگ است!»

مرحوم علی بن ابراهیم در تفسیر آیه «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنْکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ وَ الَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْکُمْ ثَلاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلاةِ الْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُمْ مِنَ الظَّهِیرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلاةِ الْعِشاءِ ثَلاثُ عَوْراتٍ لَکُمْ» گوید: خدای تبارک و تعالی نهی نموده که در این سه وقت احدی - چه پدر و چه مادر و چه خادم و چه دیگری - وارد خانه بشود مگر با اذن و اجازه، و این سه وقت عبارت است از بعد از طلوع فجر و هنگام ظهر و بعد از نماز عشاء، و در غیر این سه وقت برای افراد یاد شده نیاز به اذن و اجازه نیست، چنان که می فرماید: «لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَ لا عَلَیْهِمْ جُناحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُمْ بَعْضُکُمْ عَلی بَعْضٍ»(1)

یعنی، «امّا بعد از این سه وقت، گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر بگردید»

ابوبصیر گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: در اجازه خواستن برای وارد شدن به خانه ها، سه چیز لازم است 1- اهل خانه صدای وارد شونده را بشنوند، 2- خود را آماده کنند، 3- اگر خواستند اجازه دخول بدهند و گر نه باید اجازه گیرنده باز گردد، [و کراهتی پیدا نکند].(2)

امام صادق(علیه السلام) در تفسیر «حَتَّی تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُوا» فرمود: «استیناس» شنیدن صدای کفش و سلام کردن است.(3)

مرحوم علی بن ابراهیم در تفسیر «فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلی أَنْفُسِکُمْ تَحِیَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَکَةً طَیِّبَةً»(4)

گوید: مقصود از «تحیّة من عندالله ... » سلام تو بر اهل خانه و پاسخ آنان است، و در حقیقت تو بر خود سلام

ص: 17

کرده ای، و امام صادق(علیه السلام) در تفسیر «بُیُوتاً غَیر مَسکُونة» فرمود: «حمّامات و خانات و آسیاب هاست».(1)

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: من خواستم وارد بر رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) شوم و آن حضرت در یکی از حجره های همسران خود بود، پس من اجازه ی ورود خواستم و آن حضرت به من اجازه داد و فرمود: یا علی مگر نمی دانی که خانه ی من خانه ی توست، برای چه اجازه می گیری؟ گفتم: یا رسول الله دوست داشتم بدون اجازه وارد نشوم، فرمود: یا علیّ تو آنچه خدا دوست داشته است را دوست داشته ای، و به آداب الهی عمل کرده ای.(2)

و در همان کتاب نقل شده که شخصی به امام حسین(علیه السلام) گفت: چگونه است حال شما ای فرزند رسول خدا؟ و امام حسین(علیه السلام) فرمود: من صبح کردم در حالی که پروردگارم بالای سر من است، و عذاب و آتش مقابل من است، و مرگ جانم را می طلبد، و حساب مرا احاطه نموده است، و من در گرو اعمال خود هستم، و به آنچه دوست دارم دست پیدا نمی کنم، و از آنچه کراهت دارم نمی توانم جلوگیری کنم، و امور من به دست دیگری است، او اگر بخواهد عذابم می کند، و اگر بخواهد از من می گذرد، پس کدام فقیری از من فقیرتر است؟

سپس فرمود: من به امیرالمؤمنین(علیه السلام) گفتم: چگونه است حال شما؟ و او فرمود: چگونه می تواند باشد حال کسی که دو نگهبان دارد، و خطاهای او در دفتری نوشته می شود، و اگر خداوند به او رحم نکند، بازگشت او به دوزخ و آتش خواهد بود.

سپس فرمود:

به فاطمه(علیهاالسلام) گفته شد: چگونه است حال شما ای دختر رسول خدا؟ و فاطمه فرمود: من صبح کردم در حالی که از دنیای شما سیر شده ام، و به مردان شما خشم دارم که از نادانی چه بر سر ما آوردند، پس من در کمال سختی و بلا به سر می برم، چرا که از پدرم دنیا رحلت نمود و وصیّ او مظلوم شد.

منهال گوید: در قصه ی کربلا خدمت علی بن الحسین زین العابدین(علیه السلام) رسیدم گفتم: السلام علیکم کیف أصبحتم رحکم الله؟ فرمود: آیا تو گمان می کنی شیعه ی ما هستی و نمی دانی شب و روز ما چگونه می گذرد؟

سپس فرمود: ما در بین این امت به منزله ی بنی اسرائیل در بین آل فرعون شده ایم که فرزندان ما را می کشند،و زن های ما را زنده نگه می دارند، و بهترین خلق خدا را بعد از پیامبر او(صلی الله علیه وآله و سلّم) بالای منبرها لعنت می کنند، و به دشنام دهندگان به او جایزه می دهند، و هر که ما را دوست می دارد حق او ضایع می شود، و

ص: 19

روزی قریش به جمیع عرب افتخار می کرد که حضرت محمّد(صلی الله علیه وآله وسلّم) از اوست، و اکنون به این وسیله حق ما را می گیرند، و برای ما حقّی قائل نیستند، پس تو وارد شو و بدان که حال ما چنین است،

جابربن عبدالله انصاری گوید: روزی وارد بر امیرالمؤمنین(علیه السلام) شدم و گفتم: کیف أصبحتَ یا امیرالمؤمنین؟ فرمود: روزی خود را می خورم. گفتم: درباره ی دنیا چه می فرمایید؟ فرمود: چه بگویم درباره ی دنیایی که اوّل آن غم و اندوه است، و آخر آن مرگ است؟ گفتم: بهترین مردم کیست؟ فرمود: کسی است که زیر خاک آرمیده باشد، و از عذاب الهی ایمن باشد، و امیدوار به ثواب او باشد.

به سلمان گفته شد: کیف أصبحت؟ سلمان گفت: چگونه خواهد بود حال کسی که پایان کار او مرگ است، و قبر منزل او خواهد بود، وکرم ها همسایگان اویند، و اگر خداوند او را نبخشد آتش مسکن او خواهد شد.(1)

مؤلّف گوید: آنچه گذشت در احوالپرسی نصایحی بود که اولیای خداوند به دوستان خود می کردند، و در بین پیامبران گذشته علیهم السلام نیز چنین سخنانی دیده می شود، چنان که در امالی شیخ طوسی(رحمةالله) نقل شده که به حضرت عیسی(علیه السلام) گفته شد: «کیف أصبحت یا روح الله؟ و حضرت عیسی(علیه السلام)فرمود:

«أصبحت و ربّی تبارک و تعالی من فوقی، و النار امامی، و الموت فی طلبی، لا أملک ما أرجو و لا اطیق دفع ما أکره، فأیّ فقیرٍ أفقر منّی؟

و همه این پاسخ ها برای ارشاد سؤال کننده و توصی به صبر و تواصی به حق است، و هدف خیرخواهی و تذکّر و جلوگیری از غفلت نسبت به وعده های خداوند است، و لکن در برخی نیز یادی از نعمت های خداوند و شکر از اوست، چنان که جابربن عبدالله انصاری گوید: روزی به امیرالمؤمنین(علیه السلام) گفتم: «کیف أصبحت با

ص: 20

أمیرالمؤمنین؟» و آن حضرت فرمود: بنعةٍ من الله، و فضلٍ من رجلٍ لم یَزُر اخاً، و لم یُدخل علی مؤمنٍ سروراً. قلت: و ما ذلک السرور؟ قال: یُفرّج عنه کرباً، أو یقضی عنه دیناً، أو یکشف عنه فاقةً.»

و نیز گوید: روزی به أمیرالمؤمنین(علیه السلام) گفتم: «کیف أصبحت یا أمیرالمؤمنین» و آن حضرت فرمود: ما صبح کردیم در حالی که نعمت هایی از خداوند و فضل او شامل حال ما شده که نمی توانیم شماره کنیم اضافه بر آنچه قابل شماره است، از این رو نمی دانیم بر کدامیک شاکر باشیم ...

و در همان کتاب نقل شده که به امام باقر(علیه السلام) گفته شد: کیف أصبحت؟ و آن حضرت فرمود: ما صبح کردیم در حالی که خود را غرق نعمت های خداوند دیدیم، و از گناهان خود جدا نشده ایم، وخداوند نعمت های خود را به ما ارزانی داشته، و ما به معاصی او مشغولیم، در حالی که ما به او نیازمندیم و او نیازی به ما ندارد.(1)

با دشمن خود نیز مصافحه کنید گر چه کراهت داشته باشد، چرا که خداوند عزّوجلّ بندگان خود را به این عمل امر نموده است و می فرماید:

«ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ»(1)

یعنی، « بدی را با نیکی دفع کن، ناگاه (خواهی دید) همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی گرم و صمیمی است!»(2)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: همدیگر را با سلام و مصافحه ملاقات کنید، و با استغفار از همدیگر جدا شوید.(3)

امام باقر(علیه السلام) از جابر از رسول خدا(صلی الله علیه واله وسلّم) نقل نموده که فرمود: از مکاعمه و مکامعه دوری کنید. مرحوم صدوق گوید: «مکاعمه» این است مرد، مرد دیگری را بلیسد، و «مکامعه» این است که دو نفر مرد در کنار همدیگر بخوابند و بدون ضرورت بین آنان لباسی نباشد.(4)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: مصافحه شما شیعیان پاداش مجاهدین در راه خدا را دارد.(5)

اسحاق بن عمّار گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود:

همان گونه که احدی قدر [و منزلت و عظمت] خدا را نمی داند، احدی نیز قدر و منزلت پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) را نمی داند، و همان گونه که احدی قدر و منزلت رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) را نمی داند، احدی قدر و منزلت مؤمن را نمی داند، و بسا مؤمن با برادر دینی خودم مصافحه می کند، و خداوند به آنان نظر رحمت می نماید، و گناهان آنان مانند برگ خزان می ریزد، تا از همدیگر جدا می شوند.(6)

امام باقر(علیه السلام) می فرماید:

ص: 22

هگامی که دو نفر مؤمن با همدیگر دست می دهند و مصافحه می کنند، خداوند نیز با آنان که محبّت بیشتری به برادر دینی خود دارد، مصافحه می نماید و گناهان آنان مانند برگ خزان می ریزد.(1)

در کتاب کافی از ابوحمزه نقل شده که گوید: با امام باقر(علیه السلام) در مسافرت به صورت مزامله از سفر بازگشتم و چون رحل مسافرت را پایین گذاردیم آن حضرت کمی قدم زد و سپس دست مرا گرفت و شدیداً فشار داده گفتم: فدای شما شوم مگر من با شما در محل نبودم؟ فرمود: مگر نمی دانی که مؤمن چون با برادر مؤمن خود مصافحه می کند، خداوند به آنان نظر رحمت می نماید، و این گونه هست تا خداوند امر می کند تا گناهان شان بریزد، همان گونه که در فصل خزان برگ ها از درخت می ریزد، و چون از همدیگر جدا می شوند گناهی بر آنان باقی نمی ماند.(2)

مؤلّف گوید: روایات در این باب فراوان است، و ما خلاصه ی آن ها را بیان کردیم، امید آن که نویسنده و دوستان خاندان نبوّت به این روایات عمل کنند، و لا حول و لا قوة إلّا بالله العلیّ العظیم.

و لکن در زمان ما مع الأسف به خاطر بی اطلاعی نوعاً مردم در حال مصافحه لب ها و گونه های همدیگر را می بوسند، و در روایات از این عمل نهی شده و معصومین(علیهم السلام) می فرمایند: بوسیدن لب ها و گونه ها مربوط به زن و شوهر و بچه ها خردسال است، و دیگران باید از آن پرهیز کنند.

و امّا معانقه و صورت به صورت گذاردن و برادر دینی خود را در بغل گرفتن بین اهل سنّت محل اختلاف است و لکن روایات ما آن را بالاتر از مصافحه قرار داده و امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

هنگاهی که دو نفر مؤمن برای خدا با همدیگر معانقه می کنند، در رحمت خداوند فرو می روند، و به آنان گفته می شود: آمرزیده شدید، عمل خود را از سر بگیرید، و چون شروع به سخن می کنند، ملائکه به همدیگر می گویند: از انان جدا شوید چرا که [ممکن است] سرّی بین آنان باشد و خداوند آن را مستور کرده است.

ص: 23

اسحاق بن عمّار در پایان این حدیث گوید: من به امام صادق(علیه السلام) گفتم: فدای شما شوم مگر خداوند نمی فرماید: «ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ»(1)

پس امام صادق(علیه السلام) گریان شد و فرمود: ای اسحاق بن عمّار خداوند تبارک و تعالی به این خاطر به ملائکه می فرماید از آنان دور شوید که آنان مورد اجلال خداوند هستند، و اگر ملائکه سخنان آنها را نشنوند و ندانند، خداوند که عالم به سرّ است همه چیز آنان را می داند.(2)

و امّا بوسیدن دست و سر: در روایات آمده که این عمل برای احدی صحیح نیست مگر بوسیدن دست و سر مبارک رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) و کسانی که به احترام آن حضرت سر و دست آنان بوسیده می شود.(3)

*و امّا قیام به پا خاستن در مقابل دیگران

در روایتی که گذشت امام صادق(علیه السلام) می فرماید: دست و سر کسی را نباید بوسید، مگر دست و سر مبارک رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) «أو من أرید به رسول الله» یعنی «و یا کسی که مقصود از بوسیدن او احترام به رسول خدا باشد.»

علامه مجلسی(رحمةالله) گوید: قدر مسلّم از جمله ی «أو من أرید به رسول الله» ائمه(علیهم السلام) اجماعاً و سادات و علما علی الخلاف گر چه ندیده ایم که علمای شیعه تصریح به حرمت کرده باشند، و احتمال دارد که در مورد علمای حق جایز باشد چرا که علمای وارسته و اهل حق وارثین پیامبرانند و بعید نیست که آنان نیز مصداق «من یُراد به رسول الله» باشند.

مرحوم شهید نیز همین گونه سخن گفته، تا این که گوید: روایت صحیح داریم که رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) مقابل فاطمه(علیهاالسلام) و جعفربن ابی طالب(علیهماالسلام) که از حبشه بازگشته بود و به پاخاست، و انصار نیز فرمود: مقابل سیّد و آقای خود قیام کنید.

ص: 24

سپس علامه مجلسی(رحمةالله) گوید: و امّا سخن رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) که فرمود:

«من أحبّ أن یتمثّل له الناس أو الرجال قیاماً فلیتبّؤ مقعده من النار» مربوط به سلاطین و جبّاران است آری آن حضرت کراهت داشت کسی مقابل او بایستد و اصحاب نیز به این خاطر مقابل او قیام نمی کردند، و چون خارج می شد به احترام او قیام می کردند تا داخل منزل خود شود. اقول: هذا ما افاده المجلسی و الشهید رحمهاالله و لکن امام صادق(علیه السلام) می فرماید: بوسیدن دست صحیح نیست مگر نسبت به پیامبر و وصیّ او. والله العالم.(1)

نیست مگر کسی که (به این وسیله،) امر به کمک به دیگران، یا کار نیک، یا اصلاح در میان مردم کند و هر کس برای خشنودی پروردگار چنین کند، پاداش بزرگی به او خواهیم داد.»

و در سوره انفال آیه 1 می فرماید:

«... فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُم ...» یعنی، « پس، از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و خصومتهایی را که در میان شماست، آشتی دهید!

و در سوره حجرات آیه 10 می فرماید:

«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» یعنی، «مؤمنان برادر یکدیگرند پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید!»

و امّا روایات درباره ی اصلاح بین مردم فراوان است و ما به اهمّ آن ها اشاره می کنیم.

1- مرحوم شیخ طوسی در کتاب امالی از امام صادق از پدرانش از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) نقل نموده که می فرماید: هیچ عملی بعد از انجام واجبات بهتر از اصلاح بین مردم نیست، که انسان حرف خیری بزند و منتهی خیر و اصلاح شود.

2- و یا فرمود: اصلاح بین مردم از یک سال نماز و روزه [مستحبی] بهتر است.(1)

3- مرحوم صدوق در کتاب ثواب الأعمال از امام صادق(علیه السلام) نقل نموده که می فرماید: امیرالمؤمنین(علیه السلام) همواره می فرماید: نزد من اصلاح بین دو نفر بهتر از این است که دو دینار صدقه بدهم.(2)

ص: 26

4- مرحوم شیخ مفید در کتاب مجالس از امام صادق(علیه السلام) نقل نموده که می فرماید: صدقه ای که خداوند دوست می دارد این است که اگر فساد و خرابی بین مردم ایجاد شود، آنان را اصلاح دهند، و اگر جدایی و قهری رخ دهد آنان را آشتی دهند.(1)

5- و در کتاب عدة الداعی از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) نقل شده که می فرماید: بهترین صدقه، صدقه ی زبان است، گفته شد: صدقه زبان چیست؟ فرمود: شفاعت برای نجات اسیر، و جلوگیری از ریخته شدن خون، و رساندن خیر به برادر دینی، و جلوگیری از ناراحتی او.(2)

6- مرحوم کلینی در کتاب کافی از مفضّل نقل نموده که گوید: امام صادق(علیه السلام) به من فرمود: اگر دیدی بین دو نفر از شیعیان ما نزاعی [درباره ی مال دنیا] رخ داده، تو از مال من نزاع آنان را بر طرف کن.(3)

7- در کتاب کافی از ابوحنیفه ی سایق الحاجّ نقل شده که گوید: من با دامادم در میراث نزاع داشتیم و مفضّل رسید و ساعتی در کنار ما ایستاد و سپس گفت: به منزل من بیائید. و چون وارد منزل او شدیم، چهارصد درهم به ما داد و نزاع ما را اصلاح نمود، و سپس گفت: من آنچه به شما دادم از خودم نبود، بلکه امام صادق(علیه السلام) دستور داده بود که هرگاه دیدی بین دو نفر از اصحاب ما نزاعی رخ داده، با مال من آنان را اصلاح بده.(4)

8- مؤلّف گوید: در روایتی نقل شده که خداوند از راست گفتن فساد خشم دارد و دروغ را دوست دارد هنگام اصلاح.

ص: 27

9- و در کافی از معاویه بن عمار نقل شده که گوید: امام صادق(علیه السلام) به من فرمود : ... مصلح برای اصلاح اگر دروغ بگوید کذّاب نخواهد بود، چرا که دروغ برای اصلاح دروغ نوشته نمی شود.(1)

علامه مجلسی ذیل روایت فوق گوید: برخی گفته اند: در چنین جایی باید توریه شود، و این احوط است و واجب نیست. مؤلّف گوید: روایت شده که «إنّ الله یحبّ الکذب فی الصلاح کما أنّه یبغض الصدق فی الفساد»(2)

با توجه به این روایت توریه معنا ندارد. والله العالم.

عطسه، 2- هنگام ذبح حیوان، 3- هنگام جماع. امام باقر(علیه السلام) فرمود: خدایا اگر دروغ می گویند آنان را به شفاعت حضرت محمّد(صلی الله علیه وآله وسلّم) نرسان.(1)

عبدالله بن ابی یعفور گوید: من در خدمت امام صادق(صلوات الله وسلامه علیه) بودم، و عادت آن حضرت این بود که اگر کسی در مجلس او عطسه می کرد، می فرمود: «رحمک الله» و اهل مجلس می گفتند: آمین، و چون امام صادق(علیه السلام) عطسه نمود، اهل مجلس خجالت کشیدند، و نتوانستند چیزی بگویند، و امام(علیه السلام) فرمود: «أعلی الله ذکرک»

و در روایت دیگری از معصومین(علیهم السلام) نقل شده که می فرمایند: هنگام عطسه سزاوار است انسان دست خود را بالای بینی قرار بدهد و بگوید: «الحمدلله ربّ العالمین وصلّی الله علی محمّدٍ و آله الطاهرین » .... و اگر دیگری عطسه نمود یک مرتبه یا دو مرتبه و یا سه مرتبه بگوید: یرحمک الله، و اگر باز عطسه نمود بگوید: «شفاک الله»، و در تسمیت مؤمن بگوید: «یرحمک اللهم، و برای ذمّی بگوید: «هداک الله»، و برای پیامبر و امام بگوید: «صلی الله علیک«، و اگر عطسه نمود و دیگری به او گفت: «یرحمک الله»، بگوید: «یغفرالله لنا و لکم».(2)

و ابوبصیر از امام صادق(علیه السلام) نقل نموده که فرمود: عطسه زیاد از پنج چیز جلوگیری می کند، 1- جذام، 2- بوی بد در سر و صورت، 3- آبریزش چشم، 4- گرفتگی بینی، 5- خروج مو در چشم ... .(3)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

کسی که هنگام عطسه دست خود را بالای بینی گذارد و بگوید: «الحمدلله ربّ العالمین کثیراً کما هو أهله» پرنده ای در زیر عرش تا قیامت برای استغفار می نماید.

و فرمود: اگر یکی از شما در بیت الخلا عطسه نماید باید در باطن خود حمد خدا را بجا بیاورد.

ص: 29

سپس فرمود: صاحب عطسه تا هفت روز از مرگ ایمن خواهد بود.

و در روایتی از حضرت صاحب الزمان(علیه السلام) نقل شده که تا سه روز از مرگ ایمن خواهد بود.

و از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) نقل شده که فرمود: عطسه مریض دلیل عافیت و راحتی بدن اوست.(1)

و در سخن دیگری می فرماید:

صلوات بر پیامبرخدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) در جمیع اماکن [و احوال] واجب است، و هنگام عطسه وبادها و غیر آن نیز لازم است.(2)

در کتاب خرایج از نسیم خادم امام عسکری(علیه السلام) نقل شده که گوید: هنگامی که حضرت صاحب الزمان(علیه السلام) متولد شد، بر دو زانوی خود نشست و انگشت سبّابه خود را به طرف آسمان بالا برد، و عطسه نمود و فرمود: «الحمدلله ربّ العالمین و صلی الله علی محمّدٍ و عبده داخراً لله، غیر مستنکفٍ و لا مستکبر»

و سپس فرمود: ستمکاران گمان کردند که حجت خدا از بین رفته، و اگر به ما اذن سخن داده شود، شک [ها] بر طرف خواهد شد.(3)

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: همانا یکی از شما برای عطسه برادر خود، «یرحمک الله» نمی گویید، و او در قیامت از شما شکایت می کند، و به نفع او حکم می شود.(4)

امام باقر(علیه السلام) می فرماید:

ص: 30

تا سه مرتبه عطسه برادر خود را تسلیت کن و به او «یرحمک لله» بگو، و اگر بیش از سه مرتبه شد او را رها کن.(1) و در روایتی آمده که عطسه اگر بیش از سه مرتبه شود، به عاطس بگویید: «شفاک الله» چرا که این دلیل بیماری اوست.(2)

1- یکی از اعراب بدوی افسر شتر رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) را گرفت و مانع از حرکت آن حضرت شد و گفت: «یا رسول الله دُلّنی علی عملٍ أنجو به» فقال النبیّ(صلی الله علیه وآله وسلّم): «أطعم الجائع، و أروِ العشان، و امر بالمعروف، و انه عن المنکر، فإن لم تطق ذلک فکفّ لسانک، فإنه بذلک تغلب الشیطان.

و بهترین آب ها آب زمزم و فرات است، و در روایتی آمده که معصوم(علیه السلام) می فرماید: «ماء زمزم لما شرب له». یعنی آب زمزم را به هر قصدی و نیّتی بنوشید همان اثر را خواهد داشت، و مستحب است پس از نوشیدن آب زمزم این دعا را بخوانند: «اللّهمّ اجعله نوراً و شفائً من کلّ داءٍ و سُقمٍ».(1)

و مستحب است به کسی که آب نوشید گفته شود: «عافاک الله» و یا «هنیئاً مریئاً»

در کتاب «مشارق الأنوار» از ابن عباس نقل شده که گوید: روزی امیرالمؤمنین و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام) نزد رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) بودند و آن حضرت آب طلب کرد و نوشید. و سپس آب را به امام حسن(علیه السلام) داد و چون نوشید، رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: هنیئاً مریئاً یا أبا محمّد، و سپس آب را به امام حسین(علیه السلام) داد و چون او نوشید، رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: «هنیئاً مریئاً» و سپس آب را به حضرت زهرا(علیهاالسلام) داد، و او نوشید، و رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) سجده نمود، و چون سر مبارک را از سجده بالا نمود، برخی از همسران آن حضرت از سرّ این ماجرا سؤال نمودند، و رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود:

هنگامی که من این آب را نوشیدم جبرئیل و ملائکه به من «هنیئاً مریئاً» گفتند، و چون امام حسن نوشید، به او نیز چنین گفتند، و چون امام حسین و فاطمه نوشیدند، جبرئیل و ملائکه به آنان «هنیئاً مریئاً» گفتند، و من نیز همانند آنان «هنیئاً مریئاً» گفتم، و چون امیرالمؤمنین(علیه السلام) نوشید، خداوند به او فرمود: «هنیئاً مریئاً یا ولییّ و حجّتی علی خلقی» پس من سجده ی شکر نمودم بر انعام خداوند نسبت به خود و اهل بیت خود.(2)

ص: 32

نظافت بقیّه ی بدن، و آنچه مربوط به سر می باشد، عبارت است از: کوتاه کردن شارب، و رها کردن محاسن، و تنظیم موی سر، و مسواک، و خلال.

و آنچه مربوط به بقیّه ی بدن می باشد عبارت است از:

برطرف کردن موهای بدن، ختنه کردن، گرفتن ناخن ها، غسل جنابت، و تطهیر با آب، و این سنّت ها تا قیامت لازم می باشد، و نسخی در آن ها رخ نمی دهد، همان گونه که خدواند می فرماید: «وَ اتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفا»(1)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: بین حضرت نوح و ابراهیم(علیهماالسلام) هزار سال فاصله بود، و شریعت حضرت ابراهیم: توحید و یگانه پرستی و اخلاص، و پرهیز از بت پرستی بود و این را فطرت حنیفیّه گویند، که خداوند می فرماید: «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها» و خداوند بر این فطرت از ابراهیم(علیه السلام) پیمان گرفت، که جز خدای خود را نپرستد، و شریکی برای او قرار ندهد. سپس فرمود: خداوند ابراهیم را امر به معروف و نهی ازمنکر نمود، و قانون ارث را بر او حکم نکرد.

و بر حنیفیّه و نظافت او چند چیز را افزود: ختنه، کوتاه کردن شارب، بر طرف کردن موهای زیر بغل، گرفتن ناخن ها، برطرف کردن موهای اطراف عورت، و او را امر کرد تا کعبه را بنا کند، و ندای حج بدهد و اعمال حج را انجام دهد، و همه این ها شریعت ابراهیم (علیه السلام) را تشکیل داد.

امام صادق(علیه السلام) در سخن دیگری فرمود: خدواند عزّوجلّ به ابراهیم فرمود: نظافت کن. و ابراهیم شارب خود را کوتاه نمود، و باز به او فرمود: نظافت کن، و ابراهیم موهای زیر بغل خود را برطرف کرد، و باز به او فرمود: نظافت کن، و ابراهیم ناخ های خود را کوتاه نمود، و باز به او فرمود: نظافت کن، و ابراهیم ختنه نمود.(2)

ص: 34

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: اوّل کسی که ختنه نمود ابراهیم(علیه السلام) بود و او با «قَدوم» ختنه کرد، و به سن هشتاد سال رسیده بود.(1)

مؤلّف گوید: از احادیث فوق ظاهر می شود که قوانین شرایع و ادیان گذشته محدود و تدریجی بوده است و دین اسلام دین کاملی بوده و تکمیل آن به ولایت و امامت امیرالمؤمنین و اولاد طاهرین او(علیهم السلام) انجام گرفته است، گر چه خداوند قوانین اسلام را نیز به تدریج نازل نمود، و سخن اوّل رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) این بود که فرمود: «قولوا لا إله إلّا الله تفلحوا» و سپس نماز واجب شد و سال ها گذشت و تا زکات و حج و ... .

و رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: هر کس به خدا و قیامت ایمان دارد نباید بدون لنگ داخل حمّام و نهرها شود، چرا که آب را اهل و سکّانی هست.(1)

و در کتاب «مکارم الأخلاقم از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) نقل شده که آن حضرت سرو صورت خود را با سدر می شست.(2)

امام صادق(علیه السلام) فرمود: با شکم پر و گرسنه به حمام نروید.(3)

و فرمود: بعد از خروج از حمام پاها خود را بشویید تا بیماری شقیقه پیدا نکنید، و بعد از خروج از حمام عمامه بر سر بپیچید، که امان از سر درد می باشد.(4)

مؤلّف گوید: در روایات فراوانی آمده که زن ها را نگذارید به حمام بروند، و مقصود، حمام های عمومی بوده که زن ها در آن زمان خود را در حمام ها نمی پوشانده اند، و به عورت همدیگر نگاه می کرده اند، از این رو به مردها نیز گفته شده: که بدون لنگ داخل حمام ها نشوند، گر چه در حمام های خصوصی نیز نباید بدون لنگ داخل شوند.

«بسم الله و بالله و علی ملة رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلّم) اللّهمّ أعطنی بکلّ شعرةٍ نورا یوم القیامة» و چون فارغ شدید، بگویید: «اللّهمّ زیّنی بالتقوی و جنبّنی الردی»(1)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: کسی که می خواهد موی سَرِ او بلند باشد باید اصلاح و نظافت آن را رعایت کند.[ و ژولیده نباشد] (2)

امام باقر(علیه السلام) می فرماید: وحی از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) قطع شد، و چون از علّت آن سؤال کردند فرمود: چگونه وحی از من قطع نشود، در حالی که شما ناخن های خود را نمی گیرید، و بوی بد بدن های خود را برطرف نمی کنید.[ و نظافت نمی نمایید].(3)

مؤلّف گوید: در آداب تنظیف خواهد آمد که معصومین(علیهم السلام) می فرمایند: «النظافة من الإیمان» و یا «إِنّ الله جمیل و یحبّ الجمال و التجمّل»(4)

او دور می کند، و کسی که خداوند هفتاد روز شیطان را از او دور کند، معصیت و نافرمانی خدا را نمی کند، هر کسی که معصیت خدا را نکند، داخل بهشت می شود.(1)

مرحوم شیخ طوسی در کتاب «تهذیب الأحکام» روایت نموده که هر کس در روز جمعه شارب خود را کوتاه کند، و ناخن های خود را بگیرد و سَرِ خود را با خطمی بشوید، مانند کسی که یک بنده در راه خدا آزاد کرده باشد.(2)

امام کاظم(علیه السلام) می فرماید:

شستن سر با خطمی در روز جمعه سنّت دین است، و رزق را زیاد می کند، و فقر را بر طرف می نماید، و موها و پوست صورت را زیبا می کند، و امان از سر درد خواهد بود.(3)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) همواره سَرِ خود را با سدر می شست و می فرمود: کسی که سَرِ خود را با سدر بشوید، خداوند وسوسسه شیطان را از او بر طرف می کند، و معصیت خدا را نخواهد نمود، و چنین کسی اهل بهشت خواهد بود.(4)

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: نوره سبب انبساط و نظافت و پاک شدن بدن است، و من دوست می دارم مؤمن در هر پانزده روز از نوره استفاده کند.

و در سخن دیگری فرمود: در روز چهارشنبه از حجامت و نوره دوری کنید، چرا که روز چهارشنبه روز نحس مستمر است، و جهنم در این روز آفریده شده.(1)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

حنّاء بوی بد بدن را برطرف می کند، و صورت را زیبایی می نماید، و فرزند را نیکو قرار می دهد، و کسی که از نوره استفاده می نماید، باید با حنّاء همه ی بدن خود را تمیز کند، تا فقر از او برطرف شود. و رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: کسی که بعد از نوره با حنّاء خضاب نماید، خداوند او را از جزام و پیسی و آکله [یعنی سرطان] ایمن می دارد.(2)

و فرمود: گرفتن موی بینی، صورت را زیبا می نماید.(3)

10- کافر را گرفتار حسرت می کند، 11- و آن زینت، 12- و طیب مؤمن است، 13- سبب بر طرف شدن عذاب قبر می شود، 14- و منکر و نکیر از آن حیا می کنند.(1)

و در کتاب «مکارم الأخلاق» از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) نقل شده که فرمود:

با حنّاء خضاب کنید، تا چشم شما بینا شود، و موی شما بروید، و بوی بدن شما نیکو شود، و همسر شما آرامش پیداکند، و به شما روی آورد.(2)

حفص اعور گوید: به امام صادق(علیه السلام) گفتم: نظر شما درباره ی خضاب چیست؟

فرمود: خضاب سرو محاسن سنّت دین است. گفتم: پس برای چه امیرالمؤمنین(علیه السلام) خضاب نمی کرد؟ فرمود: به خاطر سخن رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) که به او فرمود: «زود است این محاسن با خون سر تو خضاب شود!!»(3)

و در حکم نهج البلاغه شماره 473، آمده که شخصی به امیرالمؤمنین(علیه السلام) گفت: ای کاش شما اثر پیری را با خضاب از خود برطرف می نمودی؟ و آن حضرت فرمود: ما عزادار رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) هستیم.(4)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: با خضاب اثر پیری را از خود برطرف کنید، و مانند یهود نباشید.(5)

امام صادق(علیه السلام) فرمود: خضاب با حنّاء، پیری را می شکند و صورت را زیبا می کند.(6)

ص: 40

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: کسانی که محاسن خود را می تراشند، و سبیل و شارب را بلند می گذارند، و می پیچید، لشگر بنی مروان هستند.

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: شارب ها را کوتاه کنید، و محاسن را رها کنید و نتراشید، و خود را شبیه به یهود نکنید، همانا مجوس ریش خود را می تراشیدند، و شارب ها را بلند می گذارند، و ما شارب ها را می زنیم و ریش را باقی می گذاریم، و این مطابق فطرت و خلقت الهی است.(1)

و فرمود: شانه کردن سر، وبا را برطرف می کند، و شانه کردن محاسن، دندان ها را محکم می نماید. امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: ایستاده شانه زدن سبب فقر می شود.(1)

مرحوم صدوق در «فقه الرضا علیه السلام» نقل نموده که می فرماید:

هنگامی که خواستی محاسن خود را شانه کنی، شانه با دست راست خود بگیر و بگو:

«بسم الله» و از وسط به جلو شروع کن و بگو «اللّهمّ أحسن شعری و بشری و طیّب عیشی، و أفرق عنّی السوء» و سپس پشت سر خود را شانه کن و بگو: «اللّهمّ لا تردّنی علی عقبی، و اصرف عنّی کید الشیطان و لا تمکنّه منّی» و سپس ابروها را شانه کن و بگو: «اللّهمّ زیّنی بزینة أهل التقوی» و سپس محاسن خود را از بالا به پایین شانه کن و بگو: اللّهمّ أسرح عنّی الغموم و الهموم و وسوسة الصدور» ... .(2)

مرحوم صدوق در کتاب «خصال» از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) نقل نموده که فرمود: چهار چیز را دفن کنید: 1- مو، 2- دندان، 3- ناخن، 4- خون.(3)

هنگامی که برای نماز شب قیام می کنی، مسواک بزن، چرا که ملک حافظ اعمال دهن خود را مقابل دهان تو قرار می دهد، و هر حرفی که تو می زنی آن را به آسمان می برد، از این رو باید بوی دهان تو بوی پاکیزه ای باشد.(1)

مؤلّف گوید:

ازروایات استفاده می شود که مسواک زدن قلب ها را رقیق و نرم می کند، و دهن ها را شیرین [و پاکیزه] می نماید، و این از آثار عجیب این عمل مستحب است.

امام صادق(عالیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: هنگامی که مردم گروه گروه داخل اسلام و دین خدا شدند، بین آنان قبیله ازد، دارای قلب های رقیق تر و دهان های شیرین و پاکیزه بودند. پس بعضی به رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) گفتند: نرم بودن قلوب قبیله ازد را دانستم، و لکن شیرین و پاکیزه بودن دهان شان را ندانستم برای چیست؟ و رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: به خاطر مسواک زدن آنان است.

سپس امام صادق(علیه السلام) فرمود: برای هر چیزی پاک کننده ای است، و پاکی دهان به مسواک زدن است.(2)

در وصیّت های رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) به امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمده که فرمود: یا علیّ! سه چیز حافظه را قوی و بیماری را از بدن برطرف می کند: 1- کندر، 2- مسواک زدن، 3- قرائت قرآن.(3)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: مسواک زدن ده خاصیت دارد: 1- دهان را پاکیزه می کند، 2- خدا را خشنود می کند، 3- ثواب حسنات را هفتاد برابر می نماید، 4- سنّت و دین انجام می شود، 5-6- دندان ها

ص: 44

را سفید و سالم می نماید، 7- لثه ها را محکم می کند، 8- بلغم را از بین می برد، 9- ضعف چشم را بر طرف می کند، 10- غذا را لذیذ می نماید.(1)

در کتاب «خصال» نیز رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) نقل شده که فرمود:

در مسواک دوازده خصلت وجود دارد، 1- پاک کننده ی دهان است، 2- سبب خشنودی خداوند است، 3- دندان ها را سفید می کند، 4- از پوسیدگی دندان جلوگیری می کند، 5- بلغم را کم می کند، 6- طعام را گوارا می نماید، 7- پاداش حسنات و اعمال نیک را دو چندان می کند، 8- به سنّت دین عمل می شود، 9- ملائکه حاضر می شوند، 10- لثه ها را محکم می کند، 11- راه قرآن را پاکیزه می نماید، 12- دو رکعت نماز با مسواک نزد خداوند محبوب تر از هفتاد رکعت بدون مسواک است.(2)

امام باقر(علیه السلام) می فرماید: اگر مردم برکات مسواک را می دانستند، هنگام خواب هم از آن جدا نمی شدند.(3)

در کتاب «مکارم الأخلاق» نقل شده که رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم9 دندان ها را عرضاً مسواک می نمود، و در شب سه مرتبه مسواک می کرد: قبل از خواب، هنگام قیام برای نماز شب، قبل از خارج شدن برای نماز صبح، و همیشه با چوب اراک مسواک می کرد، و می فرمود: جبرئیل مرا به آن امر کرده است.(4)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: بهترین مسواک چوب زیتون است، که شجره ی مبارکه می باشد، و از پوسیدگی دندان جلوگیری می کند، و آن مسواک من و مسواک پیامبران قبل از من می باشد.

حضرت موسی بن جعفر(علیهماالسلام) می فرماید: شیعیان ما باید چهار چیز را برای خود فراهم کنند، 1- حصیر کوچکی برای نماز، 2- انگشتری برای نماز، 3- مسواکی برای مسواک زدن، 4- تسبیح 33 دانه ای از

ص: 45

خاک قبر امام حسین(علیه السلام) که با هر دانه آن که ذکر می گوید چهل حسنه خداوند به او می دهد و اگر بدون ذکر بگرداند، خداوند به هر دانه ای بیست حسنه به او می دهد.(1)

و در روایت دیگری آمده که رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) همواره از بوهای مردانه که رنگی ندارد، مانند مشک و عنبر استفاده می نمود، و همسران آن حضرت با دست خود او را با «غالیه» خوشبو می نمودند.(1)

حضرت رضا(علیه السلام) می فرماید: هنگامی که موهای خود را شانه زدی، صورت خود را با گلاب خوشبو کن. امام صادق(علیه السلام) می فرمود: کسی که می خواهد سراغ حاجتی برود، اگر صورت خود را با گلاب خوشبو کند، حاجت او برآورده می شود، و سختی و ذلّتی نمی بیند.

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: گلاب صورت را زیبا، و فقر را بر طرف می نماید.(2)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: کسی که صورت خود را با گلاب مسح کند، در آن روز سختی و فقری نمی بیند، و کسی که سر خود را با گلاب خوشبو نماید، در آن سال از بیماری «برسام» یعنی پیسی ایمن خواهد بود، پس شما سفارشات را نادیده نگیرید و به آن ها عمل کنید.(3)

فضل ما اهل البیت بر بقیّه مردم، مانند فضیلت روغن بنفسج نسبت به بقیّه روغن هاست. و فرمود: با روغن بنفسج بدن های خود را چرب کنید، چرا که در تابستان سرد، و در زمستان گرم است.

و فرمود: فضیلت روغن «بنفسج» نسبت به روغن های دیگر، مانند فضیلت اسلام بر سایر ادیان است.

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

کسی که بدن مسلمانی را از روی احترام به او چرب کند، خداوند در قیامت به هر مویی که در بدن اوست، نوری به او می دهد.

و فرمود: هنگام روغن مالیدن به بدن بگو:

«اللّهمّ إنّی أسئلک الزینة و الدِین، و أعوذ بک [من المقت و البغضة] الشَین و الشنآن».(1) یعنی، «خدایا من از تو زینت و دین را سؤال می کنم، و به تو پناه می برم از دشمنی و کینه».

«أَ تَبْنُونَ بِکُلِّ رِیعٍ آیَةً تَعْبَثُون» ... «فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُونِ» یعنی، «آیا شما بر هر مکان مرتفعی نشانه ای از روی هوا و هوس می سازید؟» ...« پس تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید!»

از آیه اول استفاده می شود که خانه ها را خداوند وسیله آرامش قرار داده، چه خانه های ثابت، و چه خانه هایی که از پوست حیوانات فراهم می شود و قابل جابه جایی می باشد، و چه خانه هایی که در دل کوه آماده می شود، و لکن باید توجّه داشت که همه این خانه ها، خانه های موقّت و بین راهیست، و احدی در آن ها ثابت نخواهد ماند، و خانه و صاحب خانه زوال پیدا خواهند نمود. و آنچه می ماند تقوای الهی و بندگی و اطاعت از خداوند است که در ذیل آیه دوم به آن اشاره شده، و خداوند می فرماید: «فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُونِ».

نکته ی مهم تر که از روایات استفاده می شود این است که مسکن و خانه اگر بیش از نیاز باشد وبال است، و اگر برای ریا و چشم مردم باشد، به او گفته می شود: ای فاسق! ای افسق! چه می کنی؟

و ارتفاع خانه نباید بیش از چهار متر باشد، و در آخرالزمان مردم برای خود قصر می سازند، و اگر ارتفاع بیش از چهار متر بود باید آیة الکرسی بر آن نوشته شود، و اکنون به سخنان معصومین(علیهم السلام) در این باره توجّه می کنیم:

1- شیرینی زندگی با سه چیز است:

در بین وصیت های پیامبرخدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) به امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمده: یا علی شیرینی زندگی در سه چیز است: 1- خانه ی وسیع، 2- همسر زیبا، 3- مرکب نرم و ملایم.(1)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: آسایش مؤمن در سه چیز است: 1- خانه وسیع که آبروی او را حفظ کند، 2- همسر مؤمنه و صالحی که او را در امور دنیا و آخرت کمک کند، 3- دختر و یا خواهری که او را تزویج نماید و یا از دنیا برود.(2)

ص: 49

2- کیفر کسی که خانه ای برای ریا و خودنمایی بنا می کند.

در «امالی» صدوق آمده که رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) در حدیث مناهی فرمود:

کسی که ساختمانی را برای ریا و خودنمایی بنا کند، روز قیامت باید تا هفت طبقه زمین، آن را به دوش بگیرد، و آن آتشی خواهد بود که به گردن او آویخته می شود و او را در آتش دوزخ می افکند و به قعر آتش می رسد، جز آن که توبه کند.

گفته شد: یا رسول الله معنای ریا و خودنمایی چیست؟ فرمود: برای مباهات و بزرگی کردن بر همسایگان خود، بیش از نیاز ساختمان می نماید.(1)

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

شومی در سه چیز است: زن، مرکب و خانه، و شومی زن به زیاد بودن مهر و آزار او به شوهر خود می باشد، و شومی مرکب به بد خلقی و پشت ندادن اوست، و شومی خانه به تنگی و عیوب فراوان، و همسایگان ناشایسته ی آن است.(2)

و نیز فرمود: کسی که از حرام مالی را به دست آورد، خداوند بنا و ساختمان و آب و گل را بر او مسلط می کند، [تا دار و ندار خود را صرف آن بکند و صرف هیچ کار خیری نکند].(3)

امیرالمؤمنین(علیه السلام) چون به خانه ای برخورد نمود که با آجر ساخته شده بود، فرمود: این خانه ی کیست؟ گفته شد: این خانه فلان مغرور و فریب خورده است. سپس به خانه دیگری همانند خانه اول برخورد نمود، و فرمود این خانه نیز از مغرور دیگری است.

مؤلّف گوید:

ص: 50

از روایات استفاده می شود که خانه باید به اندازه ی نیاز باشد، و سقف آن بالاتر از چهارمتر یا پنج متر نباشد، و لکن وسعت و وسیع بودن حیات آن مانعی ندارد.

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: چهار چیز از سعادت، و چهار چیز از شقاوت است، و چهار چیز که از سعادت است: زن صالحه، خانه وسیع، و همسایه خوب ، و مرکب هموار می باشد، و آن چهار چیز که از شقاوت و بدبختی است، همسایه ناشایسته، و زن ناشایسته و خانه کوچک و تنگ و مرکب غیر ملایم است.(1)

در شهرهای بزرگ ساکن شو، چر ا که در آن ها مسلمانان جمع اند، و از منازل غفلت و جفا [یعنی روستاها] پرهیز کن.(1)

امیرالمؤمنین فرمود: در خانه ای که درب و ساتری ندارد، شایسته نیست بیتوته نماید، و شب را به سر ببرد.(1)

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: تار عنکبوت در خانه سبب فقر می شود، و ماندن زباله نیز در خانه سبب فقر خواهد شد، و نظافت اطراف خانه رزق را زیاد می کند.(1)

امام صادق(علیه السلام) فرمود: شستن ظرف ها و جاور کردن اطراف خانه روزی می آورد.(2)

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: حوله و دستمال چرک خانه شیطان است.(3)

امام صادق(علیه السلام) فرمود: ظرف های غذا را بدون سرپوش رها نکنید، چرا که شیطان می خورد و آب دهان در آن می اندازد. (4)

و نیز می فرماید:

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) همواره در تابستان روز پنجشنبه از خانه خارج می شد، و در زمستان [شب جمعه و یا] روز جمعه داخل خانه می شد.(5)

امام صادق(علیه السلام) فرمود: پنج نفر نمی توانند به خواب بروند، 1- کسی که خون ناحقی را ریخته، 2- صاحب فراوان که امینی برای حفظ مال خود ندارد، 3- کسی که با دروغ و بهتان مالی را به ناحق گرفته، 4- کسی که بدهکار مال سنگینی است و مالی ندارد، 5- کسی که ترس از جدایی محبوب خود را دارد.(1)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: بیداری بعد از نماز عشاء صحیح نیست مگر برای نمازگزار و مسافر.(2)

و فرمود: مادر سلیمان به سلیمان گفت: از خواب زیاد پرهیز کن که در قیامت فقیر خواهی بود.(3)

امام صادق(علیه السلام) فرمود: خداوند عزّوجلّ از سه چیز خشم دارد، 1- خواب بدون شب بیداری، 2- خنده ی بدون تعجب، 3- با سیری غذا خوردن.(4)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود:

در اول خلقت خدای تبارک و تعالی به خاطر شش چیز معصیت شد: 1- حبّ دنیا، 2- حبّ ریاست، 3- حبّ طعام، 4- حبّ زن ها، 5- حبّ خواب، 6- حبّ راحت.(5)

امام باقر(علیه السلام) می فرماید:

حضرت موسی(علیه السلام) به پروردگار خود گفت: چه عملی نزد تو مبغوض تر است؟ و خداوند فرمود: عمل کسی که شب مانند مردار به خواب می رود، و روز مشغول به بطالت و هرزه گویی است.(6)

امام کاظم(علیه السلام) می فرماید: به چشمان خود عادت مده که فراوان بخوابی، چرا که چشم بین اعضای بدن کمترین شکر را انجام می دهد.(7)

ص: 55

مرحوم صدوق در کتاب «خصال» نقل نموده که چهار چیز، کَمِ آن زیاد است: 1- آتش که کم آن فراوان می شود، 2- خواب که کَمِ آن زیاد است، 3- بیماری که کم آن زیاد است، 4- دشمنی که کم آن زیاد است.(1)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: در خانه های خود از مرغ نگهداری کنید، تا بچّه های شما از آزار شیاطین ایمن باشند.(1)

امام باقر(علیه السلام) فرمود: دوستان ما خانواده کبوتر را دوست می دارند.(2)

امام کاظم(علیه السلام) فرمود:

هیچ خانه ای نباید از گربه و یا کبوتر و یا خروس خالی باشد، و اگر مرغی در کنار آن خروس باشد بهتر خواهد بود، و این حیوانات، عمّار و نگهدارنده ی خانه ها [ از شر شیاطین] می باشند.(3)

امام صادق(علیه السلام) فرمود: خانه ی هیچ پیامبری بدون کبوتر نبوده است، چرا که سفهای اجنّه با نبودن کبوتر، با بچه های خانه بازی می کنند، و با بودن کبوتر با کبوتران بازی می نمایند.(4)

هنگامی که یکی از شما داخل منزل خود می شود باید بر اهل منزل سلام کند و بگوید: «السلام علیکم» و اگر کسی در خانه نیست باید بگوید: «السلام علینا من ربّنا» و هنگام دخول «قل هو الله احد» را بخواند، تا فقر از او برطرف شود.

سپس فرمود: و هنگام خروج از خانه، آیات آخر سوره آل عمران را بخواند، [یعنی، «لکِنِ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها نُزُلاً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرارِ * وَ إِنَّ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَمَنْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ خاشِعِینَ لِلَّهِ لا یَشْتَرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ ثَمَناً قَلِیلاً أُولئِکَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسابِ * یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»]

و نیز فرمود: آیة الکرسی و سوره «إنّا أنزلناه فی لیلة القدر» و سوره حمد را بخواند، تا حوائج دنیا و آخرت او برآورده گردد.(1)

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

هنگامی که از منزل خود خارج می شوی فکر کن که دیگر به آن باز نمی گردی، و خروج تو باید برای اطاعت خداوند، و وظیفه ای از وظایف دین تو باشد، و با سکینه و آرامش و وقار خارج شوی، و خدای خود را در آشکار و پنهان بیاد آوری.(2)

و فرمود: کسی که هنگام خروج از خانه ده مرتبه «قل هو الله احد» را بخواند، در امن و حفظ خداوند خواهد بود تا به خانه بازگردد.(3)

امام صادق(علیه السلام) از پدران خود از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) نقل نموده که فرمود: هنگامی که کسی از خانه خارج می شود، اگر بسم الله بگوید، ملائکه می گویند: سالم خواهی ماند، و اگر «لا

ص: 59

حول و لا قوة إلّا بالله» بگوید، ملائکه گویند: کفایت شدی و به حاجت خود رسیدی. و اگر بگوید: «توکلت علی الله» ملائکه می گویند: محفوظ خواهی ماند.(1)

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: کسی که هنگام خروج از خانه، انگشتر خود را به طرف کف دست بگرداند، و سوره «إنّا أنزلناه فی لیلة القدر» را بخواند، و سپس بگوید: «آمنت بالله وحده لا شریک له، آمنت بسرّ آل محمّد و علانیتهم» در آن روز مکروهی نخواهد دید.(2)

الملک و له الحمد یحیی و یُمیت و هو حیّ لا یموت بیده الخیر و هو علی کل شیءٍ قدیر» خداوند به عدد مخلوق خود تا قیامت به او پاداش می دهد.(1)

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

کسی که وارد بازار شود و بگوید: «أشهد أن لا إله إلّا الله و أنّ محمّداً(صلی الله علیه وآله وسلّم) عبده و رسوله، اللّهمّ إنّی أعوذ بک من الظلم و المأثم و المغرم» خداوند به عدد کسانی که در بازار هستند- عرب و عجم – برای او حسنات می نویسد.(2)

و در سخن دیگری فرمود: برای او خداوند هزار هزار حسنه می نویسد.(3)

حضرت رضا(علیه السلام) می فرماید:

هنگامی که متاعی و یا مالی و یا کنیزی و یا حیوانی را خریداری می کنی بگو « خدایا برای من در این ها بهره و رزقی قرار بده و من درخواست فضل تو را می کنم. سپس تو فضل خود را شامل حال من کن، و من از تو درخواست خیر و برکت و وسعت رزق می کنم، پس تو در این ها برای من رزق وسیع، و سود پاک و طیّب و گوارا قرار بده» و این ها را سه مرتبه تکرار کن.(4)

سلمان گفت: من هستم یا رسول الله. پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: کدامیک از شما هر روز یک ختم قرآن می خواند؟ سلمان گفت: من هستم یا رسول الله.

پس برخی از اصحاب [یعنی عمربن خطّاب] خشم نمود و گفت: یا رسول الله، سلمان فارسی می خواهد بر ما قریش فخر کند، و گر نه ما می بینیم که او اکثر روزها غذا می خورد، و اکثر شب ها در خواب است، و اکثر روزها در حال سکوت است، و ادّعاهای او خلاف واقع می باشد. پس رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) خشم نمود و فرمود: ساکت باش تو کجا سلمان حکیم را می شناسی؟ از او سؤال کن تا حکمت گفته های او برای تو روشن شود. سلمان گفت: من در ماه سه روز روزه می گیرم و خداوند فرموده است: «مَن جاءَ بِالحَسَنة فَلَهُ عَشرُ أَمثالُها» و ماه شعبان را نیز به ماه رمضان متصّل می کنم و این معنای صوم دهر است.

سپس گفت: من از حبیب خود رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) شنیدم که می فرمود: کسی که با وضو بخوابد مانند این است که همه ی شب را عبادت کرده باشد. و نیز از حبیب خودم رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) شنیدم که به علی(علیه السلام) می فرمود:

مَثَل تو در این امّت مَثَل «قل هو الله أحد» است که اگر کسی یکبار آن را قرائت کند مانند این است که ثلث قرآن را قرائت کرده باشد، و اگر دو بار قرائت کند، مانند این است که دو ثلث قرآن را قرائت کرده باشد، و اگر سه بار آن را قرائت نماید مانند این است که قرآن را ختم نموده باشد، و کسی که تو را به زبان دوست بدارد، ثلث ایمان را به دست آورده و اگر با زبان و قلب تو را دوست بدارد، دو ثلث ایمان را به دست آورده، و اگر با زبان و قلب تو را دوست بدارد و با دست تو را یاری کند، ایمان او کامل شده است.

سپس فرمود: یاعلی سوگند به خدایی که مرا به نبوّت مبعوث نموده اگر اهل زمین، همانند اهل آسمان تو را دوست می داشتند، خداوند احدی را عذاب نمی کرد.

ص: 62

سپس سلمان گفت: و من سوره «قل هو الله أحد» را هر روز سه مرتبه می خوانم. و با این سخنان آن شخص [یعنی عمربن خطّاب) مبهوت شد و سنگی در گلوی او فرو رفت، و چیزی نگفت.(1)

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: جنب نباید بدون غسل بخوابد و اگر آب نبود باید تیمم کند و بخوابد، چرا که روح مؤمن هنگام خواب به طرف خدای تبارک و تعالی بالا می رود، و خداوند او را می پذیرد و او را مبارک می گرداند، و اگر اجل او رسیده باشد، خداوند او را در کنوز رحمت خود قرار می دهد، و اگر اجل او نرسیده باشد، خداوند توسّط ملائکه او را به بدن خود باز می گرداند.(2)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

کسی که با وضو بخوابد، بستر برای او مسجد خواهد بود.[ و تا صبح برای او عبادت نوشته می شود]

و اگر سبک باشد و نماز و ذکر خدا را بگوید، هر چه از خدا بخواهد خدا به او می دهد.(3)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود:

کسی که با وضو بخوابد، اگر در آن شب مرگ او برسد نزد خداوند شهید خواهد بود.(4)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: کسی که وارد بستر خواب گردد و متوجّه شود که وضو نگرفته است، کافیست که بر روی لباس خود تیمم کند [هر گونه که لباس او باشد] و چنین کسی تا وقتی که ذاکر خداوند است، همواره در حال نماز خواهد بود.(5)

زمین برای سه چیز بیش از همه به درگاه خداوند عزّوجلّ ضجّه می زند، 1- هنگامی که روی زمین خون ناحقی ریخته می شود، 2- هنگامی که کسی روی زمین زنا می کند و غسل جنابت می نماید، 3- هنگام خوابیدن قبل از طلوع خورشید.(1)

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: خواب بین نماز مغرب و عشاء و خواب قبل از طلوع خورشید، سبب فقر می شود.(2)

ابوحمزه ثمالی گوید: امام سجّاد(علیه السلام) به من فرمود: ای اباحمزه هرگز قبل از طلوع خورشید، در خواب مباش، و من این کار را برای تو ناشایسته می دانم، چرا که خداوند در این ساعت ارزاق مردم را تقسیم می نماید، و به دست خود جاری می کند.(3)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود:

خواب اوّل روز، خلاف سنّت است، و خواب نزدیک ظهر، نعمت است، و خواب بعد از نماز عصرحماقت است، و خواب بین مغرب و عشاء سبب محرومیّت از رزق است.(4)

چنین بوده. رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: عادت خود را ادامه بده تا حافظه ی تو بازگردد إن شاءالله.(1)

در کتاب «دعوات» راوندی آمده که امام سجّاد(علیه السلام) همواره نماز صبح را که می خواند مشغول تعقیب بود تا طلوع خورشید، و سپس برمی خاست و نماز مفصّلی می خواند و سپس مختصری می خوابید و چون بیدار می شد مسواک می زد و سپس برای او صبحانه می آوردند.(2)

فرزندانشان که بر روی دست چپ می خوابند تا غذای آنان هضم شود، 4- خواب ابلیس و برادران و هر دیوانه و ... که به رو می خوابند.(1)

امام کاظم(علیه السلام) می فرماید:

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) سه گروه از مردم را لعنت نمود، 1- کسی که تنها غذا می خورد، 2- کسی که تنها در اطاقی می خوابد، 3- کسی که تنها در بیابان مسافرت می کند.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) به فرزند خود امام حسن(علیه السلام) فرمود:

آیا می خواهی من چهار چیز را به تو یاد بدهم تا از طب [و طبیب] بی نیاز شوی؟ امام حسن(علیه السلام) فرمود: آری یا امیرالمؤمنین. پس امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: تا گرسنه نشده ای غذا مخور، و تا سیر نشده ای از سفره جدا مشو، و غذا را در دهان خود، خوب آسیاب کن، و قبل از خواب، خود را سبک کن، و اگر این چهار چیز را رعایت کنی از طبیب بی نیاز می شوی.(2)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: با دست های چرب و آلوده نخوابید، تا گرفتار آزار و وسوسه شیطان نشوید، و اگر کسی چنین شد، باید خود را ملامت کند.(3)

و فرمود: چرکی و چربی را از بچه های خود برطرف کنید، چرا که شیطان به طرف چرکی می آید و بچه ها در خواب وحشت می کنند و آن دو ملک کاتب نیز اذیّت می شوند.(4)

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

هنگامی که داخل بستر خواب می شوی، بنگر چه خورده ای؟ و در این روز چه کرده ای؟ و بیاد بیاور که تو خواهی مرد و معاد و بازگشتی برای تو خواهد بود.(5)

ص: 66

مؤلّف گوید: در روایات آمده که خواب خود را به هر کسی نگویید، و خواب کسی را نیز ندانسته تعبیر نکنید.

سپس فرمود: و باید قبل از خواب ده مرتبه بگوید: «لا إله إلّا الله و حده لا شریک له یُحیی و یُمیت و یُمیت و یُحیی و هو حیّ لا یموت» و تسبیح حضرت فاطمه(علیهاالسلام) را بخواند، و آیة الکرسی و «قل هو الله أحد» را نیز بخواند.(1)

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود:

من از پیامبر بالای منبر شنیدم که فرمود: کسی که بعد از هر نماز واجبی آیةالکرسی را بخواند، بین او و بهشت فاصله ای جز مرگ نخواهد بود، و مواظبت بر این عمل نمی کند مگر صدّیق و یا عابد، و کسی که هنگام خواب آن را بخواند، خداوند او و همسایگان نزدیک و دور او، و اهل خانه های اطراف او را ایمن خواهد نمود.(2)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود:

کسی که سوره ی «قل هو الله أحد» را هنگام خواب بخواند، خداوند گناهان پنجاه سال او را می بخشد.(3)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) همواره هنگامی که از خواب بیدار می شد می فرمود:

«الحمدلله الذی أحیانی بعد موتی إنّ ربّی لغفور شکور» و نیز می فرمود: «اللّهمّ إنّی أسألک خیر هذا الیوم و نوره و هداه و برکته و ظهوره و معافاته، اللّهمّ إنّی أسألک خیره و خیر ما فیه و أعوذ بک من شرّه و شرّ ما بعده»(4)

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

هرکس آیه آخر سوره ی کهف را هنگام خواب بخواند، در آن ساعتی که می خواهد بیدار می شود.(5)

و نیز می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود:

ص: 68

کسی که بخواهد در ساعتی از شب بیدار شود باید هنگام خوابیدن بگوید: «اللّهمّ لا تؤمنّی مکرک و لا تنسنی ذکرک، و لا تجعلنی من الغافلین» و سپس بگوید: «خدایا در فلان ساعت من بیدار شوم» و اگر چنین بگوید، خداوند ملکی را مأمور می کند که در آن ساعت او را بیدار نماید.(1)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

هنگامی که شخصی خواب بد می بیند، باید کیفیّت خوابیدن خود را تغییر بدهد و بگوید:

«إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّه» سپس بگوید: «عذت بما عاذت به ملائکه الله المقرّبون و أنبیاؤه المرسلون و عباده الصالحون، من شرّ ما رأیت و من شرّ الشیطان الرجیم»(2)

در کتاب «دعوات» مرحوم راوندی از حضرت جواد(علیه السلام) نقل شده که شخصی نزد آن حضرت آمد و گفت: ای فرزند رسول خدا، پدرم از دنیا رفت و مالی داشت و من نمی دانم مال او کجا و نزد کیست؟ و من صاحب عیال و نیازمند هستم و از شیعیان شمایم به فریاد من برسید.

حضرت جواد(علیه السلام) به او فرمود: بعد از نماز عشا یکصد مرتبه بر محمّد و آل او صلوات بفرست، تا پدرت به خواب تو بیاید و به تو بگوید مال او کجاست.

پس آن مرد به دستور آن حضرت عمل نمود، و پدر او در خواب مال خود را معرّفی کرد و او آن را گرفت.(3)

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) به من فرمود: بر تو باد هنگام خواب استغفار و صلوات و تسبیحات اربعه و لا حول و لا قوة إلّا بالله العلیّ العظیم، بگویی و «قل هو الله أحد» را زیاد بخوانی که آن نور قرآن است، و بر تو باد به خواندن آیةالکرسی، چرا که در هر حرفی از آن هزار برکت و هزار رحمت خواهد بود.(4)

ص: 69

سفر کنید تا سالم باشید، جهاد کنید تا بهره مند شوید، و حجّ به جا بیاورید، تا بی نیاز شوید [و فقر و تنگدستی پیدا نکنید].(1)

سپس فرمود: آیا می خواهی من روز نرم و سهلی را به تو معرفی کنم! که خداوند در آن روز برای داود آهن را نرم کرد، و آن روز سه شنبه است.(1)

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

هر کسی می خواهد به سفر برود باید روز سه شنبه حرکت کند تا کار او سامان یابد [ان شاءالله] چرا که اگر در آن روز گرسنگی از بالای کوهی به پایین آید خداوند آن را در جای خود قرار خواهد داد، و هر کس مشکلی در کار او افتاده، باید برای حل آن روز سه شنبه اقدام کند، چرا که خداوند در چنین روزی برای داود(علیه السلام) آهن را نرم نمود.(2)

و نیز فرمود: مسافرت و اقدام بر اصلاح امور، قبل از جمعه به خاطر نماز جمعه مکروه است، و بعد از نماز جمعه جایز و مبارک است.(3)

و فرمود: کسی که در حال قمر در عقرب ازدواج و یا مسافرت بکند، خیری نمی بیند. و فرمود: صدقه بده و هر روزی می خواهی مسافرت کن.(4)

امام باقر(علیه السلام فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) همواره روز پنج شنبه مسافرت می کرد و می فرمود: روز پنج شنبه را خدا و رسول او و ملائکه دوست می دارند.(5)

ص: 72

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: آیا به شما بگویم: بدترین مردم کیست؟ اصحاب گفتند: آری، فرمود: کسی که تنها سفر می کند، و میهمان نمی پذیرد، و غلام خود را می زند.(1)

امیرالمؤمنین(علیه السلام) در وصیّت خود به امام حسن(علیه السلام) می فرماید: قبل از حرکت، رفیق سفر را انتخاب کن، و قبل از خریدن خانه، همسایه خود را انتخاب کن.(2)

«سبحان الله» و سه مرتبه «الحمدلله» و سه مرتبه «الله اکبر» گفت، و فرمود: «ربّ اغفرلی فإنّه لا یغفر الذنوب إلّا أنت» و فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) این گونه دعا کرد و من در کنار او بودم.(1)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: امیرالمؤمنین(علیه السلام) بر مرکب خود سوار بود، و چون بین اصحاب خود آمد و آنان به دنبال او حرکت کردند، و آن حضرت روی مبارک خود را برگرداند و فرمود: حاجتی دارید؟ اصحاب گفتند: حاجتی نداریم و لکن دوست می داریم که همراه شما حرکت کنیم. امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: بازگردید، چرا که راه رفتن به دنبال سواره، برای سواره مفسده دارد، برای پیاده ذلّت خواهد بود.

و روز دیگری نیز آن حضرت سوار بر مرکب بود و اصحاب به دنبال او حرکت کردند، و فرمود: بازگردید که این عمل قلب راکب را فاسد می کند.(2)

عبدالله بن عطا گوید: امام صادق(علیه السلام) برای مسافرت مرا خواست، و برای او استر و حماری را آماده کرده بودند، پس به من فرمود: آیا مایلی با ما همسفر شوی؟ گفتم: آری. فرمود کدامیک از این دو مرکب را دوست می داری،؟ گفتم: حمار را. فرمود: حمار برای من مناسب تر است. گفتم: من دوست نمی دارم که شما بر حمار سوار شوی و من بر استر سوار شوم، تا این که آن حضرت سوار بر حمار و من سوار بر استر شدم، و چون از مدینه خارج شدیم و آن حضرت برای من حدیث می خواند، ناگهان حمار شروع به بازی کرد و آن حضرت خود را به زین و قربوس چسبانید، و من فکر کردم زین به او آسیبی رسانده است تا این که سر مبارک را بالا نمود و من گفتم: فدای شما شوم آیا زین حمار به شما آسیب رسانید؟ ای کاش بر استر سوار می شدید؟ فرمود: هرگز چنین نیست، و لکن حمار شادی نمود و بازی کرد، و من نیز کار رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) را انجام دادم، چرا که آن حضرت حماری به نام عفیر [یغفور] داشت، و همین عمل را هنگام سوار شدن رسول

ص: 76

خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) انجام داد، و آن حضرت مدتی سر خود را روی قربوس حمار گذارد، و سپس سر مبارک را بالا کرد و فرمود: خدایا این کار عفیر است و کار من نیست.(1)

جابربن عبدالله انصاری گوید: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) به دیوانه و مصروعی برخورد نمود که مردم گرد او جمع شده بودند، و آن حضرت به آنان فرمود: برای چه جمع شده اید؟ گفتند: به این دیوانه نگاه می کنیم. رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: او دیوانه نیست [بلکه بیمار است] آیا می خواهید بگویم دیوانه ی واقعی کیست؟ گفتند: آری. فرمود: دیوانه کسی است که با تکبّر راه می رود، و به اطراف خود می نگرد، و از روی تکبّر شانه های خود را حرکت می دهد و این است دیوانه ای که مبتلای به تکبّر است.(2)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: کسی که از روی تکبّر راه برود، زمین و آنچه زیر زمین و آنچه بالای زمین است او را لعنت می کنند.(3)

مؤلّف گوید:

تکبّر بدترین خصلت هاست، چرا که متکبّر خود را بزرگ می پندارد، و بزرگی شأن خدای جبّار است و تکبّر سبب می شود که متکبّر برای هیچ صاحب حقّی حرمت قائل نیست و خود را بهتر از هر کسی می داند، و خصلت مقابل آن تواضع است، و تواضع افضل صفات نیک و مادر همه ی خوبی هاست.

و در روایتی از حضرت رضا(علیه السلام) نقل شده که شخصی به آن حضرت گفت: «ماحدّ التواضع الذی إذا فعله العبد کان متواضعاً؟ و امام(علیه السلام) فرمود: «التواضع درجات: منها أن یعرف المرأ قدر نفسه

ص: 77

فینزلها منزلتها بقلبٍ سلیم، لا یحبّ أن یأتی إلی أحدٍ إلّا ما یؤتی إلیه، إن رای سیئةً درأها بالحسنة، کاظم الغیظ، عافٍ عن الناس، والله یحبّ المحسنین.(1)

یعنی: تواضع درجاتی دارد و یکی از آن درجات این است که انسان خود را ارزش یابی کند و قدر و منزلت خویش را بشناسد، و با قلب سلیم و رضایت باطنی خود را در جای خویش قرار بدهد، و هر چه برای دیگران می پسندد برای خود نیز بپسندد، و اگر از کسی بدی دید، با خوبی خود او را اصلاح کند، خشم خود را فرو ببرد، و از مردم گذشت کند، چرا که خداوند نیکوکاران را دوست می دارد.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: چهار چیز نشانه تواضع است، 1- راضی بودن به پایین مجلس، 2- سلام کردن به هر مسلمان، 3- پرهیز از مراء و خصومت در برخورد با مردم گر چه صاحب حق باشد، 4- علاقه نداشتن به ستایش مردم نسبت به تقوا و پرهیزکاری او.(2)

هنگامی که با گروهی مسافرت می کنی، فراوان با آنان مشورت کن، و فراوان مقابل آنان خندان و متبسّم باش، و نسبت به زاد و توشه ی خود به آنان کریم باش، و اگر آنان تو را دعوت کردند، اجابت کن، و اگر از تو کمک خواستند به آنان کمک کن، و در سه چیز بر آنان غالب باش: سکوت، نماز فراوان، گذشت نسبت به آنان در حدّ توان، و اگر شهادت خواستند اجابت کن، و اگر با تو مشورت کردند، با عجله پاسخ مده تا رأی تو ثابت شود، و شبانه روزی از آن بگذرد و درباره ی آن فکر کنی، چرا که اگر کسی در جواب مشورت دیگران خیرخواهی نکند، خداوند فکر و امانت را از او سلب می کند ... .(1)

عمّاربن مروان گوید: امام صادق(علیه السلام) در وصیّت خود به من فرمود:

«أوصیک بتقوی الله، و أداء الأمانة، و صدق الحدیث، و حسن الصحابة لمن صحبک، و لا قوّة إلّا بالله»(2) یعنی، من تو را به تقوای الهی و ترس از خدا، و ادای امانت، و راستگویی، و حسن معاشرت با همراهان، سفارش می کنم، ولا قوّة إلّا بالله.

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) در سفر حجّ خود فرمود:

کسی که بداخلاق و بد همسایه است، با ما همراه و همسفر نشود.

و دیگری گفت: من پوست آن را جدا می کنم. و دیگری گفت: من گوشت آن را جدا می کنم. و دیگری گفت: من آن را طبخ می کنم. و رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: من نیز هیزم جمع می کنم. اصحاب گفتند: یا رسول الله، پدران و مادران ما فدای شما، خود را به زحمت نیندازید، ما خود به جای شما این عمل را انجام خواهیم داد. رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: راست می گویید، و لکن خداوند عزّوجلّ نسبت به بنده ی خود کراهت دارد که بین همراهان خویش تشخّص و انفرادی داشته باشد. از این رو رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) خود مشغول جمع آوری هیزم شد.(1)

امام صادق(علیه السلام) هنگام وداع با مسافر می فرمود:

«أستودع الله نفسک و أمانتک و دینک، و زوّدک زادالتقوی، و وجّهک الله للخیر حیث توجّهت»

و می فرمود: این وداع آن حضرت با علی(علیهما السلام) بود هنگامی که که او را به جایی اعزام می کرد.(1)

مرحوم علامه مجلسی پس از نقل حدیث فوق گوید: در احادیث معصومین(علیهم السلام) آمده که هنگام بازگشت از سفر قبل از هر چیز باید مسافر آبی به بدن خود بریزد و دو رکعت نماز بخواند، و صد مرتبه در سجده، شکر خدا را به جا بیاورد.(1)

و در کتاب «مکارم الأخلاق» نقل شده که چون جعفر طیّار از حبشه بازگشت، رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) او را در آغوش گرفت، و بین دو چشم او را بوسید و فرمود :

«نمی دانم برای بازگشت جعفر بیشتر شاد شوم، و یا برای فتح خیبر؟»

و از آن پس اصحاب چون از سفر باز می گشتند با همدیگر معانقه می نمودند.(2)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) هنگام وداع با مؤمنین می فرمود: «رحمکم الله و زوّدکم التقوی، و وجّهکم إلی خیرٍ، و قضی لکم کلّ حاجّةٍ و سلّم لکم دینکم و دنیاکم، و ردّکم سالمین إلی سالمین»(1)

و آن حضرت در وداع با شخصی فرمود: «سلّمک الله و غنّمک».(2)

بر زن جایز نیست سوار بر زین [اسب و یا مرکب دیگری] بشود، جز هنگام ضرورت و یا در سفر ... .(1)

2- راه رفتن در سفر و غیر آن نباید همراه با تکبّر باشد، چنان که خداوند می فرماید: «وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولاً»(2)

یعنی، « و روی زمین، با تکبر راه مرو! تو نمی توانی زمین را بشکافی، و طول قامتت هرگز به کوه ها نمی رسد!»

و می فرماید:

«... وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ *وَ اقْصِدْ فِی مَشْیِکَ ... »(3)

یعنی، «و مغرورانه بر زمین راه مرو که خداوند هیچ متکبّر مغروری را دوست ندارد. (پسرم!) در راه رفتن، اعتدال را رعایت کن»

3- امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

اگر تو انسان هستی، باید سفر تو با نیّت صحیح و صادق باشد، چرا که نفس امّاره تو را به کار زشت و منکر دعوت می کند، و تو باید در حال حرکت در فکر عجایب خلقت و صنع الهی باشی، و از تکبّر و تبختر بپرهیزی، و چشم خود را از چیزی که دین تو به تو اجازه نمی دهد ببندی، و فراوان بیاد خدا باشی، چرا که مواضعی که در آن ها به یاد خدا بوده ای، در قیامت برای تو شهادت می دهند، و برای تو استغفار می کنند تا داخل بهشت شوی.

4- سپس فرمود:

در بین راه، زیاد با مردم سخن مگو، که آن بی ادبی خواهد بود، و در بیشتر راه ها دام های شیطان وجود دارد، و تو نباید از کید و مکر او ایمن باشی، و بکوش تا رفتن و برگشتن تو از سفر اطاعت خداوند و تحصیل رضای او باشد، چرا که همه ی حرکات تو در نامه عمل تو نوشته می شود، چنان که خداوند می فرماید:

«یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُون»(4) یعنی، «در آن روز زبانها و دستها و پاهایشان بر ضدّ آنها به اعمالی که مرتکب می شدند گواهی می دهد!»

ص: 85

و نیز می فرماید:

«وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُوراً * اقْرَأْ کِتابَکَ کَفی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیباً»(1)

یعنی، « و هر انسانی، اعمالش را بر گردنش آویخته ایم و روز قیامت، کتابی برای او بیرون می آوریم که آن را در برابر خود، گشوده می بیند! (این همان نامه اعمال اوست!) (و به او می گوییم:) کتابت را بخوان، کافی است که امروز، خود حسابگر خویش باشی!»(2)

5- رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود:

کسی که در وطن و سفر از روی تواضع عصا به دست بگیرد، خداوند به هر گامی که برمی دارد هزار حسنه به او عطا می کند، و هزار گناه را از او محو می نماید، و هزار درجه به درجات او می افزاید.(3)

6- امام صادق(علیه السلام) فرمود:

خداوند از سه گروه خشمگین است، 1- متکبّر، 2- کسی که ازار و شلوار او روی زمین کشیده می شود، 3- کسی که مال خود را همراه با قسم انفاق می کند.(4)

7- و در سخن دیگری فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) می فرماید:

سواره سزاوارتر به جاده است از پیاده، و پا برهنه سزاوارتر از صاحب کفش است. (5)

8- و در سخن دیگری فرمود:

همواره حضرت زین العابدین(علیه السلام) آرام راه می رفت مانند کسی که پرنده ای روی سر باشد، و پای راست او از پای چپ او سبقت نداشت.(6)

ص: 86

16- ناله و نوحه کردن هنگام مصیبت و گوش کردن به آن.

17- و از تشییع جنازه کردن زن ها

18- و با آب دهان آیه قرآن را پاک کردن و نوشتن.

19- و عمداً به خواب خود دروغی را افزودن، و اگر چنین کند در قیامت تکلیف می شود که دو دانه ی جو را به همدیگر گره بزند و قدرت بر آن نخواهد داشت [و گرفتار می شود]

20- و انسان و یا حیوانی را به تصویر کشیدن و اگر چنین کند در قیامت او را تکلیف می کنند که روح در آن بدمد و قدرت آن را ندارد [و گرفتار می شود]

21- و از آتش زدن حیوان و یا چیزی از آن.

22- و از دشنام دادن به خروس و فرمود: او مردم را برای نماز بیدار می کند.

23- و از وارد شدن در معامله دیگری

24- و از صحبت زیاد هنگام مجامعت و فرمود: این کار سبب گنگ شدن فرزند می شود.

25- و فرمود: زباله را شب نگهداری نکنید و روز آن را از خانه خارج کنید، چرا که آن محل شیطان است.

26- و فرمود: نباید احدی از شما با دستهای چرک آلود بخوابد، و اگر شیطان به او آزاری برساند باید خود را ملامت کند.

27- و فرمود: نباید کسی با فضولات حیوانات استنجا کند.

28- و فرمود: زن نباید بدون اجازه شوهر از خانه خارج شود و اگر بدون اجازه خارج شود، ملائکه آسمان و جنّ و انس او را لعنت می کنند، تا به خانه بازگردد.

29- و فرمود: زن نباید برای غیر شوهر خود زینت کند، و اگر چنین کند بر خدا حق است که او را درآتش بسوزاند.

30- و فرمود: زن نباید با غیر شوهر و محرم خود در حال ضرورت بیش از پنج کلمه حرف بزند.

ص: 88

31- و فرمود: زن نباید در کنار زن دیگر بدون فاصله بخوابد.

32- و فرمود: زن نباید سخنانی که با شوهر خود داشته است برای زن دیگری بگوید.

33- و فرمود: مرد نباید رو به قبله و در بین راه با همسر خود مجامعت کند، و اگر چنین کند لعنت خدا و ملائکه و همه مردم بر او خواهد بود.

34- و فرمود: کسی نباید به دیگری بگوید: خواهر خود را به من تزویج کن تا من نیز خواهرم را به تو تزویج نمایم.

35- و فرمود: کسی نباید به کاهن و منجّم رجوع کند و اگر چنین کند، از آنچه بر محمّد(صلی الله علیه وآله وسلّم) نازل شده بیزار گردیده است.

36- و از قماربازی با نرد و شطرنج و کوبه و طنبور و طبل یعنی عود نهی نمود.

37- و از غیبت و سخن چینی، و استماع آن ها، نهی نمود و فرمود: قتّات یعنی نمّام داخل بهشت نمی شود.

38- و از خوردن غذای فاسقان نهی نمود و فرمود: دعوت آنان را اجابت نکنید.

39- و از سوگند دروغ نهی نمود، و فرمود: سوگنددروغ خانمان برانداز است.

40- و فرمود: کسی که با قسم دروغ مال مسلمانی را تصاحب کند، در قیامت خداوند عزّوجلّ از او خشمگین خواهد بود، جز آن که توبه کند و مالی را به صاحبش برگرداند.

41- و از نشستن بر سر سفره شراب نهی نمود

42- و فرمود: بدون لنگ و ساتر عورت داخل حمام مشوید.

43- و فرمود: به زن ها اجازه ی رفتن به حمام های عمومی را ندهید.

44- و از مباحثه ای که منتهی به غیر خدا می شود نهی نمود.

45- و از تضفیق وجه یعنی نهی نمود.

46- و از آشامیدن از ظرف طلا و نقره نهی فرمود.

ص: 89

47- و پوشیدن لباس حریر و دیباج و ابریشم را برای مردها حرام فرمود.

48- و از فروختن میوه ی بالای درخت قبل از زرد و یا سرخ شدن نهی نمود.

49- و از بیع محاقله یعنی فروختن خرما به رطب، و انگور به کشش و امثال این ها نهی فرمود.

50- و از خرید و فروش آلت نرد و شطرنج نهی نمود، و فرمود: این کار مانند خوردن گوشت خوک می باشد.

51- و از فروختن شراب و خریدن و آشامیدن آن نهی نمود، و فرمود: خداوند شراب و سازنده و غارس و شارب و ساقی و فروشنده و خریدار و آکل ثمن و حامل و محمول الیه آن را لعنت نموده و فرمود: کسی که شراب بخورد، خداوند تا چهل روز نماز او را نمی پذیرد و اگر بمیرد و در شکم او چیزی از شراب مانده باشد، بر خداوند حق است که از صدید و آب چرکین جهنم که از فروج زن های زانیه در ظرف های جهنم جمع می شود و اهل جهنم از آن ها می نوشند و آتش می گیرند و به او بنوشاند.

52- و از خوردن ربا و شهادت دروغ و نوشتن قرارداد ربا نهی نمود و فرمود: خداوند آکل ربا و موکّل و کاتب و شاهد آن را لعنت نموده است.

53- و از بیع نقد با بیع سلف، و از دو بیع با یک بیع و از بیع که مالک آن نشده، و از بیع چیزی که هنوز ضمانت آن به عهده او نیامده نهی نمود.

54- و از مصافحه با ذمّی [از اهل کتاب] نهی نمود.

55- و از شعر خوانی و معرفی گمشده در مسجد نهی نمود.

56- و از شمشیر کشیدن در مسجد نهی نمود.

57- و از زدن به صورت چهارپایان نهی نمود.

58- و از نگاه به عورت برادر مؤمن نهی نمود و فرمود: کسی که با تأمّل به عورت برادر مؤمن خود نگاه کند، هفتاد هزار از ملائکه او را لعنت می کنند.

59- و از نگاه زن به عورت زن دیگر نهی نمود.

ص: 90

60- و از دمیدن در آب و غذا و محل سجده نهی نمود.

61- و از خواندن نماز در قبرستان ها و راه ها و آسیاب ها و درّه ها و خوابگاه های شتر و سطح کعبه نهی نمود.

62- و از کشتن زنبور عَسَل و داغ گذاردن به صورت های چهارپایان نهی نمود.

63- و از سوگند به غیر خدا نهی نمود و فرمود: کسی که به غیر خدا سوگند یاد کند نزد خداوند ارزشی ندارد.

64- و از سوگند به سوره ای از قرآن نهی نمود و فرمود: کسی که به سوره ای از قرآن قسم بخورد برای هر آیه ی آن باید کفّاره بدهد، پس باید به خوب و بد کار خود آگاه باشد.

65- و نهی نمود به دیگری بگوید: نه به جان تو و به جان فلانی.

66- و نهی نمود از این که شخص جنب در مسجد بنشیند.

67- و نهی نمود کسی در شب و [یا] روز عریان باشد.

68- و از حجامت روز چهارشنبه و جمعه نهی نمود.

69- و نهی نمود که کسی در حال خطبه نماز جمعه سخن بگوید و فرمود: اگر چنین کند کار لغوی کرده و نماز جمعه ی او صحیح نخواهد بود.

70- و نهی کرد کسی انگشتر زرد و یا از جنس آهن به دست کند.

71- و از نقش حیوان بر روی انگشتر نهی نمود.

72- و از خواندن نماز هنگام طلوع خورشید و هنگام غروب آن و در وسط روز نهی نمود.

73- و از روزه گرفتن روز عید فطر و قربان و یوم الشکّ و ایّام تشریق نهی نمود.

74- و از یکباره خوردن آب مانند چهارپایان نهی نمود و فرمود: با دستان خود آب را بنوشید که آن ها بهترین ظرف شما می باشند.

77- و از آب دهان انداختن در چاهی که از آن می نوشید نهی نمود.

ص: 91

78- و نهی نمود از این که کسی را اجیر کنند و اجرت او را معین نکنند.

79- و از قهر کردن و جدایی نهی نمود و فرمود: اگر چاره ای از آن نبود نباید بیش از سه روز ادامه پیدا کند و اگر سه روز ادامه یابد، آتش به صاحب آن سزاوارتر است.

80- و از فروختن طلاو نقره به صورت نسیه نهی نمود.

81- و از فروختن طلا به طلا با اضافه نهی نمود و فرمود: باید هم وزن باشند.

82- و از مدح و ستایش دیگران نهی نمود و فرمود: به صورت ملّاحین خاک بپاشید.

83- و فرمود: کسی که متولّی خصومت ظالمی باشد و یا از او دفاع کند، ملک الموت هنگام مرگ به او می گوید: بشارت باد تو را به لعنت خدا و آتش جهنّم، و چه بد جایی است.

84- و فرمود: کسی که سلطان ظالم و جائری را ستایش کند، و به خاطر طمع به او در مقابلش خضوع نماید، با او به آتش دوزخ روانه خواهد شد.

85- و فرمود: خداوند می فرماید:

«وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ ...»(1)

یعنی، « و بر ظالمان تکیه ننمایید، که موجب می شود آتش شما را فرا گیرد»

86- و فرمود: کسی که ظالم و جائری را برای ظلم راهنمایی کند، و در جهنم، قرین هامان خواهد بود.

87- و فرمود: کسی که ساختمانی را برای خودنمایی و چشم مردم بنا کند، روز قیامت تا هفت طبقه زمین آن را به دوش خواهد گرفت، و آن ساختمان آتش می شود و به گردن او طوق می گردد و به دوزخ افکنده می شود و به قعر جهنم می رسد، جز آن که توبه کند، گفته شد: یا رسول الله ریا و سمعه ی او چیست؟ فرمود: بیش از نیاز می سازد تا بر همسایه های خود برتری پیدا نماید و در مقابل دیگران مباهات کند.

ص: 92

88- و فرمود: کسی که در اجرت اجیری ظلم کند، خداوند اعمال نیک او را حبط و نابود می کند، و بوی بهشت بر او حرام می شود، در حالی که بوی بهشت از پانصد سال راه به اهل آن می رسد.

89- و فرمود: کسی که یک وجب از زمین همسایه ی خود را بگیرد، خداوند آن را تا هفت طبقه ی زمین به گردن او طوق می نماید، تا در قیامت خدا را ملاقات کند، جز آن که توبه نماید و...

90- و فرمود: کسی که قرآن را حفظ نماید سپس عمداً فراموش کند، روز قیامت مغلول، خدای عزّوجلّ را ملاقات می کند و به هر آیه ای که فراموش نموده ماری قرین او خواهد بود تا به آتش برسد، جز آن که خدواند او را ببخشد.

91- و فرمود: کسی که قرآن بخواند و سپس حرامی را بنوشد، و یا دنیا را بر قرآن مقدّم کند، مستحق خشم خداوند خواهد شد، جز آن که توبه کند، و اگر توبه نکند قرآن در قیامت با او محاجّه می کند و گرفتار خواهد شد.

92- . فرمود: آگاه باشید که اگر کسی با زن مسلمان و یا یهودی و یا نصرانی و یا مجوسی زنا کند و توبه نکند، خداوند در قبر او سیصد راه برای مارها و عقرب ها و اژدها های آتش باز می کند، و تا قیامت معذّب و گرفتار خواهد بود، و چون از قبر خارج می شود مردم از بوی او اذیّت می شوند، و اهل محشر او را می شناسند که اهل زنا بوده، تا این که داخل آتش می شود.

93- و فرمود: آگاه باشید که خداوند حرام ها را حرام نمود و حدود دین خود را معیّن کرد و او از هر صاحب غیرتی غیرتمندتر است، و به همین علّت فواحش را حرام نموده، و اجازه ی نداده کسی از اسرار خانه ی همسایه خود آگاه شود، و فرموده است: کسی که عمداً به عورت غیر خانواده خود نگاه کند، او را با منافقین محشور می کنم، و از دنیا نمی رود تا رسوا شود.

ص: 93

95- و فرمود: نباید کسی با تکبّر راه برود و کسی که با لباس خود تکبّر می کند، خداوند او را در شفیر جهنم فرو می برد، و هم نشین قارون می شود، چرا که او نخستین متکبّر بود، و خداوند او را با اموالش در زمین فرو برد، و انسان متکبّر با خدا و جبروت او منازعه می نماید.

96- و فرمود: کسی که در مهر همسر خود ظلم کند، نزد خداوند زانی خواهد بود، و خداوند روز قیامت به او می گوید: من کنیز خود را به تو تزویج نمودم، و تو به پیمان خود عمل نکردی، و به کنیز من ظلم نمودی، و از حسنات او گرفته می شود و به آن زن داده می شود، و اگر حسناتی برای او باقی نماند، به خاطر رعایت نکردن عهد خداوند او را به آتش می برند، چرا که خداوند می فرماید: «إنّ العَهدَ کان مسئولاً»(1)

97- و فرمود: شهادت را کتمان نکنید، و کسی که شهادت را کتمان کند خداوند مقابل چشم خلایق گوشت او را طعمه آتش می نماید، چنان که می فرماید: «وَ لا تَکْتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ یَکْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ»(2)

98- و فرمود: کسی که به همسایه ی خود ظلم کند، خداوند بوی بهشت را بر او حرام می کند، و جایگاه او جهنم خواهد بود، و آن بد جایگاهیست.

99- و فرمود: کسی که حق مهمسایه خود را ضایع کند از ما خانواده نیست، و همواره جبرئیل مرا نسبت به حق همسایه سفارش نمود، تا جایی که من گمان کردم می خواهد همسایه را وارث همسایه قرار بدهد ... و همواره مرا نسبت به مسواک زدن سفارش کرد، تا من گمان کردم می خواهد مسواک را واجب نماید، و همواره مرا نسبت به نماز شب سفارش نمود تا من گمان کردم خوبان از امّت من نباید شب ها بخوابند.

100- و فرمود: آگاه باشید که اگر کسی به فقیر مسلمانی توهین کند و او را سبک نماید، حقّ خدا را سبک شمرده، و خداوند در روز قیامت او را سبک و خفیف خواهد کرد، جز آن که توبه کند.

101- و فرمود: کسی که فقیر مسلمانی احسان و اکرام نماید، خداوند در قیامت از او راضی خواهد شد.

ص: 94

102- و فرمود: کسی که عمل زنا و شهوت بر او عرضه شود، و از ترس خداوند از آن دوری کند، خداوند آتش را بر او حرام می کند، و او را از وحشت بزرگ قیامت ایمن می نماید، و وعده ی خود را که در قرآن فرموده: «وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ»(1)

منجّز می نماید.

103- و فرمود: آگاه باشید که هر کس دنیا و آخرت بر او عرضه شد، و او دنیا را بر آخرت مقدّم نمود، خدا را که ملاقات می کند، هیچ حسنه و عمل خیری ندارد که به وسیله آن از آتش نجات پیدا کند. و کسی که آخرت را انتخاب کند، و دنیا را رها نماید، خداوند از او راضی می شود و گناهان او را می بخشد.

104- و فرمود: کسی که چشم خود را از حرام پر کند، خداوند در قیامت چشم او را از آتش پر خواهد نمود، مگر توبه کند و به خدای خود بازگردد.

105- و فرمود: کسی که با زن نامحرمی مصافحه کند، خدا را به خشم آورده، و کسی که زن نامحرمی را در بغل بگیرد، با زنجیر آتشین در کنار شیطان به آتش دوزخ پرتاب خواهد شد.

106- و فرمود: کسی که با مسلمانی در خرید و فروش خیانت کند از ما نیست، و در قیامت با یهودیان محشور می شود، چرا که آنان بیش از همه به مسلمانان خیانت کردند.

107- و فرمود: نباید احدی از ماعون [ یعنی عاریه دادن لوازم زندگی] منع کند، و کسی که نسبت به همسایه خود چنین کند، خداوند در قیامت او را از خیر محروم می کند، و او را به خود وامی گذارد، و هر کسی که خداوند او را به خود واگذارد، حال او بدتر از هر کسی خواهد بود.

108- و فرمود: هر زنی با زبان خود به همسر خویش اذیّت کند، خداوند هیچ عملی را از او نمی پذیرد، تا همسر خود را راضی نماید، گر چه روزها روزه باشد و شب ها را به عبادت طی کند، و بنده هایی را در راه خدا آزاد نماید، و اموال زیادی در راه خدا بدهد، چنین زنی اگر همسر خود را راضی نکند، نخستین کسی خواهد بود که داخل آتش می شود، و هم چنین است اگر مرد به همسر خود ظلم کند.

ص: 95

109- و فرمود: آگاه باشید که هر کس لطمه به صورت مسلمانی بزند، خداوند گوشت صورت او را در قیامت جدا می کند و استخوان صورت او نمایان می شود، و با غل و زنجیر محشور می شود تا داخل دوزخ شود، جز آن که توبه کند.

110- و فرمود: کسی که شب را طی کند و در قلب او قصد خیانت به برادر مسلمانش داشته باشد، مورد خشم خداوند بوده، و چون صبح می کند نیز خداوند به او خشم دارد، مگر توبه کند.

111- و فرمود: غیبت نکنید، و کسی که غیبت مسلمانی را بکند، روزه و وضوی او باطل می شود، و چون وارد محشر می شود، بوی دهان او بدتر از مردار است، و اهل محشر از بوی بد دهان او اذیّت می شوند، و اگر قبل از توبه بمیرد، حرام خدا را حلال دانسته است.

112- و فرمود: کسی که خشم خود را فرو ببرد، و حلم کند، در حالی که قدرت براعمال غیظ خود دارد، خداوند به او پاداش شهید را می دهد، سپس فرمود: کسی که از برادر خود حمایت کند و غبیت او را رد نماید، خداوند هزار باب شرّ را در دنیا و آخرت بر او می بندد، و اگر قدرت ردّ غیبت را داشته باشد و ردّ نکند، گناه او هفتاد برابر غیبت کننده خواهد بود.

113- و فرمود: خیانت نکنید، و کسی که در امانتی خیانت کند، و آن را به صاحبش بازگرداند، مرگ او فرا برسد، بر دین و ملّت من نمرده است، و خداوند به او خشم خواهد داشت.

114- و فرمود: کسی که شهادت ناحق بدهد، با منافقین در دوزخ به زبان خود آویزان خواهد شد، و در پایین ترین جای جهنم جای او خواهد بود، و کسی که دانسته مال خیانتی را خریداری کند، گناه خیانت کننده را خواهد داشت.

115- و فرمود: کسی که حق برادر مسلمان خود را حبس کند و به او ندهد، خداوند برکت را از رزق او برمی دارد، جز آنکه توبه کند.

ص: 96

116- و فرمود: کسی که عمل زشتی را از کسی بشنود و افشا نماید، گناه او همانند صاحب عمل زشت خواهد بود.

117- و فرمود: کسی که برادر مسلمان او از او قرض بخواهد، و قدرت آن را داشته باشد، و به او قرض ندهد خداوند بوی بهشت را بر او حرام خواهد نمود.

118- و فرمود: کسی که بر بداخلاقی همسر خود صبر کند، و برای خدا سکوت کند، خداوند پاداش شاکرین را به او خواهد داد.

119- و فرمود: هر زنی که به شوهر خود ارفاق نکند، و او را به چیزی که قدرت بر آن ندارد وابدارد، خداوند هیچ عمل خیری را از او نمی پذیرد، و چون خداوند را ملاقات می کند مورد خشم او خواهد بود.

120- و فرمود: کسی که به برادر مسلمان خود اکرام و احسانی بکند، در حقیقت به خداوند اکرام نموده است.

121- و فرمود: کسی نباید بر مردم امامت کند، مگر با اذن و اجازه ی آنان، و کسی که با اذن مردم بر آنان امامت کند، و مردم از او راضی باشند، و حضور و نماز و قیام و قرائت و رکوع و سجود او نیکو باشد، پاداش همه نمازگزاران را خواهد داشت، و از پاداش آنان چیزی کم نمی شود، و کسی که بر مردمی با اذن آنان امامت کند، و لکن نماز خود را ناقص نماید، و رکوع و سجود و خشوع و قرائت او نیکو نباشد نماز او مردود خواهد بود، و مقبول نخواهد شد، و منزلت او مانند منزلت امام جائر و ظالمی است که حق مردم را ادا نمی کند، و به مصالح آنان رسیدگی نمی نماید.

122- و فرمود: کسی که با خویشان خود از جان و مال صله می کند، خداوند پاداش یکصد شهید را به او خواهد داد، و به هر گامی که به طرف خویش خود برمی دارد، چهل هزار حسنه برای او خواهد بود، . چهل هزار گناه او محو خواهد شد، و به همین اندازه درجات او بالا خواهد رفت، و مانند کسی خواهد بود که یکصد سال خدا را خالصانه عبادت کرده است.

ص: 97

123- و فرمود: کسی که حاجت ناتوانی را برآورده کند، و به دنبال اصلاح کار او برود، تا خداوند کار او را اصلاح نماید، خداوند او را از نفاق و آتش دوزخ دور می کند، و هفتاد حاجت از حوائج دنیای او را برآورده می نماید، و در رحمت خدا خواهد بود تا باز گردد.

124- و فرمود: کسی که یک شبانه روز مریض شود, و درباره ی عیادت کنندگان خد شک نکند، خداوند او را در قیامت با حضرت ابراهیم خلیل مبعوث می کند، تا از صراط مانند برق لامع عبور نماید.

125- و فرمود: کسی که برای مریضی بکوشد تا حاجت او برآورده شود، خواه حاجت او برآورده بشود و یا نشود، از گناهان خود پاک می شود، مانند روزی که از مادر متولّد شده است. پس یکی از انصار مدینه گفت: پدر و مادرم فدای شما ای رسول خدا، آیا اگر آن مریض از اهل بیت او باشد، پاداش بیشتری نخواهد داشت؟ فرمود: آری.

126- و فرمود: آگاه باشید که هر کس اندوه و مشکلی را از برادر دینی خود برطرف کند، خداوند هفتاد و دو بلا و غم و اندوه آخرت و هفتاد و دو بلا و اندوه دنیای او بر طرف خواهد نمود.

127- و فرمود: کسی که مماطله کند و دین و بدهکاری و حق کسی را تأخیر بیندازد، و قدرت بر ادای آن را داشته باشد، برای هر روز گناه راهزن برای او می نویسند.

128- و فرمود: کسی که برای سلطان جائری تازیانه را آماده کند، آن تازیانه در قیامت برای او اژدهائی از آتش خواهد شد، که طول آن هفتاد ذراع می باشد، و در دوزخ بر او مسلّط خواهد شد.

129- و فرمود: کسی که برای برادر دینی خود کاری را انجام بدهد و بر او منّت گذارد، خداوند پاداش او را حبط می کند، و گناه بر او ثبت می شود، و کوشش او ارجی نخواهد داشت. سپس فرمود: خداوند بهشت را بر منّان و منّت گذار و بخیل و سخن چین حرام کرده است.

ص: 98

130- و فرمود: آگاه باشید، هر کس صدقه ای بدهد، به هر درهمی که می دهد به اندازه ی کوه احد از نعمت های بهشت به او داده می شود، و کسی که صدقه ی دیگری را به دست فقیر می رساند پاداش آن صدقه به او نیز داده می شود، بدون این که از پاداش صاحب صدقه چیزی کم شود.

131- و فرمود: کسی که بر میّت مسلمانی نماز بخواند، هفتاد هزار ملک برای او نماز می خوانند، و گناهان گذشته و آینده ی او را خداوند می بخشد، و اگر به ایستد تا آن مسلمان را دفن کنند، و خاک بر قبر او بریزد، به هر قدمی که برداشته به اندازه ی کوه احد به او پاداش داده می شود.

132- و فرمود: آگاه باشید کسی که از خوف خدا اشک بریزد، خداوند به هر قطره اشک او در بهشت قصری از طلا و درّ به او می دهد، که نه چشمی دیده، و نه گوشی شنیده، و نه به قلب بشری خطور کرده است.

133- و فرمود: کسی که به طرف مسجد برای رسیدن به جماعت حرکت کند، به هر گامی که برمی دارد، هزار حسنه و پاداش به او داده می شود، و به همین اندازه درجات او بالا می رود، و اگر با این روش بمیرد، خداوند هفتاد هزار ملک را مأمور می کند که تا قبر، او را بدرقه کنند، و در قبر مونس او باشند، و برای او استغفار کنند، تا قیامت برپا شود.

134- و فرمود: آگاه باشید، کسی که برای خدا اذان بگوید، خداوند پاداش چهل هزار شهید، و چهل هزار صدّیق را به او می دهد، و چهل هزار گنهکار از امّت من را برای دخول به بهشت شفاعت می کند.

135- آگاه باشید، هر گاه مؤمن بگوید: «أشهد أن لا إله إلّا الله» نود هزار ملک بر تو درود می فرستند، و برای او استغفار می کنند، و در قیامت در زیر سایه عرش خدا خواهد بود تا مردم از حساب فارغ شوند، و هنگامی که می گوید: «أشهد أنّ محمّداً رسول الله» چهل هزار ملک، پاداش او را می نویسند، و کسی که همواره در صفّ اوّل جماعت می ایستد، و تکبیر را اوّل می گوید، اگر آزاری به کسی نمی رساند، خداوند پاداش همه ی مؤذّنین دنیا و آخرت را به او می دهد.

ص: 99

136- و فرمود: آگاه باشید کسی که از ناحیه حاکم سرپرستی مردم را به عهده گرفته اگر به آنان ظلم کند، خداوند به هر روزی هزار سال او را لب جهنم حبس می کند، و چون روز قیامت محشور می شود، دست های او به گردنش غل شده و به دوزخ پرتاب می شود، و چه بد جایگاهیست برای او، و اگر به عدالت و امر خداوند عمل کرده باشد، خداوند او را آزاد خواهد نمود.

137- و فرمود : هیچ گناه و شرّی را کوچک نشمارید، گرچه به نظر شما کوچک باشد، و هیچ عمل خیری را بزرگ نشمارید، گر چه به نظر شما فراوان و بزرگ باشد، چرا که با استغفار هیچ گناهی بزرگ نیست، و با اصرار بر گناه هیچ گناهی کوچک نیست.

راوی این حدیث گوید: به امام صادق(علیه السلام) گفتم: چه قدر این حدیث طولانی است؟ فرمود: کلّ این حدیث با املای رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) و خط امیرالمؤمنین(علیه السلام) مکتوب شده است.(1)

ص: 100

مؤلّف گوید:آنچه در این روایت گذشت، به طور متفرّق ضمن عده ای از روایات دیگر نیز نقل شده است و ما این روایت را که معروف به روایت مناهی رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) و جامع روایات دیگر بود را انتخاب نمودیم. و از خداوند توفیق عمل به این روایات را خواستاریم، والله الموفّق و لا حول و لا قوّة و إلّا بالله العلیِ العظیم.

ص: 101

شد نمی باشد، و ما محرمات اسلام را در کتابی به نام «محرمات اسلام» جمع آوری نموده ایم و در آن کتاب نیز ادعای بررسی کامل نداریم، و شاید محرّمات دیگر هم باشد که ما به آنها پی نبرده باشیم، و الله العالم.

واجبات اسلام را نیز نویسنده در کتابی به نام «واجبات اسلام« جمع آوری نموده، و ادعای بررسی کامل ندارد،

و از خداوند می خواهد که توفیق انجام واجبات اسلام و ترک محرّمات اسلام را به همه دوستان اهل البیت(علیهم السلام) مرحمت فرماید و نویسنده نیز موفّق به عمل به واجبات و محرّمات خدواند باشد. ان شاءالله والله الموفّق و نرجو منه الفضل و الرحمة بحقّ محمّد و أهل بیته الطاهرین صلوات الله علیهم اجمعین و قال تبارک و تعالی:

«فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَکُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ؛ و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، از زیانکاران بودید.»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ إِلاَّ قَلِیلا؛ و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه کمی، همگی از شیطان پیروی می کردید (و گمراه می شدید).»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکی مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً؛ و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاک نمی شد»

ص: 102

شد نمی باشد، و ما محرمات اسلام را در کتابی به نام «محرمات اسلام» جمع آوری نموده ایم و در آن کتاب نیز ادعای بررسی کامل نداریم، و شاید محرّمات دیگر هم باشد که ما به آنها پی نبرده باشیم، و الله العالم.

واجبات اسلام را نیز نویسنده در کتابی به نام «واجبات اسلام« جمع آوری نموده، و ادعای بررسی کامل ندارد،

و از خداوند می خواهد که توفیق انجام واجبات اسلام و ترک محرّمات اسلام را به همه دوستان اهل البیت(علیهم السلام) مرحمت فرماید و نویسنده نیز موفّق به عمل به واجبات و محرّمات خدواند باشد. ان شاءالله والله الموفّق و نرجو منه الفضل و الرحمة بحقّ محمّد و أهل بیته الطاهرین صلوات الله علیهم اجمعین و قال تبارک و تعالی:

«فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَکُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ؛ و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، از زیانکاران بودید.»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ إِلاَّ قَلِیلا؛ و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه کمی، همگی از شیطان پیروی می کردید (و گمراه می شدید).»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکی مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً؛ و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاک نمی شد»

ص: 103

شد نمی باشد، و ما محرمات اسلام را در کتابی به نام «محرمات اسلام» جمع آوری نموده ایم و در آن کتاب نیز ادعای بررسی کامل نداریم، و شاید محرّمات دیگر هم باشد که ما به آنها پی نبرده باشیم، و الله العالم.

واجبات اسلام را نیز نویسنده در کتابی به نام «واجبات اسلام« جمع آوری نموده، و ادعای بررسی کامل ندارد،

و از خداوند می خواهد که توفیق انجام واجبات اسلام و ترک محرّمات اسلام را به همه دوستان اهل البیت(علیهم السلام) مرحمت فرماید و نویسنده نیز موفّق به عمل به واجبات و محرّمات خدواند باشد. ان شاءالله والله الموفّق و نرجو منه الفضل و الرحمة بحقّ محمّد و أهل بیته الطاهرین صلوات الله علیهم اجمعین و قال تبارک و تعالی:

«فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَکُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ؛ و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، از زیانکاران بودید.»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ إِلاَّ قَلِیلا؛ و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه کمی، همگی از شیطان پیروی می کردید (و گمراه می شدید).»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکی مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً؛ و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاک نمی شد»

ص: 104

شد نمی باشد، و ما محرمات اسلام را در کتابی به نام «محرمات اسلام» جمع آوری نموده ایم و در آن کتاب نیز ادعای بررسی کامل نداریم، و شاید محرّمات دیگر هم باشد که ما به آنها پی نبرده باشیم، و الله العالم.

واجبات اسلام را نیز نویسنده در کتابی به نام «واجبات اسلام« جمع آوری نموده، و ادعای بررسی کامل ندارد،

و از خداوند می خواهد که توفیق انجام واجبات اسلام و ترک محرّمات اسلام را به همه دوستان اهل البیت(علیهم السلام) مرحمت فرماید و نویسنده نیز موفّق به عمل به واجبات و محرّمات خدواند باشد. ان شاءالله والله الموفّق و نرجو منه الفضل و الرحمة بحقّ محمّد و أهل بیته الطاهرین صلوات الله علیهم اجمعین و قال تبارک و تعالی:

«فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَکُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ؛ و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، از زیانکاران بودید.»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ إِلاَّ قَلِیلا؛ و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه کمی، همگی از شیطان پیروی می کردید (و گمراه می شدید).»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکی مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً؛ و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاک نمی شد»

ص: 105

شد نمی باشد، و ما محرمات اسلام را در کتابی به نام «محرمات اسلام» جمع آوری نموده ایم و در آن کتاب نیز ادعای بررسی کامل نداریم، و شاید محرّمات دیگر هم باشد که ما به آنها پی نبرده باشیم، و الله العالم.

واجبات اسلام را نیز نویسنده در کتابی به نام «واجبات اسلام« جمع آوری نموده، و ادعای بررسی کامل ندارد،

و از خداوند می خواهد که توفیق انجام واجبات اسلام و ترک محرّمات اسلام را به همه دوستان اهل البیت(علیهم السلام) مرحمت فرماید و نویسنده نیز موفّق به عمل به واجبات و محرّمات خدواند باشد. ان شاءالله والله الموفّق و نرجو منه الفضل و الرحمة بحقّ محمّد و أهل بیته الطاهرین صلوات الله علیهم اجمعین و قال تبارک و تعالی:

«فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَکُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ؛ و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، از زیانکاران بودید.»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ إِلاَّ قَلِیلا؛ و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه کمی، همگی از شیطان پیروی می کردید (و گمراه می شدید).»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکی مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً؛ و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاک نمی شد»

ص: 106

شد نمی باشد، و ما محرمات اسلام را در کتابی به نام «محرمات اسلام» جمع آوری نموده ایم و در آن کتاب نیز ادعای بررسی کامل نداریم، و شاید محرّمات دیگر هم باشد که ما به آنها پی نبرده باشیم، و الله العالم.

واجبات اسلام را نیز نویسنده در کتابی به نام «واجبات اسلام« جمع آوری نموده، و ادعای بررسی کامل ندارد،

و از خداوند می خواهد که توفیق انجام واجبات اسلام و ترک محرّمات اسلام را به همه دوستان اهل البیت(علیهم السلام) مرحمت فرماید و نویسنده نیز موفّق به عمل به واجبات و محرّمات خدواند باشد. ان شاءالله والله الموفّق و نرجو منه الفضل و الرحمة بحقّ محمّد و أهل بیته الطاهرین صلوات الله علیهم اجمعین و قال تبارک و تعالی:

«فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَکُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ؛ و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، از زیانکاران بودید.»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ إِلاَّ قَلِیلا؛ و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه کمی، همگی از شیطان پیروی می کردید (و گمراه می شدید).»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکی مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً؛ و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاک نمی شد»

ص: 107

شد نمی باشد، و ما محرمات اسلام را در کتابی به نام «محرمات اسلام» جمع آوری نموده ایم و در آن کتاب نیز ادعای بررسی کامل نداریم، و شاید محرّمات دیگر هم باشد که ما به آنها پی نبرده باشیم، و الله العالم.

واجبات اسلام را نیز نویسنده در کتابی به نام «واجبات اسلام« جمع آوری نموده، و ادعای بررسی کامل ندارد،

و از خداوند می خواهد که توفیق انجام واجبات اسلام و ترک محرّمات اسلام را به همه دوستان اهل البیت(علیهم السلام) مرحمت فرماید و نویسنده نیز موفّق به عمل به واجبات و محرّمات خدواند باشد. ان شاءالله والله الموفّق و نرجو منه الفضل و الرحمة بحقّ محمّد و أهل بیته الطاهرین صلوات الله علیهم اجمعین و قال تبارک و تعالی:

«فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَکُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ؛ و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، از زیانکاران بودید.»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ إِلاَّ قَلِیلا؛ و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه کمی، همگی از شیطان پیروی می کردید (و گمراه می شدید).»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکی مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً؛ و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاک نمی شد»

ص: 108

شد نمی باشد، و ما محرمات اسلام را در کتابی به نام «محرمات اسلام» جمع آوری نموده ایم و در آن کتاب نیز ادعای بررسی کامل نداریم، و شاید محرّمات دیگر هم باشد که ما به آنها پی نبرده باشیم، و الله العالم.

واجبات اسلام را نیز نویسنده در کتابی به نام «واجبات اسلام« جمع آوری نموده، و ادعای بررسی کامل ندارد،

و از خداوند می خواهد که توفیق انجام واجبات اسلام و ترک محرّمات اسلام را به همه دوستان اهل البیت(علیهم السلام) مرحمت فرماید و نویسنده نیز موفّق به عمل به واجبات و محرّمات خدواند باشد. ان شاءالله والله الموفّق و نرجو منه الفضل و الرحمة بحقّ محمّد و أهل بیته الطاهرین صلوات الله علیهم اجمعین و قال تبارک و تعالی:

«فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَکُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرِینَ؛ و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، از زیانکاران بودید.»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطانَ إِلاَّ قَلِیلا؛ و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه کمی، همگی از شیطان پیروی می کردید (و گمراه می شدید).»

«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکی مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً؛ و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاک نمی شد»

ص: 109

مؤلّف گوید:آنچه در این روایت گذشت، به طور متفرّق ضمن عده ای از روایات دیگر نیز نقل شده است و ما این روایت را که معروف به روایت مناهی رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) و جامع روایات دیگر بود را انتخاب نمودیم. و از خداوند توفیق عمل به این روایات را خواستاریم، والله الموفّق و لا حول و لا قوّة و إلّا بالله العلیِ العظیم.

ص: 110

در کتاب بصائر الدرجات مرحوم محمدبن حسن صفّار از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: من اوّلین کسی هستم که در قیامت بر خدای خود وارد می شوم، و سپس کتاب خدا و اهل بیت من وارد می شوند، و پس از آنان امّت من وارد می شوند، و خداوند از آنان سؤال می نماید که شما با کتاب من و اهل بیت پیامبر خود چه کردید؟!

و در سخن دیگری امام صادق(علیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) از دنیا رفت و دو چیز را جایگزین خود نمود: کتاب خدا، و وصیّ خویش امیرالمؤمنین(علیه السلام) را، و او امیرمؤمنان و امام متقین، و ریسمان محکم خداوند، و دستگره ی جدا نشدنی و عهد محکم و قوی اوست ... .(1)

صاحب کتاب بصائرالدرجات سپس با سند خود از جابر از امام باقر(علیه السلام) نقل نموده که فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلّم) در منا اصحاب خود را خواند و به آنان فرمود:

«أیّها الناس إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ أما! إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا: کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی؛ أَهْلَ بَیْتِی فَإِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ ثمّ قال: ایّها الناس إنّی تارک فیکم حرمات الله: کتاب الله و عترتی و الکعبه البیت الحرام.

ثمّ قال ابوجعفر(علیه السلام): أمّا کتاب الله فحرّقوا، و أمّا الکعبة فَهَدَموا، و أمّا العترة فقتلوا، و کلّ ودایع الله فقد تبرّؤا»(2)

مؤلف گوید: صاحب کتاب بصائر الدرجات سپس روایات دیگری را نسبت به این موضوع بیان نموده است و از خوانندگان محترم انتظار می رود که مراجعه بفرمایند.

و تمّت کلمة ربّک صدقاً و عدلاً و الحمدلله علی توفیقه و لطفه و کرمه.

ص: 112

آیات ما را دروغ پنداشتند اهل دوزخند و همیشه در آن خواهند بود. ای فرزندان اسرائیل! نعمتهایی را که به شما ارزانی داشتم به یاد آورید! و به پیمانی که با من بسته اید وفا کنید، تا من نیز به پیمان شما وفا کنم. (و در راه انجام وظیفه، و عمل به پیمانها) تنها از من بترسید!»

بَیْنَ ذلِکَ فَافْعَلُوا ما تُؤْمَرُونَ * قالُوا ادْعُ لَنا رَبَّکَ یُبَیِّنْ لَنا ما لَوْنُها قالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّها بَقَرَةٌ صَفْراءُ فاقِعٌ لَوْنُها تَسُرُّ النَّاظِرینَ * قالُوا ادْعُ لَنا رَبَّکَ یُبَیِّنْ لَنا ما هِیَ إِنَّ الْبَقَرَ تَشابَهَ عَلَیْنا وَ إِنَّا إِنْ شاءَ اللَّهُ لَمُهْتَدُونَ * قالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّها بَقَرَةٌ لا ذَلُولٌ تُثیرُ الْأَرْضَ وَ لا تَسْقِی الْحَرْثَ مُسَلَّمَةٌ لا شِیَةَ فیها قالُوا الْآنَ جِئْتَ بِالْحَقِّ فَذَبَحُوها وَ ما کادُوا یَفْعَلُونَ * وَ إِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادَّارَأْتُمْ فیها وَ اللَّهُ مُخْرِجٌ ما کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ * فَقُلْنا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها کَذلِکَ یُحْیِ اللَّهُ الْمَوْتی وَ یُریکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ؛(1) و (به یاد آورید) هنگامی را که موسی به قوم خود گفت: «خداوند به شما دستور می دهد ماده گاوی را ذبح کنید (و قطعه ای از بدن آن را به مقتولی که قاتل او شناخته نشده بزنید، تا زنده شود و قاتل خویش را معرفی کند و غوغا خاموش گردد.)» گفتند: «آیا ما را مسخره می کنی؟» (موسی) گفت: «به خدا پناه می برم از اینکه از جاهلان باشم!» گفتند: « (پس) از خدای خود بخواه که برای ما روشن کند این ماده گاو چگونه ماده گاوی باشد؟» گفت: خداوند می فرماید: «ماده گاوی است که نه پیر و از کار افتاده باشد، و نه بکر و جوان بلکه میان این دو باشد. آنچه به شما دستور داده شده، (هر چه زودتر) انجام دهید.» گفتند: «از پروردگار خود بخواه که برای ما روشن سازد رنگ آن چگونه باشد؟ «گفت: خداوند می گوید: «گاوی باشد زرد یک دست، که رنگ آن، بینندگان را شاد و مسرور سازد.» گفتند: «از خدایت بخواه برای ما روشن کند که چگونه گاوی باید باشد؟ زیرا این گاو برای ما مبهم شده! و اگر خدا بخواهد ما هدایت خواهیم شد!» گفت: خداوند می فرماید: «گاوی باشد که نه برای شخم زدن رام شده و نه برای زراعت آبکشی کند از هر عیبی برکنار باشد، و حتی هیچ گونه رنگ دیگری در آن نباشد.» گفتند: «الان حق مطلب را آوردی!» سپس (چنان گاوی را پیدا کردند و) آن را سر بریدند ولی مایل نبودند این کار را انجام دهند. و (به یاد آورید) هنگامی را که فردی را به قتل رساندید سپس درباره (قاتل) او به نزاع پرداختید و خداوند آنچه را مخفی می داشتید، آشکار می سازد. سپس گفتیم: «قسمتی از گاو را به مقتول بزنید! (تا زنده شود، و قاتل را معرفی کند.) خداوند این گونه مردگان را زنده می کند و آیات خود را به شما نشان می دهد شاید اندیشه کنید!»

ص: 120

خالِدُونَ؛(1)و گفتند: «هرگز آتش دوزخ، جز چند روزی، به ما نخواهد رسید.» بگو: «آیا پیمانی از خدا گرفته اید؟!- و خداوند هرگز از پیمانش تخلف نمی ورزد- یا چیزی را که نمی دانید به خدا نسبت می دهید»؟! آری، کسانی که کسب گناه کنند، و آثار گناه، سراسر وجودشان را بپوشاند، آنها اهل آتشند و جاودانه در آن خواهند بود.»

بر اثر پرت شدن از بلندی بمیرند، و آنها که به ضرب شاخ حیوان دیگری مرده باشند، و باقیمانده صید حیوان درنده- مگر آنکه (بموقع به آن حیوان برسید، و) آن را سرببرید- و حیواناتی که روی بتها (یا در برابر آنها) ذبح می شوند، (همه) بر شما حرام شده است و (همچنین) قسمت کردن گوشت حیوان به وسیله چوبه های تیر مخصوص بخت آزمایی تمام این اعمال، فسق و گناه است- امروز، کافران از (زوال) آیین شما، مأیوس شدند بنا بر این، از آنها نترسید! و از (مخالفت) من بترسید! امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم- امّا آنها که در حال گرسنگی، دستشان به غذای دیگری نرسد، و متمایل به گناه نباشند، (مانعی ندارد که از گوشتهای ممنوع بخورند) خداوند، آمرزنده و مهربان است.»

«قُلْ لا أَجِدُ فی ما أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّماً عَلی طاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلاَّ أَنْ یَکُونَ مَیْتَةً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقاً أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَإِنَّ رَبَّکَ غَفُورٌ رَحیمٌ؛(1)بگو: «در آنچه بر من وحی شده، هیچ غذای حرامی نمی یابم بجز اینکه مردار باشد، یا خونی که (از بدن حیوان) بیرون ریخته، یا گوشت خوک- که اینها همه پلیدند- یا حیوانی که به گناه، هنگام سر بریدن، نام غیر خدا [نام بتها] بر آن برده شده است.» اما کسی که مضطر (به خوردن این محرمات) شود، بی آنکه خواهان لذت باشد و یا زیاده روی کند (گناهی بر او نیست) زیرا پروردگارت، آمرزنده مهربان است.»

«إِنَّما یُریدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُون؛(1)شیطان می خواهد به وسیله شراب و قمار، در میان شما عداوت و کینه ایجاد کند، و شما را از یاد خدا و از نماز بازدارد. آیا (با این همه زیان و فساد، و با این نهی اکید،) خودداری خواهید کرد؟!»

خون حیض سؤال می کنند، بگو: «چیز زیانبار و آلوده ای است از این رو در حالت قاعدگی، از آنان کناره گیری کنید! و با آنها نزدیکی ننماید، تا پاک شوند! و هنگامی که پاک شدند، از طریقی که خدا به شما فرمان داده، با آنها آمیزش کنید! خداوند، توبه کنندگان را دوست دارد، و پاکان را (نیز) دوست دارد.»

النِّساءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا تَعْضُلُوهُنَّ أَنْ یَنْکِحْنَ أَزْواجَهُنَّ إِذا تَراضَوْا بَیْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ ذلِکَ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کانَ مِنْکُمْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ ذلِکُمْ أَزْکی لَکُمْ وَ أَطْهَرُ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛(1) طلاق، (طلاقی که رجوع و بازگشت دارد،) دو مرتبه است (و در هر مرتبه،) باید به طور شایسته همسر خود را نگاهداری کند (و آشتی نماید)، یا با نیکی او را رها سازد (و از او جدا شود). و برای شما حلال نیست که چیزی از آنچه به آنها داده اید، پس بگیرید مگر اینکه دو همسر، بترسند که حدود الهی را برپا ندارند. اگر بترسید که حدود الهی را رعایت نکنند، مانعی برای آنها نیست که زن، فدیه و عوضی بپردازد (و طلاق بگیرد). اینها حدود و مرزهای الهی است از آن، تجاوز نکنید! و هر کس از آن تجاوز کند، ستمگر است. اگر (بعد از دو طلاق و رجوع، بار دیگر) او را طلاق داد، از آن به بعد، زن بر او حلال نخواهد بود مگر اینکه همسر دیگری انتخاب کند (و با او، آمیزش جنسی نماید. در این صورت،) اگر (همسر دوم) او را طلاق گفت، گناهی ندارد که بازگشت کنند (و با همسر اول، دوباره ازدواج نماید) در صورتی که امید داشته باشند که حدود الهی را محترم میشمرند. اینها حدود الهی است که (خدا) آن را برای گروهی که آگاهند، بیان می نماید. و هنگامی که زنان را طلاق دادید، و به آخرین روزهای «عدّه» رسیدند، یا به طرز صحیحی آنها را نگاه دارید (و آشتی کنید)، و یا به طرز پسندیده ای آنها را رها سازید! و هیچ گاه به خاطر زیان رساندن و تعدّی کردن، آنها را نگاه ندارید! و کسی که چنین کند، به خویشتن ستم کرده است. (و با این اعمال، و سوء استفاده از قوانین الهی،) آیات خدا را به استهزا نگیرید! و به یاد بیاورید نعمت خدا را بر خود، و کتاب آسمانی و علم و دانشی که بر شما نازل کرده، و شما را با آن، پند می دهد! و از خدا بپرهیزید! و بدانید خداوند از هر چیزی آگاه است (و از نیات کسانی که از قوانین او، سوء استفاده می کنند، با خبر است)! و هنگامی که زنان را طلاق دادید و عدّه خود را به پایان رساندند، مانع آنها نشوید که با همسران (سابق) خویش، ازدواج کنند! اگر در میان آنان، به طرز پسندیده ای تراضی برقرار گردد. این دستوری است که تنها افرادی از شما، که ایمان به خدا و روز قیامت دارند، از آن، پند می گیرند (و به آن، عمل می کنند). این (دستور)، برای رشد (خانواده های) شما مؤثرتر، و برای شستن آلودگیها مفیدتر است و خدا می داند و شما نمی دانید مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شیر می دهند. (این) برای کسی است که بخواهد

ص: 129

دوران شیرخوارگی را تکمیل کند. و بر آن کس که فرزند برای او متولّد شده [پدر]، لازم است خوراک و پوشاک مادر را به طور شایسته (در مدت شیر دادن بپردازد حتی اگر طلاق گرفته باشد.) هیچ کس موظّف به بیش از مقدار توانایی خود نیست! نه مادر (به خاطر اختلاف با پدر) حق ضرر زدن به کودک را دارد، و نه پدر. و بر وارث او نیز لازم است این کار را انجام دهد [هزینه مادر را در دوران شیرخوارگی تأمین نماید]. و اگر آن دو، با رضایت یکدیگر و مشورت، بخواهند کودک را (زودتر) از شیر بازگیرند، گناهی بر آنها نیست. و اگر (با عدم توانایی، یا عدم موافقت مادر) خواستید دایه ای برای فرزندان خود بگیرید، گناهی بر شما نیست به شرط اینکه حق گذشته مادر را به طور شایسته بپردازید. و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و بدانید خدا، به آنچه انجام می دهید، بیناست!»

نمی آورند و خداوند، جمعیت کافران را هدایت نمی کند. و (کار) کسانی که اموال خود را برای خشنودی خدا، و تثبیت (ملکات انسانی در) روح خود، انفاق می کنند، همچون باغی است که در نقطه بلندی باشد، و بارانهای درشت به آن برسد، (و از هوای آزاد و نور آفتاب، به حد کافی بهره گیرد،) و میوه خود را دو چندان دهد (که همیشه شاداب و با طراوت است.) و خداوند به آنچه انجام می دهید، بیناست. آیا کسی از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انگور داشته باشد که از زیر درختان آن، نهرها بگذرد، و برای او در آن (باغ)، از هر گونه میوه ای وجود داشته باشد، در حالی که به سن پیری رسیده و فرزندانی (کوچک و) ضعیف دارد (در این هنگام،) گردبادی (کوبنده)، که در آن آتش (سوزانی) است، به آن برخورد کند و شعله ور گردد و بسوزد؟! (همین طور است حال کسانی که انفاقهای خود را، با ریا و منت و آزار، باطل می کنند.) این چنین خداوند آیات خود را برای شما آشکار می سازد شاید بیندیشید (و با اندیشه، راه حق را بیابید!»

بازگردند (و بار دیگر مرتکب این گناه شوند)، اهل آتشند و همیشه در آن می مانند. خداوند، ربا را نابود می کند و صدقات را افزایش می دهد! و خداوند، هیچ انسانِ ناسپاسِ گنهکاری را دوست نمی دارد.

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ * فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ * وَ إِنْ کانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلی مَیْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ * وَ اتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فیهِ إِلَی اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّی کُلُّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ؛(1) ای کسانی که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و آنچه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها کنید اگر ایمان دارید! اگر (چنین) نمی کنید، بدانید خدا و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد! و اگر توبه کنید، سرمایه های شما، از آنِ شماست [اصل سرمایه، بدون سود] نه ستم می کنید، و نه بر شما ستم وارد می شود. و اگر (بدهکار،) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانایی، مهلت دهید! (و در صورتی که براستی قدرت پرداخت را ندارد،) برای خدا به او ببخشید بهتر است اگر (منافع این کار را) بدانید! و از روزی بپرهیزید (و بترسید) که در آن روز، شما را به سوی خدا بازمی گردانند سپس به هر کس، آنچه انجام داده، به طور کامل باز پس داده می شود، و به آنها ستم نخواهد شد. (چون هر چه می بینند، نتایج اعمال خودشان است.»

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ * وَ اتَّقُوا النَّارَ الَّتی أُعِدَّتْ لِلْکافِرینَ؛(2) ای کسانی که ایمان آورده اید! ربا (و سود پول) را چند برابر نخورید! از خدا بپرهیزید، تا رستگار شوید! و از آتشی بپرهیزید که برای کافران آماده شده است!»

ص: 132

کافر شدند، سپس بر کفر خود افزودند، خدا هرگز آنها را نخواهد بخشید، و آنها را به راه (راست) هدایت نخواهد کرد.»

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْکافِرینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنینَ أَ تُریدُونَ أَنْ تَجْعَلُوا لِلَّهِ عَلَیْکُمْ سُلْطاناً مُبیناً؛ (1) ای کسانی که ایمان آورده اید! غیر از مؤمنان، کافران را ولّی و تکیه گاه خود قرار ندهید! آیا می خواهید (با این عمل،) دلیل آشکاری بر ضدّ خود در پیشگاه خدا قرار دهید؟!»

بعدالت ادا کنید!- هیچ کس را، جز بمقدار تواناییش، تکلیف نمی کنیم- و هنگامی که سخنی می گویید، عدالت را رعایت نمایید، حتی اگر در مورد نزدیکان (شما) بوده باشد و به پیمان خدا وفا کنید، این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش می کند، تا متذکّر شوید!»

همسرانتان، و دختران همسرتان که در دامان شما پرورش یافته اند از همسرانی که با آنها آمیزش جنسی داشته اید- و چنانچه با آنها آمیزش جنسی نداشته اید، (دختران آنها) برای شما مانعی ندارد- و (همچنین) همسرهای پسرانتان که از نسل شما هستند (- نه پسرخوانده ها-) و (نیز حرام است بر شما) جمع میان دو خواهر کنید مگر آنچه در گذشته واقع شده چرا که خداوند، آمرزنده و مهربان است. و زنان شوهردار (بر شما حرام است) مگر آنها را که (از راه اسارت) مالک شده اید (زیرا اسارت آنها در حکم طلاق است) اینها احکامی است که خداوند بر شما مقرّر داشته است. اما زنان دیگر غیر از اینها (که گفته شد)، برای شما حلال است که با اموال خود، آنان را اختیار کنید در حالی که پاکدامن باشید و از زنا، خودداری نمایید. و زنانی را که متعه [ازدواج موقت] می کنید، واجب است مهر آنها را بپردازید. و گناهی بر شما نیست در آنچه بعد از تعیین مهر، با یکدیگر توافق کرده اید. (بعداً می توانید با توافق، آن را کم یا زیاد کنید.) خداوند، دانا و حکیم است. و آنها که توانایی ازدواج با زنان (آزاد) پاکدامن باایمان را ندارند، می توانند با زنان پاکدامن از بردگان باایمانی که در اختیار دارید ازدواج کنند- خدا به ایمان شما آگاه تر است و همگی اعضای یک پیکرید- آنها را با اجازه صاحبان آنان تزویج نمایید، و مهرشان را به خودشان بدهید به شرط آنکه پاکدامن باشند، نه بطور آشکار مرتکب زنا شوند، و نه دوست پنهانی بگیرند. و در صورتی که «محصنه» باشند و مرتکب عمل منافی عفت شوند، نصف مجازات زنان آزاد را خواهند داشت. این (اجازه ازدواج با کنیزان) برای کسانی از شماست که بترسند (از نظر غریزه جنسی) به زحمت بیفتند و (با این حال نیز) خودداری (از ازدواج با آنان) برای شما بهتر است. و خداوند، آمرزنده و مهربان است.»

آن می ماند و خداوند بر او غضب می کند و او را از رحمتش دور می سازد و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است.»

دشمنان خدا، که نشانه نفاق است، بپرهیزید!) مگر آنها که توبه کنند، و جبران و اصلاح نمایند، به (دامن لطف) خدا، چنگ زنند، و دین خود را برای خدا خالص کنند آنها با مؤمنان خواهند بود و خداوند به افراد باایمان، پاداش عظیمی خواهد داد»

«إِنَّ الَّذینَ یَکْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ یُریدُونَ أَنْ یُفَرِّقُوا بَیْنَ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ یَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَ نَکْفُرُ بِبَعْضٍ وَ یُریدُونَ أَنْ یَتَّخِذُوا بَیْنَ ذلِکَ سَبیلاً * أُولئِکَ هُمُ الْکافِرُونَ حَقًّا وَ أَعْتَدْنا لِلْکافِرینَ عَذاباً مُهیناً؛(1) کسانی که خدا و پیامبرانِ او را انکار می کنند، و می خواهند میان خدا و پیامبرانش تبعیض قائل شوند، و می گویند: «به بعضی ایمان می آوریم، و بعضی را انکار می کنیم» و می خواهند در میان این دو، راهی برای خود انتخاب کنند ... آنها کافران حقیقی اند و برای کافران، مجازات خوارکننده ای فراهم ساخته ایم.»

الرُّسُلُ وَ أُمُّهُ صِدِّیقَةٌ کانا یَأْکُلانِ الطَّعامَ انْظُرْ کَیْفَ نُبَیِّنُ لَهُمُ الْآیاتِ ثُمَّ انْظُرْ أَنَّی یُؤْفَکُونَ ؛(1) آنها که گفتند: «خداوند همان مسیح بن مریم است»، بیقین کافر شدند، (با اینکه خود) مسیح گفت: ای بنی اسرائیل! خداوند یگانه را، که پروردگار من و شماست، پرستش کنید! زیرا هر کس شریکی برای خدا قرار دهد، خداوند بهشت را بر او حرام کرده است و جایگاه او دوزخ است و ستمکاران، یار و یاوری ندارند. آنها که گفتند: «خداوند، یکی از سه خداست» (نیز) بیقین کافر شدند معبودی جز معبود یگانه نیست و اگر از آنچه می گویند دست بر ندارند، عذاب دردناکی به کافران آنها (که روی این عقیده ایستادگی کنند،) خواهد رسید. یا به سوی خدا بازنمی گردند، و از او طلب آمرزش نمی کنند؟ (در حالی که) خداوند آمرزنده مهربان است. مسیح فرزند مریم، فقط فرستاده (خدا) بود پیش از وی نیز، فرستادگان دیگری بودند، مادرش، زن بسیار راستگویی بود هر دو، غذا می خوردند (با این حال، چگونه دعوی الوهیّت مسیح و پرستش مریم را دارید؟!) بنگر چگونه نشانه را برای آنها آشکار می سازیم! سپس بنگر چگونه از حق بازگردانده می شوند!»

نَجْزِی الظَّالِمینَ؛(1) کسانی که آیات ما را تکذیب کردند، و در برابر آن تکبّر ورزیدند، (هرگز) درهای آسمان به رویشان گشوده نمی شود و (هیچ گاه) داخل بهشت نخواهند شد مگر اینکه شتر از سوراخ سوزن بگذرد! این گونه، گنهکاران را جزا می دهیم! برای آنها بستری از (آتش) دوزخ، و روی آنها پوششهایی (از آن) است و اینچنین ظالمان را جزا میدهیم!»

«اینها را از شهر و دیار خود بیرون کنید، که اینها مردمی هستند که پاکدامنی را می طلبند (و با ما همصدا نیستند!)» (چون کار به اینجا رسید،) ما او و خاندانش را رهایی بخشیدیم جز همسرش، که از بازماندگان (در شهر) بود. و (سپس چنان) بارانی (از سنگ) بر آنها فرستادیم (که آنها را در هم کوبید و نابود ساخت.) پس بنگر سرانجام کار مجرمان چه شد!»

ساختیم. (آری،) هنگامی که در برابر آنچه از آن نهی شده بودند سرکشی کردند، به آنها گفتیم: «به شکل میمونهایی طردشده در آیید!»

کنند، (خداوند آنها را می پذیرد) خدا به آنچه انجام می دهند بیناست. و اگر سرپیچی کنند، بدانید (ضرری به شما نمی رسانند) خداوند سرپرست شماست! چه سرپرست خوبی! و چه یاور خوبی!»

دانشمندان و راهبان خویش را معبودهایی در برابر خدا قرار دادند، و (همچنین) مسیح فرزند مریم را در حالی که دستور نداشتند جز خداوند یکتایی را که معبودی جز او نیست، بپرستند، او پاک و منزه است از آنچه همتایش قرار می دهند! آنها می خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند ولی خدا جز این نمی خواهد که نور خود را کامل کند، هر چند کافران ناخشنود باشند! او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه آیین ها غالب گرداند، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند! ای کسانی که ایمان آورده اید! بسیاری از دانشمندان (اهل کتاب) و راهبان، اموال مردم را بباطل می خورند، و (آنان را) از راه خدا بازمی دارند! و کسانی که طلا و نقره را گنجینه (و ذخیره و پنهان) می سازند، و در راه خدا انفاق نمی کنند، به مجازات دردناکی بشارت ده! در آن روز که آن را در آتش جهنم، گرم و سوزان کرده، و با آن صورتها و پهلوها و پشتهایشان را داغ می کنند (و به آنها می گویند): این همان چیزی است که برای خود اندوختید (و گنجینه ساختید)! پس بچشید چیزی را که برای خود می اندوختید!»

صدقاتشان عیبجویی می کنند، و کسانی را که (برای انفاق در راه خدا) جز به مقدار (ناچیز) توانایی خود دسترسی ندارند، مسخره می نمایند، خدا آنها را مسخره می کند (و کیفر استهزاکنندگان را به آنها می دهد) و برای آنها عذاب دردناکی است! چه برای آنها استغفار کنی، و چه نکنی، (حتّی) اگر هفتاد بار برای آنها استغفار کنی، هرگز خدا آنها را نمی آمرزد! چرا که خدا و پیامبرش را انکار کردند و خداوند جمعیّت فاسقان را هدایت نمی کند!»

مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ نُذیقُهُمُ الْعَذابَ الشَّدیدَ بِما کانُوا یَکْفُرُونَ؛(1) گفتند: «خداوند فرزندی برای خود انتخاب کرده است»! (از هر عیب و نقص و احتیاجی) منزه است! او بی نیاز است! از آن اوست آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است! شما هیچ گونه دلیلی بر این ادعا ندارید! آیا به خدا نسبتی می دهید که نمی دانید؟! بگو: «آنها که به خدا دروغ می بندند، (هرگز) رستگار نمی شوند! بهره ای (ناچیز) از دنیا دارند سپس بازگشتشان بسوی ماست و بعد، به آنها مجازات شدید به سزای کفرشان می چشانیم!»

در آن روز، مجرمان را با هم در غل و زنجیر می بینی! (که دستها و گردنهایشان را به هم بسته است!) لباسهایشان از قطران [ماده چسبنده بد بوی قابل اشتعال] است و صورتهایشان را آتش می پوشاند ... تا خداوند هر کس را، هر آنچه انجام داده، جزا دهد! به یقین، خداوند سریع الحساب است!»

«وَ لا تَتَّخِذُوا أَیْمانَکُمْ دَخَلاً بَیْنَکُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها وَ تَذُوقُوا السُّوءَ بِما صَدَدْتُمْ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ وَ لَکُمْ عَذابٌ عَظیمٌ؛(1) سوگندهایتان را وسیله تقلّب و خیانت در میان خود قرار ندهید، مبادا گامی بعد از ثابت گشتن (بر ایمان) متزلزل شود و به خاطر بازداشتن (مردم) از راه خدا، آثار سوء آن را بچشید! و برای شما، عذاب عظیمی خواهد بود!»

مکن، (و ترک انفاق و بخشش منما) و بیش از حدّ (نیز) دست خود را مگشای، تا مورد سرزنش قرار گیری و از کار فرومانی! به یقین، پروردگارت روزی را برای هر کس بخواهد، گشاده یا تنگ می دارد او نسبت به بندگانش، آگاه و بیناست. و فرزندانتان را از ترس فقر، نکشید! ما آنها و شما را روزی می دهیم مسلماً کشتن آنها گناه بزرگی است! و نزدیک زنا نشوید، که کار بسیار زشت، و بد راهی است! و کسی را که خداوند خونش را حرام شمرده، نکشید، جز بحق! و آن کس که مظلوم کشته شده، برای ولیش سلطه (و حق قصاص) قرار دادیم اما در قتل اسراف نکند، چرا که او مورد حمایت است! و به مال یتیم، جز به بهترین راه نزدیک نشوید، تا به سر حد بلوغ رسد! و به عهد (خود) وفا کنید، که از عهد سؤال می شود! و هنگامی که پیمانه می کنید، حق پیمانه را ادا نمایید، و با ترازوی درست وزن کنید! این برای شما بهتر، و عاقبتش نیکوتر است. از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسئولند. و روی زمین، با تکبر راه مرو! تو نمی توانی زمین را بشکافی، و طول قامتت هرگز به کوه ها نمی رسد! همه اینها گناهش نزد پروردگار تو ناپسند است. این (احکام)، از حکمتهایی است که پروردگارت به تو وحی فرستاده و هرگز معبودی با خدا قرار مده، که در جهنم افکنده می شوی، در حالی که سرزنش شده، و رانده (درگاه خدا) خواهی بود! آیا پروردگارتان فرزندان پسر را مخصوص شما ساخته، و خودش دخترانی از فرشتگان برگزیده است؟! شما سخن بزرگ (و بسیار زشتی) می گویید! ما در این قرآن، انواع بیانات مؤثر را آوردیم تا متذکر شوند! ولی (گروهی از کوردلان،) جز بر نفرتشان نمی افزاید. بگو: «اگر آن چنان که آنها می گویند با او خدایانی بود، در این صورت، (خدایان) سعی می کردند راهی به سوی (خداوند) صاحب عرش پیدا کنند.» او پاک و برتر است از آنچه آنها می گویند، بسیار برتر و منزه تر!»

بَشَراً رَسُولاً * وَ ما مَنَعَ النَّاسَ أَنْ یُؤْمِنُوا إِذْ جاءَهُمُ الْهُدی إِلاَّ أَنْ قالُوا أَ بَعَثَ اللَّهُ بَشَراً رَسُولاً * قُلْ لَوْ کانَ فِی الْأَرْضِ مَلائِکَةٌ یَمْشُونَ مُطْمَئِنِّینَ لَنَزَّلْنا عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ مَلَکاً رَسُولاً؛(1) و گفتند: «ما هرگز به تو ایمان نمی آوریم تا اینکه چشمه جوشانی از این سرزمین (خشک و سوزان) برای ما خارج سازی ... یا باغی از نخل و انگور از آن تو باشد و نهرها در لابه لای آن جاری کنی ... یا قطعات (سنگهای) آسمان را- آن چنان که می پنداری- بر سر ما فرود آری یا خداوند و فرشتگان را در برابر ما بیاوری ... یا برای تو خانه ای پر نقش و نگار از طلا باشد یا به آسمان بالا روی حتی اگر به آسمان روی، ایمان نمی آوریم مگر آنکه نامه ای بر ما فرود آوری که آن را بخوانیم! «بگو:» منزه است پروردگارم (از این سخنان بی معنی)! مگر من جز انسانی فرستاده خدا هستم؟! تنها چیزی که بعد از آمدن هدایت مانع شد مردم ایمان بیاورند، این بود (که از روی نادانی و بی خبری) گفتند: «آیا خداوند بشری را بعنوان رسول فرستاده است؟!» بگو: « (حتی) اگر در روی زمین فرشتگانی (زندگی می کردند، و) با آرامش گام برمی داشتند، ما فرشته ای را به عنوان رسول، بر آنها می فرستادیم!» (چرا که رهنمای هر گروهی باید از جنس خودشان باشد).»

نمی توانست یاری گیرد. در آنجا ثابت شد که ولایت (و قدرت) از آن خداوند بر حق است! اوست که برترین ثواب، و بهترین عاقبت را (برای مطیعان) دارد! »

بخوبی از کسانی که برای سوختن در آتش سزاوارترند، آگاهتریم! و همه شما (بدون استثنا) وارد جهنم می شوید این امری است حتمی و قطعی بر پروردگارت! سپس آنها را که تقوا پیشه کردند از آن رهایی می بخشیم و ظالمان را- در حالی که (از ضعف و ذلّت) به زانو درآمده اند- در آن رها می سازیم.»

سخن آسمانها از هم متلاشی گردد، و زمین شکافته شود، و کوه ها بشدّت فرو ریزد ... از این رو که برای خداوند رحمان فرزندی قائل شدند! در حالی که هرگز برای خداوند رحمان سزاوار نیست که فرزندی برگزیند! تمام کسانی که در آسمانها و زمین هستند، بنده اویند! خداوند همه آنها را احصا کرده، و به دقّت شمرده است! و همگی روز رستاخیز، تک و تنها نزد او حاضر می شوند!»

مِنْ أَطْرافِها أَ فَهُمُ الْغالِبُونَ * قُلْ إِنَّما أُنْذِرُکُمْ بِالْوَحْیِ وَ لا یَسْمَعُ الصُّمُّ الدُّعاءَ إِذا ما یُنْذَرُونَ * وَ لَئِنْ مَسَّتْهُمْ نَفْحَةٌ مِنْ عَذابِ رَبِّکَ لَیَقُولُنَّ یا وَیْلَنا إِنَّا کُنَّا ظالِمین؛(1) )اگر تو را استهزا کنند نگران نباش،) پیامبران پیش از تو را (نیز) استهزا کردند امّا سرانجام، آنچه را استهزا می کردند دامان مسخره کنندگان را گرفت (و مجازات الهی آنها را در هم کوبید)! بگو: «چه کسی شما را در شب و روز از (مجازات) خداوند بخشنده نگاه می دارد؟!» ولی آنان از یاد پروردگارشان روی گردانند! آیا آنها خدایانی دارند که می توانند در برابر ما از آنان دفاع کنند؟! (این خدایان ساختگی، حتّی) نمی توانند خودشان را یاری دهند (تا چه رسد به دیگران) و نه از ناحیه ما با نیرویی یاری می شوند! ما آنها و پدرانشان را (از نعمتها) بهره مند ساختیم، تا آنجا که عمر طولانی پیدا کردند (و مایه غرور و طغیانشان شد) آیا نمی بینند که ما پیوسته به سراغ زمین آمده، و از آن (و اهلش) می کاهیم؟! آیا آنها غالبند (یا ما)؟! بگو: «من تنها بوسیله وحی شما را انذار می کنم!» ولی آنها که گوشهایشان کر است، هنگامی که انذار می شوند، سخنان را نمی شنوند! اگر کمترین عذاب پروردگارت به آنان برسد، فریادشان بلند می شود که: «ای وای بر ما! ما همگی ستمگر بودیم!»

عَلِمْتَ ما هؤُلاءِ یَنْطِقُونَ * قالَ أَ فَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا یَنْفَعُکُمْ شَیْئاً وَ لا یَضُرُّکُمْ * أُفٍّ لَکُمْ وَ لِما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ * قالُوا حَرِّقُوهُ وَ انْصُرُوا آلِهَتَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ فاعِلینَ * قُلْنا یا نارُ کُونی بَرْداً وَ سَلاماً عَلی إِبْراهیمَ * وَ أَرادُوا بِهِ کَیْداً فَجَعَلْناهُمُ الْأَخْسَرینَ؛(1) ما وسیله رشد ابراهیم را از قبل به او دادیم و از (شایستگی) او آگاه بودیم ... آن هنگام که به پدرش (آزر) و قوم او گفت: «این مجسمه های بی روح چیست که شما همواره آنها را پرستش می کنید؟!» گفتند: «ما پدران خود را دیدیم که آنها را عبادت می کنند.» گفت: «مسلّماً هم شما و هم پدرانتان، در گمراهی آشکاری بوده اید!» گفتند: «آیا مطلب حقّی برای ما آورده ای، یا شوخی می کنی؟!» گفت: « (کاملًا حقّ آورده ام) پروردگار شما همان پروردگار آسمانها و زمین است که آنها را ایجاد کرده و من بر این امر، از گواهانم! و به خدا سوگند، در غیاب شما، نقشه ای برای نابودی بتهایتان می کشم!» سرانجام (با استفاده از یک فرصت مناسب)، همه آنها- جز بت بزرگشان- را قطعه قطعه کرد شاید سراغ او بیایند (و او حقایق را بازگو کند)! (هنگامی که منظره بتها را دیدند،) گفتند: «هر کس با خدایان ما چنین کرده، قطعاً از ستمگران است (و باید کیفر سخت ببیند)!» (گروهی) گفتند: «شنیدیم نوجوانی از (مخالفت با) بتها سخن می گفت که او را ابراهیم می گویند. (جمعیّت) گفتند: «او را در برابر دیدگان مردم بیاورید، تا گواهی دهند!» (هنگامی که ابراهیم را حاضر کردند،) گفتند: «تو این کار را با خدایان ما کرده ای، ای ابراهیم؟!» گفت: «بلکه این کار را بزرگشان کرده است! از آنها بپرسید اگر سخن می گویند!» آنها به و جدان خویش بازگشتند و (به خود) گفتند: «حقّا که شما ستمگرید!» سپس بر سرهایشان واژگونه شدند (و حکم و جدان را بکلّی فراموش کردند و گفتند:) تو می دانی که اینها سخن نمی گویند! (ابراهیم) گفت: «آیا جز خدا چیزی را می پرستید که نه کمترین سودی برای شما دارد، و نه زیانی به شما می رساند! (نه امیدی به سودشان دارید، و نه ترسی از زیانشان!) اف بر شما و بر آنچه جز خدا می پرستید! آیا اندیشه نمی کنید (و عقل ندارید)؟! گفتند: «او را بسوزانید و خدایان خود را یاری کنید، اگر کاری از شما ساخته است!» (سرانجام او را به آتش افکندند ولی ما) گفتیم: «ای آتش! بر ابراهیم سرد و سالم باش!» آنها می خواستند ابراهیم را با این نقشه نابود کنند ولی ما آنها را زیانکارترین مردم قرار دادیم!»

ص: 174

لَناکِبُونَ؛(1)آیا آنها در این گفتار نیندیشیدند، یا اینکه چیزی برای آنان آمده که برای نیاکانشان نیامده است؟! یا اینکه پیامبرشان را نشناختند (و از سوابق او آگاه نیستند)، از این رو او را انکار می کنند؟! یا می گویند او دیوانه است؟! ولی او حق را برای آنان آورده امّا بیشترشان از حق کراهت دارند (و گریزانند). و اگر حق از هوسهای آنها پیروی کند، آسمانها و زمین و همه کسانی که در آنها هستند تباه می شوند! ولی ما قرآنی به آنها دادیم که مایه یادآوری (و عزّت و شرف) برای آنهاست، امّا آنان از (آنچه مایه) یادآوریشان (است) رویگردانند! یا اینکه تو از آنها مزد و هزینه ای (در برابر دعوتت) می خواهی؟ با اینکه مزد پروردگارت بهتر، و او بهترین روزی دهندگان است! بطور قطع و یقین، تو آنان را به راه راست دعوت می کنی»

أَبَداً إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ * وَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیم* إِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ * وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ رَؤُفٌ رَحیمٌ؛(1)و کسانی که آنان پاکدامن را متّهم می کنند، سپس چهار شاهد (بر مدّعای خود) نمی آورند، آنها را هشتاد تازیانه بزنید و شهادتشان را هرگز نپذیرید و آنها همان فاسقانند! مگر کسانی که بعد از آن توبه کنند و جبران نمایند (که خداوند آنها را می بخشد) زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است. و کسانی که همسران خود را (به عمل منافی عفّت) متّهم می کنند، و گواهانی جز خودشان ندارند، هر یک از آنها باید چهار مرتبه به نام خدا شهادت دهد که از راستگویان است و در پنجمین بار بگوید که لعنت خدا بر او باد اگر از دروغگویان باشد. آن زن نیز می تواند کیفر (زنا) را از خود دور کند، به این طریق که چهار بار خدا را به شهادت طلبد که آن مرد (در این نسبتی که به او می دهد) از دروغگویان است. و بار پنجم بگوید که غضب خدا بر او باد اگر آن مرد از راستگویان باشد. و اگر فضل و رحمت خدا شامل حال شما نبود و اینکه او توبه پذیر و حکیم است (بسیاری از شما گرفتار مجازات سخت الهی می شدید)! مسلّماً کسانی که آن تهمت عظیم را عنوان کردند گروهی (متشکّل و توطئه گر) از شما بودند امّا گمان نکنید این ماجرا برای شما بد است، بلکه خیر شما در آن است آنها هر کدام سهم خود را از این گناهی که مرتکب شدند دارند و از آنان کسی که بخش مهمّ آن را بر عهده داشت عذاب عظیمی برای اوست! چرا هنگامی که این (تهمت) را شنیدید، مردان و زنان با ایمان نسبت به خود (و کسی که همچون خود آنها بود) گمان خیر نبردند و نگفتند این دروغی بزرگ و آشکار است؟! چرا چهار شاهد برای آن نیاوردند؟! اکنون که این گواهان را نیاوردند، آنان در پیشگاه خدا دروغگویانند! و اگر فضل و رحمت الهی در دنیا و آخرت شامل شما نمی شد، بخاطر این گناهی که کردید عذاب سختی به شما می رسید! به خاطر بیاورید زمانی را که این شایعه را از زبان یکدیگر می گرفتید، و با دهان خود سخنی می گفتید که به آن یقین نداشتید و آن را کوچک می پنداشتید در حالی که نزد خدا بزرگ است! چرا هنگامی که آن را شنیدید نگفتید: «ما حق نداریم که به این سخن تکلّم کنیم خداوندا منزّهی تو، این بهتان بزرگی است»؟! خداوند شما را اندرز می دهد که هرگز چنین کاری را تکرار نکنید اگر ایمان دارید! و خداوند آیات را برای شما بیان می کند، و

ص: 179

خدا دانا و حکیم است. کسانی که دوست دارند زشتیها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکی برای آنان در دنیا و آخرت است و خداوند می داند و شما نمی دانید! و اگر فضل و رحمت الهی شامل حال شما نبود و اینکه خدا مهربان و رحیم است (مجازات سختی دامانتان را می گرفت)»

«إِنَّ الَّذینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤْمِناتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ * یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ؛(1) کسانی که زنان پاکدامن و بی خبر (از هر گونه آلودگی) و مؤمن را متهم می سازند، در دنیا و آخرت از رحمت الهی بدورند و عذاب بزرگی برای آنهاست. در آن روز زبانها و دستها و پاهایشان بر ضدّ آنها به اعمالی که مرتکب می شدند گواهی می دهد!»

لَکُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَلیمٌ * لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَنْ تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ مَسْکُونَةٍ فیها مَتاعٌ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما تَکْتُمُون؛(1) ای کسانی که ایمان آورده اید! در خانه هایی غیر از خانه خود وارد نشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن خانه سلام کنید این برای شما بهتر است شاید متذکّر شوید! و اگر کسی را در آن نیافتید، وارد نشوید تا به شما اجازه داده شود و اگر گفته شد: «بازگردید!» بازگردید این برای شما پاکیزه تر است و خداوند به آنچه انجام می دهید آگاه است! (ولی) گناهی بر شما نیست که وارد خانه های غیر مسکونی بشوید که در آن متاعی متعلّق به شما وجود دارد و خدا آنچه را آشکار می کنید و آنچه را پنهان می دارید، می داند!»

و کسانی که هر گاه انفاق کنند، نه اسراف می نمایند و نه سخت گیری بلکه در میان این دو، حدّ اعتدالی دارند. و کسانی که معبود دیگری را با خداوند نمی خوانند و انسانی را که خداوند خونش را حرام شمرده، جز بحق نمی کشند و زنا نمی کنند و هر کس چنین کند، مجازات سختی خواهد دید! عذاب او در قیامت مضاعف می گردد، و همیشه با خواری در آن خواهد ماند! مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند، که خداوند گناهان آنان را به حسنات مبدّل می کند و خداوند همواره آمرزنده و مهربان بوده است! و کسی که توبه کند و عمل صالح انجام دهد، بسوی خدا بازگشت می کند (و پاداش خود را از او می گیرد.) و کسانی که شهادت به باطل نمی دهند (و در مجالس باطل شرکت نمی کنند) و هنگامی که با لغو و بیهودگی برخورد کنند، بزرگوارانه از آن می گذرند. و کسانی که هر گاه آیات پروردگارشان به آنان گوشزد شود، کر و کور روی آن نمی افتند. و کسانی که می گویند: «پروردگارا! از همسران و فرزندانمان مایه روشنی چشم ما قرار ده، و ما را برای پرهیزگاران پیشوا گردان!» (آری،) آنها هستند که درجات عالی بهشت در برابر شکیباییشان به آنان پاداش داده می شود و در آن، با تحیّت و سلام رو به رو می شوند. در حالی که جاودانه در آن خواهند ماند چه قرارگاه و محلّ اقامت خوبی!»

یقین از اخراج شدگان خواهی بود!» گفت: «من دشمن سرسخت اعمال شما هستم! پروردگارا! من و خاندانم را از آنچه اینها انجام می دهند رهایی بخش!» ما او و تمامی خاندانش را نجات دادیم، جز پیر زنی که در میان بازماندگان بود! سپس دیگران را هلاک کردیم! و بارانی (از سنگ) بر آنها فرستادیم چه باران بدی بود باران انذارشدگان! در این (ماجرای قوم لوط و سرنوشت شوم آنها) آیتی است امّا بیشترشان مؤمن نبودند.»

یَنْقَلِبُونَ؛(1))پیامبر اسلام شاعر نیست) شاعران کسانی هستند که گمراهان از آنان پیروی می کنند. آیا نمی بینی آنها در هر وادی سرگردانند؟ و سخنانی می گویند که (به آنها) عمل نمی کنند؟! مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام می دهند و خدا را بسیار یاد می کنند، و به هنگامی که مورد ستم واقع می شوند به دفاع از خویشتن (و مؤمنان) برمی خیزند (و از شعر در این راه کمک می گیرند) آنها که ستم کردند به زودی می دانند که بازگشتشان به کجاست!»

وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ؛(1) قارون از قوم موسی بود، اما بر آنان ستم کرد ما آن قدر از گنجها به او داده بودیم که حمل کلیدهای آن برای یک گروه زورمند مشکل بود! (به خاطر آورید) هنگامی را که قومش به او گفتند: «این همه شادی مغرورانه مکن، که خداوند شادی کنندگان مغرور را دوست نمی دارد! و در آنچه خدا به تو داده، سرای آخرت را بطلب و بهره ات را از دنیا فراموش مکن و همان گونه که خدا به تو نیکی کرده نیکی کن و هرگز در زمین در جستجوی فساد مباش، که خدا مفسدان را دوست ندارد! )قارون) گفت: «این ثروت را بوسیله دانشی که نزد من است به دست آورده ام!» آیا او نمی دانست که خداوند اقوامی را پیش از او هلاک کرد که نیرومندتر و ثروتمندتر از او بودند؟! (و هنگامی که عذاب الهی فرا رسد،) مجرمان از گناهانشان سؤال نمی شوند. (روزی قارون) با تمام زینت خود در برابر قومش ظاهر شد، آنها که خواهان زندگی دنیا بودند گفتند: «ای کاش همانند آنچه به قارون داده شده است ما نیز داشتیم! به راستی که او بهره عظیمی دارد!» اما کسانی که علم و دانش به آنها داده شده بود گفتند: «وای بر شما ثواب الهی برای کسانی که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام می دهند بهتر است، اما جز صابران آن را دریافت نمی کنند.» سپس ما، او و خانه اش را در زمین فرو بردیم، و گروهی نداشت که او را در برابر عذاب الهی یاری کنند، و خود نیز نمی توانست خویشتن را یاری دهد. و آنها که دیروز آرزو می کردند بجای او باشند (هنگامی که این صحنه را دیدند) گفتند: «وای بر ما! گویی خدا روزی را بر هر کس از بندگانش بخواهد گسترش می دهد یا تنگ می گیرد! اگر خدا بر ما منت ننهاده بود، ما را نیز به قعر زمین فرو می برد! ای وای گویی کافران هرگز رستگار نمی شوند! (آری،) این سرای آخر تو را (تنها) برای کسانی قرار می دهیم که اراده برتری جویی در زمین و فساد را ندارند و عاقبت نیک برای پرهیزگاران است!»

ص: 188

وَ کانُوا بِها یَسْتَهْزِؤُنَ؛(1) این وعده ای است که خدا کرده و خداوند هرگز از وعده اش تخلّف نمی کند ولی بیشتر مردم نمی دانند! آنها فقط ظاهری از زندگی دنیا را می دانند، و از آخرت (و پایان کار) غافلند! آیا آنان با خود نیندیشیدند که خداوند، آسمانها و زمین و آنچه را میان آن دو است جز بحق و برای زمان معیّنی نیافریده است؟! ولی بسیاری از مردم (رستاخیز و) لقای پروردگارشان را منکرند! آیا در زمین گردش نکردند تا ببینند عاقبت کسانی که قبل از آنان بودند چگونه بود؟! آنها نیرومندتر از اینان بودند، و زمین را (برای زراعت و آبادی) بیش از اینان دگرگون ساختند و آباد کردند، و پیامبرانشان با دلایل روشن به سراغشان آمدند (امّا آنها انکار کردند و کیفر خود را دیدند) خداوند هرگز به آنان ستم نکرد، آنها به خودشان ستم می کردند! سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آن را به مسخره گرفتند!»

الْحَکیمُ؛(1) او زنده را از مرده بیرون می آورد، و مرده را از زنده، و زمین را پس از مردنش حیات می بخشد، و به همین گونه روز قیامت (از گورها) بیرون آورده می شوید! از نشانه های او این است که شما را از خاک آفرید، سپس بناگاه انسانهایی شدید و در روی زمین گسترش یافتید! و از نشانه های او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکّر می کنند! و از آیات او آفرینش آسمانها و زمین، و تفاوت زبانها و رنگهای شماست در این نشانه هایی است برای عالمان! و از نشانه های او خواب شما در شب و روز است و تلاش و کوششتان برای بهره گیری از فضل پروردگار (و تأمین معاش) در این امور نشانه هایی است برای آنان که گوش شنوا دارند! و از آیات او این است که برق و رعد را به شما نشان می دهد که هم مایه ترس و هم امید است (ترس از صاعقه، و امید به نزول باران)، و از آسمان آبی فرو می فرستد که زمین را بعد از مردنش بوسیله آن زنده می کند در این نشانه هایی است برای جمعیّتی که می اندیشند! و از آیات او این است که آسمان و زمین به فرمان او برپاست سپس هنگامی که شما را (در قیامت) از زمین فراخواند، ناگهان همه خارج می شوید (و در صحنه محشر حضور می یابید)! و از آن اوست تمام کسانی که در آسمانها و زمین اند و همگی در برابر او خاضع و مطیع اند! او کسی است که آفرینش را آغاز می کند، سپس آن را بازمی گرداند، و این کار برای او آسانتر می باشد و برای اوست توصیف برتر در آسمانها و زمین و اوست توانمند و حکیم!»

چیزی از کیفر (اعمال) پدرش را به یقین وعده الهی حقّ است پس مبادا زندگانی دنیا شما را بفریبد، و مبادا (شیطان) فریبکار شما را (به کرم) خدا مغرور سازد! آگاهی از زمان قیام قیامت مخصوص خداست، و اوست که باران را نازل می کند، و آنچه را که در رحم ها (ی مادران) است می داند، و هیچ کس نمی داند فردا چه به دست می آورد، و هیچ کس نمی داند در چه سرزمینی می میرد؟ خداوند عالم و آگاه است!»

می رویانیم که هم چهارپایانشان از آن می خورند و هم خودشان تغذیه می کنند آیا نمی بینند؟! آنان می گویند: «اگر راست می گویید، این پیروزی شما کی خواهد بود؟!» بگو: «روز پیروزی، ایمان آوردن، سودی به حال کافران نخواهد داشت و به آنها هیچ مهلت داده نمی شود!» حال که چنین است، از آنها روی بگردان و منتظر باش آنها نیز منتظرند! (تو منتظر رحمت خدا و آنها هم منتظر عذاب او!)»

أَنَّهُمْ بادُونَ فِی الْأَعْرابِ یَسْئَلُونَ عَنْ أَنْبائِکُمْ وَ لَوْ کانُوا فیکُمْ ما قاتَلُوا إِلاَّ قَلیلاً؛(1) (در حالی که) آنان قبل از این با خدا عهد کرده بودند که پشت به دشمن نکنند و عهد الهی مورد سؤال قرار خواهد گرفت (و در برابر آن مسئولند)! بگو: «اگر از مرگ یا کشته شدن فرار کنید، سودی به حال شما نخواهد داشت و در آن هنگام جز بهره کمی از زندگانی نخواهید گرفت!» بگو: «چه کسی می تواند شما را در برابر اراده خدا حفظ کند اگر او بدی یا رحمتی را برای شما اراده کند؟!» و آنها جز خدا هیچ سرپرست و یاوری برای خود نخواهند یافت. خداوند کسانی که مردم را از جنگ بازمی داشتند و کسانی را که به برادران خود می گفتند: «بسوی ما بیایید (و خود را از معرکه بیرون کشید)» بخوبی می شناسد و آنها (مردمی ضعیفند و) جز اندکی پیکار نمی کنند! آنها در همه چیز نسبت به شما بخیلند و هنگامی که (لحظات) ترس (و بحرانی) پیش آید، می بینی آن چنان به تو نگاه می کنند، و چشمهایشان در حدقه می چرخد، که گویی می خواهند قالب تهی کنند! امّا وقتی حالت خوف و ترس فرو نشست، زبانهای تند و خشن خود را با انبوهی از خشم و عصبانیت بر شما می گشایند (و سهم خود را از غنایم مطالبه می کنند!) در حالی که در آن نیز حریص و بخیلند آنها (هرگز) ایمان نیاورده اند، از این رو خداوند اعمالشان را حبط و نابود کرد و این کار بر خدا آسان است. آنها گمان می کنند هنوز لشکر احزاب نرفته اند و اگر برگردند (از ترس آنان) دوست می دارند در میان اعراب بادیه نشین پراکنده (و پنهان) شوند و از اخبار شما جویا گردند و اگر در میان شما باشند جز اندکی پیکار نمی کنند!»

شما را از آنچه پدرانتان می پرستیدند بازدارد!» و می گویند: «این جز دروغ بزرگی که (به خدا) بسته شده چیز دیگری نیست!» و کافران هنگامی که حق به سراغشان آمد گفتند: «این، جز افسونی آشکار نیست!» ما (قبلا) چیزی از کتابهای آسمانی را به آنان نداده ایم که آن را بخوانند (و به اتّکای آن سخنان تو را تکذیب کنند)، و پیش از تو هیچ بیم دهنده [پیامبری] برای آنان نفرستادیم! کسانی که پیش از آنان بودند (نیز آیات الهی را) تکذیب کردند، در حالی که اینها به یک دهم آنچه به آنان دادیم نمی رسند! (آری) آنها رسولان مرا تکذیب کردند پس ببین مجازات من (نسبت به آنها) چگونه بود! »

وَ لا یَرْجِعُونَ؛(1) آیا با شما عهد نکردم ای فرزندان آدم که شیطان را نپرستید، که او برای شما دشمن آشکاری است؟! و اینکه مرا بپرستید که راه مستقیم این است؟! او گروه زیادی از شما را گمراه کرد، آیا اندیشه نکردید؟! این همان دوزخی است که به شما وعده داده می شد! امروز وارد آن شوید و به خاطر کفری که داشتید به آتش آن بسوزید! امروز بر دهانشان مُهر می نهیم، و دستهایشان با ما سخن می گویند و پاهایشان کارهایی را که انجام می دادند شهادت می دهند! و اگر بخواهیم چشمانشان را محو کنیم سپس برای عبور از راه، می خواهند بر یکدیگر پیشی بگیرند، امّا چگونه می توانند ببینند؟! و اگر بخواهیم آنها را در جای خود مسخ می کنیم (و به مجسمه هایی بی روح مبدّل می سازیم) تا نتوانند راه خود را ادامه دهند یا به عقب برگردند!»

لا یُخْلِفُ اللَّهُ الْمیعادَ؛(1)و کسانی که از عبادت طاغوت پرهیز کردند و به سوی خداوند بازگشتند، بشارت از آن آنهاست پس بندگان مرا بشارت ده! همان کسانی که سخنان را می شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می کنند آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده، و آنها خردمندانند. آیا تو می توانی کسی را که فرمان عذاب درباره او قطعی شده رهایی بخشی؟! آیا تو میتوانی کسی را که در درون آتش است برگیری و نجات دهی؟! ولی آنها که تقوای الهی پیشه کردند، غرفه هایی در بهشت دارند که بر فراز آنها غرفه های دیگری بنا شده و از زیر آنها نهرها جاری است این وعده الهی است، و خداوند در وعده خود تخلّف نمی کند!»

می کنند که (از روی عناد) کافر شده اند پس مبادا رفت و آمد آنان در شهرها (و قدرت نمایی آنان) تو را بفریبد! پیش از آنها قوم نوح و اقوامی که بعد از ایشان بودند (پیامبرانشان را) تکذیب کردند و هر امّتی در پی آن بود که توطئه کند و پیامبرش را بگیرد (و آزار دهد)، و برای محو حق به مجادله باطل دست زدند امّا من آنها را گرفتم (و سخت مجازات کردم) ببین که مجازات من چگونه بود! و این گونه فرمان پروردگارت درباره کسانی که کافر شدند مسلّم شده که آنها همه اهل آتشند!»

«أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذینَ یُجادِلُونَ فی آیاتِ اللَّهِ أَنَّی یُصْرَفُونَ * الَّذینَ کَذَّبُوا بِالْکِتابِ وَ بِما أَرْسَلْنا بِهِ رُسُلَنا فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ * إِذِ الْأَغْلالُ فی أَعْناقِهِمْ وَ السَّلاسِلُ یُسْحَبُونَ * فِی الْحَمیمِ ثُمَّ فِی النَّارِ یُسْجَرُونَ * ثُمَّ قیلَ لَهُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ تُشْرِکُونَ * مِنْ دُونِ اللَّهِ قالُوا ضَلُّوا عَنَّا بَلْ لَمْ نَکُنْ نَدْعُوا مِنْ قَبْلُ شَیْئاً کَذلِکَ یُضِلُّ اللَّهُ الْکافِرینَ * ذلِکُمْ بِما کُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ بِما کُنْتُمْ تَمْرَحُونَ * ادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدینَ فیها فَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرینَ * فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَإِمَّا نُرِیَنَّکَ بَعْضَ الَّذی نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّیَنَّکَ فَإِلَیْنا یُرْجَعُونَ؛(1) آیا ندیدی کسانی را که در آیات خدا مجادله می کنند، چگونه از راه حقّ منحرف می شوند؟! همان کسانی که کتاب (آسمانی) و آنچه رسولان خود را بدان فرستاده ایم تکذیب کردند امّا بزودی (نتیجه کار خود را) می دانند! در آن هنگام که غل و زنجیرها بر گردن آنان قرار گرفته و آنها را می کشند ... و در آب جوشان وارد می کنند سپس در آتش دوزخ افروخته می شوند! سپس به آنها گفته می شود: «کجایند آنچه را همتای خدا قرار می دادید، همان معبودهایی را که جز خدا پرستش می کردید؟!» آنها می گویند: «همه از نظر ما پنهان و گم شدند بلکه ما اصلًا پیش از این چیزی را پرستش نمی کردیم»! این گونه خداوند کافران را گمراه می سازد! این (عذاب) بخاطر آن است که بناحقّ در زمین شادی می کردید و از روی غرور و مستی به خوشحالی می پرداختید! از درهای جهنّم وارد شوید و جاودانه در آن بمانید و چه بد است جایگاه متکبّران! پس (ای پیامبر) صبر کن که وعده خدا حقّ است و هر گاه قسمتی از مجازاتهایی را که به آنها وعده داده ایم در حال حیاتت به تو ارائه دهیم، یا تو را (پیش از آن) از دنیا ببریم (مهمّ نیست) چرا که همه آنان را تنها بسوی ما باز می گردانند!»

ص: 203

الْأَسْفَلین؛(1) کافران گفتند: «گوش به این قرآن فراندهید و به هنگام تلاوت آن جنجال کنید، شاید پیروز شوید!» به یقین به کافران عذاب شدیدی می چشانیم، و آنها را به بدترین اعمالی که انجام می دادند کیفر می دهیم! این آتش کیفر دشمنان خدا است، سرای جاویدشان در آن خواهد بود، کیفری است بخاطر اینکه آیات ما را انکار می کردند. کافران گفتند: «پروردگارا! آنهایی که از جنّ و انس ما را گمراه کردند به ما نشان ده تا زیر پای خود نهیم (و لگدمالشان کنیم) تا از پست ترین مردم باشند!»

تمسّک می جویند؟! بلکه آنها می گویند: «ما نیاکان خود را بر آئینی یافتیم، و ما نیز به پیروی آنان هدایت یافته ایم.»

نداریم!» و بدیهای اعمالشان برای آنان آشکار می شود، و سرانجام آنچه را استهزا می کردند آنها را فرامی گیرد! و به آنها گفته می شود: «امروز شما را فراموش می کنیم همان گونه که شما دیدار امروزتان را فراموش کردید و جایگاه شما دوزخ است و هیچ یاوری ندارید! این بخاطر آن است که شما آیات خدا را به مسخره گرفتید و زندگی دنیا شما را فریب داد! «امروز نه آنان را از دوزخ بیرون می آورند، و نه هیچ گونه عذری از آنها پذیرفته می شود!»

(عذرتراشی کرده) می گویند: « (حفظ) اموال و خانواده های ما، ما را به خود مشغول داشت (و نتوانستیم در سفر حدیبیه تو را همراهی کنیم)، برای ما طلب آمرزش کن!» آنها به زبان خود چیزی می گویند که در دل ندارند! بگو: «چه کسی می تواند در برابر خداوند از شما دفاع کند هر گاه زیانی برای شما بخواهد، و یا اگر نفعی اراده کند (مانع گردد)؟! و خداوند به همه کارهایی که انجام می دهید آگاه است!» ولی شما گمان کردید پیامبر و مؤمنان هرگز به خانواده های خود بازنخواهند گشت و این (پندار غلط) در دلهای شما زینت یافته بود و گمان بد کردید و سرانجام (در دام شیطان افتادید و) هلاک شدید! آن کس که به خدا و پیامبرش ایمان نیاورده (سرنوشتش دوزخ است)، چرا که ما برای کافران آتش فروزان آماده کرده ایم!»

برابر بعضی بلند صدا می کنند، مبادا اعمال شما نابود گردد در حالی که نمی دانید! آنها که صدای خود را نزد رسول خدا کوتاه می کنند همان کسانی هستند که خداوند دلهایشان را برای تقوا خالص نموده، و برای آنان آمرزش و پاداش عظیمی است! (ولی) کسانی که تو را از پشت حجره ها بلند صدا می زنند، بیشترشان نمی فهمند! اگر آنها صبر می کردند تا خود به سراغشان آیی، برای آنان بهتر بود و خداوند آمرزنده و رحیم است!»

همه چیز عالم سیطره دارند؟! آیا نردبانی دارند (که به آسمان بالا می روند) و بوسیله آن اسرار وحی را می شنوند؟! کسی که از آنها این ادّعا را دارد دلیل روشنی بیاورد!»

از لوط خواستند میهمانانش را در اختیارشان بگذارد ولی ما چشمانشان را نابینا و محو کردیم (و گفتیم:) بچشید عذاب و انذارهای مرا! سرانجام صبحگاهان و در اول روز عذابی پایدار و ثابت به سراغشان آمد! (و گفتیم:) پس بچشید عذاب و انذارهای مرا!»