کتاب شناسی شیعه (گزیده توصیفی)

فهرست مطالب

ص: 7

مقدمه استاد انصاری بویراحمدی

ص: 17

(1) آثار الشیعهً الامامیهً

عبدالعزیز جواهر الکلام، ترجمهی علی جواهر کلام، تهران، مطبعه مجلس، 1307، 221 ص.

موضوع این کتاب را افکار، عقاید، تاریخ، ادب، سیاست و شرح حال سیاستمداران و دانشمندان شیعی تشکیل میدهد.

کتاب آثار الشیعهً بنا به نقل مترجم و به اذعان مؤلف یکی از مهمترین منابع تاریخی ایران بعد از اسلام محسوب میگردد. زیرا مؤلف تا حد توان اسناد و مدارک مربوط به موضوع کتاب را جمعآوری و ارائه نموده است. کتاب، فهرست کتب و منابع مورد استفاده اثر را نیز ارائه داده است.

مطالب مندرج در جلدهای مختلف کتاب به این شرح است.

جزء اول: در اصل تشیع و فرق مختلفه تشیع و... .

جزء دوم: در تاریخ سیاسی شیعه امامیه در مکه و مدینه و سوریه و... .

جزء سوم: شرح حال سلاطین و فرمانروایان شیعه در ایران و عراق عرب و... .

جزء چهارم: در حالات وزرا و نقبا و امرا و... تا اواخر عصر زندیه.

جزء پنجم: در تاریخ ایران جدید از انقراض زندیه تا عصر حاضر و... .

جزء ششم: در تاریخ معارف و ادب شیعه از ابتدای اسلام تا عصر حاضر.

ص: 23

(2)آقاخان محلاتی و فرقه اسماعیلیه

محسن ساعی، تهران، {بی نا}، 1329، 100 ص.

این اثر حاصل تحقیقات نویسنده در سفر به پاکستان و هندوستان است و حاوی اطلاعاتی از شخصیت، عقائد و افکار آقاخان محلاتی و فرقه اسماعیلیه است. این کتاب که به قلم محسن ساعی مدیر روزنامه نسیم شمال تألیف شده، مصور بوده و اطلاعاتی جزئی از خانواده آقاخان ارائه میکند.

(4) اجتهاد در عصر ائمه معصومین (علیهم السلام)

محمد رضا جواهری، قم، بوستان کتاب، 1381، 362 ص.

نویسنده در این کتاب کوشیده است تا پیشینه اجتهاد در نزد شیعیان و پیوند اساسی آن با عصر بعثت، غدیر و عاشورا، سوابق علمی شیعیان، جامعیت، حقانیت و امتیازات مذهب شیعه، ارتباط اجتهاد رایج امروز در نزد شیعیان با گذشته خویش و میراث گرانقدر تشیع در زمان حضور امام معصوم را مورد دقت و بررسی قرار دهد.

«اجتهاد در لغت»، «اجتهاد در اصطلاح»، «تحول در مفهوم اجتهاد»، «استنباط»، «فقه و فقیه»، «ضرورت اجتهاد»، «انسداد باب اجتهاد نزد اهل سنت»، «ادوار اجتهاد»، «اجتهاد در عصر امامت»، «دلایل وجود اجتهاد در عصر ائمه معصومین (علیهم السلام) »، «ارتباط فقه و اجتهاد (با علم اصول)»، «علم اصول در عصر ائمه (علیهم السلام) و پیشگامی شیعه» عناوین و فصلهای کتاب را تشکیل میدهند. کتاب در پایان، فهرست منابع دارد.

ص: 25

(5) اجتهاد و نواندیشی

(گزیده مقالات فارسی پانزدهمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی)

جمعی از اندیشمندان با گردآوری سید جلال میرآقایی، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ١٣٨٢، ٢جلد.

این کتاب از 24 مقاله ارائه شده در پانزدهمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی گردآوری شده است. «تخصصی شدن فقه»، «نگاهی تازه به فرآیند مطالعه و پژوهش در فقه اسلامی»، «گستره اصول مشترک بین مذاهب اسلامی»، «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، «تجربه تاریخی تحقق تمدن اسلامی»، «الگویی برای چگونگی تعامل بین اصالت و عصرگرایی»، «کند و کاوی در پلورالیسم دینی» و «هرمنوتیک و نسبت آن با دین»، عناوین تعدادی از مقالات کتاب میباشند.

(7) اخلاق پژوهی حدیثی

عباس پسندیده، تهران، سمت، 1388، 209 ص.

این اثر در شش فصل تدوین شده است؛ فصل اول به مبانی خویشتنداری اخلاقی اختصاص دارد. در این فصل با استفاده از روایات، برخی از مبانی مطرح شده، و هدف اصلی آن است تا ضمن این بحث، روش استخراج مطالب علمی از گزارههای اخلاقی بیان گردد. بررسی مفاهیم اخلاقی از فصل دوم آغاز میشود و در مرحله اول؛ روش مفهومشناسی و پس از آن مفاهیم اخلاقی مطرح می گردد. در فصل دوم؛ عامل اساسی خویشتنداری یعنی عقل و پیرامون آن مفاهیم علم و تقوا که مؤلفههای عقلاند و مفاهیم جهل و فجور از باب ضد بررسی میشود. در فصل سوم؛ اصول عملیات خویشتنداری مطرح شده و در فصل چهارم؛ نویسنده به موضوع رهآورد خویشتنداری پرداخته و مفهوم عفت و حلم بررسی میگردد. در فصل پنجم؛ موضوع دشواریهای خویشتنداری مطرح و مفهوم صبر که عامل تحمل دشواریهاست بررسی شده است. در فصل ششم؛ نظام خویشتنداری اخلاقی بحث شده و نحوه ارتباط مفاهیم پیشین مشخص و جایگاه هر یک در خویشتنداری روشن و در عین حال روش شناخت نظام میان مفاهیم بررسی گردیده است.

ص: 27

(8) اخلاق حسینی

جعفر بیاتی، موسی دانش، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان مقدس رضوی، 1386، 351 ص.

نویسنده در این کتاب سعی دارد تا بسیاری از سجایای اخلاقی همچون: شجاعت، سخاوت، مهربانی و... را با نقل احادیث و گزارش های تاریخی در سیره امام حسین (علیه السلام) جستجو کند. «اندرزهای حسینی»، «عزت حسینی»، «صلابت امام حسین (علیه السلام) »، «مهربانی حسینی»، «فضائل امام حسین (علیه السلام) » و... برخی از عناوین کتاب را تشکیل می دهند.

(10) ارض ملکوت: کالبدان در روز رستاخیز از ایران مزدایی تا ایران شیعی

هانری کربن، ترجمهی سید ضیاء الدین دهشیری، تهران، مرکز ایرانی مطالعه فرهنگها، 1358، 382 ص.

این کتاب نگارش «پروفسور هانری کربن» شرقشناس و اسلامشناس شهیر فرانسوی است. در پیشگفتاری که بر چاپ دوم کتاب آورده است ضمن شرح و بسط موضوع کتاب خطاب به خوانندگان میگوید:

«منظور کتاب آن بود که در آن عالم عرفانی و جهان غیبی رسوخ کند که مصنفان ما، آن را با عباراتی نظیر اقلیم هشتم (در قبال هفت اقلیم جهان زمینی) تعریف کردهاند.»

این کتاب در دو بخش و چندین فصل تدوین شده است.

بخش نخست: «ارض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز»، «تصویر زمین در آیین بودایی» و «سرزمین عرفانی هور قلیا»، عناوین فصلهای آن را تشکیل میدهند. «برگزیده متون سنّتی» عنوان بخش دوم است.

جزء اول: در اصل تشیع و فرق مختلفه تشیع و... .

جزء دوم: در تاریخ سیاسی شیعه امامیه در مکه و مدینه و سوریه و... .

جزء سوم: شرح حال سلاطین وفرمانروایان شیعه در ایران و عراق عرب و... .

جزء چهارم: در حالات وزرا و نقبا و امرا و... تا اواخر عصر زندیه.

جزء پنجم: در تاریخ ایران جدید از انقراض زندیه تا عصر حاضر و... .

جزء ششم: در تاریخ معارف و ادب شیعه از ابتدای اسلام تا عصر حاضر.

جزء هفتم و هشتم: در فهرست کتب خطی و چاپی شیعه مطابق مشهودات.

جزء نهم تا هفدهم: در شرح حال رجال علمی و ادبی و تاریخی شیعه با ذکر تألیفات و

ص: 29

(11) اسرار غدیر

(گزارشی تحلیلی از لحظه به لحظه واقعه غدیر خم)

محمد باقر انصاری، قم، نشر مولود کعبه، ١٣٧٤، ٢٤٢ص.

این کتاب با هدف ارائه تحلیلی از واقعه غدیر و شرایط اجتماعی آن روز عربستان تدوین شده است. در بخش اول نویسنده به بررسی فضای حاکم بر واقعه غدیر می پردازد و بخش دوم کتاب چگونگی واقعه غدیر از ابتدای سفر حج تا آخرین ساعتی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) از منطقه غدیر خم خارج شده و عازم مدینه گردیدند را تشریح می نماید. بخش سوم به بررسی رفتار برخی از افراد با عنوان شیاطین و منافقین می پردازد. چکیدهای از محتوای خطبه غدیر و سند متن این خطبه (به عربی و فارسی)، عناوین بخشهای دیگر کتاب است که به آن باید نتیجهگیری و عید و جشن غدیر را نیز افزود.

ص: 30

(12) اسئله یوسفیه جدال اندیشگی تفکر شیعه و اصولی با اخباری

(مکاتبات میر یوسف علی استرآبادی و شهید قاضی نور الله شوشتری)

گردآورنده: عبدالرحیم الحسینی الجعفری البغدادی، تصحیح: رسول جعفریان، تهران، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ١٣٨٨، ١٨٧ ص.

این اثر شامل مکاتبات «میر یوسف علی استرآبادی» از علمای اخباری سده ١٠ و ١١ قمری با «قاضی نور الله شوشتری» به عنوان عالم شیعه اصولی (٩٥٦- ١٠١٩ قمری) دربارهی مسأله کلامی «علم امام و پیامبر» است. در این رساله علاوه بر نمایان بودن مبانی اختلاف نظر دو گروه اخباری و شیعه اصولی، اطلاعات تاریخی نیز به چشم می خورد که در نوع خود مفید خواهد بود.

(14) اعتقاد ما

(شرح فشردهای از عقاید شیعه امامیه)

ناصر مکارم شیرازی، قم، نسل جوان، ١٣٨٣، ١٢٧ ص.

نویسنده این کتاب سعی دارد تا با بیانی ساده و روشن به بیان عقاید اسلامی و ویژگی مذهب شیعه بپردازد. «خداشناسی و توحید»، «نبوت پیامبران الهی»، «قرآن و کتب آسمانی»، «قیامت و زندگی پس از مرگ»، «مسأله امامت» و «مسائل گوناگون»، بخشهای ششگانه کتاب را تشکیل می دهند.

(16) اعتقادات و اصول دین و شرح حال حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)

وثوق العلمای خوراسگانی اصفهانی، تصحیح: علی اکبر زمانی نژاد، به اهتمام شورای اسلامی شهر خوراسگان، 22ص.

این رساله، توسط وثوق العلماء، «عبدالله بن محمد حسن خوراسگانی اصفهانی»، در سال ١٣٢٤ ق. (زمان مؤلف) در ٢٢ صفحه، چاپ سنگی شده است. کتاب مختصری در شرح احوال حضرت عبدالعظیم و نسب و زیارت آن بزرگوار است که به همراه ترجمهی حدیث اعتقادی روایت شده از آن بزرگوار در مجموعه آثار مؤلف به چاپ رسیده است. درباره شرح حال وثوق العلماء مطالبی در کتاب «خورشید جی» آمده است.

(18) اقتصاد

(ترجمهی الاقتصاد الی طریقهً الرشاد)

شیخ طوسی، ترجمهی عبد المحسن مشکوه الدینی، تهران، بنیاد فرهنگی امام رضا (علیه السلام) ، ١٣٦٠، 411 ص.

تردیدی نیست که شیخ الطائفهً الامامیه، «محمد بن الحسن الطوسی»، از سرآمدان علمای امامیه در قرن پنجم است. علاوه بر این او را به عنوان مؤسس جامعه نجف در طول دوازده سال اقامتش در این شهر نیز می شناسند. «کتاب الاقتصاد فی ما یجب علی العباد» که خود شیخ در فهرست آثار علمای امامیه به همین نام از آن یاد می کند، یکی از آثار ارزنده شیخ در علم کلام اسلامی به روش شیعی است که در آن اصول معتقدات اسلامی را با ارائه دلایل عقلی و نقلی اثبات می کند. شیخ در ابتدای کتاب می گوید که آنچه دربارهی خداوند باید بدانم توحید و عدل است، سپس هر کدام از این دو محور را به پنج بخش تقسیم می کند. این کتاب خلاصهای از «شرح جمل العلم» شیخ است و چون کتاب مذکور در چهار بخش عمده «توحید»، «کلام»، «وعده و وعید» و «امامت» تدوین شده است، بنابراین کتاب الاقتصاد نیز دارای همین بخشهای مهم است.

ص: 34

(19) امامان شیعه (اهل بیت (علیهم السلام) ) از دیدگاه اهل تسنن (پیروان مکتب خلفا)

قربانعلی محقق ارزگانی، قم، مجمع جهانی شیعه شناسی، 1386، 476 ص.

نویسنده در این کتاب به تألیف و جمعآوری فضائل و سجایای امامان شیعه از دیدگاه متفکران و محدثان و مفسران اهل تسنن پرداخته است. «صحیح مسلم»، «سنن ترمذی»، «اسد الغابه» ابن اثیر، «درالمنثور» سیوطی، شرح «نهج البلاغه» ابن ابی الحدید، «الاصابه» و «الصواعق المحرقه» ابن حجر و... مهمترین منابع کتاب را تشکیل میدهند.

(21) امامت پژوهی بررسی دیدگاه امامیه، معتزله و اشاعره

جمعی از نویسندگان، زیر نظر محمود یزدی مطلق، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1381، 417ص.

این

مجموعه حاصل گفتارها و نوشتارهای متعدد در بحث امامت مبتنی بر رویکرد تفسیری و تطبیقی و تاریخی میباشد. این اثر دارای سه بخش رویکرد تحلیلی - کلامی (شامل پنج مقاله)، رویکرد تفسیری - روایی (شامل دو مقاله) و رویکرد تاریخی (شامل دو مقاله) است. «چیستی و حقیقت ایمان» (به قلم دکتر احد فرامرز قرامکی)، «منزلت امامت نزد متکلمان امامیه، معتزله و اشاعره» (به قلم اسحاق عارفی)، «جایگاه معرفتی امامت در اندیشهی دینی» (به قلم عبدالکریم رضایی)، «اثبات ضرورت امامت» (به قلم عبدالکریم رضایی)، «ولایت در آینه وحی» (به قلم میر حسین ضیائی)، «امامت خاصه در قرآن» (به قلم اسحاق عارفی) و «امامت در دوران خلفا و دوران فرمانداری امام علی (علیه السلام) » (به قلم محمد قربان نیا)، عناوین مقالات این مجموعه هستند.

(23) امیرمؤمنان و آذربایجان

(دولت های شیعه در تاریخ)

محمد جواد مغنیه، ترجمه ی محمد آیت اللهی، تهران، نشر ماندگار، ١٣٨٥، ١٥٨ ص.

این اثر از دو بخش تألیف و ترجمه تشکیل شده است. در بخش تألیف؛ محمد آیت اللهی در مقالاتی (که مطابق نقل ابتدای کتاب در نشریه ای محلی به چاپ می رسیده است)، به بررسی شخصیت «اشعث» و چگونگی پیدایش اسلام در ایران به ویژه در آذربایجان و اقبال مردم آن سامان به اهل بیت نبوت (علیهم السلام) و علاقمندی آنان به این خاندان (با استنادات تاریخی) پرداخته است. در بخش ترجمه نیز، رساله «دولتهای شیعه در تاریخ» به قلم استاد «محمد جواد مغنیه»، ترجمه ی آیت اللهی (که به بررسی دولت های ادریسیان، علویان، فاطمیان، حمدانیان و صفویان می پردازد) به مجموعه اضافه شده است.

(25) اندیشه های کلامی

(با جستارهایی درباره معتزله، اشاعره و شعوبیه)

سید حسین رئیس السادات، مشهد، نشر جلیل، 1382، 132 ص.

این کتاب با مدخلی تاریخی به آغاز اختلافات فرقهای در اسلام، شروع میشود، سپس در ادامه به معرفی نحله معتزله و اشاعره و کلام شیعه میپردازد. «توحید»، «علم الاهی»، «اراده»، «عدل»، «نبوت»، «امامت»، «معاد» و... از مهمترین موضوعات این کتاباند که دیدگاه های سه فرقه مذکور در خصوص این مفاهیم بحث و بررسی میشوند.

(27) اندیشه های سیاسی شیعه در عصر غیبت

علی کربلایی پازوکی، قم، دفتر نشر معارف، ١٣٨٣، ٣٠٤ص.

این اثر در شش بخش؛ درصدد تحلیل، تبیین و بررسی عقلی و نقلی محدوده اختیارات ولی فقیه جامع شرایط در عصر غیبت می باشد. «تبیین مفهومی ولایت مطلقه فقیه»، «پیشینه نظریه ی ولایت فقیه و محدوده ی آن»، «ولایت فقیه از منظر امام خمینی»، «دلایل ولایت فقیه»، «ولایت فقیه مسئله ای کلامی یا فقهی» و «ولایت فقیه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، عناوین بخش های کتاب را تشکیل می دهند.

(29) ایدئولوژی تشیع در اسلام

محمد رضا مظفر، ترجمهی جمال موسوی، تهران، کتابخانه بزرگ اسلامی، {بیتا}، 30 ص.

نویسنده یک دوره سخنرانی در دانشکده دینی «منتدی النشر» به عنوان مقدمه بحثهای عالی کلامی داشته که این کتاب حاصل آن سخنرانیها می باشد. وی با قلمی روان به شرح عقاید شیعهی امامیه می پردازد. «اجتهاد»، «خداشناسی»، «پیامبرشناسی»، «امامت»، «عصمت»، «اخلاق و صفات شیعه»، «رجعت»، «معاد»، «رستاخیز» و... از محورهای کتاب میباشند.

(31) این است شیعه

(تحقیقی درباره شیعه)

باقر شریف القرشی، ترجمهی سید محمد صالحی، تهران، نشر موعود عصر (عجل الله تعالی فرجه) ، چاپ دوم، ٣٠٤ ص.

این کتاب به معرفی اعتقادات شیعه می پردازد و در عین حال، گذری نیز بر تاریخ شیعه و شخصیتهای تاریخی و نقل آرای متفکران مسلمان و غیر مسلمان در خصوص آغاز شیعه دارد. «پیامبر و خلافت»، «شیعه و غلو»، «احتجاج بزرگان صحابه»، «روش سیاست نزد شیعه»، «جدایی مرجعیت از دولت»، «اتهامات بی اساس» و... از جمله محورهای کتاب است. کتاب در پایان فهرست کتب و منابع دارد.

(33) بر منبرهایی از نور

(ترجمهی فضایل الشیعهً)

محمد بن علی بن بابویه معروف به «شیخ صدوق»، قم، طوبای محبت، ١٣٨٤،١١٠ ص.

این کتاب ترجمه فضایل الشیعه و صفات الشیعهً شیخ صدوق به عنوان یکی از کتب منبع و مأخذ شیعی می باشد. ویژگیهایی همچون: «سعادت دنیا و آخرت در دوستی علی (علیه السلام) »، «اوج فضایل شیعه»، «شیعیان، اصیل زادهاند» و... در بخش اول کتاب (فضایل الشیعه) و ویژگیهایی همچون «روش شیعیان»، «پیروان علی (علیه السلام) »، «شش صفت مؤمن» و... در بخش دوم کتاب (صفات شیعه) گردآوری شده است.

(35) بررسی تاریخی سنت پیامبر در طول سی سال

صائب عبدالحمید، ترجمهی حسین ادیب، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، ١٣٨٣، ١٣٥ص.

نویسنده با این اعتقاد که سنت پیامبر پس از قرآن کریم دومین منبع تشریع در اسلام محسوب می گردد، قصد دارد تا به شرح رویدادهای

پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بپردازد.

در این پژوهش؛ سیر سنت را به دو بخش «دوران خلافت ابوبکر، عمر و عثمان» و «سالهای امامت امیرالمؤمنین (علیه السلام) » تقسیم می نماید.

(37) پاسخ شبهاتی پیرامون مکتب تشیع

عباس علی موسوی، ترجمهی احمد بهشتی، تهران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، اول ١٣٧١، ٣١٦ص.

نویسنده در این کتاب ضمن طرح شبهاتی که توسط مذاهب گوناگون درباره اعتقادات شیعه مطرح شده، سعی کرده است تا موضع تشیع را نیز روشن سازد و پاسخ شبهات مزبور را بدهد. کتاب با نقل مقدمهای نسبتاً طولانی از مترجم آغاز می شود و سپس مباحثی همچون: «تقیه از دیدگاه شیعه»، «قرآن»، «مابین کاهش و افزایش»، «سجده بر تربت سیدالشهدا (علیه السلام) »، «مسأله از دیدگاه شیعه» و «شیعه و اصحاب پیامبر...» مطرح می گردد.

(39) پژوهش در معارف امامیه

علیرضا مسجد جامعی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380، 2جلد.

این مجموعه کوششی در گردآوری، تعریف و تبیین عقاید امامیه میباشد. الاهیات و نبوت با محورهایی همچون توحید، اسماء و صفات حق، عدل، بداء، احکام دینی، معجزه پیامبران، عصمت پیامبران و صفات پیامبران، فصلهای جلد اول مجموعه را تشکیل میدهند. امامت، مکتب تربیتی اهل بیت (علیه السلام) ، معاد و رستاخیز با محورهایی همچون: عصمت امام، اطاعت امام، رجعت، تقیه، دعا و نیایش و معاد جسمانی، فصلهای جلد دوم را تشکیل میدهند.

(41) پژوهشی درباره طوایف غلات تا پایان غیبت صغری و موضع ائمه (علیهم السلام)

اسکندر اسفندیاری، تهران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1374،312 ص.

این اثر با روش توصیفی و تحلیلی درصدد است تا به این سؤال که آیا غلات را میتوان در زمرهی شیعیان محسوب داشت یا نه، پاسخ دهد. این نوشتار با چهار فصل، موضوعاتی همچون: «بررسی مفاهیم و واژهها»، «بررسی اجمالی اوضاع عقیدتی، اجتماعی و سیاسی حکومت اسلامی از ابتدا تا غیبت صغری»، «بررسی اندیشه غالیگرانه و ذکر غلّات منسوب به شیعه» و «بررسی رجال غالی و نقش آنان در صحت و سقم احادیث» را بررسی میکند.

(43) پیش درآمدی بر تاریخ تحول فقه شیعه

علی صافی گلپایگانی، ترجمهی محمد حسن توکل، قم، مؤسسه انتشارات حضرت معصومه(س)، 1379، 220 ص.

این اثر در سه بخش: 1. پیش گفتار، 2. پیش درآمدی بر تاریخ فقه شیعه و 3.چشم اندازی بر بعضی مفاهیم و مصطلحات تدوین گردیده است. «مذاهب فقهی پدیده اخباریگری»، «مفهوم تفقه و اجتهاد»، «جایگاه فقه از عصر غیبت تا امروز» و... از محورهای مورد بحث کتاب میباشند.

(45) تاریخ اجتهاد و تقلید

سید احمد میرخانی، {بی جا}، مکتب ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه) ، 1372، 320ص.

نویسنده در این اثر کوشیده است تا طی فصولی به بررسی تاریخ اجتهاد و تقلید در چهار بخش کلی: 1. سیر اجتهاد 2. مبانی فقهی 3. فرقهها 4. درایه بپردازد. «مکتبهای شیعه»، «شیعه و تقلید از مجتهد»، «سیر اجتهاد و تقلید در شیعه»، «اجتهاد از نظر عامه و خاصه»، «دیدگاه خلفا نسبت به حدیث» و... از محورهای کتاب میباشند.

(47) تاریخ تشیع

محمد کاظم خواجویان، مشهد، جهاد دانشگاهی، ١٣٨٥، چاپ پنجم، ١٥٢ص.

این کتاب درسنامه مرحوم خواجویان در دانشکده ادبیات و الهیات دانشگاه فردوسی مشهد است که پس از درگذشت ایشان به چاپ رسیده است. وی در این کتاب به بررسی تشیع از آغاز تا دوره دوم خلافت عباسی و آل بویه می پردازد. «خاستگاه تشیع»، «شیعه در دوره خلفای راشدین»، «شیعه در دوره امویان»، «شیعه در دوره اول عباسیان» و «تشیع در ایران در دوره دوم خلافت عباسی»، فصول پنج گانه کتاب را تشکیل می دهند.

(49) تاریخ تشیع از صدر اسلام تا پایان دوره خلفای راشدین

محمد فخری، مشهد، نشر ایلیا فخر، 1378، 248 ص.

این اثر در ٢٢ فصل به انضمام فهرست و منابع و مآخذ فراهم آمده و مطابق نقل مؤلف؛ پاسخ به برخی ابهامات در سیر تاریخ اسلام و شیعه، انگیزه تألیف کتاب بوده است. «تشیع در عصر رسول خدا» با ٥ فصل، بخش اول کتاب را تشکیل می دهد و ٧ فصل دیگر ذیل بخش دوم با عنوان «تشیع در عصر ابوبکر» قرار دارد. در بخش سوم، «تشیع در عصر خلافت خلیفه دوم» در دو فصل بررسی شده است. «تشیع در عصر عثمان»

در ٣ فصل و «تشیع در عصر خلافت علی (علیه السلام) » در ٥ فصل، بخش های چهارم و پنجم را تشکیل می دهند. نویسنده، هر رویداد تاریخی مهم را به عنوان یک فصل مورد بحث و بررسی قرار داده است.

(51) تاریخ تشیع در آذربایجان

محمد رضایی، قم، انتشارات شیعه شناسی، ١٣٨٥، ١٢٠ص.

این پژوهش به بررسی تحولات سیاسی و مذهبی از ورود اسلام تا رسمیت یافتن تشیع و علل و عوامل تأثیر گذار در گسترش تشیع و رسمیت یافتن آن پرداخته است. «آذربایجان اولین تماس با تشیع»، «آذربایجان و حکومتهای شیعی»، «تشیع از سقوط بغداد تا یورش تیمور»، «رسمیت تشیع» و «مهمترین عوامل مؤثر در گسترش تشیع»، عناوین پنج فصل کتاب را تشکیل می دهند. کتاب در پایان نمایهی اشخاص، اماکن و کتب را پیوست دارد.

(54) تاریخ تشیع در جرجان و استرآباد

رسول جعفریان، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ١٣٨٣،١٢٧ص.

بررسی پیشینهی تشیع در شهر جرجان موضوع اصلی کتاب است که در دو بخش: ١. پیشینهی تشیع در جرجان پیش از عصر صفوی 2. تشیع استرآباد و نقش آن در استوار کردن پایههای دولت صفوی تنظیم شده است. «تشیع در جرجان نخستین»، «تشیع جرجان تا قرن سوم»، «تاریخ سیاسی استرآباد در نیمه نخست دوره صفوی»، «نقش علمی و فرهنگی استرآباد»، «تأثیر تشیع استرآباد بر هرات»، «اندیشههای کهن عرفانی در استرآباد و بازتاب آن در دوره صفوی» و... محورهای کتاب میباشند.

ص: 53

(53) تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا دولت صفوی

رسول جعفریان، قم، انتشارات انصاریان، 1385، 952 ص.

این کتاب اثری تحلیلی از نحوه ورود تشیع به سرزمین ایران و معرفی مهمترین کانونهای شیعه در ایران است. نویسنده در فصلهای ابتدایی به تعریف تشیع پرداخته و انواع آن را بررسی نموده است. وی به بررسی علل نفوذ تشیع و نحوه حضور شیعه در میان عرب و نیز به بررسی شهرهای مختلف ایران به عنوان کانونهای اصلی شیعه در قرون مختلف میپردازد. کاشان، قم، اصفهان، قزوین و ری از جمله شهرهایی است که مورد توجه جدی نویسنده بوده است.

(57) تاریخ سیاسی شیعیان اثنی عشری در ایران

(از ورود مسلمانان به ایران تا تشکیل حکومت صفویه)

پروین ترکمنی آذر، قم، مؤسسه شیعه شناسی، 1383، 408 ص.

نویسنده در این اثر تحقیقی بر پایه اسناد و مدارک دست اول کوشش کرده است فراز و فرودهای مسیر تاریخی از ورود اسلام به ایران تا به بار نشینی این اندیشه در قالب حکومت صفویه را شرح و واکاوی نماید. این کتاب دارای شش فصل میباشد: 1. دوران تقیه و حرکتهای فرهنگی شیعیان (دوره امویان و عباسیان تا تشکیل حکومت طاهریان) 2. گذر شیعیان از فراز و نشیبهای سیاسی- مذهبی (از حکومت طاهریان تا تشکیل حکومت آل بویه) 3. تسامح مذهبی و رشد شیعیان در عرصه سیاسی تا دوره آل بویه 4. دوره تقیه مجدد شیعیان و گذر از فراز و نشیبهای سیاسی - مذهبی (دوره غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان) 5. تساهل و تسامح مذهبی و رشد مجدد شیعیان در عرصه سیاسی دوره ایلخانان و حکومتهای محلی 6. گسترش فعالیتهای سیاسی شیعیان و نزدیک شدن به مقصود (دوره تیموریان و ترکمانان). کتاب در پایان، فهرست منابع و نمایه دارد.

ص: 55

(58) تاریخ سیاسی صدر اسلام شیعه و خوارج

یولیوس ولهوزن، ترجمهی محمود رضا افتخار زاده، قم، دفتر نشر معارف اسلامی، 1375، 224 ص.

این کتاب به تاریخ سیاسی شیعه و خوارج از پیدایش تا زوال دولت اسلامی می پردازد. نویسنده که از شرقشناسان شهیر و سردستهی مورخان اسلامی در میان محققان غربی است، با روشی محققانه به نقادی روایات تاریخی دربارهی موضوع کتاب پرداخته است. «خوارج» و «شیعه» عناوین دو فصل کتاب می باشند.

(60) تاریخ شیعه در شام

هاشم عثمان، ترجمهی حسین حسین زاده شانه چی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1382، 252 ص.

این پژوهش سعی دارد تا ضمن آشنا ساختن مخاطب با سرزمین شام، همچنین بررسی دلایل نامگذاری شیعه در ادوار مختلف تاریخی، دورههای تاریخی شیعیان سواحل شام و کوهستانهای غربی آن سرزمین را بررسی نماید. در فصل چهارم نویسنده به انجمنهای خیریه اسلامی جعفری در مناطق ساحلی سوریه و نقش آنها در احیای مذهب جعفری پرداخته است.

(62) تاریخ ولایت در نیم قرن اول

حسین ذاکر حضیر، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1376، 239ص.

نویسنده در این اثر سعی دارد تا با نگاهی تاریخی و با استناد به منابع اهل تسنن به دور از جانبداری، کنکاشی نو در هفت فصل صورت دهد. عناوین فصلهای کتاب از این قرارند:

فصل اول: اهل سنت در قرآن.

فصل دوم: ولایت در آغاز راه.

فصل سوم: جریان سقیفه.

فصل چهارم: عثمان و عوامل سقوط وی.

فصل پنجم: عوارض سقوط عثمان، حکومت علی (علیه السلام) و جنگهای آن حضرت.

فصل ششم: نقش حزب اموی در زوال اندیشه ولایت.

فصل هفتم: پیدایش خوارج.

کتاب در پایان، دارای فهرست منابع و مآخذ میباشد.

ص: 58

(63) تجلی حقیقت، نجات بشریت

(ترجمه مؤتمر علمای بغداد)

مقاتل بن عطیه، ترجمهی هدایت الله مسترحمی، تهران، بهاران، ١٣٨٢، ١٧٦ ص.

این کتاب نمونهای برجسته از مناظرات علمای شیعی با اهل تسنن است. کتاب توسط مقاتل بن عطیه، داماد خواجه نظام الملک طوسی، وزیر دانشمند ملکشاه سلجوقی، بر اساس مناظرهای که در حضور این سلطان سلجوقی در بین علمای شیعه و سنی صورت پذیرفته، تدوین شده است. کتاب در ابتدای ترجمه، تقریظ مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی را نیز دارد.

(65) تحقیقی کوتاه درباره ی شیعه

یحیی نوری، تهران، مجمع مطالعات و تحقیقات اسلامی، ١٣٤٦، ١٠٩ ص.

این کتاب فشردهی مباحث نویسنده در مجمع مطالعات و تحقیقات اسلامی میباشد. «درباره کلمه شیعه»، «پدیدآورنده کلمه شیعه، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است»، «عترت و اهلبیت (علیهم السلام) در کتاب و سنت»، «حدیث ثقلین»، «حدیث عینین»، «حدیث سفینه» و... از موضوعات کتاب میباشند.

(67) تشیع

(سیری در فرهنگ و تاریخ تشیع)

دایرة المعارف تشیع، تهران، نشر سعید محبی، 1373، 461 ص.

این کتاب از «تشیع» به عنوان عام و تاریخی آن نظر داشته و بنابراین در برخی از قسمتهای آن به مذاهب زیدیه و اسماعیلیه و دیگر شاخههای آن پرداخته است. فصلهای شانزدهگانه این کتاب هر یک به قلم یکی از نویسندگان به نگارش درآمده است و تصویری هر چند کلی از مفاهیم ادب، عرفان، تاریخ، حدیث، علم رجال، سیاست، عقاید، کلام، احزاب و سازمانهای سیاسی و... تشیع در جهان امروز ارائه میدهند. فصل اول به واژهشناسی تشیع پرداخته است.

(69) تشیع در خراسان، عهد تیموریان

عبدالمجید ناصری داوودی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1378، 280 ص.

دوره

تیموریان علیرغم ویرانیها و مصیبتها، یکی از ادوار درخشان تاریخ خراسان است. نویسنده در این اثر به تبیین وضعیت تشیع و شیعیان در عصر تیموریان خراسان پرداخته و سعی کرده است دیدگاههای سلاطین تیموری نسبت به تشیع و نحوه برخورد آنان با شیعیان بالاخص علما و دانشمندان را بررسی کند. «بررسی جغرافیای تاریخی خراسان از زمان ساسانیان تا تیموریان»، «بررسی سابقه تشیع در خراسان»، «بررسی برخورد پادشاهان تیموری با شیعیان»، «بررسی وضعیت شیعیان و نحوه تفسیر آنان نسبت به مذهب و دولت» و «بررسی زندگی و اندیشه عرفا و دانشمندان شیعی خراسان»، محورهای فصلهای پنجگانه کتاب را تشکیل میدهند.

(71) تشیع مقاومت و انقلاب

مجموعه مقالات کنفرانس بین المللی دانشگاه تل آویو، تهران، {بی نا}، 1368، 425 ص.

این کتاب مجموعه مقالات کنفرانس بین المللی دانشگاه تل آویو در سال 1984 است و شامل پنج بخش با این محورهاست: 1. تشیع، اسلام و غرب 2. ایران، تشیع و انقلاب 3. ایران و خلیج، میان تشیع و عربیت 4. لبنان و سوریه، ضعیفان و مستضعفان 5. جنوب آسیا، تشیع سرحدی.

(73) تشیع و انتظار

محمد تقی خلجی، قم، انتشارات میثم تمار، 1378، 174ص.

به اذعان نویسنده، کتاب «تشیع و انتظار» در حال و هوای سالهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نوشته شده و پس از انقلاب به انضمام دو مقاله با عناوین «قصه فراق» و «فلسفه غیبت» تجدید چاپ شده است.

«دو خصیصه ممتاز»، «مرگ جاهلیت»، «مرزبانی توحید»، «نقش امامت در تکامل انسان»، «بزرگترین جنایت رژیم اموی»، «انتظار برای عدالت»، «خطر بزرگ»، «مشکلی دیگر، «علتها کدامند؟»، «آینده جهان در پرتو اسلام»، «آخرین انسان برگزیده خدا»، «عدالت»، «سرانجام برنامه حیات»، «عقیده به ظهور غیبی و جهانی در کیشهای آسمانی»، «فلسفه غیبت» و... برخی سرفصلهای کتاب را تشکیل می دهند. کتاب در پایان دارای فهرست منابع و مآخذ است.

(75) تشیع و مدرنیته در ایران

جمعی از نویسندگان، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ١٣٨٧، ٢ جلد.

این کتاب پژوهشی است در قلمرو دین و مدرنیته در ایران که به بررسی دیدگاههای رایج در تشیع و مدرنیته در ایران معاصر می پردازد. «بررسی نظریه انحطاط و زوال اندیشه سیاسی در ایران»، «بررسی و نقد نظریه تمدنی چنگیز پهلوان در تعامل با تمدن غرب»، «تقلیل گرایی و هویت سازی با محوریت تجدد»، «درک نامشروط از مشروطه ایرانی، بازسازی لیبراسیم در ایران در پرتو نقد مؤلفههای اندیشهی روشنفکری»، «موج چهارم روشنفکری و ساحل پایدار سنت»، «در حسرت سراب»، «بررسی کتاب چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت»، «عاملی بر نظریه بومی گرایی در تحلیل انقلاب اسلامی ایران»، «نظریه فلسفی ذات و هویت ملی ایرانیان»، «فراتر از دموکراسی»، «عقلانیت در اندیشه شیعی مدرن»، «الگوی استعلایی باز تأسیس تمدن دینی»، «منطق صعود و نزول فلسفه سیاسی در اسلام و غرب»، «مدرنیزاسیون تفکیکی»، «موانع و عوامل درونی پذیرش مدرنیته در جوامع شیعی»، «بررسی دیدگاه عرفی شدن تشیع در فرایند تجدد»، «اندیشه سیاسی در آینه قبض و بسط مدرنیته ایرانی»، «تحول و پیشرفت در ایران» و «از نوگرایی شیعی تا مدرنیزاسیون غربی و موضع جریان مشروعه خواه حوزه نجف در برابر غرب»، محورهای این کتاب دو جلدی را تشکیل می دهند.

ص: 65

(76) تصویر امامان شیعه در دائرهً المعارف اسلام

(ترجمه و نقد)

زیر نظر محمود تقی زاده داوری، قم، مؤسسه شیعه شناسی، ١٣٨٥، ٤٨٧ ص.

این اثر با هدف ترجمه، نقد و بررسی مداخل مربوط به امامت در دائرهً المعارف اسلام چاپ لیدن هلند منتشر شده است و کلیه مدخل های

مربوط به ائمه (علیهم السلام) ، ترجمه، نقد و بررسی شده است. کتاب دارای نمایه اشخاص، اماکن و کتب می باشد.

(78) تعلیقات نقض

میر جلال الدین حسین ارموی، تهران، انجمن آثار ملی، 1358، 2 جلد.

کتاب

«بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض» (برخی معایب ناصبیان در ردّ کتاب برخی رسواییهای رافضیان) به سال 566 ه-.ق. نگاشته شده است. این کتاب در حقیقت پاسخی به نسبتهای ناروا و تهمتهای یک دانشمند سنی به شیعیان میباشد. کتاب مذکور را مرحوم «محدث ارموی» تصحیح و در اختیار علاقهمندان قرار داده است. کتاب «تعلیقات» نیز آنچنان که در پیشگفتار کتاب آمده است، چکیدهای از تحقیقات و تتبعات بیش از سی سال عمر مؤلف است. گفته میشود از آغاز چاپ اول نقض (سال 1328)، مرحوم محدث در حواشی بسیاری از کتابهای چاپی و خطی هرگاه به مطلبی مربوط به کتاب نقض دست مییافت آنرا یادداشت و سرانجام در قالب تألیفات در دو جلد به چاپ رسانده است. کتاب در پایان دارای نمایه اسامی کتب و اشخاص میباشد.

ص: 67

(79) تفکر شیعی و پدیده جهانی شدن

مصطفی ادیب، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی، ١٣٨٨، 316 ص.

این اثر در پی پاسخگویی به مسئله مهدویت و منجیگرایی و بازشناسی مبانی معرفتی آن است و اینکه آیا جهانی سازی نیز از مباحث معرفتی مشابه آن برخوردار است؟ این اثر در سه فصل تنظیم شده است: ١. مفهوم جهانی شدن ٢. جهانی شدن الاهی ٣. جمعبندی و نتیجهگیری. «جهانی شدن یک فرایند است یا یک صلح»، «انسانشناسی جهانی شدن الاهی»، «ویژگیهای جهانی شدن الاهی»، «جهانی شدن الاهی از منظر برخی آیات قرآن کریم» و... از محورهای کتاب هستند.

(81) تقیه از دیدگاه مذاهب و فرقه های اسلامی غیر شیعی

ثامر هاشم العمیدی، ترجمهی محمد صادق عارف، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1377، 202ص.

نویسنده در این کتاب سعی دارد تا زمینههایی که شیعه به مراعات تقیه رو میآورد را واکاوی نماید. این کتاب از سه بخش تشکیل شده است: 1. معنای تقیه و منابع تشریح آن 2. دیدگاه صحابه و تابعین و جز آنها در مورد تقیه

3. تقیه در فقه مذاهب و فرقههای اسلامی.

(83) توضیح واضحات در جواب به ایرادات آقای سید ابوالفضل برقعی

حاج میرزا عبد الرسول حائری احقاقی، تهران، روشن ضمیر، ١٣٨٦، ١٢٤ ص.

مرحوم آیت الله حاج میرزا عبد الرسول حائری احقاقی اسکویی در این رسالهی کوتاه، پاسخهایی را به برخی از شبهات سید ابوالفضل برقعی، در دفاع از اصول عقاید اسلامی و تشیع منتشر ساخته و به دلیل این که بسیاری از این مسائل جزء مسائل واضح و بدیهی بوده است، آن را «توضیح واضحات» نامیده است و در آن به ٧٢ ایراد پاسخ داده است.

(85) تهمت ها و دروغ پردازی ها در کتاب لله ثم للتاریخ

سید مرتضی عسکری، ترجمهی محمد جواد کرمی، قم، دانشکده اصول دین، ١٣٨٦، ١٨٥ ص.

این کتاب در پاسخ به شبهات کتاب «لله ثم للتاریخ» به قلم نویسندهای با نام مستعار «السید حسین الموسوی» از نجف اشرف منتشر شده است. در پیشگفتار کتاب با عنوان «تهمتها و دروغ پردازیها»، نویسنده معتقد است نام حقیقی مؤلف؛ عثمان خمیس از ناصبیان کویت است. علامه عسکری در این کتاب طی سه مقدمه به شبهات کتاب لله ثم للتاریخ پاسخ می دهد.

(87) جامعه شیعه نخاوله در مدینه منوره

ورنر اند، رسول جعفریان، قم، دلیل، 1379، 156 ص.

این پژوهش کوششی برای تشریح وضعیت جامعه شیعه مدینه و مناطق همجوار آن در جنوب مدینه از قرن نوزدهم به این طرف (با اشاره به پیشینه تاریخی امیر نشین شیعی بنی الحسین) است. «اشراف حسینی در دوره جدید»، «قبیله حرب و طوایف شیعه آن»، «نخاوله، یک نام با گونههای مختلف»، «ریشه و سرچشمه نخاوله»، «نخاوله»، «انزوا»، «تبعیض و بقاء» و... از مهمترین عناوین فهرست کتاب است. ضمن آنکه مترجم کتاب مصاحبهای را با «شیخ محمد عمزی»، رهبر شیعیان مدینه، صورت داده که پیوست کتاب میباشد.

(89) جغرافیای سیاسی شیعیان منطقه خلیج فارس

زینب متقی زاده، قم، مؤسسه شیعه شناسی، ١٣٨٤، ٢٢٤ ص.

این اثر پژوهشی است دربارهی جایگاه جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی شیعیان عرب منطقه و بررسی نقش آنان در حاکمیت سیاسی کشورهای عرب. نویسنده در فصل اول با عنوان تشیع، اندیشهها و باورها، شعب و گستره، به علت وجودی آنان پرداخته است. در فصل دوم، کلیات جغرافیای منطقه خلیج فارس بررسی شده است و در فصل سوم به تجزیه و تحلیل وضعیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی شیعیان منطقه پرداخته است. جنبشها و نهضتهای شیعی نیز ذیل عنوان رستاخیز شیعی در فصل چهارم بررسی شده است.

(91) جنبش های شیعی در تاریخ ایران

(با نگاهی ویژه به سربداران)

علی امین زاده، سبزوار، نشر امید مهر، ١٣٨٤، ٣٢٤ ص.

نویسنده در این اثر سعی کرده است تا با تکیه بر منابع دست اول و کتب فارسی، عربی و انگلیسی به سؤالاتی همچون: دلیل رشد جنبشهای شیعی پس از قرن هشتم، موفقیت یا عدم موفقیت جنبشهای شیعی در رسیدن به آرمانهای مدنظر و تأثیر حکومتهای شیعی قبل از صفویان در حکومت فرزندان صفی الدین اردبیلی پاسخ دهد. «پیشینه جنبشها و اوضاع سیاسی، اجتماعی سربداران از آغاز تا انجام» و «اهم جنبشهای شیعی قرون هشتم و نهم هجری»، به انضمام پیوستها، شجرهنامهها، نقشهها، تصاویر و فهرست منابع و مآخذ، عناوین بخشهای سهگانه کتاب را تشکیل می دهند.

(93) جوامع حدیثی شیعه

هادی حجت، تهران، انتشارات سمت و دانشکده علوم حدیث، 1386، 270 ص.

این اثر در قالب پانزده درس و بر اساس سیر تاریخی، به معرفی هر یک از جوامع حدیثی متقدم و متأخر شیعه پرداخته و سعی کرده است تا به موضوعاتی همچون دلیل تفاوت جوامع حدیثی با یکدیگر، تألیف جوامع حدیثی متأخر با وجود آثار متقدم، ارزیابی اعتبار و صحت روایات موجود در جوامع حدیثی و بررسی موضوعی و کمی حدیثی بپردازد.

(95) جهاد شیعه در دوره اول عباسی

سمیره مختار اللیثی، ترجمهی محمد حاجی تقی، قم، مؤسسه شیعه شناسی، ١٣٨٤، ٥٠٤ ص.

این

کتاب اثری تحقیقی و تحلیلی در قیامها و حرکتهایی است که علویان در دوره اول خلافت عباسی انجام دادهاند. کتاب

با مقدمهای از حضرت آیت الله خامنهای(مد ظله العالی) شروع می شود و در ادامه در پنج بخش به موضوعاتی همچون: پیدایش جماعت شیعه و مجاهدتهای شیعیان در قرن اول هجری، نقش حرکتها و نهضتهای شیعی در سقوط دولت امویان، تحولات روابط خاندان علوی و عباسی، فرقههای شیعه و موضعگیری آنان نسبت به برپایی دولت عباسی، کوششهای ابوسلمه خلال برای سپردن خلافت به علویان، قیام محمد، نفس زکیه، در حجاز، قیام ابراهیم بن عبدالله در بصره، موضع امام جعفر صادق (علیه السلام) و شیعیان امامیه نسبت به منصور عباسی، تقابل فکری شیعیان و عباسیان و موضع ابوحنیفه و مالک نسبت

به حرکتهای شیعی، حول در فرقه امامیه و پیدایش اسماعیلیان، موضع شیعه زیدیه و امامیه در برابر خلافت تشیع یعقوب بن داود وزیر عباسی و تلاش او برای انتقال خلافت علویان، قیام حسین بن علی در دورهی خلافت هادی، نهضتهای یحیی و ادریس فرزندان عبدالله در عهد هارون الرشید، سیاست هارون الرشید دربارهی شیعیان و امام موسی کاظم (علیه السلام) ، موضع برامکه در قبال علویان و شیعیان، قیام محمدبن ابراهیم و ابوالسرایا، قیام محمد دیباج، فرزند امام جعفرصادق (علیه السلام) ، موضع شیعیان در قبال مبعث مأمون با امام رضا (علیه السلام) به ولایت عهدی، قیام علی بن محمدبن جعفر صادق (علیه السلام)

و ابی عبدالله برادر ابوالسرایا، قیامهای شیعیان در سرزمین یمن و قیام محمد بن قاسم در دوره خلافت معتصم می پردازد. کتاب در پایان، کتابنامه و نمایه دارد.

ص: 76

(96) چرا شیعه شدم؟

(یا مناظرۀ مسترجان احمد با علمای اسلامی)

محمد رازی، تهران، انتشارات فراهانی، {بی تا}، 403 ص.

این کتاب شرح استدلالهای مبلغ مسیحی است که پس از تحقیق، سرانجام به دین مبین اسلام و مذهب تشیع مشرّف شده است. آقای «جان احمد» متولد «اسپانیا» است که پس از پایان تحصیلات دانشگاهی به جهت تبلیغ دین مسیحیت راهی سفر میشود و پس از مطالعه ادیان و مذاهب، با دین اسلام آشنا و به مذهب تشیع مشرّف میشود. تمام مطالب کتاب به شکل پرسش و پاسخ تدوین شده است.

(98) حدود ولایت حاکم اسلامی

(ترجمهی مبحث ولایت فقیه از کتاب عوائد الایام)

ملا احمد نراقی، ترجمهی مرتضی حاج علی فرد، تهران، نشر کنگره، ١٣٧٨، چاپ دوم، ١٤٩ص.

این کتاب ترجمهای از مبحث ولایت فقیه کتاب عوائد الایام ملا احمد نراقی است که در دوره قاجار تألیف شده است. کتاب دارای دو بخش است: ١. برخی روایات وارد شده در حق علمای بزرگ که گویای مقام و منصب رفیع آنان است. ٢. تشریح قاعدهی کلی مستفاد از این روایات، و بیان بعضی از اموری که فقیه در آنها حق ولایت دارد. کتاب در پایان، فهرست آیات، روایات، اسامی و عناوین کتب را پیوست دارد.

(100) حکومت شیعی آل کیا در گیلان

حسن شریعتی فوکلایی، قم، شیعه شناسی، 1388، 179 ص.

نویسنده در این اثر سعی کرده است تا تحقیقی جامع و مستقل را از حکومت شیعی آل کیا در گیلان به دست دهد. نویسنده ابتدا به اوضاع جغرافیایی، تاریخی و سیاسی گیلان از آغاز ورود اسلام تا آستانه قیام آل کیا پرداخته و سپس حکومت آل کیا را از آغاز شکل گیری تا زوال آن از منظر سیاسی و تحولات اجتماعی و فرهنگی بررسی کرده است. «تاریخ گیلان و دیلمستان» اثر «سید ظهیرالدین مرعشی»، «تاریخ خانی» اثر «علی بن شمس الدین بن حاجی حسین لاهیجی» و «تاریخ گیلان» اثر «ملا عبد الفتاح فومنی گیلانی»، سه منبع معتبر و مهم کتاب را تشکیل می دهد.

(102) درآمدی به شیعه شناسی

علی ربانی گلپایگانی، قم، نشر مرکز جهانی علوم اسلامی، ١٣٨٢، ٤٣٢ ص.

این کتاب به عنوان درس نامه، جهت تدریس دروس مرتبط با شیعه، در پنج بخش تألیف شده است. «تعریف شیعه و فرقههای آن»، «شیعه در عصر خلفا»، «شیعه در عصر امویان»، «نبوت و امامت»، «حقیقت و احکام امامت»، «نصوص امامت»، «مهدویت در اسلام»، «شیعه و رجعت»، «قیامت و شفاعت»، «تقیه در اسلام» و... برخی از عناوین کتاب هستند.

(104) دفاع از امیرالمؤمنین (علیه السلام)

استاد عاملی، ترجمهی عباس حبالی، قم، مرکز چاپ و نشر مجمع جهانی اهل بیت (علیهم السلام) ، {بی تا}، ٤٤٨ ص.

این کتاب ترجمهی جلد ششم از کتاب «الانتصار» است که نویسنده سعی دارد در این جلد به طرح و پاسخ شبهات و مناقشات موجود در سایتهای گوناگون اینترنتی پیرامون امام علی (علیه السلام) بپردازد. «چرا در مورد امام علی (علیه السلام) حساسند؟»، «صدیق و فاروق لقبهای به سرقت رفته علی (علیه السلام) »، «علی (علیه السلام) برترین آفریده پس از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) »، «دوستی علی (علیه السلام) معیار اسلام و کفر»، «ایمان و نفاق»، «فضیلت پیروان علی (علیه السلام) »، «صحابه کجا و علی (علیه السلام) کجا؟»، «علی (علیه السلام) تقسیم گر بهشت و دوزخ»، «دلایلی بر عصمت علی (علیه السلام) »، «اثبات دشمنی ابن تیمیه و طرفدارانش»، «اشکالات ناجیها بر امیرالمؤمنین (علیه السلام) » و «محل قبر مطهر امیرالمؤمنین (علیه السلام) »، عناوین فصول دوازدهگانه کتاب را تشکیل می دهند.

(106) دوره شکل گیری تشیع دوازده امامی

(گفتمان حدیثی میان قم و بغداد)

اندرو جی نیومن، ترجمه ی مهدی ابوطالبی، محمدرضا امین، حسن شکراللهی، قم، مؤسسه شیعه شناسی، ١٣٨٦، ٤٩٦ ص.

این کتاب به دوره شکل گیری تشیع دوازده امامی با تأکید بر بررسی سه اثر حدیثی «الکافی»، «بصائر الدرجات» و «المحاسن» که در دوره غیبت صغری گردآوری شده است، میپردازد. اثر مذکور جزء اولین آثاری است که به ارزیابی حدیث شیعه پرداخته است. نیومن، که استاد علوم اسلامی و ایرانی دانشگاه ادینبورو انگلستان است، در ابتدا گزارشی از وضعیت بغداد و قم به عنوان دو مرکز فرهنگی ارائه می دهد، سپس به بررسی احادیثی با موضوعات توحید، امامت و مقامات امامان می پردازد.

(108) دولتهای شیعه در طول تاریخ

محمد جواد مغنیه، ترجمهی محمد بحرینی کاشمری، تهران، {بی جا}، 1351،144ص.

این کتاب درآمدی به برخی خدمات دولتهای شیعی است. «دولت ادریسین»، «دولت علویین در مازندران»، «دولت آل بویه»، «دولت فاطمیین یا عبیدیه»، «دولت حمدانیین» و «دولت صفویه»، سلسههایی هستند که در این کتاب بررسی شدهاند.

(110) رجعت از دیدگاه عقل، قرآن و حدیث

حسن صارمی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، {بی تا}، 78ص.

نویسنده در این کتاب به بحث رجعت به عنوان یکی از معتقدات شیعیان پرداخته است. «مفهوم رجعت»، «شیعه و رجعت»، «ظهور مهدی منتظر (عجل الله تعالی فرجه) و رجعت»، «امکان رجعت از دیدگاه عقل»، و... از محورهای کتاب هستند.

(112) رساله راه حل اختلاف شیعه و سنی

حیدر انصاری نجف آبادی، تهران، {بی نا}، ١٣٤٧، 7١ ص.

این رسالهی مختصر در حقیقت پاسخ نویسنده به رسالهی حل اختلاف ملا محمد مردوخ شافعی کردستانی است. ملا محمد مردوخ، رسالهاش را پس از نگارش، برای انصاری نجف آبادی می فرستد و ایشان نیز پاسخی درباره دوازده محور اختلافی شیعه و سنی که ملا محمد به آنها پرداخته تهیه می نماید. «خلافت»، «سلطنت»، «قرآن»، «اذان»، «شستن پا در وضو»، «گذاشتن مهر در نماز»، «مرده پرستی»، «عاشورا»، «فدک»، «امام زمان (علیه السلام) »، «سب و رفض اصحاب رسول (صلی الله علیه و آله) » و «مواریث»، محورهای دوازدهگانه می باشند.

(114) رسانه شیعه

(جامعهشناسی آیینهای سوگواری و هیئتهای مذهبی در ایران)

محسن حسام مظاهری، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1387، 616 ص.

مطابق نقل نویسنده در مقدمه، هدف کتاب، بررسی، تحلیل و فهم منطقی تغییرات و دگرگونیهای مناسکی - گفتمانی مجالس و آیینهای عزاداری شیعیان ایران در طول تاریخ به ویژه در دوران معاصر است. وی به بررسی این مجالس و آیینها همانند پدیدهای اجتماعی پرداخته است. «تاریخ تحلیلی تأسیس، تکوین و استمرار آیینها و مجالس سوگواری مذهبی»، «کلیات و مفاهیم»، «گونه بندی هیأتهای مذهبی»، «هیأتهای سنتی»، «هیأتهای انقلابی دوران جنگ»، «هیأتهای دوران پس از جنگ»، «هیأتهای عامه پسند» و «شبه هیأتها» به انضمام «نتیجهگیری»، عناوین فصلهای نهگانه کتاب را تشکیل می دهند. کتاب دارای آلبوم عکس نیز می باشد.

(116) رهبری در تشیع

روح الله حسینیان، تهران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اوّل، 1371، 234 ص.

در فصلهای این کتاب دربارهی مسائل کلی رهبری اهل بیت (علیهم السلام) ، با طرح دو سؤال بحث شده است. «علم غیب»، «حکومت واحد جهانی آخرین امام (عجل الله تعالی فرجه) »، «رهبری در زمان غیبت»، «حقوق و وظایف رهبری در برابر مردم»، «حقوق و وظایف مردم در مقابل رهبر» و «دعای امام سجاد (علیه السلام) برای رهبر»، عناوین فصلهای مختلف این کتاب میباشند.

(118) زاد السالک یا توشه سالکان

(به ضمیمه ترجمهی الشریعه)

ملا محسن فیض کاشانی، تصحیح ولی فاطمی، تهران، پیام آزادی، ١٣٧٤، چاپ سوم، ٢٠٤ ص.

کتاب زادالسالک رسالهای است که نویسنده در پاسخ به یکی از علمای زمان خود نوشته است و مطابق تصریح خود، ضروریات سالک راه دین را از احادیث ائمه اطهار (علیهم السلام) استخراج و در این رساله معرفی نموده است. مرحوم آقا بزرگ تهرانی، صاحب الذریعه، از آن به سلوک شرعی و دستور دینی یاد کرده است. مصحح به دنبال رساله زادالسالک، رساله دیگر مرحوم فیض با نام «ترجمهی الشریعه» را نیز که از مضمون مشابه برخوردار است، تصحیح و به چاپ رسانده است.

(120) زندگانی و شخصیت شیخ انصاری

قم، کنگره شیخ اعظم انصاری، 1373، 67 ص.

این اثر نخستین نوشتار محققانه پیرامون شخصیت شیخ انصاری از فقهای بزرگ جهان اسلام در قرن اخیر به شماره میرود. «سخنی پیرامون شیخ انصاری»، «شاگردان شیخ»، «مشایخ اجازه روایتی شیخ» و «محشین بر کتب شیخ» از محورهای کتاب میباشند. کتاب در پایان، فهرست اعلام دارد.

(122) زندگی فرهنگی و اندیشه سیاسی شیعیان از سقوط بغداد تا ظهور صفویه (٦٥٦ - ٩٠٧ ه-.ق)

محسن الویری، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه السلام) ، ١٣٨4، ٥٦٠ ص.

این کتاب با هدف ارائه گزارشی درباره بخشی از پیامدهای هجوم گسترده مغولان و نحوه جذب آنان در فرهنگ اسلامی تدوین گردیده است. ارائه نمایی کلی از مقطعی مهم در تاریخ

تشیع و به دست دادن تصویری از تعالیم علمای شیعه در بهره برداری از فرصت پیش آمده برای پژوهش بیشتر پیرامون اندیشه های شیعی و گزارشی از سازگاری اندیشه های پویای شیعه با شرایط زمانی و مکانی،

از محوهای مطالعاتی این اثر است. این کتاب دارای هفت فصل، یک جمع بندی و یک پیوست نقشه می باشد.

(124) ژئوپولیتیک شیعه

فرانسوا توال، ترجمهی کتایون باصر، پاریس، خاوران، 1376، 170 ص.

در این کتاب سعی شده است تا به بررسی رابطه متقابل شعور ملی و مذهب پرداخته شود و در عین حال اهمیت متقابل عامل مذهبی و ژئوپولیتیکی شناسایی گردد. «ظهور مجدد شیعهگری»، «مکتبهای گوناگون شیعه»، «شیعیان خلیج فارس»، «شیعیان یمن» و «مسأله خطیر علویان» بخشی از فصلهای مختلف کتاب میباشند. در پایان نیز مطلبی با عنوان «رستاخیز شیعه» به چشم میخورد.

ص: 91

(125) ژئوپلتیک شیعه و نگرانی غرب از انقلاب اسلامی

نفیسه فاضلی نیا، قم، مؤسسه شیعه شناسی، ١٣٨٦، ٢٢٤ ص.

نویسنده

در این اثر کوشیده است تا به ارزیابی مسائل ژئوپلتیکی و ایدئولوژیکی در بررسی علل نگرانی غرب از انقلاب اسلامی در چارچوب نظریات جدید ژئوپلتیک بپردازد. «مفاهیم و چارچوبهای نظری ایدئولوژی تشیع»، «انقلاب اسلامی و صدور انقلاب و فرصتها و محدودیتها» و «تأثیر تعامل ساختار و کارگزار بر منافع غرب در منطقه»، عناوین فصول کتاب را تشکیل می دهند.

(127) سرمایه ایمان و جواهر ایقان در ترجمه و شرح اسرار الشهادت

آخوند ملا آقا دربندی شیروانی، {بی جا}، {بی نا}، {بی تا}، 373 ص.

کتاب به خط شکسته نسخ تحریر شده و بدون دخل و تصرف در عبارات، فقط با کمی صفحه آرایی به چاپ رسیده است. بنابر آن چه در مقدمه کتاب آمده است؛ کتاب مربوط به دوره ناصرالدین شاه قاجار است و در چهارده باب به شرح ذیل تدوین شده است:

1. در تحقیق امور متعلقه به مسلم بن عقیل. 2. در بیان روایاتی که در خصوص طفلان مسلم (علیه السلام) وارد شده است و فرار ایشان و مدفن آنها و ثواب زیارت و گریه و نوحه و ندبه بر ایشان. 3. در بیان جمله ای از احوال شب عاشورا. 4. در شرح و تفسیر مطالب گذشته و بیان مطالب نورانیه شعشعائیه و بیان روحانیه ملکوتیه. 5. در بیان مقاتلات و مجاهدات و مبارزات و شهادت جمعی از اصحاب سیدالشهداء (علیه السلام) به نقل از شهاب الدین عاملی. 6. در ذکر کیفیت مبارزات و شهادت اصحاب (موالی و جماعتی از عترت هاشمیه). 7. در بیان اموری که متأمل و متدبر، شدتِ احتیاج دارد به آن. 8. در بیان کیفیت شهادت قاسم بن الحسن المجتبی و همچنین امور متعلقه به این باب. 9. در بیان امور متعلقه به فضائل و مناقب و مقامات محموده وفیره و خوارق عادات کثیره و همچنین در بیان مقاتلات و مجاهدات و شهادت ابی الفضل العباس (علیه السلام) . 10. در بیان متعلقه به فضائل و مناقب و مقامات محموده وفیره و... و شهادت حضرت علی اکبر (علیه السلام) . 11. در بیان تنها ماندن جناب سید الشهدا (علیه السلام) و استغاثه نمودن آن حضرت. 12. در مقالات کیفیت شهادت جناب سید الشهداء (علیه السلام) . 13. در بیان آمدن امام مظلوم به میدان و... . 14. در بیان جمله ای از مجالس و مقامات که همه اش

ص: 93

(128) سنت عزاداری و منقبت خوانی در تاریخ شیعه امامیه

مؤسسه فرهنگی شیعه شناسی با مقدمه محمود تقی زاده داوری، قم، شیعه شناسی، ١٣٨٤، ١٤٤ص.

این اثر از دو مقاله با عناوین «شیعه امامیه و عزادای امام حسین (علیه السلام) از آغاز تا عصر صفوی» به قلم حسین پوراحمدی و«سنت عزاداری حسینی و منقبت خوانی در میان مسلمانان» برگرفته از «کتاب پویای فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» نوشته علی اکبر ولایتی فراهم گردیده است.

(130) سیمای رمضان در صحیفه سجادیه

علی کریمی جهرمی، قم، تشیع، 1374، 143 ص.

مطالب این کتاب ابتدا به صورت مختصر در ماه مبارک رمضان 1406 در مسجد رضوی قم مورد بحث قرار گرفته و سپس به طور مبسوط و کاملتر در شهر لاهه برای گروهی از دانشآموختگان و ایرانیان مقیم هلند طی دو ماه رمضان بیان شده است. این کتاب در دو فصل دعای ورود ماه مبارک رمضان (شامل دو بخش 1. ستایش خدا و علل و عوامل آن 2. درودها و درخواستها) و دعای وداع ماه مبارک رمضان (شامل چهار بخش 1. اوصاف و نعمتهای پروردگار 2. پیرامون رمضان 3. تودیع رمضان 4. درخواستها) تدوین گردیده است.

(132) سیمای کوفه

عبد رضا گلی زواره، تهران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1373، 235 ص.

نویسنده در این اثر کوشیده است تا مسائل تاریخی و جغرافیایی کوفه را در هفت فصل مورد بررسی قرار دهد. عناوین فصلهای کتاب به این شرح است:

فصل اول: کوفه قرارگاه رزمندگان.

فصل دوم: نور و نار.

فصل سوم: روضهی جان.

فصل چهارم: طاغوت شکاران.

فصل پنجم: حق در محاق.

فصل ششم: در بوستان دوستان.

فصل هفتم: زلال معنویت.

نویسنده در فصل اول به بررسی جایگاه کوفه در قرآن و حدیث و همچنین جغرافیای تاریخی کوفه پرداخته است.

(134) شخصیت و قیام زید بن علی (علیه السلام)

سید ابوفاضل رضوی اردکانی، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1361،601ص.

نویسنده در نوزده فصل اول به بررسی شخصیت، اندیشه و ماهیت قیام زیدبن علی (علیه السلام) میپردازد. «زید و زیدیه»، «زید مدعی امامت نبود»، «فهرست کتب معتبر»، «نتایج قیام»، «علل شکست ظاهری»، «فلسفه قیام» و... از جمله محورهای کتاب میباشند.

(136) شرح و تفسیر خطبه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در غدیر خم

سید محمد تقی نقوی، تهران، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی منیر، ١٣٧٤، ٥١٢ ص.

این کتاب پژوهشی درباره شرح و تفسیرخطبه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در غدیرخم و بازگویی و تحلیل واقعه غدیر است. نویسنده پس از مقدمهای کوتاه به واقعه غدیر، اسناد حدیث، روایت حدیث، صحابه پیامبر، علما و دانشمندان و متن خطبه پرداخته است، سپس در بخش دیگر، خطبه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در غدیرخم را مورد شرح و تفسیر قرار داده و با نقل عباراتی از این حدیث شریف، به شرح پیام آن قطعه پرداخته است. فضائل حضرت امیر (علیه السلام) ، نقل امتیازات مخصوص ایشان و برخی رخدادهای تاریخی، در شرح خطبهها گنجانده شده است.

ص: 98

(137) شعر شیعی و شعرای شیعه در عصر اول عباسی

محمد شیخ الرئیس کرمانی، تهران، انتشارات اطلاعات، 1388، ٢٧٩ ص.

نویسنده در این پژوهش سعی کرده است در پنج بخش، به وضعیت شعر شیعی در عصر اول عباسی بپردازد. وی در بخش اول، پژوهشی پیرامون ادب و شناخت اثر ادبی، سپس رابطه سیاست با ادب و معنای سیاست ارائه کرده است. «عصرهای تاریخی ادب عرب»، «دوره های عصر عباسی»، «ویژگی عصر اول عباسی» و «خدمات شاعران اهل بیت» را در بخش دوم بررسی کرده است. بحث درباره ی «شعر و شاعری»، «پاره ای مسائل تاریخی» و «وضعیت شاعران شیعی مسلک»، در بخش های سوم و چهارم شرح شده است. در فصل پنجم به زندگی شعرای بزرگ شیعه در عصر اول عباسی پرداخته است. کتاب دارای فهرست منابع است.

(139) شناخت صحابه

نجم الدین مجلسی، قم، دلیل ما، ١٣٨٧، ١٥٢ ص.

این کتابچه؛ مکتوب سلسله درسهایی است که توسط مؤلف ایراد گردیده است. «صحابه مشترک»، «نقد صحابه»، «صحابه ناشناخته»، «رابطه امیر مؤمنان (علیه السلام) و صحابه»، «نامگذاری و ازدواجها»، «رابطه صحابه با یکدیگر»، «شیعه و صحابه» و «راه راست و درنگ در یک واقعیت» عناوین فصول نهگانه کتاب را تشکیل می دهند.

(141) شیخی گری و بابی گری از نظر فلسفه

(تاریخ و اجتماع)

مرتضی مدرسی چهاردهی، تهران، نشر فروغی، ١٣٤٥، چاپ هفتم، ٢١٢ص.

این کتاب در معرفی شخصیت، آرا و عقاید «شیخ احمد احسائی» مؤسس نحله ی شیخی گری و شرح آرای شیخیه نوشته شده است. کتاب با معرفی شیخ احمد احسائی و جنبه هایی از زندگی او مانند تکفیرش، آغاز می شود و با بررسی مسائل تاریخی و آرا و عقاید این مکتب ادامه می یابد. کتاب دارای تعدادی عکس بوده و از نظر ارائه جزئیات تاریخی دارای اهمیت است.

(143) شیعه در اندلس

محمود محمد مکی، عزالدین عمر موسی، ترجمهی رسول جعفریان، قم، انصاریان، 1376، 111 ص.

این کتاب شامل دو مقاله است: 1. شیعه در اندلس از آغاز فتح آن به قلم «محمود محمد مکی» 2. تشیع در اندلس به قلم «عزالدین موسوی». «مقدمات تشیع اندلسی»، «نخستین مراکز قیامهای شیعی»، «قیام شرق اندلس»، «تصویر شیعه در کتاب عقدالفرید»، «تبلیغات سنیگری اندلسیها در مغرب»، «برپایی دولت حمودی»، «نفوذ یهود در غرناطه»، «جلوههای شیعه در زندگی فکری اندلس»، «آثار اندیشههای شیعی در تفکر اندلسی»، «ارزش اشعار شیعی اندلسی» و... فصلهای مختلف این کتاب را تشکیل میدهند.

(145) شیعه شناسی از نظر فریقین

سید محمد علی کاظمینی بروجردی، تهران، 1352، 256 ص.

این کتاب در سی و یک پرسش و پاسخ تدوین شده است و در پایان کتاب؛ «مضرات مسکرات و ما لشاربها من عقوبات» تألیف نویسنده نیز افزوده شده است. «چگونه علی (علیه السلام) به منزله هارون است نسبت به موسی»، «آیه مودت و دوستی با خویشان پیغمبر (صلی الله علیه و آله) » و «قطعهای از معتقدات شیعه نبوی، علوی»، بخشی از محورهای کتاب است.

(147) شیعه پژوهی و شیعه پژوهان انگلیسی زبان

(1950 تا 2006 م.)

غلام احیا حسینی، زیر نظر عباس احمدوند و محسن الویری، قم، مؤسسه شیعهشناسی، 1387، 276ص.

این مجموعه گزارشی منسجم از شیعهپژوهی در غرب در ابتدای نیمه دوم قرن اخیر به عنوان یکی از شاخههای شرقشناسی در غرب محسوب میشود. این اثر در نه فصل تدوین شده است. «دانشگاهها و مراکز علمی غرب»، «کتابهای منتشر شده در موضوعات مرتبط با تشیع»، «پایان نامههای دفاع شده مرتبط با تشیع»، «آشنایی با شیعه پژوهان» و «مراکز علمی و فرهنگی شیعیان» بعضی از عناوین این فصول میباشند.

(149) شیعیان عرب، مسلمانان فراموش شده

گراهام. ای. فولر، رند رحیم فرانکه، ترجمهی خدیجه تبریزی، ناقد: علی اصغر محمدی، قم، شیعه شناسی، 1384، 517 ص.

این کتاب که جزو نخستین آثار غربیان با موضوع شیعیان عرب است، در سال 1999 میلادی در نیویورک منتشر شده است و از سبک نگارش کاملاً تحقیقی و چشمگیری برخوردار است. عناوین فصلهای کتاب عبارتند از: «هویت شیعی»، «شیعیان عرب و حکومت های سنی»، «مطالبات و استراتژی های شیعیان»، «ارتباط شیعیان عرب با ایران»، «شیعیان عراق»، «شیعیان بحرین»، «شیعیان کویت»، «شیعیان عربستان سعودی»، «شیعیان لبنان»، «شیعیان و غرب»، «نتیجه گیری و پیوست» و «انشعابات در تشیع».

(151) شیعه در تاریخ ایران

(شیعه چه می گوید و چه می خواهد؟)

سید رضا نیازمند، تهران، حکایت قلم نوین، ١٣٨٢، ٧٠٠ ص.

این کتاب با رویکردی تاریخی از پیدایش مذهب شیعه شروع می شود و در ادامه به مهمترین وقایع تاریخی تا پیروزی انقلاب اسلامی می پردازد. «پیدایش مذهب شیعه»، «حکومت عباسیان»، «مذاهب چهارگانه تسنن»، «قیام مختار ثقفی»، «قیام مردم طبرستان»، «قیام اسماعیلیه»، «ایجاد علم اصول»، «ورود علامه محمد باقر مجلسی به سیاست»، «شروع مخالفت با صوفیه»، «شیعه بعد از صفویه»، «مراجع تقلید از اول قاجار تا انقلاب اسلامی» و... از جمله محورهای کتاب می باشند. کتاب در پایان دارای پیوست عکس، جدول و نمودار می باشد.

(153) شیعه و جهان فردا

آیت قنبری، قم، زمزم هدایت، ١٣٨٤، ٢٢٣ ص.

این اثر پژوهشی است درباره آینده جهان از دیدگاه منابع شیعه. بخش اول کتاب به «نظریههای مربوط به سیر تحول تاریخ» اختصاص دارد. «ادیان و آینده جهان» و «آینده جهان در نگاه شیعه»، عناوین بخشهای دوم و سوم را تشکیل می دهند.

(155) شیعیان افغانستان

محمد عزیز بختیاری، قم، مؤسسه شیعه شناسی، ١٣٨٥، ٤٢٤ ص.

این اثر با تأکید بر جنبه های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شیعیان افغانستان گردآوری شده است و در عین حال نویسنده از تاریخچه شیعه در افغانستان نیز غافل نبوده است. این اثر در ٩ فصل تحت عناوین: «مباحث مقدماتی»، «تاریخچه شیعه در افغانستان»، «جمعیت»، «اقتصاد و معیشت»، «سیاست»، «تعلیم و تربیت»، «نظام اجتماعی»، «فرهنگ» و «مذهب»، تدوین شده است و اطلاعات جامع و مفیدی را ارائه می دهد. کتاب دارای فهرست منابع فارسی و انگلیسی و نمایه اشخاص، اماکن و کتب می باشد.

(157) شیعیان پاکستان

محمد اکرم عارفی، قم، مؤسسه شیعه شناسی، ١٣٨٥، ٥٧٦ ص.

این اثر به مطالعه و بررسی وضعیت کنونی شیعیان پاکستان در عرصههای اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی و سیاسی می پردازد. در گرآوری اطلاعات، از روش میدانی و کتابخانهای استفاده شده است. «جمعیت شیعه»، «مذهب»، «سازمانهای مذهبی»، «آموزش و پژوهش»، «نظام اجتماعی»، «اقتصاد و فرهنگ» و «نظام سیاسی شیعیان» بخشی از فصول سهگانه کتاب را تشکیل می دهند.

(159) شیعیان در جهان عرب مدرن

(عربستان سعودی)

فؤاد ابراهیم، ترجمهی رضا سیم بر، تهران، نشر دانشگاه امام صادق (علیه السلام) و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ١٣٨٧، جلداول، ٤٠٤ ص.

این کتاب به تحلیل اوضاع شیعیان در استان شرقی عربستان سعودی می پردازد. «شیعیان در استان شرقی تحت حاکمیت سعودی»، «هویت شیعیان استان شرقی»، «ظهور جنبش اسلا می شیعه (١٩٧٩-١٩٦٨)»، «دهه انقلابی (١٩٨٩-١٩٧٩)»، «از گزینه انقلابی تا گزینه رفرم (١٩٩٣-١٩٨٩)»، «قرارداد (١٩٩٣)»، «مصالحه و نگرش های تکاملی (١٩٩٣تاکنون)» عناوین فصول هفت گانه جلد اول کتاب می باشد.

(161) شیعیان، مبارزان راه خدا

رابین رایت، ترجمهی علی اندیشه، تهران، قومس، 1372، 180ص.

این کتاب دربردارنده یادداشتها و برداشتهای شخصی «رابین رایت» خبرنگار آمریکایی از اوضاع خاورمیانه، اسلام و انقلاب اسلامی ایران است که در چارچوب حوادث ارائه می گردد. نویسنده در بخش نخست کتاب با عنوان «اسلام بر جهان مسلط خواهد شد» بیان میکند که کتابش، تحقیقی مقدماتی دربارهی چند حادثه و اشخاص مرتبط با آن حوادث است. هدف او نشان دادن جهت و گرایش و نقش دائماً در حال تغییر ایران است، وی ادامه می دهد که قصد دارد تا به اشتباهات سیاستمداران غربی اشاره کند، سیاستمدارانی که با بنیادگرایان فقط به این دلیل روی مخالفت و مبارزه نشان میدهند که نمیتوانند مبانی عقیدتی آنان را درک کنند.

«بزرگترین مبارزه بر سر قدرت بعد از جنگ جهانی دوم»، «سلام زینت مرد است»، «این همان راه خون است»، «به آمریکاییان بگوئید»، «ما آن علامت سؤال بزرگ هستیم»، «سفیران واقعی مرگ»، «اسرائیل و شیعیان» و «تروریسم یک بیماری مسری است»، عناوین فصلهای کتاب را تشکیل میدهند.

ص: 111

(162) صراط مستقیم

نقد مبانی مکتب تفکیک بر اساس تقریر حجت الاسلام و المسلمین سیدان (دفتراول)، محمد حسن وکیلی، {بی جا}، ١٤٢٩ق، ٣٤٤ ص.

این کتاب در نقد مبانی فکری مکتب تفکیک گردآوری شده است. فصل اول حاوی نکاتی پیرامون استفاده از مدارک نقلی در اصول عقائد میباشد. فصل دوم بررسی قسمتی از روایات جمع آوری شده در مبحث صراط است. فصل سوم به شرح سخنان ملا صدرا در مسأله صراط پرداخته و در فصل چهارم عبارت کتاب معاد در نقد نظر ملا صدرا و اثبات تغایر آن با مکتب وحی نقل شده است.

(164) عالمان شیعه

رحیم ابوالحسینی، قم، مؤسسه شیعه شناسی، ١٣٨٤، 2جلد.

مقصود

از عالم در این کتاب شخصی است که در یک رشته علمی صاحب تخصص و دارای رسالات و کتاب بوده و در منابع معتبر از او به عنوان عالم یاد شده است. نویسنده تلاش کرده است تا همه اطلاعات موجود درباره یک عالم شیعی مشخص را جمع آوری کند. نویسنده در جلد اول به عالمان سده سوم از سال ٢٥٥ تا ٢٩٩ ه-.ق. پرداخته و در جلد دوم کتاب، عالمان سده چهارم از سال ٣٠٠ تا ٣٩٩ ه-.ق. را معرفی کرده است.

(166) عرفان در دیوان منسوب به امام علی (علیه السلام)

رؤیا موسوی گرمارودی، تهران، میترا، ١٣٨٦، ١٨٤ص.

نویسنده در این کتاب سعی دارد تا در هفت فصل اشعاری را از حضرت امیر (علیه السلام) که دارای مضامین عرفانی (نظری و عملی) می باشند بررسی نماید. نویسنده با اعلام این مطلب که از میان هفده شرح موجود بر اشعار منسوب به امام علی (علیه السلام) تنها چهار کتاب ترجمه شده است و از آن میان فقط شرح میبدی (قرن دهم) شرحی نیمه ادبی و نیمه عرفانی است، هدف خود را پژوهشی عرفانی- شیعی دربارهی دیوان منسوب به حضرت امیرالمؤمنین بیان می دارد. نویسنده در فصل اول به تاریخچه دیوانهای مختلف منسوب به حضرت پرداخته است و در شش فصل بعدی به «مفاهیم مهم عرفانی در اشعار مولی»، «دین در اشعار مولی (شریعت و طریقت)»، «مصداقهای شعری دربارهی انسان کامل»، «مناجات»، «ذکر»، «ادب»، و... پرداخته است.

(168) عصر ظهور

علی کورانی، ترجمهی عباس جلالی، سازمان تبلیغات اسلامی، ١٣٧١، ٤١٢ص.

نویسنده کتاب که از نویسندگان ادیب لبنانی است، در این کتاب کوشیده است تا تحلیلی پیرامون وقایع و حوادث دوران ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) ارائه دهد. وی در بخشهایی از کتاب، به نقش اقوام مختلف در دوران ظهور پرداخته است که از آن جمله نقش رومیان، ترکان و یهودیان است. «ایرانیان و نقش آنان در دوران ظهور اعراب و نقش آنان در دوران ظهور»، «نهضت ظهور مقدس»، سیمای حکومت جهانی امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه) »، «حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه)

ازدیدگاه شیعه»، «مهدی (عجل الله تعالی فرجه) منتظر از دیدگاه اهل سنت» از دیگر عناوین فهرست کتاب هستند.

(170) علی نامه

(منظومه های کهن)

ربیع، تصحیح رضا بیات و ابوالفضل غلامی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، ١٣٨٩، ٥٧٣ص.

علی نامه منظومه ای شیعی و بازمانده از سده پنجم هجری است که شاعری با نام یا تخلص «ربیع» آن را در سال ٤٨٢ هجری سروده است؛ از سراینده آگاهی زیادی در دست نیست، فقط می دانیم وی در سال ٤٢٠ هجری زاده شده و این منظومه را احتمالاً در خراسان سروده و به «علی ابن طاهر عریضی»، حاکم سبزوار، تقدیم کرده است. این منظومه حماسی در دو دفتر به نظم درآمده است.

(172) غالیان

(کاوشی در جریانها و برآیندها تا پایان سده سوم)

نعمت الله صفری فروشانی، مشهد، بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی، 1378، 412 ص.

موضوع این اثر، غلات و تأثیر آنان در افکار و عقاید و تاریخ شیعه است. نویسنده سعی کرده است جریان غالیگری و انتساب آنان به شیعه را به عنوان مظلومیت فرهنگی شیعه واکاوی کند. نویسنده در فصل اول کتاب کلیاتی همچون غلوّ در روایات و آیات قرآن و تاریخ ادیان را بررسی نموده است و در فصل دوم به بررسی نقش غلات در تاریخ پرداخته است. فصل سوم به بحث غلات در آینه عقیده و عمل اختصاص دارد و در فصل چهارم تأثیرات غلات بر تاریخ شیعه بررسی شده است. کتاب در پایان، فهرست مکانها، کتابها، روایات و اعلام نیز دارد.

(174) غدیر در آینه قرآن

شیخ علی الکورانی العاملی، ترجمهی محمد حسین شمسایی، تهران، دستان، ١٣٨٧، ٤٦٤ص.

نویسنده در این کتاب به شرح واقعه غدیر از دیدگاه آیات مرتبط با آن می پردازد و آیات 3 و ٦٧ سوره مائده و آیه ١ سوره مبارکه معارج را که در ارتباط تنگاتنگ با خطبه غدیر قرار دارند شرح و بسط می دهد. نویسنده در این کتاب ضمن روایت تفاسیر و احادیث، سعی کرده است که به ثبت قرآنی این حدیث در اثری جامع بپردازد.

(176) غلو از دیدگاه تشیع

انصاری بویراحمدی، علی، قم، مجمع جهانی شیعه شناسی، انتشارات آشیانه مهر، 1390، چاپ اول، 146 ص.

این کتاب در دو بخش و پنج فصل به بحث دقیق در مورد زوایای غلو و عوامل پیدایش آن پرداخته است. در بخش اول این کتاب با عنوان شناخت غلو که مشتمل بر سه فصل کلیات، عوامل و اسباب غلو و عقاید غلات است، در مورد چیستی غلو و اساس به وجود آمدن آن مطالبی آمده است.

فصل دوم در مورد عوامل و اسباب غلو، از جمله: موضوع عکس العمل، ضعف خداشناسی، توجیه عقیده، جهل و ناآگاهی، تحریک دشمنان و معاندان اسلام، دوستداری و عاشقی مفرط، شیادی رندان، زمینه سازی جهت پذیرش غلو، احساسات افراطی بدون منطق و استدلال به بحث و بررسی پرداخته است.

در فصل سوم از بخش اول این کتاب با عنوان «عقاید غلات»، عقیده به تناسخ، عقیده به تشبیه، مهمترین دلائل اعتقاد به تشبیه، عقیده به حلول، عیده به تفویض، خرافات اهل غلو، پیامدهای خطرناک غلو، مصداقی از غلات واقعی، فرقه های غلات، خلق فرقه جهت اتهام غلو به شیعیان، مهمترین دلائل برائت و بیزاری تشیع از غلو و غالیان را مورد بحث قرار داده است.

استاد انصاری بویراحمدی در بخش دوم با عنوان غلو و تشیع مشتمل بر دو فصل به بحث در مورد ریشه و بنیادهای مختلف غلو اشاره کرده است.

در فصل اول از بخش دوم با عنوان «غلات منتسب به تشیع» به شرح غلات منتسب به تشیع (فرقه های ساختگی)، فرقه سبئیه (افسانه عبدالله بن سبأ)، جریان افسانه موهوم «عبدالله بن سبأ»، «فرقه مختاریه یا کیسانیه»، عقاید منسوب به مختار، اقسام قضا، راویان و منابع

ص: 119

(177) فارس در دوره آل بویه

محمد رویگر، شیراز، انتشارات اوند اندیشه، 1388، 104 ص.

این کتاب اطلاعات کاملی از دوران حکومت آل بویه بر فارس در اختیار خوانندگان قرار می دهد و به بررسی اوضاع اجتماعی و فرهنگی فارس در دوران آل بویه می پردازد. کتاب دارای تصویر و فهرست منابع و مآخذ است.

ص: 120

(178) فدک

رضا استادی، قم، نشر قدس، ١٣٨٣، ٤٦٣ ص.

این کتاب شامل موضوعات مختلفی از جمله فدک می باشد که همگی در ارتباط با ائمه (علیهم السلام) می باشند. «سیمای پیامبر (صلی الله علیه و آله) در قرآن»، «صلح امام حسن (علیه السلام) »، «فدک»، «ثمرات قیام امام حسین (علیه السلام) »، «نصوص شیخ مفید یا کفایهً الاثر خزاز»، «حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) » و... از موضوعات کتاب می باشند.

(181) فرهنگ غدیر

جواد محدثی، قم، نشر معروف، 1386، 656 ص.

فرهنگ غدیر، نوعی دائرهً المعارف و فرهنگنامه الفبایی است که دانستنیهای ضروری، لازم و مهم را در قلمرو تشیع و شیعه و آنچه به موضع امامت، ولایت، غدیر خم، امیرالمؤمنین، اهل بیت، مذهب جعفری و... مرتبط است به صورت فشرده، مستند و دور از حاشیهروی ارائه میدهد. محتوای کتاب تنها در بعد کلامی و اعتقادی و تاریخی تشیع و واقعه غدیر خلاصه نمیشود، بلکه موضوعات، مفاهیم و اصطلاحات، وقایع کتابها، آیات، احادیث، اشخاص، اعلام، رمزها و نمادها، عادات و سنتها، گروهها و فرقهها و هر آنچه به نوعی مرتبط با موضع غدیر است را در برمیگیرد. و این تنوع ابعاد، جنبهی کاربردی کتاب را می افزاید. انضمام مباحث کتاب، به صورت الفبایی است. از این رو فهرستی موضوعی و تفکیک شده در آخر کتاب آمده تا استفاده از مباحث را آسانتر کند.

(183) فهرست واره ایرادات و شبهات علیه شیعیان در هند و پاکستان

سید کمال حاج سید جوادی، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، 1375، 171 ص.

این کتاب که به همت معاونت پژوهشی و آموزشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به اهتمام مرکز بازشناسی اسلام و ایران در دوازده فصل تهیه شده است، در صدد تشریح، تبیین و نمایاندن گوشهای از فعالیتها و اقدامات برخی از عالمنمایان اهل تسنن هند و پاکستان است که سالهای 1357- 1372 در این دو کشور شکل گرفته است. شیعیان شبه قاره هند و پاکستان، اقلیت مظلومی را تشکیل میدهند که در طول تاریخ این سرزمین، هم از سوی حاکمان و هم از سوی عالمنمایان مورد هجوم بودهاند. آنان همواره ایران و روحانیون بیداردل ایرانی را معلم، مرشد، پناهگاه و حامی خود دانسته و مرجعیت شیعه ایران به آنها عنایتها و مساعدتها داشته است. در مقدمه کتاب، با اشاره به این که از سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مقابله با فکر دینی احیا شده و اشکال مختلفی به خود گرفته است که یکی از این مبارزات، مقابله با شیعه و تفکر شیعی است که در سالهای اخیر دامنه وسیعی یافته و مجموعهای از نوشتههای مختلف ضد شیعی را به وجود آورده است. دلیل این مقابله را میتوان در جوهرهی اعتقادات شیعی جستجو نمود. انتشار دهندگان این کتاب بر این باورند که گستره و حجم کتابها و مقالات ضد شیعی منتشره شده گویای این مطلب است که بیتفاوتی نسبت به این مطلب با توجه به خصوصیات و موقعیت شیعیان هند و پاکستان به احتمال قوی در تضعیف اقلیت شیعه مؤثر خواهد بود، و به همین دلیل در صدد نشر و تشریح فعالیتهای ضد شیعی بر آمدهاند.

ص: 123

(184) فیض القدیر یا خلاصه عبقات الانوار (پیرامون حدیث غدیر)

میر حامد حسین، حاج شیخ عباس قمی، ترجمهی رضا مختاری، سید علی میرشریفی، قم، مؤسسه در راه حق، {بی تا}، ٤٦٢ ص.

این اثر همان «عبقات الانوار» میر حامد حسین است که توسط حاج شیخ عباس قمی خلاصه شده و به «فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر» معروف شده است. نویسنده در مقصد اول به اثبات تواتر حدیث غدیر و رد اشکالات فخر رازی و مقلدین او و در مقصد دوم به بیان دلالت حدیث غدیر بر امامت حضرت امیر (علیه السلام) پرداخته است.

(186) قیام مهدی (عجل الله تعالی فرجه) از دیدگاه جامعه شناسی نهضت ها

دکتر علی قائمی، تهران، قائم، {بی تا}، ١٥٥ ص.

نویسنده در این اثر سعی کرده است تا از دیدگاه جامعه شناسی به تحلیل نهضتها به ویژه قیام حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) بپردازد. وی سعی کرده است در چندین گفتار کوتاه از تعریف مفهوم جامعه شناسی و نهضت، مسیری منطقی را برای بررسی جامعه شناسی قیام حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه) ارائه نماید. «تعریف جامعه»، «ظهور نهضت»، «جهان در عصر قیام حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) »، «تهدید و انذار»، «جنگ و درگیری»، «نقش آگاهی در نهضت» و... از جمله محورهای کتاب هستند.

(188) کتاب ایران، سوگواری های مذهبی در ایران

محمدصادق فربد، تهران، الهدی، 1385، 280 ص.

در این پژوهش که تحقیقی مردمشناسانه و جامعهشناختی در آداب و رسوم مردم ایران با تأکید بر مراسم سوگواری مذهبی تلقی می شود، نویسنده به ریشه های آداب و رسوم ایرانی در مذهب تشیع پرداخته است. مؤلف در بخش اوّل به ریشهی سوگواری و کارکردهای آن در جامعه و در بخش دوم به سیر تکوینی سوگواری از گذشته تا امروز پرداخته است.

«سوگواری، یک نهاد انسانی»، «سیر تکوینی سوگواری در ایران»، «عناصر اصلی سوگواری در ایران، مکان، ابزارها، علامت ها»، «تأثیر سوگواری بر هنر و ادبیات در ایران» و «انواع سوگواری و ساختار آن در ایران»، عناوین بخش های پنجگانه کتاب را تشکیل می دهند. در بین آداب و رسوم، «تعزیه» سهم بیشتری را به خود اختصاص داده است. کتاب در پایان دارای فهرست اعلام، منابع و مآخذ است.

(190) کوفه، پیدایش شهر اسلامی

هشام جعیط، ترجمهی ابوالحسن سرو قد مقدم، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1372، 442 ص.

نویسنده این اثر کوشیده است تا تاریخ کوفه (نخستین شهر بزرگ عربی خارج از عربستان که با فتوحات عرب، سیاسی شده) را بررسی کند. نویسنده سعی دارد تا گفت و شنودی میان تمدن پس از اسلام با تمدنهای قبل از اسلام آن منطقه را بیان کند و برای شناخت بهتر کوفه به پرسشهایی دربارهی بصره، واسط و بغداد پرداخته و کوشیده است تا نحوه پیدایش شهرهای اسلامی را به طور کلی به رشته تحریر درآورد، از این رو اثر حاضر یکی از پژوهشهای مونوگرافیک ]تک نگاری[ دقیق و اندیشمندانه است. عناوین بخشهای کتاب عبارت است از:

بخش اول: فتح عراق از سوی اعراب و بنیانگذاری کوفه.

بخش دوم: چشم انداز اولیه شهر.

بخش سوم: شرقشناسی و شهر اسلامی.

بخش چهارم: تأثیرات از بابل تا مکه.

بخش پنجم: شهرسازی و اسکان، اوج تاریخی.

بخش ششم: توسعه و تکامل.

بخش هفتم: آیا کوفه نمونهی اولیهی شهر اسلامی است؟

نتیجه: چهره شهر کوفه، سرنوشت و فرجام آن.

کتاب در پایان دارای نمایه و کتابشناسی است.

ص: 128

(191) گرایش ها و مذاهب اسلامی در سه قرن نخست هجری

(ترجمهی کتاب الزینه)

ابو حاتم رازی، ترجمهی علی آقا نوری، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1382،255ص.

این کتاب ترجمهی بخش سوم کتاب «الزینه» ابوحاتم رازی است که کتابی مرجع در شرح واژههای مهم و کاربردی قرآن به شمار میرود. این بخش یکی از کهنترین منابع دربارهی مذاهب و گرایشهای اسلامی به شمار میرود. ابو حاتم کوشیده است به صورت بی طرفانه، اطلاعات دقیقی درباره گروههای اسلامی ارائه نماید. «فرقههای شیعه»، «غالیان»، «تناسخ گرایان» و «رجعت گرایان» محورهای این کتاب را تشکیل میدهند. متن عربی کتاب نیز پیوست میباشد.

(193) گزیده آثار همایش بین المللی تشیع و خاورشناسان

به اهتمام انجمن تاریخ پژوهان، قم، خاکریز، ١٣٨٧، ١٨٨ ص.

این مجموعه شامل گزیده مقالات و سخنرانیهای همایش نخست (مشتمل بر ده مقاله)، گزیده مقالههای همایش دوم (مشتمل بر ٣١ مقاله)، گفتگوها (مشتمل بر پنج گفتگو) و سنتهای علمی (یک سنت) به انضمام گزیده مقالات خاورشناسان، کتابشناسی خاورشناسان و مقالهشناسی خاورشناسان می باشد.

(195) گفتگوی عالمانه حقانیت تشیع در گفتگوی علمی، مذهبی بر اساس فریقین

علی اکبر عارف، قم، دارالنور، ١٣٨٣، 2 جلد.

این کتاب به روش مناظره تدوین شده و سخنان شیعه و اهل تسنن در خصوص موضوع مورد بحث بازگو شده است. «اهمیت خلافت و ولایت در کتب اهل سنت»، «وصیت و سفارش رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) »، «غدیر چه ربطی به خلافت دارد؟»، «کلمه ولی به چه معناست؟»، «مشکلات غار و بعد

ص: 131

(196) گفتمان سیاسی شیعه در ایران معاصر

جلال درخشه، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه السلام) ، ١٣٨١، ٣٣٤ ص.

این اثر به بررسی تحول اندیشههای سیاسی علمای شیعه در ایران معاصر با تأکید بر سالهای ٥٧-1320 می پردازد و در صدد است با رهیافتی توصیفی، دگرگونیهای آن را نسبت به قبل از آن نشان دهد. «رویکردی نظری، تاریخی به اندیشه سیاسی شیعه از آغاز تا دوران معاصر» و «اندیشه سیاسی علمای شیعه ایران» عناوین دو بخش از کتاب را تشکیل می دهند.

(198) ماهیت قیام شهید فخ

سید ابو فاضل رضوی اردکانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1375،279ص.

این اثر تلاشی در بررسی ماهیت قیام حسین بن علی بن حسن (علیه السلام) از نوادگان امام حسن (علیه السلام) معروف به «شهید فخ» است. این اثر در یازده فصل به شرح ذیل تدوین شده است: 1. ویژگیهای شخصی. 2. ولادت و دوران کودکی و فضائل حسین، رهبر قیام فخ. 3. روایات و اقوال. 4. فلسفه قیام. 5. اهداف قیام. 6. زمینه و مقدمات قیام. 7. قیام. 8. پس از شهادت. 9. مراثی و اشعار. 10. قیام دیلم. 11. ادریس بن عبدالله.

(200) مجالس در مناظرات

(الفصول المختاره)

شیخ مفید (محمد بن محمد بن نعمان)، ترجمهی آقا جمال محمد آقا حسین محقق خوانساری، تهران، انتشارات نوید، 1362، 2جلد (در یک جلد صحافی شده است)، 518 ص.

در مقدمهی عربی کتاب «الفصول المختاره» به قلم «سید مرتضی علم الهدی» آمده است که شیخ مفید کتابی به نام «العیون و المجالس» مشهور به مجالس نگاشته و سیدمرتضی از این کتاب فصلهایی را برگزیده و آن را «فصول المختاره العیون و المجاسن» نامیده است. موضوع این کتاب؛ مناظرات شیخ مفید با فرق و مذاهب مختلف است که در مجالس عمومی بغداد به مرور زمان میان ایشان و مخالفین صورت پذیرفته است. اصل کتاب «العیون و المجالس» در دسترس نیست و ظاهراً آنچه به جا مانده است همین فصلهای المختاره میباشد. این ترجمه توسط «آقا جمال الدین بن آقا حسین محقق خوانساری»، برحسب تقاضای حاجی احمد بیک از ارکان دولت شاه سلیمان صفوی از عربی به فارسی درآمده است. از فصل 25 تا 30 جلد دوم، به فرقههای منسوب به شیعه پرداخته است.

ص: 134

(201) مجموعه مقالات همایش مهدویت

جمعی از مؤلفان، تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن، ١٣٨٥، ٢١٣ص.

این اثر مجموعه مقالات همایش علمی، پژوهشی، منطقهای مهدویت و بازخوانی مفاهیم مهدویت است که در سال ١٣٨٣ در دانشگاه آزاد اسلامی تنکابن برگزار شده است. «معرفی مرجع مهدویت، بحثی در کتاب شناسی مهدویت به قلم دکتر منوچهر امیر فیروز کوهی»، «سوشیانت و موعود گرایی در دین زرتشت به قلم عباس پناهی»، «مهدویت و صلح جهانی به قلم حجهً الاسلام سعید خادمی»، «ضرورت تربیت منتظران در دوران غیبت به قلم علی اوسط خانجانی»، «مهدی موعود و جنبش سفیانی به قلم سوفیا دیوسالار»، «علل غیبت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) به قلم علیرضا سبزیان»، «پیامبری و آثار تربیت اسلامی»، «فرهنگ مهدویت در شیعه به قلم دکتر جواد سلیمان پور»، «تجلی مهدی موعود در ذهن و زبان شاعران پارسیگو به قلم محمد حسن شکوری»، «ابعاد و ویژگیهای حکومت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه) به قلم مهتاب شورمیج»، «مهدویت در عصر تکنولوژی به قلم حجهً الاسلام محمد حسین عبد الملکی»، «جلوههای مهدویت در اشعار امیر پازداری به قلم عسکری آقاجانیان»، «مهدویت سایر ادیان و منجی موعود به قلم عیسی علیان»، «فلسفه غیبت و قیام حضرت مهدی قائم آل محمد (عجل الله تعالی فرجه) به قلم ابوالفضل قهاری»، «مهدویت در ادبیات به قلم آرزو لاریجانی» و «مهدویت فرهنگ انتظار و مسئولیت پذیری به قلم علی نیک کار»، مقالات این مجموعه را تشکیل می دهند.

ص: 135

(202) مختصری در تاریخ اسماعیلیه

(سنتهای یک جماعت مسلمان)

فرهاد دفتری، ترجمهی فریدون بدر ه ای، نشر فرزان، 1388، چاپ سوم، 334 ص.

اسماعیلیان اولیه، گروهی از شیعیان بودند که پس از شهادت امام صادق (علیه السلام) ، به امامت فرزند ایشان (اسماعیل) که سالها پیش رحلت کرده بود معتقد شدند. اسماعیلیان تاریخ پر فراز و نشیبی دارند که در این کتاب مؤلف به سر آغاز وقایع اسماعیلیان پرداخته است. این کتاب در پنج فصل: «تاریخ و تاریخ نگاری اسماعیلی، سرآغاز و تاریخ اولیه»، «عصر فاطمیان: دولت و دعوت»، «دوره الموت در تاریخ اسماعیلیه نزاری»، «تحولات بعدی» و «تداوم و تجدد» تدوین شده است.

(204) مذهب تشیع و آرمان های ملی ایرانیان

عسکر حقوقی، تهران، نقش جهان، ١٣٥٣، 144 ص.

نویسنده این کتاب، ابتدا درباره ی چگونگی پیدایش مذهب تشیع و آرمان های ملی ایرانیان مطالبی را آورده، سپس به بررسی انطباق آرمان های ملی ایرانیان در میان مذهب تشیع پرداخته است. «نظری مجمل به اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران»، «اختلافات مسلمانان»، «نهضت شعوبیه»، «قیام مردانه سلحشوران ایرانی»، «ایرانی و زردشتی» و «ایرانی و شیعه»، عناوین شش گانه بخش های کتاب می باشند. کتاب در پایان فهرست اعلام و رجال دارد.

(206) مسائل اعتقادی از دیدگاه تشیع

محمد رضا مظفر، محمد محمدی اشتهاردی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ١٣٧٥، ٢٠٨ص.

این کتاب ترجمهی کتاب معروف «عقائد الامامیه» مرحوم علامه مظفر است. کتاب در شش بخش: «مقدماتی»، «خداشناسی»، «پیامبرشناسی»، «امامشناسی»، «مکتب تربیتی اهل بیت» و «معاد در روز رستاخیز» تدوین شده است. از موضوعات آن می توان به: دعا و نیایش، مسأله رجعت، زیارت قبرها، جهان پس از مرگ، مسئله معاد جسمانی، اطاعت امامان و... اشاره کرد.

(208) معارف الشیعهً در عرفان و شناسایی حق

علی گرامی، تهران، کتابفروشی اسلام، {بی تا}، ١٥٤ ص.

این کتاب تحقیقی است در پاسخ به شبهات معارف حق که با زبانی ساده و مختصر بیان شده است. «خداشناسی از راه فطرت»، «کشفیات فطریه»، «اشراقات عشقیه»، «پاسخهای شبهات طلیعه»، «شبهه اول امکان ماهیت خدا»، «شبهه امتناع امتزاج و تجسم خدا»، «شبهه توهم رویت خدا»، «شبهه اثبات حسن و قبح عقلی»، «توهم جبر و تفویض افعال عباد» و... از جمله محورهای کتاب میباشند.

(210) مکتب کلامی قم

احمد عابدی، قم، آستانه مقدسه، انتشارات زائر، 1384، 262 ص.

این کتاب به تبیین روش عالمان و محدثان قم در قرون سوم و چهارم در برابر حوزه حدیثی ری، کوفه و بغداد در مباحث اعتقادی میپردازد. نویسنده مکتب کلامی را به معنی مدرسه کلامی و مکتبهای مختلف به کار برده است؛ زیرا از نظر نگارنده، هر عالم شیعی قمی یا بغدادی، قرآن، حدیث و عقل را از منابع احکام و معارف به شمار میآورد و آنها را صحیح میشمرد، اما کیفیت و روش استفاده آنان از منابع، متفاوت است. این اثر در دو بخش «روششناسی مکتب قم» و «بررسی دیدگاه مکتب قم نسبت به اهم مسائل و اصول اعتقادی» و مجموعاً در هفت فصل تدوین گردیده است.

(212) منبع شناسی شیعه

(به زبانهای اروپایی)

رامین خان بگی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ١٣٨٦، ٩٦٩ ص.

این اثر کوششی محققانه در راستای معرفی شاخههای گوناگون معارف شیعی همچون: تاریخ اسلام، حدیث، فقه، کلام، مسائل سیاسی و اجتماعی و... در منابع علمی زبانهای اروپایی می باشد.

(214) نامه ای که نانوشته ماند

(تحلیلی درباره حدیث دوات و قلم)

محسین زنیلی، قم، بوستان کتاب، 1381، 272 ص.

نویسنده در این اثر تلاش کرده است تا با رجوع و استناد به منابع اصلی فریقین؛ بررسی جامعی از وصیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) که به حدیث قلم و دوات معروف است ارائه نماید. این اثر در شش فصل فراهم آمده است. «لفظ حدیث در منابع اهل سنت»، «ارزش سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) »، «مفهوم واژه هجر از دیدگاه سنتشناسان»، «هدف رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از نوشتن آن نامه چه بود؟»، «سرگردانی دانشمندان اهل سنت در تفسیر حدیث» و «فراز پایانی حدیث» عناوین فصلهای کتاب میباشند. کتاب در پایان، فهرست اعلام و کتابنامه دارد.

(216) نصرهً المؤمنین در حمایت از دعای مبارک ندبه

عبدالرضا ابراهیمی، کرمان، سعادت، 1352.

این کتاب پاسخی است بر شبهاتی که تحت عنوان «بررسی دعای ندبه» در سالهای تألیف کتاب، نگارش و منتشر شده بود. نویسنده سعی کرده است تا در این کتاب به بررسی مضامین کلیدی دعای ندبه بپردازد. کتاب در پنج باب و یک مقدمه و یک خاتمه به شرح ذیل نگاشته شده است:

باب اول: در جواب از ادعای بیمدرک بودن دعای ندبه و در آن دو فصل است:

فصل اول: نقل ایرادات مدعی نسبت به سند دعای مبارک ندبه و جواب از ایرادات.

ص: 143

(217) نقد و بررسی نظریه تطور تاریخی تشیع

مجمع عالی حکمت اسلامی، قم، مجمع عالی حکمت اسلامی و بوستان کتاب، ١٣٨٨،120ص.

این کتابچه گزارش مکتوب میزگرد علمی است که به همت مجمع عالی حکمت اسلامی در نقد و بررسی کتاب «مکتب در فرایند تکامل» نوشته «سید حسن مدرسی» برگزار شده است. در این میزگرد اعضای نشست به نقد روش شناختی و محتوای کتاب پرداخته اند. «بررسی مبانی روش شناسی کلامی کتاب»، «مکتب در فرایند تکامل»، «بررسی مبانی روش شناسی»، «تاریخ کتاب مکتب در فرایند تکامل»، «بررسی و پاسخ به تشکیک در صفات و ویژگیهای اجتماعی امام

ص: 144

(218) نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار

سلیم الحسنی، ترجمهی باهر صفا الدین تبرائیان، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1378، 292 ص.

کتاب دارای مقدمه و پنج فصل است. فصل اول به طرح شیعه در جهت قانونخواهی رویداد انقلاب مشروطیت میپردازد. فصل دوم موضعگیری شیعه در برابر فعالیتهای استعمارگرایانه روز را مورد برسی قرار داده است. فصل سوم به جنبش شیعیان در خلال جنگ جهانی اول پرداخته است. در فصل چهارم نگاهی نو به موضعگیریهای «آیت الله سید محمد کاظم یزدی» افکنده است. بررسی رویکرد صلح جویانه و استقلال طلبانه شیعیان طی سالهای 1918 تا 1920 عنوان فصل پنجم کتاب است؛ نویسنده در اثر خود از آثار فارسی نیز بهره برده است. کتاب دارای فهرست اعلام و پیوست اسناد و تصاویر هم میباشد.

ص: 145

(219) نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (علیهم السلام)

(قرن اول هجری)

اصغر منتظر القائم، قم، بوستان کتاب، 1380، 407 ص.

این کتاب قصد دارد تا به دو فرضیهی میزان تأثیر عوامل اعتقادی و قبیلهای در گرایش یمنیها به تشیع و تأثیر گذار بودن یا نبودن نظام حکومتهای باستانی یمنی در تشیع مردم این سرزمین پاسخ دهد. کتاب با معرفی و نقد منابع شروع میشود و در فصل اول به «یمن در گستره تاریخ پیش از اسلام» میپردازد و در فصل دوم «قبایل یمنی» مورد بررسی قرار گرفته است. «شکلگیری تشیع و نقش یاران یمنی رسول الله در آن» عنوان فصل سوم را تشکیل میدهد. «نقش قبایل یمنی در فتوحات اسلامی»، «نقش قبایل یمنی در قیام بر ضد عثمان»، «یمنیها در روزگار خلافت علی (علیه السلام) و شکوفایی تشیع» و «یمنیها و تشیع در سالهای 67-40 هجری» عناوین فصلهای سوم تا هفتم را تشکیل میدهند. کتاب در ادامه نقشه و فهرست را ضمیمه دارد.

ص: 146

(220) نقض

(معروف به بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض)

نصیر الدین ابوالرشید عبد الجلیل قزوینی رازی، تصحیح: میر جلال الدین محدث، تهران، انجمن آثار ملی، 1358، 730 ص.

نام اصلی کتاب «بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض» (برخی از معایب ناصبیان در ردّ کتاب برخی از رسواییهای رافضیان) میباشد، که نگارش آن از سال 566 ه-.ق. فراتر نمیرود. آن چنان که از این نام بر میآید موضوع کتاب پاسخ دادن و ردّ کردن نسبتهای ناروا و تهمتهایی است که یک دانشمند سنی ساکن شهر ری (احتمالاً مشهور به شهاب الدین تواریخی شافعی) در کتاب خود به نام «بعض فضائح الروافض» که در سال 555 ه-.ق. تألیف کرده به شیعیان نسبت داده است. کتاب «نقض» یکی از مهمترین متون کلامی شیعی است که به زبان فارسی نگاشته شده است. این کتاب علاوه بر جنبه دینی و کلامی، در ادبیات فارسی نیز از اهمیت و امتیاز خاصی برخوردار است. این کتاب؛ انعکاسی از منش و روش زندگی و افکار مردم ری و ایران مرکزی در سده ششم هجری و کارنامهای از تمدن و فرهنگ چند سده ایران میباشد. روش تألیف کتاب این گونه است که مرحوم قزوینی رازی با آوردن اشکالات به صورت «آنکه گفته است: فضیحت شصت و هفتم، رافضی گوید: ...» پس از طرح مسأله این چنین به ایراد پاسخ میپردازد: «اما جواب این فصل این است که...».

نویسنده 67 اشکال را در قالب فضیحت طرح نموده و پاسخ داده است. کتاب در پایان دارای فهرست آیات، احادیث، اشعار عربی و فارسی، امثال عربی و فارسی، اسامی اشخاص، مکانها، لغات و اصطلاحات میباشد.

ص: 147

(221) نهج الحق و کشف الصدق

اثر علامه حلی یکی از ١٠٨ اثر این عالم شیعی است که آن را به نام سلطان محمد خدابنده (الجاتیو) به رشته تحریر درآورده است. این کتاب در هشت باب مشتمل بر اصول دین، عقاید اسلامی، و دلایل آنها میباشد. فهرست ابواب کتاب چنین است:

باب اول: ادراک، باب دوم: نظر، باب سوم: صفات خداوند، باب چهارم: نبوت، باب پنجم: امامت، باب ششم: معاد، باب هفتم: برخی از اصول فقه، باب هشتم: مباحث مربوط به فقه.

(223) نهضت عاشورا جستاری کلامی، سیاسی و فقهی

جمعی از محققان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387، 648 ص.

در این اثر تلاش شده است تا نهضت عاشورا از سه جنبه فقهی، کلامی و سیاسی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد تا تبیین صحیحی از زمینهها، عوامل و اهداف این حرکت ترسیم گردد.

«بازخوانی نظریه های مهم درباره فلسفه قیام حسینی»، «معرفت خداوند در مشرب عرفانی امام حسین (علیه السلام) »، «جلوه ای از عرفان حسینی»، «دعا و مناجات از دیدگاه امام حسین (علیه السلام) »، «معقولیت و وجه دینی مراسم عزاداری امام حسین» و «مهدی (عجل الله تعالی فرجه) و مهدویت از دیدگاه امام حسین (علیه السلام) »، مقالات بخش اوّل (مقاله های کلامی) را تشکیل می دهند. «نگاه فقهی و حقوقی به خروج امام حسین (علیه السلام) »، «ارزیابی فقهی قیام عاشورا»، «بررسی فقهی شرایط امر به معروف و نهی از منکر در قیام امام حسین (علیه السلام) »، «نقض قیام امام حسین (علیه السلام) در تقویت فقه»، «مبارزه با طاغوت» و «مبانی فقهی عزاداری»، مقالات بخش دوم (مقالات فقهی) را تشکیل می دهند. «مشروعیت قیام امام حسین (علیه السلام) »، «علل و عوامل سیاسی - اجتماعی قیام عاشورا»، «اهل سنّت»، «تعارض اولوالامر و اولوالارحام»، «تأثیر عاشورا بر شکلگیری و تداوم انقلاب اسلامی» و «مدل قیام عاشورا»، عناوین مقالات بخش سوم (مقاله های سیاسی) را تشکیل می دهند.

ص: 149

(224) وضوی پیامبر (صلی الله علیه و آله)

(وارسی اختلافهای مذهبی در کیفیت وضو)

سید علی شهرستانی، ترجمهی حسین صابری، مشهد، عروج اندیشه، 1382، 504 ص.

این اثر جستاری است فقهی و روایی درباره مسألهی وضو که بر پایه شیوهی بررسی مسائل فقهی در بستر اوضاع و شرایط حاکم در روزگار تشریع بنیان گذاری شده است. «وضو در روزگار پیامبر و خلفای راشدین» در قالب پنج فصل و «وضو در دوران اموی و عباسی» در قالب دو فصل، عناوین دو بخش کتاب میباشند.

(226) هزار و یک نکته دربارۀ غدیر و فضائل امیر المؤمنین علی (علیه السلام)

حسن ملک محمدی، قم، انتشارات حرم، 1378، 752 ص.

هدف نویسنده تألیف کتابی استثنایی با کشف زوایای مختلف غدیر و بیان فضائل و درسهای انسانساز زندگی امیرمؤمنان با سبکی نو میباشد.

«غدیر در قرآن»، «غدیر در آسمان»، «علی و احیای غدیر»، «فرهنگ غدیر» «معنای غدیر»، «غدیر، عید مؤمنان»، «کاملترین ولایت»، «اجماع امت»، «امر الهی»، «مزد رسالت»، «انفاق در غدیر» و... از محورهای کتاب میباشد.

(228) هشام بن حکم

علیرضا اسدی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1388، 335 ص.

این کتاب تلاشی در جهت معرفی و شناخت «هشام بن حکم» از شاگردان امام صادق (علیه السلام) است. به عقیده نویسنده، هشام در پرتو تعالیم مکتب جعفری چنان اوج گرفت که میتوان او را از متکلمان بزرگ شیعه محسوب کرد. پذیرش اندیشههای او از سوی متکلمان بزرگ شیعی، نشان از نقش تأثیرگذار او در شکلگیری کلام شیعی دارد. او با اهتمام به جایگاه عقل و نقل، آغازگر راه تدوین معارف کلامی شیعه شد. این کتاب در سه بخش تدوین گردیده است: 1. اصول و ابعاد شخصیت هشام 2. آرا و اندیشههای کلامی 3. مناظرهها. موضوعات کلامی همچون: امامت، توحید، تناهی عالم، حرکت، صفت، خلود، روح و... مطالب کتاب را تشکیل میدهند.

(229) یوحناذمی در جستجوی حقیقت

تصحیح و تعلیق: علی اکبر شهابی، تهران، کتابخانه مدرسه چهلستون، مسجد جامع تهران، {بی تا}، ٥٨ ص.

این کتابچه، تصحیح و تعلیق نسخه خطی است که دکتر شهابی در سال ١٣٤٣ از بخش کتابهای خطی و نفیس کتابخانهی عظیم «بریتیش موزیوم» لندن تهیه کرده است و به علت خوانا بودنش آن را به چاپ رسانده است. فقط با توجه به غلطهای آن در قسمت ابتدای کتاب، فهرست صحیحی از اغلاط کتاب تهیه و چاپ کرده است. در این کتاب یوحناذمی مصری سرگذشت خود و چگونگی تشرفش به مذهب تشیع را به زبانی ساده شرح می دهد.

ص: 152