حلال و حرام مالی

مشخصات کتاب

سرشناسه:انصاریان، حسین، 1323 -

عنوان و نام پدیدآور:حلال و حرام مالی/ مجموعه سخنرانیهای حسین انصاریان.

مشخصات نشر:قم: دارالعرفان، 1393.

مشخصات ظاهری:676 ص.

فروست:سیری در معارف اسلامی؛ 31.

شابک:250000 ریال 978-964-2939-57-2 :

یادداشت:چاپ قبلی: دارالعرفان، 1389.

یادداشت:چاپ دوم.

یادداشت:کتابنامه: ص. [673] - 676؛ همچنین به صورت زیرنویس.

یادداشت:نمایه.

موضوع:انصاریان، حسین، 1323 - -- وعظ

موضوع:اسلام -- مقاله ها و خطابه ها

موضوع:اخلاق اسلامی -- مقاله ها و خطابه ها

موضوع:حلال و حرام -- جنبه های قرآنی

رده بندی کنگره:BP10/5/الف82ح3 1393

رده بندی دیویی:297/08

شماره کتابشناسی ملی:3789542

ص:1

اشاره

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

ص: 3

حلال و حرام مالی

مجموعه سخنرانیهای حسین انصاریان

ص: 4

سخن ناشر

در جهان پرتلاطم امروز، آیات پرشور الهی و کلام روح بخش معصومین و زمزم لایزال معارف شیعه مرهم جان های خسته و سیراب کننده تشنگان هدایت و رهایی جویندگان از ظلمت های نفس است. عالمان دینی و عارفان حقیقی غواصان این اقیانوس بیکران معرفت اند که گوهرهای ناب علوم قرآن و اهل بیت علیهم السلام را به دست آورده و به مشتاقان حقیقت عرضه می نمایند.

در این میان، کرسی منبر و خطابه رسانه دیرپا و سازنده ای است که از دیرباز زمینه ارتباط و انتقال معارف دینی و مکارم اخلاقی را میان عالمان و متعلمان فراهم کرده است و عالمان آگاه و هادیان دلسوز، که عمر خویش را صرف تتبع و تحقیق در آثار علمی شیعه نموده اند، عباد اللّه را به مصداق کریمانۀ «ادع الی سبیل ربک بالحکمة و الموعظة الحسنة» ، با کلام نغز و لطیف خود به راه سعادت دعوت کرده اند.

مجموعه حاضر، که با عنوان «سیری در معارف اسلامی» در مجلدات مختلف و موضوعات متنوع در اختیار خوانندگان محترم قرار می گیرد، مجموعه مباحث عالمانه و ارزشمند محقق ارجمند حضرت استاد حسین انصاریان، مدظله العالی، است که یکی از عالمان برجسته و میراث داران گوهر سخن در زمان خویش است که استواری کلام و لطافت بیان نافذشان بر اهل نظر پوشیده نیست.

این گنجینه ارزشمند حاصل نیم قرن مجاهدت علمی و تبلیغی حضرت استاد جهت

ص: 5

نشر و ترویج فرهنگ غنی شیعه بر کرسی بحث ونظر می باشد که به منظور پربارتر ساختن محتوای تبلیغ دینی در جامعه و استفاده بیشتر طلاب محترم علوم دینی به زیور طبع آراسته می شود.

در این مجموعه گرانقدر، تلاش شده است با تکیه بر ویرایشی روشمند و دقیق - که شرح آن در یادداشت ویراستار آمده است - ساختار هنرمندانه مباحث و سبک استاد در ارائه سخن از بین نرود، تا ضمن نشرفرهنگ انسان ساز آل اللّه علیهم السلام شیوه منحصر به فرد استاد در تبیین معارف دینی نیز حفظ شده و به مشتاقان ارائه گردد.

مجلّدی که اکنون تقدیم خوانندگان گرامی می شود سی و یکمین اثر از این مجموعۀ سترگ و دربردارندۀ 39 گفتار در باب حلال و حرام مالی می باشد که مربوط به سخنرانی های استاد در دهۀ دوّم جمادی الثانی 1382 و 1383 در مسجد مهدیه شوش تهران و دهۀ اول جمادی الثانی 1384 در حسینیۀ حضرت علی اکبر علیه السلام تهران و دهۀ اول شعبان 1384 در مدرسۀ علوی شیراز و دهۀ سوم جمادی الثانی 1385 در مصلی خمینی شهر است.

این مکتوب، علاوه بر در برداشتن متن سخنرانی که لاجرم سبک و سیاق متن را نیز گفتاری می سازد، از فواید زیر خالی نیست:

- عنوان بندی مناسب و تفکیک مطالب و موضوعات.

- استخراج مصادر آیات و روایات و ارائه مطالب متنوع دیگر در پی نوشت.

- ذکر نام مستقل برای هر بحث (در انتخاب نام هر مجلد و نیز هر گفتار غلبه موضوع مدنظر بوده است، نه انطباق کامل موضوع و محتوا)

- مجموعه متنوع فهرست ها و. . .

در پایان، با امید به این که این اثر مورد رضایت حضرت حق و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و مقبول نظر مبلغان دینی قرار گیرد، لازم است از استاد انصاریان، دامت برکاته، که این فرصت مغتنم را در اختیار قرار دادند سپاسگزاری نماییم.

مرکز علمی تحقیقاتی دارالعرفان

پیش گفتار مؤلف

«الحمد لله و الصلاة علی رسول الله و علی آله آل الله»

پایه گذار منبر و جلسات سخنرانی برای رشد و هدایت جامعه وجود مبارک پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بود. ارزش تبلیغ دین از طریق منبر و جلسات تا جایی بود که خود رسول اکرم صلی الله علیه و آله تا روز پایان عمرشان با کمال اخلاص به بیان معارف دین پرداختند و در این راه زحمات سنگینی را متحمل شدند. پس از پیامبر، وجود مقدس امیرمؤمنان علیه السلام ادای این تکلیف الهی به عهده گرفتند که بخشی از سخنرانی های آن حضرت در کتاب بی نظیر نهج البلاغه موجود است.

امامان معصوم، به ویژه حضرت باقر و حضرت صادق علیهما السلام نیز تا جایی که فرصت در اختیارشان قرار گرفت و مزاحمتی از جانب حکمرانان بنی امیه و بنی عباس برایشان پیش نیامد این مهم را به صورت بیان معارف الهی و رشته های مختلف علوم به صورتی که حجت تا قیامت بر همگان تمام باشد به عهده گرفتند و دیگران را که مورد اعتمادشان در علم و عمل بودند به این مسأله تشویق کردند.

عالمان مخلص و باعمل شیعه برای حفظ دین خدا و تبلیغ معارف الهیه بر اساس قرآن و فرهنگ اهل بیت قرن به قرن تا به امروز که سال 1387 هجری شمسی است این جایگاه عظیم را حفظ کردند؛ شخصیت هایی چون شیخ مفید، شیخ صدوق، شیخ

ص: 6

طوسی، علامه محمدباقر مجلسی، شیخ جعفر شوشتری و در قرن معاصر بزرگانی چون آیت اللّه العظمی بروجردی، آیت اللّه سیدعلی نجف آبادی، آیت اللّه حاج میرزا علی شیرازی، آیت اللّه حاج میرزا علی هسته ای، آیت اللّه حاج میرزا علی فلسفی تنکابنی و. . .

با داشتن مقام مرجعیت و مقام علمی بسیار بالا در ماه رمضان و محرم و صفر به منبر می رفتند و از این طریق دِین خود را به قرآن و اهل بیت ادا می کردند.

این جانب حسین انصاریان که سالیانی از عمرم را در شهر مقدس قم، این آشیانه اهل بیت، نزد بزرگانی از مراجع و اساتید مشغول تحصیل بوده ام، بر اساس وظیفه ای که احساس می کردم رو به جانب تبلیغ و تألیف آوردم و در این راه، فقط توفیق حق رفیق راهم بود. در زمینه تبلیغ بیش از شش هزار سخنرانی در نزدیک به پانصد موضوع مختلف بر پایه قرآن و روایات اهل بیت و تاریخ صحیح و نکاتی از حیات پاکان و اولیای الهی پرداخته ام و امیدوارم تا لحظات پایان عمر هم چنان توفیق ادای این وظیفه را از جانب حق داشته باشم.

مؤسسه دارالعرفان، که در شهر قم در جهت نشر معارف قرآنی و فرهنگ اهل بیت علیهم السلام کارهای مهمی را در سطح جهانی انجام می دهد، بنا گذاشت متن این سخنرانی ها به صورت مکتوب درآید تا در اختیار طلاب حوزه ها و دانشجویان و مردم علاقمند قرار گیرد و این مجموعه که احتمالاً حدود دویست جلد خواهد شد در آینده منبعی برای مبلغان شیعه قرار گیرد. من پس از سپاس از حضرت حق لازم می دانم به خاطر تحقق این مهم از دو فرزندم و جناب آقای پیمان تشکر کنم و از خوانندگان، به خصوص مبلغان گرامی، درخواست دعا نمایم. حال، این شما و این اثر اسلامی که فقط لطف و رحمت حق سبب ظهورش شد.

فقیر: حسین انصاریان

دشمنی با ایام

ملاقات با امام هادی علیه السلام

ملاقات با امام هادی علیه السلام

تهران، مسجد مهدیه شوش

دهه دوم - جمادی الثانی 1382

ص: 7

ص: 8

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

یکی از ارادتمندان وجود مبارک حضرت هادی، امام علی النقی علیه السلام به نام «صقر بن ابی دلف» نقل می کند:

زمانی که متوکل عباسی، ظالمانه حضرت هادی علیه السلام را به شهر «سُرّ من رأی» آورد و آن امام بزرگوار را حبس کرد، خیلی علاقه مند شدم که در ایام حبس بودن حضرت علیه السلام از وجود مبارک ایشان خبری بگیرم.

به دفتر رییس زندان که مرا می شناخت رفتم. از من سؤال کرد: برای چه به اینجا آمده ای؟ چون فکر من این بود که در دفتر رییس زندان بالاخره بتوانم از وجود مبارک حضرت هادی علیه السلام خبری بگیرم. گفتم: آمده ام تا شما را ببینم. ساعتی با شما بنشینم تا با هم گفتگو کنیم.

عدّه ای داخل دفتر رییس زندان نشسته بودند. جمعیت که رفتند و خلوت شد و من با رییس زندان تنها ماندیم، دوباره پرسید: برای چه به اینجا آمدی و چه کار داری؟ گفتم: آمدم شما را ببینم و با شما صحبت کنم.

گفت: نه، تو آمدی تا مولای خود را ببینی. به قصد دیدن من نیامده ای؛ چون تا وقتی که مولای تو اینجا در زندان نبود، تو به دیدن من نمی آمدی. گفتم: مولای من متوکل عباسی است. گفت: متوکلی که ناحقّ است، مولای تو است؟ امام

ص: 9

هادی علیه السلام مولای بر حقّ تو و من است. تو فکر کردی چون رییس زندان متوکل هستم، نسبت به اهل بیت علیهم السلام بی معرفت و بی رابطه هستم و با بودن حضرت هادی علیه السلام دیگری را به ولایت و مولویت قبول می کنم؟ (1)این اتمام حجت است که نمونۀ آن نیز در تاریخ بشر کم نبوده است. امکان دارد انسان در محیط فساد، آلوده و شیطانی قرار بگیرد و حتی شغلی نیز از طرف مفسدان و شیاطین داشته باشد، ولی عبدالله باشد.

ص: 10


1- 1) - بحار الأنوار: 50/194 - 195، باب 4، حدیث 7؛ « [1]الصَّقْرِ بْنِ أَبِی دُلَفَ الْکَرْخِیِّ قَالَ لَمَّا حَمَلَ الْمُتَوَکِّلُ سَیِّدَنَا أَبَا الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیَّ علیه السلام جِئْتُ أَسْأَلُ عَنْ خَبَرِهِ قَالَ فَنَظَرَ إِلَیَّ الزَّرَافِیُّ وَ کَانَ حَاجِباً لِلْمُتَوَکِّلِ فَأَمَرَ أَنْ أُدْخَلَ إِلَیْهِ فَأُدْخِلْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا صَقْرُ مَا شَأْنُکَ فَقُلْتُ خَیْرٌ أَیُّهَا الْأُسْتَاذُ فَقَالَ اقْعُدْ فَأَخَذَنِی مَا تَقَدَّمَ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ قُلْتُ أَخْطَأْتُ فِی الْمَجِیءِ قَالَ فَوَحَی النَّاسَ عَنْهُ ثُمَّ قَالَ لِی مَا شَأْنُکَ وَ فِیمَ جِئْتَ قُلْتُ لِخَیْرٍ مَا فَقَالَ لَعَلَّکَ تَسْأَلُ عَنْ خَبَرِ مَوْلَاکَ فَقُلْتُ لَهُ وَ مَنْ مَوْلَایَ مَوْلَایَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ اسْکُتْ مَوْلَاکَ هُوَ الْحَقُّ فَلَا تَحْتَشِمْنِی فَإِنِّی عَلَی مَذْهَبِکَ فَقُلْتُ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَالَ أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ اجْلِسْ حَتَّی یَخْرُجَ صَاحِبُ الْبَرِیدِ مِنْ عِنْدِهِ قَالَ فَجَلَسْتُ فَلَمَّا خَرَجَ قَالَ لِغُلَامٍ لَهُ خُذْ بِیَدِ الصَّقْرِ وَ أَدْخِلْهُ إِلَی الْحُجْرَةِ الَّتِی فِیهَا الْعَلَوِیُّ الْمَحْبُوسُ وَ خَلِّ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ قَالَ فَأَدْخَلَنِی إِلَی الْحُجْرَةِ وَ أَوْمَأَ إِلَی بَیْتٍ فَدَخَلْتُ فَإِذَا هُوَ جَالِسٌ عَلَی صَدْرِ حَصِیرٍ وَ بِحِذَاهُ قَبْرٌ مَحْفُورٌ قَالَ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیَّ ثُمَّ أَمَرَنِی بِالْجُلُوسِ ثُمَّ قَالَ لِی یَا صَقْرُ مَا أَتَی بِکَ قُلْتُ سَیِّدِی جِئْتُ أَتَعَرَّفُ خَبَرَکَ قَالَ ثُمَّ نَظَرْتُ إِلَی الْقَبْرِ فَبَکَیْتُ فَنَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا صَقْرُ لَاعَلَیْکَ لَنْ یَصِلُوا إِلَیْنَا بِسُوءٍ الآْنَ فَقُلْتُ الْحَمْدُ لِلَّهِ ثُمَّ قُلْتُ یَا سَیِّدِی حَدِیثٌ یُرْوَی عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لَاأَعْرِفُ مَعْنَاهُ قَالَ وَ مَا هُوَ فَقُلْتُ قَوْلُهُ صلی الله علیه و آله لَاتُعَادُوا الْأَیَّامَ فَتُعَادِیَکُمْ مَا مَعْنَاهُ فَقَالَ نَعَمْ الْأَیَّامُ نَحْنُ مَا قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ فَالسَّبْتُ اسْمُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْأَحَدُ کِنَایَةٌ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ الْإِثْنَیْنِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الثَّلَاثَاءُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ الْأَرْبِعَاءُ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ أَنَا وَ الْخَمِیسُ ابْنِیَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ وَ الْجُمُعَةُ ابْنُ ابْنِی وَ إِلَیْهِ تُجْمَعُ عِصَابَةُ الْحَقِّ وَ هُوَ الَّذِی یَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً فَهَذَا مَعْنَی الْأَیَّامِ فَلَا تُعَادُوهُمْ فِی الدُّنْیَا فَیُعَادُوکُمْ فِی الآْخِرَةِ ثُمَّ قَالَ علیه السلام وَدِّعْ وَ اخْرُجْ فَلَا آمَنُ عَلَیْکَ.»

تمام بودن دلایل اثبات ولایت

امیرالمؤمنین علیه السلام در «نهج البلاغه» می فرماید: (1)با کتاب هایی که پروردگار از جانب خود نازل کرده است و در آنها دلایل آشکار خود را بیان و آیات ظاهر خود را قرار داده است، دیگر چه عذری برای کسی در روز قیامت باقی می ماند که خود را به خاطر ورشکستگی معنوی و برای این چند روز دنیا، معذور نشان دهد؟

تنها این زندانبان نبود که در خلوت دفتر زندان، به صقر بن ابی دلف می گوید:

مولای بر حق من امام هادی علیه السلام است، نه متوکل، متوکل کیست؟ مگر شخص شیطان صفت، مفسد، آلوده و گنهکار، حقّ ولایت بر مردم را دارد؟ فاسد که نمی تواند مقام مولویت بر عباد خدا را عهده دار باشد:

« اَلنَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ» 2

ولایت از آنِ پاکان عالم، انبیای خدا، ائمۀ طاهرین، فقهای واجد شرایط الهی و اسلامی است.

خدمت به دین در دربار

در سورۀ مؤمن که غیر از آن سوره ای است که در جزء هجدهم به نام سورۀ مؤمنون است. در سوره مؤمنون، پروردگار عالم در ده آیۀ اول، ویژگی های مردم

ص: 11


1- 1) - نهج البلاغه: خطبۀ 80؛ « [1]من کلام له علیه السلام فی الزهد؛ «أَیُّهَا النَّاسُ الزَّهَادَةُ قِصَرُ الْأَمَلِ وَ الشُّکْرُ عِنْدَ النِّعَمِ وَ التَّوَرُّعُ عِنْدَ الْمَحَارِمِ فَإِنْ عَزَبَ ذَلِکَ عَنْکُمْ فَلَا یَغْلِبِ الْحَرَامُ صَبْرَکُمْ وَ لَاتَنْسَوْا عِنْدَ النِّعَمِ شُکْرَکُمْ فَقَدْ أَعْذَرَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ بِحُجَجٍ مُسْفِرَةٍ ظَاهِرَةٍ وَ کُتُبٍ بَارِزَةِ الْعُذْرِ وَاضِحَةٍ.»

مؤمن را به طور عام بیان می کند که تا روز قیامت، انسان های مؤمن از این صفات برخوردار هستند.

خداوند داستان شخصی را بیان می کند که از کارمندان عالی رتبه و رده اول دربار فرعون بود و در پنهان، صادقانه به حضرت موسی بن عمران علیه السلام ایمان آورده بود و برای او خیلی کار کرد. البته این ها از طرف اولیای الهی مجاز بودند که در این دستگاه ها وارد شوند.

در منابع آمده است که وجود مبارک حضرت سکینه علیها السلام بیش از هفتاد سال عمر کردند و تا اواخر حکومت بنی امیه زنده بودند و با خیلی از زنانی که شوهران آنها دست اندر کار حکومت بودند، ارتباط داشتند و آنها برای دیدن و یادگیری درس ایشان می آمدند و یا ایشان را به مهمانی دعوت می کردند.

حضرت سکینه علیها السلام توانستند از طرف زنان وابسته به حکومت، از خیلی کارهای نادرست جلوگیری کنند و به تعبیری چوب لای چرخ حاکمیت بنی امیه بگذارند.

فردای قیامت عدّه ای از این گونه چهره ها بر دیگرانی که نه قدرت و نه محیط آنها را داشتند، حجّت هستند.

متوکّل یکی از چهره هایی است که از نظر فساد، بی دینی و طغیان، از چهره های ردۀ اول تاریخ است، مانند؛ حجاج بن یوسف، عبدالملک بن مروان، چنگیز، آتیلا و تیمور.

حکومت در شهر سامرا بود و ریاست زندان آن شهر بر عهدۀ کسی بود که حکومت نشناخته بود. مانند نخست وزیری که هارون الرشید داشت و استانداری خوزستان که در آن زمان بر عهدۀ کسی قرار گرفته بود که شیعه بود.

این ها با اجازۀ صاحبان ولایت به این محیطهای فساد و خطرناک وارد می شدند و جلوی خیلی از کارها را می گرفتند و عجیب این است که در این فضاها، با آن ثروت های بی اندازه و نامحدود، آن شب نشینی ها و مجالس لهو و لعبی که حکومت

ص: 12

داشت، این ها ایمان و تقوای خود را حفظ کردند. البته کار آسان و ساده ای نیست، اما مقاومت این ها در مقابل این طوفان ها که خود در وسط آن قرار داشتند، خیلی شدیدتر از مقاومت کوه های دنیا بوده است.

استقامت مؤمن در برابر تحریکات

بنابراین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:

«المؤمن کالجبل الراسخ لاتحرّکه العواصف» (1)مؤمن - که این ها نمونۀ آن بودند - مانند کوه پابرجا و راسخ است. (2)در قرآن مجید آمده است:

« اَلرّاسِخُونَ فِی اَلْعِلْمِ» 3

یعنی پابرجا. در چه جایی مؤمن پابرجا است؟ وقتی هیچ حادثه ای و تلخی و طوفان و فسادی وجود ندارد؟ نه، پابرجایی باید در مقابل واقعیات تلخ و حادثه های زمانه باشد.

ص: 13


1- 1) - شرح اصول کافی: 181، ذیل حدیث 37.
2- 2) - الکافی: 2/241، بَابُ الْمُؤْمِنِ وَ عَلَامَاتِهِ وَ صِفَاتِهِ، حدیث 37؛ « [1]أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام: قَالَ الْمُؤْمِنُ أَصْلَبُ مِنَ الْجَبَلِ الْجَبَلُ یُسْتَقَلُّ مِنْهُ وَ الْمُؤْمِنُ لَایُسْتَقَلُّ مِنْ دِینِهِ شَیْءٌ.» بحار الأنوار: 67/178، باب 52، حدیث 42؛ « [2]قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ الْمُؤْمِنَ أَشَدُّ مِنْ زُبَرِ الْحَدِیدِ إِنَّ الْحَدِیدَ إِذَا دَخَلَ النَّارَ لَانَ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَوْ قُتِلَ وَ نُشِرَ ثُمَّ قُتِلَ لَمْ یَتَغَیَّرْ قَلْبُهُ.» بحار الأنوار: 64/293، باب 14، حدیث 15؛ « [3]الطَّاوُسِ بْنِ الْیَمَانِ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام یَقُولُ عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ قُلْتُ وَ مَاهُنَّ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ الْوَرَعُ فِی الْخَلْوَةِ وَ الصَّدَقَةُ فِی الْقِلَّةِ وَ الصَّبْرُ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ وَ الْحِلْمُ عِنْدَ الْغَضَبِ وَ الصِّدْقُ عِنْدَ الْخَوْفِ.»

این که حضرت می فرماید:

«المؤمن کالجبل الراسخ»

یعنی در برابر طوفان هایی که می وزد: طوفان های شهوات، مال، سیاست و مقام که این طوفان ها کم نیستند.

امیرالمؤمنین علیه السلام دربارۀ ثروت می فرماید:

«المالُ مادّة الشهوات» (1)مال و پول، ریشۀ شهوات است. ولی وقتی به دست مؤمن می افتد، در مقابل طوفان مال، «کالجبل الراسخ» است، طوفان را می شکند و مال را به جای خود می برد. او به شکل مال در نمی آید، بلکه مال را به شکل خود در می آورد؛ یعنی مال را به دنبال خود و در بستر ایمان می آورد. (2)با این مال حق الهی؛ خمس و زکات می دهد، مسجد و مدرسه می سازد، کار خیر می کند، به پدر و مادر نیکی می کند؛ یعنی با مال خود، بنیان معنوی خود را محکم تر می کند. یا به تعبیر قرآن، با مال خود، خدا را یاری می کند؛

ص: 14


1- 1) - نهج البلاغه: حکمت 58.
2- 2) - بحار الأنوار: 1/225، باب 7، ذیل حدیث 17؛ « [1]عُنْوَانَ الْبَصْرِی. . . یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا حَقِیقَةُ الْعُبُودِیَّةِ قَالَ: ثَلَاثَةُ أَشْیَاءَ أَنْ لَایَرَی الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ فِیمَا خَوَّلَهُ اللَّهُ مِلْکاً لِأَنَّ الْعَبِیدَ لَایَکُونُ لَهُمْ مِلْکٌ یَرَوْنَ الْمَالَ مَالَ اللَّهِ یَضَعُونَهُ حَیْثُ أَمَرَهُمُ اللَّهُ بِهِ وَ لَایُدَبِّرُ الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ تَدْبِیراً وَ جُمْلَةُ اشْتِغَالِهِ فِیمَا أَمَرَهُ تَعَالَی بِهِ وَ نَهَاهُ عَنْهُ فَإِذَا لَمْ یَرَ الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ فِیمَا خَوَّلَهُ اللَّهُ تَعَالَی مِلْکاً هَانَ عَلَیْهِ الْإِنْفَاقُ فِیمَا أَمَرَهُ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ یُنْفِقَ فِیهِ وَ إِذَا فَوَّضَ الْعَبْدُ تَدْبِیرَ نَفْسِهِ عَلَی مُدَبِّرِهِ هَانَ عَلَیْهِ مَصَائِبُ الدُّنْیَا وَ إِذَا اشْتَغَلَ الْعَبْدُ بِمَا أَمَرَهُ اللَّهُ تَعَالَی وَ نَهَاهُ لَایَتَفَرَّغُ مِنْهُمَا إِلَی الْمِرَاءِ وَ الْمُبَاهَاةِ مَعَ النَّاسِ فَإِذَا أَکْرَمَ اللَّهُ الْعَبْدَ بِهَذِهِ الثَّلَاثَةِ هَانَ عَلَیْهِ الدُّنْیَا وَ إِبْلِیسُ وَ الْخَلْقُ وَ لَایَطْلُبُ الدُّنْیَا تَکَاثُراً وَ تَفَاخُراً وَ لَایَطْلُبُ مَا عِنْدَ النَّاسِ عِزّاً وَ عُلُوّاً وَ لَایَدَعُ أَیَّامَهُ بَاطِلًا فَهَذَا أَوَّلُ دَرَجَةِ التُّقَی.»

« إِنْ تَنْصُرُوا اَللّهَ یَنْصُرْکُمْ» 1

لذا خدا نیز او را یاری می کند.

شیعه برای خود استحکام بنیان ایجاد می کند؛ با مال، علم، آبرو و مقام خود.

این معنای «کالجبل الراسخ» است. در مقابل چه چیز راسخ است؟ باید چیزی باشد که مانند کوه می ایستد، ایستادنی که شکست و از پا درآمدن در آن نیست.

این ها نمونۀ عالی مؤمنین هستند. یکی از آنها، همین زندانبان بود.

گفت: یکی از مقامات دولتی نزد مولای ما است، صبر کن تا بیرون بیاید، بعد تو را به خدمت حضرت علیه السلام می فرستم تا چهرۀ مبارک ایشان را زیارت کنی و اگر حرفی داری، با حضرت بزنی.

تحت فشار بودن شیعیان در زمان بنی العباس

این کارها، آن هم در زمان متوکل، مانند جان به کف دست گرفتن بوده است. اگر می فهمیدند که این ها شیعه هستند و با امام برحق علیه السلام رابطه دارند، یا شیعه ای را نزد امام علیه السلام راه داده اند، آنها را به عنوان جاسوس قطعه قطعه می کردند.

در روایات دارد که قاضی دادگاه مأمون، ابن ابی عمیر را به هزار تازیانه محکوم کرد، فقط برای این که اسم شیعیانی که با حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام در ارتباط هستند را اعلام کند.

این ها تا این حد سخت گیری می کردند. آن هم هزار تازیانۀ خاردار چرمی که سیم تیزی درون آن می پیچیدند و هر تازیانه ای که به بدن می زدند، گوشت و پوست را بلند می کرد. هزار تازیانۀ خاردار بزنند که ایشان نام شیعیان مرتبط با حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام را بگوید تا مأمورین حکومت در محلّه ها، بازارها

ص: 15

و شهرها بریزند، این ها را بگیرند و از ارتباط با امام منع کنند.

صد تازیانه را تحمّل کرد، دیگر دیدند گوشت و پوستی به بدنش نمانده و همه تکّه تکّه شده، قاضی گفت: اگر می دانست، می گفت. رهایش کنید. (1)می دانست، اما چرا نگفت؟ خودش می گوید: من هر تازیانه ای که می خوردم، همان یکی کافی بود که مرا وادار کند تا نام شیعیان را بگویم، ولی فکر قیامت نمی گذاشت که کسی را نام ببرم. من یک نفر هستم که زیر این تازیانه ها نابود می شوم، اما هزار نفر سالم بمانند که چرخ شیعه را بچرخانند. این ها که در مقابل این طوفان ها ایستادگی کردند، آیا در قیامت حجّت نیستند؟

دیدار با امام هادی علیه السلام و أخذ حدیث از ایشان

این صاحب منصب دولتی رفت. زندانبان بچه ای را صدا کرد که ظاهراً فرزند

ص: 16


1- 1) - رجال ابن داود: 287 - 289؛ «1250 - محمد بن أبی عمیر البزاز: یکنی أبا أحمد من موالی الأزد و اسم أبی عمیر زیاد [ بن عیسی ]من أوثق الناس عند الخاصة و العامة و أنسکهم و أورعهم و أعبدهم، و قد ذکره الجاحظ فی کتابه فی فخر قحطان علی عدنان بذلک، و ذکر أنه کان أوحد أهل زمانه فی الأشیاء کلها أدرک من الأئمة ثلاثة أبا إبراهیم موسی بن جعفر علیه السلام و لم یرو عنه، و روی عن أبی الحسن الرضا علیه السلام، و روی عنه أحمد بن محمد بن عیسی کتب مائة رجل من رجال أبی عبد الله علیه السلام وله مصنفات کثیرة، و ذکر ابن بطة أنها أربعة و تسعون کتابا [ کش، جش ] حبس بعد الرضا علیه السلام و نهب ماله و ذهب کتبه، و کان یحفظ أربعین جلدا فلذلک أرسل أحادیثه. و کان قد سعی به أنه یعرف أسماء الشیعة و مواضعهم، فأمره السلطان بتسمیتهم فأبی فضرب ضربا عظیماو قیل کان ذلک لیلی القضاء قال فلما بلغ بی الضرب ذلک کدت أسمیهم فسمعت نداء [ محمد بن یونس بن عبد الرحمن یقول ] یا محمد بن أبی عمیراذکر موقفک بین یدی الله فتقویت بقوله و صبرت و لم أخبرهم و الحمد لله و قیل إنه أدی مائة و أحد عشرین ألف درهم حتی خلص، و کان ممولا و کان مولی بنی أمیة و قیل مولی المهلب بن أبی صفرة، بغدادی الأصل و المقام، لقی الکاظم علیه السلام و سمع معه أحادیث کناه فی بعضها فقال علیه السلام یا أباأحمد تعظیما له رحمه الله.»

خودش بود، گفت: دست ایشان رابگیر و نزد آن زندانی ببر، اسم نبرد. گفت: من وقتی وارد اتاق شدم، دیدم حصیر کهنه ای افتاده است که حضرت هادی علیه السلام روی آن نشسته است. قبری نیز در اتاق کنده اند.

معلوم بود که متوکّل دستور داده است تا اتاق کوچک باشد و فرش آن حصیری باشد و قبرش را نیز کنده بودند تا وقتی حکم قتل امام علیه السلام را بدهند، قبر آماده باشد.

گفت: تا چشم من به قبر افتاد، نتوانستم خودم را نگهدارم و شدید گریستم.

حضرت علیه السلام مرا دلداری دادند و فرمودند: یقین بدان که از این ها به من آسیبی نخواهد رسید. به این قبر نگاه نکن.

گفتم: یابن رسول الله! حال که پروردگار به من توفیق داد شما را زیارت کردم، دلم می خواهد حدیثی را که از قول وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کنند، شما برای من معنا کنید؛ چون معنی آن را نمی فهمم. فرمودند: آن حدیث چیست؟

جلوگیری از اتلاف عمر

چقدر خوب است که ندانسته ها را با اهل حقیقت به دانسته ها تبدیل کنیم؛ چون سؤالات، مجهولات و نادانی ما، عدد ندارد، ولی دانستنی های ما محدود است. مگر ما از حقایق عالم چقدر می دانیم؟ ما نباید به این بی نهایت تاریکی دچار باشیم و به دانسته های خود قناعت کنیم. بعضی از شما، بیشتر اوقات یا در خانه هستید، یا به مسجد می روید و یا با رفقا می نشینید و عمر خود را ضایع می کنید، یقین بدانید که روز قیامت مسئول هستید.

شما باید فرصتی که خدا به شما داده است را صرف مطالعه کنید. در حدّ سواد شما نیز کتاب هست، از اهل آن بپرسید: ماچه کتاب هایی رامی توانیم مطالعه کنیم؟ اگرحوصله نداریدکه کتاب های علمی را بخوانید، به کتاب های تاریخ اسلامی رو بیاورید، در این زمینه خیلی کتاب نوشته اند که به درد هر سنّی می خورد. مانند؛

ص: 17

تاریخ پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله، تاریخ انبیا و ائمه علیهم السلام، تاریخ اولیا و بزرگان دین و شخصیت های انسانی.

یا به نماز قضا، قرائت قرآن، دعا، ذکر و شرکت در جلسات سخنرانی یا حداقل گوش دادن به نوارهای سخنرانی مشغول باشید. خیلی از پیرمردها عمر خود را ضایع می کنند. می دانید هر روز چند میلیون ساعت از عمر مردم در کرۀ زمین ضایع می شود؟ اگر این ها را روی هم بگذاریم، چقدر عمر می شود؟ اما همۀ آنها از بین می رود. این کارها در حال انسان، اندیشه، فکر و اخلاق انسان اثر دارد.

از خربندگی تا امیری خراسان

خیال نکنید کتاب خواندن اثر ندارد. در این کتاب ها نقل می کنند: امیرعبدالله خَلَجِستانی (1)که شغل او این بوده است که با چند الاغ، برای مردم بار جابجا می کرده است، آن وقت ها اسم این شغل «خربندگی» بود. مدتی گذشت، یکی از رفقای او دید که از امیرعبدالله خلجستانی، به عنوان امیر خراسان بزرگ اسم می برند.

محدودۀ خراسان قدیم از یک طرف در حدود شاهرود و از طرف دیگر تا ماوراء النهر و بخارا که وسط شوروی قرار داشت، بوده است؛ یعنی تمام افغانستان، سمرقند، مشهد، نیشابور و سبزوار نیز قطعه ای از خراسان بزرگ بود.

رفیق امیر عبدالله شنید: او که زمانی شغل خربندگی داشت، اکنون حاکم خراسان بزرگ شده است. دیوانه نبودند که این حکومت را به او دادند، باید این شخص این منطقۀ خیلی وسیع را می چرخاند. به دیدن دوست خود رفت و از او پرسید: چه شد که از خربندگی به حاکمیت خراسان بزرگ رسیده است؟

ص: 18


1- 1) - شرح حال ایشان در کتاب آثار مثبت عمل، جلسۀ 2 آمده است.

احراز شایستگی برای کسب مقام

یکی از بلاهای بزرگی که بر سر مردم کشورها می آید این است که پست و مقام را به کسی بدهند که شایستۀ آن نیست و نادان را به جای عالم و عالم را جای نادان می گذارند. چنین کشوری نابود می شود و مشکلات مردم بیشتر می شود.

روزی ابوذر به پیغمبر صلی الله علیه و آله عرض کرد: من چگونه انسانی هستم؟ فرمودند: تو از نظر ایمان، تقوا، کرامت و بزرگواری انسان کاملی هستی. گفت: شغلی به من بدهید که من نیز خدمتی کنم. فرمودند: من نمی توانم به تو شغلی بدهم؛ چون تو مدیر خوبی نیستی، در نتیجه مدیریت را به او ندادند. با این که ابوذر انسان خیلی بزرگوار و با کرامتی بوده است، اما اگر شغل حکومتی به او می دادند، نمی توانست اداره کند و خراب می شد.

اما پیغمبر صلی الله علیه و آله جوان هجده ساله ای را قبل از مرگ خود، به عنوان فرماندۀ لشکر اسلام انتخاب می کنند و به او مأموریت می دهند که بیرون از مدینه پرچم بزند و سپاه را برای جنگ آماده کند. پیغمبر صلی الله علیه و آله در رختخواب بیماری فرمودند:

«لعن الله من تخلّف عن جیش اسامة» (1)خدا لعنت کند کسانی را که از لشگر اسامه تخلّف کنند؛ یعنی به ریش سفیدی افراد نگاه نکنید. پیرمرد مؤمن مدینه! اگر من جوان هجده ساله را فرماندۀ سپاه

ص: 19


1- 1) - بحار الأنوار: 30/432، باب 22، [1] طعن دوم؛ «قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْکَرِیمِ الشَّهْرَسْتَانِیُّ فِی کِتَابِ الْمِلَلِ وَالنِّحَلِ عِنْدَ ذِکْرِ الِاخْتِلَافَاتِ الْوَاقِعَةِ فِی مَرَضِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الْخِلَافُ الثَّانِی أَنَّهُ صلی الله علیه و آله قَالَ جَهِّزُوا جَیْشَ أُسَامَةَ، لَعَنَ اللَّهُ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْ جَیْشِ أُسَامَةَ. فَقَالَ قَوْمٌ یَجِبُ عَلَیْنَا امْتِثَالُ أَمْرِهِ، وَ أُسَامَةُ قَدْ بَرَزَ مِنَ الْمَدِینَةِ. وَ قَالَ قَوْمٌ قَدِ اشْتَدَّ مَرَضُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَلَا تَسَعُ قُلُوبُنَا لِمُفَارَقَتِهِ وَ الْحَالُ هَذِهِ، فَنَصْبِرُ حَتَّی نُبْصِرَ أَیُّ شَیْءٍ یَکُونُ مِنْ أَمْرِهِ انْتَهَی.»

کردم، او لیاقت داشته و تو نداشتی. اما بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله، اولین کسانی که تخلّف کردند، همین برپا کنندگان سقیفۀ بنی ساعده بودند، در حالی که پیغمبر صلی الله علیه و آله متخلّفان از جیش اسامه را لعنت کرده بودند.

جرقۀ مطالعه برای حرکت به سوی امارت

به دربار امیرعبدالله آمد، به این راحتی که نمی توان امیر را دید، بالاخره آن روزی که خربنده بود، هر وقت این آقا می خواست، به کنار طویله می رفت، امیر عبدالله را که روی زمین نشسته بود و خرهای خود را مراقبت می نمود، می دید. اما اکنون آن خربنده کاخ نشین شده است و محافظ، پاسبان، سرباز و خدم و حشمی دارد. به زحمت، پیامی به گوش امیرعبدالله رساند که من آن رفیق قدیمی تو هستم که هزار بار در کنار طویله با هم ملاقات می کردیم.

او نیز انسان متکبّری نبود، وقتی به او گفتند، گفت: او را به داخل بیاورید. او را آوردند و روی تخت، در کنار امیرعبدالله نشاندند. گفت: من کار خاصی ندارم، برای شغل، پول، مال و چیزی نیامده ام، فقط آمده ام بپرسم: چه شد که از خربندگی به امارت خراسان بزرگ رسیدی؟ در حکمرانی بسیار لیاقت نشان داد و مدیر بسیار بالایی برای خراسان بود.

گفت: سؤال خوبی کردی. من در زمان خربندگی وقتی پالان خرها را برداشتم آنها را داخل طویله کردم و آب و جوی آنها را دادم، به خانه آمدم، دیوان شعری در طاقچۀ خانه ام بود که نخوانده بودم. حوصلۀ کتاب خواندن نیز نداشتم، عمری با خرها سر و کار داشتم، نه با کتاب، اما مایل شدم که آن کتاب را ببینم.

دیدم کتاب شعری به نام «دیوان حنظله بادغیسی» است، باز کردم و این رباعی را آمد: مهتری گر به کام شیر در است رو حذر کن، ز کام شیر بجوی

ص: 20

یا بزرگیّ و عزّ و نعمت و جاه یا چون مردانت، مرگ رویاروی (1)

«مهتری» در فارسی یعنی سروری و بزرگی؛ یعنی اگر خدا آقایی، بزرگی، عظمت و کرامت را در دهان شیر گذاشته باشد و جای دیگری پیدا نشود، ترس، نمی دانم، نمی شود و نمی خواهم را دور بریز و این مهتری را از کام شیر بیرون بکش. یا برو عزیز، بزرگ، صاحب نعمت و مقام شو، یا اقلاً در این مسیر بمیر.

گفت: از همان روز تصمیم گرفتم که شغل خربندگی را رها کنم و از برزگان عزیز و صاحب نعمت شوم. رفتم و شدم. نمی شود، یعنی چه؟

استفاده از دوران فراغت

وقتی ما در قم طلبه بودیم، یک نفر اداری بود که خیلی سواد نداشت، به محض این که بازنشسته شد، به سراغ مطالعه رفت، شب و روز کتاب ها را ورق زده، یادداشت برداری می کرد. دو کتاب از کتاب هایی که از ایشان منتشر شده است، خیلی معروف شد: یکی کتاب «تاریخ قم» و دیگری کتاب «پژوهشی در تاریخ وهابیان عربستان» که یکبار او را به تلویزیون آوردند و از او تجلیل کردند و برای او کنگره گرفتند.

به بیکاری گذراندن یعنی چه؟ می گویند: حال شما چطور است؟ می گوید:

بازنشسته شده ام و منتظر مرگ هستم. خیلی اشتباه می کنی که منتظر مرگ هستی، منتظر علم، بزرگی، دانش و شهرت باش. دست به کمر می گیری و نفس نفس می زنی که دیگر داریم می رویم و تمام شد؟ کجا داری می روی؟ به طرف علم برو، نه به طرف مرگ.

در شهر اصفهان شخصی به نام آقای مهدوی، معلم مدرسه بود. وقتی بازنشسته

ص: 21


1- 1) - حنظله بادغیسی.

شد، شروع به نوشتن کتاب کرد. اکنون کتاب های او در قم برای تاریخ نویسان روحانی جزء کتاب های مرجع و مصدر است.

یک دوره از تفاسیر فارسی قرآن را بگیرید و تا از دنیا نرفته اید اقلاً یک بار تفسیر قرآن را کامل مطالعه کنید. حیف است که این عمر گرانبها ضایع شود.

مرحوم آیت الله العظمی بروجردی، هشتاد و هشت سال داشتند که از دنیا رفتند. یکی از فرمایش های زیبا و پرقیمت ایشان در اواخر عمر این بود که به یکی از علمای بزرگ فرموده بودند: خدا را شکر می کنم که حتی یک ساعت از عمر خود را ضایع نکردم و بیهوده هدر ندادم.

سرمایۀ از دست رفتنی عمر

چه سرمایه ای از عمر بالاتر هست؟ خدا در قرآن می فرماید:

« وَ اَلْعَصْرِ * إِنَّ اَلْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ» 1

همه در حال ضرر کردن و داخل شدن در چاه خسارت هستند،

« إِلاَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ»

چه عمل صالحی بالاتر از این که انسان به دانایی خود بیافزاید و مسأله ای را که نمی داند، یاد بگیرد.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به ابوذر فرمودند:

اگر کسی چیزی را یاد بگیرد و بفهمد، ثواب ده شهید در راه خدا را دارد. (1)

ص: 22


1- 2) - بحار الأنوار: 1/178، باب 1، حدیث 60؛ « [1]أَبِی ذَرٍّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا أَبَا ذَرٍّ مَنْ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ یَلْتَمِسُ بَاباً مِنَ الْعِلْمِ کَتَبَ اللَّهُ عز و جل لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ نَبِیٍّ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ حَرْفٍ یَسْمَعُ أَوْ یَکْتُبُ مَدِینَةً فِی الْجَنَّةِ وَ طَالِبُ الْعِلْمِ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ أَحَبَّهُ الْمَلَائِکَةُ وَ أَحَبَّهُ النَّبِیُّونَ وَ لَایُحِبُّ الْعِلْمَ إِلَّا السَّعِیدُ فَطُوبَی لِطَالِبِ الْعِلْمِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ مَنْ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ یَلْتَمِسُ بَاباً مِنَ الْعِلْمِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ شَهِیدٍ مِنْ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ طَالِبُ الْعِلْمِ حَبِیبُ اللَّهِ وَ مَنْ أَحَبَّ الْعِلْمَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ وَ یُصْبِحُ وَ یُمْسِی فِی رِضَا اللَّهِ وَ لَایَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَشْرَبَ مِنَ الْکَوْثَرِ وَ یَأْکُلَ مِنْ ثَمَرَةِ الْجَنَّةِ وَ یَکُونُ فِی الْجَنَّةِ رَفِیقَ خَضِرٍ علیه السلام وَ هَذَا کُلُّهُ تَحْتَ هَذِهِ الآْیَةِ یَرْفَعِ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ.»

حذر از دشمنی با ایام

جان خود را در کف دست گذاشته و به زندان آمده تا حضرت هادی علیه السلام را ببیند و روایتی را که نمی فهمیده، بپرسد. این کار چقدر ارزش دارد. حضرت علیه السلام فرمودند:

روایت را بخوان. عرض کرد: از جدّ بزرگوار شما، پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله نقل می کنند که ایشان فرموده اند:

«لاتعادِ الایام فتعادیکم» (1)

ص: 23


1- 1) - بحار الأنوار: 99/210 - 211، باب 9، حدیث 1؛ « [1]الصَّقْرِ بْنِ أَبِی دُلَفَ قَالَ لَمَّا حَمَلَ الْمُتَوَکِّلُ سَیِّدَنَا أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام جِئْتُ أَسْأَلُ عَنْ خَبَرِهِ قَالَ فَنَظَرَ الزَّرَّافِیُّ إِلَیَّ وَ کَانَ حَاجِباً لِلْمُتَوَکِّلِ فَأَمَرَ أَنْ أُدْخَلَ إِلَیْهِ فَأُدْخِلْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ یَا صَقْرُ مَا شَأْنُکَ فَقُلْتُ خَیْرٌ أَیُّهَا الْأُسْتَادُ فَقَالَ اقْعُدْ قَالَ فَأَخَذَنِی مَا تَقَدَّمَ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ قُلْتُ أَخْطَأْتُ فِی الْمَجِیءِ قَالَ فَزَجَرَ النَّاسَ عَنْهُ ثُمَّ قَالَ لِی شَأْنَکَ وَ فِیمَ جِئْتَ قُلْتُ لِخَیْرٍ مَّا قَالَ لَعَلَّکَ جِئْتَ تَسْأَلُ عَنْ خَبَرِ مَوْلَاکَ فَقُلْتُ لَهُ وَ مَنْ مَوْلَایَ مَوْلَایَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ اسْکُتْ مَوْلَاکَ هُوَ الْحَقُّ لَاتَحْتَشِمْنِی فَإِنِّی عَلَی مَذْهَبِکَ فَقُلْتُ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَقَالَ أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ اجْلِسْ حَتَّی یَخْرُجَ صَاحِبُ الْبَرِیدِ مِنْ عِنْدِهِ قَالَ فَجَلَسْتُ فَلَمَّا خَرَجَ قَالَ لِغُلَامٍ لَهُ خُذْ بِیَدِ الصَّقْرِ وَ أَدْخِلْهُ إِلَی الْحُجْرَةِ وَ أَوْمَی إِلَی بَیْتٍ فَدَخَلْتُ فَإِذَا هُوَ جَالِسٌ عَلَی صَدْرِ حَصِیرٍ وَ بِحِذَائِهِ قَبْرٌ مَحْفُورٌ قَالَ فَسَلَّمْتُ فَرَدَّ ثُمَّ أَمَرَنِی بِالْجُلُوسِ ثُمَّ قَالَ لِی یَا صَقْرُ فَمَا أَتَی بِکَ قُلْتُ جِئْتُ أَتَعَرَّفُ خَبَرَکَ قَالَ ثُمَّ نَظَرْتُ إِلَی الْقَبْرِ فَبَکَیْتُ فَنَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا صَقْرُ لَاعَلَیْکَ لَنْ یَصِلُوا إِلَیْنَا بِسُوءٍ فَقُلْتُ الْحَمْدُ لِلَّهِ ثُمَّ قُلْتُ یَا سَیِّدِی حَدِیثٌ یُرْوَی عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لَاأَعْرِفُ مَعْنَاهُ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ قَوْلُهُ لَاتُعَادُوا الْأَیَّامَ فَتُعَادِیکُمْ مَا مَعْنَاهُ فَقَالَ نَعَمْ الْأَیَّامُ نَحْنُ مَا قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ فَالسَّبْتُ اسْمُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْأَحَدُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْإِثْنَیْنِ [ الْإِثْنَانِ ] الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ علیه السلام وَ الثَّلَاثَاءُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ الْأَرْبِعَاءُ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ أَنَا وَ الْخَمِیسُ ابْنِی الْحَسَنُ وَ الْجُمُعَةُ ابْنُ ابْنِی وَ إِلَیْهِ تُجْمَعُ عَصَائِبُ الْحَقِّ فَهَذَا مَعْنَی الْأَیَّامِ فَلَا تُعَادُوهُمْ فِی الدُّنْیَا فَیُعَادُوکُمْ فِی الآْخِرَةِ ثُمَّ قَالَ وَدِّعْ وَ اخْرُجْ فَلَا آمَنُ عَلَیْکَ.»

با روزها دشمنی نکنید، که اگر دشمنی کنید، روزها نیز با شما دشمنی خواهند کرد.

حضرت علیه السلام فرمودند: منظور از روزها، ما اهل بیت هستیم؛ چون روز شنبه متعلق به پیغمبر صلی الله علیه و آله است، یکشنبه امیرالمؤمنین علیه السلام، دوشنبه امام حسن و امام حسین علیهما السلام، سه شنبه علی بن الحسین، امام باقر و صادق علیهم السلام، چهارشنبه موسی بن جعفر، حضرت رضا و حضرت جواد علیهم السلام و من، پنجشنبه فرزند من حسن علیه السلام و جمعه نوۀ من حجة بن الحسن علیهما السلام.

نکتۀ جالب در این روایت این است که پیغمبر صلی الله علیه و آله نفرمودند: با شب و روز دشمنی کنید؛ چون ذرّه ای ظلمت شب در این چهارده معصوم علیهم السلام وجود ندارد، بلکه فرموده اند: «لاتعاد الایّام» با روشنایی ها دشمنی نکنید.

نکته مهمّ روایت این است که حضرت هادی علیه السلام فرمودند: این دشمنی ما با دشمنان خود، در روز قیامت آشکار می شود. کاری نکنید که در روز قیامت ما چهارده نفر در صف دشمنان شما قرار بگیریم.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

اخلاق نیک

خصلت خوش اخلاقی، علامت مؤمن

خصلت خوش اخلاقی، علامت مؤمن

2

تهران، مسجد مهدیه شوش

دهه دوم - جمادی الثانی 1382

ص: 24

ص: 25

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام هفت صفت را به عنوان ویژگی، نشانه و علائم مؤمن بیان می کنند.

خصلت اول: مؤمن درآمد، کسب و مالی که به دست می آورد، فقط از راه مشروع و حلال است.

یقیناً کسانی که خدا و قیامت را قبول دارند، فضای زندگی خود را به حرام آلوده نمی کنند. یعنی نمی توانند با این عقیده زندگی را به حرام آلوده کنند. به خاطر آن ایمان، باور، اعتقاد به حضرت حق و یقین به روز قیامت، آنها به سوی حرام قدم برنمی دارند، به طوری که گویا چنین قدرت، توان و قوّتی در آنها وجود ندارد.

اماخصلت دوم: امام علیه السلام می فرماید:

«حَسُنَتْ خَلیقَتُه» (1)اخلاق مؤمن، نیکو، زیبا و آراسته است.

ص: 26


1- 1) - الخصال: 2/352، حدیث 30؛ بحار الأنوار: 64/293، باب 14، حدیث 16؛ « [1]أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: الْمُؤْمِنُ مَنْ طَابَ مَکْسَبُهُ وَ حَسُنَتْ خَلِیقَتُهُ وَ صَحَّتْ سَرِیرَتُهُ وَ أَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ وَ أَمْسَکَ الْفَضْلَ مِنْ کَلَامِهِ وَ کَفَی النَّاسَ مِنْ شَرِّهِ وَ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ.»

معرفی چند نمونه از کتب اخلاق اسلامی

از مهمّ ترین کتاب هایی که در ارتباط با اخلاق، «الذرّیعة الی مکارم الشریعة» می باشد. نویسندۀ این کتاب راغب اصفهانی، صاحب کتاب بسیار مهم «المفردات فی غرائب القرآن» است.

این کتاب حجم کمی دارد، ولی در مسائل اخلاقی، کتاب پرمحتوایی است.

یکی از علمای زمان ما این کتاب را به نام «راه بزرگواری در اسلام» ترجمه کرده است.

این مترجم محترم نیز انسان با سواد، فقیه و مجتهدی بود که خود او به حرف های این کتاب آراسته شده بود. انسان از این که کسی این کتاب را ترجمه کرده است که خود آراسته به حرف های آن است، لذت می برد.

اثر گفته ها و نوشته های اهل عمل

امام خمینی رحمه الله می فرمودند:

خیلی از علما کتاب توحید می نویسند، اما خود آنها موحّد نیستند. کتاب اخلاق می نویسد، اما خود او آلوده به زشتی های اخلاقی است. انسان خوب کسی است که اهل عمل باشد.

من وقتی روی منبر می گویم: دروغ حرام است، در صورتی باشد که خودم نیز به دوری از این حرام الهی پایبند باشم و دروغ نگویم. ما اگر در خانه دروغ نگوییم و اهل صدق باشیم، یقین بدانید که فرزندان ما تا حدّ زیادی اهل صدق تربیت می شوند.

اگر می گویم: بیرون می روم، این کتاب را برای شما می خرم، یا آخر هفته مثلاً تو را به قم می برم، آنها یقین داشته باشند که این حرف عملی می شود، تا آنها دروغگو بار نیایند.

ص: 27

کتاب دوم، کتاب پرمایۀ «معراج السعادة» از مرحوم ملااحمد نراقی است.

کتاب سوم به نام «الاخلاق» را یکی از علمای عراق به نام سیّد شبّر نوشته است.

کتاب چهارم که از این چند کتابی که اسم بردم، به نظر می رسد بهتر باشد، کتاب «حقایق» مرحوم فیض کاشانی است.

کتاب دیگر نیز «جامع السعادات» مرحوم ملامهدی نراقی است. اما مفصل ترین کتابی که در اخلاق دیدم، کتاب «المحجة البیضاء» فیض کاشانی است.

شناخت موارد اخلاقی برای عمل

این که امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

«حَسُنَتْ خَلیقَتُه»

مؤمن اخلاق زیبا و پاکی دارد، یقین بدانید که مؤمن موارد اخلاقی را یا در قرآن، یا روایات دیده، یا در مجالسی که برای مردم از اخلاق می گویند، شرکت کرده و پی برده است که حسنات و زشتی های اخلاقی چیست؟

و اکنون که به حسنات و زشتی های اخلاقی عالم شده است، به تدریج، نه یک شبه، بلکه همین طور که عمر را می گذراند، سعی کرده است که با تمرین و به اجرا گذاشتن، حسنات اخلاقی را در خود ظهور دهد و اجازه ندهد که بدی های اخلاقی به خیمۀ حیات او راه پیدا کند و بعد از مدتی متخلّق به اخلاق حسنه شده است.

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند، مؤمن حسود، بخیل، حریص، دروغگو، غیبت کننده و تهمت زننده نیست، بلکه سخی، کریم، جواد، فروتن، نرم، مهرورز و حلاّل مشکلات است. این ها حسنات اخلاقی است.

بدون آگاهی به موارد حسنات و مصادیق زشتی ها نمی شود انسان صاحب اخلاق حسنه شود. وقتی من به حسنات اخلاقی جاهل باشم، چگونه به حسنات

ص: 28

متخلّق شوم و از زشتی های اخلاقی خودداری کنم؟ و در حالی که موارد زشتی ها را نمی دانم، دامن خود را پاک نگهدارم؟ چون بیشتر مردم نمی دانند، حسنات اخلاقی را کم دارند و به بخشی از آلودگی های اخلاقی دچار هستند.

اثر رذایل اخلاقی در خود و اطرافیان

یک سال از زندگی عروس و دامادی نگذشته بود که در حال از هم پاشیدن زندگی خود بودند. من آنها را می شناختم. هر دو را قبول داشتم، اما در زندگی آنها آتشی برپا شده بود که نزدیک به جدایی بودند. مرا داور قرار دادند. با هر کدام جداگانه صحبت کردم، فهمیدم در این اختلاف و آتش شعله ور شده، نه داماد مقصّر است و نه عروس، این دو نفر بی تقصیر هستند.

اما باید پی جویی کنیم که کبریت آتش این اختلاف را چه کسی زده است؟ به سراغ پدر و مادر داماد رفتم، اما آنها این کبریت را نزده بودند، بلکه دیدم در ایران این پدر و مادر در خوبی کم نظیر هستند.

به سراغ پدر و مادر عروس رفتم. پدر و مادر عروس در شهر دیگری هستند که با شهر آنها شش ساعت فاصله دارد. به آن شهر رفتیم. در آن شهر دوستی داشتم که خیلی بزرگوار و عاشق اهل بیت علیهم السلام بود. به خانۀ ایشان رفتیم.

پدر عروس را پیدا کردیم، آمد، دیدیم این بندۀ خدا شخص ساده ای است، نه خوب است و نه بد. به مادر عروس گفتیم بیاید، آمد. چهار ساعت با مادر عروس صحبت کردم، در نهایت گفت: زندگی این داماد و دختر من به قدری شیرین بود که من تحمّل نکردم و خواستم این قدر تلاش کنم که این زندگی را به هم بزنم. گفتم:

خانم! عروس دختر شما است. گفت: هر کس می خواهد باشد. من روزی راحت می شوم که این دختر و دامادم تکه تکه شوند.

این زشتی اخلاقی، حسد است. حسود، بچۀ خود را تحمل نمی کند که ببیند

ص: 29

زندگی آنها شیرین است. آتشی برپا می کند که زندگی آنها را نابود کند. دوباره برگشتم و با عروس و داماد صحبت کردم. فکر کنم اکنون شیرین ترین زندگی را این زن و شوهر دارند، به خاطر این که رابطۀ این عروس و داماد با آن حسود کاملاً قطع شده است. یعنی وقتی تلفن ها و رابطه ها قطع شد، این ها از جهنّم نجات پیدا کردند.

حسود، مورد نفرت خدا

جوانی به موسی بن عمران علیه السلام شکایت کرد و گفت: این مادر زن من، به هیچ شکلی نمی گذارد من راحت باشم. حسود، نمی تواند خودش آرام باشد و نمی گذارد دیگران نیز آرام باشند. این بیماری خیلی عجیب است. خدا در قرآن نمی فرماید: از شرّ آدم حریص و بخیل به من پناه بیاورید، اما در مورد حسود می فرماید:

« قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ اَلْفَلَقِ * مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ * وَ مِنْ شَرِّ غاسِقٍ إِذا وَقَبَ * وَ مِنْ شَرِّ اَلنَّفّاثاتِ فِی اَلْعُقَدِ * وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ» 1

من فقط می توانم شما را از شرّ حسود نجات دهم.

حضرت موسی علیه السلام فرمود: من چه کار کنم؟ عرض کرد: وقتی در کوه طور مناجات می کنی، از طرف ما به خدا بگو: خدایا! ما داریم می سوزیم و می سازیم.

ص: 30

حضرت موسی علیه السلام رفت و حرف ها را زد، خطاب رسید: ای موسی! به آن جوان بگو: این حال باطنی مادر زن تو با هیچ دوایی خوب نمی شود و تنها دوای او مرگ است، من تا هفته دیگر حضرت عزرائیل را می فرستم تا جان او را بگیرد و تو راحت شوی. راه دیگر ندارد.

اثرات سوء بداخلاقی در خانواده

خدا می داند که زشتی های اخلاقی چه به روزگار انسان ها، خانواده ها و در نتیجه اجتماع می آورد. پدر متکبّر و خشن که خانواده اش در خانه از او شیرینی اخلاق و آغوش گرم و سلام و علیک درست و حسابی ندیده اند، صبح به سر کار رفته، شب با اخم به خانه برگشته، تا بچه آمده حرف بزند، گفته: حرف نزن! باید حمّالی شما را بکنم و شکم شما را پر کنم.

بسیاری از فرزندان این گونه خانواده ها در دامن فساد افتاده اند؛ یعنی چون در خانه خوش نیستند، بیرون از خانه و در آغوش فساد به اصطلاح خودشان خوشی می کنند. گرفتار روابط نامشروع شدند و به سر خود بلا آوردند، یا سیگاری و تریاکی شدند. این ها نتیجۀ بداخلاقی پدر و مادر است.

یا پدر بخیل باعث می شود که فرزندش دزد شود؛ چون وقتی ببیند پدر دارد، اما خرج نمی کند، دست به دزدی می زند. شخصی می گفت: می خواستیم خواهرم را شوهر بدهیم، پدرم هیچ طور زیر بار تهیۀ جهیزیه نمی رفت، مجبور شدم که تمام جهیزیۀ خواهرم را با دزدی فراهم کنم.

بداخلاق و بخیل، اطرافیان خود را تخریب می کند. اگر به زندان کودکان سری بزنید، دختران و پسرانی داریم که این ها از خانه فرار کرده اند. با هر کدام حرف می زنند، می گویند: از دست پدرم یا مادرم فرار کرده ایم.

ص: 31

اثرات بد اخلاقی در ایمان

روایتی دربارۀ بداخلاقی از وجود مبارک حضرت باقر علیه السلام برای شما نقل کنم.

شما می دانید که درمیان موادّ غذایی در کرۀ زمین، ثابت شده است که بالاترین، بهترین، سالم ترین و پر ویتامین ترین مادۀ غذایی عسل است، البته اگر جنس دوپا دست به کندو نبرد و زنبور فقط شهد گل و گیاه را بخورد و عسل طبیعیی تولید کند که اگر هزاران سال بماند، خدا طوری مقرر کرده است که میکروب به آن اثر ندارد و فاسد نمی شود.

فکر کنید عسل فروش بیاید به عسل ناب طبیعی، سرکۀ تند و ترش بزند و همه را به هم بزند. حال می خواهد این عسل را بفروشد، چه کسی مشتری این عسل است؟ هیچ کسی.

چرا؟ چون سرکه عسل را خراب می کند. مردم عسل و سرکه را جدا می خرند.

اکنون که با هم مخلوط شده و سرکه و عسل هر دو خراب شده اند، دیگر چه فایده ای دارند؟

امام باقر علیه السلام می فرماید:

شخص نماز خوان، روزه گیر، عمره و مکّه برو، خمس بده، اما بداخلاق، در پیشگاه خدا مانند عسلی است که با سرکۀ تند مخلوط شده باشد، خدا این چنین شخصی را در قیامت نمی خرد؛ چون آلودگی دارد و خراب است.

تقابل ایمان و بداخلاقی مانند سرکه و عسل

جملۀ امام علیه السلام این است:

ص: 32

«انّ سوء الخلق لیفسد الایمان کما یفسد الخلّ العسل» (1)زشتی های اخلاقی مانند کبر، غرور، ریا، بدخلقی، تندی و بی مهری، ایمان مؤمن را فاسد می کند، چنانچه سرکۀ تند و ترش، عسل را خراب می کند.

در روایات آمده است:

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: کسانی که بداخلاق هستند، همیشه حالت اخم و خشم دارند، تیزی خشم در وجود آنها، شعله ای از آتش جهنم است. اگر این شعله در ما باشد، وقتی مارا زنده می کنند، در قیامت مانند آهن و آهن ربا، جهنم مواد خودش را که در وجود ما هست، می بیند و ما را به درون خود می کشد. (2)پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرمایند: خدا در قیامت آتش جهنم را آزاد می گذارد، می آید در محشر می گردد، مانند مرغی که از زمین دانه جمع می کند و خرطوم فیل، تمام اهلش را به درون خود می کشد. (3)

ص: 33


1- 1) - الکافی: 2/321، باب سوء الخلق، حدیث 3. [1]
2- 2) - بحار الأنوار: 68/386، باب 92، حدیث 31؛ « [2]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَیْکُمْ بِحُسْنِ الْخُلُقِ فَإِنَّ حُسْنَ الْخُلُقِ فِی الْجَنَّةِ لَامَحَالَةَ وَ إِیَّاکُمْ وَ سُوءَ الْخُلُقِ فَإِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ فِی النَّارِ لَامَحَالَةَ.» بحار الأنوار: 68/394، باب 92، ذیل حدیث 63؛ « [3]قِیلَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ فُلَانَةَ تَصُومُ النَّهَارَ وَ تَقُومُ اللَّیْلَ وَ هِیَ سَیِّئَةُ الْخُلُقِ تُؤْذِی جِیرَانَهَا بِلِسَانِهَا فَقَالَ لَاخَیْرَ فِیهَا هِیَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ.»
3- 3) - بحار الأنوار: 68/393، باب 92، حدیث 61؛ « [4]قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام الْخُلُقُ الْحَسَنُ جَمَالٌ فِی الدُّنْیَا وَ نُزْهَةٌ فِی الآْخِرَةِ وَ بِهِ کَمَالُ الدِّینِ وَ الْقُرْبَةُ إِلَی اللَّهِ عز و جل وَ لَایَکُونُ حُسْنُ الْخُلُقِ إِلَّا فِی کُلِّ وَلِیٍّ وَ صَفِیٍّ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَبَی أَنْ یَتْرُکَ أَلْطَافَهُ بِحُسْنِ الْخُلُقِ إِلَّا فِی مَطَایَا نُورِهِ الْأَعْلَی وَ جَمَالِهِ الْأَزْکَی لِأَنَّهَا خَصْلَةٌ یَخُصُّ بِهَا الْأَعْرَفِینَ بِهِ وَ لَایَعْلَمُ مَا فِی حَقِیقَةِ حُسْنِ الْخُلُقِ إِلَّا اللَّهُ عز و جل قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَاتَمُ زَمَانِنَا إِلَی حُسْنِ الْخُلُقِ وَ الْخُلُقُ الْحَسَنُ أَلْطَفُ شَیْءٍ فِی الدِّینِ وَ أَثْقَلُ شَیْءٍ فِی الْمِیزَانِ وَ سُوءُ الْخُلُقِ یُفْسِدُ الْعَمَلَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ وَ إِنِ ارْتَقَی فِی الدَّرَجَاتِ فَمَصِیرُهُ إِلَی الْهَوَانِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حُسْنُ الْخُلُقِ شَجَرَةٌ فِی الْجَنَّةِ وَ صَاحِبُهُ مُتَعَلِّقٌ بِغُصْنِهَا یَجْذِبُهُ إِلَیْهَا وَ سُوءُ الْخُلُقِ شَجَرَةٌ فِی النَّارِ وَ صَاحِبُهُ مُتَعَلِّقٌ بِغُصْنِهَا یَجْذِبُهُ إِلَیْهَا.»

نمونه های حسن خُلق را باید بفهمیم. من به شما سفارش می کنم که کتاب اخلاقی فارسی خوب تهیه کنید و اقلاً در اوغات فراغت آن کتاب را بخوانید و موارد حسنات و زشتی های اخلاقی را یاد بگیرید و ترک زشتی ها و اجرای خوبی ها را به تمرین بگذارید، خدا می داند که بعد از مدتی زشتی ها پاک می شود و حسنات در وجود ما نقش می بندد.

لزوم برپایی مجالس باکیفیت مذهبی

مطالعه خیلی اثر دارد. اگر حوصلۀ مطالعه ندارید، پای منبرها بیشتر بروید.

البته کسانی که سخنران دعوت می کنند، رؤسای هیأت ها و علمای بزرگواری که گردانندگان مساجد هستند، اگر دیدند منبر آن سخنران فایده ای ندارد، با کمال شجاعت به او تذکر بدهند تا عمر، پول و وقت مردم هدر نرود. بگویید: شما بنای منبر را روی قرآن و فرهنگ اهل بیت علیهم السلام بگذار.

ما نیاز داریم که بنشینیم و حرف خدا، انبیا و ائمۀ طاهرین علیهم السلام را گوش بدهیم؛ چون ما مردمی هستیم که روز قیامت را باور داریم و می خواهیم که قیامت آبادی داشته باشیم. هیچ راهی برای داشتن قیامت آباد، غیر از طیّ این مسیر نیست: یا بخوانیم، یا گوش بدهیم و ساخته شویم.

برپا کردن این گونه مجالس نیز واجب است، نه مستحب؛ چون هجوم دشمنان داخلی و خارجی به دین و اخلاق ما، بسیار گسترده شده است. اصلاً در تاریخ بشر سابقه ندارد.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 34

بنیان زندگی

محکم سازی بنیان زندگی دنیایی و آخرتی

محکم سازی بنیان زندگی دنیایی و آخرتی

3

تهران، مسجد مهدیه شوش

دهه دوم - جمادی الثانی 1382

ص: 35

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

کشور ما روی کمربند زلزله قرار دارد و در معرض طوفان های سخت است که گاهی با بیش از صد کیلومتر در بعضی از مناطق ایران می وزد و همین طور سیل هایی که هر سال قسمتی از نواحی ایران را تهدید می کند.

بیشتر مردم در کرۀ زمین فکر می کنند این زلزله ها، طوفان ها و سیل ها فقط در ظاهر زندگی رخ می دهد، در حالی که طبق آیات قرآن کریم، روایات و اخبار، طوفان هایی که بنیان های شخصیت، کرامت، دین و آخرت انسان را تهدید می کند، قوی تر، مخرّب تر و شکننده تر از این امور ظاهری است و زیان آنها نیز فوق العاده تر، بیشتر و عمیق تر است، چرا که تفاوت قیمت ظاهر انسان با باطن او خیلی است.

ارزش روح در مقابل بدن

در روایات و حکمت های «نهج البلاغه» امیرالمؤمنین علیه السلام آمده است: ارزش بدن شما بهشت است، اما ارزش روح شما، رضوان الهی است که با بهشت قابل مقایسه

ص: 36

نیست. (1)چنانچه در سورۀ مبارکۀ توبه، وقتی پروردگار هشت بهشت را در آیه مطرح می کند، بعد از جنّات، می فرماید:

« وَ رِضْوانٌ مِنَ اَللّهِ أَکْبَرُ» 2

بین بدن و حقیقت، شخصیت و روح شما خیلی فرق است. این تفاوت را ما از آیات قرآن مجید نیز می توانیم بفهمیم. خدا در قرآن دربارۀ بدن می فرماید:

« مِنْها خَلَقْناکُمْ» 3

جای بدن شما تا روز قیامت همین جایی است که آن را از آنجا خلق کردیم. ما این بدن، اسکلت و ظرف وجود شما را از خاک آفریدیم. ولی دربارۀ روح ما می فرماید:

« وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی»

بدن شما از عالم خلق است، اما روح شما از عالم امر. وقتی حضرت آدم علیه السلام فقط بدن بود، ما به فرشتگان نگفتیم به او سجده کنید، اما:

« فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِینَ» 4

ص: 37


1- 1) - نهج البلاغه: حکمت 456؛ « [1]قَالَ علیه السلام أَلَا حُرٌّ یَدَعُ هَذِهِ اللُّمَاظَةَ لِأَهْلِهَا إِنَّهُ لَیْسَ لِأَنْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ فَلَا تَبِیعُوهَا إِلَّا بِهَا.»

وقتی که آن حیات ویژۀ انسانی از جانب ما در این قالب تجلّی کرد، به فرشتگان گفتیم: به او سجده کنید؛ چون بدن شما لیاقت سجدۀ فرشتگان را نداشت.

بعد از سال ها زندگی، بین بدن و روح شما جدایی می افتد و دوباره بدن را به خاک برمی گردانیم. اگر ما بدنی را در قیامت وارد بهشت می کنیم، به خاطر این است که با روح در همۀ عبادات شرکت داشته است و الاّ اگر بدن در عبادات شرکت نداشت، روح در این بدن حبس بود و هر دو را با هم به جهنّم می بردیم.

قیمت بدن و روح انسان

قیمت بدن شما مادی و قیمت روحِ شما معنوی است. قیمت بدن بهشت است، اما قیمت جان، رضوان. این بدن و جان شما ممکن است دچار زلزله ها، طوفان ها و سیلاب های سخت معنوی شوند که هر دو را از جا بکنند و با خود ببرند، تا حدی که خدا در قرآن می فرماید:

« فِی ضَلالٍ بَعِیدٍ»

در دوری کامل قرار بگیرد و شایستگی رحمت و بهشت خدا را از دست بدهد؛ یعنی تا این حد او را دور کند.

ماشینی که تازه خریده باشند، اگر در سیل واقع شود، سیلی که هیچ قدرتی جلودار آن نیست، ماشین را بغلتاند در دره ای بیاندازد، صندلی ها، موتور، بدنه و تمام قسمت های آن خراب شود و از کار بیافتد، حال این ماشین چقدر ارزش و قیمت دارد؟ گاهی طوری می شود که می گویند: اصلاً به درد نمی خورد و لاشۀ آن را همین جا بگذارید باشد. یا هواپیمای چند میلیون دلاری وقتی به کوه و طوفان می خورد و سقوط می کند و هر ذرّه اش به جایی می افتد، آیا دیگر می ارزد؟ نه،

ص: 38

چون قیمت و ارزشی ندارد.

حرف دین این است که طوفانِ مال حرام، قیمت بدن و روح شما را نزد خدا نابود می کند، چرا؟ چون این طوفان آنقدر شما را از خدا دور می کند که نظر و رحمت پروردگار شما را نمی گیرد. لیاقت این بدن و جان برای به بهشت رفتن از دست می رود. فقط می توانند در قیامت ملائکه را جمع کنند و انسان را در جهنّم بریزند؛ چون هیچ فایدۀ دیگری ندارد.

این کار طوفان و زیان زلزلۀ معنوی است. این مقدمه ای را که عنایت فرمودید، حقیقت دارد و قرآن، روایات و اخبار به این حقیقت ناطق هستند. انبیا و اولیا علیهم السلام از این مسأله خبر داده اند. اکنون دو آیه از قرآن را در این مورد عنایت بفرمایید.

مقایسۀ بنیان حلال و حرام در زندگی

خانه را در معرض سیل، روی کمربند زلزله و در مناطق طوفان خیز نسازید، بلکه آن را به گونه ای بسازید که در مقابل طوفان، زلزله و سیل مقاومت کند.

خانه سازی در کناره هایی که سیل برده و بنیانی ندارد و مشرف به درّه است، دیوانگی است؛ چرا که انسان پول خرج کند و این بار سنگین را روی این خاک های سست مشرف به درّه بسازد، با تکان زلزله، طوفان و سیل، تمام خانه با هر چه داخل آن هست، به عمق درّه می افتند.

این حرف قرآن در سورۀ توبه است. چه آیۀ عجیب و چه هشدار زیبایی است:

« أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی تَقْوی مِنَ اَللّهِ وَ رِضْوانٍ خَیْرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فِی نارِ جَهَنَّمَ وَ اَللّهُ لا یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلظّالِمِینَ»

ص: 39

دیگر حرف از این متین تر و محکم تر؟ هشدار از این بهتر، زیباتر و استوارتر؟ در این آیه دو نفر را برای ما مثل می زند، نفر اول:

« أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی تَقْوی مِنَ اَللّهِ وَ رِضْوانٍ خَیْرٌ»

آیا کسی که بنای زندگی خود را در همه چیز؛ کسب، کار، خوراک، پوشاک، ازدواج، معاشرت و داد و ستد، بر دو پایه بنا کرده است:

پایۀ اول: تقوای الهی است؛ یعنی محکم کاری کرده است و روی گناه، معصیت، حرام و محرمات بنا نساخته است، بلکه زیربنا و بتون این زندگی، تقوا و پرهیز از حرام است. (1)پایۀ دوم: رضوان پروردگار و خشنودی حضرت حقّ است و برای این که مُهر رضای خدا روی آنها بخورد مصالحی را بکار گرفته است:

« أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فِی نارِ»

این بنا بهتر است یا کناره ای که قبلاً آن را سیل برده است و اکنون مقداری سست است، خاک آن پوک است و این بنا را در معرض وقوع سیل ساخته است؟

ص: 40


1- 1) - الکافی: 2/21، حدیث 8؛ « [1]أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَی خَمْسٍ الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَةِ وَ لَمْ یُنَادَ بِشَیْءٍ مَا نُودِیَ بِالْوَلَایَةِ یَوْمَ الْغَدِیرِ.» وسائل الشیعة: 1/26، باب 1، حدیث 32؛ « [2]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَی عَشَرَةِ أَسْهُمٍ عَلَی شَهَادَةِ أَنْ لَاإِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ هِیَ الْمِلَّةُ وَالصَّلَاةِ وَ هِیَ الْفَرِیضَةُ وَ الصَّوْمِ وَ هُوَ الْجُنَّةُ وَ الزَّکَاةِ وَ هِیَ الْمُطَهِّرَةُ وَ الْحَجِّ وَ هُوَ الشَّرِیعَةُ وَ الْجِهَادِ وَ هُوَ الْعِزُّ وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ هُوَ الْوَفَاءُ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ هُوَ الْحُجَّةُ وَ الْجَمَاعَةِ وَ هِیَ الْأُلْفَةُ وَ الْعِصْمَةِ وَ هِیَ الطَّاعَةُ.»

سقوط بنای سست دنیایی و آخرتی

به وسیلۀ این بنای سست، در عمق رودخانه و درّه می افتد. آن بهتر است یا این؟

« فَانْهارَ بِهِ فِی نارِ جَهَنَّمَ»

کسی که زیربنای زندگی خود را با حرام بنا کرده است؛ یعنی با پول حرام خانه ساخته، ازدواج کرده، بچه دار شده، ماشین و اثاثیه خریده و بنای زندگی معنوی را بر لب پرتگاه جهنم ساخته که ماندنی هم نیست؛ چون زیربنا سست است، با خود صاحب بنا در آتش جهنم می افتد،

« وَ اَللّهُ لا یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلظّالِمِینَ»

دست آنهایی که از حدود حلال و حرام من تجاوز کرده اند را نخواهم گرفت، بلکه آنها باید به جهنّم بروند؛ چون دست خود را به دست من نمی دهند تا دست آنها را بگیرم.

سقوط اختیاری انسان

خدا که بخیل نیست تا از کسی که در خطر است، دستگیری نکند، ولی این ها دست خود را به خدا نمی دهند، معلوم است اگر ما اکنون شخص ثروتمندی را صدا کنیم و بگوییم: شما چقدر ثروت دارید؟ بگوید: چند میلیارد. بگوییم: چه مقدار آن حلال است؟ می گوید: پنجاه سال قبل مقداری پدرم به من ارث رسید، او نیز اهل مسجد و انسان خوبی بود، همان پول حلال است و بقیه حرام است. به او بگوییم: آیا تو نجات در آخرت را می خواهی؟ می گوید: بله، می گوییم: در این صورت باید مابقی را به صاحبان آن برگردانی و زندگی خود را بر پایۀ همان پول

ص: 41

ارث بگذاری. خیلی راحت به ما می گوید: من آن نجاتی که تو می گویی نمی خواهم. بدهم که چه شود؟ از جهنّم نجات پیدا کنم؟ چه کسی از آنجا آمده تا خبر بیاورد؟

« وَ اَللّهُ لا یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلظّالِمِینَ»

این یعنی متجاوزان از حدود که دست خود را به خدا نمی دهند تا آنها را نجات دهد.

جهنم، سزای سوء انتخاب

مردی جوان، در لندن پای منبر من می آمد، گفت: به خانۀ ما بیا، من نمی توانم همسرم را راضی کنم که حجاب داشته باشد. گفتم: عیبی ندارد. من با خانواده ام می آیم، ایشان می داند چگونه با خانم شما صحبت کند. انشاء الله که اصلاح می شود.

بعد از ظهر که از میهمانی برگشتیم، من از خانواده سؤال کردم، مسألۀ حجاب حل شد؟ گفت: من خیلی با آن خانم صحبت کردم، خانم گفت: من همه چیز خدا را قبول دارم، اما حجاب را قبول ندارم. من می خواهم این گونه بیرون بروم.

وقتی برای نجات دست نمی دهد، چه کسی می تواند او را نجات دهد؟ می گوید: من نمی خواهم پول حرام را برگردانم، نمی خواهم حجاب را قبول کنم، نمی خواهم پولی را که دزدیده ام پس بدهم، می خواهم به زندان بروم، اما نمی خواهم پس بدهم.

این شخص را خدا چگونه نجات دهد؟ او که خودش می گوید: نمی خواهم مرا نجات دهید. آیا خدا را مجبور کنیم که حتماً باید او را نجات دهی؟ خدا می فرماید:

ص: 42

« وَ اَللّهُ لا یَهْدِی اَلْقَوْمَ اَلظّالِمِینَ»

معنای آیه این طور نیست که؛ خدا نمی خواهد نجات بدهد، پس به جهنم رفت، نه، عکس این است: او نخواست نجات پیدا کند، خدا نیز کاری به کار او نداشت، گفت: نمی خواهم به تو دست بدهم تا مرا نجات دهی.

این آیۀ اول، حرف معمارها و مهندس ها را می زند، باید آن را قبول کرد که می گویند: ساختمان شما بر لبۀ پرتگاه رودخانه ای است که سیل برده و بی بنیان و سست است، اینجا خانه نساز؛ چون اگر این زمین تکانی بخورد، یا سیل دیگری بیاید، همۀ ساختمان را به درون آب، درّه و رودخانه می برد، اما باز او می گوید: من می خواهم اینجا خانه بسازم.

کسی دست خود را لب رودخانه ای که زالو، قورباغه، مار و حیوانات دیگر داشت، گذاشته بود و دراز کشیده، چشم خود را بسته بود و آب می خورد. در همین وقت شخص حکیمی از آنجا می گذشت، او را دید و گفت: این گونه آب نخور، عقلت کم می شود. گفت: عقل چیست؟ گفت: هیچ، ما از گفتۀ خود برگشتیم.

اختیار کردن هدایت، شرط نجات

اصلاً به پروردگار دست نمی دهد تا او را نجات دهد. فکر می کنید در راه نجاتِ یک نفر، باید چقدر انسان زحمت بکشد؟ سیزده سال خوب است؟ پیغمبر صلی الله علیه و آله هر روز به عموی خود بگوید: دستت را به من بده تا تو را از جهنم نجات بدهم و او به پیغمبر صلی الله علیه و آله بگوید: برو، ای جادوگر. بیست و سه سال خوب است؟ پیغمبر صلی الله علیه و آله در این مدت به مردم بگوید: دست خود را به من دهید تا شما را نجات دهم، اما برعکس، منافق شوند و بعد از مرگ ایشان نیز این همه بلا بر سر دین در بیاورند. باز می گویید: چرا خدا این ها را نجات نداد؟ خدا می خواهد نجات دهد، خود این

ص: 43

جنس دو پا می گوید: نجات را نمی خواهم، مگر زور است.

در قیامت دلیل نیز دارند، به خدا می گویند: خود تو در قرآن گفته ای:

« لا إِکْراهَ فِی اَلدِّینِ»

از روی اجبار که نبود، ما نمی خواستیم نماز بخوانیم، روزه بگیریم، قناعت کنیم، ما می خواستیم مال حرام بخوریم، حال می خواهیم به جهنم برویم، خود آنها می خواهند به جهنّم بروند، به خدا ربطی ندارد.

با مال حلال به جهنم رفتن

اما آیۀ دوم برای من از آیۀ اول کوبنده تر و عجیب تر است. چون آیۀ دوم شخص فلک زده ای را می گوید که با مال حلال به جهنّم رفت، نه با مال حرام. مگر می شود انسان با مال حلال به جهنّم برود؟ صریح قرآن است که بله، عدّه ای با مال حلال نیز به جهنّم می روند. اگر با مال حلال انسان به جهنم برود، پس دیگر مال حرام با انسان چه می کند؟ آیه را دقت کنید:

« وَ اَلَّذِینَ یَکْنِزُونَ اَلذَّهَبَ وَ اَلْفِضَّةَ وَ لا یُنْفِقُونَها فِی سَبِیلِ اَللّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ * یَوْمَ یُحْمی عَلَیْها فِی نارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوی بِها جِباهُهُمْ وَ جُنُوبُهُمْ وَ ظُهُورُهُمْ هذا ما کَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ فَذُوقُوا ما کُنْتُمْ تَکْنِزُونَ»

ص: 44

خیلی عجیب است؛ می فرماید:

کسانی که اخلاق مال اندوزی دارند، مال را روی هم انباشته می کنند و در راه خدا خرج نمی کنند. خدا مال حرام را اصلاً اجازه نمی دهد که انسان انفاق کند.

انفاق در مال حلال است، نه در مال حرام. (1)مال حرام را اجازه ندارم به مسجد، یتیم و برای حلّ مشکل مشکل دار بدهم، بلکه انسان باید مال حرام را به صاحب آن برگرداند. اینجا مسألۀ مال حلال مطرح است، کسانی که ثروت سنگینی را اندوخته و مردند و در زمان حیات، این ثروت خدا داده را که مال خود آنها بوده، انفاق نکردند، آنها را به عذاب دردناک مژده بده.

سزای ثروت اندوزی و بخل

آن وقت آیه را ببینید چه کار می کند؟

« یَوْمَ یُحْمی عَلَیْها فِی نارِ جَهَنَّمَ»

روز قیامت تمام ثروت این ها را که معادل طلا و نقره می شود، در آتش جهنم می ریزم، به این طلا و نقره حرارت می دهم و بعد:

« فَتُکْوی بِها جِباهُهُمْ وَ جُنُوبُهُمْ وَ ظُهُورُهُمْ»

ص: 45


1- 1) - بحار الأنوار: 100/14، باب 1، حدیث 67؛ « [1]النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَال: َ لَایَکْتَسِبُ الْعَبْدُ مَالًا حَرَاماً وَ یَتَصَدَّقَ مِنْهُ فَیُؤْجَرَ عَلَیْهِ وَ لَایُنْفِقُ مِنْهُ فَیُبَارَکَ لَهُ فِیهِ وَ لَایَتْرُکُهُ خَلْفَ ظَهْرِهِ إِلَّا کَانَ زَادَهُ إِلَی النَّارِ.» وسائل الشیعة: 17/82، باب 1، حدیث 22045؛ « [2]دَاوُدَ الصَّرْمِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام: یَا دَاوُدُ إِنَّ الْحَرَامَ لَایَنْمِی وَ إِنْ نَمَی لَمْ یُبَارَکْ لَهُ فِیهِ وَ مَا أَنْفَقَهُ لَمْ یُؤْجَرْ عَلَیْهِ وَ مَا خَلَّفَهُ کَانَ زَادَهُ إِلَی النَّارِ.»

این طلا و نقره های سرخ شده را به صورت، پهلوها و پشت آنها می چسبانم و به آنها می گویم:

« هذا ما کَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ»

این ثروتی است که برای خود اندوخته بودید. حلال که این گونه انسان را از پا در بیاورد، وای به حرام آن، چگونه انسان می خواهد از شرّ حرام خلاص شود؟

چند روایت بسیار پر ارزش در باب مال حرام است. من سعی کرده ام این ها را از مهم ترین کتاب ها برای شما بیاورم، کتاب هایی که بعد از قرآن، در ردۀ اول کتاب های ما هستند و این روایات نیز روایاتی نیست که ساختگی باشند؛ چون که روایات ساختگی، با قرآن موافقت ندارد و شخص راوی این روایت را ساخته است تا از دولت بنی امیه یا بنی عباس پول بگیرد، اما این روایات ضدّ بنی امیه، بنی عباس و ستمکاران است و ساختگی نیست.

آن هم در مهم ترین کتاب ها که نمی شود آنها را کنار گذاشت؛ چون اگر ما این کتاب ها را ببندیم و کنار بگذاریم، قرآن نیز هدایتگر ما نخواهد بود و هیچ چیزی را از قرآن نمی توانیم در بیاوریم، نه نماز، نه روزه و نه حج را.

در هیچ جای قرآن ننوشته است که نماز صبح دو رکعت است، رکوع، سجود و تشهد دارد، عدد رکعات نماز و احکام روزه نیست، عدد طواف و جمره، تعداد رکعات نماز طواف حج و نساء نیست و نیز مقدار زکات نیامده است. اگر این کتاب ها را ببندیم، دیگر برای ما دینی نمی ماند.

این ها قابل توجه هستند، خیلی جدی بگیرید، که خدای نکرده بعد از شصت سال معلوم نشود ما ساختمان زندگی خود را کنار رودخانۀ سیل برده، ساخته ایم.

زیرکی مؤمن در پاکدامنی از حرام

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:

ص: 46

«ظَرفُ المُؤمن نَزاهتُهُ عن المَحارِمِ وَ مُبادَرَتُهُ إِلَی الْمَکارِمِ» (1)ظرف به معنی هوشیاری، زرنگی، کیاست و فهم بالای مردم مؤمن است که از همه حرام های خدا خود را پاک نگه می دارند. پاکدامنی از همۀ حرام ها، از زرنگی مؤمن است. (2)ممکن است مؤمن تحت فشار قرار بگیرد، نتواند ماشین و خانۀ خوب بخرد یا عوض کند، نتواند خوش باشد، ولی زرنگ است، می گوید: من نمی خواهم خانه و ماشین خود را با حرام عوض کنم، این چند روز دنیا را با حلال خدا قناعت می کنم تا سالم بمیرم و بنای زندگی را روی طوفان، سیل و زلزله بنا نمی کنم. این زرنگی انسان مؤمن است.

ص: 47


1- 1) - مستدرک الوسائل: 11/280، باب 23، حدیث 13015. [1]
2- 2) - بحار الأنوار: 25/21، باب 1، حدیث 32؛ « [2]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام اتَّقُوا فِرَاسَةَ الْمُؤْمِنِ فَإِنَّهُ یَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ قَالَ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ کَیْفَ یَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ عز و جل قَالَ علیه السلام لِأَنَّا خُلِقْنَا مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ خُلِقَ شِیعَتُنَا مِنْ شُعَاعِ نُورِنَا فَهُمْ أَصْفِیَاءُ أَبْرَارٌ أَطْهَارٌ مُتَوَسِّمُونَ نُورُهُمْ یُضِیءُ عَلَی مَنْ سِوَاهُمْ کَالْبَدْرِ فِی اللَّیْلَةِ الظَّلْمَاءِ.» بحار الأنوار: 77/165، باب 51، حدیث 5؛ « [3]قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: سُمِّیَ الْمُسْتَرَاحُ مُسْتَرَاحاً لِاسْتِرَاحَةِ الْأَنْفُسِ مِنْ أَثْقَالِ النَّجَاسَاتِ وَ اسْتِفْرَاغِ الْکَثِیفَاتِ وَ الْقَذَرِ فِیهَا وَ الْمُؤْمِنُ یَعْتَبِرُ عِنْدَهَا أَنَّ الْخَالِصَ مِنْ طَعَامِ الدُّنْیَا کَذَلِکَ تَصِیرُ عَاقِبَتُهَا فَیَسْتَرِیحُ بِالْعُدُولِ عَنْهَا وَ تَرْکِهَا وَ یُفَرِّغُ نَفْسَهُ وَ قَلْبَهُ عَنْ شُغُلِهَا وَ یَسْتَنْکِفُ عَنْ جَمْعِهَا وَ أَخْذِهَا اسْتِنْکَافَهُ عَنِ النَّجَاسَةِ وَ الْغَائِطِ وَ الْقَذَرِ وَ یَتَفَکَّرُ فِی نَفْسِهِ الْمُکَرَّمَةِ فِی حَالٍ کَیْفَ تَصِیرُ ذَلِیلَةً فِی حَالٍ وَ یَعْلَمُ أَنَّ التَّمَسُّکَ بِالْقَنَاعَةِ وَ التَّقْوَی یُورِثُ لَهُ رَاحَةَ الدَّارَیْنِ وَ أَنَّ الرَّاحَةَ فِی هَوَانِ الدُّنْیَا وَ الْفَرَاغِ مِنَ التَّمَتُّعِ بِهَا وَ فِی إِزَالَةِ النَّجَاسَةِ مِنَ الْحَرَامِ وَ الشُّبْهَةِ فَیُغْلِقُ عَنْ نَفْسِهِ بَابَ الْکِبْرِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ إِیَّاهَا وَ یَفِرُّ مِنَ الذُّنُوبِ وَ یَفْتَحُ بَابَ التَّوَاضُعِ وَ النَّدَمِ وَ الْحَیَاءِ وَ یَجْتَهِدُ فِی أَدَاءِ أَوَامِرِهِ وَ [4]اجْتِنَابِ نَوَاهِیهِ طَلَباً لِحُسْنِ الْمَ آبِ وَ طِیبِ الزَّلَفِ وَ یَسْجُنُ نَفْسَهُ فِی سِجْنِ الْخَوْفِ وَ الصَّبْرِ وَ الْکَفِّ عَنِ الشَّهَوَاتِ إِلَی أَنْ یَتَّصِلَ بِأَمَانِ اللَّهِ تَعَالَی فِی دَارِ الْقَرَارِ وَ یَذُوقَ طَعْمَ رِضَاهُ فَإِنَّ الْمُعَوَّلَ عَلَی ذَلِکَ وَ مَا عَدَاهُ لَاشَیْءَ.»

گریز مؤمن از معرض حرام

شخصی در مسجدی، با گریه در کنار من نشست، دلم سوخت، فکر می کردم که چه دردی دارد که این همه تحت فشار است و گریه می کند. گفت: من ده سال در دانشگاه های اروپا درس خواندم، ردۀ علمی من نیز خیلی بالا است، اکنون به خاطر اعتمادی که به من دارند، خریدهای دولت در داخل و خارج به عهدۀ من است که هر کدام چند میلیاردی است. فروشنده می گفت: صورت این دو میلیارد و نیم را دو میلیارد و هفتصد تومان بنویسم تا دویست میلیون تومان آن به جیب تو برود.

می گویم: به چه مجوّز شرعی و ملاکی؟ آخر چرا روزی حرام؟ انسان باید از تقوای خیلی بالایی برخوردار باشد و خدا و قیامت را ببیند؛ چون انسان خیلی زود فریب پول را می خورد، آن هم این پول های زیاد و سنگین.

گفتم: چرا گریه می کنی؟ گفت: دیگر دارم از جادۀ پرهیز منحرف می شوم، چون می بینم همکاران من چه خانه ها و ماشین هایی دارند، در حالی که من با همین حقوق اداری، خانه و ماشین معمولی دارم. تا کنون من به مال حرام دست دراز نکرده ام، به خاطر آمدن پای منبرها، مسجد، آیات و روایات، ولی دیگر صبر من تمام شده، یا باید استعفا بدهم و بیرون بیایم، یا شغل خود را عوض کنم.

گفتم: اگر مقام و شغل خود را به کس دیگری بدهی، روز قیامت پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله جلوی تو را می گیرد؛ چون فردا شخص دیگری می خواهد به خرید برود و روزی دویست میلیون از مال این ملت را در روز روشن بدزد؟ صد و سه بار در قرآن آیۀ صبر نازل شده است، پس به خاطر این ملّت صبر کن. (1)پس صبر،

ص: 48


1- 1) - الکافی: 2/90، باب الصبر، حدیث 11؛ « [1]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ الصَّبْرُ صَبْرَانِ صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ حَسَنٌ جَمِیلٌ وَ أَحْسَنُ مِنْ ذَلِکَ الصَّبْرُ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عز و جل عَلَیْکَ وَ الذِّکْرُ ذِکْرَانِ ذِکْرُ اللَّهِ عز و جل عِنْدَ الْمُصِیبَةِ وَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِکَ ذِکْرُ اللَّهِ عِنْدَ مَا حَرَّمَ عَلَیْکَ فَیَکُونُ حَاجِزاً.» بحار الأنوار: 69/89، باب 98، حدیث 1؛ « [2]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْإِیمَانُ عَلَی أَرْبَعِ دَعَائِمَ عَلَی الصَّبْرِ وَ الْیَقِینِ وَ الْعَدْلِ وَ الْجِهَادِ وَ الصَّبْرُ عَلَی أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَی الشَّوْقِ وَ الْإِشْفَاقِ وَ الزُّهْدِ وَ التَّرَقُّبِ فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَی الْجَنَّةِ [3]سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ رَجَعَ عَنِ الْمُحَرَّمَاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا تَهَاوَنَ بِالْمُصِیبَاتِ وَ مَنِ ارْتَقَبَ الْمَوْتَ سَارَعَ فِی الْخَیْرَات.» بحار الأنوار: 68/80، باب 62، حدیث 16؛ « [4]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّا صُبَّرٌ وَ شِیعَتُنَا أَصْبَرُ مِنَّا قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ صَارَ شِیعَتُکُمْ أَصْبَرَ مِنْکُمْ قَالَ لِأَنَّا نَصْبِرُ عَلَی مَا نَعْلَمُ وَ شِیعَتَنَا یَصْبِرُونَ عَلَی مَا لَایَعْلَمُونَ.»

ایستادگی مالی و استقامت برای چه وقتی است؟ به چه کسی بگوییم که در مقابل مال حرام بایست؟ به شتر و قاطر که نمی توان گفت. ایستادن در مقابل حرام برای ما انسان ها است. گفت: چشم. می روم، اما اگر دیدم نمی توانم، دیگر باید بیرون بیایم. گفتم: آن را دیگر خود می دانی.

زرنگی مؤمن، پاکدامن نگهداشتن خود از حرام الهی است.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

اولوا الالباب

میدان مسابقه و جایزۀ آن

میدان مسابقه و جایزۀ آن

4

تهران، مسجد مهدیه شوش

دهه دوم - جمادی الثانی 1382

ص: 49

ص: 50

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

کلام در دیدگاه امیرالمؤمنین علیه السلام نسبت به حقایق عالم بود. جلسۀ گذشته سه نظر و دیدگاه آن حضرت علیه السلام دربارۀ دنیا، آخرت و انسان را بیان کردیم.

«ألا وَ اِنَّ الْیَوْمَ الْمِضْمارُ»

حضرت علیه السلام دنیا را به عنوان میدان تمرین و جهان دیگر را روزگار مسابقه و جام مسابقه را نیز بهشت می دانند:

«وَ غَداً السِّباقُ وَ السَّبْقَةُ الْجَنَّةُ» (1)این زیباترین دیدگاه در طول تاریخ نسبت به دنیا بوده و بهترین تعبیری است که فقط از ایشان نقل شده است. اکنون سؤال این است که چه اموری را باید تمرین کرد؟ خداوند متعال، انبیا و ائمۀ طاهرین علیهم السلام مردم را به موارد تمرینی که مجموع آن در دو بخش است، هدایت کرده اند که در آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام بطور مفصّل آمده است: بخش اول آن عبادت ربّ و بخش دیگر خدمت به خلق است.

ص: 51


1- 1) - نهج البلاغه: خطبۀ 28.

ارزش عمل مثبت

از «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» 1 گرفته تا کارهایی که شاید به نظر مردم، کار با ارزشی نیاید، در حالی که فرهنگ غنیّ اسلام همان کارها را با ارزش شناخته و برای آن ثواب مقرّر کرده است.

مثل این که انسان سنگ، آجر، استخوان و مانعی که در مسیر رفت و آمد مردم افتاده است را بردارد و کنار بگذارد تا حیوان، انسان، ماشین و مرکبی که می خواهد از اینجا بگذرد، ضربه، لطمه و زیان نبیند و ممکن است انسان این پاره سنگ و یا پاره آجر را با پای خود جابجا کند و برای او خیلی زحمت نداشته باشد. ممکن است این کار را مردم بی ارزش بدانند، اما اسلام برای آن ارزش قائل است.

یا کاشتن نهال ممکن است به نظر مردم خیلی مهمّ نیاید، ولی در روایت آمده است که اگر شما اکنون می توانید نهال بکارید، یقین دارید که اگر این کار را انجام دهید، بلافاصله قیامت برپا می شود، یعنی به شما خبر دادند که فلان ساعت، قیامتی که وعده داده شده، برپا می شود. اما چند دقیقه به آن ساعت مانده است و شما می توانید آن نهال را بکارید، پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرماید:

نهال خود را بکار، گرچه در حال کاشتن قیامت برپا شود، و گر نه به خاطر نکاشتن نهال در روز قیامت دادگاهی می شود. (1)

ص: 52


1- 2) - مستدرک الوسائل: 13/460، باب 1، حدیث 15894؛ « [1]أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ إِنْ قَامَتِ السَّاعَةُ وَ فِی یَدِ أَحَدِکُمُ الْفَسِیلَةُ فَإِنِ اسْتَطَاعَ أَنْ لَاتَقُومَ السَّاعَةُ حَتَّی یَغْرِسَهَا فَلْیَغْرِسْهَا.» بحار الأنوار: 100/64، باب 10، حدیث 3؛ « [2]الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ سِتُّ خِصَالٍ یَنْتَفِعُ بِهَا الْمُؤْمِنُ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهِ وَلَدٌ صَالِحٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفٌ یُقْرَأُ مِنْهُ وَ قَلِیبٌ یَحْفِرُهُ وَ غَرْسٌ یَغْرِسُهُ وَ صَدَقَةُ مَاءٍ یُجْرِیهِ وَ سُنَّةٌ حَسَنَةٌ یُؤْخَذُ بِهَا بَعْدَهُ.»

ممکن است بعضی از امور با ارزش به نظر نیایند، اما دین خدا، برای آن ارزش قائل شده است. مثلاً کسی آدرسی را می پرسد، تنبلی می کند و می گوید:

نمی دانم. اینجا به نظر نمی آید که این حرف خیلی مهم باشد، اما به نظر دین، دراین صورت دو گناه مرتکب شده است؛ چون اگر می داند و می گوید: نمی دانم، این دروغ، یک گناه است (1)و گناه دیگر این که مشکل مسلمانی را حل نکرده و آدرس را به او نشان نداده است. (2)این ها اموری هستند که به نظر نمی آیند جزء امور با ارزش باشند، ولی می بینیم اسلام برای آن ارزش قائل است.

ص: 53


1- 1) - بحار الأنوار: 69/235، باب 114، حدیث 2؛ « [1]أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام یَقُولُ لِوُلْدِهِ اتَّقُوا الْکَذِبَ الصَّغِیرَ مِنْهُ وَ الْکَبِیرَ فِی کُلِّ جِدٍّ وَ هَزْلٍ فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا کَذَبَ فِی الصَّغِیرِ اجْتَرَأَ عَلَی الْکَبِیرِ أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَا یَزَالُ الْعَبْدُ یَصْدُقُ حَتَّی یَکْتُبَهُ اللَّهُ صِدِّیقاً وَ مَا یَزَالُ الْعَبْدُ یَکْذِبُ حَتَّی یَکْتُبَهُ اللَّهُ کَذَّابا.» بحار الأنوار: 69/260، باب 114، حدیث 27؛ « [2]أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: أَلَا فَاصْدُقُوا فَإِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّادِقِینَ وَ جَانِبُوا الْکَذِبَ فَإِنَّ الْکَذِبَ مُجَانِبُ الْإِیمَانِ أَلَا وَ إِنَّ الصَّادِقَ عَلَی شَفَا مَنْجَاةٍ وَ کَرَامَةٍ أَلَا وَ إِنَّ الْکَاذِبَ عَلَی شَفَا مَخْزَاةٍ وَ هَلَکَة.»
2- 2) - الکافی: 2/174، باب حق المؤمن علی أخیه و أداء حقه، حدیث 15؛ « [3]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لَایَظْلِمُهُ وَ لَایَخْذُلُهُ وَ لَایَخُونُهُ وَ یَحِقُّ عَلَی الْمُسْلِمِینَ الِاجْتِهَادُ فِی التَّوَاصُلِ وَ التَّعَاوُنُ عَلَی التَّعَاطُفِ وَ الْمُوَاسَاةُ لِأَهْلِ الْحَاجَةِ وَ تَعَاطُفُ بَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ حَتَّی تَکُونُوا کَمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ عز و جل رُحَمَاءَ بَیْنَکُمْ مُتَرَاحِمِینَ مُغْتَمِّینَ لِمَا غَابَ عَنْکُمْ مِنْ أَمْرِهِمْ عَلَی مَا مَضَی عَلَیْهِ مَعْشَرُ الْأَنْصَارِ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله.» بحار الأنوار: 69/251، باب 114، حدیث 19؛ « [4]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ الْکَلَامُ ثَلَاثَةٌ صِدْقٌ وَ کَذِبٌ وَ إِصْلَاحٌ بَیْنَ النَّاسِ قَالَ قِیلَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا الْإِصْلَاحُ بَیْنَ النَّاسِ قَالَ تَسْمَعُ مِنَ الرَّجُلِ کَلَاماً یَبْلُغُهُ فَتَخْبُثُ نَفْسُهُ فَتَقُولُ سَمِعْتُ مِنْ فُلَانٍ قَالَ فِیکَ مِنَ الْخَیْرِ کَذَا وَ کَذَا خِلَافَ مَا سَمِعْتَ َ مِنْهُ.»

پاداش بهشت و جهنم در روز مسابقه

انسان باید در این میدان مدام تمرین داشته باشد؛ چون سبک جملات قرآن و روایات نشان می دهد که این تمرینات باید مداوم باشد؛ یعنی تا آخر عمر انسان ادامه پیدا کند و مقطعی نباشد و در بقیۀ زمان ها تعطیل شود که چون دلم به خاطر چیزی خوش است، مدتی خدا را عبادت کنم و بعد به خاطر چیزی ناخوش شده، عبادت را رها کنم؛ چون اگر رها کنم، دیگر از شرکت در مسابقۀ قیامت محروم می شوم و وقتی تمرین نکنم، توان شرکت در مسابقه از دستم می رود.

این دیدگاه وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام دربارۀ دنیا است، اما قیامت که روز مسابقه است و جام قرارداده شدۀ برای مسابقه دهندگان که بهشت است:

«وَ غَداً السِّباقَ و السَّبَقَةُ الْجَنَّةُ وَ الغایَةُ النّار» (1)فردا روز مسابقه و جایزۀ مسابقه دهندگان بهشت است. کسی که در دنیا تمرین نداشته باشد، نمی تواند روز قیامت در مسابقه شرکت کند، پس عاقبت او آتش است. این دیدگاه نخست امیرالمؤمنین علیه السلام است.

انسان از دیدگاه امیرالمؤمنین علیه السلام

اما دیدگاه دیگر، در ارتباط با انسان است: انسان از نظر امیرالمؤمنین علیه السلام کیست و چیست و از چه ترکیبی برخوردار است؟ این زیباترین دیدگاه در تاریخ عالم دربارۀ انسان است.

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

ص: 54


1- 1) - نهج البلاغه: خطبۀ 28. [1]

«اَصْلُ الانسانِ لُبُّه وَ عَقْلُه دِینُهُ و مُرُوَّتُه حَیْثُ یَجْعَلُ لِنَفْسِهِ» (1)ریشه، پایه و حقیقت همۀ انسان ها، مغز آنها است. عقل، زانوبند، مانع و ترمز، دین، مروّت و جوانمردی او است، چنانچه این دین و جوانمردی را به کار گیرد؛ چون اگر دین را به کار نگیرد، مانند مرکب بی ترمزی است که از همۀ مرزبندی ها و حدود خدا می گذرد. حدود در اینجا حلال، حرام، حقّ مردم، خدا، پدر و مادر و خانواده است که اگر دین را به کار نگیرد، همۀ این حدود را زیر پا می گذارد؛ چون پایبندی ندارد.

«عقل» در این جمله؛ یعنی پایبندی و ترمز. وقتی عقل نباشد، هم به حقوق دیگران و هم به حق پروردگار عالم تجاوز و ظلم می کند.

عقل، وجه تمایز حیوان و انسان

اما این جملۀ «لبّه» ، مغز انسان؛ یعنی همۀ هستی او. این نکته مقداری قابل بحث است. عقیدۀ امیرالمؤمنین علیه السلام این است که انسان نباید به همان مغز طبیعی که از شکم مادر با او به دنیا آمده است، قناعت کند؛ چون در این صورت فقط دریافت های محدود مادّی را دریافت می کند؛ یعنی مقداری از حیوانات بالاتر.

آدرس ها، خیابان ها و افراد را بشناسد، جنس ها را از هم تشخیص دهد که این مجموعه علم، نه سکّوی پرواز و نه عامل نجات است؛ چون در حدّ گذران امورعادی زندگی است. این دریافت راحیوانات نیزکم وبیش دارند، حیوانات نیز لانه های خود را می شناسند و گم نمی کنند، می دانند که باید خود را از سرما و گرما حفظ می کنند، ضررها و منافع مادی مربوط به خود را خوب می شناسند.

شخص بزرگواری از علما که من اوایل طلبگی چند شب را در مسجد ایشان منبر

ص: 55


1- 1) - بحار الأنوار: 1/82، باب 1، حدیث 2؛ [1]الأمالی، شیخ صدوق: 240، حدیث 9. [2]

می رفتم، ایشان نقل می کردند: روزی شخص باغداری در شهریار تهران، من و تعدادی از علمای تهران و افراد مذهبی را برای صرف غذا دعوت کرد، ما رفتیم، در باغ مستقرّ شدیم، ناگهان توجه یکی از میهمان ها به چیزی جلب شد و همۀ ما را نیز متوجۀ آن کرد.

دیدیم در باغ، روی درخت بلند چنار، لانۀ کلاغی است. کلاغ علم ساختن خانۀ خود را دارد، البته همۀ حیوانات این علم را دارند. حیوانات این را که چه خوراکیی به نفع و ضرر آنها است نیز می دانند. اگر انسان به همان مغز طبیعی قناعت کند، همین مقدار علمی را که حیوانات می دانند، یاد می گیرد. این به تنهایی کلید نجات دنیا و آخرت نیست.

کلاغ چند جوجه از تخم بیرون آورده بود که هنوز قدرت پر کشیدن را نداشتند و در لانه بودند. مارِ بلندِ قوی هیکل و زهرداری به این درخت چنار پیچیده بود و از آن بالا می رفت تا این جوجه ها را ببلعد. چشم کلاغ ماده به این مار افتاد.

کلاغ سه گونه صدا دارد: صدای اول، صدای طبیعی است، که معمولاً همۀ ما شنیده ایم. صدای دیگر تُنش با صدای طبیعی فرق می کند و مانند آژیر خطر است؛ یعنی وقتی آن صدا را بیرون می دهد، مدتی بعد کلاغ های دیگر بیرون می ریزند که ببینند چه خطری بوجود آمده است که به آن کلاغ کمک کنند.

صدای دیگر نیز آژیر سفید است، صدا می زند تا به کلاغ هایی که دارند هجوم می آورند، اعلام کند که خطر برطرف شده است، دیگر نیایید. این علم است.

این کلاغ نیز آژیر خطر را کشید، آن اطراف کلاغ نبود تا بیاید و ببینند چه خطری متوجه این کلاغ ماده شده است. چند لحظه ای منتظر شد، اما از نیرو، یار و کمک خبری نشد.

ایشان می فرمود: همۀ ما نگاه می کردیم، دیدیم کلاغ با سرعت از روی لانه پرید و رفت. مار نیز بالا رفت و به نزدیک لانه رسید، دیگر از شدت خوشحالی دهان

ص: 56

خود را باز کرده بود که سر خود را داخل لانه کند و این چند جوجۀ ضعیف را ببلعد.

اما در همین حال کلاغ مادر به سرعت برگشت و دانه ای از گل خارخاسک که توپی شکل و پر از تیغ است، به دهانش بود، از آن بالا مقابل دهان مار گرفت و آن را رها کرد.

این تیغ ها از همه طرف به دهان مار فرو رفتند و دهان مار باز ماند، نه می توانست این گل خارخاسک را پایین ببرد و نه بالا بیاورد؛ چون تمام تیغ ها در اطراف دهان او فرو رفته بودند. مار از بالا به پایین افتاد، خفه شد و مرد، در نتیجه خطر دفع شد.

این علم دفاع را حیوانات نیز می دانند. این که من بدانم چه چیز باید بخورم یا نخورم و این که از نقطۀ دیگر شهر چگونه به خانه برگردم، یا غذایی که می خواهم بخورم، فاسد شده یا نه، این ها همان علم حیوانات است که برای قیامت ما کاری انجام نمی دهد.

مفهوم عقل مسموع و «اولوا الالباب»

نظر امیرالمؤمنین علیه السلام این است که این مغز طبیعی رشد پیدا کند و به مغز مسموع برسد. بعبارت ساده تر: این مغز با مطالعه، تحصیل و شنیدن از متخصّصین معارف، تقویت شود. وقتی با معرفت، علم و دانش آن را تقویت کنید، جزء آن گروهی می شوید که پروردگار در قرآن از آنها به «اولوا الالباب» تعبیر کرده است.

ردۀ اول صاحبان مغز، انبیا و ائمه علیهم السلام هستند و ردۀ بعد نیز عباد واقعی خدا.

چنین مغزی باید پیدا کنید. اما صاحبان این مغز؛ یعنی آنهایی که مغز خود را با معرفت، علم، گفتار وحی؛ یعنی روایات انبیا و ائمه علیهم السلام تقویت کردند، نور، اوصاف و ویژگی های خاصی پیدا می کنند که با این نوری که خیلی قوی تر از نورهای جهان است و جلوی آنان را روشن می کند، به طرف هدف نهایی حرکت

ص: 57

می کنند. (1)

«اولوا الالباب» در قرآن

اکنون به سراغ قرآن برویم و ویژگی های «اولوا الالباب» را از قرآن بیابیم. «اولوا الالباب» کسانی هستند که با معرفت دینی مغز پخته ای دارند. این یکی از آیات و ویژگی های صاحبان مغز است. البته طبق آیات قرآن مجید، در مقابل «اولوا الالباب» ، لفظ «أعمی» یعنی کور قرار دارد.

منظور از کور در آیات، افرادی هستند که چشم باطن آنها از دیدن حقایق بسته

ص: 58


1- 1) - الکافی: 1/12 - 13، حدیث 11؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا قَسَمَ اللَّهُ لِلْعِبَادِ شَیْئاً أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ فَنَوْمُ الْعَاقِل أَفْضَلُ مِنْ سَهَرِ الْجَاهِلِ وَ إِقَامَةُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ شُخُوصِ الْجَاهِلِ وَ لَابَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً وَ لَارَسُولًا حَتَّی یَسْتَکْمِلَ الْعَقْلَ وَ یَکُونَ عَقْلُهُ أَفْضَلَ مِنْ جَمِیعِ عُقُولِ أُمَّتِهِ وَ مَا یُضْمِرُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی نَفْسِهِ أَفْضَلُ مِنِ اجْتِهَادِ الْمُجْتَهِدِینَ وَ مَا أَدَّی الْعَبْدُ فَرَائِضَ اللَّهِ حَتَّی عَقَلَ عَنْهُ وَ لَابَلَغَ جَمِیعُ الْعَابِدِینَ فِی فَضْلِ عِبَادَتِهِمْ مَا بَلَغَ الْعَاقِلُ وَ الْعُقَلَاءُ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ مَا یَتَذَکَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ.» بحار الأنوار: 67/25، باب 43، حدیث 26؛ « [2]الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ إِنَّ أُولِی الْأَلْبَابِ الَّذِینَ عَمِلُوا بِالْفِکْرَةِ حَتَّی وَرِثُوا مِنْهُ حُبَّ اللَّهِ فَإِنَّ حُبَّ اللَّهِ إِذَا وَرِثَهُ الْقَلْبُ وَ اسْتَضَاءَ بِهِ أَسْرَعَ إِلَیْهِ اللُّطْفُ فَإِذَا نَزَلَ اللُّطْفُ صَارَ مِنْ أَهْلِ الْفَوَائِدِ [3]فَإِذَا صَارَ مِنْ أَهْلِ الْفَوَائِدِ [4]تَکَلَّمَ بِالْحِکْمَةِ وَ إِذَا تَکَلَّمَ بِالْحِکْمَةِ صَارَ صَاحِبَ فِطْنَةٍ فَإِذَا نَزَلَ مَنْزِلَةَ الْفِطْنَةِ عَمِلَ فِی الْقُدْرَةِ فَإِذَا عَمِلَ فِی الْقُدْرَةِ عَرَفَ الْأَطْبَاقَ السَّبْعَةَ فَإِذَا بَلَغَ هَذِهِ الْمَنْزِلَةَ صَارَ یَتَقَلَّبُ فِی فِکْرٍ بِلُطْفٍ وَ حِکْمَةٍ وَ بَیَانٍ فَإِذَا بَلَغَ هَذِهِ الْمَنْزِلَةَ جَعَلَ شَهْوَتَهُ وَ مَحَبَّتَهُ فِی خَالِقِهِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ نَزَلَ الْمَنْزِلَةَ الْکُبْرَی فَعَایَنَ رَبَّهُ فِی قَلْبِهِ وَ وَرِثَ الْحِکْمَةَ بِغَیْرِ مَا وَرِثَهُ الْحُکَمَاءُ وَ وَرِثَ الْعِلْمَ بِغَیْرِ مَا وَرِثَهُ الْعُلَمَاءُ وَ وَرِثَ الصِّدْقَ بِغَیْرِ مَا وَرِثَهُ الصِّدِّیقُونَ إِنَّ الْحُکَمَاءَ وَرِثُوا الْحِکْمَةَ بِالصَّمْتِ وَ إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرِثُوا الْعِلْمَ بِالطَّلَبِ وَ إِنَّ الصِّدِّیقِینَ وَرِثُوا الصِّدْقَ بِالْخُشُوعِ وَ طُولِ الْعِبَادَةِ فَمَنْ أَخَذَهُ بِهَذِهِ الْمَسِیرَةِ إِمَّا أَنْ یَسْفُلَ وَ إِمَّا أَنْ یُرْفَعَ وَ أَکْثَرُهُمُ الَّذِی یَسْفُلُ وَ لَایُرْفَعُ إِذَا لَمْ یَرْعَ حَقَّ اللَّهِ وَ لَمْ یَعْمَلْ بِمَا أُمِرَ بِهِ فَهَذِهِ صِفَةُ مَنْ لَمْ یَعْرِفِ اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ وَ لَمْ یُحِبَّهُ حَقَّ مَحَبَّتِهِ فَلَا یَغُرَّنَّکَ صَلَاتُهُمْ وَ صِیَامُهُمْ وَ رِوَایَاتُهُمْ وَ عُلُومُهُمْ فَإِنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ.»

است و گر نه بسیاری از این افراد در دنیا چشم ظاهر دارند که خیلی سالم نیز هست و چه بسیار افراد نابینا نیز هستند که بخاطر داشتن چشم بصیرتی که خدا در قرآن می فرماید، از همان «اولو الالباب» هستند.

اما از ویژگی های «اولو الالباب» در قرآن یکی این است که:

« فَبَشِّرْ عِبادِ * اَلَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ اَلْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ»

ای حبیب من! آن بندگان مرا که وقتی فرهنگ، مکتب و گفتاری را می شنوند، آن قدر رشد کرده اند که تجزیه و تحلیل می کنند، مژده بده.

به یهودی، مسیحی و فرهنگ های دیگر می گویند: حرف خود را بگویید، کتاب ها را بدهید تا بخوانیم، همه را که دیدند و شنیدند،

« فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ»

چون مغز دارد، نیکوترین این گفته ها را می فهمد و به کار می گیرد، نه این که فقط با گوش خود بشنود، بلکه متابعت و پیروی می کند.

نمونه ای در تبعیت از قول احسن

من در سوریه ملاقاتی با سید حسن نصر الله داشتم. ایشان برای من داستانی را گفت که مضمون همین آیۀ شریفه است. می گفت: در منطقۀ ما شخص سنّی متعصّبی بود که به حقّ بودن فرهنگ تسنّن اصرار داشت. مدتی بعد شنیدم که او شیعه شده است.

شیعه شدن سنّی، خیلی سخت تر از شیعه شدن مسیحی ها و یهودی ها است.

ص: 59

دیگر این توفیق خاصّ پروردگار است که شخصی سنّی، شیعه شود. گفت: من با او ملاقاتی داشتم، گفتم: خیلی می خواهم دلیل شیعه شدن تو را بفهمم. گفت: زمانی که سنّی بودم، روزی قرآن می خواندم، به این آیه رسیدم:

« لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ اَلنّاسِ عَداوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا اَلْیَهُودَ»

همانا از نظر دشمنی با اهل ایمان، سرسخت ترین دشمنی، دشمنی یهودیان است، من در کنار این آیه به ذهنم آمد: ما در دنیا می توانیم بفهمیم که اسرائیل نسبت به کدام طایفۀ فعلی جهان سرسخت ترین دشمنی را دارد.

دیدم نسبت به مصر، عربستان، سوریه، یمن، لیبی، مغرب، مراکش، امارات، قطر که همه سنّی نشین هستند، اسراییل با آنها اصلاً دشمن نیست، چون در همۀ این کشورها با اسراییل سفیر، دفتر و رابطه دارند و هیچ ملّتی در دنیا نیستند که یهودی ها با آنها دشمن ترین باشند، الاّ ملّت ایران. از این آیه فهمیدم این ها مؤمن هستند، نه ما؛ چون دیدم خدا از آن جامعه ای که یهودی ها نسبت به آنها سرسخت ترین دشمن هستند، به «آمنوا» تعبیر کرده است.

هدایت خدابرصاحبان عقل

کسی که این حد بلوغ مغزی دارد که با دیدن یا شنیدن یک قول، آن را تجزیه و تحلیل می کند که راه حقّ این هست یا نه؟ خدا در قرآن می فرماید:

« أُولئِکَ اَلَّذِینَ هَداهُمُ اَللّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا اَلْأَلْبابِ»

ص: 60

این گونه مردم، کسانی هستند که خدا آنها را هدایت کرده است و صاحبان مغز هستند.

روزی در جلسه ای در لندن که شلوغ بود و مرد و زن فراوانی شرکت داشتند، همه هم عرب زبان بودند، من نیز شرکت داشتم. دیدم شخصی کت و شلواری، برای این جمعیت سخنرانی می کند. سخنرانی او را گوش دادم، دیدم خیلی سخنرانی پرمغز و پر فایده ای است و مایه و مطلب زیادی دارد. دلم سوخت که چرا این شخص با این بیان و علم، روحانی نیست. او کجا درس خوانده است؟

از شخصی پرسیدم که ایشان کیست؟ گفت: دادستان شهر قاهره بوده است.

وقتی منبر را تمام کرد، روضه خوبی خواند و پایین آمد. من با او ملاقات کردم.

گفتم: دادستان قاهره که باید سنّی باشد، چرا به این زیبایی به سبک شیعه سخنرانی کرد و روضه خواند؟ آن وقت جریان را خود او تعریف کرد.

در شهر مصر افراد مسیحی نیز زندگی می کنند. در مسیحیت طلاق وجود ندارد.

تنها راه طلاق زن این است که زن با مرد دیگری رابطه برقرار کرده باشد. گفت:

روزی در دادستانی قاهره، مرد مسیحی با خانم خود آمد و دادخواست طلاق داد.

گفتم: چرا می خواهی این زن جوان را طلاق بدهی؟ گفت: با بیگانه رابطۀ نامشروع داشته است. جداگانه با هر دو صحبت کردم، برای من ثابت شد که آن زن پاکدامن است و این مرد تهمت می زند.

مرد را خواستم و گفتم: واقعاً دین آلوده ای دارید که این قانون را به شما داده است که اگر زن با مرد بیگانه رابطه داشت، می توانی او را طلاق بدهی و شما خیلی راحت می آیید تهمت می زنید و دامن زن پاکدامنی را لکّه دار می کنید، تا بتوانید طلاق بدهید. عجب دین سخیف و سستی است.

گفت: آقای دادستان! امروز که برای شما ثابت نشد همسر من، با مرد بیگانه ای در ارتباط بوده است، فردا هم ثابت نمی شود، بالاخره چند ماه باید من و این زن

ص: 61

برویم و بیاییم که آیا ثابت بشود یا نه؟ باز دین ما محکم است، ولی دین شما سنّی ها که از آب نیز سست تر است؛ چون تو ظهر می توانی به خانه بروی و به همسرت بگویی: «انت طالق ثلاث» سه مرتبه در یک مجلس طلاق بدهی و دیگر آن زن طلاق داده شده است و نمی توانی او را بگیری. دین ما سست تر است یا دین شما؟

گفت: من تکان خوردم. ظهر به خانه آمدم، کتاب های خود را در اطرافم گذاشتم، دیدم در مذهب ابوحنیفه می گوید: می توانی هر وقت خواستی زن خود را طلاق دهی، فقط به او بگو: «انت طالق ثلاث» بعد از اتمام عدّه می تواند برود شوهر کند.

طلاق در مذهب احمد حنبل، شافعی و مالکی نیز همین طور بود. کتاب ها را ورق زدم، دیدم مرد راحت می تواند، هر وقت خواست به زنش بگوید: «انت طالق ثلاث» شاهد، محضر، برو و بیا نمی خواهد. اما مکتب اهل بیت علیهم السلام را دیدم که به این راحتی طلاق انجام نمی شود. فهمیدم حقّ با اهل بیت علیهم السلام است، دست از دین خود برداشتم و به دین اهل بیت علیهم السلام متدین شدم.

بعد آنها فهمیدند و مرا از آن پست بیرون کردند. حقوق چندین سالۀ مرا قطع کردند، حتی مرا بازنشسته هم نکردند، اما من ناراحت نشدم. باسواد بودم، بنا را به سخنرانی گذاشتم، اکنون در همه جای دنیا، شیعه های عرب مرا دعوت می کنند و درآمدم خیلی بیشتر از زمانی است که دادستان مصر بودم. این ها از برکت مکتب اهل بیت علیهم السلام است. (1)

ص: 62


1- 1) - بحار الأنوار: 23/124، باب 7، حدیث 50؛ « [1]النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ مَثَلُ أَهْلِ بَیْتِی کَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ مَنْ رَکِبَ فِیهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ.» نهج البلاغه: خطبۀ 96؛ « [2]انْظُرُوا أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّکُمْ فَالْزَمُوا سَمْتَهُمْ وَ اتَّبِعُوا أَثَرَهُمْ فَلَنْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ هُدًی وَ لَنْ یُعِیدُوکُمْ فِی رَدًی فَإِنْ لَبَدُوا فَالْبُدُوا وَ إِنْ نَهَضُوا فَانْهَضُوا وَ لَاتَسْبِقُوهُمْ فَتَضِلُّوا وَ لَاتَتَأَخَّرُوا عَنْهُمْ فَتَهْلِکُوا. . . .» بحار الأنوار: 26/157 - 158، باب 11، حدیث 3؛ « [3]أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ عِنْدَ أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ حَقٌّ وَ لَاصَوَابٌ إِلَّا شَیْءٌ أَخَذُوهُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ لَاأَحَدٌ مِنَ النَّاسِ یَقْضِی بِحَقٍّ وَ عَدْلٍ إِلَّا وَ مِفْتَاحُ ذَلِکَ الْقَضَاءِ وَ بَابُهُ وَ أَوَّلُهُ وَ سُنَنُهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَإِذَا اشْتُبِهَتْ عَلَیْهِمُ الْأُمُورُ کَانَ الْخَطَأُ مِنْ قِبَلِهِمْ إِذَا أَخْطَئُوا وَ الصَّوَابُ مِنْ قِبَلِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.»

« فَبَشِّرْ عِبادِ * اَلَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ اَلْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ اَلَّذِینَ هَداهُمُ اَللّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا اَلْأَلْبابِ»

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 63

مقابله با حرام خوری

اهمیت دین به اجتناب از مال حرام

اهمیت دین به اجتناب از مال حرام

5

تهران، مسجد مهدیه شوش

دهه دوم - جمادی الثانی 1382

ص: 64

ص: 65

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

کلام در لقمه، مال و ثروت حرام بود. آیات و روایات در این زمینه آن قدر گسترده است که انسان از گستردگی آن به عظمت و اهمیت مسأله پی می برد.

معلّمی داشتیم که انسان والا، با ادب و با تقوایی بود، حقایق را به زبانِ سنّ ما بیان می کرد و گاهی مطالب خود را همراه با شعر خوب تربیتی یا علمی به بچّه ها القا می کرد. این شعر را ایشان می خواندند که اگر مطلبی در قرآن و روایات به صورت گسترده بیان می شود و کراراً مردم به آن مطلب توجه داده می شوند، دلیل بر عظمت و اهمّیت مسأله در پیشگاه پروردگار است: این ذوق و سماع ما مجازی نبود

فلسفۀ تکرار داستان حضرت موسی علیه السلام در قرآن

داستان موسی بن عمران علیه السلام از سورۀ بقره تا جزء سی ام ذکر شده است. به خاطر این است که می خواهد از طریق بیان برخورد حضرت موسی علیه السلام با فرعون، هامان، قارون و سامری، ظلم و فرهنگ حکومت ظالمانه را مرتّب بکوبد.

ص: 66

می خواهد مغز و ذهن مردم را با تکرار داستان حضرت موسی علیه السلام نسبت به حکومت ظالم بدبین کند که زیربار حکومت ظالم نروید؛ چون من حکومت ظالم را قبول ندارم و اگر چنین حکومتی بود، بر شما وظیفه و واجب است که آن را در هم بشکنید.

و یا از طریق درگیری با قارون می خواهد اقتصاد ظالمانه را مورد حمله قرار دهد.

می خواهد به مردم یاد بدهد که من با تراکم ثروت و بخل ورزیدن و خرج نشدن آن ثروت، تا این حد مخالفم که اگر ثروتمندش توبه نکند، او را به خاک سیاه می نشانم. هم در دنیا و هم بعد از مرگ.

ستمگر اقتصادی از دست من نمی تواند فرار کند:

« وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزِینَ فِی اَلْأَرْضِ»

شما که قدرت عاجز کردن مرا ندارید تا مرا عاجز و درمانده کنید و از دست من فرار کنید.

یا از طریق درگیری با سامری که مرتب آن را تکرار می کند، می خواهد به ما یاد بدهد که بر شما واجب است با فرهنگ های انحرافی مبارزه کنید. آنها در روزنامه ها علیه دین، نبوت، شیعه و قرآن می نویسند، یا این طرف و آن طرف راه می افتند و علیه ارزش ها سخنرانی می کنند، شما نباید ساکت باشید، بلکه باید موسی وار با فرهنگ های سامری ساخته شده مبارزه کنید. سامری قابل خرد شدن است، ولی قرآن خرد نمی شود.

ص: 67

مبارزه در جبهه های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی

وقتی در قرآن قضیه ای تکرار می شود، دلیل بر اهمیت آن است؛ چون حضرت موسی بن عمران علیه السلام در زمان خودش هم با فرهنگ انحرافی رو به رو بود و هم با ثروتمند متکبّری که فقط ثروت را روی هم می انباشت و هم با حکومت ستمگر.

حضرت موسی علیه السلام در چند جبهه می جنگید: جبهۀ اقتصاد حرام، سیاست حرام و فرهنگ حرام. این وظیفۀ مردم مؤمن است.

بر همۀ ما سکوت در مقابل این جبهه ها حرام است. اگر به افراد ثروتمندی که اخلاق قارون یهودی را پیدا کرده اند، که انباشتن ثروت بوده است و حاضر نبود که این ثروت را در راه خدا به مستحق، آبرودار، کار خیر، راه، مسجد، مدرسه و درمانگاه خرج کند، لذا پروردگار به حضرت موسی علیه السلام امر کرد که با او درگیر شود، البته اول با تذکّر دادن.

شما نیز باید کار موسوی کنید. نه این که اگر کسی پولش بیشتر بود، به او احترام بیشتری بگذارید و حریم بیشتری برایش بگیرید و یا خیال کنید که او خدای روی زمین است. نه، او قارون است، اما اسم او فرق می کند. شما باید او را نصیحت کنید و در مقابل او به افراد فقیر و آستین پارۀ مؤمن بیشتر باید احترام کنید.

چه کسی گفته است که ما ثروتمند بخیل متکبر را اینقدر تر و خشک کنیم؟ این حرام است. فرهنگ الهی می گوید: اگر شخص مؤمنی به ثروتمند قارون مسلکی برای ثروتش سلام و احترام بگذارد، ثلث دینش را نابود کرده است. یعنی طرف مقابل تا این حد در پیشگاه خدا منفور و آلوده است. (1)

ص: 68


1- 1) - إرشاد القلوب: 1/194؛ « [1]رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَعَنَ اللَّهُ مَنْ أَکْرَمَ الْغَنِیَّ لِغِنَاهُ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ أَهَانَ الْفَقِیرَ لِفَقْرِهِ وَ لَایَفْعَلُ هَذَا إِلَّا مُنَافِقٌ وَ مَنْ أَکْرَمَ الْغَنِیَّ لِغِنَاهُ وَ أَهَانَ الْفَقِیرَ لِفَقْرِهِ سُمِّیَ فِی السَّمَاوَاتِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّ الْأَنْبِیَاءِ لَایُسْتَجَابُ لَهُ دَعْوَةٌ وَ لَایُقْضَی لَهُ حَاجَة.» بحار الأنوار: 70/169، باب 129، حدیث 5؛ « [2]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ أَتَی ذَا مَیْسَرَةٍ فَتَخَشَّعَ لَهُ طَلَبَ مَا فِی یَدَیْهِ ذَهَبَ ثُلُثَا دِینِهِ ثُمَّ قَالَ وَ لَاتَعْجَلْ وَ لَیْسَ یَکُونُ الرَّجُلُ یَنَالُ مِنَ الرَّجُلِ الْمُرْفِقِ فَیُجِلَّهُ وَ یُوَقِّرَهُ فَقَدْ یَجِبُ ذَلِکَ لَهُ عَلَیْهِ وَ لَکِنْ تَرَاهُ أَنَّهُ یُرِیدُ بِتَخَشُّعِهِ مَا عِنْدَ اللَّهِ أَوْ یُرِیدُ أَنْ یَخْتِلَهُ عَمَّا فِی یَدَیْهِ.» وسائل الشیعة: 11/146، باب 52، حدیث 14484؛ « [3]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ صُونُوا دِینَکُمْ بِالْوَرَعِ وَ قَوُّوهُ بِالتَّقِیَّةِ وَ الِاسْتِغْنَاءِ بِاللَّهِ عَنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ مِنَ السُّلْطَانِ وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ أَیُّمَا مُؤْمِنٍ خَضَعَ لِصَاحِبِ سُلْطَانٍ أَوْ لِمَنْ یُخَالِفُهُ عَلَی دِینِهِ طَلَباً لِمَا فِی یَدَیْهِ أَخْمَلَهُ اللَّهُ وَ مَقَّتَهُ عَلَیْهِ وَ وَکَلَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ فَإِنْ هُوَ غَلَبَ عَلَی شَیْءٍ مِنْ دُنْیَاهُ وَ صَارَ فِی یَدَیْهِ مِنْهُ شَیْءٌ نَزَعَ اللَّهُ الْبَرَکَةَ مِنْهُ وَ لَمْ یَأْجُرْهُ عَلَی شَیْءٍ یُنْفِقُهُ فِی حَجٍّ وَ لَاعُمْرَةٍ وَ لَاعِتْقٍ.»

به چه ملاکی او را تر و خشک می کنید؟ وقتی وارد مغازه می شود، تمام قد بلند می شوید و صندلی را برای او خالی می کنید؟ اما یکی از اولیای خدا که می آید، جواب خشک و خالی به سلام او می دهید و به او توجهی نمی کنید؟ این روش، خلاف دین، قرآن، انصاف، وجدان و اخلاق است.

مبارزه با عناصر خودباختۀ داخلی

در بُعد فرهنگی و سیاسی نیز همین طور است. در شهری منبر می رفتم. سه نفر نماینده در مجلس دارند. من روی منبر به مردم شهر گفتم: این وکلایی که شما از شهر خود به مجلس فرستاده اید، که فکر و مغز دو نفرشان خیلی کج و منحرف است، چون من سخنرانی آنها را دیده بودم که از افراد سقیفۀ بنی ساعده بدتر هستند. یکی از آنها در سخنرانی خود گفته بود: چون مردم بعد از پیغمبر صلی الله علیه و آله امیرالمؤمنین علیه السلام را نمی خواستند، حکومت علی علیه السلام حقّ نبود و چون در سقیفه به ابوبکر رأی دادند، حکومت ابوبکر حق است و علی علیه السلام باید تابع ابوبکر می بود؛

ص: 69

چون میزان رأی ملت است.

این که امام گفت: میزان رأی ملت است، مگر آن روز تمام ملت اسلام و اهل مکه در مدینه بودند؟ مگر تمام اهل مدینه رأی دادند؟ مگر حضرت فاطمۀ زهرا و علی علیهما السلام، ابن عباس، سلمان، ابوذر، ابوهیثم بن التّیهان و مقداد جزء ملت نبودند؟ چند نفر زیر حصیر جمع شدند و با جار و جنجال یک نفر از خود را حاکم کردند، که تازه یک نفر به نام «سعد» در میان آنها بیعت نکرد و سر انجام به طور مرموز او را کشتند.

این نماینده مجلس در آن شهر سخنرانی کرده بود و گفته بود: حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام باید بپذیرد؛ چون مردم به او رأی ندادند، پس او حاکم نیست و ابوبکر را رأی دادند، پس حق با او است و علی علیه السلام نیز باید زیر نظر او زندگی می کرد. (1)

ص: 70


1- 1) - الکافی: 1/193؛ بَابُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ علیه السلام وُلَاةُ أَمْرِ اللَّهِ وَ خَزَنَةُ عِلْمِه؛ ِ، حدیث 4؛ « [1]أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اسْتِکْمَالُ حُجَّتِی عَلَی الْأَشْقِیَاءِ مِنْ أُمَّتِکَ مِنْ تَرْکِ وَلَایَةِ عَلِیٍّ وَ الْأَوْصِیَاءِ مِنْ بَعْدِکَ فَإِنَّ فِیهِمْ سُنَّتَکَ وَ سُنَّةَ الْأَنْبِیَاءِ مِنْ قَبْلِکَ وَ هُمْ خُزَّانِی عَلَی عِلْمِی مِنْ بَعْدِکَ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَقَدْ أَنْبَأَنِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ.» بحار الأنوار: 23/294، باب 17، حدیث 33؛ « [2]أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: ذِرْوَةُ الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ وَ مِفْتَاحُهُ وَ بَابُ الْأَنْبِیَاءِ وَ رِضَی الرَّحْمَنِ الطَّاعَةُ لِلْإِمَامِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللّهَ إِلَی حَفِیظاً أَمَا لَوْ أَنَّ رَجُلًا قَامَ لَیْلَهُ وَ صَامَ نَهَارَهُ وَ تَصَدَّقَ بِجَمِیعِ مَالِهِ وَ حَجَّ جَمِیعَ دَهْرِهِ وَ لَمْ یَعْرِفْ وَلَایَةَ وَلِیِّ اللَّهِ فَیُوَالِیَهُ وَ یَکُونَ جَمِیعُ أَعْمَالِهِ بِدَلَالَةٍ مِنْهُ إِلَیْهِ مَا کَانَ لَهُ عَلَی اللَّهِ حَقٌّ فِی ثَوَابِهِ وَ لَاکَانَ مِنْ أَهْلِ الْإِیمَانِ ثُمَّ قَالَ أُولَئِکَ الْمُحْسِنُ مِنْهُمْ یُدْخِلُهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ بِفَضْلِهِ وَ رَحْمَتِهِ.» بحار الأنوار: 23/303، باب 17، حدیث 62؛ « [3]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِهِ وَ مَنْ یُطِعِ اللّهَ وَ رَسُولَه؛ ُ فِی وَلَایَةِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ الْأَئِمَّةِ بَعْدَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِیماًهَکَذَا نَزَلَتْ.»

اصلاح امت در صورت امر به معروف و نهی از منکر

ما مردم ایران مردمی هستیم که فهم سیاسی بالایی داریم. خدا در قرآن می فرماید:

« کُنْتُمْ خَیْرَ»

اما چه کسانی؟

« تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ»

البته ما در قیامت از دست خیلی از ثروتمندان شکایت می کنیم. ما باید بگوییم، حتی اگر با دنیا بجنگیم. خدا می داند چه هجوم فرهنگیی از طریق چند هزار کانال ماهواره به جوانها می شود. ما باید در مقابل این هجوم بایستیم. اما با چه پولی؟ این پول داراها مسئول هستند.

توطئه های دشمن علیه دین و روحانیت

اگر این طوری حرکت کنیم، چراغ فرهنگ اهل بیت علیهم السلام را در این مملکت با دست افراد داخلی خاموش می کنند. مقداری فتیلۀ فرهنگ را توانستند پایین بکشند. علیه روحانیت شیعه در داخل مملکت چه موجی است؟ این تسلّط فرهنگ دشمن است. همۀ ما را می خواهند از میدان به در کنند. بعد چه کار می خواهند بکنند؟ (1)

ص: 71


1- 2) - الأمالی، شیخ صدوق: 180، حدیث 4؛ « [1]عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اللَّهُمَّ ارْحَمْ خُلَفَائِی ثَلَاثاً قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ خُلَفَاؤُکَ قَالَ الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ حَدِیثِی وَ سُنَّتِی ثُمَّ یُعَلِّمُونَهَا أُمَّتِی.» وسائل الشیعة: 16/270، باب 40، حدیث 21540؛ « [2]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَتَکَلَّمُ بِالْکَلِمَةِ فَیَکْتُبُ اللَّهُ بِهَا إِیمَاناً فِی قَلْبِ آخَرَ فَیَغْفِرُ اللَّهُ لَهُمَا جَمِیعاً.» غرر الحکم: 109، حدیث 1935؛ « [3]رُسُلُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ تَرَاجِمَةُ الْحَقِّ وَ السُّفَرَاءُ بَیْنَ الْخَالِقِ وَ الْخَلْقِ.»

آن وقت عقد زن ها و دخترها را چه کسی می خواهد بخواند؟ حلال و حرام خدا را چه کسی می خواهد یاد بدهد؟ مسجدها را چه کسی می خواهد بگرداند؟ ماه رمضان و ماه محرم و صفر را چه کسی می خواهد بگرداند؟ به این زیبایی مردم را توبه بدهد و از کار حرام باز بدارد، نگذارد زن ها بی حجاب و بی چادر شوند و دختر و پسرها به هوسرانی بیافتند و فیلم ها گرفتار فساد هالیوودی شوند.

محرومیت حرام خور از بهشت

پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید:

«إِنَّ اللّهَ عز و جل حَرَّمَ الجَنَّةَ جَسَداً غَذّی بِحَرامٍ» (1)خدای عزّ و جلّ بهشت را بر بدنی که از حرام تغذیه کرده، حرام کرده است. در قیامت با بدن وارد محشر شود، بگویند: گوشت، پوست، استخوان، رگ، مو، مژه، اعصاب و همۀ بدنت از مال حرام تغذیه شده است، پس بهشت بر شما حرام است؛ چون در بهشت جای چیزهای نجس نیست. (2)

ص: 72


1- 1) - کنز العمال: 4/14، حدیث 9261.
2- 2) - بحار الأنوار: 63/314، باب 2، حدیث 7؛ « [1]النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ مَنْ أَکَلَ لُقْمَةَ حَرَامٍ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاةٌ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ لَمْ تُسْتَجَبْ لَهُ دَعْوَةٌ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً وَ کُلُّ لَحْمٍ یُنْبِتُهُ الْحَرَامُ فَالنَّارُ أَوْلَی بِهِ وَ إِنَّ اللُّقْمَةَ الْوَاحِدَةَ تُنْبِتُ اللَّحْمَ.» مستدرک الوسائل: 13/332، باب 1، حدیث 15509؛ « [2]قَالَ صلی الله علیه و آله الدِّرْهَمُ مِنَ الرِّبَا أَشَدُّ مِنْ ثَلَاثٍ وَ ثَلَاثِینَ زَنْیَةً کُلُّهَا بِذَاتِ مَحْرَمٍ وَ مَنْ نَبَتَ لَحْمُهُ مِنَ السُّحْتِ فَالنَّارُ أَوْلَی بِهِ.» مشکاةالأنوار: 315؛ « [3]قال رسول الله صلی الله علیه و آله إِذَا وَقَعَتِ اللُّقْمَةُ مِنْ حَرَامٍ فِی جَوْفِ الْعَبْدِ لَعَنَهُ کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْض.»

بگو: خدایا! پاکم کن و بعد به بهشت ببر. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

پاک شدن شمان هم خیلی زمان بر است، اگر بنا باشد نجسی را پاک کنند و به بهشت ببرند، حدّاقل سیصدهزار سال در جهنّم باید بسوزانند تا آن ریشه های نجسی دربیاید.

کدام جهنّم؟ کدام سیصدهزار سال؟ سیصدهزار سالی که خدا در قرآن می فرماید: هر روزش مطابق با پنجاه هزار سال دنیاست.

امام باقر علیه السلام می فرماید:

«وَ الجنّة لا یدخلها الاّ طیّب» (1)جز پاکان، کسی را به بهشت راه نمی دهند. باید پاک باشد. غسل در اشک زدم کاهل طریقت گویند پاک شو اول و پس دیده بر آن پاک انداز (2)

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 73


1- 1) - الکافی: 2/270، حدیث 7؛ [1]بحار الأنوار: 70/317، باب 137، حدیث 5. [2]
2- 2) - حافظ شیرازی.

حرام خوری پنهان

اهتمام دین به کنترل مسائل مالی

اهتمام دین به کنترل مسائل مالی

6

تهران، مسجد مهدیه شوش

دهه دوم - جمادی الثانی 1382

ص: 74

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

به اندازه ای که دین خدا بر رعایت حلال و حرام مالی اصرار دارد، نسبت به بقیۀ ابواب فقهی اصرار ندارد. مجموعه ابوابی که در فقه شیعه نظام داده شده، مشهور است که هشتاد و چهار باب فقهی است. باب طهارت، صلاة، صوم، اعتکاف، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، قضا به معنی امور دادگاهی، شهادات، قسم و نذر و کفاره، متاجر، کسب، مکاسب، مزارعه، مساقات، لقطه، نکاح یا ازدواج، صید و ذباحه، خوردنی ها و آشامیدنی ها یا «أطعمه و أشربه» ، حدود، قصاص و دیات است. کمتر کتابی از این ابواب فقهی هست که مسألۀ مال در آن بحث نشده باشد.

حتی در این کتاب های درسی و فقهی، ائمه اطهار علیهم السلام این مسائل را بیان کرده اند که مثلاً نقل و شیرینی و پولی که در مجلس عقد بر سر عروس می ریزند و میهمان ها جمع می کنند، این مال چه نوع ملکیتی است؟ آیا هبه است، یا صدقه؟ آنهایی که برمی دارند، آیا مجوّز برداشتن دارند؟ چگونه حلال است و چگونه حرام؟ یعنی تا این حدّ در امر مال از طرف اسلام دقّت شده است.

ص: 75

حلال خوری، ویژگی شیعه

در بسیاری از روایات، حتی در «نهج البلاغه» نیز هست که ائمه علیهم السلام اگر خبر مرگ مؤمنی را می شنیدند، یا به تشییع جنازه اش آمده و در دفن او شرکت می نمودند، مردم منتظر بودند که عکس العمل امام معصوم علیه السلام نسبت به این میت را بدانند و آن امام وقتی برای مردم از میت تعریف می کردند، یکی از موارد تعریف این بوده است که او در زندگی به مال حلال قناعت می کرده است.

مثلاً بزرگواری را آوردند و بیرون شهر کوفه دفن کردند، امیرالمؤمنین نیز تا دفنش آمدند، وقتی روی قبر را پوشاندند، چند دقیقه بر سر قبر این میّت سخنرانی داشتند، فرمودند:

«یرحم الله خبّاب بن الأَرَت فلقد أسلم راغباً و هاجر طائعاً و قنع بالکفاف و رضی عن الله و عاش مجاهداً» (1)پنج خصلت را برای «خبّاب بن الأَرَت» بیان کردند؛ یکی این بود که ای مردم! این بزرگواری که در این سنّ رحلت کرده است، من از زمانی که در مکّه بودم او را می شناختم، با این همه زیر و بالایی که روزگار پیدا کرد، از نظر مال، به مال حلال قناعت کرد.

حدود و ثغور حرام خوری

اسلام به چه مقدار به حرام رضایت می دهد؟ اسلام فقط به یک حرام مالی رضایت داده که در قرآن آمده است، که کسی واقعاً در حال مرگ است، هیچ غذایی پیدا نمی کند که او را از مرگ نجات بدهد، تمام درها به روی او بسته است،

ص: 76


1- 1) - نهج البلاغه: حکمت 43. [1]

می تواند حیوان مرده ای را بخورد، دیگر بالاتر از این که نیست، راهی ندارد جز این که برای زنده ماندن مقداری میته بخورد، فقط اینجا را در قرآن اجازه می دهد:

« فَمَنِ اُضْطُرَّ غَیْرَ باغٍ وَ لا عادٍ»(1)

آن هم در حال بی میلی بخورد و بیش از اندازه نخورد، فقط برای زنده ماندن عیبی ندارد. اما جای دیگر به انسان برای دست دراز کردن به حرام به هیچ عنوان مجوّز نمی دهد.

مقدس اردبیلی و حق الناس

مقدّس اردبیلی با چند نفر از طلبه ها به کربلا و زیارت وجود مبارک حضرت سیدالشهداء علیه السلام آمدند، وقتی برمی گشتند، هوا گرم بود، عرق کرده بودند، پیراهن ها چرک شده بود، در مسیر به نهر آبی رسیدند.

گفتند: من پیراهنم را می شویم، کنار نهر آب نشست و پیراهن خود را کاملاً شستند که خیلی تمیز شد. بعد به پشت خود انداخته، رو به آفتاب، شروع به راه رفتن کردند. طلبه ها گفتند: آقا! برای شما زحمتی نیست؟ گفت: نه، آفتاب شدید است، خشک می شود. گفتند: اینجا می نشستیم و این پیراهن را روی این دیوار می انداختیم، خشک می شد.

فرمودند: پیراهن من خیس و دیوار هم گلی است، اگر من این پیراهن را روی این دیوار بیاندازم، نم پیراهن به این دانه های ریز دیوار بزند، آنها را نرم می کند و می اندازد. صاحب دیوار نیست که من به او بگویم: آیا راضی هستی یا نه، معلوم نیست، شاید ما رفتیم و مردیم، دیگر نشود که او را ببینیم. آن وقت جواب این

ص: 77


1- بقره 173

دانه های خاک ریخته شده را در قیامت چگونه بدهم؟ این رعایت حلال و حرام است.

حرام بودن بهشت بر حرام خور

روایتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله سنی و شیعه نقل کرده اند:

«لا یدخل الجَنَّة من نَبَت لحمه من السُّحت؛ النّار أَولی به» (1)کسی که از حرام مالی به بدنش گوشت روییده شده، وارد بهشت نمی شود.

حال که در بهشت به روی او بسته است، در قیامت چه کار می کنند؟ پیامبر صلی الله علیه و آله می فرمایند: آتش خدا به او سزاوارتر است. همین دو کلمه است.

من نمی گویم تا این حد مانند مقدس اردبیلی ها احتیاط کنید، این احتیاط را ما لازم نداریم، ولی می خواهم خداترسی بعضی از قدیمی ها را بگویم. ما تا این حد احتیاط را نیاز نداریم. شما نیازی نیست که این داستانی که می گویم را جایی نقل کنید؛ چون ممکن است در کل مملکت کسی بخواهد این طوری شود، اما نتواند و در این میان ما را مقصر بداند.

لزوم اجتناب از برخی برنامه های مالی

پدر مادری من کاسب بود، من تا وقتی طلبه شدم، ایشان زنده بود. هیچ وقت نپرسیدم که درآمد شما از کجاست؟ بعد از مردنش یکی از علمای آنجا که پدر مادری من چهل و پنج سال نمازهایش را به ایشان اقتدا می کرد، برای ما نقل کرد:

این شهر ما که در سال هزار و سیصد و بیست و دو شهر شد، خانه ای با دو اتاق رابانک ملی اجاره کرد و تابلو خود را نصب کرد. وقتی کارها را کردند و دو کارمند نیز

ص: 78


1- 1) - مستدرک الوسائل: 13/332، باب 1، حدیث 15509؛ [1]تنبیه الخواطر: 1/61؛ [2]مسند احمد: 3/399. [3]

گرفتند، دو سه ماه طول کشید.

بعد از این که این بانک آماده شد، برای بازاری های آنجا که شاید آن زمان پنج هزار نفر بودند، رؤسای بازار و ادارات دعوت نامه نوشتند که بیایند و بانک را افتتاح کنند و دفترچه باز کنند. خیلی ها نیز نمی دانستند چیست. تبلیغ کرده بودند که شما هزار تومان در دفترچه بگذارید، مثلاً سر ماه دوازده ریال اضافه می شود.

حضرت آیت الله بروجردی نیز در آن زمان فتوا داده بودند که جایزه ای که خود بانک، بدون قرار داد روی پول دفترچه ها می گذارد، عیبی ندارد. پدر مادر من با تمام مغازه های محل که محدود بود و همه همدیگر را می شناختند، از آنها پرسید:

این بانکی که می گویند، من نمی فهمم یعنی چه؟ بانک چیست؟

این مغازه دارها که وارد بودند، برای او بانک را تعریف کردند. آن عالم می گفت:

پدر مادر شما نزد من آمد، گفت: حضرت آیت الله، فردا بناست در شهر ما بانک افتتاح شود، آن وقت این سیستم های بانکی این همه گسترده نبود، این همه حساب های مختلف و کلاه گذاری بر سر ملت و زمینۀ طمع برای مردم ساختن نبود.

گفت: اشک در چشم پدر مادر شما جمع شد. هنوز بانک افتتاح نشده بود و فردا بنا بود که مردم بروند، شیرینی و شربت بخورند و حساب باز کنند. گفت:

آقا! نان شهر ما دارد با حرام مخلوط می شود، من از فردا تا روز مرگم، در این بازار برای معامله قدم نمی گذارم. اگر نماز و روزۀ استیجاری برای شما آوردند، من با پول نماز و روزۀ استیجاری زندگی می کنم و تا آخر عمر نیز این گونه زندگی کرد.

من نمی گویم مانند این افراد احتیاط کنید؛ چون تا این حد احتیاط کردن باعث می شود که از دین فراری شوید. اما از حرام بیّن که باید پرهیز کنید.

ص: 79

اجتناب از حقه های بانکی

بعضی از کارهای بانک ها حرام هستند. مانند این صورتی که نزد رییس بانک می برند و هر دو می دانند که چند میلیون جنس را نفروخته است. این صورت، قلاّبی است. می گوید: چند میلیون جنسی را که خریدم، با شما شریک بشوم. در حالی که اصلاً جنسی در کار نیست و این صورت جنس ها قلاّبی است.

این پولی که می گیرم، قرض محسوب می شود و قهراً ربا است که پیغمبر صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هر یک ریالش از بیست بار زنای با محرم سنگین تر است. (1)این پول را می شود نگرفت و نخورد.

من باید خجالت بکشم که در مسجد، خانۀ خدا، به مردم متدین، نمازجماعت خوان، هیأتی و حسینیه ای بگویم: حرام نخورید. مگر مردم مؤمن، متدین ها، نماز جماعت خوان ها و هیأتی ها حرام می خورند؟

دوری مؤمن از حرام خوری

مرحوم فیض کاشانی چهارصد سال قبل، چهارصد طلبه پای درسش می آمدند.

روزی بعد از تمام شدن درس، به طلبه ها فرمود: من دیروز پیاده از جایی به طرف خانه می آمدم، خسته شدم، بر سکّویی نشستم، سیبی را از جیبم در آوردم و با چاقوی کوچکم که مانند قلم تراش بود، سیب را پوست کندم و خوردم. اکنون در

ص: 80


1- 1) - مستدرک الوسائل: 13/332، باب 1، حدیث 15509؛ « [1]قَالَ رسول الله صلی الله علیه و آله الدِّرْهَمُ مِنَ الرِّبَا أَشَدُّ مِنْ ثَلَاثٍ وَ ثَلَاثِینَ زَنْیَةً کُلُّهَا بِذَاتِ مَحْرَمٍ. . . .» بحار الأنوار: 100/119، باب 5، حدیث 22؛ « [2]فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلِیّا؛ ً یَا عَلِیُّ الرِّبَا سَبْعُونَ جُزْءاً فَأَیْسَرُهَا مِثْلُ أَنْ یَنْکِحَ الرَّجُلُ أُمَّهُ فِی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ یَا عَلِیُّ دِرْهَمٌ رِبًا أَعْظَمُ مِنْ سَبْعِینَ زَنْیَةً کُلُّهَا بِذَاتِ مَحْرَمٍ فِی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ.»

درس یادم آمد که این قلم تراش را آنجا جا گذاشتم، هر کدام از شما راه خانۀ شما از آن طرف است، قلم تراش مرا بردارید و فردا بیاورید، به من بدهید.

طلبه ای گفت: آقا! دیروز بعد از ظهر در این شهر کاشان، قلم تراش خود را جا گذاشتید، امروز به یاد آورده اید، حال می گویید: بروید و بیاورید؟ دیگر این قلم را برده اند.

مرحوم فیض مبهوت شد، گفت: مگر اینجا دار المؤمنین نیست؟ مگر مؤمن دزدی می کند؟ مالک قلم تراش که کس دیگری است، یعنی چه برداشتند؟ چرا به این شهر تهمت می زنید؟ مگر مسلمان مال دیگری را مال خودش می داند؟ یعنی چه؟ مگر مسلمانی که روزی خور پروردگار و مطیع پیغمبر صلی الله علیه و آله است، می گوید: من شیعۀ اهل بیت علیهم السلام هستم، مال دیگری را می برد؟ ! مگر می شود؟ !

دوری از لقمۀ حرام

در سوره انشراح آمده است:

« لَوْ أَنْزَلْنا هذَا اَلْقُرْآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اَللّهِ»

مگر فرمایش های پیغمبر صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام از قرآن کمتر است؟ این ها نیز به شکلی جلوۀ کلام خدا در وجود پیغمبر و ائمه علیهم السلام است. چه روایت سنگینی است. کاش همه از این روایت فقط خبر داشتند:

«اِذا وقَعَتِ اللُقْمَةُ مِنْ حَرامِ فی جَوْفِ العَبْدِ» (1)

ص: 81


1- 2) - الدعوات: 25، حدیث 35؛ بحار الأنوار: 63/314، باب 2، حدیث 6. [1]

هنگامی که لقمه ای، نه شکمی پر و سیر، «تاء» در «اللقمة» ، «تاء» وحدت است، مثل کلمه «بقرة» که در سورۀ بقره است. خیلی ها اشتباه کردند و خیال می کنند که بقره، گاو ماده است. اینجا معنی گاو ماده نیست، بلکه به معنی یک گاو است: «أَنْ تَذْبَحُوا بَقَرَةً» 1 این تاء تأنیث نیست.

لعنت کردن ملائکه بر حرام خور

زمانی که لقمۀ حرام در شکم کسی قرار گرفت،

«لَعَنَهُ کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَواتِ وَ فِی الْاَرْضِ»

هر چه فرشته در آسمان و زمین است، او را لعنت می کنند. حتماً پیغمبر صلی الله علیه و آله صدای این لعنت را شنیده است که این روایت را می فرماید. ما، خیلی صداها را نمی شنویم.

شنیدن صدای عذاب کفار

امام صادق علیه السلام می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله روزی به جبرییل فرمود:

روزگاری که در مکه گوسفندها را برای چرا می بردم، گاهی گوسفندها در حال استراحت بودند، سرهای آنها در هم بود، گاهی می دیدم که گوسفندها ناگهان گوش تیز می کردند، گویی چیزی توجه آنها را جلب می کرد. اما خبری نبود. تو می دانی این کار گوسفندها برای چه بود؟ عرض کرد: یا رسول الله! وقتی کافری وارد برزخ می شود، فرشتگان خدا می آیند و از او می پرسند: «من ربّک» بت پرست و کافر

ص: 82

جوابی ندارد بدهد و کافر مرده است، خطاب می رسد: از جانب خدا فقط یک گرز از عذاب جهنّم را به او بزنید، از صدای ضربۀ آن گرز، هر چه حیوان در کرۀ زمین هستند، می ترسند و گوش خود را تیز می کنند. ما همۀ صداها را نمی شنویم. (1)خداوند متعال در قرآن می فرماید:

کرام الکاتبین در کنار شما هستند و گناهان شما را می نویسند، (2)مگر در روایات ندارد: ما که گناه می کنیم، آن ملکی که حسنات را می نویسد، به آن ملکی که گناهان را می نویسد - چون او زیر نظر این است - می گوید: ننویس. می گوید: اکنون گناه و کار زشت کرد، می گویی ننویس؟

می گوید: پرونده را خراب و سیاه نکن. تا هفت ساعت به او مهلت بده، اگر در این هفت ساعت توبه کرد، دیگر ننویس، اما اگر از هفت ساعت گذشت و توبه نکرد، آن وقت بنویس. مگر ما صدای این ها را می شنویم؟ نمی شنویم، ولی هست. (3)

ص: 83


1- 1) - الکافی: 3/233، حدیث 1؛ « [1]أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِنِّی کُنْتُ أَنْظُرُ إِلَی الْإِبِلِ وَ الْغَنَمِ وَ أَنَا أَرْعَاهَا وَ لَیْسَ مِنْ نَبِیٍّ إِلَّا وَ قَدْ رَعَی الْغَنَمَ وَ کُنْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهَا قَبْلَ النُّبُوَّةِ وَ هِیَ مُتَمَکِّنَةٌ فِی الْمَکِینَةِ مَا حَوْلَهَا شَیْءٌ یُهَیِّجُهَا حَتَّی تَذْعَرَ فَتَطِیرَ فَأَقُولُ مَا هَذَا وَ أَعْجَبُ حَتَّی حَدَّثَنِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام أَنَّ الْکَافِرَ یُضْرَبُ ضَرْبَةً مَا خَلَقَ اللَّهُ شَیْئاً إِلَّا سَمِعَهَا وَ یَذْعَرُ لَهَا إِلَّا الثَّقَلَیْنِ فَقُلْتُ ذَلِکَ لِضَرْبَةِ الْکَافِرِ فَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ.» بحار الأنوار: 6/133، باب 4، حدیث 31؛ « [2]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: لَوْ أَنَّ الْبَهَائِمَ یَعْلَمُونَ مِنَ الْمَوْتِ مَا تَعْلَمُونَ أَنْتُمْ مَا أَکَلْتُمْ مِنْهَا سَمِیناً.»
2- 2) - انفطار (82) : 10 - 12؛ «وَ [3]إِنَّ عَلَیْکُمْ لَحَفِظِینَ * کِرَامًا کَتِبِینَ * یَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ»
3- 3) - الکافی: 2/429، باب من یهم بالحسنه او السیئه، حدیث 3؛ « [4]عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَلَکَیْنِ هَلْ یَعْلَمَانِ بِالذَّنْبِ إِذَا أَرَادَ الْعَبْدُ أَنْ یَفْعَلَهُ أَوِ الْحَسَنَةِ فَقَالَ رِیحُ الْکَنِیفِ وَ رِیحُ الطِّیبِ سَوَاءٌ قُلْتُ لَاقَالَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا هَمَّ بِالْحَسَنَةِ خَرَجَ نَفَسُهُ طَیِّبَ الرِّیحِ فَقَالَ صَاحِبُ الْیَمِینِ لِصَاحِبِ الشِّمَالِ قُمْ فَإِنَّهُ قَدْ هَمَّ بِالْحَسَنَةِ فَإِذَا فَعَلَهَا کَانَ لِسَانُهُ قَلَمَهُ وَ رِیقُهُ مِدَادَهُ فَأَثْبَتَهَا لَهُ وَ إِذَا هَمَّ بِالسَّیِّئَةِ خَرَجَ نَفَسُهُ مُنْتِنَ الرِّیحِ فَیَقُولُ صَاحِبُ الشِّمَالِ لِصَاحِبِ الْیَمِینِ قِفْ فَإِنَّهُ قَدْ هَمَّ بِالسَّیِّئَةِ فَإِذَا هُوَ فَعَلَهَا کَانَ لِسَانُهُ قَلَمَهُ وَ رِیقُهُ مِدَادَهُ وَ أَثْبَتَهَا عَلَیْهِ.» الکافی: 2/429 - 430، باب من یهم بالحسنه او السیئه، حدیث 4؛ « [5]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ لَمْ یَهْلِکْ عَلَی اللَّهِ بَعْدَهُنَّ إِلَّا هَالِکٌ یَهُمُّ الْعَبْدُ بِالْحَسَنَةِ فَیَعْمَلُهَا فَإِنْ هُوَ لَمْ یَعْمَلْهَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً بِحُسْنِ نِیَّتِهِ وَ إِنْ هُوَ عَمِلَهَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ عَشْراً وَ یَهُمُّ بِالسَّیِّئَةِ أَنْ یَعْمَلَهَا فَإِنْ لَمْ یَعْمَلْهَا لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ شَیْءٌ وَ إِنْ هُوَ عَمِلَهَا أُجِّلَ سَبْعَ سَاعَاتٍ وَ قَالَ صَاحِبُ الْحَسَنَاتِ لِصَاحِبِ السَّیِّئَاتِ وَ هُوَ صَاحِبُ الشِّمَالِ لَاتَعْجَلْ عَسَی أَنْ یُتْبِعَهَا بِحَسَنَةٍ تَمْحُوهَا فَإِنَّ اللَّهَ عز و جل یَقُولُ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ أَوِ الِاسْتِغْفَارِ فَإِنْ هُوَ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لَاإِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ الْعَزِیزَ الْحَکِیمَ الْغَفُورَ الرَّحِیمَ ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ شَیْءٌ وَ إِنْ مَضَتْ سَبْعُ سَاعَاتٍ وَ لَمْ یُتْبِعْهَا بِحَسَنَةٍ وَ اسْتِغْفَارٍ قَالَ صَاحِبُ الْحَسَنَاتِ لِصَاحِبِ السَّیِّئَاتِ اکْتُبْ عَلَی الشَّقِیِّ الْمَحْرُومِ.» مستدرک الوسائل: 12/119، باب 85، حدیث 13676؛ « [6]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَنْ عَمِلَ سَیِّئَةً أُجِّلَ فِیهَا سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فَإِنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لَاإِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ.»

تشبیه عبادت حرام خور به ساختمان روی آب

این جملۀ رسول خدا صلی الله علیه و آله چقدر زیباست:

«العبادة مع أکل الحرام» (1)عبادت کنندهای حرام خور. ما چند نوع حرام داریم، حتماً در مسائل شرعی برای شما گفته اند: کسی که سر سال خمس بدهکار باشد، خمس را از مال خود جدا نکند و در مال او بماند، این مال حرام مخلوط به حلال است؛ یعنی هر چه با این مال کاسبی کند، مطابق آن پول خمس، هر منفعتی که در می آید، آن منفعت را نیز باید روی آن خمس بگذارد و رد کند. نمی تواند در اصل مال خمس و منفعت آن تصرّف کند. ما اجازه نداریم با پول پیغمبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام کاسبی کنیم. طبق قرآن باید سر سال خمس را داد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:

ص: 84


1- 1) - عدة الدّاعی: 153؛ [1]بحار الأنوار: 81/258، باب 16، ذیل حدیث 56. [2]

عبادت کسی که به حرام خوری عادت دارد، مانند ساختن خانه روی آب است:

«العبادة مع أکل الحرام کالبناء علی الرمل و قیل: علی الماء»

هیچ معماری در دنیا تا این حد دیوانگی می کند که خانه را روی آب بسازد؟ پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: عبادات، با حرام خوری بر باد رفته است، چیزی نمی ماند که به خدا بگوید: قبول کن.

حساب خمس مال

شخصی واسطۀ خرید و فروش ملکی بود. بعضی از خانه ها را به من نشان داد و می گفت: من سه بار در خرید و فروش این خانه ها واسطه بودم. می گفت: مثلاً سی سال قبل صاحب این خانه مرده است، بعد ورثه اش به واسطه گری من به دیگری فروختند، او هم به دیگری فروخته است و الی آخر.

روزی من به دنبالش رفتم و گفتم: کسی آمده خانۀ ما را بخرد، ما می خواهیم جا و خانۀ خود را عوض کنیم. شما بیا صحبت کن. گفت: چشم. آمد. خانه را کاملاً دید و گفت: این خانه را من شش بار فروختم. به خریدار گفت: متراژ این خانه این قدر است، پشت آجرهایش خشت است، اتاق های بالا خیلی خوب گچ شده، اما زیرش تیر چوبی است. من نیز به او گفته بودم که هر چه از این خانه خبر داری، بگو. من نمی خواهم دروغ و دغل بگویی که خانۀ ما را گران تر بفروشی.

خریدار گفت: من می خرم. گفت: خدا برکت دهد. بعد خریدار گفت: من به شما چقدر حق دلالی بدهم؟ آن زمان گفت: چهار صد تومان. سیصد تومان هم من به او دادم. خریدار خداحافظی کرد و رفت. ایشان هم به گوشه ای رفت و زیر عبایش پول را می شمارد، دلال ملک بود، اما عبا داشت.

آمد پولی به من داد. گفتم: من حق دلالی به شما دادم، واقعاً از شیر مادر

ص: 85

حلال تر. گفت: آن را در جیبم گذاشتم، گفتم: پس این پول چیست که پس می دهی؟ گفت: من روزها اتفاق می افتد که هیچ معامله ای نمی کنم. گاهی در روز چند معامله انجام می دهم، مانند امروز که دو خانه را فروختم. این خمس من است؛ چون من نمی دانم که تا شب زنده می مانم یا نه.

حساب سال خمسی بر ورثه

چون اگر کسی در بین سال بمیرد، ورثه اش باید تا آن شش ماهۀ اول را حساب کنند و خمس درآمدش را بدهند. خیلی ها این مسأله را نمی دانند. می گویند: پدرم مرده و در دفترش نوشته است که من چقدر خمس بدهکار است. پس ما نیز تکلیفی نداریم. این هم نوعی حرام خوری است. حرام که فقط مال غصب، دزدی و مشروب فروشی نیست. دین نگذارد که خیانت کنی

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

فرصت بهره برداری از مال

پاکی درآمد و کسب مؤمن

پاکی درآمد و کسب مؤمن

7

تهران، مسجد مهدیه شوش

دهه دوم - جمادی الثانی 1382

ص: 86

ص: 87

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

از وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام هفت خصلت دربارۀ مؤمن بیان گردید.

خصلت اول در ارتباط با اجتناب مؤمن از مال حرام بود. متن گفتار ملکوتی حضرت علیه السلام را برای شما ذکر می کنم و بعد به قسمت دوم گفتار آن انسان الهی و ملکوتی می پردازم:

«المؤمن من طاب مکسبه» (1)کسب و درآمد مؤمن پاک و پاکیزه است.

وقتی می فرماید مؤمن؛ یعنی انسانی که به کارگردانی حکیمانۀ خدا در روزی بخشی، به رحمت، کرم و مشکل گشایی حضرت حق و به محصول آیات قرآن کریم یقین دارد:

« ما مِنْ دَابَّةٍ فِی اَلْأَرْضِ إِلاّ عَلَی اَللّهِ رِزْقُها» 2

ص: 88


1- 1) - الخصال: 2/352، حدیث 30؛ بحار الأنوار: 64/293، باب 14، حدیث 16؛ « [1]أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ الْمُؤْمِنُ مَنْ طَابَ مَکْسَبُهُ وَ حَسُنَتْ خَلِیقَتُهُ وَ صَحَّتْ سَرِیرَتُهُ وَ أَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ وَ أَمْسَکَ الْفَضْلَ مِنْ کَلَامِهِ وَ کَفَی النَّاسَ مِنْ شَرِّهِ وَ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ.»

« وَ فِی اَلسَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ * فَوَ رَبِّ اَلسَّماءِ وَ اَلْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ ما أَنَّکُمْ تَنْطِقُونَ» 1

« جَعَلَ لَکُمُ اَلْأَرْضَ فِراشاً وَ اَلسَّماءَ بِناءً وَ أَنْزَلَ مِنَ اَلسَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ اَلثَّمَراتِ رِزْقاً لَکُمْ» 2

دو نوع روزی برای مؤمنان

مؤمن از طریق قرآن به این حقیقت واقف است که این روزی بر دو بخش است؛ روزی جمع و محدود و به تعبیر قرآن مجید:

« یَبْسُطُ اَلرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ» 3

روزی «قَدَر» ی است و فراوان، دریاوار و گسترده نیست.

روزی دیگر نیز روزی گسترده است. پروردگار برای عده ای روزی تنگ و برای عده ای روزی وسیع مقدّر کرده است. آن کسی که خیلی زحمت می کشد تا از راه حلال زندگیش اداره شود و بیشتر از آن نصیب او نمی شود و آن کسی که بیشتر در

ص: 89

می آورد و بیش از اندازۀ نیازش نصیبش می شود، باز مؤمن می داند که هر دوی آنها جنبۀ امتحان الهی دارد.

به تعبیر قرآن مجید: نه به تنگی رزق اوقاتش تلخ می شود و نه به گستردگی آن مست، متکبّر و خوشحال می شود. (1)در تنگی و در بسط رزق، خدا را شکر می کند، البته این دیدگاهی که مؤمن نسبت به رزق و روزی و شئون مال دارد بخاطر معرفتش نسبت به قرآن کریم است.

نه در تنگی رزق از خدا نگران می شود و نه در وسعت رزق از خدا دور می شود و نه حال خطرناک استغنا به او دست می دهد که در وسعت رزق بگوید: من که همه چیز دارم، دیگر چه احتیاجی به خدا دارم؟ این ها جای بحث دارد.

اطلاع از چگونگی روزی دادن پروردگار

لازم است ما مردم از مسألۀ روزی دهی خدا و شئون آن و این که کانال این روزی

ص: 90


1- 1) - اسراء (17) : 30؛ «یقیناً پروردگارت رزق را برای هر که بخواهد وسعت می دهد، و [ برای هر که بخواهد ] تنگ می گیرد؛ زیرا او به [ مصلحت ] بندگانش آگاه و بیناست.» سبا (34) : 36؛ « [1]بگو: یقیناً پروردگارم روزی را برای هر کس بخواهد وسعت می دهد یا تنگ می گیرد، ولی بیشتر مردم [ نسبت به مصلحت خدا ] معرفت و آگاهی ندارند.» نهج البلاغه: حکمت 93؛ « [2]قَالَ علیه السلام لَایَقُولَنَّ أَحَدُکُمْ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفِتْنَةِ لِأَنَّهُ لَیْسَ أَحَدٌ إِلَّا وَ هُوَ مُشْتَمِلٌ عَلَی فِتْنَةٍ وَ لَکِنْ مَنِ اسْتَعَاذَ فَلْیَسْتَعِذْ مِنْ مُضِلَّاتِ الْفِتَنِ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یَقُولُ وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ مَعْنَی ذَلِکَ أَنَّهُ یَخْتَبِرُهُمْ بِالْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ لِیَتَبَیَّنَ السَّاخِطَ لِرِزْقِهِ وَ الرَّاضِیَ بِقِسْمِهِ وَ إِنْ کَانَ سُبْحَانَهُ أَعْلَمَ بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ لَکِنْ لِتَظْهَرَ الْأَفْعَالُ الَّتِی بِهَا یُسْتَحَقُّ الثَّوَابُ وَ الْعِقَابُ لِأَنَّ بَعْضَهُمْ یُحِبُّ الذُّکُورَ وَ یَکْرَهُ الْإِنَاثَ وَ بَعْضَهُمْ یُحِبُّ تَثْمِیرَ الْمَالِ وَ یَکْرَهُ انْثِلَامَ الْحَالِ.» غرر الحکم: 397، حدیث 9193؛ «لَا یَمْلِکُ إِمْسَاکَ الْأَرْزَاقِ وَ إِدْرَارَهَا إِلَّا الرَّزَّاقُ.» الکافی: 5/84، باب الرزق من حیث لا یحتسب، حدیث 4؛ « [3]أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عز و جل جَعَلَ أَرْزَاقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ حَیْثُ لَایَحْتَسِبُونَ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْعَبْدَ إِذَا لَمْ یَعْرِفْ وَجْهَ رِزْقِهِ کَثُرَ دُعَاؤُهُ.»

حتماً از کسب های مشروع است و روزی تنگ و وسیع خدا به مؤمنین آگاه شویم.

حدّاقل این است که امنیت درون پیدا می کنیم و خود را از عبور از مرزبندی های خدا نگه می داریم؛ یعنی خدای نکرده، برای گستردگی مال، خود را دچار حرام نمی کنیم. بلکه می گوییم: پروردگار عالم فرموده است: به دنبال روزی حرکت کنید، از احسان و فضل من طلب کنید، من نیز حرف مولایم را گوش داده، بی کار نبودم، زحمت کشیدم، به دنبال کار و مال حلال رفتم، مثل این که وجود مقدس حضرت حق بیشتر از این روزی را مصلحت ندانسته است.

آن کسی که از کانال کار می رود، تا از مال حلال بیشتر درآورد، مؤمن است.

می گوید: خدا مصلحت مرا در این دانسته است. من نیز باید ببینم پروردگار عالم نسبت به اضافۀ مال برای من چه نظری دارد؟ نظر پروردگار را خیلی آرام و راحت پیاده کنم.

خیلی راحت خمس وزکاتش را می دهد، به اقوام مستحقش رسیدگی می کند، به کارخیر می پردازد وهمین ثروت رابرای خودش سکّوی پروازبه سوی پروردگارمهربان عالم قرار می دهد. البته هر کدام از این ها توضیح مفصلی دارد. این یک خصلت مؤمن از دیدگاه امیرالمؤمنین علیه السلام است که کسب مؤمن پاک و حلال است.

اخلاق نیک، خصلت دوم مؤمن

خصلت دوم مؤمن چیست؟ این خصلت در مردم مؤمن نیز خیلی مهم است، کاربرد خیلی سنگینی نیز دارد. این طور که تجربۀ زندگی پاکان عالم و از همه روشن تر، زندگی انبیا، وجود مبارک رسول خدا و ائمۀ طاهرین علیهم السلام نشان داده است:

ص: 91

«و حسنت خلیقته» (1)اخلاق مردم مؤمن، اخلاق نیکی است. در سورۀ مبارکۀ بقره این آیه را می خوانیم:

« وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی اَلدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی اَلْآخِرَةِ حَسَنَةً» 2

این کلمۀ حسنه در آیۀ شریفه مبهم است. ما چه می دانیم که حسنۀ در دنیا چیست؟ که اهل ایمان به پروردگار عالم عرض می کنند: الهی! در ظرف این زندگی که ما قرار داریم و در ظرف زندگی ما در عالم آخرت، به ما حسنه عنایت کن.

مفهوم حسنۀ دنیا و آخرت

امام صادق علیه السلام می فرماید: (2)حسنۀ دنیا دو چیز است: اول درآمدی که نسبت به تمام نیازهای انسان فراگیر باشد. این حسنۀ دنیا است که من هر نیازی برایم به وجود می آید، روی پای خودم باشم بتوانم خانه، مرکب، ملکی داشته باشم که دختر و پسرم در حدّ طبیعی، نه اسراف، ازدواج کنند. این ها حسنۀ دنیاست که مربوط به امور مادی است و آبرویم را نزد این و آن خرج نکنم.

البته اگر مجبور شوم که آبرو خرج کنم، آن نیز امتحان الهی است.

ص: 92


1- 1) - الخصال: 2/352، حدیث 30.
2- 3) - الکافی: 5/71 بَابُ الِاسْتِعَانَةِ بِالدُّنْیَا عَلَی الآْخِرَةِ، حدیث 2؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عز و جل رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الآْخِرَةِ حَسَنَةً رِضْوَانُ اللَّهِ وَ الْجَنَّةُ [2]فِی الآْخِرَةِ وَ الْمَعَاشُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ فِی الدُّنْیَا.»

مال و محسنات اخلاقی؛ دو حسنۀ دیگر دنیایی مؤمن

امام صادق علیه السلام می فرماید:

حسنۀ دیگر در دنیا، اخلاق نیکو است. این که اهل ایمان از پروردگار می خواستند: خدایا! حسنۀ در دنیا به ما بده، یکی از این حسنه های دنیا «حسن خلق» است. (1)اصرار دارند که خدایا! ما را طوری در پیچ و خم زندگی ببر که ما حسود، بخیل، متکبّر، مغرور، فخور، ریاکار و حریص در نیاییم و به ما توفیق بده و زمینه سازی کن که ما اهل فروتنی، محبت، کرم، احسان و قناعت و از این قبیل محسّنات اخلاقی باشیم.

اگر من پول داشته باشم، اما خدای نکرده به ریا آلوده باشم، هیچ کار خیری را انجام نمی دهم، مگر زمانی که اسم من عَلم شود. این ترمزی است که نمی گذارد

ص: 93


1- 1) - الکافی: 71/5 بَابُ الِاسْتِعَانَةِ بِالدُّنْیَا عَلَی الآْخِرَةِ، حدیث 2؛ [1]بحار الأنوار: 68/393، باب 92، حدیث 61؛ « [2]قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام الْخُلُقُ الْحَسَنُ جَمَالٌ فِی الدُّنْیَا وَ نُزْهَةٌ فِی الآْخِرَةِ وَ بِهِ کَمَالُ الدِّینِ وَ الْقُرْبَةُ إِلَی اللَّهِ عز و جل وَ لَایَکُونُ حُسْنُ الْخُلُقِ إِلَّا فِی کُلِّ وَلِیٍّ وَ صَفِیٍّ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَبَی أَنْ یَتْرُکَ أَلْطَافَهُ بِحُسْنِ الْخُلُقِ إِلَّا فِی مَطَایَا نُورِهِ الْأَعْلَی وَ جَمَالِهِ الْأَزْکَی لِأَنَّهَا خَصْلَةٌ یَخُصُّ بِهَا الْأَعْرَفِینَ بِهِ وَ لَایَعْلَمُ مَا فِی حَقِیقَةِ حُسْنِ الْخُلُقِ إِلَّا اللَّهُ عز و جل قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَاتَمُ زَمَانِنَا إِلَی حُسْنِ الْخُلُقِ وَ الْخُلُقُ الْحَسَنُ أَلْطَفُ شَیْءٍ فِی الدِّینِ وَ أَثْقَلُ شَیْءٍ فِی الْمِیزَانِ وَ سُوءُ الْخُلُقِ یُفْسِدُ الْعَمَلَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ وَ إِنِ ارْتَقَی فِی الدَّرَجَاتِ فَمَصِیرُهُ إِلَی الْهَوَانِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حُسْنُ الْخُلُقِ شَجَرَةٌ فِی الْجَنَّةِ وَ صَاحِبُهُ مُتَعَلِّقٌ بِغُصْنِهَا یَجْذِبُهُ إِلَیْهَا وَ سُوءُ الْخُلُقِ شَجَرَةٌ فِی النَّارِ وَ صَاحِبُهُ مُتَعَلِّقٌ بِغُصْنِهَا یَجْذِبُهُ إِلَیْهَا.» بحار الأنوار: 68/394، باب 92، حدیث 65؛ « [3]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: لَوْ کَانَ حُسْنُ الْخُلُقِ خَلْقاً یُرَی مَا کَانَ مِمَّا خَلَقَ اللَّهُ شَیْءٌ أَحْسَنَ مِنْهُ وَ لَوْ کَانَ الْخُرْقُ خَلْقاً یُرَی مَا کَانَ مِمَّا خَلَقَ اللَّهُ شَیْءٌ أَقْبَحَ مِنْهُ وَ إِنَّ اللَّهَ لَیُبْلِغُ الْعَبْدَ بِحُسْنِ الْخُلُقِ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ.»

من کار خیر انجام بدهم. حال من به گونه ای است که وقتی پول می پردازم که این کار بین همۀ مردم شهر، یا بالاتر، در روزنامه ها، رادیو و تلویزیون گفته شود و الاّ اگر بدانم هیچ جا بیان نمی شود، آن کار را انجام نمی دهم. این پستی ریا و زشتی اخلاق است.

یااگر مال داشته باشم، ولی بخیل باشم؛ یعنی کلید باز کردن درهای رحمت خدا نزد من نیست، یا حریص باشم، یعنی برای به چنگ آوردن پول، ترمزی ندارم که در لبۀ مرزهای حلال خدا خود را نگهدارم. اگر حریص باشم، از مرزها بیرون می روم و به غصب، رشوه، اختلاس، دزدی و تقلّب دست می زنم.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

حسنه دیگر در دنیا، در حدّی مال داشتن است که نسبت به همۀ خواسته های مشروعم، فراگیر باشد. دلم می خواهد مکّه بروم، مالم در حدّی باشد که بتواند مرا ببرد و برگرداند. کربلا و مشهد بروم، به مسجد کمک کنم، کار خیر کنم، تا حدّ معمول برای فرزندانم عروسی بگیرم. حسنۀ در دنیا، فراگیری مال نسبت به این نیازها است. البته صحبت در مال مؤمن است.

امیرالمؤمنین علیه السلام که مؤمن را تعریف می کنند، می فرماید: یکی از خصلت های مؤمن این است که وجودش دارای اخلاق حسنه است. (1)

ص: 94


1- 1) - الکافی: 2/239، حدیث 30؛ « [1]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّ لِأَهْلِ الدِّینِ عَلَامَاتٍ یُعْرَفُونَ بِهَا صِدْقَ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ وَ وَفَاءً بِالْعَهْدِ وَ صِلَةَ الْأَرْحَامِ وَ رَحْمَةَ الضُّعَفَاءِ وَ قِلَّةَ الْمُرَاقَبَةِ لِلنِّسَاءِ أَوْ قَالَ قِلَّةَ الْمُوَاتَاةِ لِلنِّسَاءِ وَ بَذْلَ الْمَعْرُوفِ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ وَ سَعَةَ الْخُلُقِ وَ اتِّبَاعَ الْعِلْمِ وَ مَایُقَرِّبُ إِلَی اللَّهِ عز و جل زُلْفَی طُوبَی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَ آبٍ وَ طُوبَی شَجَرَةٌ فِی الْجَنَّةِ [2]أَصْلُهَا فِی دَارِ النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ لَیْسَ مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ فِی دَارِهِ غُصْنٌ مِنْهَا لَایَخْطُرُ عَلَی قَلْبِهِ شَهْوَةُ شَیْءٍ إِلَّا أَتَاهُ بِهِ ذَلِکَ وَ لَوْ أَنَّ رَاکِباً مُجِدّاً سَارَ فِی ظِلِّهَا مِائَةَ عَامٍ مَا خَرَجَ مِنْهُ وَ لَوْ طَارَ مِنْ أَسْفَلِهَا غُرَابٌ مَا بَلَغَ أَعْلَاهَا حَتَّی یَسْقُطَ هَرِماً أَلَا فَفِی هَذَا فَارْغَبُوا إِنَّ الْمُؤْمِنَ مِنْ نَفْسِهِ فِی شُغُلٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَةٍ إِذَا جَنَّ عَلَیْهِ اللَّیْلُ افْتَرَشَ وَجْهَهُ وَ سَجَدَ لِلَّهِ عز و جل بِمَکَارِمِ بَدَنِهِ یُنَاجِی الَّذِی خَلَقَهُ فِی فَکَاکِ رَقَبَتِهِ أَلَا فَهَکَذَا کُونُوا.»

فرصت کسب حسنۀ آخرتی در دنیا

مال، حسنۀ دنیایی مؤمن است، اما حسنۀ آخرت او چیست که اهل ایمان اصرار دارند:

« وَ فِی اَلْآخِرَةِ حَسَنَةً» 1

آن هم در دنیا دارند دعا می کنند؟

پروردگار نظام برنامه ها را طوری تنظیم کرده است که حتماً ما آخرت را از دنیا باید آباد کنیم. اگر دست به اصلاح ترکیب آخرت خود نزنیم، بعد از مردن وقتی وارد آخرت شویم، آخرت ما مانند کویر است. امکان دارد وارد آخرت شود و ببیند کویر است و بخواهد آخرتش را آنجا بسازد، اما این امکان در آنجا وجود ندارد؛ چون باید آخرت را با عبادت با بدن، مال، زبان، حال و اخلاقش آباد کند. وقتی این ها را در دنیا به کار نگیرد، آخرت او نیز آباد نمی شود و وقتی باید آن طرف برود که جای عبادت و خدمت نیست.

آنجا به چه کسی می خواهد خدمت کند؟ در آخرت، یا مردم وارد شده اهل بهشت هستند، یا اهل جهنّم، آنهایی که به بهشت می روند، چه نیازی به کمک ما دارند؟ و آنهایی که به جهنّم می روند، چه کمکی می شود به آنها کرد؟ به جای پول خرج کردن در دنیا، در آخرت پولی نیست که خرج کند. چقدر خوب بود اگر همه بیدار زندگی می کردند. به گورستان گذر کردم کم و بیش بدیدم قبر دولتمند و درویش

ص: 95

نه درویش بی کفن در خاک رفته نه دولتمند برده یک کفن بیش (1)

درویش یعنی فقیر، کسی که دست خالی است. تمام مالی که از دنیا با خود می بریم، چند متر پارچۀ کفن است که آن هم امام زین العابدین علیه السلام در دعای ابوحمزۀ ثمالی می فرماید:

«أَبْکِی لِخُرُوجی عَنْ قَبْرِی عُرْیاناً» (2)لای خاک ها می پوسد و در قیامت مردم را بدون این که حتی کفن خود را آورده باشند، وارد محشر می کنند و دیگر این چند متر پارچه هم نیست.

آنجا که جای کار خیر و عبادت نیست، چرا؟ چون رشتۀ تکلیف را با مرگ از ما قطع می کنند. روزگار سجده، نماز، خمس و زکات و عبادات دیگر گذشته است.

بهشت و رضوان الهی؛ دو حسنۀ آخرتی

امام صادق علیه السلام دربارۀ حسنۀ در آخرت می فرماید:

«و رضوان الله و الجنة فی الاخرة» (3)این که اهل ایمان از پروردگار تقاضای حسنۀ در آخرت می کنند؛ یعنی تقاضای بهشت و رضای خدا. البته این تقاضای آنان در دنیا فقط تقاضا نیست، بلکه هم می خواهند و هم به دنبالش راه می افتند. نه این که گوشه ای بنشیند و بگوید:

ص: 96


1- 1) - بابا طاهر همدانی.
2- 2) - بحار الأنوار: 95/89، باب 6، حدیث 2؛ [1] اقبال الأعمال: 72.
3- 3) - فقه القرآن: 1/229؛ « [2]عن الصادق علیه السلام: أنها السعة فی الرزق و المعاش و حسن الخلق فی الدنیا و رضوان اللّه و الجنّة فی الآخرة.»

خدایا! بهشت می خواهم. خدا به شما بهشت می دهد، اما باید از این جاده بیایی که به پرداخت او برسی. این جاده ای که می خواهد در آن حرکت کند، باید با قدم نماز، روزه، خمس، زکات، درستی، عبادت و خدمت به مردم حرکت کند.

خواب و رویا از نظر علمی و دین

روان شناسان می گویند:

این تمرکز فکری - بخواهید یا نخواهید - باعث می شود که در خواب نیز براساس همان تمرکز، خواب ببیند. البته من اعتقادی به خواب ندارم؛ چون دین ما روی خواب نیست، دین ما قرآن و فرهنگ اهل بیت علیهم السلام است، فقط به اندازه ای به خواب اعتقاد دارم که قرآن مجید قبول می کند که این نوع خواب ها هر شب و برای هر کسی نیست.

امثال حضرت یوسف علیه السلام هستند که خواب می بینند یازده ستاره، خورشید و ماه به او سجده کردند. دیگر نه قبل از حضرت کسی این خواب را دیده و نه بعد از او، البته بعضی از پیامبران توسط خواب وحی را دریافت می کردند. (1)

ص: 97


1- 1) - بحار الأنوار: 58/176، باب 44، حدیث 36؛ «الْأَئِمَّةِ علیهم السلام: أَنَّ رُؤْیَا الْمُؤْمِنِ صَحِیحَةٌ لِأَنَّ نَفْسَهُ طَیِّبَةٌ وَ یَقِینَهُ صَحِیحٌ وَ تَخْرُجُ فَتَتَلَقَّی مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَهِیَ وَحْیٌ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ وَ قَالَ علیه السلام انْقَطَعَ الْوَحْیُ وَ بَقِیَ الْمُبَشِّرَاتُ أَلَا وَ هِیَ نَوْمُ الصَّالِحِینَ وَ الصَّالِحَاتِ وَ لَقَدْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ أَبِیهِ علیه السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ مَنْ رَآنِی فِی مَنَامِهِ فَقَدْ رَآنِی فَإِنَّ الشَّیْطَانَ لَایَتَمَثَّلُ فِی صُورَتِی وَ لَافِی صُورَةِ أَحَدٍ مِنْ أَوْصِیَائِی وَ لَافِی صُورَةِ أَحَدٍ مِنْ شِیعَتِهِمْ وَ إِنَّ الرُّؤْیَا الصَّادِقَةَ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنَ النُّبُوَّةِ.» من لایحضره الفقیه: 1/502، حدیث 1442؛ «قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام النَّوْمُ أَوَّلَ النَّهَارِ خُرْقٌ وَ الْقَائِلَةُ نِعْمَةٌ وَ النَّوْمُ بَعْدَ الْعَصْرِ حُمْقٌ وَ النَّوْمُ بَیْنَ الْعِشَاءَیْنِ یَحْرِمُ الرِّزْقَ وَ النَّوْمُ عَلَی أَرْبَعَةِ أَوْجُه: ٍ نَوْمُ الْأَنْبِیَاءِ علیه السلام عَلَی أَقْفِیَتِهِمْ لِمُنَاجَاةِ الْوَحْیِ وَ نَوْمُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی أَیْمَانِهِمْ وَ نَوْمُ الْکُفَّارِ عَلَی یَسَارِهِمْ وَ نَوْمُ الشَّیَاطِینِ عَلَی وُجُوهِهِمْ.» کنز الفوائد: 2/60 - 61 فصل فی الرؤیا فی المنام؛ «وجدت لشیخنا المفید رضی الله عنه فی بعض کتبه أن الکلام فی، باب رؤیا المنامات عزیز و تهاون أهل النظربه شدید و البلیة بذلک عظیمة و صدق القول فیه أصل جلیل. و الرؤیا فی المنام تکون من أربع جهات أحدها، حدیث النفس بالشیء و الفکر فیه حتی یحصل کالمنطبع فی النفس فیخیل إلی النائم ذلک بعینه و أشکاله و نتائجه و هذا معروف بالاعتبار. الجهة الثانیة من الطبائع و ما یکون من قهر بعضها لبعض فیضطرب المزاج و یتخیل لصاحبه ما یلائم ذلک الطبع الغالب من مأکول و مشروب و مرئی و ملبوس و مبهج و مزعج و قد نری تأثیر الطبع الغالب فی الیقظة و الشاهد حتی أن من غلب علیه الصفراء یصعب علیه الصعود إلی المکان العالی بما یتخیل له من وقوعه و یناله من الهلع و الزمع ما لا ینال غیره. و من غلبت علیه السوداء یتخیل أنه قد صعد فی الهواء و ناجته الملائکة و یظن صحة ذلک حتی أنه ربما اعتقد فی نفسه النبوة و أن الوحی یأتیه من السماء و ما أشبه ذلک الجهة الثالثة ألطاف من الله عز و جل لبعض خلقه من تنبیه و تیسیر و أعذار و إنذار فیلقی فی روعة ما ینتج له تخیلات أمور تدعوه إلی الطاعة و الشکر علی النعمة و تزجره عن المعصیة و تخوفه الآخرة و یحصل له بها مصلحة و زیادة فائدة و فکر یحدث له معرفة. و الجهة الرابعة أسباب من الشیطان و وسوسة یفعلها للإنسان و یذکره بها أمورا تحزنه و أسبابا تغمه و تطمعه فیها لا یناله أو یدعوه إلی ارتکاب محظور یکون فیه عطبه أو تخیل شبهة فی دینه یکون فیها هلاکه و ذلک مختص بمن عدم التوفیق لعصیانه و کثرة تفریطه فی طاعات الله سبحانه و لن ینجو من باطل المنامات و أحلامها إلا الأنبیاء و الأئمة علیه السلام و من رسخ فی العلم من الصالحین. و قد کان شیخی رضی الله عنه قال لی إن کل من کثر علمه و اتسع فهمه قلت مناماته فإن رأی مع ذلک مناما و کان جسمه من العوارض سلیما فلا یکون منامه إلا حقا یرید بسلامة الجسم عدم الأمراض المهیجة و غلبة بعضها علی ما تقدم به البیان. و السکران أیضا لا یصح له منام و کذلک الممتلئ من الطعام لأنه کالسکران و لذلک قیل إن المنامات قلما تصح فی لیالی شهر رمضان. فأما منامات الأنبیاء صلی الله علیه و آله فلا تکون إلا صادقة و هی وحی فی الحقیقة و منامات الأئمة علیه السلام جاریة مجری الوحی و إن لم تسم وحیا و لا تکون قط إلا حقا و صدقا و إذا صح منام المؤمن لأنه من قبل الله تعالی. . . .»

ما اگر تمرکز فکری روی ماه و ستاره و خورشید پیدا کنیم، صد سال دیگر هم بخوابیم، یک بار نیز در خواب نمی بینیم که به ما سجده کنند. یا امثال حضرت

ص: 98

ابراهیم علیه السلام که در خواب می بیند که به او می گویند: فرزندت را در کنار کعبه قربانی کن.

در یک میلیون خواب، آن هم در هر صد سال یکبار، یک خواب خوب، درست و قابل تکیه پیدا می شود، اما بعد از انقلاب، از این خواب بین ها پر شده است.

مخصوصاً زنان خیلی خواب می بینند. بعد می آیند نقل می کنند که من بزرگی را در خواب دیدم، به من گفت: امام زمان علیه السلام دو سال دیگر، صبح روز جمعه ظهور می کند. از این دو سال ها، سی چهل سال رد شده و خبری نشده است.

پیامی زیبا در خواب

اما خواب هایی هست که با قرآن و روایات مطابقت دارد، اما کم است. یکی از آن خواب های درست این بود که شخصی با اشک چشم و قسم والله می گفت: در خواب فلانی را دیدم، چهره اش گرفته بود، گفتم: تو نباید چهره ات گرفته باشد؛ چون کمتر کار خیری بوده که تو با پول در آن شرکت نکردی. چقدر مسجد، درمانگاه، دارالایتام و خانه ساختی و به مردم مستحق دادی. تو باید در عالم برزخ خیلی شاد باشی، پس چرا ناراحت هستی؟ نگرانی؟ گفت: اکنون که اینجا آمده ام، دارند مرا سرزنش و ملامت می کنند که ما صد تومان به تو می دادیم، ده تومانش خرج زندگی تو بود، نود تومان اضافه را بیست تومانش را خرج کار خیر کردی و هفتاد تومانش را گذاشتی، چرا نعمت ما را در دنیا بی کار کردی و به این طرف آمدی؟

بهشت می خواهی که می گویی:

« رَبَّنا آتِنا فِی اَلدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی اَلْآخِرَةِ حَسَنَةً» 1

ص: 99

بهشت جاده ای دارد، اول جاده اش ما هستیم، آخر جاده نیز بهشت است، بین خود و بهشت، مسیری است که با عبادت ربّ و خدمت به خلق باید طی شود. آن هم به اندازه ای که آنجا نگویند: تو بیشتر می توانستی کار کنی، چرا نکردی؟ آنجا انسان دیگر نمی تواند کاری کند.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 100

مال حلال، مقدمۀ اخلاق

کسب حلال توسط مؤمن

کسب حلال توسط مؤمن

8

تهران، مسجد مهدیه شوش

دهه دوم - جمادی الثانی 1382

ص: 101

ص: 102

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام در بخش اول صفات مؤمن و متقی می فرماید:

کسب مؤمن، پاک، مشروع و حلال است. مؤمن یعنی انسانی که خدا، قرآن، قیامت، انبیا و ائمه علیهم السلام را باور دارد. وقتی مؤمن قرآن را باور دارد، با توجه به این آیۀ شریفه:

« وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ» 1

اگر عمل شرّ، بد، خلاف، حرام و باطل شما به اندازۀ دانۀ ارزن باشد، روز قیامت آن را خواهید دید.

مؤمن چگونه می تواند با باور داشتن این آیۀ شریفه، در فضای حرام مالی قدم بگذارد؟ نمی تواند، یعنی توان، قدرت و روحیه اش را ندارد.

در بخش دوم می فرماید:

اخلاق مؤمن نیکو است. مؤمنی که قرآن را باور دارد، چگونه می شود با آیات اخلاقی قرآن که فقط برای آراسته شدن مردم به آنها نازل شده است، بی توجهی یا

ص: 103

کم توجهی کند؟ مؤمن قرآن را برای عمل کردن و به اجرا درآوردن دستورات و مضامین آن می خواهد. همۀ هدف مؤمن از ارتباط با قرآن این است که آیات پروردگار را اطاعت و پیروی کند.

قرآن، برای هدایت مؤمنین

قرآن نیز برای عمل کردن نازل شده است:

« إِنَّ هذَا اَلْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَ یُبَشِّرُ اَلْمُؤْمِنِینَ اَلَّذِینَ یَعْمَلُونَ اَلصّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً کَبِیراً» 1

این عمل در آیه ای مطرح است که خدا اهمیت و اوصاف قرآن را مطرح می کند.

می فرماید: این قرآن، مؤمنین را هدایت می کند، کدام مؤمنین را؟ آن مؤمنینی که عمل صالح انجام دهند. عمل صالح آن عملی است که از آیۀ قرآن و معارف اهل بیت علیهم السلام نشأت گرفته باشد.

مؤمنی که قرآن را باور دارد، مگر می تواند نسبت به موارد اخلاقی قرآن بی تفاوت باشد؟ وقتی مؤمن آیات منکرات اخلاقی را در قرآن می بیند، خودش را می سنجد که منکری از منکرات اخلاق در او نباشد، که اگر هست، آن را معالجه کند، مبادا موردی از حسنات اخلاقی را کم داشته باشد، که اگر کم دارد، کاستی آن را تأمین کند.

حال به سراغ چند آیه از قرآن در ارتباط با مسائل بسیار پر ارزش اخلاقی برویم.

البته همۀ موارد اخلاقی در این چند آیه بیان نشده است. در قرآن موارد اخلاقی در آیات متعدّدی از سوره های مختلف بیان شده و این نیز از محسّنات قرآن است که

ص: 104

مؤمن همیشه در قرآن مجید حال گشتن داشته باشد. به همه جای قرآن سر بزند، همۀ فضاها و آیات آن را ببیند. (1)و چون نیازمند به این است که واقعیّات آن حفظ شود، حفظ واقعیّات نیز به این است که با خواندن، برایش تکرار شود، لذا تا آخر عمر، حداقل روزی پنجاه آیه می خواند. این از گفته های امام صادق علیه السلام است که روزی پنجاه آیه شایسته است خوانده شود. (2)

ص: 105


1- 1) - نهج البلاغه: خطبۀ 184، ( [1]همام) ؛ «. . . أَمَّا اللَّیْلَ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ تَالِینَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ یُرَتِّلُونَهَا تَرْتِیلًا یُحَزِّنُونَ بِهِ أَنْفُسَهُمْ وَ یَسْتَثِیرُونَ بِهِ دَوَاءَ دَائِهِمْ فَإِذَا مَرُّوا بِ آیَةٍ فِیهَا تَشْوِیقٌ رَکَنُوا إِلَیْهَا طَمَعاً وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُهُمْ إِلَیْهَا شَوْقاً وَ ظَنُّوا أَنَّهَا نُصْبَ أَعْیُنِهِمْ وَ إِذَا مَرُّوا بِ آیَةٍ فِیهَا تَخْوِیفٌ أَصْغَوْا إِلَیْهَا مَسَامِعَ قُلُوبِهِمْ وَ ظَنُّوا أَنَّ زَفِیرَ جَهَنَّمَ وَ شَهِیقَهَا فِی أُصُولِ آذَانِهِمْ فَهُمْ حَانُونَ عَلَی أَوْسَاطِهِمْ مُفْتَرِشُونَ لِجِبَاهِهِمْ وَ أَکُفِّهِمْ وَ رُکَبِهِمْ وَ أَطْرَافِ أَقْدَامِهِمْ یَطْلُبُونَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فِی فَکَاکِ رِقَابِهِم.» الکافی: 2/609، بَابٌ فِی قِرَاءَتِه، حدیث 2؛ [2]وسائل الشیعة: 6/198، باب 15، حدیث 7722؛ « [3]عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام یَقُولُ آیَاتُ الْقُرْآنِ خَزَائِنُ فَکُلَّمَا فُتِحَتْ خِزَانَةٌ یَنْبَغِی لَکَ أَنْ تَنْظُرَ مَا فِیهَا.»
2- 2) - الکافی: 2/609، بَابٌ فِی قِرَاءَتِه، حدیث 1؛ [4]وسائل الشیعة: 6/198، باب 15، حدیث 7721؛ « [5]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ الْقُرْآنُ عَهْدُ اللَّهِ إِلَی خَلْقِهِ فَقَدْ یَنْبَغِی لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ یَنْظُرَ فِی عَهْدِهِ وَ أَنْ یَقْرَأَ مِنْهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ خَمْسِینَ آیَةً.» بحار الأنوار: 89/196 - 197، باب 23، حدیث 2؛ « [6]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ قَرَأَ عَشْرَ آیَاتٍ فِی لَیْلِهِ لَمْ یُکْتَبْ مِنَ الْغَافِلِینَ وَ مَنْ قَرَأَ خَمْسِینَ آیَةً کُتِبَ مِنَ الذَّاکِرِینَ وَ مَنْ قَرَأَ مِائَةَ آیَةٍ کُتِبَ مِنَ الْقَانِتِینَ وَ مَنْ قَرَأَ مِائَتَیْ آیَةٍ کُتِبَ مِنَ الْخَاشِعِینَ وَ مَنْ قَرَأَ ثَلَاثَمِائَةِ آیَةٍ کُتِبَ مِنَ الْفَائِزِینَ وَ مَنْ قَرَأَ خَمْسَمِائَةِ آیَةٍ کُتِبَ مِنَ الْمُجْتَهِدِینَ وَ مَنْ قَرَأَ أَلْفَ آیَةٍ کُتِبَ لَهُ قِنْطَارٌ وَ الْقِنْطَارُ خَمْسُونَ أَلْفَ مِثْقَالِ ذَهَبٍ وَ الْمِثْقَالُ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ قِیرَاطاً أَصْغَرُهَا مِثْلُ جَبَلِ أُحُدٍ وَ أَکْبَرُهَا مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ.» وسائل الشیعة: 6/198، باب 15، حدیث 7723؛ « [7]مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ إِذَا أَصْبَحَ أَنْ یَقْرَأَ بَعْدَ التَّعْقِیبِ خَمْسِینَ آیَةً.»

مقدمۀ متخلق شدن به حسنات اخلاقی

خیلی عجیب است که پروردگار قبل از بیان موارد اخلاقی، مقدّمۀ آیات بیان کنندۀ موارد اخلاقی را با هشدار به مال حرام شروع کرده است. می خواهد از اخلاق بگوید، اما اول نسبت به مال حرام هشدار می دهد.

می خواهد بگوید: آن کسی که به دنبال مال حرام است، این شخص از نظر باطن، آلودگی اخلاقی دارد. آلودگی او کبر است. خدا می گوید: این کار را نکن، او می کند. این کبر است. آن کسی که امر خدا به او می رسد، بلافاصله به اجرا می گذارد، این به اجرا گذاشتن را بر حالت با ارزش اخلاقی متّکی است که از باب فروتنی، تواضع و خاکساری است. این را از آیات سورۀ بقره ذکر کردم:

« وَ اِسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ اَلصَّلاةِ»

از صبر، استقامت و نماز در زندگی خود کمک بگیرید،

« وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلاّ عَلَی اَلْخاشِعِینَ»

انجام این نماز خواندن و صبر کردن سنگین است، مگر مردمی که نسبت به خدا فروتنی و تواضع دارند.

اما آیه این است:

« یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا اَلرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اِتَّقُوا اَللّهَ لَعَلَّکُمْ

ص: 106

تُفْلِحُونَ»

این مقدّمۀ آیات اخلاقی در قرآن است. علت این که مقدّمه است؛ چون آیات بعد همگی با «واو» عاطفه شروع می شود، عطف؛ یعنی اتّصال دادن بعد به ماقبل، «واو» پل ارتباط آیات است. می خواهد بگوید این چند آیه، همه با هم بستگی و اتّصال دارند.

تضاد ربا با ایمان

به ما می گوید که اهل ایمان هستیم و خدا و قیامت را قبول داریم: « لا تَأْکُلُوا اَلرِّبَوا» مال ربایی را نخورید، ربا چیست؟ « أَضْعافاً مُضاعَفَةً» پولی است که به قرض داده می شود و در مقابل، مرتب اضافه تر پس بدهد. این دیگر بیع نیست، بلکه جنایت و ظلم است.

این رباست، اما چه کسی رباخور است؟ آن کسی که در برابر پروردگار، متکبّر است؛ یعنی آن کسی که دچار سوء خلق است و نسبت به پروردگار، اخلاق ابلیس را دارد که به او گفتند: سجده کن:

« أَبی وَ اِسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ اَلْکافِرِینَ»

کبر، این کبر نیز با او همراه بود. به خاطر بودن کبر توبه نکرد و تا به حال کافر مانده است، اما حضرت آدم و حوّا علیهما السلام به آنها گفتند: به این درخت نزدیک نشوید، شدند، آنها را بیرون کردند، ولی دیگر کبر نداشتند، بلکه چنانچه در سورۀ اعراف آمده است: به قدری متواضع بودند که به پروردگار عرض کردند:

ص: 107

« قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ اَلْخاسِرِینَ»

« فَتابَ عَلَیْهِ»

من توبۀ آنان را قبول کردم؛ چون متواضع بودند.

دوری از ربا برای خدا

برای خاطر خدا، خود را از افتادن در لجن زار ربا حفظ کنید:

« لا تَأْکُلُوا اَلرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اِتَّقُوا اَللّهَ»

بعضی ها به جای این که بگویند طمع داشتیم، می گویند: چاره ای نداشتیم، ربا گرفتیم. اگر چند سال به همان زندگی خداداده وحلال قناعت می کردند، چشم وهم چشمی وطمع نمی کردند، این گونه نمی شدکه برویم به یهودی یابه مسلمان بدتر از یهود بگوییم: سی میلیون تومان به من بده، تا به حال نیز چهل میلیون پس داده ام و هنوز سی میلیون بدهکاریم سر جایش هست. چاره ای نداشتم، یا طمع کردم؟ قطعاً طمع کردم.

به عارفی گفتند: امروز در بازار پارچه گران شده است، گفت: ما از همین امروز آن را ارزان می کنیم، به او گفتند: تو چه کاره هستی که ارزان کنی؟ نه وکیلی، نه استانداری، نه رییسی. با چه قدرتی می خواهی ارزان کنی. گفت: از امروز به بعد برای خود و خانواده ام پارچه نمی خریم. ما این گونه ارزانش می کنیم.

ص: 108

من می توانم زندگی خود را ارزان بگذرانم، وقتی بخواهم زندگی گرانی را داشته باشم، به دام ربا، بانک، ورشکستگی و زندان می افتم.

رسیدن به فلاح با رعایت تقوا

وَ اِتَّقُوا اَللّهَ این جمله بعد از ذکر ربا، به این معنا است که خود را از افتادن در لجن زار ربا نگهدارید. چرا؟ چون:

« لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»

به فلاح برسید. فلاح یعنی چه؟ قرآن که معنا نمی کند یعنی چه؟ باید به سراغ معارف بیرون از قرآن برویم. آنها ما را به معانی قرآن هدایت می کنند. فلاح؛ چهار نعمت ابدی است که جایگاهش در قیامت است: علم بی جهل، عزّت بی ذلّت، حیات بی مرگ، ثروت بی فقر که آن ثروتش بهشت است. اگر بهشت را به کسی بدهند، بعدش فقری وجود ندارد. (1)باز پروردگار ادامه می دهد:

« وَ اِتَّقُوا اَلنّارَ اَلَّتِی»

ص: 109


1- 2) - نهج الفصاحه: حدیث 2086؛ « [1]رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله: قد أفلَحَ مَن أخلَصَ قَلبَهُ للإیمانِ، وجَعَلَ قَلبَهُ سَلیما، ولِسانَهُ صادِقا، ونفسَهُ مُطمَئنَّةً، وخَلِیقَتَهُ مُستَقیمَةً، واُذنَهُ مُستَمِعَةً، وعَینَهُ ناظِرَةً.» روضة الواعظین: 2/291؛ « [2]قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَعْطَی الْمُؤْمِنَ ثَلَاثَ خِصَالٍ الْعِزَّ فِی الدُّنْیَا وَ فِی دِینِهِ وَ الْفَلَاحَ فِی الآْخِرَةِ وَ الْمَهَابَةَ فِی صُدُورِ الْعَالَمِین.» غرر الحکم: 157، حدیث 2961؛ «فِی الْعَمَلِ لِدَارِ الْبَقَاءِ إِدْرَاکُ الْفَلَاحِ.» غرر الحکم: 167، حدیث 3285؛ «مَنْ غَلَبَ عَقْلُهُ هَوَاهُ أَفْلَحَ.»

خود را از درگیر شدن با آتشی که برای اهل کفر آماده کرده ام، نگهدارید. مسألۀ کافرین بعد از مسألۀ ربا است؛ یعنی رباخور به من کافر است، اگر چه بگوید من خدا را قبول دارم؛ چون دروغ می گوید. او در اوج ناسپاسی و کفر قرار دارد.

بپرهیزید. خود را از آتشی که برای کافران مهیّا کرده ام، از افتادن در لجن زار ربا و افتادن در آتش جهنم نگهدارید.

تنها راه سعادت در دنیا و آخرت

پس چگونه زندگی کنیم؟ باز آیات بعد را با «واو» عاطفه می آورد:

« وَ أَطِیعُوا اَللّهَ وَ اَلرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»

بیایید این چند روزه ای که در دنیا هستید، از خدا و پیغمبر صلی الله علیه و آله اطاعت کنید تا به رحمت خدا برسید.

شما همه متدین و اهل قرآن هستید. بررسی کنید در قرآن کریم یا روایات، برای رسیدن به رحمت خدا، کانالی غیر از اطاعت خدا و پیغمبر صلی الله علیه و آله هست یا نه؟ اگر هست به من نیز اطلاع بدهید.

اهتمام اهل بیت علیهم السلام به جدایی مردم از کج فهمی دین

خدا در قرآن می فرماید: بعضی ها بی علم، بی دانش،

« بِغَیْرِ عِلْمٍ» (1)

ص: 110


1- 2) - انعام (6) : 100؛ «از روی جهل و بی دانشی.»

به نادانی، نفهمی و از روی جهل چیزهایی را می گویند، مثلاً می گویند: ای آقا، خدا «ارحم الراحمین» است، چقدر سخت می گیرید؟ حال دو ریال پول ربا مگر چیست؟ یا یک لیوان عرق خوردن در دستگاه به این با عظمتی خدا، کجا حساب می شود؟ دو رکعت نماز چه دردی را دوا می کند؟ خدا «ارحم الراحمین» است.

این حرف ها را به نادانی می گویند، در حالی که دانایانی مانند حضرت صادق علیه السلام وقتی رحمت خدا را مطرح می کنند، می فرماید:

«أیقنت أنک أنت أرحم الراحمین» (1)ما اهل بیت نیز اقرار داریم که تو «ارحم الراحمین» هستی، اما:

«فی موضع العفو و الرحمة»

آنجایی که جا داشته باشد که پروردگار گذشت و رحم کند، اما اگر جا نداشته باشد که گذشت کند، آنجا چگونه گذشت کند؟ خدا «ارحم الراحمین» است، اما شمر را نیز جا دارد که عفو و گذشت کند؟ کسی نمی گوید: خدا «ارحم الراحمین» نیست. قرآن، انبیا، ائمه علیهم السلام، دین، علما و ما نیز می گوییم: خدا «ارحم الراحمین» است، اما کجا؟ همین طور بی شرط و مطلق؟

این گونه که نادانان می گویند، معنیش این است که اصلاً یک نفر جهنّمی نیز در این عالم نداریم. جهنّم جایی است که برای خودش می سوزد، چرا؟ چون خدا «ارحم الراحمین» است، این که نمی شود. یزید هفتاد و دو نفر از خوبان عالم را کشت، مگر می شود گذشت کرد؟ باز هم خدا «ارحم الراحمین» است؟ روز قیامت تخت امام حسین علیه السلام را برابر تخت یزید بگذارند، به امام حسین علیه السلام بگویند: چون تو شهید شدی، رحمانیت ما تو را به بهشت آورده است و به یزید بگویند: چون تو گنهکار بودی، عفو ما تو را به بهشت آورده. این جهالت و به هم ریختن همۀ قوانین

ص: 111


1- 1) - اقبال الأعمال: 55؛ بحار الأنوار: 94/337، باب 2، حدیث 1. [1]

تشریعی پروردگار عالم است.

نمونه ای از مبارزه با بدفهمی از دین

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام از بدفهمی مردم خیلی نگران بودند که چرا مردم حقیقت را بد و اشتباه می فهمند؟

امام صادق علیه السلام در مدینه مرد ظاهر الصلاحی را دیدند که به مغازۀ میوه فروشی رفت و به دور از چشم میوه فروش، اناری دزدید و درون کیسه اش انداخت و رفت.

بعد به نانوایی رفت، تا چشم نانوا را دور دید، قرصی نان دزدید و آن را نیز به داخل کیسه انداخت و رفت، بعد به محل فقیرنشینی آمد، انار را خیلی با محبت به مستحق داد و آن نان را نیز به مستحق دیگری داد و خدا را شکر کرد که امروز موفق به دو کار مهمّ و پرثواب شده است.

امام صادق علیه السلام جلوی او را گرفتند و فرمودند: این چه کاری بود که کردی؟ گفت: کاری نکردم، یک انار دزدیدم و یک گناه مرتکب شدم، بعد یک نان دزدم، دو گناه شد، انار را به یک مستحق و نان را به مستحق دیگر دادم، به امام صادق علیه السلام گفت: مگر تو قرآن نخواندی؟ مگر خدا در قرآن مجید نمی گوید:

« مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها»

هر کسی یک کار خوب بیاورد، ما ده برابر به او مزد می دهیم و درباره گناه گفته است:

« وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَیْها» 2

ص: 112

هر کسی یک کار بد کند، فقط یک جریمه دارد؟ من یک انار و یک نان دزدیدم، دو گناه شد، اما هر دو را در راه خدا دادیم، بیست ثواب بردم، پس هجده ثواب برای ما مانده است. عجب محاسبۀ قشنگی است. (1)

تقوا، شرط قبولی اعمال

امام علیه السلام فرمودند: تو این آیه را در قرآن نخواندی که خدا در سورۀ اعراف می فرماید:

ص: 113


1- 1) - الاحتجاج: 2/368؛ [1] معانی الأخبار: 33؛ وسائل الشیعة: 9/466، باب 46، حدیث 12513؛ « [2]عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالَ إِنَّ مَنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ وَ أُعْجِبَ بِرَأْیِهِ کَانَ کَرَجُلٍ سَمِعْتُ غُثَاءَ الْعَامَّةِ تُعَظِّمُهُ وَ تَصِفُهُ فَأَحْبَبْتُ لِقَاءَهُ مِنْ حَیْثُ لَایَعْرِفُنِی فَرَأَیْتُهُ قَدْ أَحْدَقَ بِهِ خَلْقٌ کَثِیرٌ مِنْ غُثَاءِ الْعَامَّةِ فَمَا زَالَ یُرَاوِغُهُمْ حَتَّی فَارَقَهُمْ وَ لَمْ یَقِرَّ فَتَبِعْتُهُ فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ مَرَّ بِخَبَّازٍ فَتَغَفَّلَهُ فَأَخَذَ مِنْ دُکَّانِهِ رَغِیفَیْنِ مُسَارَقَةً فَتَعَجَّبْتُ مِنْهُ ثُمَّ قُلْتُ فِی نَفْسِی لَعَلَّهُ مُعَامَلَةٌ ثُمَّ مَرَّ بَعْدَهُ بِصَاحِبِ رُمَّانٍ فَمَا زَالَ بِهِ حَتَّی تَغَفَّلَهُ وَ أَخَذَ مِنْ عِنْدِهِ رُمَّانَتَیْنِ مُسَارَقَةً فَتَعَجَّبْتُ مِنْهُ ثُمَّ قُلْتُ فِی نَفْسِی لَعَلَّهُ مُعَامَلَةٌ ثُمَّ أَقُولُ وَ مَا حَاجَتُهُ إِذاً إِلَی الْمُسَارَقَةِ ثُمَّ لَمْ أَزَلْ أَتْبَعُهُ حَتَّی مَرَّ بِمَرِیضٍ فَوَضَعَ الرَّغِیفَیْنِ وَ الرُّمَّانَتَیْنِ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ ذَکَرَ أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنْ فِعْلِهِ فَقَالَ لَهُ لَعَلَّکَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ قُلْتُ بَلَی فَقَالَ لِی فَمَا یَنْفَعُکَ شَرَفُ أَصْلِکَ مَعَ جَهْلِکَ فَقُلْتُ وَ مَا الَّذِی جَهِلْتُ مِنْهُ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عز و جل مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزی إِلّا مِثْلَها وَ إِنِّی لَمَّا سَرَقْتُ الرَّغِیفَیْنِ کَانَتْ سَیِّئَتَیْنِ وَ لَمَّا سَرَقْتُ الرُّمَّانَتَیْنِ کَانَتْ سَیِّئَتَیْنِ فَهَذِهِ أَرْبَعُ سَیِّئَاتٍ فَلَمَّا تَصَدَّقْتُ بِکُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهَا کَانَ لِی أَرْبَعُونَ حَسَنَةً فَانْتَقَصَ مِنْ أَرْبَعِینَ [3]حَسَنَةً أَرْبَعُ سَیِّئَاتٍ وَ بَقِیَ لِی سِتٌّ وَ ثَلَاثُونَ حَسَنَةً فَقُلْتُ لَهُ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَنْتَ الْجَاهِلُ بِکِتَابِ اللَّهِ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ عز و جل یَقُولُ إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ إِنَّکَ لَمَّا سَرَقْتَ رَغِیفَیْنِ کَانَتْ سَیِّئَتَیْنِ وَ لَمَّا سَرَقْتَ رُمَّانَتَیْنِ کَانَتْ أَیْضاً سَیِّئَتَیْنِ وَ لَمَّا دَفَعْتَهُمَا إِلَی غَیْرِ صَاحِبِهِمَا بِغَیْرِ أَمْرِ صَاحِبِهِمَا کُنْتَ إِنَّمَا أَنْتَ أَضَفْتَ أَرْبَعَ سَیِّئَاتٍ إِلَی أَرْبَعِ سَیِّئَاتٍ وَ لَمْ تُضِفْ أَرْبَعِینَ [4]حَسَنَةً إِلَی أَرْبَعِ سَیِّئَاتٍ فَجَعَلَ یُلَاحِظُنِی فَانْصَرَفْتُ وَ تَرَکْتُهُ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام بِمِثْلِ هَذَا التَّأْوِیلِ الْقَبِیحِ الْمُسْتَکْرَهِ یَضِلُّونَ وَ یُضِلُّونَ.»

« إِنَّما یَتَقَبَّلُ اَللّهُ مِنَ اَلْمُتَّقِینَ»

خدا عمل همراه با تقوا را قبول می کند. (1)

ص: 114


1- 2) - وسائل الشیعة: 9/467، باب 46، حدیث 12513؛ بحار الأنوار: 47/238 - 239، باب 7، حدیث 23؛ «الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَال: قَوْلُهُ عز و جل اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ یَقُولُ أَرْشِدْنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ أَرْشِدْنَا لِلُزُومِ الطَّرِیقِ الْمُؤَدِّی إِلَی مَحَبَّتِکَ وَ الْمُبَلِّغِ إِلَی جَنَّتِکَ مِنْ أَنْ نَتَّبِعَ أَهْوَاءَنَا فَنَعْطَبَ أَوْ نَأْخُذَ بِ آرَائِنَا فَنَهْلِکَ فَإِنَّ مَنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ وَ أُعْجِبَ بِرَأْیِهِ کَانَ کَرَجُلٍ سَمِعْتُ غُثَاءَ النَّاسِ تُعَظِّمُهُ وَ تَصِفُهُ فَأَحْبَبْتُ لِقَاءَهُ مِنْ حَیْثُ لَایَعْرِفُنِی لِأَنْظُرَ مِقْدَارَهُ وَ مَحَلَّهُ فَرَأَیْتُهُ فِی مَوْضِعٍ قَدْ أَحْدَقَ بِهِ خَلْقٌ مِنْ غُثَاءِ الْعَامَّةِ فَوَقَفْتُ مُنْتَبِذاً عَنْهُمْ مَغْشِیّاً بِلِثَامٍ أَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ إِلَیْهِمْ فَمَا زَالَ یُرَاوِغُهُمْ حَتَّی خَالَفَ طَرِیقَهُمْ وَ فَارَقَهُمْ وَ لَمْ یَقِرَّ فَتَفَرَّقَتِ الْعَوَامُ عَنْهُ لِحَوَائِجِهِمْ وَ تَبِعْتُهُ أَقْتَفِی أَثَرَهُ فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ مَرَّ بِخَبَّازٍ فَتَغَفَّلَهُ فَأَخَذَ مِنْ دُکَّانِهِ رَغِیفَیْنِ مُسَارَقَةً فَتَعَجَّبْتُ مِنْهُ ثُمَّ قُلْتُ فِی نَفْسِی لَعَلَّهُ مُعَامَلَةٌ ثُمَّ مَرَّ مِنْ بَعْدِهِ بِصَاحِبِ رُمَّانٍ فَمَا زَالَ بِهِ حَتَّی تَغَفَّلَهُ فَأَخَذَ مِنْ عِنْدِهِ رُمَّانَتَیْنِ مُسَارَقَةً فَتَعَجَّبْتُ مِنْهُ ثُمَّ قُلْتُ فِی نَفْسِی لَعَلَّهُ مُعَامَلَةٌ ثُمَّ أَقُولُ وَ مَا حَاجَتُهُ إِذاً إِلَی الْمُسَارَقَةِ ثُمَّ لَمْ أَزَلْ أَتْبَعُهُ حَتَّی مَرَّ بِمَرِیضٍ فَوَضَعَ الرَّغِیفَیْنِ وَ الرُّمَّانَتَیْنِ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ مَضَی وَ تَبِعْتُهُ حَتَّی اسْتَقَرَّ فِی بُقْعَةٍ مِنْ صَحْرَاءَ فَقُلْتُ لَهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ لَقَدْ سَمِعْتُ بِکَ وَ أَحْبَبْتُ لِقَاءَکَ فَلَقِیتُکَ لَکِنِّی رَأَیْتُ مِنْکَ مَا شَغَلَ قَلْبِی وَ إِنِّی سَائِلُکَ عَنْهُ لِیَزُولَ بِهِ شُغُلُ قَلْبِی قَالَ مَا هُوَ قُلْتُ رَأَیْتُکَ مَرَرْتَ بِخَبَّازٍ وَ سَرَقْتَ مِنْهُ رَغِیفَیْنِ ثُمَّ بِصَاحِبِ الرُّمَّانِ فَسَرَقْتَ مِنْهُ رُمَّانَتَیْنِ فَقَالَ لِی قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ حَدِّثْنِی مَنْ أَنْتَ قُلْتُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ آدَمَ مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله قَالَ حَدِّثْنِی مِمَّنْ أَنْتَ قُلْتُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ أَیْنَ بَلَدُکَ قُلْتُ الْمَدِینَةُ قَالَ لَعَلَّکَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ قُلْتُ بَلَی قَالَ لِی فَمَا یَنْفَعُکَ شَرَفُ أَصْلِکَ مَعَ جَهْلِکَ بِمَا شُرِّفْتَ بِهِ وَ تَرْکِکَ عِلْمَ جَدِّکَ وَ أَبِیکَ لِأَنْ لَاتُنْکِرَ مَا یَجِبُ أَنْ یُحْمَدَ وَ یُمْدَحَ فَاعِلُهُ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ الْقُرْآنُ کِتَابُ اللَّهِ قُلْتُ وَ مَا الَّذِی جَهِلْتُ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عز و جل مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزی إِلّا مِثْلَها وَ إِنِّی لَمَّا سَرَقْتُ الرَّغِیفَیْنِ کَانَتْ سَیِّئَتَیْنِ وَ لَمَّا سَرَقْتُ الرُّمَّانَتَیْنِ کَانَتْ سَیِّئَتَیْنِ فَهَذِهِ أَرْبَعُ سَیِّئَاتٍ فَلَمَّا تَصَدَّقْتُ بِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهَا کَانَتْ أَرْبَعِینَ حَسَنَةً فَانْتَقَصَ مِنْ أَرْبَعِینَ حَسَنَةً أَرْبَعُ سَیِّئَاتٍ بَقِیَ لِی سِتٌّ وَ ثَلَاثُونَ قُلْتُ ثَکَلَتْکَ أُمُّکَ أَنْتَ الْجَاهِلُ بِکِتَابِ اللَّهِ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ عز و جل یَقُولُ إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ إِنَّکَ لَمَّا سَرَقْتَ الرَّغِیفَیْنِ کَانَتْ سَیِّئَتَیْنِ وَ لَمَّا سَرَقْتَ الرُّمَّانَتَیْنِ کَانَتْ سَیِّئَتَیْنِ وَ لَمَّا دَفَعْتَهُمَا إِلَی غَیْرِ صَاحِبِهِمَا بِغَیْرِ أَمْرِ صَاحِبِهِمَا کُنْتَ إِنَّمَا أَضَفْتَ أَرْبَعَ سَیِّئَاتٍ إِلَی أَرْبَعِ سَیِّئَاتٍ وَ لَمْ تُضِفْ أَرْبَعِینَ حَسَنَةً إِلَی أَرْبَعِ سَیِّئَاتٍ فَجَعَلَ یُلَاحِینِی فَانْصَرَفْتُ وَ تَرَکْتُهُ.»

جنابعالی اگر بروی کار کنی و از کارکرد خود انار و نان به مستحق بدهی، خدا قبول می کند، تو مال مردم را دزدیدی و به دیگری دادی، آن وقت خدا هجده ثواب به تو می دهد؟

پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام این ترس را از امت داشتند که مبادا دین را بد بفهمند؛ چون بدفهمی دین خیلی خطرناک است.

« وَ أَطِیعُوا اَللّهَ وَ اَلرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» 1

از خدا و پیغمبر صلی الله علیه و آله اطاعت کنید تا به رحمت خدا برسید.

« وَ سارِعُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ»

بشتابید، متوقف نشوید، به جانب آمرزش پروردگار خود سریع حرکت کنید و برای به دست آوردن آمرزش، با قدم توبه به جانب خدا بروید، که راه دیگری ندارد.

غفران خدا در قرآن بیشتر همراه با آیات توبه، جهاد و انفاق آمده است، یعنی همین طوری کسی را نمی آمرزند که مردم هر کاری می خواهند بکنند و بعد توقع داشته باشند که آمرزش خدا نصیب آنها شود.

طی کردن مراحل آمرزش

آمرزش قدم خاصّ خودش را دارد که من از چه کانالی خودم را به آمرزش خدا

ص: 115

برسانم؟

شخصی انواع گناه هان را انجام داده بود می گفت: «استغفر الله ربّی و أتوب الیه» امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: مادرت به عزایت گریه کند، این چه طرز آمرزش خواستن است؟ هر کس از راه برسد، هر کاری کرده باشد، سر به دیوار بگذارد و بگوید:

خدایا! مرا بیامرز؟

باید شش برنامه را به خدا تحویل بدهی تا او تو را بیامرزد:

اوّل: اینکه تمام واجباتی که انجام ندادی، انجام بدهی.

دوّم: تمام گناهانی که انجام دادی، برای آینده ترک کنی.

سوّم: تصمیم قطعی بگیری که به گناه برنگردی.

چهارم: گوشت روییده شده از گناه بر بدن را با عبادت آب کنی.

پنجم: حقّ الناس مردم را تا دینار آخر پس بدهی.

ششم: این ها که تمام شد، تازه بگویی: خدایا! مرا ببخش. (1)

برخورد انسان ها با خدا

من نمی دانم چرا نوبت به خدا می رسد، مردم می خواهند چیزی را رعایت نکنند، اما نوبت به خودشان که می رسد، در مغازه می نشینند، حاضر نیستند قوانین کسبی را رها کنند، مثلاً هر کسی از راه برسد و بگوید: فلان جنس را به ما

ص: 116


1- 1) - نهج البلاغه: حکمت 417؛ « [1]قَالَ علیه السلام لِقَائِلٍ قَالَ بِحَضْرَتِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَ تَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارُ الِاسْتِغْفَارُ دَرَجَةُ الْعِلِّیِّینَ وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَی سِتَّةِ مَعَانٍ أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَی مَا مَضَی وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَی تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَی الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ حَتَّی تَلْقَی اللَّهَ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَةٌوَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی کُلِّ فَرِیضَةٍ عَلَیْکَ ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَی السُّحْتِ فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّی تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَةِ کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَةَ الْمَعْصِیَةِ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ.»

بده، پول آن را نمی خواهیم بدهیم، به ما ببخش! می گوید: پولش را نمی خواهی بدهی؟ بی خود می کنی، جنس نداریم. اما عده ای به خدا که می رسند، می گویند:

نماز، خمس، روزه، زکات، حج، عفت، تقوا نه، اما مغفرت خود را به ما بده.

خدا به حضرت موسی علیه السلام فرمود:

فردا به بیابان بیا، تپّه ای به این نشانه هست، از تپّه بالا برو و پشت آن را نگاه کن.

موسی بن عمران علیه السلام رفت و نگاه کرد. دید به قدری کفش و لباس کهنه و غذای مانده در آنجا جمع شده است، گفت: خدایا! این ها چیست؟ خطاب رسید: این ها چیزهایی است که مورد مصرف بندگان ما نبوده، آن وقت این ها را به ایتام و فقرا داده اند که مثلاً در راه خدا انفاق کرده باشند. هر چه جنس خراب است آوردند تا در دستگاه ما آب کنند.

نوبت خدا که می شود، همۀ قوانین باید بشکند؟ همه چیز باید رایگان شود؛ چون خدا دارد؟ خدا دارد، اما به جا مصرف می کند. این معنای:

« وَ أَطِیعُوا اَللّهَ وَ اَلرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»

و معنای

« وَ سارِعُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ»

به جانب آمرزش خدا بشتابید است.

برای رسیدن به آمرزش این شرایطی که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند لازم است.

جایگاه متقین و کافرین در قیامت

بعد در ادامه می فرماید:

« وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا اَلسَّماواتُ وَ اَلْأَرْضُ»

به جانب بهشتی بشتابید که پهنای آن به پهنای همۀ آسمان ها و زمین است که تا

ص: 117

قیامت نیز این پهنا را کسی نمی تواند بفهمد چه مقدار است.

در آیۀ قبل فرمود: جهنّم را برای کافرین آماده کردم، طایفه ای از کافرین رباخوران هستند، این آیه می فرماید: این بهشتی که به پهنای آسمان و زمین است:

« أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ»

برای پرهیزگاران و خود نگهداران است. این بهشت را آماده کردم تا کسانی که خود را از هر نوع گناه که پیش می آید - نه این که پیش نیاید - نگه می دارند تا آلوده نشوند، به آنجا بروند. اگر خدا سفرۀ گناه را از عالم جمع کند و همه را بالاجبار در دایرۀ دینداری بکشاند، تقوا دیگر معنا ندارد.

شخص صدساله که چشمش نمی بیند، گوشش نمی شنود و آتش شهوتش خاموش است، بگوید: من تقوا پیشه می کنم، مثلاً به نامحرم نگاه نمی کنم، موسیقی حرام گوش نمی دهم، زنا نمی کنم. آخر چشم نداری که نگاه کنی، گوش نداری که بشنوی، شهوت نداری که زنا کنی، این که تقوا نمی شود. تو ابزار رعایت تقوا را نداری.

جوان باید بگوید: من تقوا دارم، چون پول و زیبایی دارم که هر روز می توانم با ده ها نامحرم رابطه برقرار کنم، اما به نگاه نمی کند، نماز جماعتش را می خواند، شب ها سرش را پایین می اندازد و با ادب به خانه و نزد همسرش می رود، این شخص باتقوا است و ارزش دارد. بهشت را برای این اهل تقوا آماده کردم.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 118

ص: 119

حقیقت مرگ

سفر به آخرت

سفر به آخرت

9

تهران، مسجد مهدیه شوش

دهه دوم - جمادی الثانی 1383

ص: 120

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

از مسائل بسیار مهمی که در قرآن کریم، در بیش از هزار آیه؛ یعنی نزدیک به یک ششم قرآن کریم مطرح است، مسأله ای که حتی گاهی سوره ای کامل ازقرآن بر محور آن نازل شده و از اصول دین خدا است که همۀ پیغمبران الهی مبلّغ، مبیّن و روشنگر آن بودند و زندگی خود را بر محور آن نظام داده بودند، مسألۀ مرگ، برزخ، روز قیامت، دادگاه های آن و در نهایت، کار مردم در آن روز عظیم که به روز بزرگ و فزع اکبر نامیده شده است، می باشد. روزی که طبق آیات و روایات به خاطر ویژگی هایش نزدیک به صد اسم دارد و هر اسمی بر حادثه، اتفاق و واقعه ای در آن روز دلالت دارد.

البته امکان بررسی همۀ این آیات و روایاتی که مربوط به قیامت است، برای ما نیست، اما با توفیق پروردگار، از آیات و روایات اهل بیت علیهم السلام مطالبی را در ارتباط با این مبحث برای شما ذکر می کنم.

قطعیت مرگ بر همگان

یکی از حقایقی که در این زمینه در قرآن آمده است و خیلی باید به آن توجه کنیم مسألۀ قبل از جدایی جان از بدن می باشد، یعنی چند لحظه ای که به شروع این سفر

ص: 121

بسیار عظیم مانده است، که برای هر کسی این سفر قطعی و حتمی است.

در قرآن مجید آیاتی را دربارۀ پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله می خوانید که نشان می دهد، بعد از پروردگار کسی جایگاه، عظمت، مقام، شخصیت، کرامت، بصیرت، دانایی، علم و موقعیت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را ندارد. او که محبوبترین و عزیزترین بندۀ پروردگار بود و واقعاً خدا دوست دار پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بود، ولی پروردگار به او خطاب کرد:

« إِنَّکَ مَیِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَیِّتُونَ» 1

هم برای تو یقیناً مرگ هست، هم برای دیگران. کسی از مرگ استثناء نشده است.

این کلمۀ سفری که می گوییم، تعبیری است که در روایات ما آمده است؛ یعنی به فرمودۀ امیرالمؤمنین علیه السلام: واقعاً انسان در این دو جا - بین دنیا و آخرت - مسافر است. پس تلاش بیش از حد در چارچوب امور دنیایی برای مسافر زیبنده نیست.

کسی که توجه و یقین دارد که باید از اینجا برود، برای این دنیا نباید تدارک حریصانه ای ببیند. اگر این اشتباه را بکند، او را از مجموع زحمات مادّیش دست خالی به آن جهان منتقل می کنند و زحماتش نیز روی زمین می ماند، به دیگران می رسد، دیگران یا آن را نگه می دارند و استفاده می کنند، یا آنها نیز بعد از خود به دیگران انتقال می دهند.

غفلت انسان از سفر آخرتی

انسان مسافر، باید زمان سفر را در نظر بگیرد و براساس آن بکوشد. اگر مردم از این حقیقت مسافر بودن خود و مسافرخانه بودن دنیا و سفر مرگ غفلت نکنند، قدمی در راه خطا برنخواهند داشت و به دیناری از مال حرام نیز چشم طمع

ص: 122

نخواهند داشت.

گناهان، فساد، معاصی و گرفتار بودن مردم به انواع خلاف ها، فقط بخاطر قطع توجه قلبی آنان از پروردگار و قیامت است. نمی شود کسی تمام شبانه روز را واقعاً یاد خدا و قیامت باشد، اما منحرف، کج، خلاف و با گناه زندگی کند و به دنبال آن چه که شایسته اش نیست، برود؛ چون هیچ حرامی شایستۀ انسان نیست.

چرا بیشتر مردم به دنبال حرام می روند؟ چون از خدا و قیامت غافل هستند.

این یاد در هر روز، هر شب و هر ساعت، انسان را تصفیه، سلامت روح و عمل را تضمین می کند. (1)

حکایت قصاب بت پرست هندی

مسافری از ایران به هند می رود. هند خیلی بزرگ و شبه قاره است و جمعیت آن از یک میلیارد بیشتر است. این طور که در بررسی ها نوشته اند، مردم هند وابستۀ به پانزده میلیون دین هستند. خدا یک دین بیشتر ندارد، آن هم اسلام است. از زمان

ص: 123


1- 1) - نهج البلاغه: حکمت 44؛ « [1]قَالَ علیه السلام طُوبَی لِمَنْ ذَکَرَ الْمَعَادَ وَ عَمِلَ لِلْحِسَابِ وَ قَنِعَ بِالْکَفَافِ وَ رَضِیَ عَنِ اللَّهِ.» بحار الأنوار: 33/223، باب 18، حدیث 511؛ « [2]عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ کَانَ عَمْرُو بْنُ الْعَاصِ یَقُولُ إِنَّ فِی عَلِیٍّ دُعَابَةً فَبَلَغَ ذَلِکَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ زَعَمَ ابْنُ النَّابِغَةَ أَنِّی تِلْعَابَةٌ مَزَّاحَةٌ ذُو دُعَابَةٍ أُعَافِسُ وَ أُمَارِسُ هَیْهَاتَ یَمْنَعُ مِنَ الْعِفَاسِ وَ الْمِرَاسِ ذِکْرُ الْمَوْتِ وَ خَوْفُ الْبَعْثِ وَ الْحِسَاب.» بحار الأنوار: 266/70، باب 132، حدیث 18؛ « [3]زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ أَوْحَی اللَّهُ عز و جل إِلَی نَبِیِّهِ دَاوُدَ علیه السلام إِذَا ذَکَرَنِی عَبْدِی حِینَ یَغْضَبُ ذَکَرْتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی جَمِیعِ خَلْقِی وَ لَاأَمْحَقُهُ فِیمَنْ أَمْحَقُ.» کنزالعمال: 2/245، حدیث 3935؛ «قال صلی الله علیه و آله لام أنس: اُهجُری المَعاصیَ فإنّها أفضَلُ الهِجرَةِ، وحافِظی علَی الفَرائضِ فإنّها أفضَلُ الجِهادِ، وأکثِری مِن ذِکرِ اللّه ِ، فإنّکِ لا تَأتِینَ اللّه َ عَزَّ وجلَّ بشیءٍ غَدا أحَبَّ إلَی اللّه ِ مِن کَثرَةِ ذِکرِهِ.»

حضرت آدم علیه السلام دین خدا اسلام بوده و تا قیامت نیز همین است. این پانزده میلیون دینی که در هندوستان حاکم است، تماماً ساخت بشر است.

این مسافر نقل کرده است: من چون مدتی باید در هند می ماندم، کارهای خرید، آشپزی و خوراکم را خودم انجام می دادم. روزی برای خریدن گوشت به مغازۀ قصّابی رفتم. نمی دانستم این قصّاب مسلمان نیست؛ چون نباید مسلمان از کافر گوشت بخرد، چون که ذبح آنها صحیح نیست، ولی باظاهرکه نمی شد فهمیداین شخص درچه دینی است.

در نوبت ایستادم. هر کسی هر مقداری گوشت می خواست، خرید. من می دیدم این قصّاب قبل از این که گوشت هر کدام را بکشد، برمی گردد و پردۀ سفیدی را ذرّه ای کنار می زند و بعد دوباره می آید، گوشت ها را می کشد و تحویل مشتری می دهد.

نوبت من شد. لهجۀ هندی را یاد گرفته بودم. به او گفتم: چرا هر مشتریی می آید و گوشت می خواهد، می روی این پردۀ سفید را کنار می زنی؟ گفت: من بت پرست هستم. شکل بتی را که می پرستم، درست کرده ام و آنجا پشت پرده روی طاقچه گذاشته ام. می روم و بت را نگاه می کنم و با نگاه به او حواسم جمع می شود که بت به من مشرف است و عمل مرا می بیند، لذا خجالت می کشم که در ترازو و گوشت فروشی تقلّب کنم.

اگر کسی در همۀ امور زندگی خود، خدا را بیننده و ناظر خود و خود را مسافر و دنیا را مسافرخانه و مرگ را پل این سفر ببیند، آیا دیگر تخلف می کند؟ مال مردم را می برد؟ ظلم و معصیت می کند؟ نه. غافلان و جاهلان گناه و معصیت می کنند.

کنار رفتن پرده ها هنگام احتضار

طبق آیات قرآن، چند لحظه مانده به مرگ، هنوز بین جان و بدن جدایی

ص: 124

نیافتاده، برای همه اتفاق عجیبی به وجود می آید. البته کسی که چند لحظه به رفتنش مانده، نمی تواند به ما بگوید که چه اتفاقی افتاده است، اما قرآن این اتفاق را نقل می کند. ما سندی دیگر در این عالم بالاتر از قرآن کریم نداریم. آن اتفاق چیست؟

کسی که چند لحظه به مرگش مانده است، پرده و حجاب را کنار می زنند. همۀ این مسأله در قرآن و روایات است و چیزی به این بحث نمی شود اضافه کرد. چون اگر بحث خانواده، جامعه شناسی، سیاسی، اقتصاد باشد، خیلی چیزها می شود به آن اضافه کرد، اما نسبت به مرگ، احتضار، برزخ، قیامت و دادگاه های پروردگار، هیچ کسی نمی تواند حتی یک کلمه اضافه کند؛ چون چارچوبش، چارچوب ویژه ای است. در ارتباط با این مسأله و شئونش همانی را باید گفت که خدا، انبیا و ائمه علیهم السلام فرموده اند.

آن اتفاقی که می افتد، این است: پرده کنار می رود. محتضر به طور کلی دستش از دنیا جدا می شود، تمام گذشته و آیندۀ خود را بی کم و زیاد می بیند. (1)

ص: 125


1- 1) - الکافی: 2/638، حدیث 3؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله انْظُرُوا مَنْ تُحَادِثُونَ فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَحَدٍ یَنْزِلُ بِهِ الْمَوْتُ إِلَّا مُثِّلَ لَهُ أَصْحَابُهُ إِلَی اللَّهِ إِنْ کَانُوا خِیَاراً فَخِیَاراً وَ إِنْ کَانُوا شِرَاراً فَشِرَاراً وَ لَیْسَ أَحَدٌ یَمُوتُ إِلَّا تَمَثَّلْتُ لَهُ عِنْدَ مَوْتِهِ.» بحار الأنوار: 6/172 - 173، باب 6، حدیث 52؛ « [2]رُوِیَ بِأَنَّ الْمُحْتَضَرَ یَحْضُرُهُ صَفٌّ مِنَ الْمَلَائِکَةِ عَنْ یَمِینِهِ عَلَیْهِمْ ثِیَابٌ خُضْرٌ وَ صَفٌّ عَنْ یَسَارِهِ عَلَیْهِمْ ثِیَابٌ سُودٌ وَ یَنْتَظِرُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنَ الْفَرِیقَیْنِ فِی قَبْضِ رُوحِهِ وَ الْمَرِیضُ یَنْظُرُ إِلَی هَؤُلَاءِ مَرَّةً وَ إِلَی هَؤُلَاءِ أُخْرَی وَ یَبْعَثُ اللَّهُ مَلَکاً إِلَی الْمُؤْمِنِ یُبَشِّرُهُ وَ یَأْمُرُ مَلَکَ الْمَوْتِ أَنْ یَتَرَاءَی لَهُ فِی أَحْسَنِ صُورَةٍ فَإِذَا أَخَذَ فِی قَبْضِ رُوحِهِ وَ ارْتَقَی إِلَی رُکْبَتَیْهِ شَفَعَ إِلَی جَبْرَئِیلَ وَ قَدْ أَمَرَهُ اللَّهُ أَنْ یَنْزِلَ إِلَی عَبْدِهِ أَنْ یُرَخِّصَ لَهُ فِی تَوْدِیعِ أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ فَیَقُولُ لَهُ أَنْتَ مُخَیَّرٌ بَیْنَ أَنْ أَمْسَحَ عَلَیْکَ جَنَاحِی أَوْ تَنْظُرَ إِلَی مِیکَائِیلَ فَیَقُولُ أَیْنَ مِیکَائِیلُ فَإِذَا بِهِ وَ قَدْ نَزَلَ فِی جَوْقٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَیَنْظُرُ إِلَیْهِ وَ یُسَلِّمُ عَلَیْهِ فَإِذَا بَلَغَتِ الرُّوحُ إِلَی بَطْنِهِ وَ سُرَّتِهِ شَفَعَ إِلَی مِیکَائِیلَ أَنْ یُمْهِلَهُ فَیَقُولُ لَهُ أَنْتَ مُخَیَّرٌ بَیْنَ أَنْ أَمْسَحَ عَلَیْکَ جَنَاحِی أَوْ تَنْظُرَ إِلَی الْجَنَّةِ فَیَخْتَارُ النَّظَرَ إِلَی الْجَنَّةِ فَیَتَضَاحَکُ وَ یَأْمُرُ اللَّهُ مَلَکَ الْمَوْتِ أَنْ یَرْفُقَ بِهِ فَإِذَا فَارَقَتْهُ رُوحُهُ تَبِعَاهُ الْمَلَکَانِ اللَّذَانِ کَانَا مُوَکَّلَیْنِ بِهِ یَبْکِیَانِ وَ یَتَرَحَّمَانِ عَلَیْهِ وَ یَقُولَانِ رَحِمَ اللَّهُ هَذَا الْعَبْدَ کَمْ أَسْمَعَنَا الْخَیْرَ وَ کَمْ أَشْهَدَنَا عَلَی الصَّالِحَاتِ وَ قَالَا یَا رَبَّنَا إِنَّا کُنَّا مُوَکَّلَیْنِ بِهِ وَ قَدْ نَقَلْتَهُ إِلَی جِوَارِکَ فَمَا تَأْمُرُنَا فَیَقُولُ تَعَالَی تَلْزَمَانِ قَبْرَهُ وَ تَتَرَحَّمَانِ عَلَیْهِ وَ تَسْتَغْفِرَانِ لَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أَتَیَاهُ بِمَرْکَبٍ فَأَرْکَبَاهُ وَ مَشَیَا بَیْنَ یَدَیْهِ إِلَی الْجَنَّةِ وَ خَدَمَاهُ فِی الْجَنَّةِ.»

سند قرآن در رفع حجاب ها هنگام احتضار

پروردگار گذشته و آینده اش را یک جا نشانش می دهد. سند این مطلب چیست؟ قرآن است:

« فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ»

کشف؛ یعنی برطرف کردن و کنار زدن پرده. پروردگار می فرماید خودم «غطاء» یعنی پرده را کنار می زنم تا:

« فَبَصَرُکَ اَلْیَوْمَ حَدِیدٌ» 1

آن روز چشم دارای تیزبینی بسیار شدیدی می شود که راحت می توانی تمام گذشته و آیندۀ خود را ببینی.

حال خطاکاران در لحظۀ احتضار

اما چه می بینند؟ عده ای از مردم، مردمی بودند که با پروردگار، انبیا، نعمت ها و خودشان، با خطا برخورد کردند؛ چون برخورد آنها برخورد خطایی بوده است،

ص: 126

سرمایه ای در اختیار آنها نیست و دست آنها خالی است. این ها وقتی گذشته و آیندۀ خود را می بینند، همانجا زبان التماس باز می کنند. لازم نیست که لب آنها تکان بخورد؛ چون ما خیلی وقت ها با لب حرف نمی زنیم، بلکه با دل حرف می زنیم.

در حرم حضرت رضا علیه السلام، مکه، حرم پیغمبر صلی الله علیه و آله، گاهی افراد گوشه ای نشسته اند و در حال خاصی هستند. آنها دارند با دل حرف می زنند. همه جا لازم نیست با لب حرف بزند. آن کسی که چند لحظه مانده تا از دنیا بیرون برود، هیچ نیازی نیست با لب حرف بزند که ما بگوییم: کسی که بالای سرش نشسته است بشنود که این شخص، بی دین، مشروبخوار و بی نماز بوده است.

حرف زدن با لب، هیچ نیازی نیست. مگر خدا در قرآن نمی گوید: در قیامت، زمین از اعمال شما خبر می دهد؟ مگر زمین لب دارد؟

« یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها»

یا مگر در سورۀ «یس» نمی فرماید:

« اَلْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ»

لب ها را می بندند تا دست و پا حرف بزنند. مگر این ها لب دارند؟ چه کسی گفته است که حرف زدن، لب می خواهد و اگر نباشد، حرفی وجود ندارد.

ص: 127

درخواست خطاکاران بعد از رفع حجاب ها

مردم طبق آیات قرآن دو گروه بیشتر نیستند: یا اهل نجات هستند، یا نیستند، نفر سوم در این عالم نیست. گروهی گذشته و آیندۀ خود را جلوی خود حاضر می بینند، آن وقت به پروردگار می گویند:

« رَبِّ اِرْجِعُونِ * لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحاً فِیما تَرَکْتُ»

خدایا! ما را به این سفر نبر. این مقداری هم که آمده ایم را ندیده بگیر. ما را به اول تکلیف برگردان، برای این که بندۀ تو شویم.

اما خدا، قیامت، حلال و حرام را چه وقت باور می کنند؟ چند لحظه به رفتن مانده. چند سال در دنیا بودند و باور نکردند؟ بودند و نیامدند بشنوند و مطالعه کنند. فقط در دفترش حساب های مشتری ها را خط به خط نوشته است و حتی در ذهنش هست، اما این دو آیۀ قرآن را در مدت عمر با دل خود نخوانده است:

« فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ * وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»

خدا کند آنهایی که می خوانند، درست بودن این آیه را باور کنند. باور کردن این که این، حرف پروردگار است.

چگونه جواب کسی که با التماس تقاضای برگشت می کند را می دهند؟ به او می گویند:

ص: 128

« کَلاّ إِنَّها کَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها»

شقاوت، گناه، خلاف، ظلم و مال مردم خوری چنان به تو مسلّط شده است که با این که گذشته و آیندۀ پر از عذابت را به تو نشان دادیم، اگر دوباره تو را بر سر جادّۀ تکلیف بگذاریم، باز خود را اصلاح نمی کنی.

برزخ ناگوار دنیاپرستان

دیگر پشت سر خود را نگاه نکن، بلکه نگاه کن:

« وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ» 2

در برابر چشم تو دنیایی به نام برزخ است که تا بر پا شدن روز قیامت، ماندن تو در اینجا طول می کشد. (1)این ها گروه اول هستند که آرزو می کنند تا خدا آنها را

ص: 129


1- 3) - بحار الأنوار: 75/148، باب 21، حدیث 10؛ « [1]عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام. . . تَلَا وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ قَالَ هُوَ الْقَبْرُ وَ إِنَّ لَهُمْ فِیهِ لَمَعِیشَةً ضَنْکاً وَ اللَّهِ إِنَّ الْقَبْرَ لَرَوْضَةٌ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النَّارِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی رَجُلٍ مِنْ جُلَسَائِهِ فَقَالَ لَهُ قَدْ عَلِمَ سَاکِنُ السَّمَاءِ سَاکِنَ الْجَنَّةِ [2]مِنْ سَاکِنِ النَّارِفَأَیُّ الرَّجُلَیْنِ أَنْتَ وَ أَیُّ الدَّارَیْنِ دَارُکَ.» بحار الأنوار: 218/6، باب 8، حدیث 12؛ « [3]قَوْلُهُ وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام الْبَرْزَخُ الْقَبْرُ وَ هُوَ الثَّوَابُ وَ الْعِقَابُ بَیْنَ الدُّنْیَا وَ الآْخِرَةِ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ أَیْضاً قَوْلُ الْعَالِمِ علیه السلام وَ اللَّهِ مَا یُخَافُ عَلَیْکُمْ إِلَّا الْبَرْزَخُ.» الکافی: 3/242، باب ما ینطق به موضع القبر، حدیث 3؛ « [4]عَمْرِو بْنِ یَزِیدَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنِّی سَمِعْتُکَ وَ أَنْتَ تَقُولُ کُلُّ شِیعَتِنَا فِی الْجَنَّةِ [5]عَلَی مَا کَانَ فِیهِمْ قَالَ صَدَقْتُکَ کُلُّهُمْ وَ اللَّهِ فِی الْجَنَّةِ [6]قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ الذُّنُوبَ کَثِیرَةٌ کِبَارٌ فَقَالَ أَمَّا فِی الْقِیَامَةِ فَکُلُّکُمْ فِی الْجَنَّةِ [7]بِشَفَاعَةِ النَّبِیِّ الْمُطَاعِ أَوْ وَصِیِّ النَّبِیِّ وَ لَکِنِّی وَ اللَّهِ أَتَخَوَّفُ عَلَیْکُمْ فِی الْبَرْزَخِ قُلْتُ وَ مَا الْبَرْزَخُ قَالَ الْقَبْرُ مُنْذُ حِینِ مَوْتِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.»

برگرداند، ولی چون خود را بطور کامل تخریب کردند، خدا به آنها می گوید: این قراردادی که می خواهید با من ببندید که شما را برگردانم تا کارگر من شوید را نمی بندم؛ چون به قدری در شما تخریب دل و روح شدید بوده است که اگر برگردید، باز هم بندۀ شیطان خواهید شد.

این قرارداد شما فایده ای ندارد. بعضی از انسان ها دیگر از مقام اصلاح سلب شده اند؛ چون به قدری با کلنگ گناه، ساختمان شخصیت را تخریب کرده اند که دیگر نمی شود این ساختمان انسانی را در او ساخت و الاّ خدا «ارحم الراحمین» است، اگر کسی تقاضا کند که مرا برگردان، چه ضرری به او می خورد که بنده اش را دوباره برگرداند تا درست شود. این گروه اول است.

گروه مشتاق به رحلت

اما گروه دیگر، وقتی پرده را کنار می زنند و گذشته و آینده را به او نشان می دهند، خودش هیچ حرفی نمی زند. ما نیز تمام همّت خود را به کار بگیریم، مانند این گروه شویم. تمام گذشته و آینده را نشانش می دهند، چرا حرف نمی زند؟ چون وقتی گذشته و آینده اش را می بیند، چنان غرق در نشاط و شادی می شود که از شدّت خوشحالی دیگر حرفی ندارد بزند. این مسافر هیچ چیزی نمی گوید، بلکه آنهایی که او را به این سفر می برند با او حرف می زنند. حرف آنها این است:

« یا أَیَّتُهَا اَلنَّفْسُ اَلْمُطْمَئِنَّةُ * اِرْجِعِی إِلی رَبِّکِ» 1

ص: 130

از شنیدن حرف آنها و این آیه لذت می برند. اگر به شما نیز بگویند، چگونه لذت می برید؟ فرض کنید ما در رختخواب افتادیم و خانواده از ما دست کشیده اند و دکتر نیز گفته است: چند نفس بیشتر نمانده، هیچ کس نیز برای ما نمی تواند کاری کند، ما گذشته و آیندۀ خود را داریم می بینیم، آن گاه این صدا را بشنویم:

« یا أَیَّتُهَا اَلنَّفْسُ اَلْمُطْمَئِنَّةُ * اِرْجِعِی إِلی رَبِّکِ»

آن قبلی ها می گفتند: ما را به دنیا برگردان، اما اینجا این ها به این گروه می گویند:

به سوی ما برگرد:

« اِرْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً * فَادْخُلِی فِی عِبادِی * وَ اُدْخُلِی جَنَّتِی» 1

فکر می کنید چه حالی به آن محتضر دست می دهد؟ به خدا قسم اگر خدا او را برگرداند، به او بگوید: این خطابی که شنیدی، لذت و نشاطش را برای بندگان من تعریف کن، قابل تعریف نیست. کسی نمی تواند این حال را تعریف کند.

وجود مبارک امام صادق علیه السلام می فرماید:

آخرین آیۀ سورۀ مبارکۀ «و الفجر» خطاب به امام حسین علیه السلام است و نام دیگر این سوره «سورة الحسین» است. خداوند این سوره را در قرآن به نام حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام نازل کرده است، به خاطر همین آیۀ آخر بوده است. (1)

ص: 131


1- 2) - بحار الأنوار: 24/93، باب 34، حدیث 6؛ « [1]أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اقْرَءُوا سُورَةَ الْفَجْرِ فِی فَرَائِضِکُمْ وَ نَوَافِلِکُمْ فَإِنَّهَا سُورَةُ الْحُسَیْنِ وَ ارْغَبُوا فِیهَا رَحِمَکُمُ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو أُسَامَةَ وَ کَانَ حَاضِرَ الْمَجْلِسِ کَیْفَ صَارَتْ هَذِهِ السُّورَةُ لِلْحُسَیْنِ علیه السلام خَاصَّةً فَقَالَ أَ لَاتَسْمَعُ إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی إِنَّمَا یَعْنِی الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا فَهُوَ ذُو النَّفْسِ الْمُطْمَئِنَّةِ الرَّاضِیَةِ الْمَرْضِیَّةِ وَ أَصْحَابُهُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ الرضوان [ هُمُ الرَّاضُونَ ] عَنِ اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ رَاضٍ عَنْهُمْ وَ هَذِهِ السُّورَةُ فِی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ شِیعَتِهِ وَ شِیعةِ آلِ مُحَمَّدٍ خَاصَّةً فَمَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَةَ الْفَجْرِ کَانَ مَعَ الْحُسَیْنِ علیه السلام فِی دَرَجَتِهِ فِی الْجَنَّةِ [2]إِنَّ اللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ.»

آن وقتی که در گودال قتلگاه افتاده بود، چند لحظه به شهادتش مانده بود، از تمام عالم هستی این صدا به گوش ایشان می رسید. چه لذتی به قلب ابی عبدالله علیه السلام دست داد که در روایات نوشته اند - من خودم این روایت را دیده ام -: وقتی تیزی خنجر شمر روی گلو آمد کشیده بشود، حضرت لبخند زدند. (1)

ص: 132


1- 1) - موسوعة کلمات الإمام الحسین علیه السلام: 616، حدیث 645؛ بحار الأنوار: 45/56 [1] بقیه الباب 37، ذیل حدیث 2؛ 0روی فی المناقب بإسناده عن عبد الله بن میمون عن محمد بن عمرو بن الحسن قال کنا مع الحسین بنهر کربلاء و نظر إلی شمر بن ذی الجوشن و کان أبرص فقال اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُصَدَقَ اللّهُ وَ رَسُولُهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی کَلْبٍ أَبْقَعَ یَلَغُ فِی دَمِ أَهْلِ بَیْتِی ثم قال فغضب عمر بن سعد لعنه الله ثم قال لرجل عن یمینه انزل ویحک إلی الحسین فأرحه فنزل إلیه خولی بن یزید الأصبحی لعنه الله فاجتز رأسه و قیل بل جاء إلیه شمر و سنان بن أنس و الحسین علیه السلام بآخر رمق یلوک لسانه من العطش و یطلب الماء فرفسه شمر لعنه الله برجله و قال یا ابن أبی تراب ألست تزعم أن أباک علی حوض النبی یسقی من أحبه فاصبر حتی تأخذ الماء من یده ثم قال لسنان اجتز رأسه قفاء فقال سنان و الله لا أفعل فیکون جده محمد صلی الله علیه و آله خصمی. فغضب شمر لعنه الله و جلس علی صدر الحسین وقبض علی لحیته و هم بقتله فضحک الحسین علیه السلام فقال له أتقتلنی و لا تعلم من أنا فقال أعرفک حق المعرفة أمک فاطمة الزهراء و أبوک علی المرتضی و جدک محمد المصطفی و خصمک العلی الأعلی أقتلک و لا أبالی فضربه بسیفه اثنتی عشرة ضربة ثم جز رأسه صلوات الله و سلامه علیه و لعن الله قاتله و مقاتله و السائرین إلیه بجموعهم.»

تا ابد جلوه گه حق و حقیقت سر توست

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 133

لحظۀ احتضار

تفاوت نوع مرگ ها

تفاوت نوع مرگ ها

10

تهران، مسجد مهدیه شوش

دهه دوم - جمادی الثانی 1383

ص: 134

ص: 135

ص: 136

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

کیفیت و چگونگی در گذشت انسان و سفر او به عالم بعد در بیش از هزار آیۀ قرآن و روایات زیادی مطرح است، به اعمال، اخلاق و حالات قلب او بستگی دارد. مرگ و شکل خروج از دنیا برای همه به صورت یکسان نیست. این خروج و بیرون رفتن براساس وضع عملی، اخلاقی و روحی خود انسان است.

وجود مبارک حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام به عیادت بیماری آمدند. بیمار در حالی نبود که آمدن حضرت را متوجه شود. اطرافیان بیمار به او گفتند: چشم خود را باز کن و ببین که وجود مبارک حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام به عیادت تو آمده است، ولی چون در حال احتضار بود، دیگر نمی توانست عکس العملی نسبت به عیادت کنندگانش نشان دهد.

چند لحظه بیشتر به عبور این بیمار به عالم آخرت نمانده بود. کسی به حضرت عرض کرد: یابن رسول الله! چگونه دارد از دنیا می رود؟

معلوم می شود سؤال کننده خبر داشت که همه یکسان نمی میرند. می خواست بداند آن محتضر جزء کدام گروه است و چگونه مرگی دارد؟ مرگ نورانی، ملکوتی، عرشی، روشن، یا نه؟

وجود مبارک موسی بن جعفر علیهما السلام به او قریب به این مضمون فرمودند: اگر با

ص: 137

پروردگار عالم تسویه حساب کرده است، آخرین درد را دارد می کشد. به محض این که وارد عالم دیگر شود، لذّت ها، خوشی ها و راحتی های او شروع می شود و تمام نمی شود. (1)

وعدۀ حتمی پروردگار در انتظار عبد واقعی

این وعدۀ پروردگار مهربان عالم است. کجا این وعده را به بندگانش داده است؟ در قرآن کریم. کدام آیه؟ این آیه شریفه که عجب آیه ای است و چه نورانیّتی به دل می دهد:

« اَلَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اَللّهُ» 2

آن کسانی که در دنیا، با همۀ وجود قبول کردند که مالک و مربّی واقعی آنها خدا است. وقتی کسی با تمام وجود باور کند که مالکش خداست و او مملوک این مالک است، این قبول کردن مالکیت خدا با مملوکیت عبد، اتصال و ارتباط دارد.

امکان ندارد کسی باور کند خدا مالک او است، ولی خودش را مملوک این مالک نداند؛ چون کسی که مملوک بودن خود را باور نکند، یقیناً به اندازۀ محیط و توان خودش در دایرۀ:

ص: 138


1- 1) - معانی الأخبار: 289، حدیث 6؛ «دَخَلَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام عَلَی رَجُلٍ قَدْ غَرِقَ فِی سَکَرَاتِ الْمَوْتِ وَ هُوَ لَایُجِیبُ دَاعِیاً فَقَالُوا لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَدِدْنَا لَوْ عَرَفْنَا کَیْفَ الْمَوْتُ وَ کَیْفَ حَالُ صَاحِبِنَا فَقَالَ الْمَوْتُ هُوَ الْمِصْفَاةُ یُصَفِّی الْمُؤْمِنِینَ مِنْ ذُنُوبِهِمْ فَیَکُونُ آخِرُ أَلَمٍ یُصِیبُهُمْ کَفَّارَةَ آخِرِ وِزْرٍ بَقِیَ عَلَیْهِمْ وَ یُصَفِّی الْکَافِرِینَ مِنْ حَسَنَاتِهِمْ فَیَکُونُ آخِرَ لَذَّةٍ أَوْ رَاحَةٍ تَلْحَقُهُمْ و هُوَ آخِرُ ثَوَابِ حَسَنَةٍ تَکُونُ لَهُمْ وَ أَمَّا صَاحِبُکُمْ هَذَا فَقَدْ نُخِلَ مِنَ الذُّنُوبِ نَخْلًا وَ صُفِّیَ مِنَ الآْثَامِ تَصْفِیَةً وَ خُلِّصَ حَتَّی نُقِّیَ کَمَا یُنَقَّی الثَّوْبُ مِنَ الْوَسَخِ وَ صَلُحَ لِمُعَاشَرَتِنَاأَهْلَ الْبَیْتِ فِی دَارِنَا دَارِ الْأَبَد.»

« أَنَا رَبُّکُمُ اَلْأَعْلی» 1

می افتد.

وقتی بگوید: من مملوک نیستم، معنایش این است که من برای خودم ربّ و مالک هستم. اما وقتی باور کند که مملوکِ پروردگار است، از این مملوک اطاعت از مالک سرخواهد زد.

کسی که می گوید: من مملوک هستم، یعنی از خودم اختیاری ندارم و اختیار مملوک به دست مالک است، بنابراین خودم و هر چه که دارم، مملوک پروردگار است. حال که نسبت به خودم و هر چه که در اختیارم هست، مملوکم، پس مالک هر فرمانی بدهد، بر من واجب است که اطاعت کنم. این حال همۀ انبیا و ائمۀ طاهرین علیهم السلام است.

خود را واقعاً عبد و مملوک می دانستند، نه آزاد و پروردگار را مالک می دانستند، لذا هر تصرّف این مالک در مملوک را حکیمانه و عاقلانه می دانستند و تا زنده بودند، هم نسبت به خود و هم نسبت به آنچه که داشتند: زن، فرزند، مال و امور دیگری که مربوط به زندگی آنان است، در مقام فرمان بردن از مالک بودند. آیه این را می خواهد بگوید.

« اَلَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اَللّهُ»

آنان که پذیرفتند که الله مالک آنها است، طبعاً قبول کرده اند که مملوک این مالک هستند و باید مملوک از مالک اطاعت کند، پس اطاعت کردند. اگر وقت آنها در دنیا تمام شود، مالک می گوید: من تو را که مملوکم هستی، مهلت داده بودم که در این مدت عمر از منِ مالک حقیقی فرمان ببری. فرمانم را بردی و اکنون زمان و مهلت تو

ص: 139

تمام شده و وقت جان دادن است.

دستگیری پروردگار در لحظۀ مرگ

آیا باور می کنید که «ارحم الراحمین، اکرم الاکرمین، سمیع و بصیر» مملوک و مطیع خود را در چنین لحظه ای که احدی نمی تواند برای آن مملوک کاری کند، تنها بگذارد؟ این را باور می کنید؟ اگر پروردگار عالم مملوکش را هنگام مردن تنها بگذارد و بعد از پنجاه سال فرمان بردن، از او روبرگرداند، این خلاف تمام آیات قرآن کریم است.

برخورد مالک با مملوکِ مطیع را در وقت مرگ چگونه است؟ البته دیگران نیز مملوک هستند، اما مملوک فراری که نخواستند حرف مالک را گوش بدهند، نه در بدن، نه در مال، نه در خانواده، نه در کسب و کار. در قدیم به این ها می گفتند: عبد آبق؛ یعنی بندۀ فراری، که نمی خواهد حرف مولا را گوش بدهد و تحت فرمان مولایش باشد.

جزای استقامت بر طاعت

اما آنان:

« إِنَّ اَلَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اَللّهُ ثُمَّ اِسْتَقامُوا» 1

یعنی «استقاموا علی الطاعة» قبول کردند که پروردگار مالک آنها است و آنها مملوک او. فرمان های مالک خود را قبول کردند و عمری در همان مهلتی که خداوند متعال به آنها داده بود، نسبت به همه چیز، فرمان مالک را اطاعت کردند.

ص: 140

حال می خواهند به عالم بعد بروند. به کجا می روند؟ واقعاً جایگاهشان قبر است؟ در ظلمت، تنهایی و وحشت؟ این طوری که به مردم ظاهر مردن را نشان می دهند، مرگ رفتن در تنهایی، تاریکی، وحشت، جدایی و محرومیت است.

اما خدا در قرآن می فرماید:

« إِنَّ اَلَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اَللّهُ ثُمَّ اِسْتَقامُوا»

همۀ این حرفها نسبت به مرگ دروغ است. کجا می رود؟ هنوز نمرده و جان نداده است و ارتباط بین بدن و جان او قطع نشده است. (1)

ص: 141


1- 1) - بحار الأنوار: 24/26 - 28، باب 25، حدیث 4؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَایَزَالُ الْمُؤْمِنُ خَائِفاً مِنْ سُوءِ الْعَاقِبَةِ لَایَتَیَقَّنُ الْوُصُولَ إِلَی رِضْوَانِ اللَّهِ حَتَّی یَکُونَ وَقْتُ نَزْعِ رُوحِهِ وَ ظُهُورِ مَلَکِ الْمَوْتِ لَهُ وَ ذَلِکَ أَنَّ مَلَکَ الْمَوْتِ یَرِدُ عَلَی الْمُؤْمِنِ وَ هُوَ فِی شِدَّةِ عِلَّتِهِ وَ عَظِیمِ ضِیقِ صَدْرِهِ بِمَا یُخَلِّفُهُ مِنْ أَمْوَالِهِ وَ عِیَالِهِ وَ مَا هُوَ عَلَیْهِ مِنْ اضْطِرَابِ أَحْوَالِهِ فِی مُعَامِلِیهِ وَ عِیَالِهِ وَ قَدْ بَقِیَتْ فِی نَفْسِهِ حَزَازَتُهَا وَ اقْتَطَعَ دُونَ أَمَانِیِّهِ فَلَمْ یَنَلْهَا فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ مَا لَکَ تَتَجَرَّعُ غُصَصَکَ فَیَقُولُ لِاضْطِرَابِ أَحْوَالِی وَ اقْتِطِاَعِی دُونَ آمَالِی فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ وَ هَلْ یَجْزَعُ عَاقِلٌ مِنْ فَقْدِ دِرْهَمٍ زَائِفٍ قَدِ اعْتَاضَ عَنْهُ بِأَلْفِ أَلْفِ ضِعْفِ الدُّنْیَا فَیَقُولُ لَافَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ فَانْظُرْ فَوْقَکَ فَیَنْظُرُ فَیَرَی دَرَجَاتِ الْجِنَانِ وَ قُصُورَهَا الَّتِی تَقْصُرُ دُونَهَا الْأَمَانِیُّ فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ تِلْکَ مَنَازِلُکَ وَ نِعَمُکَ وَ أَمْوَالُکَ وَ أَهْلُکَ وَ عِیَالُکَ وَ مَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِکَ هَاهُنَا وَ ذُرِّیَّتُکَ صَالِحاً فَهُمْ هُنَاکَ مَعَکَ أَ فَتَرْضَی بِهِ بَدَلًا مِمَّا هَاهُنَا فَیَقُولُ بَلَی وَ اللَّهِ ثُمَّ یَقُولُ لَهُ انْظُرْ فَیَنْظُرُ فَیَرَی مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِمَا فِی أَعْلَی عِلِّیِّینَ فَیَقُولُ لَهُ أَ وَ لَاتَرَاهُمْ هَؤُلَاءِ سَادَاتُکَ وَ أَئِمَّتُکَ هُمْ هُنَاکَ جُلَّاسُکَ وَ آنَاسُکَ أَ فَمَا تَرْضَی بِهِمْ بَدَلًا مِمَّا تُفَارِقُ هَاهُنَا فَیَقُولُ بَلَی وَ رَبِّی فَذَلِکَ مَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ [2]أَلّا تَخافُوا فَمَا أَمَامَکُمْ مِنَ الْأَهْوَالِ فَقَدْ کُفِیتُمُوهَا وَ لاتَحْزَنُوا عَلَی مَا تُخَلِّفُونَهُ مِنَ الذَّرَارِیِّ وَ الْعِیَالِ وَ الْأَمْوَالِ فَهَذَا الَّذِی شَاهَدْتُمُوهُ فِی الْجِنَانِ بَدَلًا مِنْهُمْ وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ هَذِهِ مَنَازِلِکُمْ وَ هَؤُلَاءِ سَادَاتُکُمْ آنَاسُکُمْ وَ جُلَّاسُکُمْ نَحْنُ أَوْلِیاؤُکُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الآْخِرَةِ وَ لَکُمْ فِیها ما تَشْتَهِی أَنْفُسُکُمْ وَ لَکُمْ فِیها ما تَدَّعُونَ نُزُلًا مِنْ غَفُورٍ رَحِیم ٍ.» بحار الأنوار: 56/186، باب 23، حدیث 30؛ « [3]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ [4]أَلّا تَخافُوا وَ لاتَحْزَنُوا فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَرُبَّمَا وَسَّدْنَاهُمُ الْوَسَائِدَ فِی مَنَازِلِنَا قِیلَ الْمَلَائِکَةُ [5]تَظْهَرُ لَکُمْ فَقَالَ هُمْ أَلْطَفُ بِصِبْیَانِنَا مِنَّا بِهِمْ وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی مَسَاوِرَ فِی الْبَیْتِ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَطَالَ مَا اتَّکَأَتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَةُ وَ [6]رُبَّمَا الْتَقَطْنَا مِنْ زَغَبِهَا.»

نزول ملائکه و اهل بیت علیهم السلام بر استقامت کنندگان

چه اتفاقی می افتد؟ ما نمی توانیم ببینیم، خود او دارد مشاهده می کند.

« إِنَّ اَلَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اَللّهُ ثُمَّ اِسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ اَلْمَلائِکَةُ» 1

اولین باری که انسان در دنیا، فرشتگان خدا را می بیند، همین لحظه احتضار است. آنها را با چه چهره ای می بیند؟ به زیباترین و نشاط آورترین چهره. فرشتگانی که از مادر و پدر به محتضر مهربان تر هستند.

نه فقط این فرشتگان، بلکه بعد از این فرشتگان، وقتی نوبت به آمدن ملک الموت می شود.

امام صادق علیه السلام فرموده اند: (1)ما چهارده نفر امام نیز بالای سر محتضر حاضر

ص: 142


1- 2) - الکافی: 3/127 - 128، بَابُ أَنَّ الْمُؤْمِنَ لَایَکْرَهُ عَلَی قَبْضِ رُوحِهِ، حدیث 2؛ « [1]سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ هَلْ یَکْرَهُ الْمُؤْمِنُ عَلَی قَبْضِ رُوحِهِ قَالَ لَاوَ اللَّهِ إِنَّهُ إِذَا أَتَاهُ مَلَکُ الْمَوْتِ لِقَبْضِ رُوحِهِ جَزِعَ عِنْدَ ذَلِکَ فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ یَا وَلِیَّ اللَّهِ لَاتَجْزَعْ فَوَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله لَأَنَا أَبَرُّ بِکَ وَ أَشْفَقُ عَلَیْکَ مِنْ وَالِدٍ رَحِیمٍ لَوْ حَضَرَکَ افْتَحْ عَیْنَکَ فَانْظُرْ قَالَ وَ یُمَثَّلُ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ ذُرِّیَّتِهِمْ علیه السلام فَیُقَالُ لَهُ هَذَا رَسُولُ اللَّهِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الْأَئِمَّةُ علیه السلام رُفَقَاؤُکَ قَالَ فَیَفْتَحُ عَیْنَهُ فَیَنْظُرُ فَیُنَادِی رُوحَهُ مُنَادٍ مِنْ قِبَلِ رَبِّ الْعِزَّةِ فَیَقُولُ یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ إِلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً بِالْوَلَایَةِ مَرْضِیَّةً بِالثَّوَابِ فَادْخُلِی فِی عِبادِی یَعْنِی مُحَمَّداً وَ أَهْلَ بَیْتِهِ وَ ادْخُلِی جَنَّتِی فَمَا شَیْءٌ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنِ اسْتِلَالِ رُوحِهِ وَ اللُّحُوقِ بِالْمُنَادِی.» بحار الأنوار: 6/163 - 164، باب 6، حدیث 32؛ « [2]الْإِفْرِیقِیَّ یَقُولُ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْمُؤْمِنِ أَ یُسْتَکْرَهُ عَلَی قَبْضِ رُوحِهِ قَالَ لَاوَ اللَّهِ قُلْتُ وَ کَیْفَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهُ إِذَا حَضَرَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ جَزِعَ فَیَقُولُ لَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ لَاتَجْزَعْ فَوَ اللَّهِ لَأَنَا أَبَرُّ بِکَ وَ أَشْفَقُ مِنْ وَالِدٍ رَحِیمٍ لَوْ حَضَرَکَ افْتَحْ عَیْنَیْکَ وَ انْظُرْ قَالَ وَ یَتَهَلَّلُ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِهِمْ وَ الزَّهْرَاءُ عَلَیْهِمُ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ قَالَ فَیَنْظُرُ إِلَیْهِمْ فَیَسْتَبْشِرُ بِهِمْ فَمَا رَأَیْتَ شُخُوصَهُ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَإِنَّمَا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ یَشْخَصُ الْمُؤْمِنُ وَ الْکَافِرُ قَالَ وَیْحَکَ إِنَّ الْکَافِرَ یَشْخَصُ مُنْقَلِباً إِلَی خَلْفِهِ لِأَنَّ مَلَکَ الْمَوْتِ إِنَّمَا یَأْتِیهِ لِیَحْمِلَهُ مِنْ خَلْفِهِ وَ الْمُؤْمِنَ أَمَامَهُ وَ یُنَادِی رُوحَهُ مُنَادٍ مِنْ قِبَلِ رَبِّ الْعِزَّةِ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ فَوْقَ الْأُفُقِ الْأَعْلَی وَ یَقُولُ یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ إِلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی فَیَقُولُ مَلَکُ الْمَوْتِ علیه السلام إِنِّی قَدْ أُمِرْتُ أَنْ أُخَیِّرَکَ الرُّجُوعَ إِلَی الدُّنْیَا وَ الْمُضِیَّ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ إسْلَالِ رُوحِهِ.»

می شویم.

ملک الموت به محض این که بالای سر این محتضر می آید، پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله با او صحبت می کند. امام صادق علیه السلام می فرمایند: پیغمبر صلی الله علیه و آله به ملک الموت می فرماید:

این شخصی که جانش را می خواهی بگیری، از ما است. با او چه کار می خواهی بکنی؟

به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله عرض می کند: یا رسول الله! از پدر و مادر به او مهربان تر هستم. پدر وقتی می بیند جوانش در حال جان کندن است، همه موجودیت و مالش را می خواهد بگذارد تا فرزندش نمیرد.

ص: 143

رؤیت چهرۀ زیبای ملک الموت

امام صادق علیه السلام از حضرت ابراهیم خلیل الرحمن علیه السلام نقل می کنند که حضرت ابراهیم علیه السلام به ملک الموت گفت: با این چهره ای که برای من آمدی، برای مؤمن می آیی؟ اگر به عنوان مزد اطاعت دورۀ عمر، به مؤمن این چهرۀ زیبای تو را پاداش بدهند، برای او کافی است. (1)کسی که عمری خود را مملوک و خدا را مالک دانسته است، ایمان دیگر از این بالاتر نمی شود. این دیگر اوج ایمان است که من قبول کنم که مملوک هستم و «الله» مالک، درست قبول کنم، حقیقت نیز همین است و قبول کنم که مملوک، یعنی موجودی که باید مطیع مالکش باشد و مطیع مالک باشم، حال ملک الموت را می فرستند که جانم را بگیرد.

آن وقت فرشتۀ مرگ با چهره ای می آید که طبق بیان حضرت ابراهیم علیه السلام اگر مزد تمام اطاعت های دورۀ عمر، فقط دیدن چهرۀ او باشد، برایش کافی است. اما هنوز ملک الموت نیامده و قبل از او این فرشتگان آمده اند،

« تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ اَلْمَلائِکَةُ»

ص: 144


1- 1) - بحار الأنوار: 12/74 - 75، باب 3، حدیث 25؛ [1]عوالی اللآلی: 1/274، حدیث 100؛ « [2]أن إبراهیم علیه السلام لقی ملکا فقال له من أنت قال أنا ملک الموت فقال أ تستطیع أن ترینی الصورة التی تقبض فیها روح المؤمن قال نعم أعرض عنی فأعرض عنه فإذا هو شاب حسن الصورة حسن الثیاب حسن الشمائل طیب الرائحة فقال یا ملک الموت لو لم یلق المؤمن إلا حسن صورتک لکان حسبه ثم قال له هل تستطیع أن ترینی الصورة التی تقبض فیها روح الفاجر فقال لا تطیق فقال بلی قال فأعرض عنی فأعرض عنه ثم التفت إلیه فإذا هو رجل أسود قائم الشعر منتن الرائحة أسود الثیاب یخرج من فیه و من مناخره النیران و الدخان فغشی علی إبراهیم ثم أفاق و قد عاد ملک الموت إلی حالته الأولی فقال یا ملک الموت لو لم یلق الفاجر إلا صورتک هذه لکفته.»

پیام ملائکه به مؤمن محتضر

1 - نترس

ملائکه می آیند و چند مطلب به او می گویند:

مطلب اول:

« أَلاّ تَخافُوا»

ابداً ترس به خود راه نده، چون نه به جای تاریکی می خواهی بروی، نه ظلمانی، نه تنگ، نه مضیقه دار و نه جایی که دست و پای تو را ببندند و تو را اسیر و زندانی کنند، یا با چهره های وحشتناک با شما رو به رو شوند. نترسید.

ائمه اطهار علیهم السلام می فرماید:

این فرشتگان همین که به محتضر می گویند نترس، ریشۀ ترس از قلب او کنده می شود. وقتی می ترسم، مضطرب هستم، با وقتی که نترسم و در آرامش کامل هستم یکسان است؟ وقتی بدانم که اصلاً هیچ پرونده ای ندارم، زندگی پاکی داشتم، به خانه، حرم حضرت رضا علیه السلام، مسجد الحرام، سر کار می روم، آرام هستم. وقتی از چیزی نترسم، آرامش دارم.

ترس آن لحظۀ مردن از چیست؟ از این که بعد از مردن بر سرم چه بلایی می خواهد بیاید؟ می خواهند مرا در تنهایی، وحشت، ظلمت و تنگنا بیاندازند؟ ترس از مرگ بخاطر همین چیزها است.

اما فرشتگان الهی می گویند: نترس. اینجا جایی نیست که من حرف آنها را قبول نکنم و بترسم. انسان در آنجا در مقام قبول قطعی است. پروردگار عالم نیز هنگام مردن به انسان کمک عجیبی می کند. وقتی آنها می گویند: «أَلاّ تَخافُوا» 1 ریشۀ

ص: 145

ترس از دل او کنده می شود.

2 - حزن و اندوه نداشته باش

مطلب دوّم:

« وَ لا تَحْزَنُوا»

غصّه نخورید. معمولاً در چه چیزهایی ما غصه می خوریم؟ در از دست دادن ها. پول، همسر، فرزند، خانه، کار و کارخانه که از دست می روند، غصّه می خوریم. به آنها می گویند: غصه نخورید؛ چون هیچ چیزی را از دست نمی دهید.

ممکن است کسی بگوید: انسان در مردن که همسر و فرزندانش را از دست می دهد. ولی خدا در قرآن می فرماید: نه، مگر ما تنها از اینجا به مکه برویم، در این سفر، آنها از دست ما می روند؟ به امید پروردگار می رویم، یک ماه سفر که تمام شد، نزد خانواده برمی گردیم.

در دو جای قرآن، یکی در سورۀ مؤمن و دیگری در سورۀ رعد آمده است که آنهایی که مملوک و مطیع حضرت حق هستند، وقتی از دنیا می روند، گویی این ها زودتر به سفر رفته اند، تا وقتی که خانواده اش نیز بیایند. هرچند دیگر از این سفر بر نمی گردند.

3 - دیدار خانواده

اگر خانواده اش صالح، شایسته و خوب هستند، آنها نیز در همین جادۀ سفر هستند،

ص: 146

« وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیّاتِهِمْ» 1

خانوادۀ خوب آنان با این ها در بهشت قرار خواهند گرفت. یک نفر از این خانواده زودتر به این سفر رفته است، ولی بقیه کمی دیرتر سفر خواهند کرد و به رفتگان ملحق می شوند. فرق این سفر با سفرهای دیگر همین است که مسافر باید برگردد، اما مسافر آخرت، خانواده اش نیز به دنبالش مسافرت می کنند.

پس غصّه نخور؛ چون هیچ کدام از خانواده، خانه، زندگی و اموال حلال تو هدر نرفته است، زکات و خمست را دادی، آنچه که از تو مانده، که ارث است، آن هم برای خدا قابل قبول است.

4 - وصیت دربارۀ اموال

خداوند در قرآن فرموده است: اگر مالی از شما ماند، برای دختران و پسران خود در حدّ معمول وصیت کنید می فرماید:

« إِنْ تَرَکَ خَیْراً» 2

اگر از شما خیری باقی ماند. چند میلیارد از من باقی بماند، این که خیری از من نمانده است. در قیامت بار همۀ این ها؛ ردّ مظالم، خمس، انفاق، کمک خیریه را من به تنهایی باید به دوش بکشم.

از من در حدّ معقول خیر باقی بماند. اگر ماند، این مقدار را خدا قبول دارد. پس

ص: 147

چیزی از دستت نرفته است. پس به خاطر رفتن به این سفر غصّه نخور. این رفتن برای تو نه تنها غصّه ندارد، بلکه شادی دارد. این حرف دوم فرشتگان است.

5 - بشارت به بهشت

مطلب سوم: از فرشتگان؛ چقدر عالی و پرقیمت است:

« وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ اَلَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ» 1

وقت انتظار مردن، قبلاً که در دنیا بودی، مرتب قرآن، پیغمبر صلی الله علیه و آله، امامان علیهم السلام و انبیای گذشته وعدۀ بهشت به تو می دادند، به تویی که خود را مملوک خدا و خدا را مالک دانستی و به خود قبولاندی که مملوک باید در همه چیز مطیع مالک باشد.

الان ما از طرف خدا بالای سرت آمدیم که این چند لحظه ای که به رفتنت مانده، همان بهشتی که همواره به تو وعده دادند، به تو مژده بدهیم که تو جایگاهت اینجا است.

6 - دوستی دنیایی و آخرتی

مطلب چهارم: فرشتگان می گویند:

« نَحْنُ أَوْلِیاؤُکُمْ فِی اَلْحَیاةِ اَلدُّنْیا وَ فِی اَلْآخِرَةِ» 2

یعنی ما فرشتگانی که آمدیم به تو گفتیم: نترس، غصه نخور، به تو بهشت را مژده می دهیم، ما هم در دنیا و هم در آخرت، دوست و یار شما هستیم. حداقل دوستی، محبت، عشق و یاری این فرشتگان در دنیا همین است که کنار بسترش آمدند در حالی که دست همه از کمک به بیمار قطع است، آنها به اذن خدا برای بیمار همه کاری از دست شان برمی آید و انجام می دهند.

ص: 148

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در مدینه با پای برهنه به دنبال جنازه ای آمدند. این کار حضرت کم سابقه بود. عرض کردند: چرا پابرهنه به دنبال این جنازه آمدید؟ فرمود: چون خدا هفتاد هزار فرشته را به تشییع جنازۀ این شخص فرستاده است. (1)اگر کسی همراه هفتادهزار فرشتۀ رحمت به این سفر برود و آنها بدرقه اش کنند، آیا این سفر تلخی دارد؟

7 - نشان دادن نعمت های بهشتی

مطلب پنجم: این بهترین شیرینی برای شخص مسافر است:

« وَ لَکُمْ فِیها ما تَشْتَهِی أَنْفُسُکُمْ» 2

در عالم آخرتی که وارد می شوید، هر چه بخواهید، برای شما حاضر است. هر چه بخواهید؛ یعنی قید و بند و استثنایی ندارد. مانند بهشت حضرت آدم علیه السلام نیست که بگویند: همه چیز آزاد است، الا این درخت. بلکه در آخرت هر چیزی

ص: 149


1- 1) - بحار الأنوار: 22/144، باب 37، حدیث 133؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَرَجَ فِی جِنَازَةِ سَعْدٍ وَ قَدْ شَیَّعَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَ مِثْلُ سَعْدٍ یُضَمُّ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّا نُحَدِّثُ أَنَّهُ کَانَ یَسْتَخِفُّ بِالْبَوْلِ فَقَالَ مَعَاذَ اللَّهِ إِنَّمَا کَانَ مِنْ زَعَارَّةٍ فِی خُلُقِهِ عَلَی أَهْلِهِ قَالَ فَقَالَتْ أُمُّ سَعْدٍ هَنِیئاً لَکَ یَا سَعْدُ قَالَ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا أُمَّ سَعْدٍ لَاتَحْتِمِی عَلَی اللَّهِ.» بحار الأنوار: 39/254، باب 87، حدیث 27؛ « [2]أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ جَالِساً فِی مَلَأٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذْ قَامَ فَزِعاً فَاسْتَقْبَلَ جَنَازَةً عَلَی أَرْبَعَةِ رِجَالٍ مِنَ الْحَبَشِ فَقَالَ ضَعُوهُ ثُمَّ کَشَفَ عَنْ وَجْهِهِ فَقَالَ أَیُّکُمْ یَعْرِفُ هَذَا فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا عَبْدُ بَنِی رِیَاحٍ مَا اسْتَقْبَلَنِی قَطُّ إِلَّا قَالَ وَ اللَّهِ أَنَا أُحِبُّکَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاشْهَدْ مَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَایُبْغِضُکَ إِلَّا کَافِرٌ وَ إِنَّهُ قَدْ شَیَّعَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ قَبِیْلٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ کُلُّ قَبِیلٍ عَلَی سَبْعِینَ أَلْفَ قَبِیلٍ قَالَ ثُمَّ أَطْلَقَهُ مِنْ جَرِیدِهِ وَ غَسَّلَهُ وَ کَفَّنَهُ وَ صَلَّی عَلَیْهِ وَ قَالَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ تُضَایِقُ بِهِ الطَّرِیقَ وَ إِنَّمَا فُعِلَ بِهِ هَذَا لِحُبِّهِ إِیَّاکَ یَا عَلِیُّ.»

میل داشته باشید، برای شما آماده است:

« وَ لَکُمْ فِیها ما تَدَّعُونَ» 1

غیر از این چیزی که برای شما آماده است، هر چیزی که درخواست کنید، برای شما آماده می شود.

8 - میهمانداری خدا

مطلب ششم: آخر آیه خیلی شیرین و خوش است:

« نُزُلاً مِنْ غَفُورٍ رَحِیمٍ» 2

پذیرایی کنندۀ شما، «نزلاً» یعنی میهماندار شما، خدای غفور رحیم است. این نیز نوعی مردن است که از زندگی تمام کسانی که در دنیا در اوج خوشی هستند، خوش تر است.

این نوع مردن بر چه اساسی نظام داده شده است؟ براساس:

« قالُوا رَبُّنَا اَللّهُ ثُمَّ اِسْتَقامُوا» 3

همین. چون مملوک هستند و مالک هم او است، مملوک تا در اختیار مالک است، باید مطیع او باشد.

ص: 150

تازیانه بر سر و روی محتضر

اما مردن دیگر، کسی که فرصتش تمام می شود، می خواهد بمیرد، مانند همان اولی است که قبل از آمدن ملک الموت، فرشتگان دیگر آمدند، گروهی دیگر از فرشتگان نازل می شوند، خداوند می فرماید: قبل از جان دادن، صورت و پشتش را،

« وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ» 1

به قدری به رو و پشت آنها با تازیانه های عذاب می زنند که درد هر تازیانه اش، در تمام دنیا، در هیچ اسلحه ای وجود ندارد. (1)

ص: 151


1- 2) - بحار الأنوار: 45/312، باب 46، ذیل حدیث 13؛ «الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ إِذَا احْتُضِرَ الْکَافِرُ حَضَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ جَبْرَئِیلُ وَ مَلَکُ الْمَوْتِ فَیَدْنُو إِلَیْهِ عَلِیٌّ علیه السلام فَیَقُولُ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ هَذَا کَانَ یُبْغِضُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَأَبْغِضْهُ فَیَقُولُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا جَبْرَئِیلُ إِنَّ هَذَا کَانَ یُبْغِضُ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ أَهْلَ بَیْتِ رَسُولِهِ فَأَبْغِضْهُ فَیَقُولُ جَبْرَئِیلُ لِمَلَکِ الْمَوْتِ إِنَّ هَذَا کَانَ یُبْغِضُ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ أَهْلَ بَیْتِهِ فَأَبْغِضْهُ وَ أَعْنِفْ بِهِ فَیَدْنُو مِنْهُ مَلَکُ الْمَوْتِ فَیَقُولُ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَخَذْتَ فَکَاکَ رَقَبَتِکَ أَخَذْتَ أَمَانَ بَرَاءَتِکَ تَمَسَّکْتَ بِالْعِصْمَةِ الْکُبْرَی فِی دَارِ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا فَیَقُولُ وَ مَا هِیَ فَیَقُولُ وَلَایَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَیَقُولُ مَا أَعْرِفُهَا وَ لَاأَعْتَقِدُ بِهَا فَیَقُولُ لَهُ جَبْرَئِیلُ یَا عَدُوَّ اللَّهِ وَ مَا کُنْتَ تَعْتَقِدُ فَیَقُولُ لَهُ جَبْرَئِیلُ أَبْشِرْ یَا عَدُوَّ اللَّهِ بِسَخَطِ اللَّهِ وَ عَذَابِهِ فِی النَّارِ أَمَّا مَا کُنْتَ تَرْجُو فَقَدْ فَاتَکَ وَ أَمَّا الَّذِی کُنْتَ تَخَافُ فَقَدْ نَزَلَ بِکَ ثُمَّ یَسُلُّ نَفْسَهُ سَلًّا عَنِیفاً ثُمَّ یُوَکِّلُ بِرُوحِهِ مِائَةَ شَیْطَانٍ کُلُّهُمْ یَبْصُقُ فِی وَجْهِهِ وَ یَتَأَذَّی بِرِیحِهِ فَإِذَا وُضِعَ فِی قَبْرِهِ فُتِحَ لَهُ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ النَّارِ یَدْخُلُ إِلَیْهِ مِنْ فَوْحِ رِیحِهَا وَ لَهَبِهَا ثُمَّ إِنَّهُ یُؤْتَی بِرُوحِهِ إِلَی جِبَالِ بَرَهُوتَ ثُمَّ إِنَّهُ یَصِیرُ فِی الْمُرَکَّبَاتِ بَعْدَ أَنْ یَجْرِیَ فِی کُلِّ سِنْخٍ مَسْخُوطٍ عَلَیْهِ حَتَّی یَقُومَ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَیَبْعَثُهُ اللَّهُ فَیَضْرِبُ عُنُقَهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلی خُرُوجٍ مِنْ سَبِیلٍ وَ اللَّهِ لَقَدْ أُتِیَ بِعُمَرَ بْنِ سَعْدٍ بَعْدَ مَا قُتِلَ وَ إِنَّهُ لَفِی صُورَةِ قِرْدٍ فِی عُنُقِهِ سِلْسِلَةٌ فَجَعَلَ یَعْرِفُ أَهْلَ الدَّارِ وَ هُمْ لَایَعْرِفُونَهُ وَ اللَّهِ لَایَذْهَبُ الْأَیَّامُ حَتَّی یُمْسَخَ عَدُوُّنَا مَسْخاً ظَاهِراً حَتَّی إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ لَیُمْسَخُ فِی حَیَاتِهِ قِرْداً أَوْ خِنْزِیراً وَ مِنْ وَرَائِهِمْ عَذابٌ غَلِیظٌ وَ مِنْ وَرائِهِمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِیراً.» بحار الأنوار: 6/152 - 153، باب 6، حدیث 6؛ «أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ علیه السلام قِیلَ لِلصَّادِقِ علیه السلام صِفْ لَنَا الْمَوْتَ قَالَ علیه السلام لِلْمُؤْمِنِ کَأَطْیَبِ رِیحٍ یَشَمُّهُ فَیَنْعَسُ لِطِیبِهِ وَ یَنْقَطِعُ التَّعَبُ وَ الْأَلَمُ کُلُّهُ عَنْهُ وَ لِلْکَافِرِ کَلَسْعِ الْأَفَاعِیِّ وَ لَدْغِ الْعَقَارِبِ أَوْ أَشَدَّ قِیلَ فَإِنَّ قَوْماً یَقُولُونَ إِنَّهُ أَشَدُّ مِنْ نَشْرٍ بِالْمَنَاشِیرِ وَ قَرْضٍ بِالْمَقَارِیضِ وَ رَضْخٍ بِالْأَحْجَارِ وَ تَدْوِیرِ قُطْبِ الْأَرْحِیَةِ عَلَی الْأَحْدَاقِ قَالَ کَذَلِکَ هُوَ عَلَی بَعْضِ الْکَافِرِینَ وَ الْفَاجِرِینَ أَ لَاتَرَوْنَ مِنْهُمْ مَنْ یُعَایِنُ تِلْکَ الشَّدَائِدَ فَذَلِکُمُ الَّذِی هُوَ أَشَدُّ مِنْ هَذَا لَامِنْ عَذَابِ الآْخِرَةِ فَإِنَّهُ أَشَدُّ مِنْ عَذَابِ الدُّنْیَا قِیلَ فَمَا بَالُنَا نَرَی کَافِراً یَسْهُلُ عَلَیْهِ النَّزْعُ فَیَنْطَفِئُ وَ هُوَ یُحَدِّثُ وَ یَضْحَکُ وَ یَتَکَلَّمُ وَ فِی الْمُؤْمِنِینَ أَیْضاً مَنْ یَکُونُ کَذَلِکَ وَ فِی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْکَافِرِینَ مَنْ یُقَاسِی عِنْدَ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ هَذِهِ الشَّدَائِدَ فَقَالَ مَا کَانَ مِنْ رَاحَةٍ لِلْمُؤْمِنِینَ هُنَاکَ فَهُوَ عَاجِلُ ثَوَابِهِ وَ مَا کَانَ مِنْ شَدِیدَةٍ فَتَمْحِیصُهُ مِنْ ذُنُوبِهِ لِیَرِدَ الآْخِرَةَ نَقِیّاً نَظِیفاً مُسْتَحِقّاً لِثَوَابِ الْأَبَدِ لَامَانِعَ لَهُ دُونَهُ وَ مَا کَانَ مِنْ سُهُولَةٍ هُنَاکَ عَلَی الْکَافِرِ فَلِیُوَفَّی أَجْرَ حَسَنَاتِهِ فِی الدُّنْیَا لِیَرِدَ الآْخِرَةَ وَ لَیْسَ لَهُ إِلَّا مَا یُوجِبُ عَلَیْهِ الْعَذَابَ وَ مَا کَانَ مِنْ شِدَّةٍ عَلَی الْکَافِرِ هُنَاکَ فَهُوَ ابْتِدَاءُ عَذَابِ اللَّهِ لَهُ بَعْدَ نَفَادِ حَسَنَاتِهِ ذَلِکُمْ بِأَنَّ اللَّهَ عَدْلٌ لَایَجُورُ.»

خوب که او را زدند و تحقیر کردند، آن وقت ملک الموت با چهره ای می آید جانش را بگیرد که اگر به گناهان، کفر، نفاق و انکارش هیچ کیفری جز این چهرۀ ملک الموت ندهم، همین که او را ببیند، برای او کافی است.

اگر ما می خواهیم که این گونه نمیریم، همه چیز و کارمان را زودتر منظم کنیم، خدا با کسی تعارف ندارد. اگر تازیانه بی آبرو کردنش را بلند کند، در قرآنش ثابت کرده است که تا قیامت این بی آبرویی می ماند. علیه عموی پیامبر صلی الله علیه و آله فریاد می کشد:

« تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ وَ تَبَّ» 1

ص: 152

چه تعارفی دارد؟ از عموی پیامبر صلی الله علیه و آله تعارف نکرده است، چه رسد به من و شما.

یاد مرگ و تنظیم کارها

اگر چنین مرگی را طبق قرآن باور دارید و می ترسید که دچار آن شوید، بیایید کاری کنیم که دچارش نشویم. مرگ در کنار ما است. حساب مالی خود را تسویه کنید. اگر حرام در اموال شما هست، کنار بگذارید و به صاحبانش برگردانید. اگر در دین سست هستید، خود را با یاد مرگ، از سستی درآورید. اگر خانوادۀ شما مسائل دینی را رعایت نمی کنند، به هر زبان، هنر و محبتی که می دانید، آنها را به رعایت دین برگردانید و از سست بودن درآورید.

به کارهای خود نظم بدهید که مرگ در کنار ما است. دور نیست. تمام وسایل تمدن امروزی مرگ زا است: قطار، هواپیما، ماشین، برق، کارخانه و هر چیزی را که به عنوان مظاهر تمدن می بینید، همه ابزار مرگ هستند. در قدیم ابزار مرگ کم بود. مسافران با قاطر، اسب، شتر و الاغ جابجا می شدند. اینها با هم تصادف نمی کردند که سوار خود را بکشند.

چراغ، لامپ و برق در قدیم نبود که کسی را بگیرد و بکشد. بدن کسی را دستگاه کارخانه در خود نکشید که قطعه قطعه کند. قطار نبود که از ریل بیرون برود و آتش بگیرد و مردم بمیرند. هواپیما نبود که موتورش آتش بگیرد و با تمام مسافران از بالا بیافتد و همه خاکستر شوند.

ما در دل ابزاری داریم زندگی می کنیم که در کمترین غفلت، برای ما ابزار مرگ می شوند. چه می دانیم که تا لحظۀ دیگر، زیر ماشین یا موتور برویم و از بین برویم یا نه؟ مرگ را باور کنیم.

این دو نوع مردنی را که از قرآن برای شما گفتم، باور کنید. ما وقتی مردیم، همه

ص: 153

چیز ما می ماند و هیچ چیزی را نمی توانیم ببریم.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

تفاوت در جان دادن

بستگی مرگ به نوع اعمال در دنیا

بستگی مرگ به نوع اعمال در دنیا

11

تهران، مسجد مهدیه شوش

دهه دوم - جمادی الثانی 1383

ص: 154

ص: 155

ص: 156

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

چنانچه از آیات قرآن کریم و روایات استفاده می شود، کیفیت مرگ افراد یکسان نیست. به عبارت دیگر: همه یکسان نمی میرند و با یک حال از دنیا به آخرت منتقل نمی شوند. براساس آیات قرآن مجید، کیفیت انتقال و مردن، به اعمال، اخلاق و حالات انسان بستگی دارد.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

اهل ایمان، عمل صالح و اخلاق حسنه، با مرگ، از همۀ تنگناها، مضیقه ها، شدت ها و رنج ها راحت می شوند و در راحتی ابدی قرار می گیرند.

اما کسانی که منحرف، دچار رذائل اخلاقی و اعمال خلاف بودند، با مردن، دیگران از دست آنها راحت می شوند، ولی خود آنان به گرفتاری و مشکل ابدی دچار می شوند. تعبیر حضرت صادق علیه السلام از این دو نوع مردن «راح» و «أراح» است. روایتی است که بزرگان دین ما نقل کرده اند و این گونه روایات مربوط به مرگ، جز تفسیر و توضیح آیات کتاب خدا، چیز دیگری نیست. (1)

ص: 157


1- 1) - الکافی: 2/134، حدیث 19؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا لِی وَ لِلدُّنْیَا إِنَّمَا مَثَلِی وَ مَثَلُهَا کَمَثَلِ الرَّاکِبِ رُفِعَتْ لَهُ شَجَرَةٌ فِی یَوْمٍ صَائِفٍ فَقَالَ تَحْتَهَا ثُمَّ رَاحَ وَ تَرَکَهَا.» الکافی: 3/254، حدیث 11؛ « [2]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مُسْتَرِیحٌ وَ مُسْتَرَاحٌ مِنْهُ أَمَّا الْمُسْتَرِیحُ فَالْعَبْدُ الصَّالِحُ اسْتَرَاحَ مِنْ غَمِّ الدُّنْیَا وَ مَا کَانَ فِیهِ مِنَ الْعِبَادَةِ إِلَی الرَّاحَةِ وَ نَعِیمِ الآْخِرَةِ وَ أَمَّا الْمُسْتَرَاحُ مِنْهُ فَالْفَاجِرُ یَسْتَرِیحُ مِنْهُ الْمَلَکَانِ اللَّذَانِ یَحْفَظَانِ عَلَیْهِ وَ خَادِمُهُ وَ أَهْلُهُ وَ الْأَرْضُ الَّتِی کَانَ یَمْشِی عَلَیْهَا.» بحار الأنوار: 6/151، باب 6، حدیث 1؛ « [3]أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النَّاسُ اثْنَانِ وَاحِدٌ أَرَاحَ وَ آخَرُ اسْتَرَاحَ فَأَمَّا الَّذِی اسْتَرَاحَ فَالْمُؤْمِنُ إِذَا مَاتَ اسْتَرَاحَ مِنَ الدُّنْیَا وَ بَلَائِهَا وَ أَمَّا الَّذِی أَرَاحَ فَالْکَافِرُ إِذَا مَاتَ أَرَاحَ الشَّجَرَ وَ الدَّوَابَّ وَ کَثِیراً مِنَ النَّاسِ.» بحار الأنوار: 79/181، باب 20، ذیل حدیث 28؛ « [4]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَوْتُ الْأَبْرَارِ رَاحَةٌ لِأَنْفُسِهِمْ وَ مَوْتُ الْفُجَّارِرَاحَةٌ لِلْعَالَمِ.»

جان دادن شیعه از بیان امام جواد علیه السلام

این روایت را مرحوم فیض کاشانی در جلد هشتم کتاب پرقیمت «المحجة البیضاء» نقل می کنند: وجود مبارک حضرت جواد الائمه علیه السلام به عیادت بیماری رفتند. بیمار حضرت جواد علیه السلام را دید، شروع به گریه کرد. حضرت به بیمار فرمودند: چرا گریه می کنید؟ عرض کرد: یابن رسول الله! من در دهان مرگ قرار گرفته ام و می دانم که از این بیماری نجات پیدا نمی کنم و امروز و فرداست که ملک الموت به سراغم بیاید و مرا به عالم دیگر منتقل می کند. (1)

ص: 158


1- 1) - المحجه البیضاء: 8/257؛ بحار الأنوار: 6/156، باب 6، حدیث 13؛ « [1]الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ دَخَلَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ علیه السلام عَلَی مَرِیضٍ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ هُوَ یَبْکِی وَ یَجْزَعُ مِنَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ تَخَافُ مِنَ الْمَوْتِ لِأَنَّکَ لَاتَعْرِفُهُ أَ رَأَیْتَکَ إِذَا اتَّسَخْتَ وَ تَقَذَّرْتَ وَ تَأَذَّیْتَ مِنْ کَثْرَةِ الْقَذَرِ وَ الْوَسَخِ عَلَیْکَ وَ أَصَابَکَ قُرُوحٌ وَ جَرَبٌ وَ عَلِمْتَ أَنَّ الْغَسْلَ فِی حَمَّامٍ یُزِیلُ ذَلِکَ کُلَّهُ أَ مَا تُرِیدُ أَنْ تَدْخُلَهُ فَتَغْسِلَ ذَلِکَ عَنْکَ أَوْ تَکْرَهُ أَنْ تَدْخُلَهُ فَیَبْقَی ذَلِکَ عَلَیْکَ قَالَ بَلَی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ فَذَلِکَ الْمَوْتُ هُوَ ذَلِکَ الْحَمَّامُ هُوَ آخِرُ مَا بَقِیَ عَلَیْکَ مِنْ تَمْحِیصِ ذُنُوبِکَ وَ تَنْقِیَتِکَ مِنْ سَیِّئَاتِکَ فَإِذَا أَنْتَ وَرَدْتَ عَلَیْهِ وَ جَاوَرْتَهُ فَقَدْ نَجَوْتَ مِنْ کُلِّ غَمٍّ وَ هَمٍّ وَ أَذًی وَ وَصَلْتَ إِلَی کُلِّ سُرُورٍ وَ فَرَحٍ فَسَکَنَ الرَّجُلُ وَ نَشِطَ وَ اسْتَسْلَمَ وَ غَمَّضَ عَیْنَ نَفْسِهِ وَ مَضَی لِسَبِیلِهِ وَ سُئِلَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام عَنِ الْمَوْتِ مَا هُوَ فَقَالَ هُوَ التَّصْدِیقُ بِمَا لَایَکُونُ.»

بیمار، شیعۀ قابل قبولی بود. چنانچه در روایات بیان شده است، شیعه قابل قبول آثار، علایم و نشانه هایی دارد. چقدر این علائم، آثار و نشانه ها زیبا و پرقیمت است.

صفات شیعۀ قابل قبول

امیرالمؤمنین علیه السلام زمانی که در کوفه، حاکم مملکت بودند، خبر مرگ شیعه ای را شنیدند. با پای پیاده به دنبال جنازۀ این شیعه تا بیرون شهر کوفه آمدند. وقتی که او را دفن کردند، برای تشییع کنندگان جنازه سخنرانی کوتاهی کردند که در «نهج البلاغة» (1)نقل کرده است.

حضرت در کنار قبر این شیعۀ مقبول فرمودند:

«یرحم الله خبّاب بن الأرت»

اسم این میّت بود. فرمود: خدا این مرد را مورد رحمت قرار دهد،

«فلقد أسلم راغباً»

مسلمانی، ایمان و شیعه بودنش براساس رغبت، شوق و علاقه بود. نسبت به اسلامش سست و بی میل نبود.

«و هاجراً طائعاً»

ص: 159


1- 1) - نهج البلاغه: حکمت 43. [1]

او جزء مهاجرینی بود که هجرتش فقط برای خاطر اطاعت از پروردگار بود. در این زندگی قدم برداشت، اما قدمش الهی و پاک بود.

«و قنع بالکفاف»

نسبت به مال دنیا و زندگی، به حدّ کفایت قناعت کرد.

«و رضی عن الله»

با این که در دورۀ عمر هفتاد ساله اش - که در کتاب ها نوشته اند - مصائب و شکنجه های زیادی دید، ولی امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: او از خدا رضایت داشت و با خدا خوش بود.

«و عاش مجاهداً»

در تمام دوران زندگی خود، برای خدا کوشش کرد و زحمت کشید.

تشبیه مرگ به حمام

این بیماری که حضرت جواد علیه السلام به عیادتش آمده بودند، شیعۀ قابل قبولی بود.

حضرت فرمودند: چرا به خاطر مردن گریه می کنی؟ عرض کرد: مردن، جان کندن، فراق و انتقال به عالم بعد خیلی سخت است. اما جواب امام علیه السلام چه بود؟

امام مانند قرآن کریم، حجّت پروردگار بر بندگان است. حجّت؛ یعنی عمل امام باید الگوی ما باشد و حرف امام را صد در صد قبول کرد؛ چون حرف امام، حرف خداست.

حضرت به او فرمودند: اگر انسانی از نوک سر تا نوک پا، پوست بدنش بیماری تاول بگیرد. تمام تاول ها پر از چرک و خون شود. این تاول ها باز و زخم شود، باز روی آن تاول بزند و از علاج آن ناامید شوند، شخص بیمار چه حالی دارد؟ معلوم است که بدترین حال را دارد. شخص ناامید، بدترین حال را دارد.

ص: 160

حضرت جواد علیه السلام فرمودند: اگر به این بیمار خبر بدهند که حمّامی مخصوص علاج این بیماران افتتاح شده است که این بیمار اگر درون آب این حمام برود و درآید، همین که آب روی سرش می آید و تا آخر بدن را فرامی گیرد، تمام این تاول ها را خوب می کند و پوست بدن را مانند زمان ولادت از مادر، سالم می کند، این بیمار با شنیدن این خبر چه حالی پیدا می کند؟

معلوم است بعد از این خبر، بهترین حال را دارد. بعد حضرت فرمودند: گریه نکن، مرگ برای انسان های خوب مانند آن حمّام است که مانند شستن خود از رنج ها، غم ها، تنگناها، ناراحتی ها، سختی ها و شداید است. این که خوشحالی دارد.

مرگ، پل بین دنیا و آخرت

اول طلوع آفتاب روز عاشورا، حضرت سیدالشهداء علیه السلام گفتگویی با این هفتاد و دو نفر دارند. جملۀ زیبایی از این گفتگو این است که فرمودند: وقتی ما وارد جنگ می شویم، بدانید که مرگ برای ما - نه برای همه - مانند پل است که این طرف پل دنیا و آن طرف پل، خدا، بهشت و رضایت پروردگار است و ما امروز - روز عاشورا - می خواهیم از روی این پل رد شویم. (1)

ص: 161


1- 1) - معانی الأخبار: 288، حدیث 3؛ بحار الأنوار: 44/297، باب 35، حدیث 2؛ « [1]قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام لَمَّا اشْتَدَّ الْأَمْرُ بِالْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ نَظَرَ إِلَیْهِ مَنْ کَانَ مَعَهُ فَإِذَا هُوَ بِخِلَافِهِمْ لِأَنَّهُمْ کُلَّمَا اشْتَدَّ الْأَمْرُ تَغَیَّرَتْ أَلْوَانُهُمْ وَ ارْتَعَدَتْ فَرَائِصُهُمْ وَ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَانَ الْحُسَیْنُ علیه السلام وَ بَعْضُ مَنْ مَعَهُ مِنْ خَصَائِصِهِ تُشْرِقُ أَلْوَانُهُمْ وَ تَهْدَأُ جَوَارِحُهُمْ وَ تَسْکُنُ نُفُوسُهُمْ فَقَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ انْظُرُوا لَایُبَالِی بِالْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ الْحُسَیْنُ علیه السلام صَبْراً بَنِی الْکِرَامِ فَمَا الْمَوْتُ إِلَّا قَنْطَرَةٌ تَعْبُرُ بِکُمْ عَنِ الْبُؤْسِ وَ الضَّرَّاءِ إِلَی الْجِنَانِ الْوَاسِعَةِ وَ النَّعِیمِ الدَّائِمَةِ فَأَیُّکُمْ یَکْرَهُ أَنْ یَنْتَقِلَ مِنْ سِجْنٍ إِلَی قَصْرٍ وَ مَا هُوَ لِأَعْدَائِکُمْ إِلَّا کَمَنْ یَنْتَقِلُ مِنْ قَصْرٍ إِلَی سِجْنٍ وَ عَذَابٍ إِنَّ أَبِی حَدَّثَنِی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّ الدُّنْیَا سِجْنُ الْمُؤْمِنِ وَ جَنَّةُ الْکَافِرِ وَ الْمَوْتُ جِسْرُ هَؤُلَاءِ إِلَی جِنَانِهِمْ وَ جِسْرُ هَؤُلَاءِ إِلَی جَحِیمِهِمْ مَا کَذَبْتُ وَ لَاکُذِبْتُ.»

آن وقت این ها از این شکل مرگ، چه استقبالی کردند. حرف امام، حرف خداست. این هفتاد و دو نفر، با تمام وجود خود به حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام ارادت می ورزیدند و می دانستند که حرف حضرت، حرف خداست.

مرگ برای ما فقط مانند پل است. این طرف پل، دنیایی است که می بینید، آن طرف پل نیز لقا، رضوان و بهشت پروردگار است. این پل خیلی طولانی نیست. با ضربت خنجری، تیری و یا شمشیری ما را از این پل عبور می دهند.

دیدگاه حضرت زینب علیه السلام در مرگ عزیزان

حضرت زینب کبری علیها السلام به ابن زیاد فرمود:

فکر می کنید در کربلا به ما ضربه زده اید؟ خسارت، زیان و ضرری به ما رسانده اید؟ این فکر خیلی اشتباهی است؛ چون عزیزان ما با شمشیر شما به لقای حضرت حق رسیدند و گناه غیرقابل بخشش کشتن این هفتاد و دو نفر به گردن تو و آنهایی که به جنگ فرستادید، می ماند. ما در این کارزار هیچ خسارتی ندیدیم، بلکه با شمشیرها و خنجرهای شما، کمال منفعت را بردیم. (1)در کربلا، قفس خاکی این هفتاد و دو نفر را شکستید و از بند این قفس درآمده

ص: 162


1- 1) - بحار الأنوار: 45/115 - 116، باب 39، ذیل حدیث 1؛ « [1]إِنَّ ابْنَ زِیَادٍ جَلَسَ فِی الْقَصْرِ لِلنَّاسِ وَ أَذِنَ إِذْناً عَامّاً وَ جِیءَ بِرَأْسِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَوُضِعَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ أُدْخِلَ نِسَاءُ الْحُسَیْنِ وَ صِبْیَانُهُ إِلَیْهِ فَجَلَسَتْ زَیْنَبُ بِنْتُ عَلِیٍّ علیه السلام مُتَنَکِّرَةً فَسَأَلَ عَنْهَا فَقِیلَ هَذِهِ زَیْنَبُ بِنْتُ عَلِیٍّ فَأَقْبَلَ عَلَیْهَا فَقَالَتْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی فَضَحَکُمْ وَ أَکْذَبَ أُحْدُوثَتَکُمْ فَقَالَتْ إِنَّمَا یَفْتَضِحُ الْفَاسِقُ وَ یَکْذِبُ الْفَاجِرُ وَ هُوَ غَیْرُنَا فَقَالَ ابْنُ زِیَادٍ کَیْفَ رَأَیْتِ صُنْعَ اللَّهِ بِأَخِیکِ وَ أَهْلِ بَیْتِکِ فَقَالَتْ مَا رَأَیْتُ إِلَّا جَمِیلًا هَؤُلَاءِ قَوْمٌ کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الْقَتْلَ فَبَرَزُوا إِلَی مَضَاجِعِهِمْ وَ سَیَجْمَعُ اللَّهُ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُمْ فَتُحَاجُّ وَ تُخَاصَمُ فَانْظُرْ لِمَنِ الْفَلْجُ یَوْمَئِذٍ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ یَا ابْنَ مَرْجَانَة.»

و به طرف لقای پروردگار پر کشیدند. آنها به لقا رسیدند و شما به گناهی که هرگز بخشیده نمی شود. این مرگ خوبان است.

اما مرگ بدان را در روایات به «میتة السوء» تعبیر کرده اند. مرگ بسیار سخت، دشوار و ناگواری که خود این دشواری و ناگواری مرگ نسبت به بعد از مرگ، چیزی نیست. (1)

مفهوم و چگونگی برزخ

بدان در عالم برزخ همیشه آرزو می کنند که قیامت برپا نشود. گوشه ای از برزخ ایشان را از قرآن برای شما ذکر کنم. کلمۀ برزخ در قرآن آمده و به معنای حائل است. دنیا، برزخ و قیامت. از وقت مرگ انسان تا برپا شدن قیامت، هر مقدار که

ص: 163


1- 1) - الکافی: 3/112، حدیث 5؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ مَِوْتَ الْفَجْأَةِ تَخْفِیفٌ عَنِ الْمُؤْمِنِ وَ أَخْذَةُ أَسَفٍ عَنِ الْکَافِرِ.» بحار الأنوار: 32/207، باب 3، حدیث 163؛ « [2]مِنْ کَلَامِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عِنْدَ تَطْوَافِهِ عَلَی الْقَتْلَی هَذِهِ قُرَیْشٌ جَدَعْتُ أَنْفِی وَ شَفَیْتُ نَفْسِی فَقَدْ تَقَدَّمْتُ إِلَیْکُمْ أُحَذِّرُکُمْ عَضَّ السَّیْفِ وَ کُنْتُمْ أَحْدَاثاً لَاعِلْمَ لَکُمْ بِمَا تَرَوْنَ وَ لَکِنَّهُ الْحَیْنُ وَ سُوءُ الْمَصْرَعِ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ سُوءِ الْمَصْرَعِ. . . .» فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، المناوی: 4/311، ش 5143؛ «الصدقة تمنع میتة السوء.» بکسر المیم الحالة التی یکون علیها الإنسان من الموت قال التوربشتی: وأراد بها ما لا تحمد عاقبته ولا تؤمن غائلته من الحالات کالفقر المدقع والوصب الموجع والألم المقلق والعلل المفضیة إلی کفران النعمة ونسیان الذکر والأهوال الشاغلة عما له وعلیه ونحوهاوقال الطیبی: الأولی أن یحمل موت السوء علی سوء الخاتمة ووخامة العاقبة من العذاب فی الآخرة قال أبو زرعة: لیس معناه أن العبد یقدر له میتة السوء فتدفعها الصدقة بل الأسباب مقدرة کما أن المسببات مقدرة فمن قدر له میتة السوء لا تقدر له الصدقة ومن لم یقدر له میتة السوء یقدر له الصدقة قال العامری: میتة السوء قد تکون فی الصعوبة بسبب الموت کهدم وذات جنب وحرق ونحوها وقد تکون سوء حالة فی الدین کموته علی بدعة أو شک أو إصرار علی کبیرة فحث علی الصدقة لدفعها لذلک.»

زمان آن طول بکشد، برزخ نامیده شده که حائل بین دنیا و قیامت است. نه کاملاً آثار دنیا را دارد و نه کاملاً آثار آخرت را. دنیایی است بین دنیا و آخرت.

آیه ای در سورۀ مبارکۀ مؤمن است. (1)که دربارۀ متجاوزان، ستمگران، ظالمان، بی دینان، لاییک ها و کارگزاران اهل ظلم و کسانی که در گناه حرفه ای بوده اند می باشد؛ چون مؤمن گاهی دچار لغزش می شود، قرآن این مؤمن را گنهکار حرفه ای نمی داند، بلکه خطاکار می داند.

اما کسی که با کمال غرور و گستاخی همه چیز عالم را به مسخره می گیرد و هر کاری دلش می خواهد، می کند، وقتی او را وارد برزخ می کنند، چون انسان در هر حدّی از غرور، تکبر، قدرت و ثروت باشد، بالاخره می میرد.

قطعیت مرگ بر ماسوی الله

گرۀ مرگ باز شدنی نیست. هیچ کس، از هر رشتۀ علمیی که بهره مند است، نمی تواند به انتظار بنشیند که روزی گرۀ مرگ باز شود؛ چون هرگز باز نمی شود.

تمام جانداران می میرند:

« کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ اَلْمَوْتِ» 2

تمام فرشتگان نیز باید بمیرند. زمانی می آید که از میان کلّ آفریده های خدا، فقط اسرافیل زنده است؛ یعنی خود ملک الموت نیز می میرد. بعد خداوند متعال جان اسرافیل را خودش می گیرد. وقتی خاموشی کامل بر همۀ هستی حاکم شد، آن

ص: 164


1- 1) - غافر (40) : 16؛ « [1]یَوْمَ هُم بَرِزُونَ لَایَخْفَی عَلَی اللَّهِ مِنْهُمْ شَیْءٌ لِّمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ لِلَّهِ الْوَ حِدِ الْقَهَّارِ» ؛ «روزی که همۀ آنان آشکار می شوند، [ و ] چیزی از آنان بر خدا پوشیده نمی ماند. [ و ندا آید: ] امروز فرمانروایی ویژۀ کیست؟ ویژۀ خدای یکتای قهّار است.»

وقت سؤال می کند:

« لِمَنِ اَلْمُلْکُ اَلْیَوْمَ»

امروز کار در دست کیست؟ هیچ کس نیست که جواب خدا را بدهد. خودش جواب خودش را می دهد:

« لِلّهِ اَلْواحِدِ اَلْقَهّارِ» 1

کار فقط دست یک نفر است، آن هم خدای یکتا و قدرتمند.

قطع وسایل کمک دهنده در برزخ

این آیه از بدان حرفه ای صحبت می کند که در برزخ هستند و هنوز قیامت برپا نشده است و روزگار، روزگار دنیا و برزخ است.

پروردگار در برزخ چه می فرماید؟ می فرماید:

« وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ اَلْأَسْبابُ» 2

تمام وسایل و دستگیره ها از آنها بریده شده است. انسان در دنیا اگر سر درد می گیرد، قرص، آمپول، شربت، دکتر، بیمارستان است و پول هست، خدا در قرآن می فرماید: وقتی بدان حرفه ای به عالم بعد منتقل شدند، هیچ وسیله و تکیه گاهی برای آنها وجود نخواهد داشت. (1)

ص: 165


1- 3) - الکافی: 3/245، بَابٌ فِی أَرْوَاحِ الْکُفَّار، حدیث 2؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ أَرْوَاحَ الْکُفَّارِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ یُعْرَضُونَ عَلَیْهَا یَقُولُونَ رَبَّنَالَا تُقِمْ لَنَا السَّاعَةَ وَ لَاتُنْجِزْ لَنَا مَا وَعَدْتَنَا وَ لَاتُلْحِقْ آخِرَنَا بِأَوَّلِنَا.» الکافی: 3/253، بَابُ النَّوَادِر، حدیث 10؛ « [2]أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام اشْتَکَی عَیْنُهُ فَعَادَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَإِذَا هُوَ یَصِیحُ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله أَ جَزَعاً أَمْ وَجَعاً فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا وَجِعْتُ وَجَعاً قَطُّ أَشَدَّ مِنْهُ فَقَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّ مَلَکَ الْمَوْتِ إِذَا نَزَلَ لِقَبْضِ رُوحِ الْکَافِرِ نَزَلَ مَعَهُ سَفُّودٌ مِنْ نَارٍ فَیَنْزِعُ رُوحَهُ بِهِ فَتَصِیحُ جَهَنَّمُ فَاسْتَوَی عَلِیٌّ علیه السلام جَالِساً فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَعِدْ عَلَیَّ حَدِیثَکَ فَلَقَدْ أَنْسَانِی وَجَعِی مَا قُلْتَ ثُمَّ قَالَ هَلْ یُصِیبُ ذَلِکَ أَحَداً مِنْ أُمَّتِکَ قَالَ نَعَمْ حَاکِمٌ جَائِرٌ وَ آکِلُ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْماً وَ شَاهِدُ زُورٍ.» المحاسن: 1/178، حدیث 165؛ « [3]ابراهیم بن إسحاق الجازی قال قلت لأبی عبد الله علیه السلام. . . فأین أرواح الکفار فقال فی حُجُراتٍ فی النّارِ، یأکُلونَ مِن طَعامِها، ویَشْرَبونَ مِن شَرابها، ویَتَزاوَرونَ فیها، ویقولونَ: ربَّنا، لا تُقِمْ لنا السَّاعةَ لِتُنْجِزَ لنا ما وَعَدْتَنا.» کنز العمال: 10/376، حدیث 29874؛ «رسول الله صلی الله علیه و آله عندَ وقوفِه علی قَتْلی بَدر - یا أبا جهلٍ یا عُتبةُ یا شَیبةُ یا اُمیّةُ، هل وجَدْتُم ما وَعَدَ ربُّکُم حَقّا؟ فإنّی قد وَجَدْتُ ما وَعَدنی ربّی حَقّا. فقالَ عمرُ: یا رسولُ اللّه ِ، ما تُکَلِّمُ مِن أجسادٍ لا أرواحَ فیها؟ ! فقالَ: والّذی نَفْسی بِیَدِهِ، ما أنتُم بأسْمَعَ لِما أقولُ مِنهُم، غیرَ أنَّهُم لا یَسْتَطیعونَ جَوابا.»

باز مردم مؤمن وسیله ای دارند، به پروردگار عرض می کنند: از ده آیۀ قرآن، به هشت آیه اش عمل کردیم. بالاخره جایی بوده که دل پیغمبر صلی الله علیه و آله را خوش کردیم و شیعه بودن خود را نشان دادیم. خیلی جاها مال حرام را نخوردیم و یا در جای خلوت قرار گرفتیم، اما از گناه فرار کردیم و به فقیر و یتیمی کمک کردیم. همۀ این ها وسیلۀ نجات هستند. ولی تمام وسایل از آنها قطع است. خودشان تنها هستند. چه وحشتناک است.

روگرداندن خدا از بدان در دوزخ

در سورۀ آل عمران می فرماید: خدا نیز از آنها بریده و قطع است:

« وَ لا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ» 1

ص: 166

نگاه رحمت، نجات و دستگیری به آنها نخواهم کرد. باز وقتی همۀ وسیله ها قطع می شود، دل انسان به خدا خوش است، با «یا ربّ و یا الله» ، توسل به پروردگار و ائمه علیهم السلام، می توان امیدی پیدا کرد، اما اینجا می فرماید: خدا روی خود را از این ها برگردانده و از آنها قطع شده است.

اشتباه نکنیم، عالم برزخ، این قبرها و قبرستان ها نیست. برزخ دنیا و جهان دیگری است. بدن در قبر پوسیده می شود. انسان در برزخ زندگی برزخی دارد، نه زندگی دنیایی و آخرتی. زندگی برزخی که در روایات بیان شده این است که بدن سبکی برای روح قرار می دهند، برزخیان با بدنی مانند این بدن هستند که وزنی ندارد. (1)

ص: 167


1- 1) - الکافی: 3/244، بَابٌ آخَرُ فِی أَرْوَاحِ الْمُؤْمِنِینَ، حدیث 1؛ « [1]أَبِی وَلَّادٍ الْحَنَّاط عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَرْوُونَ أَنَّ أَرْوَاحَ الْمُؤْمِنِینَ فِی حَوَاصِلِ طُیُورٍ خُضْرٍ حَوْلَ الْعَرْشِ فَقَالَ لَاالْمُؤْمِنُ أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ مِنْ أَنْ یَجْعَلَ رُوحَهُ فِی حَوْصَلَةِ طَیْرٍ وَ لَکِنْ فِی أَبْدَانٍ کَأَبْدَانِهِمْ.» بحار الأنوار: 6/269 - 270، باب 8، حدیث 124؛ « [2]یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ مَا یَقُولُ النَّاسُ فِی أَرْوَاحِ الْمُؤْمِنِینَ فَقُلْتُ یَقُولُونَ تَکُونُ فِی حَوَاصِلِ طُیُورٍ خُضْرٍ فِی قَنَادِیلَ تَحْتَ الْعَرْشِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سُبْحَانَ اللَّهِ الْمُؤْمِنُ أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ مِنْ أَنْ یَجْعَلَ رُوحَهُ فِی حَوْصَلَةِ طَیْرٍ یَا یُونُسُ إِذَا کَانَ ذَلِکَ أَتَاهُ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الْمَلَائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ علیه السلام فَإِذَا قَبَضَهُ اللَّهُ عز و جل صَیَّرَ تِلْکَ الرُّوحَ فِی قَالَبٍ کَقَالَبِهِ فِی الدُّنْیَا فَیَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ فَإِذَا قَدِمَ عَلَیْهِمُ الْقَادِمُ عَرَفُوهُ بِتِلْکَ الصُّورَةِ الَّتِی کَانَتْ فِی الدُّنْیَا.» بحار الأنوار: 6/234، باب 8، حدیث 48؛ « [3]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ ذَکَرَ الْأَرْوَاحَ أَرْوَاحَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ یَلْتَقُونَ قُلْتُ یَلْتَقُونَ قَالَ نَعَمْ وَ یَتَسَاءَلُونَ وَ یَتَعَارَفُونَ حَتَّی إِذَا رَأَیْتَهُ قُلْتَ فُلَانٌ.» درخشان پرتوی از اصول کافی، سید محمد حسینی همدانی: 6/78 - 87، ( [4]برزخ و بدن مثالی) ؛ ایشان مطالب مهمی در این باره بیان کرده است.

عرضۀ دائم آتش بر بدان در برزخ

چگونه زندگی می کنند؟ می خواهم آیه ای را ذکر کنم که اگر با عینک واقع بینی این آیات را نگاه کنیم، زندگی به کام ما تلخ می شود:

« اَلنّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا» 1

آتشی که نه مانند آتش دنیاست و نه آتش آخرت. آتشی است بین آتش دنیا و آتش آخرتی. نهایت آتش دنیایی که در کوره های فولاد است، از صد متری درش را باز می کنند، اصلاً کسی طاقت ندارد جلو برود. حال آتش برزخی که نه دنیایی است و نه آخرتی، بلکه آتشی بین دنیا و آخرت.

ما چقدر آتش دنیا را طاقت داریم که تحمل کنیم؟ طاقت داریم که آتش کبریت را بر سر انگشت خود بگیریم؟ هیچ کدام طاقت نداریم. رستم و اسفندیار هم طاقت ندارند. گوشت و پوست با آتش چه می کند. ما در تابستان، از ساعت هشت صبح، کولر و پنکه روشن می کنیم، به خاطر این که حرارت آفتابی که از صد و پنجاه میلیون کیلومتر به زمین می تابد، آن هم در خانه و زیر سایه، نه حرارت آفتاب بیرون، باز طاقت نداریم.

آن وقت آتش افروخته از غضب پروردگار که نه به دنیا می ماند و نه به آخرت، آتشی است بین دنیا و آخرت است.

« یُعْرَضُونَ عَلَیْها» 2

این ها را به برزخ می آورند و در برابر هجوم این آتش قرار می دهند. برزخی که

ص: 168

تمام وسایل نجات را از آنها قطع کرده اند و راه فرار ندارند.

یکی از وسایل نجات، فرار است. می گویند آتش دارد می آید، فرار می کنیم. اما آنجا نه راه دویدنی است، نه راه گریزی، نه پناهگاهی، نه فریادرسی. تنگنا هست و آتش افروخته از غضب خدا.

« یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا» 1

هم در شب برزخ، هم در روز آن، آتش آنها را می سوزاند، باز در آتش آرزو می کنند که قیامت برپا نشود؛ چون می فهمند که این آتش برزخ نسبت به آتش قیامت برای آنها مانند گلستان و بهار است. می فهمند که اگر قیامت برپا شود و دچار عذاب جهنّم شوند، چقدر دردناک است. این کیفیت مرگ و برزخ بدان است.

تفاوت جان دادن افراد خوب و بد

سلمان با اجازۀ پیامبر صلی الله علیه و آله با مرده ای صحبت کرد. گفت: از آن وقتی که در رختخواب افتاده بودی و می خواستی بمیری، تا به حال را تعریف کن. مرده گفت:

ای سلمان! تلخی جدا کردن جان از بدنم تا قیامت از کامم علاج نخواهد شد. (1)

ص: 169


1- 2) - بحار الأنوار: 56/235، باب 23؛ « [1]أَصْبَغَ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ إِنَّ سَلْمَانَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ لِی اذْهَبْ بِی إِلَی الْمَقْبَرَةِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ لِی یَا سَلْمَانُ سَیُکَلِّمُکَ مَیِّتٌ إِذَا دَنَتْ وَفَاتُکَ فَلَمَّا ذَهَبْتُ بِهِ إِلَیْهَا وَ نَادَی الْمَوْتَی أَجَابَهُ وَاحِدٌ مِنْهُمْ فَسَأَلَهُ سَلْمَانُ عَمَّا رَأَی مِنَ الْمَوْتِ وَ مَا بَعْدَهُ فَأَجَابَهُ بِقِصَصٍ طَوِیلَةٍ وَ أَهْوَالٍ جَلِیلَةٍ وَرَدَتْ عَلَیْهِ إِلَی أَنْ قَالَ لَمَّا وَدَّعَنِی أَهْلِی وَ أَرَادُوا الِانْصِرَافَ مِنْ قَبْرِی أَخَذْتُ فِی النَّدَمِ فَقُلْتُ یَا لَیْتَنِی کُنْتُ مِنَ الرَّاجِعِینَ فَأَجَابَنِی مُجِیبٌ مِنْ جَانِبِ الْقَبْرِ کَلّا إِنَّها کَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ فَقُلْتُ لَهُ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا مُنَبِّهٌ أَنَا مَلَکٌ وَکَّلَنِی اللَّهُ عز و جل بِجَمِیعِ خَلْقِهِ لِأُنَبِّهَهُمْ بَعْدَ مَمَاتِهِمْ لِیَکْتُبُوا أَعْمَالَهُمْ عَلَی أَنْفُسِهِمْ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عز و جل ثُمَّ إِنَّهُ جَذَبَنِی وَ أَجْلَسَنِی وَ قَالَ لِی اکْتُبْ عَمَلَکَ فَقُلْتُ إِنِّی لَاأُحْصِیهِ فَقَالَ لِی أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ رَبِّکَ أَحْصاهُ اللّهُ وَ نَسُوهُ ثُمَّ قَالَ لِی اکْتُبْ وَ أَنَا أُمْلِی عَلَیْکَ فَقُلْتُ أَیْنَ الْبَیَاضُ فَجَذَبَ جَانِباً مِنْ کَفَنِی فَإِذَا هُوَ وَرَقٌ فَقَالَ هَذِهِ صَحِیفَتُکَ فَقُلْتُ مِنْ أَیْنَ الْقَلَمُ فَقَالَ سَبَّابَتُکَ قُلْتُ مِنْ أَیْنَ الْمِدَادُ قَالَ رِیقُکَ ثُمَّ أَمْلَی عَلَیَّ مَا فَعَلْتُهُ فِی دَارِ الدُّنْیَا فَلَمْ یَبْقَ مِنْ أَعْمَالِی صَغِیرَةٌ وَ لَاکَبِیرَةٌ إِلَّا أَمْلَاهَا کَمَا قَالَ تَعَالَی وَ یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْکِتابِ لایُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لاکَبِیرَةً إِلّا أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لایَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً ثُمَّ إِنَّهُ أَخَذَ الْکِتَابَ وَ خَتَمَهُ بِخَاتَمٍ وَ طَوَّقَهُ فِی عُنُقِی فَخُیِّلَ لِی أَنَّ جِبَالَ الدُّنْیَا جَمِیعاً قَدْ طَوَّقُوهَا فِی عُنُقِی فَقُلْتُ لَهُ یَا مُنَبِّهُ وَ لِمَ تَفْعَلُ بِی کَذَا قَالَ أَ لَمْ تَسْمَعْ قَوْلَ رَبِّکَ وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُوراً اقْرَأْ کِتابَکَ کَفی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیباً فَهَذَا تُخَاطَبُ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ یُؤْتَی بِکَ وَ کِتَابُکَ بَیْنَ عَیْنَیْکَ مَنْشُوراً تَشْهَدُ فِیهِ عَلَی نَفْسِکَ ثُمَّ انْصَرَفَ عَنِّی تَمَامَ الْخَبَر ِ.»

آن وقت جان انسان های قابل قبول خدا را چگونه از بدن شان جدا می کنند؟

امام صادق علیه السلام می فرماید:

وقتی ملک الموت می آید، دو عدد گل در دست او است، گل اولی را کنار شامّۀ مؤمن قابل قبول می گذارد، وقتی نفس اول را بو می کشد، تمام دنیا از یادش می رود، راحت می شود. گل دوم را که بو می کشد، جانش از بدنش بیرون می شود. (1)مرگ ما به وضع ما بستگی دارد که ما از نظر اخلاقی، عملی، حالی و روحی

ص: 170


1- 1) - الکافی: 3/127، بَابُ أَنَّ الْمُؤْمِنَ لَایَکْرَهُ عَلَی قَبْضِ رُوحِهِ، حدیث 1؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَوْ أَنَّ مُؤْمِناً أَقْسَمَ عَلَی رَبِّهِ أَنْ لَایُمِیتَهُ مَا أَمَاتَهُ أَبَداً وَ لَکِنْ إِذَا کَانَ ذَلِکَ أَوْ إِذَا حَضَرَ أَجَلُهُ بَعَثَ اللَّهُ عز و جل إِلَیْهِ رِیحَیْنِ رِیحاً یُقَالُ لَهَا الْمُنْسِیَةُ وَ رِیحاً یُقَالُ لَهَاالْمُسَخِّیَةُ فَأَمَّا الْمُنْسِیَةُ فَإِنَّهَا تُنْسِیهِ أَهْلَهُ وَ مَالَهُ وَ أَمَّا الْمُسَخِّیَةُ فَإِنَّهَا تُسَخِّی نَفْسَهُ عَنِ الدُّنْیَا حَتَّی یَخْتَارَ مَا عِنْدَ اللَّهِ.» بحار الأنوار: 6/152، باب 6، حدیث 5( [2] أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ زَیْنُ الْعَابِدِینَ علیه السلام قَالَ اللَّهُ عز و جل مَا مِنْ شَیْءٍ أَتَرَدَّدُ عَنْهُ تَرَدُّدِی عَنْ قَبْضِ رُوحِ الْمُؤْمِنِ یَکْرَهُ الْمَوْتَ وَ أَنَا أَکْرَهُ مَسَاءَتَهُ فَإِذَا حَضَرَهُ أَجَلُهُ الَّذِی لَایُؤَخَّرُ فِیهِ بَعَثْتُ إِلَیْهِ بِرَیْحَانَتَیْنِ مِنَ الْجَنَّةِ تُسَمَّی إِحْدَاهُمَا الْمُسْخِیَةُ وَ الْأُخْرَی الْمُنْسِیَةُ فَأَمَّا الْمُسْخِیَةُ فَتُسْخِیهِ عَنْ مَالِهِ وَ أَمَّا الْمُنْسِیَةُ فَتُنْسِیهِ أَمْرَ الدُّنْیَا.»

چگونه باشیم. آیا شخص بخیل راحت جان می دهد؟ آدمی که پول به جانش بسته است، ملک الموت می خواهد جلوی چشمش بیاید، پولهایی که در تمام عمرش دسته کرده از او بگیرد.

خیال می کنید هنگام مرگ به ملک الموت خوش بین است؟ طبق آیات و روایات، چنین شخصی هنگام مردن در کمال نارضایتی از پروردگار است.

خیلی ها در لحظۀ مردن به شدت از خدا بدشان می آید و می میرند؛ چون می بیند که خدا خانه، همسر، فرزندان، پول ها و حساب ها را از آنها می گیرد، او هم به اسکناس حرص و بخل دارد، اما همه را دارند از او می گیرند. آیا با رضایت از خدا می میرد؟

راحت دل کندن از دنیا

ولی کسی که تمام این ها و اموال خود را برای خدا می دانسته است و درست هم بوده، خدا به او اجازه نداده که در این اموال اسراف کند، بلکه خانه، مرکب و خوراک در حدّ شأن خود تهیه می کرده، خمس، زکات و صدقه را نیز در عمرش پرداخت می کرده است. حال می خواهند جانش را بگیرند، این ها را نیز از او بگیرند، او که خودش را نیز مالک نمی دانسته تا ناراحت یا ناراضی باشد. بقیه امورش نیز همین طور است.

اگر ما به یاد داشته باشیم که می میریم، با کنترل زندگی می کنیم: دریغا که بی ما بسی روزگار

ص: 171

کسانی که دیگر به غیب اندرند بیایند و بر خاک ما بگذرند (1)

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 172


1- 1) - سعدی شیرازی.

ص: 173

یاد مرگ

تأکید آیات و روایات بر یاد مرگ

تأکید آیات و روایات بر یاد مرگ

12

تهران، مسجد مهدیه شوش

دهه دوم - جمادی الثانی 1383

ص: 174

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

از دستورهای مهم و با ارزش پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله و ائمۀ طاهرین علیهم السلام این است که زیاد یاد مرگ باشید. یاد انتقال از این عالم به عالم دیگر؛ یعنی توجه داشته باشید که روزی پایه های همه لذت های شما را ویران و سفرۀ خوشی های دنیایی شما را جمع می کنند و جمع شما را به هم می زنند.

روایات فراوانی داریم که دستور می دهند - به طور مستحب - که سوره های «تبارک» ، «یس» و «واقعه» را بخوانید، سورۀ «واقعه» در هر شب و «یس» و «تبارک» را شب های جمعه، به خاطر این است که پیوسته از طریق آیات این سوره ها به یاد مردن بیافتیم. (1)

ص: 175


1- 1) - بحار الأنوار: 89/313، باب 87، حدیث 1؛ «أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَنْ قَرَأَ تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ فِی الْمَکْتُوبَةِ قَبْلَ أَنْ یَنَامَ لَمْ یَزَلْ فِی أَمَانِ اللَّهِ حَتَّی یُصْبِحَ وَ فِی أَمَانِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَتَّی یَدْخُلَ الْجَنَّةَ.» بحار الأنوار: 89/316 - 315، باب 87، ذیل حدیث 4؛ «ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ کَانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَقْرَأُ فِی صَلَاةِ الْجُمُعَةِ بِسُورَةِ الْجُمُعَةِ وَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی وَ فِی صَلَاةِ الصُّبْحِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ الم تَنْزِیلُ وَ تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ. . . ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنِّی لَاأَجِدُ فِی کِتَابِ اللَّهِ سُورَةً وَ هِیَ ثَلَاثُونَ آیَةً مَنْ قَرَأَهَا عِنْدَ نَوْمِهِ کُتِبَ لَهُ بِهَا ثَلَاثُونَ حَسَنَةً وَ مُحِیَ لَهُ بِهَا ثَلَاثُونَ سَیِّئَةً وَ رُفِعَ لَهُ ثَلَاثُونَ دَرَجَةً وَ بَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِ مَلَکاً مِنَ الْمَلَائِکَةِ یَبْسُطُ عَلَیْهِ جَنَاحَهُ وَ یَحْفَظُهُ مِنْ کُلِّ سُوءٍ حَتَّی یَسْتَیْقِظَ وَ هِیَ الْمُجَادِلَةُ یُجَادِلُ عَنْ صَاحِبِهَا فِی الْقَبْرِ وَ هِیَ تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ.» بحار الأنوار: 89/288، باب 57، حدیث 1؛ «أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ قَلْبٌ وَ قَلْبُ الْقُرْآنِ یس مَنْ قَرَأَهَا فِی نَهَارِهِ قَبْلَ أَنْ یُمْسِیَ کَانَ فِی نَهَارِهِ مِنَ الْمَحْفُوظِینَ وَ الْمَرْزُوقِینَ حَتَّی یُمْسِیَ وَ مَنْ قَرَأَهَا فِی لَیْلَةٍ قَبْلَ أَنْ یَنَامَ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ أَلْفَ مَلَکٍ یَحْفَظُونَهُ مِنْ شَرِّ کُلِّ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ وَ مِنْ کُلِّ آفَةٍ.» بحار الأنوار: 86/313، باب 3، ذیل حدیث 20؛ «رُوِیَ أَنَّ مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْکَهْفِ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ أَضَاءَ لَهُ مِنَ النُّورِ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْبَیْتِ وَ مَا زَادَ الْعَتِیقَ وَ مَنْ قَرَأَ حم الدُّخَانَ فِی لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ أَوْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ بَنَی اللَّهُ لَهُ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ وَ مَنْ قَرَأَ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ حم وَ یس أَصْبَحَ مَغْفُوراً لَهُ وَ مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْبَقَرَةِ وَ آلِ عِمْرَانَ فِی لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ کَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ کَمَا بَیْنَ الْبَیْدَاءِ وَ عروبا [ عَرُوبَاءَ ] فَالْبَیْدَاءُ الْأَرْضُ السَّابِعَةُ وَ عروبا [ عَرُوبَاءُ ] السَّمَاءُ السَّابِعَةُ.» بحار الأنوار: 89/296، باب 57؛ «ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ قَرَأَ یس وَ الصَّافَّاتِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ ثُمَّ سَأَلَ اللَّهَ أَعْطَاهُ ُ سُؤْلَهُ.» وسائل الشیعة: 6/112، باب 45، حدیث 7482؛ «أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَنْ قَرَأَ فِی کُلِّ لَیْلَةِ جُمُعَةٍ سُورَةَ الْوَاقِعَةِ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ أَحَبَّهُ النَّاسُ أَجْمَعِینَ وَ لَمْ یَرَ فِی الدُّنْیَا بُؤْساً أَبَداً وَ لَافَقْراً وَ لَافَاقَةً وَ لَاآفَةً مِنْ آفَاتِ الدُّنْیَا وَ کَانَ مِنْ رُفَقَاءِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هَذِهِ السُّورَةُلِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام خَاصَّةً لَمْ یَشْرَکْهُ فِیهَا أَحَدٌ.» مستدرک الوسائل: 2/133، باب 29، حدیث 1620؛ «أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام لَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ أُغْمِیَ عَلَیْهِ ثُمَّ فَتَحَ عَیْنَیْهِ وَ قَرَأَ إِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ وَ إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی صَدَقَنَا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشَاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِینَ ثُمَّ قُبِضَ مِنْ سَاعَتِهِ وَ لَمْ یَقُلْ شَیْئاً.» بحار الأنوار: 89/307، باب 78، حدیث 3؛ «أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ مَنْ قَرَأَ الْوَاقِعَةَ کُلَّ لَیْلَةٍ قَبْلَ أَنْ یَنَامَ لَقِیَ اللَّهَ عز و جل وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ.»

یاد مرگ، این که روزی که ما خبر نداریم و آگاه نیستیم و بنا نیست که به ما زمان، کیفیت و مکانش را بگویند، به عمر ما خاتمه می دهند و بین روح و بدن ما جدایی می اندازند و ما را به عالم برزخ که در قرآن مطرح شده است، انتقال می دهند.

ص: 176

این دو رکعت نماز نشسته ای که بعد از نماز عشا مستحب است بخوانیم، گفته شده که در رکعت اولش سورۀ مبارکۀ واقعه را بخوانید. همین چند آیۀ اولش برای توجه، تذکر و یادآوری ما نسبت به این که ما در دنیا ماندنی نیستیم و سفرۀ لذّات ما را جمع می کنند و دست ما را از همه چیز کوتاه می کنند، کافی است.

بعد از «بسم الله» می فرماید:

« إِذا وَقَعَتِ اَلْواقِعَةُ * لَیْسَ لِوَقْعَتِها کاذِبَةٌ * خافِضَةٌ رافِعَةٌ * إِذا رُجَّتِ اَلْأَرْضُ رَجًّا * وَ بُسَّتِ اَلْجِبالُ بَسًّا * فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا» 1

این برای ما کافی است که می فرماید: تمام کوه های روی زمین مانند پنبۀ کنار زه حلاّج، زده می شوند.

ناعلاج بودن درد مرگ

مقداری گوشت، پوست و استخوان در مقابل مرگ چه مقاومتی می تواند داشته باشد؟ ما می توانیم امید ببندیم به این که همیشه زنده ایم؟ ما می توانیم دل خوش کنیم که دائم در دنیا هستیم؟

ابن سینا می گوید: از جرم حضیض خاک تا اوج زحل کردم همه مشکلات گردون را حل

بیرون جَستم ز بند هر مکر و حیل هر بند گشاده شد مگر بند اجل (1)

گرۀ مرگ، گرهی است که خدا به زندگی موجودات زده است و هیچ دستی در

ص: 177


1- 2) - ابن سینا.

عالم پیدا نمی شود که این گره را بتواند باز کند.

وجود مبارک حضرت مجتبی علیه السلام را چند بار زهر دادند. امام هر بار کنار قبر پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند و دعا کردند. خداوند متعال ایشان را شفا داد. بار آخری که به حضرت زهر خوراندند، در سنّ چهل و هفت سالگی بود. به محضر مبارک ایشان اصرار کردند که مانند دفعه های قبل کنار حرم پیغمبر صلی الله علیه و آله بروید و دعا کنید، دعای شما مستجاب است و خدا به شما شفا می دهد.

حضرت این جمله را جواب دادند و فرمودند: «مرگ علاج ندارد» ؛ یعنی اگر همۀ ائمه و انبیا علیهم السلام نیز برای کسی که باید بمیرد دعا کنند که نمیرد، می میرد و آن دعا مستجاب نمی شود.

تقدیر رقم خوردۀ مرگ

ابوالعلا که قصد داشت عمرش طولانی شود، گوشت نمی خورد: قصه شنیدم که بوالعلا به همه عمر

طبیب گفته بود: جوجه خروسی را بپزید، سوپ درست کنید و برای این بیمار بیاورید. خواجه چو آن طیر کشته دید برابر

گاهی مردم می گویند: فلانی داشت راست راست راه می رفت، اما افتاد و مرد.

ص: 178

در حالی که این نیست، عکسش را باید بگویند. باید بگویند: فلانی مرد و افتاد.

وقتی لحظۀ مرگ فرا می رسد:

« لا یَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا یَسْتَقْدِمُونَ» 1

نه لحظه ای پیش می افتد و نه لحظه ای پس. نه کسی زودتر می میرد و نه دیرتر، ولی بعد از مرگ، برای آنهایی که حسابشان با پروردگار عالم صاف و پاک نیست، روزگار عجیب و سختی است.

لزوم تنظیم وصیت نامه، قبل از مرگ

یاد مرگ در هر روز و هر شب، که حتی به ما دستور دادند: چقدر خوب است که مؤمن وصیّت نامه اش همیشه آماده باشد که بعد از مرگ، نه خانواده اش گرفتار شوند و نه خودش. (1)

ص: 179


1- 2) - بقره (2) : 180؛ « [1]کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَکَ خَیْرًا الْوَصِیَّةُ لِلْوَ لِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ» ؛ «بر شما مقرّر و لازم شده چون یکی از شما را مرگ در رسد، اگر مالی از خود به جا گذاشته است، برای پدر و مادر و خویشان به طور شایسته و پسندیده وصیت کند. این حقّی است بر عهدۀ پرهیزکاران.» الکافی: 7/2 - 3، بَابُ الْوَصِیَّةِ وَ مَا أُمِرَ بِهَا، حدیث 1؛ « [2]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ لَمْ یُحْسِنْ وَصِیَّتَهُ عِنْدَ الْمَوْت کَانَ نَقْصاً فِی مُرُوءَتِهِ وَ عَقْلِهِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ کَیْفَ یُوصِی الْمَیِّتُ قَالَ إِذَا حَضَرَتْهُ وَفَاتُهُ وَ اجْتَمَعَ النَّاسُ إِلَیْهِ قَالَ اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ عَالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ الرَّحْمَنَ الرَّحِیمَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعْهَدُ إِلَیْکَ فِی دَارِ الدُّنْیَا أَنِّی أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَاشَرِیکَ لَکَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ وَ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ أَنَّ النَّارَ حَقٌّ وَ أَنَّ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ الْحِسَابَ حَقٌّ وَ الْقَدَرَ وَ الْمِیزَانَ [3]حَقٌّ. . . وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَلَّمَنِیهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَّمَنِیهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام.» بحار الأنوار: 100/194، باب 1، حدیث 3؛ « [4]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَا یَنْبَغِی لِامْرِئٍ مُسْلِمٍ أَنْ یَبِیتَ لَیْلَةً إِلَّا وَ وَصِیَّتُهُ تَحْتَ رَأْسِهِ.» بحار الأنوار: 100/200، باب 1، حدیث 36؛ « [5]قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَنْ مَاتَ عَلَی وَصِیَّةٍ حَسَنَةٍ مَاتَ شَهِیداً وَ قَالَ مَنْ لَمْ یُحْسِنِ الْوَصِیَّةَ عِنْدَ مَوْتِهِ کَانَ ذَلِکَ نَقْصاً فِی عَقْلِهِ وَ مُرُوَّتِهِ وَ الْوَصِیَّةُ حَقٌّ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ.» بحار الأنوار: 100/200، باب 1، حدیث 32؛ « [6]عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ مَنْ لَمْ یُوصِ عِنْدَ مَوْتِهِ لِذِی قَرَابَتِهِ مِمَّنْ لَایَرِثُ فَقَدْ خَتَمَ عَمَلَهُ بِمَعْصِیَةٍ.»

خداوند متعال در قرآن مجید به وصیت کردن امر کرده است که در زمان زنده بودن:

« یُوصِیکُمُ اَللّهُ فِی أَوْلادِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ اَلْأُنْثَیَیْنِ» 1

« إِنْ تَرَکَ خَیْراً اَلْوَصِیَّةُ» 2

وقتی پروردگار به وصیت امر کرده و از ما خواسته است، ما باید وصیت خود را حاضر کنیم. اما در چه سنّی باید وصیّت بنویسیم؟ سنّ مطرح نیست. مگر مرگ با سنّ ارتباطی دارد؟

از بچه در رحم مادر تا وقتی به دنیا می آید و نوجوان، جوان، میان سال و پیر می شود، هر لحظه در معرض مرگ است. مرگ به سنّ وابسته نیست. وقتی بیاید، کوچک و بزرگ را می گیرد. پس این که من در چه سنّی وصیت بنویسم، حرف غلطی است. من وقتی که مکلّف شدم، باید وصیّت نامه ام حاضر باشد و چند نسخه درست کنم و نزد چند نفر انسان مطمئن بگذارم.

ص: 180

مضرات نداشتن وصیت نامه

کسی از آشنایان مرده بود، با چند نفر پول روی هم گذاشته بودند، جایی را برای کار خیر خریده بودند. آنجا را موقتاً به نام ایشان کرده بودند که بعد ایشان آنجا را نظام شرعی بدهد، بنویسند، مهر کنند که این ملک، ملک شخصی نیست و مربوط به پروردگار است و باید در این راه قرار بگیرد. یک وصیّت نیز بیشتر نداشت. همین که شنیدند او مرده است، وصیّت نامه گم شد.

من دوستی داشتم که قبل از انقلاب از دنیا رفت. وصیّت نامۀ جالبی داشت که اغلب در جیبش بود. او عمل قلب داشت، در آمریکا او را عمل کردند، اما همانجا مرد. جنازه اش را در آنجا بسته بندی کردند و به ایران فرستادند. صبح روز بعد که می خواستند جنازه را تشییع کنند، وصیّت نامه اش پیدا نشد و تا کنون نیز پیدا نشده است و اموالش نیز که خیلی بود، همه به باد رفت.

ما باید وصیّت نامه داشته باشیم. چند نسخه باشد و نزد همسر، برادر، عالم محل و شخص مطمئنی بگذاریم که خدای نکرده ورثۀ ما بعد از ما نتوانند سوءاستفاده کنند و ما نیز در عالم برزخ حسرت بر باد رفتن درآمد و زندگی خود توسط این اوصیا را نخوریم که از مال خود ما، برای ما خیر نکنند. این کارها را کرده و می کنند.

کسی نوشته بود: چند سال برای من نماز و روزه بخوانید. من دو سال به دنبال این نماز و روزه رفتم که وصیت میّت را انجام دهم، اما همسرش به من گفت: دیگر نیا، زنگ هم نزن، چشمش کور، می خواست نمازهایش را بخواند و روزه هایش را بگیرد. ما پولی که برای این کارها بدهیم، نداریم.

در حالی که ثلث اموالش چقدر زیاد می شده است، اما یک ریال از آن برای میت ندادند. میت به دو خانوادۀ یتیم بدهکاری داشت، آن را نیز خوردند و ندادند.

ص: 181

نامعلوم بودن زمان و مکان مرگ

مرگ خبر نمی کند و سرزمین نمی شناسد. نقل می کنند: شخص مؤمنی در بارگاه حضرت سلیمان علیه السلام نشسته بود، به حضرت عرض کرد: کاری برای من انجام بده، فرمود: چه کنم؟ عرض کرد: با این «بساط» و قدرتی که خدا به تو داده است، فرشی به نام «بساط» داشت که خدا در قرآن می فرماید: حضرت سلیمان علیه السلام وقتی روی «بساط» می نشست، راه یک ماهه را از صبح تا عصر می رفت.

عرض کرد: از خدا بخواه که با این «بساط» مرا از فلسطین به هندوستان ببرد؛ چون چند وقتی است که ملک الموت خیلی بد به من نگاه می کند. فرمود: باشد.

او را به هندوستان برد.

بعد حضرت، ملک الموت را دید. فرمود: چرا به آن مؤمن نگاه بدی می کردی؟ گفت: چیز عجیبی اتفاق افتاد. من مأمور بودم که جان او را در هندوستان بگیرم، اما او را اینجا - در فلسطین - در بارگاه تو می دیدم. تعجب کردم که این اگر بخواهد به هندوستان برود، دو ماه طول می کشد، اما من مأمور بودم که امروز در هندوستان جان او را بگیرم. امروز دیدم که او در هندوستان است، لذا جان او را گرفتم.

او چون خودش خبر نداشت، به حضرت سلیمان علیه السلام التماس کرد که مرا به هندوستان بفرست، چون مرگ آمده بود، او را این همه راه آن طرف تر فرستادند که بمیرد.

راهی زیبا در یاد مرگ

مرگ را زیاد یاد کنید. شعرهای زیبایی دربارۀ مرگ وجود دارد. خطّی از این اشعار را بدهید خطّاطی هنرمندانه بنویسد، در خانه نصب کنید، طبق دستوری که

ص: 182

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام داده اند، چشم شما گاهی به این شعر بیافتد و یاد مرگ بیافتید.

یکی از اشعار زیبا این است: بسی تیر و دیماه و اردیبهشت برآید که ما خاک باشیم و خشت (1)

یا این آیۀ قرآن را بنویسید:

« إِنَّکَ مَیِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَیِّتُونَ» 2

حبیب من! تو می میری و بقیه نیز می میرند. یا این آیه:

« قُلْ إِنَّ اَلْمَوْتَ اَلَّذِی تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلاقِیکُمْ»

از مرگ به کجا فرار می کنید؟ مرگ شما را ملاقات و بیدار خواهد کرد؛ چون مرگ دارد به دنبال شما می آید.

« ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلی عالِمِ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» 3

مرگ شما را به کجا می برد؟ به محضر خدایی که آگاه به غیب و شهادت است.

پروردگار شما را به آنچه که در دورۀ عمر انجام داده اید، آگاه خواهد کرد. آنجا دیگر نمی شود انکار کرد.

ص: 183


1- 1) - سعدی شیرازی.

نمونه هایی از اشعار یادآور مرگ

برگ عیشی به گور خویش فرست کس نیارد ز پس، تو پیش فرست (1)

باز شعر دیگر: خانه پر گندم و یک جو نفرستاده به گور برگ مرگت چو غم برگ زمستانی نیست (2)

زندگی بعضی ها خیلی آباد و مرفه است، اما از کار خیر در شئون مختلف زندگی آنها خبری نیست. به قبرستان گذر کردم صباحی

ضعف انسان در جلوگیری از مرگ

در سورۀ واقعه آمده است:

« فَلَوْ لا إِنْ کُنْتُمْ غَیْرَ مَدِینِینَ * تَرْجِعُونَها إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ» 4

اگر راست می گویید که اهل قدرت هستید، روح این عزیزی که تا کنار گلو

ص: 184


1- 1) - سعدی شیرازی.
2- 2) - سعدی شیرازی.

کشانده ام تا درآورم، به بدن برگردانید.

حکیم نظامی گنجوی، شاعر ایرانی می فرماید: یکی روز من نیز در عهد خویش

تا این طرف نیایی و نبینی، نمی فهمی که در آن عالم چه خبر است. البته برای عباد صالح خدا هیچ جای بدی نیست، بلکه برای آنهایی که زندگی در هم و خلافی داشتند، حرام و حلال، عبادات حضرت حق و خدمت به خلق را رعایت نمی کردند، بد جایگاهی است.

عذاب قرائت قرآن بر قبر گنهکاران

در محلّۀ ما کسی بود، همه می گفتند که او خیلی بد است. بیشترین بدی او برای این بود که در زندگی، پول درآوردن و خرج کردن، با فرهنگ شاه هماهنگ بود. آن آن وقت ها هنوز خیلی از خانواده ها از یاد مرگ دور و غافل نبودند، حتی در خانواده های بی دین هم اگر کسی می مرد، ختم، مراسم، منبر و روضه ای برقرار می کردند.

آن زمان پولی به شخص قرآن خوان دادند، گفتند: تو یک ماه، شب های جمعه بر سر قبر این مردۀ ما قرآن بخوان. این قرآن خوان که خوب بود و شغلش این بود، برای متدین های محل ما تعریف کرد: من دو شب جمعه بیشتر نرفتم، بعد رفتم پول آنها را پس دادم؛ چون شب جمعۀ دوم که سر قبر او قرآن خواندم و به خانه آمدم،

ص: 185

در خواب دیدم که در بیابانی هستم، تا چشم کار می کند، آتش دارد به آسمان می رود. کسی را که بسته، اسیر و زنجیر کرده بودند، در میان این آتش ها عربده می کشید. تا چشمش به من افتاد، گفت: تو هفتۀ قبل پول گرفتی که بیایی برای من قرآن بخوانی، آن هفته خواندی، عذاب ما بیشتر شد، این هفته نیز خواندی، عذاب ما را بیشتر کردند، من تقاضا می کنم، دیگر برای من قرآن نخوان؛ چون تو وقتی آیات قرآن را می خوانی، به آیۀ عبادت، مال، حقوق زن و فرزند، حق الناس و طرز درآمد که می رسی، چون من برعکس آن آیه عمل کرده ام، با گرز آتشین مرا می زنند و می گویند: این آیات را برای شما فرستاده بودیم، چرا عمل نکردید؟

دیدار با خوبان در عالم رؤیا

من استادی داشتم که در میان استادانی که خدا نصیبم کرد، او تک بود. خیلی منظّم، اهل نماز شب، گریه و سینه زدن برای ابی عبدالله علیه السلام بود، با این که فقیه و مجتهد بود، اما روز عاشورا عبا و عمامه را کنار می گذاشت، به خودش گِل می مالید و پیراهن یک تکّه می پوشید، درون سینه زنان می آمد و از همه بیشتر سینه می زد.

چند نفر از امام جماعت های مهمّ تهران آن زمان، شاگرد درس او بودند. از دنیا رفت و مرگ او خیلی روی من اثر گذاشت. تا به حال هنوز با او ارتباط روحی من قطع نشده است، به قدری رابطۀ من با او قوی است که شاید چهار بار خواب دیدم که به دنیا برگشته است و از او پرسیدم: شما مگر از دنیا نرفتید؟ گفت: چرا. گفتم:

پس چرا دوباره آمدید؟

می گفت: اجازه گرفتم که برگردم تا دو باره مردم را به دین خدا هدایت و کمک کنم و بعد از دنیا بروم. خیلی غصّه دین مردم و جوان ها را می خورد. استاد هنرمندی در توبه دادن گنهکاران و متدیّن بار آوردن جوانان بود. البته جوان های

ص: 186

زمان ایشان اکنون پیرمرد هستند، چون آن وقتی که من نزد او بودم، دوازده ساله بودم.

شبی در عالم رؤیا او را دیدم. این مطلبی که من در خواب به او گفتم، خیلی جالب است. گفتم: فرزند مرحوم حاج شیخ عباس قمی که همسایۀ ما است، من از مرحوم حاج میرزا علی آقا، پسر حاج شیخ عباس جریانی را شنیده بودم، بعد از شنیدنم نزد آخرین فرزندش که الان زنده است رفتم، گفتم: برادر شما چنین داستانی را از پدرتان نقل کرده است، گفت: درست است. من این ها را در خواب داشتم به استادم که از دنیا رفته بود می گفتم.

پیام دادن بزرگان از طریق خواب

کسی که اینجا منظّم، با خدا و با قرآن زندگی کند، بعد که او را به آن طرف می برند، چه سفره ای برای او می گیرند. بعضی خواب ها واقعاً عجیب است.

خواهر شهیدی به من تلفن زد و گفت: برادرم به من گفته است که به شما زنگ بزنم و از قول او به شما بگویم: آن کاری که بین من و شما بود، چرا تمام نشده است؟ من که شهید شدم و نیستم که دنبال آن را بگیرم.

به ایشان بگو: آن کار را دنبال کن تا تمام شود. به او گفتم: خانم! برادر شما شماره تلفن منزل قبلی ما را داشت، ما پنج سال است که از آن منزل به جای دیگری رفته ایم، شما شماره تلفن مرا از کجا آورده اید؟ گفت: دیشب برادرم در خواب به من داد. این خیلی عجیب است.

گفتم: استاد! ایشان که همسایۀ ما است، گفت: وقتی ما پدر خود را - شیخ عباس قمی - در نجف دفن کردیم، شب بعد از دفنش خیلی گریه کردم، در عالم رؤیا پدرم را دیدم، درحالی که می دانستم او مرده است. دیدم چهرۀ شاد، بهترین لباس و گویا جوان شده است. به پدرم گفتم: شما مگر از دنیا نرفتید؟

ص: 187

گفت: چرا، من خودم شاهد بودم که بدن مرا غسل دادید، کفن کردید و در کنار حرم امیرالمؤمنین علیه السلام دفن کردید. گفتم: شما دوباره به دنیا برگشته اید؟ گفت: نه.

گفتم: پس چه شده است؟ گفت: آمده ام تا به شما بگویم: از زمانی که من وارد عالم برزخ شدم تا کنون، که تقریباً هشت ساعت می شود، در این مدت سه بار آمده اند و مرا به خدمت حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام برده اند.

این را من در خواب برای استادم گفتم، گفتم: استاد! با شما چه کار کردند؟ ایشان فرمودند: حرف شیخ عباس درست است، شیخ عباس را همان روز که مرد، سه بار بردند، اما مرا تا کنون صد بار برده اند.

اگر کسی این گونه زندگی کند و بمیرد، چقدر شیرین است تا این که وقتی به برزخ می رود، بگویند: پرونده ات را باز کن، ببین! این ها چیست که در پروندۀ تو ثبت شده است؟ آن وقت نتواند جواب دهد.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

روزی حلال

محک اعمال با آیات و روایات

محک اعمال با آیات و روایات

13

تهران، حسینیه حضرت علی اکبر علیه السلام

دهه اول - جمادی الثانی 1384

ص: 188

ص: 189

ص: 190

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام در سخنرانی مهمی نشانه ها و خصلت های مردم مؤمن را بیان فرمودند.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

گفته ها، مطالب و روایات ما برای زندگی شما جنبۀ میزان، معیار و شاقول دارد.

شاقولی که دست بنّا و معمار است. او با این شاقول چه می کند؟ دیوار ساختمان، آهن ها و ستون هایی را که وامی دارند، عرض یابی می کند که کج و منحرف نباشند؛ چون اگر دیوار، ستون و ساختمانی حتی انحراف کمی داشته باشد، تحمّل بار را نخواهد کرد و وقتی باری را روی آن قرار دهند، کمرشکن می شود.

یا اگر دیوار انحراف داشته باشد، حتی اگر به اندازۀ کمی باشد، مقداری که بارش سنگین شود، فرو می ریزد و خراب می شود. در حقیقت زحمتِ کشیده شده به باد می رود و پول خرج کننده را نابود می کند.

امام صادق علیهم السلام گفته ها و فرمایش های اهل بیت علیهم السلام را به شاقول تعبیر کردند، می خواهند بفرمایند: اگر زندگی خود را با این مسائل اندازه گیری و شاقول گیری معنوی نکنید، ساختمان و ستون زندگی شما مستقیم ساخته نخواهد شد. وقتی که براین ساختمان معنوی، بار سنگینی قرار بگیرد، درهم فرو می ریزد و زندگی شما

ص: 191

ثمر، منفعت و سود نمی دهد.

هماهنگی زندگی مؤمن با انبیا و اولیا

امیرالمؤمنین علیه السلام در این قطعۀ ناب ملکوتی با ارزش، خصال مؤمن واقعی را بیان می کنند که مؤمن واقعی در این دنیا چگونه، به چه کیفیت و به چه صورت زندگی می کند.

قطعاً در طول تاریخ، از زمان حضرت آدم علیه السلام تا کنون و تا قیامت، زندگی سالم تر، پاک تر و با منفعت تری از زندگی مؤمن واقعی نبوده و نخواهد بود، چرا که تمام زندگی مؤمن واقعی با خواسته های پروردگار، پیغمبران و ائمۀ طاهرین علیهم السلام هماهنگ است و آن خواسته ها، پاک ترین خواسته ها هستند.

خواسته هایی که براساس عدالت، حکمت و کرامت انسانی تنظیم شده اند؛ چون خداوند متعال، پیغمبران خدا و ائمه علیهم السلام از انسان خواستۀ ظالمانه ندارند؛ چون اهل ظلم، خواسته های انحرافی، ناحق و باطل نیستند؛ چون آنها اهل حق، حقیقت، صدق و درستی هستند. مسائل، احکام، دستورها و طرح های پروردگار، پیغمبران و ائمه علیهم السلام عقلی، فطری، طبیعی، انسانی، الهی و عرشی است.

امنیت بر محور زندگیِ همراه با ایمان

در حقیقت با این خواسته ها می خواهند ساختمان جامعِ کاملِ سودمندی از انسانیت بسازند که تمام مردم به گونه ای تربیت شوند ورشدکنند که همه درکنار هم، درامنیت کامل باشند. با عمل به این دستورها، کسی ازکسی ترس ووحشت نخواهد داشت و کسی احساس ناامنی و اضطراب نخواهد کرد.

این که امیرالمؤمنین علیه السلام در کلام مؤمن می گویند، ریشۀ لغت مؤمن سه حرفی

ص: 192

است؛ «أمن» یعنی آرامش، امنیت، بی اضطراب و راحت بودن. وقتی کسی مؤمن واقعی است، معنایش این است که هم خودش امنیت دارد:

« أُولئِکَ لَهُمُ اَلْأَمْنُ» 1

و هم دیگران در کنار او امنیت دارند:

«المسلم من سلم الناس من یده و لسانه» (1)به فرمودۀ امیرالمؤمنین علیه السلام: کسی از دست مؤمن رنج، زحمت، بلا، مصیبت، مشقت و زیان به ناحق نمی بیند. مؤمن هم خودش دارای امنیت است و هم برای دیگران امنیت ساز است.

درآمد پاک، خصلت اول مؤمن

حال ببینیم خصلت هایی که وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام برای مؤمن بیان کرده اند، چیست؟ اولین خصلت که جای این خصلت در جامعۀ ما خالی است و اگر جایی داشته باشد، فوق العاده محدود است، کسب حلال می باشد.

آنهایی که این ادعاها را ندارند، از آنها توقعی نیست. هیچ وقت از کافر در حال کفر توقع عبادت خدا و خدمت به خلق را ندارند.

خصلت اول:

«من طاب مکسبه» (2)

ص: 193


1- 2) - بحار الأنوار: 72/51، باب 42، حدیث 3؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ النَّاسُ مِنْ یَدِهِ وَ لِسَانِهِ وَ الْمُؤْمِنُ مَنِ ائْتَمَنَهُ النَّاسُ عَلَی أَمْوَالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ.»
2- 3) - الخصال: 2/352، حدیث 30؛ الکافی: 2/235، بَابُ الْمُؤْمِنِ وَ عَلَامَاتِهِ وَ صِفَاتِهِ، حدیث 18؛ « [2]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ الْمُؤْمِنُ مَنْ طَابَ مَکْسَبُهُ وَ حَسُنَتْ خَلِیقَتُهُ وَ صَحَّتْ سَرِیرَتُهُ وَ أَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ وَ أَمْسَکَ الْفَضْلَ مِنْ کَلَامِهِ وَ کَفَی النَّاسَ شَرَّهُ وَ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ.»

درآمد، کسب، صنعت گری، کشاورزی، هنرمندی و پول مؤمن پاک است. این مسألۀ خیلی مهمی است؛ که امیرالمؤمنین علیه السلام اعتقاد صد در صد دارند که حرام مالی، توان هجوم به مؤمن را ندارد. تا این حد مؤمن در امنیت است.

حال موحدان و مؤمنان در قبال مال دنیا

سعدی دربارۀ اهل توحید و موحّد، یعنی کسی که اهل خدا است، می گوید: موحد چو در پای ریزی زرش

هر چه پول هست، زیر پای مؤمن بریزید، یا اسلحه روی سر او نگهدارید، از زر و مال امید و از آن تیغ تیز هراسی برای او حاصل نمی شود. تأثیری در او ندارد.

حرص و طمع نمی کند.

تنها عکس العملی که مؤمن واقعی در برابر مال حرام نشان می دهد این است که می گوید: این مال، مال من نیست؛ پس تصرّف در این مال، حرام است. نتیجۀ حرف او نیز به حال و دل او برگشت دارد. می گوید: من آن چیزی را به خود اجازه تصرّف می دهم که پروردگار به من اجازه داده است.

مقاومت و صبر مؤمن در آزمایش الهی

خیلی از مواضع، چه برای پیغمبران مانند حضرت یحیی و حضرت یوسف علیهما السلام و چه برای امامان، علی الخصوص حضرت سیدالشهداء و چه برای اولیای خدا

ص: 194

مانند میثم، رُشید، حُجر بن عدی، جریاناتی اتفاق افتاد که اگر نسبت به آن جریانات تسلیم می شدند، نه تبعید می شدند، نه زندان می رفتند، نه کشته یا دچار مشقّت و رنج می شدند.

فقط کافی بود که تسلیم شوند، تا بقیۀ عمر را راحت و در عافیت و خوشی بگذرانند تا از دنیا بیرون بروند، اما همۀ حرف در همین است که آن پیغمبر، امام، یا یکی از افراد تربیت شده در این مدرسه، در مقابل جریانات منفی تسلیم نمی شوند.

خیال نکنید برای آنها زمینۀ حرام مالی پدید نیامد. برای انبیا، ائمۀ طاهرین علیهم السلام، اولیای الهی و تربیت شدگان این مکتب، در اوج سختی مادّی، بیشترین پول پیشنهاد شد، ولی نپذیرفتند؛ یعنی فقر، نداری و سختی را تحمّل کردند، اما حرام را نپذیرفتند. (1)

ص: 195


1- 1) - الکافی: 2/90، باب الصبر، حدیث 11؛ « [1]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ الصَّبْرُ صَبْرَانِ صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ حَسَنٌ جَمِیلٌ وَ أَحْسَنُ مِنْ ذَلِکَ الصَّبْرُ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عز و جل عَلَیْکَ وَ الذِّکْرُ ذِکْرَانِ ذِکْرُ اللَّهِ عز و جل عِنْدَ الْمُصِیبَةِ وَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِکَ ذِکْرُ اللَّهِ عِنْدَ مَا حَرَّمَ عَلَیْکَ فَیَکُونُ حَاجِزاً.» الکافی: 2/91، باب الصبر، حدیث 14؛ « [2]أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ الصَّبْرُ صَبْرَانِ صَبْرٌ عَلَی الْبَلَاءِ حَسَنٌ جَمِیلٌ وَ أَفْضَلُ الصَّبْرَیْنِ الْوَرَعُ عَنِ الْمَحَارِمِ.» وسائل الشیعة: 8/317، باب 11، حدیث 10777؛ « [3]الرِّضَا علیه السلام قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام إِذَا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ قَدْ حَسُنَ سَمْتُهُ وَ هَدْیُهُ وَ تَمَاوَتَ فِی مَنْطِقِهِ وَ تَخَاضَعَ فِی حَرَکَاتِهِ فَرُوَیْداً لَایَغُرَّنَّکُمْ فَمَا أَکْثَرَ مَنْ یُعْجِزُهُ تَنَاوُلُ الدُّنْیَا وَ رُکُوبُ الْمَحَارِمِ مِنْهَا لِضَعْفِ نِیَّتِهِ وَ مَهَانَتِهِ وَ جُبْنِ قَلْبِهِ فَنَصَبَ الدِّینَ فَخّاً لَهَا فَهُوَ لَایَزَالُ یَخْتِلُ النَّاسَ بِظَاهِرِهِ فَإِنْ تَمَکَّنَ مِنْ حَرَامٍ اقْتَحَمَهُ وَ إِذَا وَجَدْتُمُوهُ یَعِفُّ عَنِ الْمَالِ الْحَرَامِ فَرُوَیْداً لَایَغُرَّنَّکُمْ فَإِنَّ شَهَوَاتِ الْخَلْقِ مُخْتَلِفَةٌ فَمَا أَکْثَرَ مَنْ یَنْبُو عَنِ الْمَالِ الْحَرَامِ وَ إِنْ کَثُرَ وَ یَحْمِلُ نَفْسَهُ عَلَی شَوْهَاءَ قَبِیحَةٍ فَیَأْتِی مِنْهَا مُحَرَّماً فَإِذَاوَجَدْتُمُوهُ یَعِفُّ عَنْ ذَلِکَ فَرُوَیْداً لَایَغُرَّنَّکُمْ حَتَّی تَنْظُرُوا مَا عَقَدَهُ عَقْلُهُ فَمَا أَکْثَرَ مَنْ تَرَکَ ذَلِکَ أَجْمَعَ ثُمَّ لَایَرْجِعُ إِلَی عَقْلٍ مَتِینٍ فَیَکُونُ مَا یُفْسِدُهُ بِجَهْلِهِ أَکْثَرَ مِمَّا یُصْلِحُهُ بِعَقْلِهِ وَ إِذَا وَجَدْتُمْ عَقْلَهُ مَتِیناً فَرُوَیْداً لَایَغُرَّنَّکُمْ حَتَّی تَنْظُرُوا أَ مَعَ هَوَاهُ یَکُونُ عَلَی عَقْلِهِ أَوْ یَکُونُ مَعَ عَقْلِهِ عَلَی هَوَاهُ وَ کَیْفَ مَحَبَّتُهُ لِلرِّئَاسَاتِ الْبَاطِلَةِ وَ زُهْدُهُ فِیهَا فَإِنَّ فِی النَّاسِ مَنْ خَسِرَ الدُّنْیَا وَ الآْخِرَةَ بِتَرْکِ الدُّنْیَا لِلدُّنْیَا وَ یَرَی أَنَّ لَذَّةَ الرِّئَاسَةِ الْبَاطِلَةِ أَفْضَلُ مِنْ لَذَّةِ الْأَمْوَالِ وَ النِّعَمِ الْمُبَاحَةِ الْمُحَلَّلَةِ فَیَتْرُکُ ذَلِکَ أَجْمَعَ طَلَباً لِلرِّئَاسَةِ إِلَی أَنْ قَالَ وَ لَکِنَّ الرَّجُلَ کُلَّ الرَّجُلِ نِعْمَ الرَّجُلُ هُوَ الَّذِی جَعَلَ هَوَاهُ تَبَعاً لِأَمْرِ اللَّهِ وَ قُوَاهُ مَبْذُولَةً فِی رِضَاءِ اللَّهِ یَرَی الذُّلَّ مَعَ الْحَقِّ أَقْرَبَ إِلَی عِزِّ الْأَبَدِ مِنَ الْعِزِّ فِی الْبَاطِلِ إِلَی أَنْ قَالَ فَذَلِکُمُ الرَّجُلُ نِعْمَ الرَّجُلُ فَبِهِ فَتَمَسَّکُوا وَ بِسُنَّتِهِ فَاقْتَدُوا وَ إِلَی رَبِّکُمْ بِهِ فَتَوَسَّلُوا فَإِنَّهُ لَاتُرَدُّ لَهُ دَعْوَةٌ وَ لَاتُخَیَّبُ لَهُ طَلِبَةٌ.»

نه تنها حرام مالی، البته امیرالمؤمنین علیه السلام در این جمله به مال اشاره دارند:

«المؤمن من طاب مکسبه»

اما حرام های دیگر نیز برای آنان به وجود آمد و آنها خم به ابرو نیاوردند و نپذیرفتند؛ چون می دانستند که قبول حرام همانا و جدا شدن از رحمت و بسته شدن درِ لطف به روی خود و به خشم آوردن پروردگار همان.

خشم پروردگار بر حرام خواران

قرآن مجید، در سورۀ مبارکۀ بقره دربارۀ گروهی از یهود می فرماید:

« وَ باؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اَللّهِ» 1

غضب خدا را خریدار و از جانب خدا به خشم سنگینی گرفتار شدند. از کجا می گویید: به خشم سنگین؟ از نکره بودن لغت «غضب» که «الف و لام» ندارد.

خیلی حرف است که پروردگار عالم از انسان خشمگین شود. حتماً همۀ شما در جلسات دعای عرفۀ حضرت ابی عبدالله علیه السلام شرکت کرده اید.

ص: 196

در این دعا، امام حسین علیه السلام بلند بلند در صحرای عرفات گریه می کردند و می فرمودند: خدایا! مرگ مرا در حال فرود آمدن غضب و خشم تو بر من قرار نده؛ چون اگر خدا از کسی خشمگین باشد و در همان حال خشم خدا بمیرد، برای او نجات غیرممکن است. (1)حال چرا این گروه از یهود را می فرماید:

« وَ باؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اَللّهِ»

علتش را در آیات دیگر بیان می کند: یکی از علت های خشم پروردگار بر این گروه از یهود، خوردن مال حرام بوده است. تعبیر خود قرآن را ببینید:

« أَکّالُونَ لِلسُّحْتِ» 2

این ها به شدّت به مال حرام وصل بودند؛ یعنی اهل احتیاط و ترس نبودند.

لزوم احتیاط در مسائل مالی

انسان ها گاهی اهل احتیاط هستند، بارها حرام را قبول نمی کنند، اما ممکن است گاهی قبول کنند، اما خدا در قرآن می فرماید: این ها دائم و به شدت با حرام سر و کار داشتند. هر مال حرامی را می خوردند. برای آنان فرقی نمی کرد که مال یتیم است، یا مال مظلوم، یا ارث برادر و خواهر، یا مالی که از فتنه، حیله، رشوه، دزدی کلاه برداری، دین فروشی و جاسوسی به دست آمده است،

ص: 197


1- 1) - بحار الأنوار: 95/219، باب 2، ذیل حدیث 3؛ « [1]اللَّهُمَّ فَلَا تُحْلِلْ بِی غَضَبَکَ فَإِنْ لَمْ تَکُنْ غَضِبْتَ عَلَیَّ فَلَا أُبَالِی سِوَاکَ غَیْرَ أَنَّ عَافِیَتَکَ أَوْسَعُ لِی فَأَسْأَلُکَ بِنُورِ وَجْهِکَ الَّذِی أَشْرَقَتْ لَهُ الْأَرْضُ وَ السَّمَاوَاتُ وَ انْکَشَفَتْ بِهِ الظُّلُمَاتُ وَ صَلَحَ عَلَیْهِ أَمْرُ الْأَوَّلِینَ وَ الآْخِرِینَ أَنْ لَاتُمِیتَنِی عَلَی غَضَبِکَ وَ لَاتُنْزِلَ بِی سَخَطَکَ لَکَ الْعُتْبَی حَتَّی تَرْضَی قَبْل حَتَّی تَرْضَی قَبْلَ ذَلِک. . .»

« أَکّالُونَ لِلسُّحْتِ»

همین مسأله سبب خشم پروردگار عالم بر آنها شد.

در جامعۀ ما نیز جای مال حلال خیلی خالی است. مردم آن دیوار احتیاطهای قدیم را خراب کرده اند و ترس از خدا در آنها بسیار ضعیف شده است. وقتی به مال حرام برمی خورند، وحشتی ندارند و خشم خدا را احساس نمی کنند، گویا مال حرام را ملک واقعی خود می کنند. گاهی با تکبّر می گویند: می خوریم و یک لیوان آب هم روی آن می خوریم. اما زندگی مؤمن زیبا و پاک است که امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «من طاب مکسبه» درآمدش پاک و حلال است.

طرح شبهه ای در زمینۀ روزی حلال و حرام

سؤالی در اینجا مطرح کنم و جواب آن را نیز بدهم: این همه در این کرۀ زمین، در اروپا، آمریکا، آفریقا، آسیا، کشورهای اسلامی، مملکت خودمان، مال حرام می خورند، با رشوه، دزدی، غصب، قاچاق فروشی، کلاه برداری، حیله، غشّ در معامله، مخلوط کردن جنس خوب و بد، در حالی که برای مشتری قابل تشخیص نیست و جنس را به عنوان جنس سالم به مردم دادن، در همه چیز جادۀ تقلّب باز است، روغن، لبنیات، عسل، پنیر، کره، پارچه، برنج، گندم، این جنس دوپا در همه چیز راه تقلّب را باز کرده است. آیا این مال حرامی که مردم کرۀ زمین گرفتارش هستند، این روزی پروردگار است که نمی شود از آن فرار کرد؟

یعنی این لقمۀ حرام را خدا ثبت کرده است که از گلوی فلان کس باید فرو برود؟ اگر خدا چنین حکمی را ثبت کرده باشد و حرام را روزی این ها قرار داده باشد، پس محاکمات روز قیامت نسبت به مال حرام و حرام خوری برای چیست؟

ص: 198

چرا پیغمبر عزیز صلی الله علیه و آله فرمود: (1)اگر در خانۀ هر کسی، قیراطی از حرام باشد؛ یعنی مال ناحق، تا زمانی که این قیراط در این خانه هست، خدا به صاحب آن خانه نظر رحمت نخواهد کرد؟ اگر روزی، حکم، ثبت و ارادۀ خدا است که حرام باید از این گلو پایین برود، پس این آیات و روایات، محاکمات روز قیامت و «وَ باؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اَللّهِ» یعنی چه؟

از طرفی حکم کرده است که این حرام باید نصیب فلانی شود؛ یعنی اراده کرده است که این لقمه از این گلو پایین برود، از طرف دیگر می فرماید: «وَ باؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اَللّهِ»

قبح عقاب بلا بیان

خدا در قرآن می فرماید:

« ما کُنّا مُعَذِّبِینَ حَتّی نَبْعَثَ رَسُولاً» 2

ما هرگز ملتی را عذاب نخواهیم کرد، مگر این که دین خود را توسط رسولان خود به آنها ابلاغ کنیم و آنها گوش ندهند.

اگر دین را ابلاغ نکنیم، دیگر محاکمه نمی کنیم و به جهنم نمی بریم. فرض کنید پشت کوه های هیمالیا روستایی است که رادیو، تلویزیون، برق، کتاب، عالم، مبلغ، گوینده و مسلمانی به آنجا نرفته است و در آنجا نیز صد نفر زن و مرد زندگی می کنند که از هیچ دینی خبردار نشده اند، نمی دانند که حلال، حرام، کتاب،

ص: 199


1- 1) - بحار الأنوار: 100/120، باب 5، 27.

پیغمبر و امامی هست، خودشان برای خودشان قوانینی را درست کرده اند که مال، ناموس و امنیت شان حفظ شود و مدت ها در کنار یکدیگر راحت زندگی کردند و مردند.

طبق این آیۀ شریفه، خدا در قیامت برای این ها دادگاه تشکیل نمی دهد که چرا نماز نخواندید، روزه نگرفتید و کار خیر نکردید؟ چون آنها می گویند: خدایا! ما اصلاً از این حرف ها خبر نداشتیم. تو از دل ما خبر داری، اگر خبردار می شدیم، گوش می دادیم و عمل می کردیم.

جواب از شبهۀ روزی حرام

هر چند یک دلیل نیز برای ما کافی است، اما با هزار دلیل می شود ثابت کرد که ذرّه ای حرام در مدار رزق الهی قرار ندارد. این هایی که حرام می خورند، آیا از حلال روزی آنان مقدر نشده است؟ روایات می گویند: چرا.

در قیامت نشانش می دهند که در طول سال چقدر حرام خورده است، در حالی که چقدر از حلال روزی او کرده بوده اند و او به جای این که به دنبال حلال برود، به دنبال حرام رفته است.

جالب اینجا است که هیچ چیزی اضافه تر از حلال نیز نصیب او نشده، همان مقدار حلال را از طرق حرام به دنبالش رفته و فقط باری به دوش خود گذاشته است؛ چون به مردم ظلم کرده و با دست خود راهی به طرف جهنّم به روی خود باز کرده است و الاّ اگر به دنبال حرام نمی رفت، خدا حتماً حلال را از کانال های کسب، کار، زحمت، صنعت، هنر، کشاورزی و تجارت به او می رساند.

تقدیر روزی حلال از قبل از تولد

ما خیلی از تاریخ بشر اطلاع نداریم، اما کسی که حرام می خورد، دو گناه می کند: گناه اول: همان حرام خوری است و گناه دوم: بی اعتمادی به پروردگار.

ص: 200

از او می پرسند: چرا داری حرام می خوری؟ می گوید: چاره ای ندارم. یعنی خدا کارگردان خوبی نیست و در بین موجودات زنده ای که باید به آنها روزی بدهد، ما را از قلم انداخته و فراموش کرده است.

در حالی که از وقتی که ما در شکم مادر بودیم، تا کنون که بدن کاملی پیدا کرده ایم، از نه ماهگی، در آن تاریکی، در حالی که دست ما به هیچ جا بند نبود و هیچ اختیاری نداشتیم، برعکس در شکم مادر، زانو در بغل گرفته بودیم، تا وقتی که سر ما را به طرف خروجی و دنیا برگرداند، مگر در آن پنج ماه از طریق جفتی که در شکم مادر ساخته بود و از راه ناف در شبانه روز، نه کم و نه زیاد، غذای ما را نمی داد؟

مگر قبل از این که به دنیا بیاییم، سینۀ مادر را پر از شیر نکرد؟ وقتی به دنیا آمدیم، دندان نداشتیم، مگر شیر را تا دو سال غذای ما قرار نداد؟ وقتی لثۀ ما محکم شد و دندان بیرون زد، غذاهای دیگر را به کمک شیر مادر برای ما قرار نداد؟ آن وقت به فکر ما بود، حال که بزرگ شده ایم، همسر، فرزند، زندگی، داماد، عروس، میهمان داریم، ما را از یاد می برد که عجله کنیم و به دنبال حرام برویم؟

«المؤمن من طاب مکسبه»

مؤمن هوس مال حرام، نجس، ناپاک و آلوده نمی کند.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 201

قناعت به حلال

پاکی درآمد و کسب مؤمن

پاکی درآمد و کسب مؤمن

14

تهران، حسینیه حضرت علی اکبر علیه السلام

دهه اول - جمادی الثانی 1384

ص: 202

ص: 203

ص: 204

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام هفت حقیقت را به عنوان نشانه ها، خصوصیات و ویژگی های مؤمن بیان فرمودند. خصلت اول که در گفتار ملکوتی و نورانی خود دارند، این خصلت است:

«المؤمن من طاب مکسبه» (1)درآمد، کسب و مالی که مؤمن به دست می آورد که با آن مال، زندگی و معیشت خود را اداره کند، حلال و مال پاک است. کسبی را که مؤمن انتخاب می کند و در معاملاتی که با مردم انجام می دهد، کاملاً مشروع است.

کسی که بخواهد این گونه باشد، باید از حالتی ارزشی برخوردار باشد؛ چون تا آن حالت در انسان با تمرین به دست نیاید، نمی تواند به کسب مشروع و درآمد و درآمد حلال وصل باشد.

ص: 205


1- 1) - الخصال: 2/352، حدیث 30.

عزت قناعت و ذلت طمع

این حالت ارزشی، انسانی و اخلاقی، قناعت است. دربارۀ قناعت گفته اند:

«قَدْ عَزَّ مَنْ قَنَعَ» (1)آن انسانی که دارای روحیه و حالت قناعت است، انسان بزرگوار و عزیزی است.

ضدّ قناعت، طمع و حرص است که این حالت خیلی ها را دچار حرام و پایمال کردن حقوق دیگران و شکست در کسب و کار کرد. خیلی ها را به خاک سیاه نشاند و به زندان انداخت و آبروی آنها را بر باد داد.

این ها همه از عوارض طمع است. آن کسی که دارای بیماری طمع است، علاقه دارد که یک روزه ثروتمند شود و ثروت انبوهی را به دست بیاورد. با این حالت مجبور می شود راه های مختلفی را طی کند. خود را به مکر، حیله، کلاهبرداری و نیرنگ آلوده کند و اغلب نیز در این زمینه پیروز و موفق نمی شوند؛ چون در تاریخ ثابت شده است که گناه و حالات زشت اخلاقی در عمل پیروزی ندارد.

فتح و ظفر حقیقی مؤمن

هیچ طمع کار، ظالم، ستمکار، خلافکار، منحرف، طاغی و معصیت کاری در عالم به پیروزی واقعی نرسیده است. اما اهل خدا در امر مال، اخلاق، عمل و امور شخصیتی، همیشه پیروز شده و خواهند شد. در آیندگان نیز این گونه افراد به پیروزی و ظفر واقعی خواهند رسید.

وجود مبارک حضرت زینب کبری علیها السلام در سخنرانی های خود، که معروف ترین

ص: 206


1- 1) - غرر الحکم: 392، حدیث 9018؛ [1] عیون الحکم و المواعظ: 365، باب 21.

و هیجان انگیزترین آن، سخنرانی در بازار کوفه، کاخ و محلّ حکومت یزید بود، بقیه اش مقداری در کربلا، یا در مسیر شام و مدینه بوده است و همۀ این سخنرانی ها را در کتاب ها نوشته و ثبت کرده اند، حدیثی را کنار بدن مطهر حضرت ابی عبدالله علیه السلام برای حضرت زین العابدین علیه السلام بیان کردند. (1)

ص: 207


1- 1) - بحار الأنوار: 45/154 - 156، باب 39، حدیث 3؛ «أَبِی نُعَیْمٍ قَالَ حَدَّثَنِی حَاجِبُ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ زِیَادٍ أَنَّهُ لَمَّا جِیءَ بِرَأْسِ الْحُسَیْنِ علیه السلام أَمَرَ فَوُضِعَ بَیْنَ یَدَیْهِ فِی طَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ وَ جَعَلَ یَضْرِبُ بِقَضِیبٍ فِی یَدِهِ عَلَی ثَنَایَاهُ وَ یَقُولُ لَقَدْ أَسْرَعَ الشَّیْبُ إِلَیْکَ یَا بَا عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ مَهْ فَإِنِّی رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ یَلْثِمُ حَیْثُ تَضَعُ قَضِیبَکَ فَقَالَ یَوْمٌ بِیَوْمِ بَدْرٍ ثُمَّ أَمَرَ بِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَغُلَّ وَ حُمِلَ مَعَ النِّسْوَةِ وَ السَّبَایَا إِلَی السِّجْنِ وَ کُنْتُ مَعَهُمْ فَمَا مَرَرْنَا بِزُقَاقٍ إِلَّا وَجَدْنَاهُ مِلْءَ رِجَالٍ وَ نِسَاءٍ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ یَبْکُونَ فَحُبِسُوا فِی سِجْنٍ وَ طُبِّقَ عَلَیْهِمْ ثُمَّ إِنَّ ابْنَ زِیَادٍ لَعَنَهُ اللَّهُ دَعَا بِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ النِّسْوَةِ وَ أَحْضَرَ رَأْسَ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ کَانَتْ زَیْنَبُ ابْنَةُ عَلِیٍّ علیه السلام فِیهِمْ فَقَالَ ابْنُ زِیَادٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی فَضَحَکُمْ وَ قَتَلَکُمْ وَ أَکْذَبَ أَحَادِیثَکُمْ فَقَالَتْ زَیْنَبُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَکْرَمَنَا بِمُحَمَّدٍ وَ طَهَّرَنَا تَطْهِیراً إِنَّمَا یَفْضَحُ اللَّهُ الْفَاسِقَ وَ یُکَذِّبُ الْفَاجِرَ قَالَ کَیْفَ رَأَیْتِ صَنِیعَ اللَّهِ بِکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ قَالَ کَتَبَ عَلَیْهِمُ الْقَتْلَ فَبَرَزُوا إِلَی مَضَاجِعِهِمْ وَ سَیَجْمَعُ اللَّهُ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُمْ فَتَتَحَاکَمُونَ عِنْدَهُ فَغَضِبَ ابْنُ زِیَادٍ لَعَنَهُ اللَّهُ عَلَیْهَا وَ هَمَّ بِهَا فَسَکَّنَ مِنْهُ عَمْرُو بْنُ حُرَیْثٍ فَقَالَتْ زَیْنَبُ یَا ابْنَ زِیَادٍ حَسْبُکَ مَا ارْتَکَبْتَ مِنَّا فَلَقَدْ قَتَلْتَ رِجَالَنَا وَ قَطَعْتَ أَصْلَنَا وَ أَبَحْتَ حَرِیمَنَا وَ سَبَیْتَ نِسَاءَنَا وَ ذَرَارِیَنَا فَإِنْ کَانَ ذَلِکَ لِلِاشْتِفَاءِ فَقَدِ اشْتَفَیْتَ فَأَمَرَ ابْنُ زِیَادٍ بِرَدِّهِمْ إِلَی السِّجْنِ وَ بَعَثَ الْبَشَائِرَ إِلَی النَّوَاحِی بِقَتْلِ الْحُسَیْنِ علیه السلام ثُمَّ أَمَرَ بِالسَّبَایَا وَ رَأْسِ الْحُسَیْنِ فَحُمِلُوا إِلَی الشَّامِ فَلَقَدْ حَدَّثَنِی جَمَاعَةٌ کَانُوا خَرَجُوا فِی تِلْکَ الصُّحْبَةِ أَنَّهُمْ کَانُوا یَسْمَعُونَ بِاللَّیَالِی نَوْحَ الْجِنِّ عَلَی الْحُسَیْنِ إِلَی الصَّبَاحِ وَ قَالُوا فَلَمَّا دَخَلْنَا دِمَشْقَ أُدْخِلَ بِالنِّسَاءِ وَ السَّبَایَا بِالنَّهَارِ مُکَشَّفَاتِ الْوُجُوهِ فَقَالَ أَهْلُ الشَّامِ الْجُفَاةُ مَا رَأَیْنَا سَبَایَا أَحْسَنَ مِنْ هَؤُلَاءِ فَمَنْ أَنْتُمْ فَقَالَتْ سُکَینَةُ ابْنَةُ الْحُسَیْنِ نَحْنُ سَبَایَا آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَأُقِیمُوا عَلَی دَرَجِ الْمَسْجِدِ حَیْثُ یُقَامُ السَّبَایَا وَ فِیهِمْ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ فَتًی شَابٌّ فَأَتَاهُمْ شَیْخٌ مِنْ أَشْیَاخِ أَهْلِ الشَّامِ فَقَالَ لَهُمْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَتَلَکُمْ وَ أَهْلَکَکُمْ وَ قَطَعَ قَرْنَ الْفِتْنَةِ فَلَمْ یَأْلُ عَنْ شَتْمِهِمْ فَلَمَّا انْقَضَی کَلَامُهُ قَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام أَ مَا قَرَأْتَ کِتَابَ اللَّهِ عز و جل قَالَ نَعَمْ قَالَ أَ مَا قَرَأْتَ هَذِهِ الآْیَةَ قُلْ لإ أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی قَالَ بَلَی قَالَ فَنَحْنُ أُولَئِکَ ثُمَّ قَالَ أَ مَا قَرَأْتَ وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ قَالَ بَلَی قَالَ فَنَحْنُ هُمْ فَهَلْ قَرَأْتَ هَذِهِ الآْیَةَ إِنَّما یُرِیدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً قَالَ بَلَی قَالَ فَنَحْنُ هُمْ فَرَفَعَ الشَّامِیُّ یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتُوبُ إِلَیْکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَبْرَأُ إِلَیْکَ مِنْ عَدُوِّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مِنْ قَتَلَةِ أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ لَقَدْ قَرَأْتُ الْقُرْآنَ فَمَا شَعَرْتُ بِهَذَا قَبْلَ الْیَوْمِ. . . .»

مردم فکر می کردند که وقتی این هفتاد و دو نفر را کشتند و قطعه قطعه کردند و بدن های مطهّرشان را وسط بیابان انداختند و رفتند و حتی به خانوادۀ آنان اجازۀ دفن ندادند، با این وضع ظاهر، این چراغ خاموش خواهد شد و چراغ خود، حکومت و قدرت یزیدیان روشنایی بیشتری پیدا خواهد کرد.

اما وجود مبارک زینب کبری علیها السلام حدیث را در کنار بدن برادر بیان کردند، که نشان می داد ایشان با این حدیث از آیندۀ بسیار با عظمتی خبر دارند می دهند که روزگاری این بیابان به شهر تبدیل می شود و روی این بدن ها حرم و بارگاه و مسجد بنا می شود و مردم از اطراف و اکناف کرۀ زمین به زیارت این قبور خواهند آمد و به این معنا نیز اشاره کردند که خاک این منطقه را برای مهر نماز خواهند برد.

یعنی می خواستند بفرمایند: ای ظاهر بینان! کم فکرها و سبک مغزان! اگر خیال کرده اید که در این جنگ ما شکست خورده ایم، خیال باطلی کردید؛ چون ما در این جنگ پیروز واقعی و شما شکست خوردۀ واقعی هستید.

حریم محترم خداوند

بعد از این گفتار حضرت زینب کبری علیها السلام، اولین کسی که خاک این قبرها را برای تیمّن و مهر نماز برد، وجود مبارک حضرت زین العابدین علیه السلام بود و بعد ائمه علیهم السلام و هنوز نیز می برند و آیندگان نیز خواهند برد. (1)و از شگفتی های عظمت این قبور

ص: 208


1- 1) - وسائل الشیعة: 14/514، باب 68، حدیث 19720؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ أَرْضَ الْکَعْبَةِ قَالَتْ مَنْ مِثْلِی وَ قَدْ بُنِیَ بَیْتُ اللَّهِ عَلَی ظَهْرِی یَأْتِینِی النَّاسُ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ وَ جُعِلْتُ حَرَمَ اللَّهِ وَ أَمْنَهُ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهَا کُفِّی وَ قِرِّی مَا فَضْلُ مَا فُضِّلْتِ بِهِ فِیمَا أُعْطِیَتْ أَرْضُ کَرْبَلَاءَ إِلَّا بِمَنْزِلَةِالْإِبْرَةِ غُمِسَتْ فِی الْبَحْرِ فَحَمَلَتْ مِنْ مَاءِ الْبَحْرِ وَ لَوْ لَاتُرْبَةُ کَرْبَلَاءَ مَا فَضَّلْتُکِ وَ لَوْ لَامَنْ ضَمَّتْهُ کَرْبَلَاءُ لَمَا خَلَقْتُکِ وَ لَاخَلَقْتُ الَّذِی افْتَخَرْتِ بِهِ فَقِرِّی وَ اسْتَقِرِّی وَ کُونِی ذَنَباً مُتَوَاضِعاً ذَلِیلًا مَهِیناً غَیْرَ مُسْتَنْکِفٍ وَ لَامُسْتَکْبِرٍ لِأَرْضِ کَرْبَلَاءَ وَ إِلَّا مَسَخْتُکِ وَ هَوَیْتُ بِکِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ.» وسائل الشیعة: 14/516، باب 68، حدیث 19722؛ « [2]صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ فَضَّلَ الْأَرَضِینَ وَ الْمِیَاهَ بَعْضَهَا عَلَی بَعْضٍ فَمِنْهَا مَا تَفَاخَرَتْ وَ مِنْهَا مَا بَغَتْ فَمَا مِنْ أَرْضٍ وَ لَامَاءٍ إِلَّا عُوقِبَتْ لِتَرْکِ التَّوَاضُعِ لِلَّهِ حَتَّی سَلَّطَ اللَّهُ عَلَی الْکَعْبَةِ الْمُشْرِکِینَ وَ أَرْسَلَ إِلَی زَمْزَمَ مَاءً مَالِحاً فَأَفْسَدَ طَعْمَهُ وَ إِنَّ کَرْبَلَاءَ وَ مَاءَ الْفُرَاتِ أَوَّلُ أَرْضٍ وَ أَوَّلُ مَاءٍ قَدَّسَ اللَّهُ وَ بَارَکَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهَا تَکَلَّمِی بِمَا فَضَّلَکِ اللَّهُ فَقَالَتْ أَنَا أَرْضُ اللَّهِ الْمُقَدَّسَةُ الْمُبَارَکَةُ الشِّفَاءُ فِی تُرْبَتِی وَ مَائِی وَ لَافَخْرَ بَلْ خَاضِعَةٌ ذَلِیلَةٌ لِمَنْ فَعَلَ بِی ذَلِکَ وَ لَافَخْرَ عَلَی مَنْ دُونِی بَلْ شُکْراً لِلَّهِ فَأَکْرَمَهَا وَ زَادَهَا بِتَوَاضُعِهَا وَ شُکْرِهَا لِلَّهِ بِالْحُسَیْنِ وَ أَصْحَابِهِ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ رَفَعَهُ اللَّهُ وَ مَنْ تَکَبَّرَ وَضَعَهُ اللَّهُ.» وسائل الشیعة: 14/523، باب 70، حدیث 19740؛ « [3]الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ تُرْبَةَ الْحُسَیْنِ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ أَمَاناً مِنْ کُلِّ خَوْفٍ فَإِذَا أَخَذَهَا أَحَدُکُمْ فَلْیُقَبِّلْهَا وَ لْیَضَعْهَا عَلَی عَیْنِهِ وَ لْیُمِرَّهَا عَلَی سَائِرِ جَسَدِهِ وَ لْیَقُلْ اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذِهِ التُّرْبَةِ وَ بِحَقِّ مَنْ حَلَّ بِهَا وَ ثَوَی فِیهَا وَ بِحَقِّ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَخِیهِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ وَ بِحَقِّ الْمَلَائِکَةِ الْحَافِّینَ بِهِ إِلَّا جَعَلْتَهَا شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ بَرْءاً مِنْ کُلِّ مَرَضٍ وَ نَجَاةً مِنْ کُلِّ آفَةٍ وَ حِرْزاً مِمَّا أَخَافُ وَ أَحْذَرُ ثُمَّ یَسْتَعْمِلُهَا قَالَ أَبُو أُسَامَةَ فَإِنِّی أَسْتَعْمِلُهَا مِنْ دَهْرِیَ الْأَطْوَلِ کَمَا قَالَ وَ وَصَفَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَمَا رَأَیْتُ بِحَمْدِ اللَّهِ مَکْرُوهاً.» بحار الأنوار: 98/134، باب 16، حدیث 70؛ « [4]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ طِینُ قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ فَإِذَا أَکَلْتَ مِنْهُ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ رِزْقاً وَاسِعاً وَ عِلْماً نَافِعاً وَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ رَبَّ التُّرْبَةِ الْمُبَارَکَةِ وَ رَبَّ الْوَصِیِّ الَّذِی وَارَتْهُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ هَذَا الطِّینَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ أَمَاناً مِنْ کُلِّ خَوْفٍ.»

این است که بزرگان دین ما می فرمایند:

کنار قبر حضرت ابی عبدالله علیه السلام از هر طرف؛ شرق، غرب، شمال و جنوب، تا

ص: 209

چهار فرسخ، حرم محسوب می شود.

حرم یعنی چه؟ یعنی منطقۀ محترم در پیشگاه مقدس پروردگار. کلمۀ حرام نیز در،

« وَ اَلْمَسْجِدِ اَلْحَرامِ اَلَّذِی جَعَلْناهُ لِلنّاسِ سَواءً اَلْعاکِفُ فِیهِ وَ اَلْبادِ» 1

مسجد الحرام یعنی مسجدی که به شدت مورد احترام پروردگار است. حریم حضرت حق است.

از هر طرف، چهار فرسخ، حریم کربلا است. علاوه بر این، ما در زیارت وارث می خوانیم:

«و طابت الارض التی فیها دفنتم» (1)از زمانی که شما در اینجا دفن شده اید، نه فقط حضرت امام حسین علیه السلام بلکه همۀ هفتاد و دو نفر، این خاک به خاک پاک تبدیل شد.

بیتوتۀ امیرالمؤمنین علیه السلام در کربلا

امیرالمؤمنین علیه السلام قبل از جریان کربلا، در مسیر جنگ صفین از زمین کربلا عبور می کردند، دستور دادند: همه پیاده شوید. همه را پیاده کرد. فرمود: من امشب می خواهم در این سرزمین بیتوته کنم.

همه امر حضرت را پذیرفتند و پیاده شدند. امام آن شب را برخلاف همۀ شب ها تا نماز صبح نخوابیدند. این که می گوییم: امامان ما شبها را بیدار بودند، به

ص: 210


1- 2) - اقبال الأعمال: 335.

این معنا نبوده که از غروب آفتاب تا طلوع صبح بیدار بودند، نه، خداوند چنین اجازه ای را حتی به پیغمبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله نداد.

حد بیداری در شب

خداوند به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:

« یا أَیُّهَا اَلْمُزَّمِّلُ * قُمِ اَللَّیْلَ إِلاّ قَلِیلاً» 1

شب را به عبادت برخیز، اما نه همۀ شب را، بلکه شب را دو قسمت کن. چون آن زمان زود می خوابیدند، یعنی آفتاب که غروب می کرد، نماز می خواندند و چند لقمه شام می خوردند و می خوابیدند. الان در بعضی از شهرهای کوچک و دوردست، قریه ها و روستاهای ایران همین طور است. (1)آن وقت که من شاگرد مدرسه ای بودم، سه ماهۀ تعطیل تابستان ما را در ییلاقی که نسبت به تهران دور بود، می فرستادند، پدربزرگ ما در آنجا زندگی می کرد، همانجا به دنیا آمده بودند و در همانجا نیز از دنیا رفتند.

آنجا، خانواده ها و همسایه ها و همۀ مردم شهر، به مسجد می آمدند و نماز

ص: 211


1- 2) - وسائل الشیعة: 4/55، باب 13، حدیث 4496؛ « [1]بَعْدَ التَّعْقِیبِ سَجْدَةَ الشُّکْرِ ثُمَّ یَأْوِی إِلَی فِرَاشِهِ فَإِذَا کَانَ الثُّلُثُ الْأَخِیرُ مِنَ اللَّیْلِ قَامَ مِنْ فِرَاشِهِ بِالتَّسْبِیحِ وَ التَّحْمِیدِ وَ التَّهْلِیلِ وَ التَّکْبِیرِ وَ الِاسْتِغْفَارِ وَ اسْتَاکَ ثُمَّ تَوَضَّأَ ثُمَّ قَامَ إِلَی صَلَاةِ اللَّیْلِ.» بحار الأنوار: 73/193، باب 44، حدیث 5؛ « [2]فِی خَبَرِ رَجَاءِ بْنِ ضَحَّاکٍ فِیمَا کَانَ یَعْمَلُ الرِّضَا علیه السلام فِی طَرِیقِ خُرَاسَانَ قَالَ فَإِذَا کَانَ الثُّلُثُ الْأَخِیرُ مِنَ اللَّیْلِ قَامَ عَنْ فِرَاشِهِ بِالتَّسْبِیحِ وَ التَّحْمِیدِ وَ التَّکْبِیرِ وَ التَّهْلِیلِ وَ الِاسْتِغْفَارِ وَ قَالَ کَانَ یُکْثِرُ بِاللَّیْلِ فِی فِرَاشِهِ مِنْ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ فَإِذَا مَرَّ بِ آیَةٍ فِیهَا ذِکْرُ جَنَّةٍ أَوْ نَارٍ بَکَی وَ سَأَلَ اللَّهَ الْجَنَّةَ وَ تَعَوَّذَ بِهِ مِنَ النَّارِ.»

مغرب و عشا را به جماعت می خواندند، وقتی برمی گشتند، شام مختصری می خوردند و یک ساعت بعد، همگی خواب بودند. آن وقت دو ساعت مانده به اذان صبح، بیدار می شدند، نماز شب می خواندند، گریه و سجده های طولانی می کردند و برای مردم و همسایگان دعا می کردند.

خدا به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله اجازه نداد که همۀ شب را بیدار باشد، بلکه فرمود: شب را دو نیم کن و فقط یک نیمه اش را برای عبادت بیدار باش، یا سه قسمت کن، دو قسمتش را بخواب و استراحت کن.

اهمیت دادن قرآن به خواب صحیح

دربارۀ خواب شب دارد:

« وَ جَعَلْنا نَوْمَکُمْ سُباتاً» 1

لغت «سبات» را این گونه معنا کرده اند: تأمین انرژی مصرف شده بدن. که این فقط با خواب شب میسّر است و با آمپول، قرص، دوا، غذا و هیچ چیزی جبران نمی شود.

آن مقداری که انسان صبح تا شب راه رفته، زحمت کشیده، حرف زده، کار کرده و انرژی بدن و اعصاب را هزینه کرده است، با خواب شب جبران و تأمین می شود.

کسانی که عادت دارند شب تا صبح بیدار بمانند، چه به عبادت، یا به معصیت، هر دو در بدن و سلامت خود ضرر می کنند.

توصیف کربلا از زبان امیرالمؤمنین علیه السلام

اما آن شبی که امیرالمؤمنین علیه السلام در کربلا ماندند، اصلاً شب را نخوابیدند و تمام

ص: 212

شب را به عبادت مشغول بودند. بعد از نماز صبح که با جماعت خوانده شد، درحالی که نشسته بودند، خم شدند و مشتی از خاک زمین کربلا را برداشتند، بو کردند و به خاک فرمودند:

«واهاً لک ایّتها التربة! لَیَحشُرَنَّ منک اقوامٌ یَدْخُلُونَ الجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسابٍ» (1)خوش به حال تو ای خاک، که گروه هایی از تو در روز قیامت بیرون می آیند که بدون حساب و بازرسی پرونده وارد بهشت می شوند؛ یعنی معطّل نمی شوند. آنها را نگه نمی دارند، دادگاه ندارند و کسی با آنها چون و چرا نمی کند.

چرا؟ چون همۀ آنها به حقّ خالص تبدیل شدند و حقّ خالص پرونده ندارد.

حقّ خالص، حقّ و نور خالص است. روشنایی خالص و صالح است. چه چیز را از او بپرسند؟ به نور چه بگویند؟ بگویند: این نقطۀ تاریک در تو چیست؟ در نور که نقطۀ تاریکی وجود ندارد.

ص: 213


1- 1) - بحار الأنوار: 44/255 - 256، باب 31، حدیث 4؛ « [1]هَرْثَمَةَ بْنِ أَبِی مُسْلِمٍ قَالَ غَزَوْنَا مَعَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام صِفِّینَ [2]فَلَمَّا انْصَرَفْنَا نَزَلَ بِکَرْبَلَاءَ فَصَلَّی بِهَا الْغَدَاةَ ثُمَّ رَفَعَ إِلَیْهِ مِنْ تُرْبَتِهَا فَشَمَّهَا ثُمَّ قَالَ وَاهاً لَکَ أَیَّتُهَا التُّرْبَةُ لَیَحْشُرَنَّ مِنْکَ أَقْوَامٌ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ. . . [3] بِغَیْرِحِسابٍ فَرَجَعَ هَرْثَمَةُ إِلَی زَوْجَتِهِ وَ کَانَتْ شِیعَةً لِعَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ أَ لَاأُحَدِّثُکَ عَنْ وَلِیِّکَ أَبِی الْحَسَنِ نَزَلَ بِکَرْبَلَاءَ فَصَلَّی ثُمَّ رَفَعَ إِلَیْهِ مِنْ تُرْبَتِهَا فَقَالَ وَاهاً لَکَ أَیَّتُهَا التُّرْبَةُ لَیَحْشُرَنَّ مِنْکَ أَقْوَامٌ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ. . . [4] بِغَیْرِ حِسابٍ قَالَتْ أَیُّهَا الرَّجُلُ فَإِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَمْ یَقُلْ إِلَّا حَقّاً فَلَمَّا قَدِمَ الْحُسَیْنُ علیه السلام قَالَ هَرْثَمَةُ کُنْتُ فِی الْبَعْثِ الَّذِینَ بَعَثَهُمْ عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ زِیَادٍ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَلَمَّا رَأَیْتُ الْمَنْزِلَ وَ الشَّجَرَ ذَکَرْتُ الْحَدِیثَ فَجَلَسْتُ عَلَی بَعِیرِی ثُمَّ صِرْتُ إِلَی الْحُسَیْنِ علیه السلام فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ أَخْبَرْتُهُ بِمَا سَمِعْتُ مِنْ أَبِیهِ فِی ذَلِکَ الْمَنْزِلِ الَّذِی نَزَلَ بِهِ الْحُسَیْنُ فَقَالَ مَعَنَا أَنْتَ أَمْ عَلَیْنَا فَقُلْتُ لَامَعَکَ وَ لَاعَلَیْکَ خَلَّفْتُ صِبْیَةً أَخَافُ عَلَیْهِمْ عُبَیْدَ اللَّهِ بْنَ زِیَادٍ قَالَ فَامْضِ حَیْثُ لَاتَرَی لَنَا مَقْتَلًا وَ لَاتَسْمَعُ لَنَا صَوْتاً فَوَ الَّذِی نَفْسُ حُسَیْنٍ بِیَدِهِ لَایَسْمَعُ الْیَوْمَ وَاعِیَتَنَا أَحَدٌ فَلَا یُعِینُنَا إِلَّا کَبَّهُ اللَّهُ لِوَجْهِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ.»

آن انسانی که عین حق است، به او چه بگویند؟ بگویند: این نقطۀ باطل در تو چه می کند؟ در حق که نقطۀ باطل وجود ندارد.

«لَیَحشُرَنَّ منک اقوامٌ یَدْخُلُونَ الجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسابٍ»

ای زمین! گروه هایی از دل تو بیرون می آیند که بدون حساب وارد بهشت می شوند.

زیبایی چهرۀ سختی ها بر مؤمن

امام علیه السلام بیست سال قبل از کربلا از پیروزی واقعی این هفتاد و دو نفر خبر دادند، که هر مردن، کشته شدن و زندان رفتنی، شکست نیست. مگر حضرت یوسف علیه السلام نُه سال در زندان نبود؟ آیا برای او شکست بود؟ چقدر زیبا گفته اند: بی گناهی کم گناهی نیست در دیوان عشق ای عزیزان جرم یوسف پاکدامنی بس است (1)

چرا به زندان محکوم شد؟ به خاطر پاکی. این که عین پیروزی است و شکست نیست.

عزّت مؤمن و ذلت دشمن

شهادت برای ابی عبدالله علیه السلام، تبعید برای اولیای خدا مانند جعفر بن ابی طالب به حبشه و ابوذر به ربذه و زندان برای حضرت یوسف علیه السلام پیروزی بوده است.

حادثۀ کربلا برای این هفتاد و دو نفر پیروزی است، ولی کوته فکران در ارزیابی ها، غلط ارزیابی می کنند و خیال کرده اند که یزید و یاران او پیروز شده اند، اما نه تنها

ص: 214


1- 1) - صائب تبریزی.

پیروز نشدند، بلکه آبروی آنان رفت و بعد هم مختار آمد و همه را قصاص کرد. یا در دیگ روغن زیتون سوزاند، یا به ستون بست و تیرباران کرد و یا با پشیمانی، حسرت، ندامت و عذاب وجدان مردند و در آخرت نیز به شدیدترین عذاب الهی گرفتار می شوند و قرن ها مردم بلند بلند گریه کردند و از عمق جان خود گفتند:

«فلعن الله أمة أسرجت و ألجمت و تنقّبت و تهیّأت لقتالک یا مولای یا أباعبدالله» (1)این چه پیروزی است؟

حضرت زینب کبری علیها السلام این را در کربلا پیش بینی کرد و درست از آب درآمد.

البته باید درست در می آمد؛ چون حضرت با چشم خدایی آینده را نگاه می کردند.

بر سر بازار کوفه به تمام مردم کوفه فرمودند: شما به کربلا آمدید و این هفتاد و دو نفر را کشتید و خیال کردید که این ها را نابود کردید، اما اشتباه کردید.

کاری که شما در کربلا کردید این بود که شما سی هزار نفر در کربلا، با دست خود، تیشه به ریشۀ خود زدید. این حرف خیلی مهمی است. این مطالب را همۀ معصیت کاران، گناهکاران و دامن آلوده های حرفه ای دنیا باید دقت کنند.

قرار گرفتن در مرزبندی خدا

در مسألۀ صفات مؤمن، امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

ویژگی اول مؤمن، کسب حلال، درآمد پاک و کار مشروع است. چون مؤمن با شناختی که از خدا و قیامت دارد، حالت قناعت دارد. طمع کار و حریص تا آخر عمرش نمی تواند با مال حلال بسازد.

طمع حالتی است که افراد را از مرزبندی های خدا رد می کند. خدا امر کرده

ص: 215


1- 1) - اقبال الأعمال: 334.

است که از این کسب، کار و پول حرام دوری کنید، طمع کار موتور شیطانیش قوی است، اما شخص قانع موتور شیطانی ندارد، روی مرز قناعت می ماند. طمع کار از مرزبندی های خدا رد شده، به حدود پروردگار تجاوز می کند.

یا حریص، در چارچوب کسب مشروع و مال حلال نمی ایستد. یا اگر کسب مشروع و مال حلال دارد، به بی راهه می زند، اما باید بداند که این بیراهه زدن، پیروزی ندارد. آخر کار را باید نگاه کرد.

آیا به او می گویند: تمام حرام هایی که خوردی و جمع کردی و به ورثه دادی، نوش جانت؟ یعنی مال مردم را ببرند، مردم را به خاک سیاه بنشانند، حقّ همه را ضایع کنند و در قیامت نیز خدا به آنها آفرین بگوید که عجب دلیل قویی آورده ای که مال مردم و مملکت را دزدیدی و ما به همین خاطر می گوییم: دست شما درد نکند، خسته نباشید، بفرمایید به بهشت بروید؟

قابل قبول نبودن عذر گناه در قیامت

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

هیچ گنهکاری در قیامت دلیل قانع کننده ای نمی تواند ارائه بدهد؛ چون گناه، دلیل ندارد. شمر در روز قیامت به خدا بگوید: این که من سر امام حسین علیه السلام را بریدم، حجّت شرعی و دلیل داشتم. خدا بگوید: عجب دلیل قویی آوردی، پس خون حضرت ابی عبدالله علیه السلام پایمال شده، هیچ مهم نیست.

گنهکار حرفه ای چه دلیلی می تواند در قیامت اقامه کند؟ البته بسیاری از افراد حریص و طمعکاران در همین دنیا نیز شکست خورده هستند. اما امثال ابوذر حلال خور که روزی حلال نیز نصیب او نشد، در بیابان ربذه، در تبعیدگاه، به خاطر گرسنگی و تشنگی مرد، شکست نخورده است.

هزار و چهار صد سال است که به عنوان چهرۀ نورانی و ملکوتی و بندۀ خاص

ص: 216

خدا مطرح است. اگر شکست خورده بود که همۀ بندگان خوب خدا لعنتش می کردند. حلال خور گرچه گرسنه و تشنه بمیرد، باز هم پیروز است؛ چون شیطان و هوای نفس را شکست داده و خودش ظفر پیدا کرده است:

« وَ مَنْ یُطِعِ اَللّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِیماً» 1

مطیع خدا و پیغمبر صلی الله علیه و آله به پیروزی عظیم رسیده است. ما همین نکته را در زیارت وارث داریم:

«بأبی أنتم و أمّی طبتم و طابت الارض التی فیها دفنتم و فزتم و الله فوزاً عظیماً» (1)یعنی داریم به حضرت و یارانش عرض می کنیم: شما به پیروزی عظیم رسیدید.

حلال خور پیروز است، گرچه گرسنه بمیرد و سختی بکشد. گرچه ببیند که برادر، همسایه، همکار یا رفیق او با مال حرام خانۀ پنج هزار متری دارد، ولی او بعد از شصت سال هنوز نتوانسته خانۀ پنجاه متری تهیه کند. یا ببیند آنها ماشین چند صد میلیونی زیرپا داشته و او هنوز نتوانسته است یک موتور بخرد. اما باید بداند که او پیروز واقعی است، نه آنها.

پیروزی نهایی از آن صالحان

خداوند در قرآن مجید داستان دو باغدار را بیان می کند (2)که یکی از آنها:

ص: 217


1- 2) - اقبال الأعمال: 335.
2- 3) - کهف (18) : 32 - 44؛ «وَ اضْرِبْ لَهُم مَّثَلاً رَّجُلَیْنِ جَعَلْنَا لِأَحَدِهِمَا جَنَّتَیْنِ مِنْ أَعْنَبٍ وَ حَفَفْنَهُمَا بِنَخْلٍ وَ جَعَلْنَا بَیْنَهُمَا زَرْعًا *. . . * هُنَالِکَ الْوَلَیَةُ لِلَّهِ الْحَقِ ّ هُوَ خَیْرٌ ثَوَابًا وَ خَیْرٌ عُقْبًا» بحار الأنوار: 36/124 - 125، باب 39، ذیل حدیث 66؛ «أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِهِ عز و جل وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا رَجُلَیْنِ قَالَ هُمَا عَلِیٌّ علیه السلام وَ رَجُلٌ آخَرُ مَعْنَی هَذَا التَّأْوِیلِ ظَاهِرٌ وَ هُوَ یَحْتَاجُ إِلَی بَیَانِ حَالِ هَذَیْنِ الرَّجُلَیْنِ وَ بَیَانُ ذَلِکَ أَنَّ حَالَ عَلِیٍّ علیه السلام لَایَحْتَاجُ إِلَی بَیَانٍ وَ أَمَّا الْبَحْثُ عَنِ الرَّجُلِ الآْخَرِ وَ هُوَ عَدُوُّهُ فَقَوْلُهُ جَعَلْنا لِأَحَدِهِما جَنَّتَیْنِ هُمَا عِبَارَةٌ عَنِ الدُّنْیَا فَجَنَّةٌ مِنْهُمَا لَهُ فِی حَیَاتِهِ وَ الْأُخْرَی لِلتَّابِعِینَ لَهُ بَعْدَ وَفَاتِهِ لِأَنَّهُ کَافِرٌ وَ الدُّنْیَا سِجْنُ الْمُؤْمِنِ وَ جَنَّةُ الْکَافِرِ وَ إِنَّمَا جَعَلَ الْجَنَّتَیْنِ لَهُ لِأَنَّهُ هُوَ الَّذِی أَنْشَأَهَا وَ غَرَسَ أَشْجَارَهَا وَ أَجْرَی أَنْهَارَهَا وَ ذَلِکَ عَلَی سَبِیلِ الْمَجَازِ مَعْنَی ذَلِکَ أَنَّ الدُّنْیَا یَسْتَوْثِقُ لَهُ وَ لِأَتْبَاعِهِ لِیَتَمَتَّعُوا بِهَا حَتَّی حِینٍ ثُمَّ قَالَ تَعَالَی فَقالَ أَیْ صَاحِبُ الْجَنَّةِ لِصاحِبِهِ وَ هُوَ عَلِیٌّ أَنَا أَکْثَرُ مِنْکَ مالًا أَیْ دُنْیَا وَ سُلْطَاناً وَ أَعَزُّ نَفَراً أَیْ عَشِیرَةً وَ أَعْوَاناً وَ دَخَلَ جَنَّتَهُ أَیْ دَخَلَ دُنْیَاهُ وَ أَنْعَمَ فِیهَا وَ ابْتَهَجَ بِهَا وَ رَکَنَ إِلَیْهَا وَ هُوَ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ بِقَوْلِهِ وَ فِعْلِهِ وَ لَمْ یَکْفِهِ ذَلِکَ حَتَّی قالَ ما أَظُنُّ أَنْ تَبِیدَ هذِهِ أَبَداً أَیْ جَنَّتُهُ وَ دُنْیَاهُ ثُمَّ کَشَفَ عَنِ اعْتِقَادِهِ فَقَالَ وَ ما أَظُنُّ السّاعَةَ قائِمَةً وَ لَئِنْ رُدِدْتُ إِلی رَبِّی کَمَا تَزْعُمُونَ أَنْتُمْ مَرَدّاً إِلَی اللَّهِ لَأَجِدَنَّ خَیْراً مِنْها أَیْ مِنْ جَنَّتِهِ مُنْقَلَباً فَقَالَ لَهُ صَاحِبُهُ وَ هُوَ عَلِیٌّ علیه السلام أَ کَفَرْتَ بِالَّذِی خَلَقَکَ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوّاکَ رَجُلًا لکِنَّا هُوَ اللّهُ رَبِّی مَعْنَی ذَلِکَ أَنْتَ کَفَرْتَ بِرَبِّکَ فَإِنِّی أَنَا أَقُولُ هُوَ اللَّهُ رَبِّی وَ خَالِقِی وَ رَازِقِی وَ لاأُشْرِکُ بِرَبِّی أَحَداً ثُمَّ دَلَّهُ عَلَی مَا کَانَ أَوْلَی لَوْ قَالَهُ فَقَالَ وَ لَوْ لاإِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَکَ قُلْتَ ما شاءَ اللّهُ کَانَ فِی جَمِیعِ أُمُورِی وَ لَاقُوَّةَ لِی عَلَیْهَا إِلَّا بِاللَّهِ ثُمَّ إِنَّهُ أَرْجَعَ الْقَوْلَ إِلَی نَفْسِهِ فَقَالَ لَهُ إِنْ تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنْکَ مالًا وَ وَلَداً أَیْ فَقِیراً مُحْتَاجاً إِلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ مَعَ ذَلِکَ فَعَسی رَبِّی أَنْ یُؤْتِیَنِ خَیْراً مِنْ جَنَّتِکَ وَ دُنْیَاکَ فِی الدُّنْیَا بِقِیَامِ وَلَدِیَ الْقَائِمِ دَوْلَةً وَ مُلْکاً وَ سُلْطَاناً وَ فِی الآْخِرَةِ حُکْماً وَ شَفَاعَةً وَ جِنَاناً وَ مِنَ اللَّهِ رِضْوَاناً وَ یُرْسِلَ عَلَیْها أَیْ عَلَی جَنَّتِکَ حُسْباناً مِنَ السَّماءِ أَیْ عَذَاباً وَ نِیرَاناً فَتُحْرِقَهَا أَوْ سَیْفاً مِنْ سُیُوفِ الْقَائِمِ علیه السلام فَیَمْحَقَهَا فَتُصْبِحَ صَعِیداً أَیْ أَرْضاً لَانَبَاتَ بِهَا زَلَقاً أَیْ یَزْلَقُ الْمَاشِی عَلَیْهَا وَ أُحِیطَ بِثَمَرِهِ الَّتِی أَثْمَرَتْهَا جَنَّتُهُ یَعْنِی ذَهَبَتْ دُنْیَاهُ وَ سُلْطَانُهُ فَأَصْبَحَ یُقَلِّبُ کَفَّیْهِ عَلی ما أَنْفَقَ فِیها مِنْ دِینِهِ وَ دُنْیَاهُ وَ آخِرَتِهِ وَ هِیَ خاوِیَةٌ عَلی عُرُوشِها وَ یَقُولُ یا لَیْتَنِی لَمْ أُشْرِکْ بِرَبِّی أَحَداً وَ لَمْ تَکُنْ لَهُ فِئَةٌ وَ لَاعَشِیرَةٌ یَنْصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اللّهِ وَ ما کانَ مُنْتَصِراً.»

« أَکْثَرُ مِنْکَ مالاً وَ أَعَزُّ نَفَراً» 1

ص: 218

باغ او خیلی بزرگتر، مالش زیادتر و درآمدش بیشتر بود و آن یکی که مؤمن بود، باغ معمولی و درآمد حلال و کمی داشت. این ها با هم دیگر گفتگو کردند، آن کسی که باغ بزرگتر و ثروت سنگین تر داشت، می گفت: حق با من است. آن کسی که کمتر داشت، اما حلال بود، می گفت: حق با من است و بالاخره روزی رسید که آن ثروتمند به خاطر همین کبر و حرام خوریش به شکست سختی دچار شد: آفت بدی به محصولاتش زد، همۀ آنها نابود شد و او به خاک سیاه نشست، ولی آن دیگری که با خدا معامله می کرد و حق سائل و محروم را می داد، مالش محفوظ ماند و به آن یکی گفت: حال کدام یک از ما پیروز هستیم؟ پیروزی از آن درستکاران، شایستگان و صالحان است.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 219

شیعۀ واقعی

خصوصیات شیعه

خصوصیات شیعه

15

تهران، حسینیه حضرت علی اکبر علیه السلام

دهه اول - جمادی الثانی 1384

ص: 220

ص: 221

ص: 222

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

اگر کسی از وجود مبارک حضرت زهرا علیها السلام می پرسید که آیا ما در قیامت اهل نجات هستیم؟ دختر پیغمبر علیها السلام در برابر پرسش آنان جواب می دادند: اگر شما شیعۀ ما هستید، اهل نجات خواهید بود، اما اگر شیعۀ ما نیستید، در نجات به روی شما بسته است، مگر این که شیعه شوید. (1)این پاسخ دختر پیغمبر علیها السلام به توضیح و تفسیر نیاز دارد که طی مقدمه ای از مهم ترین روایات برگرفته از معتبرترین کتاب های شیعه به توضیح و تفسیر آن

ص: 223


1- 1) - بحار الأنوار: 65/155، باب 19، حدیث 11؛ « [1]قَالَ رَجُلٌ لِامْرَأَتِهِ اذْهَبِی إِلَی فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاسْأَلِیهَا عَنِّی أَنِّی مِنْ شِیعَتِکُمْ أَمْ لَیْسَ مِنْ شِیعَتِکُمْ فَسَأَلَتْهَا فَقَالَتْ قُولِی لَهُ إِنْ کُنْتَ تَعْمَلُ بِمَا أَمَرْنَاکَ وَ تَنْتَهِی عَمَّا زَجَرْنَاکَ عَنْهُ فَأَنْتَ مِنْ شِیعَتِنَا وَ إِلَّا فَلَا فَرَجَعَتْ فَأَخْبَرَتْهُ فَقَالَ یَا وَلِیِّی وَ مَنْ یَنْفَکُّ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْخَطَایَا فَأَنَا إِذاً خَالِدٌ فِی النَّارِ فَإِنَّ مَنْ لَیْسَ مِنْ شِیعَتِهِمْ فَهُوَ خَالِدٌ فِی النَّارِ فَرَجَعَتِ الْمَرْأَةُ فَقَالَتْ لِفَاطِمَةَ مَا قَالَ زَوْجُهَا فَقَالَتْ فَاطِمَةُ قُولِی لَهُ لَیْسَ هَکَذَا شِیعَتُنَا مِنْ خِیَارِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ کُلُّ مُحِبِّینَا وَ مُوَالِی أَوْلِیَائِنَا وَ مُعَادِی أَعْدَائِنَا وَ الْمُسْلِمُ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ لَنَا لَیْسُوا مِنْ شِیعَتِنَا إِذَا خَالَفُوا أَوَامِرَنَا وَ نَوَاهِیَنَا فِی سَائِرِ الْمُوبِقَاتِ وَ هُمْ مَعَ ذَلِکَ فِی الْجَنَّةِ وَ لَکِنْ بَعْدَ مَا یُطَهَّرُونَ مِنْ ذُنُوبِهِمْ بِالْبَلَایَا وَ الرَّزَایَا أَوْ فِی عَرَصَاتِ الْقِیَامَةِ بِأَنْوَاعِ شَدَائِدِهَا أَوْ فِی الطَّبَقِ الْأَعْلَی مِنْ جَهَنَّمَ بِعَذَابِهَا إِلَی أَنْ نَسْتَنْقِذَهُمْ بِحُبِّنَا مِنْهَا وَ نَنْقُلَهُمْ إِلَی حَضْرَتِنَا.»

می پردازیم.

اعتبار کتب اربعۀ شیعه

معتبرترین کتاب های ما، کتاب هایی است که نزدیک به عصر ائمه علیهم السلام نوشته شده اند که گل سر سبد این کتاب ها، چهار کتاب است. از همه مهمتر، مقدم تر و بهتر، کتاب شریف «کافی» است که در ده جلد، حدود پنج هزار صفحه و به زبان عربی است. نزدیک به هفده هزار روایت بسیار پرقیمت و مهم دارد و زمانی نوشته شده است که هنوز غیبت کبری و طولانی امام دوازدهم علیه السلام شروع نشده بود؛ یعنی حضرت علیه السلام در غیبت صغری بودند.

غیبت خاصّی که زمان آن کم بود و دسترسی به ایشان به وسیلۀ چهار نایب امکان داشت. وقتی که مرگ نایب آخر نزدیک شد، امام علیه السلام با خط مبارک خود نامه ای به او می نوشتند که شش روز دیگر از دنیا خواهی رفت، ولی احدی را به جای خود معرفی نکن؛ چون بعد از مرگ شما، غیبت کبری و طولانی من شروع می شود و پایان این غیبت را نیز فقط خدا می داند. (1)

ص: 224


1- 1) - بحار الأنوار: 51/360، باب 16، حدیث 7؛ « [1]أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ أَحْمَدَ الْمُکَتِّبُ قَالَ کُنْتُ بِمَدِینَةِ السَّلَامِ فِی السَّنَةِ الَّتِی تُوُفِّیَ فِیهَا الشَّیْخُ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ السَّمُرِیُّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ فَحَضَرْتُهُ قَبْلَ وَفَاتِهِ بِأَیَّامٍ فَأَخْرَجَ إِلَی النَّاسِ تَوْقِیعاً نُسْخَتُهُ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یَا عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ السَّمُرِیَّ أَعْظَمَ اللَّهُ أَجْرَ إِخْوَانِکَ فِیکَ فَإِنَّکَ مَیِّتٌ مَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ سِتَّةِ أَیَّامٍ فَأَجْمِعْ أَمْرَکَ وَ لَاتُوصِ إِلَی أَحَدٍ فَیَقُومَ مَقَامَکَ بَعْدَ وَفَاتِکَ فَقَدْ وَقَعَتِ الْغَیْبَةُ التَّامَّةُ فَلَا ظُهُورَ إِلَّا بَعْدَ إِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ وَ ذَلِکَ بَعْدَ طُولِ الْأَمَدِ وَ قَسْوَةِ الْقُلُوبِ وَ امْتِلَاءِ الْأَرْضِ جَوْراً وَ سَیَأْتِی شِیعَتِی مَنْ یَدَّعِی الْمُشَاهَدَةَ أَلَا فَمَنِ ادَّعَی الْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْیَانِیِّ وَ الصَّیْحَةِ فَهُوَ کَذَّابٌ مُفْتَرٍ وَ لَاحَوْلَ وَ لَاقُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ قَالَ فَنَسَخْنَا هَذَا التَّوْقِیعَ وَ خَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ فَلَمَّا کَانَ الْیَوْمُ السَّادِسُ عُدْنَا إِلَیْهِ وَ هُوَ یَجُودُ بِنَفْسِهِ فَقِیلَ لَهُ مَنْ وَصِیُّکَ مِنْ بَعْدِکَ فَقَالَ لِلَّهِ أَمْرٌ هُوَ بَالِغُهُ وَ قَضَی فَهَذَا آخِرُ کَلَامٍ سُمِعَ مِنْهُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ أَرْضَاهُ.»

خدای متعال زمان ظهور ایشان را معلوم نکرده که چه وقت است.

در روایات ما آمده است که: هر کس زمان ظهور را تعیین کند، او را تکذیب کنید.

حتی اگر کسی بگوید: آمدن ایشان نزدیک است، دروغ می گوید؛ چون به وجود مقدس آن حضرت علیه السلام نیز خبر نداده اند و قرار نیست که خبر بدهند. (1)ولی زمان

ص: 225


1- 1) - بحار الأنوار: 53/1، باب 28؛ « [1]الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَأَلْتُ سَیِّدِیَ الصَّادِقَ علیه السلام هَلْ لِلْمَأْمُورِ الْمُنْتَظَرِ الْمَهْدِیِّ [2]علیه السلام مِنْ وَقْتٍ مُوَقَّتٍ یَعْلَمُهُ النَّاسُ فَقَالَ حَاشَ لِلَّهِ أَنْ یُوَقِّتَ ظُهُورَهُ بِوَقْتٍ یَعْلَمُهُ شِیعَتُنَا قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهُ هُوَ السَّاعَةُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَسْئَلُونَکَ عَنِ السّاعَةِ أَیّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی لایُجَلِّیها لِوَقْتِها إِلّا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الآْیَةَ وَ هُوَ السَّاعَةُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَسْئَلُونَکَ عَنِ السّاعَةِ أَیّانَ مُرْساها وَ قَالَ عِنْدَهُ عِلْمُ السّاعَةِ وَ لَمْ یَقُلْ إِنَّهَا عِنْدَ أَحَدٍ وَ قَالَ فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا السّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها الآْیَةَ وَ قَالَ اقْتَرَبَتِ السّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ وَ قَالَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّ السّاعَةَ تَکُونُ قَرِیباً یَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِینَ لایُؤْمِنُونَ بِها وَ الَّذِینَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها وَ یَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلا إِنَّ الَّذِینَ یُمارُونَ فِی السّاعَةِ لَفِی ضَلالٍ بَعِیدٍ قُلْتُ فَمَا مَعْنَی یُمَارُونَ قَالَ یَقُولُونَ مَتَی وُلِدَ وَ مَنْ رَأَی وَ أَیْنَ یَکُونُ وَ مَتَی یَظْهَرُ وَ کُلُّ ذَلِکَ اسْتِعْجَالًا لِأَمْرِ اللَّهِ وَ شَکّاً فِی قَضَائِهِ وَ دُخُولًا فِی قُدْرَتِهِ أُولَئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا الدُّنْیَا وَ إِنَّ لِلْکَافِرِینَ لَشَرَّ مَ آبٍ قُلْتُ أَ فَلَا یُوَقَّتُ لَهُ وَقْتٌ فَقَالَ یَا مُفَضَّلُ لَاأُوَقِّتُ لَهُ وَقْتاً وَ لَایُوَقَّتُ لَهُ وَقْتٌ إِنَّ مَنْ وَقَّتَ لِمَهْدِیِّنَا وَقْتاً فَقَدْ شَارَکَ اللَّهَ تَعَالَی فِی عِلْمِهِ وَ ادَّعَی أَنَّهُ ظَهَرَ عَلَی سِرِّهِ وَ مَا لِلَّهِ مِنْ سِرٍّ إِلَّا وَ قَدْ وَقَعَ إِلَی هَذَا الْخَلْقِ الْمَعْکُوسِ الضَّالِّ عَنِ اللَّهِ الرَّاغِبِ عَنْ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ وَ مَا لِلَّهِ مِنْ خَبَرٍ إِلَّا وَ هُمْ أَخَصُّ بِهِ لِسِرِّهِ وَ هُوَ عِنْدَهُمْ وَ إِنَّمَا أَلْقَی اللَّهُ إِلَیْهِمْ لِیَکُونَ حُجَّةً عَلَیْهِم.» الکافی: 1/368، بَابُ کَرَاهِیَةِ التَّوْقِیتِ، حدیث 2؛ « [3]عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ مِهْزَمٌ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی عَنْ هَذَا الْأَمْرِ الَّذِی نَنْتَظِرُ مَتَی هُوَ فَقَالَ یَا مِهْزَمُ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَکَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ.» بحار الأنوار: 52/103، باب 21، حدیث 6؛ « [4]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ کَذَبَ الْمُوَقِّتُونَ مَا وَقَّتْنَا فِیمَا مَضَی وَ لَانُوَقِّتُ فِیمَا یَسْتَقْبِلُ.» بحار الأنوار: 52/104، باب 21، حدیث 8؛ « [5]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَنْ وَقَّتَ لَکَ مِنَ النَّاسِ شَیْئاً فَلَا تَهَابَنَّ أَنْ تُکَذِّبَهُ فَلَسْنَا نُوَقِّتُ لِأَحَدٍ وَقْتاً.»

معین آن که رسید، به ایشان اعلام می شود. علمِ آن زمان، ویژۀ پروردگار مهربان عالم است؛ یعنی علم و آگاهی خاصی است که آن را عمومی نمی کند.

پیغمبر اعظم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام نیز خبر نداده اند و فقط فرموده اند: او می آید، اما وقت آن را نگفته اند. اگر کسی از زمان ظهور خبر دهد، خبر کذب است.

اهتمام علمای شیعه بر نقل روایات صحیح

کتاب کافی علاوه بر این که خود کتاب معتبر است، نویسندۀ آن هم شیخ کلینی خیلی معتبر است که در ابتدای جلد اول جمله ای دارد که برای ما خیلی جالب است. ایشان نوشته است: من هر روایتی را خواستم در این کتاب بنویسم، ارزیابی کردم، اگر این روایت در قیامت بین من و پروردگار حجّت بود، من آن را نوشتم؛ (1)

ص: 226


1- 1) - الکافی، المقدمة: 1/29؛ تصحیح علی اکبر غفاری؛ نشر دارالکتب الاسلامیه - تهران «ابو جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی بغدادی [ کلین بر وزن خمین، روستایی در دهستان فشابویه ری بوده است ] از محدثان بزرگ شیعه امامیه اثنا عشریه است. لقب او «ثقة الاسلام» و «شیخ المحدثین» نیز نامیده شده است. او در سال 328 ه ق در بغداد درگذشت و در، باب کوفه یا، باب جسر در بغداد مدفون گردیده است. نجاشی درباره ایشان می نویسد: شیخ اصحاب ما در روزگار خود در ری و بزرگ آنان، از موثق ترین محدثان بود. کتاب کافی را در طی بیست سال تدوین کرد. شیخ طوسی او را «جلیل القدر و عالم به اخبار» می خواند. علامه محمد تقی مجلسی می نویسد: حقّ اینست که در میان علماء شیعه مانند کلینی نیامده است و هر که در اخبار و ترتیب کتاب او دقت کند، در مییابد که او از جانب خداوند تبارک و تعالی مؤیّد بوده است. محمّد بن مکی شهید در اجازه خود به ابن خازن می نویسد: کتاب کافی در علم، حدیث است و امامیه مانندش را ننوشته اند. فیض کاشانی می گوید: کافی شریفترین و کاملترین و جامعترین کتب است زیرا که در میان آنها شامل اصول و خالی از عیب و فضول است. ابن طاوس می گوید: توثیق و امانت شیخ کلینی مورد اتفاق همگان است. بعضی از علما معتقدند که کتاب کافی بر امام زمان علیه السلام عرضه شده، و آن حضرت فرمود: الکافی کاف لشیعتنا ابن حجر عسقلانی می نویسد: از بزرگان فضلای شیعه در ایام مقتدر عباسی بود. ابن اثیر درجامع الاصول می نویسد: فقیه امام به مذهب اهل بیت و دانشمند در آن مذهب و مردی بزرگ و دانشمند در میان آنان بود.» او در جای دیگر از آثارش وی را از مجدّدین مذهب امامیه در رأس قرن سوم می شمارد. آثار او عبارتند از: اصول الکافی؛ تفسیر الرؤیا؛ الرد علی القرامطة؛ رسائل الائمة؛ کتاب الرجال، و ما قیل فی الائمة من الشعر.»

یعنی این ده جلد کتاب را به گونه ای نوشته ام که در قیامت گرفتار محاکمۀ پروردگار نشوم.

کتاب بعد، کتابی است که عالم بزرگ و کم نظیر، شیخ صدوق (1)به نام «من لایحضره الفقیه» نوشته است، که بسیار با ارزش است.

کتاب سوم و چهارم، کتاب «تهذیب» و «استبصار» است که نویسندۀ آن وجود مبارک شیخ طوسی (2)است که علامۀ حلی (3)که خود به تنهایی صاحب پانصد و بیست و سه جلد کتاب است، دربارۀ ایشان نوشته است: من در علم و عمل نظیر شیخ طوسی را سراغ ندارم.

شیخ طوسی که اهل طوس یا خراسان است، در سنّ بیست سالگی مجتهد جامع الشرایط بود. این چهار کتاب نیز محصول چهارصد کتاب است که از زمان امیرالمؤمنین علیه السلام تا زمان امام حسن عسگری علیه السلام یعنی در روزگار زنده بودن ائمه علیهم السلام نوشته شده است که از آن چهارصد کتاب، تعداد اندکی اکنون موجود است و بسیاری از آنها جزء کتب خطّی است.

ص: 227


1- 1) - شرح حال ایشان در جلسۀ 30 همین کتاب آمده است.
2- 2) - شرح حال ایشان در کتاب مرگ و عالم آخرت، جلسۀ 25 آمده است.
3- 3) - شرح حال ایشان در کتاب مرگ و فرصت ها، جلسۀ 12 آمده است.

پیدایش تفکری غلط در بعضی از شیعیان

این مقدمه را از بخشی روایات این کتاب های معتبر به دست آورده ام و آن عبارت این است: ظاهراً از زمان حضرت باقر علیه السلام یا اواخر عمر حضرت زین العابدین علیه السلام این جریان زشت شروع شد و امامان علیهم السلام از حضرت زین العابدین علیه السلام که اوایل این جریان را دیدند تا حضرت رضا علیه السلام خیلی سخت در مقابل این جریان زشت ایستادند.

این جریان در شیعه اتفاق افتاد و آن این بود که تعدادی آلوده به گناه شدند که تعبیر بعضی از روایات ما در همین کتاب های معتبر است که «یلمّون بالمعاصی» (1)به طرف معاصی و همۀ گناهان حرکت کردند؛ گناهان مالی، بدنی، اجتماعی، شهوانی و حقوقی.

وقتی افراد سالم، پاک و درستکار از جمع خود اهل بیت علیهم السلام، به سمت معصیت بروند؛ چون از شیعه توقع نداشتند، فرقه ها و گروه های دیگر به طرف گناهان حرکت می کردند، این ها امر به معروف و نهی از منکری می کردند، اما این که از افراد خودشان به جانب انواع گناهان بروند، فوق العاده برای آنان زجرآور و ناراحت کننده بود.

برخورد ائمه علیهم السلام با گروه های افراطی

ائمه علیهم السلام با این گروهها برخورد کردند و گفتند که این گناهان دنیا و آخرت شما را تباه می کند. نه فقط به خود شما ضرر می زند، بلکه به مردم نیز ضرر زده آنها را زجر

ص: 228


1- 1) - الکافی: 2/68، حدیث 6، حدیث 5؛ [1]بحارالانوار: 67/357، باب 59، حدیث 4؛ « [2]ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ قَوْمٌ یلمّون بِالْمَعَاصِی وَ یَقُولُونَ نَرْجُو فَلَا یَزَالُونَ کَذَلِکَ حَتَّی یَأْتِیَهُمُ الْمَوْتُ فَقَالَ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ یَتَرَجَّحُونَ فِی الْأَمَانِیِّ کَذَبُوا لَیْسُوا بِرَاجِینَ إِنَّ مَنْ رَجَا شَیْئاً طَلَبَهُ وَ مَنْ خَافَ مِنْ شَیْءٍ هَرَبَ مِنْهُ.»

می دهد. چرا خود را به انواع گناهان آلوده کرده اید؟ این ها جواب می دادند: ما شیعه هستیم و به شفاعت امامان خود دلخوش هستیم که در قیامت، در برابر پروردگار عالم از ما به عنوان این که شیعه هستیم طرفداری کنند و نگذارند که خدا ما را جریمه و دچار کیفر و عذاب کند.

این اصل جریان است که از اواخر عمر امام چهارم علیه السلام اتفاق افتاد و تا زمان حضرت رضا علیه السلام نیز ادامه داشته است. حال موضع گیری اهل بیت علیهم السلام در برابر این جریان را ببینید تا گفتار حضرت زهرا علیها السلام برای شما به نحو ریشه ای تفسیر شود.

من دو نمونه از برخورد ائمه علیهم السلام را برای شما عرض می کنم؛ یکی برخورد حضرت صادق علیه السلام و دیگری برخورد حضرت رضا علیه السلام و بعد از این دو برخورد، دو مطلب بسیار مهم از رسول خدا صلی الله علیه و آله و حضرت باقر علیه السلام برای شما ذکر می کنم.

برخورد امام صادق علیه السلام با متظاهرین به شیعه

اما برخورد امام صادق علیه السلام: وقتی در جلسه ای برای حضرت صادق علیه السلام تعریف کردند که: یابن رسول الله! در مدینه افرادی هستند که با سر به طرف گناه می دوند و هر گناهی که به وجود می آید، رد نمی کنند و خود را به آن آلوده می کنند. ما وقتی آنها را نصیحت می کنیم، می گویند: «نحن شیعة جعفر» ما سنّی، لاییک، بی دین و بی اعتقاد نیستیم، بلکه جزء شیعیان امام صادق علیه السلام هستیم و دلگرمی ما در این گناهان و آلودگی ها، به حضرت صادق علیه السلام است که در قیامت دست همۀ ما را بگیرد و نگذارد که خدا ما را به عذاب مبتلا کند. یابن رسول الله! چه باید کرد؟

این نوع دلخوشی ها از نظر قرآن باطل است. قرآن اسم این دلخوشی ها را که قوم یهود نیز داشتند «امانی» گذاشته است؛ یعنی آرزوهای بی پایه، بی ریشه، غلط، پوک و پوچ.

امام صادق علیه السلام اول ادعای آنها را که گفته بودند: «نحن شیعة جعفر» ما با آلوده

ص: 229

بودن به انواع گناهان، شیعۀ امام صادق علیه السلام هستیم را رد کردند. ببینید امام علیه السلام چه جوابی داده است.

نوشته اند که شکل نشستن امام صادق علیه السلام از شدت ناراحتی عوض شد. ما باید ببینیم که ائمه علیهم السلام از چه چیزی ناراحت و به چه چیزی دلخوش می شدند. ائمۀ ما با شنیدن اسم مجلس قمار، شراب، ربا، حرام خوری، زن و مرد مخلوط، چه وضعی پیدا می کردند و چه می فرمودند؟ آیا بی تفاوت بودند و ناراحت نمی شدند؟ یا جواب می دادند که بالاخره شب عروسی است، حالا زن و مرد با هم بودند، عرقی هم خوردند و پاستوری زدند و پولی روی هم گذاشتند، نباید به مردم سخت گرفت؟ این را می گفتند؟

تکذیب شدید شیعیان دروغین از طرف امام صادق علیه السلام

وقتی به امام صادق علیه السلام خبر دادند که چنین جریانی در مدینه هست، امام فرمودند:

«کذبوا لیسوا لنا بموال» (1)به تعبیر قدیمی ها، آب پاکی را روی دست آنان ریخت؛ چون اولاً حضرت به قسم جلاله تکیه کردند، که می دانید چه قسمی است. سه گونه قسم را در دین ما قسم جلاله می گویند: «والله» «بالله» و «تالله» .

اگر کسی یکی از این سه قسم را به دروغ بخورد، مثلاً مشتری آمده، می گوید:

قیمت این پارچه متری چند است؟ او برای این که اعتماد مشتری را جلب کند، با این که متری پنج هزار تومان خریده است، به مشتری می گوید: من «والله» به قیمت خرید به تو دارم می دهم، متری ده هزار تومان خریده ام. این را قسم دروغ

ص: 230


1- 1) - الکافی: 2/68، حدیث 6؛ [1]بحار الأنوار: 67/357، باب 59، حدیث 4. [2]

می گویند.

این نوع قسم دروغی که اسم و نام جلالۀ خدا در کار است، آیا جزء گناهان صغیره است که با «استغفر الله» درست شود، یا جزء گناهان کبیره؟ امام صادق علیه السلام این نوع قسم دروغ به «والله، تالله و بالله» را جزء گناهان کبیره ای می دانند که خدا به این گناه وعدۀ آتش جهنم داده است. (1)امام صادق علیه السلام قسم جلاله می خورند، می فرماید: «والله» این دیگر دروغ نیست و آب پاکی روی دست طرف هایی که آلوده به انواع گناهان بودند، ریختن است.

می گویند: ما شیعه هستیم؟ اول جواب این ادعا را می دهند که:

به والله قسم دروغ می گویند. ما در پروندۀ شیعیان خود این اسم و رسم را نداریم، خدا به این افراد آگاهی کامل داده است که می دانند دارند دروغ می گویند.

حکایت مریضی امام حسین علیه السلام و عرب بیابان نشین

من وقتی می خواهم مطلبی را از اهل تسنن نقل کنم، شادتر می شوم تا این که شیعه نقل کرده باشد؛ چون از شیعه نقل کنیم، می گویند: از هم مکتب خودتان است، اما دیگری مطلبی را به نفع ما نقل کند، خیلی با ارزش است. حال دو مورد از آنها دربارۀ آگاهی ائمه علیهم السلام برای شما نقل می کنم.

ص: 231


1- 1) - الکافی: 7/434، بَابُ کَرَاهِیَةِ الْیَمِینِ، حدیث 1؛ « [1]أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ لَاتَحْلِفُوا بِاللَّهِ صَادِقِینَ وَ لَاکَاذِبِینَ فَإِنَّهُ عز و جل یَقُولُ وَ لاتَجْعَلُوا اللّهَ عُرْضَةً لِأَیْمانِکُمْ.» الکافی: 7/435 بَابُ الْیَمِینِ الْکَاذِبَةِ، حدیث 1؛ « [2]قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَنْ حَلَفَ عَلَی یَمِینٍ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ کَاذِبٌ فَقَدْ بَارَزَ اللَّهَ عز و جل.» بحار الأنوار: 101/207، باب 1، حدیث 8؛ « [3]إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله نَهَی عَنِ الْیَمِینِ الْکَاذِبَةِ وَ قَالَ إِنَّهَا تَتْرُکُ الدِّیَارَ بَلَاقِعَ وَ قَالَ مَنْ حَلَفَ بِیَمِینٍ کَاذِبَةٍ صَبْراً لِیَقْطَعَ بِهَا مَالَ امْرِئٍ مُسْلِمٍ لَقِیَ اللَّهَ عز و جل وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ یَرْجِعَ.»

وجود مبارک امام حسین علیه السلام پیاده و با پای برهنه، داشتند از مدینه به مکه می رفتند. جاده ای که قدیم بین مکه و مدینه بود، اگر کسی با ماشین می رفت، امید نداشت که به مکه برسد. خیلی جادۀ بدی بود.

من آن جاده را رفته بودم، آن سال ها، در آن جاده، دائم حاجی ها با احرام کشته می شدند؛ یعنی سالی نبود که جاده کشته ندهد. آن وقت امام حسین علیه السلام با پای برهنه، در آن گرمای بالای پنجاه درجه، بیست و پنج سفر از مدینه تا مکه آمدند.

در یکی از این سفرها، پای حضرت درد گرفت و تا زانو ورم کرد. نتوانستند راه را ادامه بدهند. لذا چادر زدند و امام علیه السلام را زیر خیمه بردند و به حضرت عرض کردند: چند روز طول می کشد، می مانیم. پای خود را دراز کنید تا ورم و دردش بخوابد و هر وقت خود شما فرمودید، راه بیافتیم.

امام علیه السلام یکی از یاران خود را صدا زدند. در آن بیابانی که اصلاً آب و علف پیدا نمی شد، از مدینه تا مکه فقط کوه است، فرمودند: طبق آدرسی که به تو می دهم، پشت فلان تپه می روی، تعداد کمی چادرنشین هستند، مردی از گیاهان خشک و تر این بیابان در ایام بهار دوا درست می کند که برای درد و ورم پا خوب است، ولی نگو که برای چه کسی می خواهی؟ چون اگر اسم مرا ببری، پول نمی گیرد.

محبت ائمه علیهم السلام نسبت به شیعیان

چقدر امامان ما مهربان بودند. فرمود: چون این ها بیابان نشین هستند و نان آنات از همین راه اداره می شود، اگر این دوا را رایگان یا کمتر بدهند، به زندگی آنها لطمه می خورد.

گفت: چشم. آمد و طبق آدرسی که حضرت داده بودند، آن مرد را دید و گفت:

این دوا را داری آ گفت: آری، اما بگو برای چه کسی می خواهی؟ گفت: بنا نشد که بپرسی برای چه کسی می خواهی، تو دوا را بده، من هر چه قیمتش هست، نقدی

ص: 232

به تو می دهم.

گفت: نه، باید بگویی که برای چه کسی می خواهی؟ گفت: آخر اسم مریض به چه درد تو می خورد؟ ما مریضی داریم که در چادر افتاده و دارد ناله می کند، دوا را بده. گفت: تا نگویی برای چه کسی می خواهی، دوا نمی دهم.

بالاخره این بندۀ خدا با این که حضرت ابی عبدالله علیه السلام فرموده بود نگو، اما گفت. البته نباید می گفت. گفت: والله دوا را برای جگر گوشۀ زهرا علیها السلام حضرت امام حسین علیه السلام می خواهی؟ به تو نمی دهم. خودم می آیم و با دست خودم دوا را به حضرت می دهم. امام حسین علیه السلام آمده تا از منطقۀ ما رد شود، من به زیارتش نیایم؟ من تا به حال حضرت ابی عبدالله علیه السلام را ندیده ام. این چشم من باید به چهرۀ مولایم بخورد که خدا این چشم مرا در قیامت عذاب نکند.

دیدار عرب بیابان گرد با امام حسین علیه السلام

عرب سیاه، پابرهنه و بیابان گردی بود، اما معرفت داشت. آمد و وارد خیمۀ حضرت شد. عرض کرد: آقا! این دوا. حضرت فرمود: این هم پول دوا، عرض کرد: تمام دنیا فدای شما، قابل ندارد. یابن رسول الله! از من نخواهید که پول بگیرم.

حضرت فرمودند: نه، ما چیزی را رایگان نمی خواهیم. عرض کرد: حال که می خواهید رایگان نباشد، من همسرم درد زایمان دارد، دعا کنید که فرزند و مادرش سالم بمانند. حضرت فرمودند: دعا می کنم. وقتی تو برگردی، فرزندت سالم به دنیا آمده است و بدان: در دفتری که نزد ما هست، اسم فرزند تو جزء شیعیان ما ثبت است. (1)

ص: 233


1- 1) - بحار الأنوار: 44/185، باب 25، حدیث 31؛ «[ [1]کتاب النجوم] مِنْ کِتَابِ الدَّلَائِلِ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ خَرَجَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ إِلَی مَکَّةَ سَنَةً مَاشِیاً فَوَرِمَتْ قَدَمَاهُ فَقَالَ لَهُ بَعْضُ مَوَالِیهِ لَوْ رَکِبْتَ لِیَسْکُنَ عَنْکَ هَذَا الْوَرَمُ فَقَالَ کَلَّا إِذَا أَتَیْنَا هَذَا الْمَنْزِلَ فَإِنَّهُ یَسْتَقْبِلُکَ أَسْوَدُ وَ مَعَهُ دُهْنٌ فَاشْتَرِهِ مِنْهُ وَ لَاتُمَاسِکْهُ فَقَالَ لَهُ مَوْلَاهُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مَا قُدَّامَنَا مَنْزِلٌ فِیهِ أَحَدٌ یَبِیعُ هَذَا الدَّوَاءَ فَقَالَ بَلَی أَمَامَکَ دُونَ الْمَنْزِلِ فَسَارَ مِیلًا فَإِذَا هُوَ بِالْأَسْوَدِ فَقَالَ الْحُسَیْنُ لِمَوْلَاهُ دُونَکَ الرَّجُلَ فَخُذْ مِنْهُ الدُّهْنَ فَأَخَذَ مِنْهُ الدُّهْنَ وَ أَعْطَاهُ الثَّمَنَ فَقَالَ لَهُ الْغُلَامُ لِمَنْ أَرَدْتَ هَذَا الدُّهْنَ فَقَالَ لِلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ انْطَلِقْ بِهِ إِلَیْهِ فَصَارَ الْأَسْوَدُ نَحْوَهُ فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی مَوْلَاکَ لَاآخُذُ لَهُ ثَمَناً وَ لَکِنِ ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی وَلَداً ذَکَراً سَوِیّاً یُحِبُّکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِنِّی خَلَّفْتُ امْرَأَتِی تَمْخَضُ فَقَالَ انْطَلِقْ إِلَی مَنْزِلِکَ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ وَهَبَ لَکَ وَلَداً ذَکَراً سَوِیّاً فَوَلَدَتْ غُلَاماً سَوِیّاً ثُمَّ رَجَعَ الْأَسْوَدُ إِلَی الْحُسَیْنِ وَ دَعَا لَهُ بِالْخَیْرِ بِوِلَادَةِ الْغُلَامِ لَهُ وَ إِنَّ الْحُسَیْنَ علیه السلام قَدْ مَسَحَ رِجْلَیْهِ فَمَا قَامَ مِنْ مَوْضِعِهِ حَتَّی زَالَ ذَلِکَ الْوَرَمُ.»

شیعیان از ازل تا ابد

چند نفر در حضور امیرالمؤمنین علیه السلام نشسته بودند، یکی از آنان با حال خوشی به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد: «أنا و اللّه أحبّک» من عاشق شما هستم. حضرت سر خود را پایین انداختند، بعد از چند لحظه سر بلند کردند و فرمودند: «کذبت» دروغ می گویی.

عرض کرد: آقا! محبت امری قلبی است، مگر شما ذات قلب مرا می بینید که فرمودید من دروغ گفتم. فرمود: من به قلب تو کار ندارم، تو وقتی این جمله را به من گفتی، من ارواح شیعیانم از زمان حضرت آدم علیه السلام تا قیامت را نگاه کردم، تو در آنها نبودی، پس دروغ می گویی. (1)به نظر حضرت زهرا علیها السلام و امام باقر، صادق و رضا علیهم السلام شیعه پرقیمت ترین انسان

ص: 234


1- 1) - الکافی: 1/438، بَابٌ فِی مَعْرِفَتِهِمْ أَوْلِیَاءَهُمْ وَ التَّفْوِیضِ إِلَیْهِمْ، حدیث 1؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ هُوَ مَعَ أَصْحَابِهِ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَنَا وَ اللَّهِ أُحِبُّکَ وَ أَتَوَلَّاکَ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَذَبْتَ قَالَ بَلَی وَ اللَّهِ إِنِّی أُحِبُّکَ وَ أَتَوَلَّاکَ فَکَرَّرَ ثَلَاثاً فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَذَبْتَ مَا أَنْتَ کَمَا قُلْتَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْأَرْوَاحَ قَبْلَ الْأَبْدَانِ بِأَلْفَیْ عَامٍ ثُمَّ عَرَضَ عَلَیْنَا الْمُحِبَّ لَنَا فَوَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ رُوحَکَ فِیمَنْ عُرِضَ فَأَیْنَ کُنْتَ فَسَکَتَ الرَّجُلُ عِنْدَ ذَلِکَ وَ لَمْ یُرَاجِعْهُ.»

تاریخ است. نه پرقیمت ترین انسان امت و زمان ائمه علیهم السلام نه، بلکه شیعۀ واقعی پرقیمت ترین انسان تاریخ است.

اما این ادعایی که این ها کردند، امام صادق علیه السلام فرمود: دروغ گفتند، برادران و خواهران! آنهایی که خیلی آزاد، راحت و با نظر بلند به هر گناهی خود را آلوده می کنند، شیعه نیستند، اما اگر رابطۀ خود با گناهان را قطع کنند و زندگی را به پاکی، درستی و صداقت محدود کنند، قطعاً نام آنان در آن دفتر اسامی شیعه ثبت می شود.

دفتر مخصوص نام شیعیان

این دفتر، دفتر عجیبی است. حذیفة بن اسید غفاری می گوید: ما از کوفه با حضرت مجتبی علیه السلام به مدینه می آمدیم. حضرت به شتری خیلی توجه داشتند. من فکر کردم حضرت این شتر را دوست دارند. به امام عرض کردم: یابن رسول الله! چرا به این شتر خیلی علاقه دارید؟ فرمود: کاری به این شتر ندارم. در بار این شتر دفتری است که نام شیعیان ما تا قیامت در آن ثبت است. من به بار این شتر عشق می ورزم، نه خود شتر.

حذیفه می گوید: وقتی به مدینه رسیدیم، من که سواد نداشتم، به حضرت عرض کردم: این دفتر را به من نشان می دهید؟ فرمود: روزی به خانۀ ما بیا تا آن را به تو نشان بدهم. ما این دفتر را به هر کسی نشان نمی دهیم.

می گوید: با پسر برادرم که سواد داشت رفتم، به او گفته بودم که من می خواهم به خانۀ حضرت مجتبی علیه السلام بروم تا امام دفتری را به من نشان بدهند که اسم شیعیان تا قیامت در این دفتر هست. رفتیم.

خود حضرت برخاستند و دفتر را آوردند، من به برادرزاده ام گفتم: نگاه کن ببین اسم من در این دفتر هست؟ برادرزاده ام نگاه کرد و به من اشاره کرد که اسم تو

ص: 235

هست. بعد دفتر را ورق زد، ناگهان فریاد زد: عمو! اسم من هم در این دفتر هست، ولی اسم من نور می دهد.

به امام مجتبی علیه السلام عرض کردم: یابن رسول الله! چرا اسم برادرزادۀ من در این دفتر نور می دهد؟ فرمود: چون برادرزاده ات جزء هفتاد و دو نفر یاران برادرم امام حسین علیه السلام است. این نور مخصوص آنها است. (1)چه کسی شیعه است و اسمش در آن دفتر هست؟ خوش به حال آنان. ما باید کاری کنیم که اسم ما در این دفتر نوشته شود و یا اگر نوشته شده است، این اسم از دفتر پاک نشود و بماند. ای جلوۀ آیه های قرآن

لبخند تو آیتی است از نور

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 236


1- 1) - بحار الأنوار: 26/124، باب 7، حدیث 19؛ « [1]حُذَیْفَةَ بْنِ أَسِیدٍ الْغِفَارِیِّ قَالَ لَمَّا وَادَعَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام مُعَاوِیَةَ وَ انْصَرَفَ إِلَی الْمَدِینَةِ صَحِبْتُهُ فِی مُنْصَرَفِهِ وَ کَانَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ حِمْلُ بَعِیرٍ لَایُفَارِقُهُ حَیْثُ تَوَجَّهَ فَقُلْتُ لَهُ ذَاتَ یَوْمٍ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ هَذَا الْحِمْلُ لَایُفَارِقُکَ حَیْثُ مَا تَوَجَّهْتَ فَقَالَ یَا حُذَیْفَةُ أَ تَدْرِی مَا هُوَ قُلْتُ لَاقَالَ هَذَا الدِّیوَانُ قُلْتُ دِیوَانُ مَا ذَا قَالَ دِیوَانُ شِیعَتِنَا فِیهِ أَسْمَاؤُهُمْ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأَرِنِی اسْمِی قَالَ اغْدُ بِالْغَدَاةِ قَالَ فَغَدَوْتُ إِلَیْهِ وَ مَعِی ابْنُ أَخٍ لِی وَ کَانَ یَقْرَأُ وَ لَمْ أَکُنْ أَقْرَأُ قَالَ مَا غَدَا بِکَ قُلْتُ الْحَاجَةُ الَّتِی وَعَدْتَنِی قَالَ مَنْ ذَا الْفَتَی مَعَکَ قُلْتُ ابْنُ أَخٍ لِی وَ هُوَ یَقْرَأُ وَ لَسْتُ أَقْرَأُ قَالَ فَقَالَ لِیَ اجْلِسْ فَجَلَسْتُ فَقَالَ عَلَیَّ بِالدِّیوَانِ الْأَوْسَطِ قَالَ فَأُتِیَ بِهِ قَالَ فَنَظَرَ الْفَتَی فَإِذَا الْأَسْمَاءُ تَلُوحُ قَالَ فَبَیْنَمَا هُوَ یَقْرَأُ إِذْ قَالَ هُوَ یَا عَمَّاهْ هُوَ ذَا اسْمِی قُلْتُ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ انْظُرْ أَیْنَ اسْمِی قَالَ فَصَفَحَ ثُمَّ قَالَ هُوَ ذَا اسْمُکَ فَاسْتَبْشَرْنَا وَ اسْتُشْهِدَ الْفَتَی مَعَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام.»

ص: 237

پاداش شیعه بودن

بررسی اجمالی ارزش و مقام شیعه

بررسی اجمالی ارزش و مقام شیعه

16

تهران، حسینیه حضرت علی اکبر علیه السلام

دهه اول - جمادی الثانی 1384

ص: 238

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

امامان بزرگوار ما، ویژگی ها و صفات شیعیان، خصوصاً از زمان حضرت زین العابدین تا حضرت رضا علیهم السلام را بیان کردند. واجب است تا همۀ کسانی که علاقه دارند و بخواهند شیعه واقعی باشند، این ویژگی ها را بدانند و بعد از دانستن فرمودۀ ائمۀ طاهرین علیهم السلام لازم است که این ویژگی ها و صفات را در خود ظهور و بروز دهند.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

کسی که به شیعۀ واقعی تبدیل می شود، همان مؤمنی است که پروردگار عالم در قرآن مجید مطرح کرده است که همان انسان های والایی هستند که از زمان حضرت آدم علیه السلام تا حضرت مسیح علیه السلام فرهنگ خدا را از زبان پیغمبران و کتب آسمانی مانند صحف ابراهیم، تورات، انجیل و زبور قبول کردند و در حدّ ظرفیت و استعداد خود به کار گرفتند.

این گروه از مردم مؤمن، تا زمان حضرت مسیح علیه السلام نیز دنیا و آخرتی پاک و آبادی را پیدا کردند که پروردگار عالم در سوره های متعدّد قرآن، از این مؤمنین یاد می کند و از آنها تعریف کرده، به دنیای پاک و آخرت آباد آنان اشاره می کند.

ص: 239

تاریخچۀ پیدایش لفظ و فرقۀ شیعه

کلمۀ شیعه قبلاً بوده، اما بعد از نبوت و بیشتر بعد از وفات پیغمبر صلی الله علیه و آله مطرح شد که در حقیقت به فرمودۀ امام صادق علیه السلام در قرآن این کلمه با مؤمن هیچ فرقی نمی کند. (1)البته لغت شیعه نیز در قرآن مجید آمده است. دربارۀ وجود مقدس حضرت ابراهیم علیه السلام این لغت استعمال شده و در سورۀ مبارکۀ قصص نیز ذکر شده است.

اما آنچه که دربارۀ حضرت ابراهیم علیه السلام است، در سورۀ مبارکۀ «شعراء» آمده است، پروردگار می فرماید:

« وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْراهِیمَ» 2

کلمۀ «شیعه» ، «هاء» دارد. در ادبیات عرب به این «هاء» ضمیر متّصل می گویند و «هاء» معادل «او» در فارسی و ضمیر است. این ضمیر به آیۀ قبل اشاره دارد که پروردگار می فرماید: یقیناً حضرت ابراهیم علیه السلام شیعۀ او بوده است.

حضرت ابراهیم علیه السلام با آن عظمت، مقام و شخصیت که به او قهرمان توحید می گویند و پدر تمام پیغمبران بعد از خودش نیز بوده است، یعنی همۀ انبیای بعد، از طریق دو فرزند او؛ یعنی حضرت اسحاق و اسماعیل علیهما السلام به وجود آمدند که ما خانواده ای را در تاریخ بشر، پربرکت تر از این خانواده سراغ نداریم.

از نسل حضرت اسحاق علیه السلام حضرت یعقوب علیه السلام به وجود آمد، بعد حضرت یوسف علیه السلام. از نسل برادران حضرت یوسف علیه السلام حضرت موسی و هارون علیهما السلام به

ص: 240


1- 1) - إرشاد القلوب: 2/404؛ [1]بحار الأنوار: 26/345، باب 8، حدیث 18؛ « [2]فَمَا أَحَدٌ مِنْ شِیعَةِ عَلِیٍّ إِلَّا وَ هُوَ طَاهِرُ الْوَالِدَیْنِ تَقِیٌّ نَقِیٌّ أَمِنٌ مُؤْمِنٌ بِاللَّهِ.»

وجود آمدند، بعد حضرت زکریّا، یونس، یحیی و مسیح علیهم السلام. این جمع از انبیا، از طریق حضرت اسحاق علیه السلام به حضرت ابراهیم علیه السلام می رسند. وجود مبارک پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله تا امام زمان علیهم السلام همه از نسل حضرت اسماعیل علیه السلام هستند.

ولی پروردگار حضرت ابراهیم علیه السلام را می فرماید:

« وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْراهِیمَ»

«انّ» یعنی یقیناً، بی تردید، ابراهیم شیعۀ او بود. آیات قبل را باید ببینیم که این «او» به چه کسی برمی گردد؟

از شیعه بودن تا رسیدن به مقام امامت

حضرت ابراهیم علیه السلام در این دنیا شیعۀ چه کسی بوده است؟ شیعه بوده؛ یعنی چه؟ یعنی مأموم، پیرو و اقتداکننده به او بوده است. این خیلی حرف است که شخصیتی مانند حضرت ابراهیم علیه السلام که به امامت مردم انتخاب شد:

« إِنِّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ إِماماً»

خودش تا قبل از امام شدن، مأموم امام دیگری بوده است. طبق رده بندی و آیات قرآن، او اول امام نبوده است. چه وقت امام، پیشوا و الگوی انسان ها تا قیامت شده است؟ بعد از عبور از سی مرحله آزمایش، که امام باقر علیه السلام هر سی مرحله را آدرس داده و بیان کردند. (1)

ص: 241


1- 1) - تفسیر ابن کثیر: 1/170، [1]ذیل آیه 124 سوره بقره؛ « [2]ابن عباس أنه قال: ما ابتلی بهذا الدین أحد فقام به کله إلا إبراهیم قال الله تعالی: وإذ ابتلی إبراهیم ربه بکلمات فأتمهن قلت له وما الکلمات التی ابتلی الله إبراهیم بهن فأتمهن؟ قال: الاسلام ثلاثون سهما منها: عشر آیات فی براءة «التائبون العابدون» إلی آخر الآیة وعشر آیات فی أول سورة «قد أفلح المؤمنون» و «سأل سائل بعذاب واقع» وعشر آیات فی الأحزاب «إن المسلمین والمسلمات» إلی آخرالآیة فأتمهن کلهن فکتبت له براءة قال الله وإبراهیم الذی وفی.»

این آیه در سورۀ بقره است:

« وَ إِذِ اِبْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ إِماماً» 1

بعد از آزمایشات سنگین، ایشان امتحان داده و لیاقت پیدا کردند که پیشوای تمام انسان ها شوند؛ یعنی انسان ها اگر بخواهند به خدا، لقا، رضا و بهشت خدا برسند، باید با اقتدا به ایشان برسند.

اما قبل از «إِذِ اِبْتَلی» ایشان امام نبوده، بلکه مأموم بوده است، یا به تعبیر قرآن مجید، شیعه، پیرو و اقتدا کننده بوده است. این مرد با این عظمت، مأموم، اقتدا کننده و شیعۀ چه کسی بود؟

شیعۀ حضرت نوح علیه السلام

آیات قبل از این آیه را که بررسی می کنیم، می بینیم ضمیر در « مِنْ شِیعَتِهِ» به وجود مقدس حضرت نوح علیه السلام برمی گردد؛ یعنی حضرت ابراهیم علیه السلام از ابتدا، قبل از این که امام مردم شود، شیعۀ حضرت نوح علیه السلام بوده است.

معلوم می شود فرهنگ دست نخورده و سالم حضرت نوح علیه السلام به وسیلۀ همان مؤمنینی که گفته شد، تا زمان حضرت ابراهیم علیه السلام آمد و ایشان از دین و فرهنگ حضرت نوح علیه السلام پیروی و به ایشان اقتدا کرده است.

ص: 242

کیفیت اقتدا، پیروی و شیعه بودن حضرت ابراهیم علیه السلام به گونه ای بوده که لیاقت پیدا کرد تا خودش تا قیامت، امام مردم شود.

مسألۀ اصلی در این کلمۀ شیعه است. حضرت ابراهیم علیه السلام چه شد که مقتدا مردم شد؟ از طریق شیعه شدن و اقتدا کردن به حضرت نوح علیه السلام.

رد اتهام ساختگی بودن شیعه

بنابراین کلمۀ شیعه که در قرآن مجید نیز آمده است، لفظ اختراعی ما نیست، که به ما تهمت می زنند که این فرقۀ شیعه ساختگی است، ساخت کیست؟ اگر هم ساختگی باشد، ساخت قرآن و پروردگار است. همان طور که خداوند متعال از حضرت ابراهیم علیه السلام به عنوان شیعۀ حضرت نوح علیه السلام یاد کرده است، بنا به روایات شیعه و سنّی پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله کلمۀ شیعه را دربارۀ اقتدا کنندگان و مأمومین امیرالمؤمنین علیه السلام به کار گرفتند:

«ان علیا و شیعته هم الفائزون» (1)چه کسی ساخته است؟ قرآن. شما خیلی خبر ندارید که کنار این مسأله، چه تهمت های عجیبی به شیعه زدند. کاش شما برادران و خواهران حوصله داشتید، یک دور کامل کتاب های علامه عسگری را می خریدید و می خواندید، تا هم فرهنگ خود را می شناختید و هم استواری تشیّع را می دیدید و هم جنایات عجیب و غریبی که از طریق تهمت و دروغ به شیعه زده شده است، مطلع می شدید.

در کتاب های اهل تسنن، دریاوار به ما تهمت زده اند که شیعه ساخت فکر و طرح فرد یهودی به نام «عبدالله بن سبأ» (2)است و او شیعه را پایه گذاری کرده

ص: 243


1- 1) - الارشاد: 1/41؛ [1]تاریخ مدینة دمشق: 42/333. [2]
2- 2) - فرهنگ فارسی معین، اعلام: 5/1147؛ «عبد الله ابن سبا؛ موسس غلات شیعه از یهودیان یمن و مخالفان جدی عثمان و مبلغ خلافت و امامت و وصایت علی علیه السلام دربلاد اسلامی بوده است. وی مدتی دربصره وچندی درکوفه مشغول تبلیغ بود وسپس به مصر رفت. مهمترین اصول تعالیم وی وصایت و رجعت بود و دراین موضوع اخیر نخست به رجعت علی قایل گردید. و چون حضرت علی به شهادت رسید و خبربه عبد الله رسید گفت اگرهزار بار خبر قتل اورا بیاورند باور نمی دارم و او نمی میرد. تاآنگاه که جهان را پراز عدل و داد کند.» رجال الکشی: 106 - 108، عبد الله بن سبإ؛ «عبد اللَّه بن سنان از پدر خود از حضرت باقر علیه السلام نقل کرد که عبد اللَّه بن سبا مدعی نبوت بود و می گفت: امیر المؤمنین علیه السلام خدااست (خدا منزه است) این سخن به امیر المؤمنین علیه السلام رسید او را خواست درباره اعتقادش سؤال کرد اعتراف نمود و گفت: تو همان خدائی و مدعی شد که به دلم چنین افتاده که تو خدائی و من پیامبر. امیرالمؤمنین علیه السلام به او فرمود: وای برتو؛ شیطان برتو مسلط شده از این عقیده برگرد مادر به سوگ تو بنشیند و توبه کن. عبد اللَّه بن سبا امتناع ورزید امام دستور داد او را زندانی کنند. سه روز او را به توبه واداشت. اما توبه نکرد. آنگاه علی علیه السلام او را درآتش افکند و فرمود: شیطان او را فریب داد دردل او چنین القا می نمود. بعضی از دانشمندان گفته اند: عبد اللَّه بن سبا مردی یهودی بود اسلام آورد و علی را دوست می داشت. او درزمان یهودی بودن خود نیز درباره یوشع بن نون وصی موسی غلو داشت. همین اعتقاد را در باره علی نیز پس از درگذشت پیامبر اکرم پیدا کرد. عبد اللَّه بن سبا از کسانی بود که از همه مشهورتر وآشکارترامامت علی را واجب می دانست واظهار بیزاری از دشمنان علی علیه السلام می نمود و مخالفین او را آشکارا معرفی می کرد و آنها را نسبت به کفر می داد به همین جهت بعضی از مخالفین شیعه مدعی شده اند که اصل تشیع و رفض از یهودیان گرفته شده است.»

است.

برگشت رد شیعه به رد قرآن

شیعه بودن حضرت ابراهیم علیه السلام را چه کسی پایه گذاری کرده است؟

«ان علیا و شیعته هم الفائزون»

را که خود شما نقل کرده اید که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بیست و سه سال می فرمود، این

ص: 244

را چه کسی پایه گذاری کرد؟ وقتی کسی بی تقوا می شود، از چارچوب انسانیت درمی آید؛ قرآن و فرمایش پیغمبر صلی الله علیه و آله را می بیند، باز روی عناد، لجبازی، حسادت، پول گرفتن و مأموریت از طرف ستم کاران، می گوید: شیعه ساخت شخصی یهودی بوده است.

یکی از نوشته های علامه عسگری، کتابی به نام «عبدالله بن سبا» است. ایشان با مدارک بسیار مهم، از مدارک دانشمندان اهل سنت، نه از کتاب های ما، ثابت می کند که «عبدالله بن سبا» وجود خارجی نداشته، بلکه مردی ساختگی و ساختۀ ذهن دشمنان است. (1)ایشان وقتی در بغداد این کتاب را نوشت، به مصر و مناطق دیگر فرستاد، دانشمندان بزرگ اهل سنت، بعد از این کتاب، برای ایشان نامه هایی در ابراز تأسف نوشتند که من بعضی از آن نامه ها را خوانده ام؛ یعنی آنها با شگفتی این کتاب را نگاه کردند. این کتاب، کتاب بسیار مهمی است.

خدا این لغت را در قرآن، دربارۀ حضرت ابراهیم علیه السلام به کار گرفته است که او شیعۀ حضرت نوح علیه السلام بود و پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله بعد از قرآن این لغت را به کار گرفتند

ص: 245


1- 1) - عبد الله بن سبا، السید مرتضی العسکری: 2/310 - 414؛ « [1]فی متناول أیدینا آلاف الکتب المخطوطة والمطبوعة فی التاریخ الاسلامی العام والخاص، وکتب التراجم والأنساب، وسائر فنون الأدب، ولا نجد فی أحدها نسب عبد الله بن سبأ؟ ! إذا فمن هو عبد الله بن سبأ؟ وما اسم جده؟ ومن هم سلسلة آبائه؟ ومن هم قبیلته؟ ولم لم یذکر أحد من العلماء فی ت آلیفه شیئا من ذلک علی شدة اهتمامهم بذکرالأساطیر التی حیکت حوله؟ بحثنا عشرات السنوات فی مختلف مصادر الدراسات الاسلامیة فلم نجد عن نسبه حرفا واحدا. . . أن عبد الله بن سبأ شخصیة أسطوریة أو أن من بحثنا عنهم من صحابة مختلقین هم شخوص أسطوریة أو أن بعض الأماکن المترجمة فی الکتب البلدانیة مختلقة، أو نثبت أن بعض الشعر أوالکتب السیاسیة أو الخرافات الأسطوریة التی یتمسک بها المنقبون مدسوسة، أو أن بعض رواة الاخبار مختلقون لم یوجدوا لیرووا لنا روایة أو خبرا.»

که شیعه یعنی پیرو، مأموم و اقتدا کنندۀ واقعی به حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام.

این شیعه خیلی مقام دارد.

در انزوا قرار دادن شیعه از طرف دشمنان

روزی در مدینه، در زمان هارون الرشید شیعه ای را در دادگاهی برای شهادت یک پرونده خواستند. قاضی مدینه، قاضی قوی بود. در پرونده ای به صاحب پرونده گفت: شاهد بیاور. گفت: می آورم. به بازار آمد، یکی از شیعیان ناب را که مورد احترام همه و با ارزش و بزرگوار بود دید، به او گفت: تو در جریان کار پروندۀ من بودی، آیا حاضری در دادگاه شهادت بدهی؟

کتمان شهادت از گناهان کبیره است و هر کس شاهد جریانی بوده، اما نرود شهادت بدهد که حق به حقدار برسد، خدا در قرآن به کتمان کنندۀ شهادت وعده داده است که در قیامت به جهنم می رود. (1)

ص: 246


1- 1) - بقره (2) : 140؛ « [1]أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْرَ هِیمَ وَإِسْمَعِیلَ وَ إِسْحَقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْبَاطَ کَانُواْ هُودًا أَوْ نَصَرَی قُلْ ءَأَنتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّن کَتَمَ شَهَدَةً عِندَهُ مِنَ اللَّهِ وَ مَا اللَّهُ بِغَفِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ» ؛ «آیا می گویید: ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و نوادگان [ دارای مقام نبوّت ] آنان یهودی یا نصرانی بودند؟ ! بگو: شما داناترید یا خدا؟ [ شما به یقین می دانید که آنان یهودی و نصرانی نبودند، پس چرا واقعیت را پنهان می دارید؟ ! ] وستمکارتر از کسی که شهادتی را که از خدا نزد اوست پنهان کند، کیست؟ وخدا از آنچه انجام می دهید، بی خبر نیست.» بقره (2) : 283؛ « [2]وَإِن کُنتُمْ عَلَی سَفَرٍ وَلَمْ تَجِدُواْ کَاتِبًا فَرِهَنٌ مَّقْبُوضَةٌ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکُم بَعْضًا فَلْیُؤَدِّ الَّذِی اؤْتُمِنَ أَمَنَتَهُ وَلْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا تَکْتُمُواْ الشَّهَدَةَ وَمَن یَکْتُمْهَا فَإِنَّهُءَاثِمٌ قَلْبُهُ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ» ؛ «و اگر در سفر بودید و نویسنده ای [ برای ثبت سند ] نیافتید، وثیقه های دریافت شده [ جایگزین سند و شاهد ] است. و اگر یکدیگر را امین دانستید [ وثیقه لازم نیست ] پس باید کسی که امینش دانسته اند، امانتش را ادا کند. و از خدا پروردگار خود، پروا نماید و [ شما ای شاهدان! ] شهادت را پنهان نکنید و هر که آن را پنهان کند، یقیناً دلش گناهکار است؛ و خدا به آنچه انجام می دهید داناست.»

گفت: شهادت می دهم. این مرد الهی و با وقار، وقتی وارد دادگاه شد، صاحب پرونده به قاضی گفت: این شاهد من است، قاضی گفت: او انسان بسیار خوب و راستگویی است، ولی چون شیعه است، من شهادتش را قبول نمی کنم.

روزگار زندگی شیعه از لای خون، زندان و تبعید گذشته است. امنیت زمان ما را نگاه نکنید که ما راحت هستیم و کسی کاری به ما ندارد، روزگاری بود که امکان برپایی این جلسات نبود. زمان امام صادق علیه السلام اگر شیعه ای سؤال داشت، خیار یا چند سطل ماست را روی تخته می گذاشت، در حالی که نه خیارفروش بود و نه ماست فروش، به کوچۀ امام صادق علیه السلام می آمد، داد می زد: خیار داریم، ماست داریم، امام صادق علیه السلام متوجه می شدند که شیعه ای سؤال دارد، به عنوان خیار خریدن می آمدند و جواب مسألۀ شرعی او را می دادند و مسأله روشن می شد.

تاریخچۀ سراسر درد شیعه

اگر می فهمیدند کسی شیعه است، مورد اذیت و آزار قرار می دادند. هفتاد و دو شیعه را در یک روز، در کربلا جمع شدند و همگی را قطعه قطعه کردند و حتی دفن نکردند تا اسم آنان در این دنیا نابود شود. زنی در مدینه به جرم شیعه بودن، از خانه اش بیرون آوردند و او را بین در و دیوار قرار دادند، بچۀ داخل شکمش را کشتند. همان وقتی که حضرت زهرا علیها السلام را کشتند، ماهی دوازده هزار دینار طلا به عایشه می دادند.

حضرت زهرا علیها السلام نود و پنج روز بعد از رحلت پدرش، شب و روز گریه کرد، مردم مدینه گفتند: به او بگویید یا روز گریه کند یا شب. چرا؟ حضرت زهرا علیها السلام

ص: 247

فرمود: به مردم بگو از عمر من چیزی نمانده است، من تا چند روز دیگر از بین می روم، شما راحت می شوید.

نود و پنج روز، شب و روز گریه کرد، اما کسی نیامد بگوید: درد شما چیست؟ اما بعد از کشته شدن عثمان، تا عایشه ناله زد، صد هزار نفر جمع شدند گفتند:

خانم! چه شده است؟ گفت: امان از دست علی بن ابی طالب، او را بکشید تا من راحت شوم. آمدند جنگ جمل را به خاطر نالۀ عایشه براه انداختند که امیرالمؤمنین علی علیه السلام را بکشند، خودشان متلاشی شدند.

اما نود و پنج روز، شب و روز، حضرت زهرا علیها السلام با سوز دل اشک ریخت و گریه کرد، ایراد گرفتند که چرا گریه می کنی؟ چرا؟ چون شیعه بود و گرنه هیچ جرم دیگری نداشت.

تعصبات اهل سنت در نام گذاری صحابه

در کتاب های اهل تسنن، تمام اهل سنت عایشه را «ام المؤمنین» و معاویه را که از طرف خواهر زن با پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت داشت، «خال المؤمنین» نوشته اند؛ یعنی معاویه دایی تمام مؤمنین است، ما اگر این دایی را نخواهیم، چه کسی را باید ببینیم؟

اما در یک کتاب «محمد بن ابوبکر» را که برادر عایشه، همسر پیغمبر صلی الله علیه و آله بود، «خال المؤمنین» ننوشته اند. مگر جرم او چه بود؟ جز این که شیعۀ امیرالمؤمنین علیه السلام بود. محمد بن ابوبکر شهید راه امیرالمؤمنین علی علیه السلام، نباید «خال المؤمنین» باشد! !

در کتاب های اهل تسنن، حتی در یک کتاب، حضرت خدیجه علیها السلام را «ام المؤمنین» ننوشته اند، چرا؟ چون جرمش این بوده که دامادش امیرالمؤمنین علی علیه السلام بوده است. اگر دختر خود را به عمر داده بود، او نیز «ام المؤمنین» بود، اما مجرم است، چون دختر خود را به امیرالمؤمنین علی علیه السلام داد و او دامادش است،

ص: 248

پس نباید «ام المؤمنین» باشد.

عظمت اطلاق شیعه بر افراد

قاضی گفت: این شخص خوبی و درستی است، ولی من در این دادگاه شهادت او را نمی توانم قبول کنم؛ چون شیعه است. این شیعه بزرگوار نیز گفت: قاضی! من ابداً تو را عادل نمی دانم؛ چون تو دروغ گفتی. قاضی گفت: من چه دروغی گفتم؟ گفت: تو به من گفتی شیعه، شیعه سلمان و ابوذر و مقداد بودند. من کجا و شیعه کجا؟ به قدری ارزش شیعه بالا است که به شیعۀ واقعی که قاضی می گوید: تو شیعه هستی، اشک می ریزد و می گوید: چرا به من شیعه می گویید؟ من کجا و شیعه کجا؟

روایت منبر رفتن پیامبر صلی الله علیه و آله در محشر

روایت منبر رفتن پیامبر صلی الله علیه و آله در محشر(1)

ص: 249


1- - بحار الأنوار: 40/45 - 46، باب 91، حدیث 82؛ « [1]الْأَصْبَغِ قَالَ لَمَّا ضُرِبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الضَّرْبَةَ الَّتِی کَانَتْ وَفَاتُهُ فِیهَا. . . یَا أَصْبَغُ قُلْتُ نَعَمْ یَا مَوْلَایَ قَالَ أَزِیدُکَ حَدِیثاً آخَرَ قُلْتُ نَعَمْ زَادَکَ اللَّهُ مِنْ مَزِیدَاتِ الْخَیْرِ قَالَ یَا أَصْبَغُ لَقِیَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی بَعْضِ طُرُقَاتِ الْمَدِینَةِ وَ أَنَا مَغْمُومٌ قَدْ تَبَیَّنَ الْغَمُّ فِی وَجْهِی فَقَالَ لِی یَا أَبَا الْحَسَنِ أَرَاکَ مَغْمُوماً أَ لَاأُحَدِّثُکَ بِحَدِیثٍ لَاتَغْتَمُّ بَعْدَهُ أَبَداً قُلْتُ نَعَمْ قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَصَبَ اللَّهُ مِنْبَراً یَعْلُو مَنَابِرَ النَّبِیِّینَ وَ الشُّهَدَاءِ ثُمَّ یَأْمُرُنِی اللَّهُ أَصْعَدُ فَوْقَهُ ثُمَّ یَأْمُرُکَ اللَّهُ أَنْ تَصْعَدَ دُونِی بِمِرْقَاةٍ ثُمَّ یَأْمُرُ اللَّهُ مَلَکَیْنِ فَیَجْلِسَانِ دُونَکَ بِمِرْقَاةٍ فَإِذَا اسْتَقْلَلْنَا عَلَی الْمِنْبَرِ لَایَبْقَی أَحَدٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الآْخِرِینَ إِلَّا حَضَرَ فَیُنَادِی الْمَلَکُ الَّذِی دُونَکَ بِمِرْقَاةٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ أَلَا مَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنِی وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْنِی فَأَنَا أُعَرِّفُهُ بِنَفْسِی أَنَا رِضْوَانُ خَازِنُ الْجِنَانِ أَلَا إِنَّ اللَّهَ بِمَنِّهِ وَ کَرَمِهِ وَ فَضْلِهِ وَ جَلَالِهِ أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَ مَفَاتِیحَ الْجَنَّةِ إِلَی مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ مُحَمَّداً أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَهَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَاشْهَدُوا لِی عَلَیْهِ ثُمَّ یَقُومُ ذَلِکَ الَّذِی تَحْتَ ذَلِکَ الْمَلَکِ بِمِرْقَاةٍ مُنَادِیاً یُسْمِعُ أَهْلَ الْمَوْقِفِ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنِی وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْنِی فَأَنَا أُعَرِّفُهُ بِنَفْسِی أَنَا مَالِکٌ خَازِنُ النِّیرَانِ أَلَا إِنَّ اللَّهَ بِمَنِّهِ وَ فَضْلِهِ وَ کَرَمِهِ وَ جَلَالِهِ قَدْ أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَ مَفَاتِیحَ النَّارِ إِلَی مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ مُحَمَّداً قَدْ أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَهَا إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَاشْهَدُوا لِی عَلَیْهِ فَ آخُذُ مَفَاتِیحَ الْجِنَانِ وَ النِّیرَانِ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ فَتَأْخُذُ بِحُجْزَتِی وَ أَهْلُ بَیْتِکَ یَأْخُذُونَ بِحُجْزَتِکَ وَ شِیعَتُکَ یَأْخُذُونَ بِحُجْزَةِ أَهْلِ بَیْتِکَ قَالَ فَصَفَقْتُ بِکِلْتَا یَدَیَّ وَ إِلَی الْجَنَّةِ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِی وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ قَالَ الْأَصْبَغُ فَلَمْ أَسْمَعْ مِنْ مَوْلَایَ غَیْرَ هَذَیْنِ الْحَدِیثَیْنِ ثُمَّ تُوُفِّیَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ.»

روزی پیغمبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله امیرالمؤمنین علیه السلام را ناراحت دید. فرمود:

علی جان! چه شده است؟

امیرالمؤمنین علیه السلام نزد پیامبر صلی الله علیه و آله از دست کسی گلایه کرد که در حقّ حضرت علی علیه السلام نامردی کرده بود. پیغمبر صلی الله علیه و آله از آزردگی او خیلی رنجیده می شد و می فرمود: کسی در این دنیا علی علیه السلام را برنجاند، تمام درهای رحمت خدا به روی او بسته می شود.

فرمود: علی جان! دست خود را در دست من بگذار، من مطلبی را برای تو بگویم که غصّه ات برطرف شود. بعد فرمود: در قیامت اولین و آخرین مردم که وارد محشر می شوند، منبری از نور در محشر می گذارند، مرا صدا می کنند، به من می گویند: یا رسول الله! خدا امر کرده است که بر این منبر بنشینی.

وقتی من بر آن منبر قرار می گیرم، از زمان حضرت آدم علیه السلام تا آخرین نفر قیامت مرا می بینند و به دستور خدا، تو، فاطمه، حسن و حسین و نُه فرزند حسین علیهم السلام را صدا می زنم که بالای منبر بیایند، شما می آیید.

بعد من روی منبر فریاد می زنم که هر مرد و زنی که در دنیا شیعۀ ما بوده است، در هر جای محشر هست به سرعت به کنار منبر بیاید. تو، فاطمه، حسن و حسینم هر چه شیعه دارید، طولی نمی کشد که همه جمع می شوند. جبرئیل می آید، کلید بهشت و جهنم را به من می دهد، عرض می کند:

خدا این کلید بهشت و جهنم را در اختیار تو گذاشته است. من جلوی تمام اولین

ص: 250

و آخرین، کلید بهشت و جهنم را به تو می دهم، بعد از منبر پایین می آیم، من و تو جلو و فاطمه، حسن و حسینم در کنار ما و تمام شیعیان نیز پشت سر ما، آنجایی که ما می رویم، همۀ آنها را نیز با خود می بریم.

کلمۀ شیعه می گویند از «شعاع» است. شعاع خورشید، از خورشید جدایی دارد؟ یعنی امکان دارد خورشید غروب کند و شعاعش بماند؟ یا وقتی غروب می کند، شعاعش می رود؟ شعاع خورشید می رود که تاریک می شود. وقتی طلوع می کند، شعاعش نیز با آن پهن می شود.

شیعه به پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه عزیز علیهم السلام وصل است. در قیامت وقتی آنها راه می افتند، شیعۀ وصل شده به آنها، به دنبال آنها کشیده می شود و مانند شعاع، هرگز از آنها جدا نمی شود. این مقام شیعه است.

زنی به حضرت زهرا علیها السلام عرض کرد: خانم! شوهر من در قیامت کدام طرف است؟ اهل جهنم است یا بهشت؟ فرمودند: اگر شیعۀ ماست، با ما و اهل بهشت است. (1)والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 251


1- 1) - بحار الأنوار: 65/155، باب 19، ذیل حدیث 11؛ « [1]قَالَ رَجُلٌ لِامْرَأَتِهِ اذْهَبِی إِلَی فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَاسْأَلِیهَا عَنِّی أَنِّی مِنْ شِیعَتِکُمْ أَمْ لَیْسَ مِنْ شِیعَتِکُمْ فَسَأَلَتْهَا فَقَالَتْ قُولِی لَهُ إِنْ کُنْتَ تَعْمَلُ بِمَا أَمَرْنَاکَ وَ تَنْتَهِی عَمَّا زَجَرْنَاکَ عَنْهُ فَأَنْتَ مِنْ شِیعَتِنَا وَ إِلَّا فَلَا فَرَجَعَتْ فَأَخْبَرَتْهُ فَقَالَ یَا وَلِیِّی وَ مَنْ یَنْفَکُّ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْخَطَایَا فَأَنَا إِذاً خَالِدٌ فِی النَّارِ فَإِنَّ مَنْ لَیْسَ مِنْ شِیعَتِهِمْ فَهُوَ خَالِدٌ فِی النَّارِ فَرَجَعَتِ الْمَرْأَةُ فَقَالَتْ لِفَاطِمَةَ مَا قَالَ زَوْجُهَا فَقَالَتْ فَاطِمَةُ قُولِی لَهُ لَیْسَ هَکَذَا شِیعَتُنَا مِنْ خِیَارِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ کُلُّ مُحِبِّینَا وَ مُوَالِی أَوْلِیَائِنَا وَ مُعَادِی أَعْدَائِنَا وَ الْمُسْلِمُ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ لَنَا لَیْسُوا مِنْ شِیعَتِنَا إِذَا خَالَفُوا أَوَامِرَنَا وَ نَوَاهِیَنَا فِی سَائِرِ الْمُوبِقَاتِ وَ هُمْ مَعَ ذَلِکَ فِی الْجَنَّةِ وَ لَکِنْ بَعْدَ مَا یُطَهَّرُونَ مِنْ ذُنُوبِهِمْ بِالْبَلَایَا وَ الرَّزَایَا أَوْ فِی عَرَصَاتِ الْقِیَامَةِ بِأَنْوَاعِ شَدَائِدِهَا أَوْ فِی الطَّبَقِ الْأَعْلَی مِنْ جَهَنَّمَ بِعَذَابِهَا إِلَی أَنْ نَسْتَنْقِذَهُمْ بِحُبِّنَا مِنْهَا وَ نَنْقُلَهُمْ إِلَی حَضْرَتِنَا.»

اثر کسب حلال

رضایت مؤمن به روزی مقدر

رضایت مؤمن به روزی مقدر

17

تهران، حسینیه حضرت علی اکبر علیه السلام

دهه اول - جمادی الثانی 1384

ص: 252

ص: 253

ص: 254

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

کلام در حیات، زندگی و منش مردم مؤمن از دیدگاه وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام بود. امام در این گفتار نورانی و حکیمانه ای که دارند، به اولین خصلتی که در ارتباط با مؤمن اشاره می کنند، کسب حلال است.

به نظر امیرالمؤمنین علیه السلام مؤمن هرگز حرام خور نیست. در این زمینه فرقی نمی کند که در مضیقه باشد، یا در گشایش. اهل خدا با خود خدا کار دارند و خود را کارگر خدا می دانند و طبق گفتار امیرالمؤمنین علیه السلام در دعای کمیل، خدا را «فعّال ما یشاء» می دانند.

اگر خدا در این دنیا بخواهد، به کارگری مزد زیادی می دهد و زندگی او گشایش پیدا می کند و یا نمی خواهد که مزد زیادی بدهد، زندگی کارگرش در حدّ «قدر» است؛ یعنی بخور و نمیر، گشایشی و وسعتی ندارد.

عجیب این است که کسانی که خود را کارگر خدا می دانند، نه به گشایش مالی دلخوش می شوند و نه از مضیقه و سختی مال، دل تنگ. می گویند: ما هیچ طلبی از خدا نداریم، او از زمان حضرت آدم علیه السلام تا روز قیامت سفره ای پهن کرده است، ما سر این سفره در جایی نشسته ایم که نان و پنیر و سبزی است و چلوکباب و مرغ آن کمی ازمادور است و دست ما فعلاً به آن نمی رسد. اهل این که جا را باز کنیم و حق

ص: 255

دیگران را از سر این سفره برداریم، نیستیم. اگر بخواهد برای ما گشایشی ایجاد کند، می کند. برای او که مشکل نیست.

دوران سخت تحصیل

روزگار گذشته برای ما طلبه ها، روزگار بسیار سختی بود. تا جایی که من در کتاب ها دیده ام، طلبه ها در ایام تحصیل، از زمان صفویه در ایران بسیار مضیقۀ مالی داشتند، مگر آنهایی که از خانوادۀ ثروتمندی بوده و طلبه می شدند.

در قم، نجف، اصفهان و مشهد، در حوزۀ علمیه بودند و پدرشان زندگی آنان را اداره می کرد. البته کم هم بودند؛ چون بچه های ثروتمندان خیلی طلبه نمی شدند.

من از آنهایی بودم که وقتی در قم درس می خواندم، پول خرید سیب زمینی و پیاز را نداشتم. آن پولی که به دستم می آمد، پولی بود که مادرم از خرجی خانه پس انداز می کرد و به من می داد؛ چون مجموعۀ مهمی از خانوادۀ ما راضی نبودند که من طلبه شوم. من با وجود نارضایتی آنها به حوزه رفتم؛ چون از طلبه شدن من ناراضی بودند. لذا هیچ کس به ما کمک نمی کرد و در مضیقه بودیم. قدرت خرید گوشت و خیلی چیزها را نداشتیم.

افطاری دادن فرهاد میرزا

شب بیست و یک ماه مبارک رمضان در شیراز، فرهاد میرزا، استاندار شیراز و عموی ناصر الدین شاه خواست به بزرگان شهر افطاری بدهد. از روحانیون و طلبه های مدرسۀ خان نیز دعوت کرد.

سفرۀ فرهاد میرزا خیلی مفصل بود. آن وقت گفته بود که تمام مواد غذایی «صحیح النسب» ریشه دار و سالم را برای آن شب تهیۀ کامل ببینید. ماهی، گوشت گوسفند و بره، کباب و خورش.

ص: 256

در باغ ارم، در همان کاخ حاکم، طلبه ای سر سفره، در جایی قرار گرفت که رو به رویش پنیر و سبزی بود. مرغ، ماهی، گوشت، کباب و خورش کمی آن طرف تر بود. این بشقاب پنیر و سبزی را برداشت و جلوی همه بلند بوسید و پشت سر خود گذاشت و گفت: انشاء الله در مدرسه خدمت شما می رسیم، فعلاً سراغ آن چیزهایی که اصلاً ندیده ایم برویم.

محبوبیت راستگویی در همۀ ادیان

مؤمنی به پیغمبر صلی الله علیه و آله چیزی گفت که حضرت فرمود: راست می گویی. (1)گفتۀ او برای من مهم نیست، بلکه تصدیق پیغمبر صلی الله علیه و آله برای من مهم است؛ چون که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: راست می گویی. راستگو در عالم خیلی کم است. بیشتر مردم به خودشان نیز دروغ می گویند. بیشتر مردم به خود، خانواده و مردم دروغ می گویند. خوش به حال آنهایی که حقیقت می گویند.

روزی تاجر فرشی که خیلی آدم خوب و درستی بود به من گفت: فلان جوان را می شناسی؟ گفتم: نسبت دوری با خانوادۀ ما دارد. گفت: خیلی جوان خوبی است. گفتم: چطور؟ گفت: مادر و خواهرش به خانۀ ما آمدند و دختر مرا دیدند و پسندیدند، قرار گذاشتند و برای بله برون و عقد موقت آمدند.

ما هم سفره ای حسابی انداختیم، وقتی شام را خوردند، ما گفتیم: چند سؤال از این جوان بکنیم، گفتم: به نماز جمعه می روی؟ گفت: نه، از مجتهدی تقلید می کنی؟ گفت: نه، با انقلاب موافقی؟ نه، جبهه رفتی؟ نه. گفتم: من و خانواده ام

ص: 257


1- 1) - شرح نهج البلاغه: 14/186؛ «قال الواقدی: و لقیه أسید بن حضیر فقال یا رسول الله الحمد لله الذی ظفرک و أقر عینک و الله یا رسول الله ما کان تخلفی عن بدر و أنا أظن بک أنک تلقی عدوا و لکنی ظننت أنها العیر و لو ظننت أنه عدو لما تخلفت فقال رسول الله صدقت.»

به نماز جمعه می رویم، مقلد امام هستیم، فرزندانم به جبهه رفته اند. من دخترم را به شما نمی دهم. گفت: باشد.

بعد گفت: این جوان خیلی انسان خوبی بود. گفتم: چطور؟ گفت: برای این که راستگو بود. یعنی همان گونه که بود، راست گفت. هم خیال خودش را راحت کرد و هم خیال مرا. اگر نمی گفت و دختر مرا گرفته بود و ما هم مشکل عقیدتی با هم داشتیم، هم مشکل عملی و زندگی ما و دخترم تلخ می شد. این جوان انسان پرقیمتی است.

بخشش کافر به خاطر راستگویی

تعدادی در جنگ اسیر شدند و زیر بار هیچ کدام از مسائل اسلام نرفتند، پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: آنها را اعدام کنید؛ چون پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: مسلمان شوید، گفتند: نمی شویم. جزیه بدهید، یعنی ضرری که ما در جنگ از نظر مالی کشیدیم، پول این ضرر را بدهید، گفتند: نمی دهیم. فرمود: اعدام می شوید. گفتند: بشویم.

داشتند گردن این ها را می زدند، جبرئیل نازل شد و عرض کرد: خدا می فرماید:

این جوان را نکش. پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمودند: گردن او را نزنید. جوان به پیغمبر صلی الله علیه و آله عرض کرد: چرا مرا نکشتید؟ فرمود: خدا اجازه نداد. عرض کرد: برای چه؟ فرمود: برای این که خدا فرمود: در این جوان پنج خصلت هست، خصلت اولش این است که راستگو است. (1)

ص: 258


1- 1) - الأمالی؛ شیخ صدوق: 271، حدیث 7؛ [1]بحار الأنوار: 68/385، باب 92، حدیث 25؛ « [2]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أُتِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِأُسَارَی فَأَمَرَ بِقَتْلِهِمْ خَلَا رَجُلٍ مِنْ بَیْنِهِمْ فَقَالَ الرَّجُلُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا مُحَمَّدُ کَیْفَ أَطْلَقْتَ عَنِّی مِنْ بَیْنِهِمْ فَقَالَ أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ عَنِ اللَّهِ عز و جل أَنَّ فِیکَ خَمْسَ خِصَالٍ یُحِبُّهُ اللَّهُ عز و جل وَ رَسُولُهُ الْغَیْرَةُ الشَّدِیدَةُ عَلَی حَرَمِکَ وَ السَّخَاءُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ صِدْقُ اللِّسَانِ وَ الشَّجَاعَةُ فَلَمَّا سَمِعَهَا الرَّجُلُ أَسْلَمَ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُ وَ قَاتَلَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص قِتَالًا شَدِیداً حَتَّی اسْتُشْهِدَ.»

با این که کافر است و با تو جنگیده، ولی من از او راضی هستم، بگذار زنده بماند؛ راست می گوید، حیله، تقلب و نیرنگ ندارد. جوان عرض کرد: این خدای تو خدای خیلی خوبی است، ما را با او آشتی بده.

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: این گونه مسلمان شو. این آشتی با خدا است. گفت: به یک شرط مسلمان می شوم، به شرطی که دعا کنید تا من در جنگ بعدی شهادت در راه خدا نصیبم شود. در جنگ بعد نیز شهید شد.

اجتناب از راستگویی در موارد خاص

انسان باید به خود، دنیا، نعمت ها، مشتری ها، خانواده، خدا، حتی به کافران، یهودیان و مسیحیان راست بگوید، البته راست گفتن در همه جا واجب نیست، خیلی از مطالب راست هست که لازم نیست بگویید. ممکن است کسی چیزی را ببیند، یا سرّی را بداند، راست هم باشد، واجب نیست بگوید، اگر بپرسند، به او بگوید: من کاره ای نیستم که از من می پرسید، من نمی دانم و جاهلم و نیّتش این باشد که من به خیلی از مسائل عالم جاهل هستم. (1)

ص: 259


1- 1) - بحار الأنوار: 75/8، [1] تتمة باب 15، ذیل حدیث 64؛ «أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: وَ لَاتَکُ صَادِقاً حَتَّی تَکْتُمَ بَعْضَ مَا تَعْلَم.» نهج البلاغه: حکمت 382؛ «قَالَ علیه السلام: لَاتَقُلْ مَا لَاتَعْلَمُ بَلْ لَاتَقُلْ کُلَّ مَا تَعْلَمُ فَإِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَی جَوَارِحِکَ کُلِّهَا فَرَائِضَ یَحْتَجُّ بِهَا عَلَیْکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بحار الأنوار: 68/10 - 11، باب 60، حدیث 18؛ « [2]قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: الصِّدْقُ نُورٌ غَیْرُ مُتَشَعْشِعٍ إِلَّا فِی عَالَمِهِ کَالشَّمْسِ یَسْتَضِیءُ بِهَا کُلُّ شَیْءٍ یَغْشَاهُ مِنْ غَیْرِ نُقْصَانٍ یَقَعُ عَلَی مَعْنَاهَا وَ الصَّادِقُ حَقّاً هُوَ الَّذِی یُصَدِّقُ کُلَّ کَاذِبٍ بِحَقِیقَةِ صِدْقِ مَا لَدَیْهِ وَ هُوَ الْمَعْنَی الَّذِی لَایَسْمَعُ مَعَهُ سِوَاهُ أَوْ ضِدُّهُ مِثْلُ آدَمَ علیه السلام صَدَّقَ إِبْلِیسَ فِی کَذِبِهِ حِینَ أَقْسَمَ لَهُ کَاذِباً لِعَدَمِ مَاهِیَّةِ الْکَذِبِ فِی آدَمَ علیه السلام قَالَ اللَّهُ عز و جل وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً وَ لِأَنَّ إِبْلِیسَ أَبْدَعَ شَیْئاً کَانَ أَوَّلَ مَنْ أَبْدَعَهُ وَ هُوَ غَیْرُ مَعْهُودٍ ظَاهِراً وَ بَاطِناً فَخَسِرَ هُوَ بِکَذِبِهِ عَلَی مَعْنًی لَمْ یَنْتَفِعْ بِهِ مِنْ صِدْقِ آدَمَ علیه السلام عَلَی بَقَاءِ الْأَبَدِ وَ أَفَادَ آدَمُ علیه السلام بِتَصْدِیقِهِ کَذِبَهُ بِشَهَادَةِ اللَّهِ عز و جل بِنَفْیِ عَزْمِهِ عَمَّا یُضَادُّ عَهْدَهُ عَلَی الْحَقِیقَةِ عَلَی مَعْنًی لَمْ یَنْقُصْ مِنِ اصْطِفَائِهِ بِکَذِبِهِ شَیْئاً فَالصِّدْقُ صِفَةُ الصَّادِقِینَ وَ حَقِیقَةُ الصِّدْقِ مَا یَقْتَضِی تَزْکِیَةَ اللَّهِ عز و جل لِعَبْدِهِ کَمَا ذَکَرَ عَنْ صِدْقِ عِیسَی بْنِ مَرْیَمَ فِی الْقِیَامَةِ بِسَبَبِ مَا أَشَارَ إِلَیْهِ مِنْ صِدْقِهِ مِرْآةَ [3]الصَّادِقِینَ مِنْ رِجَالِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَقَالَ عز و جل هذا یَوْمُ یَنْفَعُ الصّادِقِینَ صِدْقُهُمْ الآْیَةَ وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الصِّدْقُ سَیْفُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ سَمَائِهِ أَیْنَمَا هَوَی بِهِ یَقُدُّ فَإِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ أَ صَادِقٌ أَنْتَ أَمْ کَاذِبٌ فَانْظُرْ فِی قَصْدِ مَعْنَاکَ وَ غَوْرِ دَعْوَاکَ وَ عَیِّرْهَا بِقِسْطَاسٍ مِنَ اللَّهِ عز و جل فِی الْقِیَامَةِ قَالَ اللَّهُ عز و جل وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَإِذَا اعْتَدَلَ مَعْنَاکَ بِدَعْوَاکَ ثَبَتَ لَکَ الصِّدْقُ وَ أَدْنَی حَدِّ الصِّدْقِ أَنْ لَایُخَالِفَ اللِّسَانُ الْقَلْبَ وَ لَاالْقَلْبُ اللِّسَانَ وَ مَثَلُ الصَّادِقِ الْمَوْصُوفِ بِمَا ذَکَرْنَا کَمَثَلِ النَّازِعِ رُوحَهُ إِنْ لَمْ یَنْزِعْ فَمَا ذَا یَصْنَعُ.»

راستی کن که راستان رستند در جهان راستان قوی دستند (1)

همراهی با راستگویان

خدا در قرآن می فرماید:

« کُونُوا مَعَ اَلصّادِقِینَ» 2

مؤمن وقتی در حلال گشایش داشته باشد، مست نمی شود و وقتی خدا به او تنگ بگیرد، خود را پست نمی کند. زلف وجودش نه به گشایش گره دارد و نه به تنگی معیشت. وقتی گشایش داشته باشد، می گوید: پروردگار خواسته است که من سر این سفره رو به روی بهترین غذا بنشینم.

و اگر گشایش نداشته باشد، می گوید: پروردگار خواسته است نان خالی نصیب من شود. زندگی من فقط در دنیا نیست. من روز قیامتی نیز دارم. آنجا برای من

ص: 260


1- 1) - اوحدی مراغه ای.

سفره ای پر از نعمت انداخته است که کامل و ابدی است. چند سال به کم قناعت کن، تا الی الابد بر سر سفرۀ افزون، فضل و احسان خدا قرار بگیری.

فلسفۀ تقدم کسب حلال بر عبادات

این خصلت مؤمن است. اما چرا امیرالمؤمنین علیه السلام در این گفتار خود، مال حلال را مقدم کردند؟ برای این که اسلام سلامت دنیا، عبادت و آخرت ما را به زلف حلال گره زده است.

من حج واجب بروم یا عمرۀ مستحب، فرقی نمی کند. اگر در مسجد شجره حولۀ اول را لنگ خودم کنم و حولۀ دوم را روی شانه ام بیاندازم و بدانم که نخ یکی از این دو حوله حرام است، وقتی تلبیه را بگویم؛ «لبیک اللهم لبیک لبیک لا شریک لک لبیک» محرم می شوم، بیست و چهار چیز به من حرام می شود. با این که یک نخ این حوله از حرام است، ولی کل اعمال عمره و حج من باطل است.

وقتی این دو حوله را در منی درآوردم و لباس خودم را پوشیدم، باز محرم هستم و آن بیست و چهار چیز، از جمله زن بر من حرام است، حتی همسر خودم. این ها چه وقت حلال می شود؟ وقتی که من دوباره عمره یا حج بروم و با احرام حلال مناسک را انجام دهم.

یا می خواهم نماز بخوانم، می دانم دکمۀ لباسم از حرام است. این نماز باطل است. با ماشین دارم می روم، بیرون باران می آید، یا دزد و حیوانات درنده هستند که من نمی توانم بیرون بیایم و مجبورم که در ماشین نماز بخوانم، اگر یک لاستیک آن از حرام باشد، نمازم باطل است.

لقمۀ حرام وقتی در شکم من قرار می گیرد، خداوند می فرماید: تا آثار این لقمه پاک نشود، هیچ عبادتی را از تو قبول نمی کنم. تا این حد مردم نزد خدا محترم هستند که اگر مال مردم - به ناحق - نزد ما باشد، حج، عمره، نماز و هر عبادتی از

ص: 261

من قبول نیست. این بخاطر احترام به ملکِ مردم است. اگرچه مال یهودی، مسیحی، زرتشتی، کافر یا کمونیسم باشد. چرا؟ چه دلیلی دارم که آن را بردارم؟

راستگویی، جذب کنندۀ دل مردم

این خصلت اول مؤمن است. در شهری رفته بودم که مواد دارویی گیاهی در آنجا فراوان است. با خود گفتم: کمی از این مواد دارویی گیاهی با خودم بخرم و به تهران ببرم. از صاحب مغازه شناختی نداشتم، اما در پیاده رو داخل مغازه را نگاه کردم، دیدم چند مشتری ایستاده اند، یکی از مشتری ها را شناختم. از محترمین تهران بودند، فهمیدم صاحب این مغازه شخص درستی است.

به داخل مغازه رفتم. سلام کردم و او نیز جواب داد و اسم مرا برد و گفت: من در عمره، در کاروانی که بودم، شما آمدید و برای ما سخنرانی کردید. مغازۀ او معمولی بود. چقدر جالب بود که به من گفت: بفرمایید روی نیمکت بنشینید تا نوبت شما شود.

گفتم: چشم. نشستم و شکل کسب این شخص را نگاه می کردم. نوبت پیرزن مسافری شد. گفت: برای نوه ام شیرخشت می خواهم، گفت: این شیرخشت هندی است و این شیرخشت ایرانی. فکر نمی کنم این ایرانی اثر شیرخشت هندی را داشته باشد، کدام را می خواهی به تو بدهم؟

نوبت یکی دیگر از مشتری ها شد، گفت: خاکشیر می خواهم. گفت: خاکشیری که پارسال از من بردی، خیلی عالی بود، اما خاکشیر امسال قدری خاک دارد، ولی نشان نمی دهد. می خواهی به تو بدهم؟

سومی گفت: گل گاو زبان می خواهم. گفت: این گل گاو زبان با این که رنگش نپریده و به نظر می آید که برای امسال است، ولی برای پارسال است، بدهم؟ بعد نوبت من شد. گفت: شما چه می خواهید؟ گفتم: من چند قلم جنس می خواهم،

ص: 262

برای من هم فرقی نمی کند که خارجی باشد یا ایرانی، هر کدام که بهتر است بده.

قناعت به حلالِ مورد مصلحت

گفتم: چند سال است که در این مغازه هستی؟ گفت: چهل و پنج سال. من از پول این مغازه هفت دختر شوهر داده ام. دخترها و دامادهایم خیلی خوب هستند.

به خدا گفتم: تو هفت دختر به ما دادی، یک پسر نیز به ما بده، گویا صلاح ما نمی دید که به ما پسر بدهد.

خانم من حامله شد و پسر زایید. بعد پسرش را صدا کرد، گفت: این اکنون چهل ساله است، اما عقب مانده است. البته من راضی هستم و چهل سال است که دارم به او خدمت می کنم، ولی نباید من این کار را می کردم؛ یعنی باید به آن هفت دختر قانع می بودم.

گفتم: من یاد روایتی از حضرت رضا علیه السلام افتادم که می فرماید: حضرت یوسف علیه السلام بعد از نُه سال زندانی شدن به پروردگار عرض کرد: خدایا! آخر تا کی باید در زندان باشم؟ خطاب رسید: مگر من تو را به زندان انداخته ام که به من می گویی؟ نه سال قبل وقتی زلیخا به تو گفت: اگر کام مرا برنیاوری، تو را به زندان می اندازم، خودت به من گفتی:

« رَبِّ اَلسِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ» 1

خدایا! زندان از این کاخ و این درخواست زلیخا برای من بهتر است. خودت گفتی که مرا به زندان ببر.

حال تو نیز به صلاحت نبود که پسر دار شوی، می گویی: بده، خدا می گوید:

باشد، این هم پسر. مگر مادر مریم نگفت:

ص: 263

« رَبِّ إِنِّی نَذَرْتُ لَکَ ما فِی بَطْنِی مُحَرَّراً» 1

خدایا! این بچه ای که درون شکم دارم - صد در صد یقین داشت که پسر است - من او را برای خدمت گذاری به بیت المقدس نذر کردم، اما وقتی زایید، گفت:

« رَبِّ إِنِّی وَضَعْتُها أُنْثی وَ اَللّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ وَ لَیْسَ اَلذَّکَرُ کَالْأُنْثی» 2

من دختر زاییدم، ولی پسر می خواستم. اما هیچ پسری با این دختری که به او دادم قابل مقایسه نیست. اگر طبق خواستۀ خودش به او پسر می دادم، انسانی معمولی می شد، اما من صلاح او ندیدم که به او پسر بدهم، دختر دادم که این دختر مادر پیغمبر اولوالعزم چهارم من بشود. اگر پسر می دادم، به قیمت این دختر نبود. (1)

ص: 264


1- 3) - بحار الأنوار: 70/365، باب 137، حدیث 98؛ « [1]فِی زَبُورِ دَاوُدَ علیه السلام یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی یَا ابْنَ آدَمَ تَسْأَلُنِی وَ أَمْنَعُکَ لِعِلْمِی بِمَا یَنْفَعُکَ ثُمَّ تُلِحُّ عَلَیَّ بِالْمَسْأَلَةِ فَأُعْطِیکَ مَا سَأَلْتَ فَتَسْتَعِینُ بِهِ عَلَی مَعْصِیَتِی فَأَهُمُّ بِهَتْکِ سِتْرِکَ فَتَدْعُونِی فَأَسْتُرُ عَلَیْکَ فَکَمْ مِنْ جَمِیلٍ أَصْنَعُ مَعَکَ وَ کَمْ مِنْ قَبِیحٍ تَصْنَعُ مَعِی یُوشِکُ أَنْ أَغْضَبَ عَلَیْکَ غَضْبَةً لَاأَرْضَی بَعْدَهَا أَبَداً. . . .» مجمع البیان: 9/71، ذیل آیه؛ «قال الطبرسی رحمه الله: قال سبحانه «نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا» أی نحن قسمنا الرزق فی المعیشة علی حسب ما علمناه من مصالح عبادنا فلیس لأحد أن یتحکم فی شیء من ذلک فکما فضلنا بعضهم علی بعض فی الرزق فکذلک اصطفینا للرسالة من نشاء و قوله «وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ» معناه أفقرنا البعض و أغنینا البعض فتلقی ضعیف الحیلة عیی اللسان و هو مبسوط له و تلقی شدید الحیلة بسیط اللسان و هو مقتر علیه و لم نفوض ذلک إلیهم مع قلة خطره بل جعلناه علی ما توجبه الحکمة و المصلحة فکیف نفوض اختیار النبوة إلیهم مع عظم محلها و شرف قدرها و قوله «لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیًّا» معناه أن الوجه فی اختلاف الرزق بین العباد فی الضیق و السعة زیادة علی ما فیه من المصلحة أن فی ذلک تسخیرا من بعض العباد لبعض بإحواجهم إلیهم یستخدم بعضهم بعضا فینتفع أحدهم بعمل الآخرله فینتظم بذلک قوام أمرالعالم.»

درخواست مصلحت از خدا

اولیای خدا نمی گویند: خدایا این کار را بکن، می گویند: خدایا! هر چه مصلحت ما هست، در حقّ ما انجام بده. قوم دیگر می شناسم ز اولیاء که دهانشان بسته باشد از دعا (1)

در اصفهان مدرسۀ معروفی برای طلبه ها هست که خیلی از مراجع در آنجا درس خواندند. مانند مرحوم آیت الله بروجردی، شهید مدرس و سید جمال الدین گلپایگانی.

در آنجا ظهر و شب نماز جماعت های خیلی خوبی داشته و دارد. یکی از کسانی که هر روز به نماز جماعت می آمد، حکیم باشی اصفهان و رییس همۀ دکترها بود.

روزی داشت به نماز جماعت می رفت، دید پینه دوز جلوی درب مدرسه خیلی اوقاتش تلخ است. گفت: مشهدی حسن! چه شده است؟ گفت: دیشب همسرم زاییده و نهمین بچۀ ماست. والله من بچه نمی خواهم؛ چون درآمدی ندارم. گفت:

غصّه نخور، من معجونی دارم که هم مرد و هم زن را عقیم می کند. برای تو می آورم، پول هم نمی خواهم. هر دو بخورید. گفت: خدا پدرت را بیامرزد.

سال دیگر حکیم باشی آمد برود، دید پینه دوز خیلی بد نگاه می کند، گفت:

مشهدی حسن! گفت: زهر مار، خدا تو را لعنت کند، این چه بود که به من دادی،

ص: 265


1- 1) - مولوی.

دیشب همسرم دوقلو زایید.

باز برسیم به این نقطه که مؤمن چه در گشایش مالی حلال و چه در دست تنگی، راضی به رضای پروردگار است و به سراغ حرام نمی رود، چون مولا و محبوب او نمی خواهد. مؤمن خود را کارگر خدا قرار داده است.

نتیجۀ دنیایی تدین و راستگویی

گفت: من با این مغازه، هفت دختر را شوهر دادم و بیست بار به مکه رفتم. سه سال قبل در همان شهر به سراغش رفتم تا جنس بخرم، دیدم آن مغازۀ کوچک به مغازه دویست متری چهار طبقه تبدیل شده است.

تا سلام کردم، گفت: جلو بیا. من چهل و پنج سال در آنجا در مغازۀ کوچک بودم. آنجا را از مرد متدینی به ماهی یک تومان اجاره کرده بودم، این اجاره به ماهی پنج هزار تومان رسیده بود که صاحب ملک مرد.

بعد من اینجا را اجاره کردم. سرقفلی هم نداده بودم، بلکه اجاره ای بود؛ چون چهل سال قبل سرقفلی خیلی رسم نبود. اکنون چهل میلیون تومان سرقفلی این مغازه شده است.

گفت: روزی سه برادر که وارث این ملک بودند آمدند به من گفتند: شما به پدر ما سرقفلی داده اید؟ گفتم: نه، ما با هم کاغذی معمولی نوشتیم و اینجا را اجاره کردیم، آنها گفتند: ما مغازه را می خواهیم.

گفتم: چشم. وقتی مشتری اول بعد از این سه برادر آمد، گفتم: جنس نمی دهم، تمام اجناس را در کارتن بسته بندی کردم و تا بعد از ظهر همۀ کارتن ها را به خانه بردم. هنگام غروب نیز کلید مغازه را به خانۀ آنان بردم، گفتم: این هم کلید مغازه.

این اسلام است، البته از این مسلمان ها خیلی کم داریم. تا گفتند: ملک خود را

ص: 266

می خواهیم، گفتم: بفرما. گفتند کلید را نگهدار، صبح می آییم می گیریم. گفتم: من در مغازه را بسته ام و چیزی در مغازه نیست. گفتند: به خانه ات می آییم و کلید را می گیریم.

گفت: صبح آمدند. کلید را تحویل دادم. آنها نیز چک شصت میلیون تومانی نوشته بودند، گفتند: این هم به جای کلید. گفتم: من سرقفلی نداده بودم. گفتند:

تو ندادی، ولی این ملک سرقفلی دارد، ما نیز بالاخره حیا و شرمی داریم.

واقعاً به دو طرف آفرین باد. بعد گفت: من آمدم این مغازه را پیدا کردم و آن شصت میلیون تومانی که آنها به من داده بودند، بیست میلیون نیز خودم داشتم، اما باز چهل میلیون تومان دیگر کم داشتم. آن سه برادر آمدند، گفتند: جا پیدا کردی؟ گفتم: آری، اما قدرت خرید ندارم. گفتند: چه مقدار کم داری؟ گفتم: چهل میلیون. چک چهل میلیونی کشیدند و گفتند: برو آنجا را بخر و کاسبی کن، هر وقت داشتی بیاور بده. ز ملک تا ملکوتش حجاب بردارند

وقتی مردم مرا متدین و راستگو نبینند، به من چه اعتمادی کنند؟ چه پولی را بیاورند به من بدهند؟ چهل میلیون بدهند و بگویند: برو کاسبی کن، هر وقت داشتی بیاور بده. اما چرا به من دو ریال نمی دهند؟ چون می ترسند پول آنها را

ص: 267

بخورم. واقعاً راستگویی، دینداری و رو راست بودن با مردم، باعث می شود که در دنیا نیز راحت زندگی کنیم.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

صورت برزخی مال حرام

پرهیز از کمترین مال حرام

پرهیز از کمترین مال حرام

18

تهران، حسینیه حضرت علی اکبر علیه السلام

دهه اول - جمادی الثانی 1384

ص: 268

ص: 269

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام برای مؤمن هفت خصلت را بیان کردند. هر مؤمنی که تا روز قیامت بیاید، این هفت خصلت را دارد. خصلت اول که نقش بسیار مهمی در همۀ شئون زندگی و قیامت انسان دارد، کسب حلال و پاک است؛ یعنی معیشت و درآمد صحیح.

پروردگار به بندگانش کمترین حرام مالی را اجازۀ تصرّف نداده است. پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرمایند: تا مال حرام نزد هر کسی باشد، خداوند متعال به او نظر رحمت نمی کند.

بعد از این که جنگ خیبر به پایان رسید و ارتش اسلام به رهبری پیغمبر صلی الله علیه و آله و جهاد خالصانۀ امیرالمؤمنین علیه السلام به غنائمی دست پیدا کردند. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله اعلام کردند که هر رزمنده ای، هر مقدار غنیمت که به چنگ آورده، بیاورد و در محل معیّن بگذارد تا غنیمت ها بین همۀ رزمندگان عادلانه تقسیم شود.

غنائم را آوردند، پیغمبر صلی الله علیه و آله اعلام کردند: چیزی نزد کسی نماند؛ چون شرعی نیست. رزمنده ای به محضر مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: یک جفت بند کفش از غنائم خیبر در جیب من است، آن را روی این همه غنیمت بیاندازم؟

حضرت فرمودند: بله. عرض کرد: اگر این بند کفش نزد من بماند، معصیت

ص: 270

دارد؟ پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمودند: اگر می ماند و پس نمی دادی، در قیامت به صورت دو بند آتش به دو پای تو قرار می گرفت. یعنی حرام مانند آتش دوزخ است. (1)

برگشت کیفر گناهان در دنیا و آخرت

در آیات قرآن این نکته آمده است که هر عذابی در قیامت - در صورتی که آن گنهکار توبه و جبران نکرده باشد، تا از پرونده اش پاک شود - با خود آن گناه تناسب دارد.

چگونه؟ برای شما از روایت مثالی بزنم.

به امیرالمؤمنین علیه السلام خبر دادند که فلان دوست شما را مار گزیده و حال او خیلی بد است، حضرت آمدند و دیدند او دارد به خودش می پیچید و ناله می کند. دوا روی زخمش گذاشته بودند. از امیرالمؤمنین علیه السلام سؤال کرد، چون از این فرهنگ خبر داشت که اغلب مصیبت ها، بلاها و رنج هایی که به انسان می رسد، محصول گناه خود انسان است. خدا در قرآن مجید می فرماید:

« إِنَّ اَللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ» 2

ص: 271


1- 1) - صحیح البخاری: 7/235؛ کتاب الایمان والنذور، صحیح مسلم: 1/76؛ «أبی هریرة قال خرجنا مع رسول الله صلی الله علیه و آله یوم خیبر فلم نغنم ذهبا ولا فضة الا الأموال والثیاب والمتاع فأهدی رجل من بنی الضبیب یقال له رفاعة بن زید لرسول الله صلی الله علیه و آله غلاما یقال له مدعم فوجه رسول الله صلی الله علیه و آله إلی وادی القری حتی إذا کان بوادی القری بینما مدعم یحط رحلالرسول الله صلی الله علیه و آله إذا سهم عائر فقتله فقال الناس هنیئا له الجنة فقال رسول الله صلی الله علیه و آله کلا والذی نفسی بیده ان الشملة التی اخذها یوم خیبر من المغانم لم تصبها المقاسم لتشتعل علیه نارا فما سمع ذلک الناس جار رجل بشراک أو شراکین إلی النبی صلی الله علیه و آله فقال شراک من نارأو شراکان من نار.»

من سختی ها، فشارها، بلاها، مصایب، رنج ها و مضیقه ها را از زندگی شما تغییر نمی دهم، مگر این که شما زندگی خود را به آلودگی ها تغییر دهید؛ یعنی آلودگی ها باعث بلاها، مصایب، سختی ها و رنج ها می شوند. البته این مطلب را در انبیا و ائمه علیهم السلام پیاده نکنید. آنها مصایبی که می کشند، برای آنان درجه دارد؛ چون مصائب آنها، نتیجۀ گناه نیست. ولی دیگران که مشکل پیدا می کنند، مشکل آنان در آلودگی ها و گناهان ریشه دارد.

البته جریمه های گناه در دنیا قابل مقایسه با جریمه های گناه در آخرت نیست.

امیرالمؤمنین علیه السلام در دعای کمیل می فرمایند:

«علی أن ذلک بلاء و مکروه قلیل مکثه یسیر بقائه»

بلای دنیایی بلایی است که ماندگار نیست و رد می شود و اگر هم بماند، مدت آن کم است.

«فکیف احتمالی لبلاء الآخرة و جلیل وقوع المکاره فیها و هو بلاء تطول مدّته و یدوم مقامه و لایخفّف عن اهله لانّه لایکون الّا عن غضبک و انتقامک و سخطک» (1)اگر کسی گرفتار جریمۀ آخرت شود، آن جریمه دیگر زمان، مدت و علاج ندارد.

ص: 272


1- 1) - اقبال الأعمال: 708؛ دعای کمیل. [1]

پرداخت کفارۀ گناهان با بلاها

به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد: من چه کرده ام که مار مرا گزیده است؟ چه خلافی کرده ام؟ حضرت فرمودند: این ماری که به تو زده، به جا زده، خدا را شکر کن که این مار به تو زد، چون دیروز بعد از ظهر تو مرتکب گناهی شدی که این نیش مار، کیفر همان گناه است.

عرض کرد: مگر من چه کار کردم؟ فرمودند: با این زبان خود دل قنبر را سوزاندی. تو دل را سوزاندی، اما مار دل تو را نسوزانده، بلکه بدن تو را سوزانده و به همین خاطر خدا را باید شکر کنی؛ چون اگر جریمۀ این کار را برای روز قیامت می گذاشت، آن وقت مارهای جهنم تو را می گزیدند که دیگر خوب شدنی نبود. (1)

ص: 273


1- 1) - مستدرک الوسائل: 12/335، باب 40، حدیث 14221؛ « [1]قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام دَخَلَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام رَجُلَانِ مِنْ أَصْحَابِهِ فَوَطِئَ أَحَدُهُمَا عَلَی حَیَّةٍ فَلَسَعَتْهُ وَ وَقَعَ عَلَی الآْخَرِ فِی طَرِیقِهِ مِنْ حَائِطٍ عَقْرَبٌ فَلَدَغَتْهُ وَ سَقَطَا جَمِیعاً فَکَأَنَّمَا لِمَا بِهِمَا یَضَّرَّعَانِ وَ یَبْکِیَانِ فَقِیلَ لِأَمِیرالْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ دَعُوْهُمَا فَإِنَّهُ لَمْ یَحِنْ حِینُهُمَا وَ لَمْ یَتِمَّ مِحْنَتُهُمَا فَحُمِلَا إِلَی مَنْزِلِهِمَا فَبَقِیَا عَلِیلَیْنِ أَلِیمَیْنِ فِی عَذَابٍ شَدِیدٍ شَهْرَیْنِ ثُمَّ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام بَعَثَ إِلَیْهِمَا فَحُمِلَا إِلَیْهِ وَ النَّاسُ یَقُولُونَ سَیَمُوتُونَ عَلَی أَیْدِی الْحَامِلِینَ لَهُمَا فَقَالَ علیه السلام کَیْفَ حَالُکُمَا قَالَا نَحْنُ بِأَلَمٍ عَظِیمٍ وَ فِی عَذَابٍ شَدِیدٍ قَالَ لَهُمَا اسْتَغْفِرَا اللَّهَ مِنْ ذَنْبٍ أَتَاکُمَا إِلَی هَذَا وَ تَعَوَّذَا بِاللَّهِ مِمَّا یَحُطُّ أَجْرَکُمَا وَ یُعَظِّمُ وِزْرَکُمَا قَالَا وَ کَیْفَ ذَلِکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام مَا أُصِیبَ وَاحِدٌ مِنْکُمَا إِلَّا بِذَنْبِهِ أَمَّا أَنْتَ یَا فُلَانُ وَ أَقْبَلَ عَلَی أَحَدِهِمَا فَتَذْکُرُ یَوْمَ غَمَزَ عَلَی سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ فُلَانٌ وَ طَعَنَ عَلَیْهِ لِمُوَالَاتِهِ لَنَا فَلَمْ یَمْنَعْکَ مِنَ الرَّدِّ وَ الِاسْتِخْفَافِ بِهِ خَوْفٌ عَلَی نَفْسِکَ وَ لَاعَلَی أَهْلِکَ وَ لَاعَلَی وُلْدِکَ وَ مَالِکَ أَکْثَرَ مِنْ أَنَّکَ اسْتَحْیَیْتَهُ فَلِذَلِکَ أَصَابَکَ فَإِنْ أَرَدْتَ أَنْ یُزِیلَ اللَّهُ مَا بِکَ فَاعْتَقِدْ أَنْ لَاتَرَی مُزْرِئاً عَلَی وَلِیٍّ لَنَا تَقْدِرُ عَلَی نُصْرَتِهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ إِلَّا نَصَرْتَهُ إِلَّا أَنْ تَخَافَ عَلَی نَفْسِکَ وَ أَهْلِکَ وَ وُلْدِکَ وَ مَالِکَ وَ قَالَ لِلآْخَرِ فَأَنْتَ أَ تَدْرِی لِمَا أَصَابَکَ مَا أَصَابَکَ قَالَ لَاقَالَ أَ مَا تَذْکُرُ حَیْثُ أَقْبَلَ قَنْبَرٌ خَادِمِی وَ أَنْتَ بِحَضْرَةِ فُلَانٍ الْعَاتِی فَقُمْتَ إِجْلَالًا لَهُ لِإِجْلَالِکَ لِی فَقَالَ لَکَ أَ وَ تَقُومُ لِهَذَا بِحَضْرَتِی فَقُلْتَ لَهُ وَ مَا بَالِی لَاأَقُومُ وَ مَلَائِکَةُ اللَّهِ تَضَعُ لَهُ أَجْنِحَتَهَا فِی طَرِیقِهِ فَعَلَیْهَا یَمْشِی فَلَمَّا قُلْتَ هَذَا لَهُ قَامَ إِلَی قَنْبَرٍ وَ ضَرَبَهُ وَ شَتَمَهُ وَ آذَاهُ وَ تَهَدَّدَنِی وَ أَلْزَمَنِی الْإِغْضَاءَ عَلَی الْقَذَی فَلِهَذَا سَقَطَتْ عَلَیْکَ هَذِهِ الْحَیَّةُ فَإِنْ أَرَدْتَ أَنْ یُعَافِیَکَ اللَّهُ مِنْ هَذَا فَاعْتَقِدْ أَنْ لَاتَفْعَلَ بِنَا وَ لَابِأَحَدٍ مِنْ مَوَالِینَا بِحَضْرَةِ أَعَادِینَا مَا یُخَافُ عَلَیْنَا وَ عَلَیْهِمْ مِنْه.»

اگر جهنم مار و عقرب دارد، جلال الدین مولوی می گوید: آن عقرب و مار خود جهنم نیست، آن عقرب و مار از فحش ها، زخم زبان ها و تحقیرهایی است که نسبت به مردم داشته ای. کلمات ناروای زبان است که در قیامت به مار و عقرب تبدیل شده است.

صورت برزخی گناهان دنیایی

مولوی شعر جالبی براساس همین آیات دارد، می گوید: ای دریده پوستین یوسفان گر بدرد گرگت آن از خویش دان (1)

البته این پوستینی که می گوید، یعنی زندگی مردم. می گوید: جامعه ای که کار به کار تو نداشته است؛ مال تو را نبرده، به تو ظلم و بدی نکرده، نسبت به تو مانند یوسف علیه السلام است، یعنی از شرور پاک است. ای کسی که به زندگی، کسب، جان، آبرو، حیثیت مردم و خانوادۀ آنها ضربه زدی! وقتی بعد از مردن تو را زنده کنند، به صورت گرگ خواهی بود.

در قرآن نخواندی:

« وَ إِذَا اَلْوُحُوشُ حُشِرَتْ» 2

حیوانات وحشی در قیامت محشور می شوند. حیوانات که تکلیف ندارند، پس

ص: 274


1- 1) - مولوی.

برای چه آنها را محشور می کنند. این حیوانات، همین جنس دو پای ظالم و ستمگر است و الا گوسفند و گاو را زنده کنند و در صحرای محشر بیاورند که چه چیزی به آنها بگویند؟ بگویند: چرا بار آدمیزاد را بردی و به او شیر دادی؟ آنها را که نمی خواهند به بهشت یا جهنم ببرند.

ولی ما را زنده می کنند، چون که تکامل یافتۀ صورت ظاهر آنها هستیم. اگر بنا باشد ما را جریمه کنند، برای این است که این کره، شیر، پنیر و ماست را خوردیم و انرژی آن را در گناه و ظلم صرف کردیم. برای چه به آنها چوب بزنند؟ به بدن ما چوب می زنند که این مجموعۀ نعمت ها را به ساختمان بدنم وارد کردم و با این ساختمان ظلم کردم.

صورت برزخی انسان

یک سال حج خیلی شلوغ شده بود، به طوری که در صحرای عرفات، ابوبصیر به وجود مبارک امام صادق علیه السلام عرض کرد: «ما اکثر الحجیج و أعظم الضجیج» (1)یابن رسول الله! چقدر صدای ناله از این صحرا می آید؛ یعنی چه جمعیتی به مکه آمده است، اما دید حضرت هیچ تعجب نکرد.

این جملۀ «ما اکثر» در ادبیات عرب دلالت بر تعجب دارد. آن وقت امام جواب

ص: 275


1- 1) - بحار الأنوار: 46/261، باب 5، حدیث 62؛ « [1]قَالَ أَبُو بَصِیرٍ لِلْبَاقِرِ علیه السلام مَا أَکْثَرَ الْحَجِیجَ وَ أَعْظَمَ الضَّجِیجَ فَقَالَ بَلْ مَا أَکْثَرَ الضَّجِیجَ وَ أَقَلَّ الْحَجِیجَ أَ تُحِبُّ أَنْ تَعْلَمَ صِدْقَ مَا أَقُولُهُ وَ تَرَاهُ عِیَاناً فَمَسَحَ یَدَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ وَ دَعَا بِدَعَوَاتٍ فَعَادَ بَصِیراً فَقَالَ انْظُرْ یَا أَبَا بَصِیرٍ إِلَی الْحَجِیجِ قَالَ فَنَظَرْتُ فَإِذَا أَکْثَرُ النَّاسِ قِرَدَةٌ وَ خَنَازِیرُ وَ الْمُؤْمِنُ بَیْنَهُمْ مِثْلُ الْکَوْکَبِ اللَّامِعِ فِی الظَّلْمَاءِ فَقَالَ أَبُو بَصِیرٍ صَدَقْتَ یَا مَوْلَایَ مَا أَقَلَّ الْحَجِیجَ وَ أَکْثَرَ الضَّجِیجَ ثُمَّ دَعَا بِدَعَوَاتٍ فَعَادَ ضَرِیراً فَقَالَ أَبُو بَصِیرٍ فِی ذَلِکَ فَقَالَ علیه السلام مَا بَخِلْنَا عَلَیْکَ یَا أَبَا بَصِیرٍ وَ إِنْ کَانَ اللَّهُ تَعَالَی مَا ظَلَمَکَ وَ إِنَّمَا خَارَ لَکَ وَ خَشِینَا فِتْنَةَ النَّاسِ بِنَا وَ أَنْ یَجْهَلُوا فَضْلَ اللَّهِ عَلَیْنَا وَ یَجْعَلُونَا أَرْبَاباً مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ نَحْنُ لَهُ عَبِیدٌ لَانَسْتَکْبِرُ عَنْ عِبَادَتِهِ وَ لَانَسْأَمُ مِنْ طَاعَتِهِ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ.»

دادند:

«و أقلّ الحجیج»

و چقدر حاجی کم است. ابوبصیر تعجب کرد که این صحرا پر از حاجی است، چرا امام صادق علیه السلام این را می فرمایند؟

حضرت نگذاشتند که او خیلی تعجب کند، فرمود: از بین دو انگشت من این صحرا را نگاه کن، ابوبصیر نگاه کرد، دید عجب حیوان هایی در این صحرا هستند، فقط چند انسان در بین آنها مشغول راز و نیاز هستند. بعد حضرت دوباره پرده را انداختند و ابوبصیر همگی را به صورت آدم دید. بعد حضرت فرمود: ای ابوبصیر! دیدی چقدر حاجی کم است؟ ظالم، مال مردم خور، گنهکار و مجرم حرفه ای، آزار دهندۀ به مردم، اگر به مکه هم برود، مگر قبول می کنند؟

جریان به مکه رفتن سلطان محمود

در کتاب نه جلدی «نامۀ دانشوران» که در اواسط دولت قاجاریه نوشته شده است، قضیه ای را دیدم: سلطان محمود غزنوی - در قرن چهارم، یعنی هزار و صد سال قبل - از شهر غزنین که آن وقت از شهرهای مهم ایران بود، حرکت کرد تا به حج برود. از غزنین به خراسان و از آنجا به نیشابور، سبزوار و شاهرود آمد؛ چون باید تا بندرعباس می آمدند و از آنجا با کشتی تا عراق می رفتند و از آنجا وارد عربستان می شدند و به اردن می رفتند و بعد به تبوک و بعد به مدینه می آمدند.

وقتی به شاهرود رسید، به او گفتند: در این نزدیکی ها منطقه ای به نام بسطام است که مردی الهی در آنجا زندگی می کند. پرسید: کیست؟ گفتند: شیخ ابوالحسن خرقانی.

عادتی که سلاطین قدیم داشتند و تقریباً بعد از ناصرالدین شاه قطع شد، این بود

ص: 276

که در تمام گوشه و کنار مملکت، در مقام شناخت شاعران قوی، حکیمان، عارفان و فقیهان بودند. یا به دیدن آنها می رفتند، یا آنها را دعوت می کردند که به دربار بیایند که خیلی ها نمی آمدند.

دیدار ناصرالدین شاه از مرحوم میرزا ابوالحسن جلوه

مثلاً میرزا ابوالحسن جلوه در تهران بود که ناصرالدین شاه قاجار او را به دربار دعوت کرد تا او را ببیند، هر چه به او پیغام دادند، گفت: نه، من به دربار نمی آیم.

در مدرسه ای در جلوی بازار بود، به نام مدرسۀ صدر که قبلاً مسجد شاه نام داشت و بعد مسجد امام نام گرفت.

مرحوم جلوه در یکی از حجره های آنجا زندگی می کرد و تا آخر عمر نیز پول نداشت که ازدواج کند؛ چون هیچ هدیه ای را نیز قبول نمی کرد. پول برای ایشان می آوردند نیز قبول نمی کرد. از این تعلقات خیلی آزاد بود. بالاخره ناصرالدین شاه نتوانست او را به دربار بیاورد. روزی گفت: من هوس کرده ام بروم تا جلوه را ببینم.

با چند نفر از درباریان رفتند؛ چون کاخ گلستان در میدان ارک به مدرسۀ صدر نزدیک بود. بعد از ظهر بود که ناصر الدین شاه وارد مدرسۀ صدر شد. مرحوم جلوه در ایوان همان اتاق طلبگی، روی گلیم نشسته و به دیوار تکیه داده بود و کتابی را می خواند.

ناصر الدین شاه جلو آمد و سلام کرد. میرزا سرش را بلند کرد، دید لباس های او با همه فرق می کند، کلی طلا، نقره و نشان جلوی لباس او آویزان است. اصلاً از جای خود بلند نشد. گفت: شما چه کسی هستید؟ گفت: من شاه مملکتم. گفت:

ناصرالدین شاه؟ بفرمایید. حالا نه صندلی بود، نه میز، بلکه گلیم پاره ای در ایوان افتاده بود. بالاخره ناصرالدین شاه مجبور شد که برای اولین بار در عمر خود روی آن گلیم بنشیند.

ص: 277

اما این ها آزاد بودند، آن آزادیی که اسلام می گوید، این است که جلوی هیچ شاه، پولدار و قدرتمندی هرگز کرنش نکند. اگر می خواهی کرنش کنی، برای پروردگار که همه کاره است و همۀ کلیدها به دست او است، کرنش کن.

گفت: میرزا! چه کتابی را مطالعه می کنی؟ گفت: تاریخ. گفت: رشتۀ شما که تاریخ نیست. به ما خبر داده اند که رشتۀ شما فلسفه، عرفان و حکمت است. چرا تاریخ می خوانی؟

گفت: من تا جایی که وقت کنم تاریخ را مطالعه می کنم؛ چون از تاریخ خیلی خوشم می آید. گفت: چه قسمتی از تاریخ را دوست داری؟ گفت: از این که ده صفحه نوشته اعلی حضرت چه کارها کرد، چه خزینه ای، چه گنجی و چه ارتشی داشت، بعد آخر آن نوشته است: اعلی حضرت مرد. من از اینجای تاریخ خوشم می آید. خیلی برای من زیبا است.

چون اعلیحضرت فکر می کند که نمی میرد، همیشگی است و کلید قدرت و مملکت همیشه در دست او باقی است. آقای شاه! من به قدری خوشم می آید وقتی می خوانم که در این صفحات نوشته اند: شاه عباس، شاه طهماسب، تیمور، چنگیز، فتحعلی شاه و محمدشاه - پدر ناصرالدین شاه - مردند. من لذت می برم.

پند شیخ ابوالحسن خرقانی به سلطان محمود

عادت شاهان بود که این اشخاص را شناسایی کنند. وقتی به سلطان محمود (1)

ص: 278


1- 1) - سلطان محمود غزنوی ابوالقاسم یمین الدوله (م 387 - 421 ه. ق) فرزند ارشد سبکتگین سومین و مقتدرترین شاه سلسله غزنوی است. درسال387 پس از شکست دادن برادرش اسماعیل به تخت نشست. دوازده باربه هندوستان لشکر کشید ودرسال 421 به سن 51 براثربیماری سل چشم از جهان فرو بست. مدت سلطنت او 33 سال بود.» فرهنگ فارسی (اعلام) : 6/1926.

گفتند: در منطقۀ بسطام، شیخ ابوالحسن خرقانی (1)زندگی می کند، گفت: من اسم او را شنیده ام، فکر نمی کنم او به دیدن ما بیاید، ما باید برویم.

آمد و وارد کلبۀ گلی شیخ شد و گفت: ای شیخ! ما را دعا کنید. گفت: برای چه؟ گفت: دارم به مکه می روم. به سلطان محمود گفت: برای زیارت بیت الله می روی؟ می خواهی بروی آنجا را به عنوان خانۀ خدا زیارت کنی، آیا در مملکت هیچ دلی از دست تو دلگیری دارد یا نه؟ اگر دلی از تو دلگیر باشد، آن زیارت تو هیچ نمی ارزد.

کجا می روی؟ تو را راه نمی دهند. اول برو دل هایی را که خراب کردی، آباد کن، زخم زدی، التیام بده، بعد به مکه برو. خیال می کنی همۀ دلها از دست تو راضی هستند؟ چه شب ها که زن با بچه هایش گرسنه خوابیدند و در تاریکی اتاق اشک ریختند و تو در کاخ، صد هزار دینار طلا پول شام شبت شود.

تو خیال می کنی که برهنه ای در این سرمای زمستان بیرون بماند و بمیرد و تو چند هزار دست لباس داشته باشی، حج تو را قبول می کنند؟ دل ها از تو راضی است که دخترت را به جوانی در غزنین شوهر بدهی، از خانۀ داماد تا کاخ، فرش پهن کنی و گران ترین اسب ها را بیاوری و دختر خود را سوارش کنی و تا جایی که انگشتها و گردنش جا دارد، طلا و برلیان بیاندازی، ولی پدری می خواهد دخترش را شوهر بدهد، آفتابۀ مسی نمی تواند بخرد و همراه دخترش کند. اول به سراغ خانۀ دل برو، نه خانۀ گل، در شهر مکّه. این سوز دلها در روز قیامت به صورت شعلۀ

ص: 279


1- 1) - شیخ ابوالحسن خرقانی علی بن احمد خرقانی یکی ازبزرگترین اکابر مشایخ طریقت است. تولد او به سال 348 درخرقان بسطام و پدر او ازدهاقین آن ناحیه بوده است. شیخ در اول امر به تحصیل علوم دین همت گماشت و در آن علوم سرآمد اقران گشت و سپس به طریقت تصوف میل کرد و با ریاضت و مجاهدات به مقامات رسید. وفات وی به سال 425 از هجرت، دهم محرم بود. لغت نامه دهخدا: 2/407.

سوزان جهنم، سوزانندگان دلها را فرامی گیرد.

مال حرام؛ فلزهای گداخته در جهنم

مایۀ این حرف ها را از قرآن مجید برای شما گفتم. هر مال حرامی در زندگی بماند، بعد از مرگ به صورت آتش، بدن را می گیرد. آیۀ آن در سورۀ مبارکۀ توبه است که ثروت، طلا و نقره حرامی که در دنیا داشتند را در قیامت به صورت فلز گداخته درمی آورم:

« یَوْمَ یُحْمی عَلَیْها فِی نارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوی بِها جِباهُهُمْ وَ جُنُوبُهُمْ وَ ظُهُورُهُمْ»

آن فلزها را در آتش جهنم می گدازم و بعد آن را به پیشانی، پهلو و پشت آنان می چسبانم، می گویم:

« هذا ما کَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ» 1

این فلزهای گداخته پول هایی بود که در دنیا به ناحق بردی. اما نشانۀ مؤمن، پاکی پول، درآمد و معیشتش است:

«المؤمن من طاب مکسبه» (1)

غصب فدک، حرام خوری غاصبان ولایت

کسی به مدینه آمد، به پیغمبر صلی الله علیه و آله عرض کرد: من باغی به نام «فدک» دارم، می خواهم آن را به شما هبه کنم.

ص: 280


1- 2) - الخصال: 2/352، حدیث 30.

پیغمبر این باغ را برای خود نمی خواست. اگر قبول کرد؛ چون برای خودش برنداشت. به تمام فقرای مدینه اعلام کرد: من نان بخور و نمیری دارم، این باغ در زندگی من اضافه است. این باغ را بفروشید و خرج خود را اداره کنید.

مرد سند باغ فدک را به نام پیامبر صلی الله علیه و آله نوشت، امضا کرد و به ایشان داد. جبرئیل نازل شد، عرض کرد: خدا می فرماید: این باغ نه ارث است، نه غنیمت جنگی، نه خمس، نه سهم امام و نه زکات. کسی دوست داشته، این باغ را به تو بخشیده، من از تو می خواهم این فدک را به حضرت زهرا علیها السلام ببخشی.

پیغمبر صلی الله علیه و آله به اهل خانه فرمود: کسی از شما برود و فاطمه را صدا کند. حضرت زهرا علیها السلام را صدا کردند، آمد و رو به روی پدر نشست. فرمود: فاطمه جان! داستان این است و خدا گفته است که این باغ را به تو بدهم.

عرض کرد: این باغ نزد شما بماند. ما نان جویی تهیه می کنیم و بخوریم. این باغ از طرف من دست شما باشد، به هر محتاجی که مراجعه کرد، از محصول این باغ بدهید، من نمی خواهم. (1)

ص: 281


1- 1) - بحار الأنوار: 48/156، باب 6، حدیث 29؛ « [1]عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ لَمَّا وَرَدَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام عَلَی الْمَهْدِیِّ رَآهُ یَرُدُّ الْمَظَالِمَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا بَالُ مَظْلِمَتِنَا لَاتُرَدُّ فَقَالَ لَهُ وَ مَا ذَاکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا فَتَحَ عَلَی نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله فَدَکَ وَ [2]مَا وَالَاهَا لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهِ بِخَیْلٍ وَ لَارِکَابٍ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ فَلَمْ یَدْرِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ هُمْ فَرَاجَعَ فِی ذَلِکَ جَبْرَئِیلَ وَ رَاجَعَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام رَبَّهُ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنِ ادْفَعْ فَدَکَ [3]إِلَی فَاطِمَةَفَدَعَاهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ لَهَا یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی أَنْ أَدْفَعَ إِلَیْکِ فَدَکَ [4]فَقَالَتْ قَدْ قَبِلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْکَ فَلَمْ یَزَلْ وُکَلَاؤُهَا فِیهَا حَیَاةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا وُلِّیَ أَبُو بَکْرٍ أَخْرَجَ عَنْهَا وُکَلَاءَهَا فَأَتَتْهُ فَسَأَلَتْهُ أَنْ یَرُدَّهَا عَلَیْهَا فَقَالَ لَهَا ایتِینِی بِأَسْوَدَ أَوْ أَحْمَرَ یَشْهَدُ لَکِ بِذَلِکِ فَجَاءَتْ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ أُمِّ أَیْمَنَ فَشَهِدَا لَهَا فَکَتَبَ لَهَا بِتَرْکِ التَّعَرُّضِ فَخَرَجَتْ وَ الْکِتَابُ مَعَهَا فَلَقِیَهَا عُمَرُ فَقَالَ مَا هَذَا مَعَکِ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ قَالَتْ کِتَابٌ کَتَبَ لِی ابْنُ أَبِی قُحَافَةَ قَالَ أَرِینِیهِ فَأَبَتْ فَانْتَزَعَهُ مِنْ یَدِهَا وَ نَظَرَ فِیهِ ثُمَّ تَفَلَ فِیهِ وَ مَحَاهُ وَ خَرَقَهُ فَقَالَ لَهَا هَذَا لَمْ یُوجِفْ عَلَیْهِ أَبُوکِ بِخَیْلٍ وَ لَارِکَابٍ فَضَعِی الْجِبَالَ [ الْحِبَالَ ] فِی رِقَابِنَا فَقَالَ لَهُ الْمَهْدِیُّ یَا أَبَا الْحَسَنِ حُدَّهَا إِلَیَّ فَقَالَ حَدٌّ مِنْهَا جَبَلُ أُحُدٍ وَ حَدٌّ مِنْهَا عَرِیشُ مِصْرَ وَ حَدٌّ مِنْهَا سِیفُ الْبَحْرِ وَ حَدٌّ مِنْهَا دُومَةُ الْجَنْدَلِ فَقَالَ لَهُ کُلُّ هَذَا قَالَ نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ هَذَا کُلُّهُ إِنَّ هَذَا مِمَّا لَمْ یُوجِفْ أَهْلُهُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ بِخَیْلٍ وَ لَارِکَابٍ فَقَالَ کَثِیرٌ وَ أَنْظُرُ فِیهِ.»

پیغمبر صلی الله علیه و آله از دنیا رفتند، روز اول بود که پیغمبر صلی الله علیه و آله را دفن کرده بودند.

حکومت، مأمورینش را به آن باغ فرستاد، کارگرها را بیرون کردند و گفتند: این باغ جزء اموال دولتی است.

خیلی درد و کج فهمی است اگر ما بگوییم: فریاد حضرت فاطمه علیها السلام برای باغ بود، نه، فریاد ایشان برای دین بود که دید دین غارت شده است. زمین و باغ که چیزی نیست. به مسجد آمد و ثابت کرد که این باغ اگر ارث هم باشد، خدا در قرآن می فرماید: من فرزند پیغمبرم و از پیغمبر ارث می برم. اگر ارث باشد، در حالی که پیغمبر صلی الله علیه و آله در زمان حیات خود باغ را به دستور خدا به ایشان بخشیده بود. مُلک تو مرز ملکوت خداست کی به هوای فدک خیبر است

اگر به هیچ چیز حکومت بعد از پیغمبر صلی الله علیه و آله کار نداشته باشیم، همین که مالی را که به حرام بردند، در قیامت چه جوابی می خواهند بدهند؟ بردند و خوردند و تا کنون نیز دارند می برند و می خورند.

نه تنها این باغ را با آن سخنرانی برنگرداندند، بلکه توهین نیز کردند. کار دختر پیغمبر علیهما السلام به جایی رسید که تنها چیزی که برای او مانده بود، گریه کردن بود. به قدری گریه کرد تا از دنیا رفت.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 282

نماز اول وقت و کسب حلال

اشاره

19

تهران، حسینیه حضرت علی اکبر علیه السلام

دهه اول - جمادی الثانی 1384

ص: 283

ص: 284

ص: 285

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

از ویژگی های مؤمن، کسب حلال و کار مشروع است. به فرمودۀ پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله: در هر زمینه ای؛ دامداری، کشاورزی، صنعت، تجارت، این چهار عنوان در فرمایش های حضرت آمده و فرمان خدا است. خدا به بندگانش امر کرده است که برای ادارۀ امور زندگی دنیایی خود فعالیت مشروع داشته باشند.

در سورۀ مبارکۀ قصص می فرماید:

« وَ لا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ اَلدُّنْیا» 1

سهم خود از دنیا را فراموش نکن. معلوم می شود که پروردگار مهربان عالم برای هر انسانی سهمیه مقرّر کرده است که می فرماید: سهم خود را از دست نده و فراموش نکن. ولی این سهم همیشه رایگان نصیب کسی نمی شود. بعضی از سهم ها ممکن است رایگان باشد و زحمت، کار و تلاشی لازم نداشته باشد، مانند هدیه یا ارث که به انسان می دهند. ولی این همیشگی نیست.

ص: 286

رسیدن به سهمیۀ حلال، با زحمت

همچنین سهمی برای انسان مقرر شده است که از طریق کار مشروع به انسان می رسد، که اگر به دنبال آن کار مشروع نرود، آن سهم را واجب نکرده اند که به انسان برسد، بلکه راه رسیدن انسان به آن سهم، کار مشروع و فعالیت پاک است.

« وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاّ ما سَعی» 1

هر انسان مسلمانی که در به دست آوردن سهم و روزی خود کار و فعالیت کند، زحمت بکشد، خداوند مهربان از باب لطف و محبت، این کار کردن و زحمت کشیدن و فعالیت را برای او عبادت قرار داده است، آن هم عبادتی مهم، تا جایی که در بهترین و معتبرترین کتاب های شیعه نقل شده است که: (1)عبادت ده جزء است، نه جزء آن کسب حلال است؛ یعنی برابر با ارزیابی پیغمبر صلی الله علیه و آله مجموعۀ نماز، روزه، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، انفاق، خمس و زکات، یک جزء عبادت است و به دنبال مال حلال رفتن، نه جزء.

بنابراین، هر کاسبی که به دنبال کار مشروع است، نباید فکر کند که عمر او ضایع می شود. چون ارزشش بیش از عبادت است.

مکاشفۀ برزخی مرحوم نراقی

در نوشته های مرحوم نراقی دیدم.

ص: 287


1- 2) - بحارالانوار: 100/9، باب 1، حدیث 37؛ [1]مستدرک الوسائل: 13/20، باب 6، حدیث 14615؛ « [2]رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِی لَیْلَةِ الْمِعْرَاجِ یَا أَحْمَدُ إِنَّ الْعِبَادَةَ عَشَرَةَ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ مِنْهَا طَلَبُ الْحَلَالِ.»

ایشان می فرماید: روزهای عید فطر در کاشان رسم بود که تمام مردم شهر به قبرستان، بر سر قبر اموات خود می آمدند تا ثواب فاتحه خواندن، صدقه دادن و کار خیر کردن را به عنوان عیدی و هدیه به آنها برسانند.

من خودم وقتی به قبرستان رفتم. در قبرستان، به قبر کهنه ای رسیدم که صاحبش را نمی شناختم. همین طور که بر سر قبر ایستاده بودم، به صاحب قبر گفتم: روز عید است، به ما عیدی بده.

من این را خطاب به صاحب قبر گفتم و بعد ردّ شدم. شب در عالم خواب، چهرۀ نورانی مؤدب و باوقاری را دیدم. ایشان با خط خودشان نوشته اند که به من گفت: اگر عیدی می خواهی، فردا بر سر قبرم بیا تا به تو بدهم.

من این چهره را نمی شناختم و ندیده بودم. چون احتمال داشت که من هنوز به دنیا نیامده بودم، او مرده باشد. فردای آن روز در قبرستان کسی نبود. روز دوم شوّال بود. سر آن قبر آمدم. پرده کنار رفت، دیدم نه شهری هست و نه قبرستان و نه قبری. صدایی به گوشم رسید که: وارد شو!

در این گونه موارد پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله از خوبانی که وارد عالم بعد شده اند، خبر زیبایی داده اند و خبر وحشتناکی نیز از بدانی که وارد عالم بعد شده اند. ما خبر خوبش را به شما می گوییم.

گریز افراد گنهکار از یاد مرگ

شخص واعظ و اهل منبری بود که ما با هم زیاد منبر داشتیم. چند سال است که از دنیا رفته است. آدم خیلی خوبی بود. تمام منبرهای او بر طبق روایت بود و شاید در یک منبر، سی روایت می خواند.

اهل یکی از شهرهای خراسان بود. زیاد معروف نبود، ولی مجالس مذهبی قبل از انقلاب، در محیط ما، خیلی او را دعوت می کردند. او قبل از انقلاب می گفت:

ص: 288

در یکی از محله های بالای تهران مراسم ختمی در خانه ای بود، به من گفتند: آیا شما برای سخنرانی به آن مراسم می روید؟

با خود گفتم اگر سودمند باشد، یعنی اگر حرفهای ما در آنجا کسی را بیدار کند، خوب است. می گفت: رفتیم. خانه ای دو هزار متری بود. ما از درب حیاط وارد شدیم. راننده ای ما را تا ساختمان برد. زن هایی که آمده بودند، بسیار بد حجاب بودند.

بعد آقایی با کروات آمد و احترام کرد و گفت: شما اینجا فقط بیست دقیقه صحبت کن، ولی دربارۀ مرگ و مردن صحبت نکن؛ چون میهمان های من ممکن است ناراحت شوند.

گفتم: باشد، حتماً میهمان های ایشان هرگز نمی میرند. پس ما در اینجا دربارۀ مرگ و قیامت نباید صحبت کنیم. می گفت: بیست دقیقه را طوری حرف زدیم که در قیامت گیر نباشیم و پایین آمدیم.

یادم آمد که نماز نخوانده ام. به صاحب خانه گفتم: ببخشید! من نماز نخوانده ام، گفت: داخل این اتاق بروید. رفتیم، بیست دقیقه نشستم، مهر نیاوردند، تا بعد راننده آمد و مهر آورد. نمازم را خواندم.

گفت: آقا را برسان! وقتی سوار ماشین شدیم، در کوچه به راننده گفتم: بیست دقیقه ما را نشاندی، چرا مهر نیاوردی؟ گفت: مهر نداشتند، درب خانه ها را زدم، پیرزنی در انتهای کوچه بود که مهر داشت، از او گرفتم و آوردم.

برزخ مؤمنان، باغی از بهشت

اشاره

کلمۀ برزخ در قرآن، جهانی است بین دنیا و آخرت که تمام مرد و زن باید از آن عبور کنند و هیچ چاره ای نیز ندارند. برزخ یعنی حائل و پرده ای بین دنیا و آخرت.

پیغمبر صلی الله علیه و آله از برزخ خوبان خبر می دهد، می فرماید:

ص: 289

برزخ وقبرمردم مؤمن، «و الله ان القبر لروضة من ریاض الجنة» (1)باغی از باغهای بهشت است؛ یعنی همۀ بهشت نیست، بلکه بخشی از بهشت است.

مرحوم نراقی می فرماید: دیدم که پرده کنار رفت و باغ با عظمتی پدیدار شد، صدایی از درون ساختمان آمد که ملا احمد! داخل شو. من دیگر در ذهنم نبود که در قبرستان کاشان هستم و گویا دنیا از من گرفته شده بود.

نمونۀ این باغ و ساختمان را ندیده بودم. به داخل رفتم. درها، دیوارها، طاق ها و اساس این ساختمان را در دنیا ندیده بودم. هیچ کجا مانند آن نبود. زیبایی این باغ و ساختمان کامل بود.

ما را روی تخت و کنار خود نشاند، گفت: آیا عیدی می خواهی؟ هر چه می خواهی بخور. این هم عیدی تو. گفتم: از پیغمبران خدا هستی که اینجا در کاشان شما را دفن کرده اند؟ گفت: نه، من پیغمبر نبودم. آخر دیدم این باغ و کاخ به پاداش انبیا می ماند.

1 - نماز جماعت اول وقت

اشاره

گفتم: پس از پیغمبرزادگان هستی؟ گفت: نه، گفتم: امام زاده ای؟ گفت: نه،

ص: 290


1- 1) - الخصال: 1/120، حدیث 108؛ بحار الأنوار: 6/159، باب 6، حدیث 19؛ « [1]قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام أَشَدُّ سَاعَاتِ ابْنِ آدَمَ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ السَّاعَةُ الَّتِی یُعَایِنُ فِیهَا مَلَکَ الْمَوْتِ وَ السَّاعَةُ الَّتِی یَقُومُ فِیهَا مِنْ قَبْرِهِ وَ السَّاعَةُ الَّتِی یَقِفُ فِیهَا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَإِمَّا إِلَی الْجَنَّةِ وَ إِمَّا إِلَی النَّارِ ثُمَّ قَالَ إِنْ نَجَوْتَ یَا ابْنَ آدَمَ عِنْدَ الْمَوْتِ فَأَنْتَ أَنْتَ وَ إِلَّا هَلَکْتَ وَ إِنْ نَجَوْتَ یَا ابْنَ آدَمَ حِینَ تُوضَعُ فِی قَبْرِکَ فَأَنْتَ أَنْتَ وَ إِلَّا هَلَکْتَ وَ إِنْ نَجَوْتَ حِینَ یُحْمَلُ النَّاسُ عَلَی الصِّرَاطِ فَأَنْتَ أَنْتَ وَ إِلَّا هَلَکْتَ وَ إِنْ نَجَوْتَ حِینَ یَقُومُ النّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ فَأَنْتَ أَنْتَ وَ إِلَّا هَلَکْتَ ثُمَّ تَلَا وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ قَالَ هُوَ الْقَبْرُ وَ إِنَّ لَهُمْ فِیهِ لَ مَعِیشَةً ضَنْکاً وَ اللَّهِ إِنَّ الْقَبْرَ لَرَوْضَةٌ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النَّارِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی رَجُلٍ مِنْ جُلَسَائِهِ فَقَالَ لَهُ قَدْ عَلِمَ سَاکِنُ السَّمَاءِ سَاکِنَ الْجَنَّةِ مِنْ سَاکِنِ النَّارِ فَأَیُّ الرَّجُلَیْنِ أَنْتَ وَ أَیُّ الدَّارَیْنِ دَارُکَ.»

من سید نیستم. گفتم: پس چه کسی هستی که این مزد را به تو داده اند؟ گفت: من اهل کاشان هستم. هفتاد و هشت سال عمر کردم، گفتم: شغل تو چه بود؟ گفت:

قصابی.

گفتم: کسی که با کارد و ساطور و گوشت خورد کردن سر کار داشته ای، به نظر نمی آید که این باغ و کاخ را به تو بدهند، مگر چه کار کردی که این پاداش را به تو دادند؟ گفت: دو کار که هرگز سخت نیست: اول، هر چه نماز واجب داشتم، اول وقت خواندم و درست هم خواندم، چون اول وقت، یعنی اهمّیت دادن به عبادت و نماز.

من رفیقی دارم که پیر است، خصلتی دارد، نماز صبح را به جماعت می خواند و هیچ وقت هم نماز جماعت را ترک نمی کند. اگر در اتوبوس باشد، نزدیک اذان، در هر ایستگاهی که باشد، یا در هر ترافیکی، پیاده می شود و به هر مسجدی که نزدیک تر است، می رود و نماز جماعت را آنجا می خواند.

نماز جماعت را هرگز ترک نکرده است و خصلت مهمی که دارد این است که در کاسبی و درآمد خود هرگز نشده است که به انحراف بزند. خرید و فروش سالم، پاک و حلال دارد.

این قصاب به ملا احمد گفت: خصلت من در دنیا این بود که وقتی مؤذن «الله اکبر» می گفت، من نیز «تکبیرة الاحرام» نماز خودم را می گفتم؛ یعنی تا این حد به نماز اول وقت اهمیت می دادم.

اهتمام اهل خدا به نماز اول وقت

در سبزوار منبر می رفتم، از روی منبر یکی از علمای بسیار باتقوا و محترم قم را دیدم که آمد در انتهای جمعیت نشست. من خیلی به او ارادت داشتم. یعنی هر وقت به قم می رفتم، ایشان در محلۀ قدیم قم نماز می خواند، من می رفتم پشت سر

ص: 291

ایشان اقتدا می کردم. از اول تکبیرة الاحرام تا سلام در نمازش از ترس خدا می لرزید، ناله می کرد و اشک می ریخت. اهل چنین نمازی بود.

دیدم در انتهای جمعیت نشسته است. در فکرم بود که وقتی منبر تمام شد، زود بروم، طوری او را ببینم و به او بگویم: تو کجا و سبزوار کجا؟ و او را نگهدارم.

منبر تمام شد، جمعیت آمدند برود، من هم نمی خواستم که در میان جمعیت اسم او را ببرم، چون راضی نبود. الحمدلله دیدم که وقتی کمی خلوت شد، جلو آمد.

زحمت کشیدن برای توشۀ آخرت

گفتم: چطور شما در سبزوار هستید؟ گفت: من هر وقت می خواهم به مشهد بروم، برای اینکه در روایت دارد که بهترین عمل، پر زحمت ترین آن است، لذا از قم بلیط اتوبوس می گیرم و راهی مشهد می شوم. اوایل مغرب، چند دقیقه به اذان مانده، چراغ های سبزوار پیدا شد، به راننده گفتم: نگه می داری؟ گفت: نه، تا نیشابور نگه نمی دارم.

گفتم: پس مرا پیاده کن. چون من در عمرم نماز اول وقت را از دست نداده ام.

گفت: بلیط شما تا مشهد است. گفتم: حلال می کنم. من نمی خواهم. پیاده شدم تا نماز اول وقت بخوانم. از راننده خواهش کردم که بود تا مردم معطل من نشوند.

می گفت: نمازم را خواندم، بعد آمدم در جاده بایستم که سوار اتوبوس شوم، پرده کنا رفت، دیدم که شما در اینجا منبر می روید. با خود گفتم: پس خوب شد، هم نماز اول وقت و هم گوش دادن به منبر، دو ثواب نصیب ما شد. تجارت خوبی بود که پای منبر شما بیایم تا کمی گریه کنم و قدری نصیحت گوش بدهم، بلکه بر ما نیز اثر بگذارد.

حال می خواهم بروم. گفتم: من نمی گذارم؛ چون ساعت ده شب است، باید

ص: 292

بمانی و صبح اگر خواستی، بروی. گفتم: فقط زحمت آمدن تا خانۀ ما که سی کیلومتری اینجا است را باید بکشید. گفت: باشد، برویم.

ما شب ها در حیاط می خوابیدیم. خوابیدیم و ایشان صبح رفت، ولی صاحبخانه به من گفت: این آقا چه کسی بود؟ از نیمه شب تا اذان صبح نخوابید.

گفتم: این شخص دیوانۀ خداست. گفت: آخر او روی خاک ها رفته بود، این چه نمازی بود که من به عمرم حتی یک رکعتش را ندیدم؟ او که داشت در نماز می مرد؟ من بیدار بودم که اگر او بیافتد، با ماشین خود او را به بیمارستان ببرم.

گفتم: امثال این آقا در جهان کم هستند، که خدا را خوب شناختند و با او زندگی کردند. خوب هم می میرند و در قیامت نیز خوب وارد محشر می شوند. البته من هم بیدار بودم و به صدا، نماز، حال و گریۀ او گوش می دادم.

وای که چقدر دست ما خالی است. وقتی امیرالمؤمنین علیه السلام بفرماید:

«آه من قلّة الزاد و طول الطریق و بعد السفر» (1)وای از کمی توشه و دوری راه، دیگر ما چه باید بگوییم؟

توصیه به نماز اول وقت

دانشجویی که در آمریکا بود، نقل می کرد: امتحان بسیار مهمی داشتم و راه من

ص: 293


1- 1) - نهج البلاغه: حکمت77؛ « [1]ضِرَارِ بْنِ حَمْزَةَ الضَّبَائِیِّ عِنْدَ دُخُولِهِ عَلَی مُعَاوِیَةَ وَ مَسْأَلَتِهِ لَهُ عَن أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ قَالَ فَأَشْهَدُ لَقَدْ رَأَیْتُهُ فِی بَعْضِ مَوَاقِفِهِ وَ قَدْ أَرْخَی اللَّیْلُ سُدُولَهُ وَ هُوَ قَائِمٌ فِی مِحْرَابِهِ قَابِضٌ عَلَی لِحْیَتِهِ یَتَمَلْمَلُ تَمَلْمُلَ السَّلِیمِ وَ یَبْکِی بُکَاءَ الْحَزِینِ وَ یَقُولُ یَا دُنْیَا یَا دُنْیَا إِلَیْکِ عَنِّی أَ بِی تَعَرَّضْتِ أَمْ إِلَیَّ تَشَوَّقْتِ لَاحَانَ حِینُکِ هَیْهَاتَ غُرِّی غَیْرِی لَاحَاجَةَ لِی فِیکِ قَدْ طَلَّقْتُکِ ثَلَاثاً لَارَجْعَةَ فِیهَا فَعَیْشُکِ قَصِیرٌ وَ خَطَرُکِ یَسِیرٌ وَ أَمَلُکِ حَقِیرٌ آهِ مِنْ قِلَّةِ الزَّادِ وَ طُولِ الطَّرِیقِ وَ بُعْدِ السَّفَرِ وَ عَظِیمِ الْمَوْرِدِ.»

تا دانشگاه نیز دور بود. در دغدغه بودم که زودتر بروم تا به امتحان برسم؛ چون اگر این امتحان را نمی دادم، شش سال زحمتم به هدر بود. اتفاق افتاد یعنی بین من و دانشگاه راه دور، می دانستم با ماشین نمی رسم، تمام است کار.

می گفت: ایستاده بودم، به امام زمان علیه السلام متوسل شدم. گفتم: ای پسر فاطمه! بالاخره موقعی که من در ایران بودم، به مسجد و روضه می رفتم. وقتی که به آمریکا آمدم از شما نبریدم، آن طور که عده ای می برند، پس دعایی کنید که من به موقع به امتحان برسم.

می گفت: در همین حال ماشینی ایستاد و مرا با اسم صدا زد. سوار شدم. پنج دقیقه نشد که مرا جلوی دانشگاه پیاده کرد و به من گفت: نماز خود را در اول وقت بخوان. همین. آن ماشین چنان از جلوی چشمم غایب شد که دیگر راننده را ندیدم. با خود گفتم: یعنی دو ساعت راه را من در پنج دقیقه رسیدم؟ نگاه به ساعت کردم، دیدم بله، دو ساعت به امتحان مانده است.

2 - کسب حلال در هر شغل

این قصاب به ملا احمد گفت: اما کار دوم من این بود که پنجاه سال در این شهر قصّاب بودم، همه نوع مشتری داشتم، با شعور، حاجی، تاجر، فقیر، کارگر، این ها می آمدند از من گوشت می خریدند، من به احدی گوشت بد ندادم و بین مشتریان هیچ فرقی نگذاشتم.

حال که مُردم و به اینجا - برزخ - آمدم، به من گفتند: به پاداش آن نمازهای اول وقت و سلامت کسب، فعلاً این ذرّه باغ را داشته باش، تا در قیامت به پاداش اصلی برسی. بعد به من گفت: نوبت شما هم می رسد.

ملا احمد می نویسد: من بعد از اتمام صحبت با آن قصاب، ناگهان دیدم که بر سر قبر در قبرستان کاشان ایستاده ام و در قبر بسته است.

باش تا صبح دولتت بدمد کاین هنوز از نتایج سحر است (1)

کسب پاک در قصّابی، گچ کاری، معماری، مهندسی، معلّمی، اداره، هر جا که پولی درمی آوری، پاک باشد. این پول پاک برای آخرت شما کار می کند.

نماز اول وقت حضرت ابی عبدالله علیه السلام

مانند باران تیر، نیزه، شمشیر و خنجر می بارید. ابوثمامه صیداوی، تشنه، گرسنه، جنگ کرده، داغ دیده، نگاهی به خورشید کرد، به خدمت حضرت ابی عبدالله علیه السلام آمده، عرض کرد: مولا جان! ظهر شده است. ما نماز دیگری می توانیم با شما بخوانیم؟ دلم می خواهد آخرین نمازم را با جماعت، پشت سر امام خود بخوانم.

ابی عبدالله علیه السلام نفرمود: ای ابوثمامه! در این شلوغی و این تیرباران، با این همه داغ و تشنگی، چه وقت نماز جماعت است؟ برو گوشه ای نمازت را زود بخوان و بیا. این ها را نفرمود، بلکه فرمود:

«جعلک الله من المصلّین» (2)خدا تو را از نمازگزاران قرار دهد. عرض کرد: آقای من! مجموعاً هجده نفر هستیم، همگی نمی توانیم صف ببندیم؛ چون همۀ ما را می کشند، شما به نماز بایست، عده ای از ما جلوی شما صف می بندیم، بعد یک به یک پشت سر شما

ص: 294


1- 1) - انوری ابیوردی.
2- 2) - بحار الأنوار: 45/21، [1] بقیه باب 37؛ «فلما رأی ذلک أبو ثمامة الصیداوی قال للحسین علیه السلام یا أبا عبد الله نفسی لنفسک الفداء هؤلاء اقتربوا منک و لا و الله لا تقتل حتی أقتل دونک و أحب أن ألقی الله ربی و قد صلیت هذه الصلاة فرفع الحسین رأسه إلی السماء و قال ذکرت الصلاة جعلک الله من المصلین نعم هذا أول وقتها.»

ص: 295

می ایستیم و نماز را اقتدا می کنیم.

حضرت آمادۀ نماز شدند. تیرباران شروع شد. دو نفر از این هجده نفر بیرون آمدند، یکی زهیر بن قین بجلّی و دیگری سعید بن عبدالله حنفی، گفتند: مولا جان! ما جلوی شما می ایستیم، شما در کمال آرامش نماز را بخوانید، تیرهایی که می آیند، نمی گذاریم به شما بخورد. اگر ما زنده بودیم، نماز خود را می خوانیم، اگر زنده نماندیم، در پیشگاه خدا عذر داریم.

در رکعت اول سعید بن عبدالله دیگر قطعه قطعه شده بود. در تمام چشم، گوش، دهان، سینه و گلویش، همه جا تیر خورده بود و از او چیزی نمانده بود.

نماز دو رکعتی بود. چرا؟ آخر امام حسین علیه السلام را با خانواده اش به کوفه دعوت کرده بودند و حضرت در آنجا مسافر بودند. هنوز به مقصد نرسیده بودند. ده روز هم نشده بود که نماز را تمام بخوانند؛ چون دوم محرم تا روز عاشورا هشت روز بود.

وقتی حضرت سلام رکعت دوم را دادند، زهیر نیز افتاد. امام سر او را به دامن گرفت. در بدن قطعه قطعۀ زهیر فقط دو سه نفس مانده بود. چشم خود را باز کرد، صدا زد:

«أرضیت منّی یا ابا عبدالله» (1)

ص: 296


1- 1) - بحار الأنوار: 45/21، [1] بقیه باب 37؛ «قال سلوهم أن یکفوا عنا حتی نصلی فقال الحصین بن نمیر إنها لا تقبل فقال حبیب بن مظاهرلا تقبل الصلاة زعمت من ابن رسول الله و تقبل منک یا ختار فحمل علیه حصین بن نمیر و حمل علیه حبیب فضرب وجه فرسه بالسیف فشب به الفرس و وقع عنه الحصین فاحتوشته أصحابه فاستنقذوه فقال الحسین علیه السلام لزهیر بن القین و سعید بن عبد الله تقدما أمامی حتی أصلی الظهر فتقدما أمامه فی نحو من نصف أصحابه حتی صلی بهم صلاة الخوف. و روی أن سعید بن عبد الله الحنفی تقدم أمام الحسین فاستهدف لهم یرمونه بالنبل کلما أخذ الحسین علیه السلام یمینا و شمالا قام بین یدیه فما زال یرمی به حتی سقط إلی الأرض و هو یقول اللهم العنهم لعن عاد و ثمود اللهم أبلغ نبیک السلام عنی و أبلغه ما لقیت من ألم الجراح فإنی أردت بذلک نصرة ذریة نبیک ثم مات رضوان الله علیه فوجد به ثلاثة عشر سهما سوی ما به من ضرب السیوف و طعن الرماح. و قال ابن نما و قیل صلی الحسین علیه السلام و أصحابه فرادی بالإیماء.» بحار الأنوار: 45/25، [2] بقیه باب 37؛ «ثم خرج من بعده زهیر بن القین رضی الله عنه. . . و قال محمد بن أبی طالب فقاتل حتی قتل مائة و عشرین رجلا فشد علیه کثیر بن عبد الله الشعبی و مهاجر بن أوس التمیمی فقتلاه فقال الحسین علیه السلام حین صرع زهیر لا یبعدک الله یا زهیر و لعن قاتلک لعن الذین مسخوا قردة و خنازیر.»

حسین جان! از من راضی شدی؟

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

اثرات لقمۀ پاک

وابستگی حلال و حرام به روح و بدن

وابستگی حلال و حرام به روح و بدن

20

تهران، حسینیه حضرت علی اکبر علیه السلام

دهه اول - جمادی الثانی 1384

ص: 297

ص: 298

ص: 299

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

بحث در مسألۀ کسب حلال و لقمۀ پاک بود. امام صادق علیه السلام می فرماید: آنچه را که خالق، به وجود آورنده و سازندۀ کارگاه وجود ما بر ما حلال کرده و مصرف آن را برای ما آزاد اعلام کرده است، فقط به خاطر این بوده که هم شما به آنها نیازمند هستید و هم تمام حلال ها و مباح های الهی به نفع بدن و روح شماست.

اما آنچه را که بر شما حرام کرده است، به خاطر این بوده که شما به آنها نیازمند نبودید و احتیاجی نداشتید. علاوه بر این، حرام ها برای شما زیان داشته است.

این را حضرت صادق علیه السلام هزار و پانصد سال قبل فرموده اند. کتاب دربارۀ غذاها، حلال ها و حرام ها که از نظر بهداشت، روان و طبّ جدید بررسی کرده اند، زیاد نوشته شده است. کتابی هست که شاید حوصله اش را نداشته باشید که تمام آن را مطالعه کنید؛ چون بیست و پنج جلد است و هر جلدی حدود چهارصد صفحه دارد. (1)اما اگر توانستید، این ده هزار صفحه را بخوانید تا معلوم شود که حضرت صادق علیه السلام در پانزده قرن قبل چه فرموده اند.

ایشان کلیات مسأله را فرموده اند که هر حلالی را شما به آن نیاز داشته اید، خدا

ص: 300


1- 1) - اشاره به کتاب اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، تالیف شهید دکتر محمدرضا پاک نژاد.

تصرّف شما در آن را حلال و آزاد گذاشته است. علاوه بر این، به نفع بدن و روح شما بوده است، چرا روح؟ برای این که ثابت شده است که هر غذایی را انسان می خورد، هم روی بدن او اثر می گذارد و هم روی حالات روانی او.

منافع گریه بر بدن و روان انسان

مثلاً نوشته اند اگر کسی بخواهد رقّت قلب پیدا کند، نازک دل شود، که فرض کنید در در نماز شنیدن مصائب اهل بیت علیهم السلام خوب گریه کند، گریه ای که ثابت شده که در حکم دارو است.

من برای کسی که از آمریکا به ایران آمده بود، نیم ساعت دربارۀ گریه صحبت کردم. به من گفت: یعنی شما می توانید هر شب گریه داشته باشید؟ گفتم: بله، خیلی از مردها و زنهای ما هنور نماز شب می خوانند و در آن، خصوصاً در رکعت آخر و در قنوت نماز وتر، در «یا رب یا رب» و «العفو» گفتن، بسیار گریه می کنند. ماه رمضان، شب های احیا، محرم و صفر، شهادت ائمه و فاطمۀ زهرا: گریه می کنند.

گفت: پس شما باید خیلی سالم باشید. گفتم: اتفاقاً خیلی از مردم ما سالم هستند. بیماری های غربی ها و آمریکایی ها را ندارند. نه از نظر بدن و نه از نظر روح.

ما به اندازۀ کشورهای غربی، دیوانه، دارای ضعف عصبی، افسرده و خودکشی نداریم.

افرادی که دچار این مسائل می شوند، در زندگی خود خلأ دارند. بعد گفت: در آمریکا چند سال است که دکترهایی تربیت شده اند و در مطب می نشینند، مریض که می آید، پرونده اش را روی تخصّص خود تکمیل می کنند، بعد به مریض می گویند: شما چند روز، جای خلوتی را پیدا کنید که راحت گریه کنید، آن وقت خوب می شوید.

ص: 301

دارو بودن گریه

گفتم: پس بشنو از جلال الدین مولوی که در هفتصد سال قبل، در قرن ششم و هفتم، براساس معارف اسلامی فرموده: گریه بر هر درد بی درمان دواست چشم گریان، چشمۀ فیض خداست

کلمۀ دوا، خیلی جالب است. در قرآن نیز آمده است:

« أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ اَلدَّمْعِ مِمّا عَرَفُوا مِنَ اَلْحَقِّ» 1

دو چشم آنان فراوان اشک می ریزد، برای معرفتی که به حق پیدا کرده اند. تا نگرید ابر کی خندد چمن تا نگرید طفل کی جوشد لبن (1)

این گریه را چه کسی به بچه یاد داده است که تا به دنیا می آید، گریه می کند؟ تا گرسنه می شود، تا به او اخم می کنند، تا بر سرش داد می کشند، گریه می کند. این اسلحه را چه کسی به او داده است که از خودش دفاع کند؟ اگر گریه خوب نبود که به ما نمی دادند.

رحمت خدا بر گریه کنندگان

امام صادق علیه السلام می فرماید: (2)

ص: 302


1- 2) - مولوی.
2- 3) - بحار الأنوار: 3/65، باب 4، حدیث 1؛ « [1]اعْرِفْ یَا مُفَضَّلُ مَا لِلْأَطْفَالِ فِی الْبُکَاءِ مِنَ الْمَنْفَعَةِ وَ اعْلَمْ أَنَّ فِی أَدْمِغَةِ الْأَطْفَالِ رُطُوبَةً إِنْ بَقِیَتْ فِیهَا أَحْدَثَتْ عَلَیْهِمْ أَحْدَاثاً جَلِیلَةً وَ عِلَلًا عَظِیمَةً مِنْ ذَهَابِ الْبَصَرِ وَ غَیْرِهِ فَالْبُکَاءُ یُسِیلُ تِلْکَ الرُّطُوبَةَ مِنْ رُءُوسِهِمْ فَیُعْقِبُهُمْ ذَلِکَ الصِّحَّةَ فِی أَبْدَانِهِمْ وَ السَّلَامَةَ فِی أَبْصَارِهِمْ أَ فَلَیْسَ قَدْ جَازَ أَنْ یَکُونَ الطِّفْلُ یَنْتَفِعُ بِالْبُکَاءِ وَ وَالِدَاهُ لَایَعْرِفَانِ ذَلِکَ فَهُمَا دَائِبَانِ لِیُسْکِتَاهُ وَ یَتَوَخَّیَانِ فِی الْأُمُورِ مَرْضَاتِهِ لِئَلَّا یَبْکِی وَ هُمَا لَایَعْلَمَانِ أَنَّ الْبُکَاءَ أَصْلَحُ لَهُ وَ أَجْمَلُ عَاقِبَةً فَهَکَذَا یَجُوزُ أَنْ یَکُونَ فِی کَثِیرٍ مِنَ الْأَشْیَاءِ مَنَافِعُ لَایَعْرِفُهَا الْقَائِلُونَ بِ الْإِ هْمَالِ وَ لَوْ عَرَفُوا ذَلِکَ لَمْ یَقْضُوا عَلَی الشَّیْءِ أَنَّهُ لَامَنْفَعَةَ فِیهِ مِنْ أَجْلِ أَنَّهُمْ لَایَعْرِفُونَهُ وَ لَایَعْلَمُونَ السَّبَبَ فِیهِ فَإِنَّ کُلَّ مَا لَایَعْرِفُهُ الْمُنْکِرُونَ یَعْلَمُهُ الْعَارِفُونَ وَ کَثِیرٌ مِمَّا یَقْصُرُ عَنْهُ عِلْمُ الْمَخْلُوقِینَ مُحِیطٌ بِهِ عِلْمُ الْخَالِقِ جَلَّ قُدْسُهُ وَ عَلَتْ کَلِمَتُهُ فَأَمَّا مَا یَسِیلُ مِنْ أَفْوَاهِ الْأَطْفَالِ مِنَ الرِّیقِ فَفِی ذَلِکَ خُرُوجُ الرُّطُوبَةِ الَّتِی لَوْ بَقِیَتْ فِی أَبْدَانِهِمْ لَأُحْدِثَتْ عَلَیْهِمُ الْأُمُورُ الْعَظِیمَةُ کَمَنْ تَرَاهُ قَدْ غَلَبَتْ عَلَیْهِ الرُّطُوبَةُ فَأَخْرَجَتْهُ إِلَی حَدِّ الْبُلْهِ وَ الْجُنُونِ وَ التَّخْلِیطِ إِلَی غَیْرِ ذَلِکَ مِنَ الْأَمْرَاضِ الْمُخْتَلِفَةِ کَالْفَالِجِ وَ اللَّقْوَةِ وَ مَا أَشْبَهَهُمَا فَجَعَلَ اللَّهُ تِلْکَ الرُّطُوبَةَ تَسِیلُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ فِی صِغَرِهِمْ لِمَا لَهُمْ فِی ذَلِکَ مِنَ الصِّحَّةِ فِی کِبَرِهِمْ فَتَفَضَّلَ عَلَی خَلْقِهِ بِمَا جَهِلُوهُ وَ نَظَرَ لَهُمْ بِمَا لَمْ یَعْرِفُوهُ وَ لَوْ عَرَفُوا نِعَمَهُ عَلَیْهِمْ لَشَغَلَهُمْ ذَلِکَ عَنِ التَّمَادِی فِی مَعْصِیَتِهِ فَسُبْحَانَهُ مَا أَجَلَّ نِعْمَتَهُ وَ أَسْبَغَهَا عَلَی الْمُسْتَحِقِّینَ وَ غَیْرِهِمْ مِنْ خَلْقِهِ وَ تَعَالَی عَمَّا یَقُولُ الْمُبْطِلُونَ عُلُوّاً کَبِیراً.»

بچه که به دنیا می آید، تا مدتی جلوی گریه اش را نگیرید. عرض می کنند: برای چه؟ چون مادرها می خواهند بچه را ساکت کنند، حضرت می فرماید: بچه ای که طبیعی گریه می کند، برای دستگاه تنفسش مفید است و گریه سم های بدن او را خارج می کند. گریه فشار غصّه را و افسردگی را کم می کند. تا نگرید کودک حلوا فروش بحر رحمت در نمی آید به جوش (1)

این شعر برگرفته از داستانی است:

مردی مرد و چند بچه یتیم از او به جا ماند. مادر از سرمایۀ پدر، جز مقداری آرد بیشتر نداشت. از آن آرد حلوا درست کرد، به بزرگترین فرزندش که نوجوان بود داد، گفت: عزیز دلم! این حلوا را ببر بفروش، پولش را بیاور تا خرجی خود را اداره کنیم، با اضافه اش دوباره آرد می خریم و حلوا درست می کنیم.

ص: 303


1- 1) - مثنوی مولوی.

بچه صبح حلوا را آورد اما تا شب کسی نخرید. آن زمان ها مغازه ها را زود می بستند. داشتند مغازه ها را می بستند که بروند. این بچه دید هوا دارد تاریک می شود و مردم می روند. شروع کرد بلند بلند گریه کردن. تاجری آمد رد شود، دلش سوخت، گفت: چرا گریه می کنی؟ داستان را گفت. تاجر گفت: من همۀ حلواها را می خرم.

اثر عدس در رقت قلب

ثابت کرده اند که اگر می خواهی رقّت قلب پیدا کنی، که راحت بتوانی گریه کنی، چه در نماز شب، چه برای اهل بیت علیهم السلام، راهش خوردن عدس است. این گونه نیست که مواد غذایی فقط روی بدن اثر کند. (1)خداوند در این مواد، برای اثرگذاری روی حالات انسان، اثر قرار داده است.

مثلاً می گویند: می خواهی شاد باشی، روی غذا زعفران بریز و بخور. همۀ غذاها، علاوه بر این که آثار بدنی دارند، آثار روانی نیز دارند. (2)

ص: 304


1- 1) - الکافی: 6/343، بَابُ الْعَدَسِ، حدیث 1؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَکْلُ الْعَدَسِ یُرِقُّ الْقَلْبَ وَ یُکْثِرُ الدَّمْعَةَ.» الکافی: 6/343 بَابُ الْعَدَسِ، حدیث 2؛ « [2]فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ أَنَّ بَعْضَ بَنِی إِسْرَائِیلَ شَکَا إِلَی اللَّهِ عز و جل قَسْوَةَ الْقَلْبِ وَ قِلَّةَ الدَّمْعَةِ فَأَوْحَی اللَّهُ عز و جل إِلَیْهِ أَنْ کُلِ الْعَدَسَ فَأَکَلَ الْعَدَسَ فَرَقَّ قَلْبُهُ وَ جَرَتْ دَمْعَتُهُ.» الکافی: 6/343 بَابُ الْعَدَسِ، حدیث 3؛ « [3]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ شَکَا رَجُلٌ إِلَی نَبِیِّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَسَاوَةَ الْقَلْبِ فَقَالَ لَهُ عَلَیْکَ بِالْعَدَسِ فَإِنَّهُ یُرِقُّ الْقَلْبَ وَ یُسْرِعُ الدَّمْعَةَ.» بحار الأنوار: 63/258، باب 3، حدیث 5؛ « [4]مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ کَانَ فِیمَا أَوْصَی بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلِیّاً علیه السلام أَنْ قَالَ یَا عَلِیُّ کُلِ الْعَدَسَ فَإِنَّهُ مُبَارَکٌ مُقَدَّسٌ وَ هُوَ یُرِقُّ الْقَلْبَ وَ یُکْثِرُ الدَّمْعَةَ وَ إِنَّهُ بَارَکَ عَلَیْهِ سَبْعُونَ نَبِیّاً.»
2- 2) - مستدرک الوسائل: 3/250، باب 13، ذیل حدیث 3509؛ « [5]قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام الزَّعْفَرَانُ لَنَا وَ الْعُصْفُرُ لِبَنِی أُمَیَّةَ.» بحار الأنوار: 59/246، باب 87، حدیث 5؛ « [6]أَبِی جَعْفَرِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی ع قَالَ قُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی أَجِدُ مِنْ هَذِهِ الشَّوْصَةِ وَجَعاً شَدِیداً فَقَالَ لَهُ خُذْ حَبَّةً وَاحِدَةً مِنْ دَوَاءِ الرِّضَا علیه السلام مَعَ شَیْءٍ مِنْ زَعْفَرَانٍ وَ اطْلِ بِهِ حَوْلَ الشَّوْصَةِ قُلْتُ وَ مَا دَوَاءُ أَبِیکَ قَالَ الدَّوَاءُ الْجَامِعُ وَ هُوَ مَعْرُوفٌ عِنْدَ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ قَالَ فَذَهَبْتُ إِلَی أَحَدِهِمَا وَ أَخَذْتُ مِنْهُ حَبَّةً وَاحِدَةً فَلَطَخْتُ بِهِ مَا حَوْلَ الشَّوْصَةِ مَعَ مَا ذَکَرَهُ مِنْ مَاءِ الزَّعْفَرَانِ فَعُوفِیتُ مِنْهَا.» بحار الأنوار: 89/290، باب 57، ذیل حدیث 3؛ « [7]رُوِیَ أَنَّهُ مَنْ کَانَ مَغْلُوباً عَلَی عَقْلِهِ قُرِئَ عَلَیْهِ یس أَوْ کَتَبَهُ وَ سَقَاهُ وَ إِنْ کَتَبَهُ بِمَاءِ الزَّعْفَرَانِ عَلَی إِنَاءٍ مِنْ زُجَاجٍ فَهُوَ خَیْرٌ فَإِنَّهُ یَبْرَأُ.»

رعایت حدود در استفاده از حلال

اما آثار بدنی، خداوند در قرآن می فرماید:

« کُلُوا وَ اِشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا» 1

تا کاملاً گرسنه نشدید، غذا نخورید و تا هنگامی که سیر نشدید، از غذا دست بکشید. این نوع غذا خوردن سلامت و عمر شما را - اگر به حادثه و تصادف برنخورید - تا هشتاد یا نود سالگی تضمین می کند. دستگاه گوارش خسته و زخمی نمی شود و زود از کار نمی افتد.

اگر کسی قواعد خوردن غذا را رعایت کند، هر چه حلال است؛ چون انسان به آن نیاز دارد و مصرف آن را آزاد کرده است و روی بدن و روان انسان اثر مثبت دارد، به شرطی که در خوردن حلال ها اسراف نکند، مانند آن آقا نباشد که نزد دکتر رفت و گفت: آقای دکتر! مقداری ناراحتی دستگاه گوارش دارم. گفت: به چیزی حسّاسیت داری؟ گفت: به هیچ چیز. گفت: چه نوع غذاهایی را می خوری؟ گفت: هر روز صبح چهل عد تخم مرغ می خوریم، شما بیست عدد حساب کن،

ص: 305

ظهر پانزده سیخ چلوکباب می خوریم، شما هفت سیخ حساب کن، شب هم ده پرس آب گوشت می خوریم، شما پنج پرس حساب کن.

دکتر گفت: هیچ مانعی ندارد. تو نسخۀ خیلی ساده ای می خواهی. من چند قلم دوا نوشته ام: ده من خاکشیر نوشته ام که بخوری، تو پنج من حساب کن، ده کیلو گل گاو زبان نوشته ام، تو پنج کیلو حساب کن، چهار کیلو شیرخشت نوشته ام، تو دو کیلو حساب کن. این ها را که خوردی، به امید خدا، چشم هایت کور می شود، تو یکی حساب کن، بعد هر دو گوش تو کر می شود، تو یکی حساب کن. هر دو دست تو از کار می افتد، تو یکی حساب کن، هر دو پاهای تو از کار می افتد، تو یکی حساب کن، بعد تو را زیر خاک می کنند، دو خروار خاک روی تو می ریزند، تو یک خروار حساب کن که ناراحت نباشی.

استفادۀ مطلوب از حلال خدا

این را عنایت داشته باشید که اگر خدا می فرماید:

« کُلُوا مِمّا رَزَقَکُمُ اَللّهُ حَلالاً طَیِّباً» 1

هر چه حلال و پاکیزه که مصرفش آزاد است و به آن نیاز دارید، بخورید و بیاشامید، شرط دارد که به اندازه بخورید، تا سالم بمانید. برای بدن و روان شما اثر مثبت دارد، بعد می فرماید:

« وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ اَلشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ» 2

پای خود را در جای پای شیطان نگذارید. اگر او دعوت کرد که گوشت خوک

ص: 306

و شراب بخورید، قمار و زنا کن، رشوه بگیر، دزدی و اختلاس کن. دشمن تو است که دارد تو را به این حرفها دعوت می کند؛ چون به حرام نیاز نداری. وقتی که حرام بخوری، برای بدن و روح تو ضرر دارد.

با بعضی از خوراکی ها بیرحم می شوی، با بعضی بی غیرت، با بعضی مهر و محبت تو کم شده، قسی القلب می شوی، با بعضی از خوراکی ها، حالات و اخلاق زشت پیدا می کنی.

اثر شیر بر طفل شیرخواره

این قضیۀ جدّی را یکی از دوستانم برای من تعریف کرد. گفت: رفیق خیلی خوبی داشتم که می گفت: مشکلی برای من به وجود آمده است که نمی توانم آن را ریشه کن کنم و آن این است که وقتی از کنار خرک چی ها رد می شوم، او به خر خود می گوید: «هش» ، اما من هم می ایستم. او دوباره «نوچ نوچ» می کند که خرش راه بیافتد، من نیز راه می افتم. چرا چنین حالتی دارم؟ گفتم: برو از مادرت بپرس که چه چیزی به خورد تو داده است که تو این گونه شده ای؟

گفت: به سراغ مادرم رفتم، او را قسم دادم، مادرم گفت: زمانی که شیر مرا می خوردی، شیر من خشک شد. همسایه ای داشتیم که چند الاغ داشت، ما شیر خر را می گرفتیم و به خورد تو می دادیم. همین باعث شده است که تو در برابر فرمانی که به خرها می دهند، عکس العمل نشان بدهی. این است که امام صادق علیه السلام می فرماید: غذا هم روی بدن شما اثر دارد و هم روی روح شما. این مسأله امروزه ثابت شده است.

بررسی خواص عسل

در این کتاب بیست و پنج جلدی معجزۀ پیغمبر و ائمه علیهم السلام را دربارۀ همه چیز

ص: 307

می فهمید. نویسندۀ این کتاب دکتر پاک نژاد است که خیلی دانشمند بود، ولی منافقین او را در اوایل انقلاب کشتند.

نام این کتاب «اولین دانشگاه و آخرین پیامبر» است. در سه جلد از این کتاب، فقط دربارۀ خواص عسل نوشته شده است. یعنی هزار و دویست صفحه تحلیل علمی دربارۀ این مادۀ غذایی است که خدا در قرآن فرموده است:

« فِیهِ شِفاءٌ لِلنّاسِ» 1

عسل برای کلّ مردم دوا است. «شفاء» یعنی دارو، (1)اما نه این عسل هایی که این جنس دو پا در کارگاه ها، با اسانس و شیرۀ نبات و چیزهای دیگر می سازد؛ چون من مواد تقلبی را به شکل عسل عرضه می کنند. این را که می گویم، من نه خودم عسل فروش هستم، نه عسل ساز، ولی پرسیده ام. عسلی که زنبور با شیرۀ گل ها، در کندوهایی که عباد واقعی خدا مالک آن هستند، بهترین کندو، که سالم ترین عسل را دارد و در کوه ها هست که دست انسان ها به آن زنبورها نمی رسد، آنها اول فروردین راه می افتند، حدود اواسط اردیبهشت شروع به ساختن عسل ها را می کنند، آن عسل شفا است که کم پیدا می شود.

ص: 308


1- 2) - الکافی: 6/332، بَابُ الْعَسَلِ، حدیث 1؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَا اسْتَشْفَی النَّاسُ بِمِثْلِ الْعَسَلِ.» الکافی: 6/332، بَابُ الْعَسَل، حدیث 2؛ « [2]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لَعْقُ الْعَسَلِ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ قَالَ اللَّهُ عز و جل یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فِیهِ شِفاءٌ لِلنّاسِ وَ هُوَ مَعَ قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ وَ مَضْغِ اللُّبَانِ یُذِیبُ الْبَلْغَمَ.» بحار الأنوار: 59/295، باب 89؛ « [3]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نِعْم الشَّرَابُ الْعَسَلُ یَرْعَی الْقَلْبَ وَ یُذْهِبُ بَرْدَ الصَّدْرِ.»

نمونه ای از تأثیر عسل در مداوا

من برای شخص مریضی، از کوه های اطراف بوشهر تهیه کردم که آن عسل تازه را زنبورها در کوه ها درست کرده بودند، صاحب آن متدین و خوب بود. آن شخص دچار چشم درد بسیار سختی شده بود. به خاطر ضربه ای که به چشمش خورده بود. دکتر گفت: باید یک ماه بیایی و بروی و من روی این چشم کار کنم تا درست شود. آمد و آن عسل را گرفت و چند بار مالید. بعد نزد دکتر رفت، دکتر گفت:

چشم تو را معجزه خوب کرده است، نه دوا.

جایگزینی حلال به جای حرام

آن وقت این دانشمند سه جلد کامل این کتاب را دربارۀ عسل نوشته و خواص آن را تحلیل کرده است. در آنجا می نویسد: ای مردم دنیا! گوشت گوسفند بخورید، چرا خوک می خورید؟ عسل که هست، شربت عسل یا بهترین نوشیدنی که دوغ با ماست سالم است، بخورید، برای چه عرق و شراب می خورید؟

خدا مرحوم کافی را رحمت کند. واعظی بود که قبل از انقلاب خیلی اصرار داشت جوان ها را هدایت کند و از کار بد باز دارد. خود ایشان برای من گفت: شبی منبر دعوتم کرده بودند، آنجا مشروب فروشی خیلی زیاد بود. ما نیز روی منبر به عنوان امر به معروف و نهی از منکر گفتیم: جوان ها! روزها کار می کنید، بعد از هشت ساعت زحمت، سه تومان مزد می گیرید، آن وقت می روید دو تومان آن را عرق می خرید و می خورید، برای چه؟ حیف نیست؟ گفت: جوانی سر زانو بلند شد و گفت: حاج آقا! به شما گران می دهند، هجده ریال است.

این همه خداوند در قرآن فرموده است: از میوه ها شربت بگیرید و بخورید، چه نیازی به الکل دارید؟ اگر دکتر به شما ثابت کرد که بدن شما به الکل نیاز دارد

ص: 309

و راست می گوید، منِ خدا آن مقدار نیاز بدن شما را در پرتقال، نارنگی، انار و انگور گذاشته ام. این الکلی که خدا حلال کرده است، بخور.

ممکن است کسی بگوید: گوشت کیلویی فلان قدر است، نمی توانیم بخریم و بخوریم، ما چه کنیم؟ جواب این است که حبوبات کار گوشت را می کند. یکی از بهترین موادی که خدا قرار داده است، سیب زمینی است.

نمونه هایی از تأثیر غذا بر جسم و روان انسان

اگر در خانۀ شما کسی هست که ضعف اعصاب دارد، هر شب چند عدد سیب رنده کنید، ذرّه ای گلاب و کمی هم شکر به آن بپاشید و بگذارید تا صبح در یخچال بماند، بعد در روز به او بدهید تا بخورد، ان شاء الله خوب می شود. سیب میوۀ حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام است. این میوه با این اسم همراه است. اگر کسی شامۀ معنوی داشته باشد، می گویند: در سحر، از حرم حضرت ابی عبدالله علیه السلام و از درون ضریح، بوی سیب بهشتی می آید. (1)

ص: 310


1- 1) - بحار الأنوار: 43/289، باب 12؛ « [1]الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ وَ أُمُّ سَلَمَةَ أَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ دَخَلَا عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ بَیْنَ یَدَیْهِ جَبْرَئِیلُ فَجَعَلَا یَدُورَانِ حَوْلَهُ یُشَبِّهَانِهِ بِدِحْیَةَ الْکَلْبِیِّ فَجَعَلَ جَبْرَئِیلُ یُومِئُ بِیَدَیْهِ کَالْمُتَنَاوِلِ شَیْئاً فَإِذَا فِی یَدِهِ تُفَّاحَةٌ وَ سَفَرْجَلَةٌ وَ رُمَّانَةٌ فَنَاوَلَهُمَا وَ تَهَلَّلَتْ وُجُوهُهُمَا وَ سَعَیَا إِلَی جَدِّهِمَا فَأَخَذَ مِنْهُمَا فَشَمَّهَا ثُمَّ قَالَ صِیرَا إِلَی أُمِّکُمَا بِمَا مَعَکُمَا وَ بَدْوُکُمَا بِأَبِیکُمَا أَعْجَبُ فَصَارَا کَمَا أَمَرَهُمَا فَلَمْ یَأْکُلُوا حَتَّی صَارَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَیْهِمْ فَأَکَلُوا جَمِیعاً فَلَمْ یَزَلْ کُلَّمَا أُکِلَ مِنْهُ عَادَ إِلَی مَا کَانَ حَتَّی قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ الْحُسَیْنُ علیه السلام فَلَمْ یَلْحَقْهُ التَّغْیِیرُ وَ النُّقْصَانُ أَیَّامَ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حَتَّی تُوُفِّیَتْ فَلَمَّا تُوُفِّیَتْ فَقَدْنَا الرُّمَّانَ وَ بَقِیَ التُّفَّاحُ وَ السَّفَرْجَلُ أَیَّامَ أَبِی فَلَمَّا اسْتُشْهِدَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فُقِدَ السَّفَرْجَلُ وَ بَقِیَ التُّفَّاحُ عَلَی هَیْأَتِهِ لِلْحَسَنِ حَتَّی مَاتَ فِی سَمِّهِ وَ بَقِیَتِ التُّفَّاحَةُ إِلَی الْوَقْتِ الَّذِی حُوصِرْتُ عَنِ الْمَاءِ فَکُنْتُ أَشَمُّهَا إِذَا عَطِشْتُ فَیَسْکُنُ لَهَبُ عَطَشِی فَلَمَّا اشْتَدَّ عَلَیَّ الْعَطَشُ عَضَضْتُهَا وَ أَیْقَنْتُ بِالْفَنَاءِ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام سَمِعْتُهُ یَقُولُ ذَلِکَ قَبْلَ قَتْلِهِ بِسَاعَةٍ فَلَمَّا قَضَی نَحْبَهُ وُجِدَ رِیحُهَا فِی مَصْرَعِهِ فَالْتُمِسَتْ فَلَمْ یُرَ لَهَا أَثَرٌ فَبَقِیَ رِیحُهَا بَعْدَ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ لَقَدْ زُرْتُ قَبْرَهُ فَوَجَدْتُ رِیحَهَا یَفُوحُ مِنْ قَبْرِهِ فَمَنْ أَرَادَ ذَلِکَ مِنْ شِیعَتِنَا الزَّائِرِینَ لِلَقْبِرِ فَلْیَلْتَمِسْ ذَلِکَ فِی أَوْقَاتِ السَّحَرِ فَإِنَّهُ یَجِدُهُ إِذَا کَانَ مُخْلِصاً.» الکافی: 6/355، بَابُ التُّفَّاحِ، حدیث 2؛ « [2]أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی ع یَقُولُ التُّفَّاحُ یَنْفَعُ مِنْ خِصَالٍ عِدَّةٍ مِنَ السَّمِّ وَ السِّحْرِ وَ اللَّمَمِ یَعْرِضُ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ الْبَلْغَمِ الْغَالِبِ وَ لَیْسَ شَیْءٌ أَسْرَعَ مِنْهُ مَنْفَعَةً.» الکافی: 6/356، حدیث 9؛ « [3]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ ذُکِرَ لَهُ الْحُمَّی فَقَالَ علیه السلام إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَانَتَدَاوَی إِلَّا بِإِفَاضَةِ الْمَاءِ الْبَارِدِ یُصَبُّ عَلَیْنَا وَ أَکْلِ التُّفَّاحِ.» بحار الأنوار: 63/175، باب 8، حدیث 33؛ « [4]أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی التُّفَّاحِ مَا دَاوَوْا مَرْضَاهُمْ إِلَّا بِهِ أَلَا وَ إِنَّهُ أَسْرَعُ شَیْءٍ مَنْفَعَةً لِلْفُؤَادِ خَاصَّةً وَ إِنَّهُ نَضُوحُهُ. أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ الْبَاقِرَ علیه السلام یَقُولُ إِذَا أَرَدْتَ أَکْلَ التُّفَّاحِ فَشَمَّهُ ثُمَّ کُلْهُ فَإِنَّکَ إِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ أَخْرَجَ مِنْ بَدَنِکَ کُلَّ دَاءٍ وَ غَائِلَةٍ وَ یُسَکِّنُ مَا یُوجَدُ مِنْ قِبَلِ الْأَرْوَاحِ کُلِّهَا.»

یکی از بهترین میوه های عالم که خدا در قرآن چند بار اسم آن را آورده، انگور است. (1)تنها میوۀ در این عالم است که در سه مرحلۀ رشد خود مصرف دارد؛ در کال بودنش که غوره است، می شود خورد و دارو است. در زمان رسیدنش که انگور است و خشک شده اش نیز که کشمش است، در هر سه دوره مصرف دارد.

کشمش طبیعی که تیزاب ندارد، برای افراد پیر که زانو درد دارند، روزی بیست عدد را بخورند، درد آنها را تخفیف می دهد. انگور برای معده و دستگاه گوارش عالی ترین دارو است. نان گندم - اگر سبوس آن را نگیرند - برای معده شانزده خاصیت دارد. (2)

ص: 311


1- 1) - اشاره به آیات عبس (80) : 27 - 28؛ اسراء (17) : 91.
2- 2) - الکافی: 6/351، باب العنب، حدیث 4؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ شَکَا نَبِیٌّ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ إِلَی اللَّهِ عز و جل الْغَمَّ فَأَمَرَهُ اللَّهُ عز و جل بِأَکْلِ الْعِنَبِ.» بحار الأنوار: 63/147، باب 5، حدیث 2؛ « [2]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کُلُوا الْعِنَبَ حَبَّةً حَبَّةً فَإِنَّهَا أَهْنَأُ وَ أَمْرَأُ.» بحار الأنوار: 63/149، باب 5، ذیل حدیث 12؛ « [3]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَیْرُ طَعَامِکُمُ الْخُبْزُ وَ خَیْرُ فَاکِهَتِکُمُ الْعِنَبُ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله خُلِقَتِ النَّخْلَةُ وَ الرُّمَّانُ وَ الْعِنَبُ مِنْ فَضْلَةِ طِینَةِ آدَمَ علیه السلام وَ قَالَ صلی الله علیه و آله رَبِیعُ أُمَّتِی الْبِطِّیخُ وَ الْعِنَبُ.» بحار الأنوار: 63/150، باب 5، ذیل حدیث 12؛ « [4]أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ الْعِنَبُ أُدْمٌ وَ فَاکِهَةٌ وَ طَعَامٌ وَ حَلْوَاءُ.» الکافی: 6/352، باب الزبیب، حدیث 2؛ « [5]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِحْدَی وَ عِشْرُونَ زَبِیبَةً حَمْرَاءَ فِی کُلِّ یَوْمٍ عَلَی الرِّیقِ تَدْفَعُ جَمِیعَ الْأَمْرَاضِ إِلَّا مَرَضَ الْمَوْتِ.» بحار الأنوار: 63/151، باب 6، حدیث 1؛ « [6]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَیْکُمْ بِالزَّبِیبِ فَإِنَّهُ یَکْشِفُ الْمِرَّةَ وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یَشُدُّ الْعَصَبَ وَ یَذْهَبُ بِالْإِعْیَاءِ وَ یُحَسِّنُ الْخُلُقَ وَ یُطَیِّبُ النَّفَسَ وَ یَذْهَبُ بِالْغَمِّ.» بحار الأنوار: 63/153، باب 6، حدیث 9؛ « [7]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ مَنْ أَکَلَ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ زَبِیبَةً حَمْرَاءَ أَوَّلَ النَّهَارِ دَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ کُلَّ مَرَضٍ وَ سَقَمٍ.» بحار الأنوار: 63/153، باب 6، حدیث 11؛ « [8]أَبِی هِنْدٍ قَالَ أُهْدِیَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ طَبَقٌ مُغَطًّی فَکَشَفَ الْغِطَاءَ عَنْهُ ثُمَّ قَالَ کُلُوا بِسْمِ اللَّهِ نِعْمَ الطَّعَامُ الزَّبِیبُ یَشُدُّ الْعَصَبَ وَ یَذْهَبُ بِالْوَصَبِ وَ یُطْفِئُ الْغَضَبَ وَ یُرْضِی الرَّبَّ وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یُطَیِّبُ النَّکْهَةَ وَ یُصَفِّی اللَّوْنَ.»

دستورهای معجزه آسای پیامبر صلی الله علیه و آله در امر غذا

به فرمودۀ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: تا می توانید غذای بیرون را نخورید. البته افراد اغذیه فروش از من ناراحت نشوند. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: در خانه با مواد سالم غذا درست کنید و کنار هم بخورید.

این که می گویند: سر سفره حرف نزنید، این خلاف گفتار پیامبر صلی الله علیه و آله است، چون حضرت می فرماید: هنگام خوردن شروع کنید بگویید و بخندید که غذا زودتر هضم شود و به شما لذت بدهد.

پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرماید:

موقع غذا خوردن، چهار زانو روی زمین بنشینید و بخورید. روی میز و صندلی

ص: 312

ننشینید. علت دارد. این که حضرت می فرماید: در شب می خواهید آب بخورید، بنشین و بخور، اما در روز بایست و بخور، علت طبیعی دارد. (1)این که می فرماید: قبل از صبحانه یک استکان آب ولرم بخورید، اگر از دکترها بپرسید، می گویند که:

این آب ولرم کار ده ها دارو را برای معده و کلیه ها می کند.

این که پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرماید: هر جای بدن شما درد گرفت، تا قبل از این که به دکتر برسید، آن محل را گرم نگهدارید، چون در فیزیوتراپی می فهمند که حضرت چه فرموده اند.

این که رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: در آب خزینه نروید، اما اگر هوس کردید بروید، به آب نگاه کنید، ببینید اگر طبع شما می کشد که آن آب را بخورید، بروید.

ص: 313


1- 1) - وسائل الشیعة: 24/432، باب 112، حدیث 30985؛ « [1]فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام قَالَ یَا عَلِیُّ اثْنَتَا عَشْرَةَ خَصْلَةً یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ الْمُسْلِمِ أَنْ یَتَعَلَّمَهَا عَلَی الْمَائِدَةِ أَرْبَعٌ مِنْهَا فَرِیضَةٌ وَ أَرْبَعٌ مِنْهَا سُنَّةٌ وَ أَرْبَعٌ مِنْهَا أَدَبٌ فَأَمَّا الْفَرِیضَةُ فَالْمَعْرِفَةُ بِمَا یَأْکُلُ وَ التَّسْمِیَةُ وَ الشُّکْرُ وَ الرِّضَا وَ أَمَّا السُّنَّةُ فَالْجُلُوسُ عَلَی الرِّجْلِ الْیُسْرَی وَ الْأَکْلُ بِثَلَاثِ أَصَابِعَ وَ أَنْ یَأْکُلَ مِمَّا یَلِیهِ وَ مَصُّ الْأَصَابِعِ وَ أَمَّا الْأَدَبُ فَتَصْغِیرُ اللُّقْمَةِ وَ الْمَضْغُ الشَّدِیدُ وَ قِلَّةُ النَّظَرِ فِی وُجُوهِ النَّاسِ وَ غَسْلُ الْیَدَیْنِ.» مستدرک الوسائل: 16/325، باب 99، حدیث 20042؛ « [2]أَبُو الْقَاسِمِ الْکُوفِیُّ فِی کِتَابِ الْأَخْلَاقِ، قِیلَ فِی بَعْضِ السِّیَرِ وَ الآْثَارِ إِنَّ فِی الطَّعَامِ خَمْسَ عَشْرَةَ خَصْلَةً مِنْهَا خَمْسٌ فَرْضٌ وَ خَمْسٌ سُنَّةٌ وَ خَمْسٌ آدَابٌ فَالْفَرْضُ مِنْ ذَلِکَ أَنْ یَقْصِدَ الْحَلَالَ مِنَ الْمَأْکُولَاتِ وَ التَّسْمِیَةَ عَلَی أَوَّلِ الطَّعَامِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَعْدَ الْفَرَاغِ مِنْهُ وَ جُودَةُ الْمَضْغِ قَبْلَ الْبَلْعِ وَ لَایَزِیدُ الْأَکْلَ عَلَی شِبَعِهِ وَ السُّنَّةُ فِی ذَلِکَ غَسْلُ الْیَدَیْنِ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ وَ الْأَکْلُ بِالْخَمْسِ الْأَصَابِعِ وَ مَصُّهُنَّ إِذَا فَرَغَ مِنَ الْأَکْلِ یُرْجَی فِی ذَلِکَ مِنَ الْبَرَکَةِ عَلَی مَا وَرَدَ بِهِ الْخَبَرُ وَ أَکْلُ کُلِّ إِنْسَانٍ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ فِی الصِّحَافِ فَأَمَّا أَطْبَاقُ الْفَوَاکِهِ فَلْیَأْکُلْ مِنْهَا حَیْثُ شَاءُوا وَ الْجُلُوسُ لِلْأَکْلِ عَلَی الرِّجْلِ الْیُسْرَی وَ إِقَامَةِ الْیُمْنَی وَ الْأَدَبُ مِنْ ذَلِکَ فَهُوَ الْأَکْلُ بِثَلَاثِ أَصَابِعَ وَ غَضُّ الطَّرْفِ عَنِ الْمُؤَاکِلِینَ وَ صِغَرُ اللُّقْمَةِ وَ الْمَضْغُ لَهَا عَلَی جَانِبٍ وَاحِدٍ مِنَ الْفَمِ إِلَی أَنْ یَبْلَعَ اللُّقْمَةَ ثُمَّ إِنْ أَحَبَّ أَنْ یَمْضَغَ لُقْمَةً أُخْرَی عَلَی الْجَانِبِ الآْخَرِ فَجَائِزٌ ذَلِکَ وَ أَکْرَهُ تَحْوِیلَ لُقْمَةٍ وَاحِدَةٍ مِنْ جَانِبٍ إِلَی جَانِبِ الْفَمِ وَ الْمَضْغَ لَهَا فِی الْجَانِبَیْنِ مَعاً ثُمَّ مَسْحُ الْیَدِ بِالْمِنْدِیلِ دُونَ الْمَسِّ لَهَا.»

اگر نه، نروید.

دستورهای الهی پیامبر صلی الله علیه و آله در رعایت بهداشت

به پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله عرض کرد: چشمم کم سو شده است و آفتاب مرا اذیت می کند. حضرت فرمودند: خمره ای که لعاب آبی خوبی دارد را از آب پر کن، روزی چند ساعت درون آن را نگاه کن.

شما از دکتر چشم بپرسید، می گوید: عینک طبی یا ضد آفتاب - با آن همه هزینه - باید بزنید. بهترین عینک طبی همان رنگ لعاب آبی خمره است که با آب مخلوط است.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله این درسها را کجا خوانده بود؟ حتماً از طرف خدا بوده است:

« وَ ما یَنْطِقُ عَنِ اَلْهَوی * إِنْ هُوَ إِلاّ وَحْیٌ یُوحی» 1

چرا حضرت می فرماید: اول و آخر غذا، کمی نمک بچشید؟ از دکترها بپرسید، می گویند: این کار بیست و پنج خاصیت دارد. (1)

ص: 314


1- 2) - مستدرک الوسائل: 16/326، باب 99، حدیث 20046؛ « [1]رُوِیَ أَنَّ الْبَرَکَةَ تَکُونُ عَلَی [ الْمَائِدَةِ الَّتِی ] عَلَیْهَا الْمِلْحُ وَ مَنِ افْتَتَحَ بِالْمِلْحِ وَ خَتَمَ بِهِ أَمِنَ مِنْ رِیَاحِ الْقُولَنْجِ. . . .» الکافی: 6/326، بَابُ فَضْلِ الْمِلْحِ، حدیث 2؛ « [2]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام یَا عَلِیُّ افْتَتِحْ طَعَامَکَ بِالْمِلْحِ وَ اخْتِمْ بِالْمِلْحِ فَإِنَّ مَنِ افْتَتَحَ طَعَامَهُ بِالْمِلْحِ وَ خَتَمَ بِالْمِلْحِ عُوفِیَ مِنِ اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ الْبَلَاءِ مِنْهُ الْجُذَامُ وَ الْجُنُونُ وَ الْبَرَصُ.» الکافی: 6/326، بَابُ فَضْلِ الْمِلْحِ، حدیث 3؛ « [3]أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ إِنَّ فِی الْمِلْحِ شِفَاءً مِنْ سَبْعِینَ دَاءً أَوْ قَالَ سَبْعِینَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ الْأَوْجَاعِ ثُمَّ قَالَ لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی الْمِلْحِ مَا تَدَاوَوْا إِلَّا بِهِ.» بحار الأنوار: 63/399، باب 13، حدیث 26؛ « [4]رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ مَنِ افْتَتَحَ طَعَامَهُ بِالْمِلْحِ وَ خَتَمَ بِهِ عُوفِیَ مِنِ اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ دَاءً مِنْهَا الْجُذَامُ وَ الْبَرَصُ.» مستدرک الوسائل: 16/311، باب 84، ذیل حدیث 19986؛ « [5]قَال النبی صلی الله علیه و آله مَنْ أَکَلَ الْمِلْحَ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ بَعْدَ کُلِّ شَیْءٍ دَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ ثَلَاثِینَ نَوْعاً مِنَ الْبَلَاءِ أَهْوَنُهَا الْجُذَامُ.»

همچنین می فرماید: هرگز غذای داغ نخورید. از دکترها بپرسید که عکس العمل اعصاب نسبت به غذای داغ چیست؟ (1)این که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: هیچ زباله ای را شب در خانه نگه ندارید، یا هزار و پانصد سال قبل فرمود: شب تا ظرف های غذا را نشستید، نخوابید. حتی یک ظرف نشسته را نیز برای صبح نگذارید. این ها همه جزء معجزات اسلام است.

« کُلُوا مِمّا فِی اَلْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ اَلشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ * إِنَّما یَأْمُرُکُمْ بِالسُّوءِ وَ اَلْفَحْشاءِ وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَی اَللّهِ ما لا تَعْلَمُونَ» 2

شیطان شما را به کثیف ترین مواد خوراکی دعوت می کند. خارجی ها را دعوت

ص: 315


1- 1) - الکافی: 6/322، بَابُ الطَّعَامِ الْحَارِّ، حدیث 2؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله أُتِیَ بِطَعَامٍ حَارٍّ جِدّاً فَقَالَ مَاکَانَ اللَّهُ عز و جل لِیُطْعِمَنَا النَّارَ أَقِرُّوهُ حَتَّی یَبْرُدَ وَ یُمْکِنَ فَإِنَّهُ طَعَامٌ مَمْحُوقُ الْبَرَکَةِ وَ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ نَصِیبٌ.» بحار الأنوار: 63/401، باب 14، حدیث 4؛ « [2]عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ أُتِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِطَعَامٍ فَأَدْخَلَ إِصْبَعَهُ فِیهِ فَإِذَا هُوَ حَارٌّ قَالَ دَعُوهُ حَتَّی یَبْرُدَ فَإِنَّهُ أَعْظَمُ بَرَکَةً وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یُطْعِمْنَا النَّارَ.» وسائل الشیعة: 24/400، باب 91، حدیث 30887؛ « [3]عَائِذِ بْنِ حَبِیبٍ قَالَ کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَأُتِینَا بِثَرِیدٍ فَمَدَدْنَا أَیْدِیَنَا إِلَیْهِ فَإِذَا هُوَ حَارٌّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع نُهِینَا عَنْ أَکْلِ النَّارِ کُفُّوا فَإِنَّ الْبَرَکَةَ فِی بَرْدِهِ.»

کرده و آنها نیز اجابت کردند؛ گوشت مار، سوسمار، خرچنگ، قورباغه، میمون، سگ، گربه، خوک، سوسک و کرم های درون باغچه را می خورند.

در چین همه چیز می خورند. شخصی چینی به من می گفت: ما ضرب المثلی داریم که می گوییم: سه چیز را در این دنیا نمی خوریم: کشتی، هواپیما و قطار، هر چیز دیگر در این دنیا هست، ما می خوریم.

آیا این بدن و روح ما با همه چیز تناسب دارد؟ حالات روحی ما با همه چیز تناسب ندارد. وای از حرام خوران که فردای قیامت چه محاکمات سختی دارند! خدا به آنها بگوید: من خوک، عرق و شراب را برای خوراک تو نیافریدم، چرا خوردی؟ چه جوابی می دهد؟

رفیقی داشتم که خدا رحمتش کند. به شوخی می گفت: روز قیامت خدا هر چه خر که از گرسنگی مرده است را زنده می کند، گفتم: برای چه؟ گفت: برای این که وارد محشر شوند و در دادگاه الهی به خدا بگویند: از تمام مواد غذایی دنیا برای ما جو را قرار داده بودی که آن هم این جنس دو پا در کارخانه به عرق تبدیل کرد و خورد، بگو غذای ما را برای چه خوردید؟ چرا سهم ما را بردید؟

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 316

ویژگی اهل بیت علیهم السلام

حقایق ساختمان وجود

حقایق ساختمان وجود

21

شیراز، مدرسه علوی

دهه اول - شعبان 1384

ص: 317

ص: 318

ص: 319

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

قرآن مجید در ارتباط با انسان چند حقیقت را مطرح فرموده است که به ساختمان ظاهر و باطن انسان اشاره دارد. یکی از این چند حقیقت را به «جسد» تعبیر می کند، به عبارت دیگر: بدن و جسم.

از حقیقت دیگری به «نفس» تعبیر می کند که دارای آثار فوق العاده با ارزشی است. حقیقت دیگر روح است که این حقیقت را «امر الله» می داند:

« یَسْئَلُونَکَ عَنِ اَلرُّوحِ قُلِ اَلرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی» 1

و تنها همین حقیقت در قرآن مجید است که به خود نسبت می دهد:

« فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی» 2

در قرآن کریم «جسدی» و «نفسی» ندارد، ولی کلمۀ روح را به یاء متکلم متّصل فرموده است و در آیۀ شریفه می فرماید: « نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی» .

حقیقت دیگری که در ارتباط با انسان مطرح است، «عقل» است و حقیقت

ص: 320

دیگر نیز « قلب» .

بنا به فرمودۀ محققان، صاحبدلان، اهل بصیرت و پاکان، هر کدام از این حقایقی که نام بردیم، روزی و غذاهایی را نیاز دارند که پروردگار مهربان عالم براساس نیاز هر کدام آن را مقرّر فرموده است.

رزق بدن، طعام مادی است، رزق نفس، مایع های تقوایی، رزق روح، نور پروردگار مهربان عالم، رزق عقل، علم و معرفت، رزق قلب نیز ایمان است.

ایمانی که در سورۀ مبارکۀ بقره مطرح است: ایمان به خدا، معاد، فرشتگان، انبیا و پیامبران و کتب آسمانی نازل شده قبل از قرآن و خود قرآن مجید.

اینجا سؤال بسیار اساسی مطرح است و آن این است که آیا خود انسان توان تأمین این ارزاق را دارد؟ همچنین کیفیت این ارزاق را خود او می تواند بفهمد؟ یا نه، در اینجا حتماً باید منبع یا منابعی به او کمک کنند تا بتواند رزق واقعی این حقایق را تأمین کند؟

گرفتن رزق مادی و معنوی

اگر به معارف الهیه، آیات قرآن مجید و روایات ریشه داری که از وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله و ائمۀ طاهرین علیهم السلام صادر گردیده است دقت کنیم، می بینیم این ها با دلیل و برهان ثابت می کنند که ما برای تأمین ارزاق واقعی این حقایق به معلم، حکیم، دلیل و حجّت نیازمند هستیم که در آیات و روایات به ما معرفی شده اند:

که در مرحلۀ اول، خود پروردگار مهربان عالم است و در مراحل بعد، وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله و ائمۀ طاهرین علیهم السلام که اگر ما به آنها متوسل شویم و آنها را اعتقاداً به عنوان معلم، رهبر و کارگردانان واقعی انتخاب کنیم، در کنار اعتماد و توسل به آنها و یادگیری تعالیم لازم از آنها، رزق پاک، با کیفیت، حلال و مفید بدن را تأمین خواهیم کرد.

ص: 321

بدن و روح بهشتی

در این صورت است که ما بدن، خون، گوشت، اسکلت، رگ، پی، پوست، اعضاء و جوارحی به تمام معنا پاک پیدا می کنیم؛ یعنی این گونه رزق بدن را تأمین کردن، با دلالت، راهنمایی و تعلیمات آنها، بدن را بدنی می سازد که وجود مبارک حضرت باقرالعلوم علیه السلام بنا به روایتی که در کتاب شریف «اصول کافی» نقل شده است، می فرمایند: این بدن، بدن بهشتی است که صلاحیت دارد تا فردای قیامت، در بهشت پروردگار قرار گیرد؛ چون از آیات و روایات استفاده می شود که بدن غیر طیّب و غیرپاکیزه، شایستۀ پیشگاه وجود مقدس پروردگار عزیز عالم و قرار گرفتن در بهشت نیست.

جملۀ حضرت باقر علیه السلام این است:

«و الجنّة لا یدخلها الاّ طیّب» (1)در بهشت وارد نمی شود، مگر «طیّب» ؛ که همه جانبه طیّب و پاک است؛ هم شامل بدن و هم شامل نفس، روح، عقل و قلب.

پاکی جسم و روح با توبه

در زمینۀ توبه، در «نهج البلاغه» در باب حکمت ها این معنا ذکر شده است که امیرالمؤمنین علیه السلام به آن جوان طرح توبه را در طی شش برنامه بیان کردند. یکی از برنامه هایش این بود که توبه کننده از نظر عبادت و تقوا با بدن کاری کند که تمام گوشت های روییده شدۀ از حرام در آن بدن به گوشت های روییده از حلال تبدیل

ص: 322


1- 1) - الکافی: 2/270، حدیث 7؛ « [1]أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ الذُّنُوبُ کُلُّهَا شَدِیدَةٌ وَ أَشَدُّهَا مَا نَبَتَ عَلَیْهِ اللَّحْمُ وَ الدَّمُ لِأَنَّهُ إِمَّا مَرْحُومٌ وَ إِمَّا مُعَذَّبٌ وَ الْجَنَّةُ لَایَدْخُلُهَا إِلَّا طَیِّبٌ.»

شود؛ یعنی آن بدن نجس باید به بدن طیّب و پاک تبدیل شود. (1)آن نفسی که در قرآن مجید می فرماید «نفس فجوری» است، باید به نفس تقوایی و آن روحی که به ظلمت مادی گری صرف، آلوده شده است، باید به روح نوری تبدیل شود. به فرمودۀ امام صادق علیه السلام به روحی که اتصالش به پروردگار، از اتصال شعاع خورشید به خورشید قوی تر و محکم تر باشد تبدیل شود.

همۀ این ها شدنی است؛ یعنی ما افراد آلوده ای را خبر داریم که از طریق آیات قرآن و روایات خود را علاج کرده، بدن، نفس، روح، عقل و قلب خود را به منابع پاکی، پاکیزگی و طهارت تبدیل کردند و این کار را در همین دنیا انجام دادند؛ چون این کار فقط باید در دنیا انجام بگیرد.

اگر انسانی آلوده وارد عالم بعد شود، آن آلودگی با او تا ابد خواهد بود و چنانچه انسانی پاک وارد عالم بعد شود، آن پاکی با او تا ابد خواهد ماند.

حجت های پروردگار در پاکی

در این زمینه از طرف پروردگار عالم حجت هایی را مانند حضرت آسیه، همسر فرعون، مؤمن آل فرعون، قوم حضرت یونس علیه السلام و توبه کنندگان واقعی زمان پیغمبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله دارید که سه نفر از آنها را در سورۀ مبارکۀ توبه مطرح کرده است. (2)همچنین آلودۀ تبدیل شده به پاکی را در حادثۀ کربلا، مانند «حرّ بن

ص: 323


1- 1) - نهج البلاغه: حکمت 417؛ «وَ [1]الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَی السُّحْتِ فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّی تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَةِ کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَةَ الْمَعْصِیَةِ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ.»
2- 2) - اشاره به سوره توبه (9) : 118؛ «و [ [2] نیز رحمتش ] شامل حال آن سه نفری [ بود ] که [ با بهانه تراشیِ واهی از شرکت در جنگ ] بازمانده بودند [ و همه مسلمانان به دستور پیامبر با آنان قطع رابطه کردند ] تا جایی که زمین با همه وسعت و فراخی اش بر آنان تنگ شد و [ از شدت غصه، اندوه و عذاب وجدان ] دل هایشان هم در تنگی و مضیقه قرار گرفت، و دانستند که هیچ پناهگاهی از خدا جز به سوی او نیست؛ پس خدا به رحمتش بر آنان توجه کرد تا توبه کنند؛ زیرا خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است.» تفسیرالعیاشی: 2/115، حدیث 151؛ [3]بحار الأنوار: 21/237، باب 29، حدیث 21؛ « [4]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ عَلَی الثَّلاثَةِ الَّذِینَ خُلِّفُوا قَالَ کَعْبٌ وَ مُرَارَةُ بْنُ الرَّبِیعِ وَ هِلَالُ بْنُ أُمَیَّةَ.» بحار الأنوار: 21/204 - 205؛ « [5]قَدْ رُوِیَ عَنِ الرِّضَا علیه السلام أَنَّهُ قَرَأَ. . . وَ عَلَی الثَّلاثَةِ الَّذِینَ خُلِّفُوا أی عن قبول التوبة بعد قبول توبة من قبل توبتهم من المنافقین کما قال وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللّهِ أو خلفوا عن غزاة تبوک لما تخلفوا و أما قراءة أهل البیت علیه السلام خالفوا فإنهم قالوا لو کانوا خلفوا لما توجه علیهم العتب و لکنهم خالفوا و هذه الآیة نزلت فی شأن کعب بن مالک و مرارة بن الربیع و هلال بن أمیة و ذلک أنهم تخلفوا عن رسول الله صلی الله علیه و آله و لم یخرجوا معه لا عن نفاق و لکن عن توان ثم ندموا فلما قدم النبی صلی الله علیه و آله المدینة جاءوا إلیه و اعتذروا فلم یکلمهم النبی صلی الله علیه و آله و تقدم إلی المسلمین بأن لا یکلمهم أحد منهم فهجرهم الناس حتی الصبیان و جاءت نساؤهم إلی رسول الله صلی الله علیه و آله فقلن یا رسول الله نعتزلهم فقال لا و لکن لا یقربوکن فضاقت علیهم المدینة فخرجوا إلی رءوس الجبال و کان أهالیهم یجیئون لهم بالطعام و لا یکلمونهم.»

یزید ریاحی» به عنوان حجت داریم.

وقتی در قرآن مجید، روایات و تاریخ اسلام به این افراد برخورد می کنیم، حجت خدا بر ما تمام است؛ یعنی پروردگار به ما نشان می دهد که تبدیل شدن از آلودگی به طیّب و پاک امکان صد در صد دارد و اگر کسی در این زمینه این تبدیل را انجام ندهد، در پیشگاه پروردگار عالم عذری نخواهد داشت.

معرفی معلمان و حکیمان الهی

وجود مبارک حضرت زین العابدین علیه السلام معلمان، حکیمان و طبیبان این زمینه را که با هدایت آنها می شود رزق واقعی بدن، نفس، عقل، روح و قلب را تأمین کرد،

ص: 324

در ابتدای دعای ماه شعبان به ما معرفی می کنند که زندگی با آنها پاکی می آورد.

بدنی که از ربا، رشوه، مال حرام و به دست آمدۀ از ظلم و ستم ساخته می شود، بدنی است که جدای از طرح این حکیمان، برای خودش طرح زندگی ریخته است؛ چون هر طرحی منهای طرح این بزرگواران، اشتباه، فریب خوردن و گمراهی صد در صد است.

اهمیت زندگی با حکیمان الهی

تمام کسانی که رزق بدن را با حرام تأمین می کنند، چه در کشورهای اسلامی و چه در کشورهای غیر اسلامی، کسانی هستند که از این حکیمان و طبیبان دارند بریده زندگی می کنند؛ یعنی منهای دلالت و هدایت آنها.

چون اگر آنها در زندگی ما دخیل نباشند، یقیناً شیطان یا هوای نفس در زندگی ما دخیل خواهند بود و بنا بر آیات قرآن، اگر کسی به وجود مقدس آنان مراجعه نکند، یا هوای نفس خود را عبادت کرده است، یا شیطان را و عاقبت این عبادت، آلوده بودن زندگی در دنیا و تسلّط ظلم، جور، فساد و گناه بر تمام جوانب زندگی مردم عالم و در نهایت غضب و دوزخ پروردگار است.

یعنی وقتی مردم کرۀ زمین، خود را با دست خود از هدایت این حکیمان محروم بکنند، باید «بارکش غول بیابان شوند» ، حمّال شیطان و هوای نفس. این جریمه را باید به دست خود بپردازند که تمام وجود خود را بارکش شیطان و هوای نفس کنند و تمام نواحی زندگی را با عبادت هوی و شیطان، از آلودگی پر کنند که این آلودگی زمینۀ پدید آمدن این همه فساد و ظلم در همۀ جوانب زندگی انسان ها است.

فساد در تغذیۀ بدن، نفس، روح، قلب و عقل منجرّ به چنین فساد و ظلم همگانی در عالم شده است و اگر جهان توبه نکند، از این بدتر می شود و کار به جایی می رسد که - طبق روایات ما - بشر به دست خودش، دو سوم از نفراتش را

ص: 325

نابود می کند و یک سوم باقی مانده نیز همه فریاد می زنند که فریادرسی به داد آنان برسد و بر آنان ثابت می شود که باید به دامان این حکیمان برگردند؛ چون در آن زمان نیاز خود به این حکیمان را آشکارا می بینند.

پروردگاری که «ارحم الراحمین» است، با ظاهر کردن حکیم دوازدهم - وجود مبارک امام عصر علیه السلام - به فریاد مردم می رسد و مردم در سایۀ او، با عشق و علاقه به طرف همۀ رزق های واقعی مربوط به این نواحی کشیده خواهند شد.

توصیف حکیمان الهی از امام چهارم علیه السلام

1 - درخت نبوت

وجود مبارک امام زین العابدین علیه السلام از این حکیمان در دعای ماه شعبان چه تعبیری دارند؟ حضرت دارند این حکیمان را می شناسانند که در جهان غیر از اینان نیستند که شما را به تغذیۀ واقعی نواحی وجودتان هدایت کنند، که اگر آنها را نشناسید و به آنها متوسل نشوید، در همۀ نواحی وجود خود به تغذیۀ حرام دچار می شوید.

حضرت در این دعا می فرمایند: «شجرة النبوة» (1)

ص: 326


1- 1) - إقبال الأعمال: 687؛ «العباس بن مجاهد عن أبیه قال کان علی بن الحسین علیه السلام یدعو عند کل زوال من أیام شعبان و فی لیلة النصف منه و یصلی علی النبی صلی الله علیه و آله بهذه الصلوات [ الدعاء ] اللهم صل علی محمد و آل محمد شجرة النبوة و موضع الرسالة و مختلف الملائکة و معدن العلم [ و الصدق ]و أهل بیت الوحی اللهم صل علی محمد و آل محمد الفلک الجاریة فی اللجج الغامرة یأمن من رکبها و یغرق من ترکها المتقدم لهم مارق و المتأخر عنهم زاهق و اللازم لهم لاحق اللهم صل علی محمد و آل محمد الکهف الحصین و غیاث المضطرین و المساکین [ المضطر المستکین ] و ملجأ الهاربین و منجی الخائفین و عصمة المعتصمین اللهم صل علی محمد و آل محمد صلاة کثیرة طیبة تکون لهم رضا و لحق محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله أداء و قضاء بحول منک و قوة یا رب العالمین اللهم صل علی محمد و آل محمد الطاهرین الأخیار الذین أوجبت حقهم و فرضت طاعتهم و ولایتهم اللهم صل علی محمد و آل محمد اللهم و اعمر قلبی بطاعتک و لا تخزه بمعصیتک و ارزقنی مواساة من قترت علیه من رزقک بما وسعت علی من فضلک و نشرت علی من عدلک و أحییتنی تحت ظلک و هذا شهر نبیک سید رسلک صلواتک علیه و آله شعبان الذی حققته بالرحمة و الرضوان الذی کان رسولک صلواتک علیه و آله یدأب فی صیامه و قیامه فی لیالیه و أیامه بخوعا لک فی إکرامه و إعظامه إلی محل حمامه اللهم فأعنا علی الاستنان بسنته فیه و نیل الشفاعة لدیه اللهم فاجعله لی شفیعا مشفعا و طریقا إلیک مهیعا و اجعلنی له متبعا حتی ألقاه یوم القیامة عنی راضیا و عن ذنوبی غاضیا و قد أوجبت لی منک الکرامة و الرضوان و أنزلتنی دار القرار و محل الأخیار.»

این حکیمان، درخت نبوت هستند. درختی که دست اراده، حکمت، رحمت و لطف پروردگار در سرزمین هستی نشانده و هرگز خشک، بی بار و بی میوه نمی شود. هیچ زمانی نمی تواند در این درخت تصرّف کند، درخت ابدی است که مرگ ندارد و شاخ و برگش تمام هستی را پر کرده و ریشه اش نیز خود پروردگار مهربان عالم است.

ویژگی های درخت نبوت

کدام حکیم، معلم و راهنما در دنیا دارای این صفات است؟ این همان درختی است که در سورۀ مبارکۀ ابراهیم، خود پروردگار از آن درخت حرف زده است:

« کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی اَلسَّماءِ» 1

شما صفت «طیّبة» را در اینجا می بینید؛ یعنی اگر این درخت وجود ما در ناحیۀ بدن، نفس، روح و عقل را تغذیه کند، تغذیۀ طیّب می کند و ما را راهنمایی می کند

ص: 327

که برای بدن خود از سفرۀ عالم چه چیزهایی را و از چه کانالی استفاده کنید.

هم راه کسب مشروع را به ما نشان می دهند و هم نحوۀ تغذیه را؛ یعنی وقتی از حلال به دست آوردیم، هم به ما:

« کُلُوا وَ اِشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا» 1

می گویند و هم می گویند: دیگران را نیز در نظر داشته باش و اهل اطعام طعام، انفاق، کرم و جود باش.

یعنی در به دست آوردن و خرج کردن، ما را راهنمایی می کنند که از سفرۀ پاک الهی، از طریق مشروع به دست بیاور، بعد آن مقداری که مورد نیاز خودت است استفاده کن و بقیه را با خدا هم اخلاق و اهل عطا باش. بخور، اما:

« حَلالاً طَیِّباً» 2

و بخوران:

« أَنْفِقُوا مِمّا جَعَلَکُمْ مُسْتَخْلَفِینَ فِیهِ» 3

این طرحی که این حکیمان برای بدن می دهند، اگر اجرا شود، تمام گناهان مالی تعطیل می شود و با تعطیل شدن گناهان مالی، چه امنیت و آرامشی برای انسان خواهد آمد.

ثمرۀ بهره برداری از درخت نبوت

اگر از هدایت این حکیمان برای تغذیۀ بدن خود و خوراندن به دیگران استفاده

ص: 328

کنند، ریشۀ فقر کنده می شود و در خوردن حلال و پاک، بدن پاک به وجود می آید و پروندۀ غصب، رشوه، اختلاس، دزدی و ناامنی هایی که مردم نسبت به اموال خود دارند، بسته می شود.

نسبت به نواحی دیگر نیز همین طور است؛ وقتی عقل با هدایت این حکیمان تغذیه شود، همه اهل معرفت می شوند. وقتی قلب تغذیه شود، همه اهل نیت پاک می شوند. وقتی نفس تغذیه شود، همه با تقوا می شوند. اگر چنین جریانی در مملکتی اتفاق بیافتد، آن کشور نمونه ای از بهشت پروردگار خواهد شد.

« کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ»

ریشۀ این درخت، خداست. خداوند متعال این درخت را تغذیه می کند؛ یعنی آب و املاح این درخت مستقیماً به وسیلۀ پروردگار عالم تأمین می شود و این تغذیه از پاک ترین تغذیه ها است که شجره را شجرۀ طیبه می گوید.

« وَ فَرْعُها فِی اَلسَّماءِ»

تنۀ این درخت، همۀ هستی را فراگرفته است که خود این نیازمند به بحث مفصلی دارد که چگونه تنۀ این درخت همۀ هستی را گرفته است؟ آسمان ها، زمین و حتی قیامت، بهشت، خورشید، ماه و ستارگان، همه از نظر خلقتی با این حکیمان در ارتباط هستند؛ یعنی خدا هر ناحیه ای از این عالم را از مایۀ نوری یکی از این بزرگواران ظهور داده است. لذا پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:

«اول ما خلق اللّه نوری» (1)از همان نور، همۀ عالم به تدریج ظهور کرده است.

ص: 329


1- 1) - بحار الأنوار: 1/97، باب 2، حدیث 7.

2 - رسولان ابلاغ کننده

امام سجاد علیه السلام در ادامه می فرمایند:

«شجرة النبوة و موضع الرسالة» (1)پیام های پروردگار فقط در این جایگاه برای همه انسان ها قابلیت ظهور داشته است.

اینان منابع ظهور پیام های پروردگار هستند؛ یعنی از خدا تحویل می گیرند و به خلق خدا ابلاغ می کنند. البته در گرفتن و ابلاغ معصوم هستند؛ یعنی یک روی آنها برای گرفتن رسالات حق به طرف پروردگار است و روی دیگر به طرف مردم برای ابلاغ رسالات پروردگار به مخلوق. یعنی این ها در گرفتن و رساندن پیام ها واسطۀ کامل بین پروردگارند.

به قدری این کار ارزش دارد که پروردگار عالم در قرآن، پرداخت اجر این کار را فقط به خودش متوقف کرده است:

« إِنْ أَجْرِیَ إِلاّ عَلَی اَللّهِ» 2

یعنی تا این حد این پیام ها در گرفتن و ابلاغ ارزش دارد که اگر تمام عالم جمع شوند، تا به این گیرندگان و دهندگان پیام الهی پاداش بدهند، نمی توانند.

3 - محل نزول ملائکه

بعد می فرماید: این حکیمان محل رفت و آمد ملائکه هستند:

ص: 330


1- 1) - اقبال الأعمال: 687.

«و مختلف الملائکة»

خیلی عجیب است که در این زمینه زمین به آسمان می بالد، نه آسمان به زمین؛ یعنی این بزرگواران درجایگاهی قرار دارند که فرشتگان پروردگار، چه در امر معنا و چه در امر ظاهر، خادمان آنها هستند.

اینان چه کسانی هستند که واسطۀ نزول ملائکه به جانب زمین هستند؟ یعنی به جای این که اینان صعود کنند، آن قدر در اوج صعود هستند که فرشتگان باید نزول کنند تا به این بزرگواران برسند و از طریق اینان صعود کنند.

خیلی حرف است که جبرئیل در شب معراج، در آن مقام خاص متوقف شد و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به او گفت: چرا ادامه نمی دهی؟ به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله عرض کرد:

به اندازۀ ذره ای جلوتر بیایم، می سوزم و نابود می شوم. این مقام دیگر جای ما فرشتگان نیست. (1)

ص: 331


1- 1) - بحار الأنوار: 18/345، باب 3، حدیث 56؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: . . . وَ إِنَّهُ لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ أَذَّنَ جَبْرَئِیلُ مَثْنَی مَثْنَی وَ أَقَامَ مَثْنَی مَثْنَی ثُمَّ قَالَ لِی تَقَدَّمْ یَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ لَهُ یَا جَبْرَئِیلُ أَتَقَدَّمُ عَلَیْکَ فَقَالَ نَعَمْ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَضَّلَ أَنْبِیَاءَهُ عَلَی مَلَائِکَتِهِ أَجْمَعِینَ وَ فَضَّلَکَ خَاصَّةً فَتَقَدَّمْتُ فَصَلَّیْتُ بِهِمْ وَ لَافَخْرَ فَلَمَّا انْتَهَیْتُ إِلَی حُجُبِ النُّورِ قَالَ لِی جَبْرَئِیلُ تَقَدَّمْ یَا مُحَمَّدُ وَ تَخَلَّفَ عَنِّی فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ فِی مِثْلِ هَذَا الْمَوْضِعِ تُفَارِقُنِی فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ انْتِهَاءَ حَدِّیَ الَّذِی وَضَعَنِی اللَّهُ عز و جل فِیهِ إِلَی هَذَا الْمَکَانِ فَإِنْ تَجَاوَزْتُهُ احْتَرَقَتْ أَجْنِحَتِی بِتَعَدِّی حُدُودِ رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ فَزُخَّ بِی فِی النُّورِ زَخَّةً حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَی حَیْثُ مَا شَاءَ اللَّهُ مِنْ عُلُوِّ مُلْکِه.» بحار الأنوار: 18/364، باب 3، حدیث 70؛ « [2]حَبِیبٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِهِ عز و جل ثُمَّ دَنا فَتَدَلّی فَکانَ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنی. . . قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یَا حَبِیبُ وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْری عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهی عِنْدَها جَنَّةُ الْمَأْوی یَعْنِی عِنْدَهَا وَافَی بِهِ جَبْرَئِیلُ حِینَ صَعِدَ إِلَی السَّمَاءِ قَالَ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی مَحَلِّ السِّدْرَةِ وَقَفَ جَبْرَئِیلُ دُونَهَا وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ هَذَا مَوْقِفِیَ الَّذِی وَضَعَنِیَ اللَّهُ عز و جل فِیهِ وَ لَنْ أَقْدِرَ عَلَی أَنْ أَتَقَدَّمَهُ وَ لَکِنِ امْضِ أَنْتَ أَمَامَکَ إِلَی السِّدْرَةِ فَوَقَفَ عِنْدَهَا قَالَ فَتَقَدَّمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَی السِّدْرَةِ وَ تَخَلَّفَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام.»

مقام ایشان چه حد است که باید در زمین زندگی کنند، اما آسمانیان برای تعظیم به ایشان زمین بیایند؟ قبر ایشان باید در زمین باشد، آسمانیان برای زیارت قبرشان به زمین بیایند و به فرمودۀ امام صادق علیه السلام: هر شب هفتاد هزار فرشته به زیارت قبرشان می آیند و تا قیامت نوبت آنان نشود. (1)

ص: 332


1- 1) - بحار الأنوار: 98/55، باب 9، حدیث 15؛ « [1]عَنْبَسَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ وَکَّلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِقَبْرِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ یَعْبُدُونَ اللَّهَ عِنْدَهُ الصَّلَاةُ الْوَاحِدَةُ مِنْ صَلَاةِ أَحَدِهِمْ تَعْدِلُ أَلْفَ صَلَاةٍ مِنْ صَلَاةِ الآْدَمِیِّینَ یَکُونُ ثَوَابُ صَلَاتِهِمْ لِزُوَّارِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ وَ عَلَی قَاتِلِهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلَائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ أَبَدَ الآْبِدِینَ.» بحار الأنوار: 45/408، باب 50، حدیث 14؛ « [2]الْحُسَیْنِ ابْنِ بِنْتِ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ خَرَجْتُ فِی آخِرِ زَمَانِ بَنِی مَرْوَانَ إِلَی قَبْرِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام مُسْتَخْفِیاً مِنْ أَهْلِ الشَّامِ حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَی کَرْبَلَاءَ فَاخْتَفَیْتُ فِی نَاحِیَةِ الْقَرْیَةِ حَتَّی إِذَا ذَهَبَ مِنَ اللَّیْلِ نِصْفُهُ أَقْبَلْتُ نَحْوَ الْقَبْرِ فَلَمَّا دَنَوْتُ مِنْهُ أَقْبَلَ نَحْوِی رَجُلٌ فَقَالَ لِی انْصَرِفْ مَأْجُوراً فَإِنَّکَ لَاتَصِلُ إِلَیْهِ فَرَجَعْتُ فَزِعاً حَتَّی إِذَا کَادَ یَطْلُعُ الْفَجْرُ أَقْبَلْتُ نَحْوَهُ حَتَّی إِذَا دَنَوْتُ مِنْهُ خَرَجَ إِلَیَّ الرَّجُلُ فَقَالَ لِی یَا هَذَا إِنَّکَ لَنْ تَصِلَ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ عَافَاکَ اللَّهُ وَ لِمَ لَاأَصِلُ إِلَیْهِ وَ قَدْ أَقْبَلْتُ مِنَ الْکُوفَةِ أُرِیدُ زِیَارَتَهُ فَلَا تَحُلْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ عَافَاکَ اللَّهُ وَ أَنَا أَخَافُ أَنْ أُصْبِحَ فَیَقْتُلُونِّی أَهْلُ الشَّامِ إِنْ أَدْرَکُونِی هَاهُنَا قَالَ فَقَالَ لِیَ اصْبِرْ قَلِیلًا فَإِنَّ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ علیه السلام سَأَلَ اللَّهَ أَنْ یَأْذَنَ لَهُ فِی زِیَارَةِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ فَأَذِنَ لَهُ فَهَبَطَ مِنَ السَّمَاءِ فِی سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ فَهُمْ بِحَضْرَتِهِ مِنْ أَوَّلِ اللَّیْلِ یَنْتَظِرُونَ طُلُوعَ الْفَجْرِ ثُمَّ یَرْجِعُونَ إِلَی السَّمَاءِ قَالَ فَقُلْتُ فَمَنْ أَنْتَ عَافَاکَ اللَّهُ قَالَ أَنَا مِنَ الْمَلَائِکَةِ الَّذِینَ أُمِرُوا بِحَرَسِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ الِاسْتِغْفَارِ لِزُوَّارِهِ فَانْصَرَفْتُ وَ قَدْ کَادَ یَطِیرُ عَقْلِی لِمَا سَمِعْتُ مِنْهُ قَالَ فَأَقْبَلْتُ حَتَّی إِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ أَقْبَلْتُ نَحْوَهُ فَلَمْ یَحُلْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ أَحَدٌ فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ دَعَوْتُ اللَّهَ عَلَی قَتَلَتِهِ وَ صَلَّیْتُ الصُّبْحَ وَ أَقْبَلْتُ مُسْرِعاً مَخَافَةَ أَهْلِ الشَّامِ.»

نتیجۀ بهره وری از حکیمان الهی

امام چهارم علیه السلام می فرماید:

برای زندگی و حیات خود، از این حکیمان استفاده کنید؛ چون اوصاف این حکیمان را هیچ کس ندارد. اگر اینان شما را تغذیۀ روانی نکنند، فروید و دورکهایم شما را تغذیه می کنند و آن وقت جهان را به فساد و شهوت آلوده می کنند و از طریق دانشگاه های جهان، کاری می کنند که این فساد را فرهنگ طبیعی قرار دهند و بشر را به جایی برسانند که اگر عریان مادرزاد کنار دریاها بروند، خجالت نکشند، شرم و حیا نکنند و بگویند: این کار برای بشر فرهنگ و حالتی طبیعی است و برنامه ها را با مکر و حیله به بشر القا کنند تا باور کنند که همین برنامه حق است.

اگر آن حکیمان ما را تغذیۀ عقلی نکنند، شرقی ها و غربی ها ما را تغذیه می کنند. اگر آنها از طرف ما به اصلاح قلب ما دعوت نشوند، دیگران به تخریب قلب ما دست خواهند زد.

4 - معادن علم و حکمت

بعد امام سجاد علیه السلام می فرماید:

«و معدن العلم»

این تعبیر چقدر زیباست. پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله ائمۀ طاهرین و فاطمۀ مرضیه علیهم السلام معدن علم هستند. معدنی که به پروردگار وصل است؛ یعنی این دانش و معرفت بطور دایم به وجود مقدس آنها القا می شود.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

از زمان حضرت آدم علیه السلام تا خاتم الانبیاء، از علم فقط دو حرف آن نصیب بشریت

ص: 333

می شود. یعنی بیست و پنج حرف دیگر علم پنهان است. وقتی دوازدهمین ما بیاید، بیست و پنج علوم را با خود می آورد و تمام دانش آن زمان ظهور می کند. (1)یعنی دانش از باء تا یاء نزد این یک نفر است و وقتی او بیاید و آن دانش را ظهور بدهد، آن زمان مردم می فهمند که تمام تمدن بشری، از زمان حضرت آدم علیه السلام تا زمان ظهور، تمدنی پوچ و نپخته بوده است که مردم در بستر آن تمدن راحت و آرام نبودند. تا این حد علم و دانش در نزد این حکیمان است!

5 - اهل بیت وحی

«و اهل بیت الوحی»

اینان اهل بیت وحی هستند؛ یعنی وحی به صورت قرآن بر پیغمبر صلی الله علیه و آله نازل می شد و بقیه نیز به صورت الهامات الهی، بر قلب اهل بیت علیهم السلام نازل می شد.

6 - کشتی های نجات از دریای پر فساد زمان

بعد می فرماید:

«الفلک الجاریة فی اللجج الغامرة»

اینان کشتی های روان هستند که هرگز نمی شکنند، کهنه نشده، متوقف

ص: 334


1- 1) - بحار الأنوار: 52/336، باب 27، حدیث 73؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ الْعِلْمُ سَبْعَةٌ وَ عِشْرُونَ حَرْفاً فَجَمِیعُ مَا جَاءَتْ بِهِ الرُّسُلُ حَرْفَانِ فَلَمْ یَعْرِفِ النَّاسُ حَتَّی الْیَوْمِ غَیْرَ الْحَرْفَیْنِ فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا أَخْرَجَ الْخَمْسَةَ وَ الْعِشْرِینَ حَرْفاً فَبَثَّهَا فِی النَّاسِ وَ ضَمَّ إِلَیْهَا الْحَرْفَیْنِ حَتَّی یَبُثَّهَا سَبْعَةً وَ عِشْرِینَ حَرْفاً.» منتخب الأنوار: 201؛ « [2]قال أبو عبد الله علیه السلام العلم سبعة و عشرون جزءا فجمیع ما جاءت به الرسل جزءان لم یعرف الناس حتی الیوم غیر الحرفین فإذا قام القائم أخرج الخمس و العشرین حرفا فبثها فی الناس و ضم إلیها الحرفین حتی یبثها سبعة و عشرین حرفا.»

نمی شوند. در بستر زمان و در دریاهای پرعمق در حرکت هستند.

«یأمن من رکبها و یغرق من ترکها»

اگر کسی به این کشتی ها متوسل شود، نجات پیدا می کند و اگر از این ها دوری کند، در دریای انواع ظلم ها، فسادها، ناپاکی ها و آلودگی ها غرق می شود.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

عناصر پاک وجود

توجه به رزق ساختمان وجودی انسان

توجه به رزق ساختمان وجودی انسان

22

شیراز، مدرسه علوی

دهه اول - شعبان 1384

ص: 335

ص: 336

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

توجه به همۀ عناصری که ساختمان وجود انسان را تشکیل داده اند، واجب است. و این وجوب از آیات و روایات استفاده می شود. توجه به بدن، نفس، روح، عقل و قلب، فرمان خدا و دعوت همۀ پیامبران، ائمۀ طاهرین علیهم السلام و اولیای خداست.

توجه به این معنا که هر کدام از این عناصر رزقی پاک و جداگانه دارند و این که این رزق را از کجا و چگونه باید تأمین کرد و چگونه باید این عناصر را تغذیه کرد، برای این که همۀ این عناصر پاک رشد کنند و پاک بمانند و از آنها اعمال پاک ظهور کند، واجب است.

به این حقیقت قرآنی باید توجه داشت که: پروردگار عالم تنها عنصر و حقیقت پاک را شایسته و لایق صعود به جانب خودش می داند و اگر این واقعیت تحقق پیدا نکند؛ یعنی زمینۀ صعود به جانب پروردگار برای انسان مهیّا نشود و انسان درجا بزند، قرآن مجید در آیات متعدّدی متذکر می شود که در صورت صعود نکردن انسان به جانب پروردگار، از هر موجود جنبنده ای شرّتر و بدتر خواهد شد.

ص: 337

شرطیت پاکی در صعود الی الله

اما آیۀ شریفه ای که می فرماید: حقیقت پاک به جانب او صعود می کند؛ چون پاکی در آن میل به صعود شرط است و جلوی صعود پاک را هیچ قدرتی نمی تواند بگیرد و بن بستی ایجاد کند.

« مَنْ کانَ یُرِیدُ اَلْعِزَّةَ فَلِلّهِ اَلْعِزَّةُ جَمِیعاً إِلَیْهِ یَصْعَدُ اَلْکَلِمُ اَلطَّیِّبُ» 1

حقیقت پاک به سوی پروردگار قابلیت صعود دارد. البته این پاکی که در ارتباط با بدن، نفس، روح، عقل و قلب در معارف الهیه مطرح است و طرح آن را باید خداوند، پیغمبران و ائمۀ طاهرین علیهم السلام ارائه کنند، ولی اجرای آن بر عهدۀ خود انسان است.

این طور نیست که کسی بیکار باشد و پاکی ها و طهارت به سراغش بیاید. تدبیر، نقشه و طرح پاک شدن به وسیلۀ حکیمانی چون خدا، انبیا و ائمه علیهم السلام ارائه می شود و اجرای آن به عهدۀ خود ماست.

آنچه که در این بحث می آید، در ارتباط با پاکی بدن است، البته نه پاکی ظاهری؛ چون ظاهر بدن اگر آلوده باشد، با آب قابل شستشو و پاک کردن است. آن پاکی اگر در گردونۀ ارتباط با پروردگار عالم نباشد، تنها نتیجه ای که دارد، حفظ بدن از میکروب های مضرّ است.

آن پاکی از این بیشتر برای انسان کار صورت نمی دهد، اما آن پاکیی که در این بحث مطرح است، پاکیی است که بدن را در رفعت، مرتبه و مقامی قرار می دهد که در پیشگاه پروردگار از ارزش والایی برخوردار می شود. خداوند متعال نسبت به آن

ص: 338

بدن و صاحب آن رضایت می دهد و آن بدن شایسته می شود تا در قیامت، در بهشت قرار بگیرد.

ارزش پاکی جسم و روح پاک

اما این پاکی چقدر ارزش دارد که وجود مبارک حضرت زهرا علیها السلام دعا می کنند، دعایی که تا آخر عمرشان ادامه داشت، به پروردگار عرض می کند:

«واجعل جسدی فی الاجساد المطهرة» (1)خدایا! بعد از مرگم بدن مرا در کنار ابدان مطهّره قرار بده.

ابدان مطهّره، آن ابدانی بودند که هیچ حرامی را نپذیرفتند و زیر بار قبول هیچ حرامی نرفتند و اگر بنا بود با قبول حرام زنده بمانند، مرگ را بر قبول حرام ترجیح می دادند و شهید می شدند.

یعنی به قدری بصیرت داشتند که قبول حرام را به زنده بودن برتری نمی داده، شهادت و مرگ را می پذیرفتند تا حرام را نپذیرند. گذشت های زیادی می کردند و در آن گذشت ها، تلخی های زیادی تحمل می کردند تا آلودگی را نپذیرند.

نُه سال در مصر، با انتخاب خود، به بدترین زندان می رفتند:

« رَبِّ اَلسِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ» 2

که حرام را برای بدن قبول نکنند و بدن را پاک نگهدارند که این بدن شایستۀ صعود معنوی به جانب مالک، صاحب و خالقش شود و رضای پروردگار را در پرونده اش داشته باشد و روز قیامت نیز از عنایت ویژۀ پروردگار محروم نباشد.

ص: 339


1- 1) - بحار الأنوار: 83/67، باب 39، حدیث 4. [1]

نمونه ای از اثر آلودگی بدنی

در قرآن فقط به آیات آلوده شدن بدن به زنا نگاه کنید:

« وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً * یُضاعَفْ لَهُ اَلْعَذابُ یَوْمَ اَلْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهاناً» 1

آنان که خود را در آغوش رابطۀ نامشروع می اندازند، قبل از این جمله می فرماید:

« وَ لا یَزْنُونَ» 2

عباد شایستۀ پروردگار و «عباد الرحمن» بدن را به نجاست زنا آلوده نمی کنند.

آن انسانی که بدن را به زنا آلوده می کنند؛ یعنی برای لذّت بری تغذیه می کنند،

« یَلْقَ أَثاماً» 3

چون لذّت زنا برای بدن است، نه عقل و روح. این پوست و عصب بدن است که از این گناه لذت می برد و بدن با این گناه و تغذیۀ حرام تغذیه می شود. (1)

ص: 340


1- 4) - بحار الأنوار: 76/21، باب 69، حدیث 14؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَعْشَرَ الْمُسْلِمِینَ إِیَّاکُمْ وَ الزِّنَا فَإِنَّ فِیهِ سِتَّ خِصَالٍ ثَلَاثٌ فِی الدُّنْیَا وَ ثَلَاثٌ فِی الآْخِرَةِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الدُّنْیَا فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِالْبَهَاءِ وَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ یَنْقُصُ الْعُمُرَ وَ أَمَّا الَّتِی فِی الآْخِرَةِ فَإِنَّهُ یُوجِبُ سَخَطَ الرَّبِّ وَ سُوءَ الْحِسَابِ وَ الْخُلُودَ فِی النَّارِ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ سَوَّلَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اللّهُ عَلَیْهِمْ وَ فِی الْعَذابِ هُمْ خالِدُونَ.» بحار الأنوار: 76/23، باب 69، حدیث 18؛ « [2]أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ الزِّنَا یُورِثُ الْفَقْرَ.» بحار الأنوار: 76/24، حدیث 19؛ « [3]الرِّضَاع حَرَّمَ الزِّنَا لِمَا فِیهِ مِنَ الْفَسَادِ مِنْ قَتْلِ الْأَنْفُسِ وَ ذَهَابِ الْأَنْسَابِ وَ تَرْکِ التَّرْبِیَةِ لِلْأَطْفَالِ وَ فَسَادِ الْمَوَارِیثِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ.» بحار الأنوار: 76/27، حدیث 31؛ « [4]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذَا کَثُرَ الزِّنَا کَثُرَ مَوْتُ الْفَجْأَةِ.»

« وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً»

با گناه لقا پیدا کرده و خودش را در گناه انداخته است، آن هم چه گناهی؟

« وَ لا تَقْرَبُوا اَلزِّنی إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبِیلاً» 1

رفتار قرآن با زنا چه برخورد شدیدی است که می فرماید: زنا فاحشه است؛ یعنی عمل بسیار زشت و راه بسیار بدی است. کسی که خود را با زنا درگیر کند، با گناه دیدار کرده و در گناه افتاده، در قیامت عذاب او دو چندان است و مطابق گناهش نیست.

آلودگی بدنی در مقایسه با آلودگی روحی

چرا در قیامت عذاب زنا دو چندان است و مطابق گناهش نیست؟ چون در این عمل احترام انسانیت و کرامت زن در اسلام را به نابودی کشیده است. فقط عذاب گناه نیست، عذاب توابع گناه نیز هست؛ شکستن حرمت انسانیت و پایمال کردن کرامت زن.

« وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهاناً» 2

در دوزخ دائمی است، و دائمی بودنش نیز با خواری، زبونی، آبروریزی و بدبختی همراه است. چون خیلی ها به جهنم می روند، اما پروردگار نمی فرماید:

ص: 341

« وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهاناً» کسی هم به جهنم می رود، به تعبیر امیرالمؤمنین علیه السلام اجازه می دهند حرف بزند و با ادب و گریه در جهنم می گوید:

«لابکینّ علیک بکاء الفاقدین و لانادینّک أین کنت یا ولی المؤمنین و یا غایة آمال العارفین و یا غیاث المستغیثین یا حبیب قلوب الصادقین یا اله العالمین» (1)معلوم می شود شدنی است. جهنمی آگاهی است که خلود ندارد؛ چون از آیات قرآن و روایات استفاده می کنیم که عده ای به جهنم می روند، ولی آزادشان می کنند تا حرف بزنند.

اما زناکاری که اهل توبه نبوده و به پاکسازی بدن اقدام نکرده است، وارد جهنم می شود، خلود و دوام دارد و با پستی و خواری در جهنم می ماند؛ یعنی بر سرش می زنند و آبرویش را می ریزند و او را در جهنم به همه نشان می دهند تا او خوار، پست و زبون کنند.

طراح پاکی ساختمان وجود

ما واقعاً طرح پاکی بدن و حقایق دیگر وجود خود را نداریم. اگر ما طراح و مدبّر بودیم، نیازی به انبیا، قرآن کریم و ائمۀ طاهرین علیهم السلام نبود. نیاز ما به قرآن و پیغمبران و ائمۀ طاهرین علیهم السلام به این خاطر است که ما طراح و مدبر نبودیم. آنها طرح را ریخته اند.

پاکی توأمان جسم و روح

گرچه این آیه دربارۀ گروهی خاصّی است، ولی شامل همۀ بدن هاست، در

ص: 342


1- 1) - اقبال الأعمال: 708. [1]

سورۀ مبارکۀ انبیا علیهم السلام می فرماید:

« ما جَعَلْناهُمْ جَسَداً لا یَأْکُلُونَ اَلطَّعامَ» 1

من اول پاکی از طریق تغذیه را برای شما توضیح بدهم، تا بعد به پاکی از طریق مسائل معنوی برسم؛ چون دو مرحلۀ پاکی برای بدن مطرح است؛ یکی از طریق امور مادی، برابر با طرحی که پروردگار از طریق انبیا و ائمه علیهم السلام داده است و دیگری از طریق مسائل معنوی است که آن هم در جای خود خیلی مهم است.

مانند پاکی از طریق وضو که پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرماید:

«الوضوء علی الوضوء نور علی نور» (1)نور است؛ یعنی پاکی، از طریق عبادت، اعمال صالحه و قدم خیر، ضدّ ظلمت است. ولی همۀ این ها را که به ما گفته اند، در صورتی ظهور می کند که لقمۀ شما پاک باشد. این اعمال وقتی در اجرا برای شما منبع پاکی هستند و به شما پاکی می دهند که با بدن پاک همراه باشند. اگر از یک درهم بیشتر خون به لباس و بدن گرفته باشد، یا با گوشتی که از پول نجس و از غذای حرام به وجود آمده، نماز باطل است. شما ذرّه ای خون را که به بدن باشد، می گویید نماز باطل است، حال اگر تمام بدن، گوشت، پوست، استخوان و خونش از نجس و حرام ساخته شده باشد، آنجا نماز چه حالی پیدا خواهد کرد؟

حادثۀ کربلا تازه اتفاق افتاده بود. کسی نزد یکی از فقهای اهل سنت رفت و گفت: اگر پشه ای روی بدن بنشیند و ما با دست او را بکشیم و خون آن به بدن قرار بگیرد، به نظر شما با آن خون نماز باطل است یا نه؟ گفت: اهل کجا هستی؟ گفت:

ص: 343


1- 2) - وسائل الشیعة: 1/377، باب 8، حدیث 997. [1]

اهل عراق و شهر کوفه. گفت: آن وقتی که رفتید خون آن هفتاد و دو نفر را بریزید، سؤال نکردید که ریختن آن خون حلال است یا حرام، حال برای ذرّه ای خون می گویی نماز را باطل می کند یا نه؟ اگر تمام خون، گوشت، پوست، خون، رگ، و استخوان از نجس ساخته شده باشد، با آن بدن دیگر نماز، نماز واقعی است؟ روزه و دعا، چگونه است؟

« ما جَعَلْناهُمْ جَسَداً لا یَأْکُلُونَ اَلطَّعامَ» 1

بدن شما را بدنی قرار ندادم که نیاز به رزق، خوراکی و طعام نداشته باشد.

طرق جذب روزی پاک

پروردگار می فرماید: بدنی را از رزق بی نیاز قرار ندادم، بلکه آن را به طعام و غذا نیازمند آفریده ام و در سورۀ لقمان می فرماید:

« أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً» 2

تمام نعمت های مورد نیاز شما را کامل و جامع بر سر سفرۀ طبیعت قرار دادیم.

این دو مسأله؛ بدن نیازمند به طعام است و طعام مورد نیاز، کاملاً بر سر سفرۀ طبیعت آفریده شده است. خود خداوند بیان می کند که تمام زمینه های این زندگی و تغذیه برای شما آماده است.

« زُیِّنَ لِلنّاسِ حُبُّ اَلشَّهَواتِ مِنَ اَلنِّساءِ وَ اَلْبَنِینَ وَ اَلْقَناطِیرِ اَلْمُقَنْطَرَةِ مِنَ اَلذَّهَبِ وَ اَلْفِضَّةِ وَ اَلْخَیْلِ اَلْمُسَوَّمَةِ وَ اَلْأَنْعامِ وَ اَلْحَرْثِ ذلِکَ مَتاعُ اَلْحَیاةِ

ص: 344

اَلدُّنْیا» 1

زمین زراعت، گوشت حلال، مرکب، برای جابجا شدن، طلا و نقره و پول برای خرید و زندگی در کنار همسر و فرزندان آماده شده اند.

دربارۀ راه به دست آوردن این مورد سوم و چهارم؛ پول و زراعت یا همان شغل، روایتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله رسیده است، که به دست آوردنش باید از راه مشروع و پاک باشد. به سراغ نعمت های حقّ برو، اما از راه مشروع، حلال و پاک.

زمینه های کسب روزی حلال و پاک

رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:

اگر بنا باشد شغلی را انتخاب کنم که زندگی خود را بچرخانم، در درجۀ اول، خوراک است؛ چون اگر نخوری که نمی توانی کار کنی.

حضرت می فرماید:

اولین شغلی که انتخاب می کنم، دامداری است، دوم: کشاورزی، سوم:

صنعت و چهارم: تجارت است. این چهار راه اساسی، عالی، پاک و حلال برای به دست آوردن رزق بدن است (1)و توابع این چهار برنامه: اجاره، جعاله، مساقات،

ص: 345


1- 2) - بحار الأنوار: 61/120، باب 2، حدیث 4؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَیْکُمْ بِالْغَنَمِ وَ الْحَرْثِ فَإِنَّهُمَا یَرُوحَانِ بِخَیْرٍ وَ یَغْدُوَانِ بِخَیْرٍ.» بحار الأنوار: 100/52، باب 4، حدیث 14؛ « [2]الرضا علیه السلام: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ کُلَّ مَا یَتَعَلَّمُهُ الْعِبَادُ مِنْ أَنْوَاعِ الصَّنَائِعِ مِثْلَ الْکِتَابِ وَ الْحِسَابِ وَ التِّجَارَةِ وَ النُّجُومِ وَ الطِّبِّ وَ سَائِرِ الصِّنَاعَاتِ کَالْأَبْنِیَةِ وَ الْهَنْدَسَةِ وَ التَّصَاوِیرِ مَا لَیْسَ فِیهِ مِثَالُ الرُّوحَانِیِّینَ وَ أَبْوَابُ صُنُوفِ الآْلَاتِ الَّتِی یُحْتَاجُ إِلَیْهَا مِمَّا فِیهِ مَنَافِعُ وَ قَوَائِمُ مَعَاشٍ وَ طَلَبُ الْکَسْبِ فَحَلَالٌ کُلُّهُ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ أَخْذُ الْأُجْرَةِ عَلَیْهِ.»

مزارعه، هنرهای شرعی و طبیعی مانند نقاشی و خطاطی، کارهای شریف مانند معلمی، معماری، مهندسی، پزشکی. این ها کانال های روزی حلال است.

رزق بدن را از این طرق به دست بیاورید، به شرطی که به مکر، حیله، خدعه، فریب، تقلب و کم فروشی خود را متوسل نکنید:

« أَوْفُوا اَلْکَیْلَ وَ اَلْمِیزانَ بِالْقِسْطِ» 1

اگر جنس مورد فروش، پیمانه ای است، پیمانه را پر بدهید و اگر ترازویی است، به عدالت وزن کنید:

« وَ لا تَبْخَسُوا اَلنّاسَ أَشْیاءَهُمْ» 2

از جنس و حقوق مردم کم نکنید. این راه های مشروع را آلوده نکنید و بگذارید همین جاده ای که خدا برای شما باز کرده است، پاک باشد. جاده را آلوده نکنید. (1)حال که روزی به دست آمد:

« کُلُوا مِمّا فِی اَلْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً» 4

ص: 346


1- 3) - وسائل الشیعة: 17/384، باب 2، حدیث 22802؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله التَّاجِرُ فَاجِرٌ وَ الْفَاجِرُ فِی النَّارِ إِلَّا مَنْ أَخَذَ الْحَقَّ وَ أَعْطَی الْحَقَّ.» من لایحضره الفقیه: 3/197، حدیث 3745؛ «حَفْصٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ مِنْ نِیَّتِهِ الْوَفَاءُ وَ هُوَ إِذَا کَالَ لَمْ یُحْسِنْ أَنْ یَکِیلَ فَقَالَ مَا یَقُولُ الَّذِینَ حَوْلَهُ قَالَ قُلْتُ یَقُولُونَ لَایُوفِی قَالَ هُوَ مِمَّنْ لَایَنْبَغِی لَهُ أَنْ یَکِیلَ.»

حلال طیب به دست آمده را بخورید و به دنبال حرام نروید.

قناعت به حلال

اگر روزی حلال شما گسترده نیست، قناعت کنید و رنج کم داشتن را تحمل کنید؛ چون زندگی شما ویژۀ همین دنیا نیست، شما روزی گستردۀ بی نهایتی در عالم بعد دارید، لذا اینجا به حلال قناعت کنید تا در آنجا به شما در کنار نعمت های بی نهایت، آزادی مطلق دهند.

« وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ اَلشَّیْطانِ» 1

قدم خود را جای قدم های شیطان نگذارید:

« إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ»

چون او دشمن آشکار شماست و از شما دل خوشی ندارد. او می خواهد به خاطر خودش، به دوزخ نیرو اعزام کند و هیچ هدف دیگری ندارد:

« أُولئِکَ یَدْعُونَ إِلَی اَلنّارِ» 2

تمام شیاطین می خواهند شما را به آتش بکشند.

راه های نفوذ شیطان به ساختمان وجود

خطوات شیاطین چیست؟

ص: 347

« إِنَّمَا اَلْخَمْرُ وَ اَلْمَیْسِرُ وَ اَلْأَنْصابُ وَ اَلْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ اَلشَّیْطانِ» 1

شما در کار می گساری، می سازی، می فروشی، واسطه گری برای می فروشی و هر گونه ارتباط با می، شراب و مانند آن نروید، چرا که تمام آنها « رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ

اَلشَّیْطانِ» است. از این طریق بدن را تغذیه نکنید.

آلات قمار نسازید، نفروشید، قمار بازی نکنید و واسطۀ در قماربازی نیز نشوید، چرا؟ چون « رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ اَلشَّیْطانِ» هر لقمه اش بدن شما را نجس می کند و شما را از چشم من می اندازد و قدرت صعود شما را ضعیف می کند.

« وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ اَلشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ» 2

تجارت اخروی با روزی زیاد

اما روزی حلالی را که از کانال های مشروع به دست آورده و خوردید. اگر اضافه آمد و نیازی نداری؛ حساب ذخیرۀ شما از پول پر است، ملک و خانه نیز داری، خدا در قرآن می فرماید: نگه داشتن آن اضافه، مشروع نیست.

بیا اخلاق خودم را پیدا کن:

« أَنْفِقُوا مِنْ طَیِّباتِ ما کَسَبْتُمْ» 3

ص: 348

از روزی های پاک و حلالی که به دست آوردید، انفاق کنید. این آیه می خواهد بگوید: انفاق از حرام، باطل است و هیچ سودی برای شما ندارد. بهشت را با آن نمی توانید بخرید و رضایت مرا نیز نمی توانید جلب کنید.

پاداش تجارت کنندگان با انفاق

بعد در آخر سورۀ بقره می فرماید: خیال نکنید این انفاق یعنی از شما کم شد، نه، این گمان، گمان باطلی است، از شما کم نشده است، بلکه شما با انفاق خود تجارت پرسود و عجیبی کرده اید:

« مَثَلُ اَلَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اَللّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اَللّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اَللّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ» 1

آنچه در راه من انفاق می کنید، یا هفتصد برابر آن را به شما برمی گردانم، یا دیگر عدد را می شکنم و:

« وَ اَللّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ»

هر چند برابر که بخواهم، برمی گردانم. آیا به وعدۀ خدا مطمئن هستید یا شک دارید؟

آن افرادی که انفاق نمی کنند، یا از وعدۀ خدا خبر ندارند، یا اگر دارند، نسبت به تحقق آن شک دارند. اگر خبر ندارند، در قیامت بازپرسی می شوند که چرا خبردار نشدید؟ اگر خبر دارند، ولی شک دارند، در قیامت مجازات می شوند که به چرا وعدۀ راستگوترین راستگویان شک داشتید؟ لااقل امتحان می کردید و بعد شک می کردید و یا منکر می شدید.

ص: 349

تأثیر روزی حلال در عبودیت

وقتی این غذای پاک و حلال آماده شد و پدر و مادر از این حلال خوردند، فرزندی که از نطفۀ پاک تولید شده و بعد هم مادر از این غذای حلال به بچه شیر داد، بدن فرزند نیز پاک بار می آید و میل به خدا، عبادت و حقایق در او قوی می شود. بعد که از پدر و مادر مستقل شد، اگر به او آگاهی لازم را داده باشند، عبد صالح خدا می شود.

از معصوم پرسیدند: چرا ما در عبادت کسل هستیم و گاهی نمی توانیم برای عبادت و تهجد قیام کنیم؟ جواب دادند: به غذای خود دقت کنید؛ چون قرآن را نگاه کنید، می بینید که خدا فرموده است:

« فَلْیَنْظُرِ اَلْإِنْسانُ إِلی طَعامِهِ» 1

اولیای خدا در این لقمه چه دقتی داشتند. قطعۀ بسیار مهمی برای شما بیان کنم. (1)

ص: 350


1- 2) - بحار الأنوار: 338/63، باب 88، حدیث 35؛ « [1]النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: إِیَّاکُمْ وَ الْبِطْنَةَ فَإِنَّهَا مَفْسَدَةٌ لِلْبَدَنِ وَ مَوْرَثَةٌ لِلسَّقَمِ وَ مَکْسَلَةٌ عَنِ الْعِبَادَةِ وَ رُوِیَ مَنْ قَلَّ طَعَامُهُ صَحَّ بَدَنُهُ وَ صَفَا قَلْبُهُ وَ مَنْ کَثُرَ طَعْمُهُ سَقِمَ بَدَنُهُ وَ قَسَا قَلْبُهُ.» ارشاد القلوب: 1/203؛ [2]بحار الأنوار: 74/26، باب 2، ذیل حدیث 6؛ « [3]أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله سَأَلَ رَبَّهُ سُبْحَانَهُ لَیْلَةَ الْمِعْرَاجِ فَقَالَ یَا رَبِّ أَیُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ فَقَالَ اللَّهُ عز و جل: . . . یَا أَحْمَدُ إِنَّ الْعِبَادَةَ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ مِنْهَا طَلَبُ الْحَلَالِ فَإِذَا طَیَّبْتَ مَطْعَمَکَ وَ مَشْرَبَکَ فَأَنْتَ فِی حِفْظِی وَ کَنَفِی.» بحار الأنوار: 74/268، باب 11، ذیل حدیث 1؛ « [4]فی وصیته علیه السلام لکمیل بن زیاد النخعی: یَا کُمَیْلُ إِنَّ اللِّسَانَ یَبُوحُ مِنَ الْقَلْبِ وَ الْقَلْبُ یَقُومُ بِالْغِذَاءِ فَانْظُرْ فِیمَا تُغَذِّی قَلْبَکَ وَ جِسْمَکَ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ ذَلِکَ حَلَالًإ؛ لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ تَعَالَی تَسْبِیحَکَ وَ لَاشُکْرَک.» غرر الحکم: 353، حدیث 8068؛ « [5]عَلَیْکُمْ بِالْقَصْدِ فِی الْمَطَاعِمِ فَإِنَّهُ أَبْعَدُ مِنَ السَّرَفِ وَ أَصَحُّ لِلْبَدَنِ وَ أَعْوَنُ عَلَی الْعِبَادَةِ.»

حکایت قناعت شیخ انصاری به روزی حلال

حکایت قناعت شیخ انصاری(1)به روزی حلال

طلبه ای از شیراز به اصفهان می رود و در آنجا به حدّ مرجعیت می رسد. روزی این انسان والا تصمیم می گیرد که از اصفهان به زیارت عتبات عالیات در عراق برود. وقتی وارد نجف می شود، محور حوزۀ علمیۀ نجف، وجود مقدس شیخ مرتضی انصاری بود. این عالم والای شیرازی وارد نجف شد و نزد علمای شناخته شده رفت.

از ایشان سؤال کردند: جناب میرزا! چه زمانی برای دیدن شیخ انصاری می روید؟ گفت: به جای این که به منزل ایشان بروم، بر سر درس ایشان می روم.

اولین باری بود که میرزای شیرازی (2)به درس شیخ انصاری آمد.

ص: 351


1- شرح حال شیخ انصاری در کتاب ارزش عمر و راه هزینه آن، جلسه 17 آمده است.
2- 2) - آیت الله میرزا محمد حسن بن سید میرزا محمود معروف به میرزا بزرگ شیرازی؛ مجدد شیرازی و میرزای مجدد؛ ازمراجع بلند پایه تقلید و رجال نامدار شیعه در اوایل قرن چهاردهم هجری بود. وی در نیمه جمادی الاولی سال 1230 ه. ق درشیراز متولد شد و از نوجوانی به تحصیل علم روی آورد و برای تکمیل تحصیلات خود به اصفهان رفت و از محضر اساتید بزرگ آن دیار حکمت و علم نجوم و سایر علوم عقلی را فرا گرفت. آنگاه جهت مدارج عالیه در سال 1259 به نجف اشرف هجرت کرد. و به حوزه تدریس شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر و شیخ مرتضی انصاری پیوست. و پس از ارتحال شیخ انصاری (1281 ه. ق) به تدریس پرداخت و نیز مرجعیت به او واگذار گردید. درایت و نفوذ ایشان در سیاست و درباریان و اکابر هر طبقه به مقام علمی وی افزود. تا اینکه فتوای معروف حرمت تنباکو وی؛ دولت ناصر الدین شاه را به تسلیم در برابر قدرت مرجعیت واداشت و سیاست استعماری انگلیس رابه بن بست کشید. وی سرانجام در ماه شعبان 1312 ه. ق در شهر سامرا وفات یافت و در جوار مرقد مطهر امیرالمومنین علیه السلام به خاک سپرده شد. دایرة المعارف تشیع: 10/203.

البته وقتی شیخ، میرزا را می بیند، می خواهد جلسه را تعطیل کند. میرزا تقاضا می کند که درس خود را ادامه بدهید. درس تمام می شود و میرزا به منزل برمی گردد. چند روز بعد، از میرزا می پرسند: چه وقت آمادۀ برگشت به ایران می شوید؟ می فرمایند: من وظیفۀ خود نمی دانم که به ایران برگردم؛ چون این درسی که از شیخ دیدم، وظیفۀ خود می دانم تا مانند شاگرد به پای این درس بروم و زانو بزنم.

این از آثار پاکی، درستی و سلامت است که نمی گوید: من خودم در حدّ مرجعیت هستم، معنا ندارد که شاگردی کنم، بلکه یافته است که باید شاگردی کند. پانزده سال در درس شیخ شرکت کرد و بعد از او نیز مرجع شیعه شد و در ایران، با آن فتوای مشهور، انقلاب عظیمی در برخورد با استعمار انگلیس ایجاد کرد.

میرزا در رأس شاگردان شیخ قرار گرفت و مورد محبت شیخ بود. روزی مادر شیخ به میرزا پیغام می دهد که اگر ممکن است، چند لحظه شما را زیارت کنم.

میرزا نزد مادر شیخ می آید.

گلایۀ مادر شیخ انصاری از کمی روزی

ایشان به میرزا می گوید: پسر من به شما علاقه مند است. من، شیخ و دو دختر و همسرش، زندگی را به سختی می گذرانیم. هفته ای دو بار غذای پخته داریم. این هم اثاثیۀ خانۀ ماست. میرزا می گوید: مادر! من چه کار باید بکنم؟ می گوید: از

ص: 352

پول هایی که از هند، افغانستان، ایران و عراق برای پسر من می آید و پسرم با این موقعیتش به اندازۀ همۀ طلبه ها حقوق برمی دارد و خرج ماهیانۀ ما را می دهد، بگویید: مقداری در زندگی ما گشایش ایجاد کند. میرزا فرمود: چشم.

مغرب به کنار جانماز شیخ در صحن امیرالمؤمنین علیه السلام می رود و می گوید: استاد! مادر از شما نسبت به زندگی گلایه داشت. با گلایه ای که ایشان دارد، شما باز عادل هستید که من نمازم را به شما اقتدا کنم؟ ایشان می فرماید: بعد از نماز توضیح می دهم.

نماز تمام می شود و شیخ دست میرزای شیرازی را می گیرد و به حرم امیرالمؤمنین علیه السلام می برد. به میرزا می گوید: این علی بن ابی طالب علیه السلام جدّ من است، یا جدّ شما؟ میرزا می گوید: جدّ من است، می گوید: شما به حضرت نزدیک تر هستید، ما از زمانی که با خانواده به نجف آمدیم، تا کنون با همین حقوق زندگی ما تأمین بوده است.

ترس از حساب قیامت

مادرم به شما گفت که گشایشی ایجاد کنید، من ماهی چقدر اضافه کنم، گشایش ایجاد می شود؟ میرزا می فرماید: یک تومان، به میرزا می گوید: من در محضر امیرالمؤمنین علیه السلام ماهی یک تومان را اضافه می کنم، اما در قیامت جواب این یک تومان را تو گردن می گیری؟ میرزا می گوید: من چنین گرده ای ندارم که جوابش را گردن بگیرم.

می گوید: تو که از فرزندان حضرت هستی، نمی توانی گردن بگیری، آن وقت من گردن بگیرم؟ شما برو مادرم را نصیحت کن، بگو: این مقداری که از عمر ما مانده، به همین مقدار روزی قناعت کن و مرا با آتش جهنم درگیر نکن.

این ها این گونه بودند که خدا می فرماید:

ص: 353

« إِلَیْهِ یَصْعَدُ اَلْکَلِمُ اَلطَّیِّبُ» 1 این نفس بد اندیش به فرمان شدنی نیست

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 354

نفس پاک و ناپاک

طراحی دقیق پروردگار برای روزی نفس

طراحی دقیق پروردگار برای روزی نفس

23

شیراز، مدرسه علوی

دهه اول - شعبان 1384

ص: 355

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

بدن، نفس، عقل، قلب و روح، هر کدام به رزق پاک و روزی حلال نیازمند هستند و طرح به دست آوردن این رزق و روزی پاک هر کدام از این ها را خداوند حکیم علی الاطلاق و حکیمان تربیت شدۀ او؛ یعنی انبیا و ائمۀ طاهرین علیهم السلام به انسان ارائه داده اند.

اگر انسان طرح این حکیمان را در ارتباط با ساختمان وجودی خود به اجرا بگذارد، موجودی به تمام معنا پاک خواهد شد که شایستگی صعود به جانب حضرت حق را پیدا خواهد کرد.

در ارتباط با نفس باید گفت: طرحی که در قرآن مجید و روایات مطرح است، در هیچ مکتب، مدرسه، رشتۀ روانشناسی و روانکاویی در همۀ روزگار نظیر و همانند ندارد.

ظهور آثار روزی نفس در دنیا و آخرت

برخوردی که قرآن مجید با نفس دارد، نشان می دهد که نفس انسان گرچه حقیقتش برای کسی معلوم نیست، اما از عظمت، رفعت، جایگاه و ارزش ویژه ای برخوردار است و محلّ ظهور آثار گران، با عظمت و پرقیمتی است.

ص: 356

آثاری که هم در دنیا از نفس ظهور می کند و هم در عالم برزخ که خاص آن عالم است و هم در قیامت که باز ویژۀ عالم قیامت است و به فرمودۀ قرآن کریم: کمال این آثار نیز در بهشتِ ابدی حضرت حق ظهور می کند.

در هیچ جایی از قرآن مجید نداریم که خداوند متعال برای بیان حقیقتی یازده سوگند را دنبال هم آورده باشد. سوگندخورنده، پروردگار مهربان عالم است و محور توجه او با یازده سوگند، نفس انسان است.

عظمت نفس در پیشگاه پروردگار

در این آیات، خداوند به همۀ حقایق عالم طبیعت سوگند خورده است. بعد از ذکر «بسم الله» اول به خورشید سوگند خورده است، دوم به شعاع، روشنایی و نور خورشید. هر کدام از موارد سوگند، در کارگاه هستی جایگاه ویژه ای دارند. خود سوگندها نشان می دهند که مورد سوگندها فوق العاده، با ارزش و ویژه هستند:

« وَ اَلشَّمْسِ وَ ضُحاها» 1

سوگند به روشنایی، نور و «ضحی» ی خورشید. این دو سوگند.

« وَ اَلْقَمَرِ إِذا تَلاها»

سوگند به ماه، آن زمانی که خورشید را با نظم و حسابگری خاصّی دنبال می کند که میلیاردها سال است که این نظم و حسابگری بر ماه دنباله روی خورشید، حاکم است.

به این معنا باید عنایت کنید که خورشید مربّی است، مربّی ابدان، عناصر، موجودات زنده و همین طور ماه که در عالم هستی آثار تربیتی دارد. اگر به آثار جزر

ص: 357

و مدّ دریاها که در ارتباط با ماه صورت می گیرد، به خصوص در بخش هایی که کشاورزی های گسترده ای در کنار دریاهاست مراجعه کنید، ارزش، عظمت کار و مربی گری ماه برای شما بیشتر روشن می شود. (1)

ص: 358


1- 1) - بحار الأنوار: 57/29، باب 30، حدیث 1؛ « [1]أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنِ الْمَدِّ وَ الْجَزْرِ مَا هُمَا فَقَالَ مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِالْبِحَارِ یُقَالُ لَهُ رُومَانُ فَإِذَا وَضَعَ قَدَمَیْهِ فِی الْبَحْرِ [2]فَاضَ وَ إِذَا أَخْرَجَهُمَا غَاضَ.» بحار الأنوار: 55/123 - 124، باب 9؛ « [3]قال المفسرون: فی قوله وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فیه قولان: الأول أن یکون المراد من الآیتین [4]نفس اللیل و النهار و المعنی أنه تعالی جعلهما دلیلین للخلق علی مصالح الدین و الدنیا أما فی الدین فلأن کل واحد منهما مضاد لآلخر معاند له فکونهما متعاقبین علی الدوام من أقوی الدلائل [5]علی أنهما غیر موجودین لذاتیهما بل لا بد لهما من فاعل یدبرهما و یقدرهما بالمقادیر المخصوصة و أما فی الدنیا فلأن مصالح الدنیا لا تتم إلا باللیل و النهار فلو لا اللیل لما حصل السکون و الراحة و لو لا النهار لما حصل الکسب و التصرف فی وجوه المعاش ثم قال تعالی فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ فعلی هذا القول تکون الإضافة للتبیین و التقدیر فمحونا الآیة التی هی اللیل و جعلنا الآیة التی هی النهار مبصرة الثانی أن یکون المراد و جعلنا نیری اللیل و النهار آیتین یرید الشمس و القمر فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ و هی القمر و فی تفسیر محو القمر قولان الأول المراد منه ما یظهر فی القمر من الزیادة و النقصان فی النور فیبدو فی أول الأمر فی صورة الهلال ثم لا یزال یتزاید نوره حتی یصیر بدرا کاملا ثم یأخذ فی الانتقاص قلیلا قلیلا و ذلک هو المحو إلی أن یعود إلی المحاق و الثانی أن المراد من محو القمر الکلف الذی یظهر فی وجهه یروی أن الشمس و القمر کانا سواء فی النور و الضوء فأرسل الله جبرئیل فأمر جناحه علی وجه القمر فطمس عنه الضوء و معنی المحو فی اللغة إذهاب الأثر و أقول حمل المحو علی الوجه الأول أولی لقوله لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ الآیة لأن المحو إنما یؤثر فی ابتغاء فضل الله إذا حملناه علی زیادة نور القمر و نقصانه لأن بسبب حصول هذه الحالة تختلف أحوال نور القمر و أهل التجارب بینوا أن اختلاف أحوال القمر فی مقادیر النور له أثر عظیم فی أحوال هذا العالم و مصالحها مثل أحوال البحار [6]فی المد و الجزر و مثل أحوال البحرانات علی ما یذکره الأطباء فی کتبهم.»

اهمیت و ارزش شب

این قسم چهارم است:

« وَ اَللَّیْلِ إِذا یَغْشاها» 1

شب در قرآن مجید به عنوان زمانی خاصّ و ویژه مطرح است. آثار مادّیی که شب برای زمین و اهل آن دارد، که تعادل در گرما و سرمای زمین یکی از آن آثار ظاهری است و آثار معنویی که بر شب بار است، آن قدر زیاد است که بیانش واقعاً کتاب ها لازم دارد و قطعاً به کنه آن نخواهیم رسید. (1)همین که معراج پیامبر صلی الله علیه و آله، چهل شب میهمانی ویژۀ حضرت موسی علیه السلام در کوه طور و ده شب ایام عاشورا که در قرآن مجید - چنان که طبری در تفسیرش نقل می کند - به آن به صورت رمزی اشاره شده است، همگی در ظرف شب انجام

ص: 359


1- 2) - بحار الأنوار: 3/112، باب 4، ذیل حدیث 1؛ « [1]فَکِّرْ یَا مُفَضَّلُ فِی طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ غُرُوبِهَا لِإِقَامَةِ دَوْلَتَیِ النَّهَارِ وَ اللَّیْلِ فَلَوْ لَاطُلُوعُهَا لَبَطَلَ أَمْرُ الْعَالَمِ کُلِّهِ فَلَمْ یَکُنِ النَّاسُ یَسْعَوْنَ فِی مَعَایِشِهِمْ وَ یَتَصَرَّفُونَ فِی أُمُورِهِمْ وَ الدُّنْیَا مُظْلِمَةٌ عَلَیْهِمْ وَ لَمْ یَکُونُوا یَتَهَنَّئُونَ بِالْعَیْشِ مَعَ فَقْدِهِمْ لَذَّةَ النُّورِ وَ رَوْحَهُ وَ الْإِرْبُ فِی طُلُوعِهَا ظَاهِرٌ مُسْتَغْنٍ بِظُهُورِهِ عَنِ الْإِطْنَابِ فِی ذِکْرِهِ وَ الزِّیَادَةِ فِی شَرْحِهِ بَلْ تَأَمَّلِ الْمَنْفَعَةَ فِی غُرُوبِهَا فَلَوْ لَاغَرْبُهَا لَمْ یَکُنْ لِلنَّاسِ هَدْءٌ وَ لَاقَرَارٌ مَعَ عِظَمِ حَاجَتِهِمْ إِلَی الْهَدْءِ وَ الرَّاحَةِ لِسُکُونِ أَبْدَانِهِمْ وَ جُمُومِ حَوَاسِّهِمْ وَ انْبِعَاثِ الْقُوَّةِ الْهَاضِمَةِ لِهَضْمِ الطَّعَامِ وَ تَنْفِیذِ الْغِذَاءِ إِلَی الْأَعْضَاءِ ثُمَّ کَانَ الْحِرْصُ یَسْتَحْمِلُهُمْ مِنْ مُدَاوَمَةِ الْعَمَلِ وَ مُطَاوَلَتِهِ عَلَی مَا یَعْظُمُ نِکَایَتُهُ فِی أَبْدَانِهِمْ فَإِنَّ کَثِیراً مِنَ النَّاسِ لَوْ لَاجُثُومُ هَذَا اللَّیْلِ لِظُلْمَتِهِ عَلَیْهِمْ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ هَدْءٌ وَ لَاقَرَارٌ حِرْصاً عَلَی الْکَسْبِ وَ الْجَمْعِ وَ الِادِّخَارِ ثُمَّ کَانَتِ الْأَرْضُ تَسْتَحْمِی بِدَوَامِ الشَّمْسِ بِضِیَائِهَا وَ تُحْمِی کُلَّ مَا عَلَیْهَا مِنْ حَیَوَانٍ وَ نَبَاتٍ فَقَدَّرَهَا اللَّهُ بِحِکْمَتِهِ وَ تَدْبِیرِهِ تَطْلُعُ وَقْتاً وَ تَغْرُبُ وَقْتاً بِمَنْزِلَةِ سِرَاجٍ یُرْفَعُ لِأَهْلِ الْبَیْتِ تَارَةً لِیَقْضُوا حَوَائِجَهُمْ ثُمَّ یَغِیبُ عَنْهُمْ مِثْلَ ذَلِکَ لِیَهْدَءُوا وَ یَقِرُّوا فَصَارَ النُّورُ وَ الظُّلْمَةُ مَعَ تَضَادِّهِمَا مُنْقَادَیْنِ مُتَظَاهِرَیْنِ عَلَی مَا فِیهِ صَلَاحُ الْعَالَمِ وَ قِوَامُهُ.»

گرفته اند:

« وَ لَیالٍ عَشْرٍ» 1

به این ده شب قسم یاد کرده است و شب قدر که بهتر از هزار ماه است، یعنی انرژی معنوی آن، سی هزار برابر شب های دیگر است، باز به عنوان شب مطرح است و نزول تمام قرآن مجید در لوح محفوظ در شب بوده است و از آنجا در بیست و هفتم رجب به جبرییل قرائت شده و او به قلب پیغمبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله نازل کرده است، نشان می دهد که قسم به شب، قسمی معمولی و عادی نیست.

ارزش روز، رفعت آسمان و گسترۀ زمین

بعد قسم دیگری را مطرح می کند که همسان و همراه با ارزش شب است:

« وَ اَلنَّهارِ إِذا جَلاّها» 2

و قسم به روز که باز دارای موقعیت ویژه ای در این عالم است. روشنایی که روز دارد و فعالیت های عظیمی که موجودات زنده و گیاهان در روز دارند، آثار عظیمی که برای زندگی بشر در روز هست، ویژگی این سوگند دیگر است. (1)

ص: 360


1- 3) - بحار الأنوار: 3/118 - 119، باب 4، ذیل حدیث 1؛ « [1]فَکِّرْ یَا مُفَضَّلُ فِی مَقَادِیرِ النَّهَارِ وَ اللَّیْلِ کَیْفَ وَقَعَتْ عَلَی مَا فِیهِ صَلَاحُ هَذَا الْخَلْقِ فَصَارَ مُنْتَهَی کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا إِذَا امْتَدَّ إِلَی خَمْسَ عَشْرَةَ سَاعَةً لَایُجَاوِزُ ذَلِکَ أَ فَرَأَیْتَ لَوْ کَانَ النَّهَارُ یَکُونُ مِقْدَارُهُ مِائَةَ سَاعَةٍ أَوْ مِائَتَیْ سَاعَةٍ أَ لَمْ یَکُنْ فِی ذَلِکَ بَوَارُ کُلِّ مَا فِی الْأَرْضِ مِنْ حَیَوَانٍ وَ نَبَاتٍ أَمَّا الْحَیَوَانُ فَکَانَ لَایَهْدَأُ وَ لَایَقِرُّ طُولَ هَذِهِ الْمُدَّةِ وَ لَاالْبَهَائِمُ کَانَتْ تُمْسِکُ عَنِ الرَّعْیِ لَوْ دَامَ لَهَا ضَوْءُ النَّهَارِ وَ لَاالْإِنْسَانُ کَانَ یَفْتُرُ عَنِ الْعَمَلِ وَ الْحَرَکَةِ وَ کَانَ ذَلِکَ سَیُهْلِکُهَا أَجْمَعَ وَ یُؤَدِّیهَا إِلَی التَّلَفِ وَ أَمَّا النَّبَاتُ فَکَانَ یَطُولُ عَلَیْهِ حَرُّ النَّهَارِ وَ وَهْجُ الشَّمْسِ حَتَّی یَجِفَّ وَ یَحْتَرِقَ وَ کَذَلِکَ اللَّیْلُ لَوِ امْتَدَّ مِقْدَارُ هَذِهِ الْمُدَّةِ کَانَ یَعُوقُ أَصْنَافَ الْحَیَوَانِ عَنِ الْحَرَکَةِ وَ التَّصَرُّفِ فِی طَلَبِ الْمَعَاشِ حَتَّی تَمُوتَ جُوعاً وَ تَخْمُدُ الْحَرَارَةُ الطَّبِیعِیَّةُ مِنَ النَّبَاتِ حَتَّی یَعْفِنَ وَ یَفْسُدَ کَالَّذِی تَرَاهُ یَحْدُثُ عَلَی النَّبَاتِ إِذَا کَانَ فِی مَوْضِعٍ لَاتَطْلُعُ عَلَیْهِ الشَّمْسُ اعْتَبِرْ بِهَذِهِ الْحَرِّ وَ الْبَرْدِ کَیْفَ یَتَعَاوَرَانِ الْعَالَمَ وَ یَتَصَرَّفَانِ هَذَا التَّصَرُّفَ مِنَ الزِّیَادَةِ وَ النُّقْصَانِ وَ الِاعْتِدَالِ لِإِقَامَةِ هَذِهِ الْأَزْمِنَةِ الْأَرْبَعَةِ مِنَ السَّنَةِ وَ مَا فِیهِمَا مِنَ الْمَصَالِحِ ثُمَّ هُمَا بَعْدَ دِبَاغِ الْأَبْدَانِ الَّتِی عَلَیْهَا بَقَاؤُهُا وَ فِیهَا صَلَاحُهَا فَإِنَّهُ لَوْ لَاالْحَرُّ وَ الْبَرْدُ وَ تَدَاوُلُهُمَا الْأَبْدَانَ لَفَسَدَتْ وَ أَخْوَتْ وَ انْتَکَثَتْ. . . وَ فِی ذَلِکَ عِبْرَةٌ لِمَنْ فَکَّرَ وَ دَلَالَةٌ عَلَی أَنَّهُ مِنْ تَدْبِیرِ الْحَکِیمِ فِی مَصْلَحَةِ الْعَالَمِ وَ مَا فِیهِ.»

« وَ اَلسَّماءِ وَ ما بَناها» 1

قسم به آسمان ها، که میلیاردها میلیارد کهکشان و سحابی در آن هست و قسم به آن قدرتمندی که آسمان را برپا کرده است؛ یعنی میلیاردها میلیارد کهکشان و سحابی را که گاهی یک ستاره اش در حجم و وزن، چند میلیون برابر خورشید است و میلیاردها سال است که بدون ستون و بدون این که با زنجیر به جایی بسته باشند، این میلیاردها ستارگان و نجوم در فضای هستی، مشغول ادا کردن تکلیف خود هستند.

قسم به خدایی که آسمان ها را برپا کرده است و از افتادن نگه می دارد و نمی گذارد که هیچ کدام از مدار معین خود فرار کنند و حرکات آنها تند و کند شده، تصادفی بین آنها به وجود بیاید.

« وَ اَلْأَرْضِ وَ ما طَحاها» 2

قسم به زمین که منبع انواع موجودات، عناصر و نباتات با ارزش است و قسم به

ص: 361

آن خدایی که زمین را پهن کرد و گسترانید.

« وَ نَفْسٍ وَ ما سَوّاها» 1

قسم به خود نفس و به خدایی که آن را آفرید.

رزق پاک و ناپاک نفس

ملاحظه کردید که هشت سوگند به موجودات عالم و طبیعت است و سه بار نیز به وجود مقدس خودش سوگند خورده است. بعد از این یازده سوگند می فرماید:

برای نفس دو رزق، طعام و غذا هست؛ اول: غذای حلالِ پاک. دوم: طعام نجس و ناپاک.

کار دستگاه هستی، کسی بخواهد یا نخواهد، ساختن حلال است. کار ناپاک و حرام تخریب است، کسی بخواهد یا نخواهد و هیچ کسی در این عالم جلوی ساختن حلال و تخریب حرام را نمی تواند بگیرد.

غذای حلال با آن ظرفی که خدا برایش آن غذا را ساخته، تناسب صد در صد دارد و حرام با آن ظرف صد در صد بیگانگی دارد.

اگر پروردگار عالم برنامه هایی را به عنوان حرام مطرح می کند که این حرام ها را به بدن نخورانید؛ چون صد در صد با بدن شما بیگانه است. وقتی بیگانه وارد بدن شود، تخریب ایجاد می کند. لازم نیست تخریبش فقط تخریب ظاهری باشد، بلکه بدتر از تخریب ظاهری، تخریب باطنی و معنوی است.

اثرات ظاهری رزق ناپاک

خیلی از موادی که در دنیا می خورید، تخریب ظاهری نیز ایجاد می کند.

ص: 362

دانشمندان غرب این معنا را ذکر کرده اند. تنها ما نمی گوییم، خودشان گفته اند:

کسانی که مشروب خور هستند و مشروبات الکلی و مست کننده می خورند، هر بار که این الکل اضافۀ بیگانۀ با بدن، وارد بدن می شود، دو هزار عدد سلول مغزی او را می کشد.

اگر پروردگار می فرماید: حرام است، یعنی با بدن انسان صد در صد بیگانه است. اگر با بدن دوست و رفیق بود و می توانست انس و ارتباط برقرار کند، حلال می شد. (1)

فجور و تقوا، غذاهای نفس

در این آیه شریفه، بعد از یازده قسم می فرماید: نفس شما غذایی پاک دارد

ص: 363


1- 1) - بحار الأنوار: 76/133، باب 86، حدیث 21؛ « [1]الْمُفَضَّلِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِمَ حَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ قَالَ حَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ لِفِعْلِهَا وَ فَسَادِهَا لِأَنَّ مُدْمِنَ الْخَمْرِ تُورِثُهُ الِارْتِعَاشَ وَ تَذْهَبُ بِنُورِهِ وَ تَهْدِمُ مُرُوَّتَهُ وَ تَحْمِلُهُ عَلَی أَنْ یَجْتَرِئَ عَلَی ارْتِکَابِ الْمَحَارِمِ وَ سَفْکِ الدِّمَاءِ وَ رُکُوبِ الزِّنَا وَ لَایُؤْمَنُ إِذَا سَکِرَ أَنْ یَثِبَ عَلَی حَرَمِهِ وَ هُوَ لَایَعْقِلُ ذَلِکَ وَ لَایَزِیدُ شَارِبَهَا إِلَّا کُلَّ شَرٍّ.» بحار الأنوار: 76/133، باب 86، حدیث 23؛ « [2]إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَشَّارٍ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ شُرْبِ الْخَمْرِ أَشَرُّ أَمْ تَرْکُ الصَّلَاةِ فَقَالَ شُرْبُ الْخَمْرِ أَشَرُّ مِنْ تَرْکِ الصَّلَاةِ وَ تَدْرِی لِمَ ذَلِکَ قَالَ لَاقَالَ یَصِیرُ فِی حَالٍ لَایَعْرِفُ اللَّهَ عز و جل وَ لَایَعْرِفُ مَنْ خَالِقُهُ.» الکافی: 6/403، بَابُ أَنَّ الْخَمْرَ رَأْسُ کُلِّ إِثْمٍ وَ شَرٍّ، حدیث 7؛ « [3]إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیه عَنْ أَحَدِهِمَا علیه السلام قَالَ مَا عُصِیَ اللَّهُ عز و جل بِشَیْءٍ أَشَدَّ مِنْ شُرْبِ الْخَمْرِ إِنَّ أَحَدَهُمْ لَیَدَعُ الصَّلَاةَ الْفَرِیضَةَ وَ یَثِبُ عَلَی أُمِّهِ وَ أُخْتِهِ وَ ابْنَتِهِ وَ هُوَ لَایَعْقِلُ.» الکافی: 6/403، بَابُ أَنَّ الْخَمْرَ رَأْسُ کُلِّ إِثْمٍ وَ شَرٍّ، حدیث 8؛ « [4]مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ رَفَعَهُ قَالَ قِیلَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّکَ تَزْعُمُ أَنَّ شُرْبَ الْخَمْرِ أَشَدُّ مِنَ الزِّنَا وَ السَّرِقَةِ فَقَالَ علیه السلام نَعَمْ إِنَّ صَاحِبَ الزِّنَا لَعَلَّهُ لَایَعْدُوهُ إِلَی غَیْرِهِ وَ إِنَّ شَارِبَ الْخَمْرِ إِذَا شَرِبَ الْخَمْرَ زَنَی وَ سَرَقَ وَ قَتَلَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ عز و جل وَ تَرَکَ الصَّلَاةَ.»

و غذایی ناپاک:

« فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها» 1

غذای پاک نفس شما تقواست و غذای ناپاک نفس شما فجور، زشتی ها، خلافها، بدی ها، عصیان ها و گناهان است و غذای حلال نفس شما تمام موارد تقواست که حقایق الهیه، واقعیات ربّانیه، فیوضات عرشیه و حسنات اخلاقی است.

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

مجموعۀ خوبی ها در تقوا خلاصه شده است. وقتی می گوییم: تقوا؛ یعنی همۀ عبادات، حسنات اخلاقی، کارهای خیر و بهترین پوشش زینتی برای انسان:

« وَ لِباسُ اَلتَّقْوی ذلِکَ خَیْرٌ» 2

با یازده سوگند عظمت تغذیۀ نفس را می خواهد نشان دهد.

احترام خدا به نفس پاک

مطلب دیگر این که خداوند متعال در هنگام مرگ پاکان عالم، انبیا، اولیا و امامان علیهم السلام و در هنگام شهادت حضرت سیدالشهدا علیه السلام - به فرمودۀ امام صادق علیه السلام - آنها را به اسم خطاب نمی کنند، بلکه می فرماید:

« اِرْجِعِی إِلی رَبِّکِ»

خطابش را به طور مستقیم متوجه نفس عاشقان و اولیای خود کرده است؛

ص: 364

« یا أَیَّتُهَا اَلنَّفْسُ اَلْمُطْمَئِنَّةُ» 1

«مطمئنّة» صفت نفس است. می توانست بفرماید: «یا حسین! ارجعی الی ربّک» اما عظمت نفس شخصیت تغذیه شده با رزق حلالِ ویژۀ خود را چگونه خطاب می کند که باعث می شود پروردگار عالم هنگام عبور اولیائش از دنیا، دعوت ویژه ای از آنان بکند:

« یا أَیَّتُهَا اَلنَّفْسُ اَلْمُطْمَئِنَّةُ * اِرْجِعِی»

امام صادق علیه السلام می فرماید: (1)نام دیگر سورۀ فجر «سورة الحسین» است، به خاطر آخرین آیۀ سوره که خدا می فرماید:

« یا أَیَّتُهَا اَلنَّفْسُ اَلْمُطْمَئِنَّةُ * اِرْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً * فَادْخُلِی فِی عِبادِی * وَ اُدْخُلِی جَنَّتِی» 3

ص: 365


1- 2) - بحار الأنوار: 24/93، باب 34، حدیث 6؛ « [1]قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اقْرَءُوا سُورَةَ الْفَجْرِ فِی فَرَائِضِکُمْ وَ نَوَافِلِکُمْ فَإِنَّهَا سُورَةُ الْحُسَیْنِ وَ ارْغَبُوا فِیهَا رَحِمَکُمُ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو أُسَامَةَ وَ کَانَ حَاضِرَ الْمَجْلِسِ کَیْفَ صَارَتْ هَذِهِ السُّورَةُ لِلْحُسَیْنِ علیه السلام خَاصَّةً فَقَالَ أَ لَاتَسْمَعُ إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی إِنَّمَا یَعْنِی الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا فَهُوَ ذُو النَّفْسِ الْمُطْمَئِنَّةِ الرَّاضِیَةِ الْمَرْضِیَّةِ وَ أَصْحَابُهُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ الرضوان [ هُمُ الرَّاضُونَ ] عَنِ اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ رَاضٍ عَنْهُمْ وَ هَذِهِ السُّورَةُ فِی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام وَ شِیعَتِهِ وَ شِیعةِ آلِ مُحَمَّدٍ خَاصَّةً فَمَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَةَ الْفَجْرِ کَانَ مَعَ الْحُسَیْنِ علیه السلام فِی دَرَجَتِهِ فِی الْجَنَّةِ [2]إِنَّ اللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ.»

رجوع به سوی پروردگار

چرا «ارجعی» رجوع چیست؟ رجوع به جایی است که اول در آنجا بوده. کجا بوده است؟ نزد آن کسی که به او می گوید «ارجعی» . اصل و ریشه اش او بوده است.

« إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ» 1

یعنی قبل از این که به دنیا بیاید و به صورت خاک آفریده شود، حتی قبل از این که به صورت «دخان» در مادۀ اصلی عالم باشد، در علم پروردگار بوده؛ یعنی صورت علمی نزد وجود مقدس حضرت حق داشته است و از آنجا او را سفر دادند و به دنیا آوردند. او سالم سفر کرده و در این مسافرت نیز در طول بودن در دنیا خودش را برابر با طرح خدا تغذیه کرده تا هم اخلاق، هم رنگ، انیس و مونس خدا شده، حال پروردگار به او می فرماید:

«یا أَیَّتُهَا اَلنَّفْسُ اَلْمُطْمَئِنَّةُ اِرْجِعِی إِلی رَبِّکِ» 2

بی ارزشی نفوس شریره و خبیثه

اما آن کسی که نفس را تغذیۀ حرام کرده و نفس او شریره و خبیثه شده، که وجود مبارک و پرفایدۀ «صدرالمتألهین شیرازی» این تعبیرها را در کتابهای خود دارند.

آن کسی که نفس را از حرام تغذیه کرده و نفس را به نفس خبیثه و شریره تبدیل کرده، او را « اِرْجِعِی إِلی رَبِّکِ» نمی گوید.

ص: 366

وقتی جان این شخص را می گیرند و نفس را از بدن جدا می کنند، با احاطۀ جهنّم جدا می کنند:

« وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْکافِرِینَ» 1

«محیط» اسم فاعل است؛ یعنی همان وقتی که در دنیا بوده، در احاطه دوزخ بوده است و اکنون که می خواهند نفس او را جدا کنند، در احاطۀ دوزخ از بدن جدا می کنند.

نفس راضی و مرضی خداوند در کنار پاکان

آنجا دیگر صحبت از ربّ، رحمت، دعوت و خطاب نیست، این خطاب مربوط به نفوسی است که خود را با تدبیر حکیمان تغذیۀ حلال کردند، آن هم حکیمانی چون خدا، انبیا و ائمه علیهم السلام.

« اِرْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً»

در حالی که موج رضایت از خدا در تو و رضایت تو از خداست:

« فَادْخُلِی فِی عِبادِی»

بعد از بیرون رفتن از دنیا، تنها نیستی. تنهایی از آن نفوس شریره و حرام خور است که باید بعد از مردن، در تاریکی غیرقابل رد شدن قرار بگیرند.

نفوس شریره و خبیثه بعد از مردن باید در تنهایی و خلوت، با هزاران شبح هایی که از درون خود آنها بیرون می ریزد رو به روی هم قرار می گیرند. اما نفوس تزکیه شده و مطمئنّه نه، به ربّ رجوع دارند و در عباد حضرت حق داخل می شوند.

ص: 367

بهشت لایق نفوس پاک

« وَ اُدْخُلِی جَنَّتِی»

خیلی عجیب است که نمی فرماید:

« جَنّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهارُ» 1

«جنّات» یاء ندارد، ولی «جنّتی» دارد. معلوم می شود این بهشت ویژه ای است که ما نمی دانیم چیست؛ یعنی جای این نفس حلال خور، بهشت ویژه ای است که ما خبر نداریم چیست که پروردگار عالم این بهشت را به خود نسبت داده است:

« وَ اُدْخُلِی جَنَّتِی» اهل دل و اهل بصیرت می گویند: این «جنّتی» غیر از «جنّات» است که در آیات دیگر قرآن کریم نیز مطرح است.

تا حدی به عظمت، بزرگی، جایگاه و توجه خاصّ پروردگار به نفس آشنا شدید و دانستید که تمام عظمت این نفس در ظهور مربوط به رزق حلالِ و از جانب خدا قرارداده شده است.

حب و بغض خدا نسبت به امور

از وجود مقدس حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام روایتی را نقل می کنم و بعد در توضیح آن، هشت رزق پاکِ الهی، ملکوتی، عرشی و معنوی نفس را از قول امام صادق علیه السلام بحث می کنیم که البته هر کدام توضیحاتی دارد.

امام حسین علیه السلام می فرماید:

من پیوسته از زبان مبارک جدّم رسول خدا صلی الله علیه و آله می شنیدم که می فرمودد:

ص: 368

«ان الله تعالی یحبّ معالی الامور و یکره سفسافها» (1)خدا امور با ارزش را دوست دارد و از برنامه های پست و بی ارزش متنفّر است.

بخش عمده ای از این امور با ارزشی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید و البته در طول بیست و سه سال توضیح دادند، دربارۀ غذای الهی نفس است. این غذاست که نفس را به نفس مطمئنّه، راضیه و مرضیه تبدیل می کند.

بی اعتمادی به علم جدا از وحی

حال این هشت موردی که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بیان می کنند و تمام آنها در ارتباط با نفس است را عنایت کنید. کدام روانشناس و روانکاو می خواهد ما را این گونه تغذیه کند؟ دانش روانشناسی و روانکاوی در اروپا و آمریکا غوغا می کند، ولی آدم نمی سازد، بلکه روز به روز جامعۀ غرب دارد وضع بدتری پیدا می کند.

در حالی که علوم در آنجا گسترده تر می شود و افراد درس خوانده در آنجا بیشتر و دانشگاه ها عریض و طویل تر می شوند و روانکاوی و روانشناسی در آنجا مانند دریا موج می زند. تنها برای روانکاوی کودک، شصت کیلومتر از کودکان مختلف فیلم گرفته اند، ولی همین کودکان وقتی جوان و جوانان متوسط و متوسطها پیر می شوند، باز اهل هر فساد و فسقی هستند.

هشت خصلت برای محبوبیت نفس نزد پروردگار

حال گفتار زیبا و ملکوتی رسول خدا صلی الله علیه و آله را ببینید:

« اذا احبّ الله عبداً ألهمه العمل بثمان خصال» (2)

ص: 369


1- 1) - المعجم الکبیر: 3/131، حدیث 2894؛ وسائل الشیعة: 17/73، باب 25، ذیل حدیث 22020. [1]
2- 2) - معدن الجواهر: 63؛ « [2]قَالَ الصادق علیه السلام: إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ تَعَالَی عَبْداً أَلْهَمَهُ الْعَمَلَ بِثَمَانِ خِصَالٍ غَضِّ الْبَصَرِ عَنِ الْمَحَارِمِ وَ الْخَوْفِ مِنَ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ الْحَیَاءِ وَ الْحَلْفِ الصَّبْرِ وَ الْأَمَانَةِ وَ الصِّدْقِ وَ السَّخَاء.»

چقدر عالی است. برای تغذیۀ نفس که پاک بار بیاید و ساخته شود تا به نفس مطمئنّه، راضیه و مرضیه تبدیل شود. می فرماید:

زمانی که خدا به بنده ای عشق بورزد. چه زمانی خدا به بنده اش عشق می ورزد؟ زمانی که عبد، شایستگی خود را نسبت به ظهور عشق خدا نشان دهد؛ یعنی حرکتی را به جانب پاکی شروع کند که این حرکت و تصمیم برای پاکی و سلامت نفس، حوزۀ ظهور عشق حضرت حق به عبد است.

وجود مقدس او، عبد را به هشت واقعیت هدایت می کند؛ یعنی به قلبش می اندازد که این هشت واقعیت را بفهمد، علاقه پیدا کند و به اجرا درآورد. این مجموعه را توفیق الهی می گویند، اما اگر تصمیم بگیرد و حرکت کند.

تصمیم به پاکی و اجرای آن

در حرم حضرت رضا علیه السلام جملات آخر زیارت را می خواندم که جوانی کنارم نشست، من چون آخر زیارت بود، نگاه نکردم ببینم کیست. بعد از این که زیارتم تمام شد، دیدم روحانی نورانی قابل توجهی است. به من گفت: من اولین بار است که با شما رو به رو می شوم. من می خواهم در ارتباط با خودم مطلبی را برای شما بگویم.

گفت: اگر اینجا بیننده ای نبود، پیراهنم را درمی آوردم، بدنم را به شما نشان می دادم. از زیر گلو تا روی شکم و پشت بدنم، تمام خالکوبی شده است. این را به شما می گویم که بدانید من قبل از این که روحانی بشوم، چه کاره بودم.

گفت: ده سال مردم محل و نیروی انتظامی از دست من در امان نبودند. چاقو می کشیدم، خنجر می زدم، از دیوار مردم بالا می رفتم، باج می گرفتم، کتک

ص: 370

می زدم، عربده می کشیدم. اما چند سال قبل، در اوج شرارت، من و دوستم، تصمیم گرفتیم که در بالاترین شب احیاء، که شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان است، در مجلس شما شرکت کنیم.

گفت: ما به مراسم شما آمدیم، وقتی احیا تمام شد، دو نفری برگشتیم، اما چشم ما از اشک به ما مهلت نمی داد. تا صبح را بیدار ماندیم. بعد از بیست سال، اولین باری بود که صبح نماز را خواندیم و روزه گرفتیم، اما در حرم حضرت رضا علیه السلام بگویم که تمام نمازهای نخوانده را خواندیم و تمام روزه هایی را که خورده بودیم، گرفتیم؛ یعنی در عبادت ظاهراً بدهکار نیستیم.

آن جاهایی که باید می رفتیم که حلالیت بطلبیم، رفتیم و از مردم حلالیت طلبیدیم. بعد دو نفری با هم آمدیم طلبه شدیم و در قم درس خارج فقه می خوانیم. ماه رمضان، محرم و صفر در عین این که در درون خود شرمنده ایم، به تبلیغ می رویم و اگر منبر ما اثری دارد، از خداست.

«از تو حرکت، از خدا برکت» . تصمیم بگیری که به طرف پاکی بروی، معشوق خدا می شوی:

« اذا احبّ الله عبداً ألهمه العمل بثمان خصال»

من این هشت خصلت را می شمارم.

چشم پوشی از حرام

این اولی چقدر عامل پاکی و پاک ماندن و با ارزش است که پروردگار عالم مخصوصاً در سورۀ نور آورده، (1)چون می شد آیه را در سورۀ دیگری ببرد، اما در

ص: 371


1- 1) - نور (24) : 30؛ «به مردان مؤمن بگو: چشمان خود را [ از آنچه حرام است مانند دیدن زنان نامحرم و عورت دیگران ] فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ کنند، این برای آنان پاکیزه تر است، قطعاً خدا به کارهایی که انجام می دهند، آگاه است.»

سوره ای که به نام نور است آورده؛ یعنی این اولی، نورساز است:

«غضّ البصر عن المحارم»

فروانداختن چشم از نگاه به ناموس دیگران.

معلوم است که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می دانند که زنان همگی با حجاب قرآن بیرون نمی آیند، چون اگر با حجاب بیایند که نگاهها کمتر از این می شد. خدا در قرآن مجید به زنان می گوید: وقتی می خواهید بیرون بروید، از نظر پوشش لباس به گونه ای بروید که شناخته نشوید که جوان، زیبا، متوسط، شوهر کرده هستید، یا نه؟

« أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ» 1

یعنی شناخته نشوید. ولی همۀ انسانها که با قرآن رفیق نیستند. حتی دلشان برای خودشان و شوهرانشان نسوخته است که زیبایی آنها را فقط شوهر بهره ببرد، این زیبایی را مقابل چشم همگان می آورند.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می دانند که بعضی ها با مو و روی باز بیرون می آیند، ولی به آن کسی که می خواهد نفس پاک پیدا کند می فرماید: چشم چران نباشد.

اثرات مخرب نگاه حرام

خدا نیز روی این مسأله نظر دارد. سورۀ نور را ببینید. آدم وقتی نبیند، نمی خواهد، اما وقتی ببیند و بخواهد و فراهم نشود، دچار اضطراب، ضعف

ص: 372

اعصاب، درد قلب، افکار آلوده و نیت های پلید خواهد شد.

تصویر آن زیبا در نفس او سال ها باقی می ماند و دائم با این تصویر در گناه قرار می گیرد و نسبت به نفس تخریب عظیمی است که نفس را به نفس شریره و خبیثه تبدیل می کند.

همان تعبیرهایی که ملاّصدرا از نفس دارند. ز دست دیده و دل هر دو فریاد که هرچه دیده بیند، دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش ز فولاد زنم بر دیده تا دل گردد آزاد (1)

چون بعدها نگاه، در زمان هیجان شهوت و در خلوت، پاکی دختر و پسر را به باد می دهد، بعد آن وقت عزای شوهردادن دختر می ماند که به چه کسی شوهرش بدهند و با آن پسر خیانت کرده چه کنند؟ تمام این ها بخاطر دیدن است.

صفات لازم دیگر برای کسب نفس پاک

بعد حضرت صلی الله علیه و آله می فرماید:

«و الخوف من الله جلّ ذِکْرُه و الحیاء والحلف»

که در اینجا مرحوم شیخ بهایی در کتاب با عظمت «اربعین» ده مسأله را مطرح می کنند که بسیار جالب است.

«و الصبر و الامانة و الصدق و السخاء»

این ها خوراک نفس است که اگر به نفس خورانده شود، نفس ما مانند نفس سیدالشهداء علیه السلام می شود.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 373


1- 1) - باباطاهر همدانی.

معارف صحیفۀ سجادیه

شناخت امام سجاد علیه السلام از منظر دعا

شناخت امام سجاد علیه السلام از منظر دعا

24

شیراز، مدرسه علوی

دهه اول - شعبان 1384

ص: 374

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

در ارتباط با وجود مبارک حضرت زین العابدین علیه السلام از سه ناحیه می توان سخن گفت. یکی از ناحیۀ «صحیفة سجادیة» است که امام چهارم علیه السلام این پنجاه و چهار دعا را از باطن مبارک و آسمان فکر و اندیشۀ پاک خود بروز دادند و حضرت باقر علیه السلام به خط مبارک خود، این دعاها را نوشته و امام صادق علیه السلام نیز یک بار این مجموعه دعا را ثبت کردند.

ائمه علیهم السلام به فرزندان، اقوام و شیعیان خود وصیت می کردند که با این کتاب آشنا شوند. به این صورت که بخوانند، بفهمند و عمل کنند. چرا که امام چهارم علیه السلام در این دعاها روش زندگی سالم، پاک و انسانی را ارائه داده اند.

این مجموعه از دعاها از گذشته مورد توجه اولیای خدا و دانشمندان بوده است و عده ای از بزرگان و علما، این کتاب را تفسیر کردند. از جمله یکی از علمای بزرگ و کم نظیر شیراز به نام سیدعلی خان (1)که بر این کتاب شرحی به نام «ریاض

ص: 375


1- 1) - سید علی خان مدنی شیرازی؛ صاحب ریاض السالکین شرح صحیفه سجادیه؛ پسر امیر نظام الدین از احفاد صدرالدین دشتکی سید محمد شیرازی؛ ادیب و عالمی بارع و شاعری ماهر از افاضل علمای امامیه و جامع جمیع کمالات عالیه و علمیه بوده. وی در شانزده سالگی زمان حیات پدر ساکن حیدرآباد هند به محل تولد خود، مدینه منوره مهاجرت کرد. ایشان تالیفات بسیاری دارد از جمله: احوال الصحابه والتابعین والعلماء؛ انوار الربیع؛ الدرجات الرفیعه فی طبقات الامامیه؛ الحدائق الندیه فی شرح الفوائد الصمدیه؛ ریاض السالکین فی شرح صحیفه السجادیه؛ دیوان شعر و. . . وی در اواخر عمر به موطن اصلی خود شیراز رفته و در مدرسه منصوریه به امر تدریس همت نمود. در سال 1118 یا1120 ه. ق وفات یافت. و در حرم شاه چراغ سید ماجد مدفون گردید. ریحانه الادب: 1/361 - 362. [1]

السالکین» زده اند. معنای نام این کتاب به فارسی «باغ سیرکنندگان» است.

حکایتی از تأثیر دعاهای صحیفۀ سجادیه

یکی از علمای بزرگ شیعه در ارتباط با صحیفه داستانی را برای من نقل کرد که شنیدنی است. ایشان می فرمودند: در زمان مرجعیت آیت الله العظمی اصفهانی، با یکی از افراد اهل دل در ایام تبلیغ به بصره آمدیم و برای شیعیان بصره مدت زیادی معارف قرآن و اهل بیت علیهم السلام را بیان کردیم.

زمان تبلیغ که تمام شد، بلیط قطار گرفتیم که از بصره به بغداد بیاییم و از بغداد نیز با ماشین به نجف برویم. می گفت: من سید بودم و رفیقم شیخ. وقتی در کوپۀ قطار مستقر شدیم، دیدیم پنج جوان با خانمی جوان وارد کوپه شدند. نشستیم. در همان مرحلۀ اول برای ما معلوم شد که این خانم به هیچ کدام از این پنج نفر محرم نیست و از دوستان این هاست و همگی اهل گناه هستند و این خانم را برای عیش و نوش در اختیار دارند.

تا قطار حرکت کرد، این ها شروع به زدن و این خانم نیز در میان کوپه، شروع به رقصیدن و خواندن کرد. خیلی شلوغ بود و جایی نبود که ما جای خود را عوض کنیم. در محاصره افتاده بودیم. مجلس نیز مجلس حرامی بود و نشستن ما هم

ص: 376

حرام. نمی توانستیم پیاده شویم؛ چون تا ایستگاه بعدی فاصلۀ زیادی بود.

می گفت: من به این دوستم گفتم: توانش را داری که امر به معروف و نهی از منکر کنی تا این ها آرام شوند؟ گفت: با چهره ای که این ها دارند و کاری که این ها می کنند، من می ترسم حرف بزنم.

گفتم: پس من وارد مبارزه می شوم. گفت: آنها شش نفر هستند و اگر درگیری به وجود بیاید، قطعاً شکست با توست و ممکن است زخمی یا کشته شوی. گفتم:

نه، من از طریق درگیری وارد کار نمی شوم.

آن وقتی که ایشان این داستان را برای من تعریف می کرد، نزدیک به نود سال داشت و اکنون نیز زنده است و از صد گذشته است، اما در همان سن نودسالگی، صدای او خیلی دلربا و زیبا بود.

عمرش را در راه خدا، قرآن و اهل بیت علیهم السلام هزینه کرد و جداً از اولیای خدا و شخصیتی با کرامت است.

تأثیر صداهای خدایی بر نفوس

ایشان می گفت: گرۀ بقچه ام را باز کردم و تنها کتابی که به بصره برده بودم، «صحیفه سجادیه» بود. صحیفه را باز کردم و دعای مربوط به توبۀ امام زین العابدین علیه السلام را که بسیار فوق العاده است، شروع کردم با صدا خواندن.

آنها داشتند می زدند و می رقصید. کم کم آن خانم به صدای من توجه کرد.

صدای خوب، با حال، مؤثر، نافذ، البته صدایی که از جان، قلب، نفَس و گلوی پاک بیرون بیاید، قطعاً اثر دارد. مگر این که نیروی اثرگیری طرف مقابل نابود شده باشد.

چه صدایی بالاتر، بهتر و پرقیمت تر از صدای خدا که صوت قرآن است و چه صدایی پاک تر از صدای انبیا، امامان و اولیای خدا؟ ما نیز می توانیم در حد

ص: 377

خودمان، صدایی را در طول صدای آنها پیدا کنیم. صدایی که اگر زمینۀ اثرگیری طرف مقابل نابود نشده باشد، اثر بگذارد. چند نمونۀ خیلی جالب هست که برای شما بیان می کنم.

صدای قرآن در گوش حیوانات

یکی از شهدای بزرگ انقلاب، مرحوم شهید قدوسی است که ابتدای پیروزی انقلاب به عنوان دادستان بود. مرد بزرگ، مجتهد، عامل، عالم و بسیار با احتیاطی بود. پدری داشت که در شهر نهاوند به حاجی آخوند معروف بود که هنوز نیز در نهاوند از او یاد می کنند، حتی آنهایی که او را ندیده بودند، به خاطر شنیده های خود از او یاد می کنند.

این مرد الهی و ملکوتی بود. همسرش که مادر شهید قدوسی باشد، دچار ضعف اعصاب شدیدی شد. تابستان بود و هوا گرم، حاج آخوند که مو به مو مسائل اسلامی را رعایت می کرد، حتی در حق همسرش، با آن عظمت و محوریتی که داشت، کارهای همسرش را خودش انجام می داد.

گذشتگان ما افراد شهوتران و پوکی نبودند که فقط همان اوایل با همسر خود وفادار باشند، بلکه از اول تا آخر عمر وفادار بودند و خوب و راحت زندگی می کردند. حقوق زن و شوهری بیان شدۀ در قرآن و اسلام را رعایت می کردند و به آن پایبند بودند.

خودش رختخواب ها را می آورد و در ایوان می اندازد و حدود ساعت یازده شب، هنوز همسرش خوابش نبرده بود، چند سگ به پشت دیوار خانه می آیند و شروع به پارس کردن می کنند.

چند لحظه از پارس کردن این سگ ها می گذرد که این زن به خاطر ضعف اعصاب شدیدش عصبانی می شود و به حاج آخوند می گوید: چرا این ها را ساکت

ص: 378

نمی کنی؟ حاج آخوند خیلی آرام می گوید: اکنون آنها را ساکت می کنم. به دیوار ایوان تکیه می کند و با قرائت، با آن لحن پاک، این سگ ها در سکوت کامل می روند و به قرآن گوش می دهند. چند دقیقه ای را حاج آخوند قرآن می خواند و سگ ها سکوت کرده و مستمع قرآن بودند. وقتی قرآن خواندنش تمام می شود، سگ ها بلند می شوند و می روند.

انسان های بدتر از حیوان

صدای خدا را به سگ بخوانند، از پارس کردن می افتد. این هایی که صدای خدا را می شنوند و هیچ عکس العملی نشان نمی دهند، خدا می گوید: این حلال است و این حرام، این واجب است و این نامشروع، این ربا، زنا و دزدی است، اما اصلاً گوش نمی دهند، حق پروردگار است که به آنها بگوید:

« أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ» 1

یعنی حیوان تا زنده است، قدرت اثرگیریش خاموش نمی شود. کلمات قرآن را به سگ بگویند، قبول می کند و عکس العمل نشان می دهد، اما بعضی از افراد، اگر تمام قرآن را برای او بخوانند، هیچ عکس العمل نشان نمی دهند و قبول نمی کنند.

این صدا مؤثر است، اما زمینۀ اثرگیری در آنها از بین رفته است.

عوامل از بین رفتن تأثیرپذیری از دین

این را می گویم که در ذهن شما نیاید که: آیا گلو، بدن، نفَسی و روحی پاک تر از حضرت سیدالشهداء علیه السلام هست؟ پس چرا در آن سی هزار نفر اثر نکرد؟ عیب در صدای حضرت بود؟ نه، عیب در اثرگیری آنها بود که نابود شده بود.

ص: 379

وقتی امام زین العابدین علیه السلام به حضرت ابی عبدالله علیه السلام عرض کرد: چرا سخنان شما را نشنیدند و نپذیرفتند؟ جواب دادند:

«فقد ملئت بطونکم من الحرام» (1)فشار لقمۀ حرام، صفحۀ اثرگیری آنها را نابود کرده است.

شهوت، غذا، مقام و پول حرام، نابود کننده اند. خیلی کم است کسی که در برابر پیشنهاد مقام، بین خود و خدا بگوید: من شایستگی این مقام را ندارم، پس تصدی آن بر من حرام است. وقتی قبول کند و روی آن صندلی حرام بنشیند، و لو حق کسی از اهل ملت را ضایع نکند، ولی حق کسانی که صلاحیت آن مقام را داشتند، ضایع کرده و پایمال کردن حق صالحان گناه کمی نیست.

صداهای ملکوتی و مؤثر

یکی از صداداران واقعی، مرحوم حاج شیخ عباس قمی بود. آنهایی که اهل اثرگرفتن بودند، واقعاً از ایشان اثر می گرفتند. در احوالات ایشان نوشته اند: کسانی که منبر ایشان را دیده بودند، تعریف کرده اند که گاهی منبر شیخ عباس قمی سه ساعت طول می کشید، اما مستمع خیال می کرد که سه دقیقه طول کشیده است.

وقتی منبر تمام می شد، مستمع ناراحت می شد و گله مند بود که چرا امروز ایشان کم حرف زده است.

مرحوم آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری در قم به طلبه ها فرموده بود: هر کس یک بار پای منبر شیخ عباس بنشیند، من تا سه شبانه روز نماز واجبم را به عنوان انسان عادل به او اقتدا می کنم؛ یعنی منبر شیخ عباس، ظالم را به عادل تبدیل می کرد و عدالت ساز بود.

ص: 380


1- 1) - بحار الأنوار: 45/8، باب 37؛ [1] موسوعة کلمات الأمام الحسین علیه السلام: 511.

ایشان بیست سال از عمرش را در مشهد زندگی می کرد. در ماه مبارک رمضان ایشان را در مسجد گوهرشاد دعوت کردند تا منبر برود. تا چهاردهم ماه رمضان منبر رفت و جمعیت فراوانی آمدند. روز چهاردهم، نیم ساعتی از منبر گذشته بود، چشم ایشان در میان جمعیت به آخوند ملاعباس تربتی، پدر مرحوم راشد افتاد.

آخوند ملاعباس در این صدسال گذشته هموزنش را پیدا نمی کنید. تا چشم شیخ عباس قمی به آخوند ملاعباس افتاد، منبر خود را قطع کرد، به مردم گفت: با نفس تر، صالح تر و بهتر از من در جمعیت نشسته است، شرعی نیست که من منبرم را ادامه بدهم. از بالای منبر پایین آمد و به آخوند ملاعباس گفت: شما وظیفه دارید که منبر بروید. چهارده روز دیگر را آخوند ملاعباس منبر رفت.

یعنی شیخ عباس حس کرد که با بودن آخوند ملاعباس که از تربت حیدریه به مشهد آمده، نشستن او روی این منبر حرام است. کجا هستند امثال این ها که به آنها صندلی و مقام پیشنهاد کنند و اگر صلاحیت ندارند، بگویند: قبولش بر ما حرام است و ما صلاحیت نداریم و صالح تر، مدیرتر و بصیرتر از ما به کار، وجود دارد؟ این انسان مؤمن، الهی و صالح است.

فرمان بری حیوانات از نفوس پاک

در اراک منبر می رفتم. اراک یکی از مناطق انگورخیز ایران است. شخصیت بزرگی در اراک بوده که پسرش نقل می کرد. من از زبان خودش شنیدم، می گفت:

مردم اراک می دانند که پدرم در چه موقعیتی از تأثیر نفَس بود.

می گفت: در یکی از سال ها زنبور به باغ های انگور اراک حمله کرد، طوری که آسمان اراک از زنبور سیاه شد.

گاهی شنیده اید که می گویند: در فلان کشور، ملخ به مزارع حمله کرده در و یک روز تمام زراعت را از بین برده است. یا خدا به آب می گوید: از سواحل اندونزی تا

ص: 381

چند هزار کیلومتر آن طرف تر، هر چه ساحل که توسط مرد و زن ناپاک نجس شده است است و هر چه ساختمان و مرکز فحشا و منکرات است، ولو بیست طبقه، حمله کن و از ریشه دربیاور و نزدیک به صدهزار نفر را از بین ببر، اما به مسجد چوبی مسلمانان کاری نداشته باش، آب هم دقیقاً این دستور را انجام می دهد. یا به زمین می گوید: تکانی به خودت بده و این شهر را زیر و رو کن. به میکروب که دیده نمی شود می گوید: درون آب برو و در سطح کشور، فلان بیماری را حاکم کن. جمله ذرات زمین و آسمان لشکر حقّند گاه امتحان (1)

هیچ متکبری در مقابل پشه، آب، زنبور، موریانه، میکروب و مأمور خدا نمی تواند مقاومت کند. این گناهکارانی که سینه جلو می دهند و مو و رو بیرون می ریزند و صدای عربده و خندۀ تمسخرشان شهر را پر می کند، از چنگ خدا توان فرار ندارند. تمام این ها اگر توبه نکنند، به ذلّت گرفتار می شوند. چیزی است که دیده شده و تجربه آن را ثابت کرده است.

می گفت: مردی از مریدان پدرم، چند دختر و پسر داشت و تمام زندگیش از باغ انگور اداره می شد. اگر زنبورها آن انگورها را نابود می کردند، او به خاک سیاه می نشست. لذا تا زنبورها پیدا شدند، نزد پدرم آمد و گفت: به دادم برس.

پدرم گفت: نگران نباش، برو در باغ بایست، زنبورها خواستند حمله کنند، اسم مرا ببر و بگو: فلانی گفت به باغ من کاری نداشته باشید. من نه حرام خور هستم و نه اهل ناپاکی و نه حق کسی را پایمال می کنم.

آن مرد رفت و در باغش ایستاد، زنبورها وقتی در آسمان این باغ آمدند، به زنبورها گفت: فلانی گفته است که به باغ من کاری نداشته باشید. فوراً همۀ زنبورها راه خود را کج کردند و رفتند. این صدای پاک است. صدای پاک برای بدن، قلب،

ص: 382


1- 1) - مولوی.

روح، نفس و باطن پاک است.

دنبالۀ داستان تأثیر دعای صحیفۀ سجادیه بر اهل گناه

گفت: در قطار، زن در حال رقص بود و آن پنج جوان نیز در حال کوبیدن به دایره و تمبک. من شروع کردم صحیفه سجادیه را خواندم. اول آن زن متوجۀ صدای من شد و کم کم از رقص افتاد و سر جایش نشست. بقچه اش را باز کرد و چادر خود را درآورد و روی سرش انداخت و خود را پوشاند. از گوشه های چشمش اشک ریخت و آن پنج نفر نیز آرام شدند.

تمام کوپه آرام شد. من سرم را بلند نکردم و صحیفه را ادامه دادم. داشتم برای خودم می خواندم و گریه می کردم. آن خانم آرام گریه می کرد و این پنج نفر نیز مبهوت شده بودند.

تا قطار به ایستگاهی در شهر کوچکی رسید. ظاهراً این خانم و آن پنج نفر اهل آن شهر بودند. قطار که ایستاد، این ها گفتند: آقا سیّد! ما سنّی هستیم، تا به حال این دعا را نشنیده بودیم. این دعا را بزرگان ما ندارند، این دعا از چه کسی بود؟ این کتاب از کیست؟ به آنها گفتم: این کتاب پنجاه و چهار دعا دارد که از وجود مبارک امام زین العابدین پسر سیدالشهداء و نوۀ امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیهم السلام است.

گفتند: ما می خواهیم پیاده شویم، آیا این کتاب را به ما می دهید؟ گفت: من بازار گرمی کردم و گفتم: این کتاب برای من خیلی قیمت دارد و نمی توانم آن را از دست بدهم، اگر به شما بدهم، دوباره از کجا بروم بخرم؟ این ها التماس کردن که این کتاب را به ما بده. بالاخره کتاب را به آنها دادم. قطار ترمز کرد، آنها اثاث خود را برداشتند و با چشم گریان پیاده شدند و رفتند.

ص: 383

عمر سراسر رنج امام سجاد علیه السلام

از مجموع این پنجاه و چهار دعا، یک جمله اش را برای شما می گویم که خیلی عجیب است، به خصوص قسمت دومش که وجود مبارک امام زین العابدین علیه السلام به پروردگار عرض می کند.

قبلاً به شما بگویم که امام زین العابدین علیه السلام از زمان ولادت تا شهادتش، حتی یک روز هم آب خوش از گلویش پایین نرفت. پنجاه و هفت سال در شدّت، محنت، بلا، مصیبت، جنگ، داغ و انواع رنج ها بودند که اگر یک میلیونیم این فشارها به این غربی ها وارد شود، یقیناً خودکشی می کنند.

طلب عمر برای طاعت از خدا

اما انسانی الهی مانند امام زین العابدین علیه السلام در تمام عمر، سخت ترین مشکلات را در همۀ زمینه ها می بیند، ولی باز به پروردگار می گوید: «عمّرنی» خدایا! به من عمر بده و مرگ را به سراغ من نفرست و عمرم را طولانی کن، اما تا چه زمانی؟

«و عَمِّرْنی ما کانَ عُمُرِی بَذْلَةً فی طاعَتِک» (1)تا زمانی که لباس عبادت و خدمت به تن من است. من مرگ را می خواهم که در عالم برزخ استراحت کنم، اما من از آن استراحت برزخ خوشم نمی آید، بلکه می خواهم در دنیا بمانم و عمرم را در دو برنامه خرج کنم: یکی طاعت رب و دیگری خدمت به خلق.

اگر انسان در آتش انواع بلاها باشد و به خدا نگوید مرگ مرا برسان تا راحت بشوم و مرا برای عبادت و خدمت نگهدار، این چه فرهنگی است؟ غیر از پیشگاه

ص: 384


1- 1) - صحیفۀ سجادیه: دعای 20؛ [1]بحار الأنوار: 70/62، باب 122، ذیل حدیث 30. [2]

اهل بیت علیهم السلام مانند این فرهنگ در کجا پیدا می شود؟

نعمت ولایت ائمه علیهم السلام

امام باقر علیه السلام می فرماید:

پدرم از شدت عبادت طوری شده بود که من گاهی بخاطر ایشان بلند بلند گریه می کردم. برخوردهای ایشان با مردم، برخوردهای خیلی عجیبی است؛ یعنی ما اگر خدا را نمی شناختیم، خیال می کردیم این ها خدا هستند. آخر این برخوردها، فقط برخوردهای خدایی است.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: می ترسم تو را آن گونه که هستی، معرفی کنم، چون که می ترسم بعد از مرگم تو را به جای خدا بپرستند. مانند یهود و نصاری که یهودی ها حضرت عُزیر علیه السلام را پسر خدا می دانند و مسیحی ها، حضرت عیسی علیه السلام را. از اینرو نشد که پیغمبر صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را آن گونه که هست، معرفی کند.

عجیب است که خدا این چهارده نفر علیهم السلام را در میان ملت ها، مخصوصاً به ملت ایران، رایگان عنایت کرده است. ما مگر چقدر برای اینان هزینه کرده ایم؟ چهارده معدن و گنجینۀ کلّ ارزش ها را به شیعه رایگان داده است و آن وقت تعدادی عجب از این ها دارند قدردانی می کنند. از برکت این ها زنده هستند و نان آنان را می خورند، اما شیطان را سجده می کنند و به آنها دهن کجی می کنند.

کسی به مرحوم شیخ محمدتقی بافقی (1)گفته بود: با این بدحجابی و فساد،

ص: 385


1- 1) - شیخ محمد تقی بافقی از علمای و فقهای شیعه (1292 - 1365 ه. ق) مقدمات علوم را درزادگاهش بافق فراگرفت. پس از آن در یزد نزد استادانی مانند سید علی مدرس درس خواند. در سال 1320 به قصد تکمیل تحصیلات دینی رهسپارنجف گردید و از محضراساتید آخوند خراسانی و سید محمد کاظم یزدی و سید احمد کربلایی فقه و اصول و تفسیر فراگرفت و در سال 1337 به ایران بازگشت و در قم سکونت نمود. سپس از آیت الله عبد الکریم حایری یزدی دعوت نمود از اراک به قم عزیمت نماید تا حوزه علمیه را تشکیل دهد. وی در سال 1324 ش پس از درگیری با حکومت رضاشاه پهلوی در قم به تهران منتقل گردید و براثر بیماری سرطان در بیمارستان فیروزآبادی تهران درگذشت و پیکرش را به قم بردند و در نزدیکی بارگاه حضرت معصومه به خاک سپردند. دایرة المعارف تشیع: 3/63.

وضع این مملکت چه خواهد شد؟ ایشان فرموده بود: تا سایۀ حضرت ابی عبدالله علیه السلام بر سر این مملکت هست، آسیبی به این مملکت نمی رسد. تا کنون که آسیبی ندیده، از برکت مردان و زنان مؤمن است.

طلب مرگ با گناه

اما جملۀ دوم حضرت، خیلی فوق العاده است. امام زین العابدین علیه السلام می خواهد به ما گناه را بفهماند که یعنی چه:

«فاذا کان عمری مرتعاً للشیطان فاقبضنی الیک» (1)خدایا! روزی که دیدی شیطان دل مرا می خواهد چراگاه خودش قرار دهد و از طریق وسوسۀ قلبی، مرا برای اولین بار وارد گناه کند، هنوز این کار اتفاق نیفتاده، از تو تقاضا می کنم، جان مرا بگیر، من زنده نمانم که به یک گناه آلوده شوم. این نگاه امام علیه السلام به عمر، عبادت، خدمت، آلودگی، ناپاکی و گناه است.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 386


1- 1) - صحیفۀ سجادیه: دعای 20؛ [1]بحار الأنوار: 70/62، باب 122، ذیل حدیث 30. [2]

کلام و منش سید الساجدین علیه السلام

راه های شناخت نسبی امام سجاد علیه السلام

راه های شناخت نسبی امام سجاد علیه السلام

25

شیراز، مدرسه علوی

دهه اول - شعبان 1384

ص: 387

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

دربارۀ وجود مبارک امام سجاد علیه السلام از سه ناحیه باید صحبت کرد. ناحیۀ اول از طریق « صحیفۀ سجادیه» است که امام چهارم علیه السلام دورۀ کامل معارف الهی را در رشته های گوناگون از طریق دعا بیان می کنند و انسان را با این کتاب به حیات طیّبه راهنمایی می کنند.

ناحیۀ دوم روایاتی است که در ابواب گوناگون از وجود مبارک حضرت علیه السلام نقل شده است و از همان زمانی که امام علیه السلام این روایات را بیان کرده اند، به وسیلۀ اصحاب، شاگردان و دانشجویان آن حضرت، ثبت شده و به تدریج به کتاب های تدوین شده انتقال پیدا کرده است. ناحیۀ آخر نیز روش، منش و اخلاق حضرت علیه السلام با دوستان و دشمنان است.

عمل، شرط لازم اثر کردن نسخۀ الهی

از روایات حضرت سید الساجدین علیه السلام برای نمونه روایت بسیار مهم و مفیدی را برای شما عرض می کنم. فایدۀ معارف الهی در عمل ظهور می کند و الا اگر بیمار نسخه را از طبیب بگیرد، یا فقط دارو را بشناسد، ولی به نسخه عمل نکند و دارو را به کار نگیرد، نباید توقع داشته باشد که بیماری او معالجه شود.

ص: 388

اهمیت بیماری روحی بر جسمی

متأسفانه در طول تاریخ آن قدر که به علاج بیماری های بدن و درمان جسم بها داده شده، به بیماری های فکری، درونی و باطنی بها داده نشده است و به قدری تعداد بها دهندگان کم است که انسان وقتی در کتاب ها شرح حال علاج شدگان بیماری های باطنی را می خواند، یا داستان درمان شدن آنها را می شنود، برایش خیلی شگفت آور و تعجب انگیز است که چگونه دزد قهاری به عبد خدایی تبدیل می شود و به مردم سی سال درس معارف و تربیت می دهد.

نباید تصور کرد که امثال این دزد، انسان های خاصّ و ویژه ای هستند، بلکه اگر همه نسخه های حکیمان الهی را عمل کنند، همان حال، مقام و قلب پر از حکمت را پیدا می کنند.

داستان «حرّ بن یزید» هیچ تعجبی ندارد؛ چون آن سی هزار نفر نیز می توانستند مانند حرّ شوند، اما نخواستند. حرّ بن یزید از این نظر انسان ویژه، خاصّ و استثنایی نبود، بلکه با خواستن، این گونه شد. تمام نکتۀ زندگی او پذیرش حقیقت بود. این گوش را وقتی که کنار دهان ولیّ خدا و حکیمی مانند حضرت سیدالشهداء علیه السلام قرار داد و امام علیه السلام به چند صورت داروی درمان را به او ارائه کردند، او علاج شد؛ چون قبول کرد و به کار بست.

پس حرّ شدن حرّ و حکیم شدن آن دزد، تنها بخاطر پذیرفتن نبوده است، بلکه بعد از پذیرفتن، عمل نیز بوده است. همین طور در مورد آسیه. هر کس داروی درمان کنندۀ خدا، انبیا و ائمه علیهم السلام را بپذیرد، قطعاً علاج و درمان می شود.

وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام روایتی بسیار مهمی در این زمینه دارند که همین معنا را بیان می کند: خود را در دایرۀ پذیرش قرار دهید، تکبر نکنید، وقتی پذیرفتید، این داروی الهی و دارویی که نبوت و امامت می دهند، علاج و درمان

ص: 389

کنندگی آن یقینی و قطعی است.

جمع تمام شریعت در روایتی از امام سجاد علیه السلام

اشاره

اگر کل مردم دنیا به این روایت عمل کنند، جهان بهشت می شود.

شخصی محضر مبارک امام چهارم علیه السلام، عرض می کند:

«أَخْبِرْنِی بِجَمیعِ شَرَائِعِ الدّینِ» (1)این درخواست خیلی پرقیمت است. «شرایع» به معنی قوانین است. به وجود مبارک حضرت سجّاد علیه السلام عرض می کند: تمام قوانین دین را در همین یک جلسه برای من بگو.

اگر از نظر عدد بخواهیم حساب کنیم، فقط در کتاب شریف «اصول کافی» نزدیک به هفده هزار روایت ضبط شده است؛ یعنی از حضرت خواسته است که مثلاً این هفده هزار قانون الهی را در یک جلسه برای من بگو؟ نه.

منظور او از این سؤال این بوده است که مادر، ریشه، اصل و اساس همۀ قوانین را برای من بگو. امام سجّاد علیه السلام منظور او را می دانست که جمیع یعنی آن امّهات، ریشه ها و اصول.

1 - قول حق

اشاره

لذا امام علیه السلام به سه واقعیت اشاره فرمودند:

«قَوْلُ الحَقّ وَ الْحُکْمُ بِالْعَدْلِ وَ الْوفاءُ بِالعَهْدِ»

ص: 390


1- 1) - الخصال: 1/113، حدیث 90؛ بحار الأنوار: 72/26، باب 35، حدیث 10؛ « [1]أَبِی مَالِکٍ قَالَ قُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام أَخْبِرْنِی بِجَمِیعِ شَرَائِعِ الدِّینِ قَالَ قَوْلُ الْحَقِّ وَ الْحُکْمُ بِالْعَدْلِ وَ الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ.»

همۀ شرایع دین خداست. این یک نسخۀ علاج کننده است: قول حق؛ یعنی وقتی این دهان خود را باز می کنید که حرف بزنید، بسنجید، فکر کنید که حرف را با قرآن و مکتب اهل بیت علیهم السلام هماهنگ کنید تا سخن شما، سخن حقّ باشد و بعد آن را آزاد کنید تا از دهان بیرون بیاید.

اگر نسنجید، فکر نکنید و هماهنگ نباشید، دروغ، غیبت، تهمت، تحقیر، مسخره، استهزاء، باطل، فحش و ناسزا از دهان بیرون می آورید و دل ها را می سوزانید و یا افراد را به گمراهی می کشانید. آن وقت تمام سخنان شما، سخن باطل است، پس قول حق، ریشۀ همۀ مسائل مربوط به زبان است.

نمونه ای از قول حق در بزرگان

خدمت مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی قدس سره رفتم. به ایشان عرض کردم:

جواب فلان مسألۀ شرعی چیست؟ ایشان مقداری فکر کرد؛ یعنی همین که دین می گوید. در درون خود خام را بپز، چون در وجود انسان عقل در معرض حرارت خدایی است، اول فکر کن و با دین هماهنگ کن، بعد دو لب خود را باز کن و سخن را آزاد کن.

محصول زبان سوء

امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید:

اگر فکر خود را هماهنگ نکنی، کلامی که از دهان بیرون می آید، غیر از سگ هار، هیچ چیزی نیست. (1)

ص: 391


1- 1) - وسائل الشیعة: 12/192 - 193، باب 119، حدیث 16060؛ « [1]أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی وَصِیَّتِهِ لِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ قَالَ: وَ مَا خَلَقَ اللَّهُ عز و جل شَیْئاً أَحْسَنَ مِنَ الْکَلَامِ وَ لَاأَقْبَحَ مِنْهُ بِالْکَلَامِ ابْیَضَّتِ الْوُجُوهُ وَ بِالْکَلَامِ اسْوَدَّتِ الْوُجُوهُ وَ اعْلَمْ أَنَّ الْکَلَامَ فِی وَثَاقِکَ مَا لَمْ تَتَکَلَّمْ بِهِ فَإِذَا تَکَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ فِی وَثَاقِهِ فَاخْزُنْ لِسَانَکَ کَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَکَ وَ وَرِقَکَ فَإِنَّ اللِّسَانَ کَلْبٌ عَقُورٌ فَإِنْ أَنْتَ خَلَّیْتَهُ عَقَرَ وَ رُبَّ کَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً مَنْ سَیَّبَ عِذَارَهُ قَادَهُ إِلَی کُلِّ کَرِیهَةٍ وَ فَضِیحَةٍ ثُمَّ لَمْ یَخْلُصْ مِنْ دَهْرِهِ إِلَّا عَلَی مَقْتٍ مِنَ اللَّهِ وَ ذَمٍّ مِنَ النَّاس.» نهج البلاغه: حکمت 60؛ « [2]قَالَ علیه السلام: اللِّسَانُ سَبُعٌ إِنْ خُلِّیَ عَنْهُ عَقَرَ.»

انسان اگر بخواهد کارخانۀ تولید سگ هار، مار و عقرب باشد، وقتی این سگ هار از دهان بیرون پرید و به توبه نیز برنخورد، می ماند، تا وقتی که پرده کنار برود و قیامت برپا شود. آن سخن های چو مار و کژدمت مار و کژدم گردد و گیرد دمت (1)

بعضی ها می خوانند «دُمت» ، ولی «دَمت» درست است، انسان که دُم ندارد. این متن قرآن است که: کیفر عمل شما در قیامت، خود عمل است؛ یعنی اگر آنجا دیدی که چند هزار مار، عقرب و سگ، زبان تو را فرا گرفت و دیگر تا ابد رها نکرد و مرتب گزید، این ها کلام هایی است که در دنیا از دهان تو درآمده است.

پروردگار رحیم است و علیه تو سگ نمی سازد. این سگ سازی را تو در دنیا علیه خود ساخته ای. در روز قیامت دیگر به خدا اعتراض نمی کند که خدایا چرا؟ چون می داند که این ها تولید کارگاه وجود خود او است.

حکمت و اهمیت سکوت

بعضی از حکما می گویند:

خداوند گوش را باز خلق کرده که فقط انسان حق را بشنود، برای چشم پلک

ص: 392


1- 1) - مولوی.

گذاشته که دائم چشم را شستشو دهد و وقتی شب ها می خوابد، حیوانات موذی به آن حمله نکنند، اما زبان را پشت تعدادی دندان مانند سنگ، دو لب و دو آرواره گذاشته است که راحت رها نشود، تا هر چه دلش می خواهد، بیرون بریزد.

دندان ها و لب زبان را ببندند.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

فردی بود - که حضرت او را می شناخت - صبح که بیدار می شود، قلم و کاغذ در جیب داشت، وقتی دهانش باز می شد، هر کلمه ای که از دهانش بیرون می آمد، یادداشت می کرد، حضرت علیه السلام می فرماید:

شبی این کاغذ را از جیب خود بیرون آورد و نگاه کرد، دید پنج کلمه در این دوازده ساعت روز حرف زده است، فریاد زد:

«نجی الصامتون» (1)امروز من خراب شد؛ چون کسانی که سکوت می کنند، نجات می یابند.

کسانی که روزی پنج هزار کلمه حرف می زنند، همۀ این حرفها نیز بی حساب، نپخته، بی قاعده و قانون و بدون هماهنگ کردن با قرآن و معارف الهی است، واقعاً این ها در روز قیامت چه کار می خواهند بکنند؟

موکلین مضاعف بر ثبت اعمال زبان

یکی از آیات وحشت آور قرآن این آیۀ شریفه است؛ خدا برای دو دست، دو

ص: 393


1- 1) - بحار الأنوار: 68/284، باب 78، حدیث 38؛ « [1]قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: الصَّمْتُ شِعَارُ الْمُحَقِّقِینَ بِحَقَائِقِ مَا سَبَقَ وَ جَفَّ الْقَلَمُ بِهِ وَ هُوَ مِفْتَاحُ کُلِّ رَاحَةٍ مِنَ الدُّنْیَا وَ الآْخِرَةِ وَ فِیهِ رِضَا الرَّبِّ وَ تَخْفِیفُ الْحِسَابِ وَ الصَّوْنُ مِنَ الْخَطَایَا وَ الزَّلَلِ قَدْ جَعَلَهُ اللَّهُ سِتْراً عَلَی الْجَاهِلِ وَ زَیْناً لِلْعَالِمِ وَ مَعَهُ عَزْلُ الْهَوَاءِ وَ رِیَاضَةُ النَّفْسِ وَ حَلَاوَةُ الْعِبَادَةِ وَ زَوَالُ قَسْوَةِ الْقَلْبِ وَ الْعَفَافُ وَ الْمُرُوَّةُ وَ الظَّرْفُ فَأَغْلِقْ بَابَ لِسَانِکَ عَمَّا لَکَ بُدٌّ مِنْهُ لَاسِیَّمَا إِذَا لَمْ تَجِدْ أَهْلًا لِلْکَلَامِ وَ الْمُسَاعِدَ فِی الْمُذَاکَرَةِ لِلَّهِ وَ فِی اللَّهِ.»

چشم، زبان، پوست، شهوت، شکم، پا و تمام اعضای درون ما کرام الکاتبین قرار داده است تا برای ما پرونده تشکیل دهند و یکی از آن اعضایی که برای آن پرونده تشکیل می دهند، زبان است. اما پروردگار جدای از این دو فرشتۀ کرام الکاتبین که مواظب کل حرکات ظاهر و باطن ما هستند، دو فرشتۀ دیگر را فقط برای ثبت کردن پروندۀ زبان گذاشته است؛ یعنی چهار ملک برای زبان مقرر شده است:

« ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ» 1

آنهایی که دو رقیب و عتید را می بینند، می گویند: هیچ کلمه ای از دهان شما بیرون نمی آید، مگر این که این دو فرشته، کنار این دو کلمه هستند، این دو کلمه را نگاه می دارند و در روز قیامت تحویل خود شما می دهند.

کنترل زبان برای جلوگیری از قول باطل

پس اول: «قول الحق» یکی از ریشه های قوانین دین، مربوط به زبان و گفتار حق است.

وقتی من از این مرجع بزرگ پرسیدم: جواب این مسأله چیست؟ ایشان به فکر فرو رفت. در سن نود و هفت سالگی، یک سال به رحلتش مانده، بعد از نود و هفت سال شنا کردن در فقه، اصول، جواهر، حلال و حرام که اقلاً هشتاد سال روی منبر پیغمبر صلی الله علیه و آله درس فقه می دادند، بعد از مقداری فکر، سر خود را بلند کرده و به من گفت: نمی دانم.

این نمی دانم، قول حق بود؛ چون هیچ حساب نکرد که من بعد از نود و هشت سال درس فقه و دانش اهل بیت علیهم السلام در حلال و حرام به این طلبه بگویم: نمی دانم،

ص: 394

موقعیتم خراب می شود و عظمتم می شکند و این طلبه غرق در شگفتی می شود و می گوید: پس چرا تو به خود لقب آیت الله العظمی داده ای؟

اگر می گفت: می دانم و چیزی را برای من بیان می کرد تا به عظمتش لطمه نخورد، این قول وقتی از دهان ایشان درمی آمد، قول باطل بود و در قیامت مانند مار و عقرب می شد. آن سخن های چو مار و کژدمت مار و کژدم گردد و گیرد دمت (1)

حکایتی زیبا از اهمیت سکوت

یکی از بزرگان و علما می فرمود: شب در عالم رؤیا دیدم با جوالدوز - سوزن های بزرگی که پارچه های ضخیم را با آن می دوزند لب پایین مرا به لب بالایم می دوزند.

وقتی این جوالدوز را در لبم فرو می کردند، از شدت دردی که در خواب حس کردم، از خواب پریدم، بلند شدم و نشستم، از خودم پرسیدم: داستان این جوالدوز و دوختن دو لبم چیست؟ فکر کردم. دیدم روزی که بر من گذشت، کلمه ای بیهوده گفتم که این دهان را با جوالدوز باید ببندند، تا دیگر مار و عقرب تولید نکند.

خدا می داند که با این زبان، چه تجارت و یا خسارت عظیمی می توان ایجاد کرد. در اعضا و جوارح ما تاجری در میدان تجارت و خسارت، گسترده تر از زبان نیست. (2)

ص: 395


1- 1) - مولوی.
2- 2) - الکافی: 116/2، بَابُ الصَّمْتِ وَ حِفْظِ اللِّسَانِ، حدیث 21؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ لَایَزَالُ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ یُکْتَبُ مُحْسِناً مَا دَامَ سَاکِتاً فَإِذَا تَکَلَّمَ کُتِبَ مُحْسِناً أَوْ مُسِیئاً.» بحار الأنوار: 14/35، باب 3، حدیث 8؛ « [2]جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام أَنَّ دَاوُدَ قَالَ لِسُلَیْمَانَ یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ وَ کَثْرَةَ الضَّحِکِ فَإِنَّ کَثْرَةَ الضَّحِکِ تَتْرُکُ الْعَبْدَ حَقِیراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَا بُنَیَّ عَلَیْکَ بِطُولِ الصَّمْتِ إِلَّا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ النَّدَامَةَ عَلَی طُولِ الصَّمْتِ مَرَّةً وَاحِدَةً خَیْرٌ مِنَ النَّدَامَةِ عَلَی کَثْرَةِ الْکَلَامِ مَرَّاتٍ یَا بُنَیَّ لَوْ أَنَّ الْکَلَامَ کَانَ مِنْ فِضَّةٍ کَانَ یَنْبَغِی لِلصَّمْتِ أَنْ یَکُونَ مِنْ ذَهَبٍ.» بحار الأنوار: 68/293، باب 78، حدیث 63؛ « [3]قالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَنْ عَلِمَ أَنَّ کَلَامَهُ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ کَلَامُهُ إِلَّا فِیمَا یَعْنِیهِ مَنْ کَثُرَ کَلَامُهُ کَثُرَ خَطَاؤُهُ وَ مَنْ کَثُرَ خَطَاؤُهُ قَلَّ حَیَاؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَیَاؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ قَلْبُهُ وَ مَنْ مَاتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النَّارَ إِذَا فَاتَکَ الْأَدَبُ فَالْزَمِ الصَّمْتَ الْعَافِیَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ مِنْهَا فِی اعْتِزَالِ النَّاسِ وَ وَاحِدَةٌ فِی الصَّمْتِ إِلَّا عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ عز و جل کَمْ مِنْ نَظْرَةٍ جَلَبَتْ حَسْرَةً وَ کَمْ مِنْ کَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً مَنْ عَلِمَ لِسَانُهُ [ غَلَبَ لِسَانَهُ ] أَمَّرَهُ قَوْمُهُ الْمَرْءُ یَعْثُرُ بِرِجْلِهِ فَیُبْرَی وَ یَعْثُرُ بِلِسَانِهِ فَیُقْطَعُ رَأْسُهُ احْفَظْ لِسَانَکَ فَإِنَّ الْکَلِمَةَ أَسِیرَةٌ فِی وَثَاقِ الرَّجُلِ فَإِنْ أَطْلَقَهَا صَارَ أَسِیراً فِی وَثَاقِهَا عَاقِبَةُ الْکَذِبِ شَرُّ عَاقِبَةٍ خَیْرُ الْقَوْلِ الصِّدْقُ وَ فِی الصِّدْقِ السَّلَامَةُ وَ السَّلَامَةُ مَعَ الِاسْتِقَامَةِ لَاحَافِظَ أَحْفَظُ مِنَ الصَّمْتِ. . . .»
عذابی شدید بر گویندگان قول باطل

روایتی که هم شیعه و هم سنّی آن را نقل کرده اند. وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:

پروردگار در برابر زبان قسم یاد کرده است که ای زبان! قیامت تو را به عذابی معذّب می کنم که احدی را در آن عالم به چنین عذابی معذّب نخواهم کرد، به خاطر کلمه ای که از تو درآمد و با آن آبروی بندۀ مرا بردی، یا خون او را ریختی و یا مال او را به باد دادی. به ناحق صحبت کردن، عامل هلاکت است. (1)

ص: 396


1- 1) - الکافی: 2/115، بَابُ الصَّمْتِ وَ حِفْظِ اللِّسَان، حدیث 16؛ [1] کنز العمال: 3/557، حدیث 7897؛ «أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُعَذِّبُ اللَّهُ اللِّسَانَ بِعَذَابٍ لَایُعَذِّبُ بِهِ شَیْئاً مِنَ الْجَوَارِحِ فَیَقُولُ أَیْ رَبِّ عَذَّبْتَنِی بِعَذَابٍ لَمْ تُعَذِّبْ بِهِ شَیْئاً فَیُقَالُ لَهُ خَرَجَتْ مِنْکَ کَلِمَةٌ فَبَلَغَتْ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا فَسُفِکَ بِهَا الدَّمُ الْحَرَامُ وَ انْتُهِبَ بِهَا الْمَالُ الْحَرَامُ وَ انْتُهِکَ بِهَا الْفَرْجُ الْحَرَامُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأُعَذِّبَنَّکَ بِعَذَابٍ لَاأُعَذِّبُ بِهِ شَیْئاً مِنْ جَوَارِحِکَ.» الکافی: 115/2، بَابُ الصَّمْتِ وَ حِفْظِ اللِّسَانِ، حدیث 13؛ [2]بحار الأنوار: 304/68، باب 78، حدیث 80؛ « [3]عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام قَالَ إِنَّ لِسَانَ ابْنِ آدَمَ یُشْرِفُ عَلَی جَمِیعِ جَوَارِحِهِ کُلَّ صَبَاحٍ فَیَقُولُ کَیْفَ أَصْبَحْتُمْ فَیَقُولُونَ بِخَیْرٍ إِنْ تَرَکْتَنَا وَ یَقُولُونَ اللَّهَ اللَّهَ فِینَا وَ یُنَاشِدُونَهُ وَ یَقُولُونَ إِنَّمَا نُثَابُ وَ نُعَاقَبُ بِکَ.»
حکایت لاک پشت و هلاکت او

داستان جالبی از کتاب پر ارزش «کلیله و دمنه» برای شما بگویم. این کتاب قبل از اسلام در هند نوشته شده و بعد از اسلام، بوذرجمهر از هندی به ایرانی و عبدالله بن مقفّع از ایرانی به عربی و ملاحسین کاشفی از عربی به فارسی ترجمه کردند و نام «انوار سهیلی» نهادند.

می نویسد: دو لک لک در مرغزاری با خوشی زندگی می کردند. لاک پشتی در آن مرغزار با این دو لک لک رفیق شد. وقتی تابستان تمام شد، لک لک ها می خواستند پر کشیده و بروند و مهاجرت کنند. لاک پشت گفت: رفقا! کجا می خواهید بروید؟ گفتند: اینجا که سرد، برف و باران می شود، ما به گرمسیر می رویم.

لاک پشت گفت: مرا نیز با خود ببرید. گفتند: ما حاضریم تو را ببریم، ولی باید با ما شرط بسیار محکمی کنی که در بین راه دهان خود را باز نکنی. گفت: دهان باز کردن که چیز مهمی نیست، باز نمی کنم. گفتند: نه، تو نمی دانی، دهان باز کردن خیلی مهم است، چون گاهی مساوی با نابودی است.

گاهی مساوی با بی دینی، پدید آمدن زنا، آدم کشی و طلاق است، همه این آتش ها از گور زبان بلند می شود. زبان است که وقتی به ناحق خرج زن شوهردار شد، یا شوهر را می کُشد، یا از او طلاق می گیرد و خانواده را تخریب و بچه ها را بی مادر می کند، برای این که در آغوش حرام کسی دیگر قرار بگیرد. زبان مقدّمۀ

ص: 397

بیشتر گناهان است.

گفتند: تو با ما شرط کن که دهان خود را باز نکنی. گفت: قول می دهم که دهان خود را باز نکنم. مرا ببرید. این دو لک لک آمدند چوبی را کندند، به لاک پشت گفتند: با دهان وسط این چوب را بگیر، ما دو طرف چوب را بلند می کنیم و تو را با خود می بریم، اما فراموش نکنی. گفت: نه.

لاک پشت وسط چوب را با دهان خود گرفت. آن دو لک لک با قدرت چوب را بلند کردند و به پرواز درآمدند. در حال رفتن بودند که از بالای روستایی رد می شدند. هنگام عصر بود و روستایی ها از زمین زراعت برمی گشتند که ناگهان چشم آنها به این دو لک لک و لاک پشت افتاد.

گفتند: بدبخت این لاک پشت که خود را در اختیار این دو لک لک قرار داده است، تو با این سنگی که به پشت و شکم داری، خیلی بالاتر از این دو لک لک هستی، چرا خود را در اختیار این دو گذاشتی؟ آمد دهان خود را باز کند که به آنها بگوید: این کار من درست است، اما تا دهان خود را باز کرد، از آن بالا به پایین و روی سنگ هاافتاد و از بین رفت. لک لک ها نیز چوب را انداختند و راه خود را ادامه دادند و گفتند: «لعنت بر دهانی که بی موقع باز شود» .

کنترل زبان از گناه

امام علی علیه السلام می فرماید:

سلامتی انسان در طول عمر در ده جزء است که نُه جزء آن در باز نکردن دهان است و یک جزء آن در باز کردن دهان، که فقط برای حق باشد. (1)

ص: 398


1- 1) - بحار الأنوار: 68/293، باب 78، حدیث 63؛ « [1]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: . . . الْعَافِیَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ مِنْهَا فِی اعْتِزَالِ النَّاسِ وَ وَاحِدَةٌ فِی الصَّمْتِ إِلَّا عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ عز و جل.» مستدرک الوسائل: 8/337، باب 16، حدیث 9594؛ « [2]رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: أَنَّهُ قَالَ الْعَافِیَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ مِنْهَا الصَّمْتُ إِلَّا بِذِکْرِ اللَّهِ وَ وَاحِدَةٌ فِی تَرْکِ مُجَالَسَةِ السُّفَهَاءِ.»

البته این گفتار امام سجاد علیه السلام، همین «قول الحق» واقعاً حرفهای زیادی می خواهد. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: کسی که یک بار با اخلاص بگوید: «لا اله الا الله» این جمله در بهشت برای او مانند درختی می شود که خشک نشده و میوۀ آن نیز ابدی است.

شخصی عرب عرض کرد: یا رسول الله صلی الله علیه و آله! پس ما خیلی درخت کاشته ایم و هر چه در بهشت زمین بود، ما درخت کاشته ایم، حضرت فرمودند: بله، اما اگر آتش گناه را نفرستاده باشید که همۀ آن باغ را بسوزاند. (1)تو کاری کن که از دهانت آتش درنیاید. خیال کردی همین که درخت را کاشتی، دیگر می ماند؟ مردم! جلوی تولید آتش دهان را بگیرید. قول حق، قول خیلی باارزش و قول خداست، «کتابنا ینطق بالحق» قول حق، قول پروردگار است، نه این که انسان از هر راهی رسید، بگوید.

2 - حکم کردن به عدل

و اما دوم؛ «و الحکم بالعدل» این را امام چهارم علیه السلام به کل دادگستری ها، دولتی ها و بعد نیز به ما می فرمایند؛ چون اول شامل همۀ قضات شده، بعد همۀ دولتی ها

ص: 399


1- 1) - بحار الأنوار: 90/168، باب 2، حدیث 3؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِهَا شَجَرَةً فِی الْجَنَّةِ وَ [2]مَنْ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِهَا شَجَرَةً فِی الْجَنَّةِ وَ [3]مَنْ قَالَ لَاإِلَهَ إِلَّا اللَّهُ غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِهَا شَجَرَةً فِی الْجَنَّةِ وَ [4]مَنْ قَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِهَا شَجَرَةً فِی الْجَنَّةِ [5]فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ قُرَیْشٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ شَجَرَنَا فِی الْجَنَّةِ [6]لَکَثِیرٌ قَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ إِیَّاکُمْ أَنْ تُرْسِلُوا عَلَیْهَا نِیرَاناً فَتُحْرِقُوهَا وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عز و جل یَقُولُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ لاتُبْطِلُوا أَعْمالَکُم ْ.»

و بعد نیز ما. اگر بخواهید که قضاوت کنید، حکم بدهید، قضاوت و حکم شما براساس عدالت باشد، اما در این قضاوت، از دانۀ ارزن نیز کمتر، حقّی را پایمال نکنید.

قضاوت های ائمه علیهم السلام را در روایات نسبت به بنی امیه و بنی عباس ببینید.

ائمه علیهم السلام هر قضاوتی که در حق آنها کردند، قضاوت به حق بود. طوری قضاوت کردند که کمترین حق انسانی آنها در این عالم پایمال نشد.

قاضی نباید عصبانی شود. قاضیی که نمی تواند عصبانی نشود، حرام است قاضی باشد. قاضی نباید طرفدار ثروتمند باشد، قاضی نباید به تلفن و نفوذ قدرت مندان گوش دهد. اگر نمی تواند گوش ندهد، ماندن در این شغل حرام است. (1)

ص: 400


1- 1) - الکافی: 7/411، بَابُ کَرَاهِیَةِ الِارْتِفَاعِ إِلَی قُضَاةِ الْجَوْر، حدیث 1؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أَیُّمَا مُؤْمِنٍ قَدَّمَ مُؤْمِناً فِی خُصُومَةٍ إِلَی قَاضٍ أَوْ سُلْطَانٍ جَائِرٍ فَقَضَی عَلَیْهِ بِغَیْرِ حُکْمِ اللَّهِ فَقَدْ شَرِکَهُ فِی الْإِثْمِ.» الکافی: 7/412 بَابُ أَدَبِ الْحُکْمِ، حدیث 1؛ « [2]سَلَمَةَ بْنِ کُهَیْلٍ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیّاً صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِشُرَیْحٍ انْظُرْ إِلَی أَهْلِ الْمَعْکِ وَ الْمَطْلِ وَ دَفْعِ حُقُوقِ النَّاسِ مِنْ أَهْلِ الْمَقْدُرَةِ وَ الْیَسَارِ مِمَّنْ یُدْلِی بِأَمْوَالِ الْمُسْلِمِینَ إِلَی الْحُکَّامِ فَخُذْ لِلنَّاسِ بِحُقُوقِهِمْ مِنْهُمْ وَ بِعْ فِیهَا الْعَقَارَ وَ الدِّیَارَ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ مَطْلُ الْمُسْلِمِ الْمُوسِرِ ظُلْمٌ لِلْمُسْلِمِ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ عَقَارٌ وَ لَادَارٌ وَ لَامَالٌ فَلَا سَبِیلَ عَلَیْهِ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَایَحْمِلُ النَّاسَ عَلَی الْحَقِّ إِلَّا مَنْ وَرَّعَهُمْ عَنِ الْبَاطِلِ ثُمَّ وَاسِ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ بِوَجْهِکَ وَ مَنْطِقِکَ وَ مَجْلِسِکَ حَتَّی لَایَطْمَعَ قَرِیبُکَ فِی حَیْفِکَ وَ لَایَیْأَسَ عَدُوُّکَ مِنْ عَدْلِکَ وَ رُدَّ الْیَمِینَ عَلَی الْمُدَّعِی مَعَ بَیِّنَةٍ فَإِنَّ ذَلِکَ أَجْلَی لِلْعَمَی وَ أَثْبَتُ فِی الْقَضَاءِ وَ [3]اعْلَمْ أَنَّ الْمُسْلِمِینَ عُدُولٌ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ إِلَّا مَجْلُوداً فِی حَدٍّ لَمْ یَتُبْ مِنْهُ أَوْ مَعْرُوفٌ بِشَهَادَةِ زُورٍ أَوْ ظَنِینٌ وَ إِیَّاکَ وَ التَّضَجُّرَ وَ التَّأَذِّیَ فِی مَجْلِسِ الْقَضَاءِ [4]الَّذِی أَوْجَبَ اللَّهُ فِیهِ الْأَجْرَ وَ یُحْسِنُ فِیهِ الذُّخْرَ لِمَنْ قَضَی بِالْحَقِّ وَ اعْلَمْ أَنَّ الصُّلْحَ جَائِزٌ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا صُلْحاً حَرَّمَ حَلَالًا أَوْ أَحَلَّ حَرَاماً وَ اجْعَلْ لِمَنِ ادَّعَی شُهُوداً غُیَّباً أَمَداً بَیْنَهُمَا فَإِنْ أَحْضَرَهُمْ أَخَذْتَ لَهُ بِحَقِّهِ وَ إِنْ لَمْ یُحْضِرْهُمْ أَوْجَبْتَ عَلَیْهِ الْقَضِیَّةَ فَإِیَّاکَ أَنْ تُنَفِّذَ فِیهِ قَضِیَّةً فِی قِصَاصٍ أَوْ حَدٍّ مِنْ حُدُودِ اللَّهِ أَوْ حَقٍّ مِنْ حُقُوقِ الْمُسْلِمِینَ حَتَّی تَعْرِضَ ذَلِکَ عَلَیَّ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ لَاتَقْعُدَنَّ فِی مَجْلِسِ الْقَضَاءِ [5]حَتَّی تَطْعَمَ.»

استادی داشتم که همیشه با گریه این شعر را می خواند و می گفت: مستند ذرّات جهان، هشیار کو؟ هشیار کو؟ در قیل و قالند این همه، بیدار کو؟ بیدار کو؟ (1)

واقعاً هر حرفی را می خواهید بزنید، باید بسنجید.

3 - وفای به عهد

اما سومین حقیقت، امام چهارم علیه السلام فرمودند:

«و الوفاء بالعهد»

پیمان ها و قراردادهای مثبتی که با خودتان، مردم، پروردگار، خانواده و دوستان خود دارید، به این قراردادها وفا کنید. حتی اگر در وفا کردن، ثروت هنگفتی از دست شما برود؛ مغازه ای را فروختید، قولنامه را امضا کردید، شرعاً با گرفتن بیعانه و امضای قولنامه، مغازه مال خریدار شده است. حال اگر ارزش مغازه بالا و پایین شد، شما حق ندارید این قولنامه را به هم بزنید. اگر به هم بزنید، حرام است و اگر به خریدار تحویل ندهید، غصب است و حرام. اگر به کسی دیگر بفروشید، با آن پول هیچ عبادت صحیحی را نمی شود انجام داد. (2)

ص: 401


1- 1) - فیض کاشانی.
2- 2) - بحار الأنوار: 7/303، باب 15، حدیث 65؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: أَقْرَبُکُمْ غَداً مِنِّی فِی الْمَوْقِفِ أَصْدَقُکُمْ لِلْحَدِیثِ وَ آدَاکُمْ لِلَأَمَانَةِ وَ أَوْفَاکُمْ بِالْعَهْدِ وَ أَحْسَنُکُمْ خُلُقاً وَ أَقْرَبُکُمْ مِنَ النَّاسِ.» بحار الأنوار: 72/96، باب 47، حدیث 18؛ « [2]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عِدَةُ الْمُؤْمِنِ أَخْذٌ بِالْیَدِ یَحُثُّ عَلَی الْوَفَاءِ بِالْمَوَاعِیدِ وَ الصِّدْقِ فِیهَا یُرِیدُ أَنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا وَعَدَ کَانَ الثِّقَةُ بِمَوْعِدِهِ کَالثِّقَةِ بِالشَّیْءِ إِذَا صَارَ بِالْیَدِ وَ قَالَ صلی الله علیه و آله الْمُؤْمِنُونَ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ.» الکافی: 2/239، بَابُ الْمُؤْمِنِ وَ عَلَامَاتِهِ وَ صِفَاتِهِ، حدیث 30؛ « [3]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّ لِأَهْلِ الدِّینِ عَلَامَاتٍ یُعْرَفُونَ بِهَا صِدْقَ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ وَ وَفَاءً بِالْعَهْدِ وَ صِلَةَ الْأَرْحَامِ وَ رَحْمَةَ الضُّعَفَاء و. . . .» وسائل الشیعة: 19/71، باب 2، حدیث 24176؛ « [4]أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: یَقُولُ ثَلَاثٌ لَاعُذْرَ لِأَحَدٍ فِیهَا أَدَاءُ الْأَمَانَةِ إِلَی الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ لِلْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ بِرُّ الْوَالِدَیْنِ بَرَّیْنِ کَانَا أَوْ فَاجِرَیْنِ.»

منش و اخلاق امام سجاد علیه السلام

اما منش و اخلاق ایشان، من فقط قطعه ای را ذکر کنم:

آفتابه های قدیم گلی یا مسی و سنگین بود. امام علیه السلام می خواهند به مردم بگویند که هیچ کدام از امور ظاهری برای خشمگین و عصبانی شدن دلیل نیست. آدم عصبی، مریض است. باید منش امام زین العابدین علیه السلام و ائمه علیهم السلام را ببیند و درمان شود.

امام چهارم علیه السلام آستین های لباس خود را بالا زدند تا وضو بگیرند. به خادم خود اشاره کردند که آفتابۀ آب را بیاور. دست خود را دراز کردند که اول دست را بشویند و بعد وضو بگیرند.

این خادم در چه فکری بود که توجهی نکرد، انگشت هایش سست شد و آفتابه از دستش رها شد و با آن سنگینی به سرعت آمد و به پیشانی امام علیه السلام خورد و پیشانی حضرت را شکافت و خون جاری شد.

امام زین العابدین علیه السلام به جای این که با خشم و تندی نگاه کنند، یا حرف بدی به او بزنند، یا تحقیرش کنند و یا حتی او را بزنند، همین طور که خون از پیشانی مبارکش می ریخت، آرام نگاهی کردند که در این نگاه خوانده می شد که چرا ناراحتی؟ من که چیزی نگفتم. غلام وقتی نگاه امام را دید، عرض کرد:

ص: 402

« وَ اَلْکاظِمِینَ اَلْغَیْظَ»

امام علیه السلام فرمود: من عصبانی نشدم. گفت:

« وَ اَلْعافِینَ عَنِ اَلنّاسِ»

امام علیه السلام فرمود: من نیز از تو گذشتم و جریمه ای برای این کار نمی خواهم قرار بدهم. گفت:

« وَ اَللّهُ یُحِبُّ اَلْمُحْسِنِینَ» 1

حضرت به خادم دیگری فرمود: کیسۀ صد دیناری طلا بیاور و به او بده، شاید درد مالی داشته باشد. صد دینار را دادند، بعد امام علیه السلام فرمودند: من تو را در راه خدا آزاد کردم، برو. (1)

زبان، منبع تولید نزاع ها

این همه جنگ و نزاع در خانه ها، بین زن و شوهرها، فرزندان و والدین، با دامادها و عروس ها، تمام بی مورد و خلاف شرع است. حرف هایی که در این زمینه ها به هم می زنند، در قیامت مار و عقرب تولید می کند. خوشا آنان که در این صحنۀ خاک چو خورشیدی درخشیدند و رفتند

ص: 403


1- 2) - بحار الأنوار: 46/67 - 68، باب 5، حدیث 36؛ « [1]عَبْدَ الرَّزَّاقِ یَقُولُ جَعَلَتْ جَارِیَةٌ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام تَسْکُبُ الْمَاءَ عَلَیْهِ وَ هُوَ یَتَوَضَّأُ لِلصَّلَاةفَسَقَطَ الْإِبْرِیقُ مِنْ یَدِ الْجَارِیَةِ عَلَی وَجْهِهِ فَشَجَّهُ فَرَفَعَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام رَأْسَهُ إِلَیْهَا فَقَالَتِ الْجَارِیَةُ إِنَّ اللَّهَ عز و جل یَقُولُ وَ الْکاظِمِینَ الْغَیْظَ فَقَالَ لَهَا قَدْ کَظَمْتُ غَیْظِی قَالَتْ وَ الْعافِینَ عَنِ النّاسِ قَالَ لَهَا قَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْکِ قَالَتْ وَ اللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ قَالَ اذْهَبِی فَأَنْتِ حُرَّةٌ.»

خوشا آنان که بذر آدمیت

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 404

تسویل نفس

اثر دیگری از لقمۀ ناپاک

اثر دیگری از لقمۀ ناپاک

26

شیراز، مدرسه علوی

دهه اول - شعبان 1384

ص: 405

ص: 406

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

وجود مبارک و مقدّسی که بدن، نفس، عقل، قلب و روح را آفرید، برای هر کدام روزی خاص خودش را قرار داد. اگر با روزی و رزق پاک، هر کدام از این نواحی انسان تغذیه شوند، رشد صحیح، و درستی خواهند کرد و براساس آیات قرآن مجید، انسان از این طریق به منبع جامع و کاملی از خیر، خوبی و نیکی تبدیل خواهد شد که هم در دنیا به او سود می دهد، هم در برزخ و هم در عالم آخرت.

اما اگر این نواحی با لقمه های آلوده و ناپاک، تغذیۀ نامشروع شوند، رشد نامناسبی پیدا خواهند کرد و به فرمودۀ امیرالمؤمنین علیه السلام شکل و صورتی برای آنها پدید خواهد آمد که هیچ تناسبی با انسان، انسانیت و هدف پروردگار از آفرینش و خلقت او نخواهد داشت.

تغییر سیرت انسان با لقمۀ ناپاک

برای نمونه به جمله ای از امیرالمؤمنین علیه السلام دربارۀ افرادی که تمام نواحی وجود خود را تغذیه نامناسب می کنند توجه می کنیم که می فرمایند:

ص: 407

«الصورة صورة انسان و القلب قلب حیوان» (1)ظاهر آنها، ظاهر جنس دوپا و انسان است، اما باطن آنها، باطن انسان نیست، بلکه باطن حیوان است. قرآن کریم در آیات متعدّدی این حقیقت را بیان می کند:

« إِنَّ شَرَّ اَلدَّوَابِّ عِنْدَ اَللّهِ اَلصُّمُّ اَلْبُکْمُ اَلَّذِینَ لا یَعْقِلُونَ» 2

« لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ بِها أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ» 3

از نواحی بسیار مهم وجود انسان، ناحیۀ نفس و باطنی که پروردگار عالم در قرآن مجید و ائمه معصومین در روایات، در ارتباط با نفس، مطالب و مسائل بسیار مهمی را مطرح کرده اند.

نتیجه حرف قرآن مجید این است که اگر انسان در باطن بیدار نباشد و باطن را رها کرده، مواظب باطن نباشد و در مقام تغذیۀ سالم باطن با غذاهای سالمی که در قرآن و روایات بیان شده است برنیاید نفس گرفتار حالات خطرناکی خواهد شد.

آیاتی در باب تسویل نفس

در این زمینه سه آیه از قرآن را ذکر می کنم که دو آیه اش در سورۀ مبارکۀ یوسف

ص: 408


1- 1) - نهج البلاغه: خطبۀ 86.

است و آیۀ دیگر در سورۀ مبارکۀ طه.

قرآن مجید می فرماید:

یکی از حالات خطرناکی که برای باطن به وجود می آید، حال «تسویل» است.

تسویل یعنی انحراف خطرناکی که در نفس پیش می آید که باعث می شود تا نفس، زشتی ها را در نظر انسان زیبا جلوه دهد و ارتکاب زشتی ها برای او آسان شود؛ چون اگر کسی در حال توجه و بیداری باشد، زشتی را مانند عذاب الهی و سبب نفرت پروردگار می بیند. آن وقت برای او خیلی سخت است که مرتکب زشتی شود.

پاکی نفس پاک ترین پاکان

امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: (1)اگر هفت فلک را با آن چه که زیر این هفت آسمان هست - که تا کنون کسی خبر دقیقی از این که زیر این هفت آسمان چیست، نداده است، ولی سرمایه ای غیرقابل شمردن و ارزیابی است - را به من بدهند، بگویند: این ها ملک تو باشد و شریکی نیز نداری، در عوض برو از مورچه ای که پوست جو به دهان گرفته، این پوست جو را بگیر که دیگر این مورچه به این پوست جو نرسد، والله من این کار را نمی کنم.

این سطح بیداری اولیای خدا نسبت به زشتی ها است.

اما این همه زشتی در محیط می بینید که بعضی از مردم راحت مرتکب می شوند. محرم و نامحرمی را طبق قرآن رعایت نمی کنند، حرام ها، معاصی و گناهان را ترک نمی کنند، چون که نفس آنان دچار بیماری تسویل است. زشتی ها

ص: 409


1- 1) - نهج البلاغه: خطبۀ 215؛ «وَ [1]اللَّهِ لَوْ أُعْطِیتُ الْأَقَالِیمَ السَّبْعَةَ بِمَا تَحْتَ أَفْلَاکِهَا عَلَی أَنْ أَعْصِیَ اللَّهَ فِی نَمْلَةٍ أَسْلُبُهَا جُلْبَ شَعِیرَةٍ مَا فَعَلْتُهُ وَ إِنَّ دُنْیَاکُمْ عِنْدِی لَأَهْوَنُ مِنْ وَرَقَةٍ فِی فَمِ جَرَادَةٍ تَقْضَمُهَا مَا لِعَلِیٍّ وَ لِنَعِیمٍ یَفْنَی وَ لَذَّةٍ لَاتَبْقَی نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ سُبَاتِ الْعَقْلِ وَ قُبْحِ الزَّلَلِ وَ بِهِ نَسْتَعِینُ.»

را نقاشی کرده و چهرۀ زیبایی به او داده که ارتکابش برای مردم راحت، سهل و آسان باشد.

متدین، زیر بار گناه نمی رود، چون برای او سخت است، ولی دیگران نه. ما حاضر نیستیم مورچه ای را زیرپا لگد کنیم، ولی آن کسی که در کنار بانک کمین می کند، می بیند خانمی، پیرمردی، پیرزنی، چند بستۀ اسکناس از ماحصل عمرش را از بانک گرفته، دارد می رود، دنبالش می کنند که این پول را غارت کنند، اگر مقاومت کند، گلوله یا چاقو می زنند و می برند؛ یعنی هم غارت برای آنان آسان است و هم کشتن. چرا؟ چون دچار بیماری تسویل نفس هستند.

اما برای امیرالمؤمنین علیه السلام که نفس و باطن خود را با رزق قرار داده شدۀ پروردگار تغذیۀ صحیح کرده است، چقدر سخت است که به مورچه ای ظلمی کند و پوست جویی را از دهانش بگیرد.

رقت قلب امیرالمؤمنین علیه السلام

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در جنگ ها کسی را نکشت، بلکه مقتول با حمله، خود را در معرض قتل قرار داد؛ یعنی مقتول هم خودکشی و خود را در معرض قتل قرار داده است و هم کشته شده.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در جنگ جمل، صفین و نهروان حاضر به شروع جنگ نبود، نه به خاطر این که می ترسید، چون که زرۀ حضرت علیه السلام یک طرفه بود، فقط رو داشت و پشت نداشت. شخصی به حضرت عرض کرد: چرا زرۀ شما این گونه است؟ فرمود: من که نمی خواهم در جنگ فرار کنم تا بخواهند از پشت سر مرا بزنند. من در جنگ روبرو هستم، تا جنگ خاتمه پیدا کند، یا به شهادت برسم. (1)

ص: 410


1- 1) - نهج البلاغه: نامه 14؛ «و [1]من وصیة له علیه السلام لعسکره قبل لقاء العدو بصفین: لَاتُقَاتِلُوهُمْ حَتَّی یَبْدَءُوکُمْ فَإِنَّکُمْ بِحَمْدِ اللَّهِ عَلَی حُجَّةٍ وَ تَرْکُکُمْ إِیَّاهُمْ حَتَّی یَبْدَءُوکُمْ حُجَّةٌ أُخْرَی لَکُمْ عَلَیْهِمْ فَإِذَا کَانَتِ الْهَزِیمَةُ بِإِذْنِ اللَّهِ فَلَا تَقْتُلُوا مُدْبِراً وَ لَاتُصِیبُوا مُعْوِراً وَ لَاتُجْهِزُوا عَلَی جَرِیحٍ وَ لَاتَهِیجُوا النِّسَاءَ بِأَذًی وَ إِنْ شَتَمْنَ أَعْرَاضَکُمْ وَ سَبَبْنَ أُمَرَاءَکُمْ فَإِنَّهُنَّ ضَعِیفَاتُ الْقُوَی وَ الْأَنْفُسِ وَ الْعُقُولِ إِنْ کُنَّا لَنُؤْمَرُ بِالْکَفِّ عَنْهُنَّ وَ إِنَّهُنَّ لَمُشْرِکَاتٌ وَ إِنْ کَانَ الرَّجُلُ لَیَتَنَاوَلُ الْمَرْأَةَ فِی الْجَاهِلِیَّةِ بِالْفَهْرِ أَوِ الْهِرَاوَةِ فَیُعَیَّرُ بِهَا وَ عَقِبُهُ مِنْ بَعْدِهِ.» الجمل، شیخ مفید: 355 - 356؛ « [2]محمد بن الحنفیة: قال لما نزلنا البصرة و [3]عسکرنا بها و صففنا صفوفنا دفع أبی علی علیه السلام إلی اللواء و قال لا تحدثن شیئا حتی یحدث فیکم ثم نام فنالنا نبل القوم فأفزعته ففزع و هو یمسح عینیه من النوم وأصحاب الجمل [4]یصیحون یا ثارات عثمان فبرز علیه السلام و لیس علیه إلا قمیص واحد ثم قال تقدم باللواء فتقدمت و قلت یا أبة أفی مثل هذا الیوم بقمیص واحد فقال ع أحرز أمرا أجله و الله قاتلت مع النبی صلی الله علیه و آله و أنا حاسر أکثر مما قاتلت و أنا دارع ثم دنا من طلحة و الزبیر فکلمهما و رجع و هو یقول یأبی القوم إلا القتال فقاتلوهم فقد بغوا و دعا بدرعه البتراء و لم یلبسها بعد النبی صلی الله علیه و آله إلا یومئذ فکان بین کتفیه منها وهن فجاء أمیرالمؤمنین علیه السلام و فی یده شسع نعل فقال له ابن عباس ما ترید بهذا الشسع یا أمیر المؤمنین فقال أربط بها ما قد تهی من هذا الدرع من خلفی فقال ابن عباس أ فی مثل هذا الیوم تلبس مثل هذا فقال علیه السلام ولم قال أخاف علیک؛ فقال لاتخف أن أوتی من ورائی و الله یا ابن عباس ما ولیت فی زحف قط.» شرح نهج البلاغه: 20/280، حدیث 221؛ «قیل له إن درعک صدر لا ظهر لها إنا نخاف أن تؤتی من قبل ظهرک فقال إذا ولیت فلا واءلت.9

امام علیه السلام به شروع کردن جنگ علاقه ای نداشت و تا جایی که امکان داشت، زمینه را برای این که دشمن تسلیم خدا و حقیقت شود، آماده می کرد، نه این که دشمن را تسلیم خود کند، اما وقتی دشمن زمینه را قبول نمی کرد و حمله را شروع می کرد، دیگر معنی نداشت که امیرالمؤمنین علیه السلام بایستد و به دشمن میدان دهد که بیاید، با تیر، خنجر و شمشیر او را قطعه قطعه کند. خدا به او می فرماید: دفاع کن.

این دفاع امری عقلی و انسانی است.

امیرالمؤمنین علیه السلام در جنگ جمل جوانی را صدا زد و فرمود: آیا حاضر هستی برای این مردم صحبت کنی و کتاب خدا را برای این مردم بخوانی؟ عرض کرد:

ص: 411

بله، حاضرم. فرمود: اگر بروی، زنده برنمی گردی و تو را قطعه قطعه می کنند.

عرض کرد: حاضر هستم. رفت و قطعه قطعه شد. باز امیرالمؤمنین علیه السلام حاضر به شروع جنگ نشد، تا این که دشمن یورش برد، امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: مقاومت کنید.

بعد که جنگ تمام شد، به عمّار بن یاسر فرمود: بیا با هم دیگر به میان کشته های دشمن برویم، وقتی که در بین کشته های دشمن رسیدند، دستور دادند کشته ای را بلند کنند و بنشانند، جنازه را بلند کردند و نشاندند، حضرت علیه السلام بالای سر جنازۀ نشسته ایستاد، با دنیایی از تأسف به این جنازه و جنازه های دیگر نگاه کرد و مانند مادر داغدیده شروع به گریه کرد. به جای این که به نظامیان پیروز بفرماید: به خاطر این که پیروز شدید، طاق نصرت بزنید، شهر را چراغانی کنید، چون دماغ دشمن را به خاک مالیدید، شروع به گریه کرد.

به حضرت علیه السلام عرض کردند: چرا گریه می کنید؟ فرمودند: برای این که جمعیتی بی علت و بیهوده به جهنم رفتند، در حالی که خدا درِ بهشت را به روی همه باز نگهداشته است. (1)

ص: 412


1- 1) - ارشاد القلوب: 2/341؛ بحار الأنوار: 28/112 - 113، باب 3، ذیل حدیث 3؛ 0فَلَمَّا الْتَقَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَعَ أَصْحَابِ الْجَمَلِ کَانَ ذَلِکَ الْفَتَی أَوَّلَ مَنْ قُتِلَ مِنْ أَصْحَابِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمَّا صَافَّ الْقَوْمُ وَ اجْتَمَعُوا عَلَی الْحَرْبِ أَحَبَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنْ یَسْتَظْهِرَ عَلَیْهِمْ بِدُعَائِهِمْ إِلَی الْقُرْآنِ وَ حُکْمِهِ فَدَعَا بِمُصْحَفٍ وَ قَالَ مَنْ یَأْخُذُ هَذَا الْمُصْحَفَ یَعْرِضُهُ عَلَیْهِمْ وَ یَدْعُوهُمْ إِلَی مَا فِیهِ فَیُحْیِیَ مَا أَحْیَاهُ وَ یُمِیتَ مَا أَمَاتَهُ قَالَ وَ قَدْ شَرَعَتِ الرِّمَاحُ بَیْنَ الْعَسْکَرَیْنِ حَتَّی لَوْ أَرَادَ امْرُؤٌ أَنْ یَمْشِیَ عَلَیْهَا لَمَشَی قَالَ فَقَامَ الْفَتَی فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا آخُذُهُ وَ أَعْرِضُهُ عَلَیْهِمْ وَ أَدْعُوهُمْ إِلَی مَا فِیهِ قَالَ فَأَعْرَضَ عَنْهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع ثُمَّ نَادَی الثَّانِیَةَ مَنْ یَأْخُذُ هَذَا الْمُصْحَفَ فَیَعْرِضَهُ عَلَیْهِمْ وَ یَدْعُوَهُمْ إِلَی مَا فِیهِ فَلَمْ یَقُمْ إِلَیْهِ أَحَدٌ فَقَامَ الْفَتَی وَ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَنَا آخُذُهُ وَ أَعْرِضُهُ عَلَیْهِمْ وَ أَدْعُوهُمْ إِلَی مَا فِیهِ قَالَ فَأَعْرَضَ عَنْهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثُمَّ نَادَی الثَّالِثَةَ فَلَمْ یَقُمْ إِلَیْهِ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ إِلَّا الْفَتَی وَ قَالَ أَنَا آخُذُهُ وَ أَعْرِضُهُ عَلَیْهِمْ وَ أَدْعُوهُمْ إِلَی مَا فِیهِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِنَّکَ إِنْ فَعَلْتَ ذَلِکَ فَإِنَّکَ لَمَقْتُولٌ فَقَالَ وَ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَا شَیْءٌ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أُرْزَقَ الشَّهَادَةَ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ أَنْ أُقْتَلَ فِی طَاعَتِکَ فَأَعْطَاهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام الْمُصْحَفَ فَتَوَجَّهَ بِهِ نَحْوَ عَسْکَرِهِمْ فَنَظَرَ إِلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ قَالَ إِنَّ الْفَتَی مِمَّنْ حَشَا اللَّهُ قَلْبَهُ نُوراً وَ إِیمَاناً وَ هُوَ مَقْتُولٌ وَ لَقَدْ أَشْفَقْتُ عَلَیْهِ مِنْ ذَلِکَ وَ لَنْ یُفْلِحَ الْقَوْمُ بَعْدَ قَتَلِهِمْ إِیَّاهُ فَمَضَی الْفَتَی بِالْمُصْحَفِ حَتَّی وَقَفَ بِإِزَاءِ عَسْکَرِ عَائِشَةَ وَ طَلْحَةُ وَ الزُّبَیْرُ حِینَئِذٍ عَنْ یَمِینِ الْهَوْدَجِ وَ شِمَالِهِ وَ کَانَ لَهُ صَوْتٌ فَنَادَی بِأَعْلَا صَوْتِهِ مَعَاشِرَ النَّاسِ هَذَا کِتَابُ اللَّهِ فَإِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ یَدْعُوکُمْ إِلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ الْحُکْمِ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ فَأَنِیبُوا إِلَی طَاعَةِ اللَّهِ وَ الْعَمَلِ بِکِتَابِهِ قَالَ وَ کَانَتْ عَائِشَةُ وَ طَلْحَةُ وَ الزُّبَیْرُ یَسْمَعُونَ قَوْلَهُ فَأَمْسَکُوا فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ أَهْلُ عَسْکَرِهِمْ بَادَرُوا إِلَی الْفَتَی وَ الْمُصْحَفُ فِی یَمِینِهِ فَقَطَعُوا یَدَهُ الْیُمْنَی فَتَنَاوَلَ الْمُصْحَفَ بِیَدِهِ الْیُسْرَی وَ نَادَاهُمْ بِأَعْلَا صَوْتِهِ مِثْلَ نِدَائِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَبَادَرُوا إِلَیْهِ وَ قَطَعُوا یَدَهُ الْیُسْرَی فَتَنَاوَلَ الْمُصْحَفَ وَ احْتَضَنَهُ وَ دِمَاؤُهُ تَجْرِی عَلَیْهِ وَ نَادَاهُمْ مِثْلَ ذَلِکَ فَشَدُّوا عَلَیْهِ فَقَتَلُوهُ وَ وَقَعَ مَیِّتاً فَقَطَعُوهُ إِرْباً إِرْباً وَ لَقَدْ رَأَیْنَا شَحْمَ بَطْنِهِ أَصْفَرَ قَالَ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَاقِفٌ یَرَاهُمْ فَأَقْبَلَ عَلَی أَصْحَابِهِ وَ قَالَ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا کُنْتُ فِی شَکٍّ وَ لَالَبْسٍ مِنْ ضَلَالَةِ الْقَوْمِ وَ بَاطِلِهِمْ وَ لَکِنْ أَحْبَبْتُ أَنْ یَتَبَیَّنَ لَکُمْ جَمِیعاً ذَلِکَ مِنْ بَعْدِ قَتْلِهِمُ الرَّجُلَ الصَّالِحَ حَکِیمَ بْنَ جَبَلَةَ الْعَبْدِیَّ فِی رِجَالٍ صَالِحِینَ مَعَهُ وَ تَضَاعُفُ ذُنُوبِهِمْ بِهَذَا الْفَتَی وَ هُوَ یَدْعُوهُمْ إِلَی کِتَابِ اللَّهِ وَ الْحُکْمِ بِهِ وَ الْعَمَلِ بِمُوجَبِهِ فَثَارُوا إِلَیْهِ فَقَتَلُوهُ وَ لَایَرْتَابُ بِقَتْلِهِمْ مُسْلِمٌ وَ وَقَدَتِ الْحَرْبُ وَ اشْتَدَّت.»

در تاریخ غیر از امیرالمؤمنین علیه السلام هیچ نظامیی سراغ نداریم که به کشتۀ دشمن اشک ریخته باشد که تمام درهای بهشت به روی شما باز بود، چرا به جهنم رفتید؟ از این که دشمن به جهنم رفته است، می سوخت و اشک می ریخت.

اخلاقی علی، اخلاق خدا

به قدری این نفس پاک، نورانی، با صفا، دریای مهر و محبت، تواضع، خاکساری و فروتنی، با اخلاق و با کرامت بود که عکس العمل عملی این نفس ظاهری امیرالمؤمنین علیه السلام نشان می داد که ایشان صد در صد - در حدّ سعۀ وجودی

ص: 413

خود - هم اخلاق پروردگار است؛ یعنی اگر مردم می خواستند اخلاق عینی خدا را با چشم ببینند، باید علی علیه السلام را می دیدند.

تسویل نفس برادران حضرت یوسف علیه السلام

هنگام غروب، ده برادر با پیراهن خون آلود نزد پدر آمدند:

« وَ جاؤُ عَلی قَمِیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ» 1

خونی که به پیراهن بود، خون دروغین بود، نه خون حضرت یوسف علیه السلام.

پیراهن را با خون دروغین نزد پدر آوردند و حرف هایی زدند که بعضی از این حرف ها که در قرآن آمده است را ذکر می کنم. وقتی پیراهن را نشان دادند، به دروغ گفتند:

« فَأَکَلَهُ اَلذِّئْبُ» 2

پسرت را گرگ خورد، این هم پیراهن خونی او. حضرت یعقوب علیه السلام اصلاً باور نکرد که حضرت یوسف علیه السلام را گرگ خورده باشد. با این که ده پسر، همه با هم و به طور دسته جمعی گفتند که پسرت را گرگ خورده است، اما این سخن هیچ تأثیری در حضرت یعقوب علیه السلام نگذاشت. فقط به آنها گفت:

« بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ» 3

«بل» ؛ یعنی این که گرگ فرزند مرا خورده باشد، دروغ است. نفس و باطن شما

ص: 414

این دروغ را سر هم کرده است.

روانکاوی انبیاء علیهم السلام چقدر دقیق است. اصلاً ما روانشناسی مانند انبیا و ائمه علیهم السلام در عالم نداریم. علل، سبب و فلسفۀ معاصی و زشتی هایی که مردم مرتکب می شوند را دقیقاً بیان می کنند.

در ادبیات عرب «بل» برای اضراب است؛ یعنی از سخن قبل به سخن دیگر تکیه کردن و این که کلام شما به هیچ عنوان قابل باور نیست،

« بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ»

فرمود: هر ده نفری شما بیماری تسویل نفس دارید و باطن شما زشتی را در برابر شما آرایش داده است که ارتکاب آن برای شما آسان شود و شما نیز راحت مرتکب شدید. چرا به گردن گرگ می گذارید؟ (1)

ص: 415


1- 1) - بحار الأنوار: 69/122، باب 99، حدیث 19؛ « [1]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: الْکُفْرُ عَلَی أَرْبَعِ دَعَائِمَ عَلَی الْفِسْقِ وَ الْعُتُوِّ وَ الشَّکِّ وَ الشُّبْهَة. . . وَ الشُّبْهَةُ عَلَی أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَی الْإِعْجَابِ بِالزِّینَةِ وَ تَسْوِیلِ النَّفْسِ وَ تَأَوُّلِ الْعِوَجِ وَ تَلَبُّسِ الْحَقِّ بِالْبَاطِلِ وَ ذَلِکَ بِأَنَّ الزِّینَةَ تَزِیدُ عَلَی الشُّبْهَةِ وَ أَنَّ تَسْوِیلَ النَّفْسِ یُقْحِمُ عَلَی الشَّهْوَةِ وَ أَنَّ الْعِوَجَ یَمِیلُ [ بِصَاحِبِهِ ] مَیْلًا عَظِیماً وَ أَنَّ التَّلَبُّسَ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ فَذَلِکَ الْکُفْرُ وَ دَعَائِمُهُ وَ شُعَبُهُ.» مستدرک الوسائل: 11/338، باب 41، حدیث 13204؛ « [2]کُمَیْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ فِی کَلَامٍ لَهُ فِی تَسْوِیلِ الشَّیَاطِینِ إِنَّهُمْ یَخْدَعُوکَ بِأَنْفُسِهِمْ فَإِذَا لَمْ تُجِبْهُمْ مَکَرُوا بِکَ وَ بِنَفْسِکَ بِتَحْبِیبِهِمْ إِلَیْکَ شَهَوَاتِکَ وَ إِعْطَائِکَ أَمَانِیَّکَ وَ إِرَادَتَکَ وَ یُسَوِّلُونَ لَکَ وَ یُنْسُونَکَ وَ یَنْهَوْنَکَ وَ یَأْمُرُونَکَ وَ یُحَسِّنُونَ ظَنَّکَ بِاللَّهِ حَتَّی تَرْجُوَهُ فَتَغْتَرَّ بِذَلِکَ فَتَعْصِیَهُ وَ جَزَاءُ الْعَاصِی لَظَی.» مستدرک الوسائل: 12/114، باب 81، ذیل حدیث 13668؛ « [3]قَالَ علی علیه السلام رَدْعُ النَّفْسِ عَنْ تَسْوِیلِ الْهَوَی شِیمَةُ الْعُقَلَاءِ.» غرر الحکم: 241، حدیث 4878؛ « [4]رَدْعُ النَّفْسِ عَنْ تَسْوِیلِ الْهَوَی ثَمَرَةُ النُّبْل.» غرر الحکم: 306، حدیث 7003؛ « [5]سَلُوا اللَّهَ سُبْحَانَهُ الْعَافِیَةَ مِنْ تَسْوِیلِ الْهَوَی وَ فِتَنِ الدُّنْیَا.»

گناهان پیامد تسویل برادران یوسف علیه السلام

این تسویل نفس این ها را به چند گناه وادار کرد؟ اول: گناه نفاق. خیلی برای ما سنگین است که پسران پیغمبر علیه السلام عمل منافقانه انجام داده باشند، ولی خدا در قرآن می فرماید: ده نفری نزد پدر آمدند، نشستند و گردن کج کردند و گفتند:

« أَرْسِلْهُ مَعَنا غَداً یَرْتَعْ وَ یَلْعَبْ» 1

چرا حضرت یوسف علیه السلام را هر روز نزد خود در خانه نگه می داری؟ او را با ما روانۀ صحرا کن تا در مرغزارها قدم بزند و بازی کند. ولی در این مسأله نظر دیگری داشتند و آن نظر خود را در پنهان با همدیگر مطرح کرده بودند:

« اُقْتُلُوا یُوسُفَ» 2

« وَ أَلْقُوهُ فِی غَیابَتِ اَلْجُبِّ» 3

اصل تصمیم این بود که حضرت یوسف علیه السلام را بکشید و یا در چاهی که عمق دار و تاریک است بیاندازید.

این تصمیم قطعی آنها بوده است، اما به پدر می گویند: او را با ما بفرست تا در مرغزارها قدم بزند و بازی کند. این گناه اول آنها بوده است.

گناه دوم: بدون علّت، با مکر و حیله، جگرگوشۀ پدر را از او جدا کنند و چهل سال داغِ فراقِ بسیار سنگینی را بر قلب پدر خود تحمیل کنند.

گناه سوم: به پدر به دروغ گفتند: او را با ما به بازی و قدم زدن در مرغزارها

ص: 416

بفرست و دروغ دیگر آن خون روی پیراهن بود که با خود آوردند.

« وَ جاؤُ أَباهُمْ عِشاءً یَبْکُونَ» 1

ده نفری گریه می کردند و می گفتند: ای پدر! عجب برادری بود، حیف که گرگ او را پاره کرد. اشک دروغ می ریزند.

گناه دیگر آنها این بود که تا حضرت یوسف علیه السلام را به صحرا آوردند، بچه ای که هیچ پناهی نداشت و باید این برادران نیرومند از او حمایت می کردند، هر چه بگندد نمکش می زنند وای به وقتی که بگندد نمک (1)

حامیان او، ظالمان و دشمنان او شدند و تا جایی که می شد، او را کتک زدند.

گناه بعد این که او را به قصد این که نابود شود، در چاه انداختند. ببینید بیماری تسویل نفس در این ده نفر چه کار کرد؟

گناهان، پیامد تسویل نفس

گناهانی که بشر در شهرهای بزرگ مرتکب می شود، این ها را بشمارید، ببینید چند گناه است؟ همۀ آنها از همین تسویل نفس سرچشمه می گیرد. به قدری هنرمندانه زشتی را زیبا جلوه می دهد که انسان هر روز که از خانه بیرون می آید، می خواهد هزاران ناموس مردم را تا جایی که می شود، با چشم بد نگاه کند.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام وقتی می خواهند چشم چرانی را توضیح بدهند، می فرماید:

«لکم أوّل نظرة الی المرأة فلا تتبعوها بنظرة أخری» (2)

ص: 417


1- 2) - امثال و حکم دهخدا: 4/1918. [1]
2- 3) - الخصال: 2/632، ذیل حدیث 10؛ بحار الأنوار: 101/36، باب 34، حدیث 20. [2]

اگر چشمتان به نامحرمی افتاد، نگاهتان را ادامه ندهید.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وقتی می خواهند نگاه و نظر زشت را توضیح بدهند، می فرماید:

«النظر سهم مسموم من سهام ابلیس» (1)نگاه، تیری از تیرهای شیطان است که وقتی به انسان می خورد، حرکت عقل او را از کار می اندازد. دیوانه اش می کند تا به سراغ دختران و زنان مردم برود و او را به زنای محصنه و غیرمحصنه بکشد؛ یعنی وقتی نفس زشتی را زیبا جلوه می دهد، می گوید: به دنبال ناموس مردم برو و هر جا که می خواهد، بشود. این آیۀ اول بود.

دامان پاک از تسویل حضرت یوسف علیه السلام

در آیۀ دوم هفت سال است که حضرت یوسف علیه السلام در زندان است. چقدر زجر کشیده است. دو نفر درباری که در زندان بودند، هر کدام خواب می بینند و خواب خود را برای حضرت یوسف علیه السلام تعریف می کنند.

حضرت یوسف علیه السلام خواب هر دو را تعبیر می کند؛ به یکی می گوید: خواب تو نشان می دهد که تبرئه می شوی و به شغل خود برمی گردی. اما به دیگری می گوید:

تو اعدام می شوی و هیچ راه نجاتی نداری. اعدامی، اعدام شد و تبرئه شده نیز به شغل خود برگشت و رفیق زندانی خود را فراموش کرد تا زمانی که پادشاه مصر خواب می بیند و صبح آن را برای درباری ها تعریف می کند و می گوید: من چند بار این خواب را دیده ام.

ص: 418


1- 1) - جامع الأخبار: 93؛ [1]بحار الأنوار: 101/38، باب 34، حدیث 34. [2]

درباری ها می گویند: این «اضغاث احلام» ، خواب های پریشان است و ریشه در حقیقت ندارد. ناگهان آن فرد تبرئه شده به پادشاه می گوید: در زندان شخصی را داریم که تعبیر خواب را خیلی خوب می داند.

پادشاه می گوید: خواب مرا نزد آن زندانی بگو، ببین چه می گوید. وجود مبارک حضرت یوسف علیه السلام حقیقت خواب را گفت، که چهارده سال برای این مملکت این حادثه ها می گذرد و دولت را راهنمایی می کند که چگونه با حادثه برخورد کنند تا کسی در مملکت به مشکل برنخورد.

شاه وقتی تعبیر خواب را می شنود، می فهمد این زندانی، انسانی عالم، فهمیده و با بصیرتی است. او را از زندان بیرون می آورد و می گوید: تو در نزد ما مقام داری.

حضرت یوسف علیه السلام می گوید: من نمی آیم. در همین زندان می مانم. به پادشاه مملکت بگو داستان نه سال قبل چه بوده است؟ یعنی به منِ پاکدامن تهمت زده اند و بی گناه در زندان انداخته اند. من اینجا می نشینم تا این تهمت از دامن من پاک شود.

تسویل نفس زلیخا

شاه، افرادی را به دنبال زن عزیز مصر که با یوسف علیه السلام درگیر بود و زنانی که در میهمانی شرکت داشتند می فرستد و بعد به زنان می گوید: برنامه چه بوده است؟ زلیخا تعریف کرده و به دروغ متوسل نمی شود. راست می گوید؛ چون شدیداً گرفتار عذاب وجدان است و نه سال است که بیگناهی را به خاطر این که قدرت داشته، به زندان انداخته و حال ناراحت است و حقیقت را بیان می کند. به پادشاه می گوید: من از یوسف علیه السلام کامجویی خواستم، او نیز در برابر من کاملاً مقاومت کرد و جواب مرا نداد. اکنون حق آشکار شد که مقصّر کیست، سلطان! من مقصّر بودم و او پاک است.

ص: 419

بی گناهی، کم گناهی نیست در دیوان عشق یوسف از دامان پاک خود به زندان می شود (1)

نفس اماره، موجب تسویل نفس

گفت: ای سلطان! در خلوت کاخ این اتفاق به وجود آمد که من با داشتن شوهر، به دنبال این جوان پاکدامن بودم، اما او حاضر نشد که جواب مرا بدهد، اما من تا جایی که امکان داشت، زمینه را فراهم می کردم، می دانی چرا؟

« إِنَّ اَلنَّفْسَ لَأَمّارَةٌ بِالسُّوءِ» 2

چون من زن درباری بودم، با معلمان واقعی و مربیان حقیقی ارتباط نداشتم.

همیشه ارتباط من با زیباترین لباس، خوشمزه ترین خوراک، افراد دارای مقام، طلا، نقره، گردنبند، تاج و گوشواره بود. من در این دربار با رزق حلالِ نفس سر و کاری نداشتم و باطن من به خاطر این که تغذیۀ درست نشد، چهرۀ «امّاره بالسوء» گرفت؛ یعنی شانۀ وجود مرا به طرف گناه می کشید و من در مقابل حالت امّاره محکوم بودم.

این بدترین محکومیت است؛ یعنی دیگر در تاریخ عالم و فضای هستی محکومی بدبخت تر و بیچاره تر از محکوم نفس امّاره نیست. امّاره صیغۀ مبالغه است؛ یعنی شب و روز به من فرمان می دهد که او را با گناه تغذیه کنم. حتی خوابی که می بینم، خواب گناه و آلودگی است.

حضرت علی علیه السلام نیز خواب می بیند، اما پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را در خواب می بیند.

اما دارندۀ نفس اماره در خواب می بیند که به دنبال ناموس مردم و گناه می رود

ص: 420


1- 1) - صائب تبریزی.

و تمام این حالات نزدیک مرگ به صورت هیولاهای عجیب رخ نشان می دهد و بین انسان و خدا جدایی ابدی می اندازد.

این حرف زلیخا است، نه حضرت یوسف علیه السلام که نفس امّاره نداشت. اگر نفس امّاره داشت، در دام این زن می افتاد. این حرف آن زن است.

حال یوسف علیه السلام در زندان است، هنوز بیرون نیامده و گفتگو بین این زن و پادشاه ادامه دارد:

« إِنَّ اَلنَّفْسَ لَأَمّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاّ ما رَحِمَ رَبِّی» 1

می گوید: ببینید تسویل نفس چه می کند که من، زن شوهردار را خیلی آسان به کثیف ترین خیانت وادار می کند.

پرستش گوساله بر اثر تسویل

اما آیۀ سوم: این آیه نیز آیۀ خیلی عجیبی است. این دیگر حرف حضرت یعقوب علیه السلام و حرف خدا نیست، بلکه حرف چهرۀ زشت کثیف جهنمی پلید و پستی است که از نفس خود خبر داده است.

موسی بن عمران علیه السلام برای این که بنی اسرائیل را از ظلم فرعونیان نجات دهد، چه زحمت سنگینی کشید تا باطن آنها را به توحید و حق گره بزند. اما خطر تسویل را ببینید.

خدا به موسی علیه السلام فرمود: چهل شب به کوه طور بیا. وقتی بعد از چهل شب برگشت، دید از هفتاد هزار نفر اهل توحید، درصد بالایی گوساله پرست شده اند؛ یعنی خدا را با گوساله جابجا کرده اند.

ص: 421

شما فکر کنید خدا کیست و گوساله چیست؟ بعد حساب کنید که چند هزار نفر در غیبت موسی بن عمران علیه السلام در باطن، جای خدا را با گوساله عوض کردند؟ خدا را بیرون کردند و گوساله را به باطن خود راه داده اند.

چه کسی این کار را کرد؟ شخصی به نام سامریّ که از طلا مجسمۀ گوساله ای ساخت، طوری که صدا در آورد و بعد به مردم گفت: خدا و معبود شما این است، برای چه به دنبال خدایی که نمی بینید، هستید؟ می توانید با او راحت رابطه برقرار کنید.

تسویل سامری برای گوساله پرستی

خداوند در قرآن مجید می فرماید:

حضرت موسی علیه السلام وقتی برگشت، فوق العاده خشمگین شد. سامریّ بنای زحمات او را خراب کرده بود و با حیله و نیرنگ گوساله را در قلب مردم با خدا جابجا کرده، توحید را به شرک تبدیل و مردم پاک را نجس کرده بود. به سامریّ گفت:

« فَما خَطْبُکَ یا سامِرِیُّ» 1

این کار سنگین چه بود که انجام دادی؟ او به موسی علیه السلام گفت:

« کَذلِکَ سَوَّلَتْ لِی نَفْسِی» 2

این کار زشت را باطن من در مقابل من زیبا جلوه داد که انجام آن برایم آسان

ص: 422

باشد. البته بعد به عذاب الهی دچار شد که تا ابد نیز از آن عذاب نجات پیدا نمی کند.

ذکر مناجات

با خضر دانش یار شو ای موسی دل

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 423

اشتهای نفس

سیری ناپذیری نفس در جهت خوب و بد

سیری ناپذیری نفس در جهت خوب و بد

27

شیراز، مدرسه علوی

دهه اول - شعبان 1384

ص: 424

ص: 425

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

اهل بصیرت، اشتها و معدۀ نفس را بسیار گسترده می دانند و بیانشان این است که این گستردگی از آیات، معارف الهیه و روایات استفاده می شود.

اگر نفس با حسنات تغذیه شود، پس نمی زند و تا هنگامی که صاحب نفس زنده است، با اشتهای کامل و به صورت موجود گرسنۀ کامل، خواهان تغذیه با حسنات است.

این عدم سیری او در دنیای بعد نیز ادامه دارد، لذا در قرآن مجید می فرماید:

هنگامی که در بهشت و نعمت های خدا قرار می گیرد، در آنجا حالتش، حالت:

« ما تَشْتَهِیهِ اَلْأَنْفُسُ» 1

است؛ یعنی بی نهایت خواه است. نمی گوید به آنچه که موجود است قناعت کن، بلکه می فرماید: آنچه که می خواهید، برای شما فراهم است.

اگر می فرمود: به آنچه در بهشت موجود است، قناعت کنید و غیر از آن را نخواهید، دلیل بر محدودیت معده و گرسنگی نفس و محدودیت نعمت ها بود.

ص: 426

اما از یک طرف می فرماید:

« ما تَشْتَهِیهِ اَلْأَنْفُسُ»

و از یک طرف می فرماید:

« جَنّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها» 1

«عدن» یعنی بهشت های جاوید همیشگی که زمان در آنجا وجود ندارد و نعمت ها در آنجا بی شمار است.

این یک طرف داستان نفس است. طرف دیگرش نیز این است که اگر با زشتی ها تغذیه شود، باز هم سیر نمی شود و پس نمی زند. دائم درخواست دارد.

سختی دل کندن از عادت نفس

اگرمزۀ زشتی ها را به نفس بچشانید و آن را به خوردن زشتی ها عادت دهید، علاجش برای شما بسیار مشکل است و عوض کردن راه، توبه دادن و پاک کردنش خیلی سخت می شود.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام جمله ای دارند که به این معنا اشاره دارد:

گناه نکردن، آسان تر از توبه کردن است. (1)یکی از سختی ها در این عالم، توبه کردن است. این حقیقتی است. کسی که عمری به زشتی های مالی عادت کرده است، مثلاً دزد است، صد بار او را می گیرند و به زندان می اندازند، رنج و آزار می دهند، اما همان روز اولی که آزاد می شود، باز نقشه می کشد که کجا برای دزدی

ص: 427


1- 2) - نهج البلاغه: حکمت170؛ «وَ قَالَ علیه السلام: تَرْکُ الذَّنْبِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَةِ.»

بروم.

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمود: کسی که مزۀ رباخوری را که در رأس همۀ مفت خوری هاست چشیده، بعد از پنجاه سال، چند میلیارد ثروت به هم زده است، می خواهند توبه اش بدهند، راه توبه اش را قرآن بیان می کند که سرمایۀ اولیۀ قبل از ورود به ربا چقدر بوده است:

« فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوالِکُمْ» 1

آن مقداری که در چرخ ربا افتاده است، اگر می خواهد توبه کند، می گوید: بدم نمی آید، دیگر پیر شده ام و بدنم از هر طرف چراغ خطر می دهد و امروز و فردا می میرم، چگونه باید توبه کنم؟ قرآن مجید می فرماید: آن پول اولیه را بردار، بقیه را پس بده. اگر مرده اند، به ورثه ها پس بده.

این آقا می خواهد باغ ها، جهیزیه ای که به دخترانش داده، زندگیی که برای پسرانش درست کرده پس بدهد، خود و همسرش بقیۀ عمر را زندگی کنند، فکر می کنید این شخص توبه می کند؟

سختی توبه در برابر گناه کردن

لذا امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید:

توبه مشکل است. بعد می فرمایند: سخت تر از توبه، گناه است، که کسی بخواهد بعد از عمری، رابطه اش را با گناه قطع کند و مسیر دیگری را انتخاب کند.

به قدری بار گناه سنگین است که شانه خالی کردن از زیر این بار، بنا به فرمودۀ امیرالمؤمنین علی علیه السلام: «أصعب» است. گناه کردن سخت است، اما آزاد شدن

ص: 428

و سبک شدن از این بار، کاری سخت تر و بسیار مشکلی است.

در جملۀ دیگری دارند:

«الدخول فیها سهل و الخروج منها مع السلامة صعب» (1)افتادن در گناه آسان است، اما از این چاه اگر بخواهی سالم بیرون بیایی که تمام گناهان ظاهری و باطنی ریشه کرده در نفست را، بیرون بریزی و خراب کنی، آن نفس عنایت شدۀ الهی را از لابلای این همه تاریکی ها و کوه های گناه دربیاوری، مشکل و سخت است.

خطر دیگری که در اینجا وجود دارد و قرآن نیز بیان می کند این است که: اگر نفس به زشتی ها عادت کند و مزۀ زشتی ها را بچشد، بعد از مدتی از خوبی ها نفرت پیدا می کند و فراری می شود. وقتی به بی نمازی، ظلم و انحراف عادت کند، از خوبی ها نفرت پیدا می کند.

عادت نفس به نوع تغذیۀ آن

کتاب «نامۀ دانشوران» داستانی را از زمان قاجاریه نوشته است. این کتاب با شرکت ده دانشمند، زیر نظر یکی از علمای بینای آن زمان به نام «حاج میرزا ابوالفضل ساوجی» نوشته شد. نقل می کند:

ابوالنجم طبیب که طبیبی متخصص، هنرمند و بینایی بوده است، وارد بازار عطر فروشان می شود، می بیند چند نفر وسط بازار جمع شده اند، همه دارند نظر می دهند، تا چشم آنان به ابوالنجم طبیب افتاد، گفتند: حل مشکل را از او

ص: 429


1- 1) - شرح نهج البلاغه: 20/276، الحکم المنسوبة؛ «العدل صورة واحدة و الجور صور کثیرة و لهذا سهل ارتکاب الجور و صعب تحری العدل و هما یشبهان الإصابة فی الرمایة و الخطأ فیها و إن الإصابة تحتاج إلی ارتیاض و تعهد و الخطأ لا یحتاج إلی شیء من ذلک.»

بخواهیم. راه دادند و او جلو آمد.

به ابوالنجم گفتند: این آقا غش کرده است، به محض این که وارد بازار عطرفروشان شد افتاد و هر کاری می کنیم، به هوش نمی آید. ابوالنجم گفت: چه کسی این شخص را می شناسد؟ یک نفر گفت: من. گفت: شغل او چیست؟ گفت:

کنّاس است، سطلی دارد که با آن چاه دستشویی خانه ها را خالی می کند، گفت:

چند سال است که این کاره است؟ گفتند: پنجاه سال.

گفت: یکی از شما برود قدری فضولات چاه دستشویی خانه را بیاورد و جلوی بینی او بگیرد، وقتی نفس اول را بکشد، به هوش می آید. عطر، به مزاج او نمی سازد، فقط نجاست به این شخص می سازد. نفس او پنجاه سال است که با بوی نجاست خو گرفته و این بو طبیعت او شده است.

مجرمان و نفرت از خوبی ها

در جهت تغذیۀ زشتی ها، بعد از مدتی نفس از خوبی ها نفرت پیدا می کند.

کسی که به انواع گناهان عادت کرده است و هر کاری می کنید تا هدایتش کنید، نمی پذیرد، قبول نمی کند، خوبی ها را نمی گیرد، اما همان وقت به گناه دعوتش کنند، سریع قبول می کند، این اشتهایش نسبت به زشتی ها تمام نمی شود.

تشبیه نفس مجرم به جهنم

مفسرین و اهل دل می گویند: این دهان و معده، در خوردن زشتی ها و سیر نشدن، دقیقاً مانند دهان و معدۀ جهنم است. قرآن را در اینجا می خوانند که خدا در آن می فرماید: در قیامت وقتی خدا هفت طبقۀ جهنم را از مجرمان پر کرد، جهنمی که آنها با دست خود و زشتی ها ساختند، وقتی تمام شد و کسی در صحرای محشر نماند، بهشتی ها به بهشت و جهنمی ها به جهنم رفتند، هیچ کس دیگری نماند،

ص: 430

پروردگار به جهنم خطاب می کند، اصلاً خدا با بهشت حرفی ندارد، آنجا امری طبیعی است؛ چون زیبای مطلق است و زیبایی ها جلوۀ او است و بهشت نیز تجلّی تجسمی زیبایی های انسان است، خودش به خودش کاری ندارد، اما جهنّم غیرطبیعی و غیر اصولی است که خدا به دوزخ می گوید:

« هَلِ اِمْتَلَأْتِ» 1

«امتلاء» یعنی سیر و پر شدن، به هفت طبقۀ جهنم می گوید: آیا بس است؟ سیر شدی؟ میلیاردها نفر را خوردی، از زمان حضرت آدم علیه السلام تا آخرین نفر اهل جهنم، چقدر کمونیسم، لاییک، زناکار، رباخور، ظالم و بی دین خوردی، باز سیر نشدی؟ مانند دهان و معدۀ نفس که سیری نداشت.

مقایسۀ اشتهای جهنم و بهشت

مقایسه ای با بهشت کنید، ما کلمۀ کثیر و اکثر در قرآن در ارتباط با بهشت نداریم، «ثلّة» داریم،

« ثُلَّةٌ مِنَ اَلْأَوَّلِینَ * وَ ثُلَّةٌ مِنَ اَلْآخِرِینَ» 2

«ثلّة» ؛ گروهی، اما کثیر نداریم، ولی دربارۀ دوزخ، اکثر و کثیر داریم:

« وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ اَلْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ» 3

دربارۀ بهشت این حرف را ندارد؛ یعنی بهشت واقعاً خلوت است. به همین خاطر است که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:

ص: 431

جای فقیرترین کس از لحاظ نعمت ها در بهشت، از سطح کرۀ زمین وسیع تر است؛ چون مشتری ندارد. (1)ولی امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: اگر کسی در دوزخ، جای دو کف پا برای خودش پیدا کند، خیلی به او لطف کرده اند. اکثر در قرآن زیاد است:

« وَ لا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شاکِرِینَ» 2

ص: 432


1- 1) - بحار الأنوار: 8/137 - 138، باب 23، حدیث 49؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا دَخَلْتُ الْجَنَّةَ [2]رَأَیْتُ فِیهَا شَجَرَةَ طُوبَی أَصْلُهَا فِی دَارِ عَلِیٍّ وَ مَا فِی الْجَنَّةِ [3]قَصْرٌ وَ لَامَنْزِلٌ إِلَّا وَ فِیهَا فُتْرٌ [ قُتْرٌ ] مِنْهَا وَ أَعْلَاهَا أَسْفَاطُ حُلَلٍ مِنْ سُنْدُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ یَکُونُ لِلْعَبْدِ الْمُؤْمِنِ أَلْفُ أَلْفِ سَفَطٍ فِی کُلِّ سَفَطٍ مِائَةُ أَلْفِ حُلَّةٍ مَا فِیهَا حُلَّةٌ یُشْبِهُ الْأُخْرَی عَلَی أَلْوَانٍ مُخْتَلِفَةٍ وَ هُوَ ثِیَابُ أَهْلِ الْجَنَّةِ [4]وَسَطُهَا ظِلٌّ مَمْدُودٌ عَرْضُ الْجَنَّةِ [5]کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللّهِ وَ رُسُلِهِ یَسِیرُ الرَّاکِبُ فِی ذَلِکَ الظِّلِّ مَسِیرَةَ مِائَةِ عَامٍ فَلَا یَقْطَعُهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ وَ أَسْفَلُهَا ثِمَارُ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ [6]طَعَامُهُمْ مُتَذَلِّلٌ فِی بُیُوتِهِمْ یَکُونُ فِی الْقَضِیبِ مِنْهَا مِائَةُ لَوْنٍ مِنَ الْفَاکِهَةِ مِمَّا رَأَیْتُمْ فِی دَارِ [ ثِمَارِ ] الدُّنْیَا وَ مَا لَمْ تَرَوْهُ وَ مَا سَمِعْتُمْ بِهِ وَ مَا لَمْ تَسْمَعُوا مِثْلَهَا وَ کُلَّمَا یُجْتَنَی مِنْهَا شَیْءٌ نَبَتَتْ مَکَانَهَا أُخْرَی لامَقْطُوعَةٍ وَ لامَمْنُوعَةٍ وَ تَجْرِی نَهَرٌ فِی أَصْلِ تِلْکَ الشَّجَرَةِ تَنْفَجِرُ مِنْهَا الْأَنْهَارُ الْأَرْبَعَةُ أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشّارِبِینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی الْخَبَرَ.» بحار الأنوار: 8/84، باب 23؛ « [7]رُوِیَ أَنَّ رَسُولَ هِرَقْلَ سَأَلَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِنَّکَ تَدْعُو إِلَی جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ فَأَیْنَ النَّارُ فَقَالَ النَّبِیُّ ص سُبْحَانَ اللَّهِ فَأَیْنَ اللَّیْلُ إِذَا جَاءَ النَّهَارُ.» «المعنی والله أعلم أنه إذا دارالفلک حصل النهار فی جانب من العالم و اللیل فی ضد ذلک الجانب فکذلک الجنة [8]فی جهة العلو و النار فی جهة السفل و سئل أنس بن مالک عن الجنة [9]فی الأرض أم فی السماء فقال فأی أرض وسماء تسع الجنة [10]قیل فأین هی قال فوق السماوات السبع تحت العرش. والثانی أن الذین یقولون الجنة و النار [11]غیر مخلوقتین الآن لا یبعد أن تکون الجنة [12]عندهم مخلوقة فی مکان السماوات و النار فی مکان الأرض.» همچنین مراجعه کنید به تفسیر نمونه: 3/113 - 115، [13]ذیل آیه 133 سوره آل عمران. [14]

این أکثر، اهل دوزخ هستند. بعد به دوزخ می گوید:

« هَلِ اِمْتَلَأْتِ»

معده ات سیر شد؟ دیگر نمی خواهی؟ به پروردگار عالم می گوید:

« هَلْ مِنْ مَزِیدٍ» 1

دیگر نداری داخل شکم من بریزی؟ این لقمه هایی که دادی کم بود، از ما می پرسی سیر شدی؟

می گویند: دهان و معدۀ نفس تغذیه شوندۀ با زشتی ها مانند جهنم است؛ سیر نمی شود. از ظلم، جنایت و آدم کشی سیر نمی شود تا در رأس مجرمین جهان قرار گیرد، باز هم سیر نمی شود.

مجرمین کوچک را در اطراف خود ببینید، روزی هزاران دروغ می گویند، خیانت و جنایت می کنند و هر گناهی را که دسترسی پیدا کنند، مرتکب می شوند و سیر نمی شوند. نفس، نه در جهت خوبی ها و نه در جهت بدی ها، هرگز سیر نمی شود.

تبیین تناسب جریمه و جرم

روایت خیلی مهمی از امام صادق علیه السلام آمده است که جواب خیلی از شبهه های ذهنی را می دهد.

به امام صادق علیه السلام عرض کرد: یابن رسول الله! شخص نیکوکار و بدکار مگر بیشتر از هشتاد سال در این دنیا زندگی خواهد کرد؟ فرمود: نه.

ص: 433

گفت: پس این چه حکمی است که پروردگار در قرآن کرده است که مجرم باید تا ابد در جهنم بماند:

« هُمْ فِیها خالِدُونَ» 1

مگر خدا عادل نیست؟ چرا جریمه ها با جرم ها متناسب نیستند؟ جرم مجرم، یا خوبی ها در شصت سال بوده، اما جریمه یا پاداش او ابدی است؟ برای چه؟ امام صادق علیه السلام فرمودند: نیت و خواستۀ نفس مجرم این بوده که اگر باز در دنیا بماند، دوباره همین گونه باشد. چون اگر می خواست دست بردارد، این همه سال دو پیغمبر با محبت، با کرامت، بردبار، با زبان نرم فرعون را به حق دعوت کردند، اما او قبول نکرد. اگر صد سال دیگر یا تا ابد نیز می ماند، باز هم قبول نمی کرد. (1)یعنی خدا می بیند وقتی مجرم تمام درها به رویش بسته شده است، تازه به فکر

ص: 434


1- 2) - علل الشرائع: 2/523، باب 299، حدیث 1؛ [1]بحار الأنوار: 8/347، باب 26، حدیث 5؛ « [2]أَبِی هَاشِمٍ قَال: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْخُلُودِ فِی الْجَنَّةِ وَ النَّارِ [3]فَقَالَ إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ النَّارِ فِی النَّارِ لِأَنَّ نِیَّاتِهِمْ کَانَتْ فِی الدُّنْیَا لَوْ خُلِّدُوا فِیهَا أَنْ یَعْصُوا اللَّهَ أَبَداً وَ إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ الْجَنَّةِ [4]فِی الْجَنَّةِ [5]لِأَنَّ نِیَّاتِهِمْ کَانَتْ فِی الدُّنْیَا لَوْ بَقُوا أَنْ یُطِیعُوا اللَّهَ أَبَداً مَا بَقُوا فَالنِّیَّاتُ تُخَلِّدُ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَی قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ قَالَ عَلَی نِیَّتِهِ.» بحار الأنوار: 67/211، باب 53، حدیث 34؛ « [6]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّمَا قَدَّرَ اللَّهُ عَوْنَ الْعِبَادِ عَلَی قَدْرِ نِیَّاتِهِمْ فَمَنْ صَحَّتْ نِیَّتُهُ تَمَّ عَوْنُ اللَّهِ لَهُ وَ مَنْ قَصُرَتْ نِیَّتُهُ قَصُرَ عَنْهُ الْعَوْنُ بِقَدْرِ الَّذِی قَصَّرَ.» التوحید؛ شیخ صدوق: 397، باب الاطفال، [7] حاشیه، حدیث 13؛ علم الیقین، فیض کاشانی: 2/1285؛ « [8]امیرالمؤمنین علیه السلام قال: جاء یهودی الی النبی صلی الله علیه و آله و سئل عنه یا محمد! ان کان ربک لا یظلم فکیف یخلد فی النارابد الآبدین من لم یعصه الا أیاما معدودة؟ قال: یخلده علی نیته فمن علم ان نیته إنه لو بقی فی الدنیا الی انقضاءها کان یعصی اللّه عز و جل خلده فی ناره علی نیته و نیته فی ذلک شر من عمله الی ان قال: و اللّه عز و جل یقول: قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدی سَبِیلًا.»

برگشت می افتد و گرنه نیتش این است که همین گونه باشد، اگر او را نگهدارد، باز هم همین کارها را می کند و کرۀ زمین نیز گنجایش نگهداشتن همه را ندارد، لذا به آن طرف منتقلش می کند و به جهنم می برد تا در آنجا دائمی شود؛ چون اگر باز هم می ماند، همین بود. پس سزای جرم متناسب با مجرم است؛ یعنی ذات مجرم می گوید: اگر من نمیرم، باز همین هستم.

شکل گیری ذات مجرم با جرم

دربارۀ مجرمان یهود می فرماید:

« یَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ یُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ» 1

می خواهند هزار سال بمانند و همین طور مجرم باشند. اگر ده هزار سال دیگر نیز بمانند، باز همین هستند. هر روز می کشد، مانند گرگ حمله می کند و مانند خوک بی غیرتی و بی تربیتی می کند.

یعنی فکر می کنید اگر کسی را بفرستید تا شارون و بوش را امر به معروف کند، آنها نماز شب خوان شده، از اولیای خدا می شوند؟ اولین کلمه ای که به زبان می آورند این است که: زودتر او را ببرید، چهل تیر در مغزش خالی کنید و شرّ او را بکنید.

روحیۀ پاکی در پاکان عالم

پس جریمۀ جرم اگر ابدی است، کاملاً متناسب با وضع مجرم است. پیغمبر صلی الله علیه و آله ائمه علیهم السلام و انبیا علیهم السلام، اصحاب حضرت ابی عبدالله علیه السلام بنا داشتند تا بمانند، همین باشند و از این جاده بیرون نمی رفتند. حبیب بن مظاهر، عمار یاسر، سلمان و همۀ

ص: 435

نیکان واقعی عالم، اعتقاد و ایمانشان به این است که تا موقعی که باشند، خدا را عبادت کنند و از خدا دست برندارند.

خدا نیز از آنها دست برنمی دارد. تا خدا، خداست، این ها نیز «مع الله» هستند،

« إِنَّ اَللّهَ مَعَ اَلَّذِینَ اِتَّقَوْا وَ اَلَّذِینَ هُمْ مُحْسِنُونَ» 1

به یکی از یاران پیغمبر صلی الله علیه و آله گفتند: تو عمر را برای چه می خواهی؟ گفت:

می خواهم خدا را عبادت و با جان و دل به خلق خدا خدمت کنم. گفت: تا چه وقت؟ گفت: تا هر وقت که در دنیا بمانم.

دیگر چه وقت ندارد. برای این که من عاشق خدمت و عبادت هستم، از عشقم کم نشده، چراغش نیز خاموش نمی شود، تا هر وقت که بمانم.

فانی نشدن اتصال یافتگان با خدا

آنان انسان های خیلی با ارزشی هستند. همان هایی که ائمه علیهم السلام می فرماید:

وقتی می میرند، کرام الکاتبین به پروردگار عرض می کنند: آیا پروندۀ آنان را ببندیم؟ خطاب می رسد: نه. می گویند: این ها مرده اند و دیگر در عبادت و خدمت نیستند؟ خداوند می فرماید: شما از جانب آنها نیت کنید و مرا عبادت کنید و ثوابش را پای پروندۀ آنها بنویسید.

مگر پروندۀ خدایی خدا بسته می شود؟ پروندۀ بندگی بندگان واقعی پروردگار عزیز عالم نیز بسته نمی شود. بنا ندارد هر چه به خودش وصل است آن را ببندد و مهر تمام شدن به آن بزند:

ص: 436

« کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إِلاّ وَجْهَهُ» 1

« کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ * وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ» 2

دربارۀ حضرت حق «یبقی ربّک» معنا ندارد. ذات او ابدی است؛ لذا می فرماید:

« وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ» 3 «وجه» غیر از «ربّ» است؛ یعنی هر چیزی که به خدا وصل است. حقیقتی است که در آیه به «ربّ» اضافه شده است. هر چیزی که به «ربّ» اضافه می شود، قطع و بسته نمی شود.

باز بودن پروندۀ خوبان عالم

چقدر عجیب است. پیغمبر صلی الله علیه و آله هزار و پانصد سال قبل از دنیا رفته است، خدا می فرماید: تا ابد او را با رحمتم تغذیه می کنم:

« إِنَّ اَللّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی اَلنَّبِیِّ» 4

«یصلّون» فعل مضارع است و در این آیه شریفه بر استمرار دلالت دارد؛ یعنی با رحلت پیغمبر صلی الله علیه و آله اتصال به خیرات و گیرندگی ثواب در ایشان نمرده است. به همین خاطر من دارم به او می پردازم و تمام فرشتگان نیز از من می خواهند که به او بپردازم. این پرداخت، ابدی است و قطع نمی شود.

این مسأله دربارۀ نفس، که در ارتباط با تغذیۀ حسنات است، وقتی نفس با

ص: 437

حسنات یکی شود - که یکی هم می شود - انقلاب عجیبی در این تغذیه پیدا می کند و به نفس حسن، مطمئنّه، راضیه، مرضیه، عاقله و متفکره تبدیل می شود.

امام صادق علیه السلام می فرمایند: از شعاع آفتاب به آفتاب وصل می شود و این وصل نیز وصلی است که در قرآن می فرماید: قطع و پایان ندارد:

« وَ یُؤْمِنْ بِاللّهِ فَقَدِ اِسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ اَلْوُثْقی لاَ اِنْفِصامَ لَها» 1

«استمسک» به معنی «الصاق» و چسبیدن است. یعنی وقتی نفس از حالت بشری به حالت الهی انقلاب پیدا کرد، «لاانفصام لها» ؛ جدا ناپذیر می شود. که ای صوفی شراب آن گه شود صاف که در شیشه بماند اربعینی (1)

شراب وقتی به سرکه انقلاب پیدا کند، جنس پرقیمت و مفید می شود. نفس بشری نیز وقتی به نفس الهی انقلاب پیدا کند، خدا می داند صاحبش چقدر بابرکت و با منفعت می شود.

نصیحت خدا بر بندگان مؤمن

اما نصیحت پروردگار که در سورۀ مبارکۀ حشر، بعد از این مسألۀ اول آمده است را جالب است دقت کنید، می فرماید:

« یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا»

خطاب در اینجا به آنهایی است که اهل گوش دادن هستند و گرنه می فرمود: «یا ایها الناس» که همه گوش نمی دهند. ای مردم مؤمن:

ص: 438


1- 2) - حافظ شیرازی.

« اِتَّقُوا اَللّهَ» 1

با همۀ گناهان قطع رابطه کنید. زلف خود را به زلف هیچ گناهی گره نزنید؛ چون گناه خیلی برای شما خوشمزه می آید، یک بار، دو بار، ده بار، صدبار، دیگر پای گناه در وجود شما محکم می شود و نمی شود نفس را از آن گناه جدا کرد و اگر در حال گناه عمر شما تمام شود؛ یعنی از دروازۀ گناه وارد عالم بعدی شوید، برای شما خیلی خطرناک است.

سوء عاقبت در اثر انس با گناه

شخصی هشتاد و چهار ساله، اهل شام، ثروتمند و قدرتمند بود و تا آن سنّ به هر گناهی که دسترسی پیدا می کرد، مرتکب می شد. وقتی حس کرد که زمان مردن رسیده، اتاقی در طبقۀ دوم داشت که چهار پنجره به سمت باغات شام داشت.

هوای شام نیز هوای لطیفی است.

گفت: رختخواب مرا جلوی درب آن اتاق ببرید و هر چهار پنجره را باز کنید تا من بتوانم چهار طرف را ببینم. نگاهی به مشرق، مغرب، شمال و جنوب کرد، گفت: خدایا! کارم تمام است. چند دقیقۀ دیگر می میرم، دستور تو است که گنهکار توبه کند. من به اندازۀ کوه های عالم گناه کرده ام، می خواهی توبه کنم، اما چون از تو بدم می آید، توبه نمی کنم. این را گفت و مرد. با گناه گره نخورید که عاقبت اهل گناه جز این نیست.

انکار آیات خدا، نتیجۀ انس با گناه

ص: 439

این روانکاوی قرآن است:

« ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ اَلَّذِینَ أَساؤُا اَلسُّوای أَنْ کَذَّبُوا بِآیاتِ اَللّهِ»

تداوم گناه، شما را به انکار آیات خدا خواهد کشید؛ یعنی شما را به جایی می رساند که بگویید: خدا، نبوت، امامت، قرآن و قیامت دروغ است و روحانیون تمام این حرف ها را برای منفعت خودشان ساخته اند.

اگر ما می شد قرآن بسازیم که این خیلی هنر است و باید ما را به عنوان خدا قبول کرد. تداوم گناه کار شما را به اینجا برساند که در باطن، آیات خدا را منکر شوید.

« اِتَّقُوا اَللّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ»

با گناه گره نخورید، بر شما واجب است تا وقتی که زنده هستید، با تأمل عقلی بنگرید که برای دنیای بعد خود چه توشه ای فراهم کرده اید.

اصلاً کاری، توشه ای برای دنیای بعد فراهم کرده اید یا نه؟ آنهایی که اهل کار بودند، با سه سرمایه وارد دنیای بعد شدند: ایمان، عمل صالح، اخلاق حسنه.

غیر از این نیز از ما نمی خواهند.

کسانی که کار نکردند، بی دین، با اعمال کثیف و اخلاق زشت بودند با کسانی که اهل کار و دقت بودند و برای فردای خود کار کردند، یکی هستند؟

آمادگی مؤمن برای انتقال به آخرت

امام صادق علیه السلام می فرماید:

«فحاسبوا أنفسکم قبل أن تحاسبوا علیها»

ص: 440

به حساب خود رسیدگی کنید، قبل از این که به حساب شما برسند. بعد می فرماید:

«فانّ للقیامة خمسین موقفاً»

در روز قیامت مردم را در پنجاه ایستگاه نگه می دارند،

«کل موقف مقداره الف سنة»

در هر ایستگاهی ممکن است کسی را هزار سال نگهدارند،

«ثم تلا هذه الآیة « فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمّا تَعُدُّونَ»

هر روز قیامت مساوی با هزار سال دنیا است.

آسانی حساب مؤمن در مواقف قیامت

اما آن کسی که برای فردا فکر کرده، اکنون از قبر در آمده، ایمان، عمل صالح و اخلاق حسنه دارد، پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرمایند: از درآمدن از قبر تا به بهشت رفتن، از مدت زمان نماز عصر شما کمتر طول می کشد.

برای چه او را نگهدارند؟ نگهدارند که بگویند: چرا نماز خواندی؟ چرا خوبی کردی؟ چرا محسن بودی و انفاق می کردی؟ این ها را بپرسند؟ سؤال برای آنهایی است که چیزی ندارند. که بپرسند: چرا ندارید؟ چرا ایمان، اخلاق حسنه و عمل

ص: 441

صالح ندارید؟ چرا حسود، بخیل و متکبر بودید؟ لذا در قیامت پنجاه ایستگاه باشد، هر ایستگاهی هم هزار سال طول بکشد، به خوبان چه ربطی دارد؟

ارج نهادن خدا بر پاکان

خداوند چقدر زیبا در قرآن می فرماید:

« فَأَمّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ * فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ»

« وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناعِمَةٌ * لِسَعْیِها راضِیَةٌ»

« فِی جَنَّةٍ عالِیَةٍ»

« فِیها عَیْنٌ جارِیَةٌ»

« وَ نَمارِقُ مَصْفُوفَةٌ * وَ زَرابِیُّ مَبْثُوثَةٌ»

این ها وقتی از قبر درمی آیند:

« وَ اَلْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بابٍ»

فرشتگان از هر طرف هجوم می آورند و می گویند:

ص: 442

« سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی اَلدّارِ»

مسابقه می دهند که به این ها سلام کنند. سلام ملائکه که تمام می شود، به آنها می گویند: چه جایگاه عالیی دارید. وقتی وارد بهشت می شوند، روی آن تخت هایی که خدا می فرماید:

« عَلَی اَلْأَرائِکِ مُتَّکِؤُنَ»

می نشینند و تکیه می دهند. آن وقت صدای خود خدا را می شنوند که:

« سَلامٌ قَوْلاً مِنْ رَبٍّ رَحِیمٍ»

به جای این که ما موجود خاکی به خدا سلام کنیم، تعجبی ندارد، اما خدا با آن همه صفات بی نهایتش به ما سلام می کند، خیلی عجیب است. ایها الناس! جهان جای تن آسایی نیست

ص: 443

خانه پر گندم و یک جو نفرستاده به گور

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 444

برنامۀ مؤمن

شرح وصیت امیرالمؤمنین علیه السلام به فرزندان

شرح وصیت امیرالمؤمنین علیه السلام به فرزندان

28

شیراز، مدرسه علوی

دهه اول - شعبان 1384

ص: 445

ص: 446

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام در ارتباط با روش زندگی صحیح، پاک، همراه با سلامت همه جانبه و به خصوص حساب گری، به ویژه حسابگری در ارتباط با باطن و نفس، گفتاری با فرزند بزرگوارشان امام مجتبی علیه السلام دارند. البته گفته هایی با حضرت سیدالشهداء نیز دارند که این گفتارها با فرزندان، برای همۀ پدران درس است که در فضایی صمیمی، با محبت و با صفا، با فرزندان خود گفتار مثبت داشته باشند و گفتارشان هدایت، دلالت و چراغ راه زندگی فرزندانشان باشد.

به یک بار و دوبار نیز نباید پدران قناعت کنند. این مسأله تا زمان زنده بودن باید ادامه داشته باشد. امیرالمؤمنین علیه السلام شاید ساعتی بیشتر به شهادتشان نمانده بود، اما در همان وقت اندک، گفتار با فرزندان شان را ترک نکردند و فرمودند:

«اوصیکما الله بتقوی الله و أن لاتبغیا الدنیا و ان بغتکما و لاتَأْسَفَا علی شیء منها زوی عنکما و قولا بالحق و اعملا للاجر و کونا للظام خصما و للمظلوم عونا، أوصیکما و جمیع ولدی و أهلی و من بلغه کتابی بتقوی الله و نظم أمرکم» (1)

ص: 447


1- 1) - نهج البلاغه: نامه 47. [1]

«اوصیکما» سخن با دو نفر است. «کما» در عربی، ضمیر تثنیه است؛ یعنی امام حسن و امام حسین علیهما السلام. هر دوی شما را به تقوای الهی سفارش می کنم و به این که زندگی خود را از آلوده شدن به معصیت، گناه و انحراف حفظ کنید.

دل، جان و وجود خود را صرفاً برای امور مادی هزینه نکنید: «و أن لاتبغیا الدنیا» گرچه دنیا دنبال شما بدود. شما باید رابطۀ خود را با دنیا نظم بدهید، به کیفیتی که هیچ محرومیتی از دنیا برای شما نیاید و این دنیای شما، آخرت ساز باشد.

دین هیچ نوع محرومیتی را نمی پسندد. ارتباط شما با دنیا باید به کیفیتی باشد که مهر اهل دنیا و اسارت نسبت به دنیا به شما نخورد. آزادی خود نسبت به دنیا را حفظ کنید.

«و لا تأسفا علی شیء منها زوی عنکما»

اگر روزی دیدید در گوشه ای از زندگی دنیای شما کمی و کاستی پیدا شده است، سفرۀ امروز شما مانند دیروز نبوده، توان خرید اجناس خیلی بالا را پیدا نکردید، خود و دل را در غصّۀ این کمبودها خرج نکنید؛ چون دل خیلی عزیزتر از این است که در غصّۀ این امور مادی و معمولی هزینه شود. این ها اموری است که با فرستادن ملک الموت، تمام این ها را از شما می گیرند. می خواهی در عالم برزخ هم یقه پاره کنی؟ بنشینی و گریه کنی؟ رابطۀ شما باید رابطه ای باشد که در هنگام قطع رابطه تأسف، غصّه و حزن برای شما به وجود نیاید.

این نصیحت خیلی جالبی است که: تو خیلی بالاتر از این هستی که قلبت برای غصه خوردن برای اشیاء معمولی هزینه شود؛ که چرا او دارد و من ندارم؟ چرا این چیز را از مکّه برای آن عروسش آورده، برای من نیاورده است؟ چرا کسب امروزم

ص: 448

مانند قبل یا فلانی نبوده؟

حضرت علی علیه السلام به فرزندانش می فرماید:

این چراها را دور بریزید و قلب الهی خود را از غصه خوردن بر این امور حفظ کنید. این گفتگوی پدر با فرزندان به قدری مهم است که ساعتی مانده به شهادتش، این مقدار زمان را صرف گفتگوی دلالتی، هدایتی و خیرخواهی برای آنها کرد.

«و نظم امرکم» «امر» در اینجا به معنای مجموعۀ زندگی است. در نگاه کردن، گوش دادن، بیداری، خواب، خوراک، پوشاک، معاشرت، برخورد با مردم و خانواده، منظم باشید. رها و بی نظم نباشید.

ارزش وصیت در آخر عمر

معلوم می شود این حرفها برای حضرت مهم تر از این بود که بفرمایند نماز مستحبی، یا قرآن بخوانند. این گفتار به قدری مهم بوده که در بستر بیماری، در حال گفتار مثبت با فرزندانش از دنیا رفت. اخلاق همۀ انبیا علیهم السلام نیز همین بود. شما فکر می کنید همۀ پیامبران، نفس آخر را به نماز، ذکر و تسبیح تمام می کردند؟

امام صادق علیه السلام می فرماید:

آخرین سخن انبیا علیهم السلام سفارش مردم به نماز بود؛ یعنی نفس آخر را با خدا حرف نزدند، بلکه با مردم حرف زدند؛ چون ارزش این بیشتر است. می خواستند با خدا حرف بزنند، برخوردی خصوصی بود، اما با جمعی که در کنار بستر آنان نشسته بودند، آخرین نفس را خرج سفارش به نماز کردن، ارزشی همگانی بود. (1)

ص: 449


1- 1) - الکافی: 3/264، بَابُ فَضْلِ الصَّلَاةِ، حدیث 2؛ [1]وسائل الشیعة: 4/38، باب 10، حدیث 4454؛ « [2]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عز و جل الصَّلَاةُ وَ هِیَ آخِرُ وَصَایَا الْأَنْبِیَاءِ علیه السلام فَمَا أَحْسَنَ الرَّجُلَ یَغْتَسِلُ أَوْ یَتَوَضَّأُ فَیُسْبِغُ الْوُضُوءَ ثُمَّ یَتَنَحَّی حَیْثُ لَایَرَاهُ أَنِیسٌ فَیُشْرِفُ عَلَیْهِ وَ هُوَ رَاکِعٌ أَوْ سَاجِدٌ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا سَجَدَ فَأَطَالَ السُّجُودَ نَادَی إِبْلِیسُ یَا وَیْلَاهْ أَطَاعَ وَ عَصَیْتُ وَ سَجَدَ وَ أَبَیْتُ.»

بار تربیتی سخن گفتن با فرزندان

این مقدمه را برای این به محضر شما عرض کردم که ارزش و اهمیت سخن گفتن پدر با فرزندان از نظر فرهنگ اسلام، بیشتر روشن شود. پدرانی که با فرزندان خود حرف نمی زنند، یقیناً به آنها ظلم می کنند و باعث می شوند که زمینۀ حرف زدن دیگران با فرزندان آنان باز شود. نود درصد دیگران نیز زهر در کام فرزندان ما می ریزند؛ با سخنان باطل، یاوه، شبهه اندازی، سفسطه گری و با سخنان خود ارزش های انسانی آنها را مورد هجوم قرار می دهند.

اما شما می توانید برای فرزندان خود بهترین حوزۀ جاذبه باشید که اگر باجاذبه ای در بیرون با آنان برخورد کرد، نتواند آنها را جذب کند. فرزند باید در خانه به وسیلۀ گفتار مثبت، در مقابل خطرات بیرون واکسیناسیون شود و این شدنی است. حتی با نوه های خود، خیلی خوب جواب آنها را بدهید. گفتار پدران با فرزندان خیلی اثر می گذارد. (1)

اثر محبت آمیز بودن خطاب

حال گفتار حضرت امیر علیه السلام با امام مجتبی علیه السلام در ارائه زندگی صحیح، همراه با

ص: 450


1- 1) - مستدرک الوسائل: 15/168، باب 63، حدیث 17883؛ « [1]النَّبِیِّ ص: قَالَ أَکْرِمُوا أَوْلَادَکُمْ وَ أَحْسِنُوا آدَابَهُم.» وسائل الشیعة: 21/486، باب 90، حدیث 27659؛ « [2]قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَنْ کَانَ عِنْدَهُ صَبِیٌّ فَلْیَتَصَابَ لَه ُ.» بحار الأنوار: 101/97، باب 2، حدیث 57؛ « [3]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ مُوسَی علیه السلام یَا رَبِّ أَیُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ عِنْدَکَ قَالَ حُبُّ الْأَطْفَالِ فَإِنِّی فَطَرْتُهُمْ عَلَی تَوْحِیدِی فَإِنْ أَمَتُّهُمْ أَدْخَلْتُهُمْ جَنَّتِی بِرَحْمَتِی.» بحار الأنوار: 101/99، باب 2، حدیث 74؛ « [4]قَالَ بَعْضُهُمْ شَکَوْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام ابْناً لِی فَقَالَ لَاتَضْرِبْهُ وَ اهْجُرْهُ وَ لَاتُطِلْ.»

سلامت همه جانبه را ملاحظه بفرمایید: «یا بنیّ»

اولاً لحن کلام را ببینید، روی موج عاطفه و محبت است؛ پسرم! یعنی این احساس را بکند که پدر تکیه گاه و یار او است و دوستش دارد. این برای فرزند خیلی ارزش دارد. اگر مقداری در عمق این کلمه برویم، معنی زیبایی دارد؛ یعنی دلبندم، عزیزم، پارۀ تنم، وصل به وجودم.

ببینید چقدر لحن صحبت حضرت زیباست، حتی نمی گوید: پسرم! یا پسرکم! یعنی کوچولوی نپخته، این ها تلخ است. می فرماید: فرزندم! عزیزم! متصل به وجودم، دلبندم. خود این کلمات، معانی و مفاهیم اثر می کند. کلمات با مشاعر طرف مقابل و مستمع کار می کند. عکس العمل درون مردم در مقابل «بنشین، بتمرگ، بفرما، محبت کنید، تشریف داشته باشید، در خدمت باشیم» و امثال این ها با هم خیلی فرق می کند.

پدری را من شاهدش بودم که وقتی فرزندانش را صدا می زد، کلمۀ «آقا» را دو بار به کار می گرفت. مثلاً اسم فرزندش «محمد» بود، وقتی می خواست او را صدا بزند، با لحن نرم و صدای پایین می گفت: «آقای محمد آقا! محبت کنید تشریف بیاورید، من کار مختصری با شما دارم» .

پسر نیز دست به سینه می گرفت و جلو می رفت و می گفت: جانم بابا! بفرمایید.

می گفت: اگر وقت دارید، به درس و مشق شما لطمه نمی خورد، چند نان بگیرید و بیاورید. این برخورد او با این فرزندانش بود.

البته آن بچه ها الان بزرگ هستند و همه با ادب، با وقار، اهل خیر، بزرگوار، مسجدی و جلسه گردان، محسن و دارای شخصیت که تمام این ها محصول برخورد مناسب و گفتارهای مثبت آن پدر بزرگوار بود که خود من نیز از آن برخورد اثر می گرفتم.

ص: 451

تقسیم ایام عمر به سه برنامه

1 - مناجات با پروردگار

حضرت فرمود:

«یا بنیّ! للمؤمن ثلاث ساعات» (1)عزیز دلم! برای انسان با ایمان، مثل برادران ایمانی دیگرت، زندگی باید در سه بخش هزینه شود. کلمۀ ساعت در اینجا به معنی زمان است:

« إِنَّ اَلسّاعَةَ لَآتِیَةٌ» 2

معنایش این نیست که قیامت یک ساعت است. یعنی زمان قیامت خواهد آمد.

زندگی اهل ایمان در سه زمان، مرحله یا برنامه هزینه می شود:

«ساعة یُناجِی فیها ربه»

بخشی در ارتباط با پروردگار است. مؤمن فهمیده است که همه کاره، کلیددار، صاحب، خالق و مدبر آنان، وجود حضرت حق است و حضرت حق به گردن آنان حق دارد.

حق حضرت حق به گردن ما، حق بندگی است. نسبت به مولا تکبر و غفلت ندارند. معرفت پیدا کردند که پروردگار از آنها برنامه های مثبت را که به نفع خود

ص: 452


1- 1) - بحار الأنوار: 67/65، باب 45، حدیث 6؛ « [1]فِیمَا أَوْصَی بِهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ابْنَهُ الْحَسَنَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا یَا بُنَیَّ لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ سَاعَةٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ یُحَاسِبُ فِیهَا نَفْسَهُ وَ سَاعَةٌ یَخْلُو فِیهَا بَیْنَ نَفْسِهِ وَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یُحْمَدُ وَ لَیْسَ لِلْمُؤْمِنِ بُدٌّ مِنْ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَةٍ لِمَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ.»

آنان بوده خواسته است و این مجموعه کار مثبت را عبادت نامیده است.

هرعبادت نیز معدن و خزینه ای است که در آن گنج بی نهایت قرار داده شده و با عبادت درب همۀ این گنج ها باز می شود و کلید دیگری ندارد، بلکه فقط با عبادت دربِ این گنج ها باز می شود.

یعنی این ها حس کردند که هر عبادت و امر واجبی، معدن و گنجی است که خدا در آن ثروت بی نهایت ریخته است و راه رسیدن به این ثروت بی نهایت نیز همین بندگی، عبادت و انجام واجب است.

عقل انبیا و ائمه علیهم السلام که از عقل کل انسان ها بیشتر بوده است، اگر عبادات واقعاً فایده نداشت، باید اول آنها به سراغش نمی رفتند، اما می بینیم که آنان عاشقانه به سراغ عبادت می رفتند.

ارزش واجبات در پیشگاه خدا

من عبادتی مستحب را برای شما بگویم که ما را ملزم نکردند که انجام بدهیم، یعنی به انبیا و حتی سیزده نفر از معصومین ما نیز نگفتند که باید انجام بدهید، فقط در این عالم به یک نفر گفتند واجب است انجام بدهی و نباید ترک کنی، که او پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله است. فقط به ایشان گفتند که باید انجام دهی و آن نماز شب است.

وقت نماز شب از نیمه شب شرعی به بعد قبل از اذان صبح است. مستحب است؛ یعنی به هیچ کس نگفته اند که واجب و لازم است که این کار را بکنی. فقط ارائه داده و گفته اند: این کار خوب و عبادت است، اگر خواستی، انجام بده. (1)

ص: 453


1- 1) - بحار الأنوار: 84/123، باب 6؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَلَیْکُمْ بِقِیَامِ اللَّیْلِ فَإِنَّهُ دَأْبُ الصَّالِحِینَ قَبْلَکُمْ وَ إِنَّ قِیَامَ اللَّیْلِ قُرْبَةٌإِلَی اللَّهِ وَ مَنْهَاةٌ عَنِ الْإِثْمِ وَ تَکْفِیرُ السَّیِّئَاتِ وَ مَطْرَدَةُ الدَّاءِ فِی الْجَسَدِ.» بحار الأنوار: 84/161، باب 6، حدیث 53؛ « [2]قَالَ الرِّضَا علیه السلام: عَلَیْکُمْ بِصَلَاةِ اللَّیْلِ فَمَا مِنْ عَبْدٍ یَقُومُ آخِرَ اللَّیْلِ فَیُصَلِّی ثَمَانَ رَکَعَاتٍ وَ رَکْعَتَیِ الشَّفْعِ وَ رَکْعَةَ الْوَتْرِ وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ فِی قُنُوتِهِ سَبْعِینَ مَرَّةً إِلَّا أُجِیرَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَ مِنْ عَذَابِ النَّارِ وَ مُدَّ لَهُ فِی عُمُرِهِ وَ وُسِّعَ عَلَیْهِ فِی مَعِیشَتِهِ ثُمَّ قَالَ علیه السلام إِنَّ الْبُیُوتَ الَّتِی یُصَلَّی فِیهَا بِاللَّیْلِ یَزْهَرُ نُورُهَا لِأَهْلِ السَّمَاءِ کَمَا یَزْهَرُ نُورُ الْکَوَاکِبِ لِأَهْلِ الْأَرْض.» بحار الأنوار: 84/146، باب 6، حدیث 20؛ « [3]قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَا سُلَیْمَانُ لَاتَدَعْ قِیَامَ اللَّیْلِ فَإِنَّ الْمَغْبُونَ مَنْ حُرِمَ قِیَامَ اللَّیْلِ.»

اما همین مستحب مانند معدن است. ببینید خدا در این معدن چه قرار داده است؟ در قرآن می فرماید:

« فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ» 1

هیچ کس در این عالم خبر ندارد که من پاداش این عبادت را چه چیزی قرار داده ام. فقط خودم می دانم. این پاداش این عمل مستحب است، حال نماز واجب چه گنجینه ای است؟ روزه، انفاق، خمس و زکات واجب، مگر منافعش قابل ارزیابی است؟ مستحبش را می گوید هیچ کس خبر ندارد که چه پاداشی دارد، تا چه رسد به واجب الهی.

فرمود: حسن جان! این بخشی از زندگی اهل ایمان است:

«ساعة یناجی فیها ربه»

ارتباط، خرج و هزینه شدن برای خدا و اتصال به این گنجینه های عظیمی که کسی جز خدا خبر ندارد. این یک.

ص: 454

2 - محاسبۀ نفس از اعمال روزانه

ببینید چقدر زیبا پدر، پسر را راهنمایی می کند. آن هم با لحن محبت آمیز و هنرمندانه، قلب مستمع خود را به کار مثبت جذب می کند.

دوم:

«و ساعة یحاسب فیها نفسه»

عزیز دلم! بخشی از وقت مؤمن نیز در حساب گری نسبت به خود هزینه می شود؛ روزی که بر من گذشت، با این ساعات می توانستم رضایت خدا، بهشت، رضایت مثبت مردم و خانواده ام را بخرم و صفحات پرونده ام را با قلم کرام الکاتبین از اعمال مثبت بنویسم. اعمال خود را محاسبه می کند که من امروز این کار را کردم؛ یا این ساعت عمرم از بین رفت و به تاریکی وارد شد و به ظلم، گناه، آلودگی و معصیت سپری شد.

حکایت محاسبۀ نفس مرحوم حاج ملاهادی

در سبزوار، همان روز اولی که وارد شدم، پرسیدم از نواده های مرحوم حاج ملا هادی سبزواری، حکیم فیلسوف، عارف، عابد و انسان با عظمت قرن سیزدهم کسی در این شهر زندگی می کند یا نه؟ گفتند: بله. ایشان نبیرۀ دختری دارد که فیلسوف و حکیم است و در سبزوار برای مردم تفسیر قرآن می گفته است، اما اکنون به خاطر سنّ بالا کمتر می تواند از خانه بیرون بیاید.

گفتم: به محضر ایشان بگویید: طلبه ای از تهران آمده، می خواهد شما را ببیند.

ایشان خیلی بزرگواری فرمودند و مرا پذیرفتند. آغوش اولیای خدا محض سازندگی برای دیگران باز است. اخلاق پاکان عالم در برخورد این است. زندگی مادی معمولی دارند و اهل قناعت هستند.

ص: 455

زندگی اولیای خدا در قناعت

امیرالمؤمنین علیه السلام دربارۀ این افراد می فرماید:

«خفیف المؤونة» (1)در این دنیا بسیارکم هزینه هستند، خرج زیادی ندارند و در خرج خود اهل قناعت هستند.

به خدمت ایشان رفتم، عرض کردم: آقا! من به این خاطر خدمت شما آمدم که خود و جدّ بزرگوارتان - حاج ملاهادی - برنامه، خاطره و نکتۀ پرفایده ای دارید، برای من بگویید. ایشان فرمودند: می گویم. جزوه ای که خودشان از نکات با ارزش زندگی جدّشان نوشته بودند، آوردند و به من دادند که من آن را به عنوان شیء قیمتی نگهداشتم. همچنین قطعه ای که از جدّشان گفتند که با این مبحث بی ارتباط نیست.

اهل ایمان هر روز حسابگر خود هستند که شب و روز بر من چگونه گذشت و چگونه باید بگذرد. برخوردی که امروز داشتم، حق بود، یا باطل؟ مناسب بود، یا نامناسب؟

ایشان فرمودند: حاج ملا هادی از درآمد شخصی خود کشاورزی داشت و علاقه داشت که خودش دانه را بپاشد و آبیاری کند. با آن کثرت کار تدریس، شاگرد پروری و عبادت سنگینش که می گفت: نماز مغرب و عشای ایشان نزدیک به دو ساعت طول می کشید.

وقتی که گندم ها را درو می کرد، تمام گندم ها را وزن می کرد و زکاتش را خارج می کرد و همان اول می پرداخت و بعد گندم ها را چند روز می گذاشت روی زمین

ص: 456


1- 1) - الکافی: 2/241، بَابُ الْمُؤْمِنِ وَ عَلَامَاتِهِ وَ صِفَاتِه، حدیث 38؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْمُؤْمِنُ حَسَنُ الْمَعُونَةِ خَفِیفُ الْمَئُونَةِ جَیِّدُ التَّدْبِیرِ لِمَعِیشَتِهِ لَایُلْسَعُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَیْنِ.»

باشد که پرنده ها سهم زمستانی خود را ببرند، بعد بقیه را به خانه می آورد.

حس کردند واجب الحج شدند، به همسر خود گفتند: از فروش محصولات کشاورزی قدری پول نزدم هست که شما را هم می توانم به مکه ببرم. همسرش واجب الحج نبود، اما می گفت: این زن در خانۀ من خیلی زحمت کشیده است، سر سفرۀ معنوی و مادی، همه را خودم نباید بخورم، او نیز باید مانند من سهم ببرد.

کارهای مقدماتی حج را کردند و رفتند. در مسیر برگشت از مکّه، همسرش از دنیا رفت.

خادمی حاج ملاهادی در مدرسۀ کرمان

با بار و بنه وارد کرمان شد. پرسید: مدرسۀ طلبه ها کجاست؟ آمد وارد مدرسه شد. حاجی، عمامه اش را به صورت روحانیون نمی بست، بلکه به صورت روستایی های سبزوار می بست؛ یعنی نمی شد تشخیص داد که او زیر این لباس معمولی مانند یک جهان است، یک دنیا علم، حکمت، عبادت و گنج. گنج همیشه در ویرانه است. کسی که با لباس می خواهد خودش را بنمایاند، اندازۀ همان لباس می ارزد و خودش چیزی ارزش ندارد.

به خادم گفت: آیا به من اتاق می دهی؟ گفت: اینجا وقف طلاب است. یعنی چهرۀ تو نشان می دهد که طلبه نیستی. ولی چون دیگر ممکن است جا پیدا نکنی و غریب هستی، این چند روز می خواهی اینجا باشی، برای این که خلاف وقف عمل نشود، در کارها به من کمک من؛ حیاط را جارو کن، دستشویی را بشوی و اگر طلبه ای کاری داشت، انجام دهی.

گفت: چشم، همه این ها را انجام می دهم. چون وقتی خادم به او گفت: تو باید مانند من خادمی کنی، در درون خودش، فقط گذشت که من؟ حاج ملاهادی سبزواری؟ باید جاروکشی کنم؟ بعد در درونش گفت: آری، باید جاروکشی کنی،

ص: 457

از همین مقداری که بر درونت گذشت، معلوم می شود هنوز ناقص هستی و منیّت داری. خودش را محاسبه کرد. بعد به نفسش گفت: حال که وضع خوبی نداری، باید اینجا بمانی، مانند خادم و نوکر با تو رفتار کنند تا از این حال بیفتی. من یعنی چه؟

خادم گفت: بقچه ات را بگذار و بیا در اتاق من شام بخور و همانجا بخواب. فردا به بعد، جارو کشید و دستشویی ها را شست، برای طلبه ها نان و غذا خرید. ایشان فرمودند: جدّم سه سال، در آن مدرسۀ کرمان برای تأدیب خودش خادمی کرد.

مبارزه با نفس حاج ملاهادی

روزی خادم به او گفت: تو زن و بچه نداری؟ گفت: زنی داشتم، زن خوبی بود، اما مرد. گفت: بیا دختر مرا بگیر. از بی ریختی و زشتی کسی او را به همسری انتخاب نکرده است، به سنّ تو می خورد. گفت: باشد. عقد کردند.

مبارزه با هوای نفس این است. خدا از این زن به او چهار فرزند داد، دو پسر که هر دو در علم و دانش مانند خودش شدند و دو دختر به نام های حوریه و نوریه، که دو دانشمند بسیار فوق العاده ای شدند.

ایشان می گفت: بعد از مدتی، روزی از کنار کلاس درس رد می شد، دید آیت الله سیدجواد کرمانی دارد کتاب «منظومۀ حکمت» او را برای حدود دویست طلبه درس می دهد. گوشۀ دیوار تکیه داد ببیند این عالم کتاب او را چگونه درس می دهد؟

گوش داد، جایی از درس دید استاد اشتباه کرد. فهم کتاب سخت بود، حکمت، فلسفه و عرفان است. دید او اشتباه کرد. سکوت کرد. درس تمام شد.

آمد به خادم مدرسه گفت: من دیگر زمانم تمام شده است، می خواهم همسرم را بردارم و به شهر خود ببرم.

ص: 458

طلبۀ خوش ذهنی را دید و به او گفت: اگر خدمت آیت الله سیدجواد رسیدی

بگو: این مطلبی که در کتاب منظومۀ حاج ملاهادی می فرمودید، اگر این گونه می فرمودید بهتر بود و رفت.

طلبه حاج سید جواد را دید و گفت: این خادم مدرسه به من این گونه گفت. او گفت: خادم مدرسه؟ من با این آیت اللهی در این کتاب ماندم، چگونه خادم مدرسه جواب را گفته است؟ به مدرسه برویم تا از او بپرسم. آمدند، به خادم گفتند: آن شریک شما کجاست؟ گفت: چند ساعت قبل رفت. گفت: او چه کسی بود؟ گفت: نمی دانم.

عرفان و خلوص حاج ملاهادی

چند سال گذشت. دو طلبۀ کرمانی که در کرمان فارغ التحصیل شده بودند، با هم قرار می گذارند که به سبزوار و درس حاج ملاهادی بروند. دو نفری به سبزوار می روند، روز اول درس وقتی وارد مدرسه می شوند، می بینند حاجی دارد درس می دهد.

ایشان سر درس دادن از دنیا رفت، بحث توحید بود و مست خدا شد، کتاب را بست، سه بار فریاد «لا اله الا الله» کشید و از دنیا رفت.

این دو طلبه استاد را نگاه کردند. یکی به آن دیگری گفت: این شخص همان کسی نبود که سه سال خادم مدرسۀ ما بود؟ گفت: والله نمی دانم، خواب می بینم یا بیدار هستم؟ بگذار درس تمام شود و برویم از خودش بپرسیم.

درس تمام شد و همه رفتند. این دو طلبۀ کرمانی آمدند و گفتند: آقا شما سه سال در کرمان نبودید؟ حاجی نگاهی به آنها کرد و فرمود: تا اینجا که گفتید، حق داشتید، اما از اینجا به بعد حق من است که به شما بگویم: تا من زنده هستم، راضی نیستم که در این رابطه به کسی اشاره ای کنید.

ص: 459

«و ساعة یحاسب فیها نفسه»

3 - استفاده از لذت های حلال

در دنبالۀ روایت، امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

«وَ ساعة یَخْلُو فیها بَیْنَ نَفْسِهِ وَ لَذَّتِها فیما یَحِلُّ وَ یَحْمَدُ»

بخش دیگر زندگی خود را برای خوشگذرانی و لذت های وجودش بگذارد، اما در آن چه که حلال و پسندیده است.

بعد فرمودند: حسن جان! رفت و آمد مؤمن، از خانه که بیرون می رود، در سه برنامه است:

«مَرْمَةً لِمعاش أَوْ خُطْوَةٌ لِمَعاد»

یابرای اصلاح زندگی است، یابرای آخرت سازی و یا به دنبال لذّت و خوشگذرانی در اموری که حرام نیست می رود. خرما نتوان خوردن از این خار که کِشتیم

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 460

حکیمان الهی

طرح و نقشۀ ساختمان وجود

طرح و نقشۀ ساختمان وجود

29

شیراز، مدرسه علوی

دهه اول - شعبان 1384

ص: 461

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

طرح جامع و کامل ساختمان بی نظیر انسانیت به وسیلۀ وحی، نبوت و امامت ارائه شده است. در قرآن مجید می فرماید:

« إِنّا هَدَیْناهُ اَلسَّبِیلَ»

ما انسان را به این راه هدایت و دلالت کردیم. رسول خدا صلی الله علیه و آله در آخرین سفری که به حج داشتند، در مسجد الحرام دوبار، یک بار در عرفات و دوبار در منی، در ضمن سخنرانی بسیار مهمی فرمودند:

خدایا! تو شاهد باش، آنچه که مردم را به سعادت ابد می رساند و از تیره بختی ابدی حفظ می کند، من در طول این بیست و سه سال برای مردم بیان کردم.

ائمۀ طاهرین علیهم السلام هر کدام به نوبۀ خود، با بیان، نامه ها، اعمال و رفتارشان، حجت خدا را بر مردم تمام کردند. این طرح جامع بنای انسانیت، تا قیامت در اختیار مردم است. کار طرح معماری و بنّایی را وجود مقدس حضرت حق، انبیا

ص: 462

و ائمه علیهم السلام بر عهده داشتند، ولی ساختن این بنا را با امکاناتی که در اختیار انسان قرار دادند، مانند عقل، نعمت ها، عمر و اختیار، به خود انسان واگذار کردند؛ چون اگر کار بنّایی را نیز آنها بر عهده می گرفتند، کمال و ارزشی برای انسان نبود و قیامت، پاداش، اجر، بهشت و جهنّم معنا و مفهوم نداشت. در این نقطه است که پروردگار می خواهد انسان به طور ابدی از فیوضات، عنایات، الطاف و رحمت خاصّۀ او در دنیا و آخرت بهره مند شود.

ملعون بودن ویران کنندۀ بنیان خدا

دو روایت از وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله، نقل شده است: در روایت اول رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:

«الإنْسانُ بُنْیانُ اللّهِ مَلْعُونٌ مَنْ هَدَمَ بُنْیانَهُ» (1)انسان، نه بشر، چون بشر جنبۀ مادی این موجود است و انسان جنبۀ ارزشی او.

ساختمان انسانیت، ساختمانی الهی است.

جالب این است که رسول خدا صلی الله علیه و آله از هزار نام خدا، اسم «الله» را انتخاب کردند، یعنی نمی گویند: «بنیان الرحمن» یا «بنیان الرحیم» ، بلکه می فرمایند:

«بنیان الله» یعنی تمام ارزش های الهی در این ساختمان قابل به کار رفتن است.

ساختمان کامل وجود پیامبر أعظم صلی الله علیه و آله

اما حرف به کجا منتهی شده است که چاره ای نبوده جز این که رسول خدا صلی الله علیه و آله باید این حرف را بفرمایند:

ص: 463


1- 1) - الکشاف، زمخشری: 1/554، [1] شرح آیه 93 نساء؛ تفسیر فخر رازی: 1/232 (فصل دوم، فائده ششم) .

«مَنْ رآنی فَقَدْ رَأَی الحَقَّ» (1)هرکس مرا ببیند، حق را دیده است. یعنی من به شکل و صورت خدا هستم.

اما خدا که صورت ندارد، پس معنی آن این است که ارزش های الهی را به طور کامل می توانید در من ببینید؛ یعنی من به قدری تسلیم و عاشق تعلیم و تربیت محبوبم بوده ام که همۀ ارزش ها را در خود طلوع داده ام.

در تعریف پیغمبر صلی الله علیه و آله در آخرین آیات سورۀ توبه نگاه کنید، خدا دارد از او حرف می زند:

« حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ» 2

این اخلاق خداست. در این آیه برای پیغمبر صلی الله علیه و آله سه صفت بیان شده است:

حریص نسبت به هدایت مردم و «رؤوف و رحیم» .

ما به خدا «رؤوف و رحیم» می گوییم، خدا به پیغمبر صلی الله علیه و آله. این معنی «من رآنی فقد رأی الحق» است. کسی که مرا ببیند، حق را دیده است. حق یعنی همۀ ارزش های مثبت.

حکمرانان بر ساختمان وجود

اهل تسنن نقل می کنند:

ابن عباس می گوید: من در سال شصت و یک هجری در مسجد الحرام طواف می کردم، گوینده را ندیدم، فقط صدایش را شنیدم، که داشت می گفت: هر کس می خواهد با پروردگار بیعت کند، با حسین بن علی علیهما السلام بیعت کند. این حدّ و مقام

ص: 464


1- 1) - بحار الأنوار: 58/235، باب 45، ذیل حدیث 1. [1]

انسانیت است که در فرش زندگی کند، اما عرشی باشد. (1)امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

بدن های این طایفه روی زمین است، ولی خودشان در اعلا علیین قرار دارند و از نزد خدا بر بدن حکمرانی می کنند. اما آن طور که قرآن می فرماید: عده ای دو حکمران بر بدنشان حاکم است: حاکم اول شکم است و حاکم دوم شهوت.

کجا می فرماید؟ در اوائل سورۀ مبارکۀ محمد صلی الله علیه و آله:

« اَلَّذِینَ کَفَرُوا یَتَمَتَّعُونَ وَ یَأْکُلُونَ» 2

شهوت و شکم، چگونه؟ این شهوت و شکم را که پروردگار خودش به ما عنایت کرده است. یعنی هر وقت کسی به طرف شکم و شهوت برود، به سمت سقوط می رود؟ یعنی انبیا و اولیا گاهی در سقوط و گاهی در صعود بودند؟ یعنی پاکان عالم گاهی در سقوط بودند و گاهی در عروج؟ نه.

انبیا شکم و شهوت داشتند، اما هر دوی این ها برای آنان ابزار عروج بود. به شکم و شهوت جواب می دادند، ولی جوابی هماهنگ با خدا.

ص: 465


1- 1) - المناقب: 4/52، فصل فی معجزاته علیه السلام؛ [1]بحار الأنوار: 44/185، باب 25؛ « [2]عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ رَأَیْتُ الْحُسَیْنَ علیه السلام قَبْلَ أَنْ یَتَوَجَّهَ إِلَی الْعِرَاقِ عَلَی بَابِ الْکَعْبَةِ وَ کَفُّ جَبْرَئِیلَ فِی کَفِّهِ وَ جَبْرَئِیلُ یُنَادِی هَلُمُّوا إِلَی بَیْعَةِ اللَّهِ عز و جل وَ عُنِّفَ ابْنُ عَبَّاسٍ عَلَی تَرْکِهِ الْحُسَیْنَ علیه السلام فَقَالَ إِنَّ أَصْحَابَ الْحُسَیْنِ لَمْ یَنْقُصُوا رَجُلًا وَ لَمْ یَزِیدُوا رَجُلًا نَعْرِفُهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ مِنْ قَبْلِ شُهُودِهِمْ وَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَنَفِیَّةِ وَ إِنَّ أَصْحَابَهُ عِنْدَنَا لَمَکْتُوبُونَ بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ.»

وقتی هفت سال در کاخ مصر می بیند جواب دادن به زن مصری هماهنگ با خدا نیست، جواب نمی دهد. با همین جواب ندادن دارد بالا می رود، روزی که هماهنگ با خدا می خواهد جواب دهد، با همان جواب دادن نیز بالا می رود.

ازدواج و شهوترانی می کند، ولی می گوید: مولای من به من گفته است ازدواج کن و در چارچوب این ازدواج مشروع شهوترانی کن، می گویم: چشم.

با همین شکم و شهوت چه تولید کردند؟ بالاخره ماده و مصالح اولیۀ ساختمان انسان از خاک است. خاک وارد نبات و گوشت حیوان حلال گوشت شده، غذا و نطفه می شود و سرانجام انسان ساخته می شود.

امثال حضرت ابراهیم علیه السلام می خورند، شهوت را مصرف می کنند، محصول آن مانند حضرت اسماعیل و اسحاق علیهما السلام می شود.

این کار که بالاترین عروج به سوی پروردگار است:

« وَ اَلْباقِیاتُ اَلصّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً» 1

چه باقیات و صالحاتی از حضرت اسماعیل علیه السلام بالاتر که از نسل او رسول خدا صلی الله علیه و آله، دوازده امام علیهم السلام، حضرت فاطمۀ زهرا علیها السلام، میلیون ها عارف، اولیای خدا، مفسر و مرجع تقلید به وجود آمد؟

چه باقیات الصالحاتی از اسحاق بالاتر که از نسل او دو پیغمبر اولوالعزم مانند حضرت موسی و عیسی علیهما السلام به دنیا آمده است؟ این در ظاهر نتیجۀ شهوت و شکم است، اما اینجا صحبت از سقوط نیست، بلکه شکم و شهوت نردبان عروج، صعود و رفتن به سوی پروردگار مهربان عالم هستند.

مبارزه با طرح و نقشۀ ضد ارزشی

چگونه این شکم و شهوت حاکم هستند؟ اینجا که محکوم هستند؛ یعنی شکم

ص: 466

و شهوت در زندگی پاکان عالم، هر دو از طریق صاحبشان بندۀ پروردگار هستند، اما آنجا شکم و شهوت حاکم هستند، به چه علت؟

« یَتَمَتَّعُونَ وَ یَأْکُلُونَ کَما تَأْکُلُ اَلْأَنْعامُ» 1

شکم آنها، شکم حیوانی است؛ یعنی دهان بازی دارد که هر چه می خواهد، درون این دهان می ریزند؛ عرق، شراب، گوشت خوک، پول حرام، دزدی، رشوه، غصب، اختلاس و حق مردم، حق خواهر و برادر و وارث. دهان باز است و شکم حاکم.

شکم به صاحب خود می گوید: بریز و او می گوید: چشم. از کجا بریزم؟ می گوید: از هر کجا و هر راهی که می شود. اینجا شکم حاکم است و این شکم، شکم حیوانی است.

اما شهوت و شکمی که با خواسته های پروردگار عزیز عالم هماهنگ است، همین طور است؟ خدا در قرآن در مورد این ها می فرماید:

« کَما تَأْکُلُ اَلْأَنْعامُ» 2؟

این شکم را که گاو، خر، سگ و خوک دارند.

بحث شهوت و شکم در آنجا بحث ارزش است، نه بحث ضد ارزش. این است که می فرماید: هر کس مرا ببیند، حق را دیده است، یا هر کس می خواهد با خدا بیعت کند، با امام حسین علیه السلام دست بیعت بدهد. یعنی این مجموعۀ ارزش هاست:

ص: 467

«الإنْسانُ بُنْیانُ اللّهِ مَلْعُونٌ مَنْ هَدَمَ بُنْیانَهُ» (1)این ساختمان، ساختمان الهی است، ملعون است کسی که این ساختمان را خراب کند. تخریب تا جایی که خدا بگوید: «کالانعام» .

وارد کردن نقص در ساختمان وجود

اما روایت دوم را ابوذر می گوید:

من از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمودند:

«الناقص ملعون»

ناقص؛ آن کسی که از رحمت حق محروم است؛ نه کسی که کور مادرزاد، یا کسی که معلول است، چون ما آنقدر کور مادرزاد داشتیم که با قبول تربیت خدا، فوق العاده شدند.

چشم دل

حضرت امام باقر علیه السلام وارد حرم رسول خدا صلی الله علیه و آله شدند، به همراه خود فرمودند:

به این مردم بگو: آیا امام باقر علیه السلام را می بینید؟ به هر کس گفت که آیا حضرت امام باقر علیه السلام در حرم مشرف هستند؟ نگاهی به این طرف و آن طرف کرد و گفت: نه.

امام علیه السلام به او فرمودند: به گوشۀ حرم، نزد ابراهیم مکفوف، این پیرمرد کور برو، بگو: آیا امام باقر علیه السلام در حرم است؟ رفت به ابراهیم مکفوف گفت: آیا حضرت

ص: 468


1- 1) - تفسیر آیات الأحکام: 312؛ [1]الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل 1/155، [2] سورۀ نساء (4) : آیات 92 الی 39؛ «إن هذا الإنسان بنیان اللَّه. ملعون من هدم بنیانه»

باقر علیه السلام به حرم مشرف شده اند؟ گفت: بله، چند لحظه ای است که آمدند. گفت:

آیا ایشان را می بینی؟ گفت: من در آن ناحیه کور نیستم که ایشان را نبینم، بلکه چشم من خیلی قوی است، من از ناحیه چشم سر کور هستم، نه از ناحیۀ دل. (1)کسی به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد: شما خدا را دیده اید که او را عبادت می کنید؟ فرمود: من خدای ندیده را عبادت نمی کنم. (2)این ها در ناحیۀ چشم دل، چشم خیلی قویی دارند. گوش و هوش آنان نیز قوی است و قدرت تسلّط آنان بر خودشان هم خیلی فوق العاده است.

رفاقت صحیح با شکم و شهوت

زمانی که امیرالمؤمنین علیه السلام حاکم کل مملکت بودند، بعد از نماز مغرب و عشا از مسجد کوفه به طرف خانه می رفتند، قصابی که آن طرف تر از مسجد بود، گفت:

علی جان! من می خواهم بروم، اما چند کیلو گوشت مانده، مشتری ندارم، شما

ص: 469


1- 1) - الخرائج و الجرائح: 2/595؛ بحار الأنوار: 46/243، باب 5، حدیث 31؛ « [1]رُوِیَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ دَخَلْتُ الْمَسْجِدَ مَعَ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ النَّاسُ یَدْخُلُونَ وَ یَخْرُجُونَ فَقَالَ لِی سَلِ النَّاسَ هَلْ یَرَوْنَنِی فَکُلُّ مَنْ لَقِیتُهُ قُلْتُ لَهُ أَ رَأَیْتَ أَبَا جَعْفَرٍ یَقُولُ لَاوَ هُوَ وَاقِفٌ حَتَّی دَخَلَ أَبُو هَارُونَ الْمَکْفُوفُ قَالَ سَلْ هَذَا فَقُلْتُ هَلْ رَأَیْتَ أَبَا جَعْفَرٍ فَقَالَ أَ لَیْسَ هُوَ بِقَائِمٍ قَالَ وَ مَا عِلْمُکَ قَالَ وَ کَیْفَ لَاأَعْلَمُ وَ هُوَ نُورٌ سَاطِعٌ قَالَ وَ سَمِعْتُ یَقُولُ لِرَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْإِفْرِیقِیَةِ مَا حَالُ رَاشِدٍ قَالَ خَلَّفْتُهُ حَیّاً صَالِحاً یُقْرِئُکَ السَّلَامَ قَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ مَاتَ قَالَ نَعَمْ قَالَ مَتَی قَالَ بَعْدَ خُرُوجِکَ بِیَوْمَیْنِ قَالَ وَ اللَّهِ مَا مَرِضَ وَ لَاکَانَ بِهِ عِلَّةٌ قَالَ وَ إِنَّمَا یَمُوتُ مَنْ یَمُوتُ مِنْ مَرَضٍ وَ عِلَّةٍ قُلْتُ مَنِ الرَّجُلُ قَالَ رَجُلٌ لَنَا مُوَالٍ وَ لَنَا مُحِبٌّ ثُمَّ قَالَ أَ تَرَوْنَ أَنْ لَیْسَ لَنَا مَعَکُمْ أَعْیُنٌ نَاظِرَةٌ وَ أَسْمَاعٌ سَامِعَةٌ بِئْسَ مَا رَأَیْتُمْ وَ اللَّهِ لَایَخْفَی عَلَیْنَا شَیْءٌ مِنْ أَعْمَالِکُمْ فَاحْضُرُونَا جَمِیعاً وَ عَوِّدُوا أَنْفُسَکُمُ الْخَیْرَ وَ کُونُوا مِنْ أَهْلِهِ تُعْرَفُوا فَإِنِّی بِهَذَا آمُرُ وُلْدِی وَ شِیعَتِی.»
2- 2) - الکافی: 1/98، بَابٌ فِی إِبْطَالِ الرُّؤْیَةِ، حدیث 6؛ [2]بحار الأنوار: 41/16، باب 101، حدیث 8؛ « [3]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: قَالَ جَاءَ حِبْرٌ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ هَلْ رَأَیْتَ رَبَّکَ حِینَ عَبَدْتَهُ قَالَ فَقَالَ وَیْلَکَ مَا کُنْتُ أَعْبُدُ رَبّاً لَمْ أَرَهُ قَالَ وَ کَیْفَ رَأَیْتَهُ قَالَ وَیْلَکَ لَاتُدْرِکُهُ الْعُیُونُ فِی مُشَاهَدَةِ الْأَبْصَارِ وَ لَکِنْ رَأَتْهُ الْقُلُوبُ بِحَقَائِقِ الْإِیمَانِ.»

می خواهید ببرید؟ فرمود: نه، پول ندارم.

گفت: رییس این مملکت که یکی از استان هایش کشور مصر، فلسطین و ایران است، پول ندارد؟ صاف تر از اولیای خدا در این عالم نبود. گفت: چرا پول نداری؟ فرمود: من از ریاست جمهوری خود حقوق نمی گیرم، چند درخت خرما در مدینه دارم، با پول آن خرج سالم را تنظیم می کنم.

گفت: نسیه ببر. هر وقت خواستی پولش را بده. فرمود: چرا من با تو معاملۀ نسیه کنم؟ با شکم خود معاملۀ نسیه می کنم، به شکم می گویم: گوشت هست، اما پول ندارم که بخرم و به تو بدهم، صبر کن، هر وقت پولدار شدم، به تو گوشت می دهم. این شکم با من رفیق تر از تو است؛ چون هر چقدر هم با من رفیق باشی، همین که پولم دیر بشود، تو به من بد نگاه می کنی که چرا پول مرا ندادی، اما هیچ وقت شکم من به من بد نگاه نمی کند. (1)این گونه مسلّط بودند. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: لعنت خدا بر کسی که این ساختمان را رو به خرابی ببرد و آن را ناقص نگهدارد.

مصالح ساختمان وجود

زیباترین مصالح را برای این ساختمان قرار داده اند. در روایتی رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: از مصالح این ساختمان، متخلّق شدن به اخلاق صالحین، صدق، چشم پاک، خوف از خدا، صبر، سخاوت و حیا است. این مصالح در جهت اخلاق است و مصالح عملی و اعتقادیش نیز در جایگاه خود مسائلی دارد.

ص: 470


1- 1) - إرشاد القلوب:1/119، الباب الرابع و الثلاثون فی القناعة؛ «و [1]روی أن علیا علیه السلام اجتاز بقصاب و عنده لحم سمین فقال یا أمیر المؤمنین هذا اللحم سمین اشتر منه فقال له لیس الثمن حاضرا فقال أنا أصبر یا أمیر المؤمنین فقال له أنا أصبر عن اللحم.»

مثلاً برای ساختن قلب، مصالح ایمان به خدا، قیامت، فرشتگان، انبیا و کتاب های نازل شده از جانب حضرت حق است که اگر دل در گرو این پنج منبع باشد و هر چیز دیگری می خواهد به دل گره بخورد، با این ها پخته شود، ساختمان وجود انسان کامل می شود.

چیزی که می خواهد با دل گره بخورد، با این پنج چیز میزان می شود. اگر انسان اجازه دهدکه گره بخورد، دیگر اتفاق نمی افتد که پسر نزد پدر و مادرش گریه کند که من این دختر را می خواهم، می گویند: این دختر به ما نمی خورد، یا دختر می گوید:

من این پسر را می خواهم، مادر ناله می زند که این پسر به خانوادۀ ما نمی خورد. اما مردم به اندازۀ ازدواج و آنچه که می خواهند به دل شان گره بخورد اهمیت نمی دهند که این چیزی که می خواهد به دل ما گره بخورد، به دل، خدا، فرشتگان، دین، قیامت، ائمه علیهم السلام و انبیا می خورد، یا نه؟ آیا همسنگ با ارزش ها هست؟

حراست از خانۀ دل

از امیرالمؤمنین علیه السلام پرسیدند:

چه شد که به این مقام رسیدید؟ امام علیه السلام فرمود:

«بالقعود علی قلبی»

اول جلودار دلم بودم و هر چیز و هر کسی را به دل راه ندادم، بلکه دیدم هر چیزی که به دل نمی خورد و به آن مربوط نیست، گفتم: تو بیگانه و غریبه ای، اینجا نیا، اینجا خانۀ کسی دیگر است. با راه ندادن غیر، علی شدم.

مرحوم ملا احمد نراقی شعر مفصلی دارد پدربزرگم این شعر را می خواند و بلند بلند گریه می کرد. اواخر آن به پروردگار می گوید: من غلط کردم در اول بی شمار اهرمن را راه دادم در حصار

ص: 471

یک نظر در کار این ویرانه کن دشمن خود را برون زین خانه کن (1)

اخلاق صالحین در مصالح ساختمان وجود

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در ادامه می فرماید:

«و التخلّق باخلاق الصالحین»

این جملۀ «التخلق باخلاق الصالحین» که در کتاب های ما معنا شده است، ده مورد را شیخ بهائی در کتاب اربعینش بیان می کند که اخلاق صالحین چه بوده است؟

صالحین، همان طور که از لغت پیداست، عاشق تربیت، رشد، کمال، سالم و پاک شدن مردم و خوشبخت کردن آنها در دنیا و آخرت بودند. خیلی از مردمی که در این زمینه ارتباطی نداشتند، زجر می کشیدند، ولی مردم را رها نمی کردند. یک مورد از توجه عاشقانه به ساختن مردم را برای شما بگویم. شما اسم آن را امر به معروف و نهی از منکر بگذار، اما این امر به معروف و نهی از منکر خیلی هنرمندانه بوده است.

معامله کردن با خدا

دانشمندی به نام سعید بن مسیّب (2)در مدینه زندگی می کرد. امام باقر و امام

ص: 472


1- 1) - ملا احمد نراقی.
2- 2) - دائرة المعارف تشیع: 9/177؛ سعید بن مسیّب، سعید بن مسیّب بن حزن بن وهب مخزومی قریشی از تابعین و راویان است. نام مادرش امّ سعید دختر حکیم بن امیّۀ سلمی و فرزندانش محمد، سعید، الیاس و ام عثمان و ام عمر و فاخته می باشند. وی چهار سال بعد از خلافت عمر متولد شد و در هشتاد و چهار سالگی درگذشت. او یکی از فقها و تابعین بزرگ زمان معاویه بود که حدیث و فقه و تقوا و پرهیزگاری و عبادت را در خود جمع کرده بود و از امام صادق علیه السلام روایت شده که سعید بن مسیّب از معتمدین علی بن حسین علیه السلام بود. سعید از جلوداران علم قرائت در مدینه به حساب می آمد و از امیرالمؤمنین علی علیه السلام و ابن عباس روایت نقل کرده است و جدّ و کوشش زیادی برای دستیابی به احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله داشته است و گاهی چند شبانه روز در جستجوی شنیدن یک حدیث سفر کرده است. او دارای آن چنان شخصیتی بود که در زمان حیات اصحاب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فتوا می داد. روایت کرده اند که عمر بن عبدالعزیز تا در مورد حکمی از سعید بن مسیّب نمی پرسیدند، قضاوت نمی کردند و گروهی او را از خوابگزاران می دانند و روایتی را دربارۀ تعبیر خواب از او ذکر کرده اند و گفته اند اکثراً نماز را در مسجد و به صورت جماعت برگزار می کرد و در حالی که سوار مرکوب بود قرآن تلاوت می کرد و به طور معمول روزه داشت. وی همنشین امیرالمؤمنین علیه السلام بود و حتی در جنگها نیز از وی جدا نمی شد و تحت تربیت حضرت علی علیه السلام و از صحابۀ آن بزرگوار و مردی موثق و مورد اعتماد بود. علی بن حسین علیه السلام فرموده که سعید بن مسیّب به خاطر مقدم بودن در آثار و دارا بودن فهم و شعور در زمانش داناترین مردم است و کلینی در کافی می نویسد: ابوعبداللّه صادق علیه السلام فرمود: سعید بن مسیّب و قاسم بن محمد بن ابوبکر و ابوخالد کابلی از اصحاب قابل اعتماد علی بن حسین علیه السلام بودند. سعید همچنین از یاران امام حسین علیه السلام بود. وی را یکی از فقهای هفتگانه و سرور قاریان مدینه دانسته اند. ابن حجر در تقریب التهذیب می گوید: او یکی از علمای ثابت و فقهای بزرگ بود و از میمون بن مهران روایت شده که: داخل شدم در مدینه و از اعلم شهر سؤال کردم، پس سعید بن مسیّب را معرفی کردند. و نیز سلیمان بن موسی می گوید: او از فقیه ترین تابعین بود، و صاحب عقد الفرید می گوید که: او به همراه حضرت علی علیه السلام در جنگ صفین شرکت داشت. روایت کرده اند که فردی نزد سعید بن مسیّب آمد و گفت: در خواب دیدم که گویا حضرت موسی علیه السلام بر ساحل دریا ایستاده پای مردی را گرفته و او را می چرخاند، پس او را سه بار به چرخ انداخت و سپس میان دریا افکند، سعید گفت: اگر خواب تو راست باشد، عبدالملک تا سه روز دیگر خواهد مرد، روز سوم هنوز سپری نشده بود که خبر مرگ عبدالملک رسید و آن مرد به سعید گفت: این سخن را از کجا گفتی؟ گفت: آن که موسی فرعون را غرق کرد و فرعون را جز عبدالملک نمی دانم.

صادق علیهما السلام از او تعریف کرده اند. دختری داشت که پروردگار زیبایی را در این دختر

ص: 473

کامل کرده بود. کار این دانشمند درس دادن بود.

زمانی که عبدالملک مروان حاکم کشور است. نماینده ای با اختیارات تامّ می فرستد که این دختر را از سعید بن مسیّب برای پادشاه کشور خواستگاری کن، دختر و خودش هر چه مهریه و چیز دیگر خواستند قبول کن و امضا بده.

نمایندۀ عبدالملک آمد و با سعید بن مسیّب مفصل صحبت کرد و همه مژده ها را به او داد و سعید نیز بعد از تمام شدن حرف او گفت: این دختر را به عبدالملک شوهر نمی دهم. آن نماینده خداحافظی کرد و رفت.

روزی سر درس به شاگردش که لباس معمولی به تنش بود گفت: دو روز است که درس را تعطیل کردی، خیلی برای من سنگین است، چرا؟ اشک شاگردش ریخت، گفت: من تازه عروسی کرده بودم، همسرم مریض شد و مرد. این دو روز دست اندر کار کفن و دفن او بودم.

گفت: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است که بی زن زندگی کردن، شرّ است، شما همین امشب باید ازدواج کنی. گفت: من تازه همسرم مرده و وضع مالی خوبی ندارم، چه کسی به من دختر می دهد؟ گفت: من.

دختری که شاه به دنبالش فرستاده بود. یعنی من دخترم باید با انسان ازدواج کند، نه با شاه. گفت: چند لحظه صبر کن، رفت و به دخترش گفت: شوهری دانشجو، سالم و پاک به خواستگاری تو آمده است، می خواهی تو را به ازدواج او بدهم؟

گفت: پدر! شما سرد و گرم روزگار را چشیده اید، اگر مصلحت من می دانید، من حاضرم. آمد به جوان گفت: دخترم حاضر است. عقدش را اکنون می خوانم و اول غروب عروس را می آورم و به تو تحویل می دهم.

اول غروب آمد، در زد، داماد آمد، به او گفت: استاد! مهریه چه باشد؟ من

ص: 474

پول ندارم تا مهر دختر را بدهم. آن زمان مهر را نقد می پرداختند. گفت: کلّ قرآن را شرط الهی می کنم که باید به دخترم یاد بدهی، این مهریه دختر من است، دیگر چه می خواهی؟ ازدواج تمام شد. (1)

غلام تربیت شده در دست حکیمان الهی

حال تربیت شدۀ دیگری را از زبان این سعید بن مسیّب بشنوید، می گوید: در مدینه قحطی شده بود، جمعیتی از مردم مدینه به بیابان رفتند تا نماز باران بخوانند. ما هم رفتیم در گوشه نشستیم و تماشا کردیم. دیدم مردم نماز باران را خواندند و اشک ریختند و رفتند، اما خبری نشد. وقتی که خلوت شد، از پشت تپه صدایی شنیدم، اما صدا بلند نبود، صدایی است که به خدا می رسد.

آمدم دیدم کارگر سیاه چهره ای صورتش روی خاک است و به پروردگار می گوید: به بازیگری ها، گناهان و قلب سیاه این مردم نگاه نکن، به کرم خود نگاه کن و باران را بفرست. تا سرش را از روی خاک بلند کرد، ابر پدیدار شد و باران ریخت.

ما به دنبالش آمدیم تا ببینیم خانۀ این شخص کجاست، تا برویم و بگوییم: واقعاً اگر تو غلامی، تو ارباب شو و من غلام تو می شوم. کوچه به کوچه، آهسته آمدم، دیدم به خانۀ امام زین العابدین علیه السلام رفت. قدری صبر کردم، بعد در زدم و درون خانه آمدم، گفتم: یابن رسول الله! تو کریمی، یکی از این غلام های خود را به من ببخش.

ص: 475


1- 1) - در کتاب عبرت آموز: 200 [1] بیان شده است. تفسیر عاملی: 2/73، [2] سوره نساء (4) : آیات 19 تا 12، ص 364 ابراهیم بن عبد اللّه الکنانی گفت: سعید بن مسیب دخترش را به مردی داد بدو درم مهر.

امام زین العابدین علیه السلام فرمودند: عیبی ندارد. غلامان را آوردند و فرمودند: کدام را می خواهی؟ عرض کردم: این ها را نمی خواهم. فرمود: غلام دیگری دارم که کار حیوانات مرا انجام می دهد. او صدا بزنید بیاید. صدا زدند و آمد. عرض کردم:

آقا! من این شخص را می خواهم.

امام چهارم علیه السلام فرمودند: ای غلام! سعید بن مسیب تو را می خواهد. تو را به او ببخشم؟ او جواب نداد. به سعید رو کرد و گریست. گفت: ای سعید! مرا از امام زین العابدین علیه السلام جدا نکن، من می میرم، سعید گفت: ناراحت نباش. تو را نمی برم.

سعید رفت.

غلام دید که مقام معنویش بر او معلوم شده و او بی خود به دنبالش نیامده است و حتماً در بیابان آن حال او را دیده است. نگران شد. خلوص را ببینید و یاد بگیرید.

سعید می گوید: من چند قدم رفته بودم که غلامان امام زین العابدین علیه السلام آمدند و گفتند: امام می فرمایند: برای تشییع جنازۀ آن غلام بیا، او نزد محبوبش رفته است. (1)ز هر چه غیر یار استغفر الله

ص: 476


1- 1) - در کتاب عبرت آموز: 200 [1] بیان شده است.

شدم دور از دیار یار ای فیض منِ مهجور زار استغر الله (1)

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 477


1- 1) - فیض کاشانی.

دنیا و آخرت

تفاوت بین دنیا و آخرت

اشاره

تفاوت بین دنیا و آخرت

30

خمینی شهر، مصلی

دهه سوم - جمادی الثانی 1385

ص: 478

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

1- زنده بودن آخرت

دنیا و آخرت با یکدیگر چند تفاوت دارند. برای شناخت این تفاوت ها از آیات قرآن مجید استفاده می کنیم. دنیا خانۀ حیات و زندگی است و هم خانۀ مرگ و خاموشی است، اما آخرت فقط خانۀ حیات است.

ما در دنیا، موجودات زنده، جماد و مرده می بینیم. بسیاری از موجودات در این دنیا جان و حیات دارند و بسیاری از موجودات هم بدون جان و حیات هستند. اما قرآن مجید، آخرت و همۀ موجودات عالم آخرت را زندۀ شعوردار، فهمیده و آگاه می داند.

در قرآن مجید دربارۀ دنیا می خوانیم:

« اَلَّذِی خَلَقَ اَلْمَوْتَ وَ اَلْحَیاةَ»

در دنیا مرگ هست و حیات وجود دارد. اما دربارۀ آخرت می خوانیم:

ص: 479

« وَ إِنَّ اَلدّارَ اَلْآخِرَةَ لَهِیَ اَلْحَیَوانُ»

عالم آخرت، باشعور، زنده و آگاه است. در قرآن مجید به این نکته اشاره شده است که پروردگار عالم بعد از این که جریان قیامت تمام شده، صحرای محشر خالی می شود، اهل نجات وارد بهشت و اهل معصیت نیز وارد دوزخ می شوند، پروردگار عالم با دوزخ و جهنّم حرف می زند. جهنّم و دوزخ نیز حرف خدا را می شنوند و می فهمند. علت این شنیدن و جواب دادن، همان حیات آگاهانۀ به همراه شعور می باشد. پروردگار به دوزخ خطاب می کند:

« هَلِ اِمْتَلَأْتِ»

ای دوزخ! آیا از این جمعیت مرد و زنی که به خاطر گناه، بی دینی، کفر، شرک، نفاق و عصیان در تو ریخته شده اند، سیر و پر شده ای؟ دوزخ به پروردگار جواب می دهد:

« وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ»

در این آیۀ شریفه، کلمۀ قول است. دوزخ به پروردگار پاسخ می دهد: از این میلیاردها مرد و زنی که در من ریخته شده، سیر و قانع نشده ام، آیا لقمۀ بیشتری هم هست که در من قرار بدهی؟

از این که قرآن مجید می فرماید: پروردگار با جهنم صحبت می کند و از او سؤال می کند و جهنم هم با صدا جواب پروردگار عالم را می دهد. می توان فهمید که دوزخ

ص: 480

مانند بقیه شؤون قیامت، حیات دارد و حیات او نیز با شعور و با درک و فهم است.

این یک تفاوت.

2- فناپذیری دنیا و بقای آخرت

تفاوت دیگری که بین دنیا و آخرت وجود دارد این است که: هیچ چیز در دنیا دوام و بقا ندارد. موجودات، همیشگی، جاوید و ابدی نیستند. عزیزترین موجود این عالم که برتر از او وجود ندارد، پیغمبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله است که سهم بودن ایشان در این دنیا شصت و سه سال بود. خداوند متعال او را در دنیا با آن همه احترام، مقام، عظمت و کرامت، ابدی و جاوید قرار نداد، بلکه در زمان حیات آن حضرت، خود پروردگار عالم خبر مرگ ایشان را به او داد.

« إِنَّکَ مَیِّتٌ» 1

حبیب من، یقیناً مرگ گریبان تو را نیز خواهد گرفت و روزی می رسد که بین روح و بدن تو جدایی می افتد و بدن تو باید در همین زمین دفن بشود و جان مقدست نیز باید در جوار من قرار بگیرد، تا روز قیامت که دوباره بین این جان و بدن آشتی برقرار بکنم و با همین بدن و جان مرکّب وارد عالم آخرت بشوی.

آنچه در این عالم است به عمر او خاتمه داده است. مهر ابدی بودن و بقا بر پروندۀ کسی زده نشده است. اما در عالم آخرت، مرگ و محدودیتی وجود ندارد.

تمام موجوداتی که در عالم آخرت هستند، همیشگی و ابدی هستند، بقا دارند و مسأله ای به نام مرگ برای اهل آخرت وجود ندارد.

شما می دانید اگر یک مرد، زن، کودک، پیر یا یک جوانی خدای نکرده حدود هفتاد درصد بدن او در میان شعله های آتش آسیب ببیند و آتش را خاموش بکنند و او را به بیمارستان ببرند، بهترین دکتر و دارو هم کنار او قرار بگیرد، احتمال مرگ او

ص: 481

به خاطر هفتاد درصد آسیب دیدگی از آتش، زیاد است. اما امیرالمؤمنین در دعای کمیل با سوز دل دربارۀ آتش جهنم می فرماید:

« و هذا ما لاتقوم له السموات و الارض» (1)آتش جهنم، آتشی است که تمام آسمان ها و زمین در برابر سوزندگی، حمله و فشار آن، مقاومت ندارند. اما جهنّمی ها با همین بدن در آن آتش پرفشار نمی میرند، پروردگار عالم می فرماید:

« ثُمَّ لا یَمُوتُ فِیها» 2

هیچ فرد جهنمی در آن آتش نمی میرد. حالا آتش هم آتشی است که آسمان ها و زمین طاقت آن را ندارد، اما در آخرت همین بدن گوشتی و استخوانی در آن آتش شدید از بین نمی رود و مردنی نیست، این فرق دوم بین دنیا و آخرت است.

3- جدایی بین خوبان و بدان در آخرت

اما فرق سوم بین دنیا و آخرت آن است که: در دنیا تمام خوبان و بدان کنار هم زندگی می کنند. شما مردمی متدین، بزرگوار و اهل خدا هستید، ولی ممکن است همسایه شما فرد غریبه ای باشد که از مکان دیگری به این شهر آمده است، دین و ایمان ندارد، اهل عبادت نیست، صداقت، کرامت و اصالت ندارد و دارای ارزش های انسانی نیست. از آن مکان به جای دیگری هم نمی توانید بروید. ممکن است یک دختر متدینۀ عفیفه با یک جوان ازدواج بکند و این شوهر هم کفو او از آب در نیاید، آدم بی دین و بدی باشد. در تمام مناطق روی زمین، خوب و بد کنار

ص: 482


1- 1) - إقبال الأعمال: 708.

هم دیگر هستند، هم دیگر را می بینند، با هم دیگر روبه رو می شوند، شما ممکن است به قدری از تقوا برخوردار باشید که حاضر نشوید به اندازۀ یک خلال دندان به مالی کسی ضربه بزنید، اگر هم به شما بگویند: چرا حاضر نیستید به اندازۀ یک خلال دندان به مال کسی ضربه بزنید، جواب بدهید که از قیامت و آخرت می ترسم، چون این آیه را قبول دارم که پروردگار می فرماید:

« وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»

ابوذر می گوید: یک شب تا صبح پیغمبر عظیم الشأن اسلام از ناراحتی بیدار ماندند. با آن اخلاق خوشی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله داشتند، آن شب تبسم بر لب های مبارک ایشان نقش نبست. ابوذر می گوید: من اول مغرب وقتی ناراحتی را در چهرۀ پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله دیدم به خودم اجازه ندادم بپرسم که چه شده است. ولی فردا صبح، بعد از نماز، شادی را در چهره ایشان دیدم، عرض کردم: علت ناراحتی دیشب شما چه بود و امروز چرا خوشحال شده اید؟

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ابوذر، دیشب دو درهم از بیت المال پیش من مانده بود، من موردی را برای خرج این دو درهم نیافتم. تا صبح بیدار ماندم و در این فکر بودم که اگر ملک الموت مأموریت پیدا کند که جانم را بگیرد، از او بخواهم دست نگاه دارد تا من این دو درهم که از بیت المال است را به مردم برگردانم، نخوابیدم که مبادا ملک الموت در خواب مرا قبض روح کند، و حالا موردش را پیدا کردم و خرج نمودم، الان شادی من از این روست که زیر بار دین این دو درهم نیستم. (1)

ص: 483


1- 2) - تفسیر القمی: 1/54؛ [1]تفسیر نور الثقلین: 1/69، [2] سورۀ بقره (2) : آیات 84 الی 88؛ «فقال أبو ذر: اما تذکر انا و أنت قد دخلنا علی رسول الله صلی الله علیه و آله عشاء فرأیناه کئیبا حزینا فسلمنا علیه، فلم یرد علینا السلام، فلما أصبحنا اتیناه فرأیناه ضاحکا مستبشرا فقلنا له: ب آبائنا و أمهاتنا دخلنا علیک البارحة فرأیناک کئیبا حزینا ثم عدنا إلیک الیوم فرأیناک ضاحکا مستبشرا؟ فقال: نعم کان قد بقی عندی من فیء المسلمین اربعة دنانیر، لم أکن قسمتها و خفت أن یدرکنی الموت و هو عندی و قد قسمتها الیوم فاسترحت منها.»

شما این طور زندگی می کنید ولی ممکن است در میان مردمی که شما با آنها زندگی می کنید، آدم رشوه گیر، اختلاس کار، حرامخور، مال مردم خوار باشد، ولی در آخرت این طور نیست. در سورۀ مبارکۀ یاسین روز قیامت، پروردگار عالم، خطاب به تمام بدکاران عالم، از زمان حضرت آدم که فرد بدی جز قابیل وجود نداشت، تا آخرین لحظه که پروندۀ دنیا بسته می شود، می فرماید:

« وَ اِمْتازُوا اَلْیَوْمَ أَیُّهَا اَلْمُجْرِمُونَ»

ای بدکاران! از خوبان عالم جدا بشوید. خوبان عالم را به بهشت و بدان عالم را به جهنم می برند و دیگر همدیگر را نمی بینند.

دلیلی بر حیات قیامت

در فرق اول اشاره کردیم که در دنیا مرگ و حیات، زنده و جماد کنار هم دیگر هستند، ولی در عالم آخرت جماد و مرگ وجود ندارد، بلکه همه چیز زنده است.

زمین محشر زنده است و نیز آگاهی دارد. به این آیۀ قرآن توجه کنید:

« یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها * بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحی لَها» 2

خداوند می فرماید: در قیامت من به زمین فرمان می دهم، پروندۀ بندگان بی آبرو،

ص: 484

بدکار، اهل معصیت و آن افرادی را که اصرار برگناه داشتند را نمایان کن و به آنها بگو که در این چند سال حیات چه کرده اید؟ زمین حرف خدا را می فهمد و جواب خدا را می دهد.

« یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها»

تمام خبرهایی را که از بندگان می داند همه را بازگو می کند. معلوم می شود که بر اساس آیۀ:

« إِنَّ اَلدّارَ اَلْآخِرَةَ لَهِیَ اَلْحَیَوانُ» 1

تمام آخرت زنده است.

چگونگی ساختار بهشت

یک بخش عظیم آخرت، بهشت است و الآن موجود می باشد. طبق آیات قرآن، بهشت جایی نیست که خداوند متعال، بخواهد آن را در روز قیامت معماری بکند و بسازد، از آن زمان که در کرۀ زمین ایمان، عمل صالح و اخلاق شروع شد، ساخته شدن بهشت نیز شروع شد.

چون طبق آیات قرآن، مصالح ساختمانی بهشت عبارتند از: ایمان، حسن خلق و اعمال خوب مردم. چرا بعضی از مردم به جهنّم می روند؟ زیرا دین، اخلاق و عمل صالح ندارند. صالحان به بهشت می روند چون مصالح ساختن آن را، خود آنها فرستادند.

بر اساس آیاتی که در قرآن است، بهشت در حال حاضر موجود است. البته

ص: 485

تمامی آن موجود نمی باشد. از زمان آدم تا الآن هر فردی که دارای ایمان، اخلاق و عمل صالح بوده، بر پایه این توصیفات بهشت او ساخته شده است. افرادی که از دنیا رفته اند، نسبت به اعمالشان بهشت آنها کامل شده است، ولی ما که در این دنیا زندگی می کنیم، با نمازها، روزه ها و با شرکت کردن در جلسات دینی، هنوز در حال ساختن بهشت هستیم و با فرا رسیدن مرگ، ساختمان سازی بهشت ما نیز به اتمام می رسد. الآن اگر پردۀ مکاشفه را کنار بزنند، مردان و زنان با ایمان، بهشت خود را نیمه کاره می بینند، هنوز چندین سال دیگر وقت دارند که الباقی بهشت خود را بسازند. این بهشت طبق آیات قرآن زندۀ با شعور، آگاه و فهمیده می باشد.

زنان اهل بهشت

وجود مبارک شیخ صدوق (1)که در قرن سوم، یعنی حدود هزار و دویست سال

ص: 486


1- 1) - شیخ صدوق: محمد بن علی بن بابویه ابوجعفر ملقب به صدوق (م311 - 381 ه. ق) براساس حاجت پدر وی، ابن بابویه که توسط نامه به حسین بن روح نماینده امام عصر علیه السلام از حضرت درخواست دعا جهت فرزند ذکور نموده بود؛ پس از سه روز مستجاب گردید و خداوند منان دو فرزند مبارک به نام حسین و محمد به ایشان عنایت فرمود و محمد ابن بابویه صدوق پیوسته به این لطف الهی مباهات می کرده است. وی از بنیان گذاران فقه شیعه در صف اول محدثین و علمای مذهب شیعه جای دارد. عمده علوم ادبی و شرعی و عقلی را در مدارس قم نزد اساتیدی چون ابوجعفر محمد بن حسن شیخ فقهای قم و ابراهیم قمی و علی بن برقی و ماجیلویه و حسین بن ابراهیم کسب فیض نمود. سپس از قم به ری پایتخت سلاطین شیعی مذهب آل بویه، مرکز علما و رجال آن طائفه منتقل شد. و سپس به شهرها و کشورهای دیگر سفر نمود. با سفرهای دور و دراز در بلاد اسلامی تألیفات بسیاری تا 300 عنوان نگاشت. وی به خاطر ارتباط با امراء و رجال و حضور در محافل سیاسی و علمی در پرتو منطق قوی و وسعت معلومات و قلم و بیان رسا موفق شد مذهب اثنا عشری را ترویج دهد و فقه و اصول و کلام شیعه را مدون نماید. چون اسناد و آراء او مورد قبول و تصدیق سایر فقها بود او را صدوق لقب دادند. از مهمترین تألیفات ایشان من لا یحضره الفقیه، من لایحضره الطبیب، عیون اخبار الرضا علیه السلام، التوحید، علل الشرایع، معانی الاخبار، رساله الاعتقادات، اکمال الدین و. . . است. بسیاری از علمای معروف از جمله شیخ مفید، ابن شاذان، غضائری و أبوجعفر محمد دوریستی محضر درس صدوق را درک کرده اند. دایرة المعارف تشیع: 1/307 - 308.

پیش، در زمان غیبت صغری به دنیا آمد و در آن زمان زندگی می کرد، یعنی زندگی ایشان به زمان امامت امام حسن عسکری علیه السلام متصل بوده است، پدر شیخ صدوق در شهر مقدس قم، وکیل حضرت امام حسن عسکری علیه السلام بودند.

امام عسکری علیه السلام نامه های بسیار باارزشی را به پدر شیخ صدوق نوشتند.

ایشان در کتاب «خصال» از قول وجود مبارک پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله نقل می کند: بهشت مشتاق چهار زن در این عالم است. (1)معنایش این است که بهشت مشتری های خود را می شناسد و نسبت به آنها حال متفاوتی دارد. عاشق و معشوق همه نیست، برای همه خوبان عالم آمادگی دارد.

ولی در میان خوبان عالم اشتیاق، رغبت و شوق به چهار زن را دارد. به عبارت ساده تر بهشت به خاطر این چهار زن، قبل از اینکه بمیرند دلتنگ بوده، طبق گفتار پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله، بهشت با اشتیاق، این چهار زن را می خواست.

ص: 487


1- 1) - الخصال: 1/205، حدیث 22؛ بحار الأنوار: 8/178، باب 23، حدیث 133؛ « [1]ابْنِ عَبَّاسٍ: قَالَ خَطَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَرْبَعَ خُطَطٍ فِی الْأَرْضِ وَ قَالَ أَ تَدْرُونَ مَا هَذَا قُلْنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَفْضَلُ نِسَاءِ الْجَنَّةِ أَرْبَعٌ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ آسِیَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ.»

حضرت آسیه علیها السلام و ایمان حقیقی

یکی از زنان که بهشت مشتاق او بود و رغبت شدیدی به او داشته، آسیه همسر فرعون است. یک خانم جوان مصری که همسر پادشاه و از تمام امکانات رفاهی برخوردار است و قدرت دوم مملکت می باشد، کسی هم جرأت مقابله و مخالفت با او را ندارد.

با شنیدن مسائل الهی از زبان موسی، باطن او بیدار می شود، می فهمد زن فرعون بودن، نشستن بر سر این سفره ها، به گردن انداختن طلا و جواهرات، بها دادن به این فرهنگ و این نوع زندگی اشتباه است. توبه کرد، یک توبه واقعی و حقیقی.

فرعون فهمید که این زن به خدا ایمان آورده و قیامت را باور دارد، موسی را به پیغمبری قبول کرده و خدا را عبادت می کند. طبق آیات قرآن و روایات وقتی فرعون از او ناامید شد، او را محکوم کرد و دستور داد که سربازان او را به روی زمین بخوابانند و دو مچ پا و کف دستانش را با میخ های بزرگ به زمین بدوزند و یک سنگ بسیار سنگین را از بالا چنان روی بدن او بیندازند که تمام اسکلت او روی زمین و زیر سنگ خورد بشود. کاخ، طلاها و ملکه بودن را از او می گیرند، می خواهند او را بکشند، ولی می گوید: برای من مهم نیست. آن چیزی که برای من مهم است خدا و دین خدا است. من با کشته شدن، خاموش نمی شوم. بدن را از من می گیرید، اما روح من پیش پروردگار می رود و بعد هم شهید شد. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: بهشت عاشق و مشتاق این زن است.

حضرت مریم علیها السلام و پاداش خداوند

اما خانم دومی که بهشت مشتاق او می باشد حضرت مریم علیها السلام است. خانمی که برای یک بار در دورۀ عمر خود شوهر نکرد، در آن محیط پر از فساد، گناه، معصیت،

ص: 488

فسق و مادی گرایی که طبق آیه قرآن:

« وَ أُشْرِبُوا فِی قُلُوبِهِمُ اَلْعِجْلَ» 1

دلهایشان با گوساله یکی شده بود، خدا می فرماید: این دختر، چنان پاکدامنی، سلامت نفس، اخلاق، کرامت، عظمت و شرف و انسانیت خود را حفظ کرد که به مزد این پاکی، بدون اینکه شوهر کند، پسری به او دادم به نام عیسی علیه السلام که چهارمین پیغمبر اولوالعزم من شد. پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: بهشت مشتاق حضرت مریم است.

حضرت خدیجه علیها السلام و مقام زن

اما زن سوم، از پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله روایتی نقل شده که خیلی قابل توجه است. من با هیچ روایتی عظمت این خانم را مثل این روایت نتوانستم درک بکنم. یک وقت می گویند: این خانم صد در صد اهل بهشت است، زیرا زحمت کشیده، دیندار بوده و تبلیغ دین کرده است. اما یک وقت می گویند: اهل بهشت هست این قید را هم این زن دارد. اینجا عظمت این زن معلوم است که پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: سومین خانمی که بهشت مشتاق او است.

« خدیجة بنت خویلد زوجة النبی فی الدنیا و الاخرة» (1)خدیجه همسر من در دنیا و آخرت است، یعنی روز قیامت هر کجا مرا ببرند این

ص: 489


1- 2) - کشف الغمة: 1/466؛ [1]بحار الأنوار: 43/53، باب 3، ذیل حدیث 48؛ « [2]ابْنِ بَابَوَیْهِ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَالَ اشْتَاقَتِ الْجَنَّةُ إِلَی أَرْبَعٍ مِنَ النِّسَاءِ مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ وَ آسِیَةَ بِنْتِ مُزَاحِمٍ زَوْجَةِ فِرْعَوْنَ وَ هِیَ زَوْجَةُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الْجَنَّةِ وَ خَدِیجَةَ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ زَوْجَةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الدُّنْیَا وَ الآْخِرَةِ وَ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.»

زن نیز با من معیت دارد و در مقام من است.

آیا زن می تواند به این مقام برسد؟ بله، بین زن و مرد در رسیدن به مقامات ملکوتی هیچ فرقی نیست. در عالم معنا مردها با زنها هیچ فرقی ندارند، ولی طبیعت زندگی دنیا اقتضا کرده که فرق های مختصر اندامی با یکدیگر داشته باشند، اما از نظر انسان بودن فرقی ندارند.

حضرت فاطمه علیها السلام برترین زن

چهارمین خانمی که بهشت مشتاق او است، فاطمه زهرا علیها السلام است. این خانم با آن سه خانم قبل اصلاً قابل مقایسه نیست. پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرماید: چهارمین خانمی که بهشت مشتاق او است، دخترم فاطمه زهرا علیها السلام است.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و دعوت الهی

اشاره

31

خمینی شهر، مصلی

دهه سوم - جمادی الثانی 1385

ص: 490

ص: 491

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

خداوند مهربان به وجود مبارک پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله امر می کند، حقیقتی را برای همۀ مردم بیان کن. حالا مردم، به این حقیقت توجه کنند یا نکنند، آن بحث جداگانه ای است. یقیناً از مردم بر اساس تکیه دادن بر عقل، فطرت و انصاف خود، این حقیقت را از زبان تو قبول می کنند. عده ای نیز قبول نمی کنند.

مردمی که از زبان پیغمبر صلی الله علیه و آله حقیقتی را قبول کنند، به نفع دنیا و آخرت و اگر قبول نکنند، به زیان دنیا و آخرتشان می باشد.

ردّ حقیقت، خسارتی غیرقابل جبران

گاهی ما در آیات و روایات و «نهج البلاغه» این مسأله را می بینیم که اگر همه دنیا را به انسان بدهند، جبران بعضی از ضررها را نخواهد کرد.

خداوند در قرآن مجید می فرماید:

روز قیامت افرادی که محکوم به جهنّم می شوند، اگر همۀ دنیا و آنچه که در دنیاست، دو برابر بشود، بر فرض که مالک آنها باشد و بخواهند به پروردگار عالم بپردازند تا خداوند آنها را عفو کند، قبول نمی شود.

این زیان و خسارتی که انسان را مستحقّ دوزخ می کند، چقدر از نظر باطنی

ص: 492

سنگین است که اگر دنیا را در قیامت دو برابر بکنند، و آن را در عوض نجات از عذاب دوزخ بپردازند، مورد قبول واقع نمی شود. چه خسارت و زیانی از این سنگین تر. دلیل این زیان و خسارت، عدم پذیرش حقیقت از زبان پیغمبر صلی الله علیه و آله است.

راه پیامبر صلی الله علیه و آله دعوت به یگانه پرستی

به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمان می دهد که به تمام مردان و زنان بگو:

« قُلْ هذِهِ سَبِیلِی»

این راه من است. چه چیزی راه پیغمبر صلی الله علیه و آله است، پروردگار توضیح می دهد:

« أَدْعُوا إِلَی اَللّهِ»

راه من این است که همۀ شما را به پرستش خدا دعوت بکنم، بیایید اهل خدا و با خدا و تسلیم برنامه های حکیمانۀ پروردگار مهربان عالم بشوید. در همۀ عمر خود، کارگر خدا باشید. از هیچ کارفرمایی غیر از پروردگار، خواسته، فرمان و دستوری را قبول نکنید. این برنامه ای است که همۀ انبیای خدا و ائمۀ طاهرین علیهم السلام داشتند.

در زمان امیرالمؤمنین علی علیه السلام شایعه شده بود که معاویه زرنگ تر و هنرمندتر از امیرالمؤمنین علیه السلام است. امیرالمؤمنین علیه السلام جواب این شایعه را دادند که اگر به زرنگی و هنرمندی باشد، من از همه زرنگ تر و هنرمندترم، اما چرا من در برخورد با مردم و زندگی، آن زرنگی و هنرمندی را به کار نمی گیرم، چون پروردگار اجازه نمی دهد.

ولی چرا من محدود و مقیّد زندگی می کنم، هر قدمی را برنمی دارم، هر نقشه ای را نمی کشم و هر کاری و عملی را انجام نمی دهم در حالی که از همه بهتر

ص: 493

می دانم. (1)زیرا من عبدالله و با خدا هستم، با خدا زندگی می کنم. اگر زندگی من غیر از این باشد، من هم مثل دیگران ضرر می کنم و این ضرر هم در قیامت ابداً قابل جبران نیست. کسی که ضرر کرده است، چگونه در قیامت می خواهد خود را از عذاب جهنم نجات بدهد؟

دعوت بر اساس بصیرت

« قُلْ هذِهِ سَبِیلِی»

بگو: این راه من است،

« أَدْعُوا إِلَی اَللّهِ»

مسئولیت و وظیفه دارم که همۀ شما را به طرف پروردگار عالم دعوت کنم. اما به مردم این مطلب را هم بگو که این دعوت بر اساس روشن بینی و بصیرت است، این دعوت، کورکورانه و جاهلانه نیست، دعوتی عالمانه، آگاهانه و بر اساس بینایی و بیداری است. نه تنها من، دعوتم بر اساس بیداری و بینایی است بلکه دعوت پیروان واقعی من بر اساس همین بینایی است.

« أَدْعُوا إِلَی اَللّهِ عَلی بَصِیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اِتَّبَعَنِی»

البته در روایات ما آمده: این «مَنِ اِتَّبَعَنِی» در درجۀ اول دوازده امام معصوم هستند که با بصیرت باطنی از مردم دعوت می کنند. وقتی می فرماید: این عمل

ص: 494


1- 1) - نهج البلاغه: خطبۀ 191؛ « [1]من کلام له علیه السلام فی معاویة: وَ اللَّهِ مَا مُعَاوِیَةُ بِأَدْهَی مِنِّی وَ لَکِنَّهُ یَغْدِرُ وَ یَفْجُرُ وَ لَوْ لَاکَرَاهِیَةُ الْغَدْرِ لَکُنْتُ مِنْ أَدْهَی النَّاسِ وَ لَکِنْ کُلُّ غُدَرَةٍ فُجَرَةٌ وَ کُلُّ فُجَرَةٍ کُفَرَةٌ وَ لِکُلِّ غَادِرٍ لِوَاءٌ یُعْرَفُ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ اللَّهِ مَا أُسْتَغْفَلُ بِالْمَکِیدَةِ وَ لَاأُسْتَغْمَزُ بِالشَّدِیدَةِ.»

مستوجب عذاب در آتش جهنم و اسارت در قیامت می شود، یعنی اینکه باطن جهنم، عذاب، آتش و اسارت در قیامت را می بینند.

« کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ»

واقعاً ما داریم زندان و زندانی این عمل را می بینیم. ما تیر به تاریکی نمی اندازیم.

بصیرت انبیای خدا و ائمۀ اطهار علیهم السلام

روزی در هنگام طلوع آفتاب، وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله، به شدت گریه می کردند. به نحوی که حضرت زهرا علیها السلام از گریۀ پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فوق العاده ناراحت شدند، همراه با امیرالمؤمنین علی علیه السلام که تماشاگر این ماجرا بودند محضر پیغمبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله آمدند و عرض کردند: خدا چشمانتان را نگریاند، همیشه خوشحال باشید، چه اتفاقی افتاده که شما را این گونه گریان کرده است.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

شب گذشته پانزده گروه از زنان را نشان من دادند که گروه اول از این پانزده گروه را دیدم که با موی جلوی سر به دیوارۀ جهنّم بستند، سر به جانب دوزخ، و بدن به طرف بالای دوزخ است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: دیدم، این دیدن غیر از شنیدن است. این بصیرتی که قرآن مجید نسبت به پیغمبر صلی الله علیه و آله و ائمۀ طاهرین می فرماید: دیدن و لمس حقیقت است.

در ادامه پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: به جبرئیل گفتم: این پانزده گروه جزء کدام امت هستند؟ به من گفت: یا رسول الله! هر پانزده گروه از امت شما هستند، گفتم: اینها چه کرده اند؟

گفت: گروه اول، زنان و دخترانی هستند که در دنیا با حجاب بودند ولی موی

ص: 495

جلوی سرشان، دائم در معرض دید نامحرمان می باشد. (1)

ص: 496


1- 1) - بحار الأنوار: 8/309 - 310، باب 24، حدیث 75؛ « [1]أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ قَالَ دَخَلْتُ أَنَا وَ فَاطِمَةُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَوَجَدْتُهُ یَبْکِی بُکَاءً شَدِیداً فَقُلْتُ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الَّذِی أَبْکَاکَ فَقَالَ یَا عَلِیُّ لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ رَأَیْتُ نِسَاءً مِنْ أُمَّتِی فِی عَذَابٍ شَدِیدٍ فَأَنْکَرْتُ شَأْنَهُنَّ فَبَکَیْتُ لِمَا رَأَیْتُ مِنْ شِدَّةِ عَذَابِهِنَّ وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً مُعَلَّقَةً بِشَعْرِهَا یَغْلِی دِمَاغُ رَأْسِهَا وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً مُعَلَّقَةً بِلِسَانِهَا وَ الْحَمِیمُ یُصَبُّ فِی حَلْقِهَا وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً مُعَلَّقَةً بِثَدْیِهَا وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً تَأْکُلُ لَحْمَ جَسَدِهَا وَ النَّارُ تُوقَدُ مِنْ تَحْتِهَا وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً قَدْ شُدَّ رِجْلَاهَا إِلَی یَدَیْهَا وَ قَدْ سُلِّطَ عَلَیْهَا الْحَیَّاتُ وَ الْعَقَارِبُ وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً صَمَّاءَ عَمْیَاءَ خَرْسَاءَ فِی تَابُوتٍ مِنْ نَارٍ یَخْرُجُ دِمَاغُ رَأْسِهَا مِنْ مَنْخِرِهَا وَ بَدَنُهَا مُتَقَطِّعٌ مِنَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً مُعَلَّقَةً بِرِجْلَیْهَا فِی تَنُّورٍ مِنْ نَارٍ وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً تُقَطَّعُ لَحْمُ جَسَدِهَا مِنْ مُقَدَّمِهَا وَ مُؤَخَّرِهَا بِمَقَارِیضَ مِنْ نَارٍ وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً یُحْرَقُ وَجْهُهَا وَ یَدَاهَا وَ هِیَ تَأْکُلُ أَمْعَاءَهَا وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً رَأْسُهَا رَأْسُ خِنْزِیرٍ وَ بَدَنُهَا بَدَنُ الْحِمَارِ وَ عَلَیْهَا أَلْفُ أَلْفِ لَوْنٍ مِنَ الْعَذَابِ وَ رَأَیْتُ امْرَأَةً عَلَی صُورَةِ الْکَلْبِ وَ النَّارُ تَدْخُلُ فِی دُبُرِهَا وَ تَخْرُجُ مِنْ فِیهَا وَ الْمَلَائِکَةُ یَضْرِبُونَ رَأْسَهَا وَ بَدَنَهَا بِمَقَامِعَ مِنْ نَارٍ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ علیه السلام حَبِیبِی وَ قُرَّةُ عَیْنِی أَخْبِرْنِی مَا کَانَ عَمَلُهُنَّ وَ سِیرَتُهُنَّ حَتَّی وَضَعَ اللَّهُ عَلَیْهِنَّ هَذَا الْعَذَابَ فَقَالَ یَا بِنْتِی أَمَّا الْمُعَلَّقَةُ بِشَعْرِهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ لَاتُغَطِّی شَعْرَهَا مِنَ الرِّجَالِ وَ أَمَّا الْمُعَلَّقَةُ بِلِسَانِهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ تُؤْذِی زَوْجَهَا وَ أَمَّا الْمُعَلَّقَةُ بِثَدْیِهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ تَمْتَنِعُ مِنْ فِرَاشِ زَوْجِهَا وَ أَمَّا الْمُعَلَّقَةُ بِرِجْلَیْهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ تَخْرُجُ مِنْ بَیْتِهَا بِغَیْرِ إِذْنِ زَوْجِهَا وَ أَمَّا الَّتِی کَانَتْ تَأْکُلُ لَحْمَ جَسَدِهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ تُزَیِّنُ بَدَنَهَا لِلنَّاسِ وَ أَمَّا الَّتِی شُدَّتْ یَدَاهَا إِلَی رِجْلَیْهَا وَ سُلِّطَ عَلَیْهَا الْحَیَّاتُ وَ الْعَقَارِبُ فَإِنَّهَاکَانَتْ قَذِرَةَ الْوَضُوءِ قَذِرَةَ الثِّیَابِ وَ کَانَتْ لَاتَغْتَسِلُ مِنَ الْجَنَابَةِ وَ الْحَیْضِ وَ لَاتَتَنَظَّفُ وَ کَانَتْ تَسْتَهِینُ بِالصَّلَاةِ وَ أَمَّا الْعَمْیَاءُ الصَّمَّاءُ الْخَرْسَاءُ فَإِنَّهَا کَانَتْ تَلِدُ مِنَ الزِّنَاءِ فَتُعَلِّقُهُ فِی عُنُقِ زَوْجِهَا وَ أَمَّا الَّتِی تُقْرَضُ لَحْمُهَا بِالْمَقَارِیضِ فَإِنَّهَا تَعْرِضُ نَفْسَهَا عَلَی الرِّجَالِ وَ أَمَّا الَّتِی کَانَتْ تُحْرَقُ وَجْهُهَا وَ بَدَنُهَا وَ هِیَ تَأْکُلُ أَمْعَاءَهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ قَوَّادَةً وَ أَمَّا الَّتِی کَانَ رَأْسُهَا رَأْسَ خِنْزِیرٍ وَ بَدَنُهَا بَدَنَ الْحِمَارِ فَإِنَّهَا کَانَتْ نَمَّامَةً کَذَّابَةً وَ أَمَّا الَّتِی کَانَتْ عَلَی صُورَةِ الْکَلْبِ وَ النَّارُ تَدْخُلُ فِی دُبُرِهَا وَ تَخْرُجُ مِنْ فِیهَا فَإِنَّهَا کَانَتْ قَیْنَةً نَوَّاحَةً حَاسِدَةً ثُمَّ قَالَ علیه السلام وَیْلٌ لِامْرَأَةٍ أَغْضَبَتْ زَوْجَهَا وَ طُوبَی لِامْرَأَةٍ رَضِیَ عَنْهَا زَوْجُهَا.»

« وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْکافِرِینَ» 1

دوزخ بر کافران احاطه دارد، فقط قول پروردگار است و با همۀ وجودم قبول دارم و اگر انکار بکنم، کافر می شوم. آنچه که شما هم از زبان اهل منبر می شنوید، در حقیقت آیات قرآن و روایات هستند. مسلمان هستم، یقین به قرآن دارم، می گویم:

آیه حرف پروردگار است. ولی پیغمبر صلی الله علیه و آله وقتی این آیه را روی منبر می خواندند، می دیدند که دوزخ بر کافران احاطه دارد.

یک عده از ما عادت داریم بعد از نماز صبح، یک صفحه از قرآن را بخوانیم، بعد از قرائت هم می گوییم:

« صدق الله العلی العظیم»

اما حضرت زین العابدین علیه السلام وقتی بعد از نماز صبح در اتاق خانه اش شروع می کرد به قرآن خواندن، مردم که از کوچه عبور می کردند، با شنیدن نوای قرآن و صدای گریۀ آن حضرت که مانند مادر جوان مرده، میخکوب می شدند، چرا؟ چون حضرت زین العابدین علیه السلام هر آیه ای را که می خواندند، باطن آیه را نیز می دیدند. این بصیرت انبیای خدا و ائمه طاهرین است.

« قُلْ هذِهِ سَبِیلِی أَدْعُوا إِلَی اَللّهِ عَلی بَصِیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اِتَّبَعَنِی» 2

به مردم بگو این راه من است که شما را بر اساس دیدن حقیقت، دعوت به خدا می کنم، و پیروان واقعی من هم بر اساس همین بصیرت، شما را دعوت می کنند.

ص: 497

رفع عذاب به حرمت «بسم اللّه»

در روایتی که گاهی منتسب به وجود مبارک حضرت مسیح و گاهی هم از قول پیغمبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله. نقل می کنند که ایشان روزی از کنار قبرستانی عبور می کردند، به یاران خود فرمودند: عجله کنید، بدوید، مانند فردی که فرار می کند از قبرستان گذشتند.

در بعضی از روایات آمده چند روز بعد، یا یک سال بعد، باز هم مسیرشان از کنار این قبرستان بود، این دفعه اصحاب دیدند که حضرت آهسته قدم برمی دارند و چیزی هم نفرمودند. یک نفر به ایشان عرض کرد: آقا، دفعۀ گذشته در حین عبور از کنار این قبرستان فرمان دادید عجله کنید، اما این بار چیزی نفرمودید.

حضرت در جواب فرمودند: دفعۀ پیشین وقتی می خواستیم از کنار این قبرستان عبور کنیم، صاحب یکی از قبرها در عذاب پروردگار بود و آنچه را که می دیدم شما نمی دیدید، من طاقت دیدن آن عذاب را نداشتم، گفتم: عجله کنید، چون می خواستم زودتر از آن جا بروم و آن عذاب را نبینم. اما این بار دیدم که عذاب، از صاحب آن قبر برداشته شده است، از جبرئیل دلیل رفع عذاب، از صاحب قبر را پرسیدم، جبرئیل گفت: از این میّت، یتیمی باقی مانده بود و اولین درسی که استاد به او یاد داد، آیۀ شریفۀ:

« بِسْمِ اَللّهِ اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِیمِ»

بود. وقتی یتیم این آیه را خواند، پروردگار فرمود: فرزند این گناه کار، مرا به رحمانیت و رحیمیت خواند، حیا می کنم که عذاب پدر او را در برزخ ادامه بدهم، لذا او را بخشیدم. (1)این بصیرت است، بصیرتی که انبیاء یا ائمه اطهار علیهم السلام داشتند

ص: 498


1- 1) - اصل روایت بدین مضمون یافت نشد؛ الکافی: 6/3 - 4، باب فضل الولد، حدیث 12؛ [1]بحار الأنوار: 72/2، باب 31، حدیث 2؛ « [2]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَرَّ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ علیه السلام بِقَبْرٍ یُعَذَّبُ صَاحِبُهُ ثُمَّ مَرَّ بِهِ مِنْ قَابِلٍ فَإِذَا هُوَ لَایُعَذَّبُ فَقَالَ یَا رَبِّ مَرَرْتُ بِهَذَا الْقَبْرِعَامَ أَوَّلَ فَکَانَ یُعَذَّبُ وَ مَرَرْتُ بِهِ الْعَامَ فَإِذَا هُوَ لَیْسَ یُعَذَّبُ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنَّهُ أَدْرَکَ لَهُ وَلَدٌ صَالِحٌ فَأَصْلَحَ طَرِیقاً وَ آوَی یَتِیماً فَلِهَذَا غَفَرْتُ لَهُ بِمَا فَعَلَ ابْنُه.»

و مسائل پشت پرده را می دیدند.

حرام خوری و پنج خطر آن

وجود مبارک پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله، پنج خطر بسیار سنگین را برای امیرالمؤمنین علیه السلام بیان می کنند، که این پنج خطر میوۀ تلخ یکی از گناهان است.

گناهی که در طول تاریخ، رواج داشته و متأسفانه در این روزگار در کشور ما هم رواج دارد و تعدادی از مردان و زنان دچار این گناه و اسیر این برنامۀ شیطانی هستند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با توجه به بصیرتی که خدا به ایشان عطا کرده اند و طبق آیۀ شریفه ای که در اواخر سورۀ یوسف است، (1)به امیرالمؤمنین فرمود:

« یا علی من أکل من الحرام» (2)یا علی، هر کسی مال حرام بخورد، پنج خطر متوجه او خواهد شد. یعنی این پنج خطر در ذات مال حرام است. کسی نمی تواند از بیت المال دزدی کند، یا مال مردم را بیاورد و نیت او هم این باشد که پول آن را ندهد. بگوید: چک می دهم بگذار برگشت بخورد. نمی توان میوه های تلخ حرام را از حرام جدا کرد و به لقمۀ حرام

ص: 499


1- 1) - اشاره به سوره یوسف آیه 108.
2- 2) - مجله میراث حدیث شیعه: شماره 2؛ « [1]وصیة النبی صلی الله علیه و آله لعلی بن ابی طالب علیه السلام (نسخه خطی) به روایت عمر بن مطهر محمد نسفی ملقب به نجم الدین از فقهای حنفیه در قرن پنجم هجری قمری.» «یا علی من أکل من الحرام، مات قلبه، خرق [ خلق ] دینه، ضعف یقینه، قلّت [ کلّت ] عبادته، حُجِبَتْ دعوته.»

گفت: من تو را می خورم، اما تو این پنج خطر را ایجاد نکن، مثل اینکه بگوییم:

آفتاب، بتاب، اما کرۀ زمین را روشن نکن. کسی نمی تواند این پنج خطر را از مال حرام جدا بکند.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:

نه اینکه در تمام عمرش حرام خور باشد، بلکه اگر گرفتار اندکی حرام خوری شود. مقدار حرام خوری را از کجا می فهمیم؟ از کلمه «من» که بر سر «الحرام» آمده است.

« مَنْ أَکَلَ مِنَ الحرامِ»

هر کسی که مقداری از حرام را بخورد،

1- خطر مرگ قلب

خطر اول سنگین ترین خسارت و زیان است. متن فرمایش رسول خدا صلی الله علیه و آله دربارۀ سنگینی خطر اول این است:

خطر اول: « مات قلبه»

به آرامی حیات الهی از قلب حرام خوار خارج می شود و قلب او می میرد. ممکن است فرد حرام خوار صد سال زندگی کند. منظور از مرگ قلب، مرگ آن قلبی است که صفاتی همچون: رقت، عاطفه و ایمان را از دست بدهد.

امیرالمؤمنین علیه السلام در «نهج البلاغه» می فرماید:

« فالصورة صورة انسان و القلب قلب حیوان» (1)قیافه آدمیزاد است ولی قلب گرگ است. امام زین العابدین علیه السلام در «مناجات

ص: 500


1- 1) - نهج البلاغه: خطبۀ 86. [1]

تائبین» می فرمایند:

« امات قلبی عظیم جنایتی» (1)خدایا! این گناه بزرگ، قلبم را نابود کرده است. به علت تعفّن باطنی، صاحب قلب مرده، بخیل، مغرور، حسود، متکبر، کینه توز و دورو می شود، اینها تعفّن های قلب مرده است. این یک خطر است.

2- خطر کهنه شدن دین

خطر دوم: « خرق دینه»

دین انسان حرام خوار کهنه می شود. تعبیر بسیار عجیبی است. دین دیگر برای او تازگی ندارد، در جواب آن ها که می پرسند: چرا بی دین شدی؟ می گوید: روزگار تمدن است، این حرف ها دیگر کهنه شده، من اگر دیندار بودم از قافله تمدن و متجدد بودن عقب می ماندم، دنیای الکترونیک است، دیگر دنیای نماز، روزه، مسجد، روضه، گریه، حلال و حرام نیست. دین کهنه می شود.

3- خطر ضعف یقین

خطر سوم: « ضعف یقینه»

باورش هم سست می شود. می گوید: نمی دانم قیامت واقع می شود یا نه، نبوت انبیا و امامت علی علیه السلام را قبول بکنم؟

4- خطر سست شدن در بندگی

خطر چهارم: « قلّت عبادته»

ص: 501


1- 1) - بحار الأنوار: 91/142، باب 32، [1] مناجاة الخمس عشرة، مناجاة التائبین.

در بندگی خدا، کند می شود. نماز اول وقت به آخر وقت و آخر وقت هم رو به نابودی می رود. روزۀ ماه رمضان را با بهانه های واهی نمی گیرد.

5- خطر مستجاب نشدن دعا

خطر پنجم: « حُجِبَتْ دعوته»

انسان ممکن است انواع گرفتاری ها را پیدا بکند و کلید حل گرفتاری های او، پول، پارتی، وکیل، وزیر، رئیس، سرهنگ و سرتیپ نباشد، تنها راه حل، دعا به درگاه خداوند است. ولی پیغمبر به امیرالمؤمنین می فرماید: « حُجِبَتْ دعوته»

هر چقدر دعا کند، خدا دعای او را مستجاب نمی کند، خداوند می فرماید: آنقدر در گرفتاری بمان تا نابود شوی. دعایت برای من ارزش ندارد.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 502

فرهنگ حلال و حرام

اشاره

اسلام و مسألۀ حلال و حرام

32

خمینی شهر، مصلی

دهه سوم - جمادی الثانی 1385

ص: 503

ص: 504

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

کلام دربارۀ مال حرام و نامشروع بود، که نه تنها در قرآن مجید بلکه در همۀ کتاب های نازل شدۀ بر انبیای الهی مطرح بوده است. از قول پیامبر عظیم الشأن اسلام و ائمه طاهرین در این باره بسیار روایت نقل شده که بعضی از علمای بزرگ شیعه، مانند: فیض کاشانی، چهارصد سال قبل یکی از کتاب های خود را مستقلاً تحت عنوان کتاب «حلال و حرام» تألیف نموده اند.

این طور که از معارف الهیه استفاده می شود مسألۀ مال حرام، از زمان حضرت آدم مطرح شده است و اوج طرح این مسأله مربوط به فرهنگ اسلام می باشد.

در زمان نزول قرآن و بعثت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و امامت امامان علیهم السلام تمام جوانب این برنامه برای مردم بیان شده بود تا جایی که امیرالمؤمنین علیه السلام در یکی از سخنرانی های مهم شان در «نهج البلاغه» می فرمایند:

خداوند متعال حرام را بدون اینکه چیزی از آن پوشیده بماند بیان کرده است و در این زمینه نسخۀ هدایتش را برای مردم کامل نموده است. (1)

ص: 505


1- 1) - نهج البلاغه: خطبۀ 166؛ « [1]إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَنْزَلَ کِتَاباً هَادِیاً بَیَّنَ فِیهِ الْخَیْرَ وَ الشَّرَّ فَخُذُوا نَهْجَ الْخَیْرِ تَهْتَدُوا وَ اصْدِفُوا عَنْ سَمْتِ الشَّرِّ تَقْصِدُواالْفَرَائِضَ الْفَرَائِضَ أَدُّوهَا إِلَی اللَّهِ تُؤَدِّکُمْ إِلَی الْجَنَّةِ إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ حَرَاماً غَیْرَ مَجْهُولٍ وَ أَحَلَّ حَلَالًا غَیْرَ مَدْخُولٍ وَ فَضَّلَ حُرْمَةَ الْمُسْلِمِ عَلَی الْحُرَمِ کُلِّهَا وَ شَدَّ بِالْإِخْلَاصِ وَ التَّوْحِیدِ حُقُوقَ الْمُسْلِمِینَ فِی مَعَاقِدِهَا فَالْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَ یَدِهِ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ لَایَحِلُّ أَذَی الْمُسْلِمِ إِلَّا بِمَا یَجِبُ. . . .»

در روایتی که روز گذشته گفته شد، پیغمبر اسلام خطاب به امیرالمؤمنین فرمودند: علی جان هر مرد و زنی که از مال حرام مصرف کند، پنج خطر متوجه او است، در حالی که بداند و یقین داشته باشد که آن مال حرام است و مخلوط با آن زندگی بکند، حال چه بخورد، چه بپوشد، خانه سازی کند و یا سرمایۀ کار قرار دهد، همۀ این ها در کلمۀ «أکل» قرار دارند. اگر خداوند در قرآن مجید می فرماید:

« وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ» 1

مال یکدیگر را به حرام و باطل نخورید، منظور از این خوردن، پول را به لقمه تبدیل کردن و خوردن نیست، بلکه أکل در لغت عرب به معنی به چنگ آوردن، به دست آوردن، نگهداشتن و مصرف کردن به شکل های مختلف است.

انواع مرگ به تعبیر قرآن و روایات

کسی که به تعبیر قرآن و روایات، آکل مال حرام باشد، مصرف کردن این مال حرام، پنج خطر برای او در بردارد. اولین خطری که پیغمبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: این است که:

« مات قلبه»

دل خورندۀ مال حرام می میرد. می میرد یعنی چه؟ منظور از این مردن، مردن ظاهری نیست که ضربان قلب متوقف شود. ما دو مرگ داریم، یک مرگ بدن، که این

ص: 506

مرگ بدنی برای خیلی ها ضرر ندارد، بلکه منفعت نیز دارد. مرگ به نظر مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام برای خوبان عالم، اهل ایمان و پاکان، انتقال از یک خانه به خانۀ دیگری است و انتقال بسیاری از این افراد چنان راحت است که به هیچ وجه احساس نمی کنند. (1)

حکایتی از رحلت علامۀ مجلسی

وجود مبارک علّامه مجلسی که در کنار مسجد جامع اصفهان دفن شده اند، بنا به نقل شاگردان ایشان، سید نعمت الله جزایری، که با قلم خود نوشته است: من بیست سال از عمر خود را شبانه روز در جلسۀ درس مجلسی بودم.

ایشان می فرماید: قبل از شب هفت استادم، واقعاً کنار قبر ایشان بی قرار بودم،

ص: 507


1- 1) - بحار الأنوار: 79/181، باب 20، ذیل حدیث 28؛ « [1]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام: مَوْتُ الْأَبْرَارِ رَاحَةٌ لِأَنْفُسِهِمْ وَ مَوْتُ الْفُجَّارِ رَاحَةٌ لِلْعَالَمِ.» بحار الأنوار: 6/153 - 154، باب 6، حدیث 9؛ « [2]أَبِی جَعْفَرٍ الْجَوَادِ عَنْ آبَائِهِ علیه السلام قَالَ قِیلَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام صِفْ لَنَا الْمَوْتَ فَقَالَ عَلَی الْخَبِیرِ سَقَطْتُمْ هُوَ أَحَدُ ثَلَاثَةِ أُمُورٍ یَرِدُ عَلَیْهِ إِمَّا بِشَارَةٌ بِنَعِیمِ الْأَبَدِ وَ إِمَّا بِشَارَةٌ بِعَذَابِ الْأَبَدِ وَ إِمَّا تَحْزِینٌ وَ تَهْوِیلٌ وَ أَمْرُهُ مُبْهَمٌ لَاتَدْرِی مِنْ أَیِّ الْفِرَقِ هُوَ فَأَمَّا وَلِیُّنَا الْمُطِیعُ لِأَمْرِنَا فَهُوَ الْمُبَشَّرُ بِنَعِیمِ الْأَبَدِ وَ أَمَّا عَدُوُّنَا الْمُخَالِفُ عَلَیْنَا فَهُوَ الْمُبَشَّرُ بِعَذَابِ الْأَبَدِ وَ أَمَّا الْمُبْهَمُ أَمْرُهُ الَّذِی لَایُدْرَی مَا حَالُهُ فَهُوَ الْمُؤْمِنُ الْمُسْرِفُ عَلَی نَفْسِهِ لَایَدْرِی مَا یَئُولُ إِلَیْهِ حَالُهُ یَأْتِیهِ الْخَبَرُ مُبْهَماً مَخُوفاً ثُمَّ لَنْ یُسَوِّیَهُ اللَّهُ عز و جل بِأَعْدَائِنَا لَکِنْ یُخْرِجُهُ مِنَ النَّارِ بِشَفَاعَتِنَا فَاعْمَلُوا وَ أَطِیعُوا وَ لَاتَتَّکِلُوا وَ لَاتَسْتَصْغِرُوا عُقُوبَةَ اللَّهِ عز و جل فَإِنَّ مِنَ الْمُسْرِفِینَ مَنْ لَاتَلْحَقُهُ شَفَاعَتُنَا إِلَّا بَعْدَ عَذَابِ ثَلَاثِمِائَةِ أَلْفِ سَنَةٍ. وَ سُئِلَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام مَا الْمَوْتُ الَّذِی جَهِلُوهُ قَالَ أَعْظَمُ سُرُورٍ یَرِدُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ إِذَا نُقِلُوا عَنْ دَارِ النَّکَدِ إِلَی نَعِیمِ الْأَبَدِ وَ أَعْظَمُ ثُبُورٍ یَرِدُ عَلَی الْکَافِرِینَ إِذَا نُقِلُوا عَنْ جَنَّتِهِمْ إِلَی نَارٍ لَاتَبِیدُ وَ لَاتَنْفَدُ.» غرر الحکم: 161، حدیث 3085؛ «الْمَوْتُ مُفَارَقَةُ دَارِ الْفَنَاءِ وَ ارْتِحَالٌ إِلَی دَارِ النَّقَاءِ [الْبَقَاءِ].»

توان بلند شدن از کنار قبر را نداشتم، دلم نمی خواست بروم، دلم می خواست شبانه روز کنار این قبر بمانم. این قدر کنار قبر مجلسی، گریه کردم که بی حال شدم.

نمی دانم به خواب رفتم یا خیلی بی حال بودم، دیدم که قبر مرحوم مجلسی شکافته شد، و ایشان از قبر بیرون آمد و نشست کنار قبر، به من گفت: سید نعمت الله، من بعد از مردنم فهمیدم مردم. این خوابی که مرحوم سید نعمت الله جزایری از استاد خود نقل می کند، با روایات ما میزان است. این مرگ هم به نظر امیرالمؤمنین نوعی انتقال است. فرد مؤمن در یک خانه ای در یک شهری زندگی می کرده، حالا یک مرتبه چشم خود را باز می کند و می بیند در عالم برزخ است.

رؤیای صادقه، به استناد قرآن

البته بنده به خواب خیلی اعتقاد ندارم، مگر این که تمام جریانات خواب با آیات قرآن مجید و روایات همخوانی داشته باشد. شاید بتوان گفت: نود درصد خواب هایی که به عنوان خواب مذهبی روی منبرها گفته می شوند، یا در کتاب ها می نویسند، با آیات و روایات هماهنگی ندارند؛ یعنی بی پایه و بی اساس هستند، که برای ما حجت و دلیل شرعی؛ یعنی الزام آور و قطعی نیستند.

در تمام قرآن مجید، خدا پنج خواب را نقل کرده است:

خواب حضرت یوسف علیه السلام، خواب حضرت ابراهیم علیه السلام، خواب پادشاه مصر و ظاهراً دو خواب نیز از وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله است. خوابی که حضرت یوسف علیه السلام به خاطر پاکی خود دیدند، جریانات آینده اش بود که خدا آن را در خواب به ایشان نشان داد.

دو خوابی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله دیده اند، خواب اول این بوده است که بعد از سال ها که حضرت برای مکه بسیار دلتنگ شده بودند، در عالم خواب دیدند که به مکه رفته، وارد مسجد الحرام شده اند. بعد از این خواب، این آیه نازل شد:

ص: 508

« إِنَّ اَلَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ اَلْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ» 1

خیلی غصّه نخور من قدرت کفر را در مکه ضعیف می کنم و بالاخره تو را به مکه برمی گردانم.

خواب دیگر آن بود که بعد از خواب آیه نازل شد: آنچه را که در خواب دیدی ما جنبۀ آزمایش برای مردم قرار دادیم و آن گرفتار شدن مردم بعد از مرگ پیامبر به حکومت بنی امیه بود.

ابراهیم نیز خواب دید، اسماعیل را در راه خدا قربان می کند و در بیداری به انجام این کار امر شد، خداوند به او فرمود:

« قَدْ صَدَّقْتَ اَلرُّؤْیا»

آنچه را که در خواب دیدی و در بیداری می خواستی انجام بدهی، از تو قبول کردیم. یعنی پاداش قربانی کردن اسماعیل را به تو دادیم. با اینکه ابراهیم سر اسماعیل را نبرید، خداوند در قرآن می فرماید:

« إِنّا کَذلِکَ نَجْزِی اَلْمُحْسِنِینَ» 2

به ابراهیم نیکوکار که فرزندش را به عنوان قربانی برای من آورد پاداش دادم.

حالت مؤمن در لحظۀ مرگ

خواب اگر موافق با آیات و روایات باشد، عیبی ندارد، این خواب درست است،

ص: 509

چرا؟ چون با روایاتی که در باب مرگ نقل شده است، کاملاً هماهنگی دارد که یک روایتش این است.

از امام صادق علیه السلام سؤال شد: مؤمن چگونه می میرد؟ امام صادق علیه السلام اهل بصیرت است، حالت مردن را حس می کند، می بیند، فرمودند: آیا بر سر سفره ای نشسته ای که کاسۀ ماست جلویت باشد؟ عرض کرد: بله، یابن رسول الله، فرمودند:

آیا اتفاق افتاده که یک وقت در کاسۀ ماست چشمت به یک موی بسیار ریز بیفتد؟ عرض کرد: بله، فرمودند: با این مو چه می کنی؟ گفت: با دو انگشتم مو را می گیرم و از ماست بیرون می کشم. فرمودند: آیا ماست می فهمد که مو را از او بیرون کشیدند؟ جان گرفتن به وسیله ملک الموت نیز مانند بیرون کشیدن مو از ماست می باشد. (1)

مرگ، هدیۀ پروردگار به مؤمن

رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:

« الموت تحفة المؤمن» (2)مرگ هدیۀ پروردگار به مؤمن است، خدا می خواهد به آدم هدیه بدهد، مؤمن از

ص: 510


1- 1) - بحار الأنوار: 6/166، باب 6، حدیث 35؛ « [1]إِدْرِیسَ الْقُمِّیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عز و جل یَأْمُرُ مَلَکَ الْمَوْتِ فَیَرُدُّ نَفْسَ الْمُؤْمِنِ لِیُهَوِّنَ عَلَیْهِ وَ یُخْرِجَهَا مِنْ أَحْسَنِ وَجْهِهَا فَیَقُولُ النَّاسُ لَقَدْ شُدِّدَ عَلَی فُلَانٍ الْمَوْتُ وَ ذَلِکَ تَهْوِینٌ مِنَ اللَّهِ عز و جل عَلَیْهِ وَ قَالَ یُصْرَفُ عَنْهُ إِذَا کَانَ مِمَّنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْهِ أَوْ مِمَّنْ أَبْغَضَ اللَّهُ أَمْرَهُ أَنْ یُجْذَبَ الْجَذْبَةَ الَّتِی بَلَغَتْکُمْ بِمِثْلِ السَّفُّودِ مِنَ الصُّوفِ الْمَبْلُولِ فَیَقُولُ النَّاسُ لَقَدْ هُوِّنَ عَلَی فُلَانٍ الْمَوْتُ.» بحار الأنوار: 58/40، باب 42، حدیث 11؛ « [2]الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَثَلُ رُوحِ الْمُؤْمِنِ وَ بَدَنِهِ کَجَوْهَرَةٍ فِی صُنْدُوقٍ إِذَا أُخْرِجَتِ الْجَوْهَرَةُ مِنْهُ طُرِحَ الصُّنْدُوقُ وَ لَمْ یُعْبَأْ بِهِ وَ قَالَ إِنَّ الْأَرْوَاحَ لَا تُمَازِجُ الْبَدَنَ وَ لَاتُوَاکِلُهُ وَ إِنَّمَا هِیَ کِلَلٌ لِلْبَدَنِ مُحِیطَةٌ بِهِ.»
2- 2) - کنز العمال: 15/551، حدیث 42138.

مردنش که هدیۀ پروردگار است لذت می برد. اگر مرگ برای مؤمن لذت نداشت، چرا بعد از این که با شمشیر زهرآلود ابن ملجم فرق امیرالمؤمنین علیه السلام را شکافت با صدای بلند در محراب فریاد زد:

« فزت و ربّ العکبه» (1)اگر برای او تلخ بود، این حرف را نمی زد. اگر مرگ برای حضرت سیدالشهداء علیه السلام سنگین بود، چرا در کتاب های ما نقل کردند که وقتی تیزی خنجر شمر روی گلوی آن حضرت قرار گرفت و شمر لعین اولین بار خنجر را کشید و گلو را باز کرد، ابی عبدالله لبخند زد.

عنایت علامۀ مجلسی به اهل علم

به یکی از دوستانم گفتم: شما زحمت بکشید و فلان کتاب را برای من بفرستید؟ می خواهم با کمک این کتاب کار زیبایی برای علامه مجلسی انجام دهم. چند روز بعد از این تصمیم، یکی از تجار به بنده گفت: آیا شما قصد دارید برای علامه مجلسی کار علمی انجام دهید؟ گفت: بله، ولی تو از کجا می دانی؟ گفت: امروز صبح برادرم که پدر شهید است، از اصفهان به من زنگ زد و گفت: شب جمعه به زیارت قبر علامه مجلسی رفتم و فاتحه خواندم. شب در عالم خواب دیدم که قبر علامه مجلسی شکافته شد و علامه مجلسی از قبر بیرون آمد، یکی از کتاب های خود را که ورق سفید داشت باز کرد، من عرض کردم: چرا قسمتی از ورق های کتاب سفید است؟ فرمود: این قسمت را دیگر ننوشتم، برای فلانی گذاشتم تا او این کار را تکمیل کند.

ما با علامه مجلسی چهارصد سال فرق زمان داریم، اما از قبر بیرون آمده و کتاب

ص: 511


1- 1) - بحار الأنوار: 41/2، باب 99، حدیث 4.

را باز کرده و صفحات سفیدش را نشان داده و اسم مرا برده است و به پدر شهید گفته است که این قسمت را ننوشتم و برای فلانی گذاشتم، ما تهران هستیم و چهارصد سال بعد، ایشان در اصفهان دفن است، نیت مرا می خواند و به پدر شهید می گوید.

بعد این تاجر به من گفت: اگر کار شما خرج دارد، من حاضرم خرج آن را بدهم.

گفتم: فعلاً که خرجی ندارم، من این کار را باید انجام بدهم، تقریباً پنج هزار صفحه می شود، شما باید صبر بکنی این کار تمام بشود، اگر نیاز به خرج داشت، به تو خبر می دهم که بعد هم به او خبر ندادم.

تعبیر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از عالم برزخ

خیال نکنید خانۀ ما بعد از مردن قبر است، این قبرها مال جسم است، حقیقت ما که همان روح است، در عالم برزخ در خانه هایی به سبک خانه های بهشت قرار می گیرد، بدکاران هم در چاله ای شبیه به چاله های جهنم قرار می گیرند.

آنهایی که در برزخ در «حفرة من حفر النیران» (1)که تعبیر پیامبر است قرار می گیرند، آرزو می کنند که قیامت نشود، چون همان چالۀ پرآتش برزخ برایشان بهشت است.

جهنم کجا و دوزخ برزخی کجا؟ این مرگ جسم است. اما مرگ دیگر، مرگ باطن است. از نشانه های مرگ باطن این است که گوش انسان، شنوای مسائل الهی و سخنان ائمه نباشد.

وقتی ضروری بودن رعایت احکام الهی مانند: حجاب را گوشزد کنید و منکر

ص: 512


1- 1) - بحار الأنوار: 41/249، باب 112، حدیث 2؛ « [1]قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْقَبْرُ رَوْضَةٌ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النِّیرَانِ.»

بشوند و بگویند: دنیا متمدن است، حال من زن و دخترم را در پارچه سیاه بپیچم که کسی رو و مویش را نبیند.

کسی که علم به ضروری بون حجاب داشته باشد و منکر حجاب باشد، کافر است. یعنی اگر زنی با علم به ضروری بودن به حجاب بگوید: من دیگر حجاب را نمی خواهم، قبول ندارم. این زن از شوهر خود بدون طلاق جدا است، از آن لحظه به بعد هر مقدار پیش شوهر بماند، زناکار می باشند.

دختری که با علم به ضروری بودن حجاب منکر حجاب باشد، (1)به فتوای تمامی مراجع تقلید از هزار سال پیش تا به حال، مورد عقد واقع نمی شود و نمی تواند همسر فرد مسلمان شود. چون دختر کافر به عقد مسلمان در نمی آید. با تکیه بر فرمایش پیامبر صلی الله علیه و آله این افراد مرده اند.

« مات قلبه»

این آیه قرآن که در سورۀ مبارکه فاطر است. قرآن به چه کسی مرده می گوید؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله سیزده سال، صبح، بعد از ظهر، شب، در خیابان، کوچه، مسجد الحرام، دنبال سران مکه، عموها، پسرعموها و فامیل نزدیک خود دوید و دغدغه داشت که اینها سخنان خدا را گوش بدهند و مؤمن بشوند تا نجات پیدا بکنند. آنها

ص: 513


1- 1) - تفسیرالقمی: 2/196؛ [1]بحار الأنوار: 101/33، باب 34، حدیث 6؛ « [2]إِنَّ النِّسَاءَ کُنَّ یَخْرُجْنَ إِلَی الْمَسْجِدِ وَ یُصَلِّینَ خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَإِذَا کَانَ بِاللَّیْلِ وَ خَرَجْنَ إِلَی صَلَاةِ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ وَ الْغَدَاةِ یَقْعُدُ الشَّابُّ لَهُنَّ فِی طَرِیقِهِنَّ فَیُؤْذُونَهُنَّ وَ یَتَعَرَّضُونَ لَهُنَّ فَأَنْزَلَ اللَّهُ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللّهُ غَفُوراً رَحِیماً.» الکافی: 5/522 بَابُ الْقَوَاعِدِ مِنَ النِّسَاءِ، حدیث 1؛ « [3]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَرَأَ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ قَالَ الْخِمَارَ وَ الْجِلْبَابَ قُلْتُ بَیْنَ یَدَیْ مَنْ کَانَ فَقَالَ بَیْنَ یَدَیْ مَنْ کَانَ غَیْرَ مُتَبَرِّجَةٍ بِزِینَةٍ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَهُوَ خَیْرٌ لَهَا وَ الزِّینَةُ الَّتِی یُبْدِینَ لَهُنَّ شَیْءٌ فِی الآْیَةِ الْأُخْرَی.»

او را با سنگ یا چوب می زدند یا به او فحش می دادند، به او نسبت هایی همچون جادوگر، دروغگو، مجنون و دیوانه می دادند. تا اینکه خدای متعال این آیه را نازل کرد:

« وَ ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی اَلْقُبُورِ»

حبیب من، بدن اینها قبر متحرک است و خودشان هم در این قبر، مرده هستند، تو می خواهی چگونه این مردگان صدایت را بشوند، اصلاً صدایت را نمی شنوند.

سلمان و حضرت خدیجه، یاسر، سمیه، آنها زنده بودند که صدای تو را شنیدند و قبول کردند، عموی تو مرده است، تو در گوش مرده چه می خواهی بخوانی؟ نشانۀ مرده بودن انسان این است که به حرف خدا، انبیا و ائمه گوش نمی دهد.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 514

خطرات ارتباط مردم با مال حرام

اشاره

33

خمینی شهر، مصلی

دهه سوم - جمادی الثانی 1385

ص: 515

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند:

ارتباط با مال حرام پنج خطر دارد. خطر اول این است که مال حرام نورانیت قلب و حیات معنوی قلب را نابود می کند. قلب را از حالت انسانی و حالات الهی جدا می کند. خطر دوم این است که دین خدا را در نظر انسان کهنه و قدیمی جلوه می دهد، به کیفیتی که انسان را به نقطۀ برگشت از دین می رساند. خطر سوم این است که چراغ یقین انسان را به خاموشی رهنمون می کند. خطر چهارم این است که انسان را در عبادت خدا و در بندگی خدا، سست می کند. شوق، علاقه و رغبت آدم را نسبت به عبادت خدا از بین می برد. خطر پنجم این است که انسان هر قدر دعا کند؛ دعای او ارزش ندارد و خداوند دعاهای او را نمی پذیرد.

فوائد شرکت در مجالس علمی

یکی از عبادت های بسیار سودمند، شرکت کردن در مجالس علمی است.

مجالسی که در آن، انسان با حلال و حرام خدا، مسائل عالی اخلاق، اعتقادات حقّه

ص: 516

و با معارف الهی آشنا می شود. کسانی که در این گونه مجالس شرکت می کنند، مورد آمرزش پروردگار هستند.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: اگر آدم در مسیر شرکت در مجلس علم، بمیرد، « مات شهیداً» (1)شهید مرده است. چه بسا آدم با یک بار شرکت در این جلسات تحولی کامل در زندگیش رخ بدهد. آیات قرآن و روایات از هر دوایی اثرش بیشتر است.

یک دزد قوی و راهزنی قدرتمند، که سعی مأموران هارون برای دستگیری او بی نتیجه بود، در نیمه شب با شنیدن یک آیه قرآن از سورۀ مبارکۀ حدید چنان تحولی در او ایجاد شد که سی سال پس از شنیدن آن آیه، کلاس درسِ معارف الهیه برای مردم داشت. (2)با همۀ آثاری که این جلسات و آیات و روایات دارند، افرادی

ص: 517


1- 1) - بحار الأنوار: 1/186، باب 1، حدیث 111؛ « [1]رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ إِذَا جَاءَ الْمَوْتُ طَالِبَ الْعِلْمِ وَ هُوَ عَلَی هَذِهِ الْحَالِ مَاتَ شَهِیداً.» مستدرک الوسائل: 17/300 - 301، باب 8، حدیث 21406؛ « [2]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ زَارَ عَالِماً فَکَأَنَّمَا زَارَنِی وَ مَنْ صَافَحَ عَالِماً فَکَأَنَّمَا صَافَحَنِی وَ مَنْ جَالَسَ عَالِماً فَکَأَنَّمَا جَالَسَنِی وَ مَنْ جَالَسَنِی فِی الدُّنْیَا أُجْلِسُهُ مَعِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَإِذَا جَاءَ الْمَوْتُ یَطْلُبُ صَاحِبَ الْعِلْمِ وَ هُوَ یَطْلُبُ الْعِلْمَ مَاتَ شَهِیداً وَ مَنْ أَرَادَ رِضَائِی فَلْیُکْرِمْ صَدِیقِی قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ صَدِیقُکَ قَالَ صَدِیقِی طَالِبُ الْعِلْمِ وَ هُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ مَنْ أَکْرَمَهُ فَقَدْ أَکْرَمَنِی وَ مَنْ أَکْرَمَنِی فَقَدْ أَکْرَمَ اللَّهَ وَ مَنْ أَکْرَمَ اللَّهَ فَلَهُ الْجَنَّةُ فَإِنَّهُ لَیْسَ شَیْءٌ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عز و جل مِنْ هَذَا الْعِلْمِ وَ مَذَاکِرَةُ الْعِلْمِ سَاعَةً أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عز و جل مِنْ عِبَادَةِ عَشَرَةِ أَلْفِ سَنَةٍ وَ طُوبَی لِطَالِبِ الْعِلْمِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.»
2- 2) - سفینه البحار: 7/103؛ [3]تفسیر نمونه: 23/345 - 346؛ [4]تفسیر روح البیان: 9/365؛ [5]تفسیرالقرطبی: 251/17، [6]ذیل آیه 16 سوره حدید؛ « [7]أما الفضیل بن عیاض فکان سبب توبته أنه عشق جاریة فواعدته لیلا، فبینما هو یرتقی الجدران إلیها إذ سمع قارئا یقرأ: ألم یأن للذین آمنوا أن تخشع قلوبهم لذکر الله) فرجع القهقری و هو یقول: بلی والله قد آن فآواه اللیل إلی خربة وفیها جماعه من السابلة، وبعضهم یقول لبعض: إن فضیلا یقطع الطریق. فقال الفضیل: أواه! أرانی باللیل أسعی فی معاصی الله، قوم من المسلمین یخافوننی! اللهم إنی قد تبت إلیک، وجعلت توبتی إلیک جوار بیتک الحرام.»

هستند که با وجود این همه اوقات فراغت، می گویند: حوصله نداریم. این یکی از آثار ارتباط با حرام مانند لقمه، سفره، فرش، خانه و لباس حرام است.

ارتباط با حرام و سلب توفیق

شخصی به حضرت زین العابدین علیه السلام عرض کرد:

یابن رسول الله، من یک ساعت مانده به نماز صبح بیدار می شوم، کاری هم ندارم. خیلی دلم می خواهد قبل از اذان صبح نماز شب بخوانم، نماز شب نیز آسان است، ولی حال بلند شدن از رختخوابم را ندارم تا این نماز را بخوانم، علت چیست؟ راهی دارد که بتوانم این نماز را بخوانم؟ فرمود: بله، گفت: چه کار بکنم؟ فرمود: گناه نکن، حرام نخور. (1)

ثواب نماز شب و پاداش آن

این هم تنها نمازی است که پاداشش قابل محاسبه برای کسی نیست با اینکه به صورت فرادی خوانده می شود، ولی قرآن مجید می فرماید:

« فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ» 2

ص: 518


1- 1) - المحاسن: 1/115، حدیث 119؛ [1]بحارالأنوار: 70/358، باب 137، حدیث 74؛ «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ [2]علیه السلام قَالَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُحْرَمُ صَلَاةَ اللَّیْلِ وَ إِنَّ عَمَلَ الشَّرِّ أَسْرَعُ فِی صَاحِبِهِ مِنَ السِّکِّینِ فِی اللَّحْمِ.» الکافی: 3/450، باب صلاة النوافل، حدیث 34؛ « [3]عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی قَدْ حُرِمْتُ الصَّلَاةَ بِاللَّیْلِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَیَّدَتْکَ ذُنُوبُکَ.»

احدی در این عالم از پاداش این نماز خبر ندارد. فقط یک نفر خبر دارد و آن هم خداست. پاداش آن را برای کسی نگفته است. (1)

ص: 519


1- 1) - وسائل الشیعة: 8/163، باب 40، حدیث 10315؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَا مِنْ عَمَلٍ حَسَنٍ یَعْمَلُهُ الْعَبْدُ إِلَّا وَ لَهُ ثَوَابٌ فِی الْقُرْآنِ إِلَّا صَلَاةُ اللَّیْلِ [2]فَإِنَّ اللَّهَ لَمْ یُبَیِّنْ ثَوَابَهَا لِعِظَمِ خَطَرِهَا عِنْدَهُ فَقَالَ تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ. فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ.» وسائل الشیعة: 6/139 - 140، باب 62، حدیث 7556؛ « [3]جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام عَنْ قِیَامِ اللَّیْلِ بِالْقُرْآنِ فَقَالَ لَهُ أَبْشِرْ مَنْ صَلَّی مِنَ اللَّیْلِ عُشْرَ لَیْلِهِ لِلَّهِ مُخْلِصاً، ابْتِغَاءَ ثَوَابِ اللَّهِ) قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِمَلَائِکَتِهِ اکْتُبُوا لِعَبْدِی هَذَا مِنَ الْحَسَنَاتِ عَدَدَ مَا أَنْبَتَ فِی اللَّیْلِ مِنْ حَبَّةٍ وَ وَرَقَةٍ وَ شَجَرَةٍ وَ عَدَدَ کُلِّ قَصَبَةٍ وَ خُوصٍ وَ مَرْعًی وَ مَنْ صَلَّی تُسُعَ لَیْلِهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ عَشْرَ دَعَوَاتٍ مُسْتَجَابَاتٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ وَ مَنْ صَلَّی ثُمُنَ لَیْلِهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ شَهِیدٍ صَابِرٍ صَادِقِ النِّیَّةِ وَ شُفِّعَ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ وَ مَنْ صَلَّی سُبُعَ لَیْلِهِ خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ یَوْمَ یُبْعَثُ وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ حَتَّی یَمُرَّ عَلَی الصِّرَاطِ مَعَ الآْمِنِینَ وَ مَنْ صَلَّی سُدُسَ لَیْلِهِ کُتِبَ فِی الْأَوَّابِینَ وَ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَنْ صَلَّی خُمُسَ لَیْلِهِ زَاحَمَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلَ الرَّحْمَنِ فِی قُبَّتِهِ وَ مَنْ صَلَّی رُبُعَ لَیْلِهِ کَانَ فِی أَوَّلِ الْفَائِزِینَ حَتَّی یَمُرَّ عَلَی الصِّرَاطِ کَالرِّیحِ الْعَاصِفِ وَ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ [4]بِغَیْرِ حِسَابٍ وَ مَنْ صَلَّی ثُلُثَ لَیْلِهِ لَمْ یَبْقَ مَلَکٌ إِلَّا غَبَطَهُ بِمَنْزِلَتِهِ مِنَ اللَّهِ وَ قِیلَ لَهُ ادْخُلْ مِنْ أَیِّ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ الثَّمَانِیَةِ شِئْتَ وَ مَنْ صَلَّی نِصْفَ لَیْلِهِ فَلَوْ أُعْطِیَ مِلْءَ الْأَرْضِ ذَهَباً سَبْعِینَ أَلْفَ مَرَّةٍ لَمْ یَعْدِلْ جَزَاءَهُ وَ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَقَبَةً یُعْتِقُهَا مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ وَ مَنْ صَلَّی ثُلُثَیْ لَیْلِهِ کَانَ لَهُ مِنَ الْحَسَنَاتِ قَدْرُ رَمْلِ عَالِجٍ أَدْنَاهَا حَسَنَةٌ أَثْقَلُ مِنْ جَبَلِ أُحُدٍ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ مَنْ صَلَّی لَیْلَةً تَامَّةً تَالِیاً لِکِتَابِ اللَّهِ عز و جل رَاکِعاً وَ سَاجِداً وَ ذَاکِراً أُعْطِیَ مِنَ الثَّوَابِ مَا أَدْنَاهُ یَخْرُجُ مِنَ الذُّنُوبِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ وَ یُکْتَبُ لَهُ عَدَدُ مَا خَلَقَ اللَّهُ عز و جل مِنَ الْحَسَنَاتِ وَ مِثْلَهَا دَرَجَاتٌ وَ یُثَبَّتُ النُّورُ فِی قَبْرِهِ وَ یُنْزَعُ الْإِثْمُ وَ الْحَسَدُ مِنْ قَلْبِهِ وَ یُجَارُ مِنَ عَذَابِ الْقَبْرِ وَ یُعْطَی بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ یُبْعَثُ مَعَ الآْمِنِینَ وَ یَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِمَلَائِکَتِهِ یَا مَلَائِکَتِی انْظُرُوا إِلَی عَبْدِی أَحْیَا لَیْلَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِی أَسْکِنُوهُ الْفِرْدَوْسَ وَ لَهُ فِیهَا مِائَةُ أَلْفِ مَدِینَةٍ فِی کُلِّ مَدِینَةٍ جَمِیعُ مَا تَشْتَهِی الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ وَ لَمْ یَخْطُرْ عَلَی بَالٍ سِوَی مَا أَعْدَدْتُ لَهُ مِنَ الْکَرَامَةِ وَ الْمَزِیدِ وَ الْقُرْبَةِ.»

محاسبه و مراقبۀ اهل دل

پدر یکی از دوستان من، در منطقه اردستان در یکی از بخش های ظفرقند زندگی می کرد. من او را ندیده بودم ولی با پسرش رفیق بودم. قبل از انقلاب مراسم ختم پدر او در تهران برگزار شد، من به مناسبت رفاقت با فرزند وی مثل بقیه مردم در ختم شرکت کردم. آن وقت هم طلبۀ قم بودم. آن آقایی که منبر رفت، دربارۀ این مرحوم، یک مطلبی را گفت، که این مطلب در ذهن من بیست و پنج سال بعد بود، حدود شش یا هفت سال قبل، یک شب در ماه مبارک رمضان، من فرزند آن مرحوم را در خانۀ یکی از دوستان مکه اهل کوپای اصفهان است، دیدم. به او گفتم: فلانی بیست و پنج سال پیش، واعظی که در مراسم ختم پدرت منبر رفته بود، این مطلب را گفت، حالا که شما را دیدم، از شما می پرسم که این مطلب درست است؟ گفت:

چه بود؟

گفتم: آن منبری گفت: این مرد بزرگواری که از دنیا رفته، در منطقۀ ظفرقند روحانی خیلی مفیدی برای مردم بود، زمان شاه برای مردم، شهربانی، دادگاه، دادگستری، پیشنماز و منبری بود. خرج زندگیش را از راه کشاورزی تأمین می کرد.

وجوهاتی که مردم به او می دادند به عنوان سهم امام و خمس با اینکه سیّد هم بود، مصرف نمی کرد، می گفت: من در قیامت جوابش را نمی توانم بدهم.

افرادی در گذشتگان بودند که از حلال خدا فراری بودند، چه برسد به حرام در همین درچه از حلال فراری بود.

مرحوم آیت الله درچه ای و پرهیز از موارد شهبه ناک

مرحوم آیت الله العظمی آقا سید محمدباقر درچه ای (1)که بسیاری از مراجع

ص: 520


1- 1) - شرح حال ایشان در کتاب ارزش ها و لغزش های نفس، جلسه 21 آمده است.

تقلید همچون مرحوم آیت الله العظمی آقای بروجردی (1)، آیت الله العظمی حاج آقا رحیم ارباب (2)، آیت الله العظمی مرحوم حاج شیخ مرتضی طالقانی (3)، آیت الله العظمی آقا سید جمال الدین گلپایگانی (4)، آیت الله شهید سید حسن مدرس (5)، از تربیت شده های این مردم بودند. روزهای گرم و روزهای سرد، ایشان علاقه داشت برای نماز از حیات خانه بیرون بیاید و در جوی آبی که از جلوی خانه رد می شد وضو بگیرد. هیچ مرجع تقلیدی فتوا ندارد که وضو گرفتن از جوی عمومی خلاف است؟ اسلام اجازه می دهد شما از لب رودخانه یا از جوی عمومی وضو بگیرید. ولی ایشان وقتی می خواست بیاید بیرون، سطل آبی را می انداخت در چاه آب خانه شان، یک سطل آب می کشید، این پیرمرد هشتاد ساله، آب را می آورد لب جوی، می گفت: این جوی که از درچه رد می شود و زمین های زراعتی مردم را سیراب می کند تا نزدیک گاوخونی، نکند این وضویی که من می گیرم از حق کشاورزها کم بکند. اول یک سطل آب از خانه اش می ریخت در جوی و بعد وضو می گرفت.

از ترس قیامت از حلال فراری بودند. اینها صبحانه و ناهار و شام لقمۀ اضافه نمی خورند. می گفتند: نکند اسراف باشد و در قیامت جلوی ما را بگیرند.

بی حوصلگی در عبادت، از اثرات حرام

واقعاً حرام آدم را زمین گیر می کند. وقتی آدم حرام می خورد نسبت به عبادت،

ص: 521


1- 1) - شرح حال ایشان در کتاب تواضع و آثار آن، جلسه 12 آمده است.
2- 2) - شرح حال ایشان در کتاب تواضع و آثار آن، جلسه 12 آمده است.
3- 3) - شرح حال ایشان در کتاب تواضع و آثار آن، جلسه 12 آمده است.
4- 4) - شرح حال ایشان در کتاب تواضع و آثار آن، جلسه 12 آمده است.
5- 5) - شرح حال ایشان در کتاب تواضع و آثار آن، جلسه 12 آمده است.

کند و بی حوصله می شود. این همه بیکار در خیابان ها هستند، وقت اذان از همه مسجدها، ندای «حیّ علی الصلاة» ، «حیّ علی خیرالعمل» بلند می شود، یکی هم که می گوید: رفقا بلند شوید و برویم نماز جماعتی بخوانیم، پیغمبر ما فرموده: نماز جماعت از ده نفر که بگذرد و یازده نفر بشود، جن و انس ثوابش را نمی توانند بنویسند. (1)می گویند: ما حوصله اش را نداریم، برو خودت بخوان. این بی حوصلگی از اثرات حرام است.

مستجاب نشدن دعا به خاطر ارتباط با حرام

پنجمین خطری که رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: جلوی مستجاب شدن دعا را می گیرد.

ص: 522


1- 1) - بحار الأنوار: 85/14 - 15، باب 1، حدیث 26؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَتَانِی جَبْرَئِیلُ مَعَ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ بَعْدَ صَلَاةِ الظُّهْرِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ أَهْدَی إِلَیْکَ هَدِیَّتَیْنِ لَمْ یُهْدِهِمَا إِلَی نَبِیٍّ قَبْلَکَ قُلْتُ وَ مَا تِلْکَ الْهَدِیَّتَانِ قَالَ الْوَتْرُ ثَلَاثُ رَکَعَاتٍ وَ الصَّلَاةُ [2]الْخَمْسُ [3]فِی جَمَاعَةٍ قُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ وَ مَا لِأُمَّتِی فِی الْجَمَاعَةِ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِذَا کَانَا اثْنَیْنِ کَتَبَ اللَّهُ لِکُلِّ وَاحِدٍ بِکُلِّ رَکْعَةٍ مِائَةً وَ خَمْسِینَ صَلَاةً وَ إِذَا کَانُوا ثَلَاثَةً کَتَبَ لِکُلِّ وَاحِدٍ بِکُلِّ رَکْعَةٍ سِتَّ مِائَةِ صَلَاةٍ وَ إِذَا کَانُوا أَرْبَعَةً کَتَبَ اللَّهُ لِکُلِّ وَاحِدٍ بِکُلِّ رَکْعَةٍ أَلْفاً وَ مِائَتَیْ صَلَاةٍ وَ إِذَا کَانُوا خَمْسَةً کَتَبَ اللَّهُ لِکُلِّ وَاحِدٍ بِکُلِّ رَکْعَةٍ أَلْفَیْنِ وَ أَرْبَعَمِائَةٍ وَ إِذَا کَانُوا سِتَّةً کَتَبَ اللَّهُ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ بِکُلِّ رَکْعَةٍ أَرْبَعَةَ آلَافٍ وَ ثَمَانَمِائَةِ صَلَاةٍ وَ إِذَا کَانُوا سَبْعَةً کَتَبَ اللَّهُ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ بِکُلِّ رَکْعَةٍ تِسْعَةَ آلَافٍ وَ سِتَّ مِائَةِ صَلَاةٍ وَ إِذَا کَانُوا ثَمَانِیَةً کَتَبَ اللَّهُ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ بِکُلِّ رَکْعَةٍ تِسْعَةَ عَشَرَ أَلْفاً وَ مِائَتَیْ صَلَاةٍ وَ إِذَا کَانُوا تِسْعَةً کَتَبَ اللَّهُ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ بِکُلِّ رَکْعَةٍ سِتَّةً وَ ثَلَاثِینَ أَلْفاً وَ أَرْبَعَمِائَةِ صَلَاةٍ وَ إِذَا کَانُوا عَشَرَةً کَتَبَ اللَّهُ لِکُلِّ وَاحِدٍ بِکُلِّ رَکْعَةٍ سَبْعِینَ أَلْفاً وَ أَلْفَیْنِ وَ ثَمَانَمِائَةِ صَلَاةٍ فَإِنْ زَادُوا عَلَی الْعَشَرَةِفَلَوْ صَارَتِ السَّمَاوَاتُ کُلُّهَا مِدَاداً وَ الْأَشْجَارُ أَقْلَاماً وَ الثَّقَلَانِ مَعَ الْمَلَائِکَةِ کُتَّاباً لَمْ یَقْدِرُوا أَنْ یَکْتُبُوا ثَوَابَ رَکْعَةٍ وَاحِدَةٍ یَا مُحَمَّدُ تَکْبِیرَةٌ یُدْرِکُهَا الْمُؤْمِنُ مَعَ الْإِمَامِ خَیْرٌ مِنْ سِتِّینَ أَلْفَ حَجَّةٍ وَ عُمْرَةٍ وَ خَیْرٌ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا سَبْعِینَ أَلْفَ مَرَّةٍ وَ رَکْعَةٌ یُصَلِّیهَا الْمُؤْمِنُ مَعَ الْإِمَامِ خَیْرٌ مِنْ مِائَةِ أَلْفِ دِینَارٍ یَتَصَدَّقُ بِهَا عَلَی الْمَسَاکِینِ وَ سَجْدَةٌ یَسْجُدُهُمَا الْمُؤْمِنُ مَعَ الْإِمَامِ فِی جَمَاعَةٍ خَیْرٌ مِنْ عِتْقِ مِائَةِ رَقَبَةٍ.»

امام باقر علیه السلام می فرماید: دو برادر بودند، یکی از آنها مثلاً به نظر مردم خوب تر می آمد و آدم حسابی تر بود و یکی هم معمولی تر بود. این دو گرفتار شدند. گفتند:

گرفتاری ما با پول و پارتی که حل نمی شود، شب بلند شویم و دعا کنیم. خانه های آنها جدای از هم بود. هر دو دعا کردند، فردای آن روز، کسی که به نظر مردم معمولی تر بود و به چشم نمی آمد، دعایش مستجاب و مشکلش حل شد، برادر دیگری تا چهل شب دعا کرد ولی خبری نشد. در آخر عصبانی شد و نزد حضرت عیسی بن مریم رفت و گفت: آقا من و برادرم چهل روز قبل گرفتاری پیدا کردیم، او شب اول دعا کرد و حل شد و ما چهل شب است که داریم دعا می کنیم خبری نمی شود. چرا؟ حضرت عیسی علیه السلام فرمود: باید از خدا بپرسم. به پروردگار عرض کرد: چرا دعای این شخص مستجاب نمی شود؟

خطاب رسید: این یک آلودگی باطنی دارد که نمی خواهم دعایش را مستجاب بکنم، حسود است. اجابت دعا شرایطی دارد و یکی از شرایطش این است که شکم آدم از حرام خالی باشد. این یکی از شرایطش است. (1)

ص: 523


1- 1) - اصل روایت پیدا نشد ولی قریب به این مضمون چنین آمده است: الکافی: 8/131، [1] حدیث عیسی ابن مریم علیه السلام، حدیث 103؛ «یا عِیسَی قُلْ لِظَلَمَةِ بَنِی إِسْرَائِیلَ لَاتَدْعُونِی وَ السُّحْتُ تَحْتَ أَحْضَانِکُمْ وَ الْأَصْنَامُ فِی بُیُوتِکُمْ فَإِنِّی آلَیْتُ أَنْ أُجِیبَ مَنْ دَعَانِی وَ أَنْ أَجْعَلَ إِجَابَتِی إِیَّاهُمْ لَعْناً عَلَیْهِمْ حَتَّی یَتَفَرَّقُوا.» مکارم الأخلاق: 275؛ [2]مستدرک الوسائل: 5/217، باب30، حدیث 5728؛ « [3]عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ أَطِبْ کَسْبَکَ تُسْتَجَبْ دَعْوَتُکَ فَإِنَّ الرَّجُلَ یَرْفَعُ اللُّقْمَةَ إِلَی فِیهِ حَرَاماً فَمَا تُسْتَجَابُ لَهُ دَعْوَةٌ أَرْبَعِینَ یَوْماً.» مکارم الأخلاق: 276؛ «و [4]قال رجل من أصحاب أبی عبد الله علیه السلام قلت لأبی عبد الله علیه السلام إنی لأجد فی کتاب الله آیتین أطلبهما فلا أجدهما فقال علیه السلام و ما هما قلت ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ فندعوه فما نری إجابة قال أفتری الله أخلف وعده قلت لا قال فمم قلت لا أدری قال لکنی أخبرک عن ذلک من أطاع الله فیما أمر به ثم دعاه من جهة الدعاء أجابه قلت و ما جهة الدعاء قال تبدأ فتحمد الله و تمجده بذکر نعمه علیک فتشکره ثم تصلی علی النبی صلی الله علیه و آله ثم تذکر ذنوبک فتقر بها ثم تستغفر منها فهذه جهة الدعاء ثم قال علیه السلام و ما الآیة الأخری قلت قوله تعالی وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ فأرانی أنفق و ما أری خلفا قال أفتری الله أخلف وعده قلت لا قال فمم قلت لا أدری قال لو أن أحدکم اکتسب المال من حله و أنفقه فی حقه لم ینفق درهما إلا أخلف الله علیه.»

دعای فرد حرام خوار مستجاب نمی شود

فرمایش رسول خدا صلی الله علیه و آله:

« یا علی! من أکل من الحرام و مات قلبُه و خرق دینه و ضعف یقینه و قلّت عبادته و حجبت دعوته»

این آخرین خطر است که دعای حرام خور مستجاب نمی شود. بیا تا دست از این عالم بداریم

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 524

حرام خواری

فعل حرام، قاتل قلب

فعل حرام، قاتل قلب

34

خمینی شهر، مصلی

دهه سوم - جمادی الثانی 1385

ص: 525

ص: 526

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

وجود مبارک پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند:

مصرف، خوردن و عمل حرام، پنج خطر را در پی دارد. هیچ حرام خوار و حرام کاری نمی تواند این پنج خطر را از حرام جدا کند و بین حرام و این پنج خطر جدایی بیندازد و رابطۀ حرام را با این پنج خطر قطع بکند. از ذات و از طبع حرام این پنج خطر تولید می شود. اولین خطری که رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: مرگ قلب است.

تعبیر این است «مات قلبه» این مرگ قلب، مرگ حالات الهی و انسانی قلب است.

حرام تیر زهرآلودی است که وقتی به قلب می خورد، قلب را می کشد. حرام، قاتل قلب است و زیان آخرتی هم دارد.

تفاوت جریمه در دنیا و آخرت

هر حکومتی یک سلسله مسائل را جرم اعلام می کند. بعضی از این جرم هایی که اعلام شده در همۀ دنیا جرم محسوب می شود و جریمه دارد. مانند عبور از چراغ قرمز که یک جرم اجتماعی و پایمال کردن حق دیگران است. و هر کسی مرتکب این جرم بشود مقدار مشخصی جریمه می شود. مثلاً در انگلیس ده پوند، فرانسه پانزده فرانک، ژاپن بیست ین، امارات پنجاه دینار و ایران بیست هزار تومان جریمه دارد.

ص: 527

بین این جرم و جریمه تفاوت ماهیتی وجود دارد، یعنی چه؟ جرم عبارت است از این که من پشت چراغ قرمز ترمز نکنم، وارد حدود حق دیگران بشوم، حق دیگران پایمال بشود، جریمه اسکناس است. پس بین جرم و جریمه تفاوت است. جرم یک حرکت است، جریمه پرداخت پول می باشد. اما در پیشگاه مقدس پروردگار و بر اساس نظام عالم هستی، جریمۀ جرم، خود جرم است. جریمۀ جرمی را که مجرم مرتکب آن می شود، خود آن جرم است. این جریمه، حرفی است که هزار و پانصد سال از اعلام آن در اسلام و دو هزار سال از اعلام آن در زمان مسیح گذشته است. از ابتدای آفرینش، در نظام زندگی بشر، پروردگار عالم جریمۀ جرم را خود آن جرم، اعلام کرده است. پروردگار در قرآن می فرماید:

« إِنَّ اَلَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ اَلْیَتامی ظُلْماً»

«إِنَّ» یعنی شک و تردیدی وجود ندارد، مردمانی که به ناحق مال یتیمان را می خورند.

« إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً»

این مال یتیمی که به ناحق نزد اینها است، خود آتش است. آتش جهنم، گناهان خود مردم است.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در دعای کمیل می فرماید:

« فَبِالیَقینِ أَقْطَعُ لَوْلا ما حَکَمْتَ بِهِ مِنْ تَعْذِیْبِ جاحدیکَ وَ قَضَیْتَ بِهِ مِنْ إخْلادِ مُعانِدِیکَ لَجَعَلْتَ النّارَ کُلَّهَا بَرْدَاً وَ سَلاماً» (1)

ص: 528


1- 2) - إقبال الأعمال: 708. [1]

با یقین کامل، قطع دارم اگر جرم مجرمان نبود، در قیامت به اندازه آتش سر قلیان، آتش پیدا نمی شد. آتش مال قیامت نیست.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله آتش آنهایی که مال یتیم، ربا، رشوه، دزدی، کم فروشی و ظالمانه را می خورند دیده است.

« إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً»

چون پردۀ دنیا روی چشمان مردم افتاده است، این آتش پیدا نیست. به محض اینکه ملک الموت جانشان را بگیرد و پرده کنار برود، از همه طرفِ جان آنان، آتش بلند می شود.

حرام خواری و آتش شب اول قبر

قبل از انقلاب، ساعت شش تا هفت صبح در یکی از مساجد معتبر تهران، ده روز منبر داشتم، پیشنماز مسجد جدید بود، او را ندیده بودم و نمی دانستم کیست.

روز اول که منبر رفتم، امام جماعت در آستانۀ درب ورودی مسجد نشسته بود. به نظرم می آمد که عمر او از هشتاد سال گذشته باشد. ولی چهرۀ او بسیار عرفانی بود.

امیرالمؤمنین علیه السلام در «نهج البلاغه» می فرماید:

بدن های این افراد روی زمین است و خودشان جای دیگر سیر می کنند، (1)از جای دیگری بدنهایشان اداره می شود، اهل این دنیا نیستند. منبر تمام شد، تمام ذهن و حواسم پیش امام جماعت بود.

ص: 529


1- 1) - نهج البلاغه: خطبۀ 221؛ « [1]فی صفة الزهاد: کَانُوا قَوْماً مِنْ أَهْلِ الدُّنْیَا وَ لَیْسُوا مِنْ أَهْلِهَا فَکَانُوا فِیهَا کَمَنْ لَیْسَ مِنْهَا عَمِلُوا فِیهَا بِمَا یُبْصِرُونَ وَ بَادَرُوا فِیهَا مَا یَحْذَرُونَ تَقَلَّبُ أَبْدَانِهِمْ بَیْنَ ظَهْرَانَیْ أَهْلِ الآْخِرَةِ وَ یَرَوْنَ أَهْلَ الدُّنْیَا یُعَظِّمُونَ مَوْتَ أَجْسَادِهِمْ وَ هُمْ أَشَدُّ إِعْظَاماً لِمَوْتِ قُلُوبِ أَحْیَائِهِمْ.»

رفتم کنار ایشان نشستم، بلند شد و احترام کرد. دلم می خواست دست و پای او را ببوسم، ترسیدم که برنجد.

آهسته به ایشان گفتم: آقا، چند سال دارید؟ فرمودند: حدود نود سال، گفتم: از عجایبی که در این نود سال دیده اید اجازه دارید برای من تعریف کنید؟ به من نگاه نکرد و زیر لب گفت: یکی از آنها را امروز برای شما می گویم.

گفت: اصالتاً اهل جرگویه هستم. از کودکی تمام عشق زندگی من این بود که دهۀ عاشورا و ماه رمضان، از قم، مشهد و اصفهان یک روحانی بیاید اینجا منبر برود، و هر چه بگوید من قبول بکنم. نود سال پیش، بیشتر افراد اهل منبر از خدا می ترسیدند، در سخنرانی مواظب حرف های خود بودند. حالا هم بعضی ها از خدا می ترسند، بعضی ها نیز هم شجاعت شیطانی دارند و نمی ترسند. کلمه به کلمه ای که روی منبرها گفته می شود روز قیامت محاسبه می شود.

امام جماعت گفت: عشق به مسجد، منبر و روحانیت وارسته، اثرات عجیبی روی من گذاشت.

در آن منطقه، یک خان ظالمی بود که به ژاندارم های اواخر قاجاریه نیز وابسته بود، هر چه از مردم می گرفت با ژاندارم ها می خورد. محصول کشاورزها را می گرفت، مردم را به چوب می بست و شلاق می زد. کسی حریفش نبود.

یک شب دیدم مردم خوشحال، خندان و شاد هستند، به پدرم گفتم: امشب در ده چه خبر است؟ گفت: خان مرده. پرسیدم کجا دفنش کردند؟ گفت: در قبرستان عمومی، گفت: یکی از برنامه های روزانه من این بود که برای خواندن نماز صبح، قرآن و تسبیحات هر روز به قبرستان می رفتم. هوا که روشن می شد، سورۀ «إِنّا أَنْزَلْناهُ» و فاتحه را برای اهل قبور می خواندم.

آن روز صبح هم طبق عادت هر روز، پیاده آمدم نزدیک قبرستان، آن طور که پدرم نشانی داده بود، قبر خان را دیدم، در تاریکی و روشنایی هوا دیدم تا جایی که چشمم کار می کند، آتش به آسمان شعله می کشد. گفت: با دیدن این حالت غش

ص: 530

کردم، بعد از به هوش آمدن، به خانه برگشتم، تازه آفتاب زده بود.

به پدر و مادرم گفتم: به من اجازه می دهید بروم درس علمی بخوانم؟ پدرم گفت: من نمی توانم خرجی تو را بدهم، گفتم: من خرجی نمی خواهم، فقط اجازه بدهید. با خودم گفتم: اگر پدرم خرجی نداد، نان خشک، پوست هندوانه، پوست خربزه، پوست گندم، جمع می کنم و تمیز می کنم و می خورم.

پدرم گفت: اگر خرجی نمی خواهی برو. مادرم نیز چند عدد نان خانگی را در یک بقچۀ کهنه گذاشت و به من داد، مرا بوسید و گفت: خدا به تو توفیق بدهد.

گفت: من از جرگویه پیاده راه افتادم تا حرم حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام رفتم. با ابی عبدالله علیه السلام پیمان بستم درس بخوانم و خودم را خرج دین کنم. پنجاه سال کربلا بودم، گاهی به حکم ادب، به زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام و یا کاظمین می رفتم. صدام به اجبار ما را از عراق بیرون کرد. ای دریده پوستین یوسفان گرگ برخیزی از این خواب گران (1)

اعضا و جوارح تولید کنندۀ آتش دوزخ

آتش دوزخ با اعضا، جوارح و حالات درونی ما تولید می شود. تولید نعمت های بهشتی نیز با همین اعضا، جوارح و حالات درونی ما است.

جنگ خیبر تمام شده بود، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

تمام غنایمی که از دشمن گرفتید روی هم بریزید، ما بر اساس حکم الهی آنها را بین رزمندان تقسیم می کنیم، غنایم تقسیم شد، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: مواظب باشید، نزد شما از غنائم چیزی نمانده باشد. مردی جلو آمد و گفت: یا رسول الله، همه غنیمت ها را روی هم ریختید و شما تقسیم کردید. قبل از تقسیم غنایم، یک

ص: 531


1- 1) - مولوی.

جفت بند پوتین برداشتم، پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: این دو بند پوتین کجا است؟ گفت: آنها را در جیبم گذاشته ام، فرمودند: آنها را بیاور و بگذار کنار، اگر این دو بند پوتین را با خود می بردی، بعد از مرگ، بندی از آتش جهنم را به پایت می بستند و تا قیامت نیز می سوختی. (1)

دعای پیامبر و ائمه اطهار

این دعای پیغمبر و ائمه بود:

« اللهم اَغْنِنَا بِحَلالِکَ عَنْ حَرامِکَ» (2)وحشت از حرام داشتند.

مرد الهی و دیدن باطن حرام

در زمان ناصر قاجار، یکی از اولیای خدا در تهران زندگی می کرد. ناصر قاجار برای ظاهر سازی، به علما ارادت نشان می داد، در هر شهری که وارد می شد، می گفت: تمام علما آزادند بیایند پیش من. ناصر قاجار خیلی دوست داشت این

ص: 532


1- 1) - صحیح البخاری: 235/7؛ کتاب الایمان والنذور، صحیح مسلم: 76/1؛ «أبی هریرة قال خرجنا مع رسول الله صلی الله علیه و آله یوم خیبر فلم نغنم ذهبا ولا فضة الا الأموال والثیاب والمتاع فأهدی رجل من بنی الضبیب یقال له رفاعة بن زید لرسول الله صلی الله علیه و آله غلاما یقال له مدعم فوجه رسول الله صلی الله علیه و آله إلی وادی القری حتی إذا کان بوادی القری بینما مدعم یحط رحلالرسول الله صلی الله علیه و آله إذا سهم عائر فقتله فقال الناس هنیئا له الجنة فقال رسول الله صلی الله علیه و آله کلا والذی نفسی بیده ان الشملة التی اخذها یوم خیبر من المغانم لم تصبها المقاسم لتشتعل علیه نارا فما سمع ذلک الناس جار رجل بشراک أو شراکین إلی النبی صلی الله علیه و آله فقال شراک من نارأو شراکان من نار.»
2- 2) - کنز العمال: 672/2، حدیث 5032؛ «أن النبی صلی الله علیه و آله کثیرا ما کان یقول: اللهم أغننا بحلالک عن حرامک، وأغننا من فضلک عمن سواک.»

مرد الهی را ببیند، ولی این ولی خدا حاضر نمی شد. به ایشان می گفتند: اعلی حضرت علاقه دارد شمارا ببیند، می گفت: من علاقه ندارم اعلی حضرت را ببینم.

ناصرالدین شاه گفت: او را به ناهار دعوت بکنید، اگر نیامد به زور او را بیاورید.

مأمور آمد و گفت: اعلی حضرت شما را خواستند، گفت: من با اعلی حضرت کاری ندارم، گفتند: ما مأموریم تو را ببریم. آمد در کاخ گلستان در میدان ارک تهران. در سالن ناهار خوری، یک سفرۀ رنگین پهن کردند.

ناصرالدین شاه شروع کرد به خوردن، این مرد الهی سفره را نگاه می کرد، شاه به او گفت: میل کنید، گفت: میل ندارم. شاه گفت: ما مخصوصاً شما را دعوت کردیم که ناهار کنار هم دیگر باشیم، نکند ناهار خورده اید؟ گفت: من ناهار نخورده ام و خیلی گرسنه هستم. شاه گفت: بخور، گفت: نمی توانم بخورم. گفت: چرا نمی توانی بخوری؟ آن مرد الهی با دست خود یک مشت برنج را برداشت، و یک فشار داد، چند قطرۀ خون از لای دستش ریخت روی سفره، سپس گفت: این را بخور، این خون دل ملت است، این خون جگر مردم مظلوم این مملکت است، چگونه این را بخورم، جواب خدا را چه بدهم؟ این حرام است. مکن کاری که بر پا سنگت آیو

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 533

انواع خطاب در قرآن کریم

اشاره

خطاب اول: یا بنی آدم

35

خمینی شهر، مصلی

دهه سوم - جمادی الثانی 1385

ص: 534

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

خداوند در قرآن مجید، انسان را به سه صورت خطاب می کند. در بعضی از آیات خطاب قرآن با «یا بنی آدم» شروع می شود.

« یا بَنِی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ اَلشَّیْطانُ کَما أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ» 1

ای فرزندان آدم، هر کس که می خواهد شما را از خدا جدا کند، شیطان شما است. کلمۀ شیطان غیر از ابلیس است. ابلیس چون در مقام گمراه کردن بنی آدم برآمد، خداوند متعال از او تعبیر به شیطان کرد. در داستان آدم و حوّا می فرماید:

« فَأَزَلَّهُمَا اَلشَّیْطانُ» 2

کلمۀ ابلیس، اسم اصلی او بوده است و هزاران سال هم این نام بر روی او بود.

جنس وجودی او چنانکه در قرآن کریم آمده، از طایفۀ جن بود. ما از شکل، قیافه، صورت و ذات جن خبری نداریم.

ص: 535

کلمۀ جن در قرآن مجید به معنای موجود غیر قابل رؤیت آمده است. کلمۀ جن به معنای موجودی پنهان است. یعنی موجودی که خداوند متعال او را به سبکی ساخته که چشم ها، نمی تواند او را ببیند، چنانکه چشم ما ظرفیت دیدن فرشتگان را ندارد. فرشتگان از عالم غیب و ملکوت هستند. انبیا می توانستند. فرشتگانی را که در کار وحی و نازل کردن کتاب آسمانی بودند، ببینند.

به بچه ای که در رحم مادر است می گویند: جنین. کلمۀ «جنین» از «جن» است، به معنای موجودی که نمی توانیم او را ببینم. تا نه ماه بچۀ در رحم جنین است، یعنی قابل مشاهده نیست، وقتی به دنیا آمد، طفل است، یعنی می شود او را دید. قرآن مجید می گوید: ابلیس از طایفۀ جن است.

« کانَ مِنَ اَلْجِنِّ» 1

یعنی مانند ملائکه قابل دیدن نبود، ولی جنس خلقت او با ملائکه تفاوت داشت.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در «نهج البلاغه» در خطبۀ «قاصعه» می فرماید: (1)ابلیس شش هزار سال کنار فرشتگان، خدا را عبادت می کرد، شما خبر ندارید که این شش هزار سال، مطابق سال های شما بوده یا برابر با سال های غیر از کرۀ زمین.

همیشه اسم او ابلیس بود، موجود عابدی بود، اما از زمانی که با خدا به خاطر

ص: 536


1- 2) - نهج البلاغه: خطبۀ 234؛ « [1]فَاعْتَبِرُوا بِمَا کَانَ مِنْ فِعْلِ اللَّهِ بِإِبْلِیسَ إِذْ أَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِیلَ وَ جَهْدَهُ الْجَهِیدَ وَ کَانَ قَدْ عَبَدَ اللَّهَ سِتَّةَ آلَافِ سَنَةٍ لَایُدْرَی أَ مِنْ سِنِی الدُّنْیَا أَمْ مِنْ سِنِی الآْخِرَةِ عَنْ کِبْرِ سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ فَمَنْ ذَا بَعْدَ إِبْلِیسَ یَسْلَمُ عَلَی اللَّهِ بِمِثْلِ مَعْصِیَتِهِ کَلَّا مَا کَانَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لِیُدْخِلَ الْجَنَّةَ بَشَراً بِأَمْرٍ أَخْرَجَ بِهِ مِنْهَا مَلَکاً إِنَّ حُکْمَهُ فِی أَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَاحِدٌ وَ مَا بَیْنَ اللَّهِ وَ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ هَوَادَةٌ فِی إِبَاحَةِ حِمًی حَرَّمَهُ عَلَی الْعَالَمِینَ.»

خلقت آدم درگیر شد، و بعد در کار گمراه کردن آدم و همسر او برآمد، به خاطر گمراه کردن عباد خدا، پروردگار از او تعبیر به شیطان کرد.

به نظر قرآن، هر کسی که در مسیر انسان به قصد گمراه کردن قرار بگیرد، یعنی جدا کردن آدم از دین و صراط مستقیم، او شیطان است. ممکن است اسم اصلی او اسم خوبی باشد، چه زن، چه مرد. کار او نشان می دهد که یک شیطان است. ولی ممکن است اسم او «عبدالرحمان» باشد. ولی چون کار او گمراه کردن مردم است شیطان نامیده می شود.

اسم شناسنامه ای رضاخان، رضا بوده ولی چون جلوی علما را گرفت، حجاب را از بین برد، درِ مسجدها را بست و زمینۀ گمراه شدن مردم را فراهم کرد، شیطان است.

ممکن است برادر، پدر و پسر آدم، شیطان باشد، امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند:

« الزبیر منّا» (1)زبیر از ما اهل بیت است. اما تا چه وقت از ما اهل بیت بود، تا زمانی که پسرش عبدالله بزرگ نشده بود، وقتی این پسر پست، خائن و هواپرست بزرگ شد، تبدیل به شیطان شد، پدر را از راه خدا منحرف کرد و به راه جهنّم کشاند.

تفکر بیشتر مردم بر این است که شیطان، همان ابلیس است که با آدم و حوّا درگیر شد. در سورۀ مبارکۀ اعراف خدا می فرماید:

« یا بَنِی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ اَلشَّیْطانُ»

ص: 537


1- 1) - بحار الأنوار: 34/289، باب 34؛ « [1]کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَقُولُ مَا زَالَ الزُّبَیْرُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ، حَتَّی نَشَأَ ابْنُهُ عَبْدُ اللَّهِ فَأَفْسَدَهُ.»

یعنی هر موجود گمراه کننده ای که شایستگی شما را برای قرار گرفتن در بهشت، از بین ببرد شیطان است. خداوند متعال جای بسیار آباد، خوش آب و هوا، سرسبز و پر از نعمت، در اختیار آدم و حوا گذاشت، به هر دو هم گفت:

« وَ کُلا مِنْها رَغَداً حَیْثُ شِئْتُما»

از هر چه که در این باغ میل دارید بخورید.

« وَ لا تَقْرَبا هذِهِ اَلشَّجَرَةَ» 1

ولی به این درخت نزدیک نشوید. شیطان آنها را وسوسه کرد. وسوسۀ شیطان در قرآن مطرح شده است. شیطان گفت: می دانید چرا پروردگار گفت که از این درخت نخورید؟ چون این درخت دو تا نتیجه دارد. یک نتیجه آن این است که هر کس از این درخت بخورد، از آدم بودن در می آید و تبدیل به فرشته می شود.

« تَکُونا مَلَکَیْنِ» 2

یک نتیجه اش هم این است که هر کس از میوۀ این درخت بخورد، دیگر خود خدا هم نمی تواند از اینجا بیرونش کند، همیشگی می شود.

« أَوْ تَکُونا مِنَ اَلْخالِدِینَ» 3

این متن قرآن است. پروردگار فرمود:

« وَ لا تَقْرَبا هذِهِ اَلشَّجَرَةَ» 4

ص: 538

ولی ابلیس گفت: سراغ این درخت برویم. تازه قرآن مجید در سورۀ ابراهیم به آدم و حوا و به همۀ ما می گوید: گناه خود را گردن شیطان نیندازید، او شما را دعوت به گناه کرد، می توانستید به این دعوت لبیک نگویید.

شما زن و شوهر در برابر دو مسأله بودید.

مسأله اوّل: خداوند شما را خلق کرده بود و این بهشت را در اختیار شما قرار داد و گفت:

« وَ لا تَقْرَبا»

همه این نعمت ها از آن شما، به جز این یک درخت.

مسألۀ دوم: وسوسۀ شیطان و حریص بودن شکم.

این همه نعمت حلال در دنیا هست، انواع میوه ها، حبّه ها، دانه ها، صیفی جات و شربت های حلال، اما شکم بشر می گوید: مشروب و عرق می خواهم. این تلخ و نجس را برای چه می خواهی؟ می گوید: می خواهم. گوشت گوسفند، مرغ و گوساله به این تمیزی و لذیذی هست، شکم می گوید: گوشت خوک می خواهم.

هوای نفس، عامل هر جنایت

بعضی از افراد می گویند: هر چه در این دنیا جنایت، خیانت، ظلم و فساد می شود، پای زن در کار است، ولی این حرف، صحیح نیست. ابن زیاد، مسلم بن عقیل را کشت، اما هیچ زنی در میان نبود. یزید سی هزار نفر را استخدام کرد تا به کربلا بروند و این هفتاد و دو نفر را قطعه قطعه کنند، اما زنی در کار نبود. چنگیز به ایران حمله کرد، گفت: از مرد، زن، گاو، گوسفند، هر چه زنده می بینید، بکشید.

تیمور سه بار به ایران حمله کرد. رضاخان علیه احمدشاه کودتا کرد، این تفکر

ص: 539

انگلیس بود، نه فکر زن. بیست و هشت مرداد پای آمریکا در کار بود نه زن. در انجام گناه، خود مردان و زنان مقصر هستند.

حادثه های زیادی در عالم اتفاق افتاده که هیچ زنی در آنها نقش نداشته است.

این حرف ها را ساخته اند تا شخصیت زن را بشکنند و الا اگر پدر و مادر دختر را خوب تربیت کنند، از نظر شخصیت، پاداش و بهشت، با مردان همردیف هستند.

آدم و حوا علیهما السلام میوۀ آن درخت ممنوعه را خوردند؛ چون حرص شکم در کار بود. علت بیرون آمدن آنها از بهشت فقط کار شکم بود، نه کار شهوت. چیزی را که خدا ممنوع کرد، خوردند و به آنها گفتند: بیرون بروید. اینجا دیگر جای شما نیست.

قرآن می گوید: حتی لباس های بهشتی را از تن آنها بیرون آوردند و چون خدا اهل غیرت و حیا است، برگ های درختی که خود را با آن پوشانده بودند، از آنها نگرفت.

خدا فرمود: ولی شما دیگر لیاقت پوشیدن لباس های بهشتی را ندارید. کسی که افسار شکم و نفس خود را در دست ندارد، نباید لباس های من را به تن داشته باشد.

شیخ بهایی و خبردار شدن از مرگ

شیخ بهایی تا چهار سالگی در جبل عامل و تا شش ماه قبل از مرگ در اصفهان زندگی می کرد. از چهار سالگی به همراه پدر خود به ایران آمد و مدتی در قزوین بود و سپس به اصفهان آمد.

شیخ بهایی (1)، شش ماه قبل از وفاتش، با چند نفر، به تخت فولاد اصفهان برای زیارت قبر بابا رکن الدین (2)رفت، یکی از آن چند نفر، ملامحمد تقی پدر علامۀ

ص: 540


1- 1) - شرح حال ایشان در کتاب تواضع و آثار آن، جلسه 22 آمده است.
2- 2) - دائرة المعارف بزرگ اسلامی: 10/746؛ بابا رُکْنُ الدّینِ شیرازی، مسعود بن عبدالله بیضاوی، عالم و عارف سدۀ 8 ق / 14 م. اصل وی از بیضا، یکی از روستاهای تابع اردکان از استان فارس بود. تاریخ ولادت او دانسته نیست. مؤلف تاریخ اصفهان و ری او را از خاندان جابری انصاری شمرده است. (جابری، 325 - 326) بابا رکن الدین از اوان کودکی به عرفان و تصوف گرایش داشت و پس از آنکه با احوال عارفان آشنایی یافت، به طریق سیر و سلوک گام نهاد. او خود گوید: «از زمان صبا. . . از خود ادراک معنایی از معانی، و شأنی از شؤون توحید می کردم.» بابا رکن الدین نخست نزد عبدالرزاق کاشانی (د 736 ق / 1336 م) به تعلیم عرفان نظری و سلوک عملی پرداخت و پس از وی از داوود قیصری (د 751 ق / 1350 م) بهره جست و نزد آن دو فصوص الحکم ابن عربی را خواند و نیز در حل مشکلات فصوص، از نعمان خوارزمی کمک گرفت. (همو، 5، 233، 249) . او محضر امین بلیانی (ه م) را در شیراز دریافته، و از وی به بزرگی یاد کرده، و او را «شیخ المشایخ» خوانده است (ص 222 - 223) . بابا رکن الدین در اصفهان درگذشت و در همانجا دفن شد. وفات او بر پایۀ سنگ نوشتۀ سر در آرامگاهش در 769 ق / 1368 م روی داده است؛ آرامگاه او که اکنون در تخت فولاد اصفهان باقی است، همواره محل ذکر و عبادت درویشان و صوفیه بوده است. در مذهب بابارکن الدین اختلاف کرده اند: برخی او را شیعه دانسته (جابری، 325 - 326؛ گزی، 43 - 44؛ سه - چهار) ، و عده ای دیگر او را از اهل تسنن شمرده اند (نک: گزی، همانجا؛ همایی، ده، سیزده - چهارده) ، اما سنگ نوشتۀ قبرش حاکی از شیعه بودن اوست. از جهت مسلک عرفانی، از جمله در باور به وحدت وجود، او را از پیروان ابن عربی دانسته اند. آثار: 1- نصوص الخصوص فی ترجمة الفصوص، که شرحی است بر فصول الحکم ابن عربی و ظاهراً مهم ترین اثر اوست، این کتاب در 1359ش در تهران به چاپ رسیده است. 2- کشف الضر فی نظم الدر، یا شرح التائیة الکبری اثر ابن فارض که نسخه ای از آن در کتابخانۀ شمارۀ 2 مجلس شورای اسلامی موجود است (منزوی، 2/1319؛ دانش پژوه، 6/516؛ نیز نک: حاجی خلیفه، 1/266؛ بغدادی، 2/361) . 3- کنوز الرموز، در علم حروف به فارسی (بابا رکن الدین، 155) . 4. قلندریه (اقبال، 46) . مقدمۀ مفصل نصوص الخصوص نیز خود به گونۀ تألیف مستقلی است (نک: بابا رکن الدین، 7) .

مجلسی (1)بود، همه کنار استاد ایستاده بودند، یک مرتبه دیدند که حال شیخ بهایی دگرگون شد، رو به شاگردان خود کرد و گفت: آیا شما صدایی شنیدید؟ گفتند: نه استاد، ما صدایی نشنیدیم. گفت: من از این قبر، صدایی شنیدم که «یا شیخ علیک نفسک» شیخ بهایی مواظب نفس خود باش.

معلوم می شود بابارکن الدین، از مرگ من خبر دارد و این حرف را به من زد تا مرا از مرگم خبردار کند. به خانه برگشت، شش ماه بیرون نیامد و غیر از مواقع خواب و استراحت، به نماز، گریه، قرآن و مناجات مشغول بود. بعد از شش ماه وفات نمودند. طبق وصیت، ایشان را در مشهد، کنار قبر حضرت رضا علیه السلام دفن کردند.

از رفتن بر سر قبر بزرگان دین غفلت نکنید، همین طور که در حیات مفید هستند، بعد از وفات نیز کارهای بسیاری از دست آنها برمی آید.

در تهران در محلۀ ما یک فرد تاجری بود که پدر و مادر او خیلی از او راضی بودند، جوان باادب، باارزش و باکرامتی بود. بعد از وفات پدر و مادر، هر دو را در قم دفن کرد. آن وقت ها در محلۀ ما، خیابان لر زاده، خراسان، صفّاری و شوش بیش از ده ماشین سواری وجود نداشت. مردم پول نداشتند، ماشین هم نبود.

ص: 541


1- 1) - فرهنگ فارسی (معین) : 6/1904؛ مجلسی، ملا محمد تقی، فرزند مقصود علی اصفهانی (ف. 1070 ه. ق) از متبحران علمای شیعۀ اثنی عشری است که احادیث و اخبار شیعۀ امامیه را جمع آوری کرده است. وی از شاگردان شیخ بهائی است. و در جامع عتیق اصفهان مدفون است. ملا محمدتقی در زمان شاه عباس کبری می زیسته و پدر ملا محمدباقر مجلسی می باشد. تعداد تألیفاتش متجاوز از 10 مجلد، مجلسی اول، مجلسی پدر.

مردم خیال می کردند اگر ماشین فراوان شود، زندگی آنها پر از خوشی می شود.

ولی ابزار تمدن، ابزار مرگ است. ما در ابزار تمدن، خوشی نداریم. فقط باید مواظب باشید که این ابزار شما را نکشد. نقص برق، گاز، هواپیما، قطار، موتور و مترو ابزار کشنده ای است. چقدر سفارش می کنند در آرایشگاه از قیچی و تیغ عمومی استفاده نکنید. از آمپول یک بار مصرف استفاده کنید، چون ممکن است میکرب ایدز داشته باشد. اصلاً ما ابزار خوشی در تمدن نداریم، اما ابزار قدیمی، ابزار زندگی بود. غذاهای قدیم، ابزار قتل نبود، یک نفر، گوسفندی را می کشت، گوشت آن را در یک ظرف گلی می گذاشت و به سقف اطاق آویزان می کرد، در طول زمستان از این گوشت استفاده می کردند و برای احدی هم مشکل به وجود نمی آمد.

اما امروزه از یخچال و فریزر غذا را در می آورند و به ملت می دهند، ناگهان سی نفر می میرند.

این تاجر محل ما وضعش خوب بود و یک ماشین داشت. من یادم است بچه بودم، در اواسط هفته، ساعت ده صبح، به شاگردش تلفن کرد و گفت: من امروز به مغازه نمی آیم. ماشین را روشن کرد و به قم رفت، ساعت چهار بعدازظهر هم برگشت. همسرش پرسید: چرا بازار نرفتی؟ گفت: برای اینکه فردا دویست هزار تومان چک دارم، مال مردم خوار نیستم، چهل هزار تومان کم دارم، هر وقت مشکلی برایم پیش می آید، می روم قم، سر قبر پدر و مادرم، قرآن می خوانم و گریه می کنم و به هر دویشان می گویم: من به اندازۀ چهل هزار تومان مشکل دارم، وقتی برمی گردم، مشکلم حل می شود.

نگذارید قبور عالم هایی که در شهر است، فراموش شود و از بین برود.

آدم و حوا به خاطر وسوسۀ شکم از بهشت بیرون شدند، نه عرق بود، نه گوشت خوک، مار، میمون، ربا و رشوه و غصب نیز نبود. بلکه یک میوۀ تازه و تمیز درخت بود، میل خداوند نبود که اینها از آن میوه بخورند، خیلی راحت به آنها گفت:

ص: 542

« وَ لا تَقْرَبا هذِهِ اَلشَّجَرَةَ»

به این درخت نزدیک نشوید. این سه بیت شعر از مرحوم شیخ بهایی است: جدّ تو آدم بهشتش جای بود

این اولین شکل از خطاب قرآن است که با آیۀ شریفۀ «یا بَنِی آدَمَ» شروع شده است. جهت خطاب نیز معنوی است. نصیحت، سفارش و هشدار است.

« یا بَنِی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ اَلشَّیْطانُ»

شیطان یعنی موجود گمراه کننده، سرانجام این وسوسه چیست؟

« کَما أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ اَلْجَنَّةِ»

همان طور که آدم و حوا با فتنه گری شیطانی به نام ابلیس، از بهشت بیرون رانده شدند. این فتنه گران هم می خواهند شما را از بهشت بیرون کنند.

خداوند متعال در سورۀ یس می فرماید:

« أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنِی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا اَلشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ» 2

« أَ لَمْ أَعْهَدْ» معنی پیمان و قرارداد ندارد. چون هر جا کلمۀ «عهد» با حرف «الی» بیاید، دیگر معنایش پیمان و قرارداد نیست، و به معنی سفارش است. ای

ص: 543

فرزندان آدم! من شما را در طول تاریخ سفارش نکردم که به حرف شیطان گوش ندهید، او دشمن آشکار شما است.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 544

ورود به بهشت

اشاره

فعل حرام مانع ورود به بهشت

36

خمینی شهر، مصلی

دهه سوم - جمادی الثانی 1385

ص: 545

ص: 546

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

آیاتی از قرآن کریم همراه با سه نوع خطاب است. شروع بعضی از آیات با « یا بَنِی آدَمَ» است و بعضی دیگر با «یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا» است و شروع بعضی از آیات با «یا أَیُّهَا اَلْإِنْسانُ» است.

مهم این است که در هر سه نوع، چه به صورت صریح، و چه مجمل، مسأله حرام مطرح است. در سورۀ مبارکۀ اعراف، خداوند به همه هشدار می دهد، از قبیل مردم و زن. چون از قدیم، خانم ها بودند که شغل های درآمدزا، قابل قبول و طبیعی مانند: کشاورزی، گلخانه داری، برنج کاری و صیفی کاری داشتند.

در زمان رسول خدا بعضی از خانم ها شغل آرایشگری داشتند، پیغمبر نیز مخالفتی نداشت. بعضی از خانم ها، فروشندۀ عطر، شانه، انگشتر و النگو بودند که در روایت دارد گاهی به خانۀ پیغمبر می آمدند و سبد اجناس خود را کنار اتاق می گذاشتند که اگر خانمی بخواهد، بیاید خرید بکند، پیغمبر هم پولش را می داد.

مواظب باشید شیطان یعنی آن انسان وسوسه گر، گمراه کننده و خنّاس، در زندگی شما ایجاد فتنه نکند.

خداوند می فرماید:

تقلّب در جنس، کم فروشی و سایر رشته های حرام مالی، باعث می شود شما را

ص: 547

از ورود به بهشت محروم کنم.

« یا بَنِی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ اَلشَّیْطانُ کَما أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ»

ما، پدر و مادر شما را از خوردن میوۀ یک درخت منع کردیم، آنها هم باید منع مرا گوش می دادند. ما گفته بودیم: این میوه را نخورید. ولی شیطان گفت: بخورید.

از یک طرف خدا می گوید: نپوش، نخر، نبر و از طرف دیگر شیطان می گوید: این لباس را بپوش، این زمین را بخر، این پور را بردار. خدا می فرماید: ما به شما عقل، فطرت و قدرت تشخیص دادیم، من که آفرینندۀ شما و همه کاره شما هستم، می گویم: نخورید. اما شیطان که هیچ کارۀ شما و دشمن شما است، می گوید:

بخورید، کدام حرف را باید گوش بدهید؟

بهشت آدم و حوا

امام صادق علیه السلام می فرماید: آدم و حوا در بهشت آخرت نبودند. در یک منطقۀ خوش آب و هوا در همین خاورمیانه بودند، چون در بهشت آخرت هیچ چیزی ممنوع نیست. (1)ما دربارۀ بهشت آخرت می خوانیم:

« فِی سِدْرٍ مَخْضُودٍ * وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ * وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ * وَ ماءٍ مَسْکُوبٍ

ص: 548


1- 1) - الکافی: 3/247، بَابُ جَنَّةِ الدُّنْیَا، حدیث 2؛ « [1]الْحُسَیْنِ بْنِ مُیَسِّرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ جَنَّةِ آدَمَ علیه السلام فَقَالَ جَنَّةٌ مِنْ جِنَانِ الدُّنْیَا تَطْلُعُ فِیهَا الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ لَوْ کَانَتْ مِنْ جِنَانِ الآْخِرَةِ مَا خَرَجَ مِنْهَا أَبَداً.» علل الشرائع: 2/600، حدیث 55؛ « [2]الْحَسَنِ بْنِ بَشَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ جَنَّةِ آدَمَ فَقَالَ جَنَّةٌ مِنْ جَنَّاتِ الدُّنْیَا تَطْلُعُ عَلَیْهِ فِیهَا الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ لَوْ کَانَتْ مِنْ جَنَّاتِ الْخُلْدِ مَا خَرَجَ مِنْهَا أَبَدا.»

* وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ * لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ * وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ» 1

از این آیۀ شریفه روشن می شود این بهشت آدم و حوا، بهشت آخرت نبوده است. چون قرآن می فرماید: هیچ بنده ای در آنجا از هیچ خوراک، پوشاک و لذّتی منع نمی شود. هیچ کس را هم از آنجا بیرون نمی کنند. به طور مکرر در آیات قرآن تأکید شده که:

« جَنّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها» 2

کسی را بیرون نمی کنند.

در بعضی از کتاب ها در مورد آخرتی یا دنیایی بودن بهشت آدم و حوا، بحث های بیهوده ای کرده اند. باید یک نگاهی به خود قرآن می انداختند، بهشت آخرت یعنی:

« لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ»

اما این بهشت هم منع و هم بیرون کردن در آن بود. خدا محبتی به این زن و شوهر کرد، ابتدای زندگی اینها را در کویر، بیابان، سنگلاخ، لابه لای کوه های خشک و درّهای عمیق قرار نداد. پروردگار عالم زندگی آنها را در باغی پر از انواع میوه ها و نعمت های فراوان و محلی خوش آب و هوا قرار داد.

ص: 549

عاقبت عمل حرام و ارتباط با حرام

دکتر باسوادی که اهل کرمان است، روزی پیش من آمد، به من گفت: یک تاجر ثروتمندی که معاملات خارجی دارد و روزانه در انگلیس، آلمان، امارات، کویت و ایران به اندازه پنج بانک طبیعی درآمد دارد. و در این کشورها دفتر دارد. یک خانه نیز در لندن دارد که به پول ایران دو سه میلیارد می ارزد. فقط یک زن و یک دختر 19 ساله دارد. گفته که از شما بپرسم که خودکشی در اسلام چه حکمی دارد؟ من گفتم:

آقای دکتر این مسأله را برای چه کسی می پرسی؟ گفت: برای خودش. گفتم: چطور؟ گفت: دیروز زنگ زده به من، بیا دفترم، من هم رفتم و به من گفت: در فشار شدید روحی هستم و یک لحظه هم نمی خواهم زنده بمانم. دیگر این دفترها و این ثروت را نمی خواهم. گفتم: چرا؟ گفت: چند شب پیش، دخترم با یک جوان سیاه، بی ریخت، گدا به خانه آمد. به دخترم می گویم که این کیست؟ می گوید: من عاشق او هستم و بیرون با او دوست شدم و به او گفتم: هر شب بیا خانۀ ما و اینجا با هم زندگی کنیم. هر چه با او صحبت کردم، دخترم به من گفت: اگر ناراحتی از این خانه برو بیرون. تا صبح آن جوان را نگه داشته. امشب هم می خواهد او را بیاورد. همین یک سرمایه را داشتم، آنهم ناموسم بود که از دستم رفت. حالا می خواهم خودکشی کنم. به آقای دکتر گفتم: دخترش زیبا است؟ گفت: خیلی. گفتم: بی حجاب است؟ گفت: حسابی. گفتم: قرآن مجید می فرماید: نداشتن حجاب و انجام عمل حرام و ارتباط نامشروع، این عاقبت را به دنبال دارد. دین نگذارد که خیانت کنی

ص: 550

ثواب نگاه به خانۀ خدا

ثواب حج را برای شما بگویم. به محض اینکه وارد مسجد الحرام می شوید، هیچ کاری نکنید، فقط بنشینید، نه نماز بخوانید و نه طواف بکنید، فقط خانه کعبه را نگاه کنید. با هر نگاه، صد هزار حسنه، در نامه عمل نوشته می شود و صدهزار گناه پاک می شود. ثواب مشعر، صفا، مروه و رمی جمره، را خدا می داند که چه قدر است. (1)

شیعۀ واقعی اهل خیانت نیست

مردی متدین، اهل نماز شب، اهل گریه، خدمت امام جواد علیه السلام آمد، خیلی باادب جلوی امام نشست، عرض کرد: یابن رسول الله صلی الله علیه و آله، من آمدم از شما خداحافظی کنم، می خواهم به حج بروم. امام جواد علیه السلام به او فرمود: حسابت صاف است؟ گفت: بله یابن رسول الله، فقط مقداری پول به یک بی دین که شما او را می شناسید بدهکار هستم.

امام علیه السلام فرمودند: اگر بدهی او را بدهی، مخارج رفت و برگشت به مکّه را داری؟

ص: 551


1- 1) - الکافی: 4/240، باب فضل النظر إلی الکعبة، حدیث 4؛ «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ [1]علیه السلام قَالَ مَنْ نَظَرَ إِلَی الْکَعْبَةِ لَمْ یَزَلْ تُکْتَبُ لَهُ حَسَنَةٌ وَ تُمْحَی عَنْهُ سَیِّئَةٌ حَتَّی یَنْصَرِفَ بِبَصَرِهِ عَنْهَا.» الکافی: 4/240، باب فضل النظر الی الکعبه، حدیث 5؛ «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ [2]علیه السلام قَالَ النَّظَرُ إِلَی الْکَعْبَةِ عِبَادَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَی الْوَالِدَیْنِ عِبَادَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَی الْإِمَامِ عِبَادَةٌ وَ قَالَ مَنْ نَظَرَ إِلَی الْکَعْبَةِ کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَةٌ وَ مُحِیَتْ عَنْهُ عَشْرُ سَیِّئَاتٍ.» الکافی: 4/241، باب فضل النظر إلی الکعبة، حدیث 6؛ «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ [3]علیه السلام قَالَ مَنْ نَظَرَ إِلَی الْکَعْبَةِ بِمَعْرِفَةٍ فَعَرَفَ مِنْ حَقِّنَا وَ حُرْمَتِنَا مِثْلَ الَّذِی عَرَفَ مِنْ حَقِّهَا وَ حُرْمَتِهَا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَ کَفَاهُ هَمَّ الدُّنْیَا وَ الآْخِرَةِ.»

عرض کرد: نه، حضرت فرمود: برگرداندن پول مردم واجب و مکّه بر تو حرام است.

بعد این جمله را فرمودند:

« فانّ المؤمن لایخون» (1)شیعۀ ما خائن نیست، تا شب نشده برو بدهی خود را پرداخت کن، نمی خواهد به مکه بروی. این نشانۀ دین ماست.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 552


1- 1) - الکافی: 5/94، باب الدین، حدیث 9؛ [1]بحار الأنوار: 100/142، باب 2، حدیث 10؛ « [2]أَبِی ثُمَامَةَ قَالَ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی رَجُلٌ أُرِیدُ أَنْ أُلَازِمَ مَکَّةَ وَ عَلَیَّ دَیْنٌ لِلْمُرْجِئَةِ فَمَا تَقُولُ قَالَ فَقَالَ ارْجِعْ إِلَی مُؤَدِّی دَیْنِکَ وَ انْظُرْ أَنْ تَلْقَی اللَّهَ عز و جل وَ لَیْسَ عَلَیْکَ دَیْنٌ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ لَایَخُونُ.»

رباخواری و کم فروشی

اشاره

تصرف شیطان در مشاعر رباخوار

37

خمینی شهر، مصلی

دهه سوم - جمادی الثانی 1385

ص: 553

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

آیات شریفۀ قرآن، از این موجود عاقل مکلّف، با «یا بَنِی آدَمَ» ، «یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا» ، «یا أَیُّهَا اَلنّاسُ» ، «یا أَیُّهَا اَلْإِنْسانُ» یاد می کند. در بخشی از آیات که با این القاب و صفات شروع می شود، مسأله حلال و حرام مالی را مطرح می کند. این آیه ها در حلال و حرام مالی آن قدر لطایف و نکات دارند که با توجه به آن نکات و لطایف، انسان هم عظمت و ارزش حلال و هم سنگینی بار گناه و حرام را لمس می کند.

بعضی از آیات که حرام مالی را مطرح کرده اند، مانند آیات اواخر سورۀ مبارکۀ بقره، خورندۀ حرام مالی را مسّ کردۀ شیطان می داند. مسّ یعنی کشیدن دست به روی یک شیء. وقتی در فقه می گویند: غسل مسّ میت، یعنی بر مرد و زنی که دست بر بدن میّت گذاشته اند، غسل واجب است. با دست خود این بدن را لمس کرده و بر او واجب است که تمام بدن خود را به نیّت عبادت شستشو بدهد. قرآن به رباخوار می گوید:

« یَتَخَبَّطُهُ اَلشَّیْطانُ مِنَ اَلْمَسِّ» 1

ص: 554

رباخوار آدمی است که شیطان در مشاعر او تصرّف کرده و عقل او را از کار انداخته است، علامت دیوانگی او نیز حرام خواری است. یعنی آدم عاقل حرام نمی خورد.

وجوب شناخت موارد ربا

بر تمام مرد و زن واجب است موارد ربا را بشناسند. (1)در حرام مالی کم و زیاد مطرح نیست. حرام مالی می خواهد ده میلیارد تومان، یا یک دانۀ گندم باشد. با اینکه بزرگان دین می گویند:

یک دانۀ گندم، مالیّت ندارد، معنیش این است که شما نمی توانید یک دانۀ گندم را بردارید و بفروشید. ما در مملکت، پولی را به تناسب یک دانۀ گندم نداریم.

بنابراین یک عدد گندم، مالیت ندارد یعنی پولی در برابرش وجود ندارد، ولی تمام بزرگان دین ما بر اساس فقه اهل بیت، می فرمایند:

یک عدد گندم ملکیت دارد، یعنی آن کشاورز بزرگواری که چهار ماه در آفتاب گرم زحمت کشیده و شب ها بیدار مانده تا این محصول را به وجود بیاورد، می تواند یک دانه از دویست خروار گندم زمین خود را بردارد و بگوید این مال من است، اسلام این را قبول دارد و می گوید: مال این شخص است. حالا یک نفر، بیاید از کنار

ص: 555


1- 1) - الکافی: 5/146، باب الربا، حدیث 8؛ « [1]أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّمَا حَرَّمَ اللَّهُ عز و جل الرِّبَا لِکَیْلَا یَمْتَنِعَ النَّاسُ مِنِ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ.» بحار الأنوار: 100/117، باب 5، حدیث 16؛ « [2]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَعَاشِرَ النَّاسِ الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ وَ اللَّهِ لَلرِّبَا فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ أَخْفَی مِنْ دَبِیبِ النَّمْلِ عَلَی الصَّفَا.» بحار الأنوار: 100/118، باب 5، حدیث 17؛ « [3]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام مَنْ لَمْ یَتَفَقَّهْ فِی دِینِهِ ثُمَّ اتَّجَرَ ارْتَطَمَ فِی الرِّبَا ثُمَّ ارْتَطَمَ.»

این زمین عبور بکند، دست ببرد و از خوشه یک دانۀ گندم را بخورد و به صاحب زمین نگوید، طبق آخرین آیۀ شریفۀ سورۀ مبارکۀ زلزال:

« وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ» 1

کسی که به وزن یک ارزن گناهی داشته باشد، در قیامت آن گناه را جلوی چشم خود می بیند. نمی تواند گفت: یک دانه گندم، یک گردو، یا یک خوشۀ انگور چیزی نیست. نمی توان مسأله ای را که خدا به روی آن حساب باز کرده نادیده گرفت.

داستانی از کتاب مرحوم فیض کاشانی

وجود مبارک مرحوم ملّامحسن فیض کاشانی محدث خبیر و داماد صدرالمتألهین شیرازی در «المحجة البیضاء» می فرماید:

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

روز قیامت یک نفر از این که او را به دادگاه می آورند بهت زده می شود، می گوید:

ما که نه عرق خوردیم، نه رابطۀ نامشروع داشتیم و نه اهل ریختن آبروی مردم بودیم، نه حرام خوردیم، ما را به چه علت به دادگاه آورده اند؟ به او می گویند: شما روزی به مغازۀ قصّابی رفتی که گوشت بخری، انگشت خود را گذاشتی روی یک قطعه گوشت و به قصّاب گفتی از این گوشت به من بدهید. مقداری از چربی آن گوشت به نوک انگشت تو چسبید، قصّاب هم ناراحت نشد و راضی نبود که دست به آن بزنی، اگر قصّاب را راضی نکنی گرفتار عذاب خواهی شد. تصرّف در یک عدد گندم با بی رضایتی صاحب آن حرام است و کاری به این ندارد که یک دانه گندم است.

دوستی داشتم که برایم یقین بود که از اولیای خدا است، برای اینکه بیست و

ص: 556

پنج سال از عمرم را در تهران و در سفرها کنار ایشان بودم، من که در آن بیست و پنج سال حتی یک گناه صغیره از او ندیدم. حدّاقل دو ساعت از نیمه شب را مثل مادر داغدیده در نماز شب گریه می کرد و چقدر پاک زندگی می کرد. ایشان برایم گفت:

مردی از اولیای خدا به من گفت: در یک مکاشفه، به محضر مبارک حضرت سیدالشهدا علیه السلام مشرف شدم، دیدم بدن حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام سالم است، فقط بخشی از بدن آن حضرت زخم است، عرض کردم: یابن رسول الله! هزار و پانصد سال است که شما شهید شده اید، این زخم ها هنوز خوب نشده است؟ فرمود: نمی گذارند خوب بشود. گفتم: چه کسانی نمی گذارند خوب بشود؟ گفت:

همین افرادی که روی منبرها دروغ می خوانند، این دروغ ها بدن مرا زخم می کند و نمی گذارند خوب بشود.

کتاب های معتبر ما برای ذکر مصیبت مانند «ارشاد» مفید، «لهوف» سید بن طاوس، «الذّریعه» ، «نفس المهموم» و «منتهی الآمال» است. مردم با ذکر مصیبت درست، بیشتر گریه می کنند، نیاز نیست که این همه دروغ گفته شود.

ناراحتی ائمه علیهم السلام از افراد حرام خوار

یک رفیق خیلی خوب داشتم. به من گفت: زمان شاه با خانواده به مشهد رفتم که ده روز بمانم. یک نفر به من گفت: اگر اتاق می خواهی برو از فلانی اجاره کن، جای خوب و تمیزی است. رفتم پیش صاحب خانه، به من گفت: الان مسافر دارم، دو تا از اتاق های من فردا شب خالی می شود. برای شب اول یک جایی را موقت گرفتیم تا فردا شب.

شب وجود مبارک حضرت رضا علیه السلام را در خواب دیدم، یک طرف ایستاده بودند، فردی که سری کاملاً شبیه خوک داشت طرف دیگری ایستاده بود. امام هشتم علیه السلام با ناراحتی به من گفتند: در این ده روز می خواهی در خانه او بروی؟ از او

ص: 557

می خواهی اتاق اجاره بکنی؟ من از خواب پریدم. فهمیدم منظور حضرت همان کسی است که فردا شب می خواهم به خانه او بروم.

صبح پیش او رفتم و بدون واهمه به او گفتم: من دیشب چنین خوابی را دیده ام، بدنت، بدن آمیزاد و سرت شبیه به خوک بود، امام هشتم علیه السلام هم به من فرمودند: از تو اتاق اجاره نکنم. گفت: حضرت رضا علیه السلام درست فرمودند، من گرفتار حرام مالی و گناه هستم. به خانۀ ما نیا، اما به حرم که می روی برای من دعا کن تا خدا مرا آدم کند.

آخرین وصیت پیامبر قبل از وفات

بعدازظهر بیست و هشت ماه صفر، آثار مرگ در چهرۀ رسول خدا صلی الله علیه و آله نمایان شد، امیرالمؤمنین علی علیه السلام سر پیغمبر را به دامن خود گرفته بود، پیغمبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله، چند دقیقه قبل از وفات، وصیّت عجیبی کردند. این آخرین کلامی است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمودند و از دنیا رفتند.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: والله، سه بار پیغمبر به من فرمود: علی جان! مال مردم را به آنها برگردانید، اگر چه به اندازۀ نخ تهِ سوزن باشد. دیده اید که خانم ها پیراهن را وصله می کنند و دو سه میلی متر نخ تهِ سوزن می ماند و دیگر نمی شود با آن نخ دوخت و دوز کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: علی جان! مال مردم را به مردم پس بدهید، اگر چه به اندازۀ نخ تهِ سوزن خیّاطی باشد. (1)جای پیغمبر صلی الله علیه و آله خالی است، که ببیند چقدر راحت فرهنگ مالِ مردم خواری حاکم شده است. می خورند، می برند و غارت می کنند.

ص: 558


1- 1) - تحف العقول: 175؛ بحار الأنوار: 418/74، باب 15، ذیل حدیث 38؛ «. . . [1] یَا کُمَیْلُ افْهَمْ وَ اعْلَمْ أَنَّا لَانُرَخِّصُ فِی تَرْکِ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ لِأَحَدٍ مِنَ الْخَلْقِ فَمَنْ رَوَی عَنِّی فِی ذَلِکَ رُخْصَةً فَقَدْ أَبْطَلَ وَ أَثِمَ وَ جَزَاؤُهُ النَّارُ بِمَا کَذَبَ أُقْسِمُ لَسَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ لِی قَبْلَ وَفَاتِهِ بِسَاعَةٍ مِرَاراً ثَلَاثاً یَا أَبَا الْحَسَنِ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ إِلَی الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ فِیمَا جَلَّ وَ قَلَّ حَتَّی الْخَیْطِ وَ الْمَخِیط.»

یک نفر از اداره ای دزدی می کرد، شبی در یکی از مجالس سخنرانی من در تهران شرکت کرده بود، من او را نمی شناختم. از قضا در آن مجلس، راجع به همین مسائل صحبت می کردم، از منبر پایین آمدم، گفت: آقا ما هر روز از اداره مقداری پول بیرون می آوریم، آیا این دزدی است؟ گفتم: چطور؟ گفت: آخر من حساب می کنم که کشور ما چقدر معادن نفت، طلا، جنگل و گاز دارد، بالاخره ما هم از اینها سهمی داریم، ما حق خودمان را برمی داریم، آیا این هم دزدی است؟ گفتم: نه، این حلال ترین پول است، بخور. اگر این دزدی نیست، پس به چه چیزی دزدی می گویند؟

تکرار فعل حرام، باعث انکار مسائل الهی

خداوند منان در قرآن مجید می فرماید:

وقتی حرام ادامه پیدا بکند، شما با خوردن حرام به طور دائم منکر مسائل الهی می شوید. می گویید: این حق من است، گاهی نیز اسم آن را عوض می کنند و به جای رشوه می گویند: حقّ و حساب، از دو لغت خیلی زیبا استفاده می کنند، حقّ اسم و حساب کار پروردگار است. مال حرام را می گیرد و بعد به رفیقش می گوید: امروز حقّ حساب خوبی به دست آوردیم. یعنی دیگر گناه را حس نمی کند و برای او طبیعی می شود.

قصابی که عادت به کم فروشی داشت

دوستی کت و شلواری داشتم که واقعاً از اولیای خدا بود. ایشان نصف روایات «اصول کافی» ، درصد بالایی از شعرهای جلال الدین و بسیاری از آیات قرآن را حفظ بود.

ایشان می گفت: پدرم عالم بود و پانزده سال در شهری که حوزۀ علمیۀ خوبی داشت درس می خواند، من که تنها پسر او بودم وقتی برگشت، دیگر بزرگ شده

ص: 559

بودم.

یک بار به من گفت: من در آن شهری که درس مذهبی می خواندم و خیلی هم به سختی زندگی می کردم، چون پول نداشتم اگر می شد هفته ای دو بار یک سیر و نیم گوشت می خریدم. به قصابی می رفتم، چندین بار می دیدم که این قصّاب به هر کس که گوشت می دهد، انگشت شست خود را زیر کفّه ای که سنگ در آن بود فشار می دهد، آن کفّه گوشت یک مقدار پایین می آمد و یک کیلو گوشت نه سیر می شود، یا پنج سیر گوشت به چهار و نیم سیر تقلیل می یافت.

وقتی نوبت من شد، به او گفتم: آقای قصّاب، شما چرا با شست خود کفّه ترازو را به سمت بالا هل می دهی. گفت: برای اینکه من به کم فروشی عادت کردم، یکی که می گوید: یک کیلو گوشت بده، من نهصد گرم به او می دهم.

گفتم: یک سیر و نیم چقدر گوشت است، برای ما هم کم می گذاری. گفت:

شصت سال است که این شستم را زیر این کفه می گذارم، حتی شب ها هم که خواب می بینم که گوشت می فروشم، شست خود را زیر ترازو می گذارم، اصلاً خود به خود دستم زیر ترازو می رود.

حکایتی از رمی جمرات

در سفر اولی که به مکه رفته بودم، رفیقی داشتم که اهل کاشان بود، در رمی جمرات، به من گفت: یک فرد نزول خواری آمده و می خواهد رمی جمره کند، این رباخوار جمعیت را شکافت و آمد نزدیک جمره، یکی حاجی الجزایری هم آن طرف جمره بود، مثل اینکه از دست شیطان خیلی عصبانی بود، به جای سنگ ریزه یک قلوه سنگ برداشت و چنان به طرف شیطان پرتاب کرد به دیوار خورد و کمانه کرد و به سر این حاجی ایرانی رباخوار اصابت کرد، سر او را شکافت، من گفتم: حجّ این الجزایری امسال قبول است، چون سنگ ما به دیوار جمره خورد، ولی سنگ او

ص: 560

به خود شیطان خورد، چرا؟ چون قرآن می فرماید:

« یَتَخَبَّطُهُ اَلشَّیْطانُ مِنَ اَلْمَسِّ»

اینقدر شیطان در مشاعر حرام خوار، تصرّف کرده که انگار عاقل نیست. فرد عاقل فرمان خدا را نمی شکند، عاقلانه و منطقی زندگی می کند.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

نگهداری مال حرام و دوری از رحمت خدا

اشاره

38

خمینی شهر، مصلی

دهه سوم - جمادی الثانی 1385

ص: 561

ص: 562

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

به دست آوردن بعضی از حرام ها جزء گناهان کبیره حساب می شود. نگاه داشتن مال حرام نیز معصیت است. وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله به مردم فرمودند: کسی که مال حرام را نگاه بدارد و به سرعت و با شتاب، به صاحب آن برنگرداند، تا زمانی که این مال حرام پیش او است، خداوند متعال او را لعنت می کند. (1)لعنت در قرآن به معنی دور کردن از رحمت الهی است.

ما در دنیا و آخرت، نیازمند به رحمت و مغفرت پروردگار هستیم، اگر در معرض رحمت و مغفرت قرار نگیریم، از گرفتاری ها و مشکلات دنیایی و آخرتی نجات پیدا نمی کنیم.

ص: 563


1- 1) - بحار الأنوار: 314/63، باب 2، حدیث 6؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَکَلَ الْحَلَالَ قَامَ عَلَی رَأْسِهِ مَلَکٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ حَتَّی یَفْرُغَ مِنْ أَکْلِهِ وَ قَالَ إِذَا وَقَعَتِ اللُّقْمَةُ مِنْ حَرَامٍ فِی جَوْفِ الْعَبْدِ لَعَنَهُ کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا دَامَتِ اللُّقْمَةُ فِی جَوْفِهِ لَایَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِ وَ مَنْ أَکَلَ اللُّقْمَةَ مِنَ الْحَرَامِ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ فَإِنْ تَابَ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ إِنْ مَاتَ فَالنَّارُ أَوْلَی بِهِ.»

تعبیرهای قرآن دربارۀ مال حرام

قرآن مجید دربارۀ مال حرام و حلال به شکل های گوناگون، آیاتی را بیان می کند.

ممکن است تعجب کنید که پروردگار عالم گروهی از دارندگان مال حلال را هم اهل جهنم می شمارد.

اگر فرد حرام خوار بدون توبه بمیرد اهل جهنم است.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وقتی در مورد توبه به معاذ فرمودند: ای معاذ! برای هر گناهی، توبه ای وجود دارد.

« و احدث لکلّ ذنب توبة، السرّ بالسرّ و العلانیة بالعلانیة» (1)برای هر گناهی توبۀ مخصوص آن را به میدان بیاورید. یک وقت فکر نکنید توبۀ گناهانی مانند نخواندن ده سال نماز، روزه نگرفتن، حجّ واجب نرفتن، کتک زدن همسر و غصب کردن زمین یک «استغفر الله ربّی و اتوب الیه» است.

در باب حکمت های «نهج البلاغه» آمده است:

جوانی که امیرالمؤمنین او را می شناخت، در کوچه گناهی را مرتکب شد، و گفت: «استغفر الله ربّی و اتوب الیه» ، امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: مادرت به عزایت گریه کند که معنی توبه را اشتباه فهمیدی. (2)یعنی مرگ برای تو بهتر از این بود که

ص: 564


1- 1) - تحف العقول: 26؛ بحار الأنوار: 74/129، باب 6، حدیث 33. [1]
2- 2) - نهج البلاغه: حکمت417؛ « [2]قَالَ علیه السلام لِقَائِلٍ قَالَ بِحَضْرَتِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَ تَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارُ الِاسْتِغْفَارُ دَرَجَةُ الْعِلِّیِّینَ وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَی سِتَّةِ مَعَانٍ أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَی مَا مَضَی وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَی تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَی الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ حَتَّی تَلْقَی اللَّهَ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَةٌ وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی کُلِّ فَرِیضَةٍ عَلَیْکَ ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَی السُّحْتِ فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّی تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَةِ کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَةَ الْمَعْصِیَةِ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ.»

زنده بمانی ولی دین خدا را اشتباه بفهمی.

علت این کج فهمی ها این است که یا به عالم متخصّص دین مراجعه نکرده اند یا عمد داشتند که مردم را گمراه کنند. و توبه گمراه کنندگان این است که هر فردی را که گمراه کرده باید دوباره به صراط مستقیم برگرداند، مرده هایی را هم که بی دین کرده است را باید زنده بکند و به صراط الهی برگرداند. راه دیگری ندارد.

اینکه امام علیه السلام فرمود: مادر به عزایت گریه کند یعنی توبه، خیلی مسئولیت سنگینی دارد، همه اهل توبه نیستند، کم هستند آنهایی که توبه می کنند. از روز دوم محرم تا چهار بعدازظهر عاشورا که هشت روز دارد، این هفتاد و دو نفر غیر از شیرخواره و چند بچه کوچک، حدود شصت و پنج نفر از آنها در این هشت شبانه روز، مسائل الهی را از قبیل حلال و حرام، قیامت، بهشت و عذاب را برای این مردمان گفتند. شما یقین بدانید بعد از انبیا و ائمه طاهرین علیهم السلام، موعظه کننده ای در طول تاریخ، بهتر از این هفتاد و دو نفر وجود نداشت. پاک ترین گلو و زبان را داشتند.

من این جمله را قبول ندارم و جمله درستی نیست.

سخن کز دل برون آید نشیند لاجرم بر دل (1)این هفتاد و دو نفر قلبی داشتند که نمونه آن در سینه های مردم عالم وجود نداشت، شب عاشورا سیدالشهدا علیه السلام فرمود:

« فانّی لااعلم اصحابا أوفی وَلاخیراً من اصحابی» (2)من در تمام عالم بهتر از این هفتاد و دو نفر را سراغ ندارم. هیچ کس را هم

ص: 565


1- 1) - امثال و حکم دهخدا: 2/954. [1]
2- 2) - بحار الأنوار: 44/392، باب 37، ذیل حدیث 1. [2]

نمی توان با این اشخاص مقایسه کرد. هیچ وقت نمی توانیم بگوییم شهدای ما هموزن شهدای کربلا هستند، اینها نخبگان عالم بودند. این هفتاد و دو نفر هشت شبانه روز با این گناهکاران صحبت کردند، فکر می کنید چند نفر توبه کردند؟

حداقل سی هزار نفر در کربلا بوده اند، عده ای می گویند: هفتاد هزار نفر. همه زیر بار پذیرش توبه نمی روند و قبول نمی کنند. از این سی هزار نفر، سه نفر توبه کردند.

یعنی از هر ده هزار نفر یک نفر. یکی حرّ بن یزید (1)و دو برادر به نام سعد و ابوالحتوف بن حارث انصاری عجلانی کوفی (2)بودند، حرّ بن یزید اول صبح توبه

ص: 566


1- 1) - بحار الأنوار: 44/314 - 319، باب 37؛ « [1]بَلَغَ عُبَیْدَ اللَّهِ بْنَ زِیَادٍ لَعَنَهُ اللَّهُ الْخَبَرُ وَ أَنَّ الْحُسَیْنَ علیه السلام قَدْ نَزَلَ الرُّهَیْمَةَ فَأَسْرَی إِلَیْهِ حُرَّ بْنَ یَزِیدَ فِی أَلْفِ فَارِسٍ قَالَ الْحُرُّ فَلَمَّا خَرَجْتُ مِنْ مَنْزِلِی مُتَوَجِّهاً نَحْوَ الْحُسَیْنِ علیه السلام نُودِیتُ ثَلَاثاً یَا حُرُّ أَبْشِرْ بِالْجَنَّةِ فَالْتَفَتُّ فَلَمْ أَرَ أَحَداً فَقُلْتُ ثَکِلَتِ الْحُرَّ أُمُّهُ یَخْرُجُ إِلَی قِتَالِ ابْنِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ یُبَشَّرُ بِالْجَنَّةِ فَرَهِقَهُ عِنْدَ صَلَاةِ الظُّهْرِ فَأَمَرَ الْحُسَیْنُ علیه السلام ابْنَهُ فَأَذَّنَ وَ أَقَامَ وَ قَامَ الْحُسَیْنُ علیه السلام فَصَلَّی بِالْفَرِیقَیْنِ فَلَمَّا سَلَّمَ وَثَبَ الْحُرُّ بْنُ یَزِیدَ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فَقَالَ الْحُسَیْنُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ مَنْ أَنْتَ یَا عَبْدَ اللَّهِ فَقَالَ أَنَا الْحُرُّ بْنُ یَزِیدَ فَقَالَ یَا حُرُّ أَ عَلَیْنَا أَمْ لَنَا فَقَالَ الْحُرُّ وَ اللَّهِ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَقَدْ بُعِثْتُ لِقِتَالِکَ وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أُحْشَرَ مِنْ قَبْرِی وَ نَاصِیَتِی مَشْدُودَةٌ إِلَیَّ وَ یَدَیَّ مَغْلُولَةٌ إِلَی عُنُقِی وَ أُکَبَّ عَلَی حَرِّ وَجْهِی فِی النَّارِ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَیْنَ تَذْهَبُ ارْجِعْ إِلَی حَرَمِ جَدِّکَ فَإِنَّکَ مَقْتُولٌ. . . فَضَرَبَ الْحُرُّ بْنُ یَزِیدَ فَرَسَهُ وَ جَازَ عَسْکَرَ عُمَرَ بْنِ سَعْدٍ إِلَی عَسْکَرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَاضِعاً یَدَهُ عَلَی رَأْسِهِ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِلَیْکَ أُنِیبُ فَتُبْ عَلَیَّ فَقَدْ أَرْعَبْتُ قُلُوبَ أَوْلِیَائِکَ وَ أَوْلَادَ نَبِیِّکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ هَلْ لِی مِنْ تَوْبَةٍ قَالَ نَعَمْ تَابَ اللَّهُ عَلَیْکَ قَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ ائْذَنْ لِی فَأُقَاتِلَ عَنْکَ فَأَذِنَ لَهُ فَبَرَزَ وَ هُوَ یَقُولُ: أَضْرِبُ فِی أَعْنَاقِکُمْ بِالسَّیْفِ عَنْ خَیْرِ مَنْ حَلَّ بِلَادَ الْخَیْفِ فَقَتَلَ مِنْهُمْ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ رَجُلًا ثُمَّ قُتِلَ فَأَتَاهُ الْحُسَیْنُ علیه السلام وَ دَمُهُ یَشْخَبُ فَقَالَ بَخْ بَخْ یَا حُرُّ أَنْتَ حُرٌّ کَمَا سُمِّیتَ فِی الدُّنْیَا وَ الآْخِرَةِ.»
2- 2) - ابوحتوف انصاری کوفی: فرزند حارث انصاری عجلانی کوفی از شهدای کربلا و از اصحاب ابی عبدالله الحسین علیه السلام. صاحب وسیلة الدارین به نقل از الحدائق الوردیة و سماوی در کتاب خویش ابصار العین می گویند: از شهدای واقعۀ کربلاست که در رکاب ابی عبدالله الحسین علیه السلام به شهادت رسید. ابوحتوف و برادر وی سعد بن حارث انصاری از خوارج نهروان بودند و با عمر بن سعد به قصد مقابله و مقاتله با حسین به علی علیه السلام به کربلا آمده بودند. در روز دهم محرم الحرام هنگامی که تمام اصحاب امام حسین علیه السلام به شهادت رسیده بودند و از اصحاب فقط سوید بن عمرو بن ابی مطاع خثعمی و بشیر بن عمرو حضرمی باقی مانده بودند، ابی عبدالله الحسین علیه السلام ندای «الا من ناصر فینصرنا، الا من ذاب یذب عن حرم رسول الله» را سر دادند. زنان و کودکان خیمه گاه حسینی ندای سید امام علیه السلام را شنیدند و شروع به فریاد و شیون کردند، ابوحتوف و برادر وی سعد بن حارث صدای زنان و کودکان آل رسول الله را شنیدند و وجدان آنها تکان خورد و به خود آمدند و شعار معروف و همیشگی خوارج را سر دادند «لاحکم الا الله و لاطاعة لمن عصاه» سپس اعلام کردند که حسین فرزند دختر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است که ما آرزوی شفاعت جد او را در روز قیامت داریم چگونه با وی بجنگیم. در حالی که آن حضرت در این حال است و یار و یاوری ندارد. سپس به لشکریان ابن سعد حمله کرده و عدۀ زیادی را کشته و جمعی کثیر را زخمی و مجروح نمودند و هر دوی آنها در یک مکان به شهادت رسیدند، رضوان اللّه علیهما. شهادت ابوحتوف بعد از ظهر عاشورا (سال 61 ق) بود. قبر وی در مقبرۀ دست جمعی شهداء واقع در حرم شریف حسینی شرق قبر مطهر، پایین پای امام علیه السلام است. دایرة المعارف تشیع: 1/396.

کرد، این دو برادر هم بعد از کشتن علی اصغر توبه کردند، توبۀ حرّ این بود که از جان، حقوق و جایزه خود گذشت بکند، حملۀ به زن و بچۀ خود را تحمل بکند، به مجموعۀ این کارها توبه می گویند. اگر روز عاشورا به ابی عبدالله می گفت: اشتباه کردم و خیلی ناراحت هستم. خداحافظ، من با شما نمی جنگم و می رفت به طور یقین اهل جهنم بود.

برای هر گناهی توبه ای است، توبۀ ویژۀ آن گناه را به جا بیاورید، اگر مال حرام پیش تو است و می خواهی توبه بکنی، تا دینار آخر را به صاحب آن برگردان، از خدا نیز طلب عفو کن این یک توبۀ حقیقی می شود.

ص: 567

گنهکار و حرام خواری که توبه حقیقی نکند و بمیرد، قطعاً راه نجاتی ندارد. در صورتی نجات دارد که خانوادۀ او تمام اموالی را که این فرد به حرام تصرف کرده به صاحبان اصلی مال، برگردانند.

تاجر فرش هفتاد ساله ای که اهل اصفهان است به من گفت: من کارمند اداره بودم، آخرین حقوق قبل از بازنشسته شدنم، حدود صد و چهل هزار تومان بود.

ولی در سی سالی که در اداره بودم آن قدر از اداره دزدی کردم که توانستم با آن پول مغازه ای در بازار تهران به قیمت صد میلیون، یک ویلا در شمال چهل میلیون، یک خانه هم در تهران نود میلیون بخرم، به دخترم نیز جهیزیۀ کامل دادم و حالا پیر شدم، می خواهم توبه کنم چه کار کنم؟ گفتم: چه نوع توبه ای؟ گفت: توبه ای یادم بده که کاری به پول، خانه، مغازه و ویلای شمال نداشته باشد. گفتم: چنین توبه وجود ندارد.

این کج فهمی درد بسیار سنگینی است و اگر گناه ادامه پیدا بکند، توبۀ آن خیلی سخت می شود.

این هم یکی از کج فهمی ها است که یک منبری وقتی قوانین دین، حلال و حرام و نظام اسلام را می گوید، بعضی از مردم می گویند: خدا خیلی سفت، سخت و خشن است. پس می خواستید که فقط نگاه کند که آیات قرآن او را پشت سر بیندازیم، آیات حجابش را پاره پاره بکنیم، عرق بخوریم، ورق بازی بکنیم، ربا هم بخوریم، بعد هم بگوییم: «استغفر الله ربّی و اتوب الیه» ، خدا هم بگوید: چون من خدای بامحبتی هستم تو را می بخشم بفرمایید، در بهشت، امام حسین روی تخت منتظر تو است، این طوری خدا خوب است! ! ؟

آنچه که خداوند بر ما حرام کرده و این درِ توبه ای را که به روی ما باز کرده است، از کثرت رحمت و محبت او می باشد، اگر درِ توبه را باز نمی کرد، با یک گناه آدم جهنّمی می شد. چون دیگر کاری نمی توانست بکند.

ص: 568

امام زین العابدین علیه السلام می فرماید:

« أَنْتَ الّذی فَتَحْتَ لِعِبادِکَ باباً إلی عَفْوِکَ سَمَّیْتَهُ التُّوْبَةُ. . فَقُلْتَ: تَبارَکَ اسْمُکَ تُوبُوا الی الله تَوْبَةً نَصوحاً» (1)یعنی یک توبه واقعی، نه توبه زبانی و بی ریشه.

تهدید حلال خورها در قرآن

چرا قرآن می گوید: حلال خورها را به جهنّم می برند، این بیچاره ها چه تقصیری دارند؟ در چند جای قرآن حلال خورها تهدید شده اند.

با پول حرام، هیچ کار خیری نمی شود انجام داد. پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرماید: هر کس با پول حرام مسجد بسازد یا خیرات انجام بدهد، روز قیامت او را با خیراتش در جهنم می اندازند. چون پروردگار با پول حرام هیچ چیزی را قبول نمی کند. (2)

ص: 569


1- 1) - إقبال الأعمال: 248.
2- 2) - اصل روایت پیدا نشد ولی قریب به این مضمون آمده است. وسائل الشیعة: 13/217، باب 11، حدیث 17595؛ «وَ [1]عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ قَالَ لَمَّا بَنَی الْمَهْدِیُّ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ بَقِیَتْ دَارٌ فِی تَرْبِیعِ الْمَسْجِدِ فَطَلَبَهَا مِنْ أَرْبَابِهَا فَامْتَنَعُوا فَسَأَلَ عَنْ ذَلِکَ الْفُقَهَاءَ فَکُلٌّ قَالَ لَهُ إِنَّهُ لَایَنْبَغِی أَنْ تُدْخِلَ شَیْئاً فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ غَصْباً فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ یَقْطِینٍ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَوْ کَتَبْتَ إِلَی مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام لَأَخْبَرَکَ بِوَجْهِ الْأَمْرِ فِی ذَلِکَ فَکَتَبَ إِلَی وَالِی الْمَدِینَةِ أَنْ سَلْ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ عَنْ دَارٍ أَرَدْنَا أَنْ نُدْخِلَهَا فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَامْتَنَعَ عَلَیْنَا صَاحِبُهَا فَکَیْفَ الْمَخْرَجُ مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ ذَلِکَ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام وَ لَابُدَّ مِنَ الْجَوَابِ فَقَالَ لَهُ الْأَمِیرُ لَابُدَّ مِنْهُ فَقَالَ لَهُ اکْتُبْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِنْ کَانَتِ الْکَعْبَةُ هِیَ النَّازِلَةَ بِالنَّاسِ فَالنَّاسُ أَوْلَی بِفِنَائِهَا وَ إِنْ کَانَ النَّاسُ هُمُ النَّازِلِینَ بِفِنَاءِ الْکَعْبَةِ فَالْکَعْبَةُ أَوْلَی بِفِنَائِهَا فَلَمَّا أَتَی الْکِتَابُ الْمَهْدِیَّ أَخَذَ الْکِتَابَ فَقَبَّلَهُ ثُمَّ أَمَرَ بِهَدْمِ الدَّارِ فَأَتَی أَهْلُ الدَّارِ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام فَسَأَلُوهُ أَنْ یَکْتُبَ لَهُمْ إِلَی الْمَهْدِیِّ کِتَاباً فِی ثَمَنِ دَارِهِمْ فَکَتَبَ إِلَیْهِ أَنِ ارْضَخْ لَهُمْ شَیْئاً فَأَرْضَاهُمْ.»

خدا با ما مهربان نیست، یا ما با خدا سر سازش نداریم. مردم گناهکار با خدا سر سازش ندارند و بعد می گویند: خدا با ما سر سازش ندارد. یعنی داستان را برعکس می کنند. به پروردگار تهمت می زنند، تهمت آنها را قرآن نقل می کند:

« فَیَقُولُ رَبِّی أَهانَنِ» 1

خدا با من سر سازش ندارد، خدا با من خوب نیست. پروردگار عالم می گوید:

« کَلاّ بَلْ لا تُکْرِمُونَ اَلْیَتِیمَ * وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی طَعامِ اَلْمِسْکِینِ * وَ تَأْکُلُونَ اَلتُّراثَ أَکْلاً لَمًّا * وَ تُحِبُّونَ اَلْمالَ حُبًّا جَمًّا» 2

این طور نیست که تو می گویی، دروغ می گویی، با برنامه های دین من سازش نداری. به یتیم احترام نکردی، به مستحق ها و افتادگانی که می شناختی، کمک نکردی، ارث خواهر و برادرت را غصب کردی، تو این قدر عاشق پول شدی که نتوانستی پول را از خودت جدا کنی.

در جزء نهم قرآن، سورۀ مبارکۀ توبه می فرماید:

« وَ اَلَّذِینَ یَکْنِزُونَ اَلذَّهَبَ وَ اَلْفِضَّةَ وَ لا یُنْفِقُونَها فِی سَبِیلِ اَللّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ» 3

ص: 570

آنهایی که ثروتمند هستند و در راه خدا هزینه نمی کنند به آنها مژدۀ عذاب دردناک قیامت را بده.

یک عده ای خیال می کنند چون حلال به دست آوردند، باید خیالشان راحت باشد که روز قیامت کاری به آنها ندارند. چنین نیست. امیرالمؤمنین علیه السلام بر منبر فرمود:

« فی حلالها حساب»

نگویید: من مال حلال به دست آورده ام و در روز قیامت با ما حساب مالی ندارند، بلکه حلال دار بخیل را محاکمه می کنند.

« و فی حرامها عقاب» (1)چقدر مال حرام، مال سنگینی است.

بدهکاری و نماز میّت

فردی به امام صادق علیه السلام عرض کرد: یابن رسول الله! این یاران شیعه ما قصه ای را نقل می کنند که باور آن سنگین است. حضرت فرمودند: برایم تعریف کن. گفت:

یاران شیعۀ ما می گویند: یک نفر در مدینه از دنیا رفت، جنازۀ او را به مسجد آوردند، آن زمان نیز، همه دوست داشتند پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نماز میت را بخواند.

خانوادۀ میت به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله عرض کردند: شما نماز این میت را بخوانید.

پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله خیلی صریح فرمودند: من به این میّت نماز نمی خوانم؛ زیرا او دو

ص: 571


1- 1) - نهج البلاغه: خطبۀ 81؛ « [1]مَا أَصِفُ مِنْ دَارٍ أَوَّلُهَا عَنَاءٌ وَ آخِرُهَا فَنَاءٌ فِی حَلَالِهَا حِسَابٌ وَ فِی حَرَامِهَا عِقَابٌ مَنِ اسْتَغْنَی فِیهَا فُتِنَ وَ مَنِ افْتَقَرَ فِیهَا حَزِنَ وَ مَنْ سَاعَاهَا فَاتَتْهُ وَ مَنْ قَعَدَ عَنْهَا وَاتَتْهُ وَ مَنْ أَبْصَرَ بِهَا بَصَّرَتْهُ وَ مَنْ أَبْصَرَ إِلَیْهَا أَعْمَتْهُ.»

دینار بدهکار بوده است، خودتان نمازش را بخوانید. (1)عدم پرداخت بدهی این قدر سنگین است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: من نماز او را نمی خوانم.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 572


1- 1) - الکافی: 93/5، باب الدین، حدیث 2؛ [1]وسائل الشیعة: 18/319، باب 2، حدیث 23758؛ « [2]مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّهُ ذُکِرَ لَنَا أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ مَاتَ وَ عَلَیْهِ دِینَارَانِ دَیْناً فَلَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ صَلُّوا عَلَی صَاحِبِکُمْ حَتَّی ضَمِنَهُمَا [ عَنْهُ ] بَعْضُ قَرَابَتِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ذَلِکَ الْحَقُّ ثُمَّ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّمَا فَعَلَ ذَلِکَ لِیَتَّعِظُوا وَ لِیَرُدَّ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ وَ لِئَلَّا یَسْتَخِفُّوا بِالدَّیْنِ وَ قَدْ مَاتَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ مَاتَ الْحَسَنُ علیه السلام وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ قُتِلَ الْحُسَیْنُ علیه السلام وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ.»

خطابات قرآنی

خطاب قرآن به اهل ایمان

خطاب قرآن به اهل ایمان

39

خمینی شهر، مصلی

دهه سوم - جمادی الثانی 1385

ص: 573

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

کلام در رابطۀ با حلال و حرام بود. کتاب خدا و روایات در این زمینه مسائل بسیار مهمی را مطرح کرده اند. مسائلی در مورد حلال و حرام که مربوط به دنیای مردم است و مسائلی که مربوط به آخرت آنها است.

از آیات بسیار مهم قرآن، در همین زمینه، دو آیه در سورۀ مبارکۀ بقره، که خطابش به کلّ مردم است و غیر از آن آیاتی است که خطابش به اهل ایمان است.

گاهی پروردگار عالم سخن خود را با خطاب به اهل ایمان، شروع می کند.

« یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللّهَ حَقَّ تُقاتِهِ»

« یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ»

« یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ»

ص: 574

اما در این آیۀ شریفه خطاب با «یا أَیُّهَا اَلنّاسُ» شروع می شود. یعنی خطاب پروردگار به همۀ مردان و زنان عالم است، هر کس که به گوش او برسد و اهل گوش دادن باشد.

ادارۀ امور زندگی فقط با تکیۀ بر مال حلال

« یا أَیُّهَا اَلنّاسُ کُلُوا مِمّا فِی اَلْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ اَلشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ» 1

ترجمۀ ظاهری آیۀ شریفه این است که: ای جمیع انسان ها، برای ادارۀ امور زندگی خود، فقط به حلال پاکیزه تکیه کنید. از مرز حلال بیرون نروید، چرا که اگر قدم از مرز حلال بیرون بگذارید یعنی قدم گذاشتن به جای قدم های شیطان.

شیطان هم اهل محبت، رفاقت، دلسوزی و دوستی با شما نیست.

« إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ»

او دشمن آشکار شما است، دشمنی پنهانی نیست که نتوانید او را بشناسید. هر کسی که شما را تشویق و ترغیب بکند و دست شما را بگیرد و از مرزهای خدا بیرون ببرد، او شیطان است. دشمن نسبت به شما چه نظری دارد؟

وقتی پروردگار می فرماید: دشمن شما آشکار است، معلوم است شیطان هر نظری که در حقّ ما دارد، نظری منفی است. این دشمن هیچ نظر مثبتی به ما ندارد.

بنابراین کسانی که خودشان را در اختیار این دشمن قرار می دهند در حقیقت به او می گویند: ما را تحویل هفت طبقۀ جهنم بده. شیطان در اسم عام است و اسم

ص: 575

شناسنامه ای هیچ شخصی هم نیست. حتّی اسم شناسنامه ای ابلیس نیست.

چون ابلیس مردم را از مرزهای خدا با وسوسه گری بیرون می برد، خدا به او می گوید: اگر شیطان این کار را نمی کرد، شیطان نبود و هر شیطانی دست از گمراه کردن مردم بردارد، او هم دیگر شیطان نیست.

در سورۀ مبارکۀ ابراهیم، آیۀ بیست و دو (1)پروردگار عالم در روز قیامت گناه هیچ کسی را به عهدۀ شیطان نخواهد گذاشت و به گنهکار نمی گوید: تو تقصیری نداری، پروندۀ تو به گردن شیطان است، حالا شیطان یا پدر، شوهر یا همسر تو بوده است.

قرآن مجید می فرماید:

« یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِکُمْ وَ أَوْلادِکُمْ عَدُوًّا لَکُمْ» 2

ص: 576


1- 1) - ابراهیم (14) : 22؛ « « وَ [1]قَالَ الشَّیْطَنُ لَمَّا قُضِیَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَ عَدَکُمْ وَعْدَ الْحَقِ ّ وَ وَعَدتُّکُمْ فَأَخْلَفْتُکُمْ وَ مَا کَانَ لِیَ عَلَیْکُم مِّن سُلْطَنٍ إِلَّآ أَن دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی فَلَا تَلُومُونِی وَلُومُواْ أَنفُسَکُم مَّآ أَنَا بِمُصْرِخِکُمْ وَ مَآ أَنتُم بِمُصْرِخِیَّ إِنِّی کَفَرْتُ بِمَآ أَشْرَکْتُمُونِ مِن قَبْلُ إِنَّ الظَّلِمِینَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ» ؛ و شیطان [ در قیامت ] هنگامی که کار [ محاسبۀ بندگان ] پایان یافته [ به پیروانش ] می گوید: یقیناً خدا [ نسبت به برپایی قیامت، حساب بندگان، پاداش و عذاب ] به شما وعدۀ حق داد، و من به شما وعده دادم [ که آنچه خدا وعده داده، دروغ است، ولی می بینید که وعدۀ خدا تحقّق یافت ] و [ من ] در وعده ام نسبت به شما وفا نکردم، مرا بر شما هیچ غلبه و تسلّطی نبود، فقط شما را دعوت کردم [ به دعوتی دروغ و بی پایه ] و شما هم [ بدون اندیشه و دقت دعوتم را ] پذیرفتید، پس سرزنشم نکنید، بلکه خود را سرزنش کنید، نه من فریادرس شمایم، و نه شما فریادرس من، بی تردید من نسبت به شرک ورزی شما که در دنیا دربارۀ من داشتید [ که اطاعت از من را هم چون اطاعت خدا قرار دادید ] بیزار و منکرم؛ یقیناً برای ستمکاران عذابی دردناک است.»

بعضی از شیطان ها همسران و بچه های شما هستند. کار چنین دشمنی فقط این است که شما را با تشویق، گریه، ترغیب، وسوسه و با پشت سر اندازی، از مرزهای خدا بیرون ببرد. شما را تحریک کند که از مرزهای حرام وارد بشوید. شیاطین، دام های مختلفی از قبیل گریه، دلسوزی، ایجاد چشم و هم چشمی دارند و این دشمنی با شما است.

رفیقی در تهران داشتم به نام حسین که هم سن من است، خیلی آدم بزرگواری است و از حلال خدا قدم بیرون نگذاشته است. برای او مکرراً میدان حرام پیدا می شد، ولی می گفت: باید شیطان را مسخره بکنید تا از شما بدش بیاید و شما را رها کند، وقتی با او گرم بگیرید بر شما مسلّط می شود.

این رفیق من وقتی می دید که من از کار نوشتن و منبر خیلی خسته می شوم، مرا به خانۀ خود می برد. خیلی خوش بیان، خوش زبان و اهل گریه بود، می گفت: مادرم، شیطان پدرم بود، یعنی از پدر من در امر زندگی توقعی بیش از توان و بیش از پول پدرم را داشت، اگر پدر من می خواست توقعات مادرم را برآورده کند، حتماً باید وارد حرام می شد. شغل پدرم این بود که صبح می رفت زغال سنگ ها را در کوره می ریخت، در تابستان گرم تهران، تیشه، بیل، و از این قبیل ابزارها می ساخت و شب که پیاده می آمد به خانه، تمام پوست صورت او سوخته بود، نماز جماعتش را هم بیرون می خواند و می آمد.

مادر من شروع به حرف زدن می کرد، ناروا می گفت، توقعات خود را می گفت.

گاهی می گفت: لعنت به پدر و مادر تو که وسیلۀ این ازدواج را فراهم کردی، ما هم بچه بودیم و عادت کرده بودیم و می دانستیم هر شب مادر ما یک منبر یک ساعته برای پدر می رود، پدرم نیز با روی باز گوش می داد.

می گفت: پدر من در این فحّاشی ها یک بار خم به ابرو نکشید. یعنی هر مؤمنی باید این باشد. یکی از دستگیره های بسیار قوی نجات در قیامت، اخلاق است. نرم

ص: 577

بودن، مهربان بودن، طلاق ندادن، بیرون نکردن، تلخ نشدن، گفت: پدرم حساب کرده بود مادرم را که نمی خواهد طلاق بدهد، اهل درگیری هم نبود، می گفت: والله ما دیگر عادت کردیم هر شب یک ساعت منبر این حاج خانم را باید گوش بدهیم، طوری نمی شود.

اگر درگیر بشوم گناهکار می شوم. بگذار در این خانه یک نفر گناهکار باشد، چرا دو نفر گناه بکنند. گفت: دهان مادرم کف می کرد و خسته می شد و دیگر نمی توانست به سخنرانی ادامه بدهد. پدرم خیلی آرام می گفت: حاج خانم، مطالبی که شما فرمودید، در عالم معنی به صورت طناب است. چون خواسته های شما خلاف خدا است، من اگر این طناب را بگیرم به جنهم می روم، حاج خانم به خدا، بدن من طاقت آتش جهنم را ندارد، من هم با طناب تو جهنم نمی روم.

عدم تسلط شیطان بر انسان

در قیامت گناه هیچ کسی را به گردن شیطان نمی اندازند. چرا؟ چون خداوند در آیۀ بیست و دوم سورۀ ابراهیم می فرماید:

شیطان در محضر من، به تمام کسانی که حرف او را گوش داده اند، می گوید: تنها کاری که من در دنیا کرده ام این بود که شما را به گناه دعوت کنم، ای کاش، دعوت مرا اجابت نمی کردید، من فقط دعوت کردم. خدا نیز می فرماید: به این خاطر، تسلّط شیطان را بر شما قرار ندادم تا شما در روز قیامت نگویید: ما محکوم شدیم و دست و پای ما بسته شده بود و شیطان ما را به گناه کشید. شیطان قدرت به گناه کشیدن شما را ندارد، تنها هنر شیطان، دعوت است و بیشتر از این قدرت ندارد، تو این دعوت شیطانی را اجابت نکن. مثل اینکه کارت عروسی برای تو می فرستند و نمی روی، همان طور نیز دعوت شیطان را قبول نکن. گریز از شیطان، کاری ندارد.

مردم نباید خود را مرعوب شیاطین ببینند. شما نباید به شیطان ضعف نشان بدهید،

ص: 578

باید با هر شیطانی با قدرت روبه رو بشوید، در نهایت، شیطان از دست تو خسته شده و تو را رها می کند.

مال حلال و عمل نیک

« یا أَیُّهَا اَلنّاسُ کُلُوا مِمّا فِی اَلْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً»

برای ادارۀ امور زندگی خود فقط به دنبال مال حلال بروید، گول دیگران را نخورید، حالا خانۀ سیصد متری تو به نهصد متر نرسید، عیبی ندارد. چون خانه آخرت که همان قبر باشد فقط به اندازۀ این تن نحیف جا دارد و هیچ مال حرام و حلالی در آن وارد نمی شود. آخرین اتاقی که به تو می دهند قبر است. از آنجا دیگر نمی توان فرار کرد. دنیا دار امتحان است و با گذشت هر روز فرصتی گرانبها از دست می رود. این کوزه به طرف شکستن می رود، این جسم، زمانی سبویی بزرگ بود.

چیزی که به درد آن دنیا می خورد فقط عمل نیک است و بس. حال عالم سر به سر پرسیدم از فرزانه ای

وصیت نامه

آدم با خدا چقدر راحت زندگی می کند. کسی به من گفت: شما وصیت نامه داری؟ گفتم: بله سی صفحه است. گفت: چه نوشته ای؟ گفتم: آن را به تو می دهم که

ص: 579

بخوانی، به من گفت: از زمین، پول و ملک مگر چیز ننوشتی؟ گفتم: نه، چیزی نبود، گفت: آنها را جای دیگری نوشته اید؟ گفتم: نه، این سی صفحه، سفارش به دین اخلاق و محبت است. تنها وصیّتی که من دارم این است که وقتی من از دنیا رفتم، هر جا که راحت بودید، مرا دفن کنید. مراسم ختم هم حق ندارید برای من بگیرید.

برای چه مزاحم مردم بشوید.

وقتی از دنیا رفتیم دیگری کاری به زن و بچه نداریم، پروندۀ ما به دست خدا می افتد. برو دنبال این مداح و آن منبری. پرونده را در عالم برزخ به دست تو می دهند و می گویند: این هفتاد سال عمر خود را بخوان و ببین که چه کار کردی؟ مراسم ختم به چه درد می خورد؟

در شهرهای بزرگ اوضاع خیلی به هم خورده است. خیابان میرداماد یکی از مناطق خیلی گران تهران است. در کلّ خیابان یک مسجد وجود دارد. من در آن مسجد ده شب منبر رفتم. مدیر مسجد به من گفت: پیرمردی در این مسجد نماز می خواند، این پیرمرد مدتی به مسجد نیامد. گفتیم: به سراغ او برویم، وقتی رفتیم دیدیم به دیوار خانۀ او پارچۀ سیاه زده اند و فوت کرده است، کسی هم به ما مسجدی ها خبر نداد. بالاخره یکی از آشناهای ایشان را پیدا کردیم، پرسیدیم چه شد و چرا به ما خبر ندادید؟ گفتند: یک روز سه پسر او به کلانتری آمدند، گفتند: سه نفر با لباس نیروی انتظامی در خانه پدر ما را کشتند و رفتند، چیزی هم با خود نبردند. گفت: یک افسر آگاهی خیلی زرنگ و کارکشته، درِ گوش رئیس کلانتری گفت: قاتل این پیرمرد، همین سه برادر هستند. بعد از چند روز معلوم شد که این سه نفر قاتل هستند.

وقتی آنها را به جرم قتل، محاکمه کردند، گفتند: چون پدر ما سه میلیارد تومان پول داشت، هر چه معطّل شدیم که بمیرد، نمی مرد. با هم تصمیم گرفتیم او را بکشیم.

ص: 580

چند سال دیگر که خیلی شلوغ بشود، برای کشتن ما، سراغ ما هم می آیند. ایمان کم و اسلام کم رنگ بشود، این بلاها سر ما هم می آید. مسجدها را تقویت بکنید، این جلسات واجب است، من اصلاً اعتقاد ندارم که این جلسات مستحب است، بر هر فرد واجب است که این جلسات را برپا بکند، تا دین خدا تقویت شود. چون هر چه دین ضعیف تر بشود، جنایت، ظلم و فساد بالاتر می رود.

قیمت حلال از نظر قرآن

« کُلُوا مِمّا فِی اَلْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً»

برای اینکه قیمت حلال را بدانید، این آیه بسیار مهم سورۀ مبارکۀ مؤمنون را عنایت کنید. خیلی آیۀ عجیبی است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: تعداد انبیا صد و بیست و چهار هزار نفر بودند. (1)« یا أَیُّهَا اَلرُّسُلُ»

به این صد و بیست و چهار هزار پیامبر خطاب کردم.

« کُلُوا مِنَ اَلطَّیِّباتِ وَ اِعْمَلُوا صالِحاً» 2

اول، لقمۀ خود را پاک کنید و بعد عبادت بکنید، چون من عبادت آلودۀ به حرام را قبول نمی کنم. اول زندگی خود را حلال بکنید. اسلام در طهارت جسم اصلاً

ص: 581


1- 1) - معانی الأخبار: 333، حدیث 1؛ بحار الأنوار: 11/32، باب 1، حدیث 24؛ « [1]أَبِی ذَرٍّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ کَمِ النَّبِیُّونَ قَالَ مِائَةُ أَلْفٍ وَ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ نَبِیٍّ قُلْتُ کَمِ الْمُرْسَلُونَ مِنْهُمْ قَالَ ثَلَاثُ مِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ جَمّاً غَفِیراً قُلْتُ مَنْ کَانَ أَوَّلَ الْأَنْبِیَاءِ قَالَ آدَمُ قُلْتُ وَ کَانَ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ مُرْسَلًا قَالَ نَعَمْ خَلَقَهُ اللَّهُ بِیَدِهِ وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ. . . .»

فشاری به مردم وارد نکرد. الان نیز همه جا لوله کشی است و دیگر آب قلیلی وجود ندارد. شما دستت را یکبار بگیر زیر شیر آب پاک می شود، دیگر اسراف معنا ندارد. (1)

وسواس در وضو

جوانی در شهر مشهد جلوی مرا گرفت و گفت: من وسواس دارم، گفتم: به چه وسواس داری، گفت: در وضو. گفتم: چقدر آب مصرف می کنی؟ گفت: شیر را که باز می کنم تا وضو بگیرم و به دلم بچسبد، حدود یک ربع الی بیست دقیقه طول می کشد. در آن حال من به یک نفر گفتم: آقا می شود یک استکان آب به من بدهید، گفت: بله آقا. یک استکان آب به من داد، جورابم را درآوردم و نشستم، آستین هایم را بالا زدم، با همان یک استکان وضو گرفتم. گفتم: به حضرت رضا علیه السلام من با این وضو می روم نماز بخوانم، تو شیر آب را باز می کنی و باز هم می گویی: وضو نشد. با یک کاسۀ آب هم می شود غسل کرد. خدا گفته با یک کاسۀ آب می شود غسل کرد، با یک استکان می شود وضو گرفت.

ص: 582


1- 1) - مستدرک الوسائل: 5/431، باب 29، حدیث 6274؛ « [1]قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِکُلِّ قَلْبٍ وَسْوَسَةٌ فَإِذَا فَتَقَ الْوَسْوَاسُ حِجَابَ الْقَلْبِ وَ نَطَقَ بِهِ اللِّسَانُ أُخِذَ بِهِ الْعَبْدُ وَ إِذَا لَمْ یَفْتُقِ الْحِجَابَ وَ لَمْ یَنْطِقْ بِهِ اللِّسَانُ فَلَا حَرَجَ.» وسائل الشیعة: 16/348، باب 23، حدیث 21732؛ « [2]قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ذِکْرُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ شِفَاءٌ مِنَ الْوَعْکِ وَ الْأَسْقَامِ وَ وَسْوَاسِ الرَّیْبِ وَ حُبُّنَا رِضَی الرَّبِّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی.» غرر الحکم: 359، حدیث 8128؛ « [3]فَدَعِ الْإِسْرَافَ مُقْتَصِداً وَ اذْکُرْ فِی الْیَوْمِ غَداً وَ أَمْسِکْ مِنَ الْمَالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِکَ وَ قَدِّمِ الْفَضْلَ لِیَوْمِ حَاجَتِکَ.» غرر الحکم: 359، حدیث 8132؛ « [4]وَیْحَ الْمُسْرِفِ مَا أَبْعَدَهُ عَنْ صَلَاحِ نَفْسِهِ وَ اسْتِدْرَاکِ أَمْرِهِ.»

قمر بنی هاشم علیه السلام و رد کردن پیشنهاد حرام

شمر برای قمر بنی هاشم نامه ای آورد، از متن آن نامه خبر نداریم. در کوفه که دهان به دهان گشت، معلوم شد ابن زیاد در این نامه نوشته است که حسین بن علی را رها کنید و به کوفه بیایید، تا به شما شغل، زمین و پول بدهیم. یعنی قمر بنی هاشم را به حرام خواری دعوت کرده بود.

وقتی شمر نزدیک خیمه ها آمد و گفت: قوم و خویش هایم را می خواهم. امام حسین علیه السلام به قمر بنی هاشم فرمود: تو را صدا می زنند، برو ببین چه می گویند. قمر بنی هاشم از خیمه بیرون آمد، دید که شمر است، حرف شمر تمام نشده بود، که حضرت عباس شمشیر خود را کشید، و شمر از ترس فرار کرد.

امام پرسید: برادر با تو چه کاری داشت؟ گفت: پسر فاطمه، قبل از این که کار خود را بگوید، خیز برداشتم که او را نصف بکنم ولی فرار کرد. امام علیه السلام یک نگاه به قمر بنی هاشم کرد و در دل گفت: ای پناهگاه خیمه ها تو چه انسانی هستی؟ من فکر می کنم در روز عاشورا سخت ترین لحظه ابی عبدالله، آن وقتی بود که قمر بنی هاشم گفت: برادر به من هم اجازه بده بروم. در شب تاسوعا، همه خواب بودند، چون می دانستند، عباس بیدار است، اما شب یازدهم، دشمن راحت خوابید و زن و بچه بیدار بودند، چون دیگر عباس نداشتند. لذا حضرت ابی عبدالله علیه السلام کنار بدن برادر فرمود: «والکمد قاتلی» برادر جان، اگر تا امروز غروب مرا نکشند، داغ تو مرا زنده نخواهد گذاشت.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص: 583

فهرست ها

اشاره

ص: 584

فهرست آیات

آیه-شماره آیه - صفحه

. فاتحه (1)-« بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ»-1-541

. بقره (2)-« جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَ شًا وَالسَّمَآءَ بِنَآءً وَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَآءِ مَآءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الَّثمَرَ تِ رِزْقًا لَّکُمْ»-22-120

« جَنَّتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ»-25-403

« أَبَی وَ اسْتَکْبَرَ وَ کَانَ مِنَ الْکَفِرِینَ»-34-139

« وَ کُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَیْثُ شِئْتَُما وَ لَاتَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ»-35-586

« فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطَنُ»-36-583

« فَتَابَ عَلَیْهِ»-37-140

« هُمْ فِیهَا خَلِدُونَ»-39-473

« وَ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَوةِ وَ إِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخَشِعِینَ»-45-138

« وَ بَآءُو بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ»-61-228، 229، 231

« أَن تَذْبَحُواْ بَقَرَةً» - 67 - 112

« وَ بِالْوَ لِدَیْنِ إِحْسَانًا» - 83 - 80

« وَ أُشْرِبُواْ فِی قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ» - 93 - 531

ص: 585

« یَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ یُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ» - 96 - 474

« یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ» - 104 - 597، 605

« وَ إِذِ ابْتَلَی إِبْرَ هِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا» - 124 - 273، 274

« إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَیْهِ رَ جِعُونَ» - 156 - 401

« وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبَابُ» - 166 - 197

« یَأَیُّهَا النَّاسُ کُلُواْ مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَلاً طَیِّبًا وَ لَاتَتَّبِعُواْ خُطُوَ تِ الشَّیْطَنِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ» - 168 - 339، 348، 361، 380، 381، 382، 605، 628، 632، 634

« إِنَّمَا یَأْمُرُکُم بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشَآءِ وَ أَن تَقُولُواْ عَلَی اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ» - 169 - 348

« فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَ لَاعَادٍ» - 173 - 107

« إِن تَرَکَ خَیْرًا الْوَصِیَّةُ» - 180 - 179، 212

« وَلَا تَأْکُلُواْ أَمْوَ لَکُم بَیْنَکُم بِالْبَطِلِ» - 188 - 550

« وَمِنْهُم مَّن یَقُولُ رَبَّنَآ ءَاتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الْأَخِرَةِ حَسَنَةً» - 201 - 123، 126، 130

« أُوْلئِکَ یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ» - 221 - 381

« لَآإِکْرَاهَ فِی الدِّینِ» - 256 - 71

« وَیُؤْمِن بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَی لَاانفِصَامَ لَهَا» - 256 - 477

« مَّثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَ لَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ. . .» - 261 - 383

« أَنفِقُواْ مِن طَیِّبَتِ مَا کَسَبْتُمْ» - 267 - 382

« یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَنُ مِنَ الْمَسِ ّ» - 275 - 605، 612

« فَلَکُمْ رُءُوسُ أَمْوَ لِکُمْ» - 279 - 467

ص: 586

. آل عمران (3) - « الرَّ سِخُونَ فِی الْعِلْمِ» - 7 - 37

« زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَ تِ مِنَ النِّسَآءِ وَالْبَنِینَ وَالْقَنَطِیرِ الْمُقَنطَرَةِ. . .» - 14 - 379

« جَنَّتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ خَلِدِینَ فِیهَا» - 15 - 599

« رَبِ ّ إِنِّی نَذَرْتُ لَکَ مَا فِی بَطْنِی مُحَرَّرًا» - 35 - 296

« رَبِ ّ إِنِّی وَضَعْتُهَآ أُنثَی وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنثَی» - 36 - 296

« وَلَا یَنظُرُ إِلَیْهِمْ» - 77 - 198

« یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ» - 102 - 627

« کُنتُمْ خَیْرَ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ» - 110 - 100

« یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَاتَأْکُلُواْ الرِّبَواْ أَضْعَفًا مُّضَعَفَةً وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» - 130 - 139، 140، 141

« وَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِی» - 131 - 141

« وَأَطِیعُواْ اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» - 132 - 142، 147، 149

« وَسَارِعُواْ إِلَی مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّکُمْ. . . أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ» - 133 - 147، 149، 150

« وَالْکَظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الُْمحْسِنِینَ» - 143 - 440

« کُلُّ نَفْسٍ ذَآئِقَةُ الْمَوْتِ» - 185 - 196

. نساء (4) - « إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَ لَ الْیَتَمَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا» - 10 - 574، 575

« یُوصِیکُمُ اللَّهُ فِی أَوْلَدِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنثَیَیْنِ» - 11 - 212

« یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَاتَأْکُلُواْ أَمْوَ لَکُم بَیْنَکُم بِالْبَطِلِ» - 29 - 627

ص: 587

. مائده (5) - « إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ» - 27146

« أَکَّلُونَ لِلسُّحْتِ» - 42 - 229، 230

« لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَ وَةً لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ الْیَهُودَ» - 82 - 88

« أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِ ّ» - 83 - 335

« کُلُواْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلَلاً طَیِّبًا» - 88 - 339

« إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنصَابُ وَالْأَزْلَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَنِ» - 90 - 382

. انعام (6)

« أُوْلئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ» - 82 - 225

« بِغَیْرِ عِلْمٍ» - 100 - 142

« أَوْفُواْ الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ» - 152 - 380

« مَن جَآءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا» - 160 - 144

. اعراف (7)

« وَلَا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَکِرِینَ» - 17 - 471

« وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ» - 19 - 586، 587، 592

« تَکُونَا مَلَکَیْنِ أَوْ تَکُونَا مِنَ الْخَلِدِینَ» - 20 - 586

« قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَآ أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَ تَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَسِرِینَ» - 23 - 140

« وَلِبَاسُ التَّقْوَی ذَ لِکَ خَیْرٌ» - 26 - 399

« یَبَنِیءَادَمَ لَایَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَنُ کَمَآ أَخْرَجَ أَبَوَیْکُم مِّنَ الْجَنَّةِ» - 27 - 583، 585، 592، 597، 598، 605

« کُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلَا تُسْرِفُواْ» - 31 - 338، 361

« لَایَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلَا یَسْتَقْدِمُونَ» - 34 - 211

« وَلَا تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْیَآءَهُمْ» - 85 - 380

ص: 588

« وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیرًا مِّنَ الْجِنِ ّ وَالإِْنسِ» - 179 - 470

« لَهُمْ قُلُوبٌ لَّایَفْقَهُونَ بِهَا. . . اُولئکَ کَالْأنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ» - 179 - 415، 446

. انفال (8)

« إِنَّ شَرَّ الدَّوَآبِ ّ عِندَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لَایَعْقِلُونَ» - 22 - 446

« وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَرَهُمْ» - 50 - 183

. توبه (9)

« وَالَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا یُنفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ» - 34 - 71، 622

« یَوْمَ یُحْمَی عَلَیْهَا فِی نَارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوَی بِهَا جِبَاهُهُمْ. . . - فَذُوقُواْ مَا کُنتُمْ تَکْنِزُونَ» - 35 - 71، 72، 73، 313

« وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَُمحِیطَةُ بِالْکَفِرِینَ» - 49 - 402، 540

« وَرِضْوَ نٌ مِّنَ اللَّهِ أَکْبَرُ» - 72 - 64

« أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْیَنَهُ عَلَی تَقْوَی مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوَ نٍ خَیْرٌ. . . - وَ اللَّهُ لَایَهْدِی الْقَوْمَ الظَّلِمِینَ» - 109 - 66، 67، 68، 69، 70

« کُونُواْ مَعَ الصَّدِقِینَ» - 119 - 292

« حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ» - 128 - 505

. یونس (10)

« إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَی اللَّهِ» - 72 - 363

. هود (11)

« مَا مِن دَآبَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَی اللَّهِ رِزْقُهَا» - 6 - 119

. یوسف (12)

« اقْتُلُواْ یُوسُفَ» - 9 - 454

ص: 589

« وَ أَلْقُوهُ فِی غَیَبَتِ الْجُبِ ّ» - 10 - 454

« أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا یَرْتَعْ وَ یَلْعَبْ» - 12 - 454

« وَ جَآءُو أَبَاهُمْ عِشَآءً یَبْکُونَ» - 16 - 455

« فَأَکَلَهُ الذِّئْبُ» - 17 - 452

« وَ جَآءُو عَلَی قَمِیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ» - 18 - 452

« بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنفُسُکُمْ» - 18 - 452، 453

« رَبِ ّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ» - 33 - 295، 373

« إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةُ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی» - 53 - 458، 459

« قُلْ هَذِهِ سَبِیلِی أَدْعُواْ إِلَی اللَّهِ عَلَی بَصِیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِی» - 108 - 536، 537، 540

. رعد (13)

« إِنَّ اللَّهَ لَایُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ» - 11 - 304

« جَنَّتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا وَ مَن صَلَحَ مِنْ ءَابَاءِهِمْ وَ أَزْوَ جِهِمْ وَ ذُرِّیَّتِهِمْ وَالْمَلَئِکَة یَدْخُلُونَ عَلَیْهِم مِّن کُلِ ّ بَابٍ» - 23 - 179، 466، 481

« سَلَمٌ عَلَیْکُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ» - 24 - 482

« یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَآءُ وَ یَقْدِرُ» - 26 - 120

. ابراهیم (14)

« فِی ضَلَلِ بَعِیدٍ» - 3 - 65

« کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فِی السَّمَآءِ» - 24 - 360، 362

. حجر (15)

« فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی فَقَعُواْ لَهُ سَجِدِینَ» - 29 - 64، 353

« إِنَّ السَّاعَةَ لَأَتِیَةٌ» - 85 - 492

ص: 590

. نحل (16)

« فِیهِ شِفَآءٌ لِلنَّاسِ» - 69 - 341

« إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَواْ وَّ الَّذِینَ هُم مُّحْسِنُونَ» - 128 - 475

. اسراء (17)

« إِنَّ هَذَا الْقُرْءَانَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَ یُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ. . .» - 9 - 136

« مَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولاً» - 15 - 231

« وَ لَاتَقْرَبُواْ الزِّنَی إِنَّهُ کَانَ فَحِشَةً وَسَآءَ سَبِیلاً» - 32 - 375

« یَسَْلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی» - 85 - 353

. کهف (18)

« أَکْثَرُ مِنکَ مَالًا وَ أَعَزُّ نَفَرًا» - 34 - 250

« وَ الْبَقِیَتُ الصَّلِحَتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَ خَیْرٌ أَمَلاً» - 46 - 507

« کَانَ مِنَ الْجِنِ ّ» - 50 - 584

. طه (20)

« مِنْهَا خَلَقْنَکُمْ» - 55 - 64

« فَمَا خَطْبُکَ یَسَمِرِیُّ» - 95 - 460

« کَذَ لِکَ سَوَّلَتْ لِی نَفْسِی» - 96 - 460

. انبیاء (21)

« مَا جَعَلْنَهُمْ جَسَدًا لَّایَأْکُلُونَ الطَّعَامَ» - 8 - 377، 378

. حج (22)

« وَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الَّذِی جَعَلْنَهُ لِلنّاسِ سَوَآءً الْعَکِفُ فِیهِ وَ الْبَادِ» - 25 - 242

ص: 591

. مؤمنون (23)

« یَأَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُواْ مِنَ الطَّیِّبَتِ وَ اعْمَلُواْ صَلِحًا» - 51 - 634

« رَبِ ّ ارْجِعُونِ» - 99 - 160

« لَعَلِّی أَعْمَلُ صَلِحًا فِیَما تَرَکْتُ کَلَّآ إِنَّهَا کَلِمَةٌ هُوَ قَاءِلُهَا. . .» - 100 - 160 - 161

. فرقان (25)

« وَ لَایَزْنُونَ وَمَن یَفْعَلْ ذَ لِکَ یَلْقَ أَثَامًا» - 68 - 374، 375

« یُضَعَفْ لَهُ الْعَذَابُ یَوْمَ الْقِیَمَةِ وَیَخْلُدْ فِیهِ مُهَانًا» - 69 - 374، 375، 376

. قصص (28)

« وَ لَاتَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا» - 77 - 319

« إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْءَانَ لَرَآدُّکَ إِلَی مَعَادٍ» - 85 - 553

« کُلُّ شَیْءٍ هَالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ» - 88 - 476

. عنکبوت (29)

« وَ إِنَّ الدَّارَ الْأَخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوَانُ» - 64 - 522، 527

. روم (30)

« ثُمَّ کَانَ عَقِبَةَ الَّذِینَ أَسَُواْ السُّوأَی أَن کَذَّبُواْ بَِایَتِ اللَّهِ» - 10 - 479

. لقمان (31)

« أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَهِرَةً» - 20 - 378

. سجده (32)

« فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ» - 5 - 480

« فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّآ أُخْفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ» - 17 - 494، 563

ص: 592

. احزاب (33)

« النَّبِیُّ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ» - 6 - 35

« إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَلِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِ ّ» - 56 - 476

« أَدْنَی أَن یُعْرَفْنَ» - 59 - 407

« وَ مَن یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِیًما» - 71 - 249

. فاطر (35)

« مَن کَانَ یُرِیدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِیعًا إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ» - 10 - 372، 388

« وَ مَآ أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِی الْقُبُورِ» - 22 - 558

. یس (36)

« عَلَی الْأَرَاءِکِ مُتَّکُِونَ» - 56 - 482

« سَلَمٌ قَوْلًا مِّن رَّبٍ ّ رَّحِیمٍ» - 58 - 482

« وَ امْتَزُواْ الْیَوْمَ أَیُّهَا الُْمجْرِمُونَ» - 59 - 526

« أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یَبَنِی ءَادَمَ أَن لَّاتَعْبُدُواْ الشَّیْطَنَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ» - 60 - 592

« الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلَی أَفْوَ هِهِمْ وَ تُکَلِّمُنَآ أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ» - 65 - 159

. صافات (37)

« وَ إِنَّ مِن شِیعَتِهِ لَإِبْرَ هِیمَ» - 83 - 272، 273، 274

« قَدْ صَدَّقْتَ الرُّءْیَآ إِنَّا کَذَ لِکَ نَجْزِی الُْمحْسِنِینَ» - 105 - 553

. زمر (39)

« فَبَشِّرْ عِبَادِ» - 17 - 87، 91

ص: 593

« الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلئِکَ الَّذِینَ هَدَلهُمُ اللَّهُ وَ أُوْلئِکَ هُمْ أُوْلُواْ الْأَلْبَبِ» - 18 - 87، 88، 91

« إِنَّکَ مَیِّتٌ وَ إِنَّهُم مَّیِّتُونَ» - 30 - 154، 215، 523

. غافر (40)

« لِّمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ لِلَّهِ الْوَ حِدِ الْقَهَّارِ» - 16 - 197

« النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْهَا غُدُوًّا وَ عَشِیًّا» - 46 - 200، 201

. فصلت (41)

« إِنَّ الَّذِینَ قَالُواْ رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَمُواْ. . . وَ أَبْشِرُواْ بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ» - 30 - 170، 171، 172، 173، 174، 176، 177، 178، 180، 182

« نَحْنُ أَوْلِیَآؤُکُمْ فِی الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ فِی الْأَخِرَةِ. . . وَ لَکُمْ فِیهَا مَا تَدَّعُونَ» - 31 - 180، 181، 182

« نُزُلًا مِّنْ غَفُورٍ رَّحِیمٍ» - 32 - 182

« وَ مَنْ أَسَآءَ فَعَلَیْهَا» - 46 - 144

. شوری (42)

« وَ مَآ أَنتُم بِمُعْجِزِینَ فِی الْأَرْضِ» - 31 - 96

. زخرف (43)

« مَا تَشْتَهِیهِ الْأَنفُسُ» - 71 - 465، 466

. محمد (47)

« إِن تَنصُرُواْ اللَّهَ یَنصُرْکُمْ» - 7 - 39

« الَّذِینَ کَفَرُواْ یَتَمَتَّعُونَ وَ یَأْکُلُونَ کَمَا تَأْکُلُ الْأَنْعَمُ» - 12 - 506، 508

ص: 594

. ق (50)

« مَّا یَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ» - 18 - 431

« فَکَشَفْنَا عَنکَ غِطَآءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ» - 22 - 158

« هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِن مَّزِیدٍ» - 30 - 470، 472، 522

. ذاریات (51)

« وَ فِی السَّمَآءِ رِزْقُکُمْ وَ مَا تُوعَدُونَ» - 22 - 120

« فَوَ رَبِ ّ السَّمَآءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِّثْلَ مَآ أَنَّکُمْ تَنطِقُونَ» - 23 - 120

. نجم (53)

« وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَی» - 3 - 347

« إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَی» - 4 - 347

« وَ أَن لَّیْسَ لِلْإِنسَنِ إِلَّا مَا سَعَی» - 39 - 320

. الرحمن (55)

« کُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ» - 26 - 476

« وَ یَبْقَی وَجْهُ رَبِّکَ» - 27 - 476

. واقعه (56)

« إِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ» - 1 - 209

« لَیْسَ لَوَقْعَتِهَا کَاذِبَةٌ» - 2 - 209

« خَافِضَةٌ رَّافِعَةٌ» - 3 - 209

« إِذَا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا» - 4 - 209

« وَ بُسَّتِ الْجِبَالُ بَسًّا» - 5 - 209

« فَکَانَتْ هَبَآءً مُّنبَثًّا» - 6 - 209

« فِی سِدْرٍ مَّخْضُودٍ» - 28 - 598

« وَ طَلْحٍ مَّنضُودٍ» - 29 - 598

ص: 595

« وَ ظِلٍّ مَّمْدُودٍ» - 30 - 598

« وَ مَآءٍ مَّسْکُوبٍ» - 31 - 598

« وَ فَکِهَةٍ کَثِیرَةٍ» - 32 - 599

« لَّامَقْطُوعَةٍ وَ لَامَمْنُوعَةٍ» - 33 - 599

« وَ فُرُشٍ مَّرْفُوعَةٍ» - 34 - 599

« ثُلَّةٌ مِّنَ الْأَوَّلِینَ» - 39 - 470

« وَ ثُلَّةٌ مِّنَ الْأَخِرِینَ» - 40 - 470

« فَلَوْلَآ إِن کُنتُمْ غَیْرَ مَدِینِینَ» - 86 - 216

« تَرْجِعُونَهَآ إِن کُنتُمْ صَدِقِینَ» - 87 - 216

. حدید (57)

« أَنفِقُواْ مِمَّا جَعَلَکُم مُّسْتَخْلَفِینَ فِیهِ» - 7 - 361

. حشر (59)

« یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ» - 18 - 478، 479، 627

« لَوْ أَنزَلْنَا هَذَا الْقُرْءَانَ عَلَی جَبَلٍ لَّرَأَیْتَهُ خَشِعًا مُّتَصَدِّعًا مِّنْ خَشْیَةِ اللَّهِ» - 21 - 111

. جمعه (62)

« قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِی تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلَقِیکُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَی عَلِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهَدَةِ فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» - 8 - 215

. تغابن (64)

« یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِنَّ مِنْ أَزْوَ جِکُمْ وَ أَوْلَدِکُمْ عَدُوًّا لَّکُمْ» - 14 - 629

. ملک (67)

« الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیَوةَ» - 2 - 521

ص: 596

. حاقه (69)

« فِی جَنَّةٍ عَالِیَةٍ» - 22 - 481

. مزمل (73)

« یَأَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ» - 1 - 243

« قُمِ الَّیْلَ إِلَّا قَلِیلاً» - 2 - 243

. مدثر (74)

« کُلُّ نَفْسِ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ» - 38 - 538

. انسان (76)

« إِنَّا هَدَیْنَهُ السَّبِیلَ» - 3 - 503

. نبأ (78)

« وَ جَعَلْنَا نَوْمَکُمْ سُبَاتًا» - 9 - 244

. نازعات (79)

« أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی» - 24 - 171

. عبس (80)

« فَلْیَنظُرِ الْإِنسَنُ إِلَی طَعَامِهِ» - 24 - 384

. تکویر (81)

« وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ» - 5 - 307

. انفطار (82)

« یَأَیُّهَا الْإِنسَنُ» - 6 - 597، 605

ص: 597

. اعلی (87)

« ثُمَّ لَایَمُوتُ فِیهَا» - 13 - 524

. غاشیه (88)

« وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَّاعِمَةٌ» - 8 - 481

« لِّسَعْیِهَا رَاضِیَةٌ» - 9 - 481

« فِیهَا عَیْنٌ جَارِیَةٌ» - 12 - 481

« وَ نَمَارِقُ مَصْفُوفَةٌ» - 15 - 481

« وَ زَرَابِیُّ مَبْثُوثَةٌ» - 16 - 481

. فجر (89)

« وَ لَیَالٍ عَشْرٍ» - 2 - 395

« فَیَقُولُ رَبِّی أَهَنَنِ» - 16 - 622

« کَلَّا بَل لَّاتُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ» - 17 - 622

« وَلَا تَحَضُّونَ عَلَی طَعَامِ الْمِسْکِینِ» - 18 - 622

« وَ تَأْکُلُونَ التُّرَاثَ أَکْلاً لَّمًّا» - 19 - 622

« وَ تُحِبُّونَ الْمَالَ حُبًّا جَمًّا» - 20 - 622

« یَأَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ» - 27 - 162، 163، 400، 401

« ارْجِعِی إِلَی رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً» - 28 - 162، 163، 163، 399، 400، 401، 402

« فَادْخُلِی فِی عِبَدِی» - 29 - 163، 400، 402

« وَ ادْخُلِی جَنَّتِی» - 30 - 163، 400، 403

. شمس (91)

« وَ الشَّمْسِ وَ ضُحَهَا» - 1 - 392

ص: 598

« وَ الْقَمَرِ إِذَا تَلَهَا» - 2 - 392

« وَ النَّهَارِ إِذَا جَلَّهَا» - 3 - 395

« وَ اللَّیْلِ إِذَا یَغْشَهَا» - 4 - 394

« وَ السَّمَآءِ وَ مَا بَنَهَا» - 5 - 396

« وَالْأَرْضِ وَ مَا طَحَهَا» - 6 - 396

« وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوَّهَا» - 7 - 397

« فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَهَا» - 8 - 399

. زلزله (99)

« یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا» - 4 - 159، 526، 527

« بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحَی لَهَا» - 5 - 526

« فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ» - 7 - 160

« وَ مَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ» - 8 - 135، 160، 525، 607

. قارعه (101)

« فَأَمَّا مَن ثَقُلَتْ مَوَ زِینُهُ» - 6 - 481

« فَهُوَ فِی عِیشَةٍ رَّاضِیَةٍ» - 7 - 481

. عصر (103)

« وَ الْعَصْرِ» - 1 - 46

« إِنَّ الْإِنسَنَ لَفِی خُسْرٍ» - 2 - 46

« إِلَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ» - 3 - 46

. مسد (111)

« تَبَّتْ یَدَآ أَبِی لَهَبٍ وَ تَبَّ» - 1 - 184

ص: 599

. فلق (113)

« قُلْ أَعُوذُ بِرَبِ ّ الْفَلَقِ» - 1 - 55

« مِن شَرِّ مَا خَلَقَ» - 2 - 55

« وَ مِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ» - 3 - 55

« وَ مِن شَرِّ النَّفَّثَتِ فِی الْعُقَدِ» - 4 - 55

« وَ مِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ» - 5 - 55

فهرست روایات

روایت-معصوم-صفحه

« آه من قلّة الزاد و طول الطریق و بعد السفر» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 326

« أَبْکِی لِخُرُوجی عَنْ قَبْرِی عُرْیاناً» - امام سجاد علیه السلام - 127

« اذا احبّ الله عبداً ألهمه العمل بثمان خصال غضّ البصر عن المحارم. . . و الصبر و الامانة و الصدق و السخاء» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 404، 406، 407، 408

« اِذا وقَعَتِ اللُقْمَةُ مِنْ حَرامِ فی جَوْفِ العَبْدِ لَعَنَهُ کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَواتِ وَ فِی الْاَرْضِ» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 111، 112

« اَصْلُ الانسانِ لُبُّه وَ عَقْلُه دِینُهُ و مُرُوَّتُه حَیْثُ یَجْعَلُ لِنَفْسِهِ» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 83

« ألا وَ اِنَّ الْیَوْمَ الْمِضْمارُ وَ غَداً السِّباقَ و السَّبَقَةُ الْجَنَّةُ وَ الغایَةُ النّار» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 79، 82

« اللهم اَغْنِنَا بِحَلالِکَ عَنْ حَرامِکَ» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 578

« امات قلبی عظیم جنایتی» - امام سجاد علیه السلام - 544

« أَنْتَ الّذی فَتَحْتَ لِعِبادِکَ باباً إلی عَفْوِکَ سَمَّیْتَهُ التُّوْبَةُ. . - فَقُلْتَ: تَبارَکَ اسْمُکَ تُوبُوا الی الله تَوْبَةً نَصوحاً» - امام سجاد علیه السلام - 621

« الإنْسانُ بُنْیانُ اللّهِ مَلْعُونٌ مَنْ هَدَمَ بُنْیانَهُ» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 504، 509

« ان الله تعالی یحبّ معالی الامور و یکره سفسافها» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 404

« إِنَّ اللّهَ عز و جل حَرَّمَ الجَنَّةَ جَسَداً غَذّی بِحَرامٍ» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 101

« انّ سوء الخلق لیفسد الایمان کما یفسد الخلّ العسل» - امام باقر علیه السلام - 58

« ان علیا و شیعته هم الفائزون» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 275، 276

« اوصیکما الله بتقوی الله و أن لاتبغیا الدنیا و ان بغتکما و لاتَأْسَفَا علی شیء. . .» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 487 - 489

ص: 600

« اول ما خلق اللّه نوری» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 362

« أیقنت أنک أنت أرحم الراحمین فی موضع العفو و الرحمة» - امام صادق علیه السلام - 143

« بالقعود علی قلبی» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 512

« بأبی أنتم و أمّی طبتم و طابت الارض التی فیها دفنتم و فزتم و الله فوزاً عظیماً» - زیارت وارث - 249

« جعلک الله من المصلّین» - امام حسین علیه السلام - 328

« خدیجة بنت خویلد زوجة النبی فی الدنیا و الاخرة» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 531

« خفیف المؤونة» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 496

« الدخول فیها سهل و الخروج منها مع السلامة صعب» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 468

« الزبیر منّا» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 585

« شجرة النبوة و موضع الرسالة و مختلف الملائکة و معدن العلم و اهل بیت الوحی الفلک الجاریة فی اللجج الغامرة یأمن من رکبها و یغرق من ترکها» - دعای امام سجاد علیه السلام - در ماه شعبان - 359، 363، 364، 366، 367، 368

« ظَرفُ المُؤمن نَزاهتُهُ عن المَحارِمِ وَ مُبادَرَتُهُ إِلَی الْمَکارِمِ» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 74

« العبادة مع أکل الحرام کالبناء علی الرمل و قیل: علی الماء» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 114، 115

« علی أن ذلک بلاء و مکروه قلیل مکثه یسیر بقائه» - دعای کمیل - 305

« فالصورة صورة انسان و القلب قلب حیوان» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 446، 543

« فانّ المؤمن لایخون» - امام جواد علیه السلام - 602

« فانّی لااعلم اصحابا أوفی وَلاخیراً من اصحابی» - امام حسین علیه السلام - 617

« فَبِالیَقینِ أَقْطَعُ لَوْلا ما حَکَمْتَ بِهِ مِنْ تَعْذِیْبِ جاحدیکَ. . .» - دعای کمیل - 574

« فحاسبوا أنفسکم قبل أن تحاسبوا علیها فانّ للقیامة خمسین موقفاً کل موقف مقداره الف سنة ثم تلا هذه الآیة « فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ»» - امام صادق علیه السلام - 479، 480

ص: 601

« فزت و ربّ العکبه» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 555

« فقد ملئت بطونکم من الحرام» - امام حسین علیه السلام - 416

« فکیف احتمالی لبلاء الآخرة و جلیل وقوع المکاره فیها و هو بلاء تطول مدّته. . .» - دعای کمیل - 305

« فلعن الله أمة أسرجت و ألجمت و تنقّبت و تهیّأت لقتالک یا مولای یا أباعبدالله» - زیارت عاشورا - 247

« فی حلالها حساب و فی حرامها عقاب» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 623

« القبر. . . حفرة من حفر النیران» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 556

« قَدْ عَزَّ مَنْ قَنَعَ» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 238

« [ أَخْبِرْنِی بِجَمیعِ شَرَائِعِ الدّینِ قال: ] قَوْلُ الحَقّ وَ الْحُکْمُ بِالْعَدْلِ وَ الْوفاءُ بِالعَهْدِ» - امام سجاد علیه السلام - 427، 431، 436، 438

« قومٌ یلمّون بالمعاصی» - امام صادق علیه السلام - 260

« کتابنا ینطق بالحق» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 436

« [ أنا و اللّه أحبّک فقال له أمیرالمؤمنین ] کذبت» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 266

« کذبوا لیسوا لنا بموال» - امام صادق علیه السلام - 262

« لابکینّ علیک بکاء الفاقدین و لانادینّک أین کنت یا ولی المؤمنین. . .» - دعای کمیل - 376

« لاتعادِ الایام فتعادیکم» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 47، 48

«لایدخل الجَنَّة من نَبَت لحمه من السُّحت؛ النّار أَولی به» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 108

« لعن الله من تخلّف عن جیش اسامة» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 43

« لکم أوّل نظرة الی المرأة فلا تتبعوها بنظرة أخری» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 455

« المؤمن کالجبل الراسخ لاتحرّکه العواصف» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 37، 38، 39

« المؤمن من طاب مکسبه و حسنت خلیقته» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 119، 123، 225، 228، 230، 233، 237، 313

« المالُ مادّة الشهوات» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 38

« المسلم من سلم الناس من یده و لسانه» - امام صادق علیه السلام - 225

ص: 602

« مَنْ رآنی فَقَدْ رَأَی الحَقَّ» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 505، 509

« الموت تحفة المؤمن» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 554

« الناقص ملعون» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 509

« نجی الصامتون» - امام صادق علیه السلام - 430

« النظر سهم مسموم من سهام ابلیس» - رسول اللّه علیه السلام - 456

« واجعل جسدی فی الاجساد المطهرة» - حضرت زهرا علیها السلام - 373

« و احدث لکلّ ذنب توبة، السرّ بالسرّ و العلانیة بالعلانیة» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 616

« و التخلّق باخلاق الصالحین» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 513

« وَ الجنّة لا یدخلها الاّ طیّب» - امام باقر علیه السلام - 102، 355

« [ ما اکثر الحجیج و أعظم الضجیج ] و أقلّ الحجیج» - امام صادق علیه السلام - 308، 309

« والکمد قاتلی» - امام حسین علیه السلام - 636

« و الله ان القبر لروضة من ریاض الجنة» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 323

« واهاً لک ایّتها التربة! لَیَحشُرَنَّ منک اقوامٌ یَدْخُلُونَ الجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسابٍ» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 245، 246

« و رضوان الله و الجنة فی الاخرة» - امام صادق علیه السلام - 127

« الوضوء علی الوضوء نور علی نور» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 377

« و طابت الارض التی فیها دفنتم» - زیارت وارث - 242

« و عَمِّرْنی ما کانَ عُمُرِی بَذْلَةً فی طاعَتِک فاذا کان عمری مرتعاً للشیطان فاقبضنی الیک» - امام سجاد علیه السلام - 420، 422

« و هذا ما لاتقوم له السموات و الارض» - دعای کمیل - 524

« یا بنیّ! للمؤمن ثلاث ساعات ساعة یُناجِی فیها ربه و ساعة یحاسب فیها نفسه وَ ساعة یَخْلُو فیها بَیْنَ نَفْسِهِ. . .» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 491، 492، 494، 495، 500

« یا علی! من أکل من الحرام و مات قلبُه و خرق دینه و ضعف یقینه و کلّت عبادته و حجبت دعوته» - رسول اللّه صلی الله علیه و آله - 569، 542، 543، 544، 545، 550، 557، 573

ص: 603

« یرحم الله خبّاب بن الأَرَت فلقد أسلم راغباً و هاجر طائعاً و قنع بالکفاف و رضی عن الله و عاش مجاهداً» - امیرالمؤمنین علیه السلام - 106، 191 - 192

ص: 604

فهرست اشعار

مصرع اول-سراینده-صفحه

آن سخن های چو مار و کژدمت - مولوی - 429، 432

از جرم حضیض خاک تا اوج زحل - ابن سینا - 209

ای جلوۀ آیه های قرآن - ؟ - 268

ای دریده پوستین یوسفان - مولوی - 307، 577

این ذوق و سماع ما مجازی نبود - ؟ - 95

این نفس بد اندیش به فرمان شدنی نیست - میرزا حبیب اللّه خراسانی - 388

ایها الناس! جهان جای تن آسایی نیست - سعدی شیرازی - 482 - 483

با خضر دانش یار شو ای موسی دل - الهی قمشه ای - 461

باش تا صبح دولتت بدمد - انوری ابیوردی - 328

برگ عیشی به گور خویش فرست - سعدی شیرازی - 216

بسی تیر و دیماه و اردیبهشت - سعدی شیرازی - 215

به قبرستان گذر کردم صباحی - باباطاهر همدانی - 216

به گورستان گذر کردم کم و بیش - باباطاهر همدانی - 127

بیا تا دست از این عالم بداریم - باباطاهر همدانی - 569

بی گناهی، کم گناهی نیست در دیوان عشق - صائب تبریزی - 246، 458

تا ابد جلوه گه حق و حقیقت سر توست - ؟ - 165

تا نگرید ابر کی خندد چمن - مولوی - 335

تا نگرید کودک حلوا فروش - مولوی - 336

جدّ تو آدم بهشتش جای بود - شیخ بهائی - 592

جمله ذرات زمین و آسمان - مولوی - 418

ص: 605

حال عالم سر به سر پرسیدم از فرزانه ای - ابوسعید ابوالخیر - 632

خانه پر گندم و یک جو نفرستاده به گور - سعدی شیرازی - 216

خرما نتوان خوردن از این خار که کِشتیم - سعدی شیرازی - 500

خوشا آنان که در این صحنۀ خاک - ؟ - 440 - 441

دریغا که بی ما بسی روزگار - سعدی شیرازی - 203 - 204

دین نگذارد که خیانت کنی - ؟ - 116، 600

راستی کن که راستان رستند - اوحدی مراغه ای - 292

ز دست دیده و دل هر دو فریاد - باباطاهر همدانی - 408

ز ملک تا ملکوتش حجاب بردارند - حافظ شیرازی - 299

ز هر چه غیر یار استغفر الله - فیض کاشانی - 517 - 518

سخن کز دل برون آید نشیند لاجرم بر دل - دهخدا - 617

غسل در اشک زدم کاهل طریقت گویند - حافظ شیرازی - 102

قصه شنیدم که بوالعلا به همه عمر - ایرج میرزا - 210

قوم دیگر می شناسم ز اولیاء - مولوی - 297

که ای صوفی شراب آن گه شود صاف - حافظ شیرازی - 477

گریه بر هر درد بی درمان دواست - ؟ - 335

مستند ذرّات جهان، هشیار کو؟ هشیار کو؟ - فیض کاشانی - 438

مکن کاری که بر پا سنگت آیو - باباطاهر همدانی - 579

مُلک تو مرز ملکوت خداست - ؟ - 315

من غلط کردم در اول بی شمار - ملا احمد نراقی - 512 - 513

موحد چو در پای ریزی زرش - سعدی شیرازی - 226

مهتری گر به کام شیر در است - حنظله بادغیسی - 44 - 45

هر چه بگندد نمکش می زنند - دهخدا - 455

یکی روز من نیز در عهد خویش - نظامی گنجوی - 217

فهرست اعلام

پیامبر، محمد، رسول اللّه صلی الله علیه و آله 33، 37، 38، 41، 42، 43، 44، 46، 47، 48، 51، 58، 63، 70، 75، 79، 80، 95، 98، 101، 105، 108، 110، 111، 112، 114، 115، 119، 122، 135، 142، 144، 147، 153، 154، 169، 175، 180، 181، 184، 185، 189، 198، 201، 207، 210، 215، 223، 231، 237، 243، 244، 249، 255، 258، 261، 271، 272، 273، 275، 276، 277، 280، 281، 282، 283، 287، 289، 290، 291، 293، 303، 304، 313، 314، 315، 319، 320، 321، 322، 333، 340، 341، 345، 346، 347، 348، 353، 354، 356، 362، 364، 366، 367، 371، 377، 379، 384، 391، 394، 395، 403، 404، 407، 408، 421، 425، 431، 433، 436، 445، 456، 458، 465، 470، 474، 475، 476، 480، 487، 493، 503، 504، 505، 506، 507، 509، 511، 513، 515، 521، 523، 525، 529، 530، 531، 532، 533، 535، 536، 538، 540، 541، 542، 543، 545، 549، 550، 552، 553، 554، 556، 557، 561، 562، 567، 569، 573، 575، 577، 578، 583، 597، 605، 607، 609، 615، 616، 621، 623، 624، 627، 634

امام علی، امیرالمؤمنین علیه السلام 35، 38، 48، 51، 53، 63، 73، 79، 82، 83، 85، 98، 99، 102، 106، 110، 111، 119، 122، 125، 135، 148، 149، 154، 191، 192، 220، 223، 224، 225، 226، 228، 230، 237، 242، 244، 247، 248، 259، 266، 275، 276، 278، 280، 282، 287، 293، 303، 304، 305، 306، 319، 326، 355، 376، 387، 399، 419، 421، 426، 428، 435، 445، 447، 448، 449، 450، 451، 452، 455، 458، 466، 467، 471، 485، 487، 489، 490، 492، 496، 500، 506، 510، 511، 512، 536، 538، 542، 543، 544، 545، 549، 551، 552، 555، 561، 573، 574، 575، 584، 585، 609، 616، 617، 623

حضرت فاطمه زهرا علیها السلام 99، 255، 261، 265، 266، 279، 280، 282، 283، 314، 315، 327، 334، 366، 373، 507، 532، 639

امام حسن مجتبی علیه السلام 48، 210، 267، 268،

ص: 606

282، 283، 487، 488، 490، 492، 494، 495، 500

امام حسین، سید الشهداء، اباعبداللّه علیه السلام 48، 107، 143، 163، 164، 193، 194، 218، 220، 226، 228، 229، 239، 241، 242، 246، 247، 248، 263، 264، 265، 268، 282، 283، 328، 329، 330، 343، 399، 400، 403، 408، 415، 416، 419، 422، 426، 474، 487، 488، 505، 508، 555، 577، 608، 617، 619، 620، 636

امام سجاد، علی بن الحسین، زین العابدین علیه السلام 48، 127، 239، 240، 260، 261، 271، 357، 359، 362، 366، 409، 411، 413، 416، 419، 420، 422، 423، 425، 427، 436، 438، 439، 440، 516، 517، 540، 543، 563، 621

امام محمدباقر علیه السلام 48، 57، 260، 261، 266، 273، 274، 355، 411، 421، 509، 513، 568

امام صادق علیه السلام 48، 112، 123، 124، 125، 127، 137، 143، 144، 145، 163، 174، 175، 176، 189، 202، 223، 261، 262، 263، 266، 267، 271، 272، 279، 308، 309، 333، 335، 340، 356، 365، 366، 399، 400، 402، 403، 411، 430، 472، 473، 477، 479، 489، 514، 554، 598، 623

امام کاظم، موسی بن جعفر علیه السلام 39، 48، 169

امام رضا علیه السلام 48، 159، 177، 260، 261، 266، 271، 295، 405، 406، 590، 608، 609، 635

امام جواد علیه السلام 48، 190، 192، 193، 601

امام هادی، علی النقی علیه السلام 31، 33، 34، 35، 39، 40، 41، 47، 48

امام حسن عسکری علیه السلام 48، 259، 529

امام مهدی، امام زمان، حجة بن الحسن علیه السلام 48، 130، 256، 257، 273، 327، 359

آتیلا 36

آدم علیه السلام 64، 139، 156، 181، 224، 266، 271، 282، 287، 366، 367، 470، 526، 585، 586، 587، 588، 592، 598، 599

آسیه علیها السلام 530

آل محمد، اهل بیت، ائمه معصومین، دوازده امام علیهم السلام 33، 34، 42، 48، 51، 54، 59، 63، 79، 85، 90، 95، 100، 105، 106، 111، 114، 119، 122، 128، 135، 136، 142، 143، 144، 147، 153، 157، 169، 171، 174، 177، 180، 189، 199، 207، 210، 215، 223، 224، 227، 237، 240، 255، 256، 258، 259، 260، 261، 262، 263، 264، 267، 271، 283، 287، 303، 305، 319، 333، 334، 337، 340، 351، 353، 354، 366، 367، 371، 372، 376، 377، 391، 399، 402، 411، 412، 413، 421، 425، 426، 428، 431، 437، 439، 445، 446، 453، 465، 474، 475، 487، 493، 503، 504، 507، 512، 521، 535، 536، 537، 540، 541، 549، 558، 561، 573، 578، 583، 585، 597، 605، 608، 615، 617، 627

ص: 607

ابراهیم علیه السلام 130، 176، 271، 272، 273، 274، 275، 276، 277، 507، 552، 553

ابراهیم مکفوف 509

ابن ابی عمیر 39

ابن سینا 209

ابن طاوس، سید 608

ابن عباس 99، 505

ابن ملجم 555

ابوبصیر 308، 309

ابوبکر 98، 99

ابوثمامه صیداوی 328

ابوالحتوف بن حارث انصاری عجلانی کوفی 618، 619

ابوحمزه ثمالی 127

ابوحنیفه 90

ابوذر 43، 46، 99، 246، 248، 281، 509، 525

ابوالعلاء 210

ابولهب 184، 185

ابوالنجم طبیب 468، 469

ابوهیثم بن التیهان 99

احمد حنبل 90

احمد شاه 587

ارباب، آیت اللّه حاج آقا رحیم 566

اسامة 43، 44

اسحاق علیه السلام 272، 273، 507

اسفندیار 200

اسماعیل علیه السلام 272، 273، 507، 553

اصفهانی، آیت اللّه 412

اولوالعزم چهارم علیه السلام 296

اهل سنت، اهل تسنن، سنّی 87، 88، 263، 275، 277، 280، 377، 433، 505

اهل مدینه 99

اهل مکه 99

بابا رکن الدین 588، 590

بافقی، شیخ محمدتقی 421

برادران یوسف علیه السلام 454

بروجردی، آیت اللّه 46، 109، 297، 566

بنی اسرائیل 459

بنی امیه 36، 73، 437، 553

بنی العباس 39، 73، 437

بوذر جمهر 434

پاک نژاد، دکتر 341

پدر شیخ صدوق 529

پیامبران، انبیا علیهم السلام 42، 59، 66، 79، 85، 128، 135، 143، 157، 158، 171، 180، 210، 224، 227، 271، 273، 305، 323، 372، 376، 377، 391، 399، 413، 426، 453، 474، 489، 493، 503، 506، 512، 536، 538، 540، 541، 544، 549، 558، 617، 634

تربتی، ملا عباس 417

تیمور 36، 311

جزائری، سید نعمت اللّه 551، 552

جعفر بن ابی طالب علیه السلام 246

جلوه، میرزا ابوالحسن 310، 311

چنگیز 36، 311، 587

چهارده معصوم علیهم السلام آل محمد علیهم السلام

ص: 608

حائری، آیت اللّه شیخ عبدالکریم 416

حاجی آخوند، پدر شهید قدوسی 414، 415

حبیب بن مظاهر 474

حجاج بن یوسف 36

حجر بن عدی 227

حذیفة بن اسید غفاری 267

حر بن یزید ریاحی 356، 357، 426، 618، 619

حسن، مشهدی 297

حسن نصراللّه، سید 87

حسین 630

حلی، علامه 259

حنظله بادغیسی 44

حوا علیها السلام 139، 585، 586، 587، 588، 592، 598، 599

خباب بن الأرت 106، 192

خدیجه علیها السلام 280، 531، 558

خرقانی، شیخ ابوالحسن 309، 311، 312

خضر علیه السلام 388

خلجستانی، امیر عبداللّه 42، 44

خمینی، امام 52، 99

درچه ای، آیت اللّه سید محمدباقر 565

دورکهایم 366

راشد 417

راغب اصفهانی 52

رستم 200

رشید هجری 227

رضاخان 587

زبیر 585

زکریا علیه السلام 273

زلیخا 295، 457، 459

زهیر بن قین بجلی 329

زینب کبری علیها السلام 194، 238، 240، 247

سامری 95، 96، 460

ساوجی، میرزا ابوالفضل 468

سبزواری، ملا هادی 495، 496، 497، 498، 499

سعد 99

سعد بن حارث انصاری عجلانی کوفی 618، 619

سعدی 226، 500

سعید بن عبداللّه حنفی 329

سعید بن مسیّب 513، 515، 516، 517

[ حضرت ] سکینه علیها السلام 36

سلطان محمود غزنوی 309، 311، 312

سلمان 99، 201، 281، 474، 558

سلیمان علیه السلام 214، 388

سمیه 558

شافعی 90

شاه 565، 608

شاه عباس 311

شاه طهماسب 311

شبّر، سید عبداللّه 53

شمر 164، 555، 636

شهدای کربلا، اصحاب امام حسین علیه السلام 617، 618

شیخ انصاری، شیخ اعظم 385، 386، 387

ص: 609

شیخ بهایی 408، 513، 588، 590، 592

شیخ صدوق 259، 528، 529

شیخ طوسی 259

شیعه، شیعیان 87، 88، 96، 100، 105، 260، 261، 262، 263، 265، 266، 267، 268، 269، 271، 272، 273، 284، 275، 276، 277، 278، 279، 280، 281، 282، 283، 433، 601، 602، 623

صدام 577

صدرالمتألهین شیرازی، ملا صدرا 401، 408، 607

صد و بیست و چهار هزار پیامبر علیهم السلام پیامبران، انبیا علیهم السلام

صقر بن ابی دلف 33، 35

طالقانی، آیت اللّه شیخ مرتضی 566

طبری 394

عایشه 279، 280

عبداللّه بن زبیر 585

عبداللّه بن سبأ 275، 277

عبداللّه بن مقفّع 434

عبدالملک بن مروان 36، 515

عثمان 280

عزیر علیه السلام 421

عزیز مصر 456، 457، 552

عسکری، علامه 275

علی آقا، فرزند شیخ عباس قمی 219، 220

علی اصغر علیه السلام 165، 619

علی اکبر علیه السلام 165

عمار بن یاسر 450، 474

عمر 280

عیسی، مسیح علیه السلام 271، 273، 507، 531، 541، 568، 574

غربی ها 334

فتحعلی شاه 311

فرعون 95، 530

فروید 366

فرهاد میرزا، استاندار شیراز 288

فیض کاشانی 53، 110، 111، 190، 518، 549، 607

قارون 95، 96، 97

قدوسی، شهید 414

قمر بنی هاشم، عباس علیه السلام 165، 636

قمی، شیخ عباس 219، 220، 416، 417

کاشفی، ملاحسین 434

کافی 342

کرمانی، آیت اللّه سید جواد 498، 499

کلینی، ثقة الاسلام شیخ 258

گلپایگانی، آیت اللّه سید جمال الدین 297، 566

گلپایگانی، آیت اللّه سید محمدرضا 428

مأمون 39

مادر شیخ انصاری 386، 387

مادر مریم علیها السلام 295

مالکی 90

متوکل عباسی 33، 34، 36، 39، 41

مجلسی، ملا محمدباقر 551، 552، 555، 590

مجلسی، ملا محمدتقی 588

ص: 610

محمد بن ابوبکر 280

محمدشاه 311

مدرس، شهید 297، 566

مدنی شیرازی، سید علی خان 411

مریم علیها السلام 295، 530

مسیحی ها 87، 89، 291، 421

معاذ 616

معاویه 280

مقداد 99، 281

مقدس اردبیلی 107، 108

موسی بن عمران علیه السلام 36، 55، 56، 95، 96، 97، 149، 272، 394، 459، 460، 461، 507، 530

مولوی، جلال الدین 307، 335

مهدوی 45

میثم تمار 227

میرزای شیرازی 385، 386، 387

ناصرالدین شاه 288، 309، 310، 311، 578، 579

نراقی، ملا احمد 53، 320، 323، 324، 327، 512

نراقی، ملا مهدی 53

نظامی گنجوی 217

نمرود 388

نوح علیه السلام 274، 275، 277

هارون علیه السلام 272

هارون الرشید 36، 278، 562

هامان 95

یاسر 558

یحیی علیه السلام 226، 273

یزید 143، 239، 587

یعقوب علیه السلام 272، 452، 454، 459

یوسف علیه السلام 128، 226، 246، 272، 295، 307، 452، 454، 455، 456، 457، 459، 461، 552

یونس علیه السلام 273، 356

یهودی ها 87، 88، 228، 229، 291، 421، 474

فهرست جاها

آسیا 230

آفریقا 230

آلمان 600

آمریکا 230، 326، 327، 334، 404، 587

اراک 417

اردستان 565

اردن 309

اروپا 230، 404

اسراییل 88

اصفهان 45، 288، 297، 385، 551، 555، 556، 565، 576، 588، 620

افغانستان 42، 387

امارات 88، 573، 600

اندونزی 417

انگلیس 386، 573، 587، 600

ایران 63، 88، 100، 155، 213، 243، 288، 309، 327، 334، 386، 387، 511، 573، 587، 588، 600

بازار کوفه 239، 247

باغ ارم 289

بخارا 42

بسطام 309، 312

بصره 412، 413

بغداد 277، 412

بندر عباس 309

بوشهر 342

بیت اللّه الحرام 312

بیت المقدس 296

تبوک 309

تخت فولاد اصفهان 588

تهران 31، 49، 61، 77، 84، 93، 103، 117، 133، 151، 167، 187، 205، 218، 221، 235، 243، 253، 269، 285، 294، 301، 310، 317، 321، 331، 495، 556، 578، 579، 590، 610، 620، 633

جرگویه 577

چین 349

حبشه 246

حرم امیرالمؤمنین علیه السلام 220

حرم پیغمبر صلی الله علیه و آله 159، 210، 509

حسینیه حضرت علی اکبر علیه السلام - تهران 221، 235، 253، 269، 285، 301، 317، 331

خاورمیانه 598

خراسان 42، 44، 259، 309، 321

ص: 611

خمینی شهر 519، 533، 547، 559، 571، 581، 595، 603، 613، 625

خوزستان 36

خیابان خراسان - تهران 590

خیابان صفاری - تهران 590

خیابان لرزاده 590

خیابان میرداماد - تهران 633

خیبر 303

ربذه 246، 248

ژاپن 573

سامرّا، سرّ من رای 33، 36

سبزوار 42، 309، 324، 325، 495، 499

سقیفه بنی ساعده 44، 98

سمرقند 42

سوریه 88

شاهرود 42، 309

شام 239، 478

شمال 620

شوروی 42

شهریار تهران 84

شیراز 288، 351، 369، 385، 389، 409، 411، 423، 443، 463، 485، 501

صفا 601

صفین 242، 448

طوس 259

ظفرقند - اردستان 565

عتبات عالیات 385

عراق 53، 309، 378، 385، 387، 577

عربستان 45، 88، 309

عرفات 308

غزنین 309، 312

فدک 313، 314، 315

فرانسه 573

فلسطین 214، 511

قاهره 89

قزوین 588

قطر 88

قم 45، 46، 52، 288، 324، 325، 406، 416، 529، 565، 576، 591

کاخ گلستان 310، 579

کاشان 111، 321، 323، 324، 327، 611

کاظمین 577

کربلا 125، 194، 239، 242، 244، 245، 246، 247، 279، 356، 377، 577، 587، 618

کرمان 497، 499، 600

کشورهای اسلامی 230

کعبه 601

کوپای اصفهان 565

کوفه 106، 191، 239، 247، 267، 329، 378، 636

کوه طور 55، 459

کوه های هیمالیا 231

کویت 600

لندن 69، 89

لیبی 88

ماوراء النهر 42

ص: 612

مدرسه خان - شیراز 288

مدرسه صدر 310

مدرسه علوی - شیراز 351، 369، 389، 409، 423، 443، 463، 485، 501

مدینه 43، 99، 144، 181، 239، 261، 262، 264، 267، 278، 279، 309، 313، 314، 513، 516، 623

مراکش 88

مروه 601

مسجد امام 310

مسجد جامع اصفهان 551

مسجد الحرام 177، 242، 503، 552، 601

مسجده شجره 293

مسجد گوهرشاد 417

مسجد مهدیه شوش - تهران 31، 49، 61، 77، 93، 103، 117، 133، 151، 167، 187، 205

مشعر 601

مشهد 42، 125، 288، 325، 417، 576، 590، 608، 635

مصر 88، 89، 90، 277، 456، 506، 511، 552

مصلی، خمینی شهر 519، 533، 547، 559، 571، 581، 595، 603، 613، 625

مغرب 88

مکه 57، 99، 106، 112، 125، 159، 178، 264، 298، 308، 312، 497، 552، 553، 557، 565، 601، 602، 611

منی 293

میدان ارک، تهران 31، 579

نجف 219، 288، 385، 387، 412

نهاوند 414

نهروان 448

نیشابور 42، 309

هند، هندوستان 155، 156، 214، 387، 434

یمن 88

ص: 613

کتابنامه

1. قرآن کریم، ترجمه استاد انصاریان

2. ارزشها و لغزشهای نفس، استاد شیخ حسین انصاریان

3. الإرشاد، شیخ مفید، 2 جلد در یک مجلد، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، قم، 1413 ه. ق

4. إرشاد القلوب، حسن بن ابی الحسن دیلمی، دو جلد در یک مجلد، انتشارات شریف رضی، 1412 ه. ق

5. إقبال الأعمال، سید علی بن موسی بن طاوس، 1 جلد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1367 ه. ش

6. الأمالی، شیخ صدوق، 1 جلد، انتشارات کتابخانه اسلامیه، 1362 ه. ش

7. بحار الأنوار، علامه مجلسی، 110 جلد، مؤسسة الوفاء بیروت، لبنان، 1404 ه. ق

8. تحف العقول، حسن بن شعبه حرانی، یک جلد، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1404 ه. ق

9. تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود عیاشی، 2 جلد، چاپخانه علمیه، تهران، 1380 ه. ق

10. تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر) ، اسماعیل بن عمرو ابن کثیر دمشقی، ناشر: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، بیروت 1419 ق

11. تفسیر قمی، علی بن ابراهیم بن هاشم قمی، 2 جلد، مؤسسه دارالکتاب، قم، 1404 ه. ق

12. التفسیر الکبیر، فخر رازی، چاپ سوم، ناشر دار احیاء التراث العربی، بیروت

13. تواضع و آثار آن، استاد شیخ حسین انصاریان

14. التوحید، شیخ صدوق، یک جلد، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1398 ه. ق (1357 شمسی)

15. جامع الأخبار، تاج الدین شعیری، 1 جلد، انتشارات رضی، قم، 1363 ه. ش

16. الجمل، شیخ مفید، یک جلد، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید قم، 1413 ه. ق

17. الخصال، شیخ صدوق، دو جلد در یک مجلد، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1403 ه. ق

18. دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ناشر مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، انتشارات سازمان چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد، تهران 1383

19. دائرة المعارف تشیع، چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ناشر: شهید سعید محبی

ص: 614

20. رجال ابن داود، ابن داود حلی، 1 جلد، انتشارات دانشگاه تهران، 1383 ه. ق

21. رجال الکشی، محمد بن عمر کشی، 1 جلد، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348 ه. ش

22. روضة الواعظین، محمد بن حسن فتال نیشابوری، 1 جلد، انتشارات رضی، قم

23. ریحانة الادب، محمد علی مدرس تبریزی، چاپ سوم، چاپ خیام، تهران 1347 ه. ش

24. شرح أصول الکافی، مولی محمد صالح المازندرانی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت 1421 ه. ق

25. شرح نهج البلاغه، ابن أبی الحدید، ناشر: دار إحیاء الکتب العربیة، عیسی البابی الحلبی و شرکاء، 1387 ه. ش

26. صحیح البخاری، البخاری، ناشر: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت 1401

27. صحیح مسلم، مسلم النیشابوری، ناشر: دار الفکر، بیروت

28. الصحیفة السجادیة، امام سجاد علیه السلام، یک جلد، دفتر نشر الهادی قم، 1376 ه. ش

29. عبدالله ابن سبأ، سید مرتضی عسگری

30. علل الشرائع، شیخ صدوق، یک جلد، انتشارات مکتبة الداوری، قم

31. عوالی اللآلی، ابن أبی جمهور احسائی، 4 جلد، انتشارات سید الشهداء علیه السلام، قم 1405 ه. ق

32. عیون الحکم والمواعظ، علی بن محمد اللیثی الواسطی، ناشر دار الحدیث، قم

33. غرر الحکم و درر الکلم، عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، 1 جلد، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم 1366 ه. ش

34. الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، محمد صادقی تهرانی، انتشارات فرهنگ اسلامی، قم 1365 ش

35. فرهنگ فارسی، محمد معین، چاپخانه سپهر، انتشارات امیر کبیر، تهران 1381

36. فقه القرآن، قطب الدین راوندی،2 جلد، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی قم، 1405 ه. ق

37. فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، المناوی، ناشر: دار الکتب العلمیة، بیروت 1415

38. الکافی، کلینی، 8 جلد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 ه. ش

39. الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الأقاویل، الزمخشری، ناشر: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1385

40. کشف الغمة، علی بن عیسی إربلی، 2 جلد، چاپ مکتبة بنی هاشمی، تبریز، 1381 ه. ق

41. کنز العمال، المتقی الهندی، 16 جلد، مصادر عامه، نشر موسسه الرساله، بیروت، 1409

42. کنز الفوائد، ابوالفتح کراجکی،2 جلد، انتشارات دار الذخائر قم، 1410 ه. ق

43. لغت نامه دهخدا، علی اکبر دهخدا، دانشگاه تهران، 1347 ه. ش

ص: 615

44. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی فضل بن حسن، انتشارات ناصر خسرو، تهران 1372 ه. ش

45. مجموعة ورام (تنبیه الخواطر) ، ورام بن ابی فراس، 2 جلد در یک مجلد، انتشارات مکتبة الفقیه، قم

46. المحاسن، احمد بن محمد بن خالد برقی، 1 جلد، دار الکتب الإسلامیة قم، 1371 ه. ق

47. المحجة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، ملا محسن فیض کاشانی، مؤسسه انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، قم، چاپ چهارم، 1417 ه. ق

48. مرگ و عالم آخرت، استاد شیخ حسین انصاریان

49. مرگ و فرصتها، استاد شیخ حسین انصاریان

50. مستدرک الوسائل، محدث نوری، 18 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، 1408 ه. ق

51. مسند احمد، الإمام احمد بن حنبل، ناشر: دار صادر، بیروت، لبنان

52. مشکاة الأنوار، ابوالفضل علی بن حسن طبرسی، 1جلد، کتابخانه حیدریه، نجف اشرف، 1385 ه. ق

53. معارف و معاریف، حسینی دشتی، مصطفی، موسسه فرهنگی آرایه

54. معانی الأخبار، شیخ صدوق، یک جلد، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1361 ه. ش

55. المعجم الکبیر الطبرانی، چاپ دوم، ناشر: دار إحیاء التراث العربی، لبنان 1404

56. معدن الجواهر، ابوالفتح کراجکی، یک جلد، کتابخانه مرتضویه تهران، 1394 ه. ق

57. من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، 4 جلد، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1413 ه. ق

58. موسوعة کلمات الامام الحسین علیه السلام، گروه پژوهشکده باقر العلوم علیه السلام، چاپ دوم، شرکت نشر بین الملل وابسته به انتشارات امیرکبیر، 1382

59. نان و حلوا، شیخ بهایی

60. نهج البلاغه، ترجمه استاد انصاریان

61. نهج الفصاحة مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلی الله علیه و آله، ابو القاسم پاینده (معاصر) ، ناشر: دنیای دانش

62. وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، 29 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، 1409 ه. ق

ص: 616

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109