ص: 2

روزشمار جنگ ایران و عراق

کتاب پنجاه و یکم

جنگ محدود ایران و امریکا در خلیج فارس

1 مهر تا 27 آبان 1366

مهدی انصاری ، محمود یزدانفام

مرکز اسناد دفاع مقدس

( مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ )

ص: 3

روزشمار جنگ ایران و عراق - کتاب پنجاه ویکم

جنگ محدود ایران و امریکا در خلیج فارس

نویسندگان:

مهدی انصاری ، محمود یزدانفام

مجری:

مؤسسه مطالعات سیاسی فرهنگی اندیشه ناب ، مدیریت بهره دهی مرکز اسناد دفاع مقدس

همکاران: احمد نصرتی(تهیه گزارش روزشمار و بازبینی متن)،

سجاد نخعی(استخراج اعلام و نمونه خوانی)،

حسین مجیدی (حروفچینی)، سیدحسین امجد(صفحه آرایی و

گرافیک)

لیتوگرافی:

قلم آذین < چاپ: عقیلی

< صحافی: فرد

< ناظر چاپ:

محمد بهروزی

چاپ دوم:

1390

< تعداد: 1000 نسخه < چاپ اول: 1387

قیمت:

13500 تومان < شابک: 1- 89-

6315-964-978 ISBN:978-

964 - 6315 -89 - 1

کلیه

حقوق متعلق به مرکز اسناد دفاع مقدس است.

نقل

از کتاب با ذکر مأخذ مجاز و هرگونه بهره برداری دیگر منوط به اجازه کتبی این

مرکز می باشد.

مراکز پخش:

1- تهران، خیابان

انقلاب، خیابان12 فروردین، ساختمان ناشران، طبقه اول، شماره 4، تلفن: 6497227

2- تهران، خیابان انقلاب،

خیابان فخر رازی، مجتمع ناشران فخر رازی، انتشارات مرکز اسناد دفاع مقدس

3- خرمشهر, جنب مسجد جامع,

بازار شهید محمد جهان آرا, شماره 27.

ص: 4

روزشمار جنگ ایران و عراق

تهیه و نشر: مرکز اسناد دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

(مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ)

زیر نظر شورای تدوین و انتشار روزشمار جنگ:

حسین اردستانی، مهدی انصاری، محسن رخصت طلب،

حمیدرضا فراهانی، علی رضا لطف الله زادگان، هادی نخعی

ص: 5

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

ص: 8

ص: 9

9 آبان 1366...................................................................................... 670

10 آبان 1366............................................................................... 686

11 آبان 1366............................................................................... 696

12 آبان 1366.............................................................................. 706

13 آبان 1366.............................................................................. 716

14 آبان 1366............................................................................. 729

15 آبان 1366............................................................................. 738

16 آبان 1366.............................................................................. 748

17 آبان 1366.............................................................................. 756

18 آبان 1366.............................................................................. 767

19 آبان 1366............................................................................. 778

20 آبان 1366............................................................................. 790

21 آبان 1366............................................................................. 802

22 آبان 1366............................................................................. 809

23 آبان 1366............................................................................. 821

24 آبان 1366............................................................................. 829

25 آبان 1366............................................................................. 841

26 آبان 1366.............................................................................. 851

27 آبان 1366.............................................................................. 864

گزارش روزشمار............................................................... 881

فهرست راهنما................................................... 941

ورنتسف قائم مقام وزیرخارجه شوروی ............. 399

شیخ احمد الصباح وزیرخارجه کویت ................... 412

رحیم صفوی جانشین فرمانده نیروی

زمینی سپاه ...................................................................................................................... 423

موشک کرم ابریشم ........................................................................................ 426

نمازجمعه تهران .................................................................................................... 429

علی محمد بشارتی قائم مقام وزیرخارجه ...... 433

لاشه هواپیمای عراقی در بانه ............................................... 439

بازگشت شهیدان و اسیران حمله هلی کوپترهای امریکایی به قایق های گشتی ایران 444

محمدجواد لاریجانی معاون وزیرخارجه ..... 449

نخست وزیر و همراهان پیش از عزیمت

به سوریه ................................................................................................................................. 459

جورج شولتز وزیرخارجه امریکا ........................................ 461

هنری کیسینجر وزیرخارجه اسبق امریکا 462

عزیمت نیروهای لشکر11 امیرالمومنین به منطقه ماووت .................................................................................................... 467

سکوهای نفتی میدان رشادت پس از

حمله ناوهای امریکایی ......................................................................... 473

رئیس جمهور امریکا ................................................................................... 475

ترنر رئیس سابق سازمان سیا ................................................ 476

رئیس جمهوری اسلامی ایران ............................................... 477

ملاقات نخست وزیر با حافظ اسد .................................. 477

مارگارت تاچر نخست وزیر انگلیس ........................... 479

فیدل کاسترو رهبر کوبا ..................................................................... 480

کاسپار واینبرگر وزیر دفاع امریکا ................................ 496

هاشمی رفسنجانی............................................................................................. 498

علایی فرمانده نیروی دریایی سپاه............................. 499

ترمینال سی ایلند کویت .................................................................... 527

حسنی مبارک رئیس جمهور مصر ................................. 530

عزیز جعفری، علی شمخانی....................................................... 539

هاشمی رفسنجانی: امیدواریم این ضربات کویت را سر عقل بیاورد 541

دلفین های مین یاب ....................................................................................... 543

سلطان بن عبدالعزیز وزیر دفاع عربستان ........ 546

دیدار گورباچف رهبر شوروی و شولتز وزیرخارجه امریکا 547

رئیس جمهور در دیدار با رئیس مجلس هند 557

سیدعلی اکبر محتشمی پور وزیر کشور ............ 557

واینبرگر وزیر دفاع امریکا .............................................................. 559

آنتونی کردزمن رئیس اسبق سازمان اطلاعات دفاعی امریکا ............................................................................ 563

صدام حسین ................................................................................................................... 566

تورگوت اوزال نخست وزیر ترکیه .................................. 595

محسن رضایی فرمانده کل سپاه ................................... 603

اعزام نیروهای داوطلب به جبهه ها ............................ 617

رزم ناو امریکایی میسوری ................................................................. 637

سیستم موشکی زمین به زمین اسکاد ............ 659

شریف الدین پیرزاده دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی .................................................................................................. 664

ناو هواپیمابر امریکایی میدوی .............................................. 668

میدان نفتی رشادت ...................................................................................... 677

جولیو آندرئوتی وزیرخارجه ایتالیا .............................. 681

هواپیمای میگ25 و میراژ اف 1 .......................... 719

راهپیمایی سراسری 13 آبان ................................................. 722

راهپیمایی سراسری 13 آبان ................................................. 723

تأسیسات نفتی جزیره خارک .............................................. 729

استعفای وزیر دفاع امریکا................................................................. 736

رئیس جمهوری اسلامی ایران، افتتاح کنفرانس وحدت اسلامی ................................................................. 752

شیخ زاید بن سلطان آل نهیان رئیس امارات متحده عربی ..................................................................................... 753

رحیم صفوی..................................................................................................................... 758

اجلاس فوق العاده سران عرب در اردن ........... 763

کمال خرازی سرپرست ستاد تبلیغات جنگ 772

امام خمینی ..................................................................................................................... 784

جلال طالبانی دبیرکل اتحادیه

میهنی کردستان عراق .......................................................................... 833

جلسه مشترک هیئت وزیران، شورای عالی

دفاع و شورای عالی پشتیبانی جنگ .................. 835

سیستم موشکی هاوک .......................................................................... 869

گنشر وزیر خارجه آلمان غربی .............................................. 876

ص: 13

پیش گفتار

مقدمه

ص: 14

3- پس از متن اصلی کتاب، چکیده ای از مطالب کتاب با عنوان "گزارش روزشمار" درج شده است که دارای شماره ها یی نظیر شماره گزارش های متن کتاب می باشد و دست یابی به مطالب مورد نظر را آسان می کند. در پایان کتاب نیز فهرست راهنمای موضوعی (اعلام) آمده است. همچنین نقشه هایی از مناطق عملیاتی مورد بحث در کتاب و عکس هایی از برخی صحنه ها و اشخاص ذکر شده در گزارش ها، در کتاب چاپ شده است.

4- برای آگاهی بیش تر از سیر و شیوه تحقیق و تدوین مجموعة روزشمار، مطالعة مقدمه کتاب اول (پیدایش نظام جدید) و ضمیمه کتاب دهم (هجوم سراسری) توصیه می شود.

در تهیه کتاب حاضر از نتایج تحقیقات میدانی و گزارش های تدوین شدة محققان و راویان مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ از جمله برادران اسدالله احمدی، حسین اردستانی، یدالله ایزدی، سعید سرمدی، مسعود سرمدی، علی لطف الله زادگان و نادر نوروزشاد بهره برداری شده است.

مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ ضمن تشکر از برادران مذکور، از کلیة کسانی که در مراحل مختلف تحقیق و تدوین و آماده سازی کتاب با نویسندگان کتاب، مؤسسه اندیشه ناب و مدیریت بهره دهی مرکز همکاری کرده اند، از جمله: محمدعلی خرمی (ترجمه اسناد سازمان ملل)، محمد شیرعلیئی (بازبینی)، حسن دری، سیدهادی خاوشی و سیدعباس امجد (تهیه نقشه ها)، گوهرتاج اینالو و مریم شیرازی (بانک اطلاعات و عکس)، محمدعلی باغی، هادی کریم دهنوی، بیژن اردویی و محمد حبیبی (حروفچینی و نمونه خوانی)، حمیدرضا رئوفی (تهیه بخشی از عکس ها)، سیدکاظم انوری و حمیدرضا شهبازی (استخراج اعلام)، سپاس گزاری می کند.

مرکز اسناد دفاع مقدس

(مرکز مطالعات و تحقیقات)

1387

ص: 16

اقتصادی جنگ در پشت جبهه ها و مواضع و عملکرد دو کشور در عرصه بین المللی برای تقویت قدرت نظامی و مواضع خود در جنگ مورد بررسی قرار گرفته است. در سطح منطقه ای سعی شده است مواضع و عملکرد کشورهای حوزه خلیج فارس و همسایه ایران و عراق بر روند تحولات جنگ منعکس شود و هرگونه تغییر و تحول در مناسبات آنها با دو کشور ایران و عراق با توجه به میزان اثرگذاری آن بر جنگ مورد ارزیابی قرار گیرد. انعکاس اقدامات قدرت های بزرگ فرامنطقه ای و سازمان های بین المللی، به خصوص سازمان ملل متحد، بخش سوم از گزارش های این کتاب را به خود اختصاص داده است که به شکل اقدام مستقیم نظامی در خلیج فارس، تلاش برای اعمال تحریم تسلیحاتی و نفتی و فشارهای دیپلماتیک و روانی بر جمهوری اسلامی ایران و حمایت از عراق بروز یافته اند.

با توجه به محدودیت های موجود در نگارش وقایع به شکل روزشمار که بارزترین آن ارائه گزارش ها به شکل روزانه و به ظاهر جدا از هم می باشد، در این مقدمه تلاش شده منطق ارتباطی وقایع به شکلی قابل قبول ارائه شود و نمای کلی تری از اوضاع و وقایع این دوره ترسیم گردد و با اشاره به گذشته حوادث، روند تحولات آشکار شود. موضوعات پانزده گانه ذیل محورهای اصلی حوادث و وقایع این دوره محسوب می شود که در قالب گزارش های گوناگون ارائه شده است:

1- استراتژی نظامی و عملیاتی

در استراتژی عملیاتی سپاه که در سال 1364 تنظیم و به شورای عالی دفاع ارائه شد، مناطق بصره، کرکوک و بغداد در اولویت اهداف عملیاتی جمهوری اسلامی قرار گرفت و از همان زمان علاوه بر اینکه اقدامات عملیاتی اصلی در جبهه جنوب انجام می شد، زمینه سازی برای اجرای عملیات در جبهه شمال غرب نیز آغاز گردید. پس از اجرای عملیات کربلای5 در شرق بصره در زمستان 1365 و اجرای عملیات های تکمیلی کربلای5 و کربلای8 در این منطقه و به رغم حصول نتایج مهم آن، مشخص گردید که ادامه عملیات در جنوب به شیوة کنونی با بن بست مواجه شده و برای دست یابی به اهداف استراتژیک جمهوری اسلامی ایران در جنگ، تغییر و تحولی اساسی در نظام گذشتة عملیات ها و جنگ ضروری است. لذا از اوایل سال 1366 به منطقه شمال غرب توجهی ویژه شد و ضمن طرح ریزی و اجرای عملیات های محدود، زمینه سازی و طرح ریزی برای اجرای عملیات های مهم و گسترده در این منطقه آغاز گردید. البته وجود عوامل مهمی موجب عدم پذیرش و ناباوری این تحول اساسی، یعنی انتقال تلاش اصلی از جبهة جنوب به جبهة شمال می شد، از جمله این عوامل، نزدیکی اهداف اصلی در جنوب (نظیر بصره)، و دور از دسترس بودن اهداف شمال غرب (نظیر کرکوک) و نیز مشکلات و کمبود تجهیزات مورد نیاز و نقائص آموزشی برای نبرد در مناطق کوهستانی، نسبت به نبرد در زمین های هموار بود.

ص: 18

علاوه بر این، از اواخر تابستان 1366 جبهة نظامی جدیدی در خلیج فارس گشوده شد و قوای جمهوری اسلامی با قوای امریکا مستقیماً رو در رو شدند که هر چند محدود بود، اما تهدید بزرگی محسوب می گردید که نمی شد آن را در محاسبات نظامی نادیده گرفت.

به هر حال، افزون بر مباحثی که در جلسات فرماندهان رده اول سپاه دربارة استراتژی نظامی و عملیاتی جمهوری اسلامی بعد از عملیات کربلای5 و از اوایل سال 1366 مطرح بود، در دورة زمانی کتاب حاضر، فرمانده کل سپاه در جلسات روزهای پنجم تا نهم آبان 1366 با حضور فرماندهان سپاه مطالبی را در این باره مطرح نمود که مشروح آن در متن کتاب درج شده و در اینجا به ذکر چکیده ای از آن اکتفا می شود.

محسن رضایی ضمن تصویر موقعیت کنونی، اشاره ای به اهداف و وظایف قوای نظامی جمهوری اسلامی می کند: آمدن امریکایی ها به منطقه و تهدید ما، برای شکستن ابهت جمهوری اسلامی و برای جلوگیری از الگو شدن ماست. همة دنیا بسیج شده که از هویتش در مقابل ما دفاع کند. ما هم در مقابل دنیا داریم از هویتمان دفاع می کنیم. … امریکایی ها دوران جدیدی را علیه ما آغاز کرده اند، آیا ما دوران جدید را شروع کرده ایم؟ … نمی شود بگوییم در این مملکت، انقلاب فقط 400 هزار نیرو دارد ... یک عده مقاومتشان بیش تر و یک عده کم تر است. شما نیروهایی که بتوانند 2 تا 4 سال در اختیارتان باشند، پیدا کنید و روی آن سرمایه گذاری کنید، آموزش بدهید. … سازمان دهی کنید. تغییر روش دهید و گرنه دچار بحران می شویم.

فرمانده کل سپاه در ادامة بحث با بیان ضرورت ایجاد تغییر و تحول در شیوه های گذشته، بر لزوم گسترش عملیات های نامنظم و اقدامات دیپلماتیک به عنوان مکمل عملیات منظم و همچنین تضمین غافل گیری در عملیات منظم تأکید می کند:

«بازنگری در مناطق و تصمیمات یک امر کاملاً طبیعی است. ما مواجه با تغییراتی هستیم که متناسب با آن باید در خودمان تغییر بدهیم. توان رزمی ما و دشمن، تصمیمات و تاکتیک های جدید دشمن، اعمال فشارهای جدید جزء تغییرات محسوب می شود. در شرایطی که دشمن دست به تغییرات می زند، نمی شود ما هیچ تغییری در خودمان ندهیم. البته تغییرات دو نوع است: استراتژیکی و تاکتیکی. جمع تغییرات تاکتیکی نیز در استراتژی مؤثرند. از طرف دیگر، اطلاعات، فهم و آگاهی های ما مرتب در تغییر است. بنابراین طبیعی است که ما مراحل استراتژیک مان را هر چند وقت یک بار تعیین کنیم و بین این مراحل هم تفاوت هایی باشد. پس مثلاً جایی که امسال می جنگیم با جای سال گذشته طبیعی است که تغییرات داشته باشد. البته یک سری اصول حاکم هست؛ مثلاً اینکه کرکوک، موصل، بغداد و بصره و تأسیسات نفت و برق و اینها جزء اهداف اند که در رسیدن به این اهداف تاکتیک ها و توان های مختلف به کار گرفته می شود. این طور نیست که اگر در اهداف ثبات باشد، در روش ها، برخوردها و سازمان دهی ها هم یک ثباتی باشد. اصلاً بدون تغییر ما نمی توانیم زندگی کنیم و به اهدافمان برسیم. ...

ص: 19

ما در جنگ با عراق باید از سه پارامتر مهم نظامی، سیاسی و اجتماعی استفاده کنیم. در بُعد نظامی هدف ما ماشین جنگی و اقتصاد عراق است. در بُعد سیاسی از دوستانِ دشمن بکاهیم و بر دوستانِ خودمان بیفزایم. در بعد اجتماعی هم گام به گام حاکمیت اجتماعی رژیم عراق را از صحنه عراق حذف کنیم. ... اگر ما بتوانیم در این سه بُعد پیش برویم، رژیم عراق سقوط می کند.»

در ادامه جلسه چند تن از فرماندهان عنوان کردند که طرح مسائل سیاسی، در توان نظامی اثر می گذارد؛ وقتی صحبت از صلح و سازش می شود، مردم بچه هایشان را به جبهه نمی فرستند، مسئولان سست می شوند و در مردم تردید ایجاد می شود.

محسن رضایی در پاسخ گفت: «این به خاطر بی اعتمادی خود ماست، یعنی به خاطر همین تفکری است که الان در ما هست. چرا نمی گویند این حرف هایی که مسئولین می زنند ممکن است برای فریب دنیا باشد؟ فعالیت سیاسی مکمل فعالیت نظامی است. کِشت ما کار نظامی است و میوه اش در میدان سیاست به دست می آید. اگر کِشت نکنیم دست ما خالی است، کسی ما را تحویل نمی گیرد. ما تا زمانی که قدرتمند نشویم سیاست ما، اقتصاد ما، حتی نظام دینی ما شکل نخواهد گرفت. حضرت امام هم همین را می گویند، می گویند که جهاد در رأس احکام است. در سه بُعد نظامی، سیاسی و اجتماعی؛ در تقدم اول جهاد یعنی عملیات نظامی است؛ بُعد سیاسی و اجتماعی ثمرة بُعد نظامی است، عملیات منظم و نامنظم.»

فرمانده کل سپاه در ادامة بحث بر ضرورت گسترش عملیات نامنظم تأکید کرد: «درحال حاضر حدود یک پنجم توانمان در عملیات نامنظم صرف می شود، اولین تغییر این باشد که این را افزایش دهیم و به دو پنجم برسانیم. دومین تغییر این است که باید در جنگ منظم به یک روش غافل گیری صددرصد مطمئن برسیم. سومین تغییر اینکه به مرور در جبهه جنوب توان زرهی، مکانیزه، آتش و این نوع مسائل را بالا ببریم و در جبهه شمال غرب، هلی کوپتر و نیروهای پیاده را افزایش دهیم. ... به هر صورت، دو مسئله مهم و ریشه ای که باید روی آن فکر کنیم یکی روش غافل گیری و تضمین در غافل گیری در جنوب است، از انتخاب زمین گرفته تا مسائل مختلف دیگر و یکی مسئله تقویت قرارگاه رمضان است.»

محسن رضایی سیاست عملیاتی جمهوری اسلامی در عملیات زمینی را چنین تشریح کرد:

«ما چهار هدف مهم داریم که هم انهدام دشمن هست و هم بُعد اقتصادی دارد: بصره، بغداد، کرکوک و موصل. و ایده آل این است که طوری برنامه ریزی کنیم که مثلاً سریع برسیم به "زبیر" و شهرها را زودتر و سالم تر به دست بیاوریم و این روشِ سالم بلعیدن است که باید تلاش کنیم به ایده آل نزدیک شویم. وضع بحرانی و نامناسب هم وضع کنونی است، یعنی روش انهدامی که قدم به قدم جلو برویم، توپخانه را جلو ببریم و با انهدام منابع اقتصادی به عراق فشار بیاوریم. البته هر دو مؤثر و نتیجه بخش است ولی نتایج سالم بلعیدن محاسن اش فراوان است، ولی چون توان نداریم، انهدامی عمل می کنیم.»

ص: 20

محسن رضایی درباره اولویت مناطق برای عملیات گفت که تا حالا یکی را (بصره) انتخاب کرده بودیم، حالا می خواهیم کرکوک را هم اضافه کنیم و از نظر جنگ منظم، ما کرکوک را هم کم کم وارد معادلة بصره می کنیم. موضوع مهم دیگر اینکه ما در زمینه های مختلف محدودیت داریم، لذا برنامه ریزی های ما باید متناسب با واقعیات باشد. یعنی عملیاتی که طرح ریزی می کنیم باید شرط موفقیت را برای آن لحاظ کنیم و برای اینکه موفق شویم، ببینیم که مانورمان چگونه باشد، چطور انتخاب کنیم، چطور غافل گیری کنیم و متناسب با آن سرمایه گذاری کنیم. البته این طور نیست که در جنوب همه را ه ها به بن بست رسیده باشد. ...

البته معاون عملیات فرمانده کل سپاه (غلامعلی رشید) معتقد بود با توجه به توان و امکاناتی که دشمن دارد، همه جا می تواند بجنگد و به سرعت در کوهستان ها هم جاده می زند. وی گفت: «درست است که الآن در کوهستان ها دشمن رده های پدافندی متعدد ندارد ولی وقتی به کرکوک نزدیک شویم، آنجا هم مثل منطقه شلمچه می شود؛ ارتش عراق موانع و رده های پدافندی متعدد ایجاد می کند.»

به هر صورت، محسن رضایی با نشان دادن گوشه ای از مرز آن را گره منطقه می داند که اگر تصرف شود، گسترش بسیاری در آن امکان پذیر است. وی معتقد است که در اینجا می توان عملیات فتح المبین دیگری راه انداخت. وی با بیان دو شیوه برای جنگیدن در این منطقه، تأکید می کند که روی ایده مذکور کار شود.

محسن رضایی در پایان بحث منطقه شمال غرب و تأکید بر اهمیت کرکوک، شرایط موفقیت در این منطقه را چنین ذکر کرد: ما باید از سه محور هم زمان شروع به پیشروی کنیم و مرتب در حال پیشروی باشیم که تداوم داشته باشد، یا اینکه یک حمله ناگهانی و سراسری به همه منطقه بکنیم. اگر این دو شرط باشد، دشمن با مشکلات زیاد مواجه می شود. ولی اگر بخواهیم ]فقط[ از یک منطقه آن هم با کندی پیش برویم، دشمن برای ما مشکل درست می کند. نمونه اش ماووت بود، جایی که دشمن آمادگی نداشت و اصلاً کار نکرده بود.

فرمانده کل سپاه در جلسة بعدی بررسی استراتژی عملیاتی گفت: منطقه شمال غرب منطقه ای کوهستانی است که دشمن آن را مسلح نکرده است و رده به رده خط پدافندی ندارد. دشمن اگر بخواهد در تمام این منطقه بجنگد، مطمئناً باید دو سوم قوای پیاده اش را از خط های پدافندی و احتیاط اینجا بیاورد. در اینجا از امکانات زرهی اش نمی تواند استفاده کند. از طرف دیگر، چون ما پدافندکننده هستیم، این منطقه متکی به چند نقطه است که ما اگر این نقاط را از دست دشمن دربیاوریم، می توانیم با نیروی کمی در اینجا پدافند کنیم. ... با گرفتن چهار تنگه پدافندی، زمین بسیار وسیعی آزاد می شود.

برای گرفتن این تنگه ها می توانیم به دو شیوه عمل کنیم، یک روش قبلی که مثلاً با 500 تا 1000 گردان می توان گرفت. دیگر اینکه از روش جدید استفاده کنیم و هر یک از این تنگه ها را

ص: 21

به یک لشکر بدهیم. فرمانده گردان ها و گروهان ها بروند داخل شناسایی کنند، آذوقه و سوخت و مهمات انبار کنند و در اولین فرصت، مثلاً از پشت، روی دولبشک و الاغلو بروند و آنجا را بگیرند.

در ادامه محسن رضایی تشریح کرد که با یک چنین عملیاتی علاوه بر اینکه ما بر زمین گسترده ای مسلط می شویم، قوای زیادی را از دست دشمن خارج می کنیم. ... و این مواقع است که دشمن با یک بحران استراتژیک روبه رو می شود. ... ما هر چه سریع تر و گسترده تر بتوانیم خودمان را به این گره ها برسانیم، دشمن با بحران بیش تری مواجه می شود. در شمال غرب خاصیتی وجود دارد که می شود این کار را کرد.

فرمانده کل سپاه افزود: «چرا ما در جنوب نمی توانیم این کار را بکنیم؛ چون زمین مسلح است و امکان غافل گیری نیست. ما می گوییم (دشمن) در شلمچه (عملیات کربلای5) و فاو (عملیات والفجر8) غافل گیر شده، اما اینها واقعاً عملیات غافل گیری نیستند. غافل گیری یعنی اینکه شما تا قرارگاه سپاه دشمن بروید و او برای چنین عملیاتی آمادگی نداشته باشد... مخصوصاً اگر لشکرهایمان در تنگه هایی که عمل می کنند مراکز لجستیک دشمن باشد و به قرارگاه و توپخانه دشمن بزنند و سر توپ های ارتش عراق را به طرف دشمن برگردانند، دشمن حداقل یک هفته وقت می خواهد تا دوباره آرایش بگیرد. اگر شما خط دشمن را بگیرید، 24 ساعته ترمیم می شود، اما اگر قرارگاه دشمن را گرفتید حداقل یک هفته وقت می خواهد. … در شیوة عملیات در روبه رو و از جلو به سمت عقب دشمن، پشتیبانی نیروها آسان تر اما کسب پیروزی مشکل است. در شیوة عملیات زدن به عقب دشمن مشکل پشتیبانی داریم، اما پیروزی سریع به دست آید. … این یک ایده است، باید جزئیات آن بررسی شود تا واقعیات به دست آید.»

2- طرح های عملیاتی

الف) جبهه جنوب

بعد از عملیات کربلای5، بررسی هایی طولانی و متعدد انجام گرفت و این نتیجه حاصل شد که در وضعیت کنونی و با توجه به توان رزمی موجود و میزان تجهیزات و امکانات قابل دسترس برای ادامة نبرد، در منطقة جنوب غافل گیری ارتش عراق میسّر نیست و به همین دلیل هم اجرای عملیات موفقیت آمیز و سرنوشت ساز در این منطقه امکان پذیر نمی باشد. لذا همان طور که در بحث استراتژی نظامی و عملیاتی ذکر شد، منطقه شمال غرب و عملیات های نامنظم بیش از پیش در دستور کار قرار گرفت، هر چند با توجه به ابهاماتی که در دست یابی به نتایج اساسی در منطقه شمال غرب وجود داشت، منطقه جنوب به کلی رها نشد، بلکه در دورة زمانی کتاب حاضر طرح هایی برای عملیات در جنوب تهیه و به بحث گذاشته شد.

فرماندهی نیروی زمینی سپاه، در شهریور 1366 به قرارگاه کربلا مأموریت داد تا طرح هایی برای عملیات در جبهة جنوب تهیه نماید. این قرارگاه پس از بررسی های مقدماتی،

ص: 22

در تاریخ 31/6/1366، تعداد 9 طرح عملیاتی برای مناطق هور و جزایر مجنون، جزایر ام الرصاص و ام البابی، منطقه ابو الخصیب و منطقه شلمچه ارائه داد. این طرح ها در نخستین روزهای مهر ماه در جلسات فرماندهان رده اول سپاه پاسداران به بحث گذاشته شد و بیش از همه منطقه شلمچه مورد توجه و بررسی قرار گرفت [2](1). در پی آن، در تاریخ 8/7/1366 فرمانده کل سپاه طی دستوری مأموریت های عملیاتی عاشورا (در منطقه شلمچه) و غدیر را در جبهة جنوب با عنوان طرح کلی عملیات گسترده و سرنوشت ساز آینده به نیروی زمینی سپاه ابلاغ کرد[127]. در روزهای 12 و 13 مهر با حضور فرمانده نیروی زمینی سپاه و فرماندهان قرارگاه ها و یگان های اصلی این نیرو، دو طرح عملیاتی مربوط به منطقه شلمچه که هدف هر دو پیشروی به سوی بصره و رسیدن به اروندرود بود، در جلساتی طولانی بررسی شد و راه کارها، مراحل و معایب و محاسن هر طرح به بحث گذاشته شد[194 و 213]. پس از این جلسات، قرارگاه کربلا در تاریخ 21/7/1366 دستور العمل شماره1 خود را برای اجرای عملیات در منطقه شلمچه صادر کرد که در آن آمده است: نیروی زمینی سپاه با 9 یگان تک نموده و ضمن گرفتن سرپل از کانال ماهیگیری، تک خود را به منظور تصرف قسمت هایی از غرب کانال زوجی و انهدام نیروهای مستقر در شرق کانال زوجی و تصرف کامل این منطقه و جزیره صالحیه به طرف رودخانه شط العرب و در محور جاده شلمچه - تنومه ادامه خواهد داد و در پشت خط سبز پدافند می نماید [367].

در روزهای پنجم تا نهم آبان ماه در جلساتی طولانی با حضور فرمانده کل سپاه، فرمانده نیروی زمینی سپاه و فرماندهان قرارگاه های تابعه و فرماندهان یگان های مأمور برای عملیات در جنوب، به بررسی و بحث درباره دلایل انتخاب منطقه شلمچه، طرح های پیشنهادی، اهداف عملیات، طرح مانور و محورهای عملیات، مسئله غافل گیری و چگونگی غلبه بر هشیاری دشمن و وضعیت خودی و دشمن در این منطقه پرداخته شد و بر ضرورت ارائه طرح های ابتکاری و غافل گیرکنندة دشمن با شیوه های جدید تأکید گردید [617، 622، 642، 686]. در پی این جلسات، فرمانده نیروی زمینی سپاه، روز 17/8/1366 طی دو نامه به قرارگاه کربلا دستور داد که ظرف حداکثر 15 روز طرح عملیاتی (طرح مانور، زمان بندی، برآورد نیرو و تجهیزات)، شناسایی، آماده سازی مهندسی و لجستیک، آموزش و طرح حفاظت اطلاعات را برای دو منطقه غدیر و عاشورا تهیه نماید[787]. به این ترتیب در این دوره (مهر و آبان 1366) پس از بررسی ها و مباحث طولانی دو منطقة عاشورا (شلمچه) و غدیر برای اجرای عملیات در جبهة جنوب قطعی شد، لیکن در عمل به دلایل متعدد که در کتب بعدی روزشمار درج می گردد، به مرحله اجرا نرسید و منتفی شد.

ص: 23

ب) جبهه شمال غرب

در جبهة شمال غرب، سلیمانیه از اهداف اصلی محسوب می شد و تلاش های دیگر در این جهت بود. حتی در طرح ریزی عملیات در جنوب، از جمله اهداف مورد نظر، غافل گیری دشمن در شمال غرب بود طوری که دشمن به راحتی یقین نکند که عملیات اصلی ما در شمال غرب است و یگان های جمهوری اسلامی حداقل 10 تا 15 روز فرصت کافی برای دست یابی به اهداف و تثبیت مناطقی که تصرف می کنند داشته باشند. البته این هم پیش بینی می شد که بعد از شروع عملیات وقتی رژیم عراق دریافت که عملیات اصلی جمهوری اسلامی مثلاً در منطقه سلیمانیه است و یگان های اصلی سپاه پاسداران در این منطقه متمرکز شده اند، اقدام به بازپس گیری منطقه فاو بکند، لذا برای خنثی کردن چنین اقدامی نیز باید تمهیدات لازم فراهم می شد[ضمیمه2]. به هر صورت، در بررسی جبهه شمال غرب و طراحی عملیات در این جبهه، مناطق حلبچه، سد دربندی خان، سلیمانیه، ماووت، سدّ دوکان و قلعه دیزه مطرح گردید، اما در این مقطع برای اجرای عملیات محدود، منطقه ماووت مورد نظر بود که فرمانده کل سپاه معتقد بود که غافل گیری دشمن نقش مهمی در موفقیت آن دارد. وی تأکید می کرد که منطقه دیگری هم انتخاب و برای عملیات آماده شود تا در صورت هشیاری دشمن در ماووت، در آن منطقه عملیات اجرا شود، لیکن با توجه به وضعیت نیرو و امکانات محدود، چنین اقدامی میسّر نبود. به دلیل همین کمبودها، مأموریت قرارگاه قدس در منطقه دوپازا (برای پیشروی به سوی قلعه دیزه، هم زمان با عملیات قرارگاه نجف در منطقه ماووت) لغو شد و در تاریخ 8/7/1366 مأموریت سه قرارگاه در منطقه ماووت چنین مشخص شد:

قرارگاه نجف: تصرف ارتفاعات گرده رش، قمیش و دشت باساوا در مرحله اول عملیات.

قرارگاه رمضان: تصرف ارتفاعات گوجار و تأمین منطقه تا پشت دشت باساوا در مرحله اول عملیات.

قرارگاه قدس: تصرف ارتفاعات دولبشک و الاغلو در مرحله دوم عملیات.

از جمله هدف های مورد نظر برای این عملیات، زمینه سازی برای عملیات گسترده در جبهة شمال غرب و همچنین الحاق این منطقه به منطقه تحت نفوذ قرارگاه رمضان و اتحادیه میهنی کردستان عراق، یعنی اتصال عقبه نیروهای منظم به عقبه نیروهای نامنظم بود. در جلسه روز بیستم مهر که در آن طرح مانور و زمان بندی عملیات بررسی شد، تاریخ 25/7/1366 برای آغاز عملیات تعیین گردید، لیکن به دلیل مشکلات موجود برای آمادگی نیروها و به خصوص مشکلاتی که نیروهای قرارگاه رمضان برای انتقال به داخل عراق با آن مواجه شدند، عملیات، دو روز به تعویق افتاد. فرماندهان و یگان ها سخت در تلاش برای آمادگی بودند تا اینکه نیروهای دشمن در 24 مهر به خط حدّ دو یگان مستقر در منطقه حمله و دو تپه را تصرف کردند[421]. روز 25 مهر نیز هواپیماهای دشمن عقبه یگان های مستقر در این منطقه عملیاتی، محور بانه - سردشت و روستاهای منطقه را بمباران کردند. ارتش عراق همچنین نیروی جدید وارد منطقه

ص: 24

کرد. با توجه به تحرکات مذکور، احتمال هشیاری دشمن داده می شد، به همین دلیل و به علت مشکلات دیگر و به رغم اینکه برخی گردان ها به نقطة رهایی رسیده بودند و همچنین با وجود اینکه یگان های قرارگاه رمضان در داخل عراق در صورت تأخیر در عملیات دچار مشکلات عدیده ای می شدند، پس از بررسی های طولانی، عملیات تا 24/8/1366 به تعویق افتاد. طی این مدت فعالیت های مهندسی ادامه یافت و یگان ها به شناسایی راه کارهای مناسب تر پرداختند و طرح مانور عملیات مرور شد. در بررسی مجدد، اجرای عملیات به محور گرده رش و به وسیله یگان های قرارگاه نجف محدود گردید و در نهایت زمان اجرای عملیات ساعت 2 بامداد 29/8/1366 اعلام شد[904] که شرح آن در کتاب 52 روزشمار جنگ درج شده است.

3- عملیات نامنظم

همان طور که در استراتژی عملیاتی ذکر شد، در این دوره یکی از بخش های مهم این استراتژی، طرح ریزی عملیات های نامنظم، به ویژه در ابعادی گسترده و همچنین طرح ریزی ترکیبی از عملیات های منظم و نامنظم بود. طرح ریزی و اجرای عملیات های نامنظم را قرارگاه رمضان به عهده داشت. این قرارگاه با یگان های تحت امر خود و با همکاری گروه های معارض عراقی، به ویژه اتحادیه میهنی کردستان عراق (گروه طالبانی)، اجرای مأموریت می کرد. تدبیر فرماندهی کل سپاه در این دوره بر تقویت قرارگاه رمضان و طرح ریزی عملیات های گسترده با ترکیبی از یگان های منظم و نامنظم بود. در مقطع زمانی کتاب حاضر، طرح های متعددی در داخل عراق در حال آماده سازی و اجرا بود. از جمله تیپ هوابرد که مأموریت اجرای طرح عاشورا و همچنین شناسایی هدف های مهم در شهر موصل، پایگاه هوایی و دیگر مراکز مهم این شهر را عهده دار بود. تیپ مالک اشتر طرح ریزی عملیات بستن جاده زاخو و همچنین اهداف مهم دیگر را به عهده داشت و قرار بود تا پایان زمستان در عراق بماند و اجرای مأموریت کند. همچنین نیروهای تیپ ویژه پاسداران و لشکر بدر در این دوره برای اجرای عملیات در منطقه ماووت به داخل عراق رفتند. این دو یگان قرار بود با همکاری اتحادیة میهنی از پشت و هماهنگ با یگان های قرارگاه نجف به دشمن بزنند، که نیروهای این دو یگان در فرصت کم و با مشکلات فراوان داخل عراق رفتند و آمادة عملیات شدند، اما این عملیات به دلایلی از جمله هشیاری دشمن به تعویق افتاد. در مدت حضور این دو یگان در عراق از اواخر مهر و آبان 1366، با همکاری اتحادیة میهنی، برای انهدام گردان و پایگاه های ارتش عراق در منطقه دوکان و همچنین انهدام تأسیسات سدّ دوکان، عملیاتی طرح ریزی شد و نیروها برای اجرا به پای کار رفتند، ولی قبل از شروع عملیات مشخص شد که توان و پایگاه های دشمن بیش از مقدار پیش بینی شده است و به رغم اصرار فرمانده قرارگاه فتح (زیر امر قرارگاه رمضان) برای اجرای عملیات، رهبر اتحادیه (جلال طالبانی) درخواست تعویق کرد تا این عملیات پس از آمادگی

ص: 25

بیش تر و با توانی بالاتر اجرا شود و به این ترتیب عملیات منتفی شد.

قرارگاه فجر از قرارگاه های فرعی قرارگاه رمضان که در مناطق میانی و جنوب عراق فعالیت می کرد، ضمن ارتباط با گروه های معارض عراقی در این مناطق به سازمان دهی آنها و هماهنگی با آنها برای اجرای عملیات های چریکی می پرداخت. تیپ75 ظفر نیز در منطقه قره داغ عراق برای اجرای عملیات های نامنظم فعالیت می کرد. علاوه بر این، واحدهای شناسایی خودی مستقر در خاک عراق با شناسایی مراکز مهم نظامی و تأسیسات اقتصادی داخل عراق، آتش توپخانه های خودی را روی این مراکز هدایت می کردند، که تأثیر مناسبی در انهدام قوای دشمن و بازدارندگی از هجوم عراق به مراکز غیرنظامی داشت.[623]

در دو ماه مهر و آبان 1366 عملیات های چریکی بسیاری در جاده ها، تأسیسات، مناطق و شهرهای استان های مختلف عراق از جمله سلیمانیه، کرکوک، اربیل، دهوک، العماره و ... با تلاش یگان های قرارگاه رمضان و برخی نیز با همکاری گروه های معارض عراقی به اجرا درآمد که به انهدام بخشی از نیروها و امکانات ارتش عراق و یا تأسیسات اقتصادی عراق انجامید که از جملة آنها عملیات ظفر2 و عملیات ظفر3 بود. عملیات ظفر2 در 12/7/1366 در پاسخ به شرارت های ارتش عراق در بمباران شیمیایی و ویران کردن روستاهای کردنشین استان های شمالی عراق به همت رزمندگان لشکر بدر اجرا شد که در جریان آن چندین پایگاه دشمن در منطقه کفری (استان کرکوک) منهدم و عده ای از نیروهای ارتش عراق کشته و عده ای اسیر شدند.[200]

عملیات نامنظم ظفر3 در تاریخ 25/8/1366 با همت تکاوران تیپ75 ظفر (تحت امر قرارگاه رمضان) و با همکاری پیشمرگان مبارز کرد شاخه سلیمانیه در منطقه دربندی خان به اجرا درآمد. در این عملیات بخشی از تأسیسات سد و برق دربندی خان و مرکز پشتیبانی و مقر فرماندهی لشکر36 پیاده و 12 پایگاه حفاظتی دشمن منهدم شد، 700 تن از افراد دشمن کشته یا مجروح و 50 تن اسیر شدند و مقداری سلاح به غنیمت درآمد.[887]

4- خلیج فارس صحنه جنگ کم شدت، رویارویی مستقیم ایران و امریکا

گرچه پیش از این اتحاد پنهانی عراق و امریکا علیه جمهوری اسلامی تا حدودی آشکار شده بود، لیکن در این دوره از جنگ این اتحاد و همکاری برای جلوگیری از پیروزی ایران در جنگ به جایی رسید که امریکا مستقیماً وارد میدان نبرد با ایران شد، هر چند خیلی با احتیاط. پس از اینکه دشمنان جمهوری اسلامی به این نتیجه رسیدند که یکی از مناسب ترین راه های جلوگیری از موفقیت ایران، محروم کردن آن از درآمدهای نفتی است، عراق تلاش خود را برای انهدام تأسیسات نفتی و نفتکش های حامل نفت ایران تشدید کرد و کوشید با بین المللی کردن جنگ، قدرت های بزرگ را درگیر جنگ نماید. از سوی دیگر، برای ممانعت از واکنش ایران در مقابله با این اقدامات و به بهانه درخواست کویت از امریکا برای اسکورت نفتکش های کویتی، از مرداد1366

ص: 26

نیروی دریایی امریکا و به تدریج با درخواست امریکا، ناوگان نظامی برخی دیگر از کشورهای عضو پیمان ناتو وارد منطقه شدند، طوری که تا آخر این دوره (آبان1366) مجموع کشتی های جنگی امریکا در منطقه خلیج فارس و دریای عمان به 38 کشتی جنگی و 6 مین روب و مجموع کشتی های جنگی انگلیس، فرانسه، ایتالیا، هلند و ... به 31 کشتی جنگی و 16 مین روب رسید[908]، وضعیتی که تا این زمان سابقه نداشت.

دو ماه مرداد و شهریور 1366 با چند مورد برخورد کشتی ها به مین و حملة اشتباهی یا برنامه ریزی شدة هواپیمای عراقی به ناو استارک امریکا سپری شد و درگیری مستقیمی بین قوای نظامی ایران و امریکا رخ نداد تا اینکه در آستانة سخنرانی رئیس جمهوری اسلامی ایران در مجمع عمومی سازمان ملل و برای تحت الشعاع قرار دادن آن، هلی کوپترهای امریکایی کشتی تدارکاتی ایران - اجر را هدف قرار دادند و چند تن از خدمه آن را شهید و بقیه را اسیر کردند[ر.ک به کتاب50 روزشمار جنگ -30/6/1366]. امریکایی ها پس از چند روز کشتی ایران - اجر را غرق نمودند و ادعا کردند که این کشتی در حال مین گذاری در خلیج فارس بوده است. این اقدام نیروی دریایی امریکا، آغاز دوره ای از درگیری های مستقیم و غیرمستقیم نظامی امریکا و ایران است که بیش از یک ماه به طول انجامید.

پس از حمله به کشتی ایران - اجر، روز اول مهر 1366 یک هلی کوپتر امریکایی به تعقیب سه قایق گشتی نیروی دریایی سپاه پرداخت و حتی سه موشک به سوی قایق ها شلیک کرد که به آنها اصابت نکرد. روز سوم مهر مجلس سنای امریکا تصویب کرد که نیروی دریایی امریکا حق دارد هر کشتی ایرانی را که سعی کند مانع از عبور هر کشتی حامل یک شهروند امریکایی شود، غرق کند[43] و روز بعد نیروی دریایی امریکا با قرار دادن مواد منفجره در کشتی ایران - اجر آن را منفجر و به قعر خلیج فارس فرستاد.[62]

در پی اقدام امریکا در حمله به کشتی غیرنظامی ایران - اجر، کشتن و اسیر کردن خدمة کشتی و سپس انهدام آن، مسئولان جمهوری اسلامی، امریکا را تهدید به تلافی کردند و آقای هاشمی در نماز جمعه 10/7/1366 احتمال درگیری با امریکا را در خلیج فارس قوی اعلام کرد و گفت: برای ما امروز هیچ هدفی شیرین تر و مطلوب تر و اسلامی تر از جنگیدن در مقابل تهاجم امریکایی ها نیست ... امروز همه می دانند که امریکا نخستین گلوله را در جنگ علیه ما شلیک کرد[171]. سخنان آقای هاشمی انعکاس وسیعی در رسانه ها داشت، از جمله مطبوعات انگلیس این بیانات را جنگجویانه ترین بیانیه ایران علیه امریکا و نشانة افزایش تشنج در منطقه و نزدیکی درگیری میان دو کشور عنوان کردند.[172]

از سوی دیگر، تعدادی از قایق های نیروی دریایی سپاه تحرکاتی را شروع کردند که فرماندة نیروی دریایی سپاه آن را مانور و تمرینی به منظور دفاع از جزیره خارک و حوزه های نفتی ایران اعلام کرد[184]، اما مقامات رسمی امریکا آن را تهدیدی علیه عربستان خواندند و منابع خبری

ص: 27

غرب آن را قصد حملة نیروهای ایران به منطقه رأس الخفجی در سواحل عربستان برشمردند و رویتر گزارش داد که تهدید به گونه ای بود که عربستان ناچار به اعلام آماده باش بالای نظامی شد[185]. کردزمن(کارشناس نظامی امریکا) در این باره نوشت: «در 3 اکتبر 1987 (11/7/1366) تعداد 48 تا 60 قایق تندروی ایران در نزدیکی جزیرة خارک مستقر شدند و سپس به طرف حوزه نفتی "خفجی" حرکت کردند. هواپیماهای امریکایی اف-3 آ این تحرک نیروهای ایران را ره گیری کردند و فرماندهی نیروی ضربت امریکا در خاورمیانه و مراکز مهم فرماندهی در عربستان را مطلع نمودند. عربستان بلافاصله با اعزام کشتی های جنگی و هواپیماهای "اف-5" و "تورنادو" به سوی نیروهای ایران، از خود واکنش نشان داد. نیروی ضربت امریکا شامل کشتی فرماندهی لاسال نیز به همان سمت حرکت کرد[186].»

روز دوازدهم و سیزدهم مهر فرماندهان سپاه ضمن بررسی مانور مذکور، به بررسی طرح های عملیات دریایی و دفاع از سواحل و جزایر ایران در خلیج فارس پرداختند و بر ضرورت آمادگی سریع تر برای مقابله با حملات احتمالی تأکید کردند[195، 196، 214]. از سوی دیگر، وزیر دفاع امریکا در سفر به مصر، از تصمیم امریکا برای اقدام به حملات غافل گیرانه علیه کشتی های ایرانی مشکوک به مین گذاری سخن گفت [225]. شبکة ای.بی.سی امریکا نیز در پانزدهم مهر به نقل از منابع جاسوسی امریکا اعلام کرد: 35 تا 40 قایق تندرو در جزیرة خارک دیده شده اند که تعداد آنها تا امروز به دو برابر افزایش یافته و سبب شده که نیروهای عربستان سعودی در حالت حداکثر آماده باش قرار گرفته و امریکا نیزچندین ناو جنگی خود را در حوالی منطقه آماده نگه دارد.[261]

در ساعت 22 شانزدهم مهر در حالی که سه قایق گشتی سپاه پاسداران در غرب جزیرة فارسی مشغول گشت زنی بودند، ناگهان چند هلی کوپتر امریکایی به قایق ها نزدیک شده و شروع به تیراندازی به آنها کردند. نیروهای گشتی بلافاصله با دوشکا و مینی کاتیوشا به مقابله با مهاجمان پرداختند و یک موشک استینگر نیز به سمت یکی از هلی کوپترها شلیک و آن را سرنگون کردند. در پی آن با تشدید آتش هلی کوپترهای مهاجم، همة قایق ها آتش گرفتند و رزمندگان به داخل دریا پرتاب شدند و در حالی که شناور بودند به مدت طولانی زیر آتش تیربارهای هلی کوپترها قرار گرفتند. در این حمله 8 تن شهید و 6 تن مجروح و اسیر شدند[279]. درپی این تهاجم، وزیر خارجة ایران در نامه ای به دبیرکل سازمان ملل، پس از تشریح این جنایت آشکار و اعتراض به سیاست های امریکا در منطقه، نوشت: «مسئولیت شروع یک جنگ تمام عیار و پیامدهای بسیار خطرناک نقض قوانین بین المللی در منطقه به عهدة دولت امریکا است و تنها راه جلوگیری از گسترش تشنجات، خروج سریع نیروهای کشورهای خارجی از آب های خلیج فارس می باشد.» نمایندة ایران در سازمان ملل نیز ضمن تأکید براینکه هلی کوپترهای امریکایی آغازگر این ماجرا بوده اند، این اقدام را یک اعلام جنگ از جانب امریکا به ایران خواند.[294]

ص: 28

از سوی دیگر، ریگان رئیس جمهوری امریکا، در نامه ای به کنگرة امریکا حملة هلی کوپترهای امریکایی به قایق های ایران را اقدامی دفاعی خواند و نوشت که ما این واقعه را خاتمه یافته تلقی می کنیم[317]. نماینده امریکا در سازمان ملل نیز در نامه ای به دبیرکل این سازمان، اقدام هلی کوپترهای امریکایی را دفاعی قانونی اعلام کرد و نوشت: گشت دریایی ایران به سوی هلی کوپترهای امریکایی در آب های بین المللی خلیج فارس آتش گشودند که هلی کوپترهای امریکایی به آتش آنها پاسخ دادند. وزیر دفاع امریکا نیز ادعا کرد: حضور نظامی امریکا در خلیج فارس برای جنگ نیست، ما برای کسب اطمینان از عبور و مرور محموله های حیاتی در آب های بین المللی حضور داریم ... در جایی که حضور نظامی ما نتواند صلح را برقرار کند، وارد عمل می شویم و از مردم و کشتی های خود محافظت می کنیم[296]. در حالی که تا چند روز پس از این حادثه مقامات رسمی امریکا ادعا می کردند که آغازکنندة حمله، قایق های ایرانی بوده اند، روز 21/7/1366 پنتاگون اقرار کرد که سه هلی کوپتر عملیاتی امریکا مسلح به مسلسل و راکت و تجهیزات دید در شب، در تعقیب قایق های ایرانی بوده اند و بدون هشدار به قایق های ایرانی، به آنها حمله کرده اند.[378]

در ادامة ماجرا برخی مقامات امریکایی اهداف این کشور را روشن تر بیان کردند. رئیس کمیتة نیروهای مسلح مجلس نمایندگان امریکا گفت: هدف استراتژیک امریکا در خلیج فارس باید متوقف کردن ایران در گسترش انقلاب اسلامی به جهان عرب باشد، حتی اگر در این راه استفاده از نیروهای نظامی لازم شود[380]. همچنین مشاور نظامی ریگان گفت: ایرانی ها باید تهدیدی را که با حضور ناوهای غربی در منطقه متوجه آنهاست جدی تلقی کنند. حضور ناوگان خارجی حملات عراق علیه ایران را تسهیل می کند و مانع حملات ایران علیه کشورهای پشتیبان غرب می شود. وی افزود: عامل اصلی ادامة این جنگ، صادرات نفت ایران است و عراق قصد دارد این منبع را کاهش دهد.[380]

دولت های انگلیس، فرانسه و ایتالیا از حملة هلی کوپترهای امریکا به قایق های ایران حمایت کردند و آن را اقدامی دفاعی و قانونی خواندند[298]. هر چند دولت های منطقه موضع خود را در این باره ابراز نکردند، اما خبرگزاری فرانسه گزارش داد: یک مقام بلندپایه عرب اقدام امریکا را ضروری دانست. مطبوعات کویت نیز این حمله را تحسین کردند. از سوی دیگر، رهبر لیبی این اقدام را محکوم کرد[299] و رادیو مسکو حملة هلی کوپترهای امریکایی را اقدامی خود سرانه که دور نمایی خطرناک دارد، خواند.[301]

بُعد دیگرِ درگیری هلی کوپترهای امریکایی با قایق های ایران، به کارگیری موشک استینگر به وسیلة نیروهای ایران بود. این موضوع چنان شوکی بر امریکایی ها وارد کرد که اصل ماجرا تحت الشعاع آن قرار گرفت. امریکا برای جلوگیری از خطرات احتمالی، به هواپیماهای خود دستور داد پروازهای خود را در منطقه محدود کنند. در ناوگان دریایی امریکا مرخصی نیرو ها

ص: 29

لغو و حالت فوق العاده اعلام شد. ماجرای مک فارلین و ارسال پنهانی سلاح از امریکا به ایران که پس از یک سال رو به فراموشی می رفت، مجدداً در اذهان زنده شد و یک سناتور امریکایی وجود موشک استینگر در دست ایران را بزرگ ترین سناریوی ممکن در خلیج فارس خواند. پنتاگون و سایر دوایر دولتی امریکا در پاسخ به این سؤال که ایران چگونه به این موشک ها دست یافته و از این بابت چه خطراتی متوجه نیروهای امریکایی در خلیج فارس است، به تحقیقات و اقدامات گسترده ای دست زدند[318 و 319]. یک هفته پس از حملة هلی کوپترهای امریکایی به قایق های ایران، طی 24 ساعت، دو نفتکش امریکایی هدف قرار گرفت. در سحرگاه 23/7/1366، سوپر نفتکش "سانگاری" متعلق به یک شرکت امریکایی، در حالی که در ترمینال نفتی الاحمدی کویت لنگر انداخته بود، هدف یک موشک کرم ابریشم قرار گرفت و سوراخی به بزرگی 8 متر مربع در بدنة آن ایجاد و دچار حریق شد و دود انبوهی آن را فرا گرفت. این حمله تلفات جانی نداشت و آتش سوزی آن پس از 5 ساعت خاموش شد[414]. در پی این حادثه، کویت با ارسال پیام هایی به دبیرکل سازمان ملل، دبیرکل اتحادیة عرب، دبیرکل شورای همکاری و دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی، حمله به نفتکش سانگاری را تجاوز جدید ایران علیه کویت عنوان کرد و از این سازمان ها خواست تا ایران را از ادامة حملات بازدارند.[415]

این حادثه امریکا را با وضع پیچیده ای روبه رو کرد. ریگان در اولین واکنش ضمن خودداری از بیان موضع صریح در مورد این حمله، گفت: ما با هر حمله ای که در خلیج فارس مواجه شویم، مقابله خواهیم کرد. وزیر خارجه امریکا نیز با طرح اینکه نفتکش سانگاری در آب های کویت و در زمانی که تحت پوشش امنیتی نیرو های امریکایی نبوده، هدف حمله قرار گرفته است، سعی کرد امکان تلافی را منتفی بداند.[416]

دومین نفتکش که "سی ایل سیتی" نام داشت و پرچم امریکا روی آن برافراشته بود، صبح 24/7/1366 در بندر الاحمدی کویت هدف یک موشک کرم ابریشم قرار گرفت و 18 تن از خدمة آن مجروح شدند. این نفتکش از جمله یازده نفتکش کویتی بود که مجدداً در امریکا به ثبت رسیده بود و با پرچم و اسکورت ناوگان امریکا در خلیج فارس تردد می کرد[426]. به دنبال این حادثه دولت امریکا با تشکیل جلساتی، حمله به دو نفتکش امریکایی در سواحل کویت را بررسی کرد. رئیس جمهور امریکا از پاسخ به این سؤال که آیا حملة ایران بدون تلافی خواهد ماند، طفره رفت و وزیر خارجة امریکا، این اقدام را حمله به کویت توصیف کرد و "ویکر" سناتور امریکایی گفت: وقتی موشک به کشتی کویتی حامل پرچم امریکا اصابت کرد، همانند اصابت آن موشک به پایتخت امریکا است و گام بعدی صلح یا جنگ است که کابینه باید در این مورد پاسخگو باشد. در این حال سخنگویان کاخ سفید و وزارت خارجه امریکا گفتند: این مسئله در آب های کویت اتفاق افتاده، امریکا حمایت از کشتی های کویتی در آب های بین المللی

ص: 30

را بر عهده گرفته و هیچ مسئولیتی در مورد حملة اخیر به عهده ندارد و کویت مسئول حفاظت از کشتی های خود بوده است. سخنگوی کاخ سفید ضمن نسبت دادن حمله به ایران، گفت: امریکا راه های پاسخ گویی به تجاوز ایران به نفتکش دارای پرچم امریکا را بررسی می کند.[427]

روز بعد، ریگان در نطق هفتگی خود گفت: با تهدیدات علیه واحد های نیروی دریایی و کشتی های تحت مراقبت آنها در خلیج فارس، در زمان مناسب برخورد خواهد شد.[452] شولتز وزیر خارجة امریکا نیز گفت: ایران با آزمودن علاقة امریکا به منافعش در خلیج فارس، خود را در معرض خطر تلافی جویانه نظامی امریکا قرار می دهد... امریکا برای دفاع از منافع خود به خلیج فارس رفته و هرگاه صلاح بداند از منافع خود دفاع خواهد کرد.[472]

سه روز پس از هدف قرار گرفتن نفتکش حامل پرچم امریکا، در روز 27/7/1366 چهار ناو جنگی امریکا با نزدیک شدن به حوزة نفتی رشادت، به کارکنانی که مشغول بازسازی تأسیسات سکوی نفتی آر-7 بودند، 10 دقیقه مهلت دادند که سکو را تخلیه کنند و در پی آن سکوی آر-7 را هدف حملات شدید قرار دادند. ناوهای امریکایی سپس به سوی سکوی آر-4 (از حوزة نفتی رشادت) حرکت کردند و به کارکنان این سکو نیز 10 دقیقه فرصت دادند که سکو را تخلیه کنند و با گذشت این مهلت، سکوی آر-4 را نیز زیر آتش شدید قرار دادند. اجرای آتش روی سکوهای حوزة نفتی رشادت تا دو ساعت ادامه یافت. به گفتة وزیر دفاع امریکا در این حمله هزار گلوله 5 اینچی (127میلی متری) توپخانة دریایی به طرف سکوهای ایران شلیک شد.[479]

رئیس جمهور امریکا دو ساعت پس از این تهاجم با صدور بیانیه ای سکوهای نفتی رشادت را سکوهایی نظامی اعلام کرد که برای کمک به حمله علیه کشتی های تجاری مورد استفاده قرار می گرفته است. در بیانیه اضافه شده که این اقدام پس از مشورت با رهبران کنگره و کشورهای دوست انجام گرفت و دفاع مشروع بوده که به رئیس شورای امنیت سازمان ملل نیز آگهی شده است. سخنگوی کاخ سفید پس از قرائت این بیانیه گفت: امریکا علاقه ای به رویارویی نظامی با ایران ندارد و علاقة خود را برای پایان فوری تنش ها در منطقه و خاتمة جنگ ایران و عراق از طریق اجرای فوری قطعنامه 598 به اطلاع دولت ایران رسانیده است. وزیر خارجة امریکا نیز این حمله را یک پاسخ متناسب با حمله به نفتکش "سی ایل سیتی" دانست و ماجرا را پایان یافته اعلام کرد و گفت ما خیال تشدید جنگ در خلیج فارس را نداریم. وزیر دفاع امریکا نیز حمله به سکوهای رشادت را واکنش متناسب با حملة ایران به نفتکش با پرچم امریکا خواند و افزود که خواهان رویارویی بیش تر با ایران نیستیم.[481]

از سوی دیگر، در پی این تجاوز آشکار، رئیس جمهوری اسلامی ایران گفت: «ریگان با این حرکت و حمله به سکوهای نفتی ایران مرتکب اشتباه بزرگی شد و یقیناً مشکلات خود را بیش تر کرد. با این گونه حرکات، دولت امریکا قلدری و چهره خصومت آمیز خودش را در خلیج فارس آشکارتر کرد، زیرا آنها سکوی نفتی و مناطق کاملاً غیرنظامی را مورد حمله قرار دادند و

ص: 31

سکوی نفتی را منهدم و منفجر کردند و به اهداف غیرنظامی که امکانات دفاعی هم نداشت آسیب رساندند. ما قطعاً تلافی خواهیم کرد و این حرکت امریکا را بدون پاسخ نخواهیم گذاشت.» نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران نیز گفت: امریکا با حمله به سکوی نفتی ایران در خلیج فارس که از نظر نظامی دارای اهمیت نیست، قدم جدیدی در جهت تشنج علیه جمهوری اسلامی برداشت با این خیال که انجام چنین حرکتی می تواند ملتی را مرعوب کند. خنده آورتر از آن، اینکه تشنج آفرینی تازه خود را به اجرای مقررات سازمان ملل نسبت می دهد ... همان طور که آنها پا را از مرزهای خود فراگذاشته اند ما نیز برای خود این حق را طبیعی می دانیم که در حد ظرفیت و توانمان در سراسر جهان پاسخ دهیم.

وزارت خارجه ایران نیز در بیانیه ای این تجاوز امریکا را گامی خطرناک که منطقه را در آستانة یک درگیری تمام عیار قرار داد، توصیف نمود و تأکید کرد که امریکا در زمان مناسب با پاسخ قاطع و مقتضی روبه رو خواهد شد. سخنگوی سپاه پاسداران نیز گفت: سیاست ضربه در برابر ضربه از اصولی است که با پایبندی به آن، در زمان و مکان مناسب دشمنانمان را متحمل ضربات جبران ناپذیر خواهیم کرد.[482]

ستاد کل پدافند کشور نیز طی دستورالعملی به سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی ایران ابلاغ کرد که تا اطلاع ثانوی کلیة یگان های ساحلی و دریایی آمادگی مقابله با تهاجمات احتمالی دشمن را داشته باشند. همچنین مسئولان ستاد کل سپاه پاسداران و فرماندهان نیروی دریایی سپاه طی جلسه ای به بررسی اقدام امریکا و اهداف آن و تدابیر لازم برای افزایش اقدامات دفاعی جهت مقابله با تهدیدات امریکا پرداختند.[480]

دولت امریکا روز بعد از تهاجم، در پیامی به دولت ایران (ازطریق سفارت سوئیس در تهران)، علت اصلی حمله به پایانة نفتی رشادت را حمله به هلی کوپتر امریکایی و کشته شدن دو خلبان آن ذکر کرد. دولت امریکا در پیامی نیز به دولت سوریه دلیل این حمله را تعهد به حمایت از کشتی های تحت پرچم امریکا و عملیات تحریک آمیز ایران در هفته های اخیر، چون آتش گشودن به سوی کشتی های حامل پرچم امریکا و هواپیماها، پرتاب موشک، کاشتن مین در آب های بین المللی برشمرد و اقدام خود را عاقلانه و خویشتن دارانه اعلام کرد. امریکا در این پیام افزوده که هیچ علاقه ای به افزایش مقابلة نظامی با ایران ندارد[500]. نخست وزیر ایران پس از بازگشت از سوریه به تهران در جواب پیام امریکا گفت: امریکا از طریق سوریه پیامی به این مضمون داده که اگر ایران جوابی ندهد و اقدامی نکند ما هم حرکت هایمان را متوقف خواهیم کرد... ما جوابی که دادیم خیلی صریح و روشن بود، به این مضمون که ما هیچ ضربه ای را بی پاسخ نمی گذاریم... ما هم بعد از اینکه ضربة تلافی جویانه مان را وارد کردیم، می گوییم این ضربة آخر است، اما کسی که تشنج را شروع کرده باید به این کارزار پایان دهد.[501]

آقای هاشمی سیاست کاخ سفید را سیاست سردرگم تعبیر کرد به این دلیل که ادعاها با

ص: 32

عمل تطبیق نمی کند. وی گفت: هر تجاوزی را جواب می دهیم و در عمل هم ثابت کرده ایم[502]. علاوه بر این جمهوری اسلامی ایران با ارسال پیام های جداگانه برای دبیرکل سازمان ملل، دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی و رئیس کنفرانس وزیران خارجه جنبش عدم تعهد، خواستار محکومیت امریکا و خروج نیروهای بیگانه از خلیج فارس شد.[521]

شوروی اقدام امریکا را تجاوز نظامی و ماجراجویی خواند و آن را تقبیح کرد[483]. سخنگوی وزارت خارجة چین از افزایش تشنج در خلیج فارس ابراز نگرانی کرد و گفت از اقدام نظامی امریکا علیه سکوی نفتی ایران ابراز تأسف عمیق می کنیم. وی با اشاره به شلیک موشک به نفتکش کویتی، توسعه اقدامات جنگی به کشور های ثالث را محکوم کرد[522]. دولت انگلیس از اقدام امریکا حمایت کرد و وزیر خارجة بلژیک آن را تأسف انگیز توصیف نمود[483]. ژاپن و فرانسه تلویحاً و برخی کشورهای اروپایی به صراحت از حملة امریکا حمایت کردند[505]. قذافی اعلام کرد که دربرابر تهاجم نیروهای امریکایی که ایران را مورد تهدید قرار داده، لیبی در کنار ایران ایستاده است. وزارت خارجه الجزایر با صدور اطلاعیه ای از حوادث خلیج فارس ابراز تأسف کرد. فیدل کاسترو رهبر کوبا گفت: دولت امریکا از نظر سیاسی باید بهای گرانی برای تجاوز خود بپردازد. از کشورهای منطقه تنها کویت اظهار نظر کرد و آن را اقدام نظامی محدود در پاسخ به حملات ایران در آب های بین المللی و قلمرو آب های کویت به کشتی کشور های غیرمتخاصم توصیف کرد.[484]

تنها به فاصلة یک روز از تهاجم امریکا به سکوهای نفتی ایران، صبح روز 29/7/1366، انفجار شدیدی در سواحل جنوبی کویت در منطقة "رأس الزوار" واقع در مرز کویت و عربستان به وقوع پیوست. این واقعه هنگامی روی داد که یک کاروان از نفتکش های کویتی تحت پرچم امریکا در حوالی این محل به سوی جنوب خلیج فارس در حرکت بود. منابع کشتیرانی انفجار را ناشی از شلیک موشکی از سوی ایران اعلام کردند، لیکن ایران دخالت در این انفجار را رد کرد. علی آهنی مدیرکل امور سیاسی وزارت خارجة ایران گفت: جمهوری اسلامی ایران مسئول انفجار شنیده شده در نزدیکی "مینا السعود" واقع در کویت نیست ... ایران تصمیم گرفته حملة امریکا به دو سکوی نفتی ایران را با ضربه زدن به منافع امریکا و نه منافع کشورهای دیگر تلافی کند.[520]

صبح روز 30/7/1366 نیز پایانة برون ساحلی بندر الاحمدی کویت هدف یک موشک کرم ابریشم قرار گرفت و دچار آتش سوزی شد. کویت این حمله را به ایران نسبت داد و وزیر دفاع کویت ادعا کرد که نیروهای کویتی مستقر در جزیرة فیلکه، موشک کرم ابریشم را هنگام پرتاب از شبه جزیرة فاو مشاهده کرده اند.[534]

مقامات امریکایی تلافی این حمله را از طرف امریکا منتفی اعلام کردند. ریگان گفت: آنچه ما گفته ایم این است که درصورتی که مورد حمله واقع شویم ما نیز از خود دفاع خواهیم کرد. وی افزود آنچه مسلم است جنگی در بین نیست و کسی نباید دچار وحشت شود. یک مقام پنتاگون

ص: 33

نیز گفت: با وجودی که دولت ریگان از حملة اخیر نگران است ولی قصد هیچ گونه اقدام تلافی جویانه را ندارد. سیاست ما کاملاً روشن است، برای حفاظت از کشتی های با پرچم امریکا آنجا هستیم. سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز این حمله را "تجاوز عریان" خواند و گفت: حمله به طور واضح علیه کویت صورت گرفته است. دولت کویت مختار است پاسخ دهد.[536]

رادیو بی.بی.سی در بررسی این حملة موشکی گفت: چنانچه حملة امروز ایران به قصد تلافی حملة امریکا به یک سکوی نفتی ایران صورت گرفته باشد، در این صورت سعی ایران بر این است که مانع دست زدن امریکا به اقدام تلافی جویانه دیگر باشد. با توجه به اینکه ایران برای اقدام متقابل آگاهانه یک هدف امریکایی را انتخاب نکرده است، می توان نتیجه گیری کرد که اکنون هر دو طرف با حفظ آبرو خواهند توانست به حملات تلافی جویانه پایان دهند.[538]

آقای هاشمی رفسنجانی روز بعد از اصابت موشک به بندر الاحمدی کویت، در خطبه نماز جمعه گفت: اگر کویت بی طرفی خود را در جنگ عراق علیه ایران اعلام کند، ما راه بازگشت را برای کویت بازگذاشته ایم و امیدواریم که این ضربات کویت را بر سر عقل بیاورد. وی افزود: تا زمانی که امریکا وارد منطقه نشده بود کشورهای جنوب خلیج فارس و شیوخ منطقه مشکلی نداشتند. حادثه ای که برای کویت پیش آمد در صورت عدم حضور امریکا رخ نمی داد. آقای هاشمی سپس به خساراتی که حضور امریکا برای خود آنها داشته اشاره کرد: امریکا در این درگیری ها دو هلی کوپتر، دو کشتی و یک کشتی مین روب از دست داده و بیش از 40 تن کشته داده است و خسارات مالی فوق العاده ای دارد. همچنین اعتبار امریکا از چند جهت مخدوش شده است: با قطعنامه شورای امنیت مخالفت کرده و خشم مسلمانان را علیه خودش تحریک کرده است. آشفتگی اقتصادی که امروز بر دنیا حاکم است ریشه اش در نیویورک است. تعبیر کارشناسان روشن ضمیر دنیا این است که امریکا الان قابل ترحم است، یعنی آن قدر تحقیر شده است و ابهتش شکسته که قابل ترحم است. آقای هاشمی در پایان افزود: ما واقعاً جنگ نمی خواهیم و جمهوری اسلامی ایران نه در جنگ پیش قدم بوده و نه در زدن شهرها و یا استفاده از سلاح های شیمیایی و همچنین حمله به کشتی ها در خلیج فارس.[549]

در مجموع امریکا با حضور نظامی خود در خلیج فارس و حمایت از حملات عراق که ریشه بحران و ناامنی محسوب می شد، موجب تشدید بحران و پیچیده شدن اوضاع خلیج فارس شد. عراق و امریکا با بحرانی کردن منطقه کوشیدند توجه کشورهای صنعتی را به خلیج فارس معطوف ساخته و آنها را مجبور کنند تا نقش قابل توجهی به اصطلاح در حفظ جریان آزاد نفت از منطقه ایفا نمایند. مقامات ارشد امریکا با سفر به منطقه و کشورهای اروپایی، سران اروپا را متقاعد کردند که ناوهای جنگی یا کشتی های مین روب خود را به منطقه اعزام کنند. انگلستان بعد از امریکا بیش ترین نیرو را در منطقه داشت که علاوه بر مشارکت در مین یابی، با ثبت مجدد یک نفتکش کویتی در انگلستان به اسکورت آن در خلیج فارس پرداخت. از فرانسه هم

ص: 34

ناو هواپیما بر "کلمانسو" به همراه چند کشتی جنگی دیگر در منطقه فعال بود. کشورهای ایتالیا، هلند و بلژیک نیز در خلیج فارس تعدادی کشتی جنگی و مین روب داشتند. آلمان غربی که تقاضای واشنگتن برای ارسال مین روب به خلیج فارس را رد کرده بود، موافقت کرد با استقرار نیروی جدید در دریای مدیترانه، فرصت لازم را برای امریکا در استفادة بیش تر از نیروهای خود در خلیج فارس فراهم آورد. ژاپن نیز ضمن حمایت مالی، طرح نصب سیستم هشداردهنده در خلیج فارس را ارائه کرد و تلاش نمود با نصب آن، به کشتی هایی که در این منطقه تردد می کنند، در زمان وجود خطر هشدارهای لازم را بدهد.

جدا از متحدین اروپایی امریکا، روابط مسکو و واشنگتن نیز تحت تأثیر تحولات خلیج فارس قرار داشت. بر اساس گزارشی که یونایتدپرس منتشر کرد: «نیروی دریایی امریکا و شوروی به دنبال برخورد نفتکش بریجتون به مین (2/5/1366)، در زمینة خطرهای احتمالی در خلیج فارس و جمع آوری مین ها به طور مرتب با همدیگر همکاری اطلاعاتی می کنند.» همچنین امریکا اقدامات گسترده ای برای تقویت نیروهای خود در خلیج فارس به عمل آورد. آنها با تصویب قانونی، دامنة حمایت خود را از کشتی های کویتی تحت اسکورت، به کشتی های دیگر امریکایی گسترش دادند و اعلام کردند در صورت درخواست کمک از سوی سایر کشتی ها، امریکا به کمک آنها هم خواهد شتافت. امریکا برای استقرار نیروهای خود در منطقه، یک پایگاه نظامی در بحرین ایجاد کرد. تجاوزات هوایی این کشور به حریم هوایی شهرهای جنوبی ایران افزایش یافت طوری که هر هفته گزارش هایی از رؤیت هواپیما های امریکایی مخابره می شد. نیروهای امریکایی در کنار انتشار گزارش هایی مبنی بر محاصره و مین گذاری بنادر ایران، تمرین هایی برای پیاده شدن در سواحل ایران انجام دادند. تعدادی دلفین آموزش دیده نیز برای یافتن مین، به آب های خلیج فارس آورده شد. حلقة اقدامات نظامی امریکا، با اعزام زیردریایی هسته ای به منطقه تکمیل گردید. نیویورک تایمز نوشت: «در حال حاضر دو گروه از زیردریایی های نیروی دریایی امریکا در دریای عمان حضور دارند و منتظر فرمان حملة ریگان برای حمله به هدف هایی در ایران هستند.» روزنامة ملیت چاپ ترکیه نیز خبر داد که امریکا دستگاه های جدیدی روی آنتن اصلی پایگاه اینجرلیک در ترکیه نصب کرده است تا با تغییر جهت 360 درجه به کنترل بحران در منطقه خلیج فارس کمک نماید.

در مجموع گسترش جنگ در خلیج فارس و خطرات ناشی از آن به حضور و همکاری نظامی گسترده شرق و غرب با سه نوع نظام و ایدئولوژی متعارض: کمونیستی در شوروی، سرمایه داری در غرب و سنتی پادشاهی در کشورهای منطقه، انجامید. آنها از انقلاب اسلامی و گسترش آن احساس خطر می کردند. حضور گستردة نظامی آنها در منطقه که هر روز بر میزان آن افزوده می شد، عملاً جبهة جدیدی برای جمهوری اسلامی در مرزهای آبی جنوب به وجود آورد؛ جبهه ای که توانایی نظامی آن را تجزیه و درآمدهای ارزی و اقتصادی کشور را به طور کامل

ص: 35

تهدید می کرد. توان نظامی و وضعیت اقتصادی و موقعیت بین المللی ایران به هیچ وجه قابل مقایسه با عراق نبود. در یک طرف همة قدرت های بزرگ جهان قرار داشت و در سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران. چنین وضعیتی در منطقة خلیج فارس، روند تحولات جبهه و جنگ را تحت تأثیر قرار داد و در نهایت به تصمیمات جدیدی در چگونگی تداوم و پایان جنگ منجر شد.

5- تلاش های دفاعی ایران در خلیج فارس

در مقابل لشکرکشی گسترده امریکا و هم پیمانانش به خلیج فارس، جمهوری اسلامی ایران برای دفاع از قلمرو و حاکمیت ملی خود می کوشید با برنامه ریزی و تدارک تجهیزات ممکن، تا حد مقدور آمادگی لازم را در نیروهای مستقر در جنوب و شهرها و بنادر ساحلی ایران ایجاد کند. این تلاش ها بعد از حملة امریکا به کشتی ایران - اجر و به خصوص پس از تهاجم هلی کوپترهای امریکایی به قایق های گشتی ایران، سرعت بیش تری به خود گرفت. از جمله طرح های عملیاتی متعدد ارائه شد که دربارة محاسن و معایب هر طرح، چگونگی غافل گیری دشمن در زمان اجرا و میزان موفقیت و آثار هریک به طور مفصل و در جلسات متعدد بررسی شد[214]. علاوه بر این برای ایجاد وحدت فرماندهی و هماهنگی در مقابله با تهاجمات دشمن و اجرای عملیات دفاعی و بهره برداری مناسب از توان و تجهیزات نیروی دریایی سپاه و نیروی دریایی ارتش، اقداماتی انجام گرفت. همچنین ستاد کل سپاه به نیروی دریایی سپاه دستور تشکیل پایگاه های عملیاتی در جزایر هنگام، سریک، ابوموسی و تنب بزرگ و آماده باش مستمر برای اجرای عملیات، نصب رادارهای قوی در جزایر و نصب 100 بویه چراغ دریایی را در آب های بین المللی و نیز آمادگی برای پاسخ به شرارت های امریکا در خلیج فارس را صادر کرد[409]. علاوه بر این، تلاش هایی برای تقویت دفاعی نقاط مهم از جمله جزایر ابوموسی و فارسی انجام گرفت و پس از حمله ناوهای امریکایی به سکوهای نفتی رشادت، در جلسه قرارگاه خاتم الانبیا چگونگی پاسخ به این تجاوزات بررسی شد. همچنین با توجه به پیش بینی همکاری امریکا و عراق و کشورهای منطقه برای بازپس گیری فاو، علاوه بر تقویت این منطقه با افزودن یکی از تیپ های نیروی زمینی سپاه، دستور آماده باش 100درصد به نیروهای مستقر در منطقه فاو و همچنین آمادگی برای مقابله با حملات گستردة هوایی، شیمیایی، هلی برن و حملات زمینی امریکا و عراق داده شد.[498 و518]

علاوه براین، با توجه به پیش بینی حملات احتمالی امریکا در خلیج فارس، در استان بوشهر وضعیت اضطراری و فوق العاده اعلام گردید و به مراکز درمانی و سایر مراکز امدادی و تدارکاتی آمادگی لازم داده شد[519]. همچنین در جلسه قرارگاه خاتم الانبیا در روز 2/8/1366، با حضور فرماندهان نیروی دریایی سپاه و ارتش ضمن بررسی چگونگی پدافند جزایر قشم، لارک و هنگام، و برآورد نیرو و امکانات و تجهیزات و تسلیحات مورد نیاز و چگونگی تأمین آن و اقدامات

ص: 36

مهندسی ضروری، مقرر شد سه مرکز فرماندهی در جزایر لاوان، سیری و کیش ایجاد شود[564]. در جلسة روز 3/8/1366 ستاد قرارگاه خاتم الانبیا نیز بر اولویت حفاظت از سواحل جاسک تا بندرعباس تأکید شد و مقرر گردید که سپاه سه گردان نیرو، تفنگدار، خدمه و سلاح، دو گردان توپخانه و 30 دستگاه تانک برای حفاظت سواحل جاسک تا بندرعباس مستقر نماید. همچنین با تأکید بر اهمیت منطقه چابهار، گزارش داده شد که هواپیماهای امریکایی برای گشت زنی در خاک ایران، از بندر گوادر و کراچی پاکستان استفاده می کنند. در این جلسه معاون عملیات فرمانده کل سپاه نیز خواستار توجه مسئولان به این مهم شد که فشارهای جنگ دریایی به نیرو و امکانات، اثر منفی بر جنگ زمینی گذاشته است. همچنین در جلسه مشترک فرماندهان نیروی دریایی و نیروی هوایی سپاه، چگونگی بهره گیری از امکانات و تجهیزات نیروی هوایی سپاه برای پشتیبانی عملیات های دریایی بررسی گردید.[585]

پس از بررسی هایی که به عمل آمد، گردان هایی که برای پدافند سواحل و جزایری از منطقه خلیج فارس که دفاع آن به سپاه پاسداران واگذار شده بود، و سازمان هر گردان مشخص گردید. علاوه بر این با تلاش رزمندگان نیروی دریایی سپاه، نقاط و اهداف مناسب دشمن برای حملة موشکی شناسایی شد تا برای تصویب به مسئولان ارائه گردد.[626]

تا اواخر آبان 1366 تلاش ها در جهت ایجاد فرماندهی واحد و هماهنگی نیروی دریایی سپاه و نیروی دریایی ارتش در خلیج فارس، تقویت پدافند جزایر و سواحل جمهوری اسلامی در این منطقه، طرح ریزی عملیات های پدافندی و تلافی جویانه، هشیاری برای کاهش ضربه پذیری قوای خودی و غافل گیر کردن دشمن و... ادامه یافت. همچنین طرح تشکیلات و سازمان گردان های رزمی دریایی و نواحی پشتیبانی کنندة این گردان ها به تصویب رسید و طی حکمی از طرف فرمانده کل سپاه، نیروی دریایی سپاه عهده دار تأمین و پدافند جزایر قشم، هرمز، لارک، هنگام و سواحل شرقی تنگه هرمز در حد فاصل رأس الکوه تا کوهستک شد. [825، 771، 724، 713، 701]

6- جنگ نفتکش ها

لشکرکشی امریکا و هم پیمانانش که با ادعای ایجاد امنیت در خلیج فارس انجام گرفت، در واقع اقدامی برای فراهم کردن زمینه گسترش حملات هواپیماهای عراقی به نفتکش های حامل نفت ایران و تأسیسات نفتی ایران در این منطقه بود. از جمله اهداف واقعی این لشکرکشی سلب کردن امکان عملیات تلافی جویانه رزمندگان جمهوری اسلامی علیه نفتکش های کشورهای حامی عراق در منطقه بود، چرا که در پی واگذاری تجهیزات مدرن نظامی، ازجمله جنگنده های پیشرفته، هواپیماهای سوخت رسان، موشک اگزوسه و اجازه فرودآمدن هواپیماهای جنگندة عراقی در عربستان و کویت، حملات هواپیماهای عراقی علیه تأسیسات نفتی و نفتکش ها و دیگر شناورهای حامل کالای ایران افزایش زیادی

ص: 37

یافته بود و رژیم عراق به انحاء مختلف در این زمینه تشویق و ترغیب می گردید، لذا پیش بینی می شد که ممکن است درجریان انتقال مداوم نفت منطقه به سوی غرب وقفه ای ایجاد شود.

هر چند هدف ایجاد امنیت، ادعایی بیش نبود و با حضور ناوگان امریکا و غرب، بحران و تشنج در منطقه گسترده تر شد، امّا امریکا و غرب به بخشی از اهداف خود یعنی تشدید فشار بر ایران دست یافتند، لیکن نتوانستند جمهوری اسلامی را تسلیم کنند و خود ناچار به توقف شدند.

به هرصورت، در این دوره منابع مختلف غربی، آمارهای متعددی حاکی از افزایش حمله به کشتی ها ارائه کردند. بیمه لویدز لندن در گزارش روز 10/7/1366 خود اعلام کرد که از آغاز جنگ عراق علیه ایران تاکنون374 کشتی در خلیج فارس هدف قرار گرفته که106 فروند آن در سال جاری میلادی بوده است.[176]

سخنگوی ستاد تبلیغات جنگ نیز روز 2/8/1366 اعلام کرد در7 سال گذشته 397 کشتی تجاری و نفتکش در خلیج فارس هدف قرار گرفت که 76 مورد آن بعد از حضور نظامی امریکا در خلیج فارس، یعنی در 5 ماه گذشته انجام گرفته است[574]. خبرگزاری رویتر نیز گزارش داد از 30/4/1366 تاکنون 49 حمله علیه کشتی ها انجام شده که نسبت به قبل از آغاز اسکورت ها 30 درصد افزایش نشان می دهد. [574]

در دورة زمانی این کتاب (اول مهر تا 27 آبان 1366) هواپیماهای عراقی شانزده نفتکش حامل نفت ایران، دو کشتی صیادی، یک کشتی غله بر، یک کشتی تدارکاتی، یک یدک کش و یک کشتی نظامی را هدف قرار دادند. در حمله روز سیزدهم مهر هواپیماهای عراقی برای نخستین بار با پرواز 1600 کیلومتری و سوختگیری مجدد در آسمان، خود را به سواحل شمالی تنگه هرمز رساندند و چهار نفتکش استیجاری ایران را هدف قرار دادند و تأسیسات نفتی جزایر لاوان و فارسی را بمباران کردند. رسانه های غربی با تعجب از این پرواز طولانی که در جریان آن دو هواپیمای مهاجم هدف قرارگرفت و سقوط کرد، این اقدام را حاکی از خشم بغداد در شکست عملیات متوقف کردن صادرات نفت ایران دانستند [215]. در ضمن کارشناسان حملات عراق به نفتکش ها را نسبت به نتایج آن بسیار پرهزینه ارزیابی کردند و مثال آوردند که عراق طی چند روز با استفاده از شش موشک اگزوسه، که هریک 3/1 میلیون دلار قیمت دارد، به سه کشتی آسیب رسانده است در حالی که تعمیر کشتی ها معمولاً هزینه خیلی کم تری دارد و پس از تعمیر چند هفته ای، دوباره وارد عمل می شوند.[391]

از سوی دیگر، طی همین مدت یک کشتی تجاری و پانزده نفتکش (غیر از دو نفتکش امریکایی که در بندر الاحمدی کویت هدف موشک های کرم ابریشم قرار گرفتند) که غالباً حامل نفت عربستان و یا عازم عربستان بودند، هدف قرار گرفتند. این حملات که بیش تر با استفاده از قایق های تندرو انجام می شد و خسارت نسبتاً کم تری داشت، به ایران نسبت داده

ص: 38

می شد و گفته می شد که به تلافی حملات عراق به نفتکش های حامل نفت ایران انجام می شود. ازجملة این حوادث هدف قرارگرفتن یک نفتکش ژاپنی به وسیله قایق های توپدار در روز 8/7/1366 بود که در پی آن سفیر ژاپن در ایران طی ملاقاتی با مدیرکل سیاسی وزارت امورخارجه از حمله به دو کشتی ژاپنی اظهار شگفتی کرد و ضمن ابراز نگرانی از تأثیر نامطلوبی که این گونه حوادث ممکن است بر روابط دوستانة دو کشور بگذارد، از دولت ایران درخواست کرد که درتأمین امنیت 9 کشتی ژاپنی که در خلیج فارس منتظر عبور از تنگه هرمز هستند، همکاری کند. به دنبال این درخواست، ستاد فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیا از سپاه و ارتش خواست از حمله به این 9 کشتی ژاپنی خودداری کنند.[207]

7- حملات هوایی - جنگ شهرها

در مهر و آبان1366 حملات هوایی عراق به طور مداوم و گاهی با وقفه ای یک روزه ادامه داشت، به گونه ای که نزدیک به دوسوم روزهای این دوره، هر روز یک یا چند واحد از تأسیسات زیربنایی، اقتصادی، نفتی و مراکز صنعتی - کارگری یا مسکونی کشور بمباران شد. این بمباران ها افزون بر حملاتی است که در خلیج فارس به نفتکش های حامل نفت ایران می شد و در عنوان قبل ذکر گردید. پشتیبانی قدرت های صنعتی با پیشرفته ترین تجهیزات هوایی از عراق، سکوت مجامع بین المللی و موضع ابرقدرت ها به ویژه امریکا و دیگر حامیان رژیم عراق، از جمله مشوق های عراق در تداوم این تجاوزات بود.

حملات هوایی گسترده عراق و تشدید آن با هدف انهدام زیرساخت های اقتصادی و صنعتی کشور و همچنین انهدام تأسیسات نفتی در جهت تشدید فشار به جمهوری اسلامی برای تسلیم شدن در برابر خواسته های ابرقدرت ها، از جمله توقف جنگ بدون داشتن طرف پیروز و بدون تنبیه شدن متجاوز، صورت می گرفت. خبرگزاری خلیج هدف های این حملات را چنین بیان کرد: دیپلمات های مقیم بغداد حملات هوایی چند روز اخیر عراق را آغاز طرح عملیاتی نیروی هوایی عراق و مرحله انهدام کلی تأسیسات حیاتی ایران پیش بینی کردند و معتقدند اوضاع نظامی ناشی از توسعه عملیات هوایی عراق در داخل ایران و در آب های خلیج به منظور تشدید حلقه محاصره اقتصادی و وارد کردن شدیدترین تلفات در مرکز حیاتی ایران، این کشور را به پذیرش آتش بس وادار خواهد کرد[58]. خبرگزاری رویتر نیز نقش امریکا را در این جریان چنین توضیح می دهد: تشدید حملات هوایی عراق علیه خطوط کشتیرانی ایران در خلیج فارس و همچنین تأسیسات نفتی و اقتصادی در عمق خاک این کشور به وضوح با دیدار واینبرگر وزیر دفاع امریکا از منطقه ارتباط دارد، زیرا واینبرگر نیز همگام با عراق سرسختانه خواهان تلاش برای وادار کردن ایران به قبول آتش بس است. [58]

حامیان منطقه ای رژیم عراق ازجمله حاکمان کویت و عربستان که از ابراز آرزوهای خود

ص: 39

به طور صریح وحشت دارند، تمنیات خود را از زبان رسانه ها بیان می کنند. روزنامه کویتی القبس ضمن تهدید ایران، جنایات رژیم عراق را چنین توجیه می کند: بغداد قادر است با به کار بردن قدرت هوایی خود به طور گسترده، کار جنگ را یکسره کند. در جریان بمباران گسترده شهرهای ایران مهم نیست عده ای از غیرنظامیان از بین بروند، بلکه مهم این است که جنگ خاتمه یابد و از خون ریزی بیش تر جلوگیری شود.[497]

از سوی دیگر، منابع نظامی غربی اعلام کردند که تاکنون 25 تا 40 فروند جت سوخوی 25 از خرید 100 فروندی این نوع هواپیما از شوروی وارد عراق شده است [190]. همچنین قرار است به زودی 10 هواپیمای میراژ 2000 به همراه کارشناسانی از فرانسه وارد عراق شوند [420]. خبرگزاری ژاپنی کیودو نیز به نقل از منابع غربی گزارش داد که عراق موشک های زمین به زمین اس.اس.12 از شوروی دریافت کرده که 800 کیلومتر بُرد دارد و می تواند تهران را هدف قرار دهد.[803]

در این دوره بیش ترین حملات هوایی و بمباران ها متوجه پالایشگاه ها، تأسیسات مهم نفتی، خطوط لوله نفت، تلمبه خانه های نفت و میدان های نفتی بود. از جمله پالایشگاه های اصفهان، بیدبلند، شیراز، گچساران، باختران و مجتمع پتروشیمی بندر امام خمینی هدف قرار گرفت. همچنین نیروگاه های اصفهان، تبریز و نکا و تأسیسات سد دز و سد شهید عباسپور بمباران شد. چندین کارخانة صنعتی و ایستگاه های مخابراتی و فرستنده های رادیو و تلویزیون از دیگر اهداف هواپیماهای عراقی در این دوره بود. علاوه بر اینها تعدادی از نقاط مسکونی و تأسیسات عمومی در نقاط مختلف کشور از جمله در اهواز، باختران، ایلام، سردشت، لرستان و کامیاران هدف قرار گرفت. دو حمله موشکی به ایلام نیز موجب انهدام دو مدرسه، چند واحد مسکونی و ساختمان عمومی شد. از دیگر جنایات رژیم عراق در این دوره، بمباران نیروگاه اتمی بوشهر در روز 26/8/1366 در دو نوبت پیش از ظهر و بعد از ظهر بود. این رژیم به رغم اطمینانی که پنج ماه قبل از این تهاجم به آژانس بین المللی انرژی اتمی داده بود، به این تأسیسات حمله کرد و در اطلاعیه های خود آن را حمله به مجتمع بسیار مهم فرآورده های شیمیایی قلمداد کرد[901 و 902]. در حملات هوایی، موشکی و گلوله باران مناطق غیرنظامی در این دوره بسیاری از مردم شهید یا مجروح شدند. ستاد تبلیغات جنگ در گزارشی اعلام کرد که از ابتدای شهریور 1366 تا 23/7/1367 بر اثر حملات ارتش عراق به مناطق غیرنظامی ایران، 133 غیرنظامی شهید و 1304 تن مجروح شدند.[412]

8 - اقدامات بازدارنده (حملات تلافی جویانه) ایران

در مقابله با شرارت های دشمن در حمله به نقاط غیرنظامی، جمهوری اسلامی ایران با وجود عدم تمایل به کشاندن صحنة نبرد به خارج از جبهه های رویارویی نظامی، تکرار و

ص: 40

تشدید حملات ارتش عراق به مناطق غیرنظامی، ایران را از مدت ها پیش ناچار کرد تا برای جلوگیری یا کاهش خسارات این گونه حملات به غیرنظامیان و نقاط مسکونی و صنعتی، دست به اقدامات بازدارنده در محدوده زمانی و مکان هایی که از قبل اعلام می شد، بزند. حتی ایران در این دوره همچون قبل، پیشنهاد کرد که طرفین موافقت نمایند که از حمله به مناطق مسکونی، صنعتی، کارگری و خطوط کشتیرانی خودداری کنند، لیکن عراق این پیشنهاد را رد کرد [217]. اقدامات بازدارندة ایران بیش تر با اجرای آتش توپخانه روی تأسیسات نظامی و صنعتی شهرهای مرزی عراق که بُرد توپخانه به آنها می رسید، صورت می گرفت و به ندرت هواپیماهای نظامی نیز به کار گرفته می شدند. در هنگام تشدید و گسترش حملات دشمن، با وجود محدودیت، یگان موشکی سپاه پاسداران دستور حمله به مراکز مهم نظامی و حکومتی عراق را دریافت می کرد.

در این دوره نیز حملات بازدارنده با هشدار و اخطار قبلی که حداقل 5 بار با اعلام ستاد تبلیغات جنگ و ذکر اینکه تا قطع شرارت های دشمن کلیه تأسیسات نظامی، اقتصادی و صنعتی کلیه شهرهای عراق، به جز 4 شهر امن، هدف قرار می گیرد، اجرا شد. اکثر این اقدامات با اجرای آتش توپخانه روی مراکز نظامی، صنعتی و اقتصادی، جاده های اصلی و راه آهن بصره، ام القصر، زبیر، العماره، استان اربیل، مندلی، نفت خانه، الحارثه و ... انجام می شد. در این دوره همچنین چند موشک به سوی مراکز نظامی بغداد شلیک شد و هواپیماهای جمهوری اسلامی چند مرکز اقتصادی و نظامی عراق را بمباران کردند بدین شرح:

4/7/1366: بمباران تأسیسات راداری شهر رواندوز، 9/7/1366: بمباران تأسیسات نظامی و اقتصادی اطراف شهر جلولا، 13/7/1366: شلیک موشک به سوی مرکز آموزش نیروهای گارد در بغداد، 14/7/1366: شلیک موشک به سوی مرکز آموزش نیروهای گارد در بغداد، 19/7/1366: شلیک موشک به سوی پادگان الرشید در بغداد، 19/7/1366: بمباران تأسیسات اقتصادی و نظامی استان اربیل، 21/7/1366: شلیک موشک به سوی وزارت دفاع عراق در بغداد، 8/8/1366: شلیک موشک به سوی ساختمان ستاد نیروی هوایی عراق در بغداد، 10/8/1366: بمباران تأسیسات نفتی موصل، 14/8/1366: بمباران مراکز تجمع قوای عراقی در شرهانی و زبیدات، 17/8/1366: شلیک دو موشک به سوی مراکز مخابرات و رادیو تلویزیون عراق در بغداد، 17/8/1366: بمباران پادگان نظامی اربیل و مراکز تجمع نیرو در مناطق عملیاتی، 21/8/1366: بمباران پادگان ارتش عراق در اربیل.

به طور معمول بعد از هر حملة موشکی یا اجرای آتش توپخانه، رژیم عراق ادعا می کرد که موشک یا گلوله های توپ به نقاط مسکونی اصابت کرده است و تهدید می کرد که در صورت تکرار به تهران حملة موشکی خواهد شد و شهرهایی از ایران با بمباران محو خواهد شد.[217، 232، 370]

ص: 41

9- تلاش برای پشتیبانی فراگیر از جنگ

جمهوری اسلامی ایران برای تدارک قوای خود در جنگ با عراق و امریکا صرفاً بر توان و پشتیبانی داخلی متکی بود. 90 درصد از درآمدهای کشور از فروش نفتی بود که به وسیلة کشتی های نفتکش از خلیج فارس صادر می شد. سواحل گستردة ایران در جنوب این امکان را فراهم کرده بود که به رغم حملات هوایی بی وقفة عراق به نفتکش ها و تأسیسات نفتی، صدور نفت ادامه یابد. گسترش دامنة حملات هوایی عراق به تنگة هرمز با وجود اینکه هزینة صدور نفت را برای ایران افزایش داده و حجم آن را محدود کرده بود، ولی به قطع آن منجر نشده بود. البته با ادامة این وضعیت، از درآمد نفت که در سال گذشته به کم تر از 6 میلیارد دلار کاهش یافته بود، بیش از پیش کاسته می شد. هر چند صدور نفت ادامه داشت لیکن با گسیل قوای نظامی امریکا و متحدانش به خلیج فارس و شروع درگیری نظامی امریکا با نیروهای جمهوری اسلامی در این منطقه، احتمال مین گذاری و محاصره بنادر و جزایر ایران در خلیج فارس و دریای عمان و قطع صدور نفت چیزی نبود که از ذهن مسئولان جمهوری اسلامی به دور باشد.

از سوی دیگر، آثار کاهش درآمد دولت و تحریم بسیاری از تجهیزات نظامی و غیرنظامیِ وارداتی و مشکلات روزافزون خرید آن، روز به روز در یگان های عملیاتی نمود بیش تری می یافت. در برخی یگان ها به نیروها دو سه روز نان خالی یا نان و مربا داده می شد و در برخی نیز در شبانه روز یک وعده غذا داده می شد و صبحانه و شام از برنامة غذایی حذف شده بود و تأمین پوشاک گرم برای رزمندگان میسر نبود[136، 179]. کمبودها موجب شد طی بخشنامه ای سهم آرد و برنج و گوشت یگان های آفندی سپاه به 75 درصد و یگان های مستقر در پشت جبهه به 50 درصد کاهش داده شود [239]. با توجه به خالی شدن انبارها، تجهیزات و جنگ افزارهای ناچیز وارداتی به سرعت از بنادر برای مصرف به جبهه های جنگ ارسال می شد[108]. با این حال یگان ها برای تأمین حداقل تجهیزاتِ اجرای مأموریت های خود دچار مشکل بودند. صنایع نظامی داخلی و کارگاه ها نیز برای اجرای طرح ها و تولید تجهیزات مورد نیاز جنگ با مشکلات مالی و کمبود قطعات مواجه بودند.[807]

کاهش استقبال از اعزام نیرو به جبهه نیز از معضلات این دوره بود که علل مختلفی داشت: 1- جمهوری اسلامی تاکنون هر قطعنامه ای که شورای امنیت سازمان ملل دربارة جنگ صادر می کرد، چون در آن توجهی به حقوق ایران نشده بود، بلافاصله رد می کرد، اما پس از صدور قطعنامة 598 ایران آن را رد نکرد و همین جوّی ایجاد کرد مبنی بر اینکه صلح نزدیک است و این وضعیت تأثیر منفی بر اعزام نیرو گذاشت. 2- کاهش پشتیبانی از جبهه ها که دلیل اصلی آن کاهش درآمد دولت بود و تأمین حداقل خوراک و پوشاک و تجهیزات انفرادی رزمندگان را

ص: 42

با مشکل مواجه کرده بود، این دیدگاه را که به دلیل نزدیک بودن آتش بس، از اقدامات پشتیبانی کاسته شده، تقویت می کرد. 3- به دلیل داوطلبانه بودن حضور در جبهه ها و نبودن هیچ اجباری در این امر، و حتی عدم تمایل مشمولان خدمت سربازی به انجام وظیفه و آمار فراوان غایبان خدمت وظیفه و عدم برخورد قاطع با آنان، به تدریج این حالت ایجاد شده بود که لابد در کشور تقسیم کار شده است، عده ای دنبال زندگی، تحصیل، درآمد و ... و عده ای نیز کارشان حضور در جبهه ها، جنگیدن و شهید شدن است. چنین وضعیتی به کاهش حضور نیرو در جبهه ها منجر شده بود. 4- دلایل مذکور و علل دیگر از جدیتی که قبلاً در این امر وجود داشت، کاسته بود. در این باره گفته شد: مردم از مسئولین جدّیت می خواهند. مردم مشکلی در انگیزه برای جنگ ندارند، فقط باید در کشور و مسئولین جدّیت ببینند تا بیایند، یعنی ببینند که می ارزد که بچه هایشان و وقتشان را بگذارند. اگر بفهمند جدی است می آیند. [621]

در چنین وضعیتی مسئولان کشور در صدد چاره جویی برآمدند:

فرماندة کل سپاه در جلسة 5/8/1366 با فرماندهان و مسئولان ردة اول سپاه ضمن اشاره به پیام امام دربارة اینکه جهاد در رأس همة احکام و در رأس همة واجبات و در رأس همة امور اجتماعی و کشوری و حکومتی است، گفت : همة دنیا بسیج شده که از هویتش در مقابل ما دفاع کند، ما هم در مقابل همة دنیا داریم از هویتمان دفاع می کنیم. ما می خواهیم بر 200 سال سرمایه گذاری صنعتی و علمی دنیا غلبه کنیم. ما در چنین میدان و هدف و انتخاب بزرگی قرار گرفته ایم و باید متناسب با آن هم مایه بگذاریم. [619]

از سوی دیگر، شورای عالی پشتیبانی جنگ، پس از اینکه امام خمینی طرح اعلام جهاد عمومی را رد کرد، راه های دیگر جذب نیروی انسانی مورد نیاز جبهه ها را بررسی کرد. این شورا در جلسة 12/8/1366 دربارة اعلام هفتة آمادگی برای رویارویی با تجاوز امریکا، پیام شورا به مردم و چگونگی تأمین بخشی از نیروی مورد نیاز از میان دانشجویان و کارمندان دولت، موادی را تصویب کرد. روز بعد آقای هاشمی در پایان راه پیمایی سراسری 13 آبان، خطاب به انبوه جمعیت گفت: «از فردا هفتة آمادگی برای رویارویی با تجاوز امریکا در خلیج فارس آغاز خواهد شد. در این راستا مجلس، دولت، رسانه های خبری، نیروهای مسلح، نهادها و همة امکانات ما باید در این هفته بسیج شوند برای اینکه امریکا بداند اشتباه بزرگی مرتکب شده و جای قدرت نمایی در کنار این ملت انقلابی نیست و ملت ما تحمل این عربده ها را نخواهد کرد.»[739] نخست وزیر نیز گفت: « اعلام این هفته نباید یک حرکت سیاسی یا تبلیغاتی تلقی شود. ما اینک در شرایط حساسی قرار داریم و بسیج تمام نیروها جهت مقابله با شیطان بزرگ یک ضرورت جدی است.»[751]

در روز 16/8/1366 سپاه پاسداران طرحی سه مرحله ای را برای تجهیز مردم جهت مقابله با امریکا و تأمین نیازهای جبهه ها به شورای عالی پشتیبانی جنگ ارائه داد. این شورا در همین

ص: 43

روز با حضور سران سه قوه، نخست وزیر و رئیس ستاد مشترک ارتش تشکیل شد که در آن بر لزوم برخورد جدی با مشمولان فراری تأکید شد و همچنین چگونگی جذب نیرو ، تبلیغات آن و تأمین ارز مورد نیاز سپاه بررسی گردید. همچنین اقشار مختلف مردم آمادگی خود را برای اعزام به جبهه اعلام کردند.[775]

در ادامة تلاش برای تأمین نیرو و پشتیبانی جبهه ها، سمینار فوق العادة "لبیک یا امام" در روز 18/8/1366 با شرکت مقامات بلندپایة کشوری و لشکری برای بررسی وضعیت جبهه ها، خلیج فارس و چگونگی تأمین نیرو و امکانات تشکیل شد. آقای هاشمی در افتتاحیة سمینار ضمن تأکید بر ضرورت به کارگیری قدرت نظامی، راه سیاسی را برای جلوگیری نق زن ها و آسایش طلب ها و رعایت عرف بین الملل لازم دانست و گفت: «فقط قدرت نظامی ما می تواند پیروزی سیاسی را دیکته کند و دشمن نیز تنها برای پیشگیری از یک فاجعة نظامی ممکن است به پیروزی سیاسی ما تن دهد.» وی عامل اصلی رکود جبهه ها را کمبود نیرو اعلام و برای تأمین نیروی انسانی، تشویق فوق العاده را مطرح کرد. وی افزود: ما هم اکنون 15 ماه عملیات مستمر را پیش بینی کرده ایم و فرماندهی جنگ 1500 گردان را در عرض این مدت می تواند به کار گیرد و بودجة این کار نیز پنجاه میلیارد تومان پیش بینی شده است.[806]

در پایان هفتة آمادگی برای رویارویی با تجاوز امریکا، شورای عالی پشتیبانی جنگ در نامه ای به امام خمینی خواستار صدور فرمان ایشان برای تدارک بیش از پیش جبهه ها شد. امام خمینی در پاسخ نوشتند:« بسمه تعالی - شورای عالی پشتیبانی جنگ اعزّهم الله تعالی. واضح است و کراراً گفته شده است که این جنگ تحمیلی در رأس امور واقع است و لازم است به همت همة اقشار کشور هرچه سریع تر با عنایت حق تعالی پیروزی به دست آید. بنابراین آنچه که شورای عالی پشتیبانی جنگ و متخصصان امور جنگی تشخیص داده اند باید عمل شود و کوتاهی نگردد...» [835] در پی این فرمان، شورای عالی پشتیبانی جنگ در پیامی به ملت ایران برای پشتیبانی جنگ دستور العملی 10 ماده ای که در آن کلیات وظایفی که بر عهدة قشرهای مختلف مردم و همة دستگاه ها بود ذکر و مشخص کرد که هر کس در حدّ توان، به صورت حضور مستقیم در جبهه یا پشت جبهه و ناتوانان جسمی با مال، هنرمندان و گویندگان با هنر و بیان خود و دستگاه های دولتی با اولویت دادن به استفادة امکانات در جبهه و روحانیون با حضور خود و دستگاه های قضایی با ممانعت از تعدی به حقوق رزمندگان، به ایفای وظیفه بپردازند.[849]

به دنبال انتشار پیام مزبور، ستاد کل سپاه در اطلاعیه ای آمادگی خود را برای جذب، آموزش، سازمان دهی و به کارگیری نیروهای داوطلب و چگونگی ثبت نام و اعزام داوطلبان اعلام کرد. رئیس ستاد مشترک ارتش و فرماندهان نیروهای سه گانة ارتش نیز در دیدار با رئیس جمهور ضمن اعلام آمادگی، برنامه های پیشنهادی خود را برای رویارویی با عراق و امریکا

ص: 44

ارائه کردند[860]. صبح روز 24/8/1366 نیز جلسة مشترک هیئت وزیران، شورای عالی دفاع و شورای عالی پشتیبانی جنگ با حضور فرماندهان سپاه و ارتش به ریاست رئیس جمهور تشکیل شد که ضمن بررسی موقعیت حساس کشور دربارة سازمان دهی نیروهای مردمی، تأمین امکانات برای عملیات های پی در پی، اعزام سراسری نیرو، تقویت آمادگی نظامی در خلیج فارس و پشتیبانی از مبارزات مردم عراق تصمیم گیری شد. همچنین آقای هاشمی در دیدار با فرماندهان لشکر10 سیدالشهدا و مسئولان ستاد پشتیبانی جنگ استان تهران گفت: «تصمیم گرفتیم نیروها و امکانات کشور را به گونه ای در خدمت جنگ در آوریم که بتوانیم برای مدت معینی تداوم عملیات داشته باشیم. برنامه هایتان را به گونه ای تنظیم کنید که جبهه از دور نیفتد و دشمن مهلت تجدید نفس پیدا نکند. در یک نقطة معینی خودمان را گرفتار نکنیم، امکانات باید به گونه ای تقسیم بشود که در سراسر جبهه هر جا که لازم باشد، ضربة مؤثر را وارد کنیم.» بیش از 200 نمایندة مجلس نیز در نامه ای به امام پشتیبانی خود را از درخواست شورای عالی پشتیبانی جنگ اعلام کردند.

رئیس شورای عالی پشتیبانی جنگ (آیت الله خامنه ای) نحوة مشارکت مردم در جبهه ها و چگونگی مشارکت عمومی در جهاد مالی را تشریح کرد: شورای عالی پشتیبانی با در نظر گرفتن حقوق کم و ناچیز یک رزمنده، خوراک و پوشاک و برخی تجهیزات انفرادی، مخارج یک رزمنده را برای مدت 3 ماه 20 هزار تومان برآورد کرده است... جهاد مالی جای جهاد جانی را نخواهد گرفت. جهاد مالی را برای افرادی که عذرها و مشکلات بزرگ دارند گذاشته ایم تا بدین طریق خلأ جهاد با نفس را پرکنند[893]. امام خمینی با پرداخت مخارج 50 رزمنده در جهاد مالی اعلان شده مشارکت و آن را وارد مرحلة عملی کرد[894]. رادیو بی.بی.سی در بازتاب این اقدامات گفت: ایران در روزهای اخیر پا را از حد معمول فراتر گذاشته و قصد خود را برای سازمان دادن یک حملة بزرگ، علناً از رادیو تلویزیون اعلام کرده است.[893]

10- تلاش های دیپلماتیک، شکست خط تحریم، فعال شدن دبیرکل

موضع زیرکانه جمهوری اسلامی ایران در قبال قطعنامه 598 و ایفای دیپلماسی فعال در عرصة بین المللی، تلاش عراق در نشان دادن چهره ای جنگ طلبانه از جمهوری اسلامی ایران و کوشش امریکا برای متقاعد کردن دیگر اعضای شورای امنیت سازمان ملل برای تصویب قطعنامه تحریم تسلیحاتی علیه ایران را ناکام گذاشت و اعلام آمادگی مشروط ایران برای همکاری با شورای امنیت، زمینه سازی امریکا را برای اعمال مجازات های بین المللی علیه ایران در هم ریخت. وزیران خارجه دو ابرقدرت پس از مذاکرات طولانی، تعویق اِعمال تحریم علیه ایران را اعلام کردند[30 و 31]. به این ترتیب مرحلة جدیدی در تلاش های دیپلماتیک ایران و دبیرکل سازمان ملل دربارة جنگ ایران و عراق آغاز شد. رئیس جمهوری اسلامی ایران تنبیه متجاوز را

ص: 45

شرط اساسی ایران و شناسایی متجاوز را مقدمة آن اعلام کرد[45]. وزیر امورخارجة جمهوری اسلامی نیز در حاشیة اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد، در دیدار با وزیران خارجة کشورهای دیگر ضمن تأکید بر ضرورت تنبیه متجاوز، آن را گامی در جهت رسیدن به یک راه حل عادلانه توصیف نمود و اظهار کرد: «اگر قطعنامه مؤید این امر باشد، با آن می توانیم همکاری کنیم ولی اگر زمینه ای برای فشار باشد، قطعاً آن را رد می کنیم. ما آمادگی همکاری با دبیرکل را داریم تا تلاش ها برای رسیدن به یک راه حل عادلانه ادامه یابد.»[46] شورای امنیت در روز 3/7/1366 طی جلسه ای اختصاصی دیدگاه های ایران دربارة چگونگی پایان جنگ ایران و عراق و شرایط ایران برای پذیرش آتش بس غیر رسمی را که به دبیرکل ارائه شده بود بررسی کرد و در پایان جلسة مشترک خود با دبیرکل ضمن تأکید بر عزم خود مبنی بر ادامة تلاش جهت اجرای کامل و سریع قطعنامة 598، اعلام مجازات علیه ایران را به یک تاریخ نامشخص موکل کرد.[47و48]

در پی آغاز ریاست ایتالیا بر شورای امنیت سازمان ملل در تاریخ 9/7/1366، دستورالعمل کار مذاکرات مجدد دبیرکل سازمان ملل با ایران و عراق تهیه شد و تعیین زمان مذاکرات دربارة قطعنامة تحریم تسلیحاتی، در صورت عدم حصول نتیجة مثبت در مورد قطعنامة 598، به جریان افتاد [157]. دبیرکل سازمان ملل پس از ده روز طرح جدید خود را برای پایان دادن به جنگ تهیه و در تاریخ 23/7/1366 برای وزیران خارجة ایران و عراق ارسال کرد و از آنها خواست تا 15 روز دیگر پاسخ کتبی خود را به آن ارائه دهند. بر اساس این طرح یکی از خواسته های جمهوری اسلامی ایران مبنی بر هم زمانی اجرای آتش بس و تشکیل کمیسیون تحقیق دربارة شناسایی متجاوز جامة عمل پوشید[419]. دکتر ولایتی در دیدار با وزیر خارجه ایتالیا، ضمن تصریح اینکه دولت ایران اصول قطعنامة 598 شورای امنیت را می پذیرد، گفت: تهران درصدد است به طرح 9 ماده ای دبیرکل سازمان ملل پاسخ دهد[542]. دبیرکل سازمان ملل پس از دریافت و مطالعة پاسخ دو کشور ایران و عراق - که آن را تشویق کننده ندانست - در تاریخ 11/8/1366 از دو طرف خواست نمایندة بلندپایة خود را با اختیارات کافی برای گفت وگو دربارة اجرای یک طرح صلح به نیویورک اعزام کنند[718]. از سوی دیگر، امریکا که از پاسخ ایران و عراق به طرح 9 ماده ای دبیرکل سازمان ملل خشمگین شده بود، در تاریخ12/8/1366 از شورای امنیت خواست تا برای پایان دادن به جنگ، مذاکره برای تصویب قطعنامة اعمال مجازات را آغاز نماید[832]. سخنگوی وزارت خارجة امریکا نیز اعلام کرد: تهیه و تدوین چنین قطعنامه ای موضع دبیرکل را در مذاکرات با ایران و عراق تقویت خواهد کرد. عراق در مقابل درخواست دبیرکل، طارق عزیز معاون نخست وزیر را برای مذاکره معرفی کرد، لیکن طولی نکشید که اعلام نمود فعلاً از تصمیم خود منصرف شده است. جمهوری اسلامی ایران دکتر محمدجواد لاریجانی معاون وزیر خارجه را برای این موضوع برگزید و اعلام شد که

ص: 46

وی از 25 آبان تا 9 آذر برای گفت وگو با دبیرکل در نیویورک خواهد بود.[845]

مسئولان جمهوری اسلامی ایران اعتماد چندانی به سازمان های بین المللی نداشتند؛ به خصوص عملکرد شورای امنیت در آغاز تجاوز عراق به جمهوری اسلامی موجب بی اعتمادی به آن شورا شده بود. برخی از اعضای شورای امنیت به هنگام تصویب قطعنامة 598 دیدگاه های جمهوری اسلامی ایران را دریافت و به نحوی در آن منعکس کردند، لیکن خصومت شدید امریکا با جمهوری اسلامی و عملکرد قوای این کشور در خلیج فارس، به رغم توصیه قطعنامة 598 به خویشتن داری، از عوامل تشدید بدبینی ایران بودند. نقطة برجسته، اعتماد قابل توجه جمهوری اسلامی به دبیرکل سازمان ملل متحد بود که می توانست نقش مهمی را در فرایند صلح ایفا نماید. ایران دربارة چگونگی اجرای قطعنامة 598 همواره بر تقدم موضوع شناسایی متجاوز بر آتش بس پافشاری می کرد که انعکاسی از بدبینی جمهوری اسلامی به سازمان های بین المللی بود. رئیس مجلس شورای اسلامی آقای هاشمی رفسنجانی با اشاره به تصویب قطعنامه 598 گفت: «قطعنامه ای گذراندند و بندهای آن را به نوعی جابه جا کردند که هم نظر جمهوری اسلامی ایران تا حدی در آن گنجانده شود و هم عملی نباشد. یعنی اول اعلام آتش بس و بعد بررسی متجاوز. ما در میدان منطق در مجامع بین المللی حرفی نداریم که قابل رد کردن باشد، امّا سازمان های جهانی و حکام مرتجع منطقه را آن قدر عادل نمی دانیم که زیر بار این واقعیت بروند و امکان دارد بخواهند از فرصت آتش بس علیه منافع ما استفاده کنند.» با چنین دیدگاهی ایران معتقد بود که قطعنامة598 مجموعه ای یکپارچه است و اجرای همة بندهای آن باید هم زمان آغاز شود، لیکن عراق بر اجرای "به ترتیب" آن تأکید داشت. افزون بر این، جمهوری اسلامی به شدت بر موضوع تعیین آغازگر جنگ و تنبیه متجاوز پافشاری می کرد. به تعبیر روزنامة ایندیپندنت شکایت تلخ امّا موجه ایران مبنی بر شناسایی و تنبیه متجاوز، هر روز تعداد زیادی از کشورها و مجامع خبری را به خود جلب می کرد. بعد از وزیر خارجة آلمان که قبلاً عراق را آغازگر جنگ اعلام کرده بود، وزیر خارجة ایتالیا نیز هم زمان با پایان دورة ریاست یک ماهة این کشور بر شورای امنیت سازمان ملل در تاریخ 9/8/1366، عراق را آغازگر جنگ معرفی کرد. وی با موجه دانستن بدبینی ایران به شورای امنیت، گفت: ایرانی ها در آغاز با اصل فعالیت های شورای امنیت مخالف بودند و از این بابت باید به آنها حق داد. آنها تأکید دارند زمانی که قسمتی از قلمرو ایران در اشغال بود، شورای امنیت اقدامی مشابه صدور قطعنامة 598 انجام نداد. ایرانی ها مایلند یک کمیسیون بین المللی قبل از مرحلة بازگشت به مرزهای بین المللی، آغازگر جنگ را معرفی کند. برای شناسایی متجاوز کافی است جراید سپتامبر 1980 (شهریور و مهر 1359) مرور شوند، هیچ تردیدی باقی نمی ماند که اولین حمله از سوی عراقی ها انجام شده است.[693]

ص: 47

11- وضعیت تسلیحات و تجهیزات ایران و عراق

هر چند فشارهای امریکا برای تصویب قطعنامة تحریم تسلیحاتی علیه جمهوری اسلامی در شورای امنیت به نتیجه نرسید و به تاریخ نامشخص موکول شد، لیکن در عمل اقدامات این کشور و متحدین آن در محروم کردن ایران از دسترسی به تجهیزات و جنگ افزارهای نظامی مورد نیاز در جنگ تشدید شد. در مقابل دسترسی آسان عراق به منابع مالی و تجهیزات کشورهای منطقه و تولیدات پیشرفتة قدرت های شرق و غرب، جمهوری اسلامی ایران همانند سال های قبل با بیش ترین محدودیت روبه رو بود و روز به روز بر این محدودیت افزوده می شد. به گزارش رویتر، عراق روزانه 40 میلیون دلار خرج جنگ می کند، در حالی که ایران از صادرات نفتی خود روزانه تنها 20 میلیون دلار به دست می آورد[391]. برای تهیه تسلیحات مورد نیاز جنگ علاوه بر لزوم امکان دست یابی به بازار جنگ افزارهای جهانی، برخورداری از مقدار کافی اعتبارات ارزی نیز ضروری بود که از هر دو جنبه وضعیت ایران نسبت به عراق در شرایط بسیار نامناسبی قرار داشت و امریکا می کوشید در تحریم ایران به هر دو عاملِ کاهش درآمدهای ایران و مشکل تر شدن دسترسی به بازار تسلیحات توجه نماید و از همة ابزارهای رسمی چون فشارهای دیپلماتیک و وسایل غیررسمی همانند رسانه ها برای فشار بر فروشندگان و قاچاقچیان اسلحه استفاده کند. در اوایل این دوره دولت ریگان صدور لوازم غواصی را به ایران به این بهانه که از آنها در مصارف نظامی استفاده می شود، ممنوع کرد[49]. چند روز بعد سنا و کنگرة امریکا ورود نفت خام و سایر کالاها را از ایران تحریم نمودند[607]. آنها معتقد بودند که تحریم تسلیحاتی ایران بدون تحریم نفتی ایران میسر نیست؛ لذا می کوشیدند سایر کشورها را نیز به تحریم خرید نفت ایران متقاعد نمایند. 30 شرکت نفتی که برای انگلستان، امریکا و فرانسه نفت می خریدند اعلام کردند که از اواخر شهریور 1366 از خرید نفت ایران خودداری کرده اند[124]. فرانسه خرید نفت از ایران را 90 درصد کاهش داد[398]. امریکا از دولت ژاپن خواست از خرید نفت ایران خودداری نماید. امریکایی ها معتقد بودند بدون همراهی ژاپن تحریم نفتی ایران مشکل خواهد بود. البته ژاپن به رغم اینکه اعلام کرد از شرکت در محاصرة اقتصادی ایران خودداری می کند، محدودیت هایی در مورد صادرات و واردات برخی کالاها اعمال کرد. دولت ژاپن همچنین اعلام کرد که شرکت های ژاپنی را راهنمایی می کند که از فعالیت برای خرید نفت ایران پس از اجرای محاصرة اقتصادی خودداری کنند. [697]

از سوی دیگر، امریکایی ها چون می دانستند که جمهوری اسلامی ایران نفت خود را به صورت غیرمستقیم در بازارهای بین المللی به فروش می رساند، برای تحریم کامل و اعمال فشار بیش تر به راه حل های دیگر نیز توجه داشتند. که یکی از آنها ضربه زدن به توان تولید و صدور نفت ایران بود. آنها با حمایت از حملات عراق به مراکز صدور نفت در خلیج فارس و

ص: 48

نفتکش های حامل نفت ایران، موجب کاهش توان ایران در تولید و صدور نفت شدند. بر خلاف عراق که یک میلیون بشکه در روز بیش از سهمیة خود در اوپک نفت تولید می کرد، جمهوری اسلامی ایران از مجموع 317/2 میلیون بشکه سهمیة تعیین شدة خود در اوپک، حداکثر می توانست 2/2 میلیون بشکه نفت در روز تولید کند که این مقدار در مواقعی به 5/1 میلیون بشکه کاهش می یافت. افزون بر مشکلات تولید، صدور و فروش، تحریم خرید نفت ایران موجب کاهش توان چانه زنی ایران در تعیین قیمت نفت نیز شده بود. علاوه بر این، حامیان منطقه ای عراق با افزایش تولید و عرضة آن به بازار، موجب افت شدید قیمت نفت شده و سعی می کردند با به راه انداختن به اصطلاح جنگ قیمت ها، درآمدهای ایران را بیش از پیش کاهش دهند. پیشنهاد مین گذاری بنادر و جزایر ایران، راه حل دیگری برای قطع صدور نفت ایران بود که برخی مطبوعات غربی مطرح می کردند که به مرحلة اجرا در نیامد. [489]

دستة دیگر اقدامات امریکا نه برای کاهش توان مالی ایران در خرید تسلیحات، بلکه مستقیماً با هدف محروم کردن ایران از بازارهای جهانی تسلیحات و تشدید فشار بر کشورها و شرکت های عرضه کنندة جنگ افزار به ایران اعمال می شد. دولت امریکا در نخستین گام با افزایش تلاش های دیپلماتیک در اروپا، قدرت های غربی را تشویق کرد مانع ارسال هرگونه سلاح به ایران شوند. انگلستان دفاتر خرید ایران را در لندن تعطیل کرد[16]. در آلمان نمایندگان حزب سبزها با به راه انداختن راه پیمایی خواستار جلوگیری از ارسال ژنراتورهای نیروگاه اتمی بوشهر به ایران شدند و با فشار اعضای حزب دمکراسی پرولتاریای ایتالیا، دولت این کشور از صدور تجهیزات برای نیروگاه مزبور جلوگیری کرد[731]. افشای ماجرای ارسال 450 هزار گلوله توپ به ایران از طریق شرکت لوشر فرانسه در سه چهار سال قبل، به بحرانی گسترده تبدیل شد.

بیش ترین فشارها متوجه دولت چین بود؛ امریکا با اعزام معاون وزارت خارجة خود به چین، این کشور را تهدید کرد که در صورت تداوم ارسال موشک به ایران، واشنگتن تحریم هایی را علیه چین بر قرار خواهد ساخت. در این حال دولت چین اعلام کرد که مستقیماً هیچ موشکی به ایران نفروخته است[544]. در پی اصابت دو موشک کرم ابریشم به نفتکش های امریکایی در بندر الاحمدی، امریکا اعلام کرد که مانع صدور فن آوری پیشرفته به چین خواهد شد. دولت چین در پاسخ به خواسته های امریکا، بار دیگر ضمن تکذیب ارسال سلاح به ایران، اعلام کرد که فروش موشک کرم ابریشم را به بازار های بین المللی متوقف خواهد کرد.[859]

هم زمان با فشار قدرت های جهانی و منطقه ای علیه جمهوری اسلامی ایران و تلاش برای تحریم خرید نفت یا فروش سلاح و لوازم و کالاهای با مصارف دوگانة نظامی و غیرنظامی به ایران، عراق با بیش ترین تسهیلات، پیشرفته ترین سلاح های قدرت های شرق و غرب را دریافت می کرد. درست چند روز پس از تعطیلی دفاتر خرید جمهوری اسلامی ایران در لندن، وزیر

ص: 49

صنعت و بازرگانی انگلستان اعلام کرد این کشور مبلغ 175 میلیون پوند اعتبار جدید اضافه بر اعتبارات قبلی برای واردات عراق از انگلستان در اختیار بغداد قرار داده است. امریکا جدا از حمایت های مستقیم و غیرمستقیم نظامی در خلیج فارس و در اختیار گذاشتن اعتبار های مالی، میزان خرید نفت خود را از عراق افزایش داد. فرانسه و شوروی دو کشور عمدة تأمین کنندة تسلیحات جنگی عراق بودند. در این دوره اعلام شد که 25 هواپیمای پیشرفتة سوخوی25 از یک قرار داد خرید 100 فروندی به عراق ارسال شده است[190]. همچنین شوروی و فرانسه سه فروند کشتی حامل گلوله های توپ، خمپاره، مسلسل های سنگین، تانک های پیشرفته و چند نوع موشک انداز به عراق ارسال کردند[420]. فرانسه آخرین دستاوردهای تکنولوژی هوایی خود را در اختیار عراق قرار می داد که برای نمونه می توان از هواپیماهای پیشرفتة میراژ 2000 نام برد. شوروی و فرانسه علاوه بر ارسال تجهیزات جنگی، با اعزام کارشناسان نظامی خود به عراق، بغداد را در استفاده از این جنگ افزارها کمک می کردند. اعتبارات ارائه شده به وسیلة فروشندگان اسلحه، کمک های مالی کشورهای عرب منطقه از جمله کویت و عربستان و درآمدهای ناشی از فروش نفت، منابع اصلی عراق در تجهیز ارتش عراق و تأمین هزینه های جنگ بود [420]. به گزارش خبرگزاری فرانسه ارسال تسلیحات برزیلی به عراق از آغاز جنگ به سه برابر رسیده است[559]. خبرگزاری ژاپنی کیودو نیز گزارش داد عراق موشک های زمین به زمین اس.اس.12 از شوروی دریافت کرده که حدود 800کیلومتر بُرد دارد و می تواند تهران را هدف قرار دهد.[802]

12- مواضع اعراب، اجلاس امان

موضع اکثر کشورهای عربی در مورد جنگ ایران و عراق همچنان بر حمایت از عراق استوار بود. این کشورها در این دوره تلاش کردند با اعمال فشار بر سوریه و بازگرداندن مصر به جهان عرب موضعی منسجم تر و فعال تر اتخاذ کرده و جمهوری اسلامی ایران را به قبول آتش بس وادارند. تهدیدات آنها علیه جمهوری اسلامی ایران تشدید شد و در مواقعی حتی رنگ و بوی نظامی به خود گرفت. شاذلی قلیبی، رئیس اتحادیة عرب، ابراز عقیده کرد که «اعراب در مقابل جنگ ایران باید یک طرح نظامی برای پیروزی در جنگ بیابند و یا اینکه برای تحقق صلح خلیج [فارس] یک طرح مسالمت آمیز ارائه دهند.» وی با اظهار اینکه جنگ ایران و عراق در اولویت مطلق مسائل جهان عرب قرار گرفته است[33]، دشمنی اسرائیل را به فراموشی سپرد. مجله"الکفاح العربی" از گفت وگوی مقامات عرب و امریکا دربارة استفادة واشنگتن از بمب های اتمی کوچک علیه ایران خبر داد[189]. کشورهای عرب حوزة خلیج فارس با هدف افزایش مهارت های نظامی و هماهنگی بیش تر اقدام به برگزاری مانور مشترک کردند.[44]

کمک های نظامی اعراب به عراق بسیار گسترده و سخاوتمندانه بود. بنادر کویت در خلیج فارس

ص: 50

در اختیار عراق قرار داشت تا تسلیحات و لوازم مورد نیاز خود را از این طریق وارد نماید[163]. سفر غیرمنتظرة دو تن از بلندپایه ترین مقامات عراق (رمضان و طارق عزیز) به عربستان و کویت و تمدید یک روزة اجلاس وزیران خارجه شورای همکاری خلیج فارس برای گفت وگو با مقامات عراقی، موضوع درخواست عراق از کویت برای واگذاری جزایر بوبیان، فیلکه و وربه و هماهنگی بیش تر برای اجرای عملیات نظامی علیه ایران را بر سر زبان ها انداخت [605]. کمک های مالی عربستان و کویت یکی از منابع اصلی عراق در تأمین نیازهای تسلیحاتی جنگ بود. دولت مصر نیز علاوه بر ارسال قطعات تسلیحات ساخت شوروی به عراق، در تأمین نیروی انسانی مورد نیاز جنگ به عراق کمک می کرد.

حمایت های سیاسی و دیپلماتیک اعراب از عراق همچنان به طور گسترده ادامه داشت. حامیان عراق در جهان عرب کوشیدند که سوریه و لیبی را از ایران جدا کرده و با بازگرداندن مصر به جهان عرب، موضع واحد و محکمی در مقابل جمهوری اسلامی ایران اتخاذ نمایند. تلاش دیپلماتیک آنها در مجامع بین المللی به خصوص در شورای امنیت برای تحریم تسلیحاتی ایران ادامه داشت و اوج فعالیت های دیپلماتیک آنها در قالب اجلاس سران کشورهای عضو اتحادیه عرب در امان بروز یافت. عربستان از چند ماه قبل از تشکیل اجلاس امان تلاش کرد تا در این اجلاس جبهه متحدی علیه ایران به وجود آورد و به امریکا نشان دهد که اعراب یکپارچه مصمم به مخالفت با ایران هستند. دولت امریکا هم خواستار حمایت سران کشورهای عرب از اجرای کامل قطعنامه 598 سازمان ملل متحد بود. معمر قذافی با اشاره به اینکه امریکا تشکیل دهنده این کنفرانس است از شرکت در آن خودداری کرد[809]. شرکت کنندگان به دو گروه تقسیم شدند. در گروه نخست کشورهای سوریه، الجزایر، یمن جنوبی و لیبی بودند و در رأس آنها سوریه قرار داشت. سوریه ضمن حمایت از جمهوری اسلامی ایران معتقد بود که این جنگ ریشه در توطئه های امپریالیستی و صهیونیستی دارد و سران عرب نباید در مورد ریشه های بحران منطقه دچار توهم شوند و سراغ دشمن غیرواقعی بروند. گروه دوم در پی عمده کردن خطر ایران بود. اکثر کشورهای عربی در این گروه جای داشتند و امریکا از آنها حمایت می کرد. برخی از آنها خواهان آن بودند که پیمان دفاع مشترک عربی احیا و به اجرا گذاشته شود و برخی دیگر خواستار قطع روابط دیپلماتیک با ایران بودند که با مخالفت گروه نخست مواجه شد[798]. در اجلاس امان در پشت درهای بسته، بازگشت مصر به جهان عرب و آشتی حافظ اسد و صدام حسین مورد بحث و گفت وگو قرار گرفت. شاه اردن بر این موضوع تأکید داشت که "آشتی میان سوریه و عراق راه را برای موفقیت اجلاس امان هموار می سازد" و بازگشت مصر به جهان عرب موجب تقویت مواضع اعراب و انسجام بیش تر آنها می شود. حامیان عراق تهدید می کردند در صورت نپذیرفتن بازگشت مصر، آنها به تنهایی اقدام به برقراری مجدد روابط دیپلماتیک با قاهره خواهند کرد[808 و 819]. هنوز میهمانان امان به کشورشان بازنگشته

ص: 51

بودند که عراق و مصر تجدید روابط دیپلماتیک خود را اعلام کردند[856]. اجلاس امان بعد از چهار روز بحث و گفت وگو با صدور بیانیه ای پایان یافت. آنها هماهنگ با سیاست های منطقه ای امریکا تلاش کردند جهت اصلی توجه و مبارزه اعراب را از اسرائیل به منطقه خلیج فارس و جنگ ایران و عراق تغییر دهند و با هموار کردن راه بازگشت مصر به جهان عرب، در تضعیف جبهه ضد اسرائیلی گام برداشته و به گسترش سیاست کمپ دیویدی در منطقه کمک نمایند[832]. کوشش آنها در بهبود روابط سوریه و عراق به رغم ملاقات صدام و اسد به نتیجه نرسید و سوریه با اینکه نامش در پایان بیانیه بود بر موضع اصولی خود در حمایت از جمهوری اسلامی ایران پافشاری کرد.[846]

کشورهای عربی حامی عراق به شیوة سابق بر فعالیت های انفرادی و گروهی خود در جلب حمایت قدرت های بزرگ برای پشتیبانی از عراق و اعمال فشار بر ایران ادامه دادند. کویت و عربستان با استفاده از قدرت مالی خود کوشیدند مانع صدور سلاح از چین به ایران شوند. سفر شاه حسین اردنی به امریکا و شوروی برای نزدیک ساختن مواضع و اقدامات دو ابرقدرت در قبال جنگ، نمونة دیگری از فعالیت اعراب در حمایت از عراق محسوب می شود. جدا از دولت های حامی عراق، نزدیکی طرابلس به بغداد و درخواست پایان جنگ به همراه فشار دولت های عرب و شوروی به سوریه برای نزدیکی به عراق و پایان دادن به حمایت های خود از ایران، محورهای دیگر برخورد اعراب با جنگ ایران و عراق بود. سوریه با شرکت در اجلاس امان، هر چند مسئله فلسطین را در دستور جلسه سران عرب قرارداد و به تعدیل مواضع علیه ایران کمک کرد، لیکن در همین حال با امضای بیانیه نهایی و اعلام حمایت از کویت و عربستان و محکوم کردن حملات موشکی در خلیج فارس و هرگونه اشغال قلمرو عراق توسط ایران، تا حدودی با دیگر دولت های عرب هماهنگ شد و کوشید مانع انزوای خود در جهان عرب شود که هر روز سایه وحشت آن بیش تر می شد.

13 - تحرکات مشکوک در مرزهای ایران

جمهوری اسلامی ایران در مرزهای غربی خود درگیر جنگی تمام عیار با عراق بود. در مرزهای آبی جنوب حضور امریکا و متحدان آن جبهة گسترده و نامتعادلی را به وجود آورده بود که هر روز بحران در آن تشدید می شد و امکان درگیری وسیع با امریکا در جنوب بیش تر می گردید. در چنین وضعیتی که بر اهمیت مرزهای دیگر جمهوری اسلامی افزوده می شد، خبرهایی از اجرای سلسله تحرکات نظامی در مرزهای مشترک با ترکیه، افغانستان و شورای همکاری خلیج فارس منتشر می گردید. دو سازمان چریک های فدایی خلق و مجاهدین خلق ایران با همکاری سازمان اطلاعات افغانستان و حمایت شوروی، فعالیت های خود را در مرزهای ایران با افغانستان و تا حدودی پاکستان گسترش دادند. چریکی های فدایی خلق پایگاه های جدیدی در خاک

ص: 52

افغانستان ایجاد کردند[513]. مرز ایران و افغانستان در این دوره در بیش تر ایام شاهد اقدامات و شرارت گروه های ضدانقلاب ایرانی، ملیشیای افغانستان و اشرار و قاچاقچیان محلی بود که به ناامنی مرزهای شرقی ایران دامن می زدند. در پاکستان عناصر مجاهدین خلق در تلاش بودند سازمان خود را بازسازی نمایند. برخی افراد برجسته پاکستان و مطبوعات این کشور از افزایش نیروی نظامی پاکستان در مرزهای ایران خبر دادند و با طرح مسائل بلوچستان پاکستان اعلام کردند که «با ادامه جنگ ایران و عراق، پای پاکستان نیز به بحران کشیده می شود.» روزنامة پاکستانی "نوای وقت" نوشت: برخی عقیده دارند که امریکا پاکستان را جهت حمله به ایران تحت فشار قرار داده است، اما پاکستان تاکنون نخواسته است مستقیماً در جنگ خلیج فارس دخالت نماید. [73]

در مرزهای ترکیه اقدامات بیش تر دولتی و نمایشی بود. همکاری دولت ترکیه با عراق نمودهای تازه ای یافت. نیروی هوایی ترکیه در موارد متعددی وارد فضای شمال عراق شد و پایگاه ها و مراکز تجمع کردها را بمباران کرد[355]. همچنین ترکیه مانورهایی را در مرزهای ایران برگزار کرد که یکی از آنها با مانور مشترک چند کشور عضو ناتو در دریای سیاه هم زمان بود[92]. تجهیز پایگاه اینجرلیک ترکیه و تحت پوشش قراردادن قلمرو جمهوری اسلامی ایران به وسیلة نیروهای نظامی امریکا، اقدام دیگر این کشور بود که در مجموع این پیام را دربر داشت که ایران در صورت درگیری با امریکا، مرزهای چندان مطمئنی با کشورهای دیگر نخواهد داشت. با این حال در وضعیت موجود جمهوری اسلامی ایران تلاش کرد با گسترش مناسبت اقتصادی با پاکستان و ترکیه و صدور بیش تر نفت از طریق شوروی، از میزان وابستگی خود به بنادر خلیج فارس و دریای عمان بکاهد.

14 - اقدامات گروه های محارب و مقابله با آنها

گروه های مسلح ضدانقلاب از جمله حامیان رژیم عراق در جنگ با ایران بودند. این گروه ها با پشتیبانی همه جانبه به وسیلة دولت عراق، در چند جهت تلاش می کردند. سازمان مجاهدین خلق از سال 1365با استقرار در داخل عراق و سازمان دهی افرادش، به جمع آوری اطلاعات نظامی از خطوط تماس و جبهه های درگیری، شبیخون به خطوط پدافندی ضعیف و گرفتن اسیر و نیز راهنمایی یگان های ارتش عراق می پرداخت و همچنین با شنود تماس های بی سیمی و رادیویی یگان های جمهوری اسلامی و نیز اعزام جاسوس و خرابکار به داخل کشور به همکاری با ارتش و رژیم عراق اقدام می کرد. گروه های دیگر از جمله کو مه له و حزب دمکرات که بیش تر در داخل کشور و در مناطق کردنشین فعال بودند، از یک طرف با ناامن کردن جاده ها و محورهایی که به جبهه های نبرد ختم می شد و از طرف دیگر با کمین زدن به نیروهای درحال نقل و انتقال یا شبیخون به پایگاه های نیروهای نظامی و انتظامی جمهوری اسلامی در داخل و

ص: 53

ایجاد ناامنی، بخشی از توان و تجهیزاتی را که باید صرف مقابله با تجاوز ارتش عراق می شد، به خود مشغول می کردند. این گروه ها همچنین با جمع آوری اطلاعات از تحرکات و نقل و انتقال نیروهای خودی در منطقه شمال غرب، با دشمن همکاری می کردند.

سازمان مجاهدین خلق از اردیبهشت 1366 با تشدید حملات خود به خطوط پدافندی راکد و ضعیف در غرب کشور، همکاری با ارتش عراق را گسترش داد. دلایل اصلی موفقیت نسبی این حملات چنین بود: آشنا نبودن نیروهای پدافندکننده با شیوه های عملیاتی چریکی و ضد چریکی، عدم وحدت فرماندهی در مناطق هدف، نبودن توپخانه در این مناطق برای پشتیبانی از پایگاه های درگیر، تکیه بر اطلاعات کافی و دقیق، حمله به یگان های ضعیف و تازه تأسیس، هجوم به مناطق دارای خطوط ناپیوسته و غیرحساس، پشتیبانی توپخانه عراق از مهاجمان [371]. حملات عناصر سازمان مجاهدین خلق در مهر و آبان 1366 عبارت بود از:

8/7/1366: حمله به یک گردان ارتش در منطقه قصرشیرین. 9/7/1366: حمله به یک پایگاه ارتش در سرپل ذهاب و یک پاسگاه ژاندارمری در میمک. 11/7/1366: حمله به گردان ارتش در منطقه قصرشیرین. 20/7/1366: حمله به دو پاسگاه ژاندارمری در منطقه دهلران. 21/7/1366: حمله به دو پاسگاه ژاندارمری در آبدانان و دهلران. 23/7/1366: حمله به مقر گردان ارتش در منطقه پنجوین. در این حمله از نیروهای خودی 18 تن اسیر، 19تن شهید و 35 تن مجروح شدند. 4/8/1366: حمله ناموفق به نیروهای خودی در جبهه مهران.

دو گروه کومه له و دمکرات نیز در این دوره فعالیت خود را گسترش دادند که مهم ترین دلایل آن چنین ذکر شده است: 1- فشار رژیم عراق به این گروه ها و دادن امکانات سرشار به آنها برای ایجاد ناامنی بیش تر در ایران. 2- عملکرد دوگانه نیروهای سپاه از یک طرف و نیروهای ارتش و ژاندارمری از طرف دیگر در برخورد با گروه های ضدانقلاب. 3- تلاش گروه های ضدانقلاب برای کسب پایگاه مردمی و استفادة درست از آن. 4- وجود مشکلات اقتصادی، اجتماعی و بیکاری که از عوامل مهم نارضایتی و ایجاد زمینه برای ضدانقلاب بود[79]. 5- اعزام سربازان آموزش ندیده و مسئله دار به منطقه و برخورد غلط آنها [146]. 6 - کمبود حقوق سربازان و پرداخت نشدن به موقع. 7- کمبود نیروی رسمی در منطقه.

8 - باز بودن بخش هایی از مرز، از جمله حدود 100 کیلومتر از مرز شمال سردشت تا مرز ترکیه. [239]

از جمله اقدامات اصلی دو گروه کومه له و دمکرات در این دوره چنین بود:

7/7/1366: حملة دو واحد از حزب دمکرات به پایگاه گردان امام حسن(ع) واقع در روستای نوبار بوکان و درگیری شدید 2 ساعته که 53 تن از نیروهای پایگاه شهید و 24 تن اسیر شدند [113 و 239]. 13/7/1366: حمله عناصر کومه له به پایگاه کسری در منطقه سنندج و اسارت 14 نیروی پایگاه. 16/7/1366: دو حمله شبانه ناموفق افراد کومه له به پایگاه خاشت در

ص: 54

محور بیساران. 20/7/1366: رزمندگان گردان جندالله مریوان هنگام گشت در منطقه مریوان به کمین عناصر کومه له افتادند که یکی شهید و 14 تن اسیر شدند. 5/8/1366: در کمین تیم های حزب دمکرات بر سرراه نیروهای جندالله سپاه سردشت، 15 تن از رزمندگان شهید شدند.

گفتنی است که در اغلب اقدامات گروه های ضدانقلاب در مناطق کردنشین، با توجه به مقاومت و مقابلة رزمندگان، این گروه ها نیز دچار تلفاتی می شدند و در بسیاری از این اقدامات نیز بدون دست یابی به هدف، فرار می کردند.

از سوی دیگر، سپاه پاسداران در مقابله با گروه های ضدانقلاب در این دوره دست به اقداماتی زد که مهم ترین آن چنین بود:

8/7/1366: کمین در مسیر عبور عناصر حزب دمکرات. 11/7/1366: در اجرای طرح ضربه به تشکیلات ضدانقلاب کردستان، 25 تن از عناصر کومه له در مریوان دستگیر شدند و اسناد و مدارکی از آنها کشف شد [182]. 12/7/1366: اجرای آتش توپخانه روی مقر سازمان مجاهدین خلق در منطقه نکیسر عراق که 35 تن از افراد این گروه کشته و 54 تن مجروح شدند و ساختمان و 4 خودروی آنها منهدم گردید [201]. 30/7/1366: کمین در مسیر افراد سازمان مجاهدین خلق در محور چنگوله و حمله به گروهی دیگر از عناصر این سازمان که جمعاً 15 کشته از آنها به جا ماند. حمله به گروهی دیگر از این سازمان در منطقه دهلران[530]. 30/7/1366: اجرای آتش روی مقر گروه های کومه له، دمکرات و رزگاری در منطقه بیاره و هانی گرمله که تلفات زیادی به آنها وارد کرد[531]. 9/8/1366: درگیری رزمندگان با عناصر حزب دمکرات هنگام خروج از مرز و کشته شدن 15 تن از افراد دمکرات.

15- اوضاع داخلی عراق: درگیری در مناطق کردنشین، کمبود نیرو، مشکلات اقتصادی

علاوه بر نظام سیاسی، اوضاع داخلی عراق شدیداً تحت تأثیر جنگ قرار داشت. با توجه به تلاش های گروه های مبارز در مناطق مرزی شمال شرقی عراق و اقداماتی که این گروه ها با همکاری ایران در انهدام ستون ها، پایگاه ها و تأسیسات نظامی و تأسیسات نفتی و اقتصادی عراق انجام می دادند، بخشی از نیروهای نظامی و امنیتی عراق درگیر مقابله با این تحرکات بودند. رژیم عراق برای مقابله با این وضعیت از اوایل سال 1366 شروع به انتقال ساکنان این مناطق به نقاط دیگر و انهدام روستاها و نقاط مسکونی آن کرد. نیویورک تایمز در اوایل مهر1366 نوشت: رژیم عراق با مخالفت روزافزون نیروهای داخلی روبه روست که در واکنش به این مسئله در شش ماهة اخیر 500 روستای کردنشین را از بین برده است[69]. مسئول بسیج مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق نیز گفت: ارتش عراق تاکنون 2000 روستاهای محل تردد مجاهدین عراقی را در شمال عراق بمباران یا با خاک یکسان کرده است[115].

ص: 55

آسوشیتدپرس نیز گزارش داد: رژیم عراق هزاران روستای کردنشین عراق را با خاک یکسان کرده است[148].

روزنامه ترجمان چاپ آنکارا نیز نوشت: رژیم عراق 50 تن از اهالی کرکوک و روستاهای اطراف آن را تیرباران کرده و اهالی روستاها و قصبات حومه کرکوک را مجبور به مهاجرت و این مناطق را با خاک یکسان کرده است. مأمورین عراقی نیز 314 تن زن کرکوکی را از کودکان و شوهرانشان جدا کرده و به مناطق کردنشین شمال تبعید کرده اند[235]. روزنامه لوموند نیز در 30/7/1366 نوشت: از ماه مه (اردیبهشت) رژیم عراق برای مقابله با عملیات های کماندویی پیشمرگان کرد، صدها روستا و دهکده را در مسیر جاده ها و محورهای اصلی با خاک یکسان کرده و بعضی روستاها که دسترسی به آن مشکل بوده را با بمب های فسفری و سلاح های شیمیایی بمباران کرده است. [533]

از دیگر معضلات رژیم عراق کمبود نیروی انسانی و مشکلات اقتصادی بود، هر چند این رژیم از جنبه اقتصادی و مالی نسبت به ایران مشکل کمتری داشت. تلفات انسانی بسیار عراق در عملیات کربلای5 در منطقه شرق بصره و گشوده شدن جبهه ای جدید و گسترده در کردستان عراق، کمبود نیروی ارتش عراق را تشدید کرد. همچنین موجب شد ارتش عراق علاوه بر اینکه تاکنون هیچ سربازی را ترخیص نکرده بود، باقی ماندة عراقی های 14 تا 35 ساله را نیز به خدمت ارتش فرا خواند.[115]

از سوی دیگر، هر چند حمایت مالی بی دریغ کشورهای ثروتمند عرب منطقه، فروش نفت بیش از سهمیه، فروش نفت منطقه بی طرف و واریز درآمد آن به حساب عراق و همچنین کمک های اقتصادی و اعتباری قدرت های بزرگ اروپا و امریکا در حفظ رژیم عراق و پشتیبانی از ماشین جنگی آن بسیار مؤثر بود، لیکن هزینه های جنگی اقتصاد عراق را به شدت تحت تأثیر قرارداده بود و عراق توان پرداخت بدهی های خود به کشورهای خارجی را نداشت. همین موجب شد دولت آلمان با صدور ضمانت نامه های دولتی جدید برای عراق مخالفت کند. البته به رغم اینکه تا این زمان بازپرداخت حداقل سه وام اروپایی به تعویق افتاده بود، ولی امریکا به کمک های اقتصادی خود به عراق ادامه می داد. در اواخر مهر 1366 در سفر وزیر کشاورزی امریکا به بغداد، تصویب اعتبار یک میلیارد دلاری امریکا به عراق اعلام شد تا عراق را به بزرگ ترین دریافت کننده اعتبارات امریکا برای خرید مواد غذایی تبدیل نماید. [438]

درآمدهای حاصل از فروش نفت عراق به طور کامل به واردات تسلیحات و تجهیزات جنگی اختصاص می یافت و نیازهای عمومی از محل اعتبارات اعطایی دولت های دیگر تأمین می شد و

ص: 56

به وام دهندگان خارجی گفته می شد که برای دریافت طلبشان باید صبر کنند تا جنگ پایان یابد. همین موضوع عملاً افزایش فشار بخش اقتصادی کشورهای غربی را به دولت های خود برای پایان دادن به جنگ ایران وعراق به همراه داشت. [911] مجله امریکایی "اخبار امریکا و گزارش های جهان" دربارة اوضاع اقتصادی عراق نوشت: معضلات عمیق اقتصادی عراق می تواند به مراتب خطری جدی تر از جنگی که صدام شخصاً علیه ایران به راه انداخته، برای عراق مطرح سازد. نتیجة این جنگ تبدیل ذخایر ارزی 35 میلیارد دلاری عراق در سال 1980 به یک بدهی عظیم 60 میلیارد دلاری، به علاوة بدهی عراق به بلوک کمونیست می باشد.[823]

موضوعات مهمی که به اختصار توضیح داده شد در پی نشان دادن فضای عمومی حاکم بر دوره زمانی کتاب حاضر است و به معنای کم اهمیت بودن سایر موضوعات نیست و نمی تواند جایگزین شیوه بررسی و مطالعه روزشماری کتاب و گزارش های مستند و دقیق آن باشد. گزارش های داخل کتاب ابعاد مختلف جنگ و مسائل مهم آن را به شکل روزانه ارائه می نماید و برای خواننده این فرصت را فراهم می سازد که محورهای موضوعی یا تمام ابعاد جنگ را در طول زمان مطالعه کند. گستره مطالب و دقت و اعتبار گزارش ها به نحوی است که هیچ محققی نمی تواند بی نیاز از آن باشد. گزارش های کتاب طوری انتخاب و تدوین شده اند که کثرت موضوع موجب پراکندگی مطلب نشده و برای خواننده کسالت آور نباشد. اصل اساسی در انتخاب و تدوین گزارش ها، ارتباط آنها با جنگ ایران و عراق است و بر این اساس خبرهای صرف نظامی در ابتدای روزشمارها ارائه شده است. وقایع خلیج فارس، مسائل داخلی ایران و عراق، موضع گیری و مناسبات خارجی آنها گزارش های بعدی روزشمار را تشکیل می دهند. اقدامات و مواضع دیگر کشورهای مؤثر در جنگ ایران و عراق در مرتبه بعدی قرار دارند و در ادامه گزارش های خبری و تحلیل ها در خصوص جنگ درج شده است. در خود گزارش ها هم سعی شده است ابتدا وقایع سپس پیامدها، مواضع و بازتاب آنها نوشته شود. با توجه به اهمیت خبر و حجم مطالب، هر موضوع در یک یا چند گزارش درج شده است. در تنظیم گزارش های روزانه سعی شده ضمن در نظر داشتن چارچوب فوق الذکر به اهمیت خبر نیز توجه لازم مبذول گردد تا موضوع فدای چارچوب مشخص شده، نگردد، لیکن تعیین اهمیت و جایگاه خبرها و گزارش ها به راحتی میسّر نیست. تعدد متغیرهای مؤثر و دیدگاه های متفاوت ارزیابی های متفاوتی را به همراه دارد. لذا برای اجتناب از پیش داوری سعی شده خبرها بیش تر به شیوه

ص: 57

یکسان در چارچوب روزشمار ارائه شود و ترتیب خبرها و گزارش ها با توجه به اهمیت آن در داخل مجموعه موضوعی جابه جا گردد. به این ترتیب در نوشتن گزارش ها و تنظیم آنها از یک شیوه ترکیبی استفاده شده است که در آن هم چارچوب روزشمار مشخص است و هم در درون موضوعات به میزان اهمیت خبر توجه شده است.

در اینجا لازم است از اعضا و همکاران مرکز مطالعات و تحقیقات به ویژه شورای روزشمار جنگ، و همچنین مؤسسه اندیشه ناب که در مدت طولانی تحقیقات و تدوین کتاب، محققان و نویسندگان کتاب را یاری کردند و نیز از راویان مرکز در دوران جنگ، که بدون وجود دفترچه های ثبت وقایع جنگ و نوارهای ضبط شدة آنها، جمع بندی و نگارش دقیق و مستندِ تلاش ها، اقدامات و وقایع نظامی بسیار مشکل یا غیرممکن بود، سپاس گزاری شود. ضمن گرامی داشت یاد و خاطره راویان شهید مرکز، از راویانی که از تحقیقات میدانی آنها در این کتاب استفاده شده است و نام آنها در پیش گفتار ذکر شد، تشکر می شود. همچنین از برادران رضا نعیما، سیدمحمد حسنی، پیمان کریمی نیا و قاضی قمردوست که در مراحل مختلف با نویسندگان همکاری کردند، قدردانی می شود.

آرزومندیم تهیه این اثر مورد رضایت حق جلَّ و عَلا بوده باشد و در تهیه منابع اولیه تاریخ دفاع مقدس و رفع بخشی از نیاز محققان و جلوگیری از تحریف تاریخ جنگ تحمیلی و انقلاب اسلامی مفید و مؤثر باشد.

مهدی انصاری ، محمود یزدانفام

خرداد 1387

ص: 58

آماده شدن برای اجرای عملیات در منطقه ماووت، منطقه دیگری مثل حلبچه را آماده کنید تا در صورتی که منطقه قرارگاه نجف(ماووت) لو رفت، یگان های این قرارگاه بیایند در منطقه حلبچه بجنگند؟»(1) عزیز جعفری با بیان اینکه امکان جابه جایی نیست و شوشتری با گفتن اینکه منطقه حلبچه آماده نیست و در آنجا جاده نداریم، به فرمانده سپاه پاسخ منفی دادند.

محسن رضایی پیشنهاد دیگری داد: «منطقه "هانی غول" و "چناره" را به عنوان منطقه یدک برای منطقه اصلی قرار بدهید تا چنانچه یک هفته قبل از عملیات احساس کردید منطقه لو رفته است بیایید در منطقه یدک عمل کنید. از همین حالا هم 30 درصد از یگان هایتان در منطقه یدک کار را شروع کنند.» عزیز جعفری:«تا به حال سابقه نداشته که ما یک جا پای کار برویم و وقتی دیدیم لو رفت آنجا را رها کنیم. این اصلاً با خصوصیات ما سازگار نیست.» مصطفی ایزدی هم اضافه کرد: «در برف عبور از چناره و ... میسّر نیست؛ ما در زمستان جیرة شش ماهه به نیرو هایمان می دهیم.»

فرمانده سپاه مجدداً مشکل هشیاری دشمن را یادآور شد: «الان منطقه ماووت به گونه ای است که با توجه به اینکه فصل زمستان روی "گوجار" را برف می گیرد، فریب دشمن ممکن نیست؛ اگر عقبه شما در بانه باشد دشمن در "گرده رش" و "قمیش "متمرکز می شود و اگر عقبه تان در سردشت باشد، روی منطقه بانی گداره و … متمرکز می شود.» وی افزود: «دشمن جهت تک شما را در ماووت فهمیده است و وقتی فهمید دیگر نمی شود با او جنگید. می توانید تضمین بدهید نفهمد؟ ... البته هر هشیاری دشمن دلیل این نیست که عملیات صددرصد لو رفته است.»

عزیز جعفری در پاسخ گفت: «الان دشمن شک دارد که ما از قلعه دیزه می رویم یا از ماووت. در غرب فریب دشمن امکان دارد. از دلایل آن این است که دشمن هنوز عملیات گسترده - آن هم در زمستان - از ما ندیده است و این یک عامل بزرگی برای فریب دشمن است.»

در ادامه مصطفی ایزدی با بیان اینکه قرارگاه رمضان اعلام کرده می تواند "بالامبو"، "شیندروی" و ... را بگیرد، پیشنهاد داد: «"سونی هرات"، "شنام" و ... را بگیریم و در آنجا مستقر شویم و وقتی این مناطق از دست عراقی ها خارج شود، یک مرتبه تمام جبهه دشمن در سلیمانیه و قلعه دیزه متزلزل می شود و می توانیم جادة "پنج قله" را که به طرف پایین آمده است به عقبه دشمن در حلبچه متصل کنیم ولی در زمستان نمی توانیم از این جاده استفاده کنیم.»

محسن رضایی نیز برای کاهش مشکلات عملیات در غرب، استفاده بیش تر از امکان اجرای عملیات نامنظم را با همّت قرارگاه رمضان مطرح کرد: «شما اگر دویست فرمانده گروهان خوب داشته باشید و از داخل کردستان به دشمن بزنید، یک مرتبه دشمن متزلزل شده و از هم می پاشد. اگر می توانستیم این کار را بکنیم مانور سخت فعلی مان تغییر می کرد. فقط باید فرمانده گروهان و فرمانده تیپ قوی باشند. اول باید به انبار مهمات و قرارگاه ها حمله کنند و کم کم به طرف کرکوک و موصل برون-د. در این صورت دش-من خود ب-ه خود من-اطق مرزی را ره-ا کرده،

ص: 60

ص: 61

به طرف شهر های مذکور می رود.» فرمانده سپاه در پایان چگونگی ادامه کار در جبهه شمال غرب را چنین مشخص کرد: «هم عملیات محدودتان را انجام بدهید و هم عملیات گسترده را، منتها چند یگان هم در "دزلی" بگذارید تا منطقه چناره و هانی غول را آماده کند.» وی باز هم در مورد هشیاری دشمن چنین هشدار داد: «خطری که شما را تهدید می کند این است که دشمن از حالت شک و تردید فعلی خارج بشود و متوجه شود که شما می خواهید در منطقه ماووت عملیات کنید.»(1)

1 2

در جلسه دوم فرماندهان سپاه که در ساعت 9:30 صبح امروز آغاز شد، طرح های پیشنهادی قرارگاه کربلا برای عملیات در جنوب و چگونگی غافل گیری دشمن در اجرای هر طرح به بحث گذاشته شد. ادامه جلسه به بررسی کلی عملیات در جنوب و شمال غرب و استراتژی کلی عملیاتی گذشت. در این جلسه علاوه بر حاضران در جلسه اول، برادران رحیم صفوی(جانشین فرمانده نیروی زمینی)، یعقوب زهطی (فرمانده توپخانه سپاه)، علیرضا عندلیب(مسئول مهندسی نیروی زمینی سپاه) و رسول یاحی (مشاور فرمانده کل سپاه) شرکت داشتند. در جلسه روز گذشته قرارگاه نیروی زمینی سپاه، قرارگاه کربلا 9 طرح برای اجرای عملیات در جبهه جنوب ارائه کرد که مورد بحث و بررسی قرار گرفت. از بین آنها پنج طرح مربوط به منطقه هور و جزایر مجنون، یک طرح برای محور جزایر ام الرصاص و ام البابی، یک طرح برای محور ابو الخصیب و دو طرح دیگر در مورد منطقه شلمچه پیشنهاد شده بود. البته این طرح ها بیش تر به عنوان طرح های عملیات یدک، برای عملیات اصلی منطقه جنوب، مدّ نظر بود.(2)

نخستین بحث اصلی این جلسه، منطقه شلمچه و چگونگی اجرای عملیات در این منطقه در عین غافل گیری دشمن بود. ابتدا فرمانده قرارگاه کربلا درباره طرح گفت: «تلاش اصلی را برای عبور از کانال ماهی و کانال زوجی گذاشتیم. برای این کار یک جای پا در کانال زوجی می گیریم تا همچون عملیات کربلای5 تمام ذهن دشمن متوجه این سمت بشود و فرصت خوبی داشته باشیم تا از محور نخلستان و جزیرة صالحیه به کانال زوجی برسیم و از جای پای شرق کانال زوجی برای حرکت به جنوب استفاده کنیم.» فرمانده کل سپاه این طرح را چنین ارزیابی کرد: «این قسمت حساس ترین نقطه منطقه است و تلاش شما از آن طرف کانال ماهی روی کانال زوجی موفق نخواهد بود. یعنی تمام حواس و ذهن دشمن متوجه این نقطه است؛ چون اگر این گوشه را از دست بدهد هر دو جبهه نخلستان و غرب کانال زوجی متزلزل می شود و آنها را از دست می دهد.»

بحث در این زمینه ادامه یافت و با توجه به هشیاری و حساسیت دشمن در این منطقه، بررسی ها به سمت چگونگی غافل گیری دشمن کشیده شد. محسن رضایی با بیان اینکه این منطقه پوشش ندارد و نمی توانیم حفاظت را رعایت کنیم، تأکید کرد که برای غافل گیری

ص: 62

دشمن باید شیوه حفاظت را تغییر دهیم. وی افزود: «موفقیت های ما در آفند جایی بوده که غافل گیری را رعایت کرده ایم. باید توجه کرد که در جنوب، دشمن احتمال تک ما را در همة مناطق می دهد ... پایه مانورمان را روی ضمانت غافل گیری بگذاریم همراه با یک تک فریب. در منطقه جنوب 80 درصد از موفقیت به دلیل غافل گیری است.»

فرماندهان برای غافل گیری دشمن پیشنهاد هایی ارائه کردند. احمد غلامپور: «منطقه که لو رفته است، فقط امکان دارد دشمن را در مورد زمان عملیات غافل گیر کنیم که برای این کار باید حفاظت را رعایت کنیم.» عزیز جعفری: «یک روش این است که خط حد یگان ها مشخص شود و یگان ها از حالا در خط مستقر شوند و منطقه را آماده کنند و به هیچ وجه خط حد را عوض نکنیم.»

فرمانده سپاه برای غافل گیری دشمن طرح دیگری ارائه داد: «یک عملیات دیگر از آب گرفتگی بوبیان تا کانالی که آب گرفتگی زید را به کانال پرورش ماهی وصل می کند، اجرا کنید.» محاسن و معایب این طرح نیز بررسی شد که از جمله محاسن آن آمادگی کمتر دشمن در این محور، ذکر گردید. پس از آن فرمانده سپاه اضافه کرد: «دشمن 48 ساعت وقت می خواهد تا: 1- جهت تک را بفهمد. 2- تمرکز قوا بدهد. 3- توپخانه و آتش خود را متمرکز کند تا بتواند به ما پاتک بکند. لذا اگر ما نگذاریم دشمن این فرصت را پیدا کند، نمی تواند پاتک ]مؤثری[ بکند.» وی افزود که برای اجرای این طرح نیز باید دو یگان برای این محور بگذاریم که جمعاً پنج یگان می شود.

در این جلسه دو اشکال کلی بر طرح های فوق وارد شد: فرمانده نیروی زمینی: «تصمیم گیری باید بر مبنای مأموریت های غرب و جنوب باشد. به نظر ما اجرای عملیات در سه جا امکان ندارد.» فرمانده قرارگاه قدس: «به هر یگان بیش از یک مأموریت نمی شود داد.»(1)

محسن رضایی در پاسخ گفت: «عمدة پدافند شما در شلمچه و ماووت است. در ماووت که دارید برای عملیات آماده می شوید. در شلمچه هم که پدافند و عملیات شما در یک راستا است. آن چیزی هم که برای منطقه فاو می گذارید هم با پدافند شما جور درمی آید. اتفاقاً پدافند های شما با آفند ها در کنار هم افتاده است.» در اینجا وقتی علی شمخانی و رحیم صفوی مشکل چگونگی تقسیم یگان ها بین مناطق مختلف و همچنین مسئله واگذاری دو مأموریت متفاوت به یک یگان در غرب و در جنوب را مطرح کردند؛ محسن رضایی ضمن تأکید بر اینکه یگان های عمل کننده در غرب و در جنوب باید جداگانه باشند، افزود که اگر عملیات در شلمچه و در فاو میسّر نشد و در غرب موفقیت کسب شد، همه یگان ها را درغرب وارد عمل می کنیم. با طرح این موضوع، مسئله چگونگی انتقال یگان ها از جنوب به شمال غرب و زمان و امکانات لازم برای این کار و همچنین تجهیزات زمستانی ضروری برای شمال غرب مطرح گردید و علی شمخانی تأکید کرد: «انتقال از جنوب به غرب غیرممکن است ولی انتقال از غرب به جنوب ممکن است.»

ص: 63

غلامعلی رشید در پاسخ به برخی مسائل مطرح شده، نکاتی را بیان کرد: «ما به توان خودمان توجه کمی می کنیم و به توان و قدرت کارایی دشمن هم توجه نمی کنیم. اگر برداشت درستی از توان و قدرت جابه جایی امکانات خودمان داشته باشیم، این همه سؤال نمی کنیم که برای انتقال چقدر زمان نیاز داریم. یا اینکه آیا می توانیم ده یا بیست یگان را از سه یگان در خط عبور دهیم. همین طور در مورد دشمن، بحثی از سپاه های ششم، سوم یا هشتم دشمن نکردیم و در بحث مانور به توان آنها و میزان احتیاط آنها و زمان لازم برای انتقال احتیاطشان( پس از پی بردن آنها به منطقه عملیات اصلی) و همچنین نیروهای احتیاط کلی که در دست ستاد کل ارتش عراق است، با کم توجهی از اینها رد می شویم. البته منطقه شلمچه یک حُسن سیاسی دارد و آن اینکه جناحی که الان در ارتش عراق حاکم شده، اینها یک شکست خیلی سخت می خورند، چون اینها برای گرفتن همین سرپل یک فشار عظیمی به ارتش عراق وارد کردند و همین منشأ اختلافاتی در ارتش عراق شد. دست یابی ما به این سرپل و به خصوص توسعه آن، مثل واقعه کربلای4 می شود که ما آن طرف(منطقه کربلای5) رفتیم و دشمن آمد و خیالش از کل منطقه راحت شد. همچنین بعد خواهند گفت ]جناح های ارتش عراق[ که "ما این همه تلفات دادیم؛ به شما گفتیم که ارتش عراق را از بین نبرید؛ شما رفتید یک سرپل گرفتید و آخر هم این همه زمین را دوباره از دست دادید." از نظر روحی این نوع مسائل در ارتش عراق تشدید می شود و اختلافات آنها عمیق تر می شود. یک تأثیر سیاسی هم اینجا دارد.»(1)

در ادامه جلسه مباحث دیگری درباره جبهه غرب و جنوب، اهمیت و میزان موفقیت در هر جبهه، امکان غافل گیری دشمن و اولویت هر جبهه مطرح شد و همچنین احتمال حملة دشمن به فاو در صورت انتقال یگان های اصلی به غرب و اینکه آیا عراق سلیمانیه یا کرکوک را به فاو ترجیح می دهد یا برعکس، بیان گردید.(2) ] ضمیمه دارد[

فرمانده کل سپاه در پایان این جلسه، مباحث را چنین جمع بندی کرد: «روی این فکر کنیم که چه کنیم که ضمانت بیش تری داشته باشیم. اگر غافل گیری دشمن در شلمچه کاملاً رعایت شد، طوری که دشمن در خط هشیار نباشد و بتوانیم، اینجا را عمل می کنیم و با همین 100 گردان حداقل تا کانال زوجی می رویم و به جزیره صالحیه می رسیم. مرحلة بعد به جزیره برویم و مرحلة بعدی را باید فکر کرد که به سمت تنومه یا آن طرف برویم. این جا(شلمچه) آمادگی داشته باشید که اگر دیدیم در شمال به خاطر غافل گیری یا به خاطر برف زمستان نشد، اولویت اول این است که در صورت موفقیت در شلمچه، نیروهای شمال را هم اینجا بیاوریم و عملیات در اینجا را به عملیات در شمال تقدم بدهیم. یعنی اول شلمچه را مورد امتحان و عمل قرار دهیم اگر دیدیم هر دو شرایط مساوی دارند؛ یعنی اگر در هر دو غافل گیری و وضعیت در حد ایده آل و مناسب بود، هر دو را با هم عمل می کنیم. اگر دیدیم شرایط ما در اینجا ]شلمچه[ بهتر بود و اگر مثلاً آن جا ]شمال[ قبل از شروع عملیات یا همان شب اول با مشکلات مواجه بشویم، همه آن نیروها را اینجا می آوریم.

ص: 64

ص: 65

اگر دیدیم اینجا با مشکلات مواجه می شویم، چه قبل از عملیات و چه شب اول، دیگر تردید نمی کنیم و اینجا را به عنوان یک عملیات فریب تلقی می کنیم و همه نیروهای ما پشت سر هم به شمال می روند و آنجا وارد عمل می شوند. البته مشکلاتی دارد، ازجمله آموزش جنگ در کوهستان است که لشکر هایی که در جنوب هستند باید این آموزش ها را ببینند و آمادگی به آنها داده شود. تجهیزات پشتیبانی را هم باید قرارگاه نیروی زمینی و وزارت سپاه آماده کنند.»(1)

گفتنی است که در حین این جمع بندی، از احتمال عملیات در منطقه فاو نیز سؤال شد که فرمانده سپاه پاسخ داد در هر دو منطقه ( فاو و شلمچه) عملیات نمی کنیم بلکه در یکی از این دو منطقه که مناسب تر باشد وارد عمل می شویم.

1 3

جلسه سوم امروز فرماندهان سپاه در بعد از ظهر با حضور فرمانده نیروی زمینی سپاه و جانشین وی و فرماندهان قرارگاه های کربلا، نجف و قدس و همچنین رئیس ستاد کل سپاه (محمد فروزنده) برای بررسی مشکلات بودجه تشکیل گردید. راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در نیروی زمینی سپاه(اسد الله احمدی) که ثبت و ضبط جلسات امروز را به عهده داشت، درباره این جلسه نوشته است: «رئیس ستاد کل سپاه ابتدا از وضعیت بودجه سپاه و کاهش آن به علت تقسیم مبلغ 25 میلیارد تومانی که در سال های قبل، اضافه بر بودجه عادی سپاه برای کمک به هزینه های جنگ پرداخت می شد و امسال 12 میلیارد آن به ارتش پرداخت شده است، گزارش داد. وی افزود با توجه به اینکه پرداخت بودجه را هم ملزم به حسابرسی کرده اند، این موجب شده تا در پرداخت دیون تأخیر ایجاد شود. علاوه بر آن، نظارت مسائل مالی جنگ را به گروه ده نفره ای متشکل از 5 عضو کمیسیون دفاع و 5 عضو کمیسیون بودجه مجلس داده اند و هزینه کردن بودجه دفاعی سخت تر شده است. مشکل دیگر این است که سپاه هم مرتب در حال گسترش سازمان است.

فرمانده نیروی زمینی سپاه در ادامه بخشی از مشکلات را که کمبود بودجه ایجاد کرده از جمله مشکلات تأمین هزینه های مختلف یگان ها و نواحی سپاه - که امکان مسئله دار شدن و بدبینی فرماندهان را ایجاد می کند - مطرح کرد. محمد فروزنده برای حل بخشی از مشکل بودجه پیشنهاد کرد که برای نیروی زمینی سپاه سازمان و تشکیلات تعریف شود و به ثبت برسد تا بر اساس آن بودجه دریافت شود. مثلاً مشخص شود که نیروی زمینی سپاه 400 گردان نیروی سازمانی دارد، هزینه هر گردان در ماه مثلاً 500 هزار تومان است، در سال هزینه اش این قدر می شود، این یکی از راه حل هاست. وی از جمله مسائلی را که موجب بروز مشکلات بودجه می شود، نحوة هزینه کردن آن و بعضاً خرج آن در غیر از موارد مشخص شده، مثلاً صرف بودجه حقوق یا مواد غذایی برای ساختمان سازی دانست و خواستار جلوگیری از چنین مواردی شد.»(2)

ص: 66

1 4

بحران خلیج فارس که در پی حملات روز های گذشته هواپیماهای عراقی به تأسیسات نفتی ایران و نفتکش ها در خلیج فارس و به ویژه با حمله نیمه شب 30/6/1366 هلی کوپترهای امریکایی به کشتی " ایران - اجر" تشدید شده بود ]ضمیمه دارد[، امروز ادامه یافت. تلاش ایران برای مقابله با تهدیدات امریکا، درگیری هلی کوپترهای امریکایی با قایق های سپاه پاسداران، برخورد یک کشتی پانامایی با مین و توقف کاروان کشتی های تحت اسکورت ناوهای امریکایی از جمله وقایع امروز خلیج فارس است.

فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران (حسین علایی) امروز درصدد مقابله با تهدیداتی که متوجه جزیره فارسی است، برآمد. وی در نامه ای به فرمانده کل سپاه پاسداران نوشت: «همان گونه که مطلعید امریکا اولین حمله خود را در خلیج فارس هم زمان با سال روز آغاز جنگ تحمیلی(شب 31 شهریور) با هدف قرار دادن کشتی ایران - اجر آغاز نمود. به نظر می رسید که امریکا درصدد است به مقابله جدی با تلاش های جمهوری اسلامی برای مقابله به مثل بپردازد، لذا پیش بینی می شود که امریکایی ها طرحی را برای به تصرف درآوردن جزیره فارسی در دست دارند و در حال زمینه سازی برای این کار هستند؛ از جمله اینکه هر زمان که حمله ای علیه کشتی های عازم کویت یا عربستان در منطقه شمال خلیج فارس صورت می گیرد آنها مدعی می شوند که این کار توسط قایق های تندروی نیروی دریایی سپاه که از جزیره فارسی جدا شده اند، صورت گرفته است؛ لذا خواهشمند است به منظور بررسی رویدادهای احتمالی، اقدامات جدی صورت گیرد و طرح های نیروی دریایی سپاه در این رابطه آماده ارائه می باشد و چنانچه جلسه ای بدین منظور تشکیل شود مناسب خواهد بود.»(1)

فرمانده نیروی دریایی سپاه همچنین جریان درگیری امروز نیروهای سپاه با نیروهای امریکایی را در خلیج فارس چنین گزارش کرده است: «بنابر گزارش منطقه یکم دریایی در ساعت 13:30 مورخ 1/7/1366 دو فروند نفتکش به نام های "اوشن هامونی" با ملیت پانامایی و "فوجی کاماور" با ملیت کره ای که به وسیله یک ناو امریکایی حامل یک فروند هلی کوپتر به شماره 504 در سمت 170 درجه و در 16 مایلی جزیره ابوموسی اسکورت می شدند، مورد شناسایی رزمندگان گشت نیروی دریایی سپاه مستقر در جزیره ابوموسی قرار گرفتند. نیروهای ما که با سه فروند قایق عاشورا کاروان امریکایی را تحت نظر داشتند، به سمت یکی از دو نفتکش نزدیک می شوند که بلافاصله هلی کوپتر امریکایی از عرشه ناو به طرف قایق های ما به پرواز درمی آید و به تعقیب قایق ها می پردازد و سه فروند موشک به سمت قایق ها پرتاب می نماید که به آنها اصابت نمی کند. قایق های ما تا فاصله 11 مایلی جزیره توسط هلی کوپتر امریکایی تعقیب می شدند. برادران مستقر در قایق ها با ناو الوند از نداجا (نیروی دریایی ارتش) که در 9 مایلی جزیره استقرار داشت تماس می گیرند و با هماهنگی با برادران نداجا به سمت

ص: 67

هلی کوپتر تیراندازی می نمایند که هلی کوپتر مسیر خود را تغییر داده و در 12 مایلی جزیره بر عرشه ناو امریکایی - که در کنار یک فروند کشتی آسیب دیده لیبریایی پهلو گرفته بود - فرود می آید. در ساعت 16:30 ناو مذکور خود را از کشتی موشک خورده جدا و در سمت 190 درجه و 15 مایلی جزیره به گشت زنی می پردازد. مراتب جهت اطلاع به آگاهی می رسد.»(1)

از سوی دیگر، نیروی دریایی سپاه اعلام کرد که یک کشتی مخصوص نقشه برداری به نام "ماریا" که با پرچم پاناما حرکت می کرد، در آب های خلیج فارس با یک مین برخوردکرد.(2) بیمه لویدز محل این برخورد را 30 مایلی شمال جزیره العربیه اعلام کرد و نوشت: کشتی ماریا غرق شده است.(3) بر اثر این حادثه چهار تن از سرنشینان این کشتی مفقود شدند.(4) سخنگوی ستاد تبلیغات جنگ بعداً در گفت و گویی غرق شدن این کشتی را ماجرایی پرابهام و مشکوک عنوان کرد و گفت: «غرق شدن کشتی برخلاف عرف موجود دو روز بعد اعلام شد. این تأخیر پنجاه و چند ساعته دسترسی به شواهد لازم برای بررسی ادعای غرق شدن کشتی پانامایی بر اثر برخورد با مین را از بین برده است و سؤال این است که چرا شواهد قابل بررسی این حادثه باید از بین برود؟ در صورت واقعیت داشتن این مسئله بازهم سؤال مطرح است که چگونه ناوهای امریکایی مستقر در خلیج فارس با انواع تجهیزات پیچیده متوجه غرق شدن این کشتی نشده اند. تأخیر در اعلام خبر در حالی است که امریکاییان مدعی هستند در ساعت 23 شب دوشنبه مین گذاری در آب های بین المللی خلیج فارس توسط کشتی ایران - اجر را شاهد بوده اند، اما اکنون راجع به غرق شدن این کشتی مهر سکوت بر زبان خود زده اند و این نکات از جمله ابهامات ماجرا است.» سخنگوی ستاد تبلیغات جنگ با اشاره به نزدیکی این حادثه با حمله امریکا به کشتی ایران - اجر افزود: «این حرکات می تواند بیان کننده آغاز یک حرکت مشکوک توسط امریکا در خلیج فارس باشد.»(5)

منابع کشتی رانی در مورد وضعیت و حرکت کشتی ها در خلیج فارس پس از حمله امریکا به کشتی ایران - اجر گزارش دادند که کشتی های جنگی ایران فعالیت در خلیج فارس را به شدت افزایش داده اند و کشتی های تجاری برای پرهیز از حمله قایق های توپدار ایران، در آب های بسیار نزدیک به سواحل عمان حرکت می کنند.(6)

در همین حال دهمین کاروان کشتی های کویتی تحت اسکورت ناوهای امریکا، با وجود اعلام برنامه حرکت آن، به دلیل بروز اوضاع بحرانی در خلیج فارس از حرکت بازماند. رادیو امریکا در این باره گفت: «حرکت این کاروان در شرایط کنونی از اهمیت بیش تری برخوردار است. این کاروان برخلاف برنامه اعلام شده از حرکت منصرف شد و تا تاریخ 6/7/66 در بندر الاحمدی کویت باقی می ماند تا آرامش نسبی مجدداً برقرار شود. نفتکش کویتی"گاز پرنس" از جمله نفتکش های این کاروان است.»(7)

ص: 68

1 5

امریکا و انگلستان درصدد گسترش فعالیت های اطلاعاتی و نظامی خود در منطقه خلیج فارس هستند. در این باره مجله الشهید به نقل از منابع آگاه عربستان نوشته است که تعدادی از کادرهای خدماتی آواکس های مستقر در پایگاه ظهران برکنار شده اند که این اقدام ناشی از تصمیم گیری امریکا برای محول کردن مأموریت های نظامی تازه به آواکس ها می باشد. مأموریت های نظامی محول شده به آواکس ها مربوط به مرکزی جدید التأسیس سرّی در بحرین است تا از این طریق هواپیما های آواکس اطلاعات ویژه و مورد نیاز را به ناوهای امریکایی مستقر در آب های منطقه منتقل کنند.(1)

واینبرگر وزیر دفاع امریکا نیز در خاطرات خود درباره فعالیت هواپیما های جاسوسی آواکس نوشته است: «آواکس ها از آغاز جنگ ایران و عراق، در عربستان پروازهای خود را آغاز کردند که این فعالیت فقط شامل قسمت شمالی خلیج ]فارس[ و خطرهای احتمالی هواپیماهای ایرانی برای حوزه های نفتی عربستان می شد و این پوشش حافظ کشتی های امریکا در خلیج ]فارس[ نبود چیزی که ما احتیاج داشتیم این بود که دامنه فعالیت خود را گسترش دهیم تا قسمت پایین خلیج ]فارس[ را نیز در برگیرد و این مستلزم استفاده سعودی ها از آواکس های خود، برای تکمیل پرواز های ما در حمایت از عملیات اسکورت بود.»(2) واینبرگر با اشاره به مذاکرات خود با مقام های سعودی در پاریس، افزوده است: « سعودی ها امتیازاتی اساسی دادند و با شرکت در عملیات ما از جمله گشت زنی آواکس ها، به گونه ای مستقیم تر از آنچه رسم آنها در گذشته بود موافقت کردند.»(3) وی ضمن یادآوری ترس اعراب از همکاری نزدیک و آشکار با امریکا در خلیج فارس نوشته است: «مذاکرات خیلی مشکل بود و حتی نزدیک ترین دوستان عرب ما در خلیج ]فارس[ نمی خواستند چنین به نظر رسد که همکاری نظامی خیلی نزدیکی با امریکا دارند. من تمام سعی خود را برای کسب موافقت سعودی ها جهت استفاده از آواکس های آنها کردم؛ زیرا ما هر قدر زودتر از حملات ایران باخبر می شدیم به همان میزان زودتر می توانستیم آماده مقابله شویم و خط سیر هواپیماهای جنگی ایران را مشخص کنیم.»(4)

از سوی دیگر، انگلستان ساخت یک پایگاه نیروی دریایی را در منطقه طویله ابوظبی آغاز کرده است. به نوشته مجله "مید" ساخت این پایگاه یک میلیارد دلار هزینه دارد و دارای

ص: 69

شش اسکله برای سلاح های موشک انداز و حمل نیرو، دو اسکله برای خدمات عمومی و یک اسکله برای ترخیص تجهیزات نظامی سنگین است. همچنین برای این پایگاه تسهیلاتی از قبیل تعمیرگاه، انبار اسلحه و تجهیزات، ساختمان های آموزشی، اداری و مسکونی در نظر گرفته شده است. عربستان برای ساخت این پایگاه کمک مالی خواهد کرد. گفته می شود که این پایگاه بزرگ ترین پایگاه دریایی در منطقه خلیج فارس خواهد بود.(1)

1 6

بیست و شش تن از خدمه کشتی ایران - اجر که دو روز پیش هدف حمله هلی کوپترهای امریکایی قرار گرفته بود، پس از انتقال به یک ناو امریکایی به هلال احمر عمان تحویل داده شدند. مسئولان استان هرمزگان تأکید کردند در صورتی که انتقال خدمه کشتی ایران - اجر از طریق هوایی میسر نشود، آنها با یک کشتی مسافربری که به این منظور آماده شده، از طریق دریا از عمان به ایران منتقل می شوند.(2)

گفتنی است که امریکا برای کاهش میزان تنش موجود، پس از استفاده تبلیغاتی گسترده از ماجرای حمله به کشتی ایران اجر، در فاصله کوتاهی اعلام کرد که خدمه این کشتی به ایران برگردانده می شوند. وزیر دفاع امریکا با این توجیه که ما با ایران در جنگ نیستیم و فقط از خود دفاع می کنیم، در یادداشت های خود نوشته است: من دستور دادم تا خدمه کشتی را به ایران بازگردانندکه کشور دوست ما "عمان" لطف نمود و به صورت واسطه در این موضوع کمک کرد.(3)

2 7

وزیر دفاع امریکا در آستانه سفر به منطقه خلیج فارس و دو روز پس از حمله به کشتی ایران - اجر، جمهوری اسلامی را تروریست خواند و ایران را به حمله مجدد تهدید کرد. وی گفت: انتظار دارد ایران حمله امریکا به یک کشتی ایرانی را تلافی کند، اما اگر شرایط مشابه باشد، مجدداً دستور حمله خواهد داد. واینبرگر افزود: «فکر می کنم آنها همواره تلافی کرده اند؛ آنها همیشه تروریسم را اعمال می کنند.» خبرگزاری رویتر در ادامه این خبر، اضافه کرده که سفر وزیر دفاع امریکا به خلیج فارس - که چند هفته پیش برنامه ریزی شده بود - شامل دیدار از عربستان سعودی، بحرین و توقفی کوتاه در مصر می شود. وی همچنین از نیروهای امریکایی در نزدیکی و داخل خلیج فارس دیدن خواهد کرد.(4) سخنگوی کاخ سفید نیز درباره احتمال حملات تلافی جویانه ایران گفت: «تشخیص ما این است که منافع امریکا در سراسر جهان در معرض خطر بیش تری قرار گرفته است، از سفارت خانه های خود می خواهیم اقدامات مناسبی را در این زمینه اتخاذ نمایند.»(5)

3 8

شوروی خواستار تشکیل نیروی حافظ صلح سازمان ملل در خلیج فارس شد تا حفاظت از خطوط کشتی رانی در این منطقه به یک نیروی دریایی بین المللی تحت پرچم سازمان ملل

ص: 70

متحد واگذار شود.(1) وزیر خارجه شوروی با ارائه این طرح گفت: امنیت کشتی رانی به کل جامعه بین المللی و به نام این جامعه به سازمان ملل متحد مربوط می شود و در صورت لزوم نیرو های لازم و کافی باید در اختیار سازمان ملل متحد گذاشته شود.(2)

خبرگزاری رویتر در گزارشی از منطقه خلیج فارس به نقل از دیپلمات ها طرح شوروی را مانوری برای منحرف کردن اذهان عمومی از طرح اعمال تحریم تسلیحاتی علیه ایران دانست و نوشت: « شوروی سعی دارد با ارائه این طرح، تشنج در خلیج فارس را خنثی کرده و بر حرارتی که امریکا و انگلیس برای اعمال تحریم تسلیحاتی علیه ایران ایجاد کرده اند، آب سردی بریزد. انتظار نمی رود امریکا و انگلیس با این طرح روس ها موافقت کنند.»(3)

طرح شوروی برای امنیت خلیج فارس با استقبال هلند روبه رو شد، لیکن امریکا و انگلیس به مخالفت با آن برخاستند. وزیر خارجه هلند پس از سخنان وزیر خارجه شوروی گفت: هلند آماده است که در یک نیروی دریایی سازمان ملل برای حفاظت از کشتی رانی در خلیج فارس مشارکت کند و دولت هلند روشن ساخته که مایل است شاهد قبول این مسئولیت از سوی این سازمان جهانی باشد و در عین حال به کار پاک سازی مین ها از این آبراه کمک می کند.(4) در مقابل، مارگارت تاچر نخست وزیر انگلیس ضمن مخالفت با طرح شوروی گفت: «تجربه نشان داده است که سازمان ملل با حضور نیروهایش در یک منطقه بحرانی نتوانسته است از وقوع جنگ جلوگیری کند یا با شرایط جنگی به مقابله برخیزد. تازه اگر چنین نیرویی نیز تشکیل شود کشور هایی به تشکیل آن کمک می کنند که اکنون در خلیج فارس نیروی دریایی مستقر کرده اند در حالی که امکان به وجود آوردن یک سرفرماندهی مشترک وجود ندارد.» تاچر وضعیت فعلی را که در آن نیروهای مستقر در خلیج فارس بین خود هماهنگی ایجاد می کنند، راه حلی بهتر خواند.(5) سخنگوی کاخ سفید نیز با رد طرح شوروی گفت: «این طرح در نهایت به مقاصد آیت الله روح الله خمینی رهبر ایران کمک می کند. یعنی امریکا را کاملاً از خلیج فارس و خلیج عمان که نیروی دریایی ما 40 سال آزادانه در آنجا حضور داشته بیرون می راند.» وی افزود: «این طرح در زمانی مطرح شده که سیاست امریکا در خلیج فارس در حال ثمر دادن است.»(6)

1 9

حملات هوایی عراق که در پی وقفه چند روزه مجدداً از 25/6/1366 آغاز شده بود ]ضمیمه دارد[، امروز با حمله به مراکز و تأسیسات صنعتی ایران ادامه یافت و پنج واحد صنعتی - کارگری در استان باختران و منطقه ای در اسلام آباد هدف حمله شدید هواپیماهای عراق قرار گرفت. در ساعت 12:10 چندین هواپیمای دشمن با تجاوز به استان باختران، کارخانه سیمان غرب، کارخانه قند بیستون، نیروگاه برق باختران، دکل مخابراتی تلویزیون و یک پست برق دیگر را بمباران کردند. بر اثر حمله هواپیماهای عراقی به کارخانه سیمان غرب، پست برق و الکتروفیلتر کارخانه آسیب کلی

ص: 71

دید و به سنگ شکن، کارگاه نوسازی و مخازن سوخت آن خسارت وارد شد.(1) در حمله به کارخانه قند بیستون چون اکثر کارگران در غذاخوری بودند، تنها چهار تن مجروح شدند. در این حمله دو انبار شکر محتوی 2500 تن شکر و یکصدهزار گونی خالی از بین رفت و 50 درصد سقف های کارخانه و یک کوره بخار جدید منهدم شد.(2)

در حمله هواپیماهای عراقی به نیروگاه برق باختران، شش بمب به تأسیسات و یک بمب به اتاق فرمان آن اصابت کرد و خسارات کلی به بار آورد.(3) در حملات امروز، عده ای غیرنظامی شهید و 26 تن مجروح شدند.(4)

خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی از باختران به نقل از یک مسئول پدافند هوایی تعداد هواپیماهای مهاجم امروز دشمن را حداقل 10 فروند اعلام کرد. این خبرگزاری با مخابره خبر حملات هوایی عراق به مراکز صنعتی - کارگری باختران میزان حملات هوایی و موشکی عراق به این شهر را در طول یک سال گذشته مورد بررسی قرار داد و نوشت: با احتساب بمباران های امروز دفعات بمباران شهر باختران از ابتدای جنگ تحمیلی تاکنون به 121 نوبت بمباران و 21 مورد حمله موشکی رسید که بر اثر اصابت 19 فروند موشک در شهر باختران مجموعاً 1166 واحد مسکونی، 200 واحد تجاری، 110 باب مدرسه و دو پاساژ عمومی، یک گاراژ و یک سینما ویران شده است.(5)

امروز همچنین یک روستای ترکیه در 7 کیلومتری مرز ترکیه و عراق هدف حمله هوایی عراق قرار گرفت. رادیو صدای کردستان وابسته به حزب دمکرات با اعلام این خبر افزود: گلوله و راکت هواپیماهای عراقی وسط روستا اصابت کرد و سبب کشته شدن سه تن و مجروح شدن 8 تن دیگر از ساکنان روستای مذکور گردید.(6) وزارت امور خارجه ترکیه با احضار سفیر عراق در آنکارا متن اعتراضیه ای را در این باره تسلیم وی کرد که در آن آمده است: دولت ترکیه حق دریافت خسارت های جانی و مالی ناشی از تجاوز جنگنده های عراقی را برای خود محفوظ می دارد.(7)

1 10

گلوله باران مراکز صنعتی و نظامی عراق در تلافی حملات هوایی دشمن به مناطق مسکونی و مراکز صنعتی - کارگری کشورمان امروز نیز ادامه یافت. مراکز اقتصادی و صنعتی و نظامی ام القصر، بصره و زبیر، از ساعت 16 روز گذشته هدف آتش سنگین توپخانه های خودی قرار دارد.(8)

نماینده عراق در سازمان ملل امروز در نامه ای به دبیرکل این سازمان ادعا کرد که نیروهای ایران در روز 21 سپتامبر 1987 (30 شهریور 1366) تعداد 97 گلوله به بصره زده اند که بر اثر آن 3 تن کشته و 29 تن مجروح شدند. در روز 22 سپتامبر (31 شهریور) نیز 369 گلوله به بصره زده اند که 11 تن کشته و 47 مجروح شدند و 10 خودرو خسارت دید. در این روز همچنین 12 گلوله به بدره و 4 گلوله به خانقین اصابت کرد که خساراتی نداشت.(9)

ص: 72

1 11

در منطقه شلمچه نیروهای عراقی با اجرای یک تک محدود، دو سنگر کمین نیروهای ایران را در محور انگشتی(شمال جزیره صالحیه) اشغال کردند. افراد دشمن ضمن جمع آوری مین و بازکردن معبر(1) از ساعت 5 تا 6 صبح آتش نسبتاً سنگینی روی دو سنگر کمین لشکر33 المهدی ریختند، سپس حمله کردند. نیرو های لشکر33 المهدی که به تازگی در منطقه مستقر شده بودند و آشنایی کامل به منطقه نداشتند، افراد خود را به عقب کشیدند. پس از آن دشمن توانست دو سنگر جلویی را - که هر یک گنجایش دو نیرو دارد - تصرف کند.(2) معاونت اطلاعات قرارگاه کربلا در گزارشی در این باره نوشت: «دشمن سعی دارد با حرکت لاک پشتی این منطقه را در کنترل و تصرف خود در آورد که تا حدود زیادی در این کار موفق بوده است. اگر این حرکت دشمن همچنان ادامه یابد، تهدید جدی برای عقبه و همچنین برای یگان های دیگر مستقر در غرب کانال می باشد.»(3)

2 12

پیشمرگان کُرد عراقی امروز طی دو حمله جداگانه در دو استان دهوک و اربیل، تعدادی از نیروهای دشمن را کشته و عده ای را اسیر کردند. به گزارش سپاه رمضان، در منطقه زاخو از استان اربیل گروهی از پیشمرگان حزب دمکرات کردستان عراق (بارزانی ها) به همراهی گروهی از نیروهای اتحادیه میهنی کردستان عراق (طالبانی ها) به سیزده پایگاه اطراف شیرانیش اسلام حمله کردند و آنها را به تصرف خود در آوردند. در این حمله تعدادی از نیروهای دشمن کشته و 9 تن اسیر شدند، پنج خودروی نظامی ارتش عراق به آتش کشیده شد و تعدادی سلاح به غنیمت مبارزان درآمد.(4) نیروهای اتحادیه میهنی همچنین در استان اربیل با حمله به 14 پایگاه ارتش عراق در منطقه بادنیان تعدادی از افراد آن را کشتند و 9 تن را اسیر کردند. همین گزارش حاکی است که در استان کرکوک پیشمرگان کُرد با حمله به خط دفاعی دشمن ده تن از نیروهای بعثی را کشتند و چهار تن را اسیر کردند.(5)

3 13

واحد اطلاعات سپاه پاسداران در گزارشی اعلام کرد که عناصر حزب دمکرات با نفوذ به پایگاه "کانی باغ" در محور پسوه(حوالی شهرستان مهاباد) با نیروهای مستقر در آن درگیر شدند که بر اثر آن از نیروهای ژاندارمری دو تن شهید و ده تن مجروح گردیدند.(6) افراد حزب دمکرات همچنین با ورود به روستای "حاجی علی کند " از توابع بوکان، با نیروهای خودی درگیر شدند و یکی از سربازان را با خود بردند. این درگیری پس از یک ساعت پایان یافت و تلفاتی در بر نداشت.(7)

4 14

رئیس جمهوری اسلامی ایران امروز در پایان سفر خود به سازمان ملل متحد طی کنفرانسی مطبوعاتی در مقر سازمان ملل در نیویورک مواضع جمهوری اسلامی ایران را درباره حمله امریکا

ص: 73

به کشتی ایران - اجر، اقدامات ایران در قبال تهدیدات امریکا، روند مذاکرات صلح، تنبیه متجاوز، عملکرد شورای امنیت، مسئله گروگان های غربی در لبنان و روابط با کشورهای جهان تشریح کرد.

رئیس جمهوری اقدامات خصمانه دولت امریکا را عامل تیرگی روابط دو کشور دانسته و با اشاره به حادثه کشتی ایران - اجر گفت: «سفر من چگونه می تواند باعث بهبود در روابط دو کشور شود در حالی که هم زمان با ورود من به نیویورک، امریکا به یک کشتی ایرانی حمله کرده و تعدادی را به قتل می رساند. اگر فرضاً مین در آن کشتی بود آیا نیروی دریایی امریکا نمی توانست آن را محاصره کند و کسی را نکشد؟ البته چنین مواردی در گذشته نیز بارها توسط امریکا صورت گرفته است.»

وی در پاسخ به این سؤال که آیا شما خود را در حال جنگ با امریکا می بینید، گفت: «نه، ولی این نگرانی را داریم که ممکن است امریکا ما را به جنگ بکشاند. حضور امریکا در خلیج فارس نشانه جنگ است. این همه کشتی جنگی و ناوگان دریایی به خاطر دفاع نیست بلکه به منظور حمله در آنجا مستقر شده اند. علامت صلح و عدم بروز جنگ این است که امریکا نیروهای خود را از خلیج فارس خارج کند. … فکر می کنم اولین قدم ها را دولت امریکا در راه یک جنگ برداشته. ما به هیچ وجه مایل نیستیم یک جنگ تمام عیار بین ما و امریکا رخ بدهد اما اگر چنین چیزی پیش آید ما ناگزیر با قدرت از خودمان دفاع خواهیم کرد.»(1)

آیت الله خامنه ای درباره حمله امریکا به کشتی ایران - اجر گفت: «تهاجم اخیر نیروهای امریکایی به یک کشتی باربری ایرانی، یکی از بزرگ ترین اشتباهات دولت ریگان بود و طبق ارزیابی این اشتباه حتی از اشتباه ماجرای مک فارلین هم بزرگ تر بود. امریکا در انتخاب زمان این حرکت و نوع تبلیغاتی که برای آن به راه انداخته، مصلحت اندیشی هایی داشته است، اما نوع حادثه و طبیعت خونین و زشت آن چشم انداز حوادث خونینی را در مقابل افکار عمومی مردم امریکا به وجود خواهد آورد. برخلاف تبلیغات وسیع امریکا کشتی ایرانی مورد تهاجم امریکا یک کشتی باری با نام معین و ثبت شده تجاری بوده نه یک ناو نظامی. امریکا می گوید این کشتی تجاری حامل مین بوده و به فرض حرف آنها درست باشد، گرچه این تبلیغات صحت ندارد ولی مین را می توان از هر کشتی به کشتی دیگر حمل کرد. اگر فرض کنیم این کشتی حامل مین بوده آیا دولت امریکا موظف است یا اجازه دارد هر کشتی حامل سلاح را در خلیج فارس مورد تهاجم قرار دهد! اگر امریکا می خواست که این کشتی در خلیج فارس مین گذاری نکند می توانست آن را محاصره و مین هایش را مصادره نماید. اما کشتن چند انسان چه فایده ای داشت. آیا دولت امریکا در مقابل این اقدام می تواند از خود دفاع کند؟ به این دلایل معتقدم دولت امریکا برای این اقدام هیچ توجیهی نه در مقابل ملت امریکا و نه در مقابل ملت ما که مظلوم واقع شده است، ندارد.»(2)

ص: 74

رئیس شورای عالی دفاع با اشاره به اینکه امریکا به عنوان بانی قطعنامه 598 اولین نقض کننده آن هم بود، بر محفوظ بودن حق تلافی برای جمهوری اسلامی در مقابل حمله امریکا به کشتی ایران - اجر تأکید کرد. وی در پاسخ به این سؤال که چه ضرورتی داشت که شما امریکا را تهدید کنید؟ آیا این تهدید کمی جسورانه و مغرورانه نیست که کشوری در حد ایران، کشور قدرتمندی چون امریکا را تهدید کند؟ اظهار کرد: ما گفتیم که ممکن است به آن حملات پاسخ دهیم و این کار را هم می کنیم. باید اضافه کنم که بزرگ بودن به معنی آسیب ناپذیر بودن نیست؛ دولت امریکا و مخصوصاً در خلیج فارس بسیار آسیب پذیر است.(1)

رئیس جمهوری درباره چگونگی امکان پایان دادن به جنگ، با تأکید بر اینکه «راه مذاکرات را ما مطمئناً نبسته ایم» درباره تداوم مذاکرات در چارچوب قطعنامه 598 گفت: ما فرمول استفاده از این قطعنامه را برای رسیدن به یک آتش بس تهیه کرده ایم و در اختیار دبیرکل قرار داده ایم. نکته اصلی مسئله تنبیه متجاوز است، اگر این مسئله حل بشود مطمئناً همه چیز حل خواهد شد. وی افزود: ما شورای امنیت را رد نمی کنیم. شورای امنیت یعنی مجموعه ای و هیئتی برای حفظ امنیت بین المللی، هیچ کس این را رد نمی کند و بیش تر از همه، ما که امنیتمان مورد تعرض و تجاوز قرار گرفته است. ما به شورای امنیت اعتراض داریم که چرا طبق وظایف خودش از اول جنگ عمل نکرده. من دیروز در سخنرانی گفتم در حالی که ده لشکر و صدها فروند هواپیمای عراقی به ما حمله کردند شورای امنیت که طبق اولین ماده منشور موظف به مقابله با تجاوز است،

رئیس جمهوری اسلامی ایران در پایان سفر خود به سازمان ملل متحد طی کنفرانسی مطبوعاتی در مقر این سازمان در نیویورک، مواضع ایران را درباره حمله امریکا به کشتی ایران - اجر، اقدامات ایران در قبال تهدیدات امریکا، روند مذاکرات صلح، تنبیه متجاوز، عملکرد شورای امنیت، مسئله گروگان های غربی در لبنان و روابط با کشورهای جهان تشریح کرد.

ص: 75

هیچ نگفت و تنها بعد از گذشت چندین روز که ما کاملاً غافل گیر شده بودیم و هزاران کیلومتر از زمین های ما غصب شده بود، شورای امنیت از ما و عراق می خواست که از توسل بیش تر به زور خودداری کنیم، یعنی از عراق می خواست که بیش تر پیش نیاید و از ما می خواست که با قدرت نظامی عراق را عقب نزنیم. بنابراین ما به شورای امنیت اعتراض داریم به خاطر این که به وظایف خود عمل نکرده. اگر قرار باشد که شورا به وظایف خود عمل کند ما بیش ترین طرفداری را از او خواهیم کرد، چون ما به امنیت خودمان، امنیت ملی خودمان نهایت احتیاج را داریم.(1)

1 15

قدرت های بزرگ مذاکرات ایران با دبیرکل سازمان ملل را برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق مثبت ارزیابی کردند. علاوه بر این شوروی و چین از قدرت های غربی خواستند قطعنامه 598 را محترم بشمارند.

رادیو بی بی سی در تفسیری درباره گفت و گوهای انجام شده در پشت درهای بسته شورای امنیت سازمان ملل، گفت: «امریکا تلویحاً آمادگی خود را برای به تعویق انداختن درخواست تحریم تسلیحاتی ایران تا زمانی که تلاش های دیپلماتیک ادامه دارد، به اطلاع شورای امنیت رسانده است. در حالی که امریکا دلیل تغییر موضع ایران را کسب آمادگی نظامی بیش تر می داند، دبیرکل سازمان ملل، شوروی و چین به مفید بودن گفت و گوها معتقدند.»(2)

"گنشر"، وزیر خارجه آلمان، نیز با بیان اینکه پافشاری ریگان به نظر های خود در اجرای تحریم تسلیحاتی موجب اختلال در وحدت اعضای دائمی شورای امنیت می شود، گفت: «به رغم سخنرانی های تند و مناقشات پیش آمده در سازمان ملل، هیچ یک از طرفین درهای مذاکره را به طور قطع و کامل مسدود نساخته اند.»(3)

از سوی دیگر، "ادوارد شواردنادزه" وزیرخارجه شوروی، از دولت های غربی خواست در جنگ ایران و عراق خونسردی خود را حفظ کرده و اوضاع را در خلیج فارس - که با وارد کردن نیروهای دریایی انبوه در این منطقه به طور خطرناکی بحرانی کرده اند - مسموم نکنند. وی با تأکید بر لزوم حفظ وحدت شورای امنیت، از کلیه کشورهای عضو شورا درخواست کرد که قطعنامه 598 شورای امنیت را محترم شمارند. وزیر خارجه شوروی ضمن موافقت با برقراری فوری آتش بس بین ایران و عراق بر تشکیل یک کمیسیون مأمور تحقیق درباره مسئولیت آغاز جنگ تأکید کرد و گفت: «پذیرفته شدن آتش بس و تشکیل کمیسیون تحقیق امکان خواهد داد که نیروهای دریایی خارجی به آسانی خلیج فارس را ترک کنند.»(4)

وزیرخارجه چین نیز در این باره گفت: «اوضاع خلیج فارس با رویارویی های شدید در منطقه بسیار آشفته تر می شود و چین شدیداً نگران این موضوع است. چین در این رابطه یک موضع بی طرفانه اتخاذ کرده، اما از ایران و عراق خواسته تا هرچه زودتر به جنگ پایان دهند. قطعنامه 598 شورای امنیت که شامل درخواست آتش بس فوری می باشد، زمینه های خوبی را برای یک

ص: 76

راه حل صلح آمیز تأمین می کند. چین از ابرقدرت ها می خواهد تا به حضور نظامی خود در خلیج فارس پایان دهند تا کشورهای منطقه بتوانند مشکلات خود را از طریق گفت و گو و مشورت حل و فصل کنند.»(1)

1 16

دولت انگلستان سه دفتر واسطة خرید سلاح برای ایران را در لندن تعطیل کرد. "سر جفری هاو" وزیرخارجه انگلستان در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل ضمن حمایت از حمله امریکا به کشتی ایران - اجر، حمله به نفتکش انگلیسی جنتل بریز(2) را یک اقدام تجاوزکارانه و شرم آور توصیف کرد. وی ضمن اعلام دستور بستن دفاتر ایران در لندن، درباره علت آن گفت: «حمله ایران به نفتکش انگلیسی جنتل بریز آخرین عامل مؤثر در تصمیم گیری انگلیس برای بستن دفاتر نظامی ایران در لندن بوده است.»(3) رادیو بی بی سی نیز با پخش این خبر افزود: بریتانیا، ویزای 3 تن از افسران ارتش را که در این دفاتر برای تهیه سلاح در اروپا استفاده می کردند لغو می کند.(4)

رئیس جمهور ایران بسته شدن دفتر خرید نظامی ایران در لندن را بی اهمیت خواند و گفت: «این چندان چیز مهمی نیست و در روند جنگ تأثیری نخواهد داشت.(5) محمدمهدی آخوندزاده کاردار ایران در لندن نیز گفت: «اقدام انگلیس در همسویی این کشور با امریکا و حمایت آن از رژیم عراق شکل گرفته است.» وی افزود: «آنچه که به انقلاب اسلامی عزت بخشید توان و ایمان مردم می باشد نه سلاح های پیچیده غرب و شرق.»

خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی از لندن آورده است: «رسانه های گروهی انگلیس به ویژه در یک سال اخیر گزارش ها و برنامه های خبری متعددی در زمینه فعالیت های دفاتر تدارکات نظامی ایران تهیه کرده اند.»(6)

2 17

تعطیلی دفاتر خرید ایران در لندن و آثار آن بر توان نظامی ایران و همچنین مسئله تحریم تسلیحاتی ایران مورد بررسی رسانه ها و تحلیل گران قرار گرفت. رادیو بی بی سی بسته شدن دفتر خرید تسلیحاتی ایران در لندن را تنها موجب مشکل شدن تهیه سلاح برای ایران دانست: «چنین به نظر می رسد که تعطیلی این دفتر تهیه اسلحه برای ایران را با مشکلات مواجه خواهد ساخت، زیرا دفتر مذبور مرکز ارتباط شبکه های جهانی خرید تسلیحات مورد نیاز ایران بوده است. با توجه به جوّ موجود مبنی بر درخواست تحریم اسلحه علیه ایران، برای ایرانی ها مشکل خواهد بود که بتوانند دفتری در یک چنین سطحی را در نقطه دیگری در غرب باز کنند. البته

ص: 77

این نتیجه گیری بدین معنا نیست که خرید اسلحه توسط ایران کاملاً متوقف خواهد شد، بلکه تنها تهیه آن برای ایران مشکل تر خواهد شد. در دنیای تجارت اسلحه - که بی اندازه پیچیده است - ایران زیرکی خود را به اثبات رسانده است، طوری که حدس زده می شود ایران در حدود دو سوم اسلحه مورد نیاز خود را مستقیماً از دولت ها خریداری می کند و یا به هر حال دولت ها در جریان آن قرار دارند. اگرچه اظهار نظر های عمومی مؤید این حقیقت نیست. متجاوز از چهل کشور فروشنده اسلحه به ایران بوده اند و دولت امریکا که اکنون بیش از هر کشور دیگری برای تحریم اسلحه علیه ایران جنجال به راه انداخته است، همان طوری که ماجرای ایران گیت(1) به وضوح نشان داد خود یکی از فروشندگان اسلحه به ایران بوده است.»(2)

خبرگزاری رویتر در گزارشی از بحرین با تشریح نقاط ضعف و قوت ایران در مقابل تحریم تسلیحاتی، چنین نتیجه گیری کرد: «تحریم تسلیحاتی تأثیر چندانی ندارد و تنها راه مؤثر برای از کار انداختن ماشین جنگی ایران، تحریم خرید نفت از این کشور می باشد. استفاده ایران از بازار آزاد و پرداخت دو برابر قیمت، طولانی بودن مرزها و سواحل ایران که کنترل آن ممکن نیست و در نهایت استفاده ایران از خلاقیت ها و استعداد های داخلی در تولید برخی سلاح ها و ادوات جنگی از عوامل مهمی تلقی می شوند که میزان موفقیت تحریم های احتمالی را شدیداً کاهش می دهند، تعمیر و نگهداری برخی سلاح های پیشرفته امریکایی و اروپایی خریداری شده در زمان شاه عمده ترین مشکل ایران به شمار می رود.» رویتر به نقل از دیپلمات ها افزود: «بدین ترتیب اعمال تحریم تسلیحاتی علیه ایران نمی تواند چیزی بیش از یک نمایش باشد ولی چیزی که مؤثر است تحریم نفتی ایران می باشد. اتکاء تقریباً کامل ایران به نفت برای تأمین هزینه های جنگی، بزرگ ترین نقطه ضعف این کشور به شمار می رود و نیروی هوایی عراق این مطلب را به اثبات رسانده است. اعمال تحریم نفتی کار آسانی نیست اما این اقدام حداقل سبب خواهد شد که ایران در ضعیف ترین نقطه خود قرار گیرد.»(3)

"روح الله رمضانی" استاد روابط بین المللی دانشگاه ویرجینیای امریکا درباره تحریم تسلیحاتی ایران با اشاره به تولیدات داخلی ایران می گوید: «ولی اینها برای ادامه جنگ کافی نیست. با این تکنولوژی، ایران قطعه یدکی تانک ها، وسایل و تجهیزات هوایی و رادارها را نمی تواند تولید کند ولی شکی نیست تأثیر تحریم تسلیحاتی بر ایران خیلی زیاد است و ایران را مجبور می کند که اگر بخواهد به جنگ ادامه بدهد این جنگ را بیش تر در شمال، در منطقه کردستان و در استان های سلیمانیه و کرکوک عراق از طریق جنگ های چریکی ادامه بدهد. ضمن اینکه در جبهه های دیگر حملات محدودی را انجام بدهد.»(4)

ص: 78

1 18

بر اساس اعلام وزارت کشور جمهوری اسلامی، دولت افغانستان علاوه بر حمایت از اشرار مناطق مرزی ایران و افغانستان و گلوله باران این مناطق، اخیراً گروهی را به سرپرستی شخصی به نام "جهانگیر" جهت خرابکاری از هرات به داخل جمهوری اسلامی ایران اعزام کرده است. از این گروه تا کنون حدود 50 تن به طور غیر مجاز وارد ایران شده اند و در حدود یک تُن مواد منفجره نیز با خود به ایران انتقال داده اند.(1)

2 19

در پی اجازه امام خمینی به دولت مهندس میر حسین موسوی مبنی بر استفاده از حکم تعزیرات حکومتی در اجرای ضوابط و تعیین قیمت ها و برخورد قاطع با گرانی، گران فروشی و احتکار در سوم مرداد 1366، آیین نامه اجرایی این موضوع تهیه و برای اجرا ابلاغ شد. براین اساس هر روز خبر ها و گزارش های گوناگونی از اجرای طرح مبارزه با گران فروشی در رسانه های داخلی منعکس و منتشر می شود که برای نمونه خلاصه ای از گزارش های امروز ارائه و به دلیل همگون نبودن گزارش ها از تکرار آن در روز های بعد خودداری خواهد شد.

در استان مازندران 105 مورد بازرسی از اصناف گرگان به عمل آمد. در استان بوشهر 20 واحد متخلف صنفی در دشتستان مشمول تعزیرات حکومتی گردیدند. تعزیرات حکومتی در مورد 17 گران فروش در ایلام اجرا و 70 واحد صنفی به دلیل تخلف در استان آذربایجان شرقی تعطیل شد. همچنین در استان فارس 157 واحد صنفی مشمول تعزیرات حکومتی شدند و در ساوه یک گران فروش جریمه شد.(2)

ضمیمه گزارش 2: بررسی اهمیت جبهه شمال غرب و مقایسه با جبهه جنوب

در جلسه 1/7/1366 فرماندهان سپاه، علاوه بر مطالبی که در متن آمده، مباحث مشروحی درباره جبهه شمال غرب مطرح شد که در اینجا درج می شود:

رحیم صفوی: بحث جنوب و غرب را بیش تر توجه بکنیم؛ فکر می کنم که ما یک حرکت از اهداف اصلی و ارزشمند در غرب را شروع می کنیم ولی وقتی به آن اهداف نزدیک می شویم توان ما تمام می شود. من معتقدم که اگر در غرب بیش تر سرمایه گذاری بشود، ما به پیروزی های روشن و قاطع تری می رسیم و در جنوب فکر نمی کنیم که به این پیروزی هایی که روشن و معلوم باشد برسیم. تلفات ما در جنوب بیش تر و در غرب کم تر است. امکان غافل گیری دشمن در غرب بیش تر است و در جنوب کم تر. باید روی مسئله غرب و جنوب یک بحث دیگری بشود طوری که تجارب جنوب در غرب تکرار نشود. به نظر من آن هدف هایی که در غرب قابل دسترس است، در جنوب قابل دسترس نیست، ما به طور مشخص اگر توان اصلی را در غرب ببریم، یعنی توان عمده سپاه را ببریم، می توانیم به هدف های خوبی دسترسی پیدا بکنیم. ولی در جنوب اگر همه توانمان را هم بیاوریم، نمی توانیم به یک هدف روشن و قاطعی دسترسی پیدا کنیم.

محسن رضایی: اینجا (شمال غرب) دو تا خطر هست. دو چیز شما را تهدید می کند، که ممکن است کل پاییز و زمستان را از دست بدهید و اگر این مسئله نبود، هیچ تردیدی نمی کردیم که آنجا(غرب) عملیات بکنیم. یکی فصل زمستان است که نمی دانیم چه اثری می گذارد. ممکن است مثل والفجر4 باشد که تا

ص: 79

آذرماه مسئله ای پیدا نشود و وضع خیلی خوبی داشته باشیم، یا ممکن است فصل طوری باشد که یا اصلاً عملیات نشود یا نتوانیم توسعه بدهیم. چون هرچه که شما نیروی بیش تری وارد عمل کنید، در فصل زمستان امکانات زمستانی بیش تر و جاده های بهتری می خواهید. بعضی وقت ها هم ممکن است راه کار شما را اصلاً ببندد. حداقلش این است که شما محدود می شوید که توان کمی را به میدان و پای کار ببرید.

مسئله دوم غافل گیری است. یعنی همین الان این تهدید وجود دارد که غافل گیری در منطقه ماووت از بین برود. علت اینکه الان ماووت قابل عمل است این است که دشمن تردید دارد، هم فکر می کند که شما می خواهید به سوی قلعه دیزه بروید، هم فکر می کند که می خواهید به طرف ماووت بروید، لذا نمی تواند به صورت قاطع یک برنامه ریزی جدّی بکند. موفقیت شما در شمال موقعی است که دشمن به صورت جدّی تک شما را در جنوب بداند ]یقین کند که تک شما در جنوب است[ که مثل سال های قبل تمام امکاناتش را به جنوب ببرد، آن موقع شما می توانید یک موفقیت قابل توجه در شمال به دست بیاورید که آن هم حاصل نمی شود، مگر اینکه یک عملیات جدّی در شمال انجام بدهید. یا اینکه یک فریب جدّی انجام بدهید. … به نظر ما در شرایطی که دشمن به شدت در شمال درگیر شده و در آنجا حضور دارد و برای حمله آمادگی دارد و خیالش از جنوب راحت شده است، کارایی صد گردان در جنوب برابر دویست سیصد گردان است، با همان دویست سیصد گردان خیلی کار می شود کرد. ما در عملیات کربلای10 با یک تیپ کم استعداد ارتفاعات بسیاری را گرفتیم و ماندیم. یا در والفجر9 با توان کم جاهای زیادی را گرفتیم. بنابراین عملیات جنوب قطعاً به عملیات شمال کمک می کند. ضمن اینکه در شمال دو مسئله وجود دارد هم می ترسیم غافل گیری حاصل نشود و هم اینکه به زمستان سخت برخورد کنیم و اصلاً کل عملیات آنجا برای بهار بیفتد. آن موقع هم پاییز را از دست داده ایم و هم زمستان را، و این برای ما یک شکست بزرگی می شود.

عزیز جعفری: ترس اینجا(جنوب) که بیش تر است.

محسن رضایی: اگر لشکر آنجا(شمال) آماده باشد که با پانزده روز فاصله پشت سر ما می آید. ]خودش را در جنوب به ما می رساند[.

عزیز جعفری: نه، آماده نیست. باید یگان ها بمانند تا آماده کنند.

محسن رضایی: قطعاً اگر با تجمعی که دشمن در اینجا(جنوب) کرد، دیدیم که عملیات لو رفته است، به خط می زنیم، منتها ادامه نمی دهیم، چون اولین بار است که نمی خواهیم در پاییز مثلاً در جنوب عمل کنیم، اگر ما اینجا [جنوب] یک حمله ای به خط داشته باشیم و تجمع خودمان را دیگر علنی کنیم، اگر نگرفت، آن موقع قطعاً ما به شمال می رویم و دشمن هم بخواهد بیاید، دیگر شرایط مساوی خواهیم داشت. چون دشمن دیر قبول می کند که ما جنوب را به طور قطعی ترک کرده ایم، چون کربلای4 را عمل کردیم و دوباره پانزده روز بعد در جنوب عمل کردیم. این تصور برای او هست که ما اگر اینجا هم ناکام شدیم، می خواهیم به سوی زید برویم، یا به طرف جزیره مجنون برویم، یا در منطقه کربلای4 وارد عمل شویم. تا بخواهد خیالش از جنوب راحت شود و بخواهد عمده قوایش را از جنوب به شمال منتقل کند و روبه روی ما بگذارد، زمان زیادی طول می کشد.

رحیم صفوی: اینکه تلاش اصلی کجاست یک مطلب اساسی است، یعنی وقتی که تلاش اصلی مشخص شد می توان روی ترکیب یگان ها، پشتیبانی و آماده سازی کار کرد. یعنی اگر تلاش اصلی روشن بشود، تمام چیز ها در آن جهت سیر می کند و فرمانده با توجه به آن همه کار هایش را می کند. دوم، در مورد غافل گیری، اگر فرماندهان عراقی پیش صدام بروند و قسم بخورند که ایرانی ها امسال می خواهند تلاش اصلی شان را در غرب بگذارند، می گوید که شما دروغ می گویید، ایرانی ها می خواهند در جنوب حمله کنند.

علی شمخانی: نه، حالا این طور نیست. سپاه یکم آنجاست.

رحیم صفوی: آنها باورشان نمی شود. اصلاً نمی توانند تصور بکنند که ما در جنوب عملیات نمی کنیم.

محسن رضایی: الان می گویند که احتیاط های فاو را به قلعه دیزه برده است. لشکر هفتم را به قلعه دیزه برده است.

رحیم صفوی: خُب، اینها را بر می گرداند.

محسن رضایی: آنجا الان اطلاعات رسانی به دشمن خیلی زیاد است.

ص: 80

رحیم صفوی: آنکه تلاش اصلی، یعنی عمده قوای سپاه در غرب بخواهد عمل بکند، برای آنها قابل تصور نیست.

محسن رضایی: حرفی نیست، برای اول کار این طور است، اما اگر حرکتی در جنوب از ما ببینند، خیلی زود ممکن است باورشان بشود. اصلاً علت اینکه می گوییم امسال در شمال عمل کنیم همین است. همین که دشمن آمادگی ذهنی ندارد. اما آمادگی ذهنی برای چند روز ندارد؟ برای 48 ساعت یا پانزده روز؟ بحث ما این است. ما می خواهیم کاری بکنیم که اگر هم در شمال می خواهیم پیشروی عمده بکنیم، حداقلش این باشد که آمادگی ذهنی دشمن را در آنجا طولانی کنیم و خیلی دیر امکاناتش را به پای کار بیاورد. این حداقل تلاش و هدفی است که ما از عملیات جنوب داریم(اگر موفقیت مناسبی به دست نیاید.)

رحیم صفوی: بله، این خیلی خوب است، منتها باید همین به یگان های جنوب گفته بشود که شما باید همه کارتان را برای غرب آماده کنید.

علی شمخانی: در این وضعیت، دیگر مشکل است که به یگان ها بگوییم روی آماده سازی منطقه جنوب کار کنند.

عزیز جعفری: این هم امکان ندارد. یگان هایی که از جنوب می آیند، نمی توانند در غرب عقبه آماده کنند.

محسن رضایی: با فاصله وارد عمل می کنیم.

عزیز جعفری: با فاصله هم بعید است.

محسن رضایی: ما از نظر مانور حل کنیم، بعد به سنگر ]عقبه[ برسیم. من فکر می کنم مشکل مانور است. سنگر قابل حل است. مسئله مانور این است که بعد از شلمچه که ما چند عملیات محدود انجام دادیم، بعد از کربلای5، آنها موفق تر بودند؛ در کربلای8 همین که از نهر جاسم رد شدیم، آن طرف یک سرپل که می گرفتیم، کار کردیم، آنها موفق تر بودند. یعنی نشان می دادکه ما تا یک حدی بعد از اولین ضربت قادر به پیشروی هستیم، اما آن محدود است. مثلاً ده روز، پانزده روز ما می توانیم، البته اگر این زیادتر بشود و به یک ماه برسد، آن دیگر سخت می شود. مثلاً اگر ما صد گردان بتوانیم در شمال یک جای پای محکم به دست بیاوریم، دشمن تا بیست سی روز نمی تواند رخنه ها و معابر و همه اینها را پُر بکند و در این مدت ما می توانیم لشکرهایمان را از پایین به بالا ببریم و تا آن مدت هم شما مطمئن باشید که هفتاد درصد آن لشکرهای شما تمام شده است. همه آنها را اصلاً آزاد می کنیم و حداقل از پنجاه شصت درصد مکان ها و امکانات آنها می توانیم برای لشکر های جدید استفاده کنیم.

علی شمخانی: نه، دو تا محدودیت داریم، یکی اینکه ما در به کارگیری تسلسلی یگان ها توأم با زمان، مشکل نیرو داریم. چون اعزام ما سراسری است و نیروها هم زمان می آیند و معمولاً هم اینها را در ماه سوم به کار می گیریم، در این وضعیت یگان های جنوب خواهند گفت که زمان مأموریت نیروهایشان تمام شده و اینها دارند می روند، یعنی فقط می توانند آفند کنند. اگر خیلی به او فشار بیاورید می گوید که من آفند می کنم اما توان یک لحظه نگهداری نیروها را ندارم، چون باید بروند. دوم اینکه آموزش برای عملیات در جنوب و شمال 180 درجه با هم تفاوت دارد. این را ما نمی توانیم آماده کنیم. این محدودیت خودمان است، یک محدودیت هم دشمن برای ما ایجاد می کند. اگر دشمن رضایت داد که سلیمانیه را از دست بدهد ولی فاو را پس بگیرد، برای ما مشکل می شود، یعنی با یک توقف دشمن در جنوب با تهدید پس گرفتن فاو، همه چیز زیر سؤال می رود.

محسن رضایی: اتفاقاً این خودش حکایت از این دارد که ما حتماً باید در جنوب قوا داشته باشیم.

عزیز جعفری: سه، چهار تا لشکر را باید بگذاریم.

محسن رضایی: ما باید در جنوب قوا داشته باشیم. بحث بعد، بحث احتمالات است، که الان یک بخش آن را گفتیم. بعد از این عملیاتی که ما در شمال انجام می دهیم، آیا واقعاً دشمن به جنوب حمله نخواهد کرد؟

علی شمخانی: من می گویم که این دو تا تناقض است. این قابل جمع نیست.

محسن رضایی: یعنی اگر واقعاً تا نزدیک سلیمانیه رفتیم، دشمن به فاو یا جای دیگر حمله نخواهد کرد؟

عزیز جعفری: چرا، حمله می کند.

محسن رضایی: چون می بیند دیگر(از مقابله در شمال) عقب افتاده است و ضمناً اینکه عمده قوایش را هم شما می گویید به جنوب می آورد.

ص: 81

عزیز جعفری: اگر ما کربلای5 را یک شب دیرتر انجام می دادیم، دشمن فاو را زده بود، می خواست فاو را بگیرد.

علی شمخانی: داشت می رفت، به طرف فاو، ولی جریان زدن یک شب، دو شب نبود. مگر فاو را الکی می شود گرفت؟

یعقوب زهطی: شب قبل آن باران آمد و عمل نکرد.

عزیز جعفری: آقای باقری، تو بگو دشمن بعد از کربلای4 چطوری برای فاو آماده می شد، هرچه یگان آورد از فاو آورد.

غلامرضا محرابی: نه، برای فاو آماده نمی شد.

محمد باقری: می ترسید ما حمله کنیم.

یعقوب زهطی: برادر محسن هیچ وقت هم این فکر را نمی کنند که سلیمانیه را ول کنیم و پایین برویم. در سلیمانیه که حداکثر باید جلوی پیشروی ما را بگیرد.

محسن رضایی: سلیمانیه را که ما نمی توانیم. شما که می دانید. قبل از رسیدن به سلیمانیه او به چنین فکری می افتد.

علی شمخانی: آقا محسن، او می گوید زمین ها قبلاً دست طالبانی ها بود، حالا دست ایرانی ها است.

محسن رضایی: به هر حال برای چنین احتمالی هم که هست، ما باید همیشه نیرویی در جنوب داشته باشیم. نیروی ما هم اگر برای عملیات در جنوب بیاید خوبی آن این است که تا قبل از روی دور افتادن، یعنی تا قبل از تهدید سلیمانیه ...، و اگر نه ما سلیمانیه برویم، آن بعید است که کاری بکند.

عزیز جعفری: آقای شمخانی، حضور طالبانی ها را در سلیمانیه تحمل می کند، اما حضور ما را نمی تواند تحمل کند، چون حضور ما در سلیمانیه یعنی بعد آن کرکوک است.

علی شمخانی: شما خودت را بگذار جای صدام. بگو من فاو را می گیرم و سلیمانیه را از دست می دهم.

محسن رضایی: کرکوک چی؟

عزیز جعفری: فاو را که به این سادگی نمی تواند بگیرد که شما باشید.

علی شمخانی: ما به عنوان ایران، آیا به خاطر خرمشهر حاضر به از دست دادن سنندج بودیم؟

محمد باقری: ارزش ندارد که به خاطر نرسیدن به سلیمانیه آن را از دست بدهد.

علی شمخانی: چرا، اگر تصمیم بگیرد، چون لشکر27 اینجاست، لشکر8 اینجاست، لشکر25 اینجاست، می گوید بروم فاو را بگیرم.

محسن رضایی: آقای شمخانی، کرکوک را چرا، ولی سلیمانیه را حاضر نیست. به نظر من صدام حاضر است سلیمانیه را بدهد و فاو بگیرد.

عزیز جعفری: ما یک پیروزی بزرگ مثل سلیمانیه در این دو سه سال نداشتیم.

محسن رضایی: به هر حال، باید روی این احتمالات فکر کنیم. اینجا این حرف منطقی است که البته آموزش اینها فرق می کند. آموزش و آمادگی اینها برای عملیات فرق می کند.

رحیم صفوی: برادر من تدارکات آنها چطور است؟

محسن رضایی: باید آن عقبه هایی که آنجاست، لشکرهایی که مثلاً گردان های آنها تمام شده است، باید کلاً بگوییم آنها به جنوب بیایند و اینها جای آنها بروند.

رحیم صفوی: ضمن اینکه ما زرهی ها را هم می توانیم در فاو و شلمچه بگذاریم. یعنی چطور الان ما با پیاده حفظ کرده ایم؟ الان این زرهی ها را بگذاریم و گردان های وظیفه را هم کنار آنها بگذاریم و با حفظ خطوط توسط یگان های زرهی، و یک کمی از گردان های پیاده، فاو و شلمچه را حفظ بکنیم. یعنی برای تحرک احتمالی دشمن در فاو یا شلمچه، تقویت این مناطق با یگان های زرهی باشد.

نورعلی شوشتری: ما اینجا( غرب) هم زرهی نیاز داریم و زرهی هم زیاد نداریم.

رحیم صفوی: نه، آن لشکرها زرهی خودشان را اینجا(غرب) بیاورند کفایت می کند.(1)

ص: 82

ضمیمه گزارش 4: حمله هلی کوپترهای امریکایی به کشتی ایران - اجر

امریکا در واکنش به تلاش های سیاسی ایران در عرصه بین المللی از جمله با هدف تحت تأثیر قرار دادن سخنان رئیس جمهوری اسلامی ایران که قرار بود در 31/6/1366 در مجمع عمومی سازمان ملل ایراد شود، هم زمان با نطق ریگان در این جمع، با دو هلی کوپتر و پشتیبانی ناوهای امریکایی، در حدود ساعت 23 در تاریخ 30/6/1366کشتی ایران - اجر را هدف رگبار مسلسل ها و راکت ها قرار داد. در این حمله غافل گیرانه از 31 تن سرنشین کشتی، سه تن شهید، دو تن مفقود و بقیه - که تعدادی مجروح شده بودند - به اسارت نیرو های امریکایی درآمدند.(1)

در پی این حمله وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در مورخ 22 سپتامبر 1987 (31 شهریور 1366) نامه ای برای دبیرکل سازمان ملل ارسال کرد متن نامه چنین است:

«همان طور که مطلعید در ساعت 23:30 به وقت محلی یا 20:05 به وقت گرینویچ مورخ 21 سپتامبر 1987 یک هلی کوپتر توپدار امریکایی بدون هیچ هشداری به کشتی تجاری ایران به نام ایران - اجر حمله کرد. در این اقدام غیرقابل توجیه تجاوزگرانه، تعدادی از مردم شهید شدند و مابقی پرسنل توسط نیروهای امریکایی به گروگان گرفته شدند و در حال حاضر هیچ اطلاعاتی در مورد سرنوشتشان در دسترس نیست.

سیاست آتش افروزی در خلیج فارس توسط عراق آغاز شده و به طور دائم از سوی ایالات متحده حمایت و تشویق می گردد که تجاوز فعلی امریکا نیز در این راستا می باشد و منطقه را در وضعیت بحرانی بی سابقه و در حال اشتعال قرار داده است.

پس از حمله هلی کوپترهای امریکایی به کشتی ایران - اجر شناور نظامی امریکا به کشتی نزدیک شده

و نظامیان امریکایی با حمله به کشتی، سرنشینانی که جان سالم به در برده اند را اسیر می کنند.

محل حمله هلی کوپترهای امریکایی به کشتی تدارکاتی ایران - اجر در خلیج فارس در حدود ساعت 23 تاریخ 30/6/1366

ص: 83

تحت شرایط خطرناک فعلی، مایلم توجه جناب عالی و شورای امنیت را به موارد ذیل جلب نمایم:

1- جمهوری اسلامی ایران هیچ عکس العملی نداشته جز آنکه پاسخ مؤثر و مناسب را مورد ملاحظه قرار دهد. به هرحال، مسئولیت کامل این وضعیت و حوادث به دنبال آن متوجه دولت ایالات متحده می باشد.

2- قطعنامه 598 شورای امنیت به طور آشکار نقض شده است و ایالات متحده صلح و امنیت منطقه و تصمیمات شورا را به استهزا گرفته است.

3- تجاوز اخیر امریکا تلاش جدی دیگر جهت سد نمودن فعالیت سازنده جهت دست یابی به حل عادلانه و پایدار از جمله فعالیت های اخیر دبیرکل می باشد.

4- تجاوز امریکا که نقض آشکار این نامه و روح منشور سازمان ملل می باشد مسئولیت جدی و بدون ابهامی را برای شورای امنیت ایجاد می کند تا این اقدام تجاوزگرانه امریکا را محکوم نماید و اقدامات لازم را جهت پایان بخشیدن به این قبیل اقدامات جنایت کارانه اتخاذ کند.

علی اکبر ولایتی وزیر امورخارجه - جمهوری اسلامی ایران»(1)

برای اطلاعات بیش تر به کتاب پنجاهم روزشمار جنگ ایران و عراق (اسکورت نفتکش ها) مراجعه کنید.

ضمیمه گزارش 9: حملات هوایی عراق در پایان شهریور

حملات هوایی عراق که به دلیل سفر دبیرکل سازمان ملل به منطقه، پنج روز متوقف بود، از 25/6/1366 مجدداً آغاز شد. طی روزهای پایانی شهریور 1366 عراق به تأسیسات متعدد نفتی و صنعتی از جمله جزیرة خارک، تأسیسات کرنج خوزستان، تلمبه خانه مارون، تأسیسات نفتی آغاجاری و منطقه نفتی بهرگان، لاوان، تأسیسات نفتی رازان و ازنا(لرستان)، کارخانه دان طیور باختران، پست انتقال برق چشم سفید باختران، موتورخانه ازنا، تلمبه خانه اهواز - ری، جزیره سیری و همچنین مناطق مسکونی اطراف مریوان، ازنا(لرستان) و ایستگاه و میدان راه آهن این شهر حملة هوایی کرد. در بمباران روز 30/6/1366 شهر ازنا 21 تن شهید و 196 تن مجروح شدند.(2)

ص: 84

ص: 85

تصرف نیروهای خودی درآمده بود، ساعت 9 شب شدیداً زیر آتش دشمن قرار گرفت و به مدت نیم ساعت به تصرف آنها درآمد ولی نیروهای خودی با اجرای آتش سنگین، این دو سنگر را پس گرفتند و در آن مستقر شدند.(1)

در شرق جزیره مجنون نیز دشمن روی سنگرهای پیاده و خطوط مواصلاتی اقدام به اجرای آتش سنگین کرد.(2)

در خطوط لشکر8 نجف و لشکر 21 امام رضا(ع) سه فروند موشک شلیک شد که بر اثر آن دو تانک عراقی منهدم گردید.(3)

1 22

به منظور کاستن از شرارت گروه های ضد انقلاب و کم کردن از همکاری این گروه ها با رژیم عراق - که حداقل همکاری آنها درگیر نگه داشتن بخشی از نیروهای جمهوری اسلامی می باشد - سپاه پاسداران در منطقه کردستان به خانواده هایی که فرزندانشان با گروه های ضد انقلاب همکاری می کنند، اخطار کرد که آنها را معرفی کنند. در نقاط مختلف منطقه، به این طرح واکنش های متفاوت نشان داده شده، بعضی ضمن مخالفت به آن اعتراض کردند و در تعدادی از روستاها نیز اهالی به طرق مختلف سعی کردند افراد ضد انقلاب را معرفی یا تسلیم نمایند. در همین حال گروه های ضد انقلاب مردم را به مقاومت در برابر این طرح فراخواندند. حزب دمکرات اعلام کرد که در صورت اجرای طرح، باید خانواده هایی که نظام جمهوری اسلامی آنها را مسلح کرده، منطقه را ترک نمایند؛ در غیر این صورت در معرض تهاجم قرار خواهند گرفت.(4)

از سوی دیگر، "ملاحسن شیره صل" فرمانده هیز کیاهرنگ (یگان نظامی گروه کومه له) به افراد خود دستور داد که ایران را ترک کنند و به منطقه "میدان" واقع در شمال سلیمانیه عراق بیایند. پایگاه جدید این گروه در "سونه" در منطقه میدان واقع شده و 45 تا 50 نفر استعداد دارد.(5)

امروز عناصر حزب دمکرات در منطقه قولنجی از بخش انزل ارومیه با کمین در مسیر یک آمبولانس سپاه، روی آن آتش گشودند که بر اثر آن دو تن از سرنشینان خودرو شهید شدند و یک تن مجروح گردید.(6)

2 23

در روز سوم از هفته دفاع مقدس، امروز در بهشت زهرا طی مراسمی از شهیدان، مفقودان، اسیران، جانبازان و خانواده آنها تجلیل شد. در این مراسم - که جمعی از مسئولان و زائران گلزار شهدا حضور داشتند - پیام امام خمینی، خطاب به ایثارگران دفاع مقدس قرائت شد.(7) در قسمتی از پیام با اشاره به آیات قرآن درباره مجاهدین فی سبیل الله آمده است: «این اجر عظیم که به قلم با عظمت عظیم مطلق وعده داده شده است چگونه آن را با فکر ناچیز بشر می توان تحلیل کرد.

ص: 87

تصویر

گویی این اجر عظیم همان حب خداوند تعالی است. ... محبوبیت نزد بارگاه احدی را کدام فیلسوف توانا یا عارف علمی بزرگ دانا می تواند درک کند، تا از آن سخن گوید و یا به سخن قلم درآورد؟ ... بارالها این وصف مجاهدان فی سبیل الله و اجر عظیم آنان است که در صحنه های کارزار با دشمنان تو و دشمنان رسول معظم تو و دشمنان قرآن کریم تو به شهادت رسیده اند یا در این راه پیروز گردیده اند و تو خود شاهدی که در این سال ما جانبازان و مهاجران و مجاهدانی داشتیم که به سوی تو و به سوی خانه امن تو که از صدر خلقت تاکنون مأمن هر موجودی بوده است هجرت کردند و در پیش چشمان حی-رت زده مسلمان-ان کشوره-ای جه-ان ب-ه دست پلید

امریکا که از آستین آل سعود به در آمده است به خاک و خون کشیده شدند و در آستانه عاشورای ولی الله اعظم (سلام الله علیه) عاشورایی دیگر با ابعاد مختلف در جوار تو و خانه امن تو در جمعه خونین پدید آوردند که ای کاش نبودم تا آن را ببینم و یا بشنوم؛ نه برای شهادت عزیزانی مجاهد و مهاجر - که شهادت امری است که آرزوی عزیزان ما است و شهدی است آشنا برای زنان و مردان و کودکان ما که در یورش های مغولانه صدام عفلقی شدیدتر و فجیع تر آن را چشیده اند و دیده ایم - بلکه برای مصیبتی است که نه تنها برای پیغمبر اسلام (صلوات الله علیه) که برای تمامی انبیا و مرسلین از آدم تا خاتم پیش آمد و به فرمان کاخ سیاه به دست ناپاک آل سعود این شقی ترین جانیان عصر بالاترین مقام قدس الهی شکسته شد. ...

خداوندا امروز تمامی قدرت ها و ابرقدرت ها مصمم شده اند تا ریشه اسلام ناب رسول گرامیمان (صلی الله علیه واله وسلم) را قطع کنند. بارالها امروز صدامیان با کینه ای که از دین تو دارند دست در دست تمامی شیاطین جهان داده اند تا صدای اسلام محمدی را خاموش سازند. از تو می خواهم تا ما را در راهت صبورتر و شکیبایی خانواده های عزیز و بزرگوار شهدا، جانبازان، مفقودین و اسرامان را بیش تر گردانی… .(1)

1 24

امروز کاروان دوهزار نفریِ رزمندگان اسلام با نام کاروان "از جبهه تا جماران" پس از 15 روز پیاده روی به جماران رسیدند و با تقدیم تابلوی "هیهات من الذله"، بار دیگر با امام تجدید پیمان کردند.(2)

به دنبال طرح راه حل هایی که مجامع جهانی برای پایان دادن به جنگ مطرح کردند و اظهار تمایل بعضی گروه های داخلی به این امر، تعدادی از رزمندگان جبهه های جنگ ضمن تأکید بر ضرورت دست یابی به پیروزی نهایی و تنبیه متجاوز، راه پیمایی خود را با پای پیاده از جبهه های

ص: 88

جنگ تا جماران آغاز کردند. آنها عمدتاً از برادران سپاه و تعدادی نیز ارتشی و جهادی هستند که از جبهه های فاو، مهران و ماووت حرکت کرده اند و با عبور از شهرهای بین راه در قم با آیات عظام منتظری، مشکینی و مظاهری دیدار کردند.(1) راه پیمایان در شهرهای مختلف ضمن اجتماع در میادین اصلی شهر آمادگی خود را برای مقابله با هرگونه توطئه شیطان بزرگ اعلام نمودند. در قسمتی از قطعنامه این کاروان در همدان بر ادامه جنگ علیه دشمن متجاوز تا پیروزی نهایی تأکید شده و هرگونه زمزمه سازش کارانه که از حلقوم لیبرال ها و منافقین بر می آید محکوم گردیده است. این گروه امروز پس از 15 روز به جماران رسیدند و با امام امت ملاقات کردند. علی شمخانی فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران طی سخنان کوتاهی ضمن معرفی شرکت کنندگان گفت:

«اینها به نمایندگی از مجموعه رزمندگان اسلام اعم از ارتش و سپاه با ترکیب ارتش و سپاه و جهاد سلول های بدن های رزمندگان را کنار هم گذاشتند و لوحه "هیهات من الذله" را آورده اند تا در جماران نصب کنند. ما مصممیم به حول و قوه الهی با حرکت عقربه های ساعت، صفحه سیاست را به نفع اسلام تغییر دهیم. امریکا باید منتظر باشد، حکام مرتجع منطقه اگر دست از همکاری با صدام برندارند باید منتظر باشند تا هم سقوط صدام و هم آتش خاموش ناشدنی خلیج فارس را مشاهده کنند.»(2)

امروز همچنین هم زمان با اعزام کاروان های تدارکاتی حماسه سازان عاشورا، نمایشگاه غنائم و اختراعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با حضور فرمانده کل سپاه در پارک شهر تهران افتتاح شد. در این مراسم محسن رضایی با اشاره به حمله امریکا به کشتی ایران - اجر گفت: «بهترین فرصت به دست ما آمده است که جواب قهرآمیز به دشمن داده شود.» وی درباره تحریم تسلیحاتی نیز گفت: «تحریم تسلیحاتی نمی تواند نقشی در عزم راسخ امت اسلام داشته باشد؛ ما الآن با همان امکاناتی می جنگیم که از قبل داشتیم و دشمن مطمئن باشد که با آغاز این تحریم ما با غنایمی که از عراق خواهیم گرفت با آنان می جنگیم.»(3)

1 25

سمینار دو روزة "خلیج فارس و جنگ تحمیلی" با هدف بررسی موقعیت جغرافیایی خلیج فارس، حضور بیگانگان و نقش سیاسی - نظامی جمهوری اسلامی ایران و دیگر کشورهای منطقه، امروز با پیام نخست وزیر آغاز شد. در پیام مهندس موسوی با اشاره به حضور نیروهای امریکایی در منطقه، آمده است:

«امروز تمامی کفر در برابر قامت استوار اسلام صف آرایی کرده است تا بگوید عدالت خواهی

ص: 89

نابخشودنی و استقامت گناه بزرگ و استقلال ذنب تاریخی ملت آزاده و خداپرست ایران است ... رسالت ما دریدن سینه ببرهای کاغذی است. امریکا به منطقه آمده تا بگوید من یک پهلوان پنبه نیستم و این همان دروغی است که باید آن را تکذیب کنیم... ما با قامتی به بلندای ابدیت و با صلابتی درخور ایمان نهفته در سینه های بسیجی راهی جز این پیشِ روی مان نیست که یا باید با دستان خالی به سینه کفر بزنیم و یا قدم به قدم و سنگر به سنگر از قله های استقلال و آزادی عقب نشینی کنیم.»(1)

علی اکبر محتشمی وزیر کشور نیز در این سمینار با تشریح شرایط و پیامدهای رودررویی با امریکا در خلیج فارس، درباره علت حضور امریکا گفت: اگر نیروهای خارجی وارد خلیج فارس شده اند برای نابود کردن اسلام و انقلاب اسلامی و ملت های مسلمان و چپاول ثروت های کشورهای اسلامی است. اگر ما در خلیج فارس توانستیم با امریکا و همه ابرقدرت ها بجنگیم دیگر نیازی نیست ملت ها با ایادی و مزدوران آنها در کشورهای مختلف دنیا مبارزه کنند. اگر امریکا را در خلیج فارس شکست دادیم به یقین آل سعود در حجاز ضربه خواهد خورد. وقتی آل سعود پشتوانه امریکا را نداشته باشد، این ببرهای کاغذی که با سرانگشت استعمار امریکا حرکت می کنند در هم می ریزند و در آن وقت صدام هم نمی تواند به جنایات بی سابقه خود ادامه دهد.

در ادامه سمینار، تیمسار صیادشیرازی (نماینده امام در شورای عالی دفاع) اوضاع جبهه های جنگ را تشریح کرد و کارشناسان شرکت کننده به بررسی تحولات منطقه خلیج فارس و جایگاه آن در جنگ پرداختند. سمینار با بررسی استراتژی ابرقدرت ها در خلیج فارس و نقش مهم این منطقه در تأمین انرژی جهان ادامه یافت.(2)

1 26

رئیس جمهوری اسلامی ایران پس از شرکت در چهل و دومین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد، امروز به تهران بازگشت. رئیس جمهور در مدت اقامت خود در نیویورک، علاوه بر سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد با دبیرکل سازمان ملل متحد، رئیس شورای امنیت، نخست وزیر ژاپن، وزیر امورخارجه آلمان غربی و دبیرکل کنفرانس اسلامی دیدار و گفت وگو کرد. وی همچنین با شرکت در چند مصاحبه مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی، مواضع جمهوری اسلامی ایران را در قبال تحولات منطقه ای و جهانی تشریح کرد.

آیت الله خامنه ای هنگام ورود به تهران مورد استقبال رئیس مجلس شورای اسلامی، نخست وزیر و دیگر مقامات لشکری و کشوری قرار گرفت. رئیس جمهور ضمن تشریح نتایج سفر خود به سازمان ملل، با اشاره به حمله امریکا به کشتی "ایران - اجر" گفت: «این امر یک شاهد مثالی شد برای ما که متجاوز بودن امریکا را به مردم بگوییم. آنها اساساً این کار را کردند تا تأثیر مثبت سفر را کم کنند و تحت الشعاع قرار دهند ولی به خواست پروردگار قضیه درست به عکس شد.»(3)

ص: 90

تصویر

تصویر

تصویر

رئیس جمهوری اسلامی ایران در مدت اقامت خود در نیویورک، علاوه بر سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با دبیرکل

این سازمان، نخست وزیر ژاپن (ناکازونه)، دبیرکل کنفرانس اسلامی (پیرزاده) و وزیر امورخارجه آلمان غربی دیدار و گفت وگو کرد.

ص: 91

1 27

واحدهای نیروی دریایی امریکا یک کشتی ایرانی را تحت تعقیب قرار دادند. کشتی تجاری "ایران - تختی" که دارای محموله تجاری است، از یکی از بنادر ژاپن بارگیری کرده و به طرف بندر چابهار در حرکت است. کشتی و هواپیمای جنگی امریکایی مراقبت خود از کشتی ایران - تختی را از اقیانوس هند شروع کرده و هلی کوپترهای امریکایی با پرواز بر فراز آن، از حرکات کشتی مرتب فیلمبرداری می کنند. یک مقام آگاه در نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی اعلام کرد به چند یگان هوایی نیروی دریایی دستور داده شده جهت بررسی وضعیت به طرف کشتی حرکت کنند.(1)

2 28

فیلم های مورد ادعای امریکا از نحوه عملیات مین گذاری کشتی "ایران - اجر" در خلیج فارس، ظاهر نشدند. امریکا پس از سه روز جنگ تبلیغاتی شدید علیه ایران، امروز اعلام کرد: مقداری نوار فیلم مادون قرمز در دست بوده که ظاهراً در زمان عملیات تهیه شده اما این فیلم ها ظاهر نشده است. مارلین فیتز واتر سخنگوی کاخ سفید افزود: «به نظر من فیلم ها و عکس هایی وجود دارد اما دارای آنچنان کیفیتی نیستند که قابل ارائه باشند. فیلم ها برخی اوقات ظاهر می شوند و برخی اوقات نمی شوند. چند شاهد تصویری از اشیاء موجود روی آن قایق در دست داریم که شواهد محکمی هستند.(2)

در پی انتشار این سخنان سخنگوی ستاد تبلیغات جنگ اعلام کرد: «این اظهارات دلیل روشنی بر بی اساس بودن ادعای امریکاییان مبنی بر مین گذاری خلیج فارس توسط کشتی ایران - اجر است. هر چند که از ابتدا هم مینی در کار نبوده و این ادعا نیز زاییده توهمات هیئت حاکمه امریکا است.»(3) با این همه بنابر اعلام شبکه تلویزیونی سی بی اس امریکا، طبق یک نظرسنجی افکار عمومی امریکا از اقدام این کشور در حمله به کشتی ایران - اجر حمایت می کند.(4) (ضمیمه دارد)

از سوی دیگر، امروز پنتاگون ادعا کرد: واحد هوا - دریای امریکا تاکنون سه مین از شش مینی را که کشتی ایران - اجر در آب ریخته، برداشته است که این سه مین همان شماره سری ده مین یافت شده در روی عرشه ایران - اجر را روی خود دارند.(5)

3 29

رئیس جمهور امریکا برای جلوگیری از قوّت گرفتن موضع کنگره این کشور - که خواستار اجرای قانون اختیارات ریاست جمهوری در زمان جنگ است - و جلوگیری از تأثیرات ناگوار حمله هلی کوپترهای امریکایی به کشتی ایران - اجر در روابط کنگره با دولت امریکا و امریکا با ایران در خلیج فارس، با ارسال پیامی به کنگره، این حمله را خاتمه یافته تلقی کرد. ریگان در این پیام نوشته است: امریکا برای بازگرداندن بازماندگان ایرانی این حمله اقداماتی صورت داده است.

ص: 92

تصویر

وی ضمن تأکید بر وجود منافع امریکا در منطقه خلیج فارس در دهه های گذشته، اعلام کرد که جنگ ایران و عراق و استمرار رفتار ستیزه جویانه ایران در منطقه منافع امریکا را تهدید می کند و ایران با اقدامات تجاوزگرانه نظامی و تروریسم به کوشش های خود برای بستن آب های خلیج فارس به روی کشتی های بی طرف و صدور آمیزه ای بی ثبات کننده از مذهب و سیاست در منطقه و حتی خارج از منطقه ادامه داده است. وی یک خط مشی سه مرحله ای را برای تضمین آزادی کشتی رانی و جریان نفت در خلیج فارس اعلام کرد:

1- افزایش مداوم فشار بین المللی برای دست یابی به خاتمه جنگ از طریق مذاکره و کمک به کشورهایی که ستیزه جو نیستند.

2- استمرار با ثبات کمک به کشورهای غیر متخاصم منطقه خلیج [فارس] برای دفاع از خود در مقابل تهدیدات ایران.

3- پیگیری محتاطانه کوشش ها در جهت همکاری با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج[فارس] و دیگر دوستان برای حفاظت از کشتی های تحت پرچم امریکا و جلوگیری از اختلال جدی در آزادی کشتی رانی غیرمتخاصم از جانب ایران.

ریگان افزوده است: هدف عمده ما صلح و ثبات در منطقه است ما هیچ علاقه ای به تحریک ایران یا هر کس دیگر را نداریم، هر چند که به هنگام ضرورت از خود دفاع خواهیم کرد. ... امریکا به ایران گفته است که امیدوار است با کاهش خصومت طلبی ایران و تشنج ها در منطقه، روابطی عادی تر بروز کند.(1)

از سوی دیگر واینبرگر وزیر دفاع امریکا و طرفدار سرسخت حضور نظامی این کشور در خلیج فارس، درحالی که بیش از چند روز از حمله هلی کوپترهای امریکایی به کشتی ایران - اجر نمی گذرد و ایران تهدید به تلافی کرده است، سفر خود را به منطقه آغاز کرد. وزیر دفاع امریکا امروز در پایگاه هوایی ظهران واقع در شرق عربستان فرود آمد و مورد استقبال مقام های سعودی قرار گرفت. واینبرگر در این سفر علاوه بر دیدار و گفت وگو با مقام های کشورهای عربستان، کویت و بحرین، گزارش فرماندهان نیروی دریایی امریکا را درباره حمله به کشتی ایرانی دریافت خواهد کرد.(2)

1 30

وزیران خارجه امریکا و شوروی در نشست امروز خود درباره اتخاذ تدابیر جدید برای وادار ساختن ایران به اجرای قطعنامه 598 و تأخیر در اعمال مجازات های بین المللی علیه ایران به توافق رسیدند.

ص: 93

تصویر

جورج شولتز وزیر خارجه امریکا با بیان اینکه شانس ایران در استفاده از فرصت دیگری برای قبول آتش بس یک در میلیون است گفت: «شورای امنیت ضرب الاجلی برای ایران به منظور قبول آتش بس تعیین نکرده است، لیکن در بیانیه شورا واژه سرعت قید شده است.» وی افزود: «ایران ایده آتش بس را پذیرفته است درحالی که ایده آنها از آتش بس پاسخ گویی به قطعنامه شورای امنیت نیست با این وصف آنان تمایلی در گذشته برای ابراز آن نداشتند.» به عقیده وی آمیخته ای از عزم و شکیبایی مورد نیاز است و میزان شکیبایی بالنسبه محدود می باشد. امریکا بیش از تحریم، خواهان خاتمه جنگ است.(1)

وزیر خارجه شوروی نیز با تأکید بر تداوم تلاش پنج کشور عضو دائمی شورای امنیت برای یافتن راه حلی جهت پایان دادن به جنگ ایران و عراق گفت: «تحریم تسلیحاتی یک اقدام مؤثر برای پایان جنگ نیست. پذیرفته شدن آتش بس بین ایران و عراق و تشکیل کمیسیون تحقیق درباره مسئولیت آغاز جنگ، امکان خواهد داد که نیروهای دریایی خارجی به آسانی خلیج فارس را ترک کنند.»(2) "رابرت هانتر" مشاور امنیتی سابق کارتر نیز با تأکید بر اینکه در صورت اصرار امریکا بر برقراری تحریم ارسال اسلحه به ایران، شوروی از ایران حمایت خواهد کرد، درباره موضع شوروی گفت: «شوروی از یک طرف می گوید منازعه خلیج فارس را باید به دست سازمان ملل سپرد و از طرف دیگر به ایران می گوید: "نگران نباشید اگر امریکا برای شما مسئله ایجاد می کند ما برای کمک هستیم." اینجا سیاست چماق و حلوا در کار است. چماق از سوی امریکا و حلوا از سوی شوروی.»(3)

1 31

توافق امریکا و شوروی درباره تأخیر در اعمال مجازات های بین المللی علیه جمهوری اسلامی ایران، مورد توجه رسانه ها قرار گرفت. هفته نامه المستقبل چاپ انگلستان در مقاله ای با اشاره به توافق امریکا، انگلستان و فرانسه با اعمال مجازات های بین المللی علیه ایران، توافق دو ابرقدرت را بر خلاف انتظار غرب ذکر کرد و به نقل از منابع آگاه اروپای غربی مطالب وزیر خارجه شوروی در مذاکره با همتای امریکایی خود را که به توافق فوق منجر شد، به شرح زیر عنوان کرد:

«1- رهبریت سیاسی شوروی اطلاعات دقیق و مفصلی در مورد وجود جریان سیاسی قوی در داخل دستگاه رهبری ایران دارد که خواستار توقف جنگ با عراق و حل آن از طریق صلح آمیز است و این جریان سیاسی بود که در را به روی قطعنامه 598 شورای امنیت باز گذاشت.

2- شوروی در مورد به پایان رساندن سریع جنگ عراق و ایران بدون برنده و بازنده و همچنین جلوگیری از صدور انقلاب ایران به خارج مصمم است.

ص: 94

3- اعمال محاصره تسلیحاتی بین المللی علیه ایران باعث پایان دادن به جنگ نخواهد شد. چون ایران می تواند از بازار سیاه اسلحه مورد نیاز خود را به دست آورد. لذا نباید اعمال مجازات را به کار برد مگر تمامی تلاش های دیپلماتیک و صلح آمیز به شکست انجامد.

4- به تفاهم رسیدن پنج عضو دائمی شورای امنیت و فعالیت های مشترک آنان جهت اجرای قطعنامه 598 شورای امنیت برای پایان دادن به جنگ لازم و ضروری است. هرگونه تک روی اتفاق نظر پنج عضو را در معرض خطر قرار می دهد.

5 - پیشنهاد ایران در مورد قطعنامه 598 اولین گامِ این کشور در جهت پذیرفتن اصل متوقف کردن جنگ با عراق بر اساس این قطعنامه است لذا باید ایرانیان را در این خط مشی صلح آمیز از طریق به تأخیر انداختن تصمیم اعمال مجازات و دادن مهلت اضافی دیگر به دبیرکل سازمان ملل جهت بررسی چگونگی اجرای قطعنامه 598، تشویق کرد.

6- شوروی با هرگونه تغییر در قطعنامه 598 مخالف است ولی با اجرای مرحله به مرحله آن مخالفتی ندارد. همچنین شوروی با ایده تشخیص مسئولیت آغازکننده جنگ در ابتدا مخالف است؛ چون این مسئله باید به عهده یک کمیته بین المللی بی طرف که وظیفه آن پیگیری این مسئله خواهد بود، گذاشته شود.»

هفته نامه المستقبل افزوده است: «وزیر خارجه امریکا با نظر شوروی موافقت کرد ولی در مقابل از شوروی این وعده را گرفت که چنانچه ایران طی هفته های نزدیک با آتش بس موافقت نکرد، شوروی با تصمیم اعمال مجازات های بین المللی علیه ایران و اجرای تمامی بندهای قطعنامه 598 موافقت کند.»(1)

روزنامه "تایمز مالی" نیز در گزارشی به قلم سردبیر خاورمیانه ای خود با اشاره به سخنان رئیس جمهور ایران و هماهنگی موجود میان اعضای دائمی شورای امنیت در مورد جنگ، به بی تأثیر بودن تحریم تسلیحاتی و پافشاری ایران بر مجازات متجاوز تأکید کرده و نوشته است: «شورای امنیت می تواند برای پایان دادن به این بحث رأساً عراق را طرف متجاوز معرفی کند؛ زیرا هیچ یک از اعضای شورای امنیت در واقعیت تاریخی این موضوع تردیدی جدی ندارد و خودداری آنها از اعلام این واقعیت چیزی جز عدم تمایل آنها به دادن امتیاز به ایران نمی باشد.» در این گزارش تحریم تسلیحاتی ناکافی اعلام شده و آمده است: «تحریم نفت صادراتی ایران می تواند راهی مستقیم تر و مؤثرتر علیه ایران باشد.»(2)

1 32

وزیر خارجه ایتالیا (جولیو آندرئوتی) که کشورش از ماه آینده ریاست شورای امنیت را به عهده خواهد گرفت، درباره اقدامات شورای امنیت برای پایان دادن به جنگ گفت: «اگر ایران یا عراق آتش بس درخواستی شورای امنیت را رعایت نکنند، تدابیر جدیدی باید آغاز گردد. تدابیر جدید، درخواست تعیین متجاوز را به برقراری آتش بس پیوند می زند. وی گفت: «به نظر من جست وجوی

ص: 95

صلح میان ایران و عراق حول رابطه میان آتش بس و برقراری یک اوضاع عادی در مرزهای دو کشور و همچنین تعیین مسئولیت طرف دیگر در آغاز یا گشایش جنگ دور می زند. درصورتی که تلاش های دبیرکل و اقدام حمایت آمیز ما بی ثمر جلوه کنند تدابیر جدیدی باید اتخاذ شود.»

آندرئوتی در خصوص تعیین متجاوز و اولویتی که تهران برای این روند قائل است، تصریح کرد: «تعیین مسئولیت ها مسئله بسیار پیچیده ای است. من فکر می کنم که امکان تفکیک آنان به دو مرحله نیاز داشته باشد: مرحله نخست تعیین طرفی که خصومت ها را آغاز کرده و مرحله بعد تعیین علل عمیق و نزدیک منشأ جنگ است.»(1)

1 33

دبیرکل اتحادیه عرب بر این عقیده است که اعراب باید یک طرح نظامی برای پیروزی در جنگ با ایران بیابند و یا اینکه برای تحقق صلح خلیج [فارس] یک طرح مسالمت آمیز ارائه دهند. "شاذلی قلیبی" گفت: «اعراب برخورد نظامی با ایران را بر پیمودن راه صلح ترجیح نمی دهند اما اگر جنگ متوقف نشود تعهداتی برای اعراب به وجود می آید.» وی با اشاره به اینکه ادامه جنگ ایران و عراق تمدن و امنیت قومیت جهان عرب و شیوه زیست اعراب را به خطر می اندازد گفت: «جنگ ایران و عراق در اولویت مطلق مسائل جهان عرب قرار گرفته است.»(2) وی افزود: «این جنگ مانند آتشی است که در گوشه ای از خانه اعراب شعله ور شده و در مرحله فرا گرفتن تمام خانه است.»(3)

2 34

با وجود فروش گسترده تسلیحات شوروی به عراق، محافل و مطبوعات کشورهای عربی طرفدار صدام بعضاً خبرهایی درباره فروش تسلیحات نظامی شوروی به ایران منتشر می کنند که هدف آنها تحت فشار قرار دادن شوروی و کشورهای عربی نزدیک به شوروی و همچنین مشکل تر و پرهزینه تر کردن دسترسی ایران به سلاح در بازارهای جهانی است. مطبوعات کویت و بعضی از کشورهای خلیج فارس اخیراً گزارش هایی منتشر کرده اند مبنی بر اینکه شوروی و ایران در حال گفت وگو درباره فروش یک محموله تسلیحاتی بزرگ به ایران هستند. از جمله، گزارش هایی درباره عرضه بیش از یک هزار موشک زمین به هوا و موشک های تاکتیکی زمین به زمین با برد حدود یک صد کیلومتر منتشر شده است.

سخنگوی وزارت خارجه شوروی این گزارش ها را جعلیات بی اساس خوانده و گفته است: «خط مشی شوروی در توسعه همکاری با کشورهای عرب غیرقابل تغییر و مستحکم است و تابع نوسانات نیست. ما هیچ دلیلی برای تغییر موضع خود در جنگ ایران و عراق نداریم. شوروی به طور قاطع خواستار پایان فوری این جنگ و اجرای قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل است.»(4) سفیر شوروی در قاهره نیز گفت: «شوروی خواستار تداوم روابط خوب با ایران و کشورهای عرب است. اصل حسن همجواری با ایران به ضرر اعراب نخواهد بود. این اصل ها ما را از ابراز نظرمان درباره لزوم پایان دادن به جنگ میان ایران و عراق باز نداشته است.»(5)

ص: 96

1 35

هم زمان با تحرکات و تبلیغات وسیع جهانی در زمینه تحریم تسلیحاتی ایران و بسته شدن دفاتر وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران در لندن، معاون وزیر بازرگانی و صنایع انگلیس اعلام کرد که دولت این کشور مبلغ 175 میلیون پوند (290 میلیون دلار) اعتبار جدید اضافه بر اعتبارات قبلی جهت تسهیل واردات عراق از انگلیس در اختیار دولت عراق قرار داده است. بر اساس این پروتکل، از اعتبار مذکور 100 میلیون پوند به خرید کالاهای پزشکی و دیگر کالاهای بشردوستانه اختصاص داده شده است.(1)

خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی اعلام کرد: «مشخص شده است که بخشی از اعتبارات جدید صرف خرید دارو و کامپیوتر برای ارتش عراق خواهد شد.»(2)

علاوه بر این، عراق اخیراً از فرانسه تقاضای خرید تعدادی موشک "ا - اس -30" که با اشعه لیزر هدایت می شود، کرده است. هفته نامه فرانسوی "کاناره انشنه" با اعلام این خبر، نوشت: «این موشک ها گل سرسبد تکنولوژی تسلیحاتی فرانسه محسوب می شود و به وسیله هواپیمای میراژ اف - 1 روی اهداف دریایی و زمینی پرتاب می شود. تنها عیب این موشک ها آن است که قیمتشان بسیار گران می باشد و کارخانه سازنده آن فقط قادر است ماهانه دو عدد از این موشک ها را تحویل دهد.»(3)

2 36

در آغاز هشتمین سال جنگ عراق علیه ایران، محافل مختلف به بررسی و ارزیابی آن پرداختند. روزنامه تایمز لندن در مقاله ای حمله به ایران را با حمله هیتلر به شوروی مقایسه کرده و آن را اشتباه بزرگ صدام نامیده است. این روزنامه پس از بیان این مطلب نوشته است: «ولی اکنون مسئله این است که آیا شورای امنیت سازمان ملل به درخواست ایران در مورد معرفی کشور متجاوز تفاهمی نشان خواهد داد یا خیر. دولت های غربی که اکنون به خلیج فارس نیروی دریایی آورده اند، به خوبی می دانند که در مدت 7 سال گذشته جریان ماوقع چه بود ولی این واقعیت را تأیید نمی کنند، در این صورت به دلایل اخلاقی می توان این سؤال را مطرح کرد که چرا تحریم فروش اسلحه فقط در مورد ایران باید اعمال بشود؟ چرا این همه افراد باید جان خود را در خلیج فارس به خطر بیندازند؟»(4)

رادیو بی بی سی به نقل از روزنامه ایندیپندنت گفت: «استراتژی عراق همواره بر آن بوده که جنگ خلیج فارس را بین المللی کند و به ویژه پای امریکا را به جنگ بکشاند تا حدی هم موفق شده است. عراق به خوبی درک می کند که ایران در خلیج فارس آسیب پذیر است اگر جلوی صدور نفت ایران از خلیج فارس گرفته شود این کشور پولی برای ادامه جنگ نخواهد داشت. به این دلیل عراق حملات خود را روی هدف های دریایی متمرکز کرده است. عراق می داند که علی رغم برتری سلاح های خود، به دلیل تعداد بیش تر نیروهای ایران، در زمین [در حملات زمینی] شانسی ندارد.»(5)

ص: 97

خبرگزاری فرانسه نیز در گزارشی به نقل از کارشناسان نظامی غرب به تحلیل جنگ ایران و عراق پرداخته و نوشته است: «عراق پس از دوازده ماهی که از منازعه آمیزترین و مهلک ترین ماه های جنگ هفت ساله ایران و عراق بوده، بار دیگر ابتکار را در این جنگ در دست گرفته است. در دوازده ماه اخیر نکات برجسته عبارت بوده اند از افزایش بی سابقه حملات هوایی عراق به داخل ایران و خلیج فارس، نبرد سه ماهه شدید پیاده نظام در مقابل بصره از ژانویه تا مارس [دی تا فروردین] و همچنین ضربات مداوم ایران علیه خطوط دفاعی این بندر جنوبی عراق که هرگز حملات بسیاری که در این هفت سال جنگ انجام گرفته به چنین آمار سنگینی منجر نشده بودند. کارشناسان عقیده دارند این هفتمین سال به عراق امکان داده که ابتکار را در جنگ در دست بگیرد. رهبران عراق برای دست یابی به این نتیجه به اندازه فشار نظامی، روی فشار دیپلماتیک نیز حساب می کنند.»(1)

ضمیمه گزارش 28: نتایج نظرسنجی از مردم امریکا در مورد حمله به کشتی ایران - اجر

خبرگزاری رویتر گزارش داد: به موجب یک نظرخواهی عمومی که به وسیله شبکه تلویزیونی سی.بی.اس امریکا و روزنامه نیویورک تایمز به عمل آمده است، 75 درصد از افرادی که مورد پرسش قرار گرفته اند حمله هلی کوپترهای امریکایی به یک کشتی ایرانی را مورد تأیید قرار داده اند و تنها 8 درصد این اقدام را رد کرده اند. 60 درصد از افراد مورد پرسش، حمایت نیروی دریایی امریکا از نفتکش ها در خلیج فارس را تأیید کرده اند و 23 درصد آن را تأیید نکرده اند. از سوی دیگر 55 درصد معتقدند که اعزام ناوگان امریکایی به خلیج [فارس] امریکا را درگیر جنگ خواهد کرد و 53 درصد نیز معتقدند که پرزیدنت ریگان باید برای حفظ ناوگان امریکایی در خلیج [فارس] موافقت کنگره را جلب کند. در این نظرخواهی میزان محبوبیت ریگان به 54 درصد رسیده که از اکتبر گذشته تاکنون سابقه نداشته است.»(2)

ص: 98

ص: 99

در محور بوکان - مهاباد حمله عناصر حزب دمکرات به پایگاه روستای کلیچه با مقاومت نیروهای پایگاه مواجه گردید و در نتیجه آن دو تن از افراد پایگاه شهید و 49 تن مجروح شدند. بر اثر حمله دیگر عناصر دمکرات به پایگاه کانی باغ در محور پسوه دو تن از نیروهای ژاندارمری مستقر در آن شهید و ده تن مجروح شدند.(1)

همچنین امروز اعلام شد که یکی از نیروهای گروهان ویژه عملیات که چند روز قبل به اسارت افراد کومه له درآمده بود، به دست این گروه به شهادت رسیده است.(2)

1 40

در خلیج فارس امروز هلی کوپتر امریکایی به یک قایق سپاه حمله کرد و یک نفتکش قبرسی هدف حمله قرار گرفت. یک قایق سپاه پاسداران در حال مأموریت در نزدیکی جزیره ابوموسی، هدف حمله یک هلی کوپتر امریکایی قرار گرفت ولی موشک شلیک شده به خطا رفت و به این قایق تندرو آسیبی نرسید.(3)

در ساعت 12:55 نیز در حالی که وضعیت جزیره خارک زرد اعلام گردیده بود، نفتکش قبرسی "مرلین" در 40 مایلی این جزیره هدف حمله هواپیماهای عراق قرار گرفت و دچار آتش سوزی شد. موشک شلیک شده به زیر سینه میانی نفتکش اصابت کرد و مخزن کشتی به طور کامل از بین رفت ولی تلفات جانی در بر نداشت.(4) عراق با صدور اطلاعیه ای اعلام کرد که هواپیماهای عراقی صبح امروز یک هدف بزرگ دریایی را مورد حمله قرار دادند.(5) بنابر گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، آتش سوزی نفتکش ظهر روز بعد از حمله مهار گردید.(6)

2 41

وزیر دفاع امریکا (کاسپار واینبرگر) پس از دیدار از عربستان، از ناوگان ایالات متحده در خلیج فارس بازدید نمود و اعلام کرد که امریکا در نظر دارد کشتی ایران - اجر را منهدم کند. وی گفت: به هر حال این کشتی به دولت ایران برگردانده نخواهد شد و من امیدوارم که حمله این هفته هلی کوپترهای امریکایی به کشتی مین گذاری ایران سبب گردد که دولت تهران از این پس از مین گذاری در آب های خلیج فارس منصرف شود.(7)

گفتنی است که ایران مکرراً مین گذاری در آب های بین المللی را تکذیب کرده است. دستور انهدام کشتی ایرانی به وسیله واینبرگر، در امریکا با اعتراضاتی مواجه شده است؛ معترضان استدلال می کنند که این اقدام تحریک آمیز بوده و به جنگ دامن خواهد زد و این یک تشنج آفرینی غیرموجه است.(8)

ص: 101

با وجود گذشت چند روز از حمله امریکا به کشتی ایران - اجر موضع گیری ها و تفسیرها در این باره همچنان ادامه دارد. علامه فضل الله از روحانیون سرشناس لبنان گفت: «امریکا هنوز هیچ دلیل قاطعی بر نظامی بودن کشتی ایرانی ارائه نداده و از این حمله چند هدف را دنبال می کرد که از جمله این هدف ها تحت الشعاع قراردادن سخنرانی مهم ریاست جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل و ابراز قدرت خود به مزدورانش در منطقه بود.»(1) "نیکولای چائوشسکو" رئیس جمهور رومانی نیز گفت: «اقدام ناوگان امریکا در آتش گشودن به سوی یک کشتی باری ایرانی، احتمالاً درگیری در خلیج فارس را به طور جدی شدت خواهد بخشید.»(2)

همچنین خبرگزاری یونایتدپرس اقدام امریکا را در حمله به کشتی ایرانی تا حدودی ناشی از شکست دبیرکل سازمان ملل برای برقراری آتش بس طی دیدارش از ایران و عراق دانسته و به نقل از یک منبع امریکایی گزارش داده است: «ایرانیان دکوئیار را فریب دادند. ایران با دبیرکل به عنوان شخصیتی ویژه برخورد کرده است و او فریب این را خورد. ایرانیان پیش چشمان او پرده کشیدند.»(3)

از سوی دیگر شبکه های عمده رادیو و تلویزیونی امریکا تأکید دارند که دولت امریکا تهدید های ایران را جدی گرفته و تمام سفارتخانه ها و تأسیسات نظامی خود را در خارج به علت افزایش خطر حملات تروریستی ایران، در حالت آماده باش قرار داده است. تمامی گزارش های رسانه های امریکا درباره احتمال اقدام ایران برای تلافی حمله امریکا طوری تنظیم شده که افکار عمومی فقط انتظار یک اقدام تروریستی را از جانب ایران داشته باشند تا مقام ها و دستگاه های تبلیغاتی امریکا به راحتی بتوانند هرگونه اقدام نظامی تلافی جویانه علیه امریکا را به عنوان یک اقدام تروریستی ایران جلوه دهند.(4)

1 42

دولت مصر ضمن رد محترمانه درخواست امریکا در مورد استفاده از پایگاه های این کشور برای تقویت ناوگان امریکا در خلیج فارس، از گسترش جنگ در این منطقه و احتمال درگیری شدیدتر میان ایران و امریکا ابراز نگرانی کرد. خبرگزاری کویت به نقل از روزنامه السفیر گزارش داده است: «وزارت جنگ امریکا در یک پیام فوری از مصر خواسته است اجازه دهد یگان هوایی وابسته به لشکر77 نیروهای دلتا در قسمت شرقی خلیج سوئز مستقر شود. پنتاگون در این پیام اعلام کرده است هدف از استقرار در این منطقه آمادگی برای مداخله در صورت ناامن شدن اوضاع در خلیج فارس و تقویت حضور نظامی در این منطقه است. پنتاگون درخواست کرد دولت مصر پاسخ خود را سریعاً طی همان روز اعلام کند تا در صورت موافقت، یگان هوایی یاد شده از پایگاه های هوایی پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در اروپا به مصر اعزام شود.» روزنامه السفیر نوشته است: «همان روز هیئت دولت مصر جلسه فوری تشکیل داد و پس از یک ساعت بدون اتخاذ تصمیمی خاتمه یافت. در پی آن حُسنی مبارک رئیس جمهور مصر با ارسال پیامی

ص: 102

برای ریگان، بر خواستة رهبران مصر مبنی بر خودداری از تبدیل منطقه سوئز به پلی برای عزیمت نیروهای امریکایی - که ممکن است به بین المللی شدن جنگ منجر گردد - تأکید کرد و خواست که استقرار یگان هوایی نیروی دلتا در منطقه خلیج سوئز به تمرین های معمولی محدود گردد. مبارک همچنین از گسترش جنگ خلیج فارس، در پی وقوع درگیری احتمالی میان امریکا و ایران در این منطقه، ابراز نگرانی کرده است.» (1)

1 43

سنای امریکا با 91 رأی موافق در مقابل 4 رأی مخالف اصلاحیه ای را تصویب کرد که در آن آمده است: «نیروی دریایی امریکا حق دارد هر کشتی ایرانی را که سعی کند مانع از عبور هر کشتی دیگر حامل یک شهروند امریکایی گردد، غرق کند.» خبرگزاری رویتر در ادامه گزارش خود آورده است: «در این لایحه - که سناتور جمهوری خواه" جس هلمز" از کارولینای شمالی آن را عنوان کرد - شرایط دقیق اجرای این قانون تشریح نشده است و چنین به نظر می رسد این اصلاحیه از محدوده های سیاست ریگان در قبال خلیج فارس فراتر می رود.»(2)

2 44

کشورهای حوزه خلیج فارس علاوه بر تلاش های دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق، در تلاشند فعالیت های نظامی خود را بیش از پیش هماهنگ کنند. خبرگزاری خلیج گزارش داده است: «دول عرب حوزه خلیج ]فارس[ امروز تمرین های ]مانور[ هوایی مشترکی را در عمان آغاز کردند تا مهارت جنگی، فنی و اداری خود را بهبود بخشند... هواپیماهای جنگی و هلی کوپترها و تیم های فنی شش کشور عضو شورای همکاری خلیج ]فارس[ صبح امروز برای این تمرین ها که نام "شاهین شبه جزیرة1"به آن داده شده، وارد عمان شدند.»(3)

3 45

رئیس جمهوری اسلامی ایران گزارش مفصلی از سفر خود به سازمان ملل متحد را در خطبه های نماز جمعه امروز تهران ارائه کرد. آیت الله خامنه ای حمله امریکا به کشتی ایران - اجر را ناشی از دستپاچگی امریکا دانست و درباره انگیزه های آن گفت: «سه انگیزه از این عمل خودشان داشتند که در هر سه آنها شکست خوردند. یکی توجیه حضور ناوگان امریکا با چندین هزار پرسنل بود. مردم امریکا این حضور را نمی پذیرند و رغبتی به آن ندارند. این حادثه می تواند نشان دهد که اگر ما آنجا نباشیم آنها راه های آبی را تهدید می کنند. این عمل نه تنها حضور امریکا را توجیه نکرد بلکه بالعکس اعتراض و سؤال دیگری در ذهن مردم ایجاد کرد. هدف دوم امریکا ابراز قدرت بود؛ زیرا رهبری برای مردم امریکا محبوب است که نشان دهد قدرتمند است اما این هدف هم برآورده نشد. اول اعلام کردند یک قایق تندرو بوده بعد معلوم شد کشتی تجاری غیرمسلح بوده و حمله به یک کشتی تجاری غیرمسلح چندان قهرمانی هم نمی خواهد. هدف سوم امریکا از زدن کشتی "ایران - اجر" تحت تأثیر قرار دادن سفر ما به

ص: 103

سازمان ملل و سخنرانی در مجمع عمومی این سازمان بود که می خواستند با حادثه آفرینی از شدت تأثیر سخنان ما کم کنند که این هم قطعاً موفق نبود زیرا خود این مسئله باعث شد که چشم های بیش تری از مردم جهان متوجه ما بشود و ما با استفاده از این فرصت و در گفت وگو با خبرنگاران و مصاحبه ها این سؤال را از ریگان کردیم که چرا دست به این اقدام زد. دولت امریکا یکی از شکست ها را برای خودش به دست خودش تهیه کرد چون آنها همه کارها را با میل به ظلم و زورگویی انجام می دهند.

ما در امریکا در مصاحبه خودمان سه سؤال ساده و ابتدایی مطرح کردیم: اولاً، به چه دلیل می توانید ثابت کنید که کشتی ایرانی حامل مین بوده است؟ می شود این مین ها را از روی ناو امریکایی به کشتی ایران - اجر انتقال داد. آنها جواب برای این سؤال ندارند.

سؤال شد چه استدلالی دارید برای اینکه هر کشتی حامل سلاح و مهمات را شما می توانید به آن حمله کنید؟ در خلیج فارس خیلی کشتی ها اسلحه حمل می کنند آیا صرف اینکه یک کشتی حامل سلاح بوده به شما اجازه حمله و تصرف آن کشتی را می دهد. اگر شما می توانید چنین کاری کنید آیا ما هم می توانیم؟ یا اینکه شما چون زورگو هستید می توانید و دیگران نباید چنین کاری کنند؟ سؤال سوم که مطرح شد اینکه اگر این کشتی سلاح و مین داشت و شما می خواستید مانع مین گذاری شوید چرا متوسل به آدم کشی شدید؟ می خواستید بروید و مچ آنها را بگیرید. به چه مجوزی دست به این کشتار زدید؟ در مقابل همه این سؤال ها آنها پاسخ نداشتند. افکار عمومی جهان این سؤال ها را دارد و آنها پاسخ ندارند و وامانده اند! به این حادثه از هر طرف که نگاه شود، امریکا محکوم است ... ملت ما در مقابل آتش افروزی های شما عقب نکشید و در مقابل این حادثه و حوادث نظیر این ذره ای نترسیده و ضربه را به شما زده و از این پس هم وارد خواهد کرد.»

امام جمعه تهران درباره قطعنامه 598 و تلاش های دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ و اینکه امریکا می خواست سفر دبیرکل به ایران و تلاش های دیپلماتیک آن را قطع کند، گفت: «ظرافت دیپلماسی ایران جلو این کار را گرفت و تنبیه متجاوز که شرط اساسی ایران است گفته شد… از نظر ما مسئله شناسایی ]متجاوز[ مقدمه برای تنبیه متجاوز است. فقط معرفی شورای امنیت کافی نیست بلکه باید دادگاه صالحی تشکیل شود تا متجاوز را تنبیه و مجازات کند. ما آتش افروز و ادامه دهنده جنگ نیستیم، ما مظلوم هستیم؛ مظلومی که قاطعانه مظلومیت را از خودش رفع می کند و ظلم را به ظالم برمی گردانیم. آنها می خواستند فعالیت دبیرکل را حذف کنند و ما اعلام کردیم که او می تواند به فعالیت خود ادامه دهد و ملاقات ما با او و جریان مصاحبه تأثیر خودش را بخشید و دبیرکل فهمید که او می تواند به تلاش خود ادامه دهد. البته طبیعی است که ما آن قاطعیت و صراحتی که در برابر امریکا داریم، در کسی دیگر نیست و ما تسلیم جو فشار امریکا برای خط دادن به دبیرکل و سازمان ملل نخواهیم شد و این تلاش

ص: 104

امریکا ناکام خواهد ماند. … ما گفتیم ملت ما هرگز زیر فشار و تهدید قرار نمی گیرد. کسانی که با ما صحبت می کردند نظر امریکا را منتقل می کردند ما هم نظر خودمان را که حق است اعلام و تأکید می کردیم که نظر امریکایی ها در ملت ما هیچ تأثیری ندارد بلکه فشار آنها ملت ما را مقاوم تر خواهد کرد و یقیناً ضربات آنها را قوی تر به خودشان بر خواهد گرداند.»

آیت الله خامنه ای با تأکید بر ضرورت تنبیه متجاوز، به نقش قدرت های بزرگ در جنگ اشاره کرد و گفت: «بسیاری از حقایقی را که می خواستند پرده پوشی کنند گذشت زمان و حوادث جنگ برملا کرد. رژیم عراق می خواست چهره حق طلبانه و ضد استکباری به خود بگیرد، اما رسوا شد. امریکا می خواست چهره بی طرفی در جنگ به خود بگیرد و بگوید طرفدار صلح در منطقه است، اما رسوا شد و این حوادث حقایق را به مردم نشان داد. انگلیس و اروپایی هایی که در این مسائل شرکت داشتند، رسوا شدند؛ تمام پرده پوشی ها در حوادث جنگ بر ملا شد. اما آنچه برای ما مهم است اینکه استکبار مایل است پشت سر عراق در جنگ بایستد و مانع از پیروزی ما شود. ما همیشه گفته ایم این طور است و آنها کتمان می کردند ولی این حقیقت روشن شد. آنان که پشت سر عراق قرار گرفتند رسوا شدند از جمله منافقین ...»(1)

1 46

وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران که برای شرکت در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک به سر می برد با وزیران خارجه کشورهای پاکستان، بنگلادش، امارات متحده عربی، لهستان، یونان، سومالی، گینه گوناکری، رومانی، یوگسلاوی، اتیوپی، آلبانی و کنگو به طور جداگانه دیدار و مواضع جمهوری اسلامی ایران را در قبال تحولات اخیر در منطقه خلیج فارس و جنگ تحمیلی تشریح کرد. وی ضمن تأکید بر ضرورت تنبیه متجاوز آن را گامی در جهت رسیدن به یک راه حل عادلانه اعلام کرد و گفت که اگر قطعنامه مؤید این امر باشد، با آن می توانیم همکاری کنیم، ولی اگر زمینه ای برای فشار باشد قطعاً آن را رد می کنیم. دکتر ولایتی با بی اثر خواندن هرگونه تحریم تسلیحاتی افزود: ما آمادگی همکاری با دبیرکل را داریم تا تلاش ها برای رسیدن به یک راه حل عادلانه ادامه یابد. در این دیدارها وزیرخارجه یونان ضمن اعلام مخالفت یونان با حضور نظامی نیروهای خارجی در خلیج فارس گفت: «ما معتقدیم این حضور تشنج در منطقه را افزایش می دهد. بدین خاطر ما از اعزام کشتی جنگی به خلیج فارس امتناع کردیم.» وزیر امورخارجه امارات متحده عربی نیز گفت: «کشورهای منطقه باید با یکدیگر همکاری کنند و خود امنیت منطقه را تأمین کنند. بسیاری از کشورها اعتقاد دارند که آمدن کشتی های جنگی امریکا به منطقه نقض قطعنامه بود زیرا بند پنجم این قطعنامه از همه کشورها خواسته بود که از اقدامات تحریک آمیز که به افزایش تشنج در منطقه می انجامد خودداری کنند. ما باید دبیرکل را ترغیب کنیم که به حرکت خود ادامه دهد و نباید مانعی بر سر راه وی ایجاد شود.»(2)

ص: 105

1 47

بنا به درخواست دبیرکل سازمان ملل متحد، امروز (3/7/1366) شورای امنیت با تشکیل جلسه ای اختصاصی نظر ایران را درباره جنگ و قطعنامه598 بررسی کرد. دکوئیار دبیرکل سازمان ملل متحد در این جلسه نظر ایران را که محمدجواد لاریجانی به او ارائه کرده بود در هفت بند مطرح کرد:

«1- ایران به همکاری خود با دبیرکل سازمان ملل متحد در چارچوب قطعنامه 598 برای اجرای تمامیت آن علی رغم نواقصی که در این قطعنامه وجود دارد ادامه می دهد.

2- ایران گزارش دبیرکل به شورا را به عنوان مواضع اعلام شده ایران در تهران به دبیرکل تلقی می نماید.

3- ایران اقدام هم زمان دو مرحله مقدماتی را ضروری می داند: رعایت آتش بس، تعیین یک کمیسیون تحقیق بی طرف.

4- بر اساس مواضع ایران، نخستین وظیفه این کمیسیون تعیین متجاوز است که یک مسئله تاریخی سیاسی است و نیاز به وقت زیادی ندارد. وظیفه دوم این کمیسیون پس از پایان بردن وظیفه نخست، تعیین نتایج مسئولیت است که چون یک کار حقوقی است می تواند در زمان طولانی تری انجام گیرد.

5 - در جریان مرحله نخست، ایران آماده قبول آتش بس بر اساس توافق اعلام نشده با دبیرکل است. از آغاز مرحله دوم ایران آماده قبول آتش بس خواهد بود.

6- ایران آماده خواهد بود تدابیر کنترلی توافق شده را در جهت رعایت آتش بس بر اساس تفاهم با دبیرکل بپذیرد.

7- ایران معتقد است آتش بس به تنهایی صلح را تأمین نخواهد کرد. اگر منظور تحقق روند صلح است باید هرچه سریع تر به مرحله سیاسی تعیین متجاوز پرداخت.»

خبرگزاری فرانسه در گزارشی با مخابره موارد مذکور افزود: «دکوئیار به اطلاع اعضای شورای امنیت رسانیده است که در جریان مذاکراتش با آقای خامنه ای از وی سؤال کرده است آیا ایران نتایج تحقیقات را هرچه باشد می پذیرد.... آقای خامنه ای پاسخ داده است تصور نمی رود کسی متجاوز را نشناسد. هر نوع نتیجه گیری که غیر از این باشد ایران را وادار به تردید در مورد بی طرفی کمیسیون خواهد نمود.»(1)

رادیو بی بی سی در بررسی مواد پیشنهادی ایران به نقل از دیپلمات های سازمان ملل گفت:«موضع جدید ایران برای متوقف کردن اقدامات امریکا در جهت تحریم فروش اسلحه به ایران کافی بوده است.»(2) روزنامه الخلیج چاپ شارجه نیز با درج مواد هفتگانه فوق آن را پاسخ شفاهی ایران به قطعنامه 598 توصیف کرده و نوشته است: «طرح جدید ایران در مقایسه با موضع قبلی ایران که در جریان سفر دبیرکل به منطقه مطرح شده بود تفاوت چندانی ندارد.»(3)

ص: 106

تصویر

ازسوی دیگر، دبیرکل سازمان ملل متحد درباره مواضع عراق گفت: «مواضع قبلی عراق در مورد قطعنامه 598 تغییر نکرده و این کشور مخالف هرگونه تغییر در ترکیب بندهای اجرایی قطعنامه می باشد و تمام بندهای اجرایی این قطعنامه باید یکباره و توسط طرفین متخاصم به اجرا گذاشته شود. در مورد ترکیب کمیسیون تحقیق، عراقی ها معتقدند که این کمیسیون باید درصدد تحقیق درباره شناسایی "مسئولیت درگیری" باشد و بر اساس قطعنامه 598، آغاز کننده و تداوم جنگ مورد توجه قرار گیرد» وی افزود: «مواضع دو کشور ایران و عراق در مورد اجرای قطعنامه 598 با هم اختلاف دارد. مشکل اساسی تحلیل قطعنامه 598 می باشد و خصوصاً این سؤال که آیا کمیسیون تحقیق می تواند هم زمان با اجرای آتش بس تفاهمی منعقد کند یا نه و آنچه مسلم است تحلیل یک چنین مسئله ای بر عهده شورای امنیت می باشد.» (1)

1 48

طرح امریکا برای تحریم تسلیحاتی ایران با شکست مواجه شد. به گزارش خبرگزاری فرانسه وزیران خارجه پنج عضو دائمی شورای امنیت امروز در پایان یک دیدار استثنایی با دبیرکل سازمان ملل، که به جنگ ایران و عراق اختصاص داشت، بیانیه ای صادر کردند که در آن بر اجرای قطعنامه 598 شورای امنیت به عنوان تنها بنیان یک راه حل عادلانه، شرافتمندانه و پایدار برای جنگ ایران و عراق تأکید کردند. در این بیانیه پنج قدرت بزرگ ضمن تأکید بر عزم خود مبنی بر ادامه تلاش جهت اجرای کامل و سریع قطعنامه شورای امنیت که در آن آتش بس میان ایران و عراق خواسته شده است، اعمال مجازات علیه ایران را به یک تاریخ نامشخص موکول کردند.

خبرگزاری فرانسه در بررسی بیانیة مذکور، آورده است که ناظران دیپلماتیک در این عبارت هیچ گونه راه بازی را در مورد مجازات ها مشاهده نمی کنند، بلکه معتقدند که این عبارت تنها تأکید مجدد بر یکی از نکات اساسی قطعنامه 598 است.(2)

امریکا پس از تصویب قطعنامه 598 تلاش های دیپلماتیک خود را جهت حفظ وحدت

ص: 107

اعضای دائمی شورای امنیت در مورد جنگ ایران و عراق گسترش داد و سعی کرد با استفاده از اهرم های نظامی و فشارهای اقتصادی شورای امنیت را به تصویب قطعنامه ای جدید و تحریم تسلیحاتی ایران وادار سازد، که نشست امروز اعضای دائمی شورای امنیت و دبیرکل، شکست این تلاش ها را اعلام کرد. به گزارش آسوشیتدپرس جرج شولتز، وزیرخارجه امریکا که در کسب حمایت برای اعمال یک تحریم تسلیحاتی جهانی علیه ایران شکست خورد، تصمیم امروز قدرت های بزرگ را قائل شدن فرصت بیشتر برای دیپلماسی توصیف کرد. وی گفت: «ما به دنبال مجازات نیستیم ما در جست وجوی این هستیم که قطعنامه 598 پذیرفته شود و اینکه آتش بسی برقرار گردد. ما داریم در مورد وسیله رسیدن به این هدف صحبت می کنیم.» وی ضمن ابراز تردید از اینکه ایران طرح صلح سازمان ملل را کاملاً بپذیرد گفت: «ترکیبی از عزم و صبر خواسته شده و درجه صبر محدود است.» شولتز افزود: «عراقی ها اساساً این قطعنامه را پذیرفته اند ولی ایرانیان نپذیرفته اند، اگرچه چیزهای مثبتی گفته اند.»(1) وزیرخارجه شوروی نیز با اشاره به مذاکرات امروز گفت: «پنج عضو خواهان اجرای قطعنامه به همان صورت مصوب هستند.»(2)

1 49

در ادامة فشار بر جمهوری اسلامی، امریکا صدور تجهیزات غواصی را به ایران ممنوع کرد. وزارت بازرگانی امریکا امروز اعلام کرد: پرزیدنت ریگان مخاطراتی را که فروش این قبیل تجهیزات به ایران برای امنیت خلیج فارس به همراه خواهد داشت، متذکر شد و گفت برای همین از این پس فروش تجهیزات غواصی به ایران مستلزم دریافت مجوز صادرات خواهد بود. پرزیدنت ریگان ضمن اعلام دستور قطع صدور این قبیل تجهیزات به ایران گفت: شواهدی در دست است که نشان می دهد ایران در جنگ هفت ساله خود با عراق از این تجهیزات استفاده های نظامی می کند و می تواند در حملات خود به دکل های حفاری و احتمالاً خطوط کشتی رانی از آن استفاده کند. ریگان افزود: «ممنوعیت صادرات، تهدیداتی را که متوجه منافع امریکا در منطقه است کاهش داده و کمکی به امریکا خواهد بود تا بتواند دیگر کشورها را به قطع صدور تجهیزات مشابه به ایران ترغیب کند.»(3)

ریچارد آلن، مشاور ریگان در امنیت ملی نیز بهره گیری از دیپلماسی خصوصی برای کاستن از فروش اسلحه به ایران را لازم دانست و گفت: «امریکا می تواند برای متوقف کردن جریان اسلحه از چین، از روابط بازرگانی اش با پکن برای اعمال فشار بهره ببرد. امریکا نمی تواند کره شمالی را از فروش جنگ افزار به ایران باز دارد

اما واشنگتن می تواند فشار را در جای دیگری بگذارد. امریکا باید بر اتحاد شوروی نیز به گونه ای فشار بی امان بگذارد.»(4)

در این حال لوس آنجلس تایمز با اشاره به پایگاه مردمی نظام جمهوری اسلامی، تحریم تسلیحاتی علیه ایران را غیرعملی دانست و نوشت: «یک تحریم تسلیحاتی علیه ایران قابل

ص: 108

اعمال نمی باشد و جنگ مدت های بسیار ادامه خواهد یافت. بقای رهبران ایران به رغم تلفات عظیم جنگ و محکومیت های داخلی، ظاهراً نمایانگر حمایت مردمی برای پافشاری آنان در ادامه جنگ می باشد. چون که تازه ترین سلسله فعالیت های سیاسی بین المللی برای پایان دادن به جنگ به گونه ای قابل پیش بینی به شکست می گراید ... بنا به گزارش ها ایران خود را برای یک حمله نهایی دیگر در صحنه پیکار زمینی با عراق آماده می سازد.»(1)

1 50

سازمان توسعه بین المللی مستقر در وین که نقش مشاوره ای با سازمان ملل متحد دارد از فروش تسلیحات نظامی اتریش به ایران ابراز نگرانی کرد. "هانس کوفلر" رئیس این سازمان، با صدور بیانیه ای در وین، فروش توپخانه دوربرد شرکت های دولتی اتریش را به ایران، به شدت محکوم کرد. در این بیانیه آمده است: «این نه فقط به وخیم تر شدن جنگ خلیج فارس منجر خواهد شد بلکه ضایعات انسانی را تشدید خواهد کرد.» وی افزود که معاملات تسلیحاتی محرمانه، مخالف قوانین اتریش و مغایر با وضعیت بی طرفی این کشور است.(2)

هفته نامه اکونومیست در سرمقاله خود ضمن اذعان به آغاز جنگ به وسیله صدام، خواستار تداوم فشارهای سیاسی نظامی غرب به ایران شد. اکونومیست نوشته است: «تجمع ناوگان های غربی در خلیج فارس و تلاش برای تحریم فروش اسلحه به ایران باید ادامه یابد و کنار گذاشتن این دو اهرم فشار حماقت آمیز خواهد بود و بزرگ نمایی نرمش ایران خطا خواهد بود. برای پایان دادن به جنگ، کشورهای خارجی باید دندان هایشان را بفشارند و ایرانی ها را به پذیرش مفاد قطعنامه 598 بکشانند.» این هفته نامه انگلیسی افزوده است که تندروهای ایران می خواهند بین امریکا و شوروی دو عضو کلیدی شورای امنیت شکاف بیندازند و همبستگی شورا را از بین ببرند. ایجاد اختلاف میان مسکو و واشنگتن معمولاً دشوار نیست زیرا روسیه و غرب هنوز در خلیج فارس رقیب یکدیگر هستند ولی با این حال شانس همکاری شرق و غرب برای پایان دادن به جنگ اکنون از هفت سال پیش بیشتر است.

اکونومیست در ادامه آورده است: «اگرچه حمله عراق درپی درگیری های ضروری صورت گرفت، ایرانی ها حق دارند پرزیدنت صدام حسین را آغازگر جنگ بنامند.» این هفته نامه معتقد است که یک محکمه بی طرف بدون شک عراق را آغازگر جنگ معرفی خواهد کرد و به منظور ترغیب ایران می توان نام اعضای این محکمه را قبل از عقب نشینی نیروهای ایرانی اعلام نمود، اما سپس سربازان ایرانی باید از خاک عراق خارج شوند.(3)

2 51

در چهارمین روز از هفته دفاع مقدس، روز جنگ و کمک های مردمی، کاروان های تدارکاتی حماسه سازان عاشورا از استان های تهران، خوزستان، خراسان، مرکزی و فارس به جبهه های جنگ ارسال شد. کاروان کمک های مردمی استان تهران متشکل از صدها کامیون به ارزش

ص: 109

بیش از 260میلیون ریال بود(1) و هدایای مردمی استان خوزستان نیز بیش از 120میلیون ریال ارزش داشت. از استان خراسان 15 کامیون خواربار و پوشاک حامل کمک پرسنل ژاندارمری این استان و از استان مرکزی 120 کامیون به ارزش 40میلیون ریال اهدایی مردم این استان به جبهه های جنگ ارسال شد. هدایای مردمی استان فارس نیز با 150 کامیون و تریلی در میان فریادهای "جنگ جنگ تا پیروزی" نمازگزاران نماز جمعه شیراز راهی مناطق جنگی شد. روز گذشته نیز هدایای مردم کرج به ارزش 100میلیون ریال با یکصد کامیون به سوی جبهه های جنگ ارسال گردید.(2)

1 52

پنج فرمانده ارشد ارتش عراق و وزیر جوانان این کشور از کار برکنار شدند. سپهبد "اسماعیل تابه النعیمی" رئیس اسبق ستاد ارتش و فرمانده سابق سپاه یکم ارتش عراق، سپهبد خلبان "محمد حسام الجبراوی"، سپهبد "سعدی طعمه الجبوری" جانشین رئیس ستاد ارتش، سرلشکر "سالم محمد" و سرلشکر "طارق راضی" از فرماندهان سپاه های یکم و دوم به دلیل عدم توانایی برای مقابله با نیروهای اسلام از کار برکنار شدند.(3)

همچنین به دنبال تغییرات سازمانی در عراق برای آزادسازی اقتصادی، وزارت جوانان این کشور منحل شد و "عبدالفتاح محمد امین" وزیر جوانان دولت عراق پس از برکناری به سمت مشاور در دفتر سازمان های مردم تابعه شورای فرماندهی انقلاب عراق منصوب گردید. وی پنجمین وزیر رژیم عراق است که در خلال ده روز گذشته از کار برکنار می شود. طی ده روز اخیر وزیر صنایع سنگین، وزیر دارایی، وزیر کشاورزی و وزیر آبیاری از کار برکنار شده اند. خبرگزاری فرانسه با اعلام این خبر، به نقل از دیپلمات های مستقر در بغداد نوشت: «این تغییرات در کابینه عراق که از بهار گذشته شروع شده بیانگر اراده صدام حسین برای محدود کردن دخالت دولت در حیات اقتصادی و واگذاری بیشتر ابتکار عمل به بخش خصوصی است. به موازات این تغییرات صدام حسین به تغییر ساختار شرکت های عمومی که تمامی فعالیت ها را در عراق تحت کنترل دارند و حذف سندیکاها دستور داد. از سوی دیگر، دولت عراق درصدد است تا طی ماه های آینده 49 درصد از سرمایه شرکت ملی هواپیمایی عراق را واگذار کند و بهره برداری از فرودگاه های کشور را به شرکت هایی با سرمایه های مشترک بسپارد. مقام های عراقی قصد دارند با کنار کشیدن دولت از اداره کل اقتصاد کشور و دادن نقش بیش تر به بخش خصوصی، فعالیت اقتصادی را مجدداً به حرکت اندازند. در این حال از کارمندان عراقی خواسته شده تا رژیم غذایی بگیرند و ضمن کارآمد بودن، مراقب وزن خود نیز باشند. براساس یک حکم رئیس جمهور عراق مقام های بلندپایه و افسران عراقی سه ماه فرصت دارند تا وزن خود را کاهش دهند در غیر این صورت مجازات اداری خواهند شد.»(4)

ص: 110

1 53

دانش آموزان عراقی در تابستان امسال یک دوره آموزش نظامی سه هفته ای را طی کردند. خبرگزاری فرانسه نوشت: «تعطیلات تابستان امسال در عراق مانند تعطیلاتی که باید باشد نبوده است. دانش آموزان طی سه هفته یک آموزش نظامی فشرده دیده اند و یک بخشنامه رسمی کسانی را که از انجام آن سر باز زنند تهدید به اعزام فوری به جبهه کرده است. این نخستین بار است که دانش آموزان این چنین بسیج می شوند.»(1)

2 54

میلیشیای مستقر در پاسگاه بنیاد افغانستان با دو قبضه توپ و یک قبضه خمپاره در ساعت 19 امروز به طرف ساختمان گروهان ژاندارمری و کمیته انقلاب اسلامی آتش گشودند و حدود بیست گلوله به داخل خاک ایران پرتاب کردند. این عمل تا ساعت 22 چندین بار تکرار گردید و بر اثر انفجار گلوله های پرتاب شده، شیشه های ساختمان گروهان ژاندارمری شکسته شد.(2)

ص: 111

ص: 112

استحکامات، تغذیه، تسلیحات سبک و نقل و انتقالات بحث شد و محسن رضایی بر پیش بینی و تأمین موارد فوق تأکید کرد.

طرح مانور عملیات در منطقه کربلای5 و منطقه فاو و خورعبدالله و یگان های انتخاب شده برای عملیات در هر منطقه و یگان های پشتیبانی آن و به طور کلی چهار موضوع: آموزش نیروها، تک فریب، تک پشتیبانی و سازمان رزم بحث پایانی جلسه امروز بود.(1)

1 56

اوضاع خلیج فارس، عملیات ها و فعالیت های دریایی، چگونگی پاسخ گویی به اقدام امریکا در حمله به کشتی ایران - اجر و همچنین راه های جلوگیری از پشتیبانی عراق به وسیله حامیان منطقه ای، امروز در دو جلسه مورد بررسی قرار گرفت.

جلسه اول با شرکت چند تن از مسئولان نیروی دریایی سپاه از جمله فرمانده این نیرو (حسین علایی) در حضور فرمانده عالی جنگ (آقای هاشمی رفسنجانی) برگزار شد. در این جلسه موضوع مانور و عملیات دریایی و چگونگی مقابله با دشمنان حاضر در خلیج فارس مطرح گردید و سپس مسائل لجستیک و تجهیزات لازم برای نیروی دریایی سپاه و اقداماتی که در پیش دارد و کمبودها بیان شد. از جمله مشکلات، کمبود شناورهای مناسب و همچنین سلاح های مناسب برای عملیات دریایی و مقابله با شرارت قوای موجود در منطقه مطرح گردید و تجهیزات موشکی "سهند" و "استینگر" از مهم ترین سلاح های مناسب و مورد نیاز ذکر شد.(2)

حسین علایی، اکبر هاشمی، علی فدوی

در جلسه امروز مسئولان نیروی دریایی سپاه با فرمانده عالی جنگ، عملیات دریایی و چگونگی مقابله با دشمنان در خلیج فارس بررسی شد.

ص: 114

در جلسه دوم با حضور فرمانده کل سپاه و فرماندهان نیروی دریایی سپاه و چند تن دیگر از فرماندهان سپاه، موضوع عملیات دریایی، ضرورت پاسخ گویی سریع تر به حمله امریکا به کشتی "ایران - اجر"، واکنش های احتمالی امریکا و همچنین اوضاع جوی برای عملیات، بررسی شد. محسن رضایی با اشاره به فشار موجود برای مقابله با اقدامات امریکا در خلیج فارس گفت که هر طور شده باید عمل کنیم؛ مردم می گویند غرور ما شکسته است.

در این جلسه همچنین مشکل کمبود تجهیزات و تسلیحات دریایی مورد نیاز و چگونگی تأمین آن بررسی شد.(1)

1 57

امروز تأسیسات نفتی آغاجاری، مرکز صدا و سیمای اهواز و دو فروند کشتی در نزدیکی خارک هدف حملات هوایی عراق قرار گرفت. پس از ناامیدی عراق از فشارهای دیپلماتیک در شورای امنیت و تعلیق تحریم تسلیحاتی ایران در جلسه روز گذشته اعضای دائمی شورای امنیت، هواپیماهای دشمن هم زمان با سفر واینبرگر به خلیج فارس، برای فشار به ایران با ایجاد محاصره اقتصادی، به ویژه جلوگیری از صدور نفت، حملات شدید و گسترده ای را آغاز کردند. هواپیماهای عراقی ساعت 10:40 با تجاوز به حریم هوایی آغاجاری چند راکت به سوی تأسیسات نفتی بهره برداری شماره2 آغاجاری پرتاب کردند. در این حمله تأسیسات مذکور دچار آتش سوزی شد که پس از چند ساعت مهار گردید.(2) در ساعت 13:30 نیز چند هواپیمای عراقی فرستنده 800 کیلوواتی صدا و سیمای مرکز اهواز را بمباران کردند. این فرستنده که در 20 کیلومتری جاده اهواز - خرمشهر قرار دارد، بر اثر این حمله خسارت دید و قادر به ادامه فعالیت نیست. در این بمباران هواپیماهای دشمن آسایشگاه محافظان فرستنده را نیز هدف قرار دادند که در این حمله ده تن شهید و تعدادی مجروح شدند.(3)

همچنین در خلیج فارس یک نفتکش با پرچم قبرس در حوالی جزیره خارک هدف هجوم هواپیماهای دشمن قرار گرفت و آسیب دید.(4) بیمه لویدز لندن اعلام کرد که نفتکش حامل پرچم قبرس به نام "کورال اکیپ" در واقع به ایران تعلق دارد و در شمال خلیج فارس هدف یک موشک اگزوسه شلیک شده از هواپیمای عراقی قرار گرفت. لویدز به نقل از یک پیام رادیویی افزود که در این حمله موتورخانه نفتکش به شدت آسیب دید.(5) به علاوه یک کشتی صیادی به نام "خیبر" در همین منطقه مورد هجوم هواپیماهای عراقی قرار گرفته و از ناحیه دکل و اطاقک های صیادان دچار آسیب شد.(6)

ارتش عراق نیز با صدور بیانیه ای حمله هواپیماهای عراقی به یک هدف بزرگ دریایی را اعلام کرد.(7) روزنامه القادسیه چاپ بغداد نیز ضمن تهدید جمهوری اسلامی، حملات هوایی عراق را پاسخی به ایران برای نپذیرفتن اراده بین المللی برای پایان دادن به جنگ عنوان کرد و نوشت: «پس از اینکه رژیم ایران قطعنامه اخیر شواری امنیت را قولاً و عملاً رد کرد، عراق

ص: 115

عناصر برتری کنونی خود را برای بازداشتن همه جانبه دشمن و اعمال مجازات شدید و وارد آوردن ضربات کوبنده به آن در هوا، دریا و زمین به کار خواهد گرفت.»(1)

1 58

دیپلمات های مقیم بغداد حملات هوایی چند روز اخیر عراق را آغاز طرح عملیاتی آینده نیروی هوایی عراق و مرحله انهدام کلی تأسیسات حیاتی ایران پیش بینی کردند و معتقدند: «اوضاع نظامی ناشی از توسعه عملیات هوایی عراق در داخل ایران و در آب های خلیج عرب [فارس] به منظور تشدید حلقه محاصره اقتصادی و وارد کردن شدیدترین تلفات در مرکز حیاتی ایران، این کشور را به پذیرش آتش بس وادار خواهد کرد.»(2)

خبرگزاری رویتر نیز در گزارشی حملات عراق را سنگین ترین سلسله عملیات هوایی عراق علیه نفتکش های ایرانی از زمان شروع جنگ نفتکش ها در سال 1981 اعلام کرد و افزود: «کشتی های تجارتی خارجی به دلیل وحشت از حملات تلافی جویانه ایران، چسبیده به سواحل کشورهای عرب حوزه خلیج فارس حرکت می کنند و خدمه آنها برای غافل گیر نشدن در مقابل حملات قایق های توپدار ایران نگهبانی می دهند.» رویتر به نقل از تحلیل گران جنگ، درباره دلیل تشدید حملات اضافه کرد: «تشدید حملات هوایی عراق علیه خطوط کشتی رانی ایران در خلیج فارس و همچنین تأسیسات نفتی و اقتصادی در عمق خاک این کشور به وضوح با دیدار کاسپار واینبرگر وزیر دفاع امریکا از منطقه ارتباط دارد؛ زیرا واینبرگر نیز همگام با عراق سرسختانه خواهان تلاش برای وادار کردن ایران به قبول آتش بس است.»(3)

2 59

تأسیسات راداری شهر "رواندوز" عراق واقع در استان سلیمانیه در ساعت 13:55 امروز به وسیله جنگنده بمب افکن های ایران بمباران شد. پس از این حمله - که به تلافی حملات عراق به نقاط مسکونی و مراکز اقتصادی ایران صورت گرفت - کلیه هواپیماها سالم به پایگاه های خود بازگشتند.(4) به علاوه تأسیسات برق و سد دوکان در همین استان زیر آتش توپخانه سپاه پاسداران قرار دارد.(5)

3 60

در حمله منافقین به پایگاه کریم آباد و حمله عناصر کومه له به گردان حسن آباد، تعدادی از نیروهای خودی شهید و مجروح شدند. ساعت 3 بامداد امروز نیروهای سازمان مجاهدین خلق (منافقین) با آتش پشتیبانی ارتش عراق به پایگاه کریم آبادِ تپه سرخ واقع در منطقه سردشت - که در اختیار نیروهای ارتش بود - حمله کردند و آن را به سقوط کشاندند. در این حمله تعدادی از افراد مستقر در پایگاه به شهادت رسیدند، جمعی مجروح و چند تن نیز اسیر شدند.(6)

همچنین چته های کومه له نیز با اجرای کمین در گردنه کرسی واقع در 25 کیلومتری جنوب سنندج، دوازده تن از نیروهای گردان حسن آباد را به شهادت رساندند. در این عملیات عناصر

ص: 116

کومه له ابتدا دو تن از افراد تأمین جاده را خلع سلاح نمودند سپس با استفاده از لباس آنها دو دستگاه تویوتا را متوقف کردند و در پی آن با اسیر کردن راننده خودروها و با کمک عناصر دیگر کومه له بر سر راه نیروهای گردان حسن آباد کمین گذاشتند که حدود ساعت 6 بعدازظهر با آنها درگیر شدند. در این درگیری که چند ساعت طول کشید 12 تن شهید و 7 تن مجروح شدند. نیروهای ضد انقلاب پس از به آتش کشیدن 5 دستگاه تویوتا فرار کردند.(1)

1 61

در یک سند به دست آمده از نیروهای عراقی با طبقه بندی به کلی سری، راه کارهای عملیات احتمالی ایران در منطقه عمومی "سیدصادق" (روبه روی مریوان)، بررسی شده است. سرتیپ ستاد "احمد حسن عبید" در نامه ای به محفل دفاع الوطنی برای اجرای عملیات و تصرف شهرهای سیدصادق، خورمال، حلبچه به وسیله ایران، شش راه کار پیش بینی می کند. راه کار اول: تعرض با تلاش اصلی در منطقه "بالی بنوک" و اشغال ارتفاعات، پیشروی به سوی سیدصادق و محاصره یگان های لشکر همراه با تثبیت بقیه مناطق. راه کار دوم: تعرض با تلاش اصلی در منطقه "احمد آوا" از سمت دره ظلم، به منظور اشغال خورمال و پیشروی به سوی سیدصادق و محاصره یگان های لشکر هم زمان با تثبیت بقیه مناطق. راه کار سوم: تعرض با تلاش اصلی در منطقه عارضه سُرام به منظور اشغال شهر بیاره و قطع جاده بیاره - طویله و پیشروی به سوی خورمال و جداساختن یگان ها در منطقه هم زمان با تثبیت بقیه مناطق. راه کار چهارم: تعرض با تلاش اصلی در ارتفاعات مهم منطقه طویله جهت اشغال آن و رسیدن به جاده و پیشروی به سمت خورمال، سیدصادق و جداساختن یگان های همراه با تثبیت بقیه مناطق. راه کار پنجم: تعرض با تلاش اصلی در منطقه کوه "بفره میری" و تلاش ثانوی به سمت سازان به منظور اشغال حلبچه. راه کار ششم: تعرض با تلاش اصلی در منطقه کوه بالامبو و دهانه "سوردین" و تلاش ثانوی به سمت دهانه کانی کروشکان به منظور اشغال قصبه حلبچه. در پایان این نامة سرتیپ عراقی آمده است: هم زمان با هر یک از راه کارهای فوق مزدوران ایران از داخل نیز عملیات خواهند کرد.(2)

2 62

امریکا کشتی تجاری "ایران - اجر" را در خلیج فارس غرق کرد. نیروی دریایی امریکا با قراردادن مواد منفجره در کشتی ایران - اجر، در ساعت 2 بامداد امروز آن را منفجر کرد و به عمق آب های خلیج فارس فرستاد. سخنگوی وزارت دفاع امریکا گفت: کشتی در محلی که هیچ گونه خطری برای کشتی رانی بین المللی ندارد منفجر گردید.(3)

رئیس جمهور اسلامی ایران در جلسه امروز هیئت دولت درباره اقدام امریکا گفت: «منهدم کردن کشتی تجاری ایرانی نشان داد که کار امریکا در تهاجم به این کشتی یک دزدی دریایی بوده است نه یک کار نظامی که دارای اهداف معقول باشد. اگر حقیقتاً امریکایی ها دروغ

ص: 117

نمی گفتند و می توانستند برای این کار خودشان توجیه منطقی دست و پا کنند، هیچ نیازی به منفجر کردن کشتی نداشتند. رئیس جمهوری تأکید کرد امریکا با از بین بردن آثار جرم خود، صحت ادعاهای قبلی اش را نزد افکار عمومی امریکا و جهان به طور جدی زیر سؤال برده است.»

رئیس مجلس شورای اسلامی نیز درباره این اقدام امریکا گفت: «امریکا اگر کشتی (ایران - اجر) را به ما پس می داد بعدها مشخص می شد که این کشتی تجاری است و اگر کشتی را هم به ما پس نمی داد، باز هم جای سؤال بود که چرا پس نمی دهد؟ آنها فکر کردند که اگر کشتی را نگه دارند ما از مراجع بین المللی خواهیم خواست کشتی را از نزدیک ببینند که آیا نظامی است؟ ولی با یک عمل احمقانه آن را غرق کردند. آنها تأکید می کردند ما از کار مین گذاری کشتی مزبور فیلم برداری کردیم که بعد انکار کردند و گفتند فیلم ها خراب شده است. قدرت نمایی امریکا در این عمل تبدیل به ضعف شده است ما زمانی که انتقام این کشتی را از امریکا گرفتیم آن موقع باید جوابگو باشند.»(1)

وزیر امورخارجه ایران نیز امروز با ارسال نامه ای برای دبیرکل سازمان ملل، با اشاره به حضور گسترده نظامی امریکا در خلیج فارس که موجب تشدید بحران در منطقه شده است و تهدید جدی جمهوری اسلامی، و از طرف دیگر خویشتن داری ایران؛ و توجه دادن دبیرکل به اقدامات خطرناک امریکا، از جمله حمله به کشتی "ایران - اجر"، ضمن درخواست از جامعه بین المللی برای محکوم نمودن این اقدامات امریکا و درخواست از شورای امنیت برای تحقیق در این باره، تأکید می کند که امریکا باید وادار به جبران خسارات و ترک منطقه شود (متن نامه وزیر امور خارجه ایران در ضمیمه همین خبر در صفحه 127 درج شده است).(2)

1 63

کارکنان کشتی "ایران - اجر" که در حمله هلی کوپترهای امریکایی به این کشتی به گروگان نیروهای امریکایی درآمده بودند، ساعت 20:05 وارد تهران شدند. همراه این 26 تن از کارکنان کشتی که سه تن آنها هم مجروح هستند، پیکرهای 3 تن از شهیدان این حمله نیز به ایران تحویل داده شدند.(3) این افراد ظهر امروز در اختیار هلال احمر عمان قرار گرفتند و با یک فروند هواپیمای ایران عازم تهران شدند.(4) در مراسم استقبال از پرسنل کشتی ایران - اجر گروهی از مسئولان لشکری و کشوری حضور داشتند. یکی از کارکنان کشتی ایران - اجر که از چندین ناحیه مجروح بود، جزئیات حمله نیروهای امریکایی به کشتی ایران - اجر را تشریح کرد. وی گفت: «پس از حمله نیروهای امریکایی به کشتی ایران - اجر کلیه پرسنل و مجروحین توسط قایق های نجات از داخل کشتی به سوی منطقه ای دورتر حرکت داده شدند. در مدتی که قایق های حامل مجروحین و پرسنل کشتی روی آب قرار داشتند هلی کوپترها و هواپیماهای نظامی امریکایی در اطراف قایق ها به عملیات گشت زنی نظامی پرداختند. امریکایی ها صبح روز بعد افراد باقی مانده کشتی را به عنوان گروگان به داخل یک ناو امریکایی منتقل کرده و تحت کنترل شدید افراد مسلح قرار دادند.»

ص: 118

یکی دیگر از کارکنان ایران - اجر در این مصاحبه اعلام کرد: «مشخص نیست که نیروهای نظامی امریکایی به چه دلیل و به چه جرمی ده هزار گلوله و شش راکت به سوی این کشتی کوچک پرتاب کردند. حمله هلی کوپترهای امریکایی بدون هیچ گونه اخطار و یا هشداری صورت گرفت.» وی افزود: «بر اثر حمله هلی کوپترهای امریکایی بخش قابل توجهی از کشتی دچار آتش سوزی شد و موتورخانه و قسمت دیگری از آن که بیش تر حملات متوجه آن بود، متحمل خسارات سنگینی شد.»

یکی از کارکنان کشتی ایران - اجر نیز طی مصاحبه ای با خبرنگاران چگونگی بازجویی و تحت آزار قراردادن پرسنل کشتی را در مدت بازداشت در ناو امریکایی تشریح کرد. وی گفت: «کلیه پرسنل باقی مانده کشتی مذکور در مدت اسارت خود نزد امریکاییان به صورت دست و پا بسته و در گرم ترین محل ناو یعنی پاشنه آن قرار داشتند.» وی فاش کرد که امریکاییان به او و دیگر پرسنل کشتی ایران - اجر پیشنهاد پناهندگی سیاسی کردند تا بدین وسیله یک حربه تبلیغاتی برای خود به دست آورند اما به گفته وی، خودداری پرسنل کشتی از هرگونه مذاکره در این زمینه با امریکاییان و پاسخ منفی دادن به آنها، امریکاییان را واداشت تا بر شدت اذیت و آزار خود بیفزایند.(1)

1 64

برژینسکی مشاور امنیت ملی کارتر (رئیس جمهور سابق امریکا) دخالت های امریکا در خلیج فارس را برای اعتبار امریکا ضروری دانست و هشدار درباره دخالت امریکا در این منطقه را احمقانه خواند. وی گفت: «افرادی که چنین هشدارهایی را می دهند نمی دانند یا نمی خواهند بدانند که خلیج [فارس] از نظر استراتژیک برای ما اهمیت دارد و باید منافع امریکا در آنجا حفظ شود. مقایسه وضع فعلی خلیج [فارس] با اوضاع ویتنام نیز درست نیست و تنها نوعی قیاس است. کشورهای عرب منطقه خلیج [فارس] طی چند ماه گذشته در رابطه با اعتبار امریکا دچار مسائل و تردیدهای زیادی بودند که اینک باید این تردیدها رفع شده باشد. امریکا برای به دست آوردن مجدد اعتبار خود بهایی را نپرداخته و تنها روابط با ثبات تر شده و اوضاع خلیج [فارس] نیز آرام تر شده است. به نظر من جنگ خلیج [فارس] نفس های آخرش را می کشد؛ زیرا چنین برمی آید که ایران درک کرده که نمی تواند پیروز شود. اظهارات ایران در مورد اینکه عراق باید به عنوان متجاوز در جنگ مجازات شود نیز طبیعی است و انتظار حرف دیگری را نباید از آنها داشت. ایران که نمی تواند ناگهان بگوید ببخشید من نظرم را در مورد پایان جنگ عوض کردم. این گفته ایران نشانه آن است که این کشور اینک وارد مرحله جدیدی شده و واقعیت های جنگ را درک کرده است و اوضاع اینک از نظر کیفی کاملاً تغییر کرده است.»(2)

2 65

رادیو مسکو در تحلیلی درباره حمله امریکا به کشتی "ایران - اجر" آن را تلاش تحریک آمیز برای ابدی ساختن حضور خود در خلیج فارس دانست و گفت: «این اقدام که گامی بی نهایت

ص: 119

خطرناک به سوی برپا کردن عملیات جنگی در خلیج فارس و به سوی بین المللی کردن جنگ منطقه ای میان ایران و عراق بود، ناگزیر از نمایش کذایی بین المللی نیروهای نظامی کاخ سفید - که به بهانه تأمین امنیت کشتی رانی در منطقه خلیج فارس سازمان داده بود - ناشی می شود. رویداد کنونی نشان داد که تمام ادعاهای امریکا دروغ و کذب محض است و به طور قانع کننده ای ثابت کرد که دولت امریکا به تأمین آزادی کشتی رانی و به پیشگیری از بروز رویدادهای خطرناک نظامی تمایلی ندارد و برعکس با تمام وسایل می کوشد عملیات تحریک آمیز گوناگونی انجام دهد تا اینکه از دامن زدن به آتش دخالت، برای ابدی ساختن حضور نظامی خود در آب های خلیج فارس استفاده کند. ... امریکایی ها همچنین تلاش می ورزند با کمک نیروی اسلحه، رژیم موجود در ایران را عوض کرده عناصر امریکایی مآب را به زمامداری برسانند و سرانجام سلطه خود را که در نتیجه انقلاب ایران از دست داده بودند، در آنجا احیا کنند. هرقدر دولت امریکا و متحدانش زودتر از این منطقه خارج شوند به همان نسبت هم زودتر تشنجات منطقه از میان می رود و امکان های واقعی برای حل و فصل پایان دادن به جنگ خونریزانه ایران و عراق فراهم می گردد.»(1)

1 66

نماینده ایران در سازمان ملل متحد (دکتر رجایی خراسانی) در یک مصاحبه مطبوعاتی نتایج سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به سازمان ملل، حمله امریکا به کشتی ایران - اجر و شرایط ایران برای رسیدن به صلح پایدار را تشریح کرد. وی گفت: «مجموعاً کلیه شرایط و اهدافی که ما برای این جنگ و برای پایان این جنگ داشتیم هیچ فرقی نکرده و همه چیز به قوت خود باقی است. ما باید الان آن اجزایی را مطرح بکنیم که قابل وصول است و وصول آنها مقدمه ای می شود برای وصول مراحل بعدی و در این روند من گمان می کنم معرفی متجاوز قدم اول است.»(2) رجایی خراسانی در پاسخ به این سؤال که "به چه دلیل قدرت های بزرگ از اینکه ایران قطعنامه را رد کند خوشحال خواهند شد"، گفت: «دلیلش این است که آنها می خواهند مستمسکی به دست آورند تا فشار سیاسی را علیه ما افزایش دهند و ما را در موضع دفاعی قرار بدهند درحالی که با این برخورد هوشمندانه ای که ما با این قطعنامه کردیم هم اکنون فشار سیاسی، روی عراق است، عراق در موضع دفاعی است.»(3)

ص: 120

1 67

جلسه اعضای دائمی شورای امنیت و طرح پیشنهادی ایران برای پایان جنگ، بازتاب وسیعی در رسانه های جهان داشته است. اغلب این محافل نتیجه آن را شکستی برای امریکا توصیف کردند. ایندیپندنت نوشت: «برای واشنگتن و لندن و تا حدودی پاریس، نتیجه روشن جلسه تاریخی وزیران خارجه 5 عضو دائمی شورای امنیت با دبیرکل سازمان ملل، یک عقب نشینی بود. مسکو و پکن برای دادن امتیاز به ایران تمایل بیشتری نشان داده اند.»(1) گاردین نیز نوشت: «بسیاری از دیپلمات ها معتقدند طرح ایران مقدمه ای برای برقراری آتش بس زودرس می باشد. این طرح از حمایت شوروی برخوردار است. روز گذشته امریکا و انگلیس با اکراه مجبور شدند که با تلاش جهت پیگیری طرح شوروی و ایران موافقت کنند. حال آنها می کوشند میزان واقعی شکست دیپلماتیک خود را بپوشانند. واشنگتن و لندن همچنان نسبت به مقاصد ایران بسیار بدبین هستند و معتقدند تهران بدون داشتن قصد جدی برای اجرای قطعنامه شورا، هنوز می خواهد زمان بیشتری به دست آورد.»(2)

مطبوعات کویت نیز از تعویق اجرای مجازات علیه ایران به شدت انتقاد کردند و آن را اتلاف وقت دانستند. روزنامه القبس در سرمقاله امروز خود نوشته است: «چیزی که ما از درک آن قاصریم و آن را نمی پذیریم توافق دو کشور بزرگ بر سر به تأخیر انداختن مجازات ایران می باشد. … طفره رفتن از اجرای بند مجازات ایران در قطعنامه 598 جز تلف کردن وقت چیز دیگری نیست.» القبس شوروی را برای آنچه که آن را طرفداری از یک طرف جنگ خوانده، مورد انتقاد قرار داد.

"السیاسه" دیگر روزنامه کویتی نیز در سرمقاله امروز خود به شدت موضع شوروی در قبال قطعنامه 598 و به تعویق انداختن مجازات ایران را مورد حمله قرار داد و نوشت ما انتظار داشتیم امریکا این موضع را بگیرد نه شوروی.(3)

2 68

رئیس مجلس شورای اسلامی (آقای هاشمی رفسنجانی) در دیدار اعضای واحد نظامی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق با اعلام این مطلب که «سیاست جنگی کنونی ما این است که هر کس بخواهد داخل عراق بجنگد و آماده باشد در آنجا با نظام صدام درگیر باشد، او را مسلح می کنیم»، به کمک های رژیم های مرتجع عرب و امریکا به صدام اشاره کرد و گفت: «الان دیگر چهره حزب بعث روشن شده است. می دانیم اگر کویت، اردن و عربستان به عراق راه، پول و بندر ندهند و حمایت نکنند عراق ظرف سه روز ممکن است سقوط بکند. این رژیم آن قدر وابسته است که دیگر نمی تواند روی پای خود بایستد. پس آنهایی که دارند حزب بعث را حفظ می کنند واقعاً عمّال امریکا هستند. البته شرقی ها هم

ص: 121

در آنها منافعی دارند و آنها هم حفاظت می کنند و اینها گروهی هستند که ماهیت اینها برای ملت مسلمان عراق روشن شده است.» وی مبارزه با رژیم بغداد را - که تلاقی همه اهداف استکبار جهانی است - مقدس ترین جهاد و روشن ترین راه، توصیف کرد و افزود: «جمهوری اسلامی مصمم است تا آزاد کردن مردم عراق دست از جهاد برندارد و از مدت ها پیش و در حال حاضر، برای مردم عراق و برای اینکه مردم عراق و ایران با هم همکاری بکنند، برای عظمت اسلام و مسلمین و نجات منطقه مشغول ادامه جنگ هستیم و فکر می کنیم که راهی به جز این برای امنیت منطقه وجود ندارد.»(1)

1 69

رژیم بغداد در داخل عراق با مبارزه شیعیان و کردها روبه رو است. "آلن کراول" خبرنگار روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی از بغداد مبارزات کردها در شمال عراق و جنبش زیرزمینی شیعیان عراق را بررسی کرده و نوشته است: «حکومت عراق با مخالفت روزافزون نیروهای داخلی روبه روست و بغداد در واکنش به این مسئله دست کم 500 روستای کردنشین را در شش ماه اخیر از بین برده است تا چریک های کرد را از دسترسی به پناهگاه محروم سازد. تخریب روستاها و کوچ اجباری یک صد تا پانصد هزار کُرد یک تحول بسیار عجیب اجتماعی سیاسی است که در شش ماه اخیر ادامه داشته است. به گفته یک دیپلمات غربی، رهبران عراق تصمیم گرفته اند مشکل اکراد را از طریق نظامی حل کنند. از طرف دیگر تندروهای شیعه عراق خطر جدی دیگری تلقی می شوند.»

نیویورک تایمز با اشاره به حمله نیروهای مبارز شیعه به مراسم رژه در بعقوبه(2) و مبارزات زیرزمینی دیگر نوشته است: «جنبش شیعیان و شورش های شمال عراق دو پدیده مختلف و با دو ریشه تاریخی متفاوت هستند. به گفته دیپلمات ها رژیم بعثی موفق شده با خشونت و بی رحمی که در 19 سال حکومت نشان داده در مقابل ناآرامی های داخلی دوام بیاورد. به گفته یک دیپلمات خارجی چند روز بعد از تیراندازی در بعقوبه (مرکز استان دیالی عراق) بیش از یکصد نفر مورد مؤاخذه و بازجویی قرار گرفتند و چهار نفر به دار آویخته شدند.» روزنامه نیویورک تایمز افزوده است: «اقدامات دولت عراق در شمال آن کشور تلاش بی رحمانه ای در جهت ایجاد تفرقه و شکاف در میان اکراد است. به گفته کارشناسان زد و خورد و جنگ در مناطق نفت خیز شمال عراق بالا گرفته و شورشیان کُرد به همراه پاسداران انقلاب ایران با نیروهای دولتی مقابله می کنند. به گفته یک دیپلمات غربی به نظر می رسد که تابستان امسال نظامیان عراق در جبهه زمینی جنگ، اعتماد به نفس بیش تری کسب کرده اند ولی در شمال عراق جنگ شدت گرفته و

ص: 122

دخالت ایران بیش تر شده است. به دنبال تخریب روستاهای کردنشین مقاومت شورشیان کُرد بیش تر شده است.»

نیویورک تایمز به نقل از یک کارشناس مسائل عراق نوشته است: «اینک مقاومت عموم در برابر ارتش عراق در شمال آن کشور روبه افزایش گذاشته است. چریک های کهنه کار، ناراضیان، فراریان از ارتش و کسانی که روستاهایشان با خاک یکسان شده علیه رژیم بغداد به مقابله برخاسته اند. به گفته کارشناسان در یک سال اخیر بر تعداد فراریان از خدمت در ارتش عراق نیز افزوده شده است.... در ابتدای آغاز جنگ ایران و عراق برخی بر این باور بودند که اکثریت شیعه عراق به حمایت از انقلاب اسلامی ایران برخواهند خاست و حکومت بعثی عراق را سرنگون خواهند کرد. واکنش و سرکوب گری شدید دولت عراق نیز نمایانگر این واهمه بود. در سال 1979، محمدباقر صدر رهبر "الدعوه" در ملاء عام اعدام شد.(1) در همان سال 200هزار شیعه ایرانی تبار نیز از خاک عراق اخراج شدند. از آن تاریخ تاکنون قیام شیعیان عراقی تحقق نیافته و در چند نبرد سربازان شیعه عراقی در برابر هجوم نیروهای ایرانی به مقابله پرداخته اند.» نیویورک تایمز در خاتمه به نقل از یک کارشناس عراقی سنی مذهب نوشته است: «حتی شیعه ها نیز فکر و عقیده جمهوری اسلامی متکی به ایران را نمی پذیرند.»(2)

1 70

نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران با توجه به تحریم ها و فشارهای بین المللی سعی دارند در تجهیز یگان ها از حداکثر ظرفیت داخلی استفاده نمایند. فرمانده منطقه هوایی "شهید بابایی" گفت: «از ابتدای جنگ تحمیلی تاکنون بیش از 2600 نوع از قطعات مورد نیاز هواپیماهای پیشرفته شکاری در داخل ایران ساخته شده است. اخیراً اسلحه جدیدی روی هواپیمای اف-14 نصب و مورد استفاده قرار داده شده که به مراتب قدرت رزمی هواپیما را افزایش داده است.» وی تأسیس دانشکده خلبانی را یکی از دستاوردهای جنگ تحمیلی ذکر کرد و گفت: «دایر کردن این دانشکده در شرایط عادی حدود 10 میلیارد تومان بودجه نیاز داشت اما هم اکنون با بهره گیری از امکانات موجود، این دانشکده راه اندازی شده است و تاکنون افراد زیادی با کیفیت بسیار عالی آموزش داده شده اند.»(3)

ص: 123

1 71

محمدجواد ایروانی (وزیر امور اقتصادی و دارایی) در مصاحبه ای وضعیت وصول مالیات در کشور و فرار برخی از بنیادها و مؤسسات از پرداخت مالیات و اخلال در اوضاع اقتصادی کشور را تشریح کرد. وی با تأکید بر اینکه وزارت امور اقتصادی و دارایی به شدت با اخلال گران اقتصادی مقابله خواهد کرد گفت: «به دنبال تشکیل حوزه مالیاتی خاص برای تشخیص و وصول مالیات های کلان و تحت نظر قرار دادن دارندگان درآمدهای بالا هستیم که میزان درآمد خود را به شیوه های گوناگون پنهان می کنند. اخیراً چند مورد کشف و پیگیری شده است.»

وی افزود: «در شرایط فعلی که کشور با جنگ تحمیلی و توطئه های مختلف روبه رو است فرار از مالیات و عدم اجرای قوانین، غیرقابل تحمل می باشد و جمهوری اسلامی ایران اجازه نمی دهد که عده ای در روند اقتصادی کشور اخلال کنند و عملاً علیه نظام عمل نمایند و ما با آنها به عنوان جنایت کار اقتصادی زمان جنگ برخورد خواهیم کرد.» وزیر اقتصادی و دارایی افزود: «اخیراً با اطلاعاتی که از طریق مردم حاصل گردید و روش های خاصی که اتخاذ شد، مؤسسه ای که تحت عنوان بنیاد نبوت به فعالیت های غیرقانونی اشتغال داشته مورد توجه قرار گرفت. این بنیاد با اهدافی از قبیل امور خیریه و عام المنفعه و از طریق ایجاد مراکز فرهنگی، مذهبی و درمانی، مبادرت به فعالیت می کرده و در همین پوشش با فرار از مالیات و خلاف کاری های اقتصادی متعدد به اقتصاد کشور لطماتی وارد کرده است.»

آقای ایروانی در ادامه به وضعیت وصول مالیات های کشور پرداخت: «طی پنج ماهه اول سال جاری کل وصولی مالیات ها 5 درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد داشته است. در همین مدت رشد وصولی مالیاتی مستقیم بالغ بر 10 درصد بوده است درحالی که مالیات های غیرمستقیم تقریباً ثابت مانده و رشدی نداشته است. در همین مدت وصولی مالیات های مشاغل نسبت به مدت مشابه سال گذشته 40 درصد رشد کرده و مالیات حقوق 11 درصد افزایش نشان می دهد. ... افزایش میزان وصولی مالیات ها در پایان شهریورماه نسبت به مدت مشابه سال گذشته، بالغ بر 13 میلیارد ریال بوده است.»(1)

2 72

امروز بسته ای جاسازی شده در یک اتومبیل ژیان، در بلوار کشاورز تهران منفجر شد. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی در ساعت 14:55 امروز بسته ای تخریبی که داخل یک اتومبیل ژیان تعبیه شده بود، در بلوار کشاورز، کوچه سعید، منفجر شد. انفجار در نزدیکی ساختمانی رخ داد که محل کار طهماسب مظاهری معاون نخست وزیر و سرپرست بنیاد مستضعفان است. محلی که اتومبیل پارک شده بود تا دفتر سرپرستی بنیاد حداکثر 5 متر فاصله دارد. از سوی دیگر، با توجه به برگزاری نمایشگاه دستاوردهای بنیاد مستضعفان در

ص: 124

تصویر

ارتباط با جنگ تحمیلی در نزدیکی محل انفجار، به نظر می رسد هدف تروریست های بمب گذار احتمالاً این نمایشگاه بوده است... بر اثر این انفجار اتومبیل ژیان به کلی منهدم شد و شدت انفجار به حدی بود که تکه های ماشین را به اطراف پراکنده ساخت. در این حادثه حداقل هفت اتومبیل متعلق به اهالی و نیز اتومبیل سرپرست بنیاد مستضعفان متحمل خساراتی شد و چند نفر بر اثر اصابت شیشه های خرد شده مجروح شدند. این حادثه تلفات جانی نداشته است.(1)

گفتنی است که بعد از گذشت حدود یک ماه از این انفجار، عوامل آن در آذربایجان غربی به همراه یک عنصر ارشد عراقی دستگیر شدند. آنها قصد داشتند با استفاده از مواد منفجره در نقاط حساس و پرجمعیت بمب گذاری و خرابکاری نمایند.(2)

1 73

تحرکات نظامی در مرزهای شرقی جمهوری اسلامی ایران، آثار جنگ ایران و عراق در پاکستان و شرارت های مسلحانه در نقاط مرزی ایران و افغانستان از دیگر گزارش های امروز است.

وزیر دارایی سابق پاکستان (دکتر معتبر حسن) در سمینار بررسی سیاست خارجی پاکستان ضمن اعلام این مطلب که پاکستان به دستور امریکا نیروهای نظامی خود را در مرزهای ایران مستقر کرده است، خواستار همکاری کشورش با جمهوری اسلامی ایران جهت حفظ امنیت منطقه خلیج فارس بدون نیاز به حضور قدرت های بزرگ در منطقه شد.(3) برخی از مطبوعات پاکستان نیز با بررسی اوضاع بلوچستان ایران و پاکستان اعلام کردند که با ادامه جنگ ایران و عراق ممکن است پای پاکستان نیز به بحران کشیده شود.

روزنامه اردو زبان "نوای وقت" در گزارشی از "کویته" مرکز بلوچستانِ پاکستان نوشته است: «برخی عقیده دارند که امریکا پاکستان را برای حمله به ایران تحت فشار قرار داده است، اما پاکستان

ص: 125

تاکنون نخواسته است مستقیماً در جنگ خلیج [فارس] دخالت نماید.» این روزنامه اضافه کرده است: «نمی توان احتمال این مسئله را نیز مردود دانست زیرا آثار زیانبار جنگ خلیج فارس می تواند پای پاکستان را هم وارد بحران نماید، چراکه منطقه بلوچستانِ پاکستان به خلیج فارس ارتباط دارد.» این مقاله ضمن بررسی نسبتاً دقیق مرزهای آبی و خاکی پاکستان در منطقه بلوچستان و منافع موجود در آن می نویسد: «در "مکران" با کمک خارجی ها یک طرح بزرگ برای بلوچستان تدارک دیده شده بود که هنوز کار خود را آغاز نکرده است. سازمان دانشجویان بلوچ در "مکران"، "چاغی" و "خاران" از اهمیت خاصی برخوردارند. طرح اعزام دانشجویان بلوچستان به ویژه دانشجویان منطقه "مکران" به امریکا آغاز شده است و تاکنون جمع کثیری از آنها اعزام شده اند.»

در ادامه این مقاله آمده است: «قبل از انقلاب ایران مرکز فرماندهی سازمان نوجوانان ملی گرای بلوچستان در عراق بود که اکنون این مرکز در آنجا نیست ولی در "مکران" افراد حامی ایران اندک هستند ... اگرچه قاچاق، روابط اهالی دو بلوچستان را به هم نزدیک تر ساخته است ولی اگر آتش جنگ خلیج[فارس] بلوچستان پاکستان را نیز فراگیرد، بلوچ های مرزنشین یقیناً به نفع پاکستان وارد کارزار خواهند شد....»(1)

قرارگاه ثامن الائمه گزارش داد: «در مرز افغانستان تعدادی تانک از قوای 4 زرهی افغانستان به سمت "اسلام قلعه" حرکت کرده و میلیشیاهای دلاور از "کلاته قاضی"، انور هفت بلا"، "کمبودانی" و "قدوس آباد" در آماده باش به سر می برند.» در ادامه گزارش آمده است: «با ربوده شدن 700 رأس گوسفند به وسیله "فضل احمد گرگ" و همچنین ربوده شدن 10 تن از اهالی "چاه داور پناه" و تحرکات نیروهای میلیشیای افغانستان و اعلام همکاری با نیروهای دولتی، احتمال درگیری و مین گذاری وجود دارد.»(2)

74

امروز یک صد تن از اسیران مسن و معلول عراقی به طور یک جانبه آزاد شدند. این اسیران در فرودگاه مهرآباد به نمایندگان صلیب سرخ جهانی تحویل شدند تا از طریق ترکیه عازم کشورشان شوند.(3)

امروز تعدادی از اسیران مسن و معلول عراقی به طور یک جانبه آزاد شدند.

ضمیمه گزارش 62: نامه وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران

ص: 126

خطاب به دبیرکل

همان طور که جناب عالی مطلعید مدت زمانی است که از حضور گسترده کشتی های نظامی دولت ایالات متحده در خلیج فارس سپری شده است و باعث تشدید بحران در منطقه گردیده است. هر روز که سپری می شود قوانین و مقررات مربوط به تردد آزاد کشتی ها و پرواز هواپیما در آب های خلیج فارس و دریای عمان را آشکارا نقض می کند و این دولت به تهدید جدی جمهوری اسلامی ایران متوسل شده است. نگرش های قلدرمآبانه ایالات متحده در این منطقه حساس وضعیت انفجارآمیزی را ایجاد کرده است و هر لحظه احتمال می رود صلح و امنیت بین المللی به طور جدی و غیرقابل کنترل به مخاطره افتد.

جمهوری اسلامی ایران جهت جلوگیری از گسترش بیش از بیش یاغی گری، تاکنون خویشتنداری بسیاری از خود نشان داده است. در هرحال توجه جناب عالی را به اقدامات جدی و خطرناک ایالات متحده جلب می نماییم. کشتی باری ایران - اجر با ثبت تجاری در حال حمل مواد خوراکی و خواربار در ساعت 23:35 مورخ 21 سپتامبر 1987 در آب های بین المللی از سوی یک هلی کوپتر توپدار کشتی های نظامی ایالات متحده مورد حمله واقع شد. تعدادی از کارکنان آن شهید و تعدادی نیز توسط نیروهای امریکایی به اسارت گرفته شدند. ایالات متحده هماهنگ با این اقدامات ادعا کرد که از این کشتی در حال مین گذاری در آب های منطقه ای تصویربرداری کرده است. متعاقب آن مدعی شد که تصاویر را نمی توان نسخه برداری کرد. به علاوه ایالات متحده جهت از بین بردن اسناد جنایات خویش کشتی را به آب های سرزمین بحرین انتقال داد و سپس ادعاهای واهی نمود. دولت ایالات متحده که مدعی بی طرفی در جنگ تحمیلی علیه جمهوری اسلامی ایران می باشد نمی تواند هیچ دلیل قانونی در ارتکاب چنین جنایات وحشیانه خود در نقض کلیه اصول و مقررات بین المللی ارائه دهد. بدیهی است که انگیزه اصلی در ورای این چنین ماجراجویی نظامی خطرناک از سوی ایالات متحده تنها به منظور وارد ساختن فشار سیاسی و دخالت در امور جمهوری اسلامی ایران صورت می گیرد.

پرواضح است که ادعای ایالات متحده مبنی بر اینکه کشتی در حال مین گذاری در آب ها بوده، کاملاً کذب می باشد و صرفاً جهت وارد ساختن خدشه به اعتبار جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است. چگونه این کشتی که از سرعت کمی برخوردار است و یک کشتی تجاری و غیرنظامی است به منظور مین گذاری استفاده شود؟ در حقیقت، ایالات متحده با این ادعاهایش با استناد به استدلال هایش خود عامل بی ثباتی است که به این کشتی حمله کرده است و نهایتاً اسناد جنایات خود را که مهم ترین سند در بی اساسی ادعاهایش می باشد را محو نموده است.

دولت جمهوری اسلامی ایران تحت چنین شرایطی مؤکداً از جناب عالی و جامعه بین المللی درخواست می نماید که شدیداً این گونه اقدامات تجاوزگرانه ایالات متحده را محکوم نمایید و ضمن درخواست از شورای امنیت جهت تحقیق، توجه آن را به این تجاوز آشکار جلب می نماید که به شدت صلح و امنیت بین المللی را به مخاطره افکنده است. همچنین دولت ایالات متحده می بایست وادار شود که خسارات وارده را جبران نماید و نیروهایش از منطقه عقب نشینی کنند.

علی اکبر ولایتی - وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران(1)

ص: 127

ص: 128

1 76

حملات هوایی عراق امروز با حمله به تأسیسات گاز "بیدبلند"، تأسیسات نفتی بهرگان و حمله به دو نفتکش و یک کشتی تجاری در خلیج فارس ادامه یافت.

دو هواپیمای عراقی ساعت 9:15 صبح تأسیسات گاز "بیدبلند" واقع در حوزه بهبهان را هدف ده بمب چتری خود قرار دادند که بر اثر آن هفت تن از کارکنان و دو تن از افراد گارد حفاظت به طور سطحی مجروح شدند. همچنین دستگاه تصفیه گاز و بخشی از ساختمان اداری به میزان 30درصد آسیب دید. این حمله تلفات جانی نداشت.(1) در ساعت 9 صبح نیز چند هواپیمای دشمن پس از تجاوز به حریم هوایی ایران در خلیج فارس و مواجه شدن با آتش پدافند هوایی، تأسیسات منطقه نفتی بهرگان را بمباران کردند.(2) در این حمله مخزن نفت شماره6، مخزن ذخیره و انتقال گازوئیل، پمپ های مربوط به نفت خام و لوله خروجی مخزن شماره8 خسارت دید.(3) در این حمله یکی از هواپیماهای مهاجم دشمن از نوع "میراژ" نیز هدف قرار گرفت و سرنگون شد.(4)

از سوی دیگر، دو نفتکش "شیروان" و "کورال اکیپ" برای بار دوم در هفته اخیر هدف حملات هوایی عراق قرار گرفتند. نفتکش "شیروان" که بر اثر حمله هفته قبل آسیب دیده بود ]ر.ک به 29/6/1366[ و یدک کشیده می شد، در ساعت 5:36 صبح امروز بار دیگر در نزدیکی جزیره خارک هدف موشک هواپیمای دشمن قرار گرفت. موشک به قسمت راست موتورخانه این نفتکش اصابت کرد و دچار آتش سوزی شد.(5) هواپیماهای عراقی همچنین علاوه بر حمله دیشب به نفتکش "کورال اکیپ"، برای بار دوم در ساعت 10:29 این نفتکش را هدف حمله قرار دادند. نفتکش کورال اکیپ با پرچم قبرس حرکت می کرد و پس از بارگیری از خارک عازم بندرعباس بود. این حمله زمانی که آتش سوزی ناشی از حمله نخست مهار شده بود و کشتی به طرف بندرعباس حرکت می کرد صورت گرفت.(6)

سومین حمله امروز دشمن به شناورها، حمله به کشتی تجاری غلّه بر "ایران - سپاه" بود. این حمله در ساعت 18:15 در مسیر جزیره لاوان به بوشهر انجام گرفت. موشک پرتاب شده به سوی این کشتی از نوع اگزوسه بود که به قسمت موتورخانه آن اصابت کرد و موجب آتش سوزی شد. در این حمله یکی از کارکنان کشتی شهید و یک تن دیگر مفقود شد. محموله این کشتی گندم بود. پس از این حمله کشتی به سوی جزیره لاوان یدک کشیده شد.(7)

2 77

پس از تصرف محدوده "انگشتی" در شمال جزیره صالحیه واقع در منطقه عملیاتی شلمچه به دست افراد دشمن و پس از درگیری های سه روز گذشته در این محدوده، امروز نیروهای خودی تلاش کردند آن را بازپس گیرند. در ساعت 17:30، قبل از تاریک شدن کامل هوا، دو دسته از

ص: 130

نیروهای خودی به همراه چند تانک سعی کردند دشمن را غافل گیر کنند ولی به محض شروع عملیات، تانک اول ترکش خورد و رادیاتور آن سوراخ شد و متوقف گردید. نیروهای پیاده نیز که از دو محور چپ و راست وارد عمل شده بودند، با آتش پرحجم دشمن و مین هایی که دشمن به تازگی روی زمین پخش کرده بود، روبه رو گردیدند و تعدادی شهید و مجروح شدند. نیروهای دو محور هنگامی در محدودة انگشتی الحاق کردند که امکان پشتیبانی از آنها نبود. در پی آن دشمن با اجرای آتش شدید خمپاره 60 و ادوات سنگین توانست مجدداً انگشتی را در ساعت 8 شب تصرف نماید.(1)

قرارگاه کربلا که مسئولیت پدافند منطقه عملیاتی کربلای5 را به عهده دارد، در ادامه گزارش خود از این درگیری آورده است: «به طور کلی این منطقه از زمان عملیات کربلای5 به بعد به دلیل بدی شکل پدافند و باتلاقی بودن زمین و مَدهای بلند آب، از کار مهندسی محروم بود و در عوض دشمن در این مدت 6 ماه توانسته خط خودش را محکم کرده و این زائده را از ما پس بگیرد. در مجموع در این مدت ما در این منطقه فقط درگیر مهار آب و خشک کردن زمین بوده ایم و بیش ترین تلفات را هم این منطقه از ما گرفته است؛ چرا که دشمن هم از طرف صالحیه و هم از طرف مقابل در این منطقه بر نیروهای خودی مسلط بوده و خاکریزهای ما کوتاه و سنگرهای ما ضعیف باقی مانده و خمپاره60 که مدام روی آنها ریخته، از بین رفته اند.»(2)

1 78

در کردستان ایران چند تن از نیروهای خودی در درگیری های امروز با عناصر ضدانقلاب به شهادت رسیدند. عناصر کومه له در جاده کوره کوزه به بانه با حمله به نیروهای تأمین جاده - که جمعی ژاندارمری بودند - دو تن از آنها را به شهادت رساندند.(3) در منطقه بوکان نیز نیروهای پاسگاه "خالو شیخان" با افراد دمکرات درگیر شدند که در این درگیری یکی از نیروهای خودی به شهادت رسید.(4)

2 79

عملیات گروه های ضدانقلاب در مناطق شمال غرب کشور برخلاف سال های قبل، امسال حدود چهارماه زودتر و با توانی بیش تر آغاز شده است. خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی از سنندج به بررسی این موضوع پرداخته است: «چند پایگاه سپاه از جمله پایگاه روستای "توریوکه" در محور دیواندره - سنندج سقوط کرده و کمین های ضدانقلاب در محور سنندج - همدان به شدت افزایش یافته است. هیزهای بیستون، شاهو و زاگرس (از واحدهای نظامی حزب دمکرات) به اطراف کامیاران هجوم آورده و بیش از 30 تن از نیروهای خودی را به شهادت رسانده اند و درگیری ها در اطراف سنندج افزایش یافته است. عناصر ضدانقلاب با خانواده های خود در اماکن مختلف مثل پارک های سنندج بعد از نیمه شب ها دیدار دارند.»

خبرگزاری جمهوری اسلامی در ادامه برای فعالیت زودرس گروه های ضدانقلاب چهار دلیل ذکر کرده که خلاصه آن چنین است:

«1- فشار رژیم بغداد به گروه های ضدانقلاب و دادن امکانات سرشار به آنها برای ایجاد

ص: 131

ناامنی بیش تر در ایران، به ویژه در تقابل با عملیات های ایران در چهار استان شمال عراق.

2- عملکرد دوگانه در برخورد با ضدانقلاب.

3- تلاش گروه های ضدانقلاب برای به دست آوردن پایگاه مردمی و استفاده درست از آن.

4- مشکلات اقتصادی و اجتماعی به ویژه وجود بیکاری بیش از حد و نبودن اشتغال لازم در منطقه از عوامل مهم نارضایتی و ایجاد زمینه فعالیت گروه های ضدانقلاب است. علاوه بر آن، می توان ایجاد جوّ نارضایتی توسط کارکنان ادارات را برشمرد که البته این نارضایتی تراشی به وسیله کارکنان بومی صورت می گیرد. همچنین مشکلات قضایی مردم نیز یکی از مسائلی است که هیچ گاه برخورد اصولی و یکنواخت با آن نشده است.»(1)

1 80

نشریه انگلیسی "ساندی تلگراف" در گزارشی از اوضاع جنگ نوشته است: «بسیاری از دیپلمات های مقیم تهران معتقدند ایران خود را برای حملات وسیع جدید آماده می سازد. انتظار می رود این عملیات علیه بندر حیاتی بصره در جنوب عراق صورت گیرد. در پاسخ به درخواست فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای جذب نیرو، سیل جوانان به سوی جبهه ها جاری شده است.» این نشریه ضمن اظهار تعجب از هیجان و اشتیاق داوطلبان جنگ، افزوده است: «حمله امریکا به کشتی ایران - اجر احساسات میهن دوستی مردم ایران را مجدداً به نقطه جوش رسانده است. آمادگی ایران برای حمله درحالی است که اقدامات دیپلماتیک برای خاتمه دادن به جنگ متوقف شده است.»(2)

2 82

در ششمین روز از هفته دفاع مقدس میلیون ها دانش آموز در سراسر کشور با راه پیمایی های گسترده بر ادامه جنگ تا پیروزی نهایی تأکید کردند. دانش آموزان پسر و دختر تهرانی نیز با حضور در مراسم راه پیمایی "روز جنگ و مدرسه" درحالی که شعارهایی مبنی بر پشتیبانی از رزمندگان اسلام سرمی دادند، پلاکاردهایی با مضمون "ما تا آخر ایستاده ایم"؛ "ما به اسلام و امام وفادار خواهیم ماند"؛ "خلیج فارس ایران را گورستان متجاوزین خواهیم کرد" با خود حمل می کردند. همچنین جمعی از برادران و خواهران دانش آموز درحالی که کفن پوشیده و هرکدام یک جلد کلام الله مجید در دست داشتند، در پیشاپیش راه پیمایان در حرکت بودند. در این حال، جمعی از اعضای بسیج کارگری و انجمن اسلامی کارخانجات مختلف تهران نیز که در دانشگاه تهران حضور یافته بودند، با شعارهای اسلامی و انقلابی از دانش آموزان استقبال کردند. آدمک های به دار آویخته شده ریگان، صدام و فهد از صحنه های دیدنی راه پیمایی دانش آموزان بود. علی شمخانی فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران، در جمع راه پیمایان طی سخنانی با اشاره به "تز جنگ بدون برنده" که امریکا از دو سال پیش طرح و دنبال می کرد، گفت: «با انجام عملیات موفقیت آمیز کربلای 5 و انهدام ماشین جنگی رژیم صدام این تز به کلی زیر سؤال رفت و سپاهیان اسلام ثابت کردند که می توانند جنگ را با پیروزی قاطع نظامی به اتمام برسانند.»(3)

ص: 132

تصویر

تصویر

در ششمین روز از هفته دفاع مقدس دانش آموزان کشور در پشتیبانی از رزمندگان راه پیمایی کردند.

ص: 133

1 82

مردم ایران علاوه برحضور داوطلبانه در جنگ، با کمک های نقدی و غیرنقدی نقش مهمی در پشتیبانیِ جنگ ایفا می نمایند. علی پور معاون اجرایی "ستاد جذب و هدایت کمک های مردمی به جبهه های جنگ" در مصاحبه ای عملکرد این ستاد را تشریح کرد: «از شروع جنگ تحمیلی، امت همیشه در صحنه و ایثارگرمان بنا به تعهد الهی خود تشخیص دادند که باید پشتیبانی جبهه و جنگ را به عهده بگیرند و جایی که دولت نمی تواند وارد عمل شود، مستقیماً ایثارگرانه وارد می شوند. در سال 65 از مردم، کمک های بسیار ارزنده جمع آوری شد. در این سال استان ها و شهرستان های زیر پوشش این ستاد جمعاً حدود 32 میلیارد ریال شامل کالا و وجه نقدی جهت ارسال به جبهه های نبرد حق علیه باطل در اختیار ستاد جذب و هدایت کمک های مردمی قرار دادند، که تفکیک آن بشرح زیر می باشد.

1- استان تهران حدود 19 میلیارد ریال که حدود 7 میلیارد ریال آن جمع آوری شده در گلزار بهشت زهرا(س) و ایام الله می باشد.

2- کمک های استان ها و شهرستان های هماهنگ با این ستاد (مازندران، گیلان، خوزستان، آذربایجان غربی، کردستان، کاشان، قزوین، گرگان، تنکابن، تاکستان، آبیک، شاهرود) حدود 12 میلیارد ریال می باشد.

3- کمک های خارج کشور جمعاً مبلغ 943 میلیون ریال می باشد که از کشورهای حوزه خلیج فارس جمع آوری گردیده است.»

علی پور در ادامه مصاحبه به نمونه ای از ایثارگری های خانواده شهیدان اشاره کرد: «اخیراً در یکی از روستاهای تاکستان چیزهایی را دیدیم که بی نظیر بود. این روستا بیش تر از تعداد خانوارش شهید داده است. خانواده های شهدا در مدت شبانه روز بخش عظیمی از نان جبهه ها را تأمین می کنند. حرکتی که در تاریخ بی نظیر است.»(1)

2 83

در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی سخنرانان قبل از دستور موضوع کشتار زائران حرم امن الهی به دست رژیم آل سعود، سخنان رئیس جمهور در سازمان ملل متحد، موضوع جنگ و مسائل داخلی از جمله مبارزه با گران فروشی، حمایت از محرومان و مقابله با ثروت اندوزی را مورد توجه قرار دادند. "رسول منتجب نیا" نماینده مردم شیراز با بیان اینکه امروز قوی تر از روز آغاز جنگ هستیم، هرگونه مداهنه و سازش را خلاف اسلام و روح انقلاب و مغایر با اهداف و ارزش های شهدا دانست و تأکید کرد: «هم اکنون که دشمنان ما در جهان به طور منسجم و هماهنگ در برابر ما و دین و انقلاب ما ایستاده و قصد شکست و نابودی همه ما را کرده اند، عقلاً و شرعاً بر فردفرد ما واجب و ضروری است که دست در دست هم داده و همه امکانات و نیروهای خود را بسیج کرده و از حریم اسلام و انقلاب دفاع کنیم و در این راستا از باندبازی، تحزب و گروه گرایی که موجب

ص: 134

اتلاف و تشتت نیروهای ما شده، پرهیز نماییم.»(1) در جلسه امروز مجلس شورای اسلامی همچنین اصلاحیه طرح قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران پس از اظهار نظر شورای نگهبان مورد بحث و بررسی قرار گرفت و ایرادهای وارد شده برطرف گردید.(2)

1 84

سومین گردهمایی ائمه جمعه سراسر کشور امروز با هماهنگی دبیرخانه ائمه جمعه در قم آغاز شد. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی اولین سخنران این گردهمایی آیت الله منتظری بود که بخشی از سخنان ایشان از طریق دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه در اختیار این خبرگزاری قرار گرفت. خبرگزاری جمهوری اسلامی در ادامة گزارش خود آورده است: «قائم مقام رهبری بخش عمده ای از سخنان خود را به جریان مکه اختصاص داده و تلویحاً از اینکه دنیای اسلام عمیقاً مسئولیت خود را در برابر حوادث مکه نشان نداده، گله و شکایت کردند. ایشان از اعضای سمینار دعوت کردند طرح مشترکی تهیه شود که با نظر و مشورت علمای دنیای اسلام نسبت به خلع ید حکام آل سعود از ادارة حرمین شریفین اقدام شود ... آیت الله منتظری تأکید ویژه ای در مورد ساده زیستی ائمه جمعه و پرهیز از تجملات مادی داشتند و فرمودند: هنگامی که ائمه جمعه مانند قشرهای محروم زندگی کنند، این امر باعث حفظ ارزش های انقلاب در جامعه می شود و مردم بهتر به انقلاب و اسلام خدمت می کنند ... ائمه جمعه باید اعتراض ها و انتقادها را با جان و دل پذیرا باشند و سعی شان بر این باشد که خود را گرفتار خط بازی سیاسی نکنند ... امروز جامعه هنوز تشنه مسائل اعتقادی و فقهی است و لزومی ندارد که ما این همه خود را در مسائل صرفاً سیاسی و یا جبهه گیری علیه افراد درگیر نماییم. فقیه عالیقدر در مورد نقش ائمه جمعه در انتخابات آینده مجلس اظهار داشتند: از آنجا که این برادران عزیز نقش مهمی در حفظ ارزش های اسلام و انقلاب به عهده دارند، نباید کاملاً در مورد انتخابات بی طرف بمانند، چه بسا ممکن است عناصر ضدانقلاب و معلوم الحال در این جریان نفوذ کنند و خدای ناکرده در آینده ضربه هایی به اسلام و انقلاب وارد سازند. به هر حال ائمه جمعه باید به شکلی معقولانه در این جریان نظارت داشته باشند. ایشان همچنین به ائمه جمعه توصیه کردند که باید مردم را در انتخاب کاندیداها آزاد بگذارند.»(3)

در ادامة گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی آمده است: «آیت الله مشکینی نیز در اولین روز سمینار گفت: متأسفانه عده ای از روحانیون به تجملات زندگی پرزرق و برق تمایل و عادت کرده اند. این امر سبب بدبینی مردم شده است و باید هر چه زودتر ائمه جمعه که گرفتار این گونه مسائل هستند زندگی ساده ای را در پیش بگیرند. ... باید مشکلات خود را بی پرده مطرح کنیم تا انقلاب اسلامی همچنان به پیش رود، ما اگر در این جلسات دردهای موجود را نگوییم این خیانت به انقلاب است.»

حجت الاسلام مقتدایی عضو شورای عالی قضایی در ادامه سمینار طی سخنانی درباره

ص: 135

مشکلات قضایی کشور گفت: «به دلیل حساسیت امر قضا و کافی نبودن حقوق قضات، جذب نیروهای مورد نیاز همواره با مشکلاتی روبه رو است و علاوه بر آن هنوز قضاتی که مشغول خدمت هستند در بررسی پرونده های قضایی اشکالات شرعی و قانونی دارند و به خوبی نمی توانند دقیقاً پرونده ها را بررسی و مطالعه نمایند. ... در موارد دیگری خلأ قانونی وجود دارد که دستگاه قضایی باید با در نظر گرفتن مصلحت انقلاب عمل نماید. ...»

خبرگزاری جمهوری اسلامی در ادامة گزارش خود آورده است: «حجت الاسلام محتشمی وزیر کشور نیز در این گردهمایی گفت: در برخی از شهرها جوسازی های زیادی علیه وزارت کشور می شود و من از ائمه محترم جمعه درخواست می کنم که واقع بینانه مسائل را درک کنند و به افراد فرصت طلب اجازه ندهند که از موقعیت مردمی ائمه جمعه برای رسیدن به اهداف مورد نظر خود بهره برداری سوء نمایند. در شرایطی که یک عنصری را در یک شهر عزل یا نصب می کنیم، براساس دلایل و شواهد قانع کننده است و نباید عده ای از این گونه اقدامات ما دلگیر شوند ... به دلیل حجم گسترده کارها در استانداری ها و فرمانداری ها ما همواره در جذب نیروهای مورد نیاز دست به عصا هستیم، برخی از پست ها در مناطق مختلف کشور خالی است و از دوستان و افراد متعهد همیشه مصراً می خواهیم که پست های خالی را پر کنند ... وی در پایان تأکید کرد: یک هدف عمده در وزارت کشور بها دادن واقعی به پابرهنه ها است و ما شدیداً با مواردی که با اقشار محروم در نهادهای اجرایی برخورد نامناسب شود، برخورد خواهیم کرد.»(1)

1 85

شرط همکاری جمهوری اسلامی با سازمان های بین المللی، تأیید متجاوز بودن عراق، اعلام شد. در حالی که رسانه های جهان در گزارش های خود از عقب نشینی ایران از مواضع خود برای پایان جنگ، خبر می دهند. آقای هاشمی رفسنجانی در مصاحبه با شبکه تلویزیونی ای.تی.ان انگلیس اعلام کرد: «جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفته است قبل از آنکه عراق به عنوان متجاوز معرفی شود هیچ گونه همکاری با سازمان های بین المللی انجام ندهد و هرکس که مایل است که واقعاً در خاتمه دادن به جنگ قدم بردارد، نخست باید عراق را به عنوان متجاوز اعلام کند. با وجود این به دبیرکل سازمان ملل متحد اعتماد داریم و به وی گفته ایم حاضریم روی این مبنا (معرفی متجاوز) همکاری کنیم.»

رئیس مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سؤال که "آیا گمان نمی کند در شرایط حاضر خطر یک برخورد جدی و بزرگ در خلیج فارس موجود است، گفت: «من فکر می کنم چنین خطری وجود دارد ... تابه حال که اینجا نتوانستند کار زیادی بکنند. اگر راه این است که عراق شرارت نکند تا خلیج فارس امن شود نیازی به حضور کشتی ها [کشتی های نظامی] ندارد آنها می توانند به عراق فشار بیاورند شرارت نکند. طبعاً ما هم کاری نخواهیم کرد. اگر فرض کنیم آنها نخواهند دست عراق را ببندند یا فرض کنیم زورشان نمی رسد و عراق خودش عمل

ص: 136

می کند، ناامنی در خلیج فارس با حضور کشتی ها کم تر نمی شود که بیش تر هم خواهد شد. آن موقع کسانی که کشتی ها را فرستادند شاید وادار بشوند که عکس العمل از خود نشان بدهند که در این صورت، به نظر خطر بیش تر خواهد شد.»(1)

وی افزود: «ایران برای مقابله با حوادث احتمالی در خلیج فارس برنامه های متناسب دارد و اگر تحرکات در همین حد فعلی باشد، عکس العمل ما نیز در همین حد خواهد بود، ولی چنانچه درگیری وسیع تر شود، طبعاً ما هم به همان میزان عکس العمل نشان می دهیم. ما بنا نداریم برای بدتر شدن اوضاع در خلیج فارس پیش قدم شویم. اما اگر جلوی صدور نفت ما را در خلیج فارس بگیرند، ما هم جلوی صدور نفت شرکای عراق را می گیریم و برای این کار وسایل و ابزار لازم را دراختیار داریم.»(2)

آقای هاشمی رفسنجانی درمورد اعزام مین جمع کن از انگلستان به خلیج فارس گفت: «اولین اثر اعزام مین جمع کن از سوی کشور بریتانیا به خلیج فارس این است که ملت ما را که بدبین است به سیاست انگلیس، بدبین تر می کند، ما اکنون انگلیس را به صورت یک دنباله رو سیاست امریکا می بینیم و کینه شخصی را دارند نشان می دهند، لزومی نداشت این کینه را ابراز کنند چون هیچ حسنی هم برای آنها نخواهد داشت، یعنی کاری هم در کم کردن خطر مین ها نمی توانند انجام دهند و تشنج را هم درمنطقه زیاد می کنند.»(3) وی درباره واکنش ایران درقبال تلاش احتمالی دولت های غربی برای جلوگیری از صدور نفت ایران گفت: «اگر چنین اتفاقی بیفتد ما هم جلوی صدور نفت شرکای عراق را خواهیم گرفت.»(4) آقای هاشمی درباره روابط ایران با شوروی گفت: «ما فکر می کنیم روابط ما با روس ها به حد نصاب مطلوب برسد. مسئله اسلحه روس ها هم حل می شود. به هرحال ما چون همسایه هستیم و باهم مرزهای طولانی داریم، دو کشور به این نتیجه رسیدند که نمی توانیم روابط دوستانه نداشته باشیم.»(5)

1 86

ناظران غربی تأکید رئیس مجلس شورای اسلامی بر لزوم اعلام متجاوز بودن عراق به عنوان یکی از شرط های اساسی خاتمة جنگ را نشانة سخت تر شدن موضع ایران برشمردند. این موضوع در مطبوعات انگلیس انعکاس قابل توجهی داشته است. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از لندن، در هفته های اخیر رسانه ها و برخی از دولت های غربی این تصور را در افکار عمومی ایجاد کرده بودند که ایران اکنون برکناری صدام را ضروری نمی داند.

روزنامه "تایمز مالی" در این باره نوشته است:«تأکید آقای رفسنجانی تلاش های صلح سازمان ملل را در تاریکی فرو برده است. اگر برکناری صدام واقعاً یکی از شروط اساسی ایران باشد، تمام تلاش های دیپلماتیک بیهوده خواهد بود؛ زیرا نه تنها عراق بلکه پنج عضو دائمی شورای امنیت نیز این خواسته را غیرقابل قبول می دانند.» این روزنامه انگلیسی همچنین معتقد است که موضع جدید ایران ممکن است باعث از سرگیری تلاش ها به منظور تحریم فروش اسلحه به ایران شود.

ص: 137

روزنامه "دیلی تلگراف" نیز در این باره نوشته است: «سخت شدن شرایط صلح ایران، حرکت سازمان ملل برای برقراری آتش بس را از مسیر خود خارج کرده است ... در اجلاس جمعه گذشته شورای امنیت، موفقیت شوروی و چین در متقاعدساختن سایر اعضای شورا به پذیرفتن ادامه تلاش های دیپلماتیک بر این پایه قرار داشت که ایران با کنارگذاشتن درخواست سرنگونی صدام، شاخه زیتون ارائه کرده است. اما آقای رفسنجانی با تأکید مجدد بر این شرط و اعلام تعهد نسبت به اجرای یک جنگ طولانی، این نظر بدبینان را تأیید کرد که ایران صرفاً به دنبال کسب وقت بیش تری می باشد.»

روزنامه ایندیپندنت نیز نوشته است: «در شرایطی که تلاش صلح سازمان ملل رفته رفته از هم پاشیده می شود، انتظار می رود جنگ در هفته های آینده شدت بگیرد.»(1)

1 87

دکتر ولایتی وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران پس از یک سفر نسبتاً طولانی به نیویورک به منظور فراهم کردن زمینه حضور و سخنرانی رئیس جمهور در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و مذاکره با رهبران و مقام های کشورهای دیگر، به ایران بازگشت. وی در گفت وگوی کوتاهی اهمیت اجلاس مجمع عمومی و دستاوردهای آن را تشریح کرد: «اجلاس سال جاری سازمان ملل به خاطر شرکت هیئت ایرانی و طرح مسئله جنگ تحمیلی و اوضاع خلیج فارس، در مرکز توجهات بین المللی قرار داشت که شرکت آقای خامنه ای ریاست جمهوری شکل خاصی به فعالیت جمهوری اسلامی داده بود. تلاش هیئت ایرانی مانع از تحمیل سازش به جمهوری اسلامی ایران و جلوگیری از تصویب قطعنامه دیگری برای تحریم فروش سلاح به ایران گردید.»(2)

2 88

طارق عزیز معاون نخست وزیر و وزیر امورخارجه عراق در یک مصاحبه اختصاصی با رادیو امریکا، رضایت عراق را از تصمیم دو روز قبل اعضای دائمی شورای امنیت دربارة تعویق تحریم تسلیحاتی ایران ابراز کرد و گفت: «از تصمیمات شورای امنیت بسیار راضی ام. نکته مهم دیدار وزیران خارجه پنج قدرت بزرگ جهان این است که آنها در مورد خلیج فارس هم رأی مانده اند … دل نگرانی ما این بود که آنها تصمیم به تکه پاره کردن قطعنامه598 بگیرند. این قطعنامه باید همان طور که نوشته شده اجرا شود و نه به نحوی که جمهوری اسلامی مایل است آن را تعبیر کند. عراق خواستار اجرای کامل قطعنامه است و میلی متری موضعش را تغییر نخواهد داد. اولین نکته قطعنامه آتش بس و عقب نشینی نیروها به مرزهای شناخته شده بین المللی است.» وی همچنین گفت: «با اینکه 5 عضو شورای امنیت در مورد اجرای جنگ هم رأی باقی مانده اند، برخی از آنان در مورد قطعنامه 598 دچار تردید هستند. ولی این اعضا به زودی به واقعیت پی خواهند برد. برخی از اعضای شورا مایلند که ایران را راضی نگاه دارند و در ضمن منابع مالی شان را نیز از دست ندهند. بدین ترتیب به ایران پیش از آنچه لازم است وقت می دهند.»

ص: 138

تصویر

طارق عزیز افزود: «ولی به زودی کلیه اعضای شورا به این نتیجه خواهند رسید که ایران حاضر به پذیرفتن قطعنامه نیست. شورا نمی تواند ماه ها صبر کند.»

رادیو امریکا نیز در این باره گفت: «طارق عزیز از موضع فرانسه در مورد جنگ ایران و عراق راضی است ولی با سختی با موضع شوروی در این مورد مخالفت می کند. وی با وجود اینکه می گوید شکی ندارم که ایران مایل به خاتمة جنگ نیست، ولی به آینده خوش بین است و در مورد آن می گوید: دلیل خوش بینی من در مورد وضع شورای امنیت است. تا چند روز قبل گمان می کردم که شورا تصمیم به تغییر دادن قطعنامه 598 خواهد گرفت ولی می بینیم که شورا هم راضی باقی مانده است.»(1)

1 89

وزیر دفاع امریکا (کاسپار واینبرگر) که به منظور اطمینان دادن به کشورهای مرتجع عرب از تداوم عملیات امریکا در خلیج فارس به منطقه سفر کرده است، در مصاحبه با شبکه "ای.بی.سی" امریکا گفت: «آنچه که در منطقه انجام می گیرد به خاطر حفظ آزادی دریاها، کشتی رانی و حمل و نقل کالاهای مهمی است که باید به آب های بین المللی برسند. کاری که درحال حاضر انجام می گیرد باید ادامه یابد.» وی درباره هدف امریکا از حضور نظامی گسترده در منطقه گفت: «هدف امریکایی ها مقابله با مین گذاری در آب های آزاد و بین المللی نیست بلکه پاسخ دادن به درخواست کشورهای دوست امریکاست که از ما تقاضای کمک کرده اند. به عقیده من آنچه که ما انجام می دهیم از آن نظر اهمیت دارد که ایران دریابد که جنگ به پایان می رسد و آنها نمی توانند با تهدید و ارعاب پیروز شوند. اما باید کاری انجام دهیم که کالاها و کشتی ها از خلیج بگذرند و درغیر این صورت باید اعتراف و قبول کنم که ایران با تهدید و ارعاب می تواند از عبور کشتی ها و کالاهای مهم جلوگیری کند.»

واینبرگر دولت ایران را غیرمنطقی خواند و تلویحاً خواستار نابودی آن شد و گفت: «امیدوارم که به زودی سازمان ملل بدون تأخیر بیش تر، تحریم تسلیحاتی را که به اجرا گذاشته شده، مورد تصویب قرار دهد تا به تدریج

ص: 139

توانایی جنگی ایران به پایان برسد، اگر چنین شود شاید در درازمدت دولت متفاوتی در ایران برسر کارآید؛ زیرا هیچ کس نمی تواند با یک دولت فناتیک و غیرمنطقی که اکنون وجود دارد سروکار داشته باشد، ولی امیدواریم که تلاش های دیپلماتیک سازمان ملل به نتیجه برسد.»(1)

در همین حال یونایتدپرس گزارش داد که به هنگام دیدار واینبرگر از بحرین واشنگتن متعهد گردیده است درقبال هرگونه گسترش جنگ ایران و عراق از قلمرو بحرین دفاع کند. "ساموئل زاکم" سفیر امریکا در بحرین گفت: «ریگان به امیر این شیخ نشین اطلاع داده است که امریکا از این کشور در مقابل تهاجم کشورهای خارجی دفاع می کند.» یونایتدپرس افزوده است که تضمین امریکا زمانی است که دول عرب خلیج فارس در بعضی موارد به درستی درباره عزم امریکا به ماندن در منطقه نگرانی دارند. زاکم گفت: «من دریافته ام که اگر شما عزم ادامه نبرد را نشان دهید، ایرانیان به خاطر آن به شما احترام می گذارند و زمانی که فرار کنید نه فقط احترام مخالفان خود بلکه اعتماد متحدانتان را نیز ازدست می دهید.»(2)

1 90

سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در واکنش به سخنان خصمانه و مداخله گرانه واینبرگر، امریکا را ناقض قوانین و مقررات بین المللی و تعهدات مندرج در بیانیه الجزایر اعلام کرد و گفت: «اظهارات وی مبنی بر امکان حمله مجدد علیه کشتی های ایران توسط امریکا دلیل آشکاری بر روحیه ماجراجویانه هیئت حاکمه امریکا و اهداف آنان در متشنج کردن اوضاع خلیج فارس و ناامن نمودن تردد کشتی رانی در آب های بین المللی است. همان گونه که ما پیش بینی کرده بودیم حضور نیروهای بیگانه به ویژه نیروهای مداخله گر امریکا موجب افزایش تشنج و درگیری در منطقه حساس خلیج فارس شده است و اگرچه جمهوری اسلامی ایران تصمیم و توان مقابله با این گونه تجاوزات را داراست اما روند مداخله امریکا و حرکت های ماجراجویانه این کشور هشداری برای سایر کشورهای منطقه است که یا باید تابع بی چون و چرای تسلط و حضور نظامی امریکا در منطقه باشند و یا قربانی باج گیری آن شوند.»(3)

2 91

اهداف وزیر دفاع امریکا از سفر به منطقه مورد بررسی بسیاری از رسانه های داخلی و خارجی قرار گرفته است. نشریه "گزارش" در این باره نوشته است: «سفر واینبرگر به منطقه در وضعیتی که جّوِ بی اعتمادی به امریکا گسترش یافته، در پاسخ به این سؤال صورت گرفته است که آیا کشورهای کوچک تر منطقه متقاعد شده اند که امریکا در منطقه باقی خواهد ماند یا نه و در حالی است که فشارهای داخلی امریکا برای محدود کردن اختیارات رئیس جمهور هنوز پایان نیافته است و آسیب پذیری امریکا و کشورهای منطقه درقبال اقدامات ایران هر روز بیش تر آشکار شده و امریکا سیاست محافظه کارانه ای در پیش گرفته است. سعودی ها و کویتی ها که در بین اعضای شورای همکاری بیش ترین تلاش را در دعوت از نیروهای امریکایی داشتند به این

ص: 140

نتیجه رسیده اند که امریکا به دنبال کسب منافع و مصالح خود بوده و از درگیری جدی با ایران پرهیز می کند. در چنین اوضاعی "واینبرگر" با هدف متقاعدکردن آنها به ادامه حضور نیروهای امریکا در خلیج فارس، ابلاغ معذرت خواهی ریگان به فهد به خاطر لغو معامله فروش موشک های ماوریک - که پنج ماه قبل کنگره با فروش آنها مخالفت کرد - و دادن روحیه به نظامیان امریکا در خلیج فارس به منطقه سفر کرده است.(1)

رادیو بی.بی.سی نیز درباره هدف این سفر گفت: «واینبرگر به این منطقه آمده بود که کشورهای منطقه را مطمئن سازد که فشارهای داخلی در امریکا باعث نخواهد شد این کشور از حمایت آنها دست بردارد. برای کشورهای منطقه خلیج فارس نکته مهم، آسیب پذیری آنان در مقابل ایران است. آنها طی شش سال گذشته کوشیده اند یک سیاست ملایم درقبال ایران درپیش گیرند تا دچار تلافی جویی این کشور نشوند. به هرجهت برای کشورهایی نظیر کویت و بحرین خطر تلافی جویی ایران و درگیری با این کشور به حدی زیاد شده است که چاره ای جز درخواست کمک از امریکا نداشتند. برای کشورهایی نظیر امارات عربی متحده که خود را آسیب پذیرتر احساس می کنند، حضور نظامی آشکار امریکا در خلیج[فارس] ناراحت کننده است؛ زیرا ممکن است باعث تلافی جویی هایی شود که این کشورها همیشه از آن اجتناب کرده اند. کشورهای منطقه خلیج[فارس] به طور خصوصی از برقراری تحریم ارسال اسلحه به ایران حمایت می کنند و معتقدند چنین کاری از توان جنگی ایران خواهد کاست ولی این حرف ها تنها به طور خصوصی مطرح می شود، چون به طور آشکار از آنجا که این کشورها خود را آسیب پذیر احساس می کنند نمی خواهند در هرگونه اقدامی علیه ایران در کنار دشمنان آن کشور قرار گیرند.»(2)

خبرگزاری رویتر نیز به نقل از دیپلمات ها گزارش کرده است: «مقام های عرب در جنوب خلیج[فارس] یک مرز محتاطانه ای بین امریکا و ایران قائل می شوند. آنها در خفا از حضور امریکا در خلیج [فارس] خشنود هستند ولی از کاهش حساب شده نیروهای خارجی در منطقه ناراحت نخواهند شد. ملحق شدن نیروهای اروپایی به نیروهای امریکایی در خلیج فارس سبب خواهد شد کشورهای عرب منطقه در مقابل بمباران های تبلیغاتی ایران در این مورد که آنها بازیچه دست شیطان بزرگ هستند، بیش تر مقاومت کنند.»(3)

1 92

علامه حسین فضل الله از روحانیون برجسته لبنان با تشریح اهداف امریکا از حمله به کشتی "ایران - اجر" امکان هرگونه موفقیت برای نیروهای امریکایی را در خلیج فارس بعید دانست و فشارهای استکبار جهانی را موجب به آتش کشیده شدن خاورمیانه اعلام کرد. وی گفت: «امریکایی ها خود از عدم امکان حصول هرگونه موفقیتی برای نیروهایشان در این منطقه آگاه هستند و بعید به نظر می رسد که به ریسک های خطرناک جدیدی دست بزنند. … خود امریکایی ها نیز حاضر به ادامه این ریسک نخواهند بود چرا که آنها هم اکنون در یک تنگنای دشوار

ص: 141

قرار گرفته اند و تنها به دنبال وسیله ای هستند تا بدون آبروریزی پای خود را از معرکه بیرون بکشند.» وی هدف امریکا از حمله به کشتی ایران - اجر را تحت الشعاع قراردادن سخنرانی مهم ریاست جمهوری ایران در سازمان ملل دانست و افزود: «این کار امریکا ابراز قدرت به مزدورانش در منطقه بود که از تأثیر اقدامات امریکا به شک افتاده بودند. هدف دیگر امریکا از این حمله یافتن راهی برای خروج از این بن بستی است که به دنبال حضور خود درمنطقه با آن مواجه شده بود و در نهایت هدف امریکا ایجاد زمینه تبلیغاتی برای مجازات بین المللی ایران است.»(1)

1 93

ارتش ترکیه در منطقه ای نزدیک به شمال عراق و مرز ایران یک مانور یک هفته ای برگزار کرد. در این مانور یگان هایی از نیروی زمینی ارتش ترکیه با ترکیب دو لشکر پیاده، تیپ زرهی و مکانیزه به استعداد 40 هزار تن و تعدادی هواپیمای شناسایی جهت عکس برداری و تعدادی هواپیماهای شکاری برای پشتیبانی نزدیک هوایی در مانور شرکت داشتند. این مانور در منطقه اشگاله، اردانوج، ساری قمیش، اتونس و تاتوان برگزار شد.(2)

2 94

فشارهای سوریه بر نیروهای ایرانی در لبنان و حزب الله لبنان - که از زمان نزدیکی این کشور به امریکا و کشورهای مرتجع عرب آغاز شده بود - با برگزاری جلسات متعدد و از بین رفتن شرایط منطقه ای از جمله شکست در نزدیکی سوریه به عراق، تا حدودی کاهش یافته است. سپاه لبنان در گزارشی از نتایج جلسه امروز خود با "نعمان مقدم" معاون وزیر خارجه سوریه نوشت: سوریه با آمدن پرواز به دمشق موافقت کرد ولی درمورد باز شدن راه برای تردد از لبنان و آمدن نیروها به آنجا هنوز مشکل حل نشده باقی مانده است.(3)

ص: 142

ص: 143

در منطقه بانه نیز چته های دمکرات از "هیز اربابا" با اجرای کمین در راه یکی از سربازان خودی، او را به طرز فجیعی به شهادت رساندند. این فرد که خدمتش تمام شده بود، برای خداحافظی به پایگاه صدبار می رفت.(1)

1 98

به مناسبت گرامی داشت هفته دفاع مقدس در اکثر شهرهای ایران نمایشگاه هایی از جنگ افزارهای نظامی، غنایم جنگی، اقدامات فرهنگی و هنری در خصوص جبهه و جنگ برپا شد و مانورهای گوناگونی از عملیات رزمندگان به اجرا درآمد. در تهران مانور عملیات کربلای5 از بعدازظهر دومین روز هفته دفاع مقدس در محل پارک ارم تهران آغاز گردید که در آن گوشه ای از حماسه آفرینی های رزمندگان دلیر اسلام در عملیات کربلای5 برای امت حزب الله به نمایش گذاشته شد. نخستین مرحله از این مانور تصویرگر اوج جانبازی های سلحشوران ظفرمند سپاه اسلام بود که در حضور جمع کثیری از مردم مسلمان تهران و با شرکت جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و مقام های نظامی برگزار شد. در این مانور جمعی از رزمندگان نیروی زمینی سپاه پاسداران با همکاری برادران ارتش جمهوری اسلامی و جهاد سازندگی شرکت دارند.(2)

در کرمان سه گردان از لشکر41 ثارالله با همکاری تیپ هوابرد و جهاد سازندگی، مانور حماسه سازان ثارالله را برگزار کردند که بیش از 110 هزار نفر از آن دیدن کردند. در اهواز مانور آبی - خاکی در رودخانة کارون به نمایش درآمد. در شهرهای آبیک، ورامین، اراک، ابهر، لواسانات، ملایر، درگز، لنگرود، همدان، طالش، اسلام شهر، بابل، یزد، بندرانزلی، ارومیه، خرم آباد، زنجان، سوسنگرد، آبادان، مراغه، شیراز، بندرعباس، مرند و ... نمایشگاه هایی از دستاوردهای جنگ و ماکت عملیات های متعدد رزمندگان اسلام به نمایش گذاشته شد و در آخرین روز هفته دفاع مقدس نیروهای بسیجی، سپاهی و ارتشی با اجرای مانورهای آبی - خاکی، مقابله با سلاح های شیمیایی، احیا و بازسازی صحنه برخی عملیات های انجام شده و اجرای برنامه های دیگر، ضمن تقویت توان خود، جلوه ای از اقدامات و شکوه رزمندگان را در معرض دید مردم قرار دادند.(3)

2 97

در آخرین روز از هفته دفاع مقدس، از هشت استان کشور نیروهای بسیجی عازم میدان های نبرد شدند. از تهران نیروهای بسیجی منطقه1 ثارالله در روز "جنگ و بسیج" در مجموعه ورزشی آزادی طی مانوری توان رزمی خود را به نمایش گذاشتند و سپس به جبهه های جنگ عزیمت کردند. حجت الاسلام رحمانی، مسئول واحد بسیج سپاه پاسداران با اعلام آمادگی نیروهای رزمنده برای مقاومت و نابودی دشمن همانند روزهای اول جنگ، درباره مانور امروز گفت: «علاوه بر برادران بسیجی، قریب به سه هزار نفر از خواهران بسیجی حضور داشتند و آنان همدوش براداران بسیجی خود رژه رفته و آمادگی خود را در یاری رساندن به نیروهای اسلام در پشت جبهه ها اعلام کردند.» وی آنگاه با اشاره به عملکرد واحد بسیج سپاه پاسداران در طول

ص: 145

سال گذشته گفت: «ظرف یک سال گذشته بیش از 500 هزار نفر از مردم خداجوی کشورمان در پایگاه ها و نواحی مقاومت بسیج، آموزش نظامی را فراگرفته اند. همچنین در این مدت بیش از 200هزار نفر نیروی بسیجی آموزش دیده به جبهه اعزام شده اند.»

واحد بسیج مستضعفین سپاه پاسداران نیز امروز اعلام کرد: «چندین گردان از استان های چهارمحال و بختیاری، مازندران، باختران، خوزستان، ایلام، فارس و کردستان امروز رهسپار میدان های نبرد شدند.»(1)

در آخرین روز هفته دفاع مقدس، روز جنگ و بسیج، نیروهای بسیجی در مجموعه ورزشی آزادی توان رزمی خود را به نمایش گذاشتند.

ص: 146

1 99

در روز "جنگ و بسیج" روزنامه اطلاعات طی مقاله ای با اشاره به تاریخچه، وظایف و اهداف تشکیل بسیج، عملکرد بسیج را در دوران جنگ مورد بررسی قرار داد: «امام امت در پنجم آذرماه 1358 فرمان تشکیل بسیج ارتش بیست میلیونی را صادر کردند. پس از صدور این فرمان هسته های مقاومت محلی و مراکز آموزش نظامی توده های مردم یکی پس از دیگری در سراسر کشور شکل گرفت و مجلس شورای اسلامی با تصویب طرح ادغام بسیج در سپاه پاسداران با عنوان "بسیج مستضعفین"، جایگاه قانونی آن را مشخص کرد. در این طرح سپاه پاسداران وظایفی چون ارائه آموزش عقیدتی، سیاسی، آموزش نظامی و ارائه خدمات برای بسیج را پذیرفته است. اهداف اولیه تشکیل بسیج به شرح زیر خلاصه می شود:

1- پاسداری از نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی و پشتیبانی قاطع و سازش ناپذیر از اصل ولایت فقیه در کنار ارتش و سپاه. 2- دفاع از تمامیت ارضی کشور و مقابله با دشمنان. 3- جذب و سازمان دهی نیروهای مؤمن و مخلص در سطح مملکت در ارتباط با قوای مسلح جمهوری

حضور نیروهای بیسجی در مجموعه ورزشی آزادی (تهران)

ص: 147

اسلامی ایران. 4- دادن توانایی ایدئولوژیک جهت پاسداری از فرهنگ غنی و سرشار اسلامی درسرتاسر کشور. 5- تشکیل یک سازمان مستحکم و منسجم جهت اهداف فوق الذکر. 6- همکاری مؤثر و همه جانبه با مردم برای کمک رسانی و تدارک احتیاجات جبهه در کلیه زمینه ها، اعم از غذایی و دارویی و تهیه وسایل زندگی. 7- رسیدگی به وضع خانواده های رزمندگان جبهه ها.»

این مقاله در ادامه، با بررسی عملکرد بسیج در جنگ نوشته است: «بسیج مستضعفین پس از ادغام در سپاه پاسداران مفهوم واقعی خود را در راستای دفاع از انقلاب و میهن اسلامی یافت و به صورت تشکیلاتی درآمد که امروز نام و آوازه آن پشت ابرقدرت ها را می لرزاند.»(1)

1 100

به حکم دادگاه ویژه روحانیت، سیدمهدی هاشمی به عنوان محارب و مفسد به اعدام محکوم و حکم صادره صبح امروز به اجرا درآمد. سیدمهدی هاشمی یک سال پیش به اتهام قتل، ذخیره اسلحه، توطئه علیه نظام جمهوری اسلامی دستگیر شد که دادگاه ویژه روحانیت طی جلسات متعددی در مردادماه امسال به پرونده رسیدگی و در نهایت حکم اعدام وی را صادر کرد [ر.ک.به: کتاب 50 گزارش 384]. هم زمان با اعدام سیدمهدی هاشمی، مهندس میرحسین موسوی (نخست وزیر) با آیت الله منتظری دیدار و گفت وگو کرد.(2) گفتنی است که سیدمهدی هاشمی برادر داماد آیت الله منتظری بود.

خبر اعدام سیدمهدی هاشمی انعکاس وسیعی در رسانه های غرب داشت و خبرگزاری ها با تفصیل زیاد آن را اعلام کردند. رسانه های غرب اعدام او را به "ماجرای ایران گیت"(3) ربط داده(4) و از آن به عنوان مبارزه قدرت میان هواخواهان حفظ انقلاب در ایران و طرفداران "صدور انقلاب به خارج" یاد کردند.(5) این رسانه ها بازداشت و اعدام مهدی هاشمی را موجب تضعیف موقعیت آیت الله منتظری تلقی کرده و آن را نشانة مرحله تازه ای در عادی سازی انقلاب ایران دانستند.(6) نشریة "مید" چاپ لندن با اعلام این خبر نوشت: «نحوه دستگیری مهدی هاشمی مقام آیت الله منتظری را لکه دار کرد. اما مقامات عالی رتبه از زمستان گذشته تاکنون سعی کرده اند بیش ترِ صدمات وارده را جبران کنند. بسیاری از این مقامات از جمله میرحسین موسوی نخست وزیر در روز اعدام هاشمی با قائم مقام رهبری دیدار کردند.»(7)

ص: 148

1 101

امروز در دومین و آخرین روز گردهمایی ائمه جمعه سراسر کشور، نخست وزیر و چند تن از ائمه جمعه و نماینده امام سخنرانی کردند. کار این گردهمایی با صدور قطعنامه ای پایان یافت.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، شرکت کنندگان در سمینار در قالب چهار کمیسیون که عمدتاً در محورهای: مسائل جنگ، هماهنگی ائمه جمعه و مسئولان، مسائل قضایی و ارتباط با روحانیت اهل تسنن خلاصه می شد، تقسیم شدند. این خبرگزاری افزوده است: عدم حضور رئیس جمهور یا رئیس مجلس که طبق سنت هر ساله در این گونه جلسات حضور می یافتند، سبب شد که این گردهمایی پایان نداشته باشد. به ویژه آنکه ائمه جمعه به شدت علاقه مند بودند که در جریان آخرین تحولات جنگ و خلیج فارس قرار بگیرند. در بخش های عمده ای از این سمینار آیت الله مشکینی امام جمعه قم و حجت الاسلام توسلی عضو دفتر امام متناوباً حضور داشتند.

صبح امروز مهندس موسوی نخست وزیر در این گردهمایی سخنرانی کرد. وی پس از بر شمردن تحریکات امریکا در خلیج فارس، در مورد سیاست خارجی ایران گفت: پس از فاجعه مکه، کشورهای عربی در قبال ایران سیاست های جدیدی اتخاذ کرده اند؛ مثلاً امارات عربی مرموزانه شیطنت هایی را به عمل آورده است و ما نیز بنا بر دلایل خاص منطقه ای با عمان روابط خود را تا حدودی گسترش داده ایم. در مورد اقتصاد، با توجه به فشار فزاینده امریکا و عراق علیه مناطق حساس اقتصادی و صنعتی و حمله به کشتی ها، سیاست ما این است که بخش عظیمی از صادرات خود را از طریق یک خط لوله نفت خام از طریق دریا به خاک شوروی صادر نماییم و برای کاهش حجم واردات کالاهای مورد نیاز، سعی مان این است که از اتکا به بنادر خلیج فارس بکاهیم و از طریق دریای سیاه در شوروی و بنادر بلغارستان نسبت به ورود کالاهای مورد نیاز اقدام کنیم. در شرایط فعلی درآمدهای نفتی ما به شدت کاهش پیدا کرده است.

نخست وزیر افزود: از سوی دیگر، طبق پیش بینی، ما اگر بتوانیم در آینده روزانه 9/1 میلیون بشکه نفت صادر کنیم، باز هم صدوچهل میلیون تومان کسر خواهیم داشت، از سوی دیگر، حجم گسترده خسارات ناشی از حملات هوایی عراق نیز به بار مشکلات دولت افزوده است. ما چند روز گذشته تنها 19 کشتی موشک خورده داشتیم و مراکز حساس نفتی مان مکرراً از سوی عراقی ها بمباران شده که جبران این خسارات نیاز به بودجه های هنگفتی دارد که در حال حاضر فراهم کردن آن یک مشکل بزرگ محسوب می شود.

آقای موسوی افزود: طرح اعزام و آموزش گسترده نیروهای مردمی - که شورای عالی پشتیبانی جنگ آن را تصویب کرد - به دلیل اختصاص بودجه قابل توجهی به این امر، در تخصیص بودجه برای دولت به سایر بخش ها طبیعتاً محدودیت هایی پدید آورده است.

وی خاطرنشان کرد: وضعیت کنونی در جامعه به خصوص از آن روی که دولت نمی تواند به طور کلی ریشه های این کمبود و اولویت های لازم را اعلام نماید، باعث گردیده سوءتفاهم هایی در جامعه

ص: 149

پدید آید. در حال حاضر پس از مسئله جنگ اولویت ها متوجه مواد غذایی و دارو است و ما نمی توانیم برای مصارف زندگی لوازم خانگی بیش تری تولید و یا وارد نماییم، آنچه که مهم است، غذا و دارو است. البته ما به درستی می دانیم که کمبودهایی در جامعه هست که باید جبران شود، لیکن با وضع فعلی این امر مقدور نیست؛ مثلاً ما در سال گذشته فقط 30 میلیون دلار برای وارد کردن مواد اولیه پودر لباسشویی اختصاص دادیم، در صورتی که می بایست این رقم 210 میلیون دلار می بود.

نخست وزیر در بخش دیگری از سخنان خود گفت: مشکلات موجود باعث پدید آمدن فضای مناسبی جهت رشد خلاقیت ها شده است. مثلاً ما وقتی موشک ضدتانک تاو را می ساختیم هماهنگی بی نظیری بین واحدهای فنی جامعه مشاهده کردیم و در کنار این تلاش و موفقیت ها در موارد دیگری در کنار این خلاقیت ها و نوآوری ها نتایج خوبی در زمینه هایی فنی به دست آوردیم که در خودکفایی سهم بسزایی دارد.

آقای نخست وزیر در پایان از ائمه جمعه خواست تا دولت را در مبارزه پی گیر خود علیه گران فروشی و احتکار یاری نمایند. در آخرین مرحله سمینار آیت الله طاهری اصفهانی امام جمعه اصفهان در سخنانی خاطرنشان کرد شرایط فعلی کشور به گونه ای است که ابعاد گوناگون جامعه از حالت جنگ و انقلاب خارج شده است و در این شرایط ارزش های اسلامی به تدریج کم رنگ تر می شود. برخی از مسئولین و فرماندهان نظامی لشکرها به شدت از وضعیت موجود نگران هستند و بر این اعتقادند که کم تر کسی به حرف امام عمل می کند. وی افزود: الان هم باید تمامی اولویت ها برای جنگ باشد. ما پارک نمی خواهیم، باید بلدوزر آن برود به جبهه ها تا جان صدها رزمنده را نجات بدهد. وی تأکید کرد: تا آنجا که ممکن است پروژه های اقتصادی و صنعتی که فعلاً مورد نیاز نیستند به تأخیر انداخته شود، اگر ما امروز علناً از آرمان های اسلامی در قبال امریکا دفاع نکنیم، امریکا از اسلام ناب، اسلام امریکایی را هم قیچی خواهد کرد. ما نمی خواهیم نان، پنیر و کره زیاد شود ولی عزت نداشته باشیم. ما باید یک بار دیگر امریکا را با حمله به کشتی های این ابرقدرت در خلیج فارس به ذلت بکشانیم و اسلام را به پیروزی برسانیم. اگر ما این کار را کردیم، عزت ایدی نصیب ما شده است و امریکا برای همیشه از ابرقدرتی خواهد افتاد.

پس از سخنان آیت الله طاهری، حجت الاسلام توسلی یکی از اعضای دفتر امام و نماینده ایشان در این سمینار با بیان مطالبی اهمیت گزینش امام جمعه از نظر حضرت امام را مورد تأکید قرارداد و گفت: برای پیشبرد بخشی از مشکلات ائمه جمعه، در سال جاری 45 وسیله پیکان به ائمه جمعه داده شده است که این حتی بیش تر از سهمیه بنیاد شهید است. وی با اشاره به انتخابات آینده مجلس شورای اسلامی افزود: موضع گیری ائمه جمعه در این مورد به موقع از سوی امام امت اعلام خواهد شد.(1)

شرکت کنندگان در گردهمایی ائمه جمعه با صدور قطعنامه ای در 10 بند به کار خود پایان دادند. در این قطعنامه از پیام حج امام خمینی حمایت و ائمه جمعه مجدداً بیعت خود را با امام

ص: 150

برای اجرای فرامین ایشان اعلام و جنایت امریکا و آل سعود را در کشتار حجاج محکوم کرده اند و خواستار آزادی حرمین شریف از دست دشمنان اسلام و ادارة آن به دست علما و شخصیت های جهان اسلام شده اند.

در این قطعنامه همچنین موارد غیرعادلانه قطعنامه598 شورای امنیت محکوم و تنها راه صلح، اجرای عدالت و معرفی و محاکمه متجاوز اعلام شده است. همچنین از سخنان رئیس جمهور در مقر سازمان ملل حمایت و حمله امریکا به کشتی ایران - اجر محکوم شده است. شرکت کنندگان در سمینار ضمن اعلام آمادگی برای حضور در جبهه ها از مردم خواستار ادامه حضور در جبهه و حمایت مالی و جانی از رزمندگان شده اند. همچنین ضمن حمایت از مسئولان کشور خواستار تأمین نیازها و حل مشکلات مردم شده اند و با تقدیر از تلاش های مسئولان قضایی خواستار برخورد قاطع با عوامل فساد شده اند.

ائمه جمعه در این قطعنامه ضمن حمایت و تقدیر از دولت در مبارزه با گران فروشی، خواستار قاطعیت بیش تر در مبارزه با احتکار و گران فروشی و سایر سوء استفاده های اقتصادی شده اند و نیز خواسته اند که توجه جدی تری به مسائل و مشکلات نسل جوان بشود.(1)

1 102

با هدف مبارزه جدی با توطئه های استکبار جهانی در خلیج فارس، امروز سمیناری با حضور کلیه فرماندهان پایگاه های مقاومت و بسیج سپاه پاسداران منطقه دوم دریایی استان بوشهر و مقامات لشکری و کشوری استان در بوشهر برگزار شد. در این سمینار فرمانده نیروی دریایی سپاه با اشاره به کشتار زائران خانه خدا به دست رژیم آل سعود [ر.ک.به: کتاب 50 گزارش 150] و حمله امریکا به کشتی "ایران - اجر" در خلیج فارس گفت: «امریکا و هم پیمانانش تصمیم گرفته اند امسال ما را نابود کنند. اینها در بوق های تبلیغاتی خود طوری عمل می کنند که عمق فاجعه و حساسیت مسئله را مردم ما درک نکنند و وانمود می کنند که مسئولین ایرانی در حال صلح با صدام هستند.» حسین علایی افزود: «وظیفه ما این است که توطئه امریکا را برای مردم تشریح کنیم که فکر نکنند آینده به سوی صلح با صدام پیش می رود. استان های بوشهر و هرمزگان در وضعیت سال 59 استان خوزستان واقع شده و ما باید در مقابل هر حمله امریکا به تعدادی که از ما گروگان گرفته اند از آنها گروگان بگیریم و به تعدادی که از ما کشتند، بکشیم و این مقابله به مثل ماست و باید امریکا را در دنیا خوار و ذلیل کنیم.»

در قسمتی از قطعنامه پایانی این سمینار نیروهای بسیجی ضمن تجدید بیعت با امام امت، اعلام کردند تا آخرین قطره خون در مقابل تمامی توطئه های استکبار جهانی در خلیج فارس ایستاده ایم.(2)

2 103

سمینار یک روزه "عشایر و دفاع مقدس" با حضور فرمانده کل سپاه و وزیر راه و ترابری در شهرکرد برگزار شد. محسن رضایی طی سخنانی با اشاره به مقاومت و استقامت ملت ایران در طول هفت سال

ص: 151

جنگ و لشکرکشی امریکا به خلیج فارس و قتل عام حجاج بیت الله الحرام گفت: «چرا در آستانه پیروزی کامل لشکریان اسلام و سقوط صدام چنین اتفاقاتی پیش می آید. پیداست که امریکا به چه دلیل وارد میدان شده، واقعیت این است که ما تمام خطوط مقدم امریکا در منطقه را فتح کرده ایم و اکنون در چند قدمی توطئه گر اصلی قرار داریم. اکنون با آمدن امریکاییان به منطقه دو افتخار بزرگ برای ملت ما در تاریخ به ثبت رسیده است. اول اینکه همه فهمیده اند که به پیروزی های بزرگی دست یافته ایم و ایرانی ها در اوج قله پیروزی قرار گرفته اند و دوم اینکه ناوگان امریکا به همراه ناوگان کشورهای عضو پیمان ناتو به خلیج فارس آمده اند و این بدان معناست که امریکا به تنهایی حریف رزمندگان ایران اسلامی نمی شود. از آن وقتی که کشتی تجاری ایران در خلیج فارس مورد هجوم امریکاییان قرار گرفته، آنها مرتباً برای ما پیام می فرستند که این حادثه را نادیده بگیریم.»(1)

1 104

چند مین شناور در محل اصلی عبور کشتی ها در خلیج فارس در شرق دوبی در نزدیکی یک حوزه نفتی دیده شدند. این منطقه را مشترکاً ایران و امارات عربی متحده اداره می کنند و محل تردد کشتی های تجاری است.(2) منابع نظامی امریکا این مین گذاری ها را به جمهوری اسلامی ایران نسبت داده و مدعی شدند ایران به فعالیت های مین گذاری خود به دنبال حمله دوشنبه شب امریکا به یک کشتی ایرانی شدت بخشیده است.(3) در همین حال سخنگوی وزارت دفاع انگلیس اعلام نمود که مین جمع کن های نیروی دریایی سلطنتی درحال حاضر در حال عملیات در خلیج فارس هستند.(4)

امریکا هم تهدید کرد در صورت ادامه عملیات مین گذاری به وسیله ایران، به کشتی ها و بنادر ایرانی حمله خواهد کرد. شبکه ان.بی.سی. امریکا به نقل از یک مقام نظامی این کشور گفت: «نیروهای امریکا در خلیج [فارس] هر کشتی ایرانی حامل مین را غرق خواهند کرد و دیگر به انتظار غافل گیر ساختن آنها در حین انجام عمل مین گذاری نخواهند نشست.» در بخش دیگری از گزارش این شبکه به نقل از مقام های امریکایی آمده است: «ایران قادر است مین گذاری در خلیج فارس را به مقادیری بیش از آنچه بتوان کشف کرد گسترش دهد. بنابراین امریکا مجبور است کشتی های مشکوک را مورد تهاجم قرار داده و چنانچه مین های بیش تری در خلیج [فارس] پیدا شدند آن وقت امریکا دستور حمله به بنادر ایرانی را خواهد داد. مقامات دولت ریگان به طور خصوصی تأکید می کنند که ممکن است چنین حملاتی تنها راه حل جهت متوقف ساختن مین گذاری ها باشد.»

در همین حال شبکه تلویزیونی سی.بی.اس. امریکا نیز امشب به نقل از یک مقام ارشد دولت ریگان، گزارش های ارائه شده از رسانه ها مبنی بر قصد امریکا برای حمله علیه ایران را تکذیب کرد و افزود: «سیاست امریکا در منطقه اجازه هیچ گونه حمله پیش گیرانه در خلیج[فارس] را نمی دهد.»(5)

2 105

ضیاء الحق رئیس جمهور پاکستان با ابراز نگرانی از وضع به وجود آمده در خلیج فارس، گفت: «احتمال گسترش تشنج موجود در خلیج [فارس] بسیار زیاد است.» وی که در کویته پاکستان

ص: 152

سخن می گفت، بدون اینکه از حضور نظامی غرب در خلیج فارس انتقاد کند بر حل مسالمت آمیز اختلافات تأکید کرد و گفت: «ابرقدرت ها دارای منافع اقتصادی در منطقه هستند. پاکستان نسبت به این وضع نگران است و علاقه دارد مسئله به طور مسالمت آمیز حل شود.» وی ابراز امیدواری کرد به دلیل وساطت سازمان ملل متحد و تلاش های صمیمانه ابرقدرت ها و همچنین با کوشش های سایر عناصر علاقه مند به اوضاع، این مسئله به طور مسالمت آمیز حل شود؛ در غیر این صورت عواملی که اوضاع را شعله ور سازد وجود دارد.(1)

همچنین وزیر خارجه یوگسلاوی ورود نیروهای خارجی به خلیج فارس را موجب انفجارآمیز شدن اوضاع منطقه دانست و گفت: «ادامه این وضع می تواند به شعله ور شدن و گسترش جنگ به منطقه وسیع تری بینجامد و صلح منطقه و سراسر جهان را به خطر اندازد.» وی قطعنامه 598 را پایه و اساس خوبی برای تلاش جهت حل عادلانه درگیری و استقرار صلح بادوام در منطقه دانست.(2)

1 106

دولت آلمان غربی خبر انتقال دفتر خرید اسلحه ایران به فرانکفورت را که روزنامه انگلیسی ساندی تایمز اعلام کرده بود، رد کرد. سخنگوی وزارت خارجه آلمان گفت: «پس از بسته شدن دفتر خرید اسلحه ایران در لندن، این کشور هیچ گونه شانسی برای گشایش دفتری مشابه در آلمان غربی نخواهد داشت.» وی افزود: «گشایش این دفتر در آلمان غربی غیرممکن است؛ زیرا از نظر قانون کنترل تسلیحات، هرگونه معاملات اسلحه در آلمان غربی حتی مذاکره دو کشور دیگر در آنجا غیرقانونی است.»(3)

از سوی دیگر، هم زمان با ورود یک هیئت بازرگانی آرژانتین به ایران، رادیو بی.بی.سی اعلام کرد ایران خواستار خرید اسلحه از آرژانتین است. این رادیو با بیان اینکه آرژانتین این درخواست را مورد بررسی قرار می دهد به نقل از منابع دیپلماتیک افزود: «اگر آرژانتین پاسخ مثبت به درخواست ایران بدهد باید در انتظار عواقب این تصمیمش باشد که از جمله در روابط قدرت های بزرگ غربی شامل امریکا و بریتانیا با این کشور بی تأثیر نخواهد بود.»(4)

ضمیمه گزارش 95: گزارش یک تیم شناسایی

از جمله اقدامات برای آماده سازی زمینه اجرای عملیات، شناسایی مناطق مورد نظر از جنبه های مختلف است که هر یگان با توجه به وضعیت و وسعت منطقه مأموریت، یک یا چند تیم را به دفعات برای شناسایی اعزام می کند. در اینجا به عنوان نمونه گزارش تیم شناسایی شهید آقاجانی از لشکر32 انصارالحسین(ع) در یکی از محورهای ارتفاعات قمیش درج می گردد:

«به یاری خداوند متعال شناسایی خود را در ساعت 19:05 از مختصات 700/36 - 400/71 شروع کردیم و پس از طی 2100 قدم، در ساعت 19:30 به رودخانه در مختصات 800/35 - 300/71 رسیدیم. در طول این مسیر تا 1800 قدم، زمین مسطح و پس از آن تا رودخانه زمین دارای موانع طبیعی مانند صخره و پرتگاه بود. پس از آن 15 دقیقه برای عبور از رودخانه و استراحت صرف کردیم و در ساعت 19:45، از بالای یال شروع به حرکت کردیم و پس از طی 2200 قدم در ساعت 20:30 به صخره های بالای رودخانه در مختصات 500/35 - 600/71 رسیدیم. ابتدای این مسیر حدود 200 قدم شیب تند و پس از آن راه مالرو بود که بعد از طی 900 قدم در مالرو به شیار متصل به یال در مختصات 500/35 - 800/71 رسیدیم و از

ص: 153

شیب تند شیار به طرف بالا کشیدیم که طول این مسیر پوشیده از علف های خشک بود. پس از گذشتن از این مسیر به بالای یال (مختصات 000/35 - 500/71) رسیدیم. مدت 20 دقیقه در آنجا استراحت کردیم و نماز خواندیم و سپس در ساعت 50 :20 به طرف پایین یال حرکت کردیم و در ساعت 21:05 پس از طی 440 قدم به داخل شیار در مختصات 800/34 - 400/71 رسیدیم که این مسیر شیب تندی داشت. در داخل شیار 160 قدم به سمت چپ حرکت کردیم و در ساعت 21:10 به اول شیار متصل به هدف با مختصات 900/34 - 300/71 رسیدیم و در شیار متصل به هدف شروع به حرکت نمودیم و مقداری پیش رفتیم که به علت پرتگاه ها و صخره های تند به یال سمت راست کشیدیم و پس از حدود 1000 قدم، داخل شیار رفتیم و از آنجا خود را به یال سمت چپ کشیدیم و از این یال به طرف هدف ادامه راه دادیم. در ساعت 1:40 بامداد به نزدیکی هدف در مختصات 400/33 - 700/70 رسیدیم. چون منظور ما فقط بررسی هدف بود، زیاد به هدف نزدیک نشدیم. مسیر پوشیده از علف های خشک بود و در جاهای کم درخت سنگلاخ و همراه با شیب تند بود. در موقع برگشت یکی از بچه ها از صخره سقوط کرد که از ناحیه سر زخمی شد که جراحت او باعث شد با مشکلات زیادی روبه رو شویم چون به حال خود نبود؛ گاهی بی هوش و گاهی بی حال می شد و از حال خود خارج بود طوری که با مشکلات بسیار خود را به عقبه رساندیم.»(1)

ص: 154

آنها را به اینجا می آوریم، چون در غرب دو جا را نمی توانیم برای عملیات آماده کنیم … چون دشمن در غرب دنبال ما نمی گردد [احتمال نمی دهد که عملیات اصلی ما در غرب باشد] ما می توانیم اینجا آماده شویم. همة یگان های سپاه را اینجا می آوریم و جنگمان اینجاست. دشمن زمستان در این منطقه مشکلات بسیاری خواهد داشت.»(1)

فرمانده لشکر57 ابوالفضل(ع) در این جلسه نتایج اقدامات شناسایی قلة اصلی قمیش را چنین گزارش داد: «ابتدا شناسایی را از سمت جنوب قلّه، از طرف یال ها، شروع کردیم که دشمن راه کارهایمان را بست. از طرف ژاژیله یک راه کار پیدا کردیم. بچه ها شش ردیف مین والمر و سیم خاردار توپی را رد کردند و تا ارتفاع اصلی رفتند و در آنجا از کنار نگهبان عبور کردند و تا 100 متری قلّة اصلی رفتند. این مسیر را سه بار رفته اند. هر بار حدود 5/6 ساعت طول کشیده است. آخرین بار ساعت 5/7 شب حرکت کرده اند که ساعت 2 بعد از نیمه شب به قلّه رسیده اند. در جریان این شناسایی یکی از برادران روی مین می رود، یک خمپاره خودی هم وسط بچه ها می خورد. دشمن در ابتدای دشت "باساوا" تعدادی از افراد خود و تعدادی سگ برای کمین گذاشته است.»(2)

در ادامة جلسه مسائل مهندسی و چگونگی احداث سریع جاده و اتصال هدف و عقبه بررسی شد و درباره مشکلات آن از جمله سنگی و صخره ای بودن مسیرها - که جاده سازی را خیلی دشوار می کند - بحث شد. فرماندهان بر این نظر بودند که با توجه به نامناسب بودن وضع زمین، در این منطقه قبل از اینکه دشمن با ما بجنگد، زمین با ما می جنگد. همچنین مشکل محدودیت راه کارها و نیز خودکفا بودن سنگرهای نیروهای عراقی و چگونگی مقابله با هلی کوپترهای دشمن به وسیله موشک سهند مطرح گردید. علی شمخانی نیز گفت: «در جنگ کوهستان وقتی نیروها قاطی شوند، تصمیم فرمانده است که به پیروزی منجر می شود. یعنی تا نقطه درگیری نیرو را خوب توجیه و هدایت کند و به موقع با دشمن درگیر کند و هنگام برخورد با کمین، محکم و قاطع مشکل را حل کند.»(3)

1 108

ضرورت ایجاد تحول در یگان های رزم و افزایش توان رزمی آنها به رغم وجود مشکلات و کمبودها، لزوم تلاش بیش تر برای بازسازی یگان ها، احتمال افزایش کمبودها و مشکلات پشتیبانی و ضرورت تحول معنوی و برخورد صادقانه، از جمله نکاتی بود که فرمانده نیروی زمینی سپاه در پایان جلسه امروز قرارگاه نجف به فرماندهان حاضر در جلسه متذکر شد. علی شمخانی گفت: «اگر توان عملیات و زمان عملیات مان را افزایش ندهیم، دشمن به ما حمله می کند؛ یعنی اگر ما به ماووت حمله نمی کردیم، قطعاً دشمن به فاو حمله می کرد. عراق بعد از کربلای5 همة نیروهای ژاندارمری و شهربانی خود را وارد جنگ کرده است. یکی از برادرانی که تا بغداد رفته است می گوید فقط یک دژبانی نزدیک بغداد بوده است، در حالی که قبلاً از سلیمانیه تا بغداد 16 دژبانی داشت و بازرسی دقیق انجام می داد، ولی حالا همان یک دژبانی هم بازرسی نکرده است.

ص: 156

تصویر

ص: 157

تصویر

توان بازسازی عراق بیش تر از ما است، لذا نباید به او فرصت بدهیم؛ باید در یگان های رزم و همین طور در پایگاه ها و نواحی تحول ایجاد بکنیم. تحول یکی از نظر اخلاقی و معنوی است، از جمله آنچه داریم صادقانه بگوییم.

شعاری که پارسال دادیم [مبنی بر سال تعیین سرنوشت و سال آخر جنگ] موجب شد طالبانی ها از عراق قطع امید بکنند و به ما بپیوندند...

مردم هم هر چه می توانستند از نظر جنس و نیرو کمک کردند به همین خاطر پارسال، سال شکوفایی یگان های ما بود، ولی امسال خبری نیست، لذا باید در یگان ها تحول ایجاد کنیم. همان طور که امسال اوضاع یگان ها بدتر از پارسال است، وضع دولت و انبارها نیز مثل یگان هاست؛ یعنی آنچه ما پارسال استفاده می کردیم از انبارها بود ولی امروز (وسایل و مهمات و ...) از کشتی به خط می آید که آن هم به اندازة کفاف نیست. نمی شود انتظار یگان ها مثل سال قبل باشد. نمی شود انتظار اعزام نیرو مثل سال گذشته را داشته باشیم. ظلم به اسلام و انقلاب است که کسی وضعیت فعلی انقلاب را درک نکند. اگر توقف کنیم دشمن تقویت شده و باقی خواهد ماند. یگان ها باید تحول ایجاد کنند و [در این کار] مسابقه بدهند.

امریکا برای تهدید نیامده، بلکه برای عمل آمده و من در این شکی ندارم. اگر قبل از اینکه در منطقه جا می گرفت به او فرصت نمی دادیم، این طوری نمی توانست بیاید. احساس کرده صدام رفتنی است، لذا خودش آمده است. ابتدا در داخل خودش وحدت نظر ایجاد کرد و سپس در کشورهای دیگر این کار را کرد؛ یعنی ابتدا ابهت شکنی کرد، سپس خودش آمد و پس از آن انگلیس و فرانسه و ... هم آمدند.

امریکا با تز "جنگ بدون برنده" به میدان آمده است و دست از این تز هم نخواهد کشید. امریکا تحلیل می کند که مردم ازجنگ خسته شده اند، البته تحلیل درستی نیست. امریکا پله پله ابهت شکنی کرد و کم کم کشتی ما را زد و حتی آن را منهدم کرد. امریکا برنامه ریزی کرد تا به تدریج ما را تحت فشار و محاصره قرار بدهد تا صدام را حفظ کند...

این آمارهایی که یگان ها دارند دیگر قابل تحمل نیست، همان طور که به کل مملکت فشار می آید یگان ها هم باید به خودشان فشار بیاورند ... مشکل ما مشکل پشتیبانی و مهندسی و ... است و در یک کلام مشکل ما توان است.»(1)

ص: 158

1 109

به منظور جلوگیری از پی بردن دشمن به منطقه اصلی عملیات آتی و اهداف آن، قرارگاه نجف امروز دستورالعمل زیر را به یگان های تابع خود ابلاغ کرد:

«با توجه به دید دشمن روی عقبه و جاده های منطقه به خصوص دید ارتفاع گامو روی جاده مسیر بوالحسن به پل سیدالشهدا (جاده دامنه کاگر)، لذا برای از بین بردن حساسیت منطقه موارد ذیل به مورد اجرا درآید:

1- از هرگونه ستون کشی به منطقه خودداری گردد.

2- یگان ها به هنگام انتقال نیرو مجازند تا موقعیت شهید بروجردی از اتوبوس و مینی بوس استفاده نمایند.

3- جهت انتقال نیرو از دژبانی مستقر در "کاگر" به سمت خط از اتوبوس و مینی بوس استفاده نگردد. در مواقع ضروری از قبل با این قرارگاه هماهنگی لازم به عمل آید.

فرماندهی قرارگاه نجف - علی شوشتری»(1)

2 110

درپی ناامیدی رژیم عراق از تلاش های امریکا در شورای امنیت برای تحریم تسلیحاتی ایران، عراق حملات هوایی خود را علیه مراکز اقتصادی ایران تشدید کرد. نیروگاه شهید سلیمی نکا، کارخانه صنعتی پارچین تهران، تلمبه خانه پل "باباحسین" در استان لرستان، و پادگان پیرانشهر از اهداف حملات هوایی امروز دشمن در خشکی بودند.

سه هواپیمای دشمن در ساعت 15:59 بدون اینکه در رادارها رؤیت شوند وارد فضای مازندران شده و واحد شماره3 نیروگاه شهید سلیمی نکا را با پرتاب 6 راکت و بمب هدف قرار دادند که دو عدد از آنها بین واحد 2 و 3 اصابت کرد و در کنار هریک از تأسیسات انبار، تعمیرگاه و ساختمان نیروگاه یک عدد دیگر منفجر شد. نیروگاه شهید سلیمی که یکی از بزرگ ترین نیروگاه های کشور است، به هنگام حمله 1330 مگاوات برق در 3 واحد خود تولید می کرد که در این حمله آسیب کلی دید و این تولید از شبکه برق خارج شد. منابع وزارت نیرو اعلام کردند درنتیجه این حمله و حملات گذشته هواپیماهای عراقی به دیگر نیروگاه های بخاری و آبی کشور، در مجموع 2000 مگاوات خاموشی در شبکه خواهیم داشت.(2) در حمله امروز دشمن 20 تن از کارکنان نیروگاه شهید و 71 تن مجروح شدند که حال برخی از مجروحان وخیم گزارش شده است.(3) گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از فرمانده پدافند هوایی بابلسر حاکی است که درجریان حمله هوایی دشمن یکی از هواپیماهای متجاوز عراقی هدف آتش پدافند هوایی نیروهای مستقر در منطقه قرار گرفت و سرنگون شد.(4) همچنین اعلام شد که ورود و خروج هواپیماهای دشمن در پوشش راداری قرار نداشت.(5)

همچنین در ساعت 13 امروز شش هواپیمای دشمن با استفاده از روش ارتفاع پست و

ص: 159

غافل گیرکردن واحدهای پدافندی، منطقه صنعتی پارچین را در جنوب شرقی تهران، هدف حمله هوایی خود قرار دادند که در این حمله به قسمت هایی از این واحد صنعتی از جمله باروت سازی، آزمایشگاه و سالن غذاخوری آسیب رسیده و حداقل 40 تن شهید و بیش از 100 تن مجروح شدند.(1) شدت حمله چنان بود که برای کمک به بمباران شدگان تقاضای هلی کوپتر شد.(2)

تلمبه خانه "باباحسین" واقع در مسیر خط لوله اهواز - ری در 25 کیلومتری جنوب شرقی خرم آباد از دیگر هدف های امروز هواپیماهای عراق بود که در ساعت 12:33 بمباران شد.(3) در این حمله که دشمن از بمب های خوشه ای استفاده کرد، به دو مخزن حاوی فرآورده های نفتی آسیب رسید و تعدادی از کارگران این واحد شهید و مجروح شدند.(4)

همچنین بر اثر بمباران امروز روستای چغاحمام در استان باختران، دو کشاورز مجروح شدند.(5)

علاوه بر مراکز صنعتی - کارگری، هواپیماهای عراق در ساعت 12 و ساعت 15 در دو نوبت پادگان پیرانشهر را بمباران کردند.(6)

1 111

هم زمان با تشدید حملات عراق به مراکز اقتصادی در قلمرو خشکی، در خلیج فارس نیز امروز یک نفتکش ایرانی بنام "خارک4" در فاصله 16 مایلی جزیره خارک در ساعت 16:30 هدف حمله هواپیماهای عراقی قرار گرفت. این نفتکش که پس از بارگیری از جزیره خارک به سوی بندرعباس در حرکت بود از ناحیه موتورخانه هدف یک فروند موشک واقع شد و دچار آتش سوزی گردید.(7) خسارات وارد شده به این نفتکش جزئی بود طوری که توانست حرکت خود را به سوی مقصد مورد نظر ادامه دهد.(8)

به گزارش رویتر، ایران در پاسخِ حمله عراق به نفتکش "خارک4"، یک نفتکش یونانی را هدف حمله قرار داد. طبق این گزارش قایق های تندرو ایران در جنوب خلیج فارس و در نزدیکی جزیره فارسی در یک اقدام تلافی جویانه نفتکش "کوریانا" را هدف قرار داده و به آن آسیب رساندند. این حمله هیچ گونه تلفاتی درپی نداشت.(9)

خبرگزاری فرانسه با اعلام خبر حمله به نفتکش کوریانا در سه شنبه شب، آن را پاسخی به حمله عراق به نفتکش خارک4 و بمباران اهداف اقتصادی در حوالی تهران و شمال ایران دانست.(10)

2 112

در پاسخ به جنگ افروزی های رژیم عراق در بمباران مراکز صنعتی - کارگری ایران، تأسیسات واقع در استان های بصره و العماره عراق زیر آتش سنگین توپخانه های دوربرد رزمندگان نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار گرفت. در این گلوله باران ها ده ها مرکز صنعتی و اقتصادی ازجمله نیروگاه های برق، تلمبه خانه ها، پارک های موتوری، کارخانجات، ایستگاه های سوخت رسانی، تأسیسات مخابراتی و مواضع و استحکامات پدافندی دشمن درهم کوبیده شد.(11)

از سوی دیگر، هم زمان با بمباران مراکز صنعتی - کارگری ایران به وسیله هواپیماهای

ص: 160

عراقی، سفیر این کشور در سازمان ملل متحد برای جلوگیری از هرگونه آثار احتمالی منفی این اقدامات در مجامع بین المللی، امروز با ارسال سه نامه خطاب به دبیرکل سازمان ملل متحد، ایران را متهم کرد که مناطق غیرنظامی عراق را گلوله باران کرده است. عصمت کتانی در نامه مربوط به روز 21 سپتامبر 1987 (30 شهریور 1366) مدعی شده است که در این روز نیروهای ایران 79 گلوله به مناطق مسکونی بصره و 18 گلوله به ناحیه بدره زده اند که در مجموع 3 کشته و 31 مجروح داشته و به چند ساختمان غیرنظامی خسارت وارد شده است. نمایندة عراق در نامة دیگر ادعا کرده است که در روز 24 سپتامبر 1987 به مناطق غیرنظامی استان های بصره، دیاله، واسط و سلیمانیه بیش از 380 گلولة توپ اصابت کرده و موجب کشته شدن 19 تن و جراحت 72 تن شده است و خسارات مادی نیز وارد گردیده است. وی در این نامه افزوده که در روز 25 سپتامبر نیز 45 گلوله به نقاط مختلف استان بصره اصابت کرده و به مرگ 2 تن و جراحت 17 تن دیگر منجر شده است.

عصمت کتانی در آخرین نامة امروز خود مدعی شده است که در روزهای 26، 27 و 28 سپتامبر (4 و 5 و 6 مهر) توپخانة ایران به مناطق غیرنظامی استان های بصره، سلیمانیه، دیاله و واسط و ناحیه دوکان جمعاً 205 گلوله شلیک کرده است که بر اثر آن 2 کشته و 26 تن مجروح شده اند و به تعدادی ساختمان خسارت وارد شده است.(1)

1 113

براساس گزارش سپاه پاسداران بوکان، در ساعت 1:30 بامداد امروز حزب دمکرات کردستان با یک لک* از هیز* بیان و یک لک از هیز پیشوا(2) به پایگاه گردان امام حسن(ع) واقع در روستای نوبار بوکان حمله کردند و پس از محاصره پایگاه به داخل آن نفوذ کردند و سپس پایگاه را به آتش کشیدند. درگیری نیروهای پایگاه با افراد ضدانقلاب تا ساعت 3:30 ادامه داشت. طبق گزارشی که در همین روز اعلام شد، در این هجوم غافل گیرانه 53 تن شهید شدند که 41 تن از شهیدان شناسایی شدند و 12 تن دیگر به علت سوختگی شدید شناسایی نشدند. بقیه نیروهای پایگاه نیز اسیر شدند.(3)

در پی اطلاع سپاه بوکان از این تهاجم، گردان نبی اکرم(ص) و گردان جندالله برای تعقیب ضدانقلاب به منطقه درگیری اعزام شدند که در ارتفاعات طرقه (طراغه) با مهاجمان به مقابله پرداختند. سرانجام پس از چهار ساعت درگیری، نیروهای مهاجم عقب نشینی کردند و از تلفات آنها اطلاعاتی به دست نیامد در این درگیری از نیروهای خودی سه تن مجروح شدند و یک تن اسیر گردید.(4) اطلاع بعدی حاکی است که "احمد خورسوار" فرمانده هیز پیشوا در این درگیری کشته شده است.(5)

از جمله دلایلی که برای موفقیت نیروهای ضدانقلاب در این حمله گفته شده است اینکه این

ص: 161

پایگاه فرمانده ثابتی نداشته بلکه یکی از نیروها به سرپرستی آن مشخص شده است و در آن شب پایگاه کمین نداشته و تعداد نگهبانان آن کم بوده است.(1)

در جاده بانه - سقز نیز تعداد 20 نفر از چته های کومه له که دو نفرشان دختر بودند، در ساعت 20:30 دستگاه های راه سازی مستقر در دهانه تونل را به آتش کشیدند که دستگاه ها دچار حریق شده و منهدم گردید. واحد اطلاعات سپاه با اعلام این خبر افزود: افراد مستقر در پاسگاه ژاندارمری که درنزدیکی حادثه قرار داشتند، هیچ گونه عکس العملی از خود نشان ندادند.(2)

1 114

پیشمرگان مبارز کرد عراق امروز با اجرای عملیات کمین در جاده عمومی سورداش - سلیمانیه نزدیک روستای کانی میران ضمن به هلاکت رساندن 10 مزدور عراقی، یک دستگاه خودرو را به آتش کشیدند و یک خودرو و یک قبضه کلاش به غنیمت گرفتند. در این درگیری سه نیروی عراقی نیز به اسارت پیشمرگان مبارز کرد درآمدند.(3)

بنا به گزارش امروز قرارگاه رمضان، پیشمرگان اتحادیه میهنی کردستان عراق در هفته گذشته در جاده های تق تق به کرکوک و توزخورماتو به کرکوک و چمچال به سنکاو، چندین کمین علیه نیروهای عراقی اجرا کردند که در جریان این کمین ها 97 تن از مزدوران و نظامیان عراقی کشته و 11 تن اسیر شدند و مقداری سلاح و مهمات به غنیمت گرفته شد. پیشمرگان اتحادیه همچنین با حمله به خط دفاعی عراق در استان کرکوک، 10 نیروی بعثی را کشته و 4 تن را اسیر کردند.

قرارگاه رمضان در ادامة گزارش امروز خود آورده است: «پیشمرگان حزب دمکرات کردستان عراق با همکاری پیشمرگان اتحادیه میهنی کردستان عراق در روزهای گذشته با حمله به مرکز گردان و 13 پایگاه اطراف بخش "شیرانش اسلام" از توابع شهر زاخو واقع در استان دهوک عراق، موفق شدند با تصرف پایگاه های فوق، مزدوران مستقر در آنها را کشته یا زخمی نمایند و 9 تن را نیز اسیر کنند. همچنین 5 خودروی ارتش عراق به آتش کشیده شد و 13 بی سیم و مقداری مهمات و سلاح سبک غنیمت گرفته شد. علاوه بر این پیشمرگان کرد در دو عملیات دیگر در استان دهوک تعدادی دیگر از مزدوران بعثی را کشته و تجهیزات آنها را منهدم کردند.»(4)

2 115

رژیم عراق برای جبران کمبود نیروی انسانی، به خصوص پس از عملیات کربلای5، علاوه بر به کارگیری نیروهای نظامی در جنگ و فراخوانی دوره های سنی مختلف به خدمت نظام وظیفه، از ابتدای جنگ تاکنون از صدور کارت پایان خدمت جلوگیری کرده است. مسئول بسیج مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در این باره گفت: «ارتش عراق از آغاز جنگ تاکنون هیچ سربازی را ترخیص نکرده و عراقی های 14 تا 35 ساله را به خدمت ارتش فراخوانده است. وی افزود: «علی رغم وجود جوخه های اعدام در پشت خطوط مقدم جبهه و تدابیر شدید برای کنترل

ص: 162

نظامیان، در منطقه جنوب عراق قریب 30 هزار تن از ارتش عراق گریخته اند و بالغ بر 35 هزار تن از پرسنل ارتش عراق جهت مبارزه با مجاهدین و پیشمرگان کرد و رزمندگان اسلام در کردستان عراق بسیج شده اند.»(1)

مسئول بسیج مجلس اعلای عراق به کمک های بیمارستانی کویت به عراق در عملیات کربلای5 اشاره کرده و درباره استراتژی رژیم عراق در برخورد با مشکل کردها در شمال عراق و گشایش جبهه دوم در این منطقه گفت: «ارتش عراق روستاها و آبادی های محل تردد مجاهدین عراقی را به وسیله بولدوزر تخریب و با خاک یکسان می کند که تاکنون بالغ بر دو هزار روستای شمال عراق به وسیله هواپیماهای عراقی بمباران شده و یا توسط بولدوزر با خاک یکسان شده است.»(2)

1 116

در ادامه عزیمت نیروهای رزمنده مردمی به جبهه های جنگ تحمیلی امروز نیز نیروهای آموزش دیده رزمی و تخصصی در قالب کاروان حماسه سازان عاشورا از استان های کردستان، یزد، فارس و خوزستان و ناحیه قم راهی صحنه های نبرد شدند.(3) از استان تهران نیز علاوه بر اعزام نیروهای رزمی در روز گذشته، امروز سومین گروه فنی - تخصصی سپاه یکم ثارالله به استعداد یک گردان رهسپار جبهه های نبرد شد.(4)

از سوی دیگر، رادیو اسرائیل در بخش خبری خود با اشاره به اعزام نیروهای تازه نفس ایران به جبهة جنوب و تجمع آنها در این جبهه به استعداد 200هزار تن گفت: «ایران قصد دارد درآینده نزدیک حمله گسترده تازه ای را علیه بصره، قبل از شروع باران های زمستانی، آغاز کند. ایرانیان می کوشند برتری نظامی عراق را با استفاده از اوضاع نامساعد جوّی خنثی کنند.» این رادیو به نقل از یک کارشناس نظامی اسرائیل گفت: «احتمال زیاد می رود که جنگ ایران و عراق در یک سال آینده به نقطه پایان برسد. به گفته این کارشناس اسرائیلی از جمله علل احتمال پایان جنگ عبارت است از دخالت ابرقدرت ها، دشواری های اقتصادی دوکشور به ویژه ایران، ناتوانی طرفین در نیل به پیروزی و بالا رفتن تعداد قربانیان و همچنین خستگی و ناخرسندی شدید ملت ایران از ادامه جنگ.»(5)

2 117

امام خمینی امروز در دیدار با ائمه جمعه سراسر کشور در سخنان کوتاهی با اشاره به ضدیت دنیا با اسلام، بر وحدت بیش تر میان اقشار مختلف مردم تأکید کردند: «... من دعا می کنم خداوند تبارک و تعالی ما را از قید و بند نفس اماره نجات بدهد. من عرض می کنم که خداوندا ما گرفتار هستیم؛ گرفتار در دست خودمان هستیم؛ گرفتار به نفوس خودمان هستیم و گرفتار به نفوس خبیثه ای که بر ضداسلام و مسلمین عمل می کند، ما را و همه را از این گرفتاری نجات بده ... ما امروز گرفتار هستیم به چه گرفتاری هایی؛ تمام تبلیغات بر ضد ماست، تمام دنیا به ضد اسلام قیام کرده اند. ما باید برای خاطر خدا، برای به دست آوردن حسنه، خودمان با هم

ص: 163

باشیم، تمام قشرهای ملت با هم باشند، تمام علمای اعلام و تمام ائمةجمعه باهم باشند؛ پشتیبان هم باشند، پشتیبان دولت باشند، پشتیبان مجلس باشند، پشتیبان قوة قضایی باشند، پشتیبان قوة اجرایی باشند. آنها خدمت گزار باشند به مردم و ما هم خدمت گزار. اینها بندگان خدا هستند. خدمت به بندگان خدا خدمت به خداست. و خدمت به بندگان خدا امروز این است که همه مجتمعاً درصدد این باشند که با کلمه واحده از اسلام و مسلمین و خصوصاً از مستضعفان جهان و ملت شریف ایران، پشتیبانی کنند. ...»(1)

خبرگزاری آسوشیتدپرس با مخابره سخنان امام آن را در ارتباط با اعدام مهدی هاشمی عنوان نمود و گزارش داد: «آیت الله روح الله خمینی رهبر ایران روز سه شنبه از مردم کشورش خواست وحدت خود را حفظ کنند، از دولت حمایت کرده و از مناقشه بپرهیزند. اظهارات وی که خطاب به جمعی از ائمه جمعه و جماعات در تهران ایراد شد درست روز بعد از اعدام مهدی هاشمی، یعنی وزیر دست راست جانشین انتخاب شده [امام] خمینی ]آیت الله منتظری[ به اتهام توطئه واقع شد.» آسوشیتدپرس در ادامه گزارش خود با ارائه شرح حال مهدی هاشمی افزود: «اگرچه [امام] خمینی در سخنان خود اشاره ای به این اعدام نکرد، ولی هم زمانی سخنان وی با این واقعه می تواند نشان دهنده علاقه رهبر 87 ساله ایران به جلوگیری از رشد اختلافات داخلی و غیرقابل کنترل شدن جنگ قدرت باشد.»(2)

امام خمینی در دیدار ائمه جمعه: من دعا می کنم که خداوند تبارک و تعالی ما را از قید و بند نفس اماره نجات بدهد.

ص: 164

1 118

رزمندگان کاروان "راهیان از جبهه تا جماران" در دومین روز از حضور خود در تهران و تجدید بیعت با امام خمینی، امروز با رئیس مجلس شورای اسلامی دیدار کردند. آقای هاشمی رفسنجانی در این دیدار روند جنگ تحمیلی، اوضاع خلیج فارس و تلاش های جهانی برای فشار به جمهوری اسلامی را تشریح کرد. وی تلاش های استکبار جهانی در چندماه اخیر را در سه محورِ ایجاد جنگ روانی، حرکت های سیاسی جهانی و آماده شدن برای برخورد مستقیم نظامی عنوان کرد و گفت: «تمامی تلاش های مذکور برای نجات صدام و حزب بعث عراق صورت گرفته و نتیجه طبیعی روند پیروزمند ضد جنگ تحمیلی بوده است.»(1)

رئیس مجلس شورای اسلامی تلاش های سیاسی دیپلماتیک مسئولان کشور را در جهت بیان موضع جمهوری اسلامی مبنی بر معرفی متجاوز قبل از آتش بس، اعلام کرد و درباره احتمال درگیری ایران و امریکا گفت: «امروز در روند تلاش های گسترده امریکا و حامیانش برای نجات صدام و حزب بعث، ملت ما با شرارت های استکبار در آب های خلیج فارس و احتمال رویارویی مستقیم با آنان در این منطقه مواجه است. اگرچه بعید می دانیم که امریکا و حامیانش آن قدر احمق باشند که جرئت مقابله مستقیم با رزمندگان شهادت طلب و جان برکف ما را به خود بدهند، ولی این فرض ناممکن نیست و احتمال وقوع این رویارویی وجود دارد. جمهوری اسلامی باتوجه به این احتمال خود را برای مقابله با رویارویی مستقیم آماده کرده و تصمیم قاطع دارد که با اتکال به قدرت الهی، نیروی مردم و رزمندگان و الهام از رهنمودهای امام امت، از امکانات بالقوه خویش به محض ایجاب شرایط استفاده کند و به کم ترین شرارت در آب های خلیج فارس، به بهترین وجه پاسخ گوید.»(2)

نمایندگان مجلس شورای اسلامی امروز در سخنان قبل از دستور، جنگ ایران علیه عراق را جنگی دفاعی و برای تنبیه متجاوز عنوان کردند و با تأکید بر اینکه برای رسیدن به هدف، مرعوب حضور نظامی امریکا در خلیج فارس نخواهند شد، اعلام کردند: «قضیه جنگ با معرفی متجاوز و تنبیه آن حل خواهد شد نه با تهدید، زیرا شکست دادن ملتی که با عزم راسخ و با ایمان به خدا به دفاع از خود برخاسته، امکان ندارد.» در جلسه امروز مجلس شورای اسلامی رسیدگی به گزارش کمیسیون امور دفاعی در خصوص طرح قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران اعاده شده از شورای نگهبان پیگیری و موادی از آن اصلاح و تصویب شد.(3)

2 119

وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران با توجه به اقدامات اخیر شورای امنیت و مسائل مربوط به قطعنامه598 و همچنین گسترش مناقشه در منطقه، نامه ای برای دبیرکل سازمان ملل ارسال کرد. نمایندگی ایران در سازمان ملل امروز نامة وزیر امورخارجه ایران و نامة دیگر دربارة حمله مورخ 21 سپتامبر 1987 (30 شهریور 1366) هواپیماهای عراقی برای دبیرکل ارسال کرد. در این نامه آمده است که در 21 سپتامبر 1987 هواپیماهای جنگندة عراقی به شهرهای باختران و

ص: 165

تصویر

ازنا حمله کردند که بر اثر آن 21 غیرنظامی شهید و 100 تن مجروح شدند.(1)

متن نامة وزیر امور خارجه به دبیرکل چنین است:

«گسترش اخیر مناقشه در منطقه و اقدامات شورای امنیت این جانب را وادار ساخته که توجه جناب عالی را به نکات ذیل جلب نمایم.

1- جمهوری اسلامی ایران همکاری خود را با جناب عالی جهت اجرای قطعنامه 598 -1987- با حسن نیت و نگرش مثبت آغاز کرده به امید آنکه چنین تلاش هایی بتواند صلح و امنیت را به منطقه بازگرداند و ریشه های تجاوز را بخشکاند. چنین تلاشی را علی رغم اشکالات اساسی در قطعنامه مذکور شروع کرد. جمهوری اسلامی ایران در این روند موضع سازنده و دائمی خود را جهت نیل به حل و فصل عادلانه و همه جانبه حفظ کرده است.

2- عراق علی رغم ادعای پذیرش قطعنامه 598، از هیچ فرصتی جهت ایجاد موانع مختلف در اجرای طرح جناب عالی فروگذاری ننموده است. برای مثال در طرح جناب عالی، قطعنامه 598 به عنوان مجموعه ای لاینفک مورد بحث قرار گرفته است و اجزاء آن تماماً به طور برابر مهم هستند و اقدامات می بایست جهت اجرای کلیه مفاد صورت پذیرد. در حالی که عراق صریحاً چنین عقیده ای را رد کرده است و معتقد است که قطعنامه می بایست براساس سیر ترتیبی آن اجرا شود. بدیهی است رژیم متجاوز عراق نه تنها با اجرای قطعنامه های همانند قطعنامه 598 مخالف است بلکه این قطعنامه را هم در گفتار و هم در عمل رد کرده است.

3- نقش سازمان ملل جهت کمک به تلاش های دبیرکل حائز اهمیت می باشد و می بایست مورد توجه واقع شود. دولت ایالات متحده از هیچ فرصتی جهت سنگ اندازی در اقدامات دبیرکل دریغ ننموده است. به علاوه، هنوز رایزنی های دبیرکل در تهران پایان نیافته بود که دولت ایالات متحده اعلام کرد که رایزنی های وی هیچ ثمره ای در برنداشته است. در حالی که رئیس جمهوری اسلامی ایران در پیام خود به مجمع عمومی مورخ 22 سپتامبر 1987 اعلام کرد که مأموریت دبیرکل به تهران و گزارش وی به شورای امنیت "سازنده" و "هدف دار" بوده است. دولت ایالات متحده با تبلیغات سیاسی از پیش تعیین شده اعلام کرد که ایران قطعنامه را رد کرده است که تلاش های دبیرکل با ناکامی مواجه شود و شورای امنیت به سوی اتخاذ قطعنامه دیگری جهت اعمال مجازات هایی علیه جمهوری اسلامی ایران گام بردارد. طراحان این قبیل جنگ تبلیغاتی به نظر می رسد که فراموش کرده اند که جمهوری اسلامی ایران بدون توجه

ص: 166

به هیچ قدرتی قطعنامه 598 را رد کرد که هیچ نقطه مثبت و عملی در قطعنامه نیافت.

چنین حرکت و اقدامی از سوی دولت ایالات متحده به وضوح نشان دهنده آن است که علی رغم اظهارات بی صبرانه خود جهت اجرای قطعنامه، در واقع مقامات امریکایی هیچ تمایلی به اجرای قطعنامه ندارند، بلکه آنها مایل اند دستگاه سازمان ملل را جهت تعقیب سیاست خصمانه خود علیه جمهوری اسلامی ایران به کار گیرند. در این روند، ایالات متحده از افزایش فشار به سایر کشورها نیز جهت انجام اقدامات هماهنگ در مانع تراشی در تلاش های دبیرکل فروگذاری ننموده است.

4- دولت ایالات متحده عملاً نخستین نقض کننده قطعنامه 598 می باشد. اعزام نیروهای نظامی ایالات متحده به خلیج فارس تنها پس از چند ساعت از تصویب قطعنامه، جدی ترین ضربه به اعتبار قطعنامه و نقض پاراگراف 5 آن می باشد.

حضور ناوگان بزرگ ایالات متحده در خلیج فارس و اقدامات تحریک آمیز نظامی آن به ویژه حملات غیرقابل توجیه اش علیه یک کشتی غیرنظامی ایران و کشته و مجروح شدن خدمه آن نقض آشکار حاکمیت ملی جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود و تهدید مهمی علیه امنیت منطقه است و با ایجاد هاله ای از ارعاب، نقض صلح محسوب می گردد. جمهوری اسلامی ایران براساس ماده 51 منشور سازمان ملل حق دفاع از خویش را محفوظ نگه می دارد و به موجب آن اعلام می نماید که ایالات متحده می بایست مسئولیت کامل پیامدهای ماجراجویی های تجاوزگرانه خود را بپذیرد.

با توجه به مواد 39 و 40 منشور سازمان ملل درباره نقض صلح، چگونه شورای امنیت در برابر چنین نقض آشکاری از سوی ایالات متحده سکوت کرده است؟ تهدید جدی حضور نظامی ایالات متحده نه تنها باعث تشدید مناقشه و طولانی شدن و گسترش آن شده است بلکه به طور جدی مانع تلاش های دبیرکل در اجرای قطعنامه گردیده است. پاراگراف 5 قطعنامه از سایر دولت ها خواسته است که از هرگونه اقدامی که به تشدید و گسترش مناقشه منجر شود خودداری ورزند و طراحی شده است تا از این قبیل اقداماتی که ایالات متحده در خلیج فارس مرتکب می شود جلوگیری گردد. بنابراین ایالات متحده متن و روح قطعنامه 598 را نقض کرده است و مدعی است که بی صبرانه خواهان اجرای آن می باشد.

5 - عراق از زمان تصویب قطعنامه 598 اقدامات غیرقانونی خود را در زمین، دریا و هوا تشدید کرده است. از سرگیری و تشدید حملات علیه کشتی رانی بازرگانی در خلیج فارس و بمباران های ناجوانمردانه مناطق غیرنظامی نشان دهنده عزم آشکار عراق در ادامه دادن به تجاوزات خود علیه جمهوری اسلامی ایران می باشد علی رغم آنکه منافقانه موافقت خود را با قطعنامه اعلام نموده است.

6 - جمهوری اسلامی ایران مصراً اعلام کرده است که به خاطر چنین مخالفت ها و

ص: 167

مانع تراشی ها که در تلاش های دبیرکل به طوری جدی صورت گرفته است، با وجود این، حسن نیت خود را در همکاری با تعدادی از اعضای شورای امنیت نشان داده است و ما می بایست به این حقیقت واقف باشیم که عراق، ایالات متحده و پادشاهی بریتانیا در حرف و عمل می خواهند مانع اقداماتی شوند که اخیراً صورت گرفته است و هرگونه امیدی را در جهت پیشرفت مثبت مناقشه خنثی سازند.

این گونه تلاش های دسته جمعی طرح ریزی شده تا در اقدامات دبیرکل اخلال نمایند و در صورت موفقیت تنها راه حل نظامی را جایگزین سازند. بنابراین ضرورت دارد موضع واقعی کلیه طرف های مطروحه مشخص گردد.

علی اکبر ولایتی - وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران.»(1)

1 120

هم زمان با اسکورت نفتکش کویتی "گاز پرنس" به وسیله ناوگان امریکا در خلیج فارس، که پس از حمله امریکا به کشتی "ایران - اجر" با چند روز تأخیر شروع شد، نیروهای انگلیسی به جست وجوی مین در آب های جنوبی جزیره ابوموسی در مجاورت سواحل امارات متحده عربی پرداختند.(2) رادیو بی.بی.سی در گزارشی از خلیج فارس اعلام کرد: «مین جمع کن های انگلیسی به دنبال اطلاعات دریافتی از سوی امریکا مبنی بر وجود مین در این ناحیه از خلیج فارس، عملیات خود را آغاز کردند. این منطقه تنها قسمتی از آب های بخش جنوبی خلیج فارس یعنی منطقه غربی خلیج فارس است که نفتکش های خیلی بزرگ قادر به عبور از آن هستند. تصور عمومی این است که مین ها به وسیله پاسداران انقلاب ایران که پایگاهشان در ابوموسی است کارگذاشته شده است و یا به تلافی حمله هفته گذشته امریکا به یک کشتی ایرانی بوده است و یا پاسخی به حملات مداوم هواپیماهای عراقی به هدف های ایرانی در خلیج فارس می باشد. مین یاب های یادشده در پشت ناو "آندرو مدا" حرکت می کنند.»

رادیو بی.بی.سی تداوم حضور نیروهای انگلیسی را موجب دلگرمی منابع کشتی رانی و بهانه ای برای حملات تبلیغاتی ایران خواند و افزود: «منطقه مین گذاری شده جدید که در یک چنین نقطه حساس واقع است نشان می دهد که ایرانیان مصمم اند تا آنجا که ممکن است به طور غیرمستقیم منتهای دردسر و اشکال را برای کشتی های عربی و سایر کشتی هایی که از منطقه عبور می کنند فراهم آورند ولی از اقدامات علنی و مستقیم که بار دیگر منجر به حمله مهلک امریکا شود اجتناب ورزند.»(3)

امریکا همچنین خواستار مشارکت هند در عملیات مین روبی در خلیج فارس است. "هندوستان تایمز" چاپ دهلی در گزارشی به نقل از یک مقام دولتی نوشت: «امریکا مدتی است تلاش می کند با هند نیز نوعی همکاری در عملیات مین روبی داشته باشد، لیکن تاکنون موفق نشده است. مقام های واشنگتن معتقدند اگر هند به خلیج فارس مین روب اعزام کند، بر تأثیر

ص: 168

تلاش های جاری جهت ایجاد یک نیروی چندملیتی در حمایت از صلح خواهد افزود. یک مقام امریکایی نیز خاطر نشان کرد ضرورت ندارد که چنین اقدامی را زشت شمریم زیرا هم اکنون نیز مین روب های چند کشور دیگر در خلیج فارس فعالیت دارند. به نظر وی اعزام مین روب به خلیج در روابط هند با ایران یا عراق مانعی به وجود نخواهد آورد.»(1)

1 121

در حالی که هنوز تنش میان کنگره امریکا و دولت ریگان درمورد اختیارات رئیس جمهور در زمان جنگ پایان نیافته، رئیس سنای امریکا (رابرت برد) اعلام کرد عملیات نیروی دریایی امریکا در منطقه خلیج فارس برای منافع امریکا زیان آور است(2) و سنا به زودی متمم دفاعی سال 1988 را درباره اسکورت نفتکش های کویتی در خلیج فارس به وسیله کشتی های امریکایی بررسی خواهد کرد. در این متمم برای عملیات نیروی دریایی امریکا در خلیج فارس یک مهلت 90 روزه تعیین شده است. ریگان گفته است حتی اگر این متمم تصویب نشود، خود این امر که سنای امریکا چنین احتمالی را مورد بررسی قرار داده است به منافع امریکا در منطقه لطمه خواهد زد.(3) رادیو بی.بی.سی نیز گفت: «دمکرات ها در سنای امریکا می کوشند علی رغم مخالفت های شدید ریگان، به طرح اسکورت نفتکش های کویتی در خلیج فارس به وسیله کشتی های امریکایی پایان دهند.»(4)

2 122

اتحاد جماهیر شوروی خواستار تشکیل و استفاده از کمیتة رؤسای ستاد ارتش های پنج قدرت بزرگ در شورای امنیت برای حضور در خلیج فارس شد. معاون وزیر خارجه شوروی، پتروفسکی، با اشاره به ضرورت نظارت بین المللی بر اجرای کامل قطعنامه 598، کنترل خلیج فارس را مهم دانسته و با هدف جلوگیری از یکه تازی امریکا در منطقه گفت: «نظریه جدید ما این است که باید از کمیته رؤسای ستاد ارتش در شورای امنیت استفاده کرد. بنابراین اگر حضور در خلیج فارس لازم و ضروری است، فرصت بدهید که این حضور تحت پرچم سازمان ملل انجام پذیرد. سازمان ملل شرایط لازم جهت انجام دیداری بین رؤسای ستاد ارتش امریکا، شوروی، فرانسه، انگلیس و چین جهت آماده سازی عملیات دریایی سازمان ملل در خلیج [فارس] را دارا است.» امریکا قبلاً طرح شوروی درباره تشکیل نیروی حافظ صلح دریایی بین المللی جهت تضمین رفت و آمد دریایی در خلیج فارس را رد کرده بود.(5)

3 123

احتمال بروز جنگ میان ایران و امریکا، علل و عوامل آن، اهداف امریکا از لشکرکشی به منطقه و حمله به کشتی "ایران - اجر"، روابط دو ابرقدرت در خلیج فارس و ایران و علل همکاری آنها در مقابله با جمهوری اسلامی، از موضوعات مهمی است که مورد بحث و بررسی رسانه ها، سیاست مداران و صاحب نظران قرار دارد. "مک گارون" کاندیدای حزب دمکرات در انتخابات

ص: 169

ریاست جمهوری امریکا در سال 1972 و عضو کنونی کنگره، اخیراً پس از مسافرت به چند کشور خاورمیانه دیدگاه های خود را در مصاحبه با مجله اشترن ابراز کرده است. وی با بیان اینکه جنگی بین ایران و امریکا به وقوع خواهد پیوست، درباره هدف امریکا در حمایت از کویت و عراق گفت: «قصد داریم به کویت و عراق کمک کنیم زیرا از این بیمناکیم که ایران بتواند جنگ را ببرد و قصد ما این است که به هر وسیله ای شده مانع این کار شویم.» وی با تأیید این نکته که ممکن است واقعاً ریگان درصدد گرفتن انتقام خواری و خفت ناشی از گروگان گیری و ایران گیت باشد، در مورد احتمال عقب نشینی امریکا در مقابل حملات شهادت طلبانه گفت: «به گمان من حکومت ایالات متحده این بار عزم خود را جزم کرده است که حتی اگر به استقبال خطر جنگ هم برود میدان را خالی نکند. نکته نامیمونی که در این شرایط وجود دارد از این قرار است: اگر فرض کنیم که امریکا موضع خود را در خلیج [فارس] رها کند و راه تسلیم پیش گیرد، این امر نه تنها از جانب ایران بلکه از جانب کلیه کشورهای واقع در خاورمیانه به عنوان تفوق و پیروزی بر "شیطان" امریکایی تلقی خواهد شد و به گسترش اسلام بنیادگرایانه رادیکال تا فراسوی مرزهای ایران کمک خواهد کرد. از این رو گمان من این است که درباره اقدام به اسکورت نفتکش ها به اندازه کافی تأمل نشده، عواقب آن با کنگره، با هم پیمانان امریکا و نیز با کشورهای منطقه، مورد بحث و بررسی کافی قرار نگرفته است ... روس ها فعلاً در خاورمیانه سیاست بهتر و توأم با احساس مسئولیت بیش تری را عرضه می کنند.» مک گارون با اشاره به زندگی میلیون ها مسلمان در جنوب شوروی و تهدید احتمالی ایران علیه این کشور درصورت صدور انقلاب، اشتراک علایق دو ابرقدرت را بعد از جنگ بی نظیر توصیف کرد و گفت: «مسکو نیز همچون واشنگتن قصد دارد تا از گسترش اسلام رادیکال و درنتیجه از پیروزی ایران جلوگیری کند. اما ریگان روس ها را در منطقه خلیج [فارس] به چشم بزرگ ترین تهدید استراتژیک برای منافع ایالات متحده می نگرد و این به گمان من خطایی بنیادین به شمار می رود. به گمان من ما می توانیم در آنجا مانند دو همکار که دارای علایق مشترک هستند عمل کنیم.»(1)

خبرگزاری رویتر نیز در گزارشی با عنوان "آیا ایران و امریکا در جنگ هستند؟" نوشته است: «خط بین صلح و جنگ می تواند در عصری که جنگ ها به عنوان یک قانون رسماً اعلام نمی شوند، تیره باشد. حمله یک هلی کوپتر امریکایی به یک کشتی ایرانی در هفته گذشته، برخی از منتقدان ریگان را متقاعد ساخت که دو کشور به طور مؤثر در جنگ هستند. دیگران می گویند این جنگ تاکنون رخ نداده است ولی پیش بینی می کنند که چون واشنگتن اکنون به طور محکم در جنگ 7 ساله ایران و عراق در پشت سر عراق قرار گرفته است به زودی این جنگ آغاز شود. با این حال دولت ریگان تأکید می کند که دو کشور هنوز در صلح هستند. در حالی که دولت ریگان اقدامات خود را در خلیج فارس کاملاً دفاعی عنوان می کند، منتقدان آنها را اقداماتی خصمانه دانسته و استدلال می کنند عملیات اسکورت نفتکش ها که تنها از خطوط کشتی رانی کشورهای طرفدار عراق حراست

ص: 170

می کند، واشنگتن را پشت سر عراق و در حمایت از این کشور قرار داده است. ولی "فرد اگسل گارد" کارشناس امور خاورمیانه مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی - که یک مرکز تحقیقات خصوصی است - گفته است: «اگرچه امریکا درصدد است از پیروزی ایران در جنگ جلوگیری کند با این حال از نظر تکنیکی در جنگ بی طرف مانده است. ... »(1)

در خلیج فارس بیش از دو راه وجود ندارد. برقراری صلح و یا تحمیل آن به وسیله شورای امنیت و با همکاری قدرت های بزرگ و یا تشدید جنگ و کشیده شدن قدرت های خارجی در آن. "آنتونی پارسونز" سفیر سابق انگلیس در ایران و نماینده سابق این کشور در سازمان ملل متحد با اعلام این مطلب، معتقد است که در روش اول باید سازمان ملل دو طرف متخاصم را به این امر قانع سازد که به علل فراوانی نیاز به صلح دارند اما به تنهایی قادر به تحقق این امر نیستند و نیاز به یک وساطت بین المللی خواهند داشت. پارسونز در ادامه با اشاره به عملکرد شورای امنیت، بر این نکته بسیار مهم روانی تأکید می کند که ایران سازمان ملل را به خاطر مواضع قبلی اش بی طرف نمی داند و این سازمان ابتدا باید بر این امر فائق آید. وی می افزاید: «گام نخست، قطعنامه 598 بود که برداشته شد و گام بعدی باید تحریم فروش اسلحه باشد که با وجود رژیم صدام، ایران با آن صلح نخواهد کرد و لذا باید اقدامات سازمان ملل در جهت آرام سازی اوضاع باشد و باید تلاش کند درگیری های زمینی را کاهش دهد، مانع از سرگیری "جنگ نفتکش ها" شود و خطوط کشتی رانی در خلیج فارس را خالی از مین نگاه دارد. بی تردید قدم اول به سود عراق خواهد بود. اقدامات مذکور تشنج بین المللی را کاهش داده و این امکان را به ناوگان های خارجی می دهد که از خلیج فارس خارج شوند.»

آنتونی پارسونز برای رسیدن به هدف فوق چنین پیشنهاد می کند: «اولاً نباید به ایران اجازه داد تا بی نهایت پاسخ قاطع خود را درمورد قطعنامه آتش بس به تأخیر اندازد. اگر ایران همچنان قطعنامه مذکور را نادیده بگیرد، باید شورای امنیت به مرحله اعمال اجباری تحریم فروش سلاح به ایران وارد شود. درنتیجه از احتمال دست زدن به تهاجمات گسترده و نگرانی از پیامدهای پیروزی ایران در جنگ که انگیزه اصلی تحرکات و فعالیت های جاری سازمان ملل بوده است، می کاهد.

دوم: باید به عراقی ها تصریح کرد که درصورت ازسرگیری جنگ نفتکش ها با یک تحریم تسلیحاتی مشابه روبه رو خواهد شد و این امر نقش بازدارنده قاطعی خواهد داشت.

سوم: مانعی نمی بینم که سازمان ملل ناوگانی مرکب از کشورهای غیرعضو دائم شورای امنیت برای مین یابی به خلیج فارس اعزام دارد، علی رغم اینکه بر دشواری این کار واقف می باشم. البته گفتن این هم به مراتب آسان تر از به اجرا درآوردنش در مقر سازمان ملل است. اما ظاهراً به جز این راهی غیر از کشیده شدن به جنگی شدیدتر که قدرت های خارجی در آن درگیر می شوند وجود ندارد و این چیزی است که در طول هفت سال جنگ خونین و تأسف بار به شکل معجزه آسایی از وقوع آن احتراز شده است.»(2)

ص: 171

1 124

مجلس سنای امریکا تحریم ورود نفت خام و سایر واردات از ایران را تصویب کرد. این تحریم به اتفاق آرا یعنی 98 رأی موافق بدون هیچ رأی مخالفی به عنوان پیشنهادی برای درج در لایحه دفاعی سال 1988 به تصویب رسید.(1) "باب دال" رهبر جمهوری خواهان سنای امریکا هنگام ارائه این لایحه به مجلس سنا گفت می خواهد بدین وسیله به ایران گوشزد کند که امریکا دیگر داد و ستد بین دو کشور را به صورت معمول تحمل نخواهد کرد. ایران در جنگ هفت ساله خود با عراق موشک های کرم ابریشم ساخت چین به سوی کویت شلیک کرد و خلیج[فارس] را مین گذاری کرده است. "دال" اضافه کرد که معتقد است این پیشنهاد مورد استقبال دولت قرار خواهد گرفت.(2) دولت ریگان در واکنش به این مصوبة سنا، آن را یک اقدام سمبلیک خواند. "فیتز واتر" سخنگوی کاخ سفید گفت: «تناقضات این لایحه (لایحه تحریم واردات کالاهای ایران) با قرارداد (بیانیه) الجزایر که درحال اجرا در دادگاه لاهه می باشد باید مورد بررسی قرار گیرد که امکان دارد امریکا با اجرای این لایحه میلیاردها دلار در دادگاه از دست بدهد و علاوه بر آن با ممنوعیت خرید نفت از ایران در واقع خود را محدود کرده ایم نه دیگران را. به هرحال این نکته سمبلیک مهمی است که مجلس سنا می خواهد انجام بدهد و این احساس آنها را در هدفشان درک می کنیم و ما با آنها در یک خط هستیم و فقط می خواهیم ببینیم که از راه صحیح انجام شود.»(3)

رادیو کلن نیز تحریم نفتی ایران را تنها راه پایان دادن به جنگ عنوان نموده و به نقل از ناظران گفت: «برای کاستن از توان جنگی ایران یک راه وجود دارد و آن این است که این کشور به هر جهت از هر طریق که بخواهد اسلحه بخرد پول نیاز دارد، منبع اصلی کسب درآمد ایران نفت است و اگر یک تحریم بین المللی علیه نفت ایران برقرار شود، شدیدترین ضربه را خواهد خورد. با این حال اقدام سنا بیش تر جنبه نمادین دارد، زیرا در سال های اخیر واردات کالاهای ایران به امریکا از جمله نفت از پانصد میلیون دلار فراتر نرفته است.»(4)

از سوی دیگر اعلام شد حدود سی شرکت نفتی که برای کشورهای امریکا، انگلستان و فرانسه نفت می خریدند، از دو هفته پیش، از خرید نفت ایران خودداری کرده اند. در پی این تصمیم، در بازار نفت ایران رکود ایجاد شد که وزارت نفت ایران برای مقابله با آن تصمیم گرفت هیئتی از متخصصان را برای بازاریابی به سایر کشورها اعزام دارد.(5)

2 125

تولیدات نفت ایران و عراق در نیمه اول امسال افزایش داشت. نشریه میدل ایست اکونومیست دایجست، با مقایسه میزان تولید نفت ایران و عراق نوشته است: «ایران که در نیمه اول سال گذشته روزانه 95/1 میلیون بشکه نفت خام تولید می کرد، طی این دوره روزانه 2/2 میلیون بشکه نفت خام تولید کرده است. البته این مقدار کمتر از سهمیه تعیین شده ایران در اوپک برای نیمه اول سال (روزانه 317/2 میلیون بشکه) می باشد. لیکن عراق که طبق

ص: 172

سهمیه بندی اوپک می بایست روزانه 2/1 میلیون بشکه نفت در نیمه اول سال تولید می کرد، این سهمیه را نقض کرده و روزانه 75/1 میلیون بشکه نفت خام تولید می کند. تولید نفت عراق در نیمه اول سال گذشته روزانه یک میلیون و ششصد و پنجاه هزار بشکه بود.(1)

1 126

در پی تشدید ناامنی در مرزهای شرقی جمهوری اسلامی ایران، گروه چریک های فدایی خلق نیز به کمک نیروهای مشترک روسی و افغانی در فرودگاه "شندید" اقدام به تأسیس پایگاهی از افراد فراری ضدانقلاب کرده و قصد دارند در آینده ای نزدیک در مناطق مرزی دست به خرابکاری بزنند. این گروه همچنین درنظر دارد با کمک بعضی از افرادی که به صورت نفوذی در منطقه حضور دارند، مواد منفجره و سلاح و غیره به ایران حمل کنند و به مزدورانشان تحویل دهند.(2)

طبق خبر رسیده از سفارت جمهوری اسلامی ایران در اسلام آباد به نقل از روزنامه دیلی نیوز، بیش از ده هزار بلوچ به درخواست "میرخیبر بخش ماری" تاکنون به افغانستان مهاجرت نموده اند. ... بعضی از منابع بلوچ گفته اند افراد خود را به بهترین روش و طرق عملی تربیت می کنیم تا بتوانیم بجنگیم. ... مدتی است که هر چند وقت خبر مربوط به مهاجرت طرفداران خیبر بخش ماری در روزنامه ها منتشر می شود. دولت محلی بلوچستان گفته است این بلوچ ها اکنون که زمستان پایان یافته است به افغانستان بازمی گردند و بعضی محافل سیاسی می گویند فعالیت روی جنبش بلوچ مجدداً شروع خواهد شد.(3)

ص: 173

ص: 174

(ب) در منطقه غدیر با یک قرارگاه به استعداد 2 لشکر شامل (لشکرهای 41 و 17).

3- دستورات هماهنگی:

- فرماندهی مهندسی منطقه عملیات غدیر با قرارگاه مهندسی خاتم الانبیاء(ص) می باشد.

- این طرح به محض دریافت قابل طرح ریزی برای تمام رده ها بوده و بنا به دستور اجرا می گردد.

- در کلیه مراحل و گام های عملیات به طور جدی مراعات حفاظت اطلاعات را نموده و بلافاصله تخلفات را گزارش نمایید.

- غافل گیری به نحو احسن باید مراعات شده و تمام تدابیر متکی بر این اصل به کار بسته شده، کلیه طرح ها و تدابیر پیشنهادی را در اسرع وقت گزارش نمایید.

پ) فرماندهی لجستیک:

شخص محترم وزیر سپاه پاسداران مسئول لجستیکی و مالی عملیات غدیر می باشد.

ت) فرماندهی و مخابرات:

فرماندهی عملیات با آقا امام زمان(عج) می باشد و هدایت آن از مرکز فرماندهی کل صورت می پذیرد.

والسلام - فرماندهی کل سپاه پاسداران - محسن رضایی»(1)

1 128

در پی بررسی هایی که فرماندهان سپاه در جلسات سوم و چهارم مهر 1366 دربارة عملیات در جبهة شمال غرب و جبهة جنوب انجام دادند و پس از اینکه مشخص شد با توجه به وضعیت نیرو و امکانات، اجرای دو عملیات هم زمان در شمال غرب میسر نیست، مأموریت قرارگاه قدس در منطقه دوپازا (برای پیشروی به سمت شهر قلعه دیزه عراق) لغو شد و در مقابل مأموریت قرارگاه نجف در منطقه ماووت تقویت شد. با این تدبیر، مأموریت قرارگاه قدس نیز به منطقه ماووت منتقل گردید و این قرارگاه موظف شد شناسایی منطقه و آماده سازی عملیات روی ارتفاعات دولبشک، الاغلو و شاخ آمدین را انجام دهد و پس از اینکه دو قرارگاه نجف و رمضان اهداف خود را تصرف کردند، قرارگاه قدس در مرحله دوم عملیات وارد عمل شود.(2)

از سوی دیگر، به منظور افزایش میزان موفقیت عملیات، بنا به پیشنهاد جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه (رحیم صفوی)، مقرر شد علاوه بر محورهای مشخص شده برای حمله به دشمن، مأموریتی در این منطقه به قرارگاه رمضان واگذار گردد و از پشت نیز به دشمن حمله شود. فرمانده قرارگاه رمضان (محمدباقر ذوالقدر) ضمن استقبال از این طرح، پیشنهادی تکمیلی ارائه کرد مبنی بر اینکه یگان های قرارگاه رمضان ارتفاعات ویولان، شیخ محمد، گاله و گوجار را از پشت تصرف کنند به شرط اینکه یگان های منظم پس از 72 ساعت این مواضع را تحویل بگیرند. در پی ارائه این پیشنهاد، لشکر9 بدر و تیپ ویژه پاسداران از قرارگاه رمضان، در تاریخ 8/7/1366 موظف شدند اهداف خود را شناسایی کنند.(3)

به این ترتیب مأموریت سه قرارگاه در منطقه شمال ماووت چنین مشخص شد:

ص: 176

قرارگاه نجف: تصرف ارتفاعات گرده رش و قمیش و دشت باساوا در مرحله اول عملیات.

قرارگاه رمضان: تصرف ارتفاعات گوجار و تأمین منطقه تا جاده پشت دشت باساوا در مرحله اول عملیات.

قرارگاه قدس: تصرف ارتفاعات دولبشک و الاغلو در مرحله دوم عملیات.

اهداف کلی عملیات نیز چنین پیش بینی شد: تکمیل خطوط پدافندی، اتصال با قرارگاه رمضان و مناطق آزاد شده، ایجاد زمینه برای اجرای عملیات گسترده، گرفتن توان دشمن و سد کردن امکان پیشروی ارتش عراق در مناطق خودی، باز شدن محورها و یافتن راه کار برای ادامه تک.(1)

نشریة "بررسی جنگ" درباره دلایل طراحی عملیات های بزرگ در جبهة شمال غرب نوشته است: «ایجاد یک راه کار جدید با توجه به بن بست کنونی در جبهه های جنوب موجب شد مسئولان جنگ توجه و دقت بیش تری به جبهه های شمال غربی مبذول دارند، به طوری که حتی در فصل پاییز و زمستان (فصولی که به طور طبیعی و به دلیل وضعیت جوّی نمی توان عملیات عمده نظامی انجام داد) به اجرای عملیات های کوچک در این منطقه اکتفا نکرده و به طراحی عملیات های بزرگ بپردازند.»(2)

1 129

بررسی طرح مانور، اقدامات شناسایی و وضعیت یگان های مأمور به عملیات در منطقه ماووت، امروز نیز در قرارگاه شهید بروجردی با حضور فرمانده نیروی زمینی و فرماندهان قرارگاه های نجف و قدس سپاه پاسداران و چند تن از فرماندهان یگان ها ادامه یافت. در ابتدا فرمانده تیپ ویژه پاسداران (صادق محصولی) درباره وضعیت منطقه و زمان لازم برای آمادگی گفت: «بچه ها را از ویسی باید 20 نفر 20 نفر عبور بدهیم چون دشمن دید دارد و ما از یک کیلومتری آنها (نیروهای عراقی) رد می شویم و اگر بخواهیم از جای دیگر عبور دهیم، پنج شش روز پیاده راه است ... از دشت باساوا دشمن می تواند حتی با تانک روی گرده رش بیاید... ما تا ده روز دیگر می توانیم یک گردان آماده کنیم و تا بیست روز دیگر دو گردان.» پس از این توضیحات، فرمانده نیروی زمینی از وی خواست تا فردا شب چندتن از نیروهایشان را و همراه با آنها از هر یک از لشکرهای 7 ولی عصر(عج) و 9بدر و لشکر21 امام رضا(ع) دو تن را برای شناسایی منطقه بفرستد.(3)

در ادامه جلسه فرمانده لشکر7 ولی عصر(عج) (عبدالمحمد رئوفی) گفت: «مأموریت ما ارتفاعات هرمدان در دشت باساوا است. حساسیت و حضور دشمن در دشت بیش تر است. بچه ها 15 بار شناسایی رفته اند که فقط یک بار توانسته اند از کمین عبور کنند. فاصله کمین تا خط اصلی دشمن حدود 4 کیلومتر است ... اگر از پشت بتوانیم به دشمن بزنیم تضمین موفقیت بیش تر می شود، از ژاژیله نمی شود به طرف رودخانه جاده کشید. دیروز اعزام داشتیم که 240 نفر آمده اند ... از نظر امکانات، وسایل مهندسی و استحکامات مشکل داریم. آذوقه نداشته اند که به ما بدهند.» در پایان این صحبت فرمانده نیروی زمینی گفت که مشکلاتتان را حل می کنیم.(4)

ص: 177

جلسه بعد از نماز و شام با حضور علی شمخانی، عزیز جعفری و نور علی شوشتری ادامه یافت. فرمانده قرارگاه نجف(شوشتری) معتقد بود که با توان موجود، یگان ها در زمان تعیین شده نمی توانند عملیات را شروع کنند و با وجود اینکه در آغاز کار به نظر می رسید 15 گردان کافی است ولی الان برای عملیات 20 گردان نیرو لازم است. فرمانده قرارگاه قدس (جعفری) با توجه به کمبود توان پیشنهاد کرد که فقط روی ارتفاعات گرده رش عملیات اجرا شود. وی محاسن این طرح را چنین برشمرد: 1- جاده هایمان را به جاده های دشمن متصل می کنیم. 2- امکان پاتک دشمن کم است چون قرارگاه رمضان در بالا حضور دارد. 3- راه باز می شود تا به طرف قمیش و نقاط دیگر عملیات را ادامه بدهیم. 4- نگرانی قرارگاه رمضان از اینکه با رفتن نیروهای خودی روی قمیش و گوجار، دشمن به نیروهای قرارگاه رمضان فشار بیاورد، برطرف می شود. 5 - دید دشمن روی عقبه های خودی در این منطقه کور می شود. وی همچنین تأکید کرد برای عملیات روی گرده رش باید از پشت به دشمن بزنیم و حداقل سه قلّة گرده رش را تصرف کنیم.(1)

در ادامة جلسه فرمانده نیروی زمینی (شمخانی) درباره اینکه برای رفع کمبودها و مشکلات، اجرای عملیات 15 روز به تعویق بیفتد، نظرخواهی کرد. عزیز جعفری گفت که این تعویق به تعویق 45 روزة عملیات منجر خواهد شد.(2)

در پایان جلسه فرمانده نیروی زمینی سپاه به فرماندهان قرارگاه ها گفت که در صورت لزوم، یگان ها نیروهایشان را تا 23/7/1366 به مرخصی بفرستند و همچنین طی این مدت عقبه هایشان را آماده کنند و شناسایی های خود را تکمیل نمایند. وی همچنین یادآور شد که یگان ها در این فرصت آموزش نیروها را تکمیل و استعداد گردان ها را کامل کنند.(3)

گفتنی است که در این جلسه از مسئول مهندسی منطقه (علی اکبر انگشت باف) درباره علت آسفالت نشدن جاده های منطقه سؤال شد که وی در پاسخ گفت: مشکل کمبود قیر است. عراق پالایشگاه تبریز را زده است و تنها پالایشگاه شیراز قیر دارد که آقای سعیدی کیا (وزیر راه) بسیج کرده که قیر را به منطقه برساند.(4) همچنین وقتی فرماندهان یگان ها از جمله مشکلات آماده سازی منطقه برای عملیات را کمبود وسایل مهندسی اعلام کردند، مسئول مهندسی نیروی زمینی سپاه (علیرضا عندلیب) جواب داد: آقای شمخانی بنده گواهی می دهم که اگر زمستان بخواهیم اینجا بمانیم، یگان ها هیچ چیز ندارند و ما هم چیزی نداریم که به آنها بدهیم.(5)

1 130

در جبهه جنوب در حاشیه اروندرود، ارتش عراق با اعزام دو دسته نیرو به سوی خاکریز خط مقدم نیروهای ایران در صدد اجرای اقداماتی بود که با واکنش به موقع نیروهای قرارگاه سپاه دوم سیدالشهداء سرکوب شد. این نیروها بلافاصله پس از اطلاع، با اجرای آتش انبوه توپخانه روی نیروها و خط مهاجمان، آنها را زمین گیر کردند. قرارگاه سید الشهدا(ع) برای حفظ آمادگی مقابله با تحرکات احتمالی دشمن، ضمن تقویت خط، با اعلام آماده باش 100 درصد به کلیه

ص: 178

نیروهای مستقر در خط و توپخانه، با دستور استقرار ادوات ضدزره در خط، اقدامات پیشگیری کنندة لازم را به عمل آورد.(1)

از سوی دیگر، عملیات روانی عراق در جبهه های جنوب با استفاده از شیوه های مختلف تشدید شده است. دشمن در طول خطوط پدافندی مناطق شرق بصره و فاو با پخش آهنگ های مبتذل، به طور دائم نیروهای خودی را دعوت به تسلیم می نماید. همچنین شیوه و لحن اطلاعیه هایی که هواپیماهای عراقی در شرق بصره پخش می کنند نسبت به سابق تغییر کرده است. در این اطلاعیه ها نیروهای خودی مسلمان خطاب شده اند و با کنار گذاشتن تفاوت ها و هم سطح قرار دادن نیروهای سپاه، ارتش، بسیج و سرباز و استفاده از آیاتی در قرآن که درباره صلح آمده است، در صدد تخریب روحی نیروهای خودی برآمده اند.(2)

1 131

در منطقه قصرشیرین در محور باباهادی یک گردان از نیروهای ارتش هدف حمله منافقین قرار گرفت و خسارات سنگینی متحمل شد. منافقین در ساعت 1:45 بامداد به مقر گردان143 از تیپ3 لشکر81 زرهی ارتش در منطقه عملیاتی قصرشیرین حمله کردند. در این حمله علاوه بر وارد آمدن خسارت به گردان ادوات، چهارتن از جمله فرمانده گردان شهید و بیست تن اسیر شدند.(3)

2 132

در کردستان و ارومیه نیروهای خودی به دو گروه از نیروهای ضدانقلاب شبیخون زدند. شب گذشته نیروهای پاسگاه "آویهنگ" (جنوب شرق سنندج) پس از اینکه آگاه شدند تعدادی از نیروهای کومه له در روستای "دارانه گمانگیر" (منطقه سنندج) مشغول استراحت هستند به محل اعزام شده و با آنها درگیر شدند. در این درگیری چندتن از افراد ضدانقلاب کشته و مجروح شده و بقیه نیز متواری گردیدند.(4)

همچنین رزمندگان خودی در منطقه مرگسور ارومیه در مسیر عناصر حزب دمکرات ایران اجرای کمین کردند که در نتیجه آن دو تن از دمکرات ها به هلاکت رسیده و دو قبضه اسلحه، چهار رأس اسب و مقادیر زیادی مواد غذایی که از روستاها جمع آوری شده بود به دست رزمندگان اسلام افتاد.(5) در عین حال امروز دو تن از سربازانی که در پایگاه "موتو" خدمت می کردند به هنگام مراجعت از مرخصی، روی مینی که گروه دمکرات کار گذاشته بود رفته و به شهادت رسیدند.(6)

3 133

در یک عملیات چریکی در منطقه شهر "زور" واقع در استان سلیمانیه عراق، تکاوران تیپ75 ظفر سپاه پاسداران با همکاری پیشمرگان مبارز کرد شاخه سلیمانیه، در جاده دوکان - سلیمانیه اجرای کمین کردند. در این عملیات 20 تن از نیروهای دشمن کشته و 4 تن اسیر شدند. همچنین دو خودروی ارتش عراق منهدم و دو دستگاه دیگر همراه با چندین قبضه سلاح سبک به غنیمت نیروهای عمل کننده درآمد.(7)

ص: 179

در استان موصل نیز نیروهای حزب دمکرات کردستان عراق (بارزانی ها) در منطقه قلعه کانی بر سر راه نیروهای عراقی کمین گذاشتند و تلفات بسیاری به آنها وارد کردند. در این درگیری تعدادی از نیروهای ارتش عراق کشته و حدود 70 تن مجروح شدند و 50 تن به اسارت نیروهای مبارز کرد درآمدند و چندین خودروی عراقی منهدم شد.

به گزارش معاونت اطلاعات سپاه پانزدهم رمضان اخیراً رژیم عراق روستاییانی را که قبلاً از نزدیکی مرز ایران به داخل شهر حلبچه برده بود، به اجبار از این شهر خارج کرده و در اردوگاهی در نزدیکی شهرک "زراین" سکونت داده و تهدید کرده است اگر در آینده گروه های مبارز در منطقه حلبچه دست به عملیات بزنند آن منطقه را بمباران شیمیایی خواهد کرد.(1)

1 134

قرارگاه خاتم الانبیا در پیامی به قرارگاه رمضان، مسائل نظامی سیاسی کردستان عراق را بررسی کرده است. در این پیام به نقل از جلال طالبانی رهبر اتحادیه میهنی کردستان عراق، درباره علل آزاد نشدن شمال عراق موارد زیر برشمرده شده است:

1- توقف جنگ در جبهه های میانی و جنوبی 2- نبودن اتحاد میان کردهای مبارز 3- سکونت ارتشی های عراقی در برخی مناطق کردستان عراق 4- حل مشکل جاش ها (مزدوران رژیم عراق) 5- فقدان همکاری مطلوب میان اتحادیه و گروه های مبارز دیگر.(2)

در همین پیام درباره روابط دیپلماتیک آمده است: اتحادیه خواستار حل مشکل افغانستان در روابط ایران و شوروی بوده و شوروی نیز اتحادیه را به ادامه دوستی با جمهوری اسلامی تشویق می کند. در ضمن اتحادیه با اعزام نماینده ای به لیبی، این کشور را از نزدیکی به عراق بازداشته و در مورد تلاش سوریه برای تشکیل جبهه عراقی نیز خواستار مشارکت گروه های اسلامی شده است.(3)

2 135

در پی ادامة حملات گسترده عراق به مراکز صنعتی - کارگری و بعضاً مناطق مسکونی ایران، توپخانه های دوربرد ایران گلوله باران تأسیسات صنعتی و کارخانجات عراق را در جنوب این کشور تداوم بخشیدند. همچنین هواپیماهای نیروی هوایی ارتش در ساعت 11:37 امروز تأسیسات نظامی - اقتصادی عراق را در اطراف شهر "جلولا" بمباران کردند.(4) عراق نیز ضمن گلوله باران دو ساعته روستاهای زیوه و بیوران از توابع سردشت(5) تهدید کرد در صورت ادامه حملات ایران، دست به اقدامات تلافی جویانه خواهد زد. همچنین بغداد مدعی شد که عراق تا دیروز از بمباران مناطق غیرنظامی ایران خودداری کرده لیکن چنانچه ایران حمله به مناطق غیرنظامی عراق را دنبال کند این کشور نیز در اقدامات تلافی جویانه درنگ نخواهد کرد.(6)

از سوی دیگر ستاد تبلیغات جنگ با صدور اطلاعیه ای اعلام کرد: «گسترش حملات هوایی رژیم عراق به مناطق کارگری، صنعتی و مسکونی ایران که به شهید و مجروح شدن صدها تن از مردم بی گناه ایران منجر شده، مبین این واقعیت است که رژیم عراق در توسعه جنگ و تشنج به

ص: 180

خارج از جبهه های نبرد، اصرار دارد. در روند عملیات مقابله به مثل ایران سپاهیان اسلام برای مقابله با شرارت های دشمن مصممند که با شدت بخشیدن به عملیات بازدارنده خود، رژیم عراق را از تداوم این شرارت ها پشیمان کنند. ستاد تبلیغات جنگ اعلام می دارد که در صورت ادامه شرارت های دشمن و هدف قرار گرفتن اولین منطقه اقتصادی صنعتی و یا مسکونی ایران توسط رژیم عراق، رزمندگان اسلام اهداف نظامی، صنعتی و اقتصادی کلیه شهرهای عراق از جمله بغداد را با شدت تمام هدف حملات کوبنده خود قرار خواهند داد. بدیهی است که مسئولیت عواقب و پیامدهای مقابله به مثل ایران کاملاً متوجه رژیم عراق است. جمهوری اسلامی ایران بدین وسیله یک بار دیگر به مجامع بین المللی هشدار می دهد که گسترش حملات عراق به مناطق غیرنظامی ایران که بدون شک با همکاری اطلاعاتی امریکا انجام می گیرد، تنها به توسعه جنگ در منطقه منجر می شود. لذا وظیفه مجامع بین المللی، به ویژه سازمان ملل متحد ایجاب می نماید که تا قبل از فوت وقت با این حرکت تشنج طلبانه رژیم عراق برخورد کنند.»(1)

1 136

پشتیبانی جبهه های جنگ و تأمین نیازهای یگان های رزم و رزمندگان برای ادامة جنگ در مقایسه با سال های گذشته با مشکلات بیش تری مواجه شده است. فرماندهان سپاه طی جلسه ای در قرارگاه نجف، ضمن بررسی مسائل عملیاتی و آمادگی برای اجرای عملیات، به موضوع پشتیبانی پرداختند. فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران درباره مشکلات تدارک یگان ها گفت: «آنچه ما پارسال استفاده می کردیم از انبارها بود ولی امروز ]مستقیماً[ از کشتی به خط می آید آن هم به اندازه کفاف نیست و کم است. نمی شود انتظار یگان ها مثل سال قبل باشد.»

اسماعیل قاآنی فرمانده لشکر21 امام رضا(ع) نیز در توصیف کمبودها گفت: «بعضی اوقات شده است که دو سه روز نان خالی به نیروها داده ایم و یا در بعضی اوقات هم نان و مربا و یا نان و شیره می دهیم.» محمد کرمی فرمانده لشکر11 امیرالمؤمنین(ع) نیز با تأیید این کمبودها افزود: «ما شب نان و هندوانه یا نان و خربزه می دهیم و صبحانه هم چیزی نمی دهیم.»(2)

کمبود تجهیزات نظامی و امکانات پشتیبانی در پشت جبهه های جنگ و در نواحی مختلف سپاه هم مشهود است و فرماندهان مناطق سپاه با ارسال نامه و ایراد سخنانی در مجامع و جلسات خصوصی و عمومی خواستار رفع این کمبودها هستند. برای نمونه سپاه پاسداران ناحیه سمنان در نامه ای به فرمانده کل سپاه درباره کاهش امکانات آموزشی نوشته است: «در نیمه اول سال 1366 هیچ گونه مهمات سهمیه ای برای آموزش های عمومی و اعزام به جبهه بسیج به این ناحیه ارسال نشده است و تمامی سعی و تلاش در جهت عدم تعطیل این آموزش ها حتی از مصرف بار مبنای مهمات نیز استفاده نموده ایم. اکنون با توجه به گستردگی آموزش های عمومی و اعزام به جبهه و هجوم مردم برای آموزش و برنامه ریزی جهت تداوم این آموزش ها از رده های مقاومت شهری و روستایی و عشایری و تدارک بسیج خواهران و طرح 5 درصد کارمندی به تعداد 25هزار نفر، و

ص: 181

3هزار نفر اعزام به جبهه نیاز مبرم و ضروری به مهمات مصرفی داریم. در ضمن از نظر لباس، جیره غذایی و امکانات اولیه آموزشی از قبیل چادر و پتو و غیره به شدت در مضیقه هستیم. لذا خواهشمند است اقدامات لازم در جهت تأمین امکانات فوق انجام فرمایید.»(1)

1 137

دومین کاروان حماسه سازان عاشورا از استان های خراسان، اصفهان، گیلان، زنجان، سمنان و شهرهای همدان، گرگان، بوشهر، جهرم، آشتیان و طالش عازم جبهه های جنگ شدند. در این اعزام ها که با بدرقه گرم مردم صورت گرفت نیروهای رزمی - تخصصی متشکل از افراد داوطلب مردمی و اعضا سپاه پاسداران، جهاد سازندگی و برخی ادارات دولتی حضور داشتند. از استان اصفهان هفت گردان نیروی رزمی، تخصصی و آموزشی از بسیج سپاه ناحیه طی مراسمی باشکوه در میان بدرقه پرشور و فریادهای "جنگ، جنگ تا پیروزی" و "مرگ بر امریکا" ی مردم از پادگان 15 خرداد عازم جبهه های جنگ شدند. در این مراسم نیروهای رزمنده نیز با سردادن شعارهای "ما حافظ منافع خلیجیم - جان بر کفان عاشق بسیجیم" و "با قایق سریع انتحاری - امریکا از خلیج دهیم فراری "اعلام کردند که تا آخرین قطره خون خویش در راه اعتلای اسلام و جمهوری اسلامی خواهند ایستاد.(2)

2 138

آقای هاشمی رفسنجانی فرمانده عالی جنگ در دیداری که سفیر آلمان با وی داشت گفت: «وضعی که امریکا با تجمع اعضای ناتو در خلیج فارس به وجود آورده ما را به شدت نسبت به نیت آنها بدبین کرده است و ما خود را برای درگیری جدی با آنها آماده می کنیم.» آقای هاشمی افزود: «آنها برخلاف حق به خلیج فارس آمده اند و تصور ملت ما این است که چون عراق نتوانست جمهوری اسلامی را تضعیف کند اکنون امریکا و اذنابش مستقیماً وارد عمل شده اند. حضور ناوها در خلیج فارس از اشتباهات خطرناک امریکا و غرب است و قرائن نشان می دهد که وقوع حوادث دیگر اجتناب ناپذیر است. اقدام امریکا در زدن کشتی تجاری ایران و غرق کردن آن نکات بسیاری را نشان می دهد. ما فکر می کنیم سیاست امریکا به دست عده ای نادان و مغرور افتاده و آنها هم دارند اروپا را به دنبال خود می کشند.»

رئیس مجلس شورای اسلامی سپس با تشریح مواضع جمهوری اسلامی در قبال آتش بس و اقدامات سازمان ملل متحد گفت: «ما فکر می کنیم راه را برای تلاش کسانی که با حسن نیت بخواهند قضیه را حل کنند باز کرده ایم. الان شورای امنیت و سازمان ملل در یک آزمایش قرار دارند؛ اگر حسن نیت داشته باشند، عراق را به عنوان آغازگر جنگ معرفی می کنند، این کار سختی نیست. همین کاری که کشور شما کرد. آقای "گنشر" چند سال پیش عراق را به عنوان متجاوز معرفی کرد و امسال هم با صداقت بر همان مواضع تأکید کرد. شورای امنیت و دیگران نمی خواهند به حق نزدیک شوند و این موضع آنهاست که باعث شده ما به اروپا سوء ظن پیدا کنیم.»(3)

ص: 182

سفیر آلمان نیز ضمن تشکر از کمک های جمهوری اسلامی برای آزادی گروگان های آلمانی در لبنان گفت: «من مأموریت دارم که رضایت دولتم از مذاکرات آقای "گنشر" با آقایان خامنه ای و ولایتی در نیویورک را ابلاغ کنم.»(1)

1 139

در خلیج فارس دو نفتکش عظیم به نام های "وسترن سیتی" ثبت شده در لیبریا و "کیجی هارو مارو" متعلق به ژاپن هدف حمله قایق های توپدار قرار گرفتند.(2)

نیروی دریایی سپاه پاسداران در گزارشی از این حمله آورده است: «ساعت 5:30 بعدازظهر چهارشنبه 8/7/1366 یک کاروان کشتی های نفتکش به استعداد سه فروند که پس از بارگیری قصد ترک خلیج فارس را داشتند، در حوالی رأس شیخ مسعود هدف قرار گرفتند که به دو نفتکش خساراتی وارد شد. یکی از این دو نفتکش "وسترن سیتی" نام دارد. در جریان این حمله دو ناو امریکایی در فاصله ای نزدیک از نفتکش ها بودند که پس از حمله به سمت آنها حرکت کردند.(3)

شرکت میشو (Missho) صاحب نفتکش "کیجی هارو مارو" نیز ضمن تأیید این حمله اعلام کرد: «این کشتی نفت خام عربستان و ابوظبی را بارگیری نموده و برای ژاپن حمل می کرد که هدف هجوم پنج قایق توپدار قرار گرفت. این حمله که در نزدیکی تنگه هرمز صورت گرفت تلفات انسانی نداشت.»(4) نفتکش "وسترن سیتی" نیز پس از بارگیری نفت خام ابوظبی در ساعت 24 به وقت گرینویچ در 30 مایلی ترمینال صادراتی هرمز هدف حمله قرار گرفت و آسیب دید. این نفتکش قرار بود پس از انجام تعمیرات جزئی در ترمینال هرمز و بارگیری حدود یک میلیون بشکه نفت خام ایران عازم ژاپن شود.(5)

به گزارش رویتر، این دو کشتی با ارسال پیام اعلام کردند که مورد حمله قرار گرفتند و به هنگام حمله تعدادی رزم ناو امریکایی در اطراف آنها در تردد بودند و پیام های میان نفتکش ها و رزم ناوهای امریکایی شنیده و ضبط شده است.(6) با گسترش حمله به کشتی ها در خلیج فارس ناوگان کشورهای غربی به کشتی های تجاری توصیه کرده اند در مقابل محل های اقامت خدمه، کیسه شنی قرار داده و از قبل قایق های نجات را برای استفاده در مواقع اضطراری آماده کنند.(7)

2 140

امریکا ضمن اسکورت نفتکش های کویتی در تدارک ایجاد پایگاه متحرک در خلیج فارس است. در سومین روز از عملیات مین یابی کشتی های انگلیسی و امریکایی در آب های خلیج فارس، دو کاروان از نفتکش های کویتی تحت اسکورت ناوگان امریکا به حرکت خود ادامه دادند. خبرگزاری فرانسه در گزارشی با عنوان "خلیج فارس جولانگاه کشتی های امریکایی" نوشت: «یک ناو جنگی اسکورت کننده کشتی حمل گاز "گاز پرنس" عازم دهانه خروجی خلیج فارس بود و سه نفتکش مورد حمایت پنج ناو نیز به طرف کویت می رفتند. علی رغم

ص: 183

تأکید پنتاگون مبنی بر نبودن دلیل عینی بر وجود مین در آب های کویت، منابع کشتی رانی از وجود کشتی های مین یاب امریکایی و انگلیسی در آب های یاد شده در مرکز خلیج فارس خبر دادند.»(1) به علاوه در پی خودداری کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از دادن پایگاه به امریکا در این منطقه برای عملیات امداد و کمک رسانی به ناوگان دریایی این کشور، مقامات پنتاگون اعلام کردند نیروی نظامی امریکا در خلیج فارس با استفاده از دو کشتی بزرگ تجاری که در سواحل بحرین مستقر شده اقدام به ایجاد پایگاه های دریایی متحرک برای کشتی های گشتی و مین روب ها کرده است.(2)

رادیو "مونت کارلو" به نقل از نشریه اشترن چاپ آلمان با ابراز تردید در اهداف اعلام شده واشنگتن در خلیج فارس گفت: «یک نیروی ویژه امریکایی در حال حاضر در نزدیکی یکی از دریاچه های آلمان غربی آموزش های لازم دریایی می بیند تا بتواند در آینده به عنوان سرپلی در هر عملیات پیاده کردن نیرو در سواحل ایران مورد استفاده قرار گیرد. اشترن افزوده است: تعدادی از این نیروهای ویژه پس از اتمام آموزش های خود در آلمان غربی به منطقه خلیج فارس اعزام شده اند.»(3)

1 141

در چارچوب اجرای قطعنامة 598 شورای امنیت سازمان ملل، این شورا طرح تشکیل هیئت تحقیق بین المللی را تهیه کرد. روزنامة "الخلیج" چاپ شارجه به نقل از منابع آگاه در سازمان ملل متحد نوشت: «وزیران خارجه پنج کشور بزرگ عضو دائمی شورای امنیت طرح تشکیل هیئت تحقیق بین المللی به منظور مشخص کردن آغازگر جنگ را تهیه کرده اند. بر اساس طرح مزبور هم زمان با آغاز مأموریت هیئت، یک آتش بس در جبهه های جنگ برگزار می شود و نیروهای ایرانی و عراقی به پشت مرزهای بین المللی بازخواهند گشت.» این روزنامه اقدام شورای امنیت برای تهیه این طرح را دلیل به تعویق افتادن اجرای مجازات علیه مخالفِ قطعنامه 598 عنوان کرد و به نقل از منابع آگاه در سازمان ملل نوشت: «دبیرکل سازمان ملل متحد نسخه ای از طرح مزبور را برای مقامات ایرانی ارسال کرد.»(4)

2 142

وزیر خارجه ایتالیا با ارائه گزارشی از سفر خود به سازمان ملل، ضمن حمایت از اقدامات دبیرکل خاتمة فوری این درگیری را غیرممکن دانست. "جولیو آندرئوتی" جنگ ایران و عراق را یک واقعیت غیرمعقول توصیف کرد که پس از هفت سال بی اعتنایی ناگهان مورد توجه افکار عمومی و دولت ها قرار گرفته است. وی گفت: «جنگی که تا بدین حد طولانی شده است با تلنگر زدن به عصای جادویی نمی تواند خاتمه یابد. برقراری صلح نمی تواند نتیجه یک آتش بس موقت و مبتنی بر پایه های بی ثبات باشد.» وزیر خارجه ایتالیا در ادامه با اشاره به سخنرانی رئیس جمهور ایران در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل، توافق نهایی اعضای دائمی شورای

ص: 184

امنیت با ادامه اقدامات دبیرکل را یک نکته مثبت نامید و گفت: «اگر چه در اظهارات رئیس جمهوری اسلامی ایران مواضع سختی شنیده شده، لیکن در این سخنرانی جملات امیدوارکننده ای جهت ادامه فعالیت های پرز دکوئیار ملحوظ بود.»

وی سپس با اشاره به مذاکرات خود با سران دیپلماسی امریکا، شوروی، آلمان غربی و ژاپن تمایل سه کشور را به انجام تمامی اقدامات ممکن برای برقراری آتش بس و قبل از اعمال تحریم نظامی علیه ایران مورد توجه قرار داد و گفت: «طی اجلاس نیویورک گام های بیش تری جهت تشکیل کمیسیون مأمور تعیین مسئول جنگ برداشته شده است و در این راستا وزیر خارجه ایران ایده برقراری آتش بس توأم با آغاز کار چنین کمیسیونی را پذیرفته است. در چنین شرایطی بازگشت نیروهای نظامی به حدود مرزی به یک نکته ظریف مبدل خواهد شد، چرا که عراق خواهان خروج نیروهای نظامی هم زمان با برقراری آتش بس است و ایران تمایل دارد درباره این مسئله در مراحل بعدی مذاکره کند.»

از نظر آندرئوتی شورای امنیت در حال حاضر در برابر یک ابهام که برای تحقق قطعنامه 598 بسیار حیاتی است قرار دارد. چنانچه برقراری یک آتش بس عملی مبتنی بر تفاهم که از یک سو با ایجاد کمیسیون مأمور تعیین متجاوز و از سوی دیگر با خروج نیروهای ایرانی از سرزمین عراق همراه باشد، این ابهام رفع خواهد شد. وزیر خارجه ایتالیا تأکید کرد که کشور متبوعش حول چنین فرضیه ای به حمایت خود از اقدامات دبیرکل ادامه خواهد داد.(1)

1 143

هیئتی از اتحادیة عرب متشکل از وزیران کشورهای عضو کمیتة هفت جانبه امروز با دبیرکل سازمان ملل متحد دیدار کردند. در این دیدار اتحادیه عرب ضمن مخالفت با هرگونه تغییر در قطعنامه 598 شورای امنیت، آن را اساس و بنیانی برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق از طریق مذاکره اعلام کرد. "کلودیس مقصود" نماینده اتحادیه عرب در سازمان ملل در پی گفت وگوی هیئت مذکور با دبیرکل سازمان ملل گفت: «ما معتقدیم ترتیبی که در طرح اجرایی دبیرکل مدنظر قرار گرفته است منطبق با قطعنامه 598 می باشد، در حالی که هرگونه تغییر عمده در ترتیب مفاد این طرح به یک قطعنامه دیگر خواهد انجامید. در قطعنامه مصوبه شورای امنیت، در مرحله اول برقراری آتش بس فوری و پس از آن خروج نیروهای متخاصم به پشت مرزهایشان خواسته شده است که در این قطعنامه همچنین از دبیرکل خواسته شده یک کمیسیون مسئول تحقیق درباره مسئولیت آغاز جنگ تشکیل دهد.»(2)

2 144

موج تبلیغات رسانه های رسمی کویت علیه جمهوری اسلامی ایران همچنان ادامه دارد. خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی از کویت نوشت: «تلویزیون دولتی کویت در برنامه های خود جزیره ایرانی "ابوموسی" را جزیره متعلق به اعراب خواند و گفت: "ایران این جزیره عربی را از

ص: 185

سال 1971 به اشغال خود درآورده است." در این حال مطبوعات کویت از حدود یک ماه پیش طی مقالات و گزارش های متعددی افکار عمومی را به سوی جزایر سه گانه ایران (تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی) جلب کرده و آنها را جزایر عرب اشغال شده به وسیله ایران معرفی می نمایند. نویسندگان این مقالات به طور منظم و هماهنگ مدعی می شوند که این جزایر باید از زیر سلطه ایران خارج شده و به اعراب منطقه پس داده شود. مطبوعات کویت از کشورهای عربی خواستند تا از طرحی برای آزاد کردن جزایر سه گانه ایران حمایت نمایند. روزنامه های کویت اعراب را به استفاده از زور برای پس گرفتن جزایر ایرانی در خلیج فارس دعوت کردند.»(1)

از سوی دیگر، کویت در پی تمرکز تمام توجهات اعراب به جنگ ایران و عراق و ایجاد یک انسجام عربی در مقابل ایران است که از نظر دیپلمات های عربی بدون مشارکت سوریه امکان پذیر نیست.(2) سوریه نیز با اشاره به اهداف امریکا در خلیج فارس و تعقیب آنها از طریق گسترش جنگ به صورت عربی - فارسی مسئله اصلی اعراب را اسرائیل دانسته و از ایران به عنوان متحدی در مقابله با اسرائیل یاد می کند. روزنامه الثوره چاپ دمشق در این مورد نوشته است: «هدف امریکا و دنباله روهای آن این است که کنفرانس آتی سران عرب را در خط امریکا قرار داده، اعراب را به حمایت از حضور نظامی امریکا در خلیج فارس و قطع روابط با ایران و ایجاد جنگ عربی - فارسی وادارد. واشنگتن پس از اینکه با جنگ صدام نتوانست از انقلاب اسلامی ایران به دلیل برچیدن پایگاه استراتژیک امریکا در این کشور انتقام بگیرد، اکنون درصدد تحقق آن از طریق گسترش جنگ و عربی - فارسی کردن آن است. اگر این مسئله تحقق یابد اعراب در حقیقت ضمن پشت کردن به اسرائیل خود را به خصومت ایرانی و مشکلاتی خواهد افکند که خطرهای آن به مراتب بیش تر از نبرد اعراب و اسرائیل خواهد بود.» الثوره اضافه کرده است: «حل بحران خلیج فارس بدون تفاهم با ایران امکان پذیر نیست و به کار بردن لغت جنگ، تهدید و دخالت امریکا و غرب، این بحران را حل نخواهد کرد.»(3)

ص: 186

ص: 187

شد. فرمانده سپاه کردستان، رضا عسکری، یادآور شد که تنها با وجود یک سیاست واحد و هماهنگ و دادن اختیار لازم به سپاه، مسئله ضد انقلاب و همچنین جذب مردم منطقه میسّر می شود و گرنه مشکلات لاینحل باقی خواهد ماند. وی افزود: «در حال حاضر پنج هزار نیرو در کردستان کم داریم. نیروهایی هم که به این منطقه اعزام می شوند باید آموزش دیده باشند؛ ما توان و امکانات آموزش نیروهای اعزامی را نداریم.»

مسئول اطلاعات سپاه کردستان نیز ضمن بررسی فعالیت گروه های ضد انقلاب، با توجه به نزدیک بودن فصل سرما گفت: «حزب دمکرات خود را آماده می کند از مرز عبور کرده و در عراق مستقر شود. گروه کومه له نیز به دلیل ضرباتی که خورده است، مصمم است تا قبل از بازگشت به عراق عملیات هایی اجرا کند.»

در پایان این جلسه علی شمخانی ضمن تحلیل اوضاع جنگ و خلیج فارس و حضور گسترده نظامی امریکا و کشورهای پیمان ناتو، گفت: «امریکا صرفاً برای ایجاد رعب و وحشت به خلیج فارس نیامده است.» وی همچنین ضمن تأیید وجود ناهماهنگی در سیاست گذاری و ادارة منطقه و کمبودها و مشکلات، از فرماندهان سپاه منطقه خواست تا به منظور کمک به یگان های رزمی برای استقرار در منطقه و کمک به قرارگاه رمضان حداکثر همکاری را کرده و با ایجاد تحول در سازمان خود بیش ترین بهره برداری را از حداقل امکانات بنماید. وی اظهار امیدواری کرد که مشکل بودجه تا هفتة بعد حل شود.(1)

1 147

چند واحد از تأسیسات عمومی پیرانشهر، یک پل در اطراف مریوان، یک پایگاه روستایی و دو پایگاه نظامی در سرپل ذهاب و میمک، امروز هدف حمله عوامل گروه های ضد انقلاب قرار گرفت. عوامل حزب دمکرات کردستان امروز با شلیک چند گلوله آر.پی.جی7 به نیروگاه برق و پمپ بنزین پیرانشهر و نیز واحد مهندسی رزمی سپاه پاسداران پیرانشهر حمله و خساراتی به این تأسیسات وارد کردند و پس از نیم ساعت درگیری متواری شدند.(2) در غرب مریوان هم شب هنگام 8 تن از افراد سازمان مجاهدین خلق به همراه 20 تن از چته های(3) علی مریوانی پل بین دو روستای نی و کانی سانان را منفجر کردند.(4) همچنین عناصر ضد انقلاب به دو پایگاه از پاسگاه ربط که یکی از آنها داخل روستا استقرار داشت، حمله کردند و با شلیک حدود هفتاد گلوله آر.پی.جی به پایگاه داخل روستا آن را به سقوط کشاندند. در مقر اصلی، نیروهای خودی در مقابل این حمله مقاومت کردند که با رسیدن نیروهای کمکی، عناصر ضد انقلاب متواری شدند. در این درگیری از نیروهای خودی دو تن شهید، سه تن زخمی و سه تن مفقود شدند.(5)

عناصر سازمان مجاهدین خلق (منافقین) نیز در منطقه سرپل ذهاب به یکی از پایگاه های

ص: 189

تیپ3 لشکر81 ارتش حمله کردند که در نتیجه آن سه سرباز شهید و هجده تن اسیر شدند. در منطقه میمک هم یک پاسگاه ژاندارمری هدف حمله عناصر این گروه قرار گرفت که بر اثر آن دو تن مجروح شدند و یک تن اسیر گردید.(1)

1 148

رژیم عراق هزاران روستا در مناطق کردنشین این کشور را با خاک یکسان کرده است. خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی از بغداد به بررسی عملیات کردها در شمال عراق، واکنش بغداد و تأثیر آن بر جنگ تحمیلی پرداخته و به نقل از دیپلمات های مقیم این کشور نوشته است: «این عملیات (حملات رژیم عراق به روستاها و مناطق کردنشین) از ماه مارس که چریک ها حملات خود را تشدید کردند، توسط "علی حسن المجید" پسرعموی صدام رهبری شده است. دیپلمات ها - که به شرط ناشناس ماندن صحبت می کردند - گفتند که به عقیده آنان تعداد کشته ها در این عملیات نسبتاً کم بود، چون به روستاییان قبل از اینکه خانه هایشان منفجر شود یا با بولدوزر خراب گردد، دستور خروج داده می شود. اما جناح های کُرد مدعی هستند هواپیماهای عراقی به روستاهای مظنون به پناه دادن به چریک ها، حمله می کنند و در این حملات اغلب از بمب های شیمیایی استفاده می شود.

بعضی فرماندهان نظامی در شمال عراق می گویند: این عملیات نتیجه عکس داشته چون موجب کینه روستاییان شده و آنان را به پیوستن به صفوف چریک ها کشانده است. به عقیده دیپلمات ها این تعرض موجب بروز شکاف بین مقام های ارشد دولتی بغداد شده است. یکی از آنان می گوید: "عزت ابراهیم" معاون رهبر شورای فرماندهی انقلاب حاکم بر عراق برای محدود کردن برنامه کوچ دادن، فشار می آورد.

طبق گزارش ها حملات چریک ها موجب شده که عراق 30 هزار سرباز را از جبهه جنگ خود علیه ایران به کوهستان های کردستان منتقل کند. جنگ کوهستان در شمال مسئله ای رو به رشد برای رئیس جمهور عراق است و رسانه های رسمی ایران تقریباً هر روز از عملیات کردها با حمایت پاسداران انقلاب ایران علیه ستون نظامی و پادگان های عراق گزارش می دهند. مبارزات چریک ها حوزه های نفتی بزرگ کرکوک عراق و دو خط لوله منتهی به ترمینال های مدیترانه ای در ترکیه را که روزانه حدود 5/1 میلیون بشکه نفت منتقل می کنند، تهدید می نماید. این دو ستون صادرات نفتی عراق است که درآمد مورد نیاز بغداد را برای جنگی که بنا به برآورد اقتصاددانان غرب حدود 10 میلیارد دلار در سال برای عراق هزینه دارد، تأمین می کنند. این تعرض نظامی بغداد نشانة گردشی تند در سیاست بغداد دربارة 5/3 میلیون کرد عراقی یعنی یک پنجم جمعیت این کشور است.»(2)

ص: 190

1 149

حجت الاسلام سیدمحمود هاشمی سخنگوی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در مصاحبه با روزنامه رسالت فعالیت و برنامه های نیروهای اسلامی عراق در داخل عراق و مناطق آزاد شده شمال این کشور را تشریح کرد. وی درباره آثار این مبارزات گفت: «آنها در گسترش سرپیچی مردم از حکومت و شورش مردم علیه نظام حاکم نقش اساسی به عهده داشته اند و حرکتی را که گروه های مبارز کرد هدایت می کنند به شکل وسیعی انقلاب را در نقاط مختلف سرزمین عزیزمان رشد و گسترش داده و می دهد. سیاست مجلس اعلا برای مبارزه اسلامی به طور کلی بر اساس انقلاب و تحرک از داخل عراق استوار است. ... به همین علت تعداد زیادی از گروه های مبارز فعال را برای نابودی رژیم و دستگاه های وابسته به آن به داخل عراق گسیل کرده ایم. ... علاوه بر این می توان از نقش فعال نظامیان در جبهه های جنگ و مناطق آزاد شده نام برد. مجلس اعلا نیروهای نظامی خاصی را که مسئولیت امور نظامی را در جبهه های جنگ عهده دار هستند در اختیار دارد که از آن جمله گردان جهادی "نهم بدر" است که از مهم ترین واحدهای نظامی مبارز می باشد و همچنین گروهان های سیدالشهدا که ویژه عملیات نظامی در داخل عراق است.»

سیدمحمود هاشمی با اشاره به عملیات های انجام شده در طول سال گذشته افزود: «سال گذشته مجموعه ای از فعالیت های نظامی مهم را پشت سر گذاشتیم که در خلال آن توانستیم چندین گروه از افراد نظامی را به داخل خاک عراق بفرستیم که وظیفه آنها مقابلة مؤثر با دستگاه های دولتی و مراکز حیاتی دولت بود. از جمله این فعالیت ها می توان عملیات در استان العماره، بصره و در بغداد را نام برد. در عین حال نیروهای نظامی مجلس اعلا در عملیات نظامی مهمی ازجمله عملیات کربلای2 و کربلای5 مشارکت داشتند. از سوی دیگر، گروه های مبارز کرد با هدایت قرارگاه رمضان و با مشارکت نیروهای تحت امر این قرارگاه به عملیات های وسیع علیه مراکز نظامی حزب بعث در شمال عراق دست زدند که می توان از سلسله عملیات فتح و ظفر نام برد.»(1)

2 150

یک ایستگاه ارتباطی در استان ایلام و تأسیسات خطوط لوله مارون - اصفهان از جمله اهداف حملات هوایی امروز عراق بود. چهار هواپیمای دشمن در ساعت 11:06 بخشی از تأسیسات فرستنده رادیو تلویزیون کوه نور و سایت نخجیر در کیلومتر 20 محور ایلام - صالح آباد را بمباران کردند.(2) در این حمله خساراتی به مراکز فوق وارد گردید و چند تن از کارکنان سایت نخجیر مجروح شدند ولی بمباران تأسیسات رادار کوه نور واقع در16 کیلومتری بخش کرند غرب در همین ساعت تلفاتی در برنداشت.(3) گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی همچنین حاکیست در جریان بمباران منطقه عملیاتی سومار یکی از نیروهای مستقر دراین منطقه شهیدشد. در حملات هوایی امروز دشمن در غرب کشور طی دو نوبت جمعاً یازده هواپیما شرکت داشتند که پنج فروند آن در استان ایلام و شش فروند دراستان باختران اجرای عملیات کردند.(4)

ص: 191

همچنین در ساعت 15:54 امروز یک هواپیمای عراقی تلمبه خانه شماره 3 خطوط لوله نفت مارون - اصفهان را با شلیک دو راکت هدف قرار داد که یکی در پشت مخزن سوخت در شمال تلمبه خانه به زمین اصابت کرد و راکت دوم نیز در بیابان های اطراف فرود آمد این حمله هیچ خسارت جانی و مالی نداشت.(1)

1 151

امروز در خلیج فارس دو کشتی هدف حمله قرار گرفتند. نخستین هدف یک کشتی صیادی استرالیایی به نام "جانتان بلاک" بود که در اجاره ایران قرار داشت. این کشتی در آب های ساحلی ایران هدف حملة موشکِ اگزوسه هواپیمای عراقی واقع شد. موشک به اتاق فرمان کشتی اصابت کرد و ناخدای استرالیایی آن را کشت و چهار خدمه کشتی را مجروح کرد. این کشتی هم اکنون در حال سوختن و غرق شدن است. در طول هفته جاری این دومین بار است که جنگنده های عراقی به کشتی های صیادی حمله می کنند.(2) رادیو بی بی سی با اعلام خبر فوق افزود: «عراق قبلاً اعلام کرده بود که یک هدف دریایی بزرگ را - که معمولاً یک کشتی نفتکش یا سکوی حفاری است - زده است، اما اگر این همان حمله باشد معلوم می شود که یا عراق در ادعای خود مبالغه کرده و یا اینکه دقیقاً نمی داند هواپیمایش چه نوع هدفی را زده است.»(3)

وزارت نفت نیز با تأیید خبر حمله عراق اعلام کرد: «طی روز گذشته مجموعاً 7 بار در جزیره خارک وضعیت قرمز اعلام شد و 15 بار نیز وضعیت قرمز تمدید گردید.»(4)

امروز همچنین یک نفتکش پاکستانی به نام "جوهر" هدف حمله قایق های توپدار قرار گرفت. این نفتکش که از کراچی رهسپار "رأس التنوره" در عربستان بود، پس از عبور از تنگه هرمز از قسمت آسایشگاه کارکنان مورد حمله واقع شد و آسیب دید.(5) ناخدای پاکستانی نفتکش جوهر در این باره گفت: «دو قایق شرکت کننده در این حمله قبل از آغاز حملة خود بدون تحریک و سوء ظن از کنار دو رزم ناو فرانسوی و روسی عبور کردند و سپس روی نفتکش جوهر آتش گشودند.» این ناخدا افزود: «آنها روی مسلسل های خود را با پارچه پوشانده بودند و به محض نزدیک شدن به نفتکش، پارچه ها را از روی مسلسل ها کنار زده و شروع به تیراندازی کردند. قایق های حمله کننده که حامل هیچ پرچم یا نوشته روی بدنه خود نبودند، پنج راکت به بخش خوابگاه نفتکش شلیک کرده و به وسیله تیربار تیراندازی زیادی کردند.» وی گفت: «یکی از قایق ها 60 فوتی بود، ولی قایق دیگر کوچک تر به نظر می رسید و ارتفاع آن از سطح آب کم بود.»

خبرگزاری رویتر با مخابره این خبر و با اشاره به اینکه ایران در عرض 16 ساعت سه نفتکش را با قایق های توپدار مورد حمله قرار داده است، به نقل از دیپلمات ها نوشت: «به نظر می رسد ایران در پاسخگویی به حملات اخیر عراق علیه نفتکش ها در خلیج فارس یک استراتژی دوگانه را تعقیب کرده و در این رابطه هم از زمین و هم از قایق های توپدار برای حمله به کشتی ها و نفتکش ها استفاده می کند.»(6)

ص: 192

1 152

به دنبال افزایش نیروهای نظامی غرب در خلیج فارس، حمله امریکا به کشتی "ایران - اجر"، انتشار خبرهای تهدیدآمیز مبنی بر حمله به مراکز نظامی و اقتصادی ایران و احتمال مین گذاری و اشغال جزایر ایرانی، دبیرخانه شورای عالی دفاع در نامه ای به ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، دستور تقویت جزایر ایران در خلیج فارس را صادر کرد. در این نامه آمده است: «امکان تحرکات نظامی دشمن علیه سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک و اشغال آنها بسیار زیاد می باشد، لذا مقرر فرمایید سریعاً اقدامات لازم را در خصوص حفاظت و دفاع از جزایر مزبور به عمل آورند.»(1) همچنین در تلفنگرام گروه اطلاعات ژاندارمری کل کشور به وزارت اطلاعات آمده است: «قرار است مزدوران امریکایی مستقر در آب های خلیج فارس در آینده شهرها و مراکز نظامی جمهوری اسلامی ایران را مورد هدف موشک های میان برد خود قرار داده و این طور وانمود کنند که این موشک ها توسط نیروهای عراقی پرتاب شده است.»(2)

2 153

کشتی های مین یاب کشورهای غربی همچنان به فعالیت های خود در خلیج فارس با تأکید بر همکاری و هماهنگی بیش تر ادامه می دهند. ستاد نیروی دریایی فرانسه با صدور بیانیه ای اعلام کرد که کشتی های مین یاب این کشور موفق شدند یک مین دریایی را در نزدیکی "خورفکان" کشف و خنثی کنند.(3) یونایتدپرس نیز به نقل از "گلف دیلی نیوز" گزارش داد: «در نزدیکی مسیر جزیره فارسی در شمال خلیج [فارس] و در راه ترمینال نفت الاحمدی کویت یک منطقه مین گذاری کشف شده است. نیروی دریایی امریکا در منطقه مذکور وجود مین را ردیابی کرده و به کشتی ها اخطار نموده است که به این ناحیه نزدیک نشوند.»(4)

3 154

در پی حمله نیروهای نظامی امریکا به کشتی "ایران - اجر" در خلیج فارس و رفتار ناشایست با کارکنان این کشتی، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، کاردار سفارت سوئیس در تهران - حافظ منافع امریکا در ایران - را به وزارت امور خارجه فراخوانده و یادداشت اعتراض آمیز جمهوری اسلامی ایران را به وی تسلیم کرد. در قسمتی از این یادداشت آمده است: «علی رغم ادعای بی طرفی رژیم امریکا در جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، رژیم امریکا هیچ گونه دلیل و انگیزه ای برای ارتکاب این جنایت زشت و هولناک که مغایر با اصول، قواعد و عرف بین المللی می باشد در اختیار ندارد و در این رابطه کارگزاران امریکا علی رغم کلیه موازین شناخته شده بین المللی با خدمه کشتی ایران - اجر رفتاری ناشایست و غیرانسانی داشته و … دولت جمهوری اسلامی ایران ضمن اعتراض شدید نسبت به این گونه اعمال غیرقانونی و غیرانسانی، شدیداً آن را محکوم نموده و حق مقابله به مثل و مطالبه غرامات و خسارت وارده را برای خود محفوظ می دارد.»(5)

همچنین وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران، علی اکبر ولایتی با ارسال پیامی به دبیرکل

ص: 193

سازمان کنفرانس اسلامی، شریف الدین پیرزاده به تشریح عملکرد امریکا در خلیج فارس و نقض مقررات بین المللی به وسیله این کشور پرداخته و با خطرناک خواندن اوضاع منطقه، درخواست کرده است که سازمان کنفرانس اسلامی، اقدامات امریکا را محکوم نماید. در قسمتی از نامة دکتر ولایتی آمده است: «سیاست آتش افروزی در خلیج فارس تمام منطقه را به وضع خطرناک و انفجارآمیزی سوق داده است. دولت ایالات متحده از هیچ کوششی جهت ایجاد موانع بر سر راه تلاش های دبیرکل دریغ نورزیده و حتی رایزنی های دبیرکل در تهران به پایان نرسیده بود که دولت امریکا اعلام داشت این مشورت ها بی نتیجه بوده است. مقامات امریکایی در حقیقت در صدد استفاده از سیستم سازمان ملل جهت دنبال کردن سیاست خصمانه خود علیه جمهوری اسلامی ایران می باشند. ایالات متحده در این روند از اعمال فشار بر دیگر کشورها جهت هماهنگی در جلوگیری از تلاش های دبیرکل خودداری نورزیده است. حضور ناوگان جنگی امریکا در خلیج فارس و دست یازیدن به اعمال نظامی تحریک آمیز به ویژه حمله به یک کشتی غیرنظامی ایرانی و کشتن و زخمی کردن خدمه و منفجر نمودن آن نقض صریح حاکمیت ملی جمهوری اسلامی ایران است و تهدید بزرگی را متوجه امنیت کل منطقه نموده و بدون شک تجاوز به صلح به شمار می آید. جمهوری اسلامی ایران طبق ماده 51 منشور ملل متحد، حق دفاع از خود را برای خویش محفوظ داشته و اعلام می دارد که امریکا مسئول کلیه عواقب این ماجراجویی تجاوزکارانه خواهد بود. این گونه اقدامات مغایر بند 1، 2 و 4 اصول منشور سازمان کنفرانس اسلامی است و اگر قرین موفقیت گردد راه حل نظامی را به عنوان تنها راه قابل علاج پیش پای قرار خواهد داد. از این رو براساس بند چهارم اهداف منشور سازمان کنفرانس اسلامی مسئولیت جدی و بدون تردیدی برای سازمان مزبور به وجود آورده و این اقدام تجاوزکارانه امریکا را محکوم ساخته و تدابیر لازم برای خاتمه دادن به این نوع اقدامات جنایت کارانه را به عمل آورد.»(1)

1 155

سفیر ایران در مسکو در یک کنفرانس مطبوعاتی در محل سفارت خانه، روابط ایران و شوروی و شرایط ایران برای پذیرش قطعنامه 598 را تشریح کرد. نوبری گفت: «بهبود روابط ایران و شوروی در واقع منحصر به دو ماه گذشته نیست. البته در دو ماه گذشته توسعه چشمگیری پیدا کرده است. ما دو همسایه هستیم و روابط طبیعی داریم. این خواست هر دو کشور است و منحصر به مقاطع خاصی نیست. ما با شوروی مذاکرات خوبی در مورد قطعنامه داشتیم. در حال حاضر دیدگاه های نزدیکی بین دو طرف در رابطه با مسئله مربوط به شورای امنیت وجود دارد. ما و آنها امکانات زیادی برای همکاری های اقتصادی داریم و مذاکراتی در این زمینه صورت گرفته و به زودی عملیات لازم برای همکاری های مربوط به نفت و گاز شروع خواهد شد.» نوبری با بیان اینکه جمهوری اسلامی قطعنامه 598 را رد نکرده است، افزود: اما یک ماده این قطعنامه باید در جهت محکوم کردن عراق به عنوان متجاوز در جنگ تغییر یابد. وی گفت: «ما عقیده داریم که اگر قطعنامه شورای امنیت تصحیح شود، آماده پذیرفتن آن خواهیم بود.»(2)

ص: 194

1 156

به رغم شکست امریکا در تصویب تحریم های بین المللی علیه جمهوری اسلامی ایران، "جورج شولتز" وزیر امورخارجه امریکا بار دیگر با تأکید بر ضرورت هم زمانی آتش بس و عقب نشینی نیروها، از ایران به عنوان اشغالگر نام برد و تهدید کرد که اگر درخواست شورای امنیت برای آتش بس رد شود تلاش ها برای اعمال تحریم تسلیحاتی جهانی علیه ایران صورت خواهد گرفت. شولتز مسئولان جمهوری اسلامی را دروغگو خطاب کرد و برخلاف تأکید صریح دبیرکل بر سازنده بودن مواضع ایران، ادعا کرد: «اظهارات هیچ یک از سران ایران اعتبار ندارد و هر کدام یک حرف می زنند و در سفر اخیر دبیرکل سازمان ملل به ایران هر یک از مقامات ایران موضع متفاوتی در قبال آتش بس گرفته و هیچ گونه پاسخ صریح و واضح به وی ارائه نداده اند.»(1)

وی درباره تحریم تسلیحاتی ایران ادعا کرد حتی بدون کمک همه جانبه کشورهای مختلف نیز تحریم تسلیحاتی مؤثر خواهد بود؛ زیرا اگر چه به قطع کامل فروش سلاح منجر نخواهد شد ولی دسترسی ایران را به سلاح بسیار مشکل تر و بهای آن را برای این کشور بسیار گران تر خواهد کرد و این بدان معنی خواهد بود که ایران نمی تواند هر آنچه را که می خواهد تهیه کند. وی با اشاره به این مطلب که دیگر اعضای سازمان ملل اندکی بیش از امریکا درباره پذیرش آتش بس به وسیله ایران خوش بین هستند، گفت: «امریکا برای حفظ وحدت در شورای امنیت وقت بیش تری به ایران می دهد ولی نه برای مدت خیلی زیاد.» شولتز درباره احتمال موافقت چین و شوروی با اعمال تحریم تسلیحاتی علیه ایران گفت: «یک احتمال در بین است و آن اینکه این دو کشور فکر نمی کنم مایل باشند در این رابطه منزوی شوند در حالی که شواهد مشخص و روشن دال بر غیرممکن بودن مذاکره با ایران وجود دارد.»(2) وی افزود: «شوروی و چین هر دو در مورد اصل تحریم تسلیحاتی موافق هستند، اما مایلند که به دبیرکل، فرصت بیشتری داده شود تا ایران را به پذیرش قطعنامه راضی کند.» وی همچنین موضع عراق را که خواهان هم زمانی آتش بس و خروج نیروها می باشد تأیید کرد.(3)

2 157

با آغاز ریاست ایتالیا در شورای امنیت، کشورهای عضو دائم شورای امنیت توافق کردند دور جدید از فعالیت شورا را برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق آغاز کنند. توافق ایران با قبول آتش بس غیررسمی و هم زمان با آن شروع کار یک کمیسیون بی طرف برای شناسایی آغازگر جنگ، یک مرحله پیشرفت را نشان می دهد.(4)

در دور جدید سازمان ملل باید دو اقدام به موازات هم انجام دهد: تعیین دستورالعمل کار مذاکرات مجدد دبیرکل با طرفین متخاصم و تعیین زمان مذاکرات روی قطعنامه تحریم نظامی، تا در صورت عدم حصول نتیجه مثبت در مورد قطعنامه اول، قطعنامه دوم را به جریان بیندازد.(5)

از سوی دیگر، وزیر خارجه عمان طی نطقی در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفت: «هرگونه اقدام سازمان ملل متحد برای متوقف کردن جنگ ایران و عراق باید به طور یکسان در

ص: 195

مورد هر دو کشور اجرا شود. عمان در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس روابط نسبتاً خوبی با جمهوری اسلامی دارد و مقامات این کشور طی سفرهای مختلف به جمهوری اسلامی، تلاش کرده اند از ایجاد هرگونه تنش میان دو کشور جلوگیری نمایند.» "یوسف بن علوی" تأکید کرد: «هر گام دیگری که توسط شورای امنیت برای دست یابی به آتش بس برداشته شود باید به صورتی باشد که جو مساعدی را برای استقرار صلح فراهم سازد. سازمان ملل باید تدابیری اتخاذ کند که برای هر دو طرف عدالت و انصاف باشد.» وی در مورد مین روبی خلیج فارس گفت: «اگر این اقدام به طور مسالمت آمیز و فارغ از مناقشه منطقه ای صورت گیرد، دولت عمان از آن استقبال می کند.»(1) خبرگزاری رویتر با مخابره این خبر افزود: «کاملاً پیداست که منظور وزیر خارجه عمان معطوف به تحرکات واشنگتن برای اعمال مجازات هایی علیه ایران است.»(2)

روزنامه مصری الوفد در شماره امروز خود نوشت: عمان و الجزایر تلاش می کنند تا میان ایران و عربستان میانجیگری کرده و اختلافات این دو کشور را که پس از قتل عام مکه به صورت حادی درآمد، حل و فصل نمایند. این روزنامه افزود: سلطان قابوس پادشاه عمان محتویات پیام کتبی آقای"علی خامنه ای" رئیس جمهوری ایران را برای شاه فهد فاش ساخت، که ادعاشده در این پیام رئیس جمهور ایران علاقه این کشور به حل و فصل بحران مکه را ابراز داشته است.(3)

خبرگزاری رویتر نیز با اشاره به روابط ایران و اعراب و بیانیه های خشن کویت و عربستان علیه ایران، قطع روابط را بعید دانسته و گزارش داده است: «کشورهای عرب حوزه خلیج فارس این نکته را در نظر دارند که قطع روابط با یک کشور قدرتمند همسایه که دارای پیوندهای تاریخی و اقتصادی با آنهاست، در درازمدت به سود آنها نخواهد بود. چهار کشور از شش کشور عرب منطقه از اعضای اوپک هستند و در زمینه تثبیت بهای نفت دارای منافع مشترکی با ایران هستند. منابع دیپلماتیک عرب گفتند که انتظار نمی رود در اجلاس امان بر تحریم تجاری ایران تأکید شود؛ زیرا روابط تجاری ایران با جهان عرب عمدتاً شامل سه کشور لیبی، سوریه و امارات متحده می باشد.»(4)

1 158

هم زمان با تلاش های بین المللی در قالب سازمان ملل و فعالیت های دبیرکل این سازمان درباره جنگ، تلاش های انفرادی و دسته جمعی کشورهای منطقه چه از لحاظ سیاسی و دیپلماتیک و چه از جنبة نظامی و تبلیغاتی، علیه جمهوری اسلامی ایران همچنان ادامه دارد. فعالیت های سیاسی - دیپلماتیک اتحادیه عرب با پافشاری سوریه بر ادامه روابط با ایران نتیجه ای نداده و ادعای میانجیگری لیبی، به نزدیکی این کشور با عراق منجر شده است. عمان و الجزایر تلاش های خود را به بهبود روابط ایران و عربستان محدود کرده و تلاش می کنند زمینه را برای موفقیت دبیرکل از طریق کاهش تشنج میان ایران و کشورهای منطقه فراهم کنند. رادیو بی بی سی به نقل از منابع سیاسی در نیویورک اعلام کرد که "تورگوت اوزال" نخست وزیر ترکیه قصد دارد تلاش های حسن نیت خود را برای متوقف ساختن جنگ خونین میان عراق و ایران آغاز کند. این

ص: 196

منابع گفتند دولت ترکیه علاقه شدید خود را به تلاش های حسن نیت میان عراق و ایران در مذاکراتی که هفته گذشته "وحید خلف اوغلو" وزیر خارجه ترکیه با مقامات بلندپایه ایران و عراق و دبیرکل سازمان ملل داشت، ابراز کرده است. این منابع گفتند که نخست وزیر ترکیه احتمال دارد در تلاش برای میانجیگری، به زودی از تهران و بغداد دیدن کند.(1)

1 159

در پی افزایش فشارهای سیاسی و تبلیغاتی امریکا علیه چین، رادیو بی بی سی گزارش داد: «معاون وزیرخارجه چین امروز برای نخستین بار تأکید کرد در صورتی که ایران از قبول قطعنامه اخیر شورای امنیت خودداری کند، چین از تحریم جهانی فروش اسلحه به ایران حمایت خواهد کرد. اما وی افزود که کشورش مایل است به آقای دکوئیار فرصت بیش تری بدهد تا بلکه بتواند ایران را به قبول آتش بس متقاعد کند.»(2)

"مایکل یهودا" کارشناس امور چین در مدرسه عالی اقتصاد لندن در تفسیری از موضع جدید چین گفت: «هنگامی که قطعنامه 598 به تصویب همه اعضای شورای امنیت رسید، توافق گردید که اگر ایران یا عراق از پذیرش قطعنامه خودداری کنند، نوعی تحریم علیه آنان برقرار شود و چین هم که جزء توافق کنندگان بود اینک نمی تواند حرفی بزند. امریکا خواستار تحریم فوری ایران است و شوروی خود را عقب کشیده است. بنابراین چین احساس می کند که باید موضع مستقل به دور از امریکا و شوروی اتخاذ کند و به جهان اظهار کند که دو ابرقدرت همواره با یکدیگر اختلاف دارند و مواضع آنها باعث ایجاد ناراحتی می شود. در واقع چین می کوشد از نظر دیپلماتیک برای خود وجهه کسب کند. چین برخلاف سابق اینک به طور کامل از موضع سازمان ملل حمایت می کند. چین اینک در خلیج [فارس] دارای منافع مستقیمی است. این کشور با کشورهای خلیج [فارس] مبادلات تجاری دارد، با ایران طی چند سال اخیر رابطه برقرار کرده و با عراق هم از قبل دارای روابط حسنه بوده است. در زمینة منافع امنیت ملی چین، اگر هر یک از ابرقدرت ها در خلیج فارس سلطه ای به دست آورند، چین بسیار نگران خواهد شد، زیرا چنین حالتی به محیط امنیتی چین لطمه خواهد زد. فروش سلاح چین به ایران که از طریق کشورهای ثالث انجام می شود، آن چنان انجام گرفته که چین توانسته رسماً اعلام کند که هیچ سلاحی به ایران نفروخته است. ممکن است این کشور دست به اقداماتی بزند و مثلاً از کشورهای ثالث بخواهد بدون اجازه چین به کشور دیگری سلاح نفروشند.»(3)

2 160

در پی تصویب طرحی در مجلس سنای امریکا مبنی بر ممنوعیت ورود کالاهای ایرانی به امریکا،

امروز یکی از کمیته های کنگرة این کشور نیز به ممنوعیت ورود کالاهای ایران رأی مثبت داد. به گزارش رویتر این تحریم واردات کالا از ایران تا ختم خصومت ها در خلیج فارس پا برجا خواهد بود. در همین حال روزنامه پرتیراژ وال استریت ژورنال از نگرانی برخی از مقامات

ص: 197

امریکا از تحریم کالاهای ایرانی خبر داد و نوشت: «برخی از مقامات امریکایی بیم دارند که ضمانت اجرایی هرگونه تحریم اقتصادی علیه ایران بسیار دشوار است و احتمال دارد بیش از ایران به امریکا صدمه وارد ساخته و همچنین تمرکز تلاش های این کشور در سازمان ملل برای تصویب یک تحریم تسلیحاتی بین المللی علیه ایران در شورای امنیت را منحرف کند.» این روزنامه خاطرنشان ساخت که تعقیب و شناسایی یک منبع خاص نفتی بسیار دشوار است و مقام های امریکایی بیم دارند که حتی با تحمیل یک تحریم نفتی علیه ایران، این کشور همچنان بتواند از طریق کشورهای دیگر نفت خود را به امریکا صادر کند.(1)

1 161

تصویر

وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران، تحریم اقتصادی امریکا علیه ایران را اقدامی تبلیغاتی و غیرممکن خواند و افزود: «ما هیچ وقت به صورت مستقیم با امریکا معامله نفتی نداشته ایم ولی به شرکت های ثبت شده در کشورهای اروپایی که ممکن است مالکیت امریکایی داشته باشند، نفت می فروشیم.» وی این حرکت امریکا را ناشی از شکست در تحریم تسلیحاتی دانسته و اضافه کرد: «بسیار بعید است که نفت ایران حتی از طریق شرکت های اروپایی به طور میانگین برای تمام سال به این میزان که اعلام شده به امریکا رسیده باشد.»(2)

کارشناسان بازار نفت، فروش غیرمستقیم نفت، اختلاف نظر مقام های امریکا و عدم همراهی ژاپن با امریکا را از عوامل مهمی می دانند که اجرای تحریم نفتی علیه ایران را مشکل می سازد. رویتر در این باره گزارش داد: «تحریم خرید نفت ایران به وسیله امریکا، تأثیر زیادی روی ایران نخواهد داشت ولی پیوستن ژاپن و دیگر کشورها به این تحریم می تواند صدمات اقتصادی سنگین برای ایران در پی داشته باشد. ایران بازار مهمی برای کالاهای ژاپنی به حساب می آید و انتظار می رود ژاپن برای پیوستن به تحریم نفتی ایران تا آنجا که ممکن است طفره برود.» رویتر به نقل از "مهدی وزری" کارشناس ارشد نفتی در لندن افزود: «تنها راه برقراری یک تحریم مؤثر آن است که یک تحریم فیزیکی در تنگه هرمز صورت بگیرد که این در عمل به معنی اعلام جنگ با ایران است و بسیاری از کشورها خواهان جلوگیری از وقوع آن هستند.»(3)

واشنگتن پست نیز به تصمیم امریکا به دیده شک نگریسته و آن را سمبلیک دانسته است: «تحریم خرید نفت از ایران بیش تر جنبه سمبلیک دارد؛ زیرا خریدار دیگری برای نفت ایران پیدا خواهد شد و اثری بر بازار نفت نخواهد داشت. با این حال تحریم خرید نفت از ایران موجب کاهش بهای نفت

ص: 198

صادراتی ایران خواهد شد و شاید به کاهش بهای نفت دیگر اعضای کشورهای عضو اوپک نیز بینجامد که در آن صورت برای مصرف کننده خوب و برای تولید کنندگان نفت در امریکا بد خواهد بود.»(1)

ص: 199

جنوب هورالهویزه ادامه یافت که در محور ضلع شرقی جزیره مجنون جنوبی دارای شدت بیش تری بود.(1)

از سوی دیگر، نیروهای خودی مستقر در جبهه های غرب و جنوب ضمن حراست از مواضع پدافندی، روی نیروهای دشمن آتش گشوده و خساراتی به آنها وارد کردند. همچنین مراکز نظامی، صنعتی و اقتصادی جنوب عراق و اسکله های البکر و العمیه عراق در خلیج فارس زیر آتش خودی قرار داشتند که بر اثر آن به قسمت هایی از باند فرودگاه و مقر تفنگداران سپاه هفتم عراق در این منطقه خساراتی وارد شد.(2)

نمایندة عراق در سازمان ملل، امروز با ارسال نامه ای برای دبیرکل این سازمان، ادعا کرد که نیروهای نظامی ایران در روزهای 29 و 30 سپتامبر 1987 (7 و 8 مهر 1366) نقاطی از استان های سلیمانیه، واسط، بصره، دیاله و ناحیه سیروان را هدف گلوله و راکت قرار داده اند.(3)

در این حال، هلی کوپترهای عراقی همچنان از فضای کویت برای پشتیبانی قوای خود در خلیج فارس استفاده می کنند. در طول چهار روز گذشته، 13 هلی کوپتر دشمن با استفاده از فضای جزیره "بوبیانِ" کویت، برای تدارک نیروهای مستقر در دو اسکله البکر و العمیه به این اسکله ها تردد داشته اند که 7 فروند آنها در البکر و 6 فروند در العمیه مشاهده شده است.(4)

1 164

هشت نفر از چته های گردان کاوه حزب دمکرات در ساعت 23:30 امروز با نفوذ به شهر دیواندره، یک خودروِ گشت ثارالله و پاسگاه تپه "شیرعلی" را هدف حمله قرار دادند. در این حمله - که با موشک آر.پی.جی7 صورت گرفت - راننده خودرو شهید و یک تن نیز مجروح شد. همچنین در غرب سنندج، در حوالی پایگاه شویشه، نیروهای ژاندارمری با عناصر ضد انقلاب درگیر شدند که در نتیجه آن یک نیروی خودی شهید شد و یک تن مجروح گردید.(5)

گفتنی است که تحرکات اخیر گروه کومه له در دیواندره، به خصوص نفوذ به شهر که شهادت ده نیروی خودی را در پی داشته است، مسائلی را در افکار عمومی شهر و میان مسئولان مطرح کرده است. سپاه یازدهم امام حسن عسکری(ع) ضمن گزارشی در این باره نوشت: «در پی این تحرکات هر شخصی نظراتی در جهت چطور عمل کردن نیروها علی الخصوص در شهر ارائه می دهد. این حرکات باعث خوشحالی هواداران کومه له شده و آنها نسبت به همکاری این گروهک فعال تر شده اند. مع ذالک هواداران جمهوری اسلامی ایران خواهان این هستند که سپاه پاسداران همچون گذشته قاطعانه عمل کند.»(6)

2 165

چند واحد تأسیسات نفتی در اهواز و آغاجاری هدف حملات هوایی امروز عراق در داخل

ص: 201

کشور بود. هواپیماهای دشمن در ساعت 14:10 تأسیسات نفتی "مارون-3" اهواز و "کرنج" آغاجاری را با پرتاب چند راکت هدف حمله قرار دادند. در حمله به مارون-3 آتش سوزی بروز کرد و 16 تن مجروح شدند، اما حمله به کرنج خسارت جانی نداشت.(1)

1 166

در خلیج فارس، امروز دو نفتکش و یک کشتی ماهیگیری هدف حمله قرار گرفته و آسیب دیدند. نفتکش قبرسی "فیلی سیتی" امروز یک بار در ساعت 11:05 در 80 مایلی جزیره خارک و بار دوم در ساعت 18:00 از ناحیه موتورخانه هدف موشک های شلیک شده از هواپیماهای عراقی قرار گرفت و دچار آتش سوزی شد. این نفتکش خالی که به طرف خارک در حرکت بود، پس از حمله با یدک کش به دوبی منتقل گردید.(2) هواپیماهای عراقی همچنین عصر امروز یک کشتی صیادی کوچک را - که به شرکت صید صنعتی استان بوشهر تعلق داشت - در نزدیکی سواحل ایران هدف قرار داده و غرق کردند. این سومین حمله به کشتی های صیادی در هفته گذشته بود.(3) عراق در اطلاعیه نظامی خود از این کشتی صیادی و نفتکش قبرسی به عنوان دو هدف بزرگ دریایی نام برد که امروز هدف حمله قرار گرفتند.(4)

از سوی دیگر، قایق های تندرو سحرگاه امروز به یک نفتکش هندی حمله کردند. نفتکش "اسپیک امرالد" که حامل مواد پتروشیمی فوق العاده آتش زا بود، در 15 مایلی غرب دوبی زیر آتش مسلسل و آر.پی.جی7 قرار گرفت و دچار آتش سوزی شد.(5)

این نفتکش محموله خود را در عربستان بارگیری کرده بود. "اجاس کوماروما" ناخدای این نفتکش در مصاحبه ای تلفنی گفت: «یکی از گلوله های شلیک شده به چهار مخزن کشتی اصابت کرد که خوشبختانه همگی آنها خالی بودند. این کشتی از مسافتی به فاصله 8/2 مایل دریایی به مدت 15 تا 20 دقیقه زیر آتش قرار داشت که این حملات خساراتی به کشتی وارد ساخت و موجب بروز حریقی کوچک در آن گردید.»(6) بیمه لویدز لندن این حمله را تأیید کرد. منابع کشتی رانی ایرانی با اعلام این خبر افزودند: پس از این حمله، یک ناو انگلیسی در حال کمک به نفتکش دیده شده است. در حال حاضر حریق مهار شده است و هیچ مجروحی وجود ندارد.(7)

2 167

از زمان آغاز جنگ عراق علیه ایران تاکنون جمعاً 374 کشتی در خلیج فارس هدف حمله ایران و عراق قرار گرفته و آسیب دیده اند. بیمه لویدز لندن با اعلام آمار فوق افزود: «106 فروند از این کشتی ها در سال جاری میلادی در منطقه خلیج فارس هدف قرار گرفته اند. نخستین کشتی در ماه مه 1981 هدف حمله قرار گرفت و قبل از این حمله، 93 کشتی دیگر به دلیل نبردهای شدید پاییز سال 1980 در منطقه خلیج فارس گیر افتاده بودند. این کشتی ها از آن زمان تاکنون در این منطقه باقی مانده اند و دیگر قادر به دریانوردی نیستند.»(8)

ص: 202

تصویر

از آغاز جنگ تا مهر سال 1366 تعداد 374 کشتی تجاری و نفتکش در خلیج فارس هدف حمله قرار گرفته است.

1 168

امریکا به طور ضمنی از حملات هوایی عراق در خلیج فارس و علیه اهداف داخلی ایران حمایت کرد. امریکایی ها اعلام کردند از سرگیری حملات هوایی عراق به کشتی های تجاری و مناطق مسکونی، صنعتی و اقتصادی ایران را درک می کنند. با وجود این دولت امریکا تلاش می کند که از عراق بخواهد، به امید برقراری صلح از طریق دیپلماتیک در سازمان ملل متحد، این حملات را متوقف سازد.(1) رادیو امریکا نیز به نقل از روزنامه "نیشن" چاپ بانکوک گفت: «عراق از آن جهت حملات هوایی اش را علیه ایران از سرگرفته که نیروی هوایی قوی ترین حربه آن کشور است. عراق آشکارا به این نتیجه رسیده است که قطعنامه شورای امنیت برای پایان دادن به جنگ در خلیج فارس موفقیت آمیز نخواهد بود و از این رو بار دیگر به جنگ نفتکش ها متوسل شده است تا صادرات نفت ایران یعنی منبع تأمین مالی ماشین جنگی ایران را فلج کند. جمعیت 45 میلیونی ایران سه برابر عراق است و ایران به نیروی انسانی بسیار بزرگ تری برای مقاصد نظامی دسترسی دارد. عراق بخت زیادی برای شکست دادن ایران ندارد.»(2)

سفیر عراق در واشنگتن نیز با ابراز رضایت از موضع امریکا، حملات عراق به مراکز صنعتی - کارگری و خطوط کشتی رانی را دفاع مشروع عنوان کرد و گفت: «واشنگتن درک می کند که چرا عراق پس از آنکه ایران از قبول آتش بس سر باز زد، حملات هوایی خود را از سر گرفت. من به مقام های امریکایی گفتم که عراق همواره با محدود کردن حملات خود علیه کشتی های ایرانی در خلیج فارس یا کشتی هایی که در سواحل ایران پهلو گرفته اند، از خود خویشتن داری نشان داده است. ما بر اساس منشور سازمان ملل از حقوق خود استفاده می کنیم. ما فراتر از ضرورت دفاع مشروع، به هیچ چیز حمله نمی کنیم.»(3)

ص: 203

1 169

در پی افزایش و تداوم حملات به کشتی ها در خلیج فارس و خصوصاً حمله به کشتی ژاپنی "کیجی هارو مارو [ر.ک. به روز شمار 8/7/66 [ دولت ژاپن ضمن منع تردد کشتی های ژاپنی در خلیج فارس، کاردار سفارت ایران در توکیو را به وزارت خارجه این کشور احضار کرد و یادداشتی اعتراض آمیز درباره حمله به دو نفتکش ژاپنی تسلیم وی کرد.(1) از سوی دیگر، وزارت ترابری ژاپن اعلام کرد: «کشتی های ژاپنی و دیگر کشتی هایی را که ملوانان ژاپنی هدایت می کنند تا زمانی که سلامت آنان تضمین نشود از سفر به خلیج فارس خودداری می کنند. اوضاع خلیج فارس تا زمانی که ایمنی کشتی هایی که در منطقه رفت و آمد می کنند، تضمین نشود تحت مراقبت و بررسی قرار خواهد داشت و در حال حاضر 21 کشتی که یا خدمه آنها ژاپنی هستند و یا متعلق به شرکت های ژاپنی می باشند در خلیج فارس به سر می برند.»(2)

رادیو بی بی سی در تحلیلی از مواضع ژاپن در قبال جنگ ایران و عراق و بحران خلیج فارس، یکی از مشکلات عمده کشتی های ژاپنی را برخوردار نبودن از حمایت واحدهای نیروی دریایی کشورهای اروپایی و امریکا در خلیج فارس دانست و گفت: «ژاپن همواره سیاست محتاطانه ای را در قبال مسائل منطقه اتخاذ کرده و از زمان شروع جنگ ایران و عراق سعی داشته است که جنبه بی طرفی را با دقت تمام حفظ کند. ولی ژاپن به دلیل اینکه نیروی دریایی در خلیج فارس ندارد برخلاف سایر مشتریان عمده غربی قادر به حمایت از کشتی هایش نیست. دولت امریکا همواره از ژاپن به دلیل اینکه برای تأمین آزادی کشتی رانی در خلیج فارس کمکی به نیروهای غرب نمی کند انتقاد کرده است و پاسخ ژاپن این بوده که به دلیل مغایرت با قانون اساسی این کشور نمی تواند نیروی نظامی به خلیج فارس اعزام کند. یکی از پیشنهادهایی که سفیر ژاپن در واشنگتن برای این موضوع مطرح کرده کمک مالی است. به موجب این طرح، دولت ژاپن برای تهیه بودجه ای که صندوق امنیت خلیج فارس خوانده می شود، کمک می کند تا از این طریق هزینه حضور نظامی نیروهای امریکا در خلیج فارس تأمین شود. مشکل دیگر این است که بخش عمده نفت ژاپن از ایران تأمین می شود و بنابراین نمی شود آن را تحت پوشش حفاظت نیروی دریایی امریکا قرار داد. با این حال به نظر می رسد که ژاپن به وسیله امریکا، متحد اصلی اش تحت فشار قرار گرفته است که به هر نحو ممکن در حمایت از کشتی رانی خلیج فارس تلاش کند.»(3)

2 170

در پی حمله روز گذشته عراق به کشتی صیادی "جانتان بلاک" ]ر.ک.به روزشمار 9/7/66 [ سفیر رژیم عراق در کانبرا به وزارت خارجه استرالیا احضار شد و اعتراض شدید دولت استرالیا به حمله علیه یک کشتی ماهیگیری استرالیایی در خلیج فارس- که به کشته شدن کاپیتان این کشتی انجامید- تسلیم وی شد. وزیر امور خارجه استرالیا گفت که این حمله غیرموجه و تخلف از مقررات بین المللی است... دولت متبوع وی خواستار توضیحات فوری بغداد درباره این حمله شده و از عراق خواسته است که در مورد عدم تکرار این قبیل حملات به دولت استرالیا اطمینان های لازم داده شود.(4)

ص: 204

1 171

نماینده امام در شورای عالی دفاع، احتمال درگیری با امریکا را در خلیج فارس قوی اعلام کرد و از همة جوان ها خواست با حضور در جبهه ها آماده رویارویی با امریکا باشند. حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی در خطبه های نماز جمعه امروز درباره مهم ترین مسائل روز سخن گفت، از جمله: بحران خلیج فارس، عملکرد و اهداف امریکا در منطقه، شروع جنگ به وسیله امریکا، عملکرد اروپا به عنوان مجرم درجه دوم در خلیج فارس، موضع سنجیده شوروی در قبال بحران منطقه، تلاش های دبیرکل و شورای امنیت برای برقراری آتش بس قبل از معرفی متجاوز و بی اعتمادی جمهوری اسلامی به شورای امنیت و حکام مرتجع منطقه. وی با تأکید بر احتمال درگیری در آینده نه چندان دور و دادن پاسخ مناسب به اقدامات امریکا در خلیج فارس گفت: «تاکنون جنگ های ما با عراق در جبهه های غربی بود و ما نیروی کمتری را احتیاج داشتیم، اما اکنون به احتمال قوی باید بخشی از نیروهای خود را در خلیج فارس به کار گیریم. همه جوان هایی که دوره دیده اند امروز باید حرکت کنند و در جبهه حضور یابند تا در صورتی که تحولاتی روی داد از نظر نیرو در مضیقه نمانیم و بتوانیم جواب مناسبی به امریکا بدهیم. پیروزی بر عراق برای رزمندگان ما شیرین است اما لذت جهاد با ریشه کن کردن کفر و عاملی که عراقی ها را برای جنگ با ایران تحریک کرده است به مراتب شیرین تر خواهد بود. ما ترجیح می دهیم در این رویارویی تحمیلی که ما خود آغازگر آن نبودیم کسانی را هدف گلوله قرار دهیم که نابودی آنان، آسایش را برای سایر ملت ها به ارمغان می آورد. برای ما امروز هیچ هدفی شیرین تر و مطلوب تر و اسلامی تر از جنگیدن در مقابل تهاجم امریکایی ها نیست. بوی حرکتِ اولِ جنگ، از سوی امریکایی ها در خلیج فارس می آید. امروز در دنیا همه می دانند که امریکا نخستین گلوله را در جنگ علیه ما شلیک کرد. بعدها اگر سازمان ملل بخواهد اساس این درگیری را بررسی کند امریکا نمی تواند قضیه شروع جنگ را منکر شود.»

سخنگوی شورای عالی دفاع در تعیین مواضع جمهوری اسلامی، صلح را به نفع اندیشه اسلامی دانسته و درباره هیاهوی امریکا در خصوص صدور انقلاب گفت: «کلمه صدور انقلاب را امریکایی ها بهانه ای برای تبلیغات علیه ما انتخاب کرده اند؛ با وجودی که مقامات و مسئولان بارها توضیح داده اند که این صدور منهای جنگ و خشونت است. انقلاب حتی به صورت القای فکر قابل صدور است. ما از اول مدافع بودیم، امروز هم مدافع هستیم و در مقابل امریکا هم مدافع خواهیم بود…

ص: 205

دو هفته است که ملت ما فریاد انتقام را سرمی دهد اما مسئولان ما از خط مشی عاقلانه پیروی می کنند. رزمندگان هم شروع حمله را می خواهند اما ما صبر پیشه کرده ایم و به روشنگری فعلاً قناعت می کنیم.» آقای هاشمی شیوه امریکا را حمایت از رژیم عراق و رودررویی مستقیم با جمهوری اسلامی دانست و درباره هدف امریکا گفت: «پس از تحریک عراق به شروع جنگ با ایران و حمایت از متجاوز، امریکا و طاغوت های جهان و ارتجاع منطقه آنچه آرزو دارند پیروز نشدن انقلاب اسلامی است. در جنگ فرض اینکه عراق بر ما پیروز شود یا آنکه اصولاً پیروزی در کار نباشد مورد سلیقه امریکا، اسرائیل و دیگران است. یعنی حالتی که کینه ها باقی بماند، دشمنی ها بر جای باشد و آتش کینه همواره در منطقه شعله بکشد.»

رئیس مجلس شورای اسلامی در مورد قطعنامه 598 و موضع جمهوری اسلامی مبنی بر تقدم موضوع شناسایی متجاوز بر آتش بس اظهار کرد که بحث شورای امنیت به نفع امریکا و طرفدارانش نشد ... قطعنامه ای گذراندند و بندهای آن را به نوعی جابه جا کردند که هم نظر جمهوری اسلامی ایران تا حدی در آن گنجانده شود و هم عملی نباشد یعنی اول اعلام آتش بس و بعد بررسی متجاوز. در صورتی که اگر اعلام آتش بس مقدم بر شناسایی متجاوز و محاکمه وی باشد حالت جنگی به نفع امریکا و عراق از بین خواهد رفت.

وی با اشاره به اذعان بسیاری از رهبران و رسانه های جهان که شاهد آغاز جنگ از سوی ارتش عراق و باطل دانستن قرارداد الجزایر از سوی صدام بوده اند و ذکر اینکه اسناد این اعمال در آرشیوها موجود است گفت: «اما آنچه هیچ دیپلماتی نمی تواند به آن پاسخ دهد این است که نمی تواند بگوید به چه علت علاقه ندارد که اول متجاوز در این جنگ شناخته شود، در حالی که این شناسایی می تواند نشان دهنده حق طلبی باشد. اگر با این منطق درست برخورد کنند چه می شود؟ شورای امنیت می خواست ما را تحت فشار سیاسی بگذارد، اما خود در بن بست قرار گرفت. ما در میدان منطق در مجامع بین المللی حرفی نداریم که قابل رد کردن باشد. اما سازمان های جهانی و حکام مرتجع منطقه را آن قدر عادل نمی دانیم که زیر بار این واقعیت بروند و امکان دارد بخواهند از فرصت آتش بس علیه منافع ما استفاده کنند.»(1)

1 172

سخنان رئیس مجلس شورای اسلامی در خطبه های نماز جمعه تهران انعکاس وسیعی در رسانه های جهان داشت. خبرگزاری ها آن را مخابره کردند و روزنامه ها در صفحات نخست خود به تفسیر و تحلیل آن پرداختند.(2) تلویزیون بی بی سی از آن به عنوان سخنرانی آتشینی یاد کرد که دارای "اما" و "اگر"های زیاد است. سردبیر دیپلماتیک تلویزیون بی.بی.سی ضمن ادعای این مطلب که همه رهبران مذهبی در ایران هنگام سخنرانی در نماز جمعه به شعار دادن گرایش پیدا می کنند، گفت: «آقای رفسنجانی تا این حد درباره جنگ با امریکا سخن نگفته بود و از نظر مردم ایران یک هشدار جدی به امریکا تلقی شده ولی قابل توجه است که رئیس مجلس از اشاره به

ص: 206

حرکتی که ممکن است به جنگ با امریکا منجر شود خودداری نمود. دولت های غربی حدس می زنند ایران مایل است از درگیری با امریکا پرهیز کند زیرا می داند که نمی تواند پیروز شود و از طرف دیگر آقای رفسنجانی معتقد است ایران در جنگ با عراق هنوز می تواند پیروز شود.» سردبیر دیپلماتیک تلویزیون بی بی سی افزود: «دیپلمات های امریکایی و انگلیسی می گویند: مقام های ایرانی در مذاکرات خصوصی مسالمت آمیزند. در این حال پی بردن به اینکه ایران قصد مصالحه دارد و یا سخنان آقای رفسنجانی بیانگر موضع واقعی ایران است، بسیار مشکل می باشد.»(1)

مطبوعات انگلستان خطبه های نمازجمعه تهران را جنگجویانه ترین بیانیه ایران علیه امریکا و نشانه افزایش تشنج در منطقه و نزدیکی درگیری میان دو کشور عنوان کردند. "گاردین" نوشت: «از دید ناظران خلیج فارس ادامه حملات ایران و عراق علیه کشتی ها و سخنرانی شدیداللحن حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی بی تردید نشان دهنده این است که تهران سیاست محتاطانه ای را که به مدت کوتاهی پس از غرق کشتی مین گذار "ایران - اجر" به وسیله امریکایی ها اتخاذ کرده بود،کنار گذاشته است.» روزنامه "تایمز مالی" نیز گزارش نخست صفحه اول خود را به این موضوع اختصاص داد. سردبیر بخش خاورمیانه ای تایمز مالی نوشت: «ایران روز جمعه پیش بینی کرد به زودی با امریکا در خلیج فارس وارد جنگ خواهد شد و امریکا را به شلیک اولین گلوله این درگیری متهم ساخت. سخنرانی آقای رفسنجانی، جنگجویانه ترین بیانیه ایران علیه حضور وسیع نظامی امریکا در خلیج فارس و آب های مجاور می باشد و در حالی صادر شده است که حملات ایران و عراق علیه کشتی ها شدت یافته و ترس از کشیده شدن ناوهای جنگی امریکایی و کشورهای غربی دیگر در جنگ روز به روز افزایش پیدا می کند.»

سردبیر خاورمیانه ای روزنامه "ایندیپندنت" نیز در این باره نوشت: «تحلیل گران معتقدند، اگر ایران به یکی از هدف های تحت حفاظت امریکا در خلیج فارس حمله کند، امریکا ممکن است به تلافی آن جزایری را که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای حملات خود از آن استفاده می کنند، تصرف نماید. یک رهبر ایرانی روز جمعه هشدار داد که امریکا ممکن است جزایر خلیج فارس ایران را اشغال کند. برای مقابله با این تهدید پاره ای از نیروهای ایرانی از جبهه جنگ با عراق به جنوب منتقل شده اند.»(2)

خبرگزاری رویتر در گزارشی از تأثیر سخنان آقای هاشمی رفسنجانی بر بازارهای جهانی نوشت: «اظهارات رئیس مجلس شورای اسلامی مبنی بر اینکه درگیری با امریکا در خلیج فارس در آینده نزدیک بسیار محتمل است، سطح قیمت ها را در بازار معاملات سلف نیویورک که تا حدی برای بازارهای دیگر مسیر تعیین می کند بالا برد و همچنین در بازارهای جهانی نفت معاملات پررونقی جریان داشت و قیمت های نفت خام ترقی کرد.»(3)

1 173

اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل بر اساس پیشنهاد ایران طرحی تهیه کرده اند که طبق آن هم زمان با برقراری آتش بس، از طرف سازمان ملل کمیسیونی به منظور تعیین علل

ص: 207

آغاز جنگ تشکیل خواهد شد. به نوشته روزنامه ایندیپندنت چاپ لندن، در طرح مذکور همچنین درخواست عقب نشینی نیروها و مبادله اسیران نیز گنجانده شده و ممکن است این ابعاد طرح، از نظر ایران قابل قبول نباشد. خبرنگار این روزنامه در نیویورک که این گزارش را تهیه کرده، افزوده است: «توافق اعضای دائمی شورای امنیت با تشکیل کمیسیون تعیین مقصر، "امتیاز مهمی" برای ایران محسوب می شود.»

ایندیپندنت همچنین نوشته است: «شورای امنیت در حال تهیه قطعنامه دیگری در مورد جنگ است که برخی از نکات مورد درخواست ایران در آن گنجانده خواهد شد. این قطعنامه شامل این موضوع خواهد بود که در واقع این عراق بود که در پاسخ به تحریکات زیاد ایران، جنگ را آغاز نمود. در آن نیز با ظرافت اشاره خواهد شد که سازمان ملل هنگام شروع جنگ به مسئولیت خود عمل نکرد.» سردبیر این روزنامه افزوده است: «دیپلمات ها امیدوارند که این مصالحه فرمول آبرومندانة مورد نیاز ایران برای قبول آتش بس باشد. احساس دیپلمات ها این است که ایران این را درک می کند که اجازه پیروزی در جنگ به آن داده نخواهد شد و هر تحولی که در جبهه زمینی صورت پذیرد، این موضوع را تغییر نخواهد داد.»(1)

1 174

وزیر خارجه عراق بار دیگر پیشنهاد شوروی مبنی بر برقراری آتش بس در جنگ ایران و عراق هم زمان با تأسیس کمیته ای برای تعیین آغازگر جنگ را رد کرد. طارق عزیز پیشنهاد شوروی را مخالف قطعنامه 598 شورای امنیت دانست و تعیین آغازگر جنگ را یک امر فرعی عنوان کرد. وی گفت: «ایران نمی تواند به میل خود بخش هایی از مفاد قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در مورد آتش بس را انتخاب کند. قطعنامه شورای امنیت قطعنامه ای است جامع و روندی است در جهت پایان بخشیدن به جنگ و استقرار صلحی دائم در منطقه. بنابراین، اگر کشوری درباره اجزاء این قطعنامه سخن بگوید در صدد برقراری صلح نیست.» طارق عزیز وزیر امورخارجه عراق در اشاره مستقیم به شوروی گفت: «این مسئله در مورد دیگر کشورها نیز صادق است و وی آن را به آگاهی شواردنادزه ]وزیرخارجه شوروی[ رسانده است که پیشنهاد وی غیرقابل قبول است.» وی افزود: «کسانی که به قطعنامه شورای امنیت رأی مثبت داده اند باید آراء خود را محترم بشمارند.»(2)

2 175

الکساندر هیگ اولین وزیر خارجه ریگان با بیان اینکه عراق آغازگر جنگ بوده است، تصمیم امریکا در اسکورت نفتکش های کویتی را دفاع از عراق و نصب پرچم عراق بر روی سیاست خارجی امریکا دانست و گفت: «من قبل از اینکه تصمیم به نصب پرچم امریکا روی نفتکش های کویتی گرفته شود با آن مخالف بودم، نه به دلیل اینکه پرچم امریکا روی کشتی های کویتی نصب می شود بلکه به این خاطر که پرچم کویت و از همه مهم تر پرچم عراق روی سیاست خارجی امریکا نصب می شود. ما بر سر دو راهی هستیم. ما در حال حاضر قربانی تصمیمات

ص: 208

تصویر

دولت عراق در تشدید و یا عدم تشدید حملات هستیم. ما به خودمان صدمه زده ایم. عراقی ها آمادگی یک مقدار گذشت و رسیدن به صلح را دارند زیرا وقتی که آنها حمله علیه ایران را آغاز کردند متوجه شدند که از هیچ لحاظ بر ایران برتری ندارند و با اینکار نشان دادند که بر ایران برتر نیستند. نفع آنها این است که از خاک خود دفاع کنند و نه حمله بر همسایه. قطعاً این عراق بود که جنگ را شروع کرد و ادعای ایران در این مورد صحیح است. از آنجا که ما به عراق مربوط شده ایم و جانب عراق را گرفته ایم و عراق منابع اقتصادی ایران را مورد حمله قرار داده است، ایران به تلافی عمل عراق در مسیرها مین گذاری می کند زیرا ما جانب عراق را گرفته ایم.» الکساندر هیگ علت اصلی این تصمیم ریگان را ماجرای "مک فارلین" اعلام کرد و افزود: «ما نباید خود را وارد درگیری با ایران بکنیم زیرا آنها برای اجرای عملیات خیلی توانا هستند و ما شاهد حمله به یکی از ناوگان هایمان خواهیم بود.»(1)

1 176

در پی توافق دو کشور ایران و عراق بر پایان دادن به روابط دیپلماتیک، وزیر خارجه ترکیه اعلام کرد: ترکیه درخواست های ایران و عراق برای حفاظت از منافع دیپلماتیک دو کشور در پایتخت های کشور مقابل را پذیرفته است.(2) روزنامه های ترکیه با درج قسمت هایی از اطلاعیه وزارت خارجه این کشور از آن به عنوان گامی مهم برای میانجیگری یاد کردند.(3)

سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکیه (منوچهر متکی)، در مصاحبه ای با خبرگزاری جمهوری اسلامی مسائل مربوط به بستن سفارت ایران در بغداد را مورد بحث قرار داده و گفت: «پس از شروع جنگ تحمیلی به طور طبیعی روابط سیاسی ایران و عراق به حالت تعلیق درآمد و تنها چند تن از کارکنان سفارت ایران در بغداد باقی ماندند که آنها نیز در واقع فعال نبودند. اقدام جمهوری اسلامی ایران در تعطیلی کامل نمایندگی سیاسی خود در بغداد و نیز تعطیلی سفارت بغداد در تهران گویای این امر است که جمهوری اسلامی ایران خود را برای برقراری یک رابطه خوب با حکومتی که در آینده نه چندان دور در بغداد روی کار خواهد آمد آماده می کند. به اعتقاد ما در صورتی که حقوق حقه ملت ایران چه از طریق سیاسی یا دیگر روش ها احقاق شود، رژیم عراق ماندنی نخواهد بود.» سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکیه میانجیگری دولت "اوزال" در جنگ تحمیلی را تکذیب کرد و در تشریح علت انتخاب ترکیه به عنوان حافظ منافع ایران و عراق گفت: «ترکیه به عنوان یک کشور بی طرف از روابط خوب با هر دو کشور برخوردار است. این امر ارتباطی به میانجیگری احتمالی ترکیه در جنگ ندارد.»(4)

ص: 209

طارق عزیز، وزیر خارجه عراق در این باره گفت: «بسته شدن سفارت خانه های دو کشور تصمیم ایران بود، آنها یادداشتی در این زمینه به ما دادند و ما مجبور بودیم آن را بپذیریم. آنها به عنوان یک سمبل تداوم روابط دیپلماتیک میان دو کشور در آنجا بودند. ایران تصمیم گرفت این سمبل را از میان بردارد و ما ناچار بودیم آن را بپذیریم.»(1)

ص: 210

زیادی در منطقه ندارد. وی افزود عراقی ها از کنار سیدصادق کانالی به طرف دریاچه دربندی خان احداث کرده اند که 6 متر عرض و 4 متر عمق دارد. فرمانده تیپ ظفر طرحی برای عملیات در حد فاصل چناره تا شنام ارائه کرد. وی گفت که با اجرای این عملیات عقبه های دشمن در منطقه منهدم و ناامن خواهد شد و می توانیم با راهنمایی دیده بان ها عقبه های دشمن را زیر آتش بگیریم و حتی قادریم به مدت یک شب شهر سیدصادق را تصرف کنیم.

برادران ذوالقدر، شوشتری و حمیدنیا با این طرح، مخالفت کردند؛ آنها معتقد بودند که با اجرای این عملیات راه کارهای اجرای عملیات در این منطقه و راه ورود نیروهای قرارگاه رمضان به داخل عراق بسته می شود. فرمانده قرارگاه رمضان همچنین اضافه کرد تنها در صورتی که تصمیم به تداوم عملیات در این منطقه داشته باشیم اجرای آن مناسب است وگرنه، خیر.(1)

در ادامة جلسه موضوع اجرای عملیات منظم و گسترده در منطقه دشت زور، حلبچه و ... مطرح شد و محاسن و معایب آن و واکنش احتمالی دشمن و توان مورد نیاز بررسی گردید. مسئلة واکنش شدید دشمن به دلیل وجود چند شهر در منطقه مورد نظر و از سوی دیگر، استقبال مردم این منطقه از نیروهای ایرانی و حتی امکان پیوستن عده ای از نیروهای جاش که در خدمت ارتش عراق هستند به قوای خودی و ضرورت اقدامات گسترده مهندسی در منطقه، از مباحثی بود که در این باره مطرح گردید.(2)

1 179

سومین جلسة امروز قرارگاه شهید بروجردی با حضور فرماندهان نیروی زمینی سپاه و قرارگاه نجف و علی رضا عندلیب (مسئول معاونت مهندسی نیروی زمینی سپاه)، جمال آبرومند (مسئول پشتیبانی نیروی زمینی سپاه) و جان محمد (مسئول پشتیبانی سپاه در غرب) برای بررسی مشکلات پشتیبانی قرارگاه نجف و چاره اندیشی برای پشتیبانی عملیات در منطقه شمال غرب تشکیل گردید. ابتدا مسئول پشتیبانی قرارگاه نجف مشکلات و کمبودها را برشمرد: «مشکل اول بودجه است، از بودجه برآورد شده تاکنون 50 درصدش تأمین شده ... ما حدود هزار دستگاه ماشین کرایه ای داریم که روزی فقط 5/1 میلیون تومان کرایه اینهاست. میوه بچه ها را از 6 کیلو ]در ماه[ به 2 کیلو کم کرده ایم؛ از دیروز هم گفته ایم دیگر نخرند … قطعات ماشین آلات مشکل داریم … بدهکاری زیادی داریم.»

آبرومند: در مجموع قرارگاه پشتیبانی غرب 50 میلیون تومان بدهکار است، 30 میلیون تومان به شرکت نفت و 20 میلیون تومان برای خواروبار و ترابری و متفرقه است.

جان محمد: گردان قائم بهترین سند است. به علت همین مشکلات صبحانه و شام از برنامه غذایی اینها حذف شده است. الان اینها در 24 ساعت یک وعده غذا می خورند. مسئله دیگر اینکه با توجه به فصل سرما و یگان هایی که در این منطقه حضور دارند، مشکل پوشاک گرم، موکت، چادر، پتو و ... وجود دارد. برای عملیات نیاز به حدود 400 قاطر است که هزینه خرید و مخارج آنها هم هست.

ص: 212

آبرومند: اگر با استعداد پیش بینی شده در این منطقه بخواهید وارد عمل شوید حدود سه هزار وانت تویوتا لازم است.

جان محمد: نیرو هم یکی دیگر از مشکلات ماست. حتی به اندازه نیروهای ترخیصی به ما نیرو نداده اند. این امکاناتی که با این همه خونِ دل تهیه می شود به علت کمبود نیرو از بین می رود. ما مجبوریم در این منطقه مقرها و آمادگاه های متعدد بزنیم. در بانه، مریوان، سقز و ... باید نیرو باشد که امکانات را حفظ کند.(1)

در پایان جلسه مقرر شد که به منظور رفع مشکلات پشتیبانی و تأمین امکانات ضروری برای عملیات، فرمانده نیروی زمینی طی نامه ای به آقای هاشمی، اقلام مورد نیاز برای اجرای عملیات در غرب کشور را اعلام نماید تا در صورت تصمیم به اجرای عملیات در این منطقه، دستور تأمین مایحتاج آن داده شود.(2)

1 180

امروز تأسیسات نفتی آغاجاری و رامهرمز هدف حمله هواپیماهای عراقی قرار گرفت و آسیب دید. در ساعت 9:55 هواپیماهای دشمن واحد بهره برداری شماره1 "پازنان" واقع در منطقه آغاجاری و تأسیسات نفتی "کرنج" واقع در رامهرمز را هدف حملات خود قرار دادند که بر اثر آن در تأسیسات "پازنان" آتش سوزی وسیعی رخ داد طوری که چندین ساعت پس از بمباران، نیروهای امدادی توانستند آن را خاموش کنند.(3) همچنین شهرهای آبادان و خرمشهر 24 ساعت گذشته زیر آتش توپخانه دوربرد ارتش عراق قرار داشت.(4)

2 181

در منطقه عملیاتی قصرشیرین عناصر سازمان مجاهدین خلق (منافقین) مجدداً به یکی دیگر از گردان های ارتش حمله کردند. این حمله در جنوب قصرشیرین و علیه گردان 66 از تیپ2 لشکر81 زرهی صورت گرفت. سه روز قبل نیز به مقر گردان 143 از تیپ3 لشکر81 زرهی ارتش حمله شد.(5) [ر.ک.به: 8/7/1366] حملات منافقین به پایگاه های نیروهای خودی معمولاً با شناسایی دقیق قبلی و یا جمع آوری اطلاعات از طریق افراد پناهنده و جاسوس صورت می گیرد. همچنین به گزارش سپاه پانزدهم رمضان تعدادی از عناصر سازمان مجاهدین خلق به منظور شناسایی مواضع نیروهای خودی و فیلمبرداری از مناطق بمباران شده و جمع آوری اطلاعات و برآورد نیروهای خودی، از خاک عراق وارد ارتفاعات شهرستان بانه شده اند.(6)

3 182

در پی اجرای طرح ضربه زدن به هسته های تشکیلاتی گروه های ضدانقلاب در شهرها و روستاهای کردستان، 25 تن از عناصر کومه له در شهرستان مریوان دستگیر شدند و مقادیری اسناد و مدارک درون گروهی از آنان کشف گردید.(7) هسته های تشکیلاتی گروه ها با جذب نیرو، جمع آوری اطلاعات، تأمین مواد غذایی و اقدامات تبلیغاتی در تحرک و فعالیت گروه ها نقش مهمی برعهده دارند.(8)

ص: 213

1 183

پیشمرگان مبارز کرد عراقی طی یک عملیات هجومی در شهر "دگانه" واقع در استان اربیل عراق، 8 تن از نیروهای عراقی را اسیر کردند. در این حمله همچنین 4 تن از نیروهای دشمن کشته شدند و یک خودرو و تعدادی سلاح سبک به غنیمت نیروهای مبارز کرد درآمد.(1) افراد حزب دمکرات کردستان عراق (گروه بارزانی) نیز در استان دهوک در محور "کانی ماسی" رادار پادگان بیگوفا را از کار انداختند.(2)

2 184

مانور "آزادی جزیره" با هدف آمادگی و آموزش یگان های نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در تأمین امنیت و دفاع از جزیره خارک و حوزه های نفتی ایران طراحی و در خلیج فارس برگزار شد. حسین علایی فرمانده نیروی دریایی سپاه درباره این مانور گفت: «این مانور که برای آن عنوان "آزادی جزیره" انتخاب شده بود، به منظور دفاع از جزیره خارک و حوزه های نفتی خلیج فارس طراحی شده و یکی از سلسله مانورهای محدود سپاه در خلیج فارس بود که از سه روز پیش شروع شده بود و شنبه شب پایان یافت. در این مانور واحدهایی از منطقه دوم دریایی سپاه شرکت داشتند و ضمن تمرین کنترل تحرکات خارجی فرضی در منطقه، سایر اهداف این مانور را با موفقیت تمرین کردند.»(3)

مهندس موسوی، نخست وزیر نیز در این باره گفت: «این مانور به مثابه آزمایشی در برابر توطئه قدرت های استکباری در خلیج فارس بود که نتایج درخشانی به دنبال داشت و ما از دیروز شاهد حساسیت قدرت های بیگانه در خلیج فارس هستیم. ما در خلیج فارس ایستاده ایم و در آنجا خواهیم جنگید به همان صورت که در خشکی ایستاده و جنگیده ایم و این مانور هشداری است به قدرت های سلطه گر.»(4)

3 185

هم زمان با برگزاری مانور آزادی جزیره، کشتی "یو.اس.اس. لاسال" کشتی فرماندهی اسکادران نیروی دریایی امریکا مستقر در خلیج فارس، اواخر روز گذشته ادامه اسکورت نفتکش های کویتی را متوقف کرد و به سرعت عازم شمال خلیج فارس شد.(5) آسوشیتدپرس اقدام کشتی لاسال را برای اجرای مأموریت مرموز و ناگهانی اعلام کرد.(6) رویتر نیز در گزارشی از عرشه "لاسال" به نقل از مقام های رسمی امریکا از وجود تهدید علیه عربستان خبر داد و اعلام کرد: «این تهدید به گونه ای بود که عربستان سعودی مجبور به اعلام آماده باش بالای نظامی شد.»(7)

ص: 214

تصویر

ص: 215

منابع خبری غرب در سطح بسیار گسترده ای اعلام کردند که نیروهای ایران قصد داشتند به منطقه بی طرف نفتی به نام "رأس الخفجی" که در سواحل عربستان قرار دارد، حمله کنند. رادیو بی.بی.سی با اشاره به آماده باش نیروهای عربستان و حرکت "لاسال" به شمال خلیج فارس و اعلام برگزاری مانور به وسیله ایران، گفت: «با اینکه هنوز اطلاعات زیادی از تحولات خلیج فارس در دست نیست، اما گمان می رود که حدود 40 قایق تندرو و مسلح ایرانی به سوی تأسیسات نفتی خفجی، که در بخش جنوبی خلیج فارس قرار دارد و عربستان سعودی و کویت مشترکاً آن را از طرف عراق اداره می کنند، در حرکت بودند.»(1)

منابع کشتی رانی و دیپلماتیک نیز گفتند: «یک گروه از قایق های ایرانی به طرف ترمینال نفتی خفجی در نزدیکی ساحل عربستان حرکت کردند اما هواپیماهایی که در ارتفاع کم پرواز می کردند قایق ها را دور نمودند... هواپیماها - که گفته می شود از پایگاه نیروی هوایی عربستان سعودی در ظهران به پرواز درآمده بودند - برفراز تعداد زیادی از قایق های ایران که به طرف سکوی نفتی رأس الخفجی در جنوب خلیج فارس حرکت می کردند، پرواز نمودند.»

یک دیپلمات در این باره گفت: «تعداد قایق های ایران زیاد بود. آنها پراکنده شده اند. پراکندگی آنها به نظر می آید نشان دهنده آن باشد که آنها در یک مأموریت آموزشی یا در یک گشت ساده بوده اند. اما چه کسی ایرانی ها را می شناسد.» وی افزود که این واقعه صبح امروز روی داد. مقامات دیپلماتیک و کشتی رانی گفتند که احتمال می رود این کشتی ها از پایگاه پاسداران انقلاب در جزیره فارسی که در حدود 120 کیلومتری جنوب سکوی نفتی ساحلی واقع است به ناحیه به اصطلاح بی طرف خفجی که کویت و عربستان سعودی برای بارگیری نفت از آن استفاده می کنند، آمده اند. یک دیپلمات نیز گفت که قایق ها در حدود 20 کیلومتری نزدیک سکوی نفتی پراکنده بودند.(2)

"هارولد برنسن" فرمانده رزم ناو لاسال هم با اشاره به حرکت نیروهای ایرانی به سوی رأس الخفجی درباره درگیری احتمالی ناوگان امریکا و قایق های ایرانی گفت: «در منطقه ای که ما در آن حرکت می کردیم تنها به نظارت مشغول بودیم، هیچ گونه رو در رویی پیش نیامد. ما تنها از امکانات، هلی کوپترها و رادارهای خود استفاده می کردیم و این چیزی است که ما به طور معمول هر روزه انجام می دهیم.» این افسر امریکایی درباره اینکه آیا عراقی ها نیز در این فعالیت ها نقش داشتند یا نه، گفت: «آنها در این فعالیت ها حضور هوایی داشتند.»(3)

منطقه الخفجی در نزدیکی مرز عربستان و کویت و در حدود 110 مایلی جزیره خارک قرار دارد. این منطقه از دو حوزه نفتی تشکیل شده و دارای چاه های نفتی متعدد، تأسیسات پالایش و تصفیه و سکوهای بارگیری نفت است. رأس الخفجی منطقه بی طرف محسوب می شود و زیر نظر عربستان قرار دارد که شرکت های نفتی غربی و ژاپنی در آن فعالند. ظرفیت تولید نفت این منطقه 300هزار بشکه در روز است و اغلب درآمد ناشی از فروش نفت آن به حساب دولت عراق واریز می شود.(4)

ص: 216

1 186

رسانه های غربی تحولات امروز خلیج فارس را به طور گسترده منعکس کرده اند و در حالی که دولت های کویت و عربستان سعی در انکار و پوشاندن تحرکات امروز در این منطقه را دارند، این رسانه ها به تحلیل و تفسیر آن پرداخته اند، از جمله رادیو بی.بی.سی با ارائه گزارشی از قضیه رأس الخفجی، به نقل از کارشناسان، هدف ایران را آزمودن میزان قاطعیت سعودی ها در دفاع از خود عنوان کرد و گفت: «نشانه های موجود حاکی از آن است که نیروهای ایران توجه خود را از کویت به عربستان معطوف کرده اند و این ناشی از شکاف بین ایران و عربستان بر سر حادثه مکه و اقدامات کویت برای حفاظت از کشتی های خود دانسته می شود.»(1)

"کردزمن"، محقق امریکایی، نیز در کتاب "درس هایی از جنگ های مدرن" از قضیه خفجی با عنوان "روزی که ایران و امریکا به تقابل گسترده تری حرکت می کنند" یادکرد و درباره نقش امریکا نوشت: «عربستان سعودی پس از مشورت با ایالات متحده امریکا، هواپیماهای اف - 15 و تورنادو را برای مراقبت هوایی کشتی ها، به گشت زنی در منطقه مأمور کرد. آنها همچنین به تهران اخطار کردند که از طرح آن کشور مطلع شده اند. با این حال تهران تصمیم گرفت این عملیات را حداقل تا نقطه ای که عربستان سعودی را مجبور به واکنش نماید، آغاز کند و عزم خود را نشان بدهد. در 3 اکتبر 1987 (11مهر1366) تعداد 48 تا 60 قایق تندروی ایران در نزدیکی جزیره خارک مستقر شدند و سپس به طرف حوزه نفتی خفجی حرکت کردند. هواپیماهای امریکایی "اف-3 آ" این تحرک نیروهای ایران را ره گیری کردند و فرماندهی نیروی ضربت امریکا در خاورمیانه و مراکز مهم فرماندهی در عربستان سعودی را مطلع نمودند. عربستان سعودی بلافاصله با اعزام کشتی ها و هواپیماهای اف-15 و تورنادو به سوی نیروهای ایران از خود واکنش نشان داد. نیروی ضربت امریکا شامل کشتی فرماندهی لاسال نیز مستقیماً به همان سمت حرکت کرد. نیروهای ایران وقتی که با این تحرکات مواجه شدند، دست به فرار زدند.»(2)

از سوی دیگر، مقام های رسمی عربستان و کویت از وقوع حرکت های مشکوک در نزدیکی سواحل خود اظهار بی اطلاعی کردند.(3) رادیو ریاض به نقل از مقام های وزارت دفاع عربستان سعودی ضمن رد گزارش های مربوط به درگیری جت های جنگنده این کشور با قایق های توپدار ایران، اعلام کرد: «نیروهای سعودی آمادگی دارند که هرگونه حمله علیه مرزهای خود را دفع کنند ولی هیچ گونه رو در رویی بین نیروهای دو کشور روی نداده است.»(4) سخنگوی کاخ سفید نیز در این باره گفت: «ما از این حقیقت که برخی از قایق های کوچک در شمال خلیج [فارس] دیده شده اند و برخی از کشتی های نیروی دریایی عربستان نیز به گشت زنی مشغول بوده اند، مطلع شده ایم و می دانیم این قایق ها احتمالاً ایرانی بوده و اکنون این منطقه را ترک کرده اند، ولی تا آنجا که ما می دانیم در پی این حادثه هیچ درگیری و یا رو در رویی انجام نگرفته است و هیچ یک از کشتی های ما در این منطقه حضور ندارد. در همین حال شنیده شد که یک رزم ناو نیروی دریایی امریکا با رادیو هشدار نهایی را به یک قایق ایرانی داده است.»(5)

ص: 217

1 187

به گزارش خبرگزاری رویتر یک کشتی جنگی ایران در خلیج فارس در ساعت 17:40 امروز رادار خود را روی یک کشتی نیروی دریایی امریکا به نام "کید" قفل کرد، اما بعد از هشدار کشتی جنگی امریکا با این جمله که "قدرت آتش شما بی تأثیر است" رادار را خاموش کرد و به عقب برگشت. رویتر افزود: «قفل کردن رادار بر روی یک هدف معمولاً مقدمه یک حمله است. اما "کیت اشنایدر" سخنگوی وزارت دفاع امریکا، این حادثه را عادی توصیف کرد.»(1) وی ضمن اظهار این مطلب گفت: «در این حادثه هیچ گلوله ای شلیک نشد.»(2)

2 188

با وجود اینکه کشورهای اروپایی و ژاپن در بحران خلیج فارس، در ابتدا از همکاری نظامی با امریکا خودداری می کردند، در ادامة بحران، این کشورها زیر فشارهای مستقیم و غیرمستقیم امریکا تصمیم خود را تغییرداده و هر روز کشتی ها و مین روب های بیش تری را به منطقه اعزام می کنند. صبح امروز چهار کشتی نیروی دریایی ایتالیا بر سر راه خود برای الحاق به واحدهای دریایی امریکا و سایر کشورهای اروپایی در خلیج فارس، وارد عمان شدند. سفیر ایتالیا در عمان گفت: «قرار است امروز دو ناو اعزامی به سایر ناوهای اروپایی در خلیج فارس ملحق شوند و دو کشتی دیگر بعداً رهسپار خواهند شد. سه مین روب ایتالیایی که بخشی از ناوگان این کشور هستند نیز هم اکنون در دوبی مستقرند و در چند روز آینده به ناوگان ایتالیا خواهند پیوست. در حال حاضر انگلیس، فرانسه و شوروی در منطقه خلیج فارس مین روب دارند و کشتی های ضد مین امریکا، بلژیک و هلند در راه رسیدن به خلیج فارس هستند.»(3)

امریکا و ژاپن نیز برای همکاری بیش تر در خلیج فارس باهم مذاکره می کنند. خبرگزاری تاس در گزارشی از دیدار وزیر دفاع ژاپن از امریکا نوشت: «مذاکرات بین وزیر دفاع امریکا و وزیر دفاع ژاپن در امریکا روی دو مسئلة تلاش امریکا به واداشتن ژاپن به ایفای نقش فعال تری در اقدامات نظامی کشورهای غربی در خلیج فارس و خرید جت های جنگنده امریکایی به وسیله ژاپن متمرکز می باشد.» تاس افزود: «قانون اساسی ژاپن که دولت را از اعزام نیروهای مسلح به دیگر کشورها بازداشته، به شدت مانع چنین نقش های خطرناکی می شود.»(4)

فرانسه با بیش از ده ناو جنگی و چهار هزار نیروی نظامی در منطقه خلیج فارس حضور دارد و تاکنون چهار نفتکش فرانسوی در این منطقه هدف حمله قرار گرفته است. فرمانده ناو فرانسوی "جورج لیگ" با بیان این مطلب افزود: «حملات قایق های ایران بزرگ ترین تهدید علیه کشتی های تجاری در خلیج فارس است. مین ها نیز مشکل عمده ای برای رزم ناوها هستند و ایران از مین های "مینیک" که بسیار پیشرفته می باشد، در آب های خلیج فارس استفاده می نماید.» وی همچنین موشک های کرم ابریشم را - که در اختیار ایران قرار دارد - به عنوان یک تهدید همیشگی قلمداد کرد.(5)

ص: 218

1 189

مقام های رژیم مصر در دیدار با "واینبرگر" وزیر دفاع امریکا، تنها راه پایان جنگ ایران و عراق و حفظ منافع امریکا در منطقه را استفاده امریکا از بمب های اتمی کوچک دانستند. مجله الکفاح العربی در شماره امروز خود ضمن اعلام این خبر افزود: «کاسپار واینبرگر پیشنهاد مشابهی نیز در سفر اخیر خود به کشورهای عرب حوزه خلیج فارس از یک مقام منطقه شنیده بود. وی که سؤالاتی در مورد نتایج و کاربرد بمب های نوترونی از وزیر جنگ امریکا پرسیده بود، امریکا را به بررسی استفاده از این بمب مخرّب برای متوقف نمودن جنگ در خلیج فارس ترغیب کرد.»(1)

2 190

عراق 25 فروند هواپیمای پیشرفته "سوخو 25" از شوروی دریافت کرده است. روزنامه الاتحاد در گزارشی نوشت: «عراق برتری قابل توجه نیروی هوایی خود بر ایران را با ده ها جنگنده روسی سوخوی 25 شدت بخشیده است.» این روزنامه به نقل از منابع نظامی غربی نوشت: «25 تا 40 فروند از این نوع جت ها وارد عراق شده است و این نخستین گروه از 100 فروند سوخوی 25 گنجانده شده در یک معامله تسلیحاتی بین دو کشور می باشد. اگر این معامله مورد تأیید قرار گیرد، عراق نخستین کشور در خارج از بلوک کمونیست می باشد که به چنین هواپیماهایی دست پیدا کرده است.» کارشناسان نظامی می گویند که حمله های شدید علیه ستون های زرهی با سرعتی زیاد و جان سالم به در بردن از آتش پدافند هوایی، یکی از ویژگی های عمده این هواپیماها می باشد که می تواند برای حمله به تهاجمات زمینی ایران، به عراق بسیار کمک کند. هواپیماهای مذکور به یک توپ دولول 23 میلی متری و حدود 10 مخزن تسلیحاتی در زیر بال های ضخیم خود مجهز است.(2)

یونایتدپرس نیز به نقل از یک تحلیل گر غربی نوشت: «نیروی هوایی عراق که دارای 300 هواپیما است، می تواند با سوخت گیری مجدد در فضا، هر زمانی که اراده کند تهران را هدف حمله قرار دهد. ایران فقط 50 تا 70 هواپیمای قابل استفاده در اختیار دارد. میانگین مأموریت های هوایی عراق در روز حدود 120 پرواز است که شامل هلی کوپترها نیز می شود. با این حال اغلب تحلیل گران معتقدند که با وجود برتری هوایی، عراق قادر به پیروز شدن در جنگ نیست و نومیدانه به آتش بسی نیاز دارد که مورد قبول ایران نیست.»(3)

هواپیمای روسی سوخو 25 در سال های 1985تا 1989 به تعداد 30 تا 80 فروند به عراق ارسال شد.

این نوع هواپیما در طول جنگ با ایران به خصوص در سال 1988 به خدمت گرفته شد و شماری از خلبانان آن از صدام مدال افتخار گرفتند.

ص: 219

1 191

ایران و عراق درباره اهمیت مواد قطعنامه 598 و نحوه اجرای آن با هم اختلاف نظر دارند. محمدجواد لاریجانی در مصاحبه با تهران تایمز گفت: «ایران خواهان قطعنامه مصوبه شورای امنیت به صورت یک مجموعه یکپارچه است؛ در حالی که عراق اظهار تمایل به اجرای "به ترتیب" آن کرده است. … آقای دبیرکل سازمان ملل مأموریت خود را با دو هدف اساسی شروع کرد: شرط اول آن است که قطعنامه به صورت کلی درنظر گرفته شود، یعنی در مرحله اجرایی هر قسمت و پاراگراف قطعنامه از اهمیت مساوی برخوردار باشد و اصل دوم عبارت است از مفهوم پاراگراف اول که طرفین را به آتش بس دعوت می کند. دبیرکل سازمان ملل بدین منظور اصل دوم را بیان داشت که اصول دیگری نیز به عنوان گام های اولیه می تواند وجود داشته باشد. بسیاری از اعضای شورای امنیت باتوجه به بیانات دبیرکل این تعبیر را تأیید کرده و گفتند که چنین تعبیری به متن اصلی قطعنامه بسیار نزدیک است.»

معاون وزیر خارجه ایران درباره موضع عراق در قبال شرط های دبیرکل افزود: «رژیم بغداد صریحاً و به وضوح هر دو اصل اساسی ذکر شده را که توسط دبیرکل ارائه شده بود، رد کرد و تقاضای اجرای به ترتیب قطعنامه را نمود. آنها خواستند که اول، پاراگراف اول، بعد دوم و غیره و به ترتیب به مورد اجرا گذاشته شود... بنابراین با رد این دو اصل مورد مذاکره از جانب دبیرکل، عراق اجرای کل قطعنامه 598 را رد کرد.»(1)

2 192

در حالی که عراق نمی تواند از بنادر خود در خلیج فارس بهره برداری کند، ترکیه با فراهم آوردن تسهیلات فراوان، نفت عراق را به بازارهای جهانی می رساند. خبرگزاری رویتر در گزارشی از شهر "دورتیول" ترکیه به نقل از منابع وابسته به صنعت نفت ترکیه نوشت: «ترکیه راه، نفتکش، انبار و سایر امکانات در اختیار رژیم عراق قرار می دهد تا بدین طریق صادرات نفت از راه ترکیه به دریای مدیترانه و نهایتاً به بازارهای جهانی نفت افزایش یابد. علاوه بر خط لوله نفتی عمده ای که از طریق پایانه ای در شهر "یومورتالیک" در 40 کیلومتری شرق شهر دورتیول ترکیه نفت عراق را به آب های مدیترانه می رساند، رژیم عراق همچنین به پنج گذرگاه برای صدور نفت خود در آب های ترکیه و در خلیج اسکندرون دسترسی دارد. عراق به وسیله خط لوله "یومورتالیک" به ایتالیا، سوئیس و نیز مرکز عمده خرید و فروش نفت و فرآورده های نفتی در هلند به ویژه بندر "روتردام" فرآورده های نفتی صادر کرده است. نفتکش های ترک با طی مسافتی بیش از 1100 کیلومتر، نفت خام عراق را از ناحیه مزبور به ترکیه حمل می کنند و این نفت از طریق ترکیه به بازارهای جهانی صادر می شود.(2)

رادیو بی.بی.سی نیز درباره موضع ترکیه درقبال جنگ ایران و عراق گفت: «ترکیه کشوری است که روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود را با هر دو کشور ایران و عراق حفظ کرده است.

ص: 220

عراق اخیراً قراردادی را با ترکیه در زمینه ساختن خط لوله نفتی از طریق خاک این کشور تا دریای مدیترانه امضا کرده است. ایران چندین سال طرف عمده مبادلات بازرگانی ترکیه بود و ترکیه طی پنج سال گذشته در زمینه اجرای چندین پروژه نسبتاً کوچک با ایران قرارداد بسته است. اگر جنگ پایان یابد انتظار می رود ترکیه نقش بسیار بیش تری در ایران داشته باشد... درباره روابط عراق و ترکیه گفتنی است که این دوکشور از نظر تاریخی بسیار به هم نزدیک تر هستند تا ترکیه و ایران، آنان درباره بنیادگرایی اسلامی نیز نظرهای تقریباً مشابهی دارند. در سال های اخیر ترکیه محل اصلی برای رسیدن نفت عراق به دریای مدیترانه بوده است. ایران همواره روابط اقتصادی بسیار نزدیک تر ترکیه و عراق را با سوء ظن فراوان نگریسته است و بنابراین ترکیه می کوشد با دقت هرچه تمام تر بی طرفی خود را حفظ کند.»(1)

1 193

آمار و وضعیت سفر ایرانیان به خارج و سفر جهانگردان به ایران می تواند جلوه ای از آثار اجتماعی جنگ و تأثیر آن بر صنعت توریسم باشد. در سال 1365 نزدیک به 800 هزار نفر از ایرانیان با استفاده از گذرنامه های عادی، زیارتی و خدمتی به کشورهای خارجی سفر کرده اند. در همین مدت بیش از 170 هزار نفر از اتباع بیگانه به کشورمان وارد شده اند. گزارش دفتر ایرانگردی و جهانگردی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حاکی است که از مجموع 171،837 نفر اتباع بیگانه که در سال گذشته وارد کشور شده اند، 85,801 نفرشان را جهانگردان تشکیل می دهند که این رقم نسبت به سال 1364، چهار درصد کاهش یافته است. از نظر ملیت این جهانگردان، پاکستانی ها با 30060 نفر در مکان اول قرار دارند، هندی ها با 5432 نفر، افغانی ها با 5328 نفر، اتباع آلمان غربی با 4789 نفر و ژاپنی ها با 3019 جهانگرد در رتبه های بعدی قرار گرفته اند. بنابراین گزارش 41,263 نفر از جهانگردان خارجی به وسیله هواپیما، 41,107 نفر با اتومبیل شخصی و اتوبوس و 3431 نفر با کشتی به جمهوری اسلامی ایران وارد شده اند. درآمد ارزی حاصل از ورود جهانگردان خارجی در سال گذشته نزدیک به 2 میلیارد ریال تخمین زده می شود که نشان دهندة این است که هر جهانگرد خارجی طی مدت اقامت خود در سال 1365 در ایران به طور متوسط 22780 ریال خرج کرده است. در مقابل تعداد ایرانیانی که در سال گذشته از کشور سفر کرده اند 775,982 نفر بوده است که نسبت به سال 1364، کاهش 7/9 درصدی داشته است. از مسافرین مذکور103،578 نفر از گذرنامه عادی، 800،186 نفر ازگذرنامه زیارتی و 11،079 نفر از گذرنامه سیاسی و خدمتی استفاده کرده اند. بر اساس این گزارش 897،669 نفر از مسافرین ایرانی جهت خروج از کشور از هواپیما، 99799 نفر از اتومبیل شخصی و اتوبوس و 6286 نفر از کشتی استفاده کرده اند.(2)

ص: 221

ص: 222

لشکر8 نجف مدافع طرح دوم بودند که هر یک محاسن و معایب طرح مورد نظرخود را بیان کردند و فرماندهان دیگر نیز با بیان نظرهای تکمیلی و شکافتن مباحث به این بررسی قوت بخشیدند. نبودن امکان غافل گیری، وجود خطوط متعدد و پیچیده دشمن و موانع مختلف و پی در پی، میزان توان مورد نیاز، ضرورت اتخاذ تاکتیک و شیوه های ابتکاری جدید، ایستادگی دشمن برای حفظ زمین با قبول تلفات؛ از جمله مشکلات و نکاتی بود که در این جلسه برای عملیات در منطقه شلمچه بیان شد. این جلسه که از ساعت 15 شروع شده بود تا پاسی از شب ادامه یافت و دنباله بحث به روز بعد موکول شد.(1)

1 195

در پی اجرای مانور نیروی دریایی سپاه، که روز گذشته به پایان رسید، امروز در جزیره خارک طی جلسه ای با حضور فرماندهان و مسئولان نیروی دریایی سپاه و فرماندهان واحدهای مانورکننده، نتایج این اقدام بررسی شد.

سپس فرمانده نیروی دریایی سپاه (حسین علایی) گفت:«باید در ادامه جنگ خلیج فارس مأموریت های بیش تری انجام دهیم و برنامه ریزی و طرح ریزی اساسی تری بکنیم. اوایل حضور قدرت های بزرگ در خلیج فارس چون آماده بودیم ابتکار عمل دست ما بود ... مدتی است که ابتکار از دست ما خارج شده است ... پاسخگویی به شرارت های عراق ضعیف شده و در مجموع دشمن جسارت پیدا کرده و خلیج فارس را محلی برای فشار اساسی به جمهوری اسلامی و میدانی برای تحقیر قدرت آن تلقی می کند. همه اتکاء مردم و مسئولان به نیروهای شهادت طلب و حزب الله است که وارد کارزار شوند ... حضور آمریکا و شش کشور [عضو ناتو] و تقسیم منطقه بین خودشان و شروع عملیات کوچک امریکایی ها علیه ما، دارد صحنه را دگرگون می کند… زوار ما را در کنار خانه خدا کشتند؛ قول انتقام دادیم کاری نکردیم. کشتی ما را زدند و غرق کردند و نیروهای ما را مجروح و اسیر کردند. قول انتقام دادیم. عراق شرارت کرد، کشتی و منابع ما را زد؛ قول مقابله به مثل دادیم ولی نکردیم… ما در وضعیتی قرار داریم که مجبوریم درگیر شویم، یعنی آنها درگیر شدند. امریکایی ها با اتخاذ استراتژی فشار همه جانبه، در تلاش برای تسلیم جمهوری اسلامی هستند و عمده ترین فشار را در خلیج فارس می آورند. برای قطع صدور نفت ما، تمام کشورها را وادار کردند که نفت ما را نخرند. 20 روز است نفت ما را نمی خرند. در لارک 20 میلیون بشکه نفت داریم کسی نمی خرد … دست عراق را به طور کامل بازگذاشتند که امکان تولید و صدور نفت را از ما بگیرد … توطئه وسیع و گسترده است، باید از بن بست خارج شویم … باید توان خود را اضافه کنیم و ضربه وارد کنیم … مأموریت جنگیدن در خلیج فارس به قوت خود باقی است. این کار [مانور اجرا شده] اگر چه موفق نبود ولی یک مانور بسیار خوبی بود که با پی بردن ضعف های خود برای ادامه کار مفید است...»(2)

ص: 224

فرمانده نیروی دریایی سپاه افزود: «بعدازظهر دیروز (11/7/1366) خبرگزاری رویتر اعلام کرد که تعدادی قایق تندروی ایران امروز به رأس خفجی حمله کرده اند و هواپیماهای عربستان با آنها درگیر و مانع تجاوز به خاک عربستان شدند. البته رادیوی عربستان خبر درگیری را تکذیب کرد. همچنین پریروز (10/7/1366) در تلکس آمده بود که چند ناوچه نیروی دریایی عربستان آماده گشت در منطقه شده و به گارد ساحلی عربستان آماده باش کامل داده شده است. شب گذشته نیز رادیو بی بی سی در گزارشی مفصل گفت که ایران به رأس خفجی حمله کرده و عربستان آن را دفع کرده است.»(1)

1 196

شامگاه امروز در ساعت 20، جلسه ای با حضور فرمانده کل سپاه و معاون عملیاتی وی (غلامعلی رشید)، فرمانده نیروی دریایی سپاه و جانشین وی (سیدعلی حسینی تاش) و فرماندهان و مسئولان اصلی این نیرو، با هدف بررسی نتایج مانور نیروی دریایی و ضعف ها و قوت های آن برقرار شد. پس از گزارشی از چگونگی اجرای مانور و اشکالاتی که در جریان آن بروز کرد، محسن رضایی گفت:«خلیج فارس تجربه جدیدی است ما نمی توانیم افراد زمینی باشیم و فقط با تعویض اسم به نیروی دریایی تبدیل شویم. مهم پیدا کردن نقطه آغاز و تسلط بر آن است. در جنگ خلیج فارس نکته مهمی است و آن اینکه فرصت نداریم و به سرعت باید طی کنیم. تجارب عملیات های خیبر و بدر و فاو و العمیه هست، هرچند آنها در آب ساکن بوده، وضع دشمن و منطقه به گونه ای است که نمی توانیم زمانی طولانی برای تسلط صرف کنیم. حضور امریکا باعث تثبیت عراق، کویت و عربستان می شود ... امریکا با حضور در منطقه، کشتار حجاج خانه خدا و زدن کشتی "ایران - اجر" می خواهد حیثیت ما را، که حاصل خون شهداست، زیر سؤال ببرد …»

فرمانده کل سپاه در ادامه گفت: «در یک عملیات دریایی چند موضوع مهم وجود دارد:

1- راه پیمایی، که یک عمل مهم است. زمان، سرعت قایق و زمان بندی آن، تناژ قایق و... قبل از آنکه با یک دشمن جدی روبه رو شویم، مشکلات راه پیمایی را دیدیم، نتایج را جمع بندی کنید. با سکانی ها جلسه بگذارید و نکاتی را از آنها یاد بگیرید. مشخص شود چند ساعت راه پیمایی بدون خستگی ممکن است. چقدر استراحت لازم است و ...

2- چگونگی هجوم، درگیری، تاکتیک حمله، آرایش و سازمان دهی و همچنین سوخت گیری در حین عمل را بررسی و نتایج آن را جمع بندی کنید.

3- نکته دیگر غافل گیری و حفاظت است. امریکا و حجاز منابع نفوذی زیادی دارند و منابع نفوذی در خلیج فارس بیشتر از جنگ ایران و عراق است ...»

وی همچنین افزود:«نیروی دریایی باید در دریا، در وسط خلیج فارس مستقر شود. باید بویه گذاری و علامت گذاری کنید که قایق ها گم نشوند. در نقاط مختلف خلیج فارس مستقر

ص: 225

شوید. اگر استقرارمان در زمین باشد، مشخص است که در هنگام عمل در دریا بی سیم از کار می افتد و قایق خراب می شود. باید سازمان خود را تمرین کنیم. سلاح ها را روی قایق سوار کنیم. تمرین کنیم که در زمان عملیات خودمان را نزنیم. در فرهنگ دریا زندگی کنید. نیروی دریایی نمی تواند در خشکی و اسکله باشد. کار و تاکتیک دریا و آشنایی با جو و هوا این است که در دریا باشید. درست است که امکانات شما ضعیف است، ولی باید به استقبال مشکلات برویم، امکانات پشت سر ما می آید. اگر به خاطر کمبود امکانات متوقف شویم، ضرر می کنیم. نقطه اتکا را به گروه هایی بدهید که بروند کار کنند، بررسی کنند، نیازهای واقعی را مشخص کنید. اول بپذیرید که باید به دریا بروید، درخواست هایتان هم واقعی می شود. در سازمان دهی بازنگری کنید و در حال تمرین و مانور بمانید. تاکتیک عملیات مهم ترین کار شماست. امیدواریم به زودی اعلام آمادگی کنید.»(1)

1 197

در اجرای طرح مقابله به مثل، امروز توپخانه های خودی با اجرای آتش دقیق، تأسیسات پتروشیمی ابوالخصیب، پایگاه دریایی بندر ام القصر، آکادمی علوم دریایی بصره مخزن سوخت الزبیر، تأسیسات نفتی الرمیله، پل ارتباطی القرنه، دپوهای راه آهن بصره - الزبیر، کارخانه آلومینیم سازی، پادگان آموزشی محمد ابوالقاسم و کارخانه صنایع چوب بصره را هدف قرار دادند و خسارات سنگینی به این واحدها وارد کردند. علاوه بر این، اتوبان بصره - العماره و جاده های نظامی بصره - ام القصر و بصره - ناصریه نیز زیر آتش توپخانه نیروهای اسلام قرار گرفت که تردد خودروهای نظامی سپاه های سوم، چهارم و هفتم ارتش عراق در این مناطق مختل شد.(2)

امروز در مناطق عملیاتی سومار، سرپل ذهاب، نی خزر و کنجانچم تبادل آتش سلاح های سنگین بین دو طرف ادامه داشت.(3)

2 198

سخنگوی نظامی عراق ادعا کرد که توپخانه ایران شهر بصره را بی هدف گلوله باران کرده است. وی جمهوری اسلامی را به ادامة جنگ شهرها تهدید کرد و گفت:«رژیم ایران به برتری چشمگیر ما در حمله به شهرها که تا به حال آنها را مورد استفاده قرار نداده ایم، آشنا است؛ به هر حال این رژیم هرچه ادعا کند و یا عمل نماید در صورت ادامه دادن به این جنایت ها تنها خودش پشیمان خواهد شد و آنگاه دیگر پشیمانی سودی نخواهد داشت.» این سخنگو افزود: «صبر عراق نسبت به این گونه تجاوزات و جنایت ها که علیه شهروندان بی دفاع ما اعمال می شود به درازا نخواهد کشید.»(4)

3 199

حملات هوایی عراق و اجرای سیاست مقابله به مثل ایران، در رسانه های خارجی بازتاب گسترده ای داشت. آنها با احتمال حمله موشکی ایران به بغداد، دقت در هدف گیری

ص: 226

موشک ها را زیر سؤال برده و گزارش های مفصلی از گلوله باران شهر بصره ارائه کردند. این رسانه ها با بی توجهی به حملات هوایی عراق به واحدهای صنعتی - کارگری و در مواقعی مناطق مسکونی ایران، درصددند ایران را آغازگر جنگ شهرها نشان دهند. خبرگزاری یونایتدپرس به نقل از یک سخنگوی نظامی عراق ادعا کرد که گلوله های توپ به عبادتگاه ها، منازل و مدارس و کودکستان های شهر بصره اصابت کرده اند. این خبرگزاری با اشاره به برتری هوایی عراق و ادعای عراق مبنی بر داشتن موشکی که می تواند تهران را هدف قرار دهد، به نقل از یک دیپلمات عراقی نوشت:«هر یک از حملات موشکی ایران که به کشته شدن شهروندان عراقی منجر گردد تقریباً به طور یقین حملات گسترده تلافی جویانه نیروی هوایی برتر عراق علیه شهرهای ایران را سبب خواهد شد.» این دیپلمات عراقی گفت:«موشک های ساخت شوروی که ایران به بغداد شلیک کرده است قادر به هدف گیری دقیق نیست؛ زمانی که آنها شلیک می شوند می توانند به همه جا اصابت کنند. … هرکس در خطر است.»(1)

مطبوعات انگلیس نیز نوشتند: آغاز مرحله جدید عملیات مقابله به مثل ایران علیه مراکز عراقی، احتمال شروع مجدد جنگ شهرها را زنده کرده است. روزنامه تایمزمالی در این باره نوشته است:«گلوله باران ممتد بصره دومین شهر بزرگ عراق این ترس را ایجاد کرده است که جنگ شهرها بین دو کشور به زودی مجدداً آغاز خواهد شد. به دنبال تهدید ایران مبنی بر اقدام به مقابله به مثل در برابر حملات هوایی عراق علیه مراکز ایران، ساکنان بصره گزارش دادند که گلوله های توپ به مدت 5 ساعت در تمام نقاط شهر فرود آمده است.»(2) روزنامه تایمز نیز نوشته است:«روز یکشنبه حداقل چهار شهر عراق زیر آتش توپخانه ایران قرار گرفت. ایران 24 ساعت قبل به ساکنان شهرهای عراق هشدار داده بود که حملات آن کشور به تلافی حملات هوایی چند هفته اخیر عراق علیه مناطق نظامی و مسکونی ایران صورت می گیرد.»(3) همچنین روزنامه گاردین نوشته است:« تهران قبل از هدف قرار دادن بصره هشدار داده بود که چنانچه عراق به سیاست حمله به نقاط مسکونی و اقتصادی در عمق خاک ایران ادامه دهد، ایران جنگ شهرها را مجدداً از سر خواهد گرفت.»(4)

1 200

عملیات چریکی ظفر2 در پاسخ به شرارت های رژیم عراق در بمباران شیمیایی و ویران کردن روستاهای کردنشین استان های شمالی عراق، به همت رزمندگان لشکر بدر مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق اجرا شد. قرارگاه رمضان با صدور اطلاعیه ای اعلام کرد:«نیروهای عمل کننده با حمله به مقر گردان و یگان های مستقر در منطقه کفری در استان کرکوک چندین پایگاه دشمن را منهدم کردند. همچنین در این حمله نیروهای لشکر بدر با کشتن تعدادی از نیروهای دشمن و اسیر کردن تعدادی دیگر، از منطقه دور شدند.»(5)

ص: 227

نیروهای اتحادیه میهنی کردستان عراق هم با اجرای کمین در جاده اربیل به سلیمانیه، دو تن از نیروهای عراقی را کشته و نوزده تن را اسیر کردند. در این عملیات دکل رادیو تلویزیون "ازمر" روی ارتفاعات مشرف به شهر سلیمانیه، منهدم شد و سه خودرو و مقادیر زیادی سلاح و مهمات به غنیمت مبارزان کرد درآمد.(1) این در حالی است که ارتش عراق برای مقابله با عملیات نفوذی پیشمرگان کرد، با استقرار پست های بازرسی متعدد در جاده های منتهی به شهر سلیمانیه، از ساعت 15 هر روز تا صبح روز بعد از تردد وسائل نقلیه شخصی در جاده های مزبور جلوگیری می کند.(2)

1 201

با اجرای آتش توپخانه روی مقر سازمان مجاهدین خلق در منطقه نکیسر عراق، ساختمان و چهار دستگاه خودرو واقع در این مقر منهدم شد. همچنین براثر این گلوله باران 35 تن از افراد این گروه کشته و 54 تن دیگر مجروح شدند.(3)

2 202

عناصر گروه کومه له با مسدود کردن جاده اصلی سنندج - دیواندره و اجرای دو کمین، به یک ماشین سوخت رسانی و یک آمبولانس حمله کردند. چته های کومه له در ساعت 20:30 در کیلومتر 6 دیواندره ابتدا اقدام به بستن جاده و توقف ماشین ها و ایجاد کمین در 300 متری دو طرف آن کردند، سپس از طرف دیواندره به یک آمبولانس حامل مجروحان و یک وانت که برای اسکورت همراه آن در حرکت بود، حمله کردند. در این حمله وانت توتویا چپ کرد که بر اثر آن 5 تن شهید و 5 تن مجروح شدند و 3 تن همراه با آمبولانس حامل مجروحان با برگشت به طرف دیواندره، موفق به فرار شدند.

علاوه بر آن کامیونی حامل سوخت، متعلق به ترابری سپاه باختران که از سمت سنندج به طرف دیواندره در حرکت بود، به کمین دوم افتاد و به آتش کشیده شد و راننده آن به شهادت رسید.(4) پس از آن افراد ضدانقلاب با ایراد سخنرانی برای سرنشینان خودرو های متوقف شده و پخش اطلاعیه، از منطقه دور شدند.(5)

از سوی دیگر، در شمال غربی مریوان، در ساعت 8 شب نیروهای پایگاه خانم شیخان با عناصر گروه دمکرات درگیر شدند. در این درگیری یکی از برادران پایگاه شهید شد و تجهیزاتش به غارت رفت.(6) در سردشت نیز پایگاه پارستان هدف تعرض افراد گروه دمکرات قرار گرفت که در جریان آن یکی از عناصر این گروه مجروح شد و یکی دیگر نیز خود را تسلیم کرد.(7) همچنین تعدادی از عناصر گروه کومه له در منطقه بانه با ورود به روستای "مورون" با نیروهای واحد عملیات سپاه که برای گشت و جوله به آنجا رفته بودند، درگیر شدند. در این درگیری یکی از چته های کومه له کشته و بقیه متواری شدند.(8)

ص: 228

1 203

رئیس جمهوری اسلامی ایران در مراسم فارغ التحصیلی عده ای از دانشجویان دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش با تأکید بر ضرورت آموزش های نظامی، میدان جنگ را کارآمدترین دانشگاه برای نیروهای مسلح و ملت ذکر کرد و گفت:«ملت ایران آموخت که چگونه می تواند شرف و قدرت و نقش و رسالت تاریخی خود را به جهانیان نشان دهد.» آیت الله خامنه ای افزود:«امروز تمام بازی های سیاسی در دنیا، لشکرکشی ها و جنجال های خصمانه ای که قدرت ها در مقابل جمهوری اسلامی به راه انداخته اند و نیز همدستی برخی قدرت ها که دارای مطامع در خلیج فارس هستند، همه و همه بر محور جنگ تحمیلی عراق علیه ایران دور می زند. خواست قدرت های بزرگ این است که ضُعفا را لگدمال کنند و بر سر آنها نعره بزنند، اما آنهایی که در مقابل خود یک کانون مقاومت می بینند مجبور به ترک قدرت نمایی خود می شوند. دشمنان می خواهند ما را با هیاهو و تهدیدهای خود مرعوب کنند. امروز امریکا به طور آشکار و رودررو با جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است؛ ما در نقطه ای که مورد تهاجم قرار بگیریم، ضربات کوبنده خود را به دشمنان وارد می کنیم.»(1)

رئیس جمهوری اسلامی ایران: دشمنان می خواهند ما را با هیاهو و تهدیدهای خود مرعوب کنند.

امروز امریکا به طور آشکار و رو در رو با جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است.

ص: 229

1 204

نیروهای دریایی امریکا و شوروی در زمینه خطرهای احتمالی در خلیج فارس به طور مرتب با همدیگر همکاری اطلاعاتی می کنند. خبرگزاری یونایتدپرس گزارش داد:«تبادل اطلاعات بین نیروهای دو ابرقدرت در خلیج فارس به دنبال برخورد کشتی امریکایی "بریجتون" با مین (2/5/1366) آغاز شده است و دو کشور برای کشف مین های جدید در هفته گذشته در نزدیکی سواحل دوبی با هم همکاری کردند. یک منبع آگاه در وزارت امور خارجه امریکا اقدام شوروی را در علاقه آنها به پیروی از خط مشی مشخص که موازنه اهداف سیاسی آنها در منطقه باشد، خواند. بنابر اظهار منابع اطلاعاتی امریکا نیروهای دریایی امریکا و شوروی به طور منظم اطلاعات دریایی تاکتیکی در مورد کشتی های مین گذار ایرانی و نقاط استقرار مین های جدید در منطقه خلیج فارس را با هم مبادله می کنند. یک مقام دولتی این همکاری را بسیار غیرمعمول خواند؛ زیرا به طور معمول یک سکوت رسمی میان دو نیرو موجود می باشد. تحلیل گران امریکایی به یونایتدپرس گفتند که این تبادل اطلاعات در اواخر ماه ژوئیه و به دنبال برخورد کشتی بریجتون با مین آغاز شده است. یک مقام دولتی امریکا گفت که نیروی دریایی [امریکا] از طریق تماس بی سیم با کشتی های شوروی در منطقه، محل مین های کار گذاشته توسط ایران را به اطلاع آنها می رساند. وی توضیح داد: آنها [شوروی ها] در وهله اول می خواهند روابط خوبی با ایران داشته باشند ولی در عین حال نمی خواهند اعراب را حذف کنند. همچنین آنها علاقه مند هستند که اعتبار و وجهه خود را در سازمان ملل حفظ کنند. "تام مک نایگر" کارشناس نیروی دریایی امریکا از انستیتو "بروکینگز" این همکاری را نشان دهنده نوعی برادری در حد استانداردهای خیلی بالا خواند و گفت: دریا دنیای خاص خود را دارد، خطر برای یکی خطر برای همه است. همین نظر را منابع آگاه ناتو نیز ابراز داشته اند. یکی از آنها گفت: این ممکن است عجیب به نظر آید مزدورانی که مأمور قتل یکدیگر شده اند عملاً در مواجهه با یک تهدید عمومی در کنار یکدیگر قرار گرفته اند … همچنین مقام های اجرایی امریکا سطح همکاری میان نیروهای دریایی امریکا، فرانسه و انگلیس را در حد عالی توصیف کردند.»(1)

2 205

دو ناوچه نیروی دریایی ایتالیا به نام های "گریگیل" و "الیسئو" که تازه وارد خلیج فارس شده اند، در جریان اولین مأموریت اسکورت خود در آب های خلیج فارس یک کشتی تجاری ایتالیایی را به هنگام عبور از تنگه هرمز و حرکت به طرف بنادر کویت همراهی کردند.(2)

از سوی دیگر، هلی کوپتر U-H-1 واحد تفنگداران دریایی امریکا به هنگام عملیات شبانه در 48 کیلومتری شمال شرقی بحرین و 900 متری ناو فرماندهی "لاسال"در خلیج فارس سقوط کرد. در این سانحه خلبان هلی کوپتر کشته شد و بقیه خدمه آن نجات یافتند. روزنامه

ص: 230

واشنگتن پست علت سقوط حادثه را خارج شدن کنترل هلی کوپتر از دست خلبان ذکر کرد. این دومین هلی کوپتری است که امریکا از ابتدای حضور خود در خلیج فارس از دست می دهد.(1)

1 206

جلوگیری از عملیات مین گذاری در آب های خلیج فارس از طریق به کار بردن زور و قدرت مسلحانه امکان پذیر نیست. وزیر خارجه هلند هم زمان با اعزام ناوگان این کشور به خلیج فارس بر راه های سیاسی جهت کاهش تشنج در منطقه تأکید کرد و گفت :«راه اصولی برای پایان بخشیدن به تشنج در منطقه خلیج فارس در تشدید اقدامات دیپلماتیک و برقراری تماس با ایران در کنار ادامه عملیات مین روبی آب های منطقه می باشد. عملیات مین روبی آب های بین المللی خلیج فارس توسط کشتی های مین یاب غربی هرگز جایگزین تلاش های دیپلماتیک برای حل این مشکل نخواهد بود.» وی افزود که کشورش تشکیل یک نیروی دریایی حافظ صلح برای حمایت از خطوط کشتی رانی در خلیج فارس پس از برقراری یک آتش بس در منطقه را تأیید می کند و ضمن حمایت کشورش از قطعنامه 598 کشورهای منطقه را به احترام و اجرای مفاد آن دعوت می نماید ... تا زمانی که آتش بس در منطقه برقرار نگردد، اوضاع در خلیج فارس آرام نخواهد گرفت.(2)

2 207

در پی هدف قرار گرفتن یک نفتکش ژاپنی، [ر. ک. به: روزشمار 8/7/1366] امروز سفیر ژاپن طی ملاقاتی با مدیرکل سیاسی وزارت خارجه و ارائه یادداشتی، از حمله اخیر به دو کشتی ژاپنی در خلیج فارس اظهار شگفتی کرد. در این یادداشت ضمن نگرانی از تأثیر نامطلوبی که وقوع این حوادث ممکن است بر روابط دوستانه داشته باشد درخواست شده است این حمله مورد بررسی قرار گرفته و اقدامات لازم برای جلوگیری از وقوع مجدد چنین حوادثی انجام گیرد. سفیر ژاپن در این ملاقات درخواست کرد دولت جمهوری اسلامی ایران در تأمین امنیت تعداد 9 کشتی ژاپنی که در حال حاضر در خلیج فارس منتظر عبور از تنگه هرمز می باشند کوشش نماید.(3)

در پی این درخواست سفیر ژاپن، ستاد فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیا، تلفنگرامی برای فرماندهی کل سپاه پاسداران و فرماندهی نیروی دریایی ارتش ارسال کرد که در آن آمده است:«مقرر فرمایید از هرگونه حمله به 9 فروند کشتی ژاپنی، مطابق لیست پیوست، که در حال حاضر در آب های خلیج فارس می باشند، خودداری نمایند تا کشتی های مزبور بدون آسیب از تنگه هرمز خارج شوند.»

در لیست پیوست، ژاپن با اعلام نام کشتی های خود و محل لنگر آنها و زمان خروج از 13/7/1366 به بعد، برای این کشتی ها درخواست امنیت عبور کرده است.(4)

رادیو بی.بی.سی در گزارشی از این مذاکرات اعلام کرد:«ایران و ژاپن به نوعی تفاهم

ص: 231

رسیده اند که کشتی های ژاپنی دیگر مورد حمله قایق های تندرو ایران قرار نگیرند. آنها توافق کردند که از این پس کشتی های ژاپن هنگام عبور از خلیج فارس از حمایت غیرمستقیم نیروی دریایی سپاه برخوردار باشند. قرار شد کشتی های آنها با اطلاع قبلی در مسیرهای تعیین شده حرکت کنند تا به اشتباه مورد حمله قرار نگیرند و یا به تنهایی غافل گیر نشوند. ایران نیز از همکاری ژاپن با اقدامات مداخله جویانه امریکا در خلیج فارس گله کرد. سفیر جدید ژاپن در تهران نیز در مصاحبه با روزنامه تهران تایمز بر علاقه دولت متبوعش به حفظ روابط دوستانه با ایران تأکید کرد و گفت: پیش بینی نمی کند که دولت ژاپن بتواند در تحریم خرید نفت از ایران مشارکت کند.»(1)

1 208

تلاش های منطقه ای برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق با تمایل سران کشورهای منطقه برای میانجیگری افزایش یافته است. در حالی که کشورهای عربی حامی عراق تلاش های دیپلماتیک گسترده ای برای هماهنگ کردن مواضع ابرقدرت ها در شورای امنیت دارند، کشورهای بی طرف منطقه درصدد جلب رضایت طرفین برای برقراری آتش بس هستند. تاکنون لیبی، ترکیه، عمان، سازمان کنفرانس اسلامی و پاکستان برای میانجیگری اعلام آمادگی کرده اند و شاه اردن نیز از رئیس جمهور پاکستان خواست تا برای توقف جنگ میان ایران و عراق نزد همسایه ایرانی اش میانجیگری کند. وی ابراز امیدواری کرد که ضیاء الحق نزد ایران برای دادن پاسخ به مساعی صلح و پذیرش قطعنامه 598 به عنوان اولین گام اقدام کند.(2) خبرگزاری رسمی اردن با اعلام این خبر افزود: «پاکستان از قطعنامه شورای امنیت برای پایان دادن به جنگ خلیج[فارس] و احتمالاً تحریم فروش اسلحه به ایران حمایت می کند.»(3)

2 209

جاده سوریه و لبنان که از مدتی قبل به روی تردد نیروهای سپاه پاسداران بسته شده بود، با تلاش فرماندهی سپاه لبنان و اقدامات مسئولان کشور مجدداً گشایش یافت.(4)

3 210

ترکیه در مرزهای ایران یک مانور نظامی برگزار خواهد کرد. طبق خبر واصله کشورهای ایتالیا، امریکا، ترکیه - که از اعضای ناتو می باشند - حدود 20 روز آینده یک مانور نظامی در دریای سیاه خواهند داشت و هم زمان با آن ترکیه یک مانور نظامی در سراسر مرز ایران اجرا خواهد کرد.(5)

4 211

حملات گروه های ضدانقلاب و میلیشیاهای افغانی از مرزهای افغانستان به خاک جمهوری اسلامی افزایش یافته است. قرارگاه ثامن الائمه(ع) اعلام کرد: «نیروهای دولتی و میلیشیاهای افغانستان مستقر در پاسگاه بنیادان کشور افغانستان با استفاده از سلاح نیمه سنگین

ص: 232

ساختمان گروهان و کمیته انقلاب اسلامی کالسنگ از شهرستان تایباد را شدیداً زیر آتش قرار دادند.»(1) در همین حال حسن دیار، محمد شهنوازی و امین اسفندکی به اتفاق 30 تن دیگر که در بین آنها شش فارسی زبان که احتمالاً از افراد مجاهدین خلق بوده اند و 3 کُرد به پاسگاه اسکال حمله کردند. آنها قصد خلع سلاح پاسگاه و به گروگان گرفتن افرادش را داشتند که با نیروهای کمکی منطقه از جمله عشایر روبه رو شده و فرار کردند. در این درگیری دو تن از اشرار زخمی شدند.(2)

ستاد مرکزی سپاه نیز اعلام کرد: «سازمان امنیت افغانستان گروه هایی را از هرات به سرپرستی شخصی به نام جهانگیر، جهت خرابکاری به داخل جمهوری اسلامی اعزام داشته که حدود 50 تن از آنها به طور غیرمجاز وارد ایران شده اند و یک تُن مواد منفجره نیز با خود به ایران انتقال داده اند. افراد مزبور قصد دارند در فرصت های مناسب پمپ بنزین تایباد و دفتر حزب الله در مشهد و یکی از دو پل مهم بین راه مشهد - تایباد را منفجر نمایند. 20 تن از این افراد ایرانی هستند.»(3)

1 212

استانداری استان خوزستان طی نامه ای به دبیرخانه شورای امنیت کشور اعلام کرد: «به دنبال تلاش و بررسی های برادران ژاندارمری ناحیه خوزستان و با توجه به اطلاعات جمع آوری شده توسط این ناحیه، عوامل سه باند جاعل کارت پایان خدمت وظیفه، گذرنامه جعلی و صدور شناسنامه جعلی و همچنین خرید و فروش اسلحه غیرمجاز و سرقت اتومبیل، شناسایی و دستگیر شدند. تعداد دستگیرشدگان 44 نفر هستند که در بین آنان تعدادی از پرسنل لشکر92 زرهی اهواز، لشکر16 قزوین و لشکر84 خرم آباد و شهربانی استان خوزستان وجود دارد.»(4)

ص: 233

ص: 234

جلسه با بحث تقسیم خط بین یگان ها و مرحله بندی عملیات در منطقه شلمچه و بررسی اینکه مراحل عملیات بدون فاصله زمانی اجرا شود یا پیشروی به صورت گام به گام باشد و محاسن و معایب هر یک، ادامه یافت. در این مباحث گفته شد که این طور نیست که اگر ما به جادة شلمچه برسیم دشمن نخلستان و جزیره صالحیه را تخلیه می کند، بلکه دشمن برای وجب به وجب این زمین می جنگد. احمد غلامپور پیشنهاد کرد که برای فریب دشمن، مقابل جزیره ام الرصاص دو تیپ نیرو مستقر کنیم. فرمانده لشکر41 ثارالله (قاسم سلیمانی) در این باره گفت: فریب بدون درگیری نمی شود، باید درگیر بشویم و دو سه شب بجنگیم تا دشمن باور کند. علی شمخانی نیز در برابر این پیشنهاد گفت: یگان نداریم.

جلسه امروز نیروی زمینی سپاه پاسداران صبح و بعد از ظهر امروز تا شب هنگام به طول انجامید و ادامة آن به روز بعد موکول گردید.(1)

1 214

بحث و بررسی درباره امکان عملیات های دریایی در خلیج فارس از صبح امروز تا پاسی از شب در جلسات متعدد ادامه یافت. صبح امروز طی جلسه ای در جزیره خارک فرمانده کل سپاه پاسداران به فرمانده و مسئولان نیروی دریایی سپاه بر ضرورت آمادگی هر چه سریع تر برای اجرای مأموریت تأکید کرد. در جلساتی که پس از آن در خارک و بوشهر تشکیل شد، فرماندهان و مسئولان نیروی دریایی سپاه طرح های مختلف عملیاتی، میزان آمادگی برای هر طرح و توان و امکانات مورد نیاز آن، چگونگی غافل گیری دشمن و زمان بندی هر طرح را بررسی کردند.(2)

2 215

عراق با حمله به چهار نفتکش در تنگه هرمز و حمله به تأسیسات نفتی جزیره لاوان و جزیره فارسی، به آرامش نسبی چند روزه در خلیج فارس پایان داد. هواپیماهای عراقی در یک پرواز 1600 کیلومتری و سوختگیری مجدد در آسمان، به سواحل شمال تنگه هرمز رسیدند و نفتکش های استیجاری ایران را هدف قرار دادند. در این حمله بزرگ ترین نفتکش جهان به نام "سی وایز جانت" (Sea Wise Gant) ثبت شده در لیبریا و نفتکش های برزیل استار(Brazil - Star) ثبت شده در پاناما، ورلد آدمیرال (World Admirral) ثبت شده در کره جنوبی و شاینینگ استار (Shining Star) ثبث شده در قبرس هدف قرار گرفتند.(3) خبرگزاری جمهوری اسلامی گزارش داد: «در حمله ساعت 13:58 سه نفتکش هدف قرار گرفته و آسیب دیدند. نفتکش "سی وایز جانت" نیز بر اثر این حمله خسارت جزئی دید. این حملات تلفات جانی نداشت.»(4) گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی حاکی است که در این حملات دو هواپیمای عراقی هدف قرار گرفتند و در آب های خلیج فارس سقوط کردند.(5)

حمله امروز عراق به چهار نفتکش در تنگه هرمز - که از آن به عنوان حمله به لارک نیز یاد می شود - انعکاس وسیعی در رسانه های جهان داشت. رسانه ها، با مخابره خبر حمله و تعجب از

ص: 236

پرواز طولانی هواپیماهای عراقی، که با سوختگیری مجدد امکان پذیر است، آن را حاکی از خشم بغداد در شکست عملیات متوقف ساختن صادرات نفتی ایران دانستند. رادیو بی.بی.سی در این باره گفت: «جنگ به اصطلاح نفتکش ها بعد از یک آرامش چهار روزه، امروز با شدت و انتقام تازه ای از سرگرفته شد.» این رادیو با تشریح حمله عراق و صدمات وارده به نفتکش ها افزود: این حمله یکی از جسورانه ترین حملات هوایی عراق است و هواپیماهای عراق برای چنین عملیاتی تقریباً بدون تردید نیاز به سوختگیری در حال پرواز داشته اند.(1) در این حمله هواپیماهای عراقی علاوه بر پرتاب موشک و بمب، نفتکش ها را به رگبار مسلسل بسته اند که نشان دهندة ارتفاع پایین هواپیماها در هنگام حمله است.(2)

خبرگزاری فرانسه هم از مسافت پرواز تعجب کرده است: «این اولین باری است که چهار نفتکش در یک روز در منطقه ای این چنین دور از خاک عراق هدف حمله قرار می گیرند.»(3) بیمه لویدز لندن با اعلام خبر حمله، خسارات وارده به نفتکش ها را جزئی اعلام کرد و افزود: «ایران برای حفظ میزان صادرات نفت خود، تعداد نفتکش های مورد استفاده برای انتقال نفت از جزیره خارک به جزیره لارک را افزایش داده است طوری که هم اکنون 26 نفتکش یعنی 8 فروند بیش تر از ماه ژوئن (خرداد) در انتقال نفت فعالیت دارند.»(4)

در حملات امروز عراق، کشتی 250هزار تنی شاینینگ استار که دارای محموله بنزین بود، بیش ترین صدمات را متحمل گردید و دچار آتش سوزی شد.(5)(6) منابع کشتی رانی با اعلام خبر حمله عراق، گفتند آتش سوزی در نفتکش شاینینگ استار بسیار شدید است. مسئولان ایرانی از تمامی کشتی های موجود در گذرگاه هرمز برای همکاری در مقابله با آتش سوزی این نفتکش تقاضای کمک کرده اند.(7)

هواپیماهای عراقی علاوه بر حمله به نفتکش ها، جزیره لاوان و جزیرة فارسی را هم بمباران کردند. در حمله به جزیره لاوان که پنج هواپیمای عراقی شرکت داشتند، میدان های نفتی سلمان و تأسیسات لاوان هدف قرار گرفته و آسیب دیدند. عمدتاً صدمات به تأسیسات مربوط به سکوهای بهره برداری سلمان مستقر در جزیره لاوان وارد شده و بخشی از این تأسیسات به علت آتش سوزی و شدت ضربه از بین رفته است.

خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از خبرنگار خود نوشت: «دو واحد اندازه گیری نفت خام، خط برق فشار قوی اسکله، ساختمان جدید بهره برداری و محل اتصال لوله زیر دریایی به طرف سکوی سلمان در این حمله منهدم گردیده اند. همچنین به بخشی از خط لوله انتقال نفت خام، موتورها و کمپرسورها و قسمت هایی دیگر از تأسیسات نفتی خساراتی وارد شده است. این حمله تلفات جانی نداشت و آتش سوزی های به وجود آمده نیز تا پایان امروز مهار گردید. حمله

ص: 237

مذکور در ساعت 12:43 به وقوع پیوست. به گفته منابع محلی یکی از پنج هواپیمای حمله کننده هدف واقع شد و در آب سقوط کرد.(1)

همچنین جزیره فارسی در ساعت12:20 هدف هجوم هواپیماهای عراقی قرار گرفت که در این حمله یک تن شهید شد و سه تن مجروح گردیدند.(2)

علاوه بر حملات هوایی ارتش عراق در منطقه خلیج فارس، در ساعت 9:52 و ساعت 10:03 صبح امروز چند هواپیمای عراقی به شهرهای غرب کشور تجاوز کردند که هنگام عبور از آسمان شهر باختران، دیوار صوتی را شکستند و همچنین دو راکت در منطقه عملیاتی سومار پرتاب کردند که آسیبی در پی نداشت.(3)

از سوی دیگر، نمایندة عراق در سازمان ملل، امروز در نامه ای به دبیرکل این سازمان، مدعی شد که نیروهای ایران در روز 3 اکتبر 1987 (11 مهر 1366) نقاط مختلف استان سلیمانیه را گلوله باران کردند که بر اثر آن یک کودک کشته و 2 تن مجروح شدند و چهار خانه خسارت دید.(4)

1 216

با ادامه و تشدید حملات هوایی عراق علیه هدف های غیرنظامی جمهوری اسلامی و آغاز اقدامات مقابله به مثل ایران، جنگ در خارج از میدان های نبرد شدت بیش تری یافت. حدود 72 ساعت پس از اخطار ایران، یگان موشکی سپاه پاسداران در پاسخ به حملات ارتش عراق، در ساعت22:30 دوشنبه شب، یک فروند موشک زمین به زمین به سوی بغداد شلیک کرد. ستاد کل نیروهای سه گانه سپاه پاسداران در اطلاعیه ای که در این باره صادر کرد، آورده است: «مرحله جدید عملیات مقابله به مثل رزمندگان اسلام به منظور باز داشتن دشمن از ادامه حمله به مناطق صنعتی - کارگری کشورمان آغاز شد و در ساعت 22:30 مرکز آموزش دوره های عالی نظامی نیرو های گارد ویژه عراق در شهر بغداد، توسط یک فروند موشک زمین به زمین یگان موشکی نیروی هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هدف قرار گرفت. سپاه پاسدارن یک بار دیگر به سردمداران رژیم جنایت کار عراق هشدار می دهد در صورت ادامه شرارت های آنان، عملیات مقابله به مثل رزمندگان اسلام با شدت و قدرت بیش تر ادامه خواهد یافت و به جز چهار شهر امن، این کشور در معرض حملات تلافی جویانه سپاهیان اسلام قرار خواهد گرفت.»(5)

2 217

عراق پیشنهاد ایران مبنی بر خودداری طرفین از حمله به مناطق مسکونی و صنعتی - کارگری و توقف حمله به خطوط کشتی رانی در خلیج فارس را رد کرد و در پی زمینه سازی برای آغاز مجدد حملات به مناطق مسکونی است. یک سخنگوی نظامی در بغداد اعلام کرد: رژیم ایران نمی تواند به ما پیشنهاد کند که از نیروی هوایی خود استفاده نکنیم و تنها به توپخانه اکتفا کنیم؛ زیرا جنگی که رژیم ایران به آن اصرار می ورزد جنگ است و این حق مشروع عراق است و رژیم ایران نمی تواند به ما یک جنگ در زمین بدون دریا پیشنهاد کند. وی درباره گلوله باران مناطق مسکونی گفت: «عراق

ص: 238

هنوز صبر را پیشه گرفته لیکن این صبر زیاد طول نخواهد کشید.»

خبرگزاری عراق نیز در گزارشی به نقل از همین مقام عراقی ادعا کرد که ایران شب گذشته مناطق مسکونی شهرهای بصره، قلعه دیزه، خانقین و سلیمانیه را با توپخانه دوربرد زده است. در ادامة این ادعا آمده است: «عراق که تاکنون از حمله به شهرهای ایران علی رغم برتری فوق العاده نظامی اش بر ایران خودداری کرده است، بر اساس اعتقاد بر تفکیک میان خلق های ایران و دولت و بنا به درخواست نیروهای دمکراتیک ملی داخل ایران می باشد، ولی عراق این حق را برای خود حفظ کرده است که هر زمانی را که مناسب دید از قدرت خود استفاده کند... اگر این مسئله تکرار شود، شهرهایی از ایران را به طور کامل محو می کند. پس چه پیش خواهد آمد اگر صدها فروند جنگنده در یک روز چندین بار حمله کنند.»(1)

1 218

جمهوری اسلامی مرحله جدید عملیات "مقابله به مثل" خود را با هدف گیری کلیه تأسیسات نظامی، اقتصادی و صنعتی کلیه شهرهای عراق به جز چهار شهر امن آن کشور آغاز کرد و تا قطع شرارت های دشمن، ادامه خواهد داد. ستاد تبلیغات جنگ با صدور اطلاعیه ای اعلام کرد: «گسترش دامنه جنگ به خلیج فارس، تلاش برای انهدام تأسیسات اقتصادی و صنعتی و حمله به مناطق مسکونی ایران در این برهه از زمان بخشی از اهداف و سیاست های جنگی رژیم حاکم بر عراق و امریکای جنایت کار به منظور به تسلیم کشاندن ملت قهرمان ایران است … هم زمان با این تلاطم خلیج فارس، حکام بغداد برای افزایش فشار به ایران، مناطق مسکونی و اهداف صنعتی - کارگری ایران را آماج حملات هوایی خود قرار داده اند تا در حالی که بر ضعف خود در جبهه های زمینی سرپوش می گذارند، ملت انقلابی ایران را به سازش بکشند و سیر جنگ را نیز تغییر دهند. بغداد برای انجام دادن این حملات - که تاکنون طی آن صدها تن از مردم بی گناه ایران شهید و مجروح شده اند - هیچ گونه دلیل و برهان قاطع دفاعی ندارد و تنها به منظور تحمیل نظرات خود درباره قطعنامه 598 شورای امنیت، حمله علیه مناطق مسکونی و تأسیسات صنعتی - کارگری ایران را گسترش داده است. پس از توسل حکام بغداد به دور جدیدی از شرارت، رزمندگان اسلام با هدف خاموش کردن آتش دشمن بر مناطق مسکونی و تأسیسات ایران، عملیات مقابله به مثل را شروع کردند و این اقدامات بازدارنده فقط متوجه مناطق صنعتی نظامی در شهرهای مرزی و عمدتاً کاملاً نظامی عراق از جمله بصره بود. اما با تداوم شرارت های ارتش بعث عراق و کشتار انسان های بی گناه، برخورد قاطع تر و شدیدتر با این سیاست های دشمن لازم است؛ به ویژه اینکه امریکای جنایت کار با دادن اطلاعات نظامی پیرامون تأسیسات کارگری ایران، مستقیماً به عراق کمک می کند و پاسخگویی ما به حملات عراق در واقع پاسخگویی به توطئه های امریکا نیز تلقی می شود.»(2)

ص: 239

1 219

شانزده تن از نیروهای گردان قائم زنجان که از مرخصی برمی گشتند، هدف حمله عناصر سازمان مجاهدین خلق قرار گرفتند. رژیم عراق در جهت گسترش ناامنی در پشت خطوط مرزی ایران، علاوه بر استفاده از عناصر گروه های ضد انقلاب کومه له، دمکرات و به اصطلاح ارتش آزادی بخش خلق (منافقین)، حملات جدیدی را علیه پایگاه ها و خطوط ارتباطی انجام می دهد. در ساعت 17:40 امروز در محور سوره کور - هزارقلعه در اطراف روستای تخریب شده باکوره، عناصر

منافقین یک خودروی تویوتا لندکروز اتاقدار را به رگبار بستند که در نتیجه آن سه تن شهید و سه تن مجروح شدند و بقیه افراد سالم به اسارت مهاجمان در آمدند. آنها در تاریکی شب اسیران را از میان خط عبور دادند که در هنگام عبور از خط بر اثر انفجار مین دو تن از آنها شهید شدند و یک تن موفق به فرار شد و بقیه آنها را به داخل مواضع نیروهای عراقی بردند. افراد مهاجم 9 تن بودند که لباس کردی به تن داشتند.(1)

2 220

افرادی از گروه کومه له با حمله به پایگاه کسری در منطقه سنندج ابتدا مسئول مخابرات پایگاه را اسیر کردند و از وی خواستند که از گردان حسن آباد تقاضای نیروی کمکی نماید. نیروهای گردان مذکور که از حیله ضد انقلاب آگاه شدند، به روستا رفته و با آنها درگیر شدند. در این وضعیت چته های کومه له ضمن خروج از پایگاه آن را به آتش کشیدند و شش تن از نیروهای ثابت پایگاه و هشت تن از نیروهای بسیجی روستایی را با خود به اسارت بردند.(2)

ص: 248

در پی این حادثه مدرسه روستای کسری تعطیل شد و دو تن از معلمان زن روستا که از طرف آموزش و پرورش سنندج به این مدرسه مأمور بودند، دیگر به مدرسه نمی آیند.(1) در همین حال اعلام شد که جنازه یکی از رزمندگان که در کمین افراد کومه له در این محور به شهادت رسیده بود، امروز پیدا شد. این نیروها در تاریخ 4/7/1366 به اسارت چته های کومه له در آمده بودند و فرد فوق احتمالاً زخمی بوده است.(2)

در منطقه بیاران نیز افراد کومه له با اجرای کمین، یک خودروِ جهاد سازندگی را به آتش کشیدند.(3) در سنندج نیز یازده تن از نیروهای خودی برای اجرای کمین به روستای "باین چوب" اعزام شدند، لیکن به علت نفوذی بودن مسئول نیروهای اعزامی، وی با کمک افراد کومه له بقیه نیروها را خلع سلاح کردند و به همراه دو تن دیگر به گروه کومه له پیوستند.(4)

از سوی دیگر، تعدادی عناصر حزب دمکرات که قصد ورود به روستای ویناس از توابع مهاباد را داشتند به کمین رزمندگان اسلام افتادند که در این درگیری یکی از فرماندهان هیز پیشوا به نام سیدکمال بدری کشته شد.(5)

در یکی از روستاهای "ژاوه رود" نیز یکی از برادران گردان حضرت رسول(ص) به نام "ملافی" در درگیری با عناصر دمکرات به شهادت رسید.(6)

ص: 240

1 221

کاروان "راهیان از جماران تا خلیج فارس" که پس از بیعت با امام خمینی حدود 17 روز قبل راه پیمایی خود را از تهران آغاز کرده بودند، پس از عبور از شهرهای مختلف و پیمودن 1500 کیلومتر راه، وارد بندر عباس شدند و پرچم تبرک شده به دست امام خمینی برای رزمندگان مدافع خلیج فارس را به فرمانده نیروی دریایی منطقه یکم سپاه پاسداران تقدیم کردند. این راه پیمایان طی پیامی برای امام خمینی، اعلام کردند: «ما برای پاسداری از پرچم پر افتخار اسلام آماده هستیم و به شما اطمینان می دهیم تا آخرین لحظه عمرمان از حریم مقدس کشور اسلامی ایران در مقابل متجاوزین و زورگویان، که در رأس آنها شیطان بزرگ امریکای جنایت کار می باشد، ایستادگی و مقاومت خواهیم کرد.»(1)

2 10

ایران در تولید انواع خمپاره انداز و برخی از موشک ها به خودکفایی رسیده است، محسن رفیق دوست وزیر سپاه پاسداران در این باره گفت: «ما با شناختی که از دنیا داشتیم هدف را خودکفایی کامل دفاعی در همه ابعاد گذاشتیم. امروز در ادوات جنگی مثل انواع خمپاره انداز، موشک مالیوتکا، موشک 107 میلی متری(مینی کاتیوشا) خودکفا هستیم. قبضه خمپاره اندازهای 60، 81 و 120 میلی متری و مهمات آنها و قبضه های مینی کاتیوشا و مالیوتکا و موشک هر دوی اینها در یک کمیت بسیار، که هرگز نمی توانستیم این مقدار را از دنیا بخریم و شاید بازارهای دنیا کشش تأمین آنها را نداشتند، در حال حاضر در داخل تولید می کنیم. همچنین بعضی از انواع توپ ها را خودمان می سازیم و مقدمات ساخت بقیه توپ ها را هم فراهم کرده ایم که به زودی به مرحله تولید خواهد رسید. ما اکثر ادوات زرهی را که از رده خارج شده بود بازسازی کردیم. قبضه های کاتیوشا را هم امسال خودمان می سازیم. الان 80 درصد مهمات جنگ را خودمان تأمین می کنیم.»

رفیق دوست ضمن مقایسه تولیدات داخلی و نمونه های خارجی آن افزود: «بعضی از خمپاره اندازهایی که تولید می شود جدید هست که خودمان ساخته ایم و مهمات هایی که می سازیم تفاوت های زیادی با نمونه های خارجی خود دارد، چه از جهت قدرت و چه از جهت بُرد و دقت، بسیار بیش تر شده است. ما الان روی موشک های مختلف کار می کنیم که کار تحقیقاتی اش تمام شده، یا روی هواپیما کار می کنیم. زیردریایی ساختیم که نمونه های بعدی که به مراتب مدرن تر و اساسی تر هست به زودی به آب می افتد. اکثر شناورهایی که ما داریم برای جبهه می سازیم اکثراً ابتکاری است و البته بعضاً هم به اصطلاح کپی سازی است.»(2)

ص: 241

1 11

مهندس میرحسین موسوی، نخست وزیر در اجتماع مردم قزوین با تأکید بر اینکه امروز در جهان با اوج فشارهای بین المللی روبه رو هستیم و قدرت ها دست به دست هم داده اند تا ما را به سازش بکشانند، درباره ماهیت جنگ و دلایل همسویی و هماهنگی ابرقدرت ها در مقابله با انقلاب اسلامی گفت: «وقتی ما از همان روزهای اول گفتیم که صدام سگ زنجیری امریکاست و این جنگ، جنگ صدام نیست، بلکه جنگ استکبار و ارتجاع در برابر اسلام می باشد، دلایل و اسنادی در دست داشتیم که آشکار نبود اما امروز به روشنی می بینیم که ابرقدرت ها دست در دست هم داده و برای ما قطعنامه صادر می کنند و ارتجاع منطقه آشکارا در کنار صدام ایستاده است. کنفرانس های بین المللی می گذارند و با سوء استفاده از اسم اسلام و عربیت تلاش دارند تا جنگ عرب و عجم راه بیندازند. استکبار احساس کرده است که این اصول و اصول اولیه انقلاب اسلامی ریشه در ملت های اسلامی دارد و آنها در حال یک خیزش همگانی هستند و طبیعی است که این خیزش بر اساس اصول انقلاب اسلامی می تواند منافع آنان را در سراسر جهان به خطر بیندازد و در همین راستا است که آنان درصدد هستند به هر طریق ممکن حکومت های دست نشاندة خود را همچون آل سعود حفظ کنند. از آنجایی که استکبار جهانی دریافته است که این جنگ تحمیل شده به جمهوری اسلامی ایران می تواند منافع آنان را از بین برده و به سلطه آنان خاتمه دهد، لذا با هم متحد شده اند و با حرکت های موذیانه و کمک گرفتن از سازمان های بین المللی قطعنامه صادر می کنند و با استفاده از اهرم های اقتصادی و عوام فریبی دنیا را آماده می سازند تا ما را در تنگنا و فشار قرار داده و با این خیال باطل ملت را وادار به سازش کنند. ملت ایران از اصول اسلامی خود دست بر نخواهد داشت و هرگز تن به سازش نخواهد داد و برای رسیدن به اهداف خود ضمن ارائه بهترین سرمایه وجودی خویش از اهداف انقلاب اسلامی دفاع خواهد کرد.»(1)

تلویزیون ترکیه طی یک برنامه سیاسی که در آن سؤالاتی از نخست وزیر ایران شد، نقاط ضعف و قوت دو کشور ایران و عراق را در جنگ بررسی کرد. ابتدا مجری برنامه در سخنانی گفت: «رژیم عراق که در جبهه زمینی از نیروهای ایران شکست خورده است با توسل به بمباران های هوایی و حمله به نفتکش های ایرانی در خلیج فارس قصد دارد ضمن جلوگیری از صادرات نفتی ایران که از طریق تنگه هرمز صورت می پذیرد، اقتصاد این کشور را دچار مشکلات اساسی نماید. ولی به رغم برتری هوایی و ارتش مکانیزة عراق، نیروهای ایرانی با اتکا به نیروهای مردمی همچنان به مبارزه خود ادامه می دهند. جمهوری اسلامی ایران با همه مشکلات مالی توانسته است بدون دریافت هرگونه وام خارجی، اقتصاد کشور را اداره کند و این در حالی است که رژیم عراق در طول جنگ همواره از کمک های مادی حامیان خود برخوردار بوده و اکنون بیش از 60 میلیارد دلار بدهی خارجی بر دوش می کشد.»

ص: 242

در ادامه برنامه، نخست وزیر ایران در پاسخ به سؤال خبرنگار این برنامه با تأکید بر اینکه اگر جنگ بیست سال هم طول بکشد آن را ادامه خواهیم داد، گفت: «این مبارزه برای حفظ استقلال کشور است و این موضوع بدون تحمل مشکلات ممکن نیست.» وی درباره زیان های مالی و جانی جنگ گفت: «به اعتقاد ما این جنگ در عین حال که تلفات جانی و مالی دربرداشته باعث گردیده است تا نسل جدید ما با روحیه انقلابی شکل پذیرد. این جنگ وسیله ای برای استقلال نسل آینده کشور شد و هدف از ادامه آن تا احقاق کامل حقوق ملت نیز در همین راستا یعنی حفظ استقلال کشور می باشد.» میرحسین موسوی درباره موضع ترکیه در قبال جنگ خاطرنشان کرد: «ما از موضع ترکیه راضی هستیم. در این جنگ بسیاری از کشورها خواستند سیاست بی طرفانه ای در قبال جنگ اجرا کنند ولی تنها ترکیه و پاکستان در این زمینه موفق بودند، اما امروز در مرحله ای قرار گرفته ایم که بی طرفی نیز کافی نیست.»(1)

1 12

یک قایق توپدار ایران امروز کاروانی از کشتی ها و نفتکش های ژاپنی را که در حال خارج شدن از خلیج فارس بودند شناسایی و بازرسی کرد. به گزارش خبرنگار رویتر - که با هلی کوپتر بر فراز کاروان مزبور حرکت می کرد - پنج نفتکش و یک کشتی حامل گاز که در 25 مایلی شمال شرقی دوبی به طرف تنگه هرمز در حرکت بودند، پس از حرکت، ناخدای یک قایق توپدار ایران خواهان اعلام هویت، مقصد، مسیر و سرعت آنها شد و سپس به آنها اجازه ادامه مسیر داد.(2) خبرگزاری فرانسه نیز گزارش داد که خبرنگاران از داخل هلی کوپتر ها مشاهده کردند 9 کشتی ژاپنی - که در ساحل بندر دوبی گردآمده بودند - در ساعت 10 امروز به وقت محلی این بندر را ترک کردند و عازم تنگه هرمز شدند. به گفته منابع ژاپنی این کاروان شامل چهار نفتکش بزرگ حامل نفت خام، سه نفتکش حامل فرآورده های نفتی، یک کشتی حامل گاز و یک کشتی باری است که از بنادر مختلف عربی خلیج فارس به ویژه از امارات متحده عربی و عربستان بارگیری کرده اند. بنا بر این گزارش ژاپن دستورات صادره به کشتی های خود مبنی بر قطع رفت و آمد به مدت سه روز در خلیج فارس را امروز لغو کرد.(3) گفتنی است که ژاپن روز گذشته از ایران درخواست تأمین امنیت 9 کشتی ژاپنی را برای عبور از تنگه هرمز کرده بود. [ر. ک گزارش207، روزشمار 12/7/1366]

از سوی دیگر، به گزارش خبرنگار رویتر، قایق توپدار ایران در عین حال با ناخدای یک کشتی دانمارکی که درصدد ورود به آب های خلیج[فارس] بود، درگیری لفظی شدیدی پیدا کرد. فرمانده این قایق توپدار در بخشی از پیام رادیویی خود که برای ناخدای کشتی دانمارکی ارسال کرد، گفت: «من به شما هشدار می دهم. من مجبور به اقدام عملی خواهم شد. این آخرین هشدر است.» کشتی دانمارکی سرانجام متوقف شد و به یک گروه از خدمه قایق ایرانی اجازه داد به بازرسیِ محموله کشتی بپردازند.(4)

ص: 243

بیمه لویدز لندن درباره این ماجرا گزارش داد: «یک کشتی کانتینر بر دانمارکی به نام "شایستن موسک" در ساعت 11:30 به وقت محلی در ساحل امارات متحده عربی در خلیج[فارس] به وسیله یک ناوچه سریع السیر ایرانی ره گیری شد و از آن درخواست توقف شد. ناوچه ایران گلوله های هشدار دهنده بسیاری شلیک کرد و در نهایت راه را بر کشتی دانمارکی بست و آن را به سوی بندر ایرانی ابوموسی واقع در شمال دوبی هدایت کرد(1) که پس از بازرسی و اطمینان از عدم حمل کالاهای مشکوک اجازه ادامه مسیر به آن داده شد.»(2)

1 13

امریکا درصدد است کشتی های ایرانی مشکوک به مین گذاری در خلیج فارس را هدف حملات غافل گیرانه قرار دهد. روزنامه الاتحاد چاپ ابوظبی در ادامة گزارش فوق که از منابع دولتی مصر نقل کرده است، هدف این طرح را حمله به کشتی های مظنون قبل از ورود آنها به آب های بین المللی اعلام کرد. الاتحاد افزوده است: «کاسپار واینبرگر وزیر دفاع امریکا در سفر اخیر به مصر طرح مذکور را برای رئیس جمهوری مصر تشریح کرده است.»(3)

از سوی دیگر، آلمان غربی که تقاضاهای واشنگتن جهت ارسال مین روب به خلیج فارس را رد کرده بود، موافقت کرده است برای تسکین دادن به امریکا، برای نخستین بار ناوهای جنگی در دریایی مدیترانه مستقر کند. به گزارش یونایتدپرس، سخنگوی وزارت دفاع آلمان غربی گفت که نمی تواند گزارش فوق را - که در یک مجله آلمانی درج شده است - تأیید یا رد کند ولی دولت متبوعش تدابیر ممکن برای افزودن به نیرو های ناتو در دریا را بررسی می کند.(4)

در همین حال یک کارشناس حزب سوسیال دمکرات آلمان فدرال تشکیل یک نیروی دریایی زیر نظر سازمان ملل را راه حل مناسب برای پایان دادن به بحران خلیج فارس دانست. وی گفت: «هنگامی که اوضاع در این منطقه می تواند خطری جدی برای تمام جهان به وجود آورد، ناظر این جریان بودن جایز نیست؛ چنین وضعی در حال شکل گرفتن است. این امر (تضمین امنیت عبور کشتی ها در خلیج فارس) نباید با تقویت کشتی های جنگی غرب در منطقه تضمین شود، بلکه باید با اعزام واحدهایی از نیرو های دریایی سازمان ملل تأمین شود. واحد های نیروی دریایی غرب نیز باید جزء فرماندهی منصوب از سوی سازمان ملل قرار گیرد.»(5)

2 14

شیمون پرز، نخست وزیراسرائیل، در مصاحبه با نیوزویک چاپ سوئیس با ابراز نگرانی از وحدت مسلمانان و پشتیبانی ایدئولوژیکی و نظامی ایران از آن، درباره بحران خلیج فارس و مشکلات فزاینده امریکا گفت: «به تصور من ایرانی ها بیش ترین تلاش را می کنند تا به مرحله درگیری و رویارویی مستقیم نظامی با امریکا نرسند. آنها سعی می کنند تا با گروگان گیری، به شما ]اروپا[ توهین کرده و به امریکا ضربه بزنند. اما من فکر نمی کنم که آنها در پی یک درگیری نظامی باشند. علاوه بر اینها، اگر امریکا ناوگان خود را به خلیج فارس نفرستاده بود، تا

ص: 244

تصویر

حدود زیادی اعتبارش را از دست می داد و این احساس را قوت می بخشید که امریکا مترسکی بیش نیست. در عوض، این اقدام امریکا نشان داده است که روس ها در خلیج]فارس[ قدرت برابری نظامی را با امریکا ندارند. شیمون پرز درباره خطر احتمالی عراق و ایران برای اسرائیل، به تجهیز عراق به مدرن ترین و پیچیده ترین سلاح ها اشاره کرد و در مورد ایران نیز تلاش کرد تا با رودررو قرار دادن ایران و جهان عرب، انقلاب اسلامی را خطر مشترک برای اعراب و اسرائیل عنوان کند. وی گفت: «ایرانی ها نه تنها از نظر نظامی خطرناک هستند بلکه از نظر ایدئولوژیکی هم تهدیدی برای جهان عرب به حساب می آیند و این مسئله هم برای جهان عرب و غیرمستقیم برای اسرائیل خطرناک است زیرا اسرائیل نمی تواند جزیره ای تنها در دریایی متشکل از میلیون ها نفر مسلمان متحد باشد.»(1)

1 15

حضور و دخالت امریکا در خلیج فارس از جنبه حقوق بین المللی مورد بررسی پروفسور "الفرد.پ. رابین"استاد امریکایی حقوق بین المللی دانشگاه نفت فلسجر قرار گرفته است. وی در مقاله ای با عنوان "امریکا کلانتر خلیج فارس نیست" با انتقاد شدید از دخالت امریکا در خلیج فارس عمل این کشور در حمله به کشتی ایران - اجر را مغایر قواعد حقوق بین الملل دانسته و نوشته است: «امریکا ضمن توقیف کشتی مین گذاری ایران، تعدادی از خدمه آن را کشت. به فرض اینکه ادعای دولت امریکا در مورد مین گذاری کشتی ایران - اجر درست و کامل باشد، این حادثه قابل توجیه نیست و امریکا برای این حرکت به طرق مختلف بهای سنگینی خواهد پرداخت.

اولاً، این استدلال که مین گذاری یک عمل خصمانه می باشد، اقدام علیه کشتی ایرانی را توجیه نمی کند. ایران هفت سال است که با عراق در حال جنگ می باشد و این حالت جنگ به طرفین درگیر حق می دهد که برای کشتی های بی طرف در دریای آزاد ممنوعیت هایی به عمل آورند. کالای ممنوعه قابل ضبط می باشد حتی اگر روی کشتی بی طرف در دریای آزاد باشد. مین گذاری نیز می تواند جزئی از این اعمال حقوقی باشد؛ همان طور که امریکا آن را درباره مین گذاری انگلیس علیه آلمان مورد تأیید قرار داد و آن در حالی بود که امریکا در سال های اول در جنگ جهانی حالت بی طرفی داشت. چنانچه امریکا بخواهد در آینده این حقوق طرفین

ص: 245

جنگ را برای خودش محفوظ داشته باشد، باید اعمال این حقوق را به وسیله دیگران محترم بشمارد. در غیر این صورت باید جهت اعمال نفوذ برای ثبات امنیت در جهان این قواعد حقوق بین الملل را کنار گذاشت.

ثانیاً، اقدام امریکا در مین گذاری بنادر نیکاراگوئه - که از طرف دادگاه بین المللی لاهه غیرقانونی اعلام شد - ربطی به مین گذاری ایران در خلیج فارس ندارد. در آن موقع و در آن محل امریکا درگیری و حالت جنگ را با نیکاراگوئه اعلام نکرده بود و علاوه بر این مین گذاری آب های نیکاراگوئه نقض تمامیت ارضی نیکاراگوئه بود. مین گذاری ایران در خلیج فارس به منزله حمله به اراضی امریکا و حتی کشتی رانی امریکا نیست. ممکن است در نهایت بدترین امر تهدید علیه کشتی رانی جهانی باشد که مستلزم اقدام جهانی است، نه امریکا که کلانتر خلیج فارس و یا پلیس نظم حقوق بین المللی نمی باشد و حق ندارد به دیگران بگوید که چرا طبق روال امریکا عمل نمی کنند.

ثالثاً، تشویق ضمنی شیخ نشین های عرب نمی تواند پایه ای برای عمل باشد؛ به خصوص وقتی آنها حتی حاضر نیستند به امریکا تسهیلات بندری برای نگه داری ناوگان امریکا در منطقه بدهند. به نظر می آید روی میزان اشتیاق و تشویق آنان مبالغه شده است و به گمان من آنها مایلند که محرمانه خیلی حرف زده و پول ها خرج کنند ولی در بازی بزرگ سیاسی آنچه در نهان خرج می شود، معمولاً دیر یا زود بر ملا می شود و آنچه در نهان گفته شده از لحاظ حقوقی بی ارزش و از لحاظ سیاسی کم بها و موجب شکست است.

نهایتاً، حقوق بین الملل دفاع مشروع که آن را "دانیل وبستر" - که 150 سال قبل وزیر خارجه امریکا بود - تنظیم کرد و تاکنون مورد استناد ما و دیگران بوده است، اجازه نمی دهد که به طور موجه زور به کار برده شود مگر اینکه ناچار به اعمال زور فوری و غیرقابل اجتناب باشیم و لحظه ای برای بحث و گفت وگو وجود نداشته باشد. ولی مکرر به امریکا اطلاع داده شده است که مین ها قابل جمع آوری هستند و آنها هیچ گونه تهدید فوری برای نیروهای امریکایی در خلیج فارس نمی باشند. حتی بدون بحث درباره تبعات حقوقی منشور ملل متحد روی این قانون، عمل امریکا در چارچوب منشور سازمان ملل متحد قابل توجیه نیست و منشور اعمال زور را توجیه نمی کند، مگر اینکه شورای امنیت آن را مجاز بشناسد.»(1)

1 16

با توجه به پافشاری جمهوری اسلامی ایران بر ضرورت شناسایی متجاوز، رسانه های جهان در تحلیل ها و تفسیر های خود با تأکید بر اینکه عراق آغازکننده جنگ بوده است، به بررسی این بحران پرداخته اند. روزنامه "جنگ" چاپ پاکستان با مقایسه قوت ها و ضعف های دو کشور نوشت: «علی رغم اینکه عراق جنگ را با بهره گیری از یک ارتش 750هزار نفری به ایران تحمیل کرد، ایران اسلامی لشکریان صدام را در هم شکست و خاک خود را از آنان باز پس گرفت.

ص: 246

کارشناسان نظامی علت شکست های پی در پی عراق را در جنگی که به ایران تحمل کرد، انگیزه نداشتن نظامیان عراقی و ضعف روحیه آنها می دانند. در حالی که رزمندگان ایرانی از روحیه مذهبی و انگیزه های بسیار قوی در جنگ برخوردارند. حکومت ایران در میان فرهنگ های منحط غرب، الحاد شرق و ناسیونالیسم عربی، اسلام را ترویج می کند و با همین روحیه است که بدون دریافت یک دلار وام خارجی در برابر ده ها میلیارد بدهی خارجی عراق توانسته است فشار جنگ را تحمل نماید. سران عراق از نظر اعتقادات نیز در منطقه مقابل رهبریت مسلمان ایران قرار دارند. خود صدام دارای عقاید اشتراکی می باشد و وزیر امور خارجه اش "طارق یوحنا عزیز" نیز یک مسیحی است. لذا اسلام که در ایران اساسی ترین نقش را دارد، در حکومت عراق از نقش بسیار کم برخوردار است. همین امر بزرگ ترین دلیل حمایت مردمی مسلمانان از انقلاب اسلامی است.» این روزنامه یکی دیگر از عوامل موفقیت ایران در جنگ تحمیلی را روحیات و اهداف رهبران جمهوری اسلامی ذکر کرد.(1)

روزنامه "دیلی یومیوری" چاپ ژاپن، این جنگ را از بُعد بین المللی بررسی کرده و عراق را آغازگر جنگ و عامل به مخاطره افتادن جریان آزاد نفت جهان در خلیج فارس دانسته و نوشته است: « امریکا و دیگر کشورهای وابسته از ایران می خواهند که جنگ علیه عراق را متوقف کند. آنها ایران را تهدید به محاصره نظامی و اقتصادی و تسلیحاتی می کنند، در حالی که این عراق بود که جنگ را آغاز کرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با حمله به این کشور قسمتی از آن را اشغال کرد و پس از اینکه نیروهای ایران خیلی زود ارتش عراق را از خاک خود عقب راندند عراق جنگ نفتکش ها را در خلیج فارس شروع کرد. چند سال بعد ایران توانست با حملات خود، عراق را از اراضی ای که اشغال کرده بود بیرون براند. این اقدام ایران، به مثابه دفاع از خود است نه جنگ طلبی. اکنون آن طور که گفته می شود، نباید تصور کرد ایران خلیج فارس را منحصر به خود می داند چرا که این کشور تمامی نفت خود را از این طریق صادر می کند و سعی دارد صدور نفت را از جنگ جدا نگه داشته و آرامش خلیج فارس را برای خود و دیگران حفظ نماید.»(2)

"لاروس فریدمن" استاد مطالعات جنگی لندن نیز طی مقاله ای در ایندیپندنت با اشاره به اینکه عراق راهی جز پذیرش قطعنامه 598 ندارد، نوشته است: «فایده آتش بس برای عراق این است که امیدوار است از این طریق به همان وضعیت قبل از تهاجم به ایران بازگردد و همه چیز عراق را به پذیرفتن قطعنامه اخیر شورای امنیت ترغیب می کند. تنها امکان دیگر برای بغداد، پیروزی ایران و از دست دادن بصره و شکست نهایی است ... ایران یک آتش بس غیررسمی را توصیه کرده که طبق آن نیروهای خود را تا زمانی که یک نهاد معتبر عراق را آغازگر جنگ معرفی نکرده، در محل حفظ کند. خطری که متوجه عراق می باشد این است که هر گروه بی طرفی ادعای ایران را بپذیرد.» فریدمن افزوده است: «عراق با پذیرفتن قطعنامه

ص: 247

سازمان ملل به امتیازات سیاسی دست یافته و خواستار آن است که ایران مورد مجازات قرار گیرد، مع هذا شورای امنیت باید در تلاشی برای استقرار صلح متعادل تر عمل کند. اگر واگذاری امتیازات و اعمال مجازات جدی نباشد رهبران ایران جنگ را پایان نخواهد داد.»(1)

1 17

با تشدید تشنجات در خلیج فارس و همچنین به دلایل فنی، قیمت نفت خام افزایش یافت. بهای نفت برنت دریای شمال برای تحویل در ماه نوامبر (آبان) با 13سنت افزایش نسبت به نرخ پایانی روز جمعه (10/7/1366)، به بشکه ای 75/18 دلار رسید. در پایان معاملاتِ این روز بهای نفت خام دوبی - که نفت پایه خاورمیانه محسوب می شود - با 6 سنت افزایش به بشکه ای 20/17 دلار رسید.(2) با این حال منابع نفتی معتقدند به دلیل انبار کردن بیش از اندازه نفت به وسیله ایران، حملات عراق تأثیر چندانی در قیمت نفت ندارد.(3) رئیس سازمان اوپک نیز درباره احتمال اینکه امریکا خرید نفت ایران را تحریم کند و تأثیر آن بر بازار نفت گفت: «میزان تقاضای نفت از سرتاسر جهان به همان میزان قبلی باقی می ماند و تحریم امریکا فقط باعث می شود که دیگران نفت ایران را بخرند.»(4)

ص: 249

دولبشک، قمیش و گوجار را حل کنند.» عزیز جعفری با ذکر اینکه جادة روی دولبشک به سمت شاخ آمدین باید از طرف دشمن کشیده شود که در این صورت دشمن تلفات وارد می کند، باز هم بر نظر خود تأکید کرد.

در ادامه جلسه گفته شد که مجموع استعداد یگان های قرارگاه نجف 15 گردان و مجموع استعداد یگان های قرارگاه قدس با محاسبه اعزام های جدید به 10 گردان خواهد رسید که در این صورت برای اجرای عملیات با کمبود نیرو مواجه خواهیم بود. در پایان جلسه فرمانده نیروی زمینی سپاه به مسئول لجستیک این نیرو (جمال آبرومند) تأکید کرد که لوازم ضروری از جمله استحکامات، لباس و... را از امروز در اختیار یگان ها قرار دهند.(1)

1 2

در پاسخ به تشدید حملات هوایی عراق علیه نقاط مسکونی، منابع اقتصادی و تأسیسات صنعتی و نفتی ایران، به ویژه حملات روز گذشته به چهار نفتکش حامل نفت و تأسیسات نفتی ایران در خلیج فارس، و در پی شلیک یک موشک زمین به زمین در اواخر شب گذشته به بغداد، در آغاز بامداد امروز موشک دیگری به سوی بغداد شلیک شد. ستاد تبلیغات جنگ اطلاعیه ای در این باره صادر کرد که در آن آمده است: «در راستای عملیات گسترده بازدارنده و مقابله به مثل ایران، رزمندگان اسلام در ساعت 22:30 روز دوشنبه (13/7/1366) و ساعت 38 دقیقه بامداد امروز (14/7/1366) مرکز آموزشی دوره های عالی نظامی نیروهای گارد ویژه جمهوری عراق را هدف دو فروند موشک زمین به زمین خود قرار دادند. عملیات تلافی جویانه سپاهیان اسلام پاسخ شدید و کوبنده جمهوری اسلامی ایران است به حملات هوایی و توپخانه دشمن به مناطق مسکونی شهرهای آبادان، خرمشهر، زیوه، بیوران، درود و نیز هدف قرار دادن تأسیسات نفتی و اقتصادی و کارگری ایران در خلیج فارس و استان های مرکزی، خوزستان، مازندران، لرستان، باختران، همدان، ایلام و حومه تهران. این حملات دشمن به شهید و مجروح شدن صدها تن از هموطنان بی گناه و غیرنظامی ایران منجر شده و طی آن خساراتی نیز به مناطق مسکونی و تأسیسات صنعتی و کارگری ایران وارد آورده است. رزمندگان اسلام بدون شک در صورت تداوم شرارت های دشمن با قاطعیت تمام عملیات بازدارنده خود را ادامه داده و تا سرحد پشیمانی حکام بغداد، آتش قهر انقلابی خود را متوجه تأسیسات اقتصادی، نظامی و صنعتی کلیه شهرهای عراق به جز چهار شهر امن خواهند کرد.»(2)

واحد خبر مجلس اعلای انقلاب اسلامی گزارش داد که نخستین موشک به پادگان الرشید اصابت کرده است(3) و معاونت اطلاعات ستاد مشترک ارتش نیز گزارش داد که موشک دوم در فاصله پانصد متری از محل اول در پشت باغ" الزویته" فرود آمد و موجب آتش سوزی شد ولی خسارت مهمی به بار نیاورد.(4)

ص: 251

1 3

عراق با ادعای اینکه موشک های پرتاب شده از سوی ایران، به مناطق مسکونی بغداد اصابت کرده است(1)، تهدید کرد که پاسخ آن را با حمله موشکی به تهران(2) خواهد داد.(3) علاوه بر این، رژیم عراق امروز بار دیگر تهدید کرد در پاسخ به ادامه گلوله باران شهر های عراق به وسیله ایران، با موشک، هواپیما و توپخانه شهر های ایران را هدف قرار خواهد داد.(4)

عراق همچنین سعی دارد با اتخاذ تاکتیک های سیاسی، از مسئولیت خود در آغاز حمله به مناطق مسکونی شانه خالی کند و ایران را تحت فشار قرار دهد. وزیر خارجه عراق امروز طی نامه ای به دبیرکل سازمان ملل متحد، ادعا کرد از زمان تصویب قطعنامه598، ایران حمله به نقاط مسکونی عراق به ویژه بصره را تشدید کرده است. متن کامل نامه چنین است:

«نامه مورخ 6 اکتبر 1987 معاون نخست وزیر و وزیر امورخارجه عراق خطاب به دبیرکل

هنگامی که جامعه جهانی بر ضرورت خاتمه دادن به جنگ با اجرای همه جانبه و صادقانه قطعنامه 598 شورای امنیت تأکید می نماید، رژیم ایران با دورویی و نیرنگ و با ارتکاب جنایات بیش تر موضوع را منحرف ساخته و با طفره رفتن از خواسته بین المللی و تحمیل ادامه جنگ، مواضع باج گیرانه خود را علیه عراق و نیز دولت های منطقه و به طور کلی جهان ادامه می دهد.

در نامه های مورخ 2 و 4 سپتامبر 1987 (S/19096 و S/19108) خود هشدار دادم که یکی از ابزارهای مهمی که توسط رژیم متجاوز و توسعه طلب ایران در طرح توطئه آمیز خود به کارگیری شده، تشدید جنگ شهرها می باشد. همان طور که جناب عالی اطلاع دارید از تاریخ 20 جولای 1987 همیشه به اطلاع جناب عالی رسانده ام که از تاریخی که قطعنامه شورای امنیت تصویب شده، در نامه های متعدد خطاب به جناب عالی توسط هیئت نمایندگی دائمی خود در نیویورک که به عنوان سند شورای امنیت انتشار یافته، حاکی از آن است که رژیم ایران به بمباران شدید مناطق صرفاً غیرنظامی مسکونی در عراق به ویژه شهر بصره به بهانه حمله به مناطق اقتصادی این شهر اصرار دارد، اگر چه در نامه های قبلی خود بر این حقیقت تأکید شده که هیچ منطقه اقتصادی در شهر بصره از شروع تجاوزات رژیم ایران علیه عراق فعال نبوده است. تعداد شهدای بمباران مناطق صرفاً غیرنظامی از 20 جولای تا 5 اکتبر مجموعاً 284 نفر می باشد که از جمله آنها 41 زن و 45 کودک است، 1165 نفر از جمله 196 زن و 217 کودک نیز مجروح شدند.

به علاوه تأسیسات غیرنظامی به مقیاس وسیع از جمله مناطق مسکونی و مدارس، مساجد و بیمارستان ها تخریب شده است. دیروز رژیم ایران طرح توطئه آمیز شرورانه خود جهت تشدید

ص: 252

جنگ شهرها را با شلیک دو موشک زمین به زمین به شهر بغداد در ساعات 19:07 و 21:25 دقیقه به وقت گرینویچ ادامه داد.

با محکومیت این جنایات تنفرآمیز و توطئه های شریرانه رژیم ایران، در زمانی که شورای امنیت و دبیرکل درگیر بحث درباره اجرای قطعنامه 598 می باشند، و نیز تلاش های آنها که از حمایت کامل جامعه بین المللی برخوردار است، شدیداً هشدار می دهیم و اعتقاد داریم که شورای امنیت باید به این اقدامات ایران توجه دقیق نماید. این رژیم حقوق انسانی را نقض کرده و دشمن بشریت است و بر ادامه جنگ کشتار و تخریب اصرار می ورزد. همچنین تهدیدی برای امنیت و ثبات کل منطقه محسوب شود.

در پایان اعتقاد داریم که گام های اساسی جهت دفاع از صلح و ثبات در منطقه باید برداشته شود تا به رعایت مقررات بین المللی و تضمین رعایت مصوبات شورای امنیت و سازمان ملل وادار شود و بدون درنگ با مصوبات سختگیرانه در مورد این رژیم ضد قانون و جنایتکار، بر اساس منشور سازمان ملل اقدامات لازم صورت گیرد.

طارق عزیز - معاون نخست وزیر و وزیر امورخارجه»(1)

علاوه بر این، نمایندة عراق در سازمان ملل نیز امروز در نامه ای به دبیرکل این سازمان ادعا کرد که ایران در روزهای 4 و 5 اکتبر 1987 نقاط مختلف استان بصره، دیاله، سلیمانیه و شهر قلعه دیزه را بمباران کرده است که بر اثر آن 31 تن کشته و 129 تن مجروح شدند و به تعدادی از ساختمان ها خسارت وارد شد.(2)

1 4

حمله موشکی جمهوری اسلامی ایران به بغداد بازتاب نسبتاً وسیعی در رسانه های خارجی داشت. خبرگزاری رویتر این حملات را پاسخ اعلام شده ایران به حملات هوایی عراق دانسته و نوشته است: «این حملات درست یک روز پس از حملات هوایی سنگین در بخش جنوبی خلیج فارس که حداقل به چهار نفتکش ایرانی - که از آنها برای ذخیره نفت استفاده می شود - آسیب رساند، روی داده است. یک سخنگوی ایران اعلام کرده بود که این کشور پاسخ سریعی به این حملات خواهد داد. ایران همچنین روز شنبه به عراقی ها هشدار داد که به تلافی کشته شدن افراد غیرنظامی در حملات هوایی به شهر های ایران، شهرهای عراق از جمله بغداد را مورد حمله قرار خواهد داد.»

رادیو سوئد نیز با اعلام خبر حمله موشکی ایران به بغداد آن را در مقابل حملات عراق اجتناب ناپذیر دانست و گفت: «این اولین بار است که ایران پس از جنگ شهرها در ماه فوریه سال جاری (اسفند 1365)، در پاسخ به حملات اخیر عراق علیه منابع نفتی، کارخانجات صنعتی و مناطق مسکونی ایران، از موشک استفاده کرده است. آنچه احتمالاً موجب تحریک ایران در استفاده از موشک های زمین به زمین شد حملات هوایی بسیار شدید و غیر معمولی روز گذشتة عراق بود. هواپیماهای جنگی عراق با بیش از هزار کیلومتر پرواز از فراز خلیج فارس گذشته و در

ص: 253

بخش جنوبی خلیج فارس و در نزدیکی تنگه هرمز ترمینال نفتی ایران، جزایر فارسی و سیری و پنج کشتی نفتکش ایرانی را مورد حمله قرار دادند.» گزارشگر رادیو سوئد در پایان گزارش خود گفت: «پاسخ به این حملات از جانب ایران اجتناب ناپذیر بود و از آنجا که ایران در مقابل نیروی هوایی عراق از موقعیتی پایین تر برخوردار است از موشک های زمین به زمین بهره گرفت.»(1)

همچنین مفسر بخش عربی رادیو بی.بی.سی با اشاره به اینکه مقام های ایرانی حملات موشکی را یک اقدام بازدارنده علیه بمباران های مناطق مسکونی و صنعتی ایران به وسیله عراق عنوان کرده اند، درباره واکنش عراق به این حملات گفت: «اینک عراق با نیروی هوایی نیرومندش می تواند حمله موشکی به بغداد را بهانه ای برای انجام حملات شدید تر در داخل ایران قرار دهد و ایران و عراق می توانند دوباره جنگ را از سرگیرند.» مفسر رادیو بی.بی.سی با بیان اینکه ایران جنوب شرقی بغداد را که دارای ارودگاه نظامی، پایگاه هوایی، نیروگاه برق و پالایشگاه است هدف قرار می دهد، درباره حملات ایران در خلیج فارس گفت: «شگفت تر اینکه در حمله موشکی ایران می توان خصوصیتی دید که می تواند نشانه خویشتن داری نسبی ایران در حملات تلافی جویانه علیه عراق باشد. شاید این نکته بسیار حائز اهمیت باشد که ایران علی رغم لفاظی های مقام های تهران در پاسخ به حملات عراق به نفتکش هایش از حمله به کشتی های تجارتی که در خلیج فارس با کشتی های جنگی همراهی می شوند، خودداری کرده و در عوض به کشتی هایی حمله کرده است که از حمایت کشتی های جنگی برخوردار نیستند.»(2)

1 5

به دنبال پرتاب دو فروند موشک به بغداد و تهدید عراق مبنی بر حمله به شهرهای ایران، تعدادی از مردم شهرهای باختران و ایلام از شب گذشته شهر را تخلیه کردند. خبرگزاری جمهوری اسلامی از ایلام گزارش داده است: «طی شب گذشته و بامداد امروز تعداد زیادی از اهالی ایلام شهر را ترک کرده و به مناطق امن استان پناه برده اند. آنها با استفاده از وسایل نقلیه سنگین و سبک و نیز با پای پیاده، با توجه به افزایش نرخ کرایه خودرو در چند روز اخیر، از شهر خارج شده اند و در حال حاضر حدود 90 درصد اهالی ایلام در خارج از شهر به سر می برند. هم اکنون حالت نگرانی و وحشت بین آن دسته از مردم که هنوز نتوانسته اند شهر را ترک کنند کاملاً مشهود است و هر کس سعی دارد به همراه خانواده اش از شهر خارج شود. مدارس شهر ایلام نیز به علت عدم حضور دانش آموزان به حالت تعطیل در آمده است.»(3)

در باختران نیز عده ای از مردم شب گذشته را در زیر بارش باران در دامنه ارتفاعات و پارک ها به صبح رساندند و پس از آن به تدریج وارد شهر شدند. دانش آموزان نیز در گوشه و کنار برای رفتن به مدارس مشاهده می شدند. مسئولان مدارس در زمینه حضور و غیاب دانش آموزان از خود سلب مسئولیت کردند. آنچه در شهر باختران جلب توجه می نمود خلوت بودن نانوایی ها و پمپ بنزین ها بود.(4) در این حال اولین جلسه کمیته اسکان ستاد پشتیبانی

ص: 254

اجرایی مناطق بمباران شده در استانداری چهارمحال بختیاری به منظور ایجاد هماهنگی های لازم برای مهاجرت هموطنان تشکیل شد که احتمالاً با از سرگیری بمباران های ارتش عراق علیه مناطق مسکونی به این استان مهاجرت کنند.(1)

1 6

امروز مبادله آتش توپخانه در مناطق مختلف عملیاتی از جمله شرق بصره، فاو، میمک، مهران، قصرشیرین و نفت شهر ادامه داشت. هواپیماهای عراقی نیز صرفاً به گشت و شناسایی مشغول بودند.(2) از سوی دیگر، قرارگاه رمضان به نقل از نیروهای مبارز کرد عراق گزارش داد: «هواپیماهای رژیم بغداد روستای"کانی البدیر (الغدیر)" واقع در داخل عراق را هدف موشک های خود قرار دادند. بر اثر این حمله 11 تن شهید شدند که 4 تن آنها کودک می باشند و 23 تن نیز که بین آنها پیرمرد و پیرزن دیده می شود، شدیداً مجروح شده اند. همچنین بیش از ده ها خانه در این روستا ویران شد.»(3)

روزنامه ترجمان چاپ آنکارا نیز نوشت: «رژیم عراق 50 تن از اهالی کرکوک و روستاهای اطراف این منطقه را تیرباران کرده است. نیروهای بعثی برای مقابله با حرکت های مردمی و سرکوب مخالفین، اهالی روستاها و قصبات حومه کرکوک را مجبور به مهاجرت به دیگر نقاط عراق نموده و این مناطق را با خاک یکسان کرده اند. همچنین مأمورین عراقی در تاریخ 31 مرداد و 2 شهریور 314 تن از زنان اهل کرکوک را از کودکان و شوهرانشان جدا و به مناطق کردنشین شمال آن کشور تبعید کردند.»(4)

2 7

گروهی از نیروهای جندالله که برای گشت و جوله و اجرای کمین به روستای خشکدره از توابع دهستان دشت طال در شمال بانه رفته بودند، با چته های هیز اربابا از حزب دمکرات درگیر شدند. در این درگیری تلفاتی به افراد ضد انقلاب وارد شد. همچنین فرمانده نیروهای خودی، به شهادت رسید.(5)

عناصر کومه له هم در محور بیساران واقع در جنوب جاده سنندج - مریوان چهار تن از نیروهای خودی را که یک نفرشان مسلح و بقیه بی سلاح بودند، به اسارت گرفتند.(6)

3 8

کمبود اعتبارات مالی یکی از مشکلات نیروهای مسلح است که در جبهه ها تأثیر منفی دارد. فرماندهان یگان ها و واحدهای عمل کننده از مشکلات اقتصادی در فشارند. یگان حفاظت سپاه ششم سپاه پاسداران در نامه ای به رئیس ستاد مرکزی سپاه نوشت: «اعتبار ارسالی فعلی از اعتبارات ارسالی سال 63 کمتر است...به دلیل عدم نقد شدن فاکتورها به سبب کسری اعتبارات ناحیه، در حدود دو ماه است که اعتباری به واحد های این سپاه واگذار نشده است.»(7)

دفتر طرح و برنامه سپاه ششم نیز طی نامه ای به مرکز نوشت: «اعتبارات این ناحیه از اول سال

ص: 255

1366 به یک چهارم کل مواد تقلیل یافته است، به طوری که این ستاد را در اداره کار خود با مشکلات عدیده ای روبه رو ساخته و این مهم در جلسات حضوری و تماس های تلفنی و نامه نگاری های مکرر به برادران مرکز انتقال یافته است که تاکنون در جهت رفع آن هیچ اقدامی صورت نگرفته است.(1)

1 9

مسائل عمومی جنگ و جبهه ها و مسائل دیگری که یگان های رزم به دلیل فشارهای وارد بر آنان، با آن روبه رو هستند و همچنین مشکلات و ناهنجاری هایی که یگان ها یا رزمندگان به دلایل مختلف از جمله بی توجهی ها با آن مواجه شده اند در جلسه امروز فرمانده نیروی زمینی سپاه، فرماندهان قرارگاه های قدس، کربلا و نصرت و فرماندهان یگان های نیروی زمینی سپاه: لشکر8 نجف، لشکر14 امام حسین(ع)، لشکر17 علی ابن ابی طالب(ع)، تیپ18 الغدیر، لشکر19 فجر، لشکر31 عاشورا ، لشکر41 ثارالله و چندتن دیگر از مسئولان سپاه در قرارگاه شهید بروجردی بانه مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در ابتدای این جلسه علی شمخانی گفت: «امریکا برنامه هایی برای سرکوب انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی تدارک دیده و مرحله به مرحله به اجرا می گذارد و چنانچه مسئولین به موقع در این زمینه تصمیم نگیرند، برنامه هایش را به ما تحمیل می کند.» فرمانده نیروی زمینی سپاه با اشاره به کمبودها و مشکلات، تأکید کرد که باید در یگان های رزم، سیستم پشتیبانی جنگ و در کشور تحولی ایجاد بشود تا بتوان متناسب با آن نیازمندی های عملیات ها و جنگ را تأمین و آن را اداره کرد. وی از فرماندهان و مسئولان حاضر خواست تا با ایجاد تحول در خود و در یگان هایشان از حداقل امکانات و نیرو حداکثر استفاده را بکنند. وی با ذکر اینکه ما باید در ایجاد تحول پیشقدم شویم و از خودمان شروع کنیم، از حاضران خواست تا نظر و پیشنهادهای خود را در این باره ارائه کنند.

سپس فرمانده لشکر8 نجف (احمد کاظمی) با اشاره به برخی معضلات جنگ و سپاه گفت: برخلاف گذشته که پذیرش مأموریت ها براساس اعتقادات و تعهدات بود، به تدریج حالت رودربایستی بین فرمانده و فرمانبر به وجود آمده است و امکانات به طور صحیح تقسیم نمی شود. وی همچنین بر ضرورت اقدامات تنبیهی و تشویقی تأکید کرد. فرماندة لشکر41 ثارالله(ع) (قاسم سلیمانی) نیز از جمله مشکلات را برنامه ریزی سلیقه ای و عدم انسجام ذکر کرد و پیشنهاد کرد گروه تحقیق و بازرسی برای سرکشی به یگان ها تشکیل شود و تجربیات جمع بندی گردد. در ادامه فرماندة لشکر25 کربلا (مرتضی قربانی) تذکر مداوم و توجیه مناسب مأموریت های محوله را ضروری اعلام کرد و بر رسیدگی به مشکلات بسیجی ها تأکید نمود. فرمانده لشکر31 عاشورا (امین شریعتی) نیز یادآور شد که کسی باید برای اعزام نیرو تبلیغ کند که هم جبهه دیده باشد، هم اخلاق نیکو داشته باشد. همچنین فرمانده قرارگاه قدس برای حل معضل ناهماهنگی مناطق و یگان های رزم، پیشنهاد کرد که فرماندهان لشکر ها به فرماندهی سپاه مناطق منصوب شوند. فرمانده قرارگاه نصرت (علی هاشمی) نیز گله کرد که مسئول بسیج در تصادف اتومبیل

ص: 256

مجروح شد، رئیس مجلس، رئیس جمهور، همه برایش اطلاعیه دادند ؛ حاج احمدآقا به ملاقاتش رفت ولی هم زمان با آن آقای حسن شفیع زاده (فرمانده توپخانه نیروی زمینی سپاه) شهید شد، تکه تکه شد، ولی کسی نه اطلاعیه ای داد و نه چیزی.(1)

1 10

مسائل و مشکلات مناطق کردنشین کشور در جلسه امروز جانشین فرمانده کل سپاه با فرماندهان قرارگاه حمزة سیدالشهدا(ع) و فرماندهان یگان های این قرارگاه، بررسی شد.

در ابتدای جلسه فرمانده قرارگاه حمزه (هدایت الله لطفیان) به بیان مشکلات و کمبود ها پرداخت، از جمله گفت: «حدود 1600 پایگاه در دو استان (کردستان و آذربایجان غربی) وجود دارد که فرمانده تعدادی از پایگاه ها، سرباز است. از سوی دیگر، وقتی پرداخت حقوق سرباز عقب افتاد روی روحیه و شایستگی رزمی او اثر می گذارد، به خصوص وقتی بخواهد به مرخصی برود با 150 تومان حقوق[چگونه برود]...احتمال داده می شود که امسال حزب دمکرات نیروی بیش تری در منطقه نگه دارد، به خصوص اینکه ما در سال جاری ضعف های تاکتیکی داشته ایم. حدود 100 کیلومتر از مرز، از شمال سردشت تا سکران و تا مرز ترکیه باز است. صورت جلسه با ارتش داریم که قرار شد مرز را ببندد ولی این کار نشد... خروج نیروهای با تجربه و با سابقه از منطقه و آمدن نیروهای موقت موجب شده تا کیفیت نیروهای منطقه کاهش یابد. ضعف پشتیبانی مسئولین از نیروهای منطقه، از مشکلات دیگر است... حزب دمکرات از سربازان بومی منطقه که سربازی شان تمام می شود به دلیل درگیری ای که با افراد حزب داشته اند، از آنها پول می گیرد و با آنها تسویه حساب می کند... علی رغم اطلاعات قبلی، افراد کومه له در زمستان ها از منطقه خارج نمی شوند، بلکه زمستان ها را در خانه ها و جاهای دیگر می مانند.»

در ادامه جلسه غلامرضا جلالی (مسئول معاونت اطلاعات قرارگاه حمزه سیدالشهدا) گزارشی از عملیات ها و درگیری های منطقه ارائه کرد: «امکاناتی جمع آوری کرده بودیم تا در سه نقطه با دشمن درگیر شویم. با وجود مشکلاتی که داشتیم، موفقیت خوبی به دست آمد. گردان های اصلی ما در جریان عملیات های منظم ضربه خوردند، بازسازی هم نشدند. حزب دمکرات در 6 ماه گذشته از تاکتیک های جدیدی استفاده می کند از جمله: زدن به عقبه یگان در حین عملیات، یا حمله به ستون نیروهای عازم عملیات با دوشکا و خمپاره... از یک سال قبل بسیجی رزمی به کردستان نمی فرستند و اغلب سرباز می فرستند که کیفیت خوبی ندارند... .»(2)

فرمانده قرارگاه حمزه در ادامه جلسه گفت: «برنامه مان این بود که با بسیج ویژه ، نقاط ییلاقی را پر کنیم که در این صورت حزب دمکرات مجبور می شد در دسته های کوچک در منطقه حضور پیدا کند، ولی این طرح به علت تأمین نشدن بودجه و عدم پشتیبانی عملی نشد.» یکی از فرماندهان حاضر در جلسه مهم ترین مناطق درگیری قوای خودی با افراد حزب دمکرات را سقز ، بوکان، سردشت، جاده میرآباد و اشنویه ذکر کرد.

ص: 257

در ادامة جلسه یکی از مسئولان منطقه به تشریح حمله حزب دمکرات به پایگاه سپاه بوکان پرداخت: «دو هیز [تیپ] از حزب دمکرات با هم حرکت کرده و ساعت 12 شب وارد روستا شده و در مدرسه ای مقابل پایگاه و به فاصله 20 متری آن مستقر می شوند و حدود ساعت 2 بعد از نیمه شب به ستاد گردان در بوکان حمله می کنند. حمله در این ساعت بی سابقه بوده است. آنها با استفاده از اطلاعات دقیق و احتمالاً همکاری عناصر نفوذی داخل پایگاه کاملاً به آن نزدیک شده و از پشت خاکریز شروع به تیراندازی می کنند و دو جا را بیش تر از همه می زنند: مقر فرمانده گردان و محل نیروهای ضربت. دور تا دور پایگاه 10 سنگر وجود دارد. تا نیمه شب9 سنگر پر بوده، پس از آن 5 سنگر را خالی می کنند. از 4 سنگر نگهبانی که در زمان حمله پر بوده فقط دو سنگر به سمت مهاجمان تیراندازی می کنند. از افراد ضد انقلاب 40 تا 50 نفر به پایگاه حمله می کنند و حدود 100 نفر هم در معابر وصولی کمین و تأمین بوده اند. در مجموع 85 تن از نیروهای خودی داخل مقر بودند که تعدادی شهید و اسیر شدند. با آغاز درگیری بی سیم زدند که اگر به ما کمک نکنید همه مان را می گیرند و در ادامه تلاش می کردندکه وارد اطاق بی سیم شوند تا اسناد را به دست بیاورند، ما هم نیرو فرستادیم و از آنها خواستیم تا مقاومت کنند.»

در این جلسه از جمله علل موفقیت نیروهای ضد انقلاب در این حمله چنین برشمرده شد: 1 - ضعف اطلاعاتی خودی از دشمن. 2 - احتمال وجود عناصر نفوذی در پایگاه خودی. 3 - ضعف آرایش و حفاظت و ضعف اقدامات مهندسی که ضعف حفاظت را در پی داشته است. 4 - خالی بودن قسمت زیادی از منطقه استحفاظی بوکان. 5 - ضعف آتش. 6 - غافل گیر شدن نیروهای خودی.

در ادامه جلسه گفته شد که در سال گذشته 5 عملیات ویژه در منطقه اجرا شد که همة آنها موفق بود، ولی عملیات های گسترده غالباً ناموفق بوده، علت آن هم تعویض نیروهاست.

ناصر صفرزاده فرماندة سپاه سردشت نیز گزارشی از این منطقه ارائه داد: «پس از شبانه روزی کردن جادة بانه - سردشت درگیری های خوبی با نیروهای ضد انقلاب داشتیم که اکثر درگیری ها نزدیک پایگاه ژاندارمری بود. 15 روز قبل در روستای "احمد برو" درگیری داشتیم. آنجا جهاد سازندگی می خواست جاده بزند که ضد انقلاب حمله کرده، دو افسر عراقی هم آمده بودند. فیلم برداری هم می کردند. در این درگیری 11 شهید و 7 اسیر داشتیم. هفته گذشته افراد ضد انقلاب ابتدا با حمله به 6 پایگاه، این پایگاه ها را درگیر کردند و سپس با دوشکا و تیربار به پایگاه زیوه حمله و آنجا را تصرف کردند که فیلم آن را تلویزیون عراق نشان داد. ضعف استحکامات و سنگرهای پایگاه از عمده ترین عوامل سقوط آن بود.

یکی دیگر از فرماندهان قرارگاه حمزه نیز با تأکید بر اینکه مشکلات اصلی ناشی از کمبود نیروهای با تجربه و با کیفیت است، اضافه می کند که بسیجی بومی با ارزیابی و پیش بینی آینده خودش تصمیم به همکاری با ما می گیرد وقتی ما از نظر حقوقی و فرهنگی نتوانیم حال و آینده اش را تضمین کنیم، خودش را به خطر نمی اندازد. نیروی وظیفه و بسیجی که می آید دو

ص: 258

سال یا سه ماه خدمت می کند و می رود ولی افراد بومی آینده شان را در خطر می بینند.»

در ادامه جلسه فرمانده قرارگاه حمزه بر ضرورت همکاری بیش تر ارتش و ژاندارمری با سپاه برای تأمین منطقه و مقابله با ضدانقلاب و بستن مرزها و استقرار در خطوط پدافندی تأکید کرد.

پس از گزارش مسئولان قرارگاه حمزه از اوضاع مناطق کردنشین، جانشین فرمانده کل سپاه (علی شمخانی) چنین گفت: «تا به حال کومه له و دمکرات از عراق جیره و مواجب می گرفتند ولی مأموریت نمی گرفتند. الان گروه های منافقین، کومه له و دمکرات در گرفتن مأموریت از عراق مسابقه می گذارند... از همین حالا برادران باید خود را برای زمستان آماده کنند... عراق 400 هزار نفر از نیروهای آموزشی، شهربانی و پلیس خود را جمع کرده و به جبهه ها فرستاده است. عراق قبلاً از سلیمانیه تا بغداد 16 پاسگاه بازرسی داشت ولی الان به یک پاسگاه تقلیل یافته است. باید در جوّ حاکم بر مملکت تحولی ایجاد کرد. ستاد پشتیبانی جنگ سالی 70 روز توان پشتیبانی داشت ولی الان 15 روز هم نمی تواند. باید در ستاد و پشتیبانی و در یگان و پایگاه تحول ایجاد کرد. ما زمانی به یک یگان 15 گردان می دادیم، تویوتا می دادیم ولی الان این خبرها نیست. باید از حداقل نیرو و امکانات حداکثر استفاده را بکنیم؛ یعنی همپای تحول در مملکت باید در ستاد و یگان رزم هم تحول ایجاد شود. قطعاً طبق برنامه ای که امریکا دارد، محدودیت های زیادی برای ما ایجاد خواهد کرد. امروز بخشنامه کردیم و میزان آرد و برنج و گوشت برای یگان های آفندی را به 75% و برای پشت جبهه را به 50% کاهش دادیم. امروز این خطر بزرگی است که با وجود اینکه خطر بیخ گوش ماست، جوّ غالب چنین باشد که هیچ خبری نیست و صلح نزدیک است. این آرامش کاذبی است که مردم و از جمله مسئولین را گرفته است… احساس خطر بزرگ تری مثل امریکا برای مردم ما می تواند هشداری باشد که مردم به صحنه بیایند.»(1)

1 11

در منطقه خلیج فارس پنج هواپیمای نظامی امریکا از نوع اف - 16 با نقض حریم هوایی جمهوری اسلامی ایران، در آسمان شهرستان چابهار دست به یک مانور هوایی زدند. دو فروند از این هواپیماها در ارتفاع پایین و بقیه در ارتفاع بالا پرواز می کردند.(2) خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از شاهدان عینی گزارش داد: «این هواپیماها که از نوع جنگی و به رنگ سیاه تیره بودند، در ساعت 13:20 ناگهان در آسمان بندر شهید بهشتی چابهار ظاهر شدند. این هواپیماها پس از آنکه دو فروند از آنها یک مانور هوایی روی بندر و کشتی های تجاری مستقر در آن انجام دادند، بدون مواجه شدن با عکس العمل واحدهای نظامی مستقر در این بندر، از منطقه دور شدند.»(3)

اربابی نماینده مردم چابهار در مجلس شورای اسلامی که خود شاهد پرواز هواپیماهای نظامی امریکایی برفراز این شهر بود، در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: «دو فروند از هواپیماهای فوق الذکر در ارتفاع بسیار پایین بر روی تأسیسات بندری و کشتی های مستقر در منطقه پرواز کردند، به طوری که آرم هواپیماها کاملاً مشخص بود و یک دستگاه کامیون در حال

ص: 259

حرکت بر اثر دستپاچگی راننده واژگون شد و آتش گرفت که با کمک آتش نشانی اداره بندر چابهار از آتش سوزی آن جلوگیری شد.» وی افزود: «هواپیماهای متجاوز امریکایی به حدی پایین بودند که چنانکه با تیرکمان نیز به سوی آنان شلیک می شد مورد اصابت قرار می گرفتند که متأسفانه هیچ گونه عکس العملی از سوی واحدهای نظامی و انتظامی مذکور صورت نگرفت.»(1)

با توجه به افزایش اقدامات تجاوزکارانه امریکا در منطقه، استاندار بوشهر در جلسه اداری این استان گفت: «شیطان بزرگ مانند دیوانه ای شده است که هر آن ممکن است سنگی بیندازد و زحمت ما را زیاد کند. باید طرح هایی در استان به مرحله اجرا درآید که نیاز آنها بیش تر احساس می شود. باید تلاش این باشد که در زیر بمباران بمانیم و کار کنیم. ما بمباران شهرهای ایلام، اهواز و ده ها شهر بمباران شده دیگر را تجربه کرده ایم، لذا دستگاه های اجرایی بایستی آمادگی لازم را به دست آورند و چنانچه این مهم مهیا نشود، در شرایط دشوار اذیت خواهیم شد.» استاندار بوشهر تأکید کرد: «روند پناهگاه سازی باید سریع تر به پیش رود و مردم توجیه شوند که در خانه های خود پناهگاه بسازند.»(2)

نیروهای امریکایی امروز علاوه بر تجاوز به حریم هوایی جمهوری اسلامی، یک کشتی تجاری ایران را در سواحل دریای عمان تحت تعقیب قرار دادند. هواپیماهای امریکا با تعقیب کشتی تجاری "ایران - قدر"، از کاپیتان آن خواستند تا نوع محموله و مقصد کشتی را اعلام کند. کاپیتان هندی کشتی گفت: «هواپیماهای امریکایی بیش از ده بار کشتی را دور زدند و از طریق بی سیم با من تماس گرفتند.» کشتی ایران - قدر که حامل ذرت است، از آرژانتین به سوی چابهار در حرکت بود و اکنون در بندر لنگر انداخته است.(3)

1 12

قدرت های بزرگ غرب در قبال بحران خلیج فارس ضمن همراهی با امریکا، به شیوه ای متفاوت عمل می کنند. منابع نزدیک به وزارت دفاع امریکا امروز اعلام کردند چندین واحد گشت حفاظت ساحلی امریکا که با هواپیما و هلی کوپتر حمایت می شدند جهت اجرای مأموریت های مراقبتی به خلیج فارس اعزام شدند. (4) در همین حال روزنامه ایندیپندنت چاپ لندن به نقل از "آندره ژیرو" وزیر دفاع فرانسه نوشت: «دولت فرانسه در نظر دارد در اولین اقدام جهت عادی سازی روابط با ایران، ناو هواپیمابر "کلمانسو" را از منطقه خارج کند. این ناو هواپیمابر در اوج بحران سیاسی ایران و فرانسه به منطقه اعزام شده بود و از پشتیبانی لازم برخوردار نبود اما هم اکنون حضور آن نه تنها بی فایده خواهد بود بلکه ریسک زیادی به همراه خواهد داشت و با توجه به کاهش تشنج های موجود میان ایران و فرانسه، مراجعت آن احتمالاً بررسی خواهد شد.»(5)

ژاپن نیز برای جلوگیری از افزایش تشنج در خلیج فارس سعی دارد ضمن جلب رضایت امریکا، با مذاکره و تهدید اقتصادی علیه ایران و عراق، امکان صدور نفت از این منطقه را تأمین کند. سخنگوی وزارت حمل و نقل ژاپن اعلام کرد: «تضمین هایی از طرف دولت ایران دریافت

ص: 260

کرده که هیچ گونه حمله ای علیه کشتی های ژاپنی صورت نخواهد گرفت.»(1) ژاپن روزانه حدود سیصدهزار بشکه نفت از ایران که کل ظرفیت صادرات نفت آن روزانه بین 4/1 تا 7/1 میلیون بشکه است خریداری می کند.(2)

1 13

کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس موقعیت نظامی و امنیتی سواحل خود را تقویت می کنند. کشور کویت تعداد زیادی سلاح های سنگین و سبک در دو جزیره فیلکه و کوبر مستقر کرده و بیشتر اوقات روز ناوچه هایی بین این دو جزیره رفت و آمد می کنند. کویت همچنین در بندر الاحمدی سکوهای جدید موشکی مستقر کرده است که بعضی از شب ها بدون هدف با سلاح پدافند هوایی به اطراف بندر تیراندازی می کنند. قطر نیز با اعزام نیروهای جدید و اسلحه و مهمات به جزیره "هالول" این جزیره را تقویت کرده است. گزارش منطقه دوم دریایی سپاه در این باره حاکی است: «در اوایل ماه جاری تعداد قابل توجهی توپ و تانک و مهمات مربوطه در اسکله نظامی "دوحه" بارگیری و به طرف جزیره "هالول" حمل و تعداد 130 الی 150 نفر پرسنل دریایی قطر نیز به سمت جزیره موصوف حرکت کرده اند. گفته شده که از اوایل سال جاری تاکنون دولت قطر توجه بیش تری به این جزیره دارد. به علاوه دولت قطر دو پرسنل گردان مرزی خود را که ایرانی بودند به علت طرفداری از جمهوری اسلامی ایران از خدمت معاف و به زودی از این کشور اخراج خواهد کرد. بحرین نیز از حدود دو ماه قبل تاکنون مبادرت به تهیه سلاح و مهمات زیادی نموده است.»(3)

2 14

با وجود حضور نظامی گسترده امریکا در خلیج فارس و اعتقاد بر اینکه امریکا محرک اصلی جنگ تحمیلی است، فرماند هان سپاه، جبهه جنگ با رژیم عراق را در اولویت اول می دانند. محسن رفیق دوست با بیان اینکه تحرکات خلیج فارس نمی تواند مسئله جنگ را برای ما در درجه دوم قرار دهد، گفت: «در حالی که امریکا ما را زیر فشار گذاشته و با فشارهایی که در خلیج فارس به ما وارد می کند و یا امکانات در اختیار عراق قرار می دهد همه به خاطر نجات صدام است، این را درک کردیم و با دقت همه مسائل خلیج فارس را زیر نظر داریم و مسئله جنگ را به عنوان مسئله اصلی در نظر داریم و اگر این کار را نکنیم دشمن به هدف خودش رسیده است.»(4)

علی شمخانی نیز هدف از لشکرکشی امریکا به منطقه را وادار کردن ایران به تبعیت از امریکا یا سرکوب آن عنوان نمود و با اشاره به چگونگی حضور ابتدایی امریکا در خلیج فارس و مخالفت خوانی هایی که در داخل امریکا می شد، گفت: «ریگان با سیاستی که اجرا کرد این مخالفت خوانی ها تمام شد. همین طور مخالفت کشورهایی چون انگلستان و فرانسه پایان یافت و با سیاست ریگان موافق شدند. مسئولین در زمینه مقابله صحیح با این حضور از خود سهل انگاری نشان می دهند. امریکا برنامه هایی را برای سرکوب انقلاب اسلامی تدارک دیده و چنانچه مسئولین

ص: 261

به موقع در این زمینه تصمیم نگیرند، امام موضع گیری نموده و حرکت امریکا چنین تصمیمی را بر ما تحمیل خواهد کرد. البته این بدترین شکل تصمیم گیری در جنگ است.»(1)

1 15

توان تسلیحاتی طرفین هر جنگی از عوامل مهم و مؤثر در وضعیت توازن آن جنگ است. کشورهای غربی درحالی که سخاوتمندانه برای خریدهای تسلیحاتی عراق زمینه مناسب فراهم می کنند، در مقابل، رفتار سختگیرانه و خصومت آمیزی با خرید های نظامی ایران دارند. اوج این اقدامات تلاش برای تصویب قطعنامه تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت و بستن بنادر ایران در جهت جلوگیری از فروش نفت خواهد بود. اینکه این تلاش ها چقدر در استراتژی نظامی و سیاست های ایران مؤثر خواهد بود، موضوعی است که رسانه ها و صاحب نظران به بررسی آن پرداخته اند. فشارهای غرب و احتمال تحریم ایران از عواملی است که باعث شده است مسئولان جنگ به تولید تسلیحات در داخل کشور توجه بیش تری بکنند.

هفته نامه آبزرور چاپ لندن درباره دستاوردهای این سیاست نوشته است: «ایرانیان تاکنون توانسته اند چندین نوع از انواع موشک های زمین به زمین را تولید کنند. یک نوع از این موشک ها شبیه به موشک های "فراگ" چینی است که 40 مایل برد دارد و ایران تاکنون با آن بارها بصره را هدف قرار داده است. نوع دیگر موشک هایی که در ایران ساخته می شود شبیه به موشک های اسکاد - بی است که شوروی در ارتش خود از آن استفاده می نماید و 300 کیلومتر (180 مایل) بُرد دارد. علاوه بر این ایرانیان دارای موشک های مختلف زمین به دریا و زمین به هوا بوده و دانش لازم برای استفاده از آنها را در اختیار دارند.»(2)

همچنین "گلدبرگ" عضو برجسته مرکز مطالعات استراتژیک در واشنگتن در گفت وگو با رادیو امریکا تحریم تسلیحاتی ایران را بی اثر دانست و گفت: «ایران تسلیحات مورد نیاز خود را از منابعی مختلف از جمله ویتنام، چین و برخی از کشورهای اروپایی و امریکای لاتین خریداری می کند. تحریم فروش تسلیحات علیه ایران مؤثر واقع نخواهد شد. تنها یک راه وجود دارد و آن این است که بنادر ایرانی بسته شوند. وی گفت: وقتی سخن از بستن بنادر ایران به میان می آید منظور آن نیست که در چنین شرایطی ایران قادر به دریافت تسلیحات نخواهد بود بلکه منظور آن است که ایران از بنادر خود برای صدور نفت استفاده می کند و در صورت مسدود شدن بنادر، نفت خود را به قیمت نازل به فروش می رساند تا بتواند با تأمین ارز خارجی بهای جنگ با عراق را بپردازد. دولت امریکا تا چندی پیش به این واقعیت پی نبرده بود که با خودداری از خرید نفت از ایران تا چه اندازه می تواند به آن کشور فشار وارد آورد.»(3)

2 16

اجلاس فوق العاده آتی سران عرب و اجلاس سالانه شورای همکاری خلیج فارس به دلیل بروز تحولات جدید در جنگ ایران و عراق به تعویق افتاد.(4)

ص: 262

اجلاس سران عرب آبان ماه و اجلاس شورای همکاری در آذر ماه برگزار می شود. خبرگزاری فرانسه به نقل از منابع دیپلماتیک در پایتخت اردن گزارش داد: «کشورهای عرب در اجلاس فوق العاده سران عرب که 17 آبان ماه در امان برگزار خواهد شد قطع روابط با ایران را در سر نمی پرورانند؛ زیرا قطع روابط راه حل جنگ خلیج فارس نیست. هدف از این اجلاس که بسیار حساس نیز تلقی گردیده، دست یابی به یک موضع عربی واحد در مقابل جنگ ایران و عراق است. یک موضع افراطی نمی تواند اتفاق نظر اعراب را در پی داشته باشد.» این منابع افزودند: «پیشنهادهایی که مورد توجه اجلاس قرار گیرد به طور هماهنگ با تلاش های جامعه بین المللی جهت اجرای قطعنامه598 شورای امنیت دنبال خواهد شد در غیر این صورت ابتکارهای عربی خاصی انجام خواهد پذیرفت. بدین ترتیب کشورهای عربی که ایران و عراق آنها را (باور کردنی) می پندارند مأمور انجام یک گفت و شنود عاقلانه با ایران خواهند شد. این کشورها سلطان نشین عمان و الجزایر هستند که ضمن برخورداری از روابط حسنه با عراق، موفق به حفظ مناسبات عادی با ایران نیز شده اند.(1)

1 17

اعضای کمیته سهمیه بندی اوپک در ریاض راه های وادار کردن اعضای اوپک به رعایت سهمیه های تولیدی و مقدمات گردهمایی آتی اعضای اوپک در وین را - که به توزیع مجدد سهیمه ها اختصاص خواهد داشت - بررسی کردند. خبرگزاری فرانسه از ریاض گزارش داد: «عربستان چندین سال است که نقش یک تولیدکننده دارای نرمش را بازی کرده و برای جبران اضافه تولید بعضی از کشورهای عضو اوپک، تولید خود را کاهش داده است. این کشور تولید روزانه خود را از 10میلیون بشکه در سال 1980 به 2/2 میلیون بشکه در سال 1985 کاهش داد. اما از این پس عربستان از داشتن نقش تنظیم کننده در میان اعضای اوپک خودداری خواهد کرد. نشریه سعودی الشرق الاوسط به نقل از منابع رسمی سعودی نوشته است: عربستان از این پس خود را مجبور به فداکاری نمی بیند و تنها همانند 12 عضو دیگر اوپک مسئول رعایت سهیمه خود است. این نشریه همچنین خاطرنشان کرده که به دلیل اوضاع بازار نفت جهانی، کشورهایی که بیش از سهمیه خود نفت تولید می کنند، به ویژه ایران که روزی چهارصد هزار بشکه اضافه تولید دارد، باید تصمیمات اوپک را رعایت کنند. به نوشتة این نشریه، عربستان دیگر نزد کشورهای خلیج فارس برای اتخاذ چنین تصمیمی دخالت نمی کند. کمیته سهمیه بندی اوپک علاوه بر عربستان از کویت، قطر، امارات عربی متحده، ایران و عراق دیدار خواهد کرد.»(2)

2 18

امریکا حمایت خود را از هرگونه اقدام برای تحریم نفت ایران اعلام کرد. "جان دونیگتون" وزیر انرژی امریکا در کویت گفت: «بستن تنگه هرمز برای ایران و هر کشور دیگری مشکل

ص: 263

است. تمامی کشورهای جهان به ویژه آنها که واردات نفت شان به منطقه خلیج]فارس[ بستگی دارد، با بسته شدن تنگه هرمز به طور جدی آسیب خواهند دید.» وی افزود که با توجه به همکاری بین المللی برای باز نگه داشتن و تضمین امنیت و آزادی کشتی رانی در خلیج فارس فکر نمی کند که تنگه هرمز بسته شود.(1)

وزیر انرژی امریکا به امیر کویت نیز اطمینان داده است که امریکا خود را به باز نگه داشتن خطوط بین المللی کشتی رانی در خلیج فارس ملزم می داند و عمیقاً در مورد دوستانش متعهد است.(2)

هم زمان با حضور نیروی دریایی امریکا در خلیج فارس مقدار نفت خریداری شده از ایران به صورت رقم عمده ای از واردات نفتی امریکا در آمد. "فرد اکسل گارد" کارشناس امور خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی واشنگتن در مصاحبه با رادیو امریکا گفت: «بازار بین المللی نفت با عرضه بیش از حد روبه رو شده است. این موضوع همراه با نقل و انتقالات متعددی که دلال های نفتی و مؤسسات گوناگون انجام می دهند، عامل جلب مشتری برای خرید نفت ارزان تر ایران شده است. منافع بازرگانی امریکا ایجاب می کرد نفت ارزان تری خریداری کند که از جانب ایران در بازارهای جهانی عرضه شده بود.» وی به اختلاف نظری که در این باره بین وزارت بازرگانی و وزارت دفاع امریکا پیش آمد اشاره کرد و گفت: «با وجود اعتراض وزارت دفاع به معاملات نفتی با ایران، برای وزارت بازرگانی منافع حاصله از نفت ارزان قیمت ایران آنچنان جذاب بود که این اعتراضات نادیده گرفته شود.»(3)

فرد اکسل گارد ادعا کرد: «حضور نظامی امریکا در خلیج فارس کمک مستقیمی به ایران بوده که با حفاظت از نفتکش ها، عبور صحیح و سالم کشتی های حامل نفت ایران را تضمین کند. این موضوع حاصل حفاظتی بوده که ما برای نفتکش ها و عبور آزاد کشتی رانی در خلیج فارس تأمین کرده ایم(4) به نظر بسیاری از کارشناسان صادرات نفتی، کشوری که در این میان صادرات نفتی اش حفاظت شد، ایران بود. کاهش حملات عراقی ها به کشتی های حامل نفت ایران طی چند ماه گذشته به خصوص پس از حمله عراق به استارک سبب شد که ایران طی سه چهار ماه گذشته بیش از سال گذشته نفت از خلیج فارس صادر کند و میلیاردها دلار عایدی نفتی ببرد و ارز تأمین کند که در غیر این صورت یعنی در صورت عدم حضور نظامی امریکا در خلیج فارس عاید ایران نمی شد.»

ص: 264

به نظر فرد اکسل گارد با اینکه حضور نظامی امریکا در خلیج فارس ظاهراً نشانه مخالفت با ایران در خلیج فارس است، در حقیقت منافع حاصله ایران از این تحولات گویای واقعیت اقتصادی به دور از شعارهای سیاسی است. وی افزود: معاملات اقتصادی بین ایران و امریکا وضعی متفاوت از برخوردهای سیاسی دارد و به احتمال زیاد به رغم اعتراضات کنگره امریکا همچنان ادامه پیدا خواهد کرد.(1)

1 19

با وجود افزایش تنش در روابط سیاسی ایران و انگلستان، ماه گذشته روابط بازرگانی دو کشور از رونق خوبی برخوردار بود. رادیو بی.بی.سی به نقل از منابع انگلیسی گفت: «ارزش صادرات بریتانیا به ایران طی چهار ماه گذشته سال جاری بالغ بر 123 میلیون لیره استرلینگ بوده است که نسبت به چهار ماه قبل از آن 43 درصد افزایش یافته است. متقابلاً میزان واردات بریتانیا از ایران، ظرف همین مدت از 46 به 67 میلیون لیره استرلینگ افزایش یافته است. "ویلیام ریو" یکی از مفسرین بخش شرقی بی.بی.سی در این باره گفت: در سال جاری صادرات عمده بریتانیا به ایران متشکل از انواع ماشین آلات و وسایل حمل و نقل بوده است و پس از آن به ترتیب اهمیت مواد شیمیایی، اغذیة و دام و احشام به ایران صادر شده است. در مقابل نزدیک به 70 درصد از واردات بریتانیا از ایران نفت خام و فرآورده های نفتی بوده است و منسوجات، میوه و سبزی بخش دیگری از صادرات ایران به بریتانیا را تشکیل داده است.

سخنگوی وزارت بازرگانی انگلیس نیز دراین باره گفت: این کشور فروش بعضی اجناس به خصوص تسلیحات را که بتواند به افزایش و ادامه جنگ خلیج فارس کمک کند، به هر دو کشور ایران و عراق تحریم کرده است. همچنین سخنگوی وزارت خارجه بریتانیا که در مورد آمار جدید بازرگانی اظهار نظر می کرد، گفت: «به رغم اختلافات دیپلماتیک ایران و بریتانیا، روابط بازرگانی دو کشور همانند گذشته ادامه دارد.» رادیو بی.بی.سی در ادامه گزارش خود گفت: «اما بریتانیا تنها کشور غربی نیست که در سال جاری شاهد افزایش مبادلات بازرگانی خود با ایران می باشد، بلکه هفته گذشته اعلام شد که صادرات ایران به امریکا نیز رونق قابل توجهی گرفته است. بنابر آمار بازرگانی ایالات متحده امریکا، ایران در ماه جولای گذشته دومین و بزرگ ترین تأمین کننده نفت آن کشور بوده است.»(2)

2 20

مسائل جنگ، بحران خلیج فارس و مواضع ایران در قبال پایان جنگ، از موضوعات قابل توجه رسانه های دنیا است. شهرام چوبین در مصاحبه با رادیو بی.بی.سی حمله موشکی ایران به بغداد را صرفاً به لحاظ روانی مهم دانست و درباره علل توجه مجامع بین المللی به جنگ در چند ماه اخیر گفت: «من فکر می کنم مهم ترین مسئله، مسئله داخلی امریکا بود که سعی می کرد

ص: 265

دوباره سیاست مناسب خود را در خاورمیانه پیدا کرده و موقعیت خودش را بهتر کند. موقعیتی که به دلیل فروش اسلحه به ایران و تا اندازه ای به علت حضور گسترده شوروی در خلیج فارس بدتر شده بود.» چوبین درباره میزان انعطاف پذیری جمهوری اسلامی در قبال قطعنامه598 گفت: «من فکر می کنم که ایران در واقع قبول کرده که نمی تواند این جنگ را ببرد. با وجود آن هدف ها و اصول اولیه خود را مبنی بر اینکه رژیم عراق عوض بشود، دارد و اکنون کاملاً به دنبال راهی است که بتواند جنگ را تمام کند. راهی که اولاً باید سازمان ملل قبول کند که ایران حق دارد، ثانیاً یک اندازه از هدف هایش را به آن بدهد و فکر نمی کنم که حتی فشار هر دو ابرقدرت یا سازمان ملل باعث بشود که ایران کنار بیاید. اگر در ایران خودشان تصمیم بگیرند که می خواهند جنگ را تمام کنند و به قسمتی از خواسته هایشان برسند، کم کم جنگ را تمام می کنند.»(1) با این حال ایران احساس می کند که به وسیله جامعه بین المللی و عراق تحت فشار قراردارد و این امر ایران را برای انجام مذاکره انعطاف پذیر نمی سازد، بلکه آن کشور را در اجرای یک حمله جدید مصمم می کند.(2)

مردم ایران هنوز از جنگ خسته نشده اند و این موضوع اخیراً در یک نظرسنجی عجیب به اثبات رسید. خبرنگار روزنامه ایتالیایی"کوریره دلاسرا" در گزارشی از تهران نوشت: «در این نظر سنجی که نتیجه اش قابل تردید نیست از ماهواره، دستگاه های الکترونیک یا مکالمه تلفنی با مصاحبه شونده، استفاده نشد، بلکه قدیمی ترین روش بیان عقیده به کار گرفته شد. در شب سالگرد جنگ از مردم ایران دعوت شد که در صورت موافقت با ادامه جنگ پنجره ها را باز کرده و شعار الله اکبر سر دهند. طنین فریادها در سکوت ساعت 21 (9 شب) که در سراسر این شهر عظیم پراکنده بود، هیچ تردیدی باقی نگذاشت. در تهران تقریباً همه پنجره ها باز بود، از آپارتمان های مرفه در شمال تهران گرفته تا اهالی محلات جنوب شهر که نیروی محرکه انقلاب هستند.»

این روزنامه سپس با اشاره به اعزام 25هزار نفری نیروهای داوطلب از تهران نوشت: «درصف رزمندگان جوانانی از تمامی اقشار دیده می شوندکه برای شهادت لباس سفید بر تن دارند. شعارهای آنان مفهوم نیست، اما در آنها کلمات صدام، امریکا، خمینی و پیروزی قابل تشخیص هستند.»(3) به نوشته این روزنامه: «ملت ایران به هر طبقه اجتماعی که تعلق داشته باشند در مورد لزوم ادامه جنگ تا تحقق پیروزی با هم هم نظرند.»(4) این روزنامه به نقل از محسن رضایی درباره تهیة تجهیزات لازم برای ادامة جنگ نوشت: «از آغاز جنگ ما از عراقی ها اسلحه به غنیمت می گرفتیم حال نیز می توانیم از 20 تا 30 فروند ناو جنگی امریکایی علیه خودشان استفاده کنیم.»(5)

1 21

یک هواپیمای افغانی در ساعت 18 امروز از بین میله های 56 و 66 مرزی تا عمق 1000 متری فضای جمهوری اسلامی ایران تجاوز کرد که پس از اجرای به موقع آتش پدافند، به داخل خاک افغانستان متواری گردید.(6) نیروهای ژاندارمری نیز با تعدادی از اشرار و میلیشیاهای

ص: 266

افغانی که قصد تجاوز و اجرای عملیات ایذایی در نوار مرزی را داشتند به مدت یک ساعت درگیر شدند، که در این درگیری یک سرباز پاسگاه مجروح شد.(1)

در منطقه زابل نیز نیروهای دولتی افغانستان به داخل خاک ایران خمپاره اندازی کردند که پاسگاه ژاندارمری به آن پاسخ داد.(2)

علاوه بر آن، پاسگاه ژاندارمری "اسکان" از توابع سراوان هدف حمله اشرار مسلح قرار گرفت. تعداد سی چهل نفر از اشرار مسلح از سه طرف پاسگاه فوق را محاصره کردند و با آر.پی.جی.7، کلاشینکف و سیمینف به آن حمله کردند. در این درگیری دو سرباز ژاندامری شهید و دو تن مجروح شدند.(3)

1 22

مسئولان اقتصادی ایران بر کنترل بیش تر دولت بر مؤسسات و قیمت کالاها و خدمات تأکید دارند. معاون وزارت امور اقتصادی و دارایی امروز در سخنرانی افتتاحیه سمینار مسئولان و مدیران کل امور اقتصادی و دارایی استان های کشور ضمن تأکید بر ضرورت نظارت بر مؤسسات مختلف و تداوم آن، گفت: «نیروهای مخرب اقتصادی جدا از نظام کلی اقتصاد جامعه به فعالیت های پولی و مالی مبادرت می ورزند و اکثراً از تأدیه حقوق بیت المال خودداری می کنند. فعالیت های پولی و مالی بعضی از صندوق های قرض الحسنه و بنیادهایی که تحت پوشش فعالیت عام المنفعه و خیریه کار می کنند نقش مخربی در اقتصاد کشور دارند.» وی تلاش هایی را که برای نظارت و کنترل این فعالیت ها صورت گرفته، گام های نخستین دانست و بر استمرار آن تأکید کرد.

در جلسه بعد از ظهر این سمینار محمدجواد ایروانی، وزیر امور اقتصاد و دارایی، در سخنانی وضعیت وصول مالیات ها طی نیمه اول سال جاری را مناسب ارزیابی کرد و گفت: «علی رغم کاهش مالیات های غیرمستقیم در شش ماهه اول سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته، در کل وصولی مالیات ها با رشدی برابر 5/5 درصد به ثبت رسیده است.» وی همچنین گفت: « در آینده با کتمان کنندگان درآمد به خصوص درآمدهای بالا با قاطعیت و شدت بیش تری برخورد خواهد شد و مسئله بنیاد نبوت به همین جا ختم نشده و در زمینه استرداد اموال عمومی که به طریقی چپاول شده است، استمرار خواهد داشت.»(4)

2 23

قیمت کالاها و خدمات از جمله دغدغه های دولت است که در موقعیت کنونی دولت تلاش دارد با کنترل آن، نیاز خانواده ها را به شیوه ای متعادل برطرف نماید. مرکز آمار ایران در گزارشی به طور کلی هزینه خانواده ها را به دو دسته خوراکی و غیرخوراکی تقسیم کرده و میزان هزینه اختصاصی خانواده های ایرانی به هر دسته را در جدولی به شرح زیر آورده است:

ص: 267

تصویر

فهرست کالاهایی که دولت برای کنترل قیمت آنها تلاش می کند شامل اکثر اقلام فوق است و حیطة اعلام شده کنترل حدود 90% از کل هزینه های خوراکی را در بر می گیرد که نشان دهندة توجه مسئولان به این موضوع است و اگر اجرای برنامه های دولت در جهت تثبیت یا کاهش قیمت خوراکی ها به نتیجة مطلوب برسد، اثر آن به لحاظ حیطه شمول، کاملاً منطقی خواهد بود.

مرکز آمار ایران هزینه های غیرخوراکی خانوارها را که جمعاً 61% از کل هزینة خانوار را تشکیل می دهد، به شرح زیر اعلام کرده است:

ص: 268

روزنامه رسالت بعد از نقل گزارش فوق در توضیحی نوشت: «برخلاف دقت و جامعیّتی که در برخورد با فهرست کالاهای خوراکی توسط دولت انجام شده است، در مورد کالاهای غیرخوراکی و خدمات، بی توجهی شده است. اقلام اعلام شده در فهرست 22 قلم کالای اساسی جز در مورد مال الاجاره که شاید بتواند بر هزینة مسکن تأثیر داشته باشد در مورد سایر اقلام به فرض تحقق کامل امر کنترل، که فرضی نادرست است، حتی5% از هزینه های غیرخوراکی را نیز شامل نخواهد شد و در عین حال منطق اولویت و اهمیت نیز در انتخاب اقلام رعایت نگردیده است.»(1)

ص: 269

ص: 270

در این حال به دلیل احتمال حمله گسترده عراق به مناطق مسکونی، خروج مردم از برخی از شهرهای غربی کشور همچنان ادامه دارد. خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی از خرم آباد گزارش داد:«تعدادی از مردم خرم آباد این شهر را ترک کرده اند، دیگر ساکنان این شهر نیز در تردید و دو دلی به اقامت و یا ترک شهر، بدون پیش بینی وضعیت آینده قرار دارند. پس از اعلام خبر حمله موشکی ایران به بغداد، چندبار سلاح های ضد هوایی مستقر در این شهر اقدام به شلیک گلوله کرده و چندین بار وضعیت قرمز اعلام شده است. با این حال هیچ یک از مقام های مسئول استان لرستان در قبال اقدام مردم و ترک شهر خرم آباد موضعی نگرفته اند.»(1)

1 2

نمایندة عراق در سازمان ملل امروز نیز در نامه ای به دبیرکل این سازمان ادعا کرد نیروهای ایران در روز 6 اکتبر 1987 (روز گذشته) مناطق مسکونی الحراره (بصره)، خانقین، بدره، و قلعه دیزه را بمباران کردند که بر اثر آن 8 تن کشته و 4 تن مجروح شدند و چند خانه از بین رفت.(2)

2 3

فعالیت عناصر پیاده و آتش توپخانه عراق در شرق بصره، در چند روز گذشته افزایش یافته است و در منطقه نهر عنبر آتش توپخانه دشمن شدت بیش تری داشته است.(3) اقدامات دشمن در شرق بصره برای سنگرسازی، دیده بانی، تجمع، حفرکانال و جابه جایی تجهیزات زرهی و اجرای تیر مستقیم تانک روی مواضع خودی بود و حجم آتش دشمن در سمت نخلستان در برخی روزها نیمه سنگین گزارش شده است.(4)

3 4

هزاران تن از رزمندگان نواحی و پایگاه های سپاه یکم ثارالله امروز در چارچوب دومین مرحله اعزام "حماسه سازان عاشورا" از شهر های مختلف استان تهران و مرکزی عازم جبهه های نبرد شدند. نیروهای اعزامی از شهرهای اراک، قم، کرج، تهران، دماوند، فیروزکوه، شهرری، ورامین، شمیرانات و اسلام شهر هستند که شامل پاسداران، داوطلبان بسیجی و نیروهای وظیفه می باشند و به لشکرهای27 محمد رسول الله(ص)، 10 سیدالشهدا(ع)، 17 علی ابن ابی طالب(ع)، 6 ویژه پاسداران و تیپ های دیگر سپاه یکم ثارالله خواهند پیوست. همچنین امروز شهرهای خرم آباد، پل دختر، بابل، آشتیان، اصفهان، چالوس، همدان و گنبد شاهد اعزام نیروهای رزمی و تخصصی به جبهه ها بودند.(5)

ص: 272

1 5

محسن رضایی فرمانده کل سپاه پاسداران در مصاحبه ای آخرین وضعیت جبهه های جنگ، فعالیت های قرارگاه رمضان، آینده جنگ خلیج فارس، حضور گسترده غرب در منطقه و ضعف ها و اهداف امریکا را تشریح کرد. وی با اشاره به فعالیت های قرارگاه رمضان هدف اصلی آن را ایجاد زمینه برای نظام آینده عراق عنوان کرد و گفت: «امروز اساساً سازمان دهی که در ارتباط با نیروهای عراقی انجام می شود سنگ بنای آینده عراق نیز هست و از آنجا که هدف اصلی و نهایی ما هم آزادسازی مردم عراق و سقوط حکام جور حاکم بر بغداد است، قرارگاه رمضان، در حقیقت بخش وسیعی از کارهای جنگ را بر عهده دارد و مسئولیت رسیدن به این هدف را بر دوش می کشد و رزمندگانی که در این قرارگاه کار می کنند (اعم از نیروهای مبارز عراقی و نیروهای سپاه) همه در حقیقت نیروهای خط مقدم رسیدن به این هدف ها هستند. در بعد سازمان دهی نیروهای عراقی که در ابعاد سیاسی، نظامی تبلیغی و فرهنگی و ...گسترده است، نیروها در تمام این ابعاد شکل می گیرند و پیش می روند. همچنین هدف دیگری که ما در این حرکت داریم استفاده از نیروهای عراقی برای ساقط کردن رژیم بعثی و انهدام ابزار سلطه و قدرت رژیم حاکم بر بغداد است.»(1)

فرمانده کل سپاه درباره اجرا نشدن عملیات های گسترده در هشت ماه گذشته، گفت: «انجام هر عملیات بستگی به یک سری پارامترهای نظامی و سیاسی دارد که مبنای تصمیم گیری ما در می-دان نب-رد است... بعضی م-واقع ما با یک سری عملیات، پیام هایی را به دنیا می دهیم و

محسن رضایی فرمانده کل سپاه: تجمع نیروهای امریکا در خلیج فارس ایجاد سنگری است جدید برای جلوگیری از فرو ریختن سنگر عراق.

ص: 273

حرف هایی را می زنیم و متناسب با موقعیت های مختلف سیاسی داخل و خارج از کشور و همچنین موقعیت نظامی، جوّ و آب و هوا، وضعیت جغرافیایی منطقه نبرد و مسائل دیگر، تصمیم به انجام عملیات می گیریم. ما همیشه بین چند عملیات بزرگ برای اینکه جبهه ها راکد نباشند دست به یک سری عملیات محدود زده ایم و امسال هم همین طور بود. البته امسال ما تعداد بیش تری عملیات محدود داشته ایم و آغازکننده عملیات هم عمدتاً خود ما بوده ایم. عمده دلایل انجام عملیات محدود آن است که دشمن را آرام نگذاریم و مرتباً ضرباتمان را بر ماشین جنگی دشمن وارد کنیم و اجازه بازسازی و استراحت و تجدید قوا به دشمن ندهیم. اما به این معنا نیست که ما عملیات بزرگی در آینده نداشته باشیم، ما عملیات بزرگ خواهیم داشت که ان شاءالله به موقع مناسب آن عملیات اجرا خواهد شد.»

محسن رضایی با تأکید بر برخورداری از علم و تکنولوژی تولید سلاح های شیمیایی، استفاده نکردن از آن را اتمام حجت به رژیم عراق و مجامع بین المللی بیان کرد و گفت: «با توجه به خصوصیت مردم و رهبری ما در این زمینه ها، ممکن است هرگز دست به استفاده از چنین سلاح هایی نزنیم، اما اگر دشمن علیه شهرها و مناطق مسکونی ما از چنین سلاح هایی استفاده کند، ما هم به احتمال قوی از این سلاح ها استفاده خواهیم کرد و از این نظر با هیچ مشکلی رو به رو نیستیم.»

هدف امریکا از تجمع حدود چهل ناو جنگی در خلیج فارس موضوعی است که از دیدگاه های مختلف مورد ارزیابی قرار گرفته است و اینکه آیا امریکا با ایران وارد جنگ خواهد شد یا نه، سؤالی است که فرمانده کل سپاه در پاسخ به آن گفت: «هدف از این فعالیت ها (حرکات نظامی امریکا در خلیج فارس) بیش تر وارد کردن فشار بر ما است، تا اینکه بخواهند مثلاً با ما وارد جنگ شوند. بین وارد کردن فشار و جنگ، فاصله زیادی است. ممکن است اینها فعالیت های نظامی هم داشته باشند، حتی کشتی های ما را تعقیب کنند، بازرسی کنند یا در نهایت، به کشتی های ما حمله کنند ولی این حرکت ها حداکثر فشارهایی است که اینها قصد دارند در خلیج فارس بر ما وارد کنند. قطعاً امریکایی ها نه توان جنگیدن با ما را دارند و نه می توانند با وجود مشکلات عظیمی که بر سر راهشان است با ما در یک جنگ دراز مدت درگیر شوند و اصولاً امریکایی ها فاقد چنین پشتوانه و زمینه های سیاسی - نظامی هستند. نه زمینه های سیاسی و نه زمینه های نظامی، هیچ یک برای آنها در این ارتباط مساعد نیست. اما امریکایی ها آمدند که به ما فشارهایی را وارد کنند که حداکثر می تواند در حمله به یک کشتی تجاری یا بازرسی یک کشتی ما و احیاناً کنترل آنها خلاصه شود و همه اینها برای این می تواند باشد که بتوانند حضور خود را در منطقه خلیج فارس نشان بدهند و بیش تر از این برای آنها غیر ممکن است. اما همین اندکی هم که آنها ممکن است قادر به انجامش باشند قطعاً بدون جواب نخواهد بود. ما منطقه خلیج فارس را منطقه متعلق به کشور های منطقه می دانیم و اگر خلیج فارس، آبراهی بین المللی داشته باشد آن آبراه برای تجارت است نه برای فعالیت نظامی

ص: 274

امریکا. ما حضور امریکا را در منطقه به مثابه اشغال نظامی تلقی می کنیم. امریکا از همان روز اولی که در منطقه حضور یافت دلیل کافی برای درگیر شدن با آن را در اختیار داشتیم و الان هم با این فشارها قطعاً آن فعالیت ها را بی جواب نمی گذاریم و آمادگی لازم را هم داریم.»

محسن رضایی ایجاد سنگری جدید برای جلوگیری از فرو ریختن سنگر عراق را عامل تجمع نیروهای امریکا در خلیج فارس اعلام کرد و در مورد ناتوانی امریکا در ممانعت از سقوط صدام گفت: «اولین مشکل امریکایی ها با شوروی است. این دو تضاد عمیقی با یکدیگر در خلیج فارس دارند، اینها در قول و نظر علیه ما وحدت نظر دارند و آن وحدت نظر این است که جلو پیروزی ملت ما را بگیرند، اما وقتی می خواهند بیایند به این نظر عمل کنند، اختلافشان بیش تر از وحدتشان است.»

فرمانده کل سپاه مشکلات دیگر امریکا را تضاد اروپا و امریکا در منطقه خلیج فارس، اعراب و اسرائیل و بالاخره اختلاف و تضاد در جامعه امریکا دانست و تأکید کرد قطعاً مقاومت مردم و حرکت به موقع و مناسب مسئولین سیاسی - نظامی ما می تواند در بارورتر کردن این مشکلات و فزایندگی نارسایی ها و اختلافات درونی کسانی که به طرف ما لشکرکشی کرده اند مؤثر باشد. هر نوع عمل قاطع نظامی ما به این اختلافات دامن خواهد زد و شکاف های موجود آنها را عمیق تر خواهد کرد و هر نوع حرکت سیاسی به موقع ما می تواند در عقب انداختن و تجزیه کردن نیروهای آنها مؤثر باشد.(1)

1 6

بلژیک اعزام مین روب به خلیج فارس را اقدامی غیرتهاجمی اعلام کرد و ایران آن را حمایت از متجاوز خواند. در پی اعزام مین روب های بلژیک به خلیج فارس، سفیر این کشور در تهران با رئیس مجلس دیدار کرد و از ایران خواست که آن را یک عمل تهاجمی تلقی نکند. سفیر بلژیک گفت: «ما از وضعی که در خلیج فارس پیش آمده متأسفیم. ما آخرین کشور اروپایی بودیم که مین جمع کن به خلیج فارس فرستادیم. این کار ضعیفی است که نباید کار تهاجمی محسوب شود. حتی بعضی ها پیشنهاد کردند که با همکاری بعضی از کشورهای اروپایی و همکاری نیروی دریایی ایران مین های خلیج فارس را جمع کنیم. مطمئن باشید ما نیات تهاجمی نداریم و این حرکت را دوستانه تلقی نمایید.»

آقای هاشمی رفسنجانی نیز پیروی اروپا از امریکا را در اعزام نیرو به خلیج فارس دور از شأن کشور های مستقل دانست و گفت: «عملی که از کشورهای بلوک غرب و کشور خود شما در این یک ماه اخیر در خلیج فارس می بینیم با نیات شما سازگار نیست. علی رغم شعارهای بلوک غرب برای عدالت و حقوق بشر، این روزها موضع حق و عدالت غرب علنی شده است و برای حمایت از یک متجاوز و جنگ افروز که مستحق کیفر است، تا جایی پیش رفته اند که شاید دنیا را در انتظار یک فاجعه قرار داده باشند. اگر بردباری ما نبود این فاجعه شاید تاکنون اتفاق افتاده بود و شاید هم در آینده اتفاق بیفتد. این ماجراجویی امریکاست. امریکایی ها مسئله مین را بزرگ کرده اند، ما می دانیم آنها کنار خورفکان مین ریخته اند. ادعای دروغ آنها در مورد "ایران - اجر" دلیل دیگری

ص: 275

است برای شانتاژ تبلیغاتی امریکا. اگر روزی سیاست جمهوری اسلامی ایران این باشد که در خلیج فارس مین بریزد، تمام مین جمع کن های دنیا کاری نمی توانند انجام دهند.»

رئیس مجلس شورای اسلامی افزود: «یک پیام برای دوستانتان ببرید و آن اینکه بالاخره صدام حذف می شود، تحقیقاً نیروهای غربی از خلیج فارس و منطقه بیرون می روند ولی خجالت زده و در حالی که پشت سرشان دنیایی از کینه و نفرت در دل مسلمانان به جا گذاشته اند.»(1)

1 7

سفیر ایران در ژاپن، محمد حسین عادلی، در دیدار با رئیس جمهور از آخرین تحولات در روابط دوجانبه ایران و ژاپن گزارشی ارائه داد. سپس رئیس جمهور با تأکید بر گسترش روابط دو کشور و استقبال از کمک ژاپن به دبیرکل سازمان ملل متحد، درباره تحولات خلیج فارس و موضع ژاپن گفت: «هیئت حاکمه ایالات متحده امریکا چون در هدف خود مبنی بر حضور گسترده نظامی در منطقه خلیج فارس شکست خورده، درصدد آن است که کشورهای دیگر را نیز در این ماجرا درگیر نماید تا هم پاسخگوی مخالفین خود در داخل امریکا باشد و هم کشورهای دیگر را در شکست خود سهیم نماید تا بدین وسیله از انزوای سیاسی خود جلوگیری کند. در چنین وضعی کشوری نظیر ژاپن جزء کشورهایی است که توسعه همکاری های خود را در سایه روابط مسالمت آمیز و عدم دخالت در درگیری های بین المللی به دست آورده است و ما معتقدیم که به کارگیری احتمالی منابع مالی و انسانی ژاپن در منازعات بین المللی، در راستای سیاست سنتی ژاپن قرار ندارد.»(2)

آقای هاشمی رفسنجانی نیز در دیدار سفیر ایران در ژاپن با وی، امریکا را عامل تشنج در خلیج فارس خواند و گفت: «هرچه زمان بیش تر می گذرد مشخص می شود که سیاست امریکا در خلیج فارس سیاست تأمین امنیت نیست و لذا کمک به امریکا و تقویت آن کشور گاهی برای تأمین امنیت تلقی نمی شود بلکه می تواند موضع گیری خاص تلقی گردد. ما طرفدار سیاست امنیت دسته جمعی هستیم و امنیت را ویژه کشورهای منطقه می دانیم و از هر طرحی برای امنیت واقعی خلیج فارس حمایت می کنیم و مسلماً ایران به عنوان بزرگ ترین کشور منطقه، مهم ترین نقش را به عهده خواهد داشت و هرگونه طرحی که نقش جمهوری اسلامی ایران را نادیده بگیرد، نمی تواند موفق باشد»(3)

2 8

نفتکش سعودی "رعد البکری" در خلیج فارس هدف حمله قرار گرفت. به گزارش خبرگزاری فرانسه یک ناوچه سریع السیر ایرانی در نزدیک سواحل دوبی با راکت به یک نفتکش سعودی حمله کرد که صدای انفجار آن در شارجه شنیده شد."البکری" در یک پیام کوتاه اضطراری در ساعت 5 اطلاع داد که در جنوب خلیج[فارس] هدف یک ناوچه سریع السیر ایرانی واقع شده است.(4) آسوشتیدپرس نیز گزارش داد:.« این حمله باعث منفجر شدن ژنراتور کشتی گردید، لیکن از بروز حریق در کشتی و یا تعداد مجروحان این حادثه گزارشی مخابره نشده است.»(5)

ص: 276

رادیو امریکا این اقدام را نخستین حمله ایران در خلیج فارس به یک کشتی عربستان سعودی در نزدیک به هفت ماه گذشته خواند که در یک سفر معمولی از ترمینال "رأس التنوره" واقع در خلیج فارس عازم بندر "جده" در دریای سرخ بوده است.(1) یونایتدپرس ضمن گزارشی از این حمله افزوده است: «به هنگام حمله، چند هواپیمای جنگی که گفته می شود به نیروی هوایی امارات عربی متحده تعلق داشتند بر فراز خلیج فارس ظاهر شدند و دیوار صوتی را در این ناحیه شکسته و به سرعت از آنجا دور شدند.»(2)

1 9

نگرانی از احتمال حمله قایق های ایرانی به تأسیسات عربستان ادامه دارد. رادیو بی.بی.سی به نقل از منابع اطلاعاتی امریکا با اشاره به فعالیت اخیر قایق های کوچک ایرانی در شمال خلیج فارس که "مانور آزادی جزیره"نامیده شد، گفت: «در حال حاضر بیم آن می رود که یکی از تأسیسات عربستان سعودی آماج حملات ایران قرار بگیرد، زیرا چند روز پیش نشانه هایی حاکی از فعالیت های شدید نیروی دریایی ایران در اطراف یکی از تأسیسات نفتی عربستان سعودی به چشم می خورد. امریکا نیز چند قایق کوچک گشتی برای مراقبت از ناوگان ایرانی که به نظر می رسد مقاصد خصمانه دارند اعزام داشت، ولی مقاصد خصمانه ایران هنگامی مورد تأیید قرار گرفت که نیروی دریایی ایران به یک کشتی عربستان سعودی که حامل مواد شیمیایی بود در آب های ساحلی امارات متحده عربی حمله کرد، هر چند به این کشتی خسارات سنگینی وارد نیامد. مشکل دولت پرزیدنت ریگان این است که عملیات نظامی در خلیج فارس سریع تر از تلاش های سیاسی برای جلوگیری از آن پیش می رود. امریکا می تواند به خاطر آنکه ایران حاضر به قبول آتش بس نیست صرفاً برای نشان دادن بی صبری و خشم خود دست به اقدامی سریع بزند.»(3)

در همین حال شبکه ای.بی.سی امریکا به نقل از منابع جاسوسی این کشور اعلام کرد: «35 تا 40 فروند قایق کورسی و قایق تندرو در جزیره خارک دیده شده اند، اما به گفته تحلیل گران تعداد آنها تا امروز به دو برابر افزایش یافته و باعث شده است که نیروهای عربستان سعودی در حالت حداکثر آماده باش قرار گرفته و امریکا نیز چندین ناو جنگی خود را در حوالی منطقه آماده نگه دارد.»(4)

2 10

یک مقام آگاه در نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد: «هواپیماهای غیرمسلح گشت زنی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی - که روزانه موظفند با گشت بر روی خلیج فارس و دریای عمان در محدوده آب های خودی و آب های بین المللی تحرکات موجود در منطقه را زیر نظر داشته باشند - در حوالی "رأس الکوه" واقع در منطقه جاسک حین انجام مأموریت متوجه اخطار یک ناو امریکایی - که در 22 مایلی منطقه حضور داشت - شدند. ناو مزبور تلاش کرد که هواپیماهای گشت زنی ما را از مسیر تعیین شده، منحرف سازد.» این مقام نیروی هوایی افزود: «چنین درخواستی از سوی ناو امریکا خلاف مقررات بین المللی و نقض آشکار حقوق دریاهاست.»(5)

ص: 277

1 11

مین جمع کن های فرانسوی در نزدیکی بندر شلوغ"خورفکان" در مدخل خلیج فارس دو مین کشف کردند. به گزارش خبرگزاری رویتر: «دو کشتی مین جمع کن فرانسوی کانتو و گارددیگلییانو این مین ها را درهمان منطقه ای که آنها در پنجشنبه و جمعه دو مین دیگر کشف کرده بودند، شناسایی و کشف کرده اند. تمامی این مین ها از نوع مین های "ام - او 8" ساخت شوروی است که تا نزدیکی سطح آب بلند شده و توسط یک سیم فنری به بستر دریا متصل می گردد. سه مین از چهار مین کشف شده در وضعیت رزمی قرار داشتند.»(1)

روزنامه فیگارو نیز به نقل از یک دریادار نیروی دریایی فرانسه نوشته است: «عملیات مین روبی تضمین غیرقابل انکاری برای کارآیی تکنولوژی فرانسه در این زمینه محسوب می گردد و اگر انگلیس و ایتالیا نیز در این زمینه شروع به فعالیت کرده اند دلیلش آن است که آنها نیز مایلند سهمی از شیرینی نصیب آنها گردد و در فروش کشتی های مین روب به کشورهای خلیج فارس شرکت داشته باشند.» این روزنامه افزوده است: «بیم آن می رود که از دو سناریویی که امروزه در مورد عکس العمل ایران مجسم می شود یعنی خویشتن داری و تشدید حملات، دومی مورد اجرا قرار گیرد که تحول روزانه رویدادها در صحنه عملیات مؤید این نگرانی است.»(2)

در پی کشف مین در سواحل دوبی، نفتکش ها از آبراه های کم عمق استفاده می کنند که برای شناورهای 150 هزارتنی مناسب است. نفتکش های غول پیکر برای تردد در این آبراه ناچار شده اند هشت درصد ظرفیت محموله خود را کاهش دهند.(3) امریکاییان نیز به دلیل ترس از نزدیک شدن غواصان به کشتی ها و اقدام آنها به عملیات خرابکاری، امواج صوتی با فرکانس زیاد تولید می کنند. روزنامه انگلیسی زبان "گلف دیلی نیوز" چاپ بحرین نوشته است: «امواج صوتی با فرکانس زیاد می تواند پرده گوش مردان قورباغه ای را که به کشتی های نیروی دریایی امریکا نزدیک می شوند پاره کند. این امواج که آب های خلیج فارس را پر می کند طی چند هفته گذشته، به ویژه در شب افزایش سرسام آوری در زیر آب داشتند.»(4)

2 12

کویت از انگلستان خواست پنجمین نفتکش کویتی بنام "رأس الجلایه" را زیر پرچم خود درآورد. گاردین با چاپ این خبر نوشت: «نفتکش کویتی که 27401 تن ظرفیت دارد با نام جدید چیلهام کسل با پرچم انگلستان به حرکت در خواهد آمد.»

این روزنامه به نقل از منابع کشتی رانی افزود: «حداقل تعدادی از نفتکش های کویتی که تغییر پرچم داده اند در واقع نفتکش های عراقی هستند که قبلاً به دنبال درگیری ایران و عراق، در کویت مجدداً به ثبت رسیده اند. دولت انگلستان مستمراً سعی کرده است از مفاهیم سیاسی آنچه که جانبداری از عراق در جنگ شمرده می شود، فاصله بگیرد و اصرار دارد این تغییر پرچم فقط یک موضوع تجاری شمرده شود.»(5)

ص: 278

1 13

در پی مذاکرات و توافقات ژاپن با جمهوری اسلامی ایران برای حفظ امنیت کشتی های ژاپنی در خلیج فارس و اقدامات ژاپن در این منطقه در جهت افزایش ضریب امنیت کشتی ها و پایان دادن به جنگ، اتحادیه ملوانان ژاپنی و صاحبان کشتی ها برای سفر به منطقه اعلام آمادگی کردند و صبح امروز نفتکش های ژاپنی پس از یک هفته سفر خود را به داخل خلیج فارس از سر گرفتند. نفتکش های ژاپنی از این پس به صورت کاروانی حرکت خواهند کرد.(1)

در همین حال دولت ژاپن علاوه بر اعطای کمکی ده میلیون دلاری به سازمان ملل برای حمایت از ادامه تلاش های صلح دبیرکل، یک سیستم هشدار دهنده دریانوردی جهت محافظت از خطوط کشتی رانی ایجاد می کند. سیستم ناوبری و الکترونیکی که ژاپن در ایجاد آن همکاری خواهد کرد با استفاده از 20 تا 30 ایستگاه در شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس، به کشتی های تجاری که در خلیج فارس حرکت می کنند، کمک خواهد کرد تا بتوانند با دریافت امواج رادیویی از این ایستگاه ها موقعیت دقیق خود را تشخیص داده و مطمئن باشند در مسیری حرکت می کنند که از مین پاک سازی شده است.

از سوی دیگر، ژاپن 200 میلیون دلار وام با بهره پایین از طریق بانک صادرات و واردات خود برای بهبود وضع کشاورزان در عمان در اختیار این سلطان نشینِ دهانة جنوبی تنگه هرمز قرار خواهد داد و یک اعتبار دولتی و وام کم بهره به مبلغ 300 میلیون دلار نیز به اردن پرداخت خواهد کرد. به علاوه، ژاپن آماده خواهد بود در صورت درخواست کمک اقتصادی از دیگر کشورهای منطقه خلیج فارس با آنها نیز همکاری نماید.(2)

رادیو ژاپن با اعلام اقدامات دولت ژاپن طی تفسیری گفت: «رهبران ژاپن گفته اند که اگر باید امنیت کشتی رانی در خلیج فارس تأمین گردد، نخست باید جنگ ایران و عراق پایان پذیرد و با این واقعیت ژاپن از طریق تماس های خود با ایران و عراق برای خاتمه دادن به جنگ، دست به کوشش های سیاسی زده است و به کوشش های خود ادامه خواهد داد… اقدامات نظامی همچون اعزام ناوگان دفاعی این کشور به خاطر قانون اساسی مسالمت آمیز ژاپن منتفی می باشد. ایالات متحده هم اکنون مشغول مذاکره با عربستان سعودی و پنج کشور دیگر عضو شورای همکاری خلیج فارس درباره ایجاد ایستگاه های رادیویی برای هدایت کشتی ها است و دولت ژاپن نیز بلافاصله شروع به مذاکره با ایالات متحده و کشورهای خلیج فارس نموده تا به تأمین مالی این ایستگاه ها بپردازد. حکومت ژاپن همچنین مشورت هایی با ایالات متحده درباره کاهش هزینه نیروهای مستقر آن کشور در ژاپن آغاز نموده تا به این طریق به طور غیرمستقیم به کاهش هزینه های ناوگان امریکا در خلیج فارس کمک نماید.»(3)

پنتاگون از طرح "ناکازونه" در حمایت مالی ژاپن از امریکا استقبال نمود و آن را قدم اولیة عالی کمک معنی دار ژاپن به کشتی رانی آزاد در خلیج فارس اعلام کرد.(4)

ص: 279

خبرگزاری رویتر در گزارشی از اقدامات ژاپن در این منطقه با عنوان "سیاست ژاپن در قبال تحولات خلیج فارس آورده است: «ژاپن که عزم خود را جزم کرده است تا با وجود تهدید فزاینده جنگ خلیج فارس به واردات حیاتی نفت از منطقه ادامه دهد، به تلاشی گسترده برای راضی نگه داشتن دو جناح درگیر در جنگ دست زده است. منابع ژاپنی مستقر در منطقه تصمیم توکیو دایر بر ایجاد یک سیستم ردیابی ارتقاء امنیت کشتی ها را دخالت سیاسی مستقیم ژاپن در منطقه تلقی می کنند. یکی از مقامات بلندپایه تجاری ژاپن گفت: چنین به نظر می رسد که دولت ژاپن عاقبت دریافته است که باید بیش تر در تحولات سیاسی منطقه دخالت کند. به گفته دیپلمات ها با این حال این حداقل اقدامی است که ژاپن تحت فشار شدید واشنگتن می تواند انجام دهد. دیپلمات ها خاطرنشان کردند که توکیو مستقیماً به عملیات امریکا در خلیج فارس کمک مالی نکرده است. با این حال اکثر معامله گران نفتی این احتمال را که ژاپن در صورت تحریم نفتی ایران از سوی امریکا از آن پیروی خواهد کرد، رد کرده اند.»(1)

1 14

پنتاگون، وزارت خارجه امریکا و شورای امنیت ملی امریکا درباره طرح محاصره دریایی ایران در خلیج فارس به سرپرستی سازمان ملل متحد به توافق رسیده اند. یونایتدپرس به نقل از مقام های دولت امریکا گزارش داد: «این عملیات که "جست وجوی انتخابی و توقیف" توصیف شده است، خدمه کشتی های امریکایی و متحدانش را مجاز می سازد که کشتی های حامل سلاح را که قبلاً شناسایی شده اند، بازرسی کرده و سلاح را مصادره نمایند. این منبع افزود: انتظار می رود شورای امنیت سازمان ملل طی چند هفته آینده تحریم را تصویب نماید، مگر اینکه ایران ناگهان موضع خود را نرم کرده و با آتش بس موافقت کند.»(2)

گزارش یونایتدپرس دربارة طرح محاصره دریایی ایران انعکاس نسبتاً وسیعی داشت. در امریکا "فرد هافمن" سخنگوی پنتاگون از تأیید یا تکذیب وجود چنین طرحی امتناع کرد و گفت: «این سیاست محکم ماست که هرگز در مورد هر چیزی که مربوط به اقدامات احتمالی نظامی آینده می شود، صحبت نکنیم.»(3) یک سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا این گزارش را تمسخرآمیز و بی اساس خواند. وی تأکید کرد که امریکا برای پایان دادن به جنگ خلیج فارس از طریق شورای امنیت سازمان ملل متحد عمل می کند. "رجایی خراسانی" نماینده ایران در سازمان ملل با بیان اینکه این نخستین بار است که این را می شنوم گفت: اما متعجب نخواهم شد اگر امریکا دست به چنین اقدامی بزند. من حتی در شگفت نمی شوم اگر امریکا برای پشتیبانی از عراق علیه ما به اسلحه متوسل شود. رادیو امریکا به نقل از نماینده ایران در سازمان ملل افزود: «گاهی بر این باور است که فشار شدید امریکا، ژاپن را مجبور ساخت از یک سیستم الکترونیک پیشرفته برای کمک به کشتی های باری در گریز از خطرات موجود در آب های خلیج فارس پشتیبانی مالی به عمل آورد.»

به گفته رادیو امریکا "مل لوین" عضو دمکرات کنگره امریکا با فرض اینکه حکومت های

ص: 280

بنیادگرا از طریق نظامی شکست نمی خورند، درباره قانون منع واردات امریکا از ایران گفت: «امیداوار است دولت پرزیدنت ریگان متحدین امریکا و طرف های بازرگانی را تشویق و ترغیب کند که در برقراری یک تحریم اقتصادی علیه ایران به امریکا بپیوندند. واقعیت این است که با یک رژیم بنیادگرا رو به رو هستیم. در چنین موقعیتی درس نظامی به آنان دادن سخت و دشوار است، اما اگر با اقدامات چند جانبه ایرانیان را در فشار های اقتصادی قرار دهیم، ادامه جنگ برای آنان در چنین موقعیت دشوار نظامی مشکل تر خواهد شد. عضو کنگره امریکا یادآور شد که این قانون در هر دو مجلس سنا و نمایندگان امریکا با پشتیبانی زیادی رو به رو شده است.»(1)

رادیو مسکو ضمن پخش خبر طرح محاصرة دریایی ایران به نقل از یونایتدپرس، گفت: «امریکا اینک می کوشد موافقت فرانسه، ایتالیا و آلمان را با این طرح خود جلب کند و تنها کشوری که مایل است به طور غیر رسمی در این رابطه با امریکا همکاری کند، انگلستان است.(2)

در همین حال آسوشتیدپرس اعلام کرد که پنتاگون و وزیر دفاع امریکا طرح اعزام قایق های ساحلی امریکا به خلیج فارس را که اخیراً مطرح شده است، رد کردند.(3)

فرد هافمن سخنگوی پنتاگون گفت: هیچ طرحی برای گسیل قایق ها با هواپیماهای گارد ساحلی به خلیج فارس وجود ندارد و اکنون نیازی به آنها نیست ولی با این حال ما همچنان تمام امکانات موجود را برای رفع نیاز در نظر خواهیم داشت.(4)

1 15

سنای امریکا با 95 رأی موافق در مقابل دو رأی مخالف از دولت ریگان خواست تا طرح تقسیم هزینه را با متحدین امریکا که از عملیات حفاظتی نیروی دریایی امریکا در خلیج فارس نفع می برند، مورد مذاکره قرار دهد. به گزارش آسوشتیدپرس: «این اصلاحیه کشورهایی همچون کویت، سایر کشورهای تولید کننده نفت در خلیج فارس و کشورهای خریدار نفت این منطقه را جزء سود برندگان ذکر می کند. سناتور دمکرات "جان ملچر" که سرپرستی این اصلاحیه را عهده دار بود به این گزارش ها استناد کرد که ژاپن که طبق قانون اساسی خود پس از جنگ جهانی دوم نمی تواند نیروهای دفاعی خود را درگیر موقعیت های رزمی کند، راه های دیگری برای کمک پیدا کرده است.»(5)

در همین حال متحدان اروپایی امریکا که زمانی از نحوه اقدامات امریکا ناخشنود بودند، اینک بر میزان حضور نیروی دریایی شان در خلیج فارس می افزایند تا از خطر برخورد ابرقدرت ها بکاهند، مین گذاری به وسیله ایران را خنثی کنند و همبستگی غرب را نشان دهند. ویلیام چکسون طی مقاله ای در روزنامه کریستین ساینس مانیتور نوشته است: «تغییر رویه اروپایی ها بسیار چشمگیر بوده است. زمانی که امریکا دو ماه پیش برای حراست از خطوط کشتی رانی، کشتی جنگی به خلیج فارس فرستاد یاران اروپایی تصمیم امریکا را به عنوان اقدامی بی جهت و تحریک آمیز مورد انتقاد قرار دادند و اما اکنون با حضور کشتی های هلند و بلژیک شمار کشتی های جنگی اروپای غربی در داخل

ص: 281

و اطراف خلیج فارس به 35 فروند رسیده است که تقریباً برابر با 38 فروند کشتی نیروی دریایی امریکا در منطقه است. به گفته تحلیل گران اقدامات تند ایران اروپاییان را به اقدام واداشت. ایران بر سر پیوند های تروریستی یکی از کارکنان غیردیپلمات سفارت خود در پاریس با فرانسه به جدال دیپلماتیک پرداخت. قایق های ایران به کشتی های بازرگانی اروپایی حمله ور شدند و ایران به مین گذاری در آب های خلیج فارس مشغول شد. اگر چه مقام های امریکا ضرورتاً یک تعهد بلند مدت از متحدان اروپایی خود انتظار ندارند، با این همه حضور اروپاییان هم از نظر نظامی و هم از جنبه سیاسی اهمیت بسیار دارد. مین روب های اروپایی کار حساس و خطرناک پاک کردن آبراه های خلیج فارس از مین های ایران را انجام می دهند و بالاتر از همه اروپاییان به مشروعیت اقدامات امریکا و آرامش بخشیدن به کشورهایِ عربیِ بیمناکِ خلیج فارس کمک می کنند و حمله را برای ایران خطرسازتر می نمایند. علاوه بر این، حضور متحدان اروپایی در خلیج فارس بی گمان به نقش یک جانبه امریکا پایان داده و به آن جنبه بین المللی می بخشد... حتی پس از درک واقعیت، اروپاییان از جلوه گر شدن اقداماتشان به عنوان بخشی از عملیات تحت رهبری امریکا پرهیز کرده و ترجیح دادند که عملیاتشان رنگ اروپایی داشته باشد. ناوگان بلژیک و هلند تحت فرماندهی بلژیک و تحت حفاظت بریتانیا عمل می کنند. به گفته یک دیپلمات هلندی امید می رود که این نخستین گام در راه آغاز یک روند جدید در زمینه ملاحظات دفاعی اروپا باشد. اروپاییان با شتاب متفاوت به تهدید در خلیج فارس واکنش نشان دادند و فرانسه و بریتانیا نیروهایشان را در اوایل اوت(مرداد)، دو ماه پیش، بسیج کردند اما هلندی ها، بلژیکی ها و ایتالیایی ها در میانه سپتامبر(شهریور)کم تر از یک ماه پیش، به این کار مصمم شدند ولی آلمان غربی به این کار نپرداخت.»(1)

1 16

به دنبال انتشار گزارش وزارت بازرگانی امریکا که در آن ایران دومین صادر کننده نفت به امریکا اعلام شد، در ماه ژوئیه (تیر ماه) تبلیغات شدیدی در رسانه ها و محافل تصمیم گیری امریکا علیه ایران به جریان افتاد و طرح های مختلفی با هدف قطع درآمدهای اقتصادی جمهوری اسلامی و در نهایت ضربه زدن به توان نظامی ایران ارائه و تصویب شد. رادیو بی.بی.سی در این باره گفت: «هر دو مجلس سنا و نمایندگان امریکا طرح ممنوعیت واردات نفت ایران را به تصویب رساندند. این طرح قانونی حالا تنها به تأیید پرزیدنت ریگان نیاز دارد. خبرنگاران می گویند پیشنهاد ممنوعیت واردات نفت از ایران تنها یک اعتراض سمبلیک از طرف کنگره علیه سیاست های ضد امریکایی ایران است. مقام های امریکا می گویند اجرای چنین تحریمی عملاً کار مشکلی است، ولی در صورتی که پرزیدنت ریگان با آن مخالفت نکند، به اجرا گذاشته می شود. البته رئیس جمهوری امریکا تنها می تواند برای 6 ماه تصمیم کنگره را به تعویق بیندازد. آگاهی بر این حقیقت که امریکا با فراهم آوردن ارز خارجی برای ایران عملاً کمک قابل توجهی به اقتصاد جنگی ایران کرده است، سبب شد که برای تحریم این معاملات اقدام فوری به عمل آید.»(2)

ص: 282

1 17

ترکیه و پاکستان در طول جنگ ایران و عراق ضمن حفظ روابط خود با طرفین جنگ، هم زمان با افزایش تلاش های بین المللی برای پایان دادن به جنگ تحمیلی با این جریان همراه شده اند و خواستار اجرای آتش بس در چارچوب قطعنامه 598 شورای امنیت هستند. ضیاء الحق رئیس جمهور پاکستان، که از ترکیه دیدن می کند، در یک کنفرانس مطبوعاتی در آنکارا با اشاره به این که طرح جدیدی برای پایان دادن به جنگ ندارد، گفت: «جنگ خلیج فارس از رشد و نمو سازمان همکاری اقتصادی"اکو" که سه کشور ایران، پاکستان و ترکیه را به یکدیگر پیوند می دهد جلوگیری نموده است.»

تورگوت اوزال نخست وزیر ترکیه نیز پس از ملاقات با رئیس جمهور پاکستان ضمن اظهار نگرانی از تشدید بحران در خلیج فارس به خبرنگاران گفت:«ترکیه خواهان برقراری صلح در چارچوب قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل متحد است.» وی در ادامه با اشاره به اینکه در مذاکرات اخیر رهبران ترکیه با رئیس جمهور پاکستان درباره برقراری صلح بین ایران و عراق بررسی و تبادل نظر شده است، افزود: «بحران منطقه خلیج فارس روز به روز در حال افزایش است و ما از ابتدا اعلام کرده ایم که خواهان برقراری صلح در منطقه هستیم. برای تغییر اوضاع بحرانی خلیج فارس اجرای قطعنامه598 شورای امنیت ضروری به نظر می رسد و ما در پیام خود به مقام های ایرانی از آنها خواستیم در اولین فرصت در چارچوب همین قطعنامه برای دست یابی به صلح تلاش نمایند.»(1)

به علاوه، کشورهای عضو سازمان عدم تعهد از تلاش های سازمان ملل متحد برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق حمایت کردند. در اعلامیه نهایی اجلاس وزیران امور خارجه کشورهای عدم تعهد که در نیویورک تشکیل شده بود، آمده است: کشورهای عضو از تلاش های اخیر شورای امنیت در حل و فصل مناقشات ایران و عراق برای وادار ساختن دو کشور برای توقف مناقشات استقبال می کنند.(2)

2 18

وضعیت نظامی جبهه های جنگ و موقعیت هر یک از طرفین جنگ پارامتری است که در سرنوشت جنگ اهمیت تعیین کننده دارد. هفته نامه نظامی "جینز دیفنس" چاپ لندن با توجه به آرایش نیروهای ایرانی در جبهه جنوب، پیش بینی کرد که به زودی ایران در جبهه بصره دست به حمله خواهد زد. این نشریه نوشته است: «حدود 10 تا 20 لشکر از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

ص: 283

که هر کدام تقریباً دو هزار نیرو دارد، در حال تجمع در مقابل شهر سوق الجیشی بصره هستند و نشانه هایی فزاینده وجود دارد که یک حمله دیگر در این منطقه در شُرُف انجام است. در حالی که در سازمان ملل مذاکرات درباره برقراری آتش بس ظاهراً به بن بست رسیده است، صبر تهران رو به اتمام است و به گفته ستاد تبلیغات جنگ در ایران، رزمندگان اسلام بی صبرانه در انتظار فرمان آتش هستند. ایران برای تلافی از سرگیری مجدد حملات هوایی عراق تحت فشار قرار دارد و در چند هفته اخیر 120 گردان متشکل از نیروهای داوطلب به جبهه اعزام نموده است. ایران همچنین اخیراً خریدهای نظامی اش را از خارج افزایش داده و حجم تولید تجهیزات نظامی از جمله موشک، سلاح های ضد تانک و گلوله های توپ را در داخل کشور بالا برده است.» جینز دیفنس در خاتمه نوشته است که ایران برای مقابله با تهدیداتی که از جانب امریکا احساس می کند 85 گردان از نیروهای خود را در جنوب کشور مستقر کرده است. (1)

از سوی دیگر رادیو بی.بی.سی به نقل از یک کارشناس غربی ضعف های ساختاری عراق را مطرح نموده و درباره تأثیر این محدودیت ها بر استراتژی نظامی عراق گفت: «نمی توان تصور کرد که عراق در جنگ شکست بخورد در عین حال نمی توان گفت که بتواند در جنگ پیروز شود. عراق با 14 میلیون جمعیت در مقایسه با ایران که 40 میلیون جمعیت دارد، از نیروی انسانی لازم برای اجرای عملیات وسیع برخوردار نیست به همین دلیل شیوه دفاعی در پیش گرفته و در پشت سکوهای توپ های بی شمار خود نشسته است. بعضی از این استحکامات در نزدیکی جاده بصره در جنوب عراق دیده می شود. بصره مرتباً زیر آتشبار های ایران قرار دارد و ایران چندی پیش تلاش کرد که این شهر را به تصرف در آورد ولی موفق نشد. به موازات این جاده، دیوار خاکی بلندی تا فرسنگ ها کشیده شده است و این تازه یکی از چندین دیوار از این نوع است و از همه آنها به نحو احسن دفاع می شود. نزدیک تر به جبهه دیوارهای بیش تری هست و تسلیحات بیش تری مستقر شده است. سربازان در هوای گرم زیر سایه بان نشسته اند و همواره برای عملیات آماده اند. در خارجِ بسیاری از اردوگاه های نظامی، توقفگاه هایی برای اتومبیل های سربازان ترتیب داده اند. معمولاً سربازان با این اتومبیل ها برای نوبت های خدمت به جبهه می روند. به هر حال اینکه عراق خواهان صلح است می تواند نشانه آن باشد که قدرت پیروزی در جنگ را ندارد.»(2)

1 19

با توجه به تحرکات اخیر در منطقه سیستان و بلوچستان، واحد اطلاعات ستاد مرکزی سپاه کشوری با ذکر اینکه«اشرار منطقه سیستان و بلوچستان به علت فشار عراق در ماه گذشته فعالیت نسبتاً گسترده ای در خصوص ناامن کردن جاده های اقتصادی و نظامی منطقه داشته اند. همچنین سواحل آبی بلوچستان از حفاظت بسیار پایین و نامطلوبی برخوردار است و اقدامات نظامی پیشگیرانه جهت جلوگیری از تهاجمات احتمالی در منطقه صورت نگرفته است.» تحلیلی از اوضاع منطقه به شرح زیر ارائه کرده است:

ص: 284

«در پی تشدید بحران خلیج فارس و حضور نیروهای امریکا و غرب در این منطقه و پیش بینی امکان برخورد نظامی قدرت ها با انقلاب اسلامی، مبحث جدیدی درباره نقطه ای بسیار حساس و استراتژیک گشوده می شود. بلوچستان ایران با قرار گرفتن در سواحل خارج از تنگه هرمز و خلیج فارس با ویژگی های خاص سیاسی، انسانی و جغرافیایی خود اکنون به عنوان هدفی حساس در منطقه جنوبی کشور درآمده است.

تحرکات سیاسی در منطقه و همچنین اعلام نظرها و مصاحبه ها و مقالات مطبوعاتی و نیز سخنرانی ها بیانگر وجود طرح هایی برای آینده نزدیک در این منطقه فوق حساس می باشد. اعلام خبر مربوط به تمرکز نیروهای پاکستانی در مرز های ایران - که در سمینار بررسی سیاست های خارجی پاکستان در شهر لاهور مطرح گردید - با اعلام خبر اشغال نظامی بلوچستان ایران به وسیله امریکا از جانب یکی از رهبران سیاسی متمایل به شوروی در پاکستان و درج مطالب متعدد در مطبوعات پاکستان درباره بلوچستان ایران و همچنین اعلام موجودیت گروهی به نام کرندی ها در آن با مواضع راست به شدت ناسیونالیستی و حامی اصول قومی در بلوچستان، تشکیل جلسات جدید و نشست های متعدد در بین سران اشرار منطقه بلوچستان در پاکستان از یک طرف و افزایش چشمگیر تحرکات روس ها در مرزهای افغانستان و بسیج نیروهای منطقه ای جهت ناامن ساختن خطوط مرزی و داخل در مقیاس وسیع، حمله به پاسگاه ها، ایجاد کمین، آدم ربایی و... به دست اشرار افغانی، به تمامی نشان دهندة وجود خطوطی در زمینه ایجاد مسائلی در بلوچستان ایران می تواند باشد.

با نگرشی به موارد اشاره شده به نظر می رسد نظرها در داخل بیش از حد به درون تنگة هرمز معطوف گردیده و نقش حساس خارج از تنگة هرمز و دریای عمان تا حدودی فراموش شده است. نظریة اشغال نظامی برخی از جزیره های موجود در خلیج فارس که مخاطراتی را برای غرب به همراه دارد، ممکن است مرحله ای از اجرای عملیات نظامی باشد، لکن اصلی ترین آن نمی تواند باشد.

به این ترتیب اساسی ترین حرکتی که می تواند اهداف نظامی را در خلیج فارس تأمین ساخته و تسهیل نماید ایجاد تأمین در خارج از تنگه است و حساس ترین نقطه برای این منظور در مرحله اساسی تحرک نظامی در سواحل بلوچستان می باشد...

لذا لازم است نظر مسئولان نظامی کشور به منطقه فوق معطوف گردد تا دشمن از ضعف موجود در منطقه حداکثر استفاده را نَبَرد و جمهوری اسلامی درگیر یک حرکت غافل گیرانه نگردد. لازم به تذکر است که ماه گذشته اشرار منطقه فعالیت نسبتاً شدیدی را در منطقه آغاز نموده اند. هر چند که حرکت اشرار بیش تر به علت فشار عراق جهت ناامن کردن جاده های چابهار، ایرانشهر و زاهدان به منظور جلوگیری از کار بندر شهید بهشتی می باشد ولی در عین حال این نوع از فعالیت ها نیز در راستای همان طرح قرار می گیرد.»(1)

ص: 285

1 20

شورای فرماندهی انقلاب عراق بر اساس مصوبه ای تازه کلیه شرکت های خارجی فعال در این کشور را از پرداخت هرگونه مالیات و نظایر آن معاف کرد. همچنین کلیه کارکنان خارجی که در شرکت های بیگانه به فعالیت در عراق مشغولند از پرداخت مالیات و سایر عوارض معاف می باشند. رژیم عراق ادعا کرده است که اتخاذ این تصمیم برای تشویق سرمایه گذاران خارجی به سرمایه گذاری در این کشور صورت گرفته است. اما ناظران سیاسی این حرکت عراق را ناشی از وضعیت بد اقتصادی و عدم اطمینان به سوددهی سرمایه گذاری در این کشور می دانند.(1)

2 21

تلاش سازمان اوپک برای جلوگیری از کاهش قیمت نفت ادامه دارد. با توجه به اینکه میزان کل تولید اعضای اوپک در ماه اوت (مرداد و شهریور) حدود سه میلیون بشکه در روز از سقف تعیین شده در جلسه وزیران نفت اوپک، بیش تر بوده است، کمیته سه نفری این سازمان کار کنترل و بازرسی میزان تولید نفت کشور های حوزه خلیج فارس را شروع کرده است. گرچه مقام های اوپک قبول ندارند که اضافه تولید تا این حد بوده است، لیکن شکی نیست که قیمت نفت در هفته های اخیر به دلیل عرضه اضافی آن به بازار با خطر سقوط رو به رو شده است. کمیته سهمیه بندی اوپک در این ماه از عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر، عراق و ایران بازدید خواهد کرد و پس از آن در ماه نوامبر به هفت کشور دیگر عضو سازمان اوپک سفر خواهد نمود. بدون تردید در این دیدار کمیته سهیمه بندی بر این موضوع تأکید خواهد کردکه چنانچه قرار باشد سیاست تعیین قیمت کنونی در طول زمستان نیم کره شمالی حفظ شود، اعضا نباید بیش از سهمیه تعیین شده نفت تولید کنند.(2)

3 22

یک جاسوس عراق به نام "دافع عارفی" فرزند عبدالقادر که به مدت پنج سال با استخبارات عراق فعالانه همکاری داشته و در چندین شهر داخل ایران بمب گذاری کرده بود، دستگیر شد. وی مسئول ارتباط با عناصر استخبارات عراق در شهرهای بانه، پاوه، روانسر و باختران بود. وی در بمب گذاری تهران و قم دست داشته و به چهار مورد از عملیات های انفجاری اعتراف نموده است. عارفی اهل راشکان از توابع نوسود است که واحد اطلاعات سپاه پس از دو ماه پیگیری او را دستگیر کرد. به هنگام دستگیری از نامبرده دو حلب مواد انفجاری در پوشش روغن به دست آمد که برای انفجار آماده شده بود. آخرین مأموریت فرد مذکور انفجار منزل مسکونی و خودرو ملاعلی حلبچه در منطقه باختران بوده است.(3)

4 23

در داخل عراق و در منطقه اشواطی از توابع نجف اشرف نیروهای سازمان عمل اسلامی با اجرای کمین، یک سرهنگ امنیتی رژیم عراق را به هلاکت رساندند. در این کمین علاوه بر سرهنگ "بدر مال الله" یک نفر دیگر از شورای حزب بعث شاخه کربلا بنام "تموین سمرمه" کشته شد.(4)

ص: 286

ص: 287

تصویر

پیکر چند تن از شهیدان حمله شیمیایی روز 16/7/1366 به منطقه سومار

در این حمله شیمیایی هواپیماهای عراق، حدود 100 تن شهید و 1350 تن مجروح شدند.

1 2

در پی حملة شیمیایی عراق به منطقه سومار، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران طی نامه ای به دبیرکل سازمان ملل، خواستار رسیدگی فوری شورای امنیت به این موضوع شد. در این نامه دکتر ولایتی نوشته است: «مایلم توجه جناب عالی را به این واقعیت جلب کنم که رژیم جنایت کار عراق یک بار دیگر به استفاده از تسلیحات شیمیایی به مقیاس وسیع علیه جمهوری اسلامی ایران متوسل شده است. این اقدام شنیع و ضد انسانی را - که بر خلاف کلیه مقررات و کنوانسیون های پذیرفته شده بین المللی می باشد - تنها رژیم های فاشیست با ماهیت توسعه طلبانه مرتکب می شوند. حکام چنین رژیم هایی به انسانیت، مردم و حتی شأن ملی خودشان توجه ندارند. جای تأسف است که گفته شود سازمان های بین المللی و حتی دولت های امضا کنندة کنوانسیون های ممنوعیت استفاده از این قبیل تسلیحات مرگبار، به کارگیری این قبیل سلاح ها را قویاً محکوم نکرده اند و به حکام عراق جهت تکرار نقض پروتکل 1925 ژنو، چراغ سبز نشان داده و وجدان جهانیان را به تمسخر گرفته اند. به دنبال این اقدامات، شهر سومار در ساعت 10:05 و 10:15 (به وقت محلی) مورخ 8 اکتبر 1987 (16 مهر 1366) زیر بمباران شیمیایی وسیع و ناجوانمردانه قرار گرفت. مایلم به جناب عالی اطمینان دهم که جمهوری اسلامی ایران قدرت آن را دارد که هر وقت اراده کند از تسلیحات مشابه استفاده کند و حتی تجهیزات پیشرفته تری را جهت مقابله به

ص: 289

مثل دارد که حکام عراق را در وضعیت اسف باری قرار دهد، لیکن با احترام به حقوق انسانی، اصول اسلامی و حقوق بین الملل تاکنون از مقابله به مثل اجتناب کرده ایم.

بنابراین بر شورای امنیت فرض است که برای توقف آن بدون درنگ اقدام نموده و قاطعانه با این مسئله برخورد نماید و جنایت کاران جنگی را که مسئول این اقدامات وحشیانه می باشند به سزای اعمال خویش برساند. همچنین انتظار داریم که تیم کارشناسان قبل از اینکه مدارک این جنایات محو شود، هر چه سریع تر به منطقه اعزام شود. گفتنی است که عدم واکنش مناسب به درخواست جمهوری اسلامی ایران برای اعزام تیم کارشناسان جهت بازدید از مناطق مسکونی غیر نظامی سردشت - که عراق بمباران شیمیایی کرد و نقطه عطفی در تاریخ استفاده از تسلیحات شیمیایی می باشد(1) - حکام عراق را تشویق خواهد کرد که به اقدامات ضد قانونی خود ادامه دهند. امیدواریم که این مسئله مهم با مسئولیت بیش تر و به طور مستقل مورد بحث و توجه قرار گیرد.»(2)

از سوی دیگر، یک سخنگوی نظامی عراق استفاده از سلاح های شیمیایی را رد کرد و گفت: «ادعاهای دروغین مسئولان ایرانی بهانه ای برای سرپوش گذاشتن بر روی شکست های نظامی خود در جبهه ها است و می خواهند از این راه افکار عمومی جهان را فریب دهند.»(3)

مجله جینز دیفنس نیز در مقاله ای با عنوان "خاورمیانه صحنه جنگ های شیمیایی" نوشته است: در جنگ ایران و عراق عراقی ها برای اولین بار در سال 1983 و بعد در فوریه 1984 (بهمن 1362) و سپس در مارس و آوریل 1985 (اسفند63 و فروردین 64) و تاکنون متجاوز از 30 بار این اسلحه را علیه ایران به کار برده اند که بیش از 5000 نفر مصدوم شده اند. گروه های بازرسی سازمان ملل، گازهای به کار رفته را از نوع گاز خردل و گاز اعصاب تشخیص داده و عراقی ها پس از آن از گازهای سمی ئیدروژن سیانید و لویزیت نیز استفاده کرده اند. برخی از این گازها تولید داخلی عراق بوده است. این کشور همچنین به کمک تکنولوژی اروپایی درصدد ساختن بمب های طاعون زا است. عراق از کشورهای امریکای لاتین نیز سیستم هایی دریافت کرده است.(4)

1 3

با هدف آموزش مردم و چگونگی مقابله با بمباران شیمیایی دشمن، عصر امروز مانور پدافند شیمیایی با همت ژاندارمری، شهربانی، کمیته انقلاب اسلامی، جمعیت هلال احمر، شهرداری، واحد آتش نشانی، مرکز اورژانس اهواز و با همکاری فرمانداری و شهرداری آبادان و بنیاد شهید اهواز در محل نمایشگاه شکست حصر آبادان در اهواز برگزارشد. برادر بهاء الدین علوی مسئول ستاد ش.م.ه استان خوزستان با اشاره به اهمیت برگزاری مانور پدافند شیمیایی در شهرهای پشت جبهه به ویژه

ص: 290

در شهر اهواز اظهار داشت: برای آموزش و آشنا ساختن آنان با چگونگی مقابله با بمباران شیمیایی دشمن قرار است هفته ای یک بار در نقاط مختلف شهر اهواز مانور پدافند شیمیایی انجام شود.

مانور پدافند شیمیایی در دیگر شهرهای خوزستان از جمله ماه شهر، بهبهان، سوسنگرد، شادگان، هویزه، رامهرمز، شوش و اندیمشک انجام شده و مورد استقبال مردم قرار گرفته است.(1)

1 4

در یک درگیری شدید نظامی در خلیج فارس هلی کوپترهای امریکایی به روی سه فروند قایق ایرانی آتش گشودند و آنها را غرق کردند. در این درگیری رزمندگان اسلام در دفاع از خود یک فروند از هلی کوپترهای مهاجم امریکا را با موشک استینگر هدف قرار دادند و ساقط کردند.(2)

درگیری در ساعت 22 امروز با حمله هلی کوپترهای امریکا به قایق های تندرو ایران در 18 مایلی جزیره فارسی شروع شد که به مدت نیم ساعت ادامه داشت. در گزارش فرماندهی نیروی دریایی سپاه به فرمانده کل سپاه درباره این درگیری آمده است: «بعد از آنکه حدود دو ساعت قایق ها در منطقه غرب جزیره فارسی مشغول گشت زنی بودند، ناگهان هلی کوپترهای امریکایی، که تا 200متری قایق ها نزدیک شده بودند، به قایق ها تیراندازی می کنند که بلافاصله برادران با دوشکا و مینی کاتیوشا به مقابله با آنان می پردازند. در این حال یکی از برادران یک موشک استینگر به سمت هلی کوپتر امریکایی پرتاب می نماید که بعد از 3 ثانیه انفجار هلی کوپتر را در هوا مشاهده می نمایند و از این مرحله فیلم برداری نیز شد ولی دوربین فیلم برداری به داخل دریا پرتاب شد. بعد از آن هم قایق ها مورد هجوم مجدد و وسیع حدود 5 فروند هلی کوپتر قرار می گیرند که همگی آنها[قایق ها] مورد اصابت قرار گرفته و آتش می گیرند و برادران به داخل دریا پرتاب می شوند. هلی کوپترهای امریکایی مدت یک ساعت و نیم به برادران در داخل دریا تیراندازی می کنند که تعدادی از برادران را در حالی که در دریا شناور بودند به شهادت می رسانند.»(3)

اصغر کاظمی از مسئولان نیروی دریایی سپاه در مصاحبه با راوی مرکز مطالعات درباره جزئیات این درگیری گفت:

«لنج ساعت 7 صبح از بوشهر به جزیرة فارسی رفت. تیم عملیاتی نیز ساعت11 صبح حرکت می کنند. بچه ها یازده نفر بودندکه دو نفرشان مسئولیت موشک استینگر را داشتند و بقیه خدمه های شناورها و سلاح 107 (مینی کاتیوشا) بودند. بعدازظهر به جزیره فارسی می رسند و حدود ساعت 5 بعدازظهر چیزی را در رادار می گیرند که حدود 13 تا 20 مایل با جزیره فارسی فاصله داشت. به آن سمت می روند. در 18 مایلی غرب جزیره فارسی بویه ای است که آنجا توقف می کنند. در ساعت 9:45 شب با جزیره فارسی تماس گرفته و اعلام وضعیت می کنند. پس از آن دیگر تماسی نداشتند تا اینکه نیروهای جزیره فارسی در ساعت 10:10 شب انفجار شدیدی را در آن سمت می بینند و پس از آن تا ساعت 10:30 شب شاهد درگیری متقابل تیربار و مینی کاتیوشا بوده اند و پس از آن متوقف می شود.

ص: 291

مسئول نیروها، نادر مهدوی از بهترین بچه های نیروی دریایی بود. بیژن گُرد معاون مهدوی بود. نصرالله شفیعی دورة فرماندهی را می دید.» در این درگیری نابرابر علاوه بر این سه تن، برادران: مهدی محمدی ها، غلام حسین توسلی، خداداد آبسالان و مجید مبارکی شهید شدند.(1)

خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از یک مقام آگاه نظامی گزارش داد: «در جریان پاسخگویی رزمندگان اسلام به تهاجم نظامیان امریکایی (به قایق های ایرانی) یک فروند هلی کوپتر امریکا هدف آتش موشک استینگر رزمندگان ما قرارگرفته و در خلیج فارس سقوط کرد. سقوط هلی کوپتر امریکایی با انفجار مهیب و نوری در آسمان منطقه توأم بود.

تصویر

ص: 292

منطقه حمله هلی کوپترهای امریکایی به قایق های گشتی ایران(18 مایلی غرب جزیره فارسی)

ص: 293

همچنین در جریان درگیری قایق های ایرانی و هلی کوپترهای امریکایی، چند ناوچه امریکایی نیز به کمک هلی کوپترها شتافتند که با آتش سپاهیان اسلام روبه رو شدند و یک ناوچة امریکا نیز هدف موشک های سبک رزمندگان قرار گرفت و آسیب دید.»(1)

درگیری مستقیم نظامی ایران و امریکا بین دو هلی کوپتر ام.اچ.6 از واحد اطلاعات مخصوص "مگ دانل داگلاس" و قایق های ایرانی به وقوع پیوست (ضمیمه دارد)(2). بنا به اظهار واینبرگر وزیر دفاع امریکا، هلی کوپترهای امریکایی بدون کسب اجازه از مرکز فرماندهی درگیری را شروع کردند و هیچ نوع مکالمه رادیویی بین هلی کوپترها و قایق های ایرانی نبوده است.(3)*(4)

"کردزمن" در کتاب "درس هایی از جنگ مدرن" درگیری را چنین توضیح می دهد: «در این روز نیرویی متشکل از یک رزم ناو و سه قایق تندروی ایران به طرف شناور هرکولس که نیروهای امریکایی از آن به عنوان پایگاهی در نزدیکی جزیره فارسی استفاده می نمود، حرکت کردند. وقتی هلی کوپترهای امریکایی به طرف نیروهای ایران به پرواز درآمدند که آنها مستقیماً در حال حرکت به سوی پایگاه امریکا بودند. در نتیجه قایق های ایران به سوی هلی کوپترهای امریکایی آتش گشودند. هلی کوپترهای ارتش امریکا بلافاصله به آتش نیروهای ایرانی پاسخ دادند. آنها به 4 قایق نیروهای ایران حمله کرده و یکی از قایق های تندرو را غرق نمودند و به دو قایق دیگر آسیب رساندند. رزم ناو ایران نیز از صحنه فرار کرد. اجساد هشت ایرانی کشته شده را واحدهای "Seal" امریکا که از قایق های گشتی استفاده می کردند، از آب گرفتند و شش تن نیز به اسارت درآمدند. بررسی های انجام شده در قایق های صدمه دیده نشان داد که حداقل یک فروند از این قایق ها موشک های استینگر ساخت امریکا از نوع موشک هایی که به مجاهدین افغانی داده شده بود، در اختیار داشت.»(5)

1 5

یک نفتکش ژاپنی موسوم به تومو - 8 (Tomoe 8) ساعت 9:45 صبح امروز در 60 مایلی شرق بندر عربستانی جبیل هدف حمله هواپیماهای عراقی قرار گرفت و دچار آتش سوزی شد.(6) ناخدای تومو - 8 در پیامی اعلام کرد، سه تن از خدمه نفتکش از جمله مهندس آن به طور سطحی مجروح شده اند. موشک به موتور خانه اصابت کرده و موجب بروز آتش سوزی شده

ص: 294

است. ناخدای نفتکش - که متعلق به یک شرکت ژاپنی مستقر در سنگاپور است - گفت: «نمی داند موشک از یک هواپیما شلیک شده است یا یک کشتی سریع السیر، ولی بعد از حمله شاهد پرواز یک فروند هلی کوپتر امریکا برفراز نفتکش بود.»(1)

عراق در اطلاعیه نظامی خود اعلام کرد: «در ساعت 9:30 صبح امروز جنگنده های ما به یک هدف دریایی در جنوب جزیره خارک حمله کرده و آن را به آتش کشیدند.»(2) خبرگزاری رویتر نیز گزارش داد: «یک موشک منفجر نشده در نفتکش تومو - 8 که هدف یک حمله مرموز قرار گرفت، سبب شده است که کارشناسان، عراق را عامل این حمله معرفی کنند. نفتکش تومو - 8 در اجارة ایران نبود بلکه یک نفتکش در حال تردد به بنادر عربستان سعودی به شمار می رفت. دور بودن فاصله شلیک موشک های اگزوسه سبب می شود انتخاب دقیق هدف مشکل تر باشد و ناوچه امریکایی استارک نیز قربانی یکی از همین دسته مشکلات شد.»(3)

وزیر امور خارجه ژاپن (تاداشی کوراناری) در واکنش به این حمله گفت: «ژاپن به اقدام دیپلماتیک دست نخواهد زد. نفتکش خسارات دیده (تومو - 8) به عنوان یک کشتی ژاپنی تلقی نمی شود؛ این نفتکش در پاناما به ثبت رسیده، خدمه آن برمه ای بوده و شعبه یک شرکت ژاپنی در سنگاپور آن را اجاره کرده است.»(4)

1 6

گروه کومه له در دو نوبت، در ساعات 24 و 2 بعد از نیمه شب با هدف به سقوط کشاندن پایگاه "خاشت" از محور "بیساران" به این پایگاه، حمله کرد. این حمله با استعداد 60 تن از افراد کومه له که آنها را "الیاس توفیقی" فرماندهی می کرد، اجرا شد، هر دو حمله با مقاومت نیروهای پایگاه مواجه گردید و پس از حدود دو ساعت درگیری، مهاجمان مجبور به عقب نشینی شدند. در این درگیری ها یکی از نیروهای پایگاه شهید شد.(5)

در روستای "کانی دینار" از توابع مریوان نیز تعدادی از عناصر کومه له به مقر گردان ژاندارمری مریوان حمله کردند. نیروهای کومه له سپس با اجرای کمین در مسیر نیروهای کمکی بانه، یک تن از آنها را شهید و یک تن دیگر را مجروح کردند.(6)

2 7

ارسال کمک های نقدی و غیرنقدی مردم، جنبه دیگری از حضور مردم ایران در صحنه و حمایت از جبهه و جنگ است. ستادهای پشتیبانی ادارات، ستاد جذب و هدایت کمک های مردمی، ائمه جمعه و جماعت در شهرها و روستاها، راه های جذب این کمک ها هستند و از این طریق مردم شهرها با رزمندگان جبهه های جنگ احساس همفکری و همراهی می کنند. کمک های مردمی شامل طیفِ وسیعِ نیازِ رزمندگان از جمله مواد غذایی، پوشاک، لوازم سنگرسازی، لوازم تحریر و کتاب می شود. افراد کمک کننده نیز به همان نسبت فراوان هستند. این کمک ها که از همه شهرها و روستاها جمع آوری می شود، گاهی به صورتی

ص: 295

گروهی و جمعی و زمانی به صورت انفرادی است. فقیر و غنی در این امر مشارکت دارند و هر کس به وسع خود کمک می کند. پیرزنی با هدیه چهار تخم مرغ و ثروتمندی با اهدا ماشین، درصدد حمایت از رزمندگان هستند و شهرهای مختلف کشور هر روز شاهد ارسال کمک های مردمی به جبهه های جنگ است. روزنامه جمهوری اسلامی فهرست اقلام کمک های مردم شهرهای بهشهر، رامهرمز، شفت ، همدان، لالی، آستانه اشرفیه، تالش، منجیل، کوهبنان، هفتگل، اصفهان، کرمان، سمنان، ایذه، مسجد سلیمان، رامشیر، باغ ملک، گتوند و قزوین را به صورت ریز درج کرده است که می تواند نمونه ای از حمایت های مردمی از جبهه های جنگ باشد.(1)

1 8

قائم مقام وزارت خارجه ترکیه که حامل پیام رئیس جمهور ترکیه بود به طور جداگانه با ریاست جمهوری اسلامی ایران و نخست وزیر دیدار و درباره روابط دو کشور، جنگ ایران و عراق و بحران خلیج فارس گفت وگو کرد. در این دیدارها مسئولان جمهوری اسلامی ضمن قدردانی از بی طرفی ترکیه، بر ضرورت خروج نیروهای امریکایی از منطقه خلیج فارس تأکید کردند. آیت الله خامنه ای با تأکید بر اینکه این حضور روزافزون نظامی امریکا است که خلیج فارس را در معرض انفجار قرار داده، گفت: «همه کشورها اعم از کشورهای منطقه خلیج فارس و نیز کشورهایی که به نحوی در خلیج فارس منافعی دارند علاقه مند به حفظ آرامش منطقه هستند و باید بر امریکا فشار بیاورند تا از تشنج آفرینی در خلیج فارس پرهیز کند، زیرا عامل اصلی ناامنی و مشکل اصلی منطقه حضور خود امریکاست.»(2)

مهندس میرحسین موسوی نیز گفت که امنیت خلیج فارس در سایه بی طرفی کشورهای خلیج فارس در جنگ امکان پذیر است و اصولاً امنیت خلیج فارس تجزیه پذیر نیست و حمله به کشتی ها و تأسیسات نفتی ما، همه تأسیسات و کشتی های نفتی را در خلیج فارس آسیب پذیر خواهد کرد.»(3)

2 9

مذاکرات پنج عضو دائمی شورای امنیت برای بررسی جنگ ایران و عراق آغاز شده است و به کُندی پیش می رود. دیپلمات های سازمان ملل می گویند: «هیئت های پنج قدرت بزرگ امیدوارند تا در مدت زمانی کوتاه درباره رئوس مطالبی که به دبیرکل اجازه می دهد تا گفت و گوهایش با ایران و عراق را از سرگیرد به توافق برسند. در صورتی که پنج عضو دائمی به توافق برسند، این پیشنهاد به دکوئیار تسلیم خواهد شد. در گزارش کاری که در این باره تهیه شده است مسئله امکان تحریم تسلیحاتی که امریکا و انگلیس از شورای امنیت می خواهند آن را علیه ایران اعمال کند گنجانده نشده است. گزارش کار تهیه شده بر پایه قطعنامه بیستم ژوئیه (29 تیر) شورای امنیت تهیه شده و پاسخی به درخواست دبیرکل سازمان ملل برای دریافت رهنمودهایی برای تلاش های بعدی صلح است.»(4)

ص: 296

تصویر

دیدار قائم مقام وزیر خارجه ترکیه با رئیس جمهوری اسلامی ایران

دیدار قائم مقام وزیر خارجه ترکیه با نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران

ص: 297

رادیو امریکا نیز در گزارشی مفصل از مقر سازمان ملل متحد گفت: «بیش از یک هفته است که نمایندگان پنج عضو دائمی شورای امنیت مذاکرات خود را درباره جنگ ایران و عراق از سرگرفته اند که دیدارهای جاری حساس ترین زمان مذاکرات درباره جنگ است. در سازمان ملل مذاکرات بسیار کُند پیش می رود. برخورد پنج عضو دائمی شورا با گزارشی که دبیرکل سازمان ملل به دنبال سفرش به تهران و بغداد به شورا ارائه کرد، بسیار پیچیده است.

دبیرکل در گزارشی که روز 25 سپتامبر (3 مهر) به شورای امنیت داد گفته است برای پذیرفتن صلح، تهران خواستار تشکیل کمیسیون ویژه ای است که آغازکننده جنگ را مشخص کند. تهران همچنین گفته بود که تنها در این صورت آتش بس غیر رسمی را خواهد پذیرفت.

شورای امنیت هنوز موضع رسمی اش را درباره طرح دبیرکل اعلام نکرده است و حتماً چنان که آقای پرز دکوئیار درخواست کرده بود، شورا از علنی کردن این طرح نیز خودداری می کند و اصرار دارد که نکات طرح سری باقی بماند. ظاهراً از نظر ایران گزارش دبیرکل بسیار مثبت است و به گفته منابع آگاه موضع ایران درباره این طرح نیز مثبت می باشد. امریکا و انگلستان با اجرای طرح یعنی با دادن دست باز به دبیرکل مخالفت می کنند چون مایل نیستند که عراق به عنوان آغازکننده جنگ مشخص شود. در این میان موضع فرانسه، چین و شوروی میانه روتر به نظر می رسد.

می توان حدس زد که طی چند روز آینده شورا به دبیرکل چراغ سبز بدهد که کارش را ادامه بدهد، ولی به احتمال قوی دست دبیرکل را به کلی باز نخواهد گذاشت. ناظران در سازمان ملل معتقدند که امریکا و انگلستان تنها در صورتی با تشکیل کمیته ویژه موافقت خواهند کرد که ایران نیز به عنوان ادامه دهنده جنگ محکوم شود. از طرف دیگر شواهد حاکی از آن است که اگر شورا تصمیم بگیرد دست دبیرکل را باز بگذارد و کمیته ویژه ای مشخص کند که چه کسی جنگ را آغاز کرده، جمهوری اسلامی ایران با یک آتش بس رسمی و فوری موافقت خواهد کرد.»

رادیو امریکا افزود: «می توان گفت که بار دیگر تهران با زرنگی تمام توپ را به زمین شورای امنیت افکنده است چون بر خلاف انتظار شورا پیشنهادهای دبیرکل را پذیرفته است.»(1)

1 10

با وجود اینکه جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده که در صورت بی طرفی کویت و عربستان در جنگ هیچ گونه تهدیدی از جانب ایران متوجه آنها نیست و حتی برای برقراری امنیت خلیج فارس پیشنهاد همکاری با کشورهای منطقه را داده است، اما دو رژیم کویت و عربستان چنان سرنوشت خود را به رژیم عراق گره زده اند که حتی جرئت اعلام بی طرفی ندارند و همین بر احساس تهدید از جانب ایران و نگرانی آنها افزوده است. دعوت کویت از امریکا برای حضور در خلیج فارس و نصب پرچم امریکا بر نفتکش هایش نیز از اضطراب رژیم کویت نکاسته است و این رژیم ضمن اینکه وانمود می کند ناچار به کمک به عراق و همکاری با این کشور است، درصدد برآمده تا با جلب نظر ایران حتی المقدور از تهدیدات احتمالی ایران بکاهد.

ص: 298

از جمله اقدامات کویت در این زمینه، دیدار امروز نمایندة کویت در سازمان ملل با نمایندة ایران در این سازمان است. وی در این دیدار گفت: «قبل از هر چیز باید بپرسم آیا خیال دارید کویت، بحرین، عربستان و تمام کشورهای خلیج را از دست بدهید؟ می دانید که ما همه یکی هستیم، روابط عربی داریم…. در قبال اشغال سفارت صبر کردیم و اجازه ندادیم کسی تجاوزی به سفارت شما بکند ولی شما همه چیز را قطع کردید… شما به امارات و عمان هیئت می فرستید و با آنها مذاکره می کنید و با ما اصلاً حرف نمی زنید. کسی را بفرستید و کسی را دعوت کنید که حرف تازه ای مستقیماً مطرح شود و این سوءتفاهمات از بین برود و امریکا سوء استفاده نکند. ما می بایست در برابر کار تهران مقابله به مثل می کردیم ولی وقتی چهارنفر از دیپلمات های شما را فرستادیم شما پاک قطع کردید، چرا؟ درست است که ما کشور کوچکی هستیم ولی بزرگ و کوچک از نظر حقوقی همانندند. شما در مورد جنگ از ما توقع بی جا دارید. شما انتظار دارید که ما نسبت به عراق مثل یک کشور افریقایی که ارتباط و مرز مشترکی با عراق ندارد و از معرکه دور است عمل کنیم و بی تفاوت باشیم و ارتباط ما را با عراق نادیده می گیرید. ما در برابر عراق، عین شما هستیم در برابر روسیه؛ همان طور که شما مجبورید در برابر روسیه برخی مشکلات را تحمل کنید و به روی خودتان نیاورید، ما هم مجبوریم برخی تحمیل های عراق را قورت بدهیم، چرا وضع ما را درک نمی کنید. ترکیه هم به عراق کمک می کند چرا به ترکیه فشار نمی آورید؟ چطور با عمان گرم هستید ولی با ما مثل یک دشمن؟ ما خواهان حسن همجواری هستیم. ما می خواهیم با شما روابط خوب داشته باشیم. ما طرفدار عراق نیستیم، ما طرفدار صلح هستیم. طرفداری ما را از صلح عین حمایت از صدام تفسیر نکنید. ما مجبوریم به دلیل وضع خاص خودمان در روابط مان با عراق این موضع را داشته باشیم...»

نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل پس از تشریح عملکرد کویت در حمایت از عراق در بعد سیاسی و اقتصادی و گشودن بنادر و راه ها برای حمل تسلیحات عراق و همچنین فعالیت های سیاسی کویت در محافل بین المللی به نفع صدام، گفت: «اختلافات اساسی دو کشور را به صورت زیر تقسیم بندی می کنیم: 1- شما مسئول آمدن نیروهای امریکا به خلیج فارس هستید. 2- شما به عنوان کسی که به صدام کمک های همه جانبه می کند شریک در جنگ هستید. 3- راه های آبی شما هم امنیت خودش را از دست داده، بنابراین کاری که باید بکنید این است که بیرق زنی امریکا را خاتمه بدهید و اعلان کنید به حضور امریکا نیاز ندارید و امریکایی ها باید خارج شوند.»

نماینده کویت: «ولی امریکایی ها که به حرف کویت خارج نخواهند شد.»

نماینده ایران: شما بیرق زنی را لغو کنید و خواهان خروج بشوید، از نظر ما کافی است.»

نماینده کویت: «امنیت کشتی های ما چه می شود؟ ما به غیر از نفت چیز دیگری نداریم. اگر امنیت نداشته باشیم مردم از گرسنگی می میرند.»

ص: 299

نماینده ایران: «در مورد امنیت خلیج فارس ما حاضریم با شما به توافق برسیم به شرط اینکه شما هم حاضر باشید در مورد امنیت مردم ما با ما به توافق برسید و حداقل اینکه در جنگ رسماً و علناً بی طرفی اعلام کنید. البته در مورد جزئیات آن می توانیم مذاکره کنیم. برای چارچوب اجرایی کار از تهران رهنمود خواهم خواست و شما نیز با شیخ صباح[وزیر خارجه کویت] صحبت کنید و برای یک چارچوب اجرایی اختیاراتی بگیرید که بعداً وارد جزئیات عملی شویم.»

گفتنی است که نمایندة کویت روز بعد از این مذاکره در تماسی اعلام کرد که شیخ صباح تمام پیشنهادهای ایران را اجمالاً پذیرفته است و آماده است در هر سطحی که ما بخواهیم چه در تهران و چه در کویت دربارة اجرای آنها مذاکره کند.

در نظریه ای که در پایان این گزارش درج شده، آمده است: «هر چند وزیر خارجه کویت پیشنهادها و یا چارچوب کلی را که نماینده ایران ارائه کرده پذیرفته است ولی امید چندانی به اینکه کویت مسئله پرچم امریکا یا عدم حمایت از عراق را قبول کند وجود ندارد، زیرا کویت فرصت های بسیار مناسب تری برای این موضوع داشت و هیچ اقدامی نکرد، ولی در این مقطع نه کویت می تواند چنین تمایلی داشته باشد و نه غرب تن به پذیرش آن خواهد داد.»(1)

1 11

با هدف ایجاد محدودیت ها و تنگناهای بیش تر برای جمهوری اسلامی در تهیه تجهیزات و لوازم مورد نیاز جنگ، فشارهای غرب بر عوامل واسطه و کارخانه های طرف معامله با ایران هر روز شدیدتر شده و از طرق گوناگون روانی، اجتماعی، حقوقی و... اعمال می شود در حالی که عراق به آسانی تجهیزات نظامی وارد می کند. مجله آلمانی "اشترن" در مقاله ای بدون اشاره به منابع خبری خود، نوشته است: «یک تاجر آلمانی بنام "هانس یو افریم هر" متهم است که برای ایران از آلمان معاملات خرید اسلحه انجام می داده است. گفته می شود که او می خواسته به ایران 200 دستگاه تانک آرژانتینی "تام"، 30 هلی کوپتر جنگی امریکایی "کبرا"، 22 جت جنگی فرانسوی "میراژ - 5" بفروشد.

همچنین خبری درباره دست داشتن سفیر ایران در آلمان، محمد جواد سالاری در خرید اسلحه برای ایران در آلمان پخش شده بود که بر اساس آن سالاری می خواسته 20 هزار موشک امریکایی "تاو" از طریق آلمان بخرد.

در بندر هامبورگ هلی کوپترهای غیرنظامی را به نظامی تبدیل می کنند و به ایران حمل می نمایند. در مونیخ هم دادستانی علیه تاجر آلمانی آقای "استفان کامیرز" تحقیقات می کند که او قادر بوده انواع اسلحه ها را برای ایران بخرد. مانند تفنگ و مهمات اسرائیلی به ارزش 82 میلیون دلار. این مجله به نقل از مقامات اطلاعات انگلیس نوشته است که سالن ترانزیت فرودگاه فرانکفورت محل مناسبی برای این گونه معاملات است و مقامات ایرانی به آنجا آمده و با تجار بین المللی اسلحه مذاکره می کنند. مذاکرات مربوط به خرید 450 هزار گلوله توپ و خمپاره فرانسوی به ارزش

ص: 300

700 میلیون فرانک هم به وسیله شرکت لوشر و مأموران ایرانی در فرودگاه فرانکفورت انجام شده است. از آنجا که کشورهای جهان معاملات تسلیحاتی با ایران را تحریم کرده اند ایرانی ها مجبورند از طریق شرکت های کوچک واسطه، سلاح های جنگی خود را تأمین کنند.»(1)

گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از "رم" نیز حاکی است: «حزب چپ گرای دمکرات پرولتاریا در ایتالیا به منظور متوقف کردن تحویل هشت دستگاه ژنراتور به ایران برای یک نیروگاه هسته ای، پنجشنبه شب به کارخانه "انسالدو" اعتراض کرد. این ژنراتورها باید تا پایان ماه اکتبر (19 آبان) تحویل شوند، لیکن برخی از کارگران کارخانه قصد اعتصاب دارند زیرا اطلاعاتی در دست دارند که این قطعات را می توان برای راه اندازی یک نیروگاه هسته ای به کار گرفت و زایده های آن را در ساختن بمب اتمی استفاده کرد. بنابراین از نظر کارگران ایتالیایی به دلیل موقعیت جنگی در ایران از این قطعات می توان برای اهداف جنگی استفاده کرد.»(2)

در همین حال روزنامه الرأی العام چاپ کویت نوشت: «عراق اخیراً چند کشتی جنگی و دو زیردریایی به منظور تقویت یگان های شناور خود در اطراف بندر "عمیق" عراق (البکر و العمیه)، از یک کشور عربی دریافت کرده است. عراق همچنین موشک های دوربرد زمین به زمین به مقدار محموله چهار فروند هواپیمای حمل و نقل نظامی سی - 130 دریافت کرده است. ارسال این سلاح ها به عراق که به صورت اقدامی سریع صورت گرفت، در چارچوپ همکاری های نظامی میان عراق و کشور عربی یاد شده برای مقابله با تحولات اوضاع در منطقه شمالی خلیج فارس می باشد.»(3)

1 12

روزنامه های کویتی با بحرانی شدن اوضاع خلیج فارس به خصوص پس از درخواست کویت از امریکا برای اسکورت نفتکش های کویتی، جنگ تبلیغاتی خود را علیه جمهوری اسلامی ایران تشدید کرده اند و هر روز با بهانه ای آن را ادامه می دهند. در پی درج مقاله ای در " آبزرور"درباره ارسال سلاح از اسرائیل به ایران روزنامه ها و رادیو های غربی، ترکیه، پاکستان و به خصوص کویت و عربستان هر روز با نوشتن مطالبی از جمله فروش سلاح به ایران، دیدار مقام های ایرانی با نمایندگان اسرائیل در ترکیه، توافق ایران و اسرائیل برای انتقال یهودیان ایران به اسرائیل از طریق اتریش و پاکستان، درصددند هم زمان با طرح تحریم تسلیحاتی و فشارهای امریکا، جمهوری اسلامی را در سطح منطقه و جهان منزوی کنند و با کم رنگ کردن خطر اسرائیل، بر اختلافات موجود میان اعراب فائق آمده و آنها را در برابر ایران قرار دهند. برای نمونه روزنامه الرأی العام چاپ کویت نوشت: «یهودیان ایرانی که اخیراً از طریق "وین" به فلسطین اشغالی رسیده اند در واحدهای مسکونی منطقه عقلان فلسطین اشغالی اسکان داده شده اند.» این روزنامه افزود: اسرائیل 800 واحد مسکونی برای اقامت یهودیان ایرانی مهاجر در نظر گرفته است. رژیم اسرائیل یهودیان ایرانی را پس از رسیدن به فلسطین اشغالی برای انجام خدمت نظام در جبهه "جولان" در مرزهای

ص: 301

جنوبی فلسطین با سوریه مستقر کرده است.» از سوی دیگر، روزنامه کویتی الانباء نیز طی مقاله ای در شماره امروز خود انتقال یهودیان ایران به اسرائیل را توطئه ای علیه اعراب خواند و افزود: «ایران دشمن اول امت عرب به شمار می رود. اعراب باید قبل از هرگونه برخورد با اسرائیل، حاشیه شرقی خلیج[فارس] را که تحت اشغال ایران است آزاد کنند.» الانباء افزود: «ایران و اسرائیل یک پیمان مشترک برای نابودی اعراب بسته اند.»(1)

1 13

بعد از چند روز بار دیگر یک هواپیمای افغانی از میله های مرزی عبور کرد و به عمق 500 متری حریم هوایی جمهوری اسلامی ایران تجاوز کرد.(2)

ضمیمه گزارش 278: گزارش درگیری هلی کوپترهای امریکایی با قایق های سپاه پاسداران در خلیج فارس و رفتار نظامیان امریکایی با اسیران این حادثه از زبان سه تن آنها

سه تن از رزمندگان این حادثه که به اسارت قوای امریکایی درآمدند و پس از چند روز آزاد شدند، واقعه را چنین بیان کردند. رضا کریمی گفت:

«جهت انجام مأموریت محوله به مدت یک ماه از تهران به منطقه دریایی بوشهر رفته بودم. از طرف فرماندة مربوطه مأموریتی به گروه ما ابلاغ شد که شانزدهم مهر برای گشت زنی در آب های خلیج فارس با شناورهای خود از بوشهر به طرف جزیره فارسی حرکت کردیم. پس از طی مسافتی و پشت سر گذاشتن امواج پر خروش دریا، حدود ساعت چهار بعد از ظهر به جزیره فارسی رسیدیم. در آنجا پس از اینکه به مأموریت خود کاملاً توجیه شدیم، سلاح های سازمانی و مهمات هر شناور تحویل شد. پس از خداحافظی با یکدیگر، پنج شناور تندرو به طرف منطقه مأموریت به حرکت درآمدند. هوا به تدریج تاریک می شد و امواج دریا سهمناک تر می گشت، و شناورهای ما به پیش می رفت. ساعت هفت شب وضو گرفتیم و نماز مغرب و عشا را داخل شناورهای خود اقامه کردیم. آن شب حال عجیبی در بچه ها بود. نماز که به پایان رسید بچه ها با خضوع و خشوع خاصی با خالق خویش راز و نیاز کردند و برای اجرای مأموریت آماده شدند. در حال گشت زدن چند هدف را در منطقه مشاهده کردیم که پس از شناسایی مشخص شد که کاذب می باشند. در همین حین چند هواپیما از بالای سر ما گذشت که احتمالاً متعلق به کشورهای منطقه و جهت شناسایی و عکس برداری از منطقه آمده بودند، ولی چون حکمی جهت مقابله با این هواپیماها نداشتیم حرکتی از خود نشان ندادیم. پس از رفتن آنها چند هلی کوپتر را در نزدیکی خود احساس کردیم. دقایقی نگذشته بود که هلی کوپترها را به وضوح با چشم غیرمسلح دیدیم و مطمئن شدیم که آنها مربوط به ارتش امریکا می باشد، اما چون نمی خواستیم آغاز کنندة درگیری باشیم و مأموریت ما حفاظت و گشت زنی در آب های خودمان بود، هیچ گونه عکس العملی نشان ندادیم، که ناگهان هلی کوپترهای امریکایی بالای سر شناورهای ما ظاهر شدند و یکی از شناورها را هدف موشک قرار دادند. بلافاصله بچه ها به حالت دفاعی درآمدند و به طرف آنان شروع به تیراندازی کردند. ساعت 5/9 شب بود. از هلی کوپترها آتش می بارید، اولین هلی کوپتری که به یکی از شناورها حمله کرد به صورت دایره از منطقه درگیری خارج گردید. چون کاملاً غافل گیر شده بودیم، تصمیم گرفتیم به صورت تاکتیکی از منطقه خارج شویم. هنوز چند لحظه ای نگذشته بود که یکی از برادران موشک استینگر را برداشت و با ذکر مقدس یا فاطمه الزهرا(س) به طرف هلی کوپتر دوم که بالای شناور ما بود نشانه رفت، شلیک کرد و به دنبال آن هلی کوپتر امریکایی ها منفجر شد، تکه های گداخته هلی کوپتر در کنار ما بر روی آب می افتاد. در همین دقایق کوتاه دو تا از شناورهای ما موفق شدند خود را از منطقه درگیری نجات بدهند. با منفجر شدن هلی کوپتر امریکایی منطقه مثل روز روشن شد و پس از آن چند هلی کوپتر دیگر آمدند و دو شناور دیگر را مورد تهاجم قرار دادند. شناور ما هم که مورد اصابت موشک هلی کوپترهای امریکایی قرار گرفته بود، آتش گرفت و ما به داخل آب پریدیم.

ص: 302

یکی دیگر از شناورها که موتورش آتش گرفته بود و برادران داخل آن در حال تدافع بودند، هلی کوپتری بالای سرش آمد و آنها را به رگبار بست و سرنشینان آن شناور پس از یک درگیری نابرابر با دژخیمان امریکایی به فیض شهادت نائل شدند. در آن لحظه تمام بچه ها ذکر می گفتند. هر کسی زمزمه ای بر لب داشت و هر عاشقی معشوق واحدی را صدا می کرد؛ نام مقدس "فاطمه الزهرا(س)" را بر لب آوردم و از مولایمان حضرت "اباعبدالله(ع)" خواستم که باعث نجات ما بشود تا در صحنه های دیگر هم با دشمنان اسلام مبارزه کنیم و از گناهانی که مرتکب شده ایم، پاک گردیم.

در داخل آب و در آن فضا احساس کردم که توانم از دست رفته است ولی ذکر و یاد خدا نیروی عجیبی در من به وجود می آورد. وقتی می خواستم شنا بکنم، متوجه شدم که پای راستم حرکت نمی کند، فهمیدم پایم با گلوله های خفاشان امریکایی مجروح شده است. دستم را به صورتم کشیدم، دیدم که پوست صورتم کنده شده، وقتی دست هایم را لمس کردم پوست دست هایم در کف دستم جمع شد، متوجه شدم که بدنم سوخته است. در طول 90 دقیقه ای که در آب بودیم هلی کوپترهای امریکایی بر بالای سر بچه ها حرکت می کردند و آنها را یکی یکی به رگبار می بستند. در سمت راستم، صدای یکی از بچه ها را که طلب کمک می کرد شنیدم، اما یکباره هلی کوپتری به او نزدیک شد و صدایش دیگر شنیده نشد.

لباس هایم که باعث سنگینی من در آب شده بود، درآوردم و برای اینکه بتوانم از گلوله های هلی کوپترها در امان باشم، جلیقه نجات را هم از تنم درآورده و روی آب رها ساختم و هنگامی که حس می کردم هلی کوپتر به طرف من می آید زیر آب می رفتم و پس از عبور آن دوباره به سطح آب می آمدم. در آن لحظات یکی از برادرها صدا میزد که به طرف بویه[چراغ دریایی] بیایید.

چون جریان آب برخلاف جهت بویه بود، لذا هر چه تلاش می کردیم، آب ما را پایین می برد. کم کم توانم رو به تحلیل می رفت و چون پایم تیر خورده بود و مرتب به زیر آب می رفتم و به بالا برمی گشتم، دیگر رمقم تمام شده بود که به یکباره دیدم شناوری به طرف من می آید، احتمال می دادم که شناور خودی باشد، خوشحال شدم، به سمتش شنا کردم که ناگهان متوجه شدم امریکایی هستند. تفنگداران ویژه امریکایی با هیکل های بزرگ و سلاح های مدرن دور تا دور شناور ایستاده بودند و همه به طرف من نشانه روی می کردند. مجدداً توکل به خدا کردم و رضای خدا را طالب شدم، طنابی را که انداخته بودند، گرفتم و آنها مرا به طرف شناور کشیدند، مردد بودم که طناب را رها کنم یا نه، که در یک لحظه متوجه شدم موهای سرم دردست یک غول امریکایی می باشد. در حالی که نصف بدنم هنوز داخل آب بود، صحنه کربلا و همان لحظه ای که در گودال قتلگاه سر امام حسین(ع) را جدا کردند، در نظرم شکل گرفت. امریکایی انسان نما محکم سر مرا به لبة شناور کوبید که بینی ام شکست، حس کردم که الان سرم را جدا می کنند لذا با یک فشار خودم را داخل آب انداختم. امریکایی ها اسلحه هایشان را به طرفم نشانه گرفتند و دوباره طناب انداختند. با خود گفتم شاید با اسیر شدن بتوانم زنده بمانم تا پرده از جنایت این جنایت کاران بردارم. طناب را گرفتم، مرا گرفتند و داخل شناور انداختند و با دستبندهای مخصوص دست ها و پاهایم را بستند و به کف شناور انداختند. دقایقی بعد یکی یکی بچه ها را از آب می گرفتند و به کف شناور می انداختند، اما چون کیسه ای بر روی سرمان بود، یکدیگر را نمی توانستیم ببینیم. از شدت درد جراحات بدن فریاد می زدم که ناجوانمردانه با قنداق تفنگ به پشتم زده می شد برای اینکه از کتک های آنان در امان باشم با تحمل درد، سکوت کردم. این شناور که حدس می زدم ناوچه باشد، نیم ساعتی در حرکت بود که نزدیک شناور دیگری پهلو گرفت. همان طور که با صورت در کف شناور افتاده بودم، یکی از امریکایی ها پاهایم را گرفت و از زمین بلند کرد و بعد مثل یک کیسه برنج به طرف بالا که شناور بزرگ بود پرتاب کرد. افراد داخل شناور بزرگ تر، گو اینکه عقدة بیش تری داشتند، از این رو با تمام وجودشان ما را می زدند. پس از اینکه امریکایی ها از زدن ما خسته شدند، ما را به اتاقی بردند. شخص نسبتاً جوانی که فارسی هم بلد بود، جلو آمد و از من مشخصات فردی خواست:

- اسم؟ - رضا

ص: 303

- فامیل؟ - کریمی

- درجه؟ - سرباز

وقتی که مشخصات را نوشت با من کاری نداشت. اما برادران دیگر را اذیت کرده بودند. پس از اینکه همه را چک کردند و مشخصاتی تهیه کردند، ما را با بدنی مجروح سوار هلی کوپتر کردند. نمی دانم ما را در چه وضعیتی قرار داده بودند که باد شدیدی به بدن مجروحان می خورد که از شدت باد لباس هایی که بر تنمان بود پاره می شد و حس می کردم که ما را زیر هلی کوپتر بسته اند. پس از یک ساعت و نیم پرواز، هلی کوپتر بالای ناو امریکایی قرار گرفت. من طوری قرار داشتم که از بالا ناو را می دیدم. سربازان مسلح دور تا دور ناو ایستاده بودند. هلی کوپتر روی سطح ناو فرود آمد؛ سپس ما را در داخل راهرو ناو بردند و حدود 30 دقیقه با همان بدن مجروح و مصدوم از ضرب و شتم جانیان امریکایی، در آنجا نگه داشتند.

سربازان می آمدند و تند تند عکس می گرفتند و به دلیل خونی که از ما رفته بود از آنها آب می خواستیم، پس از یک انتظار سخت و دردناک ما را به زیر زمین ناو بردند، در آنجا یک راهرو باریکی بود که چند تخت را در خود جای داده بود. ما را روی تخت ها انداختند و به صورت خیلی سطحی جراحات را پانسمان کردند. هنوز دقایقی از پانسمان جراحات نگذشته بود که فردی نقاب بر صورت وارد شد و دوباره بازجویی از ما شروع شد:

اسمت چیست؟

چند تا شناور بودید؟

از کجا و برای چه آمده اید؟

می دانستم اگر از دادن جواب خودداری کنم، اذیت خواهند کرد و شاید با دادن شکنجه های سخت تر از ما حرف بکشند، در نتیجة حرف هایی را سرهم کردم و به آنها تحویل دادم. از نوع سلاح ها که پرسید، خودم را به بدحالی زدم و به خودم پیچیدم و گفتم: نمی دانم.

فردای آن روز مجدداً همان بازجو آمد و سؤالات روز قبل را از من پرسید. در ناو پایم را که گلوله خورده بود عمل کردند و بدنم را که سوخته بود، موقتاً درمان کردند. دوباره محاکمه و بازجویی شروع شد. این بار مرد میان سالی که فارسی صحبت می کرد به سراغم آمد و برای فریب با خوشرویی برخورد کرد و پرسید:

اسم و نام خانوادگی، نام همسر، تعداد فرزندان، کجا بودی؟

وی ادامه داد: من با تو دوست هستم. حرف هایی که بین من و تو زده می شود، من می دانم و خدا، اگر با من حرف بزنی با هم دوست هستیم؛ و الاّ من دیگر از سرنوشت تو خبری ندارم؛ یک سری مطالب را تو باید به من بگویی.

این فرد احتمالاً از سوی سازمان سیا بود. چون پس از انجام کار پزشکی ما را پیش این فرد می آوردند. ابتدا پیشنهاد پول داد و گفت اگر مشکلی داری برایت حل می کنم. به او گفتم: فعلاً خوب هستم و هیچ مشکلی ندارم. او فکر کرد که می خواهم با او همکاری کنم. به من گفت: شما فعلاً استراحت کنید بعداً می آیم. مرحله چهارم محاکمه شروع شد. در تمام مراحل از خدا تقاضا می کردم که حرف هایی را بر زبانم جاری سازد که بر علیه جمهوری اسلامی نباشد و سخنانی را که به آنها می گویم در آنان شک به وجود نیاورد و قبول کنند تا خدای نکرده خون بچه هایی که در کنار ما بودند و شهید شدند پایمال نشود و این که ما را زیاد اذیت نکنند.

با توکل به خدا حرف هایی را به آنها گفتم و آنها قبول کردند. این بار بیوگرافی کامل می خواستند. در جواب به سؤالشان پاسخ دادم:

سرباز هستم، یکی از دوستانم گفت بیا برویم در دریا گشت بزنیم که من هم به عنوان کمک قایقران با او آمدم که حالم در آب بهم خورد. وقتی که قایق ها در آب توقف کردند دیدیم چند هلی کوپتر آمدند و ما را به رگبار بستند که شماها ما را از آب گرفتید و من اصلاً از این حرف هایی که شما می زنید اطلاعی ندارم. از من پرسید چرا به جنگ آمده ای؟ گفتم: اهل جنگ نیستم، من سرباز هستم باید فقط خدمت کنم تا مشکلاتم حل شود.

ص: 304

بازجو پرسید: مسئول گروه شما کیست؟ مهدوی را می شناسی؟

این مطلب به ذهنم آمد که اینها مهدوی را می شناسند. باید طوری سخن بگویم که ذهنیت آنها را از بین ببرم.

گفتم: مسئول ما یک فرد قد بلندی است ( برادر مظفری که قد بلندی داشت و در جمع ما هم بود به ذهنم آمد).

بازجو گفت: نه، اون قد بلنده را که زیاد هم سوخته و چاق است نمی گویم. سپس بازجوی امریکایی راجع به او (مظفری) پرسید که چکاره است. در جوابش گفتم: اصلاً او را ندیده ام من فقط رفیقم را می شناسم.

بازجو فوراً پرسید: در بین اینهاست؟ گفتم نه در داخل قایق کنار من بود. نمی دانم حالا زنده است یا نه.

با جواب های من تقریباً متقاعد شد و گفت دوست داری به ایران بروی؟ گفتم: خوب من خانواده ام در ایران است. می خواهم به ایران بروم.

بازجو گفت: ما شما را به ایران می فرستیم. بگذار از نظر پزشکی آماده بشوید و مشکلی نداشته باشید. ما شما را به ایران خواهیم فرستاد. تا اینکه ما را از آنجا حرکت دادند و با هلی کوپتر به همان ناو اولی بردند. دکترهایی که در آنجا بودند ما را معاینه کردند تا اینکه چند نفر ساک به دست آمدند از آرمی که روی سینه هایشان نصب شده بود، فهمیدم که آنان از صلیب سرخ می باشند. در همین حین مترجمی که همراه افراد صلیب سرخ بود، به نظرم آشنا آمد. به دقت به او نگریستم درست حدس زده بودم. همان بازجویی بود که روزهای اول نقاب بر چهره داشت و از ما بازجویی می کرد. وقتی که به چشم های او خیره شدم احساس می کرد که او را شناخته ام. لذا زیاد طرف من نمی آمد. به هر جهت او افراد صلیب سرخ را به ما معرفی نمود و از ما خواست که مشخصات و درخواستمان را به اینها بگوییم. مجدداً مشخصات خود را برای آنان بیان کردیم و اعلام نمودیم که خواستار اعزام به جمهوری اسلامی ایران می باشیم. صلیب سرخ جهانی به ما پیشنهاد کردند هر جایی که مایل باشید می توانیم شما را به آنجا بفرستیم که ما بار دیگر قاطعانه به صلیب سرخ گفتیم ما هرگز حاضر نیستیم جای دیگری جز ایران برویم. صبح روز بعد، مجدداً از تمام بدنمان که جراحت برداشته بود عکس گرفتند و چشم هایمان را بستند و در حالی که پنبه در گوش های ما گذاشته بودند، به مدت یک ساعت ما را در زیر آفتاب روی ناو نگه داشتند. سپس ما را روی برانکارد بستند و داخل هلی کوپتر گذاشتند. هلی کوپتر از روی ناو امریکا پرواز کرد و پس از یک ساعت پرواز در یک پایگاه فرود آمد. از داخل هلی کوپتر با چشمان بسته سریعاً ما را به داخل هواپیمای C - 130 انتقال دادند. هواپیما پس از طی مسافتی در فرودگاه عمان به زمین نشست. نماینده های صلیب سرخ عمان داخل هواپیما آمدند و پس از خوش آمدگویی ما را از هواپیما به داخل آمبولانس بردند. آمبولانس ما را به اورژانس مستقر در فرودگاه مسقط پایتخت عمان برد. در آنجا دکترها فوراً بالای سر ما آمدند و پانسمان را عوض کردند و فوریت های پزشکی را انجام دادند. دکترهای عمانی اظهار تأسف کرده و خوشحال بودند که ما به ایران برمی گردیم. سفیر جمهوری اسلامی در آنجا به ملاقاتمان آمد و کلاً دو ساعت در فرودگاه عمان سپری کردیم. نمایندگان ایرانی جهت تحویل ما آمدند و ما را به داخل هواپیما بردند. در تمام لحظات توسط عمانی ها از ما فیلمبرداری می شد که بچه ها در همان لحظه سوار شدن بر هواپیما، شعار "الموت لامریکا" سر دادند. در این لحظات شور و شوق عجیبی در بچه ها بوجود آمده بود، اما یاد برادرانی که چند روز پیش در کنار هم بودیم ولی حالا از ما جدا شده و به ملاقات خدا شتافته بودند، متأثرمان می ساخت.

پس از هشت روز اسارت در چنگال دژخیمان امریکایی به وطن اسلامی مان بازگشتیم که در فرودگاه مورد استقبال شخصیت های مملکت قرار گرفتیم. در اینجا از تمام عزیزان و مسئولین جمهوری اسلامی تشکر می کنم.»

حشمت الله رسولی دربارة هشت روز اسارتش در چنگال دژخیمان امریکایی گفت:

هلی کوپترهای امریکایی وحشیانه به قایق های ما حمله کردند که قایق ها منهدم شد و ما خودمان را در آب انداختیم. در آب یک تیر کالیبر هلی کوپتر به شکمم خورد و دو پا و یک دستم بر اثر انفجار سوخت و

ص: 305

گوشت روی دستم را که کنده شده بود مشاهده می کردم. در آن موقع حالی عجیب پیدا کرده بودم و خودم را با خدا تنها می دیدم. فقط امیدم به خدا بود و او را به حق امام زمان(ع) قسم می دادم که حافظ بچه هایی که داخل آب بودند باشد و چون خودم را به مرگ نزدیک تر می دیدم، از خدا می خواستم که اگر می خواهد اینجا جان مرا بگیرد، گناهان مرا ببخشد. در آن لحظات پرهیجان از همه چیز حتی خانواده ام بریده بودم و فقط به این فکر می کردم که اگر لحظات آخر عمرم می باشد خدا مرا ببخشاید و مرتباً خدا را به ائمه اطهار قسم می دادم. در لحظاتی که روی آب شناور بودیم هلی کوپترهای امریکایی مرتباً به سوی ما تیراندازی می کردند که ناگهان احساس سوزش در دست چپم کردم و متوجه شدم که یکی از گلوله های امریکایی دستم را شکافته است. پاهایم بر اثر آتش گرفتن قایق به سختی سوخته بود. شلوارم روی زخم ها کشیده می شد و اذیت می شدم.

پس از چند دقیقه ای یکی از بچه ها به نام مظفری که بدنش خیلی سوخته بود، ما را صدا زد و گفت برویم به طرف بویه (بویه چراغ دریایی است که برای علامت دادن در دریا، خاموش و روشن می شود) که در دریا گم نشویم در همین حین برادر کریمی را دیدیم و با هم به طرف بویه شنا کردیم. هر چند جریان آب در خلاف جهت بویه بود ولی با هر زحمتی بود خودمان را از منطقه آتش شناورها کمی دور کردیم، چرا که شلیک کالیبر هلی کوپترها روی شناورهای در حال اشتعال زیادتر از جاهای دیگر بود. به برادر مظفری می گفتم صبر کن من تیر خورده ام ممکن است بی هوش شوم. اگر می توانی مرا ببر. اما نمی دانستم خودش این قدر زیاد سوخته است. او گفت باشد بیا. خودم هم کمی ناراحت هستم.

در آن لحظات حساس فقط صدای برادران که نام صاحب الزمان(عج) و سیدالشهدا(ع) و ذکر خدا بر لب داشتند شنیده می شد.

تمام مدتی که روی آب شناور بودیم مرتباً هلی کوپترها وحشیانه محل حادثه را به کالیبر می بستند تا اینکه من نگاه به پشت سرم کردم، دو شناور را دیدم با آمدن آن شناورها آتش هلی کوپترها متوقف شد و من مطمئن شدم که این شناورها خودی نیست. در یک لحظه یکی از هلی کوپترها بالای سرم آمد طوری که خلبانش را به وضوح دیدم. فوراً شهادتین را خواندم. انتظار شلیک کالیبر هلی کوپتر را می کشیدم که شیئی قرمز رنگ را به داخل آب انداخت. فهمیدم که قرص شبرنگ است. (قرص شبرنگ یک بستة پلاستیکی حدود 10 سانتی است که مایعی داخل آن است که شب ها نور می دهد و در شب برای یافتن افراد شناور در آب از آن استفاده می شود). من آن را به دست گرفتم و بدون آنکه شنا کنم و به جایی بروم داخل آب شناور ماندم. ناوچه امریکایی به سمت من آمد. در آن لحظه، تنها راه نجات خود را خدا می دیدم و بعد با خود گفتم: هر شناوری که باشد چه خودی یا دشمن باید از آب خارج شوم؛ چون در حالت سختی به سر می بردم و احتمال می دادم که بر اثر خون ریزی بی هوش شوم و همان جا از بین بروم. در حالی که شبرنگ را در دست داشتم، شناور به من نزدیک تر می شد. بر روی شناور 7 الی 8 نفر مسلح بودند که تمامی آنها سلاح هایشان را به طرف من مجروح نشانه گرفته بودند. در آن لحظات جانکاه از خدا راه نجات از دست این یانکی ها را می طلبیدم.

یکی از افراد امریکاییِ داخلِ ناوچه، طنابی داخل آب انداخت و من با دست راستم طناب را گرفتم. سپس آنها مرا به طرف خودشان کشیدند. در پشت ناوچه جاپایی بود که دژخیم امریکایی وحشیانه مرا وارونه روی آن انداخت و پایش را بر روی سرم محکم فشار می داد، سرم به طرف دریا آویزان شد. این عمل به قدری وحشتناک بود که حس کردم، قصد جدا کردن سرم را دارند. سپس بدون توجه به جراحات وارده بر بدنم و خون ریزی که همچنان ادامه داشت، مرا بسختی تفتیش کرد و روی ناوچه برد. روی ناوچه با حلقه های مخصوصی دست و پاهایم را بستند و کیسه ای بر سرم کشیدند. لحظات سخت و دردناکی را پشت سر می گذاشتیم. اما یاد خدا باعث آرامش من می شد. با وجود آنکه از شدت درد ناله می کردم، آنچنان بی رحمانه با پوتین و تفنگ بر بدنم می کوبیدند که نفسم بالا نمی آمد. پس از چند دقیقه رهایم کردند. نیم ساعتی رفتیم. پس از آن بدون توجه به زخم های بدنم، بی رحمانه مرا به شناور بزرگ تری انتقال دادند. این شناور هم به حرکت درآمد و دقایقی روی آب های منطقه حرکت کرد و در نزدیکی شناور بزرگ تر دیگری پهلو

ص: 306

گرفت. ما را روی برانکارد آهنی بستند و داخل هلی کوپتر گذاشتند. داخل هلی کوپتر چنان باد عجیبی می آمد، که دکمه های لباس من کنده شد. هلی کوپتر روی ناو امریکایی فرود آمد. در آنجا ما را به اتاقی بردند و لباس هایم را با قیچی بریدند وگونی را از سرم در آوردند. تیم پزشکی آمد و مشغول مداوای تیر خوردگی و سوختگی من شد. آن شب را در بی هوشی به سر بردم. وقتی که بهوش آمدم، دیدم پاها و دست هایم را باند پیچی کرده اند. در آن هنگام یک نفر که نقابی پلاستیکی و سبز رنگ بر صورت داشت، جلو آمد و مشخصات مرا پرسید که به او پاسخ دادم.

به دلیل شدت جراحات تا چند روز تحت مداوا بودم. گویا روز ششم بود. که سه نماینده صلیب سرخ جهانی آمدند و با ما صحبت کردند و گفتند: بر اثر پافشاری صلیب سرخ ایران بر صلیب سرخ جهانی برای پس گرفتن شما، می خواهیم شما را تحویل عمان بدهیم تا از آنجا روانة ایران شوید. از شنیدن این مطلب خوشحال شدم، اما سخت نگران سایر بچه ها بودم؛ چون شش روزی بود که از سرنوشت آنها هیچ خبری نداشتم.

فردای آن روز، فردی که به زبان فارسی مسلط بود به همراه یک امریکایی دیگر نزد من آمدند. او که فارسی خوب بلد بود با من شروع به صحبت کرد. او خودش را امریکایی معرفی کرد و گفت که چند سؤال دارم و می خواهم که راستش را بگویی. در جواب گفتم: تا ببینم سؤالت چه باشد. شخص دیگری با ضبط کوچکی که در دست داشت صحبت ها را ضبط می کرد. گفت: مشخصات فردی ات را. من صحبت کردن را بر اینکه چیزی نگویم ترجیح دادم. با خود گفتم اگر چیزی نگویم آنها زیاد حساس می شوند و زیاد هم فشار می آورند. پس از پرسش از مشخصات فردی، از نیروهای نظامی، به خصوص نیروی دریایی سپاه پرسید که تعبیر من این است که آنها وحشت زیادی از سپاه دارند. از این رو سؤالاتی درباره نیروی دریایی سپاه کردند. که چه چیزهایی دارد؟ کجا مستقرند؟ خودش پیشقدم شد و از پایگاه بوشهر نام برد که من تأیید نکردم و جواب های سر بالا دادم. که خدا را شکر می کنم. البته پیش از این سؤال ها، از خدا خواسته بودم که خودش کمکم کند. چرا که آبروی نظام جمهوری اسلامی در خطر بود.

با خدای خود گفتم من چه در آب فدا بشوم و یا چه در اینجا فرقی نمی کند هدف رضایت خودت است اما کمک کن تا نظام جمهوری اسلامی ایران حفظ شود.

در پاسخ به سؤالات آنها اسم و فامیل خود را گفتم و آدرسم را هم اشتباهی دادم. بعد خود را سرباز یک ماه و نیم خدمت معرفی کردم. از محل آموزش پرسید. در جواب گفتم ما را مستقیماً به جبهه آورده اند و هیچ آموزش ندیده ام! در رابطه با نوع مسئولیتم سؤال کرد که در جواب گفتم: سکان دار قایق هستم. بازجو در مورد مین پرسید. اظهار بی اطلاعی کردم و گفتم مین زمینی در جبهه دیده ام اما تاکنون در بوشهر ندیده ام که ناگهان بازجو متغیر شد و با حالتی خشن پرسید: مین دریایی؟ مین دریایی؟ که دوباره به او گفتم نمی دانم چیست و ندیده ام. پس از اینکه پاسخ مثبتی از من دریافت نکرد، در مورد فعالیت غواص ها و حوضچه نیروگاه بوشهر سؤال کرد.

گفتم: من ندیده ام. گفت: راستش را بگو، گفتم: نه به آن خدایی که تو داری به خدای خودم قسم می خورم اگر می دانستم می گفتم. غواص اسلحه نیست که رویش پوشش بگذارند. شرکت نفت، اداره کشتی رانی، سپاه و نیروی دریایی همه غواص دارند و در همه دنیا همین است. مسئله جدیدی نیست که محرمانه باشد. غواص به زیر آب می رود و به بالا می آید. بعد به ساحت قدس الهی اهانت کرد و گفت: من خدای شما را اصلاً قبول ندارم. گفتم: ملاک نمی شود که شما خدای ما را قبول نداشته باشید. ما به آن چیزی که قبول داریم و معتقد هستیم قسم می خوریم. بعد روی این حساب ناراحت شد و به دوستش اشاره کرد و ضبط را خاموش کرد و رفتند تا اینکه، صلیب سرخ آمد. دکتر ها خیلی عجله داشتند علت آن را دقیقاً متوجه نشدم. خیلی زیاد پافشاری داشتند که هر چه زودتر باند را عوض کنند و پرونده را ردیف کنند و ما را مرتب کنند تا تحویل صلیب سرخ جهانی بدهند. بالاخره ما را تحویل صلیب سرخ جهانی دادند. آنها هم از ما آدرس گرفتند و گفتند ما می خواهیم به خانواده تان خبر دهیم و ما هم آدرس دادیم. البته آدرس خودم را ندادم بلکه آدرس یکی از دوستانم را دادم. سپس در حالی که چشمانمان را بسته بودند با یک هلی کوپتر در

ص: 307

حدود نیم ساعت ما را از شناور به یک پایگاه نظامی دیگر بردند و با همان چشمان بسته ما را داخل هواپیمایی نظامی بردند. هواپیما به سوی عمان حرکت کرد. در عمان ما را به بهداری فرودگاه عمان بردند و در آنجا پانسمان ما را عوض کردند و پس از مدت کوتاهی از عمان به طرف ایران حرکت کردیم.

علی ایوانی باقری، پاسدار وظیفة اهل اهواز که بیش از سایر برادران تحت شکنجة امریکایی ها قرار گرفته بود، دربارة این حادثه گفت: وقتی که مشغول گشت زنی بودیم هلی کوپترهای امریکایی آمدند و به شناور ما حمله کردند. بعد از آن که شناور ما را زد. شناور از عقب آتش گرفت. دگمه اولیه مینی کاتیوشا را فشار دادم. یک گلوله رفت و دیگر نتوانستم بزنم. بعد از شناور خود بیرون پریدم. موقعی که شناور غرق شد، بالا آمدم. دو تا دستم سالم بود، هلی کوپتر هم بالای سرم رگبار می زد. موقعی که رگبار می زد برای اینکه در امان باشم سرم را داخل آب می کردم. پس از مدتی که در آب شناور بودم، ناوچه امریکایی آمد و خدمه آن مرا بالا کشیدند و دست و پایم را بستند و کیسه ای بر روی صورتم انداختند و مرتب با پوتین و به شدت به پای تیر خورده ام می زدند. درد و فشار زیادی را تحمل کردم تا به ناو رسیدیم. همین که به ناو رسیدیم. بازجویی شروع شد، من به زبان عربی به آنها گفتم: عرب زبان هستم و فارسی بلد نیستم. درهمین حال یکی از نظامیان بی رحمانه لگدی به کمرم زد که درد تمام اعضای بدنم را فرا گرفت. یکی از برادران که او را هم به ناو آورده بودند صدا می زد باقری، باقری، که امریکایی ها متوجه شدند فامیلی من باقری است.

سؤال کردند درجه ات چیست؟ به عربی به آنها گفتم: نمی فهمم. در جواب گفتند دروغ می گویی، کاری می کنیم که به حرف بیایی، سپس مرا به دستشویی بردند و یک پارچ که پر از آب تاید بود به من دادند، تا بخورم. وقتی که امتناع کردم، چهار نفر نظامی غول پیکر مرا گرفته و دهانم را باز کرده و پارچ آب تاید را به زور به دهانم ریختند. طوری که شکمم باد کرد و حالت تهوع پیدا کردم و چند روز بالا می آوردم. پس از دو روز، دژخیمان غول پیکر امریکایی به سراغم آمدند و از من اطلاعات خواستند. اما من با آنها عربی صحبت می کردم که باعث شدت خشم آنها می شد. مأموران امنیتی مجدداً مرا به دستشویی بردند و به طرز فجیعی یک میخ ده سانتی را در کمرم فرو کردند. بعد از اینکه از من ناامید شدند و خودشان هم خسته شده بودند مرا به حال خودم رها کردند و رفتند.

درد کمر به دردهای دیگر که ناشی از اصابت گلوله های کالیبر هلی کوپتر بود، اضافه شد. تمام بدنم یک پارچه درد شده بود. حالم مناسب نبود. عده ای آمدند و مرا به مکانی که در آنجا بودیم، بردند. روز بعد، گرگ صفتان امریکایی به سراغم آمدند. مثل اینکه بره ای را شکار کرده اند و هر روز قسمتی از بدنش را می درند دوباره مرا با خودشان بردند. این بار شکنجه گران یک شیئی مانند گلوله به زور در دهانم گذاشتند و با طپانچه مانندی در دهانم شلیک کردند که از قسمت تحتانی بدنم خارج گردید پس از این عمل وحشیانه، به مدت نیم ساعت تمام بدنم می لرزید و مجدداً حالم منقلب شد، آن روز هم بدین منوال سپری شد. اما در تمام این مدت یاد و ذکر خدا بود که باعث تقویت روحیه من و استقامت در برابر یانکی ها می گردید. در تمام لحظات به امامان معصوم(ع) متوسل می شدم و از آنان مدد می طلبیدم. به هر جهت در آخرین روزهای بازجویی، خفاشان امریکایی خواستند که آخرین ضربة خودشان را بر پیکر مجروحم وارد سازند. دیو صفتان غول پیکر این بار مرا به دستشویی ناو بردند و به شکم روی ناو خواباندند و در حالی که بدنم را با فشار گرفته بودند یکی از آنها ماهیچه بازوی دست چپم را به وسیله دستگاهی کشید، آنگاه با یک کلت کمری به بازوی چپم شلیک کردند. پس از این عمل باز هم مرا رها نکردند. بی رحمانه با چاقو به دستم می زدند و بازهم که از گرفتن اطلاعات از من ناامید شدند، بی رحمانه با چاقو ماهیچه دستم را بریدند و مرا با انبوهی از درد و رنج به حال خودم رها ساختند. روزی که قرار بود صلیب سرخ بیاید، جراحات بدنم را کمی پانسمان کردند.

صلیب سرخ آمد و به واسطه مترجم به من گفت که می خواهیم شما را تحویل ایران بدهیم. پس از چند روز تحمل درد و رنج به خاطر خدای بزرگ، با شنیدن این خبر احساس وجد و خوشحالی در من به وجود

ص: 308

آمد. وقتی که ورقه هایی را صلیب سرخ به ما داد و امضا کردیم، در آخرین لحظات که می خواستیم ناو امریکایی را ترک کنیم، یکی از امریکایی ها که از ما به شدت ناراحت بود، به مترجمش گفت: به اینها بگو که دیگر در خلیج فارس پیدایشان نشود، منهم گفتم: خدا لعنت کند پدرت را، فردا در آب های خلیج فارس نگاه کن و ببین که چه خبر است(1)

ص: 309

پیشرفته و غنیمتی از جمله تانک های تی - 72 در نزدیکی تهران برگزار شد. در این مانور ابتدا واحدهای زرهی با یک آرایش ویژه رزمی، خود را آماده اجرای مانور کردند. آنگاه تانک ها در یک ستون به صورت دسته های تهاجمی در آمده و به شکل مثلثی روی دشمن فرضی آتش گشودند. نیروهای مانور کننده همراه با تانک های پیشرفته غنیمتی پس از اجرای مانور در میان ابراز احساسات و تکبیر مردم، از جلوِ آنها رژه رفتند.(1)

1 4

ناوگان امریکا در خلیج فارس پس از حمله شب گذشته هلی کوپترهای امریکایی به پنج قایق ایرانی، منطقه را به محاصره خود درآورده اند، طوری که صبح امروز یک هلی کوپتر نیروی دریایی ایران که برای شناسایی منطقه از بوشهر عازم جزیره فارسی شد، از 45 مایلی این جزیره، ناوگان امریکا به خلبان هلی کوپتر اخطار کرد که به منطقه نزدیک نشود.(2)

از سوی دیگر، یک افسر ارشد پایگاه دریایی بوشهر اعلام کرد که امروز یک هلی کوپتر امریکایی قصد نزدیک شدن به یک سکوی نفتی ایران در خلیج فارس را داشت که با آتش به موقع نیروهای اسلام قبل از هرگونه اقدامی ناگزیر به ترک منطقه شد.(3)

منابع امریکایی نیز اعلام کردند که در ساعت15:30 به سوی یکی از هلی کوپترهای امریکایی - که مشغول عملیات های مراقبتی بر فراز آب های بین المللی در نزدیکی سکوی نفتی تحت کنترل ایران بود - آتش گشوده شد که نیروهای امریکایی به آن پاسخی ندادند.(4)

2 5

در گزارش درگیری هلی کوپترهای امریکایی با قایق های ایرانی در روزشمار قبل (16/7/1366) آمد که قایق های خودی هنگامی که شب گذشته در غرب جزیرة فارسی مشغول گشت زنی بودند زیر آتش هلی کوپترها و ناوچه های امریکایی قرار گرفتند چند تن از سرنشینان قایق ها شهید شدند و چند تن مجروح گردیدند که به دست امریکایی ها اسیر شدند. در این درگیری یک هلی کوپتر امریکایی هدف موشک استینگر قرار گرفت و سرنگون شد.

آسوشیتدپرس از این درگیری چنین گزارش داد: «منابع پنتاگون (وزارت دفاع امریکا) گفتند هلی کوپترهای نظامی امریکا در خلیج فارس چند قایق گشت زنی ایران را پس از آنکه این قایق ها شروع به تیر اندازی به سوی آنها کردند، مورد حمله قرار دادند و از کار انداختند. به گفته این منابع، هلی کوپترهای امریکایی هنگامی که به وسیله قایق های توپدار ایرانی مورد حمله قرار گرفتند، در خارج از محل گشت زنی مراقبتی عادی خود پرواز می کردند.»(5)

یونایتدپرس نیز در این باره گزارش داد: « "فرد هافمن" سخنگوی پنتاگون، حمله چهار قایق ایرانی به هلی کوپترهای امریکایی را یک "اقدام خصومت آمیز روشن" توصیف کرد و افزود که امریکایی ها در این درگیری هیچ گونه تلفات و ضایعاتی نداشته اند و به هلی کوپتر امریکایی نیز آسیبی نرسیده است. هافمن گفت که حداقل شش ایرانی که از حمله امریکایی ها به قایق های

ص: 311

توپدار ایرانی جان سالم بدر بردند، به وسیله قایق امریکا از آب گرفته شدند که حال سه تن از آنها به شدت وخیم است.»(1)

به گزارش خبر گزاری فرانسه واینبرگر (وزیر دفاع امریکا) نیز در گزارش بعدی از این حادثه تصریح کرد که نیروهای امریکایی تنها یک قایق ایرانی ساخت سوئد را غرق کرده اند و دو قایق دیگر را که در جریان درگیری به شدت خسارت دیده اند در اختیار خود درآورده اند. وی افزود: چهارمین قایق ایرانی که یک ناوچه 50 متری بوده، موفق شده است در آغاز شلیک ها از محل بگریزد.(2)

1 6

جمهوری اسلامی ایران، اقدام امریکا در حمله به قایق های ایران را تجاوزی آشکار به حق حاکمیت جمهوری اسلامی و نقض قوانین بین المللی خواند و هشدار داد که این اقدامات منجر به آشوب کشیدن کل منطقه خواهد شد و آمادگی مردم ایران را برای مقابله با تجاوز بیگانگان یک اصل اعتقادی اعلام کرد.

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی امروز نامه ای به شرح زیر برای دبیرکل سازمان ملل متحد ارسال کرد:

«هنوز چند روزی از آخرین تجاوز نیروهای نظامی امریکا به حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج فارس نگذشته که بار دیگر سیاست های آتش افروزانه دولت امریکا پنجشنبه شب با حملة هلی کوپترهای نظامی به قایق های گشت زن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اطراف جزیره فارسی عیان گردید.

تکرار این وقایع نشان دهندة اهداف جنگ طلبانه سردمداران کاخ سفید در منطقه است. چگونه می توان با مشاهده این نقض آشکار قوانین بین المللی و تجاوز به حق حاکمیت جمهوری اسلامی ایران، ادعای دولت امریکا را که به بهانة صلح طلبی و ایجاد امنیت و در چارچوب اجرای قطعنامه شورای امنیت، اقدام به اعزام ناوگان های تا دندان مسلح خود به منطقه نموده است، باور کرد. تجاوز امریکا و تحریکات نظامی در منطقه روز به روز ابعاد گسترده تری می یابد و مجامع بین المللی همچنان در سکوت مرگبار خود فرورفته اند و جرأت دخالت و اعتراض برای خاتمه دادن به این جسارت های قلدرانه را از دست داده اند، گویی منشور سازمان ملل هیچ گونه وظیفه ای در حفظ امنیت و جلوگیری از تجاوز به آنان تفویض نکرده است.

فرزندان این ملت شهید پرور به هنگام انجام وظیفه مقدس حراست از آب و خاک جمهوری اسلامی ایران مورد هجوم وحشیانه نظامیان امریکا قرار گرفته و تنی چند از آنان به لقاء الله پیوستند و تعدادی نیز به صورتی غیرقانونی ربوده شدند که در اینجا لازم است اکیداً یادآور شود که مسئولیت هرگونه اهمال در حفظ سلامت اسیران و بازگشت سریع آنان به عهده رژیم امریکا می باشد.

جنایت آشکار امریکا نه تنها از عزم راسخ ملت ایران در مبارزه اش علیه سلطه طلبی امریکا کم نخواهد کرد بلکه در ایمان خود نسبت به راهی که منجر به شکست مفتضحانه امریکا در

ص: 312

تصویر

منطقه خواهد شد، پابرجا شده اند. تشدید چنگ و دندان نشان دادن امریکا در منطقه خلیج فارس به روشنی بیانگر آن است که منطقه در آستانه یک ویتنام دیگر قرار گرفته و این تجاوز نظامی نهایتاً کل منطقه را به آشوب خواهد کشاند و جنگ سال ها باقی خواهد ماند و صلح جهانی - آن چیزی که لفظاً مورد احترام شورای امنیت می باشد - بدون شک توسط این گونه اقدامات خودسرانه امریکا در منطقه خلیج فارس به طور جدی به خطر خواهد افتاد.

بدین وسیله اعلام می دارم که مسئولیت شروع یک جنگ تمام عیار و پیامدهای بسیار خطر ناک نقض قوانین بین المللی در منطقه به عهده دولت امریکا است و تنها راه جلوگیری از گسترش تشنجات، خروج سریع نیروهای کشورهای خارجی از آب های خلیج فارس می باشد.

این جانب وظیفه دارم که از طریق جناب عالی اعتراض شدید خود را از سیاست های دولت امریکا در منطقه خلیج فارس به اطلاع جهانیان و شورای امنیت برسانم تا با ثبت این تذکرات به عنوان سند در سازمان ملل، مسئولیت همگان در مقابله با تجاوزات و رفع عوامل تشنج گوشزد شده باشد.»(1)

سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در این باره گفت: «این حمله تردید باقی نمی گذارد که امریکا با تجاوز به جمهوری اسلامی ایران قصد به آتش کشیدن منطقه را دارد و شهادت مظلومانه رزمندگان ما نشان می دهد که امریکا طبل های جنگ را نواخته است.» وی افزود: «دفاع از حیثیت و تمامیت ارضی انقلاب اسلامیمان راهی جز مقابله با این تجاوزات و تهدیدات باقی نمی گذارد. جمهوری اسلامی ایران پاسخگویی به سیاست های خصمانه امریکا در خلیج فارس را - که اکنون بیش از هر زمان مشخص شده که هدف آن حمایت از رژیم عراق و اعمال سلطه بر منطقه است - غیر قابل اجتناب می داند و طبیعی است که مسئولیت و عواقب آن متوجه کاخ سفید خواهد بود.»(2)

نماینده دائمی ایران در سازمان ملل (رجایی خراسانی) نیز در یک مصاحبه مطبوعاتی گفت:«حادثه تازه میان ایران و امریکا در خلیج فارس یک اعلام جنگ از جانب امریکا به ایران است. تصور می کنم در حال حاضر با امریکا در جنگ هستیم. طی ماجرای حمله هلی کوپترهای امریکایی به قایق های تند روی ایران، هلی کوپترهای امریکایی آغازگر ماجرا بوده اند. طی این ماجرا نیروهای ایرانی یک فروند از هلی کوپترها را سرنگون و به کشتی امریکا نیز آسیب

ص: 313

رسانده اند. امریکا به نفع عراق وارد جنگ شده است و ایران به کارهای خلاف مبادرت نمی ورزد. ما هرگز هیچ امریکایی را در کشورمان و یا در خلیج فارس به قتل نرسانده ایم. درگیری خلیج فارس روابط امریکا با سراسر جهان اسلام را به مخاطره انداخته است.»(1)

رجایی خراسانی دربارة این ادعای امریکا که ایران خلیج فارس را مین گذاری کرده، گفت: «حتی اگر ایران مین ها را کار گذاشته باشد به امریکا مربوط نیست که به پاک سازی خلیج فارس بپردازد. امریکا وظیفه پلیس بین المللی را بر عهده ندارد. از طرفی، اگر ثابت شود که مین ها را ایران در آب های بین المللی کار گذاشته، این وظیفه جامعه بین المللی است که در این زمینه اقدام کند نه امریکا.» وی خاطر نشان کرد که همان قوانین بین المللی که به موجب آن امریکا حق دخالت در منطقه را ندارد و باید از منطقه خارج شود، حکم می کند که ایران در صورتی که به نفع خود تشخیص دهد در آب های بین المللی مین کار گذارد. آنچه ایران با دشمنانش می کند به ایران مربوط است نه به امریکا نه به هیچ کشور دیگری. رجایی خراسانی افزود که تاکنون هواپیماهای امریکایی چندین بار به حریم هوایی ایران در منطقه چابهار تجاوز نموده و هواپیماهای غیر نظامی را وادار به تغییر مسیر کرده اند.(2)

سخنگوی ستاد تبلیغات جنگ نیز اقدام امریکا را یک اقدام آشکار جنگی علیه ایران دانست و گفت:«ادعای امریکا مبنی بر اینکه ابتدا قایق های ایرانی به سوی هلی کوپتر امریکایی شلیک کرده اند کذب محض می باشد. امریکا از طرح مسئله تجمع قایق های تندرو ایران در اطراف جزیره خارک، زمینه سازی لازم برای دست زدن به حمله به قایق های ایران را شروع کرد. این در حالی است که قایق های ایرانی در حال یک نقل و انتقال معمولی و روزانه در اطراف جزیره خارک بودند. امریکا عملاً خود را به ورطه جنگ انداخته است و دقیقاً در راهی گام نهاده که رژیم عراق بدان تمایل دارد.» وی افزود: «امریکا موظف است ضمن حفظ جان شش تن از سر نشینان قایق های ایرانی، آنان را هر چه سریع تر تحویل ایران دهد.»(3)

1 7

آیت الله موسوی اردبیلی امام جمعه موقت تهران در خطبه های نماز جمعه امروز با اشاره به تناقض و تضاد موجود در ادعاها و عملکرد امریکا در خلیج فارس گفت:«امریکا که در ابتدای حضور در منطقه داعیه همراهی کشتی های کویتی به عنوان یک حرکت اقتصادی را داشت پس از مدتی ادعای نا امنی منطقه را کرد و گفت: قصد دارد در منطقه تشنج زدایی کند. امریکا در پوشش این یاوه گویی ها حضور نظامی گسترده ای در منطقه خلیج فارس پیدا کرد و چندین فروند از ناوگان های جنگی خود را به منطقه اعزام نمود.»

رئیس شورای عالی قضایی افزود:« در حالی که امریکا ایران را مورد خطاب قرار می داد تا برای اجرای امنیت و صلح در منطقه قطعنامه 598 را بپذیرد، با حمله به کشتی ایران - اجر و به تازگی با هجوم به چند قایق ایرانی، موج جدیدی از ناامنی را در منطقه خلیج فارس به وجود

ص: 314

تصویر

آورد. این اعمال امریکایی ها برای مقابله با تحقیر شدن آنها در ماجرایی چون حمله به طبس، ماجرای مک فارلین و غیره و همچنین به دست آوردن مجدد آبروی از دست رفته خود در بین کشورهای مرتجع منطقه صورت می گیرد. حل مشکلات داخلی، حمایت از منافع نامشروع خود در منطقه، حفظ صدام به عنوان عاملی برای مقابله با انقلاب اسلامی، از دیگر دلایلی است که امریکایی ها را وادار می کند به شرارت و تهاجم دست بزنند.» وی در پایان تأکید کرد که مردم ایران مقابله با تهاجم بیگانگان را یک اصل اعتقادی و دینی می دانند که جهاد در راه خدا نام دارد و برای شان تفاوت نمی کند که در برابر عراق بجنگند یا در مقابل امریکا، زیرا در نهایت هر دوی آنان دشمنان اسلام و ایران هستند.(1)

1 8

نماینده امریکا در سازمان ملل، در نامه ای به دبیرکل این سازمان، اقدام هلی کوپترهای امریکایی را دفاعی قانونی اعلام کرد و دیگر مقام های امریکایی از این اقدام حمایت کردند. نمایندگان کنگره امریکا نیز ضمن حمایت از این اقدام، مسئلة اختیارات رئیس جمهور را در زمان جنگ طرح نمودند. نامه امروز نماینده امریکا در سازمان ملل (ورنون والتر) به دبیرکل دربارة این موضوع چنین است:« بنا به اطلاع دولت متبوعم و بر طبق ماده 51 منشور سازمان ملل به اطلاع می رسانم که نیروهای جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس بدون هیچ تحریکی به سوی هلی کوپتر های امریکا در حریم فضایی بین المللی حمله کردند و ایالات متحده با اتخاذ موضع دفاعی و قانونی بین المللیِ حقِ دفاعِ مشروع، به این اقدام ایران پاسخ داد.

تقریباً در ساعت 50 :2بعد از ظهر مورخ 8 اکتبر، گشت دریایی ایران به سوی هلی کوپتر های امریکا در آب های بین المللی خلیج فارس آتش گشودند که هلی کوپترهای امریکا به آتش آنها پاسخ دادند که در نتیجه آن یکی از آنها غرق گردید. قایق های گشت امریکا شش ملوان ایرانی را

ص: 315

از آب گرفتند که دو نفر از آنها بر اثر جراحات وارده در طی درگیری جان خود را از دست داده بودند. ایالات متحده قصد دارد که ملوانان ایران را از طریق کشور ثالث با مساعدت سازمان های بشردوستانه ذی صلاح، در صورت فراهم شدن این امکان، در اسرع وقت به کشور خود بازگرداند.

همچنین تقریباً در ساعت 3:30 بعدازظهر یکی دیگر از هلی کوپترها که مشغول عملیات های مراقبتی صلح آمیزی بر فراز آب های بین المللی در نزدیکی سکوی نفتی تحت کنترل ایران در پرواز بود، از سوی منبعی نامشخص به سوی آن آتش گشوده شد که نیروهای امریکایی به آن پاسخ ندادند. دولت ایالات متحده قبلاً به دولت ایران اطلاع داده بود که در برابر اقدامات خصمانه، واکنش تدافعی مناسبی اتخاذ خواهد کرد.»(1)

خبرگزاری رویتر نیز به نقل از وزارت خارجه امریکا گزارش داد که امریکا چهار ملوان اسیر ایرانی را در صورت تمایل آنها به رفتن به کشورشان باز می گرداند اما به تهران هشدار داد که نیروهایش در صورت ضرورت برای حفاظت از خود در خلیج[فارس]، مجدداً شلیک خواهند کرد.(2)

با وجود حمله دیروز هلی کوپترهای امریکایی به قایق های ایرانی، واینبرگر، وزیر دفاع امریکا، بار دیگر ادعا کرد:«حضور نظامی امریکا در خلیج فارس برای جنگ نیست، ما برای کسب اطمینان از عبور و مرور محموله های حیاتی در آب های بین المللی حضور داریم و این مسئله برای امریکا و دیگر کشورها هم حیاتی است و با حضور خود در منطقه مانع حملات ایرانی ها هستیم و در جست وجوی گسترش درگیری نیستیم.» وی افزود:«در جایی که حضور نظامی ما نتواند صلح را برقرار کند آنگاه وارد عمل می شویم و از مردم و کشتی های خود نیز محافظت می کنیم.»(3)

از سوی دیگر، نمایندگان کنگره امریکا ضمن حمایت از اقدام نیروهای امریکایی در خلیج فارس، بار دیگر مسئله اختیارات رئیس جمهور در زمان جنگ را مطرح کردند و خواستار کاهش اختیارات نظامی رئیس جمهور شدند. خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی از لندن درباره موضع گیری دو گانه نمایندگان کنگره امریکا نوشت:« علت این امر بیش تر ناشی از تمایل کلی امریکایی ها به مقابله با ایران و تمامی اقدامات تحقیرآمیز جمهوری اسلامی ایران و حامیان آن در لبنان می باشد. "رابرت دورنان" یکی از اعضای کمیته امور خارجه مجلس نمایندگان امریکا گفت: امریکا ابر قدرت است و اگر یک رژیم تروریستی مانند رژیم ایران دائم به امریکا ضربه بزند واشنگتن بالاخره پاسخ محکمی خواهد داد.»

در ادامه گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی آمده است:«با وجود پشتیبانی قوی افرادی نظیر دورنان از اقدامات جنگ افروزانه امریکا، تعدادی از نمایندگان کنگره اصرار دارند که کاخ سفید خلیج فارس را منطقه خطرناک اعلام کند و در این صورت کنگره آن را ناگزیر خواهد کرد که دستور خروج نیروهای امریکایی از منطقه را در ظرف مدتی معین صادر کند. سناتور آلن یکون عضو کمیسیون نیروهای مسلح مجلس سنا در این باره گفت: درگیری پنجشنبه شب خطرهای موجود در منطقه را به شدت افزایش داده است.»(4)

خبرگزاری فرانسه نیز از واشنگتن گزارش داد:« درست همانند مورد کشتی ایران - اجر که

ص: 316

ماه پیش هدف حمله قرار گرفت، پنجشنبه شب بسیاری از نمایندگان با نفوذ پارلمان امریکا صدای خود را بلند کرده و از رئیس جمهوری خواستند تا به قانون امریکا در خصوص اختیارات جنگی که در سال 1973 اتخاذ شده است احترام بگذارد. این قانون رئیس جمهور امریکا را موظف می کند که 48 ساعت پس از اعزام نیرو به منطقه ای که به صورت احتمالی یا حتمی منطقه جنگی شناخته شده است، گزارش خود را به کنگره عرضه کند و چنانچه کنگره این اقدام را نپذیرد، تا حداکثر 60 روز نیروها را از آن منطقه خارج کند.»(1)

1 9

استفادة قایق های ایران از موشک استینگر در دفاع از خود، در حمله شب گذشته علیه هلی کوپترهای امریکا، ناظران نظامی را متعجب کرده است. منابع پنتاگون اعلام کردند:«در بازرسی از یکی از دو قایق توقیف شده ایرانی(در درگیری پنجشنبه شب گذشته) قطعات مربوط به موشک های پیشرفته ضد هوایی استینگر به دست آمده است. کارشناسان نظامی امریکا از وجود این قطعات در قایق متعجب شده اند. زیرا نه موشک ها و نه ابزار شلیک آنها در درون قایق ها یافته نشد.(2) سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز در این باره گفت:« امریکا نمی داند که ایران چگونه به این موشک ها دست یافته است و در حال بررسی این قضیه است.»(3)

همچنین خبرگزاری فرانسه گزارش داد:«کاسپار واینبرگر وزیر دفاع امریکا برای نخستین بار ضمن اعتراف به این مطلب که ایران می تواند از این نوع موشک در اختیار داشته باشد، گفت لوازمی که می تواند با سیستم موشک های ضدهوایی امریکا از نوع استینگر مرتبط باشد از داخل دو قایق ایرانی به دست آمده است.»(4)

خبرگزاری ایتالیا (انسا) نیز به نقل از یکی از متخصصان مسائل تسلیحاتی نشریه جینز دیفنس گزارش داد: «تاکنون هیچ اطلاعی در مورد چنین موشکی در ایران موجود نبود.» وی در پاسخ به این سؤال که آیا موشک های استینگر نمی توانند در مقابل آزادی گروگان ها به ایران تحویل شده باشند، گفت:« استینگر در بازار سیاه بین المللی قابل خریداری است و ایرانیان می توانند با پرداخت بهای زیاد آن را به دست آورده باشند.»(5)

روزنامه ایندیپندنت نیز به نقل از یک منبع افغانی نوشت: «این موشک ها را گروه های مخالف رژیم افغانستان به ایران فروخته اند و ایران این موشک ها را به پنج برابر قیمت اصلی خریداری کرده است. خبرگزاری جمهوری اسلامی با مخابره مطلب فوق خاطر نشان کرد این سلاح که بر شانه حمل می شود، جزو پیشرفته ترین سلاح های ضد هوایی امریکا است، طوری که تلاش دولت ریگان برای فروش آنها به عربستان با مخالفت کنگره روبه رو شده است.(6)

2 10

دولت های انگلستان، فرانسه و ایتالیا با حمایت از حمله هلی کوپتر های امریکا به قایق های ایرانی، آن را یک اقدام دفاعی قانونی عنوان کردند. وزیر خارجه انگلستان "سر جفری هاو" گفت:

ص: 317

«امریکاییان از خود دفاع کرده اند. آنچه که به هیچ وجه ایجاد شک و تردید نمی کند این است که امریکاییان همیشه از خود دفاع کرده اند و هدف از حضور آنها در خلیج فارس نیز برای این است که آزادی کشتی رانی در این منطقه محترم شمرده شود.» جرج یانگر وزیر دفاع انگلیس نیز اظهار عقیده کرد که حادثه مسلحانه امریکا - ایران هیچ گونه تغییری در موضع کشتی های نیروی سلطنتی انگلیس در خلیج فارس نداده است. انگلیس یازده ناو جنگی در خلیج فارس دارد که کشتی های بازرگانی تحت پرچم انگلیس را محافظت می کند.(1)

فرانسوا میتران، رئیس جمهور فرانسه، حمله امریکا به قایق های ایرانی را یک دفاع قانونی و طبیعی در آب های بین المللی توصیف کرد و گفت: «در صورت لزوم فرانسه نیز به یک چنین اقدامی دست خواهد زد. من توضیحات امریکا را شنیدم به نظرم حق با امریکا است. از طرفی من خبری از ایران را خواندم که مغایر آن است. آنچه که حقیقت دارد این است که در آب های بین المللی به محض احساس تهدید و یا تجاوز، کاملاً طبیعی است که از روش های دفاعی استفاده شود؛ زیرا این یک دفاع قانونی است. این مطلب در مورد فرانسه نیز صادق است.»(2)

نخست وزیر ایتالیا نیز گفت:« چنین حادثه ای بیش از پیش لزوم محدود ماندن مأموریت ناوهای ایتالیایی در خلیج فارس به اسکورت کشتی های تجاری این کشور و انجام احتمالی عملیات مین روبی را روشن می سازد. کشتی های تجاری ایتالیا تنها در صورت محدود بودن مأموریت ناوهای جنگی، می توانند به امنیت خود اطمینان یابند.»(3)

1 11

رهبر لیبی حمله امریکا به قایق های ایران را محکوم کرد و کشورهای حاشیه خلیج فارس واکنش رضایت آمیزی ابراز کردند. معمر قذافی رهبر لیبی در پیامی به گورباچف اقدام امریکا را محکوم کرد و از شوروی خواست در مقابل اقدامات امریکا سکوت نکند. در این پیام آمده است: «تجاوز نظامی امریکا به ایران که از فاصله هزاران مایل از مرزهای امریکا صورت گرفته، ناچیز شمردن حق دیگران در زندگی آزاد و توأم با صلح به شمار می رود. امریکا برای منافع خود حد و مرزی نمی شناسد. ملت های جهان نمی پذیرند که شوروی به

ص: 318

عنوان ابرقدرت در قبال سیاست های خطرناک امریکا که صلح و زندگی ملت ها را تهدید می کند دست روی دست بگذارد. شوروی لازم است سیاست بازدارنده ای در پیش گیرد و از هر گونه چشم پوشی در قبال سیاست جور و ستم امریکا و سهل انگاری در برقراری صلح جهانی و انجام دادن وظایف بسیار حساس بین المللی خودداری کند. ملت های جهان برای مبارزه با جور و ستم نازیسم جدید ناگزیرند در یک جبهه جهانی متحد شوند تا بشر در امنیت زندگی کند.»(1)

از سوی دیگر، خبرگزاری فرانسه در گزارشی از منامه به نقل از یک مقام بلندپایه عرب ضمن تأکید بر اینکه عملیات پاسداران انقلاب ایران علیه کشتی رانی دیگر قابل تحمل نیست، نوشت: «اقدام امریکا ضروری بود؛ زیرا قایق های ایرانی دیگر نباید به میل خود عمل کنند و در خلیج[فارس] ناامنی ایجاد کنند … امریکایی ها ایران را تحریک نمی کنند، آنها برای کار خود و برای تأمین امنیت کشتی رانی در آب های بین المللی خلیج[فارس] در آنجا هستند ولی به علت عدم وجود راه حل برای جنگ عراق و ایران، حضور ناوگان خارجی در آب های بین المللی تنها راه است.» وی خاطر نشان کرد: «هر کشور ذی نفع باید در خلیج[فارس] احساس مسئولیت کند؛ زیرا اگر خوب و بد به ایرانی ها واگذار شود، وضع دخالت امریکایی ها علیه قایق های ایرانی نیز بدتر خواهد شد.»(2)

مقامات رسمی کویت از اظهار نظر درباره حادثه دیشب خودداری کردند و تنها روزنامه های کویتی با انعکاس وسیع آن، از اقدام امریکا به طور تلویحی حمایت نمودند. روزنامه های کویت صدر صفحات اول امروز خود را به این خبر اختصاص دادند و اقدام امریکا را تحسین کردند. آنها نوشتند: حمله هلی کوپترهای امریکایی به قایق های ایران در نزدیکی جزیره فارسی، اولین برخورد مسلحانه میان امریکا و ایران در آب های خلیج فارس به شمار می رود.(3)

1 12

رسانه های جهان خبر حمله هلی کوپترهای امریکایی به پنج قایق ایرانی را در سطح وسیعی منتشر کردند و به تفسیر و تحلیل آن پرداختند.

روزنامه ها و شبکه های رادیو و تلویزیون امریکا عمدتاً تلاش می کنند که اقدام امریکا را یک امر دفاعی در قبال حمله قایق های ایران عنوان کرده و آن را قانونی جلوه دهند. آنها سعی دارند با طرح حوادث دیگر خلیج فارس، ادعای خود را منطقی نشان دهند.

شبکه تلویزیونی ان.بی.سی امریکا به نقل از منابع وزارت دفاع این کشور گفت:« کشتی ها و هلی کوپترهای امریکایی اخیراً بر تلاش های خود جهت غافل گیر ساختن قایق های تهاجمی تندرو ایرانی در حین شلیک به کشتی ها در آب های بین المللی افزوده اند.»

شبکه سی.بی.اس امریکا هم ادعا کرد که قبل از وقوع حادثة دیشب، یکی از قایق های مسلح ایران به یک کشتی ژاپنی حمله کرده و سه خدمة آن را مجروح کرده بود.[ر.ک 16/7/1366] این شبکه همچنین خبر داد که کشتی های مین یاب فرانسوی دو مین دیگر در آب های بیرون محل ورود به خلیج فارس یافته اند. در همین حال رسانه های گروهی امریکا برای ایجاد آرامش

ص: 319

در داخل امریکا خاطرنشان کردند که احتمال حملات ایران به نیروهای امریکایی ضعیف است و در صورت حمله با پاسخ شدید امریکا رو به رو خواهد شد.

گزارشگر ای.بی.سی امریکا نیز گفت: «انتظار پنتاگون و به عقیده من تمام دولت ریگان این است که ایران در ریسک یک درگیری با امریکا، بسیار محتاط خواهد بود و در صورت تشدید درگیری ها در هر سطحی، امریکا قادر به کاربرد قدرت برتر خود می باشد. ایران دارای تأسیسات پر ارزشی است که مایل به از بین رفتن آنها نیست. آنها نمی خواهند تعداد بیش تری از قایق های جنگی خود در جزیره فارسی را از دست بدهند و به وضوح مایل نیستند تأسیسات عظیم نفتی خود در جزیره خارک را نیز از دست بدهند.»(1)

برخلاف رسانه های امریکا، مطبوعات اروپایی بیش تر بر تأثیر حادثه اخیر بر افزایش بحران و احتمال درگیری ایران و امریکا تأکید دارند. آنها با استفاده از اصطلاحاتی چون جنگ تمام عیار، جنگی بی پرده و سکوتی شکننده، اوضاع حاکم بر خلیج فارس را تشریح کرده اند. روزنامه تایمز مالی چاپ انگلستان در شماره امروز خود نوشته است:« این برخورد خطرناک ترین درگیری بین نیروهای دو کشور بود و ظاهراً احتمال بروز یک برخورد تمام عیار در منطقه را زیادتر کرده است. این درگیری دیپلمات ها و ناظران کشتی رانی در منطقه را متعجب ساخت؛ زیرا اغلب آنها بر این عقیده بودند که ایران به رغم شعارهای خود سعی زیادی خواهد کرد که با امریکایی ها برخورد نداشته باشد.»(2)

خبرگزاری رویتر هم گزارش داد: «غرق سه قایق توپدار ایران به وسیله امریکا، در انتظار پاسخی از تهران در میان هراس از جنگی بی پرده بین دو کشور است. ولی دیپلمات های مقیم خلیج فارس گفتند: سکوتی شکننده و فرار محتمل تر می باشد. لفاظی های شدید ایران به ندرت پیگیری می شود و بسیاری فکر می کنند که ایران در حمله به نیروهای امریکایی در خلیج فارس تأمل خواهد کرد. آنها همچنین انتظار حمله ای بی دلیل توسط نیروهای امریکایی به مواضع ایران را نیز ندارند. یک دیپلمات آسیایی گفت که اقدام اخیر امریکا می تواند اثری بر تهران داشته باشد. وی گفت پیام این بوده که حتی قایق های تندروی شما نیز ایمن نیستند.»(3)

دیلی تلگراف و تایمز با اشاره به محدودیت های موجود برای دولت امریکا در آغاز جنگی گسترده، نوشتند که دولت ریگان اکنون به وسیله نمایندگان کنگره در مورد اجرای قانون اختیارات جنگی تحت فشار بیش تری قرار خواهد گرفت. بر اساس این قانون رئیس جمهوری باید کنگره را از خطر درگیری نظامی قریب الوقوع نیروهای امریکایی مطلع سازد. در این صورت هرگونه عملیات نظامی امریکا بدون تصویب کنگره ممنوع خواهد بود و نیروهای این کشور باید ظرف 60 روز از منطقة خطر خارج شوند. با این حال ریگان تاکنون به درخواست نمایندگان کنگره اعتنایی نکرده و گفته است که ایران و امریکا در آستانه جنگ نیستند. وی بار دیگر پس از حمله شب گذشتة نیروهای این کشور به قایق های تندرو ایرانی احتمال وقوع جنگ با ایران را رد کرد.(4)

ص: 320

روزنامه های فایننشال تایمز و ایندیپندنت هم با اشاره به سخنان آقای هاشمی رفسنجانی این رویداد را جدی ترین درگیری ایران و امریکا از زمان آغاز اسکورت نفتکش ها خوانده و آغاز جنگ میان ایران و ایالات متحده را ممکن اعلام کردند.(1)

خبرگزاری یونایتدپرس به نقل از تحلیل گران خلیج فارس نوشت: «ادعای ایران مبنی بر سرنگون ساختن این هلی کوپتر به خوبی نشان می دهد که رهبران ایران به دلیل دومین عملیات موفقیت آمیز امریکا علیه آنها ظرف مدتی کمتر از سه هفته، احساس سرافکندگی می کنند. آنها واقعاً برای کسب یک پیروزی بی تاب هستند، لیکن قدرت اجرای عملیات سری نیز از آنان سلب شده است.»(2)

خبرگزاری تانیوگ تحلیل متفاوتی دارد: «با توجه به خودداری ایران از تکرار تهدیدات همیشگی مبنی بر گرفتن انتقام، می توان نتیجه گرفت که تهران تمایل به برخورد در آب های خلیج فارس ندارد.»(3)

به نوشته روزنامه اتریشی "نویار آرماتیه زایتونگ"، احتمال برخورد سنگین بین ایران و امریکا بسیار کم است. بسیاری تشنه آنند که به ایران درس بیاموزند ولی تهران دومین تأمین کننده نفت ایالات متحده به شمار می رود. علاوه بر این، جنگ ایران و امریکا به ناچار ایران را به اتحاد شوروی نزدیک تر خواهد کرد. این روزنامه نتیجه می گیرد که به رغم تهدیدهای لفظی، ایران مصمم است که از برخوردهای مسلحانه با امریکا دوری کند.(4)

لوموند چاپ پاریس با اشاره به اینکه این بار برخلاف حادثه قبلی(ایران - اجر) امریکا احتمالا با مشکلات بیش تری برای اثبات مسئولیت ایران در بروز حادثه مواجه خواهد بود، نوشته است: «ماجراجویی در منطقة داغی چون خلیج فارس بدون خطر نیست و امریکا شاید در فاصله نه چندان دور به ناچار بهای آن را بپردازد. آیا ریگان رئیس جمهوری امریکا در چنین صورتی خواهد توانست با عکس العمل قابل پیش بینی افکار عمومی (امریکا) و به ویژه کنگره مقابله کند.»(5)

1 13

رادیو مسکو در تفسیری از حمله هلی کوپترهای امریکایی به قایق های ایرانی، آن را اقدامی خود سرانه خواند که دور نمای خطرناکی دارد. مفسر رادیو مسکو با اشاره به ادعای امریکا مبنی بر دفاع از خود، گفت: «واشنگتن اظهار می کند این حمله که به هلاکت عده ای از افراد و انهدام سه شناور منجر شد، در حکم یک عمل تدافعی و جوابی به عملیات شناورهایی بود که گویا هلی کوپترهای امریکایی را زیر آتش گرفته بودند، تعیین صحت چنین اظهاراتی کاری مشکل و حتی امکان ناپذیر است. آنچه که به حادثه مربوط است باید گفت که هیچ برگه جرمی وجود ندارد؛ زیرا تمام شناورهای ایرانی غرق شده اند و در این مورد فقط توضیحات یک جانبه ارائه شده که به هیچ وجه اساس مند نیست.» این رادیو افزود: «صرف نظر از اینکه چه حوادثی در واقع روی داده است، این حمله در حکم یک دلیل قانع کننده برای تشدید وخامت اوضاع در منطقه

ص: 321

خلیج فارس و خطرناک بودن آن است. در حال حاضر کاخ سفید تلاش می کند تأثیرات ناگوار این حادثه را از بین ببرد. سخنگوی رسمی واشنگتن گفت: وقایعی که روز هشتم اکتبر در خلیج فارس روی داده بود چیزی جز یک حادثه جداگانه نیست و نمی تواند عواقب جدی را به همراه داشته باشد. اما این سؤال به میان می آید که چه کسی می تواند بین مسیر حوادث جداگانه و یک رویارویی نظامی وسیع، حد و مرز دقیقی معین سازد و چه کسی می تواند ضمانت بدهد که اوضاع در منطقه خلیج فارس که بعضی اوقات آن را به عنوان یک جنگ نامفهوم تشریح می کنند به جنگی دارای ابعاد گسترده تبدیل نشود. اقدامات خودسرانه ای که امریکا انجام می دهد بر تلاش های این کشور برای به دست آوردن حق سرکوب گری به دلخواه خود آشکارا زمانی را نزدیک می کند که این دورنماهای خطرناک ممکن است جامه عمل بپوشد.»(1)

از سوی دیگر گورباچف، رهبر شوروی، بدون اشاره به حوادث امروز خلیج فارس، پشتیبانی کامل خود را از تمام مواد قطعنامه 598 اعلام کرد و پتروفسکی معاون وزارت خارجه شوروی در مصاحبه با روزنامه الخلیج چاپ شارجه گردهمایی مسئولان نظامی پنج کشور عضو دائمی شورای امنیت را ضروری دانست. وی گفت: در این گردهمایی دولت های بزرگ باید اطمینان دهند که در خلیج فارس خویشتن داری به خرج داده و به تلاش دیپلماتیک سازمان ملل متحد برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق کمک خواهند کرد. یک چنین خویشتن داری برای اجتناب از تشدید بحران(اشاره به حضور نظامی امریکا) در منطقه ضروری است.(2)

1 14

آیا درگیری هلی کوپترهای امریکایی با قایق های ایران، به تشدید بحران خلیج فارس منجر خواهد شد؟ تحلیل چند رسانه خارجی و داخلی در این باره چنین است:

رادیو بی.بی.سی با ارائه گزارشی از حادثه و مواضع طرفین در پی پاسخ به این سؤال است: «ایران می گوید این حمله امریکا را تلافی خواهد کرد و اضافه می کند که ایالات متحده قربانی نهایی تشدید تازه تشنج در خلیج فارس خواهد بود. اما در خلیج فارس تصور بر این است که ایران آزادی عمل چندانی ندارد و اغلب ناظران معتقدند که این ایران است که در هفته های اخیر به شدت سعی داشته است که از برخورد نظامی با امریکا احتراز کند. با این حال رژیم ایران حتی اگر برای حفظ اعتبار در داخل ایران هم که شده، چاره ای جز یافتن راهی برای پاسخگویی نه فقط به حملات امریکا بلکه به ادامه حملات هوایی عراق علیه تأسیسات صدور نفت ایران و کشتی های متعلق به ایران ندارد.»

بی.بی.سی در ادامة تحلیل خود گفت: «چنانچه اکنون هر دو کشور تصمیم بگیرند که پرونده این حادثه را ببندند احتمال می رود که بحران فروکش کند. متأسفانه در حال حاضر احتمال عملی شدن این فرضیه بسیار ضعیف است. از نظر امریکا می توان گفت که غرق کردن سه قایق ایرانی با استقبال بسیاری از امریکایی ها رو به رو شده و پیروزی بر مردمی که ریگان آنها را

ص: 322

ایرانی های بربر خطاب کرده است، سبب تقویت روحیه مردم امریکا شده است. از طرف دیگر، از نظر رژیم ایران، پس از وقوع این حادثه عده زیادی عقیده دارند که ایران باید در مقابل حادثه اخیر واکنش شدیدی نشان دهد.»

رادیو بی.بی.سی افزود: «هر اندازه درگیری های امریکا با ایران در خلیج فارس گسترش یابد به همان میزان جناح های تندرو در داخل کادر رهبری ایران از قدرت بیش تری برخوردار خواهند شد و خواهند توانست حرف خود را به کرسی بنشانند. یک چنین سناریویی به منزله زنگ خطری نه تنها برای ایران و مردم این کشور بلکه برای تمام منطقه خلیج فارس تعبیر می شود. هم اکنون علی اکبر ولایتی وزیر خارجه ایران صحبت از جنگ میان ایران و امریکا می کند که ممکن است برای سال ها در جریان بوده و تمام منطقه را در شعله خود بسوزاند. ... تنها نکته امیدوار کننده این است که فعالیت های دیپلماتیک سازمان ملل در مورد جنگ ایران و عراق هنوز ادامه دارد، ولی چنانچه ایران مایل باشد روند تلاش های کنونی سازمان ملل را حفظ کرده و از امکان اعمال تحریم اسلحه در امان بماند، باید به جای جوّ موجود، محیط مساعدی برای فعالیت های دیپلماتیک ایجاد شود.»(1)

نشریه "گزارش" از انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز در تحلیلی از رویدادهای خلیج فارس، نگرانی هیئت حاکم امریکا را از تشدید بحران در خلیج فارس ناشی از مسائل زیر عنوان کرد:

1- نزدیکی بیش از حد مناسبات ایران و شوروی و در نتیجه برهم خوردن کامل موازنه قوا به نفع شوروی؛ این دیدگاه که طرفداران پر قدرتی در امریکا دارد، معتقد است روند روابط ایران و شوروی به خصوص با توجه به شرایط خاص ایران، از لحاظ داخلی و بین المللی خطرناک و به ضرر منافع غرب می باشد.

2- ابهام در فرامین حملات انتقامی علیه امریکا: حملات ایران علیه نیروهای نظامی و منافع غرب در خلیج فارس اگر با مقابله جدی ایالات متحده مواجه شود، چنین انتظار می رود که ایران با امکانات بالنسبه مطلوب و پشتوانه مردمی خود، علیه منافع غرب در تمام جهان اقدام کند و در محدوده خلیج فارس نیز با عملیات انتحاری و حملات علیه ناوهای امریکایی و غیره، عرصه را بر ناتو تنگ نماید.(2)

هفته نامه آبزرور نیز در مقاله ای با عنوان "ابرقدرت ها پا از حریم بی طرفی بیرون می گذارند" نوشته است: «بی طرفی اتحاد شوروی و امریکا در جنگ ایران و عراق پایان یافته است. در حالی که روابط شوروی با عراق به پایین ترین درجه خود در ده سال گذشته رسیده است، اتحاد شوروی و ایران به هم نزدیک تر می شوند و خصومت امریکا در مورد ایران به صورت برخوردهای مسلحانه بروز می کند در حالی که روابط امریکا با عراق هرگز به این نزدیکی نبوده است. آنچه برای شوروی اولویت دارد خارج شدن نیروهای نظامی امریکا از خلیج فارس است، اما تلاش شوروی برای جلب نظر ایران هم با نگرانی آن کشور برای بیرون کشیدن خود از تنگنای افغانستان ارتباط دارد.»(3)

ص: 323

1 15

واینبرگر، وزیر دفاع امریکا، در اسکورت نفتکش های کویتی درست بر خلاف شرایطی که خود برای اعزام نیرو به خارج در سال 1984 اعلام کرده بود، عمل کرد (ضمیمه دارد). روزنامه نیویورک تایمز در یک گزارش خبری درباره تغییر روش وزیر دفاع امریکا در مورد عملیات نظامی این کشور در خلیج فارس و دلایل این تغییر روش نوشت:« سؤالی که ذهن برخی را در ایالات متحده به خود مشغول کرده، تغییر روش آقای واینبرگر در مورد استفاده از نیروهای امریکایی در خارج از خاک ایالات متحده است. وی تقریباً به مدت هفت سال در دولت ریگان در استفاده از نیروهای نظامی امریکا در خارج، جانب حزم و احتیاط را گرفته بود و شخصاً با اعزام تفنگداران امریکایی به لبنان در سال 1982مخالف بود. پس از فرستادن تفنگداران به بیروت نیز برای باز گردانیدن آنها دولت ریگان را زیر فشار گذاشت. یک سال بعد تفنگداران امریکایی در پی حمله تروریستی به مقرشان از بیروت فراخوانده شدند. وی ملاک هایی که فرستادن نیروهای امریکایی برای عملیات نظامی در خارج را موجه می ساخت طرح ریزی و مشخص کرد، اما هنگامی که ایالات متحده در بهار گذشته موافقت کرد که برای حفاظت از نفتکش های کویتی در خلیج فارس به آنها اجازه بدهد که پرچم ایالات متحده را بر فراز عرشه خود نصب کنند، آقای واینبرگر ناگهان روش متعارف خود را تغییر داد و شدیداً از اقدام نظامی برای حفظ و حراست نفتکش های کویتی جانبداری کرد.

مقامات ارشد پنتاگون تغییر روش واینبرگر و در پیش گرفتن خط مشی سرسختانه او را با عدم اطمینان وی از شوروی ها در ارتباط می دانند. ... یک مقام وزارت دفاع می گوید وزیر دفاع بر این باور بود که اگر ایالات متحده به کویت کمک نکند، آن کشور را به شوروی ها واگذار کرده است و مردم امریکا تنها دولت ریگان را به سبب از دست دادن خلیج فارس و واگذاری آن به اتحاد شوروی شماتت خواهند کرد. به اعتقاد مقام های پنتاگون سخت گیری ایران در جنگ با عراق و هیاهوی ایران کنترا ]ماجرای مک فارلین[ در نظرهای آقای واینبرگر در زمینه خلیج فارس مؤثر بوده است. واینبرگرِ محتاط به این نتیجه رسید که ایرانیان برای رسیدن به صلح با عراق پشت میز مذاکره نخواهد نشست و مصمم اند که رژیم های عرب را در ساحل غربی خلیج فارس با توسل به تروریزم و تحرکات گوناگون از پای در آورند.»(1)

2 16

بلوک شرق نگران گسترش حضور و نفود غرب در خلیج فارس است. رادیو مسکو در تحلیلی از مواضع و عملکرد اقتصادی - نظامی آلمان فدرال در قبال جمهوری اسلامی ایران و بحران خلیج فارس، آن را هماهنگ با فشارهای امریکا بر ایران ارزیابی کرد و گفت: «تصمیم دولت آلمان در اعزام نیروی دریایی خود به مدیترانه برای جانشینی ناوهای جنگی ایالات متحده، موجب خشم و انزجار مطبوعات ایران شد. در نزدیکی شهر باتولشه آلمان غربی سربازخانه نیروهای اس.اس سابق برای استقرار یگان های سپاه دلتای امریکا واگذار شده اند. مجله اشترن

ص: 324

چاپ آلمان غربی اطلاع داد که این یگان های دستچین شده ارتش امریکا که برای هجوم به ایران در نظر گرفته شده اند، مشق و تمرین می کنند و آماده می شوند.