ص: 2

امام شناسی

(جلد دوم)

بخش عصمت

درس های امام شناسی حوزة علمیه قم

حجت الاسلام و المسلمین استاد حسین گنجی «دامت برکاته»

مجمع جهانی شیعه شن-اسی

ص: 3

ص: 4

ص: 5

تقدیم به:

حضرت بقیهً الله الاعظم حجهً بن الحسن المهدی (عجل الله تعالی فرجه) که توفیق معرفت امام (علیه السلام) را در جوار حرم اهل بیت (علیهم السلام) و عمه بزرگوارشان حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) عنایت فرمود.

ص: 6

ص: 8

ص: 9

ص: 10

ص: 11

ص: 12

ص: 13

ص: 14

ص: 15

ص: 16

ص: 17

ص: 18

ص: 19

ص: 20

ص: 21

ص: 22

بر دیگر علوم حوزوی و دانشگاهی آشکارتر می شود. همان گونه که اصل امامت برسایر آموزه های دین برتری و شرافت خاص دارد.

درسی از ضروریاتی است که به لطف الهی و عنایات حضرات معصومین (علیهم السلام) مدت ده سال است که به صورت مستمر در جوار کریمه اهل بیت (علیهم السلام) توسط استاد ارجمند حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ حسین گنجی «دامت برکاته» و استقبال گرم طلاب و فضلای گرانقدر برقرار است. و خدای منان را بر این نعمت و این منت سپاسگزاریم.

امید است طرح مباحث معرفتی امامت به صورت گسترده تر در تمامی سطوح تحصیلی حوزه های علمیه سراسر کشور به نحوی که مرضی رضای حضرت بقیه الله الاعظم (عجل الله تعالی فرجه) باشد، رواج یابد. تا تشنگان معارف اهل بیت (علیهم السلام) از این جویبار زلال و گوارا سیراب شوند. مجموعه حاضر که جلد دوم امام شناسی با موضوع «عصمت» و از سلسله مباحث استاد گنجی «دامت برکاته» است، پس از انتشار موفق جلد اول از این مجموعه با عناوین «مبادی امام شناسی، علم امام (علیه السلام) و ولایت تکوینی» تقدیم جویندگان معارف ناب و علوم نورانی اهل بیت (علیهم السلام) می شود. از زحمات همه عزیزانی که در برپایی کرسی درس امام شناسی، تدوین کتاب و انتشار فضائل اهل بیت (علیهم السلام) تلاش فراوان نموده اند به ویژه فاضل گرامی حجت الاسلام و المسلمین فولادی تقدیر و تشکر می شود. هم چنین روح مرحوم مغفور حضرت حجت الاسلام والمسلمین حاج سید محسن سجادی (رحمه الله علیه) که مجموعه حاضر یادگار ارزشمند

ص: 25

ایشان است را با ذکر صلوات یاد می کنیم.(1)

حسن ختام طلیعه و مقدمة ادای ادب و احترام ویژه نسبت به مقام شامخ استاد فرهیخته، خطیب ارزشمند ملّی و اسلام شناس برجسته، حضرت حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ حسین گنجی دامت برکاته داشته و از خداوند منان دوام توفیقات ایشان را مسئلت می نماییم.

کثر الله امثالهم، جزاهم الله عن الاسلام اجراً ادام الله ظلهم و دامت برکاتهم

والسلام علیکم وعلی جمیع اخواننا المؤمنین فی اقطار العالم و رحمة الله و برکاته.

مجمع جهانی شیعه شناسی

انصاری بویراحمدی

ص: 26

ص: 28

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی محمد وآله الطاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین.

عصمت و جایگاه آن

یکی از مهم ترین مباحث در علم امام شناسی، بحث «عصمت» است. ضرورت این بحث هنگامی مشخص خواهد شد که بدانیم حجیت قول و فعل و تقریر امام (علیه السلام) در گرو اثبات عصمت است و بدون آن نمی توان به عمل و سخن امام اعتماد کرد یا به آن استناد نمود! در نتیجه یکی از اهداف مهم وجود امام که همان هدایت است نقض خواهد شد.

تفاوت دیگر: عصمت ائمه اطهار (علیهم السلام) جنبة وجوبی دارد و با دلائل عقلی و نقلی ثابت می شود که عصمت برای آن بزرگواران لازم و ضروری است، اما عصمت برای امام زادگان عظیم الشأن واجب نیست گرچه دارا هستند.

در مورد اطفال و کودکان نیز که واژه معصوم به کار می رود به دلیل آن است که از دایرة تکلیف خارج هستند و هیچ گونه تکلیفی به آنان تعلق نمی گیرد.

قال علی (علیه السلام) : أن القلم رفع عن الصبی حتی یحتلم؛(1)

قلم تکلیف از کودکان تا زمان بلوغ برداشته شده است.

بنابراین اطفال و کودکان به حقیقت مرتبه ای از عصمت را دارا هستند. چرا که نه دروغ می گویند نه غیبت می کنند و نه تهمت می زنند و وجودشان از کبر و غرور و عجب و بغض و کینه خالی است و فطرتی سالم و خداجو دارند. اگرچه در اثر معاشرت با اطرافیان خود به تدریج خطاها و لغزش ها را فرا می گیرند.

آن که معنای لغوی آن (حفظ و نگهداری) در نظر گرفته شده است، اما به هر صورت به غیر از عصمت مطلق، درخواست مراحلی از عصمت، نیز برای همگان قابل دسترسی است که اگر چنین نبوده، ما را به طلب کردن آن امر نمی کردند.

غالب است و همه را به خدمت خود در می آورد و به همین جهت، صاحب خود را از کل ضلالت ها و خطاها حفظ می کند.(1)

برخی آیات و روایات این نظریه را تأیید می کند که ریشة عصمت در علم نهفته است. مانند:

{إِنّمَا یَخشَی اللهَ مِن عِبَادِهِ العُلَمَاءُ}؛(2) جز این نیست که از میان بندگان الهی تنها علما و دانشمندان هستند که از خدا می ترسند.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند:

نحن العلماء وشیعتنا المتعلمون وسائر الناس غثاءٌ؛(3)

منظور از علماء و دانشمندان، ما اهل بیت هستیم و شیعیان ما دانش آموختگان ما هستند و مابقی مردم همانند خار و خاشاک هستند.

علم خشیت می آورد و خشیت نیز عصمت را به دنبال خواهد آورد.

{وَ عَلَّمَکَ ما لَم تَکُن تَعلَمُ}؛(4)

و خداوند آن چه را نمی دانستی به تو آموخت.

ریشة عصمت علم است همان گونه که ریشة معصیت جهل است. حضرت یوسف به خداوند متعال می گوید: اگر مرا از کید زنان دور نکنی، از جاهلان خواهم بود.

ص: 38

}أَکُن مِنَ الجاهِلینَ{.(1)

{إِنَّمَا التَّوبَةُ عَلَی اللهِ لِلَّذینَ یَعمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ}؛(2)

بی تردید توبه نزد خدا فقط برای کسانی است که از روی نادانی مرتکب کار زشت می شوند.

و حضرت علی (علیه السلام) نیز می فرمایند:

ظلمت نفسی و تجرأت بجهلی؛(3)

برخود ستم کردم و جرأت بر گناه پیدا کردم به خاطر جهل و نادانی ام.(4)

به میزان علم و معرفت به حضرت باری تعالی، خوف و خشیت از آن بارگاه ربوبی محقق می شود. هر مقدار علم و معرفت بیشتر شود خوف و خشیت نیز فزونی می یابد، در نتیجه اطاعت و تبعیت بیشتر می شود.(5) حضرات چهارده معصوم (علیهم السلام) چون در معرفهً الله به کمال مطلق رسیده اند، در خوف الهی نیز بی نظیر هستند و در مقام اطاعت و ترک معصیت نیز به سر حدّ کمال رسیده اند. توبه و انابه و استغفار ایشان نیز نه به جهت انجام معصیت بلکه بدان جهت است که خوف و خشیت از ذات ربوبی در سراسر وجود آنان جلوه گر شده و خود را در برابر خداوند متعال کوچک و بی مقدار می دانند.(6)

ص: 39

قال امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) : قُرِنَت الحکمةُ بالعصمة؛(1)

حکمت با عصمت قرین و همراه است.

مرحوم آقا جمال خوانساری (رحمه الله علیه) در توضیح این حدیث می نویسد:

حکمت همان علم صحیح و راست است و معنای حدیث آن است که شخص حکیم و صاحب حکمت، عصمتی به دست می آورد که مرتکب گناه و معصیت نخواهد شد.(2)

موارد دیگری که می تواند به عنوان منشأ و سبب عصمت مطرح گردد عبارتند از: ایمان قوی و یقین کامل، تلازم دائمی با قرآن و توفیق و مدد الهی.(3)

سید مرتضی (رحمه الله علیه) پیرامون حجیت اجماع می نویسد:

اجماع علمای شیعه به این جهت حجت است که قول امام (علیه السلام) در آن وجود دارد، امامی که ادلة عقلی دلالت می کند که زمین هیچ گاه از وجود او خالی نیست و او امامی است که معصوم از خطا در گفتار و کردار است.(1)

شیخ طوسی (رحمه الله علیه) در مراتب عصمت چنین می گوید:

سهو و اشتباه از اموری است که با دلائل قطعی و یقینی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ممتنع است، علاوه بر آن که پیامبر و امام باید از آن چه که موجب نفرت عمومی و خلاف مروت است پرهیز کند.(2)

شهید ثانی دلیل عظمت روایات را چنین می داند:

علم حدیث که برگرفته از پیامبر و امامانی است که در گفتار و کردار و تقریر و یا صفاتی از صفات هم چون حرکات و سکنات و خواب و بیداری معصوم هستند، پس از قرآن، در بالاترین جایگاه ارزش و منزلت و ثواب قرار دارد.(3)

علامه مجلسی (رحمه الله علیه) عصمت را از ضروریات مذهب دانسته و می نویسد:

اعتقاد به عصمت به دلیل اجماع و روایات بسیار، در زمرة ضروریات مذهب امامیه به شمار می رود و علمای شیعه برای اثبات عصمت علاوه بر دلائل فقهی به دلائل عقلی نیز استدلال می کنند.(4)

انبیاء الهی به چشم می خورد.

برخی از آنان قائل به عصمت انبیاء الهی هستند، امّا فرشتگان و جانشینان انبیاء را معصوم ندانسته بلکه جائز الخطاء، حتی اهل گناهان کبیره می دانند! برخی دیگر قائل به عصمت انبیاء آن هم تنها در کبائر بوده و برخی دیگر انبیاء را تنها از هنگام بلوغ و برخی دیگر از هنگام نبوت معصوم می دانند، اما برخی دیگر از علمای اهل سنت به طور کلّی منکر عصمت انبیاء شده اند.(1)

نمونه ای از نظریات علمای اهل سنت بیان می شود:(2)

صغیره عمدی معصوم هستند اما سر زدن گناه در موارد سهوی از آنان جایز است.(1)

ص: 46

ص: 48

مأموریت دارند انجام می دهند.

امام رضا (علیه السلام) در این باره می فرمایند:

نحن الکلمات الّتی لا تُدرک فضائلنا ولا تستقصی؛(1)

ما همان کلماتی هستیم که هیچ کس نمی تواند فضائل ما را درک کند و آنها را به شمارش در آورد.

حضرت علی (علیه السلام) نیز در مورد کلماتی که حضرت آدم (علیه السلام) به کار بردند تا خداوند متعال توبه او را پذیرفت. فرمودند:

نحن الکلمات الّتی تلقاها آدم من ربّه فتاب علیه؛(2) ما اهل بیت (علیهم السلام) آن کلماتی هستیم که خداوند به آدم آموخت پس توبه اش پذیرفته شد.(3)

مرحوم علامه طباطبایی (رحمه الله علیه) نیز در تفسیر المیزان پس از نقل روایاتی در این زمینه می فرماید:

اتمام آن کلمات، امامت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) و امامان از اهل بیت اوست که از دودمان حضرت اسماعیل هستند.(4)

بر اساس روایات حضرت ابراهیم (علیه السلام) شیعه و پیرو امامت اهل بیت (علیهم السلام) بوده است:

هنگامی که حضرت ابراهیم (علیه السلام) نور خمسه طیبه را مشاهده کرد و نور شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) را در ملکوت آسمان ها نگریست، از خداوند متعال خواست که او را نیز از شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام)

ص: 53

قرار دهد و خداوند متعال دعای او را مستجاب نمود(1)

و این خبر را در قرآن خود آورد که }وإِنَّ مِن شِیعَتِه لاِبراهِیمَ{.(2)

پس مهم ترین امتحان حضرت ابراهیم امتحان ولایت بوده است.

ج) امامت: یکی دیگر از نکات مهم در این آیه اعطاء مقام امامت به حضرت ابراهیم (علیه السلام) بوده است.

مقام امامت، بالاتر از مقام نبوت و فراتر از مقام رسالت است و حضرت ابراهیم (علیه السلام) پس از پشت نهادن مراحل متعدد از امتحانات سخت و گذراندن مقام نبوت و رسالت به آن دست پیدا کرده است. مقام امامت غیر از مقام رسالت و نبوت است. آخرین سیر تکاملی انسان، آخرین منزل و آخرین مقام در عالم هستی، امامت است. اما برخی از علمای اهل سنت تلاش کرده اند ثابت کنند که، امامتی که حضرت ابراهیم (علیه السلام) به آن رسید همان نبوت و رسالت است. در حالی که جملة (ومن ذریتی) در ادامة

ص: 54

آیه خلاف این مطلب را ثابت می کند و حضرت ابراهیم (علیه السلام) این مقام را برای ذرّیه خود نیز می خواهند و این نشان می دهد که رسیدن به مقام امامت در سنّ پیری حضرت ابراهیم (علیه السلام) بوده، زیرا طبق آیه قرآن، حضرت ابراهیم (علیه السلام) تا سنّ پیری صاحب فرزند نشدند.

{قَالُوا لاَ تَوجَل إِنّا نُبَشّرُکَ بِغُلاَمٍ عَلِیمٍ * قَالَ أَبَشّرتُمُونِی عَلَی أَن مَسّنِیَ الکِبَرُ فَبِمَ تُبَشّرُونَ}؛(1)

فرشتگان الهی گفتند: ای ابراهیم! بیمناک مباش که ما تو را به پسری دانا بشارت می دهیم. ابراهیم (علیه السلام) گفت: آیا با آن که پیری من فرا رسیده مژدة فرزند می دهید؟

منشأ این مژده چیست؟ حضرت ابراهیم (علیه السلام) مقام نبوت و رسالت را از همان جوانی کسب کرده بودند و این آخرین مقامی بود که پس از امتحانات گسترده به آن نائل شدند، حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) رسیدن به مقام امامت حضرت ابراهیم (علیه السلام) را پس از طی مراحل و مقامات مهمی از جمله عبودیت، نبوت، رسالت، خلّت دانسته و می فرمایند:

ان الله اتخذ ابراهیم عبداً قبل ان یتخذه نبیّاً واتخذه نبیّاً قبل ان یتخذه رسولاً واتخذه رسولاً قبل ان یتخذه خلیلاً وان الله اتخذ ابراهیم خلیلاً قبل ان یتخذه اماماً فلمّا جمع له الاشیاء وقبض یده قال له یا ابراهیم انی جاعلک للناس اماما فمن عظمها فی عین ابراهیم (علیه السلام) قال یا ربّ ومن ذرّیتی قال لا ینال عهدی الظالمین؛(2) خداوند متعال ابراهیم (علیه السلام) را عبد خود قرار داد، قبل از آن که او را به مقام نبوت برساند و او را به نبوت برگزید، قبل از آن که به مقام رسالت منصوب کند و او را به مقام رسالت رسانید قبل

ص: 55

از آن که او را خلیل خود نماید و او را مقام خلیل بودن بخشید، قبل از آن که او را به مقام امامت برساند. پس هنگامی که این مقامات را برای او تمام کرد، دست او را گرفت و به اوج کمال رسانید و به او فرمود: ای ابراهیم هم اینک تو را به عنوان پیشوا و امام برای مردم برگزیدم. پس چون عظمت مقام امامت در برابر ابراهیم (علیه السلام) نمایان شد عرض کرد: خدایا این مقام را به خاندان من نیز عنایت کن. خداوند فرمود: امامت عهد و پیمان من است که به ستمکاران نمی رسد.

بنابراین حضرت ابراهیم پس از گذراندن مقام عبودیت که مقامی بسیار بالا و با عظمت است(1) به مقام نبوت می رسند و پس از طی مرحله نبوت، به مقام رسالت می رسند.(2) و با طی مرحلة رسالت، به مقام خلّت می رسند و لقب خلیل الله را می گیرند.(3) و پس از این مراحل به مقام امامت و هدایت گری جامعه می رسند.(4)

ص: 56

درخواست می کند بنابراین واژه (و من ذریتی) نیز دلیل بر انتصابی بودن مقام امامت است.

در قرآن هر کجا سخن از نصب خلیفه و امام به میان آمده، واژه ی «جعل الهی» نیز آمده است؛ یعنی نصب نبی، خلیفه، وصی و امام، همگی به دست خداست و هیچ کس حق دخالت در این امور را ندارد. به برخی از این آیات توجه کنید:

1. {وَجَعَلنَا مِنهُم أَئِمّةً}؛(1)

و از آنان پیشوایانی قرار دادیم.

2. {وَنَجعَلَهُم أَئِمّةً}؛(2)

و آنان را پیشوا قرار دهیم.

3. {وَاجعَلنَا لِلمُتّقِینَ إِمَاماً}؛(3)

و ما را برای پرهیزکاران پیشوا قرار ده.

4. {إِنّی جَاعِلٌ فِی الأَرضِ خَلِیفَةً}؛(4)

من در روی زمین جانشین قرار می دهم.

5. {یَا دَاوُدُ إِنّا جَعَلنَاکَ خَلِیفَةً فِی الأَرضِ}؛(5)

ای داود همانا ما تو را جانشین خود بر روی زمین قرار دادیم.

6. {وَاجعَل لِی وَزِیراً مِن أَهلِی}؛(6)

و از خاندان من یک نفر را به عنوان وزیر قرار بده.

ص: 58

بنابراین هم، آن جا که خداوند متعال منصوب می کند و هم، آن جا که دیگران از خدا درخواست وصی و وزیر می کنند، قرار دادن امام و وصی به دست خداوند است نه به دست و یا اجازه دیگران.

د) عصمت: {لاَ یَنَالُ عَهدِی الظّالِمِینَ} شاهد بحث ما در پایان آیه ی «ابتلاء» است، گرچه تأمل در نکات مهم آیه نیز با توجه به بحث امام شناسی لازم است. زمانی که حضرت ابراهیم (علیه السلام) عظمت مقام امامت را دریافت و خود به این مقام رسید، از خداوند متعال درخواست نمود که این مقام را به ذرّیة او نیز عطا کند، خداوند متعال درخواست و دعای حضرت ابراهیم (علیه السلام) را پذیرفت اما فرمود: امامت، عهد و پیمان من است که تنها به افراد درستکار می رسد نه ستمکار! و این دعای حضرت ابراهیم (علیه السلام) در حق ذریة او از نسل حضرت اسماعیل (علیه السلام) یعنی چهارده معصوم (علیهم السلام) به اجابت رسید. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در تفسیر آیة ابتلاء فرمودند: من همان دعای پدرم حضرت ابراهیم هستم زمانی که پدرم ابراهیم (علیه السلام) امامت را برای ذریة خود خواست، خداوند متعال فرمود: به ذریة ظالم تو این مقام را عطا نمی کنم. حضرت ابراهیم (علیه السلام) عرض کرد: خدایا چه کسی از فرزندان من ظالم خواهند بود؟ خداوند متعال فرمود: کسی که بت پرستی کند و مرا رها کند هرگز به او مقام امامت را عطا نخواهم کرد و صلاحیت ندارد که به این مقام نائل شود. پس حضرت ابراهیم (علیه السلام) در این هنگام دعا نمود؛

{وَاجنُبنِی وَبَنِیّ أَن نّعبُدَ الأَصنَامَ}؛(1)

و مرا و فرزندانم را از بت پرستی باز دار.

ص: 59

سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: اجابت این دعا به من و برادرم علی (علیه السلام) رسید. چرا که ما هرگز بتی را پرستش نکردیم، پس خداوند متعال مرا پیامبر و علی (علیه السلام) را وصی قرار داد.(1)

}اللهُ أَعلَمُ حَیثُ یَجعَلُ رِسالَتَهُ{؛(1) تنها خدا می داند که رسالت خویش را در کجا قرار بدهد.

3. کسانی که در اول عمر ظالم بوده و در آخر توبه کرده اند.

4. کسانی که در اول عمر صالح و در آخر ظالم بوده اند.

بنابراین شأن حضرت ابراهیم (علیه السلام) بالاتر از آن است که از خداوند متعال درخواست کند که مقام امامت را به دستة اول و چهارم از ذریه اش عطا کند پس از میان گروه دوم و سوم، خداوند متعال دسته سوم را نفی کرده بنابراین تنها دسته دوم باقی می ماند و آن کسی است که در تمام عمرش هیچ ظلمی مرتکب نشده است و آن شخص همان معصوم است.(1)

خلافت به ظالم نمی رسد بلکه حق علویان است. در مورد دستة دوم هم بحثی نیست (کسانی که در تمام عمر ظلمی نکرده اند) اما اختلاف نظر در مورد دستة سوم است (کسی که در ابتدای عمر ظالم بوده و در آخر توبه کرده است) به اعتقاد شیعه، امامت به این دسته هم نمی رسد. و امام باید در تمام عمر معصوم بوده و در عدالت کامل به سر برده حتی یک چشم به هم زدنی هم نباید در ظلم بوده باشد.

اما اهل سنت، امامت کسی که در ابتدای عمر ظالم بوده، بت پرستی کرده، مشرک و شارب الخمر بوده و در پایان عمر توبه کرده بلا اشکال می دانند که این نظر با عظمت مقام امامت منافات دارد و به هیچ وجه قابل قبول نیست. حقیقت ماجرا این است که علمای اهل سنت اگر بخواهند امامت را از این دسته هم نفی کنند در حقیقت خلفای خود را از خلافت خلع کرده اند، چرا که آنان غالب عمر خود را در ظلم آشکار و شرک سپری کرده بودند.(1)

کسی که بت پرستی نموده باشد نمی تواند به مقام امامت برسد.(1)

و امام محمد باقر (علیه السلام) نیز می فرمایند:

الظالم من أشرک بالله؛(2)

ظالم کسی است که برای خداوند متعال شریک قائل شده باشد.

حضرت لقمان نیز به فرزندش می گوید:

{یَابُنَیّ لاَ تُشرِک بِاللهِ إِنّ الشّرکَ لَظُلمٌ عَظِیمٌ}؛(3)

ای پسرم هیچ چیز را شریک خدا قرار مده که شرک به خدا ظلم بزرگی است.

بنابراین بت پرستی و شرک، ظلمی بزرگ است و کسی که مرتکب ظلمی بزرگ شده باشد، صلاحیت مقام امامت را نخواهد داشت. در حالی که به اعتراف علمای اهل سنت، خلفای بزرگ آن ها به طور قطع و یقین در گذشته مشرک بوده اند.

مرحوم کاشفی در قصیدة زیبایی چنین سروده است.

«ذریتی» سؤال خلیل خدا بخوان

وز «لا ینال عهد» جوابش بکن ادا

گرددتو راعیان که امامت نه لایق است

آن را که بوده بیشتر عمر در خطا(4)

بیضاوی در تفسیر خود می نویسد:

این آیه بر عصمت انبیاء از گناهان کبیره آن هم قبل از بعثت دلالت می کند.(1)

گرچه برخی از علمای اهل سنت حداقل استفاده از این آیه را در باب عصمت انبیاء نموده اند، اما می توان با استفاده از همین برداشت آنان، عصمت امامان معصوم (علیهم السلام) را ثابت کرد. آن هم به وسیلة قرآن که برای آنان نیز قابل قبول است. مانند: آیه مباهله که به روشنی ثابت می کند آن چه را که برای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از فضائل مانند عصمت ثابت می شود برای وصی بلافصل او امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز قابل اثبات است.

با توجه و دقت در آیه و نوع بیان خداوند متعال و روایاتی که در تفسیر آیه وارد شده است می توان به نکات دقیق آیه پی برد و فهمید که منظور از

ابناءنا: امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) است؛

نساءنا: حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است؛

أنفسنا: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) است؛

به اعتراف جمع کثیری از علمای اهل سنت، آیه مباهله در شأن پنج تن آل عبا (علیهم السلام) نازل شده است.(1)

اما نکته مهم و قابل توجه در این آیه، واژة «انفسنا» می باشد که در شأن امیرالمؤمنین (علیه السلام) نازل شده است. یعنی وجود مقدس امیرالمؤمنین (علیه السلام) نفس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است. حضرت علی (علیه السلام) جان پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) است.

مرحوم علامه حلّی (رحمه الله علیه) در شرح تجرید الاعتقاد(2) می نویسند: مراد از «انفسنا» در آیه مباهله مساوات امیرالمؤمنین (علیه السلام) با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است، یعنی امیرالمؤمنین (علیه السلام) در تمامی فضائل و مناقب با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شریک هستند.

بنابراین اگر وجود مقدس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دارای مقام عصمت هستند و اگر علم مطلق و ولایت کلیه دارند، همة این فضائل و ویژگی ها و صفات برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز ثابت می شود؛ زیرا حضرت علی (علیه السلام) نفس عزیز و جان شریف رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است.

ص: 66

باشد، کنیة مرا در دل داشته است، 14. کسی که به تو دشنام دهد به من ناسزا گفته است، 15. کسی که امامت تو را انکار کند نبوت مرا انکار کرده است، زیرا تو از من و همانند من هستی.

است، جنگ با علی جنگ با خداست و صلح با علی صلح با خداست.

او موافق باشد با من موافق است و کسی که با او مخالفت کند با من مخالفت کرده است. همانا خداوند متعال فصاحت او را همانند فصاحت من و درایت او را همانند درایت من قرار داده است. کسی که خود را بر علی (علیه السلام) مقدم کند در حقیقت خود را بر من مقدم ساخته است، کسی که از او جدا شود از من جدا شده است.

علی را قدر پیغمبر شناسد

که هر کس خویش را بهتر شناسد

گذشته از این روایات، به اعتقاد شیعه و سنّی، وجود مقدس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) افضل و برتر از تمام انبیاء و جمیع خلائق هستند.

در نتیجه وجود مقدس امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نیز چون نفس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است از جمیع خلائق و جمیع انبیاء مرسلین (غیر از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) )

برتر و بالاتر است. علمای اهل سنت در موضوع برتری رسول خدا (صلی الله علیه و آله)

بر جمیع انبیاء روایات کثیری نقل کرده اند. حتی برخی از علمای اهل سنت در کتاب های خود باب مستقلی را در این موضوع مطرح نموده اند.(1)

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله) : أنا سیّد البشر؛(2)

من سید و سرور بشریت هستم.

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله) : أنا سیّد ولد آدم؛(3)

من سید و سرور فرزندان حضرت آدم (علیه السلام) هستم (از انبیاء و غیر انبیاء).

تمام انبیاء الهی بوده و مجموع کمالات و صفات انبیاء در وجود مقدس امیرالمؤمنین (علیه السلام) جمع شده است.

مثلاً پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در روایات متعددی وجود مقدس امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به انبیاء الهی تشبیه نموده و فرموده اند:

من أراد ان ینظر إلی آدم فی علمه و إلی نوح فی تقواه و إلی ابراهیم فی حکمه و إلی موسی فی هیبته و إلی عیسی فی عبادته و إلی یحیی فی زهده فلینظر إلی علی ابن ابیطالب (علیه السلام) ؛(1) کسی که می خواهد علم حضرت آدم (علیه السلام) و تقوای حضرت نوح (علیه السلام) و بردباری حضرت ابراهیم (علیه السلام) و هیبت حضرت موسی (علیه السلام) و عبادت حضرت عیسی (علیه السلام) و زهد حضرت یحیی (علیه السلام) را ببیند پس باید به علی ابن ابیطالب (علیه السلام) بنگرد.

علامه محمد تقی مجلسی می فرماید:

امیرالمؤمنین (علیه السلام) جامع جمیع کمالات انبیاء گذشته هستند و هفتاد خصلت ویژه از خصال انبیاء (علیهم السلام) در وجود مقدسش وجود دارد که حتی علمای اهل سنت از جمله نیشابوری در تفسیر خود به آن اشاره کرده و بر افضلیت امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر جمیع انبیاء (علیهم السلام) استدلال نموده آن جا که به آیه مباهله اشاره می کند و امیرالمؤمنین (علیه السلام) را نفس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می داند.(2)

بنابراین اگر علمای اهل سنت از آیه «ابتلاء»، تنها عصمت انبیاء را درک کنند، اما با استناد بر آیه

ص: 71

مباهله و جمع میان این دو آیه می توان عصمت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را ثابت نمود.

بنابراین تمامی چهارده معصوم (علیهم السلام) در علم و عصمت و ولایت و سایر ویژگی ها و صفات و فضیلت ها مشترک و مساوی هستند.(1) و مفهوم آیه مباهله و روایات ذیل آن، به روشنی ثابت می کند که آن چه فضیلت و علم و عصمت و... برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وجود دارد به تمامی ائمه اطهار (علیهم السلام) می رسد چرا که همگی آنها نفس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و یک حقیقت واحد هستند.

در غیر این صورت استعمال کلی و بدون قرینه و مطلق آن به طور قطع دلالت بر حصر حقیقی می کند نه مجازی.(1)

حصر «انما» در آیه به آخر آیه، یعنی «اهل بیت» بر می گردد؛ مرحوم شیخ عبدالکریم حامد (رحمه الله علیه) در تفسیر آیه }إِنَّما یَعمُرُ مَساجِدَ اللهِ مَن آمَنَ بِاللهِ{؛(2) مساجد را تنها کسی آباد می کند که به خدا ایمان آورده باشد.

می فرمود: معنای آیه این است که آبادانی و ساختن مساجد دلیل بر ایمان به خداست، بلکه به این معناست که وجود مؤمن باعث آبادانی مساجد می شود و «انما» به آخر آیه «من آمن بالله» می خورد.

بنابراین معنای آیه این می شود که تنها کسانی که خداوند متعال اراده کرده از آنان رجس و پلیدی را نفی کند فقط و فقط اهل بیت (علیهم السلام) هستند و هیچ کسی دیگر در این حکم الهی داخل نمی شود.

{یرید الله}: «یرید» فعل مضارع است و دلالت بر دوام و استمرار می کند، یعنی این اراده همیشگی و مستدام است و فاعل آن «الله جل جلاله» است.

ص: 74

ابتدای خلقت تا لحظه شهادت از هر نوع آلودگی دور نموده و به پاکی و طهارت مطلق رسانده است.

لیذهب: به معنای بردن، راندن، مانع شدن، دور کردن کسی یا چیزی از محلّ معین، و تأکیدی که بر سر فعل مضارع آمده نشانة تأکید خاص است.(1)

اهل بیت (علیهم السلام) شود(1) و از ابتدای خلقت نوری تا خلقت بشری و پس از آن، هیچ گونه رجس در حضرات اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) حتی برای لحظه ای کوتاه وارد نشده است. قرآن قبل از نزول، در لوح محفوظ بوده، پس به عالم دنیا آمده و دو مرتبه نازل شده است. 1. نزول دفعی بر قلب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) 2. نزول تدریجی در طول 23سال. این مراتب سه گانه قرآن، شامل آیة تطهیر نیز می شود: یعنی ارادة خداوند متعال به طهارت اهل بیت (علیهم السلام) خارج از زمان و مکان و عالم ماده بوده و این همان معنای ارادة تکوینی است.

نتیجه آن که، آیه تطهیر اخبار است نه انشاء، یعنی خداوند متعال با نزول این آیه خبر از عصمت مطلق اهل بیت (علیهم السلام) می دهد نه این که پس از نزول آیه برای ایشان ایجاد طهارت کند و مقام عصمت را به آنان ارزانی دارد!

الرجس: پلیدی و آلودگی و هر کار تنفّرآور است. الف و لام در آن جنس است یعنی مطلق پلیدی و ناپاکی و هر آنچه که در محدوده آن باشد.(2)

ص: 77

{إِنَّمَا الخَمرُ وَ المَیسِرُ وَالأَنصابُ وَالأَزلامُ رِجسٌ مِن عَمَلِ الشَّیطانِ فَاجتَنِبُوهُ}؛(1)

ای کسانی که ایمان آورده اید همانا، شراب و قمار و بت ها و بخت آزمایی ها پلید و آلوده و عمل شیطانی هستند از آنها دوری کنید تا رستگار شوید.

موارد فوق هم به حسب عقل و هم به حسب شرع آلوده هستند.

جز عصمت مطلق و کامل نیست.(1)

و این شهادت تاریخ دلیل روشن و استدلالی قوی بر صحت آیه تطهیر در شأن اهل بیت (علیهم السلام) است.(1)

اهل البیت: پس از آن همه تأکیدات و مقدمات و مؤخرات آیه تطهیر و اختصاص این امتیاز خاص و موهبت ویژه و عصمت مطلق به اهل بیت (علیهم السلام) ، این سؤال مهم مطرح می شود که اهل بیت (علیهم السلام) در آیة تطهیر چه کسانی هستند؟ آیا اهل بیت شامل ذریه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) یا همسران آن حضرت (صلی الله علیه و آله) و یا امت ایشان خواهد بود؟

از شواهد و قرائن فراوانی که در آیة تطهیر و آیات دیگر در قرآن و تأکیدات خاصی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در خصوص آیه تطهیر داشته و استدلال های فراوانی که امامان معصوم (علیهم السلام) به آیه تطهیر داشته اند چنین استفاده می شود که، اهل بیت در آیه تطهیر تنها شامل خمسه طیبه یعنی وجود مقدس حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) ، علی مرتضی (علیه السلام) حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) ، حضرت امام حسن مجتبی (علیه السلام) و حضرت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) است و هیچ کس دیگری در این امتیاز خاص و موهبت ویژه وارد نمی شود، بلکه سیاق آیه تطهیر چنین اجازه ای را به هیچ کس حتی برترین های امت نمی دهد.(2)

این نکته مهم آن قدر مسلّم و قطعی است که علمای بزرگ اهل سنت نیز بدان اعتراف نموده اند، گرچه برخی از متعصبان لجوج و عنودان حسود که سابقة ایشان در نفی فضائل اهل بیت عصمت و

ص: 83

طهارت (علیهم السلام) معلوم و مشهود است تلاش نموده اند که به نحوی در دلالت آیه تطهیر بر خمسه طیبه خدشه وارد نمایند، گاهی در ادات حصر بودن «انّما» تشکیک کرده و گاهی ارادة الهی در واژه «یرید الله» را اراده تشریعی فرض نموده و گاه «الرجس» را در موارد محدود و معدودی معنا کرده و گاه دایره ی «اهل البیت» را آن قدر وسیع نموده اند تا دیگران را داخل و در اختصاص آن به اهل کساء و خمسه طیبه تردید وارد کنند.(1)

نازل شد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را قرائت فرمودند:

{إِنّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرّجسَ أَهلَ البَیتِ وَیُطَهّرَکُم تَطهِیراً}.(1)

این حکایت را علمای علم حدیث و تفسیر نقل نموده اند حتی علمای بزرگ اهل سنت نیز بدان اعتراف نموده اند.(2)

شأن نزول آیه تطهیر بر فضایل اهل بیت (علیهم السلام) که «طهارت مطلق و عصمت کبری» و مباهله از آن جمله اند دلالت می کند؛ همچنین ثابت می کند که خمسه طیبه و اهل کساء، همان اهل بیت (علیهم السلام) هستند.

اولیاء الهی و مراجع تقلید بزرگ شیعه بر قرائت همین حدیث شریف کساء که به صورت مفصل نقل شده اصرار داشته و برای رفع گرفتاری ها و مشکلات توصیه می نمایند.

مرحوم حضرت آیت الله بهجت (رحمه الله علیه) نیز مرقوم فرمودند:

حدیث کساء به نقل از کتاب عوالم روایت شده و سند معتبری دارد. این حدیث نه تنها ضعف محتوایی ندارد، بلکه مضامین عالیة آن دلالت بر صدور آن از جانب معصوم (علیهم السلام) دارد، بلکه از معجزات حضرت زهرا (سلام الله علیها) است. خواندن این حدیث در تمام مواقع برای حوائج و مشکلات مهمّه کار ساز و معجزه آسا می باشد.(1)

خداوند متعال یک نور و یک حقیقت واحد هستیم.

میان آیات دیگر آمده که این روش در موارد متعددی در قرآن تکرار شده است و هیچ التزامی نمی تواند وجود داشته باشد که تنها به دلیل در کنار هم قرار گرفتن آیات قرآن باید میان آنها ارتباط علمی و پیوستگی ناگسستنی باشد و این مطلب مورد قبول اهل سنت نیز هست.(1)

با فرض آن که چینش آیات در کنار هم مستلزم ارتباط با یکدیگر است می توان گفت: آوردن آیة تطهیر در کنار آیات مربوط به همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حقیقت متوجه نمودن همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به عصمت و طهارت اهل بیت (علیهم السلام) و نگهداشتن حریم و رعایت حرمت آنان است، ضمن آن که حفظ حرمت خود نیز به دلیل هم نشینی با اهل بیت (علیهم السلام) لازم و ضروری است.(2)

می شوند و ممکن است با طلاق خارج شوند و به خانه خود بازگردند، در حالی که اهل بیت از بیت و خانه خود جدا نمی شود.(1)

امیرالمؤمنین (علیه السلام) ) و فرشتگان بعد از ایشان پشتیبان پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستند. امید است که اگر او شما را طلاق دهد، پروردگارش به جای شما همسرانی بهتر برای او قرار دهد، همسرانی تسلیم، مؤمن، متواضع، توبه کار، عابد، هجرت کننده چه غیر باکره باشند و چه باکره.

این اذیت و آزارها آن قدر علنی بوده که حتی محدثان و مفسّران اهل سنت به آن اعتراف نموده و قدرت بر کتمان آن نداشتند.(1)

حال به راستی کسانی که این همه در آزار و اذیت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مشهور و زبانزد خاص و عام شده اند می توانند در آیه تطهیر داخل شده و به مقام عصمت کبری نائل شوند یا این که سزاوار عذاب و دوزخ الهی هستند که خداوند متعال در قرآن وعدة آن را به ایشان داده است، آن جا که می فرماید:

{إِنّ الّذِینَ یُؤذُونَ اللهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللهُ فِی الدّنیَا وَالآخِرَةِ وَأَعَدّ لَهُم عَذَاباً مّهِیناً}؛(2)

آنها که خدا و رسولش را اذیت و آزار می دهند، خداوند متعال آنان را از رحمت خود در دنیا و آخرت دور ساخته و مورد لعنت خویش قرار می دهد و برای آنها عذاب خوارکننده ای آماده کرده است.

زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و بعد از رسول خدا را نیز شامل می شود؛ مانند: زخم زبان به حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و عیب جویی از حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها) ، پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) : نسبت به حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و به راه انداختن جنگ جمل که در آن هزاران نفر از مسلمانان کشته شدند، و دستور تیرباران بدن مطهر امام حسن مجتبی (علیه السلام) که یکی از افراد خمسه طیبه و اهل کساء بودند در منابع اهل سنت نیز آمده است(1) هنگامی که از عایشه در اواخر عمر سؤال شد: آیا دوست داری در کنار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دفن شوی! در جواب گفت: خیر! زیرا من پس از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) حوادثی پیش آورده ام، مرا در بقیع در کنار همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) دفن کنید!.(2)

بنابراین تکلیف این دسته از همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مشخص است که خارج از آیه تطهیر می باشند اما آیا دسته اول از همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که از نیکان و ابرار بودند، داخل در آیه تطهیر نمی شوند؟

پاسخ این سؤال را رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز در زمان حیات خویش بیان فرمودند و آن هنگامی بود که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اهل بیت خود را زیر کساء یمانی جمع نموده و آیه تطهیر در شأن ایشان نازل شد. در این هنگام ام سلمه که از بهترین همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود(3) با دیدن این صحنة باعظمت، از رسول

ص: 94

خدا (صلی الله علیه و آله) درخواست نمود که وارد کساء یمانی شده تا مشمول آیه تطهیر شود. اما رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند:

أنتِ علی مکانک وانک علی خیر؛ تو بر مکانت و منزلت خود هستی، تو بر خیر هستی.

و در برخی روایات است که فرمودند:

انکِ علی خیر انک من ازواج النبیّ’؛ تو بر خیر و از همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستی (نه از اهل بیت)!(1)

در نقل دیگری است که ام سلمه می گوید:

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به من فرمودند: تو از زنان شایستة من هستی ولی اگر می فرمودند: تو از اهل بیت من هستی برایم بهتر بود از هر آن چه که خورشید بر او طلوع و غروب می کند.(2)

این حدیث و امثال آن بیان گر غبطة امّ سلمه از عدم توفیق حضور در جمع اهل کساء است و خود بیان گر این است که اهل بیت (علیهم السلام) غیر از ازواج نبی (صلی الله علیه و آله) هستند و این مطلبی است که بسیاری از علمای اهل سنت نیز به آن اعتراف نموده اند.(3) گذشته از آن، هیچ یک از همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز

ص: 95

چنین ادعایی را نکرده که «آیه تطهیر» در شأن آن ها نازل شده است، بلکه از آنان چنین نقل شده که آیه تطهیر در شأن اصحاب کساء و خمسه طیبه نازل شده است.(1)

می باشد و این که راه صحیح و هموار، راه آنان است که به نمونه هایی از استناد اهل بیت (علیهم السلام) اشاره می شود.

حضرت زهرا (علیهم السلام) کسی دیگر نبود.

و فرمودند: خداوندا برای هر پیامبری اهلی و گران بهایی است و اینان اهل بیت من و آنچه که برای من گران بها می باشند هستند.

نازل شده است. حضرت علی (علیه السلام) فرمود: اگر تو شهادت و گواهی خداوند متعال به طهارت فاطمه (سلام الله علیها) را در آیه تطهیر رد کنی کافر شده ای. در این هنگام اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بیانات حضرت علی (علیه السلام) را تصدیق نموده و کار ابوبکر را منکر و زشت دانستند.(1)

شما هستید؟ حضرت امام سجاد (علیه السلام) فرمودند: بله مقصود از اهل بیت در این آیه ما هستیم!(1)

1. طهارت: خداوند متعال به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید:(1) (ای طاهر و پاک) و دربارة اهل بیت (علیهم السلام) نیز فرموده است: {إِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ أَهلَ البَیتِ وَ یُطَهِّرَکُم تَطهیرًا}.(2)

2. درود و صلوات: خداوند در مورد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: {إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسلیمًا}(3) و درباره ی اهل بیت (علیهم السلام) نیز فرموده است. {أُولئِکَ عَلَیهِم صَلَواتٌ مِن رَبِّهِم وَ رَحمَةٌ وَ أُولئِکَ هُمُ المُهتَدُونَ}(4) و فی آخر التشهد اللهم صل علی محمد و آل محّمد.

3. سلام: خداوند برای رسول خویش (صلی الله علیه و آله) می فرماید: {یس}(5) (یا سلام، یا سید المرسلین) وفی التشهد: «السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته» و برای اهل بیت (علیهم السلام) نیز می فرماید: {سلام علی آل یاسین}(6) اهل بیت (علیهم السلام) این آیه را آل یاسین قرائت کرده اند.(7)

4. حرمت صدقه: صدقه به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) حرام است و برای اهل بیت (علیهم السلام) نیز حرام است و فرمودند: «حرمت الصدقه علیَّ و علی اهل بیتی».(8)

5. محبت: در مورد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) : {قُل إِن کُنتُم تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونی یُحبِبکُمُ اللهُ}؛(9) ای رسول ما بگو: اگر خدا را دوست دارید مرا پیروی کنید تا خدا نیز شما را دوست داشته باشد.

ص: 103

و در مورد اهل بیت (علیهم السلام) فرموده است:

{قُل لا أَسئَلُکُم عَلَیهِ أَجرًا إِلاَّ المَوَدَّةَ فِی القُربی}؛(1) ای رسول ما بگو! من از شما اجر و مزدی برای ابلاغ رسالتم نمی خواهم مگر مودت به اهل بیتم را.(2)

نکته دیگر: اطلاق اطاعت در آیة اولوالامر است. به این معنا که اطاعت در این آیه بدون قید و شرط آمده و مقید به زمان خاص، مکان معین نیست و از همه جهات اطلاق دارد و اطاعت بی چون و چرا و همه جانبه، یعنی سرسپردگی محض.(1)

نکته آخر: اطاعت از اولوالامر در ردیف اطاعت از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و اطاعت از خداوند متعال آمده است. یعنی اطاعت از اولوالامر اطاعت از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و اطاعت از رسول خدا همان اطاعت از خداوند متعال است:

{مَن یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَد أَطاعَ اللهَ}؛(2) کسی که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اطاعت کند در حقیقت از خداوند متعال اطاعت کرده است.

{من اطاعکم فقد اطاع الله}؛ کسی که از شما اطاعت کند از خداوند متعال اطاعت کرده است.(3)

اولوالامر؛ شاید این سؤال پیش بیاید که «ولی امر» به چه معناست و صاحبان امر چه کسانی هستند؟ ولی امر به معنای عهده دار شدن امور دیگران و سرپرستی و تدبیر در امور جامعه است و جمع آن اولوالامر یعنی صاحبان و سرپرستان امور جامعه و مردم.(4) در کلمه «ولی امر» قدرت و قوت نهفته است یعنی «ولی امر» از موضع قدرت و قوت حکومت می کند، گرچه منافاتی با مدارا و سعة صدر

ص: 105

ندارد. همانند امر به معروف که آمر به معروف باید از موضع قدرت و قوت امر کند نه خواهش و تمنا و التماس(1) در عین حال نرمی و مدارا و سعة صدر را نیز رعایت کند.

اولوالامر را بر تمامی زمامداران، چه فاسق، کافر، یا مسلمان و مؤمن یا اهل حل و عقد یا قاریان قرآن و یا تمام امت اسلام تطبیق می کنند واضح و آشکار می شود.(1)

را شناختیم. پس اولوالامر چه کسانی هستند که خداوند متعال اطاعت از آنها را در کنار اطاعت از شما آورده است؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: اولی الامر جانشینان من و پیشوایان مسلمین بعد از من می باشند که اولین آنان علی ابن ابیطالب (علیه السلام) سپس حسن و حسین (علیهم السلام) و پس از ایشان علی ابن الحسین آن گاه محمد ابن علی که در تورات به باقر معروف است و تو ای جابر او را درک خواهی کرد، پس هنگامی که او را ملاقات کردی سلام مرا به او برسان. پس از امام باقر (علیه السلام) جعفر ابن محمد صادق (علیه السلام) سپس موسی ابن جعفر (علیهم السلام) پس علی بن موسی (علیهم السلام) و بعد از او محمد ابن علی (علیهم السلام) و علی ابن محمد (علیهم السلام) پس حسن ابن علی (علیهم السلام) آن گاه هم نام و هم کینه من حجت خدا در زمین و ذخیرة او برای بندگانش فرزند حسن ابن علی (علیه السلام) که خداوند متعال شرق و غرب عالم را به دست او فتح می کند، او کسی است که از شیعیانش غائب می شود و هیچ کس ثابت قدم در امامت او نخواهد ماند مگر کسی که خداوند متعال قلب او را با ایمان آزموده باشد.

روایات متعدد دیگری از طرق مختلف و از فریقین (شیعه و سنی) نقل شده است که مصداق یا مصادیق واقعی اولی الامر را مشخص کرده اند.(1)

ص: 111

و فرمودند: هر کس که من مولا و سرپرست او هستم. پس از من علی (علیه السلام) مولا و سرپرست اوست و شما را توصیه می کنم به کتاب خدا و سفارش می کنم به اهل بیت خودم.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) قرار گرفته است.

آیه خمس: {وَ اعلَمُوا أَنَّما غَنِمتُم مِن شَیءٍ فَأَنَّ لِلهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی القُربی}(1) که خداوند متعال سهم ذی القربی را در کنار سهم خود و رسول خود آورده است.

رسول او و صاحبان امر اطاعت کنید.

در صدر آیه، واژة «اطیعوا» دو مرتبه تکرار شده است یک مرتبه برای خداوند متعال «اطیعوالله» و یک مرتبه برای رسول و اولی الامر «اطیعوا» الرسول و اولی الامر منکم» یعنی اولی الامر و رسول یک حقیقت واحد هستند و اگر در ذیل آیه، اولی الامر تکرار نشده است به معنای عدم جواز مراجعه به اولی الامر نیست بلکه اولی الامر همان رسول و رسول نیز همان اولی الامر است (کلنا محمد) و این مطلب در ادامة همین آیات و در همین سوره به زیبایی بیان شده است. آن جا که خداوند متعال می فرماید:

{وَ إِذا جاءَهُم أَمرٌ مِنَ الأَمنِ أَوِ الخَوفِ أَذاعُوا بِهِ وَ لَو رَدُّوهُ إِلَی الرَّسُولِ وَ إِلی أُولِی الأَمرِ مِنهُم لَعَلِمَهُ الَّذینَ یَستَنبِطُونَهُ مِنهُم وَ لَو لا فَضلُ اللهِ عَلَیکُم وَ رَحمَتُهُ لاَتَّبَعتُمُ الشَّیطانَ إِلاّ قَلیلاً}؛(1)

و چون خبری از ایمنی به آنها برسد آن را بدون درنگ فاش می کنند در حالی که اگر در آن مسئله به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و اولی الامرشان رجوع می کردند، حقیقت امر را از آنان در می یافتند و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدة کمی همگی از شیطان پیروی می کردید.

در این آیه از فضل و رحمت الهی تعبیر به وجود مقدس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) شده است:

ص: 116

عن ابی الحسن (علیه السلام) فی قوله و لولا فضل الله علیکم و رحمته، قال (علیه السلام) الفضل: رسول الله و رحمته امیرالمؤمنین (علیه السلام) .(1)

بنابراین مراجعه به اولی الامر حتی در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز جایز است و این مطلب را علمای اهل سنت هم نقل کرده اند:

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله) یا علی! أمرک امری و نهیک نهیی؛(2)

ای علی! امر تو همان امر من و نهی تو همان نهی من است.

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله) : یا علی انت وصیی و ابو ولدی و زوج ابنتی و خلیفتی علی امتی فی حیاتی و بعد موتی امرک امری و نهیک نهیی؛(3)

یا علی! تو وصی من و پدر فرزندان من و همسر دخترم هستی و جانشین من در امت من در حیات من و پس از حیات من هستی، امر تو امر من و نهی تو نهی من است.

ظاهر کوتاه، سه موضوع مهم (ایمان، تقوی و صداقت) و دو امر الزامی مطرح می شود. امر به رعایت تقوی و خدا ترسی و امر به همراهی با صادقین.

منافقان دروغ می گویند و به گفته خود اعتقاد ندارند.

علاوه بر صداقت در گفتار، صداقت در افکار و اعتقادات هم باید باشد، یعنی افکار و اعتقادات شخص صادق باید مطابق با واقع باشد و در رفتار او نیز، باید این صداقت ظهور و بروز پیدا کند. یعنی اعمال او، نماز او، روزه او و... همگی مطابق با واقع و رضای حضرت حق باشد. به راستی چه کسی می تواند مدعی چنین صداقتی باشد؟

تنها در یکی از آیات قرآن ده ویژگی صادقین بیان شده است.

{لَیسَ البِرَّ أَن تُوَلُّوا وُجُوهَکُم قِبَلَ المَشرِقِ وَ المَغرِبِ وَ لکِنَّ البِرَّ مَن آمَنَ بِاللّهِ وَ الیَومِ الآخِرِ وَ المَلائِکَةِ وَ الکِتابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ آتَی المالَ عَلی حُبِّهِ ذَوِی القُربی وَ الیَتامی وَ المَساکینَ وَ ابنَ السَّبیلِ وَ السّائِلینَ وَ فِی الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ وَ المُوفُونَ بِعَهدِهِم إِذا عاهَدُوا وَ الصّابِرینَ فِی البَأساءِ وَ الضَّرّاءِ وَ حینَ البَأسِ أُولئِکَ الَّذینَ صَدَقُوا وَ أُولئِکَ هُمُ المُتَّقُونَ}؛(1) نیکی تنها به این نیست که هنگام نماز، روی خود را به سوی مشرق یا مغرب کنید بلکه نیکی و نیکوکار کسی است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان الهی و کتب آسمانی و جمیع انبیاء الهی ایمان آورده و اموال خود را با همه علاقه و احتیاجی که به آن دارد به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان و درخواست کنندگان و بردگان انفاق می کند. نماز را بر پا می دارد و زکات

ص: 120

را می پردازد و به عهد و پیمان خویش وفا می کنند و در برابر محرومیت ها، بیماری ها و هنگام جنگ و سختی ها استقامت به خرج می دهند. این افراد جزء صادقین هستند و اهل تقوی می باشند.

در این آیه زیبا صفاتی که برای صادقین بیان شده برخی مربوط به پندار و عقیده است مانند: 1. ایمان و اعتقاد به خدا. 2. ایمان و باور به روز قیامت 3. ایمان و باور به فرشتگان 4. ایمان واعتقاد به قرآن 5. ایمان و اعتقاد به بعثت انبیاء و برخی صفات مربوط به رفتار و عمل می باشد. مانند: 6. بخشش مال خود به اقوام و خویشان، یتیمان، مساکین، در راه ماندگان، درخواست کنندگان و بردگان. 7. اقامه نماز 8. پرداخت زکات 9. وفای به عهد و پیمان ها، 10. صبر و استقامت در محرومیت ها، بیماری ها، هنگام نبرد و سختی ها، که این موارد ده گانه علامت صادقین و متقین می باشد.(1)

در آیه ای دیگر برخی صفات صادقین مطرح می شود:

{إِنَّمَا المُؤمِنُونَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَم یَرتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَموالِهِم وَ أَنفُسِهِم فی سَبیلِ اللهِ أُولئِکَ هُمُ الصّادِقُونَ}؛(2) مومنان واقعی تنها کسانی هستند که به خدا و رسول او ایمان آورده اند، سپس ایمان خود را با شک و تردید آلوده نساختند و با اموال و جان های خود در

ص: 121

راه خدا جهاد کردند، در حقیقت اینان صادقین هستند.

در این آیه نیز صفاتی از جمله: 1. ایمان به خدا 2. اعتقاد به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) 3. عدم شک و تردید در این ایمان 4. جهاد با مال در راه خدا و جهاد با نفس برای رضای خدا. نشانة صدق و صداقت عنوان شده است.

خداوند متعال در آیه ای دیگر دربارة حضرت مریم که به مقام صدق رسیده می فرماید:

{وَ مَریَمَ ابنَتَ عِمرانَ الَّتی أَحصَنَت فَرجَها فَنَفَخنا فیهِ مِن رُوحِنا وَ صَدَّقَت بِکَلِماتِ رَبِّها وَ کُتُبِهِ وَ کانَت مِنَ القانِتینَ}؛(1)

همچنین مریم دختر عمران که دامان خود را پاک نگه داشت و ما از روح خود در آن دمیدیم. او کسی بود که کلمات پروردگار و کتاب های آسمانی او را تصدیق کرد و از مطیعان فرامین الهی بود.

و در آیه ای دیگر در خصوص حضرت عیسی بن مریم می فرماید: {وَ أُمُّهُ صِدِّیقَةٌ...}.(2)

چرا حضرت مریم صدیقه بود، به دلیل آن که کلمات پروردگار را تصدیق نمود. چه کلمات تکوینی و چه کلمات تشریعی. علامت صدق، باور، اقرار، اعتراف و عمل نمودن است، که منشأ همه آنها ایمان است.

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله) : الایمان اقرار باللسان و معرفة بالقلب و عمل بالارکان؛(3)

ایمان سه رکن اساسی دارد: اعتراف با زبان، اعتقاد با قلب، عمل با اعضاء و جوارح.

ص: 122

هرچه ایمان انسان قوی تر باشد، باور او و یقین او قوی تر می شود و این باور به اعضاء و جوارح او نیز منتقل می شود. بنابراین صادقین کسانی هستند که تمام این ویژگی ها و صفات را نه در حد معمولی بلکه در حد کمال داشته باشند و این خود دلیل بر عصمت است، یعنی صادقین کسانی هستند که به مقام عصمت مطلق رسیده اند.

دلیل دیگر بر عصمت صادقین: فرمان خداوند متعال به اهل ایمان و تقوی مبنی بر همراهی نمودن با صادقین است. وقتی خداوند متعال امر به همراهی با «صادقین» را به صورت مطلق و بدون قید آورده است، لازم است آنها معصوم از هرگونه خطا و لغزش باشند. از طرف دیگر همراهی به دو صورت امکان دارد گاهی همراهی جسمی است که دو نفر در کنار هم، یا هم سفر می باشند و یکدیگر را همراهی می کنند؛ گاهی همراهی به معنای پیروی از یک شخص یا شخصیت است؛ یعنی از نظر اطاعت و موافقت، او را همراهی می کند این نوع همراهی حتی در صورتی که آن شخص یا شخصیت را ندیده باشد ممکن است؛ زیرا ممکن است یکی در شرق عالم و دیگری در غرب عالم باشد. اما در عقیده، فکر و برنامه عملی با یکدیگر همراه باشند.(1)

بنابراین مسلم است که منظور خداوند متعال از همراهی با صادقین نوع دوم می باشد که در همه زمان ها و مکان ها ممکن است. یعنی تبعیت و پیروی از سیره و راه و روش آنها. اکنون که ویژگی ها و صفات صادقین را شناختیم و مقام بالای ایشان و عصمت آنان را فهمیدیم باید به سراغ مصادیق آنها برویم و این بزگواران را شناسایی نموده سپس از راه و روش آنان پیروی نمائیم.

ص: 123

روی ان النبی (صلی الله علیه و آله) سئل عن الصادقین هاهنا، فقال (صلی الله علیه و آله) هم علی و فاطمة و الحسن و الحسین و ذریتهم الطاهرون الی یوم القیامة؛(1) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مورد صادقین در این آیه سؤال شد. حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمودند: صادقین علی و فاطمه و حسن و حسین و فرزندان پاک و مطهر ایشان (علیهم السلام) هستند تا روز قیامت.

قال علی (علیه السلام) : «انشدکم الله هل تعلمون ان الله جل اسمه انزل «یا ایها الذین آمنوا اتقوالله و کونوا مع الصادقین» فقال سلمان یا رسول الله اعامة ام خاصة. فقال رسول (صلی الله علیه و آله) اما المأمورون فعامة لان جماعة المؤمنین أمروا بذلک و اما الصادقون فخاصة علی ابن ابیطالب و اوصیائی من بعده الی یوم القیامة؟؛(2) حضرت علی (علیه السلام) در جریان جنگ صفین در میان سپاه خود چنین سخنرانی فرمودند: شما را به خدا قسم می دهم آیا می دانید که خداوند جل اسمه زمانی که آیه صادقین را نازل کرد، سلمان سؤال کرد یا رسول الله این آیه عام است یا خاص، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: به آنان که دستور داده شده عام هستند زیرا جمعیت مؤمنین به این دستور مأمور شده اند ولی صادقین مخصوص علی ابن ابیطالب (علیه السلام) و جانشینان بعد از اوست تا روز قیامت.

امام محمد باقر و اما جعفر صادق (علیهم السلام) می فرمایند:

ان الصادقین هاهنا هم الائمة الطاهرون من آل محمد اجمعین؛(3) منظور از

ص: 125

صادقین در این آیه همگی امامان طاهر از آل محمد (صلی الله علیه و آله) هستند.

بنابراین تنها رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) که مفسر و مبین واقعی قرآن هستند می توانند مصادیق واقعی واژه های قرآن را بیان کنند و این روایت با ویژگی های صادقین در قرآن تطبیق می کند و هیچ کس جز وجود مقدس حضرات چهارده معصوم (علیهم السلام) نمی تواند مصداق صادقین به معنای واقعی باشد و به طور کلی مصداق معصوم، مصداق صادقین و مصداق اولی الامر مشخص نمی شود مگر با نص!

و اشتباه هستند! در حالی که این سخن از فردی که ادعای علم می کند عجیب است یعنی اهل ایمان با خودشان همراه باشند. و البته بطلان این حرف کاملاً واضح و آشکار است که مجموع امت اسلام خطاء و اشتباه نمی کنند!! تاریخ شهادت می دهد که امت اسلام در موارد متعددی اشتباه کرده اند و راه خطا را بر صواب برگزیده اند. البته اگر در امت اسلام امیرالمؤمنین (علیه السلام) یا امام معصوم (علیهم السلام) باشد این حرف کاملاً درست است، زیرا این امت هرگز راه خطا نمی رود و از نظر شیعه اجماعی حجت است که، معصوم (علیهم السلام) در آن ورود پیدا کند و قدرت اظهار نظر داشته و مبسوط الید باشد، در غیر این صورت اجماع هرگز حجت نیست و نخواهد بود. اما امت به خودی خود نه تنها مصون از خلاف نیست، بلکه موجب اختلاف و گمراهی است؛ زیرا اگر امت عصمت آفرین است، پس این همه تفسیر به رای در آیات قرآن، عدم وحدت در موضوع امامت، اختلاف خود اهل سنت در موضوعات و فروعات، تقسیم آنها به چهار فرقه کاملاً مقابل یکدیگر و هزاران مورد اختلاف دیگر نشانة چیست؟

علم الکتاب).

یک مورد هم وجود ندارد که شخصی به دروغ ادعای نبوت یا امامت نموده باشد وخداوند متعال او را کمک و یاری نموده باشد. بلکه بالعکس به دفعات در زمان ها و مکان های مختلف او را رسوا ساخته است تا بندگانش گمراه ومنحرف نشوند و حجت برهمگان تمام شود. مانند مسیلمه کذاب که ادعای نبوت کرد و هرگاه مردم از او درخواست معجزه وکرامتی می کردند بیشتر رسوا می شد؛ به عنوان مثال یک مرتبه مردم، از او درخواست کردند تا برای چاه آب آنها دعا کند تا آبش بیشتر شود، او آب دهان خود را در چاه انداخت و همان مقدار آب اندکی هم که بود فروکش کرد و چاه به طور کامل خشک شد. در زمان دیگری دست خود رابر سر کسی که ریزش مو داشت کشید تا شفا یابد موهای سرش ریخت و طاس شد. افراد دیگری هم که مدعی رهبری و هدایت مردم بودند، بارها و بارها رسوا شدند و ادعای دروغین آن ها برای مردم روشن شد.

{قالَ الَّذی عِندَهُ عِلمٌ مِنَ الکِتابِ أَنَا آتیکَ بِهِ قَبلَ أَن یَرتَدَّ إِلَیکَ طَرفُکَ}؛(1)

آن کسی که مقداری از دانش و علم به کتاب را داشت به سلیمان گفت پیش از آن که چشم بر هم زنی آن را نزد تو خواهم آورد.

مرتبة دوم: در سورة رعد، صاحب علم کتاب در کنار خداوند متعال، شاهد رسالت خاتم الانبیاء محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) می شود. با این تفاوت که در مورد اول آصف ابن برخیا بخشی از علم کتاب را دارا بود زیرا قرآن در این باره می فرماید: «علم من الکتاب» و در این آیه صاحب «علم الکتاب» تمام دانش و علم کتاب را دارد نه قسمتی از آن را و لغت علم مستقیم به کتاب اضافه شده نه همراه با من تبعیضیه (علم الکتاب).

اما منظور از کتاب، کتابی غیر از قرآن است بلکه قرآن نیز بخشی از آن کتاب است. به دلیل این که در زمان حضرت سلیمان هنوز قرآن نازل نشده بود. بنابراین «الکتاب» همان لوح محفوظ الهی است که قرآن و همه کتاب های آسمانی که بیش از یکصد کتاب آسمانی هستند در آن جمع است. پس کسی که عالم به علوم این کتاب است، آن قدر عظمت دارد که خداوند متعال او را در کنار نام خود به عنوان شاهدان رسالت می آورد. اما به راستی «من عنده علم الکتاب» چه کسی است؟ در خصوص مصداق واقعی «من عنده علم الکتاب» نظرات مختلفی توسط اهل سنت بیان شده است که انسان را به تعجب و شگفتی می آورد و بر همگان روشن می سازد که دوری از مکتب وحی و مکتب اهل بیت (علیهم السلام) انسان را به کدام وادی می کشاند.

ص: 132

انجیل نام رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمده بود، و آنها از این نام آگاه بوده اند می توانند شاهد رسالت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) باشند. این دسته برای اثبات نظر خود روایات مخدوش و غیر معتبری هم نقل می کنند و مصداق عالمان یهود را عبدالله ابن سلام معرفی می کنند.(1)

در رد این نظریه سخیف، می توان با دلائل فراوانی احتجاج نمود از جمله آن که سوره رعد در مکه نازل شده است و علمای یهود و نصاری مانند عبدالله ابن سلام در مدینه ایمان آورده اند، آن هم در اواخر عمر شریف رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ؛ بنابراین در زمان نزول آیه «علم الکتاب» هنوز امثال عبدالله ابن سلام مسلمان نشده بودند.

برخی علمای اهل سنت مانند کلبی و مقاتل می گویند: سوره رعد مکی است اما آخرین آیه آن «آیه علم الکتاب» مدنی است و با این حرف ضعیف و غیر مستند قصد اثبات شان نزول این آیه را برای عبدالله ابن سلام دارند. البته اینها در این خصوص روایتی نقل نمی کنند بلکه تنها نظر شخصی خود را ارائه می کنند که این همان تفسیر به رأی است.(2)

در جواب نظریه این دو شخص می توان به سخن مفسرین استناد کرد که بر اساس دیدگاه آنها بین سوره های مکی و مدنی تفاوت هایی وجود دارد، از آن جمله که سوره های مکی مباحث اعتقادی را مطرح می کنند. و از مباحث اعتقادی، اثبات رسالت رسول خداست. زیرا زمان بعثت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مکه بوده است ولی سوره های مدنی بیشتر مباحث اخلاقی و فقهی را مطرح می کند زیرا استقرار اسلام در مدینه بوده و مسائل و احکام در آن جا نازل شده است و روشن است که آیه «علم الکتاب» از مباحث اعتقادی است نه اخلاقی و فقهی؛ پس در مکه نازل شده است، این در حالی است که در ردّ

ص: 134

نظر این گروه استنادات فراوان دیگری هم وجود دارد از جمله، سخن سعید ابن جبیر است که می گوید:

چگونه آیه «علم الکتاب» در شأن عبدالله ابن سلام نازل شده در حالی که تمام سوره رعد از ابتدا تا انتها مکی است.(1)

و نیز گذشت که چون «علم» به «الکتاب» اضافه شده است مَن عنده، عالم به کل کتاب معنا می دهد. یعنی عالم به ظاهر و باطن کتاب، ناسخ و منسوخ، تفسیر و تأویل، عالم به مطلق و مقید و عام و خاص کتاب. آیا برای عبدالله بن سلام چنین علمی حتی برای تورات هم ثابت شده تا چه رسد برای قرآن یا لوح محفوظ؟! ضمن آن که شهادت در اصول دین باید یقین آور و علم آور باشد و برای اثبات نبوت باید دلیل یقینی و قطعی اقامه نمود نه دلیل مشکوک. عبدالله ابن سلام که خودش نیز مشکوک است به دلیل آن که بعد از حضرت موسی به پیامبر بعدی یعنی حضرت عیسی (علیه السلام) ایمان نیاورده و هم چنان یهودی باقی مانده است، چگونه می تواند شهادت قطعی و یقین آور به رسالت خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) بدهد و آیا چنین شهادت مشکوکی از چنین شخص مشکوکی می تواند علم آور و یقیین آور باشد؟

گذشته از آن عبدالله ابن سلام و هزاران نفر مانند او چه مقام و موقعیتی می توانند داشته باشند، که نامشان در کنار نام «الله جل جلاله» به عنوان شاهدان رسالت خاتم الانبیاء محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) آورده شود؟

ص: 135

و نیز هنگامی که: وقتی قطره ای از علم کتاب نزد آصف ابن برخیا بوده (علم من الکتاب) و توانسته در چشم بر هم زدنی تخت بلقیس را نزد حضرت سلمیان حاضر کند، آیا به راستی امثال عبدالله ابن سلام می توانند عالم به کل کتاب باشند؟! چنین عظمتی نه برای او ثابت شده و نه تاریخ به آن شهادت داده است. در نتیجه هم از نظر عقل و هم از نظر نقل نمی توان مصداق «من عنده علم الکتاب» را عالمان به تورات و انجیل دانست.

بنابراین وظیفه اصلی تبیین آیات الهی ومواردی که مردم درباره آن اختلاف دارند بر عهده رسول خدا (صلی الله علیه و آله) واهل بیت ایشان (علیهم السلام) است نه امثال حسن بصری، مجاهد، قتاده، عکرمه یا حتی ابن عباس وامثال ذلک.(1)

به همین دلیل در زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) یا اهل بیت (علیهم السلام) ، اگر برای اصحاب ویاران آن بزرگواران وحتی دیگران در مصادیق این آیات شک و تردید ایجاد می شد، یا سؤال برای ایشان پیش می آمد، سراغ اهل بیت (علیهم السلام) رفته و از ایشان جویا می شدند.

ابی سعید خدری از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود که مورد پذیرش اهل سنت نیز می باشد. او در روایتی نقل می کند.

سألت رسول الله (صلی الله علیه و آله) عن قول الله جل ثناءه قال الذی عنده علم من الکتاب قال ذاک وصی اخی سلیمان ابن داوود فقلت له یا رسول الله فقول الله عزوجل و من عنده علم الکتاب؟ قال (صلی الله علیه و آله) ذاک اخی علی ابن ابیطالب (علیه السلام) ؛(2) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره این آیه «قال الذی عنده علم من الکتاب» سؤال کردم چه کسی است؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: او وصی برادرم سلیمان ابن داوود است. پس درباره این آیه «و من عنده علم الکتاب» سؤال کردم که این شخص چه کسی است؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند:

ص: 137

این شخص برادرم علی ابن ابی طالب (علیهم السلام) است.

عن یحیی الحلبی عن بعض اصحابنا قال: کنت مع ابی جعفر (علیهم السلام) فی المسجد اُحدثه اذمرّ بعض ولد عبدالله ابن سلام و قلت جعلت فداک هذا ابن الذی یقول الناس «عنده علم الکتاب»؟ قال (علیه السلام) لا انما ذلک علی (علیه السلام) ...؛(1)

برخی اصحاب امام باقر (علیه السلام) در مسجد با آن حضرت سخن می گفتند که یکی از فرزندان عبدالله ابن سلام وارد شد. خدمت حضرت (علیه السلام) عرض شد: فدای شما شوم این شخص فرزند همان کسی است (عبدالله ابن سلام) که اهل سنت دربارة او می گویند: علم کتاب نزد اوست! حضرت امام باقر (علیه السلام) فرمودند: خیر چنین نیست بلکه آن شخص حضرت علی (علیه السلام) است.

برید ابن معاویه عن الصادق (علیه السلام) فی قوله من عنده علم الکتاب قال ایانا عنی و علی اولنا وأفضلنا و خیرنا بعد النبی (صلی الله علیه و آله) ؛(2)

برید ابن معاویه از امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه «علم الکتاب» سؤال کرده آن حضرت (علیه السلام) فرمودند: خداوند متعال از «و من عنده علم الکتاب» ما اهل بیت (علیهم السلام) را قصد کرده و حضرت علی (علیه السلام) اولین ما و برترین و بهترین ما بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) ؟ قال فقلت ما یقدمون علی اولی العزم احداً فقال ابو عبدالله (علیه السلام) ان الله تبارک و تعالی قال لموسی» {وَ کَتَبنا لَهُ فِی الأَلواحِ مِن کُلِّ شَیءٍ مَوعِظَةً}(1) و لم یقل کل شی موعظة و قال لعیسی {وَلأُبَیِّنَ لَکُم بَعضَ الَّذی تَختَلِفُونَ فیهِ}(2) و لم یقل کل شی و قال لصاحبکم امیرالمؤمنین (علیه السلام) {قُل کَفی بِاللهِ شَهیدًا بَینی وَ بَینَکُم وَ مَن عِندَهُ عِلمُ الکِتابِ}(3) و قال الله عزوجل {وَ لا رَطبٍ وَ لا یابِسٍ إِلاّ فی کِتابٍ مُبینٍ}(4) و علم هذا الکتاب عنده؛(5) عبدالله ابن ولید نقل می کند که امام صادق (علیه السلام)

به من فرمودند:(6) دربارة پیامبران اولوالعزم و امام شما امیرالمؤمنین (علیه السلام)

چه می گویند؟ عرض کردم: آن ها می گویند هیچ کس در رتبه و فضیلت بر پیامبران اولوالعزم تقدم ندارد! امام صادق (علیه السلام) فرمودند: خداوند متعال دربارة حضرت موسی (علیه السلام)

در قرآن می فرماید: «برای او در الواح تورات از هر موضوعی پندی نوشتیم» ولی نفرمود: «برای همه چیز» (من کل شی لا کل شی) و دربارة حضرت عیسی (علیه السلام)

فرموده است. «آمده ام تا برخی از آن چه را که در آن اختلاف دارید برای شما روشن کنم. اما نفرمود: همه آن چه را که اختلاف دارید. اما در مورد امام شما امیرالمومنین (علیه السلام)

فرموده: {و من عنده علم الکتاب}؛ «یعنی علم همه کتاب نزد اوست» و نیز خداوند عزوجل فرموده است. هیچ تر و خشکی نیست مگر آن که در کتاب مبین آمده است «کتاب مبین امیرالمؤمنین (علیه السلام)

است» و علم چنین

ص: 139

کتابی نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. (پس چه کسی بالاتر است؟ انبیاء اولوالعزم یا امیرالمؤمنین (علیه السلام) )

در این روایت زیبا امام صادق (علیه السلام) با استناد بر آیات قرآن برتری و فضیلت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را بر انبیاء اولوالعزم ثابت می کنند تا دیگران نتوانند هیچ گونه شبهه و خدشه ای بر آن وارد کنند.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است.

نکته: دیگر: کسی که عالم به کل کتاب، عالم به لوح محفوظ، عالم به قرآن و جمیع کتب آسمانی است نه تنها معصوم بلکه در عصمت بی نظیر است. این در حالی است که پیامبران اولوالعزم، هر کدام عالم به برخی علوم و دانای به بعضی از اسماء اعظم الهی بودند، اما وجود مقدس امیرالمؤمنین (علیه السلام) عالم به جمیع علوم و گنجینه تمام اسماء اعظم الهی است، در نتیجه صاحب عصمت مطلقه و بی نظیر است.

مرحوم آیت الله بهبهانی (رحمه الله علیه) در شرح و تفسیر آیه «علم الکتاب» می نویسند:

کسی که خداوند متعال به او علم به کل کتاب را داده در حقیقت جمیع فضائل و کمالات و درجات را اعطا نموده است، به گونه ای که فوق آنها هیچ در جه و مرتبه ای متصور نخواهد بود و یکی از آن فضائل و مناقب، عصمت و طهارت است و تمام این فضیلت ها از همین آیه «علم الکتاب» استخراج و استنباط می شود.(1)

است. چرا که اگر اهل ذکر خطا کنند یا فراموشی و سهو در پاسخ آنها وجود داشته باشد، عمل کردن به آن نیز جایز نیست. در نتیجه امر پروردگار به سؤال کردن از ایشان و وجوب عمل به آن لغو خواهد بود و کار لغو از حکیم محال است.

آیات الله مبینات فالذکر رسول الله (صلی الله علیه و آله) و نحن اهله.(1)

و خداوند متعال در قرآن سوره طلاق، آیات 10و11 می فرماید:

پس ای خردمندان با ایمان از خدا بترسید که خداوند برای شما وسیلة تذکری نازل کرد و آن پیامبری است که آیات روشن خدا را برای شما می خواند.

پس ذکر در این آیه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ما اهل ذکر هستیم.

بیت (علیهم السلام) را ثابت کرد، از تک تک احادیثی که در شأن و فضیلت اهل بیت (علیهم السلام) نقل شده اند مانند: حدیث ثقلین، حدیث کساء، حدیث منزلت و... نیز می توان تمام ویژگی های و صفات اهل بیت (علیهم السلام) را استنباط و استخراج نمود.

ص: 146

دین و در تعارض و تناقض با روایات دیگر است. بلکه بالاتر از آن، روایات مخالف هیچ نیازی به بررسی سندی ندارد و از باب «فاضربوه علی الجدار»(1) از همان ابتدا متروک و معدوم خواهد شد.

الامام تسعة من صلبه أئمة أبرار أمناء معصومون و التاسع قائمهم؛(1) سلمان فارسی می گوید: روزی به خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مشرف شدم در حالی که حسن و حسین (علیهم السلام) نزد ایشان بودند و از دستان مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله) صبحانه می خوردند. گاهی اوقات رسول الله (صلی الله علیه و آله) لقمه را در دهان مبارک امام حسن (علیه السلام) و گاهی اوقات در دهان مبارک امام حسین (علیه السلام) می گذاشتند. زمانی که از غذا خوردن فارغ شدند، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حسن (علیه السلام) را به دوش مبارک و حسین (علیه السلام) را بر روی پای مبارکشان گذاشتند. سپس به من فرمودند: ای سلمان آیا آنها را دوست داری؟ عرض کردم یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) چگونه آنها را دوست نداشته باشم در حالی که جایگاه آنها همان جایگاه شماست. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای سلمان هر کس که آنها را دوست بدارد مرا دوست داشته است و هر کس که مرا دوست بدارد خداوند متعال را دوست داشته است. سپس دست خود را بر بازوی حسین (علیه السلام) گذاشته و فرمودند: او امام فرزند امام است و نه نفر از فرزندان او امامان نیکوکار و امین و معصوم هستند که نهمین آنها حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه) است.

القرآن، والقرآن یهدی إلی الامام، وذلک قول الله عز وجل: {إِنَّ هذَا القُرآنَ یَهدی لِلَّتی هِیَ أَقوَمُ}؛(1) امام موسی ابن جعفر (علیهم السلام) از پدرش جعفر ابن محمد الصادق (علیه السلام) از پدرش محمد ابن علی الباقر (علیهم السلام) از پدرش علی ابن الحسین السجاد (علیهم السلام) نقل فرموده اند که آن حضرت فرمودند: هیچ یک از ما به مقام امامت نمی رسد مگر آن که معصوم باشد و عصمت در ظاهر فرد نیست که با آن شناخته شود و به همین جهت معصوم شناخته نمی شود مگر از راه نص (معرفی خداوند یا جانشین او ) سپس از آن حضرت (علیه السلام) از معنای معصوم سؤال شد. آن حضرت (علیه السلام) فرمودند: معصوم کسی است که به ریسمان الهی پناه برده و به وسیله آن محفوظ مانده است و ریسمان الهی همان قرآن است که امام معصوم و قرآن تا روز قیامت هرگز از یکدیگر جدا نمی شود. بنابراین امام معصوم (علیهم السلام) امت را به سوی قرآن هدایت می کند و قرآن نیز امت را به سوی امام معصوم هدایت می کند و این همان سخن خداوند متعال در قرآن است که می فرماید: {إِنَّ هذَا القُرآنَ یَهدی لِلَّتی هِیَ أَقوَمُ}؛(2) و این قرآن به استوارترین راه هدایت

ص: 151

می کند.(1)

انسان می آید و از همان ابتدا معرفی می کند تا بشریتی که محتاج هدایت است حتی اندک زمانی را - ولو برای تحقیق - از دست ندهد و در نتیجه زمانی هر چند کوتاه بدون امام نماند.

بشری که سراسر نقص و ضعف است چگونه می تواند مقام منیع و با عظمت عصمت را درک کند تا چه رسد به آن که برای این مقام مصداق مشخص کند. شناخت عصمت و معصوم تنها کار خالق و اعطاء کنندة این مقام است و لذا اوست که می تواند امام معصوم را نصب کند. امامی که با قرآن نازل شده از جانب حضرت حق جل جلاله قرین و هم گام است. و خداوند متعال میان آن دو ارتباطی عمیق برقرار کرده تا هر یک معرف دیگری و هر دو هدایت گر بشریت باشند. این قرآن است که با زبان حال و زبان قال به بشر می گوید: اگر خواهان درک معارف من و فهم معالم من و تفسیر آیات من هستی (باید به سراغ امام معصوم (علیهم السلام) بروی) و این امام معصوم (علیهم السلام) است که می تواند راه های استوار و صحیح هدایت را از آیات قرآن استخراج و به بشریت عرضه کند.

این حدیث با همین مضامین آمده است.(1)

تکرار حدیث شریف ثقلین (حداقل پنج مرتبه) از لسان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و در مکان های متعدد با عبارت های مختلف «ان تمسکتم بهما، ان اتبعتموها، ان اخذتم بهما، ان اعتصمتم» نشان می دهد دلالت این حدیث بر امامت اهل بیت (علیهم السلام) کاملاً روشن و آشکار است.(2) و نکات فراوانی در فضیلت اهل بیت (علیهم السلام) از آن استنباط می شود.(3)

به تبعیت مطلق از اهل بیت (علیهم السلام) ملازم عصمت است. تبعیتی که سبب رهایی از ضلالت و گمراهی و تزلزل است، به طور قطع و یقین با مقام عصمت برابر است. بسیاری از بزرگان علم و معرفت و کمال، گاهی اوقات در برخی مسائل ولو جزئی دچار خطا و سهو و نسیان شده اند و خود به آن اعتراف کرده اند. بنابراین از نظر فقهی نیز هر چند تبعیت از مراجع تقلید لازم و واجب است، اما در صورتی که خطا و اشتباه ایشان محرز شود دیگر تبعیت لازم نیست. اما صدور خطا در مورد امام معصوم (علیهم السلام) هرگز متصور نیست. پس اطاعت از ایشان مطلق و بدون شرط است.

سوار نشد - حتی فرزند نوح - نابود شد، پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز تنها وسیله نجات بخش امت اسلام، اهل بیت (علیهم السلام) بوده و هستند و تنها کسانی به راه هدایت رهنمون خواهند شد که سوار بر کشتی نجات اهل بیت (علیهم السلام) شده باشند.

خداوند متعال از قول حضرت نوح در روز طوفان می فرماید: {لا عاصِمَ الیَومَ مِن أَمرِ اللهِ}.(1)

امروز به غیر از کشتی نوح هیچ نگه دارنده ای در برابر امر الهی (طوفان عذاب) وجود نخواهد داشت. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در ادامة حدیث سفینه فرمودند:

اجعلوا اهل بیتی منکم مکان الرأس من الجسد و مکان العینین من الرأس فان الجسد لایهتدی الا بالرأس و لایهتدی الرأس الا بالعینین؛(2)

جایگاه اهل بیت مرا در میان خود همانند سر در بدن و همانند دو چشم در میان سر قرار دهید. همان گونه که بدن انسان بدون سر فاقد ارزش است و سر نیز بدون دو چشم هدایت و راهنمایی نخواهد داشت، بدون اهل بیت من نیز هرگز راهنمایی و هدایت نخواهید شد.

از روایت سفینه می توان فهمید که یگانه راه نجات و رستگاری امت اسلام تبعیت از اهل بیت (علیهم السلام) است. بنابراین اهل بیت (علیهم السلام) نیز باید معصوم باشند. چگونه ممکن است معصوم نباشند در حالی که تنها وسیله نجات امت اسلام هستند و خداوند متعال هرگز کسانی را که اندکی کجی و انحراف داشته باشند کشتی نجات امت آخر الزمان قرار نخواهد داد.(3)

ص: 158

را دیدند، فرمودند:

ما اخرتک الا لنفسی و انت منی بمزلة هارون من موسی؛(1)

برادری تو را به تأخیر نینداختم مگر برای خودم و تو نزد من همانند هارون نزد موسی هستی.

و نیز هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عازم جنگ تبوک بودند حضرت علی (علیه السلام) را در مدینه به جای خویش منصوب نمودند. در این هنگام منافقان لب به شماتت گشودند و سخن های ناروایی را بر زبان آوردند. وقتی امیرالمؤمنین (علیه السلام) قبل از حرکت خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسیدند و سخن منافقان را بازگو نمودند، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سخن فوق را بیان فرمودند. این یکی دیگر از ده ها مواردی بود که حدیث منزلت عنوان و مطرح گردید.

حدیث منزلت نیز همانند احادیث ثقلین و سفینه از احادیث مشهور و معتبر نزد فریقین می باشد که به دفعات و با عبارت های گوناگون صادر شده است و از احادیث متواتر بلکه فوق تواتر می باشد. حدیث منزلت دارای ظرائف، لطائف، حقائق و نکات فراوانی است و هنگامی که منازل هارونیه در قرآن و جایگاه وی را در روایات بررسی کنیم متوجه عنایت خداوند متعال و دقت و ظرافت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در تشبیه امیرالمؤمنین (علیه السلام) به هارون نبی خواهیم شد.(2)

ص: 160

خدایا از اهل بیت من یک نفر را وزیر و معاون من قرار بده، برادر من هارون را و با او قدرت و توانایی مرا فزونی بخش و او را در امر رسالت من شریک ساز.

تا کنون چنین استفاده ای از او نبرده بودم و آن کلام چنین است(1):

حدثنا علی بن ابراهیم عن ابیه عن محمد بن ابی عمیر قال: ما سمعت و لا استفدت من هشام بن الحکم فی طول صحبتی له شیئاً احسن من هذا الکلام فی صفة عصمة الامام. أهو معصوم؟ فقال: نعم! فقلت: فما صفة العصمة فیه و بأی شیء تعرف؟ فقال: ان جمیع الذنوب لها اربعة اوجه و لا خامس لها؛ الحرص و الحسد و الغضب و الشهوة فهذه منفیة عنه؛(2)

محمد بن ابی عمیر (رحمه الله علیه) می گوید: از هشام بن الحکم (رحمه الله علیه) پرسیدم: آیا امام معصوم است؟ پاسخ داد: آری! گفتم: دلیل عصمت و صفات عصمت وی چیست و با چه چیزی شناخته می شود؟ هشام گفت: تمام گناهان چهار دسته هستند و بازگشت همه ی گناهان به چهار چیز است؛ 1. حرص. 2. حسد. 3. غضب. 4. شهوت. پس تمام این چهار دسته گناه از امام معصوم (علیه السلام) منتفی است.

حرص مخصوص کسانی است که چیزی ندارند، و به چیزی نرسیده اند و هیچ از دنیا ندیده اند؛ اما امام معصوم (علیه السلام) که نه تنها دنیا بلکه عالم خلقت و تمام هستی از عرش تا فرش تحت قدرت اوست. به چه چیزی چشم بدوزد و بر چه چیزی حریص باشد. نمونه زیبای آن نامه امیرالمؤمنین (علیه السلام) به عثمان بن حنیف است. وقتی متوجه می شوند که او را به میهمانی پر زرق و برقی دعوت کرده اند بر آشفته و چنین مرقوم می فرمایند:

باید بدانی که هر مأمومی را امامی است که به او اقتدا می کند و از نور علمش بهره می گیرد. بدان و آگاه باش که امام شما از تمام دنیای خویش به دو جامه ی کهنه، و از خوراکش به دو قرص نان قناعت نموده است... به خدا سوگند من از دنیای شما طلایی نیندوخته ام و از غنائم فراوان آن ذخیره ای بر نداشته ام و بر دو جامه ی کهنه ام جامه ی دیگری نیفزودم... اگر می خواستم می توانستم از عسل پاک مصفا و مغز گندم و بافته های ابریشم برای خود غذا و لباس فراهم آورم. ای دنیا از من فاصله بگیر که افسارت را بر گردنت افکندم و از چنگالت بیرون جستم، از دام هایت فرار کردم و از رفتن در لغزش نگاه هایت دوری گزیدم... .(1)

امام معصوم (علیه السلام) که دنیا تحت قدرت او، بیت المال مسلمین در دست او و طریقه ی استفاده ی از دنیا در علم و دانش اوست و این چنین پشت پا به دنیا می زند و هیچ توجهی به آن ندارد بر چه چیزی حریص باشد؟ آری امام تنها به یک چیز حریص است و آن حرص نیکو را خداوند متعال در قرآن فرموده است:

ص: 165

{حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَؤُفٌ رَحیمٌ}؛(1)

بر هدایت شما حریص است و به آن اصرار می ورزد و نسبت به مؤمنان دل سوز و مهربان است.

را به شما عطا کرد. به گونه ای که هیچ فردی به آن مقام نخواهد رسید و کسی که خواهان برتری است به آن راه نیابد و هیچ کس بر آن رتبه و درجه نخواهد توانست سبقت بگیرد و هیچ طمع کاری برای رسیدن به آن مرتبت طمع نکند.

کسانی که علاوه بر تسلط بر عالم دنیا، بر عالم آخرت نیز احاطه کامل دارند، علاوه بر زمین و اهل آن بر راه های آسمان ها نیز اشراف کامل دارند، عالم به علم دین و دنیا هستند، ذره ای حسادت در وجودشان نمی تواند راه پیدا کند.

قال علی (علیه السلام) : سلونی عن طرق السماوات فانی اعلم بها من طرق الارض؛(1)

از راه های آسمان ها از من بپرسید که من نسبت به آن از راه های زمین آگاه ترم.

ریشه ی برخی ظلم ها و گناهان غضب است که دو نوع است:

1. غضب مادی و دنیوی که ریشه ی آن هوای نفس است.

2. غضب الهی که ریشه ی آن دین و ایمان است.

اهل بیت (علیهم السلام) که دنیا در اختیارشان است در امور دنیوی غضب ندارند. علاوه بر آن عنان نفس نیز در کف اختیارشان است. بلکه نفس آنها مطمئنه و راضیه و مرضیه است، پس ذره ای غضب مذموم دنیوی و مادی ندارند. امام در خصوص اقامه ی حدود الهی و برپایی واجبات و فرایض دینی رأفت و انفعال و کوتاهی ندارند.

غضب الهی امیر المؤمنین (علیه السلام)

امیرالمؤمنین (علیه السلام) به دستور رسول خدا’ برای جمع آوری خمس گنجینه ها و معادن به یمن عزیمت نمودند و در کنار آن حله ها و مبالغی که به عنوان مالیات بر عهده مسیحیان نجران بود(1) جمع آوری نموده و عازم مکه شدند، قبل از ورود به مکه برخی از همراهان ایشان حله ها را بین خود تقسیم نموده و با آن احرام بستند. زمانی که امیر المؤمنین (علیه السلام) از این جریان آگاه شدند به شدت با آنان برخورد نموده و دستور دادند تمام حله ها را از تن خود در آورده و در مکه تحویل رسول خدا’ بدهند. این امر عده ای را ناراضی ساخت و سخن به شماتت و بدگویی از امیر المؤمنین (علیه السلام) گشودند. وقتی بدگویی آنان به گوش رسول خدا’ رسید، امر فرمودند منادی ایشان در میان مردم رفته و با

ص: 168

صدای بلند اعلام کند که:

ارفعوا السنتکم عن علی بن ابی طالب (علیه السلام) فانه خشن فی ذات الله عزوجل غیر مداهن فی دینه؛(1) زبان های خود را در شکایت از امیرالمؤمنین (علیه السلام) کوتاه کنید چرا که او درباره ی خدا (آنچه مربوط به خداست) و در امور دینی اهل سازگاری و نادیده گیری نیست.

{زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ البَنینَ وَ القَناطیرِ المُقَنطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الفِضَّةِ وَ الخَیلِ المُسَوَّمَةِ وَ الأَنعامِ وَ الحَرثِ ذلِکَ مَتاعُ الحَیاةِ الدُّنیا وَ اللهُ عِندَهُ حُسنُ المَآب}؛(1) محبت امور مادی از زنان و فرزندان و اموال هنگفت از طلا و نقره و اسب های ممتاز و چهار پایان و زراعت در نظر مردم جلوه داده شده است (تا در پرتو آن آزمایش و تربیت شوند) واین موارد بهره ای از زندگی دنیوی است و سرانجام و عاقبت نیکو تنها نزد خداوند متعال است.

جایگاه خواهند رسید.

انسان با تقوا، تمایل دارد، خواسته دارد، اشتها دارد، اما همگی در مسیر خداست و برای خداست، میل به حلال دارد نه حرام، تمایل به نیکی ها دارد نه بدی ها، میل به سحر خیزی و شب زنده داری دارد و آن چه را خدا می خواهد او هم می خواهد. اما کسی که هر چه خواست می خورد و هر کاری که مایل بود انجام می دهد و کاری به حلال و حرام آن ندارد، شهوت شیطانی و نفسانی دارد.

قال رسول الله’: من اکل ما یشتهی و لبس ما یشتهی و رکب ما یشتهی لم ینظر الله الیه حتی ینزع او یترک؛(1)

کسی که هر چه می خواهد می خورد، هرچه می خواهد می پوشد و سوار بر هر مرکبی که دوست دارد می شود، خدا به او نظر رحمت نمی کند، مگر آن که بمیرد یا این روش را ترک کند.

ص: 172

علی (علیه السلام) بیان گردیده که از تک تک عبارات آن طهارت مطلق و عصمت بی نظیر استنباط می شود. برخی عبارات زیبای این زیارت عبارتند از:(1)

السلام علیک یا آیة الله العظمی؛ سلام بر تو ای بزرگ ترین نشانه ی خدا.

السلام علیک یا عصمة الاولیاء؛ سلام بر تو ای عصمت اولیاء الهی.

السلام علیک یا من عنده علم الکتاب؛ سلام بر تو ای کسی که علم کتاب نزد اوست.(2)

السلام علیک یا ولی عصمة الدین؛ سلام بر تو ای سرپرست و نگهبان دین.

السلام علیک یا عین الله الناظرة؛ سلام بر تو ای دیدة بینای الهی.

السلام علیک یا عصمة المؤمنین؛ سلام بر تو ای عصمت و نگهدارنده ی مومنین

السلام علی المخصوص بالطاهرة التقیة؛ سلام بر تو که همسری حضرت فاطمه پاکیزه ی با تقوی اختصاص به تو یافت.

در زیارت های دیگر امیرالمؤمنین (علیه السلام) که از لسان شریف ائمه اطهار (علیهم السلام) نقل شده است مانند: زیارت غدیریه که از لسان شریف امام هادی (علیه السلام) وارد شده است، عبارات اعجاب انگیز وفضائل بی نظیر دیگری با استناد بر بیش از چهل آیه قرآن بیان گردیده که قطره ای از دریای عظمت و فضائل و

ص: 174

مناقب امیرالمؤمنین (علیه السلام) را می توان مشاهده و مطالعه نمود. همچنین در زیارت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در روز مبعث عباراتی نظیر: «السلام علیک ایها الصدیق الاکبر. السلام علیک ایها الفاروق الاعظم؛(1) سلام بر تو ای بزرگ ترین راستگوی(2) سلام بر تو ای بزرگ ترین جدا کننده ی حق از باطل» را می توان یافت.(3)

الرضیة المرضیة الزکیة الرشیدة...؛(1)

خدایا بر محمّد و اهل بیت او درود فرست و بر حضرت بتول که از همه کس بریده، پاکیزه ی راستگو، دارای مقام عصمت، پرهیزکار پاکیزه روح که از خدا راضی است و خدا نیز از او راضی است و پاک گوهر و با رشد و کمالات نیز درود و سلام فرست.

در واژه های نورانی این زیارت علاوه بر تصریح بر عصمت، به طهارت، صداقت، تقوی و ... نیز اشاره شده که همگی بر عصمت مطلق و بی نظیر دلالت می کند.

اهل البیت و طهرکم تطهیرا؛(1)

خداوند متعال شما را از انواع لغزش ها نگاه داشت و از تمام فتنه ها و آزمایش ها ایمن داشت و شما را پاک و مطهر ساخت و از آلودگی ها دور نمود و شما اهل بیت را به خوبی به طهارت مطلق رسانید.

در مقابل این پنج عنایتی که خداوند متعال در جهت عصمت و طهارت به اهل بیت (علیهم السلام) ارزانی داشت، آنان نیز بهره و ثمره ای زیبا از آن به وجود آورده و در مقابل آن عنایت های ویژه، بیست و پنج کمال دیگر از خود بروز دادند:

فعظمتم جلاله و اکبرتم شأنه و مجدتم کرمه و ادمتم ذکره و وکدتم میثاقه و احکمتم عقد طاعته و نصحتم له فی السر و العلانیه و دعوتم الی سبیله بالحکمة و الموعظة الحسنة و بذلتم انفسکم فی مرضاته و صبرتم علی ما اصابکم فی جنبه واقمتم الصلاة و آتیتم الزکاة و امرتم بالمعروف و نهیتم عن المنکر و جاهدتم فی الله حق جهاده حتی اعلنتم دعوته و بینتم فرائضه و اقمتم حدوده و نشرتم شرایع احکامه و سننتم سنته و صرتم فی ذلک منه الی الرضا و سلمتم له القضاء و صدقتم من رسله من مضی؛ 1. پس بزرگ شمردید عظمت 2. و مقامات الهی را 3. به بزرگی ستودید لطف و کرم خدا را 4. بر ذکر الهی مداومت نمودید 5. پیمان خدا را محکم نموده و بر آن تأکید کردید 6. عهد و پیمان مردم در اطاعت از خداوند متعال را مستحکم نمودید 7. خلق خدا را در نهان 8. و آشکار نصحیت و خیر خواهی نمودید 9. مردم را با حکمت 10. و موعظه و پند نیکو به راه خدا دعوت نمودید 11. جان شریف خویش را در راه

ص: 177

رضایت الهی فدا نمودید 12. بر آن چه بلا و مصیبت در راه خدا به شما رسید صبر نمودید 13. شما بودید که نماز را بر پا داشته 14.و زکات را در راه آن مصرف نمودید 15. شما بودید که به نیکی ها فرمان دادید 16. و از کارهای ناپسند باز داشتید 17. و آن گونه که شایسته جهاد فی سبیل الله بود در راه خدا جهاد کردید 18. تا دعوت خداوند به دین حق را آشکار نمودید 19. و احکام و واجبات الهی را بیان نمودید 20. حدود و کیفر الهی را اجرا نمودید 21. و احکام و شریعت را منتشر ساخته 22. و بر روش الهی عمل نمودید 23. در این راه موافق رضایت الهی عمل کردید 24. در همه این امور تسلیم مقدرات الهی شدید 25. و همه پیامبران گذشته را تصدیق نمودید.

فبلغ الله بکم اشرف محّل المکرمین و اعلی منازل المقربین و ارفع درجات المرسلین؛(1)

پس خدای منان شما را به شریف ترین مقام اهل کرامت رسانید و برترین منزلت مقربان را به شما عنایت نمود و بلندترین درجات پیامبران مرسل را به شما عطا کرد».

لازمة اعلی منازل مقربین، اعلی منازل عصمت و لازمه ارفع درجات المرسلین، ارفع درجات العصمهً است.

ص: 179

خویش دلائل عقلی را بیان می کند مانند:

{هَل یَستَوِی الَّذینَ یَعلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعلَمُونَ}؛(1)

آیا کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند در یک رتبه هستند؟!

نکته دوم: هر دلیلی که برای اثبات عصمت انبیاء استفاده می شود برای اثبات عصمت ائمه اطهار (علیهم السلام) نیز قابل استفاده است چرا که امامت به منزلة نبوت است. امام رضا (علیه السلام) می فرمایند:

ان الامامة هی منزلة الانبیاء و ارث الاوصیاء ان الامامة خلافة الله و خلافة الرسول (صلی الله علیه و آله) و مقام امیرالمؤمنین (علیه السلام) و میراث الحسن و الحسین (علیهم السلام) ؛(2)

امامت به منزلت نبوت است و میراث اوصیاء الهی است. امامت جانشین خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و مقام امیرالمؤمنین و میراث امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) است.

امام جواد (علیه السلام) نیز می فرمایند:

ان الامامة یجری مجری النبوه؛(3)

جایگاه امامت همان جایگاه نبوت است.

ص: 181

بنابراین هر شرایط و صفاتی که نبی دارد امام نیز باید دارا باشد. اگر پیامبر انتصابی است امام نیز باید انتصابی باشد. اگر شرایط نبی علم، قدرت، اعجاز، ارتباط با عالم غیب و عصمت است، همین شرایط و ویژگی های برای امام نیز لازم و واجب است.(1)

بنابراین دلائل اثبات عصمت برای انبیاء، همان دلائل اثبات عصمت برای ائمه اطهار (علیهم السلام) است و بالعکس.

هر آن چه که دربارة رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در قرآن آمده به دلیل «انفسنا» در مورد اهل بیت رسول خدا (علیهم السلام) نیز صدق می کند.

امام صادق (علیه السلام) در این باره فرمودند:

ان الله فوض الی محمد (صلی الله علیه و آله) امر دینه فقال «ما آتاکم الرسول فخذوه و مانهاکم عنه فانتهوا» فان الله تبارک و تعالی فوض امره الی الائمة منا و الینا ما فوض الی محمد (صلی الله علیه و آله) ؛(1)

خداوند متعال امر دین خود را به پیامبرش حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) واگذار نموده و در قرآن فرموده است «آن چه را پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای شما آورد پذیرا باشید و از آن چه نهی کرد خودداری کنید». و نیز خداوند تبارک و تعالی نیز امر خویش را که به رسول خویش تفویض نموده، به امامان از ما اهل بیت واگذار نموده است.

پیروی مکن.

3. {وَ لا تُطِع مِنهُم آثِمًا أَو کَفُورًا}؛(1) و از گناه کار ناسپاس اطاعت مکن

در آیاتی که گذشت به وضوح به اطاعت مطلق از معصوم امر شده و از اطاعت غیر معصوم مانند: کافر، منافق، گنه کار و ناسپاس نهی شده است. (2)بنابراین پیامبر و جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله) باید از هر نوع خطا و لغزش و گناه و کفر و نفاق، معصوم باشند تا بتوان از ایشان با اعتماد کامل تبعیت و پیروی نمود.

خدا (صلی الله علیه و آله) و آزار ایشان تناقض ایجاد می شود. بنابراین اگر خطا جایز باشد وثاقت از بین می رود و در این صورت با غرض از تکلیف - که انقیاد در برابر اوامر الهی است - تناقض ایجاد می شود.

النّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیکُم شَهیدًا}(1) قال (علیه السلام) : نحن الامة الوسط و نحن شهداءه علی خلقه و حجته فی ارضه؛(2)

ابابصیر می گوید: از امام صادق (علیه السلام) دربارة آیه فوق سؤال شد «این چنین شما را گروهی میانه رو (واسطه میان پیامبر (صلی الله علیه و آله) و سایر مردم) قرار دادیم. تا شاهد اعمال مردم باشید و پیامبر شاهد اعمال شما باشد. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: منظور از گروه میانه و واسطه، ما اهل بیت هستیم و ما شاهدان بر خلق خدا و حجت او بر روی زمین هستیم.

بنابراین اگر خداوند متعال، پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت ایشان (علیهم السلام) را به عنوان شاهد و گواه پذیرفته است به طور قطع و یقین آنان به عدالت و ترک معصیت شناخته شده و شهادت ایشان مورد پذیرش نیز واقع شده است. چرا که خداوند متعال خود فرموده است:

{یا أَیُّهَا الَّذینَ آمنوا إِن جاءَکُم فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا}؛(3) ای اهل ایمان اگر شخص فاسق و منحرفی خبری برای شما آورد نسبت به درستی آن تحقیق کنید.

اگر شهادت فاسق احتیاج به تحقیق دارد، شهادت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) به طور قطع نیازی به تحقیق ندارد ضمن آن که هیچ شهادتی از هیچ کس بر علیه این بزرگواران نیز پذیرفته نمی شود

شهود نمودند،(1) حضرت علی (علیه السلام) خطاب به ابوبکر فرمودند: آیا قرآن خوانده ای؟! گفت: آری! حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: آیه تطهیر در شأن چه کسانی نازل شده است؟ ابوبکر اقرار کرده و گفت: در شأن شما نازل شده است. حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: اگر جمعی بر علیه فاطمه زهرا (علیهم السلام) شهادت دهند که عمل خلافی مرتکب شده چه می کنی؟ ابوبکر گفت: بر او حدّ جاری می کنم، همان گونه که بر دیگر زنان مسلمین حد جاری می کنم. حضرت علی (علیه السلام) در این هنگام فرمودند: پس ای ابابکر تو نزد خدا جزء کافران هستی! گفت: چرا؟ حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: به دلیل آن که شهادت خداوند متعال به طهارت و عصمت فاطمه (علیهم السلام) را رد کرده ای و شهادت دروغ مردم را بر علیه او پذیرفته ای همان گونه که حکم خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را در بخشش فدک به فاطمه (علیهم السلام) رد کرده ای... در این هنگام مردم که شاهد ماجرا بودند به یکدیگر می نگریستند و می گفتند به خدا سوگند که علی ابن ابیطالب (علیه السلام) راست می گوید (و ابوبکر دروغ می گوید).(2)

ص: 188

{أَلا لَعنَةُ اللهِ عَلَی الظّالِمینَ}؛(1)

آگاه باشید که ظالمین از رحمت خدا دور هستند.

{إِنَّ اللهَ لا یَهدِی القَومَ الظّالِمینَ}؛(2)

خداوند هرگز ستمکاران را هدایت نمی کند.

{وَ اللهُ لا یُحِبُّ الظّالِمینَ}؛(3)

خداوند ظالمین و ستمکاران را دوست نمی دارد.

طبق آیات قرآن، تجاوز از حدود الهی ظلم است و نتیجه آن عدم هدایت ظالمین و دوری از رحمت الهی است. پس اگر پیامبر یا وصی او کم ترین تجاوزی از حدود الهی چه در اصول و چه در فروع داشته باشند، یا کم ترین ظلمی به خود یا خانواده خود یا مؤمنین نموده باشند، از مقام عصمت خارج و مستحق سرزنش الهی و توبیخ عمومی خواهند شد.

الهی خواهند شد. همان گونه که خداوند متعال در این باره می فرماید:

{وَ لَو تَقَوَّلَ عَلَینا بَعضَ الأَقاویلِ لِأَخَذنا مِنهُ بِالیَمینِ ثُمَّ لَقَطَعنا مِنهُ الوَتینَ فَما مِنکُم مِن أَحَدٍ عَنهُ حاجِزینَ}؛(1)

اگر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بعضی سخنان را به دورغ بر ما می بست او را به شدت می گرفتیم و رگ گردنش را قطع می کردیم در آن صورت هیچ یک از شما نمی تواند مانع عذاب او شود.

مفهوم آیات یاد شده و نظایر آن در قرآن کریم، حکایت از مقام عصمت می کند؛ زیرا خداوند متعال تا آخرین لحظه، رسول خود را تصدیق نموده و ایشان را کوچک ترین توبیخ و سرزنشی نیز ننموده است. پس اعمال او صحیح، کامل و بدون کم ترین خطا و اشتباه بوده است.

در زیارت جامعه کبیره نیز می خوانیم:

الی الله تدعون و علیه تدلون؛(1)

شما مردم را به خدا دعوت می کنید و آنان را به راه خدا راهنمایی و هدایت می کنید

اگر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و جانشینان ایشان که همواره مردم را به سمت خوبی ها راهنمایی می کنند و از بدی ها نهی می کنند، به گفتار خود عمل نکنند و خوبی ها را ترک و مرتکب بدی ها بشوند شامل توبیخ و سرزنش خداوند متعال در این آیه می شوند:

{أَتَأمُرُونَ النّاسَ بِالبِرِّ وَ تَنسَونَ أَنفُسَکُم وَ أَنتُم تَتلُونَ الکِتابَ أَ فَلا تَعقِلُونَ}؛(2) چگونه مردم را به نیکی فرمان می دهید و خود را فراموش می کنید در حالی که کتاب خدا را می خوانید! آیا نمی فهمید؟

این عمل از بزرگ ترین منکرات است که انسان به آن چه می گوید عمل نکند بلکه خلاف آن را مرتکب شود. و اگر مردم از پیشوایان دین چنین منکری ببینند دیگر نمی توانند به ایشان اعتماد کنند و قول و سخن ایشان را بپذیرند. چگونه ممکن است امامان معصوم (علیهم السلام) اهل گناه و لغزش باشند و جامعه را دعوت به ترک گناه و معصیت کنند؟ هرگز چنین اتفاقی نخواهد افتاد! در غیر این صورت در درجه اول مورد توبیخ و سرزنش الهی قرار می گیرند و هر انسان عاقلی چنین عملی را ناپسند می داند. این مسئله از

ص: 192

امور آشکار و بدیهی است که عقل سلیم انسانی آن را نمی پذیرد و رد می کند.

والله ان محمداً (صلی الله علیه و آله) لمن آل ابراهیم و ان العترة الهادیة لمن آل محمد (صلی الله علیه و آله) ؛(1)

به خدا سوگند که حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) از نسل حضرت ابراهیم (علیه السلام) است و اهل بیت و عترت هدایت گر (علیهم السلام) از ذریه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می باشند.(2)

خطا و لغزش و گناهی صادر شود بلکه ترک اولی نیز در ساحت مقدس آنان راه ندارد. در غیر این صورت افضلیت ایشان از فرشتگان غیر ممکن خواهد بود و خداوند متعال نیز می فرمایند:

{أَم نَجعَلُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ کَالمُفسِدینَ فِی الأَرضِ أَم نَجعَلُ المُتَّقینَ کَالفُجّارِ}؛(1)

آیا مؤمنان نیکوکار را هم ردیف افراد بی ایمان و فاسد قرار می دهیم و یا پرهیزکاران را همانند افراد فاسق و بدکار جزا می دهیم.

و نیز انجام هر گناه صغیره یا کبیره موجب ورود در زمرة ظالمین خواهد شد و طبق فرمان خداوند متعال مقام رفیع امامت به ظالمین نمی رسد.

{لا یَنالُ عَهدِی الظّالِمینَ}؛(2)

پیمان امامت به ستمکاران نخواهد رسید.(3)

مرحوم علامه مجلسی (رحمه الله علیه) ضمن استدلال فخر رازی در خصوص آیه «امامت و ابتلاء» بیان می کند: «مراد از عهد در این آیه یا عهد نبوت است و یا عهد امامت، پس اگر مراد عهد نبوت باشد نظر ما حاصل خواهد شد و اگر مراد عهد امامت باشد باز هم منظور ما حاصل خواهد شد. چرا که لازم است هر نبی و پیامبری امام نیز باشد که مردم به او اقتدا کنند و مأموم ایشان قرار گیرند».

و این آیه با تمام تفاسیر و بیانات خود دلالت می کند بر این که پیامبر و امام هرگز اهل گناه نیستند پس معصوم هستند.(4)

علاوه بر دلائل عقلی که علامه مجلسی (رحمه الله علیه) بر عصمت انبیاء الهی و اوصیاء بزرگوار ایشان نقل

ص: 195

می کنند، مرحوم خواجه نصرالدین طوسی (رحمه الله علیه) نیز دلائل دیگری را نقل می کنند که برخی از این دلائل را ذکر می کنیم:(1)

اطهار (علیهم السلام) که واسطه و حافظ کل شریعت در بعد ظاهر و باطن هستند از مهم ترین واجبات است.

{الیَومَ أَکمَلتُ لَکُم دینَکُم وَ أَتمَمت عَلَیکُم نِعمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الاسلامَ دیناً}؛(1) امروز دین شما را کامل و نعمت را بر شما تمام کردم و اسلام را به عنوان دین برای شما پسندیدم.

تنها در احکام فقهی حدود 000/60 روایت از جانب چهارده معصوم (علیهم السلام) نقل شده است. آیت الله بروجردی (رحمه الله علیه) می فرمود: از رسول الله الاعظم (صلی الله علیه و آله) تنها 400 مسئله فقهی برای ما رسیده است این در حالی است که از 52 باب فقهی تنها باب صلاهً 4000 مسئله یا فروع فقهی دارد.

عن ابی عبدالله (علیه السلام) للصّلاة اربعة آلاف حد؛(2)

برای نماز چهار هزار حد و حکم شرعی است.

بدیهی است بسیاری از مسائل و فروعات نماز را اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) بیان فرموده اند و بین شیعه وسنی به تواتر نقل شده است که بسیاری از فروعات و احکام و مناسک را اهل بیت (علیهم السلام) نقل فرموده اند.

از ابوحنیفه نعمان ابن ثابت نقل شده است:

لولاجعفر ابن محمد ما علم الناس مناسک حجهم؛(3)

اگر جعفر ابن محمد امام صادق (علیه السلام) نبود مردم اعمال و مناسک حج خود را نمی دانستند.

قال الصادق (علیه السلام) : کانت الشیعه لایعرفون مناسک حجهم و حلالهم و حرامهم حتی کان ابوجعفر ففتح لهم و بین لهم مناسک حجهم و حلالهم و حرامهم حتی صار الناس یحتاجون

ص: 199

الیهم...؛(1)

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: شیعیان اعمال و مناسک حج و مسائل حلال و حرام خود را نمی دانستند. تا این که امام باقر (علیه السلام) این باب را برای آنان گشود و مناسک حج و مسائل حلال و حرام را برای شیعیان تبیین نمودند و پس از آن مردم نیازمند ایشان شدند.

تنها کسی می تواند در امتداد علم رسول الله (صلی الله علیه و آله) که از وحی الهی سرچشمه گرفته مسائل شرعی را تبیین نماید که هم سنخ رسول الله (صلی الله علیه و آله) در علم مطلق، عصمت بی نظیر و ولایت تکوینی و تشریعی باشد. کسانی که هزار باب علم را سینه به سینه از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دریافت نموده باشند.

عن اصبغ ابن نباته قال سمعت عن امیرالمؤمنین (علیه السلام) یقول ان رسول الله (صلی الله علیه و آله) علمنی الف باب من الحلال و الحرام مما کان و مما هو کائن الی یوم القیامة کل باب منها یفتح الف باب فذلک الف الف باب... .(2)

اصبغ ابن نباته می گوید از امیرمؤمنان علی (علیه السلام) شنیدم که می فرمودند:

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هزار باب از حلال و حرام از گذشته و آینده تا روز قیامت را به من آموختند که از هر بابی هزار باب دیگر استخراج و استنباط می شود تا این که به یک میلیون باب می رسد.

دریافت نموده اند که برخی از آن ها به ما رسیده و خود نشان دهندة وسعت و عمق دریای بی کران علم اهل بیت (علیهم السلام) است.

قال ابوعبدالله (علیه السلام) رحم الله زرارة ابن اعین لولا زرارة لاندرست آثار النبوة احادیث ابی (علیه السلام) ؛(1) امام صادق (علیه السلام) فرمودند: خدا رحمت کند زراهً ابن اعین را که اگر او نبود آثار نبوت و احادیث پدرم امام باقر (علیه السلام) از بین می رفت.

و نیز محمد ابن مسلم نقل می کند که از امام محمد باقر (علیه السلام) سی هزار حدیث شنیدم سپس خدمت فرزندش جعفر ابن محمد امام صادق (علیه السلام) رسیدم و از محضر ایشان نیز شانزده هزار حدیث فراگرفتم.(2)

جابر جعفی نقل می کند که امام محمد باقر (علیه السلام) برای من هفتاد هزار حدیث بیان نمودند که برای هیچ کس نقل نکرده ام.(3)

زمانی که از شاگردان اهل بیت (علیهم السلام) ده ها هزار حدیث در علوم مختلف نقل شده است. به مراتب وجود شریف اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) لبریز از میلیون ها شاخة علمی در موضوعات مختلف می باشند که تنها سهم ناچیزی از آنها به ما رسیده است و این مقام عصمت است که حافظ این علوم وحیانی است، از طرف دیگر همین علوم وحیانی سرچشمه و ریشة عصمت آن بزرگواران قرار می گیرد.

ص: 201

و ینبغی لو اجتمع فصحاء العرب قاطبة فی مجلس و تلی علیهم ان یسجدوا له؛(1)

اگر تمام افراد فصیح عرب را در مجلسی جمع و این خطبه بر آنان تلاوت شود سزاوار است همگی در برابر عظمت این خطبه سجده کنند.(2)

این سخن به این معنا است که اگر قرآن آیاتی دارد که در برابر عظمت آن سجده لازم می آید در برابر خطبه های امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز باید سجده نمود.(3)

تنها کلام معصوم است که این عظمت را دارد و شایسته است در برابر آن سجده نمود.

البته تمام بیانات و کلمات اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) همین گونه است. از خطبة رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در غدیر خم، خطبه فدکیه حضرت زهرا (سلام الله علیها) تا مناجات خمس عشر و صحیفه سجادیه امام العارفین زین العابدین (علیه السلام) ، و دعای عرفة امام حسین (علیه السلام) و زیارت جامعه کبیره امام هادی (علیه السلام) و صدها نمونه دیگر، همگی گویای نطق الهی که برگرفته از وحی است می باشد و نه تنها عصمت، بلکه

ص: 203

معجزة کلامی آن حضرات (علیه السلام) را نیز ثابت می کند و نکتة قابل توجه آن است که نه تنها این بیانات شریف هیچ گونه تناقضی با یکدیگر ندارند بلکه هیچ تضادی هم با آیات قرآن ندارند و همگی در یک ردیف می باشند.

مرحوم میرزا حبیب الله خوئی (رحمه الله علیه) در شرح این حدیث می نویسد:

اخباری که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روایت شده و در آن ها از جنگ امیرالمؤمنین (علیه السلام) با ناکثین و قاسطین و مارقین در آینده خبر می دهند و این اخبار در مجامع روایی شیعه و سنّی با عبارات مختلف و طرق متعدد نقل شده است، همگی بر آگاهی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از غیب دلالت می کند و این خبرهای غیبی از معجزات رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و از دلائل نبوت ایشان است.(1)

و از این نوع اخبار است: فرمایش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به عمار یاسر مبنی بر شهادت ایشان توسط گروه طغیان گر (فئه باغیه) که از اخبار متواتر و از بزرگان شیعه و اهل سنت مانند: بخاری، مسلم، سیوطی و... نقل شده است.

از چنین اخباری علاوه بر معجزات نبوت، می توان عصمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را نیز ثابت نمود چرا که صحت این اخبار در زمان های بعد مشخص شد.

چه بسیار افرادی که خبر غیب می دهند، اما گذشت زمان کذب یا اشتباه آنان را به روشنی ثابت می کند، اما در خبرهای غیبی اهل بیت (علیهم السلام) ، کوچک ترین خطا و اشتباهی مشاهد نشده است و نخواهد شد.

خبر غیبی امیرالمؤمنین (علیه السلام) از تعداد بیعت کنندگان

ابن عباس می گوید در جریان جنگ جمل در منزل «ذی قار» نزدیکی بصره با امیرالمؤمنین (علیه السلام) نشسته بودیم که آن حضرت (علیه السلام) فرمودند: به زودی از سمت کوفه هزار نفر بدون کم و زیاد می آیند و به شرط جان با من بیعت می کنند. من از این خبر بی تاب و نگران شدم و با خود گفتم: مبادا این افرادی

ص: 206

که می آیند از هزار نفر کمتر یا بیشتر باشند و مردم از عدم صحت این خبر غیبی متزلزل شوند.

پس از مدتی آن افراد از کوفه رسیدند و من با حزن و اندوه آنان را شمارش کردم و دیدم آنان نهصد و نود و نه نفر هستند، گفتم: انا لله و انا الیه راجعون! چرا علی (علیه السلام) عدد هزار را گفتند. در همین اندیشه بودم که ناگهان دیدم شخصی به طرف ما می آید وقتی نزدیک شد، خدمت امیرالمؤمنین (علیه السلام) رفته و عرض کرد: دست خود را بده با تو بیعت کنم تا دم مرگ. حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: نام تو چیست؟ عرض کرد: اویس قرنی. امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: الله اکبر! حبیب من رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به من خبر داد که مردی از امت او را درک خواهم کرد که از حزب خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است و مرگ او با شهادت خواهد بود و جمع کثیری با شفاعت او از دوزخ رهایی خواهند یافت. ابن عباس می گوید: به خدا سوگند که با آمدن اویس اندوه من برطرف شد.(1)

ناگاه دیدم امام هادی (علیه السلام) سوار بر اسب وارد شدند، همة حاضران به احترام او از جا برخاستند و در طرف چپ و راست ایستاده و به تماشای سیمای ایشان پرداختند. همین که چشمم به چهرة امام هادی (علیه السلام) افتاد محبتش در قلبم جای گرفت. نزد خود دعا می کردم و از خدا می خواستم وجود او را از شرّ متوکّل حفظ کند. امام هادی (علیه السلام) در حالی که به یال اسب خود می نگریستند و به سمت چپ و راست توجهی نداشتند جلو آمد و هنگامی که مقابل من رسیدند رو به من کردند و فرمودند: خداوند دعای تو را به اجابت رسانید. بدان که عمر تو طولانی می شود و اموال و فرزندانت زیاد می گردند.

از هیبت و شکوه امام هادی (علیه السلام) لرزه بر اندام من افتاد. و زمانی از این ماجرا گذشت تا به اصفهان بازگشتم و پس از گذشت ایام، صاحب ثروت فراوان و ده فرزند شدم و اکنون عمرم به هفتاد رسیده است و معتقد به امامت امام هادی (علیه السلام) (شیعه) شدم. چرا که او از افکار پنهان من آگاه بود (و سخنش درباره من صحیح) و دعایش مستجاب شد.(1)

می شود:

حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: تو سه نان داشتی و رفیق تو پنج نان و شخص سوم هم به شما ملحق شد، اگر قرار بر این باشد که به طور مساوی از آن نان ها خورده باشید، هشت نان را باید ضرب در سه (نفر) بکنید که می شود بیست و چهار قسمت، یعنی هر کدام از شما هشت قسمت از نان ها را خورده اید و تو که سه نان داشته ای (ضرب در سه) می شود نه سهم، هشت سهم را خورده ای و یک سهم را برای آن رهگذر در سفره گذاشته ای و رفیق تو که پنج نان داشته (ضرب در سه) می شود، پانزده قسمت، هشت سهم خورده و هفت سهم دیگر را بر آن رهگذر در سفره گذاشته است. بنابراین هشت درهم را باید به عدالت تقسیم کنید. هفت درهم برای رفیق تو که هفت قسمت از نان خود را به رهگذر داده و یک درهم برای تو که تنها یک قسمت از نان خود را برای رهگذر گذشته ای. آن مرد (صاحب سه نان) گفت: اکنون راضی شدم.(1)

وقال الله تبارک وتعالی: {وَالوَالِدَاتُ یُرضِعنَ أَولاَدَهُنّ حَولَینِ کَامِلَینِ}.(1)

«فالحمل والرضاع ثلاثون شهراً فقال عمر لولا علی (علیه السلام) لهلک عمر وخلّی سبیلها و الحق الولد بالرّجل».(2)

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: خداوند متعال در قرآن می فرماید: مدت دوران بارداری و شیردهی نوزاد سی ماه است و نیز در آیه ای دیگر می فرماید: مادران، کودکان خود را دو سال تمام شیر دهند. (بنابراین اگر دو سال تمام (24 ماه) را از سی ماه کم کنیم می شود شش ماه که حداقل مدت حمل خواهد بود) وقتی خلیفة دوم این قضاوت زیبا را که تنها امام معصوم (علیه السلام) می تواند از قرآن استنباط و استخراج کند شنید با زبان عجز گفت: اگر علی (علیه السلام) نبود عمر هلاک می شد و آن زن را که در اثر قضاوت جاهلانه بنا بود سنگسار شود آزاد و فرزند را به پدرش ملحق کرد.

امام محمد باقر (علیه السلام) فرمودند: دروغ گفته اند، بیشترین زمان ممکن برای بارداری نه ماه است و حتی لحظه ای از آن بیشتر نمی شود که اگر بیشتر شود، نوزاد قبل از خروج از رحم، مادر خود را می کشد.(1)

این نوع قضاوت ها و روایت ها به روشنی عصمت بی نظیر اهل بیت (علیهم السلام) را ثابت و در مقابل، غیر معصوم بودن خلفا و مکتب خلفا را به اثبات می رساند.

درمان و از صرف هزینه های گزاف جلوگیری خواهند نمود. با وجود این که علم پزشکی در دوران معاصر پیشرفت چشم گیری در تمامی موضوع ها داشته، اما در بسیاری از مسائل نیز دست نیاز به سوی طب سنتی دراز می کند این در حالی است که اساس طب سنتی برگرفته از احادیث و روایات است و در اینجا نمونه های کوچکی از آنها را ذکر خواهیم کرد.(1)

فقال الهندی: صدقت وأنا اشهد ان لا اله الا الله وان محمداً رسول الله وعبده وانک اعلم اهل زمانک؛(1) در این هنگام آن طبیب هندی که از طبابت امام صادق (علیه السلام) متحیر شده بود گفت: راست و درست گفتی و من هم مسلمان می شوم و شهادت به یگانگی خدا و رسالت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می دهم. حال دانستم که شما داناترین اهل زمان خودتان هستید.

میکروب ها را دارد به دارو و درمان عادت می کند و در برابر بیماری ها ضعیف می شود.

این موارد که به عنوان قطره ای از دریای علم طب ائمه اطهار (علیهم السلام) در اینجا ذکر شد دلیلی دیگر بر عصمت آن بزرگواران است، زیرا به شهادت تاریخ، تمام دستورات طبی اهل بیت (علیهم السلام) در طول قرن های متمادی که علم طب به تدریج در حال پیشرفت بوده مورد استفاده قرار گرفته و کم ترین تعارض یا تناقض در آنها مشاهده نشده است و این خود نمونة کوچکی از اقیانوس مواج علم بی کران اهل بیت (علیهم السلام) و عصمت ایشان است.

رشته های تخصصی با گرایش های متعدد را گردآوری نموده که دانشمندان علوم مختلف را متحیر نموده است. علومی مانند: خداشناسی، کیهان شناسی، انسان شناسی، روان شناسی، جانور شناسی، علم طب و درمان و بهداشت، اقتصاد و سیاست، آموزش نظامی، حکومت داری، علم مدیریت، مباحث کلامی، فلسفی و اعتقادی که همگی قطره ای از اقیانوس مواج علم لدنی امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) است.(1) و به یقین اگر بشر آن روز ظرفیت بیشتری داشت، مطالب گسترده تری بیان می شد.

سپس هفتاد و پنج لشکر عقل و خرد را و در مقابل آن هفتاد و پنج لشکر جهل و نادانی را معرفی کردند که برخی از آن ها عبارتند از: خیر و شر، ایمان و کفر، لشکر نعمت و کفران نعمت، زهد و رغبت، غنا و فقر، صدق و کذب، حق و باطل، امانت و خیانت، عافیت و بلا، معرفت و انکار، نشاط و کسالت، سخاوت و بخل، معروف و منکر، نظافت و ناپاکی و... که هر یک از لشکریان عقل در نقطة مقابل خود در برابر لشکریان جهل صف آرایی نموده است.

هر انسانی که موفق به تقویت لشکریان عقل در خود شود به همان میزان از لشکریان جهل فاصله گرفته و آن ها را نابود خواهد کرد که البته در توان هر کسی نیست مگر انبیاء و اوصیاء و مؤمنین خالص.(1)

تقویت جنود جهل باعث رشد انواع جنون در انسان خواهد شد و برطرف نمودن آن ها انسان را به سمت عقل و خرد رهنمون می سازد. در روایات راه های تقویت عقل و خرد آشکارا بیان شده است. در دنیای امروزی بشر دچار مشکلات گستردة روحی و روانی است و همگی آن در اثر دوری از نور ایمان، رها شدن از قوای عاقله و فرو رفتن در انواع جهل است و نتیجة ی آن انواع و اقسام جنون هایی است که روان شناسان و پزشکان در معالجة آن ناتوان مانده اند.

به جرأت می توان گفت که دنیای مادی امروزی برای ایمن ماندن از جهالت و جنون مدرن راهی جز استفاده از عصمت اهل بیت (علیهم السلام) و عمل نمودن به راه و روش آن بزرگواران ندارد.

به زمان و مکان خاصی نیست بلکه برای تمامی انسان ها در تمامی زمان ها و زمین ها صادر شده است.(1)

آمرزش خواهانم. نیست معبود حقی جز تو پاک و منزهی تو و من از موحدان هستم. نیست معبود حقی جز تو پاک و منزهی تو و من از کسانی هستم که از تو می ترسند.

نیست معبود حقی جز تو پاک و منزهی تو و من از زمرة هراسناکان هستم. نیست معبود حقی جز تو پاک و منزهی تو و من از جمله امیدواران هستم.

نیست معبود حقی جز تو پاک و منزهی تو و من از مشتاقان تو می باشم. نیست معبود حقی جز تو پاک و منزهی تو و من از تهلیل (لا اله الا الله) گویان هستم.

نیست معبود حقی جز تو پاک و منزهی تو و من از سائلان کوی تو می باشم. نیست معبود حقی جز تو پاک و منزهی تو و من از تسبیح گویان هستم.

نیست معبود حقی جز تو پاک و منزهی تو و من از تکبیرگویان هستم. نیست معبود حقی جز تو پاک و منزهی تو که تو پروردگار من و پدران گذشتة من هستی.

أن یسبق مقتک إلی أو یستحکم غضبک علیّ ...؛(1)

خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و مقام و موقعیت مرا در بین مردم بالا مبر مگر آن که همان مقدار نزد خودم پست و بی مقدار سازی و برای من عزت ظاهری به وجود نیاور مگر آن که به همان مقدار در باطن خودم ذلت و خواری به وجود آوری.

خدایا بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا با هدایت شایسته ای بهره مند ساز که چیز دیگری را جایگزین آن نسازم و راه حق و حقیقتی به من نشان بده که از آن منحرف نشوم و نیتی خیر به من ارزانی دار که در آن تردید نکنم و مرا عمری طولانی عطا کن عمری که در راه اطاعت تو صرف شود پس هرگاه عمر من چراگاه شیطان گردد مرا قبض روح نما پیش از آن که خشم تو بر من سبقت گیرد یا غضب تو در مورد من حتمی گردد.

باید از شما آغاز کند.

در دنیای امروز هر مکتب و حزب و گروهی به دنبال تحمیل نظریه های خود بر جوامع انسانی است و به جای هدایت بشر او را وارد در ضلالت و گمراهی نموده و در تاریکی ها رهایش می سازد و از آن سو جمعی دیگر از مدعیان دروغین، آب زلال را گل آلود و ناپاک کرده و تحویل تشنگان معارف می دهند، و این در حالی است که تنها عرفان صحیح و سالم آن است که از لسان اهل بیت (علیهم السلام) و از چشمه سار زلال و پاک معارف آن بزرگواران نشأت گرفته باشد و اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) هستند که هم راه صحیح را نشان می دهند و هم بی راهه ها را مشخص می کنند تا اهل هدایت منحرف و گمراه نشوند و مدعیان دروغین و عارف نماهای کاذب رسوا شوند.

وَ إِذَا وَجَدتُمُوهُ یَعِفُّ عَنِ المَالِ الحَرَامِ فَرُوَیداً لَا یَغُرَّنَّکُم فَإِنَّ شَهَوَاتِ الخَلقِ مُختَلِفَةٌ - فَمَا أکثَرَ مَن یَنبُو عَنِ المَالِ الحَرَامِ وَ إِن کَثُرَ وَ یَحمِلُ نَفسَهُ عَلَی شَوهَاءَ قَبِیحَةٍ فَیَأتِی مِنهَا مُحَرَّماً فَإِذَا وَجَدتُمُوهُ یَعِفُّ عَن ذَلِکَ فَرُوَیداً لَا یَغُرَّنَّکُم حَتَّی تَنظُرُوا مَا عُقدَةُ عَقلِهِ فَمَا أَکثَرَ مَن تَرَکَ ذَلِکَ أجمَعَ ثُمَّ لَا یَرجِعُ إِلَی عَقلٍ مَتِینٍ فَیَکُونُ مَا یُفسِدُ بِجَهلِهِ أکثَرَ مِمَّا یُصلِحُهُ بِعَقلِهِ؛ و هرگاه دیدید که او از مال حرام دست می کشد و نسبت به آن عفت پیشه می کند، باز هم صبر کنید و فریب او را نخورید، چرا که امیال و شهوات در افراد، مختلف و گوناگون است چه بسا افرادی که از مال حرام گرچه زیاد باشد دوری می کنند اما نسبت به شهوت جنسی رغبت دارند و به دنبال زن عبوس و بداخلاق و زشت رو هم که باشد می روند و مرتکب حرام و فحشا می شوند. و هرگاه دیدید که از مال پرستی و شهوت پرستی هم دوری می کند باز هم صبر کنید و فریب او را نخورید تا به عقل و اندیشة او نظر کنید، چه بسا افرادی که همة امور ناپسند را ترک می کنند اما عقل استوار و اندیشة محکمی ندارند و آنچه را که به سبب نادانی خود از بین برده و تخریب می کنند بیش از آن چیزی است که با اندیشه و تفکر خود اصلاح می کنند.

فَإِذَا وَجَدتُم عَقلَهُ مَتِیناً فَرُوَیداً لَا یَغُرَّکُم تَنظُرُوا أَ مَعَ هَوَاهُ یَکُونُ عَلَی عَقلِهِ أم یَکُونُ مَعَ عَقلِهِ عَلَی هَوَاهُ وَ کَیفَ مَحَبَّتُهُ لِلرِّئَاسَاتِ البَاطِلَةِ وَ زُهدُهُ فِیهَا فَإِنَّ فی النَّاسِ مَن {خَسِرَ الدُّنیا وَ الآخِرَةَ} یَترُکُ الدُّنیَا لِلدُّنیَا وَ یَرَی أنَّ لَذَّةَ الرِّئَاسَةِ البَاطِلَةِ أَفضَلُ مِن لَذَّةِ الأَموَالِ وَ النِّعَمِ المُبَاحَةِ المُحَلَّلَةِ فَیَترُکُ ذَلِکَ أَجمَعَ طَلَباً لِلرِّئَاسَةِ حَتَّی {إِذا قِیلَ لَهُ اتَّقِ اللهَ أَخَذَتهُ العِزَّةُ بِالإِثمِ فَحَسبُهُ جَهَنَّمُ وَ لَبِئسَ المِهادُ} فَهُوَ یَخبِطُ خَبطَ عَشوَاءَ یُوقِدُهُ أَوَّلَ بَاطِلٍ إِلَی أبعَدِ غَایَاتِ الخَسَارَةِ وَ یُمِدُّهُ رَبُّهُ بَعدَ طَلَبِهِ لِمَا لَا یَقدِرُ عَلَیهِ فِی طُغیَانِهِ فَهُوَ یُحِلُّ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ یُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللهُ لَا یُبَالِی مَا فَاتَ مِن دِینِهِ إِذَا سَلِمَت لَهُ الرِّئَاسَةُ

ص: 231

الَّتِی قَد شَقِیَ مِن أَجلِهَا فَأُولَئِکَ الَّذِینَ {غَضِبَ اللهُ عَلَیهِم وَ لَعَنَهُم وَ أَعَدَّ لَهُم عَذاباً مُهِیناً}؛ و اما اگر عقل و خرد او را استوار دیدید باز هم صبر کنید و فریب نخورید تا بنگرید آیا هوای نفس او بر عقلش چیره می شود یا عقل او بر هوای نفس چیره می شود.

در این هنگام بنگرید نسبت به ریاست طلبی باطل چگونه است و تمایل او به آن چگونه است؟ چرا که در میان مردم هستند کسانی که دنیا و آخرت را از دست داده اند و از زیان کاران هستند. دنیا را به خاطر به دست آوردن دنیا ترک کرده اند و گمان می کنند که لذت ریاست باطل از لذت اموال و نعمت های مباح و حلال بیشتر است، پس همه نعمت های حلال و مباح را برای رسیدن به ریاست باطل ترک می کنند. تا آن جا که هرگاه به او گفته می شود: [از خدا بترس! اما عزت ظاهری که با گناه ریاست طلبی به دست آورده او را مجذوب خود می سازد، پس برای چنین کسی دوزخ کافی است که بد جایگاهی است (بقره/206)]. و او بی هدف به هر دری می کوبد. اولین باطل او را به نتیجه ای دور و خسارت آمیز می کشاند و خداوند او را در طغیانی که خود به وجود آورده می کشاند آن هم پس از آن که به دنبال چیزی بود که به دست نخواهد آورد و کارش به جایی می رسد که حلال خدا را حرام و حرام خدا را حلال می کند. باکی ندارد که دینش از دست رفته است چرا که ریاستش محفوظ مانده، همان ریاستی که برای آن بدبخت شده است. این ها کسانی هستند که خداوند بر آنها غضب نموده و آنها را مورد لعن و نفرین خویش قرار داده و آنها را از رحمت خویش دور و برای آنها عذابی خوارکننده مهیا کرده است.

وَ لَکِنَّ الرَّجُلَ کُلَّ الرَّجُلِ نِعمَ الرَّجُلُ هُوَ الَّذِی جَعَلَ هَوَاهُ تَبَعاً لأمرِ اللهِ وَ قُوَاهُ مَبذُولَةً فِی

ص: 232

رِضَی اللهِ یَرَی الذُّلَّ مَعَ الحَقِّ أقرَبَ إِلَی عِزِّ الأبَدِ مِنَ العِزِّ فِی البَاطِلِ وَ یَعلَمُ أنَّ قَلِیلَ مَا یَحتَمِلُهُ مِن ضَرَّائِهَا یُؤَدِّیهِ إِلَی دَوَامِ النَّعِیمِ فِی دَارٍ لَا تَبِیدُ وَ لَا تنفذ [تَنفَدُ] وَ أَنَّ کَثِیرَ مَا یَلحَقُهُ مِن سَرَّائِهَا إِنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ یُؤَدِّیهِ إِلَی عَذَابٍ لَا انقِطَاعَ لَهُ وَ لَا یَزُولُ فَذَلِکُمُ الرَّجُلُ نِعمَ الرَّجُلُ فِیهِ فَتَمَسَّکُوا وَ بِسُنَّتِهِ فَاقتَدُوا وَ إِلَی رَبِّکُم فَتَوَسَّلُوا فَإِنَّهُ لَا تُرَدُّ لَهُ دَعوَةٌ وَ لَا یُخَیَّبُ لَهُ طَلِبَةٌ؛(1)

ولی انسان خوب و کامل کسی است که میل و خواهش خود را تابع امر خدا قرار می دهد و نیرو و قوای خود را در راه رضایت الهی هزینه می کند. از نظر چنین انسانی، کوچکی در کنار خداوند متعال که همراه با عزت ابدی است بهتر از آن است که عزت ظاهری را از راه باطل به دست آورد. و می داند که ضرر اندکی که به این خاطر تحمل کرده او را به سرای ابدی که نعمت های آن نابود ناشدنی است رهنمون خواهد ساخت و خوب می داند که خوشی بسیاری که با تبعیت از هوای نفس به دست می آورد او را گرفتار عذابی دردناک و ابدی خواهد نمود که هرگز از آن رهایی نخواهد داشت. این افراد از بهترین مردان هستند. پس اگر آنان را یافتید ملازم و همراه ایشان شوید و به راه و روش آنان اقتدا کنید و به واسطة آنان به درگاه خداوند متوسل شوید که دعای آنان رد نمی شود و خواسته شما نیز بی نتیجه نخواهد ماند.

مختلف بیان شد، نشانة عصمت بی دلیل آن بزرگواران است، که گذشت زمان نه تنها طراوت و تازگی آن را کاهش نداده بلکه در سیر صعودی پیشرفت علوم مختلف بر عظمت و صحت و درستی آن افزوده است. این در حالی است که کلمات غیر معصومین به مرور زمان تازگی و طراوت خود را از دست داده و چه بسا خطاها و لغزش های آن با مرور زمان آشکارتر خواهد شد پس گواه و شهادت تاریخ هزار و چهارصد ساله می تواند دلیل گویا و روشنی بر عصمت و خطا ناپذیری رفتار و گفتار و اندیشه های ناب ائمه معصومین (علیهم السلام) باشد.

امام یا صدیق خواهد بود و حضرت صدیقه نیز یکی از آنان است.(1)

اگر پیامبران و برگزیدگان الهی صدیق و صدیقه بوده اند. طبق نقل روایات، وجود مقدس امیرالمؤمنین (علیه السلام) و فاطمه زهرا (سلام الله علیها) به آخرین درجه صدق و راستی رسیدند و لقب صدیق اکبر و صدیقة کبری را گرفتند.

قال رسول الله’: یا علی! أنت امام المسلمین و امیرالمؤمنین و خیر الوصیین و سید الصدیقین. یا علی! أنت الفاروق الأعظم وأنت الصدیق الأکبر؛(1)

یا علی! تو امام مسلمین و امیر مؤمنان و بهترین اوصیاء و سرور راستگویان هستی. ای علی! تو بزرگ ترین جداکنندة حق از باطل هستی و تویی راستگوی بزرگ.

وفی زیارة امیرالمؤمنین (علیه السلام) : السّلام علیک ایها الصدیق الأکبر السّلام علیک أیّها الفاروق الأعظم ...؛(2)

در زیارت امیرالمؤمنین (علیه السلام) می خوانیم: سلام بر تو ای راستگوی بزرگ! سلام بر تو ای بزرگ ترین جداکنندة حق از باطل.

وقال علی (علیه السلام) : أنا عبدالله وأخو رسوله وأنا الصدیق الأکبر لا یقولها بعدی الاّ کذاب؛(3)

من بنده خدا و برادر رسول خدا و راستگوی بزرگ هستم و هیچ کس لقب صدیق اکبر را بر خود ننهاد مگر آن که دروغ گوترین افراد است.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) صدیق اکبر است و همسر ایشان فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نیز صدیقة کبری است زیرا

ص: 239

صدیقة کبری جز با صدیق اکبر هم شأن نیست و لذا اگر وجود مقدس امیرالمؤمنین (علیه السلام) نبودند، هیچ کس هم کفو و هم شأن فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نبود.

قال الصادق (علیه السلام) : لفاطمة (سلام الله علیها) تسعة اسماء عند الله عزّوجلّ: فاطمة والصدیقة والمبارکة والطاهرة والزکیة والرضیة والمرضیة والمحدثة والزهراء ثم قال تدری لأی شیء سمیت فاطمة (سلام الله علیها) قلت اخبرنی یا سیدی قال فطمت من الشّرّ ثم قال لو لا أن أمیرالمؤمین (علیه السلام) تزوجها لما کان لها کفو إلی یوم القیامة علی وجه الأرض آدم فمن دونه؛(1)

حضرت امام صادق (علیه السلام) فرمودند: حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نزد خداوند متعال نه اسم دارند. فاطمه، صدیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، رضیه، مرضیه، محدثه و زهرا (سلام الله علیها) پس امام صادق (علیه السلام) به راوی فرمودند: آیا می دانی چرا آن حضرت (علیهم السلام) فاطمه نامیده شده اند؟ راوی عرض کرد: ای سرور من شما علت آن را برایم بازگو نمائید! امام صادق (علیه السلام) فرمودند: به دلیل آن که حضرت فاطمه (سلام الله علیها) از هر نوع شرّ و بدی دور بودند.

سپس امام صادق (علیهم السلام) فرمودند:

اگر امیرالمؤمنین (علیه السلام) با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) ازدواج نکرده بودند، تا روز قیامت هیچ شخصی که هم کفو و هم شأن حضرت فاطمه (سلام الله علیها) باشد برای ایشان پیدا نمی شد چه از فرزندان آدم و چه غیر آن.

در این روایت زیبا نام «صدیقه» برای حضرت فاطمه (سلام الله علیها) از جانب خداوند متعال انتخاب شده است و اسامی دیگر نیز هر کدام به نوعی مقامات فراوان حضرت فاطمه (سلام الله علیها) که یکی از آنها عصمت است را بیان می کنند و در آخر هم کفو بودن «صدیقه» با «صدیق» مطرح می شود.

ص: 240

لقب شریف و مبارک «صدیقة کبری» برای حضرت زهرا (سلام الله علیها) در روایات متعددی بیان شده است.

توصیه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به اطاعت از فاطمه صدیقه (سلام الله علیها)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در آخرین شب حیات خویش، اهل بیت (علیهم السلام) را در کنار بستر خود جمع نموده و ضمن بیان حوادث ناگواری که پس از ارتحال ایشان رخ می دهد فرمودند:

یا علی إنی قد اوصیتُ فاطمة ابنتی باشیاء ولمدتها ان تلقیها إلیک فانفذها فهی الصادقة الصدوقة ثم ضمّها إلیه وقبل رأسها وقال’ فداک أبوک یا فاطمةُ فعلی صوتها بالبکاء...؛(1)

ای علی جان! من وصیت هایی را به فاطمه نمودم و به او سفارش نمودم که آن ها را به تو بگوید، پس تو هم او را اطاعت کن چرا که او صادق بلکه بسیار راستگوست! پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فاطمه (سلام الله علیها) را نزد خود نشانده و سر او را بوسیدند و فرمودند: پدرت به فدای تو ای فاطمه! پس صدای گریه فاطمه (سلام الله علیها) بلند شد ... .

ذریه پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، تنها فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و مصداق قرهً اعین (نور چشمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ) تنها حسن و حسین (علیهم السلام) معرفی شده و مصداق آن کسی که شایستگی امامت بر اهل تقوی را دارد، تنها امیرالمؤمنین (علیه السلام) معرفی شده است. بنابراین اگر هر پیامبری از خاندان و اهل بیت خود برگزیده ای داشته، برگزیدگان خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) از جانب خداوند متعال انتخاب و برگزیده شدند که یکی از آنان حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است که طبق آیه «اجتباء» دارای مقام عصمت است.

نمی کنم، چرا که اجر و مزد من تنها بر عهده پروردگار جهانیان است.

نمی خواهد و اجر و مزد او را تنها خداوند متعال می تواند بدهد و اگر محبت و مهربانی پا نزدیکان خویش را به امر الهی طلب می کند، به خاطر نفع و سود شخصی نیست بلکه در حقیقت محبت مردم به اهل بیت (علیهم السلام) باعث استمرار و بقاء رسالت است و نفع و سود آن به خود مردم و در نهایت به اصل آئین مقدس اسلام بر می گردد.

مودت پشتوانه است. اگر این مودت نباشد همان بلائی بر سرامت اسلام خواهد آمد که در دوران های اول بر سر یک عده ای آمد که همین مودت را کنار گذاشتند و به تدریج اطاعت و ولایت هم کنار گذاشته شد. این مودت با بیان نمودن فضائل و مناقب اهل بیت (علیهم السلام) و نقل مصیبت های اهل بیت (علیهم السلام) حاصل می شود.(1)

پرسیدند: یا رسول الله! منظور از اقوام و نزدیکان شما چه کسانی هستند که در این آیه آمده و مودت آنان بر ما واجب شده است؟! پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سه مرتبه فرمودند: منظور از خویشان من در این آیه: علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) هستند.

بنابراین اگر مودت اهل بیت (علیهم السلام) که یکی از آنان حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است واجب شده است. «آن هم مودتی که همراه با پذیرش ولایت و اطاعت همراه است» لازمة آن عصمت اهل بیت است. زیرا که پذیرش ولایت، اطاعت و مودت غیر معصوم آن هم به عنوان اجر و مزد رسالت خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) قبیح و محال است. در نتیجه حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در آیه مودت نیز در کنار اهل بیت (علیهم السلام) قرار گرفته و در عصمت آنان نیز شریک است.

چه زیبا سروده است شاعر اهل بیت (علیهم السلام) :

آستان

وحی را آتش زدند و کس نگفت

حرمت

بیت الله و کاشانة حیدر یکی ست(1)

از تمام آیاتی که در شأن حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نازل شده می توان مقام عصمت را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم (منطوق آیه یا مفهوم آیه) ثابت نمود که در اینجا تنها به بیان همین آیات اکتفا می کنیم و برای به دست آوردن مطالب بیشتر در این زمینه به کتاب هایی که در این رابطه نوشته شده است مراجعه کنید.(2)

برخی دیگر از روایات به صورت خاص در شأن حضرت فاطمه (سلام الله علیها) صادر شده است که مفهوم یا منطوق آن، عصمت بی نظیر عصمه الله الکبری حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را مطرح می سازد که به برخی از این روایات اشاره می شود:

فاطمة بضعة منی یریبنی ما أرابها ومن اغضبها فقد اغضبنی؛(1)

فاطمه (سلام الله علیها) پارة تن من است مرا نگران می سازد آن چه که او را نگران سازد و کسی که او را غضبناک سازد مرا غضبناک ساخته است.

فاطمة بضعة منی من آذاها فقد آذانی ومن آذانی فقد آذی الله ومن آذی الله اکّبه الله فی النار؛(2)

فاطمه (سلام الله علیها) پارة تن من است کسی که او را اذیت و آزار رساند مرا آزار رسانده است و کسی که مرا آزار رساند خدا را آزار رسانده است و کسی که خدا را آزار رساند خداوند متعال او را با صورت در آتش می اندازد.

یا فاطمة ان الله تبارک و تعالی لیغضب لغضبک یرضی لرضاک؛(3)

ای فاطمه! همانا خداوند تبارک و تعالی غضب می کند به خاطر غضب تو و راضی می شود به خاطر رضایت تو.(4)

فاطمة بضعة منّی وهی نور عینی(5)؛ وابناها ثمرة فؤادی وبعلها نور بصری والائمة من ولدها امناء ربّی وحبل الممدود من اعتصم بهم نجا ومن تخلّف عنهم هوی؛(6) فاطمه (سلام الله علیها) پارة تن من است و او نور چشمان من است و فرزندان او میوة قلب من هستند و شوهر او نور دیدگان من است و امامان از فرزندان او امین درگاه پروردگار من و ریسمان

ص: 251

متّصل خداوند بین آسمان و زمین هستند. کسی که به آنان پناه برد نجات یافته و کسی که با آنها مخالفت کند هلاک شده است.

فاطمة بضعة منّی من آذاها فقد آذانی ومن غاظها فقد غاظنی ومن سرّها فقد سرّنی؛(1)

فاطمه (سلام الله علیها) پارة تن من است، کسی که او را آزار رساند مرا اذیت و آزار رسانده است و کسی که او را به خشم آورد مرا به خشم و غضب آورده و کسی که او را شادمان سازد مرا شادمان سازد.

فاطمة بضعته منّی، یؤذینی ما یؤذیها و ینصبنی ما ینصبها؛(2)

فاطمه (سلام الله علیها) پاره تن من است مرا آزار می دهد آن چه که او را آزار دهد و مرا محزون می کند آن چه که او را محزون کند.

فاطمة بضعة منّی یقبضنی ما یقبضها ویبسطنی ما یبسطها؛(3)

فاطمه (سلام الله علیها) پارة تن من است گرفته می سازد مرا آنچه که او را گرفته سازد و شادمان و گشاده روی می سازد مرا آنچه که او را شادمان سازد.

فاطمة بضعة منّی وهی روحی اللتی بین جنبیّ یسؤونی ما ساءها ویسرّنی ما سرّها؛(4)

فاطمه (سلام الله علیها) پارة تن من است و او روح و روان من در بین وجود من است نگران می سازد مرا آنچه که او را نگران می سازد و خوشحال و مسرور می سازد مرا آن چه او را خوشحال و مسرور سازد.

همچنین روایات زیادی با مضامین فوق در منابع فریقین (شیعه و سنی) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد شده که همگی شأن و جایگاه حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را نزد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به روشنی نشان می دهد؛

ص: 252

علاوه بر آن که برخی روایات یاد شده مقامات عالیه حضرت زهرا (سلام الله علیها) را می رساند. به عنوان مثال وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: فاطمه (سلام الله علیها) روح و روان من در بین دو پهلوی من است، عظمت فوق العاده ای را مطرح می سازند.

حضرت آیت الله وحید خراسانی در این باره فرموده اند:

روح پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) متصف به دو ویژگی منحصر به فرد است: 1. علم و دانش 2. عمل و عبادت. و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) دارای چنین روح و روانی است، یعنی علاوه بر علم و دانش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ، عمل و عبادت ایشان را نیز دارا هستند.

معنای دیگری هم از این روایت به ذهن ما می رسد، یعنی وجود پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دو بعد نبوت و ولایت را دارا هستند، وقتی حضرت زهرای اطهر (سلام الله علیها) روح و روان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در دو جهت (دو پهلو) باشند یعنی هم ویژگی های رسالت و نبوت را دارند و هم ویژگی های امامت و ولایت را دارا هستند. تمام شئونات نبوت و تمام شئونات امامت.

در برخی روایات هم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده اند فاطمه (سلام الله علیها) قلب من است!

خرج النبی’ وهو آخذ بید فاطمة (سلام الله علیها) فقال’: من عرف هذه فقد عرفها ومن لم یعرفها فهی فاطمة بنت محمّد وهی بضعة منّی وهی قلبی وروحی التی بین جنبی فمن آذاها فقد آذانی ومن آذانی فقد آذی الله؛(1) روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حالی که حضرت فاطمه (سلام الله علیها) خردسال بودند، دست او را گرفته بودند و از خانه خارج شده، و چنین فرمودند: کسی که فاطمه (سلام الله علیها) را می شناسد که

ص: 253

می شناسد، اما اگر کسی او را نمی شناسد بداند که او فاطمه دختر محمّد (صلی الله علیه و آله) است. او پارة تن من است. او قلب من است. او روح و روان من در بین دو پهلوی من است. پس کسی که او را اذیت کند مرا اذیت نموده و کسی که مرا اذیت و آزار رساند خداوند متعال را اذیت نموده است.

قلب و روح در آیات و روایات معانی متعددی دارند؛ اما در این روایت قلب به معنای عقل است. به این معنا که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: فاطمه (سلام الله علیها) عقل من است، عقل پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) عقل کل و عقل نخستین است و این عظمتی بی نظیر برای حضرت زهرای مرضیه (سلام الله علیها) می باشد.

فاطمه زهرا (سلام الله علیها) می روند، نه به دلیل آن که جواب مسئله را نمی دانستند بلکه هدف این بود که در ابتدا مسئله ای که مربوط به زنان است از سرور بانوان سؤال شود. ضمن آن که جایگاه حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نیز مشخص شود هم چنین به دلیل ماندگاری این مسئله مهم تربیتی در ذهن مخاطبان، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از روش پرسش و پاسخ استفاده نمودند.

نکته دوم: منظور از دیده نشدن توسط نامحرمان و ندیدن نامحرمان، قطع ارتباط کامل و صد در صد با جامعه نیست بلکه قطع هرگونه ارتباط با نامحرم است و بهترین و ایده آل ترین حالت ممکن برای بانوان ارتباط با واسطه و در حدّ ضرورت با جامعه بیرونی است به گونه ای که حریم محرم و نامحرم به طور کامل حفظ و رعایت شود.

اما در این روایات به طور مطلق از هر نوع ایذاء و ناراحتی حضرت زهرا (سلام الله علیها) نهی شده است، یعنی به طور مطلق هیچ گونه خطا و لغزشی از او سر نمی زند که امر و نهی ایشان لازم شود.

قال علی (علیه السلام) : أمرنا رسول الله’ ان نلقی أهل المعاصی بوجوه مکفهرة؛(1)

امیرالمؤمنین فرمودند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ما امر فرموده که با اهل خطا و معصیت با چهره های عبوس و گرفته برخورد کنیم.

از طرفی احترام و اکرام به تمام ذریه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) توصیه شده است،

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله) : احبّوا أولادی الصالحون لله والطالحون لی وعنه’ من اکرم أولادی فقد أکرمنی؛(2)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: فرزندان مرا دوست بدارید، صالحین آنها را به خاطر خدا و بدکاران آنها را به خاطر من و نیز فرمودند: هر کس اولاد مرا اکرام کند مرا اکرام نموده است.

اما باید توجه داشت که عمومات نهی از منکر یا رسوا نمودن اهل بدعت شامل حال آنان (سادات) نیز می شود.

بنابراین اگر کوچک ترین اذیت و کم ترین آزار حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) حرام و هر نوع امر و نهی ایشان جایز نیست، نشان دهندة عصمت مطلق آن حضرت (سلام الله علیها) است.

ص: 256

و دشمنی آنان با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) شد و به همین دلیل او را به شهادت رساندند.(1)

در برخی روایات هم وارد شده است که آن دو نفر برای جلب رضایت حضرت زهرا (سلام الله علیها) و به اصطلاح عذرخواهی به خانة حضرت فاطمه (سلام الله علیها) رفتند و سلام کردند اما آن حضرت جواب سلام آن دو نفر را ندادند و به آنها فرمودند: آیا سخن پدرم را دربارة رضایت و غضب من نشنیده اید آن دو نفر اعتراف کرده و گفتند: آری! سپس حضرت صدیقه کبری (سلام الله علیها) فرمودند: خدایا شاهد باش این دو نفر مرا اذیت کردند و من شکایت آنها را به تو و رسول تو می کنم و هرگز از آنها راضی نمی شوم تا زمانی که پدرم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را ملاقات کنم.(2)

خدا (صلی الله علیه و آله) و خشم و غضب خداوند متعال است - و همچنین اعتراف علمای اهل سنت به صحیح بودن این روایات و پذیرش نتیجة آنها باید از آنان سؤال کرد؛ کسانی که حضرت زهرا را با غصب خلافت و غصب فدک اذیت کردند و خانه او را آتش زدند و باعث اذیت و آزار حضرت فاطمه (سلام الله علیها) شدند چه عاقبتی دارند؟!

علاوه بر آن که برای آنان عذابی با ذلّت و خواری مهّیا ساخته است.

از آنجا که رنجش خاطر فاطمه (سلام الله علیها) و خشم و غضب او، رنجش خاطر و خشم و غضب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و خداوند متعال را به دنبال دارد و خداوند متعال نیز فرموده:

{وَمَن یَحلِل عَلَیهِ غَضَبِی فَقَد هَوَی}؛(1)

هرکس که خشم و غضب من بر او فرود آید به حقیقت خوار و نابود خواهد شد.

علاوه بر روایاتی که ذکر شد، روایات فراوان دیگری نیز در خصوص اشتراکات حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز وارد شده است که از جمله این اشتراکات، در سرور، در وصل، در قطع، رضا، خشنودی، جفا و ستم و... که همگی جایگاه ویژه و عظمت خاص فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را نه تنها در عالم اسلام بلکه در عالم هستی نشان می دهد. از این رو و در زیارت آن بانوی بی نشان نیز همین مطالب را می خوانیم:

آن گاه در جهت همراهی با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) که همراهی با رسول خدا (سلام الله علیها) است می گوئیم:

أشهد الله ورسله وملائکته انی راض لمن رضیت عنه ساخط علی من سخطت علیه متبرئ ممن تبرأت منه موال لمن والیت معاد لمن عادیت مبغض لمن ابغضت محبّ لمن احببت وکفی بالله شهیداً وحسیباً وجازیاً ومثیباً؛(1)

سلام بر تو ای فاطمه دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که رحمت و برکات خداوند بر تو و بر جسم و جان تو باد. گواهی می دهم که چون تو از جهان رفتی با مقام یقین و دلیل روشن از جانب پروردگار خویش بودی و هر کس تو را مسرور و شاد ساخت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را شاد و مسرور ساخته و هر کس در حق تو ظلم و جفا کرد به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ظلم و جفا کرده و هر که تو را آزرده کرد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را آزرده کرده است و هر که با تو پیوست به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پیوسته است و هر که از تو برید از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بریده است، چرا که تو پارة تن پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) و روح مقدس آن بزرگوار در میان وجود او هستی همان گونه که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) چنین فرمودند.

من نیز خدا و رسول او و فرشتگان الهی را شاهد و گواه خود قرار می دهم که از کسی که شما راضی هستید راضی باشم و هم چنین از کسی که شما خشمگین هستید من هم خشمگین باشم. بیزارم از آن که شما از او بیزار هستید. دوستم با آن که شما با او دوست و دشمنم با هر آن که شما با او

ص: 262

دشمن هستید، ناراضی و غضبناک هستم از هر آن که شما از او ناراضی و غضبناک هستید و محبوب من است هر آن که محبوب شماست و بر راستگویی و صداقت من خداوند متعال شاهد است و شهادت او کافی است که حساب کننده اعمال و جزا دهنده و ثواب بخشنده نیز اوست.

و فرقی نمی کند که شوهر آنان خود از سادات باشد یا غیر سادات.

مرحوم صدوق (رحمه الله علیه) روایتی را در این خصوص نقل کرده است:

عن حمّاد قال سمعت ابا عبدالله (علیه السلام) یقول: لا یحلّ لأحد أن یجمع بین الاثنتین من ولد فاطمة (سلام الله علیها) أن ذلک یبلغها فیشقّ علیها قال قلت یبلغها قال (علیه السلام) : أی والله؛(1)

حمّاد می گوید از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می فرمودند: برای هیچ کس جایز نیست که بین دو نفر از اولاد حضرت فاطمه (سلام الله علیها) جمع کند (با دو علویه ازدواج کند) چرا که (اگر حرمت آنها رعایت نشود و باعث آزار آن ها شود) این آزار به حضرت فاطمه (سلام الله علیها) می رسد و از آن ناراحت می شوند، حمّاد می گوید: عرض کردم: واقعاً (آزار آن دو) به آن حضرت (سلام الله علیها) می رسد؟ امام صادق (علیه السلام) فرمودند: به خدا سوگند آری!

در روایت دیگر آمده که حسن ابن حسن از دختر مسور خواستگاری می کند. مسور می گوید برای من افتخار است که دخترم را به شما خاندان اهل بیت (علیهم السلام) بدهم اما روایتی شنیده ام که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «فاطمة بضعة منی من آذاها فقد آذانی» و چون خانم شما علویه است و دختر من نیز علویه است بیم آن دارم که این ازدواج موجب آزار این دو علویه شود و آزردگی آنان باعث آزردگی حضرت فاطمه (سلام الله علیها) شود و موجب دخول در جهنم شود. حسن ابن حسن که از نوادگان امام

ص: 264

حسن مجتبی (علیه السلام) بود سخن مسور را پذیرفت و از این ازدواج منصرف شد.(1)

استنباط مقام عصمت از مجموع این روایت ها و صدها روایت دیگر که در شأن بی بی دو عالم حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) وارد شده، برداشتی حداقلی و از بدیهی ترین بدیهیات و اوضح واضحات است که راهنمای اهل خرد خواهد بود.

ص: 265

ص: 266

ص: 268

{هُوَ الَّذی أَنزَلَ عَلَیکَ الکِتابَ مِنهُ آیاتٌ مُحکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ}؛(1)

اوست خدایی که این کتاب را بر تو نازل کرد که بخشی از آن کتاب، آیات محکم است (که کلماتش صریح و معانی آن روشن است) و این آیات اصل و اساس کتاب هستند، و بخشی دیگر از آن کتاب، آیات متشابه است (که کلماتش غیر صریح و معانی آن مختلف و گوناگون است و جز با آیات محکم و روایات استوار تفسیر نمی شوند).

{فَأَمّا الّذِینَ فِی قُلُوبِهِم زَیغٌ فَیَتّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنهُ ابتِغَاءَ الفِتنَةِ وَابتِغَاءَ تَأوِیلِهِ}؛(1)

اما آنان که در قلوبشان انحراف است به هدف فتنه جویی و تفسیر نادرست از آیات متشابه پیروی می کنند.

گروه سوم: افراد شیطان صفت هستند که همواره به دنبال ایجاد شک و تردید در میان مردمند تا آنان را از مسیر صحیح منحرف سازند و هدف آنها گمراهی مردم از راه راست است و این کار را با کمک شیطان انجام می دهند.

{وَإِنّ الشّیَاطِینَ لَیُوحُونَ إِلَی أَولِیَائِهِم لِیُجَادِلُوکُم وَإِن أَطَعتُمُوهُم إِنّکُم لَمُش-رِکُونَ}؛(2)

به یقین شیاطین (شبهات ناروایی را) به دوستان خود القاء و الهام می کنند تا با شما مجادله و نزاع نمایند و اگر شما از آنان پیروی کنید همانند ایشان مشرک خواهید شد.

ص: 271

1. خشم و غضب او از خداوند متعال {مُغَاضِباً}.

2. تردید در قدرت خداوند {فَظَنّ أَن لَن نّقدِرَ عَلَیهِ}.

3. ظلم و ستم {إِنّی کُنتُ مِنَ الظّالِمِینَ}.

اما با مطالعه دقیق تفاسیر متوجه می شویم که خشم و غضب حضرت یونس (علیه السلام) از خداوند متعال نبوده بلکه از قوم خویش بوده و هم چنین شک او در قدرت خداوند نبوده بلکه گمان می کرد که خداوند بر او سخت نمی گیرد و معنای ظلم نیز ترک اولی و ظلم به نفس بود نه گناه و معصیت کبیره.

این تعبیرات و تفاسیر غلط با پایان آیه {انّه من عبادنا المخلصین} سازگاری ندارد. علت همة این کج روی ها و تفاسیر غلط، دور شدن از مفسران واقعی قرآن (اهل بیت (علیهم السلام) ) است.

او را بخشیدیم که او نزد ما دارای مقام والا و آینده نیک است.

قضاوت حضرت داود بدون شنیدن سخن شخص مقابل که از او شکایت شده یک ترک اولی به حساب می آید؛ زیرا در قضاوت لازم است قاضی سخن مدّعی و مدعی علیه(1) را به صورت دقیق بشنود، سپس حکم نهایی را صادر کند. اما حضرت داود (علیه السلام) سکوت مدعی علیه را نشانه عدم اعتراض او تشخیص داد و حکم نهایی را صادر نمود و سپس از این کار خود نیز استغفار نمود و خداوند هم پذیرای عذر او شده و او را به نیکی ستود.

حضرت داوود به خدا و استغفار او» و... نازل فرموده است؟!

حضرت امام رضا (علیه السلام) ناراحت شده و فرمودند:

ویحک اتق الله ولا تنسب إلی انبیاء الله الفواحش ولا تتأول کتاب الله برأیک فانّ لله عزّوجلّ قد قال: {وَمَا یَعلَمُ تَأوِیلَهُ إِلّا اللهُ وَالرّاسِخُونَ}؛(1)

وای به حال تو! از خدا بترس و کارهای زشت را به انبیاء الهی نسبت نده و قرآن را با رأی و نظر شخصی خود تفسیر و تأویل نکن زیرا به حق و حقیقت خداوند متعال فرموده است که از باطن آیات متشابه کسی خبر ندارد مگر الله و استواران در علم و دانش.

سپس امام رضا (علیه السلام) در مورد آیاتی که در مورد انبیاء الهی آمده توضیحاتی به این شرح بیان فرمودند:

کرد.

بنابراین خطا و لغزش آدم در بهشت (که عالم تکلیف) نبوده صورت گرفته است نه بر روی زمین.

نمود، پس خطای او در این آیاتی که خداوند متعال نازل نمود (ص/24) در مورد قضاوت شتاب زدة او بوده نه پیرامون آن چه که شما بیان کرده اید. شاهد بر این سخن آیاتی است که خداوند متعال دربارة داود نازل فرموده:

{یَا دَاوُدُ إِنّا جَعَلنَاکَ خَلِیفَةً فِی الأَرضِ فَاحکُم بَینَ النّاسِ بِالحَقّ وَلاَ تَتّبِعِ الهَوَی}؛(1) ای داود ما تو را جانشین خود بر روی زمین قرار دادیم، پس میان مردم به حق داوری کن و مبادا از هوای نفس پیروی کنی.

سپس ابن جهم از امام رضا (علیه السلام) پرسید: پس داستان حضرت داود با اوریا چه بوده است؟ امام رضا (علیه السلام) در جواب او فرمودند:

تا زمان حضرت داود رسم چنین بوده که اگر زنی شوهرش وفات می کرد یا کشته می شد، دیگر حق ازدواج نداشت و اولین کسی که خداوند متعال برای او ازدواج با زن همسر از دست داده را تجویز نمود، حضرت داود بود. پس زمانی که اوریا در جنگ کشته شد، حضرت داود (علیه السلام) برای آن که مباح بودن ازدواج با زن همسر از دست داده را اعلام کند پس از گذشت عده با همسر اوریا ازدواج کرد و این کار تا قبل از آن برای

ص: 281

مردم به خصوص برای زنان سنگین بود.(1)

وأما هفوات الأنبیاء (علیهم السلام) وما بیّنه الله فی کتابه فان ذلک من أوّل الدلائل علی حکمة الله عزّوجلّ الباهرة وقدرته القاهرة وعزته الظاهرة لانه علم ان براهین الأنبیاء (علیهم السلام) تکبر فی صدور اممهم وان منهم من یتخذ بعضهم الها کالّذی کان من النصاری فی ابن مریم فذکرها دلالة علی تخلفهم عن الکمال الّذی انفرد به عزّوجلّ؛(1)

و اما بیان آن چه را که خداوند متعال در قرآن (با ذکر این واژه ها) تبیین کرده، از روشن ترین دلائل حکمت خداوند متعال و قدرت و عظمت ظاهری اوست، چرا که خداوند متعال در علم خود می دانست که صدور معجزات از انبیاء (علیهم السلام) در نزد امت های ایشان بزرگ و باعظمت جلوه می کند تا آن جا که ممکن است پیامبر خویش را به عنوان خدا پرستش کنند همانند آن چه که مسیحیان در مورد حضرت عیسی (علیه السلام) انجام دادند. پس خداوند متعال این واژه ها را برای انبیاء به کار برد تا مردم بدانند آن ها کمالات و صفات الوهیت را ندارند (بلکه بشر و مخلوق الهی هستند).(2)

در خصوص نسبت های ناروای فراوانی که به انبیاء الهی (علیهم السلام) به خصوص حضرت خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) وارد شده و می شود تاکنون کتاب های مفصلی نگاشته شده و به این شبهات پاسخ داده اند که برای خردمندان و کسانی که به دنبال پاسخ به پرسش ها و شبهات خود در این خصوص هستند

ص: 283

بسیار جامع، مفید و سودمند خواهد بود.(1)

هستی ولی ای همسایه تو بشنو.

امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این حدیث فرمودند: معنای این جمله آن است که خداوند متعال در برخی مواقع رسول خویش را سرزنش می کند اما هدفش دیگران هستند؟(1)

مخاطب قرار می دهد اما مقصود او امت ایشان است.

توضیح آیه: این آیه در مورد منافقانی بود که خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می رسیدند و با بیان عذرهای گوناگون و حتی سوگند خوردن، اجازة ترک جهاد می گرفتند رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز به آنان اجازه می دادند. خداوند متعال با این سرزنش لطیف که با عفو و بخشش شروع می شود (عفاالله عنک) در بیان روح نفاق برخی از اصحاب هستند و به صورت کنایه آمیز آنان را معرفی می کند و به رسول خویش می فرماید: چرا قبل از آن که دروغگویان را بشناسی به آنان اجازه ترک جهاد دادی؟ یعنی آنان جزو منافقان بودند که با آوردن عذرهای بیهوده و بهانه های مختلف درخواست ترک جهاد را داشتند. سپس امام رضا (علیه السلام) به نمونه های دیگری از این آیات که با روش غیر مستقیم در صدد بیان تعلیم برخی مطالب است، استناد می کنند و می فرمایند: این آیات نیز از همان ضرب المثل معروف پیروی می کند.

}لَئِن أَشرَکتَ لَیَحبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الخاسِرینَ{؛(1)

اگر مشرک شوی همه اعمالت تباه و بی اثر خواهد شد و از زیان کاران خواهی بود.

}وَ لَو لا أَن ثَبَّتناکَ لَقَد کِدتَ تَرکَنُ إِلَیهِم شَیئًا قَلیلاً{؛(2)

و اگر ما تو را ثابت قدم نمی ساختیم نزدیک بود که اندک تمایلی به مشرکان پیدا کنی.

در این هنگام مأمون گفت: راست و درست می گویی یابن رسول الله (صلی الله علیه و آله) .(3)

ص: 286

1. وقتی فردی عادی در اثر سانحه ای مجروح می شود می گوئیم: بدن یا لباسش خون آلود شد؛ اما اگر همین واژه را بخواهیم برای اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) - که طبق نص صریح آیه تطهیر، حتی خون آنان نیز پاک و مطهر است و هرگز آلوده نیست - به کار ببریم ادب، آداب و ادبیات آن متفاوت می شود. برای نمونه در مورد امام حسین (علیه السلام) ، باید گفته شود آغشته به خون مطهر.

2. هنگامی که فرد عادی دستش از همه جا کوتاه می شود و به او «مضطرّ» گفته می شود، در ترجمه می گوئیم: بیچاره شد. اما هنگامی که همین واژة مضطرّ را برای امام معصوم (علیه السلام) به کار می بریم. ترجمه آن چنین می شود: هیچ کس را جز خدا چاره ساز نمی داند. مانند آیة: }أَمَّن یُجیبُ المُضطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکشِفُ السُّوءَ{؛(1) که اگر برای خودمان خوانده شود معنایش چنین می شود: کیست دعای فرد درمانده و بیچاره را به اجابت برساند و بدی را از او برطرف کند؟

اما اگر برای امام معصوم (علیهم السلام) بخوانیم: لازم است چنین معنا شود:کیست دعای شخصی را که جز خدا هیچ کس را چاره ساز نمی داند به هدف اجابت برساند و غم و اندوه او را برطرف سازد؟(2)

ص: 288

عن ابی جعفر (علیه السلام) : فی قول الله عزوجل {أَمَّن یُجیبُ المُضطَرَّ إِذا دَعاهُ} قال هذه الایة نزلت فی القائم (علیه السلام) اذا خرج تعمم و صلی عند المقام و تضرع الی ربه فلا تردله رایة ابداً؛ امام محمد باقر (علیه السلام) فرمودند: این آیه در مورد حضرت مهدی قائم (عجل الله تعالی فرجه) نازل شده است زمانی که خروج می کند در حالی که بر سر دارند و در کنار مقام، نماز می خوانند و در برابر پروردگار خویش تضرع می کنند و نظر ایشان هرگز رد نمی شود.

3. برخی برای آن که بتوانند غربت زمان غیبت را به خوبی بیان کنند از سر دل سوزی کلمات و عباراتی برای حضرت ولی الله الاعظم (عجل الله تعالی فرجه) به کار می برند یا احادیث و روایات را به گونه ای ترجمه می کنند که در شأن حضرت صاحب الامر و قطب دایره ی امکان و امام جهان هستی نیست. به عنوان نمونه در ترجمه این حدیث شریف: «صاحب هذه الامر الشرید الطرید الفرید الوحید».(1)

چنین معنا می کنند: صاحب این امر همان راندة آوارة بی کس و تنهاست!

در حالی که افراد آشنا به ادبیات اولیه امام شناسی، در ترجمه و به کار بردن کلمات، حداکثر دقت را به کار می بردند و اگر به لغت نامه مراجعه کنیم می توانیم معنای زیبایی را برای این عبارات بیابیم به عنوان مثال: صاحب این امر (حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) ) جدا شده از خلق و دور شده از دیار، دارای جوهره ای نفیس و یگانه و تنهاست. همین مسئله در خصوص ترجمه و تفسیر برخی واژه های قرآنی که دربارة انبیاء الهی (علیهم السلام) که دارای مقام رفیع عصمت هستند، کاربرد دارد و لازم است مفسران و مترجمان قرآنی حداکثر دقت و توجه را در تفسیر و ترجمه این آیات به کار گیرند. برخی از این آیات عبارتند از:

ص: 289

1. }و وجدک ضالاً فهدی{؛(1)

ای رسول، آیا خداوند تو را ناشناخته نیافت، سپس دیگران را به سوی تو هدایت نمود.

بدیهی است واژة »ضال» وقتی برای افراد عادی ترجمه می شود به معنای گمراه است. اما اگر همین عبارت را برای افضل انبیاء الهی و ختم رسل، حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) به کار برده شود، توهین بزرگی است که متأسفانه برخی مفسران اهل سنت با استناد بر همین آیه، علاوه بر زیر سؤال بردن عصمت، گمراهی و کفر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را نیز قبل از بعثت ثابت کرده اند و معتقدند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) قبل از بعثت تا چهل سال به آئین قوم خود (بت پرستی) عمل می کرده، سپس خداوند متعال او را هدایت و به پیامبری مبعوث نمود! در حالی که به اعتقاد شیعیان که برگرفته از احادیث و روایات خاندان وحی است، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از همان دوران کودکی، پیامبر و موّحد بودند و بعثت تنها بهانه ای برای معرفی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای جهان بشریت بوده است.(2)

ص: 290

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در این باره فرموده اند:

کنت نبیاً و آدم بین الماء و الطین؛(1)

زمانی که گل آدم سرشته نشده بود من پیامبر بودم.

ای

بر سریر «کنت نبیاً» نهاده پای

و

آدم هنوز مخمر به ماء و طین

فرمودند: منظور خداوند از آیه «الم یجدک یتیما فاوی؛(1)

آیا خداوند تو را یتیم نیافت و پناه داد» این است که خداوند تو را تنها و یگانه یافت که در بین مخلوقین خود مثل و مانند نداشتی، پس مردم را به سمت تو متوجه نمود و آنان در پناه تو جای گرفتند. و در تفسیر «و وجدک ضالاً فهدی؛(2)

و تو را گم گشته یافت و راهنمایی کرد» فرمودند: خداوند تو را در میان قومی قرار داد که قدر و منزلت تو در میان آنان ناشناخته بود، و تو در میان آنان گمنام بودی پس آنها را به سوی تو هدایت و ارشاد نمود. و نیز در تفسیر «و وجدک عائلاً فاغنی؛(3)

تو را نیازمند و عیال بار یافت و توان گر و بی نیازت ساخت» فرمودند: خداوند تو را صاحب افراد تحت تکفل فراوانی یافت که نیازمند علم تو بودند، پس خداوند متعال آنان را به واسطة علم تو بی نیاز ساخت.

2. }إِنّا فَتَحنا لَکَ فَتحًا مُبینًا لِیَغفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعمَتَهُ عَلَیکَ وَ یَهدِیَکَ صِراطًا مُستَقیمًا{؛(4) به راستی ما برای تو گشایش و پیروزی آشکاری فراهم نمودیم تا خداوند از ذنوب گذشته و آیندة تو در گذرد و

ص: 292

نعمتش را بر تو تمام نموده و تو را به راهی راست رهنمون سازد.

معنای واژة «ذنب» غیر از «عصیان و اثم» است، و به معنای کاری است که پیامدهایی دارد.(1)

سؤالی که در اینجا باید بررسی گردد این است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با فتح مکه مرتکب چه عملی شده است که خداوند باید گذشته و آیندة او را ببخشاید سپس نعمتش را بر او کامل و راه مستقیم را بر او بگشاید. برای یافتن پاسخ به این پرسش باز هم باید از علم بی کران مفسران واقعی قرآن، اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) استفاده کرد و از زلال معارف ایشان سیراب شد. حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در تفسیر این آیه فرمودند:

هیچ کس در نظر مشرکان مکه به اندازة پیغمبر خدا گناه انجام نداده بود، زیرا آنان 360 بت می پرستیدند و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آنان را دعوت به توحید (یگانه پرستی) نمود و این دعوت برای مشرکین بسیار سنگین و گران آمد. و آن را گناه بزرگی می دانستند.

فلمّا فتح الله تعالی علی نبیه مکة قال له یا محمد انا فتحنالک فتحا مبینا لیغفرلک الله ما تقدم من ذنبک و ما تأخر عند مشرکی اهل مکة؛(2)

بنابراین هنگامی که خداوند متعال مکه را برای رسول خویش فتح نمود، به او فرمود: ای محمد! ما برای تو فتح و پیروزی آشکاری را فراهم نمودیم تا خداوند گناهان گذشته و آیندة تو را به گمان مشرکان مکه بیامرزد.

قریش و اهل مکه قبل و پس از هجرت گناهان زیادی را در نظر خود به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نسبت

ص: 293

می دادند و به دنبال انتقام گیری بودند؛ اما با فتح مکه مشرکین، از مؤاخذة رسول خدا (صلی الله علیه و آله) صرف نظر کردند و این بخشش و لطف الهی همان صرف نظر نمودن مشرکان از مؤاخذه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بوده است. اما لطف و بخشش خداوند نسبت به گناه آینده با توجه به ادامة آیه }یُتِمَّ نِعمَتَهُ عَلَیکَ وَ یَهدِیَکَ صِراطًا مُستَقیمًا{(1) شاید منظور، انتخاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) از طرف رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به عنوان امام و جانشین بعد از خود به قرینة {أَتمَمتُ عَلَیکُم نِعمَتی}(2) از طرف رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پس از فتح مکه باشد، که برای مشرکان خطایی بزرگ و گناه نابخشودنی دیگری بود، اما جرأت مخالفت در زمان حیات رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را پیدا نکردند. {وَ اللهُ یَعصِمُکَ مِنَ النّاسِ}.(3)

آن است که مردم با سهو ایشان احکام سهو خود (در نماز) را فرا گیرند.

سپس در فرق میان اسهاء النبی (صلی الله علیه و آله) و سهو الناس می گوید:

و سهونا من الشیطان و لیس للشیطان علی النبی (صلی الله علیه و آله) و الائمه صلوات الله علیهم سلطان(1) {إِنَّما سُلطانُهُ عَلَی الَّذینَ یَتَوَلَّونَهُ وَ الَّذینَ هُم بِهِ مُش-رِکُونَ{(2) و علی من تبعه من الغاوین؛(3)

سهو و نسیان ما مردم از طرف شیطان است و شیطان بر رسول خدا و ائمه اطهار (علیهم السلام) کوچک ترین تسلط و چیرگی ندارد به دلیل آیات قرآن که می فرماید: غلبه و تسلط شیطان تنها بر کسانی محقق خواهد شد که او را به عنوان سرپرست خود برگزیده اند و نیز شیطان بر کسانی تسلط دارد که برای خدا شریک قرار داده اند و نیز بر کسانی از گمراهان که از او پیروی می کنند.

سپس شیخ صدوق می گوید: اسماء النبی (صلی الله علیه و آله) هرگز در امر تبلیغ دین وجود ندارد، اما در نماز که از عبادات مشترک میان ایشان و مردم است ممکن است به وجود آید به دلیل آن که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) مأمور بودند همانند مردم نماز بخوانند، بخورند و بیاشامند و بخوابند تا عوام الناس متوجه شوند که ایشان خدا نیست و همانند بشر است.(4)

ص: 295

ا

الامام المتولی علیه انه معصوم من الذنوب کلها صغیرها و کبیرها لا یزل فی الفتیا و لا یخطئی فی الجواب ولا یسهو و لاینسی ولا یلهو بشیء من امرالدنیا؛(1)

امام که ولایت بر مردم دارد، باید معصوم از همه گناهان صغیره و کبیره باشد، در فتوا دادن همواره معصوم باشد و در جواب دادن هرگز خطا نکند، سهوی مرتکب نشود، چیزی را فراموش نکند و چیزی از امور دنیایی او را به خود مشغول نکند.

پاک و منزه است خدایی که در یک شب بندة خود را از مسجد الحرام تا مسجد الاقصی سیر داد.

دیدند که اشک می ریزد، حضرت امام باقر (علیه السلام) از آن زن علت گریه را پرسیدند: زن گفت: یابن رسول الله من زنی فقیر هستم که تنها دارایی من این گاو بوده که مرده است. امام باقر (علیه السلام) فرمودند: اگر خداوند متعال این گاو را زنده کند چه می کنی؟ زن گفت: خدای را سپاس می گویم. امام محمد باقر (علیه السلام) دو رکعت نماز خواندند و دعا نمودند و با پای خود به گاو زدند، ناگهان آن گاو زنده شد و برخاست. زن صیحه ای زد و گفت: یا عیسی ابن مریم! امام باقر (علیه السلام) فرمودند: چنین نگوئید. بلکه ما بندگان گرامی خداوند متعال و اوصیاء انبیاء الهی هستیم.(1)

5. اصبغ ابن نباته می گوید: همراه با جمعی از اصحاب پشت سر امیرالمؤمنین (علیه السلام) حرکت می کردیم که ناگهان مردی از قریش جسارت کرده و به امیرالمؤمنین (علیه السلام) گفت: مردان را به کشتن دادی و فرزندان آنان را یتیم ساختی و هر آن چه خواستی انجام دادی! امیرالمؤمنین (علیه السلام) به او نگریستند و کلامی که برای سگ به کار می برند، به کار برد و فرمود: اخسأ! ناگهان آن شخص تبدیل به یک سگ شد و همانند سگان چاپلوسی می کرد و به امیرالمؤمنین (علیه السلام) پناه می برد. حضرت علی (علیه السلام) به او ترحم کرده و دعا نمودند، مجدداً آن سگ تبدیل به همان مرد قریشی شد. یکی از اصحاب گفت: یا امیرالمؤمنین آیا تو بر چنین کارهایی قادر هستی و معاویه شما را مورد خطاب های آن چنانی قرار می دهد؟!

فقال امیرالمؤمنین (علیه السلام) : نحن عباد الله مکرمون لا نسبقه بالقول ونحن بأمره عاملون؛(2)

حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: ما بندگان گرامی خدا هستیم که بر او در سخن گفتن سبقت نمی گیریم و تنها به امر او عمل می کنیم.

ص: 299

به تو دور نموده اند، پس چه بد مرکبی است این مرکب سرکش هوا و هوس، که نفس من بر آن سوار است، پس وای بر این نفس و هوای نفس که آرزوهای بد و باطل در نظرش زیبا جلوه کرد. نابود شود این نفس به خاطر جرئت نمودن بر سید و مولای خویش.

خداوندا خطاها جامه ی خواری در بر من نموده و دوری از تو بر من پوشش بیچارگی افکنده است و جنایت بزرگ من قلبم را به سمت مرگ کشانده!!!

علمای بزرگ شیعه از گذشته تاکنون به دنبال یافتن پاسخ مناسب به این مسئله مهم بوده اند. علی بن عیسی اربلی می گوید:

برای من جای سؤال و تردید بود که اعتقاد ما شیعیان در مورد عصمت ائمه اطهار (علیهم السلام) ، و اعترافاتی که آن بزرگواران راجع به گناه دارند ناسازگار است و مدت ها به دنبال پاسخ آن بودم تا روزی خدمت سید ابن طاووس (رحمه الله علیه) رسیدم و این مطلب را با ایشان در میان گذاشتم. سید ابن طاووس (رحمه الله علیه) در جواب من فرمود: ممکن است این اعترافات برای تعلیم مردم باشد! اما من قانع نشدم تا روزی از مؤید الدین محمد ابن علقمی همین سؤال را پرسیدم و ایشان جواب دادند: این بیانات امام و نظائر آن از باب تواضع می باشد! اما باز هم نمی توانستم این توجیه را قبول کنم تا این که پس از سال ها جواب این مسئله برایم کشف شد.(1)

و اما دلائلی که علمای سابق تاکنون برای استغفارات اهل بیت (علیهم السلام) آورده اند عبارتند از:

صحیح نیست که اهل بیت (علیهم السلام) ، با آن همه دعا و سوز و اشک و آه تنها قصد آموزش به مردم را داشته باشند. گرچه می توان گفت هدف اولی و اصلی آنها از این همه دعا و استغفار تعلیم نبوده بلکه این تعلیم و آموزش به صورت طبیعی توسط مؤمنین اخذ می شده است، و مردم به صورت غیرمستقیم، راه و روش عبودیت، بندگی و استغفار را از آنها، فرا گرفتند. چرا که یکی از وظایف اهل بیت (علیهم السلام) آموزش راه های عبودیت و بندگی است و این همه دعا و مناجات که منبعی بسیار غنی برای شیعیان می باشد، بهترین راه بندگی و عبودیت را به صورت غیر مستقیم آموزش می دهد و امروزه مراسم های بزرگی که توسط شیعیان در ایام خاص مانند: عرفه، اعتکاف، لیالی شریف قدر، مناجات شعبانیه و... برگزار می شود، حاصل آن ادعیه و مناجات بندگان خالص و برگزیدة الهی یعنی اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) است.

که در سن پیش از بلوغ مال مردم را تلف کنند والدین آن ها ضامن هستند.(1)

و قال علی ابن موسی الرضا (علیه السلام) : الامام الانیس الرفیق و الوالد الشفیق و الاخ الشقیق و الام البرة بالولد الصغیر؛(1)

امام همدم رفیق، پدر مهربان، برادر برابر و همانند مادر دلسوز به کودک است.

بنابراین پیامبر رحمت و امام معصوم (علیهم السلام) در برابر خداوند متعال خود را شریک در خطاها و گناهان امت و شیعیان خویش می داند و به خاطر ایشان در برابر خداوند متعال اشک می ریزد و به جهت خطاها و گناهانی که مرتکب شده اند استغفار می کند و از خداوند طلب بخشش و آمرزش می طلبد

قال الصادق (علیه السلام) : معاشر الشیعة کونوا لنا زینا ولاتکونوا علینا شینا؛(2)

ای گروه شیعیان زینت ما باشید نه باعث مذمت ما.

از امام صادق (علیه السلام) در مورد گناهان گذشته و آیندة رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در آیة دوم سورة فتح {لِیَغفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعمَتَهُ عَلَیکَ وَ یَهدِیَکَ صِراطًا مُستَقیمًا} سؤال شد، حضرت جواب فرمود:

ص: 307

ما کان له ذنب ولاهم بذنب و لکن الله حمله ذنوب شیعته ثم غفرها له؛(1)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نه گناهی مرتکب شده بود و نه اقدام به گناه نمود، اما خداوند متعال گناه شیعیانش را به واسطة او بخشید.

شخصیت بزرگی صورت گیرد، پدر بسیار خجالت زده و شرمنده می شود و در برابر آن شخصیت بزرگ عذرخواهی می کند.(1)

در هر زمان حجت و ولی معصوم آن عصر همان گونه که ولایت امور ظاهری پیروان و امّت خویش را از جانب پروردگار به عهده دارد، عهده دار امور معنوی آن ها نیز می باشد تا سخنان آنان را به پروردگار عرضه بدارد، به تعبیر دیگر: امام معصوم (علیهم السلام) امت زمان خویش را از خود می داند و از خود به حساب می آورد.(2)

امام پدر مهربان امت است، شیعه جزء است و امام کل، اگر جزء خطایی کند، به کل هم سرایت می کند و او را محزون می سازد. امام (علیه السلام) شیعه را جزء پیکره ی خود می داند. عبدالله ابن ابان می گوید: خدمت امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: برای من و خانواده ام دعا کنید.

امام رضا (علیه السلام) فرمودند:

اولست افعل والله ان اعمالکم لتعرض علی من کل یوم ولیلة فاستعظمت ذلک فقال (علیه السلام) : اما تقرأ کتاب الله: {وَقُلِ اعمَلُوا فَسَیَرَی اللهُ عَمَلَکُم وَرَسُولُهُ وَالمُؤمِنُونَ}؛(3) آیا گمان کرده ای که ما برای شما دعا نمی کنیم؟ به خدا سوگند هر شب و روز اعمال شما بر ما عرضه می شود. عبدالله ابن ابان می گوید: این سخن امام (علیه السلام) بر من بزرگ آمد و تعجب کردم. بلافاصله امام رضا (علیه السلام) فرمودند: مگر قرآن نمی خوانی که خداوند متعال می فرماید: ای رسول ما به مردم بگو: هر عملی انجام می دهید پس به زودی خداوند و رسول

ص: 309

او و مؤمنان واقعی آن را می بینند.(1)

حال، حضرت امام سجاد (علیه السلام) عبادات خود را در مقابل عبادات امیرالمؤمنین (علیه السلام) قابل قیاس نمی دانند و می فرمایند: عبادات من کجا و عبادات جدم امیرالمؤمنین (علیه السلام) کجا؟!

قال علی ابن الحسین (علیه السلام) : عبادتی عند عبادة جدی (امیرالمؤمنین (علیه السلام) ) کعبادة جدی عند عبادة رسول الله’؛(1)

امام سجاد (علیه السلام) فرمودند: عبادت من در مقابل عبادت جدم امیرالمؤمنین (علیه السلام) همانند عبادت ایشان است در مقابل عبادت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) .

این همه عبادات و خشوع و خضوع برای شکرگزاری به درگاه خداوند متعال است. بی جهت نیست که هر روز در نماز ده نوبت شهادت به عبودیت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می دهیم و می گوییم: «أشهد أن محمداً عبده ورسوله».

برده بودند می گریستند و می فرمودند:

اللهمّ ولا تکلنی إلی نفسی طرفة عین ابداً؛(1)

خداوندا به اندازة یک چشم بر هم زدن مرا به خود واگذار مکن.

معصوم (علیه السلام) همانند آینه ای شفاف است و استغفار پارچه ای است که با آن آینه را می پوشانند تا غبار بر روی آن ننشیند نه آن که مانند افرادی باشند که بر روی آینة قلب آن ها غبار نشسته و بخواهند با دستمالی آن را تمیز و گردگیری نمایند.(2)

قال الصادق (علیه السلام) : ان الله عزوجل لم یکلنا الی انفسنا و لو وکلنا الی انفسنا لکنا کبعض الناس ولکن نحن الذین قال الله عزوجل {ادعُونی أَستَجِب لَکُم}؛(3)

در حقیقت خدای عزوجل ما را به خود واگذار نکرده است که اگر ما را به خود واگذار می کرد ما هم مانند برخی از مردم بودیم ولی ما از آنان هستیم که خداوند متعال دربارة ایشان فرموده است: «بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را».(4)

اهل بیت (علیهم السلام) به طور دائم در حال «دعا» بودند و خداوند متعال نیز همواره آنان را اجابت می فرمود: همیشه در حال دعا و تضرع بودند که خداوند آنان را حفظ فرمود و به آنان مقام عصمت را ارزانی داشت.

البته این پاسخ هم مناسب است ولی کامل نیست و شاید بتوان گفت استغفارات ایشان در برخی موارد چنین بوده نه در همه موارد، چرا که در برخی ادعیه، اهل بیت (علیهم السلام) به طور مستقیم گناه را به خود نسبت

ص: 312

می دهند. مانند دعای امام موسی بن جعفر (علیه السلام) که می فرمایند: «عصیتک ببصری... عصیتک برجلی... عصیتک بیدی ...» زیرا در این دعاها گناهان را در زمان حال به خود نسبت می دهند نه گناهانی را که هنوز انجام داده نشده است که بفرمایند: «عصیتک ببصری لو لا توفیقک».

حرام، در ذهن ایشان خطور نمی کند تا چه برسد به انجام دادن آن و عمل مباح آنان نیز همگی برای خداست. بنابراین تنها به تکلیف واجب خویش اهتمام دارند.

مرحوم علامه مجلسی (رحمه الله علیه) در رابطه با این موضوع می نویسند:

لما کانوا فی غایة المعرفة لمعبودهم فکل ما أتوا به من الاعمال بغایة جهدهم ثم نظروا إلی قصورها عن ان یلیق بجناب ربهم عدوا طاعتهم من المعاصی واستغفروا منها کما یستغفر المذنب العاصی؛(1)

به دلیل آن که اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) در نهایت درجه معرفت نسبت به معبود خویش بودند. پس هر آن چه که در اعمال و طاعات و عبادات خویش تلاش می کردند، آن را در برابر عظمت پروردگار خویش بسیار ناچیز می شمردند و لذا طاعات و عبادات خویش را در زمرة معصیت به حساب می آوردند و از کمی طاعات خویش طلب بخشش و آمرزش می نمودند همان گونه که یک شخص گناه کار از معصیت خود آمرزش می خواهد.

مقصر بینی یکی از کمالات است. انسان کامل همیشه خود را در برابر کمال مطلق الهی قاصر و مقصر می بیند، حتی اگر تمام عبادات جنّ و انس را انجام داده باشد نه تنها منتی نمی گذارد، بلکه به آن عبادات توجهی هم نمی کند.

لطف الهی بوده که شامل حال من شده است و اگر لطف خدا نبود، طبیعت و خاصیت نفس چنین است که انسان را به بدی امر می کند.

در چنین شرایطی هم توحید را مطرح می کند و جایگاه خدای منان را بیان می کند و در موارد دیگر هم ربوبیت را ترویج می دهد و می گوید: {إِنّ رَبّی بِکَیدِهِنّ عَلِیمٌ}(1) پروردگارم به مکر زنان آگاه است {إِلّا مَا رَحِمَ رَبّی}(2) مگر آن که پروردگارم ترحم نماید {إِنّ رَبّی غَفُورٌ رّحِیمٌ}(3) پروردگارم بسیار بخشنده و مهربان است. دیگر انبیاء الهی نیز چنین هستند و در تمام طول عمر و زندگی و شرایط فقط خدا را مطرح می کنند: حضرت شعیب هم می گوید:

{إِن أُرِیدُ إِلّا الإِصلاَحَ مَا استَطَعتُ وَمَا تَوفِیقِی إِلّا بِاللهِ عَلَیهِ تَوَکّلتُ وَإِلَیهِ أُنِیبُ}؛(4) قصد من تنها اصلاح امور شماست البته تا جایی که توان دارم و موفقیت من در این مقصد با خداست و من نیز بر او توکل می کنم و به درگاه او پناه می برم.

در کلام خود و سخنان خویش چه چیز را بیان می کنند؟ خود را یا خدا را؟ از باب نمونه: پس از عملیات فتح المبین و فتح خرمشهر که کار بی نظیری بود، مرحوم حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) بلافاصله نیروهای نظامی و مردم را متوجه خدا می کنند و می فرمایند: خرمشهر را خدا آزاد کرد.

این سخن امام یک درس توحید است، خدابینی است، خداشناسی است. در مجلسی بودیم که یک آقایی که مدرک دکترا داشت، این جمله امام خمینی (رحمه الله علیه) را مطرح کرد که فرمودند: من دو رکعت نماز برای خدا نخوانده ام و با تمسخر گفت: امام خمینی (رحمه الله علیه) را ببین که حتی دو رکعت نماز هم برای خدا نخوانده است! به او گفتم: ساکت باش! اگر دو رکعت نماز امام خمینی (رحمه الله علیه) را بین همه دکترها تقسیم کنند، نماز همة آن ها قبول می شود. امام خمینی (رحمه الله علیه) خود را نمی بیند، عظمت خدا را می بیند و هر عملی که انجام می دهد خود را مقصر می بیند. و یا وقتی بسیجی ها به ملاقات ایشان می روند می گوید: من وقتی شما را می بینم از خودم خجالت می کشم و احساس شرم می کنم. اصلاً برای خود شأن و جایگاهی در نظر نمی گیرد و خود را به حساب هم نمی آورد.

و تمامی این درس های معرفت را اهل بیت (علیهم السلام) به ما آموخته اند: مقصر بینی، کوتاه بینی. اعمال خود را به حساب نیاوردن.

مانند: ازدواج و خوردن و آشامیدن و... می شوند، این را برای خود گناه می دانند و از آن استغفار می کنند گرچه همگی مباح و مشروع است». اما این دلیل اشکال بزرگی دارد، زیرا که خوردن و آشامیدن و نکاح و تمام امور دنیوی اهل بیت (علیهم السلام) همگی به فرمان الهی و در محضر الهی و برای خدا انجام می گیرد، این تنزل نیست بلکه اگر انسان معمولی هم این موارد را برای خدا انجام دهد به مرتبة کمال می رسد. اگر عبد زمانی که باید غذا بخورد و آب بنوشد همان کار را انجام دهد و زمان عبادت مشغول عبادت شود هرگز مورد ملامت قرار نمی گیرد و سرزنش نمی شود تا بخواهد عذرخواهی کند. جای تأسف است که در برخی پاسخ ها اهل بیت (علیهم السلام) را در حدّ انسان های معمولی تنزل داده و گفته اند که قلوب شفاف و صاف با اندک غفلتی کدورت می گیرد و آن بزرگواران در اثر معاشرت با مردم گنه کار دچار غفلتی هرچند اندک از بارگاه ربوبی می شدند. در حالی که عظمت و مقام اهل بیت (علیهم السلام) بسیار فراتر از آن است که معاشرت با گنه کاران، آن هم به قصد هدایت باعث کدورت یا غفلت آنها شود تا بخواهند با استغفار این کدورت ها را از بین ببرند. پاسخ دیگری نیز مطرح شده که اهل بیت (علیهم السلام) لحظه به لحظه در حال ترقی و رشد و کمال هستند و هنگامی که به مقامات بالاتر می رسند و گذشتة خود را می نگرند و نقص خود را در معرفهً الله متوجه می شوند نسبت به آن استغفار می کنند. این پاسخ نیز اشکالاتی دارد و مضمون ادعیه چنین مطلبی را ثابت نمی کند. به راستی استغفار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به این دلیل است که درجه اش بالاتر آمده؟!

ص: 318

وقتی از هفتاد و سه اسم اعظم الهی، هفتاد و دو اسم به اهل بیت (علیهم السلام) داده شده است، به معنای رسیدن به منتها درجه کمال است.(1) حضرت آیت الله بهجت (رحمه الله علیه) می فرمودند: اگر یک اسم دیگر هم داده می شد، اهل بیت (علیهم السلام) خدا می شدند. اما آن اسم ذات مخصوص خداست که به اهل بیت (علیهم السلام) داده نشده است به همین دلیل فرمودند:

لا تقولوا فینا ربّا وقولوا ما شئتم ولن تبلغوا؛(2)

فقط به ما خدا نگوئید هر آنچه می خواهید در فضیلت ما بگوئید که البته هرگز به عمق معرفت و فضیلت ما نخواهید رسید.

حال با توجه به روایاتی که ذکر گردید سؤالاتی مطرح می شود:

سؤال 1: آیا صلواتی که بر محمد و آل محمّد (صلی الله علیه و آله) فرستاده می شود باعث ترفیع درجات آنان نمی شود؟

حضرت: امام هادی (علیه السلام) در قالب زیارت جامعه کبیره به این سؤال پاسخ داده اند:

وجَعَلَ صلواتنا علیکم وما خصنا به من ولایتکم طیبا لخلقنا وطهاره لأنفسنا وتزکیه لنا وکفاره لذنوبنا؛(3)

خدای منان صلوات ما بر شما اهل بیت (علیهم السلام) و آنچه که به واسطة ولایت شما، به ما اختصاص داده باعث طهارت در ولادت و نفوس ما و تزکیه و تربیت ما و کفاره و بخشش گناهان ما قرار داد.

ص: 320

بنابراین اگر صلوات هم می فرستیم برای رفعت مقام اهل بیت (علیهم السلام) نیست بلکه بازگشت آن به خودمان است و خود ما بهره می بریم.

قال ابا جعفر (علیه السلام) فی تفسیر {إِنّ اللهَ وَمَلاَئِکَتَهُ یُصَلّونَ عَلَی النّبِیّ یَا أَیّهَا الّذِینَ آمَنُوا صَلّوا عَلَیهِ وَسَلّمُوا تَسلِیماً}(1) صلوات الله علیه تزکیة له وثناء علیه وصلاة الملائکة مدحهم له وصلاة الناس دعاءهم له والتصدیق والاقرار بفضله وقوله: وسلّموا تسلیما: یعنی سلّموا له بالولایة بما جاء به؛(2) امام محمد باقر (علیه السلام) ضمن بیان احادیث مفصل در تفسیر برخی آیات از جمله آیة صلوات، فرمودند: صلوات خدا بر پیامبر خود، پاکیزگی و رستگاری و مدح و ثناء و صلوات ملائکه مدح و ستایش و صلوات مردم دعا و تصدیق و اقرار به فضل رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است و «سلّموا تسلیما» یعنی تسلیم فرمان او در ولایت و آنچه آورده شوید.

سؤال 2: معنای درخواست ترفیع درجه برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که در تشهد نماز می خوانیم چیست؟

اللّهم صلّ علی محمّد وآل محمّد وتقبّل شفاعته فی أمّته وارفع درجته؛(3)

منظور از ترفیع درجه به قرینه جمله قبل، ترفیع درجه در شفاعت است، یعنی خدایا شفاعت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را برای ما توسعه بده تا ما لیاقت شفاعت را پیدا کنیم یا این که افراد بیشتری مشمول شفاعت شوند.

ص: 321

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دو نوع کمال دارند: تکامل طولی و تکامل عرضی. در تکامل طولی به اوج کمال رسیده اند ولی تکامل عرضی به این معناست که امت ایشان بیشتر شوند، شفاعت ایشان به افراد بیشتری برسد و معنای ترفیع درجه همین است.

حاصل بحث آن که استغفارهای اهل بیت (علیهم السلام) ، اعتراف های آنها، گریه ها و ضجه ها و تضرعات ایشان نه تنها منافی مقام عصمت بی نظیر ایشان نیست بلکه مرتبة کمال آنان و عمق معرفهً الله را برای آنان ثابت می کند. عصمت از محکمات است و اعتراف به گناه از متشابهات است و همیشه متشابهات را با محکمات معنا می کنند. کسانی که ممکن است دچار شک و تردید شوند باید بدانند که یقین به عصمت، با تردید و شبهه استغفار نقض نمی شود لذا اهل بیت فرموده اند:

لا تنقض الیقین ابداً بالشک؛(1)

هیچ گاه یقین خود را با شک نقض نکن.

ص: 322

فاطمه (سلام الله علیها) خبردار شد و از امیرالمؤمنین (علیه السلام) نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شکایت کرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بالای منبر رفته و فرمودند: علی (علیه السلام) مرا آزار داده زیرا که از دختر ابوجهل خواستگاری نموده است. ای مردم آیا نمی دانید که هر کس فاطمه (سلام الله علیها) را آزار دهد مرا آزار داده است و هر کس مرا اذیت کند خدا را اذیت نموده است.(1)

بنابراین گاهی اوقات دشمنان کینه توز با تیر زهرآگین تعصب و جاهلیت و کینه و بغض فراوان خود چند هدف مقدس را نشانه می گیرند تا با خیال خام خود به مقصدهای شوم خود برسند اما غافل از این که این حدیث، جعلی است و از چند جهت قابل تأمل و بررسی و به طور کلّی مخدوش است؛

عن ابن عباس قال: ما فی القرآن آیة {یا ایها الذین آمنوا} الاّ علی سیدها وامیرها وشریفها وما من أحد من أصحاب محمد’ الا وقد عوتب من القرآن الا علی ابن ابی طالب فانه لم یعاتب فی شیء منه؛(1)

در قرآن هیچ آیه ای نیست که با «یا ایها الذین آمنوا» شروع شده باشد مگر آن که علی (علیه السلام) سرور و امیر و آقای آن آیه باشد و هیچ یک از صحابی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیستند مگر آن که در قرآن مورد سرزنش و مذمت قرار گرفته اند مگر علی ابن ابی طالب (علیه السلام) که به حقیقت در هیچ موضوعی مورد سرزنش و مذمت قرار نگرفته است.

این روایت که منابع مهم اهل تسنن از طریق راویان خود نقل کرده اند، علاوه بر آن که عدالت جمیع صحابه را که خود قائل به عدالت آنها هستند زیر سؤال می برد، عصمت بی نظیر امیرالمؤمنین (علیه السلام) را نیز ثابت می کند.

به راستی امیرالمؤمنین (علیه السلام) که هیچ گاه مورد سرزنش و مذمت خداوند متعال قرار نگرفته است می تواند با رنجش خاطر فاطمه زهرا (سلام الله علیها) موجبات خشم و غضب الهی را فراهم کند؟

گذشته از موارد فوق، بنابر آن چه که در روایات نقل شده است، با وجود حضرت زهرا (سلام الله علیها) ، ازدواج با زنان دیگر بر امیرالمؤمنین (علیه السلام) جایز نبود.

قال الصادق (علیه السلام) : حرم الله النساء علی علّی ما دامت فاطمه حیة، لانها طاهرة لاتحیض؛(2) امام صادق فرمودند: خداوند متعال تا زمانی که حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در قید حیات بودند،

ص: 326

ازدواج با زنان دیگر را بر امیرالمؤمنین (علیه السلام) حرام نمود، چرا که حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از طهارت مطلق برخوردار بودند و عادت های زنانگی را نداشتند.

بنابراین با توجه به عصمت مطلقه امیرالمؤمنین (علیه السلام) ، هیچ گاه ایشان اقدام به ازدواج، آن هم با دختر ابوجهل که از دشمنان سرسخت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود ننمودند.

موجبات ناخشنودی و کراهت او را فراهم ننمودم. او نیز هیچ گاه مرا خشمگین نساخت و هرگز اوامر مرا نافرمانی نکرد. هرگاه به فاطمه (سلام الله علیها) می نگریستم تمام غم و اندوهم برطرف می شد.

اختلافات خانوادگی و تنازعات، زمانی به وجود می آیند که دو طرف یا یک طرف غیرمعصوم باشند اما بین دو معصوم هرگز کم ترین و کوچک ترین اختلاف و تنازعی پیش نخواهد آمد.(1)

نادیده گرفتند و مردم چشم بر هم گذاشتند تا غصب حق مرا نبینند. هیچ کس از من دفاع نکرد و مانع ستم بر من نشد. به هنگام رفتن (برای ایراد خطبه) خشم فرو خورده و به وقت بازگشت شکست خورده بودم. از روزی که شمشیر خود را فرو گذاشتی خاک نشین گشته ای!!!

نهج البلاغه است، اما اگر کسی به دقت پایان خطبه فدکیه را بررسی کند می فهمد که پایان خطبه فدکیه آن فصاحت و بلاغت ابتدای خطبه را ندارد.

ب) عدم هماهنگی بین بیان فضائل بیست گانه امیرالمؤمنین (علیه السلام) در ابتدای خطبه و اعتراض به امیرالمؤمنین (علیه السلام) در پایان خطبه.

حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در طول خطبة بی نظیر خود فضائل فراوانی را از امیرالمؤمنین (علیه السلام) مطرح می فرمایند، مانند:

زعیم حق له فیکم وعهد قدّمه الیکم وبقیة استخلفها علیکم کتاب الله الناطق والقرآن الصادق والنور الساطع والضیاء اللامع، بیّنة بصائره منکشفة سرائره منجلیة ظواهره مغتبطةٌ به اشیاعه قائد إلی الرضوان اتباعه مودّ إلی النجاة استماعه ...؛(1) پیشوای حقی از خدا در میان شماست و میثاقی از او که پیش از این از شما گرفته نزد شماست و او بازمانده ای از خود در میان شما قرار داده است و خلیفه خود گردانیده و اوست (امیرالمؤمنین (علیه السلام) ) که قرآن ناطق و صادق و نور درخشنده و چراغ پرفروغ پروردگار است. دیدگاه هایش روشن و اسرارش آشکار و ظواهرش شفاف است، دیگران بر پیروان او غبطه می خورند و او شیعیان خود را به سوی بهشت رهبری می کند و گوش سپردن به او مایة نجات است.

ج) عدم سازگاری این عبارات با معرفت بی نظیر صدیقه کبری (سلام الله علیها) نسبت به امیرالمؤمنین (علیه السلام) .

ص: 331

مجموع رفتارها و گفتارهایی که از حضرت صدیقه کبری (سلام الله علیها) در مورد امیرالمؤمنین (علیه السلام) به ما رسیده است، کمال معرفت ایشان را نسبت به امام خود حضرت علی (علیه السلام) ثابت می کند.(1) گذشته از آن که هدف از ایراد خطبة فدکیه، اثبات ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) بوده و باز پس گیری فدک بهانه ای بیش نبوده است.

فرمودند: پدران این امت، محمد و علی (علیهم السلام) هستند که کجی های این امت را استوار می سازند و آنان را از عذاب دائم نجات می دهند به شرط آن که آن دو بزرگوار را اطاعت کنند و نعمت های دائمی را برای آنان ضمانت می کنند اگر با آن دو بزرگوار موافقت کنند.

با وجود چنین معرفتی از حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نسبت به امیرالمؤمنین (علیه السلام) که امیرالمؤمنین (علیه السلام) را در مثل همانند خانة کعبه و پدر معنوی این امت می داند، چگونه ممکن است در پایان خطبه به ایشان چنین اعتراضی داشته باشند؟!

تاریخ شهادت می دهد که سیرة حضرت زهرا (سلام الله علیها) در دفاع از امیرالمؤمنین (علیه السلام) تا آخرین لحظه ادامه داشته تا آن جا که هنگام شهادت هم می گریستند، حضرت علی (علیه السلام) از ایشان علت گریه را سؤال کردند، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) فرمودند: گریه من برای مسائلی است که پس از من برای تو پیش خواهد آمد.

آن گاه حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند:

لا تبکی فوالله ان ذلک لصغیر عندی فی ذات الله؛(1)

گریه نکن! به خدا سوگند همة این مصیبت ها در مسیر الهی نزد من کوچک است.

کانت راضیة وانّما کان غرضها ان یتبیّن للناس قبح اعمالهم وشناعة افعالهم؛(1) چه بسا عبارات پایان خطبه فدکیه از حضرت زهرا (سلام الله علیها) برای برخی مصالح صادر شده است و در واقع از آن چه که امیرالمؤمنین (علیه السلام) انجام داده اند ناراضی نبوده بلکه رضایت کامل داشته است (چرا که هر دو به وظیفه عمل نموده اند) و در حقیقت مقصود حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از بیان این عبارات، روشن نمودن عمل زشت مردم و بدی دفاع نکردن از امیرالمؤمنین (علیه السلام) بوده است.

سپس علامه مجلسی (رحمه الله علیه) برای اثبات نظریة خود بازگشت حضرت موسی (علیه السلام) از کوه طور و درگیری ایشان با برادرش حضرت هارون (علیه السلام) را بر سر مسئله گوساله پرستی بنی اسرائیل مطرح نموده و می فرماید: مقصود حضرت موسی (علیه السلام) از نزاع با برادرش هارون این بوده که بنی اسرائیل جرم بزرگ خود در رها کردن خداپرستی و پذیرش گوساله پرستی را متوجه شوند.(2)

سپس مرحوم مجلسی (رحمه الله علیه) ، نظریه کسانی را که می گویند: - صدور عبارات پایانی خطبه فدکیه از حضرت زهرا (سلام الله علیها) به دلیل شدت غضب و ناراحتی تمام بوده را رد می کند، چرا که غضب نامطلوب با عصمت حضرت زهرا (سلام الله علیها) منافات دارد و صحیح نیست.

در پایان مرحوم مجلسی (رحمه الله علیه) : طلب حق و اصرار در باز پس گیری فدک را نه تنها منافی عصمت و

ص: 334

زهد حضرت زهرا (سلام الله علیها) نمی دانند، بلکه حق طلبی حضرت زهرا (سلام الله علیها) را با هدف برملا نمودن ظلم و جور و کفر و نفاق غاصبان فدک و خلافت کاری شایسته و از مهم ترین امور دین و بزرگ ترین حقوق مسلمین می دانند.(1)

حقوق و وظایف متقابل بین رهبر جامعه و عموم مردم بیان فرمودند، سپس به ایجاد روابط سالم بین مردم و رهبری پرداخته و فرمودند:

ای مردم! خوش ندارم در خاطر شما بگذرد که من ستایش را دوست دارم و خواهان شنیدن آن می باشم. سپاس خدای را که چنین نبودم و اگر ستایش را دوست می داشتم به خاطر فروتنی در پیشگاه خدای سبحان و بزرگی و بزرگواری که تنها سزاوار خداست آن را رها کردم. گاهی مردم، ستودن افرادی را برای کار و تلاش روا می دانند، اما من از شما می خواهم که مرا با سخنان زیبای خود ستایش نکنید تا از عهدة وظایفی که نسبت به خدا و شما دارم برآیم و حقوقی که مانده است بپردازم و واجباتی که برعهدة من است و باید انجام گیرد انجام دهم،. پس با من همانند پادشاهان سرکش سخن مگوئید و چنان که از آدم های خشمگین کناره می گیرند دوری نجوئید و با ظاهرسازی با من رفتار نکنید... .

سپس حضرت علی (علیه السلام) فرمودند:

فلا تکفوا عن مقالة بحق او مشورة بعدل فانی لست فی نفسی بفوق ان أخطئ ولا آمن ذلک من فعلی الا ان یکفی الله من نفسی ما هو املک به منی ...؛(1)

پس ای مردم! از گفتن حق یا مشورت در عدالت خودداری نکنید، زیرا من خود را برتر از آن که اشتباه کنم و یا این که از اشتباه در امان باشم ایمن نمی دانم، مگر آن که خداوند مرا حفظ فرماید چرا که او بر من بیش از خودم مالکیت دارد.

ص: 336

پدر جان! کدام یک از ما دو نفر را بیشتر دوست دارید؟

فقال النبی (صلی الله علیه و آله) : أنت أحب إلی وعلی اعز علی منک؛ تو نزد من محبوب تر و علی (علیه السلام) نزد من عزیزتر است.

حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: آیا برایت نگفتم که من فرزند فاطمه باتقوا (بنت اسد) هستم؟

و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) فرمودند: و من دختر خدیجة کبری هستم.

حضرت علی (علیه السلام) : من فرزند صفایم.

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) : و من فرزند سدرهً المنتهایم.

حضرت علی (علیه السلام) : خادم و خدمت گذار من جبرئیل است.

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) : خطبه عقد مرا در آسمان راحیل خوانده و فرشتگان گروه گروه به من خدمت می کنند.

حضرت علی (علیه السلام) : من فرزند آن مرد نیکوکار و درست کردار از میان مؤمنان (ابوطالب) هستم.

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) : و من دختر آخرین پیامبر الهی هستم.

حضرت علی (علیه السلام) : من شیر شجاع جنگ ها هستم.

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) : و من کسی هستم که خدا به خاطر او گناه بندگان را بیامرزد.

حضرت علی (علیه السلام) : من برگزیدة خداوند مهربانم.

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) : و من بهترین زنان و برگزیده شده از میان آنان می باشم.

حضرت علی (علیه السلام) : نام مرا خداوند از نام خود برگرفته است، او عالی و من علی هستم.

ص: 340

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) : و من نیز این چنین هستم، او فاطر و من فاطمه هستم.

حضرت علی (علیه السلام) : من پدر فرزندان محمد (صلی الله علیه و آله) و برگزیده او هستم.

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) : و من گوشت و خون او هستم.

حضرت علی (علیه السلام) : من مجموعه صحیفه های آسمان ام.

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و من مجموعه شرافت و بزرگواری ام.

حضرت علی (علیه السلام) : من نور آفرینش و روشنایی آن هستم.

حضرت فاطمه (علیهم السلام) : و من فاطمه زهرایم... .

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای فاطمه! برخیز و سر پسر عمویت علی (علیه السلام) را ببوس. در این مکان چهار فرشتة مقرّب خداوند، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل با چهار هزار فرشته از علی (علیه السلام) حمایت می کنند و برادرم راحیل و دردائیل با چهار هزار فرشتة دیگر برای دیدن این مناظره اجتماع کرده اند.

حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) برخواستند و سر مبارک امیرالمؤمنین (علیه السلام) را بوسیدند، سپس دست پدرشان خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) را بوسیدند.(1)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میان دو دیده و لبان او را بوسید.

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آیا فرزندم حسین (علیه السلام) را دوست دارید؟ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: چگونه او را دوست نداشته باشم با این که پاره ای از بدن من است. امیرالمؤمنین (علیه السلام) عرض کرد: ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) کدام یک نزد شما محبوب تر هستیم، من یا حسین؟. امام حسین (علیه السلام) بلافاصله پاسخ دادند: هر که در شرافت والاتر است او نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) محبوب تر و مقرب تر است. حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: حسین جان با من مباهات و مفاخره می کنی؟ امام حسین (علیه السلام) عرض کرد: بله پدر جان در صورتی که مایل باشید. حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: من امیر مؤمنانم، زبان راستگویانم، وزیر مصطفایم و تا هفتاد فضیلت خودشان را برشمردند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای ابا عبدالله!(1) آیا شنیدی؟ آنچه علی (علیه السلام) بر شمرد یک دهم از یک دهم از یک دهم فضائل او و از هزار هزار مزیتی است که دارد و البته به مراتب از همة این ها بالاتر است! امام حسین (علیه السلام) فرمودند: همه ستایش ها از آن خداست که ما را بر بیشتر بندگان مؤمن خود و بر همة جهانیان برتری داده است. سپس فرمودند: ای امیر مؤمنان در آن چه بر شمردی راستگو و امینی. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: فرزندم اکنون تو فضائل خود را یاد کن. امام حسین (علیه السلام) عرض کرد: من حسین ابن علی ابن ابی طالب هستم، مادرم فاطمه زهرا (سلام الله علیها) سرور بانوان جهانیان است، جدم محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) و به طور قطع سرور تمام بنی آدم است. پدر جان! مادر من فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نزد خدا و نزد همه مردم برتر از مادر

ص: 342

شما و جدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نزد خدا و همه مردم بهتر و برتر از جدّ شماست. من در گهواره بودم که جبرئیل به زبان کودکانه با من حرف می زد و اسرافیل با روی باز و گشاده مرا ملاقات نمود. ای علی! تو نزد خدا برتر از من هستی ولی من با پدران و مادران و اجداد خود فاخرتر از تو و بر تو مباهات می کنم.

سپس امام حسین (علیه السلام) برخاستند و دست در گردن امیرالمؤمنین (علیه السلام) انداخته و پی در پی پدر را می بوسیدند. و امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز او را می بوسیدند و می فرمودند: حسین جان! خداوند، شرافت و بزرگواری و فخر و علم و دانش و بردباری تو را فزونی بخشد «و لعن الله ظالمیک یا ابا عبدالله» و ظلم و ستم کنندگان بر تو را لعنت و از رحمت خود دور سازد ای ابا عبدالله.(1)

این نوع مفاخره ها در میان معصومین (علیهم السلام) ، از یک طرف صفا و صمیمیت و نوع برخورد زیبای بین آن بزرگواران را به نمایش می گذارد که برای ما نیز آموزنده است. از طرف دیگر فضائل بیشتری از آن بزرگواران را یاد می آورد.

به آنان نوعی تبعیض است.

برای پاسخ به این سؤال ابتدا باید فرد سؤال کننده را اندکی با مقام توحید و خداشناسی آشنا کنیم؛

1. خداوند متعال حکیم علی الاطلاق است و تمام کارهای او از روی حکمت و علت است. اگر می بخشد یا دریغ می کند، کم می بخشد یا زیاد، همگی از روی حکمت و دلیل است.

2. علاوه بر فاعلیت فاعل (اعطاء خداوند متعال) قابلیت قابل (گیرنده عطا) نیز لازم است. ظرفیت و استعداد افراد نیز برای دریافت عطای الهی نکته ی مهمی است که باید در نظر گرفته شود.

قال الامام الحسین (علیه السلام) : المعروف علی قدر المعرفة.(1)

3. عطای الهی و دریافت این عطا از جانب بنده مستلزم تکلیف است و به میزان دریافت عطا، امتحان و تکلیف و مسئولیت نیز متفاوت است.

قال الله تبارک و تعالی: {لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفسًا إِلّا وُسعَها}؛(2) خداوند متعال هیچ کس را جز به اندازة توانایی او تکلیف نمی کند.

تبعیض در جایی به وجود می آید که به دو نفر با شرایط متفاوت، تکلیف مساوی و برابر بدهند.

یکی از دلائل حکیمانه این انتخاب، نیاز قطعی و ضروری جهان هستی به وجود هدایت گر رهبر معصوم و خطاناپذیر است، بنابراین باید افرادی برای پذیرش این مسئولیت مهم و خطیر انتخاب شوند که قابلیت ها،

ص: 344

ظرفیت ها و استعدادهای لازم را دارا هستند و از عهده تکالیف و مسئولیت های مهم آن برآیند و البته با آزمون های بسیار دقیق چه قبل از عالم خلقت (در عالم ذر) و چه در عالم دنیا (با مصیبت های جانکاه و طاقت فرسا) همراه است. بدیهی است خداوند حکیم هیچ کس را لایق و شایستة این مقام عظیم، جز چهارده معصوم (علیهم السلام) ندانست و آنان را برگزید و انتخاب کرد و آنان نیز از عهده این امتحان ها و مسئولیت ها به نحو احسن بر آمدند.(1)

علیهم الزهد فی درجات هذه الدنیا الدنیه وزخرفها وزبرجها فشرطوا لک ذلک وعلمت منهم الوفاء به فقبلتهم وقربتهم ...؛(1)

پروردگارا تو را ستایش می کنم برای آن چه که در قضا و قدر خود برای اولیاء خود مقدر کردی، آنان که وجودشان را برای حضرتت خالص و برای محافظت از دینت مخصوص گردانیدی و نعمت های باقی و بی زوال ابدی را که تنها نزد توست بر آنان اختیار کردی، البته پس از آن که زهد و بی رغبتی در مقامات و لذات و زیور و زینت های دنیوی را بر آنان شرط نمودی و آن ها نیز بر این شرط مهم متعهد شدند و تو می دانستی که ایشان به عهد خود وفا خواهند کرد، در نتیجه آنان را مقبول و مقرب درگاه خویش ساختی... .

است که دیگر مؤمنین از عهده همان هفده رکعت نماز واجب هم نمی توانند به خوبی بر آیند.(1) یا پنج تن آل عبا سه روز روزه می گیرند و تمام غذای خویش را انفاق می کنند و خود تنها با جرعه ای آب افطار می کنند.(2) با وجودی که دارای اسم اعظم هستند و گنج های زمین در اختیار ایشان است، اما از گرسنگی سنگ به شکم می بندند.(3)

در مصیبت ها نیز با تمام ظرفیت پذیرای بلاها و ابتلائات می شوند؛ مثلاً حضرت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) تمام هستی خویش را برای خداوند در طبق اخلاص می گذارند و تقدیم می کنند و آن را به حساب نمی آورند، در حالی که اگر ذره ای از مصیبت های اهل بیت (علیهم السلام) را بر جمیع خلائق تقسیم کنند، هیچ کس را یارای تحمل آن نخواهد بود.

بنابراین متوجه می شویم که معصومین (علیهم السلام) مافوق تصور بشر عادی حرکت می کنند و از تمام ظرفیت و استعداد خود به طور کامل استفاده می کنند اما بشر عادی، درصد ناچیزی از توان و ظرفیت و استعداد خود را استفاده می کند. به راستی ما چه مقدار قرآن می خوانیم؟ چه مقدار به مستحبات و نوافل اهمیت

ص: 347

می دهیم؟ انفاقات ما چگونه است، با این که قدرت و توان کافی داریم، اما به یک درصد از معلومات خود نیز عمل نمی کنیم. اما کسانی که از ظرفیت مناسب خود استفاده می کنند به درجات بالای علم و کمال می رسند و سهمی از مقام عصمت نیز نصیبشان خواهد شد.

نکتة دوم: تبعیض همیشه و همه جا و برای همه افراد قبیح نیست، بلکه در مواردی لازم است. تبعیض در فضل با تبعیض در عدالت دو مقوله متفاوت است. در مورد اول هیچ ایرادی ندارد بلکه در برخی موارد، عدم تبعیض قبیح است، اما در مورد دوم اشکال دارد. به عنوان مثال اگر دو فرد به صورت مساوی واجبات را انجام و محرمات را ترک کنند و پاداش یک نفر از آنان بهشت و جزای دیگری دوزخ باشد، این تبعیض در عدالت و قبیح است. اما تبعیض در فضل مانند آن است که پدری اموال و ثروت فراوان دارد و به فرزندی که فضیلت بیشتری دارد و به والدین و جامعه خود خدمات بیشتری ارائه می دهد عطای بیشتری می کند، اما به فرزندی که اموال را اسراف و تبذیر می کند و یا آن را در راه حرام مصرف می کند، کمتر عطا می کند. یا آن که اموال بیشتری را در اختیار فرزند بزرگ تر خود و اموال کمتری در اختیار فرزند خردسال قرار می دهد. اگر پدری به فرزند خردسالش مثلاً یک میلیون تومان پول بدهد. همه او را مذمت و سرزنش می کنند نه تشویق! این نوع تبعیض نه تنها قبیح نیست بلکه در اینجا رعایت عدالت و عدم تبعیض، قبیح است. مقوله عصمت نیز از دایرة عدل و عدالت خارج است بلکه یک فضیلت و موهبتی است که به افراد خاص عطا می شود، نه این که به طور مساوی بین همه خلائق تقسیم شود تا به گمان برخی عدالت رعایت شود!

ص: 348

خواهد بود. اگر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مجبور به ابلاغ شد، نهی الهی (و ان لم تفعل) معنا نداشت. جبر با خوف الهی (انی اخاف) منافات دارد همان گونه که با امر به نماز (و أمر اهلک) سازگاری ندارد. بنابراین عصمت موجب سلب اختیار نمی شود و معصوم با علم و آگاهی و توفیق و تقوای الهی، با اختیار خود معصیت را ترک و طاعات را انجام می دهد. به عبارت دیگر ارتکاب گناه و ترک واجب برای معصوم محال عقلی و ذاتی نیست که انجام آن غیر ممکن باشد. بلکه محال عادی است و امکان انجام آن وجود دارد. مانند خوردن مواد سمّی که هیچ انسان عاقلی چنین عملی را مرتکب نمی شود، اگر چه ارادة و اختیار دارد و می تواند بخورد، اما چون از آثار شوم آن آگاه است استفاده نمی کند.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

آخر دعوانا ان الحمد لله ربّ العالمین

تمت مباحث العصمة الکبری للأئمة اطهار (علیهم السلام)

وسیأتی ان شاء الله دراسات حول الشفاعة والتوسل

شهر الولایة، ذیحجة الحرام 1435 - مدینة الولایة قم المقدسة

ص: 350

1. ادب فنای مقربان: (شرح زیارت جامعه کبیره) آیت لله عبدالله جوادی آملی، نشر اسراء، قم، 1384.

2. ارشاد القلوب الی الصواب: حسن بن محمد دیلمی، نشر الشریف الرضی، قم، 1412ق.

3. الارشاد فی معرفهً حجج الله علی العباد: محمد ابن محمد، شیخ مفید، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) ، قم، 1413ق.

4. السؤال و الجواب من فتاوی السید محمد کاظم الیزدی: انتشارات دلیل ما، قم، 1385ش.

5. الاستصبار فیما اختلف من الاخبار: محمدبن الحسن شیخ طوسی، دارالکتب الاسلامیهً تهران، 1369 ش.

6. استفتائات از محضر حضرت آیت الله بهجت (رحمه الله علیه) : انتشارات شفق، قم، 1386ش.

7. الاستیعاب فی معرفهً الاصحاب: یوسف بن عبدالله نمری ابن عبدالبر، دار الجبل، بیروت، 1412ق.

8. الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم: علی بن یونس عاملی نباطی، مکتبهً المرتضویه، 1384 ش.

9. الصواعق المحرقهً: احمد ابن حجر هیتمی مکی، مؤسسهً الرسالهً، 1417ق.

10. اصول کافی: (ترجمه الکافی) محمدبن یعقوب کلینی، ترجمه سید جواد مصطفوی، نشر علمیه اسلامیه، تهران، 1369ش.

ص: 352

1. الطرائف فی معرفهً مذاهب الطوائف: علی ابن موسی سید ابن طاووس، نشر خیام، قم، 1400 ق.

2. اعتقادات الامامیهً: محمدبن علی، بن بابویه شیخ صدوق، کنگره شیخ مفید، قم، 1414 ق.

3. اعلام الوری باعلام الهدی: فضل بن حسن طبرسی، مؤسسهً آل البیت (علیهم السلام) ، قم، 1417 ق.

4. العسل المصفّی: فی تهذیب زین الفتی فی شرح سورهً «هل أتی» الحافظ احمد ابن محمد ابن علی ابن احمد العاصمی، مجمع احیاء الثقافهً الاسلامیهً، ٍقم، 1418ق.

5. الغیبهً محمد ابن ابراهیم نعمانی: نشر صدوق، تهران، 1397 ق.

6. الأقبال بالاعمال الحسنهً فیما یعمل مرهً فی السنهً، علی بن موسی سید بن طاووس، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.

7. الکافی: محمدبن یعقوب بن اسحاق کلینی،دارالکتب الاسلامیهً، تهران، 1407ق.

8. امامت را بشناس: مرتضی مطیعی، انتشارات کریم اهل بیت (علیهم السلام) ، قم، 1390ش.

9. امامت و واژگان مرتبط:حیدر مظفری، آشیانه مهر، مجمع جهانی شیعه شناسی، قم، 1390ش.

ص: 353

1. امام شناسی: حجت الاسلام و المسلمین حسین گنجی، جلد اول، مجمع جهانی شیعه شناسی، قم، 1382ش.

2. الألفین فی امامهً امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (علیهم السلام) : الشیخ الامام جمال الدین ابن المطهر الاسدی العلامهً الحلی، منشورات المکتبهً الحدریهً، فی النجف الاشرف، 1388ق.

3. الامالی: محمدبن علی بن بابویه، شیخ صدوق، نشر کتابچی، تهران، 1376 ش.

4. الامالی: محمدبن الحسن شیخ طوسی، دارالثقافهً، قم،1414 ق.

5. المحصول فی علم الاصول: محمد بن عمر فخر رازی، مؤسسهً الرسالته، بیروت 1412ق.

6. المزار الکبیر لابن المشهدی: محمد بن جعفربن مشهدی، دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419ق.

7. المستدرک علی الصحیحین: محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری، دارالمعرفهً، بیروت، لبنان.

8. المناقب للعلوی: کتاب العتیق، محمد بن علی بن الحسین علوی، دلیل ما، قم، 1428 ق.

9. المنخول: ابوحامد غزالی، دارالفکر، دمشق، سوریه، 1419ق.

10. الموسوعهً الکبری عن فاطمهً الزهرا (سلام الله علیها) : اسماعیل انصاری زنجانی خوئینی، انتشارات دلیل ما، قم، 1385 ش.

11. المیزان فی تفسیر القرآن: سید محمد حسین طباطبایی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، حوزه علمیه قم، 1417 ق.

12. الانتصار: علی بن حسین علم الهدی سید مرتضی (رحمه الله علیه) ، موسسهً النشر الاسلامی، 1415ق.

ص: 354

1. النکت الاعتقادیهً: محمد بن محمد نعمان شیخ مفید (رحمه الله علیه) دارالمفید، بیروت، لبنان.

2. انوار التنزیل و اسرار التأویل: عبدالله بن عمر بیضاوی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1418ق.

3. ای اشک ها بریزید (اشعار مذهبی): دیوان حبیب چایچیان (حسان) انتشارات علمیه الاسلامیه، تهران، 1366ش.

4. الکاشف عن حقائق غوامض التنزیل، محمود بن عمود زمخشری،مکتبهً مصطفی البانی الحلبی و اولاده بمصر، 1385ش.

5. بحارالانوار الجامعهً لدرر الاخبار الائمهً الاطهار (علیهم السلام) : محمد باقر مجلسی (رحمه الله علیه) ، داراحیاء و التراث العربی، بیروت، 1403هجری قمری.

6. البرهان فی تفسیر القرآن: سید هاشم بن سلیمان بحرانی، مؤسسة بعثت، قم، 1374ش.

7. بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (صلی الله علیه و آله) : محمد بن حسن صفار، مکتبهً آیت الله المرعشی النجفی، قم، 1404 ق.

8. البلدالامین و الدرع الحصین: ابراهیم بن علی عاملی کفعمی، مؤسسهً الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1418ق.

9. پیام قرآن: آیت الله مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلای حوزه علمیه قم، دارالکتب الاسلامیهً تهران، 1381ش.

10. تأویل الآیات الظاهره من فضائل العترهً الطاهرهً، علی استرآبادی، مؤسسهً النشر الاسلامی، قم 1409ق.

11. تجرید الکلام: خواجه نصیرالدین طوسی، منشورات المکتبهً المصطفی، قم.

12. تحریر الوسیلهً: سید روح الله الموسوی الخمینی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

ص: 355

1. تحف العقول عن آل الرسول (صلی الله علیه و آله) : حسن بن علی ابن شعبه حرانی، جامعه مدرسین، قم، 1404ق.

2. تذکرهً الفقهاء: حسن بن یوسف بن مطهر علامه حلی،مؤسسهً آل البیت (علیهم السلام) الاحیاء التراث، قم، 1414ق.

3. تفسیر العیاشی: محمدبن مسعود عیاشی، المطبعهً العلمیهً، تهران، 1380 ش.

4. تفسیر فرات الکوفی: فرات بن ابراهیم کوفی، مؤسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1410.

5. تفسیر القرطبی: قرطبی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، لبنان.

6. تفسیر القمی: علی بن ابراهیم قمی، دارالکتاب، قم، 1404 ق.

7. تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب: محمد بن محمد رضا قمی مشهدی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1368 ش.

8. تفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسگری: الامام حسن بن علی العسگری (علیهم السلام) (امام یازدهم)، مؤسسهً الامام المهدی (عجل الله تعالی فرجه) ، قم،1401 ق.

9. مجمع البیان فی تفسیر القرآن: فضل بن حسن طبرسی، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372ش.

10. تهذیب الاحکام: محمد بن الحسن شیخ طوسی، دارالکتب الاسلامیهً تهران، 1407ق.

11. التنبیه بالمعلوم من البرهان علی تنزیه المعصوم عن السهو و النسیان: محمد بن حسن شیخ حرعاملی (رحمه الله علیه) .

12. تنزیه الانبیاء و الائمهً (علیهم السلام) : علی بن حسین علم الهدی، سیدمرتضی، دارالشریف امرضی، قم، 1377 ش.

13. تنقیح المقال فی علم الرجال: عبدالله مامقانی، انتشارات جهان، 1352ش.

ص: 356

1. جامع البیان فی تفسیر القرآن: محمد ابن جریر طبری، دارالمعرفهً، بیروت، 1412ق.

2. جلوه های اعجاز معصومین (علیهم السلام) : سعیدبن هبهً الله قطب الدین راوندی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1378ش.

3. جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع: علی بن موسی سید بن طاووس (رحمه الله علیه) ، دارالرضی، قم، 1330ق.

4. الجنهً العاصمه: آیت الله حاج سید حسن میرجهانی طباطبایی، انتشارات صدر، تهران، 1398ق.

5. جواهر الکلام فی معرفهً الامامهً و الامام: آیت الله سید علی حسینی میلانی، انتشارات الحقائق، قم، 1390ش.

6. چشمه در بستر (تحلیلی از زمان شناسی حضرت زهرا (سلام الله علیها) ): سید مسعود پورسید آقایی، انتشارات حضور، قم، 1387ش.

7. حدیث کساء و آثار شگفت: سید علی موحد ابطحی، انتشارات حبل المتین، 1390ش.

8. حضرت زینب (سلام الله علیها) : آیت الله کریمی جهرمی.

9. حلیهً الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار (علیهم السلام) : سید هاشم بن سلیمان بحرانی، مؤسسهً المعارف الاسلامیهً قم، 1411ق.

10. خبرگزاری نسیم، تابناک، جهان: شبکه جهانی اینترنت.

11. دانش نامه احادیث پزشکی: محمد محمدی ری شهری، ترجمه دکتر حسین صابری، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، 1386ش.

12. در محضر بهجت: محمد حسین رخ شاد، مؤسسه فرهنگی سماء، 1382ش.