كلام برتر( سخنان حضرت على (ع ) درباره نماز )

فهرست

تصویر

ص: 3

مقدمه

باسمه تعالی

كلام على كلامٌ عَلَى

وَ ما قالَهُ المرتَضى مُرتضى

سخنان امام علی علیه السلام کلام برتر است و آنچه مرتضی علیه السلام فرموده است پسندیده خاطرات.

از دیر باز کسانی که با کلمات و سخنان امام علی بن ابیطالب آشنایی داشته اند بر این باور بوده اند که فرمایشهای آن امام بزرگوار در اوج فصاحت و بلاغت است نه تنها زیبایی لفظ و آرایش واژگان و موسیقای كلمات گوش را مینوازد و برزبان میتراود؛ بلکه عمق محتوای آنها نهال حکمت را در روح انسان با دور می سازد و گوش جان او را به دریافت معارفی والا و بالا منزلت میبخشد. بسیاری از پیشینیان از شیفتگان و دلدادگان مولا در گلشن کلمات او گشته اند و هر کدام به وسع و امکان دسته گلی به هدیه آورده اند پسینیان نیز به تأسی از آنان خواسته اند از قافله گل چینیان گلزار علوی عقب نمانند آنها نیز وارد شده اند. آنچه در این دفتر گرد آمده است مجموعه ای از فرمایشهای امام علی ابن ابیطالب علیه السلام که درباره نماز از زبان و بیان ایشان جاری شده و یا به قلم و بیان ایشان صادر گشته است. نماز در نگاه امیرالمؤمنین عهد علیه السلام و پیمان الهی است که رشته بندگی را استوار میدارد و جان و روان انسان را در زلال خویش طهارت می بخشد، بنابراین خوشتر آن دیدیم در سالی که به نام و یاد امام علی بن ابیطالب علیه السلام عطر و بو گرفته است شادابی جان دوستان آن ،حضرت در زلال جاری کلمات ایشان که به رایحه نماز نیز آغشته است دو

ص: 13

پيام مقام معظم رهبرى به اولين اجلاس اقامه نماز

(نماز و طهارت روح )

بسم الله الرحمن الرحيم

در ميان خصلتهاى نكوهيده كه سلامت جان و راحت زندگى را با خطر و مانع مواجه مى سازند ، تكبر از پر آفت ترين آنها است . خود برتربينى و سركشى برخاسته از آن ، چه بسيار حقيقتهاى را ناشناخته ، و چه راههاى فضيلت را ناپيموده مى گذارد ، و چه كينه ها و خصومتهاى نابحق و چه زشتيها و ناهنجاريها كه پديد مى آورد . آرى تكبر ، حجاب حقيقت و خار راه فضيلت و دشمن صفا و صداقت ، و انگيزه ى دشمنى و شرارت است . آحاد و جامعه هاى بشرى از آغاز خود تاكنون ، ضايعات بيشمارى را از كبر و خود پسندى اقوام و افراد ، و سركشى ها و تعصبات ناشى از آن ، تحمل كرده اند و مى كنند .

عبادات اسلامى و بيش از همه نماز ، براى زدودن اين آفات از جان آدميان از جمله درمانهاى مؤ ثر و كار آمد مى باشند .

نماز آنگاه كه با حال و حضور و آداب ، گزارده شود . روح آدمى را به نيازمندى ذاتى وى آشنا مى سازد . و ريشه ى كبر و تفاخر و جبروت موهوم را در درون او مى سوزاند . خشوع در برابر پروردگار ، نور بصيرت را بر دل او مى تاباند و سايه ى هم آولد خود بزرگ بينى را از آن مى زدايد :

فَرَضَ اللَّهُ الايمان تَطْهِيراً مِنَ الشِّرْكِ وَ الصواة تَنْزِيهاً عَنِ الْكِبْرِ (1)

چه نيكو است به سخن پيشواى پرهيزكاران و اميرالمؤ منين (عليه السلام ) گوش فرادهيم و ستايش نماز را در سالى كه مزين به نام والاى اوست از بيان ستوده او بشنويم . در نهج البلاغه چنين آمده است :

ص: 15

فصل اول : اهميت و فضيلت نماز

نماز برترين عمل

قال على (عليه السلام )

أَوْ صيكم باالصلوة وَ حِفْظِهَا فانها خَيْرِ الْعَمَلِ وَ هِىَ عَمُودُ دِينِكُمْ .

(بحارالانوار ج 82 ص 209)

شما را به نماز و مراقبت از آن سفارش مى كنم ، زيرا نماز برترين عمل و ستون و اساس دين شما است .

نماز ستون دين

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اللَّهُ اءلله فِى الصلوة فانها عَمُودُ دِينِكُمْ

(نهج البلاغه نامه 47)

خدا را ، خدا را كه نماز را از ياد نبريد ، زيرا آن ستون دين شما است .

محبوب ترين اعمال

قال على (عليه السلام )

اءحب الاعمال الَىَّ اللَّهِ الصلوة

(بحارالانوار ج 82 ص 233)

محبوب ترين كارها نزد خداوند نماز است .

فرياد ابليس از نماز گزار

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

انَّ الْعَبْدِ اذا سَجَدَ نَادَى ابليس : يَا وَيْلَهُ اءصاع وَ عَصَيْتُ وَ سَجَدَ وَ اءبيت .

(بحارالانوار ج 82 ص 233)

وقتى كه بنده اى سجده كرد ، ابليس فرياد مى زند : واى بر من ! او اطاعت كرد ولى من معصيت كردم ، او سجده كرد و من از اين عمل سرباز زدم .

اقامه نماز نشانه مليت اسلامى

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

وَ أَقَامَ الصلوة فانها الْمِلَّةِ .

(نهج البلاغه خطبه 110)

بر پا داشتن نماز نشانه اصلى مليت در دين اسلام است .

نماز برترين وسيله نزديكى به خدا

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

(اءلصلوة اءفضل القربتين )

(نصنيف غرر الحكم ص 175)

نماز از بين دو وسيله نزديكى به خدا برترين است .

نماز ملاك پذيرش ساير اعمال

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

الصلوة عَمُودُ الدِّينِ وَهَى أَوَّلُ مَا يَنْظُرُ اللَّهُ فِيهِ مِنْ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ ، فَانٍ صَحَّتْ نَظَرَ فِى بَاقِى عَمَلِهِ وَ انَّ لَمْ تَصِحَّ لَمْ يُنْظَرْ لَهُ فِى عَمَلُ وَ لَا حَظَّ فِى الاسلام لِمَنْ تَرَكَ الصلوة .

(دعائم الاسلام ج 1 ص 132) (1)

نماز ستون دين است و آن اولين عمل آدميزاده است كه خدا بدان نظر مى كند ، اگر صحيح و درست بود ، به ساير اعمالش نيز نظر فرمايد و اگر صحيح نبود در هيچ عمل ديگرش نمى نگرد . و كسى كه تارك نماز باشد بهره اى از اسلام ندارد .

ص: 27

اقامه نماز در همه شرايط

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) : اذا لَمْ يَسْتَطِعِ الرَّجُلُ يُصَلَّى قَائِماً فَلْيُصَلِّ جَالِساً فَانٍ لَمْ يَسْتَطِعْ انَّ يُصَلَّى جَالِساً فَلْيُصَلِّ مُسْتَلْقِياً نَاصِباً رِجْلَيْهِ حِيَالَ الْقِبْلَةِ يَوْمِى ايماء .

(عيون اخبار الرضا ج 2 ص 68)

رسول اكرم (صلى الله عليه وآله ) فرموده است : اگر آدمى نتواند ايستاده نماز به جاى آورد ، آن را نشسته بخواند . و اگر آن گونه نيز نتواند ، به پشت بخوابد و پاهايش را به جانب قبله دراز كند و با ايماء و اشاره نماز بخواند .

فصل دوم : نماز امام على عليه السلام

اولين نماز گزار

قال على (عليه السلام )

اللَّهُمَّ أَنَّى اءول مَنْ أَنَابَ وَ سَمِعَ وَ أَجَابَ . لَمْ يَسْبِقْنِى الَّا رَسُولَ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) بالصلوة

(نهج البلاغه خطبه 131)

بار خدايا ! من نخستين كسى هستم كه به حق رسيدم و آن را شنيدم و پذيرفتم . هيچ كسى در نماز بر من پيشى نگرفت ، مگر رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) .

خداوندا من آن اول كسى استم

كه حق بشنيده و در كار بستم

زجان و دل شدم سوى انابت

نداهاى تو را كردم اجابت

كسى بر من به شهراه حقيقت

بجز پيغمبرت نگرفته سبقت

چو او بهر نماز افراخت قامت

ببستم قامت و كردم قيامت

ص: 31

عبادت على عليه السلام

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

أَلْهَى ! هَذِهِ صلوتى صَلَّيْتَهَا لَا لحابة مِنْكَ اليها ، وَ لَا رَغْبَةً مِنْكَ فِيهَا الَّا تَعْظِيماً وَ طَاعَةٍ وَ أَجَابَتْ لَكَ الَىَّ مَا امرتنى بِهِ . أَلْهَى ! انَّ كَانَ فِيهَا خَلَلُ أَوْ نَقَصَ مِنْ رُكُوعَهَا اوسجودها ، فَلَا تؤ اخذنى وَ تُفَضَّلُ عَلَى بِالْقَبُولِ وَ الْغُفْرَانِ .

(بحارالانوار ج 83 ص 38)

بار خدايا ! اين نماز را كه در پيشگاه تو به جاى آوردم ، نه به جهت نيازى است كه تو به آن دارى و نه به خاطر ميل و رغبتى است كه در آن دارى ، بلكه براى بزرگداشت و پذيرش فرمان تو است كه مرا به انجام آن فرمان داده اى . خدايا ! اگر در نماز من عيبى است و يا ركوع و سجود آن ناقص است ، مرا بازخواست مكن و با پذيرش و آمرزش خود ، بر من تفضل و عنايت فرما (كه من در همه حال به تو محتاجم ) .

زكات در حال ركوع

ابوذر غفارى گويد : روزى از روزها با رسول خدا ( (صلى الله عليه وآله ) در مسجد ، نماز مى خوانديم كه سائلى وارد مسجد شد و از مردم تقاضاى كمك نمود ، ولى كسى چيزى به او نداد ، لذا دست خود را به آسمان بلند كرد و گفت : خدايا تو شاهد باش كه من در مسجد رسول تو ، تقاضاى كمك كردم ، ولى احدى جواب مساعد به من نداد . در اين بين على (عليه السلام ) كه در حال ركوع بود ، با انگشت كوچك دست راست خود اشاره كرد ، سائل نزديك آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بيرون آورد . پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله ) كه در حال نماز بود . اين جريان را مشاهده كرد . هنگامى كه از نماز فارغ شد سر به سوى آسمان بلند كرد و چنين گفت : خداوندا ! برادرم موسى از تو تقاضا كرد كه سينه او را وسيع گردانى و كارها را بر او آسان سازى و گره از زبانش بگشايى تا مردم گفتارش را درك كنند ، و نيز موسى درخواست كرد هارون را كه برادرش بود وزير و ياورش قرار دهى و به وسيله او نيرويش را زياد كنى و در كارهايش شريك سازى .

خداوندا ! من محمد پيامبر و برگزيده تو هستم ، سينه مرا گشاده كن و كارها را بر من آسان ساز ، از خاندانم على را وزير من گردان تا به وسيله او پشتم قوى و محكم گر نهج البلاغه . ابوذر گويد : هنوز دعاى پيامبر (صلى الله عليه وآله ) پايان نيافته بود كه جبرئيل فرمود آمد و آيه ولايت را نازل كرد :

أَنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصلوة وَ يؤ تون

ص: 33

نماز پاى درختان خرما

امام باقر (عليه السلام ) مى فرمايد : پدرم على بن الحسين (عليه السلام ) در هر شبانه روز هزار ركعت نماز مى خواند ، همان كارى كه اميرالمؤ منين (عليه السلام ) انجام مى داد . على (عليه السلام ) پانصد درخت خرما داشت كه پاى هر يك از آن نخل ها دو ركعت نماز مى خواند . (و با سرشك ديدگانش ريشه آنها را آبيارى مى كرد . )

(بحارالانوار ج 41 ص 15)

حالت امام در نماز

وَ كَانَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) اذا حَضَرَ وَقْتُ الصلوة يَتَمَلْمَلُ وَ يترلزل . فَيُقَالُ لَهُ : مَا لَكَ يَا اميرالمؤ منين ؟ فَيَقُولُ : جَاءَ وَقْتُ أَمَانَةٍ عَرَضَهَا اللَّهُ عَلَى السَّمَوَاتِ وَ الارض وَ الْجِبَالِ فابين انَّ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها .

(محبة البيضاء ج 1 ص 378)

چون وقت نماز فرا مى رسيد ، على (عليه السلام ) به خود مى پيچيد و مى لرزيد . به او مى گفتند : يا اميرالمؤ منين ! تو را چه شده است ؟ مى فرمود : وقت اداى امانتى رسيده است كه خداوند آن را بر آسمانها و زمين و كوهها عرضه كرد و آنها از قبول آن ابا كردند و از آن بيمناك شدند .

ص: 35

بيرون آوردن تير از پاى على عليه السلام درحال نماز

يُنْسَبُ الَىَّ مَوْلَانَا اميرالمؤ منين ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) آنه وَقَعَ رِجْلُهُ نَصْلٍ ، فَلَمْ يَكُنْ مِنْ اخراجه . فَقَالَتْ فَاطِمَةَ ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) أَخِّرِ جوه فِى حَالِ صلوته ، فانه لَا يُحَسُّ بِمَا يُجْرَى عَلَيْهِ حِينَئِذٍ . فَاخْرُجْ وَ هُوَ ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) صلوته .

(محجة البيضاء ج 1 ص 397)

در مورد حضرت على (عليه السلام ) آمده است كه در يكى از جنگ ها تيرى به پاى آن حضرت فرو رفته بود و بيرون آوردن آن ممكن نمى شد . فاطمه (عليه السلام ) فرمود : آن را در حال نماز از پايش بيرون آوريد ؛ زيرا در آن حال ، آنچه را بر او مى گذرد ، احساس نمى كند . بر اساس سفارش فاطمه (عليه السلام ) هنگامى كه امام مشغول نماز بود ، تير را از پايش بيرون كشيدند .

ملاى جامى اين ماجرا را به نظم در آورده و مى گويد :

شير خدا شاه ولايت على

صيقلى شرك خفى و جلى

روز احد چون صف هيجا گرفت

تير مخالف بتنش جا گرفت

غنچه پيكان بگل او نهفت

صد گل محنت زگل او شكفت

روى عبادت سوى محراب كرد

پشت به درد سر اصحاب كرد

خنجر الماس چوبنداختند

چاك بتن چون گلش انداختند

صورت حالش چو نمودند باز

گفت كه سوگند به داناى راز

كز الم تيغ ندارم خبر

گر چه زمن نيست خبردارتر

ص: 36

استعانت از نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اءلا أَنَّكُمْ مُلاقُوا الْعَدُوِّ غَداً انَّ شَاءَ اللَّهُ . فاطيلوا اليلة الْقِيَامَ وَ أَكْثِرُوا تِلَاوَةَ الْقِرَانُ وَ اسئلو اللَّهِ الصَّبْرَ وَ النَّصْرُ .

(بحار الانوار ج 35 ص 100)

(در نبرد معروف صفين و پيش از آغاز جنگ ، اميرالمؤ منين (عليه السلام ) به دلير مردان همراه خود خطاب كرد و فرمود : ) شما - ان شاء الله - فردا با دشمن درگير خواهيد شد . پس امشب را بيشتر به نماز مشغول باشيد و قرآن را بسيار تلاوت كنيد و از خداوند صبر و نصرت (استقامت و پيروزى ) بخواهيد .

نماز اول وقت حتى در جنگ

كَانَ عَلَى يَوْماً فِى حَرْبِ صِفِّينَ مُشْتَغِلًا بِالْحَرْبِ وَ الْقِتَالِ ، وَ هُوَ مَعَ ذَلِكَ بَيْنَ الصَّفَّيْنِ مراقب الشَّمْسِ . فَقَالَ لَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ : يا اميرالمؤ منين مَا هَذَا لَفَعَلَ ؟ قَالَ : انْظُرِ الَىَّ الزَّوَالِ حَتَّى نصلى : فَقَالَ لَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ هَلْ هَذَا وَقْتُ صلوة ؟ انَّ عِنْدَنَا لَشُغُلًا بِالْقِتَالِ عَنِ الصلوة . فَقَالَ : عَلَى مَا نُقَاتِلُهُمْ ؟ أَنَّما نُقَاتِلُهُمْ عَلَى الصلوة . قَالَ وَ لَمْ يَتْرُكْ صلوة اللَّيْلِ قَطُّ حاتى لَيْلَةَ الْهَرِيرِ . (1)

(بحارالانوار ج 83 ص 23)

روزى در جنگ صفين حضرت على (عليه السلام ) در حالى كه مشغول جنگ بود مرتب به خورشيد نگاه مى كرد . ابن عباس عرض كرد : يا اميرالمؤ منين ! اين چه كارى است كه شما انجام مى دهيد؟ حضرت فرمود نگاه مى كنم تا وقع فرا رسيدن ظهر ، نماز را (در اول وقت ) بخوانم . ابن عباس گفت : آيا حالا وقت نماز است ؟ ما مشغول جنگ هستيم . حضرت فرمود : مگر ما براى چه چيزى مى جنگيم ؟ به درستى كه ما براى نماز ، مى جنگيم . ابن عباس گفت : هيچ گاه نماز شب على (عليه السلام ) ترك نشد حتى در ليلة الهرير .

ص: 38

طولانى كردن ركوع

عن ابى عبدالله (عليه السلام ) :

كَانَ عَلَى يَرْكَعُ فَيَسِيلُ عَرَقُهُ حَتَّى يطافى عَرَقِهِ مِنْ طُولِ قِيَامِهِ .

(بحار الانوار ج 85 ص 110)

اميرالمؤ منين (عليه السلام ) ركوع نماز را آن قدر طولانى مى كرد كه عرق از ساق پاى وى جارى و زير قدم هاى مباركش مى شد .

پناه بردن به نماز

عن ابى عبدالله (عليه السلام ) قال :

كَانَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) اذا هَالَهُ شى ء فَزِعَ الَىَّ الصلوة ثُمَّ تُلِىَ هَذِهِ الاية وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ الصلوة

(وسايل الشيعه ج 5 ص 263)

هنگامى كه براى اميرالمؤ منين (عليه السلام ) مشكلى پيش مى آمد ، به نماز پناه مى برد (و ناراحتى خويش را از طريق نماز جبران مى كرد) و آيه (از صبر و نماز يارى جوييد) را تلاوت مى كرد .

حضور قلب

انْهَ كَانَ اذا دَخَلَ الصلوة كَانَ كاءنه بِنَا ثَابِتُ أَوْ عَمُودُ قَائِمُ لَا يَتَحَرَّكُ وَ كَانَ رُبَّمَا رَكَعَ أَوْ سَجَدَ فَيَقَعُ الطَّيْرُ عَلَيْهِ وَ لَمْ يُطِقْ أَحَدُ انَّ يُحْكَى صلوة رَسُولَ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) الَّا عَلِىُّ بْنُ أَبِيطَالِبٍ وَ عَلِىُّ بْنَ الْحُسَيْنِ ( عَلَيْهِمَا صلوة الْمُصَلِّينَ ) .

(بحار الانوار ج 84 ص 265)

همانا اميرالمؤ منين (عليه السلام ) هنگامى نماز ، همچون بنائى ثابت و ستونى استوار بود كه هيچگونه تحركى نداشت . و بسا ركوع و سجودش طولانى مى شد و بدن مباركش آنقدر بى حركت بود كه گاهى مرغى بر پشت مبارك آن حضرت مى نشست و احدى جز على بن ابيطالب (عليه السلام ) و على بن الحسين (عليه السلام ) طاقت نداشت كه مانند رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) نماز بخواند .

تغيير رنگ چهره امام در نماز

قال الصادق (عليه السلام ) :

وَ كَانَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) اذا قَامَ الَىَّ الصلوة فَقَالَ : وَجَّهْتُ وَ جهى لِلَّذِى فَطَرَ السَّمَوَاتِ وَ الارض (1) تَغَيَّرَ لَوْنُهُ حَتَّى يُعْرَفَ ذَلِكَ فِى وَجْهُهُ .

(ميزان الحكمة ج 5 (س ) 381)

هنگامى كه على (عليه السلام ) به نماز مى ايستاد ، اين آيه شريفه را مى خواند : (رو مى آورم با تمام وجودم به كى كه آسمانها و زمين را آفريد) و رنگ مبارك حضرتش تغيير مى كرد ، به طورى كه تغيير حالت و دگرگونى از صورت مباركش به خوبى مشاهده مى شد .

ص: 42

فصل سوم : آثار و اسرار نماز

نماز وسيله تقرب به خدا

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

( اءلصلوة قُرْبَانُ كُلِّ تَقِىٍّ . )

(نهج البلاغه حكمت )

نماز وسيله تقرب و نزديك شدن انسان پرهيزگار به خداست .

بركات نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

انَّ الانسان اذا كَانَ فِى الصلوة فَانٍ جَسَدَهُ وَ ثِيَابَهُ وَ كُلَّ شى ء حَوْلَهُ يُسَبِّحُ .

(بحار الانوار ج 82 ص 213)

هنگامى كه انسان در حال نماز است ، اندام و لباسش و هر چه پيرامون اوست ، خدا را تسبيح مى گويند .

نماز و رحمت الهى

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

لَوْ يَعْلَمُ الْمُصَلَّى مَا يَغْشَاهُ مِنِ الرَّحْمَةِ لَمَّا رَفَعَ راءسه مِنَ السُّجُودِ .

(غرر الحكم ص 261)

اگر نمازگزار بداند كه چقدر از رحمت (خداوند تعالى ) او را فرا گرفته است ، سرش را از سجده بر نمى دارد .

نماز مانع عذاب

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

انَّ اللَّهُ - عزوجل - اليهم بِعَذَابٍ اءهل الارض جَمِيعاً حَتَّى لَا يحاشى مِنْهُمْ اءحدا اذا عَمِلُوا بالمعاصى وَ اجْتَرَحُوا السَّيِّئَاتِ ؛ فاذا نَظَرَ الَىَّ الشَّيْبِ ناقلى اءقدامهم الَىَّ الصلوة وَ الْوِلْدَانِ يَتَعَلَّمُونَ الْقِرَانِ ، رَحِمَهُمُ فاخر ذَلِكَ عَنْهُمْ .

(ثواب الاعمال ص 66)

اهل زمين چون به عصيان و تبهكارى مبتلا شوند . خداوند (عزوجل ) اراده كند كه همه آنها را بدون استثناء عذاب كند . اما هنگامى كه به سالخوردگان نظر كند كه به سوى نماز گام برمى دارند و كودكان كه مشغول يادگيرى قرآنند ، عفو و رحمت خود را بر آنان نثار كند و عذاب آنها را تاءخير اندازد .

نماز كفاره گناهان

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اءلصلوات الْخَمْسُ كَفَّارَةُ لِمَا بَيْنَهُنَّ مَا اجْتَنَبَ مِنَ الْكَبَائِرِ وَ هِىَ الَّتِى قَوْلُ اللَّهِ - عزوجل - انَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ . (1)

(بحار الانوار ج 82 ص 237)

نمازهاى پنجگانه كفاره گناهانى است كه ميان آنها (مسلمانان ) انجام گرفته است . به شرط آن كه از گناهان كبيره اجتناب شده باشد و همين است گفتار خداوند بزرگ : (نيكيها ، بديها را از بين مى برد . )

كبرزدائى نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

فَرَضَ اللَّهُ الايمان تَطْهِيراً مِنَ الشِّرْكِ وَ الصلوة تَنْزِيهاً عَنِ الْكِبْرِ .

(نهج البلاغه حكمت 291)

گناهى كه پس از آن مهلت يافتم تا دو ركعت نماز گزارم و از خدا اصلاح آن گناه را بخواهم ، مرا غمگين نساخته است .

نماز موجب بخشش گناهان

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

مَا اءهمنى ذَنْبٍ اءمهلت بَعْدِهِ حَتَّى اءصلى رَكْعَتَيْنِ وَ اءسال اللَّهَ الْعَافِيَةَ .

(نهج البلاغه حكمت 291)

گناهى كه پس از آن مهلت يافتم تا دو ركعت نمازگزارم و از خدا اصلاح آن گناه را بخواهم ، مرا غمگين نساخته است .

نماز نشانه تواضع

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

. . . لمافى ذَلِكَ مِنْ تَعْفِيرِ عِتَاقِ الْوُجُوهِ بِالتُّرَابِ تَوَاضُعاً وَ الْتِصَاقِ كَرَائِمِ الْجِوَارِ ح بالارض تَصَاغُراً .

(نهج البلاغه خطبه 234)

. . . (بندگان مؤ من ) هنگامى كه نماز مى خوانند ، به نشان تواضع ، گونه ها را به خاك مى سايند و براى اظهار كوچكى و خاكسارى ، اعضاى شريف خود را بر زمين مى گذارند .

ص: 52

تاءثير قنوت و سجده طولانى

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

طُولُ الْقُنُوتِ وَ السُّجُودِ يُنْجَى مِنْ عَذَابِ النَّارِ

(تصنيف غرر الحكم ص 175)

طولانى نمودن قنوت و سجده ها در نماز ، نمازگزاران را از عذاب آتش نجات مى دهد .

سر (الله اكبر)

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

وَ الْوَجْهُ الاخر ( اللَّهُ أَكْبَرُ ) فِيهِ نَفَى كَيْفِيَّتِهِ ؛ كاءنه يَقُولُ ( اءى المؤ ذن ) : اللَّهُ اءجل مِنْ اءن يُدْرِكَ الْوَاصِفُونَ قَدْرَ صِفَتِهِ الَّذِى هُوَ مَوْصُوفُ بِهِ أَنَّما يَصِفُهُ الْوَاصِفُونَ صِفَتَهُ الَّذِى هُوَ مَوْصُوفُ بِهِ أَنَّما يَصِفُهُ الْوَاصِفُونَ صِفَتَهُ عَلَى قِدْرِهِمْ لَا قَدْرِ عَظَمَتِهِ وَ جَلَالُهُ . تَعَالَى اللَّهُ عَنْ اءن يُدْرِكَ الْوَاصِفُونَ صِفَتَهُ عُلُوّاً كَبِيراً .

(بحار الانوار ج 84 ص 131)

وجه ديگر (الله اكبر)اين است كه كيفيت و چگونگى را از او نفى مى كند ، گويى مؤ ذن (هنگام گفتن الله اكبر) چنين مى گويد : خدا والاتر از آن است كه وصف كنندگان ، صفت او را (آنچنانكه هست ) ادراك كنند . (بلكه ) آنان به قدر ادراك خود او را وصف مى كنند نه به قدر عظمت و جلال او . خداوند بسيار برتر از آن است كه وصف كنندگان ، توصيف او را (آنگونه كه هست ) دريابند .

نماز و افزايش روزى

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اءلجمع بَيْنَ الصَّلَاتَيْنِ يَزِيدُ فِى الرِّزْقِ .

(سفينة البحار ج 2 ص 43)

جمع بين دو نماز ، موجب افزودنى در روزى است .

نماز صابون خطاها

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اءلصلوة صابون الْخَطَايَا

(شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 20 ص 313)

نماز صابون (پاك كننده ) خطاهاست .

ص: 56

فصل چهارم : آمادگى قبل از نماز

آمادگى قبل از نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

مَنْ لَمْ ياءخذ أَهَبُهُ الصلوة قَبْلَ وَقْتِهَا فَماً وَ قرها .

(شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 20 ص 239)

كسى كه قبل از نماز خود را براى اقامه نماز آماده نكند ، به نماز بى احترامى نموده است .

نماز با لباس تميز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اءلنظيف مِنَ الثِّيَابِ يُذْهِبُ الْهَمَّ وَ الْحَزَنَ وَ هُوَ طَهُورُ الصلوة .

(وسايل الشيعة ج 3 ص 346)

لباس تميز غم و ناراحتى را برطرف كرده و آن براى نماز حد اعلاى پاكى لباس است .

طهارت پنج عضو

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

لَا يَجُوزُ صلوة امرء حَتَّى يُطَهِّرَ خَمْسَ جَوَارِحَ : اءلوجه وَ الْيَدَيْنِ وَ الراس وَ الرِّجْلَيْنِ بِالْمَاءِ وَ الْقَلْبَ بِالتَّوْبَةِ .

(بحار الانوار ج 84 ص 249)

نمازگزار جايز نيست نماز بخواند مگر اينكه پنج عضو بدنش را پاك كند ؛ صورت ، دو دست سر و دو پا را با آب و قلب را با توبه .

وضو براى تلاوت قرآن

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

لا يقراء الْعَبْدِ الْقِرَانِ اذا كَانَ عَلَى غَيْرِ طَهُورٍ حَتَّى يَتَطَهَّرَ .

(خصال ج 2 ص 164)

بنده خدا تا زمانى كه وضو نگرفته ، (بهتر است ) قرآن نخواند .

ده حسنه

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اءلوضوء بَعْدَ الطُّهْرِ عَشْرُ حَسَنَاتٍ فَتَطَهَّرُوا .

(بحار الانوار ج 77 ص 310)

وضو بعد از طهارت ده حسنه دارد ، پس پاك باشيد .

پوشانيدن گناهان

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) يَقُولُ : الَّا أَدُلُّكُمْ عَلَى مَا يُكَفِّرُ الذُّنُوبَ وَ الْخَطَايَا ؟ أَسْبَاعِ الْوُضُوءِ عِنْدَ الْمَكَارِهِ وَ انْتِظَارِ الصلوة بَعْدَ الصلوة فَذَلِكَ الرِّبَاطُ .

(دعائم الاسلام ج 1 ص 100)

اميرالمؤ منين (عليه السلام ) فرمود : از رسول خدا (عليه السلام ) شنيدم كه مى فرمود : آيا نمى خواهيد شما را به چيزى راهنمايى كنم كه خطاها و گناهان را مى پوشاند؟ به هنگام سختيها و دشواريها وضوى كامل ساختن و بعد از هر نماز انتظار نماز ديگر را داشتن كه اين عمل همانند مراقبت (درجهاد) است .

ص: 64

نورانى شدن چهره

عن على (عليه السلام ) :

عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) انْهَ قَالَ : يَحْشُرُ اللَّهُ أُمَّتِى يَوْمَ الْقِيَامَةِ بَيْنَ الامم غُرّاً مُحَجَّلِينَ مِنْ آثَارِ الْوُضُوءِ .

(جامع احاديث الشيعه ج 2 ص 237)

اميرالمؤ منين (عليه السلام ) فرمود : پيغمبر خدا (صلى الله عليه وآله ) فرموده است : روز قيامت خداوند امت مرا در ميان ساير امتها در حالى محشور مى كند كه آثار نورانى وضو در ايشان پيداست .

خوابيدن با وضو

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

ياتى عَلَى النَّاسِ زَمَانُ يَرْتَفِعُ فِيهِ الْفَاحِشَةُ الَىَّ انَّ قَالَ : فَمَنْ بَلَغَ مِنْكُمْ ذالك الزَّمَانَ فَلَا يَبِيتَنَّ الَّا عَلَى طَهُورٍ

(جامع احاديث شيعه ج 2 ص 222)

زمانى بر مردم بگذرد كارهاى ناشايست بسيار گردد و هر يك از شما كه آن زمان را درك كند نبايد شبها بدون وضو بخوابد .

غفلت از نماز اول وقت

قال على (عليه السلام )

لَيْسَ عَمَلُ اححب الَىَّ اللَّهُ - عزوجل - مِنْ الصلوة فَلَا يَشْغَلَنَّكُمْ عَنْ أَوْقَاتَهُمْ شى ء مِنْ أُمُورِ الدُّنْيَا فَانِ اللَّهُ - عزوجل - ذَمَّ أَقْوَاماً ، فَقَالَ : الَّذِينَ هُمْ عَنْ صلوتهم ساهُونَ (1) يُعْنَى أَنَّهُمْ غَافِلُونَ اشتهانوا باءوقاتها .

(وسائل الشيعه ج 3 ص 82)

عملى نزد خداوند محبوب تر از نماز نيست ، پس چييزى از امور دنيا شما را از خواندن نماز در اول وقت باز ندارد ؛ زيرا خداوند اقوامى را مذمت كرده و فرموده است : (واى بر نمازگزارانى كه از نمازشان غفلت ورزيدند) يعنى واى بر نمازگزارانى كه از اوقات نماز غفلت كنند و در حفظ اوقات آن سهل انگارى نمايند

ص: 68

خواندن نماز در وقت معين آن

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

صَلِّ الصلوة لِوَقْتِهَا الْمُوَقَّتِ لَهَا وَ لَا تُعَجِّلْ وَقْتَهَا لِفَرَاغٍ وَ لَا توخرها عَنْ وَقْتِهَا لَا شتغال وَ اعْلَمْ انَّ كُلِّ شى ء مِنْ عَمَلِكَ تَبَعُ الصلوتك .

(نهج البلاغه نامه 27)

نماز را در وقت معين آن بخوان و به خاطر بيكارى ، آن را پيش از وقت بجا نياور و به بهانه كار داشتن آن را به تاءخير نينداز و بدان كه همه اعمال تو تابع نماز تو است .

محافظت از اوقات نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

حافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ فِى اءوقاتها . فانها . مِنَ اللَّهِ عزوجل بِمَكَانٍ .

(بحار الانوار ج 77 ص 392)

مراقب اول وقت در نمازهاى پنچگانه باشيد ؛ زيرا اين نماز در پيشگاه خداوند (عزوجل ) داراى موقعيتى خاص هستند .

رسيدن وقت نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

جَاءَ وَقْتُ الصلوة ، وَقْتُ أَمَانَةٍ عَرَضَهَا عَلَى السوات والارض وَ الْجِبَالِ فاءبين انَّ يحملهنا وَ أَشْفَقْنَ مِنْهَا .

(تفسير صافى ج 2 ص 370)

(هنگامى كه وقت نماز فرا مى رسيد حضرت مى فرمود : ) وقت نماز رسيد ، وقت اداى امانتى رسيد كه خدا بر آسمانها و زمين و كوه ها عرضه كرد اما آنها از قبول آن خوددارى كردند و ترسيدند .

اهميت اوقات نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

ارْتَقِبْ وَقْتَ الصَّلَوةِ فَصَلِّهَا لِوَقْتِهَا ولا تُعْجِّلْ قِبَلَهُ الفَراغُ وَ لاَ تُؤْ خِرَّهَا عَنْهُ لشُغل فَانٍ رَجُلاً سَاءَلَ رَسُولَ اَللَّهِ صلى اَللَّهُ عليه وآله عَنْ اَوِقَاتِ اَلصَّلَوةِ فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صلى الله عليه وآله اَتَّانَى جَبْرَئِيلُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَقْتَ اَلصَّلَوةِ حِينَ زَالَتِ الشَّمسُ فكانت على حَاجِبِهِ الايمن ثُمَّ اتَّانى وَقْتَ اَلْعَصْرِ فَكانَ ضَلَلَ كُلِّ شَى مِثلِهِ ثُمَّ صَلَّى الْمَغْرِبَ حِينَ غَرَبَتِ الشَّمْسُ ثُمَّ صَلَّى الْعِشَاءَ اَلاِخِرَةَ حِينَ اَلشَّفَقِ ثُمَّ صَلَّى اَلصُّبْحَ فَاءغَلَسَ بِهَا وَ اَلنُّجُومُ مشْتَبِكةٌ فصلِّ لِهَذِهِ الاوقاتِ وَ اِلْزَمِ اَلسُّنَّةَ اَلْمَعْرُوفَةَ وَ اَلطَّرِيقَ اَلْوَاضِح

(بحارالانورا ج 83 ص 15)

مراقبت اوقات نمازت باش و آن را در وقت مقرر خود بجا آور ، به خاطر فراغت ، قبل از وقت نماز ، اقدام به اقامه آن نكن . و همچنين به خاطر كارى كه دارى آن را به تاءخير نينداز . (براى نمازت اهميتى خاص قائل شو و هرگز نمازت كنى ) ؛ زيرا مردى از رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) از اوقات نماز پرسيد؟ حضرت چنين فرمود : جبرئيل نزد من آمد ، هنگام نمازظهر ، (وقت زوال خورشيد) در حالى كه آفتاب مقابل حاجب و ابروى راست او بود . سپس جبرئيل براى نماز عصر آمد ، هنگامى كه سايه هر چيزى به قدر و اندازه خود آن چيز شده بود . سپس نماز مغرب را وقتى بجا آورد كه خورشيد غروب كرده بود . آنگاه نماز عشاء را هنگامى خواند كه حمزه مغربيه زايل شد ، سپس

ص: 72

توجه به اوقات نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) : مَا مِنْ عَبْدِ اهْتَمَّ بِمَوَاقِيتِ الصلوة وَ مَوَاضِعِ الشَّمْسِ الَّا ضَمِنْتُ لَهُ الرَّوْحَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ انْقِطَاعَ الْهُمُومِ وَ الاحزان وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ .

(سفينة البحار ج 2 ص 63) پيغمبر خدا (صلى الله عليه وآله ) فرمود : هيچ بنده اى نيست كه به اوقات نماز و طلوع و غروب آفتاب نظر و اهتمام بورزد جزآنكه من راحتى و آسايش به هنگام مرگ و دور بودن اندوه ها و نجات از آتش جهنم را براى او ضمانت مى كنم .

رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) در وقت نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) لا يؤ ثر الصلوة عَشَاءُ وَ الَّا غَيْرِهِ وَ كَانَ اذا دَخَلَ وَقْتُهَا كانه لَا يَعْرِفُ اءهلا وَ لَا حَمِيماً .

(سنن نبوى ص 14)

رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) هيچ چيزى را - نه شام و نه غير آن را - بر نماز مقدم نمى داشت . هرگاه وقت نماز فرا مى رسيد ، رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) ديگر نه خانواده مى شناخت و نه دوست .

ص: 74

ج:اذان و اقامه

فصيح بودن مؤ ذن

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

ليوذن لَكُمْ اءفصحكم : ليوءمكم اءفقهكم .

(بحار الانوار ج 84 ص 161)

فصيح ترين شما اذان بگويد و فقيه ترين شما امامت كند .

آفات بى توجهى به اذان

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ وَ هُوَ فِى الْمَسْجِدِ ثُمَّ خَرَجَ فَهُمْ مُنَافِقُ الَّا رَجُلٍ يُرِيدُ الْجُوعِ اليه اءو يَكُونُ عَلَى غَيْرِ طَهَارَةٍ فَيَخْرُجُ لِيَتَطَهَّرَ .

(نهج البلاغه ج 84 ص 161)

كسى كه صداى اذان را در مسجد بشنود و بدون خواندن نماز (جماعت ) از مسجد خارج شود ، منافق است ، مگر اينكه قصد برگشت براى نماز خواندن داشته باشد يا براى گرفتن وضو از مسجد خارج شود .

پاداش اذان گويان

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

يُحْشَرُ المؤ ذنون يَوْمَ الْقِيَامَةِ طِوَالَ الاعناق .

(بحار الانوار ج 84 ص 149)

اذان گويان ، روز قيامت با سرافرازى و سربلندى محشور مى شوند .

مفهوم قد قامت الصلوة

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

( فِى مَعْنَى ( قَدْ قَامَتِ الصلوة فِى الاقامة )

أَىْ حَانَ وَقْتُ الزِّيَارَةِ وَ الْمُنَاجَاةِ وَ قَضَاءِ الْحَوَائِجِ وَ دَرْكِ الْمُنَى وَ الْوُصُولِ الَىَّ اللَّهُ - عزوجل - وَالَى كَرَامَتِهِ وَ غُفْرَانِهِ وَ عَفْوِهِ وَ رِضْوَانِهِ

(بحار الانوار ج 84 ص 132)

(قد قامت الصلوة ) بدين معنا است كه هنگام ديدار و راز و نياز و برآورده شدن خواسته ها و دريافتن آرزوها و همچنين زمان رسيد به خداوند (عزو جل ) و كرامت و آمرزش و بخشش و خشنوديى او فرا رسيده است .

ص: 79

فصل پنجم : حضور قلب

نماز با قلب پاك

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

يَا كُمَيْلُ ! لَيْسَ الشان انَّ تُصَلَّى وَ تَصُومَ وَ تَتَصَدَّقَ . اءلشان انَّ تَكُونُ الصلوة فُعِلَتْ بِقَلْبٍ نَقَّى وَ عَمِلَ عندالله مَرْضَى خُشُوعٍ سُوىً .

(بحار الانوار ج 84 ص 266)

اى كميل ! شاءن و مقام تو به خواندان نماز و گرفتن روزه و دادن صدقه نيست . همانا شاءن و قدر آدمى آن است كه نماز با قلبى پاك انجام پذيرد و مورد قبول خداوند باشد و با خشنوع و خاكسارى اداء شود .

عارف به حق نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

مَنْ أَتَى الصلوة عَارِفاً بِحَقِّهَا غفرله .

(بحار الانوار ج 79 ص 207)

هر كه نماز بجاى آورد در حاليكه حق نماز را بشناسد آمرزيده شده است .

موانع حضور قلب

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

لا يقرمن أَحَدُكُمْ فِى الصلوة مُتَكَاسِلًا وَ لَا نَاعِساً وَ لَا يُفَكِّرَنَّ فِى نَفْسِهِ فانه بَيْنَ يَدَىْ رَبَّهُ . وَ أَنَّمَا لِلْعَبْدِ مِنْ صلوته مَا اقْبَلْ عَلَيْهِ مِنْهَا بِقَلْبِهِ .

(بحار الانوار ج 84 ص 239)

در حال كسالت و چرت زدن نماز نخوانيد و در حال نماز به فكر خودتان نباشيد ؛ زيرا در محضر خدا ايستاده ايد . به درستى كه آن مقدار از نماز بنده قبول مى شود كه قلبا به خدا توجه داشته باشد .

فصل ششم : اعمال و ذكرهاى نماز

تفسير سوره حمد

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

فَاتِحَةُ الْكِتَابِ أَعْطَاهَا اللَّهُ مُحَمَّداً ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) وَ أَمَتِهِ ، بعداء فِيهَا بِالْحَمْدِ وَ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ ، ثُمَّ ثَنَّى بِالدُّعَاءِ اللَّهُ - عزوجل - وَ لَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) يَقُولُ : قَالَ اللَّهُ - عزوجل قَسَمْتُ الْحَمْدَ بَيْنِى وَ بَيْنَ عبدى فَنِصْفُهَا لِى وَ نِصْفُهَا لعبدى ، وَ لعبدى مَا سَاءَلَ ، اذا قَالَ الْعَبْدِ : ( بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ ) قَالَ اللَّهُ - عزوجل - بِدَاءٍ عبدى باسمى ، حَقُّ عَلَى انَّ أُتَمِّمَ لَهُ أُمُورَهُ وَ أُبَارِكَ لَهُ فِى أَحْوَالِهِ . فاذا قَالَ : ( الحمدلله رَبِّ الْعَالَمِينَ ) . قَالَ اللَّهُ - عزوجل - حمدلى عبدى وَ عَلِمَ انَّ النِّعَمِ الَّتِى لَهُ مِنْ عِنْدِى وَ الْبَلَايَا الَّتِى انْدَفَعَتْ عَنْهُ بتطولى . اشْهَدْ كَمْ أَنَّى أُضْعِفَ لَهُ نِعَمَ الدُّنْيَا الَىَّ نُعَيْمٍ الاخرة . وَ ادْفَعْ عَنْهُ بَلَايَا الاخرة ، كَمَا دَفَعْتُ عَنْهُ بَلَايَا الدُّنْيَا ، فاذا قَالَ : ( الرَّحْمنُ الرَّحِيمِ ) قَالَ اللَّهُ - عزوجل - شَهِدَ لِى باءنى الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ . اشْهَدْ كَمْ لاوفرن مِنْ رحمتى حظه ، وَ لَا جزلن مِنْ عطائى نَصِيبَهُ فاذا قَالَ : ( مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ ) قَالَ اللَّهُ - عزوجل - اشْهَدْ كَمْ كَمَا اعْتَرَفَ

ص: 89

قرائت : قرائت نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اذا صَلَّيْتُ . فَاسْمَعْ نَفْسَكَ الْقِرَاءَةَ وَ التَّكْبِيرَ التَّسْبِيحَ

(بحار الانوار ج 85 ص 76)

هنگامى كه نماز مى خوانى ، قرائت و تكبير و تسبيح را چنان بجاى آور كه خود بشنوى .

معناى ركوع

سُئِلَ اميرالمؤ منين ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) مَا مَعْنَى الرُّكُوعِ ؟ فَقَالَ : مَعْنَاهُ أَمْنَتْ بِكَ وَ لَوْ ضَرَبْتَ عُنُقِى . وَ مَعْنَى قَوْلِهِ : سُبْحانَ رَبِّى الْعَظْمَ بِحَمْدِهِ ، فَسُبْحَانَهُ اللَّهِ أَنَفَةُ لِلَّهِ - عزوجل - وَ رَبِّى خالقى ، وَ الْعَظِيمُ هُوَ الْعَظِيمُ فِى نَفْسِهِ غَيْرُ مَوْصُوفٍ بِالصِّغَرِ ، وَ عَظِيمِ فِى مُلْكِهِ وَ سُلْطَانِهِ ، وَ أَعْظَمُ مِنْ انَّ يُوصَفَ ، تَعَالَى اللَّهُ .

(بحار الانوار ج 85 ص 116)

از امام على (عليه السلام ) پرسيدند : معناى ركوع چيست ؟ فرمود : يعنى به تو ايمان آوردم ؛ اگر چه گردنم را بزنى . و معناى (سبحان ربى العظيم و بحمد) اين است كه خدا منزه است . بزرگى از آن خداوند است و پروردگارم ، همان خالق من است . فقط او بزرگ است و عظيم يعنى ذاتا بزرگ و اينكه در خود موصوف به كوچكى نيست . و در كشور هستى ، خود پادشاه و فرمانروا است .

ص: 93

خشوع در ركوع

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

فاذا رَكَعْتَ فَقُلْ : اللَّهُمَّ لَكَ رَكَعْتُ وَ لَكَ خَشَعْتُ وَ لَكَ أَسْلَمْتُ وَ بِكَ أَمْنَتْ وَ عَلَيْكَ تولكت وَ أَنْتَ رَبِّى خَشَعَ لَكَ وَجْهِى وَ سَمْعِى وَ بُصْرَى وَ شعرى وَ بُشْرَى وَ لِحُمَّى وَ دَمِى وَ مخى وَ عصبيى وَ عظامى وَ مَا أَقَلَّتْ الارض مِنًى اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ .

(من لاايحضره الفقيه ج 1 ص 311 حديث 927)

هنگام ركوع بگو : بار پروردگارا ! براى تو ركوع مى كنم و براى تو است خشوع من و براى تو است اسلام من و به تو ايمان دارم و بر تو توكل مى نمايم . و تو پروردگار منى و صورت و گوش و چشم و مو و پوست و گوشت و خون و مغز و اعصاب و استخوانم ، تنها براى تو خاشع است و آنچه در روى زمين از من است ، همه از آن خداوند است كه پروردگار عالميان است .

سجده : سجود و ركوع بهترين عبادات

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

نِعْمَ الْعِبَادَةُ السُّجُودِ وَ الرُّكُوعِ

(نصنيف غرر الحكم ص 175)

سجود و ركوع در پيشگاه الهى ، چه خوب عبادتى است .

ص: 95

ركوع و سجود زياد

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

لَا يُقَرِّبُ مِنَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ الَّا كَثْرَةِ السُّجُودِ وَ الرُّكُوعِ .

(نصنيف غرر الحكم ص 175)

چيزى جز كثرت سجود و ركوع ، شخص را به تقرب خداوند سبحان نرساند .

سجده مايه تقرب

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اءقرب مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنَ اللَّهِ اذا سَجَدَ .

(بحار الانوار ج 82 ص 233)

نزديك ترين چيزى كه بنده را به خدا نزديك مى كند ، سجده است .

آداب سجده

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اءلسجود الجسمانى هُوَ وَضْعُ عَتَائِقِ الْوُجُوهِ عليى التُّرَابِ وَ اسْتِقْبَالُ االارض بِالرَّاحَتَيْنِ وَ الْكَفَّيْنِ وَ اءطراف الْقَدَمَيْنِ مَعَ خُشُوعِ الْقَلْبِ وَ اخلاص النِّيَّةِ .

(غرر الحكم ج 2 ص 165)

سجده بدنى ، گذاشتن قسمت نيكوى صورتها برخاك و رو آوردن به زمين با دو كف دست و كناره هاى دوپا ، همراه با خشوع دل و پاك نيست است .

اثر سجده بر پيشانى

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

أَنَّى لَا كَرِهَ لِلرَّجُلِ انَّ تَرَى جَبْهَتَهُ جَلْحَاءَ لَيْسَ فِيهَا شى ء مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ .

(بحار الانوار ج 71 ص 345)

من دوست ندارم براى مردى كه پيشانى اش صاف باشد و اثرى از سجود بر آن ديده نشود .

روح سجده

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

وَ السُّجُودِ النفسانى فَرَاغُ الْقَلْبِ مِنَ الْفَانِيَاتِ وَ الاقبال بِكُنْهِ الْهِمَّةِ عَلَى الْبَاقِيَاتِ وَ خَلْعُ الْكِبْرِ وَ الحيمة وَ قَطْعُ الْعَلَائِقِ الدانيوية وَ التعلى بِالْخَلَائِقِ النَّبَوِيَّةِ .

(غرر الحكم ج 2 ص 165)

سجده نفسانى (روح سجده ) رها بودن دل از امور فناپذير و روى آوردن با تمام وجود به امور جاودانى و رها كردن كبر و تعصب بيجا و قطع همه علايق دنيوى و آراسته شدن به خلايق نبوى است .

فلسفه دو سجده

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

( سُئِلَ مَا مَعْنَى السَّجْدَةِ الاولى )

تاويلها اللَّهُمَّ أَنَّكَ مِنْهَا خَلَقْتَنَا يُعْنَى مِنْ الارض . وَ تاءويل رَفَعَ راءسك : وَ مِنْهُ أَخَّرَ جتنا . وَ لِسَجْدَةِ الثَّانِيَةِ : وَ اليها تُعِيدُنَا . وَ رُفِعَ راءسك ، وَ مِنْهَا تُخْرِجُنَا تَارَةً أُخْرَى .

(المحجة البيضاء ج 1 ص 391)

ص: 101

قنوت : قنوت و سجده طولانى

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

طُولُ الْقُنُوتِ وَ السُّجُودِ يُنْجَى عَذَابَ النَّارِ .

(تصنيف غرر الحكم ص 175)

قنوت و سجده طولانى در نماز ، نمازگزار را از عذاب آتش نجات مى دهد .

تشهد : ذكر تشهد

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اذا قَالَ الْعَبْدِ فِى التَّشَهُّدِ فِى الاخير تِينٍ وَ هُوَ جَالِسُ اشْهَدْ انَّ لااله الاالله وَ حَدُّهُ لَا شَرِيكَ لَهُ ، وَ اشْهَدْ انَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ و

ص : 103

معناى تشهد

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

وَ تاءويل تَشَهُّدِكَ : تَجْدِيدُ الايمان وَ مُعَاوَدَةُ الاسلام وَ الاقرار بِالْبَعْثِ بَعْدَ الْمَوْتِ وَ تاءويل قَوْلُكَ : ( السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بركاتة ) تَرَحُّمُ عَنِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ فَمَعْنَاهَا هَذِهِ أَمَانُ لَكُمْ مِنْ عَذَابِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ .

(ميزاان الحكمة ج 5 ص 395)

معناى تشهد : تجديد و تكرار شهادتين است كه تجديد ايمان و اسلام است و اعتراف به مبعوث شدن بعد از مرگ . و معناى (السلام عليكم و رحمة الله و بركات ) : از خداوند ترحم خواستن براى خود و همه بندگان است ، كه اين خود سبب ايمن شدن از عذاب قيامت خواهد شد .

ص: 104

فصل هفتم : تعقيبات نماز

آية الكرسى در تعقيب نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) يَا عَلِىُّ أَقَرَّا فِى دُبُرِ كُلِّ صلوة أَيَّةُ الكرسى فانه لَا يُحَافِظُ عَلَيْهَا الَّا نَبِىٍّ اءو صِدِّيقُ اءو شَهِيدُ .

(دعائم الاسلام ج 1 ص 168)

رسول اكم (صلى الله عليه وآله ) به من فرمود : يا على ! در تعقيب هر نمازى آية الكرسى را بخوان ؛ زيرا كسى آن را پاس نمى دارد مگر پيامبر باشد يا به مقام صديق و شهيد رسيده باشد .

فصل هشتم : سهل انگارى در نماز

دزدترين مردم

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

انَّ أَسْرَقُ النَّاسِ مَنْ سَرَقَ مِنْ صلوته .

(بحار الانوار ج 82 ص 222)

دزدترين مردم كسى است كه از نمازش بدزدد (كم بگذارد . )

نماز در حالت خواب

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اذا غلبك عَيْنُكَ وَ أَنْتَ فِى الصلوة فاتطع الصلوة وَ نَمْ فانك لَا تُدْرَى تدعولك اوعلى نَفْسِكَ لَعَلَّكَ انَّ تَدْعُوَ عَلَى نَفْسِكَ .

(خصال ج 2 ص 256)

اگر چشمت در حال نماز سنگين و در خواب شد ، نماز را قطع كن و يخواب ، زيرا نمى دانى كه به سود خود دعا مى كنى يا به زيانت . شايد در آن هنگام به زيان خود دعاكنى .

اقامه نماز با توجه

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) : لَا يُصَلَّى أَحَدُكُمْ وَ بِهِ أَحَدُ الْعَصْرَيْنِ يُعْنَى الْبَوْلِ وَ الْغَائِطِ

(محاسن برقى ص 82)

نبى اكرم (صلى الله عليه وآله ) فرمود : هر يك از شما در حاليكه بول و غائط به وى فشار مى آورد ، نبايد نماز بخواند .

ص: 113

فصل نهم : آثار ترك نماز

گرفتار شدن در دوزخ

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اءلا تَسْمَعُونَ الَىَّ جَوَابِ أَهْلِ النَّارِ حِينَ سُئِلُوا : ما سَلَكَكُمْ فِى سَقَرَ ؟ قالُوا : لَمْ نَكُ مِنَ الملين .

(نهج البلاغه خطبه 190)

آى به پاسخ اهل دوزخ گوش فرا نمى دهيد كه وقتى از آنها سؤ ال مى شود : (چه چيز شما را گرفتار دوزخ ساخت ؟ گويند : ما از نمازگزاران نبوديم . )

ص: 117

لعنت خدا

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

الْهَمَّ الْعَنْ مَنْ تَرَكَ الصلوة مُتَعَمِّداً

(جامع احاديث لشيعه ج 4 ص 76)

خدايا لعنت كن كسى را كه عمدا نماز را ترك كند .

ص: 118

فصل دهم : قبولى نماز

شرط قبولى نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

يَا كُمَيْلُ ! انْظُرْ فِيمَا تُصَلَّى وَ عَلَى مَا تُصَلَّى وَ انَّ لَمْ تَكُنْ مِنْ وَجْهِهِ وَ حِلِّهِ فَلَا قَبُولَ .

(تحف العقول ص 187)

على (عليه السلام ) خطاب به كميل فرمود : اى كميل ! نگاه كن ببين كه در كجا نماز مى گزارى و بر روى چه چيز به نماز ايستاده اى . اگر آن چيزى را كه براى نمازت استفاده مى كنى حلال و مباح نباشد ، نمازت قبول نيست .

ص: 121

قبولى نماز ، عيد است

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

أَنَّما هُوَ عِيدُ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِيَامَهُ وَ شَكَرَ قِيَامَهُ وَ كُلُّ يَوْمٍ لَا يُعْصَى اللَّهُ فِيهِ فَهُوَ يَوْمُ عِيدٍ .

(نهج البلاغه حكمت 428)

امروز عيد كسى است كه خداوند روزه اش را قبول كرده و نمازش را پاس داشته است و هر روز كه در آن نافرمانى خدا نشود ، عيد واقعى آن روز است .

فصل يازدهم : موانع قبولى نماز

گناه ، مانع نماز شب

جَاءَ رَجُلُ الَىَّ اميرالمؤ منين ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) فَقَالَ : يا اميرالمؤ منين أَنِّى قَدْ حَرَّمْتُ الصلوة باليل . فَقَالَ اميرالمؤ منين ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) : أَنْتَ رَجُلُ قَدْ قَيَّدَتْكَ ذُنُوبُكَ .

(ميزان الحكمه ج 5 ص 422)

مردى نزد اميرالمؤ منين (عليه السلام ) آمد و گفت : اى اميرالمؤ منان ! من از نماز شب محروم شدم . على (عليه السلام ) فرمود : تو مردى هستى كه گناهانت تو را گرفتار (اسير) كرده است .

ص: 125

پرخورى و نماز

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

وَ اياكم وَ الْبِطْنَةُ . فانها مَقْسَاةُ لِلْقَلْبِ وَ مَكْسَلَةُ عَنِ الصلوة وَ مَفْسَدَةُ لِلْجَسَدِ .

(غرر الحكم ص 80)

از پرخورى دورى كنيد كه موجب قساوت قلب و باعث كسالت از اقامه نماز و سبب تباهى بدن است .

فصل دوازدهم : نمازهاى مستحبى

تقدم نماز واجب

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

لَا تَقْضِ نَافِلَةً فِى وَقْتِ فَرِيضَةٍ . أَبَداً بِالْفَرِيضَةِ ثُمَّ صَلِّ مَا بدالك .

(تصنيف غرر الحم ص 175)

نماز مستحبى را در وقت واجب به جانياور . اول نماز واجب را شروع كن سپس نماز مستحبى را انجام بده .

انجام نافله با اقبال قلب

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

انَّ الْقُلُوبِ اقبالا وَ ادبارا . فاذا أَقْبَلَتْ فَاحْمِلُوهَا عَلَى النَّوَافِلِ . وَ اذآادبرت فَاقْتَصِرُوا بِهَا عَلَى الْفَرَائِضِ .

(نهج البلاغه حكمت 312)

همانا براى دلها روى كردن و پشت كردنى است . پس هرگاه روى كرد (علاقه نشان داد) به انجام نمازهاى نافله وادارش كنيد و هرگاه پشت كرد (بى علاقگى كرد) به انجام واجبات بسنده كنيد .

ص: 130

اعتدال در نمازهاى مستحبى

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

لَا قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ اذا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ .

(نهج البلاغه حكمت 39)

اگر نمازهاى مستحبى به نمازهاى واجب ضرر برساند ، موجب قرب به خداوند نخواهد شد .

فصل سيزدهم : نماز جماعت

صف اول نماز جماعت

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

أَفْضَلُ الصُّفُوفِ أَوَّلُهَا وَ هُوَ صَفُّ الملائكه وَ أَفْضَلُ الْمُقَدَّمِ مَيَامِنُ الاامام .

(بحار الانوار ج 88 ص 18)

بهترين صفهاى نماز جماعت ، صف اول است كه صف ملائكه است و بهترين جاى صف اول ، سمت راست امام است .

خواندن نماز صبح به جماعت

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

مَنْ صَلَّى الْفَجْرَ فِى جَمَاعَةٍ رُفِعَتْ صلوتة فِى الصلوة الابرار وَ كُتِبَ يَوْمَئِذٍ فِى وَفْدِ الْمُتَّقِينَ .

(دعائم الاسلام ج 1 ص 153)

كسى كه نماز صبح را به جماعت بخواند ، نمازش در ميان نيكان بالا برده مى شود و آن روز (نام او) در جرگه پارسايان نوشته شود .

رعايت حال نمازگزاران در نماز جماعت

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

وَقَدْ ساءلت رَسُولَ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) حِينَ وَجَّهَنِى الَىَّ الْيَمَنِ كَيْفَ أُصَلِّى بِهِمْ ؟ فَقَالَ صَلِّ بِهِمْ كصلوة أَضْعَفِهِمْ وَ كُنْ بالمؤ منين رحيا

(نهج البلاغه نامه 52)

هنگامى كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) مرا به سوى يمن مى فرستاد ، از ايشان پرسيدم : چگونه با آنان نماز بخوانم ؟ آن حضرت فرمود : نمازى بخوان همچون نمازى كه ناتوان ترين آنها مى خواند و نسبت به مؤ منان رحيم و مهربان باش .

رعايت حال ناتوانان در نماز جماعت

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

وَصَلُوا بِهِمْ صلوة أَضْعَفِهِمْ وَ لَا تَكُونُوا فَتَّانِينَ .

(نهج البلاغه نامه 52)

و با مردم همانند ناتوان ترين آنان نماز بگزاريد (با طول دادن آن موجبات زحمت آنان را فراهم نياوريد) و سبب فتنه و فساد نباشد من

امام جماعت برترين افراد

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

انَّ رَسُولَ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) قَالَ : أَمَامَ الْقَوْمِ وَافِدُهُمْ الَىَّ اللَّهُ . فَقَدْ موافى صَلَوَاتِكُمْ أَفْضَلَكُمْ .

(دعائم الاسلام ج 1 ص 151)

رسول اكرم (صلى الله عليه وآله ) فرمود : پيشواى هر قوم كسى است كه جلودار ايشان در حركت به سوى خدا باشد . پس در نماز خود برترين تان را مقدم بداريد .

شرايط امام جماعت و مؤذن

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) : يؤ مكم اءقرئكم . وَ يؤ ذن لَكُمْ خِيَارُكُمْ ( وَفَى حَدِيثٍ اءفصحكم ) .

رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) فرمود : (لازم است ) آنكه قرائتش نيكوتر است امام جماعت شما باشد و خوبان شما مؤ ذن شما گردند . (و در حديثى آمده است كه فصيح ترين شما اذان بگويد . )

فصل چهاردهم : نماز شب

آثار نماز شب

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

قِيَامُ اليل مَصَحَّةُ لِلْبَدَنِ وَ مَرْضَاةُ لِلرَّبِّ - عزوجل - وَ تَعَرَّضَ الرَّحْمَةِ وَ تُمْسِكُ باخلاق النيين

(بحار الانوار ج 84)

برخاستن براى نماز شب ، موجب تندرستى و خشنودى پروردگار (عزوجل ) و استحقاق رحمت و تمسك به اخلاق پيامبر است .

سفارش به نماز شب

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

اءوصيكم بِقِيَامِ اللَّيْلِ . اءوصيكم بِقِيَامِ اليل .

(دعائم الاسلام ج 2 ص 251)

شماراسفارش مى كنم به شب زنده دارى ، شما را وصيت مى كنم به شب زنده دارى .

نماز شب ياران محمد (صلى الله عليه وآله )

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

لَقَدْ رَايَةً أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) فَمَا أَرَى أَحَداً يُشْبِهُهُمْ مِنْكُمْ . لَقَدْ كَانُوا يُصْبِحُونَ شُعْثاً غُبْراً وَ قَدْ بَاتُوا سُجَّداً وَ قِيَاماً يُرَاوِحُونَ بَيْنَ جِبَاهِهِمْ وَ خذودهم وَ يَقِفُونَ عَلَى مِثْلِ الْجَمْرِ مِنْ ذِكْرِ مَعَادِهِمْ كَانَ بَيْنَ أَعْيُنِهِمْ رُكَبَ الْمِعْزَى مِنْ طُولِ سُجُودِهِمْ اذا ذُكِرَ اللَّهُ هَمَلَتْ أَعْيُنُهُمْ حَتَّى تَبُلَّ جُيُوبَهُمْ وَ مَادُوا كَمَا يَمِيدُ الشَّجَرُ يَوْمَ الرِّيحِ الْعَاصِفِ ، خَوْفاً نت مِنَ الْعِقَابِ وَ رجاءللثواب .

(نهج البلاغه خطبه 97)

من ، اصحاب محمد (صلى الله عليه وآله ) را ديده ام و كسى از شما را شبيه به آنان نمى بينم .

اصحاب محمد (صلى الله عليه وآله ) شب را در حال سجده و قيام بودند و با چهره ژوليده و عبار آلوده شب را به صبح مى رساندند و پيشانى ها و صورت هاى خويش را به طور متناوب بر زمين مى نهادند . آن رشد يافتگان با يادآورى بازگشت خويش ، چنان مى شدند كه گويى برگدازه آتش ايستاده اند . از طول سجود ، ميان چشمانشان مانند زانوى بز برآمده بود . چشمانشان چنان گريان بود كه گريبان شان را خيس مى كرد ، و به جهت ترس از كيفر و اميد پاداش ،

ص: 145

نماز شب شعار پرهيزكاران

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

سَهَرُ اللَّيْلِ شِعَارُ الْمُتَّقِينَ وَ شِيمَةُ الْمُشْتَاقِينَ .

(غررالحكم ص 192)

شب زنده دارى ، شعار پرهيزكاران و روش مشتاقان است .

آداب نماز شب و شب زنده داران

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

أَمَّا اللَّيْلُ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ ، تَالِينَ لَا جَزَاءِ الْقِرَانِ يُرَتِّلُونَهَا تَرْتِيلًا يَحَزُنُونَ بِهِ أَنْفُسَهُمْ وَ يَسْتَثِيرُونَ بِهِ دَوَاءَ دَائِهِمْ . فاذا مراوا باية فِيهَا تَشْوِيقُ ركنواليها طَمَعاً وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُهُمْ اليهم شَوْقاً وَ ظَنُّوا آنهانصب أَعْيُنِهِمْ . وَ اذا مَرُّوا ياية فِيهَا تَخْوِيفُ ، أَصْغَوْا اليها مَسَامِعَ قُلُوبِهِمْ وَ اظنوا أَنَّهُمْ زَفِيرَ جَهَنَّمَ وَ شَهِيقَهَا فِى أُصُولِ أَذَانُهُمْ ، فَهُمْ حَانُونَ عَلَى أَوْسَاطِهِمْ ، مُفْتَرِشُونَ اجباهم وَ اكْفِهِمْ وَ رُكَبِهِمْ وَ أَطْرَافِ أُقَدِّمُهُمْ يَطْلُبُونَ الَىَّ اللَّهَ فِى فَكَاكِ رِقَابِهِمْ . وَ أَمَّا النَّهَارَ فَحُلَمَاءُ عُلَمَاءُ أَبْرَارُ اتَّقِيَا .

(نهج البلاغه خطبه 193)

(پرهيز كاران ) به هنگام شب به پا مى خيزند و آيات قرآن را با دقت و تاءميل مى خوانند و با خواندن و انديشيدن در آن ، خود را محزون مى سازند و مى كوشند كه با آن ، درد خود را درمان كنند .

هر گاه به آيه اى برسند كه شوق انگيزو اميد آفرين باشد ، به آن طمع ورزنده و مشتاقانه به آن نگرند . گويى پاداشى كه آن آيه بازگو مى كند در برابر ديدگان آنهاست . و چون به آيه اى برسند كه در آن ترس و بيم است ، گوش دل خويش را مى گشايند كه گويى فرياد و فغان در كنار گوش آنهاست .

قامت خود را در مقابل حق خم مى كنند و پيشانى و كف دستان و زانوان سرانگشتان را بر زمين مى نهند و از خداوند بزرگ آزادى خويش را (از آتش

ص: 147

شب زنده دارى

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

نِعْمَ عَوْنُ الْعِبَادَةِ السَّهَرُ .

(منتخب الغرر ص 49)

شب زنده دارى براى عبادت ، كمك خوبى است .

تقوا و نماز شب

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

عِبَادَ اللَّهِ انَّ تَقْوَى اللَّهِ حَمَتْ اءوليا اللَّهِ مَحَارِمَهُ وَ أَلْزَمَتْ قُلُوبَهُمْ مَخَافَتَهُ حَتَّى أَسْهَرَتْ لَيَالِيَهُمْ .

(نهج البلاغه خطبه 113)

اى بندگان خدا ، پرهيزكارى ، دوستان خدا را از انجام كارهاى حرام باز مى دارد و ترس از خدا آن چنان در دل آنان جاى مى گيرد كه شب ها را (براى نماز) بيدار مى مانند .

ص: 149

نماز شب بى روح

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

وَ كَمْ مِنْ قَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ قِيَامِهِ الَّا السَّهَرُ وَ الْعَنَاءُ حَبَّذَا نَوْمُ الَّا كياس .

(نهج البلاغه حكمت 137)

چه بسا شب زنده دارانى كه ايستادن و نمازگزاردنشان جز بيدارى و رنج حاصلى ندارد ؛ چه نيكو است خواب زيركان .

ص: 150

فصل پانزدهم : نماز جمعه

وجوب نماز جمعه

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

الْعَشِيرَةُ اذا كَانَ عَلَيْهِمْ أَمِيرُ يُقِيمُ الْحُدُودَ عَلَيْهِمْ فَقَدْ وَجَبَ عَلَيْهِمُ الْجُمُعَةُ وَ التَّشْرِيقُ .

(مستدرك الوسائل ج 6 ص 13)

هر گاه طايفه اى اميرى داشته باشند كه حدود (الهى ) را برايشان اجرا نمايد ، اقامه نماز جمعه رفتن به منى در ايام تشريق بر آنان واجب است .

قرائت سوره جمعه و منافقين در نماز جمعه

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

تقراء صلوة الْجُمُعَةِ فِى الاولى الْحَمْدَ وَ الْجُمُعَةَ وَ فِى الثَّانِيَةِ الْحَمْدَ وَ الْمُنَافِقِينَ .

(بحار الانوارج 5 ص 19)

در نماز جمعه در ركعت اول حمد و سوره جمعه ، و در ركعت دوم سوره حمد و منافقين را بخوانيد .

گوش دادن به خطبه هاى نماز جمعه

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

يَسْتَقْبِلُ النَّاسُ الامام ( عِنْدَ الْخُطْبَةَ ) بِوُجُوهِهِمْ وَ يُصْغُونَ اليه .

(مستدرك الوسايل ج 6 ص 102)

مردم به هنگام خطبه روبروى امام مى نشينند و به خطبه او گوش فرا مى دهند .

اثر مخالفت با نماز جمعه

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

ثَلَاثَةَ انَّ كُنْتُمْ خَالَفْتُمْ فِيهِنَّ أَئِمَّتَكُمْ هَلَكْتُمْ : جُمُعَتُكُمْ وَ جِهَادُ عَدُوِّكُمْ وَ مَنَاسِكُكُمْ .

(مستدرك الوسائل ج 6 ص 7)

اگر در سه چيز با رهبران و پيشوايان خود مخالف ورزيد ، هلاك خوابيد شد : نماز جمعه ، جهاد با دشمن و مناسك حج .

ترس از عدم حضور در نماز جمعه

نَهَى عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) انَّ يُشْرَبَ الدَّوَاءُ يَوْمَ الْخَمِيسِ مَخَافَةَ انَّ يَضْعُفُ مِنَ الْجُمُعَةِ .

(بحارالانوار ج 89 ص 197)

على (عليه السلام ) از خوردن دارو در روز پنجشنبه نهى فرمود تا مبادا )به دليل سستى ) از حضور در نماز جمعه ناتوان شود .

مسافرت فقط با عذر شرعى

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

لَا تُسَافِرْ فِى يَوْمِ جُمُعَةٍ حَتَّى تَشْهَدَ الصواة ، الَّا فَاصِلًا فِى سَبِيلِ اللَّهِ أَوْ فِى أَمْرٍ تعذربه .

(نهج البلاغه نامه 69)

پيش از حضور در نماز جمعه مسافرت نكن ، مگر اينكه كار واجبى (مانند جهاد) در راه خدا انجام دهى ، يابه سراغ كارى بروى كه شرعا معذور باشى .

ص: 158

فصل شانزدهم : مسجد

حريم مسجد

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

حَرِيمُ الْمَسْجِدِ أَرْبَعُونَ ذِرَاعاً وَ الْجِوَارُ أَرْبَعُونَ دَاراً مِنْ أَرْبَعَةِ جَوَانِبِهَا .

(بحار الانوار ج 84 ص 3)

حريم مسجد ، چهل ذرع است و چهل خانه از چهار طرف ، همسايه مسجد است .

همسايه مسجد

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

لا صلوة لِجَارِ الْمَسْجِدِ الَّا فِى الْمَسْجِدِ الَّا انَّ يَكُونُ بِهِ عُذْراً أَوْ بِهِ عِلَّةُ . فَقِيلَ : وَ مَنْ جَارُ الْمَسْجِدِ يَا أَمِيرَ المؤ منين ؟ قَالَ : مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ

(بحار الانوار ج 83 ص 380)

نماز همسايه مسجد چنانچه عذر يا بيمارى نداشته باشد جز در مسجد مقبول در گاه الهى نخواهد بود . از آن حضرت سؤال شد : همسايه مسجد چه كسى است ؟ فرمود : كسى كه صداى اذان را بشنود .

آبادى مسجد

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

انَّ اللَّهُ - عزوجل - اذا أَرَادَ انَّ يُصِيبَ أَهْلَ الارض بِعَذَابٍ قَالَ : لَولَا الَّذِينَ يَتَحَابُّونَ بجلالى وَ يَعْمُرُونَ مساجدى وَ يَسْتَغْفِرُونَ بالاسحار لَا نَزَلَتْ بِهِمُ عذابى .

(بحار الانوار ج 87 ص 150)

خداوند سبحان وقتى اراده مى كند مردم روى زمين را گرفتار عذاب (دنيوى ) كند گويد : اگر نبودند افرادى كه مرا به خاطر جلال و جبروتم دوست مى دارند . و مساجد مرا آباد مى كنند . و سحرگاهان استغفار مى كنند .

نرفتن به مسجد با دهان بدبو

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

مَنْ أَكَلَ شَيْئاً مِنَ الموذيات رِيحَهَا ، فَلَا يَقْرَبَنَّ الْمَسْجِدَ .

(وسايل الشيعه ج 3 ص 502)

كسى كه چيز بدبويى بخورد (مثل سير) (در صورتى كه موجب آزار مردم مى شود ، ) نبايد به مسجد برود .

فضيلت مساجد خاص

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

أَرْبَعَةُ مِنْ قُصُورِ الْجَنَّةِ فِى الدُّنْيَا : الْمَسْجِدُ الْحَرَامِ وَ مَسْجِدِ الرَّسُولِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) وَ مَسْجِدُ بَيْتِ الْمَقْدِسِ ، وَ مَسْجِدِ الْكُوفَةِ .

در دنيا چهار عمارت از كاخهاى بهشت مى باشند : مسجد الحرام مسجد النبى (صلى الله عليه وآله ) ، مسجد بيت المقدس و مسجد كوفه .

نشستن رو به قبله

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

مِنْ لِسَنَةٍ اذا جَلَسْتَ فِى الْمَسْجِدِ انَّ تَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةِ .

(بحار الانوار ج 83 ص 380)

رو به قبله نشستن در مسجد ، سنت (و مستحب ) است .

خوشبوكردن مسجد

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

. . . وَ جَمِّرُوهَا ( الْمَسَاجِدُ ) فِى كُلَّ سَبْعَةِ أَيَّامٍ .

(بحار الانوار ج 18 ص 107 و 136)

. . . و مساجد را هر هفته خوشبو و معطر كنيد .

افزايش روزى

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

الْجُلُوسُ فِى الْمَسْجِدِ مِنْ طُلُوعِ الْفَجْرِ الَىَّ طُلُوعِ الشَّمْسِ أَسْرَعُ فِى طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فِى الارض .

(وسائل الشيعه ج 4 ص 1037)

نشستن در مسجد از طلوع فجر تا طلوع خورشيد روزى را بهتر (سريعتر) از تلاش براى كسب آن به تو مى رساند (يعنى بودن در مسجد در اوقات ياد شده روزى انسان را زياد مى كند . )

ص: 168

فصل هفدهم : نماز و خانواده

آموزش نماز به فرزندان

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

عَلِمُوا صَبِيّاً نكم الصلوة وَ خُذُوهُمْ بِهَا اذا بَلَغُوا ثمانى سِنِينَ .

(وسايل الشيعه ج 3 ص 12)

نماز را به فرزندان خويش بياموزيد . و چون به هشت سالگى رسيدند آنانت را به خواندن اين فريضه الهى وادار نماييد .

سفارش امام على عليه السلام به فرزندش

قَالَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) :

أُوصِيكَ يَا بُنَىَّ بالصلوة عِنْدَ وَقْتِهَا .

(بحار الانوار ج 83 ص 14)

فرزندم ! تو را به نماز در اول وقت سفارش مى كنم .

همراهى طفل براى نماز

قال الصادق (عليه السلام ) :

كَانَ عَلَى ( عَلَيْهِ السَّلَامُ ) قَدْ جَعَلَ بَيْتاً فِى دَارِهِ لَيْسَ بِالصَّغِيرِ وَ لَا بِالْكَبِيرِ الصلوته . وَ كَانَ اذا كَانَ اللَّيْلُ ذَهَبَ مَعَهُ بصبى لَا يَبِيتُ مَعَهُ فَيُصَلَّى فِيهِ .

(وسائل الشيعه ج 3 ص 555)

امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد : اميرالمؤ منين (عليه السلام ) در خانه خود اتاق متوسطى براى نماز خود اختصاص داده بود . شبها براى نماز خواندن طفل كوچكى را كه نمى خوابيد با خود به آن اتاق برده ، نماز مى خواند .