روزشمار جنگ ایران و عراق : وسعه روابط با قدرت های آسیایی 24 خرداد تا 30 مرداد 1364 جلد 37

مشخصات کتاب

سرشناسه : سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ

عنوان و نام پدیدآور : توسعه روابط با قدرت های آسیایی 24 خرداد تا 30 مرداد 1364/ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران؛ هادی نخعی، حمیدرضا فراهانی.

مشخصات نشر : تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1383.

مشخصات ظاهری : 888 ص.: مصور، نمودار.

فروست : روزشمار جنگ ایران و عراق؛ ج. 37.

شابک : 45000ریال ؛ 89000 ریال: چاپ دوم: 964-6315-62-3 ؛ 0 10000 ریال : چاپ سوم: 978-964-6315-62-4

یادداشت : چاپ دوم: 1387.

یادداشت : چاپ سوم: 1390.

یادداشت : کتابنامه.

موضوع : جنگ ایران و عراق، 1359-1367 گاهشماری

موضوع : جنگ ایران و عراق، 1359 - 1367 نبرد ها

موضوع : ایران روابط خارجی 1358 -

شناسه افزوده : نخعی، هادی، 1328 -

شناسه افزوده : فراهانی، حمیدرضا، 1336 -

شناسه افزوده : روز شمار جنگ ایران و عراق؛ [ج.] 37.

رده بندی کنگره : DSR1602/س 25ر9 37.ج 1383

رده بندی دیویی : 955/084302

شماره کتابشناسی ملی : م 83-31854

ص: 1

اشاره

ص: 2

تصویر

ص: 3

تصویر

ص: 4

تصویر

ص: 5

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

ص: 8

فهرست روزشمار

پیش گفتار....................................... 15

مقدمه ........................................... 17

24 خرداد 1364................... 103

25 خرداد 1364................... 129

26 خرداد 1364................... 141

27 خرداد 1364................... 151

28 خرداد 1364................... 161

29 خرداد 1364................... 169

30 خرداد 1364................... 179

31 خرداد 1364................... 191

1 تیر 1364........................... 199

2 تیر 1364........................... 209

3 تیر 1364........................... 216

4 تیر 1364........................... 230

5 تیر 1364........................... 241

6 تیر 1364........................... 249

7 تیر 1364........................... 261

8 تیر 1364........................... 271

9 تیر 1364........................... 281

10 تیر 1364........................ 288

11 تیر 1364........................ 303

12 تیر 1364........................ 316

13 تیر 1364........................ 323

14 تیر 1364........................ 328

15 تیر 1364........................ 334

16 تیر 1364........................ 340

17 تیر 1364........................ 347

18 تیر 1364........................ 360

19 تیر 1364........................ 369

20 تیر 1364........................ 377

21 تیر 1364........................ 387

22 تیر 1364........................ 402

23 تیر 1364........................ 411

24 تیر 1364........................ 417

25 تیر 1364........................ 429

26 تیر 1364........................ 442

27 تیر 1364........................ 451

28 تیر 1364........................ 458

29 تیر 1364........................ 461

30 تیر 1364........................ 468

ص: 9

31 تیر 1364........................ 473

1 مرداد 1364....................... 483

2 مرداد 1364....................... 497

3 مرداد 1364....................... 504

4 مرداد 1364....................... 517

5 مرداد 1364....................... 526

6 مرداد 1364....................... 533

7 مرداد 1364....................... 547

8 مرداد 1364....................... 562

9 مرداد 1364....................... 572

10 مرداد 1364.................... 586

11 مرداد 1364.................... 593

12 مرداد 1364.................... 602

13 مرداد 1364.................... 609

14 مرداد 1364.................... 617

15 مرداد 1364.................... 624

16 مرداد 1364.................... 641

17 مرداد 1364.................... 649

18 مرداد 1364.................... 661

19 مرداد 1364.................... 673

20 مرداد 1364.................... 681

21 مرداد 1364.................... 688

22 مرداد 1364.................... 696

23 مرداد 1364.................... 704

24 مرداد 1364.................... 715

25 مرداد 1364.................... 724

26 مرداد 1364.................... 742

27 مرداد 1364.................... 755

28 مرداد 1364.................... 763

29 مرداد 1364.................... 771

30 مرداد 1364.................... 778

گزارش روزشمار: فشرده و اهم مطالب کتاب................................................ 850 -787

فهرست راهنمای موضوعی(اعلام)............................................................ 888 -851

فهرست نقشه ها

محورهای عملیات های قدس1 و قدس2 ..................................................... 117

محورهای عملیات قدس3 ........................................................................... 371

منطقه عمومی عملیات قادر ....................................................................... 389

طرح مانور عملیات قادر1 ......................................................................... 390

محورهای عملیات قادر1 - محورهای پاتک دشمن .................................... 419

محورهای عملیات قدس4 ........................................................................... 485

طرح مانور عملیات قادر2 ......................................................................... 527

محورهای عملیات قادر2 - محورهای پاتک دشمن .................................... 549

محورهای عملیات قدس5 ........................................................................... 625

ص: 10

فهرست عکس ها

موضوع صفحه

شرکت مردم و مسئولان در مراسم روز قدس ....................................... 105

کودکان، زنان و مردان کفن پوش در راه پیمایی روز قدس ..................... 107

مهاجران و مجاهدان عراقی و افغانی در راه پیمایی روز قدس .............. 111

آغاز ماجرای ربودن هواپیمای امریکایی تی.دبلیو.ای ............................ 119

تعدادی از فرماندهان سپاه (شوشتری، مبلغ، شمخانی، عبداللهی) .......... 131

هورالهویزه - یکی از آبراه های عملیات قدس1 ....................................... 141

پرز نخست وزیر و شامیر وزیر خارجه اسرائیل ................................... 195

انفجار شدید در خیابان جمال پناه تهران .................................................. 201

گفت وگوی آقای هاشمی با خبرنگاران ................................................... 234

سفر آقای هاشمی به چین، ملاقات با مقامات چین .................................. 255

شرکت آقای هاشمی در نمازجمعه پکن .................................................. 265

دیدار آقای هاشمی با عده ای از مسلمانان پکن ........................................ 265

پذیرایی از هیئت ایرانی در پکن ............................................................ 275

مذاکرات اقتصادی هیئت ایرانی با مقامات چین ..................................... 275

بازدید آقای هاشمی از یک منطقه توریستی چین ..................................... 276

مصاحبه نبیه بری درباره گروگان های هواپیمای تی.دبلیو.ای ................. 279

بمباران های مکرر مناطق مسکونی ایران ............................................... 289

سفر آقای هاشمی به ژاپن، استقبال رسمی از هیئت ایرانی .................... 295

ادای احترام هیئت ایرانی به یادبود سرباز گمنام ژاپن ........................... 295

پایان گروگان گیری هواپیمای تی.دبلیو.ای ............................................. 299

هیئت ایرانی در ضیافت شام در توکیو .................................................. 309

ص: 11

بازدید هیئت ایرانی از یک کارخانه صنعتی ژاپن ........................................ 309

بازدید هیئت ایرانی از نمایشگاه عکس بمباران اتمی هیروشیما ...................... 317

سیدمحمد موسوی خوئینی ها دادستان جدید کل کشور ................................ 375

عده ای از اسیران عراقی عملیات قدس3 .................................................. 378

عملیات قادر - افسران ارتش در اتاق هدایت عملیات ................................ 418

عملیات قادر - حرکت رزمندگان .............................................................. 431

عملیات قادر - انتقال نیرو به منطقه عملیاتی با هلی کوپتر ......................... 431

ورود ناو لجستیکی لاوان به سواحل ایران ................................................ 451

ارتفاعات اشنویه - استراحت رزمندگان در پشت جبهه ............................. 458

ارتفاعات اشنویه - استراحت رزمندگان در پشت جبهه .............................. 468

فرمانده تیپ9 بدر(اسماعیل دقایقی) در منطقه عملیاتی قدس4................... 487

جورج شولتز وزیر خارجه امریکا ............................................................ 524

پشت جبهه عملیات قادر ............................................................................ 551

آقای کروبی نماینده جدید امام در امر حج ................................................. 558

شیخ محمدحسین فضل الله .......................................................................... 581

دیدار شواردنادزه و شولتز وزیران خارجه شوروی و امریکا .................. 589

مصاحبه مطبوعاتی سران تعدادی از گروه های فلسطینی در تهران .......... 613

ملک حسن (شاه مراکش)، شریف الدین پیرزاده (دبیر کنفرانس اسلامی) ..... 644

دیدار سران جبهه نجات فلسطین با نخست وزیر ایران .............................. 646

ملک حسین (شاه اردن)، حسنی مبارک (رئیس جمهور مصر) ..................... 653

طارق عزیز وزیر خارجه عراق................................................................ 668

مصاحبه مطبوعاتی کمال خرازی سرپرست ستاد تبلیغات جنگ .............. 683

مشاجره یاسر عرفات و ولیعهد عربستان در کنفرانس سران عرب .......... 687

آزادی لبنانی های زندان عتلیت اسرائیل .................................................... 701

عملیات عاشورای1 در شاهین دژ و تکاب ................................................. 707

رزمندگان عملیات عاشورای2 (چنگوله) .................................................. 718

عملیات عاشورای2 - رزمندگان مستقر در عقبه ....................................... 719

انتخابات چهارمین دوره ریاست جمهوری - تنوع اقشار رأی دهنده .......... 733

انتخابات ریاست جمهوری - ایلام ............................................................... 735

عملیات عاشورای3 - انتقال اسیران عراقی .............................................. 742

مصاحبه مطبوعاتی میرحسین موسوی نخست وزیر .................................. 769

ص: 12

پیش گفتار

مقدمه

ص: 13

فهرست راهنمای موضوعی (اعلام)

اشخاص............................................................................................................ 852

مکان ها و سازمان های ایران................................................................................... 859

مکان ها و مناطق عملیاتی...................................................................................... 863

مکان ها و سازمان های عراق ................................................................................. 867

کشورها (مکان ها و سازمان های تابعه)..................................................................... 868

مناطق، سازمان ها و پیمان های بین المللی ................................................................. 874

اقدامات و اصطلاحات سیاسی ................................................................................ 875

اقدامات و اصطلاحات نظامی................................................................................. 877

نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران.................................................................... 879

نیروهای مسلح عراق........................................................................................... 881

تسلیحات و تجهیزات نظامی، معاملات نظامی و تسلیحاتی ............................................ 882

مسائل اقتصادی، سایر اسامی و اصطلاحات و ... ...................................................... 883

احزاب، سازمان ها و گروه های سیاسی و سیاسی - نظامی ............................................ 884

رسانه ها ........................................................................................................... 885

ص: 14

P

پیش گفتار

با توفیقات الهی، پس از چند سال تلاش، مراحل مختلف طراحی، تحقیق، تدوین، ارزیابی، ویرایش، آماده سازی و تهیه نقشه ها و عکس های سی وهفتمین جلد از مجموعه بزرگ روزشمار جنگ ایران و عراق به پایان رسید و با عنوان "توسعه روابط با قدرت های آسیایی" آماده انتشار شد. کتاب حاضر 69 روز از دوران جنگ ایران و عراق را در بر می گیرد و در مجموع شامل 673 گزارش درباره جنگ و موضوعات مربوط به آن در دورة زمانی 24/3/1364 تا 30/5/1364 می شود.

مجموعه بزرگ روزشمار جنگ ایران و عراق، در 57 عنوان کتاب طراحی گردیده است که تا کنون کتاب های اول، دوم، دهم، یازدهم، بیستم، سی وسوم، چهل وسوم، چهل وچهارم، چهل وهفتم، پنجاهم و پنجاه ودوم از این مجموعه منتشر شده و در اختیار عموم قرار گرفته است.

برای بهره گیری شایسته از کتاب توجه به چند نکته ضروری است:

1- مقدمه کتاب شامل جمع بندی مهم ترین موضوعاتی است که طی گزارش های مختلف در سراسر کتاب درج شده است.

2- هر روز از روزشمار به من-زله یک فصل و شامل چندین گزارش و تفسیر و تحلیل از وقایع آن روز است که در پایان آن فهرست منابع و مآخذ مطالب آن روز درج شده است. همچنین برخی از توضیحات ضروری درباره بعضی گزارش ها که در قالب روزشمار نمی گنجید، با عنوان ضمیمه در پایان همان روزشمار آمده است.

3- پس از متن اصلی کتاب، چکیده ای از مطالب کتاب با عنوان "گزارش روزشمار" درج شده است که دارای شماره هایی نظیر شماره گزارش های متن کتاب می باشد و دست یابی به مطالب مورد نظر را آسان می کند. در پایان کتاب نیز فهرست راهنمای موضوعی (اعلام) آمده است. همچنین نقشه هایی از مناطق و محورهای عملیاتی مورد بحث در کتاب و عکس هایی از برخی صحنه ها و اشخاص ذکر شده در گزارش ها، در کتاب چاپ شده است.

4- برای آگاهی بیش تر از سیر و شیوه تحقیق و تدوین مجموعة روزشمار، مطالعة مقدمه کتاب اول (پیدایش نظام جدید) و ضمیمه کتاب دهم (هجوم سراسری) ضروری است.

ص: 15

* * *

در تهیه کتاب حاضر از نتایج تحقیقات کتابخانه ای ابوالقاسم حبیبی که تدوین اولیه کتاب را به عهده داشته است و همچنین از نتایج تحقیقات میدانی و گزارش های تدوین شدة محققان و راویان مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، از جمله راویان: شهید علی فتحی، شهید محمدرضا ملکی، مجید نداف، مجید مختاری، محسن رخصت طلب، جواد زمان زاده، داود رنجبر، سیدمحمد ساجدی، علی مژدهی و سیدمحمد فاطمی بهره برداری شده است.

در طراحی و تهیه اطلاعات نقشه های کتاب خسرو شاه محمدی و امیرحسین کیهان پناه و در اجرای رایانه ای آن سیدحسین امجد و طاهره محمدی تلاش کرده اند.

مراحل متعدد آماده سازی کتاب با نظارت و مدیریت مهدی انصاری و با همکاری سجاد نخعی و سیدعلی بطحایی (استخراج و تنظیم اعلام)، علی یعقوبی (صفحه آرایی)، الهام رجبی، نفیسه بیابانی و زهرا عینعلی(حروفچینی)، هوشنگ طهماسبی پور، محمد حبیبی و محمود حسینی(نمونه خوانی) صورت گرفته است و منصور کشاورز و محمد بهروزی نظارت بر چاپ و صحافی کتاب را به عهده داشته اند.

مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ ضمن تقاضای علّوِ درجات از خداوند متعال برای راویان شهید مرکز، از برادر فاضل و گرانقدر سردار غلامعلی رشید، که با مطالعه کتاب حاضر و با قبول زحمت تأمل کارشناسانه در بخش های نظامی و استراتژیک آن، نکاتی مفید و ضروری را یادآور شدند، تشکر و قدردانی می کند.

مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ

1383

ص: 16

مقدمه

کتاب حاضر، "توسعه روابط با قدرت های آسیایی"، سی وهفتمین جلد از مجموعة 57 جلدی روزشمار جنگ ایران و عراق است.

در مقدمة اولین جلد از این مجموعه (پیدایش نظام جدید) دربارة مبانی و چارچوب و آن نگرش پایه ای که طراحی مجموعة بزرگ روزشمار جنگ بر آن استوار است و نیز دربارة متدولوژی تحقیق آن، توضیحات مبسوطی ارائه شده است که خواننده به مطالعة آن توصیه می شود.

در آن جا توضیح داده شده است که چگونه و به چه ترتیب طرح عظیم "روزشمار جنگ ایران و عراق" در پی پاسخ هرچه دقیق تر و جامع تر و همه جانبه تر به این پرسش اساسی دربارة جنگ تحمیلی است: "جنگ چرا و چگونه شروع شد، چرا و چگونه تداوم یافت و چرا و چگونه پایان گرفت؟ "این پرسش به دو بخش عمدة "چرا" و "چگونه" قابل تجزیه است. روزشمار جنگ ایران و عراق بر این اساس طراحی شده است که اولاً به سؤالات مربوط به بخش "چگونه" هرچه جامع تر و دقیق تر پاسخ دهد، ثانیاً در بخش "چرا"، زمینه های لازم را برای محققان و صاحب نظران فراهم کند، اما از ارائه پاسخ های محدود کنندة عرصة تحقیق، بپرهیزد.

همچنین در آن مقدمه، آن جا که به انتخاب متد سطح تحلیل به عنوان "متد انتخابی تحقیق" اشاره دارد، توضیح داده شده است که به چه ترتیب برای دو جنبة مهم سیاسی و نظامی جنگ، سطوح مختلف تحلیل در نظر گرفته شده است و این که در جنبة سیاسی، به ترتیب خرد تا کلان، چهار سطح تحلیل "نخبگان، تصمیم گیرندگان و نیز سطوح ملی و بین المللی" باید منظور شود.

در جنبة نظامی و عملیاتی نیز سطوح دیگری باید در نظر داشت که مربوط است به

ص: 17

رده های مختلفی که از فرماندهی عالی جنگ شروع می شود و به رزمندگان تک ور و نیروهای در خط، ختم می گردد.

به این ترتیب، سطوح مربوطه به ترتیب از کلان تا خرد عبارت است از: تصمیم گیری، سیاست گذاری، برنامه ریزی و مدیریت، بسیج نیروی انسانی و لجستیک، تجهیز، طراحی مانور، فرماندهی و هدایت عملیات و نهایتاً اجرای عملیات آفندی و پدافندی در خطوط نبرد زمینی یا عرصه های هوایی و دریایی.

در کتاب حاضر، از این چارچوب تبعیت شده و با توجه به سطوح تحلیلی یاد شده، روند جنگ در وجوه سیاسی و نظامی در مقطع زمانی 24 خرداد تا 30 مرداد 1364 ترسیم شده است. در نتیجه، خوانندة یک مجموعة تحلیلی و مستند از جنگ در آن مقطع را در اختیار دارد تا متناسب با نیازهای تحقیقاتی خویش، مهم ترین حوادث و مسائل سیاسی، نظامی و اقتصادی مرتبط با جنگ را مورد مطالعه، بررسی و استفاده قرار دهد.

اولین روز کتاب، مقارن با روز قدس و آخرین روز از جنگ شهرها در آن مقطع، است. این یک روز حساس و به یاد ماندنی از روزهای جنگ بود که در واقع یک نقطة مهم تصمیم گیری برای خودی و دشمن به شمار می رفت. در ساعت آخر همان روز عراق اعلام کرد که جنگ شهرها را از صبح روز بعد به مدت دو هفته متوقف می کند تا مردم ایران به دولت شان فشار بیاورند که صلح را بپذیرد. ایران همان شب، یک عملیات به نام "قدس" در هور انجام داد و نتیجة نهایی این که عراق در جنگ روانی بزرگی که به راه انداخته بود، شکست خورد.

پایان کتاب مقارن با یک پیروزی سیاسی برای ایران است: در سرانجام مذاکرات و سایر مباحث دربارة تعیین تکلیف شرکت یا عدم شرکت زائران ایرانی در مراسم حج، دولت عربستان پذیرفت که 150هزار زائر ایرانی به حج اعزام شوند و در آن جا مراسم "برائت" هم انجام بدهند.

فاصلة این دو واقعه را وقایع مهم سیاسی پرکرده است: ربودن یک هواپیمای مسافری خطوط هوایی امریکا (تی.دبلیو.ای.) در فرودگاه بیروت که یکی از طولانی ترین حوادث هواپیماربایی بود و سرانجام با شرط آزادی زندانیان لبنانی از زندان عتلیت اسرائیل، ماجرا پایان یافت. در امریکا واسطه هایی در بالاترین سطوح مقام های سیاسی و امنیتی این کشور، مباحث مبادلة گروگان در برابر سلاح یا چشم انداز بهبود در روابط ایران و امریکا را مطرح کردند، ماجرایی که بعدها در ایران به "ماجرای مک فارلین" و در امریکا به عنوان "ایران کنترا" یا "ایران گیت" موسوم گردید.

سفر آقای هاشمی به لیبی، سوریه، چین و ژاپن در ادامة طراحی سیاست "گشایش دیپلماسی"، تلاش های تازه ای از ایران را نشان می داد. بسیاری از مفسران تحولات تازه ای را

ص: 18

در رفتار سیاسی ایران در عرصة بین المللی، جست وجو و بازگو کردند که برای غلبه بر انزوای نسبی موجود طراحی شده بود و نوعی آشتی ایران با هنجارهای بین المللی و مسئولیت پذیری در خانوادة جهانی را نشان می داد. به خصوص مباحث مربوط به بهبود روابط با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس - که به نوعی عقبة سیاسی و تدارکاتی عراق محسوب شدند - بسیار عام و رایج بود. شروع چنین مباحثی مربوط بود به سفر "سعودالفیصل" وزیر خارجة عربستان که در اردیبهشت همان سال (قبل از مقطع زمانی کتاب حاضر) انجام شد. هرچند نوعی بدبینی چاشنی این تفاسیر می شد، به این معنا که چه بسا این گونه تلاش ها صرفاً در رقابت با دیپلماسی فعال عراق و راهی برای غلبه بر محاصرة تسلیحاتی و جهت تأمین نیازهای ادامة جنگ با عراق، باشد. به خصوص برخی اظهارات داخلی همچون اظهارات وزیر سپاه، به این تلقی دامن زد. برگزاری انتخابات چهارمین دورة ریاست جمهوری، از موضوعات مهم داخلی بود که هرچند رقابت چندانی میان نامزدها نبود، اما به دلیل تحرکات ایذایی منافقین (عناصر مجاهدین خلق) و دیگر گروه های محارب علیه انتخابات - که با انفجارهای بی اهمیت و پخش اعلامیه هایی علیه جنگ و انتخابات توأم بود - در مردم انگیزة شرکت در انتخابات تقویت می شد. از سوی دیگر، در آستانة انتخابات، عراق با حمله به جزیرة خارک، در واقع به مهم ترین رکن اقتصادی ایران هجوم برد. حملة هوایی عراق به خارک البته امیدواری بسیاری در دشمنان ایران ایجاد کرد که "صدور نفت ایران متوقف شده و حیات اقتصادی ایران در مخاطرة جدی قرار گرفته است، بنابراین ایران توانایی ادامة جنگ را به زودی از دست خواهد داد و به صلحی که فرمول آن را دشمن می نویسد، تسلیم خواهد شد." اما مشخص گردید که خسارات وارده هرچند سنگین بوده است اما بعضی اسکله ها هنوز قابل بهره برداری است و اسکله های آسیب دیده نیز ترمیم پذیر می باشد.

موضوع صلح و پایان جنگ نیز در این دوره همچنان اهرم فشار شدیدی بود که بر جمهوری اسلامی وارد می گردید. بسیاری از شخصیت ها و سران دولت ها، مجامع منطقه ای و بین المللی و به خصوص دست اندرکاران رسانه های گروهی و تبلیغات جهانی مصرانه موضوع پایان جنگ را با مضمون هایی حاوی سرزنش ایران و تأیید عراق، مطرح می کردند. در مقابل، ایران یک گام در روشن تر کردن مواضع خویش برداشت و شرط محاکمة متجاوز را به جای برکناری صدام، صراحتاً اعلام کرد.

اما در عرصة عملیات زمینی - که در این دوره نیز همچنان مهم ترین محورهای حرکت جمهوری اسلامی در امر جنگ است - تدارک و آماده سازی مقدمات اجرای عملیات بزرگ در فاو، پی گیری می شد و هم زمان با آن، طراحی و اجرای عملیات های محدود پی در پی از جمله چند عملیات موسوم به "قدس" به همت رزمندگان سپاه و دو مرحله از عملیات قادر

ص: 19

(در منطقة سیدکان عراق) به وسیلة ارتش، قابل ذکر است.

تداوم جنگ کشتی ها و مشکلات روزافزون تهیة سلاح و ملزومات جنگ و ادامة درگیری های مسلحانة غرب کشور نیز اعلام حضور بی نتیجة گروه های سلطنت طلب در تهران، دست گیری عناصری از گروه های موسوم به "خلق عرب" در هور در خطوط دفاعی عراق؛ و در عرصه های خارجی، برگزاری کنفرانس سران عرب منجر به محکومیت ایران، پیدایش چشم انداز بهبود در روابط با فرانسه، تجدید رابطه و ایجاد مناسبات حسنه با سودان، تداوم وضعیت نه قهر نه آشتی با شوروی، تجدید حیات "اکو" در تهران، تحرک ایران در سازمان ملل متحد، تداوم حضور در لبنان، افزایش ارتباطات ایران با جناح های مخالف عرفات در مجموعة گرایش های فلسطینی، از دیگر مسائل و موضوعات مرتبط با جنگ، در این کتاب است. علاوه بر این، بررسی موضوعات مربوط به روابط و سیاست خارجی، اقتصاد و اوضاع داخلی عراق، مورد توجه بوده که به تناسب در جای جای کتاب به آن پرداخته شده است.

هر چند همة موضوعات بحث شده در کتاب برای محققان اهمیت و ارزش دارد، اما بعضی موضوعات که اهمیتی خاص دارند، انتخاب و در این جا با توضیح مختصری می آید:

1. جنگ شهرها

2. جنگ نفت کش ها و حمله به مراکز نفتی

3. عملیات در جبهه های زمینی

الف) عملیات در فاو

ب) عملیات در سیدکان

ج) عملیات محدود خودی

د) عملیات محدود دشمن

4. سیاست خارجی با گشایش دیپلماسی

5. سفرهای هاشمی؛ توسعة روابط با قدرت های آسیایی

6. ایران و عربستان؛ چشم انداز بهبود مناسبات

7. ایران و کویت؛ تداوم تیرگی ها

8. ایران و امریکا؛ دشمنی پایدار و ارتباط سرّی

الف) بحران طولانی هواپیماربایی تی. دبلیو. ای.

ب) دو برخورد با مسئله بغرنج ایران

9. ایران و فرانسه؛ گام های لرزان، موانع سخت

10. ایران و عراق؛ جنگ در عرصة تبلیغات و اعتبار (پرستیژ)

11. صلح

ص: 20

1- جنگ شهرها

اولین روز کتاب، اوج مرحلة دوّم جنگ شهرها و البته آخرین روز آن است. عراق در یک جنگ روانی کوشید ابتدا بالاترین میزان هجوم به مناطق مسکونی را در ذهن مردم به نحو وحشت ناکی ترسیم کند و سپس در اوج آن را متوقف مشروط اعلام کند و به این ترتیب، مردم را به صورت عامل فشار علیه نظام و در راستای مقاصد و شروط خویش تحریک و بسیج سازد.

حملة عراق به مناطق مسکونی از همان آغاز جنگ شروع و به تناوب در مناطق مختلف دنبال شده بود، ولی اوایل اسفند 1363 چند روز بعد از آغاز مقابلة ایران، عنوان "جنگ شهرها" به خود گرفت.

اولین مرحلة جنگ شهرها از اوایل اسفند 1363 شروع شد و حدود یک ماه ونیم ادامه یافت و در 17/1/1364 تمام شد. طی این مدت، 29 شهر و چندین روستای ایران 118 بار بمباران شد که حاصل آن، 1227 شهید، 4682 مجروح و خسارات مالی فراوان بود.

مرحلة دوم جنگ شهرها، 5 خرداد 1364 شروع شد و تا 24 همین ماه یعنی تا اولین روز مربوط به مقطع زمانی کتاب حاضر، ادامه یافت.

در این مرحله مناطق مسکونی ایران بیش از یک صد بار مورد اصابت بمب ها و موشک های عراقی قرار گرفت که بیش از 600 شهید و 1300 مجروح به جای گذاشت و خسارات مالی فراوانی در پی آورد. در آخرین روز این مرحله، عراق شهرهای قزوین، اصفهان، کاشان و دو بار تهران را هدف حملة هوایی قرار داد و نیز در ساعت30: 8 صبح، هم زمان 9 شهر (دزفول، نهاوند، رامهرمز، مسجد سلیمان، بروجرد، خرم آباد، کرمان و اسلام آباد) را هدف حملة موشکی قرار داد.

آخرین روز این مرحلة جنگ شهرها، یعنی روز قدس، یک نقطة عطف محسوب می شد: عراق از حدود سه هفته قبل از این روز با تداوم بمباران شهرها و تهدید مکرر به افزایش وسعت آن، کوشیده بود مردم و مسئولان ایران را به انفعال بکشاند و اثر آن را در عدم استقبال مردم از مراسم روز قدس، ظاهر سازد، اما مسئولان ایران مردم را به نوعی رفراندوم در اعلام حمایت از جنگ دعوت کردند، بنابراین حضور یا عدم حضور مردم در روز قدس، معنای خاصی یافت و عراق نیز به همین دلیل بر فشارهای روانی و نظامی خود افزود و مکرراً تهدید می کرد که در روز قدس از سلاح هایی به مراتب مخرب تر و خطرناک تر علیه شهرهای ایران استفاده خواهد کرد.

با این همه، روز قدس (در سال 1364) یک روز استثنایی بود و بیش تر از هر سال مردم برای شرکت در آن هجوم آوردند. در این مراسم حاضران بیش تر از مسئله اسرائیل، مسئله جنگ را مورد توجه قرار دادند و برای تداوم جنگ تا پیروزی و احقاق حقوق جمهوری اسلامی

ص: 21

و تنبیه متجاوز، شعار دادند و قطع نامه خواندند و سخن رانی کردند. در فضای خاص این روز، تهدیدات عراق نتیجه ای معکوس نشان داد و انگیزة فعالیت بیش تری در مردم برانگیخت و عملاً "یک رفراندوم با شکوه" برپا گردید که در آن به ادامة جنگ و مقاومت "آری" گفته شد. بی اعتنایی مردم به تهدیدات و حملات عراق بسیار جالب توجه بود تا جایی که خبرنگار یونایتدپرس نوشت: «حمله هوایی به تهران، گروه هایی را که از قسمت های مختلف شهر گرد آمده و به سوی نماز جمعة دانشگاه تهران راه پیمایی می کردند، فراری نداد!»

در توضیح روند شکل گیری این روز، گفتنی است که اول بار آقای هاشمی دربارة روز قدس مطرح کرد که مردم در این روز خواهند آمد و نظرشان را دربارة جنگ اعلام خواهند کرد. دیگر مسئولان و شخصیت ها هم تأیید و تأکید کردند و با اعلام اصناف و قشرهای دیگر جامعه، به تدریج مسئله شکل یک رفراندوم دربارة جنگ را به خود گرفت.

دربارة این روز و آثار آن، چند روز بعد امام خمینی در دیدار مسئولان با ایشان به مناسبت عیدفطر، با توصیف حماسة روز قدس گفتند: «بعد از این همه تبلیغاتی که کردند، این همه تهدیداتی که کردند، حتی کاخ سفید تهدید کرد ایران را، ملت ایران همة این تهدیدات را توی خیابان ها گذاشت و از رویش عبور کرد.»

هاشمی رفسنجانی نیز در جلسة علنی مجلس، روز قدس را یک سرفصل به حساب آورد که آب پاکی روی دست دشمنان ریخت. وی همچنین در نماز جمعة تهران گفت: «قضیة روز قدس خیلی از مسائل را حل کرد .... همان چند ساعت وقتی (را که مصرف کردید) به اندازه پنجاه لشکر نیرومند در جبهه ها و در کل دنیا اثر داشت. اصلاً همان روز ظهر سرنوشت جنگ روشن شد .... در برخوردهایی که ما بعد از آن با مسئولان دنیا داریم، این مسئله برای ما روشن است.»

در پایان این روز، روش و شیوة جنگ روانی عراق تغییر کرد:

در ساعت30:20 رادیو امریکا اعلام کرد که عراق از صبح فردا به مدت دو هفته مهلت داده است که ایران صلح را به جای جنگ انتخاب کند (تا این ساعت در این گونه رسانه ها، همة خبرها حول بمباران امروز و آثار آن تنظیم شده بود). در این خبر اضافه شده بود: «در صورت ایجاد وضعیت های زیر، مهلت یاد شده در نظر گرفته نخواهد شد. 1- ادامة بمباران شهرهای عراق. 2- حملة زمینی به ای-ن کش-ور.3- تجمع قوای ایران برای تدارک یک حملة دیگر. 4- ابراز سخنانی از سوی مقامات ایرانی مبنی بر رد این اقدام و تشدید جنگ.»

تأکید شده بود که با بروز این وضعیت ها، قبل از موعد ذکر شده، حملات از سرگرفته می شود. یک نکته در این اعلام مهلت، کوشش برای تبلیغ جهت منافقین و بعضی از دیگر محاربان بود با این بیان که این تصمیم به درخواست مخالفان ایرانی اتخاذ شده است تا وقتی برای صلح پدید آید و مردم حاکمان ایران را تحت فشار بگذارند.

ص: 22

در ادامه، از ساعت24 تا ساعت7 بامداد - یعنی تا آخرین ساعات تعیین شده - در چند نوبت علاوه بر تجاوز به حریم هوایی چند شهر غرب کشور از جمله باختران، اسلام آباد غرب را نیز بمباران کرد. عراق می کوشید از موضعی کاملاً برتر مهلت را شروع کند.

وضعیت درست برعکس مقاصد یاد شده شکل گرفت و عراق به کلی در این جنگ روانی شکست خورد: در زمان اعلام خبر مهلت 15 روزه با شروط ذکر شده از جمله توقف عملیات زمینی ایران، نیروهای خودی در آب های هور حرکت خود را شروع کرده بودند تا در مناطقی که جهت هجوم غافل گیرانه به دشمن مشخص شده بود، استقرار یابند. هجومی که قرار بود همان شب انجام شود. آشکارا قابل درک بود که اگر جمهوری اسلامی منفعل شود و بی درنگ عملیات نظامی خود به عراق را قطع کند، ابتکار عمل را همراه با برتری روانی به دشمن داده است، اما در عمل چنین نشد. همان شب (در ساعات آخر شب 24/3/1364) عملیات با نام "قدس 1" به همت رزمندگان سپاه و بسیج مازندران (لشکر25 کربلا) در آب های هور انجام گرفت و نیروهای خودی موفق به تسخیر مناطق جدیدی در هور و چند پاسگاه شدند و در ادامه توانستند پاتک های عراق را خنثی و مواضع به دست آمده را تثبیت کنند.

البته شروع این عملیات قبل از ساعات اعلام شده برای آغاز توقف حملات بود، ولی به دلیل ادامه داشتن آن در چند روز برای تثبیت کامل، و نیز به دلیل شروع آن بعد از پیام صدام، از اهمیت به سزایی در ترویج و اعلام عدم انفعال ایران برخوردار بود.

اقدام دیگر جمهوری اسلامی ایران، شلیک یک موشک زمین به زمین به بغداد بود که حدود دو ساعت قبل از ساعت اعلام شده، به بغداد اصابت کرد و در دفع آثار تبلیغاتی اقدام صدام در داخل عراق، اهمیت داشت. مسئله سوم، گلوله باران برخی شهرهای مرزی عراق بود که تا پایان روز 25/3/1364 ادامه یافت و پس از آن که مشاهده شد عراق اقدامی علیه شهرهای ایران انجام نمی دهد، به دلیل منتفی بودن موضوع مقابله به مثل، نه برمبنای پیام صدام، دستور قطع آن داده شد.

در پاسخ به این اقدامات ایران، به رغم آنچه عراق اعلام کرده بود، حمله ای به شهرهای ایران نشد و به این ترتیب آشکار گردید که عراق در جنگ روانی خود ساخته، کاملاً باخته است.

به قول بی بی سی: «ایران حتی یکی از سه شرط عراق را رعایت نکرد، حمله؛ حملة زمینی آتش توپخانه ]در جبهه ها[ نه روی شهرها، و نیز رد پیشنهاد صلح عراق، اما عراق بمباران را مجدداً شروع نکرد.»

در این حال، "کمال خرازی" مسئول تبلیغات جنگ، اعلام کرد ایران تا آن جا تلافی خواهد کرد که عراق از اعمالش متأسف شود. خبرگزاری فرانسه با عنوان اولین واکنش رسمی ایران، در ادامة این خبر افزود: «کمال خرازی از سازمان های بین المللی خواست به

ص: 23

عراق برای محترم شمردن میثاق های جنگی، فشار آورند. وی گفت قطع حملات مدیون تظاهرات جمعه ]روز قدس[ در تهران است.»

خبرگزاری آلمان غربی نیز گزارش داد: «شواهد محکمی در دست است که نشان می دهد عراقی ها در پایان مهلت دوهفته ای خود، حملات خود به هدف های غیرنظامی ایران را از سر نخواهند گرفت. هم اکنون راه های انتخابی عراق برای آوردن فشار بر ایران برای کشاندن این کشور به پای میز مذاکره، ته کشیده است.»

با این که همه چیز حاکی از انفعال و شکست تبلیغاتی عراق بود، نزدیک شدن اتمام مهلت دو هفته ای عراق پی آمدهایی در برخی مناطق ایران داشت؛ از جمله به گزارش مورخ 7/4/1364 خبرگزاری جمهوری اسلامی از باختران، گروه های مختلف مردم، این شهر را ترک می کنند و همراه خود وسایل زندگی و اقامت موقت را با وسایل نقلیة مختلف به خارج شهر انتقال می دهند. باختران از شهرهایی است که آسیب های فراوانی در جنگ شهرها دیده است.

به رغم وقفه در جنگ شهرها، نماز جمعه در شهر سردشت برگزار نمی شد. خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی از این شهر، نوشت: «در این هفته چهارمین هفته است که به علت خروج مردم از شهر سردشت، نماز جمعه در آن برگزار نشده است. به دنبال بمباران های یک ماه اخیر شهرستان سردشت، در حال حاضر شهر تقریباً از مردم بومی خالی است. در حال حاضر در سردشت علاوه بر فرمانداری، چندین ارگان و نهاد انقلابی و اداری و نظامی مستقر است که برای بازسازی منطقه تلاش می کنند.»

هر چند به جز شهرهای مرزی بسیار آسیب پذیر، در اغلب شهرها وضع نسبتاً عادی جریان داشت، اما لحن رسانه های تبلیغاتی عراق هر روز تندتر می شد و پایان مهلت اعلام شده برای قطع حملات هوایی و از سرگیری هرچه شدیدتر بمباران ها، مرتباً در قالب الفاظ تهدیدآمیز تکرار می شد و نگرانی هایی بر می انگیخت. در مقابل، در ایران "ستاد بسیج و پشتیبانی امور پناه گاه ها" در اطلاعیه ای نشانی و اسامی تعدادی از ساختمان های دولتی را که در مواقع لازم به عنوان پناه گاه می توانست مورد استفادة مردم قرار بگیرد، اعلام کرد. وزارت خارجه نیز در پیامی به دبیرکل سازمان ملل، ضرورت اجرای اقدامات این سازمان برای جلوگیری از نقض قوانین و تعهدات بین المللی را یادآور شد و تأکید کرد ایران هیچ گاه در حمله به مناطق مسکونی و تکرار جنگ شهرها پیش قدم نخواهد شد اما مقابله به مثل را حق خود می داند. سرانجام مهلت پانزده روزه به پایان رسید و در 9/4/1364 یک سخن گوی نظامی عراق در بیانیه ای اعلام کرد: «مهلتی را که پرزیدنت صدام حسین اعلام فرموده بودند، اکنون به پایان رسیده و با توجه به موضع رژیم حاکم بر ایران در مدت زمان اعلام شده، اعلان می کنیم که بمباران ها تا تحقق صلح عادلانه مبتنی بر اصول اعلام شده در پیام صدام حسین، از سرگرفته خواهد شد.» اما در عمل، عملیات هوایی روز بعد عراق به بمباران

ص: 24

شهرک "زیوه" در نزدیکی مرز ترکیه و تأسیسات مخابراتی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در "نواکره"یِ "کرند" منحصر شد که براثر آن، ساختمان و دکل و دستگاه های مخابراتی صدا و سیما آسیب دید. در گیلان غرب نیز پنج جنگندة عراقی دیوار صوتی را بر فراز این شهر شکستند.

در این حال به مناسبت اخطار عراق که حملات مجدد خود را به غیرنظامیان ایران شروع خواهد کرد، سازمان ملل بیانیه ای انتشار داد که در آن، دبیرکل این سازمان با اظهار نگرانی از خبر اعلامیة حکومت عراق مبنی بر آغاز مجدد حملات خود به مناطق مسکونی ایران، اعلام کرده بود که "این گونه حملات و ضد حملاتی که نتیجة احتمالی آن خواهد بود، برای غیرنظامیان بی گناهی که در حال حاضر مدت هاست رنج سیاسی تحمل می کنند، مرگ و درد و رنج دوباره به ودیعه خواهد آورد."

در پایان بیانیه، دبیرکل بار دیگر با اعلام تمایل خود به همکاری برای خاتمه دادن به جنگ، دو طرف را برای انعقاد یک موافقت نامة عادلانه و شرافت مندانه دعوت کرده بود.

تا فرجام مقطع زمانی کتاب حاضر، با این که پنج عملیات محدود قدس و سه عملیات محدود عاشورا را سپاه و دو عملیات قادر را ارتش علیه عراق انجام داده بودند، اقدام قابل ذکری در خصوص جنگ شهرها صورت نگرفت و تنها رادیو بغداد همچنان با گفتارهای تهدیدآمیز، در ایجاد رعب و نگرانی می کوشید. در این مدت مهم ترین موارد جنگ شهرها، چنین بود:

در 19/4/1364 پادگان پیرانشهر دو بار بمباران شد که آسیب جانی چندانی نداشت. در اولین بمباران، خانه های سازمانی پشت کارخانة قند منطقة "تمرچین" و "حاج عمران" و روستای "والاوان" نیز هدف قرار گرفت.

در 21/4/1364 با آتش پدافند خودی یک هواپیمای عراقی از نوع بمب افکن "سوخو - 22" در ساعت8:20 بامداد در حوالی پیرانشهر سقوط کرد و خلبان آن به اسارت درآمد. عراق با اذعان به سقوط این هواپیما، ایران را مسئول سلامت این خلبان دانست.

در 28/4/1364 وزیر خارجة عراق در نامه ای به دبیرکل سازمان ملل متحد نوشت: «علی رغم تصمیم ماه گذشتة عراق، تهران به جای استفاده از این فرصت برای کاهش درگیری و تهیة مقدمات مناسب برای اعادة صلح، از اظهارات خود در بالاترین سطح مبنی بر اعلام قصدش به ادامة جنگ و رد تمام تلاش های صلح دست برنداشته. در یکی از آخرین وقایع، تلاش مأیوسانه ای انجام داد تا در شمال عراق به خاک این کشور نفوذ کند ]اشاره به عملیات قادر[.»

در 30/4/1364 باز هم رسانه های گروهی بغداد هشدار دادند: «اگر ایران تجاوزات خود را به داخل خاک عراق متوقف نسازد، این کشور نیز بمباران شهرهای ایران را از سر خواهد گرفت.»

ص: 25

در 9/5/1364 در تهران وضعیت قرمز اعلام شد، اما موضوع در این حد بود که «یک فروند هواپیمای "میگ-25" دشمن در ساعت20:29 به حریم هوایی کشور تجاوز کرده و احتمالاً قصد نزدیک شدن به تهران را دارد.» گفتنی است که در خرم آباد و بروجرد دیوار صوتی شکسته شده بود.

در 12/5/1364 سیزده هواپیمای دشمن به منطقة سایت و رادار دزفول حمله کردند که تلفات چندانی نداشت. در این حمله، یکی از هواپیماها سقوط کرد و خلبان آن کشته شد.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، پس از قطع حملات هوایی عراق به مناطق مسکونی شهرهای کشورمان، این چهارمین جنگندة دشمن بود که با آتش پدافند تقویت شدة رزمندگان اسلام، سرنگون می شد. در این حال، عراق با انتشار بیانیه ای اعتراف کرد که ط-ی درگی-ری های روزشن-ب-ه 12/5/1364 در جبهه های جنگ، یکی از هواپیماهای خود را از دست داده است.»

در 28 و 29/5/1364 دیوار صوتی در آسمان اشنویه و سلماس شکسته شد.

به این ترتیب، در مقطع زمانی کتاب حاضر، عراق در استفاده از اهرم جنگ شهرها، به کلی ناموفق بود، اما با استفاده از حمایت تسلیحاتی و نیز مالی حامیانش، محدودیتی در خصوص تجهیزات احساس نمی کرد و همچنان برتری هوایی مطلقاً از آنِ عراق بود که به جز حمله به مناطق مسکونی، تهدیدات و مشکلات دیگری را نیز علیه ایران ایجاد کرده بود و ایران با تلاش مستمر در خنثی کردن آن می کوشید.

گزارشی - که در روز 5/4/1364 از کتاب حاضر، آمده است - به عنوان نمونه ذکر می شود: «یونایتدپرس گزارش داد با تهدید عراق مبنی بر حمله به خطوط هوایی در داخل خاک ایران، پروازهای بین المللی به ایران به استثنای خط هوایی سوئیس، متوقف شده است، مع هذا سایر خطوط هوایی بین المللی نیز در نظر دارند همانند "سوئیس ایر" عمل کرده و پروازهای خود را از بندرعباس انجام دهند. خطوط هوایی داخلی ایران مسافرین را از سایر نقاط کشور بدون دریافت وجهی به این بندر انتقال می دهند تا بعداً با خط هوایی سوئیس به کشورهای خارجی بروند.»

نمونة دیگر این که در 18/4/1364 هواپیمای حامل وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران و همراهان وی را بر فراز مرز هوایی ایران و ترکیه، یک هواپیمای جنگندة عراقی تعقیب کرد که با هشیاری و اقدامات حفاظتی عالی نیروی هوایی خودی، چند لحظه پس از عبور هواپیمای ایرانی از فراز مرز هوایی ایران و ترکیه، حملة جنگندة دشمن به سوی هواپیمای ایرانی با پوشش پدافند دو فروند هواپیمای جنگی "اف - 4" ایران دفع و هواپیمای دشمن ناچار گریخت. وزیر نفت در حال بازگشت از کنفرانس وزیران نفت اوپک در وین، بود.

ص: 26

2- جنگ نفت کش ها و حمله به مراکز نفتی

در حالی که مدت ها از حملات عراق به نفت کش های حامل نفت ایران می گذشت، بعد از عملیات خیبر اولین حملة ایران در چارچوب "مقابله به مثل"، علیه یک نفت کش انجام شد و به این ترتیب عبارت "جنگ نفت کش ها" یا "جنگ کشتی ها" وارد خبرهای جنگ تحمیلی گردید. در مقطع زمانی کتاب حاضر، حملات معدودی به کشتی ها شده است، اما با همان هدف جنگ کشتی ها، یعنی ممانعت و اخلال در صدور نفت ایران، حمله به مراکز نفتی ایران در خلیج فارس قابل توجه بوده است.

در خصوص جنگ نفت کش ها باید یادآور شد که با وجود معدود بودن حملات عراق، این تهاجمات اهمیت خاصی داشته است، زیرا کارایی آخرین تدابیر ایران برای تداوم صدور انتقال نفت را تهدید می کرد. توضیح این که ایران به منظور مقابلة هرچه مؤثرتر با حملات عراق و فراهم آوردن امکانات هرچه بیش تر برای تداوم صدور نفت و ایجاد تسهیلات برای مشتریان نفت خویش، از مدتی قبل با راه اندازی ترمینال جزیرة سیری، نفت خام را خود با سوپرتانکرهای اجاره ای از مسیری که کم تر در معرض حملات عراق بود، به "سیری" منتقل می کرد و در آن جا دور از میدان عمل هواپیماها و موشک های عراقی، نفت را به کشتی های کوچک تر متعلق به مشتریان، تحویل می داد. عراق در مقطع کتاب حاضر دو بار در مسیر خارک به سیری نفت کش های غول پیکر در اجارة ایران را هدف گرفت و چند بار نیز به هدف های ساختگی که ایران تعبیه می کرد، یورش آورد: در 18/4/1364 جنگنده های عراق نفت کش "ام وطن" ترکیه و در اجارة ایران با ظرفیت 393هزار تن را پس از بارگیری از خارک و حرکت به طرف جزیرة سیری، در ساعت6:20 بامداد مورد اصابت موشک قرار دادند. در این باره رویتر اعلام کرد: «این سومین نفت کشی است که در طول سه ماه گذشته در جریان انتقال نفت ایران از جزیرة خارک به ترمینال نفتی جزیرة سیری - که به تازگی در منطقه ای دور از برد هواپیماهای عراقی در جنوب خلیج فارس ایجاد شده - هدف اصابت موشک های عراقی قرار می گیرد.» روز بعد وزارت خارجة ترکیه با انتشار بیانیه ای دارای لحنی بسیار ملایم و بدون اعتراض مشخص به عراق، اعلام کرد دولت ترکیه جهت مقابله با تکرار حمله های مشابه، در چارچوب قوانین و حقوق بین المللی اقدامات لازم را به نحو مقتضی انجام خواهد داد.

این گونه اعتراض عملاً به "تشویق" بیش تر نزدیک بود تا ممانعت، از این رو در 21/4/1364 نیز در همین مسیر، یک نفت کش دیگر ترکیه با گنجایش 392هزارتن به نام "سیحان" هدف حملة جنگنده های عراقی قرار گرفت که بر اثر اصابت موشک، دچار حریق شد.

ایران در مقابله به مثل، کار چندانی نمی توانست انجام بدهد، زیرا صدور نفت عراق از راه دریا و به طور کلی تردد عمدة دریایی، از ابتدای جنگ بر اثر برتری دریایی ایران، متوقف

ص: 27

شده بود، اما با این همه، گزارش هایی از اقدامات ایران آورده می شود:

روز 9/5/1364 سندیکای دریانوردان انگلیس در یک نامه، از دولت خود خواست تا از ایران به دلیل توقیف اخیر کشتی "المحرق" (که چهارتن از افسران انگلیسی در آن بودند)، مطالبة خس-ارت کند. در 9/5/1364 آسوشیتدپرس گزارش داد که هلی کوپترهای ایرانی یک موشک به سوی یک تانکر ثبت شده در انگلیس که نفت گاز عربستان سعودی را حمل می کرده و در بخش مرکزی آب راه خلیج فارس پیش می رفته است، شلیک کرده اند اما این موشک به تانکر اصابت نکرده و دو مایل دورتر منفجر شد ه است. همچنین در 28/5/1364 رادیو امریکا گزارش داد هیئتی از کارشناسان نیروی دریایی امریکا در امور خنثی کردن بمب، به یک نفت کش بلژیکی در آب های خلیج فارس منتقل شده اند تا راکت منفجر نشده ای را در این نفت کش خنثی کنند. این رادیو افزود: «نفت کش بلژیکی روز گذشته درنزدیکی ساحل قطر توسط هواپیمایی که گفته می شود متعلق به ایران بوده، هدف اصابت دو موشک قرار گرفت. یکی از دو موشک بلافاصله منفجر شد ولی موشک دیگر هنوز منفجر نشده است.»

در این دوره برای ایران علاوه بر مقابله به مثل و حتی مهم تر از آن، کاستن از هزینه های سنگین اجارة نف-ت کش های ب-زرگ مسی-ر خ-ارک - سی-ری ب-وده است که به گ-زارش نش-ریة لوی-دز لن-دن (25/3/1364): «ایران هر شش ماه، چهارونیم میلیون دلار کرایه کشتی می پردازد که معادل پول یک نفت کش است.» به این دلیل بود که مجلس شورای اسلامی در جلسة علنی 17/5/1364 ضمن بررسی لایحة یک فوریتی تأمین اعتبار برای هزینه های جانبی خرید فرآورده های نفتی و انتقال نفت خام به خارج و برگشت فرآورده های آن به داخل کشور، خرید هفت فروند کشتی نفت کش جهت انتقال نفت از خارک به سیری را نیز تصویب کرد.

یادآوری می شود که قبل از این، رویتر به نقل از منابع کشتی رانی خلیج فارس خبر داده بود ک-ه " ایران سرگرم مذاکره دربارة خرید تعدادی نفت کش می باشد و این بدین معنی است که دیگر لازم نیست نفت کش های خارجی برای حمل نفت ایران به جزیرة خارک واقع در منطقة جنگ خلیج فارس بروند. این منابع گفتند که ایران درصدد خرید 9 کشتی دست دوم برای انتقال نفت خام از جزیرة خارک به جزیره سیری - که دور از حملات عراق قرار دارد - می باشد.»

چنان که ذکر شد، در دورة کتاب حاضر، در عرصة حیاتی و استراتژیک نفت، مهم تر از جنگ نفت کش ها، موضوع حملة عراق به مهم ترین مراکز و جزایر نفتی ایران یعنی جزیرة خارک، می باشد. در نیمه شب 28/4/1364 صدای چهار انفجار در بوشهر شنیده شد، سپس مشخص گردید که دشمن به جزیرة خارک و میدان نفتی سروش حمله کرده است اما هیچ گونه خسارات و تلفاتی به بار نیامده و راکت های پرتاب شده از جنگنده های دشمن، به میان آب فرود آمده است.

ص: 28

در 5/5/1364 وزیر اطلاعات و فرهنگ عراق "لطیف نصیف جاسم" ادعا کرد: «علی رغم این که عراق قادر است جزیرة خارک را منهدم کند، اما رهبری سیاسی آن بنا به دلایل متعددی از این اقدام خودداری می کنند.» وی افزود: «هنوز وقت آن نرسیده است که جزیرة خارک را منهدم کنیم.» جاسم سپس گفت: «تا کنون علائمی دال بر موفقیت میانجی گری ها و متقاعد ساختن ایران به توقف جنگ، دیده نشده است.»

در 21/5/1364 عراق اعلام کرد که نیروی دریایی این کشور همان روز دو بار به حوزة نفتی "نوروز" در رأس شمالی خلیج فارس حمله کرده و به طور دقیق دو چاه و یک پمپاژ نفت را مورد اصابت قرار داده است. وقوع انفجار در حوزة نفتی نوروز تأیید شد، اما مشخص گردید این حمله خسارت چندانی نداشته است.

سرانجام در 24/5/1364 در ساعت15:15 جزیرة خارک هدف حملة هوایی عراق قرار گرفت و این در حالی بود که ایران آماده می شد تا روز بعد (جمعه) انتخابات ریاست جمهوری دورة چهارم را برگزار کند. در جریان این حمله، پنج تن از کارکنان وزارت نفت مجروح شدند، اسکلة بارگیری "تی" خسارات سنگینی دید و یک نفت کش که در حال بارگیری بود دچار آتش سوزی گردید. بر اساس اعلام ستاد مشترک ارتش، یک فروند از هواپیماهای مهاجم عراقی در این حمله ساقط شد.

در پی این حمله، مسئولان نفتی کشور اعلام کردند که حداکثر تا 48 ساعت آینده بارگیری نفت در اسکلة آسیب دیده جریان خواهد یافت.

از سوی دیگر، عراق یک جشن تبلیغاتی برپا کرد و ضمن آن مدعی شد که نیروی هوایی اش جزیرة خارک را "با خاک یکسان" کرده است! رادیو صوت الجماهیر یک اطلاعیة نظامی در این باره پخش کرد که در آن آمده بود: «امروز یکی از روزهای پرشکوه عراق سرافراز و یکی از روزهای جاوید امت است. جزیرة خارک نابود شد و به ویرانه ای زیر آتش طیراً ابابیل تبدیل شد. اللّه اکبر، اللّه اکبر، اللّه اکبر!» تلویزیون عراق نیز با قطع برنامة عادی خود، حمله به خارک را اعلام کرد و افزود که این حمله "ضربة مهلکی" به توانایی ایران برای ادامة جنگ وارد کرده است.

این حمله علاوه بر رسانه ها و خبرگزاری ها، در محافل سیاسی نیز بازتابی وسیع در پی داشت؛ از جمله این که وزارت خارجة امریکا آشکارا بی تابی نشان می داد که هرچه زودتر نابودی تأسیسات نفتی خارک قطعی شود. آسوشیتدپرس از واشنگتن گزارش داد: «وزارت خارجة امریکا نسبت به صحت گزارش های رسیده از بحرین دربارة حملة عراق به ترمینال خارک اظهار تردید کرد. یک مقام وزارت خارجه - که خواسته است نامش ذکر نشود - اظهار داشت با توجه به استحکام دفاع خارک بعید به نظر می رسد که ترمینال آن منفجر شده باشد. او ضمناً گفت از طرف مقامات امریکایی در خلیج فارس نیز هنوز گزارشی که مؤید

ص: 29

خبرهای رسیده از بحرین باشد، دریافت نشده است و اضافه کرد که بی صبرانه در انتظار رسیدن خبری موثق می باشد.» در این حال، ارتش کویت به حال آماده باش در آمد.

ظهر روز بعد، بازهم چند جنگندة عراقی در آسمان خارک ظاهر گردیدند، اما در مواجهه با پدافند جزیره، بدون هیچ اقدامی متواری شدند.

بازتاب حملة عراق به خارک در آستانة برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایران، بسیار وسیع بود و تحلیل گران و مفسران تا چند روز به تحلیل پی آمدهای این واقعه می پرداختند؛ از جمله: زدن کشتی ها؛ افزایش نرخ بیمه و متعاقباً گران شدن هزینة نفت برای جمهوری اسلامی ایران؛ میزان خسارات خارک و تأثیر آن بر صدور نفت ایران. ولی آن چیزی که در گفتة مفسران بیش تر مورد توجه قرار گرفت و در واقع هشدار داده شد، احتمال عملیات تلافی جویانة ایران علیه کشورهای حامی عراق و کمک کنندگان مالی به این کشور، بود.

اما خبرهای محافل نفتی داخل کشور در روز جمعه 25/5/1364 حاکی از این بود که با وجود خسارات وارده به خارک - که در حدود یک صدمیلیون دلار تخمین زده می شد - بارگیری و صدور نفت از آن از ظهر همان روز (جمعه) مجدداً با استفاده از اسکلة آذرپاد (H) آغاز شده است. یادآوری می شود که اسکلة آذرپاد یا H، چهار سکوی بارگیری داشت که دو اسکلة آن قبلاً بر اثر حملة هوایی عراق از کار افتاده و تنها دو اسکلة آن فعال بود که اختصاص به بارگیری نفت کش های ب-زرگ - از 220هزار تن به بالا - داشت.

آسیب وارده به اسکلة آذرپاد جزئی بود و پس از یک وقفة بیست ساعته، صدور نفت از آن آغاز شد، ولی اسکلة "تی" شامل ده سکوی بارگیری، آسیب جدی دیده بود و تلاش وسیعی برای بازسازی چهار سکوی آن انجام می شد که تا اواخر یکشنبه یا حداکثر دوشنبه، آمادة صدور نفت شوند، اما تعمیر حداقل شش سکوی دیگر این اسکله در آیندة نزدیک متصور نبود. چنان که گفته شد، کل خسارات وارده به خارک را در حدود یک صد میلیون دلار برآورد می کردند.

این حمله - که به گفتة مقام های وزارت نفت، راحت ترین، دقیق ترین و شدیدترین حملة هوایی دشمن به خارک در طول جنگ بوده است - در حوالی زمان تعویض نوبت نگهبانی پدافند انجام گرفته و احتمالاً دشمن با آگاهی زمان حمله را برگزیده بود.

حمله، آتش سوزی نسبتاً وسیعی درپی آورد که مهار آن تا بامداد جمعه (روزبعد) و خاموش کردن آن تا ظهر ادامه یافت. هواپیماهای دشمن به صورت بی سابقه ای در ارتفاع کم پرواز می کرده اند و هیچ یک از عوامل دفاع ضدهوایی آمادگی مقابله با آن ها را نداشتند، چون در حال تعویض نوبت نگهبانی بوده اند.

دربارة آخرین وضعیت نفت کش بزرگ نروژی "توریل" که هنگام هجوم عراق در کنار اسکلة آذرپاد مشغول بارگیری بود و خسارت دید، در این گزارش یادآوری شده است که این

ص: 30

کشتی بارگیری خود را پایان داد و خارک را ترک کرد و با توجه به لزوم تعمیر برای ادامة سفر، در وسط خلیج فارس لنگر انداخت.

موضوع حملة عراق به جزیرة نفتی خارک تا چند روز از عمده ترین محورهای خبری عالم بود. بخش قابل توجهی از این بازتاب وسیع، مربوط به تبعات اقتصادی این حمله بود و بخش های دیگر آن به این مسائل اختصاص داشت: حملة متقابل ایران به تأسیسات نفتی متحدان عراق؛ تأثیر حملة عراق به خارک بر توانایی های جنگی ایران؛ چگونگی خسارات وارده و نکات فنی و نظامی آن.

بعضی از توضیحاتی که در خبرها می آمد، چنان بود که گویا به عراق رهنمود می دهد که نقاط آسیب پذیر ایران کدام اند؛ بعضی دیگر از مطالب نیز آشکار به القاء ناامیدی به ایران، می پرداخت و مبتنی بر تأکید بر ناتوانی روزافزون ایران در مصون نگه داشتن تأسیسات نفتی خویش از حملات عراق بود و این که "تداوم حملات عراق، به قطع شریان حیاتی اقتصاد ایران می انجامد که ناتوانی ایران در ادامة جنگ را نتیجه می دهد."

در 26/5/1364 صدام به 9 خلبانی که در حمله به خارک شرکت داشتند نشان "رافدین" (مدال شجاعت) اعطا کرد و این حمله را "یک پیروزی بزرگ تاریخی" خواند. در این مراسم، صدام حمله به خارک را به مثابة یک پیروزی ملی، در مرکز مهم سخن رانی خویش قرار داد و به تفصیل دربارة اوضاع آن زمان جنگ، به خصوص دربارة "عملیات محدود" - که ایران به عنوان برنامة بین دو عملیات بزرگ آن را با جدیت پی گیری می کرد و نتایج آموزشی، سیاسی و نظامی و ... عدیده ای از آن می گرفت - سخن گفت و وانمود کرد که این یک سیاست و تدبیر شکست خورده است.

در نهایت، تبلیغات وسیع عراق و حامیانش در بزرگ نمایی افراطی حمله به خارک با تأکید بر قطع صدور نفت ایران - که تقریباً به وسیلة همه رسانه های جهانی به آن دامن زده می شد - در عمل به ضرر عراق تمام شد: قطع نشدن صدور نفت ایران، آثار تبلیغی خسارات خارک را نیز زدود.

در 30/5/1364 (آخرین روز کتاب) خبرگزاری فرانسه خبرهای مربوط به جزیرة خارک را چنین گزارش کرد: «طبق اطلاعات دریافت شده به وسیلة شرکت بیمة لویدز لندن، ترمینال خارک که عراق روز پنجشنبه مدعی انهدام آن شده بود، هنوز فعال است. از سوی دیگر، منابع مربوط به اجارة نفت کش ها در لندن اعلام داشتند بارگیری از ترمینال شناور "سیری" واقع در خلیج فارس که به وسیلة خارک تغذیه می شود، همچنان ادامه داد.»

عراق که در این نبرد نیز خود را بازنده می دید، همین روز مجدداً حملاتی را به خارک تدارک دید که بر خلاف حملة پیش، ایران غافل گیر نشد و حملات عراق - که یک بار در ساعت13:15 و یک بار شب هنگام انجام گرفت - شکست خورد و بر اثر اقدامات نیروهای پدافند جزیره، جنگنده های مهاجم گریختند.

ص: 31

3- عملیات در جبهه های زمینی

مهم ترین مسائل مربوط به جنگ و عملیات در جبهه های زمینی، در مقطع زمانی کتاب حاضر در این عناوین می تواند قابل تقسیم بندی باشد:

الف) عملیات بزرگ در منطقه فاو

ب) عملیات در منطقه سیدکان (قادر1و2)

ج) عملیات محدود

د) عملیات محدود دشمن

الف) عملیات بزرگ در فاو

عملیات در فاو - که اقدام محوری و اصلی سپاه را تشکیل می داد - در 23/2/1364 در کنار چند منطقة دیگر به عنوان یک عملیات محدود در جلسات سپاه پیشنهاد شده بود که در ادامة مباحث مشخص شد یک عملیات گسترده خواهد ب-ود. پس از طی م-راحل تصویب ای-ن عملی-ات، سپ-اه از 15/3/1364 فعالیت خویش را به عنوان طراح و مجری آن آغاز کرد و در مقطع زمانی کتاب حاضر، پیش بردن مراحل مقدماتی و آماده سازی جنبه های مختلف عملیات را در دستور کار خود قرار داده بود.

طبق طرح، سپاه در اقدامات خود با دو مسئله ضروری، حیاتی و بسیار مهم روبه رو بود: اولین مسئله، حفاظت بود. ضرورت و اهمیت حفاظت، ناشی از این بود که موفقیت در عملیاتِ به شدت پیچیده و دشوار عبور از اروند و شکستن خطوط چندگانه و انهدام تجهیزات و نیروهای دشمن در شبه جزیرة فاو، تنها در صورت غافل گیری مطلق دشمن امکان پذیر می گردید. مسئله ضروری دیگری نیز وجود داشت: تعدادی از یگان های عملیاتی و پشتیبانی سپاه می بایست در منطقه استقرار می یافتند و نیز جهت آماده سازی زمین منطقه برای اجرای عملیات، اقدامات مهندسی وسیعی لازم بود از قبیل جاده سازی، تسطیح، شن ریزی، ترمیم و تعریض کانا ل ها و نهرهای منشعب از اروند؛ احداث پدها و سنگرها و مراکز توپخانه و دیگر اقدامات. اما این دو مسئله ضروری با هم دیگر در تضاد بودند و سپاه می بایست با تدابیری اقدامات آماده سازی را با رعایت اصول "حفاظتی" در اختفای کامل انجام می داد تا غافل گیری میسر می شد، ولی اختفا و استتار کامل غیرممکن بود از این رو، عملیات وسیع "فریب" و مشابه سازی حضور در مناطق دیگر، نقش تعیین کننده ای می یافت تا دشمن بر اساس مشاهدات و اطلاعات دریافتی خود، قادر به تفکیک مناطق نباشد و روی منطقة خاصی حساس نشود و منطقة عملیاتی اصلی را نتواند تشخیص بدهد.

به همة مسائل ذکرشده، فقدان توان کافی و محدودیت سازمان رزم و توسعه نیافتگی آن را باید افزود؛ موضوعی که پس از ناکامی در عملیات بدر، مورد توجه فرماندهان سپاه قرار گرفته و برای رفع آن اقداماتی هم شروع شده بود، اما معضل همچنان وجود داشت. بنابراین

ص: 32

از همان ابتدای کار، وقتی در 15/3/1364 اولین جلسه فرماندهان سپاه در قرارگاه خاتم برای پی گیری عملیات فاو تشکیل شد، نظر غالب حاضران این بود که با اوضاع فعلی، امکان اجرای عملیات گسترده وجود ندارد و باید توان سپاه را افزود و سازمان را گسترش داد. در فاصلة زمانی لازم برای این کار، عملیات محدود می بایست به دفعات انجام می شد؛ به این ترتیب در کنار موضوع فاو، پی گیری و اجرای عملیات محدود نیز در دستور کار بود.

مجموع این اوضاع و مسائل،پیشرفت کار را با کندی و اخلال هایی توأم می کرد که می بایست گاه به گاه با اتخاذ تدابیر مناسب، مشکلات ایجاد شده رفع می شد. به هر حال، مراحل آمادگی طبق طرح، یکی پس از دیگری با کندی جلو می رفت. چگونگی پیشرفت کار و روند آن، در مقطع زمانی کتاب حاضر به تفصیل در متن کتاب آمده است و در این جا گزیده و فشرده ای از آن می آید:

25/3/1364: موضوع فاو در قرارگاه خاتم پی گیری شد. نکتة مهم، سامان دادن به اقدامات اولیة مهندسی و تحویل خط به نیروهایی با ظاهری همانند نیروهای کمیته، بود تا دشمن از نبودن رزمندگان سپاه پاسداران پی ببرد که عملیاتی در کار نیست و منطقه پدافندی است. همچنین دربارة زمان و نحوة حضور فرماندهان یگان ها در من-طق-ه، ب-حث شد و دی-گر ای-ن که ب-عد از م-اه رم-ضان (از 30/3/1364) مرخصی ها باید لغو گردد.

27/3/1364: در قرارگاه خاتم گزارش داده شد که یک مأمور عراقی که اخیراً در آبادان اسیر شده، مأموریت داشته که بفهمد چه یگانی وارد منطقه شده و کدام یگان در خسروآباد و نیز از آن جا به سمت جنوب (تا مقابل فاو) مستقر شده است. با توجه به این که نیروهای اطلاعات عراق منطقة آبادان یا شاید شلمچه را منطقة عملیات بعدی می دانستند، در جلسه احتمال داده شد شاید حساسیت دشمن ناشی از تحرکات نیروی زمینی ارتش باشد که در شلمچه مأموریت دارد.

29/3/1364: در پی گیری عملیات فاو، از نظر فرماندهان سپاه تحویل خط پدافندی از ارتش به عنوان لازمة هرگونه فعالیت مطرح گردید، اما از سوی دیگر، رعایت حفاظت نیز به عنوان یکی از مهم ترین اصول مدنظر بود و هرگونه تحویل و تحول در خط، علامت سؤالی در ذهن ها ایجاد می کرد. یک راه حل این بود که نیروهای سپاه با ظاهری همانند نیروهای ژاندارمری در خط حضور یابند و حتی از "ژ-3" که سلاح سازمانی ژاندارمری بوده است، استفاده کنند، البته حضور قبلی قرارگاه نوح در منطقه تا اندازه ای به رفع مشکل کمک می کرد.

30/3/1364: در جلسات این روز قرارگاه خاتم، تعدادی از لشکرهای سپاه برای شروع کارهای مقدماتی عملیات بزرگ فاو انتخاب شدند. فرمانده کل سپاه گفت: «در این عملیات بزرگی که در پیش داریم، از همه یگان ها استفاده خواهیم کرد اما آن ها در دو الی سه مرحله توجیه خواهند شد. در مرحلة اول، هفت الی هشت یگان از فردا کارشان را شروع خواهند کرد.»

ص: 33

1/4/1364: مقرر شد نیروهای ژاندارمری مستقر در ساحل اروند، به استعداد دو گردان و دو گروهان مستقل، در اختیار و کنترل سپاه قرار گیرند. انجام دادن اقدامات لازم برای کسب موافقت وزارت کشور را نیز ارتش به عهده گرفت.

4/4/1364: سازمان حفاظت سپاه با ابراز حساسیت ویژه، ضمن ارائه دستورکار حفاظتی خود، توانایی دشمن را بررسی و یادآوری کرد. در این دستور کار، گذشته از حفاظت پرسنل، دربارة مقررات تردد در منطقة فدک و رعایت نکاتی دربارة برخی امور دیگر نیز تأکید شده بود، از جمله: عملیات مهندسی، دکل دیده بانی، مقرهای توپخانه، پدافند، سایت موشکی، ایجاد بیمارستان، انتقال محموله ها، تقسیم حجم ترافیک روی جاده ها، مخابرات.

10/4/1364: در جلسة امروز قرارگاه خاتم، "رحیم صفوی" مسئول واحد عملیات سپاه پاسداران، خطاب به فرماندهان قرارگاه های سپاه گفت: «با وجود این که یک ماه است از طرح عملیات فاو می گذرد و طبق قول فرماندهی کل سپاه این عملیات بایستی دو ماهه انجام شود، مع ذالک تحویل خط، شناسایی های در عمق [و...] انجام نپذیرفته است که این مسئله شوخی بردار نیست.» وی افزود: «نکند این عملیات های محدود که می شود، خود این موجب شود که لشکرهای ما منحرف شوند؛ اصلاً این عملیات ها یک پوشش برای عملیات در فاو است و ما فرع را چسبیدیم و اصل را ول کرده ایم! بابا ما خودمان را که نباید گول بزنیم که! کار اصلی ما در فاو است و عملیات های محدود فریبی برای کار اصلی است.»

در ادامة جلسه، فرماندهان قرارگاه نوح و کربلا، ضمن گزارشی از اقدامات خود در زمینة شناسایی دشمن و کنترل جزر و مد آب، برآورد عملیاتی خود را ارائه دادند و مسئله مانور، نیرو و امکانات مورد نیاز مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

23/4/1364: قرارگاه نوح واقع در روستای "مارد" آبادان را هواپیماهای ارتش عراق بمباران کردند که حدود سی تن شهید یا مجروح شدند. قرارگاه نوح یکی از قرارگاه های سپاه است که از مدتی قبل از این تاریخ مأموریت داشت که در اختفای کامل و با رعایت شدیدترین تدابیر حفاظتی، جنوبی ترین قسمت منطقة عملیاتی فاو را برای اجرای عملیات آماده کند. بمباران این قرارگاه نگرانی هایی را درخصوص هشیار شدن دشمن در پی آورد، البته برای این که معلوم می شد دشمن ردپایی یافته بود یا این بمباران عادی بود، می بایست منتظر اقدامات بعدی دشمن بود و تنها این بمباران تعیین کننده نبود.

3/5/1364: یکی از مسائل مهم جلسة این روز در قرارگاه خاتم - که جهت پی گیری اقدامات آماده سازی عملیات فاو تشکیل شده بود - تحویل خطوط پدافندی اروند از ارتش و ژاندارمری به سپاه، بود. یادآوری می شود که تحویل خط پدافندی از 15 خرداد آغاز شده بود و همچنان ادامه داشت.

این در حالی بود که تنها معدودی از فرماندهان یگان هایی که قرار بود در منطقه عمل

ص: 34

کنند، از هدف و منطقة اصلی عملیات آگاهی داشتند.

در این میان طبیعی بود که یگان هایی که اطلاعات کافی نداشتند، حساسیتی در مورد رعایت پوشش و حفاظت اطلاعات نیز نداشته باشند و در تعویض نیرو و ستون کشی و ... اصول و ضوابط مقرر را آن طور که شاید و باید اجرا نکنند. در همین زمینه "احمدسوداگر" مسئول اطلاعات و عملیات قرارگاه نجف، در این جلسه گزارش داد: «ارتش رعایت اصول حفاظتی را نکرده و آن گونه که برای نقل و انتقالات برآورد کرده بودیم، عمل نشد و ترددها تقریباً چهار برابر میزان تعیین شده، افزایش یافت.» از سوی دیگر، شلوغی و سرو صدای ناشی از تخلیة اجباری ژاندارمری و نیز حضور یگان های جدید در منطقة عملیاتی نیز سبب شده بود تا این موضوع جدی شود که آیا اصل غافل گیری رعایت شده یا عملیات به اصطلاح "لو" رفته است. در مجموع در اذهان فرماندهان حاضر در جلسه احساس می شد که خطر از بین رفتن حفاظت وجود دارد و باید با پیش بینی ها و اقداماتی بکوشند تا ذهن دشمن را بار دیگر عادی سازند.

در جلسه همچنین مطرح شد که بخشی از نیروهای ژاندارمری، حاضر به تخلیة منطقه شده اند، اما این کار را بدون رعایت نکات لازم حفاظتی انجام می دهند و برخی دیگر از نیروها اساساً حاضر به تحویل خط به سپاه نیستند و مقاومت می کنند. احمد سوداگر گفت: «این ها پنج سال است در این خط هستند و نمی روند.» علی شمخانی نیز گفت: «شما یک جلسة ناهار بگذارید و بگویید شورای عالی دفاع گفته خط پدافندی سپاه این جا باشد، چون ارتش آتش دارد و نیرو ندارد و سپاه بر عکس است. این خط چون نیرو می خواهد و به آتش احتیاج ندارد، قرار شده ما آن را بپوشانیم.»

12/5/1364: در قرارگاه خاتم الانبیا(ص) توافق شد که به لحاظ رعایت مسائل حفاظتی، خارج کردن مردم در دو مرحله انجام شود: در مرحلة اول که یک ماه بعد اقدام می شود، از شهر آبادان تا اول پیچ بهمن شیر و در مرحلة بعدی که دو ماه بعد خواهد بود، منطقة دوم که در پایین منطقة اول واقع شده است، تخلیه شود. نکتة مهم طرح، این بود که جهت عادی کردن وضعیت منطقه و نیز انحراف ذهن دشمن از تحولاتی که شاهد آن بود، این تصمیم نیز گرفته شد که نه تنها فعلاً از اخراج مردم محلی خودداری شود بلکه حضور آنان را تا حواشی اروندرود نیز گسترش دهند و "خرماچینی" بهانه و عامل و زمینه ساز و پوشش این حضور باشد.

17/5/1364: علاوه بر این امور حفاظت و غافل گیری که با هم مرتبط است، موضوع سومی هم بود: "فریب دشمن" که از مسائل مهم عملیات بود. به عنوان نمونه، طرح پخش سروصدا از طریق بلندگو در همة مناطق، بخشی از برنامة فریب دشمن بود که در این روز فرماندهی در نامه ای آن را به واحد تبلیغات ابلاغ کرد.

ص: 35

23/5/1364: در سیر آماده سازی منطقة عملیاتی فاو، در این روز نیز اقدامات و فعالیت های مهندسی با شدت بیش تر در منطقة هور ادامه یافت. منطقة هور که به عنوان طرح فریب برای عملیات فاو در نظر گرفته شده بود، در صورت ناکامی در این عملیات، منطقة تک اصلی نیز محسوب می شد، بنابراین هور، یک منطقة عملیات یدک نیز به حساب می آمد.

در یک نظر کلی می توان گفت که عملیات در فاو هر چند در مقطع زمانی کتاب حاضر مهم ترین و محور اصلی برنامه های سپاه و جنگ است، اما با توجه به آنچه ذکر شد، تا پایان این دوره، در عمل فعالیت اصلی فرماندهی سپاه و جنگ را تشکیل نمی دهد و در طول این زمان، مقدمات ضروری کار به ناچار با تأنی و کندی پیش می رود تا در آینده زمینة مساعد برای اصلی شدن تحرکات مربوط به عملیات فاو، فراهم گردد.

ب) عملیات در سیدکان

منطقة سیدکان در لابه لای کوهستان هایی واقع شده است که در داخل خاک عراق در نوار مرزی سه کشور ایران، عراق و ترکیه قرار دارد. اهمیت منطقه به دلیل کوهستان های مرتفع آن است که هر یک از نیروهای درگیر، از بالای آن می تواند بر کیلومترها اراضی مسکونی، مزروعی و تأسیسات نظامی کنترل داشته باشد. این منطقه به لحاظ موقعیت خاص خود به منظور اجرای عملیات نامنظم، همواره مورد توجه مخالفان حکومت مرکزی عراق و از قدیم الایام محل فعالیت نیروهای "بارزانی" بوده است و به خصوص اجرای عملیات های چریکی در این منطقه سابقة دیرینه ای داشته است.

در اواخر فروردین 1364 "محسن رضایی" فرمانده کل سپاه، در سفری به این منطقه، دستور تشکیل یک قرارگاه در خط را صادر کرد و نیروهای سپاه به شناسایی و انجام دادن دیگر مقدمات آمادگی یک عملیات پرداختند. در خرداد 1364 تعدادی از افسران ارتش تحت پوشش و از طریق تیپ23 نوهد که مأموریت پشتیبانی و کنترل و هدایت بارزانی ها را به عهده داشت، وارد منطقه گردیدند و فعالیت شناسایی خود را آغاز کردند. به این ترتیب و در ادامة کار، طبعاً و در عمل حاصل کلیة اقداماتی که تا آن زمان سپاه انجام داده بود، در اختیار ارتش قرار گرفت، زیرا قرار بود عملیاتی با فرماندهی نیروی زمینی ارتش در سیدکان انجام شود.

در عمل، پس از مدتی فرماندهان سپاه با مشاهدة روند اقدامات، در مورد موفقیت کار نومید شدند و این نظر که احتمال موفقیت در عملیات در حد چشم گیری ضعیف است به طرق مختلف و با شیوه های گوناگون به وسیلة برادران سپاه اعلام می شد، از جمله در 1/4/1364 "مصطفی ایزدی" فرمانده قرارگاه حمزه سپاه، در نامه ای خطاب به فرمانده کل سپاه، پس از بر شمردن 9 مورد از مشکلات مطروحه، پیشنهاد کرد: «با توجه به لو رفتن

ص: 36

عملیات و مشکلات فوق الذکر، پیشنهاد می شود حرکت فوق چند صباحی به تأخیر بیفتد و با رعایت حفاظت عملیات، اقدام به تک گردد.»

اما در عمل توجهی به این گونه نظرها نمی شد و مراحل مقدماتی آمادگی، هرچند به شکلی ناقص، طی می شد. در آستانة عملیات نیز مجدداً ابراز نگرانی فرماندهان سپاه، البته با رعایت جوانب لازم، وجود داشت، مثلاً وجود نوعی هشیاری در دشمن درخصوص تحرکات نیروهای خودی، موضوع نامة به کلی سری فرمانده قرارگاه حمزه، در تاریخ 21/4/1364 بود که در آن دربارة اقدامات پدافندی دشمن، آمده بود: «دشمن حدود هشت تیپ به منطقه آورده است و مرتب مناطق حساس را بمباران می کند و کلیة مناطق حساس را توسط نیروهای بومی کمین گذاشته است.»

به رغم نظر انتقادی سپاه، به نیرویی که از این نهاد برای کمک به اجرای این عملیات در اختیار نیروی زمینی ارت-ش ق-رارگرفت-ه بود، به تدریج مأموریت اصلی و محوری داده شد،(1) به طوری که در 21/4/1364 (48 ساعت مانده به آغاز عملیات) با توجه به این مأموریت جدید، تغییراتی در طرح مانور عملیات داده شد. بر اساس آخرین طرح، قرار بود تیپ1 لشکر77 با دو گردان یکی جهت اشغال سربله و دیگری به منظور تصرف گوشینه و بعد الحاق در یک نقطه، وارد عمل شود. تیپ ویژة شهدا (از سپاه) نیز در احتیاط تیپ1 لشکر77 [ارتش] بود و می بایست منتظر ادامة تک از طرف گوشینه در مرحلة بعد باشد، اما چون تیپ از گوشینه شناسایی کافی نداشت، تصمیم نهایی این شد که قرارگاه حمزة2 (تیپ ویژة شهدا) در مرحلة اول با یک گردان تک کند و پس از اشتغال ارتفاع گوشینه، در مرحلة دوم نیز جهت ادامة تک آماده شود. اما مأموریت قرارگاه حمزة 3 (تیپ1 لشکر77): در مرحلة اول با یک گردان ارتفاعات سربله را می بایست تصرف می کرد و با گردان دیگر پس از این که حمزة 2 (تیپ ویژة شهدا) ارتفاع گوشینه را تصرف کرد، تثبیت این ارتفاع را به عهده می گرفت.

به رغم اظهارات کاوه که گفت: «ما آماده نیستیم، قرار نبود ما گوشینه را بگیریم؛ ما باید در مرحلة دوم وارد عمل شویم.» این تصمیم اتخاذ گردید و "صیادشیرازی" فرمانده نیروی زمینی ارتش، تأکید کرد که به هر حال در زمان مشخص شده یعنی ساعت22:30 روز 23/4/1364 عملیات شروع خواهد شد و مأموریت تیپ ویژه نیز قطعی است.

ص: 37


1- علاوه بر این مرحله (قادر1) که تصرف گوشینه بر عهدة تیپ ویژة شهدا (سپاه) قرار داده شد، در مرحلة دوم (قادر2) نیز مأموریت تصرف سرهویز و سربله (تنها هدف هایی که باید تصرف و اشتغال می شد) بر عهدة "تیپ قدس" سپاه قرار داده شد.

با وجود چنین وضعی، با روشن شدن هوا و در پایان شب اول عملیات تقریباً ارتفاع گوشینه - نه به طور کامل - تصرف گردیده بود، اما تثبیت ارتفاع تصرف شده مقدور نشد و عراق با شش پاتک سنگین در طول روز اول آن را پس گرفت. شب دوم مجدداً تیپ ویژه گوشینه را تصرف کرد و باز هم در روز تثبیت و نگه داری آن میسر نشد و دشمن پس از بازپس گیری سربله و از طریق این ارتفاع بازهم گوشینه را پس گرفت.

بدین ترتیب دشمن تا آخر وقت روز دوم (25/4/1364) مسئله دو ارتفاع مهم سربله و گوشنیه را حل و عقبه خود را از خطر دور کرد و در سومین روز متوجه جناح شمالی شد و در ارتفاعات "سراسپندار" تک کرد که نیروهای تیپ1 لشکر23 نوهد را نیز به عقب نشینی واداشت، اما در منطقة میانی، ارتفاعات سرهویز همچنان در دست خودی باقی ماند.

در این حمله که بعد به نام "قادر1" موسوم گردید، تلفات و ضایعات دشمن عبارت بود از: انهدام یک تیپ شامل حدود 700 تا 800 تن و اسارت بیش از 10 تن.

تلفات و ضایعات خودی نیز چنین بود: از تیپ ویژة شهدا در رده مسئولان، یک فرمانده گردان و معاونش، چند فرمانده گروهان و دسته و مسئولان بهداری شهید شدند. از نیروهای تک ور تیپ نیز حدود 114 تن شهید یا مفقود و حدود 200 تن نیز مجروح گردیدند. از یگان های ارتش در طول این مرحله از عملیات حدود 180 تن شهید، مفقود یا اسیر و 450 تن نیز زخمی شدند. همچنین یک هلی کوپتر کبری و دو هلی کوپتر 214 سقوط کرد و چند قبضه توپ 155 و 105 میلی متری نیز منهدم شد.

به تصمیم فرماندهی نیروی زمینی ارتش، تداوم عملیات در این منطقه و شروع مرحلة دوم آن قطعی گردید و در حالی که نیروهای خودی برای تداوم عملیات و اجرای مراحل بعدی عملیات قادر آماده می شدند و طراحی عملیات نیز پایان یافته بود، دشمن در 3/5/1364 به یک تک محدود دست زد و موفق شد روی ارتفاع سرهویز مجدداً مستقر شود. طبیعی بود چنانچه نیروهای خودی موفق به بازپس گیری مجدد سرهویز نمی شدند، طرح مانور موجود دست خوش تغییر می شد، زیرا تصرف ارتفاعات سرهویز هم می بایست به اهداف ضروری این مرحله از عملیات قادر اضافه می شد.

بنابراین، نظر به اینکه پاتک خودی ناموفق ماند و به اهداف این مرحله که تصرف ارتفاعات سربله و سرقله از سراسپندار و نهایتاً ترمیم خط پدافندی از شمال گوشینه تا سراسپندار بود، تصرف سرهویزه هم افزوده شد.

دو روز قبل از شروع عملیات، قرار شد عملیات در سراسپندار صرفاً جنبه ایذایی (و نه تصرف منطقه) داشته باشد، به این ترتیب فقط س-رهویز و سرب-له در اه-داف باق-ی مان-د. ط-رح ن-های-ی در 5/5/1364 به این ترتیب ابلاغ شد که تیپ قدس سپاه سرهویز و سربله را تصرف کند و این دو ارتفاع را پس از تصرف، جهت تثبیت به نیروهایی از لشکر77 و لشکر28

ص: 38

ارتش تحویل دهد تا آن را تحکیم و تثبیت کنند. به این ترتیب، حرکت اصلی و عمده در این مقطع از عملیات نیز به تیپ قدس سپاه واگذار شد، تیپی که اساساً در کردستان و نه در جنگ های برون مرزی، سابقه و تجربه داشت. این در حالی بود که سرهویز نیز در آخرین روزهای آماده شدن این تیپ برای اجرای عملیات، به اهداف افزوده گردید.

در واقع فشار دشمن و ضعف کمی و کیفی نیروهای خودی عملاً به قرارگاه فرماندهی دیکته می کرد که عملیات در گوشنیه و سراسپندار منتفی گردد و به تکمیل خط انتظار که از یال 2002 زیرگوشینه شروع و در ارتفاعات سراسپندار ختم می شد، اکتفا شود، آن هم به این ترتیب که تصرف اهداف این مرحله به عهدة نیروهای سپاه و تحکیم و تثبیت آن بر عهدة نیروهای ارتش گذاشته شود.

در عمل، بخشی از سرهویز تصرف شد ولی بخش عمده ای از آن سقوط نکرد و نیروها با جمع آوری شماری از شهدا و مجروحان در ساعت6 صبح به مواضع خود بازگشتند و تا ساعت9:30 تمام قسمت های سرهویز کاملاً از خودی تخلیه شد و به اشتغال دشمن در آمد. در سربله وضع خودی بهتر بود و بخش عمدة این ارتفاع تصرف شد، اما آن را هم تا ساعت11:30 روز اول عملیات (7/5/1364) دشمن بازپس گرفت.

به اختصار دربارة اجرا و نتایج کلی عملیات "قادر2" می توان گفت که به دو مرحلة هجوم و تصرف (مأموریت نیروهای سپاهی) و تحکیم و تثبیت (مأموریت نیروهای ارتشی) تقسیم پذیر است: مرحلة هجوم و تصرف - که به عهدة تیپ قدس سپاه گذاشته شده بود - ناقص انجام شد و در مرحلة بعد، تحکیم و تثبیت مقدار تصرف شده نیز در عمل ممکن نگردید تا امکان ادامة عملیات و تصرف سایر اهداف نیز باقی بماند.

ج) عملیات محدود

تا احراز شرایط اجرای عملیات بزرگ که قرار بود در فاو انجام شود، به دلایل متعدد، انجام دادن عملیات محدود در دستور کار قرار داشت که در جلسات سپاه از آن به عنوان "طبل جنگ و مارش نظامی" یاد می شد. در اولین روزهای مربوط به زمان کتاب حاضر در یک جلسة مهم سپاه جایگاه عملیات محدود در جنگ چنین ترسیم شد:

«سپاه سه برنامه اصولی را در دستور کار خود دارد:

1- عملیات محدود.

2- عملیات مهم یا محدود و مهم یک مقدار بزرگ.

3- عملیات های گسترده و بزرگ که باید برای انجام دادن آن ها خود را آماده کند.

عملیات محدود، شیپور جنگ است، باید مرتب در نواختن باشد. بعد بیرونی [آثار بیرونی عملیات محدود این است که] فی المثل این که ما جنگ را گرم نگه داریم، مقاومت مان را نگه داریم. البته توی این عملیات های محدود، حتماً برادران ما باید اسیر بگیرند، اسیر گرفتن

ص: 39

و نشان دادن و مصاحبه کردن با این ها تأثیر مطلوبی دارد. هدف دیگر [بعد درونی] ایجاد کردن روحیه بیش تری برای مردم، رزمندگان و ساختن تیپ و لشکرهاست. تیپ و لشکری که عملیات نمی کند، توانش فرسوده می شود، مرتب وضع روحی اش را از دست می دهد؛ در نبرد است که می توانیم توان رزمی خود را بالا ببریم. پس یکی از خطوط کاری ما، انجام عملیات محدود است.»

همچنین گفته شد:

«دشمن مجبور است در طول 1000 کیلومتر مرز خودش را فعال کند، اما نمی تواند اقدام کند چرا که منتظر عملیات اصلی ما می باشد. اگر نیروهایی که از خط آزاد کرده و به عنوان احتیاط قوی و متمرکز در دستش نگه داشته در خط نیاورد، عملیات محدود ما همه اش موفق می شود و اگر در خط بیاورد، درعملیات اصلی عقب می ماند. در مجموع، یکی از اهداف عملیات محدود، فشار استراتژیک بر دشمن است» و نیز:«عملیات محدود وقتی انجام می شود، عملیات شما نیز با این ها قاطی است، یعنی دشمن می بیند شما در 30 منطقه تحرک دارید در 30 منطقه حمله می کنید؛ آن موقع عملیات مهم شما در آن مناطق گم خواهد شد؛ تا وقتی فکر می کند این هم یک عملیات محدود باشد، حساسیتش را از دست می دهد.»

تأمین کادر مورد نیاز برای کسب توانایی جهت اجرای عملیات مؤثر و تعیین کننده علیه دشمن نیز از جمله اهداف عملیات محدود ذکر می شد:

«هنگامی که فرمان بسیج عمومی داده شود، باید لشکر سپاه از لحاظ کادر، توانایی جذب چهل گردان نیرو را داشته باشد. ما باید لشکرهایمان را تبدیل به سپاه کنیم تا بتوانیم از چند نقطه علیه دشمن عملیات گسترده انجام دهیم.»

علاوه بر عملیات محدود، بر عملیات نفوذی و گشتی - رزمی نیز تأکید می شد. بنابراین چند نوع عملیات در دستور کار بود: نفوذی، محدود، گشتی - رزمی، گسترده. در این باره توضیح داده می شد: «عملیاتی که با نیروی کم تر از یک گردان انجام می شود، عملیات گشتی - رزمی است. عملیاتی که در حد سه گردان باشد، عملیات نفوذی است. و عملیاتی که در حد یک یا حداکثر سه لشکر باشد، عملیات محدود است. عملیات گشتی این است که با یک گروهان می روید دو الی سه کمین را می زنید و بر می گردید. عملیات نفوذی یعنی این که با یک نیروی مثلاً سه گردان به دشمن حمله می کنید و بعد از واردساختن تلفات و گرفتن اسیر از دشمن، بر می گردید. عملیات محدود این است که علاوه بر انهدام نیروی دشمن، قصد هست که اگر بتوانید زمین را نیز حفظ کنید و نگه دارید. در عملیات محدود ما به دنبال زمین هم هستیم.»

در عمل، سپاه پنج عملیات محدود با نام "قدس" و سه عملیات با نام "عاشورا" انجام داد. عملیات لشکر ثارالله و تیپ المهدی در جزایر قطعه و سهیل واقع در غرب اروند و نیز

ص: 40

عملیات تیپ72 محرم در پاسگاه زید، از جمله عملیات های محدودی بود که در مراحلی از کار، متوقف و منتفی گردید.

سلسله عملیات های قدس با عملیات "قدس1" از غروب روز قدس (24/3/1364 اولین روز کتاب حاضر) شروع شد که به خصوص با اوضاع خاص جنگ روانی صدام در پوشش مهلت دو هفته ای توقف جنگ شهرها برای تحمیل آتش بس به ایران، اهمیت مضاعفی یافت. این عملیات در هور با تصرف پاسگاه های ابوذکر و ابولیله و با ترمیم خط قبلی خودی در ترابه و در جهت نزدیک شدن به جادة بصره - العماره، به همت لشکر25 کربلا انجام گرفت. سپس همین لشکر عملیات قدس2 را در منطقة شمال البیضه در هور (6/4/1364) انجام داد. دیگر عملیات های قدس نیز بدین ترتیب انجام شد: عملیات قدس3 در محور "دهلران" ایران - "طیب" عراق (20/4/1364) به وسیلة لشکر19 فجر؛ عملیات قدس4 در منطقة دریاچة ام النعاج در هور (3/5/1364) به وسیلة تیپ9 بدر (متشکل از مجاهدان عراقی با فرماندهی سپاه)؛ عملیات قدس 5 در پاسگاه الیج در هور (15/5/1364) به وسیلة تیپ18 الغدیر (همراه با عملیات تأمینی و جنبی تیپ15 امام حسن). در مجموع، اجرای عملیات های قدس، موفقیت چشم گیری در محدودة اهداف عملیات محدود، محسوب می گردید.

مطابق گزارش آقای هاشمی در پایان جلسة شورای عالی دفاع مورخ 17/5/1364، در این پنج عملیات مجموعاً 2333 اسیر گرفته شد، حدود3000 تن از نیروهای دشمن کشته یا مجروح شدند و 350 کیلومترمربع از اراضی دارای اهمیت سوق الجیشی آزاد گردید و مقادیر قابل توجهی تجهیزات جنگی نیز به غنیمت گرفته شد.

مجموعه عملیات های عاشورا نیز بدین ترتیب انجام شد: "عاشورای1" در تکاب و صائین دژ علیه ضدانقلاب محلی (21/5/1364) به وسیلة نیروهای رزمندة خودی مستقر در منطقه و پیش مرگان کرد مسلمان. "عاشورای2" در محور چنگوله (24/5/1364) به کوشش تیپ10 سیدالشهدا.

حملات ایران که مرتباً در جبهه های زمینی تداوم داشت, نه تنها نیروهای پدافند و دیگر نظامیان عراق را در انفعال و انتظار دائمی نگاه داشته بود, بلکه مسئولان سیاسی و نیز شخص رئیس جمهور عراق را پیوسته در نوعی آماده باش قرار داده بود. بخشی از یک گزارش دربارة رابطه مصر و عراق که در 24/5/1364 از رادیو اسرائیل پخش شد, تأییدی بر این مطلب است. در این گزارش آمده است: «پرزیدنت صدام حسین گفت جنگ با جمهوری اسلامی ایران فرصت مسافرت به مصر را از وی سلب کرده است. رئیس جمهور عراق که با خبرنگار هفته نامة مصری "آخر الساعه" مصاحبه می کرد, متذکر شد که در حال و هوای جنگ به خود اجازه نمی دهد تا از کشورش خارج شود, ولی بسیار علاقه دارد که از کشور مصر بازدید کند.»

ص: 41

د) عملیات محدود دشمن

واکنش عراق نیز در برابر تحرکات دائمی اما محدود ایران, اجرای پاره ای تحرکات و عملیات های محدود بود, اما دست آوردی نداشت و نتوانست عراق را از انفعال و انتظار خارج کند. مهم ترین عملیات های محدود عراق عبارت است از:

در 6/4/1364 ارتش عراق با اجرای آتش تهیه در جزیرة مجنون جنوبی, از سه سمت (شرقی, شمالی, غربی) پیشروی کرد و با اشغال حدود 1100 متر از خط خودی, 12 تا 14 تن را نیز اسیر کرد.

مبادرت دشمن به تک محدود در جزیرة مجنون و هم زمانی آن با اجرای عملیات های محدود خودی خاصه در هور, خود به خود آن را در تبلیغات دشمن از اهمیت ویژه ای برخوردار می کرد. با این تصرف در جزیرة جنوبی, اولین گام های دشمن در پس زدن و بیرون راندن نیروهای خودی از هور و ممانعت از گرفتن هرگونه سرپل به وسیلة رزمندگان جهت تهاجمات آینده, برداشته شد.

در 11/4/1364 نیز عراق در هورالهویزه به اجرای تک محدود پرداخت و کوشید پد خندق را از نیروهای خودی بازپس گیرد. در این عملیات ابتدا آتش تهیة سنگین روبه روی مواضع خودی اجرا شد, سپس نیروهای پیادة عراقی با قایق هایی که بعضاً مجهز به دوشکای چهارلول بودند, به سمت مواضع خودی در روی پد خندق شروع به پیشروی کردند و کوشیدند از بریدگی عرض جادة خندق عبور کنند. لشکر14 امام حسین(ع) در دفاع از پد, در یک درگیری شدید تن به تن توانست مانع موفقیت دومین تک محدود عراق در این منطقه بشود. پیروزی در این قدم دوم می توانست روحیة مضاعفی برای نیروهای عراقی باشد که در هور مرتباً دست به عملیات محدود بزنند و مانع اجرای برنامه های خودی بشوند, اما چنین نشد و دشمن با به جای گذاشتن سه قایق, عقب نشست.

به جز هور, عراق در منطقة سومار (در ارتفاع 402, گیسکه) و در منطقة "نهر عنبر" مقابل پاسگاه شرهانی نیز از 17 تا 20/4/1364 چند عملیات محدود انجام داد و مناطقی را اشغال کرد که بخش عمدة این مناطق مجدداً در پاتک های خودی (تا 1/5/1364) آزاد شد.

در 25/4/1364 دشمن با شش قایق, هر کدام به استعداد ده نیروی مسلح به "دوشکا", تیربار "گرینف" و "آر.پی.جی7", از جنوب برکة "مختار" (در هورالهویزه) به مواضع خودی حمله کرد که با واکنش مناسب مدافعان (از سپاه), ناموفق ماند. در ساعت23 نیز دشمن با اجرای آتش سنگین روی سنگرهای شمارة 3 و 4 در ضلع غربی جزیرة مجنون و اعزام گروه گشتی - رزمی به طرف نیروهای مدافع (از ارتش), پس از عبور از میدان های مین، قصد تصرف سنگر شمارة 4 را داشتند که با آتش انبوه نیروهای خودی از نفوذ آنان جلوگیری شد.

در مجموع, برعکس ایران, عراق از تحرکات محدود خود, نتیجه ای مطلوب نگرفت و این گونه حرکات برای عراق, چه از لحاظ نظامی, چه در جنبه های روانی و تبلیغاتی, موفقیتی به بار نیاورد.

ص: 42

4- سیاست خارجی: گشایش دیپلماسی

در تاریخ 30/3/1364 خبرگزاری فرانسه در تفسیر سخنان هاشمی رفسنجانی که روز پیش از آن در جمع سفیران خارجی در تهران گفته شده بود, گزارش داد: «این خط مشی استثنایی نمایندة آیت الله خمینی در شورای عالی دفاع - که اولین اقدام از این نوع از زمان آغاز جنگ می باشد - خطاب به تمام دولت ها اعلام شده است. از سوی محافل دیپلماتیک این خط مشی جدید همچنین به عنوان نقطة گشایش برای گفت وگو با جامعة بین المللی محسوب شده است.»

آنچه از قول خبرگزاری فرانسه آمد, برداشت تقریباً عام است از سخنان آقای هاشمی رفسنجانی که در دیدار با نمایندگان کشورهای خارجی در ایران با وضوح تمام، تمایل و آمادگی ایران را برای پایان دادن به جنگ اعلام کرد، البته وی بر شرط توجه به حداقل حقوق و خواسته های مشروح و معقول جمهوری اسلامی نیز تأکید کرد.

در آن دیدار، آقای هاشمی با اشاره به تأکید شماری از کشورها بر "ضرورت ارجاع مسئله جنگ به یک دادگاه بین المللی"، گفت: «ما از تشکیل دادگاه ابایی نداریم، اما تفاوت نظر ما با این فکر در این است که یک بخش از مطلب که متجاوز بودن رژیم عراق است، روشن است و ابتدا دولت ها و جوامع این را باید بپذیرند و این قسمت نباید به دادگاه ارجاع شود؛ دادگاه برای تعیین کیفر باید تشکیل شود. و این که کیفر متجاوز چه باید بشود، نظر ما روشن است ولی آن نظر روشن را به دادگاه تحمیل نمی کنیم و از نظر ما شکی نیست که مسئول این همه خون و خسارت، کم ترین کیفرش آن است که در مورد باند هیتلر دنیا قبول کرد.»

در پایان این دیدار، آقای هاشمی پیام خود برای دولت های خارجی را به نمایندگان سیاسی آنان در تهران تسلیم کرد و از این نمایندگان خواست نظر رهبران ودولت های متبوع خود را به طور رسمی اعلام کنند. در این پیام از جمله آمده است: «جلب اعتماد ملت ایران و تحقق صلح پایدار در این است که دولت ها و جوامع بین المللی به حقایق اعتراف کنند، در چنین صورتی امکان تشکیل یک محکمة بین المللی برای محاکمة رژیم بعث عراق به عنوان آغازگر جنگ، به وجود آمده و راه ختم جنگ را هموار خواهد ساخت. در صورت ادامة اظهارات گمراه کنندة رسانه های جمعی استکباری و سکوت غیرمسئولانة دولت ها و جوامع بین المللی بی طرف، راهی جز ادامة دفاع برای تأمین شرایط و حقوق عادلانة خود در پیش پای ملت مظلوم ایران نخواهد بود. ما از حمله به غیرنظامیان و مناطق مسکونی و کاربرد اسلحة شیمیایی و حمله به کشتی های تجاری و تهدید خطوط هوایی به شدت متنفریم، ولی در صورت اقدام دشمن، به ناچار در حد بازداشتن طرف مقابل، به مقابله به مثل اقدام می کنیم و از دولت ها و مجامع بین المللی انتظار داریم که با وارد کردن فشار لازم، مانع این گونه

ص: 43

شرارت های صدام شوند و با سکوت و احیاناً تمجیدهای نابه جا، متخلف را تشویق ننمایند.»

مطلب مربوط به "گشایش دیپلماسی" تنها در تفسیر خبرگزاری فرانسه به نقل از آقای هاشمی اعلام نشد، دو روز بعد از اظهارات آقای هاشمی، در سمینار سفیران و کارداران جمهوری اسلامی ایران در کشورهای امریکا و اروپا، وقتی کلیاتی از دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در میان مسائل جهانی و نیز برخی مسائل داخلی مورد بررسی و تبادل نظر و تبیین قرار گرفت، رئیس جمهوری (آیت اللّه خامنه ای) در بخشی از سخنان خود در این سمینار، به توضیح سیاست جدید "گشایش دیپلماسی" پرداخت و گفت: «اول این که شعارهای ما به حق است و تا شعارهای ما شناخته نشود، انتظار پشتیبانی نمی توانیم داشته باشیم. دوم این که ما در جهان روابط سودمند برقرار کردیم؛ اگر این روابط نباشد، تأثیرات ارتباط هم وجود نخواهد داشت. ثالثاً ما سیاست گشایش دیپلماسی را دنبال کردیم که از موفقیت های دیگر ماست.»

سپس نخست وزیر (میرحسین موسوی) نیز گفت: «ایستادن روی اصول و پیوند عمیق با ملت ها و گسترش هرچه بیش تر روابط با کشورهایی که مطامع استعماری در پیش ندارند، راهی است که باید با دقت و وسواس در آن پیش برویم.»

در بازتاب سخنان ریاست جمهوری و نخست وزیر، روزنامة "واشنگتن پست" در تفسیری گفته های مقام های ایرانی را به منزلة تمایل ایران به گشودن درهای روابط دیپلماتیک با کشورهای مختلف جهان دانست. واشنگتن پست همچنین متذکر شد که اشاراتی دال بر تمایل به "مصالحه با شیاطین روزهای اول انقلاب همچون فرانسه، امریکا و شوروی" از جانب مقام های ایران به عمل آمده است. این روزنامه سپس افزود: «مفسرین معتقدند که جهت گیری نوین دیپلماسی ایران در جهت برقراری و ارتباط با دیگر کشورها و حضور در محافل بین المللی، بیش تر در ارتباط با چگونگی موفقیت ایران در جنگ ایران و عراق و مشکلاتی که ایران در تهیة تسلیحات نظامی و وسایل یدکی مورد نیاز خود دارد، می باشد.»

نحوة بازتاب "گشایش سیاسی" در داخل کشور نیز در خور توجه است؛ جایی که نمی بایست در ارادة جنگی عامه خللی ایجاد می شد، زیرا بسیج عمومی را مختل می کرد. در این باره توجیهات و توضیحاتی درمجامع مختلف داده می شد. وزیر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی "محسن رفیق دوست"، در سمینار فرماندهان مستقر در فرودگاه گفت: «صدام با کار سیاسی ساقط نمی شود، بلکه تنها عملیات نظامی گسترده است که جنگ را با پیروزی و سقوط صدام به پایان خواهد برد و سفرهای اخیر تغییری در سیاست جنگی ما نخواهد داشت. این سفرها در واقع برای تبیین مواضع و سیاست های ما بوده است. از آن جا که زمینه ای در دنیا برای پذیرش افکار ما به وجود آمده و ما از آن استفاده های سیاسی و تبلیغی بسیاری برده و می بریم.»

ص: 44

یادآوری می شود تحرک چشم گیر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در مقطع زمانی کتاب، هر چند از دوره های قبل پایه گذاری و برنامه ریزی شده بود، اما با چهار سفر آقای هاشمی رفسنجانی به لیبی، سوریه, چین و ژاپن و در کنار آن، اتخاذ و اعلام مواضع جدید در جهت کاهش تنش با حامیان عراق و به خصوص با اعلام مواضع جدید در امر صلح، به اجرا در آمد. به این ترتیب، کتاب در بخش سیاسی، روایت دوره ای پس از تحرکات دیپلماتیک است که هم در تقویت جایگاه ایران در منطقه و جهان، هم به خصوص در کاهش فشارهای همه جانبه بر ایران و تعدیل شدت حمایت بی قید و شرط از عراق، آثار آن مشهود بوده است.

در این مقدمه، برخی موضوعات مربوط به سیاست خارجی انتخاب و به اختصار بررسی شده است و خوانندة طالب تکمیل و تفصیل را به جست وجوی موضوعی در متن روزشمار ارجاع می دهیم.

5- سفرهای هاشمی؛ توسعة روابط با قدرت های آسیایی

آقای هاشمی رفسنجانی در مقطع زمانی این کتاب، رئیس مجلس شورای اسلامی و نمایندة امام در شورای عالی دفاع بود، اما این عناوین برای توضیح جایگاه وی کافی نیست. وی در واقع فرمانده عالی جنگ بود و پس از امام دومین شخصیت تعیین کننده و ترسیم کنندة روند دیپلماسی و جنگ محسوب می شد، از این رو عمدة ابتکارات و تحرکات ایران در این کتاب به حضور و رفتار وی مربوط می گردد. هاشمی به ترتیب به لیبی، سوریه، چین و ژاپن سفر کرد؛ هرچند سفر به لیبی و سوریه اهمیت خاص خود را دارد، اما ویژگی مهم متمایز کنندة این دوره از دوره های دیگر، همان اقدام توسعة روابط با قدرت های آسیایی (چین و ژاپن) است. خود وی بعد از این سفرها، دلیل اصلی سفر اخیر خود به کشورهای لیبی، سوریه، چین و ژاپن را تحرک بخشیدن به سیاست خارجی کشور در هنگام جنگ روانی سیاسی عراق برای انزوای ایران، اعلام کرد و افزود: «این سفرها با دعوت از سوی این کشورها بوده است. دعوت از سوی لیبی و سوریه طبیعی است، اما دعوت چین و ژاپن مسئله جدیدی است.» وی اهدافی برای این سفرها برشمرد و افزود: «آنچه که مهم است، یک حرکت خارجی برای تحرک بخشیدن به سیاست خارجی بود. با مشورت از خدمت امام و با تصمیمی که در خدمت رئیس جمهوری و نخست وزیر و رئیس دیوان عالی کشور به عمل آمد، وقت مناسب سفر معین شد.»

در این جا هر یک از سفرهای چهارگانه، بررسی می شود:

الف) سفر به لیبی

آن ویژگی که سفر به لیبی را از دیگر سفرها متمایز می کرد، وضعیت خاصی بود که این سفر را هرچه بیش تر و به نحو حساسی در ارتباط با عراق قرار می داد. ماجرا مربوط به سفر

ص: 45

وزیر خارجة لیبی به بغداد است که ناگهان چند روز به زمان تعیین شده برای سفر هاشمی به لیبی، انجام شد. این ماجرا وضعیتی بغرنج، غیرمنتظره همراه با بلاتکلیفی پیش روی مسئولان ایرانی قرار داد، تا جایی که محسن رضایی در یک جمع محدود گفت: «در شرای-طی که آقای هاش-می می خواه-د به لیب-ی ب-رود، ام-روز (27/3/1364) وزیر خارجة لیبی به عراق رفت! معلوم نیست آقای هاشمی برود لیبی یا نه.» وی افزود: «رفیق دوست هم در سفر لیبی موفق به ملاقات قذافی نشده بود.»

رایزنی های مجدد مسئولان و از جمله اقدام به کسب تکلیف مجدد از امام خمینی، نشانة اهمیت موضوع بود. برگزاری سفر با توجه به نوع برخورد لیبی، صحیح به نظر نمی رسید، از طرفی، لغو سفر نیز مصلحت تشخیص داده نمی شد، زیرا با سفر اردیبهشت ماه "سعودالفیصل" وزیر خارجة سعودی به تهران و نمایان شدن چشم انداز بهبود نسبی روابط ایران و سعودی و به خصوص با توجه به سفر بعد به چین و ژاپن، نوعی عدم موازنه در سیاست خارجی ایران را نشان می داد که مطلوب سران نظام نبود و می بایست در مجموعه سفرها، "جایگاه دوستان وابسته به بلوک شرق" نیز لحاظ می شد. مهم تر این که لغو سفر، لیبی را بیش تر به عراق نزدیک می کرد و ادعای مقام های عراق مبنی بر مقابلة فارس ها با عرب ها را هرچه بیش تر واقعی جلوه می داد. در عمل، دیدار سرد وزیران خارجة لیبی و عراق، تصمیم گیری را آسان کرد و سفر هاشمی به لیبی طبق برنامه انجام شد. وقتی "عبدالسلام تریکی" وارد بغداد شد و در فرودگاه مورد استقبال "طارق عزیز" قرار گرفت، به نظر می رسید که اولین دیدار یک لیبیایی پس از پنج سال از عراق، منشاء تحولات بسیاری خواهد شد، ولی طارق عزیز روی چندان خوشی نشان نداد و حتی رادیو بغداد برنامة ضدلیبیایی خود را - که پانزده دقیقه در روز پخش می شد - نه تنها حذف نکرد بلکه هم زمان با ملاقات تریکی و طارق عزیز، با تأکید صریح بر "لزوم سرنگونی قذافی"، پخش گردید. شخص طارق عزیز نیز سیاست های معمر قذافی را با تندی و به نحوی اهانت آمیز مورد انتقاد قرار داد؛ نتیجه این شد که متقابلاً در همان دیدار اولیه، تریکی نیز با حمایت آشکار از ایران، اعلام کرد که جنگ بین ایران و عراق را عراقی ها آغاز کرده اند. بدین ترتیب سفر یک روزة وزیر خارجة لیبی به بغداد بدون این که نشانه ای از بهبود روابط دو کشور برجای گذارد، پایان یافت و روز بعد (30/3/1364) هاشمی رفسنجانی وارد لیبی شد.

در پایان دیدار رسمی چهار روزة آقای هاشمی رفسنجانی از لیبی - که طی آن، وی با "معمر قذافی" رهبر و "عبدالسلام جلود" نخست وزیر لیبی ملاقات و از جمله دربارة جنگ ایران و عراق گفت وگو کردند - بیانیة مشترکی هم زمان در تهران و طرابلس انتشار یافت که در آن علاوه بر مواردی علیه هم پیمانی مصر و عراق، آمده بود:

«جماهیری لیبی با قدرت در کنار جمهوری اسلامی ایران در راه رویارویی با جنگ

ص: 46

تحمیل شده بر آن توسط صدام و رژیم فاشیستی بعث در عراق که به دستور امپریالیزم امریکا و ارتجاع عرب و صهیونیزم تحمیل گردیده، ایستاده است.

طرفین تشکیل یک کمیتة مشترک سیاسی نظامی به ریاست وزرای خارجة دو کشور را اعلام می دارند. دو طرف کلیة توطئه هایی را که علیه موجودیت و انقلاب فلسطین طرح ریزی و اجرا می شود، محکوم می کنند. طرفین تعهد کامل خود را نسبت به فعالیت در راه آزادی تمام سرزمین فلسطین و از بین بردن موجودیت صهیونیستی در مبارزه با آن - که مبارزه وجود است و نه مبارزه حدود - اعلام داشتند.

طرفین تصمیم خود را مبنی بر تشکیل ارتش قدس جهت آزادی فلسطین و ایجاد رابطة انقلابی اسلامی جهان، اعلام می دارند.»

این بیانیه بازتاب وسیعی داشت و با عنوان "بیانیة استراتژیک" و نیز "پیمان استراتژیک" در رسانه های گروهی از آن یاد می شد.

در این سفر همچنین شمشیری به عنوان سمبل مبارزات رهایی بخش لیبی به رئیس مجلس شورای اسلامی اهدا شد و آقای هاشمی رفسنجانی با تشکر از "پذیرایی گرم و صمیمانة کشور دوست و برادر: لیبی" گفت: «امیدوارم که این شمشیر هیچ وقت به نیام نرود تا این که سرزمین مقدس قدس شریف را آزاد کنیم.»

این سفر بیش از هر کشور دیگر، عراق را متضرر ساخت و به واکنش واداشت. متحدان عراق درخصوص مهم ترین پی آمد رسمی این سفر یعنی صدور بیانیة مشترک که حاوی بندهایی چون "تشکیل کمیتة مشترک سیاسی، نظامی و یا مقابله علیه هم پیمانی مصر و عراق" بود، واکنش های تندی نشان دادند تا جایی که انعقاد این معاهده را سبب فراهم آمدن انشعاب در اتحاد اعراب، هدف قراردادن شورای همکاری خلیج فارس و نظایر آن تفسیر کردند و با ابراز تنفر، این عهدنامه را مضر به حال خود و کل اعراب خواندند.

از جمله پی آمدهای صدور این بیانیه، می توان به سفر رئیس پارلمان مراکش به عراق (در 3/4/1364) و اعلام حمایت مراکش از عراق در جنگ و نیز سفر "طه یاسین رمضان" معاون نخست وزیر عراق به مصر (در 4/4/1364) اشاره کرد. یادآوری می شود که عراق از سال 1356 در تقبیح سفر سادات به بیت المقدس و دیدار وی با "مناخیم بگین" نخست وزیر اسرائیل، مانند کشورهای سوریه، الجزایر، یمن جنوبی و لیبی با مصر قطع ارتباط کرده بود، بنابراین، سفر طارق عزیز به مصر در جهت تقویت جبهة کشورهای مصر، اردن، عربستان در مقابل کشورهایی چون لیبی، سوریه و ایران مورد توجه قرار گرفت. نشریة "لوموند" در این باره نوشت: «طارق عزیز هنگام سفر به مصر اعلام کرد لیبی باید به خاطر تحویل موشک های اسکاد به ایران، تنبیه شود.» پی آمد دیگر این که سفر شصت تن از اعضای کنگرة لیبی به مراکش در همین روز به تعویق افتاد. این سفر جهت تحکیم وحدت دو کشور

ص: 47

(لیبی و مراکش)، از یک سال پیش زمینه سازی شده بود و قرار بود در 5/4/1364 انجام شود. در پی تعویق این سفر، اجلاس مشترک پارلمانی بین دو کشور نیز که قرار بود در همین سفر انجام شود، به تعویق افتاد.

اما مهم ترین پی آمد، مربوط به خود عراق بود: در 5/4/1364 عراق رسماً قطع کامل مناسبات دیپلماتیک خود با لیبی را اعلام کرد. این درحالی بود که کم تر از ده روز پیش از آن، بغداد میزبان وزیرخارجة لیبی بود.

سخن گوی وزارت خارجة عراق بیانیة مشترک ایران و لیبی را "پیمان استراتژیک میان ایران و لیبی" اعلام کرد، لیکن هیچ اشاره ای به مفاد بیانیه نکرد که در آن به صهیونیزم و امپریالیزم امریکا به شدت حمله شده بود.

لیبی نیز در واکنش با صدور بیانیه ای خواستار اخراج عراق از اتحادیة عرب و از سازمان کنفرانس اسلامی شد. در این بیانیه، کمیتة مردمی روابط خارجی لیبی، حکومت عراق را به دلیل برقراری روابط دیپلماتیک با مصر، به تخطی مداوم از قطع نامه های اجلاس سران عرب و اتخاذ مواضعی خصمانه علیه خواسته های ملت های عرب و مسلمان متهم کرد. اقدام عراق به قطع روابط دیپلماتیک خود با لیبی، انعکاس گسترده ای در پی داشت و بسیاری از محافل دیپلماتیک، خبرگزاری ها و مطبوعات این اقدام عراق را با نتایج سفر آقای هاشمی به لیبی کاملاً مرتبط دانستند. خبرگزاری یوگسلاوی دربارة قطع روابط عراق با لیبی نوشت:

«آنچه که کاسة صبر عراق را لب ریز کرد، آشکارا دیدار اخیر "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس ایران و امضای یک پیمان "وحدت استراتژیک" میان ایران و لیبی است. از سوی دیگر، رژیم عراق هم زمان با قطع روابط خود با لیبی - که یکی از اعضای جبهه پایداری است - به طور اصولی موافقت خود را با تشکیل یک کمیسیون مشترک به منظور همکاری با رژیم مصر که قرارداد کمپ دیوید را با اسرائیل به امضاء رسانده است، اعلام کرد.»

خبرگزاری فرانسه نیز از بغداد گزارش داد: «در بغداد رسماً اعلام شد سفرای کشورهای عربی مقیم بغداد جهت مطلع شدن از وسعت بیانیة مشترک ایران و لیبی مورخ 22 ژوئن (اول تیرماه)، به وزارت امورخارجة عراق احضار شدند.... یک سخن گوی وزارت امورخارجه اعلام کرد که رؤسای هیئت های سیاسی عرب از محتوای این بیانیه به ویژه در مورد آنچه که به حمایت کامل لیبی از ایران در جنگ خلیج فارس و همچنین تشکیل یک کمیسیون سیاسی نظامی مشترک مربوط است، مطلع گشتند. سخن گوی مزبور همچنین اظهار داشت که رؤسای هیئت های دیپلماتیک عرب مأمور شدند که پیرامون موضوع مزبور پیام هایی از سوی "طارق عزیز" معاون نخست وزیر و وزیر خارجة عراق، به وزارت امورخارجة کشورشان تسلیم نمایند. ناظران در بغداد معتقدند که این اقدام آغاز یک حرکت دیپلماتیک از سوی عراق نزد کشورهای عرب اسلامی است که به منظور ایجاد یک اجتماع عرب در قبال پیمان

ص: 48

استراتژیک میان لیبی و ایران انجام می گیرد.»

گفتنی است که در ایران از قطع روابط سیاسی عراق با لیبی، آشکارا استقبال شد و در پی آمد این اعلام رسمی، آقای "هاشمی رفسنجانی"، دکتر "ولایتی" وزیر امورخارجه، و سخن گوی این وزارت خانه در بیانیه های جداگانه ای خواستار پیوند هرچه بیش تر کشورهای پیش رو شدند.

اما سرانجام بر اثر ادامة فشارهای روزافزون کشورهای عربی و وسعت بازتاب منفی بیانیة مشترک ایران و لیبی در خبرگزاری ها با عنوان "انعقاد یک پیمان استراتژیک بین ایران و لیبی" و نیز در پی موضع گیری های متفاوت محافل و مطبوعات منطقه و کشورهای عربی در برابر این بیانیه، لیبی که خود را با یک تدارک گسترده جهت به انزوا راندنش روبه رو می دید، در تاریخ 8/4/1364 از طریق خبرگزاری "جانا" (خبرگزاری لیبی) اعلام کرد که پیمان با ایران در راستای آزادسازی قدس و اتحاد جهان اسلام بسته شده و هدفی دیگر ندارد. خبرگزاری فرانسه در این خصوص گزارش داد: «جانا ضمن توضیح تصمیمات اتخاذ شده در دیدار اخیر حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی از طرابلس، خاطرنشان کرد که لیبی هیچ معاهده ای با ایران منعقد نکرده است. مفسر سیاسی خبرگزاری جانا تأکید کرد که متن امضا شده تنها صورت جلسه ای است که در جریان آن، دو انقلاب لیبی و ایران پیمان استراتژیک خود را برای آزادی بیت المقدس و وحدت جهان اسلام مورد تأکید قرار دادند. وی افزود در مورد جنگ ایران و عراق، پیشنهادهایی از سوی لیبی در مورد پایان بخشیدن به این جنگ، به ایران ارائه شده است.»

خبرگزاری فرانسه افزود که "جانا" در سوم تیرماه با انتشار یک اطلاعیه، انعقاد یک پیمان استراتژیک میان لیبی و ایران و همچنین تشکیل یک "ارتش بیت المقدس" برای آزادی فلسطین و یک انجمن انقلابی اسلامی جهانی را اعلام کرده بود.

در تاریخ 12/4/1364 "طارق عزیز" معاون نخست وزیر و وزیر امورخارجة عراق، با پیامی از صدام حسین به "رباط" رفت و با شاه حسن دیدار کرد، سپس اجلاس مشترک پارلمان های مراکش و لیبی که از 5/4/1364 به تعویق افتاده بود، در 16/4/1364 برگزار شد و با صدور قطع نامه ای در مورد مسائل خاورمیانه و افریقا، به کار خود پایان داد، در حالی که گفته می شد رفع تعویق اجلاس، بر اثر این توضیح لیبی بوده که صدور بیانیة مشترکش با ایران، جهت آزادسازی قدس و اتحاد جهان اسلام بوده است. در هر حال یک روز پس از این اجلاس (17/4/1364)، "شاه حسن دوم" پادشاه مراکش، اعراب را به پشتیبانی از عراق در مقابله با "تجاوز ایران" دعوت کرد و سپس افزود: «آن کسی که می گوید عراق را در این جنگ به حال خود واگذارید، این حقیقت را نمی داند که جسم عرب یکی است و امت عرب، امت واحدی است و قابل تفکیک نیست.»

ص: 49

به این ترتیب، لیبی ماجرا را به این جمع بندی رساند، تا به گونه ای از زمینه های کینه توزی عراق بکاهد و با دوری گزیدن از یک انزوای سیاسی، خود را از یک مخمصة احتمالی برهاند و پیمان استراتژیک بین خود و ایران را صرفاً در اهداف دوردستی چون "آزادسازی قدس" و نیز کلیاتی چون "وحدت جهان اسلام"، خلاصه کند.

اما با این همه، از نظر ایران سفر در هر دو جنبة "جنگ ایران و عراق" و نیز صحنة درگیری های لبنان، دست آوردهای بسیار مثبتی داشت. آقای هاشمی رفسنجانی پس از بازگشت از سفر لیبی گفت: «هرگونه حمایتی که ما از آن ها تقاضا داشتیم و امکاناتی که آن ها در اختیارشان بود، از ما دریغ نکردند.»

وی همچنین با اشاره به جنگ اردوگاه های فلسطین گفت: «مسائلی نیز در رابطه با لبنان و اصل همکاری جبهة پایداری و همکاری سوریه و لیبی مطرح شد، چرا که اخیراً به نظر می رسید در لبنان توطئه ای علیه دوستی این دو کشور در جریان اردوگاه ها در شرف وقوع بود که این مسئله در این سفر مورد تأیید قرار گرفت و همکاری های بهتری پایه ریزی شد.»

سفرهای بعدی هیئت های مختلف ایرانی، از جمله سفر هیئتی از مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق از ایران به لیبی نیز نشانة تعمیق جدی روابط ایران و لیبی بود که طبعاً در جنگ دیپلماتیک با عراق، خود پیوندی محسوب می گردید.

ملاقات هیئت مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در جماهیری لیبی با سرهنگ معمر قذافی و سرگرد جلود به طور جداگانه، می توانست نشانة اهمیتی باشد که لیبی برای تغییر و تحولات عراق و مجلس اعلا قائل است و نیز علامت آن بود که لیبی در مورد حضور مجلس اعلا در آیندة عراق، با ایران به نوعی توافق رسیده و حداقل تفاهم در این باره حاصل شده است، هرچند نهایتاً به جز تأکید مجدد بر ضرورت تشکیل جبهة مخالفان صدام، نتیجه ای مشخص اعلام نگردید.

پس از بازگشت هیئت مجلس اعلا - که پس از لیبی به سوریه هم رفته بود - آقای هاشمی آن را مورد حمایت و تشویق قرار داد و گفت: «مجلس اعلا به عنوان یک مجموعة منسجم از نیروهای مؤمن و مسلمان، تأثیر فراوانی در صحنه دارد.» اما با این حال، وی افزود: «این مجموعه باید در جهت بسیج ملت عراق به تلاش های خود بیفزاید.» هاشمی در خاتمه گفت: «همکاری سوریه و لیبی با نیروهای در صحنة عراق، مورد قدردانی مسئولین جمهوری اسلامی ایران است.»

یادآوری می شود از میان جریان ها و گروه های مخالف حکومت عراق، ایران جریان موسوم به مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را به عنوان جریان مطلوب برگزیده است و به تقویت آن می کوشد. اعزام هیئت این مجلس به لیبی و سوریه نیز در همین چارچوب و برای تقویت و تثبیت آن به عنوان یک جریان قدرت مند بوده است. در همین چارچوب است که

ص: 50

نیروی عملیاتی چون "تیپ بدر" که فرماندهی آن از سپاه و کادرها و نیروهای آن عراقی هستند نیز به این مجلس وابسته گردیده است تا در کنار قدرت سیاسی، قدرت نظامی نیز بتواند کسب کند و در درازمدت بتواند آلترناتیوی برای دولت بعثی عراق باشد. گفتنی است که سوریه و لیبی نیز آلترناتیوهای دیگری برای صدام در نظر دارند که طبعاً به گرایش های ملی و غیرمذهبی وابسته اند.

ب) سفر به سوریه

در 2/4/1364 آقای هاشمی در رأس هیئتی به دعوت "حافظ اسد" رئیس جمهور سوریه، وارد دمشق شد. حافظ اسد روز پیش از آن (1/4/1364) پس از ترک مسکو، از آقای هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی و هیئت همراهش که در لیبی به سر می برد، جهت دیدار رسمی از سوریه دعوت کرده بود.

در 4/4/1364 مفسران و تحلیل گران عمدتاً سفر رئیس مجلس شورای اسلامی به لیبی و سوریه را تلاش آقای رفسنجانی جهت نزدیک کردن هرچه بیش تر مواضع سه کشور ایران، سوریه و لیبی در مقابل هرگونه تلاشی که تحت عنوان "هم بستگی اعراب" به منظور ایجاد شکاف و نیز جلب حمایت سوریه و لیبی در جنگ، خرید تسلیحات از جمله ضدهوایی، موشک های اسکاد بی و ... جهت مقابله با حملات هوایی و موشکی عراق و نیز متقابلاً زدن شهرهای عراق، حل جنگ اردوگاه های فلسطینیان، و ... مورد تجزیه و تحلیل قراردادند، ولی در سفر به سوریه علاوه بر موارد ذکر شده، محور عمدة بحث، تبادل نظر دربارة مسئله گروگان گیری هواپیمای "تی.دبلیو.ای." بوده است.

در توضیح بیش تر رابطة ایران و سوریه می توان به موضوع فروش ارزان نفت و نیز تحویل مجانی آن به سوریه اشاره کرد که در جلسة علنی 15/5/1364 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. به موجب این قانون، به وزارت نفت اجازه داده شد که به مدت یک سال مقدار یک میلیون تن نفت خام سبک ایران را مجانی در اختیار دولت سوریه قرار دهد. همچنین تا مقدار پنج میلیون تن نفت خام سبک ایران را با تخفیف 5/2 دلار در هر بشکه طبق ضوابط وزارت نفت، به سوریه بفروشد. آقای "دری نجف آبادی" مخبر کمیسیون برنامه و بودجه، در این مورد چنین توضیح داد: «در طول این پنج شش سال گذشته همواره یکی از تقریباً نزدیک ترین دوستان مان در منطقه، جمهوری عربی سوریه بوده است. سوریه از نزدیک ترین کشورهای عربی است که با ما هم فکری و همکاری داشته است؛ هم در مبارزه با اسرائیل و هم در مبارزه با عراق، هم در مورد همکاری و هم فکری در لبنان و در نجات لبنان و در حمایت از حزب اللّه لبنان. سوریه همواره از مواضع ما در جنگ دفاع کرده است و با قطع خط لولة نفتی عراق که از سوریه عبور می کرده، در حقیقت سالی شاید سیصد میلیون دلار به منافع سوریه ضرر خورده است.»

ص: 51

ج) سفر به چین

سفر رسمی آقای هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی به چین، اولین سفر یک مقام بلندپایة ایرانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به این کشور بود که از مدت ها پیش از آن، در صدر اخبار رسانه های داخلی و خارجی قرار گرفته و از زوایای مختلف مورد ارزیابی محافل دیپلماتیک و مفسران و تحلیل گران واقع شده بود. اهمیت این سفر چندان بود که حساسیت شدیدی را در سطح نظام بین المللی برانگیخته بود و جهت اطلاع از نتایج این سفر، کشورهای ذی نفع و نیز کشورهایی که به گونه ای این ارتباط را با منافع ملی خود مرتبط می دیدند، مسائل مطروحه را پی گیری می کردند؛ مسائلی که منابع رسمی و غیررسمی به آن اشاره می کردند و در چند محور انعکاس داشت:

- فروش تسلیحات چینی به ایران

- منافع استراتژیک چین در خاورمیانه

- بی طرفی چین در جنگ ایران و عراق

- حل مسئله جنگ از طریق دیپلماتیک (بعضاً موضوع اصلی این سفر قلمداد می شد)

در مراحل بعد از نظر اهمیت، به این مسائل نیز توجه می شد:

- جلوگیری از نفوذ شوروی در خاورمیانه

- هماهنگی با جمهوری اسلامی ایران در مورد افغانستان جهت خروج نیروهای شوروی از افغانستان و حمایت و پشتیبانی از انقلابیون این کشور

در هر صورت، آقای هاشمی روز 6/4/1364 در رأس یک هیئت بلندپایه سیاسی اقتصادی وارد پکن شد. بنا به گزارش های رسمی، در اولین دوره مذاکرات آقای هاشمی رفسنجانی و "زائوزیانگ" نخست وزیر چین، درخصوص مسائل مورد علاقه و روابط دو جانبه و همچنین توسعة مناسبات دوستی و همکاری های دو کشور، یانگ با تجلیل و استقبال از موضع دولت جمهوری اسلامی ایران مبنی بر عدم تعهد و مبارزه علیه سلطة خارجی، گفت: «چین و ایران در پیروی از سیاست خارجی مستقل و مبارزه علیه سلطه ابرقدرت ها، وجوه مشترک بسیار مهمی دارند که این وجوه پایه و اساس برقراری روابط و پیشرفت مناسبات دوستی و همکاری دو کشور را تشکیل می دهد.» آقای هاشمی نیز در سخنانی با تأکید بر توسعة روابط دوستانه بین ایران و چین، گفت: «هر دو کشور در بسیاری از مسائل بین المللی دارای مواضع مشترک هستند.»

اما به عقیدة ناظران خارجی، این سفر جنبه های قابل ملاحظه تری داشته است، از جمله: «ایران به وضوح مایل است که از انزوای فعلی درآید و هر کجا که ممکن است، دوستی بیابد؛ مخصوصاً اگر این دوستان حاضر به فروش اسلحه به ایران باشند. امری شایع است که چین با انعقاد یک قرارداد قابل ملاحظه، به ایران اسلحه خواهد فروخت و علت سفر رفسنجانی به پکن همین بوده

ص: 52

است، البته چین رسماً بارها انعقاد چنین موافقت نامه ای را با ایران، تکذیب کرده است.»

نیز: «ایران برای نبردهای آتی خود احتیاج به سلاح و حمایت سیاسی دارد و برای کسب این دو مسئله است که رئیس زیرک مجلس ایران به پکن رفته است و برای همین دو مسئله است که پس از ناامیدی های فراوان، روابط با سرهنگ قذافی بالاخره محکم شده است.»

همچنین: «ایران سعی دارد وجهة بین المللی خود را بهبود بخشد و در این راه تا آن جا پیش می رود که شرایط خود را برای پایان جنگ، با آن که تغییر نمی دهد، ولی به شکل دیگری در آورد.»

اما حساس ترین و برجسته ترین موضوعات در تحلیل ها، روی دریافت تسلیحات لازم برای مقابله با برتری هوایی عراق در جنگ شهرها و جنگ کشتی ها، متمرکز بود. البته واضح است که وقتی چنین معاملاتی در حد به کلی سری باقی می ماند، انعکاس آن نیز از حد تحلیل و احتمال فراتر نمی رفت و شکل خبر رسمی نمی یافت، به خصوص که دوطرف مذاکره، این معامله را تکذیب می کردند. آقای هاشمی با این استدلال که سیستم دفاعی کشور ایران، غربی است، این گونه معاملات را منتفی می دانست و چین نیز به عنوان کشوری دوست با دو کشور متخاصم، قضیه را رد می کرد.

با وجود آنچه ذکر شد، باید یادآوری کرد مسئله تسلیحات به دلیل آن که طبعاً یک مسئله به کلی سری بود، در محافل مختلف با استفاده از قرائن مورد بحث قرار می گرفت و به دلیل اتکا به اطلاعات غیرقابل تأیید، مطالبی گفته می شد که بعضاً کاملاً متفاوت با خبرهای رسمی بودند. مثالی از حساسیت مطلب این که در خبرها آمد: «آنچه نخست وزیر ترکیه را به سفر چین کشاند، عمدتاً مربوط به این مسئله می باشد.»

اظهارات "تورگوت اوزال" نخست وزیر ترکیه که از چین دیدن می کرد، خودبه خود مؤید چنین حساسیتی بود. اوزال در یک کنفرانس مطبوعاتی (در 11/4/1364) اعلام کرد که رهبران چین به وی گفته اند که قصد ندارند سلاح در اختیار ایران بگذارند.

برخی از مطبوعات غربی نیز این مطلب را ترویج می کردند، با این استدلال که "ماه هاست که چین سعی در گسترش روابطش با کشورهای منطقة خلیج فارس دارد" و "ایران مجبور است در بازار بین المللی با سختی زیاد تسلیحات جنگی خود را مهیا سازد."

اما رویتر گزارش داد: «چین خواهان آن است که به ایران - که شدیداً نیازمند تجهیزات نظامی است - اسلحه بفروشد، اما هرگونه تجارت از طریق یک کشور ثالث و احتمالاً کره شمالی انجام خواهد گرفت.»

روزنامة انگلیسی "دیلی تلگراف" نیز با احتیاط نوشت: «بنا به گزارش های تأیید نشده، پکن موافقت کرده به مدت دو سال تجهیزات مورد نیاز ایران شامل میگ های روس-ی "19 - اس"، تانک های "تی-54" و موشک های زمین به زمین را تهیه کند.» این روزنامه افزود که

ص: 53

گزارش ها تأکید دارند که چین به منظور کاستن از میزان آسیب پذیری تهران در مقابل حملات هوایی عراق، سلاح های ضدهواپیما به ایران می فروشد.

در محافل داخلی نیز تحلیل ها، خبرهای غیررسمی و شایعات، نقل قول های ناموثق و یا موثق حاکی از محوریت تسلیحات در سفر به چین به علاوة اهداف دیپلماتیک، بود. در واقع این سفر را می توان به نوعی اتخاذ استراتژی "بهره برداری از قدرت سوم برای مقابله با فشارهای دو ابرقدرت" قلمداد کرد.

در هرحال، گذشته از مسائل غیررسمی، در پایان سه روز دیدار رسمی و مذاکرات آقای هاشمی با رهبران پکن، ایران و جمهوری خلق چین روز 9/4/1364 یک تفاهم نامة توسعة همکاری های اقتصادی، بازرگانی امضا کردند. بنا به اظهار مقام های رسمی ایران، به دنبال امضای این تفاهم نامه، دو طرف در خصوص همکاری های مشترک درازمدت مانند سدسازی، بندرسازی، صنایع سبک و ماهی گیری ابراز علاقه کرده بودند و توافق شده بود که دربارة قراردادهای اجرایی مربوط به آن نیز اندکی بعد، مذاکره شود.

د) سفر به ژاپن

در آستانة سفر آقای هاشمی به ژاپن و مقارن با ورود وی به چین، سخن گوی رسمی وزارت خارجة ژاپن اعلام کرد: «ژاپن به ایران اسلحه نمی فروشد و به هنگام سفر آقای هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس ایران به ژاپن در هفتة آینده، موضع خود را در قبال جنگ ایران و عراق به طور کامل تشریح خواهد کرد.» وی به خبرنگاران خارجی گفت: «ما هنوز دستور کار برای مذاکرات رفسنجانی با رهبران ژاپن را تکمیل نکرده ایم.» اما افزود: «مسئله جنگ احتمالاً در مذاکرات مطرح خواهد شد.»

این اظهارات، برخلاف اظهارات سفر چین، واقعی تلقی می شد و اساساً اهداف سفر به ژاپن کاملاً متفاوت با سفر چین بود، هرچند هر دوی این کشورها به عنوان قدرت های آسیایی وجه اشتراک داشتند و توسعة روابط با آن ها از این لحاظ، اهداف مشابهی هم می توانست داشته باشد.

در هر صورت، آقای هاشمی صبح روز 10/4/1364 از جمهوری خلق چین وارد توکیو شد. وی بلافاصله پس از مراسم استقبال رسمی، اولین دور مذاکرات خود را با "یاساهیرو ناکازونه" نخست وزیر ژاپن، در کاخ "آکاساکا" محل اقامت خود، آغاز کرد.

آقای هاشمی در دیدار با اعضای انجمن دوستی پارلمانی ایران و ژاپن نیز با اشاره به مطامع استعماری ابرقدرت ها در ایران، از ژاپن به عنوان کشوری که در پی منافع استعماری نیست، نام برد و خاطرنشان ساخت که همکاری بین ایران و ژاپن که یکی مواد خام فراوان دارد و دیگری صنعت پیشرفته، می تواند برای پیشرفت آسیا و احیای عظمت این دو کشور در دنیا، بسیار مفید و مؤثر باشد.

رادیو ژاپن با اشاره به ورود هیئت ایرانی به خاک این کشور، اعلام کرد: «هنری کیسینجر

ص: 54

وزیر خارجة اسبق امریکا که در ژاپن به سر می برد، امروز با وزیرخارجة ژاپن دیدار و گفت وگو کرده است.» روزنامة "تایمز" چاپ لندن نیز به نقل از خبرنگار خود در توکیو، نوشت: «ورود آقای هاشمی رفسنجانی به ژاپن - که اولین سفر وی به یک کشور پیشرفتة غربی است - در ماه های اخیر بهترین فرصت برای قانع کردن ایران به ترک شرایط افراطی خود برای پایان دادن به جنگ می باشد. ژاپن به طور مکرر گفته است نقش میانجی گری ندارد، ولی این کشور به عنوان یک پیک دیپلماتیک موفق بوده است چون تنها کشور غربی است که به تهران و بغداد دسترسی دارد.» این روزنامه افزود: «ژاپن احتمالاً تنها منبع تکنولوژی مدرن و سرمایه گذاری برای ایران است و به همین دلیل ایران می خواهد روابط خوب خود با این کشور را ادامه دهد. هفتة گذشته شرکت نیسان اعلام کرد برای تولید جیپ و وانت با ایران به توافق رسیده است.»

در مجموع بررسی مهم ترین اظهارات و تحلیل ها نشان می دهد که بعد از بحث کلی تحرکات دیپلماتیک ایران برای خروج از انزوا و بهبود روابط خارجی خود، مسئله جنگ یکی از مهم ترین محورهایی بود که در بازتاب سفر آقای هاشمی به ژاپن مطرح می شد و موضوع مهم بعدی، نوع رابطة ایران و امریکا بود.

موضوعات دیگری نیز مطرح بود، از جمله، بحث دربارة نحوة ادامة پروژة عظیم و نیمه کارة پتروشیمی در ایران در حالی که ژاپن در عمل به تعهداتش در این باره سر باز می زد. این موضوع در دومین ملاقات "ناکازونه" نخست وزیر ژاپن با آقای هاشمی مطرح شد. روزنامة ژاپنی "آساهی شیمبون" دربارة این ملاقات نوشت: «رئیس مجلس ایران پذیرفت که ادامة جنگ ایران و عراق در روابط ایران با ژاپن مشکل ایجاد می کند و اضافه نمود که به نظر می رسد بخش خصوصی ژاپن به خاطر عدم ثبات در خاورمیانه، محتاط بوده و به علاوه، ژاپن در زمینة عدم خرید نفت از ایران توسط بعضی از کشورهای دیگر صادر کنندة نفت، تحت فشار قرار دارد.»

روزنامة انگلیسی زبان "ژاپن تایمز" نیز نوشت: «رفسنجانی در این ملاقات خواستار افزایش تدریجی خرید نفت ایران به وسیله ژاپن شد و گفت که ایران نیز در مقابل، واردات خود از ژاپن را افزایش خواهد داد و به کمپانی های این کشور اجازه خواهد داد تا بیش تر در پروژه های توسعة ایران شرکت کنند.» به نوشتة این روزنامه، ناکازونه در پاسخ گفته بود که ژاپن همة کوشش خود را به کار خواهد برد تا خرید نفت و حجم تجارت با ایران را افزایش دهد. این روزنامه در عین حال به نقل از یک مقام بلندپایة دولت ژاپن گفت که ناکازونه تعهدی برای خرید نفت از ایران نکرد.

به نظر غالب تحلیل گران، عمده ترین موضوع در بررسی این سفرها، همان "گشایش دیپلماسی" بود که در "محورهای جدید سیاست خارجی ایران" اعلام شده بود و برای پیش برد آن کوشش می شد.

ص: 55

آقای هاشمی نیز در بازگشت از سفرهای منطقه ای و آسیایی خود، در جلسة علنی 16/4/1364 مجلس شورای اسلامی سفر به کشورهای چین و ژاپن را "آغاز حرکت جدید در سیاست خارجی و روابط بین المللی در خارج از مرزهای مان" توصیف کرد.

در پایان و حاشیة مبحث سفرهای آقای هاشمی این نکته قابل یادآوری است که افکار عمومی کشورهای عربی و اسلامی نیز از مهم ترین موضوعات در طراحی سیاست خارجی ایران محسوب می شد، از همین رو بود که در ملاقات سفیران و کارداران جمهوری اسلامی ایران در کشورهای اروپایی و امریکایی با آقای هاشمی (6/5/1364)، وی تأکید کرد که انقلاب ایران بایستی در جهان یک انقلاب اسلامی معرفی و مطرح شود، نه یک انقلاب شیعی. هاشمی در این خصوص به درگیری های صفوی - عثمانی اشاره کرد که گریبان اروپایی ها را از چنگ قدرت عثمانی رهانید. وی گفت: «انقلاب، اسلامی است و اگر اسم شیعی روی آن می گذاریم، به خاطر آن است که رهبرش شیعه بوده و مردمی که بیش تر آمدند [در صحنة انقلاب] شیعه بودند، والا همان اسلام است.

انقلاب، اسلامی است و شیعه نیست؛ متن اسلام این را می خواهد و شیعه هم مدعی سنن اسلام است و نباید انقلاب به نام شیعه تمام شود. [...] اگر انقلاب به عنوان اسلام در دنیا مطرح شود، می تواند پایدار بماند، چون با یک میلیارد و اندی مسلمان و این همه امکانات، اگر انقلاب به یک مذهب محدود شود، در دنیا پای مال خواهد شد و نمی گذارند که پا برجا بماند.»

6- ایران و عربستان؛ چشم انداز بهبود مناسبات

در اولین روز مربوط به کتاب حاضر، بیش از یک ماه از سفر "سعودالفیصل" وزیر خارجة عربستان به ایران گذشته است، اما تأثیر آن سفر، روح غالب بر تحلیل های مربوط بر روابط ایران و سعودی در مقطع زمانی کتاب حاضر است. به نظر بعضی تحلیل گران منطقه، سفر سعودالفیصل به ایران، بخشی از یک طرح سعودی به منظور گشودن کانال های تماس مستقیم با ایران جهت کشاندن حکومت ایران به پای میزه مذاکره در زمانی مناسب و شرایطی هموار، بوده است. سعودی ها همچنین درصدد بوده اند از کشیده شدن جنگ به دیگر کشورهای خلیج فارس جلوگیری کنند.

به گمان برخی ناظران، این دیدار محرمانه برای بغداد غیرمنتظره نبوده است. آن ها افزودند: «نمی توان بر جنگ تأثیر گذاشت، مگر با وجود کانال های باز تماس و مذاکره با طرفین درگیر نزاع.»

به گزارش نشریة "القبس"، بعد از سفر سعودالفیصل به تهران، مهم ترین گام بعدی عربستان، عدم مشارکت سعودالفیصل در دیدارهای کمیتة هفت جانبه بوده است. ایران با شدت با فعالیت ها و تماس های کمیتة هفت جانبة عرب مقابله می کرد، خصوصاً این که این فعالیت ها شامل درخواست از کشورهای بزرگ برای محاصرة کامل ایران از لحاظ ارسال

ص: 56

اسلحه و تجهیزات جنگی می شد.

شاید بتوان نظر برخی تحلیل گران را در مقطع زمانی مربوط به کتاب حاضر، صائب دانست که می گفتند (8/4/1364): «محافل دیپلماتیک عربی همه منتظرند که در ماه های آینده، تماس های میان عربستان سعودی و ایران بیش تر شود. این تماس ها از جانب کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس شدیداً مورد پشتیبانی قرار خواهد گرفت و بغداد یا باید در مقابل این توازن جدید - که شاید به یک میانجی گری مفید منجر شود - یک موضع معقول اتخاذ کند و یا باید یک موضع بی اعتمادی فزاینده بگیرد، در این صورت موجب خواهد شد سعودی ها برای رها کردن صدام حسین دلایل کافی در اختیار داشته باشند.»

در همین حال، در محافل خصوصی، بعضی حتی پا را از این فراتر گذاشته و چشم انداز خاصی در مناسبات بین ایران و کشورهای عربی حامی عراق ترسیم کردند که با روابط و مناسبات جاری این کشورها با عراق به کلّی متفاوت بود، از جمله یک دیپلمات ارشد سوریه در ژاپن، در یک محفل خصوصی گفته بود که یکی از دوستان ژاپنی وی گفته است: «نظر "موساد" [سازمان جاسوسی اسرائیل] اخیراً بر این است که رؤسای کشورهای خلیج فارس حاضرند سر صدام را در سینی طلایی تقدیم خمینی نمایند و در مقابل آن برای منطقه صلح به دست بیاورند.» این دیپلمات سوری افزوده بود که از آن جایی که این منبع مطلع ژاپنی دو روز قبلش با آقای "میاکه" مدیر کل وزارت خارجة ژاپن جلسه داشته بود و از بازگشت آقای "میاکه" هم از سفر اسرائیل دو هفته بیش تر نمی گذشت، منبع این خبر ممکن است آقای "میاکه" به نقل از اسرائیلی ها، بوده باشد.

در سطوح آشکار نیز - که اندکی تعدیل شده بود - چنین نظرهایی وجود داشت، مثلاً ماه نامة "عربیا" چاپ لندن، نوشت: «با انجام گرفتن تماس های دیپلماتیک اخیر بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، همراه با دل سردی کشورهای حوزة خلیج فارس از بغداد، به نظر می آید شمارش معکوس علیه صدام حسین آغاز شده است. ناظرین منطقه عقیده دارند به احتمال زیاد انفجار دو بمب در ریاض هنگام سفر وزیر خارجة عربستان به ایران و سوء قصد به جان امیر کویت، به دستور رژیم عراق انجام گرفته تا به این وسیله جمهوری اسلامی ایران را به صدور ترور متهم کند و از ایجاد روابط دوستانه میان ایران و شیخ نشین های منطقه جلوگیری نماید. این حرکت بغداد باعث خواهد شد که کشورهای منطقه نسبت به رژیم عراق بدبین شوند که کاهش کمک این کشورها به عراق از 500هزار بشکه نفت در روز به 250هزار بشکه منعکس کنندة این مطلب می باشد. از سوی دیگر، اگر اخراج 13 عامل عراقی از بحرین حقیقت داشته باشد، ثابت می شود که استراتژی حکم رانان عراقی، خود ویرانگرانه است و کشورهای منطقه را به سوی روابط دوستانه تر با ایران سوق خواهد داد.»

اما در عمل و به دور از نتایجی افراطی شبیه آنچه به نقل از اسرائیلی ها ذکر شد، در روند

ص: 57

دو ماهة مورد بررسی (در این کتاب) و در کاهش قیمت نفت ایران و در جنگ قیمت ها، عربستان نقشی مخالف ایران داشت و هم او بود که پیروز شد، اما با این همه، دو نشانة مهم برای تأیید این موضوع وجود داشت که چشم انداز بهبود مناسبات دو کشور امیدوار کننده بود. یک نشانه، نوع برخورد سعودی در مجامع کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در خصوص جنگ تحمیلی بود که کینه توزی های رایج تعدیل شده بود، هرچند ابراز دوستی ها با بی اعتنایی به مواضع ایران همراه بود؛ مثلاً در 20/4/1364 شاه زاده "سعودالفیصل" وزیر امورخارجة عربستان، در پایان مذاکرات دو روزة شورای همکاری خلیج فارس گفت که مطمئن است جنگ پنج ساله بین ایران و عراق به زودی پایان خواهد یافت. صرف نظر از این که طرح این گونه مسائل خود نوعی فشار بر ایران جهت پذیرش صلح بوده است، اما در مجموع از فروکش کردن عداوت ها و جایگزینی خوش بینی ها حکایت می کرد، تا جایی که مفسر رادیو بی بی سی در تفسیری، از خوش بینی بیش از حد عربستان در مورد پایان یافتن جنگ در جو نامساعد کنونی، ابراز تعجب کرد.

نشانة دوم، مسئله حج بود. هرچند مراسم برائت، در اولین روز کتاب بعدی روزشمار جنگ برپا می شد، اما مقدمات آن و توافق غیرعلنی ایران و سعودی دربارة برگزاری این مراسم، در مقطع کتاب حاضر است.

البته سعودی ها ابتدا برخلاف توافقات قبلی در سفر سعودالفیصل به تهران، حتی دربارة تعداد زائران ایرانی نیز تفاهم نشان نمی دادند و نیز با برگزاری مراسم حج همراه با ویژگی "برائت" که به وسیلة ایران طرح و اجرا می شد، سخت مخالفت می کردند، ولی در ادامه، موضوع شکل دیگری گرفت و در هر دو مورد نظر ایران پذیرفته شد. نظر به اهمیت موضوع، مرور مختصری (تفصیل آن درکتاب آمده است) در این باره می شود.

در 16/4/1364 آیت اللّه "صانعی" دادستان کل کشور، از امام درخواست کرد که به واسطة شدت تراکم کار و خستگی، با کناره گیری ایشان از مسئولیت دادستانی کل کشور موافقت شود. پذیرش این استعفا و انتصاب آقای موسوی خوئینی ها به سمت دادستان کل کشور، بازتاب هایی گسترده در رسانه های گروهی جهان داشت، از جمله: «این انتصاب به طور مؤثری خوئینی ها را از صحنة رقابت ریاست جمهوری - که زمان زیادی به انتخابات آن باقی نمانده - حذف خواهد کرد.» نقطة توجه دیگر این بود که تحلیل می شد این اقدام همچنین برای اجتناب از به خطر افتادن تمایل اخیر ایران به نوعی پرهیز از رادیکالیسم و عادی ساختن روابط خود با امریکا، اتخاذ شده است. موضوع دیگری نیز مطرح می شد که مربوط به بحث حج بود و آن این که بر اثر این انتصاب و حذف نقش خوئینی ها در امر حج، «ماه آینده حجاج ایرانی در مراسم حج کم تر از سال های گذشته باعث زحمت رهبران عربستان خواهند بود.»

در 25/4/1364 (حدود 10 روز بعد) امام خمینی در دیدار با رئیس و نمایندگان مجلس

ص: 58

خبرگان دو مسئله مهم نظام و کشور را به صراحت مورد بحث و تأکید قراردادند: مسئله اول در مورد حفاظت شخصیت ها و نوع زندگی آنان بود که تبدیل حفاظت به تشریفات و رشد تجمل گرایی از میان رفتن ساده زیستی و در پی آن بدبینی مردم و در نتیجه تضعیف نظام، می تواند نگران کننده باشد. مسئله دوم، تبعات برکناری آقای موسوی خوئینی از امر حج بود که در محافل سیاسی خارجی به نوعی تغییر سیاست ایران در قبال حج، تلقی می شد.

امام خمینی در مورد دومین مسئله ذکر شده، بعد از توضیحات مبسوطی دربارة آقایان خوئینی ها و کروبی و امر حج، در آخر تأکید کردند: «ما باید همان طور که سابق عمل کرده ایم، به حج برویم و همان طور که سابق تظاهرات و راه پیمایی کردند، عمل کنیم و با تغییر آقای موسوی خوئینی، سیاست ما تغییر نکرده است.» با وجود دقت امام در توضیح جزئیات و توضیحات ضروریی در پاسخ به جنبه های مختلف تغییرات حاصله، این سخنان در نگاه ناظران خارجی می توانست اظهاراتی با "مصرف داخلی" تلقی شود، آنچه مشخص می کرد که واقعاً سیاست ایران در امر حج تغییر یافته یا خیر، نحوة اقدام و رفتار مسئولان امر حج بود.

رایزنی های وزارت خارجه و تلاش های مقام های رسمی جمهوری اسلامی ایران جهت گشایش اعزام زائران خانة خدا به مکه، براساس توافقات قبلی به میزان 150هزار تن ادامه یافت، اما تحرکات عربستان سعودی نیز بر مبنای جلوگیری از تکرار وقایع سال گذشته در حج و کاهش اعزام حجاج ایرانی از 150هزار به 100هزار تن، همچنان ادامه داشت. در این مقدمه، فشردة ماجرا - که در نهایت به پیروزی ایران انجامید و می تواند نمایشی از روند اجرایی مربوط به حج باشد - آورده می شود:

در 3/5/1364 حجت الاسلام "امام جمارانی" سرپرست سازمان حج و زیارت و اوقاف و امور خیریه، با ذکر این که در سفر وزیر خارجة عربستان به ایران و ملاقات وی با دکتر ولایتی و آقای هاشمی رفسنجانی، مسئله خاتمه یافته و اعزام 150هزار تن تثبیت شده بود، افزود: «اگر چنانچه دولت سعودی نخواهد ما را تحمل کند، ما [به مکه] نمی رویم و هر پی آمدی داشته باشد، مسئول عواقبش دولت سعودی خواهد بود.»

همچنین رادیو اسرائیل، رادیو بغداد، رادیو کویت، رادیو بی بی سی و روزنامة "القبس" در 3/5/1364 مطالبی را که در بازتاب های فوق در مورد سفر حجاج ایران، اقدامات و ...، آمده است، مطرح کردند.

در 6/5/1364 "محمدعلی بشارتی" قائم مقام وزارت امورخارجه، اعلام کرد: «بالاخره با مساعی فراوان مقامات تصمیم گیرنده در امر حج و در پی ملاقات ها بسیار فشرده و طولانی مقامات ایرانی با مقامات سعودی، بالاخره مقامات عربستان با گشاده رویی با مسئله مسافرت 150هزار زائر ایرانی به بیت اللّه الحرام موافقت کردند.» وی در ادامه جای تردید باقی گذاشت: «البته مذاکرات کماکان ادامه دارد و طبیعی است که در این زمینه مسئولین مصمم تر شدة

ص: 59

کشورمان نتایج نهایی را به اطلاع امت حزب اللّه خواهد رساند.»

تزلزلی که در سخنان بشارتی ملاحظه شد، در سخنان دیگر مسئولان هم بود. آشکار بود که توافق قطعی حاصل نشده و چانه زنی ها ادامه دارد، هرچند جنبه های امیدواری قابل توجه است. به عنوان مثال در 11/5/1364 آقای رفسنجانی گفت: «الحمداللّه بالاخره آن طور که جمهوری اسلامی ایران و رهبر عزیزمان مایل بودند، عربستان قبول کرد.» ولی در ادامه افزود: «ما امیدواریم خداوند به بعضی از متصدیان کشور میزبان [عربستان] ما هم شعور بدهد که مواظب باشند کار زشتی نکنند که اسباب دردسر بشود و روابط ما را تلخ و تیره کند. ما برای آن ها خطری نیستیم؛ علیه اسرائیل و امریکا حرف زدن چیزی است که آن ها هم باید بزنند و آن ها هم باید با ما شریک باشند. ان شاءاللّه مردم خود سعودی هم همراه زائران ما در این تظاهرات شرکت خواهند کرد.»

در 18/5/1364 منابع خبری بیگانه گزارش دادند: «نخستین راه پیمایی سیاسی زائران ایران امروز در شهر مذهبی مدینه برگزار شد. نیروهای امنیتی عربستان سعودی از دخالت در این راه پیمایی خودداری ورزیدند و انتظار می رود در ظرف هفته هایی که تا پایان حج باقی مانده، تظاهرات متعدد دیگری نیز صورت گیرد.»

در 22/5/1364 به گزارش خبرنگاران ایرانی اعزامی به مدینه: «صدها تن از جانبازان انقلاب صبح امروز طی تظاهراتی به راه پیمایی از کنار "مسجدالنبی" پرداختند. راه پیمایان در حالی که پلاکاردهایی حمل می کردند، شعارهای "الموت لامریکا، الموت لاسرائیل" سر می دادند. این تظاهرات مورد توجه و همراهی گروه هایی از مهمانان و زائران کشورهای خارجی شد.»

در 25/5/1364 امام خمینی خطاب به حجاج بیت اللّه الحرام پیامی فرستادند که در بخشی از این پیام مفصل آمده بود: «خورشید تابان اسلام بزرگ در شرق و غرب عالم نورافشانی می نماید و ندای ابراهیمی(ع) و محمدی(ص) در گوشه و کنار گیتی طنین افکنده و جان و دل مسلمانان جهان را روح بخشنده و فریاد وحدت بین طوایف مسلمین از هر فرقه و مستضعفان و مظلومان از هر امت در سراسر جهان زلزله افکنده و کاخ آمال ستمگران و جهان خواران در شرف انهدام و فرو ریختن است، گویی دولت مستضعفین نزدیک و وعدة حق تعالی قریب الوقوع است.»

در 27/5/1364 "امیر نایف" وزیر کشور عربستان، در مصاحبه ای مطبوعاتی به تفصیل دربارة مسائل مختلف حج سخن گفت، از جمله: «اسلام دین کاملی است که تمام امور از جمله سیاست در آن وجود دارد ولی می بایست بین این موضوع که اسلام را وسیله ای در خدمت سیاست یا سیاست را وسیله ای در خدمت اسلام قرار دهیم، فرق قائل شویم.» وی افزود: «ما می گوییم می بایست همه چیز، از جمله سیاست را در خدمت اسلام قرار دهیم و این مفهوم صحیح اسلامی از این جریان است. ما در عربستان امکان ندارد که اسلام ودین را

ص: 60

از سیاست جدا کنیم؛ سیاست جزئی از کل اسلام ولی اسلام کل قضیه است.»

در 28/5/1364 در آستانة برگزاری راه پیمایی بزرگ "برائت از مشرکین"، "امیر نایف" در گفت وگویی با خبرنگاران داخلی این کشور، با تأکید بر لزوم ایجاد امنیت هرچه بیش تر برای حجاج در عربستان سعودی، گفتة رادیو ایران مبنی بر هماهنگی با عربستان سعودی جهت تظاهرات در مکة معظمه را نفی کرد و گفت "تاکنون" هیچ گونه هماهنگی با مسئولان کشور عربستان نشده است. این در حالی بود که حدود 160هزار زائر ایرانی در مراسم حج و در مکه به سر می بردند و چگونگی برگزاری مراسم "برائت" در حج یکی از موضوعات مهم موجود میان دولت های ایران و سعودی بود. آن روزها و در آستانة برگزاری این مراسم - که ایران مصرانه در صدد اجرای آن بود - مقام های سعودی در این باره مذاکراتی را با مقام های ایرانی انجام می دادند. مهم ترین موضوعات در پیام های فهد و پاسخ وزارت خارجة ایران بود. اهمیت و حساسیت موضوع سبب شده بود که در این اوقات، "فهد" پادشاه عربستان، خود مستقیماً طرف دهندة پیام و گیرندة پاسخ آن باشد، نه وزارت خارجه و یا وزارت حج عربستان. فهد در اولین پیام های خویش گفته بود: «بنا به اطلاعات موثق، تظاهرات حجاج ایرانی در روز جمعه 7 ماه ذیحجه (به تاریخ عربستان) انجام خواهد گرفت. قرار است [یک] هزار سپاهی با لباس عربی در حالی که پلاکاردهایی در دست دارند، پیشاپیش تظاهرکنندگان حرکت کنند و دولت عربستان برای جلوگیری از ذهنیت غلط دیگران[که عربستانی ها در تظاهرات شرکت دارند] خود را مجاز به بازداشت آنان می داند.» این امر را طرف ایرانی قویاً تکذیب کرد و گفته شد: «اطلاعات شما غلط است ولی محتمل است تعدادی از ایرانیان به دلیل خنکی لباس عربی، ملبس به آن باشند، همان گونه که دیگر ملت ها نیز می پوشند.» و مجدداً تاکید بر برگزاری تظاهرات آرام شد.

در پیام بعدی، فهد مخالفت خود را با برگزاری تظاهرات به صراحت اعلام کرد و اجرای آن را ناممکن دانسته بود، زیرا مغایر با حاکمیت عربستان بر مملکت خویش است و این که تظاهرات روز جمعه شلوغ ترین وضعیت را دارد. در پاسخ ایران تاکید شد: «دو تظاهرات، یکی در مدینه و یکی در مکه خواسته بودیم. تظاهرات آرام مدینه نشان داد که می توان تظاهرات آرامی در مکه نیز داشت و تأکید ما بر حفظ آرامش است که تظاهرات مدینه بهترین دلیل عینی است و توصیه ما بر این است که در مکه نیز این چنین شود، در غیر این صورت بر روابط روبه گسترش بین دو کشور تأثیر منفی می گذارد.» فهد در پیام بعدی با اظهار این که چون روز جمعه، روز عید است و سه میلیون خارجی در آن روز در مکه اند و امکان تحرک برای 160 هزار تظاهرکنندة ایرانی نیست، پیشنهاد داده بود که تعداد به سی و یا حداکثر چهل هزار تن برسد، یا تظاهرات بعد از حج انجام شود که "تظاهرات در چنین وضعیتی و با خیابان های تنگ مکه، خطرها و زیان هایی متوجه ایرانیان و غیر ایرانیان خواهد کرد." در

ص: 61

پاسخ اظهار شد که تقلیل عدد به دلیل این که تظاهرات مردمی است و کم و زیاد کردنش ممکن نیست، رد می شود و موکول شدن تظاهرات به بعد از حج نیز چون عمل عبادی است، نمی تواند پذیرفته شود. سپس مجدداً بر همکاری در اجرای تظاهرات آرام در مکه تأکید شد.

در ادامه، روز 29/3/1364 کاردار سعودی در تهران به وزارت خارجه فرا خوانده شده و به عنوان مثبت ترین قدم در راه برگزاری تظاهرات از طرف ما، تأکید شد که حجاج ایرانی یداً و زباناً به هیچ وجه معترض مسئولان و مردم عربستان نخواهند شد و مهم تر این که به وی اعلام شد تظاهرات در روز پنجشنبه (31/5/1364) و نه جمعه انجام خواهد شد. این تعهد و تاکید سبب شد که مسئله نگرانی اعلام شدة سعودی ها دربارة مشکلات تظاهرات در روز جمعه، منتفی گردد و نرمی پیام بعدی فهد نیز حاکی از همین امر بود. سرانجام باید به آخرین پیام فهد اشاره کرد که روز بعد (30/5/1364، آخرین روز کتاب حاضر) به وسیلة کاردار عربستان سعودی در تهران، به مدیرکل مربوطه در وزارت خارجه تسلیم شد و تلویحاً حاوی پذیرش تظاهرات بود. در این پیام آمده بود: «بنا به اطلاعات موثقی که دریافت داشته ایم، تعدادی از حجاج افریقایی و عرب به تظاهرات خواهند پیوست و این بنا به تشویق مسئولین بعثة حج ایرانی انجام گرفته است و با توجه به این که این، آشوب را زیاد خواهد کرد که به ایرانیان نسبت داده خواهد شد که به مصلحت شان نیست، لذا درخواست داریم که از این امر که موجب پیچیدگی امر خواهد شد، جلوگیری شود.»

در پاسخ به این پیام، گفته شد: «عمل تظاهرات مردمی است و دولت دخالتی در آن ندارد، مضافاً این که ما نیروی امنیتی نداریم که در حاشیة تظاهرات بگذاریم تا کسی را مانع شوند و یا کسی را به اجبار به درون جمعیت بیاورند. ما مجدداً تأکید می کنیم که مأمورین امنیتی عربستان دیدگان شان را فروبندند تا تظاهرات مکه به آرامی انجام گیرد، همان گونه که در مدینه انجام شد.»

در این روز (30/5/1364) دولت عربستان سعودی علاوه بر پذیرش تلویحی برگزاری تظاهرات ایرانیان در مکه و اجرای مراسم "برائت، انعطاف دیگری در مقابل ایرا نشان داد و با اع-زام زائران افغانی از ایران به حج موافقت کرد و به این مسئله - که نزدیک بود به یک محور مناقشة جدی تبدیل شود - پایان داد. بدین ترتیب کاردار عربستان سعودی در تهران اطلاع داد که با عزیمت یک هزار حاجی افغانی موافقت شده است و آنان میهمان دولت عربستان خواهند بود. درخصوص چگونگی پرواز آنان نیز گفته شد که "این دستور فهد است و تسهیلات پروازی فراهم خواهد شد." البته به نظر ناظران ایرانی، طبق قاعده روز جمعه فرودگاه جده بسته می شد و هدف از "میهمان شدن" کنترل بیش تر آنان بوده است.

یادآوری می شود که اعزام حاجیان افغانی از ایران با مسائلی همراه شده بود که می توانست وضعیت حساس آن زمان در روابط میان سعودی و ایران را به تنش های پیش بینی نشدة

ص: 62

غیرضروری دچار کند. ماجرا به این ترتیب بود که اندک مدتی قبل از تفاهم آخرین روز، "علی الشاعر" وزیر تبلیغات (اطلاعات) عربستان - که در جمع هیئت حاکمة سعودی نقش مثبتی در بهبود روابط بین دو کشور ایفا کرده بود - ضمن تماس با مسئولان ذی ربط ایرانی، در حالی که به شدت عصبانی بوده، گفته بود: «ایرنا(خبرگزاری

جمهوری اسلامی) بیانیه ای تحت عنوان "جبهة آزادی بخش عربستان" در رابطه با ویزای افاغنه منتشر ساخته است و شدیداً به دولت عربستان تحت عنوان "رژیم حاکم بر عربستان" حمله نموده و گفته است این رژیم مرتجع امپریالیستی به مسلمانان ویزا نداده و باید این سرزمین مقدس را از لوث این کفار پاک کرد.» الشاعر افزوده بود: «وجود سازمانی به نام جبهة آزادی بخش عربستان دروغ محض و افترا است و در شرایطی که 150هزار زائر ایرانی در این کشور حضور دارند، چه طرز برخوردی است! من کسی هستم که یک سریال تلویزیونی را به خاطر حمله به فارس ها متوقف کردم و در این جا اعلام می نمایم که اگر به گونة مناسب این مسئله حل نشود، فردا با تمام خبرگزاری ها مصاحبه نموده و مسائل بسیاری را مطرح خواهم نمود.»

در نهایت، هم موضوع مهم "برائت"، هم دیگر موضوعاتی که نمونه ای از آن ذکر شد، به نفع ایران حل و فصل شد.

در آخر یادآوری یک نکتة مهم، ضروری است و آن این که حامیان عراق در امر حج، بسیار کوشیدند عربستان را علیه مراسم برائت و ایران تحریک کنند، از جمله روزنامه کویتی السیاسه در سرمقاله خود با عنوان "ایرانی از مراسم حج چه می خواهد" نوشت: «اگر ایرانی اعتقاد دارد که مراسم حج باید به جایی برای فحش دادن به کشورهایی که با آن اختلاف دارد، تبدیل شود، در مقابل، این کشورها حق دارند حجاج ایرانی فحش دهنده را مهار کنند و سیلی آنان را با دو سیلی پاسخ دهند.» در این سرمقاله از مقام های سعودی خواسته شده بود که تدابیر لازم را جهت سرکوب هرگونه تظاهرات و یا تحرک سیاسی حجاج ایرانی اتخاذ کند.

البته این واکنش عجیب نبود، زیرا موفقیت ایران در امر حج، یک برتری و یک پیروزی شایان توجه در عرصة جهان اسلام و حتی در سطح روابط بین الملل محسوب می شد و این به معنای شکست دیگری برای عراق بود، به همین دلیل از توسعة مناسبات ایران و عربستان و حل تدریجی مشکلات میان دو کشور، در برخی محافل و رسانه ها چشم اندازی روشن ترسیم می شد و تأثیر چنین امری را تضعیف عراق و تقویت ایران در جنگ می دانستند و حتی بعضاً با صراحت ایران و عربستان را در معادلات جدید سیاست و قدرت منطقه، دو محور اصلی می خواندند و حکومت عراق را "روبه انزوا" توصیف می کردند.

در مجموع می توان گفت با این که عربستان همچنان متحد عراق در جنگ با ایران بود، اما روند بهبود مناسبات چنان بود که در مقطع زمانی این کتاب، ایران به پیروزی هایی مهم در این عرصه دست یافت.

ص: 63

7- ایران و کویت؛ تداوم تیرگی ها

به عکس روابط ایران و عربستان، درخصوص رابطة ایران و کویت، کتاب در چشم اندازی تیره و تار شروع می شود و در همان چشم انداز هم پایان می یابد. در اولین روز کتاب، اظهارات "ابراهیم الصیخی" معاون دبیرکل شورای همکاری خلیج ف-ارس ک-ه گفت: «اق-دام تب-ه ک-ارانه علی-ه جان امی-ر کوی-ت [در 4/3/1364] نیمة اوج گیری مستمر جنگ ایران و عراق است و ممکن است یکی از بازتاب های وضعیت کنونی جهان عرب یا یک توطئه باشد.» خود نمایان گر این تیرگی است، البته روزنامة "واشنگتن پست" دربارة ترور امیر کویت در همین روز نوشت: «بعضی مردم کویت این اقدام را مرتبط با جمهوری اسلامی و شیعیان کویت دانسته و بعضی هم کار عراق می دانند، چون عراق به خاک کویت چشم دارد.»

ولی در سطح تبلیغات عام و به خصوص مطبوعات کویت حد و مرزی برای دشمنی با ایران و حمایت از عراق وجود ندارد. همین روز نشریة "الرأی العام" نیز نوشت: «مرزی بین کویت و عراق وجود ندارد؛ ما به عراق کمک کرده ایم و باز هم کمک خواهیم کرد. موشک ایران در بغداد فرود می آید، ترکش های آن در کویت، قاهره و ریاض و حتی رباط فرود می آید.»

الرأی العام چند روز بعد باز هم نوشت: «ایران تنها در جبهة عراق نمی جنگد، بلکه از طریق سفارت خانه ها و مؤسسات خود در سراسر جهان جنگ به راه انداخته است. [...] ایران دیپلمات های کویتی را در خارج تهدید و ترور کرده است، در کویت، عربستان و برخی از کشورهای خلیج فارس بمب منفجر کرده است و هواپیماهای کویت را ربوده است. [...] حمله به جان امیر کویت نیز در رأس این اقدامات بوده است. [...] واجب قومی اعراب، اعلام جهاد علیه ایران می باشد.» برخی مطبوعات عربی حتی پیش بینی کرده بودند که ایران ممکن است در حال بررسی پیاده کردن نیرو در کویت به منظور تصرف دو جزیرة استراتژیک "وربه" و "بوبیان" در بخش شمالی خلیج فارس (نزدیک فاو) باشد و توصیه می کردند که "به نفع کویت خواهد بود که به منظور خنثی کردن هرگونه حملة ایران، به عراق اجازة دست رسی به این جزایر را بدهد".

در همین ایام کشتی تجارتی "المحرّق" متعلق به شرکت "عرب یونایتد شیپینگ" با پرچم کویت که مشکوک به حمل محموله برای عراق بود، در آب های عمان در شرق تنگة هرمز به وسیلة یک ناوشکن نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران شناسایی و به آب های ایران هدایت شد. این کشتی وادار شد در اسکلة شهید "رجایی" بندرعباس پهلو بگیرد. بعد از سه هفته، در 21/4/1364 جمهوری اسلامی ایران این کشتی کویتی را پس از تخلیة کامل محمولة نظامی (که متعلق به عراق بود) آزاد کرد. علاوه بر اعتراض کویت - که ایران پاسخی مستدل و مستند به قوانین جهانی به آن داد - عراق نیز از تبلیغات در این باره غافل نبود: حدود یک هفته بعد از توقیف این کشتی، عراق در اطلاعیه ای نظامی اعلام کرد که به یک

ص: 64

هدف بزرگ دریایی ایران حمله کرده است. یک سخن گوی رسمی حکومت عراق در این باره گفت که عراق به منظور نشان دادن واکنش در برابر کشتی ربایی دولت ایران، این حمله را انجام داده است. اما در گزارش رسیده به دفتر مقر فرماندهی کل سپاه، دربارة این حادثه چنین آمده است: «یکی از کشتی هایی که قبلاً مورد اصابت قرار گرفته بود و از آن به عنوان یک هدف کاذب استفاده می کردند، مورد اصابت واقع شده است.»

در هر حال، پافشاری ایران بر استفاده از حقوق قانونی خویش در ممانعت از ارسال دریایی ملزومات نظامی به عراق، زمینة دیگری بود که تیرگی روابط ایران و کویت را نشان می داد. نماد دیگر این تیرگی، اخراج ایرانیان مقیم کویت بود که افرادی غیرسیاسی بودند و سال ها در کویت به کارهای مختلف اشتغال داشتند. در طول مدت کتاب حاضر چند بار ایرانیان در گروه های حدود دویست نفری با وضعی توهین آمیز پس از ضبط اموال شان، اخراج می شدند.

در پی تشدید اقدامات خصمانة مقام های دولت کویت علیه اتباع ایرانی مقیم این کشور و ضبط بی دلیل اموال آنان به وسیلة مأموران کویتی، در 17/4/1364 سفارت جمهوری اسلامی ایران در کویت یادداشتی به وزارت خارجة این کشور فرستاد که در آن به این رفتارهای ناشایست اعتراض کرده بود. سفارت جمهوری اسلامی در این یادداشت با یادآوری مقررات و قوانین بین المللی در مورد رفتار با اتباع خارجی، بر لزوم رعایت این مقررات و قوانین در خصوص احترام به حقوق و شرافت انسانی اتباع کشورهای بیگانه به ویژه برادران مسلمان و همسایه، تأکید کرده بود.

در این یادداشت همچنین آمده بود: «آزار و اذیت، شکنجه و بی خانمان کردن ایرانیان نجیبی که سالیان دراز در عمران و آبادانی کویت تلاش کرده اند، روز به روز شدت می یابد و این در حالی است که مزدوران حزب بعث عراق از هیچ اقدام تروریستی و خراب کارانه در دیگر کشورهای حوزة خلیج فارس فروگذار نمی کنند و اقدام به ترور ناجوانمردانه امیر کویت می نماید.»

در ادامه تأکید شده بود: «چنانچه دولت کویت به هر دلیلی تصمیم به اخراج برخی از ایرانیان گرفته است، اجرای اصول و مقررات شناخته شده در این باره مورد توقع بوده و فرصتی داده شود تا این گونه افراد به امور مالی و زندگی شخصی خود رسیدگی کنند.»

در این حال، آسوشیتدپرس از نوعی واکنش "القیسی" یک نمایندة مجلس کویت، در این باره خبرداد. وی گفته بود: «اگر وزارت کشور کویت برای جلوگیری از تروریسم، افراد مظنون را اخراج می کند، بهتر است طرف داران اسرائیل را بیرون کند زیرا ما در حال جنگ با اسرائیل هستیم و ورود هر یهودی به کویت، تهدیدی برای کشور [کویت] محسوب می شود.»

در موضوع اخراج ایرانیان از کویت، حکومت عراق آتش افروز اصلی بود. شخص صدام در دیدار با هیئت های کویتی که در عراق به دیدار وی می رفتند، کینه توزی و اخراج ایرانیان از

ص: 65

کویت و دیگر سرزمین های عربی را شدیداً ترویج و تئوریزه می کرد، فی المثل در 8/5/1364 مطبوعات و رادیو تلویزیون کویت سخنان روز گذشتة صدام را که در جمع اتحادیة آموزگاران کویتی (بازدید کننده از عراق) ایراد شده بود، وسیعاً منعکس کردند. روزنامه های این روز کویت سخنان صدام در خصوص لزوم اخراج افراد بی طرف از کویت و سایر کشورهای عرب خلیج فارس را به صورت تیتر در آورده و نوشته بودند: «صدام خواستار پاک سازی کشورهای عربی حوزة خلیج [فارس] از دشمن شد.»

برخی دیگر از مطبوعات کویت با تیترهای بزرگ نوشته بودند: «صدام اعلام کرد هر کسی در کویت زندگی می کند و در کنار این کشور نمی ایستد، کویت را ترک کند.» رادیو تلویزیون رسمی کویت نیز این اظهارات را در بخش های خبری خود پخش می کرد.

در 20/4/1364 حادثه ای رخ داد که روابط ایران و کویت را وارد پیچیدگی جدیدی کرد و آغاز مناقشات سیاسی و تبلیغاتی تازه ای شد. در این روز دو انفجار در دو رستوران کویت رخ داد که روزنامة فرانسوی "لوکوتیدین دوپاری" تلفات آن را 11 کشته و 89 مجروح اعلام کرد. این روزنامه همچنین این اقدام را در "چارچوب یک استراتژی که از سوی تهران هدایت و رهبری می شود"، قلمداد کرد. تلویزیون فرانسه نیز در گزارشی دربارة این سوء قصدها در کویت، از تلفات 11 کشته و 89 زخمی یاد کرد و "افراطیون ایرانی" را به عنوان عاملان این انفجارات، متهم کرد گزارش گر این تلویزیون مدعی شد که از نظر هواداران ایران، امیر کویت یکی از افرادی است که باید به قتل برسد.

از سوی دیگر، یک فرد ناشناس که خود را منسوب به سازمان "بریگادهای عرب" می خواند، در تماس تلفنی با دفتر خبرگزاری فرانسه در پاریس، مسئولیت این انفجارها را عهده دار شد. این سازمان تا آن زمان مسئولیت سوء قصد علیه دیپلمات های اردنی و امارات عربی متحده در اروپا و هند را نیز به عهده گرفته بود.

اما قضیه به سادگی آنچه ذکر شد بازتاب نیافت و عرصة وسیعی از حدس ها و برخوردها را گشود. در هر کدام از سه کشور عراق، ایران و کویت اظهارات متفاوتی ابراز می شد. در ایران نظیر تعدادی از رسانه های جهان، عراق عامل قضیه معرفی می شد که اهدافی چون فشار بر کویت برای گرفتن امتیاز بیش تر و نیز تخریب وجة ایران در افکار عمومی را دنبال می کرد. شواهد عدیده ای در تأیید این نظر وجود داشت و نوع رفتار عراق با کشورهایی مشابه کویت از جمله بحرین نیز مؤید آن بود. در عراق، ایران عامل اصلی معرفی می شد و همین انفجارها هم دلیلی بر تسریع در اخراج ایرانیان "دشمن اعراب" ذکر می شد. در کویت فضای تبلیغاتی مطرح در افکار عمومی، بر اثر نفوذ شدید عراق در رسانه های گروهی و بر بیش تر سران کویت، علیه ایران بود، اما در سطوح نخبگان و محافل رسمی، احتمال دخالت گروه های فلسطینی و سوری نیز مطرح بود.

ص: 66

برخی دیپلمات های کویت می گفتند امکان دارد این انفجارها با درخواست اخیر پارلمان این کشور در مورد قطع کمک به کشورهای هم مرز با اسرائیل، در ارتباط باشد. به گفتة آنان، به عهده گرفتن مسئولیت این انفجارها به وسیلة اتحادیة بریگاد های انقلابی عرب، ممکن است انگیزة اقدام را آشکار نماید. امری که این احتمال را تقویت می کرد این موضوع بود که قرار بود مجلس کویت در جلسة دو روز بعد از انفجار (22/4/1364)، پیشنهاد برخی نمایندگان در جهت تعلیق کمک 341 میلیون دلاری سالانه (تقویت اعراب) به سوریه، اردن و سازمان آزادی بخش فلسطین را بررسی کند.

در عمل با توجه به بمب گذاری اخیر، جلسة مجلس به صورت محرمانه برگزار شد و خبری دربارة مباحث آن منتشر نگردید به جز این که شیخ "صباح الاحمد" قائم مقام نخست وزیر کویت، در سخنانی کوتاه گفته بود که تروریزم نخواهد توانست به سیاست های مستقل کویت لطمه بزند. "رشیدالراشد" وزیر کشور کویت نیز گزارشی از انفجارها ارائه داده بود. در نهایت مقام های رسمی کویت از اظهار نظر رسمی در این باره خودداری کردند و معرفی دقیق و رسمی عامل انفجارات، عملاً مسکوت ماند.

تیرگی روابط ایران و کویت تا پایان دورة کتاب حاضر ادامه یافت. ذکر مطلبی از روزنام-ة کی-هان 28/5/1364 نوع رابطه در روزهای پایانی دورة مورد بررسی ما را نشان می دهد. کیهان تفسیر مفصلی بر سخنان وزیر کشور کویت نوشته بود که در آن با ذکر شواهد و ادله و با استناد به گزارش های رسانه های غربی و اظهارات مقام های برخی نهادهای دولتی که به طور تلویحی عراق را در انفجارات و خراب کاری ها در منطقه - از جمله در کویت - دخیل می دانستند، آمده بود: «اظهارات دیروز وزیر کشور کویت نشان می دهد که دولت کویت قصد ندارد سیاست خود را در زمینة خراب کاری های ماه های اخیر تغییر دهد. امروز دیگر بسیاری از حقایق پیرامون انفجارها و عملیات خراب کاری در کشورهای حوزة خلیج فارس و از جمله کویت روشن شده است.

دولت کویت قصد ندارد بگوید سوء قصدی که علیه جان امیر این کشور صورت گرفت، توسط عراقی ها برنامه ریزی و انجام شده بود. وزیر کشور کویت در پاسخ سؤال خبرنگار اردنی "الیوم" می گوید "هنوز زمان اعلام نتایج تحقیقات مناسب نیست" و اضافه می کند که "دست یک کشور در پشت این ماجرا است"، اما آن کشور را نام نمی برد، چرا؟ دولت مردان کویت از چه می ترسند؟ اگر هراس شان از این است که رژیم بغداد ممکن است با اعلام نتایج دولت کویت دربارة خراب کاری های اخیر، عصبانی شود و مثلاً دست به خرابکاری های تازه بزند، از کجا که نگفتن و اعلام نکردن، موجب توقف اقدامات بغداد باشد؟»

در ادامة این تفسیر، با اشاره به بخشی دیگر از اظهارات وزیر کشور کویت در مورد برنامه های بعدی شورای همکاری برای مقابله با تروریسم، نوشته شده بود: «برای مقابله با تروریسم دولتی، گام اول این است که دولت ها خود دست به این عمل نزنند. شما که با

ص: 67

مردم کویت و بیگانگان مقیم آن، کاری می کنید که اسرائیلی ها با فلسطینی ها کردند، چه طور می توانید در تقبیح این موضوع سخن بگویید! دسته دسته ایرانی ها را شبانه از کاشانه شان در کویت بیرون می کشید، به حبس می برید و پس از ماه ها شکنجه و تضییق، با بدترین شکل بیرون شان می کنید! شما که خود می گویید در زندان های تان از چوب و فلک استفاده می کنید و علی رغم همة کنترل ها و اعمال روش های پلیسی اطلاعاتی اخیر، فاش شد پنج نفر ایرانی در زندان های شما جان سپرده اند!....

دیگر نمی شود در عمل جنایت کرد و در حرف از ارزش ها و آرمان های مقدس دفاع کرد؛ یا باید تروریست بود و یا باید با آن مقابله کرد، راه دیگری وجود ندارد. نفع همة مردم منطقه و نیز نفع دولت کویت در این است که عملاً علیه تروریسم دولتی یا غیردولتی، اقدام کنند.

در واقع برای سران دولت کویت در هر شرایطی و مستقل از نوع رفتار و خواسته های رژیم عراق و مستقل از نوع روش و رفتار ایران در قبال کویت، حمایت شدید و همه جانبه از عراق، به صورت اصلی غیرقابل خدشه وجود داشته است، گویا دست قدرت مندی چنین نقشی را برای دولت کویت ترسیم کرده است که قابل تغییر نیست. مشابه این رفتار را در کشورهای مشابه شاهد بوده ایم؛ مورد زیر یک نمونه و شاهد است که در حاشیة بحث روابط ایران و کویت و در پایان ذکر می شود:

در حالی که هنوز ماجرای دست گیری 13 تن از عراقی ها به اتهام بمب گذاری در بحرین هم زمان با سف-ر "سع-ودالفیصل" به تهران، ب-رای نسب-ت دادن آن به ای-ران، در مطب-وعات ب-ازگو می ش-ود، در 10/5/1364 شیخ "خلیفه بن سلمان" نخست وزیر بحرین، در مصاحبه با "اخبارالخلیج" اظهار داشت: «عراق جزء لاینفک امت عربی است و امنیت آن، بخشی از امنیت اعراب است. بنابراین بر همة ما لازم است تا به عنوان امت عرب از آن کشور پشتیبانی کنیم و خطرها را از آن رفع کنیم تا امنیت سرزمین عراق تضمین شود.» وی همچنین گفت: «برادران ما در عراق همیشه به کوشش های صلح پاسخ مثبت داده اند، اما از تشویق رهبران ایران به پذیرش صلح خودداری نخواهیم کرد.»

8- ایران و امریکا: دشمنی پایدار و ارتباط سری

دشمنی امریکا با ایران که قبل از شروع دورة کتاب حاضر با اقداماتی چون عملیات استانچ،(1) مستقیماً توانایی ایران در جنگ تحمیلی را هدف قرار می داد،(2)* در دورة کتاب حاضر تداوم یافت. عموم خبرها و تحلیل های این دوره، از جمله حوادثی چون بحران هفده روزة ربوده

ص: 68


1- Staunch operation
2- * با توجه به امریکایی بودن ساختار تجهیزات و تسلیحات ارتش شاه، جمهوری اسلامی ایران نیز ناچار از تهیه سلاح و لوازم یدکی امریکایی برای حفظ توانایی های مورد نیاز خویش بود.

شدن هواپیمای مسافری خطوط هوایی امریکا (T.W.A) نشان می داد که دشمنی دیرینة امریکا و جمهوری اسلامی ایران تا چه اندازه عمیق و جدی است. اما در عین حال، در همین دوره یک ارتباط "به کلی سری" بین ایران و امریکا پایه گذاری شد که بعدها به یک معاهدة پنهانی عجیب و نادر بین این دو دولت دشمن، انجامید. این ماجرا - که بعد از افشای آن، در ایران به ماجرای "مک فارلین" و در امریکا به "ایران گیت" شهرت یافت - فرجامی جز افزایش کینه بین امریکا و ایران نداشت، در شروع نیز مقارن با زمانی پایه گذاری شد که ریگان ایران را یکی از اعضای مؤثر "کنفدراسیون جنایت" لقب می داد. در مجموع، در مورد ویژگی رابطة ایران و امریکا در دورة این کتاب می توان گفت: "دشمنی دو کشور بسیار جدی است، اما ایران برای امریکا حریفی قدرت مند و بسیار با اهمیت بوده است؛ برای امریکا این میدان مبارزه، میدانی یک طرفه با غالب و مغلوبی از قبل مشخص شده، نیست و ورود و هرگونه حرکت در این میدان با بغرنجی های عدیده ای همراه می شود."

امریکا حتی سلاح های قبلاً خریداری شدة ایران را تحویل نمی داد، بنابراین، ایران، سلاح های ضروری را از طریق دولت ها و اشخاص واسطه، طبعاً با قیمتی گران تر، تهیه می کرد. از پاییز 1364 امریکایی ها فشار تحریم تسلیحاتی علیه ایران را تشدید کردند، به این ترتیب که با اقدامات اطلاعاتی وسیع، فروشنده ها و واسطه ها را شناسایی می کردند و اگر اتباع امریکا بودند، آن ها را دست گیری و محاکمه می کردند و اگر امریکایی نبودند، با انواع تدابیر به مقابله با معاملة آن ها با ایران، می پرداختند و مزاحمت جدی ایجاد می کردند. این باعث می شد که ایران با مشکلات بیش تری مواجه شود و با زمان طولانی تر، هزینة بیش تر و بعضاً با کیفیت نازل تری، ملزومات ضروری خود را تهیه کند. این اقدامات تحت عنوان "عملیات استانچ" توسط امریکایی ها طراحی و از زمان یادشده اجرای آن شروع شد.

برای احراز دقیق این امر، جست وجوی موضوعی رابطة ایران و امریکا در متن کتاب ضروری است، اما شرح مختصری که در این مقدمه می آید نیز گویای مسئله است. این شرح با دو عنوان "بحران طولانی هواپیماربایی" و "دو برخورد با مسئله بغرنج ایران"، عرضه می شود.

الف) بحران طولانی هواپیماربایی

در همان اولین روز شروع این دوره (24/3/1364) - یعنی روز قدس - و اوج جنگ روانی و فشارهای مربوط به حملات عراق به مناطق مسکونی ایران (جنگ شهرها)، یک هواپیمای مسافربری خطوط هوایی امریکا (T.W.A) در مسیر آتن به رم، ربوده و در فرودگاه بیروت فرود آورده شد. روز بعد، وقتی این هواپیما به سوی منطقة خلیج فارس حرکت داده شد، ایران اعلام کرد همة فرودگاه های کشور به روی این هواپیما بسته است و به آن اجازة فرود نخواهد داد. این در حالی بود که رسانه های جهانی، ربودن هواپیما را مرتبط با ایران

ص: 69

می دانستند و در پی آن، احتمال حملة نظامی امریکا به ایران نیز مطرح می گردید. هواپیما مجدداً به فرودگاه بیروت بازگشت و چند سازمان مختلف و مجهول الهویه مسئولیت ربودن آن را پذیرفتند، اما سپس مشخص گردید که آنان از شیعیان لبنان هستند و آزادی مسلمانان لبنانی در بند اسرائیل در زندان عتلیت، خواستة اصلی آنان اعلام گردید.

هرچند سازمان هایی چون جهاد اسلامی، حزب اللّه، امل، مسئولیت این هواپیماربایی را پذیرفتند، اما علاوه بر خواستة اعلام شده، آنچه در حول قضیه و حوادث مرتبط با آن جریان یافت، این بود که بافت و ترکیب اصلی هواپیماربایان را گروهای لبنانی شیعة مبارز هوادار ایران، تشکیل می دهد. در سومین روز این هواپیماربایی، گزارشی خواندنی از خبرنگاران محلی منتشر شد که در آن آمده بود: «هواپیماربایان با دوستان و اعضای خانواده های خود که در حومة جنوب بیروت در نزدیک فرودگاه بین المللی زندگی می کنند، دیدار کردند. دیشب هواپیماربایان سرحال بودند و گاهی هم با چریک های امل که در برج کنترل فرودگاه مستقر شده اند، شوخی می کردند. یکی از آن ها از این که به موقع شامش را نداده اند، گله کرد و گفت: در این فاصله می توانستم به خانه ام بروم و برای همة کسانی که در هواپیما هستند، غذا تهیه کنم.»

منابع اسرائیلی با صراحت بیش تر از سایر منابع، ایران را درگیر قضیه وانمود می کردند. روزنامة "هاآرتص" نوشت: «سفارت ایران در سوریه در عملیات تروریستی شیعیان در لبنان، مغز متفکر است و فعالیت های گروه های افراطی شیعه در لبنان توسط این سفارت خانه هدایت و سازمان دهی می شود و این گروه ها از کمک فکری، اسلحه، مهمات، کمک مالی و حمایت های لجستیکی سفارت ایران در دمشق بهره مند می باشند. سوریه در جریان امور است و نسبت به دخالت های بیش از حد ایران در لبنان نظر مساعدی ندارد و حتی سعی کرده است در این زمینه با ایران به توافق برسد.»

بحران هواپیماربایی ت-ی.دبلیو.ای.، ت-ا آزادی گ-روگ-ان های امریکایی هواپیما، نزدی-ک به س-ه هفته (19روز) طول کشید. در هفتة نخست، موضع گیری های مسئولان امریکایی درخصوص چگونگی برخورد با این بحران، بعضاً کاملاً متضاد بود. مشخص بود که مسئولان امریکایی سردرگم هستند و در اقدام علیه ایران توافق و جمع بندی مشخصی ندارند و نتوانسته اند راهی بیابند که منافع اقدامات تند علیه ایران بر مضار آن ترجیح داشته باشد؛ از سویی، سخن از نفی هرگونه سازش بود و احتمال اقدام نظامی و سرکوب مطرح می شد و از سوی دیگر، در تلویح، احتمال بررسی آزادی زندانیان مسلمان لبنانی از زندان اسرائیل در برابر رهایی گروگان های امریکایی، به عنوان فرضی قابل قبول عنوان می گردید:

هنری کیسینجر: ولو حوادث ناگواری رخ دهد، هیچ مذاکره ای مستقیم یا غیرمستقیم با هواپیماربایان نباید انجام گیرد. آنچه رسانه هایی از قول منابع ناشناس عنوان می کنند: "در صورت آزادی زندانیان شعیه از جانب اسرائیل، امریکا انتقاد نخواهد کرد" و یا این که "امریکا

ص: 70

از اسرائیل خواهد خواست پس از آزادی گروگان ها، زندانیان مزبور را آزاد کند"، غلط است؛ در هر دو حال، تروریست ها پیروز خواهند بود و باز هم در جهان علیه امریکایی ها اقدام خواهند کرد. حتی پس از خاتمة بحران، حتماً علیه عاملان، اقدام تلافی جویانه ص-ورت گی-رد ول-و به گ-روگ-ان ها آسیب-ی هم نرس-انده باش-ند (27/3/1364).

"کاسپار واین برگر" وزیر جنگ امریکا، در مصاحبه با تلویزیون .A.B.C در پاسخ به خبرنگار این تلویزیون که گفت "جرج شولتز" وزیر خارجة امریکا و "مک فارلین" مشاور امنیت ملی رئیس جمهور این کشور، اخیراً اخطار کرده اند که چنانچه گروه مسئول هواپیماربایی به ایران ربط پیدا کند، امریکا علیه ایران دست به اقدام تلافی جویانه خواهد زد، گفت: «من در این مورد نمی توانم چیزی را پیش بینی کنم، ولی پس از این که ما مطالعات بیش تری در مورد حامیان هواپیماربایان کسب کردیم، دقیقاً بر طبق سیاست ریگان مبنی بر حمل-ه به کشورهای ح-امی ت-روریس-ت ها، تصمی-م گی-ری خواهد شد.» (27/3/1364)

"ب-رایان جنکینز" کارشناس مس-ائل تروریست-ی در مؤسسة تحقی-قات ژوئ-ند از شب-کة تل-ویزی-ونی .M.B.A : «نسبت دادن هواپیما دزدی و ارتب-اط هواپی-ماربایان با دول-ت ای-ران ک-ار مشکل-ی است.» (28/3/1364)

رئیس مطال-عات خاورمیانه در دانشگاه "جان هاپکینز"، فواد عجمی: «شیعیان لبنان از انقلاب ایران اله-ام می گیرند، ول-ی شواه-دی مب-نی بر ارتب-اط هواپی-ما دزدان ب-ا دول-ت ای-ران در دست نیست.» (28/3/1364)

"جرج کرک" نویسندة مجله تایم: «اق-دام-ات متقابل امریکا در خاورمیانه میزان خشونت در منطقه را بالا خواه-د برد، ولی دست ن-زدن به اق-دام-ات متقاب-ل نیز خط-رات زی-ادی در بر خواه-د داش-ت.» (28/3/1364)

رئیس اسبق سازمان سیا: «چنانچه ما از طریق اطلاعات جاسوسی خود دخالت ایران در این واقعه را تشخیص دهیم، من موافقم که همین فردا تمام بنادر ایران را مین گذاری کنیم.» (28/3/1364)

معاون اسبق وزارت خارجة امریکا در امور سیاسی، "لارنس ایگل برگر": «من صد در صد از عملیات تلافی جویانه علیه عاملین هواپیماربایی حمایت می کنم.» (28/3/1364)

"باب کوپرمن" متخصص تروریسم در امریکا: «چنانچه دولت امریکا تصمیم بر حمله به دولت دیگری مثل ایران را بگیرد و به جزیرة خارک یا یک اردوگاه تسلیحاتی حمله کند، این برانگیزندة حرکت تشکیلاتی طرف داران آیت اللّه خمینی در داخل امریکا خواهد شد و احتمالاً مشکلات زیادی را هم ایجاد خواهد کرد، ولی این به هیچ وجه نباید منجر به عدم انجام حملة تلافی جویانه علیه تروریسم گردد.» (28/3/1364)

سخن گوی کاخ سفید: «تجربة اسرائیل در لبنان در ظرف سه سال گذشته نشان داده

ص: 71

است که اقدام تلافی جویانة نظامی می تواند نامؤثر باشد و حتی گروه های شیعة افراطی را جهت انجام اقدامات تلافی جویانه مصمم تر کند. اضافه بر این، امریکا باید که اثرات هرگونه اقدامات نظامی بر روی هم پیمانان عرب و به خصوص شیخ نشین های نفت خیز عرب آسیب پذیر را بررسی نماید.»(28/3/1364)

ریگان در یک مصاحبة مطبوعاتی تأکید کرد: «ایالات متحده هرگز به تروریست ها امتیازی نخواهد داد، هرگز از یک دولت خارجی هم نخواهد خواست که امتیازی به تروریست ها بدهد؛ امریکا هم زمان در پی دادن امتیازی است که حتی المقدور حفظ ظاهر هم بشود.»

شیمون پرز: «امریکا به اسرائیل اطلاع داده که صلیب سرخ می تواند در این مورد [آزادی شیعیان در بند اسرائیل] با دولت اسرائیل تماس بگیرد.» پرز افزود: «اگر صلیب سرخ در این رابطه با ما تماس بگیرد، ما پذیرای آنان بوده و به سخنان آنان گوش خواهیم داد.» (28/3/1364)

ملاحظه می شود که سردرگمی ها تا آخرین روز هفته ادامه دارد؛ ابهام چندان است که روزنامة "نیویورک تایمز" نوشت: «مقامات رسمی دولت ریگان اعلام داشته اند که امیدوارند ماجرای هواپیماربایی اخیر به یک ماجرای گروگان گیری طولانی مانند بحران ایران [لانه جاسوسی امریکا] تبدیل نشود.»

در آخر هفتة اول امکان تحقق خواسته های هواپیماربایان بیش تر مورد توجه قرار گرفت و توجیه می شد. یک مقام رسمی کاخ سفید گفت: «تفاوت هایی میان دو بحران دیده می شود و تفاوت عمده این است: انجام خواستة ایرانیان که شامل بازگرداندن شاه [بود] غیرممکن بوده و حال آن که موارد درخواست اخیر هواپیماربایان مبنی بر آزاد ساختن 700 زندانی شیعه چندان مشکل نمی باشد.» اما یک مسئله مهم برای امریکایی ها، یافتن میانجی مناسب بود که به مسئولیت پذیری اش بتوانند اعتماد کنند. به اعتقاد مفسر نیویورک تایمز: «مشکل کنونی همانند ماجرای ایران [لانه جاسوسی] یافتن کسی است که بتوان با وی مذاکره نمود. در بحران گروگان گیری ایران، امریکا به سراغ میانه روها و نخست وزیر وقت "بازرگان" و "یزدی" رفت، به امید آن که آن ها به افراطیون که سفارت را در کنترل دارند، دستور آزادسازی سفارت را بدهند، اما در ظرف چند روز بازرگان و یزدی ناچار به استعفا شدند و در بحران اخیر نیز امریکا نمی تواند به سراغ "امین جمیل" رئیس جمهور [لبنان] برود، چرا که یک مسیحی است.» (29/3/1364)

در هفتة دوم مشکل میانجی حل شد و "نبیه بری" به عنوان فردی که هم با سوریه ارتباط داشت، هم از قدرت در هر حال شیعی "امل" بهره می برد و هم تا حدی مورد اطمینان امریکا بود، مورد توجه قرار گرفت. در اولین روز هفتة دوم (31/3/1364) رادیو بی بی سی خبر داد: «نبیه بری رهبر گروه عمدة شیعیان "امل" نقش میانجی گری را به عهده گرفته و از

ص: 72

طرف امریکا در قبال تضمین جان گروگان ها، مسئول شناخته شده است.» برخی مفسران در این انتخاب تردید داشتند، فی المثل با این استدلال: «درخصوص میزان واقعی اقتدار وی در میان افراطیون طرف دار خودش تردید هست، بنابراین، نمی توان نقش حقیقی وی را در تعیین سرنوشت گروگان ها تضمین نمود.»

یا: «وی در جنبش امل فعال مایشاء نیست، رقبا و مخالفانی دارد؛ در گروه های متعدد افراطی شیعه که در بعلبک و محلات جنوبی و فقیرنشین بیروت سنگر گرفته اند نیز نفوذی ندارد. شیعیان افراطی لبنان خواهان یک کشور اسلامی به نمونة ایران هستند و آن را دنبال می کنند.»

با شروع هفتة دوم، گزارش ها پررنگ تر بودن نقش ایران را تأکید می کردند، به عنوان مثال، خبرگزاری فرانسه آخرین وضعیت حاکم بر فرودگاه بیروت در 31/3/1364 را چنین گزارش داد: «بعدازظهر امروز حدود دو هزار نفر شیعه و حزب اللّه لبنانی (بنیادگرایان اسلامی طرف دار ایران) در فرودگاه بیروت و در یک صد متری هواپیمای ربوده شدة "تی.دبلیو.ای" دست به تظاهرات زدند. در همین حال، عده ای زن در حالی که چادر به سر داشتند به طور جمعی شعارهای "مرگ بر امریکا، مرگ بر اسرائیل، خمینی رهبر ماست" و "پیش به سوی بیت المقدس" را تکرار می کردند.

یک رباینده که برای حاضران سخن رانی می کرد، گفت: "ما خواستار یک راه حل مسالمت آمیز هستیم بدون این که خون امریکایی ها به زمین بریزد، لیکن ما از خواسته های خود که یکی از آن ها آزادی لبنانی های در بند در فلسطین اشغالی است، صرف نظر نخواهیم کرد".

شیخ ظهیر گینجه" عضو اتحادیة علمای مسلمان لبنان نیز سخن رانی کرد. وی گفت: ریگان بداند هر یک از ما در لبنان یک بمب زنده هستیم و تا موقعی که جنوب لبنان در اشغال نیروهای صهیونیستی است، آمادة انفجار در برابر دشمن هستیم.»

در ادامة گزارش آمده است: «عده ای از جوانان ضمن این که مشت های خود را گره کرده و لبخند بر لب داشتند، شعار "اللّه اکبر" را تکرار می کردند. جمعیت پس از استماع نیم ساعت سخن رانی و به آتش کشیدن پرچم امریکا، متفرق شدند. مردان با اتوبوس و سواری که عکس های "امام خمینی" و آرم "حزب اللّه" بر آن ها نصب بود، محل را ترک کردند و زنان با پای پیاده در حالی که به زبان فارسی شعار می دادند، از آن جا دور شدند. یک شعار پارچه ای نیز در این میان به چشم می خورد که بر روی آن نوشته شده بود: "به زودی یک طبس تازه در لبنان" که کنایه به ماجرای حملة نیروهای امریکایی به طبس در سال 1980 برای آزاد ساختن گروگان های امریکایی از تهران بود.»

به این ترتیب، هرچند دخالت ایران در شروع ماجرا همچنان در ابهام بود و مدرک و استدلال قانع کننده در این باره ارائه نمی شد، اما نفوذ و قدرت ایران در محیط ماجرا به نحوی آشکار بود که در ختم ماجرا، دخالت ایران یک ضرورت قطعی به نظر می رسید، از

ص: 73

همین رو وقتی آقای هاشمی در سوریه برای دومین بار با "حافظ اسد" رئیس جمهور این کشور ملاقات و گفت وگو کرد، در اکثر رسانه های خارجی سفر رئیس مجلس شورای اسلامی به سوریه، حول محور آزادسازی گروگان های "تی.دبلیو.ای." تحلیل و بررسی می شد؛ از جمله بی بی سی خبر داد: «به دنبال پیام های مکرر "رونالد ریگان" رئیس جمهوری امریکا به "حافظ اسد" رئیس جمهوری سوریه، دولت دست به کار شده است تا شاید راه حل برای این مسئله پیدا کند. این موضوع احتمالاً یکی از موارد گفت وگو بین رهبران سوریه و ایران خواهد بود. گزارش شده است که پرزیدنت "اسد" رئیس جمهوری سوریه، سعی دارد از نفوذ هاشمی در حزب اللّه، استفاده کند.»

"لوماتن" نشریة چاپ پاریس نیز نوشت: «اخبار پشت پرده حاکی از آن است که رئیس جمهوری ایالات متحدة امریکا از حافظ اسد خواسته است با اتخاذ تصمیمات مشترک با حکومت آیت اللّه خمینی، به مسئله گروگان گیری چهل مسافر امریکایی هواپیمای تی.دبلیو.ای. خاتمه دهد. بر اساس اطلاعات به دست آمده، به دنبال تقاضای ریگان از حافظ اسد بود که هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی در دمشق مذاکراتی را با مقامات درجه اول سوریه انجام داد.» اما آقای هاشمی در همین روز در محل سفارت ایران در دمشق، در یک مصاحبة مطبوعاتی صراحتاً بهترین راه حل برای حل بحران را، آزاد شدن شیعیان در بند اسرائیل اعلام کرد و هرگونه اعمال زور و لج بازی را در برابر کسانی که جهت به دست آوردن حق خود حاضر به شهادت می باشند، ناممکن خواند. هاشمی رفسنجانی همچنین در برابر تهدیدات امریکا، مواضع سرسختانه و بازدارندة ایران را یک بار دیگر اعلام کرد.

در این مصاحبه، خبرنگار ام.بی.سی. پرسید: «آیا احتمال می دهید که امریکا دست به اقدام نظامی بزند؟» هاشمی پاسخ داد: «من فکر نمی کنم امریکا آن قدر نادان باشد، اما اگر امریکا بخواهد از این ماجرا بهانه ای بسازد و با ایران وارد جنگ شود، تجربه های گذشته نشان می دهد که مقابلة نظامی با ایران به سود امریکا نیست. وقتی امریکا دست نشانده هایی مانند صدام در اختیار دارد، دیگر نیازی به درگیری مستقیم ندارد.» وی سپس تأکید کرد: «البته اگر ما مستقیماً با امریکا وارد جنگ شویم، خیلی بهتر است زیرا ارتش عراق مجموعه ای از نیروهای مسلمان است و اگر امریکا دست به این ماجراجویی بزند، سرنوشت دردناک تر از انفجار سفارت امریکا در بیروت در سراسر جهان در انتظار امریکا خواهد بود، اگرچه ما ترجیح می دهیم که چنین حوادثی صورت نگیرد.»

روز بعد (4/4/1364) ریگان در واکنشی خشمگینانه، تهدید کرد که چنانچه تلاش دیپلماتیک برای آزادی گروگان های امریکایی، در چند روز آینده مفید واقع نشود، لبنان را محاصره خواهد کرد و اقدام های دیگری نیز برای مجازات این کشور انجام خواهد داد.

البته بعد از آن، سخن گوی کاخ سفید اعلام کرد: «از جمله اقداماتی که تحت بررسی

ص: 74

دولت ریگان قرار دارد، محاصرة نظامی لبنان برای جلوگیری از رسیدن کالاها و خدمات به این کشور است و ریگان نیز فقط عملیات قهرآمیز را برای نجات جان گروگان ها منتفی دانسته است، هرچند که الزاماً شامل سایر راه های نظامی نمی شود.»

در عمل وقتی هاشمی نیز شرط آزادی زندانیان لبنانی را غیرقابل معامله اعلام کرد, مشخص گردید که نهایتاً راه حلی به جز پذیرش این شرط جدی برای امریکایی ها نیست, اما می خواستند به مصالحه ای غیرمستقیم که موجب تحقیر امریکا و اسرائیل نگردد, دست یابند.

ضرورت آزادی زندانیان وقتی کاملاً مشخص شد که امری اجتناب ناپذیر است و بدون تحقق این شرط از هیچ کس کاری بر نمی آید که حافظ اسد نیز شرط پذیرش میانجی گری خود را به پذیرش آزادی همة زندانیان عتلیت منوط کرد. این البته در اخبار غیر رسمی منتشر گردید.

در مقابل, امریکایی ها همچنان برخوردهای دوگانة خود را ادامه دادند. در 5/4/1364 "لاری اسپیکس" سخن گوی کاخ سفید, اعلام کرد امریکا قصد دارد به سوریه و ایران فشار بیاورد تا گروگان های این ماجرا آزاد شوند. همچنین "ری کلاین" از کارشناسان امنیتی امریکا و معاون پیشین سازمان اطلاعات و جاسوسی امریکا (سیا), گفت تردیدی ندارد که حکومت اسلامی ایران و حکومت حزب بعث سوریه مسئول ربوده شدن هواپیمای امریکایی و در گروگان نگه داشتن 39 مسافر آن می باشند, وی با تأکید بر این که ایران و سوریه با گروه تروریستی حزب الله لبنان روابط نزدیک دارند و این گروه مسئول ربودن هواپیمای تی.دبلیو.ای. می باشد، هشدار داد که به صلاح دولت سوریه است که ماجرای گروگان گیری هرچه زودتر پایان یابد, زیرا ادامة این ماجرا موجب بازگشت حضور نظامی امریکا به لبنان خواهد شد و این امر به هدف سوریه که تسلط بر لبنان می باشد, لطمه خواهد زد.

در آخرین روز هفتة دوم همچنان بحران ربودن هواپیمای امریکایی در بیروت, حل نشده بود, در حالی که امریکا از توان هر شخصیت و کشور و سازمان که مناسب می دید, جهت حل این ماجرا کمک گرفته بود, ولی با همة تلاش های دیپلماتیک و اعمال فشارهای سیاسی و نیز تهدید و ارعاب علیه ربایندگان و حامیان آن ها, کاری از پیش نبرده بود. هفتة دوم این بحران با بروز نگرانی جدیدی پایان یافت: «اگر اوضاع به همین ترتیب جلو برود و از نبیه بری و سوریه در میانجی گری کاری بر نیاید, ممکن است حزب الله و ایران توازن قدرت را به نفع خود بر هم زنند, زیرا دست اندرکاران این واقعه عملاً در جنگ قدرتی در خاورمیانه شرکت دارند, لذا به احتمال قوی این حادثه می تواند بر سرنوشت لبنان, شکل دولت و ترکیب نیروها و گروه های مسلمان در منطقه تأثیر گذارد.» مفسران یادآوری می کردند: «اگرچه در اصل افراطیون حزب الله - که قبل از آن که به لبنان وفادار باشند, از انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی پیروی می کردند - هواپیمای امریکایی را ربوده اند, ولی نبیه بری - که در جنوب لبنان و مناطق اطراف فرودگاه قدرت بسیاری دارد - مذاکره با دو طرف ماجرا را به عهده گرفته است و

ص: 75

از سوی دیگر, سوریه - که نفوذش در تحولات لبنان کم تأثیر نبود - به کمک نبیه بری آمده و اینک دوشادوش هم پیمانش شوروی و همچنین ایالات متحده, همگی با خطرهای بزرگی که از کنترل درآمدن بحران ممکن است به وجود آید, آگاه اند لذا عدم موفقیت آن ها در این میدان, توازن قدرت را به نفع افراطیان حزب الله بر هم خواهد زد.»

این نگرانی بسیار جدی تر از آن بود که در تفاسیر رسمی عنوان می شد, از این رو, از اولین روزهای هفتة سوم امیدواری ها به سرعت پررنگ تر شد و هم زمان فضای خبری جدیدی شکل گرفت که برخلاف فضای خبری روزهای قبل که در آن, تحلیل ها پیرامون دخالت ایران در ماجرا, می چرخید, ورود نبیه بری در معرکه و نیز اقدامات سوریه، محورهای اصلی گردش خبرها و تبلیغات ماجرا شد.

آشکار بود که قضایا در جهتی می رود که ایران, فرعی و حتی محو شود و در نهایت سوریه و نبیه بری و نه ایران به عنوان محور اصلی حل قضیه, امکان بهره برداری از این حادثه را نصیب خود کنند. در دومین روز هفتة سوم (8/4/1364) یونایتدپرس از بیت المقدس گزارش داد: «"شیمون پرز" نخست وزیر اسرائیل, ضمن پافشاری در این باره که اسرائیل در هیچ گونه توافقی در مورد آزادسازی گروگان های امریکایی در لبنان مداخله ندارد, گفت: عزیمت گروگان ها از بیروت به دمشق, موانع را از سر راه رهایی 735 شیعة لبنانی که در اسرائیل هستند, برخواهد داشت.»

"جرج شولتز" وزیر خارجة امریکا نیز گفت: «هیچ رابطه ای بین آزادی امریکاییان و آزادی آتی بیش از 700 زندانی لبنانی از زندان عتلیت اسرائیل وجود ندارد.» اما سپس افزود که "اسحاق رابین" وزیر دفاع اسرائیل, گفته است این لبنانی ها برای مدت کوتاهی بازداشت شده اند و اسرائیل در نظر دارد آن ها را آزاد سازد.

ماجرای گروگان گیری هواپیمای امریکایی (تی.دبلیو.ای.) که در تاریخ 24/3/1364 مصادف با روز جهانی قدس شروع شد و بحرانی را در امریکا و نظام بین المللی و منطقه ای ایجاد کرد, سرانجام پس از نوزده روز (10/4/1364) با پرواز هواپیمای حامل 39 گروگان امریکایی (یکی از چهل مسافر امریکایی در طول حادثه کشته شده بود) از دمشق به مقصد پایگاه هوایی امریکا در نزدیکی "فرانکفورت" آلمان غربی, خاتمه یافت در حالی که دولت سوریه به عنوان طرف رسمی امریکا و عامل اصلی آزادی گروگان ها, در سطح اخبار جهانی مطرح بود. اما بعد از گذشت چند روز در بعضی از محافل خبری و سیاسی مطالبی در این باره مطرح می گردید که متفاوت با روند ظاهری آزادی گروگان ها توسط سوریه بود؛ بعضی از این اخبار, در مطبوعات معتبر دنیا البته به صورت اخباری غیر رسمی انعکاس می یافت که مخاطبان خاص خود را داشت؛ از جمله در بررسی چگونگی حل بحران هواپیماربایی در بیروت و عوامل مؤثر در آن, روزنامة "واشنگتن پست" - که تریبون بخشی از

ص: 76

نخبگان امریکا بوده است - در مورخ 14/4/1364 به نقل از مقام های امریکایی نوشت: «رئیس مجلس ایران نقش عمده ای در آزادسازی 39 تن امریکایی گروگان هواپیمای ربوده شدة تی.دبلیو.ای. ایفا کرده است. اکبر هاشمی رفسنج-انی - ک-ه در مطبوعات ایران به عنوان کاندیدای احتمالی در انتخابات آیندة رئیس جمهوری از وی یاد شده - هنگام دیدار از دمشق در اولین مرحله از سفر حسن نیت که وجهة بین المللی جدیدی برای ایران بود, برای آزادی گروگان ها پافشاری کرد. رفسنجانی چندین عضو گروه شیعة افراطی حزب الله و دیگر رهبران شیعه را فرا خواند و به گفتة یک مقام امریکایی, گفت وگوهای دشواری را برای رهایی گروگان ها با آن ها انجام داد. این مقام امریکایی گفت: "من تصور نمی کنم آن ها (دولت ایران) قبل از جریان هواپیماربایی از آن اطلاع داشتند." وی ضمن ابراز این مطالب که این زمان دشواری برای رفسنجانی بود, افزود: ایران در صدد خروج از انزوای دیپلماتیک و ارائه یک وجهه "میانه" در سطح جهانی بود.»

ب) دو برخورد با مسئله بغرنج ایران

به جز ماجرای هواپیماربایی, ارتباط ایران و امریکا تحت شعاع دو موضوع مهم دیگر نیز بود: "تروریسم" و تبادل سلاح در برابر "گروگان".

امریکا از سویی دشمنی با ایران را در قالب مبارزه با تروریسم توجیه و تبلیغ می کرد و از سوی دیگر در پی یافتن راه های مناسب برای نزدیک شدن به ایران بود. شاید مطلب مندرج در روزنامة "واشنگتن پست" توضیحی بر این دوگانگی باشد. این روزنامه - که بازگو کنندة مواضع بخشی از نخبگان امریکا بوده است - در 3/4/1364 نوشت: «در اسلام سیاست و مذهب از یک دیگر جدایی ندارند. در آخرین سال های قرن بیستم بنیادگرایی اسلامی که ایران موعظه گر آن است, به صورت قدرت مندترین عامل نارضایتی و انقلاب در خاورمیانه در آمده است. این نیرو در ماجرای ربودن هواپیمای تی.دبلیو.ای., حمله به مقر تفنگ داران امریکایی یا حمله به سفارت امریکا در بیروت و حمله به محل هیئت امریکایی در کویت طی 26 ماه گذشته جلوه نموده است.

دشمن امریکا یک جنبش مذهبی است که سربازانش از یک کشور با فرقة خاص نیامده اند, با این همه, کشور ایران منزل گاه اقداماتی است که ایالات متحده را چنین آشفته کرده است. دولت ریگان باید با احتیاط بسیار سه راه حل را مورد نظر قرار دهد: استفاده از نیروی نظامی و اعمال تحریم های اقتصادی و یا ایجاد روابط حسنه. ایجاد روابط حسنه نمی تواند سریع یا آسان باشد, به ویژه در کشوری که انتخابات ریاست جمهوری هر چهارسال یک بار تجدید می شود. ثمرات چنین اقدامی نیز در دوران ریاست جمهوری پرزیدنت "ریگان" و احتمالاً در طول حیات آیت الله خمینی آشکار نخواهد شد, اما این نمی تواند به معنای آن باشد که ایالات متحده نباید زمینة قبلی را در این مورد فراهم سازد.» واشنگتن پست سپس

ص: 77

از قول کارشناسان مسائل ایران افزوده است: «ایران در صدد است به انزوای خویش پایان بخشد. در سال جاری پیوندهای اقتصادی ایران به اروپا به میزان قبل از انقلاب رسیده است و در پشت پرده, ایران تماس هایی را با کشورهای غربی و رقبای اسلامی اش از جمله عربستان سعودی آغاز کرده است.»

از سوی دیگر, ایران نیز با سیاست جدید "گشایش دیپلماسی", در کنار تداوم مواضع ضد امریکایی و اقدامات مربوطه - که بسیار جدی هم بود - نوعی چشم انداز امیدوار کننده (البته در درازمدت) در سخنان برخی مسئولانش ترسیم می شد که مورد توجه مفسران قرار می گرفت؛ از جمله هنگامی که (در 8/4/1364) رئیس مجلس شورای اسلامی در مورد طرق برطرف کردن خصومت ایران و امریکا و نیز در پاسخ به این پرسش که "آیا امریکا تا ابد "شیطان بزرگ" خواهد ماند؟" گفت: «این مسئله متوجه خود امریکاست؛ این امریکا است که باید خود را اصلاح کند هرچند که زمانی طولانی را می طلبد.» مفسر خبرگزاری آلمان در این باره چنین اعلام مواضع کرد: «اظهارات مذکور از سوی آقای هاشمی رفسنجانی برخلاف موضع گیری های گذشته که امریکا به عنوان "شیطان بزرگ" مورد تقبیح و سرزنش قلمداد می کرد, لحنی ملایم به خود گرفته تا جایی که قطع روابط دیپلماتیک با امریکا را موقتی خواند.»

در بازتاب جهانی سفر آقای هاشمی به ژاپن نیز در کنار مسئله جنگ, یک مسئله مورد توجه دیگر, مسئله رابطه ایران و امریکا بود که مطرح می شد؛ از جمله در مصاحبة آقای هاشمی با یک نشریة معتبر ژاپنی در توکیو وی تأکید کرد: «ما مصمم نیستیم که روابط دیپلماتیک مان برای همیشه قطع باشد, اما از سر گرفتن این روابط با دولت کنونی امریکا دشوار خواهد بود.» وی افزود: «این ایران نبود که روابط دیپلماتیک با امریکا را قطع کرد؛ امریکا باید در این امر پیش قدم شود و به خاطر اشتباه کارهایی که در گذشته مرتکب شده, ندامت و پشیمانی نشان دهد.»

اما امریکا نه تنها پشیمانی نشان نمی داد بلکه در همة عرصه ها علیه ایران فعالانه دشمنی می کرد و صراحتاً تأکید می کرد که این دشمنی تا زمانی که جنگ خلیج فارس همراه با پشتیبانی مستمر ایران از "تروریست ها" ادامه یابد, ادامه خواهد یافت. (5/4/1364)

تروریسم مهم ترین بهانه, عامل و محمل اعلام و تأکید دشمنی دولت مردان امریکا با ایران بود که در هر فرصت مقتضی همراه با نام یا بدون نام ایران, بر ضرورت برخورد با آن تأکید می شد؛ از جمله پس از تحقیر شدید و شکست و تسلیم امریکا در برخورد با ماجرای هواپیماربایی تی.دبلیو.ای. (آزادی زندانیان شیعة لبنانی طرف دار ایران در زندان عتلیت) در یک واکنش آشکار عصبی, "ریگان" رئیس جمهوری امریکا, دقایقی پس از آن که هواپیمای حامل گروگان ها دمشق را به قصد آلمان ترک کرد, به پرخاش و تهدید علیه تروریسم پرداخت. وی گفت: «امریکا می تواند به دلیل آزادی گروگان های امریکایی از قید اسارت

ص: 78

17روزه شان سپاس گزار باشد, لکن اکنون زمان جشن گرفتن نیست.» وی وعده داد که علیه تروریسم در لبنان و در هر جای دیگر جهان به مقابله برخیزد. ریگان خطاب به عوامل ربودن هواپیمای امریکایی گفت: «تروریست ها! آگاه باشید ما علیه شما در لبنان و هرجای دیگر جهان خواهیم جنگید؛ ما علیه حملات بزدلانة شما علیه مردم خود به مقابله برخواهیم خواست. امریکا به تروریست ها نه پاداش و نه تضمین داده و نه با آن ها مصالحه می کند. کشورهایی که از تروریست ها حمایت می کنند, ثبات و مردم خود را به مخاطره می افکنند.» ریگان خاطرنشان ساخت که هنوز هفت امریکایی در لبنان به اسارت مانده اند و قاتلان یکی از مسافران هواپیما, مجازات خود را ندیده اند. به رغم این اظهارات و تهدیدات, فردای آن روز(11/4/1364) "جرج بوش" معاون رئیس جمهور امریکا, اعلام کرد که ماجرای گروگان گیری اخیر هیچ گونه تغییری در سیاست امریکا در خاورمیانه پدید نخواهد آورد. وی با اعتراف به مشکلات مبارزه با تروریسم، گفت: «مبارزه علیه یک چیز نامرئی، دشوار است و گاهی احساس می کنم باید به جنگ سایه ها برویم.» این در حالی بود که در همین روز سازمان جهاد اسلامی به دولت امریکا علیه هرگونه اقدام انتقام جویانة امریکایی ها یا اسرائیلی ها در پی ماجرای هواپیماربایی، هشدار داد و یادآور شد که با این که در این ماجرا دخالت نداشته، اما نمی تواند در برابر تهدیدهای امریکا علیه مردم دست روی دست بگذارد. این سازمان سپس افزود: «اگر ریگان و دارو دسته اش از این نمایش ها و خودنمایی های مضحک دست برنداشته و به پشتیبانی از اسرائیل ادامه دهند، ما به منافع امریکا در سراسر جهان ضربه خواهیم زد.»

فردای آن روز یعنی دو روز بعد از آزادی گروگان های هواپیماربایی (12/4/1364) و اظهارات شدید ریگان, یک جلسة بسیار مهم در کاخ سفید برگزار شد؛ موضوع به کلی خارج از روند رابطة ایران و امریکا بود اما در چارچوب "برخورد دوگانة" سابق الذکر قرار داشت؛ جلسه ای که شروع یک ارتباط سری میان برخی مسئولان امریکایی و ایرانی بود. در این جلسه "دیوید کیمچه" مدیرکل وزارت خارجة اسرائیل, در کاخ سفید با "رابرت مک فارلین" مشاور امنیت ملی رئیس جمهور امریکا, ملاقات کرد تا وی را از سخنان فردی به نام "قربانی فر" دربارة نظر ایرانیان در خصوص اسرائیلی ها, آگاه کند. وی همچنین دربارة نظر دولت امریکا در خصوص آغاز یک مذاکرات سیاسی با مقام های رسمی ایران, پرسید. در این ملاقات, آقای قربانی فر به عنوان شخصی که روابط حسنه با مقام های ایرانی دارد, معرفی شد. گفتنی است که سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) از قبل قربانی فر را می شناخت و سابقة تماس با وی داشت. دیوید کیمچه براساس آنچه از قربانی فر شنیده بود, به مک فارلین گفت: «به نظر ایرانیان, امریکاییان باید حسن نیت خود را نشان دهند تا ایران بتواند از نفوذ خود بر حزب الله جهت آزادی گروگان ها در بیروت, استفاده کند.» وی همچنین گفت:

ص: 79

«ایرانیان نهایتاً به چیزی برای نشان دادن و علاقه به گفت وگو نیازمندند و این چیز احتمالاً اسلحه می تواند باشد.» مک فارلین بعدها به هیئت امریکایی بررسی کنندة این ماجرا (یعنی گروه "تاور") گفت که رئیس جمهور امریکا به این پیشنهاد علاقه و توجه نشان داد و اعتقاد داشت که امریکا باید از این امر بهره برداری کند.

هم زمان با این جلسه, در همین روز, با دیدار از انگلستان سفر "جرج بوش" معاون رئیس جمهوری امریکا به هفت کشور صنعتی اروپا پایان یافت. دست یابی به راه حلی جهت مقابله با تروریسم و تعیین یک استراتژی مشترک در این خصوص, یکی از اهداف این سفر بود.

"تاچر" نخست وزیر انگلیس, گفت: «مقامات هفت کشور عضو اجلاس سران اقتصادی [یعنی امریکا, انگلیس, کانادا, فرانسه, آلمان فدرال, ایتالیا و ژاپن] هفتة آینده در بن گردهم خواهند آمد تا یک استراتژی مشترک را برای مبارزه با تروریسم طرح ریزی کنند.» بوش نیز به خبرنگاران گفت که امر مبارزه با تروریسم بین المللی از عهدة هیچ کشوری به تنهایی ساخته نیست.

چند روز بعد هم در ادامة موضع گیری های ضدتروریستی امریکا, ریگان در یکی از تندترین سخن رانی های خویش, از اتحادیه یا "کنفدراسیون جنایت کاران" با ترکیبی از ایران, لیبی, کره شمالی, کوبا و نیکاراگوئه سخن گفت که "در جنگ علیه امریکا شرکت دارند و امریکا آن را تحمل نخواهند کرد". وی روز 17/4/1364 در جمع انجمن وکلای امریکا, کشورهای ایران, لیبی, کره شمالی, کوبا و نیکاراگوئه را متهم کرد که ترکیب تازة جنایی در سطح جهان تشکیل داده اند و در ابراز تنفر تعصب آمیز دربارة امریکا, هم سو هستند. وی همچنین تأکید کرد: «روابط نزدیک شوروی با تقریباً تمامی کشورهای تروریستی نیز نباید نادیده گرفته شود.»

ریگان از حقوق دانان امریکایی خواست که برای دست یابی به یک چارچوب تازه در امریکا و در سطح بین المللی جهت مقابله با تروریسم, بکوشند. وی افزود: «به طور خلاصه آن ها می خواهند ما را مجبور به عقب نشینی و تغییر مواضع کرده و ما را به امریکایی قلعه نشین تبدیل کنند, بلکه هدف واقعی آن ها بیرون راندن امریکا از صحنة جهان است.»

ریگان سپس گفت: «انتظار می رود در حدود یک هزار اعمال تروریستی در سال 1985 به وقوع بپیوندد و این چیزی است که ما با آن مواجه خواهیم شد, مگر این که تمامی کشورهای متمدن جهان در جهت پایان بخشیدن به این حمله علیه بشریت, با هم متحد شوند.» وی اعلام کرد: «تنها در سال 1983, سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) دخالت ایران در 57 فقره حملات تروریستی را یا به طور قطع و یقین تأیید کرده و یا مدرکی بسیار قوی دال بر دخالت ایران به دست آورده است. اکثر این حملات در لبنان صورت گرفت, اما فعالیت تروریستی توسط کسانی که هوادار ایران هستند, در سراسر اروپا افزایش یافته است. ... ما شواهدی در دست داریم که حاکی از ارتباط عوامل لیبیایی با حداقل 25 حادثه در سال گذشته است.»

ص: 80

ریگان افزود: «تاریخ, آلوده به بقایای رژیم هایی است که به اشتباه قدرت و اراده مردم امریکا را کم تر از واقعیت آن ارزیابی کرده است و بنابراین، مردم امریکا حاضر نیستند و تکرار می کنم حاضر نیستند و تکرار می کنم حاضر نیستند که ارعاب ترور و اقدامات صریح جنگی علیه این کشور و مردمش را تحمل کنند و ما به ویژه این تهاجمات از سوی کشورهای قانون شکن را که تحت حمایت مجموعه ای افراد ناجور، احمق و جنایت کاران ناپاک قرار گرفته، تحمل نخواهیم کرد. این کشورهای تروریستی در حال حاضر درگیر جنگ بر علیه دولت و مردم امریکا هستند و بر طبق قانون بین المللی، هر کشوری که قربانی اقدامات جنگی است، حق دارد از خود دفاع کند.» یادآوری می شود ریگان سوریه را در لیست "اتحادیة جنایت" خود قرار نداد.

در واکنش به اظهارات بی سابقة ریگان، کشورهای مورد هجوم قرار گرفته هر یک به نحوی به پاسخ گویی پرداختند. مفسر خبرگزاری شوروی(تاس) - که مواضع دولت این کشور را منعکس می ک-رد - نوشت: «این واشنگتن است که پیوسته به تروریسم دولتی در سطوح بین المللی متوسل می شود. رئیس جمهوری امریکا به همة کشورها و ملت هایی که در راه استقلال و آزادی سیاسی اقتصادی خود مبارزه می کنند, برچسب تروریسم بین المللی می زند!»

رادیو لیبی اعلام کرد: «لیبی و چهار کشور دیگری که "رونالد ریگان" رئیس جمهوری امریکا از آن ها به عنوان کشورهای تروریستی نام برد, تنها کشورهایی هستند که با سیاست امریکا دایر بر بلعیدن جهان, مقابله می کنند.»

"میگل دسکوتو" وزیر خارجة نیکاراگوئه نیز در اعتراض به تروریسم دولتی ریگان و کمک مالی آن به ضدانقلابیون نیکاراگوئه, اعلام اعتصاب غذا کرد. دسکوتو - که کشیش است - گفت: از "دانیل اورتگا" رئیس جمهوری نیکاراگوئه, خواسته است با مرخصی موقت وی از مقام دولتی موافقت کند تا اعتصاب غذای خود را دنبال کند.

امروز وزیر امورخارجة ایران به وزیر خارجة نیکاراگوئه که در حال اعتصاب غذا به سر می برد, پیامی فرستاد که در آن آمده است: «این جانب اقدام جناب عالی را وسیله ای جهت افشای توطئه های امریکا و بالا بردن آگاهی های توده های محروم منطقه دانسته و این حرکت انقلابی کلیسای کاتولیک را تحسین می کنم.»

علاوه بر این, در داخل امریکا نیز در مخالفت تلویحی با سخنان ریگان, آن جا که مرتبط با ایران است, برخی واکنش ها بروز کرد؛ از جمله روز بعد از سخنرانی ریگان, روزنامة معتبر "هرالد تریبون" از دولت امریکا خواست تا از تیرگی روابطش با ایران بکاهد. این روزنامه با اشاره به این که ایران جسورانه ثابت کرده است که با پشت سر گذاشتن مخاطرات قبلی, تهدید شدن از سوی گروه های چپ و راست و زخم خوردن از جنگ پنج ساله با عراق و مورد دشمن واقع شدن به دلیل سیاست هایش, ماندنی و پابرجاست, نوشت: «برای پایان دادن به جنگ شیعیان علیه

ص: 81

امریکا, دولت ریگان چاره ای جز کاهش تیرگی روابط با ایران ندارد و امریکا باید درصدد یافتن امکانات مناسب برای نزدیک شدن دوباره به ایران باشد. انقلاب اسلامی ایران سرابی نیست که با سر به نیست کردن بعضی از ملاهای افراطی یا فعال بتوان آن را از بین برد. اغلب ناظران مسائل خاورمیانه متفق القول اند که علی رغم مشکلاتی که ایران دارد, "خمینی گری" و یا حکومت بر اصل اسلام, یقیناً باعث بقای آیت الله روح الله خمینی خواهد بود.»

در 22/4/1364 ارتباط سری از نوعی دیگر تکرار شد: یک پیک مخصوص پیامی را به "رابرت مک فارلین" مشاور امنیت ملی ریگان تسلیم کرد که در آن آمده بود: «یک دلال اسلحه به نام "منوچهر قربانی فر" و یک ایرانی دیگر همراه وی, با کسانی در ایران مرتبط اند که می توانند آزادی هفت امریکایی گروگان در بیروت را به دست آورند، ولی در مقابل خواستار دریافت 100 موشک "تاو" هستند.» این می توانست بخشی از پیشنهاد بزرگ تر آغاز گفت وگوی خصوصی دربارة مناسبات ایران و امریکا باشد. مک فارلین بلافاصله به اتفاق "دونالد ریگان" رئیس کارکنان کاخ سفید، با رونالد ریگان رئیس جمهور - که چند روز از عمل جراحی سرطان وی می گذشت - در بیمارستان ملاقات و حدود 20 تا 25 دقیقه در این مورد با او صحبت کردند.

رئیس جمهور امریکا بعد از سؤالاتی در این باره، گفت: «خوب، ادامه بدهید و این راه را باز کنید.»

دقیقاً فردای همین روز انفجار بسیار شدیدی دفتر شرکت هواپیمایی "پان آمرکن" در شهر "کراچی" پاکستان را با خاک یکسان کرد. پلیس این شهر مدعی شد که این انفجار را گروه های طرف دار امام خمینی انجام داده اند. در این ارتباط تعدادی از ایرانیان و اتباع کشورهای خاورمیانه مورد بازجویی قرار گرفتند. خبرگزاری ها گزارش دادند که پلیس طرف داران امام خمینی در پاکستان را مورد بازجویی قرار می دهد تا رابطة این بمب گذاری ها و درگیری اخیر (پلیس - شیعیان) در "کویته" را کشف کند.

روز بعد (24/4/1364) هم یک انفجار دیگر علیه امریکاییان رخ داد: یک بمب در برابر کانون فرهنگی ایالات متحده در "لاهور" منفجر شد. مسئولیت این بمب گذاری را هم کسی به عهده نگرفت، دست گیری های پی در پی ایرانیان هم نتیجه ای در بر نداشت و هیچ گاه پلیس پاکستان نتوانست مدرکی بیابد و تکذیب ایران را مبنی بر عدم دخالت در این انفجارها، دچار خدشه کند.

در همین روز (24/4/1364) حدود ده هزار حقوق دان امریکایی با افتتاح بزرگ ترین کنفرانس خود در لندن به سخنان "مارگارت تاچر" نخست وزیر انگلیس که خواستار اقدام بی رحمانه برای باقی نگذاردن هیچ گونه پناه گاه یا راه گریز برای تروریست های بین المللی بود، گوش فرا دادند. تاچر گفت: «پیام ما از بریتانیا به او [ریگان] این است که "زود خوب شو، خوب استراحت کن آقای رئیس جمهور، ما می خواهیم تو مناسب تر و قوی تر از همیشه برگردی.»

ص: 82

کمی دورتر از محل کنفرانس، انفجار یک لامپ قوی موجب اضطراب شدید و هجوم پلیس به محل شد. یادآوری می شود "والتر ماندیل" معاون پیشین رئیس جمهور امریکا، "ویلیام وبستر" رئیس اف.بی.ای.، همچنین رئیس پلیس لندن ریاست این کنفرانس در مورد همکاری علیه تروریسم بین المللی را بر عهده داشتند.

خبرگزاری فرانسه گزارش داد: «اسرائیل قصد دارد هفتة آینده یک صد زندانی لبنانی را که در اردوگاه "عتلیت" در شمال سرزمین های اشغالی زندانی هستند، آزاد کند. پس از آزادی این 100 زندانی، 330 زندانی دیگر در اردوگاه عتلیت می مانند که در آیندة نزدیک آزاد خواهند شد.»

یادآوری می شود اسرائیل سیصد زندانی لبنانی را نیز پس از آزادی گروگان های امریکایی هواپیمای "تی.دبلیو.ای." در بیروت، در دوازدهم تیرماه آزاد کرده بود.

"جیمی کارتر" رئیس جمهوری سابق امریکا، در جریان گفت وگو با مقام های ترکیه خواستار میانجی گری آنکارا بین تهران و واشنگتن شد.

"جرج شولتز" وزیر امورخارجة امریکا، با اعلام آمادگی امریکا جهت مقابله به مثل علیه "تروریسم بین المللی"، خطاب به کمیتة امور بین الملل مجلس نمایندگان امریکا گفت: «ایالات متحده آماده است تا اقدامات خود را به مرحلة اجرا درآورد، ولی باید مراقب باشیم که این عملیات حتماً مؤثر واقع شود.» شولتز در تأیید لایحة پیشنهادی وزارت خارجه مبنی بر اختصاص چهار میلیارد دلار برای ایمن سازی سفارت خانه های امریکا در خارج صحبت می کرد. وی در مورد این سؤال نمایندگان مجلس که "در مورد ماجرای گروگان گیری تی.دبلیو.ای. چه کاری انجام شده است؟" گفت: «در این جا هیچ کس وجود ندارد که مانند من مصمم به انجام اقدامات قاطع از هر نوع ممکن، باشد ولی این اقدامات باید حتماً مؤثر واقع شود، لذا من اذعان می دارم که این اقدامات انجام خواهد شد، اما ما باید به مردم دنیا نشان دهیم که وقتی ما شروع به کاری می کنیم، آن را درست و مؤثر انجام خواهیم داد. ما در تلاش خود مصمم هستیم ولی من فکر می کنم علی رغم مصمم بودن، باید برای پی آمدهای اقدامات خود نیز آمادگی داشته باشیم.»

در 9/5/1364 روزنامة امریکایی "نیویورک تایمز" گزارشی دربارة سرنوشت هفت گروگان امریکایی در لبنان، نوشت که در آن تصریح شده بود: «ربایندگان شدیداً تحت نفوذ ایران قرار دارند.»

در 10/5/1365 "کنفرانس امنیت و همکاری اروپا" در هلسینکی پایتخت فنلاند به پایان رسید. در این کنفرانس مسئله نقض حقوق بشر در شوروی و اروپای شرقی و نیز وضع حقوق بشر در ایران مورد توجه قرار گرفت. رادیو امریکا در بازتابی از این کنفرانس، با اشاره به نقض حقوق بشر در بلوک شرق و شوروی، دربارة ایران افزود: «چندی پیش وزیر امورخارجة امریکا "جرج شولتز" ضمن اشاره به اختناق وحشتناکی که دولت ایران دربارة

ص: 83

اقلیت های مذهبی به ویژه بهائیان اعمال می کند، حکومت آیت اللّه خمینی را طاغوتی در تاریخ اسلام توصیف کرد.»

در 15/5/1364 با حضور "رونالد ریگان" رئیس جمهوری امریکا، "مک فارلین" مشاور امنیت ملی رئیس جمهور، "جرج شولتز" وزیر خارجه، "کاسپار واین برگر" وزیر دفاع، "دونالد ریگان" رئیس کارکنان کاخ سفید، "جان پویند کستر" قائم مقام شورای امنیت ملی و "جالن مک ماوون" از سازمان سیا، جلسه ای در کاخ سفید تشکیل شد. در این جلسه مک فارلین حمل پنهانی اسلحه به ایران را پیشنهاد کرد؛ شولتز و واین برگر مخالفت اما بقیة اعضا موافقت خود را اعلام کردند.(1)

نهایتاً تصمیم گرفته شد که واسطه ها و دلالانی که قبلاً از آن ها نام برده شده بود (قربانی فر و ...) مقادیر محدودی اسلحه با قید این که موازنة نظامی موجود بین ایران و عراق را بر هم نزند، در ازای آزادی گروگان های امریکایی به ایران تحویل دهند.

ص: 84


1- *یادآوری می شود بر اساس گزارش مجلة "تایم" چاپ امریکا، با عنوان "گاه شمار رابطه با ایران"، این جلسه ادامة روندی بود که از آبان 1363 آغاز شده بود. در این گاه شمار ذیل تاریخ "نوامبر84" چنین آمده است: «به نوشتة روزنامة "نیویورک تایمز"، منوچهر قربانی فر معامله گر ایرانی اسلحه، با "تئودر شالکی" مأمور سابق سازمان سیا در آلمان غربی، تماس می گیرد. قربانی فر پیشنهاد می کند که گروگان های امریکایی در بیروت، در ازای فروش تسلیحات امریکایی به ایران آزاد شوند. شالکی این پیشنهاد را به مقامات ایالات متحده تسلیم می کند.» این معاملة سری سلاح در برابر گروگان که در ایران به ماجرای "مک فارلین" و در امریکا به "ایران - کنترا" و نیز "ایران - گیت" موسوم شد، در آبان 1365 افشا گردید و آقای هاشمی رفسنجانی به دستور امام خمینی در نمازجمعة تهران مفصلاً گزارشی از آن بیان کرد به خصوص دربارة جایگاهی که برای اسرائیل در این پروژه قرار داده شده بود تا ایران را متهم به رابطه با آن (اسرائیل) کنند و در جهان اسلام و عرب تضعیف سازند. افشای این ماجرا بر خلاف ایران، در امریکا بحران ایجاد کرد و هیئتی ویژه مأمور بررسی آن شد که گزارش آن هیئت از ماجرای "مک فارلین" به گزارش "تاور" موسوم گردید. گفتنی است که محتوای این گزارش تصریح دارد که تا مدت ها در جلساتی که در کاخ سفید برگزار می شده، بر حضور اسرائیل در ماجرا به عنوان یک رکن اصلی، تأکید شده است. دلیل این تأکید البته در گزارش کمیسیون تاور نیامده است، اما قرائن نشان می دهد که تمایل آشکار به این که اسرائیل رابط و واسطة ارسال سلاح های امریکایی به ایران باشد، حاکی از این بوده است که در نظر داشته اند شرایط خاصی همراه این قضیه به ایران تحمیل شود که به نظر طراحان مسئله، حضور اسرائیل در این معامله، لازمة تحقق آن وضعیت و شرایط بوده است. آقای هاشمی رفسنجانی به تأکید طرف امریکایی بر حضور اسرائیل در این معامله و پرهیز جدی و شدید ایران از این موضوع، در نماز جمعة تهران اشاره کرد و گزارش داد که چگونه ایران وجود کوچک ترین رد پای اسرائیل در این قضیه را نپذیرفت. در گزارش تاور، آشکارا درخصوص مواردی که ظاهراً امنیت ملی امریکا را تهدید می کرده، سکوت شده و به خصوص از ذکر برتری های ایران در این معامله اجتناب شده است ولی این گزارش در مجموع نکات قابل توجهی از روند این ماجرای پرسروصدا در خود دارد. جلد چهل وچهارم روزشمار جنگ با نام "ماجرای مک فارلین" مربوط به مقطع زمانی افشای این ماجرا می باشد که در آن جمع بندی نسبتاً کاملی از این ماجرا ارائه شده است و خواننده مطلب حاضر را به مطالعة آن سفارش می کنیم، هرچند بازتاب ها و جوانبی از ماجرا و به خصوص سیر بازجویی عناصر دست اندرکار را می باید در جلد چهل وپنجم روزشمار جنگ و بعد از آن مطالعه کرد.

نکتة مهم این تصمیم گیری این بود که سلاح ها می بایست از کانال اسرائیل برای ایران ارسال می شد، به این ترتیب که ابتدا اسرائیل تعدادی موشک "تاو" یا "هاوک" برای ایران بفرستد و امریکا بی درنگ همان تعداد سلاح را به اسرائیل بدهد. نکتة دیگر این که ریگان ابراز تمایل کرده بود که این مقدمه ای برای انجام دادن مذاکرات سیاسی با ایران باشد؛ مک فارلین نیز با این قید که هدف از این اقدام یک برنامة سیاسی است، نه مبادلة سلاح با گروگان، ماجرا را به شورای امنیت ملی گزارش کرد.

از روز بعد از همین جلسه، از رادیو امریکا به مدت سه روز برنامه ای پخش شد که در ضدیت با ایران و در جهت تشدید فشار تسلیحاتی بر آن، تنظیم شده بود.

یادآوری می شود که در ادامه و در چارچوب "عملیات استانچ"، مرتباً اخباری دائر بر حمل قاچاق اسلحة امریکایی به ایران و دست گیری عناصری از دست اندرکاران قاچاق اسلحه، انتشار می یافت که در مطبوعات امریکا با جنجال فراوان همراه بود، از جمله نشریة "لوس آنجلس تایمز" گزارش مفصل و مبسوطی با عنوان "ایران در جست وجوی میلیاردها دلار اسلحه" منتشر کرد. این نشریه - که مدعی بود این گزارش حاصل تحقیقات و بازرسی های اقتصادی که تا کنون آشکار شده است، می باشد - در گزارش خود به چگونگی نفوذ ایران در مراکز تسلیحاتی امریکا و نیز برقراری ارتباط با عناصر و مقام های رسمی این کشور، اشاره کرده بود.

رادیو صدای امریکا گزارش لوس آنجلس تایمز را به لحاظ اهمیت آن، در سه قسمت، پی درپی از 16 تا 18/5/1364 پخش کرد.

هرچند سه موضوع "هواپیماربایی در خطوط هوایی امریکا"، "تروریسم" و "تبادل سلاح در برابر گروگان" بحث انگیزترین موضوعات در تشریح رابطة ایران و امریکا در دورة کتاب حاضر است، اما موضوعاتی خارج از آن نیز هست که اهمیت بسیاری دارد؛ به عنوان نمونه به یک گزارش رادیو امریکا در 29/4/1364 اشاره می شود که در بخشی از آن به نقل از روزنامة "واشنگتن پست" آمده بود:

«در دوماه گذشته امریکا و عمان به انجام گفت وگوهای بسیار حساس در زمینة افزایش میزان کنترل عمان بر چگونگی دست یابی به پایگاه های هوایی و تأسیسات نظامی در عمان، سرگرم بوده اند. پایگاه های مورد بحث از نظر کارآیی عملیات نیروهای فرماندهی مرکزی امریکا در خلیج فارس - که بیش تر به نیروهای واکنش سریع شهرت دارد - بسیار با اهمیت تلقی می شود.

پیمان عمان در امریکا در سال 1980 امضا شد و اینک به منظور تمدید برای یک دورة پنج سالة دیگر، مورد بررسی قرار دارد با این تفاوت که عمان خواستار تعیین دقیق تر دو طرف و توصیف دقیق تر شرایط پیمان است. عمان تنها کشور عرب بود که با امضای یک پیمان رسمی برای [واگذاری استفاده] از تأسیسات نظامی به نیروهای امریکا، موافقت کرد.

ص: 85

اینک عمان ضمن درخواست اعمال کنترل بیش تر، به امریکا خاطرنشان کرده است که اجازه نخواهد داد از تأسیسات نظامی آن کشور برای حمله به هدف های واقع در درون مرزهای ایران استفاده شود.

پنج سال قبل برای عملیات نافرجام آزادی بخش گروگان های امریکایی در تهران، خاک عمان مورد استفاده قرار گرفت؛ بعد از انجام عملیات مزبور، دولت عمان نسبت به استفاده از یکی از پایگاه های آن کشور بدون اجازة قبلی انتقاد کرد. مقامات امریکایی نسبت به این که در مورد کسب اجازه برای انجام عملیات، توافقی با دولت عمان وجود دارد یا خیر، اظهار نظر نکرده اند.»

به این ترتیب، بررسی اجمالی در دورة کتاب حاضر نشان می دهد که امریکا دشمنی با ایران را بسیار عمیق و جدی می دانسته و علیه ایران بسیار کوشا بوده است، اما در عین حال به دلیل اهمیت نقش ایران و نوع تحرکات آن، نوعی انفعال در حرکات امریکا محسوس بود، چندان که در برخورد با ایران، ابتکار عمل و رفتاری سنجیده نداشت.

عمده ترین امیدواری امریکا متوجه آینده بود که شاید در موازنة موجود، تحولاتی به سودش واقع شود.

9- ایران و فرانسه: گام های لرزان، موانع سخت

فرانسه از مهم ترین و مؤثرترین حامیان عراق در جنگ علیه ایران به شمار می رفت. این تأثیر در جنبه های مختلف سیاسی و نظامی به شدت آشکار بود. فرانسه در ابراز دشمنی با ایران نیز از بسیاری از کشورهای حامی عراق متمایز بود و نخبگان فرانسوی صراحتاً کینه توزی بنیانی و اساسی با ایران نشان می دادند. در اولین روزهای کتاب حاضر (31/3/1364) "ریموندبار" نخست وزیر اسبق فرانسه، در مصاحبه ای با نشریة "سیاست بین المللی" چاپ پاریس، در پاسخ به این سؤال که "چه کسی مسئول جنگ خلیج می باشد؟" گفت: «این عراق است که به ایران حمله نموده و فکر نمی کنم که این تصمیم عاقلانه بوده باشد.» از وی سؤال شد: «با این حال، شما فکر می کنید که دنیای غرب حق دارد که از رژیم بغداد حمایت کند؟» ریموندبار: «کاملاً، زیرا پیروزی به رژیم خمینی آن چنان پرستیژی خواهد داد که می تواند انقلاب فرهنگی خود را صادر نموده و کشورهای خلیج را متزلزل نماید.»

به رغم آنچه ذکر شد، در ادامة سیاست "گشایش دیپلماسی" ایران، تلاش هایی برای بهبود روابط و حداقل کاستن از تیرگی شدید آن، در همان شروع دورة کتاب حاضر در جریان بود، اما اوضاع به دلیل نگرش خاص فرانسه به ایران و عراق، بغرنج تر از آن بود که در کوتاه مدت تحولی را بتوان انتظار داشت. تحلیل گران معترف بودند: «پاریس امیدوار است که توازن قوا(ی موجود) میان ایران و عراق را ادامه دهد و در عین حال، روابط خود با تهران را بهبود بخشد و این کار مشکلی است، زیرا پاریس امیدوار است در همان حال از توسعة انقلاب

ص: 86

اسلامی امام خمینی جلوگیری کند.» در هر حال، ایران می کوشید ضمن تأکید و تبیین حقوق و خواسته های مشروع خود، راه بهبود وضعیت را باز بگذارد. در 14/4/1364 آقای رفسنجانی ضمن یک مصاحبه، در پاسخ به سؤال خبرنگار تلویزیون فرانسه در مورد روابط ایران و فرانسه، با اشاره به حمایت های همه جانبة فرانسه از حکومت عراق، اعلام کرد: «فرانسه در این زمینه حتی تا جایی جلو رفته که به رژیم عراق هواپیما قرض داده و موشک های پیشرفته در اختیار او می گذارد. به علاوه، فرانسه در زمینة اقتصادی به ما خیانت کرده است و هنوز مبلغی را که رژیم سابق برای ساختمان مرکز اتمی به کشور شما [فرانسه] قرض داده، به ما پس نداده است و این شایستة کشور بزرگی همچون فرانسه نیست. تنها کاری را که فرانسه علیه ما نکرده، اعلان جنگ رسمی است. نتیجتاً در زمینة بهبود روابط، این فرانسه است که بایستی اولین گام ها را بردارد و ما نیز به نوبة خود در این رابطه آمادگی داریم.»

در 29/4/1364 نیز "ولایتی" وزیر خارجة ایران، در مورد رابطه با فرانسه گفت: «فرانسه در ارزیابی از انقلاب اسلامی و میزان مشارکت مردم و نیز در محاسبات خود در توانایی های عناصر ضدانقلاب، اشتباه می کند و متأسفانه هنوز هم آگاهی لازم برای فرانسه حاصل نشده است و در مذاکراتی که مسئولین فرانسوی با مقامات جمهوری اسلامی داشته اند، همواره به بهبود روابط اظهار تمایل کرده اند و پاسخ ما هم مثبت بوده است، اما در عمل گام های چندان مؤثری برنداشته اند. به نظر می رسد که شاید کسانی که از طرف فرانسه برای حسن روابط اظهاراتی کرده اند، اختیارات چندانی نداشته اند. شرایط ما برای بهبود روابط، روشن است؛ بارها گفته ایم و این شرایط بسیار هم منطقی و معقول است: بازپرداخت وام توقیف شدة ما، عدم کمک به ضدانقلاب، مورد سوم، کمک فرانسه به عراق است. ... البته آن ها گام های مثبت هرچند محدود، برداشته اند.»

اظهارات مسئولان ایرانی نشان می داد که سفر آن اواخر یک هیئت بلندپایة ایرانی که برای گفت وگو دربارة چگونگی بهبود روابط دوجانبه و حل و فصل مشکلات مالی بین دو کشور به پاریس رفته بود، نتیجة چندان مثبتی نداشته بود. یادآوری می شود که مشکل مالی بین ایران و فرانسه (وام یک میلیاردی ایران و بهرة متعلقه تأخیر چندسالة آن) از زمان پیروزی انقلاب ایران در سال 1979 وجود داشته است. در واقع مطلوب فرانسه این بود که بدون آن که در جنگ و مسائل مالی توجه چندانی به حقوق ایران بکند، نوعی بهبود رابطة امتیازآور را از نظر دور ندارد، از جمله به حل مسئله گروگان های فرانسوی در لبنان می اندیشید.

برخی مطبوعات خبر دادند که به رغم دو دلی های دولت فرانسه، موضوع سفر "رولان دوما" وزیر خارجة فرانسه به تهران، ممکن است به طور جدی مطرح شود. دو دلی دولت فرانسه ناشی از این بود که مقام های این کشور وحشت داشتند که سفر دوما به تهران

ص: 87

به عنوان تغییر موضع فرانسه در قبال جنگ خلیج فارس و عدم حمایت از عراق تلقی شود. از سوی دیگر، دولت فرانسه مایل بود مطمئن شود که این سفر حتماً به بهبود روابط با ایران خواهد انجامید و این می توانست به آزادی چهار گروگان فرانسوی در بیروت، کمک کند.

در عین حال، هم زمان، خبرگزاری کویت از پاریس گزارش داد که وزارت خارجة فرانسه در "واکنشی ملایم" برخی گزارش های خارجی و محلی مبنی بر این را که "رولان دوما" (وزیر امورخارجة فرانسه) در صدد است برای بهبود روابط بین تهران و پاریس، در آیندة نزدیک به تهران بیاید، تکذیب کرده است.

مواضع و اظهارات علنی بعدی فرانسوی ها غالباً حاکی از عدم تغییر مهمی در روند روابط گذشته، بود. در 6/5/1364 در یک مصاحبه با تلویزیون بغداد، "ژاک شیراک" نخست وزیر اسبق فرانسه، یک بار دیگر بر مواضع خصمانة فرانسویان در برابر ایران و حمایت شدید از عراق تأکید کرد، با این همه، شایعات و اخبار پراکنده و برخی گزارش های تأیید نشدة غیررسمی در مطبوعات فرانسه و منطقه، گویای آن بود که همچنان امیدهایی کم رنگ وجود دارد؛ به عنوان مثال: در 14/5/1364 مجلة "المستقبل" چاپ فرانسه، در ستون "اخبار ویژه" - که مخصوص درج اخبار غیر رسمی حساس (اعم از تأیید شده و نشده) است - نوشت: «منابع آگاه در پاریس می گویند ایران و فرانسه جهت حل مشکلات مالی به توافق رسیدند. این منابع گفتند یک میلیارد دلاری را که زمان شاه [مخلوع] به یکی از شرکت های فرانسوی قرض داده شده بود، اکنون پس از دو سال مذاکره، فرانسه حاضر شده این قرض را به اضافة بهرة آن به صورت معاملات تجاری و اقتصادی و اقساط، به ایران پرداخت نماید.»

خبرهای جدی تری نیز بود که فضای خاص قطع نشدن روند جدید و بقای امیدواری را نشان می داد؛ مثلاً "ژان پرن" کاردار سفارت فرانسه در تهران, علناً اعلام و تأکید می کرد: «با روی کار آمدن آقای رولان دوما به عنوان وزیر خارجه, جو جدیدی در روابط میان دولت سوسیالیست "فرانسوا میتران" و نظام اسلامی در ایران, به وجود آمده است.»

در اواخر دورة کتاب حاضر, حادثه ای رخ داد که می توانست این امیدواری ها را دست خوش آشفتگی کند؛ حادثه ای که مشخص نبود چه حد مربوط به مخالفان بهبود روابط فرانسه با ایران بود و تا چه حد مرتبط به اقدامات امریکا و اسرائیل که سفارت ایران در سوریه را مرکز مهم تأثیرگذار در تحرکات انقلابیون و حزب الله لبنان می دانستند. در 27/5/1364 در دمشق, در دفتر کار یک مقام امنیتی سوریه, با حضور سفیر ایران در دمشق, یک بستة پستی انفجاری که برای سفارت جمهوری اسلامی ایران در دمشق ارسال شده بود, مورد بررسی قرار گرفت. در این جلسه یک متخصص ایرانی انفجار و یک متخصص سوری نیز شرکت داشتند. بسته سه روز پیش با پست هوایی به مقصد سفارت ایران, از فرانسه آمده بود ولی در ادارة پست به وسیلة دستگاه جدیدی که پس از انفجار قبلی سفارت

ص: 88

جمهوری اسلامی ایران در دمشق, (1) خریداری شده بود و با آن همة بسته های پستی سفارت خانه ها کنترل می شد, کشف شده بود. به نظر کارشناسان سوری, در ارسال این بسته - که تمبر پست فرانسه را نداشت اما مهر گمرک هوایی فرودگاه فرانسه بر آن بود - احتمالاً دولت فرانسه نیز دست داشته است. متخصص ایرانی حاضر در جلسه نیز گزارش داد این بسته - که حدود چهارصد گرم وزن داشت - برنامة انفجاری دو زمانه داشته است.

نتیجة گفت وگوی مقام های سوری و ایرانی حاضر در جلسه این شد که در خصوص دخالت مقام های کشور فرانسه در این ماجرا, از سفارت این کشور در سوریه توضیح خواسته شود. یادآوری می شود که این دومین محمولة پستی انفجاری بود که ظرف یک هفته برای سفارت خانه های جمهوری اسلامی ایران ارسال می شد. محمولة اول در دست وابستة نظامی سفارت جمهوری اسلامی ایران در آلمان منفجر گردید, ولی آسیب چندانی به وی نرساند. صرف نظر از حادثه فوق نیز در سراسر دورة کتاب حاضر گام هایی که در زمینة بهبود ارتباط ایران و فرانسه برداشته می شد, با موانعی روبه رو بوده است؛ در واقع این گام ها لرزان تر از آن بود که بتوان با آن از موانع بسیار سخت موجود گذشت. حاصل دیپلماسی ایران بیش تر در جنبة ممانعت از تعمیق و گسترش بیش تر دشمنی ایران و فرانسه قابل مشاهده بوده است, هرچند در زمینة بهبود روابط نیز نتایجی, هرچند جزئی, به بار آورد.

10- ایران و عراق: جنگ در عرصة تبلیغات و اعتبار (پرستیژ)

نظیر دوره های قبل از کتاب حاضر نیز عرصة تبلیغات, برای جمهوری اسلامی ایران, عرصه ای نابرابر و ناعادلانه بوده است.

یک گزارش رادیو بی.بی.سی (در 1/4/1364) به خودی خود گویای این وضعیت نابرابر است: «هیچ کشوری در جهان بیش تر از ایران با تبلیغات رادیویی مخالفان خود مواجه نیست. حداقل دوازده ایستگاه در عراق, دو ایستگاه در مصر, یک ایستگاه در شوروی, یک ایستگاه در افغانستان و حداقل یک ایستگاه در کردستان مستقر می باشد. تعداد مشابهی ایستگاه رادیویی فارسی نیز به صورت علنی تبلیغ می کنند و محتوای آن ها تقریباً مشابه است. صدای امریکا, رادیو کلن, رادیو مونت کارلو و رادیو اسرائیل سعی می کنند چهرة بی طرفانه از خود نشان بدهند, ولی همیشه موفق نمی شوند و گاهی به سطح سخنان تند و تیز رادیو بغداد تنزل می کنند.»

ص: 89


1- آنچه در گزارش فوق به عنوان "انفجار قبلی" از آن یاد شده, انفجار یک بستة پستی در دست "علی اکبر محتشمی" سفیر وقت ایران در سوریه است که سبب آسیب دیدن ستون فقرات و گوش ها و نیز قطع دست راست وی از بازو و قطع نیمی از پنجة دست چپ وی گردید.

می توان گفت این یک اعتراف است که از رادیو بی.بی.سی پخش شد که البته در کنار ده ها گفتار تبلیغاتی ضد ایران این رادیو, به واقع یک استثنا محسوب می شد.

باوجود دوستانی اندک آن هم متزلزل, در مقابل دشمنان بی شمار, خودبه خود وضع طبیعی این بود که در عرصة تبلیغات و جنگ روانی, جمهوری اسلامی ایران یک بازندة مطلق باشد, اما مرور این موضوع در زمان مربوط به کتاب حاضر, نشان می دهد که چنین نبوده است.

در این عرصه از رویارویی های ایران و عراق, در همان روزهای اول این دوره, یک ضربة شدید بر عراق وارد آمد و آن اعلام پناهنده شدن دبیر ویژة امنیت ملی صدام, خانم "خالده عبدالقهار عبدالرحمن" بود که به اتفاق شوهر و چهار فرزندش به ایران پناهنده شد. وی یکی از استادان دانشگاه "قصر" و دبیر ویژة امور امنیت ملی صدام و از دوستان بسیار نزدیک "نوال" خواهر صدام بود, شوهرش نیز مسئول امور امنیت "بارزان" برادر صدام و شریک بازرگانی و تجاری خانوادة صدام بوده است. به گفتة خانم خالده, یکی از دلایل پناهندگی وی و خانواده اش, نگرانی عمیق صدام از آگاهی او از مسائل امنیتی پشت پرده در قصر بوده است که به نظر وی, سرانجام به اعدام او و خانواده اش ختم می شد.

وی در ادامه به فساد و فسق و فجور حاکم در قصر صدام و نحوة شهادت "بنت الهدی" خواهر آیت الله صدر، اشاره کرد. در واکنش به پناهنده شدن خانم خالده به ایران - که اقامت وی و مصاحبه های مکررش را به دنبال داشت - تا آخر دورة این کتاب, عراق موفق به تلافی نشد, هرچند پس از گذشت بیش از یک ماه از این ماجرا, پناهندگانی از ایران به عراق رفتند که در مقایسه با خالده عبدالقهار, ارزش تبلیغاتی و روانی و سیاسی نداشتند. ماجرا به این ترتیب بود که در 30/4/1364 یک سخن گوی نظامی عراق اعلام کرد: «سه تن از خدمة هلی کوپتر دشمن [ایرانی] به نیروهای مسلح عراق پناهنده شده اند و خلبان هلی کوپتر پیامی به هم قطاران خود در داخل ارتش ایران ارسال داشتند که تنها از دو کلمه تشکیل شده, ولی معنی و مفهومی عمیق دارد. در این پیام آمده است: دخیلک صدام: پناه به تو صدام.»

رادیو صوت الجماهیر عراق که در ساعت21:30 آن روز (30/4/1364) این خبر را اعلام کرد, افزود: «رهبر ما - حفظ الله - پناه گاه رحیم و یاری دهندة کلیه مظلومان و ستم دیدگان در جهان خواهد ماند.»

در ایران تأیید شد که یک هلی کوپتر شنوک پس از پرواز از مراغه در استان آذربایجان شرقی, از طریق منطقة پیرانشهر و حاجی عمران به عراق رفته است. این هلی کوپتر شنوک را خلبان آن ربود و به همراه دو دستیار خود به عراق برد.

در عراق این سه تن در یک مصاحبة تلویزیونی ظاهر شدند و با طرح مسائلی چون "وخیم بودن اوضاع اقتصادی, گرانی و ... , به تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی پرداختند و اعلام

ص: 90

کردند که مردم خواستار پایان یافتن جنگ هستند. یک تن از این سه نفر با چهره ای ناراحت در مصاحبه حاضر شده بود که نشان می داد با اجبار به همراه دو تن دیگر در این فرار شرکت داشته است. در هر حال, به رغم سروصدای بسیار, واضح و آشکار بود که این ضربة تبلیغاتی قابل مقایسه با ضربة پناهندگی خانم خالده به ایران, نیست.

در بخش دیگر این عرصه, عراق به دلیل عمق و میزان زشتی ها و ضایعات طبیعی و ذاتی حکومت خود است که با وجود داشتن انبوه امکانات متنوع, در برابر ایران شکست می خورد. استفادة عراق از سلاح شیمیایی, نمونة قابل ذکر این بخش است. اعزام مجروحان جنگی و اسیران بیمار آزاد شدة ایرانی - که از شکنجه های دوران اسارت و نیز از آثار مخرب سلاح های شیمیایی عراق رنج می بردند - به خارج از کشور که امکان معالجة آنان در داخل نبود, خود به خود نوعی افشاگری قطعی و مؤثر علیه جنایات ج-نگی حکومت ع-راق محسوب می شد که این حکومت قادر به مقابله آن نبود. تنها نمونه ای از این م-جروحان که در بیمارست-ان "سنت الی-زابت" ش-هر "کلین-گهاوزن" آلم-ان بست-ری ب-ودن-د, در 8/5/1364 مورد بازدید خبرنگاران خبرگزاری آلمان و رویتر قرار گرفت. پروفسور "نصرت فیروزیان" پزشک ایرانی تبار تبعة آلمان - که رئیس بخش خون و غدد این بیمارستان بوده است و معالجة ده بیمار ایرانی بستری شده در این بیمارستان را به عهده داشت - گفت سه تن از اینان که بر اثر گازهای شیمیایی دچار بیماری های ریوی و تنفسی شده اند, هیچ امیدی به بهبود ندارند.

در واقع جنایات شیمیایی عراق, امری واضح و قطعی محسوب می شد, از جمله به گزارش رویتر، یک مؤسسة بین المللی تحقیقات صلح مستقر در سوئد, اعلام کرده بود که "در مورد این که عراق در جنگ با ایران از تسلیحات شیمیایی استفاده کرده, هیچ تردیدی وجود ندارد. "

رویتر افزود: «این سازمان مستقل برای چیزی که آن را "عکس العمل سکوت در قبال نقض آشکار قوانین بین المللی" نامیده, جامعة بین المللی به خصوص امریکا و شوروی را مورد انتقاد قرار داد.»

اما با تمام آنچه ذکر شد, حامیان عراق نه تنها به استفادة عراق از سلاح های شیمیایی اعتراض نکردند, بلکه با اقدامات خود, حاکمان این کشور را تشویق نیز می کردند.

نامة 26/3/1364 "رجایی خراسانی" نمایندة دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد, به دبیرکل این سازمان, حاوی انتقاد از کوتاهی این سازمان در برخورد با تخلفات عراق بود. آقای رجایی هشدار داده بود که کوتاهی در این باره ممکن است به اقدامات تلافی جویانة ناخواسته ای بینجامد که مورد رضایت هیچ کس نیست. در این نامه آخرین موارد استفادة عراق از سلاح شیمیایی گزارش شده بود.

آشکارتر از برخورد تشویق آمیز سازمان ملل, نوع برخورد امریکا با پدیدة سلاح شیمیایی

ص: 91

بود. در حالی که عراق آزادی عمل کامل در استفادة تهاجمی از این سلاح داشت, ایران از تهیه ابزار دفاع علیه چنین سلاحی, منع می شد!

به گزارش خبرگزاری ها از جمله آسوشیتدپرس, دادگاه فدرال امریکا در 5/4/1364 مردی را به دلیل شرکت در یک تلاش نافرجام جهت صدور لباس ضد سلاح شیمیایی به ایران, به دو سال زندان محکوم کرد. مقام های دولتی امریکا گفتند که وی (جان دید) یکی از سه شهروند امریکایی بوده است که "رنه شولر" 53 ساله - که یک سوئیسی تبار مقیم برزیل بود - او را استخدام کرده تا نزدیک به چهارصد هزار لباس لاستیکی, دست کش, چکمه و ماسک ضدگاز شیمیایی را به یک خریدار ایرانی (که تاکنون هویتش معلوم نشده است) تحویل دهد.

در این جنبه از جنگ تبلیغات و اعتبار, به رغم کوشش جهانی ضد ایران, به دلیل تفاوت آشکار ماهیت و اقدامات حکومت های عراق و ایران, برتری با ایران بوده است.

جنبه دیگری از این عرصه مربوط به اوضاع داخلی دو کشور از نظر رعایت یا عدم رعایت حقوق بشر, سرکوب یا احترام به آزادی ها, نوع برخورد با مخالفان و امثال این موارد, بوده است. در دورة کتاب حاضر, به رغم تمایل شدید امریکا و دیگر حامیان عراق به مذمت ایران, مورد قابل توجهی علیه ایران از جوسازی ها بیرون نیامد. عمده ترین موضوع, مربوط به رد صلاحیت مهندس بازرگان در نامزدی وی برای چهارمین دورة انتخاب ریاست جمهوری بود. دیگر گزارش ها بیش تر به بهانه جویی های مرتبط به خستگی مردم از جنگ و بی اعتنایی حکومت ایران به پدافند هوایی شهرها و امثال آن مربوط می شد. اما در دو ماه مورد بررسی این کتاب, عراق در این زمینه نی-ز - با همة لاپوشانی ها و اختناق خبری شدید در این کشور - مغلوب و محکوم افکار عمومی جهان بود. البته با توجه به سرمایه گذاری وسیع و حمایت بی دریغ قدرت ها و ابرقدرت ها, تأثیرات مزبور, طبعاً آنی بود و جنبة تهدیدکننده ای علیه عراق نمی یافت که حامیان عراق را مجبور به تعدیل مواضع خود کند.

در 6/5/1364 سازمان بین المللی حقوق بشر - که مرکز آن در پاریس است - در نامه ای به "صدام حسین" رئیس جمهور عراق, نمونه های متعددی از بی رحمی های حکومت وی علیه مخالفان - از جمله نقض حقوق بشر در مورد خانوادة حکیم - را همراه با توجیه هایی گوش زد کرد و ضمن پیشنهادهایی, هشدار داد که در صورت عمل نکردن صدام به این پیشنهادها, حکومت عراق از افکار عمومی جهان مصون نخواهد ماند.

در این نامه - که نشانی کامل فرستنده و گیرنده را داشت و متن آن به عنوان یک سند رسمی انتشار یافت - آمده بود: «در تاریخ 10/5/1983 بازداشت 90 تن از افراد خانوادة حکیم به وسیلة عمال شما به مرحله اجرا در آمده است, سپس شش تن از شخصیت ها در تاریخ 13/5/1983 به جوخة اعدام سپرده شدند و پس از آن در تاریخ 5/3/1985 ده تن دیگر از آنان اعدام شدند و سرنوشت دیگر افراد این خاندان که تا کنون در بازداشت می باشند, مبهم است و خطر جدی

ص: 92

آن ها را تهدید می کند و طبق اطلاع واصله, در هیچ دادگاهی محاکمه نشده اند بلکه هیچ اتهامی به ایشان نسبت داده نشده است؛ در واقع تمام این افراد به عنوان گروگان گرفته شده اند.»

در 21/5/1364 نیز رادیو بی.بی.سی گزارش داد که سازمان عفو بین الملل یا "امنستی اینترنشنال" در جزوه ای - که یکی دو روز پیش منتشر کرده - نگرانی خود را در خصوص ادامة شکنجه در زندان های عراق ابراز کرده است.

انتشار این جزوه, با اقدام حکومت عراق به تأیید اعدام نوزده تن به جرم خراب کاری و حمل اسلحه, مصادف بود. در مقدمة جزوه با اشاره به گزارش قبلی این سازمان دربارة نادیده گرفتن حقوق بشر در عراق, آمده بود: «در این گزارش 30 نوع شکنجه که گفته می شود در عراق به کار می رود, به تفصیل نام برده شده, از جمله: بستن دست و پای متهم به یک میلة آهنی و برگرداندن او روی شعلة آتش؛ یا قرار دادن سر متهم در یک جعبة فلزی و عبور تشعشعات ماوراء بنفش از آن و در نتیجه سوزاندن چشم های او؛ و یا آن که بستن دست و پای متهم به چند چرخ و حرکت دادن هم زمان آن ها به شکلی که اجزا بدن متهم از یک دیگر جدا شود! در این گزارش به استناد اظهارات چند شاهد عینی, به اعمال شکنجه در زندان های عراق در فاصلة سال های 1982 تا 1984, اشاره می شود.»

از میان معدود گزارش هایی که در آن ها اوضاع عراق ترسیم شده بود, سفرنامة چند خبرنگار سوئیسی که از بغداد بازگشته بودند, شایان توجه است. در این سفرنامه - که 3/4/1364 انتشار یافت - آمده است: «اولین چیزی که در عراق انسان را تکان می دهد, تصاویر صدام حسین است که در همه جا حضور دارد؛ هرجا که باشید, همیشه یک صدام حسین دارد به شما نگاه می کند! بسیاری از عراقی ها تصاویر وی را بر در ورودی خانه های شان می آویزند و با این اقدام, امنیت خود و خانوادة خود را تضمین می کنند. همچنین می دانند که خبرچین ها و مأموران پلیسی امنیتی در همه جا حضور دارند. احتمالاً دقت زیادی به عمل می آید که شایعات منتشره راجع به دخمه های وحشت, به بیرون درز کند, زیرا بدون شک رهبران کشور برآن اند که مردم را در حالت هراس دائم نگاه دارند.

عاقلانه آن است که در جهت کاهش شور و اشتیاق ساده لوحانه نسبت به رهبر بزرگ - که کودکان آن را در مدرسه آموخته و به خانه می آورند - تلاش صورت نگیرد, زیرا والدین خوب می دانند که یک چنین تحسین و تمجید علنی باعث می شود که از فرزندان آن ها مراقبت و حمایت بیش تری به عمل آید و این نوعی اطمینان خاطر است در برابر این ترس که آنان یک روز با رفتن به درون دخمه ها و سرداب ها, از نظر ناپدید خواهند شد. برای حفظ اشتیاق فرزندان, بزرگ سالان اشتیاق خود را ظاهر می سازند و یا تظاهر به آن می کنند و تلگرام های تبریکی را که انتظار آن می رود, ارسال می دارند و به طور کلی در برنامة کیش شخصیت [پرستش شخصیت صدام] شرکت می جویند.»

ص: 93

اما مهم ترین شکست عراق در عرصة تبلیغات و اعتبار, از دست دادن مجدد ریاست اجلاس غیرمتعهدها بود که در دورة مورد نظر, اتفاق افتاد.

خبرگزاری فرانسه در 6/5/1364 از بغداد گزارش داد: «عراق انصراف خود را از پذیرش هشتمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد که برای سال 1986 پیش بینی شده, اعلام کرد.» سخن گوی وزارت خارجة عراق ضمن اعلام این خبر تصریح کرد که عراق انتخاب کشوری را که باید میزبان اجلاس سران باشد، به عهدة دفتر هماهنگی جنبش عدم تعهد می گذارد. انصراف اجباری عراق از پذیرش هشتمین اجلاس سران کشورهای غیر متعهد، یک پیروزی برای جمهوری اسلامی ایران در عرصة نظام بین الملل بود.

منابع دیپلماتیک گفتند: «گرچه رژیم عراق در یک بیانیة رسمی - که وزارت خارجة این کشور آن را انتشار داد - علت انصراف خود را ناتوانی اش در انجام مسئولیت های مربوط به برگزاری این کنفرانس اعلام داشته است, لکن علت اصلی این تصمیم, هراس مسئولان عراقی از تحمل شکست سیاسی بزرگ دیگری همانند آنچه در سال 1982 متوجه این رژیم شد, بوده است.»

یادآوری می شود, در حالی که قرار بود عراق ریاست اجلاس هفتم که در سپتامبر 1982 برگزار می شد را عهده دار باشد, روز پنجم سپتامبر 1981 [14 شهریور 1360] ایران و سوریه رسماً خواستار تغییر محل کنفرانس هفتم سران غیرمتعهدها از بغداد, شدند. کوشش مستمر ایران حدود یک سال بعد نتیجه داد و حتی پیشنهاد عراق برای میزبانی کنفرانس وزیران خارجه - قبل از اجلاس سران - هم مورد قبول قرار نگرفت. سرانجام در سپتامبر 1982 "فیدل کاسترو" طی نامه ای اعلام کرد که اجلاس بعدی سران در "دهلی نو" (هفتم مارس 1982) تشکیل خواهد شد.

عدم موفقیت عراق در برگزاری اجلاس هشتم غیرمتعهدها را در چارچوب دیپلماسی و مناسبات بین المللی می باید ارزیابی کرد, اما چون طرف مقابل, ایران بود, خودبه خود بخشی از عرصة جنگ برای اعتبار و تبلیغات نیز محسوب می گردید که عراق در آن شکست خورد.

در جهت تقویت جبهة عراق در جنگ تبلیغاتی این دوره, بسیاری از حامیان صدام به شکلی افراطی وارد عرصه شدند, مثلاً شاه حسن پادشاه مراکش, اعراب را به پشتیبانی از عراق در برابر "تجاوز ایران" دعوت کرد و افزود: «آن که می گوید عراق را در این جنگ به حال خود واگذارید, این حقیقت را نمی داند که جسم عرب یکی است و امت عرب امت واحدی است و قابل تفکیک نیست (18/4/1364).» علاوه بر این, در این عرصه, شخص صدام نیز بسیار کوشید و چندین سخن رانی و مصاحبة مفصل از وی در رسانه های عراق و کشورهایی چون کویت انتشار می یافت, اما این اقدام مستقیم نیز بعضاً به ضد تبلیغات تبدیل می شد؛ از جمله در 6/5/1364 صدام در مصاحبه ای با روزنامة کویتی "السیاسه" در

ص: 94

مورد شرکت خود در کنفرانس سران عرب, گفت که چنانچه اوضاع عراق در جبهه های جنگ اجازه دهد, در اجلاس سران عرب در مغرب شرکت خواهد کرد. صدام در پاسخ به این سؤال که "آیا غیبت وی به علت شرکت در کنفرانس سران، موجب بروز نگرانی شدید بر سرنوشت عراق نخواهد شد"، گفت: «کسی که بر عراق در غیاب صدام حسین نگران باشد شخص صدام حسین را کوچک شمرده است. اگر سیستم حکومت عراق صرفاً یک سیستم اداری بود, بروز نگرانی از دور بودن صدام از مسند قدرت, یک امر طبیعی بود ولی سیستم در عراق یک سیستم برنامه ریزی شده است.»

در عمل, وقتی صدام در آخرین ساعات, سفر به "دارالبیضاء" مراکش را لغو کرد, مشخص گردید که آن نگرانی جدی بوده است. بعداً منابع مخالف حکومت عراق گزارش دادند که در روز 13/5/1364 یک کودتا علیه صدام در عراق کشف شده بود. این کودتا را سرلشکر ستاد "طه الشکرچی" - یکی از فرماندهان سرشناس و عالی رتبة ارتش عراق - قصد داشته بود هنگام شرکت صدام در کنفرانس سران عرب در دارالبیضاء, انجام دهد, ولی چند ساعت قبل از اجرا, کشف و سبب لغو سفر صدام به کنفرانس گردید. این سرلشکر نیز که از عناصر مورد اطمینان صدام محسوب می گردید, به اتفاق عده ای از همراهان اعدام شد.

11- صلح

یکی از مهم ترین دست آویزهای حامیان عراق در توجیه اقدامات ضدایرانی خویش, همواره موضوع تداوم جنگ و عدم پذیرش صلح به وسیلة ایران در جنگ تحمیلی, بوده است. در دورة کتاب حاضر نیز چنین فضایی ادامه داشت اما از همان ابتدای دوره, یک ابتکار عمل از ایران, سبب کاهش نسبی فشارهای وارده گردید.

در 26/3/1364 آقای هاشمی در مصاحبه با تلویزیون ژاپن, آخرین مواضع ایران را در برخی زمینه های سیاست خارجی و نیز جنگ تحمیلی اعلام کرد. مهم ترین اظهارات وی در مورد اکتفای ایران به محاکمة صدام به عنوان متجاوز بود و این که نتیجة محاکمه هرچه باشد, ایران آن را می پذیرد. هاشمی در واقع در توضیح شرط برکناری صدام, شرط محاکمه را جایگزین کرد.

وی در پاسخ به خبرنگار ژاپن که منظور ایران از شرط سقوط صدام را پرسیده بود, چنین توضیح داد: «حقوقی برای ما مقرر است که باید تأمین شود؛ اگر آن را به سقوط صدام تعبیر کنیم, منظور ما محاکمة صدام به عنوان متجاوز است. ما می گوییم که بیایند چنین آدمی را محاکمه بکنند, البته معتقدیم که هر دادگاه, هرچقدر ضعیف هم تشکیل بشود, صدام را به پرداخت غرامت و خسارت ها و محکومیت های اخلاقی و انسانی محکوم خواهد کرد. طبعاً چنین کسی استحقاق حکومت بر ملت را ندارد و طبیعی است که به این جا ختم می شود که ما حکم محکمه را, هرچه باشد, می پذیریم.»

ص: 95

ایران به همین پیام نیز اکتفا نکرد؛ در 29/3/1364 آقای هاشمی با نمایندگان کشورهای خارجی در ایران دیدار کرد و مجدداً شرایط جدید ایران و نیز خطوط اصلی "گشایش دیپلماسی" را توضیح داد و تأکید کرد: «اگر مردم به ادامة جنگ مایل نبودند, ما به هر قیمتی جنگ را تمام می کردیم, ولی شما [در روز قدس و موارد دیگر] شاهد بودید که مردم چگونه برای تحقق شرایط ایران, اعلام وفاداری می کردند. اگر قدرت کافی نداشتیم, تکلیف هم نداشتیم. اگر راه معقولی هم از طرف دولت ها و مجامع مطرح شده بود, آن را به طور جدی مورد مطالعه قرار می دادیم, ولی شکی نداریم اگر در شرایط کنونی, آتش بس برقرار شود, ریشة این عداوت و خصومت که وجود دارد, تقویت می شود و شاخه های آن در آینده خواهد رویید.»

آقای هاشمی در آخر, پیامی جهت دولت های خارجی به نمایندگان آن ها در تهران تسلیم کرد و از آنان خواست نظر دولت های متبوع خود را به طور رسمی اعلام کنند. در این پیام ضمن ابراز تنفر از جنگ و خون ریزی,(1) آمادگی ایران برای همکاری در جهت اجرای مقررات پذیرفته شدة بین المللی و تأمین شرایط تحقق عدالت و کیفر متجاوز, اعلام شده است و همچنین شروع جنگ به وسیلة عراق و مراحل و زوایای مختلف تجاوز و این که هنوز بخشی از ایران در اشغال عراق است, توضیح داده شد و مجدداً تأکید گردید: «تحقق صلح پایدار در این است که دولت ها و جوامع بین المللی به حقایق اعتراف کنند, در این صورت امکان تشکیل یک محکمة بین المللی برای محاکمة رژیم بعث عراق به عنوان آغازگر جنگ, به وجود آمده و راه ختم جنگ را هموار خواهد ساخت.» در آخر امکان گسترش جنگ به کشورهای مجاور در صورت تأیید تجاوزگری عراق, نادرست خوانده شد و به حفظ آرامش و اطمینان در روابط میان دولت های کشورهای منطقه, اطمینان داده شده است.

به این ترتیب, ایران آشکارا انعطاف نشان می داد که اگر کسانی از حامیان صدام و قدرت های جهانی و سازمان های جهانی و بین المللی واقعاً تمایلی به صلح دارند, این مواضع را بهانه کنند و با لحاظ کردن لااقل بخشی از حقوق ایران, به چانه زنی تعدیل شرایط جدید ایران بپردازند, اما در عمل چنین نشد و به دلیل این که این بار چرخة صلح با ابتکار ایران به

ص: 96


1- فردای همین روز (30/3/1364) امام خمینی در دیدار مسئولان با ایشان به مناسبت عیدفطر, وقتی بر ارادة مقاومت و تداوم جنگ تأکید کردند و افزودند: «مردم جنگ نمی خواهند, اما دفاع دارند. این "جنگ, جنگ تا پیروزی" که مردم می گویند, این جنگ دفاعی است, والا ابتدائاً که اگر این مسائل نبود؛ ایران به هیچ جا نظر نداشت, الآن هم ندارد.... امیدواریم که این شرارت ها (جنگ شهرها) از آن دست بردارند تا ملت به کار خودشان مشغول بشوند. و ما, هم از شرارت های آن ها ناراحت هستیم و هم از مقابله به مثل, از هر دو ناراحت هستیم. و من امیدوارم که قطع بشود این امور.»

چرخش در آمده بود, این تعدیل ایران, پاسخ درخور نیافت هرچند به کلی بی تأثیر هم نبود و چنان که ذکر شد, حداقل از فشارهای شدید وارده به ایران تحت عنوان صلح, تا حدی کاست و نیز مستمسکی شد که پاره ای نرمش ها و انعطاف ها در جبهة حامیان عراق, قابل توجیه بشود.

مرور زیر مهم ترین بازتاب های ابتکار ایران را نشان میدهد, البته در مقایسه با فشارهای وارد شده بر ایران جهت پذیرش صلح, گامی مثبت بود ولی هیچ یک قابلیت ایجاد تحرک جدیدی در امر صلح را نداشت و تحرکی که تداوم آن حتی چشم اندازی از حصول صلح با حداقل حقوق ایران را بتواند ایجاد کند, پدید نیامد.

رادیو عربستان سعودی خاطرنشان کرد: «ایران ممکن است از برخی شرایط قبلی برای آغاز مذاکرات صل-ح, انص-راف حاصل کن-د و این احتم-ال هست که گش-ایشی در ای-ن مورد حاصل شود.» (30/3/1364)

یکی از مقام های سوئیسی (سوئیس حافظ منافع امریکا در ایران بوده است) در ملاقات با یکی از مسئولان وزارت خارجة ایران گفته بود: «من می توانم اگر هدف شما را بفهمم, کار کنم. دولت من می تواند مذاکرات محرمانه ای را مانند افغانستان, لبنان و [...] در سوئیس ترتیب دهد. [...] ما حاضریم این مذاکرات در حال آرامش انجام شود. ما حاضریم هر کاری را انجام دهیم بدون تبلیغات و سر و صدا, در هر سطحی که ممکن است. می گوییم مثلاً مذاکرات الجزایر و نمی گوییم ملاقات بین صدام و آقای خامنه ای؛ این جا دو ملت وجود دارند و در آرزوی صلح هستند و ممکن است قبل از سقوط و بعد از سقوط صدام بنشینند و با هم صحبت کنند. من نمی گویم چه کسی, ولی می گویم دو ملت. من سعی می کنم تعادلی بین موقعیت اروپا و شما برقرار کنم.»(4/4/1364)

در مراسم نماز عید فطر که در الجزایر با حضور "شاذلی بن جدید" رئیس جمهور و اعضای سیاسی هیئت دولت الجزایر برگزار گردید, شیخ "احمد حمانی" رئیس مجلس عالی اسلامی الجزایر, ایران و عراق را به یک نحو مورد شماتت قرار داد. سفیر جمهوری اسلامی ایران در جمع نمایندگان عربستان, امارات, سوریه و م-وریتانی به وی گفت: «شما بدون توج-ه به ع-دالت اسلامی, ظالم و مظلوم را در کنار هم گذاردید و با یک حکم, مهاجم و مدافع را مساوی دانستید و حتی آیة کریمة قرآن را که صراحتاً دستور می دهد ب-ا مهاج-م و متعدی بجنگی-د تا ریش-ه های فتن-ه از بین ب-رود, نادی-ده گرفتی-د!»(30/3/1364)

سفیر هند در یک کشور خارجی در جریان برگزاری یک میهمانی "دیپلماتیک", به سفیر جمهوری اسلامی ایران گفت:

«هم اکنون دربارة مسئله جنگ با دیگر همکاران صحبت می کردیم و نظر همگی این است که ما به عمق جنایت آگاه ایم, لیکن ایران موضعی در قبال جنگ اتخاذ کرده که قابل

ص: 97

قبول هیچ یک از کشورهای دنیا نیست و درست است که صدام چهرة انسانی خود را در جهان از دس-ت داده, لیکن هی-چ کشوری نمی توان-د از سقوط حکومت قانونی کش-ور دیگر پشتیبانی کن-د. در این س-ه سال (پس از آزادس-ازی خرمشه-ر) ش-ما با هوس سرنگون-ی ص-دام, او را قوی تر و خودت-ان را ضعی-ف کرده اید.» (4/4/1364)

ریگان نیز تأکید کرد که منافع اقتصادی امریکا و متحدان اروپایی اش ایجاب می کند که این جنگ فوراً پایان یابد (5/4/1364).

در آستانة سفر آقای هاشمی به ژاپن, "شینتارو آبه" وزیر خارجة ژاپن, گفت کشورش یک طرح پیشنهادی برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق ارائه داده است. به گفتة وی, بر اساس این طرح, از ایران و عراق خواسته شده است تا از بندرهای خود جهت صدور نفت بدون هرگونه خطر حمله ای از سوی طرف دیگر, استفاده کنند. همچنین برطبق این طرح, خواسته شده که از حمله به نفت کش ها و شهرهای مسکونی و نیز استفاده از سلاح های شیمیایی, خودداری شود. وی افزود که این طرح, نخستین گام برای رسیدن به راه حل کامل در جنگ ایران و عراق است و به زودی از عربستان سعودی و سوریه و اردن دیدن می کند تا از کمک آنان برخوردار شود و ایران و عراق را در خصوص پذیرش طرح ژاپن, متقاعد سازد.(9/4/1364)

به گزارش رادیو بی بی سی, آقای هاشمی رفسنجانی در ملاقات با وزیر خارجة ژاپن, با رد به بحث گذاشته شدن موضوع جنگ ایران و عراق در شورای امنیت سازمان ملل, مجدداً تأکید کرده بود که دولت ایران با مذاکرات مربوط به ایجاد مصالحه در چارچوب شورای امنیت, مخالف است, زیرا شورای امنیت همواره جانب عراق را گرفته است. به گفتة یکی از مقام های وزارت خارجة ژاپن, آقای هاشمی رفسنجانی این اظهارات را در یک گردهم آیی با آقای "آبه" وزیر خارجة ژاپن, مطرح کرده است. این مقام افزود که آقای رفسنجانی و آقای "آبه" موضوع جنگ چهارسالة ایران و عراق را با صراحت به بحث گذاشته اند, اما به تقاضای ایران, جریان مذاکرات محرمانه باقی خواهد ماند. (11/4/1364)

"راشد عبدالعزیز راشد" وزیر مشاور در امور خارجه کویت, در اجلاس افتتاحیة شورای وزیران شش کشور عضو شورای همکاری که در عربستان تشکیل شد, گفته بود که جنگ ایران و عراق مهم ترین موضوعی است که در برابر کشورهای منطقه قرار دارد. وی همچنین اعلام کرد که کشورهای عضو این شورای همکاری, هماهنگ با دیگر محافل در جهت دست یابی به یک راه حل برای پایان دادن به جنگ, تلاش می کنند. (17/4/1364)

"شریف الدین پیرزاده" دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی نیز در مصاحبه ای گفته بود که کمیتة صلح وابسته به این سازمان برای متوقف کردن جنگ ایران و عراق و حل و فصل منازعات دو کشور از راه های مسالمت آمیز, در ماه سپتامبر در جده تشکیل جلسه خواهد داد

ص: 98

تا دربارة امکانات جدید برای حل منازعات, گفت وگو کند. (17/4/1364)

"اوزال" نخست وزیر ترکیه, گفت که کشورش صلاحیت میانجی گری بین دو کشور در حال جنگ و پایان دادن به نزاع میان آن دو را دارد, زیرا روابط خوبی با آن ها دارد. وی در عین حال مواضع مثبت عراق در قبال ابتکار عمل های صلح جویانه جهت پایان دادن به جنگ را ستود. (17/4/1364)

"سعودالفیصل" وزیر امورخارجة عربستان, در پایان مذاکرات دو روزة وزیران خارجة کشورهای عضو شورای همکاری اعلام کرد که مطمئن است جنگ پنج سالة بین ایران و عراق به زودی پایان خواهد یافت. اما رادیو بی بی سی در تفسیری, از خوش بینی بیش از حد عربستان در مورد پایان یافتن جنگ در جو نامساعد کنونی, ابراز تعجب کرد. (20/4/1364)

یک مقام ابوظبی در گفت وگو با یک دیپلمات ایرانی: «همان طوری که ایران رأی دادگاه را می پذیرد, خوب است موضوع تعیین متجاوز را هم به دادگاه محول کند که دادگاه حتماً صدام را متجاوز می داند.» وی افزود: «پیش بینی می شود که پس از خاتمة جنگ, صدام یک سال بیش تر دوام نیاورد, زیرا نمی تواند پاسخ گوی این همه قتل و خسارت باشد؛ یعنی جنگ موجب شده که صدام باقی بماند و این برخلاف تحلیل ایران است.» سخنان این مقام ابوظبی به دنبال برگزاری اجلاس وزیران شورای همکاری در عربستان - که در دستور کار آن جنگ و نتایج دیدار سعودالفیصل به تهران قرار داشت - بیان شده بود. ضمناً مقام های سعودی - از جمله "سعودالفیصل" - و همچنین مقام های کویتی در دیدار خود با هیئت ایرانی, متجاوز شناختن عراق را نپذیرفتند. (25/4/1364)

از سوی دیگر, "طارق عزیز" وزیر امورخارجة عراق, وارد اردن شد. هرچند این دیدار, آشکارا به منظور ملاقات و مذاکره با "شینتارو آبه" وزیر امورخارجة ژاپن, دربارة روند صلح انجام گرفته بود, اما رسانه های عراقی می کوشیدند دلیل عمدة سفر را به گفت وگو با مقام های اردن دربارة مسائل منطقه ای, و ملاقات با آبه را نیز به درخواست وی و نه طارق عزیز, مرتبط کنند.

رادیو امریکا به نقل از وزیر امورخارجة اردن گفت: «آبه با این هدف به خاورمیانه (اردن, سوریه و عربستان) سفر کرده است که بداند آیا دو کشور ایران و عراق میانجی گری ژاپن را برای پایان دادن به جنگ و برقراری صلح در منطقة خلیج فارس, می پذیرند یا خیر؟» (26/4/1364)

وزیر خارجة ژاپن در مذاکرات خود در دمشق گفت: «ژاپن متقاعد شده است که تا هنگامی که ایران خواستار برکناری صدام حسین از مقام ریاست جمهوری عراق است, جنگ خلیج فارس ادامه خواهد یافت.» وی از سوریه نیز خواست تا با است-فاده از روابط و اتحاد خود با ایران, به این بحران پایان دهد. (28/4/1364)

"آبه" وزیر خارجة ژاپن, در دیدار پایانی خود از سه کشور خاورمیانه ای در عربستان, در

ص: 99

سخنانی در خصوص دست یابی به یک پایان سریع برای جنگ ایران و عراق اظهار بدبینی کرد. سخنان آبه حاکی از این واقعیت بود که ایشان در نزدیک کردن دیدگاه های دو طرف منازعه, به هر علتی که باشد, ناتوان بوده است. وی در عربستان به همتای سعودی خود گفته بود که رئیس مجلس ایران در سفر اخیرش به ژاپن, هیچ پیشنهاد تازه ای در مورد پایان دادن به جنگ, ارائه نداده است.

در عین حال آبه افزوده بود: «دولت ایران از ژاپن خواسته که این مطلب را به گوش کشورهای حوزة خلیج فارس برساند که ایران اصولاً خواستار حفظ روابط دوستانه با آن ها می باشد.»

وزیر خارجة عربستان هم متقابلاً اظهار عقیده کرده بود که پایان بخشیدن به جنگ ایران و عراق کار مشکلی است, اما عربستان همچنان به تماس های خود با ایران جهت کمک به پایان جنگ و برقراری صلح در منطقة خلیج فارس ادامه خواهد داد.(29/4/1364)

"یاسر عرفات" در مصاحبه با روزنامة مصری "الاهرام": «اگر یک نیروی نظامی اسلامی کار جداسازی نیروهای متخاصم ایران و عراق را بنا به درخواست یکی از طرف های درگیر (ایران و عراق) به عهده گیرد, جنگ فوراً متوقف خواهد شد.» وی مدعی بود که پس از این که کنفرانس اسلامی در مورد ایجاد آتش بس جزئی در مورد خارک و بندر بصره توافقی کسب کرده و به پایان یافتن جنگ نزدیک شده بود, دخالت "حافظ اسد" رئیس جمهوری سوریه، این توافق را با شکست روبه رو ساخته و در نتیجه, جنگ بین عراق و ایران همچنان ادامه یافته است.(3/5/1364)

مفسر بخش شرقی رادیو بی بی سی: «دولت ایران نتوانسته یک استراتژی نظامی را که بتواند منجر به سرنگونی دول-ت کشور همسای-ه [عراق] شود, تهیه و تدوین نماید. دولت ایران در عین حال شرایطی را برای پایان جن-گ پیشن-هاد می کند که مصالح-ه و سازش دربارة آن ها بسی-ار دشوار است.» (10/5/1365)

جیووانی پادولینی وزیر دفاع ایتالیا: «ادامة جنگ ایران و عراق موجب نگرانی عمیق کشورهای اروپای غربی می باشد.» وی افزود: «آنچه بیش تر موجب نگرانی می شود آن است که سازمان ملل نیز دیگر برای پایان بخشیدن به این جنگ دخالت نمی کند.» (10/5/1364)

معاون وزارت اطلاعات امارات عربی متحده در ملاقات با یکی از نمایندگان سیاسی جمهوری اسلامی ایران گفت که قبلاً شنیده است ایران با تشکیل دادگاه بین المللی از طریق سازمان ملل برای تعیین متجاوز و صدور رأی جهت مجازات, موافق است ولیکن اخیراً از شیخ زاید شنیده است ایران با تشکیل دادگاه اسلامی موافق است و رأی آن را می پذیرد, به شرط این که دست اندرکاران از قبل اعلام کنند صدام متجاوز است. وی گفت: «هیچ کشوری به خصوص از دول منطقه, اقدام به چنین موضع گیری نخواهد کرد, زیرا بلافاصله از جانب عراق مورد تقبیح و فشار واقع خواهد شد و کشورهای منطقه به این امر که منجر به وخیم تر

ص: 100

شدن اوضاع خواهد شد, متمایل نیستند. علاوه بر این, امارات در موضع گیری ها 50% جانب ایران و 50% جانب عراق را می گیرد تا تعادل برقرار شود.»

وی افزود: «من معتقدم همان طور که ایران رأی دادگاه را می پذیرد, تعیین متجاوز را هم به دادگاه محول کند؛ دادگاه حتماً متجاوز بودن صدام را تأیید می کند که در این صورت, وی را مجبور به قبول رأی دادگاه می کند. لیکن امکان این که ایران به عنوان مسئول ادامة جنگ قلمداد شود, وجود دارد.»

سفیر امارات متحده در لندن در یک گفت وگوی خصوصی گفت: که اگر جمهوری اسلامی ایران ادامه جنگ را مصلحت نمی بیند, مستقیماً دست به کار نشود و با رهبران کشورها و سازمان ملل تماس نگیرد, بلکه مراتب به وی اطلاع داده شود تا او به نحو مقتضی مراتب را با شیخ "زاید" حاکم امارات, "فهد" شاه عربستان و "حافظ اسد" و رهبران و علمای شیعة امارات, کویت, سعودی, عراق, سوریه, پاکستان و هند در میان گذارد سپس آن ها اعلام می کنند که هیئتی از علمای شیعة کشورهای مختلف جهان برای متوقف کردن جنگ عازم تهران و بغداد شوند. (25/5/1364)

صدام: «رژیم ایران نمی تواند از این جنگ حاصلی به دست آورد, اما مقامات ایرانی حقایق را نمی بینند. مثل حال این ها مانند برخی زنان زیبای مغرور است که فاقد وقار مطلوب هستند به طوری که شروط غیرممکن را قرار می دهند؛ می خواهند که مرد چنین رنگی و چنین شکلی و چنین مالی داشته باشد و اکثر این نوع از زنان بدون ازدواج باقی می مانند. این رژیم از چهار شرطی بحث می کند که در کسی که با آن ازدواج می کند, نمی یابد. این چنین می آیند و شروطی را بر عراق تحمیل می کنند, انگار در بغداد نشسته اند! و ان شاءالله به زودی روزی خواهد آمد که حمایت شده های شان را از دست می دهند, زیرا که حتی در صفوف مردان دینی در داخل ایران آدم خوب پیدا می شود. روزی خواهد آمد که آن ها در آن نخواهند توانست حتی ریش خود را بتراشند و هرکدام از آن ها در دست صدتن از ایرانی ها قرار خواهند گرفت.» صدام سپس شخص امام خمینی را موضوع گفته های اهانت آمیز قرار داد. (26/5/1364)

در مجموع می توان گفت به دنبال تحرکات سیاسی و برخورد فعال تر جمهوری اسلامی ایران در صحنة دیپلماسی منطقة خلیج فارس, کشورهای حاشیة این منطقه و در رأس آن ها عربستان سعودی کوشیدند در حمایت های بی حد و حصر خود از صدام, تعادلی را به وجود آورند و در مناسبات خود با جمهوری اسلامی ایران نیز دست به تغییراتی بزنند. این موضوع در حالی صورت می گرفت که پیوندهای محور اردن, قاهره, بغداد استحکام بیش تری می یافت و نزدیکی های چشم گیری را نشان می داد.

مواضع ایران در مشی شورای همکاری نیز تأثیر گذاشت و اظهار نظرهایی که از پاره ای از

ص: 101

اعضای این کشورها دربارة مسئله صلح و پیشنهادهای چگونگی وصول به آن, درج می شد, نمی توانست بی رابطه با نظر کلی این شورا باشد.

در مورد دیگر حامیان عراق نیز چنان که ذکر شد و در بخش روابط با امریکا نیز آمده است, در این دوره شاهد کاهش فشارهای آن ها در خصوص تحمیل صلح به ایران هستیم و یکی از دلایلی که شخص صدام با ادبیات خاص جاهلی خودش, شخصاً به میدان تبلیغات صلح آمد, اتفاقاً همین کارایی نسبی اقدامات و مواضع یاد شدة ایران بود.

ص: 102

روزشمار جنگ جمعه /24 خرداد 1364 /24 رمضان 1405 /14 ژوئن 1985

1

در ادامه جنگ شهرها - که از شروع دور دوم آن بیست روز می گذرد(1) - صبح امروز تعدادی از شهرهای ایران هدف تهاجم هوایی و موشکی عراق قرار گرفت.

درباره این حملات، ارتش عراق در اطلاعیه شماره 1865 اعلام کرد که از بامداد امروز در ساعات 8، 8:04، 8:08، 11:34 و 11:36 به ترتیب در شهرهای قزوین، تهران، اصفهان، کاشان و برای بار دوم طی صبح امروز در تهران، به حملات کوبنده ای دست زده و نیز در ساعت8:30 در یک لحظه 9 شهر ایران را هدف حمله موشکی گرفته است. در اطلاعیه عراق، این 9 شهر چنین آمده است: دزفول، نهاوند، رامهرمز، اندیمشک، مسجد سلیمان، بروجرد، خرم آباد، کرمانشاه و اسلام آباد.(2)

خبرگزاری جمهوری اسلامی در مورد آثار این حملات گزارش داد که در حمله به تهران - در دو مرحله - راکت های پرتاب شده از هواپیماهای عراقی، در مرحله اول به کوه های پشت کن و در مرحله دوم به بیابان های اطراف کهریزک اصابت کرد و هیچ گونه تلفات و خساراتی وارد نیاورد.(3) در حمله به اصفهان نیز دو راکت شلیک شد که در اطراف "گزبُرخوار" فرود آمد و تلفاتی نداشت.(4) اما دیگر حملات خساراتی داشته است؛ از جمله: در حمله موشکی به باختران (کرمانشاه)، اسلام آباد غرب، اندیمشک، مسجد سلیمان، رامهرمز و دزفول بیش از 110 تن شهید یا مجروح شدند و بسیاری از واحدهای مسکونی و تجاری نیز ویران گردید.(5)

این حملات در اکثر رسانه های گروهی جهان انعکاس وسیع داشته است؛ از جمله:

خبرگزاری تانیوگ: «بر اثر حملات امروز عراق حدود 500 غیرنظامی در 16 شهر ایران کشته شدند.»(6)

رادیو اسرائیل: «خبرگزاری ها متفق القول هستند حملات عراق از نظر گسترش و تلفات و

ص: 103


1- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش1: جنگ شهرها و سوابق آن, ص 120.
2- 1. واحد مرکزی خبر، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 25/3/1364، رادیو صوت الجماهیر، 24/3/1364، صص 1و2.
3- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 87 (25/3/1364)، ص3. تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی.
4- 3. همان.
5- 4. همان.
6- 5. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 89 (27/3/1364)، ص21، خبرگزاری تانیوگ.

خسارات بی سابقه بوده است.»(1)

خبرگزاری فرانسه: «بامداد امروز (جمعه) نخستین حمله عراق به تهران انجام گرفت. دومین حمله هوایی به تهران در روز قدس در ساعت11:07 به وقوع پیوست و از سوی شکاری های ایران با شکست مواجه شد. هیچ آماده باشی اعلام نشد و دفاع ضدهوایی وارد عمل نگردید، با این حال چندین صدای انفجار در نمازجمعه - که در آن لحظه در دانشگاه تهران در حال برگزاری بود - شنیده شده است.»(2)

یونایتدپرس: «حمله هوایی به تهران، گروه های ایرانی را که در روز بزرگ داشت قدس از قسمت های مختلف شهر گرد آمده و برای نمازجمعه به سوی دانشگاه تهران راه پیمایی می کردند، فراری نداد.»(3)

2

به رغم جنگ های روانی و تهدیداتی که عراق از چندین روز قبل شروع کرده و به شدت به آن دامن زده است، مردم سراسر کشور از نخستین ساعات صبح امروز (آخرین جمعه ماه رمضان) مراسم روز قدس را وسیع تر و با شکوه تر از سال های قبل برپا کردند.(4) "الله اکبر، خمینی رهبر"؛ "جنگ جنگ تا پیروزی"؛ "مرگ بر امریکا، مرگ بر اسرائیل"، از جمله شعارهای فراگیر و عام تظاهرات بود که مردم در پاسخ به دعوت امام خمینی و آقای هاشمی رفسنجانی (که عملاً مسئولیت جانشینی امام در امر فرماندهی عالی جنگ را بر عهده دارد) با قوت و جدیت سر می دادند. حملات ظالمانة هوایی و موشکی عراق بسیاری را به خاک و خون کشید، اما نتوانست از حضور پرشور انبوه مردم در خیابان ها بکاهد. این پاسخ مثبت و گسترده به دعوت رهبر و آقای هاشمی، نمایان گر اراده جنگ در مردم و تصمیم آنها به پشتیبانی از رزمندگان برای رسیدن به اهداف اعلام شدة جمهوری اسلامی ایران است. مردم با سردادن آن شعارها در واقع مواضع خود را در برابر فشارهای سیاسی و نظامی بین المللی علیه جمهوری اسلامی ایران - که به منظور تحمیل صلح ناعادلانه انجام می شود - ابراز و اعلام می کردند. در این باره خبرنگاران خبرگزاری جمهوری اسلامی چنین گزارش کرده اند:

«به رغم آغاز حملات هوایی و موشکی دشمن از صبح دیروز (24/3/1364) به شهرهای کشورمان، امت شهیدپرور و مقاوم در حالی که در میان خاک و خون، صدای انفجارهای موشکی و راکت های دشمن را با فریادهای "جنگ، جنگ تا پیروزی" خاموش کرده بودند، یک بار دیگر عملاً اعلام کردند که هرگز تن به سازش و صلح تحمیلی نداده و بمباران ها و موشک باران های دشمن هیچ گونه تأثیری در اراده خلل ناپذیر آن ها ندارد ...»(5)

ص: 104


1- 6. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 88 (26/3/1364)، ص32، رادیو اسرائیل.
2- 7. مأخذ2، ص6، خبرگزاری فرانسه، 24/3/1364.
3- 8. مأخذ2، ص 9، خبرگزاری یونایتدپرس.
4- ضمیمه دارد؛ ضمیمه اول گزارش2: تشدید فشارهای سیاسی و نظامی برای به سازش کشاندن ایران, ص 122.
5- 9. روزنامه اطلاعات، شنبه 25/3/1364، ص 3.

تصویر

تصویر

تصویر

تهران - 24/3/1364

تنوع چشمگیر شرکت کنندگان در مراسم روز قدس؛ مردم و مسئولان

ص: 105

این خبرگزاری همچنین درخصوص گستردگی حضور مردم در تظاهرات تهران، نوشته است: «حضور مردم تهران در مراسم راه پیمایی این شهر بسیار چشم گیرتر از گذشته و یادآور راه پیمایی های چند میلیونی مردم تهران در اوایل انقلاب بود. انبوه جمعیت تظاهرکننده جمعاً در طول 35 کیلومتر از خیابان های اصلی و عریض تهران التهاب عجیبی ایجاد می کرد ... چند صدهزار تن از مردم تهران که در این تظاهرات شرکت کرده بودند موفق به پیوستن به صفوف نمازگزاران نشدند. کارشناسان، این تظاهرات را به لحاظ تعداد جمعیت شرکت کننده، بی سابقه ترین تظاهرات در طول انقلاب اسلامی ارزیابی کردند.»(1)

خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی با تأکید درباره حضور محرومان جنوب شهر تهران (با ذکر نام مناطق)، افزوده است: «اهالی مسلمان این مناطق محروم - که عمدتاً کفن بر تن داشتند - با شور و شوق وصف ناپذیری در صفوف منظم به راه پیمایی پرداختند. حضور گسترده خواهران کفن پوش که [پلاکاردهایی با] شعارهای "حسین، حسین شعار ماست، شهادت افتخار ماست"، با خود حمل می کردند، هم دوش با برادران هم رزم خود جلوة خاصی به این راه پیمایی پرشکوه داده بود ... حضور کودکانی که خود را به کسوت چریک های فلسطینی درآورده بودند نیز جلب توجه می نمود.»(2)

یک خبرنگار این خبرگزاری با اشاره به این که طیفی وسیع از موتورسواران کفن پوش و... تا مسئولان اجرایی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی در میان راه پیمایان حضور داشتند، در مورد تأثیر پیروزی جنگ در نظام منطقه ای، گزارش داد: «روز قدس سال 64 با اعلام اراده و عزم راسخ ملت ایران برای ادامه جنگ تا سرنگونی صدام و دار و دسته او پیوند خورده است؛ همان گونه که آرمان قدس نیز وابسته به پیروزی ملت ما در این جنگ می باشد.»(3)

پس از قرائت قطع نامه راه پیمایی(4)- که با تکبیرهای مردم تأیید می شد - آقای "ولایتی" وزیر امور خارجه، با توجه به حمایت مردم از استمرار جنگ تا پیروزی نهایی، در برابر نظام بین المللی و منطقه ای چنین موضع گیری کرد: «ما اعلام می کنیم که به نبرد خودمان تا پیروزی نهایی و سرنگونی حکومت جبار عراق ادامه می دهیم. استقبال عظیم و پر شور امت حزب الله از روز جهانی قدس و روند حمایت مردم از استمرار جنگ تا پیروزی نهایی، نشان دهندة این واقعیت است که در سرزمین ما جنگ با عراق و آزادی فلسطین همچنان که رهبر کبیر انقلاب فرمودند به یک دیگر گره خورده و راه قدس از کربلا می گذرد.»(5)

ص: 106


1- 10. همان.
2- 11. همان.
3- 12. همان.
4- ضمیمه دارد؛ ضمیمه دوم گزارش2: متن قطع نامه روز جهانی قدس, ص 123.
5- 13. همان.

تصویر

تصویر

تصویر

تهران - 24/3/1364

کودکان, زنان و مردان کفن پوش در راه پیمایی روز قدس

ص: 107

3

خطیب نمازجمعه امروز (روز قدس) آقای هاشمی رفسنجانی بود که با توجه به مسئولیت وی در امر جنگ، با حضور و اظهارات شدیداللحن وی، خود به خود یک اعلام موضع جدی و رسمی و قاطعانه درباره جنگ و تداوم آن صورت گرفت.

قبل از خطبه ها و اعلام مواضع نظام به وسیله امام جمعه، مواضع مردم درباره جنگ با شعارهایی و به نحوی پر هیجان اعلام شد: "مرگ بر امریکا، مرگ بر اسرائیل"؛ "حزب الله حزب الله پیش مرگ روح الله"؛ "ما زاده مکتب عاشوراییم، عازم قدس از راه کربلاییم"؛ "خدایا خدایا تا انقلاب مهدی، خمینی را نگه دار"؛ "ما نمازجمعه را بهر شهادت آمدیم"؛ "حسین حسین شعار ماست، شهادت افتخار ماست" و "جنگ جنگ تا پیروزی".

شعارهایی این چنین در حالی که عراق از صبح امروز شهرهای کشور را هدف حملات هوایی و موشکی گرفته است، موجب گردید تا سخنان فرمانده عالی جنگ و رئیس مجلس شورای اسلامی و نماینده امام در شورای عالی دفاع، به صورت اظهاراتی بدون پشتوانه جلوه نکند و آشکار شد که مردم و مسئولان در فضایی مشترک، درباره جنگ می اندیشند و رفتار می کنند. آقای هاشمی در واکنش به شعارهای مردم، گفت: «با توجه به تمامی خطراتی که متوجه شماست، این گونه اجتماعات بیش از هر چیز گویای مسائل است و این درخواست های شما بدون جواب نخواهد ماند.»(1)

آقای هاشمی رفسنجانی در خطبه های نمازجمعه، منشأ دو بحران منطقه یعنی اسرائیل و جنگ تحمیلی را یکی دانست: «اصل انگیزه ای که اسرائیل را در منطقه به وجود آورد، همان انگیزه، جنگ تحمیلی را به وجود آورده و همان انگیزه هایی که اسرائیل را حمایت می کند، همان انگیزه هاست که جنگ را به این صورت که وجود دارد، هدایت می کند و نمی خواهند بگذارند که ملت ایران به اهدافش برسد و تا چه اندازه در این راه موفق شوند، این بحث دیگری است.» وی افزود: «معلوم گردید که دنیا بدون خاورمیانه نمی تواند به حیات صنعتی خود ادامه دهد. یک استراتژی مشخص شد و آن این که در این منطقة دنیا کانون هایی به وجود آید که مانع استقلال و عظمت منطقه باشد؛ منطقه ای که اسلام در آن هست. همه این حوادث که می بینید از این مسئله سرچشمه می گیرد که طوری این منطقه اداره شود که مواد خام و نیروی انسانی، بازار و آراء بین المللی آن همیشه قبول آن هایی باشد که بدون این منطقه نمی توانند به آن رفاه مادی که تحصیل کرده اند و سلطه ای که به دست آورده اند، ادامه دهند.»(2)

آقای هاشمی در خطبه دوم گفت: «راه سرمایه داری و سوسیالیسم، راه های عام دنیا و ملی گرایی و ناسیونالیسم جغرافیایی، نژادی و قومی و ... راه های محدود در دنیا است و جایگاه یک راه مذهبی و دینی که در تمامی سطوح زندگی مردم مطرح باشد، خالی است و

ص: 108


1- 14. همان، ص 15.
2- 15. روزنامه جمهوری اسلامی، 25/3/1364، نمازجمعه: 24/3/1364.

نه شرق و نه غرب و نه ارتجاع این راه را که به عنوان یک مکتب بخواهد حاکم باشد، نمی پذیرد. یکی از اهداف [طراحان] جنگ در درجه اول، نابودی این راه بود که با شکست روبه رو شده و در درجه دوم، تضعیف جمهوری اسلامی می باشد که این هم شکست خورد، هر چند که به لحاظ مادی تا حدودی موفق بودند (هزینه سنگین پنج ساله جنگ ...) ولی به لحاظ سیاسی، معنوی و اتحاد و انسجام و همچنین روحیه حماسی مردم، با عدم موفقیت روبه رو شده و شکست خوردند.

می خواهند آن روح حماسی مردم، شجاعت بی نظیر، اتحاد و انسجام مردم، ضعف جریان های موذی سیاسی داخلی و همه این ها را که در سایه این حرکت جهادگرانه به دست آمده است، از مردم بگیرند؛ راه این هم، آتش بس بی موقع است و هیچ راهی غیر از آتش بس بی موقع، ندارد.

من شکی ندارم که دولت های بزرگ دنیا مایل نیستند بین ما و مردم عراق صفا و صمیمیت حاکم باشد؛ من یک ذره شک ندارم؛ نه امریکایی ها نه روس ها و نه انگلیسی ها؛ هیچ مایل نیستند؛ به نفع همه آن هاست که این جا ما دعوا کنیم، منتهی این دعوا به پیروزی اسلام ختم نشود. آتش بسی که این ها دنبال آن هستند، مثل آتش بس هایی است که در جنگ های مردم فلسطین با اسرائیل تعقیب می کردند. تحقق چنین آتش بسی با توجه به کمک های همه جانبه به عراق، منجر به تحکیم نظام جدید شده و سپس به بهانه هایی مجدداً آتش جنگ را شعله ور می نمایند. از جهت دیگر، خاموش شدن جنگ موجب خواهد شد تا مردم به زندگی روزمره روآورده و همچون فلسطین در جنگ با اسرائیل از شور و هیجان که افتاد، دوباره تدبیری اتخاذ کنند جهت راه اندازی مجدد جنگ؛ فی المثل ایجاد حادثه ای برای شیخ بحرین و متعاقباً حمایت بغداد از او و یا زدن کشتی،گروگان گرفتن و یا ترور یک امریکایی، ربودن یک هواپیما که می تواند دست آویزی برای شروع مجدد جنگ باشد.

آن ها تحقیقاً دنبال این هستند تا داستان اسرائیل را تکرار کنند و حزب بعث عراق این آمادگی را دارد تا نقش صهیونیسم را در منطقه بازی کند. هدف این است که با فشار روی مردم، نگذارند که مردم تداوم جنگ و انقلاب را حفظ بکنند، چرا که با سازمان ملل، میانجی گری ها، کنفرانس اسلامی، غیرمتعهدها، کشورهای عربی و ... نتوانستند ما را خام کنند.»

وی در ادامه به هم سویی و هماهنگی خبرنگاران و رسانه های گروهی خارجی با اهداف یاد شده اشاره کرد و راه پیمایی روز قدس را نشانه ای بر تحلیل نادرست آن ها از اوضاع داخلی ایران دانست و افزود: «امروز این حرکتی که ملت ما در روز جهانی قدس انجام داده است، اگر بناست که درس بدهد، خیلی درس است ... این مردمی که ما شناختیم، تا آن روزی که رهبر این انقلاب و این قیام تشخیص بدهد که ما باید در جنگ باشیم، این مردم در میدان

ص: 109

می مانند حتی بسیاری از آن هایی که شما الآن خیال می کنید این ها الآن بی تفاوت هستند و کاری ندارند، اهل زندگی هستند، این ها در شرایطی بی تفاوت هستند که انقلاب در خطر نباشد، این ها اگر دیدند واقعاً جامعه، انقلاب و کشورشان در خطر است، همان ها می آیند و تفنگ می گیرند.»

آقای هاشمی رفسنجانی با بیان این که "هدف بزرگ، بهای گزاف می خواهد همچنان که راه انبیا چنین بوده"، گفت: «کار بزرگی که شما انتخاب کردید، راه عظیمی که انتخاب کردید، این طور چیزها را دارد. این را بدانید، شما اگر در صدد آزاد کردن ایران تنها هم بودید، این مشکلات را داشت، شما امروز در صدد آزاد کردن اسلام اید؛ شما امروز رسالتی را به دوش گرفتید که همه انبیا تاریخ داشتند ... راه انبیا همیشه با خون و خطر توأم بوده است...»

وی سپس با اشاره به سابقه مبارزاتی مسئولان کشور در زمان محمدرضاشاه و تداوم بخشیدن به آن در اوضاع کنونی به صورت حضور در منطقه جنگی و نیز این که از نیروی شهادت طلب جمهوری اسلامی ایران، اگر استفاده بهینه شود، قادر است دنیا را اصلاح کند، گفت:

«ما مسئولان کشور آن روزی که عَلَم مبارزه با محمدرضاشاه پهلوی و امریکا را این جا برداشتیم، خودمان را آماده کرده بودیم که هر چه زودتر داریم می میریم؛ عمر ما باید یک سال باشد، دو سال باشد. از آن تاریخ به بعد ما به قول دوستان علی ابن ابی طالب(ع) چوب دارمان را الآن سی، چهل سال است به دوش مان گرفتیم و فکر هم نمی کنیم که حالا که به حکومت رسیدیم، دیگر باید همیشه حاکم بمانیم. ما فکر نمی کنیم که الآن بعد از این همه مرارتی که خلق ما کشیده برای این است که ما الآن حاکم باشیم، ما فرض می کنیم همان مبارز 25 سال پیش هستیم که در زندان های ساواک شکنجه می شدیم و این روحیه بر اکثر مسئولان کشور امروز حاکم است. آن روزی که لازم بشود خود ما با همین تفنگ مان در خطوط مقدم جبهه به طرف بغداد و سپس به طرف فلسطین حرکت خواهیم کرد و من می دانم و معتقدم با این مقدار نیروی مسلمان شهادت طلبی که در این کشور امروز وجود دارد، اگر ما عُرضه درست به کار بردن این نیرو را داشته باشیم، می شود دنیا را با این نیرو به اصلاح کشاند و ما مطمئن هستیم که با ادامه این راه می توانیم در درجه اول خاورمیانه را و کشورهای اسلامی و فلسطینی را از شر این دشمنان خون خوارمان نجات بدهیم؛ البته مقاومت می خواهد.»(1)

4

به رغم حضور گسترده مردم در سراسر کشور در مراسم "روز جهانی قدس" و با وجود وضوح این امر که هدف اصلی این حضور، تأکید بر تداوم اراده مبارزه و دفاع بوده است، برخی خبرگزاری ها بدون توجه به این نکته، یا با کم رنگ کردن آن، گزارش های خود را

ص: 110


1- 16. همان، ص 15.

تصویر

تصویر

تهران - 24/3/1364

مهاجران و مجاهدان عراقی و افغانی در راه پیمایی روز قدس

ص: 111

منعکس کردند و بعضاً اخبار خود را صرفاً به بمباران شهرهای ایران به وسیله هواپیماهای عراق، اختصاص دادند. در این باره سیمای جمهوری اسلامی ایران با احتمال عدم انعکاس واقعی مراسم روز جهانی قدس به وسیلة شبکه های تلویزیونی، اعلام کرد: «نفوذ صهیونیزم در شبکه های خبر و تلویزیونی بین المللی، باعث ایجاد این باور شده که احتمالاً این شبکه [تشکیلات صهیونیست ها در جهان] از پخش فیلم تظاهرات چند میلیونی مردم تهران در جهان جلوگیری به عمل خواهد آورد، لذا ما طی یک ضرب الاجل اعلام می کنیم هر شبکه که مایل باشد می تواند برای دریافت یک نسخه از فیلم تظاهرات عظیم دیروز مردم تهران، با ما تماس بگیرد.»(1)

خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز گزارش داد که رادیو دولتی لندن در بخش فارسی امروز صبح خود هیچ اشاره ای به اخبار مربوط به ایران و جنگ تحمیلی نکرد.(2) رادیو کلن و رادیو امریکا نیز تنها به اعلام بمباران امروز شهرهای ایران و این که راه پیمایی به منظور برگزاری روز جهانی قدس و حمایت از جنگ بوده است، بسنده کردند، بدون اشاره به شمار انبوه راه پیمایان.(3) رسانه های همگانی کویت(4) و پاکستان(5)هم خبری در این مورد منتشر نساختند.

رادیو بی.بی.سی. در بخش فارسی خود با زیرکی خاصی در مورد آمار جمعیت گفت: «گفته می شود امروز در تهران صدها هزار نفر برای شرکت در تظاهرات گرد آمدند.»(6) همین رادیو در بخش عربی خود تعداد شرکت کنندگان در این راه پیمایی را به "هزاران تن" کاهش داد.(7)

در این حال، برخی منابع جنبه هایی از اخبار مربوط به این روز را منعکس کردند که در این میان گزارش خبرگزاری فرانسه نسبت به دیگر منابع کامل تر است: «از چندین روز پیش از این تظاهرات - که مقامات و گروه های سیاسی بسیج بسیار وسیعی را فراهم آورده بودند - رادیو بغداد به زبان فارسی برای ایجاد وحشت، ضمن خواستن از سکنه تهران به ترک شهر، آن ها را تهدید می کند که به کمک سلاح های جدید و با وسعتی غیرقابل مقایسه در طول پنج سال جنگ، اقدام به بمباران خواهد کرد. علی رغم کلیه این تهدیدها که هر نیم ساعت با لحنی دراماتیک تکرار می شوند، زندگی در تهران کاملاً روال عادی داشته است و تمامی بخش های زندگی اقتصادی به گونه ای عادی در حرکت است. برخی از گروه های مخالف - که رهبران آن ها در اروپا در تبعید به سر می برند - از اهالی خواسته اند که شهر را ترک نمایند. ... شاپور بختیار ... حتی مردم را به اعتصاب عمومی دعوت کرد، اما این درخواست در ایران بدون انعکاس بوده است.»(8)

این خبرگزاری شرکت کنندگان در راه پیمایی را "چندین میلیون تن" برآورد کرده و افزوده است که آنان به درخواست امام خمینی به سمت دانشگاه تهران تظاهرات کردند و در

ص: 112


1- 17. مأخذ9.
2- 18. مأخذ2، ص27.
3- 19. مأخذ2، صص 27 تا 31.
4- 20. مأخذ2، ص27.
5- 21. اسلام آباد - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 25/3/1364.
6- 22. مأخذ2، ص29.
7- 23. مأخذ2، صص27 تا 31.
8- 24. مأخذ2، ص6.

این مکان و اطراف آن گرد آمدند. به گزارش خبرگزاری فرانسه، گستردگی این تظاهرات فقط با تجمع های عظیم اوایل انقلاب قابل مقایسه می باشد.(1)

مفسر خبرگزاری فرانسه در مورد حملات هوایی امروز عراق افزود: «بمباران در حالی انجام می گیرد که در تمام کشور مردم برای نشان دادن پایداری شان در مقابل تهاجم عراق، به مناسبت روز قدس در تظاهرات شرکت کردند.(2) هیچ آماده باشی اعلام نشد و دفاع ضدهوایی وارد عمل نگردید با این حال چندین صدای انفجار - که در آن لحظه نمازجمعه در دانشگاه تهران بود - شنیده شده است در دانشگاه تهران یک جمعیت عظیم در یک راه پیمایی حمایت از جنگ، در قبال این انفجارها واکنشی [هراس آلود] نشان نداد و صدای انفجارها با شعارهای تظاهرکنندگان پوشیده شد.»(3)

در گزارش این خبرگزاری همچنین آمده است: «شاهدان موثق در تماس با خبرگزاری فرانسه اظهار داشتند که یکی از آن بمب ها که 500 کیلوگرم وزن داشته است در یکی از خیابان های بزرگ تهران فرود آمد. در این حمله صدایی به جز شکسته شدن دیوار صوتی شنیده نشد. در این حال تظاهرکنندگان - که بسیار متعدد می باشند - در حال گردآمدن برای حرکت به سوی دانشگاه هستند. تظاهرکنندگان نوارهایی سرخ رنگ و سبز بر روی پیشانی دارند که بر روی آن ها نوشته است: جنگ تا آزادی قدس.»(4)

خبرگزاری یونایتدپرس با اشاره به این که حمله هوایی عراق، شرکت کنندگان در راه پیمایی را فرار نداد، گزارش داده است: «مردمی که از حاشیه تهران به شهر وارد می شدند با یک پوستر بزرگ که در آن بشارت داده شده بود که اسرائیل باید نابود شود، مورد استقبال قرار می گرفتند ... [این حرکت] تنها یک تلاش برای افزایش حمایت از آرمان فلسطین نبود، بلکه هدف آن همچنین حفظ حمایت عمومی از ادامه جنگ علیه عراق بود. دیپلمات ها گفتند سیاست ایران مبنی بر ممنوعیت اجازه ورود به روزنامه نگاران خارجی، به طور موقت لغو شده این خود تلاشی است تا به جامعه بین المللی نشان داده شود که در عزم ایران برای ادامه جنگ بر اثر حملات هوایی عراق خللی به وجود نیاورده است.»(5)

روزنامه "دیلی تلگراف" نیز نوشته است: «این تظاهرات مبین عمق حمایت مردم از سیاست "جنگ جنگ تا پیروزیِ" دولت می باشد.»(6)

در گزارش خبرگزاری "تانیوگ" در خصوص حملات دشمن و روحیه مردم تهران آمده است: «براساس قضاوتی که از تظاهرات عمده حمایت از جنگ برمی آید، حوادث تخریبی، روحیه مبارزه جویانه اکثریت مردم تهران را تغییر نداده است. اعضای حزب الله در تظاهرات روز جمعه ثابت کردند که حد و مرزی برای وفاداری به رهبرشان وجود ندارد.»(7)

خبرگزاری آلمان غربی نیز از بغداد گزارش داد: «این راه پیمایی در اصل از سوی امام خمینی به منظور تأکید بر تعهد ایران به انهدام اسرائیل، درخواست شده بود اما قضیه از

ص: 113


1- 25. مأخذ2، ص7.
2- 26. مأخذ2، ص10.
3- 27. مأخذ2، ص11.
4- 28. مأخذ2، صص 5 و 6.
5- 29. مأخذ2، صص 9 و 10.
6- 30. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش های ویژه، شماره 90، (28/3/1364)، ص6.
7- 31. مأخذ5، ص21.

سوی بنیادگرایان سرسخت - سپاهیان انقلاب - به عنوان تظاهرات حاکی از اصرار مردم ایران بر ادامه جنگ 56 ماهه با عراق تا سرنگونی دولت کنونی بغداد، اعلام شد.»(1)

رادیو امریکا اعلام کرد: «حملات امروز عراق هم زمان با برگزاری مراسمی که رژیم جمهوری اسلامی ایران "روز قدس" می نامد، صورت گرفت. این مراسم با راه پیمایی و تظاهراتی علیه اسرائیل و همچنین به نشانه جانب داری از ادامه جنگ با عراق تا سرنگونی صدام حسین رئیس جمهور عراق، همراه بود.»

در گزارش رادیو اسرائیل نیز آمده است: «برای نخستین بار از هنگام آغاز جنگ شهرها بین ایران و عراق، هواپیماهای عراقی امروز در صدد برآمدند شهر قم را هنگام تظاهراتی که در حمایت از ادامه جنگ و تحت شعار روز جهانی قدس به عمل می آید، بمباران کنند.» این رادیو بدون اشاره به تعداد شرکت کنندگان در این راه پیمایی، افزود: «در نمازجمعه امروز تهران که تحت شعار "جنگ جنگ تا پیروزی" و [با حمایت از] روز جهانی قدس برگزار گردید، حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی دوباره تأکید کرد که رژیم مصمم است جنگ را تا کسب پیروزی نهایی ادامه دهد.»(2)

5

پس از گذشت حدود سه هفته از حملات مداوم هوایی و موشکی عراق به شهرهای ایران و در پی تهدید های مکرر عراق مبنی بر "تشدید نابودکنندة" حملات در روز جمعه (روز قدس) و پس از بی اثر ماندن این تهدیدها با حضور عجیب مردم در مراسم امروز، عراق در خصوص جنگ شهرها و جنگ روانی به ابتکار دیگری دست زده است. در این باره رادیو امریکا امشب در برنامه ساعت20:30 خود خبر داد: «دولت عراق امروز در پی حملات هوایی و موشکی خود به شهرهای ایران اعلام داشت از فردا تا دو هفته حمله به شهرهای ایران را متوقف خواهد ساخت تا به ایرانیان فرصت دهد دولت ایران را برای پایان دادن به جنگ تحت فشار بگذارند. در پاریس "مسعود رجوی" رهبر سازمان چپ گرای "مجاهدین خلق" گفت وی از عراق درخواست کرد که حمله به شهرهای ایران را متوقف سازد.»(3)

گفتنی است که قبل از این ساعت، در اخبار رادیوهای بیگانه از چنین گزارشی خبری نبود و فقط حملات امروز عراق به شهرهای ایران، انعکاس داده می شد.

خبرگزاری فرانسه در این باره از بغداد گزارش داد: «صدام حسین اعلام کرد که عراق از ساعت8:30 بامداد شنبه بمباران ایران را به مدت دو هفته به حال تعلیق درخواهد آورد. با وجود این، وی افزود اگر ایران به بمباران شهرهای عراق ادامه دهد یا علیه این کشور دست به حمله زند یا به تجمع قوا برای یک تهاجم دیگر ادامه دهد یا اگر مقامات ایرانی سخنانی مبنی بر رد این اقدام ابراز کنند و جنگ را تشدید کنند، عراق قبل از پایان موعد مقرر، حملات خود را از سرخواهد گرفت. وی طی پیامی برای مردم ایران خاطرنشان کرد که این

ص: 114


1- 32. مأخذ2، صص11 و 12.
2- 33. مأخذ2، صص27 تا 31، رادیو امریکا و رادیو اسرائیل، 24/3/1364.
3- 34. مأخذ 2، ص30، رادیو امریکا، 24/3/1364، ساعت20:30.

تصمیم - که به درخواست مخالفین ایرانی اتخاذ شده - برای آن است تا فرصتی پدید آورد که مقامات ایرانی به صلح فکر کنند و مردم ایران برای پایان دادن به جنگ، این مقامات را تحت فشار قرار دهند.»(1)

6

به رغم تهدید عراق که اگر ایران در زمان آتش بس دو هفته ای جنگ شهرها، عملیاتی علیه عراق انجام دهد، حملات هوایی و موشکی خود را از سرخواهد گرفت، یک عملیات زمینی در چارچوب برنامه های موجود سپاه در دست اجرا است.

براساس این برنامه ریزی، سپاه تا احراز توان لازم و کسب آمادگی برای انجام دادن عملیات گسترده آتی - که فعلاً در حد کلیات اجرای عملیاتی در فاو مطرح است - به عملیات محدود خواهد پرداخت.(2) بر این اساس و طبق برنامه از قبل تعیین شده، بعدازظهر امروز حدود 90 قایق حامل نیروهای لشکر25 کربلا (سپاه) برای انجام دادن یک عملیات محدود با نام "قدس1" در آب های هور شروع به پیشروی کردند تا تلاش چند ماهه لشکر برای تحقق اهداف تعیین شده را، به نتیجه برسانند.(3)* منطقه عملیاتی واقع در منطقه عمومی "شرق دجله" تا ساحل، قسمتی از هورالهویزه در شمال منطقه عملیاتی خیبر و بدر در حد فاصل پاسگاه "شط علی" و "طَبُرْ" در نظر گرفته شده است. از سمت غرب تا حدود روستاهای "الزجیه" و "الحسان"، از سمت جنوب تا روستای "البیضه" و از سمت شمال تا پاسگاه "ترابه"، محدودة این عملیات است.(4)

در عملیات، چهار هدف مجزا مشخص شده است: پاسگاه ابوذکر، روستای ابولیله، برکه مختار، کمین دژبانی (عقبه دشمن).(5) استعداد نیروی خودی در این عملیات، پنج گردان منها (حدود 9 گروهان) است و در طرح ریزی ها به تناسب مأموریت محوله برای بعضی گروهان ها و دسته های عملیاتی، تیم های غواص به استعداد هر تیم پنج نفر در نظر گرفته شده است.(6) در مقابل نیروهای خودی، "تیپ2 حطین" و عناصری از تیپ های 506 و 114 و لشکر25 ارتش عراق پدافند منطقه را بر عهده دارند.(7)

قبل از غروب آفتاب عموم نیروها در پنج محور تعیین شده (آبراه های صف، خیطه، معارج، اعظم، نهروان) به وسیله 90 بلم و چینگو،(8)** پیشروی خود را شروع کردند. طبق طرح مانور، زمان شروع عملیات ساعت21 درنظر گرفته شده و همة گردان ها باید تا این ساعت در

ص: 115


1- 35. مأخذ 2، ص13، خبرگزاری فرانسه، 24/3/1364.
2- ضمیمه دارد؛ ضمیمه اول گزارش6 : طراحی عملیات محدود, ص 124.
3- * ضمیمه دارد؛ ضمیمه دوم گزارش6 : آماده سازی مقدمات عملیات قدس1, ص 125.
4- 36. سند شماره 0628 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش عملیات قدس 1و 2، راوی: محسن رخصت طلب، تیرماه 1364، ص3.
5- 37. همان، ص9.
6- 38. همان، ص 18.
7- 39. همان، ص16.
8- ** چینگو؛ نام نوعی بلم رایج در محل است.

حداقل فاصله با دشمن مستقر شوند و اعلام آمادگی کنند تا با اعلام رمز تعیین شده، درگیری در محورها، هم زمان شروع شود. در عمل به جز یک محور (خیطه)، در کلیه محورها عبور از موانع و سیم های خاردار بدون مشکل خاصی انجام شده و نیروها به تدریج براساس شناسایی قبلی، در نزدیکی دشمن استقرار می یابند تا اعلام آمادگی کنند. در محور خیطه کمین جدید دشمن در آب راه اصلی این محور موجب توقف نیروها شده که باید ابتدا این مسئله به نحوی حل شود.

در این میان یک مشکل خارج از تصور، نزدیک است که شروع عملیات را با وجود استقرار و آمادگی نیروها، دچار اخلال کند. ماجرا این است که فرمانده لشکر برای هدایت بهتر عملیات و داشتن تسلط و دید کافی، قرارگاه تاکتیکی لشکر را روی دکل دیده بانی 15 متری "لحوگ" ساخته است. برگه حاوی کد مخابراتی عملیات ناگهان بر اثر وزش باد از این مقر فرماندهی به داخل نیزار افتاده و ناپدید شده است.

دقایقی قبل از ساعت21، دشمن طبق برنامه قبلی با خمپاره منور شلیک می کند و نیزار را نیز به گلوله بسته است. نیروها کف بلم ها خوابیده اند تا رمز عملیات اعلام و درگیری آغاز شود. ساعت نزدیک 21 است که کد مخابراتی فرمانده با تلاش فراوان پس از 30 دقیقه جست و جو از لابه لای نی زارها در آب پیدا می شود. در این زمان تقریباً همة گردان ها اعلام آمادگی کرده اند.

ساعت21 عملیات با رمز "یا محمدرسول الله"(ص) در همة محورها آغاز می شود.

در محور روستای ابولیله، ابتدا غواص ها روی ساحل وارد عمل می شوند و با پرتاب نارنجک به داخل سنگر عراقی ها و عمل نکردن نارنجک، جنگ تن به تن شروع می شود. با جلب توجه دشمن به غواص ها، نیروهای بلم سوار از فرصت استفاده می کنند و در ساحل روستا پیاده می شوند و به دشمن یورش می برند. آنان با انهدام یک سنگر کمین - که دیشب ساخته شده بود - به سوی روستای ابولیله پیش می روند. رزمندگان در حین پاک سازی منطقه، عده ای از افراد دشمن را به اسارت درآورده اند.

در محور دیگر، نیروهای تأمین که خود را به 100، 150 متری دشمن رسانده اند، با دستور فرماندهی به اجرای آتش می پردازند و معبری به عرض حداقل 10 متر جهت عبور نیروهای عمل کننده روی پاسگاه "ابوذکر"، می گشایند. سپس نیروهای بلم سوار بی درنگ در ساحل پیاده می شوند و با اندک درگیری، پاسگاه را تصرف می کنند.

در هدف دیگر یعنی برکه مختار، نیروهای خودی از دو محور به آن حمله می کنند، ولی با اجرای آتش روی کمین های دشمن، متقابلاً با آتش شدید کمین ها روبه رو می شوند و ناچار عقب می آیند و در این مرحله به محاصره برکه بسنده می کنند. دقایقی بعد با رسیدن توپ 105 میلی متری و کاتیوشا، نیروهای خودی به اجرای آتش روی جاده بغداد - بصره می پردازند که تردد در این جاده مختل می شود.

ص: 116

تصویر

ص: 117

در مجموع تا نیمه شب، مأموریت خودی در روستای ابولیله و پاسگاه ابوذکر و تعدادی از کمین های مورد نظر دشمن، با موفقیت پایان می یابد و تنها در برکه مختار که دشمن در محاصره نیروهای خودی هست، درگیری از این ساعت به بعد نیز ادامه دارد.(1)

7

بامداد امروز یک هواپیمای امریکایی مربوط به خطوط هوایی تی.دبلیو.ای. (T.W.A) در مسیر آتن - رم ربوده شد و در ساعت11:50 به وقت محلی در فرودگاه بیروت فرود آمد. یک شخص ناشناس که خود را عنصر "سازمان جهاد اسلامی" معرفی می کرد در یک تماس تلفنی با خبرگزاری ها اعلام کرد که این عملیات برای آن است که ثابت شود مسلمانان توانایی وارد آوردن ضرباتی بر امپریالیسم امریکا را دارند. وی افزود: «این عملیات ضمن هماهنگی با تمام سازمان های اسلامی وابسته، انجام گرفته است و دوستان ما که در داخل هواپیما هستند، از آزادی عمل کامل برخوردار بوده و دیگر تحت کنترل رهبری مرکزی نمی باشند و خواسته هایی را که میل دارند، مطرح می کنند.» این هواپیما پس از سوخت گیری، فرودگاه بیروت را به مقصد الجزایر ترک کرد.(2)

به گزارش آسوشیتدپرس، هواپیما ربایان در حالی که به سوی الجزایر پرواز می کردند خواستار آزادسازی اعراب از زندان های اسرائیل و انتقال آن ها به بندر "صیدا" در جنوب لبنان شدند. هواپیماربایان پیش از پرواز به الجزایر، گروهی زن و کودک را در بیروت آزاد کردند.(3)

از سوی دیگر، در مطبوعات اعلام شد که سازمان جهاد اسلامی در بیانیه ای با اعلام این که هواپیما را فردی بی هویت که خود را به سازمان جهاد اسلامی منتسب کرده، ربوده است، دخالت این سازمان را تکذیب و تأکید کرد: «ما نسبت به عواقب کشاندن نام سازمان خود در عملیات هواپیماربایی هشدار می دهیم.»(4) آسوشیتدپرس از بیروت گزارش داد: «یکی از هواپیماربایان ظاهراً بی خبر از ادعای قبلی (جهاد اسلامی) بیانیه ای را خواند که به گفته وی به امضای سازمان مستضعفین جهان رسیده است. منابع سیاسی گفتند استفاده از کلمه مستضعف در نام این سازمان بیان گر ارتباط آن با مسلمانان شیعه است. هواپیماربایان در بیانیه خود، علیه شاه اردن، "یاسرعرفات" رئیس ساف و رهبران اعراب سنت گرا که به امریکا نفت می دهند و پول های شان را در بانک های امریکایی نگه می دارند، مطالبی عنوان کرده اند.»(5)

درباره هویت ربایندگان این هواپیما، رادیو اسرائیل نیز گزارش داد: «یک سازمان زیرزمینی شیعه که خود را "فدائیان امام حسین" می داند، مسئولیت ربودن هواپیمای مسافربری امریکا را به عهده گرفت ... هواپیمای شرکت امریکایی تی.دبلیو.ای. پیش از ظهر امروز مدت کوتاهی پس از آن که از فرودگاه آتن پرواز کرد، ربوده شد. این هواپیما با 145نفر مسافر و 8 نفر خدمه از قاهره ره سپار رم بود.»(6)

ص: 118


1- 40. همان، صص 25 تا 34.
2- 41. مأخذ2، ص24، خبرگزاری فرانسه، 24/3/1364.
3- 42. مأخذ2، ص24، آسوشیتدپرس، 24/3/1364.
4- 43. مأخذ9، ص20.
5- 44. مأخذ2، ص25، بیروت - خبرگزاری آسوشیتدپرس، 24/3/1364.
6- 45. مأخذ2، ص36، رادیو اسرائیل، 24/3/1364.

تصویر

هواپیماربایی در خطوط هوایی امریکا (T.W.A) - 24/3/1364

آغاز طولانی ترین ماجرای هواپیما ربایی جهان بعد از هواپیماربایی خطوط هوایی العال (اسرائیل) در سال 1968

8

"ابراهیم الصیخی" معاون دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس، گفت: «اقدام تبهکارانه علیه جان امیر کویت (در 4/3/1364) نتیجه اوج گیری مستمر جنگ ایران و عراق است و ممکن است یکی از بازتاب های وضعیت کنونی جهان عرب یا یک توطئه بین المللی باشد.» وی با اعلام این که در صورت خاتمه نیافتن جنگ، واکنش های مخاطره آمیز بیش تری در منطقه روی خواهد داد، افزود: «نشانه امیدوارکننده ای برای خاتمه جنگ [ایران و عراق] مشهود است.»(1)

در مورد سوء قصد به جان امیرکویت، روزنامه "واشنگتن پست" نوشته است: «مردم کویت بعضاً این اقدام را مرتبط با جمهوری اسلامی ایران و شیعیان کویت می دانند. از طرف دیگر، چون عراق همیشه نسبت به خاک کویت چشم طمع داشته است، بعضاً این حرکت را در ارتباط با رژیم صدام می دانند.»(2) روزنامه کویتی "الرأی العام" با توجه به خواسته های برخی اتباع عراقی مخالف حکومت صدام که در برابر سفارت کویت در دمشق به تظاهرات پرداخته و خواستار قطع کمک های کویت به عراق شده بودند، نوشت: «ما به عراق کمک کرده و در آینده نیز کمک خواهیم کرد. ... اگر چه قبلاً بر سر مرزهای دو کشور اختلافاتی داشتیم ولی هم اکنون دیگر چیزی به نام مرز میان عراق و کویت وجود ندارد، زیرا مرزهای عراق مرزهای کویت و سایر کشورهای عربی به شمار می رود.» این نشریه همچنین به خطر جمهوری اسلامی در منطقه، اشاره کرد: «سقوط صدام منجر به سقوط تمام رژیم های کشورهای منطقه و حتی رژیم های کشورهای دور از جبهه های جنگ خواهد شد؛ در این صورت، دوران استعماری جدیدی در منطقه به مراتب بدتر از استعمار قدیم آغاز می شود. ترکش های موشکی که از سوی ایران به پایتخت عراق پرتاب می شود و در قلب بغداد منفجر می گردد، در کویت و قاهره و ریاض و حتی رباط سقوط می کند.» در پایان این مقاله به طور

ص: 119


1- 46. مأخذ2، ص14، خبرگزاری کویت.
2- 47. مأخذ1، صص 15 تا 17، رادیو امریکا، 24/3/1364 به نقل از روزنامه واشنگتن پست.

تلویحی جمهوری اسلامی ایران در ماجرای تحصن و تظاهرات در برابر سفارت کویت در دمشق دخیل دانسته شده است.(1)

9

"آساهی" روزنامه پر تیراژ معتبر ژاپن، امروز ضمن تفسیری درباره جنگ و اوضاع اقتصادی ایران، به سیاست دوگانه فرانسه همچنین به سیاست های شوروی در قبال ایران پرداخته است: «پاریس امیدوار است که توازن قوا میان ایران و عراق را ادامه داده و در عین حال روابط خود با تهران را بهبود بخشد. بهبود روابط با ایران، هدف دیپلماتیک مشکلی برای فرانسه خواهد بود زیرا پاریس امیدوار است در همان حال از توسعه انقلاب اسلامی امام خمینی جلوگیری کند.»

در این مقاله همچنین آمده است: «شوروی سیاست انتظار را در پیش دارد. شوروی بیش تر می خواهد امریکا را از آب های خلیج فارس براند تا آن که بخواهد به آب های گرم دست یابد. حمایت ایران از چریک های افغانی، شوروی را تحریک می کند. شوروی امیدوار است تعادل میان ایران و عراق را حفظ کند و منتظر دوران پس از [امام]خمینی است.»(2)

10

امروز یک بسته پستی مشکوک که از کشور فرانسه به آدرس دادستانی شیراز ارسال شده بود، به دلیل نبودن دادستان، به اداره پست برگشت داده شد. این بسته را در ساختمان اداره پست و تلگراف، واحد "خنثی سازی" کمیته انقلاب اسلامی بازرسی کرد و یک بمب میکروسوئیچی تعبیه شده در داخل آن را خنثی کرد.(3)

¯¯¯

ضمیمه گزارش 1: جنگ شهر ها

درباره جنگ شهرها و سوابق آن، در یک فصل نامة مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، تحقیق مبسوطی درج شده است که خلاصه برخی قسمت های آن چنین است:

اصطلاح "جنگ شهرها" به منظور بیان حمله هوایی به مناطق مسکونی، به مفهوم خاص کلمه به اسفندماه 1363 (فوریه 1984) برمی گردد و از این زمان است که اصطلاح جنگ شهرها به سر زبان ها می افتد، اما این که کدام یک از دو طرف درگیر جنگ یا مجامع و دول دیگر برای اولین بار این اصطلاح را به کار گرفتند، جای تردید است.

پس از گذشت 41 ماه از جنگ که عراق با به کارگیری 120 موشک زمین به زمین "اسکاد - بی" و "فراگ" ساخت شوروی به کشتار 4600 نفر غیرنظامی و مجروح کردن 22000 تن دیگر دست زده بود،(4) نشر اخباری مبنی بر تحویل موشک های "اس.اس - 21" روسی به عراق (که برد آن ها سه تا چهار

ص: 120


1- 48. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش های ویژه، شماره 86 (24/3/1364)، ص 8 ، کویت - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 23/3/1364، به نقل از "الرأی العام".
2- 49. همان، ص 17، توکیو - خبرگزاری جمهوری اسلامی، روزنامه آساهی شیمبون.
3- 50. سند شماره 074563 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: سازمان حفاظت اطلاعات سپاه پاسداران، 10/4/1364.
4- عراق از همان آغاز جنگ، شهرها و مناطق مسکونی ایران را می کوبید از جمله در 15/7/1359 مناطق مسکونی دزفول را با موشک فراگ هدف قرار داد.

برابر موشک های اسکاد - بی می باشد) نگرانی جدیدی ایجاد می کرد. همچنین نشر اخباری مبنی بر وقوع بمباران آتی و حتمی یازده شهر ایران در اوایل دهه دوم بهمن 63 (اوایل فوریه 1984)، آقای "خامنه ای" رئیس جمهور در 17 بهمن 1363 (6 فوریه 1984) اعلام کرد: «از این پس در قبال هر حمله به مردم کشورمان، به همان گونه پاسخ خواهیم گفت و چنانچه صدام حسین تهدیدات خود را به اجرا درآورد، قطعاًً شهرهای خانقین، بصره، و مندلی را بمباران خواهیم کرد. ما صادقانه مراتب تأسف خود را به اطلاع مردم این سه شهر می رسانیم و از آنان می خواهیم که به فوریت شهرهای مزبور را ترک نمایند.»

علی رغم هشدار فوق، در 22 بهمن 1363 (11 فوریه 1984) پنج موشک زمین به زمین اسک-اد - بی در مناطق مسکونی شهر دزفول فرود آمد و باعث ویرانی حدود 100 منزل مسکونی و آسیب دیدن 400 منزل دیگر، یک بیمارستان و یک دبستان گردید و صدها تن کشته یا مجروح شدند که بسیاری از آن ها از کودکان بودند. در مقابل، ایران همان روز چندین بار از طریق صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به مردم بصره، مندلی و خانقین پیام داد که به فوریت این سه شهر را ترک گویند. ساعت حمله، شش صبح فردای همان روز اعلام گردید.

به این ترتیب در روز 23 بهمن 1363 آتش بارهای ایران برای مقابله به مثل و در جهت بازدارندگی وارد عمل شدند و اهداف تعیین شده در این شهرها را مورد حمله قرار دادند. البته عراق باز هم فردای همان روز با شش موشک شهرهای اندیمشک، مسجد سلیمان و بهبهان را هدف قرار داد و هواپیماهای جنگنده عراق نیز شهرهای ایلام، اسلام آباد، گیلان غرب، آبادان و خرمشهر را بمباران کردند که حاصل این بمباران ها، یکی از سنگین ترین تلفات مناطق غیرنظامی در طول جنگ بود. ایران نیز در مقابل، عراق را به بمباران کلیه شهرهای این کشور به جز چهار شهر مقدس کربلا، نجف اشرف، کاظمین، و سامره، تهدید کرد و در نتیجه، دو روز بعد (26/11/1363) جنگنده های ایران وارد عمل شدند و برای نخستین بار پس از چهار سال و نیم صبر و بردباری، به بمباران چندین شهر عراق پرداختند و بدین سان و از این زمان به بعد بود که اصطلاح "جنگ شهرها" جایگزین عباراتی چون "حملات هوایی" و "موشکی" و یا "بمباران های هوایی" شد.

به این ترتیب، حمله به مناطق مسکونی که به وسیله عراق در چارچوب یک استراتژی جنگی با هدف جنگ روانی و فشار بر مردم ایران از مدت ها قبل دنبال شده بود، اوائل اسفندماه 1363 چند روز بعد از آغاز مقابله به مثل جنگ هوایی به وسیله ایران، عنوان "جنگ شهرها" گرفت که از این تاریخ به بعد به صورت جنگی که دو طرف در حال جنگ در آن شرکت دارند، درآمد.

این مرحله از جنگ شهرها از اوایل اسفند 1363 آغاز شد و تا 17 فروردین 1364 یعنی حدود یک ماه و نیم ادامه یافت. در این مدت 29 شهر و چندین روستای ایران 118 بار مورد اصابت بمب ها و موشک های عراق قرار گرفت و حاصل آن، 1227 نفر شهید و 4682 نفر مجروح و خسارات مالی فراوان بود. در مرحله دوم جنگ شهرها که از 5 خرداد تا 24 خرداد 1364 (امروز) ادامه یافته، مناطق مسکونی ایران بیش از 100 بار مورد اصابت (بمب ها و موشک های عراقی) قرار گرفت که تلفاتی حدود 600 شهید و بیش از 1300 نفر مجروح و نیز خسارات فراوان مالی به بار آورد.

موارد زیر از جمله اهداف و مقاصد عراق در جنگ شهرها شمرده می شود:

1- تضعیف اراده نبرد در مردم و مسئولان ایران.

2- تلاش در جهت درگیر ساختن و تشویق افزایش زمینه های مداخله دیگر کشورها با نمایش وسعت دامنه جنگ.

3- تلاش در جهت خنثی کردن اثر عملیات ایران در جبهه های زمینی و جبران انفعال و ناتوانی شکست عراق در جنگ زمینی.

4- کاهش توان اقتصادی ایران.

5 - تلاش در جهت وادار کردن ایران به مذاکره برای پایان دادن به جنگ بدون احقاق حقوق ایران.

ص: 121

6- کاهش اعزام و کند کردن حرکت نیروهای مردمی به سوی جبهه های جنگ.

7- تشدید جنبه فرسایشی جنگ.(1)

ضمیمه اول گزارش 2: تشدید فشارهای سیاسی و نظامی برای به سازش کشاندن ایران

امسال روز جهانی قدس در حالی برگزار شد که جمهوری اسلامی ایران در سطوح مختلف منطقه و نظام بین المللی با فشارهای شدید سیاسی مواجه است تا به صلحی بدون احقاق حقوق مورد نظر ایران تن دهد. در داخل هم برخی گروه های ذی نفوذ، فشار و متخاصم نیز که در مورد جنگ عملاً هم سو با جریان اول رفتار می کنند، می کوشند در همین جهت افکار عمومی را تحت تأثیر قرار دهند و چنانچه موفق شوند، اراده جنگی را در عموم تضعیف کنند؛ فی المثل پخش اعلامیه به وسیله چریک های فدایی خلق اکثریت(2) و یا گفت وگوی تلفنی مهندس بازرگان با خبرنگار نشریه "کریستین ساینس مانیتور" که در 21/3/1364 از رادیو امریکا پخش شد و مواضع صلح خواهانه وی را اعلام کرد.(3)

به موازات شدت یافتن این فشارها، به خصوص بعد از عملیات بدر، فشارهای نظامی وسیع و متنوع عراق، همچون جنگ شهرها، حمله به کشتی های تجاری و حمله به خارک، استفاده از سلاح های شیمیایی بدون هراس از ممنوعیت آن و محکومیت در مجامع و نظام بین المللی، ابعاد گسترده تری به خود گرفته است. در این حال، کمک های تسلیحاتی قدرت های بزرگ به این کشور نیز هر روز وسعت بیش تری می یابد.

آقای هاشمی رفسنجانی در واکنشی، در دیدار با گروهی از رزمندگان (در تاریخ 14/2/1364) به این فشارهای سیاسی نظامی اشاره کرد و گفت: «امروز یک فشار همگانی از طرف دشمنان اسلام و یک تهاجم وسیع آغاز شده تا با هماهنگ کردن امکانات خود، صدام را نجات دهند. این مقدار فشار در تاریخ جنگ بی سابقه است. این فشارها از لحاظ نظامی نیست بلکه بیش تر از لحاظ سیاسی است. از لحاظ نظامی همین شرارت های حمله به شهرها و تهدید خطوط هوایی غیرنظامی بود که معلوم شد که کارساز نیست و اثر معکوس دارد؛ اکنون تهدیدها و تلاش های پی گیر سیاسی، پشتوانه تهدیدها و شرارت های نظامی است تا نگذارند جنگ به نتیجه خود برسد.»(4)

وی در تاریخ 17/3/1364 نیز در خصوص جریانات محارب و مخالف جنگ موضع گیری کرد: «دشمنان ما انصافاً خیلی شرور و خبیث هستند. آن ها پس از یأس و سرخوردگی از ترور، تبدیل به ستون پنجم صدام شده اند.» آقای هاشمی همچنین به واکنش دلیرانه مردم در مقابل تهاجم هوایی و موشکی عراق که در نیمه شب ها جهت ایجاد رعب و وحشت و تحریکات عصبی در مردم انجام می شود، اشاره کرد و گفت: «ان شاء الله هفته آینده در روز قدس خواهیم دید که مردم ان شاءالله خواهند آمد که به دشمنان نشان بدهند که این ترفند ها و این کارهایی که می کنند، این ها بر یک جامعه توحیدی و انقلابی مسلمان نمی تواند تأثیر شکننده داشته باشد. این ملت خود را برای تحمل مشکلات آماده کرده است. ما این روزها مهم ترین حملات مردم را در مشکل ترین شرایط می بینیم؛ یعنی وقتی که خطر بمباران هوایی بیش تر می شود، مردم بیش تر به هیجان می آیند و حضور بیش تری را در انقلاب عرضه می کنند. این آزمایش (حضور در راه پیمایی روز جهانی قدس) هم، برای دنیا پرارزش است که یک بار دیگر بفهمد که در ایران چه خبر است و هم برای خود ما با ارزش است که ما بفهمیم ملت مان در صحنه هست و پشتوانه بسیار خوبی است برای رزمندگان ما که بدانند تنها نیستند و این ملت عظیم همراه آن ها تا همه جا با آن ها ایستاده است.»(5)

به این ترتیب مراسم روز قدس، آزمونی برای سنجش وجود و تداوم اراده جنگی مردم، قرار داده شد که برخی مطبوعات آن را به نوعی رفراندوم درباره جنگ تعبیر کردند؛ از جمله روزنامه اطلاعات به همین مناسبت مصاحبه ای با آقای "خامنه ای" رئیس جمهور و رئیس شورای عالی دفاع ترتیب داد و نظر ایشان را در این باره جویا شد که ایشان پاسخ داد: «این بسیار دعوت خوبی بود، زیرا که به مردم فرصت خواهد داد که حرف دل را در باب مسئله ای که این همه در دنیا محل بحث و جدال است، با عمل آشکار

ص: 122


1- 51. محمدحسین جمشیدی، "جنگ شهرها"، تاریخ جنگ، فصل نامه مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، شماره 11، بهار 1375، صص 44 تا 59.
2- 52. سند شماره 141888: اسناد سیاسی، 7/3/1364، ص21.
3- 53. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شماره 84، (22/3/1364)، ص20.
4- 54. دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه نشریه "رویدادها و تحلیل"، نشریه شماره8، 16/3/1364، ص8.
5- 55. روزنامه اطلاعات، 18/3/1364، ص3.

کنند.» وی افزود: «همان طور که جنگ را برای آن که ما را خسته کنند، به ما تحمیل کردند تا ما را بشکنند اما نشکستیم، حالا هم با فشارهای گوناگون سیاسی و رذالت های مختلف چه عملی و چه قولی می خواهند مردم را وادار کنند که از حقوق مشروع خود صرف نظر کنند و جنگ را با سرنوشتی که دشمنان ما برایش در نظر گرفته اند، به پایان برسانند.»(1) ایشان همچنین در خطبه های نمازجمعه (17/3/1364) گفت: «مردم ما در روز قدس به دنیایی که می خواهد مردم ما را به سازش بکشاند، "نه" خواهد گفت. روز قدس، روز مقاومت مردم ما در مقابل زورگویی ها خواهد بود.»(2)

آیت الله "صانعی" امام جمعه موقت قم نیز در خطبه های نمازجمعه قم تأکید کرد: «این وظیفه است که در روز جهانی قدس و روز پشتیبانی از جنگ شرکت کنیم و بار دیگر توطئه های دشمن را به خودش برگردانیم.»(3)

آیت الله "منتظری" نیز در دیدار با اعضای یک هیئت اعزامی به لبنان، ضمن اشاره به توطئه های امریکا و اسرائیل در منطقه، گفت: «مراسم روز قدس را باید در داخل و خارج کشور هر چه باشکوه تر برگزار کنیم و به دنیا نشان دهیم که اولاً قدس یک مسئله اسلامی است و مربوط به تمام مسلمانان است و ثانیاً به دشمنان اسلام و انقلاب بفهمانیم ملت فداکار ما این همه گرفتاری و مصیبت ها که از ناحیه جنگ تحمیلی به او وارد شده، با این حال همچنان در صحنه است و از انقلاب کشورش در برابر توطئه ها و فشارهای سیاسی و نظامی و روحی و حمله های هوایی و موشکی دشمنان اسلام، دفاع و مقاومت می کند و هرگز راضی نیست با چنین دشمنی وحشی و خون خوار، صلح و مذاکره کند.»(4)

گذشته از این، اصناف و قشرهای مردم و نهادها، ارگان ها و دستجات با انتشار بیانیه هایی - که درخلال 18/3/1364 تا 24/3/1364 در مطبوعات درج شد - پشتیبانی خود از شرکت در روز قدس را که تحت عنوان "رفراندوم" مطرح شده است، اعلام کردند، این در حالی است که حکومت عراق مصرانه در راه شدت بخشیدن به یک جنگ روانی مبنی بر تشدید جنگ شهرها - مشخصاًً در مورد روز قدس - مرتباً با تأکید بر آغاز وحشتناک ترین هجوم ها و به بیان های مختلف، مردم ایران را تهدید می کند.

ضمیمه دوم گزارش2: قطع نامه روزجهانی قدس

خلاصه مضمون مواد 14 گانه قطع نامه روز جهانی قدس (24 رمضان 1405/24 خرداد 1364):

1- اعلام پای بندی به ره نمودهای حضرت امام، آیت الله منتظری و حمایت از روحانیت متعهد و مبارز.

2- اشاره به تحریک ابرقدرت ها برای آغاز جنگ و تأکید بر دفاع مقدس امت با ندای الهی "جنگ جنگ تا رفع فتنه در عالم".

3- تأکید بر استقامت در برابر حکومت متجاوز عراق تا پیروزی نهایی و سرنگونی حکام خون خوار عراق و نصب العین قرار دادن آیات قرآنی و سیره پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع).

4- حمایت از رزمندگان جان برکف سپاه توحید.

5- اعلام حمایت از عمل مقابله به مثل در برابر جنایات عراق در بمباران مناطق مسکونی تا سقوط حکومت عراق.

6- اعلام تأکید بر ضرورت خاموش کردن نغمه های صلح طلبی با شعار "جنگ جنگ تا پیروزی".

7- هشدار به کشورهای منطقه و غیره خصوصاًً فرانسه و شوروی در حمایت از عراق.

8- دعوت از ارتشیان و مردم تحت ستم عراق جهت برقراری نظام عدل جمهوری اسلامی در عراق.

9- اعلام و تأکید بر این که امریکا - شیطان بزرگ - عامل همه بدبختی ها در جهان بوده و امت شهیدپرور در مقابل آن با عزمی راسخ تا رهایی مستضعفان جهان به نبرد ادامه خواهد داد.

10- حمایت از مبارزات آزادی خواهانه ملت های تحت ستم به ویژه حرکت های اسلامی مردم افغانستان، لبنان و فلسطین.

11- نجات بیت المقدس اولین قبله مسلمانان جهان.

ص: 123


1- 56. روزنامه اطلاعات، 22/3/1364، ص3.
2- 57. مأخذ55، ص15، سخنان رئیس جمهوری در نمازجمعه.
3- 58. مأخذ55، ص3، سخنان امام جمعه قم.
4- 59. روزنامه اطلاعات، 19/3/1364، ص3.

12- تأکید بر آزادی قدس شریف از چنگال صهیونیست ها به عنوان یکی از اساسی ترین آرمان های انقلاب اسلامی؛ اعلام حمایت از مردم فلسطین و محکوم کردن حرکت سازش کارانه ای که با الهام از شیطان بزرگ و به وسیلة ایادی آن در منطقه انجام می پذیرد.

13- اعلام ضرورت ارج نهادن به حرکت الهی مردم مظلوم و مسلمان لبنان در مبارزه با حکومت اشغال گر قدس و تأکید بر اتحاد نیروهای اسلامی در لبنان که رمز موفقیت است.

14- حمایت از مسئولان خدمت گزار دولت جمهوری اسلامی ایران در تحقق بخشیدن به اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی خصوصاً در مقابله با حکومت جنایت کار بغداد.(1)

ضمیمه اول گزارش 6 : طراحی عملیات های محدود

در توضیح موضوع "عملیات محدود"، بخشی از یک گزارش که در سال 1364 تهیه و ارائه شده است، نقل می شود:

در پی دعوت فرماندهی سپاه از کلیه فرماندهان و عناصر قرارگاه ها جهت ارائه طرح های ادامه جنگ پس از عملیات بدر، در تاریخ 23/2/1364 چند عملیات محدود به عنوان پیشنهاد مطرح گردید.

اجرای عملیات محدود در منطقه عمومی فاو، یکی از پیشنهادهای فوق الذکر بود که به دلایلی از جمله اهمیت سیاسی و نظامی منطقه مزبور، بیش تر مورد توجه فرماندهی سپاه قرار گرفت؛ بنابراین، جلسه فرماندهان سپاه در روز 2/3/1364 مجدداً تشکیل گردید. در طول جلسه محاسن و ارزش های سیاسی و نظامی منطقه بررسی شد و برادران به نتایج جدیدی مبنی برگسترده بودن عملیات رسیدند و موضوع را به عنوان نتیجه بحث و نشان دادن محدود نبودن این عملیات، به فرماندهی کل سپاه ارائه دادند.

طرح ابتدایی فاو می توانست تا اندازه ای اهداف سیاسی و نظامی را در استراتژی مورد نظر مسئولین جمهوری اسلامی ایران تأمین نماید و از طرفی در راستای استراتژی مورد نظر سپاه نیز قرار داشت، از این رو مورد موافقت فرماندهی کل سپاه و بلافاصله مورد موافقت آقایان هاشمی و خامنه ای نیز قرار گرفت.(2)

ص: 124


1- 60. مأخذ9، ص3.
2- سردار غلامعلی رشید هنگام مرور کارشناسانه کتاب (قبل از انتشار) با استفاده از یادداشت های خود در زمان جنگ, توضیحات زیر را بر مطالب این ضمیمه نوشته است: «از روز 21 اردیبهشت ماه 1364 جمعی از فرماندهان به تهران فراخوانده شدند. از اهواز من به همراه عزیز جعفری، غلام پور، علی هاشمی، مبلغ، فروزنده و قربانی با هواپیما به تهران آمدیم و از دوشنبه 23/2/1364 بحث ها را شروع کردیم. موضوع بحث عملیات های گسترده و محدود بود در ادامه جنگ. پس از سه روز بحث، فرماندهان لشکرها, پس از ارائه نظریات خود از ما جدا شدند و جمع فرماندهان قرارگاه ها با مسئولیت خودم بحث ها را ادامه دادیم. روز یکشنبه 29/2/1364 هم به همراه آقا رحیم (دو نفری) رفتیم قم و با آقای منتظری ملاقات کردیم و مشکلات جنگ را مطرح کردیم؛ اخوی مهدی هاشمی هم بود و مرتباً مانع می شد که ما طرح مشکل کنیم. آقای منتظری هم گفت: به من چه؟ بروید اینها را به آقای هاشمی و به آقای خامنه ای (مقام معظم رهبری امروز و ریاست جمهوری سابق) بگویید. مجدداً از 30/2/1364 بحث ها را در تهران ادامه دادیم و مباحث دیگر را از قبیل فرماندهی و اداره جنگ و اشکالات ادغام را در کنار طرح های عملیاتی بحث می کردیم و این بحث ها را طی 9 روز دیگر ادامه دادیم تا اینکه روز موعود و تاریخی فرا رسید و ما با جمع بندی [بحث و بررسی] حداقل دو هفته ای رفتیم خدمت ریاست جمهوری و آقای هاشمی در دفتر ریاست جمهوری و نتیجه بحث ها را طرح کردیم و گفتیم: ما بررسی کرده ایم برای تصرف ← ← هدف مهمی مثل بصره، نمی توان امیدی به 100 الی 150 گردان داشت, این باید به 300 الی 400 گردان افزایش پیدا کند تا در یک عملیات به این هدف مهم دست پیدا کنیم و الّا پنج شش سال طول می کشد تا ما بصره را با 5 -6 عملیات 100 الی 150 گردانه تصرف کنیم و هر سال کمی پیشروی کنیم, ولی اگر با 400 گردان حمله کنیم از 4 محور، دشمن قادر نیست هم زمان در همه محورهای تهاجم ما، دفاع کند. خلاصه حرف هایمان را زدیم, گفتیم هدف بصره 400 تا 500 گردان در 6 ماه و هدفی مثل کرکوک 400 گردان در 6 ماه. و اگر کشور تمایل داشت بعد از شکست های سنگین این چنینی، می توان با 600 گردان نیرو به سوی بغداد حرکت کرد. ما بیشتر منظورمان این بود که آقای هاشمی بپذیرد به جای 70 الی 100هزار نیروی بسیجی, ..... ببرند، 200 الی 250 هزار نیرو بسیج شود تا با آنها 400 الی 500 گردان نیرو سازمان دهی کنیم و در راستای همان هدف و سیاستی که خود اعلام می کرد (جنگ تا یک عملیات موفق و پیروز)، قاطعانه آن هدف را تصرف کنیم. ولی آقای هاشمی جمله ای گفت که همه ما را مأیوس کرد, آن جمله معروف در آن روز تاریخی این بود: «ما بند پوتین این رزمندگان را که شما برآورد کرده اید هم نمی توانیم تأمین کنیم!!!؟» و در دفترچه ام نوشته ام آب پاکی روی دست همه ریخت و ما با بُهت بیرون آمدیم.»

به دنبال پیشنهاد سپاه و تصویب اجرای عملیات در فاو توسط آقای هاشمی، سپاه از تاریخ 15/3/1364 فعالیت خود را با حضور علی شمخانی و رحیم صفوی در قرارگاه خاتم (جنوب) آغاز کرد. و از 18/3/1364 با حضور محسن رضایی و غلامعلی رشید در این قرارگاه کار طرح ریزی این عملیات فعال تر شد. در عین حال در کنار پی گیری مقدمات اجرای عملیات در فاو، موضوعاتی از قبیل اجرای عملیات محدود نیز در دستور کار قرار داشت.

برادران حاضر در جلسه اعتقاد داشتند که با اوضاع فعلی امکان ادامه جنگ به سبک سابق وجود ندارد و قبل از دست زدن به عملیات های گسترده ای همچون گذشته، باید توان را افزایش و سازمان رزم را گسترش داد.(1) اما در فاصله زمانی لازم برای این منظور، وقفه ای در جنگ ایجاد خواهد شد که با اجرای عملیات های محدود - که در حد توان فعلی باشد - بایستی این خلأ را پر کنند، لذا افزایش توان (شامل امکانات و به خصوص سازمان رزم) اصل قرار گرفته و در کنار آن اجرای عملیات های محدود، به عنوان یک امر مقطعی مطرح گردید.(2)

ضمیمه دوم گزارش 6: آماده سازی مقدمات عملیات قدس1

در توضیح اهداف عملیات قدس1 و سابقه آن و اقداماتی که برای آماده ساختن مقدمات این عملیات انجام شد، فشرده ای از اهم مطالب آورده می شود:

در طرح ریزی و بررسی مانور عملیات بدر، پیش بینی شده بود که لشکر25 کربلا که از قبل جهت پدافند و حفظ دست آوردهای عملیات خیبر در هور استقرار داشت، تحت نظارت و هدایت قرارگاه نجف2، پس از تصرف پاسگاه های دشمن در شمال البیضه، هرچه بیش تر به جاده بصره - العماره نزدیک

ص: 125


1- سردار غلامعلی رشید در این باره نوشته است: «روز جمعه 17/3/64 از ساعت 9 صبح در دفتر آقا محسن تا 6 بعدازظهر تلاش کردیم و نامه ای نوشتیم به حضرت امام و اطلاعات ریز و تاکتیکی و عملیاتی از توان خودی و دشمن را به صورت مقایسه ای نوشتیم و قید کردیم که از نیمه دوم سال 61 (عملیات والفجر مقدماتی) تا خرداد 64، توان ما نسبت به گذشته افزایش پیدا نکرده و خسارت و تلفات هم داده ایم و دو پیشنهاد داده شد؛ یکی اینکه امام دنیا را تهدید به جنگ کند و وضعیت مملکت را جنگی اعلام کند و یا حداقل (پیشنهاد دوم) یک فرماندهی در رأس جنگ قرار بدهد که بر همه ن.م و مملکت فرمان دهد و ستادی نیز از عناصر ارتش و سپاه و... تشکیل شود و توان رزمی شما افزایش پیدا کند تا بشود کاری کرد.»
2- 61. مأخذ36، صص1و2.

شود و با آتش خود، اقدامات دشمن جهت اجرای پاتک را خنثی سازد. به سبب عدم موفقیت لشکر25 کربلا در رسیدن به کل اهداف خود در عملیات بدر (به عللی که در گزارش این عملیات آمده است)، این لشکر نتوانست آتش مؤثری روی جاده بریزد.

از سوی دیگر، عمده ترین هدف عملیات بدر، قطع جاده استراتژیک بصره - العماره بود که با ناکامی در این عملیات، هور و جاده همچنان اهمیت استراتژیک خود را در جنگ حفظ کرده بودند. رسیدن به این اهداف - که نیاز به زمان، آمادگی امکانات و ... ایجاد زمینه ای مطلوب برای انجام دادن عملیات مجدد داشت - در اوضاع آن زمان، مقدور نبود، لذا به عنوان اولین حرکت، حضور بیش تر در هور و هرچه نزدیک تر شدن به جاده بصره - العماره در دستور کار قرار گرفت. مؤثرترین اقدام و بهترین محور برای نزدیک تر شدن به مقصود، تصرف پاسگاه های ابوذکر و ابولیله دانسته شد که جاپای مناسبی جهت ادامه عملیات و نیز سکوی آتش جهت مسدود کردن جاده باشد. مضافاً این که خط پدافندی "ترابه" می بایست ترمیم می شد که اجرای عملیاتی در این منطقه می توانست علاوه بر نزدیک ساختن خط پدافندی به دجله و اجرای آتش روی جاده، خطی مستحکم و منظم و به هم پیوسته به وجود آورد. مأموریت اجرای این تدابیر به لشکر25 کربلا سپرده شد که پس از عملیات بدر همچنان در منطقه باقی مانده بود.(1)

پس از ابلاغ مأموریت به این لشکر، کار شناسایی بی درنگ شروع شد و بی وقفه ادامه یافت. تیم های شناسایی به طور مرتب و موفق به شناسایی می رفتند تا این که اقدام جدیدی از دشمن این برنامه را دچار اختلال کرد؛ به این ترتیب که از ساعت21 به فاصله تقریبی ساعتی یک بار سلاح های سبک و نیمه سنگین دشمن به طور غیرمنتظره ای به اجرای آتش (بدون هدف) می پرداختند. با وضعیت جدید، نیروهای شناسایی موظف به استفاده از لباس غواصی شدند تا هنگام اجرای آتش دشمن، با استفاده از نی، زیر آب بروند و مأموریت خود را ادامه بدهند. در هر حال شناسایی ها پی گیرانه ادامه یافت تا جایی که برخی مأموریت های شناسایی هشت شبانه روز به طول انجامید.

در مجموع، شناسایی منطقه در حدود دو ماه به طول انجامید. در این مدت حوادث فراوانی رخ داد که به نقل از گزارش راوی مرکز در عملیات قدس2، به برخی از آن ها اشاره می شود:

1- گم شدن در هور برای عناصر شناسایی (در اوایل کار) امر غیرمنتظره ای نبود؛ تنها شنا کردن و در صورت خستگی مفرط، خواباندن نی ها و استراحت روی آن ها بارها اتفاق افتاده بود. برادر بشارت - که بعداً شهید شد - از قبل از عملیات بدر به مرخصی نرفته بود؛ او مرتب داوطلبانه به شناسایی می رفت و رکورد شناسایی و رکورد گم شدن در هور و ماندن در آب را شکسته بود. وی حداقل 40 مرتبه به مأموریت شناسایی رفته و بارها گم شده بود. یک بار بیش از 65 ساعت (نزدیک به سه شبانه روز) در هور سرگردان شده و بالاخره شناکنان برگشته بود.(2)

2- در یکی از شب ها سه غواص با یک بلم به شناسایی رفتند. یک نفر در نقطه ای دور از آتش دشمن در لابه لای نی زار در بلم به انتظار ایستاد و دو غواص دیگر در آب به طرف پاسگاه ابوذکر حرکت کردند. آن ها پس از عبور از سه ردیف سیم خاردار، با مانع سیم خاردار حلقوی مواجه شدند. در فاصله کم تر از صدمتری دشمن ناگهان تیراندازی کور دشمن به اطراف و روی مرداب شروع شد. برادران به زیر آب رفتند اما پس از مدتی با تداوم رگبار دشمن یکی از برادران غواص هدف گلوله قرار گرفت و شهید شد و پیکر وی به سیم خاردار حلقوی گیر کرد. تلاش برادر دیگر برای عقب بردن وی به جایی نرسید لذا او را لابه لای نی زار مخفی کرد و با دست خود آب های خون آلود را پخش کرد و به بلم نزد برادر سوم بازگشت که به اتفاق به عقب برگشتند. فردای آن روز با امکانات بیش تر از قبیل سیم چین و طناب و غیره با یک نفر دیگر به آن محل رفتند. خوش بختانه دشمن در طول 14 ساعت متوجه آن برادر شهید نشده بود و برادران توانستند همرزم شهید خود را به عقب منتقل نمایند.(3)

3- یکی از غواص ها در یک شناسایی جهت نزدیک تر شدن به دشمن از بلم جدا شد. وی برای انجام دادن این مأموریت و سپس بازگشت به لشکر، 54 ساعت شنا کرد. این برادر که کاملاً از پای درآمده بود

ص: 126


1- 62. مأخذ36، صص1و2.
2- 63. مأخذ36، ص12، "طوسی" معاون اطلاعات عملیات لشکر25 کربلا در مصاحبه با راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
3- 64. مأخذ36، صص12 و 13.

فوراً تحت مداوا قرار گفت.(1)

"مرتضی قربانی" فرمانده لشکر25 کربلا، در خصوص نتایج نهایی اقدامات یاد شده، گفته است: «به تمامی آب راه های کوچک و بزرگ دست رسی پیدا کردیم و همه نیروهای مسئول و معاونین گردان به شناسایی رفتند به طوری که برای عملیات احساس کردیم خیلی راه کارها و معبر آماده داریم و لذا از بسیاری از آن ها استفاده نکردیم. در اکثر این شناسایی ها تا فاصله 5 متری و 10 متری و حتی تا فاصله یک متری دشمن می رفتند و برمی گشتند و هیچ کدام از شناسایی ها لو نرفت و ما کاملاً راضی بودیم.»(2)

پس از این که شناسایی ها به نتایج مطلوبی رسید و آموزش و اجرای مانورهای مشابه عملیات و نیز استقرار نیروها در خط انجام شد، منطقه عملیاتی به دو محور طبر و شط علی تقسیم شد و مأموریت هر گردان یا گروهان در قالب طرح مانور لشکر مشخص گردید، سپس واحدهای پشتیبانی کننده اعم از پدافند هوایی، توپخانه، ادوات، بهداری، امکانات دریایی و ... با انتقال امکانات به "پای کار"، اعلام آمادگی کردند. نکته دیگر این که قرار بود عملیات شب جمعه 24/3/1364 انجام شود و نیروهای خودی با این عملیات به استقبال روز قدس بروند، اما به دلایلی - از جمله آماده نشدن امکانات دریایی لازم - عملیات یک روز به تأخیر افتاد. مرتضی قربانی در این باره گفت: «امکانات دریایی 10 روز قبل از عملیات رسید و اگر زودتر می رسید حتماً زودتر عمل می کردیم»، وی - که از این خبر راضی به نظر می رسید - افزود: «البته عقب افتادن عملیات هم تقدیر الهی بود چون همان روز قدس نیروهای پاسگاه و روستا تعویض شدند و ما همان شب با نیروی جدید درگیر شدیم که با همان شلیک اول یا کشته شدند و یا اسیر شدند و هیچ مقاومت نکردند و تأخیر در عملیات را لطف الهی می دانم.»(3)

نکته دیگر این که با این تأخیر خود به خود عملیات در زمانی انجام شد که تاکتیک جنگ روانی عراق را بی اثر ساخت. با اجرای این عملیات در ساعاتی پس از اعلام آتش بس مشروط جنگ شهرها - که عراق از موضع قدرت و برای در اختیار گرفتن ابتکار عمل برنامه ریزی کرده بود - تأثیر تبلیغاتی و روانی این آتش بس خنثی شد و جمهوری اسلامی ایران در جنگ جاری، پس از پیروزی در راه پیمایی روز قدس، پیروزی دیگری نیز در این جنگ روانی به دست آورد.

ص: 127


1- 65. مأخذ36، صص12 و 13.
2- 66. مأخذ 36، ص11، "مرتضی قربانی" فرمانده لشکر25 در مصاحبه با راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
3- 67. مأخذ36، ص24، "مرتضی قربانی" فرمانده لشکر25 در مصاحبه با راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.

ص: 128

روزشمار جنگ شنبه / 25 خرداد 1364/ 25 رمضان /1405 15 ژوئن 1985

11

در ادامه عملیات قدس1، سحرگاه امروز مواضع ارتش عراق در منطقه ای شامل روستاهای البیضه و ترابه به طرف جاده بصره - بغداد و نیز الکساره و روستاهای اطراف آن، هدف آتش قبضه های 106 میلی متری و مینی کاتیوشای خودی قرار گرفت. همچنین با روشن شدن هوا، از هر محور دو تا سه قایق جهت پاک سازی بقایای دشمن به منطقه اعزام شدند. به این ترتیب بسیاری از نیروهای عراقی به اسارت درآمدند و نفراتی از آن ها که مقاومت می کردند، کشته شدند. دشمن نیز هم زمان با روشنایی روز فعالیت هوایی خود را در منطقه به وسیله چندین هلی کوپتر و هواپیمای پی.سی-7 آغاز کرد. پس از دقایقی یکی از هلی کوپترها بر اثر آتش پدافند خودی در منطقه "برکه مختار" سقوط کرد. هنگام ظهر نیز یک هواپیمای پی.سی-7 دشمن به وسیله موشک "سهند" در منطقه نهروان سرنگون شد.

در این روز دشمن به وسیله قایق های مجهز به تیربار دوشکا و قبضه 106 میلی متری با پشتیبانی هوایی، دو پاتک انجام داد. اولین پاتک با مقابلة به موقع نیروهای کمین خودی در آب راه "مشروع" مواجه شد. رزمندگان خودی که میان نی زارها مخفی شده بودند نیروهای دشمن را که از وضعیت منطقه اطلاعی نداشتند، به دام انداختند. نهایتاً دشمن پس از مقاومت اندک و تحمل تلفات، گریخت. پس از چند ساعت، پاتک دوم سنگین تر و با استعداد بیش تری آغاز شد که این نیز با مقاومت نیروهای خودی و آتش چشم گیر توپ های106 میلی متری آنان مواجه شد و دشمن با تحمل تلفات ناچار عقب نشست.

در این روز مقاومت دشمن در برکه مختار در هم شکست و این برکه پاک سازی شد و نیروهای عراقی باقی مانده در آن - که حدود یک گردان بودند - همگی گریختند.(1)

12

به منظور آماده سازی عملیات گسترده آتی در فاو، امروز جلسه فرماندهان سپاه با حضور فرماندهان قرارگاه های خاتم، کربلا، سلمان و نوح در قرارگاه خاتم الانبیا(ص) تشکیل شد. فرماندهان حاضر در این جلسه - که برای ارائه گزارش پیشرفت کار، در منطقه مورد نظر

ص: 129


1- 1. سند شماره 0628 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش عملیات های قدس 1 و 2، راوی: محسن رخصت طلب، تیرماه 1364، صص 34 تا 37.

تجمع کرده بودند(1)- عبارت بودند از: علی شمخانی "قائم مقام فرمانده سپاه"، "رحیم صفوی" مسئول طرح و عملیات قرارگاه خاتم، "غلام حسین بشردوست" فرمانده قرارگاه کربلا، "عزیز جعفری" جانشین فرمانده قرارگاه کربلا، "محمد باقری" مسئول اطلاعات قرارگاه خاتم، "شوشتری" جانشین قرارگاه سلمان، "جعفر اسدی" جانشین قرارگاه نوح.

در ابتدای جلسه جانشین قرارگاه نوح پیشنهادهای خود را در مورد اقدامات لازم در منطقه واگذاری به این قرارگاه در جبهه آبادان، مطرح کرد؛ از جمله: دو جداره کردن خاکریز جاده آبادان در امتداد اروند و افزایش ارتفاع آن، تعریض و افزایش ارتفاع آن جاده، آسفالت کردن جاده ها، استتار یکی از پل های روی "بهمن شیر" که در دید دشمن است و ساختن تعدادی اسکله روی نهرها. وی در ادامه سخنان خود گفت: «از جهت کار اطلاعات هنوز به این جمع بندی نرسیده ایم که به واحدها ابلاغ کنیم که کارهای شان را شروع کنند یا خیر. قرارگاه ها در حال احداث دکل و کارهای شناسایی هستند و برای ادامه کار باید به تیپ ها و لشکرها ی عمل کننده بگوییم فعالیت شناسایی خود را آغاز کنند. و جهت ابلاغ به یگان های تحت امر منتظر دستور هستیم.»

"بشردوست" فرمانده قرارگاه کربلا، گفت: «ما روی طرح مانور و خط حدی که باید به یگان ها واگذار گردد، بحث کرده ایم و پیشنهاد می کنیم که فعلاً بیش از دو قرارگاه در خط نباشد و پس از این که خط دشمن شکسته شد، قرارگاه سوم از ما عبور کند و به جلو برود. این پیشنهاد به این خاطر است که ساحل خودی در منطقه قرارگاه کربلا عموماً باتلاقی است و همین موضوع باعث شده که نتوانیم سنگرهای آتش ایجاد کنیم. عرض منطقه ما ]قرارگاه کربلا[ با این خط حدی که واگذار شده، بسیار محدود است و قابل گنجایش توپ ها و خمپاره هایی که باید آن جا قرار دهیم، نیست. البته ما طبق همین خط حد واگذار شدة کنونی، طرح مانور برای سه یگان را آماده کرده ایم.» وی افزود: «باید کار احداث جاده های داخل نخلستان و نیز احداث اسکله را شروع کنیم. باید به خشک کردن زمین منطقه هم بپردازیم و نیز با مهار بعضی از نهرها می توانیم کنترل آب را در دست خودمان بگیریم. این ها هم محاسبه های اولیه است که برای انجام ]دادن[ آن نیاز به اجازه فرماندهی داریم.»

"اسدی" جانشین قرارگاه نوح اعلام کرد که این قرارگاه جهت اجرای مأموریت محوله، به چهار یگان نیاز دارد و علاوه بر آن باید هنگام تحویل گرفتن خط از ژاندارمری، نیروها را با پوشش کمیته(2)* وارد منطقه کرد تا عملیات لو نرود. وی همچنین پیشنهاد کرد که کلیه

ص: 130


1- محل تشکیل جلسه، پایگاه منتظران شهادت (گلف سابق) در اهواز بود.
2- * منظور نیروهای پاسدار کمیته انقلاب اسلامی است که قبل از ادغام با شهربانی و ژاندارمری، بخش مهمّی از وظایف انتظامی را در شهرها عهده دار بودند.

نقل و انتقالات اعم از نیروی انسانی، توپ های 105، 122 و 155 میلی متری کششی، با کانکس ها و کمپرسی های سرپوشیده انجام پذیرد تا رعایت نکات حفاظتی شده باشد.

"باقری" مسئول اطلاعات قرارگاه خاتم، با توجه به اطلاعات به دست آمده از یک اسیر عراقی، گزارش داد: «دشمن جاده های منطقه فاو را به دلیل آب گیربودن، تا ارتفاع دو متری سطح زمین بلند احداث کرده است. در منطقه خورعبدالله اقداماتی از جمله استقرار 10 دستگاه تانک، 6 قبضه توپ، احداث دکل های دیده بانی، استقرار 25 دستگاه تانک صورت داده است. در کل منطقه نیز انجام ]دادن[ یک سری پروازهای شناسایی و عملیاتی توسط هلی کوپتر از ام القصر و نیز تعبیه سنگرهای کمین در جلو دکل های موجود، به منظور دفاع از منطقه تدبیر نموده است. شهر فاو دارای چهار اسکله اصلی نفت و یک سری خطوط لوله می باشد که در حال حاضر نفت کش های سبک در آن جا بارگیری می شوند.»

در ادامه جلسه، "شوشتری" جانشین قرارگاه سلمان، با اشاره به اجرای عملیات محدود قدس1 در منطقه هور به وسیله یگان های این قرارگاه، درخواست کرد که جهت پدافند هرچه بهتر از منطقه و نیز بستن جاده مواصلاتی دشمن(بزرگ راه بصره - العماره)، حرکت یگان های این قرارگاه تا "الحسان" ادامه یابد.

تصویر

عملیات قدس1 - هورالهویزه - 25/3/1364

تعدادی از فرماندهان سپاه در ایستگاه صلواتی که با پل های خیبری ساخته شده است.

از راست: نورعلی شوشتری، ...، سید مهدی مبلغ، ...، علی شمخانی، ...، عبداللهی

ص: 131

سپس "شمخانی" قائم مقام سپاه، به فرماندهان قرارگاه ها دستور داد که هر چه زودتر به مقرهای خود بروند و همة فرماندهان یگان ها را جهت حضور فعال در منطقه فرا خوانند، همچنین قرارگاه سلمان علاوه بر توجیه مسئول اطلاعات عملیات و مسئولان تعدادی از یگان های اصلی خود، تیم هایی را هم به قرارگاه کربلا مأمور کند.(1) وی در پایان اعلام کرد که همه فرماندهان قرارگاه ها و یگان ها باید از روز دوشنبه (27/3/1364) در منطقه حضور یابند و مرخصی های بعد از ماه مبارک رمضان (30/3/1364) نیز لغو می شود. شمخانی سپس از قرارگاه کربلا خواست دو تا سه یگان خود را توجیه کند و خط تعیین شده را به آن ها تحویل دهد. در این مورد "عزیز جعفری" جانشین قرارگاه کربلا، گفت: «واگذاری خط زود است و باید بیش تر بحث شود تا ناچار نشویم خط حدها را تعویض کنیم.» مع ذالک شمخانی خواستار توجیه یگان ها شد.(2)

13

در حالی که چند ساعت بیش تر به آغاز آنچه عراق "یک مهلت دو هفته ای توقف مشروط جنگ شهرها" اعلام کرده باقی نمانده بود، ایران یک موشک زمین به زمین به بغداد شلیک کرد. علاوه براین، رزمندگان از شب گذشته در نزدیکی اتوبان بصره - بغداد عملیاتی را شروع کرده اند که در مجموع اقداماتی مؤثر جهت زدودن آثار روانی - تبلیغاتی اعلام آتش بس مشروط عراق، محسوب می شود.

به نوشته مطبوعات ایران، این اقدام به تلافی حملات موشکی، هوایی و توپخانه متجاوزان بعثی در روز جمعه علیه راه پیمایان روز قدس، انجام شده است. روزنامه اطلاعات در این باره گزارش داد:«یگان موشکی سپاه پاسداران ساعت5 بامداد امروز یک بار دیگر بغداد پایتخت عراق را به لرزه درآورد و هدف یک فروند موشک زمین به زمین قرار داد.»(3)

این موشک در نزدیکی هتل "مریدیان" - مجلل ترین هتل بغداد - منفجر شده است.(4) رادیو بی.بی.سی. نیز تأکید کرد که این واقعه تنها چند ساعت قبل از آغاز یک توقف دو هفته ای در حملات عراق به شهرهای ایران، روی داد.(5) به گزارش "داگلاس رابرت" خبرنگار رادیو امریکا، ابتدا ایران از شلیک یک موشک دوربرد به سوی بغداد به تلافی حملات پیشین عراق به شهرهای ایران، خبر داد و اندکی بعد انفجار بزرگی در پایتخت عراق به وقوع پیوست.(6)

آسوشیتدپرس نیز از بغداد گزارش داد: «لحظاتی پس از این که سکنه چهار میلیون نفری این شهرها با صدای کر کننده انفجار، در رخت خواب خود تکان خوردند ستونی از دود سیاه رنگ در مرکز پایتخت عراق به هوا برخاست. انفجار به قدری قوی بود که تا یک کیلومتری پنجره ها را در هم فرو ریخت. طی سه ماه گذشته این دوازدهمین ضربه موشکی گزارش شده ایران علیه بغداد است.»(7)

در این حال از ساعت24 شب گذشته تا 7 بامداد امروز هواپیماهای عراقی در سه نوبت

ص: 132


1- 2. سند شماره 16922 / پ.ن. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: جلسه گزارش پیشرفت کار روی دستور عملیاتی منطقه فاو، قرارگاه خاتم، 25/3/1364، نوار 16602.
2- 3. شماره 16923 / پ.ن. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: جلسه طراحی عملیات والفجر8، قرارگاه خاتم، 25/3/1364، نوار شماره 16603.
3- 4. روزنامه اطلاعات، 25/3/1364، ص2.
4- 5. روزنامه اطلاعات، 26/3/1364، ص2.
5- 6. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 88 (26/3/1364)، ص30، رادیو "بی.بی.سی."
6- 7. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 26/3/1364، صص 7 و 8، رادیو امریکا، 25/3/1364.
7- 8. مأخذ 5، ص2، خبرگزاری آسوشیتدپرس.

حریم هوایی چند شهر غرب کشور از جمله باختران و اسلام آباد غرب را مورد تجاوز قرار دادند. این هواپیماها در دو نوبت چند راکت در حوالی شهر اسلام آباد غرب فرو ریختند که در نتیجه دو تن شهید و هشت تن مجروح شدند. همچنین در بمباران فرودگاه اسلام آباد غرب، به یک هواپیمای سمپاش (از ناحیه بال) و یک تانکر محتوی 10 تن سم، آسیب کلی وارد آمد. به این ترتیب عراق تا آخرین لحظات باقی مانده از زمان قبل از مهلت اعلام شده، به بمباران شهرها ادامه داد و به این طریق کوشید از موضعی کاملاً برتر و در نقش یک تصمیم گیرنده دارای ابتکار و آزادی عمل مطلق، طرح خود را عملی سازد.(1)

از سوی دیگر، به گزارش ستاد سپاه منطقه2 نجف اشرف، بعدازظهر امروز مواضع نظامیان عراق در شهر حلبچه و مراکز مهم این شهر چند ساعت هدف آتش توپخانه سپاهیان اسلام بود که خسارت فراوانی به آن وارد شد.(2)

در مورد آتش بس دو هفته ای در جنگ شهرها که عراق اعلام کرده، یونایتدپرس به نقل از دیپلمات ها گزارش داد: «این حرکت صدام به مثابه پذیرش این امر است که افزایش فشار نظامی، رهبران ایران را به نرم کردن شرایط خود در مورد پایان دادن به جنگ ترغیب نکرده است، اما به نظر می رسدکه این حرکت از تشنج در تهران کاسته است ... در ماه مارس عراق اعلام کرده بودکه دیگر با آتش بس محدود موافقت نخواهد کرد، زیرا این آتش بس ها نتوانسته اند تعدیلی در موضع ایران ایجاد کنند.»(3)

یک مفسر بی.بی.سی. نیز گفت: «تصمیم صدام برای متوقف کردن حملات، احتمالاً به دلیل پایان یافتن مهمات و به ویژه موشک هایی است که عراق با آن شهرهای ایران را هدف قرار می دهد و بغداد برای تأمین آن ها نیاز به زمان دارد. دلیل دیگری که می تواند صدام را به این کار واداشته باشد این است که ادامه و استمرار حمله به شهرهای ایران می تواند باعث شود ایرانی ها به این حملات عادت کنند و طبیعی است که در صورتی که این حملات برای مردم عادی شود دیگر تأثیر خود را از دست خواهد داد. بنابراین عراق تصمیم گرفته است حملات را برای مدت کوتاهی متوقف کند و سپس بدون مقدمه حملات را از سر بگیرد تا از نظر روانی تأثیر حملات حفظ شود. موفقیت این استراتژی یعنی حمله به مناطق غیرنظامی و کشتار مردم به منظور شوراندن آنان علیه دولت، قابل تردید است.»(4)

در این حال به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، همة رادیوهای بیگانه در خصوص راه پیمایی عظیم روز قدس به طور هماهنگ سکوت کرده اند و محور اخبار بامدادی امروز خود را تلاش به اصطلاح "صلح آمیز صدام" قراردادند و آن را در صدر اخبار خود آوردند. همچنین این نکته در خبرهای رادیوهای بیگانه قابل توجه است که اکثر این رادیوها با تأکید بر این که پیشنهاد صدام حسین به دنبال گسترده ترین عملیات عراق علیه شهرهای ایران، مطرح شده است، کوشیدند تا وانمود کنند که حکومت صدام موضع تازه را در نهایت قدرت اتخاذ کرده است.(5)

ص: 133


1- 9. مأخذ 6، ص3.
2- 10. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 89 (27/3/1364)، ص10، خبرگزاری یونایتدپرس.
3- 11. مأخذ 6، ص6.
4- 12. روزنامه کیهان، 25/3/1364.
5- 13. مأخذ 6، ص31.

14

یک بولتن داخلی سپاه، براساس آنچه روی تلکس خبرگزاری جمهوری اسلامی آمده است گزارشی از شروع تا ختم دور اخیر جنگ شهرها تهیه کرده که طبق این جمع بندی، حملات هوایی و موشکی عراق به مناطق مسکونی ایران در 20 روز اخیر (5/3 تا 24/3/1364) و نتایج کلی آن، چنین است:

«جمعاً 185 حمله به 24 شهر صورت گرفت که از این تعداد، 17 حمله موشکی بوده و طی آن 25 فروند موشک به شهرها اصابت کرده است. آمار کل شهدا 600 نفر و مجروحین 1520 نفر بوده است. البته آمار فوق شامل بمباران نخجیر ایلام که حدود 500 نفر شهید و مجروح داشته است، نمی شود. همچنین تخریب 170 منزل و 100 باب مغازه نیز از جمله آثار این حملات می باشد. در همین مدت 8 موشک به باختران اصابت کرد و 20 بار تهران مورد تجاوز هوایی قرار گرفته است.»(1)

15

بخش فارسی رادیو بغداد صبح امروز متن کامل پیام صدام رئیس حکومت عراق درباره توقف دو هفته ای جنگ شهرها را پخش کرد. در این پیام که با عبارات "بسم الله الرحمن الرحیم. چهارمین پیام به خلق های ایران: با سلام به تمام کسانی که به صلح و آشتی ایمان دارند" شروع شده، آمده است:

«صلحی را که ما می خواهیم همان صلحی است که بر پایه روابط ملت ها و حکومت های جهان استوار می گردد و بر قوانین بین المللی و سازمان های جهانی تکیه دارد. اگر در واقع حکام ایران می توانند ثابت کنند که یکی از مسئولین عراق برخلاف این اصول از ابتدای جنگ تاکنون و حتی پیش از آن چیزی گفته باشد، بفرمایید و آن را اعلام دارند، ولی برعکس، رهبرانی که شما گرفتار دام آن ها شده اید چیزهایی را می گویند که مخالف تمام این اصول و موازین است؛ چیزهایی را می گویند که هم شما خلق های ایران تمام آن ها را می شنوید و می بینید و هم ملت عراق آن ها را می شنود و می بیند. حکام شما خواستار اشغال عراق و تغییر رژیم حکومتی آن و به بردگی کشاندن ملت آزاده عراق می باشند.

آن ها تصور کردند که می توانند رژیم های منطقه را ساقط نمایند و این کشورها را به سرزمین های ایران ملحق سازند. و این سرآغاز تجاوزی بود که باعث شعله ور گشتن جنگ فیمابین ایران و عراق در طول پنج سال شد. یکی از ساده ترین وظایف رهبری آن است که پای بند به اصول باشد و از مستلزمات پای بندی به اصول این است که مجریان مقتضیات و امکانات را در نظر بگیرند و چنانچه کسی چنین نکند، از پای بند بودن به اصول منحرف شده است و یکی از اساسی ترین ارکان رهبری را از دست داده است.

ملت عراق پیروز است چون خدا با اوست و خداوند تجاوز و تجاوزگران را دوست نمی دارد،

ص: 134


1- 14. سند شماره 226054، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 26/3/1364، ص 5.

برای این که تأکید می نماییم که هدف ما از بمباران ایران در عمق اراضی آن برای اذیت و آزار رساندن زیان های جانی و بی احترامی به شخصیت و استقلال ایرانیان نیست، بلکه یکی از وسایل پایان دادن به جنگ و پیش آوردن موقعیت مناسب در ایام مبارک عید رمضان است. ما از تاریخ ساعت8 صبح روز شنبه مصادف با 15/6/1985 میلادی الی 30/6/1985 از انجام هرگونه حملات هوایی به هدف های منتخب در داخل شهرها در اهداف ایران خودداری خواهیم کرد. توقف در انجام حملات هوایی به خاطر دادن فرصت مناسب جدیدی است به رهبران ایران تا در مورد برقراری صلح بیندیشند. همچنین قصد این است فرصت جدیدی به شما مردم ایران داده باشیم که برای پایان دادن به جنگ و برقراری صلح و آشتی، به حکام ایران فشار وارد آورید که این خود لبیک گفتن به ندای اپوزیسیون ایرانی است که طرف دار برقراری صلح و آشتی میان دو کشور می باشند و آنان از ما خواسته اند که در این ایام عید از انجام حملات هوایی خودداری نماییم. باشد که فرصتی مناسب جهت پشتیبانی از صلح و آشتی داده شده باشد. پایه های این فرمول عملی را که جهت پایان بخشیدن به جنگ در نظر داریم به شرح زیر است:

1- آتش بس کامل در خشکی و هوا و دریا.

2- عقب نشینی نیروهای دو طرف به مرزهای بین المللی.

3- مبادله کامل اسرای جنگی طرفین.

4- شروع مذاکرات مستقیم به منظور رسیدن به موافقت نامه صلح و حسن هم جواری بین ایران و عراق که بر اساس احترام به حاکمیت ملی و عدم مداخله در شئون یک دیگر استوار باشد. البته ما مانعی نمی بینیم در این که طرف سومی که بی طرف باشد تماس های مقدماتی برای صلح انجام دهد.

5- این اصول که ذکر شد همگی به هم مرتبط می باشند آن چنان که نقض یکی از آن ها به مثابه نقض تمام اصول است و بایستی به صورت گام های عملی و زمان بندی شده دقیق صورت پذیرد، به طوری که دست خوش امیال و شانه خالی کردن از زیر بار آن نشود.

6- طبیعی است بر طرفین ایران و عراق واجب است که عناصر مثبتی در ایجاد امنیت و استقرار صلح در منطقه باشند، چرا که این صلح یک صلح همیشگی است و نباید به صورت یک صلح موقت که موقعیت زمانی آن را به وجود آورده است، تلقی شود.

این پیشنهادی است که ما به شما ارائه دادیم و بر مبنای آن همان طوری که وعده دادیم دست از انجام حملات خود بر می داریم و باشد که این فرصت به شما امکان دهد که بیش تر بر حکام ایران فشار آورید که به پایان دادن به جنگ و برقراری صلح کمک کند.

در حالات زیر ما ناچار خواهیم شد قبل از پایان یافتن مهلت مقرر، حملات خود را از سربگیریم:

1- چنانچه حکام ایران به گلوله باران های خود علیه شهرها و روستاهای ما ادامه دهند.

ص: 135

2- در صورتی که حمله ای علیه سرزمین ما صورت پذیرد.

3- در صورتی که اعلامیه یا بیاناتی از سوی حکم روایان ایران مبنی بر مخالفت با پیشنهادات ما ابراز یا صادر شود یا تحریک و تهدیدی مبنی بر ادامه جنگ و کشتار از آن ها سربزند.

4- چنانچه تجمع نیروها به منظور حمله ای به سرزمین ما و نیروهای ما در شهرهای ایران مشاهده شود.

در چنین حالاتی ما ناگزیر خواهیم بود حملات و ضربات کوبنده خود را هرچه شدیدتر قبل از پایان مهلت مقرر - که در بالا اشاره گردید - از سرگرفته و درس عبرتی به جنگ افروزان بدهیم.

چنانچه رهبران شما باز هم بر شعله ورماندن جنگ و ادامه کشت و کشتار و تهدید اصرار داشتند و حاضر نشدند به این پیشنهاد ما روی موافق نشان دهند، آن وقت ما برای دفاع از ملت و حاکمیت ملی خود ناچاریم با تمام وسایل و امکانات به حملات هوایی خود علیه هدف های منتخب با شدت هرچه بیش تر ادامه دهیم و هشدار دهنده معذور است. والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته. "صدام حسین" رئیس جمهوری عراق. بغداد، 25 رمضان 1405 / 14 ژوئن 1985.»(1)

16

"طارق عزیز" وزیر خارجه عراق، پیش از ظهر امروز برای اجرای یک مأموریت بسیار محرمانه و فوری به قاهره رفت. رادیو اسرائیل رویدادهای اخیر جنگ ایران و عراق را علت اساسی مسافرت ناگهانی طارق عزیز ذکر کرده است.(2) طارق عزیز شام گاه امروز پس از ملاقات با "حسنی مبارک" رئیس جمهور حکومت مصر و تسلیم پیام صدام به وی، قاهره را ترک کرد. وی قبل از عزیمت از قاهره گفت که مصر و عراق در مورد جنگ ایران و عراق نظرهای مشترک دارند. طارق عزیز تصریح کرد که قاهره همچنان به حمایت خود از موضع عراق در جنگ خلیج فارس ادامه می دهد.(3)

به نوشته روزنامه سوری "البعث"، طارق عزیز در سفر خود به مصر در جست وجوی حمایت نظامی مصر از عراق در جنگ با ایران و شرکت در از بین بردن آرمان فلسطین بوده است.(4)

17

در پی اعلام مواضع مسئولان و مردم در راه پیمایی روز قدس مبنی بر تداوم جنگ تا پیروزی - که هم پاسخی است منفی به تلاش هایی که برای تحمیل صلح انجام می گیرد و اخیراً تشدید شده، هم تأکیدی است بر بی اثر بودن فشار نظامی عراق (جنگ شهرها) که به منظور کشاندن ایران از موضع ضعف به پای میز مذاکره، وارد می آید - امروز روزنامه "الاتحاد" چاپ امارات از تحرکی دیگر برای برقراری صلح خبر داد: «کمیته حسن نیت کنفرانس اسلامیِ مأمور رسیدگی به مناقشات عراق و ایران، هشتمین اجلاسیه خود را در سطح رؤسای کشورهای عضو در اوایل ماه آینده مسیحی (اواسط تیرماه) در جده برگزار خواهد کرد. در اجلاسیه مذکور نتایج تماس های اخیر کشورهای عربی منطقه با دو کشور

ص: 136


1- 15. مأخذ 6، صص46 تا 51.
2- 16. مأخذ 6، ص32، رادیو اسرائیل.
3- 17. روزنامه جمهوری اسلامی، 27/3/1364، ص آخر.
4- 18. همان، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، به نقل از روزنامه البعث.

متخاصم، تحولات اخیر در مواضع دو کشور و همچنین تلاش های اخیر دبیرکل سازمان ملل مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. همچنین پیرامون امکان اعزام نیروهای نظامی از سوی کشورهای اسلامی به منظور جداسازی نیروهای در حال جنگ دو کشور در صورت توافق طرفین، بحث و تبادل نظر خواهد شد. رؤسای کشورهای گامبیا، سنگال، گینه، ترکیه، پاکستان، بنگلادش، مالزی و نیز یاسرعرفات در این اجلاسیه شرکت دارند.»(1)

18

نشریه "لویدز" لندن گزارش داد که ایران قصد دارد به جای نفت کش سیوند - که به وسیله موشک های عراقی از کار افتاده است - نفت کشی عظیم را به کارگیرد و این در حالی است که ایران در هر شش ماه برای کرایه کشتی، 5/4 میلیون دلار، تقریباً معادل قیمت یک نفت کش، پول پرداخت می کند. به نوشته این نشریه، ایران هیچ عجله ای در خرید نفت کش ندارد زیرا در انتظار کاهش قیمت نفت کش است.(2)

19

ایران اعلام کرد که در یک اقدام پیش گیرانه، کلیه فرودگاه های خود را به روی هواپیمای ربوده شده امریکایی "تی.دبلیو.ای" بسته است. یک مقام آگاه در سازمان هواپیمایی کشوری در تماس با خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: «این تصمیم با توجه به این که گفته می شود هواپیمای مزبور فرودگاه بیروت را به سوی منطقه خلیج فارس ترک کرده، اتخاذ شده است.» وی تأکید کرد که به هواپیمای ربوده شده مطلقاً اجازه فرود در هیچ یک از فرودگاه های کشور داده نخواهد شد.(3)

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از واشنگتن، شبکه های رادیو تلویزیونی امریکا مکرر و تقریباً لحظه به لحظه در گزارش های خود، ربوده شدن این هواپیما را با هیجان خاص و بسیار غیرعادی، اقدامی وحشت ناک و تروریستی می خوانند و "تروریست های شیعه"یِ عضو گروه جهاد اسلامی را مسئول آن معرفی می کنند. همچنین با تأکید بر ارتباط این گروه با ایران حمله نظامی به اهداف مورد نظر دولت ریگان در ایران، را یک واکنش احتمالی این دولت می دانند.(4)

تلویزیون لندن نیز در اخبار خود، این گروگان گیری را بزرگ ترین بحران امریکا در برابر تروریسم نامید و ربایندگان را غیر مستقیم به ایران ربط داد.(5)

20

در ادامه تاکتیک ارسال بمب های پستی برای شخصیت های جمهوری اسلامی، از فرانسه یک بسته پستی حامل مواد منفجره رسید که بر آن، نام گیرنده "نمازی" وزیر اقتصاد و دارایی و نام فرستنده آقای "فاضل هرندی" نوشته شده بود. این بسته در میان دیگر بسته های پستی در اداره پست تهران منفجر شد و یکی از کارکنان این اداره را مجروح کرد. اضافه می شود که چندین بسته پستی مواد منفجره از مبدأ فرانسه با ذکر همان نام به عنوان فرستنده برای افراد مختلفی از جمله آقایان هاشمی رفسنجانی، خلخالی، صفایی و لاجوردی

ص: 137


1- 19. مأخذ 6، ص5، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 25/3/1364، به نقل از روزنامه "الاتحاد"، چاپ امارات.
2- 20. مأخذ 6، ص17، نشریه "لویدز"، چاپ لندن.
3- 21. مأخذ 4، ص20.
4- 22. مأخذ 6 ، ص16، واشنگتن.
5- 23.مأخذ 6 ، ص17، لندن.

به تهران پست شده بود که نیروهای انتظامی آن ها را کشف و خنثی کردند.(1)

21

در ادامه جنگ روانی جدید عراق با اعلام مهلت و توقف دو هفته ای جنگ شهرها، رادیو صوت الجماهیر گزارش داد که "عبدالرحمن قاسملو" رئیس حزب دمکرات کردستان ایران، در نامه ای به صدام حسین خواستار پایان بخشیدن به جنگ شهرها به مناسبت عید فطر شده است. در این نامه آمده است: «حزب دمکرات کردستان ایران صلح بین ملت ها را تأیید و سیاست تجاوزکارانه رژیم خمینی را تقبیح می نماید. حزب، ادامه جنگ بین دو دوست همسایه را خسارت و ضرر به ملت های دو کشور می پندارد به همین جهت آیت الله خمینی و دار و دسته او را که بر ادامه جنگ اصرار می ورزند و موضع یکدنده شخصی خمینی از مخالفت با تمامی پیشنهادات صلح را یک جنایت بزرگ در حق ملت های ایران و عراق می داند. جناب ریاست جمهور عراق، من از سوی ملت کردستان ایران و صلح و دوستی میان ملت ها از شما خواستار پایان بخشیدن به جنگ شهرها به مناسبت فرا رسیدن عیدفطر می باشم.»(2)

رادیو بی.بی.سی. نیز در تفسیری دربارة تأثیر حملات هوایی و موشکی عراق بر مردم ایران، گفت: «صدام حسین به دستگاه رهبری ایران مهلتی داد تا پیشنهادات صلح او را بررسی کند ... "مسعود رجوی" مسئول شورای ملی مقاومت،(3) از مردم ایران خواسته است که اعتراض خود را علیه جنگ در دو هفته آینده تشدید کنند. مسعود رجوی می گوید تصمیم عراق مبنی بر به تعویق انداختن بمباران ها، پاسخی بوده است به تلگرامی که او برای صدام حسین فرستاده است.»(4)

همین رادیو چند ساعت بعد در برنامه ای با عنوان "دو ساعت"، گزارش داد: «اولین نشانه از این که عراق بار دیگر قصد دارد حملات هوایی ]علیه شهرهای ایران[ را به حالت تعلیق درآورد، همان گونه که قبلاً در پانزده ماه پیش صورت گرفت، از پاریس آمد جایی که رهبر مقاومت مجاهدین - مسعود رجوی - اعلام کرد که وی از عراق خواسته است که این بمباران ها را متوقف سازد.» مجری برنامه بی.بی.سی. سپس گفت: «اکنون من از وی پرسیدم آیا او چنین زد و بندهای دیپلماتیک با عراق، کشوری که غیرنظامیان ایران را کشته است را توجیه می کند؟»(5)* رجوی - که تلفنی با این رادیو مصاحبه می کرد - گفت: «تمامی آن ها

ص: 138


1- 24. واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، نشریه "گزارش"، شماره 4 (15/4/1364)، ص61 .
2- 25. مأخذ 7، ص13، رادیو صوت الجماهیر.
3- شورای ملی مقاومت عملاً همان سازمان مجاهدین خلق (منافقین) است. این عنوان در واقع بهانه و مجالی برای اضافه کردن چند چهره غیرسازمانی به چرخه اقدامات سازمان در عرصه تبلیغات بود و نیز برای تأثیرگذاری در اذهان ضدانقلابیون خارج از سازمان ابداع گردید.
4- 26.مأخذ 7، صص 5 و 6، رادیو بی.بی.سی.، 25/3/1364.
5- * مجری بی.بی.سی قاعدتاً بایستی از شیوه های عملیاتی سازمان مجاهدین خلق که در ترورها و انفجارات آن غالباً مردم عادی غیرنظامی هدف بودند، با خبر باشد ولی ظاهراً نوعی تمایل ضدایرانی، وی را به این گونه سؤال قانع کرده اس. بعدها که دست سازمان و رهبری آن کاملاً در دست صدام قرار گرفت، اساساً این گونه سؤالات کاملاً بی معنی شد.

می دانند که ما همیشه با هرگونه حمله به جمعیت بی دفاع غیرنظامی و مردم بی گناه در هر کشور مخالفت ورزیده ایم.» در این لحظه مجری اظهارات رجوی را قطع کرد و گفت برای کسب راه نمایی بیش تر با "گوردون آدامز" کارشناس سرویس شرقی بی.بی.سی. تماس گرفته و از وی درباره رابطه میان مسعود رجوی و صدام حسین در عراق پرسیده و آدامز پاسخ داده است: «این رابطه به ماه فوریه سال گذشته [1984] باز می گردد. نکته جالب این که در آن هنگام عراقی ها گفتند که به دلیل درخواست مسعود رجوی آن ها تصمیم به متوقف ساختن بمباران گرفته اند و در این مناسبت جدید هنوز عراق نگفته است که به درخواست رجوی تصمیم به توقف مجدد حملات می گیرد ... به نظر می رسد که شواهد اخیر نشان می دهد که مجاهدین علی رغم این که دارای باندهای کوچک وفادار در سراسر ایران هستند، دیگر گروه عمده مخالف نیستند که بتوان در داخل کشور روی آن ها حساب کرد.»(1)

روزنامه "لوموند" نیز با طرح این سؤال که "اگر دو ماه پیش، بمباران های عراق علیه پایتخت ایران قطع نمی شد، چه روی می داد؟" نوشت: «آیا همان گونه که اپوزیسیون می گوید، این امر موجب قیام عمومی و یا بروز اغتشاشات می گردد؟ مقامات دولتی با خشنودی و خوش بینی می گویند که برای مقابله با این نوع واکنش های عاطفی تجربه کافی دارند و مردم بالاخره گناه را به گردن پرتاب کنندگان بمب ها خواهند انداخت ... در حال حاضر هیچ نیرویی متشکل از اپوزیسیون در داخل ایران وجود ندارد که بتواند نارضایی مردم را به مجرایی هدایت کند که رژیم را در تنگنا قرار دهد.»(2)

22

به رغم عمومیت بازتاب ها و تفسیرهای منفی دربارة جنگ، در گزارش بعضی از رسانه ها که با افکار عمومی در روز جهانی قدس در ایران مواجه شده اند، این موضوع که مردم کماکان به انقلاب و نظام وفادارند، انعکاس یافته است. در این باره خبرگزاری تانیوگ نوشته است: «براساس قضاوتی که از تظاهرات عمده حمایت از جنگ - که دیروز ]روز جهانی قدس[ برگزار شد - برمی آید، حوادث تخریبی، روحیه مبارزه جویانه اکثریت مردم ایران را تغییر نداده است. اعضای حزب الله در تظاهرات روز جمعه ثابت کردند که حد و مرزی برای وفاداری به رهبرشان وجود ندارد و آن ها آماده اند هر زمان که از آن ها درخواست شود، دست به جان فشانی بزنند.»(3)

از سوی دیگر، آقای هاشمی رفسنجانی در جلسه علنی مجلس دربارة آثار راه پیمایی روز قدس و تلاش تبلیغاتی رسانه های گروهی غربی و نیز گروه های محارب گفت: «به حق باید راه پیمایی روز قدس را به عنوان یکی از حوادث مهم تاریخی به حساب آوریم و می توانیم این را با توجه به حضور بی سابقه کمی و کیفی و در نظر گرفتن شرایطی که حاکم بر کشور بود، به عنوان یک سرفصل تاریخی و نقطه عطفی در حوادث مهم جهانی قلمداد کنیم. آنچه

ص: 139


1- 27. مأخذ 7، صص 3 تا 5.
2- 28. مأخذ 7، صص 8 تا 9، رادیو اسرائیل، به نقل از روزنامه "لوموند"، 25/3/1364.
3- 29. مأخذ 10، ص 21، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 25/3/1364، به نقل از خبرگزاری تانیوگ.

که انسان از مجموعه حوادث احساس می کند، توطئة حساب شدة همگانی علیه جمهوری اسلامی ایران طراحی شده بود که پای ابرقدرت غرب و شرق، ارتجاع منطقه و عوامل شان و اسرائیل، همه در کار بود. همة ابزاری که لازم بود برای ارعاب مردم ما و دور کردن مردم ما از صحنه، به کار گرفته شد و این ها از هیچ چیز دریغ نکردند. ]مردم با حضورشان[ آب پاکی ریختند روی دست همه دشمنان انقلاب.

استکبار شرق و غرب و ارتجاع و اسرائیل و صهیونیسم و ضدانقلاب داخلی از چپ شان و راست شان، منافق شان، مارکسیست شان، سلطنت طلب شان، لیبرال های خودی نمای شان، همه این ها را اصلاً به یک افتضاحی کشاندند که رشته های همه این چند روزشان را - که خیلی هم رویش کار کرده بودند - همه را پنبه کردند.»(1)

ص: 140


1- 30. مأخذ 5، ص 3.

روزشمار جنگ یکشنبه /26 خرداد 1364 /26 رمضان 1405 /16 ژوئن 1985

23

در دومین روز عملیات "قدس1" صبح امروز رخنة بین نیروهای خودی در جنوب برکه مختار، پوشانده شد و خط خودی در این منطقه شکلی منسجم گرفت. دشمن نیز تا ظهر دو پاتک در محور آب راه مشروع انجام داد که با مقابلة به موقع نیروهای خودی دفع شد.(1) به این ترتیب با تثبیت پیروزی و پایان موفقیت آمیز عملیات، منطقه ای به وسعت 180 تا 200 کیلومتر از تصرف دشمن خارج شد و نیروهای خودی از شمال به جنوب در پنج کیلومتری الحسان، چهار کیلومتری دجله و الزجیه، شش کیلومتری اتوبان بغداد - بصره و در جنوبی ترین قسمت در دو کیلومتری البیضه استقرار یافتند. در این حال روحیه نیروهای خودی بسیار شاداب و استوار است چندان که همچنان درخواست تداوم عملیات می کنند.

دربارة نتایج کلی عملیات قدس1، گزارش سپاه حاکی است که 4 قبضه توپ ضدهوایی، 6 قبضه خمپاره انداز از انواع مختلف، 20 قطعه پل خیبری، 10 قطعه پل دوبه ای و تعداد فراوانی سلاح سبک به غنیمت گرفته شد. همچنین یک گردان از" تیپ2 حطین" منهدم شد و تعدادی از عناصر تیپ های 506 و 114 و لشکر25 ارتش عراق کشته یا اسیر شدند. در مجموع از نیروهای دشمن 200 تن کشته، 200 تن مجروح و حدود 100 تن اسیر شدند و 15 فروند قایق، 1 فروند هواپیمای پی.سی - 7 و 2 فروند هلی کوپتر آن ها نیز منهدم گردید.(2)

تصویر

هور الهویزه - یکی از آبراه های انتخابی نیروهای خودی در عملیات قدس1

ص: 141


1- 1. سند شماره 0628 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش عملیات قدس 1 و 2، راوی: محسن رخصت طلب، تیرماه 1364، ص 37.
2- 2. همان، صص 39 و 40.

از نیروهای خودی 40 تن شهید، 30 تن مجروح و 3 تن مفقود شدند. از تجهیزات خودی یک قبضه توپ 106 با قایق آن و یک قایق دوشکا منهدم شد و به چند قایق دیگر هم بر اثر اصابت ترکش آسیب قابل ترمیم وارد آمد.(1)

24

به گزارش قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، نیروهایی از لشکر30 گرگان و تیپ1 لشکر88 تحت امر لشکر30، در محورهای منطقه ماماخلان، چمپاله، دوکان، و بانی بنوک(از جبهه شمال غرب) اقدام به یک عملیات انهدامی و ایذایی کردند. در این عملیات حدود 150 تن از نیروهای دشمن کشته یا زخمی شدند و 50 سنگر اجتماعی و انبار مهمات و قبضه هایی از توپخانه و تعدادی خودرو سبک و سنگین آن ها منهدم گردید.(2)

به گزارش رکن2 لشکر30 گرگان، این عملیات در ساعت24 با نام "صبر3" و با رمز "یا مولای متقیان ادرکنی" به منظور انهدام پایگاه های دشمن انجام شده است.(3)

25

یکی از پایگاه های سپاه مستقر در روستای "رشده" واقع در 7 کیلومتری مریوان مورد هجوم ضدانقلاب قرار گرفت. مهاجمان که قبلاً این پایگاه و میزان توانایی و پشتیبانی آن را شناسایی کرده بودند با ابتکار عمل و برتری پایگاه را به تصرف درآوردند. از این حمله، 12 شهید - که همگی مثله شده بودند - و6 مجروح بر جای ماند و 2 تن نیز اسیر شدند.(4)

همچنین در یکی از خیابان های سقز چند پاسدار وظیفه مورد هجوم قرار گرفتند و براثر انفجار یک نارنجک که به سوی شان پرتاب شده بود، 3 تن از آنان مجروح شدند.(5)

26

امروز هواپیماهای عراقی وارد حریم هوایی شهرهای باختران و اسلام آباد غرب شدند(6) اما هیچ حمله هوایی و موشکی صورت نگرفت. به این ترتیب عراق برخلاف آنچه اعلام کرده بود، شروط اعلام شده خویش را نقض کرد و جنگ شهرها را ادامه نداد. در واقع با این نحوه پایان جنگ شهرها، موضع برتری که عراق به آن نیاز داشت و به آن تظاهر می کرد به شدت متزلزل شده است. در این باره یک مفسر بی.بی.سی. گفت: «ایران حداقل یکی از سه شرطی که عراق در هنگام اعلام تضمینش مبنی بر متوقف ساختن بمباران شهرهای ایران ذکر کرد را هم رعایت نکرده است. نیروهای ایران به خاک عراق تجاوز کرده اند، شهرهای عراق زیر آتش توپخانه قرار گرفته و پیشنهاد صلح عراق مشخصاً از طرف رهبران ایران رد شده است. عراق تهدید کرده بود که اگر شرایطی که این کشور پیشنهاد کرده، رعایت نشود، بمباران ها را بلافاصله شروع خواهد کرد ولی تاکنون این کار را نکرده است.»(7)

درباره واکنش ایران در خصوص احتمال آغاز مجدد جنگ شهرها به وسیلة عراق،

ص: 142


1- 3. همان ص39.
2- 4. سند شماره 09350. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای عملیاتی شماره 4، قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، 6/4/1364، ص20.
3- 5. سند شماره 009477 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای شماره 8، قرارگاه عملیاتی نجف اشرف، اطلاعات نظامی.
4- 6. مأخذ 4، ص7.
5- 7. سند شمارة 226054، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 26/3/1364، ص 17.
6- 8. روزنامه اطلاعات، 26/3/1364، ص2.
7- 9. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 91 (29/3/1364)، ص37، رادیو "بی.بی.سی."

خبرگزاری فرانسه گزارش داد: «"کمال خرازی" مدیریت ستاد عالی اطلاعات جنگ،(1) امروز هشدار داد ایران با حداکثر نیرو به هر گونه از سرگیری بمباران شهرها توسط عراق پاسخ خواهد داد. آقای خرازی اولین عکس العمل رسمی اظهار شده در تهران از آغاز اجرای قطع دو هفته ای جنگ شهرها که عراق تصمیم آن را اتخاذ کرده، اعلام نمود که ایران تا آن جا تلافی خواهد کرد که عراق از اعمالش متأسف شود. وی از سازمان های بین المللی خواست تا به عراق برای محترم شمردن میثاق های جنگی فشار آورند. وی اظهار عقیده کرد این قطع حملات به شهرها توسط عراق مدیون اهمیت تظاهرات جمعه در تهران است که طی آن مردم نشان دادند که از مقاومت در مقابل تجاوز عراق حمایت می کنند.»(2)

در مورد واکنش کشورهای منطقه درخصوص اعلام توقف جنگ شهرها، خبرگزاری قطر گزارش داد: «روزنامه های کشورهای حوزه خلیج فارس امروز ضمن تجلیل از اقدام عراق در متوقف ساختن حمله به شهرهای ایران، ابراز امیدواری کردند که این اقدام به متوقف شدن سیل خون ریزی و پایان گرفتن این جنگ طولانی منجر گردد.»(3) درباره انگیزه عراق در اعلام توقف جنگ شهرها رادیو بی.بی.سی. نیز به نقل از هفته نامه "ساندی تایمز" گفت:«صدام حسین هدفش این است که مردم ]ایران[ را به واکنش عمومی برانگیزد چنان که هم در برابر آیت الله خمینی بایستند و هم موقعیت مقامات را متزلزل کنند و در نتیجه ایران راه صلح در پیش گیرد.»(4)

27

روزنامه "کریستین ساینس مانیتور" چاپ امریکا، در شماره امروز خود خبر داد که مهندس مهدی بازرگان در تماسی با این روزنامه مواضع خود را در مورد مخالفت با ادامه جنگ، مطرح کرده است. در گزارش این روزنامه دربارة جنگ ایران و عراق آمده است: «تا کنون مخالفت با جنگ، در تهران فقط به طور خصوصی ابراز می شد، اما اکنون یکی از بنیان گذاران رژیم جمهوری اسلامی - مهدی بازرگان - آشکارا مخالفت خود را بیان می دارد. مهدی بازرگان طی یک تماس تلفنی به خبرنگار ما گفت: "اکثریت مردم از جنگ خسته و بیزار شده اند و من معتقدم تعدادی از رهبران کشور از واقعیت آگاه اند و با من هم عقیده هستند که ما باید برای صلحی شرافت مندانه با عراقی ها کوشش کنیم. اما آن ها جرأت آن را ندارند که این حرف را آشکارا بگویند".»

گزارش گر این روزنامه در پایان نوع مخالفت های بختیار و بازرگان با نظام

ص: 143


1- کمال خرازی "مسئول ستاد تبلیغات جنگ" بود که خبرگزاری فرانسه وی را به اشتباه "مدیریت ستاد عالی اطلاعات" خوانده است.
2- 10. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه"گزارش های ویژه"، شماره 89 (27/3/1364)، ص13، خبرگزاری فرانسه.
3- 11. همان، ص13، خبرگزاری قطر.
4- 12. همان، ص30، رادیو "بی.بی.سی."

جمهوری اسلامی ایران را با هم مقایسه کرده است: «بازرگان نه با حکومت ملایان بلکه فقط با سیاست های دولت مخالف است، در حالی که بختیار از بازگشت سلطنت مشروطه به ایران حمایت می کند.»(1)

28

حضور عجیب و تحسین برانگیز مردم در اوضاع به شدت مبهم و تهدیدآمیز روز قدس - که برای جهان غیرمنتظره بود - علاوه بر بازتاب وسیع خارجی، در مباحث محافل داخلی نیز دامنة گسترده ای یافته است؛ از جمله در جلسه امروز مجلس شورای اسلامی، دو تن از سخن رانان پیش از دستور و نیز رئیس مجلس به ایراد سخنانی در مورد این راه پیمایی پرداختند.

"مرتضی رضوی" نماینده تبریز، به عنوان سخن ران قبل از دستور گفت: «ملتی که با این فداکاری، با این ایثارگری که می آید در مقابل تمامی تحلیل ها و تبلیغات سوء ده ها رادیوی خارجی این گونه می ایستد و همة ادعاهای دشمنان داخلی و خارجی را پاسخ می گوید، حجت را بر ما، مخصوصاً بر ما مجلسی ها تمام می کند که در تصویب قوانین، لایحه و طرح مان طوری نشود که به نفع فراریان سرمایه دار کله گنده بوده باشد یا به نفع ارباب ظالم بوده باشد. این مسئولیتی که قبلاً داشتیم با این حرکت عظیم روز قدس سنگین تر و عظیم تر شده است.»

"سیدابوالقاسم موسوی دامغانی" نماینده رامهرمز نیز به عنوان دیگر سخن ران قبل از دستور گفت: «مسئولان جمهوری اسلامی، همة آن کسانی که به یک نحوی در تشکیلات جمهوری اسلامی نقش دارند باید توجه بکنند که ملت ایران پس از گذشتن پنج سال از جنگ و یکی دو سه سال جنگ شهرها و جنایات جنگی صدام، این چنین در صحنه حضور پیدا کرد، حجت خودش را بر ما تمام کرد. امروز نوبت مسئولین است که پای به پای این ملت ما به پیش بتازیم تا ان شاء الله به پیروزی قطعی و نهایی برسیم.»

سپس "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس، گفت: «به حق باید راه پیمایی روز قدس و روز جمعه گذشته را ما به عنوان یکی از حوادث مهم تاریخی به حساب بیاوریم. آنچه که انسان از مجموعه حوادث احساس می کند این است که یک توطئه حساب شده همگانی علیه جمهوری اسلامی طراحی شده بود که پایِ ابرقدرت غرب و شرق و ارتجاع منطقه و عوامل شان و اسرائیل، همه در کار بود. همة ابزاری که لازم بود برای ارعاب مردم ما و دور کردن مردم ما از صحنه به کار گرفته شد و از هیچ چیز این ها دریغ نکردند ]به اضافة[ سکوت بی سابقه مجامع جهانی و مراکز خبری دنیا از این همه جنایت و تأییدهای ضمنی و بزرگ کردن حوادث در مسیر منافع بعث عراق.» آقای هاشمی در آخر از حضور مردم در روز قدس در آن اوضاع تهدیدآمیز، نتیجه گیری کرد: «اگر دشمنان اسلام یک ذره شعور داشته باشند، به قول همان مخبرهای غربی دیگر حماقت است که باز هم به فکر باشند که به این ملت ضربه بزنند.»(2)

ص: 144


1- 13. مأخذ 7، صص26 و 27، روزنامه "کریستین ساینس مانیتور"، چاپ امریکا.
2- 14. اداره کل تندنویسی مجلس شورای اسلامی، روزنامه رسمی مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، جلسه علنی مجلس، شماره146 (26/3/1364).صص21-20.

29

آقای هاشمی رفسنجانی - که بعد از امام، در عمل، شخصیت اصلی جمهوری اسلامی در سیاست خارجی و فرماندهی عالی جنگ محسوب می شود - امروز در مصاحبه با تلویزیون ژاپن آخرین مواضع ایران را در برخی زمینه های سیاست خارجی و نیز دربارة جنگ تشریح کرد. مهم ترین اظهارات وی در مورد اکتفای ایران به محاکمه صدام به عنوان متجاوز بود و این که "نتیجه محکمه هرچه باشد، ما می پذیریم".

در این گفت وگو خبرنگار تلویزیون ژاپن با اشاره به بهبود روابط ایران و اتحاد جماهیر شوروی و نیز تعویق تشکیل کمیته مشترک برای همکاری های اقتصادی که دلالت بر وجود اختلاف نظرهای بین دو کشور دارد، پرسشی را با توجه به عواملی که مانع بهبود روابط است، مطرح کرد. آقای رفسنجانی عدم تمایل ایران در تیره شدن روابط بین دو کشور را با توجه به داشتن همسایه ای نیرومند، هزاران کیلومتر منافع مشترک، رودخانه های مشترک، سد مشترک، احداث نیروگاه و کارخانه، طرق مواصلاتی و مبادلات تجاری و فنی، متذکر شد و موارد اختلافی بین ایران و شوروی را چنین برشمرد: حضور نظامی شوروی در افغانستان، حمایت شوروی از عراق و ارسال تسلیحات پیشرفته چون "میگ25" به این کشور و نیز حمایت از حزب توده. وی افزود: «این مسئله آخری [حزب توده] با توجه به عدم اجازه دخالت کشورهای خارجی در ایران و با دست گیری آن ها و انحلال این حزب و محاکمه آن ها حل شد ولی دو مورد قبلی (افغانستان و عراق) حل نشده است که البته نمی تواند مانع بهبود روابط دو کشور باشد و لذا جهت بهتر شدن روابط مان تلاش می کنیم.»(1)

آقای هاشمی در پاسخ به این پرسش خبرنگار که عراق تهدید کرده است تا زمان پذیرش صلح کامل توسط ایران به حملات علیه شهرها ادامه دهد، گفت: «فکر می کنم حل اساسی جنگ در جبهه زمینی است و در مورد مقابله به مثل به لحاظ انسانی و اسلامی محدودیت داریم و این موجب می شود تا در جبهه سرعت عمل بیش تری به خرج دهیم و در صورت عادی بودن وضعیت، صبر می کنیم تا این که زمینه یک انقلاب در عراق فراهم شود و آن موقع جهت نجات عراق حمله می کنیم.»(2)

وی سپس دربارة میزان خسارات به جزیره خارک و مجتمع پتروشیمی ایران و ژاپن گفت: «خسارات چندانی وجود نداشته است و این جزیره با همان ظرفیت بالایی که داشته الآن هم آماده صدور نفت هست ولی ما نیاز به آن ظرفیت بالا نداریم، از طرف دیگر، دفاع ما در آن جا قوی است و صدماتی هم که به مجتمع پتروشیمی وارد شده است غیرقابل جبران نبوده است.»(3)

در مورد قراردادهای عراق با ترکیه و عربستان جهت ایجاد خطوط جدید انتقال نفت که عراق را قادر می سازد در چند سال آینده بیش از سه میلیون بشکه نفت در روز صادر کند و

ص: 145


1- 15. روزنامه کیهان، 26/3/1364.
2- 16. همان.
3- 17. همان.

این امر امتیاز بزرگی برای این کشور است و بر ادامه جنگ تأثیر خواهد داشت، گفت: «در حال حاضر عراقی ها به اندازه سهمیه ای که در اوپک دارند، نفت صادر می کنند و اگر خودشان کم تر هم صادر بکنند، کویت و عربستان سعودی به نیابت از عراق نفت می فروشند. ما فکر نمی کنیم حتی اگر لوله جدیدی دست عراق بیفتد، عراق بتواند نفت بیش تری را صادر بکند مگر این که بخواهد مقررات اوپک را زیر پا بگذارد، البته حزب بعث عراق تابع مقررات نیست ولی ما هم نخواهیم گذاشت و از قدرت مان استفاده می کنیم و جلو صدور بی حساب نفت را می گیریم چون صدور بی حساب نفت به معنی از هم پاشیدن اوپک و به هم خوردن بازار است، طبعاً در آن صورت کشورهای منطقه از ما حمایت خواهند کرد.» وی افزود: «ما همین الآن می گوییم که اگر روزی این لوله ها تکمیل بشود و بخواهد از سهمیه اش تجاوز بکند، تحقیقاً جلو این لوله ها را می بندیم و آن کشورهایی را هم که اجازه می دهند بی حساب نفت صادر بشود با آن ها هم برخورد غیردوستانه ای خواهیم داشت.»

آقای هاشمی در ادامه اعلام کرد: «ایران الآن تکنولوژی ساخت موشک را دارد و فرمول سوخت موشک و مخازن تحت فشار زیاد را - که از عناصر مهم هستند - و نیز سیستم هدایت و به دست آوردن آلیاژهای لازم برای پرواز موشک ها را توانستیم حل بکنیم و خوش بختانه این موشک ها کاملاً ایرانی است یعنی ما از طریق تعمیر موشک های پیشرفته ای که در اختیار داشتیم، نتایج خوبی به دست آوردیم و در آینده نوع جدیدی را خواهیم دید. تحقیقاً ما متکی به یک نوع موشک نخواهیم بود. ما از همین حالا اعلام می کنیم که به عنوان یک قدرت موشکی نه در سطح ابرقدرت ها بلکه در سطح کشورهای رده دوم و سوم، در منطقه حضور داریم. البته لزومی ندارد که دنیا از قدرت ما بترسد؛ اگر ما از موشک استفاده بکنیم فقط به عنوان قدرت دفاعی و بازدارندگی است.»

مهم ترین اظهارات آقای هاشمی در توضیح شرط سقوط صدام عنوان شد که آن را به محاکمه صدام تنزل داد. وی در پاسخ به این پرسش خبرنگار که "نظر ایران از شرط سقوط صدام جهت دست یابی به صلح و نیز راجع به آتش بس در جنگ شهرها چیست؟" چنین توضیح داد:

«ما آتش بس در مورد شهرها را می پذیریم. به طور کلی در زدن شهرها یا تعرضی به خطوط دریایی یا هوایی یا استفاده از سلاح شیمیایی و به طور کلی در موارد تخلف از موازین بین المللی جنگ، در هر موردش اگر ما اقدامی می کنیم جنبه مقابله به مثل دارد و آمادگی داریم به محض این که عراقی ها دست از تخلف شان بردارند، آتش بس در این گونه موارد را بپذیریم ولی در مورد اصل جنگ نه، از شرایط خودمان هیچ گونه عدول نخواهیم کرد. شرایطی را که، مطرح کردیم، شرایط عادلانه ای است. ما با موازین بین المللی حرف می زنیم ... آن ها بسیاری از مردم غیرنظامی را در ابتدای جنگ اسیر کردند ... قرارداد الجزایر

ص: 146

را در تلویزیون پاره کردند ... مردم غیرنظامی را بمباران می کنند ... از سلاح شیمیایی استفاده می کنند، تمام موازین را زیر پا می گذارند، خوب طبیعی است که ما نمی توانیم با چنین همسایه ای در صلح باشیم، چرا که حقوقی برای ما مقرر است که باید تأمین بشود. اگر آن را به سقوط صدام تعبیر می کنیم، توضیح دادیم که منظور ما محاکمه صدام به عنوان متجاوز است. ما می گوییم که بیایند چنین آدمی را محاکمه بکنند، البته معتقدیم که هر دادگاه هر چند که ضعیف هم تشکیل بشود، صدام را به پرداخت غرائم و خسارات و محکومیت های اخلاقی و انسانی محکوم خواهد کرد... طبعاً چنین کسی استحقاق حکومت بر ملت را ندارد و طبیعی است که به این جا ختم می شود که ما حکم محکمه را هر چه باشد، می پذیریم.»(1)

30

نمایندة دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد، (سعید رجایی خراسانی) در نامه ای خطاب به دبیرکل این سازمان با ذکر موارد تخلف عراق، لزوم رعایت پروتکل ژنو مبنی بر ممنوعیت استفاده از سلاح های شیمیایی و نیز وظایف دبیرکل سازمان ملل متحد را در این باره یادآور شد و خواستار رسیدگی جدی گردید. در این نامه همچنین یادآوری شده است که کوتاهی سازمان ملل در این باره می تواند بر اقدامات تلافی جویانه ناخواسته ای بینجامد که مورد رضایت هیچ کس نیست. نامه چنین است:

«بنا به اطلاع دولت متبوعم، احتراماً توجه جناب عالی را به نکات ذیل جلب می نمایم: در تاریخ 7 می 1985 [17/2/1364] رژیم جنایت کار عراق در ادامه جنگ شیمیایی خود علیه نیروهای جمهوری اسلامی ایران، شمال شرقی بصره را با گلوله های توپ شیمیایی گلوله باران کرد که در نتیجه آن چند نفر از مردم مجروح شدند. بعثیان عراق به جنگ شیمیایی خود ادامه دادند تا آن جایی که در روز بعد، مورخ 8 می، منطقه کناره واقع در جنوب غربی سردشت را هدف گلوله های شیمیایی قرار دادند.

علی رغم این حقیقت که رژیم جنایت کار عراق مکرراً به خاطر استفاده از تسلیحات شیمیایی علیه نیروهای جمهوری اسلامی ایران و علی رغم فشارهای سیاسی بین المللی وارده، به همین خاطر محکوم شده است، حکام عراق هنوز پروتکل 1925 ژنو مبنی بر ممنوعیت استفاده از عوامل شیمیایی در جنگ را آشکارا نقض می نمایند بنابراین از جناب عالی درخواست می گردد با اقدامات لازم به استفاده عراق از سلاح های شیمیایی پایان دهید تا از احتمال اقدامات تلافی جویانه ناخواسته جلوگیری شود. این گام از سوی جناب عالی امیدی تازه به اعتبار و اقتدار این سازمان بین المللی خواهد بخشید.»(2)

31

شیخ "صباح" امیر کویت، در ملاقات با یک هیئت اعزامی از ایران که اخیراً به کشورهای

ص: 147


1- 18. همان.
2- 19. همان.

منطقه خلیج فارس سفرهایی داشته، گفته است که صدام در تلاش برای رسیدن به توافق هایی با شوروی دربارة جنگ است.(1) روزنامه "ملیت" چاپ ترکیه نیز امروز نوشت، اتحاد جماهیر شوروی که با عراق قرارداد دوستی امضا کرده است، برای جلوگیری از اقدامات سوریه و کمونیست های عراقی تلاشی از خود نشان نمی دهد. به نوشته این روزنامه، کمونیست های عراقی و سوری همکاری نزدیک با هم دارند و با کمک کردها خواستار افزایش فشار بر صدام حسین هستند. آن ها معتقدند جنگ ایران و عراق در سال جدید وارد مرحله حساسی خواهد شد و صدام قدرت خود را از دست خواهد داد. در این روزنامه همچنین آمده است: «در اوایل ماه مه آخرین محموله سلاح شوروی متشکل از موشک های سام 7، کلاشینکف، تیربار و مسلسل دوشکا از راه سوریه و ایران برای کردها فرستاده شده است.»(2)

32

"طه یاسین رمضان" معاون اول نخست وزیر عراق، در یک اقدام تبلیغاتیِ نمایش قدرت اعلام کرد کشورش دیگر تمایلی به استفاده از خط لوله مسدود خود در سوریه، ندارد و حتی پس از پایان جنگ با ایران، قرارداد این خط لوله را لغو شده محسوب می کند و توسعه تسهیلات جایگزین این خط لوله بدین معناست که عراق در عمل نیز پس از پایان جنگ با ایران به خط لوله سوریه نیاز نخواهد داشت. وی افزود که قرار است خط لوله نفتی جدید عراق از طریق عربستان در دهم شهریور آینده بهره برداری شود و با وجود خط لوله دیگری که از طریق ترکیه قرار است از اواخر سال 1986 شروع به کار کند، صدور نفت عراق از طریق کانال های امن و خارج از تأثیرات جنگ تضمین خواهد شد.(3)

33

روزنامه ژاپنی "نیهون کیزایی" در گزارشی دربارة تشکیل نیروهای واکنش سریع توسط کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در قبال ادامه کمک های مالی اقتصادی به عراق، نوشته است: «کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به تدریج به این فکر می کنند که عاقلانه تر خواهد بود آن ها جای کمک به عراق در جنگ با ایران، سیستم دفاعی مشترک خود را تقویت نمایند ... کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس از ابتدای جنگ تا کنون حدود 45 میلیارد دلار به عراق در جنگ علیه صدور انقلاب اسلامی، کمک کرده اند. این کمک ها از نظر این کشورها بهای تضمین امنیت آن ها بوده است، اما با طولانی شدن جنگ و وضعیت مالی دشوار ناشی از کاهش درآمد نفتی، این کشورها فکر می کنند که کمک به عراق بار سنگینی به دوش آن هاست، در حالی که تشکیل نیروهای واکنش سریع این شورا برای آن ها شش میلیارد دلار هزینه داشته است.» این روزنامه به نقل از یک کارشناس نظامی غرب افزوده است: «آشکار است که نیروی واکنش سریع شورای همکاری قدرت کافی برای مقابله

ص: 148


1- 20. مأخذ 7، ص42.
2- 21. اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریه "بررسی مطبوعات جهان"، شماره 866 (24/4/1364)، ص31، روزنامه "ملیت".
3- 22. مأخذ 7، ص 35 و 36.

مستقیم با ایران را ندارد.» نیهون کیزایی در خاتمه پیش بینی کرده است: «تشکیل نیروی واکنش سریع، به طور غیرمستقیم بیان گر آن است که وضعیت خلیج فارس از یک مقابله دو طرفه ایران در مقابل عراق و شورای همکاری، به یک مقابله سه طرفه ایران، عراق و شورای همکاری تغییر می یابد.»(1)

34

دربارة ماجرای اخیر ربودن یک هواپیمای امریکایی، خبرنگار خبرگزاری فرانسه از بیروت گزارش داد: «امروز یک گروه از حزب الله لبنان برای همکاری با چریک های امل وارد فرودگاه بیروت شده اند.»(2)

همچنین خبرنگاران محلی ضمن مطرح کردن دیدار هواپیماربایان با دوستان و اعضای خانواده های خود که در حومه جنوب بیروت در نزدیکی فرودگاه بین المللی پایتخت لبنان زندگی می کنند، گزارش دادند: «دیشب هواپیماربایان سرحال بودند و گاهی هم با چریک های امل - که در برج کنترل فرودگاه مستقر شده اند - شوخی می کردند. یکی از آن ها از این که به موقع شامش را به هواپیما نمی بردند، شکایت کرد و گفت: "در فاصله این مدت می توانستم به خانه ام بروم و برای همه کسانی که در هواپیما هستند، غذا تهیه کنم".»(3)

از سوی دیگر، در پاسخ به اظهارات برخی مقام های رسمی و نیمه رسمی امریکا و تهدیدات آن ها علیه ایران - که برخی اروپاییان نیز آن را تکرار می کنند - سخن گوی وزارت امور خارجه ایران هرگونه دخالت ایران را در ربودن هواپیمای امریکایی تکذیب کرد و آن را هیاهوی تبلیغاتی امریکا در واکنش به تظاهرات گسترده ملت مسلمان ایران و دیگر مسلمانان جهان برای حمایت از ادامه نبرد تا پیروزی نهایی، دانست.(4) خبرگزاری یونایتدپرس نیز به نقل از سخن گوی وزارت خارجه ایران انتشار گزارش هایی مبنی بر دست داشتن ایران در ربودن هواپیمای امریکایی را زمینه سازی حمله امریکا به ایران اعلام کرد.(5)

در این حال "جیم آندرسن" خبرنگار دیپلماتیک خبرگزاری یونایتدپرس، در گزارشی دربارة هواپیمای ربوده شدة امریکایی، به مقایسه بین این ماجرا و گروگان گیری امریکاییان در تهران (در سال 1358) پرداخت و نوشت: «از نظر درماندگی و سرخوردگی که دولت امریکا به خصوص در روزهای نخست بحران گروگان گیری در ایران با آن مواجه بود، می توان این دو حادثه را با هم مقایسه کرد ولی مشکل بزرگ اینک در این است که هیچ کس نمی داند این هواپیماربایان چه کسانی هستند، هیچ دلیل و مدرکی هم در دست نیست که ارتباط آن را با یک دولت خاصی ثابت کند. کسی نمی داند آیا آن ها یک گروه بزرگ تر شیعه و یا حتی نماینده ایران هستند یا خیر.»(6)

ص: 149


1- 23. مأخذ 7، ص10.
2- 24. روزنامه اطلاعات، 27/3/1364، ص آخر.
3- 25. همان.
4- 26. مأخذ 8، ص3.
5- 27. مأخذ 10، ص19، یونایتدپرس، 26/3/1364.
6- 28. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش های ویژه شماره 88 (26/3/1364)، ص 39، رادیو بی.بی.سی.، "جیم اندرسن" خبرنگار دیپلماتیک یونایتدپرس.

ص: 150

روزشمار جنگ دوشنبه /27 خرداد 1364 /27 رمضان 1405 /17 ژوئن 1985

35

امروز در قرارگاه خاتم الانبیا(ص) سپاه با حضور عده ای از فرماندهان گردان های سپاه پاسداران جلسه ای در مورد نحوه واگذاری تعدادی از گردان های سپاه به ارتش، تشکیل شد. چون این موضوع از آغاز سبب نارضایتی کادرهای عملیاتی سپاه و نیروهای تک ور بسیجی شده است و به خصوص با توجه به انس و سنخیت نیروهای بسیجی با فضای یگان های سپاه، به نظر می رسید این طرح با شکست مواجه شود.

جلسه امروز در واقع برای توجیه و توضیح لزوم اجرای این طرح بود که در هر حال فرماندهان سپاه ملزم به اجرای آن هستند. در این جلسه آقای "رحیم صفوی" معاون طرح و عملیات قرارگاه خاتم الانبیا(ص) از سپاه، ضمن اشاره به فرمان امام مبنی بر واگذاری تعدادی از گردان های سپاه به ارتش، گفت: «با هرگونه مخالفتی در زمینه این طرح، برخورد خواهد شد ولی در شیوه واگذاری، برادران می توانند نقطه نظرات خود را ارائه نمایند.» وی در ادامه افزود: «فرماندهان گردان هایی که با ارتش ادغام خواهند شد در حکم مشاور فرمانده تیپ ارتش خواهند بود به طوری که هر گروهان از سپاه با یک گردان از ارتش ادغام شده و فرماندهی آن با ارتش خواهد بود، یعنی در اصل می توان این طور عنوان کرد که هر گردان شامل چهار گروهان (سه گروهان از ارتش و یک گروهان از سپاه) خواهد بود. بدین ترتیب نیروهای ادغامی با ارتش ارتباطشان با یگان اولیه کاملاً قطع خواهد شد و در صورتی که مشکلی دارند، باید از طریق رابطین - که در تمامی رده های ارتش اعم از یگان ها و قرارگاه ها مستقر هستند - حل نمایند. همچنین این نیروها باید به وسایل انفرادی اعم از اسلحه، چادر و ... مجهز باشند، ولی پشتیبانی آتش توپخانه، ادوات، پدافند هوایی و غیره به عهده ارتش خواهد بود. ضمناً برادران باید علاوه بر این که با دید مثبت به ارتش نگاه می کنند، طوری عمل کنند که هم از جهت رشد معنوی و هم از جهت رشد نظامی روی آن ها تأثیر بگذارند.»(1)

در جلسه دیگری در همین باره آقای "شمخانی" قائم مقام فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیا(ص)

ص: 151


1- 1. سند شماره 16924 / پ.ن. و 16925 / پ.ن. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، جلسه واگذاری تعدادی از گردان های سپاه به ارتش در عملیات والفجر8 ، (27/3/1364، قرارگاه خاتم، نوار 16604 و 16605).

از سپاه، گفت: «مسئله واگذاری گردان های سپاه به ارتش یک آزمایش است و حضرت امام قبلاً دستوری در ارتباط با همکاری (با ارتش) صادر نکرده بودند و این اولین دستور است که ایشان صادر کرده اند و این مسئله در تاریخ نوشته خواهد شد و خدا هم آن را ثبت می کند. برادران باید توجه داشته باشند که علاوه بر این که امام چنین تکلیفی را بر عهده سپاه گذاشته اند، آبروی سپاه نیز مطرح می باشد، زیرا نیروی زمینی ارتش می گوید سپاه به ما نیرو نمی دهد. و از طرفی هم دارند به سپاه فشار می آورند که شما نمی خواهید بجنگید. و تمام توانی را هم که در طول این پنج، شش سال جنگ، سپاه به دست آورده است، دارد از دست می دهد. روی همین حساب است که ما این مسئله را پی گیری می کنیم.»

شمخانی در ادامه افزود: «امام کتباً دستور داده اند که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی موظف است نیازمندی های ارتش را تأمین نماید و نیروهایی که به ارتش واگذار می شوند باید تابع مقررات انضباطی ارتش باشند. ارتش عدم انجام عملیات خود را در نبود نیرو دانسته است و می گوید سپاه نیرو بدهد تا ما بتوانیم عملیات کنیم. ما باید نیرو در اختیار ارتش بگذاریم خواه آن ها عملیات بکنند یا نکنند. اگر عملیات نمی کنند، این مسئولین مملکت هستند که باید تصمیم خود را بگیرند و اگر عملیات می کنند، خوب ما باید نیروی خود را بدهیم.»(1)

36

در جلسه امروز سپاه در قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، ضمن بررسی مسائل کلی عملیات آتی (فاو)، مسئله تلقی دشمن از وضعیت خودی نیز مورد بحث قرار گرفت. آقای شمخانی گفت: «دشمن در منطقه اروند حساسیت پیدا کرده است. اسیری که اخیراً در شهر آبادان گرفتیم، مأموریت داشته که بفهمد چه یگانی وارد منطقه شده و در حال حاضر کدام یگان در خسروآباد و نیز از خسروآباد به پایین مستقر شده است.» وی افزود: «اطلاعات عراق منطقه آبادان را منطقه عملیات ما تصور می کند و شاید هم منطقه عملیاتی شلمچه را که ارتش در آن حضور دارد، می خواهد پی گیری کند.»

در ادامه بحث، گزارش هایی مبنی بر احداث پل روی بهمن شیر و نقل و انتقالات سنگین ارتش در جاده خرمشهر و جادة خسروآباد ارائه شد که نشان می داد ظاهراً حساسیت دشمن بایستی از تحرکات نیروی زمینی ارتش - که هم زمان با عملیات سپاه در فاو، در شلمچه مأموریت دارد - ناشی شده باشد.(2)

37

یک فروند هلی کوپتر عراق که برای شناسایی وارد منطقه عملیاتی قدس1 شده بود، با آتش پدافند هوایی ایران در اطراف روستای "البیضه" سقوط کرد. این آخرین پرواز مؤثر دشمن در این منطقه بود.(3)

ص: 152


1- 2. سند شماره 16878 / پ.ن. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: جلسه واگذاری تعدادی از گردان های سپاه به ارتش در عملیات والفجر8 (27/3/1364، قرارگاه خاتم، نوار 16606).
2- 3. همان.
3- 4. سند شماره 0628 / گ. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش عملیات قدس1 و 2، تیرماه 1364، (راوی: محسن رخصت طلب)، ص37.

38

جنگ شهرها هر چند فروکش کرده، همچنان خبرساز است. امروز فرماندهی ارتش عراق در اطلاعیه نظامی شماره 1868 خود اعلام کرد که ایران شهر مندلی و اطراف آن و شهرک های "طویله" و "خرمال" را با توپخانة سنگین گلوله باران کرده است.(1)

39

چند فرد مسلح در حمله به پایگاه بسیج شهرستان "تاکستان" قزوین، همة افراد این پایگاه را - که شش بسیجی بودند - به شهادت رساندند و پس از جمع آوری سلاح ها و مهمات موجود، با یک دستگاه خودرو پایگاه گریختند و سپس در همان نزدیکی خودرو را با مقداری از سلاح ها و مهمات رها ساختند.(2) در گزارش های بعدی مشخص شد که شهادت شش بسیجی این پایگاه هنگام صرف سحری ماه رمضان و به کمک یکی دیگر از اعضای پایگاه - که عنصر نفوذی گروه های محارب بوده - انجام شده است.(3)

در یک جنایت دیگر، دو تن از عناصر سازمان مجاهدین خلق، "فرید کریمی" دبیر مرکز تربیت معلم شهید باقری را با پنج گلوله در مقابل منزلش به شهادت رساندند. قاتلان ساعتی قبل از قتل، در تماسی با فرید (برادر "فواد کریمی" نماینده اهواز در مجلس شورای اسلامی) خود را حامل کتابی از طرف یکی از دوستان وی در خارج از کشور، معرفی کرده بودند.(4)

40

آقای "میرحسین موسوی "نخست وزیر، در سخنانی در جمع مردم جنوب شهر تهران در مسجدالشهدا واقع در نازی آباد، حملات هوایی عراق به مناطق مسکونی کشور را یک جنگ روانی خواند که با توافق بین المللی قدرت های سلطه گر صورت گرفته است. وی افزود:

«در آغاز این توطئه بزرگ، هجومی همه جانبه از سوی محافل خبری دنیای استکبار علیه مردم ما شروع شد که بر عکس حرکت های قبلی عمدتاً خصلت روانی و روحی داشت و هدف آن ها شکستن روحیه مقاومت مردم بود که بر پایه تحلیل ایادی داخلی آن ها در داخل کشور صورت می گرفت. در این راستا کلیه خبرهای منتشره در رسانه های استکبار جهانی درباره روحیات مردم، وضعیت سیاسی ]و[ اقتصادی کشور حتی بحث های بودجه کشور در مجلس شورای اسلامی را به سمتی سوق دادند که گویا یک نارضایتی حقیقی در مردم در حال رشد کردن است و براساس آن حتی قبل از آن که شورای به اصطلاح فرماندهی رژیم بغداد اعلام آغاز جنگ شهرها به بهانه واهی شرکت ایران در سوءقصد به جان امیرکویت را بنماید، حملاتی از سوی صدامیان بر علیه شهرهای مان در اهواز، گیلان غرب و ارومیه شروع شده بود و درست در این موقع رادیوهای بیگانه با تلاش زیاد بحث ضرورت صلح و سازش را مطرح می کنند و با شدت زیاد به آن ادامه می دهند. گروهک های چپ و راست نیز به کمک آن ها شتافته و در داخل به این مسائل دامن می زنند و حتی قبل از راه پیمایی روز قدس

ص: 153


1- 5. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه"گزارش های ویژه"، شماره 90 (28/3/1364)، ص 1.
2- 6. سند شماره 074500 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: روابط عمومی فرماندهی کل سپاه، 27/3/1364.
3- 7. سند شمارة 141889 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 4/4/1364، ص11.
4- 8. سند شمارة 238834 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، نشریه "گزارش" شماره 4 (15/4/1364)، ص61.

اعلامیه دادند که دولت جمهوری اسلامی با زور سرنیزه عده ای را از دهات اطراف به تهران آورده که شعار بدهند ... آن ها هنوز پیوستگی مردم به حکومت را احساس نمی کنند ... قدرت دولت متأثر از قدرت مردم است و اگر حضور مردم نباشد، یقیناً دولت نمی تواند در مقابل توطئه های بزرگ دشمنان مقاومت کند و درست به همین دلیل که قدرت مردم مسلمان را درک نمی کنند، این سیلی محکم را در روز قدس می خورند.

وقتی منافقین و لیبرال ها در کنار کشورهای ارتجاعی منطقه و ابرقدرت ها شعار صلح می دهند، بلافاصله با توجه به این طیف هماهنگ باید به ذهن ما بیاید که کشانده شدن به این صلح تحمیلی چه نفعی را برای ما خواهد داشت و دشمنان چه منافعی را در آن دنبال می کنند؟ البته مردم هوشیار ما با آن راه پیمایی عظیم و گسترده، تمام حساب های آن ها را در هم ریختند و بسیار آگاه تر و پرشورتر از آن بودند که تحلیل گران شرق و غرب فکر می کنند. بنابراین آن ها چطور می توانند تابیدن نور ایمان را در دل انسان ها حدس بزنند.

مسئله، اعتقاد مردم به اسلام است که باعث می شود از جان خود برای تثبیت این نظام مایه بگذارند و از طرف دیگر، آن ها جدایی بین خود و رهبری احساس نمی کنند زیرا رهبری بیش ترین اعتقاد را به مردم دارد و این را در مواقع گوناگون آشکار کرده است.»(1)

41

آقای "محسن رضایی" فرمانده سپاه پاسداران، در یک سخن رانی در سمنان با تشریح ضرورت آماده بودن مردم برای یک جنگ درازمدت، گفت: «دنیا دارد با ما بازی می کند؛ یک بار کار سیاسی می کند، یک بار فشار می آورد. در حال حاضر و در شرایطی که آقای هاشمی رفسنجانی می خواست به لیبی برود، وزیر خارجه لیبی [امروز] به عراق رفت و طبعاً الآن معلوم نیست که آقای هاشمی به لیبی خواهد رفت یا نه. حاج محسن رفیق دوست (وزیر سپاه پاسداران) در سفر به لیبی موفق نشده بود با قذافی ملاقات کند. مسئولین لیبیایی به وی گفته بودند تا آقای هاشمی به لیبی نیاید، ما تصمیمی نمی گیریم. الآن هم آقای هاشمی تصمیم گرفت به لیبی برود که وزیر خارجه لیبی به عراق رفت.»(2)

42

نشریه "لارپو بلیکا" چاپ ایتالیا، در مقاله ای با اشاره به موضوعاتی چون رابطة دست خوش تناقض ایران با سوریه و لیبی، وضع تسلیحاتی ایران در ارتباط با این دو کشور را بررسی کرده و سفر آتی هاشمی رفسنجانی به چین را نیز با تهیه سلاح مرتبط دانسته است. در این مقاله آمده است: «ایران سلاح هایی را که دقیقاً سوریه و لیبی به ایران فروخته اند قدیمی و گاهی هم فاقد کارآیی می داند. به علاوه لیبی از قرار معلوم از تحویل بیش از 20 فروند از موشک های "اسکود" که تاکنون به ایران ارسال شده، امتناع ورزیده است. همچنین هر دو کشور سوریه و لیبی با توسعه طلبی انقلاب اسلامی در عراق و حوزه خلیج فارس مخالف

ص: 154


1- 9. روزنامه اطلاعات، 28/3/1364، ص4.
2- 10. سند شماره 1094 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفتر ثبت جنگ، راوی قرارگاه خاتم (داود رنجبر)، 15/3/64 تا 29/3/64.

هستند. از طرف دیگر، در لبنان استراتژی سه کشور مذکور با هم در تناقض می باشد، همان طور که نبرد اردوگاه ها - که در بیروت جریان دارد - این مسئله را به اثبات رسانیده است. کشور سوریه از شیعیان سازمان "امل" حمایت می کند و هدفش ایجاد هم زیستی مسالمت آمیز بین همة گروه های لبنانی تحت حمایت و نظارت خود می باشد، در حالی که لیبی از فلسطینی ها و سنی مذهب ها حمایت و جانب داری می کند و مایل است لبنان بار دیگر به صورت یک دژ چریک های مخالف اسرائیل درآید، و سرانجام ایران از حزب الله حمایت می کند ضمن این که فاصله خود را از آن ها به طور یکسان حفظ کرده و هدفش استقرار یک جمهوری اسلامی در لبنان است.

ایران به دلیل عدم همکاری سوریه و لیبی جهت تأمین تسلیحاتی این کشور، ناچار شده است که به چین روی بیاورد. فقدان همکاری کامل لیبی و سوریه در تأمین مایحتاج جنگی ایران، کاسة صبر ایران را لب ریز کرده و موجب گردیده که این کشور برای تأمین سلاح های مورد نیاز خود در وهله اول به چین و سپس به سایر کشورهای غیرمتعهد متوسل شود.»(1)

لارپوبلیکا سپس هدف سفر آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی، به چین را نیز "معامله تسلیحاتی" تفسیر کرده و افزوده که ایران اخیراً با سوریه و لیبی وارد یک قرارداد تسلیحاتی سنگین شده است: «سفر "رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی - که مقام نمایندگی امام خمینی و سخن گوی شورای عالی دفاع نیز به عهده او است - در ماه آینده به چین در این چارچوب قرار خواهد گرفت. اخیراً دو کشور مذکور (سوریه و لیبی) قرارداد بسیار عظیم تجاری به ارزش 6/1 میلیارد دلار برای تولید و تحویل هواپیماهای شکاری، تانک و توپخانه سنگین، موشک های زمین به هوا و موشک انداز، با ایران به امضاء رسانیده اند.»(2)

43

در ادامه فعالیت های اقتصادی عراق، به گزارش رادیو صوت الجماهیر، شب گذشته "صبحی یاسین" وزیر صنایع این کشور، همچنین معاون و رئیس هیئت عراقی در کمیته مشترک همکاری عراق و شوروی ویژة همکاری اقتصادی، علمی و فنی، در کرملین با آقایان "ایوان ار خیپوف" معاون اول نخست وزیر شوروی، و "یاکوف ریاپو" معاون نخست وزیر این کشور، جداگانه گفت وگو کردند. به گزارش این رادیو، یاسین از نتایج مذاکرات ابراز رضایت کرد. آقایان ارخیپوف و یاکوف نیز تصمیم شوروی جهت تقویت همکاری با عراق و پاسخ مثبت عراق به پیام های بین المللی جهت پایان دادن به جنگ و حل مناقشات از راه مسالمت آمیز را ستودند.(3)

همچنین "قاسم احمدنقی" وزیر نفت عراق، به منظور مذاکره در مورد طرح احداث یک خط لوله جدید بین ترکیه و عراق، وارد آنکارا شد. به گزارش بی.بی.سی. قرار است احداث این خط لوله در سال آینده پایان یابد. چند شرکت از بریتانیا، امریکا، آلمان غربی، کره جنوبی و ترکیه

ص: 155


1- 11. اداره کل مطبوعات رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریه بررسی مطبوعات جهان"، شماره 866 (24/4/1364)، "لارپوبلیکا" چاپ ایتالیا، 16 و 17 ژوئن (26 و 27 خرداد 1364)، به قلم "مجدی علم".
2- 12. همان.
3- 13. مأخذ 5، ص45، رادیو صوت الجماهیر.

برای ساختن این خط لوله با یک دیگر به رقابت خواهند پرداخت. این دومین خط لوله است که چاه های نفت شمال عراق را به بندر "یومورتالیک" در ترکیه متصل می کند.(1)

این در حالی است که "ادریس بارزانی" رهبر حزب دمکرات کردستان عراق - که به گزارش خبرگزاری فرانسه مورد حمایت ایران است - هشدار داده که نیروهای وی به طرح های اقتصادی و نظامی خارجی در شمال عراق حمله خواهند کرد و کارکنان خارجی مستقر در مکان اجرای این طرح ها را ربوده یا به قتل خواهند رساند.(2)

44

به گزارش خبرگزاری فرانسه، منابع موثق اعلام کرده اند که ارتش ترکیه - که از تابستان گذشته مبارزه با جدایی طلبان کرد در جنوب شرقی این کشور را تشدید کرده است - در روزهای اخیر تعداد نیروهای خود را در استان های مرزی اش با ایران و عراق افزوده است. طبق این گزارش، عده ای از ناظران سیاسی و دیپلماتیک در آنکارا معتقدند که استقرار این نیروهای جدید می تواند پیش درآمدی برای مداخله ارتش ترکیه علیه شورشیان کرد عراق باشد. خبرگزاری فرانسه افزوده است که کردهای مخالف حکومت بغداد از چند هفته پیش امکان انجام شدن یک عملیات مشترک ارتش ترکیه و عراق علیه اردوگاه های حزب دمکراتیک کردستان عراق به رهبری برادران بارزانی را مطرح کرده اند.(3)

رادیو امریکا نیز گفت: «ترکیه جمع آوری نیروهایش جهت یک اقدام مشترک با عراق به منظور قلع و قمع کردهای مخالف را آغاز کرده است. نیروهای ترکیه احتمالاً با موافقت دولت عراق وارد مناطقی از خاک عراق می شوند که کردهای مخالف ترکیه در آن نواحی مستقر هستند.»(4)

45

در مقابله با تهدیدات امریکا علیه ربایندگان هواپیما و حامیان آن ها، تحرکاتی از گروه های دخیل در این ماجرا گزارش شده است. آسوشیتدپرس از بیروت خبر داد که "نبیه بری" رهبر شبه نظامیان امل، گفته است که حداقل 30 گروگان امریکایی از هواپیمای ربوده شده "ترانس ورلد ایر لاینز (T.W.A)" به نقطه ای دیگر منتقل شده اند تا امکان هرگونه اقدامی در مورد رهایی آن ها منتفی شود.(5) رادیوی صدای مسیحیان لبنان در این خصوص گفت: «گروگان ها به گروه های سه تا چهار نفره تقسیم شده اند و در مواضع متعلق به گروه شبه نظامیان امل به سر می برند.»(6) به گفته رادیو اسرائیل نیز گروه هایی از حزب الله (شیعه) جهت کمک کردن به جنبش امل در مقابله با هر رویدادی از قبیل دخالت نظامی امریکا و اسرائیل برای آزادی مسافران هواپیمای ربوده شده، خودشان را به فرودگاه بیروت رسانده اند.(7)

در این میان مطرح شدن شخص نبیه بری به وسیلة محافل مختلف به عنوان فردی ذی نفوذ و مؤثر در این حادثه، قابل توجه است و در این که وی بتواند کمکی به امریکا در حل این بحران بکند، امیدواری هایی ابراز می شود. سخن گوی کاخ سفید (لاری اسپیکس) دربارة تماس تلفنی

ص: 156


1- 14. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه،" 28/3/1364، بی.بی.سی.، ص5.
2- 15. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 91 (29/3/1364) ، ص16، خبرگزاری فرانسه، ص28.
3- 16. همان.
4- 17. روزنامه اطلاعات، 27/3/1364، ص20.
5- 18. مأخذ 9، ص آخر، بیروت - آسوشیتدپرس.
6- 19. همان.
7- 20. مأخذ 5، رادیو اسرائیل، 27/3/1364، ص29.

امروز مک فارلین با نبیه بری جهت ختم این ماجرا، گفت: «رابرت مک فارلین مشاور "ریگان" (رئیس جمهور امریکا) در امور مربوط به امنیت ملی، طی تماسی تلفنی با "نبیه بری" رهبر جنبش امل، گفته است که وی امکانات لازم برای پایان دادن به هواپیماربایی را دارد.»(1)

46

در اظهارات بعضی از کارشناسان امریکایی، بر سازش ناپذیری و برخورد محکم با هواپیماربایان و پرهیز از هر گونه مذاکره با آن ها تأکید می شود؛ از جمله "هنری کیسینجر" وزیر خارجه اسبق امریکا - که به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، مشاور غیررسمی ریگان در امور امنیت ملی می باشد - در مصاحبه ای با شبکه تلویزیونی ای.بی.سی. تأکید کرد که هیچ گونه مذاکره ای نباید با هواپیماربایان انجام گیرد ولو حوادث ناگواری هم رخ بدهد. وی همچنین بر اجرای عملیات تلافی جویانه تأکید کرد: «سیاست فعلی دولت ریگان سیاست درستی است و باید پی گیری شود. ولی آنچه رسانه های گروهی به نقل از منابع ناشناسی مطرح می کنند مبنی بر این که "در صورت آزاد کردن زندانیان شیعه از جانب اسرائیل، امریکا از آن ها انتقاد نخواهد کرد" یا این که "امریکا از اسرائیل خواهد خواست که زندانیان شیعه را پس از آزادی گروگان ها، آزاد نماید تا بدین ترتیب تسلیم خواسته های هواپیماربایان نشده باشد"، موضع بسیار غلطی است و ما نباید خودمان را فریب دهیم زیرا در هر دو صورت هواپیماربایان پیروز خواهند بود و این گونه اعمال تروریستی بر علیه دیگر امریکایی ها در سرتاسر جهان دوباره انجام خواهد شد ... تنها یک موضع را باید در مقابل هواپیماربایان اتخاذ کرد و آن عدم مذاکره به شکل مستقیم یا غیرمستقیم است ... هیچ گونه مذاکره ای نباید با هواپیماربایان انجام گیرد هر چند هم که مسئله تا این حد دردناک باشد و ثانیاً پس از خاتمه این بحران، حتماً بر علیه عاملین هواپیماربایی عملیاتی تلافی جویانه انجام گیرد و حتی اگر هیچ گونه آسیبی به گروگان ها وارد نیاید.»(2)

47

تهدیدات مقام های امریکایی علیه ایران در مورد هواپیماربایی اخیر در بیروت، با ابراز تردیدهایی توأم شده است؛ سخنان "کاسپار واینبرگر" وزیر جنگ امریکا، در مصاحبه با شبکه تلویزیون ای.بی.سی. حاکی از چنین وضعی است. خبرنگار این شبکه به وی گفت: «"جرج شولتز" وزیر خارجه و "رابرت مک فارلین" مشاور امنیت ملی، اخیراً اخطار کرده اند که چنانچه گروه مسئول هواپیماربایی به ایران ربط پیدا کند، امریکا بر علیه ایران دست به اقدام تلافی جویانه خواهد زد."» واینبرگر: «من در این مورد نمی توانم چیزی را پیش بینی کنم ولی پس از این که ما اطلاعات بیش تری در مورد حامیان و هم دستان هواپیماربایان کسب کردیم، دقیقاً بر طبق سیاست پرزیدنت ریگان مبنی بر حمله به کشورهای حامی تروریست ها، تصمیم گیری خواهد شد.»(3)

ص: 157


1- 21. مأخذ 9، ص آخر، بیروت - آسوشیتدپرس.
2- 22. مأخذ5، واشنگتن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 27/3/1364 ص14.
3- 23. مأخذ5، ص4.

در این حال، بی.بی.سی. مواضع صریح ایران در برابر این گونه تهدیدات را چنین بیان کرده: «رئیس مجلس شورای اسلامی ایران - آقای "هاشمی رفسنجانی" - هشدار داد که اگر امریکا چنان که گزارش شده است تهدید خود را عملی و یکی از بنادر ایران را بمباران کند، ایران کلیه بنادر خلیج فارس را خواهد بست.»(1)

از سوی دیگر، در برخی موارد مطبوعات غربی نکاتی را در جهت تبرئه ایران یادآوری می کنند؛ از جمله روزنامه انگلیسی "دیلی تلگراف" درباره اعلام تصمیم ایران در بستن فرودگاه های خود به روی هواپیمای ربوده شده امریکایی، نوشته است: «این ادعای ایران با عکس العمل این کشور در دسامبر گذشته (آذر 1363) در مورد یک فروند هواپیمای کویتی که افراطیون شیعه آن را وادار به فرود اجباری در تهران کرده و دو مسافر امریکایی آن را به قتل رساندند، کاملاً در تضاد است. در آن زمان گزارش شد هواپیمای کویتی سرانجام به تصرف نیروهای امنیتی ایران درآمده است. اما موضع گیری ایران در قبال هواپیماربایان مورد انتقاد شدید قرار گرفت. موضع گیری کنونی ایران نسبت به هواپیماربایی اخیر نمایان گر تلاش های مصرانه این کشور در تصفیه شهرت خود می باشد. وجود حالت سکون در جنگ 57 ماهه خلیج ]فارس[ یکی از دلایل اقدام ایران در یافتن دوست و همراه می باشد اما در عین حال این کشور به خرید سلاح و مهمات برای سربازان و تأمین وسایل یدکی برای تجهیزات خود نیاز دارد.»(2)

یک مفسر رادیو بی.بی.سی. نیز در این باره گفت: «این تصمیم ایران و موضع دوستانه تر ایران نسبت به کشورهای خلیج فارس، نشان دهنده آن است که احتمالاً مقامات واقع بین کادر رهبری ایران اکنون می توانند در تعیین سیاست خارجی ایران نقش مؤثرتری داشته باشند.»(3)

48

نشریه امریکایی "هرالدتریبیون" در مقاله ای دربارة وضع کنونی جنگ ایران و عراق، نوشته است: «ایران دارای انباری تقریباً بی پایان از مردان جوان است اما رهبران آن درک کرده اند که بدن های جوانان متعصب نمی تواند رقیبی برای تانک ها، هواپیما، هلی کوپترهای توپ دار و برخی اوقات گازهای سمی عراق باشد. درک این مطلب - که به قیمت جان در حدود 200 هزار نفر در طول سه سال گذشته تمام شده است - باعث گردید که استراتژی نظامی ایران به طور کلی تغییر کند ... زمینه برای میانجی گری فراهم است. در طول سال گذشته هر دو کشور ایران و عراق حسن نظر "خاویر پرزدکوئیار" دبیرکل سازمان ملل را به خود جلب کرده اند.

رئیس مجلس ایران می گوید که ایران اکنون مصمم است با حداقل تلفات ممکن، به پیروزی دست یابد ... ایران همچنان ممکن است گاه به گاه به تاکتیک های موج انسانی متوسل شود اما دیگر رویای دست یابی به یک پیروزی قاطع را در سر نمی پروراند و در عوض به طرز غیرمعمولی به انجام ] دادن[ گفت وگو علاقه نشان می دهد؛ برای مثال از وزیر خارجه عربستان سعودی پذیرایی کرد که اولین دیدار یک مقام عالی رتبه سعودی از ایران از زمان

ص: 158


1- 24. مأخذ 5، ص20، رادیو بی.بی.سی.، 27/3/1364.
2- 25. مأخذ5، ص5.
3- 26. مأخذ 5، ص21.

پیروزی انقلاب در سال 1979 است.

ایران که مایل نیست با دشمن منفور خود صلح کند، همچنان با بعد نظامی جنگ مشغول است و در حالی که فریاد از ادامه جنگ می دهد، در خفا درصدد اتخاذ شیوه هایی برای محدود کردن جنگ و تلفات خود است. اما موضع عراق تقریباً متضاد موضع ایران است. عراق در حالی که با فریاد بلند خواستار برقراری صلح می شود، به موازات آن جنگ را از لحاظ نظامی تشدید کرده و امیدوار است از این طریق ایران را به پای میز محاکمه بکشاند.»(1)

49

دبیر ویژة امور امنیت ملی صدام، خانم "خالده عبدالقهار عبدالرحمن" که اخیراً به اتفاق شوهر و چهار فرزندش به ایران پناهنده شده است، در یک گفت وگوی مطبوعاتی شرکت کرد. وی با اشاره به این که یکی از استادان دانشگاه "قصر" و دبیر ویژة امور امنیت ملی صدام و از دوستان بسیار نزدیک "نوال" خواهر صدام است و شوهرش نیز مسئول امور امنیت "بارزان" برادر صدام و شریک بازرگانی و تجارتی خانواده صدام بوده است، از جمله دلایل مهم پناهندگی خود و خانواده اش را نگرانی عمیق صدام از او به عنوان دختر یک روحانی و نیز آگاهی اش از مسائل امنیتی پشت پرده در قصر، برشمرد که به نظر وی به اعدام او و خانواده اش می انجامید. وی سپس با توجه به فساد و فسق و فجور حاکم در قصر صدام، گفت: «برادران صدام به نام های "بارزان"، "شمبادی" و "وطبان" در حال حاضر با تمام وحشتی که صدام از آن ها دارد و آن ها از صدام، بسیاری از امور خارجی و داخلی از جمله ورود مشروبات الکلی و سایر وسایل فساد در جامعه را بر عهده دارند و بارها مرا به عنوان شریک وادار ساختند که چک و سفتة سفید امضا کنم.»

خالده دربارة چگونگی ارتباط بین امریکا و عراق توسط شاه حسین اردنی، گفت: «شاه حسین یکی از حلقه هایی بود که زنجیر نوکری صدام به امریکا را وصل کرد. تقریباً از شش ماه قبل از حمله به جمهوری اسلامی ایران، کلیه برنامه های تسلیحاتی، هزینه ها، تبلیغات و سایر امکانات جنگ آماده شده بود و ملک حسین - کسی که در تلویزیون عراق گفت: "من اولین سرباز این جنگ خواهم بود." - امروز بعد از صدام منفورترین فرد در میان مردم عراق به شمار می رود. در حالی که رابطه میان اردن و عراق قبل از شروع جنگ تیره بود تا جایی که صدام سه بار تصمیم گرفت که با ریختن سم در دوغ و ماست، شاه حسین را مسموم کند و از این موضوع غیر از من، بارزان و ارشد - برادران صدام - نیز اطلاع داشتند.»(2)

دبیر ویژه امور امنیت ملی صدام دربارة شهادت "بنت الهدی" خواهر آیت الله سیدمحمدباقر صدر، گفت: «در خانه "نوال" خواهر صدام، بودم که ارشد برادر صدام آمد و گفت که فردا آن خانم شیعه را می آورند. یکی از کسانی که بنت الهدی را به قصر آورد، "عزیز" نام دارد. این شخص شهید بنت الهدی را شدیداً مضروب کرده بود به طوری که خون از سر و صورتش

ص: 159


1- 27. دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، نشریه"گزارش شماره" 3 (31/3/1364)، صص 47 تا 49.
2- 28. مأخذ 9، ص2.

جاری بود. در قصر، شهید بنت الهدی را به اتاق "صباح میرزا" منشی اول صدام، بردند. شخصی به نام "حسین" از شهید بنت الهدی سؤال می کرد و او را مضروب می ساخت و زمانی که حسین کتک می زد، بنت الهدی یک آیه شریفه خواند که این بود: "ما یفتح الله للناس من رحمه فلا ممسک لها"(1) بعد صدام آمد و گفت: "شما از این کارتان چه فایده ای می برید؟" شهید بنت الهدی آیه دیگری از قرآن مجید را تلاوت کرد که صدام سخت عصبانی شد و شهید را زد و گفت این را ببرید. و بعد به زندان بردند و شهید کردند.»(2)

ص: 160


1- برای آنچه خدا از رحمت خود به روی مردم می گشاید، بازدارنده ای نیست. (سوره فاطر، آیه 2).
2- 29. مأخذ 9، ص 1.

روزشمار جنگ سه شنبه /28 خرداد 1364 /28 رمضان 1405 /18 ژوئن 1985

50

نتایج و آثار عملیات محدود اما موفق "قدس1"، در اوضاع کنونی مورد توجه قرار گرفته و موجب تحرکاتی در کادرها و نیروهای عملیاتی سپاه و بسیج شده است. موقعیت حساس منطقه عملیاتی نیز ارزش "قدس1" را از حد یک عملیات محدود فراتر برده است. امروز "مرتضی قربانی" فرمانده لشکر25 کربلا، در گزارش شفاهی به "محسن رضایی" فرمانده کل سپاه، ضمن تشریح جوانبی از این عملیات، گفت: «هم اکنون خط ما در 5/1 کیلومتری شمال البیضه [در هور] قرار دارد و جاده دشمن (العماره - بصره) نیز زیر آتش قبضه های مینی کاتیوشای خودی واقع شده است.» فرمانده سپاه نیز با ارزش مند شمردن عملیات قدس1، بر تحکیم و تثبیت خط پدافندی تأکید کرد. سپس فرمانده لشکر کربلا تدابیر متخذه در این باره - از جمله بستن آب و استقرار ضدهوایی و ... - را تشریح کرد و در خصوص استحکام خط، اطمینان داد.(1)

در جنبه های دیگر، تأثیر مثبت عملیات محدود در کادرسازی و جذب نیرو، قابل توجه است. آقای "شمخانی" قائم مقام فرماندهی سپاه، در تماسی با فرمانده سپاه پاسداران ناحیه مازندران با وی دربارة مراسم استقبال از نیروهای عمل کننده لشکر25 کربلا - که جمعی این ناحیه هستند - گفت وگو کرد. سپس فرمانده ناحیه مازندران اعلام کرد که عملیات "قدس1" تأثیر عمده ای در استان مازندران گذاشته است چندان که هم اکنون 1400 نیرو آماده اند تا به منطقه اعزام شوند.(2)

51

"عبدالسلام تریکی" وزیر خارجه لیبی، عصر دیروز به منظور یک دیدار کوتاه از عراق وارد بغداد شد. وی هنگام ورود به فرودگاه بغداد، مورد استقبال "طارق عزیز" معاون نخست وزیر و وزیر خارجه عراق، قرارگرفت.(3)

سفر تریکی به بغداد در حالی صورت می گیرد که گفته می شود روابط بین بغداد و طرابلس از سال 1980 به این طرف به سبب پشتیبانی سیاسی، نظامی و تدارکاتی لیبی و

ص: 161


1- 1. سند شماره 16889 / پ. ن. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: مرتضی قربانی (فرمانده لشکر25 کربلا)، جلسه تشریح عملیات قدس1، 28/3/1364، قرارگاه خاتم، نوار 16607.
2- 2. سند شماره 1094/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچة ثبت جنگ، راوی قرارگاه خاتم الانبیا (داود رنجبر)، 15 تا 29/3/64، ص179.
3- 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شمارة 90 (28/3/1364)، ص11، بغداد - خبرگزاری عراق، 27/3/1364.

سوریه از ایران، بسیار تیره شده است.(1) در پنج سال اخیر این اولین دیدار یک مقام لیبیایی از عراق است.(2) تریکی هنگام ورود به بغداد گفت که "جنگ کنونی بین ایران و عراق را عراقی ها آغاز کرده اند" و بدین ترتیب در این باره از ایران حمایت کرد. یک مفسر رادیو کلن در ادامة این خبر گفت: «از این رو می توان نتیجه گرفت که لیبی در عین حالی که ظاهراً دارد روابط خود را با عراق به حال عادی و دوستانه بازمی گرداند، نمی خواهد ایران را هم خیلی از خود برنجاند و مایل است در عین نزدیکی با عراق، با ایران هم روابط عادی خود را حفظ کند.»(3)

به گزارش خبرگزاری آلمان غربی، انگیزه لیبی هرچه باشد خواه میانجی گری صلح بین ایران و عراق، خواه بر اثر حوادث بیروت - که در آن، نیروهای شبه نظامی جنبش امل (مورد حمایت سوریه) با نیروهای فلسطینیِ مورد حمایت لیبی درگیر می باشند - عراق چندان روی خوشی به این روابط مجدد دیپلماتیک بین دو کشور نشان نداده - به طوری که رادیو بغداد که روزانه 15 دقیقه برنامه ضد لیبیایی دارد، هم زمان با ملاقات تریکی با طارق عزیز، خواهان سرنگونی "معمرقذافی" رهبر لیبی، شده است.(4)

این خبرگزاری افزوده است که هر چند لیبی در ایجاد برقراری روابط پا پیش گذاشت لکن همان طور که از قرائن و شواهد برمی آید، این سفر دست آوردی را به ارمغان نیاورد به طوری که وزیر خارجه لیبی بدون این که نشانه ای مبنی بر بهبود روابط با عراق مشاهده کند، به دیدار یک روزه خود از بغداد پایان داد.(5)

خبرگزاری یوگسلاوی از بغداد در گزارشی با اشاره به این که پیش از ورود تریکی به پایتخت عراق هیچ گونه اعلامیه ای در این کشور دربارة سفر وی انتشار نیافته بود، اعلام کرد: «وزیر خارجه لیبی در حالی وارد بغداد می شود که گزارش هایی حاکی از احتمال تصمیم "قذافی" رهبر لیبی برای میانجی گری در جنگ ایران و عراق، انتشار می یابد.» این خبرگزاری سپس به تلاش لیبی جهت میانجی گری در جنگ ایران و عراق اشاره کرد و در مورد روابط حسنه بین ایران و لیبی و نیز تمایل عراق به بهبود روابط با لیبی گزارش داد: «محافل دیپلماتیک در بغداد چشم اندازهای کنونی تلاش لیبی را به عنوان یک میانجی مورد قبول هر دو طرف، روشن می بینند زیرا روابط لیبی و ایران حسنه است و اواخر سال گذشته بغداد به بهبود روابط با طرابلس اظهار تمایل کرده بود.» در این گزارش همچنین به حوادث بیروت پرداخته شده و به نقل از همان محافل آمده است که در این اواخر روابط لیبی با سوریه به سردی گراییده است و علت آن، پشتیبانی سوریه از نیروهایی است که برای پایان دادن به حضور فلسطینی ها در لبنان مبارزه می کنند.(6)

52

یک مؤسسه بین المللی تحقیقات صلح مستقر در سوئد، گزارش داد که در خصوص

ص: 162


1- 4. روزنامه اطلاعات، 28/3/1364، ص آخر.
2- 5. روزنامه کیهان، 28/3/1364، بغداد - آسوشیتدپرس، به نقل از خبرگزاری عراق.
3- 6. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش های ویژه، شمارة 95 (2/4/1364)، صص34 و 35، رادیو کلن، 1/4/1364.
4- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 92 (30/3/1364)، ص21، خبرگزاری آلمان غربی.
5- 8. همان، ص20.
6- 9. مأخذ 4، ص آخر.

استفادة عراق از تسلیحات شیمیایی در جنگ با ایران، هیچ تردیدی نیست. این گزارش در سال نامه "تسلیحات جهان و خلع سلاح" - که متعلق به همان مؤسسه است و امروز در سوئد منتشر گردید - آمده و افزوده است: «نقض معاهدات بین المللی در مورد محدودیت اقدامات نظامی، مسئله چندان مهمی نمی باشد و این امر نحوة کنترل تسلیحات را نه تنها در زمینه تسلیحات شیمیایی بلکه در تمامی زمینه ها ضعیف می کند.» طبق این گزارش، شواهدی هست مبنی بر این که قریب پانزده کشور جهان در حال حاضر تسلیحات شیمیایی دارند. گزارش این مؤسسه (سازمان) را رویتر مخابره کرده و افزوده است: «این سازمان مستقل برای چیزی که آن را "عکس العمل سکوت در قبال نقض آشکار قوانین بین المللی نامیده"، جامعه بین المللی به خصوص امریکا و شوروی را مورد انتقاد قرار داد.»(1)

53

دربارة تلاش ایران و عراق برای دست یابی به سلاح های جدید، همچنان مطالبی در مطبوعات و خبرگزاری ها مشاهده می شود: نشریه "ژون آفریک": «عراقی ها با یک مؤسسه در شیلی به نام "کاردوئن" وارد مذاکره شده اند تا نسبت به تأسیس کارخانه ای برای ساختن یک نوع بمب خوشه ای در عراق، اقدام نمایند.»(2)

خبرگزاری جمهوری اسلامی: «رژیم عراق اخیراً تقاضای خرید 120 فروند از هواپیماهای "پوکارا" را به آرژانتین داده است. پیش بینی می شود که رژیم عراق جهت "پشتیبانی نزدیک در عملیات زمینی" از این هواپیما استفاده کند.»(3)

یونایتدپرس: «دیپلمات ها و تحلیل گران نظامی گفتند ایران در صدد دست یابی به سیستم های دفاعی جهت حفاظت از شهرهای خود در قبال حملات هوایی آتی عراق است. در این ارتباط، ایران با کشورهای چین و شوروی، فرانسه و لیبی وارد مذاکره شده است.»(4)

54

برخی مفسران در رسانه های جهان صراحتاً یا تلویحاً از شکست عراق در جنگ شهرها خبر می دهند، از جمله بنابر یک گزارش مخابره شده از ژاپن، دو کارشناس امریکایی مسائل خاورمیانه ابراز عقیده کرده اند که استراتژی عراق برای کشاندن ایران به پای میز مذاکره، با شکست مواجه شده است. "جی.ای.بیل" استاد دانشگاه تگزاس و "ام فیلد" یک محقق مسائل خاورمیانه - که برای ایراد سخن رانی هایی دربارة مسائل منطقه خاورمیانه، در ژاپن به سر می برند - در مصاحبه ای با روزنامه "نیهون کیزایی" گفته اند که استراتژی عراق در حمله به شهرهای بزرگ ایران آثار روانی داشته ولی نتیجه مورد نظر را به عراق نداده است. بیل افزوده است: «حملات عراق به مراکز فرهنگی ایران در اصفهان و تهران در واقع موضع ایران را سخت تر کرده و رهبران ایران اعلام کردند که اگر لازم باشد بیست سال دیگر نیز این جنگ را ادامه خواهند داد. به عقیده آن ها عراق هیچ نشانی برای پیروزی در جنگ ندارد، در

ص: 163


1- 10. روزنامه جمهوری اسلامی، 29/3/1364، خبرگزاری رویتر، به نقل از سال نامه "تسلیحات جهان و خلع سلاح" متعلق به مؤسسة بین المللی تحقیقات صلح (سیپری)، چاپ سوئد، 28/3/1364، ژوئن 1985.
2- 11. سند شمارة 226060 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 7/5/1364، ص6.
3- 12. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه"گزارش های ویژه"، شماره 89 (27/3/1364)، ص12.
4- 13. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شماره 91 (29/3/1364)، ص9، یونایتدپرس.

حالی که ایران ممکن است برنده شود.»(1)

در مورد شکست عراق در جنگ شهرها، خبرگزاری آلمان غربی نیز در تفسیری نوشته است: «جنگ شهرها - مانند سلفش جنگ نفت کش ها - نتوانسته است تعادل قوا را به نفع هیچ یک از طرفین تغییر دهد و شواهد محکمی در دست است که نشان می دهد عراقی ها در پایان مهلت دوهفته ای خود برای توقف حملات که 30 ژوئن (9 تیر) تعیین شده است، حملات خود به هدف های غیرنظامی ایران را از سر نخواهد گرفت. یک دیپلمات عرب به طور خصوصی گفت که در جنگ شهرها عراقی ها به اندازة ایرانی ها آسیب دیدند. هم اکنون راه های انتخابی عراق برای وارد آوردن فشار بر ایران برای کشاندن این کشور به پای میز مذاکره، ته کشیده است و ایران ظاهراً عقیدة تهاجمات انبوه به امید دست یافتن به پیروزی های تعیین کننده در میدان جنگ را رها کرده است.»(2)

55

موضوع ربوده شدن هواپیمای خطوط هوایی .T.W.A متعلق به امریکا همچنان در محافل خبری در جنبه های مختلفی پی گیری می شود؛ از جمله، اظهار نظرها و موضع گیری ها در خصوص چگونگی برخورد با قضیه هواپیماربایی و یا کشورهای حمایت کنندة آن ها، در سطح وسیعی (اعم از شخصیت های حقیقی و حقوقی و رسانه های گروهی...) انجام می گیرد؛ موضع گیری هایی که بعضاً کاملاً متضاد نیز می باشد. در این میان آنچه مشخص است این که مسئولان امریکایی در اقدام علیه ایران توافق و جمع بندی مشخصی ندارند و نتوانسته اند راهی بیابند که منافع اقدامات تند علیه ایران بر مضار آن ترجیح داشته باشد.

سخن گوی کاخ سفید اقدام تلافی جویانه علیه ربایندگان را مخاطره آمیز دانسته است: «تجربه اسرائیل در لبنان در ظرف سه سال گذشته نشان داده است که اقدام تلافی جویانه نظامی می تواند نامؤثر بوده باشد و حتی گروه های شیعه افراطی را جهت انجام اقدامات تلافی جویانه مصمم تر کند. اضافه بر این امریکا باید که آثار هرگونه اقدام نظامی را روی هم پیمانان عرب خود و به خصوص شیخ نشین های نفت خیز عرب آسیب پذیر، بررسی نماید.»(3)

بر خلاف این اظهارنظر، رئیس اسبق سازمان سیا با دخالت نظامی موافق است: «چنانچه ما از طریق اطلاعات جاسوسی خود دخالت ایران در این واقعه را تشخیص دهیم، من موافقم که همین فردا تمام بنادر ایران را مین گذاری کنیم یا دیگر عملیات نظامی غیرکشنده بر علیه این کشور انجام دهیم.»(4)

معاون اسبق وزارت خارجه امریکا در امور سیاسی (لارنس ایگل برگر) در این باره گفت: «من صد در صد از عملیات تلافی جویانه علیه عاملین هواپیماربایی حمایت می کنم.»(5) "باب کوپرمن" متخصص امریکایی "تروریزم" نیز گفت: «چنانچه دولت امریکا تصمیم بر حمله به دولت دیگری مثل ایران را بگیرد و به جزیرة خارک یا یک اردوگاه تسلیحاتی حمله

ص: 164


1- 14. مأخذ13، ص4.
2- 15. مأخذ 4، ص6، خبرگزاری آلمان غربی.
3- 16. مأخذ 13، صص 21 تا 23، روزنامة "واشنگتن پست"، 28/3/1364.
4- 17. مأخذ 13، صص 23 و 24، روزنامة "واشنگتن پست"، 28/3/1364.
5- 18. مأخذ 13، صص 23 و 24، روزنامة "واشنگتن پست"، 28/3/1364.

کند، این برانگیزنده حرکت تشکیلاتی طرف داران آیت الله خمینی در داخل امریکا خواهد شد و احتمالاً مشکلات زیادی را هم ایجاد خواهد کرد، ولی این به هیچ وجه نباید منجر به عدم انجام حمله تلافی جویانه علیه تروریسم گردد.»(1)

رادیو امریکا نیز در ساعت20:30 امروز نظر کارشناسان امریکایی درباره مقابله با ربایندگان هواپیمای این کشور را چنین بیان کرد. «"برایان جنکینز" کارشناس مسائل تروریستی در موسسه تحقیقاتی ژوئند، در مصاحبه ای - که از شبکه تلویزیونی ام.بی.ای. پخش شد - گفت: "نسبت دادن هواپیما دزدی و ارتباط دادن هواپیماربایان با دولت ایران کار مشکلی است". وی گفت: "تروریزم گسترده ای که از جانب دولت ها حمایت می شود، علیه امریکا در خاورمیانه وارد عمل شده است. امریکا باید فراسوی استراتژی دفاعی اش گام نهاده و با تروریزم تحت الحمایه دولت ها مبارزه کند". رئیس مطالعات خاورمیانه در دانشگاه جان هاپکینز - فؤاد عجمی - می گوید: "شیعیان لبنان از انقلاب ایران الهام می گیرند ولی شواهدی مبنی بر ارتباط هواپیما دزدان با دولت ایران در دست نیست."

این رادیو به نقل از "جورج کرک" نویسنده مجله "تایم" نیز گفت: «اقدامات متقابل امریکا در خاورمیانه میزان خشونت در منطقه را بالا خواهد برد ولی دست نزدن به اقدامات متقابل نیز خطرات زیادی در بر خواهد داشت.» کرک افزوده است: «یک تلفن کنندة ناشناس در بیروت به روزنامه نگاران غربی گفته هواپیماربایی نشان داد که جهاد اسلامی می تواند هر وقت که بخواهد به امپریالیسم امریکا حمله کند.»(2)

محافل شوروی نیز پس از چند روز سکوت، اعلام موضع کردند: «امریکا از ربوده شدن یک هواپیما به عنوان بهانه ای برای آوردن کشتی های جنگی به خاورمیانه و افزایش تشنج در منطقه، استفاده می کند.» رویتر این خبر را مخابره کرده و افزوده است:

«منابع دولت امریکا می گویند ناو هواپیمابر "نیمیتس" و نیروی ضد چریکی "دلتا" به دریای مدیترانه منتقل شده اند لیکن واشنگتن در مقابل شایعه مربوط به این که امریکا اقدام نظامی برای آزاد ساختن گروگان ها را طرح ریزی می کند، هشدار داده است.»(3)

56

در پی درخواست ربایندگان هواپیمای امریکایی T.W.A. مبنی بر آزادی زندانیان شیعه در بند اسرائیل در قبال گروگان های این هواپیما، رایزنی هایی را بازی گران رسمی و ذی نفوذ در این مسئله انجام داده اند و خبرهایی در این باره در محافل سیاسی و مطبوعاتی انتشار یافته است. گزارش روزنامه های متعلق به شیعیان حاکی است که "نبیه بری" روز دوشنبه (27/3/1364) با "رابرت مک فارلین" مشاور ریگان در امور امنیت ملی، ملاقات کرده است. لکن امروز هیچ گونه گزارشی دربارة اقدامات تازه جهت بر طرف ساختن بن بست مذاکره با رهبر شبه نظامیان امل، انتشار نیافته است.

ص: 165


1- 19. مأخذ 13، صص 23 و 24، روزنامة "واشنگتن پست"، 28/3/1364.
2- 20. مأخذ 13، صص 33 و 34، رادیو امریکا، 28/3/1364.
3- 21. روزنامه اطلاعات، 29/3/1364، ص24، بیروت - یونایتدپرس.

از سوی دیگر، خبرگزاری فرانسه از واشنگتن گزارش داد: «"برنارد کلب" سخن گوی وزارت خارجه امریکا، در گفت وگو با خبرنگاران تأکید کرد نقش نبیه بری در آغاز ماجرای ربوده شدن بوئینگ 727 شرکت هواپیمایی امریکا هنوز به درستی روشن نشده و در هر حال رهبر جنبش امل را نمی توان یک واسطه ساده در این ماجرا دانست. وی گفت نبیه بری مسئولیت سرنوشت گروگان ها را برعهده گرفته و این مسئله او را در وضع خاصی قرار داده است. وزارت امور خارجه امریکا اضافه کرد که ایالات متحده با نبیه بری تماس گرفته است زیرا او علاوه بر مسئولیت هایش در رأس جنبش امل، پست وزارت دادگستری لبنان را نیز بر عهده دارد.»

خبرگزاری فرانسه همچنین گزارش داد که ریگان در یک مصاحبه مطبوعاتی تأکید کرده است که ایالات متحده هرگز به تروریست ها امتیازی نخواهد داد و از کسانی که چهل امریکایی را در بیروت به گروگان گرفته اند درخواست کرده که بدون قید و شرط آن ها را آزاد کنند. ریگان سپس تأکید کرده است که دولت امریکا هرگز از یک دولت خارجی هم نخواهد خواست که امتیازاتی به تروریست ها بدهد. از سوی دیگر "شیمون پرز" نخست وزیر حکومت صهیونیستی اسرائیل، امروز گفته که امریکا به اسرائیل اطلاع داده است که صلیب سرخ می تواند در مورد آزادی شیعیان در بند اسرائیل، با دولت اسرائیل تماس بگیرد. پرز افزوده است: «اگر صلیب سرخ در این رابطه با ما تماس بگی-رد، ما پذیرای آنان بوده و به سخنان آن-ان گوش خواهیم داد.»(1)

در این حال "رابرت فیسک" خبرنگار روزنامه "تایمز"، در مورد نفوذ کشورهای ثالث در شیعیان لبنان و ربایندگان هواپیما گفت: «ربوده شدن یک هواپیمای اردنی و یک هواپیمای امریکایی ظرف یک هفته به دست افراطیون شیعه از یک سو نتیجه اقدامات همه جانبه سوریه، ایران و لیبی در مقابله با نفوذ امریکا در منطقه خاورمیانه است و از سوی دیگر، نشان دهنده این است که شبه نظامیان شیعه لبنان که در آغاز از حمایت سوریه برخوردار بودند، اکنون تاحدودی مستقل از آن کشور عمل می کنند و در نتیجه حتی موضع خود سوریه را به خطر انداخته اند.»(2)

57

امروز بیانیه شدیداللحنی از حزب توده در رادیو مسکو قرائت شد. چنین اقدامی از رادیو مسکو در آستانه سفر رئیس مجلس شورای اسلامی به چین و ژاپن می تواند به معنای ابراز نارضایتی مسکو از این سفر و غیرحسنه بودن روابط ایران و شوروی باشد. به رغم واضح بودن جرم حزب توده در تشکیل سازمان نظامی مخفی و وابستگی رسمی این حزب به کشور بیگانه و نیز اغماض قابل توجه نظام در مجازات رهبران و کادرهای این حزب، در این بیانیه چنین آمده است:

ص: 166


1- 22. همان، ص24.
2- 23. مأخذ 13، ص35، بی.بی.سی.، 28/3/1364.

«خطر مرگ جان ده ها تن از اعضای حزب توده ایران را تهدید می کند. از زندان ها اخبار بسیار نگران کننده ای می رسد. اعضای حزب توده ایران در شرایط فوق العاده دشواری حبس می شوند. مقامات قضایی و کارکنان ارگان های سرکوب گر رفتار هرچه خشن تری را با آن ها در پیش گرفته اند. بسیاری از رفقای ما را به سلول های انفرادی افکنده اند. وضع جسمانی اکثریت آن ها فوق العاده وخیم است. برخی از رفقای ما زیر شکنجه به شهادت رسیده اند. همانند سابق، محاکمات غیرعلنی اعضای حزب توده ایران ادامه دارد. ده ها تن از اعضای حزب توده به جرم دفاع از آزادی، استقلال، عدالت اجتماعی و صلح و دفاع از منافع زحمت کشان مخفیانه به اعدام محکوم شده اند. کمیته مرکزی حزب توده ایران دادگاه بین المللی حقوق دانان دمکرات کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد و تمامی کسانی را که آرمان های آزادی و دمکراسی برای شان گرامی است، فرا می خواند که مساعی خویش را برای نجات جان اعضای زندانی حزب توده ایران افزایش دهند.»(1)

58

در جلسه امروز مجلس شورای اسلامی کلیات لایحه وضع خدمتی داوطلبان غیرنظامی که در مناطق عملیاتی با نیروهای مسلح همکاری می کنند با اصلاحاتی به تصویب رسید. در توضیح این لایحه، مخبر کمیسیون دفاع (آقای اکرمی) گفت: «در هنگام عملیات، ما افرادی داریم که گاهی به صورت موقت یک ماه یا دو ماه همکاری می کنند، از قبیل آشپز و غیره و یا افرادی هستند که مخصوصاً در مناطق مرزی با سپاه و ارتش همکاری می کنند. درباره وضعیت این ها قبلاً لایحه ای به تصویب سه کمیسیون - طبق اصل 85 رسیده بود - که الآن مدت آن تمام شده است و لذا برای ادامه آن، این لایحه آمده است که تا هنگامی که جنگ وجود دارد و نیروهای مسلح نیاز به همکاری این گونه نیروهای انسانی دارند، به مفاد این لایحه عمل شود.» وی گفت علاوه بر موارد لایحه قبلی، یکی دو مورد هم از قبیل توجه به وضعیت اسیران و مفقودالاثرهای این گونه نیروها، به لایحه اضافه شده است.» آقای علوی تبار هم به عنوان موافق اشاره کرد: «همان طوری که ارتش برای وراث مستمری گیرها کارهایی انجام می دهد، در مورد این نیروها هم همان خدمات را ارائه کند، چون در حقیقت این ها سربازانی هستند غیررسمی.»(2) موافق دیگر (آقای رزاقی) به فرق این نیروهای داوطلب با بسیج پرداخت: «گاهی ضرورت یک موقعیت جغرافیایی و ضرورت یک مقطع جنگی و یا ضرورت یک عملیات پیش می آید که از این نیروها چند ماه تا چند سال استفاده شود ... اصلاً وضعیت خدمتی این ها جوری نیست که در چارت نظامی بسیج بگنجد ... به اضافه این که با دست اندرکاران سپاه که مسئولیت بسیج را هم به عهده دارند صحبت شده و خود آن ها هم موافق اند که وضعیت این ها جدای از بسیج باشد.»(3) در خاتمه، پس از بحث و بررسی و اظهارنظرهای موافق و مخالف، این لایحه با اکثریت آرا به تصویب رسید.(4)

ص: 167


1- 24. واحد مرکزی خبر، 29/3/1364، بولتن "رادیوهای بیگانه"، رادیو مسکو، 28/3/1364، روزنامه "مردم" ارگان حزب توده و بیانیه این حزب.
2- 25. اداره کل تندنویسی مجلس شورای اسلامی، "روزنامه رسمی" مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، جلسه 148 (28/3/1364)، ص25 و 26.
3- 26. همان، صص 27 و 28.
4- 27. همان، ص28.

ص: 168

روزشمار جنگ چهارشنبه /29 خرداد 1364 /29 رمضان 1405 /19 ژوئن 1985

59

امروز در قرارگاه خاتم الانبیا(ص) جلسات فرماندهان ارشد عملیاتی سپاه در چند نوبت تشکیل شد و درباره مواردی چون تدابیر حفاظتی، عملیات فریب، پیش برد طرح مانور، برآورد نیرو و دیگر موضوع های مربوط به مباحث مقدمات عملیات آتی (فاو)، بحث و گفت وگو شد. در این جلسات همچنین بر اهمیت اجرای عملیات محدود قبل از اصلی شدن عملیات بزرگ فاو، تأکید گردید. یادآوری می شود که مباحث عملیات فاو هنوز در مراحل مقدماتی است و بیش تر در حد طرح مسئله و بعضی از پی گیری های ضروری می باشد.

در یکی از جلسات امروز، خطوط پدافندی مطلوب در عملیات فاو بررسی گردید و به عنوان پیشنهاد اولیه، "محسن رضایی" فرمانده کل سپاه، گفت: «به نظر می رسد بایستی اولین خط پدافندی ما در امتداد ضلع شمال غربی دریاچه نمک، دومین آن در سمت جاده شمال شرقی دریاچه و سومین خط پدافندی نیز شمال شهر فاو باشد.» بررسی دقیق تر در این خصوص به بعد موکول شد. همچنین در این جلسه به مباحثی دربارة نحوة "هلی برد" نیروهای خودی، استفاده از خلبانان سپاه و نیز چگونگی خنثی کردن رادارهای کنترل کننده دشمن، پرداخته شد.(1)

در جلسه ای دیگر در همین روز، دربارة برآورد نیرو بحث شد و در یک تخمین ابتدایی، پیش بینی شد که جهت عملیات در منطقه فاو به 150 گردان نیرو نیاز است. در ادامه بحث، پیشنهاد محدودتر کردن منطقه عملیاتی فاو متناسب با توانایی خودی، مطرح شد که به دلیل افزایش آسیب پذیری نیروهای خودی در منطقه ای محدود، از آن استقبال نشد. در این جلسه همچنین در مورد بهره گیری از توان آتش ارتش (اعم از توپخانه و...)، هوانیروز و نیز دربارة عمق منطقه عملیاتی قرارگاه ها و نقاط الحاق آن ها با یک دیگر، بحث شد. دیگر مبحث این جلسه، بررسی عملیات های کوچک و محدود بود که در این مورد فرمانده سپاه گفت: «عملیات های کوچک برای تشویق و به صدا درآوردن طبل جنگ است؛ عملیات های کوچک، مارش جنگ هستند و مردم ما هم نمی توانند ساکت باشند و باید مداوم عمل کنند. حضرت امام هم فرموده است که اگر مردم ساکت باشند، روحیه خود را از دست می دهند.»(2)

ص: 169


1- 1. سند شماره 16942 / پ.ن. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "علی شمخانی" قائم مقام سپاه پاسداران، جلسه طراحی عملیات والفجر8 (29/3/1364، قرارگاه خاتم الانبیاء(ص)، نوار شماره 16608).
2- 2. سند شماره 16890 / پ.ن. و 16891 / پ.ن. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "محسن رضایی" فرمانده کل سپاه، جلسه برآورد عملیات والفجر8 (29/3/1364، قرارگاه خاتم الانبیا(ص) نوارهای شماره 16609 و 16610).

مسئله تحویل گرفتن خط پدافندی منطقه عملیات آتی از "برادران ارتش" نیز از مباحث جلسات امروز قرارگاه خاتم سپاه بود. گفتنی است که بعد از توجیه کلی فرماندهان سپاه، آنان تحویل گرفتن خط پدافندی از ارتش را لازمة هرگونه فعالیتی می دانستند، امّا امر حفاظت نیز به عنوان یکی از مهم ترین اصول مدنظر بود و بحث دربارة هرگونه تحویل و تحول در خط، توأم با پرسشی در خصوص لو نرفتن عملیات آینده بود. در اوضاع کنونی، قرارگاه نوح از سپاه، ناو تیپ کوثر را روبه روی "رأس البیشه" مستقر کرده بود و به جز این، پدافند حاشیه اروند به عهدة دو گردان ژاندارمری به اضافة تیپ4 از لشکر21 حمزه بود. بنابراین سپاه از قرارگاه کربلا - عامل ارتباط با قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش در جنوب - خواسته بود که چگونگی تحویل خط پدافندی از ارتش را پی گیری کند. "بشردوست" فرمانده این قرارگاه، گزارشی از روند کار و چگونگی مذاکرات و جلساتی که با سرهنگ "صیادشیرازی" و سرهنگ "سلیمانجاه" داشته است، ارائه کرد و افزود: «قرار شد که ما در هور بمانیم؛ جزیره شمالی به طور مشترک پدافند شود و جزیره جنوبی همچنان در دست شان باقی خواهد ماند. و نیز قرار شد از شمال آب گرفتگی پاسگاه "بوبیان"، منطقه را تا فاو تحویل بگیریم اما مشکل این جاست که آن ها در شلمچه عملیات دارند و به همین دلیل پیشنهاد می کردند که منطقه شلمچه در اختیارشان بماند.»(1)

چنان که ذکر شد، تحویل گرفتن خط از نیروهای ارتش، به هر حال حفاظت عملیات را دچار مشکل می کرد، لذا تأکید شد که نیروهای سپاه با ظاهری همانند نیروهای ژاندارمری در خط حضور یابند و حتی از ژ-3 به عنوان سلاح سازمانی استفاده کنند، البته مستقر بودن قرارگاه نوح در منطقه، تا اندازه ای به رفع مشکل کمک می کرد. گذشته از صرف زمان هم تا رسیدن به توافق میان ارتش و سپاه، هم تا فرا رسیدن زمان مناسب برای عملی شدن توافقات، تحویل و تحول خطوط پدافندی نیز مدتی طولانی را طبعاً صرف می کرد.(2)

مبحث دیگر، اهمیت و ضرورت اجرای تک پشتیبانی به وسیلة یگان های سپاه بود. این مسئله و از طرفی مخالفت با سه قرارگاهی بودن عملیات اصلی و همچنین مشغله قرارگاه نجف در غرب، مباحث دیگری را پیش آورد. پیشنهاد فرمانده کل سپاه این بود: «جنوب شرق فاو را به قرارگاه نوح و شمال غرب آن را به قرارگاه کربلا بدهیم و قرارگاه سلمان را با لشکر نصر و تیپ های امام رضا و سیدالشهدا به اضافه سه لشکر از ارتش بگذاریم برای تصرف سرپل جزیره مینو(3) که شروع به کار کنند.»(4)

با تأکید بر این که این مباحث، در جلسات آتی تا حصول نتایج قطعی پی گیری و دنبال خواهد شد، جلسات امروز به پایان رسید.

ص: 170


1- 3. سند شماره 0634 / گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: انتخاب منطقه عملیاتی فاو (فدک)، عملیات والفجر 8، گزارش های نبرد بزرگ سری الف، صص 11 و 12.
2- 4. همان.
3- منظور تصرف منطقه ای در ساحل غربی اروندرود در خاک عراق واقع در مقابل جزیره مینو می باشد.
4- 5. همان، ص14.

60

بامداد امروز عده ای از رزمندگان تحت فرماندهی قرارگاه نجف، در منطقه ای از قصرشیرین یک عملیات نفوذی انجام دادند. در این عملیات که بیش از دو ساعت طول کشید (3:55 تا 6:20 بامداد) یک گردان از تیپ423 از لشکر21 ارتش عراق مستقر در این منطقه متلاشی گردید و چهار دستگاه تانک، یک آتش بار توپخانه و بخشی از مواضع و امکانات دشمن منهدم شد. نیروهای عمل کننده پس از انهدام دشمن، به مواضع قبلی خود بازگشتند.(1) در پی این عملیات، رادیو امریکا گفت: «عراق اعلام کرد نیروهایش حملات مرزی قوای ایران را خنثی کرده اند به گفته مقام های عراقی، در این حملات تلفات سنگینی به نیروهای ایرانی وارد شده است، اما به تلفات عراق اشاره ای نگردید.»(2)

61

یک سخن گوی ستاد تبلیغات جنگ اعلام کرد که ایران پس از پاسخ به آخرین حملات جنایت آمیز عراق در روز جهانی قدس به شهرهای ایران، به هیچ یک از شهرهای عراق حمله نکرده است.(3) همچنین در پی اقدامات ایران برای افشای جنایات عراق در حملات هوایی به مناطق مسکونی ایران، امروز بعدازظهر تعدادی از کارشناسان سازمان ملل از اردوگاه هایی پناهندگان و مهاجران کرد عراقی دیدن کردند؛ از جمله اردوگاه "زیوه" که در 19/3/1364 به وسیلة هواپیماهای عراقی بمباران شده است.(4)

از سوی دیگر، در حالی که کارشناسان سازمان ملل جهت بازدید اردوگاه های بمباران شده در حملات عراق، در ایران به سر می برند، عراق تهدید کرد که بمباران شهرها را این بار با استفاده از سلاح های مخرب تر از گذشته، از سر خواهد گرفت. رادیو بغداد این تهدیدات را چنین ابلاغ کرد:

«ما با صدای رسا به آن ها و یاران هم پالکی ایشان می گوییم بکوشید طریق منطق را بپذیرید، شاید دیگر هرگز پیام و هشداری برایشان نفرستیم و بعید است از سوی عراق فرصت دیگری در کار باشد. بعد از پانزده روز آنچه در شهرهای شما به صورت جدی روان حرکت می کند، سرب گداخته است و خون است و دود است و آتش. جنایت کارانی که در صدد توطئه هستند تا فرصت صلح را مثل گذشته خنثی نمایند، هرگز دل شان به حال مردم ایران و عراق نمی سوزد. بعد از اتمام این مهلت، جنگ افزاری که به میدان این نبرد کشانده می شود تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است.»(5)

در این حال، خبرگزاری جمهوری اسلامی گزارش داد: «با فرا رسیدن عیدسعید فطر بازار شایعات ضدانقلاب در مورد حملات هوایی دشمن مجدداً رونق گرفته است و بعضی از شهروندان طی تماس تلفنی با خبرگزاری، صحت و سقم آن را جویا شدند. مثلاً شایع شد که رژیم عراق هشدار داده است امشب شهرها را مورد حمله هوایی قرار خواهد داد. به نظر می رسد دشمن و ضدانقلابیون داخلی - که همواره نقش ستون پنجم را در میهن اسلامی مان

ص: 171


1- 6. روزنامه اطلاعات، 1/4/1364، ص2.
2- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 93 (31/3/1364)، ص 23، رادیو امریکا.
3- 8. روزنامه اطلاعات، 29/3/1364، ص2.
4- 9. مأخذ 6، ص22.
5- 10. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شمارة 92 (30/3/1364)، ص33، بخش فارسی رادیو بغداد، 29/3/1364.

بازی می کنند - در تلاش اند تا روز عیدفطر را که طبعاً برگزاری نماز آن اجتماع پرشکوهی را به همراه خواهد داشت، تحت الشعاع قرار دهند و با وحشت انداختن در میان مردم، آن ها را مجبور کنند با استفاده از دو روز تعطیلی که در پیش است، شهرها را تخلیه نمایند.»(1)

62

در جلسه عصر امروز هیئت دولت، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال کشورهایی که در جنگ به عراق کمک می کنند، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این جلسه، نخست وزیر با اشاره به این که احتمال شرارت مجدد صدام (بمباران شهرها) هست، گفت: «همان طوری که مردم با شعارهای شان نشان دادند، سیاست ما در قبال جنگ شهرها، تسلیم نیست. آمادگی، انسجام و مقاومت مردم بیش تر شده است و اگر صدام بخواهد تحریکات خود را آغاز کند، دلیلی برای توقف آتش خودمان بر روی شهرهای عراق نخواهیم داشت.»(2)

63

آقای هاشمی رفسنجانی - که در مقام جانشینی امام در فرماندهی عالی جنگ قرار دارد - عصر امروز در دیدار با نمایندگان کشورهای خارجی در ایران، با وضوح تمام، تمایل و آمادگی ایران را برای پایان دادن به جنگ اعلام کرد، اما بر شرط توجه به حداقل حقوق و خواسته های مشروع و معقول جمهوری اسلامی نیز تأکید کرد.

وی با اشاره به ویرانی های وارد آمده به ایران بر اثر تجاوز ارتش عراق و نیز با یادآوری تخلفات متعدد این کشور در جنگ - از جمله حمله به چاه های نفت و کشتی ها و به کارگیری سلاح های شیمیایی و ... - گفت: «ما با چنین دشمنی چه باید بکنیم؟ اگر مردم به ادامه جنگ مایل نبودند، ما به هر قیمتی که شده جنگ را تمام می کردیم اما شما شاهد بودید که مردم ما چگونه برای تحقق شرایط اعلام شده، آماده فداکاری هستند. و اگر قدرت کافی نیز نداشتیم، فکر می کردیم که از ما کاری ساخته نیست، پس تکلیفی هم نداریم. و اگر راه معقولی هم از طرف دولت ها و مجامع مطرح شده بود، ما آن را به طور جدی مورد مطالعه قرار می دادیم ولی شکی نداریم که اگر در این شرایط آتش بس برقرار شود، ریشه این عداوت و خصومت که وجود دارد، تقویت می شود و شاخه های آن در آینده خواهد رویید.»

آقای هاشمی همچنین با اشاره به مواضع گروهی از کشورهای خارجی در مورد جنگ مبنی بر ارجاع آن به دادگاه بین المللی، گفت: «ما از تشکیل دادگاه ابایی نداریم اما تفاوت نظر ما با این فکر در این است که یک بخش از مطلب که متجاوز بودن رژیم عراق است، روشن است و ابتدا دولت ها و جوامع این را باید بپذیرند و این قسمت نباید به دادگاه ارجاع شود؛ دادگاه برای تعیین کیفر باید تشکیل شود. و این که کیفر متجاوز چه باید بشود، نظر ما روشن است ولی آن نظر روشن را به دادگاه تحمیل نمی کنیم و از نظر ما شکی نیست که مسئول این همه خون و خسارت کم ترین کیفرش آن است که در مورد باند هیتلر دنیا قبول

ص: 172


1- 11. همان، ص 6.
2- 12. مأخذ 6.

کرد. اگر اصل متجاوز بودن و مقصر بودن رژیم عراق را دنیا بپذیرد، تکلیف آن دادگاه نیز روشن است، ملت ما هم با اطمینان می تواند به این دادگاه مراجعه کند و اگر چنین پیشنهادی پذیرفته نشود، راه ما دیگر روشن است.»

وی در ادامه سخنان خود با اشاره به ادعاهای غرب مبنی بر دخالت جمهوری اسلامی ایران در هواپیماربایی اخیر، تأکید کرد: «لحن شدید و ارعاب غرب در مورد جریان هواپیمای ربوده شده امریکایی نه تنها نتیجه مطلوبی برای تهدیدکننده ندارد، بلکه نتیجه معکوس نیز برای آن در پی خواهد داشت.»

در پایان این دیدار آقای هاشمی پیامی برای دولت های خارجی به نمایندگان سیاسی آنان در تهران تسلیم کرد و از این نمایندگان خواست نظر رهبران و دولت های متبوع خود را به طور رسمی ارائه کنند. نکات برجستة این پیام به این ترتیب می باشد:

- شرکت گستردة مردم ایران در راه پیمایی روز قدس دلیل محکم حمایت اکثریت نزدیک به تمام ملت ایران از مواضع رهبری و نظام جمهوری اسلامی ایران و ادامه دفاع در جنگ تحمیلی است.

- پنجاه و شش ماه جنگ تحمیلی و مشکلات فراوان ناشی از آن، مردم ایران را برای نیل به اهداف انقلاب و ادامه دفاع مصمم تر ساخته است.

- ابراز تنفر جمهوری اسلامی ایران از جنگ و خون ریزی و اعلام آمادگی برای همکاری در جهت اجرای مقررات پذیرفته شدة بین المللی و تأمین شرایطِ تحقق عدالت و کیفر متجاوز.

- تأکید بر این که عراق آغازگر جنگ است.

- رد ادعای عراق مبنی بر عقب نشینی به مرزهای بین المللی و اعلام این که برخی مناطق ایران از جمله نفت شهر همچنان در اشغال عراق می باشد.

- جلب اعتماد ملت ایران و تحقق صلح پایدار در این است که دولت ها و جوامع بین المللی به حقایق اعتراف کنند، در چنین صورتی امکان تشکیل یک محکمه بین المللی برای محاکمه سران حکومت بعث عراق به عنوان آغازگر جنگ، به وجود آمده و راه ختم جنگ را هموار خواهد ساخت.

- در صورت ادامه اظهارات گمراه کنندة رسانه های جمعی استکباری و سکوت غیرمسئولانة دولت ها و جوامع بین المللی بی طرف، راهی جز ادامة دفاع برای تأمین شرایط و حقوق عادلانه خود در پیش پای ملت مظلوم ایران نخواهد بود.

- تصور این که پذیرش حق و عدالت و کیفر دادن به متجاوزان عراقی باعث گسترش جنگ یا آشوب به کشورهای مجاور می شود، درست نیست بلکه ما اطمینان می دهیم که چنین وضعی باعث آرامش و اطمینان و روابط دوستی بین کشورهای منطقه خواهد شد.

- فکر تحمیل یک آتش بس بدون توجه به ریشه های نزاع، چاره ساز و راه تأمین صلح نیست.

ص: 173

- ما از حمله به غیرنظامیان و مناطق مسکونی و کاربرد اسلحه شیمیایی و حمله به کشتی های تجارتی و تهدید خطوط هوایی به شدت متنفریم ولی در صورت اقدام دشمن، به ناچار در حد بازداشتن طرف مقابل به مقابله به مثل اقدام می کنیم و از دولت ها و مجامع بین المللی انتظار داریم که با وارد کردن فشار لازم مانع این گونه شرارت های صدام شوند و با سکوت و احیاناً تمجیدهای نابه جا، متخلف را تشویق ننمایند.(1)

64

روزنامه "اطلاعات" امروز مصاحبه ای از آقای "غلامحسین جمی" نمایندة امام و امام جمعه آبادان، درج کرده است. وی در مصاحبه با خبرنگار اعزامی این روزنامه به آبادان، نقش اعراب خوزستان در جنگ تحمیلی را - که تاکنون کم تر بدان پرداخته شده - بازگو کرده است. آقای جمی از ابتدای جنگ تاکنون آبادان را که زیر شدیدترین و سنگین ترین تهاجمات هوایی، موشکی، شیمیایی، ... و توپخانه ای دشمن قرار داشته، ترک نکرده و زندگی جنگی او و خانواده اش موجب شگفتی خبرنگاران اعزامی شده است. آثار جنگ در جای جای منزل سادة وی نقش بسته، امّا در کنار رزمندگان به مثابه الگویی از یک روحانی مبارز، ایستاده است.

در گزارش آمده است:

«حوالی ظهر روز سه شنبه هفتم خرداد 1364 به دیدار حجت الاسلام غلامحسین جمی نمایندة امام و امام جمعه می رویم. در یک دقیقه ای که جلو در ورودی به انتظار ایستاده ایم، زخم 32 ترکش خمپاره و گلولة توپ را برسطح آهنی در ورودی شمارش می کنیم و همچنان حیرت زده به گوشه و کنار سطح در چشم دوخته ایم که برادری ما را به درون راهنمایی می کند.

عمق خطری که هر لحظه جان حجت الاسلام جمی و همراهان ایشان را تهدید می کند، در جای جای منزل، خیابان و پیاده روِ مقابل خانه به وضوح آشکار است و این فضای آسیب دیده و آسیب پذیر، به سختی انسان را تکان می دهد. عرق ریزان وارد اتاق ساده و محقری می شویم که حاج آقا حضور دارند و اولین جمله ای که بر لب می آورند، معذرت خواهی از قطع برق و گرمای بیش از حد است و این که در چنین شرایطی پذیرای ما شده اند! از چنین خانه و چنین شخصیت والامقامی است که بسیار بسیار رزمندگان مستقر در جبهه های جنوب، نیرو

و نشاط می گیرند و حتی در همین شرایط برای رفع اشکالات فقهی خود به ایشان رجوع می کنند و ما شاهد بودیم که رزمندگان مستقر در خرمشهر نیز تلفنی دربارة اشکالات شرعی و فقهی از ایشان راهنمایی می خواستند.»

از جمله محورهای این مصاحبه، بررسی وضع مردم عرب خوزستان بود. امام جمعه آبادان در این باره گفت:

«قبل از انقلاب یک حالتی برای مردم عرب و عجم خوزستان به وجود آورده بودند که آن ها تصور کنند تفاوتی بین آن ها وجود دارد و هر کدام با چشم حقارت به دیگری نگاه

ص: 174


1- 13. مأخذ 6، ص 3.

می کرد، حتی در ضرب المثل ها هم این حالت رسوخ یافته بود و برادران عرب و عجم روی آن حساسیت نشان می دادند. از چنین حساسیت هایی - که ریشه های استعماری دارد - صدام دیوانه هم، اکنون علیه سوریه و لیبی و رهبران آن ها استفاده می کند. تا وقتی در این خصوص کار فرهنگی و توجیهی سالمی صورت نگیرد، باید روی این مسائل دقت کنید. باید بدانید که برادران عرب در این خصوص حساس هستند. دشمن هم سعی دارد این جنگ را جنگ عرب و عجم قلمداد کند و اگر هم وطنان عرب ما از نکته ای ناراحت شوند، دشمن از آن بهره برداری می کند. باید توجه داشت که اعراب خوزستان جمعیت نسبتاً زیادی هستند که اگر فعالیت فرهنگی درستی بین آنان صورت بگیرد، چون روح سلحشوری و عرق دینی دارند، مدافع انقلاب اسلامی خواهند بود.

طبق فرهنگ اسلام حتی به غیرمسلمان در داخل مملکت اسلامی باید رسیدگی شود و فرهنگ ما در این خصوص غنی و جامع است و باید آن را نشر داد. روزنامه ها می توانند فصلی باز کنند برای پرداختن و شرح تاریخی فداکاری های عرب خوزستان در راه اسلام و دفاع از ایران و طی این نوشته ها، سوابق ممتد مبارزة آن ها با استعمار برای عموم مردم ایران تشریح گردد. بسیاری از طوایف و قبایل عرب خوزستان سوابق ارزنده ای در مبارزه با استعمار انگلیس دارند. یک مبارز و یک چهرة برجسته ای در این منطقه زندگی می کرده که خانه اش سنگر مدافعان اسلام و مبارزان با استعمار بوده و او با شهامت به آن ها پناه می داده. فضیلت مهمان نوازی، احترام به کسی که به آن ها وارد می شود، کمک آن ها به مظلوم و به کسی که به آن ها پناه ببرد، همه از خصوصیات بارز اعراب خوزستان است. حالت عفو و گذشت در این جا تا حدی است که اگر بچه یک عرب را کشته باشی و برای معذرت خواهی پیش خانواده اش بروی، آن ها عفو می کنند.

در جنگ تحمیلی، اعراب خوزستان فداکاری های ارزش مندی از خود بروز دادند که تا حال کم تر دیده ام در جایی به آن پرداخته باشند. می دانید که بار سنگین جنگ بیش تر از همه جا روی دوش مردم خوزستان است؛ عراق همان دقایق اول شروع جنگ، با دفاع جانانة اعراب خوزستان از انقلاب اسلامی ایران مواجه شد و می توانم بگویم یکی از دلایل عدم موفقیت عراق در خوزستان، ایثارگری همین برادران عرب بود. همین را در روزنامه منعکس کنید. شهیدان آن ها را به مردم ایران معرفی کنید. این ها آن قدر نقاط مثبت برای ایران و انقلاب اسلامی دارند که سال ها می توانید ستون های مختلفی را از بزرگی ها و ویژگی های آنان پر کنید. مؤسسه اطلاعات می تواند یک هیئتی را یک تیم ویژه ای را مخصوص شناسایی خصوصیات بارز اقوام ایرانی بکند. بروید به سراغ حس دینی این اقوام تا از نزدیک ببینید این ها چقدر به نماز و روزه و عفت زن ها و عقاید اسلامی پای بند هستند. از آن طرف هم مسئله شیطنت های استعمار را برای این ها بازگو کنید و هدف های شوم استعمار برای دامن

ص: 175

زدن به مسائل قومی را به طور دقیق برای شان موشکافی کنید. خود پیغمبر اسلام(ص) عرب بودند؛ حضرت امام از فرزندان پیغمبر هستند. روزنامه باید خیلی روی این مسائل کار کند و اتفاقاً حضور شما در خوزستان می تواند مقدمه ای برای پی گیری و طرح سالم این مسائل باشد. بروید خدماتی را که این ها به انقلاب کرده اند، پیدا کنید. این کار هم باید به تدریج صورت بگیرد و همان هیئتی که گفتم، می تواند با حوصله روی این مسئله کار کند.»

"ویژگی های یک روزنامه مطلوب" نیز از جمله مباحث بود؛ در این باره آقای جمی گفت: «بایستی روزنامه یک حالتی داشته باشد که جامع متفرقان باشد؛ محوری باشد که در جامعه بی طرفی اش ثابت باشد و به هیچ گروهی و به هیچ دسته ای چسبیده نشود تا تمام مردم با نظرهای مختلفی که دارند، روزنامه تکیه گاه شان باشد. یعنی روزنامه خط مشی اش طوری باشد که تکیه گاه تمام مردمان با حسن نیت باشد، مثلاً الآن در ایران، ما وقتی تقسیم بکنیم، یک عده ای هستند که ضدانقلاب اند - که روشن است و کاری به آن ها نداریم و روزنامه باید با آن ها مخالف باشد - ولی جمع کثیری که باقی می مانند، آن ها موافق انقلاب اند؛ در بین همین ها ممکن است سلیقه های مختلف وجود داشته باشد، همه انقلابی اند، همه خط امامی هستند، همه در راه هستند ولی دارای سلیقه های مختلفی می باشند. روزنامه باید طوری قدم بردارد که تمام این ها یعنی دارندگان سلیقه های مختلف، به روزنامه اعتماد داشته باشند و روزنامه به همه آن ها بتواند جهت بدهد. یعنی در واقع روزنامه باید بشود عامل وحدت و باز کند فرهنگ را برای همة این صاحبان سلیقه، به خصوص در بعد سیاسی که می دانید ما امروز با هجوم همة سیاست های استعماری روبه رو و مبتلا هستیم.»

در آخر گزارش، خبرنگار روزنامه افزوده است:

«نیم ساعت بعد از این ملاقات در حالی که هنوز در آبادان به سر می بریم شاهد بمباران سنگین شهر آبادان به وسیله سه فروند هواپیمای دشمن هستیم که در این بمباران تعداد زیادی از خانه های احمدآباد در طول مسافت حدود یک کیلومتر ویران می شود و عده ای شهید و مجروح می گردند. ما در فاصله بیست متری تا مسیر انفجار بمب ها قرار داریم و تمامی وسایل مغازه ای که به داخل آن ها پناه برده ایم از دو طرف قفسه های داخل مغازه به سر و روی مان می ریزد و تمام شیشه ها خرد می شود. بمباران حدود نیم دقیقه به طول می انجامد و 9 بمب هر کدام به فاصله چند ثانیه در محله احمدآباد منفجر می شود. تا نیم ساعت بعد به جز دود سیاه رنگی که از انفجار بمب ها ناشی شده و با گرد و خاک شدید همراه است و دید چشم را تا دو متری محدود کرده است، چیزی دیده نمی شود. بوی باروت سراسر خیابان را پر کرده و آن ها به زیر سقف ها پناه برده اند و ترکش یا موج انفجار به آن ها صدمه زده، یکی یکی دور هم جمع می شوند و خبرنگار آبادان که همراه مان است می گوید با وجود این که از اول جنگ در آبادان به سر می برده، هیچ وقت شاهد چنین حمله سنگینی

ص: 176

به شهر نبوده است. بطری های نوشابه که از قفسه های مغازه به پایین افتاده و در هم شکسته است لباس های مان را خیس می کند و گل و لای از داخل مغازه به داخل جوی کنار جاریست ... با مشورت با خبرنگار و ساکنان محل، چون احتمال می دهند که حمله مجددی صورت بگیرد، ناچار به ترک فوری شهر می شویم در حالی که هنوز دیدن محوطه بمباران شده به علت تاریکی هوای ناشی از انفجار بمب ها و گرد و خاک شدید، میسر نیست و مقدار زیادی آجر و خاک و وسایل مردم سطح خیابان ها را پوشانده است. حجت الاسلام جمی - که خانه اش را باید زیارت گاه شهر آبادان بنامیم و خود نیز توفیق زیارتش را یافته ایم - از آغاز جنگ تا امروز در چنین شرایطی زندگی می کند. گفته می شود که پنج سال است علاوه بر روزهای عملیات، در ساعات مختلف روز به طور وقفه ناپذیر انفجار یک گلوله توپ یا خمپاره یا کاتیوشا، بخشی از شهر را ویران می کند. ...»(1)

65

انعکاس وسیع ماجرای ربوده شدن هواپیمای خطوط هوایی امریکا (تی.دبلیو.ای.) در رسانه ها همچنان ادامه دارد و در برخی تحلیل های منتشر شده، این حادثه با گروگان گیری سال 1980 در ایران (ماجرای لانه جاسوسی) مقایسه شده است؛ به عنوان مثال روزنامه امریکایی "نیویورک تایمز" با اشاره به این که مقا م های رسمی دولت ریگان اعلام کرده اند که امیدوارند ماجرای هواپیماربایی اخیر به یک ماجرای گروگان گیری طولانی مانند بحران ایران (لانه جاسوسی امریکا) تبدیل نشود، نوشته است:

«یک مقام رسمی کاخ سفید گفت که تفاوت هایی میان دو بحران دیده می شود و تفاوت عمده این است: انجام خواسته ایرانیان که شامل بازگرداندن شاه می شد، غیرممکن بوده و حال آن که موارد درخواست اخیر هواپیماربایان مبنی بر آزاد ساختن 700 زندانی شیعه، چندان مشکل نمی باشد...»

این روزنامه افزوده است: «عامل دیگری که مقامات رسمی را نگران ساخته، این است که دولت ریگان مدت ها در رابطه با چگونگی برخورد با تروریست، ادعاها نموده ولی در عمل، بازمانده است. علاوه بر ریگان، جورج شولتز وزیر امور خارجه امریکا و رابرت مک فارلین مشاور امنیت ملی امریکا قول دادند، در صورتی که اتفاقی برای گروگان ها بیفتد، عکس العمل قاطعی از امریکا نشان داده خواهد شد. ولی تاکنون هیچ اقدام تلافی جویانه علیه حملات تروریستی که علیه امریکا صورت گرفته، به وقوع نپیوسته است.»

به اعتقاد مفسر این روزنامه، مشکل کنونی همانند ماجرای اشغال لانه جاسوسی امریکا در تهران، یافتن کسی است که بتوان با وی مذاکره نمود: «در بحران گروگان گیری ایران، امریکا به سراغ میانه روها و نخست وزیر وقت "بازرگان" و "یزدی" رفت به امید آن که آن ها به افراطیون که سفارت را در کنترل داشتند، دستور آزادسازی سفارت را بدهند اما در ظرف

ص: 177


1- 14. مأخذ 8، ص 20.

چند روز بازرگان و یزدی ناچار به استعفا شدند و در بحران اخیر نیز امریکا نمی تواند به سراغ "امین جمیل" رئیس جمهور [لبنان] برود، چرا که یک مسیحی است و روز گذشته مک فارلین در تماس تلفنی با "نبیه بری" از وی خواست که ترتیب آزادی گروگان ها را بدهد و به امریکا و اسرائیل در رابطه با آزادی شیعیان در کوتاه مدت، اعتماد داشته باشد.»

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از واشنگتن، مطبوعات امریکا در چند روزی که از ماجرای هواپیماربایی می گذرد، در مقالات و گزارش های مفصلی به مسئله پرداخته اند؛ در این میان معرفی چهره نبیه بری و خط سیاسی او و خوش بینی مقام های امریکایی به وی به عنوان یک شخص میانه رو، از سوی دیگر، احتمال شکست و عدم موفقیت وی در کنار آمدن با افراطیان شیعه، از موضوعاتی است که به تفصیل و تکرار در گزارش ها و مقالات روزنامه های امریکایی آمده است.(1)

66

روزنامه آرژانتینی "امسبینوفاینانیوز" در گزارشی با عنوان "برای حفظ بازرگانی با ایران، هواپیماهای جنگی به عراق فروخته نخواهد شد"، با اشاره به ورشکستگی کارخانة تولید هواپیمای "پوکارا" به علت عدم صدور این هواپیما به خارج از کشور، نوشته است: «دولت آرژانتین ترجیح می دهد بازار 500 میلیون دلاری مواد غذایی آرژانتین را با عدم فروش هواپیماهای "پوکارا" به عراق، حفظ نماید.»

یادآوری می شود که کارخانه پوکارا به علت عدم فروش صادراتی هواپیماهای نظامی خود، با ورشکستگی مواجه شده است. اخیراً عراق به عنوان تنها خریدار این هواپیماها، پیشنهادهایی به این کارخانه داده بود که با خودداری ایران از خرید مواد غذایی آرژانتین، این پیشنهاد و قرارداد بی نتیجه ماند.(2)

ص: 178


1- 15. مأخذ 10، صص 17 و 18، واشنگتن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 29/3/1364.
2- 16. مأخذ 10، صص 14 و 15، بوئنوس آیرس - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 29/3/1364، روزنامه "امسبینوفاینانیوز"، 29/3/1364.

روزشمار جنگ پنجشنبه /30 خرداد 1364 /1 شوال 1405 /20 ژوئن 1985

67

چارچوب حرکت سپاه و برنامه های اساسی و ضروری تداوم جنگ، در جلسات امروز قرارگاه مرکزی خاتم الانبیا(ص) با حضور کلیه فرماندهان قرارگاه ها و یگان های عملیاتی سپاه پاسداران مورد بحث قرار گرفت و نیز تعدادی از لشکرهای سپاه برای شروع کارهای مقدماتی عملیات بزرگ آتی در فاو، انتخاب شدند. در این جلسه فرمانده کل سپاه (محسن رضایی) ضمن اعلام این مطلب که امریکا و شوروی برای مقابله با انقلاب اسلامی به توافق رسیده اند، گفت: «چه بخواهیم و چه نخواهیم کشور ما مورد تهاجم دنیاست؛ این حرف ساده اندیشی است که ما کاری نداشته باشیم، دنیا هم کاری با ما ندارد. دنیا با ما کار دارد، با زمین و مردم ما کار دارد و چون منافعی در این کشور دارد، به سراغ ما خواهد آمد چه بخواهیم و چه نخواهیم.» وی افزود:

«در مورد جنگ باید سه برنامه اصولی را در دستور کار داشته باشیم: 1- عملیات محدود. 2- عملیات مهم، یا محدود و مهم، یا یک مقدار بزرگ. 3- عملیات های گسترده و بزرگ که باید برای انجام [دادن] آن ها خود را آماده کنیم.»(1)

فرمانده کل سپاه سپس بر عملیات محدود تأکید کرد: «عملیات محدود شیپور جنگ است؛ "حرض المؤمنین علی القتال". هر عملیات محدودی که انجام می شود، مرتب این شیپور جنگ به صدا در می آید؛ این رجزخوانی مسلمین است، این به میدان کشیدن امریکا است و این شیپور جنگ - ان شاء الله - باید مرتب در تداوم نواختن باشد. بُعد بیرونی اش این که ما جنگ را گرم نگه داریم، جنگ را زنده نگه داریم مقاومت مان را نگه داریم. البته توی این عملیات های محدود حتماً برادران ما باید اسیر بگیرند، اسیر گرفتن و نشان دادن و مصاحبه کردن با این ها، تأثیر مطلوبی دارد. هدف دیگر [بُعد درونی] ایجاد کردن روحیه بیش تری برای مردم، رزمندگان و ساختن تیپ و لشکرهاست. تجربه ثابت کرده تیپ و لشکری که عملیات نمی کند، این مرتب از بین می رود، مرتب توانش فرسوده می شود، مرتب وضع روحی اش را از دست می دهد، ما در نبرد است که می توانیم توان رزمی خود را بالا

ص: 179


1- 1. سند شماره 15461 رپ.ن. و 15462 رپ.ن. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ "محسن رضایی" فرمانده کل سپاه، جلسه با فرماندهان قرارگاه ها و لشکرها (30/3/1364، قرارگاه مرکزی خاتم، نوارهای شماره 16611 و 16612).

ببریم. پس یکی از خطوط کاری ما، انجام [دادن] عملیات محدود است.»(1)

در ادامه همچنین تأکید شد: «برادران باید خودشان را با جنگ درازمدت تطبیق دهند و در این زمینه باید روی آموزش فرماندهی دسته، گروهان و گردان تأکید شود. ما در این عملیات بزرگی که در پیش داریم، از همه یگان ها استفاده خواهیم کرد اما آن ها در دو الی سه مرحله توجیه خواهند شد؛ در مرحله اول، 7 الی 8 یگان از فردا کارشان را شروع خواهند کرد.» (صلوات حضار).(2)

در جلسه دیگری که با حضور فرمانده کل سپاه، فرماندهان قرارگاه ها و برخی لشکرها که در مرحله اول لازم بود توجیه شوند، تشکیل گردید، پس از بررسی طرح مانور عملیات در منطقه فاو، اعلام شد که عملیات اصلی در امتداد کارخانه نمک صورت خواهد گرفت و به عنوان پشتیبانی نیز در جنوب جزیره مینو تک می شود ... همچنین به خصوص برای نبرد در این منطقه، بر لزوم قاطعیت و ارادة جنگیدن تأکید شد و یادآوری گردید: «کوچک ترین تردید در دل برادران، باید از بین برود چون موجب عدم موفقیت خواهد شد. باید کار را به صورت جدی شروع کنیم.» در پایان جلسه، پس از بحث های اولیه طرح مانور، فرمانده کل سپاه بر رعایت دستورالعمل های حفاظتی به شدت تأکید کرد.(3)

68

در اجرای سیاست های تعیین شده برای اجرای عملیات محدود، انهدامی و ایذایی، امروز تیپ9 بدر (سپاه) که از مجاهدین عراقی تشکیل شده است - یک عملیات نفوذی انجام داد. شناسایی های لازم قبلاً در شمال هور انجام شده بود. این عملیات با شش قایق پارویی، سه قایق مجهز به تیربار دوشکا و یک قایق پلامین - که در هر شناور سه نیروی تک ور حمل می گردید - با هدف انهدام تعدادی از کمین های دشمن در هور، صورت گرفت و در آن، نیروهای خودی موفق شدند علاوه بر تحقق هدف، 7 قبضه اسلحه کلاشینکف، شش قایق و سه دستگاه بی سیم از دشمن به غنیمت بگیرند.(4)

69

در کردستان، امروز نیروهای خودی در برخورد با ضدانقلابیون، ضایعات سنگینی دیدند. در روستای "نشکاش" مریوان، نیروهای خودی در کمین عوامل کومه له گرفتار شدند و در نتیجه، هشت تن شهید و چهار تن مجروح شدند. همچنین اسلحه و مهمات و یک دستگاه بی سیم آنان به غنیمت رفت و پنج دستگاه خودرو نیز به آتش کشیده شد.(5)

امروز همچنین نیروهای خودی جهت بازپس گیری پایگاه "تاژیان" (در محور بانه، نزدیک سورکوه) از ضدانقلابیون، به این پایگاه حمله کردند و در آن مستقر شدند، لیکن ساعاتی بعد پایگاه زیر آتش شدید خمپاره های ضدانقلابیون وابسته به گروه های دمکرات و راه کارگر، قرار گرفت و نهایتاً پس از یک درگیری شدید، بر اثر کمبود مهمات و نیز ناهماهنگی در استقرار و

ص: 180


1- 2. سند شماره 0634 ر گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "انتخاب منطقة عملیاتی فدک (فاو)"، گزارش راوی قرارگاه خاتم در عملیات (داود رنجبر)، مهر 1365، ص 26.
2- 3. مأخذ 1.
3- 4. سند شماره 16892 رپ.ن. و 16879 رپ.ن. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ جلسة طرح مانور منطقه فاو (30/3/1364، قرارگاه خاتم، نوارهای شماره 16613 و 16614).
4- 5. سند شماره 009631 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای عملیاتی، قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، شماره 5 (1/5/1364).
5- 6. سند شماره 074522 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: قرارگاه حمزه سیدالشهداء، 30/3/1364.

پشتیبانی نیروها، پایگاه مجدداً سقوط کرد و نیروهای خودی با تحمل 42 شهید، 17 مجروح و 19 اسیر عقب نشینی کردند و تنها 9 تن خود را سالم به پایگاه های مجاور رساندند.

یادآوری می شود حدود یک سال پیش تصمیم گرفته شد که پایگاه تاژیان با هماهنگی سپاه و ارتش مورد حمله قرارگیرد ولی با فرارسیدن فصل سرما و برچیده شدن این پایگاه، عملیات به تأخیر افتاد. سپ-س روز 19/3/1364 در جلسه ای، بازپس گیری این منطقه از دست ضدانقلابیون، با هماهنگی مسئولان سپاه و ارتش در دستور کار قرار گرفت. همچنین در نظر گرفته شد تا مسئولان تیپ "نوهد" با مسئولان پایگاه "آرمرده" و گروه ضربت - که آشنایی کامل به منطقه دارند - هماهنگ شوند. این تصمیم در ابلاغیه ای به گردان قدس و گردان 172 مستقر در آرمرده اعلام شد. از سوی دیگر، این اطلاعات نیز وجود داشت که تعداد ضدانقلابیون (وابسته به گروه های دمکرات، راه کارگر، ارتش آزادی بخش) براساس اطلاعات موجود، بین 80 تا 400 نفر می باشند، از این رو درخواست شد که عملیات تا آمادگی نیروهای جندالله سپاه و گردان حضرت رسول(ص) به تعویق افتد، ولی این درخواست با مخالفت مسئولان تیپ نوهد روبه رو گردید. آن ها اظهار داشتند طبق دستور باید عملیات صورت گیرد و نهایتاً در ساعت3 بامداد امروز نیروهای خودی عملیات را انجام دادند. که نتیجه نهایی آن ذکر گردید.(1)

70

اداره کل اطلاعات کردستان هشدار داد که مأموران امنیتی عراق توسط عوامل ناشناس، یک دست لباس مخصوص را که در آستین آن مواد منفجره جاسازی شده است، برای هدیه به مسئولان جمهوری اسلامی وارد ایران کرده اند. این لباس پس از پوشیدن منفجر خواهد شد.(2)

71

در چارچوب تحرک دیپلماتیک ایران، آقای هاشمی رفسنجانی در رأس هیئتی عالی رتبه،(3) عصر امروز برای یک دیدار رسمی وارد لیبی شد.(4) وی دربارة اهداف این سفر گفت: «مسائل لبنان که به نظر می رسد توطئه ای علیه جهان اسلام و کشورهای مترقی عرب باشد و نیز مسائل منطقه در گفت وگو با رهبر لیبی مورد بحث قرار خواهد گرفت.»(5) اما روزنامة ژاپنی "ماینجی شیمبون" ضمن درج خبر این سفر، نوشته است: «به نظر می رسد انجام ناگهانی این سفر درست قبل از دیدار وی [آقای هاشمی] از چین و ژاپن، می بایست از فوریت برخوردار باشد. گفته می شود هدف اصلی از سفر به لیبی، دریافت سلاح از جمله موشک های زمین به زمین است.»(6)

ص: 181


1- 7. سند شماره 074530 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: معاونت طرح و عملیات فرماندهی کل سپاه، 30/3/1364.
2- 8. مأخذ 6، دفتر فرماندهی کل سپاه - روابط عمومی.
3- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش71 : گزارشی از سفر هیئت ایرانی به لیبی، ص189.
4- 9. روزنامه کیهان، 1/4/1364.
5- 10. روزنامه اطلاعات، 1/4/1364. ص 4.
6- 11. خب-رگزاری جمهوری اس-لامی، نش-ریه "گزارش های ویژه"، شماره93 (31/3/1364)، ص 13، توکیو - 30/3/1364.

خبرگزاری فرانسه نیز در گزارش خود یادآوری کرد: «ناظران خاطرنشان می سازند این سفر - که سفر یک شخصیت سیاسی و مذهبی طراز اول ایران می باشد - پس از سفر وزیر خارجه لیبی به بغداد، صورت می گیرد.»(1)

این خبرگزاری سخنان روز 29/3/1364 آقای هاشمی در جمع سفیران خارجی در تهران را چنین تفسیر کرد: «این خط مشی استثنایی نمایندة آیت الله خمینی در شورای عالی دفاع - که اولین اقدام از این نوع از زمان آغاز جنگ می باشد - خطاب به تمام دولت ها اعلام شده است ... از سوی محافل دیپلماتیک این خط مشی جدید همچنین به عنوان نقطه گشایشی برای گفت وگو با جامعه بین المللی محسوب شده است.»(2)

72

امام خمینی در دیدار مسئولان با ایشان به مناسبت عیدفطر، با توصیف حماسه روز قدس ضمن اشاره به دفاعی بودن جنگ از طرف ایران و با ابراز تأسف از وقوع جنگ شهرها که ایران را با اکراه مجبور به مقابله به مثل کرده است، بر ارادة مقاومت و تداوم جنگ دفاعی تأکید کردند:

«تظاهرات [روز قدس] به طوری بود که سابقه نداشت و این از هنر اسلام است و هنر ملت ایران. هنر اسلام، که بعد از این همه فشارها و بعد از این همه ارعاب ها و بعد از این همه تهدیدها و بعد از این همه تبلیغات، بعد از چندین سال زحمت و جور، زحمت و اذیت، یک دفعه تمام ایران در یک روز برای یک دعوت یک فرد - فرد عزیز - این طور در خیابان ها ریختند. این از طرفی هنر اسلام است؛ اسلام این طور مردم را متحول کرده است که ترس را از دل ها برده است و جان ها را الهی کرده است و روح ها را روحانی کرده است که بچه های کوچک شان را می آورند کفن می پوشانند و می گویند برای شهادت آمدیم. این در تاریخ دنیا هیچ سابقه ندارد، تمام تاریخ دنیا را شما بگردید، این را پیدا نمی کنید که با این وضع، با این کیفیت، با این ارعاب و ترساندن های مردم و با این بمباران کردن مناطق - حتی تهران - این طور مردم بریزند بیرون که نتواند دیگر کسی بگوید که مردم جنگ نمی خواهند. مردم جنگ نمی خواهند، اما دفاع دارند. این "جنگ، جنگ تا پیروزی" که مردم می گویند، این جنگ دفاعی است، والا ابتدائاً که اگر این مسائل نبود، ایران به هیچ جا نظر نداشت، الآن هم ندارد. ...

بعد از این همه تبلیغاتی که کردند، این همه تهدیداتی که کردند، حتی کاخ سفید تهدید کرد ایران را، ملت ایران همه این تهدیدات را توی خیابان ها گذاشت و از رویش عبور کرد.

این ها خیال می کردند که اختلاف می توانند ایجاد کنند در ایران؛ هی دامن زدند به این که هی اختلاف است! هی اختلاف است! سران با هم اختلاف دارند! ... اختلافی که آن ها خیال می کردند، ما که می دانستیم نیست قضیه چیزی، لکن آن ها می خواستند با همین کلمه، "اختلاف" درست کنند. تبلیغ به "اختلاف"، خیال می کردند اختلاف درست می کند؛ تبلیغ به این که "مردم دیگر خسته شدند از جنگ"، این خستگی ایجاد می کند؟ روز قدس یک دفعه

ص: 182


1- 12. همان، خبرگزاری فرانسه.
2- 13. همان، ص 2، خبرگزاری فرانسه.

سیلی زد به صورت همه شان و تحلیل علمی یی که ملت ایران کرد، تمام تحلیل های آنها را نقش به آب کرد. این هنر اسلام است از یک طرف و هنر ملت ایران است از طرف دیگر.

در روز قدس که همه شاهد بودید و سفرایی هم که گفتند امروز هستند این جا، آن ها هم شاهد بودند. روز قدس یک مطلبی نبود که در مخیله امثال کارتر و امثال رؤسای جمهور امریکا - چه حالا و چه سابق - وارد بشود. آن ها خیال می کردند که - از بس به آن ها اشتباهی فهمانده بودند - خیال می کردند که ایران دیگر خسته شده است؛ این قدر به مردم فشار آمده، خانه ها بر روی شان خراب شده است، آواره شده اند، این ها دیگر از میدان در رفته اند، بنابراین، می شود زود قضایا را ختم کرد! یک دفعه چشم باز کردند و ایران را دیدند که یک پارچه قیام است و یک پارچه جنگ خواهی؛ یعنی مدافع ...

این ها خیال می کردند که حالا دیگر چند تا بمب بیندازند به شهرهای ایران، ایران از میدان در می رود! این ها هزاران بمب انداختند، بمباران کردند، همه مناطق طرف های مرز را بمباران کردند و شهرهای بزرگ ما را هم بمباران کردند. و روز قدس آن طور جمعیت و فریاد بود که به گفته بعض از مخبرین، "صدای توپ ها را مردم دیگر نمی شنیدند، صدای بمب ها را دیگر مردم نمی شنیدند"! فریاد مردم غلبه کرده بود! این فریاد از قلب مؤمن است و این فریادی که از قلب مؤمن است، بر همه چیز غلبه می کند، بر کاخ سفید هم غلبه کرده است و موج این ایمان در سرتاسر دنیا این موج رفته است و دنیا دارد از زیر بار این ظلم هایی که در طول تاریخ بر آن شده است، از زیر این بار دارد درمی آید؛ همه جا نغمه این است که "ظلم نه!" دست توانای ملت ها، ابرقدرت ها را به جای خودشان نشانده و می نشاند. ملت های مستضعف در هر جای جهان رو به بیداری هستند، ...

ان شاءالله خداوند به همه ملت - ملت های اسلامی - قدرت ایمان عنایت کند و قدرت ایمان ملت را روزافزون کند. امیدواریم که این شرارت ها، از آن دست بردارند تا ملت به کار خودشان مشغول بشوند و ما، هم از شرارت های آن ها ناراحت هستیم و هم از مقابله به مثل، از هر دو ناراحت هستیم. و من امیدوارم که قطع بشود این امور.»(1)

73

قشرهای مختلف مردم به مناسبت فرا رسیدن عید سعید فطر با آیت الله منتظری دیدار کردند. به نوشته روزنامه اطلاعات، ایشان در این دیدار با اشاره به راه پیمایی سراسری در روز جهانی قدس، گفت: «پس از مقاومت مردم در مقاطع مختلف انقلاب و رزمندگان ما در جبهه ها، ابرقدرت های شرق و غرب - که فعلاً صدام را مأمور شکست دادن انقلاب اسلامی کردند - با یک برنامه ریزی دقیق و حساب شده توطئه حمله موشکی و هوایی به شهرهای بزرگ مرزی ایران را به اجرا درآوردند و پیش بینی آنان - که متکی به گزارش های مغرضانه و تحلیل های خیالی منافقین و دیگران بود - این بود که با حمله به شهرها و مردم بی دفاع،

ص: 183


1- 14. مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی وزارت ارشاد اسلامی، "صحیفه نور"، مجموعه ره نمودهای امام خمینی(ره)، جلد 19 (تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1368)، صص 172 و 175.

توان ملت از دست می رود و به زودی تسلیم خواسته های دشمنان اسلام و صدام می شوند. و این راه پیمایی - که در حقیقت تأیید مجدد نهضت بر نظام و انقلاب و مقام رهبری بود - مشت محکمی به دشمنان اسلام زد و این توطئة بزرگ ابرقدرت ها و مزدوران شان از جمله صدام را شکست داد. بنابراین مسئولین محترم کشور باید قدر و منزلت این مردم فداکار و همیشه در صحنه را بدانند و خود را مجهز برای خدمت به آنان و رفع نیازهای شان بنمایند و اگر ضعفی یا کم کاری یا سوء مدیریت و خطایی در جایی هست، این راه پیمایی عظیم را سرپوشی روی زخم ها و خطاهای خود نگذاریم و خیال نکنیم ملت این زخم ها و خطاها را متوجه نمی شود. ملت ما از آن جا که به اسلام و انقلاب و نظام جمهوری اسلامی و رهبری معظم انقلاب - مدظله - معتقد و پای بند است و از طرفی با ظلم و جنایات ابرقدرت ها و عمال آنان و صهیونیسم جهانی و اشغال بیت المقدس مخالف است، هرگاه خطری را از ناحیه شرق یا غرب متوجه مقدسات خود دید، به خیابان ها می ریزد و با تمام توان و قدرت مثل روزهای اول انقلاب از اسلام و انقلاب دفاع و حمایت می نماید و مخالفت خود را با جنایت ها و خائنان ابراز می دارد و این معنا ایجاب می کند که ما و مسئولین بیش از پیش در فکر خدمت به این ملت باشیم و کاری کنیم که ارگان ها و سازمان های اداری و انقلابی کشور مردم را حتی المقدور راضی کنند و از تضییع وقت مراجعین و حواله آن ها به این اداره و آن اداره برای یک کار جزیی - که متأسفانه معمول شده است - جلوگیری کنیم.»(1)

74

جنبه ای از پی آمدهای جنگ شهرها، لطمات و صدمات وارد بر اماکن فرهنگی و تاریخی است که قاعدتاً سازمان هایی چون "یونسکو" باید آن را مورد توجه قرار دهند و برای آن چاره ای بیندیشند و لااقل نگرانی و حساسیت خود را اظهار کنند، اما در این باره شورای اجرایی یونسکو در اجلاس خود با تصویب قطع نامه ای، فقط با اظهار نگرانی کلی از ادامه جنگ ایران و عراق، دو کشور را به صلح و حفظ اموال فرهنگی در زمان جنگ براساس کنوانسیون لاهه، دعوت کرده است! نمایندة ثابت جمهوری اسلامی ایران در یونسکو، پس از تصویب این قطع نامه، در سخن رانی خود در حضور اعضای شورای اجرایی یونسکو، گفت: «اگر چه دعوت شما به صلح و حفظ اموال فرهنگی - که قطعاً با نیت خیرخواهانه ای مطرح گشته - در زبان سیاسی قابل درک است، ولی براساس حقیقت و عدالت و آنچه که واقعاً بر ما گذشته، تأییدی بر تجاوزات تجاوزگر می باشد ... ما معتقدیم تا متجاوز محکوم نشود و عدالت در جهان برقرار نشود، صلح معنا ندارد ... البته تأکید می شود که دولت جمهوری اسلامی ایران همان گونه که بارها اعلام نموده، آمادگی کامل دارد تا با مدیر کل یونسکو در زمینه حفاظت اموال فرهنگی همکاری نماید.»(2)

از سوی دیگر، درباره جنبه ای دیگر از پی آمدهای جنگ شهرها، رادیو امریکا گزارش داد

ص: 184


1- 15. روزنامه اطلاعات، 2/4/1364، ص3.
2- 16. مأخذ 10، ص23.

که اتحاد جماهیر شوروی به دلیل حمله های هوایی عراق، حدود هشتصد تن از تکنیسین های خود را از محل اجرای طرح های اقتصادی در ایران، فرا می خواند. خروج تکنیسین های شوروی در مارس (اسفند ماه) گذشته و پس از آغاز بمباران شروع شد. با این حال ایران دادن ویزای خروج به صدها نفر از اتباع شوروی را به تأخیر انداخته است، زیرا به گفته دیپلمات ها، معتقد است که حضور آن ها از حمله های عراق جلوگیری می کند.»(1)

75

در پی اظهارات اخیر آقای هاشمی مبنی بر این که ایران طالب صلح با لحاظ کردن حداقل حقوق خود است، خبرگزاری آلمان غربی در گزارشی از تهران به نقل از رادیو دولتی عربستان، اعلام کرده که کشورهای بی طرف تولیدکننده نفت در منطقه خلیج فارس، برای خاتمه بخشیدن به جنگ ایران و عراق، دست به تلاش های جدیدی زده اند. خبرگزاری آلمان غربی افزوده است: «رادیو دولتی عربستان سعودی طی تفسیری گفته است هیچ گونه ارتباطی بین این تلاش های جدید کشورهای بی طرف تولیدکننده با درخواست ایران مبنی بر تشکیل دادگاه بین المللی جنگ وجود ندارد. ولی رادیو عربستان سعودی خاطرنشان کرده است که اظهارات هاشمی رفسنجانی نشان دهنده آن است که ایران ممکن است مایل باشد که از برخی از شرایط قبلی که برای آغاز مذاکرات صلح تعیین کرده است، انصراف حاصل کند و این احتمال هست که گشایشی در این مورد حاصل شود.»(2)

76

روزنامه کویتی "القبس" ضمن تفسیری در خصوص سفر "سعودالفیصل" وزیر خارجه عربستان سعودی به ایران، به بررسی وضع جدید جنگ و صلح، رابطة ایران با کشورهای خلیج فارس و تلاش های سعودی در این زمینه، پرداخته و در مجموع نتیجه گرفته است که شرط ایران برای نزدیکی به کشورهای خلیج، که دوری آن ها از عراق است، قابل قبول نمی باشد. در تفسیر این روزنامه آمده است: «علی رغم این که امیر سعودالفیصل در جریان دیدار سه روزه خود مذاکراتی با مقامات برجسته ایران از رئیس جمهوری "سیدعلی خامنه ای" و رئیس مجلس شورا "هاشمی رفسنجانی" و نخست وزیر "میرحسین موسوی" گرفته تا وزیر امورخارجه "ولایتی"، انجام داد، ناظران دریافتند که موضع آنان در جنگ با عراق تغییر نکرده است تا آن جا که ولایتی در حضور امیر سعودالفیصل گفت ایران تصمیم گرفته است که به مبارزه خود بر علیه عراق ادامه دهد و این به قول او [آقای ولایتی] به نفع کشورهای منطقه است.»(3)

القبس سپس افزوده است: «منابع دیپلماتیک عرب - که اطلاعات موثقی دارند - فاش کردند که این دیدار بخشی از یک طرح سعودی به منظور گشودن کانال های تماس مستقیم با ایران جهت کشاندن رژیم ایران به پای میز مذاکره در زمانی مناسب و شرایطی هموار

ص: 185


1- 17. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 31/3/1364، رادیو امریکا.
2- 18. مأخذ 11، صص 6 و 7، 30/3/1364.
3- 19. مأخذ 11، ص 9، روزنامه کویتی القبس،30/3/1364.

می باشد. سعودی ها همچنین در این دیدار، با آگاهی از عدم توقف جنگ، در صدد هستند از طریق مذاکره علنی و سطحی عالی با تهران از گسترش این جنگ و کشیده شدن آن به دیگر کشورهای خلیج فارس جلوگیری کنند. به عقیده این منابع، موضع عربستان با مواضع کشورهای منطقه که به گونه ای با تحولات جنگ در رابطه هستند، برخورد پیدا می کند، مع ذالک به گمان ناظران، این دیدار محصول یک سری تماس های محرمانه مداوم با مشارکت طرف های عربی و خلیجی و نیز عربستان سعودی بوده است که برای بغداد نیز غیرمنتظره نبوده است.»(1)

به نوشته القبس، منابع آگاه عرب با اشاره به غیرقابل تحمل بودن استمرار جنگ برای کشورهای خلیج فارس و نیز تأثیر آن بر همة کشورهای منطقه، حمایت کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس از تلاش های میانجی گری سوریه، الجزایر، کشورهای غیرمتعهد، سازمان کنفرانس اسلامی یا دبیرکل سازمان ملل برای پایان دادن به جنگ را یادآوری کرده اند و نتیجه گرفته اند که تمامی این تلاش با شکست روبه رو شده و لذا به عقیده مقام های عربستان، امکان ندارد کشورهای خلیج فارس میدان را در برابر هر احتمالی خالی و باز بگذارند.

در ادامة این تفسیر آمده است: «به رغم این که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس از جنگ ایران و عراق متأثر هستند، ولی تأثیر عملی بر این روند که به تحولی قطعی منجر شود، روشن نیست. در هر حال به گفته مفسرین عرب، تجربه نشان داده است نمی توان بر جریان جنگ تأثیر گذاشت، مگر با وجود کانال های باز تماس و مذاکره با طرفین درگیر نزاع.

مفسر القبس به نقل از منابع آگاه عرب، افزوده است: «مقامات سعودی و به همراه آنان دیگر مقامات خلیج[فارس]، گرایش برجسته ای را در ایران و در داخل خود رهبری می بینند که از متوقف شدن جنگ و پایان یافتن آن در صورت فراهم شدن تضمین ها و شرایط ضروری این امر، حمایت می کنند.»(2)

همان منابع با اشاره به این که مهم ترین گام عربستان عدم مشارکت سعودالفیصل در دیدارهای کمیته هفت جانبه بوده است، افزوده اند: «این کمیته ... طی دو ماه گذشته از پاریس و لندن دیدار کرده است و قصد دارد در آینده ای نزدیک از واشنگتن و مسکو نیز دیدن کند ... هدف از این دیدارها راضی کردن پنج عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل برای بنیان نهادن یک طرح صلح عربی به منظور پایان دادن به جنگ ایران و عراق است. طبیعتاً ایران با شدت با فعالیت ها و تماس های کمیتة هفت جانبة عرب مقابله می کند و خصوصاً این که این فعالیت ها شامل درخواست از کشورهای بزرگ برای محاصرة کامل ایران از لحاظ ارسال اسلحه و تجهیزات جنگی می شود.»(3)

القبس در پایان به نقل از منابع آگاه عربی و اروپایی نوشته است:

«اگر گرایشی در رهبری ایران وجود دارد که از متوقف شدن جنگ حمایت می کند و به

ص: 186


1- 20. مأخذ 11، صص 9 و 10، روزنامه کویتی "القبس"،30/3/1364.
2- 21. مأخذ 11، ص 10و 11، روزنامه کویتی "القبس"،30/3/1364.
3- 22. مأخذ 11، 30/3/1364، ص11.

باز شدن درها در برابر کشورهای خلیج[فارس] با کشورهای اروپایی خوش آمد می گوید، در مقابل گرایشی قوی از مدت ها پیش وجود دارد که تلاش می کند در یک معامله سیاسی با کشورهای خلیج[فارس]، عراق را از این کشورها جدا کند. نقطه نظر این گرایش ایرانی این است که می توان و لازم است که بین ایران و کشورهای عضو شورای همکاری روابط همکاری متقابل برقرار کرد، اما بر این اساس که این کشورها جنگ با عراق را جنگ خود به حساب نیاورند ... در نتیجه لازم می شود که در برابر بهبود روابط با رژیم تهران، حمایت از عراق متوقف شود و طبیعتاً این نوع تلاش ایران شکست خورده است و کشورهای خلیج[فارس] بارها تغییر دادن موضع اصلی و اساسی خود را به عنوان شرط بهبود روابط با تهران، رد کرده اند.»(1)

77

در حالی که بخش های وسیعی از مناطق مسکونی ایران هدف حملات عراق بوده است و ایران تا مدت ها از عمل متقابل پرهیز می کرد، در مراسم نماز عید فطر در الجزایر با حضور "شاذلی بن جدید" و اعضای سیاسی و هیئت دولت، "شیخ احمد حمانی" رئیس مجلس عالی اسلامی الجزایر، دو طرف را به یک نحو به باد شماتت گرفت. وی در خطبه به جنگ ایران و عراق پرداخت و گفت: «متأسفانه زعمای دو کشور این گفتة رسول اکرم(ص) را فراموش کرده اند که در جنگ بین مسلمین، قاتل و مقتول هر دو در آتش اند.» در پایان این مراسم، سفیر جمهوری اسلامی ایران، در جمع نمایندگان عربستان، امارات، سوریه و موریتانی به وی گفت: «شما یک مسئله کلی را بدون توجه به عدالت اسلامی مطرح کردید که فرصت روشن کردن ذهن شنوندگان شما برای ما میسر نیست. شما ظالم و مظلوم را در کنار هم گذاردید و با یک حکم، مهاجم و مدافع را مساوی دانستید و حتی آیه کریمه قرآن را که صراحتاً دستور می دهد با مهاجم و متعدی بجنگید تا ریشه های فتنه از بین برود، نادیده گرفتید!»(2)

78

ماجرای ربوده شدن هواپیمای "تی.دبلیو.ای" در فردای روز جهانی قدس (24/3/1364) به دست شیعیان لبنان و نقش ایران در این حادثه، همچنان در سطح وسیعی از رسانه های جهان بازتاب دارد و مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد؛ از جمله روزنامة اسرائیلی "هاآرتص" امروز از قول یک تحلیل گر نظامی موضوع را به دخالت سفارت ایران در سوریه و نقش جهت دهندة آن در گروه های شیعی لبنان مرتبط کرد:

«سفارت ایران در سوریه در عملیات تروریستی شیعیان در لبنان مغز متفکر است و فعالیت های گروه های افراطی شیعه در لبنان توسط این سفارت خانه هدایت و سازمان دهی می شود و این گروه ها از کمک فکری، اسلحه، مهمات، کمک مالی و حمایت های لجستیکی سفارت ایران در دمشق بهره مند می باشند.» "ریف شیف" تحلیل گر نظامی این روزنامه سپس

ص: 187


1- 23. مأخذ 11، 30/3/1364، صص 11 و 12.
2- 24. سند شماره 0212225 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: ص اسناد سیاسی، 4.

نوشته است: «سوریه در جریان امور است و نسبت به دخالت های بیش از حد ایران در لبنان نظر مساعدی ندارد و حتی سعی کرده است در این زمینه با ایران به توافق برسد.»(1)

همچنین به گزارش رادیو امریکا، یک مفسر مسائل سیاسی روزنامة "کریستین ساینس مانیتور" در مقاله ای درباره ارتباط سازمان جهاد اسلامی با جمهوری اسلامی ایران، نوشته است:

«اقدام های تروریستی این سازمان اسلامی شیعة قشری گرا (سازمان جهاد اسلامی) آشکارا انجام می گیرد و به نظر می آید که جدیدترین اقدامش ربودن یک هواپیمای شرکت تی.دبلیو.ای. باشد. در این رویداد نشانه های عملیات سازمان جهاد اسلامی به چشم می خورد.» نویسندة این تفسیر افزوده است:

«بی تردید نفوذ جمهوری اسلامی ایران از طریق نیروی 650 نفری از پاسداران انقلاب - که در منطقه درة "بقاع" لبنان مستقر ساخته - یکی از انگیزه های اصلی تندروی های شیعیان آن سرزمین است ... دولت امریکا ایران را مسئول مستقیم اقدام های سازمان جهاد اسلامی می داند ...»(2)

روزنامه "الرأی العام" چاپ کویت نیز نوشته:

«ایران تنها در جبهه عراق نمی جنگد بلکه از طریق سفارت خانه ها و مؤسسات خود در سراسر جهان از اسپانیا گرفته تا هند و پاکستان و کشورهای اروپایی جنگی به راه انداخته است ... ایران دیپلمات های کویتی را در خارج تهدید و ترور کرده است. در کویت، عربستان و برخی از کشورهای خلیج فارس بمب منفجر کرده است و هواپیمای کویت را ربوده است. ... حمله به جان امیر کویت نیز در رأس این اقدامات بوده است.» این روزنامه در سرمقاله خود - که ظاهراً به وسیلة یک عضو حزب بعث عراق تنظیم شده است - آورده است: «ایران عملیات تروریستی خود را در زیر پوشش گروه های "ابونضال"، "امل" و "الجهاد" انجام می دهد. ... ایران کشورهای عضو شورای همکاری را از طریق بمب، تپانچه های مجهز به صدا خفه کن و اتومبیل های حاوی مواد منفجره به خاطر غرور این کشورها، می ترساند.» الرأی العام در پایان نتیجه گرفته است: «واجب قومی اعراب، اعلام جهاد علیه ایران می باشد.»(3)

79

تعدادی از هواداران "سازمان مجاهدین خلق ایران" (منافقین) در سال گرد 30 خرداد، در شهرهای واشنگتن، لندن، بن، استکهلم و مادرید علیه جمهوری اسلامی ایران تظاهرات کردند.(4)

در این حال، نشریه "مجاهد" ارگان این سازمان، اعلام کرده است:«220 نفر از اعضای پارلمان اروپا در بیانیه ای ضمن مخالفت با جنگ، از سازمان مجاهدین و شورای ملی مقاومت حمایت کردند. در این بیانیه - که در حکم قطع نامه مصوبه سیاسی پارلمان اروپا خواهد بود - به کشورهای عضو این پارلمان گفته شده که مفاد این مصوبه را رعایت کنند.»(5)

از سوی دیگر، بخش انگلیسی رادیو بی.بی.سی. به مناسبت سال گرد 30 خرداد،

ص: 188


1- 25. مأخذ 11، ص20، بیت المقدس - یونایتدپرس، 30/3/1364، به نقل از روزنامه اسرائیلی "هاآرتص".
2- 26. خبرگزاری جمهوری اسلامی، 30/3/1364، رادیو امریکا، صص 27 و 28.
3- 27. مأخذ 11، روزنامة "الرأی العام"، چاپ کویت، ص 15 و 16.
4- 28. سند شماره 141889 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: منابع سیاسی، 4/4/1364، صص 24 تا 27 به نقل از خبرگزاری های آلمان غربی، فرانسه، یونایتدپرس، رادیو امریکا.
5- 29. واح-د سی-اسی دفتر تبلیغ-ات اسلامی حوزة عل-میه قم، نشریه "گ-زارش"، شماره 5، (31/4/1364) ص 26.

مصاحبه ای با یک کارشناس مسائل ایران ترتیب داده که وی در آن گفته است: «شواهد اخیر نشان می دهد مجاهدین با آن که هنوز دارای دستجات کوچک و سرسپرده در ایران هستند، دیگر یک گروه مخالف معتبر که بشود در داخل روی آن حساب کرد، نیستند.»(1)

80

گروهی تحت عنوان "کمیته فرانسوی اقدام در جهت صلح بین ایران و عراق" با انتشار یک آگهی تبلیغاتی در شماره عصر امروز روزنامه "لوموند"، موجودیت خود را اعلام کرد. این کمیته در آگهی خود نوشته که به دعوت گروهی از روشن فکران که تحت نام "نهضت ایرانی برای صلح بین ایران و عراق" گرد آمده اند، تأسیس می گردد. در این آگهی - که تعدادی از شخصیت های فرهنگی، علمی، سیاسی و هنری معروف فرانسوی آن را امضا کرده اند - با اشاره به این که ادامة جنگ بین ایران و عراق قابل توجیه نیست، از دو کشور خواسته شده است که هر چه زودتر به این درگیری خاتمه دهند. سپس اعلام شده که کمیته های مشابهی نیز در دیگر کشورها یا تشکیل گردیده و یا در حال تشکیل می باشد. این کمیتة فرانسوی همچنین از خوانندگان لوموند خواسته است تا امضاهای خود مبنی بر حمایت از این کمیته را به آدرس "نادر نادرپور" (شاعر ایرانی فراری) در پاریس بفرستند.(2)

ضمیمه گزارش71: سفر هیئت ایرانی به لیبی

سردار غلامعلی رشید هنگام مطالعه متن کتاب (پیش از انتشار)، ذیل این گزارش نوشته است: «چهار تن از مسئولان نظامی نیز در این هیئت حضور داشتند: رفیق دوست (وزیر سپاه)، غلامعلی رشید (مسئول عملیات سپاه) حسن مقدم (مسئول یگان موشکی سپاه) و سرهنگ غفراللهی (از نیروی زمینی ارتش).»

سردار رشید همچنین دو برگ از یادداشت های خود دربارة این سفر را برای این مرکز ارسال کرده است.

یادداشت اول:

«سفر به لیبی: عید فطر رمضان سال 1405 - 30 خرداد 1364

از دو روز قبل (28/3/64) به پیشنهاد برادر رسول زاده، برادر محسن پذیرفتند که به همراه آقای هاشمی رئیس مجلس شورای اسلامی، و وزیر سپاه پاسداران آقای رفیق دوست، من و برادر مقدم مسئول توپخانه و موشک ها از سپاه پاسداران به کشور لیبی سفر کنیم. من تاکنون به کشور لیبی نرفته ام ولی سال قبل در زمستان بود که هیئتی نظامی از لیبی را در قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) ملاقات کردم. آنها به دیدن از جبهه های جنگ تحمیلی آمده بودند و ابتدا من در قرارگاه خاتم پس از خیر مقدم، مدت 3 ساعت در مورد نبرد چهار و نیم ساله به تفصیل برای آنها از روی نقشه و کالک توضیحاتی دادم.»

یادداشت دوم:

«نمایندگان مجلس را معرفی کرد. ما به ردیف ایستاده بودیم در زیر چادر و پشت سر قذافی و بعضی ها که فکر نمی کردند اهل معرفی هستند، از چادر و از صف خارج می شدند. من هم فکر نمی کردم، ولی آقای هاشمی صدایم زد و گفت: آقای رشید کو؟ و بلافاصله چون چشمش به من افتاد، به قذافی گفت: آقای رشید یکی از فرماندهان سپاه ما هستند و ایشان در جنگ مکرراً صدام را اذیت کرده است. قذافی و من به همدیگر قدری به حالت تشکر نگاه کردیم و برادری نیز در بغل دست قذافی بود که ترجمه می کرد به عربی و... معرفی افراد تمام شد. آقای هاشمی و 7 نفر در آنجا نشستند و ما بیرون آمدیم.»

ص: 189


1- 30. واحد سیاسی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، نشریه "گزارش"، شماره 3، 31/3/1364، مصاحبه رادیو بی.بی.سی. با یک کارشناس.
2- 31. مأخذ 11، ص 6، پاریس - خبرگزاری جمهوری اسلامی، روزنامة "لوموند"، چاپ فرانسه.

ص: 190

روزشمار جنگ جمعه /31 خرداد 1364 /2 شوال 1405 /21 ژوئن 1985

81

یک کشتی کویتی را نیمه شب گذشته نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران توقیف کرد. به گزارش خبرگزاری کویت، قایق های توپ دار ایران کشتی باری دارای پرچم کویت را در تنگه هرمز توقیف کردند.(1) روابط عمومی قرارگاه نوح سپاه نیز اعلام کرد: «یک فروند کشتی تجاری عراق با پرچم کویت حامل محموله برای عراق در آب های عمان در شرق تنگه هرمز توسط یک ناوشکن نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران شناسایی و به آب های ایران هدایت شد. کشتی مذکور که از بندر هامبورگ به مقصد کویت حرکت می کرد، حامل 5500 تن کالا شامل قطعات لای روبی، وسایل دندانپزشکی و ریل آهن و نیز 100 بسته نامعلوم به مقصد عراق بود. این کشتی وادار شد در اسکلة شهید رجایی بندرعباس پهلو بگیرد.»(2)

این کشتی 23800 تنی به نام "المحرق" و متعلق به شرکت "عرب یونایتدشیپینگ" می باشد که با پرچم کویت از اروپا راهی خلیج فارس بود.(3)

82

چگونگی پایان یافتن این دوره از جنگ شهرها، در یک بولتن داخلی - که امروز منتشر گردید - جمع بندی و برتری ایران در این جنگ نتیجه گیری شده است:

«پس از اعلام توقف 15 روزه جنگ شهرها توسط عراق [در روز 24/3/1364]، این نگرانی در نزد بسیاری از مردم آشکارا قابل درک بود که مبادا جمهوری اسلامی فوراً منفعل شده و بلادرنگ عملیات نظامی خود علیه عراق را قطع کند، اما در عمل چنین نشد.

همان شب (در ساعات آخر شب مورخ 24/3/1364) عملیاتی با نام "قدس" توسط سپاه و بسیج مازندران در آب های هور انجام گرفت که برخلاف دیگر عملیات های محدود که عمدتاً اجرای آتش و انهدام نیرو بوده است، نیروی خودی موفق به تسخیر مناطق جدیدی در هور و چند پاسگاه شده و توانست پاتک های عراق را خنثی کرده و مواضع به دست آمده را تثبیت کند.

البته شروع این عملیات قبل از ساعات اعلام شده برای آغاز توقف حملات بوده است، ولی به دلیل ادامه داشتن آن طی چند روز برای تثبیت کامل و همچنین به دلیل شروع آن بعد

ص: 191


1- 1. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش های ویژه، شماره 95 (2/4/1364)، منامه - خبرگزاری کویت، 1/4/1364. ص 7.
2- 2. سند شماره 074523 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفتر فرماندهی منطقه نوح، 30/3/1364، اواخر شب.
3- 3. واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، نشریه "گزارش" شماره 4، ص 9، (15/4/1364).

از پیام صدام، از اهمیت به سزایی در اعلام تصمیم جمهوری اسلامی ایران مبنی بر عدم انفعال برخوردار بود.

اقدام دیگر جمهوری اسلامی ایران، پرتاب یک موشک زمین به زمین به بغداد بود که حدود دو ساعت قبل از ساعت اعلام شده، به بغداد اصابت کرده و در دفع آثار تبلیغاتی اقدام صدام در داخل عراق، دارای اهمیت بود. مسئله سوم، گلوله باران برخی شهرهای مرزی عراق بود که تا پایان روز 25/3/1364 ادامه یافت و پس از آن که مشاهده شد عراق اقدامی علیه شهرهای ایران در عمل و نه بر مبنای پیام صدام، انجام نداده است، دستور قطع آن داده شد.»(1)

83

آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی، در دومین روز از سفر رسمی خود به لیبی ظهر امروز وارد شهر "بنغازی" شد و مورد استقبال سرهنگ "قذافی" رهبر جماهیری لیبی، قرار گرفت. در این دیدار، سرهنگ قذافی گفت: «ما به انقلاب اسلامی ایران با دیدة احترام می نگریم زیرا یک انقلاب مردمی است که رژیم شاه را ساقط کرد و اکنون موضعی صریح علیه امپریالیسم و صهیونیسم و ارتجاع دارد.» قذافی با اشاره به جنگ ایران و عراق افزود: «ما به خاطر جنگی که به شما تحمیل شده، بسیار متأسفیم ولی امیدواریم شما این را به حساب صدام و رژیم او بگذارید و تصور نکنید برادران عرب با ایران می جنگند. البته مرتجعین تلاش می کنند این جنگ را در جهت اجرای یک طرح امریکایی - اسرائیلی به جنگ عربی - فارسی تبدیل کنند، ولی ما با قرار گرفتن در کنار شما، علیه این طرح مبارزه کردیم و معتقدیم این جنگی بین نیروهای انقلاب و نیروهای ارتجاع است و ما علیه صدام و مرتجعین منطقه با شما هستیم.» سپس آقای هاشمی با اشاره به حمایت لیبی از ایران در جنگ تحمیلی، گفت: «ما در این جنگ خودمان را با شما در یک جبهه می دانیم. ما تصور داریم این جنگ را تا ساقط کردن رژیم بعث عراق، ادامه دهیم.»(2)

84

دربارة مقدورات دفاع موشکی و منابع تسلیحاتی ایران، نشریه "فارین ریپورت" نوشته است: «سوریه یک سکوی پرتاب موشک های ضدهوایی ساخت شوروی را در ماه گذشته در بخش نظامی فرودگاه تهران نصب کرد. این موشک ها که احتمالاً از نوع "سام6 - اس" است، می تواند هواپیماهای عراقی "میگ 23- ب" را هدف قرار دهد. در روز سوم ماه ژوئن یکی از این موشک ها شلیک و به یک هواپیمای عراقی که احتمالاً در بخش عراقی مرز مورد اصابت قرار گرفت، آسیب رساند.»(3) همچنین نشریه "المجله" وابسته به حکومت عربستان سعودی، نوشته است: «لیبی ها تعداد محدودی از موشک های قدیمی زمین به زمین "اسکاد" که کار آماده ساختن و استقرار آن 18 ساعت به طول می انجامد را به ایران تحویل داده اند. سوریه نیز موشک های قدیمی زمین به هوا به ایران داده است که برخی از آن ها در خود تهران سقوط کرد.»(4)

ص: 192


1- 4. واحد سیاسی دفتر تبلیغ-ات اس-لامی حوزه عل-میه قم، نشریه گزارش، شم-اره 3، ص 9، (31/3/64).
2- 5. روزنامه اطلاعات، 1/4/1364، ص4.
3- 6. مأخذ 1، ص 11.
4- 7. مأخذ 4، "المجله"، چاپ عربستان، ص 32.

85

دربارة تحرکات نظامی ایران و عملیاتی که در پیش دارد، مجله عربی زبان "الوطن العربی" چاپ پاریس، با قید "احتمال" پیش بینی کرد: «ایران ممکن است در حال بررسی پیاده کردن نیرو در کویت به منظور تصرف دو جزیرة استراتژیک در بخش شمالی خلیج (جزایر وربه و بوبیان که همجوار فاو است) باشد.» این مجله سپس توصیه کرده است: «به نفع کویت خواهد بود که به منظور خنثی کردن هرگونه حملة ایران، به عراق اجازه دست رسی به این جزیره را بدهد.»(1)

86

"ریموند بار" نخست وزیر اسبق فرانسه، در مصاحبه ای با نشریه "سیاست بین المللی" چاپ پاریس، در پاسخ به این پرسش که "چه کسی مسئول جنگ خلیج می باشد"؟ گفته است: «این عراق است که به ایران حمله نموده و فکر نمی کنم که این تصمیم عاقلانه بوده باشد.» از وی سؤال شده: «با این حال، شما فکر می کنید که دنیای غرب حق دارد که از رژیم بغداد حمایت کند؟» ریموندبار: «کاملاً، زیرا پیروزی به رژیم خمینی آن چنان پرستیژی خواهد داد که می تواند انقلاب فرهنگی خود را صادر نموده و کشورهای خلیج را متزلزل نماید.» پرسش دیگر اینکه صرف نظر از جنبه منفی خمینیسم، شما فکر نمی کنید که به نفع دنیای غرب خواهد بود که روابطش با ایران را حفظ نموده و اهرم هایی را در آن جا داشته باشد؟ ریموندبار: «من با این عقیده موافقم. هرگز نباید یک کشور را به دست شیطان هایش رها نموده و آن را در انزوا و خارج از میدان روابط دیپلماتیک و اقتصادی قرار داد به خصوص هنگامی که این کشور در منطقه ای قرار دارد که "به حساب" آورده می شود.»

وی سپس بنیادگرایی شیعه را خطر اصلی در منطقه خلیج فارس معرفی کرده و افزوده است: «روسیه همچون امریکا سعی دارد در این منطقه نفوذ داشته باشد و هر یک از دو ابرقدرت می توانند روی کشورهای دوست حساب نمایند، اما روسیه طی سال های اخیر طرز برخورد کاملاً محتاطی را اتخاذ نموده است.»(2)

دربارة رفتار سیاسی فرانسه با ایران و عراق، یک روزنامه نگار فرانسوی نیز گفته است: «فرانسه نمی خواهد ایران سقوط کند؛ ایران کشور مهمی در خاورمیانه است و پاریس امیدوار است که توازن قوا میان ایران و عراق را ادامه داده و در عین حال روابط خود با تهران را بهبود بخشد. بهبود روابط با ایران، هدف دیپلماتیک مشکلی برای فرانسه خواهد بود زیرا پاریس امیدوار است در همان حال از توسعه انقلاب اسلامی امام خمینی جلوگیری نماید.»(3)

87

در خصوص اوضاع اقتصادی عراق، هفته نامه انگلیسی "اکونومیست" نوشته است: «تحمل سنگین بار جنگ، عراق را از پای افکنده است در حالی که هیچ نشانه ای از پایان این جنگ - که تمامی ذخیره نقدی آن کشور را از بین برده است - مشهود نیست، بغداد تلاش

ص: 193


1- 8. مأخذ 3، مجله "الوطن العربی"، چاپ پاریس، ص 39.
2- 9. مأخذ 3، نشریه "سیاست بین المللی"، چاپ پاریس، صص 146 و 147.
3- 10. مأخذ 4، روزنامه "آساهی شیمبون"، ص 144.

می کند که مهلت بازپرداخت بدهی های سال 1983 خود را که تا سال 1985 تمدید شده بود، بار دیگر تمدید کند. مجموع بدهی های عراق به کشورهای خارجی، در حدود چهل میلیارد دلار می باشد ولی لااقل دو سوم این وام ها از کشورهای عربی بوده است و بازپرداخت آن از طریق فروش نفت عراق که توسط عربستان سعودی و کویت انجام گرفته است، تأمین می شود. بدهی های تجارتی عراق هم در حدود ده میلیارد دلار برآورد می شود؛ به این ترتیب رژیم صدام حسین حدود پنجاه میلیارد دلار مقروض است. ناظران اقتصادی غرب معتقدند که حتی بدون درنظر گرفتن وام های سال جاری، پیش بینی می شود که در سال 1986 سخت ترین سال ها از نظر پرداخت وام برای عراق باشد.»(1)

در این باره روزنامه سوئدی "داگنزنیهتر" نیز نوشته است: «صادرات نفت عراق طی پنج سال جنگ با ایران به طور بسیار عجیبی کاهش یافته و هم زمان با آن، کلیه درآمدهای نفتی عراق صرف هزینه های جنگی می گردد. پس از بسته شدن خط انتقال نفت عراق توسط سوریه و همچنین بسته شدن بنادر این کشور به دست ایران، در حال حاضر تنها راه صادرات نفتی عراق از طریق ترکیه می باشد و این در حالی است که خط انتقال نفت از طریق بندر عقبه (خط لوله عربستان) هنوز آماده نشده است. بدین جهت عراق برای انتقال دویست هزار بشکه نفت تصمیم گرفته است کامیون های نفت کش را جایگزین خ-ط لوله انتق-ال نفت س-ازد.»(2)

عراق که می کوشد نفت خود را از طریق عربستان به وسیله خط لوله صادر کند، برای اجرای دومین مرحله از کارهای ساختمانی این خط با یک کنسرسیوم ژاپنی قراردادی امضا کرده است. در دومین مرحله از این طرح، نصب یک خط لوله به طول 960 کیلومتر به موازات خط لوله سعودی پیش بینی شده است که به نفت خام عراق اختصاص خواهد یافت. احداث این خط لوله تا سال 1986 به طول خواهد انجامید.(3)

88

به نظر تحلیل گران، ماجرای هواپیماربایی در بیروت، وارد مراحل تازه ای شده و در واقع آزادسازی زندانیان شیعه از زندان اسرائیل بسیار جدی تر شده است. در امریکا، "لاری اسپیکس" سخن گوی کاخ سفید، یک گزارش روزنامة "نیویورک تایمز" درباره این قضیه را رد کرده است. در این گزارش آمده بود که امریکا به چند دولت دوست خود (سوئیس، اتریش و سوئد) وعده داده است که اگر چهل گروگان امریکایی را بدون قید و شرط، هواپیماربایان آزاد کنند، تل آویو نیز 766 زندانی شیعه را آزاد خواهد کرد. اما اسپیکس گفته است: «احتمال دارد در صورت آزادی گروگان ها، اسرائیل هم خود زندانیان را آزاد کند ... تنها موردی که امریکا با کشورهای دیگر در تماس است، اعمال نفوذ بر نبیه بری است.»

در این اظهارات بر خلاف گذشته نوعی نرمش و انعطاف در مقابل خواسته های هواپیماربایان نشان داده شده است.

ص: 194


1- 11. مأخذ 3، هفته نامه "اکونومیست"، چاپ لندن، صص 83 و 84 .
2- 12. مأخذ 3، روزنامه "داگنزنیهتر"، چاپ سوئد، صص 86 و 87 .
3- 13. مأخذ 3، صص 84 و 85.

تصویر

اظهارات مقام های اسرائیلی نیز در جهت تقویت این برداشت است؛ از جمله "اسحق شامیر" (وزیر خارجه اسرائیل) گفته است: «اگر شرایط در جنوب لبنان به ما اجازه دهد، به آزاد کردن زندانیان ادامه خواهیم داد، اما این ربطی به هواپیماربایی اخیر ندارد.» "شیمون پرز" نخست وزیر این حکومت نیز گفته است: «مشکل بزرگ اسرائیل آن است که چگونه بازداشت شدگان را که پس از عقب نشینی نیروها از لبنان به این جا آورده شدند، آزاد کند که این طور تلقی نشود که نوعی سازش با هواپیمارباها صورت می گیرد.»(1)

از سوی دیگر، پافشاری ربایندگان بر آزادی زندانیان شیعی در اسرائیل، همچنان با تأکید ادامه دارد. در این باره خبرگزاری فرانسه آخرین وضعیت حاکم بر فرودگاه بیروت را چنین گزارش کرده است:

«بعدازظهر امروز حدود دو هزار نفر افراد شیعه و حزب الله لبنانی (بنیادگرایان اسلامی طرف دار ایران) در فرودگاه بیروت و در یک صد متری هواپیمای ربوده شده "تی.دبلیو.ای." دست به تظاهرات زدند. سه تن از ربایندگان در حالی که چهرة خود را پوشانده بودند بر روی پلکان هواپیما آمدند تا برای تظاهرکنندگان نطقی ایراد کنند. در همین حال چند شیخ با عباهای خرمایی و عمامه سفید رنگ به بالای پلکان هواپیما رفتند و یکی از ربایندگان با بلندگوی دستی برای تظاهرکنندگان سخن رانی کرد. وی درحالی که فریاد می کشید اعلام داشت: "ما آن مردم مستضعفی هستیم که ابرقدرت های زمین را شکست دادند. ما موفق شده ایم آن کسانی را که در تحت پوشش نیروهای چند ملیتی می خواستند ما را زیر سلطه بکشند، بیرون بریزیم. "در همین حال عده ای از زنان در حالی که چادر به سر داشتند به طور جمعی شعارهای "مرگ بر امریکا"، "مرگ بر اسرائیل"، "خمینی رهبر ماست" و "پیش به سوی بیت المقدس" را تکرار می کردند. رباینده سپس اضافه کرد: "ما خواستار یک راه حل مسالمت آمیز هستیم بدون این که خون امریکایی ها به زمین بریزد، لیکن ما از خواسته های خود که یکی از آن ها آزادی لبنانی های در بند در فلسطین اشغالی است، صرف نظر نخواهیم کرد."

"شیخ ظهیر کینجه" عضو اتحادیه علمای مسلمان لبنان نیز طی اظهاراتی خطاب به تظاهرکنندگان - که در میان آنان عده ای اعضا جنبش امل دیده می شدند - اعلام داشت: "ریگان بداند لبنان یک نارنجک نیست؛ هر یک از ما در لبنان یک بمب زنده هستیم و تا

ص: 195


1- 14. مأخذ 5، ص آخر.

موقعی که جنوب لبنان در اشغال نیروهای صهیونیستی است، آمادة انفجار در برابر دشمن هستیم. "از سوی دیگر، عده ای از جوانان ضمن این که مشت های خود را گره کرده و لبخند بر لب داشتند، شعار "الله اکبر" را تکرار می کردند.

این جمعیت پس از استماع نیم ساعت سخن رانی و به آتش کشیدن پرچم امریکا، متفرق شد. مردان با اتوبوس و سواری در حالی که عکس های "امام خمینی" و آرم "حزب الله" بر آن ها نصب بود، محل را ترک کردند و زنان با پای پیاده در حالی که به زبان فارسی شعار می دادند، از آن جا دور شدند.

یک شعار پارچه ای نیز در این میان به چشم می خورد که بر روی آن نوشته شده بود: "به زودی یک طبس تازه در لبنان" که کنایه ای به ماجرای حملة نیروهای امریکایی به طبس در سال 1980 برای آزاد ساختن گروگان های امریکایی از تهران، بود.»(1)

89

در ادامه ماجرای ربوده شدن هواپیمای امریکایی و مطرح شدن استفاده از نبیه بری برای رسیدن به یک راه حل، امروز خبرگزاری فرانسه از بیروت گزارش داد: «نبیه بری رهبر جنبش شیعه امل، تصمیم گرفت "جیمی پالمر" یکی دیگر از مسافران گروگان هواپیمای "ترانس ورلد ایرلاینز" را که از بیماری قلب رنج می برد، آزاد کند. تاریخ و ساعت آزاد شدن این فرد اعلام نشده است. طی چهار روز این چهارمین حادثه است که توجه روزنامه نگاران را جلب می کند. شنبه "دمیس روسوس" خوانندة یونانی، به همراه دو دوستش که امریکایی بودند، آزاد شدند. یک یونانی نیز در نزدیکی خانة نبیه بری آزاد شد. چهارشنبه یک اکیپ تلویزیونی امریکا از خدمة هواپیما در خود آن فیلم برداری کردند. پنجشنبه پنج تن از گروگان ها در سالن فرودگاه در یک کنفرانس مطبوعاتی که توسط جنبش امل ترتیب داده شده بود، شرکت کردند. از منابع نزدیک به جنبش امل کسب اطلاع شد که نبیه بری پیشنهاد میانجی گری سوئیس و اتریش را پذیرفته و اعلام داشته اکنون نوبت امریکا و رژیم صهیونیستی است که از آن ها پیروی کنند.»(2)

رادیو بی.بی.سی. نیز ضمن تحلیلی از گروگان گیری هواپیمای امریکایی، دربارة نقش نبیه بری (رهبر جنبش امل) در این ماجرا گفته است:

«نبیه بری رهبر گروه عمدة شیعیان امل، نقش میانجی را به عهده گرفته و از طرف امریکا در قبال تضمین جان گروگان ها مسئول شناخته شده است، مع ذالک با وجود آن که وی عضو کابینه لبنان است، در باب میزان واقعی اقتدار وی در میان افراطیون طرف دار خودش تردید وجود دارد و به همین جهت نمی توان نقش حقیقی وی را در تعیین سرنوشت گروگان ها تضمین نمود ... در حال حاضر امریکا نبیه بری را تحت هر گونه فشاری که ازدستش برمی آید گذاشته است. امریکا همچنین به احتمالی اسرائیل را نیز به زیر منگنه

ص: 196


1- 15. مأخذ 1، صص 22و23، بیروت - خبرگزاری فرانسه، 31/4/1364.
2- 16. مأخذ 1، ص 23، خبرگزاری فرانسه، 31/3/1364.

گذارده تا از موضع عمومی سرسخت خود دست بردارد، ولی نکته این جاست که هر چه بحران موجود طولانی تر شود، کاسة صبر افکار عمومی امریکا لب ریزتر می شود و از همین رو احتمال تضعیف موضع رونالد ریگان نیز افزون می گردد؛ موضعی که هویت خود را بیش از هر چیز مرهون قدرت مداری صریح او می داند.»(1)

یک مفسر رادیو کلن هم نقش نبیه بری در حل این گروگان گیری را بررسی کرده است: «این موضوع خاطرات گروگان گیری تهران در سال 1979 را زنده می سازد، زیرا در لبنان نیز مانند تهران سیاست مداران به ظاهر آراسته نقش عروسک هایی را بازی می کنند که به وسیله دیگران بر روی صحنه هدایت شده و به حرکت درمی آیند، به ویژه نبیه بری رهبر شبه نظامیان شیعه امل که در یک آن دو لباس را بر تن پوشیده دارد که یکی وی را به عنوان وساطت گر مذاکرات معرفی می کند و دیگری نمودی است برای هم قصد شدن بری با تروریست ها ... این که تا چه حد نبیه بری به نام وزیر دادگستری دولتی که در حقیقت در لبنان وجود خارجی ندارد، می تواند در معمای گروگان گیری مسافران هواپیمای امریکایی تی.دبلیو.ای. کمک نماید، امری است که به خوبی می توان از گفته هایش استنتاج کرد. بری در ارتباط با مسئله گروگان گیری خاطر نشان ساخته است که اگر من در کار مبادله گروگان ها با شیعیان بازداشت شده در اسرائیل موفق شدم که چه بهتر، در غیر این صورت خداحافظی می کنم و خودم را از ماجرا کنار می کشم بدون آن که دستم را به گناهی آلوده کرده باشم.»(2)

این رادیو در گزارشی دیگر به عدم نفوذ نبیه بری در شیعیان تندرو که خواهان یک کشور اسلامی هستند، اشاره کرد: «چهارمین شب از ماجرای هواپیماربایی در بیروت بود که نبیه بری رهبر سازمان شیعه امل و وزیر دادگستری کنونی لبنان، ماهیت خود را نشان داد: بدون توجه به قتل بی رحمانه یک سرباز جوان نیروی دریایی امریکا توسط شیعیان عضو سازمان امل، بری خود را بدون هر گونه قید و شرطی در پشت خواسته های هواپیماربایان قرار داد و تصریح کرد که چنانچه اسرائیل هفتصد شیعه لبنانی را که آن کشور در بازداشت گاه "اتلیت"(عتلیت)(3) در شمال حیفا زندانی کرده است، آزاد نکند، مسافرین و خدمه هواپیمای امریکایی ربوده شده همچنان در اسارت خواهند ماند ... وی در جنبش امل "فعال ما یشاء" نیست، رقبا و مخالفینی دارد و در گروه های متعدد افراطی شیعه که در بعلبک و محلات جنوبی و فقیرنشین بیروت سنگر گرفته اند نیز نفوذی ن-دارد. شیعی-ان اف-راطی لبنان خواه-ان یک کشور اسلامی به نمونه ایران بوده و آن را دنبال می کنند. ...»(4)

ص: 197


1- 17. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش های ویژه، شماره 94 (1/4/1364)، صص 15و16، رادیو بی.بی.سی. ساعت19:45 (31/3/1364).
2- 18. همان، ص 22، رادیو کلن، ساعت19:45، (31/3/1364).
3- نام این زندان یا بازداشتگاه در منابع مختلف به هر دو صورت "اتلیت" و "عتلیت" آمده است.
4- 19. همان، ص ص 23و24، رادیو کلن، ساعت19:45، (31/3/1364).

ص: 198

روزشمار جنگ شنبه /1 تیر 1364 /3 شوال 1405 /22 ژوئن 1985

90

در چارچوب تدابیر تعیین شده برای رعایت نکات حفاظتی مربوط به عملیات آتی در فاو - که طبق آن تحویل کامل منطقه عملیاتی به سپاه الزامی است - و در پی هماهنگی به عمل آمده بین ارتش و سپاه، امروز مقرر شد نیروهای ژاندارمری مستقر در ساحل اروند، به استعداد دو گردان و دو گروهان مستقل، در اختیار و کنترل سپاه قرار گیرند. اجرای مراحل لازم برای کسب موافقت وزارت کشور را نیز ارتش بر عهده گرفت.(1)

در این حال، فعالیت فرماندهان آن دسته از لشکرهای سپاه که جهت استقرار در منطقة عملیاتی و شروع آماده سازی منطقه و یگان خویش برای عملیات آتی، فراخوانده شده اند، آغاز شده است؛ از جمله، در ادامه فعالیت های شناسایی در منطقه اروندرود، امروز مشاهده شد که در محدودة تعیین شدة بعضی یگان ها، دشمن به وسیله کیسه های شن، خط دفاعی منظم و پیوسته ای در حاشیه این رود احداث کرده است، اما بررسی بیش تر نشان داد که نیروهای مستقر در پشت این خطوط، پراکنده می باشند و علائمی از هشیاری و آمادگی دشمن مشهود نیست.(2)

گفتنی است که در عملیات آتی، موضوع تحرک خودی در اختفا و استتار کامل و اجرای تحرکات فریب دهنده در مناطق دیگر و غافل گیری دشمن، بسیار مهم و مورد توجه می باشد، از این رو کوچک ترین رفتار و تحرک دشمن در خط و عقبه های آن لازم است دقیقاً زیرنظر باشد و مرتباً تحلیل و گزارش شود.

امروز همچنین موضوع اجرای یک عملیات محدود در منطقه هور که قرار بود طی آن به وسیله تیپ9 بدر 9 پاسگاه دشمن در دریاچه "ام النعاج" تصرف شود، در قرارگاه خاتم الانبیا پی گیری شد.(3) فرماندهان این تیپ در جلسه ای که برگزار شد اعلام کردند که به این دلایل به یک هفته زمان نیاز دارند: ... عدم تکمیل شناسایی منطقه؛ نیاز به 60 فروند قایق؛ آموزش غواص ها.

ص: 199


1- 1. سند شماره 1095/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) (داود رنجبر)، 29/3/64 تا 10/4/64، صص 85 و 86، مسموعات راوی.
2- 2. همان، ص87.
3- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش90 : سابقه و اهداف عملیات در "ام النعاج"، ص204.

همچنین در مورد مأموریت لشکر7 ولی عصر(عج) برای انجام دادن یک عملیات در منطقه چزابه، این لشکر اعلام کرد که برای شناسایی منطقة واگذار شده، حداقل یک ماه زمان می خواهد.(1)

91

امروز در غرب کشور مرحله دوم عملیات "انصارالله" به پایان رسید(2) اما مراحل دیگری از این عملیات علیه نیروهای ضدانقلابی مسلح منطقه (حزب دمکرات، کومه له و...) و جهت آزادسازی و پاک سازی مناطق آلوده و توسعه امنیت کردستان و استقرار پایگاه های خودی، ادامه خواهد داشت. مرحله اول این عملیات از 21 تا 27 خرداد طول کشید و مرحله دوم آن از 27 خرداد شروع شد که امروز پایان یافت. در این عملیات، نیروهای خودی با تحمل 18 شهید و 39 مجروح، موفق شدند جمعاً 24 پایگاه جدید برای سپاه و ژاندارمری در منطقه تأسیس کنند. از دشمن نیز 36 تن کشته، 42 تن زخمی و 4 تن اسیر شدند. هم زمان با این عملیات، تعدادی از افراد وابسته به ضدانقلاب خود را تسلیم نیروهای اسلام کردند.(3)

92

در ادامه مباحث و پی گیری های مربوط به عملیات آتی ارتش در سیدکان، یک نکته قابل ملاحظه، پیشنهاد تعویق عملیات در این منطقه است(4)* که برخی از فرماندهان سپاه مطرح کرده اند. این پیشنهاد که "با توجه به وضعیت نیروهای خودی و دشمن، احتمال موفقیت در عملیات بسیار ضعیف است"، به طرق مختلف و با شیوه های گوناگون اعلام می شود؛ از جمله، امروز "محمدرضا شمس" (نقدی) از فرماندهان قرارگاه رمضان، در نامه ای لزوم لغو عملیات را متذکر شد و ضمن آن تأکید کرد که با انجام دادن عملیات و عدم موفقیت در آن، مهم ترین راه کارهای جنگ نامنظم مسدود و یا لااقل محدود می گردد. در این نامه - که برای فرمانده کل سپاه ارسال گردیده - آمده است:

«بدین وسیله به اطلاع می رساند که طرح عملیاتی روی منطقه سیدکان، برای دشمن لو رفته است فلذا با توجه به این که انجام این عملیات صرفاً در صورت غافل گیری دشمن می توانست نتایج خوبی داشته باشد و همان طور که قبلاً هم خدمت تان عرض کردیم، انجام ضعیف این عملیات یا انجام آن در شرایطی که دشمن آگاه گردیده باشد، خود ضربه اساسی به جنگ خواهد بود، چرا که با تشکیل خط منظم در این منطقه، مهم ترین راه کارهای جنگ نامنظم مسدود یا لااقل محدود می گردد، خواهش مند است طرح انجام عملیات را فعلاً تعطیل نمایید.»

در ادامه نامه ضمن اشاره به قرائن موجود که بیان گر آگاهی دشمن از عملیات است و با

ص: 200


1- 3. همان.
2- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش91 : گزارشی از عملیات انصارالله علیه گروه های ضدانقلاب کردستان، ص205.
3- 4. سند شماره 637/ گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش عملیات انصارالله، صص 5 و 6.
4- * ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش92 : گزارشی از وضعیت منطقه عملیاتی سیدکان (قادر)، ص206.

تأکید بر شواهدی که نمایان گر هشیاری دشمن می باشد، افزوده شده است:

«مجدداً درخواست می نماییم همان طور که در جلسه با حضور شما (فرماندهی کل سپاه) مطرح کردیم و گفتیم که در صورت عمل ضعیف، بهتر است عمل نشود، اجرای این طرح را متوقف نمایند و صرفاً به تقویت مرزی به ویژه در ارتفاعات کلاشین و کارگزین - که حالا خالی از نیروهای خودی بوده و دشمن با یک حرکت می تواند خود را روی آن ها بکشد - اکتفا نمایید.»

"مصطفی ایزدی" فرمانده قرارگاه حمزه سپاه نیز در نامه ای پس از برشمردن 9 مورد از مشکلات مطروحه، به فرماندهی سپاه نوشته است:

«با توجه به لورفتن عملیات و مشکلات فوق الذکر، پیشنهاد می شود حرکت فوق چند صباحی به تأخیر بیفتد و با رعایت حفاظت عملیات، اقدام به تک گردد.»(1)

93

تصویر

در ادامه فعالیت های ضدانقلاب، ساعت13:25 امروز بمبی در خیابان "جهان پناه" تهران (منشعب در خیابان 17 شهریور) منفجر شد که بر اثر آن، 11 تن مجروح شدند و به هفت خودرو و 16 باب مغازه خساراتی وارد آمد.

عاملان این انفجار که دو زن بودند، شناسایی و دست گیر شدند. با وقوع انفجار، کسبه و اهالی محل به گمان این که شهر هدف حمله هوایی قرار گرفته به خیابان ریختند و پس از آگاهی از ماجرا، به سردادن شعار علیه امریکا و منافقین پرداختند.(2)

ص: 201


1- 5. سند شماره 7، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش عملیات قادر، گزارش راویان (مجید نداف، شهید علی فتحی، جواد زمان زاده و مجید مختاری)، ویرایش جدید بهمن 1380، ص24.
2- 6. واحد سیاسی دفتر تبلیغات حوزة علمیه قم، نشریه "گزارش"، شماره 4 (15/4/1364)، ص61.

94

با این که جنگ شهرها، بدون دست آورد قابل توجهی برای عراق و نیز با برتری محسوس ایران در بعد روانی، در این مرحله، فروکش کرده است، هنوز در مطبوعات غربی ادامه گزارش هایی که برای زمان بمباران ها تهیه شده است، درج و همان مقاصد تبلیغاتی دنبال می شود؛ به عنوان نمونه، در شماره مورخ 22 ژوئن 1985 (1/4/1364) مجله "اکونومیست" چاپ لندن، مقاله ای با عنوان "تأثیر تخریبی بمب ها در روحیه مردم" به قلم خبرنگار این مجله در تهران، درج شده است. در این گزارش ضمن شرح اوضاع دشوار ناشی از حملات هوایی عراق و اعتراف به مقاومت مردم و مسئولان ایران، کوشش شده که برای فرجام کار، روزنة امیدواری باز نگذارد. در این گزارش، با این که در تاریخی پس از وقوع حادثة روز قدس چاپ شده، چنین آمده است:

«سرانجام در مردم ایران نیز علائم خستگی ناشی از جنگ با عراق ظاهر شد. در حالی که هواپیماهای عراقی از پایان ماه مه دو بار در شب و گاهی هم در روز به تهران حمله هوایی می کنند، این شهر با وخیم ترین حملات هوایی مواجه است. این موضوع باعث هراس و دلهرة آمیخته با خون و تأثر شده است. هزاران ایرانی شب هنگام به منظور گذارندن شبی ناراحت کننده در خارج از منزل، شهر خود را به مقصد روستا های اطراف ترک می کنند. هرگونه اعتمادی به توانایی رژیم در دفاع از پایتخت یا سایر شهرهای ایران که در برد هواپیماهای پیشرفته عراق قرار دارند، از بین رفته است. جت های عراق در ارتفاع سی هزار پایی در امنیت کامل بر فراز تهران جولان می دهند؛ برد ضدهوایی های ایران تنها تا ارتفاعی معادل نصف این مسافت می باشد.»

در آخر مقاله آمده است: «به نظر می رسد خستگی ایرانیان از جنگ، تغییری در نظرات رژیم نسبت به مبارزه ایجاد نمی کند. در اتحاد و همبستگی دولت ظاهراً شکافی ایجاد نشده و هنوز میل به پیروزی کامل، هدف اصلی آن را تشکیل می دهد. اما حتی برای ایرانیانی که زمانی انقلابی بودند نیز تطبیق شرایط سخت کنونی با آن خوش بختی و سعادت که ملاها قول آن را داده بودند، مشکل است. این رهایی از قید اغفال و گمراهی می تواند احتمالاً به درخواست همگانی صلح منجر شود.»(1)

95

به گزارش سرویس مونیتورینگ (شنود رادیویی) بی.بی.سی.، هیچ کشوری در جهان بیش تر از ایران با تبلیغات رادیویی مخالفان خود مواجه نیست: «حداقل دوازده ایستگاه در عراق، دو ایستگاه در مصر، یک ایستگاه در شوروی، یک ایستگاه در افغانستان و حداقل یک ایستگاه در کردستان مستقر می باشد. "واهه پطروسیان" خبرنگار امور ایران در مجله هفتگی "میدل ایست اکونومیک دایجست"، طی مقاله ای در شماره 22 ژوئن (یک تیرماه) این مجله می نویسد: تعداد مشابهی ایستگاه رادیویی [در برنامه ای] فارسی نیز به صورت علنی تبلیغ می کنند و محتوای آن ها تقریباً مشابه [رادیوهای مخالفان] است.

ص: 202


1- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 96 (3/4/1364)، صص 4 تا 6.

به نوشته پطروسیان، صدها هزار ایرانی به این رادیوها گوش می دهند خصوصاً طبقه متوسط طرف دار غرب و مخالفین دولت؛ مسئولین کنجکاو دولت و طرف داران انقلاب نیز جز شنوندگان این رادیوها به حساب می آیند. یکی از برنامه های اصلی این رادیوها، آهنگ های غربی می باشد چون این نوع آهنگ ها در ایران ممنوع هستند. به گفته پطروسیان، نحوه تبلیغات این رادیوها با یک دیگر فرق می کند: بعضی از آن ها زیرک و بعضی ناپخته هستند. بعضی نیز در میان این دو.

پطروسیان اضافه می کند که صدای امریکا، رادیو کلن، رادیو مونت کارلو و رادیو اسرائیل سعی می کنند چهره بی طرفانه از خود نشان بدهند ولی همیشه موفق نمی شوند و گاهی به سطح سخنان تند و تیز رادیو بغداد تنزل می کنند. بی.بی.سی. در میان رادیوهای رسمی بیش ترین احترام را دارا می باشد، ولی طبقه متوسط مردم نسبت به آن اعتراض دارند چون بیش از حد بی طرف می باشد، در نتیجه، رادیو اسرائیل نسبت به بقیه از محبوبیت بیش تری برخوردار است. "صدای ملی ایران" متعلق به حزب توده می باشد که از باکو پخش می شود و "صدای آزاد ایران" و "رادیو ایران" هر دو از بغداد پخش می شوند و سلطنت طلب می باشند این سه رادیو در میان رادیوهای مخفی اشتهار بیش تری دارند.

در ادامه این مقاله، پطروسیان از "صدای مجاهد" و "صدای کردستان" ایران نام برده و افزوده است: گمان می رود این دو مشترکاً از امکانات یک ایستگاه در عراق استفاده می کنند. "صدای انقلابیون" ایران گمان می رود در ارتباط با کردها باشد. همچنین "صدای انقلاب اهواز" از عراق و "صدای آزادی" از مصر پخش می شوند. تازه ترین امواج مخفی در ایران، "رادیو صدای حزب کمونیست ایران" و "صدای فدایی" می باشد. "صدای حزب کمونیست ایران" تبلیغات مائوئیستی پخش می کند و صدای فدایی، سخن گوی گروه مارکسیستی "فدائیان خلق" است.

ایران در مقابل این تبلیغات، به گسترش امکانات موج کوتاه خود مشغول می باشد و برنامه هایی به عربی، انگلیسی و سایر زبان ها به سمت کشورهای اسلامی از جمله مناطق مسلمان نشین شوروی پخش می کند. به مردم ایران مکرراً گفته شده است که به رادیوهای ضدانقلاب گوش ندهند. اما در مواقع دیگر، مسئولین وسعت تبلیغات علیه جمهوری اسلامی ایران را شاهدی بر اهمیت انقلاب اسلامی و ترسی که در جهان القا کرده، می دانند.»(1)

96

در پی جست وجوی راه حل هایی که برای حل مشکل تغذیه و به طور کلی بودجه سپاه - که ناشی از اوضاع اقتصادی کشور می باشد - و نیز با پیش بینی وخیم شدن اوضاع بر اثر تداوم حملات دشمن به خارک، ایجاد تشکیلاتی در زمینه تولید کشاورزی و دام پروری به منظور خودکفا کردن سپاه، مورد نظر قرار گرفته است. در این خصوص، امروز مسئول مهندسی قرارگاه خاتم الانبیاء(ص)، به دستور فرماندهی کل سپاه مأموریت یافت تا برای راه اندازی این تشکیلات، بررسی و مطالعات لازم را شروع کند.(2)

ص: 203


1- 8. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 97 (4/4/1364)، صص 11 و 12، لندن.
2- 9. مأخذ1، ص77، مسموعات راوی.

¯¯¯

ضمیمه گزارش90: سابقه و اهداف عملیات در "ام النعاج"

به عنوان

سابقه کار و اهداف عملیات محدود در "ام النعاج"، گفتنی است که پس از عملیات بدر، "تیپ9 بدر" با گذاشتن کمین هایی در مناطق مالت الهویه ... و دریاچه ام النعاج واقع در هور، به فعالیت پرداخته و یک خط پدافندی تشکیل داده بود. به هنگامی که عملیات "قدس1" در شرف انجام بود (20/3/1364)، در جلسة قرارگاه خاتم اجرای یک عملیات محدود در این منطقه نیز مورد تصویب قرار گرفت و این تیپ که با استعداد چهار گردان بنابر وضعیت، در این منطقه پدافند می کرد، با توجه به شناسایی و اطلاعاتی که تا آن زمان کسب کرده بود، کار تکمیل شناسایی و آمادگی برای اجرای یک عملیات محدود در ام النعاج را آغاز کرد.(1) نظیر اهداف کلی هر عملیات محدود، می توان اهم اهداف این عملیات را چنین برشمرد:

الف) انهدام نیروی دشمن. ب) آزادسازی بیش از 150 کیلومترمربع از دریاچه ام النعاج و در نتیجه تسلط بر قسمتی دیگر از هور. ج) گرفتن جای پایی جهت گسترش عملیات. د) گرفتن جناحی از دشمن و نزدیک شدن به قسمتی دیگر از خشکی های عراق... .(2)

دربارة یگان عمل کننده (تیپ9 بدر) به دلیل هویت خاصی که آن را از دیگر یگان های سپاه متمایز می کند، در این جا معرفی اجمالی آن ضروری است. البته آنچه می آید، شرحی از وضع این یگان از بدو تشکیل تا مقطع زمانی عملیات در ام النعاج است و خلاصه ای است از آنچه راوی مرکز - که در تیپ9 بدر به هنگام اقدامات آمادگی و اجرای این عملیات، حضور داشته - تهیه کرده است.:(3) که در ضمیمه اول گزارش 376, در صفحه 494 همین کتاب درج شده است, علاقه مندان آن را مطالعه نمایند.

ضمیمه گزارش91: گزارشی از عملیات انصارالله علیه گروه های ضد انقلاب کردستان

براساس یک گزارش داخلی که برای فرماندهی کل سپاه تهیه شده، دربارة عملیات "انصارالله" چنین آمده است:

عملیات انصارالله در کردستان ایران با مرکزیت قرارگاه شهید "شهرام فر" (سپاه ناحیه کردستان) صورت گرفت تا اهداف زیر تحقق یابد:

1- انهدام نیروهای کومه له، جلوگیری از نفوذ دشمن (نیروهای محارب کرد) بین پایگاه های موجود در سطح منطقه. 2- ایجاد پاسگاه های مناسب جهت برقراری امنیت در منطقه کردستان. 3- انهدام نیرو از سازمان کومه له. 4- ناامن کردن منطقه سارال، سرشیو، خورخوره برای دشمن و ایجاد زمینه مناسب جهت کارهای عمرانی، فرهنگی، اقتصادی. 5- به وجود آوردن زمینة بسیج و تسلیح مردم مناطق مذکور.

علاوه بر این، در جنوب کردستان بالاخص منطقه سارال، سازمان کومه له از قدرت سیاسی نظامی برتری نسبت به دمکرات برخوردار بوده است که در پی درگیری های فی مابین، علی رغم تلفات سنگین، کومه له توانسته بود به میزان قابل ملاحظه ای به نیروهای حزب دمکرات غلبه یابد، بنابراین، انجام عملیات از سوی رزمندگان اسلام علاوه بر این که موجب برقراری توازن بین کومه له و دمکرات در جنوب منطقه می گردید و مآلاً درگیری های فوق را افزایش می داد.

در این عملیات، انهدام و از هم پاشیدگی 70% مجموع نیروهای سازمان کردستان حزب کمونیست ایران (کومه له) جزء اهداف اصلی و در دستور کار قرار داشت. کومه له تقریباً تمام نیروهای موجود جنوب و مرکز کردستان خود را در این منطقه جمع آوری کرده بود. این نفرات که از 400 نفر تجاوز نمی کند، در هفت گردان نظامی سازمان دهی شده و در منطقه عملیاتی انصارالله به فعالیت هایی چون ترور، تخریب، انفجار، کمین و مین گذاری اقدام می کردند.

براساس طرح، نیروهای خودی با استعداد 14 گردان و 7 گروهان تحت فرماندهی قرارگاه و زیر نظر قرارگاه مرکزی شهید شهرام فر و با بهره گیری از دو فروند هلی کوپتر "کبری" و دو فروند هلی کوپتر "214" جهت تخلیه مجروحین طی دو مرحله، اقدام به عملیات کردند. در مرحله اول که از تاریخ 21/3/1364 (در

ص: 204


1- 10. سند شماره 630/ گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ؛ "عملیات قدس4"، گزارش راویان (راوی: علی مژدهی)، ص2.
2- 11. همان، ص 8.
3- 12. همان.

بعضی محورها) شروع شد، رزمندگان اسلام روستاهای ول، قوریچه، کلیگران و عیوله، ابدالصمدی و هوار گرمه و ارتفاعات شمالی آن را بدون درگیری تحت کنترل خود درآورده و پس از پاک سازی، پاسگاه های مورد نیاز را نیز دائر کردند. همچنین با توجه به این که دشمن روستای نرگسله را شب قبل از عملیات تخلیه کرده بود، این روستا به دست نیروهای خودی افتاد و مقرهایی نیز در آن ایجاد گردید.

در این مرحله از عملیات انصارالله، طی یک سلسله درگیری بین نیروهای خودی و دشمن، ده روستای دیگر پاک سازی و 30 نفر از برادران بسیج بومی که چندی پیش توسط کومه له در روستای غیبی سور خلع سلاح و به اسارت برده شده بودند، آزاد شدند. با تداوم عملیات، تعدادی دیگر از روستاها از جمله قره بقره، قامیشاه و حاجی همدان، پاک سازی شدند و ارتباط خودی با منطقة واقع در عمق عملیات یعنی خورخوره - سوته، برقرار گردید و پس از چند سال این محور بازگشایی شد. ضمناً سه نفر از نیروهای حزب منحله دمکرات نیز به اسارت درآمدند. در مرحله دوم عملیات - که در فاصله27/3 تا 1/4/1364 به وقوع پیوست - طی یک برخورد شدید با نیروهایی از کومه له که 150 نفر تخمین زده می شدند، روستاهای گاوکج علیا و جفرخانی پاک سازی گردید و دو مقر در آن احداث شد.

نیروهای خودی همچنین با نیروهایی از دو هیز "افشار" و "دیواند ره" از حزب دمکرات، درگیر شدند و با استفاده از آتش توپخانه و هلی کوپتر، تلفاتی را به دشمن وارد آوردند و پس از پاک سازی تعدادی روستای دیگر، سه مقر در منطقه خورخوره دائر نمودند و تعدادی روستا را نیز بدون درگیری تحت کنترل خود درآوردند.(1)

ضمیمه گزارش92: وضعیت منطقه عملیاتی سیدکان (قادر)

خبرگزاری جمهوری اسلامی از ارومیه دربارة منطقه عملیاتی سیدکان چنین گزارش داده است:

«این منطقه (سیدکان) شبیه مثلثی است که در چندکیلومتری شمال منطقه عملیاتی مرز ترکیه و عراق، در شرق آن، نوار مرزی ایران و عراق قرار گرفته که دو ضلع به حساب می آید و قاعدة آن را چند رشته رودخانة کوچک و قسمتی از آن را جادة آسفالتة پیرانشهر به اربیل تشکیل می دهد.

منطقه مزبور در لابه لای کوهستان هایی واقع شده است که در داخل خاک عراق در نوار مرزی سه کشور ایران، عراق و ترکیه قرار دارد. از سوی نیروهای ایران ده ها پایگاه برون مرزی احداث شده است که در این عملیات در تدارک و تأمین نیروهای پیشرو نقش حساسی را ایفا می کنند.

اهمیت منطقه به خاطر کوهستان های مرتفع آن است که هر یک از نیروهای درگیر، از بالای آن می تواند بر کیلومتر ها اراضی مسکونی مزروعی و تأسیسات نظامی کنترل داشته باشد.»(2)

همچنین دربارة عملیات سیدکان و سابقه آن، در یک گزارش که مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ برای فرماندهی سپاه تهیه کرده، آمده است:

منطقة عملیات سیدکان در منتهی الیه شمال شرقی خاک عراق در مجاورت و هم مرز دو کشور ایران و ترکیه است که به لحاظ وضعیت خاص زمین و ارتفاعات و درجة حرارت هوا و ... ، به نوبه خود منحصر به فرد می باشد.

جمعیت شهر سیدکان 10 هزار نفر و شهر دیانا بالغ بر 50 هزار نفر می باشد. شهر اشنویه و ارتفاعات کلاشین متعلق به جمهوری اسلامی ایران در شمال پیرانشهر و جادة حاجی عمران در شرق و جنوب شرقی منطقة عملیاتی سیدکان قرار دارند که به لحاظ موقعیت خاص خود، به منظور انجام عملیات های نامنظم همواره مورد توجه مخالفان حکومت مرکزی عراق بوده و برای اجرای عملیات های گسترده حائز اهمیت می باشد.

از مدت ها قبل، رژیم بعثی عراق برای کنترل هر چه بیش تر منطقه و غلبه بر مخالفان خود، نسبت به تخریب روستاهای منطقه و اسکان اجباری اهالی این روستاها در اردوگاه های حاشیه شهر سیدکان و دیانا، اقدام کرده است. قطع ارتباط مسلمانان کرد عراق با جمهوری اسلامی ایران، صرفه جویی نیروی انسانی ارتش

ص: 205


1- 13. سند شماره 627/گ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش "عملیات انصارالله"، گزارش راویان (راوی: مجید نداف)، تیرماه 1364، صص 1 تا 6.
2- 14. خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارش های ویژه، شماره118، 25/4/1364، ص 4 - 5 ارومیه، خبرگزاری جمهوری اسلامی - 24/4/1364.

عراق در گماردن نیرو و امکانات در منطقه، از جمله اهداف این سیاست بود که به شدت اعمال گردید.

منطقة سیدکان از قدیم الایام محل فعالیت نیروهای بارزانی بوده و خاصه انجام عملیات های چریکی در این منطقه سابقة دیرینه ای داشته است. البته کردهای عراقی دیگری نیز در منطقه فعالیت دارند، ولی بارزانی ها در این منطقه نفوذ بیش تری داشته و قوی ترین آن محسوب می شوند. بعد از عملیات "والفجر2" ضدانقلابیون ایران نیز به سوی این منطقه گریختند و هر یک با دائر نمودن مقر و پایگاه جدیدی در این منطقه، تا مدتی به ادامة فعالیت پرداختند.

می توان گفت کلیه اقداماتی که رژیم عراق در زمینه کنترل این منطقه انجام داده است، از قبیل خودمختاری به طوایف یا بسیج نیروهای جاش و ... ، ناموفق و این منطقه تقریباً از کنترل نظامی رژیم بعثی عراق خارج بوده است، به همین دلیل، نیروهای بارزانی و عناصر رزمی سپاه به راحتی تا عمق خاک عراق نفوذ می کرده اند.

تا قبل از عملیات والفجر2، منطقة عملیات برای نیروهای خودی از نظر ارزش نظامی چندان شناخته شده نبود و با توجه به عدم حضور ارتش در منطقه و حضور سپاه در اشنویه - یعنی در فاصله ای حدود 50 کیلومتری مرز - نسبت به جزئیات منطقه، شناسایی مطلوبی در دست رس نبود و صرفاً اطلاعات و آگاهی های خودی به وجود شهری به نام سیدکان و پی جویی مبارزات گروه های کرد عراق از طریق قرارگاه رمضان، محدود بود.

هم زمان با حضور ضدانقلاب و ویژگی های تازه ای که این منطقه پس از عملیات والفجر2 پیدا کرد، رفته رفته برای مسئولین قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) اهمیت منطقه از نقطه نظر اشغال بخش وسیعی از خاک دشمن نیز روشن تر گردید و از آن زمان به بعد، نیروهای اطلاعاتی قرارگاه حمزه با تحمل مشقات و سختی های فراوان به شناسایی منطقه پرداختند.

با توجه به این که انجام فعالیت های نظامی - اطلاعاتی در مناطق مرزی کردنشین مستلزم رعایت حداکثر نکات حفاظتی است و خصلت های جاسوسی در این نقاط سابقه و قوت زیادی دارد، شروع و ادامه فعالیت سپاه از حالت نیمه مخفی و نیمه آشکار برخوردار بود.

ابتکار و اصرار قرارگاه حمزه برای انجام عملیات در مرزهای کردستان علیه بعثیون و همچنین آلودگی منطقه سیدکان - که مأمن و پناه گاه جدیدی برای ضدانقلاب شده بود و تعقیب و انهدام آن ها جزو وظایف اصلی این قرارگاه به حساب می آمد - موجب شد تا قرارگاه حمزه در مرداد 1363 پس از طرح پیشنهاد عملیات در این محور با جلب نظر فرماندهی کل سپاه، به طور جدی تر خود را برای عملیات آماده سازد.

پس از احداث جاده و قطعی شدن عملیات، تعدادی از فرماندهان عملیاتی سپاه از جمله برادران شهید "باکری" (فرمانده لشکر عاشورا)، شهید "زین الدین" (فرمانده لشکر علی ابن ابیطالب(ع)) و "اسدی" (فرمانده تیپ المهدی) و ...، برای کسب شناخت بیش تر و تجزیه و تحلیل منطقه، از طرف محور ارتفاعات بربزین و گلاله به شناسایی پرداختند لکن با توجه به اشکالاتی - از جمله نبود عقبه و جادة مناسب، فرارسیدن عملیات بدر و برخورد با فصل زمستان - کلیه فعالیت ها به جز جاده سازی متوقف گردید. در اواخر فروردین ماه 1364 برادر "محسن رضایی" طی سفری به منطقه، دستور تشکیل یک قرارگاه در خط را صادر می نماید تا پس از شناسایی جزئی تر، نیروهای سپاه تک خود را آغاز نمایند.

این یادآوری لازم است که پس از عملیات بدر، مسئولین جنگ برای رفع برخی مشکلات، مصلحت دانستند که هر یک از دو تشکیلات ارتش و سپاه مستقلاً به تعدادی عملیات پردازند. سلسله عملیات های قدس توسط سپاه و ظفر توسط ارتش، از جمله پی آمدهای این خط مشی و تصمیم شورای عالی دفاع بود. عملیات در این منطقه را نیز سپاه با مسئولیت خویش برنامه ریزی کرد و به تمهیداتی جهت انجام عملیات نیز پرداخته بود و به ویژه علاوه بر پیشنهادهای قبلی قرارگاه حمزه سپاه، برادر محسن رضایی نیز طی نامه ای به آقای هاشمی رفسنجانی، این منطقه را به اضافه مناطق دیگر برای انجام عملیات

ص: 206

محدود پیشنهاد نموده بود و به طور مشابه قرارگاه رمضان نیز ضمن ارائه گزارشی از فعالیت های انجام شده در منطقه سیدکان، نامه دیگری جهت تصویب به ایشان ارسال داشت. علی رغم این همه، به یک باره با اعمال نظر شورای عالی دفاع، این منطقه برای عملیات به ارتش واگذار گردید. آقای هاشمی رفسنجانی در توضیح این امر چنین گفت:

«آقای رضایی آمد این جا و گفتند این منطقه 60 گردان نیرو لازم دارد. با توجه به این که با این استعداد ما عملیات مفیدتری برای سپاه در نظر داریم و این ها از کار اصلی شان هم خواهند ماند و با توجه به این که ارتش هم آمد گفت: «من با همین وضع عمل می کنم.» و گفتند [برای کمک، از سپاه] همان تیپ ویژه شهدا کافی است گفتیم ارتش بیاید عمل بکند. گفتیم اگر بناست عملیات بشود، ارتش بکند، سپاه تازه نفس بماند. این را ترجیح دادیم.»

پیرو تصمیمات فوق، در خرداد 1364 تعدادی از افسران ارتش تحت پوشش و از طریق لشکر23 نوهد - که مأموریت پشتیبانی و کنترل و هدایت بارزانی ها را به عهده داشت - وارد منطقه گردیدند و فعالیت شناسایی خود را آغاز کردند. به این ترتیب و در ادامه کار، طبعاً و در عمل، ماحصل کلیه اقداماتی که تاکنون توسط سپاه انجام شده بود، در اختیار ارتش قرار گرفت و این در نزد مسئولان قرارگاه حمزه سپاه باعث بروز ابهامات و سؤالاتی گردید. در این مورد برادر "صالحی" از طرح و عملیات قرارگاه حمزه، می گوید:

«در مورخه 16/3/1364 جهت بازدید از پیشرفت کار مهندسی، در جاده "بیمضرته" رفته بودیم که برادران اطلاع دادند امروز صبح در حدود 10 دستگاه خودرو حامل مسعود بارزانی، سرهنگ هاشمی و ... از طریق جاده بیمضرته - که جدیداً پس از یک ماه تلاش بازسازی شده بود - به روستای لولان رفته و روی ارتفاع گردشوان، از منطقه شناسایی نمودند. ما از مسئولین پرسیدیم علت چیست. گفتند که بعد از عملیات بدر، برادران ارتش آمده این منطقه را دیده و با آماده بودن منطقه (کشیده شدن جاده توسط سپاه، نبودن دشمن در منطقه)، تصمیم گرفته اند که عملیات انجام دهند و تأیید مسئولین را نیز در این زمینه گرفته بودند.»

برادر ایزدی فرمانده قرارگاه حمزه سپاه نیز در این باره می گوید:

«در منطقه سیدکان دو سال است که کار می کنیم در بعد شناسایی مرتباً، ... بعد هم داشتیم آماده می شدیم که گفتند این کار به عهده ارتش است و ارتش انجام بدهد.»

در آغاز فعالیت ارتش، فرماندهی منطقه به عهده لشکر23 نوهد گذاشته شد ... تعدادی از یگان های دیگر نیز به لشکر23 - که قرار بود به عنوان یک قرارگاه اصلی عمل نماید - مأمور گردید، از جمله تیپ ویژه شهدا از سپاه، یک تیپ از لشکر77 خراسان و یگان هایی از لشکر28 سنندج ... (1)

نهایتاً علی رغم سپری شدن مدتی از واگذاری منطقه عملیاتی سیدکان به ارتش، بنابر عللی از جمله دلائلی که برادر شمس و نیز برادر ایزدی طی نامه هایی جداگانه به اطلاع فرماندهی سپاه رساندند (در متن گزارش آمده است)، مسئولان قرارگاه اصلی سپاه در منطقه (حمزه) عدم اجرای عملیات یا تعویق آن را پیشنهاد می کنند.(2)

ص: 207


1- 15. سند شماره 632/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قادر، 1 و 2و 3"، گزارش راویان (مجید نداف، شهید علی فتحی، جواد زمان زاده، مجید مختاری)، آبان 1364، صص 4 تا 12.
2- 16. همان، ص16.

ص: 208

روزشمار جنگ یکشنبه /2 تیر 1364 /4 شوال 1405 /23 ژوئن 1985

97

به گزارش واحد مرکزی خبر، مناطقی از شهرهای آبادان به طور پراکنده هدف آتش سلاح های سنگین دشمن قرار گرفت که بر اثر آن، دو واحد مسکونی تخریب شد.(1) یک سخن گوی نظامی عراق ضمن تکذیب خبر حمله امروز به شهرهای ایران، گفت کشورش همچنان به متن نامه ای که صدام حسین در مورد عدم حمله به شهرهای ایران برای ملت ایران فرستاده بود، پای بند است.(2)

98

شرکت کشتی رانی "عرب یونایتدشیپینگ" امروز با انتشار بیانیه ای اعلام کرد که کشتی باری "المحرّق" متعلق به کویت، همچنان در توقیف ایران است. این کشتی را روز پنجشنبه (30/3/1364) ایران توقیف کرده است. شرکت عرب یونایتدشیپینگ پس از تقبیح این عمل، از وزارت خارجه و وزارت ارتباطات کویت خواسته است تدابیر لازم برای حفظ جان خدمه و محموله کشتی اتخاذ کنند و با اقدام خود در اسرع وقت آنان را آزاد سازند.(3)

99

به گزارش یک مرکز اطلاعاتی سپاه، شرکت فرانسوی "تامسون" همکاری های با اهمیتی را در خطوط جبهة عراق آغاز کرده است. از مهم ترین این فعالیت ها، ایجاد مراکز و سکو جهت استقرار موشک و توپخانة سنگین دشمن می باشد.(4) خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز گزارش داد که شصت دستگاه کامیون ارتشی ساخت اتریش، امروز از طریق بندر "نیوستار" شهر "برمن" آلمان غربی، برای وزارت دفاع عراق به مقصد بغداد حرکت کرده اند.(5)

100

یک جمع بندی از حوادث دو هفتة اخیر در غرب کشور که در یک گزارش داخلی سپاه درج گردید، حاکی است که در نتیجة 19 مورد درگیری بین نیروهای خودی و ضدانقلاب از تاریخ 21/3/1364 تا 2/4/1364 در مناطق پیرانشهر، مریوان، مهاباد، ارومیه، سردشت، ماکو و نقده، 22 تن شهید و 14 تن مجروح شدند. از طرف مقابل نیز، 12 تن به هلاکت رسیدند،

ص: 209


1- 1. روزنامه اطلاعات، 3/4/1364، ص18.
2- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 97، (4/4/1364)، ص 2.
3- 3. همان، ص 17، کویت - خبرگزاری فرانسه.
4- 4. سند شماره 074482 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اطلاعات ستاد مرکزی، 2/4/1364.
5- 5. مأخذ2، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 3/4/1364، ص2.

تعدادی زخمی شدند و 2 تن به اسارت نیروهای خودی درآمدند. همچنین در درگیری با ضدانقلاب در حوالی پیرانشهر (پایگاه سیلو)، بیست تن از نیروهای خودی شهید و 2 تن نیز مجروح شدند.(1)

101

خبرنگار کیهان از شیراز خبر داد که یک تیم ترور وابسته به سازمان مجاهدین خلق - که در باختران چند عملیات ترور انجام داده و سپس به شیراز آمده بودند - در این شهر شناسایی و دست گیر شدند. از جمله برنامه های این تیم، انفجار دفتر اتحادیه انجمن های اسلامی دانشگاه ها در شیراز بوده است.(2)

102

در پایان دیدار رسمی چهار روزة آقای هاشمی رفسنجانی و هیئت همراه وی از لیبی، بیانیة مشترکی دربارة نتایج این سفر و نیز دست آوردهای آن، هم زمان در تهران و طرابلس انتشار یافت. در این بیانیه آمده است:

«جماهیری لیبی با قدرت در کنار جمهوری اسلامی ایران در راه رویارویی با جنگ تحمیل شده بر آن توسط صدام و رژیم فاشیستی بعث در عراق که به دستور امپریالیزم امریکا و ارتجاع عرب و صهیونیزم تحمیل گردیده، ایستاده است.

طرفین تشکیل یک کمیتة مشترک سیاسی نظامی به ریاست وزرای خارجه دو کشور را اعلام داشتند. دو طرف بر ایستادگی علیه صهیونیزم و امپریالیزم امریکا و ارتجاع دست نشانده، تأکید نموده و بر تصمیم خود مبنی بر گسترش رویارویی با تمام توطئه هایی که علیه دنیای اسلام طرح ریزی شده، صحه گذاشتند.

طرفین بر یاری رساندن به انقلاب های مردمی و به خصوص اسلامی و ایستادن در کنار مسلمان های مستضعف تا تحقق پیروزی و برپایی حاکمیت مردمی و تسلط مردم بر سرنوشت خویش و رهایی نهایی از همة انواع زورگویی و بهره کشی و تصمیم بر از سرگیری نقش فرهنگی اسلام و مسلمانان، تأکید نمودند.

انقلاب اسلامی ایران بر جانب داری خود از جمهوری عربی لیبی در مقابل هرگونه تجاوز، تأکید می نماید و طرفین نسبت به اقدامات تحریک آمیز مبارزه جویی های امپریالیزم امریکا و رژیم های مرتجع وابسته به آن علیه جمهوری لیبی و امنیت و ثبات آن، هشدار می دهند. و جمهوری اسلامی ایران پشتیبانی خویش را از جمهوری لیبی در زمینه مبارزة این کشور در جهت تأمین حق خود در دفاع از خلیج "سرت" به عنوان جزء لایتجزی آب های ساحلی لیبی، اعلام می دارد.

دو طرف کلیة توطئه هایی را که علیه موجودیت و انقلاب فلسطین طرح ریزی و اجرا می شود - از جمله مرحله ای که هم اکنون در لبنان در دست اجراست و طی آن به

ص: 210


1- 6. سند شماره 226056، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 11/4/1364، ص11.
2- 7. کیهان، 2/4/1364.

اردوگاه های فلسطینی ضربه وارد می شود - محکوم می کنند و این اعمال را اجرای توطئه امپریالیزم و صهیونیزم تلقی نموده و مرتکبین آن را دست نشانده امپریالیزم و صهیونیزم می دانند. به علاوه این عمل توطئه ای علیه انقلاب اسلامی در ایران و انقلاب اول سپتامبر لیبی و همچنین توطئه ای علیه مقاومت مسلحانة فلسطین و نیروهای انقلابی و اسلامی به شمار می رود. طرفین عقیده دارند که شیعه از این عمل مبری بوده و از مسلمانان شیعه مذهب دعوت می کنند که فرصت را از دست دشمنان اسلام گرفته و فتنه را به شکست کشانده و فراهم کنندگان آن را سرجای خویش بنشانند. ...

طرفین تعهد کامل خود را نسبت به فعالیت در راه آزادی تمام سرزمین فلسطین و از بین بردن موجودیت صهیونیستی در مبارزه با آن - که مبارزة وجود است و نه مبارزه حدود - اعلام داشتند و بر حمایت و پشتیبانی از جبهة نجات فلسطین در مقابله با هرگونه تلاشی جهت انجام مذاکرات مستقیم و یا غیرمستقیم و یا صلح و شناسایی رژیم صهیونیستی و همچنین مقاومت در برابر طرح های تسلیم طلبانه و توطئه آمیز که توسط رژیم های خائن و دست نشاندة مصر، عراق، اردن و جناح تسلیم گرای فلسطین اجرا می شود، تأکید می ورزند.

طرفین تصمیم خود را مبنی بر تشکیل ارتش قدس جهت آزادی فلسطین و ایجاد رابطة انقلابی اسلامی جهان اعلام می دارند.

دو طرف هرگونه تلاشی جهت کاستن از قیمت نفت را حتی اگر مسئله به کاهش سطح تولید منجر شود، مردود می دانند و از سازمان کشورهای صادرکنندة نفت می خواهند که قیمت های خود را ثابت نگه داشته و به عنوان یک نیروی تعادل و حفاظت منافع اعضا بر منافع ملت های جهان سوم، توجه داشته باشند.

طرفین تأیید خود را نسبت به حکومت قانونی وحدت ملی "چاد" و نیز مبارزه ملت چاد در راه تحقق آشتی ملی، ابراز می دارند.

دو طرف اقدامات نژادپرستانة رژیم "پرتوریا" را محکوم و بر جانب داری خویش از سازمان "سواپو" - که در راه استقلال نامیبیا مبارزه می کنند - تأکید می ورزند.»(1)

یادآوری می شود که در این سفر، "عبدالسلام جلود" نخست وزیر لیبی - که ضیافت شامی را به افتخار رئیس مجلس شورای اسلامی و هیئت همراه در محل اقامت ایشان در طرابلس ترتیب داده بود - با اشاره به هم پیمان بودن لیبی با انقلاب ایران، گفت: «ما خوش حالیم که با این انقلاب هم پیمانیم و دیدیم که اسلام انقلابی در لیبی، لبنان، ایران و در همة کشورهای این منطقه اوج گرفت و حرکت انقلاب اسلامی در همه جا به اوج خود خواهد رسید... از همة مبارزان در همه جای دنیا پشتیبانی و حمایت می کنیم و ما در کنار این انقلاب و انقلابیون مسلمان هستیم.»(2)

وی سپس در مورد نتایج مذاکرات ایران و لیبی گفت: «ما در همة موضوعات توافق نظر

ص: 211


1- 8. مأخذ1، ص 19.
2- 9. مأخذ1، ص 2.

داریم و با اتحاد و اتفاق کشورهای لیبی و ایران، تمام توطئه ها در منطقة لبنان را خنثی خواهیم ساخت و نخواهیم گذاشت آرمان فلسطین از بین برود و اشخاصی نظیر یاسرعرفات و صدام و مبارک بتوانند آرمان فلسطین را پای مال کنند. ... گفت وگوهای ما بسیار سازنده و موفق بوده است و نقش انقلاب ما در مقابل دشمن مشترک را افزایش داده است.»

آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در مورد مراودات و روابط دیپلماتیک که در جهت تحکیم مناسبات دو کشور است، گفت: «متشکرم از رهبر انقلاب لیبی جناب "معمرقذافی" و آقای جلود و مسئولان دیگر که با دعوت من و همراهان من وسیله ای فراهم کردند تا گامی مؤثر در جهت تحکیم دو انقلاب و حمایت از جریان های سالم انقلابی اسلامی و مستضعفان برداریم. همان طور که آقای جلود اشاره کردند، برادران لیبیایی ما از انقلاب ایران از اول پشتیبانی کرده اند و آن روزهایی که ما در زندان های رژیم شاه بودیم از ما حمایت کردند و در کنار انقلاب اسلامی ایران ایستاده اند و همیشه بهای لازم برای همکاری را پرداخته اند ... باید پذیرفت که انقلاب اسلامی ایران عصر جدیدی در حیات مسلمان ها و کل جهان ایجاد کرده است.»(1)

وی سپس به حرکت انقلابیون لبنان و نقش آن ها در اخراج نیروهای بیگانه از این کشور با حرکت های شهادت طلبانه، اشاره کرد و افزود: «دیگر آن زمان گذشته است که اسرائیلی ها بیایند جنوب لبنان و هزاران مسلمان را ببرند و زندانی کنند، اما چند نفر انقلابی که چندین نفر امریکایی را به خاطر آزاد کردن دوستان خود از زندان های صهیونیست ها می گیرند، تروریست بخوانند. الآن مسلمان های دنیا به این نقطه رسیده اند که اگر امریکا، انگلیس، فرانسه و ایتالیا بخواهند در لبنان دخالت نموده و نیرو پیاده کنند، آن ها در ماشین های پر از مواد منفجره می نشینند و شما دیدید که چگونه نیروهای اشغال گر را از لبنان بیرون کردند؛ کاری که در تاریخ پنج قرن اخیر سابقه نداشت.»(2)

در ادامه، رئیس مجلس شورای اسلامی با تأکید بر این که حضور مردم در راه پیمایی روز جهانی قدس یک حماسه تاریخی و توصیف ناپذیر است، گفت: «قدرت روحیه مسلمان ها آن قدر بالا رفته که صحنه ای که ما روز جمعه گذشته، روز جهانی قدس، در تهران داشتیم به عنوان یک حماسه تاریخی و سرفصل تاریخی در تاریخ اسلام ثبت شده است ... شاید برای شما مشکل باشد باور کنید در شرایطی که از صبح تا ظهر روزی چند مرتبه هواپیماهای عراقی تهران را بمباران کردند، پنج میلیون زن و مرد روزه دار در فضای باز در خیابان آن چنان فریاد می کشیدند که حتی صدای شکستن دیوار صوتی و انفجار بمب را نمی شنیدند ... »(3)

در پایان سفر رسمی آقای هاشمی رفسنجانی به لیبی، شمشیری به عنوان سمبل مبارزات رهایی بخش به وی اهدا شد، آقای هاشمی رفسنجانی نیز با تشکر از "پذیرایی گرم و صمیمانة

ص: 212


1- 10. مأخذ1، ص 2.
2- 11. مأخذ1، ص 2.
3- 12. مأخذ1، ص 2.

کشور دوست و برادر لیبی"، گفت: «امیدوارم که این شمشیر هیچ وقت به نیام نرود تا این که سرزمین مقدس قدس شریف را آزاد کنیم.»(1)

از سوی دیگر، دکتر "تریکی" دبیر کمیته مردمی روابط خارجی لیبی، در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد: «در جریان دیدار برادر هاشمی رفسنجانی از لیبی، اوضاع لبنان و حملاتی که از سوی نبیه بری به منظور نابودی اردوگاه های فلسطینی انجام می گیرد، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.» وی به هم سویی نظرگاه جماهیری لیبی و ایران اشاره کرد و افزود: «ایران تأکید کرده گروه نبیه بری هیچ گونه ارتباطی به شیعه ندارد و عملکرد این گروه، طرح امپریالیسم صهیونیسم، در جهت نابودی آرمان ملت فلسطین صورت می گیرد ... لیبی و ایران جریانات کنونی علیه فلسطینیان را محکوم کردند.»(2) دبیر کمیته روابط خارجی لیبی سپس گفت: «رئیس مجلس شورای اسلامی ایران نیز نبیه بری را به بازرگان ایران تشبیه نمود.»(3)

در واکنش به این سفر، رادیو اسرائیل با اشاره به برگزاری ضیافت شام عبدالسلام جلود - مرد شماره 2 لیبی - و به رغم تأکید وی مبنی بر دست یابی به توافق در مورد کلیه موضوعات مطرح شده با رئیس مجلس شورای اسلامی، کوشید این سفر را ناموفق نشان دهد: «ناظران سیاسی این جملة "توافق های اصولی نسبت به همه نقطه نظرهای طرفین" را نشانة وجود اختلاف نظرهایی بین دو رژیم به ویژه دربارة مسائل مربوط لبنان می دانند. گزارش های قبلی حاکی از آن بود که لیبی به علت مناسبات نزدیکی که با سازمان سنی "مرابطون" در لبنان دارد، از سرکوبی آن ها توسط سازمان های شیعة بیروت که از جانب حکومت اسلامی ایران حمایت می شوند، خشمگین است، با این همه و از مطالبی که توسط خبرگزاری های دولتی لیبی و ایران انتشار یافت چنین برمی آید که مقامات دو کشور پیرامون مسائل لبنان به توافق های اصولی رسیده اند.»(4)

یادآوری می شود جمله مورد استناد رادیو اسرائیل، از گزارش خبرنگار اعزامی واحد مرکزی خبر ایران به لیبی استخراج شده و مستمسک نتیجه گیری این رادیو گردیده است. وی گزارش داده بود که در ملاقات جلود و هاشمی، مسائل به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفت و توافق های اصولی در خصوص همة نقطه نظرهای دو طرف به دست آمده است.(5)

103

امروز آقای هاشمی رفسنجانی و هیئت همراه به دعوت "حافظ اسد" رئیس جمهور سوریه، وارد دمشق شدند. حافظ اسد روز گذشته (1/4/1364) پس از ترک مسکو، از آقای هاشمی و هیئت همراهش - که در لیبی به سر می بردند - جهت دیدار رسمی از سوریه دعوت کرده بود.(6) آقای هاشمی پس از ورود به دمشق، در مورد اهداف سفرش به سوریه گفت: «این سفر به منظور بحث و بررسی در مسائل منطقه می باشد و من فکر می کنم مسائل لبنان و

ص: 213


1- 13. مأخذ1، ص 2.
2- 14. مأخذ2، طرابلس - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 3/4/1364، صص 18 و 19.
3- 15. همان.
4- 16. همان.
5- 17. مأخذ1، ص2.
6- 18. روزنامه اطلاعات، 2/4/1364، ص3.

کشورهای عضو جبهة پایداری و تهاجمی که امریکا و صهیونیست ها شروع کرده اند، از مسائل مورد بحث خواهد بود.» وی افزود که در دیدارهای خود با مقام های سوری، دربارة اتخاذ مواضع مشترک در خصوص مسائل جنگ تحمیلی و اوضاع احتمالی آینده، مذاکره خواهند کرد. از سوی دیگر، حافظ اسد نیز در دیدار با آقای هاشمی رفسنجانی و هیئت همراه، با قدردانی از جایگاه ویژة انقلاب اسلامی ایران در مقابله با امپریالیسم و صهیونیسم و نیز تأثیرات بین المللی پیروزی انقلاب اسلامی ایران، گفت: «یکی از دست آوردهای انقلاب اسلامی این است که ایران را از پایگاه ارتجاع خارج کرده و به پایگاه اسلام و حامی مستضعفین جهان تبدیل نمود.»(1)

دیدار آقای هاشمی رفسنجانی از لیبی و سوریه، بازتاب هایی در رسانه های خارجی داشته است؛ از جمله رادیو اسرائیل در این باره در تفسیری گفت: «رئیس مجلس و نمایندة آیت الله خمینی در شورای عالی دفاع، یک روز پس از بازگشت رئیس جمهوری سوریه از مسکو، به دمشق می آید و ناظران عقیده دارند که وی از پرزیدنت حافظ اسد پیرامون پی آمدهای دیدار او از شوروی و مذاکراتی که با سران کرملین به عمل آورده، اطلاعاتی کسب خواهد کرد.»(2)

یونایتدپرس نیز به نقل از منابع متعدد، به ابعاد گوناگون مباحث مطرح شده در مذاکرات ایران، لیبی و سوریه، پرداخت و نوشت: «هدف از این مذاکرات، تبادل نظر میان مقامات ایرانی و سوری در مورد احتمال جدا شدن لیبی از جناح رادیکال عرب می باشد. از جمله مسائل دیگری که احتمالاً مطرح خواهد شد، مسئله لبنان، جنگ 57 ماهه ایران و عراق و گرایش لیبی به سمت عراق می باشد.»(3)

این خبرگزاری سپس با اشاره به دیدار ناگهانی "عبدالسلام تریکی" وزیرخارجه لیبی، از بغداد در هفته گذشته - که موجب شگفت زدگی مقامات ایرانی شده است - به نقل از دیپلمات های مقیم طرابلس نوشت: «اوایل سال جاری لیبی پیشنهادی به عراق ارائه داد مبنی بر این که لیبی حمایت خود از ایران را قطع کند و در قبال آن، عراق مخالفان لیبی در بغداد را دست گیر کند.»(4) یونایتدپرس سپس افزوده که یک منبع مطلع نتیجه گرفته که سفر آقای هاشمی رفسنجانی، تلاش جهت نزدیک کردن روابط میان سوریه، ایران و لیبی به منظور مقابله با هرگونه تلاشی که به نام همبستگی اعراب درصدد شکاف انداختن میان این همبستگی است، می باشد.(5) این خبرگزاری همچنین به نقل از همین منابع نوشته است: «سوریه اکراه داشته است که دربارة تلاش جمهوری اسلامی برای تهیه سلاح های ضدهوایی جهت دفاع از شهرهای خود از جمله تهران در مقابل حملات هواپیماهای عراقی و نیز موشک های زمین به زمین که بتواند بغداد را مورد حمله قرار دهد، با هیئت ایرانی گفت وگو کند ... مقامات سوریه در سفر قبلی (اوایل ماه جاری) به "رفیق دوست" وزیر سپاه پاسداران گوشزد کردند که در مورد نیازهای تسلیحاتی ایران با اسد گفت و گو نکند. ولی همین منابع

ص: 214


1- 19. مأخذ1، ص2.
2- 20. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شمارة 96 (3/4/1364)، ص17، رادیو اسرائیل.
3- 21. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش های ویژه، شماره 97 (4/4/1364)، ص20، آتن - خبرگزاری یونایتدپرس، 3/4/1364.
4- 22. همان.
5- 23. همان.

افزودند که حمایت سوریه از ایران در جنگ، همچنان پابرجاست. دیپلمات ها در تهران گفتند سوریه سلاح های سبک و مهمات به ایران می دهد ولی از ارسال سلاح های سنگین خودداری می کند.»

یونایتدپرس دربارة لبنان نیز نوشته است: «منابع مذکور افزودند سوریه از افزایش نفوذ گروه های رادیکال اسلامی مورد حمایت ایران در لبنان و نیز مخالفت ایران با "نبیه بری" رهبر شیعیان لبنان، نگران است.»(1)

ص: 215


1- 24. همان.

روزشمار جنگ دوشنبه /3 تیر 1364 /5 شوال 1405 /24 ژوئن 1985

104

اجرای عملیات های محدود، به عنوان یک تاکتیک اساسی در استراتژی جنگ درازمدت، در جمع فرماندهان عملیاتی سپاه در جلسه امروز قرارگاه خاتم (سپاه) از جنبه های متفاوتی مورد بحث و گفت وگو و تأکید قرار گرفت؛ از جمله، اهداف این عملیات ها از لحاظ تأثیر آن بر سازمان رزم و آرایش دفاعی متمرکز دشمن بررسی و تبیین گردید. چگونگی تأثیر عملیات محدود در اردوی دشمن را "محسن رضایی" فرمانده کل سپاه، چنین تشریح کرد:

«دشمن الآن خودش را به یک جنگ مخصوصی با ما عادت داده؛ می فهمد که ما کجا عمل خواهیم کرد، همة امکانات و تشکیلاتش را آن جا جمع کرده و مقابل ما قرار می دهد؛ خطوط دیگر غیر از این خطوط غیرفعال هستند، تنها خط فعال دشمن، خطی است که احساس می کند ما می خواهیم عملیات انجام دهیم.

قبل از والفجر4، دشمن تمام نیروهایش را تعویض نمود؛ قبل از بدر، نیروهای در خط تغییر کرد؛ قبل از والفجر2 نیز به همچنین؛ چرا این تعویض ها صورت می گیرد؟ به این دلیل است که نیرویی که الآن در خطوط پدافندی دارد، همه غیرفعال هستند، نیرویی نیستند که مقاومت کنند و ... . حال اگر فرض کنیم پانزده یگان داریم، هر یگانی در هر ماه دو عملیات انجام دهد و ... در ماه سی عملیات می شود، در این صورت دشمن مجبور است یک فشار و یا یک جهت گیری جدیدی را در سازمان دهی رزمی خودش بقبولاند: دشمن یا باید بیاید نیروهای احتیاط خودش را تقسیم و تکه تکه کند، یا مجبور است روی لشکرهایش نیز سرمایه گذاری بیش تری کند. ... عراق امروزه هرچه امکانات لازم باشد به سپاهیانش می دهد و آن ها را تقویت می کند؛ به هر سپاه عراق حمله بشود، عراق تعداد زیادی تیپ در اختیارش می گذارد؛ به عنوان مثال، لشکر10 موضع پدافندی اش فرض کنیم در "طیب" و "شرهانی" است اما هیچ گاه تیپ های این لشکر نزد خودش نیست، همیشه دارند در بصره می جنگند، تیپ هایش می رود زیر امر سپاه سوم که حملات ما را به بصره جواب بدهند.

الآن وضع دشمن به این شکل است که مثلاً سپاه های عراق که در بصره و یا عماره و...

ص: 216

هستند، امکانات در آن ها متمرکز است، امکانات زیادی دست آنان است، وقتی امکانات قوی و متمرکز دست این هاست، آمادگی دارند که اگر از یک جا ما همه نیروهای مان را یک جا وارد عمل کنیم، آن ها نیز به صورت تمرکزی با ما برخورد می کنند. حالا اگر ما آمدیم در 7 جا با این ها برخورد کردیم، آن موقع دشمن می ماند، یا باید صبر کند، منتظر حمله بزرگ ما بماند که غافل گیر نشود، یا باید بیاید این نیروهایش را تجزیه کند و بفرستد سراغ این حملات کوچک ما. وقتی نیروهایش را تجزیه کند باید امکانات را نیز تجزیه نماید و در مجموع، جهت گیری و یک تغییر اساسی در سازمان رزم دشمن به وجود خواهد آمد، مجبور می شود گردان های اصلی اش را در خط بکشد.

دشمن مجبور است در طول [یک] هزار کیلومتر مرز، خودش را فعال کند، اما نمی تواند فعال شود، چرا که منتظر عملیات اصلی ما می باشد. اگر نیروهایی که آزاد کرده از خط ... و به عنوان احتیاط قوی و متمرکز در دستش نگه داشته اگر نخواهد بیاورد در خط، عملیات محدود ما همه اش موفق می شود و اگر در خط بیاورد، ممکن است فکر کند ما در آینده عملیاتی انجام دهیم، آن موقع نیرویی که رفته در خط تا بخواهد مجدداً صرفه جویی در قوا بکند و بیاورد با عملیات اصلی مقابله کند، عقب می ماند. در مجموع، یکی از اهداف عملیات محدود، فشار استراتژیک بر دشمن است.»

البته اهداف نظامی دیگری نیز از جمله انهدام نیروی دشمن مد نظر بود ولی یکی از هدف های عمده، "فریب دادن دشمن" اعلام شد. برادر محسن رضایی در مورد نقش عملیات های محدود در فریب دادن و غافل گیر کردن دشمن هنگام اجرای عملیات های اصلی، گفت:

«عملیات محدود وقتی انجام می شود، عملیات مهم شما نیز با این ها قاطی است یعنی دشمن می بیند شما در سی منطقه تحرک دارید، در سی منطقه حمله می کنید، آن موقع عملیات مهم شما در آن مناطق گم خواهد شد؛ تا وقتی فکر می کند... این هم یک عملیات محدود باشد... حساسیتش را از دست می دهد.»

فرمانده کل سپاه سپس عملیات های گشتی رزمی، نفوذی و محدود را تشریح کرد:

«عملیاتی که کم تر از یک گردان باشد، عملیات گشتی رزمی است؛ عملیاتی که در حد سه گردان باشد، عملیات نفوذی است و عملیاتی که در حد یک یا حداکثر سه لشکر باشد، عملیات محدود است.

عملیات گشتی این است که با یک گروهان می روید دو الی سه کمین را می زنید و بر می گردید.

عملیات نفوذی یعنی این که با یک نیرویی مثلا سه گردان به دشمن حمله می کنید و بعد از وارد ساختن تلفات و گرفتن اسیر از دشمن، برمی گردید. عملیات محدود این است که

ص: 217

علاوه بر انهدام نیروی دشمن، قصد هست که اگر بتوانید زمین را نیز حفظ کنید و نگه دارید؛ در عملیات محدود ما به دنبال زمین هم هستیم.»(1)

وی همچنین دربارة تأمین کادر مورد نیاز برای کسب توانایی جهت اجرای عملیات مؤثر و تعیین کننده علیه دشمن - که از مباحث مهم جلسات خاتم می باشد - گفت:

«هنگامی که فرمان بسیج عمومی داده شود، باید هر لشکرِ سپاه از لحاظ کادر، توانایی جذب چهل گردان نیرو را داشته باشد. ما باید لشکرهای مان را تبدیل به سپاه کنیم تا بتوانیم از چند نقطه علیه دشمن عملیات گسترده انجام دهیم.»

جانشین فرمانده سپاه (علی شمخانی) دربارة همین موضوع بحث را ادامه داد و لزوم بالا بردن توان کل تشکیلات سراسری سپاه در بُعد نظامی را یادآور شد. وی کلیات یک "طرح نوبه ای" را برای شرکت ادواری و مرتب کلیة نیروهای سپاه در جنگ، ارائه کرد و افزود: «باید همة پرسنل سپاه به جنگ بیایند و چنان آمادگی پیدا شود که هر زمان تمام پرسنل سپاه را فرا خواندیم، بسیج شوند.»(2)

105

رادیو بغداد در گزارشی تهدیدآمیز با هدف القاء حقانیت عراق در جنگ شهرها، فهرستی از حملات ایران (از 24/3/1364 تا امروز) را برشمرد:

1- گلوله باران دو شهر بصره و خانقین در 14 ژوئن 1985 (24/3/1364).

2- گلوله باران دو شهر خانقین و مندلی و دو قصبة چومان و شاندری در 15 ژوئن 1985 (25 خرداد 1364).

3- پرتاب یک موشک در ساعت5:45 بامداد روز 15 ژوئن 1985.

4- گلوله باران شهرها و قصبه های زرباطیه، شهابی، مندلی، خورمال، حلبچه، سیدصادق و روستای رستم بیک در 16 ژوئن (26 خرداد 1364):

5- گلوله باران حومه های شهر مندلی و دو قصبه طویله و خورمال در 17 ژوئن 1985 (27خرداد 1364).

6- گلوله باران شهرستان ابوالخصیب و بخشداری شهابی در 18 ژوئن 1985 (28 خرداد 1364).

7- گلوله باران شهرستان خورمال و شهر زرباطیه با توپخانة سنگین در 20 ژوئن 1985 (30 خرداد 1364).

8- گلوله باران بخشداری شهابی در 21 ژوئن 1985 (31 خرداد 1364).

9- گلوله باران قصبه شاندری با توپخانة سنگین در 22 ژوئن 1985 (1 تیر 1364).

10- گلوله باران حومه های شهر مندلی با توپخانه در 22 ژوئن 1985 (1 تیر 1364).

11- گلوله باران حومه های شهر بصره با توپخانة سنگین در 23 ژوئن 1985 (2 تیر 1364).(3)

گویندة این رادیو در ادامه خطاب به ملت ایران افزود: «رژیم ایران از هر اقدامی به خاطر

ص: 218


1- 1. سند شماره 0634 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "انتخاب منطقة عملیاتی فدک(فاو)"، گزارش راوی قرارگاه خاتم در عملیات والفجر8 (داود رنجبر)، مهر 1365، صص26 تا 29.
2- 2. سند شماره 1095/د، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفتر ثبت جنگ، راوی قرارگاه خاتم الانبیاء(ص)، (داود رنجبر)، 29/3/64 الی 10/4/64، ص 100.
3- 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 97 (4/4/1364)، صص 37 تا 39.

گسترش دامنة جنگ و وادار نمودن عراق به عدم پای بندی به توقف بمباران شهرهای ایران، ابایی ندارد اما در این رابطه تأکید می نماییم که رژیم ایران در برابر شما و در پیشگاه افکار عمومی جهان مسئول پی آمد اعمال تجاوزکارانة خود خواهد بود.»(1)

106

کشتی کویتی "المحرق" که چند روز قبل به وسیلة نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی در آب های خلیج فارس توقیف و به بندری در استان هرمزگان منتقل شده بود، همچنان در این بندر نگه داری می شود.(2) خبرگزاری جمهوری اسلامی کسب اطلاع کرده که محمولة این کشتی جزء سلاح های نظامی نیست اما وسایلی را شامل می شود که کاربرد نظامی دارد.(3) از آن جا که تعدادی از خدمة کشتی هویت انگلیسی دارند، وزارت امور خارجه انگلستان اعلام کرد که لندن با ایران و کویت برای آزادی این عده در تماس است.(4) وزارت خارجه کویت نیز اعلام کرد تماس هایی در سطح بالا با تهران برقرار کرده است.(5)

107

حملات موسوم به "جنگ نفت کش ها" موجب شده است تا بعضاً کشورهای صنعتی که به نوعی از این حملات زیان دیده اند، جهت حل مشکل تردد و نیز حل مشکل هزینة شرکت های بیمه و صاحبان کشتی ها در منطقه، دست به تهیة سیستم ضد موشکی برای پدافند از کشتی ها بزنند. در این باره نشریة نیوزویک چاپ سوئیس، نوشته است:

«شرکت "فیلیپس الکترونیکِ" هلند یک سیستم ارزان قیمت ضد موشک را به بازار عرضه می کند که قادر است مشکل پر خرج شرکت های بیمه و صاحبان کشتی هایی که در منطقة جنگ زدة خلیج[فارس] در رفت و آمد هستند را حل نماید. این دستگاه مرکب است از رادار زود هشدار دهنده و یک پرتاب کننده که نوارهای فلزی ظریف و نازکی را شلیک می کند که موشک های در حال حرکت را از مسیر هدف شان منحرف می سازد. شرکت "لویدزِ" لندن این دستگاه را در کنفرانسی که هفتة گذشته در یونان برگزار کرد، به معرض نمایش گذاشت و به صاحبان کشتی ها پیشنهاد کرد در صورتی که آن ها از این دستگاه استفاده کنند، این شرکت وجه بیمة کم تری را برای آن ها قائل خواهد شد.(6)

108

مجلة "الطلیعه الاسلام" چاپ لندن، به نقل از منابع آگاه در آفریقای جنوبی اعلام کرد: «رژیم عراق اخیراً یک قرارداد مهم نظامی با رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی امضا کرده است که به موجب آن، آفریقای جنوبی سلاح هایی به ارزش پانصد میلیون دلار به عراق می فروشد و در مقابل از این کشور نفت وارد می کند.» این مجله افزوده است: «رژیم عراق یک صد توپ هویتزر سنگین از نوع "جی-5" کالیبر 155 میلی متری ساخت یکی از کارخانه های دولتی آفریقای جنوبی خریداری کرده و این توپ های سنگین به وسیله چند کشتی وارد بندر

ص: 219


1- 4. همان.
2- 5. همان، ص16.
3- 6. همان، ص17.
4- 7. همان، ص17، خبرگزاری فرانسه از لندن.
5- 8.همان، ص16، خبرگزاری رویتر از کویت.
6- 9. اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شماره 865 (22/4/1364)، نشریه "نیوزویک"، چاپ سوئیس، 24 ژوئن 1985 (3/4/1364).

اردنی "عقبه" شده و قرار است از طریق زمین وارد عراق شود.» درپایان گزارش آمده است که این قرارداد مخالف قوانین و مقررات سازمان ملل در مورد ممنوعیت برقراری روابط اقتصادی با حکومت نژادپرست آفریقای جنوبی است.(1)

109

آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی، در دومین روز دیدار خود از سوریه برای بار دوم با "حافظ اسد" رئیس جمهور این کشور، ملاقات و گفت وگو کرد. روزنامه های داخلی از کلیات این گفت وگو خبر دادند: «در این ملاقات مذاکرات دور اول ادامه یافت و در زمینة اوضاع جاری منطقه از نقطه نظر دو کشور سوریه و جمهوری اسلامی ایران و همچنین روابط دوجانبه بحث و تبادل نظر شد.»(2)

اما در اکثر رسانه های خارجی سفر رئیس مجلس شورای اسلامی به سوریه حول محور آزادسازی گروگان های هواپیمای ربوده شدة تی.دبلیو.ای. تحلیل و بررسی شده است. قبل از این نیز خبرگزاری "تانیوگ" گزارش داده بود که سوریه از ایران خواسته است تا با استفاده از نفوذ خود در نیروهای حزب الله، جهاد اسلامی و امل و همچنین نیروهای سپاه پاسداران مستقر در لبنان، به آزاد ساختن گروگان ها کمک کند.(3) موارد دیگری از قبیل "تسلیحات" نیز در رسانه های خارجی مطرح شده است. در این جا به دو نمونة خبری از رادیو اسرائیل و بی.بی.سی. اشاره می شود.

رادیو اسرائیل در تفسیری، دربارة اهداف سفر آقای هاشمی به لیبی و سوریه گفته است: «... مثلث ایران، لیبی، سوریه سه موضوع اساسی مورد توافق و شاید اختلاف نظر است: جنگ ایران و عراق، جنگ شیعه و فلسطین در لبنان و روند صلح خاورمیانه. پیرامون جنگ نخست، از قرائن چنین برمی آید که حجت الاسلام رفسنجانی سران حکومت لیبی را به لزوم ادامة نبرد متقاعد ساخته است، زیرا در بیانیة مشترکی که دیشب در تریپولی انتشار یافت، لیبی برای نخستین بار در ظرف یک سال اخیر از حکومت ایران در ادامة جنگ حمایت کرد و حکومت عراق را مورد حمله قرار داد. در این رهگذر، متقاعد ساختن سوریه به لزوم ادامة جنگ نیز ضرورتی ندارد، زیرا هیچ کشوری همانند رژیم حزب بعث دمشق خواهان ادامة سرکوبی سران حزب بعث بغداد نیست.

مسئلة رژیم تهران در این زمینه، متقاعد ساختن لیبی و سوریه به ادامة اعطای موشک های زمین به زمین و حادتر و فوری تر از آن، اعطای یک شبکة موشکی پدافند هوایی است. حکومت اسلامی ایران از یک سو به دریافت تعداد تازه ای موشک های "اسکاد - بی" نیاز دارد تا بتواند حملات گستردة هواپیماهای عراقی، بمباران های هوایی و موشک اندازی های آن کشور را علیه شهرهای ایران تلافی کند، زیرا به احتمال قوی همة موشک هایی که لیبی و سوریه در گذشته به تهران فرستاده اند، به سوی بغداد پرتاب گردیده

ص: 220


1- 10. مأخذ 3، ص3، الجزیره.
2- 11. روزنامة اطلاعات، 4/4/1364، ص2.
3- 12. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 98 (4/4/1364)، صص 8 و 9، بلگراد - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 4/4/1364.

و انبار خالی شده است ولی به موازات این سلاح تلافی جویانه، حکومت اسلامی ایران به موشک های زمین به هوا نیازمند است تا حریم هوایی تهران را در برابر ادامة حملات هوایی عراق مسدود سازد...

پرسش آن است که آیا نمایندة آیت الله خمینی در شورای عالی دفاع طی دیدار از لیبی و سوریه موفق شد سران آن دو کشور را به اعطای موشک های بیش تر و شبکة پدافند هوایی متقاعد سازد یا نه؟ بی تردید در این زمینه اتحاد شوروی سر نخ را به دست دارد و این پرسش مطرح می گردد که چگونه دولت مسکو می تواند به ارسال اسلحه و ساز برگ جنگی برای حکومت اسلامی ایران از طریق سوریه و لیبی و به منظور طولانی تر ساختن جنگ، ادامه دهد بی آن که به مناسبات دوستانة آن کشور با عراق لطمه ای وارد شود و پیمان دوستی و همکاری مسکو با بغداد به قوت خود باقی بماند و رژیم صدام حسین دربست به دامان ایالات متحده نیفتد.

به علت ضیق وقت و برای خودداری از اطالة کلام از پرداختن به ناخرسندی های متقابل سه رژیم که در رابطه با نبرد شیعه و فلسطین در بیروت و سرکوبی سازمان سنی "مرابطون" در لبنان به وجود آمد، می گذریم و به هدف سوم از مسافرت حجت الاسلام رفسنجانی به لیبی و سوریه می پردازیم که بی تردید هدف آن، به بن بست کشاندن روند صلح اردن و فلسطینی ها با اسرائیل می باشد. حکومت اسلامی ایران بارها کوشیده است برای اجرای هدف های بیان شدة خویش علیه اسرائیل، جبهة متحدی با شرکت چند کشور تندرو عربی منطقه به وجود آورد.»(1)

هم زمان با سفر آقای هاشمی به سوریه، رادیو بی.بی.سی. نیز در گفتاری پس از این که افراد مسلحی را که از هواپیمای ربوده شدة امریکایی محافظت می کنند، عناصر سازمان امل و جنبش حزب الله لبنان معرفی کرد و با اشاره به این که این دو سازمان روابط نزدیکی با سوریه و ایران دارند، چنین به تفسیر پرداخت: «به دنبال پیام های مکرر "رونالد ریگان" رئیس جمهور امریکا به "حافظ اسد" رئیس جمهور سوریه، دولت سوریه دست به کار شده است تا شاید راه حلی برای این مسئله پیدا کند. این موضوع احتمالاً یکی از موارد گفت وگو بین رهبران سوریه و حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس ایران - که به سوریه رفته است - خواهد بود. گزارش شده است که پرزیدنت اسد رئیس جمهوری سوریه، سعی دارد از نفوذ او در حزب الله در شرق لبنان که گفته می شود برخی گروگان های امریکایی را پس از حادثة هواپیماربایی در اسارت خود دارند، استفاده کند. از طرفی سفر هاشمی رفسنجانی می تواند انگیزه دیگری هم داشته باشد. دورة اخیر حملات پی گیرانة عراق به شهرهای ایران نشان داد که تهران فاقد هواپیماهای اکتشافی، سلاح های ضد هوایی و موشک های دوربرد کافی است.»(2)

ص: 221


1- 13. مأخذ 3، صص 29 و 30، رادیو اسرائیل.
2- 14. مأخذ 3، صص 25 و 26، رادیو بی.بی.سی.

110

آقای هاشمی رفسنجانی امروز در محل سفارت جمهوری اسلامی ایران در دمشق در یک مصاحبه مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی به سؤالات خبرنگاران خارجی و داخلی مقیم دمشق، در مورد مسائل مربوط به منطقه و موضع جمهوری اسلامی ایران در مورد جنگ تحمیلی، روابط با سوریه و لیبی، مسائل مربوط به فلسطین و لبنان پاسخ گفت. وی در مورد هواپیماربایی اخیر خاطرنشان ساخت: «ما با عملیاتی که در میان بی گناهان ایجاد وحشت کند، مخالفیم و باید این گونه عملیات را محکوم کرد، اما نمی توان عملیات ستم دیدگان را محکوم کرد و دربارة عملیات دیگران سکوت کرد.»(1)

آقای هاشمی هواپیماربایی را واکنشی در مقابل انفجارات جنوب لبنان به دست صهیونیست ها، دانست و افزود: «نباید میان هواپیماربایی و انفجار مسجد در جنوب لبنان به دست نیروهای صهیونیست که در آن ها افراد بی گناه قربانی شدند یا حوادث اخیر طرابلس، فاصله دید. سرنخ اکثر ترورها و انفجارها که علیه ملت ها صورت می گیرد، در امریکا و فرانسه می باشد. اگر ما فقط فلسطینی ها یا لبنانی ها که همه چیز آن ها را گرفته اند و خانة آن ها را اشغال کردند و به بهانه این که هواپیما ربوده اند، محکوم کنیم اما آن هایی را که در مسجد جنوب لبنان بمب منفجر می کنند و بدترین نوع تروریسم را دنبال می کنند، نادیده بگیریم، این خیانت است. ما نباید میان این دو فاصله بگذاریم ... اگر این مسئله از ریشه حل و فصل شود، این گونه حوادث کم تر اتفاق می افتد.»(2) وی با توجه دادن به این که "طبیعی است ضعفا تا وقتی که سازمان های بین المللی به فریاد آن ها گوش نکنند، به هرگونه اقدامی دست می زنند"، بر عدم اطلاع ایران از هویت ربایندگان و هواپیماربایی اخیر، تأکید کرد و افزود که ایران چنانچه مطلع بود، از این ع-مل جلوگیری می کرد.(3)

رئیس مجلس شورای اسلامی در مورد ارتباط ایران با هواپیماربایان گفت: «باید بگویم که هر حادثه ای که به دست مسلمانان [اتفاق] می افتد، امریکا ایران را متهم می کند زیرا ایران را معادل اسلام می داند. ما هیچ گونه ارتباطی با هواپیماربایان نداریم."(4)

آقای هاشمی سپس تأکید کرد: «در صورتی که قرار باشد ایران ربوده شدن هواپیمای امریکایی را محکوم کند، باید قبلاً اقداماتی را که امریکا و اسرائیل در جنوب لبنان، بیروت و طرابلس انجام داده اند، محکوم کند.» وی بهترین راه برای حل بحران را آزاد شدن شیعیان در بند اسرائیل اعلام کرد و هرگونه اعمال زور و لج بازی را در برابر کسانی که جهت به دست آوردن جق خود حاضر به شهادت می باشند، ناممکن دانست.(5)

رئیس مجلس شورای اسلامی همچنین خاطرنشان کرد: «در این جریان دو طرف وجود دارد: خانوادة شیعیان بازداشت شده در اسرائیل از یک سو و اسرائیل و امریکا از سوی دیگر و اگر دو طرف چنین مداخله ای را بپذیرند، برای چه ما باید با آن مخالفت کنیم؟(6) از

ص: 222


1- 15. مأخذ 11.
2- 16.کیهان، 4/4/1364، آقای هاشمی در پاسخ به خبرنگار رادیو مونت کارلو.
3- 17. مأخذ 11.
4- 18. مأخذ 16، پاسخ آقای هاشمی به خبرنگار ام.بی.سی.
5- 19. مأخذ 11.
6- 20. مأخذ 11.

طرفی اگر طرف اول از سوریه بخواهد در این قضیه میانجی گری کند، چرا ما مخالفت کنیم؟»(1) وی سپس در مورد میانجی گری سوریه در حل و فصل این قضیه گفت: «راه ریشه ای باید برای این گونه کارها اندیشید."(2)

در ادامه مصاحبه آقای هاشمی در مورد این سؤال خبرنگار ام.بی.سی. که "با توجه به بن بست موجود در قضیه هواپیمای ربوده شدة امریکایی، آیا احتمال می دهید که امریکا دست به اقدام نظامی بزند؟" گفت: «من فکر نمی کنم امریکا آن قدر نادان باشد، اما اگر امریکا بخواهد از این ماجرا بهانه ای بسازد و با ایران وارد جنگ شود، تجربه های گذشته نشان می دهد که مقابلة نظامی با ایران به سود امریکا نیست. وقتی امریکا دست نشانده هایی مانند صدام در اختیار دارد دیگر نیاز به درگیری مستقیم ندارد. البته اگرما مستقیماً با امریکا وارد جنگ شویم خیلی بهتر است زیرا ارتش عراق مجموعه ای از نیروهای مسلمان است و اگر امریکا دست به این ماجراجویی بزند سرنوشت دردناک تر از انفجار سفارت امریکا در بیروت در سراسر جهان در انتظار امریکا خواهد بود، اگر چه ما ترجیح می دهیم که چنین حوادثی صورت نگیرد.»(3)

وی در خاتمه در مورد واکنش ایران در برابر بمباران مجدد شهرها به وسیلة عراق و با توجه به خواستة مردم در راهپیمایی روز جهانی قدس مبنی بر سرنگونی نظام حاکم بر عراق و عدم سازش با این نظام، گفت: «ما هیچ راهی جز ادامه جنگ تا سرنگونی رژیم صدام نداریم تا مردم عراق حاکم بر سرنوشت خودشان شوند. مردم ما در تظاهرات میلیونی روز قدس این حرکت را خواستار شدند و ما نمی توانیم در این زمینه کوچک ترین نرمشی داشته باشیم. اگر بخواهیم در این زمینه سازش کاری کنیم و شعار روز قدس را نادیده بگیریم، در این صورت باید جای خود را به دیگران بسپاریم.»(4)

111

از زمان ربوده شدن هواپیمای امریکایی تی.دبلیو.ای. تا کنون، همة رسانه های داخلی و خارجی، سازمان ها و نهادهای بین المللی به بحث دربارة آن پرداخته اند و روزی نبوده است که این مسئله به نوعی در سرلوحة اخبار و یا تحلیل ها و بررسی های کارشناسان امور سیاسی نیامده باشد، حتی سفر رئیس مجلس شورای اسلامی ایران به سوریه نیز تحت شعاع این جریان قرار گرفته و در تحلیل ها بخش عمده ای از این سفر در ارتباط با همین ماجرا دانسته شده است. در هر صورت، مرور بسیار اجمالی خبرها، بخشی دیگر از مسائل چهار روز اخیر مرتبط با هواپیماربایی را نشان می دهد:

روزنامه کویتی "القبس" در گزارشی در 31/3/1364 نوشت که شوروی به سوریه توصیه کرده تا از نفوذ خود در جنبش امل جهت پایان بخشیدن به غائلة هواپیماربایی خاتمه دهد، چرا که امریکا و اسرائیل در تدارک انجام دادن یک عملیات گستردة نظامی در لبنان هستند.(5)

ص: 223


1- 21. مأخذ 16، آقای هاشمی در پاسخ به خبرنگار مونت کارلو.
2- 22. مأخذ 16، آقای هاشمی در پاسخ به خبرنگار مونت کارلو.
3- 23. مأخذ 16، آقای هاشمی در پاسخ به خبرنگار "ام.بی.سی.".
4- 24. مأخذ 16.
5- 25. روزنامة اطلاعات، 1/4/1364، ص آخر.

نبیه بری در تاریخ 1/4/1364 در مورد حملة احتمالی امریکا به لبنان، واکنش نشان داده و این مسئله را به ضرر مسافران هواپیمای تی.دبلیو.ای. و منافع امریکا در منطقه دانسته است.(1) حزب الله لبنان نیز با اعلام آماده باش نظامی، از همة کسانی که توانایی به دست گرفتن اسلحه را دارند خواست تا جهت مقابله با امریکا و اسرائیل خود را آماده کنند. در این خصوص "سیدحسین موسوی" رئیس جنبش امل اسلامی، در سخنانی از مسلمانان منطقه خواست که کلیه توان و نیروی خود را در راه مقابله با کفر، شیطان بزرگ و اسرائیل به کار گیرند.(2) همچنین "شیخ صبحی طفیلی" از علمای حزب الله، در سخنانی رویارویی با امریکا را حالتی استثنایی و غیر مقطعی خوانده و افزوده است: «این امر [رویارویی با امریکا] از عمق استراتژی اسلامی و ایمان ما به اعمال سیاسی سرچشمه می گیرد و از آن جا که امریکا اوج کفر را متجلی ساخته، هرگز نمی تواند مورد قبول ایمان قرار گیرد.»(3)

این در حالی است که منابع امریکایی از پیوستن یک نیروی دریایی مرکب از 1800 تفنگ دار به نیروی ضربتی امریکا به فرماندهی ناو هواپیمابر "نیمیتس" در نزدیکی سواحل لبنان، خبر داده اند.(4) از سوی دیگر، به رغم صف آرایی امریکا در مقابل شیعیان لبنان در بحران کنونی، نوعی انعطاف پذیری در مقابل خواسته های ربایندگان هواپیمای تی.دبلیو.ای به چشم می خورد.

ژنرال "ساگر" رئیس پیشین سازمان جاسوسی نظامی اسرائیل، در تاریخ 1/4/1364 تنها راه خروج امریکا از بن بست کنونی را آزاد شدن زندانیان زندان "اتلیت" خواند و افزود: «در نهایت، اسرائیل به منظور فراهم کردن زمینة آزادی گروگان های امریکایی بوئینگ تی.دبلیو.ای. چاره ای جز آزاد کردن مسلمانان زندانی در زندان اتلیت در نزدیکی حیفا ندارد.»(5)

"جورج شولتز" وزیر امور خارجة امریکا، با توجه به گفتة مقام های اسرائیلی (2/4/1364) مبنی بر آزاد کردن 31 تن از مسلمانان لبنان، گفت: «چنانچه تصمیم اسرائیل دایر بر آزادی 31 زندانی لبنانی موجب آزادی گروگان ها در بیروت گردد، این امر امریکاییان را خشنود خواهد ساخت.» ولی هم او هم "رونالد ریگان" رئیس جمهور امریکا، وجود ارتباطی بین این اقدام اسرائیل با حل و فصل جامع این بحران را منتفی شمردند. ریگان با انکار ربط آزادی زندانیان با گروگان ها، گفت: «این اقدام اسرائیل ربطی به گروگان های امریکایی ندارد.»(6)

روزنامة "النهار چاپ" بیروت، در مورد خاتمه دادن به بحران گروگان گیری از طرحی چهار ماده ای خبر داد که حاصل تلاش دیپلماتیک اتریش، لبنان، سوئیس، سوریه و امریکا است:

1- آزادی گروگان ها. 2- اقدام امریکا به محکوم کردن نقض قوانین بین المللی اعم از هواپیماربایی و به اسارت گرفتن شماری از لبنانی ها به دست نیروهای اسرائیل. 3- مذاکرات صلیب سرخ با اسرائیل برای آزادی زندانیان لبنانی. 4- تدابیر امنیتی شدیدتر در فرودگاه بین المللی بیروت.

ص: 224


1- 26. روزنامة اطلاعات، 2/4/1364، ص آخر.
2- 27. همان.
3- 28. همان.
4- 29. همان، یونایتدپرس.
5- 30. همان، خبرگزاری فرانسه.
6- 31. روزنامة اطلاعات، 3/4/1364، ص آخر.

گفتنی است که سخن گوی وزارت امور خارجه امریکا اعلام کرده که مقام های کشورش از چنین توافقی بی اطلاع اند.(1)

با همة آنچه ذکر شد، امروز پس از آزادی 31 تن از زندانیان جنوب لبنان و تأکید ربایندگان بر مقاومت تا رسیدن به اهداف نهایی خود، ریگان رئیس جمهور امریکا، با تنی چند از مشاوران بلند پایة خود از جمله وزیر خارجه، وزیر جنگ، مدیر سیا و رئیس ستاد مشترک ارتش امریکا در امور مربوط به امنیت ملی، جهت حل بحران گروگان گیری ملاقات کرد. "رابرت سیمس" منشی مطبوعاتی کاخ سفید، در این باره گفت: "این ملاقات به منظور بررسی اوضاع در بیروت صورت گرفته است.»(2)

112

روزنامة "واشنگتن پست" - که بازگو کنندة مواضع بخشی از نخبگان امریکا است - در گزارشی تفسیری، پس از برشمردن ریشه های خصومت جنبش بنیادگرایی اسلامی با ایالات متحدة امریکا، ایجاد روابط حسنه با جمهوری اسلامی ایران را در درازمدت برای سیاست خارجی امریکا توصیه کرده است: «در اسلام سیاست و مذهب از یک دیگر جدایی ندارند و در آخرین سال های قرن بیستم، بنیادگرایی اسلامی که ایران موعظه گر آن است به صورت قدرت مندترین عامل نارضایتی و انقلاب در خاورمیانه درآمده است. این نیرو در ماجرای ربودن هواپیمای تی.دبلیو.ای. حمله به مقر تفنگ داران امریکایی یا حمله به سفارت امریکا در بیروت و حمله به محل هیئت امریکایی در کویت، طی 26 ماه گذشته جلوه نموده است. در واقع ایالات متحدة امریکا درگیر یک جنگ است ولی طبیعت این جنگ به گونه ای است که نبرد علیه یک کشور یا یک منطقه با مرزهای مشخص و با هدفی که بتوان آن را هدف حمله های هوایی و یا هجوم های زمینی کرد، نیست؛ دشمن امریکا یک جنبش مذهبی است که سربازانش از یک کشور با فرقه خاص نیامده اند. با این همه، کشور ایران منزل گاه اقداماتی است که ایالات متحده را چنین آشفته کرده است. دولت ریگان باید با احتیاط بسیار سه راه حل را مورد نظر قرار دهد: استفاده از نیروی نظامی؛ اعمال تحریم های اقتصادی و یا ایجاد روابط حسنه.»

نویسندة مقاله با برشمردن دلایلی استفاده از زور را رد کرده و آن را سبب افروختن آتش کینه های بیش تری دانسته است. در خصوص به کار گرفتن سلاح تحریم های اقتصادی نیز براین باور است که نفت ایران استفاده از این سلاح را بی اثر می سازد و سرانجام به راه حل سوم پرداخته است: «در شرایط کنونی، ایالات متحدة امریکا نیازمند آن است که بلوغ و اتکاء به نفس یک ابرقدرت را به عرصة ظهور برساند. ایجاد روابط حسنه نمی تواند سریع یا آسان باشد به ویژه در کشوری که انتخابات ریاست جمهوری هر چهار سال یک بار تجدید می شود. ثمرات چنین اقدامی نیز در دوران ریاست پرزیدنت ریگان و احتمالاً در طول حیات

ص: 225


1- 32. همان.
2- 33. مأخذ 11، ص آخر، یونایتدپرس.

آیت الله خمینی آشکار نخواهد شد اما این نمی تواند به معنای آن باشد که ایالات متحده نباید زمینة قبلی را در این مورد فراهم سازد. پرفسور "رمضانی" کارشناس برجستة امریکاییِ مسائل ایران، می گوید ایران درصدد است به انزوای خویش پایان بخشد. در سال جاری پیوندهای اقتصادی ایران به اروپا به میزان قبل از انقلاب رسیده است و در پشت پرده، ایران تماس هایی را با کشورهای غربی و رقبای اسلامی اش از جمله عربستان سعودی آغاز کرده است. علی اکبر ولایتی وزیر خارجه جمهوری اسلامی در سال گذشته در پارلمان ایران گفت: در مورد مسائل جهانی در صحنة دیپلماتیک تصمیم گیری می شود و اگر ما در این صحنه حضور نداشته باشیم، این تصمیم گیری ها بدون ما انجام می گردد.»(1)

113

روزنامة جمهوری اسلامی در شمارة امروز خود و نیز روزنامة سوئیسی "ریویو آو فارین افیرز" گزارشی دارند از سفرنامة چند خبرنگار سوئیسی که از بغداد مراجعت کرده اند. آن ها گزارشی نسبتاً متفاوت با آنچه در مطبوعات غربی با مهربانی دربارة عراق آورده می شود، تهیه و ارائه کرده اند.

به نوشتة روزنامه جمهوری اسلامی، سه تن از این خبرنگاران در تلویزیون سوئیس گفته اند: «قبل از این که به عراق سفر کنیم به ما گفته بودند رژیم عراق از اخبار چه درکی دارد، ولی آنچه که ما با آن مواجه شدیم خیلی بدتر از آن بود که پیش بینی می کردیم؛ در واقع رژیم عراق اطلاعات و اخبار را به عنوان تبلیغ سیاسی تلقی می کند و باید خبری را تهیه کرد که با سیاست عراق جور در می آید. این فقط در مورد اخبار جنگ نیست، بلکه در مورد همة سوژه ها صادق است، مثلاً نمی توان از اسب و درشکه ای که در خیابان حرکت می کند عکس گرفت زیرا عقب ماندگی کشور را نشان می دهد. در مورد جنگ از هیچ چیزی که هدف جنگی بتواند محسوب شود مطلقاً نمی توان خبر تهیه کرد. نه ساختمان دولتی، نه پل، نه جاده.

در تمام مدت سفر، ما زیر نظر بودیم و در هتل محل اقامت مان فوق العاده ما را کنترل می کردند و تمام تلاش ما برای تماس گرفتن با مردم عراق با شکست روبه رو شد. هرچه ویرانی که از جنگ به وجود آید به شدت محافظت می شود که کسی آن را نبیند. در مدتی که ما آن جا بودیم جنگ شهرها جریان داشت. روز قبل از ورود ما انفجار مهیبی یک بانک بزرگ را ویران کرده بود و سپس شش انفجار عظیم دیگر نیز روی داد ولی هیچ کس جرأت این که از آن ها حرفی بزند، نداشت و محل انفجار همیشه در محاصره بود بالاخره هم کسی ندانست که انفجارها در اثر پرتاب موشک توسط ایران بوده است. یا بمب گذاری توسط مخالفین. در حقیقت با وجود این که ما در بغداد بودیم، ولی خیلی از واقعیت عراق فاصله داشتیم. ...

ص: 226


1- 34. مأخذ 3، صص 22 تا 24، رادیو امریکا.

اولین چیزی که در عراق انسان را تکان می دهد تصاویر صدام حسین است که در همه جا حضور دارد؛ هر جا که باشید، همیشه یک صدام حسین دارد به شما نگاه می کند! ... .

در مورد تلفات عراقی ها هیچ کس حرفی نمی زند؛ تلفات نیروهای عراقی به سرعت پنهان می شود، کشته ها فوراً دفن می شوند و برای ساکت کردن خانوادة آن ها بلافاصله با دادن یک ماشین، صدای آن ها را خاموش می کنند. مجروحین شبانه به بیمارستان ها منتقل می شوند و هیچ گاه در خیابان نمی توان معلولی را دید. این قانون جنگی است که هیچ کس نباید از کشته ها و مجروحین و معلولین حرف بزند، ولی کدام خانواده ای است که عزیزی را از دست نداده باشد؟ همه در خفا می گویند و در بیرون از منزل زیر نگاه صدام حسین هیچ کس جرأت حرف زدن به خصوص با خبرنگاران خارجی را در این مورد ندارد.

خبرنگاران باید همیشه از یک مدرسة مشخص و به خصوص دیدن کنند، سپس از اردوگاه اسرای ایرانی "رمادی" دیدار شد که در آن به طور نمایشی سعی شده است که شرایط را مطلوب و انسانی جلوه بدهند و می بایست با یک اسیر ایرانی مشخص در دفتر اردوگاه و در حضور عراقی ها مصاحبه کند و خبرنگار اظهار داشت مصاحبه ای که در این شرایط انجام شود، چه ارزشی دارد؟»(1)

همچنین روزنامة سوئیسی "ریویو آوفارین افیرز" بخش دیگری از این سفرنامه را به نقل از خبرنگاران سوئیسی آورده است:

«نخستین چیزی که یک بازدیدکننده از عراق را تکان می دهد، کیش شخصیت است که محور آن را صدام حسین رئیس کشور، رهبر، رئیس شورای انقلاب و یگانه حزب موجود در کشور، مارشال و فرمانده کل قوای نیروهای مسلح، تشکیل می دهد.

همه روزه تصاویری در صفحات اول روزنامه هایی که همة آن ها توسط دولت منتشر می شود، به چشم می خورد. عکس رنگی وی که حداقل سه برابر اندازة معمولی است، الزاماً در مدخل کلیة روستاها و شهرها و اماکن دیده می شود. در برنامه های رادیویی دولت در هر ساعت30 تا 50 بار نام صدام حسین برده می شود. بسیاری از عراقی ها تصاویر وی را بر در ورودی خانه های شان می آویزند و با این اقدام امنیت خود و خانوادة خود را تضمین می کنند. به ندرت اتفاق می افتد که نام وی در شعارهایی که در مدرسه، پاسگاه های پلیس، دفاتر حزب، سربازخانه و سایر ساختمان های دولتی دیده می شود، به چشم نخورد.

مبلغان کشور مکرراً از جنگ با ایران به نام "قادسیة صدام" یاد می کنند.

صدام حسین قصری بزرگ در جزیره ای واقع در غرب رودخانة دجله در جنوب پایتخت ساخته است. این مجتمع مانند حصار کاملاً محافظت شده است. یک ناظر خارجی اظهار داشته است عراقی هایی که با اتومبیل از این مسیر عبور می کنند، صرفاً با این فکر که اگر به ناگهان اتومبیل آن ها از کار بیفتد، چه اتفاقی رخ خواهد داد، پشتشان می لرزد! در آن طرف

ص: 227


1- 35. روزنامة جمهوری اسلامی، 3/4/1364.

کاخ، در ساحل رود به طرف شهر، یک شهرک دولتی در حال احداث است، نه یک مجتمع مسکونی معمولی بلکه تعدادی ویلای لوکس با دیوارهای سنگی و درها و پنجره های طاق دار که ظاهراً برای مقامات عالی رتبه و امنیتی کشور ساخته می شود.

طبیعی است اشاعة دائمی این کیش شخصیت نمی تواند در مردم بی تأثیر باشد. به ندرت با عراقی های شجاع که مایل به حرف زدن باشند، برخورد می کنید و آنچه که از زبان آنان می شنوید گزارش های کابوس وار است که در زمرة آنان می توان از سبعیت مأمورین عراقی علیه زندانیان سیاسی نام برد.

همچنین همه می دانند که خبرچین ها و مأموران پلیس امنیتی در همه جا حضور دارند. بارها و بارها به شما گوش زد می شود که در محل کار در ادارات و در بسیاری از خانه ها دست کم یک خبرچین به یک یا دو مأمور امنیتی خبر می رساند. یک عراقی به من گفت که او نسبت به اکثر جوانان و افرادی که کم و بیش لباس مرتب به تن دارند و به جای انجام خدمت وظیفه، در خیابان در حال قدم زدن هستند و یا در کافه ها نشسته اند، مظنون است زیرا احتمال می رود که آن ها اعضای پلیس مخفی باشند. شاید او راست می گفت؛ در خیابان های پایتخت تعداد بی شماری از این جوانان مشاهده می شود.

احتمالاً دقت زیادی به عمل می آید که شایعات منتشره راجع به دخمه های وحشت، به بیرون درز کند زیرا بدون شک رهبران کشور برآن اند که مردم را در حالت هراس دائم نگاه دارند.

مردم عراق می دانند یا حداقل گمان می کنند که در صورت پیوستن به اپوزیسیون و یا ابراز علنی نارضایتی، احتمالاً چه چیزی در انتظار آنان است. تأثیر این هشدارها با آزادکردن گاه به گاه چند زندانی و بازگشت آنان به زندگی عادی اما تحت مراقبت پلیس، شدت می یابد. کلیة عراقی هایی که جرأت ابراز چنین چیزهایی را دارند، متفقاً براین نکته تأکید می کنند که هیچ حمایت قانونی در برابر تجاوزات دولت و نوکرانش وجود ندارد.

فقط در چنین زمینه ای است که اهمیت کامل کیش شخصیت در عراق مشهود می گردد. نکته دیگر آن است که آویختن عکس رئیس دولت در خانه، به قصد دور نگاه داشتن نیروهای اهریمنی است. مردم با این عمل به جاسوسان و خبرچین ها نشان می دهند که آنان خانة شهروندانی وفادار و تحسین کنندة حقیقی رئیس جمهور "عظیم الشأن" هستند. در واقع صدام و تصویر وی نوعی امنیت جانی برای ساکنین خانه به وجود می آورد.

عاقلانه آن است که در جهت کاهش شور و اشتیاق ساده لوحانه نسبت به رهبر بزرگ که کودکان آن را در مدرسه آموخته و به خانه می آورند، تلاش صورت نگیرد زیرا والدین خوب می دانند که یک چنین تحسین و تمجید علنی باعث می شود که از فرزندان آن ها مراقبت و حمایت بیش تری به عمل آید و این نوعی اطمینان خاطر است در برابر این ترس که آنان

ص: 228

یک روز با رفتن به درون دخمه ها و سرداب ها از نظر ناپدید خواهند شد.

برای حفظ اشتیاق فرزندان، بزرگ سالان اشتیاق خود را ظاهر می سازند و یا تظاهر به آن می کنند و تلگرام های تبریکی را که انتظار آن می رود، ارسال می دارند و به طور کلی در برنامة کیش شخصیت شرکت می جویند.(1)

ص: 229


1- 36. همان، به نقل از روزنامه ریویو آوفارین افیرز، چاپ سوئیس.

روزشمار جنگ سه شنبه /4 تیر 1364 /6 شوال 1405 /25 ژوئن 1985

114

به تدریج هرچه بیش تر اذهان فرماندهان سپاه به منطقة عملیاتی آتی (فاو) - که به منطقة عملیاتی "فدک" موسوم است - معطوف می شود. در این عملیات (که واجد پیچیدگی های خاص عملیاتی آبی - خاکی، از جمله ضرورت عبور از رودخانه، است) رعایت حفاظت جهت غافل گیر ساختن دشمن، شرط اولیه و قطعی کار است. به این دلیل، در همین مرحلة کار، پس از دستور فرماندهی کل (برادر محسن رضایی) به سازمان حفاظت سپاه برای تهیة طرح حفاظتی، این سازمان بدین منظور، بررسی مواردی را در دستور کار خود قرار داده است:(1) مقابله با فعالیت های جاسوسی دشمن؛ تخلیة مردم (از منطقة نخلستانی بین بهمن شیر و اروند)؛ تخلیة ژاندارمری (از خطوط حاشیة اروند و خطوط عقب تر)؛ یگان های پوششی منطقه؛ حفاظت پرسنل؛ تردد در منطقه؛ مهندسی؛ استتار و اختفاء؛ نقل و انتقالات؛ مخابرات؛ بهداری و تبلیغات.

از سوی دیگر، با توجه به این که دشمن با استفاده از وضع طبیعی منطقه (نخلستان ها و نهرها و...)، قابلیت و توانایی های چشم گیری در زمینة جمع آوری اطلاعات دارد، سازمان حفاظت سپاه، با ابراز حساسیت ویژه، ضمن یک دستورالعمل حفاظتی، توانایی های دشمن را چنین برشمرده است:

«1- دیده بانی: دکل های دیده بانی 100 متری دشمن که یکی از آن ها در کنار شهر فاو قرار دارد و تعدادی دکل 43 متری که تعدادی از آن ها فعال است، این امکان را به دشمن می دهد که کلیة جاده های موجود در منطقه به خصوص جادة حاشیه ای رودخانه و جاده های آنتنی عمود بر آن را کاملاً زیر دید داشته باشد و کلیة نقل و انتقالات و فعالیت های جدید مهندسی را ثبت نماید.

2- گشتی های شناسایی دشمن در خط: این گشتی ها تغییرات در خط لجمن و تغییرات در تعداد کمین ها و ... را ثبت و گزارش می نمایند.

3- گشتی های شناسایی دشمن در عمق: این گشتی ها به راحتی از فاصلة موجود بین

ص: 230


1- 1. سند شمارة 0642 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش "حفاظت: فریب، غافل گیری"، متون تحقیقاتی جنگ، گزارش راوایان، قرارگاه خاتم، عملیات والفجر8، ص 10.

سنگرهای در خط و با استفاده از تاریکی هوا، پشت خطوط لجمن آمده و حتی چند مورد تا روی جادة بهمن شیر آمده و اقدام به جمع آوری اطلاعات نموده اند، لذا استتارات بین نخل ها و تغییرات محسوس در این منطقه و احداث جدید می تواند مورد شناسایی این ها قرار گیرد.

4- عکس هوایی: تا کنون دشمن در حالت عادی به طور متوسط هفته ای یک پرواز شناسایی در منطقه داشته است که می تواند با عکس های هوایی خود (و همچنین ماهواره) کلیة تغییرات در سطح زمین (جاده، مواضع توپخانه، بنه مهمات، محل قرارگاه و ...) را دقیقاً ثبت نماید.

5- رادار رازیت: دشمن به استعداد هر تیپ یک رادار رازیت در منطقه مستقر کرده است. این رادارها روی بلندی حداقل ده متری به نحوی نصب گردیده اند که منطقة هم دیگر را بپوشانند. این نوع رادار تغییرات داخل نخلستان ها را نمی تواند ثبت کند لکن چون در ارتفاع مرتفع نصب گردیده، رفت و آمد وسایل نقلیه در جادة خسروآباد و جاده های عمود بر آن ... را می تواند ثبت نماید.»(1)

نکتة دیگر در امر حفاظت این که با جدایی مأموریت های ارتش و سپاه، عملاً اشراف فرماندهان سپاه بر همة نیرو های درگیر ممکن شده و تا اندازه ای مقدمات اعمال حفاظت مناسب و نیز حصول اطمینان از تحقق حفاظت را فراهم ساخته بود. در این زمینه از همان ابتدای کار سعی بر این بود که افراد، متناسب با مقتضیات کاری و طبق برنامه توجیه شوند و اسامی آن ها نیز در فهرست توجیه شدگان وارد شود و نیز کسانی که بعدها توجیه می شوند با کسب اجازه فرماندهی بوده باشد تا بدین وسیله تسلط و کنترل لازم بر پرسنل انجام گیرد.

همچنین در توجیه ها و دستورالعمل های حفاظتی مسائل دیگری درج گردیده بود، از جمله: عوامل و عناصر شناسایی کننده با صلاحیت باشند و بعد از ورود به منطقه تا هنگام عملیات از منطقه خارج نشوند؛ عناصر مهندسی نیروی بومی نباشند و از صلاحیت لازم برخوردار باشند. ضمناً سعی می شد نیروها حتی الامکان به صورت محدود، متناسب با کارشان در منطقه حضور یابند.(2)

در دستورالعمل های حفاظتی دربارة مقررات تردد در منطقة فدک، بر این موارد تأکید شده است:

1- ممنوعیت تردد ساکنان قبلی و مردم بومی.

2- ممنوعیت تردد متفرقه ... .

3- ممنوعیت تردد وسایل سنگین در روز.

4- همة ترددها در شب و بدون استفاده از نور باشد.

5- ممنوعیت تردد خودروهای استیشین فرماندهی.

6- تردد کلیة یگان ها تحت پوشش ناو تیپ ماهشهر و ناو تیپ امیرالمؤمنین و با کارت پوششی آن ها.

ص: 231


1- 2. همان، صص 11 و 12.
2- 3. همان، ص 17.

7- کلیة فعالیت های مهندسی، با اجازه و در شب باشد.

8- انتقال کلیة وسایل و تجهیزات به منطقه در شب و سپس استتار کامل در لابه لای نخل ها.(1)

علاوه بر آن، در این دستورالعمل گذشته از حفاظت پرسنل، نکاتی در نحوة کار آمده است:

- عملیات مهندسی در حداقل مقدار خود و به اندازة ضروری باشد و از عوارض طبیعی موجود بیش ترین استفاده شود.

- هیچ دکل جدید دیده بانی در منطقه نصب نشود؛ مورد استثنا با کسب اجازه از اطلاعات - عملیات قرارگاه خاتم باشد.

- احداث مقرهای توپخانه، پدافند، سایت موشکی، بیمارستان، در حداقل زمان ممکن قبل از روز "ر" خواهد بود، ...

- همة یگان ها در اولویت، جاده های آنتنی واجب و ضروری خود را (به تشخیص مهندسی قرارگاه) احداث و از امکانات موجود در منطقه (عوارض طبیعی، ساختمان ها) نهایت استفاده را بکنند.(2)

نقل و انتقالات در این منطقه براساس روش "نفوذ" است، بدین معنی که از نقل و انتقالات فراون در زمان اندک (پی درپی)، خودداری شود، لذا تدابیری در دستورالعمل حفاظتی اندیشیده شده است:

- انتقال کلیة اقلام مورد نیاز (از جمله: مهمات، پل، قایق،...) پس از غروب آفتاب و پس از پوشاندن محموله با چادر، انجام پذیرد. این اقلام در جاهای از پیش تعیین شده پیاده و بلافاصله استتار گردد و خودروهای حامل تا قبل از روشن شدن هوا از منطقه بروند.

- انتقال محموله ها با تقسیم حجم ترافیک روی جاده ها به تشخیص حفاظت اطلاعات قرارگاه خاتم و تدارکات این قرارگاه، صورت پذیرد.(3)

همچنین در خصوص مخابرات نیز به دلیل آسیب پذیری کلیة ارتباط های بی سیم و اف ایکس(FX) در مقابل سیستم شنود دشمن، اتخاذ تدبیر مناسب برای مقابله با این وضعیت ضرورت دارد. به همین منظور در دستورالعمل حفاظتی جهت جلوگیری از لورفتن اطلاعات، بر تشکیل سیستم پیک (امربر) تأکید شده است: ضروری است با استفادة هرچه بیش تر از امربرها (پیک)، کلیة پیام های طبقه بندی شده از طریق امربرها منتقل شود تا از دست یابی دشمن به اطلاعات خودی - که در مواقع عملیات جنبه حیاتی دارد - جلوگیری به عمل آید.»(4)

115

تحرکات ایذایی عناصر ضدانقلاب داخلی به خصوص در کردستان، ادامه دارد. در بوکان نیروهای وابسته به گروه کومه له به یک خودرو حامل پاسداران تیراندازی کردند که اصابت

ص: 232


1- 4. سند شماره 009321 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) سپاه، فرماندهی؛ به قرارگاه های کربلا، نوح و سلمان، دستورالعمل حفاظتی مانور، ص17، 4/4/64.
2- 5. همان، ص14 تا 16.
3- 6. همان، ص ص23 و 24.
4- 7. همان، ص19.

گلوله ای به نارنجک همراه پاسداران و انفجار آن، یک شهید و سه مجروح در پی داشت.(1)

در قزوین به یک قطار باربری عده ای ناشناس حمله کردند. این عده پس از به رگبار بستن قطار، سریعاً متواری شدند.(2)

در تهران نیز شاخة اکثریت سازمان چریک های فدایی خلق در یکی از خیابان های شمالی شهر علیه جنگ و انقلاب اسلامی اعلامیه پخش کردند که در آن آمده است: «برای پایان دادن به جنگ و ویرانی، برای پایان دادن به گرانی و بی کاری، برای پایان دادن به شکنجه و اعدام، برای پایان دادن به کشتار مردم کردستان، برای پایان دادن به توهین و تحقیر زنان، برای رسیدن به صلح، استقلال، آزادی و عدالت اجتماعی متحد شویم و علیه ارتجاع حاکم مبارزه کنیم.»(3)

116

آقای هاشمی رفسنجانی در یک مصاحبه مطبوعاتی با اشاره به مسائلی که در مورد تشکیل یک دادگاه برای خاتمة جنگ (حول پیام اخیر وی به کشورها از طریق سفیران و کارداران) مطرح می شود، مجدداً نظر جمهوری اسلامی ایران را در این باره توضیح داد. وی تأکید کرد: «ما نمی پذیریم که دادگاه برای مشخص کردن متجاوز جلسه تشکیل دهد و اگر بخواهد تشکیل شود، اول باید بپذیرد که آغازگر جنگ، رژیم عراق بوده است و بعد بیاید روی مسئلة کیفر متجاوز نتیجه گیری کند و اگر دادگاه مورد قبول ما تشکیل شود و اعضای دادگاه نیز با مشورت ما انتخاب شوند، ما در مورد کیفر متجاوز به این دادگاه دیکته نمی کنیم.» رئیس مجلس در ادامة این گفت وگو در پاسخ به پرسشی دربارة نقش دیپلماسی در خاتمه دادن به جنگ، گفت: «از طریق دیپلماسی صرف نمی توان به نتیجه ای رسید چرا که دیپلماسی مؤثر امروز در اختیار دوستان ما نیست و معلوم است که هیچ متجاوزی از طریق دیپلماسی به کیفر جنایت خود تن در نمی دهد. اما اگر حرکت نظامی قوی در جبهه انجام شود، ممکن است این دیپلماسی مؤثر باشد و اگر فشار جدی در جبهه ها نباشد، دشمنان انقلاب دست از رژیم صدام برنمی دارند اما اگر فشار جدی وارد شود و آن ها ببینند که اگر مقاومت ادامه داشته باشد آثار بدتری گریبان گیر آن ها خواهد شد، می توان امیدوار بود که به این مسئله تن دهند.»(4)

117

آقای هاشمی رفسنجانی پس از بازگشت از سفر لیبی و سوریه، در یک مصاحبة مطبوعاتی داخلی شرکت کرد و نتایج سفر خود به این دو کشور را برخلاف تحلیل های رسانه های بیگانه، ثمربخش خواند و افزود: «ما موفق شدیم برنامه های اجرایی خوبی با دو کشور دوست - لیبی و سوریه - تنظیم کنیم که امکانات سه کشور بتواند در جنگ تحمیلی بیش تر مؤثر شود.»(5)

ص: 233


1- 8. سند شماره 141889 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 4/4/1366، ص9.
2- 9. سند شمارة 074545 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: روابط عمومی دفتر فرماندهی منطقة 2، 8/4/1364.
3- 10. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 98 (5/4/1364)، ص4.
4- 11. روزنامة اطلاعات، 5/4/1364، ص3.
5- 12. همان.

رئیس مجلس شورای اسلامی با توجه به دست یابی به اهداف مدنظر در این سفر، به پای بندی دو کشور لیبی و سوریه به دوستی خود در جنگ تحمیلی، داشتن وحدت نظر و تأیید شرایط جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی، اشاره کرد و گفت: «هرگونه حمایتی که ما از آن ها تقاضا داشتیم و امکاناتی که آن ها در اختیارشان بود، از ما دریغ نکردند.»(1)

وی همچنین با اشاره به "جنگ اردوگاه های فلسطینی" گفت: «مسائلی نیز در رابطه با لبنان و اصل همکاری جبهة پایداری و همکاری سوریه و لیبی مطرح شد، چرا که اخیراً به نظر می رسید در لبنان توطئه ای علیه دوستی این دو کشور در جریان اردوگاه ها در شرف وقوع بود که این مسئله در این سفر مورد تأیید قرار گرفت و همکاری های بهتری پایه ریزی شد.»(2)

تصویر

تهران - 4/4/1364

گفت وگو با خبرنگاران در بازگشت از سفر لیبی و سوریه

118

سفر آقای هاشمی رفسنجانی به لیبی در مورخ 29/3/1364 و سپس در 2/4/1364 از لیبی به سوریه با توجه به اوضاع کنونی: تشدید فشارهای بین المللی برای خاتمه بخشیدن به جنگ و از طرف دیگر تشدید حملات هوایی و موشکی عراق به شهرهای ایران، حائز اهمیت می باشد، به طوری که این سفر در رسانه های جهان بازتاب های گسترده ای داشته و در تفسیرهایی به تجزیه و تحلیل آن پرداخته اند.

مفسران و تحلیل گران عمدتاً سفر رئیس مجلس شورای اسلامی به لیبی و سوریه را تلاش آقای رفسنجانی جهت نزدیک کردن هرچه بیش تر مواضع سه کشور ایران، سوریه و لیبی در

ص: 234


1- 13. همان.
2- 14. همان.

مقابل هرگونه تلاشی که تحت عنوان همبستگی اعراب به منظور ایجاد شکاف بین ایران و اعراب صورت می گیرد، دانسته اند. علاوه بر این، تلاش ها و اهدافی چون جلب حمایت سوریه و لیبی در جنگ، خرید تسلیحات (از جمله: ضدهوایی، موشک های اسکاد - بی و ... جهت مقابله با حملات هوایی و موشکی عراق) و حل جنگ اردوگاه های فلسطینیان را نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار داده اند. ولی در سفر به سوریه علاوه بر این موارد، یک محور عمدة بحث و تبادل نظر، بررسی مسئلة گروگان گیری هواپیمای "تی.دبلیو.ای." بوده است.(1)

در گزارش نشریة "لوماتن" چاپ پاریس، دربارة سفر آقای هاشمی رفسنجانی به سوریه، آمده است: «اخبار پشت پرده حاکی از آن است که رئیس جمهوری ایالات متحدة امریکا از حافظ اسد خواسته است با اتخاذ تصمیمات مشترک با حکومت آیت الله خمینی، به مسئلة گروگان گیری چهل مسافر امریکایی هواپیمای تی.دبلیو.ای. خاتمه دهد. براساس اطلاعات به دست آمده، به دنبال تقاضای ریگان از حافظ اسد بود که هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی در سفرش به لیبی مدت چند ساعت در دمشق توقف کرد و مذاکراتی را با مقامات درجه اول سوری انجام داد ... .»(2)

شبکة تلویزیونی ا.بی.سی. امریکا هدف سفر حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی به سوریه را اقدامی از حافظ اسد جهت آزادسازی گروگان های امریکایی در لبنان دانسته و به نقل از گزارش گر خود - جان دنوان - خبر داده است:

«رئیس جمهور سوریه به مقامات امریکایی قول داده است که از نفوذ خود در لبنان به ویژه در میان شیعیان جهت آزاد ساختن گروگان های امریکایی استفاده نماید.»(3)

گزارش گر این شبکه سپس با اشاره به سفر آقای هاشمی رفسنجانی و شیخ محمدحسین فضل الله به سوریه، خاطرنشان کرده که ایران نفوذ عمیقی در لبنان دارد به ویژه در میان شیعیان بنیادگرا که عامل هواپیماربایی هستند.(4) این گزارش گر هر چند در ادامه گفته است که آقای رفسنجانی در یک کنفرانس مطبوعاتی در دمشق هرگونه دخالت ایران در هواپیماربایی را تکذیب کرده است، ولی در پایان گزارش خود حضور آقای رفسنجانی و شیخ فضل الله در پایتخت سوریه و سفر قریب الوقوع نبیه بری به این کشور را مرتبط با اقدام سوریه جهت آزادسازی گروگان ها دانسته و افزوده است: «به احتمال قوی این دیدار کنندگان از دمشق در جریان هواپیماربایی دخیل بوده اند.»(5)

رادیو بی.بی.سی. نیز درباره سفر آقای هاشمی رفسنجانی به سوریه مفصلاً به تحلیل و تفسیر پرداخت. این رادیو در تفسیری با اشاره به خشمگین بودن امریکا از ربودن هواپیما و نیز با اعلام سخنان "کاسپار واین برگر" وزیر دفاع امریکا که گفته است: «امریکا حق تلافی علیه ربایندگان هواپیما را که چهل امریکایی را در گروگان دارند، برای خود محفوظ می دارد.»، افزود: «مقامات امریکا با مقامات سوریه درباره این بحران تماس داشته اند و سوریه

ص: 235


1- 15. روزشمار جنگ، روزهای 29/3 تا 4/4/1364، همین کتاب.
2- 16. مأخذ 10، ص48، رادیو صدای آزاد ایران، 4/4/1364، به نقل از روزنامة "لوماتن" چاپ پاریس.
3- 17. مأخذ 10، ص18، گزارش شبکة تلویزیونی ا.بی.سی. امریکا.
4- 18. همان.
5- 19. همان، ص18.

از شدت احساس امریکاییان نسبت به قضیه گروگان گیری آگاه است.»(1)

بی.بی.سی. با اشاره به این که حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی دومین شخصیت قدرت مند ایران که برگروه حزب اللهی ها نفوذ دارد و با بسیاری از رهبران شیعه از جمله شیخ محمدحسین فضل الله رهبر حزب اللهی ها، در سوریه ملاقات کرده است، ادامه داد: «حجت الاسلام رفسنجانی توصیه های سوریه، میزبان خود را در نظر داشته است. احتمال دارد که حزب اللهی ها را از هرگونه اقدام سریعی که خاورمیانه را احتمالاً به بحران عمدة دیگری بکشاند، برحذر داشته است.»(2)

این رادیو در پایان تفسیر خود به طور ضمنی و سر بسته ایران را از عواقب این بحران که به از دست دادن حامی اش (سوریه) خواهد انجامید، برحذر داشت: «رژیم ایران، از هدف صادر کردن انقلاب که بگذریم، هنوز با عراق در حال جنگ است و در این رابطه سوریه برای رژیم ایران متحدی با ارزش است که به دلیل آن که علیه عراق طرف گیری کرده، با بسیاری از کشورهای عربی خود را بیگانه نموده است. از این رو به نفع ایران است که به اختلافات بین گرو ه های شیعه لبنان یعنی حزب اللهی ها و پیروان نبیه بری که سوریه می خواهد آن ها را کنترل کند، دامن نزند.»(3) بی.بی.سی. سپس نتیجه گیری کرد که مجموعه ای از منافع گروه ها و کشورهای مختلف، مانند تار عنکبوت در اطراف گروگان های امریکایی در بیروت پیچیده شده و بیش تر گروه های درگیر به خطر پایان ناخوشایند این بازی واقف اند.(4)

آسوشیتدپرس در تفسیری با اشاره به سفر پنج روزة آقای هاشمی رفسنجانی در رأس یک هیئت سیاسی نظامی به لیبی و سوریه به منظور خرید اسلحه و تبادل نظر با سران این دو کشور دربارة یک سلسله مسائل سیاسی و به ویژه جنگ ایران و عراق، نتیجه گیری کرد: «حکومت اسلامی به شدت تلاش می کند تا به شبکه پدافند هوایی مدرن مجهز شود تا از ادامة حملات گستردة هوایی عراق علیه تهران و سایر شهرهای ایران جلوگیری نماید.» این خبرگزاری سپس افزود: «در حالی که ایران و لیبی یک پیمان همکاری های نظامی و سیاسی منعقد نموده اند، به احتمال قوی حجت الاسلام رفسنجانی در این زمینه با دست خالی از سوریه بازگشته است.»(5)

119

با موضع گیری خشمگینانة امروز رونالدریگان رئیس جمهور امریکا، بحران هواپیما ربایی اخیر بیروت می تواند وارد مرحله جدیدی شود. به گزارش یونایتدپرس، امریکا تهدید کرده که چنانچه تلاش های دیپلماتیک در جهت آزادی گروگان های امریکایی در چند روز آینده مثمرثمر واقع نشود، لبنان را محاصره خواهد کرد و اقدام دیگری برای مجازات علیه این کشور خواهد کرد.

"لاری اسپیکس" سخن گوی کاخ سفید، امروز به خبرنگاران گفت: «ریگان چند روز دیگر

ص: 236


1- 20. همان، ص32، رادیو بی.بی.سی.، 4/4/1364.
2- 21. همان، ص 33.
3- 22. همان.
4- 23. همان.
5- 24. همان، ص 38، رادیو اسرائیل، 4/4/1364، به نقل از آسوشیتدپرس.

نیز در انتظار نتایج تلاش های دیپلماتیک خواهد نشست تا شاید پیش از اعمال فشار بر ربایندگان هواپیما، این تلاش ها کارگر افتد.» وی تأکید کرد که تلاش های دیپلماتیک شامل معامله با نبیه بری بر سر آزادی گروگان ها نخواهد بود.(1)

از طرفی دیگر، ریگان که برای دومین روز متوالی با مشاوران بلندپایة خود در زمینه امنیت ملی ملاقات کرده، ضمن ارزیابی اوضاع، راه های مختلفی را که بتواند نبیه بری را تحت فشار قرار دهد مورد توجه و بررسی قرار داده است.(2) به گفتة سخن گوی کاخ سفید، از جمله اقدامات تحت بررسی دولت ریگان، محاصرة نظامی لبنان برای جلوگیری از رسیدن کالاها و خدمات به این کشور است و ریگان نیز فقط عملیات قهر آمیز را برای نجات جان گروگان ها منتفی دانسته است، هرچند که الزاماً شامل سایر راه های نظامی نمی شود.(3)

رادیو صدای مسیحیان لبنان به نقل از منابعی که نام آن ها را فاش نساخته است خبر داد امریکا علاوه بر تهدید به بستن فرودگاه بیروت، دارایی های شیعیان را در امریکا مسدود خواهد کرد و از دادن ویزای امریکا و اجازة کار به شیعیان لبنان امتناع خواهد ورزید و شرکت های متعلق به شیعیان و نیز کارگران شیعه را در امریکا و اروپا تحریم می کند.(4)

همچنین لاری اسپیکس گفته است که اقدامات دربارة کسانی که به تروریست ها کمک می کنند ممکن است ایران، لیبی و سوریه را نیز شامل شود.(5) وی افزوده است: «جهت آزادسازی گروگان ها، ایالات متحده با دولت سوریه در تماس بوده است و حافظ اسد علی رغم این که قادر است در حل این بحران کمک کند مع ذالک هیچ فعالیت چشم گیری از جانب مقامات سوری مشاهده نکرده ایم.»(6)

از طرف دیگر، یک منبع نزدیک به "امل" در بیروت اعلام کرده که سوریه با جنبش امل تماس هایی گرفته است تا بحران گروگان ها را حل کند. به گفتة این منبع، طرحی برای حل سیاسی این بحران با میانجی گری سوریه در دست اقدام است.(7)

تلاش برای دست یابی امریکا به نتایجی مطلوب و قابل حل، از کانال های ارتباطی متعددی از جمله برخی کشورهای اروپایی صورت می گیرد. امروز سفیران کشورهای انگلیس و ایتالیا در لبنان با نبیه بری ملاقات کردند. در این باره نبیه بری اعلام کرد که گفت وگوها حاصلی نداشته است و آن ها در واقع پیشنهادی که ارائه داده اند، بیش تر معطوف به حل مسئله از راه نظامی است تا حل و فصل به طریق مسالمت آمیز.(8)

روزنامة "السفیر" چاپ بیروت، به نقل از منابع دیپلماتیک غرب نوشته است: «سفیران کشورهای اروپایی به نبیه بری گفته اند می خواهند به مصالحه ای غیرمستقیم که موجب تحقیر امریکا و اسرائیل و یا امل نگردد، دست یابند ... آنان طی ملاقات خود با نبیه بری کوشیدند وی را مطمئن سازند که زندانیان لبنانی در اسرائیل، آزاد خواهند شد، لکن تاریخی در این مورد ذکر نکرده اند.»(9)

ص: 237


1- 25. مأخذ 11، ص آخر.
2- 26. همان.
3- 27. همان.
4- 28. همان.
5- 29. اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 864، ص28 (20/4/1364)، نشریة "لوکوتیدین" چاپ فرانسه، 26 ژوئن 1985 برابر با 5/4/1364.
6- 30. همان.
7- 31. همان.
8- 32. مأخذ 11، ص آخر.
9- 33. مأخذ 11، ص آخر.

این در حالی است که یونایتدپرس از بیروت گزارش داده که سوریه با درخواست های امریکا دایر بر میانجی گری این کشور برای تأمین آزادی چهل گروگان امریکا موافقت کرده است. این گزارش سپس به نقل از روزنامة السفیر افزوده است: «منابع کاملاً آگاه می گویند سوریه خواسته است تلاش های این کشور در امر میانجی گری مشروط به تعهد اسرائیل دایر بر آزادسازی کلیة زندانیان لبنانی از زندان اتلیت واقع در نزدیکی حیفا، باشد.»(1)

120

اخیراً بخشی از اخبار و تحلیل های سیاسی موجود نشان دهندة آن است که جریانی در محافل سیاسی و خبری غرب خطی را دنبال می کند که براساس آن دولت امریکا از اقدام خصومت آمیز علیه ایران منع می شود و جهت برقراری تماس های دیپلماتیک با مقام های جمهوری اسلامی تشویق و ترغیب می گردد و متقابلاً به جمهوری اسلامی نیز تلویحاً در این باره پیام های غیرمستقیمی داده می شود. گزارش امروز آسوشیتدپرس و نیز اظهارات یکی از مقام های معتبر سوئیس - که حافظ منافع امریکا در ایران است - نمونه هایی از این گونه خبرها و تحلیل ها هستند.

در گزارش آسوشیتدپرس آمده است: «دو تن از کارشناسان امریکایی اظهار عقیده کردند که اقدام تلافی جویانه امریکا علیه ایران به خاطر ربودن هواپیمای "تی.دبلیو.ای." صرفاً ممکن است باعث ایجاد موج بزرگ تری از خصومت اسلامی علیه امریکا شود. "هرمان ایلتر" سفیر سابق امریکا در مصر، گفت: "تنها هنگامی که گروگان ها در جریان هواپیماربایی کشته شوند، انجام یک اقدام نظامی موجه است. اما این اقدام باید علیه هواپیماربایان صورت گیرد نه ایران ولو با فرض این که ایران در جریان گروگان گیری دست داشته باشد." پروفسور دیگری به نام "جان اسپوزیتو" از کالج "هایزکراس" گفت: "یک تهاجم به شهر زیارتی قم که براساس گزارش ها از سوی مقامات امریکایی مورد بررسی قرار گرفته، منجر به شهید شدن و ایجاد قهرمان های جدیدی می شود و به یک تمایل شیعی برای انتقام دامن می زند و این تهاجمی بی هدف یا بی پروا خواهد بود." وی افزود: "بسیاری از مسلمانان مخالف هواپیماربایی هستند و به تنبیه هواپیماربایان از سوی امریکا، اعتراض ندارند اما اگر امریکا اقدامی بر علیه یک منطقة مهم جغرافیایی به عمل آورد و تعداد بسیاری از مردم کشته شوند، این امر برای بسیاری از مردم این احساس را پدید می آورد که امریکا اساساً در رفتار خود در قبال جهان سوم بی هدف یا بی پروا است."(2)

همچنین اظهارات یک مقام سوئیسی در ملاقات با یکی از مقام های وزارت خارجه ایران چنین است: «من می توانم اگر هدف شما را بفهمم، کار کنم. دولت من می تواند مذاکرات محرمانه ای را مانند افغانستان، لبنان و ... در سوئیس ترتیب دهد ... ما حاضریم این مذاکرات در حال آرامش انجام شود. ما حاضریم هر کاری را انجام دهیم بدون تبلیغات و سر و صدا

ص: 238


1- 34. مأخذ 11، ص آخر.
2- 35. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شمارة 99 (6/4/1364)، صص 19 و 20، آسوشیتدپرس از واشنگتن.

در هر سطحی که ممکن است و می گوییم مثلاً مذاکرات الجزایر و آزادی آن، نمی گوییم ملاقات بین صدام و آقای خامنه ای. بلکه این جا دو ملت وجود دارند و در آرزوی صلح هستند و ممکن است قبل از سقوط و بعد از سقوط صدام بنشینند و با هم صحبت کنند. من نمی گویم چه کسی ولی می گویم دو ملت. من سعی می کنم تعادلی بین موقعیت اروپا و شما برقرار کنم.»(1)

121

در یک میهمانی "دیپلماتیک"، سفیر هند به سفیر جمهوری اسلامی ایران گفت: «هم اکنون دربارة مسئله جنگ با دیگر همکاران صحبت می کردیم و نظر همگی این است که ما به عمق جنایت آگاهیم لیکن ایران موضعی در قبال جنگ اتخاذ کرده (سرنگونی صدام) که قابل قبول هیچ یک از کشورهای دنیا نیست و درست است که صدام چهرة انسانی خود را در جهان از دست داده ولیکن هیچ کشوری نمی تواند از سقوط حکومت قانونی کشور دیگری پشتیبانی کند.

در این سه سال (پس از آزادی خرمشهر) شما با هوس سرنگونی صدام، او را قوی تر و خودتان را ضعیف تر کرده اید. به طور کلی هرگاه شعار سرنگونی حکومتی داده شود، حامیان آن حکومت به پشتیبانی آن بیش تر ترغیب می شوند.»

همچنین سفیر ترکیه به همتای ایرانی خود گفت: «شما زیاد پا روی دم امریکا می گذارید، این به ضرر شماست چون عراق منتظر استفاده است. او خواهان موشک های دوربرد از شرق و غرب است و شدیداً فعالیت می کند. همچنین وقتی که ایران اعلام کرد که روشی ابداع کرده که از نفوذ عراق به عمق خاک خود جلوگیری خواهد کرد، عراق حملات بیش تری به تهران و سایر شهرها نمود و در عمل ادعای ایران را بی اعتبار کرد. [آن گاه خندید و افزود] شما هم مثل ترک ها اول حرف می زنید بعد عمل می کنید و این در جنگ فرصت را از شما می گیرد.»(2)

122

معاون وزیر خارجة ژاپن گفت: «هم اکنون بدهی های عراق به شرکت های ژاپنی به تعویق افتاده است و با توجه به این که این شرکت ها از سرمایه گذاری در عراق به شدت پرهیز دارند و فقط در پژوهش های ساختمانی به عنوان مجری عمل می کنند، با این حال مطالبات بسیاری از این شرکت ها پرداخت نشده که علت آن، بدی وضع اقتصادی عراق می باشد.»(3)

123

به گزارش خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی: «هنگام دیدار وزیر بهداری به همراه استاندار باختران از یکی از اردوگاه های جنگ زدگان باختران، ساکنان این اردوگاه کمبودها و نارسایی های خود را مطرح کردند و خواهان بهبود وضع نان، خدمات پزشکی و درمانی و وسیلة رفت و آمد شدند. یک بانوی خانه دار در حالی که مقداری نان لواش را به فرماندار

ص: 239


1- 36. مأخذ 8، ص 2.
2- 37. مأخذ 8، ص ص 4 و 5.
3- 38. مأخذ 8، ص 4.

نشان می داد گفت: "آقای فرماندار آیا این نان قابل خوردن است؟!" جوانی که در جمع بود افزود: "گناه ما چیست که باید به این وضع دچار شویم؟!" تنی چند از ساکنان این اردوگاه از گرمای طاقت فرسای محیط زندگی شان شکوه کردند. استاندار باختران به خواست ها و درد دل مردم ساکن این اردوگاه گوش داد و سپس ارائه خدمات بیش تر به جنگ زدگان را به آن ها وعده داد.» در این گزارش همچنین آمده است: «اردوگاه در یک فضای باز و قابل دید هوایی قرار دارد و از نظر ایمنی (در قبال حملات هوایی) می بایست از هم اکنون برای آن چاره اندیشی شود.»(1)

ص: 240


1- 39. مأخذ 35، ص7، از باختران - خبرگزاری جمهوری اسلامی.

روزشمار جنگ چهارشنبه /5 تیر 1364 /7 شوال 1405 /26 ژوئن 1985

124

در چارچوب ضرورت اجرای عملیات های محدود، نفوذی و ایذایی، تیپ2 از لشکر21 حمزة ارتش، با هدف انهدام سنگرهای پدافندی دشمن در ساحل غربی اروندرود، یک عملیات ایذایی انجام داد. به گزارش این لشکر، کلیة سلاح های اجتماعی و انفرادی این تیپ و سلاح های اجتماعی سایر یگان های لشکر و نیز توپخانة لشکری برای اجرای آتش به کارگرفته شد. همچنین برای شناسایی و انهدام دشمن، چهل نیروی تک ور با هشت قایق موتوری در این عملیات که با نام "ظفر2" اعلام شد، شرکت داشته اند.(1)

عملیات کوچکی نیز به عنوان مرحلة دوم عملیات "ظفر2" به وسیلة تیپ2 از لشکر30 گرگان (ارتش) در منطقة پنجوین روی تپه 3105 انجام شد که این تپه را نیروهای خودی تصرف کردند و بعد از انهدام دشمن به مواضع قبلی بازگشتند.(2) تیپ1 این لشکر هم امروز در منطقة کانی سیف و تبوک در جنوب منطقة پنجوین عراق (روبه روی منطقه مریوان) به اجرای آتش توپخانه پرداخت که بر اثر آن، سنگرهایی از ارتشیان دشمن منهدم شد و چند تن از آنان نیز هلاک شدند.(3)

125

پایگاه برون مرزی خورنوازان (روبه روی منطقه مریوان) که به دست نیروهای بارزانی کنترل می شد، امروز هدف هجوم نیروهای عراقی قرار گرفت و سقوط کرد. نا هماهنگی آتش توپخانة خودی عامل سقوط این پاسگاه اعلام گردید.(4)

126

عده ای از عناصر کومه له در نخستین ساعات بامداد امروز پس از یک درگیری با نیروهای محافظ جهادسازندگی سروآباد (از توابع کردستان) به ساختمان بخشداری که در کنار جهاد هست، حمله کردند. در این حمله، از افراد خودی پنج تن شهید - از جمله رئیس بانک صادرات مریوان - و چهارتن زخمی شدند، هشت تن را نیز نیروهای کومه له به اسارت بردند. تعدادی از "برادران جهاد" جزء شهدا و اسیران هستند؛ یک پیش مرگ مسلمان کرد نیز اسیر شد.(5)

ص: 241


1- 1. سند شمارة 009449 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: قرارگاه عملیاتی لشکر21 حمزه در آبادان (تیپ4)، 14/4/1364.
2- 2. سند شماره 009631 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش نوبه ای عملیاتی"، قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، شماره 5، 1/5/1364.
3- 3. همان.
4- 4. همان.
5- 5. واحد سیاسی دفتر تبلیغات حوزة علمیة قم، نشریه "گزارش"، شماره 4 (15/4/1364)، ص 64.

اخبار رسیده حاکی است که عراق می کوشد در شرق کشور نیز فعالیت مشابهی را به وسیلة عوامل خویش دنبال کند؛ از جمله در روز جاری مقادیر قابل توجهی سلاح و مهمات ارسالی از دولت عراق در بندر "گوادر" پاکستان تخلیه و به خوانین بلوچستان تحویل گردیده است. تحلیل فرماندهی کمیتة انقلاب اسلامی این است که اشرار در آیندة نزدیک این سلاح ها را به بلوچستان ایران منتقل خواهند کرد.(1)

127

در حالی که با تهدید عراق مبنی بر حمله به خطوط هوایی در داخل خاک ایران، پروازهای بین المللی به ایران به استثنای خط هوایی سوئیس، متوقف شده است، امروز یونایتدپرس گزارش داد سایر خطوط هوایی بین المللی در نظر دارند همانند "سوئیس ایر" عمل کنند و پروازهای خود را از بندرعباس انجام دهند. خطوط هوایی داخلی ایران مسافران را از سایر نقاط کشور بدون دریافت وجهی به این بندر انتقال می دهند تا بعد با خط هوایی سوئیس به کشورهای خارجی بروند.(2) در این حال، امروز رادیو عراق اعلام کرد که این کشور مهلت عدم حمله به شهرهای ایران را پانزده روز تمدید خواهد کرد.(3)

128

روزنامة "البعث" ارگان حزب حاکم سوریه، امروز گزارش داد: «روز گذشته 35 سودانی که در ارتش رژیم عراق علیه جمهوری اسلامی ایران می جنگند و به دنبال حملة کماندوهای قوای ایران به غرب اروندرود، فرار کرده بودند، اعدام شدند. سودانی ها پس از فرار به علت عدم آشنایی به منطقه، در حوالی "هورالحمار" نزدیکی بصره به دست مزدوران صدام گرفتار شده و در بیابان و در انظار سربازان عراق و دانشجویان و کارگران عرب که بالاجبار به جنگ علیه ایران وادار شده اند، اعدام شدند.»(4)

129

"ریگان" رئیس جمهور امریکا، گفت: «تا زمانی که جنگ خلیج فارس همراه با پشتیبانی مستمر ایران از تروریست ها ادامه یابد، ثبات کشورهای خلیج فارس همچنان در مخاطره باقی می ماند. همه باید بدانند که امنیت کشتی رانی در خلیج]فارس[ و ثبات در آن بخش از دنیا برای منافع امریکا حیاتی است. ما با دوستان خود در منطقه از جمله عربستان سعودی و سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج]فارس[ همکاری کرده و از نیازهای دفاعی و قانونی آن ها حمایت می کنیم و قدرت های مشترک آن ها را برای حفظ امنیت منطقه مورد تشویق قرار داده ایم. امریکا همانند کشورهای خلیج فارس معتقد است تنها مذاکرات مسالمت آمیز، راه خاتمة جنگ ایران و عراق می باشد، به همین دلیل برای دست یابی به هدف مزبور ما به پشتیبانی خود از تلاش کشورهای خلیج فارس در داخل و خارج از سازمان ملل ادامه می دهیم.» وی تأکید کرد که منافع اقتصادی امریکا و متحدان اروپایی اش

ص: 242


1- 6. سند شمارة 075127 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اطلاعات عملیات فرماندهی کل کمیتة انقلاب اسلامی، 19/4/1364.
2- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه" شماره 99 (6/4/1364)، ص14، یونایتدپرس از تهران.
3- 8. سند شماره 074516 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: واحد اطلاعاتی نظامی قرارگاه نجف، 5/4/1364.
4- 9. روزنامة اطلاعات، 6/4/1364، ص2، دمشق - خبرگزاری جمهوری اسلامی، به نقل از روزنامة "البعث" ارگان حزب حاکم سوریه، 5/4/1364.

ایجاب می کند که این جنگ فوراً پایان یابد.(1)

سخنان ریگان در حالی ایراد می شود که دادگاه فدرال امریکا امروز مردی را به اتهام شرکت در یک تلاش نافرجام جهت صدور لباس ضدسلاح شیمیایی به ایران، به دو سال زندان محکوم کرد. به گزارش آسوشیتدپرس، به ادعای مقام های دولتی امریکا، "جان دید" یکی از سه شهروند امریکایی است که از سوی "رنه شولر" 53 ساله - که یک سوئیسی الاصل مقیم برزیل می باشد - استخدام شده بود تا قریب به چهارصد هزار لباس لاستیکی، دستکش، چکمه و ماسک ضدگاز شیمیایی را به یک خریدار ایرانی - که هرگز هویتش معلوم نشده است - تحویل دهد.(2)

130

برای توجیه افکار عمومی و در چارچوب تلاش های تبلیغاتی وسیعی که برای عادی نشان دادن تسلیح وسیع عراق علیه ایران صورت می گیرد، مجله "کل العرب" چاپ پاریس، ادعا کرد: «ایران و اسپانیا در آستانة انعقاد قراردادی قرار دارند که براساس آن ایران پانصد دستگاه تانک از اسپانیا خریداری خواهد کرد.» این مجله افزوده است: «این دومین قرارداد تجارت اسلحه بین ایران و اسپانیا در سال جاری میلادی محسوب می گردد و اولین قرارداد ایران و اسپانیا در زمینه خرید اسلحه به ارزش صدمیلیون دلار بوده است.»(3)

131

به نوشتة روزنامة آلمانی "فرانکورتر الگماینه"، افراد یک سرویس مخفی عراقی را که در بحرین فعالیت های تروریستی می کرده اند، مسئولان امنیتی این کشور شناسایی و دست گیر کرده اند. مأموریت این گروه، اجرای اعمال تروریستی به گونه ای که ایران مورد سوء ظن قرار بگیرد، بوده است.(4)

132

عراق امروز رسماً قطع کامل مناسبات دیپلماتیک خود را با لیبی اعلام کرد(5) این در حالی است که کم تر از ده روز قبل بغداد میزبان وزیر خارجة لیبی بود. "عبدالسلام تریکی" وزیر خارجه لیبی، در یک اقدام ناگهانی در تاریخ 28/3/1364 وارد بغداد شد آن هم در هنگامی که رادیو بغداد شب قبل از آن، خواهان سرنگونی "معمرقذافی" رئیس جمهور لیبی، شده بود.

سفر یک عضو بلندپایه از لیبی و ملاقات وی با همتای عراقی خود (طارق عزیز) پس از پنج سال قطع ارتباط دیپلماتیک عراق با لیبی - که به دلیل حمایت لیبی در زمینه های سیاسی، نظامی و تدارکاتی از ایران، صورت گرفته بود - بازتاب هایی را در محافل دیپلماتیک

ص: 243


1- 10. مأخذ 7، صص 5 و 6، خبرگزاری کویت از لندن.
2- 11. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شمارة 100 (7/4/64)، ص 18، آسوشیتدپرس از "بریچ یورت".
3- 12. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة"گزارش های ویژه"، شماره 105 (12/4/1364)، ص 11، خبرگزاری خاورمیانه از پاریس.
4- 13. روزنامة کیهان، 5/4/1364، بن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، روزنامة آلمانی "فرانکفورتر آلگماینه."
5- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش132 : استقبال ایران از قطع رابطه عراق با لیبی، ص247.

در پی داشت. به گزارش رسانه ها، برخی مفسران سیاسی این سفر را نشانة دور شدن لیبی از سوریه و ایران دانسته اند، ولی عمدتاً این ملاقات تحت عنوان میانجی گری لیبی در جنگ ایران و عراق ذکر شده، چرا که لیبی روابط حسنه و ویژه ای با ایران دارد و از طرفی هم، عراق اواخر سال گذشته به بهبود روابط خود با لیبی اظهار تمایل نشان داده است.(1)

آنچه در این ماجرا بیش از همه جلب نظر می کرد، موضع برتر عراق و موضع ضعیف لیبی بود. در هر حال، سفر ناموفق تریکی به بغداد که بدون کسب نتایج و پی آمدی به اتمام رسید، زمینه ای شد تا آقای هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی، به طور ناگهانی در 30/3/1364 به لیبی سفرکند. این سفر که نتایج و پی آمدهایی داشته است(خصوصاً بیانیه مشترک پایانی سفر که تحت عنوان پیمان استراتژیک فی مابین لیبی و ایران در سطح جهان مشهور شد.) عراق را به واکنش واداشت به طوری که سخن گوی وزارت خارجة عراق امروز (5/4/1364) خبر قطع کامل مناسبات دیپلماتیک کشورش را با لیبی به دلیل آنچه آن را پیمان استراتژیک میان ایران و لیبی خواند، اعلام کرد، لیکن به مفاد بیانیة مشترک جمهوری اسلامی ایران و لیبی که صهیونیزم و امپریالیزم امریکا را به شدت مورد حمله قرار داده است، هیچ گونه اشاره ای نکرد.(2)

لیبی نیز در واکنشی در برابر بیانیة عراق مبنی بر "عدم شناسایی حکومت لیبی"، امروز خواستار اخراج عراق از اتحادیه عرب و از سازمان کنفرانس اسلامی شد. در بیانیة کمیتة مردمی روابط خارجی لیبی، حکومت عراق به دلیل برقراری روابط دیپلماتیک با مصر، به تخطی مداوم از قطع نامه های اجلاس سران عرب و اتخاذ مواضعی خصمانه علیه خواسته های ملت های عرب و مسلمان متهم شده است.(3)

قطع روابط دیپلماتیک از سوی عراق، انعکاس گسترده ای را به دنبال داشته است و بسیاری محافل دیپلماتیک، خبرگزاری ها و مطبوعات این اقدام عراق را با نتایج سفر آقای هاشمی رفسنجانی به لیبی کاملاً مرتبط دانسته اند. خبرگزاری یوگسلاوی قطع روابط عراق با لیبی را چنین تحلیل کرده است: «آنچه که کاسة صبر عراق را لب ریز کرده آشکارا دیدار اخیر هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس ایران و امضای یک پیمان "وحدت استراتژیک" میان ایران و لیبی است.»(4)

رادیو بی.بی.سی. نیز در تفسیری دلیل قطع رسمی روابط دیپلماتیک عراق با لیبی را همین مورد دانسته است: «عراق اعلام کرده است که روابط دیپلماتیک خود را با لیبی قطع می کند. عراق سفیرش را از طرابلس فراخوانده است و از هیئت دیپلماتیک لیبی در بغداد خواسته است که خاک این کشور را ترک کند ... اما آنچه جای تعجب است این است که حمایت لیبی از ایران در طول این مدت - چه حمایت مادی و چه حمایت سیاسی - تا این لحظه به قطع رسمی روابط سیاسی عراق با لیبی منجر نشده بود. آنچه که موجب تصمیم

ص: 244


1- 14. روزنامة اطلاعات، 28/3/1364، ص20، و خبرگزاری جمهوری اسلامی، 29 و 30/3/1364.
2- 15. مأخذ 9، ص 24.
3- 16. مأخذ 9، ص1.
4- 17. مأخذ 7، ص16، بغداد - خبرگزاری یوگسلاوی، 5/4/1364.

بغداد در این مورد شد، اعلام اتحاد استراتژیکی لیبی با ایران بود که طی بیانیه ای در طرابلس اعلام گردید.»(1)

خبرگزاری رویتر نیز در تفسیری در این باره نوشته است: «در پی امضای یک پیمان اتحاد استراتژیک بین لیبی و ایران، رژیم عراق رسماً مناسبات دیپلماتیک خود را با لیبی قطع کرد. عراق اندکی پس از آغاز جنگ با ایران در سپتامبر 1980 روابط خود را با لیبی به حال تعلیق درآورد و لیبی را به حمایت از ایران متهم کرده بود. از سوی دیگر، رژیم عراق هم زمان با قطع روابط خود با لیبی که یکی از اعضای جبهه پایداری، است به طور اصولی موافقت خود را با تشکیل یک کمیسیون مشترک به منظور همکاری با رژیم مصر که قرارداد کمپ دیوید را با اسرائیل به امضا رسانده است، اعلام کرد.»(2)

در واقع نوع برخورد عراق ثابت کرده که این کشور از بیانیة مشترک ایران و لیبی - که بعضاً با عنوان "پیمان استراتژیک" از آن یاد شده - به خشم آمده است. بیانیة مشترک ایران و لیبی که محور بررسی و تحلیل های محافل دیپلماتیک واقع شده است، عراق را بر آن داشت تا سفیران کشورهای عربی را از محتوای این بیانیه آگاه کند و از این روست که سفیران این کشورها را فرا خواند. خبرگزاری فرانسه از بغداد در این باره گزارش داده است:

«در بغداد رسماً اعلام شد سفرای کشورهای عربی مقیم بغداد جهت مطلع شدن از وسعت بیانیة مشترک ایران و لیبی، ]در[ مورخ 22 ژوئن (اول تیرماه) به وزارت امور خارجه عراق احضار شدند ... یک سخن گوی وزارت امور خارجه عراق اعلام کرد که رؤسای هیئت های سیاسی عرب از محتوای این بیانیه به ویژه در مورد آنچه که به حمایت کامل لیبی از ایران در جنگ خلیج]فارس[ و همچنین تشکیل یک کمیسیون سیاسی نظامی مشترک مربوط است، مطلع گشتند. سخن گوی مزبور همچنین اظهار داشت که رؤسای هیئت های دیپلماتیک عرب مأمور شدند که پیرامون موضوع مزبور پیام هایی از سوی "طارق عزیز" معاون نخست وزیر و وزیر خارجة عراق، به وزارت امور خارجه کشورشان تسلیم نمایند. ناظران در بغداد معتقدند که این اقدام آغاز یک حرکت دیپلماتیک از سوی عراق نزد کشورهای عرب اسلامی است که به منظور ایجاد یک اجتماع عرب در قبال پیمان استراتژیک میان لیبی و ایران انجام می گیرد.»(3)

133

"لاری اسپیکس" سخن گوی کاخ سفید امروز هم دربارة ربوده شدن هواپیمای تی.دبلیو.ای. در بیروت، مطالبی گفت. وی اعلام کرد که امریکا قصد دارد به سوریه و ایران فشار بیاورد تا گروگان های این ربایندگی آزاد شوند.(4) از سوی دیگر، گفته می شود که ریگان رئیس جمهور امریکا، برای نخستین بار برای حل و فصل مسئلة گروگان گیری با سوریه تشریک مساعی می کند.(5)

ص: 245


1- 18. مأخذ 7، ص 31، "چارلز ریچارد" از مفسران رادیو بی.بی.سی.
2- 19. روزنامة جمهوری اسلامی، 6/4/1364، واحد مرکزی خبر، خبرگزاری رویتر.
3- 20. مأخذ 11، ص 23، بغداد - خبرگزاری فرانسه، 7/4/1364.
4- 21. مأخذ 13، بیروت - خبرگزاری ها.
5- 22. مأخذ 9، ص آخر.

این که گفته می شود ریگان برای اولین بار از طریق سوریه به روش مسالمت آمیز دست می زند، نشان این واقعیت است که به رغم برخوردهای تهدیدآمیز روز گذشته ریگان، با عدم توفیق کشورهای اروپایی از جمله انگلیس و ایتالیا در میانجی گری، نوعی بن بست در ماجرای هواپیماربایی پیدا شده است. لاری اسپیکس دربارة مداخلة سوریه در امر آزادسازی گروگان ها گفت:

«حافظ اسد رئیس جمهوری سوریه، برای کمک به حل و فصل این مسئله اظهار تمایل کرده و در موقعیتی است که کمک وی می تواند مؤثر واقع شود.»(1)

از سوی دیگر، "نبیه بری" رهبر جنبش امل، امروز ضمن آزاد کردن یک گروگان بیمار امریکایی، پیشنهاد کرد بقیه گروگان ها را به یک سفارت خانة غربی در بیروت منتقل سازد و اگر چنانچه سفارت خانه های سوئیس، فرانسه و یا یک کشور غربی دیگر مورد قبول واقع نشود، ممکن است گروگان ها را به دمشق منتقل کند و در صورت عدم موافقت سوریه، می توان گروگان ها را به تهران انتقال داد. البته وی این پیشنهادها را به شرطی مطرح کرده که دولت میزبان تعهد کند هیچ یک از گروگان ها را تا زمانی که اسرائیل همة زندانیان را رها نساخته است، آزاد نکند.(2)

پیشنهاد نبیه بری دایر بر انتقال گروگان ها به سفارت خانة یک کشور غربی و یا ...، با واکنش احتیاط آمیز کاخ سفید روبه رو شده به طوری که یکی از مشاوران ریگان ضمن رد هرگونه ارتباطی بین آزادی گروگان ها و زندانیان لبنانی در اسرائیل، دربارة این پیشنهاد نبیه بری گفت: «بایستی صبر کرد و منتظر نتیجه بود، چرا که اذهان اکنون متوجه سوریه و میانجی گری این کشور برای حل گروگان گیری است و ریگان رئیس جمهوری امریکا نیز طی چند پیام به حافظ اسد رئیس جمهور سوریه، از وی جهت آزادسازی گروگان ها کمک خواسته است.»(3)

مجموع این اقدامات مبین این واقعیت است که امریکا در وهلة اول به دنبال روش مسالمت آمیز از طریق دیپلماسی و مذاکره با طرف های مخاصمه است و از سویی هم به دنبال فشار بر ربایندگان و حامیان آن ها می باشد تا در صورت شکست راه کار اول، بتواند از راه کار دوم - که در این زمینه هم تدابیری صورت گرفته است - به مقصد خود برسد. در همین ارتباط است که سفیر امریکا در لبنان با "امین جمیل" رئیس جمهوری این کشور، ملاقات کرده تا دربارة بحران گروگان گیری و اقدام های احتمالی امریکا دایر بر محاصرة لبنان در صورت شکست تلاش های دیپلماتیک ظرف چند روز آینده، گفت وگو کند.(4)

حادثة هواپیماربایی واکنش خاصی در محافل سیاسی شوروی داشته است. این کشور از یک طرف مخالفت اصولی خود را با هرگونه هواپیماربایی اعلام کرده است و از سوی دیگر - در این مورد خاص - از هرگونه اظهار نظر مبنی بر محکوم کردن ربایندگان و نیز درخواست

ص: 246


1- 23. مأخذ 9، ص آخر.
2- 24. مأخذ 9، ص آخر.
3- 25. مأخذ 9، ص آخر.
4- 26. مأخذ 9، ص آخر.

آزادی گروگان ها خودداری می کند. رئیس ادارة اطلاعات و مطبوعات وزارت خارجة شوروی در مصاحبه ای با روزنامه نگاران گفت: «موضع ما در رابطه با تروریسم و گروگان گیری یک موضع اصولی است. ما با این گونه شیوه ها مخالف بوده و در مواردی که امکان داشته باشد، آن را محکوم کرده و نفوذ خود را برای پایان دادن به ماجرا به کار می بریم.»(1)

سخن گوی رسمی شوروی در ادامه با اشاره به ریشه یابی چنین حوادثی، این گونه اقدامات را در خاورمیانه ناشی از عملکرد کشورهای غیر عربی خواند و افزود که کشورش طرف دار حل همة مسائل از راه مذاکرات سیاسی است، اما باید منشأ و سرچشمه چنین حوادث را شناخت. وی سپس گفت: «به اعتقاد ما ریشة تروریسم و گروگان گیری را باید در یک محیط خشونت و عدم احترام به حقوق دیگران جست وجو کرد و متأسفانه این محیط از چندین سال پیش در خاورمیانه حکم فرما شده که البته کشورهای عربی در به وجود آوردن آن دست نداشته اند.»(2)

¯¯¯

ضمیمه گزارش 132: استقبال ایران از قطع رابطه عراق با لیبی

در ایران از موضوع قطع رابطه عراق با لیبی آشکارا استقبال شد و در پی این اعلام رسمی، آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی، دکتر "ولایتی" وزیر امورخارجه و نیز سخن گوی این وزارت خانه در پیام های جداگانه ای خواستار پیوند هرچه بیش تر کشورهای پیشرو شدند.

در پیام رئیس مجلس شورای اسلامی خطاب به رهبر انقلاب لیبی آمده است:

«امیدواریم با مستحکم تر شدن پیوندهای جمهوری اسلامی ایران و جماهیری لیبی و دیگر کشورهای پیشرو و نیروهای انقلابی منطقه، شاهد رسوایی بیش تر رژیم های مرتجع و بارور شدن حرکت آزادی بخش و ضدامپریالیستی و صهیونیستی مردم مظلوم و مسلمان منطقه باشیم.»(3)

وزیر امور خارجه ایران نیز در پیامی به دبیر کمیتة مردمی روابط خارجی لیبی ابراز امیدواری کرد که دو کشور ایران و لیبی وحدت و همکاری بیش تر علیه امپریالیسم و صهیونیسم و عوامل آن ها در منطقه را با قاطعیت ادامه دهند.(4)

همچنین سخن گوی وزارت خارجه در خصوص پیشنهاد لیبی مبنی بر اخراج حکومت عراق از کنفرانس اسلامی و اتحادیة عرب، چنین موضع گیری کرد:

«رژیم بعث عراق با بمباران تظاهرات عظیم مردم مسلمان ایران به مناسبت روز قدس، همبستگی خود را با صهیونیست های اشغال گر و دشمنی خود را با اهداف عالی اسلام آشکار نموده است. این رژیم با هم پیمانی و وحدت عمل با رژیم مصر، عالی ترین آرمان های عرب را زیر پا گذاشته و در موارد متعدد از تصمیمات کنفرانس ها و مجامع عربی و اسلامی تخطی نموده است.»(5)

وی سپس با اشاره به نامة وزیر خارجة ایران به دبیرکل کنفرانس اسلامی مبنی بر آن که حضور حکومت ضداسلامی و ضدبشری عراق در کنفرانس ها و مجامع اسلامی مایة سرشکستگی مسلمانان می باشد، از مجامع اسلامی خواست که برای حفظ اعتبار و حیثیت خود، مسئلة اخراج حکومت عراق از این مجامع را به طور جدی مورد بررسی قرار دهند.(6)

ص: 247


1- 27. مأخذ 9، ص آخر.
2- 28. مأخذ 9، ص آخر.
3- 29. روزنامه اطلاعات، 8/4/1364، ص 2.
4- 30. همان، ص 17.
5- 31. همان.
6- 32. همان.

ص: 248

روزشمار جنگ پنج شنبه /6 تیر 1364 /8 شوال 1405 /27 ژوئن 1985

134

پس از تصویب طرح ضرورت اجرای عملیات های محدود (در 30 خرداد 1364) و ابلاغ آن از فرماندهی سپاه پاسداران به همة قرارگاه ها و یگان های عملیاتی سپاه جهت آمادگی به منظور اجرای این گونه عملیات ها، عملیات "قدس2" با اهدافی از جمله ترمیم خط پدافند به دست آمده در "قدس1"(1) و رفع نقاط ضعف و تبدیل آن به قوت، آسیب پذیر نمودن دشمن، جلوگیری از تک احتمالی دشمن و در مجموع به دست گرفتن ابتکار عمل در محور شمالی البیضه، در دستور کار سپاه قرار گرفت.(2)

عملیات با در نظر گرفتن این اهداف، در ساعت دو بامداد امروز با هجوم غواصان لشکر25 کربلا به کمین های دشمن آغاز گردید ولی به دلیل روشن شدن هوا و نیز عدم فرصت کافی جهت الحاق دو جناح، دستور عقب نشینی به نیروها داده شد.(3)

نیروهای لشکر25 کربلا بلافاصله پس از بازگشت، مجدداً سازمان دهی شدند و در خصوص مأموریت توجیه گردیدند، سپس در ساعت هفت بعدازظهر به سمت محور عملیاتی حرکت کردند و در ساعت دوازده شب(ساعت24) درگیری شروع شد.(4)

در این عملیات نیروهای خودی موفق شدند ظرف 2 ساعت اهداف از پیش تعیین شده را تصرف کنند و سپس استقرار یابند.(5) آنان همچنین موفق شدند با به اسارت درآوردن دوازده تن و به هلاکت رساندن شصت تن از نیروهای دشمن، آب راه "کساره" را نیز تأمین کنند.(6)(7)

در این عملیات نیروهای خودی با دادن یک شهید و 28 مجروح (که 23 تن از آنها سرپایی بودند) به اهداف از پیش تعیین شده دست یافتند،(8)(9)8. مأخذ 2، ص 39.(10)*

ص: 249


1- 1. سند شمارة 1095 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم، (محسن رخصت طلب)، 16/5/64 تا 15/6/64، ص135.
2- 2. سند شمارة 0634/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "انتخاب منطقة عملیات فدک"، گزارش راوی قرارگاه خاتم الانبیاء (داود رنجبر)، مهر 1365، ص 38.
3- 3. سند شمارة 0628/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قدس1 و 2"، گزارش راوی عملیات قدس 1 و 2 (محسن رخصت طلب)، تیر 1364، ص2.
4- 4. همان.
5- 5. مأخذ 1، ص39.
6- 6. سند شمارة 009631 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای، قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، ش5 (1/5/1364).
7- به نقشه صفحه 117 رجوع کنید.
8- 7. مأخذ 3، ص 3.
9- * البته با توجه به پاتک های دشمن و نیز انبوه آتش, نهایتاً آمار شهدا به ده تن و مجروحان به 65 تن رسید.
10-

135

امروز ارتش عراق در جزیرة مجنون یک تک محدود انجام داد؛ به این ترتیب که پس از اجرای آتش تهیه، از ضلع غربی جزیرة جنوبی از سه سمت (شرقی، میانی، غربی) شروع به پیشروی کرد که حدود 1100 متر از خط خودی سقوط کرد و دوازده تا چهارده تن اسیر شدند. پس از ساعاتی دو گردان از لشکر77 ارتش جمهوری اسلامی جهت بازپس گیری منطقة از دست رفته اقدام کردند لکن توفیقی حاصل نشد. علت موفق بودن تک دشمن، آسیب پذیر بودن سنگرهای خودی و علت عدم موفقیت خودی در پاتک، آتش سنگین و پر حجم دشمن گزارش شده است.(1)

مبادرت دشمن به تک محدود در جزیرة جنوبی (محل استقرار لشکر77 نیروی زمینی ارتش) خود امر مهمی تلقی می شود اما هم زمانی آن با اجرای عملیات های محدود خودی - خاصه در هور - خود به خود اهمیت بیش تری به آن می دهد. در این باره برادر "علی آستانه" از مسئولان قرارگاه نوح، گفت:

«ما بارها اصرار کردیم که قسمتی از نیروهای سپاه (لشکر حضرت رسول(ص)) در این محور حضور داشته باشند، ولی سرهنگ شیرازی در جواب گفتند: "مسئولیتش پای ما، شما چه کار دارید؟ ارتش می تواند منطقه را حفظ کند."(2)

برادر "مصطفی ایزدی" فرمانده قرارگاه نجف نیز گفت:

«سرهنگ شیرازی در جواب "دستواره" [فرمانده وقت لشکر27 حضرت رسول(سپاه)] که می گفت: "اجازه بدهید ما بمانیم." گفته بود: "خالی کنید و بروید، مسئولیت با ماست، شما که مسئول مملکت نیستید."(3)

در ارتباط با معنا و پی آمدهای این تک دشمن و سقوط دو مقر کمین خودی، برادر "فدوی" مسئول اطلاعات عملیات قرارگاه نوح، گفت: «این یعنی دو کیلومتر پیشروی روی ضلع غربی و اگر امشب و فردا شب عقب زده نشوند، دیگر نمی شود طرف شان رفت.»(4)

در تبلیغات دشمن اعلام شد که با این تعرض در جزیرة جنوبی، اولین گام ها در پس راندن نیروهای ایران از هور و گرفتن هرگونه سرپل جهت تهاجمات آینده، برداشته شد.(5)(6)

136

در جلسة امروز فرماندهی قرارگاه خاتم (سپاه) با فرماندهی لشکر19 فجر سپاه - که علی شمخانی و قائم مقام لشکر19 (قاسم سلطان آبادی) در آن شرکت داشتند - اجرای یک عملیات محدود که از مدتی پیش مطالعه و بررسی آن شروع شده بود، قطعی شد.(7)* در این

ص: 250


1- 9. سند شمارة 009361 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: فرماندهی قرارگاه کربلا، 7/4/1364.
2- 10. سند شمارة 0640 گزارش عملیات، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: فرماندهی کل، بررسی وضعیت دشمن"، گزارش راوی قرارگاه خاتم در عملیات والفجر8 (محمد درودیان)، صص42 و 43.
3- 11. همان، ص 43.
4- 12. همان، ص 43.
5- 13. همان، ص 43.
6- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش135 : بازتاب تک عراق به جزیرة مجنون، ص259.
7- * ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش136 : سابقه طراحی عملیات قدس3 (در محور میمه)، ص259.

جلسه برادر سلطان آبادی با استناد به نظر فرماندهان لشکر، تصرف و استقرار روی یک ارتفاع 194 متری در محور عملیاتی "میمه" (جنوب شهر دهلران ایران و شمال شهرک طیب عراق) را که دشمن با استعداد یک گردان منها روی آن مستقر شده است، همچون گذشته ممکن دانست و برای حل مشکل جاده نیز به کارگیری قاطر در روزهای اولیه تا زمان احداث جاده را پیشنهاد کرد. این اعلام آمادگی، فرماندهی قرارگاه خاتم را که اصراری روی تصرف زمین نداشت، به انجام دادن این عملیات متقاعد ساخت و اعلام نمود «اگر هم نتوانستید بمانید، مهم نیست.» اعلام موافقت برادر شمخانی به عنوان فرماندهی قرارگاه خاتم، شروعی بر اقدامات عملی لشکر فجر بود.(1)

137

در غرب کشور، درگیری های ایذایی و پراکنده علیه نیروهای خودی ادامه دارد. امروز با واکنش مناسب عده ای از نیروهای خودی که در منطقة جوانرود در کمین مهاجمان افتاده بودند، یک مهاجم کشته و یک تن زخمی شد و یکی از نیروهای خودی که اسیر شده بود نیز توانست بگریزد.(2) از سوی دیگر، در کنار رودخانة "سیروان" درگیری دیگری رخ داد که مانع شد نیروی های خودی در تعقیب مهاجمان یک کمین دیگر موفق باشند. مهاجمان فراری، از یک کمین به یک خودرو تدارکاتی خودی حمله کرده بودند و راننده و دو نفر دیگر را اسیر کرده و یکی از اسیران را - که مسئول یک محور عملیاتی بود - هنگام فرار به شهادت رسانده بودند. نیروهای خودی در تعقیب مهاجمان وقتی به کنار این رودخانه رسیدند، با آتش شدید نیروهای ضدانقلاب مسلط در منطقه مواجه شدند و قادر به مقابله نگردیدند.(3)

امروز همچنین گزارش شد که نیروهای کومه له از طریق منطقة سیدکان، مقداری مواد منفجره از عراق وارد منطقه "زیوة" ارومیه کرده اند و قرار است جهت تحویل به عناصر مرتبط با سازمان چریک های فدایی خلق، به تهران حمل شود.(4)

138

به گزارش شاهدان عینی، یک کشتی روسی به نام "باکورینی" (BAKU RAINI) از سه روز قبل در بندر "شعیبة" کویت لنگر انداخته است و در حال تخلیه موشک های زمین به زمین و دستگاه های موشک انداز است که پس از تخلیه، به سوی عراق حمل می شود.(5)

در این حال بولتن محرمانه "اکونومیست" امروز نوشت: «منابع اطلاعاتی ما اظهار می دارند که رهبر عراق طی پیامی به مسکو اطلاع داده است که اگر باز هم موشک های روسی به سوی بغداد شلیک کردند، او به پیمان دوستی خود با روسیه پایان داده، با مصر روابط صمیمانه تری برقرار خواهد کرد و حتی احتمالاً از طرح امریکا برای مذاکرات مربوط به کرانة باختری میان اسرائیل و هیئتی متشکل از فلسطین و اردن حمایت خواهد نمود.»(6)

ص: 251


1- 14. سند شمارة 0629/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ "عملیات قدس3" گزارش راویان عملیات قدس3 (محمد ساجدی، شهید محمدرضا ملکی)، مرداد 1364، ص1364.
2- 15. سند شمارة 074547 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفتر فرماندهی منطقة 2 نجف، 9/4/1364.
3- 16. ماخذ 6.
4- 17. سند شمارة 074531 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: مرکز فرماندهی ستاد مرکزی سپاه پاسداران، 6/4/1364.
5- 18. سند شمارة 009771 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش نوبه ای"، قرارگاه عملیاتی خاتم، شمارة 138 (14/5/1364).
6- 19. ادارة کل مطبوعات خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 866 (24/4/1364)، صص10 و 11، از نشریة "اکونومیست" چاپ لندن.

139

یک مقام نظامی ایران دربارة آخرین خبرهای مربوط به کشتی کویتی "المحرق" که از چند روز قبل در آب راه های خلیج فارس مورد بازرسی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است، گفت: «کشتی المحرق برابر قوانین و با کمال احترام در حال بررسی است و کالاهایی که به مقصد امارات در کشتی مذکور بوده در حال بررسی و تصفیه است و چنانچه وسائل سطح زیرین که به مقصد کویت جهت حمل به عراق بوده، دارای ارزش استراتژیکی و تاکتیکی و یا محمولة نظامی باشد با آن برابر دستورات مرکز عمل خواهد شد.» این مقام آگاه افزود: «آنچه مسلم است به کالاهای غیرنظامی و خصوصی افراد هیچ گونه تعرضی نخواهد شد. تا زمانی که کشتی در بنادر جمهوری اسلامی ایران مستقر باشد، با پرسنل آن همچون میهمان رفتار می شود.»(1)

در این باره روزنامة کویتی "الوطن" نیز نوشت: «تهران با افزایش اقدامات و فشار بر کشتی های کویتی در آب های خلیج فارس، تلاش می کند ناتوانی و عجز کویت از حمایت کشتی های خود را نشان دهد ... مقامات ایرانی عمداً اقدام به بازرسی کشتی های حامل پرچم کویت می کنند و این در حالی است که متعرض کشتی های کشورهای عربی دیگر نمی شوند.»(2)

140

یک مقام آگاه آرژانتینی به خبرگزاری جمهوری اسلامی در بوئنوس آیرس گفته است که فروش "پوکارا" به عراق قرار است از طریق یک کشور سوم صورت بگیرد. وی افزوده که فروش هواپیماهای جنگی آرژانتین به عراق همان گونه که در ابتدا پیش بینی شده بود، احتمالاً از طریق کویت انجام خواهد شد.(3) در این حال، مقام های ایرانی در بوئنوس آیرس به دولت آرژانتین تذکر داده اند که در صورت عملی شدن قرارداد فروش هواپیما به عراق، روابط تجاری بین دو کشور جداً لطمه خواهد دید.(4)

141

در حالی که مهلت دو هفته ای عراق برای توقف جنگ شهرها رو به اتمام است، زمزمه های احتمال از سرگیری حملات هوایی و موشکی به شهرها، در رسانه های جهان آغاز شده است، از جمله نشریة "اکونومیست" در مورد از سرگیری جنگ شهرها و نیز اقدامات جمهوری اسلامی برای تقویت سیستم دفاعی هوایی جهت مقابله با حملات عراق، نوشته است: «در حالی که بحران گروگان گیری در بیروت همچنان ادامه دارد، تهران نگران احتمال اقدام عراق به از سرگیری مجدد حملات هوایی شبانه است. ایران به موشک های زمین به هوای سوریه دست یافته لیکن احتمالاً از این ها استفاده کرده است؛ این کشور به تعداد بیش تری از آنها احتیاج دارد. ایران همچنین خواستار موشک های زمین به زمین برای

ص: 252


1- 20. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 100 (7/4/1364)، ص2، بندرعباس.
2- 21. همان، ص15، از کویت.
3- 22. همان، صص23 و 24، بوئنوس آیرس.
4- 23. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 101 (8/4/1364)، ص 12، از لندن.

حملات خود به داخل خاک عراق می باشد. لیبی در ماه های ژانویه و فوریه هفتاد موشک زمین به زمین "اسکاد" روسی در اختیار ایران قرار داد.»(1)

در همین حال، اجرای عملیات های محدود که با اهداف مختلف از جمله زمینه سازی برای آغاز عملیات های بزرگ، تصمیم گیری شده است،(2) بازتاب هایی را در رسانه های خارجی به دنبال داشته است، هر چند که اهداف این گونه عملیات ها را به نوعی مخدوش جلوه داده اند؛(3) به عنوان مثال رادیو بی.بی.سی. در این باره گفته است:

«منابعی که گزارش های ماهواره های تجسسی در اختیارشان است، می گویند هیچ گونه علائمی که دال بر فعالیت نظامی وسیع در این اواخر باشد، مشاهده نشده و روشن است که اظهارات ایران در این مورد قاعدتاً معطوف به عملیات محدود نظامی است. چنین امری در عین حال با سیاست جدیدی که اخیراً از سوی فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعلام شده، مطابقت کامل دارد. او گفته است که نیروهای ایرانی اکنون خود را به تاکتیک "جنگ و گریز" محدود کرده و از دست زدن به تعرض هایی که در گذشته موجب تلفات مرگبار فراوانی شده بود، خودداری می کند. به نظر می رسد که سیاست ایران، داغ نگه داشتن تنور جنگ است بدون آن که به عملیات پر مخاطره دست زند.»(4)

142

عراق در پی این است که از سویی امسال نیز موعد بازپرداخت اکثر بدهی های خارجی خود را به تعویق اندازد و از سوی دیگر، وام های جدید دریافت کند. عراق امیدوار است که پس از پایان جنگ بتواند از طریق افزایش سریع صادرات نفت همة این بدهی های خود را مستهلک سازد. به گزارش رویتر، میزان بدهی های خارجی بازرگانی عراق بین ده تا پانزده میلیارد دلار ارزیابی شده است. بسیاری از مؤسسات بانکی بین المللی با ابراز خوش بینی از آیندة عراق و به ویژه با استناد به منابع عظیم نفتی این کشور، ابراز تمایل کرده اند درخواست عراق را بپذیرند و به این کشور وام بپردازند.(5)

143

آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی، در رأس یک هیئت بلندپایة سیاسی اقتصادی وارد پکن شد.(6) به گزارش رسیده، در اولین دور مذاکرات آقای هاشمی رفسنجانی و "زائوزیانگ" نخست وزیر چین - که در خصوص مسائل مورد علاقه و روابط دو جانبه و همچنین توسعة مناسبات دوستی و همکاری های دو کشور انجام شد - زائوزیانگ ضمن تجلیل و استقبال از موضع دولت جمهوری اسلامی ایران مبنی بر عدم تعهد و مبارزه علیه سلطة خارجی، گفت: «چین و ایران در پیروی از سیاست خارجی مستقل و مبارزه علیه سلطة ابرقدرت ها وجوه مشترک بسیار مهمی دارند که این وجوه پایه و اساس برقراری روابط و پیشرفت مناسبات دوستی و همکاری دو کشور را تشکیل می دهد.» آقای

ص: 253


1- 24. مأخذ 19، مجله "اکونومیست" 6/4/1364.
2- 25. رجوع کنید به روزشمارهای 30/3/1364، و 3/4/1364.
3- 26. همان.
4- 27. مأخذ20، رادیو بی.بی.سی.، 6/4/1364.
5- 28. مأخذ 20، ص 38.
6- 29.روزنامة اطلاعات، 6/4/1364، ص3.

هاشمی نیز در سخنانی ضمن تأکید بر توسعة روابط دوستانه بین ایران و چین، گفت: «هر دو کشور در بسیاری از مسائل بین المللی دارای مواضع مشترک هستند.»(1)

در مورد این سفر رادیو بی.بی.سی. گفت: «به عقیدة بسیاری از ناظران، این سفر جنبه های قابل ملاحظه تری داشته است. ایران به وضوح مایل است که از انزوای فعلی درآید و هر کجا که ممکن است دوستی بیابد، مخصوصاً اگر این دوستان حاضر به فروش اسلحه به ایران باشند. بنابراین، صحبت های زیادی در این مورد شنیده می شود که چین با انعقاد یک قرارداد قابل ملاحظه، به ایران اسلحه خواهد فروخت و علت سفر رفسنجانی به پکن همین بوده است. چین بارها انعقاد چنین موافقت نامه ای را با ایران تکذیب کرده است زیرا در جنگ ایران و عراق جانب هیچ یک از دو کشور را نداشته است، هر چند این قبیل اظهارات را هر کسی نمی تواند قبول کند.»(2)

از سویی دیگر، گزارش ها حاکی است که چین به طور صریح وانمود کرده که روابطش به طور مساوی با هر دو کشور ایران و عراق خوب و در مورد درگیری بین دو کشور، یک موضع بی طرفانه داشته است. چین به هر حال در موضع رسمی خود مبنی بر عدم فروش تسلیحات به هر یک از دو کشور ایران و عراق پابرجاست. انتظار می رود گفت وگوهای رفسنجانی با مقام های چینی، در زمینة مسائل اقتصادی باشد. دو طرف میل دارند مبادلات تجاری خود را از 250 میلیون دلار در سال گذشته به 600 میلیون دلار در سال جاری افزایش دهند.(3)

سفرهای اخیر آقای هاشمی و تحرکات جدید دیپلماتیک ایران را "شهرام چوبین" استاد مؤسسة مطالعات بین المللی ژنو چنین بررسی کرده است: «فکر می کنم این سفرها [ی هاشمی به لیبی و چین] با سفر چندی قبل وزیر امور خارجة عربستان به ایران و نیز نوعی ابتکار صلح که ایران می کوشد در منطقة خلیج[فارس] پیاده کند، در ارتباط است. ایران تأکید می کند که هیچ خطری برای کشورهای حوزة خلیج[فارس] محسوب نمی شود و باید میانه روی نسبی آن را با تروریسم عراق مقایسه کرد. بنابراین به گمان من ایران سعی دارد وجهة بین المللی خود را بهبود بخشد و در این راه تا آن جا پیش می رود که شرایط خود را برای پایان جنگ با آن که تغییر نمی دهد، ولی به شکل دیگری درآورد.»

وی در پاسخ به این پرسش که "موضع چین در این میان چیست؟" گفت: «گمان می کنم چین نوعی شریک استراتژیک ایران است. ایران هیچ پیمان دوستی با شوروی ندارد و روی عدم تعهد خود تکیه می کند؛ از طرف دیگر، عراق هنوز پیمان دوستی و همکاری با شوروی دارد. شاید ایران می خواهد در مقابل فشار شوروی بر کشورهای خلیج فارس، به عنوان یک کشور مستقل و دارای حق حاکمیت، چین را به سوی خود جلب کند و با آن روابط حسنه برقرار کند.» از وی پرسیده شد: "آیا امکان دارد ایران از چین اسلحه بخرد؟" چوبین گفت:

ص: 254


1- 30. روزنامة اطلاعات، 8/4/1364، ص4.
2- 31. مأخذ 20، ص36، رادیو بی.بی.سی.
3- 32. مأخذ 20، ص 21، خبرگزاری یوگسلاوی از پکن.

تصویر

تصویر

سفر آقای هاشمی رفسنجانی به چین - 6/4/1364

ملاقات و مذاکره با نخست وزیر و مقامات چین

ص: 255

«فکر می کنم ایران با بهبود وجهة بین المللی خود قصد دارد راه های بیش تری را به روی خود باز کند و منابع تأمین اسلحه خود را وسیع تر نماید. مسئله این نیست که چین چه نوع سلاح هایی می تواند در اختیار ایران بگذارد بلکه مسئله مهم آن است که منبعی برای تأمین سلاح ایران باشد.»(1)

علاوه بر محافل خارجی، در داخل نیز تحلیل ها و تفسیرهایی البته در سطح محافل خاص و بولتن های دارای طبقه بندی، مطرح است؛ از جمله در یک تحلیل درباره این سفر و مقدمات آن آمده است:

«سفر آقای هاشمی رفسنجانی به چین و ژاپن از مدت ها قبل مطرح بوده است ولی برخی از مسئولین نظرشان این بود که هم زمان با این سفر باید سفر به دو کشور متمایل به بلوک شرق نیز در نظر گرفته شود که لیبی از ابتدا مشخص ولی کشور دوم مورد بحث بود. مصادف شدن سفر با قضایای لبنان و هواپیماربایی، سوریه را به عنوان کشور دوم مشخص کرد. در آستانة سفر آقای هاشمی به لیبی، "تریکی" دبیرکمیتة امورخارجة لیبی به طور غیرمنتظره ای به بغداد سفر می کند. به دنبال این مسئله، در ارتباط با برنامة سفر رسمی از قبل اعلام شدة آقای رفسنجانی به لیبی و یا قطع آن، بین بعضی از مسئولین اختلاف نظر به وجود می آید تا آن جا که ظاهراً این مسئله برای کسب تکلیف با امام در میان گذارده می شود (از نظر ایشان اطلاعی در دست نیست) ولی به هر صورت با این دلیل که در صورت قطع سفر به لیبی و بازتاب های جهانی آن، احتمال سوق دادن لیبی به طرف عراق بیش تر می شود، خللی در برنامة سفر به لیبی به وجود نمی آید. از سوی دیگر، سفر تریکی به بغداد موفق نبود و طارق عزیز در هنگام استقبال از او، برخورد تند و اهانت آمیزی نسبت به سیاست آقای قذافی مخصوصاً در مورد جنگ ایران و عراق می کند. این برخورد تأثیر به سزایی در موفقیت و پربار بودن سفر آقای رفسنجانی به لیبی داشته و در نهایت به انتشار بیانیة مهم مشترکی از سوی ایران و لیبی و قطع رابطه لیبی و بغداد منجر شد. قذافی در جواب این که "چرا تریکی را به عراق فرستادید؟" متقابلاً اظهار می دارد که شما به چه علت سعودالفیصل وزیر امورخارجة عربستان را به ایران فرا خواندید؟»(2)

144

در آستانة سفر آقای هاشمی رفسنجانی به ژاپن، سخن گوی رسمی وزارت خارجة ژاپن امروز گفت: «ژاپن به ایران اسلحه نمی فروشد و به هنگام سفر آقای هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس ایران به ژاپن در هفتة آینده، موضع خود را در قبال جنگ ایران و عراق به طور کامل تشریح خواهد کرد.» وی به خبرنگاران خارجی گفت: «ما هنوز دستور کار برای مذاکرات رفسنجانی با رهبران ژاپن را تکمیل نکرده ایم.» اما افزود: «مسئلة جنگ احتمالاً در مذاکرات مطرح خواهد شد و ما در آن زمان موضع خود را به طور کامل تشریح خواهیم

ص: 256


1- 33. مأخذ 23، صص 37 و 38، رادیو بی.بی.سی.
2- 34. واحد سیاسی دفتر تبلیغات حوزة علمیة قم، نشریه "گزارش"، شمارة 4 (15/4/1364)، ص 18.

کرد.» وی در پاسخ به این پرسش که "آیا رفسنجانی با لیست خرید جنگ افزار به توکیو می آید یا خیر؟" گفت: «ژاپن چنین درخواستی را دریافت نکرده، اما من به طور غیررسمی شنیده ام که ایران علاقه مند به خرید رادار، هلی کوپتر و هواپیما برای مقاصد آموزشی می باشد.»(1)

145

به گزارش یک منبع داخلی، قبل از سفر آقای هاشمی به چین، حدود بیست نمایند ة مجلس از جمله آقایان کیاوش، دوزدوزانی، نادی، هادی خامنه ای، لطیف صفری، محمدعلی هادی، سعیدی، سیدمحمد اصغری، فؤاد کریمی، محمد رشیدیان، معزی، با وی دیدار و مسائل مهمی را بازگو کرده اند. در این دیدار ابتدا "رشیدیان" نمایندة آبادان و "نادی نجف آبادی" صحبت کرده اند. آن ها با بیان نقش و اهمیت مجلس در مسائل سیاسی از جمله مبارزه با لیبرال ها در طول پنج سال گذشته، گفته اند که بعد از عملیات فتح المبین، نمایندگان هیچ گونه اطلاعی از مسائل و وقایع جنگ ندارند و این برخلاف حقوقی است که در قانون اساسی برای نمایندگان در نظر گرفته شده است.

آقای هاشمی رفسنجانی نیز ضمن اشاره به لزوم حفظ اسرار جنگی و محدودیت های خاص آن، به اختلافات (طبیعتاً) موجود بین سپاه و ارتش و تنگناها و مشکلاتی که در اوضاع فعلی جنگ هست، اشاره کرده و گفته است: «من اخیراً نزد امام رفتم و نظر ایشان را در مورد پی گیری امر جنگ از طریق سیاسی جویا شدم که ایشان فرمودند: "فعلاً زمان کار سیاسی نیست و باید بجنگید." و از طرفی در ارتباط با جنگیدن هم، سپاه و ارتش طرح های بلندمدت دارند و... .»

سپس یکی از نمایندگان با اشاره به این که رفتار بعضی از مسئولان هویت انقلاب را زیر سؤال برده، تأکید کرده است: «من اصلاً به مدیریت اجرایی انقلاب که فعلاً به عهدة آقایان است، اشکال دارم.»

آقای دوزدوزانی نیز خواستار رسیدگی بیش تر به وضع سپاه و تقویت آن شده و افزوده است: «شما باید چهل میلیون جمعیت ایران را که در صحنه حضور دارند، به خوبی از آنها استفاده کنید و اقتصاد خود را براساس یک اقتصاد جنگی پی ریزی کنید.» اما آقای هاشمی مخالفت خود را با چنین برنامه هایی ابراز کرده است. جلسه با تذکر این نکته از سوی آقای هاشمی که "اگر طرحی است، بیاورید"، پایان یافت.(2)

146

امروز "میرحسین موسوی" نخست وزیر، در مصاحبه با خبرگزاری جمهوری اسلامی، در مورد توقیف روزنامة "صبح آزادگان" واکنش نشان داد. وی در این مصاحبه گفت: «روزنامة صبح آزادگان در گذشته همیشه مدافع خط امام و مخالف خط لیبرالی بوده و خدمات

ص: 257


1- 35. مأخذ 20، ص 19، خبرگزاری کویت از توکیو.
2- 36. مأخذ 34، صص 25 و 26.

شایان توجهی به انقلاب نموده است و بنده به عنوان رئیس دولت از توقیف هرچند کوتاه مدت آن، متأسفم.»

مهندس موسوی افزود: «روزنامه ها باید نظرات خود را شجاعانه بیان کنند و نباید اختلاف دیدها باعث فشار روی رسانه ها شود. در مورد روزنامه صبح آزادگان البته دولت خدمت گزار باید قدردان حمایت های این روزنامه از مجریان انقلابی و خط سازش ناپذیر دولت محرومان باشد.»

وی اظهار امیدواری کرد که مشکلات موجود بر سر راه انتشار این روزنامه برداشته شود تا بتواند همچون گذشته به خدمات خود ادامه دهد. نخست وزیر سپس اعلام کرد: «به سرپرست محترم بنیاد مستضعفان اختیارات لازم برای حل مسائل حقوقی این روزنامه با بنیاد داده شده است و اگر در این زمینه اشکالاتی موجود باشد، مسئله بلافاصله حل خواهد شد.»(1)

147

بحران هواپیمای ربوده شدة امریکایی در بیروت، پس از گذشت دو هفته هنوز هم لاینحل مانده است و این در حالی است که امریکا علاوه بر توان خود، از توان نزدیکان و دوستان خود نیز جهت حل این ماجرا بهره جسته ولی با همة تلاش های دیپلماتیک و اعمال فشارهای سیاسی و نیز تهدید و ارعاب علیه ربایندگان و حامیان آن ها، کاری از پیش نبرده است.

رادیو بی.بی.سی. در تفسیری (به قلم موریس جیمز خبرنگار سابق خود در خاورمیانه) در مورد این ماجرا به نقش نبیه بری، سوریه، شوروی و امریکا پرداخته و از سوی دیگر، در مورد نقش حزب الله و ایران که احتمال دارد توازن قدرت را به نفع خود بر هم زنند، اشاره کرده است: «دست اندرکاران این واقعه عملاً در جنگ قدرتی در خاورمیانه شرکت دارند، لذا به احتمال قوی این حادثه می تواند بر سرنوشت لبنان، شکل دولت و ترکیب نیروها و گروه های مسلمان در منطقه تأثیر گذارد. اگر چه در اصل افراطیون حزب الله بودند که هواپیمای امریکایی را ربودند، عناصری که قبل از آن که به لبنان وفادار باشند، از یک حرکت انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی تبعیت می کنند، ولی نبیه بری که نیروهای وی در جنوب لبنان و مناطق اطراف فرودگاه از قدرت زیادی برخوردارند، مذاکره را با طرفین به عهده گرفته است. از سوی دیگر، سوریه که نفوذش در تحولات لبنان کم تأثیر نیست، به کمک نبیه بری آمده و اینک دوشادوش هم پیمانش شوروی و همچنین ایالات متحده همگی با خطرات بزرگی که از کنترل درآمدن بحران ممکن است به وجود آید، آگاه اند، لذا عدم موفقیت آن ها در این میدان، توازن قدرت را به نفع افراطیون حزب الله بر هم خواهد زد.»(2)

از طرفی دیگر، "ابوالحسن بنی صدر" رئیس جمهور معزول ایران نیز در مصاحبه ای با شبکة تلویزیونی ای.بی.سی. امریکا با اظهار اطلاع از زمینه های وقوع هواپیماربایی، این اقدام را به جناح طرف دار جنگ در ایران نسبت داده است: «زمانی که دبیرکل سازمان ملل دو شرط

ص: 258


1- 37. مأخذ 29، ص3.
2- 38. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 8/4/1364، ص ص 16 و 17، رادیو بی.بی.سی.، 6/4/1364.

دولت ایران را در مورد جنگ بین ایران و عراق مورد اشاره قرار داد، جناح طرف دار ادامة جنگ در دولت ایران تصمیم گرفت طرحی برای یک سلسله حمله تهیه کند تا به این ترتیب ایالات متحده ناچار شود که مداخله کند و در پی آن، یک سلسله حملات انجام شد و تازه ترینش همین گروگان گیری است و صحت اطلاعات رسیده را تأیید می کند. به نظر من این تصمیم نه در بیروت بلکه در تهران گرفته شد.»

از وی پرسیده شد: «اگر شما از قبل چنین اطلاعاتی داشتید، مسلماً کسانی دیگر هم از آن آگاه بودند؛ آیا تا آن جایی که شما می دانید، مقامات اطلاعاتی امریکا نیز از آن اطلاعات مطلع بودند؟» بنی صدر: «نمی دانم. من این اطلاعات را به مقامات اطلاعاتی گوناگونی دادم و به نظر من برخی از اطلاعات حتی در جراید نیز چاپ شد حتی جمله کوتاهی نیز در روزنامة لوموند دیدم که بدون آن که مستقیماً از من نقل قول کند به آن اطلاعات اشاره کرده بود، ضمناً نوشت که تصمیم انجام سلسله حمله هایی گرفته شده است.»

وی در پاسخ به این پرسش که "آیا دولت ایران مسئول این حمله تروریستی است؟" نیز گفت: «نه نمی گویم که دولت این کار را کرد؛ در استبداد مذهبی، این دولت نیست که تصمیم بگیرد و این تصمیم ها گاه در یک مرکز تصمیم گیری و گاه در مرکز تصمیم گیری دیگری اتخاذ می شود. ...»(1)

¯¯¯

ضمیمة گزارش135: بازتاب تک عراق به جزیرة مجنون

تصاحب دو مقر کمین خودی، در تبلیغات عراق به عنوان بازپس گیری بخشی از جزایر نفتی مجنون اعلام شد. در تأثیر از همین تبلیغات است که نویسندة کتاب "جنگ نفت کش ها" دربارة این تک محدود عراق نوشته است: «عراق اعلام کرد که نیروهایش بخشی از جزیره نفت خیز مجنون در بخش جنوب شرقی این جزیره را بازپس گرفتند. این حمله در امتداد 1200 متری جبهه رخ داد که ده هزار نیروی عراقی در این عملیات شرکت داشتند. ایران ادعای عراق را رد کرد.»(2)

ضمیمة گزارش136: سابقه طراحی عملیات قدس3 (در محور میمه)

سابقة امر به بیش از دو ماه قبل برمی گردد که متناسب با وضعیت جنگی، سپاه از همة یگان ها خواسته بود تا هر یک منطقه ای را به منظور اجرای عملیات های محدود، نفوذی و گشتی رزمی انتخاب و شناسایی کنند. بدین منظور تعدادی مناطق به پیشنهاد قرارگاه های فرعی و قرارگاه خاتم به یگان ها ابلاغ گردید و تعدادی دیگر با پیشنهاد یگان ها و موافقت قرارگاه خاتم در دستور کار قرار گرفت؛ از آن جمله عملیاتی است که نام "قدس3" به خود گرفت. در گزارشی که جهت برخی فرماندهان سپاه تهیه شده است، دربارة سابقة این عملیات آمده است:

در جلسه ای که در تاریخ 3/2/1364 با حضور برادر محسن رضایی صورت گرفت، برادران لشکر فجر در چارچوب وضعیت جدید جنگ چند منطقه را به عنوان طرح پیشنهادی مطرح کردند؛ از جمله در منطقة قصرشیرین، سومار و رودخانة میمه در شمال شهرک "طیب" عراق. فرماندهی لشکر فجر محور میمه را برای انجام عملیات محدود مناسب دانست ولی به دلیل عدم وجود جاده جهت تخلیة شهدا و مجروحین و نیز صعب العبور بودن ارتفاعات، پیشنهاد یک عملیات ایذایی (زدن و برگشت) را داد، هر چند که نقطه

ص: 259


1- 39. همان، ص 17، رادیو امریکا، 6/4/1364.
2- 40. Sreedhar kapi1 kaul. Tanker war, Aspect of Iraq-Iran war(1980-88), New Delhi, A.B.C. Publishing house, 1989.

ضعفی چون احتمال به جای ماندن شهید و مجروح در این حالت نیز به قوت خود باقی ماند.

علی رغم این که این منطقه به دلیل تسلط کامل دشمن روی دهلران و نیز باز بودن خط حد خودی به وسعت هفت کیلومتر، از اهمیت بالایی برخوردار است مع ذالک ابتدا از سوی قرارگاه خاتم تصویب نشد و قرارگاه مزبور پیشنهاد عملیات در منطقة "کانی شیخ" را به لشکر فجر داد، اما توجه لشکر فجر به خصوص فرماندهی آن به منطقة میمه معطوف بود چرا که از مدت ها قبل این یگان در شرق میمه خط پدافندی داشته و علاوه بر آشنایی خوب نسبت به آن، به طور مکرر نیز شناسایی از غرب میمه داشته است. در ادامه، برادر "نبی رودکی" فرمانده این لشکر نیز نظر مساعد خود را طی گزارشی به قرارگاه خاتم مجدداً اعلام کرد و جلسة یاد شده در متن، در پی گزارش مزبور، تشکیل گردید.(1)

ص: 260


1- 41. مأخذ 14، ص 2.

روزشمار جنگ جمعه /7 تیر 1364 /9 شوال 1405 /28 ژوئن 1985

148

عراق در یک اطلاعیة نظامی (شماره 1879) اعلام کرد که به یک هدف بزرگ دریایی ایران حمله کرده است. طبق این اطلاعیه، به منظور ادامة محاصرة بندرهای صدور نفت ایران و جلوگیری از بهره برداری از منابع درآمد نفتی، هواپیماهای عراق یک حملة هوایی موفقیت آمیز علیه یک هدف بزرگ دریایی در نزدیکی جزیرة خارک اجرا کرده اند و آن را مورد اصابت دقیق و مؤثر قرار داده اند و ... سالم به پایگاه های خود بازگشته اند.(1)

در گزارش بخش عربی رادیو لندن نیز در این باره آمده است: «یک سخن گوی رسمی عراق گفت عراقی ها به منظور نشان دادن عکس العمل به آنچه که آن را اقدامات کشتی ربایی(2) ایران توصیف کرد و به منظور قطع صادرات نفتی ایران تا هنگام موافقت دولت تهران با صلح کامل، به حملات خود علیه کشتی هایی که از بنادر ایران استفاده می کنند، ادامه خواهند داد.»(3)

به رغم تلاش عراق و برخی رسانه های جهانی برای مهم جلوه دادن این تهاجم، در گزارش رسیده به دفتر فرماندهی کل سپاه در این باره آمده است: «یکی دیگر از اقدامات عراق طی روز جاری، پرتاب یک موشک (به وسیلة هواپیما) به طرف بوشهر بود که خوش بختانه به یکی از کشتی هایی که قبلاً مورد اصابت قرار گرفته بود و از آن به عنوان یک هدف کاذب استفاده می شد، اصابت کرده است.»(4)

149

مراکز تجمع نیروهای خودی (ارتش) را دیروز و امروز تعدادی از هواپیماهای دشمن (از انواع میگ، میراژ و ملخ دار) در هفت سورتی پرواز مورد هجوم قرار دادند. در این حملات در

ص: 261


1- 1. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شماره 101 (8/4/1364)، ص1، رادیو صوت الجماهیر، بخش عربی ساعت19:30، 7/4/1364.
2- اشاره به اقدام قانونی ایران در متوقف کردن کشتی های عازم کشورهای خلیج فارس از جمله کویت, است که جهت جلوگیری از انتقال سلاح و ابزار استراتژیک به کشور دشمن (عراق) انجام می گیرد. آخرین مورد، توقیف کشتی کویتی "المحرق" است که از 30/3/1364 تا کنون در بازداشت موقت ایران قرار دارد و محموله های آن بررسی می شود.
3- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شماره 102 (9/4/1364)، ص 55، رادیو لندن، بخش عربی، 7/4/1364.
4- 3. سند شمارة 074539 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفتر فرماندهی منطقة جنوب، از روابط عمومی فرماندهی، به دفتر فرماندهی کل، 7/4/1364.

چهار مرحله مواضع نیروهای خودی به ویژه در ارتفاعات "سربولی" بمباران شد و در سه مرحله بر اثر آتش پدافند مستقر در منطقه، از ادامة حملات هواپیماهای دشمن جلوگیری شد.(1) تجمع نیروهای خودی مربوط به مراحل آمادگی برای اجرای یک عملیات ارتش در منطقة سیدکان است.

150

نزدیک شدن اتمام مهلت دو هفته ای حکومت عراق مبنی بر عدم بمباران مناطق مسکونی ایران، پی آمدهایی در برخی مناطق ایران داشته است، از جمله به گزارش امروز خبرگزاری جمهوری اسلامی از باختران، گروه های مختلف مردم، این شهر را ترک می کنند و همراه خود وسایل زندگی و اقامت موقت را با وسایل نقلیة گوناگون به خارج این شهر انتقال می دهند.(2) باختران از شهرهایی است که آسیب های فراوانی در جنگ شهرها دیده است و به گفتة رئیس برنامه و بودجة استان، میزان خسارات وارده به این شهر بالغ بر هشت میلیارد ریال برآورد شده است و این در حالی است که حجم اعتبارات پیش بینی شده و مصوب سال جاری برای نوسازی و بازسازی مناطق جنگی این استان، پنج میلیارد ریال است.(3)

از سوی دیگر، با وجود وقفة دو هفته ای در جنگ شهرها، این هفته نیز نمازجمعه در شهر سردشت برگزار نگردید. خبرگزاری جمهوری اسلامی در گزارشی از این شهر نوشته است: «این هفته، چهارمین هفته است که به علت خروج مردم از شهر سردشت، نمازجمعه در آن برگزار نشده است. به دنبال بمباران های یک ماه اخیر شهرستان سردشت توسط صدامیان، اهالی این شهر به شهرک "ربط" و سپس به روستاهای اطراف پراکنده شده اند. در حال حاضر شهر تقریباً از مردم بومی خالی است. در حال حاضر در سردشت علاوه بر فرمانداری چندین ارگان و نهاد انقلابی و اداری و نظامی مستقر است که برای بازسازی منطقه تلاش می کنند.»(4)

در این حال، وزیر امور خارجة جمهوری اسلامی به عنوان یک اقدام پیش گیرانه و بازدارنده، پیامی برای "خاویرپرزدکوئیار" دبیرکل سازمان ملل متحد، فرستاد که در آن با یادآوری اهمیت روز جهانی قدس در نظر مسلمانان جهان و نیز با اشاره به حملات مستقیم عراق به تظاهرات این روز (قدس) و به خاک و خون کشاندن مردم حاضر در این راه پیمایی (600 تن شهید و مجروح)، در خصوص زیر سؤال رفتن اعتبار و فلسفة وجودی قوانین و تعهدات بین المللی در اذهان جامعه جهانی، تذکر داده شده، سپس آمده است: «این جانب به جناب عالی اطمینان می دهم که جمهوری اسلامی ایران بدون توجه به سوابق جنایات جنگی عراق و علی رغم توان، هرگز در حملات به مناطق مسکونی و جنگ شهرها پیش قدم نبوده و نخواهد بود، در عین حال حق مقابله به مثل را همواره برای خود محفوظ نگاه خواهد داشت ...»(5)

ص: 262


1- 4. سند شمارة 022872 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش نوبه ای اطلاعاتی"، قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، رکن2، شمارة 15، (7/5/1364).
2- 5. مأخذ 1، ص4، باختران.
3- 6. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 100 (7/4/1364)، ص7، باختران - خبرگزاری جمهوری اسلامی.
4- 7. مأخذ 2، ارومیه - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 8/4/1364، ص9.
5- 8. روزنامة اطلاعات، 9/4/1364، ص3، و مآخذ 1، ص 29، رادیو امریکا.

151

هماهنگی موجود بین نیروهای بارزانی و نیروهای نامنظم جمهوری اسلامی در اقدام علیه دشمن و طبیعتاً سهولت تردد آنان در ایران به عنوان راهی برای نفوذ و خراب کاری، مورد توجه دشمن قرار گرفته است. به گزارش منابع سپاه، با هماهنگی هایی که بین سران حزب دمکرات، کومه له و دولت عراق شده، قراراست افرادی با برگه های جعلی به عنوان افراد بارزانی به شهرهای ایران نفوذ داده شوند تا به عملیات بمب گذاری در شهرهای ایران بپردازند.(1)

152

سفر رسمی آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی به چین - که اولین سفر یک مقام بلندپایه ایرانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به این کشور می باشد - از مدتی قبل در صدر اخبار رسانه های داخلی و خارجی قرار گرفته و از زوایای مختلف مورد ارزیابی محافل دیپلماتیک و مفسران و تحلیل گران واقع شده است. این سفر چندان مهم است که حساسیت شدیدی در سطح نظام بین الملل برانگیخته و جهت اطلاع از نتایج این سفر، کشورهای ذی نفع و نیز کشورهایی که به گونه ای این ارتباط را با منافع ملی خود در تعارض می بینند، مسائل مطروحه در آن را پی می گیرند.

مسائلی که عمدتاً بازیگران رسمی و غیررسمی سیاست منطقه ای و جهان به آن اشاره کرده اند و به نوعی در مورد آن ها اتفاق نظر دارند، در چند محور است:

- فروش تسلیحات چینی به ایران.

- منافع استراتژیک چین در خاورمیانه.

- مواضع بی طرفی چین در جنگ ایران و عراق.

- حل مسئلة جنگ از طریق دیپلماتیک (که گاه موضوع اصلی این سفر قلمداد شده است).

- جلوگیری از نفوذ شوروی در خاورمیانه.

- هماهنگی با جمهوری اسلامی ایران در مورد افغانستان جهت خروج نیروهای شوروی از افغانستان و حمایت و پشتیبانی از انقلابیون این کشور.

در هر صورت، خبرهای آشکار امروز حاکی از این است که آقای هاشمی رفسنجانی در دومین روز دیدار از چین، با رئیس جمهور این کشور آقای "لی شیانیان" ملاقات کرده است. در این ملاقات روابط میان دو کشور بررسی شده است. آقای لی شیانیان با اشاره به مواضع مشترک ایران و چین به عنوان ملل جهان سوم و کشورهایی که از سیاست عدم تعهد پیروی می کنند، گفته است: «ما مشکلاتی با ابرقدرت ها داریم که مانعی در روابط ما با آن ها است، در حالی که هیچ عاملی برای جلوگیری از بسط روابط ما با ایران وجود ندارد و علی رغم پیشرفت هایی که در سال های اخیر در این روابط صورت گرفته، چین باید روابط با ایران را توسعه دهد.»(2)

ص: 263


1- 9. سند شمارة 074533 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: مرکز فرماندهی ستاد مرکزی سپاه پاسداران، 7/4/1364.
2- 10. روزنامة اطلاعات، 8/4/1364، ص4.

وی سپس با اشاره به پیشرفت های ایران پس از سقوط نظام شاهنشاهی و تأیید سیاست خارجی ایران در مبارزه با قدرت های سلطه گر، افزوده: «ما از سیاست های داخلی و خارجی شما پشتیبانی می کنیم.»(1)

آقای هاشمی رفسنجانی نیز با توجه به دادن به سابقة انقلابی چین، وسعت خاک و جمعیت این کشور که قابلیت دارد به قدرت بزرگی درآسیا تبدیل شود و در همکاری با کشورهای جهان سوم می تواند نیروی مؤثری در رفع مشکلات جهانی باشد، تأکید کرده است: «جمهوری اسلامی ایران علی رغم مشکلاتی که ابرقدرت ها در مقابل آن ایجاد می کنند، مصمم است سیاست مستقل و ناوابسته خود را ادامه دهد.»(2)

رئیس مجلس شورای اسلامی علاوه بر دیدار با رئیس جمهوری خلق چین، در دیدار با رئیس کنگرة ملی این کشور، دیدگاه های جمهوری اسلامی ایران در جهان کنونی را تشریح کرده است. وی وقوع یک جنگ جهانی (سوم) با وسعت بسیار را به وسیلة ابرقدرت ها ناممکن دانست و استراتژی آن ها را که به جای مقابلة رودررو، برمبنای راه اندازی جنگ های محدود در میان کشورهای جهان سوم بنا شده، خاطرنشان ساخته است: «اکنون [ابرقدرت ها] تضاد منافع خود را به درون کشورهای جهان سوم منتقل کرده و در نقاطی از جهان که می توانند سلطه آن ها را مورد تهدید قرار دهند، آتش اختلافات و جنگ را برافروخته و آن را دامن می زنند ... جنگ جهانی سوم جایش را به جنگ در درون کشورهای جهان سوم داده است. در جنگ جهانی سوم ابرقدرت ها خودشان آسیب می بینند، در حالی که در این نوع جنگ ها، ملت های جهان سوم خسارت می بینند ... در حقیقت ابرقدرت ها از جنگ های کوچک و منطقه ای که منافع آن ها را تأمین می کند، بسیار خوش حال هستند.»(3)

آقای هاشمی سپس تجاوز عراق علیه جمهوری اسلامی ایران را به عنوان نمونه ای از نوع جنگ های تحمیلی بر جهان سوم، برشمرده و چنین موضع گیری کرده است: «علی رغم همة حمایت های مالی و تسلیحاتی که ابرقدرت ها و عوامل آن ها از عراق به عمل می آورند، جمهوری اسلامی ایران تصمیم قطعی دارد که ریشه های این جنگ را با مجازات جنگ افروز بخشکاند، بدون آن که کوچک ترین نظری به سرزمین عراق داشته باشد. ما بارها اعلام کرده ایم که هیچ گونه چشم داشتی به خاک عراق نداریم و حتی وقتی جنگ افروز تنبیه شد، ما به ملت عراق کمک خواهیم کرد تا خرابی های جنگ را ترمیم کند، ولی به هیچ وجه نمی پذیریم که در این منطقه یک آتش بس سطحی پدید آید و در طول مرزهای مان با عراق همواره ارتش خود را آماده جنگ نگه داریم ... اگر جنگ افروز را مجازات نکنیم، چندین سال دیگر وضعیت ما شبیه فلسطین و لبنان خواهد شد.»(4)

وی همچنین از چین و همة نیروهای آزاد و مستقل خواست تا برای جلوگیری از جنگ های تحمیلی ابرقدرت ها تلاش خود را صرف خشکاندن ریشه های این نزاع ها کنند.(5)

ص: 264


1- 11. همان.
2- 12. همان.
3- 13. همان.
4- 14. همان.
5- 15. همان.

تصویر

آقای هاشمی رفسنجانی در سفر به چین - 7/6/1364، شرکت امام جمعه موقت تهران در نمازجمعه پکن

تصویر

آقای هاشمی رفسنجانی در سفر به چین - 7/6/1364، دیدار با عده ای از مسلمانان پکن

ص: 265

پس از آن، رئیس مجلس خلق چین (پنک زین) ضمن مخالفت با سلطة ابرقدرت ها که از مهم ترین وجوه مشترک چین و ایران است، خواهان همکاری کشورهای جهان سوم جهت مقابله با ابرقدرت ها شد.(1)

153

در بازتاب سفرهای اخیر آقای هاشمی رفسنجانی تحلیل ها و تفسیرهای متعدد و متفاوتی به چشم می خورد، از جمله روزنامة آلمانی "فرانکفورتر الگماینه" نوشت: «هیچ چیز حاکی از این نیست که رهبر ایران آیت الله خمینی کینة خود را کنار گذاشته است؛ وی همچنان خواستار سرنگونی "صدام" دشمن اصلی خود در بغداد، است. حتی اگر دیگر آیت الله در این مورد درنگ و تردید داشته باشند، جنگ ممکن است برای مدت طولانی ادامه یابد.» این روزنامه سپس افزود: «ایران برای نیروهای آتی خود احتیاج به سلاح و حمایت سیاسی دارد و برای کسب این دو مسئله است که رئیس زیرک مجلس ایران به پکن رفته است. ... برای همین دو مسئله است که پس از ناامیدی های فراوان، روابط با سرهنگ قذافی بالاخره محکم شده است.»(2)

در ادامة مقاله آمده است: «رفسنجانی به انجام بسیاری از مأموریت ها عادت دارد، اما وی همواره از روس ها دوری جسته است و به همین جهت است که وی به عنوان پیک مناسب [آیت الله] خمینی به پکن اعزام شده است.»(3)

154

روزنامة "لوموند" - چاپ فرانسه - امروز گزارش داد: «"طه یاسین رمضان" معاون اول نخست وزیر عراق، روز چهارشنبه (26 ژوئن - 5/4/1364) هنگام سفر به مصر تأکید کرد که لیبی باید به خاطر تحویل موشک های زمین به زمین "اسکاد - بی" به ایران که علیه بغداد به کار گرفته می شود، تنبیه شود.»(4)

یادآوری می شود سفر نامنتظره و نا به هنگام تریکی وزیر خارجه لیبی به عراق در تاریخ 27/3/1364 پس از پنج سال قطع مناسبات عراق با لیبی به دلیل حمایت های سیاسی و ... لیبی از جمهوری اسلامی در طول جنگ تحمیلی، می توانست بازتاب هایی از جمله تیره شدن روابط ایران و لیبی را به دنبال داشته باشد ولی این سفر ره آوردی در این جهت به دنبال نداشت و برعکس، سفر آقای هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی، در رأس یک هیئت بلندپایه به لیبی در تاریخ 30/3/1364 و امضای یک بیانیه رسمی ده ماده ای با مقام های این کشور، بار دیگر تعارضات بین لیبی و عراق را تشدید کرد. لذا عراق (چنان که در خبر فوق آمده است) در واکنشی خواستار تنبیه و مجازات کشور لیبی شده است.

در تفسیر امروز "لوموند" در این باره آمده است: «روابط میان دو کشور (لیبی و عراق) قبلاً نیز به سردی گراییده بود؛ یعنی کمی پس از آغاز جنگ خلیج[فارس] در سپتامبر 1980

ص: 266


1- 16. همان.
2- 17. مأخذ 1، هامبورگ - خبرگزاری آلمان، روزنامة "فرانکفورتر الگماینه"، 7/4/1364، صص 11و12.
3- 18. واحد سیاسی دفتر تبلیغات حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش" شماره 4 (15/4/1364)، ص13.
4- 19. ادارة کل مطبوعات خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شماره 872 (31/4/1364)، روزنامة "لوموند" چاپ فرانسه، 28 ژوئن (7/4/1364).

هنگامی که بغداد طرابلس را به حمایت از ایران متهم کرد. پس از چندی روابط به حال عادی بازگشت به طوری که سپتامبر گذشته لیبی بار دیگر سفارت خود را در عراق بازگشایی کرد. قطع مجدد روابط میان دو کشور (لیبی و عراق) هنگامی صورت گرفت که هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس ایران، به لیبی سفر کرد.

حجت الاسلام رفسنجانی در پی دیدار خود از طرابلس، یک بیانیة ده ماده ای را با مقامات آن کشور به امضا رساند که طی آن، دو کشور در زمینة تشکیل ارتش بیت المقدس جهت آزادی فلسطین، ایجاد یک "اتحادیه انقلابی اسلامی و جهانی" و نیز تشکیل یک کمیسیون سیاسی و نظامی مشترک، تصمیم-اتی اتخ-اذ نمودند.»(1)

نشریه "لوماتن" چاپ فرانسه نیز در این باره نوشت: «قطع روابط میان بغداد و طرابلس که در فردای دیدار "پیروزمندانة" رئیس مجلس اسلامی حجت الاسلام "هاشمی رفسنجانی" از لیبی رخ داد، به وضعیتی که از ابتدای جنگ ایران و عراق عملاً بین دو کشور (عراق و لیبی) وجود داشت، تجسم عینی می بخشد. این امر در عین حال با وارد ساختن یک ضربة بسیار شدید با اتحاد سه جانبة تهران - دمشق - طرابلس، تفرقه در جهان عرب را تعمیق می نماید ... . عراق به نوبة خود با نزدیک شدن بیش از پیش به محور امان - قاهره خواهد توانست خطر ناشی از اتحاد میان دو انقلاب رادیکال ایران و لیبی را فراروی کشورهای میانه رو عرب، خصوصاً کشورهای منطقة خلیج فارس قرار دهد.»(2)

از سوی دیگر، روزنامة کویتی "الوطن" در یک تحلیل سیاسی، "پیمان استراتژیک" میان ایران و لیبی را موجب افزایش اختلافات و انشعاب در جهان عرب اعلام کرد و نوشت: «این پیمان حالت ادامة جنگ ایران و عراق را هم زمان با تلاش های امت عرب جهت متوقف ساختن این جنگ، تضمین می کند ... شکی نیست که موضع اعلام شدة لیبی در پیمان استراتژیک، موضعی علیه عراق و در کنار ایران در جنگ می باشد.»(3)

155

با گذشت حدود دو هفته از ربودن هواپیمای تی.دبلیو.ای. به وسیلة شیعیان لبنان، کماکان در کنار ارعاب و تهدید امریکا، مذاکرات سیاسی نیز دربارة این ربایندگی میان برخی طرف های درگیر ادامه دارد.

معاون پیشین سازمان اطلاعات و جاسوسی امریکا (سیا) گفت تردیدی ندارد که حکومت اسلامی ایران و حکومت بعث سوریه مسئول ربودن هواپیمای امریکایی و در گروگان نگه داشتن 39 مسافر آن می باشند. آقای "ری کلاین" با تأکید بر این که ایران و سوریه با گروه تروریستی حزب الله روابط نزدیک دارند و این گروه مسئول ربودن هواپیمای تی.دبلیو.ای. می باشد، هشدار داد که به صلاح دولت سوریه است که ماجرای گروگان گیری هرچه زودتر پایان یابد، زیرا ادامة این ماجرا موجب بازگشت حضور نظامی امریکا به لبنان خواهد شد و

ص: 267


1- 20. همان.
2- 21. همان، مجلة "لوماتن" چاپ فرانسه، 28 ژوئن 1985 (7/4/1364)، صفا حائری.
3- 22. مأخذ 1، ص3، کویت - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 7/4/1364، روزنامة کویتی "الوطن".

این امر به هدف سوریه که تسلط بر لبنان می باشد، لطمه خواهد زد.(1)

امروز همچنین روزنامة "واشنگتن پست" خبرداد: «دولت ریگان بار دیگر به اقدام دیپلماتیک امید بسته است و پس از پیشنهاد نبیه بری (رئیس جنبش امل لبنان) برای انتقال گروگان ها به دمشق، تهران و یا یکی از سفارت خانه های غربی در بیروت، تمام تهدیدات نسبت به حملات انتقام جویانه را کنار گذاشته است. مقامات امریکا اکنون به حل سریع بحران به مراتب امیدوارتر می باشند. واشنگتن اصرار دارد که آزادی گروگان ها رسماً به آزادی اسرای شیعه در اسرائیل نباید مربوط شود، ولی یک مقام امریکایی گفت تنها یک ارتباط غیرعلنی و غیرمستقیم مورد قبول خواهد بود.»

این روزنامه سپس افزوده است: «به عنوان بخشی از اقدامات دیپلماتیک، امریکا در چند روز اخیر پیام هایی را با دولت ایران مبادله نموده است ولی به گفتة یک مقام امریکایی، ایران کمکی نخواهد کرد. اظهارات آقای رفسنجانی مبنی بر این که "کلاً ما به وحشت انداختن مردم بی گناه را تأیید نمی کنیم،" از سوی مقامات امریکایی این برداشت شده که ایران بیش از این کمکی نخواهد کرد.»(2)

از سوی دیگر، به رغم آنچه در جهت نمایاندن بن بست موجود در برخی خبرها و تفاسیر آمده است، فاز دیگری از دیپلماسی در جهت حل مسئله به جریان افتاده است. براساس گزارش یونایتدپرس از بیروت، "نبیه بری" رهبر جنبش امل، امروز گفته است که انتظار دارد در 48 ساعت آینده ماجرای هواپیماربایی پایان یافته و 39 گروگان امریکایی در دمشق آزاد شوند. وی در پاسخ به این پرسش که "آیا با وجود وقفه ای که در مذاکرات پدید آمده، همچنان امیدوار است مسئلة گروگان ها در 48 ساعت آینده حل و فصل شود؟" گفت: «من همچنان خوش بین هستم، زیرا فعالیت های زیادی در این رابطه در جریان است. به نظر می رسد نامه هایی بین ریگان و اسد رئیس جمهوری سوریه، در این مورد مبادله شده است.»(3) این در حالی است که در دمشق یک مقام خبرگزاری دولتی سوریه این مطلب را که گروگان های امریکایی ظرف 48 ساعت آینده وارد دمشق خواهند شد، تکذیب کرد. اما منابع آگاه گفته اند که تسهیلات لازم برای گروگان ها آماده شده و گزارش های تأیید نشده حاکی از آن است که "ژان کلودامه" فرستادة سازمان ملل، به تلاش های تازه ای در زمینة میانجی گری دست زده است.

در این گزارش همچنین آمده است: «سازمان نظارت بر ترک مخاصمة سازمان ملل، نقش مهمی در راه حل و فصل مسئلة گروگان ها ایفا خواهد کرد، لکن گفته نشده است که آیا اسرائیل به موضع قبلی خود دایر بر امتناع از برآوردن تقاضاهای هواپیماربایان در مورد آزادی گروگان ها بازگشته است یا خیر. یادآوری می شود کلودامه مشاور بلندپایة "خاویرپرزدکوئیار" دبیرکل سازمان ملل، روز پنجشنبه (دیروز) به اسرائیل سفر کرد و انتظار

ص: 268


1- 23. مأخذ 2، ص 46، رادیو اسرائیل، 7/4/1364.
2- 24. مأخذ 1، ص 9، واشنگتن.
3- 25. مأخذ 10، ص آخر.

می رود در ادامة مأموریت خود، به عنوان میانجی به لبنان و سوریه برود.»(1)

احتمال تحویل گروگان ها به سوریه، امروز به مرور، هرچه بیش تر تقویت شد زیرا دولت های متبوع سفارت خانه های غربی مستقر در غرب بیروت، از این کار امتناع کردند.

یادآوری می شود که نبیه بری روز چهارشنبه (5/4/1364) پیشنهاد کرده بود که گروگان ها را به یک سفارت غربی در غرب بیروت منتقل سازد و چنانچه سفارت خانه ها از قبول گروگان ها سر باز زنند، آن ها را به سوریه تحویل دهد. بری همچنین گفته بود که گروگان ها تنها در صورتی تحویل داده خواهند شد که کشور تحویل گیرندة آنها وعده دهد تا زمانی که اسرائیل زندانیان لبنانی را آزاد نساخته است، گروگان ها را رها نکند. سوئیس در پیشنهاد متقابل خود به نبیه بری اعلام کرده بود که آن ها را می پذیرد. نبیه بری امروز گفت که این پیشنهاد سوئیس را ربایندگان هواپیمای "ترانس ورلدایر لاینز" که همچنان تعدادی از گروگان ها را در اختیار دارند، رد کرده اند.(2)

در همین حال و در ادامة ماجرا، خبرگزاری فرانسه از واشنگتن گزارش داد که شبکه تلویزیونی "سی.بی.اس." امریکا در گزارشی اعلام کرده گروگان های امریکایی که پس از ماجرای ربوده شدن بوئینگ شرکت هواپیمایی امریکا در بیروت بازداشت هستند، فردا به دمشق فرستاده خواهند شد. تلویزیون امریکا از قول یک مسئول بلند پایة سوری افزوده که گروگان های امریکایی قرار است بامداد فردا وارد پایتخت سوریه بشوند.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، در بیت المقدس یک مقام بلندپایه حکومت اشغال گر قدس گزارش های قبلی دایر بر توافق اسرائیل و امریکا در خصوص مربوط ساختن آزادی زندانیان "اتلیت" با گروگان های امریکایی را تکذیب کرده است. اسرائیل اعلام کرده که سیاست خود را در مورد ربوده شدن جت مسافربری شرکت "ترانس ورلد ایرلاینز" (تی.دبلیو.ای.) تغییر نداده است و درخواست های جنبش امل و ربایندگان هواپیما را در مورد آزادی زندانیان لبنانی در قبال رهایی گرو گان های امریکایی، نخواهد پذیرفت.(3)

156

خبرنگار اعزامی شبکه اول تلویزیون فنلاند پس از بازگشت از ایران در برنامه ای از این شبکه گزارش داد: «ایران با وجود جنگ، از عهدة حل مسائل اقتصادی خود به خوبی برآمده است. به لحاظ بازرگانی بین المللی، ایران نسبت به دیگر کشورهای نفت خیز، وضع بسیار بهتری دارد.» در این برنامة تلویزیونی که دو تن از کارشناسان اقتصادی از فنلاند و یک تاجر ایتالیایی شرکت کرده بودند، همچنین اعلام شد: «تثبیت موقعیت اقتصادی ایران در آینده نیز ادامه خواهد یافت. با وجود جنگ و بمباران کشتی ها، اوضاع اقتصادی ایران رضایت بخش است.»(4)

ص: 269


1- 26. مأخذ 10، ص آخر.
2- 27. مأخذ 10، ص آخر.
3- 28. مأخذ 10، ص 19.
4- 29. روزنامه جمهوری اسلامی، 9/4/1364.

ص: 270

روزشمار جنگ شنبه /8 تیر 1364 /10 شوال 1405 /29 ژوئن 1985

157

خبرگزاری فرانسه: «آتش بس دو هفته ای عراق در مورد ]توقف[ حمله به شهرها، ساعت20:30 ]امشب[ به وقت تهران پایان می یابد و بیم آن می رود که حمله علیه مردم غیرنظامی دو کشور از سر گرفته شود. بغداد هنوز مقاصد خود را به طور رسمی اعلام نداشته است.»

در این حال، نشریة " القادسیه" ارگان ارتش عراق، امروز تهدید کرده که حملات هوایی عراق به مناطق مسکونی ایران از سرگرفته می شود.(1) روزنامة " الثوره" نیز با تکرار اخطارهای قبلی مبنی بر از سرگیری حملات هوایی عراق به شهرهای ایران، تهدید کرده که رهبران ایران در مورد انهدامی که برای شهرها، تأسیسات و منافع آنان پیش خواهد آمد، مسئول هستند. به گزارش خبرگزاری آلمان غربی، این روزنامه نوشته است که ساعت انتقام عراق فرارسیده است اما به تاریخ 30 ژوئن (9/4/1364) به طور اخص و به عنوان یک مهلت ضرب الاجل اشاره نکرده است.(2)

از سوی دیگر، در تقابل با تهدید های عراق مبنی بر از سرگیری حملات هوایی به شهرها، ستاد بسیج و پشتیبانی امور پناه گاهی در اطلاعیه ای اسامی و نشانیِ تعدادی از ساختمان ها و ادارات دولتی تهران را که جهت پناه گاه مناسب است، اعلام کرد.(3)

158

به گزارش نشریة "نواهر واتسکا" چاپ لندن - که به وسیلة کروات های مهاجر منتشر می شود و حاوی برخی اخبار داخلی یوگسلاوی است - دولت یوگسلاوی به منظور آموزش افسران ارتش عراق برای استفاده از مواد شیمیایی در جنگ با جمهوری اسلامی ایران، دوره های تعلیماتی ترتیب داده است. طبق این گزارش، از دو سال قبل بسیاری از افسران عراق در یوگسلاوی دورة جنگ شیمیایی دیده اند و دولت یوگسلاوی همچنان دوره های جدید برای آموزش افسران عراقی ترتیب می دهد.(4)

159

امروز مراسم معارفة فرمانده جدید نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران برگزار شد. روزنامة اطلاعات با عنوان "ره نمودهای رئیس شورای عالی دفاع به فرماندهان نیروهای

ص: 271


1- 1. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة"گزارش های ویژه"، شماره 103 (10/4/1364)، ص 21، خبرگزاری فرانسه از بغداد.
2- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة"گزارش های ویژه"، شماره 102 (9/4/1364)، منامه - خبرگزاری آلمان، به نقل از روزنامة "الثوره" عراق، 8/4/1364، صص 3 و 4.
3- 3. روزنامة اطلاعات، 9/4/1364، ص 2.
4- 4. روزنامة اطلاعات، 8/4/1364، ص 3.

مسلح" از این مراسم گزارشی درج کرده که در آن آمده است: «حجت الاسلام والمسلمین "سیدعلی خامنه ای" رئیس جمهوری و رئیس شورای عالی دفاع، در مراسم معرفی ناخدا یکم "محمدحسین ملک زادگان" فرمانده جدید نیروی دریایی، گفت: "قرارگاه دریا - ساحل در منطقة حساس تنگه هرمز، باید بیش از پیش فعال باشد. این قرارگاه تاکنون در آزمایش ها و حوادث دشوار موفق بوده است". رئیس شورای عالی دفاع با تأکید بر مسئلة تغییر نیروی دریایی از حالت ستادی به شکل عملیاتی، افزود: "نیروی دریایی باید در عملیات نظامی و فنی حضور فعال داشته باشد." رئیس جمهوری با تأکید بر اهمیت نیروی دریایی افزود: "نیروی دریایی از نظر ما بخش بسیار حساسی از ارتش به حساب می آید و علت هم این است که بخش مهمی از تهدیدات عمده ای که در حال حاضر و آینده متوجه جمهوری اسلامی است، در مرزهای دریایی است و این ایجاب می کند که این نیرو خیلی فعال و کارآمد و آماده به خدمت باشد."

آقای خامنه ای افزود: "نیروی دریایی بخش فنی و تخصصی ارتش ما است و از تکنولوژی بالا و پیچیده ای برخوردار است و این امر اهمیت این نیرو را بیش تر می کند ... البته آزمایش نیروی دریایی و مسئلة جنگ تحمیلی با نیروهای هوایی و زمینی یکسان نبوده است. و برادران این دو نیرو آزمایشات دشوارتری را به عهده گرفته اند."

رئیس شورای عالی دفاع ضمن تقدیر از مسئولین قرارگاه دریا - ساحل در منطقة حساس تنگه هرمز، گفت: "از وقتی که این قرارگاه به وجود آمد، در آزمایش ها و حوادث دشوار، مسئولین قرارگاه در این منطقه به صورت فعال و کارآمد حضور مؤثری داشته اند و این مسئله ای است که ابرقدرت ها از آن بیم ناک هستند" وی سپس به مسئلة تعمیر و نگه داری وسائل و قطعات جنگی نیروی دریایی و فعال کردن جهاد خودکفایی این نیرو پرداخت و افزود: " اگرچه ما سعی داریم تجهیزات نیروی دریایی را به شکل مدرن و کارآمد و مورد نیاز تهیه کنیم، اما شما باید فکر و نظرتان این باشد که با وضع موجود، خود را بسازید و این با ابتکار، خلاقیت و فعال کردن جهاد خودکفایی میسر خواهد شد."

آقای خامنه ای در پایان سخنان خود افزود: "حرکت جدید و مبارکی در نیروی دریایی آغاز شده است ... باید به سرعت هرچه تمام تر ... نیروی دریایی را به صورت یک نیروی عملیاتی اعم از نظامی و یا فنی درآورند. یک ستاد قوی عملیاتی بی شک یک منطقة عملیاتی را به دنبال خود خواهد کشید، اما هدف باید تبدیل شدن به یک نیروی فعال عملیاتی اعم از نیروی عملیاتی، نظامی و فنی باشد."(1)

160

"محمدعلی هادی" معاون کمیسیون دفاع مجلس شورای اسلامی، در یک کنفرانس مطبوعاتی در لندن ضمن بر حق دانستن جمهوری اسلامی در خصوص تنبیه متجاوز

ص: 272


1- 5. همان.

به عنوان اصلی خدشه ناپذیر، احتمال مصالحه در مورد سایر شرایط از جمله غرامت جنگی را "قابل دست رس" خواند. به گزارش نشریة "میدل ایست" چاپ لندن، دکتر هادی که در مصاحبه با این روزنامه به تشریح مواضع ایران در جنگ پرداخته بود، عراق را تهدید به مقابله به مثل در مورد استفاده از سلاح های شیمیایی کرد.(1) وی همچنین خاطرنشان ساخت که جمهوری اسلامی ایران به آزادی آب راه ها برای عبور و مرور کشتی های بین المللی معتقد است ولی عراق است که به نفت کش ها حمله کرده است.

معاون کمیسیون دفاع مجلس شورای اسلامی در پایان، موضوع تهدید بستن و یا انفجار تنگه هرمز را چنین تشریح کرد: «این تهدیدها برای این است که توجه عموم را به اختلاف مان با عراق جلب کنیم؛ ما قصد انفجار تنگه هرمز را نداریم ... محال است... .»(2)

161

آقای هاشمی رفسنجانی در جریان دیدار خود از جمهوری خلق چین، صبح امروز در یک مصاحبه مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی که با حضور عدة کثیری از خبرنگاران، گزارش گران و فیلم برداران رسانه های جهان و ایران در تالار بزرگ خلق چین تشکیل شده بود، به پرسش های آنان در مورد نتایج سفرش به چین و نیز مسائل سیاسی عمدة جهان و ایران پاسخ داد. مجموعة پرسش های این مصاحبه عمدتاً هم سو با تجزیه و تحلیل های رسانه های گروهی و شخصیت های صاحب نظر در مسائل سیاسی، طی چند روز گذشته در خصوص این سفر و نتایج و پی آمدهای آن می باشد.

رئیس مجلس شورای اسلامی در مورد علل و انگیزه های جمهوری اسلامی ایران جهت ارتباط با ژاپن به عنوان یک کشور پیشرفته که می تواند خلأ قطع رابطه با امریکا، فرانسه و انگلیس را به لحاظ صنعتی پر کند، گفت: «این کشور، شرقی است و سابقة تجاوز و استعمار ندارد و در میان مردم ما سابقة بدی هم ندارد و پروژه های صنعتی ما مورد بحث و بررسی و تصمیم گیری قرار خواهد گرفت.»(3)

وی خریدهای کلان از چین را یک جنگ سیاسی و تبلیغاتی امپریالیسم خبری علیه ایران خواند و افزود: «ساختار تسلیحات ایرانی مبتنی بر طرح های غربی است و تسلیحات غنیمتی هم ساخت شوروی هستند؛(4) ما به لحاظ سیستم دفاعی مان نمی توانیم خود را به اسلحة چین وابسته کنیم و لذا نیازهای تسلیحاتی خود را از جاهای دیگر تأمین می کنیم.»(5)

به رغم سخنان رئیس مجلس شورای اسلامی ایران، دیپلمات های غربی گفته اند که امروز آقای رفسنجانی در دیدار یک ساعتة خود با رهبران چین از جمله تنگ شیائوپینگ، احتمالاً دربارة فروش های اسلحه چینی به ایران مذاکره کرده است.

منابع آگاه در خاورمیانه معتقدند ایران جهت مقابله با میگ های بلند پرواز عراقی، به توپ های ضدهوایی و برای حمله به شهرهای عراق، به موشک های دوربرد نیاز دارد و این

ص: 273


1- 6. مأخذ 2، ص 5.
2- 7. ادارة کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریه "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 864 (20/4/1364)، ص 14، نشریه "میدل ایست".
3- 8. کیهان، 8/4/1364، پکن - خبرنگار کیهان.
4- 9. مأخذ 2، ص 16.
5- 10. مأخذ 4.

گونه تسلیحات در اختیار چین می باشد.

از سوی دیگر، آقای هاشمی در مورد این که "آیا چین پیشنهاد میانجی گری در جنگ را ارائه کرده است؟" گفت: «ایران حاضر به قبول آتش بس نیست و جایی برای چانه زدن وجود ندارد مگر این که تمامی خواسته های مان مبنی بر سرنگونی رژیم حاکم بعث عراق، پذیرفتن متجاوز بودن عراق و پرداخت غرامت جنگی برآورده شود.»(1)

وی سپس در مورد مسائل مورد اختلاف ایران و چین که ده درصد از مذاکرات را شامل می شود، گفت: «اگر چینی ها مایل باشند، طرح خواهم نمود. ضمناً نقشی برای چین در جنگ تعیین نمی کنیم چرا که شرایط قابل چانه زدن نیست و از پنج سال قبل ثابت بوده و ما نیز در جنگ خواهیم ماند تا شرایط ثابت شود.»(2)

وی دربارة خرید تسلیحاتی از چین نیز خاطرنشان کرد:«وزارت دفاع در جریان این امر می باشد و علاوه بر آن، سیستم دفاعی ما نوعاً غربی است.»(3)

آقای هاشمی در مورد سفر به چین و تأثیراتی که این سفر ممکن است بر روابط ایران و کشور همسایه اش شوروی بگذارد، گفت: «مسائل کوچک، روابط ایران و شوروی را تغییر نمی دهد و این هم براساس اصول کلی سیاست خارجی ایران ترسیم شده است و موارد اختلاف نظر با شوروی در مورد مسائلی نظیر اشغال افغانستان و فروش اسلحه توسط این کشور به عراق، می باشد.»(4)

رئیس مجلس شورای اسلامی در مورد طرق برطرف کردن خصومت ایران و امریکا و نیز این که آیا امریکا تا ابد شیطان بزرگ خواهد ماند، اعلام کرد: «این مسئله متوجه خود امریکاست، چرا که از قبل از انقلاب و نیز در دوران انقلاب به ما ضربه زده است؛ سفارت امریکا به کانون توطئه و جاسوسی مبدل گشت؛ شاه نیز به امریکا برده شد؛ اموال ایران که در حساب های خانوادة سلطنتی بود و نیز کالاهای متعلق به ما را ندادند و حتی حق انبارداری نیز از ما مطالبه می کردند؛ این ها تماماً اعمال قدرت از سوی امریکا محسوب می شود. از طرف دیگر، عراق را علیه ما وارد جنگ کرد و اسرائیل را نیز که کانون نزاع در منطقه می باشد، تقویت کردند؛ این ها مواردی است که حاکی از خصومت امریکا با جمهوری اسلامی ایران می باشد لذا این امریکا است که باید خود را اصلاح کند، هر چند که زمانی طولانی را می طلبد.»(5)

مفسر خبرگزاری آلمان در این باره چنین اعلام نظر کرد: «اظهارات مذکور از سوی آقای هاشمی رفسنجانی بر خلاف موضع گیری های گذشته که امریکا را به عنوان شیطان بزرگ مورد تقبیح و سرزنش قلمداد می کرد، لحنی ملایم به خود گرفته تا جایی که قطع روابط دیپلماتیک با امریکا را موقتی خوانده و اظهار می دارد: امریکا باید ملت ما را نسبت به عمل کرد بد گذشتة خود مطمئن سازد تا زمینه مساعدی برای مردم آماده شود هر چند که این مهم چیزی نیست که در کوتاه مدت عملی شود.»(6)

ص: 274


1- 11. مأخذ 2، ص 16.
2- 12. مأخذ 8.
3- 13. مأخذ 8.
4- 14. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 9/4/1364، رادیو بی.بی.سی.، 8/4/1364، مصاحبه در پکن.
5- 15. مأخذ 8.
6- 16. مأخذ 2، خبرگزاری آلمان، صص 17 و 18.

تصویر

آقای هاشمی رفسنجانی در سفر چین، پذیرایی از هیئت ایرانی و مذاکره در پکن

تصویر

آقای هاشمی رفسنجانی در سفر چین، مذاکرات اقتصادی در پکن به همراه آقازاده وزیر نفت

ص: 275

آقای هاشمی رفسنجانی در ادامة مصاحبه، ضمن رد هرگونه ارتباط بین گروگان های امریکا در تهران (لانه جاسوسی) با گروگان گیری در بیروت، عملیات تروریستی را محکوم کرد و این دو حرکت را به صورت دو مقولة مجزا مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. وی علل و انگیزة تصرف لانه جاسوسی را توطئة امریکا علیه نظام خواند ولی هواپیماربایی و ناامن کردن خطوط هوایی را محکوم کرد، در عین حال خواستار بررسی و علت یابی این اقدام شد که ریشه های آن عبارت است از: گروگان گیری و زندانی کردن هفتصد لبنانی به دست نیروهای اسرائیل؛ حملة اسرائیل به لبنان؛ هجوم امریکا، ایتالیا، انگلیس و ... به لبنان؛ حمایت بی دریغ از اسرائیل؛ یا تلاش های فلسطینیان جهت بازگشت به خانه های شان. وی سپس افزود: «این ها تماماً مواردی هستند که باید مورد توجه قرار گیرد. در برخوردها باید جانب عدالت را گرفت و این طور نباشد که تنها لبنان مظلوم و یا فلسطینیان را محکوم کنیم؛ اقدام یک طرفه نتیجه بخش نبوده و اگر چنین شود، تروریسم ریشه کن خواهد شد.»(1)

تصویر

آقای هاشمی در سفر چین، بازدید از یک منطقه توریستی

ص: 276


1- 17. مأخذ 8.

162

در پی بازتاب های وسیع بیانیة مشترک ایران و لیبی - که در سفر آقای هاشمی رفسنجانی به این کشور، منتشر شد - تحت عنوان "انعقاد یک پیمان استراتژیک بین ایران و لیبی" به وسیلة خبرگزاری ها و سپس موضع گیری های متفاوت محافل و مطبوعات منطقه و کشورهای عربی در این باره، خبرگزاری لیبیایی "جانا" ضمن توضیح تصمیمات اتخاذ شده در دیدار اخیر حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی از طرابلس، تأکید کرده که لیبی هیچ معاهده ای با ایران منعقد نکرده است. مفسر سیاسی خبرگزاری "جانا" همچنین اعلام کرده است که متن امضا شده فقط صورت جلسه ای است که در جریان آن، دو انقلاب لیبی و ایران پیمان استراتژیک خود را برای آزادی بیت المقدس و وحدت جهان اسلام مورد تأکید قرار داده اند. وی افزوده که در مورد جنگ ایران و عراق، پیشنهاد هایی را لیبی برای پایان بخشیدن به این جنگ، به ایران ارائه کرده است.

خبرگزاری فرانسه در ادامة این خبر، افزود که "جانا" در سوم تیرماه با انتشار اطلاعیه ای، انعقاد یک پیمان استراتژیک میان لیبی و ایران و همچنین تشکیل یک "ارتش بیت المقدس" برای آزادی فلسطین و یک انجمن انقلابی اسلامی جهانی را اعلام کرده بود.(1)

163

اخیراً در محافل سیاسی آشکار و پنهان، خبرهایی مطرح است که چشم انداز خاصی را در مناسبات بین ایران و کشورهای عرب حامی عراق، ترسیم می کند که با روابط و مناسبات کنونی متفاوت است؛ از جمله می توان دو خبر خصوصی و علنی زیر را در این باره مورد توجه قرار داد:

1- یک دیپلمات ارشد سوریه در ژاپن، در یک محفل خصوصی گفته است که یکی از دوستان ژاپنی وی گفته که نظر "موساد" اخیراً بر این است که رؤسای کشورهای خلیج فارس حاضرند سر صدام را در یک سینی حلوایی تقدیم امام خمینی کنند و در مقابل آن برای منطقه صلح به دست بیاورند. وی افزوده که از آن جایی که این منبع مطلع ژاپنی دو روز قبلش با آقای "میاکه" مدیرکل وزارت خارجه ژاپن، جلسه داشته و آقای میاکه هم دو هفته ای بیش نیست که از سفر اسرائیل برگشته است، منبع این خبر می تواند آقای "میاکه" باشد که از اسرائیلی ها نقل کرده است.(2)

2- نشریة "تلکس کنفیدانسیل" چاپ پاریس، در مقاله ای نوشته است: «محافل دیپلماتیک عرب همه منتظرند که در ماه های آینده، تماس های میان عربستان سعودی و ایران بیش تر شود. این تماس ها از جانب کشورهای عضو شورای همکاری خلیج]فارس[ شدیداً مورد پشتیبانی قرار خواهد گرفت و بغداد یا باید در مقابل این توازن جدید - که شاید به یک میانجی گری مفید منجر شود - یک موضع معقول اتخاذ کند و یا باید یک موضع بی اعتمادی

ص: 277


1- 18. مأخذ 14، ص 12، خبرگزاری فرانسه از پاریس.
2- 19. سند شمارة 074545 مرکز مطالعات و تحقیقات جن-گ: رواب-ط عم-ومی دفت-ر فرمان-دهی منطق-ة 2، 8/4/1364.

فزاینده بگیرد، در این صورت موجب خواهد شد سعودی ها برای رها کردن صدام حسین دلایل کافی در اختیار داشته باشند.»(1)

164

صادرات نفتی عراق در حال حاضر به یک میلیون بشکه در روز بالغ می گردد و این مقدار معادل یک سوم صادرات نفتی این کشور در پیش از جنگ می باشد. قسمت عمدة صادرات نفتی عراق از طریق خط لوله ای که از ترکیه می گذرد، صورت می گیرد. رادیو هلند در ادامة این خبر، افزوده است:«به گفته وزیر برنامه ریزی عراق - که سرگرم دیدار از آلمان غربی است - ظرفیت صادرات نفتی عراق از طریق این خط لوله در پایان سال 1986 به میزان 5/1 میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت.»(2) به گزارش خبرگزاری کویت نیز این وزیر عراقی گفته است که کشورش قصد دارد تا پایان سال آینده صادرات نفت خود را به دو برابر میزان کنونی افزایش دهد و آن را به دو میلیون بشکه در روز برساند. وی ابراز امیدواری کرده که واردات نفت آلمان غربی از عراق افزایش یابد. او به شرکت های آلمانی توصیه کرده که به رغم جنگ میان کشورش و کشور همسایه ایران، شرکت و دخالت خود را در طرح های اقتصادی و صنعتی عراق افزایش دهند. وی همچنین اعلام کرده است: «عراق از طریق موافقت نامه های مربوط به زمان بندی دوبارة بازپرداخت دیون خارجی و تعهدات مالی، به مشکلات مالی موقت ناشی از صادرات رو به کاهش نفت فائق آمده است ... عراق از سپتامبر آینده از طریق خط لوله ای که از عربستان می گذرد روزانه حدود پانصد هزار بشکه نفت صادر خواهد کرد و این امر درآمدهای عراق را به گونه قابل ملاحظه ای افزایش خواهد داد.» به گفتة این وزیر، ظرفیت خط لوله نفت عراق به ترکیه در حال حاضر روزانه پانصد هزار بشکه است.(3)

165

بر خلاف فضای خبری در روزهای اولیة هواپیماربایی که تحلیل ها بیش تر درباره دخالت ایران در ماجرا دور می زد، با ورود نبیه بری در معرکه و نیز اقدامات سوریه، به تدریج فضای خبری و تبلیغی حاشیة ماجرا حاکی از آن است که در نهایت سوریه و نبیه بری به عنوان محور اصلی، درصدد حل قضیه و بهره برداری از آن برآمده اند.

خبرنگار کیهان امروز (8/4/1364) از دمشق گزارش داد: «گروگان ها - اگر اتفاقی نیفتد - ظرف چند ساعت آینده به دمشق منتقل خواهند شد و این انتقال در چارچوب میانجی گری سوریه و توافق نبیه بری صورت می گیرد. گفته می شود که گروگان ها در دمشق اقامت می کنند تا توافق قطعی اسرائیل در مورد آزادی 739 زندانی لبنانی از طریق امریکا رسماً به اطلاع مقامات سوریه برسد.»(4) از سوی دیگر، به گزارش یونایتدپرس از بیت المقدس، "شیمون پرز" نخست وزیر اسرائیل، ضمن پافشاری بر این که اسرائیل در هیچ گونه توافقی در

ص: 278


1- 20. ادارة کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 853، 8/4/1364، نشریة "تلکس کنفیدانسیل"، صص 12و 13.
2- 21. مأخذ 8، رادیو هلند.
3- 22. مأخذ 2، خبرگزاری کویت، ص 19.
4- 23. مأخذ 8، دمشق - دفتر کیهان.

مورد آزادسازی گروگان های امریکا در لبنان مداخله ندارد، اعلام کرده که عزیمت گروگان ها از بیروت به دمشق، موانع را از سر راه رهایی 735 شیعه لبنانی که در اسرائیل هستند، برخواهد داشت.(1)

تصویر

گفتنی است در حالی که سوریه اعلام کرده بود که مسئلة گروگان گیری با سرانجامی خوش به پایان رسیده است و "مک فارلین" مشاور امنیتی رئیس جمهور امریکا نیز از افزایش تماس میان ریگان و حافظ اسد در روزهای اخیر

(برای حل گروگان گیری هواپیمای .T.W.A) خبر داده بود(2)، "جورج بوش" معاون ریگان، امروز در برنامة سفر خود به کشورهای اروپایی تجدید نظر کرد تا به فرانکفورت برود و با گروگان ها ملاقات کند.(3)

در این حال و با توجه به اوضاع اخیر، نبیه بری رهبری جنبش امل، از امریکا و اسرائیل خواسته تا وعده دهند در پی آزادی گروگان ها، به عملیات تلافی جویانه دست نزنند. این در حالی مطرح شده که رئیس جمهور امریکا روز گذشته (7/4/1364) در شیکاگو تهدید کرده که تروریست ها و حامیان آن ها حساب پس خواهند داد.

نبیه بری همچنین گفته است که اگر امشب(8/4/1364) این تضمین ها به سوریه داده می شد، گروگان ها بی درنگ آزاد می شدند و گرنه، عجله ای در کار نیست.

در حالی که قرار بود گروگان ها به دمشق پایتخت سوریه منتقل شوند و طبق قراردادی که با مساعی سازمان ملل حاصل شده است، با آزادی زندانیان لبنانی از اسرائیل، آزاد گردند، منابع خبری احتمال می دهند عاملی موجب این تأخیر شده است و آن ناپدید شدن چهار گروگان است که ادعا می شود در اسارت گروه حزب الله هستند.(4)

ص: 279


1- 24. مأخذ 3.
2- 25. مأخذ 8، واشنگتن - یونایتدپرس.
3- 26. مأخذ 3، ص آخر.
4- 27. مأخذ 3، ص آخر.

ص: 280

روزشمار جنگ یکشنبه /9 تیر 1364 /11 شوال 1405 /30 ژوئن 1985

166

در چارچوب سیاست عملیاتی جمهوری اسلامی مبنی بر اجرای مداوم عملیات محدود و ایذایی، تیپ40 سراب از ارتش جمهوری اسلامی با دو گروهان تکاور و یک گروهان احتیاط به مواضع دشمن در منطقة سومار مقابل پاسگاه "دوله شریف" عملیاتی محدود انجام داد. این عملیات که با هدف انهدام نیرو اجرا شد، چندان موفق نبود: 12 شهید، 80 مجروح (30 تن سرپایی)، 30 مفقود(1)، خسارات خودی بود. از دشمن نیز تعدادی کشته و دو تن اسیر شدند.(2)

167

در پایان مهلت دو هفته ای صدام، یک سخن گوی نظامی عراق در بیانیه ای اعلام کرد: «مهلتی را که پرزیدنت صدام حسین اعلام فرموده بودند، اکنون به پایان رسیده و با توجه به موضع رژیم حاکم بر ایران در مدت زمان اعلام شده، اعلان می کنیم که بمباران ها تا تحقق صلح عادلانه مبتنی بر اصول اعلام شده در پیام صدام حسین، از سرگرفته خواهد شد.» در این بیانیه پس از برشمردن اصول صدام، افزوده شده است: «برقراری تماس های مقدماتی در مورد صلح از سوی طرف ثالث بی طرف، بلامانع خواهد بود.»(3)

با توجه به این هشدار و احتمال از سرگیری حملات هوایی عراق، ستاد تبلیغات جنگ صبح امروز با انتشار بیانیه ای اعلام کرد: «تمامی رزمندگان اسلام کاملاً هوشیار و مراقب اند حملات رژیم عراق به شهرها و مناطق مسکونی کشور را با شدت مقابله به مثل کرده، اجازه ندهند رژیم صدام در این لحظات پایانی عمر خود از حمله به مناطق مسکونی ایران کم ترین سودی را عاید خود سازد.»(4)

جمهوری اسلامی علاوه بر جنگ شهرها و مقدم بر آن، با یک جنگ روانی وسیع و نیرومند نیز روبه رو است و آن این که هربار قبل از عملی شدن هر تهدید عراق، تعدادی از

ص: 281


1- تا یک هفته بعد، مشخص شد که 12 تن از این 30 تن, اسیر شده اند (از رادیو عراق خبر سلامتی خود را اعلام کردند).
2- 1. سند شماره 009465 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: طرح و عملیات قرارگاه سلمان، 16/4/1364.
3- 2. واحد سیاسی دفتر تبلیغات حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش"، شماره 4 (15/4/1364)، ص 3.
4- 3. روزنامة اطلاعات، 10/4/1364، ص2 ، ستاد تبلیغات جنگ.

رسانه های تبلیغاتی - خبری جهان به استقبال آن می روند و آشکارا می کوشند تا آثار تخریب روانی تهدید را هرچه جدی تر دامن بزنند؛ این بار هم چنین است، مثلاً در گفتار امروز رادیو بی.بی.سی. از مطبوعات انگلیس مطالبی انتخاب و قرائت شد که در حالت تهدید مجدد شروع احتمالی جنگ شهرها، بسیار با معنی است. بی.بی.سی. گفت: «شمارة امروز هفته نامه "آبزرور" مقاله ای دارد دربارة جنگ ایران و عراق از "آنتونی هایلن" که اخیراً از ایران دیدار کرده است. او می نویسد که در این هفته انتظار می رود که حملات هوایی عراق علیه تهران و شهرهای دیگر ایران از سرگرفته شود، چون وقفه ای را که عراق در جنگ شهرها دو هفته پیش اعلام کرده بود، دیروز به پایان رسید ... آنتونی هایلن می گوید: "صدای هول آور بمباران ها و آتش بار ضدهوایی همراه با روایت ها و شایعه های سانسور نشده در مورد خسارت و تلفات، تأثیر شدیدی بر مردم داشته است. روحیة ساکنان شهرها تضعیف شده و چنین به نظر می رسد که حداقل در تهران رژیم جمهوری اسلامی از بابت ناتوانی خود در فراهم کردن دفاع لازم در برابر نیروی هوایی عراق، اعتبار خود را از دست داده است ... ایران وسایل لازم برای حملات متقابل به نحو مؤثر علیه شهرهای عراق را نداشته است. ... آنتونی هایلن می گوید خستگی از جنگ در حدقابل ملاحظه ای در مردم آشکار است، اما هسته ای نسبتاً نیرومند هم در هواداری از جنگ وجود دارد و چیزی که از این هسته حمایت می کند، غرور ملی است که از حرارت و اهمیت مذهبی دست کمی ندارد. ...

در همین ماه جاری در تهران دو نوبت تظاهرات به طرف داری از جنگ برگزار شد. تظاهرات محدود و خودجوش علیه جنگ که به وسیله مردم انجام گرفت - که صدمات و تلفات ناشی از حملات هوایی عراق دامن گیر آنها شده بود - چنان که گزارش شده، سریعاً و با شدت عمل سرکوب گردید و این خود، قضاوت دربارة وسعت و قدرت حرکت صلح جویی در میان مردم را دشوار می کند. ...

احساسات ضدجنگ تا حد زیادی به نارضایی اقتصادی مربوط می شود. وی می افزاید که بخش عظیمی از ده میلیون جمعیت تهران را آوارگان مناطق جنگ زده تشکیل می دهند که بی کارند و به جیره های دولتی متکی هستند. قیمت ها شدیداً در بازار سیاه بالا رفته است حال آن که برای ایجاد تعادل، دست مزدها و حقوق ها هیچ گونه افزایشی پیدا نکرده است.»(1)

168

در ادامة خط انفجارات ساده در اماکن عمومی جهت ایجاد رعب و احساس ناامنی در مردم - که به وسیلة عوامل عراق اجرا می شود - امروز یک بمب حاوی چهل پوند تی.ان.تی. که در یک خودرو کار گذاشته بودند، در خیابان "فرصت شیرازی" تهران منفجر شد. این انفجار به جز پنج مجروح نه چندان عمیق، تلفات جانی نداشت اما صدای شدید آن، تا شعاع 120 متری شیشه های ساختمان ها را شکست و دیوار یک منزل را نیز فروریخت.(2)

ص: 282


1- 4. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 103 (10/4/1364)، صص 37 و 38، رادیو بی.بی.سی.، 9/4/1364.
2- 5. مأخذ 2، ص 62.

169

امام خمینی در دیدار اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با ایشان، بر ابقا و ادامة فعالیت دولت مهندس موسوی و بر لزوم وحدت جناح ها و شخصیت ها در اوضاع کنونی، تأکید کرد. حمایت از دولت موسوی در اوضاع کنونی، در معادلات سیاسی داخلی بسیار با اهمیت تلقی می شود. نکات کلی مورد اشارة امام، تعدیل کنندة فشارهای سیاسی موجود است که برای تغییر بافت و ترکیب و مشی قوة مجریه، به نحوی روزافزون افزایش می یابد. امام در بخشی از سخنان خود گفتند:

«در شرایط فعلی، ما باید وحدت مان را حفظ کنیم ... گرفتاری زیاد است: گرفتاری جنگ، گرفتاری خرابی ها، گرفتاری آوارگان از همه اطراف و بالاخره کارهایی که در دراز مدت برای فقرا و مستضعفین انجام شده است قابل مقایسه با سابق نیست. البته شکی نیست که خلاف هم هست ولی این طور نیست که با این خلاف ها ما لطمة اساسی ببینیم، بلکه از این که ما اختلاف داشته باشیم، لطمه می بینیم. اگر بنا باشد دولت نتواند کاری انجام بدهد و مجلس نتواند کاری انجام بدهد، ما لطمه دیده و کارها زمین می ماند. این طور نیست که یکی بهتر از این ها پیدا بشود که بهتر بتواند اداره کند. هر کدام از این ها در جای خودشان آن قدری که زحمت کشیده اند، با اخلاص بوده است و آن ها که مشغول کارند انسان های مخلصی هستند، البته ممکن است داخل آن ها افراد بدی هم باشند ... .

باید قدرت دولت و حجم کار آن ها را ببینیم چقدر است و بسنجیم که اگر من جای او باشم، چه می توانم بکنم. اگر نخست وزیر را برداریم، جناب عالی را نخست وزیر بکنیم، چقدر می توانید کار بکنید؟ حساب کار را با حساب قدرت باید بسنجید و مسائل را باید دوستانه حل نمود. این نظری است که من از اول داشته و دارم و بعد از این هم خواهم داشت ...

برای مردم و دولت و مسئولین و مجلس باید ناصح بود نه مقابله کرد، زیرا اگر شما با من و من با شما مقابله کنیم، غیر از این که دیگران سوءاستفاده کنند چیزی به دست نمی آید. شما ببینید خارجی ها یک کلمه را می گیرند و چیزی از توی آن بیرون می آورند که بر ما غلبه کنند؛ مثلاً می گویند: " ایرانی ها ادعا می کنند ما با گروگان گیری مخالفیم، اما چون این ها ضدامریکا هستند، این حرف معنا ندارد."! و دیدید که امریکا در همین قضیة گروگان گیری که گرفتار شده است، چقدر به این طرف و آن طرف متوسل شده است. از اول هیاهو به راه انداختند که ما دخالت نظامی می کنیم. بعداً رئیس جمهور امریکا به التماس و گدایی و دریوزگی افتاده است و به این طرف و آن طرف می زند که مسئله را حل کند ولی نتوانستند و عده ای از آن طرف ایستاده و می گویند: "باید به شرایط ما عمل شود." و ما باید خیلی مواظب باشیم. غیر از این که ما را از داخل بپوسانند، کار دیگری نمی توانند بکنند.»(1)

ص: 283


1- 6. وزارت ارشاد اسلامی، مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، "صحیفة نور"، مجموعه ره نمودهای امام خمینی، جلد 19 (تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1368)، صص 180 تا 182.

170

در پایان سه روز دیدار رسمی و مذاکرات آقای "هاشمی" رئیس مجلس شورای اسلامی با رهبران پکن، ایران و جمهوری خلق چین امروز (9/4/1364) یک تفاهم نامة توسعة همکاری های اقتصادی، بازرگانی و فنی امضا کردند ... به گفتة مقام های رسمی ایران، به دنبال امضای این تفاهم نامه که در آن، دو طرف به همکاری های مشترک درازمدت مانند سدسازی، بندرسازی، صنایع سبک و ماهی گیری ابراز علاقه کرده اند، انتظار می رود مذاکرات برای انعقاد قراردادهای اجرایی به زودی آغاز شود.(1)

سفر آقای هاشمی رفسنجانی به چین که به نوعی می توان آن را استراتژی بهره برداری از قدرت سوم برای کاستن از فشارهای دو ابرقدرت بر ایران، قلمداد کرد، مورد بررسی و تفسیر کارشناسان متعددی قرار گرفته است، از جمله "فرد هالیدی" استاد مدرسه عالی اقتصاد لندن، دربارة آن گفته است: «این نخستین سفر یک رهبر ایران به چین پس از پیروزی انقلاب است و به طور آشکار نمایان گر آن است که ایران، چین را یک کشور جهان سوم می داند که می تواند با آن رابطة حسنه داشته باشد. روابط حسنه با چین هم از فشار دو ابرقدرت بر ایران خواهد کاست و هم این که چین می تواند در زمینة اقتصاد به ایران کمک کند. این کمک نه تنها در زمینة صادرات مواد غذایی به ایران بلکه در مورد پروژه های کشاورزی و صنعتی نیز خواهد بود. ایران هنوز با هدف خود که ایجاد یک کشور غیروابسته تر است، فاصلة زیادی دارد. این سفر همچنین به طور آشکار نشان می دهد حملات عراق به تهران طی چند ماه گذشته و نیز فشارهای اقتصادی صدمات زیادی به ایران زده است.»

وی این گفتة آقای رفسنجانی در پکن را که ایران از چین اسلحه نخواهد خرید، چنین تحلیل کرده است: «شایعات زیادی در مورد این که چین برای ایران اسلحه تأمین می کند، وجود دارد و ایران نیز به طور آشکار به یک تأمین کنندة بزرگ سلاح نظیر چین نیاز دارد ولی فکر می کنم ایران به جای آن که منتظر شود چین تقاضای خرید اسلحة آن را رد کند، خودش ابتکار عمل را به دست گرفته و اظهار می دارد: "ما نمی خواهیم از این کشور اسلحه بخریم." چنین نقطه نظری نشانة آن است که چین مایل به خاتمة جنگ است و نمی خواهد ایران را بیش از آنچه که اینک در اختیار دارد، تشویق به ادامة جنگ کند.»(2)

171

در آستانة سفر آقای هاشمی رفسنجانی به ژاپن، "شینتارو آبه" وزیر خارجة این کشور گفت که کشورش یک طرح پیشنهادی برای پایان دادن به جنگ عراق و ایران ارائه داده است. به گفتة وی، براساس این طرح از عراق و ایران خواسته شده است تا از بندرهای خود جهت صدور نفت بدون هیچ گونه خطر حمله از طرف مقابل، استفاده کنند. همچنین بر

ص: 284


1- 7. مأخذ 3، ص 2.
2- 8. مأخذ4، صص 44 و 45، رادیو بی.بی.سی.

طبق این طرح، خواسته شده که به نفت کش ها و شهر های مسکونی حمله نشود و نیز از سلاح های شیمیایی استفاده نشود. وزیر خارجة ژاپن افزود که این طرح نخستین گام برای رسیدن به راه حل کامل در جنگ ایران و عراق است. وی سپس اعلام کرد که به زودی به عربستان سعودی و سوریه و اردن می رود تا از کمک آنان برخوردار شود و ایران و عراق را به پذیرش طرح ژاپن متقاعد سازد.(1)

در این حال، "پطروس غالی" وزیر مشاور در امور خارجه مصر نیز دربارة صلح گفت: «باید بر همه کس روشن گردد که برای این جنگ راه حل نظامی وجود ندارد و دو طرف (ایران و عراق) دیر یا زود اقدام به مذاکرات خواهند کرد، بنابراین برای جلوگیری از خون ریزی و انهدام بیش تر، چرا این کار نباید از امروز شروع شود.»(2)

172

در ادامة روند مذاکرات طرف های درگیر در مسئلة گروگان های امریکایی، امروز نیز به رغم امیدواری های گذشته، این واقعه همچنان به صورت یک مسئلة حل نشده ادامه یافت.

در واقع هر یک از طرف ها در پی کسب امتیازات مورد نظر خود هستند، امری که به گزارش آسوشیتدپرس از بیروت «راه را برای آزادی 39 گروگان امریکایی که شبی دیگر را در بیم و امید به سر می بردند، بسته است.»

"جبران کوریه" سخن گوی "حافظ اسد" رئیس جمهوری سوریه، گفت این کشور امیدوار است که طرف های درگیر در مسئلة گروگان گیری مسافران هواپیمای امریکایی به تعهدات خود عمل کرده و زندانیان لبنانی که در زندان " اتلیت" اسرائیل به سر می برند، به زودی آزاد شوند.(3)

می توان گفت در حالی که از این سو بر آزادی زندانیان اتلیت و تعهد امریکا مبنی بر پرهیز از عملیات انتقام جویانه پافشاری می شود، مقام های امریکایی و اسرائیلی موضوع را به نحو دیگری دنبال می کنند.

به گزارش آسوشیتدپرس از بیروت، ریگان درخواست کرده است که 7 تن امریکایی که از مارس 1984 تاکنون در لبنان به گروگان گرفته شده اند، همراه با این 39 گروگان امریکایی آزاد شوند.(4)

همچنین به گزارش یونایتدپرس از واشنگتن، "جورج شولتز" وزیر خارجة امریکا، امروز قول داده که ربایندگان مسئول قتل یک غواص نیروی دریایی امریکا را به محاکمه بکشاند و خواستار همکاری بین المللی برای بستن فرودگاه بین المللی بیروت شده است. شولتز همچنین از حافظ اسد رئیس جمهوری سوریه، به دلیل کمک به تأمین آزادی 39 گروگان امریکایی تقدیر کرده و افزود: «اسد سعی خود را برای آزادی 7 گروگان دیگر امریکایی که پانزده ماه از اسارت آنان می گذرد، به کار برده است.» شولتز همچنین گفته است که هیچ رابطه ای بین آزادی امریکاییان و آزادی آتی بیش از 700 زندانی لبنانی از زندان اتلیت

ص: 285


1- 9. مأخذ4، ص 18، بخش عربی رادیو کویت، "شینتاروآبه" وزیر خارجة ژاپن، نشریة "المستقبل"، 9/4/1364.
2- 10. مأخذ 4، ص 18، خبرگزاری آلمان غربی از دوحه.
3- 11. روزنامة اطلاعات، 9/4/1364، ص آخر.
4- 12. همان.

اسرائیل نیست. لکن افزود که "اسحق رابین" وزیر دفاع اسرائیل، روز گذشته گفته است که این لبنانی ها به مدت کوتاهی بازداشت شده و اسرائیل در نظر دارد آن ها را آزاد سازد.(1)

در این حال، یونایتدپرس از بیت المقدس نیز گزارش داد: «اسرائیل امروز هیچ تصمیم تازه ای در خصوص آزادی 735 زندانی لبنانی که رهایی آنان از سوی ربایندگان هواپیمای امریکایی "ترانس ورلد ایرلاینز" خواسته شده، اتخاذ نکرده است.»

این خبرگزاری افزود: «"شیمون پرز" نخست وزیر اسرائیل، امروز پیش از انتشار خبر مربوط به انتقال گروگان ها به سوریه، گفت: هیچ گونه توافقی در مورد مبادلة زندانیان لبنانی با گروگان ها حاصل نشده است.»(2)

یونایتدپرس در ادامة گزارش خود از بیت المقدس اعلام کرده که منابع نظامی در اسرائیل گفته اند که هیچ گونه اطلاعی از آزادی قریب الوقوع زندانیان شیعه ندارند. رادیو اسرائیل نیز گفت که 25 عضو کابینة اسرائیل قرار است امروز آخرین تحولات مسئلة گروگان گیری را در نشست معمول هفتگی خود مطرح و مورد بحث قرار دهند. اما به گزارش آسوشیتدپرس از بیروت، یک مقام اسرائیلی - که نخواسته هویتش وی فاش شود - گفته که زندانیان لبنانی ممکن است به زودی آزاد شوند، لکن تصمیم گیری در خصوص آزادی گستردة آن ها می بایست به تصویب کابینة اسرائیل که امروز تشکیل جلسه می دهد، برسد.(3)

از سوی دیگر، به گزارش روزنامة "واشنگتن پست"، شیخ ابراهیم امین سخن گوی گروه حزب الله که مورد پشتیبانی ایران است، از نقش سوریه در پایان بخشیدن به بحران گروگان های امریکایی استقبال کرد، اما ربایندگان هواپیمای مسافربری تی.دبلیو.ای. را قدرت مرکزی دانست که باید به حساب آورده شوند. به گفتة رادیو امریکا، هواپیماربایان این فرصت را به مرکز داده اند که بتواند در برابر آزادی گروگان های امریکایی، 735 زندانی لبنانی را که اکثرشان شیعه هستند، از زندان های اسرائیل رها سازد. امین این را که هواپیماربایان از اعضای شاخه حزب الله هستند، نه تأیید و نه تکذیب کرد. وی همچنین در مصاحبه با نشریة "نیوزویک" در بیروت در مورد این سؤال که "آیا حزب الله در ربوده شدن هواپیمای امریکایی دست داشته است؟" گفته: «ما به درستی نمی دانیم چه کسی پشت این ماجرا قرار داشته، اما تا آن جا که به ما مربوط می شود می توانیم با اطمینان بگوییم که حزب الله در این هواپیماربایی کوچک ترین دخالتی نداشته است.» امین افزوده است: «حزب الله هر لحظه منتظر یک حمله امریکاست، اما اقدام امریکا هرچه باشد، جز این که یک احساس ضدامریکایی در منطقه به وجود بیاورد، نتیجة دیگری نخواهد داشت و این یک پیروزی برای ما خواهد بود ... سال هاست که امریکا خون مردم ما را می مکد و هدف ما در شرایط کنونی، اشاعة پیام خدا در سراسر جهان است و ما به جد برای نابودی قدرت های بزرگ خواه امریکا باشد یا شوروی، فعالیت می کنیم.»(4)

ص: 286


1- 13. همان.
2- 14. همان.
3- 15. همان.
4- 16. روزنامه اطلاعات، 10/4/1364، ص آخر.

در این حال، یک مقام برجستة امریکا نیز امروز گفت: «انتقام جویی نمی تواند در سیاست اصل قانع کننده ای باشد و حملات خشونت آمیز علیه تندروهای شیعه نمی توانست به عنوان تلاشی در جهت آزادی گروگان های امریکایی مؤثر واقع شود.» این مقام - که نخواست هویتش فاش شود - افزود: «هیچ گونه اقدام تلافی جویانة مستقیم علیه لبنان صورت نخواهد گرفت، لکن تلاش هایی در جهت بسط حمایت مردم امریکا از اقدام های تلافی جویانه در آینده به عمل خواهد آمد.» وی در مصاحبه ای با گروهی از روزنامه نگاران گفت: «جناح حزب الله شیعه آسیب پذیر نیستند، زیرا در مناطق شهری به سر می برند.» وی در پاسخ به این سؤال که "چرا چشم انداز نجات گروگان ها از طریق اقدام نظامی در زمانی که هواپیمای ربوده شده در الجزایر بود، رد شد؟" گفت: «حملة نظامی یک شق نظری است و از لحاظ سیاسی، منطقی به نظر نمی رسد.»(1)

ص: 287


1- 17. مأخذ 11.

روزشمار جنگ دوشنبه /10 تیر 1364 /12 شوال 1405 /1 ژوئیه 1985

173

صبح امروز چند فروند از هواپیماهای عراق برای بار دوم در طول یک ماه گذشته شهرک(اردوگاه) "زیوه" در نزدیکی مرز ترکیه را بمباران کردند که بر اثر آن، دو تن شهید و تعدادی مجروح شدند.(1) در ادامة گزارش خبرگزاری فرانسه از این حادثه آمده است: «حمله به این اردوگاه، که به جز یک پست ژاندارمری هیچ گونه تأسیسات نظامی در اطراف آن وجود ندارد، نشانة از سرگیری بمباران شهرها و مناطق مسکونی ایران توسط عراق است.»(2)

همچنین در ساعت11:15 شش هواپیمای جنگندة دشمن تأسیسات مخابراتی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را در "نواکره" کرند بمباران کردند که در نتیجه ساختمان و دکل و دستگاه های مخابراتی آن آسیب دید.(3) تأسیسات مخابراتی واقع در ارتفاعات نواکره معروف به "کوه نور" و مربوط به رلة صدا و سیمای مرکز باختران است. در این بمباران هشت تن از پرسنل تأسیسات نیز مجروح شدند.(4)

در ساعت یک بعدازظهر دکل ماکرویو صدا و سیما مجدداً هدف حملة هواپیمای دشمن قرار گرفت اما این حمله دقیق نبود و چندان آسیبی نرساند.(5)

علاوه بر حملات هوایی، شکستن دیوار صوتی بر فراز شهرهای ایران نیز از دیگر تهاجمات عراق بود، از جمله در گیلان غرب پنج فروند جنگندة عراقی دیوار صوتی را برفراز این شهر شکستند.(6)

از جمله پی آمدهای جنگ شهرها و به خصوص پس از قوت گرفتن احتمال شروع مجدد حملات هوایی عراق، می توان به تخلیة بخش اعظم شهر باختران (کرمانشاه) از سکنه، اشاره کرد. خبرگزاری جمهوری اسلامی اوضاع امروز این شهر را چنین گزارش کرده است: «شهر باختران هم اکنون به صورت نیمه تعطیل درآمده و مسئولانی که احیاناً در شهر به انجام وظیفه مشغول هستند، در پناه گاه به سر می برند. به علت قطع برق، امروز نانوایی های شهر به حالت تعطیل درآمده و هم اکنون مسئولان در حال رفع این نقص هستند. مردم باختران به چند نقطة خارج از شهر و ییلاقی و اردوگاه های بنیاد مهاجران جنگ تحمیلی و

ص: 288


1- 1. روزنامة اطلاعات، 11/4/1364، ص2.
2- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 104 (11/4/1364)، ص13- 14، تهران - خبرگزاری فرانسه، 10/4/1364.
3- 3. سند شمارة 009631 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش نوبه ای عملیاتی"، قرارگاه خاتم، شمارة5 (1/5/1364).
4- 4. سند شماره 226057 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 18/4/1364، ص2.
5- 5. سند شمارة 074556 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: روابط عمومی دفتر فرماندهی منطقة 2 نجف، 10/4/1364.
6- 6. مأخذ 2، ص2، باختران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 10/4/1364.

تصویر

ص: 289

هلال احمر پناه برده اند. تهدیدات تبلیغاتی و نظامی عراقی گروهی از مردم شهر را تحت تأثیر قرار داده و آن ها را نگران و مضطرب کرده است.»(1)

پی آمد دیگر، ایجاد کمبود برق در کشور است. امروز دکتر "حسن غفوری فرد" وزیر نیرو، گفت:«علت خاموشی های اخیر برق در نقاط مختلف، بمباران های مناطق غیرمسکونی کشور از سوی رژیم بعثی صهیونیستی عراق و ترک پیمان کاران خارجی نیروگاه 1200 مگاواتی در خوزستان و 800 مگاواتی اصفهان و از طرف دیگر مصرف بی رویة آب و برق با توجه به فصل آبیاری کشاورزی کشور است ... .» وی افزود که وزارت نیرو در قبال خروج کارشناسان شوروی از کشور اقدامات قانونی را از طریق مراجع ذی صلاح به عمل خواهد آورد و یقین بر آن دارد که با تلاش گسترده و استفاده از تمامی امکانات و جوانب، به یاری کارشناسان و متخصصان متعهد و مسلمان کشور، عملیات اجرایی اواخر کار در این نیروگاه ها را خود رأساً دنبال می کند و به اتمام خواهد رساند.(2)

174

در جلسة امروز قرارگاه خاتم، "رحیم صفوی" مسئول واحد طرح و عملیات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به تأخیرهای موجود در امور مربوط به مقدمات عملیات بزرگ آتی در فاو، از جمله تعلل قرارگاه های سپاه در گرفتن خط در این منطقة عملیاتی، اشاره کرد: «با وجود این که یک ماه است از طرح عملیات فاو می گذرد و طبق قول فرماندهی کل سپاه این عملیات بایستی دو ماهه انجام شود، مع ذالک تحویل خط، شناسایی های در عمق و ... انجام نپذیرفته است که این مسئله شوخی بردار نیست.»

یادآوری می شود که قبل از این در جریان آماده سازی عملیات بزرگ فاو در منطقة خسروآباد، به تدبیر فرمانده کل و دیگر فرماندهان نظامی سپاه قرار شد که سراسر خطوط پدافندی جبهة جنوب از چزابه تا انتهای خسروآباد را سپاه تحویل بگیرد و همة نیروهای ارتش و ژاندارمری و کمیتة انقلاب اسلامی از کنار اروند خارج شوند. ارتش نیز خواستار استقرار یگان هایش در قسمتی از خطوط پدافندی شامل کوشک تا شلمچه بود که بتواند عملیات خود را آماده کند که سپاه مخالفتی با آن نداشت. به این ترتیب سپاه تمام این خط پدافندی را بین دو قرارگاه خود تقسیم کرده است: قرارگاه کربلا از چزابه تا کارون و قرارگاه نوح از کارون تا انتهای خسروآباد مأمور به پدافند و آماده سازی جهت اجرای عملیات محدود و عملیات اصلی شده اند. قرار بوده است دو قرارگاه نوح و کربلا در کنار سایر اقداماتی که برای آماده سازی و اجرای عملیات محدود در جنوب انجام می دهند، آماده سازی منطقة فاو را نیز به عنوان مأموریت محوری خودی در نظر داشته باشند. در این ارتباط قرارگاه نوح موظف به بررسی اوضاع دشمن در محدودة شهر فاو تا رأس البیشه بوده و قرارگاه کربلا نیز منطقة بعد از فاو تا کارخانة نمک را می بایست ارزیابی می کرده و طرح خود را ارائه می داده است.

ص: 290


1- 7. مأخذ 2، ص20، باختران.
2- 8. مأخذ 2، ص 19، رشت.

در ادامة جلسه، برادر "رحیم" همچنین به ضرورت توجیه کردن یگان ها - که می بایست قرارگاه ها انجام می دادند - اشاره کرد و افزود: «نکند این عملیات های محدود که می شود، خود این موجب شود که لشکرهای ما منحرف شوند؛ اصلاً این عملیات ها یک پوشش برای عملیات در فاو است و ما فرع را چسبیدیم و اصل را ول کرده ایم! بابا، ما خودمان را که نباید گول بزنیم که! کار اصلی ما در فاو است و عملیات های محدود فریبی برای کار اصلی است.»(1)

سپس دو قرارگاه نوح و کربلا ضمن گزارشی از اقدامات خود در خصوص شناسایی دشمن و کنترل جزر و مد آب، برآورد عملیاتی خود را ارائه دادند و نیز مسئله مانور، نیرو و امکانات مورد نیاز مورد بحث و بررسی قرار گرفت؛ از جمله دربارة میزان هشیاری دشمن برادر "فدوی" مسئول اطلاعات و عملیات قرارگاه نوح، گزارش داد: «دشمن هیچ گونه فعالیتی در محور عملیاتی این قرارگاه ندارد و تنها به حفر یک کانال در رأس البیشه اکتفا نموده است و علاوه بر آن، دهنة نهرهایش (محل ورودی آب به اروند) دارای انحنا ]است[ و با توجه به استتاری هم که نموده است، مانع از دید نیروهای خودی شده است. طبق شناسایی هایی که انجام گرفته است، نیروهای دشمن به ندرت در منطقه دیده می شوند و احتمال می رود که در خط دوم مستقر شده باشند. ضمناً در تمامی مواضعی که دشمن احداث نموده است، سیم های خاردار و بعضاً بشکه های فوگاز نیز گزارش شده است.»(2)

175

سازمان حفاظت اطلاعات سپاه پاسداران امروز گزارش داد که مقدار زیادی مواد منفجره از طریق غرب کشور به وسیلة سه تن از معاودان عراقی وارد ایران شده و در شهرهای اصفهان، تبریز و تهران با بهره گیری از یکی از عوامل و ایادی دشمن توزیع گردیده است.(3) از سوی دیگر، هم زمان با شروع تهدیدات عراق مبنی بر تکرار حملات هوایی، عناصر ضدانقلاب نیز به برخی فعالیت های ایذایی پرداخته اند؛ از جمله امروز بر اثر انفجار یک بمب قوی دست ساز که در جوی آب خیابان پشت دانشکدة دام پزشکی دانشگاه تهران کار گذاشته شده بود، تعدادی مجروح شدند. این انفجار خوش بختانه تلفات جانی نداشته است.(4)

از دیگر اقدامات سازمان مجاهدین خلق که هم سو و هماهنگ با عراق صورت گرفت، ترور یکی از اعضای فعال انجمن اسلامی صنایع فولاد اهواز است. وی را دو تن از عناصر این سازمان ضدانقلاب با هشت گلوله شهید کردند.(5) در مورد این ترور، "رادیو مجاهد" - که صدای آن از عراق پخش می شود - اعلام کرد: «رزمندگان قهرمان مجاهد خلق مطابق یک طرح دقیق عملیاتی، "محمّد امتی" را در خیابان شریعتی این شهر]اهواز[ مورد تهاجم انقلابی قرار داده اند.» در این اطلاعیه جرایم محمّد امتی، شرکت فعال در "بسیج های ضدخلقی و جنگ افروزانة خمینی" و نیز فعالیت علیه "میلیشای مجاهد خلق" ذکر شده است.(6)

ص: 291


1- 9. سند شماره 16628/ ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: جلسه، قرارگاه خاتم، 10/4/1364، راوی: داود رنجبر .
2- 10. همان.
3- 11. سند شماره 074566 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، 10/4/1364.
4- 12. روزنامة کیهان، 10/4/1364.
5- 13. سند شماره 226058 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 25/4/1364، ص10.
6- 14. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 17/4/1364، ص23، رادیو مجاهد.

همچنین در اعلامیة هشدارآمیز سازمان حفاظت اطلاعات سپاه به مناطق پنج گانة سپاه - که بخشی دیگر از خدمات سازمان مجاهدین خلق به عراق را نشان می دهد - چنین آمده است: «اخیراً سازمان مجاهدین خلق از طریق رادیو مجاهد آموزش های ویژه ای به پرسنل و هسته های مقاومت خود داده و از آن ها خواسته است که مطابق این آموزش ها اقدام کنند؛ از جمله موارد آموزشی مزبور این است که چگونه خودروهای نظامی جمهوری اسلامی را در جبهه و پشت جبهه ها به طرق مختلف از قبیل ریختن شکر در باک آن ها یا ریختن سیمان در رادیاتور و یا دست کاری در قسمت موتور، در بین راه ها و جاده ها را از کار بیندازند.»(1)

از دیگر اقدامات سازمان مجاهدین خلق، جمع آوری اطلاعات نظامی مورد نیاز عراق است. در این خصوص یک شیوة سازمان این است که از خارج کشور با مراکز نظامی و انتظامی تماس تلفنی برقرار می کند و تحت پوشش شورای عالی قضایی، وزارت کشور، اطلاعات، دادستانی کل، ستاد مشترک و یا دیگر مراجع، به گرفتن اطلاعات از محل مورد نظر می پردازد.(2)

176

"سالم الصباح" وزیر دفاع کویت، دربارة کشتی المحرق که در توقیف ایران است، گفت: «کشتی کویتی که در بیستم ماه ژوئن به وسیله نیروی دریایی ایران متوقف شد، حامل اسلحه نبوده است ... حتی اگر این کشتی حامل اسلحه بوده است، مقصد آن کویت می باشد.» وی خاطرنشان ساخت که این کشتی در آب های بین المللی و قبل از ورود به تنگة هرمز متوقف شده و این یک مبارزه طلبی علیه قوانین بین المللی است. سالم الصباح در پایان با اشاره به این که المحرق یک کشتی بازرگانی است و حامل کالاهای غیرنظامی برای کویت بوده، اظهار امیدواری کرد که در آیندة نزدیک آزاد شود.(3)

177

آقای هاشمی رفسنجانی امروز در پایان یک دیدار رسمی (سه روزه) از چین، پکن را ترک کرد.(4) وی اولین مقام بلندپایة جمهوری اسلامی ایران است که بعد از انقلاب از چین دیدن کرده است. سفر رئیس مجلس شورای اسلامی - که در تاریخ 6/4/1364 وارد چین شد - با بازتاب ها و پی آمدهایی توأم بود و توجه نظام بین المللی را جلب کرده، چندان که در صدر اخبار رسانه های گروهی مورد بحث شخصیت های بلند پایه کشورهای دوست و دشمن و همچنین نظریه پرداز های سیاسی و دیپلماتیک قرار گرفت.

به نظر برخی مفسران، سفر رئیس مجلس شورای اسلامی بعد از دیدارهای رسمی از لیبی و سوریه به چین و پس از آن به ژاپن حاکی از کوشش جمهوری اسلامی ایران برای ترسیم یک دیپلماسی فعال در اوضاع کنونی است تا هم کسب اعتبار کند، هم وجهة بین المللی واقعی نظام خود را بهبود بخشد که در افکار عمومی جهان و نیز نظام

ص: 292


1- 15. مأخذ 11.
2- 16. مأخذ 11.
3- 17. مأخذ 2، خبرگزاری فرانسه.
4- 18. مأخذ 2، ص 23، پکن - خبرگزاری فرانسه، 10/4/1364.

بین الملل، خصمانه و به دور از نُرم های دیپلماسی رایج ترسیم شده است، همچنین به گونه ای با تأمین نیازهای اقتصادی، نظامی و نهایتاً حمایت سیاسی این دولت ها در جنگ با عراق نیز مرتبط است.

به نظر بعضی دیگر از مفسران سیاسی و نیز طبق پاره ای از اظهار نظرهای مقام های رسمی کشور، این سفر به دلیل نیاز جمهوری اسلامی ایران به تهیه سلاح جهت مقابله با جنگ شهرها و نیز دست یابی به تجهیزات پدافند هوایی به منظور دفاع از حریم شهرهای خود بوده است. نکتة دیگر این که از سویی ایران، چین را به عنوان یک کشور جهان سومی که قادر است فشارهای دو ابرقدرت را بر جمهوری اسلامی کاهش دهد، مورد توجه قرار داده است و از سوی دیگر، چین نیز برای تأمین منافع استراتژیک خود در خاورمیانه و پرداختن به ضرورت دور کردن جمهوری اسلامی از شوروی، می کوشد تا هرچه بیش تر موانع را برطرف و روابط مستحکمی با ایران برقرار سازد. برخی نیز با توجه به این که مواضع هر دو کشور در مورد حضور نظامی شوروی در افغانستان هم سو می باشد، آن را زمینه ساز مناسبی برای مذاکرات دو کشور قلمداد کرده اند.

در این میان موضوع تسلیحات، حساس ترین و برجسته ترینِ موضوعات مورد توجه نخبگان و محافل خصوصی است، البته در مواضع رسمی، چین به عنوان یکی از پنج قدرت بزرگ عضو شورای امنیت سازمان ملل که در مورد جنگ ایران و عراق مواضع بی طرفانه دارد و همچنین دارای روابط خوبی با دو کشور متخاصم می باشد، همواره خواهان پایان بخشیدن به این جنگ بوده است. از این رو، برخلاف آن دسته از تفسیرهای مربوط به این رویدادها (خصوصاً ملاقات رئیس مجلس شورای اسلامی با "تنگ شیائوپینگ" رهبر جمهوری خلق چین) که بر محور معاملات تسلیحاتی دور می زند، دو طرف مذاکره این معاملات را تکذیب کرده اند. آقای هاشمی با این استدلال که سیستم دفاعی ایران، غربی است، خرید سلاح از چین را منتفی اعلام کرده و چین نیز به عنوان کشوری دوست با دو کشور متخاصم، قضیه را رد کرده است.

به هرحال، در پایان سفر آقای هاشمی رفسنجانی به چین توافق نامه ای به امضا رسید که حاکی از توسعة روابط اقتصادی فرهنگی دو کشور است. آقای هاشمی در مصاحبه با خبرگزاری ها گفت که این سفر در موضوع روابط رو به گسترش ایران با شوروی که براساس سیاست های کلی جمهوری اسلامی ایران ترسیم شده است، مانعی ایجاد نمی کند، وی همچنین در موضع گیری هایش برخلاف گذشته در مورد امریکا نرمش به خرج داد و خاطرنشان کرد که دلیل قطع ارتباط با امریکا برخوردهای خصمانة این کشور است که در صورت نشان دادن چهره ای خوب به مردم و دادن اطمینان به ملت ایران، زمینة برقراری روابط ایجاد خواهد شد.(1)

ص: 293


1- 19. برگرفته از مجموعة اخبار و تفاسیر مندرج در مطبوعات، خبرگزاری ها و دیگر رسانه های ایران و جهان در روزهای 6 تا 10/4/1364.

178

آقای هاشمی رفسنجانی به اتفاق هیئت بلندپایة همراه خود، صبح امروز 10/4/1364 از جمهوری خلق چین وارد توکیو شد و مورد استقبال مقام های عالی رتبة ژاپنی از جمله آقای "شینتارو آبه" وزیر امور خارجه و آقایان "اساکاپا" و "کمیورا" رؤسای دو مجلس شورا و سنای ژاپن قرار گرفت.(1) وی بلافاصله پس از مراسم استقبال رسمی، اولین دور مذاکرات خود را با "یاساهیرو ناکازونه" نخست وزیر ژاپن در کاخ "آکاساکا" محل اقامت خود، آغاز کرد.

در این دیدار که از ایران وزیران خارجه و نفت و جمعی از نمایندگان مجلس نیز حضور داشتند، نخست وزیر ژاپن آمادگی کشورش را برای اجرای پروژه های مختلف کشاورزی، صنعتی اعلام و ابراز امیدواری کرد که پروژة پتروشیمی بندر امام خمینی به عنوان سمبل همکاری های اقتصادی بین دو کشور، به اتمام برسد. سپس رئیس مجلس شورای اسلامی و نمایندة امام در شورای عالی دفاع، با استقبال از پیشنهاد نخست وزیر ژاپن مبنی بر تبادل نظر در سطح وزیران و نیز تشکیل انجمن های دوستی ایران و ژاپن، موضع جمهوری اسلامی ایران مبنی بر محکومیت متجاوز را مورد تأکید قرار داد.(2)

ناکازونه دربارة جنگ ایران و عراق گفت که ژاپن می کوشد به ایجاد فضایی مسالمت آمیز و آرام در منطقه کمک کند. هاشمی رفسنجانی نیز اعلام کرد که با تلاش های ژاپن در جهت برقراری صلح مخالفتی ندارد.(3)

سپس در دیدار با اعضای انجمن دوستی پارلمانی ایران و ژاپن، آقای هاشمی با اشاره به مطامع استعماری ابرقدرت ها در ایران از ژاپن به عنوان کشوری که در پی منافع استعماری نیست نام برد و خاطرنشان ساخت همکاری بین دو کشور که یکی مواد خام فراوان دارد و دیگری صنعت پیشرفته، می تواند برای پیشرفت آسیا و احیای عظمت این قاره در دنیا بسیار مفید و مؤثر باشد.(4)

رئیس مجلس شورای اسلامی در مصاحبة مطبوعاتی خود در پکن نیز ژاپن را یک کشور صنعتی پیشرفته نامید که قادر است بسیاری از خلأ های ناشی از قطع روابط ایران با امریکا و تضعیف روابط با بعضی کشورها مثل انگلیس و فرانسه را پرکند. وی افزود که ژاپن یک کشور شرقی است، سابقة استعماری و تجاوز ندارد و در میان مردم ایران هم از سابقة خوبی برخوردار است.(5)

به طور طبیعی در سفر آقای هاشمی به ژاپن موضوع جنگ تحمیلی از مهم ترین مباحثی است که حول این سفر و آثار آن مورد توجه بوده است به طوری که یک روز قبل از ورود آقای هاشمی رفسنجانی به ژاپن، وزیر خارجة این کشور از یک طرح پیشنهادی برای پایان دادن به جنگ خبر داده بود. در این طرح از ایران و عراق خواسته شده است تا از بندرهای خود جهت صدور نفت بدون هر گونه خطر حمله ای از طرف مقابل، استفاده کنند و به

ص: 294


1- 20. روزنامة اطلاعات، 10/4/1364، ص 2.
2- 21. همان، ص2.
3- 22. مأخذ 2، ص39.
4- 23. مأخذ 20، ص3.
5- 24. مأخذ 20، ص 3.

تصویر

تصویر

تصویر

سفر آقای هاشمی به ژاپن؛ پس از استقبال رسمی از هیئت ایرانی، بلافاصله اولین دور مذاکرات با نخست وزیر ژاپن آغاز شد.

ادای احترام هیئت ایرانی به یادبود سرباز گمنام ژاپن

ص: 295

نفت کش ها و شهرهای مسکونی حمله نشود، همچنین از کاربرد سلاح های شیمیایی پرهیز شود تا نخستین گام برای ایجاد راه حل کامل در جنگ باشد.(1)

این در حالی است که مقام های رسمی در وزارت خارجة ژاپن از رئیس مجلس شورای اسلامی نقل کرده اند که هرگونه مذاکره دربارة صلح منوط به کنار رفتن صدام حسین و هم دستان سیاسی او از حکومت عراق و موافقت آن ها با پذیرش مسئولیت آغاز جنگ علیه ایران، است و این زمینه ای جهت بررسی پیشنهاد های ژاپن قرار خواهد گرفت. این مقام ها افزوده اند که رفسنجانی همچنین به ناکازونه گفته است که در طول جنگ، ایران به دلایل انسانی از حمله به بسیاری از هدف های غیرنظامی خودداری کرده است.(2)

رادیو امریکا در تفسیری انگیزة ژاپن را جهت برقراری ارتباط با ایران چنین بیان کرد: «ژاپن عمیقاً علاقه مند به پایان جنگ بین ایران و عراق است چرا که بخش بزرگی از نفت خام مورد نیاز این کشور از طریق کشورهای واقع شده در سواحل خلیج فارس حمل می شود.» سپس به نقل از نشریة "بررسی مسائل اقتصادی خاور دور" گفت که سفر آقای هاشمی رفسنجانی به شرق آسیا بخشی از تلاش های جمهوری اسلامی ایران جهت بیرون کشیدن خود از انزوا و بهبود روابط بازرگانی اش با کشورهای آسیایی است.(3)

رادیو بی.بی.سی. نیز گفت: «حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی در مذاکراتی که با آقای "آبه" وزیر خارجة ژاپن به عمل آورد، حملة نیروهای ایرانی علیه کشتی رانی در خلیج فارس را تکذیب کرد. اظهارات آقای رفسنجانی - که دومین مرد پرقدرت ایران محسوب می شود - واکنشی در قبال نگرانی های وزیر خارجة ژاپن مبنی بر حمله علیه کشتی رانی در خلیج فارس است که موجب بروز اختلافات عمده در امر واردات نفت ژاپن از ایران در سال های اخیر بوده است ...

وزیر خارجة ژاپن در توکیو به هاشمی رفسنجانی گفت با آن که تصمیمات مربوط به واردات نفت خام اساساً بر عهدة شرکت های خصوصی ژاپنی است، وی می تواند نگرانی های این شرکت ها را در زمینة ادامة حملات بر نفت کش هایی که در خلیج فارس در رفت و آمداند، درک کند. در عین حال وزیر خارجة ژاپن قول داد که تقاضای ایران را دایر بر آن که شرکت های ژاپنی نفت خام بیش تری از ایران خریداری کنند، به شرکت های مزبور را ابلاغ خواهد کرد.

رئیس مجلس ایران تأکید نمود که ایران کاملاً قدرت حمله به شهرها و نفت کش های عراقی را که در خلیج فارس در رفت و آمداند دارد، اما به دلایل اخلاقی و بشردوستانه از حمله به آنها خودداری کرده است. وی امیدوار است در جریان سفر پنج روزه اش به ژاپن این مسئله را روشن کند که ایران اکنون با عراق درگیر یک جنگ اخلاقی است، زیرا عراق بود که جنگ را آغاز نمود. ایشان می افزاید ایران از سلاح های شیمیایی استفاده نمی کند و

ص: 296


1- 25. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 103 (10/4/1364)، ص 47.
2- 26. مأخذ 2، ص 11.
3- 27. مأخذ 2، ص 40.

شهرهای عراق را آن طور که باید و شاید بمباران نمی کند. وی در ادامة سخنان خود گفت ایران احساس می کند که از آن جا که عراق جنگ را آغاز کرده است، باید مسئول شناخته شود و از این رو مجازات شود. وی بار دیگر موضع ایران را تکرار نمود و گفت قبل از آن که جنگ پایان یابد، باید "صدام حسین" رئیس جمهوری عراق، از قدرت برکنار شود.»(1)

از سوی دیگر، رادیو ژاپن ضمن اشاره به ورود هیئت ایرانی به خاک این کشور، خبر داد که "هنری کیسینجر" وزیر خارجة اسبق امریکا که در ژاپن به سر می برد، امروز با وزیر خارجة ژاپن دیدار و گفت وگو کرده است.(2) همچنین روزنامة "تایمز" چاپ لندن، به نقل از خبرنگار خود در توکیو نوشت: «ورود آقای هاشمی رفسنجانی به ژاپن - که اولین سفر وی به یک کشور پیشرفتة غربی است - در ماه های اخیر بهترین فرصت برای قانع کردن ایران به ترک شرایط افراطی خود برای پایان دادن به جنگ می باشد. ژاپن به طور مکرر گفته است نقش میانجی گری ندارد ولی این کشور به عنوان یک پیک دیپلماتیک موفق بوده است، چون تنها کشور غربی است که به تهران و بغداد دست رسی دارد... ژاپن احتمالاً تنها منبع تکنولوژی مدرن و سرمایه گذاری برای ایران است و به همین دلیل ایران می خواهد روابط خوب خود با این کشور را ادامه دهد. هفته گذشته شرکت نیسان اعلام کرد برای تولید جیپ و وانت با ایران به توافق رسیده است.»(3)

179

نشریة " اینتلیجنس دایجست" چاپ انگلستان، امروز در مقاله ای با عنوان "مشکل مسکو در قبال جنگ خلیج" به تحلیل موقعیت و اهداف شوروی در جنگ ایران و عراق پرداخت: " اخیراً پس از آن که شعله های جنگ خلیج]فارس[ بیش تر زبانه کشید و این جنگ به مرحلة تازه ای از شدت و حدّت خود رسید، دو هیئت نمایندگی یکی پس از دیگری وارد مسکو شدند. اولین گروه که "کاظم پور اردبیلی" معاون وزیر خارجة ایران، ریاست آن را به عهده داشت، آمده بود تا دربارة کمک های نظامی که شوروی به عراق کرده بود، شدیداً اعتراض کند. دومین هیئت نمایندگی به ریاست "طارق عزیز" وزیرخارجة عراق، آمده بود تا به کمک نظامی شوروی به ایران، اعتراض کند. این دو هیئت هم درست می گفتند و هم در اشتباه بودند، زیرا مسکو از یک طرف در مقابل طرف دیگر حمایت نمی کند، این کشور به طور هم زمان از هر دو طرف جانب داری می کند، هر چند که در بعضی مواقع به یک طرف مخاصمه بیش از دیگری کمک می کند تا از این طریق این جنگ را در حالت بن بست نگه دارد.»

این نشریه در ادامة مقالة خود با اشاره به حمایت ایران از نهضت مقاومت افغانستان، افزود: «اکنون سردرگمی و مشکل مسکو عظیم است: هر طرفی که در نهایت جنگ را حتی اگر از طریق یک صلح به اصطلاح سیاسی باشد، ببازد، شوروی را مسئول خواهد دانست،

ص: 297


1- 28. مأخذ 2، صص 49 و 50.
2- 29. مأخذ 2، ص 57.
3- 30. خبرگزاری جمهوری اسلامی، 12/4/1364، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 105 (12/4/1364)، ص 7 و 8.

بنابراین از دید شوروی جنگ باید تا زمانی که شوروی بتواند راهی را برای حفظ شهرت خود و اجتناب از شرم ساری بیابد، ادامه یابد؛ این آسان نخواهد بود به ویژه تا زمانی که جنگ افغان ها ادامه دارد.»

اینتلیجنس دایجست افزود: «موضع رسمی مسکو در قبال جنگ خلیج فارس، موضع بی طرفی است که از یک نقطه نظر خاص، کاملاً هم نادرست نیست اما این بی طرفی یک بی طرفی متغیر است: به محض آن که به نظر می رسد عراق در حال برتری در جنگ بر ایران است، کمک های نظامی شوروی فوراً به سوی ایران سرازیر می شود و به محض این که کفة ترازوی جنگ به سود ایران سنگینی می کند، کمک های نظامی شوروی نصیب عراق می گردد. امروز ایران از اهمیت بیش تری نسبت به عراق برای مسکو برخوردار است، اما عراق قادر است خطر عمده ای را برای مسکو ایجاد کند، این خطر عبارت است از روی آوردن به امریکا و ایجاد یک آرمان مشترک نه تنها با این کشور بلکه با دیگر کشورهای خلیج]فارس[. ... از نظر مسکو این جنگ باید آن قدر ادامه یابد تا زمانی که مقاومت موجود در افغانستان مغلوب گردد.»(1)

180

ماجرای گروگان گیری هواپیمای امریکایی (تی.دبلیو.ای.) - که در تاریخ 24/3/1364 مصادف با روز جهانی قدس شروع شد و بحرانی را در امریکا و نظام بین المللی و منطقه ای برانگیخت - سرانجام امروز در هیجدهمین روز این ماجرا، با آزادسازی گروگان های امریکایی خاتمه یافت. به گزارش یونایتدپرس از فرانکفورت، "رونالد ریگان" رئیس جمهور امریکا، دقایقی پس از آن که هواپیمای حامل گروگان ها دمشق را به قصد آلمان غربی ترک کرد، گفته است: «امریکا می تواند به دلیل آزادی گروگان های امریکایی از قید اسارت هفده روزه شان، سپاس گزار باشد لکن اکنون زمان جشن گرفتن نیست.» وی وعده داده که علیه تروریسم در لبنان و در هر جای دیگر جهان به مقابله برخیزد. ریگان خطاب به ربایندگان هواپیمای امریکایی هشدار داده است: «تروریست ها! آگاه باشید ما علیه شما در لبنان و هر جای دیگر جهان خواهیم جنگید؛ ما علیه حملات بزدلانة شما علیه مردم خود به مقابله برخواهیم خاست.»

ریگان همچنین گفته است: «امریکا به تروریست ها نه پاداش و نه تضمین داده و نه با آن ها مصالحه می کند... کشورهایی که از تروریست ها حمایت می کنند، ثبات و مردم خود را به مخاطره می افکنند.» ریگان خاطرنشان ساخت که هنوز هفت امریکایی در لبنان در اسارت باقی مانده اند و قاتلان یکی از مسافران هواپیما مجازات خود را ندیده اند. وی افزوده است:«ما از جامعه جهانی می خواهیم که همکاری خود را در مقابله با تروریسم تحکیم بخشد.»

گزارش یونایتدپرس حاکی است که 39 گروگان امریکایی بامداد امروز ساعت8:55 به

ص: 298


1- 31. ادارة کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شماره 870 (29/4/1364)، صص 7 تا 11.

وقت تهران وارد پایگاه هوایی "راین ماین" واقع در نزدیکی فرانکفورت در آلمان غربی شده اند و مورد استقبال "جورج بوش" معاون رئیس جمهور امریکا و جمعی بالغ بر سیصد امریکایی از نظامیان پایگاه راین ماین قرار گرفته اند. بوش در نطقی در این پایگاه خطاب به گروگان ها گفته است: «امریکا به وجود شما می بالد. ... اکنون شما بازگشتید و امریکا برای این بازگشت اصولی را که بدان پای بند است وجه المصالحه قرارنداد.»

تصویر

به نوشتة یونایتدپرس، این هواپیماربایی پس از ماجرای ربوده شدن جت "العال" اسرائیل در سال 1986، طولانی ترین هواپیماربایی در تاریخ است.(1)

181

ماجرای گروگان گیری در بیروت و نقش بازیگران اصلی آن، به نحو وسیعی در رسانه های گروهی جهان بازتاب داشته است. در این جا به بخشی از مطالب نشریه های "لوماتن" چاپ فرانسه، "پانوراما" چاپ ایتالیا، "دی ولت" چاپ آلمان، اشاره می شود:

مجلة لوماتن در تفسیری به نقش "حافظ اسد" رئیس جمهوری سوریه، پرداخت و اقدامات او را برای آزادسازی گروگان های هواپیمای تی.دبلیو.ای. جهت تثبیت موقعیت سوریه و نیز این که او ارباب واقعی در لبنان است، تجزیه و تحلیل کرده است:

«در حالی که به نظر می رسید وضعیت گروگان گیری بوئینگ تی.دبلیو.ای. با بن بست روبه رو شده است و طرح هیچ گونه راه حلی در واشنگتن و بیت المقدس ریخته نمی شود و "نبیه بری" به نقش میانجی خود ادامه می داد، دمشق وارد صحنه گردید. خارج شدن ماجرای هواپیماربایی از چارچوب معمول و رهبری های متعددی که توانست اختیار کند، تقسیم گروگان ها میان متحدین دمشق و شبه نظامیان هوادار ایران، تظاهرات حزب الله به طرف داری از امام خمینی، اقدامات بی نظم و ترتیب آخرین ساعات قبل از اعلام آزادی 39

ص: 299


1- 32. مأخذ 20، ص آخر.

امریکایی، تمام این مسائل استراتژی استاد شطرنج (حافظ اسد) را در هم نریخت.

مداخلة حافظ اسد از دو قصد نیت ناشی می گردد: از یک سو، مسئله برای وی آن است که نشان دهد او ارباب واقعی لبنان است؛ اسد متحد خود را تقویت می کند و نبیه بری را مورد حمایت قرار می دهد، اما نباید که بری بیش از اندازه ابتکار عمل را در دست گیرد؛ اسد می خواهد لبنان را نیز اداره کند نه از طریق امکانات نظامی بلکه، از طریق بازی کردن برگ های برندة محلی خود. از سوی دیگر، اسد می خواهد از حق نظارت بر هر گونه مذاکرات احتمالی در منطقه برخوردار باشد. او می خواهد یک نقش اصلی و تعیین کننده در این مذاکرات ایفا کند. گرچه دمشق یکی از آخرین متحدین اتحاد شوروی در منطقه می باشد، مع ذالک رئیس جمهور اسد هیچ گاه ارتباط خود با ایالات متحده را قطع نکرده است. اسد با مداخله در گشایش موفقیت آمیز گره این گروگان گیری، به ریگان نشان داد که در هر زمان برای وی امکان پذیر است که عملیات تروریستی را کنترل کند.»(1)

هفته نامة ایتالیایی "پانوراما" نیز با اشاره به ماجرای ربوده شدن هواپیمای امریکایی و نقش گروه "امل" در این جریان و واحدهای سیاسی حامی آن به ویژه جمهوری اسلامی ایران، نوشته «از نظر واشنگتن کشورهایی که تروریسم را در جهان مورد حمایت قرار می دهند عبارت اند از سوریه، لیبی و ایران. در میان این سه کشور، ایران نقش مهم تری را ایفا می کند که اثرات آن در لبنان مشاهده شد.»

این هفته نامه سپس افزوده است: «براساس مدارکی که به دست آمده، در صورتی که ماجرای گروگان گیری با راه حل سریع همراه نبود، امریکا قصد داشت تا توسط گروه های خراب کاری مسلح در داخل ایران و با استفاده از مقادیر زیادی از مواد منجره و موشک انداز، پنج نقطة حساس را در تهران مورد حمله قرار دهد. این پنج مرکز حمله در تهران عبارت اند از مقر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، محل سکونت امام خمینی، دفتر کار رئیس جمهور و سایر رهبران جمهوری اسلامی، فرودگاه و فرستنده های رادیو و تلویزیون ایران و همچنین از بین بردن تأسیسات نفتی در جزیرة خارک با یک حمله سریع هواپیماهای امریکایی، در برنامه امریکایی ها بوده است. براساس همین اطلاعات، سازمان جاسوسی امریکا مدارکی در دست دارد که همکاری ایران و سوریه را در تقویت تروریسم ثابت می کند.»(2)

نشریه "دی ولت" چاپ آلمان نیز نوشته است: «برای خنثی ساختن حملات جدید از جانب محور جدید ترور یعنی ایران و لیبی، غرب باید در اندیشه باشد و گرنه، عملیات هواپیماربایی و اتومبیل های حامل بمب و در عین حال عملیات جنگی علیه اسرائیل و امریکا هر چه بیش تر شدت خواهد یافت.

بخش مسلمان نشین بیروت به عنوان مرکز جهاد اسلامی علیه جهان غرب شناخته شده است، اکنون تهران و طرابلس هم به آن اضافه می شوند. حتی یک جنگی حتی اگر از نظر

ص: 300


1- 33. مأخذ 31، شماره 872 (31/4/1364)، ص 18- 19 مجله "لوماتن"، چاپ فرانسه.
2- 34. مأخذ 30، ص 22، نشریة "پانوراما"، چاپ ایتالیا، 11/4/1364.

سیاسی و دیپلماتیک هم اعلان نشده باشد، یک جنگ می باشد.»(1)

182

مجلة " الدستور" چاپ انگلستان که هوادار عراق و دولت این کشور است، در ادامة تلاش های ضدایرانی خود، مصاحبه ای با " ابراهیم ذاکری" که فرمانده نیروهای سازمان مجاهدین خلق در کردستان خوانده می شود، ترتیب داد که در شمارة امروز این نشریه درج شده است. در این مصاحبه، ذاکری در پاسخ به این پرسش، که "با توجه به تسلط شما برمنطقة کردستان، آیا قصد ندارید آن را یک منطقه آزاد شده اعلام کنید؟" گفت: «استراتژی ما، استراتژی منطقه ای نیست؛ ما معتقدیم رژیم خمینی جز از طریق شهرها سرنگون نمی شود و فعالیت ما در کردستان جزئی از استراتژی کلی ما یعنی سرنگونی رژیم حاکم بر تهران می باشد. ما سعی نمی کنیم این منطقه را یک منطقة آزاد شده اعلام نماییم، ولی در کردستان ایران از آزادی عمل بیش تری برخوردار می باشیم: به راحتی دست به تحرکاتی می زنیم، عملیات نظامی مان را به اجرا درمی آوریم و در بقیة شهرها و مناطق دیگر ایران نیز فعالیت های مان را دنبال می کنیم.»

سپس از وی پرسیده شد: "آیا تداوم حکومت خمینی و تشدید مبارزات و تقاضای قومیت ها جهت کسب حقوق خود، منجر به تجزیة کشور به چند دولت مستقل خواهد شد؟" ذاکری: «در رابطه با این سؤال بایستی بگویم که دو مسئله مهم وجود دارد: اول امکان بقای خمینی و دار و دسته او در حکومت و دوم متلاشی شدن ایران و تجزیة این کشور به چند دولت مستقل. در مورد بخش اول سؤال نظرم این است که چنین امکانی به دلیل حضور نیروهای انقلابی در صحنه های مبارزه علیه رژیم و به دلیل نیروی محوری و رهبری این مقاومت یعنی سازمان مجاهدین خلق که به درجة رشد سیاسی و سازمان دهی رسیده و نیز به این دلیل که رژیم خمینی روز به روز ثبات خود را از دست می دهد، وجود ندارد و به این دلیل امکان بقای خمینی در رأس حکومت در حکم یک فرض غیرممکن می باشد و احتمالاً در آینده ای نزدیک سرنگون خواهد شد. در رابطه با قسمت دوم سؤال یعنی آنچه به مسئله قومیت های ایران مربوط می شود، باید بگویم که ایران همان طوری که می دانید از قومیت های مختلف نظیر ترک، عرب، کرد، فارس و غیره تشکیل شده که به زبان های گوناگون صحبت می کنند، ولی خواسته های تمامی این قومیت ها در چارچوب تشکیل ایرانی آزاد، مستقل و یکپارچه خلاصه می شود.»

ابراهیم ذاکری این موضوع را که "قاسملو رهبر حزب دمکرات کردستان در سابق درصدد جدا کردن مسعود بارزانی از همکاری با ایران بوده ولی اکنون با رژیم خمینی تماس هایی را حاصل می کند." چنین توضیح داد:

«رابطة مسعود بارزانی با خمینی خیانت او به کشورش و نتایج ناشی از آن که بر همگان

ص: 301


1- 35. مأخذ 31، شماره 866 (24/4/1364)، نشریة "دی ولت"، چاپ آلمان، اول ژوئیه، 1985(10/4/1364).

آشکار و مبرهن می باشد، نشان می دهد که او فرد شکست خورده و فرصت طلبی است و اما در مورد قاسملو و حزب دمکرات کردستان ایران بایستی گفت که نقطة اختلافی بین ما و او وجود دارد و چیزی که موجب کناره گیری او از شورای مقاومت گردید، تماس های وی با سران رژیم خمینی بود. ما معتقدیم که در سایة ترکیب و ارگانیسم رژیم و فقدان پایگاه های متکی به آن برای تداوم حکومت، هیچ گونه خواستة دموکراتیک برآورده نخواهد شد، حتی خواستة تشکیل حکومت خودمختار کردستان ایران. ما سعی کردیم هم پیمانان سابق مان را به این امر متقاعد سازیم، ولی متأسفانه آن ها حاضر نشدند نظریات و ایده های ما را قبول کنند و در نتیجه از شورای مقاومت عقب نشینی کردند.»(1)

ص: 302


1- 36. مأخذ31، شماره868 (26/4/1364)، مجلة "الدستور"، چاپ انگلستان، اول ژوئیه 1985(10/4/1364).

روزشمار جنگ سه شنبه /11 تیر 1364 /13 شوال 1405 /2 ژوئیه 1985

183

عراق با اجرای یک تک محدود کوشید که پد خندق را در هورالهویزه از نیروهای خودی بازپس گیرد. در این عملیات ابتدا آتش تهیة سنگین روی مواضع خودی ریخته شد سپس نیروهای عراقی با قایق هایی که بعضاً مجهز به دوشکای چهارلول بودند، به سمت مواضع خودی روی پد خندق شروع به پیشروی کردند. در این درگیری، مدافعان پد خندق با برتری عمل، تعدادی از مهاجمان را از پای درآوردند و نیز مقداری مهمات به غنیمت گرفتند.(1) تلفات خودی سه شهید، هفت مجروح و یک اسیر بود.(2)

در این حمله - که بعدازظهر امروز با بیست قایق و از دو محور انجام شد - دشمن کوشید از بریدگی عرض جادة خندق بگذرد، اما سرانجام با به جای گذاشتن سه قایق به عقب گریخت.(3)

مدافعان پد، از لشکر14 امام حسین(ع) (سپاه) بودند که به گزارش فرماندهی منطقة 3 کربلا، به یک درگیری شدید تن به تن با دشمن پرداختند.(4) نهایتاً نیروهای خودی مدافع پد توانستند مانع موفقیت عراق در دومین تک محدود در این منطقه بشوند. یادآوری می شود که در 6/4/1364، عراق با اقدام مشابهی توانست حدود 800 متر در پد غربی جزیره مجنون پیشروی کند. پیروزی در قدم بعدی (اقدام امروز در پد خندق) می توانست روحیة مضاعفی برای نیروهای عراقی باشد که مرتباً دست به عملیات محدود بزنند و مانع اجرای برنامه های خودی بشوند.

184

تیپ الغدیر که به دستور قرارگاه خاتم الانبیا(ص) مأموریت دارد تا با اجرای عملیاتی در هورالهویزه، پاسگاه "الیج" را تصرف کند، امروز تحت امر قرارگاه سلمان قرار گرفت و خط پدافندی تیپ ویژة شهدا در محور شط علی تحویل این یگان گردید تا هرچه سریع تر برای اجرای عملیات آماده گردد. (5)

ص: 303


1- 1. سند شماره 009631 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش نوبه ای عملیاتی"، قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، شماره 5 (1/5/1364).
2- 2. سن-د شماره 009429 مرکز مطال-عات و تحقی-قات جن-گ: ق-رارگاه کربلا، اطلاع-ات نیروی زمینی، 12/4/1364، گزار ش 11/4/1364.
3- 3. سند شماره 640 رگ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: بررسی وضعیت دشمن"، گزارش راوی قرارگاه خاتم در عملیات والفجر 8 (محمد درودیان) اسفند 67، ص 43.
4- 4. سند شماره 074577مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: فرماندهی منطقه 3 کربلا، 13/4/1364، گزارش ظهر روز 11/4/1364.
5- به نقشه صفحه 117 رجوع کنید.

مأموریت تیپ الغدیر در واقع ادامه و تکمیل دو عملیات قدس 1 و 2 می باشد که قبلاً به وسیلة لشکر25 کربلا انجام شده است. در عملیات تصرف پاسگاه الیج این مقاصد مدنظر است:

1- نزدیک تر شدن به البیضه با توجه به حساسیت این پاسگاه که در سمت چپ پاسگاه بلاله و نزدیک البیضه هست.

2- تأمین مطمئن تر جادة خندق.

3- تسلط بیش تر در تأمین جناح راست خط پدافندی که احتمال دارد دشمن با اتکا به خشکی های موجود در این محور، با نزدیک شدن به مواضع خودی آن را به خطر بیندازد.

4- محدودتر شدن خط پدافندی خودی و تقلیل پاسگاه های روبه روی آب.

منطقة این عملیات در شمال منطقة عملیاتی بدر، حدفاصل پاسگاه بلاله و جادة خندق در شرق البیضه قرار دارد و شامل سه آب راه است که آن ها را آب راه محمد رسول الله(ص)، آب راه حمزه سید الشهدا(ع) و آب راه امام علی(ع) نامیده اند. این آب راه ها طول و عرض متفاوت از یک دیگر دارند و زمان های در نظر گرفته شده برای عبور از آن ها تا رسیدن به دشمن نیز متفاوت است، بدین صورت که عبور از آب راه محمد رسول الله(ص) یک ساعت و نیم و آب راه حمزه سیدالشهدا و آب راه امام علی(ع) نیز یک و نیم تا دو ساعت برآورد شده است. محل استقرار نیروهای خودی قبل از عملیات، داخل آب راه شعبان و حوالی تقاطع آب راه های "تبوک" و "تبوک 1" است که از دو پاسگاه و دو کمین شناور تشکیل می شود. خط پدافندی نیروهای دشمن نیز متشکل از شماری پاسگاه های کمین است با مرکزیت پاسگاه الیج که در واقع این پاسگاه را پاسگاه های دیگر حفاظت می کنند. مقر تاکتیکی فرماندهی گروهان مستقر در این منطقه در 700 متری پاسگاه الیج (یک کیلومتری البیضه) و مرکزیت اصلی این گروهان در البیضه هست.(1)

185

به مناسبت هشدار عراق که حمله به غیرنظامیان ایران را مجدداً شروع خواهد کرد، سازمان ملل بیانیه ای انتشار داد که در آن آمده است: «دبیرکل از خبر اعلامیة رژیم عراق مبنی بر آغاز مجدد حملات خود علیه مناطق مسکونی ایران اظهار نگرانی کرده و اعلام نموده است این گونه حملات و ضدحملات - که نتیجة احتمالی آن خواهد بود - برای غیرنظامیان بی گناهی که در حال حاضر مدت هاست رنج بسیاری تحمل می کنند، مرگ و درد و رنج دوباره به ودیعه خواهد آورد.»

در پایان بیانیه، دبیرکل بار دیگر ضمن اعلام همکاری خود برای خاتمة جنگ، دو طرف را برای انعقاد یک موافقت نامة عادلانه و شرافت مندانه دعوت کرده است.(2)

186

خبرگزاری جمهوری اسلامی در تفسیری بر جنگ شهرها و پایان انقضای آن و نیز انگیزه ای که صدام را به شروع و ختم جنگ شهرها در این مقطع واداشته، اشاره کرده سپس پیش فرض هایی

ص: 304


1- 5. سند شماره 0631، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قدس 5"، گزارش راوی عملیات قدس 5(سیدمحمدفاطمی)، مهر 1364.
2- 6. روزنامة کیهان، 12/4/1364، خبرنگار کیهان از نیویورک.

را بر حملة مجدد هوایی عراق به ایران بررسی کرده که ما حصل آن چنین است:

علی رغم گذشت سه روز از انقضای زمان تعیین شده (مهلت 15 روزه) قطع بمباران شهرها، به نظر می رسد عراق تمایل دارد تا اضطراب و نگرانی حاصل از تمدید خود را به دلیل تأثیرات جنگ روانی که افزون بر نتایج حاصله از بمباران ها می باشد، حفظ نماید. در خلال مهلت تعیین شده از سوی عراق، ایران تحرکات ویژه ای در ابعاد سیاسی و نظامی داشته است که قطعاً در تصمیم گیری عراق برای عدم از سرگیری حملات علیه شهرها مؤثر بوده است.

نتایج سفر حجت الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی به لیبی و سوریه و نیز واکنش غیرمنطقی و شتاب زدة عراق که منجر به قطع روابط عراق و لیبی شد، عراق را به بازنگری و ارزیابی مجدد وادار نمود، چرا که عراق امید داشت در تداوم بمباران ها، ایران را با کاهش سلاح های تلافی جویانه مواجه کند ولی حمایت لیبی از ایران و نیز توافق های استراتژیک فی مابین ایران و لیبی و نیز سفر آقای هاشمی به چین و احتمال دست یابی به سلاح های ضدهواپیما و یا تعرضی(موشک)، عراق و پیش فرض های این کشور را زیر سؤال برد.

در ابعاد سیاسی، صدام امید آن داشت تا از طریق حمله به شهرها افکار عمومی را به سمت قشر غیرمؤثر و رفاه طلب و خواهان پایان جنگ سوق دهد ولی حضور گسترده و انقلابی مردم در روز جهانی قدس موجب شد تا عراق نسبت به اطلاعات جمع آوری شده و ارزیابی آن توسط مخالفین نظام و منافقین با دیدة شک و کم توجهی نگاه کند. علاوه بر این، علائمی دال بر تغییرات سیاسی در روابط غرب و به خصوص امریکا با ایران است که نشانة تمایل بیش تر غرب به برقراری نوعی گفت وگو و روابط جدید با تهران تلقی می شود به طوری که علی رغم سر و صداهای روزهای اولیة ماجرای ربوده شدن هواپیمای امریکایی تی.دبلیو.ای. و نقش ایران در این ماجرا و مشابهت آن با گروگان گیری کارمندان سفارت امریکا، و نیز تهدید به عملیات علیه ایران، مع ذالک با اقدامی برنامه ریزی و کنترل شده، کلیه هیاهوها خوابید و با تعجب فراوان نشریة "واشنگتن پست" نوشت اعمال زور در مورد ایران بی نتیجه بود و باید با ایران کنار آمد.

انعکاس این اظهار عقیده و احتمالاً سیاست جدید در رادیو امریکا و دیگر مطبوعات این کشور و حتی بی.بی.سی. به صورت تلویحی، می تواند موجبات نگرانی بیش تر بغداد را فراهم کرده باشد، به خصوص برداشت غرب از گفته های آقای هاشمی رفسنجانی در مصاحبة مطبوعاتی ایشان در پکن مبنی بر اصلاح روش های امریکا جهت ایجاد ارتباط مجدد با جمهوری اسلامی و نیز استفاده و بهره برداری امریکا از موقعیت به دست آمده، منجر شد تا مصاحبة مطبوعاتی رئیس مجلس شورای اسلامی در سطح نسبتاً وسیعی منعکس شود. همچنین نقش نداشتن ایران در قضیة هواپیماربایی و مذموم بودن آن در مطبوعات جهان، قابل تفسیر است.

ص: 305

در کنار تغییرات سیاسی اخیر، به نظر می رسد طرح مسئلة لزوم برپایی دادگاه در مورد جنگ ایران و عراق نیز حائز اهمیت باشد. پی گیری ایران در این مورد نیز برای بغداد امیدهایی آفریده است که تصور کند شاید جنگ به صورت سیاسی پایان یافتنی باشد.

به نظر می رسد سه روز پیش خبرگزاری عراق با عنوان عقب نشینی عراق از خاک ایران، درصدد جمع آوری اطلاعات مورد نظر برای طرح در افکار عمومی جهان است تا سابقة حمله اش به ایران در 31 شهریور 1359 را تحت الشعاع قرار دهد و راه را برای عدم محکومیت قطعی در دادگاه احتمالی فراهم نماید، لذا حملة مجدد و گسترده به شهرهای ایران نمی تواند زمینه ای را که صدام برای حمایت از رژیم اش به شدت به آن نیاز دارد، فراهم سازد.

در ابعاد نظامی، نتایج عملیات کوچک، متعدد و غیرمتمرکز ایران در سه هفتة اخیر و مشغول کردن افکار مسئولین نظامی عراق، این طور متصور است که عراق قادر به گشودن یک جبهة دیگر (جنگ شهرها) که به میزان زیادی آسیب پذیر است، نباشد خصوصاً این که از حمایت مردمی برخودار نبوده و نتایج آن غیرقابل کنترل خواهد بود.

در مجموعة چنین شرایطی که ذکر شد، عراق چه خواهد کرد؟

1- اگر بغداد تهدیداتش را علیه شهرها عملی نسازد، نمی تواند به تأثیرات این گونه جنگ روانی امیدوار باشد، عاملی که در جریان جنگ برای عراق بسیار حیاتی و داشتن قدرت در آن به شدت مورد نیاز است.

2- برای این که عراق به تهدیدات خود به گونه ای عمل کرده باشد، به حملات هوایی پراکنده به مناطق استراتژیک، جاده های تدارکاتی، ایستگاه های مخابراتی، تلویزیونی، اردوگاه های نظامی، کشتی، پل و تأسیسات نظامی و صنعتی مهم دست خواهد زد و از آن ها به صورت قدرت نهایی بهرة تبلیغاتی خواهد گرفت و به میزان قابل توجه اضطراب و ترس از گسترش حمله به مناطق مسکونی را باقی خواهد گذاشت.

3- به حملات شدید و گسترده علیه مناطق مسکونی ایران دست خواهد زد، لذا با اقدامات متقابل ایران - می تواند قوی تر از گذشته باشد - روبه رو خواهد شد و در نتیجه احتمالاً شرایطی غیرقابل کنترل در عراق ایجاد خواهد گردید. به اعتقاد بعضی از تحلیل گران، اگر عراق به این نتیجه برسد که ایران توان مقابله اش کاهش یافته، حملات خود را از سر خواهد گرفت و بالعکس. بنابراین منطقی است زمینة رسیدن اطلاعات از توانایی بالای ایران جهت پاسخ گویی به حملات هوایی، به دست عراق فراهم شود.

در یک جمع بندی، چنانچه این مفروضات درست باشد، صدام ناگزیر است در ابعاد معمولی حمله به مناطق استراتژیک ایران را از سرگیرد و در ابعاد کوچک حملات خود را به مناطق مسکونی شهرهای ما با فاصلة زیادتر از گذشته ادامه دهد و آنان را نوعی مقابله با اقدامات به اصطلاح جنگ طلبانه و حمله به مناطق مسکونی عراق تبلیغ نماید و این اظهار نظر در صورتی

ص: 306

است که بغداد بتواند خالی از نگرانی شدید و به گونه ای استدلالی با مسائل روبه رو شود و به اصطلاح به آخر خط نرسیده باشد و شرایط زدن به سیم آخر برایش فراهم نباشد.

در چنین شرایطی است که هر گونه اقدام ایران بایستی بسیار حساب شده باشد و دشمن را در عمل با بن بست جدیدی روبه رو سازد.(1)

187

یکی از طلبه های آزاد شده از اسارت - که همراه با یک گروه 30 نفری از اسیران معلول ایرانی اخیراً با شماری از اسیران عراقی مبادله شده اند و از طریق ترکیه به ایران برگشته اند-(2) دربارة وضعیت اسیران ایرانی در عراق، به خبرگزاری جمهوری اسلامی گفته است:

با بررسی هایی که توانستیم در آن جا به عمل آوریم، حدود سه تا چهار هزار نفر که در اوایل جنگ اسیر شده اند، به دلیل پنج سال ماندن در اسارت، تغییر متعدد اردوگاه ها، جدا شدن از دوستان و تحمل فشارهای زیاد، از روحیه چندان بالایی برخوردار نیستند. این افراد شامل گروه های غیرنظامی هستند که همراه عده ای نظامی در اوایل جنگ اسیر شده اند. علاوه بر این، گروهی از افراد به انحراف کشیده شدة بسیجی نیز همراه اینان می باشند که به مسائل جمهوری اسلامی و مسئولین آن آشنایی چندانی ندارند و تحت فشارهای روانی رژیم عراق کم تر از خود مقاومت نشان می دهند و بعضاً نیز با مأمورین عراقی همکاری می کنند. مابقی اسرا که در فتح المبین به بعد اسیر شده اند، حدود 90 درصدشان از روحیة عالی برخوردار هستند. افسران، نظامی ها و بسیجی ها علی رغم فشارهای زیادی که تحمل می کنند، کم تر مرعوب ترفندهای رژیم عراق شده، ضمن مقاومت شدید در برابر خواسته های زندان بانان عراقی، سعی می کنند که نمازهای جماعت و جلسات دعاهای خود را منظم برقرار کنند که این اعمال خود در پاسداری و مقاومت آنان تأثیر زیادی دارد... این اسرا که تقریباً مسائل اسارت برای شان جا افتاده است، عملاً سعی می کنند که علی رغم ادغام بودن با اسرای عملیات گوناگون، با دشمن مبارزه کرده و بهانه ای ندهند که باعث فشار وارد کردن بر آن ها شود.

اسرای خیبر و بدر کلاً جدای از دیگر اسرا نگه داری می شوند و رژیم عراق برای استفادة تبلیغاتی از آن ها به ویژه اسرای عملیات خیبر، فشار زیادی را بر آن ها وارد کرده و آن ها را تحت شدیدترین انواع شکنجه ها و ضرب و شتم ها قرار داد که عملاً آن ها هیچ گونه بهانة تبلیغاتی به رژیم بغداد ندادند و رژیم بعث به ناچار و یا طبق دستورات اربابانش حدود 450نفر از اسرای کم سن و سال عملیات خیبر را در اردوگاه "رمادی 2 "جمع کرده و با همکاری مزدوران ایرانی که اکثراً از گروه های ضدانقلاب بودند، در پوشش تأسیس مدرسه و رفتار انسان دوستانه، به القاء افکار و خواسته های ضدانقلابی و به انحراف کشیدن و فاسد نمودن آن ها اقدام کرد و با ظاهرسازی و دعوت از خبرنگاران رسانه های استکبار غربی تلاش

ص: 307


1- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 105 (12/4/1364)، صص 3 تا 6.
2- 8. روزنامة اطلاعات، 12/4/1364، ص 2.

زیاد نمود که ضمن پوشاندن رفتار وحشیانة خود با سایر اسرا، تصویری انسان دوستانه از خود در مورد اسرا به افکار عمومی جهان عرضه کند.(1)

188

خبرگزاری جمهوری اسلامی گزارش داد که حجت الاسلام "سیدمحمدحسین حکیم" یکی دیگر از اعضای خانوادة آیت الله العظمی حکیم، پس از دو سال شکنجه و زندان، در ماه رمضان گذشته توسط رژیم عراق شهید شده است.(2) به این مناسبت مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق اطلاعیه ای مبنی بر محکومیت رژیم عراق و دعوت مسلمانان برای خاتمه بخشیدن به خون ریزی های رژیم بعثی عراق، انتشار داد.(3)

189

مسئلة جنگ، یکی از مهم ترین موضوع هایی است که در سفر آقای هاشمی رفسنجانی به ژاپن مطرح می گردد و موضوع مهم بعدی نوع رابطه ایران و امریکا می باشد.

آقای هاشمی امروز در ژاپن پس از ملاقات با امپراتور "هیروهیتو" و سپس با وزیر امور خارجه، به اتفاق همراهان در ضیافت شام "ناکازونه" نخست وزیر ژاپن، شرکت کرد. در این ضیافت ناکازونه در سخنانی اظهار امیدواری کرد که جنگ عراق و ایران پایان یابد. سپس آقای هاشمی رفسنجانی گفت: «شما الآن در ایران با کشوری مواجه هستید که حاضر نیست اصولش را در مقابل امتیازی از قدرت های بزرگ، عوض کند و تصمیم دارد به راه استقلال و خودکفایی برود و برای این تصمیم کفاره های سنگینی به قدرت های بزرگ و متجاوز جهانی می پردازد.» وی افزود: «امریکایی ها از ما خشمگین هستند که کشور را از آن ها گرفته ایم و به مردم داده ایم. شوروی ها از ما خشمگین هستند که تجاوز آن ها را به افغانستان محکوم کرده و از مردم افغانستان شجاعانه حمایت می کنیم و با حمایتی که از محرومان داریم، نفوذ کمونیسم را در منطقه متوقف کردیم.»

آقای هاشمی در ادامة سخنان خود با برشمردن توطئه هایی که علیه انقلاب اسلامی به کار گرفته شده است، گفت: «جنگ را به منظور ساقط کردن حکومت و تجزیة ایران به ما تحمیل کردند ... عجیب این است که در این جنگ، شوروی، امریکا و ارتجاع منطقه همه با هم علیه ما به متجاوز کمک می کنند. سابقه نداشته که اسلحة مدرن ناتو و ورشو در یک جنگ تشریک مساعی کنند، ولی این جا هم میگ شوروی، هم "سوپراتاندارد" فرانسه با "اگزوست" و هم "آواکس"های امریکایی هستند، برای این که ما هم با اشغال افغانستان مخالفیم و هم با اشغال فلسطین و با این شرایط که از خود دفاع می کنیم، ما را جنگ طلب معرفی می کنند...

به زودی خواهید دید که ما منطقة خاورمیانه را کاملاً امن خواهیم کرد و خلیج فارس را که رگ حیاتی دنیا از آن جا عبور می کند، آرام نگاه می داریم. طی پنج سال جنگ، ما

ص: 308


1- 9. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 106 (13/4/1364)، صص 7 و 8.
2- 10. روزنامة کیهان، 11/4/1364، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
3- 11. همان.

تصویر

سفر آقای رفسنجانی به ژاپن؛ هیئت ایرانی در ضیافت شام در توکیو

تصویر

سفر آقای هاشمی رفسنجانی به ژاپن؛ بازدید هیئت ایرانی از یک کارخانه صنعتی ژاپن

ص: 309

خلیج فارس را امن نگاه داشته ایم؛ عراق اگر به جای ما بود خلیج فارس را به آتش کشیده بود. ما با زدن کشتی ها مخالفیم و با ناامن کردن خطوط هوایی مخالفیم، با آن که بیش تر از عراق می توانیم این کار را بکنیم.

امروز که نیاز بیش تر داریم و در حال جنگ هستیم، شما اگر در کنار ما باشید راه را برای همکاری های آینده بهتر صاف می کنیم، به شرطی که روابط عادلانه باشد. با توجه به استقلال و خودکفایی ما، این هیئت هر تصمیمی را که بگیرد، در ایران پشتیبانی خواهد شد و من پیشنهاد می کنم از این فرصت استفاده شود و کشور ژاپن دین خود را به آسیا از طریق ایران می تواند ادا کند.»(1)

همچنین به گزارش رادیو بی.بی.سی.، آقای هاشمی رفسنجانی در ملاقات با وزیر خارجة ژاپن به بحث گذاشته شدن موضوع جنگ ایران و عراق در شورای امنیت سازمان ملل را رد کرد. وی مجدداً تأکید کرد که دولت ایران با مذاکرات مربوط به ایجاد مصالحه در چارچوب شورای امنیت، مخالف است. به گفتة وی، شورای امنیت همواره جانب عراق را گرفته است. به گفتة یکی از مقام های وزارت خارجة ژاپن، آقای هاشمی رفسنجانی این سخنان را در یک گردهم آیی با آقای "آبه" وزیر خارجة ژاپن، بیان کرده است. این مقام افزوده که آقای رفسنجانی و آقای "آبه" موضوع جنگ چهار سالة عراق و ایران را با صراحت به بحث گذاشته اند اما بنا به تقاضای ایران، جزئیات مذاکرات محرمانه باقی خواهد ماند.(2)

روزنامة "ژاپن تایمز" نیز نوشت: «رئیس مجلس ایران گفت که عراق باید به عنوان محرک و آغاز کنندة جنگ، متهم شناخته شود و از ژاپن خواست درک بهتری از آنچه که وی آن را موقعیت بشردوستانه نامید، داشته باشد.»(3)

در کنار مسئله جنگ، یک محور مورد توجه دیگر، مسئله رابطه ایران و امریکا است که امروز در مصاحبة آقای هاشمی با یک نشریة معتبر ژاپنی مطرح شد. یونایتدپرس در این باره از توکیو گزارش داد: «یک رهبر با نفوذ ایران امکان نزدیک شدن ایران و امریکا را در شرایطی که ریگان هنوز بر سرکار است، رد کرد ولی واشنگتن را برای برداشتن نخستین گام در جهت بهبود روابط بین دو کشور فرا خواند. اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس ایران - که مرد شمارة 2 این کشور تلقی می شود - این مطلب را در مصاحبه ای با روزنامة ژاپنی زبان "یومیوری شیمبون" که روز سه شنبه (11/4/1364) انجام گرفت، اظهار کرد.

رفسنجانی گفت: "ما مصمم نیستیم که روابط دیپلماتیک مان برای همیشه قطع باشد، اما از سرگرفتن این روابط با دولت کنونی امریکا دشوار خواهد بود."

وی افزود این ایران نبود که روابط دیپلماتیک با امریکا را قطع کرد. امریکا باید در این امر پیش قدم شود و به خاطر اشتباه کارهایی که در گذشته مرتکب شده، ندامت و پشیمانی نشان دهد.»(4)

ص: 310


1- 12. مأخذ 8، ص 3.
2- 13. مأخذ 7، ص 33، رادیو بی.بی.سی.
3- 14. مأخذ 10، صص 7 و 8.
4- 15. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 107 (14/4/1364) ص10، توکیو - یونایتدپرس 13/4/1364.

190

دربارة سفر آقای هاشمی به چین، عمده حساسیت ها روی مسئله تسلیحات متمرکز است و به دلیل آن که طبعاً این یک مسئله به کلی سری است، در محافل مختلف با استفاده از قرائن، بحث هایی که بعضاً کاملاً متفاوت هستند در این باره صورت می گیرد. عمده حساسیت این سفر - که نخست وزیر ترکیه را نیز به چین کشاند - عمدتاً مربوط به این مسئله می باشد.

"تورگوت اوزال" نخست وزیر ترکیه که سرگرم دیدار از چین است، امروز در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که رهبران چین به وی گفته اند که قصد ندارند سلاح در اختیار ایران قرار دهند.(1)

برخی از مطبوعات غربی نیز این مطلب را ترویج می کنند با این استدلال که "ماه هاست که چین سعی در گسترش روابطش با کشورهای منطقة خلیج]فارس[ دارد." یا این که "بی طرفی چین در جنگ ایران و عراق سبب شده که نتواند به خواسته های تسلیحاتی ایران جامة عمل بپوشاند و ایران مجبور است در بازار بین المللی با سختی زیاد تسلیحات جنگی خود را مهیا سازد."(2)

دراین باره یک روزنامة آلمانی (هندزبلات) نوشته است: «ایران انتظار داشت که بتواند از چین موشک های ضدهوایی دریافت کند ولی علاوه بر آن، دیدار رفسنجانی باعث نزدیکی روابط اقتصادی دو کشور شده است و ایرانی ها می خواهند از چین مواد غذایی بخرند و چین نیز می خواهد در رشتة کشاورزی و ساخت پروژه های صنعتی به ایران کمک کند. حجم معاملة تجاری دو کشور امروز حدود شش صد میلیون دلار است و چین امید به پایان جنگ و دریافت سفارشات وارداتی زیاد از ایران دارد.»(3)

اما نظرهای دیگری نیز اظهار می شود: مفسر خبرگزاری رویتر: «چین خواهان آن است که به ایران - که شدیداً نیازمند تجهیزات نظامی است - اسلحه بفروشد اما هرگونه تجارت از طریق یک کشور ثالث و احتمالاً کره شمالی انجام خواهد گرفت.»(4)

روزنامة انگلیسی "دیلی تلگراف" نیز با قید احتیاط نوشت: «بنا بر گزارش های تأیید نشده، پکن موافقت کرده به مدت دو سال تجهیزات رزمی مورد نیاز ایران شامل میگ های روسی 19 - اس، تانک های تی 54 و موشک های زمین به زمین را تهیه کند.» این روزنامه سپس افزود: «گزارش ها تأکید دارند که چین به منظور کاستن میزان آسیب پذیری تهران درمقابل حملات هوایی عراق، سلاح های ضدهواپیما به ایران می فروشد.»(5)

191

با برگزاری اولین جلسة شورای برنامه ریزی سازمان همکاری اقتصادی " اکو" با حضور هیئت های نمایندگی ایران، پاکستان و ترکیه در دبیرخانة این سازمان در تهران، حیات مجدد این سازمان آغاز شد. در ابتدای جلسه، معاون اقتصادی وزارت برنامه و بودجة

ص: 311


1- 16. مأخذ 6، ص 15، خبرگزاری رویتر از پکن.
2- 17. مأخذ 17، ص 17، بن.
3- 18. مأخذ 17، ص 17، بن.
4- 19. سند شماره 226056 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 11/4/1364، صص 44 و 45.
5- 20. سند شمارة 226057 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 18/4/1364، ص 5، روزنامة "دیلی تلگراف" چاپ لندن، 11/4/1364.

جمهوری اسلامی ایران - که ریاست هیئت ایران را به عهده دارد - در سخنانی گفت: این سازمان با اهداف منافع متقابل و با توجه به نیازهای واقعی کشورهای عضو، تشکیل شده است و باید اذعان کرد که همکاری بین سه کشور در چارچوب تشکیلات و برنامه ریزی های سازمان سابق، فعالیت های منطبق با واقعیت ها و نیازهای اقتصادی سه کشور را در بر نداشته و نتیجة مثبتی نداده است.»(1)

در مورد این جلسه رادیو بی.بی.سی. گفت: «دیپلمات های مقیم تهران از این جلسه استقبال کردند و احیای سازمان همکاری های اقتصادی را به عنوان نشانه ای دایر بر درآوردن ایران از حالت انزوا و از میان رفتن خطر نزدیکی ایران به اتحاد شوروی می دانند.»(2)

192

"محمدغرضی" وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران، در آستانة هفتاد و چهارمین اجلاس وزیران نفت کشورهای عضو اوپک - که این هفته در وین برگزار خواهد شد - در گفت وگویی با خبرگزاری جمهوری اسلامی اعلام کرد که ایران همچنان از قیمت ها، سهمیه بندی و سقف تولید نفت و نیز تثبیت قیمت نفت دفاع خواهد کرد.

وی - که صبح امروز در رأس هیئتی متشکل از کارشناسان نفتی جهت شرکت در این اجلاس عازم وین شد - همچنین گفت: «بازار جهانی نفت به مناسبت های مختلف به کشورهای تولیدکننده فشار آوردند تا به خصوص در این شرایط از اوپک استفاده کنند و قیمت نفت را حداکثر تا آن جا که برای شان میسر است، پایین بیاورند ولی کشورهای تولید کنندة عضو اوپک جهت تثبیت قیمت ها طی سه ماه گذشته همگی در این مورد مقاومت کردند به طوری که اکثر کشورهای عضو اوپک تولید خود را از میزان سهمیه و مقدار تعیین شده پایین آوردند. در این زمینه میزان تولید کشورهای عضو اوپک که نزدیک به شانزده میلیون بشکه در روز کاهش یافته است، فرآورده های وسیعی در بازار به معرض فروش گذاشته شد که این فرآورده ها موجب کاهش قیمت ها شد.» وی افزود: «قیمت نفت در شرایط فعلی برای نفت سبک عربستان، 28 دلار و قیمت های رسمی که از ناحیة دریای شمال و شوروی در بازار آزاد عرضه می شود، دو تا سه دلار زیر قیمت اوپک است و اوپک در حقیقت با تمام توانایی خود جور عرضة بازارهای نفت ارزان این کشورها را تحمل می کند. پایین آوردن قیمت و وارد شدن به یک جنگ قیمت ها مسلماً نه به نفع تولیدکنندگان، بالاخص اعضای اوپک می باشد و نه به نفع مصرف کنندگان و گذشته نیز این مطلب را نشان داده است. بنابراین، پیشنهاد دقیق ایران در این کنفرانس این است که سهمیه ها رعایت و از قیمت ها نیز حمایت شود.»

مهندس غرضی سپس به وضعیت تولید فعلی عربستان اشاره کرد و دربارة این سؤال که "چرا پادشاهی سعودی سهمیه خود را از 3/4 میلیون بشکه در روز به 5/2 بشکه کاهش داده

ص: 312


1- 21. مأخذ 8، ص 5.
2- 22. مأخذ 9، ص 34، رادیو بی.بی.سی.

است؟" گفت: «تمام اعضای اوپک در سه ماهة گذشته نتوانستند به سقف تولید خود برسند و طبیعی است که وقتی بازار کشش نداشته باشد، عربستان به عنوان کسی که سهمیه اش بیش تر است، نزول می کند.... تولید عربستان 4/2 تا 6/2 میلیون بشکه در روز گزارش شده است و این مقدار طبیعی است که در شرایط فعلی بیش از این نمی تواند باشد.» وی در مورد احتمال کاهش تقاضای خرید و در پی آن کاهش قیمت نفت در اوپک، گفت: «اعتقاد ما بر این است که قیمت نفت تثبیت شود و در این ارتباط اگر راجع به قیمت نفت صحبت شود، مشکلات بسیار وسیعی اوپک را احاطه خواهد کرد.»(1)

193

به رغم آزاد شدن گروگان های امریکایی هواپیمای تی.دبلیو.ای. (39 تن) و آسودگی خاطر امریکا در خروج از بحران طولانی ترین هواپیماربایی، پی آمدهای این ماجرا ادامه دارد که امروز عمده ترینِ آن مربوط به ارتباط هوایی بین امریکا و لبنان است که با تهدیدهایی نه چندان جدی و بیش تر تبلیغاتی علیه عوامل گروگان گیری همراه بود.

به گزارش خبرگزاری فرانسه از واشنگتن، وزارت ترابری امریکا رفت و آمد هواپیماهای شرکت هواپیمایی لبنانی "میدل ایست ایرلاینز" را به ایالات متحده قدغن کرده است: «دولت امریکا در پی ماجرای گروگان گیری اخیر، ترافیک هوایی بین لبنان و ایالات متحده را به حال تعلیق درآورده است. وزارت ترابری امریکا همچنین فروش بلیط هواپیما به مقصد لبنان را از روز جمعه آینده ممنوع کرده است. برای هواپیماهایی که در فرودگاه بیروت توقف دارند نیز بلیط فروخته نخواهد شد.»

از سوی دیگر، "برنارد کلب" سخن گوی وزارت خارجة امریکا، اعلام کرده که ایالات متحده تصمیم گرفته است از دولت لبنان بخواهد ربایندگان هواپیما را به مقام های امریکایی تحویل دهد و یا آن ها را در محل محاکمه کند. وی تأکید کرده که اگر تلاش های واشنگتن در این مورد به نتیجه نرسد، امریکا ممکن است به "تلاش های یک جانبه" دست بزند. کلب در این باره توضیح بیش تری نداد.

"مارگارت تاچر" نخست وزیر انگلیس نیز از تحریم پروازها به فرودگاه بیروت پشتیبانی کرد و افزود که وی دربارة اقدامی بین المللی علیه تروریسم، با "جورج بوش" معاون رئیس جمهور امریکا، گفت وگو خواهد کرد. هنگامی که تاچر این سخنان را در پارلمان انگلیس می گفت، "بوش" به دیدار خود از پاریس پایان داده بود و در حال ورود به لندن بوده است.

بوش در فرانسه با "فرانسوا میتران" رئیس جمهور این کشور ملاقات و دربارة پیکار بین المللی علیه تروریسم با وی بحث و تبادل نظر کرده است. بوش در دفتر کار ژاک شیراک روابط بازرگانی امریکا، فرانسه و نیز مسائل دفاعی، همچنین اقدام های بین المللی علیه تروریسم را در پی آزادی 39 گروگان امریکایی، مورد بحث و گفت وگو قرار داده است.

ص: 313


1- 23. مأخذ 8، ص 4.

به گزارش خبرگزاری فرانسه از پاریس، جورج بوش در مصاحبه ای مطبوعاتی در پاریس گفته است که ماجرای گروگان گیری اخیر هیچ گونه تغییری در سیاست امریکا در خاورمیانه پدید نخواهد آورد: «خیال نمی کنم حوادثی که ما در روزهای اخیر شاهد آن بودیم، در سیاست امریکا تغییری به وجود آورد و ابتکار صلح ریگان که نمودار این سیاست است، همچنان به قوت خود باقی است.»

معاون رئیس جمهوری امریکا همچنین با اشاره به گزارش مطبوعات مبنی بر این که ممکن است روابط اسرائیل و امریکا در پی شک و تردید تل آویو در آزاد کردن زندانیان لبنانی به تیرگی گراید، تأکید کرده است: «روابط بین اسرائیل و امریکا یک رابطة اصولی و محکمی است که در برابر هرگونه مشکلاتی که گاهی در مناسبات دو کشور پدید می آید، مقاومت می کند.... روابط امریکا و اسرائیل ماهیت استراتژیکی و بسیار قدیمی دارد.» بوش سپس افزوده که در مورد آزادی 39 گروگان امریکایی هیچ گونه "معاملة پایاپای" در میان نبوده است. وی اعتراف کرده که سوریه در آزاد شدن گروگان ها نقش مهمی داشته است. معاون رئیس جمهوری امریکا در ادامه اعلام کرده که با کشورهای اروپایی دربارة تحریم شرکت هواپیمایی لبنان مذاکراتی انجام نداده است.

جرج بوش سپس با اعتراف به مشکلات مبارزه با تروریسم، گفته است: «مبارزه علیه یک چیز "نامرئی" دشوار است و گاهی احساس می کنم که باید به "جنگ سایه ها" برویم.» بوش در پایان افزوده: «دولت یونان با چهار ماه تأخیر قبول کرده است توصیه های امنیتی ماه فوریه یک گروه کارشناسان امریکایی را به کار بندد.»

از سوی دیگر، سازمان جهاد اسلامی امروز به دولت امریکا علیه هرگونه اقدام انتقام جویانة امریکایی ها یا اسرائیلی ها در پی ماجرای هواپیماربایی اخیر، هشدار داد. جهاد اسلامی در اعلامیه ای که برای یک خبرگزاری خارجی در بیروت فرستاده، یادآور شده است که از همان روزهای نخست، پشتیبانی خود را از ربایندگان هواپیمای شرکت هواپیمایی امریکا اعلام کرده و با این که در این ماجرا دخالت نداشته، اما نمی تواند در برابر تهدیدهای امریکا علیه مردم ستم دیده دست روی دست بگذارد، از این رو: «صریحاً اعلام می داریم که مبارزان اسلامی ما به موقع وارد عمل خواهند شد و اگر ریگان و دارودسته اش از این نمایش ها و خودنمایی های مضحک دست بر نداشته و به پشتیبانی از اسرائیل ادامه دهند، ما به منافع امریکا در سرتاسر جهان ضربت خواهیم زد.»(1)

ص: 314


1- 24. مأخذ ص 8، آخر.

ص: 315

روزشمار جنگ چهارشنبه /12 تیر 1364 /14 شوال 1405 /3 ژوئیه 1985

194

در حالی که چهار روز از پایان مهلت دو هفته ای بغداد برای آغاز حملات مجدد به شهرها، می گذرد هنوز اقدام قابل ذکری در خصوص جنگ شهرها صورت نگرفته است و تنها رادیو بغداد همچنان با گفتارهای تهدید آمیز در ایجاد رعب و نگرانی می کوشد، از جمله خطاب به مردم ایران گفت: «یا باید رژیم را نابود سازید یا خود را برای مرگ تدریجی آماده کنید. بسیار روشن است و ثابت شده است تا روزی که این رژیم ]ایران[ وجود دارد، شما روی آسایش و آرامش را نمی بینید، پس یا رژیم را باید نابود سازید یا خود را برای نابودی آماده کنید.»(1) به این ترتیب جنگ روانی عراق همچنان ادامه دارد. رادیو بغداد: «عراق مراکز اقتصادی و صنعتی را مورد حملات بس شدیدتر از گذشته قرار خواهد داد و به حکام تهران طعم جنگ طلبی های خود را خواهد چشانید.»(2)

195

در ادامة هم دستی های نیروهای ضدانقلابی داخلی ایران با عراق، یک واحد اطلاعاتی سپاه گزارش داد: «ازسوی عراق سه کامیون اسلحه و مهمات به ایران وارد شد و در منطقة "پله کی" (بین بانه و مریوان) تحویل نیروهای کومه له گردید.»(3)

196

در حالی که ژاپن در عمل به تعهداتش در پروژة پتروشیمی سرباز می زند، "ناکازونه" نخست وزیر این کشور، در دومین ملاقات خود با هاشمی رفسنجانی، نهایت همکاری ایران را برای از سرگیری پروژة پتروشیمی ایران و ژاپن، خواستار شد. آقای رفسنجانی نیز برای اتمام این پروژه، آمادگی ایران را برای همکاری با ژاپن اعلام کرد.

روزنامة ژاپنی "آساهی شیمبون" دربارة این ملاقات نوشت که رئیس مجلس ایران پذیرفته که ادامة جنگ عراق و ایران در روابط ایران با ژاپن مشکل ایجاد می کند و افزوده که به نظر می رسد بخش خصوصی ژاپن به دلیل عدم ثبات در خاورمیانه، محتاط بوده و به علاوه، ژاپن درمورد نخریدن نفت از ایران، به وسیلة بعضی از کشورهای دیگر صادر کنندة نفت در فشار است.

ص: 316


1- 1. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه، "گزارش های ویژه"، شماره 106 (13/4/1364)، ص44، بخش فارسی رادیو بغداد، 12/4/1364.
2- 2. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 13/4/1364، رادیو بغداد، 12/4/1364.
3- 3. سند شماره 009428 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش نوبه ای"، واحد اطلاعات نظامی قرارگاه عملیاتی خاتم الانبیا(ص)، شماره 135 (12/4/1364).

روزنامة انگلیسی زبان "ژاپن تایمز" نیز نوشت: «رفسنجانی در این ملاقات خواستار افزایش تدریجی خرید نفت ژاپن از ایران شد و گفت که ایران نیز در مقابل، واردات خود از ژاپن را افزایش خواهد داد و به کمپانی های این کشور اجازه خواهد داد تا بیش تر در پروژه های توسعه ایران شرکت کنند.» به نوشتة این روزنامه، سپس ناکازونه گفته است که ژاپن همة کوشش خود را به کار خواهد برد تا در معامله با ایران، خرید نفت و حجم تجارت را افزایش دهد. "ژاپن تایمز" در عین حال به نقل از یک مقام بلندپایة دولت ژاپن نوشت که ناکازونه تعهدی برای خرید نفت از ایران نکرده است.(1)

تصویر

آقای هاشمی رفسنجانی همچنین بعدازظهر امروز در یک مصاحبة مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی بزرگ در کلوپ مطبوعاتی ژاپن حضور یافت و به سؤالات حدود سیصد تن از خبرنگاران در مورد مسائل مختلف از جمله مواضع ایران در قبال جنگ، تروریسم، روابط با امریکا و کشورهای غربی و مذاکرات با مقام های ژاپنی پاسخ داد. آقای هاشمی در مورد موضع ایران در قبال تروریسم گفت: «ما هرگونه تروریسم مخصوصاً هواپیماربایی را محکوم می کنیم و فکر می کنیم تروریسم مایة وحشت افراد بی گناه است. با این حال، ما حاضر نیستیم فقط مظلوم را محکوم کنیم؛ برعکسِ کشورهای محافظه کار، ما اول ریشه را بعد شاخه را محکوم می کنیم. ریشة این ها اعمال ابرقدرت ها و قدرت های متجاوز هستند.»

وی در مورد شرایط جمهوری اسلامی ایران برای پایان دادن به جنگ، گفت: «با کسی که این همه جنایت و خسارات وارد آورده، چه باید انجام داد؟ با باند هیتلر چگونه رفتار شد؟ هر کاری که با او کردند، با صدام نیز به عنوان متجاوز باید کرد.» با این همه، آقای هاشمی گفت: «نتیجة دادگاهی که تعیین می شود را ما قبول می کنیم ولی فکر می کنیم کم ترین مجازات این گونه جنایات این است که رژیم عراق برود و مردم عراق حکومت جدیدی را روی کار آورند. حال اگر چنین دادگاهی تشکیل نشده، ما خود باید با زور این کار را انجام دهیم.»

ص: 317


1- 4. مأخذ1، صص 12 و 13، توکیو.

هاشمی در پاسخ به این سؤال که "آیا در سفر به چین موافقتی بین شما و این کشور برای خرید سلاح صورت گرفته است؟" گفت: «سیستم نظامی ما غربی است و کمی هم روسی، ولی اسلحة چین به درد ما نمی خورد و مدت زیادی را باید صرف آموزش به کارگیری این سلاح ها کنیم.» وی به این سؤال که "آیا با رئیس جمهور سوریه در مورد موضع شوروی مذاکراتی انجام داده است"، جواب مثبت داد.

آقای هاشمی در مورد مذاکراتش با مقام های ژاپنی، گفت: «ما مایلیم ژاپن در ایران فعال باشد و پروژة پتروشیمی یکی از بهترین طرح های ایران و ژاپن است.» از وی سؤال شد که "آیا می توان گفت اگر شما روابط با غرب را گسترش دهید و رفت و آمد بیش تر شود، بهتر خواهد بود؟" آقای هاشمی: «ما بنا نداشتیم بعد از انقلاب با امریکا علی رغم مسئولیت آن ها در قبال حمایت از شاه و جنایات وی، قطع رابطه کنیم و گفتیم سفارت داشته باشند، ولی توطئه های مختلف ادامه پیدا کرده است. در حال حاضر نیز با توجه به رفتار دولت امریکا هیچ گونه موافقتی با امریکا نخواهیم داشت و این مسئله بستگی به خودشان دارد که از توطئه های شان دست بردارند و شروع کننده باشند.»

از رئیس مجلس شورای اسلامی سؤال شد که "آیا در آزادی گروگان های امریکایی هواپیمای ربوده شده، شما نقش ایفا کرده اید؟" وی گفت: «من نقش خاصی نداشتم؛ در سوریه با مسئولین آن کشور صحبت کردیم که تلاش شود تا این مسئله به خوبی تمام شود.»(1)

197

امروز "دیویدکیمچه" یک مدیرکل در وزارت خارجة اسرائیل، در کاخ سفید با "رابرت مک فارلین" مشاور امنیت ملی رئیس جمهور امریکا، ملاقات کرد تا وی را از آنچه فردی به نام "قربانی فر" راجع به نظر مقام های ایران به اسرائیلی ها گفته است، آگاه سازد. کیمچه همچنین موضع دولت امریکا را دربارة آغاز مذاکرات سیاسی با مقام های رسمی ایران، جویا شد. در این ملاقات قربانی فر به عنوان شخصی که روابطی حسنه با مقام های ایرانی دارد، معرفی شد. گفتنی است که سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) از قبل قربانی فر را می شناخته و با وی تماس نیز داشته است. دیویدکیمچه بر اساس آنچه از قربانی فر شنیده، به مک فارلین گفته است: «به نظر ایرانیان، امریکاییان باید حسن نیت خود را نشان دهند تا ایران بتواند از نفوذ خود بر حزب الله جهت آزادی گروگان ها در بیروت استفاده کند... ایرانیان نهایتاً به چیزی برای نشان دادن و علاقه به گفت وگو، نیازمندند و این چیز احتمالاً اسلحه می تواند باشد.» مک فارلین بعدها به هیئت بررسی "تاور" گفت که رئیس جمهور امریکا به این پیشنهاد علاقه و توجه نشان داد و اعتقاد داشت که امریکا باید از این امر بهره برداری نماید.(2)

در این حال، رادیو امریکا به نقل از مجلة فرانسوی زبان "وئسته" [شماره مورخ سوم ژوئیه، زیر عنوان "ملایان و شیطان شوروی"] گفت: «از آن جا که مقامات کشورهای اروپای غربی

ص: 318


1- 5. روزنامة اطلاعات، 13/4/1364، ص3.
2- 6. سند شماره 00228 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: ترجمه "گزارش تاور"، صص 44 و45.

در برآوردن درخواست های جناح معتدل حکومت اسلامی نتوانستند به سرعت و به موقع تصمیم لازم را اتخاذ کنند، لاجرم این جناح در برابر گروه افراطی و چپ ملایان که عقیده دارند برای پیروزی انقلاب اسلامی مانعی ندارد تا با گروه کشورهای سوسیالیستی و در رأس آنان با شوروی کنار آمد، بازی را به نفع خود به پایان رسانده است و به این ترتیب دیدار چند هفته پیش محسن رفیق دوست - مرد نیرومند ایران - از صوفیه پایتخت بلغارستان، مرکز خرید و فروش، سلاح بلوک شرق قابل توجیه و درک است.»(1)

از سوی دیگر، وزیر خارجة ترکیه پس از سفر به امریکا، ضمن گفت وگوهای غیررسمی با برخی دیپلمات های ایرانی، به سفر اخیر مدیرکل اروپا و آسیای وزارت خارجة ایران به مسکو، اشاره کرد و پرسید: «به نظر شما آیا ایران مایل است با امریکا تماس داشته باشد یا این که شخص ثالثی از طرف ایران تماس بگیرد؟» او که از تعدیل مواضع امریکا درمورد ایران صحبت کرد، تلویحاً نشان داد که مایل است نقش واسطة گفت وگوی بین ایران و امریکا و نیز پایان جنگ را به عهده بگیرد.(2)

198

وزیران اطلاعات کشورهای عربی در پایان اجلاس خود با انتشار بیانیه ای از ایران و عراق خواستند با امضای یک توافق نامة مشترک تحت نظارت سازمان ملل و براساس توافق بین المللی، با یک دیگر صلح کنند. این بیانیه با نارضایتی دولت های سوریه، الجزایر، جمهوری دمکراتیک یمن، لبنان و لیبی روبه رو شد.(3)

199

دولت کویت در ادامة اخراج ایرانیان مقیم این کشور، در چند روزگذشته 164 تن دیگر از کارگران مسلمان ایرانی را پس از محبوس کردن آن ها در بازداشت گاه ها به مدت 25 تا 30 روز و ضبط اموال شان، از این امیرنشین اخراج کرد.(4) قبلاً نیز مطبوعات از اخراج گروهی از ایرانیان مقیم کویت خبر داده بودند.

200

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، "حمید دهقان پور" یکی از 30 اسیر آزاد شده که تنها فرد آزاد شده از " اردوگاه موصل 1" در جمع 30 اسیر معلول آزاد شدة اخیر است، اوضاع این اردوگاه را - که محل نگه داری اسیران عملیات خیبر می باشد - تشریح کرد. وی که تا قبل از اسارت در عملیات خیبر، هم در مقابله با ضدانقلابیون در کردستان و هم هنگام آموزش نظامی از هر دو پا زخمی شده بود و هم اکنون از ناحیه پا کاملاً فلج می باشد، در مورد " اردوگاه موصل 1" گفت:

«حدود 1850 تن از اسرای عملیات خیبر به مدت ده ماه به دور از اطلاع مأموران صلیب سرخ جهانی در این اردوگاه زندانی بوده و تحت انواع شکنجه ها، تنبیه و توهین بدنی

ص: 319


1- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 114 (21/4/1364)، ص31، رادیو امریکا.
2- 8. بولتن وزارت خارجه، 12/4/1364.
3- 9. روزنامة کیهان، 13/4/1364.
4- 10. روزنامة اطلاعات، 12/4/1364، ص1.

و جسمانی قرار داشتند و با توجه به ضرباتی که دشمن در این عملیات از رزمندگان اسلام دریافت کرده بود، به هر طریق ممکن سعی داشتند که روحیة برادران اسیر را شکسته و آن ها را منفعل نمایند که به خواست خدا و پایداری و اتحاد برادران اسیر به هیچ یک از اهداف پلید خود نائل نشدند ... تنبیه بدنی در مورد اسرای عملیات خیبر به حدی شدید بود که چند نفر از برادران اسیر به نقص عضو دچار شده و تعداد دیگری در زیر شکنجه های وحشیانه دژخیمان صدامی به شهادت رسیدند و پیکر مطهرشان را در حوالی اردوگاه در گورستان - که به همین منظور ساخته اند - به خاک سپردند.»

وی همچنین گفت: «این اردوگاه اصولاً آب ندارد و غذای آن نیز از سبزی هایی که بچه ها کاشته اند و به وسیله آب فاضلاب آبیاری می شود، بدون هیچ گونه ضدعفونی تأمین می شود و به همین سبب اسهال خونی در بین اسرا بسیار رایج است و هر کس به هر عنوان مریض شود و به درمانگاه اردوگاه مراجعه کند "والیوم" به او می دهند. مأموران صلیب سرخ جهانی در جریان قرار گرفتند ولی کاری انجام ندادند.»(1)

دهقان پور افزود: «مأموران عراقی در برابر این همه شکنجه ]توسط عراقی ها[ از ما ]اسرای ایرانی[ می خواستند که نامة تشکرآمیزی به صدام و یا مقاله هایی در جهت تأیید حکومت عراق برای درج در مطبوعات این کشور و یا روزنامه های گروهک های ضدانقلاب بنویسیم که با اتحاد و یکپارچگی اسرا برخلاف آنچه ظاهراً در اردوگاه "رمادی 1" انجام شده بود، این کار انجام نشد.»(2)

201

با دیدار از انگلستان، امروز سفر "جورج بوش" معاون رئیس جمهوری امریکا به هفت کشور صنعتی اروپا پایان یافت. دست یابی به راه حلی جهت مقابله با تروریسم و تعیین یک استراتژی مشترک در این خصوص، یکی از اهداف این سفر بوده است.

به گزارش خبرگزاری فرانسه از واشنگتن، بوش هنگام ورود به لندن در فرودگاه "هیترو" به خبرنگاران گفت: «ما می بایست از جان مسافران خود به بهترین وجهی حفاظت کنیم، پس چه بهتر که اقدام های مان در این ارتباط هماهنگ بشود.» قبل از ورود بوش به لندن، "تاچر" نخست وزیر انگلیس، در نطقش در پارلمان انگلیس گفته بود: «استفاده فرودگاه بیروت به عنوان پایگاهی برای حملات تروریستی به خارج از لبنان، غیرقابل تحمل است.»(3)

همچنین به گزارش یونایتدپرس از لندن، در مذاکرة بوش با "مارگارت تاچر" دو طرف به عنوان اولین ضربه در جنگ علیه هواپیماربایی، خواستار تحریم فرودگاه بیروت شدند. در اعلامیة مشترک انگلیس و امریکا - که در پایان سفر معاون رئیس جمهوری امریکا از انگلستان انتشار یافت - دو طرف وعده دادند در جهت عقد قراردادی بین همة کشورهایی که درخصوص حفظ امنیت هواپیمایی غیرنظامی علائقی مشترک دارند، بکوشند و نیز این

ص: 320


1- 11. مأخذ 1، صص 6 و 7.
2- 12. مأخذ 1، صص 6 و 7، "حمید دهقان پور" اسیر ایرانی در اردوگاه موصل 1.
3- 13. مأخذ 10، ص آخر.

کشورها را به قطع پروازهای خود به فرودگاه بین المللی بیروت متقاعد سازند.

به گفتة تاچر، مقام های هفت کشور عضو اجلاس سران اقتصادی (امریکا، انگلیس، کانادا، فرانسه، آلمان فدرال، ایتالیا و ژاپن) هفتة آینده در بن گرد هم خواهند آمد تا یک استراتژی مشترک را برای مبارزه با تروریسم طرح ریزی کنند. تاچر افزوده است: «هواپیماربایی بیروت با سایر اقدام های مشابه در سرقت های هوایی، در این مورد که تشابهی بین خواسته هواپیماربایان با کشوری که فرودگاه آن مورد استفاده آنان قرار گرفت، وجود دارد، متفاوت است.»

یونایتدپرس یادآوری کرده است که سران هفت کشور در اجلاس سال 1978 خود دربارة ممنوعیت پرواز به کشورهایی که از هواپیماربایی پشتیبانی می کنند، به توافق رسیده بودند. ریگان رئیس جمهوری امریکا کلیه پروازهای بین بیروت و امریکا را ممنوع اعلام کرده است، لکن بوش به خبرنگاران گفت که امر مبارزه با تروریسم بین المللی از عهدة هیچ کشوری به تنهایی ساخته نیست.

در اعلامیة مشترک انگلیس و امریکا به اهداف امنیتی دیگری نیز اشاره شده است: تحت فشار قرار دادن کشورهایی که از تروریسم حمایت می کنند؛ تعهدات قاطع تر درباره به اجرا گذاردن معاهدات فعلی؛ همکاری بهتر در بین مقام های مجری قانون.

تروریسم موضوع اصلی مذاکرة بوش با رهبر انگلیس و رهبران سایر کشورهایی بود که معاون رئیس جمهوری امریکا در سفر یازده روزة اخیر خود با آنان دیدار کرده است.(1)

202

در واکنش به تحریم هوایی و دیگر مسائلی که امریکاییان پس از ختم ماجرای هواپیماربایی اخیر پی گیری و طرح می کنند، "نبیه بری" رهبر جنبش امل، گفت به نظر وی تلاش های امریکا در مورد منزوی ساختن فرودگاه بیروت، خنجری است که امریکا از پشت وارد می کند. وی تأکید کرد که خواهد کوشید تا با اقدام هایی از این دست، در دیوان داوری بین المللی به مقابله برخیزد.

نبیه بری افزود که در مقام وزیر دادگستری لبنان خواهد کوشید دولت لبنان را متقاعد سازد که امریکا را به دلیل اقدام تلافی جویانه اش علیه لبنان، به دیوان داوری بین المللی در لاهه بکشاند. وی همچنین خواهان محکوم ساختن این اقدام امریکا و نیز جبران خساراتی است که لبنان بر اثر منزوی ساختن فرودگاه بیروت به وسیلة امریکا، متحمل خواهد شد.

از سوی دیگر، "جورج شولتز" وزیر خارجة امریکا، در کنفرانسی مطبوعاتی اعلام کرده است: «علی رغم تهدیدات علیه هفت امریکایی ربوده شده که در حال حاضر در لبنان هستند، دولت امریکا برای بستن فرودگاه بیروت تلاش های خود را به کار خواهد بست.»

به گزارش یونایتدپرس، شولتز افزوده است که امریکا نباید فقط به حال بیندیشد، بلکه

ص: 321


1- 14. مأخذ 5، ص آخر.

باید به فکر آینده هم باشد و بپذیرد که مورد تهدید واقع شده. وی سپس گفته است: «ما به تهدیدات پاسخ نمی دهیم اما تا جایی که به فرودگاه بیروت مربوط می شود، موضع امریکا بسیار روشن است.»

به گفتة شولتز، فرودگاه بیروت پناه گاهی برای تروریست هاست و یک تهدید به شمار می آید و دولت امریکا می خواهد آن را ببندد، تا آن تروریست ها را از آن جا دور کند. در پاسخ به این که "اگر کار وی برای هفت امریکایی مضر باشد، آیا به کار خود ادامه خواهد داد"، شولتز گفته است دولت در حالی که برای آزاد کردن آن هفت تن می کوشد، باید به فکر آینده هم باشد.

در همین حال، مقام های امریکایی گفته اند که دولت ریگان دادن پاداشی معادل پانصد هزار دلار را برای اطلاعاتی که منجر به دست گیری ربایندگان هواپیمای تی.دبلیو.ای. شود، مورد بررسی قرار داده است. به گزارش رویتر، این مقام ها افزوده اند که پرداخت این مبلغ بر اساس قانون ضد تروریستی که سال گذشته در کنگره تصویب شده، انجام می گیرد لکن هنوز تصمیمی در مورد اعلام این پاداش گرفته نشده است.

طبق این گزارش، جورج شولتز مدعی است که امریکا می داند چه کسانی هواپیما را ربوده اند، اما مقام های دیگر امریکا گفته اند که باید دید این اسامی حقیقی هستند یا خیر.(1)

ص: 322


1- 15. مأخذ 5، ص آخر.

روزشمار جنگ پنجشنبه /13 تیر 1364 /15 شوال 1405 / 4 ژوئیه 1985

203

امروز یک عملیات نفوذی با عنوان "ظفر5" با رمز "یاصاحب الزمان ادرکنی" به وسیلة لشکر30 گرگان (ارتش) در سه محور میانه (منطقه عمومی مریوان)، پنجوین و دره توتمان اجرا شد که در دو محور پنجوین و میانه هدف انهدام نیرو و در محور دره توتمان هدف تصرف و تثبیت ارتفاع کوچکی در شمال غرب "کانی چناره" بوده است.(1) به گزارش قرارگاه خاتم الانبیا، در این عملیات رزمندگان خودی علاوه بر انهدام سی سنگر اجتماعی و انفرادی و یک قبضه توپ نیروهای دشمن، پنج انبار مهمات و هفت دستگاه خودرو سبک و سنگین آن ها را نیز به آتش کشیدند و مقادیری سلاح و مهمات را هم به غنیمت خود درآورند.(2)

204

ظهر امروز پادگان سنندج بمباران شد و چند منطقة مسکونی اطراف این پادگان و خانه های سازمانی پرسنل لشکر28 کردستان (ارتش) نیز هدف بمب و راکت هواپیماهای عراقی قرار گرفتند. در این حملة هوایی، 16 تن شهید و بیش از 105 تن به شدت مجروح شدند که در میان شهدا و مجروحان علاوه بر افراد نظامی تعدادی غیرنظامی و زن و کودک نیز بودند. همچنین زاغه مهمات، باند هلی کوپتر، ساختمان بهداری و چند باب تأسیسات نظامی دیگر نیز مورد اصابت بمب و راکت واقع شدند. از مسلسل های کالیبر75 نیز در این حمله استفاده شده است.(3) در این حمله ده هواپیمای عراقی، بیست نقطه از پادگان های سپاه (توحید) و ارتش در سنندج را بمباران کردند.(4)

امروز حریم هوایی شهرستان پیرانشهر مورد تجاوز قرار گرفت. هواپیماهای متجاوز عراقی هنگام فرار، بمب های خود را در اطراف روستاهای منطقة پیرانشهر ریختند که تلفات جانی و مالی در بر نداشت.(5)

205

یکی از پایگاه های خودی در منطقة مریوان با حملة عناصر ضد انقلاب سقوط کرد و به آتش کشیده شد. در این حمله، هفت تن از نیروهای پایگاه به شهادت رسیدند، دو تن به اسارت درآمدند و دو تن نیز به طور سطحی مجروح شدند.(6)

ص: 323


1- 1. سند شمارة009631 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ:"گزارش نوبه ای عملیاتی"، قرارگاه خاتم الانبیا، شماره5 (1/5/1364).
2- 2. روزنامة اطلاعات، 15/4/1364، ص 2.
3- 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شماره107 (14/4/1364) ص5، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 13/4/1364.
4- 4. سند شماره 1096 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم (محسن رخصت طلب)، 13/4/1364، ص33، مشاهدات راوی.
5- 5. مأخذ 3، ص5، ارومیه - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 13/4/1364.
6- 6. سند شماره 266058 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 25/4/1364، ص12.

206

مسئله آتش بس محدود و منطقه ای و صلح در جنگ ایران و عراق از دید مقام های ژاپنی و ایرانی، به مناسبت سفر آقای هاشمی به ژاپن در یک روزنامة معتبر این کشور بررسی گردید. روزنامة "آساهی شیمبون" نوشته است: «به نظر می رسد که ایران و ژاپن در زمینه های بسط آتش بس منطقه ای (محدود) به طور ظریفی با هم اختلاف نظر دارند، به این ترتیب که رئیس مجلس ایران ضمن اعلام چهار زمینة برقراری آتش بس منطقه ای، از ذکر مورد سوم از پیشنهادهای "شینتارو آبه" وزیر خارجة ژاپن، مبنی بر امنیت استفاده از بنادر خودداری کرد. رفسنجانی عدم حمله به شهرها، عدم استفاده از سلاح های شیمیایی، امنیت کشتی رانی در خلیج فارس و امنیت خطوط هوایی را به عنوان موارد بسط آتش بس منطقه ای اعلام کرد، در حالی که "آبه" ضمن مطرح کردن سه مورد اول، مورد سوم آن را به امنیت استفاده از تأسیسات بندری نیز بسط داده است که رفسنجانی به آن اشاره نداشت.»(1)

در این باره یکی از مقام های وزارت خارجة ژاپن به خبرنگاران خارجی گفته است: «ما احساس می کنیم که ایران در رابطه با یک آتش بس، تمایل بیش تری نسبت به سابق دارد، لکن شرایط این کشور برای خاتمة جنگ همچنان بدون تغییر باقی است.» وی افزوده که ایران با شرایط آتش بس پیشنهادی از "شینتارو آبه" در سال گذشته، موافق است. "آبه" خواستار ممنوعیت استفاده از سلاح های شیمیایی، کشتی رانی امن در خلیج فارس و استفادة امن از بندرها و لنگرگاه ها شده بود. آن مقام وزارت خارجة ژاپن همچنین به نقل از رفسنجانی گفته که وی از رهبران ژاپن خواسته است تا صلح طلبی ایران را در سطح وسیع منعکس سازند.(2)

207

"شریف الدین پیرزاده" دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی، بدون مشخص کردن شروع کنندة جنگ شهرها، تأسف خود را در مقابل از سرگیری بمباران اهداف غیرنظامی در جنگ ایران و عراق - که تا کنون چندین قربانی بی گناه داشته است - اعلام کرد. وی در یک اطلاعیة مطبوعاتی که در شهر "جده" مقر این سازمان، منتشر شد از دو طرف متخاصم خواسته که مطابق قطع نامة پانزدهمین کنفرانس وزیران سازمان کنفرانس اسلامی در دسامبر 1984 در صنعا و همچنین قطع نامه های کمیتة منتخب صلح اسلامی که در ماه مه گذشته در جده برگزار شد، از طریق امکان های صلح آمیز به جنگ خود پایان دهند.(3)

208

مطامع و تصورات برخی از نخبگان امریکا درخصوص اوضاع ایران و ارتش آن، در روزنامة "واشنگتن تایمز" در مقاله ای دربارة آیندة ارتش ایران، منعکس شده است. در این مقاله - که عنوان آن، "آیندة سیاسی تاریک ایران" است - آمده: «در پنجمین سال بن بست جنگ ایران

ص: 324


1- 7. مأخذ3، ص 4، توکیو - خبرگزاری رویتر.
2- 8. مأخذ3، صص 5 و6 ، توکیو - خبرگزاری رویتر.
3- 9. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 108 (15/4/1364)، ص3، جده - خبرگزاری فرانسه.

و عراق، دو حقیقت بارز به چشم می خورد: یکی این که دوران حکومت آیت الله خمینی دارد به سر می رسد و دوم این که ارتش ایران علی رغم تلفات سنگین و عدم پیشرفت در خور توجه در جنگ علیه عراق، هنوز دست نخورده باقی مانده و از احترام و پشتیبانی تودة ملت ایران برخوردار است. این دو واقعیت برای آیندة سیاسی ایران و توازن سوق الجیشی در خلیج فارس اهمیت به سزایی دارد... به نفع جهان آزاد است که نیروهای مسلح ایران از کشمکش های جاری دست نخورده بیرون بیاید، از این رو، رویه جاری امریکا نسبت به ارتش ایران در مبارزه اش علیه عراق، در توانایی ارتش در ایفای نقش قاطع برای تبدیل ایران به یک حکومت معتدل و دموکراتیک بسیار مؤثر خواهد بود.»

در مقاله همچنین آمده است: «اکنون که برتری عراق برابر ایران از لحاظ تانک پنج بر یک و از حیث تعداد هواپیما هشت بر یک است و در استعمال سلاح های شیمیایی علیه ایران درنگ نمی کند، به زیان مصالح امریکاست که به صدام حسین کمک بکند؛ این امر به صلح و ثبات در خلیج فارس کمک نخواهد کرد و افراطیون اسلامی را به آغوش روس ها خواهد فرستاد؛ این کار به تضعیف ارتش ایران که تنها سد راه پیشروی احتمالی روس ها به سوی خلیج فارس است، منجر خواهد شد. شوروی در نواحی مرزی ایران سه لشکر مستقر کرده است و اشغال افغانستان توسط روس ها ایران را بیش تر به خطر انداخته است. البته سیاست ضد امریکایی رژیم خمینی که پشتیبانی آن از تروریسم و صدور بنیادگرایی مذهبی، طبیعتاً امریکا را به سوی عراق متمایل می کند، اما باید توجه کرد که سیاست رژیم خمینی فاقد پایگاه ملی است. رژیم خمینی به نقش برجستة ایران در ژئوپلتیک جهان و توازن نظامی در منطقه و نیز در جهان توجه ندارد، از این رو شکست ارتش ایران و بی طرف شدن آن، راه را برای هرج و مرج در ایران و از هم پاشیده شدن کشور هموار می کند.»(1)

209

پس از گذشت سه روز از آزادسازی گروگان های هواپیمای امریکایی تی.دبلیو.ای. و در مقابل، آزادنشدن زندانیان گرفتار در اسرائیل، برخی این سؤال را مطرح می کنند که "آیا معامله ای سری در کار بوده است؟" نشریة "فارین ریپورت" با طرح این سؤال در صدد پاسخ گویی برآمده است:

«نبیه بری که خواهان کوتاه کردن دست امریکا بود، پس از فرود دومین بار هواپیمای امریکایی در بیروت، خود را عاجز از حل این بحران دیده، مع ذالک شکست در انتقال گروگان ها به اروپا، منجر شد به این که آن ها را تحویل سوریه دهد. ربایندگان در اصل شیعه و افراطیون حزب الله تحت الحمایه ایران که از آن ها حمایت می کردند، سرانجام تصمیم گرفتند که آزادی گروگان ها را به خاطر دلایل در ارتباط با ایران، بپذیرند.»

فارین ریپورت افزوده است: «یکی از منابع ما معتقد است که آیت الله "خمینی" رهبر

ص: 325


1- 10. مأخذ3، ص29، بخش فارسی رادیو امریکا، روزنامة "واشنگتن تایمز"، 13/4/1364.

ایران، ممکن است در مقابل سکوت نسبت به آزادی گروگان ها، قول گرفتن سری تازة سلاح های غربی که وی برای جنگ خلیج فارس شدیداً به آن ها نیاز دارد را دریافت کرده باشد.»(1)

210

با تصویب طرح قانونی الحاق امور جنگ زدگان به وزارت کار در مجلس شورای اسلامی، "بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی" از وزارت کشور منتزع و به وزارت کار و امور اجتماعی منتقل گردید.(2) در مورد دلایل این اقدام و قبل از تصویب این طرح، آقای "اشرفی اصفهانی" مخبر کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس، در این خصوص گفت: «وزارت کشور آن چنان که شایسته و بایسته بود نتوانست مسائل و گرفتاری های مهاجرین را حل کند. در واقع مهاجرین جنگی دو مشکل اساسی دارند: یکی مسئلة اشتغال و دیگری مسئله مسکن. در مورد مسکن متأسفانه کوچک ترین اقدامی تا کنون انجام نگرفته است. من خودم در اردوگاه های باختران دیدم که بیش تر از 17، 18 نفر در یک اتاق سکونت داشتند و حتی به نحوی که دو برادر یا سه برادر متأهل با داشتن همسر، در یک اتاق زندگی می کردند که بعضی از آن ها به من می گفتند: "آقا شما که بالاخره می گویید جمهوری اسلامی، شما آیا تجویز می کنید که ما دراین اتاق سکونت بکنیم با این که سه، چهار تا نامحرم این جا هستند؟"...در این رابطه نامه هایی از سوی نمایندگان به رئیس محترم مجلس شورای اسلامی آقای هاشمی رفسنجانی مبادله شده است و همچنین خود وزیر محترم کشور آقای ناطق نوری در جریان هستند و خود ایشان هم استقبال کردند از این که بنیاد جنگ زدگان انتزاع بشود از وزارت کشور و بر عهدة یکی از وزارت خانه های دیگر گذاشته بشود. با توجه به بررسی هایی که نمایندگان جنوب و غرب کشور کردند، بهترین وزارت خانه را برای این مسئله، وزارت کار و امور اجتماعی دانستند. در کمیسیون هر دو وزیر تشریف آوردند و مسئله با هماهنگی دو وزیر و موافقت هر دوشان صورت گرفت.»

وی افزود: «در آینده طرح های بسیار خوبی هست برای جذب نیروها و برای این که این ها به کار گرفته بشوند و مسئله مسکن آن ها حل بشود. توجه کنید به این که امسال مبلغی در حدود 64 میلیارد ریال به عنوان بودجة جاری بنیاد جنگ زدگان تصویب شد و 15 میلیارد هم به عنوان وام جهت اشتغال از تبصرة 3 بودجه سال 64 که جمعاً در حدود 78 میلیارد ریال می شود. طبیعی است تا کنون این بودجه آن چنان که باید و شاید جذب نشده و برای جذب آن و برای این که واقعاً این بی کاری - که مسئله بسیار مهم و منشأ هر فسادی می تواند باشد - هرچه زودتر ان شاءالله مسئله اشتغال به کارشان فراهم بشود و کارهای صنعتی و تولیدی فراهم بشود که این برادرها استخدام بشوند.»(3)

ص: 326


1- 11. مأخذ3، ص 13، نشریة "فارین ریپورت"، 4 ژوئیه (13/4/1364).
2- 12. اداره کل تندنویسی مجلس شورای اسلامی، "روزنامه رسمی" مشروح مذاکرات جلسه علنی مجلس، شماره 11798، جلسة 154 (13/4/1364) ص23.
3- 13. همان، شمارة 11796 جلسة 152 (9/4/1364) ص28.

ص: 327

روزشمار جنگ جمعه /14 تیر 1364 /16 شوال 1405/ 5 ژوئیه 1985

211

به رغم تهدیدات عراق مبنی بر آغاز کردن مجدد جنگ شهرها، امروز نیز حادثة مهمی در این زمینه رخ نداد و تنها حریم هوایی چند شهر غربی کشور از جمله پیرانشهر(1) و ارومیه(2) مورد تجاوز هواپیماهای دشمن قرار گرفت.

212

بر اساس بررسی دفتر سیاسی سپاه، در ده روز گذشته (روزهای 5 تا 14 تیرماه جاری) چهارده مورد درگیری بین نیروهای خودی با عناصر ضدانقلاب در مناطق دیواندره، مریوان، پیرانشهر، سنندج، ارومیه، سقز، بوکان، سردشت و پاوه روی داده است و در مجموع سه تن از نیروهای خودی شهید و یازده تن مجروح شده اند. در این درگیری ها تعدادی از ضدانقلابیون نیز به هلاکت رسیده یا زخمی شده اند. بنابر گزارش رسیده به سپاه، در این مدت هفت تن از کشتگان ضدانقلاب شناسایی و یک تن دست گیرشده است.(3)

213

رادیو مجاهد متعلق به سازمان مجاهدین خلق، در اطلاعیه ای ادعا کرد که در ساعت2:17 بامداد امروز پیش مرگان این سازمان با نفوذ به منطقه، پایگاه "سیورد" واقع در محور مهاباد - سردشت را با آر.پی.جی.، و دیگر سلاح های سبک مورد تهاجم قرار دادند و تعدادی از پاسداران را از پای درآوردند.(4)

214

به گزارش خبرگزاری فرانسه، ایران امروز در سازمان ملل اسنادی انتشار داد که نشان می دهد عراق اخیراً یک صد قبضه توپ "ژ-5" کالیبر 155، از آفریقای جنوبی تحویل گرفته است. "سعید رجایی خراسانی" نمایندة ایران در سازمان ملل، در نامة خود تصریح کرده که این توپ ها در بندر عقبه (در اردن) تخلیه، سپس از راه زمینی وارد عراق شده است. وی خاطرنشان کرده که این خرید، ناقض قطع نامة 558 شورای امینت (ممنوعیت صادرات و واردات با افریقای جنوبی) است. خراسانی از دبیرکل سازمان ملل و شورای امنیت خواسته

ص: 328


1- 1. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 108(15/4/1364)، ص 5، ارومیه - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 14/4/1364.
2- 2. همان.
3- 3. سند شماره 266058 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 25/4/1364، صص 15و16.
4- 4. واحد م-رک-زی خبر ص-دا و سیمای جمه-وری اس-لامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، رادیو مجاهد، 19/4/1364، ص 21.

که تدابیری خاص جهت اجرای قطع نامة 558 اتخاذ کنند.(1)

215

در برابر تهدیدهای عراق مبنی بر راه انداختن مجدد جنگ شهرها، امروز رئیس جمهور و رئیس شورای عالی دفاع مواضع ایران را اعلام کرد. در این خصوص روزنامة اطلاعات در گزارشی از نماز جمعة امروز تهران نوشت:

«در خطبة دوم نماز امروز تهران، حجت الاسلام والمسلمین خامنه ای اظهار داشت: تهدید کردند که بمباران شهرها را آغاز خواهند کرد. بسیار خوب، ما مایل نیستیم، طرف دار زدن مناطق غیرنظامی از اول هم نبودیم؛ سه سال و نیم و چهار سال صبر کردیم و نزدیم و الآن هم که ما مقابله به مثل می کنیم، باز مایلیم که نباشد و نصیحت می کنیم که نکنند، اما اگر کردند، بدانند که امروز با قدرت بیش تری بغداد و شهرهای استراتژیک عراق را زیر بمباران موشکی خرد خواهیم کرد.»(2)

216

رئیس مجلس شورای اسلامی آقای "هاشمی رفسنجانی" در بازگشت از سفر چین و ژاپن، در مصاحبه ای در فرودگاه مهرآباد تهران گفت: «ما در این سفر لمس کردیم که جمهوری اسلامی در منطقه به صورت یک واقعیت قابل احترام و دارای نقش، برای قدرت های اساسی دنیا مطرح است. ما نمی توانیم نقش چین را با نزدیک یک چهارم جمعیت دنیا و سوابق انقلابی این کشور و نقش ژاپن را به عنوان قدرتی که از لحاظ امکانات فنی با قدرت های درجه اول دنیا رقابت می کند، ندیده بگیریم...ما در این سفر هر مسئله ای را که مطرح کردیم، بدون استثنا همان گونه که می خواستیم، پیش رفت؛ یعنی هیچ موردی نداریم که ما مطرح کرده باشیم و بر خلاف جهت مطلوب ما پیش آمده باشد. الآن آن ها خواهان همکاری با ما در همة زمینه هایی که ما تمایل داشته باشیم، هستند.»(3)

سفر رئیس مجلس شورای اسلامی، در محافل سیاسی و رسانه های جهان بازتاب های مختلفی داشته است و هرکدام بر جنبه هایی از آن بیش تر تأکید کرده اند. در این باره یک مفسّر رادیو بی.بی.سی. امروز گفت: «مهم ترین موضوعی که رئیس مجلس ایران طی ملاقات های متعدد خود با مقامات بلندپایه دولت ژاپن داشت و بارها تکرار کرد، خودداری ایران از شرکت در هرگونه بحث در شورای امنیت سازمان ملل متحد پیرامون جنگ ایران و عراق بود.»(4)

مفسر رادیو مسکو نیز از جنبة مورد توجه شوروی به موضوع نگریسته و با اشاره به پاره ای اظهارات آقای هاشمی رفسنجانی در دیدار از ژاپن، گفت: «رهبری ایران قصد دارد در آینده نیز در مسیر واردشدن به جنگ اعلام نشدة امپریالیسم و ارتجاع منطقه بر ضد جمهوری دمکراتیک افغانستان گام گذارد و در سیاست داخلی و خارجی خود به کمونیسم ستیزی

ص: 329


1- 5. روزنامة اطلاعات، 15/4/1364، ص1.
2- 6. همان، ص 15.
3- 7. همان، ص 3.
4- 8. مأخذ 1، ص 17، رادیو بی.بی.سی.

بیش تری اتکا کند. به عقیدة مفسران، چنین اظهاراتی آشکارا برای خوش آیندی محافل حاکم امریکا و دیگر کشورهای غربی شده است.»(1) رادیو مسکو همچنین در گفتاری که شبیه بهانه جویی بود و نارضایتی مسکو از سفر هاشمی به چین و ژاپن را تلویحاً اعلام می کرد، علاوه بر انتقاد به نظر ایران دربارة دولت مارکسیستی افغانستان، نوع برخورد ایران با مردم افغانستان را نیز مورد انتقاد قرار داد: «روش منفی رهبران ایران نسبت به شهروندان افغانی قبل از هر چیز جلب توجه می کند. افغان ها نمی توانند کار پیدا کنند و بسیاری از آن ها وسیلة امرار معاش ندارند و در شرایط فقر و تنگ دستی به سر می برند و از انواع بیماری ها رنج می برند؛ تنها راه نجات برای کسانی که نمی خواهند از گرسنگی بمیرند، ره سپار شدن به جبهة جنگ ایران و عراق است.»(2)

217

امروز شبکة یکِ تلویزیون فرانسه برنامه ای را پخش کرد که بر خلاف روش رسانه های غربی، جنبه های مثبتی در مورد ایران داشت. در این برنامه، گزارشی که دو تن از خبرنگاران این شبکه اخیراً در مدت اقامت خود در ایران از مناطق جنگی به خصوص هویزه و در فاصلة شش کیلومتری جادة استراتژیکی بصره - بغداد و شهرهای خرمشهر و آبادان تهیه کرده اند، به نمایش درآمد. در این گزارش - که حدود بیست دقیقه به طول انجامید - قسمت هایی از مصاحبة شبکة یکِ تلویزیون فرانسه با حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی نیز پخش گردید. در این مصاحبه، در پاسخ به پرسشی در مورد روابط ایران و فرانسه، آقای هاشمی با اشاره به حمایت های همه جانبة فرانسه از حکومت عراق، گفت: «فرانسه در این زمینه حتی تا جایی جلو رفته است که به رژیم عراق هواپیما قرض داده و موشک های پیشرفته در اختیار او می گذارد. به علاوه، فرانسه در زمینة اقتصادی به ما خیانت کرده است و هنوز مبلغی را که رژیم سابق برای ساختمان مرکز اتمی به کشور شما (فرانسه) قرض داده، به ما پس نداده است و این شایستة کشور بزرگی همچون فرانسه نیست. تنها کاری را که فرانسه علیه ما نکرده، اعلان جنگ رسمی است. نتیجتاً در زمینة بهبود روابط، این فرانسه است که بایستی اولین گام ها را بردارد و ما نیز به نوبة خود در این رابطه آمادگی داریم.»

آقای هاشمی همچنین اعلام کرد: «عراق دیگر دارای یک رژیم سیاسی مشروع و قانونی نیست و سردم داران حزب بعث و صدام حسین نمایندگان واقعی این کشور نیستند. چنانچه این رژیم در عراق تغییر کند و صدام کنار رود، این امکان وجود دارد که بتوانیم ما تجاوزات عراق را فراموش کنیم و از مطالبة خسارت های خود صرف نظر نماییم.»

در ادامة این گزارش، گوشه هایی از آثار جنایت های جنگی صدام در حمله به شهرها و اهداف غیرنظامی و به خصوص تخریب کامل شهر خرمشهر، دیده شد. خبرنگار تلویزیون

ص: 330


1- 9. مأخذ 1، ص20، رادیو مسکو.
2- 10. مأخذ 1، ص20، رادیو مسکو.

فرانسه همچنین به استفادة عراق از سلاح های شیمیایی در منطقة هورالهویزه اشاره کرد و تعدادی از مجروحان این جنایات جنگی نیز نشان داده شد.

در پایان گزارش برای نخستین بار سعی شده بود تا گوشه هایی از حقایق جنگ تحمیلی در انظار عمومی فرانسه نشان داده شود. همچنین مصاحبة کوتاهی با یک اسیر عراقی و قسمت هایی از یک سخن رانی امام خمینی نیز پخش شد. امام در این سخن رانی می گفتند: «قدرت هایی که برای خودشان خیال بافی می کردند و می پنداشتند که انقلاب اسلامی فقط یک ماه، یک سال و یا دو سال دوام خواهد آورد باید بدانند نظرات شان اشتباه بوده و از این حمایت شرم آوری که از عراق می نمایند، دست بردارند و روابط خود با صدام را قطع کنند.»(1)

218

اجلاس خصوصی اوپک بدون دست یابی به یک راه حل مشخص جهت تثبیت بهای نفت، پایان یافت و فقط وزیران عضو، چندین پیشنهاد جدید را بررسی کردند. به گزارش خبرنگار اعزامی خبرگزاری جمهوری اسلامی به وین، سازمان اوپک که اکنون با مشکلاتی در مورد بی توجهی برخی اعضا به رعایت سهمیة تولید تعیین شده و نیز فروش به نرخ زیر قیمت رسمی، روبه روست، برآن است تا اولاً اعضا را هرچه بیش تر به رعایت مصوبات سازمان ترغیب کند و ثانیاً اعضای متخلف را با شدت هرچه بیش تر مجازات کند. بر اساس این گزارش، آنچه به وضوح از اظهارات اعضای اوپک برمی آید، پافشاری شدید آن ها بر دفاع از بهای فعلی نفت و لزوم تثبیت قیمت در بازار است.

این گزارش افزوده که در حاشیة کنفرانس می گفته اند که در بین اعضای اوپک، در اوضاع فعلی تنها عربستان به مقدار زیادی از سهمیة خود کم تر تولید می کند و بقیة اعضا یا به اندازة سهمیه و یا بیش تر از آن تولید دارند.

از سوی دیگر، روزنامة کویتی "الوطن" روز گذشته (13/4/1364) کوشش های غرب را جهت ضربه زدن به سازمان اوپک و فلج کردن وحدت اقتصاد نفتی کشورهای جهان سوم، محکوم کرد.

همچنین به گزارش واحد مرکزی خبر به نقل از خبرگزاری اوپک از وین، "مانع سعیدالعتیبه" وزیر نفت امارات عربی متحده و رئیس کمیتة نظارت بر قیمت های اوپک، در گزارش خود به وجود فشارهای عظیم که تماماً به منظور سلب قدرت تصمیم گیری از اوپک برای تعیین قیمت و میزان تولید اعمال می شود، اشاره کرده و افزوده است: «یک نکته چون روز روشن و مبرهن است و آن این است که اوپک در تقاطع قرار گرفته است: کشورهای عضو اوپک یا می توانند امور را به دست گرفته و در اجرای آنچه از سوی این سازمان گفته می شود، جدی شوند، یا وارد شق مشکل تر یعنی جنگ قیمت ها شوند که این امر سرانجام موجب پایین آمدن قیمت به کم ترین سطح خود که از گذشته غیر قابل پیش بینی بوده است، خواهد رسید.»(2)

ص: 331


1- 11. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة"گزارش های ویژه"، شماره 109 (16/4/1364)، صص 3و4.
2- 12. مأخذ 5، ص4.

219

در ادامة پی آمدهای هواپیمای ربوده شدة امریکایی و تحریم فرودگاه بیروت، لبنان امروز از کشورهای اروپایی خواست از مبارزة این کشور علیه اقدام های امریکا برای منزوی ساختن فرودگاه بیروت، پشتیبانی کنند. لبنان همچنین امکان درخواست از کشورهای عرب را برای تحریم کشتی ها و هواپیماهای امریکایی، مورد بررسی قرار داد.

"فؤاد ترک" دبیرکل وزارت خارجة لبنان، به سفیران کشورهای عرب گفت که کشورهای آنان می باید با تلاش هایی که به رهبری امریکا برای منزوی ساختن فرودگاه بیروت به تلافی گروگان گیری هفده روزة مسافران امریکایی هواپیماربایی، صورت می گیرد، مخالفت ورزند.

خبرگزاری رسمی لبنان در تصحیح این گزارش ها که لبنان خواستار نشست اتحادیة حمل و نقل عرب شده است، اعلام کرد که لبنان سرگرم بررسی تقاضای تشکیل جلسة اتحادیة حمل و نقل عرب است تا برای مقابله با منزوی شدن فرودگاه بیروت چاره ای بیندیشد. خبرگزاری لبنان افزود که این امکان نیز هست که درخواست منع استفادة همة هواپیماها و کشتی های امریکایی از فرودگاه ها و حریم هوایی و بندرهای اعراب، در نشست اتحادیه مطرح شود.

از سوی دیگر، سرنوشت هفت امریکایی که از قبل در لبنان گروگان بوده اند نیز در این میان مورد بحث قرار می گیرد. یونایتدپرس در گزارشی از واشنگتن به نقل از یک مقام بلندپایة کاخ سفید خبر داد که "رونالد ریگان" رئیس جمهوری امریکا، معتقد است که "حافظ اسد" رئیس جمهوری سوریه، می تواند موجبات آزادی هفت امریکایی به گروگان گرفته شده در لبنان را فراهم آورد و قصد دارد بار دیگر با وی در جهت تأمین آزادی آنان همکاری کند.

"رابرت مک فارلین" مشاور ریگان در امور مربوط به امنیت ملی نیز گفت که گمان می کند اسد در بحران گروگان گیری 39 امریکایی مسافر پرواز 837 تی.دبلیو.ای. به نحو سازنده ای اقدام کرده است.(1)

220

پس از گذشت چند روز از آزادی گروگان های امریکایی هواپیمای ربوده شدة تی.دبلیو.ای.، در بعضی از محافل خبری و سیاسی مطالبی در این باره مطرح است که متفاوت با روند ظاهری آزادی گروگان ها توسط سوریه، می باشد. بعضی از این اخبار، در مطبوعات معتبر دنیا به صورت اخباری غیررسمی انعکاس می یابد که مخاطبان خاص خود را دارد؛ از جمله در بررسی چگونگی حل بحران هواپیماربایی اخیر در بیروت و عوامل مؤثر در آن، روزنامة "واشنگتن پست" به نقل از مقام های امریکایی نوشته است:

«رئیس مجلس ایران نقش عمده ای در آزادسازی 39 تن امریکایی گروگان هواپیمای ربوده شدة تی.دبلیو.ای. ایفا کرده است. اکبر هاشمی رفسنجانی - که در مطبوعات ایران

ص: 332


1- 13. مأخذ 5، ص آخر.

به عنوان کاندیدای احتمالی در انتخابات آیندة رئیس جمهوری از وی یاد شده - هنگام دیدار از دمشق در اولین مرحله از سفر حسن نیت که وجهة بین المللی جدیدی برای ایران بود، برای آزادی گروگان ها پافشاری کرد. رفسنجانی چندین عضو گروه شیعة افراطی حزب الله و دیگر رهبران شیعه را فراخواند و به گفتة یک مقام امریکایی، گفت وگوهای دشواری را برای رهایی گروگان ها با آن ها انجام داد. این مقام امریکایی گفت: "من تصور نمی کنم آن ها (دولت ایران) قبل از جریان هواپیماربایی از آن اطلاع داشتند". وی ضمن ابراز این مطالب که این زمان دشواری برای رفسنجانی بود، افزود ایران درصدد خروج از انزوای دیپلماتیک و ارائه یک وجهة "میانه" در سطح جهانی بود.»(1)

در مقالة واشنگتن پست همچنین آمده است: «رفسنجانی به عنوان رهبر جناح میانه رو شناخته شده که خواهان یافتن راه حل مسالمت آمیز در جنگ با عراق می باشد.»(2)

ص: 333


1- 14. مأخذ 1، صص 6 و 7، یونایتدپرس،14/4/1364.
2- 15. مأخذ 1، ص11، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 14/4/1364.

روزشمار جنگ شنبه /15 تیر 1364 /17 شوال 1405 /6 ژوئیه 1985

221

دربارة درگیری های اخیر کردستان، یک گزارش از قرارگاه حمزه حاکی است: «در عملیات " انصارالله" که طی چند روز اخیر در منطقة سقز، بانه و دیواندره جریان داشت، رزمندگان اسلام موفق شدند ضمن به هلاکت رساندن و مجروح کردن بیش از چهل تن از ضدانقلابیون، مسئول شاخة نظامی حزب منحلة دمکرات ("علیار" فرمانده کل عملیات گروهک دمکرات به همراه سی نفر از اشرار روستای "سیب سوار" محاصره و کشته شدند.) و تعدادی از سران این حزب را هلاک کردند و مقادیری اسلحه و مهمات، مدارک و اسناد درون گروهی نیز به دست آوردند.»(1)

عناصر وابستة حزب دمکرات مستقر در آتن به هلاکت جمعی از افراد نظامی این حزب - از جمله فرمانده کل عملیات آن - در چند روز گذشته، اعتراف کرده اند.(2)

دربارة عملیات " انصارالله" و سابقة درگیری های داخلی ضدانقلابیون، گزارش یک بولتن سیاسی - که امروز منتشر گردید - توضیح بیش تری داده است:

«درگیری های داخلی بین گروه های کومه له و دمکرات در کردستان که از اواخر سال گذشته شروع و تاکنون ادامه داشته است، به نیروهای خودی فرصتی داد تا ضمن آن که به تهیه و تکمیل طرح های عملیاتی می پردازند، زمان مناسبی را برای سرکوبی ضدانقلاب و انجام عملیات خود محاسبه و انتخاب نمایند، لذا این عملیات می بایست درست در زمانی انجام می گرفت که نه تنها جنگ های خونین داخلی ضدانقلاب را تحت الشعاع قرار ندهد بلکه انجام آن، شرایطی را بر ضدانقلاب حکم فرما سازد که در صورت ترک مخاصمات طرفین، عملیات مزبور بتواند مفید واقع شود.

در فاصلة شش ماه پس از عملیات " قائم آل محمد"(ص) که بر اثر آن، ضربات تعیین کننده ای به ضدانقلاب وارد آمد (و تقریباً سه پنجم تشکیلات سازمان کومه له متلاشی گردید)، هر یک از دو گروه کومه له و دمکرات آن چنان به مراکز و مقرهای نیروهای یک دیگر هجوم برده و تلفات گرانی به یک دیگر وارد آوردند که چه بسا برای دست یابی به این مقدار تلفات،

ص: 334


1- 1. روزنامة اطلاعات، 16/4/1364، ص2.
2- 2. روزنامة اطلاعات، 17/4/1364، ص2، یونایتدپرس.

نیروهای اسلام، نیرو، امکانات و وقت زیادی را می بایست مصروف می ساختند. از آن جا که کومه له حتی به اعتراف حزب دمکرات، در جنوب منطقة کردنشین غرب کشور دارای نفوذ و پایگاه سیاسی - نظامی برتری می باشد و حزب دمکرات جهت مقابله با نیروهای کومه له در منطقة "سارال" (شمال سنندج) و مناطق دیگری هم چون "سرشیو" و "خورخوره" نیروهای پیش مرگ خود را افزایش داده بود، کومه له در پی درگیری های گسترده ای با این نیروها، تلفات جبران ناپذیری را به حزب وارد ساخت (هرچند که خود نیز در این درگیری ها کادرها و عناصر بسیاری را از دست داد) به طوری که اخیراً به طور کامل کمیّت خود در مناطق جنوب کردستان را تحکیم بخشیده و از فعالیت های حزب اثری به چشم نمی خورد.

با در نظر گرفتن این شرایط، در نقاط مذکور انجام عملیات نیروهای اسلام (که نام انصارالله به آن داده شده است) اهداف ذیل را متحقق گردانید:

الف) وادار ساختن گروه های کومه له و دمکرات به از سرگیری درگیری های فی مابین.

ب) انهدام و متلاشی ساختن قسمت اعظم تشکیلات حزب کمونیست ایران شاخة کردستان (کومه له).

ج) آزادسازی تعداد زیادی از روستاها و ارتفاعات مهم و صعب العبور و استراتژیکی منطقه.

د) ایجاد امنیت برای پایگاه های نظامی جمهوری اسلامی و مردم مسلمان کرد. تا قبل از انجام این عملیات، انجام فعالیت هایی از سوی کومه له از قبیل ترور، انفجار، مین گذاری، کمین، جمع آوری مالیات های مختلف و اجباری از مردم و ... پیوسته منطقه را در معرض تهدیدات خود قرار می داد.

هم اکنون عملیات انصارالله با موفقیت ادامه دارد و بر اساس آخرین خبر، فرمانده کل عملیات حزب دمکرات (به نام سرهنگ علیار) به هلاکت رسیده است.»(1)

222

گروهی از عناصر حزب دمکرات امروز به یک مقر گروهان و یک روستا در اطراف پاوه حمله کردند. این تهاجم به مجروح شدن یکی از نیروهای خودی و نیز به آتش کشیدن دو خودرو شخصی و سرنگونی دو خودرو دیگر به اعماق دره، انجامید. در این حمله دو تن از عناصر دمکرات نیز مجروح شدند که یکی از آن ها دست گیر شد و دیگری گریخت.(2)

223

در پی موافقت قرارگاه خاتم سپاه با طرح پیشنهادی لشکر19 فجر مبنی بر اجرای تک نفوذی بسیار وسیع در منطقة میمه، یکی از اقدامات مفیدی که این لشکر از امروز آغاز کرده است و می تواند در سرعت پیشروی و موفقیت گردان های عمل کنندة لشکر در شب عملیات نقش تعیین کننده ای داشته باشد، توجیه فرماندهان عمل کننده از ردة فرمانده گردان تا فرمانده دسته (حتی در بعضی موارد معاونان دسته ها) است.

ص: 335


1- 3. واحد سیاسی دفتر تبلیغات حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش"، شماره4 (15/4/1364)، صص 63 و 64.
2- 4. واحد سیاسی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، "نشریة گزارش"، شماره 5 (31/4/1364)، ص 68.

لشکر19 فجر که از 9 ماه قبل شناسایی خوبی جهت یک عملیات نسبتاً وسیع انجام داده است، هم اکنون خود را محدود به یک عملیات نفوذی کرده و در دو محور راست و چپ، شناسایی خود را متناسب با این عملیات سازمان دهی می کند.

منطقة عملیاتی که از دید عراق به ارتفاعات "عین منصور" و از دید افراد محلی به "دره سیاه" مشهور است، در محور عمومی دهلران - طیب در غرب "رودخانة میمه" قرار دارد و شامل هفت ارتفاع است. در شرق رودخانه - که به منطقة "بیات" معروف است - وجود ارتفاعات 208 به دلیل مشرف بودن روی حاشیة غربی میمه، قابل ذکر است. نیروهای خودی (گردان 205 ژاندارمری باختران) روی ارتفاع 216 مستقرند و نیروهای دشمن در مقابل "شیار مالحه" و روی ارتفاع 194 هستند که بر خط خودی و منطقة عمومی دهلران دید کافی دارد. همچنین یک جادة خاکی از جادة آسفالت مهران - دهلران به طرف ارتفاع 216 می رود سپس از خط خودی می گذرد و با عبور از غرب شهرک "طیب"، به داخل عراق می رود. این جادة اصلی به فاصلة حدود ده کیلومتر پس از ارتفاع 216 از پشت مقرها و پایگاه های دشمن - که خط جلو مالحه را تشکیل می دهند - رد می شود.(1)

224

دربارة کشتی کویتی " المحرق" که در تاریخ 30 خرداد ماه گذشته به وسیلة قایق های توپ دار ایران به بندرعباس هدایت شده است، بخش فارسی رادیو امریکا امروز گفت: «دیپلمات های انگلیسی مقیم تهران می گویند جمهوری اسلامی ایران برای آزادی یک کشتی کویتی که دو هفته پیش در آب های تنگه هرمز آن را توقیف کرده، هنوز تاریخی معین نکرده است. ظاهراً به دلیل آن که مقام های جمهوری اسلامی ایران سوءظن داشته اند که کشتی کویتی حامل جنگ افزارهایی برای عراق است، دست به توقیف آن زده اند.»(2)

این در حالی است که به گزارش خبرگزاری رویتر از کویت، روز گذشته روزنامه الرأی العام نوشته که "عبد الفتاح البدر" رئیس شرکت نفت کش کویتی، گفته است: «دو تن کالا به مقصد عراق دشمن ایران در جنگ 57 ماهة خلیج فارس، از کشتی 23 هزار تنی المحرق تخلیه خواهد شد.» وی همچنین ابراز امیدواری کرده: «انتظار می رود یک کشتی ثبت شده در کویت که توسط ایران در خلیج عمان توقیف شده، پس از تخلیة کالاهای ارسالی به مقصد عراق، در اواسط ماه جاری میلادی آزاد شود.»(3)

225

دکتر "وحیددستجردی" مدیرعامل جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، در مصاحبه ای ضمن تشریح فعالیت های این جمعیت در داخل کشور، سرحدات جنگی و مناطق بمباران شده به وسیلة عراق، اعلام کرد که امسال پانزده میلیارد ریال اعتبار جهت کمک به مردم آسیب دیده از جنگ تحمیلی در شهرهای ایلام، باختران (کرمانشاه)، پاوه،

ص: 336


1- 5. سند شمارة 629 / گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قدس 3، گزارش راویان عملیات قدس3 (محمد ساجدی، شهید محمدرضا ملکی)، مرداد 1365، صص 8 تا 13.
2- 6. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 109، 16/4/1364، ص 40، بخش فارسی رادیو امریکا، 15/4/1364.
3- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه" شماره 108، 15/4/1364، ص6، کویت - خبرگزاری رویتر، 14/4/1364.

اندیمشک، دزفول، مسجد سلیمان و اهواز، در اختیار این جمعیت قرار گرفته است. وی افزود: «در زمینة بمباران ها و موشک باران های رژیم عراق، اقدامات مؤثری صورت گرفته و سعی شده است تا از طریق صلیب سرخ جهانی، اتحادیة جمعیت ها و سایر ارگان های جهانی جنایات صدام به گوش مردم دنیا برسد، به نحوی که بر اثر این اقدامات، صلیب سرخ جهانی عراق را برای شروع بمباران ها و حمله به مناطق مسکونی ایران توبیخ کرده است.»(1)

226

در یک مهمانی رسمی در کابل که دیپلمات هایی از شوروی و ایران نیز در آن بودند، سفیر شوروی در افغانستان در گفت وگو با یک دیپلمات ایران، از مواضع ایران در افغانستان ابراز ناخشنودی کرده و افزوده است: «ایران، افغانستان و شوروی سه کشور ضدامپریالیست هستند و شوروی در افغانستان علیه امپریالیسم می جنگد، در حالی که عربستان و پاکستان شاخه های امریکا هستند و ضدانقلاب افغانی را تجهیز می کنند. چرا باید بین ما (شوروی) و شما (ایران) در مورد مسئله افغانستان اختلاف نظر وجود داشته باشد؟! ... ما هیچ وقت نمی گوییم که ضدانقلاب از مرزهای ایران وارد افغانستان می شوند، ولی می گوییم پاکستان می خواهد که امریکا در این جا حاکم باشد. اگر والی هرات یک امریکایی باشد، آیا به نفع شما خواهد بود؟»

وی با اشاره به برخورد یکسان جمهوری اسلامی ایران در قبال شوروی و امریکا، گفته است: «اتحاد شوروی در کنار شماست و تاکنون از هرگونه حمایتی از انقلاب ایران دریغ ننموده است، ولی شما با یک دست امریکا را کنار می زنید و با دست دیگر ما را! متأسفانه بعضاً در کشور شما شوروی را با ابرقدرت امریکا در یک کفه می گذارند؛ ما به انقلاب و رهبری انقلاب شما احترام می گذاریم.»

وی سپس در پاسخ به اظهارات طرف ایرانی مبنی بر این که مردم ایران، خانه های شان با سلاح های پیشرفتة روسی برسرشان خراب می شود، گفته است: «عراق ممکن است از هر جای دنیا این گونه سلاح ها را تهیه کند و ما حتی حاضریم در صورتی که رهبران شما بخواهند و بیایند و مذاکره کنند، مستقیماً چنین راکت هایی را در اختیارتان بگذاریم.»(2)

227

آثار و تبعات سفر آقای هاشمی به چین و ژاپن، همچنان در محافل و رسانه های داخلی و خارجی بررسی و تحلیل می شود؛ از جمله امروز در یک بولتن سیاسی موضوع رابطه ایران و امریکا، در حاشیة اخبار این سفر بررسی شده و مواضع خاص آقای هاشمی در مورد امریکا - که نسبت به شعارهای سراسری داخل ایران، نوعی انعطاف را همراه دارد - تلویحاً یادآوری شده است:

«رادیو ژاپن به زبان انگلیسی در ساعت10:30 صبح امروز10/4/1364 به طور خیلی بی سر و صدا و مختصر گزارش داد که "هنری کیسینجر" وزیر امور خارجة سابق امریکا،

ص: 337


1- 8. روزنامة اطلاعات، 15/4/1364، ص 3.
2- 9. سند شماره 212233 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی (مسائل خارجی)، 15/4/1364، صص 5 و 6.

جهت مذاکره با وزیر خارجة ژاپن در این کشور به سر می برد. دربارة سفر کیسینجر - که از کارپردازان اصلی سیاست خارجی امریکا می باشد - برخلاف معمول، خبرگزاری های غربی هیچ گونه سر و صدا و تبلیغاتی پیرامون هم زمانی سفر وی با سفر هیئت ایرانی نکردند و این مسئله ظاهراً به دلیل تأثیر نگذاشتن روی مذاکرات ایران و ژاپن بوده است ... نکته ای که در سفر آقای هاشمی به چین و ژاپن برای خیلی ها غیرمنتظره بود، مسئله روابط جمهوری اسلامی با امریکاست. وی در چین در تاریخ 8/4/1364 در پاسخ سؤال خبرنگاری مبنی بر این که "آیا امریکا تا ابد شیطان بزرگ باقی خواهد ماند یا نه؟" گفت: "این به خود امریکا مربوط است که تا ابد شیطان بزرگ باشد. ما نمی گوییم می خواهیم تا ابد رابطة ما با امریکا قطع باشد، ولی امریکا باید پیش قدم شود و ملت ما را مطمئن کند که دست از تجاوز برداشته و زمینه را در مردم ما ایجاد کند، البته این کاری طولانی خواهد بود."

آقای هاشمی همچنین در ژاپن در مصاحبة مطبوعاتی 12/4/1364 خود در پاسخ این سؤال که "آیا شما در رابطه با امریکا تجدیدنظر خواهید کرد؟" گفت: "ما قرار نداشتیم با امریکا قطع رابطه کنیم و حتی بعد از انقلاب هم اجازه دادیم آن ها سفارت باز کنند، اما آن ها خیلی با ما بد کردند و سفارت شان لانة جاسوسی شد و شاه را به امریکا بردند و اموال ما را برنگرداندند و بنابراین، روابط ما تیره تر شد و امریکا باز هم با ما بدی کرد. به نظر من خود آن ها باید از گذشته توبه کنند و جبران کنند و این امریکایی ها هستند که باید خودشان را اصلاح کنند.»(1)

228

در پی درخواست قبلی ریگان از حافظ اسد برای آزادسازی گروگان های امریکایی، خبرگزاری کویت به نقل از شمارة امروز روزنامة "واشنگتن پُست" خبر داد که اسد درخواست رونالد ریگان رئیس جمهوری امریکا، برای میانجی گری جهت آزاد کردن هفت امریکایی ربوده شده در لبنان را رد کرده است.

از سوی دیگر، سازمان مستضعفین" با انتشار بیانیه ای اعلام کرد که آماده است ربایندگان هواپیمای امریکایی را به یک دادگاه بین المللی تحویل دهد، به شرط این که ریگان در این دادگاه به دلیل جنایت های وحشیانه اش در پشتیبانی از اسرائیل علیه ملت مستضعف لبنان، محاکمه شود. به گزارش واحد مرکزی خبر از بیروت، در این بیانیه - که رسانه های همگانی لبنان اعم از روزنامه ها، رادیوهای محلی و خبرگزاری ها آن را منتشر کرده اند - سازمان مستضعفین با ابراز شگفتی از تهدیدات ریگان و خواستة امریکا مبنی بر محاکمة ربایندگان هواپیمای امریکایی، پرسیده است: «چگونه می توان گفت ربوده شدن یک هواپیما و به قتل رسیدن یک سرباز امریکایی جنایت محسوب می شود، در حالی که امریکا از به قتل رساندن یک ملت و اشغال سرزمین های مقدسی مانند قدس شریف و لطمه زدن به کلیة آرمان های مقدس چشم پوشی می کند؟!»

ص: 338


1- 10. مأخذ 3، ص21.

این بیانیه در پایان تأکید کرده است: «جنگ با امریکا و اسرائیل و هم پیمانانش همچنان ادامه خواهد داشت تا آزادسازی و عدالت برای مستضعفان تحقق یابد.»(1)

229

امروز "شاذلی قلیبی" دبیر اتحادیة عرب، در خصوص تهدیدات امریکا مبنی بر تحریم فرودگاه بیروت، واکنش نشان داده و اعلام کرده است که این اتحادیه هفتة آینده برای اتخاذ یک موضع مشترک عربی در قبال حرکت واشنگتن برای بستن فرودگاه بیروت، تشکیل جلسه خواهد داد. به گزارش یونایتدپرس، در اطلاعیه ای که مقر اتحادیة عرب در تونس منتشر کرده، قلیبی از وزیران حمل و نقل 21 کشور عضو خواسته است که پنج شنبة آینده در پایتخت تونس اجتماع کنند. قلیبی حرکت امریکا را به عنوان یک حرکت جدی در روابط بین المللی و نقض تکان دهندة توافق نامه های حمل و نقل هوایی، تقبیح کرده است. دبیرکل اتحادیة عرب با تأکید بر این که اتحادیه قویاً از لبنان حمایت می کند، افزوده است: «ما مشتاقیم که دولت امریکا وقتی اسرائیل قوانین و ارزش های بین المللی را نقض می کند، همین برخورد را داشته باشد.»(2)

230

"سوبروتو" وزیر نفت اندونزی و رئیس کنونی سازمان اوپک، در چهارمین دور مذاکرات خصوصی این سازمان در وین، با اشاره به توافق وزیران نفت کشورهای عضو اوپک در دفاع از قیمت و سقف تولید کنونی سازمان، اعلام کرد: «کشورهای عضو در حال بررسی ایجاد کمیته ای ویژه برای کنترل دقیق و همه جانبه بر اجرای مصوبات اوپک هستند. این کمیته که ایجاد آن با توافق اصولی تمامی اعضا همراه است، با کمیته های کنترل و نظارت متفاوت خواهد بود.» به گزارش خبرنگار اعزامی خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران از وین، یکی از وظایف اصلی کمیتة جدید، کنترل دقیق فروش نفت اعضای اوپک در بازارهای جهانی خواهد بود.(3)

ص: 339


1- 11. مأخذ 8، ص آخر.
2- 12. مأخذ 2، ص آخر.
3- 13. مأخذ 1، ص 4، واحد مرکزی خبر به نقل از خبرگزاری فرانسه، 15/4/1364.

روزشمار جنگ یکشنبه /16 تیر 1364 /18 شوال 1405 /7 ژوئیه 1985

231

در ادامة خط " انفجار راحت" در اماکن عمومی که به وسیلة عوامل وابسته به عراق در داخل کشور دنبال می شود، امروز حدود ساعت10 صبح بمبی در ابتدای خیابان فردوسی تهران منفجر شد که تلفات جانی در پی نداشت و تنها به تعدادی از مغازه های اطراف خساراتی رساند.(1)

232

ارتباط جنگ ایران و عراق با موضوع تداوم بحران و درگیری در کردستان و آذربایجان غربی، امروز در رادیو بی.بی.سی. در تفسیری بررسی گردید که در آن گفته شد: «شش سال است که کردستان ایران صحنة مبارزة مسلحانه برای دست یابی کردها به خودمختاری بوده است؛ شاید مهم ترین دلیلی که کردها توانسته اند نبرد را برای مدت دراز در مقابل برتری عظیم نیروهای دولت از حیث نفرات و تسلیحات ادامه بدهند، جنگ پنج سالة ایران و عراق بوده است که بخش اصلی نی-روهای دولت ایران را به من-اطق جنوبی تر کشان-ده است.»(2)

233

"رشید الرشید" وزیر مشاور در امور کابینة کویت، امروز اعلام کرد که دولت های کویت و ترکیه بر سر پایان یافتن جنگ ایران و عراق توافق دارند. وی به دنبال ملاقات "تورگوت اوزال" نخست وزیر ترکیه با امیر کویت گفت که این دو کشور (کویت و ترکیه) خواستار پایان جنگ ایران و عراق شده اند و در مورد ادامة تلاش ها جهت پایان دادن به این جنگ ویران گر توافق کرده اند.(3) تورگوت اوزال و هیئت همراه پس از یک دیدار کوتاه از کویت، بعدازظهر امروز این کشور را ترک کرد.(4)

234

آقای هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی که اخیراً از سفرهای منطقه ای و آسیایی مهمی بازگشته است، در جلسة علنی امروز مجلس سفر هیئت پارلمانی جمهوری اسلامی ایران به کشورهای چین و ژاپن را آغاز حرکتی جدید در سیاست خارجی و روابط بین المللی جمهوری اسلامی ایران توصیف کرد: «این حرکت آغاز موفقیت آمیزی بود

ص: 340


1- 1. روزنامة اطلاعات، 16/4/1364، ص2.
2- 2. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 17/4/1364، رادیو بی.بی.سی.، 16/4/1364.
3- 3. خبرگزاری جمهوری اس-لامی، نش-ریه "گ-زارش های ویژه" شماره 110، 17/4/1364، ص4، کویت، 16/4/1364.
4- 4. روزنامة اطلاعات، 17/4/1364، ص آخر.

که در دو قطب (دو بلوک قدرت جهانی) جمهوری اسلامی حضور شایستة خود را در دنیا اعلام کرد و با توجه به انتظار نقشی که از اسلام در دنیا می رود، یک میلیارد مسلمان دنیا پایگاه خود را در ایران می بینند. این حرکت می تواند مبدأ یک سلسله حرکت های دیگری باشد که ان شاء الله در پی این حرکت، باید داشته باشیم.»(1)

235

امروز در مراسمی در حضور امام خمینی، دادستان جدید کل کشور منصوب گردید. در این مراسم، امام خمینی، آیت الله "موسوی اردبیلی" رئیس دیوان عالی کشور، آیت الله "صانعی" دادستان کل کشور و حجت الاسلام "موسوی خوئینی ها" نمایندة امام و سرپرست حجاج ایرانی، بیاناتی ایراد کردند. آیت الله صانعی از امام درخواست کرد که به واسطة شدت و تراکم کار و خستگی، با کناره گیری ایشان از مسئولیت دادستانی کل کشور موافقت شود. آن گاه امام خمینی گفتند:

«بسم الله الرحمن الرحیم

از رفتن آقای صانعی متأسف و متأثرم. امیدوارم ایشان در هر کجا باشند، فرد مؤثری باشند ... من ایشان را در سال های طولانی است که می شناسم. او مردی عالم، متعهد و فعال است. ایشان تصمیم گرفته اند تا از این کار کنار بروند؛ ایشان نباید به طور کلی از همة کارها کناره گیری کنند ... امروز که به شما زحمت دادم، بدین خاطر بود که تصمیم گرفتم آقای موسوی خوئینی ها، دادستان باشند. آقای موسوی را هم می شناسم، او مرد عالم و بسیار متعهدی است ... ان شاء الله آقای موسوی هم مانند آقای صانعی با صفای باطن با آقای اردبیلی همکاری می نمایند. ...»(2)

انتصاب آقای موسوی خوئینی ها به سمت دادستان کل کشور، بازتاب هایی گسترده در رسانه های گروهی داشت؛ از جمله خبرگزاری آلمان در گزارشی از تهران نوشت: «حجت الاسلام خوئینی ها یک انقلابی که در سال 1979 رهبری دانشجویان را در تصرف سفارت امریکا در تهران به عهده داشت، امروز به عنوان دادستان کل کشور منصوب شد. خوئینی ها در گزارش های قبلی به عنوان رقیب بالقوه در انتخابات ریاست جمهوری که اواخر این ماه در ایران برگزار خواهد شد، قلمداد می شد.

منابع دیپلماتیک گفتند این انتصاب به طور مؤثری خوئینی ها را از صحنة رقابت ریاست جمهوری حذف خواهد کرد. این منابع افزودند این اقدام همچنین برای اجتناب از به خطر افتادن تمایل اخیر ایران به عادی ساختن روابط خود با امریکا، اتخاذ شده است.»

خبرگزاری یونایتدپرس نیز ضمن گزارش خبر انتصاب آقای خوئینی ها، افزود: «تحلیل گران سیاسی اظهار داشتند که انتصاب خوئینی ها او را از صحنة رقابت با رئیس جمهور "خامنه ای" در انتخابات آیندة ریاست جمهوری کنار خواهد زد. خوئینی ها اخیراً به عنوان یک رهبر مخالف خامنه ای در جنگ قدرت در ایران شناخته شده و این طور تصور می رفت که خوئینی ها در

ص: 341


1- 5. مأخذ 1، ص 3.
2- 6. مأخذ 4، ص3، سرویس سیاسی.

تلاش است در انتخابات ریاست جمهوری که در ماه آینده در ایران برگزار می گردد، خامنه ای را کنار بزند. خوئینی ها که امروز به جای حجت الاسلام یوسف صانعی به عنوان دادستان کل منصوب شد، به عنوان مرشد و رهبر دانشجویان پیرو خط امام - همان گروهی که در سال 1979 سفارت امریکا در تهران را تسخیر کردند - معروف است.»(1)

یک مفسر رادیو بی.بی.سی. هم با اشاره به موارد پیشین، افزود که شهرت حجت الاسلام خوئینی ها بیش تر سیاسی است تا مذهبی. وی سپس با معرفی ویژگی های فکری و موضع گیری های داخلی و خارجی آقای خوئینی ها، گفت: «او با اشغال سفارت امریکا در تهران، بر سر زبان ها افتاد و سپس هر سال با برگزاری مراسم حج، بر شهرت او افزوده شد و در جریانات سیاسی داخلی، پیرو هیچ یک از رهبران جز شخص آیت الله خمینی نیست. وی علاوه بر مسائل سیاست داخلی، در مسائل سیاست خارجی نیز به مخالفت سرسختانه با غرب و به خصوص امریکا شهرت دارد و در این زمینه بهتر از بسیاری دیگر از رهبران ایران نظرات آیت الله خمینی را منعکس می کند.»

مفسر رادیو بی.بی.سی. با اشاره به سمت جدید آقای موسوی خوئینی ها نتیجه گرفت که ایشان قاعدتاً عهده دار سرپرستی حجاج ایرانی نخواهد بود و افزود: «ماه آینده حجاج ایرانی در مراسم حج کم تر از سال های گذشته باعث زحمت رهبران عربستان خواهند بود، به خصوص این که اخیراً نشانه هایی از بهبود روابط ایران و عربستان و سایر کشورهای محافظه کار عرب در منطقة خلیج فارس به چشم می خورد.»(2)

236

امروز "میرحسین موسوی" نخست وزیر، در نشستی با خبرنگاران مطبوعات و رسانه های گروهی داخلی به پرسش های آن ها از جمله در مورد ارزش نقد در رسانه ها، فعالیت آزادانه در مطبوعات و چگونگی تثبیت جایگاه مطبوعات، پاسخ داد. در بخشی از گزارش این مصاحبه - که به نحوی منعکس کنندة اوضاع داخلی ایران در زمان جنگ می باشد - آمده است:

خبرنگار مجلة شاهد: «شما در پی توقیف روزنامة صبح آزادگان، اظهار تأسف دولت را اعلام کردید، اما توقیف این روزنامه کماکان ادامه دارد؛ با توجه به این مسئله، این سؤال مطرح است که برای مطبوعات چه پشتوانة اجرایی در ادامة کارشان وجود دارد تا بعضاً دچار مشکلی شبیه روزنامة صبح آزادگان نشوند؟»

نخست وزیر: «البته من نظرم را در این مورد اظهار داشته ام و علت این اظهارنظر نیز این بود که دولت در این زمینه چه نقشی داشته و همچنین این که بگویم دولت آمادة شنیدن انتقاد است و خودش شکایت کننده علیه روزنامه ها نیست، بلکه سپاس گزار روزنامه ها و اصولاً رسانه های گروهی در نقد و انتقادشان است؛ این مسئله مهم است چه به لحاظ تاریخی و چه از نظر جامعه که روشن شود. قوة اجرائیه معمولاً در همة کشورها به دنبال

ص: 342


1- 7. مأخذ 3، صص 20 و 21، تهران - خبرگزاری ها، 16/4/1364.
2- 8. مأخذ 3، ص 29، رادیو بی.بی.سی.، 16/4/1364.

محدود کردن فعالیت روزنامه هاست، در حالی که در کشور ما برعکس، قوة مجریه داوطلب این است که روزنامه ها آزادانه فعالیت کنند و نقد کنند. ما اعتقاد داریم در روزنامه ها نیروهای انقلابی حضور دارند و طبیعی است که از روی دل سوزی می نویسند، تذکر می دهند و در جایی هم که پیشرفتی هست، آن را منعکس می کنند. همچنین آن اظهار نظر من نشان می دهد که آن مسائلی که منجر به توقیف روزنامة صبح آزادگان شده، ارتباطی با مسئله دولت نداشته است. البته ممکن است اختلاف سلیقه ای منجر به این مسئله شده باشد، به اضافة اشکالات قضائی که گرفته اند. تا آن جایی که من اطلاع دارم تلاش هایی صورت گرفته تا این مسئله حل شود.

در ضمن باید این را در نظر گرفت که وقتی به قوة قضائیه شکایتی می شود، این قوه مجبور است این پرونده ها را به جریان بیندازد و آن را به نتایجی برساند؛ قوة قضائیه در این مسیر حرکت کرده، منتهی واقعیت هایی که مربوط به رسانه های گروهی در کشور ما می شود، می تواند مسبب این باشد که قوة قضائیه با این مسئله قاطع تر و سریع تر برخورد کند که روزنامه های ما با دل گرمی و پشت گرمی بیش تری کار خود را دنبال کنند.»

خبرنگار اطلاعات: «آیا فکر نمی کنید مشکل روزنامة صبح آزادگان و شاید بعضی دیگر از رسانه های گروهی در این گونه موارد بیش تر ناشی از آن باشد که هنوز پس از گذشت چند سال از پیروزی انقلاب جایگاه مطبوعات در نظام جمهوری اسلامی تعیین نشده و آن نیز به دلیل نبود یک قانون مدون مطبوعات باشد؟»

نخست وزیر: «حرف شما را قبول دارم، به این معنی که قانون یک مقداری از کار را حل می کند ولی حلال همة کارها و مشکلات نیست. به اعتقاد من، روزنامه ها خود در تعیین و تثبیت جایگاه خود در نظام، نقش دارند.»

خبرنگار اطلاعات: «اما وجود سلیقه های مختلف در جامعه باعث می شود که روزنامه ها نتوانند نظر کلیة این سلیقه ها را جلب کنند و یا بهتر است بگویم این کار عملاً انجام پذیر نیست، ولی اگر قانون مطبوعات وجود داشته باشد، حداقل این قانون پشتوانة محکمی برای ادامة کار مطبوعات بر پایه معیار قانونی است.»

نخست وزیر: «من همیشه در صحبت هایم به این مسئله اشاره کرده ام که کسی که در رسانه های گروهی فعالیت می کند، مجبور به گزینش است؛ گزینش یک نوع طرف داری است. شما حتی خبرهای عادی را که می خواهید درج کنید، با انبوهی از خبرها روبه رو هستید که اگر بخواهید همة آن ها را درج کنید، روزنامة دویست الی سیصد صفحه ای باید منتشر کنید، ولی شما از انبوه این خبرها گزینش به عمل می آورید و خود گزینش، یک نوع انتخاب و طرف داری است، برای همین، تصور این که روزنامه و روزنامه نگار بی طرف باشد، غیرواقع بینانه است. ما باید در وهلة اول این را از ذهن خود بیرون کنیم که یک روزنامه نگار

ص: 343

می تواند بینندة بی طرفی باشد. از طرف دیگر، ما اعتقاد داریم که روزنامه نگار در کشور ما بر مکتب تکیه دارد، خود مکتب هم نحوة گزینش را نشان می دهد، یعنی انسان را از بی طرفی خلاص می کند. تمامی این ها می تواند باعث شود که روزنامه نگار ما کاملاً احساس کند که طرف دار راهی است و معیارهایی هم در کارش مطرح است و بر اساس آن معیارها به قضایا نگاه می کند، منتهی طرح یک مسئله در جامعه همیشه با مشکلاتی برخورد می کند و هر کاری یک سختی دارد؛ سختی یک کار فنی، در حل مسائل فنی آن است و سختی کار روزنامه نگاری هم در برخورد این نقطه نظرها با همین موانع اجتماعی است که به طور طبیعی وجود دارد؛ یعنی اگر ما تصور کنیم که در جامعه موانع و سختی وجود ندارد، اشتباه می کنیم. روزنامه نگاران با افکار عمومی سروکار دارند، با نیروهای مختلف سیاسی اجتماعی سروکار دارند، با گرایش های مختلف سروکار دارند، بعضی از این گرایش ها هم سو با نقطه نظرهای روزنامه نگار است و بعضی از آن ها به عکس؛ همة این ها خبر و زندگی روزانة یک روزنامه نگار است.

نکته دیگر این که بر پایة پذیرش این واقعیت، روزنامه نگاران باید سعی کنند جایگاه روزنامه را در نظام ما روشن کنند؛ برای مثال در حال حاضر روزنامه ها اقدام به انعکاس گزارش های خوب اقتصادی - اجتماعی می کنند، کم کم در جامعة ما این مسئله تثبیت می شود؛ یا بعضی اوقات روزنامه ها در مورد مسائل مهم سیاسی جهان و کشور مقالاتی چاپ می کنند؛ مردم این فعل و انفعالات مطبوعاتی را به طور جدی دنبال می کنند، هر قدر حجم این گزارش ها زیادتر شود و عمق آن بیش تر شود، جایگاه روزنامه ها در نظام ما تثبیت شده تر و احتمال آسیب پذیری آن ها نیز کم تر خواهد بود، چرا که خودشان را به عنوان یک مجموعة نافع برای جامعه تثبیت می کنند و دیگر به سادگی نمی توان دست به ترکیب آن ها زد. منتهی در رابطه با جریانات سیاسی روزمره که واکنش هایی را می تواند بر علیه روزنامه ها ایجاد کند، روزنامه نگارها باید معمولاً با ظرافت بیش تری کار کنند، این مربوط به کشور ما هم نیست، همة کشورها با این مسائل روبه رو هستند.

یکی از هنرها که در رسانه ها باید آموخت، این است که حرف را به نحوی بزند که بیش تر به نفع نظام مورد اعتقادش باشد و کم تر آسیب به جامعه برساند و در عین حال، حالت ارشادی را داشته باشد و این چیزی است که روزنامه نگار آن را بیش تر از همه می فهمد؛ یعنی می داند که باید به گونه ای مسائل را مطرح کند که بعدها علیه خود او به کار گرفته نشود.

به جاست که در این جا یکی از شگفتی های رهبری امام را مطرح کنیم و آن این که امام به رغم این که نسبت به امثال ما ارتباط کم تری با رسانه های گروهی دارند، نسبت به نوع برنامه های رسانه های گروهی و توجه به آن ها حساسیت بیش تری داشته و دارند؛ این حساسیت از اول انقلاب وجود داشت و آن هم بیش از همة مسئولین کشور.»(1)

ص: 344


1- 9. روزنامة اطلاعات، 18/4/1364، ص2.

237

بازتاب ماجرای هواپیماربایی اخیر همچنان ادامه دارد؛ واکنش های کشورهای منطقه در قبال تهدید امریکا مبنی بر تحریم فرودگاه بیروت، همچنین سرنوشت تعدادی دیگر از زندانیان "عتلیت" در اسرائیل، از جمله موضوعات مورد بحث امروز رسانه ها بوده است.

خبرگزاری یونایتدپرس از لندن گزارش داد: «لیبی امروز خواستار تحریم همه جانبة هواپیماها و کشتی های امریکا و نیز کالاهای این کشور در پاسخ به تصمیم امریکا دایر بر تحریم فرودگاه بی المللی بیروت شد. رادیو لیبی که این خبر را اعلام داشت، افزود در اعلامیه ای که از سوی کمیتة عمومی خلق لیبی انتشار یافت، اقدام امریکا در این زمینه به عنوان تجاوز و تروریسم توصیف و در مقابل، حمایت از مردم لبنان درخواست شده است. این رادیو اضافه کرد در اعلامیة دولت لیبی این اقدام امریکا بخشی از یک پیکار به منظور اعمال تروریسم علیه مردم و کنترل اقتصاد آن ها به منظور تحمیل شرایط خود توصیف شده است. در اعلامیة مزبور بی توجهی امریکا به قراردادهای بین المللی به ویژه توافق هایی که تحت مساعی سازمان هواپیمایی غیرنظامی بین المللی حاصل شده، محکوم گردیده است.»(1)

همچنین به گزارش یونایتدپرس از تل آویو، رادیو اسرائیل امروز گزارش داده است: «ایالات متحده پیشنهاد اسرائیل دایر بر تأخیر انداختن آزادی 435 زندانی باقی ماندة لبنانی تا زمانی که هفت گروگان امریکایی در لبنان آزاد نشده اند را رد کرد.» یونایتدپرس سپس افزوده: «این رادیو طی گزارشی از واشنگتن می گوید این پیشنهاد از سوی "دیوید کیمچه" مدیرکل وزارت خارجة اسرائیل، طی دیدار اخیرش از امریکا مطرح شده بود.

تعداد 435 زندانی که در زندان اصلی نظامی اسرائیل "عتلیت" در جنوب بندر حیفا در بازداشت به سر می برند، باقی مانده 1200 لبنانی هستند که از جنوب لبنان در آخرین مرحلة خروج نظامی اسرائیل، به عتلیت منتقل شدند.

شمار آخرین گروه از زندانیان آزاد شدة لبنانی در پی رهایی 39 گروگان امریکایی هواپیمای ربوده شده تی.دبلیو.ای. - که روز چهارشنبه [12/4/1364] آزاد شدند - به 300 تن بالغ می شود.

رادیو دولتی اسرائیل به نقل از سخن گوی وزارت خارجه امریکا گفت ارتباطی بین گروگان های امریکایی و بازداشت های عتلیت وجود ندارد.»(2)

238

منابع وزارت امورخارجة مصر اعلام کرده اند که دولت امریکا به دولت مصر اطلاع داده است که در نظر دارد موافقت خود را جهت آغاز مذاکرات سه جانبه بین هیئت های اردنی، فلسطینی، امریکایی در نیمة ماه میلادی آینده (اوت)، به دولت اردن ابلاغ کند. روزنامة کویتی "الرأی العام" امروز در ادامة این خبر، افزود که ش-اه حسی-ن (اردن-ی) و "حس-نی مب-ارک" رئی-س جم-هوری مصر، در مذاکرات خ-ود در روز پنج-شنب-ة گذشت-ه (13/4/1364) در عقبه، در مورد تشکیل

ص: 345


1- 10. مأخذ 4، ص1.
2- 11. مأخذ 1، ص آخر.

هیئت مشترک اردنی - فلسطینی برای مذاکره با امریکا، گفت وگو کرده اند.(1)

239

" ابوایاد" مرد شماره 2 الفتح، گفت: «سوریه کنفرانس سران عرب را که قرار است برای رسیدگی به مسئله فلسطین تشکیل شود، تحریم نمی کند، چرا که دمشق با خودداری از شرکت در این کنفرانس، خود را به "انزوا" محکوم خواهد کرد.» وی افزود: «شرکت سوریه در کنفرانس آیندة سران عرب ضروری است، زیرا این کشور منشأ بسیاری از مشکلاتی است که برای "ساف" به وجود آمده است و کنفرانس مذکور کوشش خواهد کرد تا این مشکلات را حل کند.» ابوایاد همچنین گفت که سازمان آزادی بخش فلسطین پیشنهاد خواهد کرد که این مسائل در کنفرانس سران عرب بررسی شود: «مسئله فلسطین و تصمیمات کنفرانس فاس (سپتامبر 1982)، سرنوشت آیندة طرح فاس، نتایج کار کمیتة عرب که از سوی سران عرب مأمور بررسی این طرح شده بود، همچنین مداخلات رژیم های عربی در امور داخلی فلسطین ها.»(2)

240

روزنامة " الاسلام" چاپ کلمبو، به نقل از رئیس ادارة امنیت ملی امریکا به نقش این کشور در جنگ عراق و ایران پرداخته و با ذکر دلایل و شواهدی قصد امریکا را جهت براندازی حکومت اسلامی از طریق کسب آمادگی برای حمله به اهداف نظامی ایران، بررسی کرده است. در این مقاله آمده است: «آنچه به نظر می رسد آن است که امریکا بدون داشتن دلیلی، خود را برای حمله به هدف های نظامی ایران آماده می کند. چنانچه این گونه عملیات نظامی، تنها براساس حدس و گمان و نه برپایة دلایل قطعی واقع شود، خود تحریک کنندة گروه های فراوان ضدامریکایی خواهد شد تا در هر قطعه از جهان امریکایی ها را که مظنون به نظر می رسند، به قتل برسانند.» این روزنامه سپس به عاجز بودن امریکا در یافتن انگیزه و بهانه ای به منظور حمله به ایران، اشاره کرده و دلیل این درماندگی را شکست کلی تاکتیک های براندازی امریکا علیه ایران، خصوصاً جنگ تحمیلی، دانسته است.(3)

ص: 346


1- 12. مأخذ 4.
2- 13. مأخذ 4.
3- 14. مأخذ 1، ص 14.

روزشمار جنگ دوشنبه /17 تیر 1364 /19 شوال 1405 /8 ژوئیه 1985

241

ساعت یک بامداد امروز، دشمن در منطقة سومار به ارتفاع "گیسکه" - که مربوط به تیپ40 سراب می باشد - حمله کرد. در این حمله چند تن از سربازان خودی شهید و به گزارش پست شنود تیپ، حدود چهار تن اسیر و تعدادی مفقود شدند. در بعدازظهر همین روز تیپ40 سراب به مواضع از دست داده پاتک کرد، اما موفق به بازپس گیری آن نشد و در حدود دویست تا سیصد متری مواضع جدید دشمن، مستقر شد.(1) استعداد دشمن در این تک حدود یک گردان بود.(2)

اطلاعیة نظامی ارتش عراق دربارة این حمله حاکی است که نیروهای مهاجم (که از آن ها به عنوان "نیروهای شجاع بدرالکبری" یاد شده) از تیپ46 ارتش عراق بوده اند و توانسته اند 50 تن از نیروهای مدافع را بکشند یا مجروح کنند!(3)

با توجه به اغراق مرسوم در همة اطلاعیه های نظامی عراق - که شمار تلفات رزمندگان ایران را چند برابر می نماید - آمار این اطلاعیه نیز نشان از تلفات اندک نیروهای خودی دارد.

242

وزیران امورخارجة شش کشور حوزة خلیج فارس که در "شواری همکاری خلیج" عضویت دارند، امروز دربارة مسائل امنیتی خلیج فارس در شهر " ابهاء" واقع در جنوب غربی عربستان سعودی به بحث و تبادل نظر پرداختند. "راشد عبدالعزیز راشد" وزیر مشاور در امور خارجی کویت، در اجلاس افتتاحیة شورای وزیران شش کشور گفت: «جنگ ایران و عراق مهم ترین موضوعی است که در برابر کشورهای منطقه قرار دارد.»(4) وی با ابراز نگرانی عمیق از عواقب جدی ناشی از ادامة جنگ ایران و عراق، اعلام کرد که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس هماهنگ با دیگر محافل در جهت دست یابی به یک راه حل جهت پایان دادن به جنگ، می کوشند.(5)

243

"شریف الدین پیرزاده" دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی، در مصاحبه ای گفت که کمیتة صلح وابسته به این سازمان برای متوقف کردن جنگ ایران و عراق و حل و فصل منازعات

ص: 347


1- 1. سند شمارة 009510 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: طرح و عملیات قرارگاه سلمان، 20/4/1364.
2- 2. سند شمارة 009651 مرکز مطالعات جنگ: گزارش نوبه ای شماره 0137، قرارگاه عملیاتی خاتم الانبیا(ص).
3- 3. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 18/4/1364، ص1 رادیو بغداد، اطلاعیة نظامی شماره 1889، هشتم ژوئیه 1985 (7/4/1364).
4- 4. خبرگزاری جمهوری اسلامی، "نشریه گزارش های ویژه" شماره 111 (18/4/1364)، ص13، شماره 111، رادیو امریکا، 17/4/1364.
5- 5. همان، ص3.

دو کشور از راه های مسالمت آمیز، در ماه سپتامبر آینده در جده تشکیل جلسه خواهد داد تا دربارة امکانات جدید برای حل منازعات، گفت وگو کند. وی تأکید کرد که به تلاش های شخصی خود در این خصوص ادامه خواهد داد.(1)

244

در پی تحرکات اخیر ترکیه در قبال صلح و میانجی گری، " اوزال" نخست وزیر این کشور گفت که کشورش صلاحیت میانجی گری بین این دو کشور در حال جنگ (ایران و عراق) و پایان دادن به نزاع میان آن دو را دارد، زیرا روابط خوبی با آن ها دارد. وی در عین حال مواضع مثبت عراق را در قبال ابتکار عمل های صلح جویانه جهت پایان دادن به جنگ، ستود.(2)

245

روزنامة اطلاعات امروز در گزارشی از سفر رئیس جمهور و همراهان به استان چهارمحال بختیاری نوشته است: «حجت الاسلام و المسلمین "سیدعلی خامنه ای" رئیس جمهور و رئیس شورای عالی دفاع، در دیدار و گفت وگو با عشایر و مردم چهارمحال بختیاری در جمع خانواده های شهدا، اسرا، معلولین و مفقودین حضور یافت و با بیان این موضوع که استکبار جهانی و ابرقدرت های شرق و غرب از روی خشم و از روی بیچارگی هر کاری از دست شان برمی آید، به انقلاب اسلامی ما روا می دارند، تأکید نمود: "عربده کشی های استکبار جهانی از روی قدرت نیست، از روی آسیب پذیری و ضرباتی است که ملت شجاع ما در طول انقلاب بر او وارد آورده است و در دنیا او را به خواری و ذلت کشانیده است." وی افزود: "در مورد جنگ تحمیلی، ما بارها تأکید کرده ایم تنها در صورتی در منطقه صلح برقرار می شود و عربده کشی های زمام داران دیوانه ای مانند صدام پایان می یابد و دو ملت ایران و عراق در صلح و صفا زندگی می کنند که جنگ تا پیروزی رزمندگان اسلام ادامه یابد." رئیس جمهوری تأکید کرد: "مردم با شعارهای شان در راه پیمایی های عظیم روز جهانی قدس و شرکت در نمازهای جمعه، بر ادامة جنگ تا سرنگونی صدام تأکید کردند و ما هم هرچه را که مردم مصلحت بدانند و بخواهند و اراده کنند، می پذیریم چون ملت سرنوشت خود را خودشان تعیین می کنند و ما مسئولان اجرا کنندة خواست های بر حق آنان هستیم."

در این گزارش همچنین آمده است: «حجت الاسلام والمسلمین سیدعلی خامنه ای رئیس جمهور ... اظهار داشت: "انقلاب اسلامی ما، انقلاب اندیشه های قرآنی است که از راه انبیا سرچشمه گرفته است و امروز انقلاب اسلامی ما با رهبری های پیامبرگونة امام امت مسیری را طی می کند که حضرت ابراهیم(ع) برای برقراری امنیت واقعی و حقیقی زیر سایة عبودیت انحصاری الله طی کرده، به همین جهت رزمندگان ما امروز در یک دست سلاح و در دست دیگر قرآن را گرفته اند." آقای خامنه ای در قسمت دیگری از بیاناتش با اشاره به میزان کثرت فقر و محرومیت به ارث مانده از رژیم ستم شاهی در مناطق دورافتاده و محروم

ص: 348


1- 6. مأخذ 3، رادیو بغداد، ص4.
2- 7. مأخذ 3، رادیو دوبی، ص5.

کشور، گفت: "غارت و چپاول و ظلمی که رژیم طاغوت بر مردم ما روا داشته، یکی از ظلم های بزرگ تاریخ بشریت محسوب می شود." وی افزود: "در حالی که مردم مناطق محروم در فقر و محرومیت شدید به سر می برند، رژیم ستم شاهی فقط برای رنگ آمیزی یک کاخ میلیون ها تومان پول بیت المال را هزینه می کرد.»(1)

246

آقای "میرحسین موسوی" نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران، در مصاحبه ای مطبوعاتی دربارة مسائل مهم داخلی و نظام بین المللی و منطقه ای - از جمله نفت، توسعة روابط اقتصادی با شوروی، ربوده شدن هواپیمای امریکایی تی.دبلیو.ای.، تأیید دولت در بیانات امام - به گفت وگو نشست.

آقای موسوی در مورد این پرسش که "آیا در اوپک توطئه ای وجود دارد تا کشورهای صادرکنندة نفت - که عمدتاً جهان سومی هستند - نتوانند به آن حد کفایت مطلوب در تولید و قیمت فروش برسند؟" گفت: «مسئله اوپک ماجرای طولانی دارد، منتهی به نظر می آید در حال حاضر فشار برای این که عملاً انتظام امور از دست اوپک بیرون رود، بسیار شدید است. در حال حاضر سقف تولید نفت با مشکلاتی روبه روست. همچنین روش های گوناگون برای جلوگیری از تخلفات کشورهای مختلف که بیش از سهمیة خود می فروشند، مطرح است. البته آن چیزی که کم تر مورد توجه قرار می گیرد، ایجاد شرایط جهانی است که قدرت های بزرگ در این زمینه نقش اصلی را دارند. اگر به این نکته در این زمینة توجه نشود، معمولاً راه حلی به دست نمی آید. آن ها تلاش می کنند با جوسازی، ایجاد فشار، وارد کردن نفت از منابع دیگر بازار و یک نوع هم دستی در آستانة تشکیل کنفرانس، وضعیت را متزلزل کنند و اگر بتوانند، قیمت نفت را پایین بکشند و احتمالاً اتفاق و اتحاد کشورهای عضو اوپک را از بین ببرند تا به این وسیله چرخ های صنعتی خودشان را بهتر به جریان بیندازند.»(2)

وی همچنین در مورد تأثیر کاهش قیمت نفت در اجرای پروژه های عمرانی کشور، به تلاش بیش تر دولت جهت تکیه بر دیگر منابع مالی کشور (مانند مالیات و درآمدهای دیگر) اشاره کرد و با تأکید بر این که صرفه جویی در هزینه های دولت، مؤثر خواهد بود، افزود: «در درازمدت به نظر می رسد که مجبور شویم اقتصاد بدون تکیه بر نفت را ایجاد نماییم، گرچه مطلوب تر برای ما آن بود که بتوانیم نفت بفروشیم و سرمایه گذاری های زیربنایی کشور را گسترده کنیم ولی شرایطی که بر ما تحمیل می شود به لحاظ بازارهای بد نفت جهانی، به نظر می آید ما را به این مهم که سریع تر به طرف خودکفایی حرکت کنیم و چشم خودمان را از نفت به عنوان تنها منبعی که می توانیم از نظر اقتصادی خود را تغذیه کنیم، برداریم.» وی با ذکر اجتناب ناپذیر بودن تأثیر کاهش درآمدهای نفتی بر اجرای پروژه های عمرانی، به

ص: 349


1- 8. روزنامة اطلاعات، 18/4/1364، صص 3 و 4.
2- 9. همان، ص2.

تجدید نظر در این پروژه ها اشاره کرد و تکیه بر کارهای کوچک تر ولی با بازده سریع تر و ملموس تر در مقابل پروژه های بزرگ (که به دلیل نیاز آن ها به ارز و سرمایة بیش تر و بازدهی دیرتر که می توانند تورم زا باشند، اگرچه به یک معنا اشتغال زا هستند) را ضروری خواند ...

نخست وزیر سپس شایعة سفرش در آیندة نزدیک به شوروی را تکذیب کرد و در مورد نزدیکی به چین که امکان دارد دوری از شوروی را به دنبال داشته باشد، گفت: «ما یک سیاست مستقلی بر پایة مکتب و ارزش های برآمده از انقلاب اسلامی خودمان داریم و روابط خود با سایر کشورها را براساس این معیارها تعیین می کنیم و در مورد شوروی نیز دائماً مطرح کرده ایم که دارای مرزهای طولانی با این کشور می باشیم، لذا می توانیم روابط سالمی را برقرار کنیم و طبیعی است که اختلافات ریشه ای مثل مسئله افغانستان و نیز مسائل دیگری وجود دارد. برای حفظ حسن هم جواری و توسعة روابط اقتصادی باید برخورد مناسب تری ببینیم و سلاح های پیچیدة شوروی را در دست عراق نبینیم و یا تعطیلی نیروگاه اصفهان به بهانة جنگ و ترک کارشناسان روسی از این منطقه و ... که می تواند در روابط ما اثر بگذارد.»(1)

موسوی در مورد دخالت ایران در خلاصی گروگان های امریکایی هواپیمای تی.دبلیو.ای. و نیز این ادعای امریکا که دلایلی دایر بر دخالت ایران در خلاصی گروگان ها ندارد، گفت: «تصمیم ها و اقدامات خود را برای این منظور انجام نمی دهیم که مورد تأیید امریکا قرار بگیرد و یا آن را تکذیب کند. موضع صریح نظام و دولت ما این بوده است که ریشة تروریسم و خراب کاری در خود امریکا و کشورهایی است که بر پایه زور و جهان خواری تشکیل شده اند و اگر تعداد انسان های محروم و مستضعفی را که زیر دست و پای این جهان خواران کشته می شوند در نظر بگیریم، خواهیم دید که منشأ این ناآرامی ها و ریشة تروریسم در کجاست. لبنان و تجاوز اسرائیل به این کشور را در نظر بگیرید و سپس کانون تروریسم را در جهان جست وجو کنید؛ آیا آن را جز در امریکا و اسرائیل و امثال این نقاط می توان یافت؟ ... ما بارها اعلام کرده ایم با هواپیماربایی مخالفیم آن هم به دلیل ملاحظات انسانی و یقیناً موضع ما در این زمینه توانست در آزادی گروگان های امریکایی هواپیمای ربوده شدة امریکا مؤثر باشد. به هر حال، ما قبل از این که مخالفت خود را با هواپیماربایی در سطح منطقة خاورمیانه و جهان اعلام کنیم، مخالفت خود را با تروریسم واقعی که از سوی ابرقدرت ها به کشورهای جهان سوم تحمیل می شود، اعلام می کنیم.»

آقای موسوی در قسمتی از مصاحبة مطبوعاتی خود دربارة حمایت امام از دولت وی، گفت: «امام همیشه مددکار دولت بوده اند و یقیناً هر دولتی که در خدمت نظام جمهوری اسلامی ایران باشد، یقین دارم که مورد حمایت امام خواهد بود... علی ای حال هر نوع حمایت از سوی رهبری، مسئولیت را بر ارگان ها سنگین تر می کند.»(2)

ص: 350


1- 10. همان، ص2.
2- 11. همان، ص2.

247

روزنامة اطلاعات نوشتة مفصلی از سیدمحمد موسوی خوئینی ها در دو شماره با عنوان "از امروز، آمادگی فرهنگی برای حج، که فردا دیر است" درج کرده است. در این نوشته مطالبی با این عناوین دسته بندی شده است:

اهمیت مناسک حج؛ عبادت اجتماعی و دسته جمعی؛ فواید اجتماع مسلمین در خانة خدا؛ اختلاف ما و حکومت عربستان؛ هم دیگر را شناختن؛ سخنی با روحانیون کاروان ها؛ زبان بین المللی اسلامی؛ سخنی با حجاج ایرانی؛ آمادگی برای سفر حج؛ استطاعت فرهنگی؛(1) تذکری به مسئولین کشور؛ سخنی با وسایل ارتباط جمعی؛ عزاداری کنار بقیع؛ سخنی با مدیران کاروان ها؛ حجاج و خدمة کاروان ها؛ راه پیمایی های پارسال؛ عکس العمل دولت عربستان؛ راه پیمایی برائت از مشرکین؛ تأثیر دعای کمیل؛ توطئه صدام؛ هجوم به ایرانیان و شهادت مرحوم فیضی؛ نتیجة حرکت احمقانة عراق؛ خطر صدام برای عربستان و تماس عراقی ها با ما در ایام حج.

به گزارش روزنامة اطلاعات، آقای خوئینی ها در مباحث مربوط به توطئه صدام؛ هجوم به ایرانیان؛ نتیجة حرکت احمقانة عراق و خطر صدام برای عربستان، آورده است:

یکی از مسائلی که پارسال با آن مواجه شدیم، توطئه عراق بود. صدام متوجه شده بود که جمهوری اسلامی ایران از امکانات عظیمی در ایام حج برخوردار است که تمام تبلیغات سوئی که صدام و هواداران او علیه جمهوری اسلامی ایران به راه می اندازند، خنثی می شود و به عبارتی دیگر، صدام متوجه شده بود که جمهوری اسلامی ایران در جبهة سیاسی از امکانات عظیمی در حج برخوردار است که عراق از این جبهه سیاسی محروم می باشد و اگر در جبهة نظامی در خط تماس، یک طرف، نیروهای رزمندة ایرانی هستند و در طرف دیگر، نیروهای عراقی، اما در جبهة سیاسی حج، در این خط تماس، نیروی عراقی وجود ندارد و دلیل آن این است که برای عراق امکان چنین حرکتی در حج نیست، حتی آن قدر در این جبهه شکست خورده و بدون نیرو است که در برابر حرکت بسیار با ارزش اعزام خانواده های شهدای جمهوری اسلامی به حج، نمی تواند هزار خانواده از کشته های عراقی را اعزام کند. صدام فکر می کند اکنون که این جبهة حج برای او قابل استفاده نیست، کاری کند که تمام حجاج دنیا از این فیض محروم بمانند، از این روی، توطئه ای را طرح ریزی کرده بود که وضعیتی در حج به وجود بیاید و آن قدر مایة تنفر و انزجار مسلمین قرار بگیرد که در نتیجه تمام مسلمین را وادار کند به محکوم کردن هر حرکت سیاسی در حج.

طبق آمار دقیقی که به دست آوردیم، در میان هشت هزار و هفتصد عراقی که برای حج آمده بودند، سه هزار نیروی بعثی وجود داشت و بنابراین بود که توسط این سه هزار نفر، درگیری هایی بین آن ها و ایرانیان اتفاق بیفتد و طبیعی است که در این زد و خوردها تعدادی

ص: 351


1- 12. روزنامة اطلاعات، 15/4/1364، صص 4 تا 8.

از طرفین کشته می شوند و ممکن است دامنة درگیری به قدری گسترش پیدا کند که به دیگر ملت ها نیز سرایت نموده و در نتیجه، حرکت انقلابی مسلمانان ایران را لوث کنند.

صدام با این که می دانست جمعیت 150 هزار نفری ایرانیان اگر تکانی به خود بدهند، سه هزار بعثی در حج قتل عام می شوند، ولی برای او مهم نبود که سه هزار یا تمام عراقی ها کشته شوند، بلکه او می خواست با چنین حادثه ای حج را آلوده کند و سوءاستفاده نماید.

همة مردم دنیا می دانند که پرچم دار حرکت های سیاسی در ایام حج، جمهوری اسلامی ایران است و در صورت بروز چنین حادثة خطرناکی، با تبلیغات وسیع، آن را در دنیا منعکس می کردند و طبیعی بود که انزجار عجیبی در سراسر دنیای اسلام پیش می آمد.

تصور صدام بر این بود که در اثر برخورد با ایرانیان و درگیری دو گروه با هم، هیچ نتیجه ای که نداشته باشد، آن چند هزار عراقی باورشان می آیند که ایرانیان با آن ها دشمن هستند و هنگامی که به کشور خود برگردند، به همة مردم خبر بدهند که ما مورد حملة ایرانیان قرار گرفتیم و شاید همین کار یک انگیزة ملی در آنان ایجاد کند که در برخورد با جنگ فعال تر شوند.

وانگهی، این توطئه آن چنان حرکت سیاسی را در حج آلوده می سازد که دیگر کسی جرأت نکند در آن جا حتی بحث سیاسی نماید.

حرکتی که بعثی ها در "منی" انجام دادند به قدری زمینة مساعد برای درگیری ایرانی ها و عراقی ها بود که اگر به موقع آن توطئه را سرکوب نکرده بودیم، بدون شک به ملت های دیگر نیز سرایت می کرد و فاجعه می آفرید.

بعثی ها با خبث طینتی که داشتند، با یک گروه صد نفری ناگهان به سی نفر از ایرانیان که شاید پانزده نفر آن ها بانوان بودند، حمله ور شده و در چند لحظه بسیاری از بانوان محترم را مورد ضرب و شتم قرار داده و به شدت مجروح کردند.

مرحوم فیضی که از نیروهای انتظامی بسیار خوب و مفید ما بود و مردی جاافتاده و محترم که سخنانش مورد قبول جوانان قرار می گرفت، در حالی که بیش از پنجاه سال داشت، با روحیه ای بسیار جوان، برای دفاع از زنانی که مورد حمله قرار گرفته بودند، ایستاد و مقاومت کرد.

البته ناگفته نماند که پلیس عربستان با کمال وقاحت این منظره را تماشا کرده و کوچک ترین دخالتی نکرده! در هر صورت، آن پلیدان به مرحوم فیضی حمله کرده و با چوب محکم به پیشانی او می زنند و جمجمه اش آسیب می بیند و در بیمارستان به شهادت می رسد. ایرانیان غیرت مند که به هیچ وجه تحمل چنین حادثه ای را نداشتند، با کوچک ترین عکس العمل تمام هشت هزار عراقی را در چند لحظه می توانستند از بین ببرند، ولی از آن جا که پروردگار همواره ما را یاری داده، این احساسات به طغیان کشیده ای که هر لحظه مانند

ص: 352

آتشفشان امکان انفجار داشت، به حمدالله مهار شد و عراقی ها کاملاً با شکست مواجه شدند.

و از آن طرف، این حرکت احمقانه باعث شد که ما در مدینة بعد، راه پیمایی باشکوهی انجام دهیم و با این که در طول این چند سال تقیه می کردیم و در رابطه با جنگ و صدام شعار نمی دادیم (چون معتقد بودیم مسئله جنگ ایران و عراق نیست بلکه مسئله اسلام و کفر است)، این بار در تشییع جنازة مرحوم فیضی، مسئله جنگ را مطرح کردیم و جنایات صدام را برملا ساختیم و برای مسلمانان نیز باعث شد که سازش با این از خدا بی خبران ستم کار معنی ندارد، زیرا ما در مدینه نه مرکز جنگی داشتیم و نه به بعثی ها حمله کرده بودیم، تازه در مقابل حملة آن ها، برای خاطر اسلام، صبر کردیم و همچنین برای مردم ثابت کردیم که صدام کافر و ملحد است و این بعثی ها اعتقاد به خدا و اسلام ندارند و این همه فیضی که ما از شهادت مرحوم "فیضی" بردیم، اگر چنین حادثه ای اتفاق نمی افتاد، برای ما میسر نبود.

در این جریان روشن شد که خطر صدام برای عربستان و حکومت های عربی همسایه خیلی بیش تر از خطر او برای ایران است. در این زمان که صدام این قدر ضعیف شده و همواره از کویت و عربستان گدایی می کند، نسبت به عربستان آن قدر قلدری و خشونت دارد که در داخل مدینه، جلو چشم پلیس، مأمورین او یک نفر را به قتل می رسانند (چه ایرانی باشد و چه غیرایرانی) و پلیس عربستان جرأت دست گیر کردن آنان را ندارد.

این بزرگ ترین دلیل است بر این که صدام برای عربستان خطر دارد، یعنی عربستان باید بفهمد صدام که در حال ضعفش این قدر قلدری می کند، اگر از چنگ جمهوری اسلامی ایران خلاص شود و خیالش آسوده گردد، چه به روزگار حکومت هایی مانند عربستان خواهد آورد.

دولت عربستان باید بداند که اگر بخواهد این گونه ضعیف عمل کند، ما ناگزیر هستیم برای حفاظت از حجاج ایرانی و جلوگیری از این تعرضات، خودمان دست به کار شویم و در آن موقع طبیعی است که پلیس عربستان و همة دست اندرکاران آن دولت، پشیمان خواهند شد.(1)

248

در پی تشدید اقدامات خصمانة مقام های دولت کویت علیه اتباع ایرانی مقیم این کشور و ضبط بی دلیل اموال آنان به وسیلة مأموران کویتی، سفارت جمهوری اسلامی ایران در کویت با ارسال یادداشتی به وزارت خارجة آن کشور به این امر اعتراض کرد.

سفارت جمهوری اسلامی در این یادداشت ضمن یادآوری مقررات و قوانین بین المللی در مورد رفتار با اتباع خارجی، بر لزوم رعایت این مقررات در خصوص احترام به شرافت انسانی و جلوگیری از تعدی به شخصیت و اموال اتباع کشورهای بیگانه به ویژه برادران مسلمان و همسایه، تأکید کرد.

ص: 353


1- 13. روزنامة اطلاعات، 17/4/1364، صص 8 تا 12.

در این یادداشت همچنین آمده است: «آزار و اذیت، شکنجه و بی خانمان کردن ایرانیان نجیبی که سالیان دراز در عمران و آبادانی کویت تلاش کرده اند، روز به روز شدت می یابد و این در حالی است که مزدوران حزب بعث عراق از هیچ اقدام تروریستی و خراب کارانه در دیگر کشورهای حوزة خلیج فارس فروگذار نمی کنند و اقدام به ترور ناجوان مردانة امیر کویت می نمایند.»

سپس تأکید شده است که چنانچه دولت کویت به هر دلیلی تصمیم به لغو اقامت برخی ایرانیان گرفته است، اجرای اصول و مقررات شناخته شده در این باره مورد توقع بوده و فرصتی داده شود تا این گونه افراد به امور مالی و زندگی شخصی خود رسیدگی کنند.(1)

در این حال، آسوشیتدپرس از نوعی واکنش "القیسی" یک نمایندة کویتی، در این باره خبر داد. وی گفته است: «اگر وزارت کشور کویت برای جلوگیری از تروریسم، افراد مظنون را اخراج می کند، بهتر است، طرف داران اسرائیل را بیرون کند، زیرا ما در حال جنگ با اسرائیل هستیم و ورود هر یهودی به کویت، تهدیدی برای کشور (کویت) محسوب می شود.»(2)

249

به دنبال تهدیدات امریکا مبنی بر تحریم فرودگاه بین المللی بیروت و نیز اعمال فشار بر دیگر کشورهای جهان برای اعلام همبستگی با این تحریم، جمهوری اسلامی ایران نیز در برابر این تهدیدات از خود واکنش نشان داد. در این باره سخن گوی وزارت امورخارجه گفت: «اکنون که امریکا از سیاست های نظامی گری و میلیتاریستی خود در لبنان طرفی نبسته است و اعزام ناوگان جنگی و تفنگ داران دریایی و هماهنگی کامل با رژیم صهیونیستی در کشتار و سرکوب مردم مبارز لبنان و انفجار بمب در مساجد و خیابان ها و قتل عام مردم بی گناه نتوانسته است مقاومت قهرمانانه و پرشکوه مسلمانان مبارز لبنانی را در جهت مقابله با تجاوز دشمن صهیونیستی و حامیانش در هم شکند و در حالی که امریکا انجام این قبیل اقدامات تروریستی را همچنان در برنامة خود دارد، فشار سیاسی جدیدی را برای تحریم فرودگاه بین المللی بیروت آغاز کرده است و با درخواست از متحدین خویش برای قطع پرواز هواپیماهای شان به این فرودگاه، سعی در بین المللی کردن این تحریم دارد.»

سخن گوی وزارت خارجه، افزود: «جمهوری اسلامی ایران ضمن محکوم کردن شیوة جدید اعمال فشار بر ملت مظلوم لبنان، از کشورهای اسلامی و عربی می خواهد در مقابل زورگویی جدید امریکا و بی اثر کردن این اقدام غیرقانونی - که بهایی است که لبنان مظلوم به خاطر مبارزه با اسرائیل و شکست آن می پردازد - واکنش نشان دهند و در صورت عملی شدن تحریم امریکا و هر کشور دیگری، فرودگاه ها و فضای خویش را بر پروازهای این کشورها مسدود نمایند.»

ص: 354


1- 14. همان، ص 2.
2- 15. روزنامة کیهان، 17/4/1364، کویت - آسوشیتدپرس، "القیسی" نمایندة کویتی.

سخن گوی وزارت خارجه در پایان گفت: «تهدید اخیر امریکا، بار دیگر ثابت می کند که عقب نشینی بعضی از کشورهای مرتجع عرب در مقابل امریکا و پیوستن به خط سازش با اسرائیل، نه تنها تغییری در سیاست های امریکا ایجاد نکرده است، بلکه رژیم صهیونیستی و حامی اصلی آن، امریکا را بیش از پیش در اجرای سیاست های تجاوزکارانه در منطقه جری نموده است.»(1)

250

"رونالد ریگان" رئیس جمهوری امریکا، امروز در جمع " انجمن وکلای امریکا" دربارة تروریسم و عوامل و تبعات آن و واکنش امریکا در قبال آن، سخنان بسیار مهمی ایراد کرد. به گزارش یونایتدپرس از واشنگتن، ریگان کشورهای ایران، لیبی، کره شمالی، کوبا و نیکاراگوئه را متهم کرده که یک ترکیب تازة جنایی در سطح جهان تشکیل داده اند و در ابراز تنفر تعصب آمیز از امریکا، همسو هستند. وی تأکید کرده که روابط نزدیک شوروی با تقریباً همة کشورهای تروریستی نیز نباید نادیده گرفته شود. ریگان خاطرنشان کرده که هدف واقعی تروریست ها، بیرون راندن امریکا از عرصة جهان است.

در گزارش یونایتدپرس آمده است که ریگان در سخنان خود اشاره ای به بحران گروگان گیری در بیروت نکرده و در این خصوص پیشنهادی را جهت حل بحران ارائه نداده و از سوریه به عنوان یکی از کشورهای دردسرآفرین، نام برده است. در ادامة گزارش آمده است:

«ریگان از حقوق دانان امریکایی خواست که در رابطه با دست یابی به یک چارچوب تازه در امریکا و همچنین در سطح بین المللی جهت مقابله با تروریسم، تلاش کنند. وی گفت که "هدف استراتژیکی که در پشت تروریسمِ برخوردار از حمایت کشورهای غیرقانونی نهفته است، کاملاً مشخص است و آن بر هم زدن نظام امریکا، آشفته کردن و یا تغییر سیاست خارجی آن و ایجاد تفرقه بین صفوف داخلی امریکا و هم پیمانان آن و همچنین ترساندن آن دسته از کشورهای جهان سوم که در رابطه با حل و فصل مسالمت آمیز درگیری های محلی با ما همکاری می کنند، می باشد." وی اضافه کرد: "به طور خلاصه آن ها می خواهند ما را مجبور به عقب نشینی و تغییر مواضع کرده و ما را به امریکایی قلعه نشین تبدیل کنند؛ بله هدف واقعی آن ها بیرون راندن امریکا از صحنة جهان است."

وی در این ارتباط از کشورهای ایران، لیبی، کره شمالی، کوبا و نیکاراگوئه نام برد و گفت که این کشورها اگرچه ده ها هزار مایل از یک دیگر فاصله دارند، اما تمامی آن ها دارای اهداف و مقاصد مشترکی هستند. ریگان در بخش دیگری از سخنان خود گفت: " اغلب تروریست هایی که در ربودن و یا قتل اتباع امریکایی شرکت داشتند و یا تأسیسات امریکایی را مورد حمله قرار می دهند، به طور مستقیم و یا غیرمستقیم توسط گروه مشخصی از دولت های افراطی و دیکتاتوری که باند جدیدی از جنایت کاران بین المللی را تشکیل

ص: 355


1- 16. مأخذ 13، ص3.

می دهند، آموزش دیده و حمایت مالی می شوند. تمامی این دولت ها در یک پدیدة سادة جنایت گونه شریک هستند و آن، تنفر تعصب گونة آن ها نسبت به امریکا، به مردم آن و راه و رسم زندگی امریکایی و موقعیت بین المللی امریکاست."

وی گفت که "با توجه به درصد فعلی، انتظار می رود در حدود یک هزار عمل تروریستی در سال 1985 به وقوع بپیوندد و این چیزی است که ما با آن مواجه خواهیم شد، مگر این که تمامی کشورهای متمدن جهان در جهت پایان بخشیدن به این حمله علیه بشریت، با هم متحد شوند."

وی گفت: "تنها در سال 1983، سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) دخالت ایران در 57 فقره حملات تروریستی را یا به طور قطع و یقین تأیید کرده و یا مدارکی بسیار قوی دال بر دخالت ایران به دست آورده است. اکثر این حملات در لبنان صورت گرفت، اما فعالیت تروریستی توسط کسانی که هوادار ایران هستند، در سراسر اروپا افزایش یافته است."

ریگان گفت: "ما شواهدی در دست داریم که حاکی از ارتباط عوامل لیبیایی با حداقل 25 حادثه در سال گذشته است." وی گفت: "هتک حرمت از سوی سرهنگ قذافی علیه افراد متمدن البته به رسوایی اعمالی است که از سوی آیت الله خمینی سرزده است." ریگان برخلاف اظهارات پیشین منابع دولتی امریکا، از سوریه در زمرة کشورهای حامی تروریسم نام نبرد. "حافظ اسد" رئیس جمهور سوریه، در آزادسازی 39 گروگان امریکایی که در جریان هواپیماربایی، هفده روز به حال گروگان به سر بردند، نقش یاری دهنده ای داشت. اسد که در خاورمیانه فردی مورد احترام محسوب می شود، در مذاکرات میان شبه نظامیان امل - که مسافرین هواپیما را در گروگان داشتند - و دولت امریکا نقش کلیدی به عهده داشت. ریگان در حال حاضر امیدوار است که بار دیگر از یاری حافظ اسد در آزادسازی هفت امریکایی دیگر که کماکان در بیروت در بازداشت به سر می برند، برخوردار شود.

گمان می رود این هفت تن که سال گذشته در بیروت ربوده شدند، در دست گروه مسلمانان "افراطی حزب الله" باشند. رئیس جمهور امریکا در این سخن رانی به هفت امریکایی مزبور اشاره ای نکرد، اما گفت کشورهای نام برده ضرورتاً تنها کشورهای حامی تروریسم بر علیه امریکا و متحدانش نیستند.

وی گفت: "هیچ قدرت خارجی نباید عدم توافق در امریکا را با عدم وحدت، اشتباه کند." و افزود: "تاریخ، آلوده به بقایای رژیم هایی است که به اشتباه، قدرت و ارادة مردم امریکا را کم تر از واقعیت آن ارزیابی کرده است و بنابراین، مردم امریکا حاضر نیستند و تکرار می کنم حاضر نیستند که ارعاب ترور و اقدامات صریح جنگی بر علیه این کشور و مردمش را تحمل کنند و ما به ویژه این تهاجمات از سوی کشورهای قانون شکن را که از زمان ظهور رایش

ص: 356

سوم در آلمان، تحت حاکمیت مجموعه ای افراد ناجور و احمق و جنایت کاران ناپاک قرار گرفته، تحمل نخواهیم کرد."

وی همچنین تفاسیر شوروی دربارة بحران اخیر و گروگان گیری را که در آن، امریکا متهم به یافتن بهانه برای تهاجم شده، مورد سرزنش قرار داد. وی رژیم کمونیست نیکاراگوئه را متهم کرد که به جمع کشورهای ایران، لیبی، کره شمالی و کوبا در یک فعالیت بین المللی تروریستی پیوسته است. ریگان گفت: "دولت ساندنیست ها در نیکاراگوئه حامی ترور در السالوادر، کاستاریکا و هندوراس است و به یک نقطة مرکزی در شبکة تروریستی تبدیل شده است." وی گفت: " این کشورهای تروریستی در حال حاضر درگیر جنگ بر علیه دولت و مردم امریکا هستند و بر طبق قانون بین المللی، هر کشوری که قربانی اقدامات جنگی است، حق دارد از خود دفاع کند."(1)

251

مجلة امریکایی "نیوزویک" - که خبرنگار آن همراه با تعدادی دیگر از خبرنگاران غربی اخیراً به ایران آمده و از جبهه ها و شهرهای بمباران شده، بازدید کرده بود - امروز در گزارش مفصّلی نوشته است:

«سه ماه پیش در جریان یک تهاجم فاجعه آمیز در مناطق باتلاقی هویزه در شرق رود دجله [منظور عملیات بدر است]، ایرانیان شدیدترین شکست خود را در طول این جنگ متحمل شدند ... عراق، تهران و دیگر شهرهای عمدة ایران را هدف یک سری حملات هوایی خود قرار داد، لکن علی رغم این تلفات سنگین، این کشور همچنان از انسجام و وحدت برخوردار است. برای اثبات این موضوع، رهبران ایران اخیراً به یک گروه از خبرنگاران غربی اجازة ورود به تهران را داده و از برخی از آن ها نیز دعوت به عمل آورده که از نزدیک از یک صحنة پیروزی های ایران دیدن نمایند. "رالف ژوزف" خبرنگار نیوزویک، یکی از همین گزارش گران می باشد که از مشاهدات خود می گوید:

"در مقایسه با برخی از نبردهای گسترده ای که پیش تر از این در جنگ رخ داده است، این نبرد [اشاره به عملیات "قدس1" در هورالهویزه است] به نظر می رسد که یک نبرد جزئی بوده است؛ هدف، یک پست فرماندهی عراق در " ابوذکار" و یک سری قرارگاه های کوچک تر در نزدیکی باتلاق های هویزه واقع در ده مایلی رود دجله بوده است. عراق ظاهراً انتظار یکی دیگر از حملات موج نیروهای انسانی ایران را داشته است. عراقی ها یک سری خندق پر از بمب های ناپالم در اطراف پایگاه مرزی این جزیره ایجاد کرده بودند تا در صورت یک تهاجم، منفجر گردد. این انفجار، دیواری از شعله های آتش را بر روی آب به وجود می آورد که احتمال داشت حتی متعصب ترین ایرانیان را نیز به فکر کردن مجدد در مورد تمایل شان برای شهید شدن، مجبور سازد لکن ایرانیان با اتخاذ تاکتیک هایی جدید موفق شدند این استراتژی را با شکست روبه رو سازند.

ص: 357


1- 17. مأخذ 6، صص 6 و 7، واشنگتن - خبرگزاری یونایتدپرس، 17/4/1364.

آن طوری که راه نمای من گفت، ایرانیان به جای پیشروی به صورت گروه های بزرگ، اکثراً در گروه هایی دوتایی و یا سه تایی سوار بر قایق های کوچک از نیزارها پیش رفتند تا آن که موفق شدند به مواضع عراق دست یابند. آن طوری که گفته می شود، آن ها بمب های ناپالم را در این خندق ها با کمک مردان قورباغه ای خنثی کردند و سپس بر روی یک هزار سرباز عراقی که از پاسگاه ها محافظت می کردند، آتش گشودند و به هنگام آغاز این حمله، اکثر سربازان عراقی موفق به فرار شدند."

نیوزویک سپس از قول خبرنگار خود به تهران و آثار جنگ شهرها پرداخته است: «علی رغم حملات هوایی اخیر عراق، تهران به صورت یک شهر بمباران شده به نظر نمی رسد و چنین احساسی در تهران وجود ندارد؛ زندگی در تهران به طرز قابل توجهی طبیعی به نظر می رسد. در یک بازدید که بدون همراه صورت گرفت، متوجه شدم که در سوپرمارکت ها به حدکافی تخم مرغ، گوشت، نان، شیر و پودر رخت شویی برای عرضه به مردم وجود دارد و حداقل در ظاهر چنین به نظر می رسد که وضع اقتصاد ایران رو به بهبود است.

در مورد بهای کالاها ناراحتی ابراز می شود، ولی تورم از حدی که قابل کنترل نباشد، خیلی فاصله دارد. یک دیپلمات مقیم تهران در این رابطه اظهار داشت بسیار تعجب آور است که آن ها می توانند هم زمان هم به جنگ و هم به گردش امور اقتصاد خود ادامه دهند.

چنین به نظر می رسد که رژیم سیاست های سرکوب گرانة خود را تخفیف داده است؛ جوخه های اخلاق [گشت منکرات] مربوط به پاسداران انقلاب که در خیابان ها در تردد هستند، دیگر سعی ندارند کلیة زن ها را مجبور سازند تمامی تارهای موی خود را بپوشانند و مانع هرگونه آرایش کردن زن ها شوند. انتقاد از رژیم به طرز شگفت آوری در اماکن عمومی به صورت صادقانه به عمل می آید ... در سراسر تهران می توان پاسداران انقلابی اخمو و بسیجی های مسلسل به دست را مشاهده کرد. آن ها از همه چیز، از وزارت خانة خودشان [وزارت سپاه پاسداران] در میدان فردوسی گرفته تا یک محوطة اسرارآمیز در نزدیکی دانشگاه تهران - که حتی پیاده روهای اطراف دیوار آن را طناب کشی کرده اند - پاسداری می کنند. در سفارت خانة سابق امریکا در تهران، بر روی دیوار، یک پاسدار انقلابی مسلح مستقر می باشد. درهای سفارت با صفحات ضخیم فولادی پوشانیده شده و بر روی دیوارهای سفارت سخنانی که توسط آیت الله خمینی ایراد شده است، به تازگی نوشته شده است.»(1)

ص: 358


1- 18. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة"گزارش های ویژه"، شمارة 113 (20/4/1364)، صص 7 تا 11.

ص: 359

روزشمار جنگ سه شنبه /18 تیر 1364 /20 شوال 1405 /9 ژوئیه 1985

252

دشمن در ساعت4:30 بامداد امروز با نیرویی به استعداد یک گردان تقویت شده، با اجرای تک در منطقة "نهر عنبر" مقابل پاسگاه شرهانی (جنوب نوار مرزی موسیان)، مواضع جدیدی را اشغال کرد.(1)

یک گزارش سپاه حاکی است که نیروهای عراقی از ساعت3:30 بعداز نیمه شب به اجرای آتش تهیة سنگین روی مواضع ارتش جمهوری اسلامی مستقر در منطقه، پرداختند. براساس این گزارش، حملة دشمن جهت تصرف ارتفاعات 175 و 172 انجام گرفت، اما بدون دست یابی به این دو ارتفاع، فقط با تصرف خط خودی و اسارت 17 تن، متوقف شد.(2) در این باره در اطلاعیة نظامی ارتش عراق آمده است: «تیپ435 در این هجوم، دو گروهان پیاده از گردان 101 تیپ چتربازان 55 را متحمل تلفات نموده است.» طبق این اطلاعیه، نیروی مهاجم مناطقی را که "نیروهای خمینی" از مواضع سپاه چهارم عراق اشغال کرده بودند، "تار و مار" کرده است.(3)

از سوی دیگر، نیروهایی از تیپ40 سراب (ارتش) برای بازپس گیری ارتفاع 402 معروف به "کله شوان" در منطقة سومار - که دشمن در روز گذشته (17/4/1364) آن را تصرف کرده است - از نیمه شب به اجرای تک علیه دشمن پرداختند، لیکن بعد از درگیر شدن با دشمن، با اعلام این که "آتش دشمن سنگین است و 5 شهید و 10 مجروح داده ایم" به عقب برگشتند.(4) به گزارش قرارگاه سلمان، استعداد نیروی شرکت کننده در عملیات، 109 تن بود که 25 تن پیشرو و بقیه در احتیاط عملیات قرار داشتند.(5)

253

هواپیماهای عراق به یک نفت کش حمله کردند. این نفت کش که " ام - وطن" نام دارد و دارای ملیت ترکیه و ظرفیت 393 هزار تن است، پس از بار گیری از خارک و حرکت به طرف جزیره سیری، در ساعت6:20 بامداد مورد اصابت موشک قرار گرفت.(6) یک سخن گوی شرکت کشتی رانی ترکیه گفت این نفت کش در اجارة دولت ایران بوده است.

ص: 360


1- 1. سند شمارة 009651 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای، قرارگاه عملیاتی خاتم الانبیا(ص)، شمارة 175 (2/5/1364).
2- 2. سند شمارة 0640/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه: "بررسی وضعیت دشمن"، گزارش راوی قرارگاه خاتم در عملیات والفجر8 (محمد درودیان)، اسفند 1367، ص43.
3- 3. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 19/4/1364، ص1 رادیو بغداد، 18/4/1364، اطلاعیة نظامی ارتش عراق، شمارة 1890، نهم ژوئیه 1985 (18/4/1364).
4- 4. سند شماره 00931 مرکز مطالعات جنگ: گزارش نوبه ای شمارة 5، قرارگاه خاتم الانبیاء(ص)؛ و - سند شمارة 009510 مرکز مطالعات جنگ: طرح و عملیات قرارگاه سلمان، 20/4/1364.
5- 5. سند شمارة 009499 مرکز مطالعات جنگ: طرح و عملیات قرارگاه سلمان، 19/4/1364.
6- 6. سند شمارة 074646 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: روابط عمومی دفتر فرماندهی منطقة جنوب، 18/4/1364.

رویتر در گزارشی از بیروت در این مورد اعلام کرد: «نفت کش ام - وطن سومین نفت کشی است که در طول سه ماه گذشته در جریان انتقال نفت ایران از جزیرة خارک به ترمینال نفتی جزیرة سیری - که به تازگی در منطقه ای دور از برد هواپیماهای عراقی در جنوب خلیج[فارس] ایجاد شده - هدف اصابت موشک های عراقی قرار می گیرد.»(1) عراق در اطلاعیة نظامی 1890 مورخ 18/4/1364 به این حمله اعتراف و اعلام کرد که در ساعت6:45 صبح امروز دست به حمله علیه یک هدف بزرگ دریایی در نزدیکی جزیرة خارک زده است.(2)

254

امروز در یک اقدام بی سابقه، هواپیمای حامل وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران مورد تعرض هواپیماهای عراقی قرار گرفت. به گزارش رسیده، هواپیمای حامل مهندس "غرضی" و همراهان هنگام ورود به کشور، برفراز مرز هوایی ایران و ترکیه، مورد تعقیب یک فروند هواپیمای جنگندة عراقی قرار گرفت. به گزارش خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی - که خود داخل هواپیمای حامل هیئت نفتی ایران بوده است - چند لحظه پس از عبور هواپیمای ایرانی از فراز مرز هوایی ایران و ترکیه، حملة جنگندة دشمن به سوی هواپیمای ایرانی با آتش پدافند دو فروند هواپیمای جنگی " اف - 4" ایران، دفع و هواپیمای دشمن ناچار گریخت. از حوالی مرز ایران با ترکیه، یک فروند " اف - 4" در نزدیکی هواپیمای حامل وزیر نفت و یکی دیگر از فاصله دور در پشت سر، این هواپیما را اسکورت می کردند. قابل ذکر است که وزیر نفت و همراهان در حال بازگشت از کنفرانس وزیران نفت اوپک در وین، بودند.(3)

255

"حسن" شاه مراکش، اعراب را به پشتیبانی از عراق در مقابله با " تجاوز ایران"(؟!) دعوت کرد و گفت: «آن که می گوید "عراق را در این جنگ به حال خود واگذارید"، این حقیقت را نمی داند که جسم عرب یکی است و امت عرب امت واحدی است و قابل تفکیک نیست.»(4)

256

در مرحلة دوم عملیات " انصارالله" - که در مناطق مرزی شمال غرب کشور جهت قطع ارتباط نیروهای محارب ضدانقلاب با عراق و سرکوبی و انهدام آنان و پاک سازی روستاهای مرزی ادامه دارد - قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) (سپاه) با اعلام این که تعداد کثیری از عناصر تشکیلاتی و سران ضدانقلاب از جمله "علیار" مسئول نظامی حزب منحله دمکرات، به هلاکت رسیده اند، برخی کشتگان را نام برده است:

1- کاک " ابرا" معروف به " ابوبکر سقزی" مسئول حفاظت قاسملو.

2- "میرزا عبدالله میرغلام" معاون هیز معین از حزب منحلة دمکرات.

3- "عبدالکریم حسینی" فرزند "شیخ جلال حسینی" معروف به "بابا شیخ" مسئول نظامی گروهک خبات.

ص: 361


1- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 112 (19/4/1364)، ص 25.
2- 8. همان، ص 1و2، رادیو بغداد، 18/4/1364، اطلاعیة نظامی شماره 1890 عراق، نهم ژوئیه 1985 (18/4/1364).
3- 9. همان، ص 9.
4- 10. همان، ص 46.

4- "هاشم بیاران" مسئول دستة شوان از گروهک کومه له.

قرارگاه حمزه افزوده است: «همچنین "عبدالله سور" از اعضای تشکیلات حزب منحلة دمکرات و " ارسلان ایلخان زاده" از دفتر سیاسی حزب منحلة کومه له به همراه تعداد بی شماری از فریب خوردگان ضمن اظهار ندامت، خود را به پایگاه های تابعه قرارگاه حمزه تسلیم و در کنار نیروهای اسلام به مبارزه با اشرار پرداختند.»(1)

دربارة عملیات "انصار الله" و سابقة آن، یک نشریه داخلی سپاه گزارش داده است:

«به دنبال تجمع گروهک های ضدانقلاب در منطقة "شیلر" در غرب کشور و عملیات ایذائی یی که توسط آنان در برخی مناطق (مثل سارال) صورت گرفت، رزمندگان اسلام موفق شدند پس از شناسایی ها و تدارکات لازم، در اواخر خرداد ماه طی عملیاتی حساب شده، تلفات و خسارات قابل توجهی به عناصر فریب خوردة ضد انقلاب وارد سازند. بخشی از دست آوردهای این عملیات - که هنوز ادامه دارد - عبارت است از:

1- به هلاکت رسیدن بیش از صد تن از عناصر مهم ضدانقلاب من جمله سرگرد "علیار" مسئول نظامی حزب دمکرات، "باباشیخ" پسر شیخ "جلال حسینی" از گروهک خبات، چند تن از مسئولین گروهک های دمکرات، خبات و کومه له که اجساد 60 تن از معدومین در منطقه به جای مانده است.

2- مقادیر قابل توجهی اسناد و مدارک درون تشکیلاتی گروهک ها به همراه مقداری غنایم از قبیل سلاح انفرادی، مهمات و بی سیم به دست رزمندگان اسلام افتاده است.

3- تعداد 38 تن از اهالی روستای "غیبی سور" دیواندره که به جرم همکاری با جمهوری اسلامی و عدم پرداخت باج به ضدانقلابیون، در اسارت گروهک ها بودند، در این عملیات آزاد شدند که تأثیر بسیار خوبی در روحیه مردم منطقه داشته است تا جایی که در بین مردم مطرح شده که هدف اصلی عملیات رزمندگان آزادی این افراد بوده است.

4- حداقل پانزده روستای مرزی به طور کامل پاک سازی شد و محور استراتژیک "سوته - بسطام" در نوار مرزی پاک سازی و با استقرار نیروهای اسلام در منطقه، مورد استفادة مردم و رزمندگان قرار گرفت.

5- ارتباط تدارکاتی گروهک های ضدانقلاب با رژیم بعثی در منطقة فوق قطع و تعداد زیادی از آنان به خاک عراق متواری شدند.

6- تعدادی از ضدانقلابیون دست گیر و یا مجروح شده اند که در بین مجروحین، "علی عزیزی" مسئول نظامی گروهک خبات نیز به چشم می خورد.»(2)

از سوی دیگر، به گزارش رکن2 قرارگاه حمزه (ارتش)، عناصر حزب دمکرات برای فعالیت ایذایی علیه نیروهای خودی آماده شده اند: «تعداد زیادی از چته های حزب منحلة دمکرات متشکل از هیزهای" نحو، سیمکو، آواره، افشین " که از عراق وارد ایران گردیده اند، هم

ص: 362


1- 11. روزنامة اطلاعات، 18/4/1364، ص 2.
2- 12. سند شماره 226058 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 25/4/1364، ص14.

اکنون در منطقة کوه "سیپارز" واقع در غرب جلدیان به سر می برند که به زودی به منظور انجام فعالیت های ایذایی از قبیل اجرای کمین و گروگان گیری و مین گذاری در منطقه، تقسیم خواهند شد. ضمناً عده ای از عناصر گروهک های داخلی به منظور عملیات ایذایی در منطقه و مسیر محور اشنویه - کلاشین مستقر گردیده اند.»(1)

257

در دیدار امروز مسئولان قوة قضائیه با امام خمینی - که در واقع مراسم تودیع دادستان قبلی (آقای صانعی) و معارفة دادستان جدید (آقای موسوی خوئینی ها) بود - امام در سخنانی ابتدا گفتند: «کشور ما تازه متولد شده ای است که با این که ملت ها با ما موافق اند، اکثر دولت ها با ما مخالف می باشند. در دنیا این گونه تبلیغ می شود که "ایران می خواهد منابع کلیة کشورها را از بین ببرد"، در حالی که کشور اسلامی ما روی موازین اسلامی عمل می کند و هیچ گاه قصد تجاوز و تعدی به دیگران را ندارد. ما در مقابل عراق هم، تنها دفاع می کنیم؛ دفاع، حقی که شرعاً و عقلاً بر همة مسلمانان واجب است، خصوصاً مردم ایران که مورد تجاوز قرار گرفته اند. البته در چنین مقطعی همه کارها مشکل است.»

امام خمینی سپس در مورد تغییرات اخیر در قوة قضائیه - که در محافل داخل و خارج تفاسیر متعددی را در پی داشته و بعضاً آن را حاکی از نارضایتی های آقای صانعی دانسته اند و برخی برعکس آن را در جهت تقویت رادیکالیزم پنداشته اند - خاطرنشان کردند: «قوة قضائیه مشکلاتش بیش تر از سایر ارگان هاست، چرا که قوة قضائیه دخالت در اموری می کند که اختلافی است و اختلاف بین مردم هم تمام شدنی نیست؛ ناچار همیشه یکی از دو نفری که با یک دیگر اختلاف دارند، ناراضی می رود، به همین جهت کار بسیار مشکلی است و از طرفی هم، بسیار حساس و مورد توجه اسلام است. قوة قضائیه اگر روی موازین اسلامی - انسانی رفتار کند، کشور را می تواند نجات دهد. مسئله دادستانی که همه می دانید از امور بسیار مشکل و حساس است و آقای صانعی که مردی فاضل و عالم است و سال ها او را از نزدیک می شناسیم و او را عنصری فعال و خوب می دانم، تا به حال این سمت را داشتند که از زحمات ایشان تشکر می کنم، منتها اخیراً خسته شدند و به خاطر همین خستگی مدت هاست که تصمیم داشتند کنار بروند و ما می خواستیم باشند و ایشان از این سمت استعفا دادند که پذیرفته شد. با جناب آقای موسوی خوئینی ها هم آشنا هستم و ایشان را می شناسم و البته بعضی از آقایان هم ایشان را به هر جهت می شناسند؛ از جهت علمی که مورد تأیید بعضی از رجال و علمای علم هستند و از نظر تعهد که من خود، ایشان را می شناسم؛ ایشان کارهای مهم را خوب انجام می دهند و مرد فعالی است.»

گفتنی است که به گزارش یک نشریة غیررسمی که در حوزة علمیة قم منتشر می شود، استعفای آقای صانعی از مدت ها قبل به طور شایعه مطرح بوده و دلایل آن را نیز چنین

ص: 363


1- 13. سند شماره 009449 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: قرارگاه تاکتیکی حمزه سیدالشهداء (ارتش)، رکن2، پیرانشهر - 18/4/1364.

برمی شمرده اند:

«1- آقای صانعی از مماشاتی که در مورد برخی متخلفین صورت می گرفت، ناراحت بود و تلاش های او در رفع این نقیصه به جایی نرسیده و منجر به استعفا گردید.

2- آقای صانعی لیستی از برخی متخلفین اقتصادی و اجتماعی را تهیه کرده و همراه استعفا به شورای عالی قضایی تقدیم کرده است. وی تأکید کرده است که هر وقت این ها دست گیر شدند، من از قم برمی گردم.

3- آقای صانعی باندی کشف کرده بود که از سرمایه داران فراری و آن هایی که اموال شان مصادره شده بود، پول گرفته و توسط چند روحانی نما برای بازگرداندن اموال مربوطه تلاش کرده اند. این روحانی نماها با اعمال نفوذ ناحق، در صدد بازگرداندن کارخانة آبجوسازی "آرگو" به صاحب آن بوده اند. آقای صانعی وقتی در برخورد با این باند هم چشم پوشی و اهمال می بیند، از شدت خشم و ناراحتی گریه کرده است.»(1)

258

مهندس "غرضی" وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران، پس از بازگشت از وین نتایج هفتاد و چهارمین کنفرانس وزیران نفت کشورهای عضو اوپک را تشریح کرد:

«در کنفرانس اخیر با توجه به سقف تولید فعلی اوپک که حدود 5/14 میلیون بشکه در روز می باشد، پیشنهاد شد در این فصل، یعنی تابستان، تولید کنندگان هفت درصد از تولید خود را کاهش دهند تا قیمت تثبیت شود و در فصل زمستان مجدداً اعضا مقدار تولید خود را به میزان سهمیة تعیین شده بازگردانند. هشت کشور با این پیشنهاد موافقت و چهار کشور نیجریه، عراق، اکوادر و گابن بنا به گرفتاری هایی که داشتند، با آن مخالفت کردند.

کشور عراق در این کنفرانس خواهان افزایش سهمیة خود شد. این کشور قرار است از طریق لوله ای که به دریای احمر منتهی می شود، ظرف چند ماه آینده پانصد هزار بشکه در روز بر تولیدات خود بیفزاید.»

مهندس غرضی در مورد موضع ایران در این کنفرانس، گفت: «ایران بیش ترین مصرف داخلی را دارد و این مصرف زیاد نیز جزء سهمیه تولید ماست، ولی با این وجود، ایران با افزایش سهمیة اعضا و سقف تولید مخالف است.» وی افزود: «در این کنفرانس قرار شد قیمت های رسمی نفت اوپک در سطح فعلی یعنی 28 دلار برای هر بشکه حفظ و از آن دفاع شود.»(2)

259

آخرین تحولات در روابط ایران و شوروی با توجه به آخرین مواضع مسئولان جمهوری اسلامی - از جمله مصاحبة دیروز نخست وزیر ایران - در رادیو بی.بی.سی. در مصاحبه ای بررسی شد. از آن جا که این مصاحبه حاوی مسائل جامعی است، مفصلاً آورده می شود:

ص: 364


1- 14. واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش"، شماره 4 (15/4/1364)، ص28.
2- 15. مأخذ 11، ص4.

«از "جهانگیر بهروز" روزنامه نگار ایرانی که صاحب نظر در مورد روابط ایران و شوروی است و چندی قبل با سفیر شوروی در تهران راجع به همین موضوع صحبت کرده بود، پرسیدیم که "به نظر او چرا نخست وزیر ایران در این زمان به خصوص از شوروی انتقاد کرده است." وی جواب داد:

جمهوری اسلامی ایران در ماه های اخیر در مقابل شوروی حسن نیت زیاد نشان داد ولی به نظر می رسد که نتیجة زیاد مهمی به دست نیاورده است. از جمله اقداماتی که می شود گفت از روی حسن نیت انجام گرفت یکی محدود کردن تبلیغات مخالف در مورد شوروی بود؛ یکی خودداری از محاکمة علنی سران حزب توده بود که می توانست افکار عمومی را علیه شوروی تحریک کند. در مقابل، جواب درستی از شوروی گرفته نشد، گرچه رادیو مسکو هم گفتارهایش را محدود کرد ... من گمان می کنم که شوروی در مقابل دوستی با ایران، توقعات زیادی دارد مثلاً منتظر است که ایران سیاست خود را نسبت به افغانستان خاتمه بدهد یا در مورد جنگ، سیاست دیگری در پیش بگیرد که این ها برای ایران امکان پذیر نیست که در حال حاضر تغییرات اساسی در سیاست خود بدهد.

سؤال: ولی دو سه ماه پیش نشانه هایی بود از این که روابط دو کشور رو به بهبود هست؛ مثلاً آقای موسوی گفته بود که روابط ایران و شوروی خیلی خوب است و شوروی تا حدی نظراتش را نسبت به جنگ تعدیل کرده. همان موقع مقامات سفارت شوروی در ایران هم خیلی با حسن نیت راجع به روابط دو کشور صحبت کرده بودند و امکان آن بود که این طور تصور کرد که ایران سعی می کند این مناسبات بهتر شود تا دربارة جنگ و صدور اسلحه از شوروی به عراق، شوروی تا اندازه ای رعایت حال ایران و رعایت نظرات ایران را بکند. آیا فکر می کنید که علت این که حالا آقای موسوی از شوروی انتقاد کرده، دلیل بر این است که این تلاش های ایران به نتیجه نرسیده است؟

جواب: نظر شما در مورد این که چند ماه قبل نشانه هایی از بهبود روابط دیده شد، کاملاً درست است و بهترین نمونة آن، همان مصاحبة سفیر شوروی در تهران بود که معمولاً در مواقعی این کار را انجام می دهند که می خواهند تغییراتی در روش سیاسی خودشان بدهند. همان طوری که گفتم، من فکر می کنم که شوروی منتظر بود در مقابل حسن نیت، ایران قدم های خیلی بیش تری پیش بگذارد و چون از طرف ایران چنین اقدامی صورت نگرفت، شوروی دوباره به سیاست گذشته اش برگشته است.

سؤال: آیا فکر می کنید این قضیه مثلاً مربوط باشد به بعضی از تحولاتی که در سیاست خارجی ایران اخیراً می شود دید، مثلاً بهبودی که در روابط ایران با کشورهای عربی حوزة خلیج فارس دیده می شود یا مثلاً صحبت هایی که آقای رفسنجانی در چین و ژاپن کرده بود و راجع به امکان بهبود روابط ایران با امریکا؟

ص: 365

جواب: توسعة روابط میان ایران با چین شاید در بهبود روابط ایران و شوروی یا کُند ساختن سرعت آن تأثیری داشته باشد که شوروی ها از این بحث گذشته اند و زیاد استقبال نکرده اند.»(1)

260

یک روزنامة معتبر امریکایی از دولت امریکا خواست تا از تیر گی روابطش با ایران بکاهد. روزنامة "هرالدتریبیون" در شمارة اخیر خود، با تأکید بر این که "ایران جسورانه ثابت کرده است که با پشت سرگذاشتن مخاطرات قبلی (تهدید شدن به وسیله گروه های چپ و راست و زخم خوردن از جنگ پنج ساله با عراق و مورد دشمنی واقع شدن به خاطر سیاست هایش) ماندنی و پابرجاست"، نوشت: «برای پایان دادن به جنگ شیعیان علیه امریکا، دولت ریگان چاره ای جز کاهش تیرگی روابط با ایران ندارد و امریکا باید درصدد یافتن امکانات مناسب برای نزدیک شدن دوباره به ایران باشد. انقلاب اسلامی ایران سرابی نیست که با سربه نیست کردن بعضی از ملاهای افراطی یا فعال بتوان آن را از بین برد. اغلب ناظران مسائل خاورمیانه متفق القول اند که علی رغم مشکلاتی که ایران دارد، خمینی گری [خمینیسم] و یا حکومت بر اصل اسلام، یقیناً باعث بقای آیت الله روح الله خمینی خواهد بود.»(2)

261

در واکنش در برابر مواضع امریکا و اظهارات روز گذشتة ریگان، امروز منابع شوروی، لبنان، لیبی و اردن، مواضع رسمی و غیررسمی کشورهای خود را اعلام کردند.

خبرگزاری فرانسه از مسکو گزارش داد: «"تاس" خبرگزاری رسمی شوروی، در پاسخ به اظهارات روز گذشتة ریگان در رابطه با تروریسم بین المللی، نوشت: "این واشنگتن است که پیوسته به تروریسم دولتی در سطح بین المللی متوسل می شود." تاس اضافه کرد که "رئیس جمهوری امریکا به همة کشورها و ملت هایی که در راه استقلال سیاسی اقتصادی خود مبارزه می کنند، برچسب تروریسم بین المللی می زند." تاس نوشته است که "رئیس قوة اجرایی امریکا اکنون به مخالفت روزافزون بین المللی با سیاست خارجی ایالات متحده در کشورهای در حال توسعه پی برده است؛ هدف نهایی سیاست ریگان آن است که این کشورها را زیر سلطة اقتصادی و استراتژیکی واشنگتن در آورد. مع ذالک ریگان هنوز هم نمی خواهد بفهمد که بالا گرفتن موج ضد امریکایی در سرتاسر جهان، پی آمد سرشت امپریالیستی و تهاجمی واشنگتن است و پیوسته از تروریسم بین المللی دم می زند.»(3)

رادیو لیبی نیز امروز اعلام کرد: «لیبی و چهار کشور دیگری که "رونالد ریگان" رئیس جمهوری امریکا، از آن ها به عنوان کشورهای تروریستی نام برد، تنها کشورهایی هستند که با سیاست امریکا دایر بر "بلعیدن جهان" مقابله می کنند.» به گزارش آسوشیتدپرس، رادیو لیبی، ریگان را یک تروریست نامیده و اعلام کرده است: «این پنج کشور

ص: 366


1- 16. مأخذ 7، صص 37 و 38، رادیو "بی.بی.سی."
2- 17. سند شماره 226057 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، اسناد سیاسی، 18/4/1364، صص 51 و 52.
3- 18. مأخذ 11، ص آخر.

تنها کشورهایی هستند که با سیاست های امریکا که در صدد کنترل جهان و تضمین برتری امریکا در رویارویی هسته ای آینده با طرف دیگر است، مقابله می کنند. ریگان تروریست بدون هیچ دلیلی که حتی برای امریکایی ها قانع کننده باشد، موضع این کشورها را به عملیات هواپیماربایی که از سوی افراد یا گروه ها به دلایلی کاملاً مختلف صورت می گیرد، مربوط می سازد.»

همچنین "علی تریکی" وزیر امورخارجه لیبی، در نامه ای به دبیرکل سازمان ملل، ضمن تکذیب حمایت کشورش از ربایندگان هواپیمای امریکایی، امریکا را به داشتن طرح های تجاوزکارانه علیه لیبی، متهم کرد.(1)

از سوی دیگر، در یک تحرک هماهنگ با امریکا، شاه حسین در نامه ای به رئیس شرکت هواپیمایی اردن (عالیا)، اعلام کرده که اردن زمانی پروازهای خود را به فرودگاه بین المللی بیروت از سر خواهد گرفت که این فرودگاه وضع قبلی خود را تحت کنترل دولت به دست آورد و دولت لبنان به طور کامل بر آن حاکمیت داشته باشد.(2)

در این حال، خبرگزاری رسمی لبنان گزارش داد: «"امین جمیل" رئیس جمهوری لبنان، دیروز ریاست نشستی از مقام های امنیتی لبنان را به منظور بحث پیرامون راه های مقابله با تدابیر امریکا علیه فرودگاه بیروت، بر عهده داشت. نمایندة لبنان روز گذشته در سازمان ملل گفت که ربوده شدن هواپیمای "تی.دبلیو.ای." و به گروگان گرفته شدن مسافران امریکایی آن، یک اقدام تروریستی نبوده و امریکا را به دلیل نادیده گرفتن انگیزه های سیاسی هواپیماربایان، مورد سرزنش قرار داد.»(3)

262

"فارین ریپورت" یک نشریة "نیمه محرمانه" چاپ لندن، در شماره اخیر خود ضمن یک گزارش از آخرین تحولات جنگ ایران و عراق، دربارة وضع جسمی امام خمینی و نظر ایشان راجع به جنگ جاری، نوشت: «در وجود آیت الله خمینی در سن 82 سالگی علایم بیماری که به وی نسبت می دهند، به وضوح مشاهده نمی شود. وی اخیراً در یک سخن رانی فی البداهة تلویزیونی - که یک ساعت و یا بیش تر به طول انجامید - شرکت جست. آیت الله خمینی خسته به نظر می رسد لیکن کاملاً هوشیار است و مصمم است که به این جنگ که آن را "خواستة خدا" می داند، ادامه دهد.»

در ادامه، نویسنده "امیدواری هایی" را ابراز کرده است: «با این حال، روحانیت ایران دچار تفرقه است؛ آیت الله شریعتمداری مدت هاست که در خانه اش بازداشت می باشد؛ خمینی علناً از برخی ملایان به خاطر داشتن نظرات ملایم نسبت به جنگ، انتقاد به عمل آورده است.»(4)

263

به گزارش رادیو صدای نجات ایران (وابسته به علی امینی)، "طارق عزیز" وزیر خارجة

ص: 367


1- 19. روزنامة اطلاعات، 19/4/1364، ص آخر.
2- 20. همان.
3- 21. مأخذ11، ص آخر.
4- 22. مأخذ 7، نشریة "فارین ریپورت" چاپ لندن، 18/4/1364، ص17.

عراق، هدیه ای از صدام حسین به "مسعود رجوی" داده است. این هدیه به مناسبت ازدواج رجوی با "مریم قجر عضدانلو" همسر سابق "مهدی ابریشم چی" بوده است و شامل یک ساعت نفیس طلا - که در پشت آن، نقشة عراق حک شده و در آن، خرمشهر به نام "محمره" و به عنوان یک شهر عراق ترسیم گردیده است - و یک رشته گردن بند مروارید بحرینی برای مریم قجرعضدانلو، می باشد.(1)

ص: 368


1- 23. مأخذ 17، صص 30 و 31.

روزشمار جنگ چهارشنبه / 19 تیر 1364 /21 شوال 1405 /10 ژوئیه 1985

264

نیروهای عمل کنندة لشکر19 فجر که قرار است در یک عملیات نفوذی(1) در منطقة عمومی "دهلران - طیب" در غرب رودخانة میمه(2) شرکت کنند، غروب امروز در دهکدة فرح آباد آمادة عزیمت جهت عملیات گردیدند. این نیروها که همین امروز از اردوگاه عین خوش رسیده بودند، نماز مغرب را در این محل به جا آوردند و پس از آن به منطقة عملیاتی ره سپار شدند.(3)

این در حالی است که دو سه روز قبل عراق دست به تعویض زده و تیپ404 را که مدت هاست در منطقه حضور دارد، به پنجوین انتقال داده و تیپ805 از لشکر14 را که از پاسگاه "شیب" چزابه آمده، جایگزین آن کرده است. تعویض این نیروهای پدافندی این نگرانی را که دشمن از عملیات نیروهای خودی آگاه شده است، منتفی ساخت، هرچند که نیروهای خودی شواهد و قرائنی یافته اند که دال بر آگاهی دشمن از عملیات آینده می باشد.(4)

در طرح مانور لشکر19 فجر ابتدا هدف، انهدام و اسارت نیروهای دشمن در تپة194 و نیز تثبیت منطقه بود(5)، ولی به دلیل کمبود نیرو در یگان های خودی، مقرر شده که پس از انهدام و گرفتن اسیر و غنایم، به عقب برگردند.(6)

براساس طرح مانور لشکر، دو محور عملیاتی تعیین شده است: در جناح چپ، هدف ارتفاع194 است و استعداد نیروهای تک ور، یک گردان (دو گروهان)؛ در جناح راست، هدف، مقرها و پایگاه ها و تجمعات جلو مالحه است و استعداد نیروها، دو گردان (استعداد هر یک دو گروهان) از لشکر و یک گروهان مأمور، می باشد.(7)

به این ترتیب، گردان امام علی(ع) مأموریت دارد که در محور چپ پس از باز کردن میدان

ص: 369


1- 1. سند شماره 0629/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قدس3"، گزارش راویان: محمدساجدی، شهید محمدرضا ملکی، مرداد 1364، ص10.
2- 2. همان، ص 3.
3- 3. همان، ص 16.
4- 4. همان، صص 8 و 9.
5- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش264 : گزارشی از منطقه عملیاتی قدس3، ص376.
6- 5. همان، ص 10.
7- 6. همان، ص 10.

مین، ابتدا به کمین ها سپس به نیروهای اصلی دشمن روی ارتفاع 194 یورش ببرد. گردان قاسم بن الحسن(ع) نیز مأموریت دارد که در محور راست پس از پاک سازی جادة اصلی از سه پایگاه و دو کمین دشمن، علاوه بر ایجاد سهولت در اجرای عملیات گردان امام مهدی(عج)، این جاده را برای بازگشت نیروهای تمام محور، تخلیة غنایم، اسیران و مجروحان، گشوده نگه دارند.

گردان امام مهدی(عج) می باید در محور راست، سنگرهای اجتماعی، مقرهای فرماندهی و پارک موتوری دشمن در حد فاصل پس از جادة اول تا سوم را (که در واقع عقبة نیروهای مستقر در ارتفاع 194، است) منهدم سازد.(1)

با توجه به نفوذی بودن عملیات، نیروها مجهز به تجهیزات انفرادی اند و چنانچه مهمات خود را تمام کنند، می باید با مهمات به دست آمده از دشمن، مأموریت را ادامه دهند.(2)

علاوه بر این تجهیزات، آتش پشتیبانی نیز چنین پیش بینی شده است: از "لشکر58 ذوالفقار" ارتش 2 قبضه کاتیوشا، 6 قبضه توپ 155 و 3 آتشبار130؛ سپاه: از توپخانة "لشکرفجر"1 آتشبار 152 و 6 قبضه توپ 105، از توپخانة "لشکر حضرت رسول(ص)" 1 آتشبار 122. همچنین آتش ادوات از لشکر فجر شامل 2قبضه مینی کاتیوشا، 9 قبضه خمپارة 120، 8 قبضه خمپارة 81 ، 1 قبضه تفنگ 106.(3)

طرح مانور لشکر ویژگی هایی دارد که پاره ای از آن ها چنین است:

الف) قرار است نیروها از پشت به دشمن بزنند و پس از انهدام مقر فرماندهی و سنگرها، به طرف خط دشمن پاک سازی کنند. این روش، با از کار انداختن فرماندهی دشمن، متلاشی کردن نیروهای در خط را آسان تر می سازد.

ب) پس از شروع درگیری، در اولین فرصت کابل های برق و سیم های مخابراتی دشمن قطع می شوند، بدین ترتیب ارتباط با عقبه و نیروهای در خط به کلی قطع و دشمن در هدایت نیروهای خود مستأصل می گردد.

ج) نیروهای تک کننده موظف اند با رعایت سکوت کامل، خود را به دشمن چسبانده و در خیز اول از نارنجک استفاده کنند.(4)

مانور لشکر نقاط ضعفی نیز دارد که مهم ترین آنها عبارت است از:

1- کمبود نیروی عمل کننده ... و این در حالی است که استعداد دشمن در منطقه حدود یک تیپ تخمین زده می شود.

2- نیرویی برای احتیاط در نظر گرفته نشده است.(5)

به دلیل تسلط دید دشمن بر منطقه، می باید مسائل حفاظتی عملیات از جمله انتقال واحدها رعایت گردد، از این رو سعی شده تا بسیاری از واحدهای پشتیبانی را حتی الامکان درخصوص زمان عملیات توجیه نکنند و برای انتقال نیز چهار روز قبل از عملیات و بعضاً

ص: 370


1- 7. همان، ص 11.
2- 8. همان، ص 12.
3- 9. همان، ص 12.
4- 10. همان، صص 12 و 13.
5- 11. همان، ص 13.

تصویر

ص: 371

(واحدهایی نظیر اورژانس، محل تخلیة شهدا ... که نیاز است نزدیک تر به منطقة عملیات باشند) 48 ساعت قبل از عملیات، در نظر گرفته شده است.(1)

از طرف دیگر، جهت فریب دشمن، واحد ادوات یگان را - که از نقاط مختلفی می تواند کار خود را انجام دهد - جهت پشتیبانی آتش، به سمت "یونیت" در شرق رودخانة میمه بردند ولی یک آتشبار 120 که برای زیر آتش گرفتن ارتفاع 137 و تنگة " انیزه" در نظر گرفته شده، ناچار روی ارتفاع 216 مستقر شده است.(2)

در این جا یک مسئله حائز اهمیت، وضعیت روحی نیروهای خودی می باشد که حتی می تواند برخی مشکلات و ضعف های یگان های عمل کننده را پوشش دهد. در وضع کنونی روحیه بالایی از یگان درگیر (لشکرفجر) مشاهده می شود. در این باره قبل از عملیات، یکی از فرماندهان گردان گفت: «از نظر روحیه نیروها، بعضی از آن ها یک سال و اندی بود که منتظر عملیات بودند ... روحیة بسیار بسیار مشتاقی برای عملیات داشتند ... زمانی که فهمیدند عملیات است، روحیه بسیار بسیار بالایی داشتند.»(3)

طبق زمان بندی طرح مانور، نیروهای اعزامی در ساعت1 بامداد (20/4/1364) برای شروع درگیری باید اعلام آمادگی کنند و از شروع عملیات تا زمان برگشت نیز حدود چهار ساعت در نظر گرفته شده است.(4)

265

امروز پادگان پیرانشهر دوبار در ساعات 14 و 16:30 به وسیلة هواپیماهای عراق بمباران شد. در اولین بمباران، خانه های سازمانی پادگان واقع در پشت کارخانة قند منطقة تمرچین و حاج عمران، همچنین روستای "والاوان" هدف قرار گرفتند که دو غیرنظامی به شهادت رسیدند.(5)

266

در پی حملة دیروز هواپیماهای عراقی به یک نفت کش ترکیه به نام " ام.وطن" در خلیج فارس، وزارت خارجة ترکیه با انتشار بیانیه ای حاوی اعتراضی بسیار کم رنگ آن هم بدون اشارة مستقیم به عراق، اعلام کرد که دولت ترکیه جهت مقابله با تکرار حمله های مشابه، در چارچوب قوانین و حقوق بین المللی اقدامات لازم را به نحو مقتضی انجام خواهد داد. به گزارش رادیو ترکیه، در این بیانیه با اشاره به این که سیاست های جنگی عراق و ایران امنیت رفت و آمد کشتی ها را در خلیج فارس تأمین نمی کند، آمده است: «با آن که کشتی های ترکیه با نام تجارتی کشور ترکیه مشغول رفت و آمد می باشند، ارتباط وزارت خارجة ترکیه با شرکت های کشتی رانی نیز نمی تواند اعتماد آن ها را جلب و امنیت آن ها را تضمین کند، بنابراین، دولت ترکیه ضمن درخواست قبول و اجرای قوانین و حقوق بین المللی در مورد تضمین رفت و آمد آزاد کشتی ها از کشورهای ایران و عراق، در این مورد به آن ها هشدار می دهد.»

ص: 372


1- 12. همان، ص 14.
2- 13. همان، ص 15.
3- 14. همان، ص 15.
4- 15. همان، ص 10.
5- 16. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 114 (21/4/1364)، ص 3.

گفتنی است که در بیانیة وزارت خارجة ترکیه، از اصطلاح جعلی "خلیج بصره" به جای خلیج فارس استفاده شده است.(1)

روزنامة "ملیت" چاپ ترکیه نیز در گزارشی، به نقل از منابع کشتی رانی نوشته که نفت کش " ام.وطن" در خارج از منطقه ای که عراق ممنوع اعلام کرده، هدف موشک قرار گرفته است.(2)

267

در آرژانتین، کمیسیون مشترکی از وزیران خارجه، دفاع و تجارت خارجی این کشور تشکیل شده تا موضوع فروش اسلحه به هر دو کشور ایران و عراق را بررسی کند. از سوی دیگر، کمیته ای مرکب از وزیران هفت دولت عرب به زودی به آرژانتین خواهند رفت تا اقداماتی جهت جلوگیری از رابطة آرژانتین با ایران انجام دهند. این کمیته اعلام کرده است که اگر ایران پیشنهادهای صلح را نپذیرد، ضمن اقداماتی، از کشورهای جهان خواهد خواست تا جهت تحریم اقتصادی و نظامی ایران اقدام کنند.(3)

268

دولت کویت به دنبال تشدید اقدامات خصمانه اش علیه ایرانیان مقیم کویت، در چند روزگذشته نیز 182 ایرانی را بازداشت و پس از آزار و شکنجه و ضبط اموال، از آن کشور اخراج کرد. این عده از طریق مرز آبی با موتور لنج وارد بوشهر شدند و در اردوگاه ویژة معاودان در این شهر اسکان یافتند.(4)

269

چگونگی رابطة کشورهای حوزة خلیج فارس با ایران، از جمله مباحث رسانه های منطقه و جهان است. امروز رادیو اسرائیل در تفسیری مواضع سران شورای همکاری خلیج فارس را چنین تحلیل کرد:

«امیرنشین های عرب خلیج فارس بر این اندیشه اند که هرکدام از دو کشور متخاصم (ایران و عراق) در جنگ کنونی پیروز گردد، گام بعدی خود را در سوی گسترش سیطرة خویش در منطقه و تحت مهمیز درآوردن و احیاناً بلعیدن یک یا چند لقمة چرب و لذیذ در خلیج فارس برخواهد داشت و براساس همین پندار است که رهبران شش کشور عربی (عربستان، کویت، قطر، بحرین، عمان، امارات) نه تنها حرکت آشکاری به سود هیچ کدام از طرفین جنگ انجام نمی دهند، بلکه همواره از سیاست نعل و میخ و لیت و لعل پیروی می نمایند. با این آرزوی ناگفتة آشکار که این جنگ پنج ساله بدون فاتح و پیروزی قاطع یکی از طرفین پایان گیرد و در پناه دو قدرت موجود از دو سوی اروندرود، سرزمین های همسایه از آرامش و ثبات نسبی برخوردار گردند.»(5)

در این حال تلقی دیگری نیز در برخی محافل و مطبوعات مطرح است. روزنامة ژاپنی

ص: 373


1- 17. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 113 (20/4/1364)، ص7.
2- 18. وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 491 (23/5/1364)، روزنامة "ملیت" چاپ ترکیه، ص9، 10 ژوئیه 1985 (19/4/1364).
3- 19. سند شماره 212236 مرکز مطالعات تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی (خارجی) ،19/4/1364، به نقل از کاردار آرژانتین در تهران ص6و 7.
4- 20. مأخذ 17، ص 13، بوشهر.
5- 21. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن رادیوهای بیگانه، "20/4/1364، رادیو اسرائیل، 19/4/1364.

"یومیوری شیمبون" با اشاره به سخنان آقای هاشمی در سفر به ژاپن و ملاقات هایش با مسئولان این کشور و نیز سخنان دکتر "ولایتی" وزیر خارجة ایران دربارة مسائل خلیج فارس، نوشت: «جمهوری اسلامی ایران با حرکت های دیپلماتیک خود نشان داده است که واقعاً مایل به بهبود روابط خود با کشورهای عربی خلیج فارس است... در این ملاقات ها خواسته شده است که مقامات ژاپن نیز در ملاقات های خود با مقامات کشورهای عربی حوزة خلیج فارس علاقة ایران در مورد هم زیستی با این کشورها را قید نمایند.» به نوشتة این روزنامه، وزیر امور خارجة ژاپن در این خصوص تأکید کرده است که در ملاقات هفتة آیندة خود با مقام های عربستان سعودی، برای اطمینان خاطر بیش تر آن ها در مورد توجه ایران به هم زیستی با کشورهای خلیج فارس، با آن ها گفت وگو خواهد کرد.(1)

270

روزنامة انگلیسی "تایمز" در مقاله ای به بررسی جنگ پرداخته و دربارة تأثیر آن در اقتصاد ایران، نوشته است: «قرائن همه حکایت از این دارد که ایران نیز مانند عراق در حال حاضر از خستگی جنگ شدیداً رنج می برد. جدا از افزایش تعداد کشته ها و مجروحین، اقتصاد کشور نیز در آستانة فلج شدن است. کارشناسان، ذخیرة ارز خارجی را تنها سه میلیارد دلار تخمین می زنند که این میزان، تنها با میزان دو ماه واردات برابری می کند. ایران علی رغم حملات پراکندة عراق علیه نفت کش هایی که از ترمینال نفتی خارک استفاده می کنند، هنوز قادر است نفت خود را صادر کند، اما این روزها خریداران در بازار به تخفیف های زیادی متوسل می شوند که این تخفیف ها در معاملات پایاپای به صورت پنهانی باقی می ماند. صادرات غیرنفتی نیز به سطح بسیار ناچیزی تقلیل پیدا کرده و بی کاری نیز با وجود این که یک میلیون نظامی در جبهه های جنگ با عراق و یا جنگ با کردهای شورشی در کوه های غربی کشور درگیر می باشند، در سطح بالایی قرار دارد.»(2)

271

در مراسم تودیع آیت الله "صانعی" که با حضور دادستان جدید کل کشور، حجت الاسلام "خوئینی ها" در محل دادستانی کل برگزار شد، آقای صانعی دربارة ثروت های حرام و نامشروع مطالبی را خاطرنشان کرد که می تواند علاوه بر ترسیم مواضع و گرایش های بخشی از نخبگان نظام جمهوری اسلامی، برخی مسائل را که ایران در بحبوحة جنگ با آن درگیر است، نشان بدهد. آیت الله صانعی خطاب به دست اندرکاران عالی رتبة قوة قضائیه گفت:

«سخنان امام باید همچون کتاب پرارزش "جواهر"(3) مورد بررسی و توجه قرار بگیرد. در

ص: 374


1- 22. روزنامة اطلاعات، 19/4/64، ص3.
2- 23. خبرگزاری جمهوری اسلامی، "انتخابات ریاست جمهوری در رسانه های جهان"، 20/5/1364، ص102، از لندن.
3- کتابی است در فقه اسلامی.

بعد اقتصادی این را بدانید آقای مسئول اجرایی، آقای دادیار، آقای قاضی، محکمه هایی که می روی مهر و موم می کنی، بدان که یک ریالش با قیمت خون این بچه های ما تمام شده تا در اختیار توقیفیِ تو قرار گرفته؛ دقت کنید عزیزان که این اموال ساده دست آن ها برنگردد. من این سند را در پیش گاه خدای خود دارم، در این مدتی که بودم خیلی تلاش کردم و دیگران، دوستان هم همکاری کردند، نگذاشتم این اموالی که به قیمت خون این شهدا تمام شده، رایگان بدهیم به آن که نماز نمی خواند.

بیت المال مالک است، خیلی ساده، خمس تصاعدی را اگر حساب کنید - که خود امام هم فرموده این ها مالک نیستند - حلال حلالش، طیب طاهرش، عرق جبینش، با خمس تصاعدی این ها مالک نیستند هیچ، باید بیگاری هم بدهند، یعنی باید بیایند برای بیت المال هم کار کنند. این جور نیست که من خیال کنم حالا که بهش (اموالش را) دادم، به مالکش دادم؛ نه آقا، دادی به غیر مالک، دادی به غاصب! امیدوارم برادر عزیزمان جناب آقای موسوی هم که آمدند، من این معنا را در خصوصیات روحی ایشان می دانم، ایشان هم این راه را دنبال خواهند کرد.»

تصویر

آقای صانعی سپس در مورد آقای خوئینی ها گفت: «همان جور که امام امت مان فرمودند، ایشان در کارهای مهم موفق بودند، در درگیری با عربستان هم موفق بودند، در رهبری دانشجویان خط امام و درگیری با جاسوسان امریکایی موفق بودند، ... در قبل از پیروزی انقلاب هم موفق بودند، این بار هم چنان که امام فرمودند، ما مطمئنیم، با شناختی که ما داریم، آمدن ایشان برای حزب الله امیدوار کننده است. کسی که با لانة جاسوسی در می افتد، تنها با جاسوسی در نمی افتد، با سرمایه داری غرب درمی افتد، با ضدانقلابی که پناهندگی به تروریست می دهد، در می افتد.»

آقای خوئینی ها نیز در پایان سخنان آقای صانعی، گفت: «حالا که من فرمایشات ایشان را گوش می کردم، بیش تر بر تأسفم افزوده شد که شخصیت علمی، با چنین حرارت انقلابی و با این پیشنهاد این جوش و خروش و دل سوختگی به حال ضعفا و فقرا و شمشیری کشیده علیه مستکبرین و مترفین و فاسدهای زمان ما، چنین شخصیتی از تشکیلات قوة قضائیه رفتند و برای ما موجب تأسف است.» دادستان جدید افزود: «خط امام چنین است.»(1)

ص: 375


1- 24. واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش"، شماره7 (31/5/1364)، صص 17 تا 20.

272

در واکنش در برابر موضع گیری اخیر امریکا در محکوم کردن "تروریسم بین المللی" که ضمن آن، کشورهای ایران، لیبی، کوبا و نیکاراگوئه مورد حملة "ریگان" رئیس جمهور امریکا قرار گرفتند، یونایتدپرس خبر داد که "میگل دسکوتو" وزیر خارجة نیکاراگوئه، در اعتراض به "تروریسم دولتی" دولت ریگان و کمک مالی آن به ضدانقلابیون نیکاراگوئه، اقدام به اعتصاب غذا کرده است.

به گزارش یونایتدپرس، دسکوتو - که کشیش است - گفته که از "دانیل اورتگا" رئیس جمهور نیکاراگوئه، خواسته است با مرخصی موقت وی از مقام دولتی موافقت کند تا اعتصاب غذای خود را دنبال کند.(1)

ضمیمة گزارش 264: منطقه عملیاتی قدس3

منطقة عملیاتی مورد نظر دارای یک سلسه ارتفاعات از جمله قله های 216، 214، 172، 194، 128، 137 و 100 می باشد. تمام منطقه و این ارتفاعات در شمال خط مرزی (در خاک ایران) قرار دارد و دشمن در عقب نشینی سراسری از غرب، قسمت مهمی از این نقاط را به دلیل حساسیت و اهمیت نظامی آن، حفظ کرده بود. خط نیروهای خودی در این منقطه روی ارتفاع 216 بود که مسئولیت پدافند آن را گردان 205 ژاندارمری باختران به عهده داشت و از ارتفاع 214 نیز جهت دیده بانی استفاده می شد. خط دشمن نیز مقابل شیار "مالحه" روی ارتفاع 194 بود که دید کافی روی خط خودی و منطقة عمومی دهلران داشت.(2) به همین دلیل، انهدام نیروهای دشمن در تپة 194 و سایر تجمعات در این منطقه و تصرف و تثبیت این تپه، پس از انهدام نیرو، هدف اولیة عملیات "قدس3" بود.(3)

ص: 376


1- 25. روزنامه اطلاعات، 20/4/1364، ص آخر.
2- 26. مأخذ 1، ص3.
3- 27. مأخذ 1، ص10.

روزشمار جنگ پنجشنبه /20 تیر 1364 /22 شوال 1405 /11 ژوئیه 1985

273

در چارچوب اجرای عملیات های محدود نفوذی - انهدامی، پس از احراز آمادگی های قبلی از ساعت2:45 بامداد امروز یک عملیات نفوذی موسوم به "قدس3" به همت لشکر19 فجر سپاه آغاز شد. رمز عملیات عبارت بود از: "ولا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم، انا فتحنا لک فتحاً مبینا، یا امام صادق، یا امام صادق یا امام صادق(ص)، الله اکبر". این عملیات در محور عمومی دهلران - طیب در غرب رودخانة میمه با هدف نفوذ به مواضع نیروهای دشمن و انهدام نفرات و تجهیزات آن ها انجام شد.(1)(2)

یادآوری می شود که حرکت گردان های عمل کننده به نقطة رهایی [به وسیله وانت لندکروز و کمپرسی] طبق زمان بندی پیش بینی شده، پیش نرفته بود، لذا نیروها با تأخیر به نقطة رهایی رسیدند. بنابراین، هر گردان با تأخیر از نقطة رهایی حرکت کرده و در نزدیکی دشمن منتظر اعلام رمز مانده بود.

نکتة تأمل برانگیز در روند این عملیات آن است که به دو مرحلة کاملاً مجزای رفت و بازگشت قابل تقسیم است: در مرحلة رفت میزان موفقیت و سهولت کار بیش از حد انتظار و در مرحلة بازگشت میزان تلفات و ضایعات خودی از حدّ انتظار بیش تر بود.(3)

در این عملیات از نیروهای خودی 20 تن شهید، 105 تن مجروح و 15 تن مفقود (تعدادی شهید و تعدادی اسیر می باشند) شدند. اما عراق بیش از 700 تن کشته و مجروح داشت. در این عملیات علاوه بر تخلیة 150 اسیر عراقی به عقب، خساراتی به گردان یکم (100%) و گردان دوم (60%) از تیپ805 پیادة ارتش عراق وارد آمد. همچنین غنایم بسیاری به دست نیروهای خودی افتاد، از جمله 6 قبضه تفنگ 106 میلی متری، یک قبضه پدافند هوایی و تعدادی خودرو سبک و سنگین.(4)

ص: 377


1- 1. سند شمارة 0629/گ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قدس3"، گزارش راویان عملیات قدس3 (محمد ساجدی، شهید محمدرضا ملکی) مرداد 1364 ص 18.
2- به نقشه صفحه 371 رجوع کنید.
3- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش273 : خلاصه شرح عملیات قدس3، ص384.
4- 2. همان، ص 25.

تصویر

یک پایگاه نیروهای خودی در پشت جبهه - عده ای از اسیران عراقی عملیات قدس3

274

در ادامة تحرکات موضعی و ایذائی اخیر، امروز دشمن با نیرویی به استعداد دو گردان با پشتیبانی آتش تانک به یک پست استراق سمع (شنود) خودی در روی تپه ای به ارتفاع 402 متر واقع در منطقة عمومی سومار حمله کرد و آن را به تصرف درآورد.(1)

275

امروز در ساعت15، مرکز تجمع نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران در نوار مرزی کلاشین - اشنویه هدف حملة هوایی عراق قرار گرفت که دو تن شهید و 30 تن مجروح شدند.(2) نکتة حائز اهمیت این که تجمع نیروها جهت کسب آمادگی برای اجرای یک عملیات در منطقة سیدکان بوده است. به این ترتیب، مسئله هشیاری دشمن و خطر لو رفتن عملیات می تواند امری جدّی و نگران کننده محسوب گردد.

276

پس از قطعی شدن عملیات در منطقه فاو، اقداماتی که عملاً تاکنون انجام شده حاکی از عدم پیشرفت امور است، به نحوی که فاو را از جایگاه یک عملیات اصلی خارج کرده و عملاً "عملیات محدود" محور اصلی کار قرارگاه های سپاه قرار دارد. در مورد فرعی شدن عملیات اصلی "فاو" دلایل گوناگونی دخیل می باشد که از جملة آن ها می توان به اهمیت و ارزش یافتن عملیات های محدود، روبه رو شدن با مشکلات حفاظتی در روند اقدامات آمادگی

ص: 378


1- 3. سند شماره 009651 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای، قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، شماره 137 (2/5/1364).
2- 4. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 116 (23/4/1364)، ص3.

عملیات فاو و ... اشاره کرد.

در هر صورت و به هر دلیل تا کنون ضعف و کندی در روند اقدامات به وضوح روشن و کاملاً محسوس بوده است به طوری که برادر "رحیم" در جلسة 10/4/1364 بر اصلی بودن فاو و این که "مبادا عملیات های کوچک منجر به انحراف از عملیات بزرگ شود"، تأکید کرد. امروز نیز برادر "محسن رضایی" فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مجدداً ضرورت قضیه را خاطرنشان کرد و با حالتی نگران طی بحثی در قرارگاه خاتم، با توجه به گزارش اقدامات ناچیز قرارگاه ها در فاو، آن ها را مورد انتقاد شدید قرار داد و گفت: «چرا این طور هست؟! آخر دو ماه است ما به شما این کار را گفته ایم، شما هیچ کاری نکرده اید! چرا کم کاری می شود؟!»

وی سپس بر ضرورت آمادگی هرچه سریع تر تأکید کرد، اما با این همه، اولویت ها را در پایان جلسه چنین برشمرد:

«نیروهای واگذاری به ارتش را هرچه دارید، آماده کنید تا دو الی سه روز دیگر تحویل دهید.

اولویت دوم از نظر زمان بندی و پی گیری، انجام دادن عملیات های گشتی و نفوذی.

اولویت سوم، برنامه ریزی و انجام دادن عملیات محدود.

اولویت چهارم، کار روی عملیات اصلی (فاو).»(1)

277

معمولاً قسمتی از اقدامات دشمن در هر منطقه، متناسب با اطلاعاتی است که دربارة چگونگی تحرکات خودی در آن منطقه به دست می آورد، لذا اقداماتی که دشمن در منطقة فاو و خورعبدالله انجام می دهد مبتنی بر تجربیات او از عملیات خیبر و بدر است که در آن، نیروهای خودی از قایق و هاورکرافت استفاده کرده اند. عراق جهت هرچه بهتر استحکام بخشیدن به مواضع خود در مقابل این گونه عملیات های آبی - خاکی، در نقاط مورد نظر به فعالیت های مهندسی مشغول است، از جمله در خورعبدالله. امروز در جلسة قرارگاه خاتم، برادر "فدوی" مسئول اطلاعات عملیات قرارگاه نوح، در خصوص این گونه فعالیت های مهندسی عراق در خورعبدالله، گزارش داد:

«دشمن در ساحل فاو (کنار خورعبدالله) اقدام به نصب سه پایه هایی می کند که به منظور جلوگیری از ورود هاورکرافت و قایق از سمت خورعبدالله می باشد. در ضمن بین هر سه پایه را با سیم خاردار پوشانیده و دیواری از سیم خاردار ایجاد کرده است. سه پایه های مذکور زیر تیرآهن هایی به طول شش متر ساخته شده که ارتفاع آن از زمین چهار الی پنج متر می باشد.»(2)

278

در ادامة خط انفجار در اماکن عمومی به وسیلة عوامل عراق، امروز بمبی در یک اتوبوس مسافربری "تعاونی9" متعلق به ترمینال تبریز - که از تبریز عازم خوی بود - منفجر شد که بر اثر آن، هفت تن از مسافران در دم جان سپردند و تعداد دیگری نیز مجروح شدند.(3) خبرنگار روزنامه

ص: 379


1- 5. سند شماره 0634 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "انتخاب منطقة عملیاتی فاو"، گزارش راوی قرارگاه خاتم، (داود رنجبر)، ص50.
2- 6. سند شمارة 0640 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "بررسی وضعیت دشمن"، گزارش راوی قرارگاه خاتم (محمد درودیان)، اسفند 1367، ص 26.
3- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش ویژه"، شمارة 114 (21/4/1364)، ص2، از تبریز.

اطلاعات از تبریز آخرین آمار رسیده از این حادثه را 12 شهید و 22 مجروح اعلام کرده است.(1)

279

امروز در دو رستوران کویت انفجارهایی روی داد که روزنامة فرانسوی "لوکوتیدین دوپاری" تلفات آن را 11 کشته و 89 مجروح اعلام کرد. این روزنامه همچنین این اقدام را در چارچوب یک استراتژی که از تهران هدایت و رهبری می شود، دانسته است.(2)

تلویزیون فرانسه نیز در گزارشی در مورد این سوءقصدها در کویت، از 11 کشته و 89 زخمی یاد کرد و "افراطیون ایرانی" را به عنوان عاملان این انفجارات متهم ساخت. گزارش گر این تلویزیون مدعی شده است که از نظر هواداران ایران، امیر کویت یکی از افرادی است که باید به قتل برسد.(3)

از سوی دیگر، یک فرد ناشناس - که خود را منسوب به "بریگادهای عرب" خوانده - در تماس تلفنی با دفتر خبرگزاری فرانسه در پاریس، مسئولیت انفجار بمبی داخل باغچة یک کافه و نیز بمب دیگری در یک باشگاه واقع در خیابان "خلیج" را - که محل اجتماع مقام های کویتی و افرادی است که با سازمان های ارتجاع عرب و امپریالیستی روابط نزدیکی دارند - عهده دار شد. "بریگادهای عرب" تاکنون مسئولیت سوءقصد علیه دیپلمات های اردنی و امارات عربی متحده در اروپا و هند را به عهده گرفته است.(4)

خبرگزاری جمهوری اسلامی از کویت ضمن اعلام خبر بمب گذاری در محل تجمع اتباع کویتی در منطقة " الشرق" و " السّلبیه"، اعلام کرد: «چند افسر عالی رتبة وزارت کشور کویت و چند کودک و یک زن در میان کشته شدگان گزارش شده است.»(5)

280

به گزارش روزنامة تونسی " الشعب"، یک شبکة جاسوسی در این کشور که برای دولت بعث عراق فعالیت می کرده، کشف و اعضای آن - که چند تونسی و چند به اصطلاح دیپلمات عراقی هستند - دست گیر شده اند. سازمان امنیت تونس که در این ارتباط عده ای از هواداران بعثی های عراقی را نیز دست گیر کرده، تحقیقاتی را دربارة همکاری آن ها با حکومت عراق آغاز کرده است. این روزنامه در ادامه خاطرنشان کرده است که چندی پیش هم سه کارمند سفارت عراق در تونس به اتهام اقدامات و فعالیت های غیرقانونی از تونس اخراج و سه تونسی دیگر که در وزارت خارجه و ارتش تونس برای حکومت عراق جاسوسی می کرده اند، دست گیر شده اند. این سه تن به دریافت پول از حکومت عراق در قبال جاسوسی برای این حکومت، متهم هستند. براساس برخی گزارش ها، سفیر عراق در تونس ضمن تماس با مقام های این کشور، تقاضا کرده که این خبر پخش نشود.(6)

نشریه انگلیسی "فارین ریپورت" نیز امروز نوشت: «توطئه عراق جهت بی اعتبار ساختن ایران و جلب حمایت بیش تر کشورهای خلیج[فارس]، افشا شد.» براساس اظهارات منابع

ص: 380


1- 8. روزنامة اطلاعات، 22/4/1364، ص23.
2- 9. مأخذ 4، ص 17، از پاریس.
3- 10. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شمارة 115 (22/4/1364)، ص 7، پاریس، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 21/4/1364.
4- 11. مأخذ8، ص آخر.
5- 12. مأخذ10، صص 13 و 14، کویت - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 21/4/1364.
6- 13. روزنامة اطلاعات، 20/4/1364، ص آخر.

فارین ریپورت، مأموران اطلاعات بحرین در اوایل ژوئن دو نفر را که می خواسته اند مواد منفجره در شهر منامه کار بگذارند، بازداشت کرده اند. این دو نفر اعتراف کرده اند که برای عراق کار می کنند و 11 عراقی دیگر را نیز نام برده اند. این 13 نفر در بازجویی، پرده از توطئه عراق جهت اجرای عملیات خراب کارانه در منطقة خلیج فارس، برداشته اند و افزوده اند که قرار بوده نشانه هایی بر جای بماند که ایران مسئول این عملیات شناخته شود. این عراقی ها گفته اند که دو بمبی که در روز 18 مه، هم زمان با بازدید شاه زاده "سعودالفیصل" از تهران، در ریاض منفجر شد، به وسیلة عراقی ها کار گذاشته شده بود. "فارین ریپورت" سپس افزوده است: «برخلاف معمول، سازمان تروریستی جهاد اسلامی که همیشه در این حملات دست دارد، مسئولیت این انفجار را انکار کرد. ظاهراً عراق از اقداماتی که در جهت برقراری روابط حسنه میان کشورهای خلیج[فارس] و ایران انجام می گیرد، به وحشت افتاده است و قصد دارد کشورهای خلیج[فارس] را با ارعاب از این تغییر سیاست منصرف کند.»(1)

281

شاه زاده "سعودالفیصل" وزیر امور خارجة عربستان، در پایان مذاکرات دو روزة وزیران خارجة کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس گفت که مطمئن است جنگ پنج ساله بین ایران و عراق به زودی پایان خواهد یافت.(2)

یک مفسر رادیو بی.بی.سی. در تفسیری، از خوش بینی بیش از حد عربستان در مورد پایان یافتن جنگ در اوضاع نامساعد کنونی، ابراز تعجب کرده و با اشاره به برخی حوادث اخیر منطقه از جمله: زدن کشتی عظیم نفت کش ترکیه به وسیلة عراق در نزدیکی سواحل ایران؛ توقیف کشتی کویتی حامل کالاهایی برای عراق؛ تداوم جنگ نفت کش ها؛ گلوله باران شهرهای یک دیگر؛ همچنین با یادآوری مواضع ایران در مورد جنگ: رد پیشنهاد آتش بس عراق؛ اصرار بر برکناری صدام حسین؛ مخالفت با دخالت شورای امنیت سازمان ملل در قضیة جنگ به دلیل جانب داری از عراق؛ افزوده است: «همة این مطالب در اولین دور مذاکرات وزیر خارجة عربستان در ایران (که برای اولین بار از زمان انقلاب از تهران دیدن کرد) به اطلاعش رسیده است و به نظر می رسد که ایران امیدوار است عربستان روش فعلی خود دایر بر کمک های مالی به عراق را از نو بررسی نماید.»

مفسر بی.بی.سی. تفسیر خود را چنین پایان داده است: «عراق معتقد است "یا آتش بس کامل و یا جنگ کامل"، لذا اگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس خواستار محدود کردن جنگ باشند، مجبور خواهند شد که تمام فشار خود را بر عراق به کار برند و جالب این است که عراق که اخیراً گفت حمله به شهرها را از سرخواهد گرفت، تاکنون به چنین کاری دست نزده است؛ امکان دارد که این عمل عراق نتیجة مستقیم اعمال فشار عربستان

ص: 381


1- 14. ادارة کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 875، 3/5/1364، نشریة "فارین ریپورت"، ص 29.
2- 15. مأخذ 7، ص 33، رادیو بی.بی.سی.، 20/4/1364.

باشد که می خواهد از خطر گسترش جنگ جلوگیری نماید.»(1)

282

" آندره ویلاز" خبرنگار خبرگزاری فرانسه، در گزارشی از جنگ نفت کش ها، به بررسی آمار و ارقام و نیز تبعات و سودها و زیان های این جنگ پرداخته است:

آمار (جنگ نفت کش ها) در خلیج فارس متضاد است: استفاده از موشک های پیشرفته، قربانیان زیادی نداشته و عملاً هیچ نفت خام را بر سطح آب ها جاری نساخته است. مضافاً افزایش تشنج در این منطقه که مشهور به تأمین کنندة نفت غرب است، تأثیر کمی بر بازار داشته و حتی به صاحبان کشتی ها امکان داده است که منافع سریعی به چنگ آورند. تعداد حملات را نمی توان با دقت تعیین کرد؛ عراق تأکید می کند از سپتامبر 1980 -1359- از آغاز جنگ با ایران، به 200 کشتی تجاری در شمال شرقی خلیج[فارس] در اطراف ترمینال ایرانی جزیرة خارک صدمه وارد آورده است؛ بیمة " لویدز" لندن به نوبة خود تعداد کشتی های صدمه دیده توسط دو کشور از مه 1981-1360- تا کنون را 143 فروند تخمین می زند، ولی این آمار دقیق نیست.

جنگ نفت کش ها به مفهوم واقعی آن در اوایل سال 1984 آغاز شد، زمانی که عراق برای خفه کردن اقتصاد ایران و کاهش مساعی جنگ آن، محاصرة دریایی خود را تشدید کرد. تهران بلافاصله حمله به نفت کش هایی که از بنادر کشورهای عرب خلیج متحد عراق مانند عربستان سعودی و کویت بارگیری می کردند، به مقابله برخاست.

آمار این سری حمله های طولانی قریب به پنجاه نفت کش صدمه دیده از اواخر آوریل 1984 می باشد. کشتی های دیگری نیز هدف اصابت موشک های " اگزوسه" عراقی یا راکت های ایرانی قرار گرفته اند.

اگر طرف داران محیط زیست نگران انفجار نفت کش ها بر اثر موشک ها و پخش شدن صدها هزار تن نفت خام بر روی دریا هستند، در عوض کارشناسان، این موضوع را کوچک می شمارند؛ آن ها می گویند که یک نفت کش مدرن صدمة زیادی از بمب نمی بیند زیرا مخزن آن ها به دقت تقسیم بندی شده است. و تاکنون حق با آن ها بوده است، تنها نفت کش "نتونیا" درفوریه گذشته در آب فرو رفت و چند هزار لیتر نفت از مخزن آن نشت کرد؛ محیط زیست هرگز به طور جدی مورد تهدید قرار نگرفته است.

می توان تصور کرد که حمله به کشتی ها به سود دو کارگاه اصلی تعمیر کشتی ها در منطقه بوده است: یکی در دوبی (امارات متحده عربی) و دیگری در بحرین. ولی در واقع چنین نیست، زیرا در مقابل چهار و یا پنج میلیون دلار که برای تعمیر نفت کش های غول پیکر لازم است، صاحبان کشتی ها اغلب ترجیح می دهند که آنها را به جایگاه اجناس اوراقی بفرستند. حداقل چهار سوپر نفت کش مورد حمله قرار گرفته به اوراقی ها فروخته

ص: 382


1- 16. مأخذ7، صص 33 و 34، رادیو بی.بی.سی.، 20/4/1364.

شده اند.

حملات هوایی، بیمه گران را نیز وادار به افزایش قابل ملاحظة نرخ های خود کرده است. به گفتة لویدز، در مجموع، این جنگ بیش از 575 میلیون دلار برای بیمه گران دریایی تمام شده است. ولی این بیمه گران به طور مداوم نرخ های خود را متناسب با میزان خطرات تنظیم کرده اند.

نرخ بیمه در فوریه گذشته از یک درصد به نیم درصد ارزش کالا در نیمة جنوبی خلیج[فارس] بازگردانده شد ولی برای بنادر ایران 25 درصد است. در نهایت، حملات هوایی در خلیج فارس که یکی از راه های اصلی عبور نفت را مورد تهدید قرار می دهد، بازار نفت را تحت تأثیر قرار داده است...

همین که اولین لحظات نگرانی گذشت، معامله گران آرامش خود را بازیافتند و فعلاً فراوانی نفت خام و شکاف در اوپک تعیین کنندة اوضاع است. حتی ایران که مستقیماً مورد تهدید قرار گرفت، با برقراری رفت و آمد میان خارک و ترمینال شناور نزدیک جزیرة سیری در جنوب خلیج فارس که کم تر در معرض حملات عراق است، راه اصلی برای خود پیدا کرده است و به دلیل تخفیف زیاد، تولید ایران به دو میلیون بشکه در روز افزایش یافته است.(1)

283

علل کمبود برق و کثرت تعداد خاموشی های روزانه، به وسیلة مهندس مسعود حجت یکی از مسئولان وزارت نیرو، بررسی شد. در این بررسی، علاوه بر جنگ و آثار آن به ویژه جنگ شهرها، به برخی عوامل دیگر نیز اشاره شده است.

موارد مذکور در این بررسی، برخی مستقیماً مرتبط با جنگ است از قبیل: ترک کارشناسان و متخصصان شوروی از نیروگاه 540 مگاواتی "رامین" اهواز و نیروگاه 800 مگاواتی شهید "منتظری" اصفهان که تعداد آن ها به حدود هزار نفر می رسد؛ تعویق اجرای عملیات در نیروگاه 387 مگاواتی تبریز به وسیلة پیمان کار فرانسوی بر اثر مشکلات سیاسی ناشی از تیرگی روابط بین دو کشور؛ ترک کارشناسان آلمانی از نیروگاه 1760 مگاواتی نکا (شهید سلیمی).

به موارد دیگری نیز اشاره شده است از قبیل تقسیم ناعادلانة بودجه و سیاست های ارزی مغشوش و نامتوازن کشور که به نظر می رسد متکی به ضوابط صحیحی نمی باشد و عموماً از طریق وزارت برنامه و بودجه و بانک مرکزی اعمال می گردد؛ عدم بارش برف و باران کافی در فصل زمستان؛ مهم تر از همه، فرار و کناره گیری نیروهای انسانی متخصص از وزارت نیرو به دلیل نداشتن حقوق و مزایایی مکفی.

وی تأکید کرد: «ضعف برق در حال حاضر با یک بحران جدی مواجه شده است و چنانچه توجهی به حل سریع مشکلات مذکور نشود، وقوع فاجعة بزرگی در سال های آینده حتمی است که بدون شک عواقب سیاسی، اجتماعی آن متوجه مسئولان و دست اندرکاران، و رنج و

ص: 383


1- 17. مأخذ 7، صص 5 تا 7، منامه - خبرگزاری فرانسه، 20/4/1364.

نابه سامانی آن متوجه مردم مستعضف این کشور اسلامی خواهد شد.»(1)

ضمیمة گزارش273: خلاصه شرح عملیات قدس3

چنان که در متن آمده است، عملیات "قدس3" به دو قسمت رفت و برگشت قابل تقسیم است؛ در این جا توضیح مختصری دربارة هرکدام داده می شود.

الف) مرحلة رفت:

با اعلام رمز، هر یک از گردان ها در محورهای خود عملیات را آغاز کردند. گردان قاسم بن الحسن(ع) طبق برنامه و طرح مانور، عملیات خود را آغاز کرد و در پایگاه سمت چپ این گردان، با فقدان نیروی دشمن روبه رو شد، اما در پایگاه های سمت راست، بر اثر درگیری سریع و غافل گیرانه، در همان لحظات اولیة درگیری چهل نفر از نیروهای عراقی اسیر شدند و در ادامة پاک سازی، یک توپ ضدهوایی و یک جیپ حامل توپ 106 منهدم گردید.

نیروهای گردان امام مهدی(عج) با استفاه از موفقیت گردان قاسم ابن الحسن(ع) توانستند از این گردان عبور کنند. با وجود سر و صداهای زیاد، دشمن متوجه حضور نیروهای خودی نشد و آنان موفق شدند خود را به مواضع دشمن و حتی سنگر قرارگاه فرماندهی گردان دشمن برساندند و با پرتاب نارنجک به داخل سنگر فرماندهی، درگیری را آغاز کنند. گردان امام مهدی(عج) موفق شد در همان دقایق اولیة درگیری، جانشین فرمانده گردان دشمن را به هلاکت برساند و علاوه بر اسیر کردن فرمانده گروهان قرارگاه، حدود سیصد نفر از نیروهای تحت امر این قرارگاه را از پا درآورد، سپس به انهدام خودروها، پمپ بنزین و انبار مهمات گردان دشمن بپردازد.

نیروهای گردان امام علی(ع) که در محور چپ عملیات، در پشت کمین های دشمن متمرکز شده بودند، با اعلام رمز عملیات، درگیری را آغاز کردند و در همان لحظات اولیه، وارد سنگرهای افراد دشمن شدند و حدود هفتاد نفر از آن ها را به اسارت درآوردند، سپس در جریان پاک سازی سنگرهای دشمن توانستند مقداری مهمات، یک دستگاه جیپ فرماندهی، حدود چهار قبضه توپ 106 و تعدادی خودرو "آیفا" ی در حال فرار را با آر.پی.چی. منهدم کنند و حدود پنجاه نفر از نیروهای دشمن را نیز به هلاکت برسانند. تلفات نیروهای گردان های عمل کننده (خودی) با توجه به اصل غافل گیری و نیز در خواب بودن نیروهای دشمن، بسیار اندک بود، به طور مثال گردان امام مهدی(عج) در شروع عملیات یک شهید و دو مجروح داشت.

از جمله عوامل مؤثر در نحوة پاک سازی را می توان غافل گیری و ناآشنایی نیروهای تازه تعویض شدة دشمن به منطقه دانست و به همین علت کاملاً گیج و ضربه پذیر بودند و از طرف دیگر، توجیه نیروهای خودی به منطقه، پیشروی خوب قبل از شروع درگیری و ... را نباید از نظر دور داشت به طوری که بدون هیچ گونه مقاومتی پاک سازی ها صورت گرفت.(2)

بد نیست یادآوری شود که در جلسة قرارگاه خاتم الانبیا(ص) در مورخ 22/4/1364، یکی از فرماندهان گردان عمل کنندة لشکر19 فجر (سپاه) گفت: «ما با غافل گیری صددرصد عمل کردیم و دشمن را در حالی که در خواب بود، کشتیم.» سپس فرمانده لشکر 19 فجر شیراز به همین نکته (اصل غافل گیری) اشاره کرد و افزود: «نیروهای خودی ابتدا در پشت خط مقدم دشمن درگیر شدند و سپس این خط را با جنگ سرنیزه پاشیدند ... در این عملیات، ما اول به فرماندهی گردان دشمن زدیم و سپس با دیده بان خط مقدم درگیر شدیم.»(3)

ب: مرحلة بازگشت:

مطابق برنامة پیش بینی شده در طرح مانور مبنی بر تخلیة منطقه قبل از روشن شدن هوا، فرماندهی لشکر مطابق وضعیت خاص هر محور، دستور برگشت نیروها را به وسیلة بی سیم صادر کرد. در بازگشت، نیروهای

ص: 384


1- 18. مأخذ 7، صص 10 و 11.
2- 19. مأخذ شماره 1 صص 18 تا 20.
3- 20. سند شماره 1096 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت راوی قرارگاه خاتم (محسن رخصت طلب)، 11/4/ تا 24/4/64، صص 135 تا 138.

گردان قاسم ابن الحسن(ع) و امام مهدی(عج) ناچار شدند برخلاف طرح پیش بینی شده، از شیارها به جای جادة اصلی استفاده کنند که این اقدام خالی از خطر نبود و شماری از نیروهای دشمن که از پاک سازی گریخته و در شیارها پناه گرفته بودند، با اجرای آتش تیربار، سدی بر حرکت نیروهای خودی شدند.

فرمانده لشکر در این باره می گوید: «البته آن دسته از نیروهایی که توانسته بودند زودتر برگردند (از جمله گردان امام مهدی(عج))، تعداد تلفات شان بسیار پایین بود، اما نیروهایی که در برگشت تأخیر داشتند، متحمل تلفات سنگین تری گردیدند، از جمله گردان قاسم ابن الحسن(ع) که معاون گردان و دو فرمانده گروهان شان شهید، مفقود و زخمی گردیده و بسیاری از نیروها پراکنده و تعدادی از آن ها مفقود شدند و بعضاً که زخمی بودند، در منطقه ماندند. گروهان یکم این گردان متحمل بیش ترین خسارات گردید. لازم به تذکر است که به علت گرمی هوا، چند تن از نیروهایی که در منطقه مانده بودند، بر اثر تشنگی به شهادت رسیدند.»

در محور چپ، گردان امام علی(ع) به هنگام بازگشت مشکل چندانی نداشت، چرا که دشمن نیروی کمی در این محور (قله 194) داشت و از سوی دیگر، گردان در تصرف اهداف کاملاً موفق بود و در برگشت کلاً دو شهید و دو مجروح داشت.

با توجه به شرحی که گذشت، نسبت تلفات خودی در برگشت بیش از زمان پیشروی و درگیری بود، به عنوان مثال، گردان امام مهدی(عج) در ابتدا یک شهید و دو زخمی داشت ولی در موقع برگشت، تعداد شهدا به شش تن و مجروحان به بیش از چهل تن رسید که تعدادی از مجروحان باقی ماندند.

سرانجام همة گردان ها موفق شدند تا ساعت8 صبح، خود را به قلة 216 (خط خودی) برسانند. شهدا و مجروحان نیز با آمبولانس و پی.ام.پی. به اورژانس احداث شده حمل و از آن جا با هلی کوپتر به بیمارستان اعزام می شدند.

از سوی دیگر، در ساعت6:45 صبح، دشمن با نزدیک کردن نیروهای زرهی اش به ارتفاع 137 و اجرای آتش تهیه و نیز اجرای آتش به وسیلة هلی کوپتر، پاتک خود را آغاز کرد و هم زمان با این عملیات، دو فروند از هواپیماهای دشمن، موسیان و دهلران را بمباران کردند. پاتک دشمن با استعداد یک تیپ زرهی و یک تا دو گردان پیاده (با توجه به این که ارتباطات آن ها با جلو را نیروهای خودی هنگام تک قطع کرده بودند) به منظور بازپس گیری ارتفاعات 137 و 194 صورت گرفت.

در حالی که نیروهای دشمن در حال پیشروی بودند، توپخانة خودی روی آن ها آتش می ریخت و در همان ابتدای کار، تعدادی از تانک های دشمن آتش گرفتند و پیشروی آن ها مختل شد.

ساعت حدود 11:30 صبح، دشمن سی تا چهل دستگاه از تجهیزات زرهی اش را برگرداند، بقیة زرهی دشمن حدود ساعت12 ظهر توانستند پشت ارتفاعات 137 استقرار یابند و تا شب روی ارتفاع 194 نیز مستقر شدند.(1)

راویان(2) مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در عملیات "قدس3"، در یک جمع بندی از این عملیات، نقاط ضعف و قوت نیروهای خودی و دشمن را برشمرده اند:

دشمن به لحاظ این که احتمال تک را به این منطقه نمی داد، به گونه ای آرایش گرفته بود که جناح چپش خالی و قابل نفوذ بود، لذا نیروهای خودی از این موقعیت استفاده کردند و با دورزدن دشمن، از عقب او را مورد تهاجم قرار دادند.

ضعف های دشمن: جناح دادن؛ غفلت و عدم هشیاری؛ ضربه پذیری به دلیل تعویض نیرو.

ص: 385


1- 21. مأخذ شماره1، صص 20 تا 25.
2- در عملیات قدس3, "محمدرضا ملکی" راوی مرکز در لشکر19 فجر بود. وی در عملیات "کربلای 4" به تاریخ 5/10/1365 در مسئولیت راوی "لشکر 57 ابوالفضل", به شهادت رسید. "محمّد ساجدی" راوی دیگر مرکز در عملیات "قدس3" بود.

مجموعه مسائل فوق با توجه به اصل غافل گیری و ... وضعیتی را برای دشمن در شب عملیات پیش آورد که کاملاً ضربه پذیر شده بود.

ضعف های خودی: عدم برآورد دقیق استعداد دشمن؛ فقدان نیروی احتیاط؛ عدم همکاری و تحرک قرارگاه؛ عدم پاک سازی جادة اصلی.

نقاط قوت خودی: توجیه کادر گردان ها؛ جناح گرفتن از دشمن و دور زدن او؛ آتش پشتیبانی؛ هماهنگی و همکاری با ارتش.

موفقیت لشکر19 فجر یک دست آورد مهم دیگر هم به دنبال داشت و آن هم خروج این یگان از لاک پدافندی دو سه سالة گذشته و پیدا کردن روحیه و تحرک جدید بود که تحرک و نشاط حاصل از این عملیات، لشکر را جهت عملیات های آینده آماده تر ساخته است.(1)

در آخر، راویان مرکز به عاملی دیگر نیز که در غافل گیری دشمن در عملیات "قدس3" تأثیر داشته است، اشاره کرده اند:

دشمن طی تکی که قبلاً در محور شرهانی انجام داده بود، موفق شد تپه ای را که در اختیار نیروهای ارتش بود، تصرف نماید، به دنبال آن، برادران ارتش درصدد برآمده بودند که تپه مذکور را پس بگیرند. با تحرکات و جابه جایی هایی که صورت گرفته بود، دشمن متوجه حرکت از سوی ارتش می شود و این در شرایطی است که در بامداد 20/4/1364 عملیات "قدس3" شروع می شد.

در عمل بدون هیچ گونه هماهنگی بین دو عملیات، برادران ارتش نیز در بامداد 19/4/1364 روی تپة موردنظر در محور شرهانی وارد عمل شدند و این خود عاملی شد که در طول شب بیش ترین توجه دشمن روی محور شرهانی باشد و لذا تمام آتش توپخانة دشمن نیز در آن منطقه متمرکز شده بود و عملیات ارتش عملاً فریبی شد برای عملیات "قدس3". برادران ارتش در آن شب موفق به بازپس گرفتن تپه مذکور نشدند تا این که در روزهای بعد با آمدن یک تیپ از لشکر21، تپه را از دست دشمن آزاد کردند.(2)

ص: 386


1- 22. مأخذ شماره 1، صص 26 تا 29.
2- 23. مأخذ شماره 1، ص 29.

روزشمار جنگ جمعه /21 تیر 1364 /23 شوال 1405 /12 ژوئیه 1985

284

در پی بروز شواهدی در منطقة عمومی "سیدکان" مبنی بر هوشیار شدن دشمن در خصوص تحرکات آتی نیروهای خودی (ارتش)، چنین مبحثی موضوع نامة به کلی سری "مصطفی ایزدی" فرمانده قرارگاه حمزه، قرار گرفت که امروز برای فرمانده کل سپاه ارسال گردید. در این نامه پس از توجه دادن به رعایت نشدن حفاظت عملیات، در نتیجه هشیاری کامل نیروهای دشمن و آمادگی آن ها برای مقابله با حملة خودی، آمده است: «دشمن حدود هشت تیپ به منطقه آورده است و مرتب مناطق حساس را بمباران می کند و کلیة مناطق حساس را توسط نیروهای بومی کمین گذاشته است.»(1)(2)

امروز همچنین تغییراتی در طرح مانور صورت گرفت(3)*؛ گزارش راویان مرکز در این باره حاکی است:

زمان عملیات شنبه 22/4/1363 تعیین شده بود. برادر "صیاد شیرازی" روز قبل در پادگان تیپ ویژة شهدا (سپاه) در مهاباد پس از سخن رانی برای برادران بسیج، جلسه ای هم با برادران تیپ و برادر "غلامرضا صالحی" مسئول واحد عملیات قرارگاه نجف، گذاشت. در این جلسه پس از بحث پیرامون کیفیت و آمادگی رزمی یگان ها، تغییراتی نیز در طرح مانور عملیات داده شد. خلاصة آخرین طرح چنین است:

- تیپ1 از لشکر77 ارتش با دو گردان، یکی جهت اشغال "سربله" و دیگری به منظور تصرف "گوشینه" و بعد الحاق در یک نقطه، وارد عمل شود.

- تیپ2 از لشکر28 ارتش (که تحت امر لشکر23 است) با یک گردان ارتفاع غربی "سربله" (سرهویز) و با گردان دیگر، ارتفاعات "بربزین" و یال بربزین را که جلو ارتفاع

ص: 387


1- 1. سند شمارة 0632/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قادر3 - 2 - 1"، گزارش راویان (جواد زمان زاده، شهید علی فتحی، مجید مختاری، مجید نداف)، آبان 1364، ص27.
2- ضمیمه دارد؛ ضمیمه اول گزارش284 : هشیاری دشمن در منطقه عملیاتی سیدکان (قادر)، ص397.
3- * ضمیمه دارد؛ ضمیمه دوم گزارش284 : مروری بر طرح های عملیاتی گذشته منطقه سیدکان، ص400.

"کارگزین" هست ، تصرف کند.

- لشکر23 ارتش با تیپ2، ارتفاعات مشرف روی "بیرکم" و ارتفاع 1830 را اشغال کند و به وسیلة تیپ1 جهت برقراری خط تماس، به دشمن که روی "سراسپندار" هست، نزدیک شود و در یک کیلومتری، منتظر ادامة تک باشد.

- تیپ ویژة شهدا [سپاه] نیز در احتیاط تیپ1 از لشکر77 [ارتش] است و منتظر ادامة تک از طرف گوشینه در مرحلة بعد باشد.

چون فرمانده تیپ1 لشکر77 از منطقة عملیاتی مربوط به خود شناختی نداشت، برادر "محمود کاوه" فرمانده تیپ شهدا که قبلاً منطقه را شناسایی کرده بود، مأمور توجیه وی شده بود. بنابراین در این جلسه دربارة این مسئله نیز مباحثی مطرح شد و ضمن آن، برادر محمود کاوه اظهار داشت: «من دیروز رفته بودم این ها را توجیه بکنم، عملاً دیدم که این ها به هیچ وجه قادر به گرفتن گوشینه نیستند و باید یک فکری کرد.»

بلافاصله جناب سرهنگ صیاد شیرازی در پاسخ گفت: «خود شما یک گردان ببرید و گوشینه را بگیرید، بعد ما یک گردان از این تیپ می فرستیم که بیاید تحویل بگیرد.»

در ادامة بحث برادر کاوه گفت: «ما آماده نیستیم، قرار نبود ما بگیریم، ما باید در مرحلة دوم وارد عمل شویم.»

سرهنگ علی صیاد شیرازی: «همان طور که می دانید آن ها قادر نیستند، حالا دیگر کاری است که باید بشود؛ همان زمانی که مشخص شده [شنبه]، آماده باشید.»

به هر ترتیب در پایان این جلسه ضمن توافق دربارة تعویق 24 ساعتة اجرای عملیات، اجمالاً در طرح مانور نیز تغییراتی به شرح زیر به تصویب رسید و به عنوان تصمیم نهایی به همة یگان ها ابلاغ گردید:

قرارگاه حمزه2 (تیپ ویژه شهدا): در مرحلة اول با یک گردان تک کرده، ارتفاع گوشینه را اشغال می نماید و در مرحلة دوم نیز جهت ادامه تک آماده می شود.

قرارگاه حمزه3 (تیپ1 لشکر77): در مرحلة اول با یک گردان ارتفاعات سربله را تصرف نموده، با گردان دیگر پس از این که حمزة2 ارتفاع گوشینه را تصرف کرد، تثبیت ارتفاع را به عهده می گیرد.(1)

285

در پی حملة عراق در مورخ 17/4/1364 به مواضع تیپ40 سراب (ارتش) در منطقة بین پاسگاه شرهانی و شهرک زبیدات (مقابل نوار مرزی موسیان) که به اشغال تپة 175 در جنوب پاسگاه شرهانی و ناکامی یگان های مدافع برای بازپس گیری تپه، انجامید، امروز در ساعت8 بامداد با همت نیروهای لشکر58 ذوالفقار (ارتش) در عملیاتی، این منطقه از دشمن باز پس گرفته شد. در این عملیات، دو نفر از نیروهای دشمن به اسارت درآمدند.(2)

ص: 388


1- 2. سند شماره 7/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "عملیات قادر"، گزارش راویان (مجید نداف، جواد زمان زاده، شهید علی فتحی، مجید مختاری، مجید نداف) ویرایش جدید بهمن 1380، ص42.
2- 3. سند شماره 009631 گزارش نوبه ای عملیاتی، قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، شماره 5 (1/5/1364).

تصویر

ص: 389

تصویر

ص: 390

286

یک نفت کش 392 هزار تنی ترکیه به نام "سیحان" امروز هدف حملة هواپیماهای عراقی قرار گرفت و بر اثر اصابت موشک دچار حریق شد. این کشتی - که از نوع 226800 پنی ویت سوپر نفت کش می باشد - در حدود 160 کیلومتری جنوب خارک هدف موشک " اگزوسه" قرار گرفت. شدت آسیب کشتی به حدی بود که نفت بسیاری از آن نشت کرد. شرکت ترکی مربوطه، برآورد کرد که 20% نفت کشتی به هدر رفته. به گفتة منابع خبری، جریان باد، لکه های نفتی را به سوی سواحل ایران منحرف ساخته است.(1)

سخن گوی یک شرکت کشتی رانی ترکیه گفت که این نفت کش هنگام وقوع حمله، عازم جزیرة سیری بوده است.(2) یادآوری می شود که این دومین سوپر نفت کش ترکیه است که در چند روز گذشته در مسیر خارک به سیری هدف هجوم عراق قرار می گیرد. سه شنبه 18/4/1364، عراق سوپر نفت کش " ام وطن" را در این مسیر هدف گرفته بود. ایران با اجارة نفت کش های بزرگ، نفت خام صادراتی خود را از خارک به سیری می برد تا مشتریان در آن جا بارگیری کنند.

287

با آتش پدافند خودی، یک فروند هواپیمای عراقی از نوع بمب افکن سوخو - 22 در ساعت8:20 بامداد امروز در حوالی پیرانشهر سرنگون شد و خلبان آن به اسارت درآمد.(3) عراق با اذعان به سقوط این هواپیما، گفت ایران مسئول سلامت این خلبان است.(4)

خبرنگار روزنامه اطلاعات پس از مصاحبه ای اختصاصی با خلبان هواپیمای سرنگون شدة عراقی، نوشته است: «خلبان اسیر عراقی ابتدا خود را خلبان ستوان دوم "حازم فاضل شعبان" اهل شهر بابل (حله) در چهل کیلومتری کربلا، معرفی کرد و در مورد مأموریت خود اظهار داشت: "در ساعت8:50 برفراز پیرانشهر بودم که هواپیمایم هدف قرار گرفت و من با چتر نجات به فضای پیرانشهر پریدم." خلبان عراقی در جواب این سؤال که "رژیم عراق از بمباران مناطق مسکونی ایران چه هدفی را دنبال می کند؟" گفت: "در حقیقت آن ها با این روش می خواهند جنگ را خاتمه بدهند، لیکن این روش نادرست و نامشروع است، چرا که گروهی بی گناه را قربانی می کند." خلبان اسیر عراقی آن گاه در مورد علت و چگونگی اعدام های دسته جمعی ارتشیان عراق توسط صدام، اظهار داشت: "این اعدام های دسته جمعی افسران عراقی را تأیید می کنم. علت اصلی این اعدام ها آن بود که اخیراً تعدادی از خلبانان و افسران نیروی هوایی عراق می خواستند کاخ صدام را بمباران کنند. اما تعداد دقیق اعدام شدگان را نمی دانم.»(5)

288

امروز جمهوری اسلامی ایران کشتی کویتی " المحرق" را پس از تخلیة کامل محمولة

ص: 391


1- 4. Sreed har kapil kaul، tanker war،Aspect of Iraq - Iran war (1980-88) new delhi،ABC Publishing House 1989.
2- 5. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 115، (22/4/1364)، ص7، آسوشیتدپرس از استانبول.
3- 6. روزنامة اطلاعات، 22/4/1364، ص2.
4- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 116، (23/4/1364)، ص26.
5- 8. مأخذ 6.

نظامی آن - که متعلق به عراق بود - آزاد کرد. یادآوری می شود که این کشتی باری در کویت ثبت شده و در 20 ژوئن 1985 (30/3/1364) به وسیلة نیروی دریایی ایران در دریای عمان و خارج از تنگة هرمز متوقف شد و مورد بازرسی قرار گرفت، سپس به بندرعباس برده شد. مقام های ایران، محمولة نظامی کشتی را که برای عراق حمل می شد، ضبط و کشتی را پس از حدود سه هفته آزاد کردند.(1)

به نوشتة روزنامة " الرأی العام"، "عبدالفتاح البدر" رئیس شرکت این کشتی کویتی، قبلاً گفته بود: «دو تن کالا به مقصد عراق، دشمن ایران در جنگ 57 ماهة خلیج فارس، از کشتی 23هزار تنی المحرق تخلیه خواهد شد.»(2)

ناخدای کشتی المحرق "دیوید بد فورد" قبل از ترک آب های ایران، در بیانیه ای ضمن شرح چگونگی کنترل کشتی، توضیح داده که بخشی از محمولات کشتی که به مقصد کشور عراق بارگیری شده بود، بنا به ماهیت آن ها و اظهارات مقام های ایرانی، در زمرة کالاهایی قرار می گیرد که به طور مستقیم و غیرمستقیم به توانایی جنگی عراق کمک می کند و تخلیه گردید. وی افزوده که به دلیل وجود نواقصی در بارنامه ها و ایجاد سوءظن، کشتی جهت تفتیش تکمیلی از هویت و مقصد کالای آن، به بندرعباس هدایت شد. به نوشتة دیوید، بعضی از اقلام، بارنامه نداشته اند و بعضی دیگر در طرح بارگیری ثبت نشده بودند و این محمولات به مقصد عراق بارگیری شده بود. وی در پایان با اشاره به این که با نیروی دریایی ایران همکاری کرده و در اجرای حق قانونی بازرسی، از هیچ کمکی مضایقه نکرده است، تأکید کرده که افراد نیروی دریایی ایران و سایر سازمان ها رفتاری صحیح و مطلوب داشته اند و از آنان تشکر کرده است.(3)

از سوی دیگر، یک سخن گوی وزارت خارجة انگلیس امروز اعلام کرده این کشور با مقام های ایرانی دربارة یک کشتی کویتی توقیف شده در ایران که حامل 9 افسر انگلیسی می باشد، تماس گرفته است. وی افزوده که خدمه های انگلیسی کشتی المحرق، گروگان تلقی نمی شوند زیرا ایران تصریح کرده است که رفتن آنها مانعی ندارد. به گفتة وی، اتباع انگلیس داخل کشتی تصمیم گرفته اند که با دیگر خدمه های بنگالی در بندرعباس باقی بمانند.(4)

یادآوری می شود که کالاهای این کشتی متعلق به امارات، کویت و نیز دو تن محموله متعلق به عراق بوده است. در این کشتی، 22 خدمه بنگلادشی و 13 افسر - که از این تعداد 9 تن انگلیسی اند - کار می کنند.(5)

توقیف کشتی المحرق، علاوه بر بازتاب هایی در رسانه ها، واکنش برخی مقام های رسمی کشورهایی را نیز در پی داشته است، از جمله وزارت امور خارجه انگلیس اعلام کرده که لندن جهت آزادسازی 9 افسر انگلیسی با ایران و کویت در تماس است.(6) اتحادیة ملی افسران حمل و نقل دریایی و هوایی انگلیس نیز در حمایت از 9 افسر انگلیسی که در کشتی

ص: 392


1- 9. مأخذ 4.
2- 10. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 108 (15/4/1364)، ص6.
3- 11. روزنامة اطلاعات، 24/4/1364، ص3.
4- 12. مأخذ 5، ص5، لندن - خبرگزاری رویتر، 21/4/1364.
5- 13. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 97 (4/4/1364)، ص17، لندن - خبرگزاری فرانسه؛ و - نشریه گزاش های ویژه، شماره 104، (11/4/1364)، ص23، کویت - خبرگزاری فرانسه، 10/4/1364.
6- 14. همان، بخش اول، خبرگزاری فرانسه، 3/4/1364.

توقیف شده می باشند، دربارة این اقدام جمهوری اسلامی ایران، نامه ای اعتراض آمیز به سفارت ایران در لندن نوشته که در آن آمده است: «وقتی افسرانی در یک کشتی خارجی کار می کنند، اغلب از محمولة آن بی خبر هستند.»(1)

اعتراض تعدادی از کشورهای منطقه در مورد توقیف این کشتی نیز قابل ذکر است: کویت در ابتدای امر برخورد تندی در پیش گرفت، ولی پس از این که دید جمهوری اسلامی ایران برای اطمینان از نبودن محموله برای عراق، مصمم به بازرسی کشتی است، مواضع قبلی خود را تعدیل کرد، به طوری که یک مقام بلندپایه کشتی رانی کویت گفت که این کشور امیدوار است پس از تخلیة محمولة عراق، کشتی المحرق آزاد شود.(2)

در هر حال، جمهوری اسلامی نشان داد در بازرسی این کشتی و کشتی های مشابه و نیز تخلیة این گونه محموله ها به مقصد عراق، مصمم است و چنان که "دیوید بدفورد" کاپیتان کشتی المحرق، در بیانات خویش اجرای حق قانونی بازرسی کشتی به وسیلة نیروی دریایی ایران را اذعان کرده،(3) اقدام ایران استفاده از یک حق قانونیِ شناخته شده، است. در نهایت، جمهوری اسلامی ایران پس از تصفیة محموله امارات و کویت، با ثبت و ضبط دو تن کالای متعلق به عراق، این کشتی را امروز به سمت مقصد خود رها ساخت.(4)

از جمله بازتاب ها و پی آمدهای این ماجرا، برخورد رادیو اسرائیل با آن است که با بی اعتنایی به روند حقوقی و قانونی قضیه - که هم در توقیف، هم در آزادی کشتی لحاظ شده بود - کوشید این اقدام را امری سیاسی جلوه دهد و با وجود مدارک و شواهد فوق، اعلام کرده که آزاد ساختن کشتی بر اثر فشار دیپلماسی بوده است: «به دنبال فشارهای شدید سیاسی، حکومت اسلامی ایران بالاخره تصمیم گرفت کشتی باری کویتی را که سه هفته پیش توقیف کرده، آزاد سازد.»(5) هر چند همین رادیو، در برنامه ای دیگر و زمانی دیگر اذعان کرد: «این کشتی به اتهام حمل اسلحه برای عراق، توسط واحد دریایی پاسداران دولتی ایران توقیف گردیده و به بندرعباس برده شد. حکومت ایران اعلام کرد بار این کشتی به مقصد عراق حمل می شده و از این رو پیش از آزادی کشتی، محمولة آن مصادره خواهد شد.»(6)

واکنش عراق در خصوص توقیف این کشتی، حمله به یک هدف بزرگ دریایی در نزدیکی جزیرة خارک بود. یک سخن گوی رسمی عراق دربارة این حمله گفت: «عراق به منظور نشان دادن عکس العمل به کشتی ربایی ایران و به منظور قطع صادرات نفتی ایران تا هنگام موافقت دولت تهران با صلح کامل، به حملات خود علیه کشتی هایی که از بنادر ایرانی استفاده می کنند، ادامه خواهد داد.»(7)

289

آقای هاشمی رفسنجانی در نمازجمعة امروز تهران، دلیل اصلی سفر اخیر خود به کشورهای لیبی، سوریه، چین و ژاپن را تحرک بخشیدن به سیاست خارجی کشور در

ص: 393


1- 15. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه" شماره 102 (9/4/1364)، ص15، لندن - آسوشیتدپرس، 8/4/1364.
2- 16. مأخذ 10، کویت - خبرگزاری رویتر، 14/4/1364.
3- 17. مأخذ 11.
4- 18. مأخذ11.
5- 19. مأخذ5، ص22، رادیو اسرائیل، 21/4/1364.
6- 20. مأخذ 5، ص 22، رادیو اسرائیل.
7- 21. مأخذ15، ص 55، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 8/4/1364.

هنگامة جنگ روانی - سیاسی عراق برای انزوای ایران، اعلام کرد. وی ضمن گزارش و تحلیل این سفرها، گفت:

«این سفرها با دعوت از سوی این کشورها بود. دعوت از سوی لیبی و سوریه امری طبیعی است، اما دعوت چین و ژاپن مسئله جدیدی است. در مورد سوریه و لیبی، در آن روزها توطئه های خطرناکی برای نابودی جبهة پایداری و کشورهایی که در مقابل اسرائیل فعلاً جبهه دارند، در حال اجرا بود. جنگ داخل لبنان خطر بزرگی بود و مسائل جنگ با عراق را داشتیم که باید دربارة سرنوشت عراق و نوع حکومت آیندة عراق و مسائل مردم عراق مشورت کنیم و برنامه هایی داشتیم و الحمدلله در آن سفر، توطئه ها خنثی شد و هیئت اعزامی آیت الله "منتظری" قبلاً زمینه را مساعد کرده بود و فتنة لبنان تمام شد و انسجام جبهة پایداری در دو مرکز سوریه و لیبی حفظ و تثبیت شد و دست آوردهای دیگری نیز داشت. ...

در مورد مسافرت چین و ژاپن، در بحبوحة جنگ روانی شهرها که لازم بود با این جنگ روانی برخورد کنیم، ما این برنامه را طراحی کردیم. الحمدالله در همة چیزهایی که خودمان تنظیم کردیم که به مقابلة این مرحله از جنگ برویم، پیروز شده ایم.

یک مرحله، مقابله به مثل بود که آمار و ارقام نشان می دهد. دست قوی نیروهای ما این مسئله را در بعد مقابله به مثل موفق از آب درآورد ...

قسمت دیگر، مسئله روانی و شکستن روحیه مردم بود توسط امکانات تبلیغاتی دشمن، ضدانقلاب و ستون پنجم دشمن که آن هم با هیجانات و شوری که در نمازهای جمعه و به هنگام خوردن بمب ها و موشک های شان داده بودند و در اوج قضیه و در مانور روز قدس ... که بیش از حد تصور ما دشمن شکن بوده و خنثی شد.

و قسمت دیگر در جبهه ها بود که به محض شروع سیلی زدن به دشمن، با عملیات "بدر" و بعد با عملیات نفوذی، غیر نفوذی و زنجیره ای "قدس" و "ظفر" و عملیات بی نام و... انجام شد و من فکر می کنم این قسمت در آینده عراق را بیش تر پشیمان خواهد کرد.

قسمت چهارم که مهم است، یک حرکت خارجی برای تحرک بخشیدن به سیاست خارجی بود. آن ها طی چند هفته ایران را به عنوان یک کشور جنگ طلب معرفی می کردند و از سویی، قدرت عراق را بزرگ و ما را منزوی معرفی کرده بودند که این مجموعه در ارتباط سیاسی و اقتصادی دنیا می توانست خیلی منفی باشد، یعنی با جوّی که آن ها در دنیا درست کرده بودند. آن ها قدرت نظامی - سیاسی و حمایت اجتماعی جهان از عراق را به گونه ای ترسیم کرده بودند که لازم بود در این مقطع حرکت مناسبی و در خارج از کشور هم انجام شود. با مشورت از خدمت امام و با تصمیمی که در خدمت رئیس جمهوری و نخست وزیر و رئیس دیوان عالی کشور به عمل آمد، وقت مناسب سفر معین شد.»

آقای هاشمی توضیح داد: «در مسافرت ما چند هدف برای مان مشخص بود: یکی اهداف

ص: 394

اقتصادی، یکی سیاسی. ما در مباحثی که با مسئولان قوا داشتیم، به این نتیجه رسیدیم: ما با کسانی که در گذشته با ایران دارای روابط سطح بالا بودند و ارتباطات اقتصادی - سیاسی و ارتباطات بین المللی و فرهنگی ما از آن جا تغذیه می کرده، به این زودی نمی توانیم روابط سالم برقرار کنیم و در دنیا هم نمی توانیم منزوی شویم.»

وی همچنین گفت: «مهم تر از این سفر برای ما جبهه هاست و اصلی ترین کاری که در برابر شرارت جدید صدام کردیم، این بود که تشخیص دادیم صبر کردن برای رسیدن به زمان مناسب عملیات نهایی، مصلحت نیست و عراق از این فرصت سوء استفاده و او شرارت خواهد کرد، بنابراین من این جا به جوانان و به رزمندگان تأکید می کنم که هرچه زودتر وارد میدان شوند و این بار مثل گذشته نیست.»

آقای هاشمی سپس جنبه های مختلف این سفر را بیش تر تشریح کرد:

«همان روزها گروگان های امریکایی آزاد شده بودند و یک کانال تلویزیونی ژاپن که به طور شبانه روز در اختیار امریکایی ها است، بمباران تبلیغاتی خود را بر روی مسئله تروریسم گذاشته بود و ایران را متهم به دست داشتن در تروریسم می کرد و این می توانست سفر ما را تحت الشعاع قرار دهد.

خوش بختانه توضیحات ما و همکاری رسانه های گروهی به امریکایی ها در این مورد نیز ضرر زد. خبرنگاران سؤال کردند که "چرا شما تروریسم را صریحاً محکوم نمی کنید؟" و ما می گفتیم اول ریشه را محکوم می کنیم. شما انتظار دارید که اسرائیل که هفتصد مسلمان را ربوده و به کشور دیگری برده، محکوم نشود، اما چند نفر که یک هواپیما را می ربایند، محکوم شوند! ... ایران بیش ترین قربانی و بها را برای تروریسم پرداخته است: در یک انفجار، 72 تن از بهترین شخصیت های ما از بین رفتند و رئیس جمهوری و نخست وزیر ... [را] در بمب گذاری از ما گرفتند و ائمه جمعه ما را در محراب قطعه قطعه کردند؛ چنین دولتی نمی تواند با تروریسم موافق باشد. ما فرانسه و امریکا و انگلیس را به خاطر حمایت از تروریست های فراری، محکوم کردیم ...

تبلیغات استکبار جهانی، ایران را کشوری جنگ طلب و عراق را کشوری صلح دوست معرفی کرده بودند؛ ... ما در ساعت های طولانی در مذاکرات خود این مسئله را روشن کردیم که آتش بس پیشنهادی شما مسئله را حل نمی کند و امنیت باید ریشه ای باشد ... و ادلة خود را پیرامون دخالت ابرقدرت ها تشریح کردیم و چین و ژاپن هر دو قانع شدند که به جز این که ریشة جنگ در منطقة خاورمیانه سوزانده شود و امنیت واقعی به وجود بیاید، راه دیگری وجود ندارد

یکی از چیزهایی که سخت این ها را مجذوب کرده، موضع ما در قبال افغانستان است ... ما گفتیم افغانستان مانند اسرائیل است؛ شوروی ها دوست ما می توانند باشند و ما همکاری

ص: 395

هم داریم، اما افغانستان قابل معامله نیست و افغانستان را باید در اختیار مردمش گذاشت. اما باید قید کنیم که معنای رفتن شوروی این نیست که امریکا به جای او بیاید؛ اگر امریکایی ها بخواهند به افغانستان بیایند، همان کاری که در لبنان با امریکایی ها شد، با امریکایی ها در افغانستان هم خواهد شد... .»

آقای هاشمی به سفر خود به چین اشاره کرد و گفت: «در یکی از شهرهای چین، شهر قدیمی "شیان" ... در یک روز تعطیل و در زیر باران آن قدر مردم با چتر برای دیدن هیئت جمهوری اسلامی ایران جمع شده بودند که مسئول شهر گفت: "تاکنون چنین جمعیتی را در خیابان های شهر ما ندیده بودیم و تعجب می کنم که نفوذ انقلاب شما در این مردم دور دست از کجا آمده است؟!" رهبران چین مردمی معمولی نیستند، کسانی هستند که از راه پیمایی بزرگ "مائو" برخاسته اند و گفتند که ما اوایل انقلاب، انقلاب شما را نشناخته بودیم و همین مانور روز قدس افکار نیمی از مردم دنیا را عوض کرد. من مانور روز قدس را به راه پیمایی بزرگ مائو تشبیه کردم و رهبران چین آن تشبیه را قبول کردند ... یکی از رهبران بزرگ چین - که من با او دیداری داشتم - از ضدانقلاب ایران به عنوان ستون پنجم نیروهای واکنش سریع امریکا که "کارتر" پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران آن را طرح ریزی کرده است، یاد کرد.»(1)

290

در حالی که "میرحسین موسوی" نخست وزیر، با حمایت های امام در موضع قدرت مندانه ای تثبیت شده است، آقای هاشمی رفسنجانی نیز روز به روز در موضع دومین قدرت سیاسی کشور پس از امام خمینی بیش تر مطرح و تثبیت می شود به خصوص پس از سفرهای منطقه ای و آسیایی اخیر وی که تفسیرها و تحلیل های مختلفی دربارة چشم انداز آیندة نخبگان اصلی قدرت در ایران ارائه می شود؛ از جمله روزنامة انگلیسی "فایننشال تایمز" در مقاله ای، موضوع نخبگان کنونی ایران را محور بررسی قرار داده و به جایگاه کنونی و آتی رئیس جمهور، رئیس مجلس، نخست وزیر و "موسوی خوئینی ها" نایب رئیس مجلس و چهرة معروف ماجراهای لانه و مراسم خاص حج، پرداخته است. در این گزارش و تحلیل، پیش بینی شده است که هاشمی جای موسوی نخست وزیر را هم خواهد گرفت و آقای خوئینی ها از عرصة رقابت بالقوه در امر ریاست جمهوری کنار خواهد رفت و آقای خامنه ای در موقعیت ریاست جمهوری مجدداً تثبیت خواهد شد. در این مقاله آمده است:

«ناظران آگاه در تهران می گویند اکنون به نظر می رسد حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس پارلمان ایران، در مقام نخست وزیر آیندة ایران قرار گیرد. در پی چاپ مقاله ای در روزنامة "تهران تایمز" که در آن از آقای رفسنجانی خواسته شد که از برخی از مسئولیت های کنونی خود کناره گیری کرده و پستی را بپذیرد که در مقام آن بتواند کنترل

ص: 396


1- 22. مأخذ6، ص 9.

کامل کشور را در اختیار داشته باشد، این شایعات قوت گرفت. سرمقاله های تهران تایمز به طور کلی منعکس کنندة سیاست دولتی ایران می باشد.

دولت کنونی میرحسین موسوی ظرف هیجده ماه گذشته با چندین مورد شکست سیاسی در پارلمان ایران روبه رو شده است. انتظار می رود در این انتخابات، حجت الاسلام علی خامنه ای مجدداً به ریاست جمهوری ایران برگزیده شود. به نظر نمی رسد در انتخابات مذکور، رقیب سرسختی برای [آقای] خامنه ای وجود داشته باشد. رقیب سرسخت [آقای] خامنه ای در این انتخابات، حجت الاسلام "خوئینی ها نایب رئیس پارلمان ایران، بود که هفتة گذشته انتصاب وی به عنوان دادستان کل کشور، عملاً موجب گردید که دیگر شانس برای شرکت در انتخابات مذکور را نداشته باشد.

رفسنجانی در حال حاضر دومین مرد قدرت مند ایران بعد از امام خمینی محسوب می شود و دیدار اخیر وی از پایتخت های عربی و همچنین دو کشور شرق دور نیز بدون شک مقام و قدرت کنونی وی را فزونی بخشیده است.»(1)

291

امروز وزیر خارجة ایران برای وزیر خارجة نیکاراگوئه که در حال اعتصاب غذا به سر می برد، پیامی فرستاد. در این پیام آمده است: «جناب آقای "میگوئل دسکوتو" وزیر محترم امور خارجة نیکاراگوئه، از عمل انقلابی اعتصاب غذای جناب عالی به عنوان اعتراض به توطئه های مکرر امپریالیسم امریکا علیه انقلاب نیکاراگوئه، مطلع شدیم. امریکا که خود سردم دار تروریسم دولتی در جهان است، با تبلیغات مسموم خود سعی در مخدوش جلوه دادن چهره ها و حرکت های انقلابی و مردمی دارد. این جانب اقدام جناب عالی را وسیله ای جهت افشای توطئه های امریکا و بالا بردن آگاهی توده های محروم منطقه دانسته و این حرکت انقلابی کلیسای کاتولیک را تحسین می نمایم.»(2)

به گزارش روزنامة اطلاعات، "محمّد پیروی" سفیر جمهوری اسلامی ایران در ماناگوئه، امروز در ششمین روز از روزة پدر "میگوئل دسکوتو" وزیر خارجة نیکاراگوئه، در یک کلیسای محقر که محل "اعتکاف" او می باشد، با وی ملاقات کرد و پیام ویژة "علی اکبر ولایتی" وزیر امورخارجة جمهوری اسلامی ایران را تسلیم او کرد.(3)

¯¯¯

ضمیمة اول گزارش 284: هشیاری دشمن در منطقه عملیاتی سیدکان (قادر)

در خصوص هشیاری دشمن در منطقة عملیاتی سیدکان - که با نام "قادر" انجام شد - برادران سپاه حساسیت بسیاری داشتند که نامة مندرج در متن، نمونه ای از آن است. عملیات مزبور قرار بود با فرماندهی ارتش در حالی که نیروهایی از سپاه را تحت امر می گیرد، انجام شود، از این رو، فرماندهی سپاه در برابر شواهد هشیاری دشمن، قادر به تصمیم گیری نبود، مگر این که این حساسیت را به برادران ارتشی منتقل کند، این در حالی بود که فرماندهی نیروی زمینی ارتش بر انجام شدن این عملیات مُصِّر

ص: 397


1- 23. مأخذ5، ص6، لندن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 21/4/1364.
2- 24. مأخذ6، ص3.
3- 25. مأخذ6، ص3.

بود. در هر صورت، دربارة زمینه ها و عوامل خاصی که سبب هشیاری دشمن شدند، گزارشی را "مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ" با استفاده از حساسیت های برادران سپاه تهیه کرده است که می تواند لااقل عوامل دخیل در مسئله را توضیح بدهد. طبق این گزارش، از همان ابتدای شروع عملیات شناسایی، حساسیت های لازم برای این امر خطیر در نظر گرفته نشده و این امر همچنان ادامه یافته است.

در این گزارش دربارة آغاز عملیات شناسایی آمده است:

فعالیت های شناسایی با حضور هیئتی از افسران و نفرات ارتش به همراه چند نفر از اعضای کمیتة مرکزی حزب دمکرات عراق در منطقة "حیات" و نیز با حضور نیروهای جنگ های نامنظم ارتش در منطقة "لولان" - که عمدتاً پیرامون ارتفاعات "سراسپندار" و "حسن بیک" بود - آغاز گشت. شناسایی های مزبور عمدتاً متکی به اخبار و گزارش های نیروهای بارزانی تحت امر لشکر23 بود (البته سپاه به این گزارش ها اعتماد کامل نمی کرد، لذا علاوه بر بهره برداری از آنها، مستقلاً نیز به شناسایی تکمیلی برای استفاده در تصمیم گیری ها، می پرداخت).

با شروع فعالیت برادران ارتش، با توجه به استفاده از خودرو (فرماندهی) استیشن و نیسان و نیز تجمع ده بیست نفری افسران با لباس و درجه در منطقة لولان - که خود به تنهایی از همان ابتدا می توانست دشمن را در منطقه حساس کند (هرچند که بعداً تدابیری در این زمینه اتخاذ شد) - و نیز به خصوص وعدة آزادسازی منطقة سیدکان به عناصر حزب دمکرات عراق و ... شایعة وقوع نزدیک عملیات، سراسر منطقه را فراگرفت به طوری که در تاریخ 17/3/64 مردم اشنویه برای پیش گیری از بمباران، شهر را تخلیه کردند و سپاه نیز اقدام به تخلیة مقر اصلی خود نمود.

به نظر سپاه، بمباران اردوگاه "زیوه" و نیز مقرهای حزب دمکرات عراق در حیات و بارزان نیز بدون ارتباط با این قضیه نبود. قرائن دیگری نیز در منطقه بود که می توانست دال بر وجود هشیاری عراق در خصوص عملیات آتی باشد؛ این قرائن عبارت بودند از:

1- درخردادماه حدود سه هفته مداوماً منطقة مرزی لولان زیر گلوله باران توپخانة عراق قرار گرفت.

2- ساعت10 صبح 20/3/1364 چهار فروند هواپیمای دشمن اقدام به بمباران پایگاه نامنظم و پدافند هوایی خودی مستقر در لولان نمودند که خوش بختانه هیچ تلفاتی دربر نداشت.

3- تصرف سراسپندار و استقرار پایگاه روی ارتفاعات مهم سراسپندار و گردسنگان توسط دشمن و نیز تقویت نیرویی به استعداد پانصد نفر در تاریخ 15 تا 20/3/1364 و سپس گسترش نیروی منظم در منطقه.

4- افزایش ترددهای دشمن در عقبه ها و نیز شلیک گلوله های منور و تیراندازی پراکنده.

5 - تذکر جاش های منطقه طی یک نامه به مسعود بارزانی که "ما از عملیات با خبریم، فکر مردم باشید."

6 - نامة مسئولان عراقی به افراد با نفوذ و متمایل به جمهوری اسلامی مبنی بر وقوع عملیات.

برادر "غلامرضا صالحی" مشاور عملیاتی "جناب سرهنگ صیاد شیرازی"، دربارة عوامل هشیاری دشمن گفته است: «در جلسة سرهنگ صیاد شیرازی با بارزانی و فرمانده هیزهایش، بحث عملیات مطرح می شود و قرار بود که آن ها جهت توجیه نیروهای شان به عمق بروند و تنها زمان عملیات را نمی دانستند. علاوه بر آن، یک سرباز لشکر23 پناهنده می شود و تعدادی هم اسیر از ارتش و نیروهای اطلاعاتی ما گرفته بود و با این ها مصاحبه کرده بود که یک از اسرا گفته بود که لشکر23 و تیپ شهدا می خواهند سیدکان را بگیرند و ....» وی سپس افزوده است: «مطمئنم عراق فلش های حرکت ما را می دانست؛ این ها به همه گفته بودند، از بخشدار گرفته تا استاندار و نمایندة مجلس، همه می دانستند؛ نمایندة پیرانشهر می آمد، خیلی عادی همه چیز را برایش می گفتند.»

از دیگر عوامل آگاهی دشمن و هشیاری او در مورد فلش های حرکت ما، فعالیت جهادسازندگی بود و دشمن با عکس های هوایی که از منطقه می گرفت و نیروهای نفوذی ضدانقلاب هم که در منطقه داشت،

ص: 398

دقیقاً حدس می زد که در منطقه چه خبر است. از طرفی دیگر، با توجه به این که منطقه فاقد نیروی دشمن بود، در صورت رعایت حفاظت عملیات و داشتن طراحی خوب، سرعت عمل یگان های مانوری و مرکزی قوی، می شد جلو خیلی از مواردی را که به میزان هشیاری دشمن کمک می کرد، گرفت.

در مجموع، مهم ترین عوامل مؤثر در پی بردن دشمن به آماده سازی زمینه عملیات در منطقه، عبارت است از:

1- وجود عناصر بارزانی در منطقه و آگاهی آن ها از عملیات.

2- تردد بیش از حد برادران ارتش به خصوص افسران با لباس فرم و داشتن درجه.

3- تردد بیش از حد هلی کوپترها در منطقه ای که به ندرت هلی کوپتر وارد آن می شد.

4- اقدامات مهندسی به صورت گسترده، به خصوص جاده کشی ها که مرتباً به وسیلة جهادسازندگی در منطقه ادامه می یافت و جهت امتداد آن ها، فلش عملیات را نشان می داد.

5 - تردد بیش از حد وسایل نقلیة نظامی، به خصوص وسایلی که صرفاً فرماندهان از آن استفاده می کنند.

6 - حضور ضدانقلاب در منطقه.

7- اسارت چندتن از نیروهای ارتشی و سپاهی و پناهنده شدن یک سرباز.

8 - نفوذهای گروهک ها.

برادر صالحی در این باره که دشمن پس از هشیاری چه اقداماتی انجام داد، گفت: «دشمن بمباران های شدیدی را روی پادگان پیرانشهر که مرکز قرارگاه عملیاتی بود، شروع کرد و همچنین تمام جاده های عقبة منطقه را که نیروهای ارتش به صورت پراکنده در آن مستقر بودند، زیر آتش شدید بمباران هوایی قرار داده و در خطوط پدافندی نیز شروع به فعالیت نمود و تعدادی از مواضع خود را با مین گذاری و سیم خاردار مستحکم کرده و ارتفاعات 1830 و 1836 سراسپندار را - که از ارتفاعات حساس منطقه بودند - اشغال کرد و در روی آن مستقر گردید.»

علاوه بر آن، اطلاعاتی که رکن2 (اطلاعات) قرارگاه تاکتیکی حمزه در تاریخ های 12، 13 و 18 تیرماه به یگان ها ابلاغ می کرد، خود دلیلی بر آگاهی دشمن از اوضاع بود، به طوری که در این ابلاغیه ها به افزایش نیروهای زرهی، شایع شدن تقویت یگان های دشمن جهت حمله به منطقة کلاشین، استقرار پانصد نفر از جاش های محلی در منطقة بیرکم و ارتفاعات هاجر، ورود یک تیپ کماندو با هویت یگانی "تیپ2 کماندو" به منطقه چومان مصطفی، گلاله و سیدکان، ارتش رژیم بعثی با تمرکز نیرو و استقرار یگان هوانیروز در دیانا و جمع آوری عشایر منطقه (که به دنبال شایعة حملة قریب الوقوع ارتش، صورت گرفته) ارسال پنجاه کامیون حامل موشک های زمین به زمین و اسلحه های سنگین به ارتفاعات "حسن بیگ" و "زین پیشه" واقع در منطقة سیدکان و نیز شروع به احداث قرارگاه عملیاتی در ارتفاعات حسن بیگ اشاره شده بود. این علائم نهایتاً بر پی بردن دشمن به قصد نیروهای خودی برای اجرای عملیات در سیدکان، دلالت دارند.

برادر "خادم الحسینی" مسئول اطلاعات قرارگاه حمزه و مشاور اطلاعاتی قرارگاه تاکتیکی حمزه، در این باره گفته است: «ارتش بعث، جاش ها را که با بارزانی ها در تماس بودند، از مناطق حساس جمع کرد و نیروهای منظم خودش را وارد منطقه کرد، سپس مناطق قابل نفوذ را پوشاند و نیروهایش را نیز گسترش داده و در حد شش تیپ نیرو وارد منطقه کرد یعنی علاوه بر لشکر23 که در منطقه بود، لشکر33 را هم وارد منطقه کرد.»

علی ای حال، دشمن پس از هشیاری، در این زمینه ها به فعالیت پرداخت:

1- تقویت نیروهای احتیاط خود در منطقه.

2- بمباران هوایی عقبه ها.

3- استقرار در بعضی از ارتفاعات خاص و حساس منطقه.

4- ایجاد مواضع و استحکامات در معابر ورودی.

ص: 399

5 - سازمان دهی نیروهای عشایر و جاش های منطقه.

6 - انتقال واحدهای توپخانه و تجهیزات سنگین مدرن.

7- تقویت هوانیروز در منطقه.

8 - استقرار یگان های زرهی.(1)

ضمیمة دوم گزارش 284: مروری بر طرح های عملیاتی گذشته منطقه سیدکان

ابتدایی ترین طرحی که در منطقه مطرح شد، گرفتن ارتفاعات حصاروست، گوشینه، حسن بیگ، روبانوک، سراسپندار، سرهاجری، سربله و سرهویز بود. این طرح عمدتاً به دلیل کمبود نیرو، نداشتن عقبه، پایین بودن کیفیت رزمی، تغییر مدیریت منطقه و ... منتفی شد و طرح جدیدی که نسبت به طرح اول محدودتر بود، ارائه گردید. در این طرح، "لشکر23 نوهد" در شمال (سلسله ارتفاعات سراسپندار) و تیپ ویژه شهدا (سپاه) در جنوب منطقة عملیاتی ارتفاعات (گوشینه) عمل می کرد، لشکر77 نیز در احتیاط تیپ ویژة شهدا بود. عملیات در یک مرحله انجام می شد. این طرح در تاریخ 5/4/1364 به یگان ها ابلاغ شده بود.

طرح بعدی جایگزین در تاریخ 20/4/1364 (سه روز قبل از عملیات) به یگان ها ابلاغ شد که شامل دو مرحله بود: لشکر23 در شمال منطقه در هر دو مرحله وارد عمل می شد و لشکر77 در جنوب منطقة عملیاتی در مرحلة اول عمل می کرد و تیپ ویژه، مرحلة دوم را انجام می داد.

یکی از ویژگی ها در این منطقه، نبودن خط تماس بین خودی و دشمن بود که نزدیکی به دشمن و ضربه زدن به او را مشکل کرده و درصد تلاش پشتیبانی را بالا برده بود، لذا می بایست 48 ساعت قبل از عملیات، ارتفاعات خالی سراسپندار، زیربیرکم، بربزین، سربله و گوشینه به تصرف در می آمد و جاده های خودی به جاده های دشمن وصل می گردید.

این طرح که تصرف حسن بیگ (ارتفاع سرکوب منطقه و متصل به ارتفاع گوشینه و یکی از محورهای اصلی عملیات) را در برنامه خود نداشت، از طرف فرماندهان سپاه و ارتش مورد اشکال قرار گرفت. صرف تمام توان یگان ها در هجوم اول، عدم توان ادامة عملیات، عدم توان پاسخ گویی به پاتک دشمن (در حالی که با توجه به خصوصیات منطقه بدون حسن بیگ، با فشار دشمن آسیب عقبه و محاصرة نیروی عمدة تک ور، ما را تهدید خواهد کرد) و نیز عدم آمادگی یگان ها و قرارگاه هم از اشکالات عمدة مطرح شده، بود.(2) چنان که در متن آمده است، روز قبل از تاریخ تعیین شده برای شروع عملیات نیز مجدداً طرح مانور تغییر کرد و هدف محوری و اصلی عملیات به تنها یگان سپاهی موجود در سازمان رزم عملیات، سپرده شد.

ص: 400


1- 26. مأخذ1، صص23 تا 27.
2- 27. مأخذ 2، صص40 تا 41.

ص: 401

روزشمار جنگ شنبه /22 تیر 1364 /24 شوال 1405 /13 ژوئیه 1985

292

در جلسة امروز عصر فرماندهان عملیات منطقه سیدکان، سرهنگ "صیاد شیرازی" فرمانده نیروی زمینی ارتش و فرمانده عملیات، به فرماندهان عملیات اعلام کرد که چون یگان ها هنوز آمادگی لازم را کسب نکرده اند، زمان شروع عملیات 24 ساعت به تعویق می افتد.(1)

یادآوری می شود که طبق تصمیمات اعلام شدة قبلی، امروز (22/4/1364) به عنوان روز "ر" و ساعت17:30 به عنوان ساعت "س" (شروع عملیات) ابلاغ شده بود که ساعت شروع به دلیل این که بسیاری یگان ها از آغاز حرکت در روشنایی روز در دید دشمن قرار خواهند گرفت، به ساعت22:30 تغییر کرد و روز عملیات نیز یک روز به تعویق افتاد که دلیل آن، عدم آمادگی یگان ها ذکر شد.

علاوه بر یگان های عملیاتی، واحدهای پشتیبانی نیز آمادگی لازم را احراز نکرده اند؛ در این باره گزارش شده است: «هنوز کار مهندسی تمام نشده؛ کف بیمارستان سیمان نشده؛ جاده کشی ها تکمیل نشده؛ توپخانه ها هنوز آماده نیستند و همة آن ها به منطقه نیامده اند و هنوز در پادگان مراغه هستند؛ قرارگاه فرماندهی هنوز آماده نیست و ....»(2)

در هرحال، عملیات در منطقة سیدکان، فردا شب در ساعت22:30 شروع خواهد شد و همة یگان ها و واحدهای درگیر، تا آن زمان، فرصت آمادگی دارند. در جلسة عصر امروز فرماندهان، تأکید شد که این آخرین زمان ممکن است و همة یگان ها و واحدها باید خودشان را آماده کنند.(3)(4)

293

امروز در قرارگاه خاتم جلسه ای برگزار شد که در آن، مسائل مربوط به اجرای یک عملیات محدود در منطقة "زید" (واقع در شرق بصره) مورد بحث و بررسی قرار گرفت. وقتی

ص: 402


1- 1. سند شماره 7، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش "عملیات قادر"، گزارش راویان: مجید نداف، شهید علی فتحی، جواد زمان زاده و مجید مختاری، نگارش 1364، ویرایش جدید بهمن 1380 ص42.
2- 2. همان.
3- 3. همان ص43.
4- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش292 : وضعیت آمادگی یگان های عمل کننده در عملیات قادر، ص408.

مسائل مربوطه از جمله: وضعیت شناسایی ها، عبور از آب، مشکل جناحین، پاک سازی منطقه و جاده کشی های ضروری، دقیقاً بررسی شد، مشخص گردید که این عملیات در صورتی یک عملیات مفید و پیروز می شود که عملیاتی گسترده باشد. به این ترتیب، محور بحث به عملیات های محدود و سایر مسائل جنگ تغییر کرد و اجرای عملیات در زید، منتفی گردید.

یادآوری می شود که در پی دعوت فرماندهی کل سپاه از فرماندهان یگان ها در مورخ 23/2/1364 جهت ارائه طرح های عملیات، این طرح عملیاتی در مورخ 10/4/1364 به وسیلة برادر "سرخیلی" فرمانده تیپ72 محرم، پیشنهاد شد و مورد موافقت قرارگاه خاتم قرارگرفت. دو روز قبل نیز در جلسة خاتم برادر "محسن رضایی" فرمانده کل سپاه، جوانب این عملیات را چنین دنبال کرده بود:«در زید باید عمل کنیم تا کانال پرورش ماهی را پاک سازی نماییم و به سمت شمال[منطقة عملیات] بدر پشت کانال آب، پدافند کنیم و در ضمن، پاسگاه بوبیان باید تصرف شود.»(1)

294

گزارش های امروز از کمین های متعدد در جاده های کردستان و آذربایجان غربی حکایت دارد که بعضاً تلفات و خساراتی به نیروهای خودی تحمیل کرده است. از جمله: «در نتیجة دو مورد کمین ضدانقلاب در منطقة پیرانشهر، چهار تن از نیروهای خودی به شهادت رسیدند. همچنین چهار تن از نیروهای جندالله در اطراف نقده به کمین عوامل دمکرات افتادند و شهید شدند.» در یک بولتن داخلی سپاه که این خبرها را آورده، همچنین آمده است: «فرمانده سپاه "کورزان" (استان باختران) به همراه چهار نفر دیگر به کمین یک گروه از اشرار و گروه های ضدانقلاب افتادند که در نتیجه، دو بسیجی به شهادت رسیده و نام برده به همراه دو تن از برادران سپاه مجروح می گردند. [خودرو] تویوتای حامل این برادران نیز مورد اصابت آر.پی.جی - 7 دشمن قرار گرفته است.»(2)

295

در پی انفجار دو بمب در 20/4/1364 در دو رستوران ساحلی کویت، ایران و اکثر قریب به اتفاق کشورهای عربی و منطقه ای و بعضاً اروپایی ضمن اظهار هم دردی با امیرکویت، رسماً این انفجارات را محکوم کرده اند:

کاردار سفارت جمهوری اسلامی ایران در کویت، در دیداری با معاون وزیر خارجة این کشور در تاریخ 22/4/1364، اعمال تروریستی و اقدامات جنایت کارانه در کویت را محکوم کرده و آمادگی ایران را نیز در حمایت از مبارزه کشورهای منطقه با تروریسم تا رفع فتنه، اعلام کرده است.(3)

وزیر امورخارجة عربستان سعودی نیز که با پیام تسلیتی از شاه فهد برای امیرکویت به

ص: 403


1- 4. سند شماره 634/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "انتخاب منطقة عملیاتی فدک (فاو)"، گزارش راوی قرارگاه خاتم (داود رنجبر)، ص 38.
2- 5. سند شماره 226059 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی 1/5/1364، ص22.
3- 6. روزنامة اطلاعات، 24/4/1364، ص14.

این کشور رفته، گفته است که: چنین حوادثی موجب افزایش همکاری در میان شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس خواهد شد.(1)

دربارة این انفجار، به خصوص با توجه به بودن چند افسر عالی رتبة وزارت کشور کویت در میان کشتگان و نیز نوع مکان هایی که جهت انفجار در نظر گرفته شده است (عمومی) - که حاکی از تعمد در ایجاد نوعی رعب و وحشت در میان مردم است - برخی دیپلمات های کویت گفته اند که امکان دارد این انفجارها با درخواست اخیر پارلمان این کشور در مورد قطع کمک به کشورهای هم مرز با اسرائیل، در ارتباط باشد. به گفتة آنان، به عهده گرفتن مسئولیت این انفجارها به وسیلة "اتحادیه بریگادهای انقلابی عرب"، ممکن است انگیزة این اقدام را آشکار سازد.(2)

به گزارش خبرگزاری آلمان غربی، در اجلاس امروز پارلمان کویت قرار بود درخواست وزارت کشور مبنی بر اختصاص پانزده میلیون دلار دیگر برای هزینة ضد تروریزم، همچنین پیشنهاد برخی نمایندگان جهت تعلیق کمک 341 میلیون دلاری سالانه (تقویت اعراب) به سوریه، اردن و سازمان آزادی بخش فلسطین، مورد بررسی قرار گیرد.

امّا در عمل، با توجه به بمب گذاری اخیر، این جلسه، محرمانه برگزار شد و خبری از آن منتشر نگردید، به جز این که شیخ "صباح الاحمد" قائم مقام نخست وزیر کویت، در سخنانی کوتاه گفت: «تروریزم نخواهد توانست به سیاست های مستقل کویت، لطمه بزند.» "رشیدالراشد" وزیر کشور نیز گزارشی از انفجارها ارائه داد.(3)

296

دربارة حادثة بمب گذاری اخیر کویت، اظهار نظرهای مختلف و متفاوتی در کویت، عراق و ایران ابراز می گردد، از جمله در کویت یکی از نمایندگان پارلمان این کشور در سخنانی - که امروز در روزنامة کویتی " الوطن" منتشر شد - مسئولیت اوضاع امنیتی در کویت را بر دوش کسانی انداخته که وی آنان را ستون پنجم و گروه های طایفه ای خوانده و افزوده است: «فعالیت افراد ستون پنجم و گروه های طایفه ای که توانستند بعداً تابعیت کویتی بگیرند، پس از به قدرت رسیدن خمینی به طور آشکار گسترش پیدا کرده است. فعالیت های این افراد پس از تشکیل پیمان مشکوک سه کشور سوریه، لیبی و ایران، بیش تر شده است.»(4)

روزنامة الوطن همچنین در سرمقالة امروز خود نوشته است: «هدف بمب گذاری در کویت، از بین بردن اعتماد مردم و بر هم زدن توازن جامعة کویت به منظور متزلزل ساختن جبهه داخلی می باشد.»(5)

امّا برخی مطبوعات کویت نیز به طور غیرمستقیم دوستان عرب این کشور را مسئول انفجار در کویت دانسته اند.

روزنامة " القبس" با اشاره به کمک های مالی و معنوی کویت به کشورهای عربی، از هدف قرار گرفتن کویت اظهار تعجب کرده و نوشته است: «چرا آنان کویت را به جای رژیم

ص: 404


1- 7. همان، ص2.
2- 8. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 116 (23/4/1364)، ص29.
3- 9. همان، صص 22 و 23.
4- 10. همان، ص14، کویت - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 22/4/1364.
5- 11. همان، صص 9 و10.

صهیونیستی در فلسطین اشغالی، مورد هدف قرار داده اند ... ما از کید دشمنان و محبت برادران که ما را یک گاو شیرده می شمارند، تحمل زیادی کردیم.» القبس سپس با اشاره به این که نظام دمکراسی کویت هدف این انفجارها است، به دوستان کویت حمله کرده است: «روز به روز عقیده ما در این جهت عمیق تر می شود که تیرهایی که ناجوان مردانه مواضع کویت را هدف قرار می دهند، در حقیقت نظام دمکراسی بی نظیر و همبستگی میان دولت و پارلمان و ملت را هدف گرفته است... جامعه و نظام متکامل کویت مورد حسادت و کینه توزی دوستان قبل از دشمنان مان قرار گرفته است.» این روزنامه تأکید کرده که "حجم توطئه و مصدر اهداف آن، برای ملت کویت پوشیده نیست.»(1)

دولت عراق نیز امروز با محکوم کردن انفجارهای اخیر کویت، ایران را به دست داشتن در موج خشونت ها در کویت، متهم کرده است. روزنامة " الثوره" ارگان حزب بعث عراق، در این باره نوشته که ایران در صدد اجرای یک سلسله حرکات خشونت آمیز در کویت بوده است.(2)

هفته نامة عربی " الدستور" (طرف دار عراق) چاپ لندن، نیز در این باره آورده است: «دو بمب در نزدیکی دوکافه رستوران در سواحل کویت منفجر گردید که بیش از صد نفر اهالی بی گناه و بی دفاع را کشته یا زخمی ساخت و به موازات آن، شورش مسلحانه ای از جانب شیعیان افغانی مقیم "کویته" در پاکستان روی داد و در هر دو مورد، دوباره نام حکومت اسلامی ایران در ارتباط با ترور و بمب گذاری و اغتشاش بر سرزبان ها افتاد.»(3)

از سوی دیگر، در ایران، روزنامة کیهان در شماره امروز خود نوشت: «دولت بحرین سفیر رژیم عراق در منامه را از این کشور اخراج کرد. این اقدام دولت بحرین در پی کشف هفده صندوق اسلحه در خردادماه گذشته در سفارت عراق و نیز کشف یک گروه زیرزمینی عراقی در ارتش بحرین در اردیبهشت ماه گذشته، انجام گرفت.»(4)

خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز نوشت: «این احتمال وجود دارد که رژیم عراق این انفجارات را برای باج خواهی بیش تر انجام داده است و روند حرکت و ارعاب و تهدید خود را این بار به میان مردم بی گناه کشانده است. به هر رو، پس از کسب اطلاع دقیق تر، تلاش برای افشای این ماجرا با بیانی که خارج از هر گونه سوء استفاده احتمالی از سوی دشمن باشد، ضروری به نظر می رسد.»(5) این خبرگزاری بعد از ترسیم فضای تشدید روند اخراج ایرانیان کویت و عراقی و عربی شدن بیش تر این کشور، به این ضرورت توجه می دهد که می باید سیاست ایران در این موارد وسیع تر از تمرکز روی عراق باشد و پیشنهاد می کند که نظیر محکوم کردن اعمال منافقین در داخل ایران و با همان شیوه، این گونه اعمال در کویت محکوم و مذموم اعلام شود. خبرگزاری جمهوری اسلامی سپس افزوده است: «اگر این کار به تکرار و با ظرافت مورد توجه و تأکید انجام شود، می تواند موقعیت مطبوعات وابستة کویت را تضعیف کند و در عین حال برای جلوگیری از حملات مجدد آن ها به ایران و

ص: 405


1- 12. همان، صص 9 و10.
2- 13. همان، ص 9.
3- 14. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 24/4/1364، صص 20 و 21، رادیو اسرائیل، 22/4/1364.
4- 15. روزنامة کیهان، 22/4/1364، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی.
5- 16. مأخذ8، ص6.

انقلاب اسلامی، به همسایه ای که برای حفظ استقلالش نیازمند یاری است، پیشنهاد کمک و همکاری داده شود. برای یک شروع خوب می توان به ظرافت گفت ایران دشمنی های انجام گرفته با انقلاب را فراموش می کند و برادرانه به همسایگانی که به کمک ها و همکاری با ایران، نیازمند باشند، یاری خواهد نمود. تأکید مداوم بر مذموم بودن ترور و توسل به ترور در اسلام، می تواند در موفق بودن این سیاست مؤثر باشد و استناد به توانایی های اطلاعاتی و عملیاتی ایران در مقابله با تروریزم، می تواند رد پیشنهاد ایران از سوی مقامات کویت را با مقاومت هایی حتی جزئی روبه رو سازد.

همچنین مسئله عدم چشم داشت ارضی و سیاسی ایران نسبت به کویت و توجه به این که جامعة کویت یک جامعة اسلامی و مسلمان نشین است و ما دفاع از امت های اسلامی را جزو وظایف خودمان می دانیم و نیز تا همکاری وسیع افراد صالح در منطقه نباشد، این گونه خطرات (اعمال تروریستی) ادامه خواهد یافت، می تواند در راستای محور سیاست جدید در قبال همسایة جنوبی خودمان کویت، مؤثر واقع شود.»(1)

297

با وجود اخبار متعدد مبنی بر نبودن اسناد و مدارکی دال بر دخالت جمهوری اسلامی ایران در انفجارات کویت، برخی رسانه های همگانی با انتشار اخبار مشکوک و کلی گویی هایی در تحلیل این واقعه، کوشیده اند آن را به نحوی از انحا به جمهوری اسلامی ایران منتسب کنند، از جمله: روزنامة فرانسوی " لوکوتیدین دوپاری" این اقدام را در چارچوب یک استراتژی که از تهران هدایت و رهبری می شود، معرفی کرده است.(2) روزنامة " لوموند" نیز سازمان جهاد اسلامی را که با بعضی از محافل رهبری در تهران مرتبط دانسته، مسئول سوءقصد های کویت - که 11 کشته و 89 زخمی به جای گذاشت - معرفی کرده است.(3)

نشریة " اکونومیست" نیز شیعیان را مرکز توجه قرار داده و با برشمردن حوادثی که مورد توجه جهانیان واقع شده، همچون انقلاب ایران، کودتای نافرجام بحرین، گروگان گیری امریکاییان نخست در ایران سپس در لبنان، ناآرامی در بسیاری از کشورهایی که شیعیان در آن سکونت دارند، نتیجه گرفته که همة شورش های شیعیان علیه سایر حکومت ها ظاهراً برخاسته از انقلاب اسلامی ایران می باشد.(4) این نشریه در مقالة دیگری با عنوان "در جست وجوی شیعة شناخته نشده" نیز به چنین نتیجه گیری هایی پرداخته است.(5)

298

در پی هدف قرار گرفتن دومین سوپر نفت کش ترکیه به وسیلة جنگنده های عراق، امروز اعلام شد که ترکیه در حال حاضر جنبه های قانونی اوضاع ناشی از بمباران اخیر دو نفت کش خود در آب های خلیج فارس را تحت مطالعه و بررسی دارد.

به نوشتة مفسر خبرگزاری فرانسه، نتیجة این تحقیقات ممکن است به اعتراض آنکارا به

ص: 406


1- 17. مأخذ8، صص7 و 8.
2- 18. مأخذ8، ص17.
3- 19. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 115 (22/4/1364)، ص15.
4- 20. مأخذ8، ص35.
5- 21. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 117 (24/4/1364)، ص6.

عراق بینجامد، اما این اعتراض نمی تواند وارد باشد مگر ثابت شود که دو نفت کش خارج از آن منطقه در حوالی ترمینال خارک که عراق ممنوع اعلام کرده، بمباران شده اند. این خبرگزاری افزوده: «سال گذشته پس از بمباران دو فروند دیگر از نفت کش های ترکیه در ماه مارس و ژوئن 1984 (اسفند و خرداد) - که در جریان آن پنج نفر نیز کشته شدند - آنکارا اظهار تأسف کرد ولی اعتراضی به عمل نیاورد.»(1)

299

آن گونه که امریکایی ها مدعی هستند و در گزارشی با نام " تاور" به عنوان نتیجة تحقیقات ماجرای معروف به " ایران گیت" ارائه داده اند، امروز فرستاده ای از سوی نخست وزیر اسرائیل برای بار دوم نظر یک دلال اسلحة مرتبط با اسرائیل به نام "منوچهر قربانی فر" را به رابرت مک فارلین مشاور امنیت ملی و فرستادة ویژة ریگان، تسلیم کرد. به گفتة قربانی فر و یک ایرانی دیگر همراه وی، آن ها با کسانی در ایران مرتبط اند که می توانند آزادی هفت امریکایی گروگان در بیروت را به دست آورند، ولی در مقابل، یک صد موشک " تاو" می خواهند. این می توانست بخشی از پیشنهاد بزرگ تر "آغاز گفت وگوی خصوصی دربارة مناسبات ایران و امریکا" باشد. مک فارلین بلافاصله به اتفاق "دونالد ریگان" رئیس کارکنان کاخ سفید، با رئیس جمهور - که چند روز از عمل جراحی سرطان وی می گذرد - در بیمارستان ملاقات و حدود 20 تا 25 دقیقه در این مورد با او صحبت کرده، سپس رئیس جمهور امریکا بعد از سؤالاتی در این باره، گفته است: «خوب ادامه بدهید و این راه را باز کنید.»(2)

300

رادیو امریکا در گفتاری دربارة اقتصاد ایران، مقاله ای از روزنامة "کریستین ساینس مانیتور" را مورد اشاره قرار داد که در آن نتیجه گیری شده که " از نظر مالی ایران قادر است جنگ با عراق را تحمل کند." در این مقاله آمده است:

«کارشناسان امور اقتصادی یک بانک، هزینة جنگ ایران را سالانه سه تا چهار میلیارد دلار تخمین می زنند. در حال حاضر درآمد ایران از طریق فروش نفت، ماهانه یک میلیارد دلار است؛ اگر بهای نفت شدیداً سقوط نکند، ایران حتی با کاهش بهای نفت نیز قادر خواهد بود تا زمانی که بخواهد، جنگ را ادامه دهد، البته ادامة جنگ و مخارج نظامی، برنامه های عمرانی و واردات کالا را قربانی خود می کند.

دلیل عمدة پایین بودن هزینه های جنگ برای ایرانیان، خودداری غرب از فروش سلاح های پیشرفته و گران بها به آن کشور است. در مقام مقایسه هزینة جنگ با ارزش ریال در داخل کشور، می توان گفت که هزینة جنگ برای ایرانیان بسیار سنگین است. ظاهراً ایران قادر به تحمل تلفات جنگی نیز هست؛ تشویق جوانان به ازدواج در سنین پایین از جانب ملایان انقلابی، سبب شده تا میزان زاد و ولد به بیش از سه درصد برسد. با وجود

ص: 407


1- 22. مأخذ 6، ص20، خبرگزاری فرانسه از آنکارا، 22/4/1364.
2- 23. سند شماره 00228 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش تاور"، 22/4/1364، صص 45 تا 47.

جنگ و نوسانات موجود در قیمت نفت و انقلاب شش ساله، اقتصاد ایران هر چند که نابه سامان است ولی مقاومت و پایداری قابل توجهی از خود نشان داده است.»

کریستین ساینس مانیتور سپس به نقل از کارشناسان بین المللی، اقتصاد ایران را به طور خلاصه بررسی کرده است: «از زمان انقلاب تاکنون بسیاری از بدهی های خارجی آن کشور باز پس داده شده. تا سال گذشته ایران دو میلیارد دلار به بانک های خارجی بده کار بود که در مقایسه با میزان بدهی دیگر کشورها، رقم کوچکی است. در نظر ایران، نداشتن بدهی به دیگران نشانة استقلال ملی است که از نفوذ امریکا و شوروی و بریتانیا کاسته است. ذخایر ارزی ایران ناچیز است و بنابراین، ایران پشتوانة چندانی در صورت سقوط بهای نفت نخواهد داشت و مجبور خواهد شد از وارداتش بکاهد. دولت انقلابی ایران در امر کاهش وابستگی اقتصاد کشور به درآمد حاصله از فروش نفت، موفق نبوده است. دولت ایران در طول سال گذشته بین پانزده تا شانزده میلیارد دلار درآمد نفتی داشته و به طور متوسط روزانه دو میلیون و دویست هزار بشکه نفت به فروش رسانده است.» این روزنامه افزوده است: «در دو ماه گذشته ایران با کاهش فروش نفت مواجه بوده است و این به آغاز جنگ قیمت ها با عربستان سعودی نیز مربوط می شود؛ جنگی که در آن شانس پیروزی عربستان بر ایران بیش تر است.»(1)

¯¯¯

ضمیمة گزارش 292: وضعیت آمادگی یگان های عمل کننده در عملیات قادر

در این ضمیمه توضیح داده می شود که با وجود تأخیر 24 ساعته، اوضاع به گونه ای نبود که این فرصت، احراز آمادگی مطلوب یا حتی آمادگی لازم را تحقق بخشد. دربارة میزان آمادگی نیروهای خودی در آستانة عملیات در منطقه سیدکان که به نام "قادر" خوانده شد، گزارش راویان مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ چنین است:

برادر غلامرضا صالحی(2) در مورد عدم آمادگی یگان ها چنین می گوید:

«از بس به برادرمان "شیرازی"،(3)* گفتیم که یگان ها آماده نیستند و مورد قبول واقع نشد، برادر کاوه(4)** را دیدم و به او گفتم "تو، هم خودت آماده نیستی هم یگان های دیگر؛ تأکید کن که ما

ص: 408


1- 24. مأخذ 8، صص 31 تا 33، رادیو امریکا، 22/4/1364.
2- غلامرضا صالحی از کادرهای عملیاتی و از فرماندهان مؤثر سپاه بود که در زمانی که مسئولیت جانشینی فرمانده لشکر27 حضرت رسول(ص) را به عهده داشت, در تاریخ 23/4/1367 در منطقه دشت عباس به شهادت رسید. در عملیات قادر شهید صالحی مشاور شهید صیادشیرازی و مسئول محور "گلازرده" بود.
3- * منظور سرهنگ "علی صیاد شیرازی" فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی و فرمانده اصلی عملیات در سیدکان است. وی که پرتحرک ترین و مؤثرترین کادرهای ارتش جمهوری اسلامی پس از انقلاب تا این زمان محسوب می گردید، بعدها, در بامداد روز 21/1/1378 به دست عوامل مجاهدین خلق (منافقین) ترور شد و به شهادت رسید.
4- ** توضیح این که در این عملیات, تیپ ویژة شهدا به فرماندهی برادر "محمود کاوه" جنگ در محور اصلی عملیات را بر عهده داشت. محمود کاوه از کادرهای عملیاتی مؤثر سپاه، بود که در ساعت 1 بامداد 12/6/1365 در منطقه حاج عمران در حین عملیات کربلای2 روی ارتفاع 2519 به شهادت رسید.

نمی توانیم در این زمان آماده بشویم." برادر کاوه چنین کرد و ایشان [سرهنگ شیرازی] 24 ساعت عملیات را عقب انداخت و به ما گفت به یگان های دیگر نگوییم. با این وجود بازهم یگان ها آماده نبودند. اصلاً هرچه به ایشان می گفتیم که هیچ چیز آماده نیست، توپخانه آماده نیست، نیروها هنوز در منطقه نیستند و ... [مفید واقع نمی شد].»

در هرحال با وجود عقب افتادن عملیات به مدت 24 ساعت، باز هم یگان ها آمادگی لازم را کسب نکرده بودند، زیرا این عدم آمادگی چیزی نبود که با 24 ساعت حل شود و نهایتاً نیز این امر یکی از علل عدم موفقیت در عملیات گردید. برادر صالحی می گوید: «بعد از این که با برادر کاوه صحبت کردیم و قرار شد عملیات 24 ساعت عقب بیفتد، در جلسه ای که با فرماندهان یگان ها داشتیم، جناب سرهنگ به فرماندهان نگفت که عملیات 24 ساعت عقب افتاده؛ ایشان تأکید کرد که فرداشب باید آماده باشید که عملیات است. فردا عصر دوباره فرماندهان را خواست و گفت: "به علت این که یگان ها هنوز نتوانستند خودشان را آماده کنند، عملیات را 24 ساعت عقب می اندازیم ولی این دیگر آخرین زمانی است که برای یگان ها اعلام می شود، باید همه خودشان را آماده کنند." باز هم در همان جلسه همه گفتند: "ما تازه می خواهیم نیروهایمان را بیاوریم." هنوز هیچ کدام از یگان ها نیروی شان در منطقه نبود، در صورتی که می خواستند همان شب جلسه، عمل کنند!»

عدم آمادگی واحدهای پشتیبانی در عملیات نیز به وضوح دیده می شد؛ برخی یگان ها هنوز اورژانس های شان را نزده بودند، حتی یک تیپ از لشکر23 از لزوم چنین اقدامی (ایجاد پست امداد) اظهار بی اطلاعی می کرد! تیپ ویژه نیز هنوز اورژانس نزده بود. دویست قاطر پیش بینی شده بود که تا زمان شروع عملیات به لشکر23 و تیپ شهدا هرکدام ده قاطر تحویل داده شد.

همچنین از 300 دستگاه کمپرسی که قرار بود برای آوردن مهمات توپخانه و نیرو، در منطقه آماده شود، در روز عملیات 35 الی 40 دستگاه بیش تر حاضر نبود و هنوز مهمات توپخانه به منطقه منتقل نشده بود. در این مورد جناب سرهنگ هاشمی می گوید:

«آخر ما هیچ چیز آماده نکرده ایم؛ الآن نه مهمات مان در منطقه است، نه جاده های مهندسی مان تمام شده، حتی بیمارستان هنوز آماده نشده، هنوز کارهای بهداری نشده، یگان ها هنوز عقب اند و به منطقه نیامده اند، مهمات شان را نیاورده ایم، هیچ کاری نکرده ایم و 48 ساعت بعد هم می خواهیم وارد عمل بشویم!»

در بارة این وضعیت که تا شب عملیات نیز ادامه داشت، برادر "صالحی" مسئول محور عملیات گلازرده، می گوید: «من ساعت6 بعدازظهر رفتم توی منطقه، اول رفتم خدمت سرهنگ " ایرانی" فرمانده تیپ لشکر77، گفتم چه خبر؟ گفت: "ما هنوز گردان مان حرکت نکرده." پس از یک سرکشی، برگشتم پیش برادرها[ی سپاه در تیپ ویژة شهدا] و گفتم چی شد؟ گردان تان رسید؟ گفتند: "تازه حرکت کرده." یعنی ساعت9 شب و قرار بود ساعت10:30 عملیات شود و 5 ساعت هم باید راه می رفتند!»(1)

ص: 409


1- 25. مأخذ1، صص46 و 47.

ص: 410

روزشمار جنگ یکشنبه /23 تیر 1364 /25 شوال 1405 /14 ژوئیه 1985

301

برای شروع عملیات در منطقة سیدکان(1)، طبق برنامه قرار بود همة نیروها تا ساعت22:30 امشب، در ارتفاعات مشخص شده، استقرار یابند و در این ساعت به طور هم زمان در محورهای مختلف، حملة خودی آغاز شود، اما بروز مشکلاتی سبب شد که عملیات در زمان مقرر شروع نشود و به ساعت اولیه بامداد روز بعد کشیده شود.

براساس طرح، منطقة عملیاتی به سه محور تقسیم شده است: راست، میانی و چپ.(2)*

در محور راست، تیپ1 لشکر23 نوهد می باید با اشغال ارتفاعات خالی، خود را به یک کیلومتری پایگاه دشمن در "سراسپندار" برساند و با اقدام به جاده سازی، آمادة عملیات در مرحلة دوم گردد. تیپ2 این لشکر ارتفاعات مشرف بر "بیرکم" و 1830 را تصرف می کند و تیپ3 نیز با تحت امر گرفتن نیروهای بارزانی، به اجرای عملیات نامنظم در منطقة سرپیران، مرگه سور و به طور کلی در عقبه های دشمن، می پردازد.

در محور میانی، تیپ1 لشکر77 با یک گردان "سربله" را تأمین می کند و تیپ2 لشکر28 نیز ارتفاع خالی "سرهویز" و "بربزین" و یال آن را اشغال می کند.

در محور چپ پس از اقدام اولیة یگان های این محور، جهاد سازندگی به کمک مهندسی سپاه جاده های عقبه را به ارتفاعات تصرف شده وصل می کند. در این محور تیپ ویژة شهدا با یک گردان ارتفاع گوشینه را تصرف می کند، سپس جهت ادامة تک آماده می شود و تثبیت گوشینه به تیپ1 لشکر77 واگذار می شود که این مأموریت را با یک گردان نیرو انجام خواهد داد.

ص: 411


1- این عملیات به نام "قادر" اعلام گردید.
2- * این سه محور به ترتیب عبارت اند از: ارتفاعات سراسپندار در شمال، سربله و سرهاجری در منطقة میانی و گوشینه در جنوب منطقة عملیاتی. به نقشه صفحه 390 رجوع کنید.

استعداد یگان های عمل کننده در مرحلة اول هشت گردان خواهد بود: در محور راست، لشکر23 با سه گردان وارد عمل می شود؛ در محور میانی و چپ نیز چهار گردان از ارتش و یک گردان از سپاه در عملیات شرکت می کنند.

فاصلة استقرار نیروها تا اهداف تعیین شده در محورهای مختلف تفاوت دارد: در محور میانی پنج ساعت زمان لازم است تا تیپ1 لشکر77 به ارتفاعات سربله برسد؛ در محور چپ با توجه به فاصلة طولانی، نیروهای تیپ ویژة شهدا شب قبل از عملیات حرکت کردند و تا غروب آفتاب امروز خود را به پایین ارتفاع حصاروست (پشت ارتفاع 2002) رساندند و در آن جا مستقر گردیده اند؛ در محور راست، نیروهای لشکر23 نوهد شب عملیات، زیر ارتفاع سراسپندار مستقر شده اند، اما در همة محورها نیروها دیرتر از زمان مقرر به محل های مورد نظر رسیده اند، در نتیجه، عملیات در ساعت22:30 شروع نشد.(1)(2)

موضوع عملیات سیدکان، امروز در حاشیة جلسة فرماندهان سپاه در قرارگاه خاتم الانبیاء (جنوب) مورد بحث و بررسی قرار گرفت. مجموعة نظرهای حاضران - که برای بحث دربارة عملیات محدود سپاه، گردآمده بودند - نشان می داد که امیدواری چندانی به توفیق خودی در این عملیات نیست؛ مثلاً "عباس محتاج" از فرماندهان سپاه در غرب کشور، ضمن این که گزارش داد عملیات دو مرحله ای شده است، اظهار نظرکرد که در این منطقه دشمن کاملاً هوشیار شده و نیروهای در خط را تعویض کرده و به نظر می رسد طرح لو رفته است. وی افزود که بارزانی ها می گویند: عملیات خوبی نیست. محسن رضایی نیز در تأیید گفته های وی، تأکید کرد: «دشمن بیست روز است که فهمیده است.»(3)

302

قرارگاه نوح نبی(ع) واقع در روستای "مارد" آبادان هدف بمباران هواپیماهای ارتش عراق قرارگرفت و حدود سی تن شهید یا مجروح شدند.(4)

یادآوری می شود که قرارگاه نوح یکی از قرارگاه های سپاه است و از مدتی قبل مأموریت یافته که در اختفاء کامل و با رعایت شدیدترین تدابیر حفاظتی، جنوبی ترین قسمت منطقة عملیاتی آتی در فاو را برای اجرای عملیات آماده کند. بمباران این قرارگاه می تواند نگرانی هایی را در مورد هشیار شدن دشمن، درپی داشته باشد، هرچند برای این که معلوم شود دشمن ردپایی یافته یا فقط بمباران عادی مراکز نظامی خودی بوده است، تلاش های بعدی دشمن را می باید منتظربود و این مورد بمباران، تعیین کننده نیست.

ص: 412


1- 1. سند شمارة 0632 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قادر3-2-1" گزارش راویان در عملیات قادر (جواد زمان زاده، شهید علی فتحی، مجید مختاری، مجید نداف) آبان 1364)، صص40 و 41.
2- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 301 : علل تأخیر در شروع عملیات، ص414.
3- 2. سند شماره 1096 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم (محسن رخصت طلب)، 11/4/64 الی 24/4/64، ص169.
4- 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 118 (25/4/1364)، ص6، اهواز - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 24/4/1364.

303

رادیو اسرائیل به نقل از هفته نامة امریکایی "دیفنس الکترونیک" گزارش داد: «در جنگ ایران و عراق تاکنون حداقل چهارده فروند از هواپیماهای بسیار پیشرفتة متعلق به ایران از نوع " اف-14" امریکایی توسط جنگنده های فرانسوی "میراژ-1" متعلق به نیروی هوایی عراق، سرنگون شده اند. اف-14 هواپیمای بسیار پیشرفته ای است که ایالات متحده جز به رژیم شاه فقید ایران، آن را به هیچ کشور دیگری نفروخته است، ولی عراقی ها با نصب موشک های هوا به هوا از نوع "ماترا-530" و "ماترا-550" زیر بال های میراژ-1، آن ها را کاملاً برای زورآزمایی با اف-14 ایرانی ها آماده ساخته اند.»(1)

304

روزنامة امریکایی " لوس آنجلس تایمز" نوشته است که مقام های امریکایی پنج مرد را که مظنون به قاچاق قطعات نظامی به ایران هستند، دست گیر کرده اند. این پنج تن - که احتمالاً دو تن از آنان عضو نیروی دریایی اند - عبارت اند از سه امریکایی که در شهر "سن دیه گو" واقع در جنوب کالیفرنیا بازداشت شده اند، یک تاجر امریکایی و یک ایرانی که به ترتیب در نیویورک و انگلستان بازداشت شده اند.(2) در میان قطعات، تجهیزات رادار جنگندة اف-14 نیز بوده است به اعتقاد مقام های مربوطه، هیچ یک از این تجهیزات به ایران نرسیده است.(3)

305

به گزارش خبرگزاری کویت، امروز رسماً در طرابلس اعلام شده که "معمر قذافی" رهبر لیبی، به مناسبت بیست و هفتمین سالگرد روز ملی عراق پیام تبریکی برای "صدام حسین" رئیس جمهوری این کشور، فرستاده است. این خبرگزاری افزوده که قذافی در پیام خود انقلاب عراق را - که 27 سال پیش به وقوع پیوسته - یکی از روزهای مهم تاریخ عرب توصیف کرده است.(4) گفتنی است که این گزارش خبرگزاری کویت را هیچ یک از منابع خبری دیگر تأیید یا تکذیب نکرده اند.(5)

306

خبرگزاری فرانسه به نقل از پلیس پاکستان اعلام کرد که امروز انفجار بسیار شدیدی دفتر شرکت هواپیمایی "پان امریکن" در کراچی را با خاک یکسان کرده است.(6) به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از اسلام آباد، مقام های پلیس شهر کراچی گفته اند که این انفجار را گروه های طرف دار امام خمینی انجام داده اند. به گزارش روزنامة دولتی "پاکستان تایمز"، این مقام های پلیس به تحقیق دربارة دخالت عوامل خارجی در دو انفجار لاهور و کراچی

ص: 413


1- 4. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 117 (24/4/1364)، ص12، رادیو اسرائیل.
2- 5. مأخذ 3، ص9، خبرگزرای فرانسه.
3- 6. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 24/4/1364، صص 5 و 6، رادیو امریکا.
4- 7. مأخذ 3، ص15، طرابلس - خبرگزاری کویت، 24/4/1364.
5- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 305 : مروری بر تحولات اخیر در منطقه و آثار آن بر مواضع لیبی، ص414.
6- 8. روزنامة اطلاعات، 24/4/1364، ص2.

پرداخته اند و دراین خصوص تعدادی از ایرانیان و اتباع کشورهای خاورمیانه بازجویی شده اند. این گزارش حاکی است، که پلیس، طرف داران امام خمینی در پاکستان را بازجویی می کند تا رابطة این بمب گذاری ها و درگیری های اخیر در کویته را کشف کند. روزنامة دولتی "پاکستان تایمز" مسئولیت درگیری مسلحانة اخیر میان پلیس و شیعیان در کویته را نیز به عهدة طرف داران امام خمینی گذاشته است.(1)

در پی این ماجراها، امروز معاون سیاسی وزارت امورخارجه آقای "حسین شیخ الاسلام"، سفیر پاکستان در تهران را به این وزارت خانه فراخواند و مراتب نگرانی جمهوری اسلامی ایران را از درگیری اخیر بین پلیس و شیعیان پاکستان، به وی ابلاغ کرد. شیخ الاسلام توطئه چینی های امریکا علیه اسلام و مسلمانان در منطقه را خاطرنشان کرد و نگرانی جمهوری اسلامی ایران را به عنوان یک کشور دوست و همسایة پاکستان از این گونه درگیری ها اعلام کرد.(2)

307

"رادیو مجاهد" متعلق به سازمان مجاهدین خلق ایران، در اطلاعیه ای مردم را دعوت کرده که انتخابات آتی ریاست جمهوری را تحریم کنند تا سرنگونی حکومت جمهوری اسلامی تسریع گردد. این رادیو علاوه بر اعلام این که "شورای ملی مقاومت" این انتخابات را تحریم کرده است، تهدید کرد که همة نامزدهای ریاست جمهوری را جنایت کار خواهد شناخت.(3)

¯¯¯

ضمیمة گزارش 301: علل تأخیر در شروع عملیات

دربارة تأخیر در شروع عملیات، برادر "شوق" مسئول طرح و عملیات تیپ ویژة شهدا، توضیح داده است: «عملیات بنا بود ساعت10:30 شب شروع بشود ولی به علت مشکلاتی که در طول مسیر داشتیم، نتوانستیم. ما یک شب قبل از عملیات از ارتفاع "گلازرده" که در دید دشمن نبود، حرکت کردیم؛ حدود مغرب (روز بعد) کنار چشمه ای در دامنة یال "حصاروست" نیروها را برای استراحت استقرار دادیم که پس از استراحت حرکت کنیم و تا ساعت10:30 به محل مورد نظر برسیم، ولی به واسطة اعتماد کاذب به زمان بندی و مسیر حرکت بارزانی ها، وقتی نیرو را حرکت دادیم، با مشکلات راه و کندی حرکت نیروها و قاطرهایی که مهمات را حمل می کردند، مواجه شدیم و خلاصه ساعت2 الی 2:30 بامداد رسیدیم زیر پای دشمن در گوشینه.»

چنان که گفته شد، محورهای دیگر نیز تأخیر داشتند، مثلاً نیروهای محور میانی (سربله) ساعت5:30 بامداد روی ارتفاع رسیدند.(4)

ضمیمة گزارش 305: مروری بر تحولات اخیر در منطقه و آثار آن بر مواضع لیبی

در این ضمیمه مروری از سیر تحولات و حوادث اخیر در منطقه که مرتبط با این موضوع است ارائه می شود تا به روشن شدن ابعاد این خبر کمک کند.

سفر "تریکی" وزیر خارجة لیبی به عراق (27/3/1364)(5) پس از چند سال تیرگی روابط دیپلماتیک دوطرف به دلیل حمایت های سیاسی - نظامی لیبی از ایران، با واکنش سرد و منفی عراق روبه رو شد،

ص: 414


1- 9. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 120 (27/4/1364)، ص25، اسلام آباد - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 26/4/1364.
2- 10. مأخذ 8 ، ص14.
3- 11. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن"رادیوهای بیگانه"، 26/4/1364، صص19 و 20، رادیو مجاهد.
4- 12. مأخذ 1، ص41.
5- 13. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شماره 90 (28/3/1364)، ص11، بغداد - خبرگزاری عراق، 27/3/1364.

به گونه ای که این سفر با بی توجهی کامل مقام های عراقی پایان یافت.(1)

این سفر هنگامی انجام شد که دو روز پیش از آن (در تاریخ 25/3/1364) عراق در ادامة کوشش هایش برای جلب حمایت های کشورهای عربی منطقه، وزیر امورخارجه اش را جهت مقابله با نطق "قذافی" رئیس جمهور لیبی در مراسم پانزدهمین سال گرد برچیده شدن پایگاه امریکا از لیبی، به مصر فرستاده بود.(2)

از سوی دیگر، رئیس مجلس شورای اسلامی ایران در مورخ 30/3/1364 (سه روز پس از دیدار وزیر خارجة لیبی از عراق) وارد لیبی شد و در چهار روز اقامت خود در این کشور به نتایجی مهم دست یافت که با واکنش کشورهای منطقه و نظام بین المللی روبه رو شد. مهم ترین نتیجة این سفر، صدور بیانیة مشترک ایران و لیبی در تاریخ 2/4/1364 بود با بندهایی چون تشکیل کمیتة مشترک سیاسی، نظامی و نیز مقابله علیه هم پیمانی مصر و عراق.(3) این بیانیه واکنش هایی شدید در منطقه برانگیخت، از جمله،کسانی انعقاد چنین معاهده ای بین ایران و لیبی را موجب پدید آمدن انشعاب در اتحاد اعراب، هدف قرار دادن شورای همکاری خلیج فارس و نظایر آن تفسیر کردند و با ابراز تنفر، آن را مضر به حال خود خواندند.(4)

صدور این بیانیه، پی آمدهای دیگری نیز داشت: سفر رئیس پارلمان مراکش به عراق (در 3/4/1364) برای اعلام حمایت مراکش از حکومت عراق در جنگ با ایران؛(5) سفر "طه یاسین رمضان" معاون نخست وزیر عراق به مصر (در 4/4/1364).(6) یادآوری می شود که از سال 1356 در تقبیح سفر سادات (رئیس جمهور وقت مصر) به بیت المقدس برای مذاکره با "مناخیم بگین"(نخست وزیر وقت اسرائیل)، عراق ( و کشورهایی چون سوریه، الجزایر، یمن جنوبی، لیبی) با مصر قطع ارتباط کرده بود، بنابراین، سفر رمضان به مصر، در جهت تقویت جبهه ای از کشورهای عرب چون مصر، اردن، عمان و عربستان در مقابل کشورهایی چون لیبی، سوریه و ایران مورد توجه قرار گرفت.

پی آمد دیگر بیانیه ایران و لیبی این بود که در همین روز، سفر شصت تن از اعضای کنگرة لیبی به مراکش جهت تحکیم وحدت دو کشور (لیبی و مراکش) که از یک سال پیش زمینه سازی شده بود و قرار بود در 5/4/1363 انجام شود، به تعویق افتاد و به تبع آن، اجلاس مشترک پارلمانی دو کشور در راستای اجلاس فوق العادة دولت های عربی برای بررسی مسائل لبنان که قرار بود در همین سفر انجام شود نیز به تعویق افتاد. (7)

در چنین اوضاعی که لیبی خود را با یک تدارک انزوا روبه رو می دید، در تاریخ 9/4/1364 خبرگزاری جانا (خبرگزاری لیبی) اعلام کرد که پیمان با ایران به منظور آزادسازی قدس و اتحاد جهان اسلام بسته شده و هدفی دیگر، ندارد.(8)

در تاریخ 12/4/1364 "طارق عزیز" معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجة عراق با پیامی از صدام حسین عازم رباط شد و با "حسن" شاه مراکش دیدار کرد. گفته می شد که این دیدار به منظور جلوگیری از تأثیر منفی اختلاف عراق و لیبی بر اجلاس فوق العادة سران عرب بوده است که برای بررسی مسئله فلسطین قرار بود برگزار شود.(9)

از طرف دیگر، اجلاس مشترک پارلمان های مراکش و لیبی که از 5/4/1364 به تعویق افتاده بود، در روز یکشنبه 16/4/1364 برگزار شد و با صدور قطع نامه ای در مورد مسائل خاورمیانه و آفریقا به کار خود پایان داد، در حالی که گفته می شد این اجلاس پس از آن تشکیل شد که لیبی اعلام کرد صدور بیانیة مشترک با ایران در جهت آزادسازی قدس و اتحاد جهان اسلام بوده است. در هر حال، یک روز پس از این اجلاس -17/4/1364- "شاه حسن دوم" پادشاه مراکش، اعراب را به پشتیبانی از عراق در مقابله با "تجاوز"(؟!) ایران فراخواند و افزود: «آن کسی که می گوید عراق را در این جنگ به حال خود واگذارید، این حقیقت را نمی داند که جسم عرب یکی است و امت عرب، امت واحدی است و قابل تفکیک نیست.»(10)

ص: 415


1- 14. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 92 (30/3/1364)، صص 20 و 21 بغداد - خبرگزاری آلمان غربی 28/3/1364.
2- 15. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شماره 88 (26/3/1364)، ص 4، قاهره - خبرگزاری رویتر 25/3/1364؛ و - مأخذ 14، ص 22، طرابلس - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 29/3/1364.
3- 16. روزنامه اطلاعات 3/4/64، ص 19.
4- 17. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه" شمارة 101 (8/4/1364)، ص3، کویت - خبرگزاری جمهوری اسلامی 7/4/1364.
5- 18. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شمارة 97 (4/4/1364)، ص36، بخش عربی رادیو صوت الجماهیر، 3/4/1364.
6- 19. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شمارة 99 (6/4/1364)، ص28، رادیو امریکا، 5/4/1364.
7- 20. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شمارة 102 (9/4/1364)، ص14، مادرید - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 8/4/1364.
8- 21. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شمارة 103 (10/4/1364)، ص33، بحرین - خبرگزاری رویتر، 9/4/1364.
9- 22. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شمارة 107 (14/4/1364)، ص27، رباط - خبرگزاری فرانسه 13/4/1364.
10- 23. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شمارة 112 (19/4/1364)، ص46، رادیو امان، 18/4/1364.

با توجه به سیر این حوادث در منطقه، صرف نظر از صحت و سقم گزارش خبرگزاری کویت (مندرج در متن)، می توان نتیجه گرفت که چه بسا فشارهای منطقه ای و دیپلماسی "تحبیب و چانه زنی" و نیز دوراندیشی لیبی در راستای حفظ منافع ملی خود، نه "اسلامی - انسانی"، این کشور را به این جمع بندی رسانده باشد که به گونه ای زمینه های ایجاد نوعی روابط بهتر با عراق را با هدف دوری گزیدن از یک انزوای سیاسی، فراهم آورد. و مفاد بیانیة استراتژیک بین خود و ایران را که اصولی محکم همچون "اتحاد استراتژیک نظامی سیاسی و یا ..."دارد، صرفاً در اهداف دوردستی چون آزادسازی قدس و نیز کلیاتی چون اتحاد جهان اسلام، خلاصه کند.

ص: 416

روزشمار جنگ دوشنبه /24 تیر 1364 /26 شوال 1405 /15 ژوئیه 1985

308

شب گذشته، یگان های خودی پس از ساعت ها راه پیمایی، با فاصلة زمانی متفاوت از یک دیگر به محل مورد نظر جهت اجرای تک، رسیدند،(1) لذا درگیری در محورهای چپ و راست حدود ساعت2:30 بامداد و در "سربله" حدود 5 بامداد شروع شد. این عملیات، "قادر" نامیده شد و برای شروع آن، به فرماندهان محورها به وسیلة سرهنگ ستاد "هاشمی" فرمانده قرارگاه تاکتیکی حمزه از ارتش، رمز چنین ابلاغ شد: «بسم الله القادر القاهر. لاحول ولا قوه الابالله العلی العظیم. یا محمد،(ص) یا علی،(ع) یا فاطمه الزهرا(س) والحسن(ع) والحسین(ع) و تسعه المعصومین من ذریه الحسین علیهم السلام. به دماء شهداءنا و امام زماننا ادرکنا، ادرکنا. ادرکنا، به یاری خداوند یکتا به پیش.»(2)

با آغاز عملیات، در محور چپ، تیپ ویژة شهدا (از سپاه) ضمن انهدام دشمن، توانست چند قله از ارتفاعات گوشینه را تصرف کند. تا روشن شدن هوا تقریباً ارتفاع گوشینه (نه به طور کامل) تصرف شد(3)* و نیروهای تیپ ویژة شهدا خود را آمادة مقابله با پاتک های دشمن می کردند.

در محور میانی، نیروهای تیپ1 از لشکر77 (با تأخیر) پس از درگیری با نیروهای بومی و جاش های مستقر در سربله، روی این ارتفاع مستقر گردیدند. نیروهای تیپ2 از لشکر28 نیز با یک گردان، ارتفاع خالی سرهویز را اشغال کردند.

در محور راست، تیپ1 از لشکر23 که می بایست یک یا دو پایگاه دشمن را در ارتفاعات خالی "سراسپندار" منهدم می کرد، بر اثر مقاومت نیروهای دشمن (عمدتاً تیراندازی جاش های کرد)، پیشروی نکرد و در ارتفاع خالی "1857" نزدیک به پایگاه های دشمن

ص: 417


1- چگونگی ماجرا و نیز توضیح دربارة فاصلة متفاوت نقاط رهایی تا نقطة درگیری, در روزشمار 23/4/1364 آمده است.
2- 1. سند شمارة 009545 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: قرارگاه تاکتیکی حمزه سید الشهداء، 23/4/1364.
3- * ضمیمه دارد؛ ضمیمه اول گزارش 308 : نحوه تصرف ارتفاع گوشینه، ص425.

مستقر گردید.

نیروهای تیپ2 از لشکر23 که برای آزادسازی ارتفاع 1830 وارد عمل شدند، نه به علت عدم شناسایی دقیق موانع (میدان های مین، سیم های خاردار،...) و نداشتن معبر ورودی در پایین ارتفاع، بلکه بر اثر آتش خمپاره و تیربارهای دوشکای دشمن، بدون درگیری نزدیک با پایگاه، عقب نشینی کردند و در ارتفاع "گردشوان" و ارتفاع "باشکین" که در دست نیروهای بارزانی بود، مستقر شدند. با روشن شدن هوا، همچون گذشته فشار هماهنگ هوایی و زمینی دشمن توأم با اجرای آتش، آغاز گردید.

محور این هجوم دشمن متوجه ارتفاع حساس گوشینه بود، چون بودن این ارتفاع در دست نیروهای خودی موجب به خطر افتادن کل عقبة دشمن می شد و این امر برای عراق روشن بود که در صورت ماندن ما روی گوشینه، ارتفاع استراتژیک منطقه یعنی "حسن بیگ" - که کلید عملیات محسوب می شود - از هجوم ما مصون نخواهد ماند، لذا با تلاش هرچه بیش تر برای پس گرفتن گوشینه اقدام کرد.

دشمن در طول روز با به کارگیری نیروهای سازمانی خود که به سرعت بعد از هر پاتک تعویض می شدند، شش بار به سمت ارتفاع گوشینه پاتک کرد. سرانجام دشمن پس از پاتک های پیاپی و سنگین با پشتیبانی انبوه آتش و برخورداری از عقبة متصل و نزدیک،

تصویر

عملیات قادر - افسران نیروی زمینی ارتش در اتاق هدایت عملیات

ص: 418

تصویر

ص: 419

توانست تا غروب ارتفاع گوشینه (به جز مقدار کمی از آن) را تصرف کند.(1) کمبود نیرو، نرسیدن نیروی کمکی به منطقه - از جمله نرسیدن گردان مأمور از تیپ1 لشکر77 برای تثبیت ارتفاع - نداشتن عقبه (که جهادسازندگی بر اثر ناهماهنگی و عدم توجیه لازم و دیگر اشکالات شب عملیات، موفق به زدن جاده نشد) و نداشتن آتش پشتیبانی کافی و مؤثر - برخلاف قول هایی که داده شده بود - از جمله عوامل ناکامی خودی و موفقیت دشمن بود.

به منظور تصرف مجدد گوشینه، قرار شد نیروهای تیپ شهدا با رسیدن شب، باز به دشمن حمله کنند. گردان بعدی تیپ که در راه بود، وارد منطقه شد و دو گروهان از گردان امام علی(ع) موجود در منطقه نیز با شنوک به جلو برده شدند. به نیروهای مستقر در پایین ارتفاع که زیر مواضع دشمن بودند نیز دستور حملة شبانه، صادر شد.(2)

309

در اجرای عملیات قادر که از پشتیبانی هوایی نیروهای خودی برخوردار بوده، دو فروند هواپیمای ارتش جمهوری اسلامی در ساعت7:11 مورخ 24/4/1364 ارتفاعات حسن بیگ (عقبة دشمن) را بمباران کردند که تلفات و ضایعات فراوانی بر دشمن وارد آمد. علاوه بر این، هوانیروز نیز اقداماتی مفید و مؤثر انجام داد: 6 پرواز شناسایی، 30 مرحله حمل بار (اسلحه و آذوقه)، " اسلینگ" یک قبضه توپ 23 میلی متری به روی ارتفاع گوشینه. در این حال، یک فروند هلی کوپتر کبری در یک سانحه به میزان صددرصد خسارت دید.(3)

از سوی دیگر، به گزارش ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی، شهر پیرانشهر را [در مجاورت منطقة عملیاتی قادر] هواپیماهای دشمن بمباران کردند که بر اثر آن، شصت تن مجروح شده اند. بر اثر بمباران های هوایی و آتش توپخانه، مردم این شهر را تخلیه کرده اند و به اطراف رفته اند، ادارات نیز به حالت تعطیل درآمده است.(4)

310

در ادامة تحرکات ایذایی عوامل عراق و متحدان داخلی آن، امروز دفتر شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی اصفهان واقع در خیابان عباس آباد هدف حملة دو موتورسوار قرار گرفت. این دو تن ضمن شلیک چند تیر هوایی، یک نارنجک به محوطة این دفتر پرتاب کردند که بر اثر آن، چند شیشة ساختمان دفتر شکست ولی تلفات و خسارات دیگری نداشت. مهاجمان دست گیر شده اند.(5)

منابع سازمان مجاهدین خلق اعلام کرده اند که در حملة افراد این سازمان به دادگاه هایی در اصفهان که افراد نیروی مقاومت در آن جا محاکمه شده اند، دویست کشته و مجروح

ص: 420


1- ضمیمه دارد؛ ضمیمه دوم گزارش 308 : نحوة عقب نشینی از ارتفاع گوشینه، ص425.
2- 2. سند شمارة 0632/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قادر3 - 2 - 1 "گزارش راویان در عملیات قادر (جواد زمان زاده، شهید علی فتحی، مجید نداف)، آبان 1364، ص4.
3- 3. سند شماره 0022794 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: قرارگاه تاکتیکی حمزه سیدالشهداء، 23 و 24/4/1364.
4- 4. سند شمارة 109338 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: سماجا، 24/4/1364.
5- 5. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه" شمارة 119 (26/4/1364)، ص11، اصفهان.

(50کشته) برجای گذاشته است.(1) همچنین در حملة چند ناشناس به خودرو گشت "ثارالله" شهرستان سقز، یک نارنجک به سوی این خودرو پرتاب شد که بر اثر انفجار نارنجک، یک پسر چهارده سالة اهل و ساکن این شهرستان، مجروح و به بیمارستان منتقل شد. عاملان این حادثه گریخته اند.(2)

311

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، خاموشی های مکرر برق در شهرهای استان باختران، علاوه بر این که تاکنون از نظر اقتصادی خساراتی به صنایع و ... وارد آورده، امر تدارک یخ مصرفی جبهه ها را نیز دچار اختلال کرده است. باختران یک استان جنگی است و کارخانجات یخ سازی آن، یخ مورد نیاز جبهه ها را تأمین می کنند.(3)

312

اولین دورة آموزش مربیان خلبانیِ شکاری - جنگندة " اف-14" بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در پایگاه هشتم شکاری اصفهان پایان یافت و آموختگان این دوره، گواهی نامه های خود را از جانشین فرماندهی نیروی هوایی تحویل گرفتند. در مراسمی که با حضور جانشین فرماندهی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی، معاون سیاسی - اداری استانداری، فرماندهان نظامی و انتظامی و خلبانان پرسنل پایگاه هشتم شکاری تشکیل شد، سرهنگ "عطائی" فرمانده این پایگاه، با اشاره به کسب تجربه در طول پنج سال جنگ، گفت: «امروز ورزیده ترین خلبانان دنیا را در کشورمان داریم، در صورتی که در قبل از انقلاب حتی بیش تر کارمندان سادة ما نیز امریکایی بودند و سعی داشتند اعتماد به نفس را از ما بگیرند و این طور وانمود کنند که امکان استفاده از هواپیماهای اف-14 برای ما مقدور نیست، ولی پس از پیروزی انقلاب با بهره گیری از خلاقیت افراد متعهد در نیروی هوایی، روی پای خودمان ایستادیم و امروز شاهد پایان اولین دورة آموزشی معلمان خلبانی اف-14 می باشیم.»

سپس یکی از فرماندهان دانشکدة خلبانی اصفهان در سخنانی با اشاره به بیش از پنجاه هزار ساعت پرواز جنگنده های شکاری اف-14 در طول جنگ، گفت: «در طول جنگ علاوه بر پرواز با جنگنده های شکاری، با هر ساعت پرواز، ما چهارصد ساعت کار فعال داشتیم.» وی افزود: «بعد از انقلاب در دانشکدة خلبانی، دوازده دورة آموزشی برگزار شد که هفت دورة آن برای متعلمین و پنج دورة دیگر در مراحل گوناگون برای دانشجویان خلبانی بود.»(4)

313

"شریف الدین پیرزاده" دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی، اعلام کرد که این سازمان هم اکنون سرگرم یافتن ابتکار جدیدی برای خاتمه دادن به جنگ ایران و عراق می باشد. به گفتة وی، این موضوع در گردهم آیی آیندة "کمیتة حسن نیت اسلامی" مطرح و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.(5)

ص: 421


1- 6. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "انتخابات ریاست جمهوری در رسانه های گروهی جهان"، شمارة 16 (27/5/1364)، ص10، خبرگزاری فرانسه.
2- 7. سند شماره 074670 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: ادارة اطلاعات شهربانی، 25/4/1364.
3- 8. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 118 (25/4/1364)، ص11، باختران.
4- 9. روزنامة اطلاعات، 25/4/1364، ص3.
5- 10. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 25/4/1364، رادیو کویت، ص6.

314

رادیو اسرائیل امروز دربارة دو انفجار سهمگین در کویت (پنجشنبه 20/4/1364)، در تفسیری به ریشه یابی علل بمب گذاری در این کشور پرداخت و با این پرسش که "کدام گروه سیاسی یا کدام رژیم این جنایت فجیع را طرح ریزی کرده است؟" درصدد پاسخ گویی برآمد و با ذکر انگیزه هایی که به این اقدام انجامیده است، آن را به نقل از منابع خبری و یا برخی ناظران متوجه سه محور که بیش تر از همه مورد اتهام قرار گرفته اند، دانست. به نظر مفسر این رادیو، نخست حکومت حزب بعث عراق مورد اتهام است که پس از سقوط نظام سلطنتی در این کشور، چشم طمع به خاک نفت خیز کویت دوخت و حتی مقدمات اشغال آن را فراهم ساخت که بر اثر اخطار حکومت های اعراب، عراق از ضمیمه کردن این سرزمین به خاک خود، منصرف شد ولی بغدادنشینان از فکر تسلط بر کویت منصرف نشده اند. رادیو اسرائیل سپس به جنگ ایران و عراق و وابسته شدن عراق به کمک های مالی و نظامی کویت اشاره کرد و گفت که تداوم جنگ، تسلط بر کویت را به دلیل فلج شدن بندر بصره و از دست رفتن اروندرود، برای سران عراق حیاتی تر ساخته است. این رادیو در پایان، به کاهش کمک های مالی اخیر کویت و سایر امیرنشین های عرب خلیج فارس به عراق به دلیل بحران نفت اوپک، توجه داد و افزود: «دولت تهران با توجه به این واقعیات، حکومت حزب بعث بغداد را در مظان اتهام قرار داده است، هر چندکه بعضی ناظران این اتهام را غیرمنطقی می دانند.»

این رادیو همچنین گفت: «کشور بعدی که از سوی عراق و بسیاری از مطبوعات کشورهای عربی مورد اتهام قرار گرفته است، ایران می باشد، چرا که ایران از دیرباز به این نتیجه رسیده که پیش از قطع کمک های مالی و نظامی کشورهای نفت خیز عرب به ویژه کویت و عربستان به حکومت بغداد، قادر نخواهد بود ارتش عراق را به زانو در آورد. از سوی دیگر، مبارزه با نظام سیاسی و اجتماعی امیرنشینان عربی، کویت و عربستان، یکی از اصول ایدئولوژی حکومت اسلامی تهران را تشکیل می دهد، به طوری که آیت الله خمینی بارها از لزوم واژگونی این رژیم ها سخن گفته و مؤکداً خواستار هجمه برای سرنگونی حکومت های موجود شده است.» رادیو اسرائیل به نمونه هایی از جمله اخراج "عباس مُهری" نمایندة امام و صدها ایرانی دیگر از کویت، حملة شیعیان عراق به سفارت خانه های امریکا و کنسول گری فرانسه، انفجارهای مرموز در داخل کویت و ربوده شدن هواپیمای کویتی و فرود آن در تهران و نیز سوء قصد به جان امیر کویت که دنبالة اقدامات گذشته است، اشاره کرد و افزود: «به موازات انفجار دو بمب در کافه رستوران های ساحلی کویت، کشتی کویتی "المحرق" توسط مقامات ایرانی توقیف گردید و تنها پس از مراجعة کویت به شورای امنیت، آزاد شد و در این ارتباط روزنامه های کویت نوشتند که رژیم تهران به طور غیر مستقیم علیه کویت اعلام

ص: 422

جنگ نموده و نه تنها هدف سرنگونی حکومت آن را دارد، بلکه محاصرة دریایی آن امیر نشین را نیز تدارک می بیند.»

مفسر رادیو اسرائیل سپس تصور سومی را که در مورد ماهیت مسئولان بمب گذاری ها، مطرح گردیده، توضیح داد، به این ترتیب که به مباحثات اخیر پارلمان کویت در مورد قطع کمک مالی به سوریه، اردن و سازمان آزادی بخش فلسطین اشاره کرد و گفت: «چند ساعت پیش از انفجار دو بمب، آقای "احمد سعدون" رئیس پارلمان کویت و سایر نمایندگان در مجلس گفتند که کمک مالی به دو کشوری که جبهة شمالی و شرقی علیه اسرائیل محسوب می شوند، بی حاصل بوده و تصمیمی که هفت سال پیش در این باره در کنفرانس عالی بغداد به دنبال امضای قرارداد صلح مصر با اسرائیل به تصویب رسید، باید باطل شود. شاید این فلسطینی ها یا سوری ها بودند که با بمب گذاری در اماکن عمومی کویت، خواستند مقامات آن امیرنشین را از اجرای چنین تصمیمی برحذر دارند.»(1)

315

حدود دوهزار حقوق دان امریکایی امروز با افتتاح بزرگ ترین کنفرانس خود در لندن، به سخنان "مارگارت تاچر" نخست وزیر انگلیس که خواستار اقدام بی رحمانه برای باقی نگذاردن هیچ گونه پناه گاه یا راه گریز برای تروریست های بین المللی بود، گوش فرا دادند. به گزارش واحد مرکزی خبر به نقل از رویتر، در آغاز نشست پنج روزة اتحادیه حقوق دانان امریکا، مارگارت تاچر در تالار سلطنتی "آلبرت" لندن در اظهاراتی خطاب به ریگان، احساسات شدید شرکت کنندگان را برانگیخت. تاچر گفت: «پیام ما از بریتانیا به او (ریگان) این است: زود خوب شو، خوب استراحت کن. آقای رئیس جمهور ما می خواهیم تو مناسب تر و قوی تر از همیشه باز گردی.»

استقبال رسمی از حقوق دانان و قضات امریکایی، ترافیک اطراف این محل را مختل کرده بود.

کمی دورتر از این محل، انفجار یک لامپ قوی در محل هتلی که دو هزار دادستان در آن بودند، موجب اضطراب شدید آنان و هجوم پلیس به محل شد.

"والتر ماندیل" معاون پیشین رئیس جمهور امریکا، "ویلیام وبستر" رئیس اف.بی.آی، همچنین رئیس پلیس لندن ریاست سمینار در مورد همکاری علیه تروریسم بین المللی را به عهده داشتند.(2)

316

بانک "نشنال وست مینستر" که یک بانک چند ملیتی انگلیسی است، در مورد اوضاع اقتصادی عراق گزارشی منتشر کرده که خلاصة آن به نقل از گروه تحقیق خبرگزاری جمهوری اسلامی، چنین است:

دورنمای آیندة عراق به حل مسئله جنگ خلیج [فارس] بستگی دارد، اما چشم اندازی برای

ص: 423


1- 11. مأخذ 8، صص 23 تا 26، رادیو اسرائیل، 24/4/1364.
2- 12. مأخذ 9، ص آخر.

پایان یافتن مخاصمات درآیندة نزدیک به چشم نمی خورد. علی رغم وجود برخی نارضایتی ها در ارتباط با جنگ، صدام حسین قویاً موضع قدرت خود را حفظ کرده است. هزینة سنگین تهیة وسایل نظامی، دولت را مجبور نموده است که در بخش های دیگر صرفه جویی کند و این امر در کاهش طرح های عمرانی بازتاب یافته است. کاهش درآمد نفت - که عراق شدیداً به آن متکی است - اثرات نامطلوبی نیز بر اقتصاد این کشورگذارده است. از ذخایر بین المللی این کشور تا آخرین حد برداشت شده است و این ذخایر به سطح بسیار پایینی رسیده است و در عین حال، استقراض خارجی کلان این کشور نیز روی هم انباشته شده است.(1)

317

هفته نامة "جبهه ی آزادی بخش ملی الجزایر" ارگان حزب حاکم این کشور، ضمن متهم کردن عربستان به هم دستی با کشورهای مصرف کننده برای حمله به اوپک از داخل، سازمان کشورهای صادر کنندة نفت را به همبستگی و نظم فراخواند و افزود: «اوپک یکپارچه می تواند بر عدم تفاهم فائق آمده و فشارهای به اصطلاح بازار آزاد را تحمل کند.» این هفته نامه اعلام کرد: «شکل بازار با ضعف اوپک که از داخل مورد حمله قرار گرفته، در ارتباط است.»

از سوی دیگر، به گزارش واحد مرکزی خبر به نقل از رویتر، نشریة "بررسی خاورمیانه" نوشته است که مقام های عربستان این گزارش را که کشورشان قصد دارد تولید نفت خود را تا پایان سال جاری به 9 میلیون بشکه در روز افزایش دهد، قویاً تکذیب کرده اند.(2)

همچنین وزیر نفت کویت "علی خلیفه الصباح" ضمن دعوت از کشورهای تولیدکنندة نفت غیر اوپک به همکاری جهت تثبیت وضع بازار نفت، هشدار داد که کاهش چشم گیر قیمت نفت، به اقتصاد غرب لطمه خواهد زد. وی با افزایش چشم گیر قیمت نفت در کوتاه مدت که به ضرر کشورهای تولیدکنندة نفت است نیز مخالف می باشد. الصباح افزوده است: «اوپک با وضع بسیار دشواری روبه رو است و اگر کشورهایی مانند انگلیس به تثبیت وضع بازار کمک نکنند، نمی تواند اوضاع را بهبود بخشد.» روزنامة " ال ناسیونال" چاپ "کاراکاس" (پایتخت ونزوئلا) نیز به نقل از یک مقام بلندپایة انرژی ونزوئلا نوشته است که این کشور پس از برپایی کنفرانس سازمان کشورهای صادرکنندة نفت (اوپک) در بیست و دوم ژوئیه، بهای نفت خام سنگین صادراتی خود را دو دلار کاهش می دهد.(3)

318

دو تن از نمایندگان مجلس ملی و یک عضو مجلس سنای پاکستان، احضار سفیر

ص: 424


1- 13. خبرگزاری جمهوری اسلامی، "گزارشی پیرامون اوضاع اقتصادی عراق"، 24/4/1364، ص 1.
2- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 317 : مواضع کشورهای عضو اوپک و وضعیت بازار نفت، ص425.
3- 14. روزنامة اطلاعات، 24/4/1364 ص4.

پاکستان در تهران و ابراز نگرانی ایران در خصوص درگیری اخیر میان پلیس و شیعیان در "کویته" پاکستان را مورد انتقاد قرار دادند. به نوشتة روزنامة "جنگ" چاپ راولپندی، آن ها در گفت و گویی با خبرنگار این روزنامه گفته اند که اگر چه ایران یک کشور برادر و دوست پاکستان است، اما جریان کویته یک مسئله داخلی پاکستان محسوب می شود.(1)

¯¯¯

ضمیمة اول گزارش 308: نحوة تصرف ارتفاع گوشینه

در توضیح این مطلب، برادر "شوق" مسئول طرح و عملیات تیپ ویژة شهدا، گفته است:

«حدود ساعت2:30 به خط دشمن زدیم و تا روشن شدن هوا، یک ساعت و نیم تا دو ساعت فرصت داشتیم. "گوشینه" پنج هدف کلی داشت، مثلاً ارتفاعات اولش -2277- دو قسمت بود، باز ارتفاع کله قندی اش دو قسمت بود و 100 متر 100 متر آن، ارتفاع بود. ما از این پنج تا، چهارمی را گرفتیم که چهارمی یک مقدار ناقص بود که دیگه هوا هم در حال روشن شدن بود و ادامة کار نیز مشکل.»(2)

ضمیمة دوم گزارش 308: نحوة عقب نشینی از ارتفاع گوشینه

برادر "منصوری" معاون تیپ ویژة شهدا، چگونگی عقب نشینی نیروها را چنین شرح داده است: «پاتک های دشمن شروع شده بود، گروهان بعدی هرکاری کرد، نتوانست خودش را برساند بالای قله (بر اثر فشار دشمن). ما به بچه ها گفتیم روی تپة جنگلی پدافند کنید، بعد منتظر نیروهای تقویتی بودیم که برسند. نیروهای تقویتی هم که تمام شب را راه آمده بودند، خسته شده و کارآیی لازم را نداشتند (مضاف بر این که تمام روز را هم راه آمده بودند). به هرحال ساعت دو و نیم بعدازظهر اولین گروهان از گردان تیپ به ما ملحق شدند که دشمن توانسته بود تپه سوم را هم بگیرد و نیروها روی تپه دوم مقاومت می کردند. دشمن هر ساعت پاتک می کرد و به همین خاطر نیروهای روی قله زیاد نبودند و شاید 30، 40 تا 60 نفر می رسیدند؛ اکثر آن ها شهید و مجروح شده بودند. گروهان تازه نفس رفت روی قله؛ دشمن دو سه پاتک هم روی این گروهان اجرا کرد که دیگه حدود ساعت5 و 6 بعدازظهر این گروهان هم نتوانست تاب بیاورد.»

از سوی دیگر، فرمانده کل سپاه که در قرارگاه خاتم (جنوب) به منظور بحث و بررسی جهت اجرای عملیات های آیندة محدود، گسترده و ... به سر می برد، در ساعت21 امروز در تماسی با برادر "کاوه" فرمانده تیپ ویژة شهدا (سپاه)، از وضعیت عملیات قادر پرسید که وی پاسخ داد:

«ما تمام اهداف مان را گرفتیم، ولی دشمن مثل ببر بر سر ما ریخت و ما را عقب راند و این چند تا اسیر را هم بچه های ما گرفتند. ارتش هم هر ارتفاعی خالی بوده، روی آن مستقر شده اند و تنها یک ارتفاع، دشمن روی آن مستقر بود که ارتش با آن درگیر شد و نتوانسته آن را بگیرند و مانده اند.»

محسن رضایی همچنین در تماسی با معاون "مصطفی ایزدی"، از وضعیت پرسید که پاسخ داده شد: «اسرا هفت هشت نفر هستند و یک سری شهدای کاوه مانده و دشمن با آتش زیاد ما را عقب رانده و ارتش هیچ کدام از قول های خود را اجرا نکرد و قرار بود با توپخانه کمک کنند که نکردند.» در این حال، برادر "رحیم" اظهار نظر کرد: «من مطمئن هستم شیرازی دوباره عمل می کند؛ ما باید کاری بکنیم، باید به کمک آن ها برویم.»(3)

ضمیمة گزارش 317: مواضع کشورهای عضو اوپک و وضعیت بازار نفت

یادآوری و مرور رفتارها و مواضع اخیر برخی شخصیت ها و کشورهای مرتبط با مسئله نفت که در اجلاس

ص: 425


1- 15. مأخذ5، صص 12 و 13، اسلام آباد - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 25/4/1364.
2- 16. مأخذ2، صص 41 و 42.
3- 17. سند شماره 1097 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم (محسن رخصت طلب)، 24/4/64 الی 16/5/64 ص ص 8 و 9.

مشورتی مربوط به مقدمات برگزاری هفتاد و چهارمین کنفرانس اوپک ابراز شد، می تواند توضیح بیش تری دربارة وضعیت کنونی بدهد.

در 16/4/1364 در وین چهارمین نشست مشورتی وزیران نفت در آن اجلاس تشکیل شد. در این نشست، وزیر نفت ونزوئلا "آرورد هرناندز کرسیانتی" ضمن متهم کردن کشورهای صنعتی به تلاش در برهم زدن بازار نفت و تصمیمات نفتی اوپک از طریق کوشش برای کاستن از قیمت نفت، تلاش کشورهای صنعتی پیشرفته جهان برای پایین آوردن قیمت نفت را به ضرر این کشورها در درازمدت دانست.

سخنان وزیر نفت ونزوئلا که به صورت بیانیه ای در محل برگزاری مذاکرات مشورتی اوپک منتشر شد، هشدار داد که بازار جهانی نفت در صورت متوقف شدن فعالیت اوپک، دست خوش هرج و مرج می شود و قیمت نفت تا پایین ترین سطح تنزل خواهد کرد و این تنزل به گفتة وی علاوه بر متوقف ساختن برنامه های عمرانی کشورهای اوپک موجب رکود اقتصادی کشورهای صنعتی خواهد شد.(1)

به نظر مفسران، اوضاع اجلاس وزیران نفت اوپک در وین حاکی از این واقعیت بوده که کشورهای صنعتی جهان از یک سو درصدد کاهش قیمت نفت برآمده اند و از سوی دیگر در صدد هستند تا از اعتبار و اقتدار این سازمان در عرصة بین المللی (آن طور که در گذشته بود) بکاهند. در کنار این تلاش، اوپک با جناح بندی هایی در داخل خود روبه رو شد و این مسئله در نشست وزیران نفت اوپک در وین نمود چشم گیری یافت؛ به طوری که کمیسیون اقتصادی اوپک پس از نشستی در گزارش خود از دو دسته عوامل تضعیف کنندة بازار نفت نام برد: عوامل درونی اوپک و عوامل خارج از آن.(2)

مهندس "غرضی" وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران که جهت شرکت در اجلاس وزیران نفت اوپک، در تاریخ 11/4/1364 وارد وین شده بود،گفت: «بازار جهانی نفت به مناسبت های مختلف به کشورهای تولیدکننده فشار آوردند تا به خصوص در این شرایط از اوپک استفاده کنند و قیمت نفت را حداکثر و تا آن جا که برای شان میسر است، پایین آورند.» وی هشدار داد: «پایین آوردن قیمت و وارد شدن به یک جنگ قیمت، نه به نفع تولیدکنندگان بالاخص اعضای اوپک می باشد، نه به نفع مصرف کنندگان.» وزیر نفت ایران همچنین خواستار تثبیت قیمت ها، سهمیه بندی و سقف تولید، جهت ممانعت از شکست بازار یا شکست قیمت ها شد.(3)

از سوی دیگر، در نشست سران اوپک در وین (در 12/4/1364)، مقام های اوپک اعلام کردند: «با کاهش قیمت نفت که اکنون بین 5/26 تا 65/28 دلار است، به شدت مخالفت شده است.» در عین حال، خبرگزاری کویت به نقل از منابع کشورهای مهم صادرکنندة نفت در حوزة خلیج فارس، گزارش داد که وزیران کشورهای عضو اوپک توافق کرده اند بهای نفت به میزان 5/1 دلار کاهش یابد.(4)

اختلاف نگرش در اعضای اوپک که متأثر از نظام بین المللی، بدون توجه به منافع ملی کشورهای عضو اوپک می باشد، موجب شده است تا تصمیمی قطعی و منطقی در جهت اهداف اوپک و به تبع آن، اقداماتی مشترک از کشورهای عضو پدید نیاید و این مسئله زمینه ای جهت نفوذ بیش تر قدرت های صنعتی و نیز ایجاد شکاف بیش تر در بین اعضا را به دنبال خواهد داشت.

در گزارش اجلاس کمیسیون اقتصادی اوپک که به عوامل درونی و خارجی سازمان اوپک اشاره کرده، عوامل درونیِ تضعیف بازار نفت را چنین برشمرده اند: سیاست های قیمت گذاری اعضای اوپک در اعطای تخفیف های پنهانی و آشکار؛ قراردادهای تهاتری و تصفیه و همچنین اعطای تخفیف های فراوان به نصف سهم تولید شرکت های عامل در بعضی از کشورهای عضو چون امارات متحدة عربی، نیجریه و قطر؛ تغییرات قدرت رقابتی انواع نفت خام سبک و سنگین؛ افزایش میزان تولید و صادرات و فرآورده از کشورهای عضو اوپک، تولید و صادرات گاز طبیعی و فرآورده های حاصل از آن؛ بی اعتنایی برخی اعضا به رعایت سهمیه های تعیین شده.

این گزارش در خصوص عوامل خارج از کنترل اوپک حاکی است که سیاست های کشورهای غیر عضو

ص: 426


1- 18. روزنامة اطلاعات، 17/4/1364، ص4.
2- 19. روزنامة اطلاعات، 13/4/1364، ص4.
3- 20. روزنامة اطلاعات، 12/4/1364، ص4.
4- 21. مأخذ19.

اوپک در مورد تولید و قیمت گذاری نفت، همچنین تأثیرات استفادة نامطلوب شرکت های نفتی و کشورهای مصرف کننده از ذخایر نفتی خود، از عواملی است که سبب تضعیف وضع بازار نفت شده است.(1)

وزیر نفت امارات عربی متحده "مانع سعید العتیبه" در مصاحبه ای پس از پایان اجلاس وزیران نفت اوپک در وین، به فشارهایی که منجر به سلب قدرت تصمیم گیری در اوپک می شود، اشاره کرده و در گزارش خود علاوه بر وجود فشارهای عظیم که تماماً به منظور سلب قدرت تصمیم گیری از اوپک برای تعیین قیمت و میزان تولید، اعمال می شود، آورده است: «یک نکته چون روز روشن و مبرهن است و آن این است که اوپک در تقاطع قرار گرفته است: یا می تواند امور را به دست گرفته و در اجرای آنچه از سوی این سازمان ارائه می شود، جدی شوند یا وارد شقّ مشکل تر یعنی جنگ قیمت ها شوند که این امر سرانجام موجب پایین آمدن قیمت به کم ترین سطح خود که در گذشته غیرقابل پیش بینی بوده است، خواهد شد.»(2)

یکی از عوامل مؤثر در جنگ قیمت ها بین دولت های عضو اوپک، ناشی از سیاست های نفتی انگلیس در جهت منافع خود، بوده است، امّا رئیس شرکت نفت انگلیس (بریتیش پترولیوم) در یک سخن رانی گفته است: «هیچ گونه زمینه ای برای بازگشت به دورة نفت ارزان وجود ندارد و کشورهای عضو اوپک که بیش از سه چهارم ذخایر ثابت شدة نفت جهان غیرکمونیست را دارند، با عبور از این مشکلات دوباره اهمیت خود را باز خواهند یافت.» از سوی دیگر، با این که مقام های عضو اوپک اعلام کرده اند که با کاهش قیمت نفت مخالف هستند، خبرگزاری فرانسه به نقل از خبرگزاری کویت گزارش داد که اکثر وزیران نفت کشورهای عضو اوپک "به طور اصولی" با تنزل قیمت های نفت و کاهش کلی سقف تولید موافق اند. این خبرگزاری از منامه بر اساس اظهارات منابع نفتی ژاپن نیز اعلام کرد: «عمان بهای نفت خود را کاهش داده است، این کشور که عضو سازمان اوپک نیست، قیمت های خود را با در نظر گرفتن وضع بازار آزاد تعیین می کند.»(3) در همین راستا (کاهش قیمت نفت) مکزیک نیز از قیمت نفت خود بشکه ای 5/1 دلار برای خریداران امریکایی، خاوردور و اروپا کاست. این اقدام، انحرافی از سیاست "قیمت واحد برای همة مشتریان" است.(4)

سومین اجلاس خصوصی اوپک که در تاریخ 14/4/1364 بدون دست یابی به راه حل مشخصی جهت تثبیت بهای نفت، پایان یافت، حاکی از وجود جناح بندی های درونی اوپک بود که متأثر از عوامل خارج از سازمان می باشد. حاصل این اجلاس، دو پیشنهاد متضاد اعضا بود؛ خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران از وین در این باره گزارش داد: «یک پیشنهاد جدید می گوید که بهتر است تولید اعضا قبل از فروش و صادرات کنترل شود... و طرح دیگری - که مخالف طرح قبلی است - این ایده را در خود دارد که قیمت در سطح قیمت رسمی کنترل شود و به هر عضو اجازه داده شود تا با توجه به کشش بازار و تنها بر اساس قیمت رسمی، نفت صادر نماید.»(5)

مهندس "غرضی" وزیر نفت ایران، پس از پایان اجلاس اوپک در وین، ضمن مخالفت با هرگونه کاهش قیمت نفت، گفت: «در مورد سقف و سهمیه تولید اوپک هنوز هیچ تصمیمی گرفته نشده است.»(6) به هر صورت، اجلاس مشورتی اوپک در وین [که در واقع مقدمه ای برای کنفرانس هفتاد و چهارم آتی این سازمان محسوب می شود] پس از تشکیل چهار جلسة مشورتی، به کار خود پایان داد. گزارش های ضد و نقیضی که از قول اعضا به طور جسته و گریخته درج شد، نشان وجود روح عدم تفاهم در این اجلاس می باشد و این مسئله در پایان کار اجلاس کاملاً مشهود بود؛ به طور مثال، وزیر نفت عربستان دربارة نتیجة کنفرانس، فقط به ذکر این که "نتایج بسیار خوب بوده"، بسنده کرد. عزیمت وزیران نفت امارات و قطر از وین به کشورهای خود قبل از تشکیل جلسه مشورتی وزیران عضو اوپک و گماردن نمایندگانی تام الاختیار و دارای حق رأی، به جای خود قبل از ترک وین، نشانة دیگری از عدم تفاهم اعضا است.(7)

ص: 427


1- 22. مأخذ19.
2- 23. روزنامة اطلاعات، 15/4/1364، ص4.
3- 24. مأخذ 19.
4- 25. روزنامة اطلاعات، 22/4/1364، ص4.
5- 26. مأخذ23.
6- 27. مأخذ23.
7- 28. مأخذ 18.

وزیر نفت قطر نیز در مصاحبه ای تلویزیونی در کشورش (که به نظر می رسد انگیز ة ترک چهارمین اجلاس مشورتی وین در آن نهفته باشد) پس از این که سایر تولیدکنندگان را به سوء استفاده از انعطاف اوپک در مورد افزایش تولید متهم کرد، افزود که "اوپک همچنان عامل تعیین کننده ای در تأثیرگذاری بر قیمت نفت است" و تأکید کرد که این سازمان کاملاً قادر است از قیمت های رسمی و سهمیة تولید دفاع کند، مشروط بر آن که اعضای آن مایل باشند برای اعادة ثبات بازار نفت فداکاری بیش تری کنند. این در حالی است که پادشاه عربستان سعودی اعلام کرده که کشورش به قطع نامه های اوپک تا زمانی که به منافع این پادشاهی ضرر نرسانند، احترام خواهد گذارد.(1)

از سوی دیگر، وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران در مورد نتایج هفتاد و چهارمین کنفرانس وزیران نفت کشورهای عضو اوپک، گفت: «در اجلاس "طائف" قرار شد قبل از جلسة عادی، یک جلسة مشورتی برگزار و در آن از قیمت نفت به نحو کاملاً مشخص دفاع شود ... در این کنفرانس قرار شد قیمت های رسمی نفت اوپک در سطح فعلی یعنی 28 دلار برای هر بشکه حفظ و از آن دفاع شود. همچنین قرار شد تخفیف مستقیم (نفت) حذف شود و تخفیف غیرمستقیم از طریق فروش فرآورده (تهاتر و غیره) ظرف مدت کوتاهی تا آخر سال مسیحی جاری از بین برود.»(2)

ص: 428


1- 29. روزنامة اطلاعات، 19/4/1364، ص4.
2- 30. روزنامة اطلاعات، 18/4/1364، ص4.

روزشمار جنگ سه شنبه /25 تیر 1364 /27 شوال 1405 /16 ژوئیه 1985

319

امروز در دومین روز عملیات قادر، بنابر آنچه در تدبیر گذشته مقرر شده بود، نیروهای خودی برای بازپس گیری گوشینه اقدام کردند. به این ترتیب که شب قبل نیروها توجیه و آمادة اجرای عملیات شدند و در حالی که تاریکی شب رو به پایان و هوا در حال روشن شدن بود، هجوم خود را آغاز کردند. "محمود کاوه" فرمانده تیپ ویژة شهدا (سپاه) که مأموریت عملیات در گوشینه را داشت، در این باره گفت: «بچه ها موقعی که خودشان را آماده کردند برای حمله، صبح شده بود ولی ما تأکیدمان بر این بود که ارتفاع گوشینه چه روز و چه شب به هر قیمتی که شده، باید گرفته شود. قبل از ساعت6 صبح روی ارتفاع عمل کردیم؛ نیروی عمل کننده در حد دو گروهان بود که دارای روحیه بسیار خوبی بودند و با قبضه های خمپاره ای که روز قبل با قاطر آورده بودیم، توانستیم ضمن اجرای آتش محدودی، در اندک مدتی ارتفاع را تصرف کنیم.»

از سوی دیگر، دشمن در روز دوم عملیات جهت بازپس گیری گوشینه تدبیری متفاوت با تلاش های روز اول به کار گرفت: این بار تلاش اصلی دشمن، ابتدا برای گرفتن ارتفاع "سربله" بود، سپس متوجه گوشینه گردید زیرا با دست یابی به ارتفاع سربله، جناح گوشینه به طور جدی تهدید می شد و نیز عقبة این نیروها اعم از مسیرهای قاطررو، پرواز هلی کوپتر و...، به خطر می افتاد.

دشمن با این تدبیر، در عمل ابتدا نیروهای تیپ1 از لشکر77 را از سربله عقب زد سپس تمام همّ خود را متوجه گوشینه و مواضع جدید تیپ ویژة شهدا کرد. به گزارش رکن 2 قرارگاه حمزه، دشمن یک بار در ساعت3 بامداد به سربله حمله کرد که با آتش خمپاره و توپخانه و سلاح های موجود، دفع گردید و بار دیگر در ساعت4:30 هجوم آورد که تا ساعت6:30 موفق به تصرف سربله شد.(1)

با توجه به حرکت حساب شدة دشمن، عقبة نیروهای خودی در گوشینه به کلی از دست رفته بود، زیرا استمرار فعالیت جهادسازندگی و یگان مهندسی که درصدد وصل کردن جادة

ص: 429


1- 1. سند شمارة 09578 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: قرارگاه حمزه سیدالشهدا، 25/4/1364.

گلازرده به گوشینه بودند، با تسلط دشمن بر سربله که براین جاده اشراف داشت، ناممکن می نمود، با این حال، نیروها با همة مشکلات و کمبودها مقاومت می کردند. دشمن انبوه آتش خود را با استفاده از هلی کوپتر، توپخانه، زرهی و هواپیما روی گوشینه متمرکز کرد؛ آتش خودی قادر به تأثیر قابل توجهی نبود و نیروها با مهمات موجود خود - که بسیار اندک بود - می بایست به دفع دشمن می پرداختند. سرانجام در این اوضاع، دشمن توانست برای بار دوم قسمت هایی از ارتفاع را تصرف کند.

درگیری تا بعداز ظهر به شدت ادامه داشت و نیروهای خودی به تدریج مواضع شان را از دست می دادند. با توجه به وضعیت به وجود آمده، قرارگاه جهت تصمیم گیری تشکیل جلسه داد. ابتدا مقرر شد گردان تکاور لشکر64، سربله را از دشمن پس بگیرد تا تیپ ویژة شهدا از جناح راست خود مطمئن شود، لیکن این طرح عملی نگردید(1) و یگان دیگری هم در دست رس نبود. با توجه به وضعیت عمومی منطقه اعم از نداشتن عقبه، کمبود نیرو، تخلیه نشدن شهدا و مجروحان و ناتوانی موجود در حمایت از رزمندگان گوشینه و نیز آسیب شدید وارده به تیپ ویژة شهدا، برای جلوگیری از افزایش تلفات، تصمیم گرفته شد نیروها گوشینه را تخلیه کنند و روی یال "حصاروست" خط تشکیل بدهند.(2)*

بدین ترتیب، دشمن تا آخر وقت امروز سربله و گوشینه را اشغال و عقبة خود را از خطر دور کرد، بنابراین می توانست از این پس تلاش اصلی خود را متوجه ارتفاعات "سراسپندار" کند.(3)

عملیات قادر بازتاب وسیعی در محافل و رسانه های خبری خارجی داشت، اما در پایان این روز مهم ترین بازتاب خارجی عملیات قادر این بود که "طرفین تلفات سنگینی به یک دیگر وارد آورده اند."(4)

320

در تداوم تحرکات ایذایی عراق، در ساعت3 بعدازظهر امروز نیروهای دشمن به وسیله شش فروند قایق، هر کدام به استعداد 10 نفر مسلح به دوشکا، تیربار گرینوف و آر.پی.جی7، از سمت راست جنوب غربی برکه "مختار" (در هورالهویزه) به مواضع خودی حمله کردند. این حمله با هشیاری و پدافند مناسب مدافعان (سپاه) ناموفق ماند و مهاجمان بدون

ص: 430


1- در تاریخ 28/4/1364 در جمع بندی قرارگاه حمزه سیدالشهدا (ارتش) در این باره آمده است که گردان تکاور لشکر 64 به سبب زخمی شدن فرماندهان گردان و گروهان در حملة هوایی دشمن، موفق به اجرای تک نگردید. ]سند شماره 7، مرکز.مطالعات.تحقیقات.جنگ: گزارش "عملیات قادر"، گزارش راویان: مجید نداف، شهید علی فتحی، جواد زمان زاده دربان، مجید مختاری، ویرایش جدید بهمن 1380، ص 56.[
2- * به گفتة مسئولان تیپ، «در مجموع، یک موضع انتظار و یک خط پدافندی ناقص و ضربه پذیر تشکیل شد؛ چنانچه پیشروی های لازم صورت نگیرد، نمی توان در این خط ماند و باید عقب رفت.» ]همان[
3- 2. سند شمارة 0632/ گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قادر3-2-1" گزارش راویان در عملیات قادر (جوادزمان زاده شهید علی فتحی، مجید نداف)، آبان1364، صص 44 و 45.
4- 3. واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 26/4/1364، ص1، رادیو بی.بی.سی، 25/4/1364.

تصویر

سیدکان - عملیات قادر

حرکت رزمندگان خودی برای استقرار در نقاط تعیین شده روی ارتفاعات

تصویر

سیدکان - عملیات قادر

انتقال نیروها به منطقه عملیاتی با هلی کوپتر شنوک هوانیروز ارتش

ص: 431

دست آورد قابل ذکری گریختند.(1) در ساعت23 نیز دشمن با اجرای آتش سنگین روی سنگرهای شماره 3 و 4 در ضلع غربی جزیرة مجنون و اعزام گروه گشتی رزمی به طرف نیروهای مدافع (ارتش)، پس از عبور از میدان های مین، قصد تصرف سنگر شماره 4 را داشتند که با آتش انبوه خودی از نفوذ آنان جلوگیری شد.(2) همچنین دیروز براثر آتش توپخانة دشمن در جزیرة مینو 150 اصله نخل آتش گرفتند که تا ظهر امروز آتش سوزی ادامه داشت.(3)

321

"علی شمخانی" قائم مقام سپاه پاسداران، در سمینار فرماندهان مناطق و نواحی سپاه، با بیان وضعیت فعلی جنگ و مواضع کشورهای دوست و دشمن، دربارة استراتژی انقلاب و جنگ با توجه به ره نمودهای امام خمینی در خصوص جنگ، گفت:

«چند شعار هم اکنون در رابطه با جنگ به گوش می رسد: 1- جنگ را به یک ترتیبی آبرومندانه تمام کنیم. 2- جنگ جنگ تا یک پیروزی و به دنبال آن صلح. 3- جنگ جنگ تا پیروزی بر عراق. 4- جنگ جنگ تا رفع فتنه از عالم که شعار امام است.»(4)

آقای شمخانی با توجه به بعضی از ابزارهای قدرت همچون جمعیت، خاک و نیز توان نظامی، به مقایسة آن ها در دو کشور پرداخت و در مقابل توانایی هایی که برای عراق برشمرد، در آخر افزود: «البته نیروهای ما ایمان و عقیده دارند.» وی در ادامة بحث به طرح این سؤال و پاسخ آن پرداخت که برای موفقیت شعار "جنگ، جنگ تا رفع فتنه،" چه باید کرد.(5)

322

در پی تلاش های خراب کارانة عوامل عراق در داخل کشور جهت تضعیف پشت جبهة ایران، مراکز اطلاعاتی خودی خبرهایی را جهت هشیاری مردم و شناختن تنوع شیوه های خراب کاری دشمن، اطلاع دادند:

«تعدادی محموله (بمب) تحت پوشش های مختلف من جمله کلمن آب، وارد کشور گردیده است که قرار بود به صورت اهدایی به جبهه های جنگ از طریق نمازهای جمعه تحویل گردد.(6) عناصر ضدانقلاب تعدادی بمب آهن ربایی از طریق عراق وارد خاک جمهوری اسلامی نموده و قصد دارند خودروهای نظامی را منهدم کنند.(7) عراق با آموزش لازم به عناصر خراب کار که دارای کارت شناسایی جعلی نیز می باشند، قصد دارد به یک سری عملیات از جمله مسموم کردن آب آشامیدنی رزمندگان اسلام دست بزند.(8)

ص: 432


1- 4. سند شماره 009651 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای، قرارگاه خاتم الانبیاء(ص)، شمارة 137، ص 2 (2/5/1364).
2- 5. همان، ص 5 (1/5/1364).
3- 6. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه" شمارة 119 (26/4/1364)، ص11، آبادان - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 25/4/1364.
4- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 321 : توضیح امام خمینی درباره شعار جنگ جنگ تا پیروزی، ص440.
5- 7. سند شمارة 1097 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچة ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم (محسن رخصت طلب)، 25/4/1364، صص 13 و 15.
6- 8. سند شمارة 074668 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، به اطلاعات مناطق 5 گانه سپاه، ق حمزه 25/4/1364.
7- 9. سند شمارة 074666 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، 25/4/1364.
8- 10. سند شمارة 074667 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: ستاد مرکزی سپاه، مرکز فرماندهی، 25/4/1364، وزارت اطلاعات.

323

صدام حسین امروز به مناسبت هفدهمین سال گرد به قدرت رسیدن حزب بعث عراق - یا به گزارش خبرگزاری عراق: سالگرد "انقلاب 17 ژوئیه" - یک سخن رانی مفصل ایراد کرد. وی از موضع عرب گرایی افراطی به موضوع جنگ ایران و عراق پرداخت و کوشید به شدیدترین وجه، احساسات قومی عربی را تحریک و حضور خود در این جنگ را همانند نماد یک "قهرمان عرب" ترسیم کند. صدام مرتباً ایران را با اسرائیل در یک راستا و آن را در مقابل امت عرب قلمداد می کرد و در این خصوص، موضع گیری ضدصهیونیستی را نیز در خدمت تشدید دشمنی با ایران تنظیم کرد. صدام همچنین سران جمهوری اسلامی ایران را نژادپرست و توسعه طلب خواند که حقیقت نژادپرستی خود را در کلماتی صیقل خورده می پوشانند. صدام در حاشیة سخن رانی شدیداً قومی خویش، از اقتصاد و توسعة عراق و برخی مطالب دیگر نیز سخن گفت، اما محور اصلی سخنان وی را همان تأکیدات و تحریکات عرب گرایانه و قوم گرایی عربی تشکیل می داد. آنچه می آید، با مختصری حذف، گزارش خبرگزاری عراق در این باره است:

«پرزیدنت صدام حسین در سخن رانی امروز خود به مناسبت هفدهمین سال گرد انقلاب 17ژوئیه، گفت توطئه ای که به وسیلة حکام ایران علیه عراق و موجودیت اعراب اجرا می شود، خطرناک ترین توطئه هاست که علیه امت عرب پس از اشغال فلسطین به وسیلة صهیونیزم، جریان دارد. وی اعراب را به فعالیت دسته جمعی که به وجود آورندة یک همبستگی حقیقی در برابر دشمنان امت عرب می باشد، دعوت کرد و ضرورت بازگشت مصر به میان امت عرب را نیز مورد تأکید قرار داد. وی افزود که شرط بندی حکام ایران جهت ترساندن برادران عرب، یک شرط بندی شکست خورده است و تأکید کرد که عراقی ها آمادة انهدام هرگونه تعرض جدید ایران می باشند]...[.

پرزیدنت صدام حسین در سخنان خود گفت که رژیم ایران کوشش های خود را علیه عراق به خاطر پیشرفت ها و مواضع مترقی که این کشور در بخش شرقی کشورهای عربی داشته است، متمرکز نمود تا بدین وسیله امت عرب را مورد هدف قرار دهد و دشمنان امت عرب و در رأس آن ها صهیونیست ها نیز به موقعیت چشم گیر عراق پی برده اند و به همین خاطر سعی دارند پیشرفت ها و موفقیت های عراق را با زور اسلحه از بین ببرند، زیرا می دانند که این مسئله به معنای انهدام کامل اساسی استقلال اعراب و نهضت آن ها است. وی افزود که عراق از این موضوع به خود ترس راه نداد و به مقابله با تجاوز شرورانة ایران که اهداف سوء خود را به امت عرب و جهان شناسانده بود، پرداخت و این تجاوز به منظور ضعیف کردن اعراب جهت تسلط بر خاک آن ها و سرقت منابع آن ها و جلوگیری از نهضت و پیشرفت اعراب بوده است. همچنین دشمنان اعراب متوجه شدند که صهیونیزم برای تحقق هدف های

ص: 433

یادشده، کافی نیست لذا از وجود حکام ایران به منظور به کارگیری آن ها در انهدام موجودیت اعراب استفاده کردند.

پرزیدنت صدام حسین افزود هدف حکام ایران از تجاوز به خاک عراق - که در سال 1980 رخ داد - در نابودی موجودیت عراق و امت عرب و مجزا کردن و ملوک الطوایفی کردن این کشور خلاصه می شود به طوری که همیشه در حال جنگ باشد و برای این که صهیونیزم همیشه به عنوان نیروی برتر در منطقه بماند. دشمنان سعی داشتند توطئه خویش را علیه عراق به انجام برسانند تا کل منطقه را به سرزمین های پراکنده و دریاهای مملو از خون بدل نمایند. عراق بخش بزرگی از مأموریت مقابله با این توطئه را به عهده دارد؛ نیاز به کشف آگاهانة حقیقت این توطئه در جهان عرب، کاملاً آشکار است.

پرزیدنت صدام حسین از خطر رها کردن راه حل قومی در مقابله با کوشش های جاری جهت نابودی موجودیت عرب، هشدار داد و تأکید کردکه پایین ترین درجة احساس قومیت، ما را به بذل کوشش های مخلصانه و مجدانه جهت تقویت همبستگی عربی وادار می سازد و هرگونه کوشش انفرادی از سوی هر کشور عربی، یک اقدام ضعیف است چون هدف توطئه علیه موجودیت و آیندة امت عرب است. صدام حسین اعراب را به کار گروهی در زمینه های سیاسی و اقتصادی و به دور از انحطاط دعوت کرد و نسبت به بعضی از مواضع منفی که در جهت اخلال در همبستگی اعراب اتخاذ می شود، هشدار داد و گفت رهبران این مواضع در توطئه ای که به قصد ایجاد خراب کاری در مناسبات اعراب جریان دارد، سهیم هستند و آن ها که عراقی ها را مورد طعنه قرار می دهند، همان هایی هستند که فلسطینی ها و لبنانی ها را مورد طعنه قرار می دهند و سلامت و ثبات کشورهای خلیج]فارس[ را مورد تهدید قرار می دهند.

وی هرگونه همبستگی فعال اعراب بدون مصر را امکان ناپذیر خواند و تأکید کرد هرگونه کار گروهی اعراب بدون مصر، بدون معنا خواهد ماند. وی افزود که اجتهادها پیرامون بازگشت روابط با مصر و سیاست سابق سادات نبایستی از همکاری با این کشور در مقابله با توطئه نابودی موجودیت اعراب جلوگیری نماید و همچنین مصلحت اعراب ایجاب می کند که وزنه ای مثل مصر نباید از شرکت در کار گروهی محروم و به تنهایی به مقابله با توطئه بپردازد. وظیفة ما و امت عرب این است که دست خویش را در دست رهبری ملی مصر و در جهت تقویت همبستگی اعراب و ایجاد زمینه های بهتری برای حفظ موجودیت اعراب در قبال توطئه ها قرار دهیم. اکنون مصر به دلیل منزوی ماندن از جامعة عربی، در شرایط سخت و در معرض فشار قرار گرفته است و همبستگی عربی که مصر را نیز شامل گردد، به تقویت تمامی اعراب در مقابله با توطئه بزرگ منجر خواهد شد. کسانی که به مصر حمله می کنند و علیه همکاری با این کشور فعالیت دارند، در نقشة صهیونیست ها و خمینی ها

ص: 434

[خمینیست ها] که با خنجرهای مسموم خود، عراقی ها، فلسطینی ها و مردم خلیج ]فارس[ را مورد حمله قرار می دهند، شریک هستند.

هر کوششی که جهت منزوی کردن مصر از جهان عرب مبذول شود، جزئی از نقشة محاصرة یکایک کشورهای عربی و تخریب بافت اجتماعی و سیاسی آن ها جهت قرار دادن آن ها در توطئه صهیونیست ها و خمینی ها [خمینیست ها] است. وی اعراب را به تأمین مشارکت مصر در کار گروهی اعراب و با هر اندازة ممکن و در چارچوب اوضاع فعلی، دعوت کرد ]...[.

وی افزود رژیم ایران پس از مشورت با بعضی از هم پیمانان خود در مورد امکان ایجاد تغییر در موازنه های سیاسی که به دنبال شکست در تغییر موازنه نظامی می باشد، می خواهد از ورطة هلاکت خود را رهایی بخشد. رژیم ایران در تحقق این سیاست به دو مسئله تکیه می کند: اولی، اعمال سیاست وحشت و ایجاد تهدیدات داخلی علیه کشورهای عربی به منظور بازداشتن آن ها از مواضع قومی در پشتیبانی از عراق، و دوم، تظاهر به این که سیاست تجاوزکارانه اش علیه این کشورها را تغییر داده است. این حیلة آشکار برای همه عیان شد و برادران عرب بنابر اصول اعراب و طبق این طرز تفکر صحیح عراق مبنی بر این که در دفع شر از آن ها، کوشش می کند همچنان که از خود دفاع می کند، از عراق حمایت می کنند.

وی افزود که کلمات صیقل شدة حکام ایران نمی تواند حقیقت نژادپرستی و توسعه طلبی این رژیم را برای جهانیان پوشانده و رژیم ایران را از انحطاط و ضعف و بن بست هایی که در مقابل دارد، رها کرده و از انزوا خارج سازد، مگر این که از توسعه طلبی و نقشه های تجاوزکارانة خود دست بکشد و به صلح شرافت مند و عادلانه و پرداختن به مسائل داخلی و اصلاح خرابی های کشورش روی بیاورد. عراقی ها توانایی آن را دارند که تجاوزات ایران را سرکوب کنند و]...[.

وی گفت: رهبری عراق تمامی ترتیبات لازم به منظور هماهنگ کردن اقتصادی ملی با نیازهای جنگ و ادامة توسعه و پیشرفت را اتخاذ کرده است و ]...[.

صدام حسین مقاومت مردم عراق در مقابله با حربة اقتصادی را ستود و گفت عراق به برنامة توسعة اقتصادی خود به رغم شرایط جنگ تحمیلی و بحران های اقتصادی جهانی و به ویژه در زمینه بازاریابی نفت، ادامه خواهد داد.

همکاری با برادران سعودی برای صدور نفت عراق به میزان روزانه نیم میلیون بشکه، قبل از پایان سال جاری عینیت خواهد بخشید و همچنین با همکاری با همسایگان و دوستان ما در ترکیه، در توسعة حجم صادرات از بنادر ترکیه قبل از پایان سال جاری، ادامه خواهد داد.

بدین ترتیب عراق تمامی توطئه هایی را که به قصد خفه کردن اقتصادی آن تدارک شده بود، خنثی خواهد کرد. توانایی عراق در صدور نفت به زودی به همان میزانی خواهد رسید که در سال 1980 و قبل از شروع جنگ، بوده است و عراق خواهد توانست طبق موقعیت بازار جهانی نفت، این ماده را صادر نماید.»(1)

ص: 435


1- 11. مأخذ 6، صص 2 تا 6، بغداد - خبرگزاری عراق، 25/4/1364.

324

به گزارش منابع وابسته به وزارت خارجة ایران، یک مقام ابوظبی در گفت وگو با یک دیپلمات ایرانی دربارة لزوم تعدیل شرایط ایران و ورود به عرصة برخورد دیپلماتیک جهت حل و فصل مسائل، از جمله محول کردن تعیین متجاوز به دادگاه، مطالبی مطرح کرده که با مواضع اخیر مقام های دیپلماتیک دیگر کشورهای عربی هماهنگ است:

«همان طوری که ایران رأی دادگاه را می پذیرد، خوب است موضوع تعیین متجاوز را هم به دادگاه محول کند که دادگاه حتماً صدام را متجاوز می داند ... پیش بینی می شود که پس از خاتمة جنگ، صدام یک سال بیش تر دوام نیاورد، زیرا نمی تواند پاسخ گوی این همه قتل و خسارت باشد؛ یعنی جنگ موجب شده که صدام باقی بماند و این بر خلاف تحلیل ایران است که صدام با جنگ ساقط می شود. ایران نباید از حربة دیپلماسی مذاکرات واهمه داشته باشد و این همان چیزی است که صدام از آن خوف دارد، لذا می بینیم هر بار ایران دست به تحرک دیپلماتیک مانند سفر اخیر "سعود الفیصل" و یا دیدار دبیرکل سازمان ملل از منطقه و یا فرستادگان ایران به منطقه و نظایر این ها، می زند صدام جنگ را تشدید می کند. مذاکرات دلیل ضعف نیست؛ مهم آن است که کسی قوی باشد و از مذاکرات بهره جوید، لذا از عدم مذاکرة شما، عراق خیلی سود برد؛ این حربه را از دست او بگیرید.»

منابع وابسته به وزارت خارجة ایران افزودند: «سخنان مقام ابوظبی به دنبال برگزاری اجلاس وزرای خارجة شورای همکاری در عربستان که در دستور کار آن اجلاس، جنگ و نتایج دیدار سعود الفیصل به تهران، قرار داشت، بیان می گردد. ضمناً مقامات سعودی از جمله سعودالفیصل و همچنین مقامات کویتی در دیدار خود با هیئت ایرانی، متجاوز شناختن عراق را قبول نکردند.»(1)

325

در کنفرانس سازمان ملل متحد دربارة زن - که در نایروبی کنیا برگزار شد - هیئت های نمایندگی ایران و عراق هر دو شرکت داشتند. "منال یونس عبدالرزاق" نمایندة عراق و رئیس هیئت اعزامی به کنفرانس، در سخنان خود با تأکید بر این که عراق درتاریخ 31 شهریور ماه 1359 مجبور به پاسخ گویی به تجاوزات ایران شده است، مقام های تهران را به اعمال دیدگاه های ارتجاعی خود به خلق های منطقه و تغییر تعلیمات اسلامی، متهم کرد.

وی همچنین پیشنهاد کرد که دو کشور نیروهای خود را به داخل مرزهای شناخته شدة بین المللی ببرند، همة اسیران را معاوضه کنند و یک آتش بس فوری و کامل را بپذیرند. عبدالرزاق تأکید کرد که برای پایان دادن به این جنگ، به هرگونه اقدام ممکن باید دست زد. به گزارش خبرگزاری فرانسه، اعضای هیئت ایرانی متشکل از دو مرد و سه زن چادری، هنگامی که نمایندة عراق شروع به سخن رانی کرد، جلسه را ترک کردند و پس از اتمام سخن رانی وی، به محل بازگشتند.(2)

ص: 436


1- 12. سند شمارة 212239 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 25/4/64 صص 4 و 5.
2- 13. مأخذ 6، ص 23، از نایروبی - خبرگزاری فرانسه.

326

شرکت کشتی رانی متحدة عربی درتلاش برای خنثی کردن آثار تبلیغاتی - سیاسی ماجرای کشتی " المحرق" (که خبر آن قبلاً در این روزشمار آمده است) توسط روزنامة "لویدز" لندن، یک اقدام توجیهی کرده ا ست. این روزنامه نوشته است: «صاحبان کشتی المحرق - که در کویت به ثبت رسیده است - جزئیات بارنامه های کشتی المحرق را در دست رس قرار داده اند تا به این وسیله خلاف ادعای ایران را که گفته بود این کشتی اسلحه و مهمات برای عراق حمل می کرده است را ثابت کنند. صاحبان این کشتی از سوی شرکت کشتی رانی متحدة عربی گفتند طی بازدیدی که از بار کشتی پس از حدود یک ماه توقیف توسط ایران، در ابوظبی به عمل آمد، معلوم شد ایران فقط تیرآهن ها و سویچ مخصوص راه آهن و قطعات یدکی دستگاه لایروبی و دیگر دستگاه های کشاورزی را از این کشتی تخلیه کرده است.» به نوشتة این روزنامه، ایران گفته که المحرق را پس از تخلیة بار اسلحة آن، آزاد کرده است. لویدز افزوده که صاحبان " المحرق" ازآغاز توقیف آن تأکید کرده بودند که این کشتی کالاهای جنگی حمل نمی کرده است.(1)

327

روزنامة دولتی " ایزوستیا" چاپ شوروی، در توجیه سیاست این کشور در قبال ایران و نگه داشتن روابط سرد میان دو کشور در یک حد مشخص، به مسئله عزیمت کارشناسان روسی از ایران پرداخت و دلیل رفتن آن ها را کاهش امنیت بر اثر وخیم شدن جنگ ایران و عراق، اعلام کرده است. این روزنامه سخنان هفدهم تیرماه آقای "میرحسین موسوی" نخست وزیر ایران را مبنی بر این که شوروی قصد دارد با این اقدام برای ایران مشکلات اقتصادی ایجاد کند، رد کرد و آن را " اتهامات بی اساس" خواند. ایزوستیا با تأکید بر ویژگی غیرقابل تغییر روش مسکو در برابر تهران، افزوده است که کارشناسان شوروی آماده اند تا به محض برقراری اوضاع عادی، به ایران بازگردند و کارهای خود را در چارچوب همکاری شوروی و ایران ادامه دهند. این روزنامه در پایان تأکید کرده است: «شوروی امیدوار به حفظ روابط حسن همسایگی با ایران و توسعة همکاری متقابل با این کشور است.»(2)

328

در لندن با دعوت گروهی از نمایندگان حزب محافظه کار در مجلس عوام، یک کنفرانس با شرکت گروهی از اربابان سیاست و مطبوعات تشکیل شد. اغلب سخن ران های کنفرانس - که به منظور تبادل نظر دربارة اوضاع خلیج فارس در جریان جنگ ایران و عراق و امنیت و سرمایه گذاری در آن، گردآمده بودند - موقعیت استراتژیک خلیج فارس به طور کلی و خصوصاً امنیت ایران و عراق را مورد تأکید قرار داده اند. به گزارش رادیو بی.بی.سی.، مسائل مهم دیگری که مطرح شده، چنین بوده است: «اهمیت منطقه و کشورهای حاشیه ای خلیج فارس

ص: 437


1- 14. مأخذ 6، ص13، از لندن.
2- 15. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 120 (27/4/1364)، صص 16 و 17، مسکو - خبرگزاری فرانسه.

و مسئله دست رسی غرب به آن ها با در نظر گرفتن موقعیت این کشورها به عنوان تولیدکنندگان نفت، به طور مشروح مورد بحث قرار گرفت. در مورد مسئله جانشینی در ایران (آلترناتیو) بعد از مرگ آیت الله خمینی، کنفرانس عقیده داشت که با وجود مدارک موجود دال بر کم شدن محبوبیت رژیم به خاطر ادامه جنگ و وجود نارضایتی در داخل و خارج کشور، رژیم قادر خواهد بود که به حیات خود ادامه دهد، زیرا اقداماتی نظیر تشکیل مجلس خبرگان و نوشتن وصیت نامة آیت الله خمینی و تسلیم آن به مجلس، هم اکنون در دست انجام است.

مسئله ادامة روابط تجاری با ایران مورد تأکید خاص کنفرانس قرار گرفت. با توجه به اهمیت استراتژیک و امکانات تجاری ناحیه، بعضی از سخن ران ها معتقد بودند که نه تنها ارتباط موجود با ایران می باید ادامه یابد، بلکه ارتباطاتی از این قبیل می بایست توسعه یابد، به این دلیل که تنها راه موجود برای اعمال نفوذ در تحولات طول جنگ و بعد از آن است. چند تن دیگر از سخن ران ها به اعمال یک سیاست تحریم کامل که باعث کشیدن طرفین جنگ به پای میز مذاکره خواهد شد، معتقد بودند.

نظر دیگری که عنوان شد این بود که با کم شدن نفوذ سیاسی امریکا در ایران بعد از انقلاب، نفوذ سیاسی انگلیس در ناحیه اوج گرفته است.

یکی از مسائل عمدة مطرح شده در کنفرانس، تعبیر اتحاد جماهیر شوروی از حوادث و تحولات خاورمیانه بود. شرکت کنندگان به طور کلی به این نتیجه رسیدند که تنها کشوری که از ادامة جنگ کنونی و یا هرگونه بحران طولانی دیگری بهره خواهد برد، شوروی خواهد بود، به همین جهت حداکثر کوشش در راه برقراری صلح بین ایران و عراق باید اعمال شود.

سیاست پشتیبانی امریکا از اسرائیل و نتایجی که چنین سیاستی درآن ناحیه خواهد داشت مورد انتقاد قرار گرفت. یک چنین سیاستی احتمالاً منجر به دل سردی اعراب خواهد شد. یکی از سخن رانان اظهار داشت که چنین سیاستی باعث شکست تلاش هایی خواهد بود که برای پایان دادن به جنگ در خلیج فارس صورت می گیرد.

ظاهراً کنفرانس در مورد این عقیده به توافق رسید که جنگ میان ایران و عراق باعث تقویت رژیم عراق شده است به نحوی که جمعیت شیعة عراق هم که امید روحانیون ایران بودند، اکنون رژیم حاضر در عراق را به حکومت ملاها ترجیح می دهند.»(1)

329

امروز امام خمینی دو مسئله مهم نظام و کشور را به صراحت و تأکید مورد بحث قرار داد: مسئله اول در مورد حفاظت شخصیت ها و نوع زندگی آنان بود که تبدیل حفاظت به تشریفات و رشد تجمل گرایی، از میان رفتن ساده زیستی و در پی آن، بدبینی مردم و در نتیجه تضعیف نظام می تواند نگران کننده باشد. مسئله دوم، تبعات تغییر مسئولیت آقای

ص: 438


1- 16. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 29/4/1364، صص6 و 7، رادیو بی.بی.سی.

موسوی خوئینی ها از امر حج به قوه قضائیه بود که در محافل سیاسی خارجی به نوعی تغییر سیاست ایران در قبال حج تلقی شده است. امام خمینی در دیدار آقای "مشکینی" رئیس مجلس خبرگان و نمایندگان این مجلس با ایشان، درخصوص این دو مسئله گفتند:

«از اهم مسائلی که باید تذکر بدهم، مسئله ای است که به همة روحانیت و دست اندرکاران کشور مربوط می شود و همیشه نگران آن هستم که مبادا این مردمی که همه چیزشان را فدا کردند و به اسلام خدمت نموده و به ما منّت گذاشتند، به واسطة اعمال ما از ما نگران بشوند، زیرا آن چیزی که مردم از ما توقع داشته و دارند و به واسطه آن، دنبال ما و شما آمده اند و اسلام را ترویج نموده و جمهوری اسلامی را به پا کردند و طاغوت را از میان بردند، کیفیت زندگی اهل علم است. اگر خدای نخواسته مردم ببینند که آقایان وضع خودشان را تغییر داده اند، عمارت درست کرده اند و رفت و آمدهای شان مناسب شأن روحانیت نیست و آن چیزی را که نسبت به روحانیت در دل شان بوده است از دست بدهند، از دست دادن آن، همان و از بین رفتن اسلام و جمهوری اسلامی همان. البته من این نکته را عرض کنم یک دسته که در معرض خطر هستند باید خودشان را حفظ کنند ولی همین ها هم باید مواظب باشند که زائد بر میزان نباشند. شما گمان نکنید که اگر با چندین اتومبیل بیرون بیایید، وجهه تان پیش مردم بزرگ می شود؛ آن چیزی که مردم به آن توجه دارند و موافق مذاق عامه است، این که زندگی شما ساده باشد.»

امام خمینی در مورد دومین مسئله نیز گفتند:

«جهت دیگری هم که باید عرض کنم، این است که الآن ایام حج است و حج از امور کشور ما و همه جاست و ما به آن توجه خاصی داریم. من آقای موسوی خوئینی ها را می شناسم و ایشان خیلی فعال بودند و خوب عمل کردند، اما چون وجودشان در دادستانی لازم بود، از این جهت امسال نمی توانند به حج بروند. هرچه فکر کردم دیدم، که آقای "کروبی" به جای ایشان مناسب است و آقای کروبی کسی است که سال های طولانی در رژیم سابق کتک خورده است و در این راه صدمة زیادی دیده اند و فرد مقاوم و صالحی است، از این جهت ایشان را امسال موقتاً می فرستیم تا ببینیم سال های دیگر چه باید بکنیم. اما مسئله ای که عرض کردم دنبال این هستند که نقطه ای پیدا کنند و بگویند، این است که حال، آقای موسوی کنار رفته اند، تبلیغ می کنند وضع ایران تغییر و سیاستش فرق کرده است. آن ها نمی دانند سیاست حج، سیاستی نیست که ما درست کرده باشیم؛ حج سیاست اسلامی است. ما از اول بنای مان براین بوده است به حج آن طوری که بوده است، عمل کنیم؛ همان طور که پیغمبر اکرم بت ها را در کعبه شکست، ما هم بت ها را بشکنیم و این بت ها که در زمان ما هستند، از آن زمان بالاتر و بدترند. ما باید همان طور که سابق عمل کرده ایم، به حج برویم و همان طور که سابق تظاهرات و راه پیمایی کردند، عمل کنیم و با

ص: 439

تغییر آقای موسوی، سیاست ما تغییر نکرده است. حج به همان وضعی که همیشه و این دو سه سال برگزار شده، برگزار می گردد و دولت ها هم باید آن را تحمل کنند. و ما نمی توانیم از آن وظیفه ای که اسلام برای مان قرار داده است، عدول کنیم و قرآن هم همین دستور را داده است. سیاست ما در حج، همان سیاست است که بوده و هر وقت هم به حج برویم، همان طور عمل می کنیم، مگر جلو ما را بگیرند و نگذارند به حج برویم که آن مسئله دیگری است.»(1)

¯¯¯

ضمیمة گزارش321: توضیح امام خمینی درباره شعار جنگ جنگ تا پیروزی

این یادآوری ضرورت دارد که امام خمینی شعار "جنگ، جنگ تا رفع فتنه در عالم" را به عنوان یک شعار قرآنی فراتر از زمان و مکان مطرح کردند، امّا در محدودة جنگ تحمیلی، همان شعار "جنگ، جنگ تا پیروزی" را به نحو زیر به عنوان شعار فراگیر فعلی تأیید و تأکید کردند، که در حد توان ما، نشانه ای از شعار قرآنی "جنگ، جنگ تا رفع فتنه در عالم" است.

امام خمینی که به مناسبت ولادت حضرت رسول اکرم(ص) و حضرت امام جعفرصادق(ع) [مورخ 20/9/1363 ] با مسئولان کشور سخن می گفتند، در پاسخ به شبهه هایی که دربارة شعار فراگیر" جنگ، جنگ تا پیروزی" مطرح می شود، اظهار داشتند:

این هایی که گمان می کنند که اسلام نگفته است "جنگ، جنگ تا پیروزی"، اگر مقصودشان این است که در قرآن این عبارت نیست، درست می گویند و اگر مقصودشان این است که در این، بالاتر از این با زبان خدا نیست، اشتباه می کنند؛ قرآن می فرماید: "قاتلوهم حتی لا تکون فتنه"؛ همة بشر را دعوت می کند به مقاتله برای رفع فتنه؛ یعنی جنگ، جنگ تا رفع فتنه در عالم. این غیر از آنی است که ما می گوییم، ما یک جزء کوچکش را گرفته ایم، برای این که خوب! ما یک دایرة خیلی کوچکی از این دایرة عظیم واقع هستیم و می گوییم که "جنگ تا پیروزی"، مقصودمان هم پیروزی بر کفر صدامی است یا پیروزی بر، فرض کنید بالاتر از آن ها. آنچه قرآن می گوید، این نیست، او می گوید: "جنگ تا رفع فتنه از عالم"؛ یعنی باید کسانی که تبعیّت از قرآن می کنند، در نظر داشته باشند که باید تا آن جایی که قدرت دارند، ادامه به نبردشان بدهند تا این که فتنه از عالم برداشته بشود.]...[.

اگر امروز ما جنگ می کنیم و جوان های ما می گویند: "جنگ تا پیروزی"، این طور نیست که این ها یک امری برخلاف قرآن می گویند؛ این یک ذره ای است، یک رشحه ای است از آنچه قرآن می گوید. آنی که قرآن می گوید، بیش تر از این حرف هاست؛ این که ما می گوییم، به اندازة حدود خودمان می گوییم. ما چون امروز با فرض کنید که صدام یا با کسانی که مؤید صدام هستند، جنگ داریم، در این محیط ناقص می گوییم که "جنگ، جنگ تا پیروزی".

خدای تبارک و تعالی چون نظرش به اول و آخر است - تا آخر نظر دارد - می گوید که "جنگ تا رفع فتنه". غایت، رفع فتنه است؛ یعنی اگر ما پیروز هم بشویم، یک کمی فتنه را کم کردیم؛ اگر ما به جای دیگر هم پیروز بشویم، باز یک جای کمی را پیروزی حاصل شده است. اگر همة دنیا را هم ما فرض کنید که جنگ بکنیم و پیروز بشویم، باز همة دنیای عصر خودمان را پیروزی درست کردیم و قرآن این را نمی گوید، قرآن می گوید: "جنگ تا رفع فتنه"؛ باید رفع فتنه از عالم بشود. بنابراین، غلط فهمی است از قرآن که کسی خیال کند که قرآن نگفته است "جنگ، جنگ تا پیروزی"؛ قرآن گفته است، بالاتر از این را گفته، اسلام هم گفته است و بالاتر از این را گفته است.(2)

ص: 440


1- 17. وزارت ارشاد اسلامی، مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، "صحیفة نور، مجموعه رهنمودهای امام خمینی"(ره)، جلد 19(تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1368)، ص 188.
2- 18. همان صص 82 تا 84.

ص: 441

روزشمار جنگ چهارشنبه /26 تیر 1364 /28 شوال 1405 /17 ژوئیه 1985

330

در سومین روز از عملیات قادر، دشمن پس از آسوده شدن از جناح چپ و بخش عمدة منطقة میانی عملیات،(1) در جناح شمالی به ارتفاعات "سراسپندار" حمله کرد که تیپ1 از لشکر23 نوهد در این درگیری عقب نشینی کرد.(2)* در مجموع، تلفات و ضایعات دشمن در "عملیات قادر1"(3)** چنین است:

1- انهدام یک تیپ شامل حدود 700 تا 800 نیرو.

2- اسارت بیش از 10 نیرو.

تلفات و ضایعات خودی نیز عبارت است از:

از تیپ ویژة شهدا در رده مسئولان، یک فرمانده گردان و معاونش، چند فرمانده گروهان و دسته و مسئول بهداری شهید شدند. از نیروهای تک ور تیپ، حدود 114 تن شهید یا مفقود و حدود 200 تن مجروح گردیدند. از یگان های ارتش در طول این مرحله از عملیات حدود 180 تن شهید، مفقود، اسیر و 450 تن زخمی گردیدند. همچنین یک هلی کوپتر کبری و دو هلی کوپتر 214 سقوط کرد و چند قبضه توپ 155 و 105 نیز منهدم شد.(4)

از نتایج مثبت این مرحله از عملیات، می توان بدین موارد اشاره کرد:

1- نزدیک شدن به جبهة دشمن.

2- رساندن عقبه ها به خطوط اول.

ص: 442


1- دشمن چند روز بعد، ارتفاعات "سرهویز" را نیز با هجومی نه چندان سنگین پس گرفت. به این ترتیب اهداف تصرف شده در منطقة میانی عملیات، کاملاً از دست رفت.
2- * یادآوری می شود که 24 ساعت بعد، بر اثر آتش سنگین توپخانة خودی، دشمن ازمنطقة اشغالی گریخت و به پایگاه اصلی اش عقب نشینی کرد.
3- ** به دلیل این که عملیات در این منطقه ادامه یافت، این مرحله،"عملیات قادر-1" نامیده شد و مراحل بعدی با عنوان "قادر-2" و "قادر-3" ادامه یافت.
4- 1. سند شمارة 0632/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قادر3- 2- 1"، گزارش راویان در عملیات قادر (جوادزمان زاده، شهید علی فتحی، مجیدمختاری، مجید نداف)، آبان 1364، ص 45.

3- وارد کردن تلفات و ضایعات به نیروهای دشمن.

این موارد نیز از نتایج منفی عملیات محسوب می شود:

1- هشیاری دشمن در منطقه و بسته شدن راه کار عملیات منظم.

2- حضور فعال دشمن در منطقه و بسته شدن راه کار عملیات نامنظم.

3- تقویت روحیة جنگی عراق بر اثر ضعف دفاعی نیروهای خودی و عدم موفقیت در اشغال ارتفاعات نسبتاً خالی از دشمن، در حالی که یکی از اهداف عملیات های محدود، بالا بردن توان روحی نیروهای خودی است.

4- از دیگر اهداف عملیات های محدود، سازمان دهی و مجرب شدن نیروها است که در این عملیات، دشمن در این زمینه استفادة بیش تری برد و شروع به سازمان دهی عشایر و جاش های منطقه در قالب تیپ و لشکر کرد. همچنین ارتش بعث (طبق نقل اسیران) در این منطقه به تشکیل سپاه پنجم در اربیل پرداخت و شش یا هفت تیپ جدید نیز تشکیل داد.(1)

331

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، امروز دو فروند جنگندة عراقی در منطقة شمال غرب با آتش پدافند هوایی ایران سرنگون شدند. به گفتة افسران قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، خلبان یکی از هواپیماها به اسارت نیروهای اسلام در آمده است.(2)

عراق نیز در یک بیانیة نظامی اعلام کرد، که 161 پرواز جنگی به وسیلة هواپیما و 97پرواز جنگی با هلی کوپتر علیه نیروها و مواضع ایران در این منطقة عملیاتی انجام داده است. یک سخن گوی نظامی عراق، امروز را از "روزهای درخشان" نیروی هوایی عراق خواند.(3)

332

در جلسه ای که امروز در قرارگاه خاتم با حضور جانشین فرماندهی کل سپاه (علی شمخانی) و فرماندهان تیپ المهدی و لشکر ثارالله تشکیل شد، موضوع اجرای عملیات در جزایر "قطعه" و "سهیل" در غرب اروندرود، بررسی گردید. یادآوری می شود که مأموریت عملیات در این جزایر در تاریخ 6/4/1364 از قرارگاه خاتم به قرارگاه نوح سپس از این قرارگاه به تیپ المهدی و بعد به لشکر ثارالله با مأموریت تصرف این دو جزیره، ابلاغ شده است. در عمل، یگان ها پس از انجام دادن شناسایی هایی، در تاریخ 22/4/1364 نظر قطعی خود مبنی بر نداشتن توانایی لازم برای اجرای این مأموریت را به قرارگاه اعلام کردند که با مخالفت قرارگاه روبه رو شد، ولی فرصتی جهت به دست آوردن نتیجة مثبت، به این یگان ها داده شد. جلسة امروز برای بررسی ادامة آن مباحث، تشکیل گردید.

در جلسه امروز نیز جمع بندی و گزارش فرماندهان تیپ المهدی و لشکر ثارالله حاکی از این بود: «شناسایی جزایر قطعه و سهیل به اتمام رسیده است. نیروهای مربوطه ضمن عبور از آب به این نتیجه رسیده اند که عمل کردن در این جزایر ساده ولی استقرار در آن ها غیرممکن است،

ص: 443


1- 2. سند شماره 7/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قادر"، گزارش راویان در عملیات قادر: جواد زمان زاده، شهید علی فتحی، مجید مختاری، مجید نداف، ویرایش جدید 1380، ص52.
2- 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 121 (28/4/1364)، ص4، ارومیه - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 27/4/1364.
3- 4. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 120 (27/4/1364)، ص1، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 26/4/1364.

مضافاً این که قطعاً در عقب نشینی، نیروهای زیادی به جای خواهیم گذاشت.»

به دنبال این اظهارات، قرارگاه موافقت کرد که پس از اجرای عملیات، نیروها به محل استقرار سابق بازگردند، اما بار دیگر برادران تبعات و بازتاب های منفیِ برگشتن را تذکر دادند. با این همه، برادر "اسدی" فرمانده تیپ المهدی، گفت: «با این وضعیت باز هم اگرچیزی عاید قرارگاه می شود، ما فردا عمل می کنیم.»(1)(2)

333

در ادامة تحرکات ضدانقلابی عناصر داخلی که در هماهنگی با اهداف عراق و در جهت مهار و تضعیف نیروی خودی قرار دارد، دیشب و امروز در غرب کشور درگیری های متعددی گزارش شده است؛ از جملة آن ها که در ارتباط با عملیات قادر، ویژگی خاصی دارد، درگیری شب گذشتة عناصر حزب دمکرات با نیروهای خودی در دو شهر پیرانشهر و اشنویه است که هر دو به نحوی مرتبط با منطقة عملیاتی قادر می باشد. در پیرانشهر درگیری از دقایقی بعد از نیمه شب با حمله به پایگاه های داخل و خارج این شهر شروع شد و تا صبح ادامه یافت. این هجوم نهایتاً با مقاومت و برتری خودی و تحمیل تلفات (حدود 10 کشته) به مهاجمان، شکست خورد.

هم زمان با درگیری در پیرانشهر، درگیری دیگری نیز در بخشی از شهر اشنویه روی داد که ضعیف تر بود و تأثیر مهمی نداشت. گفتنی است که مسیر عبور و مرور و تدارکات خودی در جبهه های شمال غرب (منطقه عملیاتی قادر) از داخل شهر اشنویه می باشد.(3) در حادثه ای دیگر، عناصر ضد انقلاب در یک کمین، سرنشینان یک آمبولانس را در نزدیکی روستای "نلیوان" در حومة اشنویه به شهادت رساندند.(4)

همچنین درگیری دیگری رخ داد که حدود 200 تن از عناصر ضد انقلاب در آن شرکت داشتند و برخی از روستاییان قریة "کله گاوی" نیز کمک شان می کردند. در این درگیری، از چهار طرف به پایگاه "کله گاوی" واقع در محور مهاباد - سردشت با تیربار و آر.پی.جی. و سلاح های سبک حمله شد که این حمله از شب گذشته تا بامداد امروز جریان داشت. با رسیدن نیروهای کمکی خودی از مرکز گردان کله گاوی و پایگاه "کانی سفید"، مهاجمان گریختند. در این درگیری دو سرباز شهید و چهارده سرباز دیگر مجروح شدند و به ساختمان پایگاه و یک دستگاه آمبولانس آسیب رسید. از عناصر ضد انقلاب نیز هشت تن مجروح شدند.(5)

از سوی دیگر، امروز عملیاتی را تیپ "شهید افیونی" سپاه پاسداران و گردان "جندالله"

ص: 444


1- 5. سند شماره 0634/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "انتخاب منطقة عملیاتی فدک (فاو)"، گزارش راوی عملیات والفجر 8 (داودرنجبر)، صص 36 و 37.
2- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 332 : منتفی شدن عملیات در جزایر سهیل و قطعه، ص450.
3- 6. مأخذ 4، صص 9 و 10، ارومیه.
4- 7. مأخذ 3، ص 8 ، ارومیه.
5- 8. سند شماره 022817 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای عملیاتی، معاونت عملیات و اطلاعات نزاجا، شماره 121 (29/4/1364).

مریوان انجام دادند که در جریان آن از گروه کومه له حدود چهل تا پنجاه تن کشته، شمار بسیاری زخمی و سه تن نیز دست گیر شدند. همچنین مقادیر قابل توجهی اسناد و مدارک به اضافة بی سیم و غنایم دیگر به دست نیروهای اسلام افتاد و نیز شش تن از نیروهای خودی که در اسارت ضد انقلابیون بودند، آزاد گردیدند. در این عملیات پنج تن از افراد سپاه شهید و شانزده تن دیگر مجروح گردیدند.(1)

334

قرارگاه "بلال" وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که منطقة سیستان و بلوچستان را تحت پوشش دارد، امروز درخصوص تحرکات ایذایی گروهی از اشرار و حملة آن ها به مأموران انتظامی در جاده ها، هشدار داد. در گزارش این قرارگاه آمده است که سازمان دهی این اشرار را عده ای از ضد انقلابیون ایرانی در خاک پاکستان انجام می دهند.(2)

335

رادیو بی.بی.سی. گزارش داد که رئیس ادارة آگاهی امریکا دربارة موضوع قاچاق سلاح به ایران که اخیراً به بازداشت پنج تن در امریکا و یک تن در لندن انجامیده،گفته است که این لوازم یدکی نظامی از راه لندن تحت نام لوازم یدکی اتومبیل و یا لوازم بهداشتی به ایران فرستاده می شده است. بازجویی مقدماتی در این مورد به وسیلة مأموران ادارة گمرک امریکا پس از کشف برخی تجهیزات پیشرفتة نظامی، از حدود دو سال پیش آغاز شده است. این باند قاچاق را از طریق استراق سمع تلفنی افراد مظنون، شناسایی کرده اند. مقام های رسمی امریکا به خبرنگار روزنامة "لوس آنجلس تایمز" گفته اند که قرار است چندین نفر دیگر از پرسنل نیروی دریایی و افراد غیر نظامی نیز بازداشت شوند. مأموران گمرک، انگیزة اصلی این قاچاق را "مالی" دانسته اند.(3)

336

به گزارش روزنامة اطلاعات، شورای انقلاب عراق اخیراً با تصویب ماده ای، پرداخت دست مزد کارگران بیگانه را به ارز خارجی و انتقال هرگونه دینار عراقی و جواهرآلات به خارج از این کشور را ممنوع اعلام کرده است. این تصمیم برای مقابله با فشارهای ناشی از پرداخت های ارزی که از کشور خارج می شود و به طور کلی در چارچوب سیاست های صرفه جویی ارزی گرفته شده است. به گزارش این روزنامه، به دنبال این تصمیم، گروهی از کارگران مصری، تایلندی، یمنی، فیلیپینی شاغل در کارخانه های عراق، محل کار خود را ترک کردند و به کشورهای خود بازگشتند.(4)

337

امروز "طارق عزیز" وزیر امورخارجة عراق، وارد اردن شد. هر چند این سفر، آشکارا به منظور مذاکره با "شینتارو آبه" وزیر امورخارجة ژاپن، دربارة روند کنونی صلح، انجام

ص: 445


1- 9. همان.
2- 10. سند شماره 074683 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: ستاد مرکزی سپاه، قرارگاه بلال، 26/4/1364.
3- 11. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 27/4/1364، ص 11، رادیو بی.بی.سی.، 26/4/1364.
4- 12. روزنامة اطلاعات، 26/4/1364، ص 4.

گرفته است، اما رسانه های عراقی می کوشند هدف عمدة سفر را گفت وگو با مقام های اردن دربارة مسائل منطقه ای، معرفی کنند و ملاقات با "آبه" را نیز به درخواست وی و نه طارق عزیز، ربط دهند. خبرگزاری عراق از بغداد گزارش کرد: «این دیدار بنا به درخواست آبه و قبل از ترک امان صورت گرفت و طی آن آخرین تحولات اوضاع در منطقه، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. عزیز با همتای اردنی خود "طاهر المصری" و تعدادی از مقامات اردنی پیرامون آخرین تحولات جهان عرب گفت وگو خواهد کرد.» طارق عزیز در سخنانی در فرودگاه امان گفت که سفر به اردن در چارچوب رفت و آمدها و مشورت های میان مقام های دو کشور "برادر" دربارة مسائل مورد علاقه و به ویژه مسائل جهان عرب از جمله مقدمات جاری برای تشکیل کنفرانس فوق العادة سران عرب، می باشد.(1)

در هر حال به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، طارق عزیز امروز وارد اردن شد و بی درنگ با وزیر خارجة ژاپن ملاقات کرد.(2) دربارة این ملاقات، یک سخن گوی وزارت خارجة ژاپن نیز روز گذشته گفته بود: «موضوع جنگ دلیل عمدة سفر آبه به اردن و سوریه است که به ترتیب متحدان عراق و ایران هستند.»(3)

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، طارق عزیز در ملاقات با آبه گفته است: «عراق به امید آن که حرکت های صلح در ایران رشد کند، از اواسط ماه ژوئن حمله به شهرهای ایران را متوقف کرده است.»(4)

رادیو امریکا نیز گزارش داد که طارق عزیز ضمن تکرار موضع همیشگی عراق مبنی بر پذیرش هر گونه اقدامی در جهت برقراری صلح، تأکید کرده که کشورش دیگر حاضر به قبول آتش بس محدود ناموفق نظیر آنچه اوایل امسال نقض شد، نیست.(5)

به نوشتة مطبوعات ژاپن، طارق عزیز در ملاقات با شینتارو آبه گفته است: «اگر ایران واقعاً آتش بس را مورد نظر داشته باشد، عراق آماده است با آن موافقت نماید. با این حال، وی مدعی شد که موافقت حجت الاسلام "اکبر هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی، با طرح ژاپن برای محدود ساختن جنگ، یک "تاکتیک سیاسی" است.»(6)

در این حال، به گزارش رادیو امریکا، مقام های رسمی ژاپن گفته اند که هاشمی رفسنجانی - که اوایل این ماه از ژاپن دیدن کرده - آمادگی ایران را برای پذیرش صلح با عراق اعلام کرده است. این رادیو سپس افزوده است: «گرچه به گفتة آقای رفسنجانی، صلح پایدار زمانی برقرار خواهد شد که دولت صدام حسین سرنگون گردد. به گفتة منابع اردنی تلاش وزیر خارجة ژاپن این است که سوریه را متقاعد سازد که از تهران بخواهد نرمی بیش تری در مذاکرات پایان بخشیدن جنگ، از خود نشان دهد. سوریه تنها کشور عربی است که از ایران حمایت می کند و ظاهراً قابلیت تأثیر گذاری بر رژیم تهران را دارد.»(7)

خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز به نقل از سخن گوی وزارت خارجة اردن اعلام کرد: «گرچه

ص: 446


1- 13. مأخذ 4، صص 7 و 8 ، بغداد - خبرگزاری عراق، 26/4/1364.
2- 14. مأخذ 4، ص 6 ، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 26/4/1364.
3- 15. مأخذ 4، ص 6 ، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 26/4/1364.
4- 16. مأخذ 3، ص 4، توکیو - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 27/4/1364.
5- 17. مأخذ 3، ص 18، رادیو امریکا، 27/4/1364.
6- 18. مأخذ 3، صص 4 و 5 ، توکیو - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 27/4/1364.
7- 19. مأخذ 3، ص 18، رادیو امریکا، 27/4/1364.

آبه پیشنهاد جدیدی برای خاتمة جنگ پنج سالة ایران و عراق ارائه نکرد، ولی این مسئله را با مقامات اردنی مورد بحث و بررسی قرار داده است. و بررسی طرق پایان جنگ، از موضوعات عمده در دیدار آبه و مقامات اردنی بوده است.»(1)

در مورد دیدارها و مذاکرات اردن، رادیو امریکا گزارش داد: «شینتارو آبه در این سفر با مقامات اردن از جمله "طاهرالمصری" وزیر امورخارجة اردن، ملاقات کرد و دقایقی قبل از ترک اردن به مقصد دمشق، با طارق عزیز وزیر امور خارجة عراق نیز ملاقات و مذاکرات کوتاهی انجام داد.»(2)

رادیو امریکا سپس به نقل از وزیر امور خارجة اردن گفت: «آبه با این هدف به خاورمیانه سفر کرده که بداند آیا دو کشور ایران و عراق میانجی گری ژاپن را برای پایان دادن به جنگ و برقراری صلح در منطقة خلیج فارس، می پذیرند یا خیر.»(3)

وزیر خارجة ژاپن در ادامة دیدار خاورمیانه ای خود از سه کشور اردن، سوریه، عربستان سعودی، پس از سه روز اقامت در امان، برای یک دیدار رسمی دو روزه از سوریه وارد دمشق شد.(4)

338

امروز مقاله ای در روزنامة اطلاعات درخصوص شوروی آمده که در آن، تثبیت موقعیت "گورباچف"، تغییر نخبگان نظام سیاسی و حزب حاکم این کشور، چگونگی تغییر یافتن بازی گران اصلی و سنتی نظام شوروی (مثلاً "گرومیکو" با قریب سی سال ریاست دیپلماسی) و جانشین کردن بازی گران جوان که در صدد ایجاد تحول در ساختار داخلی حکومت و سیاست های خارجی آن و . . . هستند، بررسی شده است.

در این مقاله همچنین این موضوعات با تأکید خاص عنوان بندی شده است:

"لئونیدبرژنف" با مرگ خود، ثبات هجده سالة رهبری شوروی را برهم زد.

گورباچف با توجه به لیاقتی که از خود در زمان "آندروپوف" دراقتصاد شوروی نشان داده بود، توانست زمینة مناسبی را برای رشد در دوران "چرنینکو" و نیز پس از مرگ وی فراهم کند.

گورباچف با آوردن "شوارد نادزه"، "بوریس یلتسین"، "لئوزیاکف" به دفترسیاسی و خارج کردن رقبای خود از این دفتر، موقعیت خود را در صحنة شوروی تثبیت کرد.

سمت جدید گرومیگو: ریاست جمهوری شوروی و...

در مقاله آمده است:

«از اسفند ماه سال گذشته -1363- به دنبال مرگ چرنینکو رهبرسابق شوروی و روی کارآمدن گورباچف به عنوان دبیرکل حزب کمونیسم حاکم بر این کشور، تغییرات نسبتاً گسترده ای در کادر رهبری شوروی به وجود آمده است که توجه به این تحولات می تواند در مورد شناخت سیاست های جاری شوروی ها، در مناطق مختلف جهان حائز اهمیت باشد.»

نویسندة مقاله، قبل از ورود به بحث، به دو مطلب اشاره می کند: اول این که "تغییر مهره ها

ص: 447


1- 20. روزنامة کیهان، 26/4/1364.
2- 21. مأخذ 3، ص 18، رادیو امریکا، 27/4/1364.
3- 22. مأخذ 3، ص 18، رادیو امریکا، 27/4/1364.
4- 23. مأخذ 3، صص 5 و4، توکیو - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 27/4/1364.

در شوروی کم تر روی سیاست های کلی اثر می گذارد و هرگونه تغییر مستلزم گذشت زمان طولانی بوده و بستگی به برنامه های ایدئولوژیکی، مارکسیستی در جریان برنامه ریزی سیاسی، اقتصادی کشور دارد". دوم این که "در نظام حکومتی شوروی خط دهندة اصلی، دفتر سیاسی کمیتة مرکزی حزب کمونیست است و صاحب منصبان شوروی مستقیم و یا غیرمستقیم زیر نفوذ اعضای این دفتر هستند". وی سپس نوشته است:

«با مرگ لئونیدبرژنف در سال 1982، ثبات هجده سالة رهبری شوروی از دست رفت و یوری آندروپوف نیز بیش از پانزده ماه دوام نیاورد و به دلیل سرطان درگذشت. چرنینکو نیز پس از سیزده ماه در اسفند ماه سال گذشته مرد. این تغییرات سریع در سطح رهبری حزب با توجه به نظام "سانترالیسمی" شوروی، بسیار حائز اهمیت بود، زیرا از یک طرف مذاکرات شرق و غرب و محور ساختن تسلیحات اتمی و در شکل کلی آن، رقابت با امریکا مطرح بود و از سوی دیگر، تغییر و تحولات جاری در منطقة خاورمیانه و شمال افریقا درکنار منطقة بحرانی امریکای لاتین، برای شوروی ها بیش از پیش اهمیت پیدا می کرد.

بر اساس همین مسائل، اعضای دفتر سیاسی - که در واقع انتخاب کنندگان دبیرکل کمیتة مرکزی هستند - ترجیح دادند جوان ترین فرد دفتر سیاسی یعنی "میخائیل گورباچف" 54 ساله که لیاقت خود را در زمان آندروپوف در اقتصاد شوروی نشان داده بود، علی رغم وجود پیش کسوتانی در دفتر سیاسی، به سمت دبیرکل کمیتة مرکزی انتخاب شود. از وی در دوران بیماری چرنینکو به عنوان "مرد شماره 2" شوروی نام برده می شد و حضور فعال وی در صحنه های سیاسی و مسافرت به کشورهای غربی از جمله به انگلیس، نشانه هایی از رهبری وی در دوران غیبت چهارماهة چرنینکو در انظار عمومی، بود.

پس از انتخاب گورباچف به دبیرکلی حزب کمونیست شوروی، شاهد تغییرات اساسی در دفتر سیاسی بودیم، چرا که از اعضای دفتر سیاسی در آن زمان شش نفر مرده ]بودند[ و آندره کرملینکو نیز از مقامش برکنار شده بود. در حکومت آندروپوف، سه عضو جدید جای آن ها را پر کرده بود و ضروروی بود در اجلاس آیندة کمیتة مرکزی، افراد جدیدی به دفتر سیاسی ملحق شوند که این امر با توجه به جوان گرایی رهبری شوروی و نیز موقعیت رقابتی در درون دفتر سیاسی، طبیعی بود که اعضای جدید از نزدیکان فکری گورباچف و به تبع آن از افراد جوان تر انتخاب شوند.»

نویسنده در ادامه، سه مرحله را در ارتباط با تعویض نخبگان قدیمی و پرقدرت دفتر سیاسی با نخبگان جدید - که از جوان ترها بودند - بررسی کرده است:

«در اولین مرحله در سوم اردیبهشت ماه سال جاری در اجلاس کمیتة مرکزی حزب کمونسیت، انتخاب "شیریکوف"62 ساله رئیس ک. گ. ب.، "نیکلای ریجکف" 64 ساله و "ایگورلیگاچف" 58 ساله، اعضای دبیرخانة کمیتة مرکزی حزب کمونیست به عضویت دفتر

ص: 448

سیاسی، موقعیت گورباچف را بیش از پیش مستحکم ساخت، هرچند که این پایان کار نبود و حضور گورباچف با رقبایی روبه رو بود به طوری که در دومین مرحلة تغییرات در دفتر سیاسی - که در آستانة اجلاس سالانة پارلمان شوروی صورت گرفت - "گریگوری رمانف" از رقبای عمده و کاندیداهای احتمالی دبیرکل حزب بعد از چرنینکو - که با توجه به اشراف وی به مسائل نظامی شوروی و تسلط بر رئیس ستاد مشترک و وزیر دفاع، مانع عمده ای برای گورباچف محسوب می شد - به طور محترمانه (به علت بیماری) از کلیة سمت های حزبی خود برکنار شد. بلافاصله کمیتة مرکزی تشکیل جلسه داد و "ادوارد شواردنادزه" یِ 57 ساله را به جای وی به عضویت دفتر سیاسی انتخاب کرد. همچنین "بوریس یلتسین" 55 ساله و "لئوزباکف" 63 ساله را به عضویت دفتر سیاسی انتخاب کرد.

خارج ساختن رقیب اصلی یعنی گریگوری رمانف و آمدن این سه تن که نمونة نسل جدید و از نزدیکان گورباچف به شمار می روند، موفقیت وی را کاملاً تثبیت کرد. سپس با معرفی گرومیکو - که 28 سال رهبری دیپلماسی شوروی را در دست داشت و مانع بزرگی برای گورباچف بود - به عنوان دوازدهمین رئیس جمهوری شوروی، راه را برای روی کار آمدن ادوارد شواردنادزه که یک روز قبل به دفتر سیاسی راه یافته بود، باز کرد. هرچند که وی سابقة زیادی در سیاست خارجی شوروی نداشت ولی به علت نزدیکی به گورباچف و جوان بودن نسبت به گرومیکو، انتخاب می شود.

با توجه به موارد مذکور، هم اکنون از عناصر قدیمی تنها چهار نفر باقی مانده اند: "نیکلای تیخانف"، "ویکتور گرپشین"، "این مخمد کوناین" و "اندره گرومیکو". حال جهت تکمیل سناریوی سه مرحله ای تغییرات در کادر رهبری شوروی به نفع گورباچف، می بایست "ویتالی نور تنیکوف" را به سمت نخست وزیری بگمارد تا اقدامات خود را به پایان برساند، ولی اگر این مرحله انجام نگیرد، بازهم با اکثریت مطلقی که گورباچف و یارانش در دفتر سیاسی دارند، لااقل تا پایان دهة 80 اگر اتفاق غیرمترقبه ای رخ ندهد، باید شاهد حضور آن ها در صحنة رهبری شوروی باشیم.»

نویسنده سپس به عمده ترین مسائلی که گورباچف در سمت رهبری حزب با آن مواجه است، اشاره کرده، از جمله این که وی پس از تثبیت موقعیت خود در دفتر سیاسی با مسائل و مشکلات داخلی بسیاری مواجه است که عمده ترین آن عبارت اند از: «رشوه خواری در سطح وسیع، الکلیسم، کندی رشد صنایع در مقایسه با رقبای غربی، عدم خودکفایی در زمینة کشاورزی.» در مورد مشکلات خارجی نیز به مسائلی چون "حضور شوروی در افغانستان، روابط شرق و غرب، رقابت تسلیحاتی با امریکا، مشکلات خاورمیانه، حرکت های ضد شوروی در اروپای شرقی، مسائل افریقا، امریکای لاتین و آسیای جنوب شرقی"، اشاره می کند که در جای خود باید به طور عمیق و گسترده مورد بررسی قرار گیرد.

ص: 449

وی در پایان نوشته است: «اما مطلب مهمی که در آخر باید بدان توجه کرد، عدم حضور مردم در کلیة این تغییر و تحولات و دور بودن آن ها از عمده ترین مسائلی که با آن ارتباط تنگاتنگ دارند، می باشد و شاید یکی از مشکلات عمدة نظام شوروی نیز در حال حاضر این عدم حضور مردم در صحنه های سیاست گذاری اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعة شوروی باشد.»(1)

¯¯¯

ضمیمة گزارش 332: منتفی شدن عملیات در جزایر سهیل و قطعه

در مورد سرانجام عملیات محدود در جزایر سهیل و قطعه، یادآوری می شود که استدلالات فرماندهان تیپ المهدی و لشکر ثارالله (که در متن روزشمار اشاره شده است)، با این که فرماندهی قرارگاه خاتم (سپاه) را دچار تردید کرد، اما تصمیمی برای توقف عملیات گرفته نشد، ولی موضوع نیز پی گیری نشد و به مرور زمان فراموش گردید. بدین ترتیب اجرای این عملیات خود به خود منتفی شد.(2)

البته ذکر این نکته ضروری است که مطرح شدن اموری چون عبور از اروند با اهدافی چون تصرف جزایر قطعه و سهیل و سپس منتفی شدن آن، خود به خود، در چارچوب کلی رعایت "حفاظت، فریب و غافل گیری" برای اجرای عملیات اصلی آتی در فاو - که مستلزم عبور از اروند خواهد بود - می تواند امری مثبت باشد.

ص: 450


1- 24. مأخذ 12، ص 16.
2- 25. مأخذ 5 ، ص37.

روزشمار جنگ پنجشنبه /27 تیر 1364 /29 شوال 1405 /18 ژوئیه 1985

339

ناو لجستیکی "لاوان" - که سومین ناو پشتیبانی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران است - امروز در مراسمی دریکی از سواحل کشور پهلو گرفت. این ناو قبل از پیروزی انقلاب اسلامی از انگلستان خریده شده بود، ولی با وقوع انقلاب در ایران و حوادث بعدی و تحریم های اقتصادی و نظامی علیه ایران، از تحویل آن به جمهوری اسلامی ایران خودداری می شد که سرانجام پس از یک سلسله پی گیری ها، تحویل ایران گردید.

تصویر

دربارة چگونگی تحویل گرفتن این ناو، فرمانده منطقه یکم دریایی و ناوگان خلیج فارس و دریای عمان، در این مراسم گفت: «ناو لجستیکی "لاوان" که امروز به ناوگان نیروی دریایی

بندرعباس - 27/4/1364

ورود ناو لجستیکی لاوان به سواحل ایران، تحویل بعد از چند سال تأخیر

ص: 451

ملحق شد، پس از چند سال ترفندهای سیاسی و کارشکنی که تحویل این ناو و ناوهای "تنب" و "خارک" را از انگلیس با مشکلاتی روبه رو ساخته بود، با تلاش و پی گیری مقامات کشورمان، به نیروی دریایی تحویل و به ناوگان دریایی جمهوری اسلامی ایران ملحق شد.»

این فرمانده سپس با اشاره به توانایی و قابلیت های ناوهای خارک و تنب (که به ترتیب در آبان ماه سال گذشته و تیر ماه سال جاری به ناوگان نیروی دریایی کشورمان ملحق شده اند) گفت: «ناو خارک به عنوان یک ناو لجستیکی با داشتن قابلیت نگه داری طولانی مدت مواد سوختی و آب و توان جلوگیری از فاسد شدن مواد غذایی، امکان می دهد تا یگان های ما به مدت طولانی تری در دریا نگاه داشته شوند. از سوی دیگر، ناوهای نیروبر تنب و لاوان قابلیت عملیات آبی و خاکی ما را صددرصد افزایش می دهند.»

وی سپس در مورد تردد کشتی های تجاری به کشورهای داخل خلیج فارس از طریق تنگة هرمز و نظارت بر آن ها، گفت: «تردد کشتی هایی که به خلیج فارس داخل و یا خارج می شوند، اکثراً از قسمت جنوبی آن که آب های عمان می باشد، انجام می گردد. این تردد از داخل اقیانوس هند و شمال دریای عمان قابل کنترل و نظارت شناورهای دریایی ما است و ما هر کشتی که از این آب راه عبور کند و از نظر کالا به آن مشکوک باشیم، در آب های بین المللی قبل از ورود به آب های عمان آن را متوقف می کنیم و برابر یک قانون بین المللی، این کشتی ها را مورد بازرسی قرار می دهیم و در صورتی که کالاهای نظامی برای عراق حمل کنند، آن کالاها را تخلیه و ضبط می کنیم، کما این که در مورد کشتی " المحرق" نیز به عنوان یکی از صدها کشتی یی که بازدید شده بود، عمل شد.»(1)

ناخدا "شتابی" فرمانده ناو گروه تنب و لاوان نیز در گزارشی با اشاره به کارشکنی ها و مشکلاتی که انگلستان به دنبال تحریم اقتصادی غرب علیه ایران، در تحویل ناوهای لاوان، تنب و خارک - که سفارش ساخت آن ها را حکومت گذشته داده بود - به وجود می آورده است، گفت: «سرانجام حدود هفتاد روز قبل ناو لجستیکی لاوان را در بندر "گلاسکو" تحویل گرفتیم و طی چند روز ضمن آمادگی و عملیاتی کردن آن، بدون اطلاع، بندر گلاسکو را ترک کردیم.»

وی نمونه ای از کارشکنی های نیروی دریایی انگلیس را "خلف وعده در آموزش پرسنل ناو لاوان" ذکر کرد و افزود: «علی رغم این کارشکنی، ما موفق شدیم ناو را به حرکت درآوریم و پرسنل ناو موفق شدند در طول هفتاد روز دریاپیمایی، آموزش های لازم را روی ناو فرا بگیرند.»

ناخدا "شتابی" سپس در مورد تغییر دادن مسیر حرکت از کانال "سوئز" به دلیل دشمنی مصر با جمهوری اسلامی ایران و نیز به منظور تحویل گرفتن قطعات یدکی انگلیسی در یک بندر افریقایی و همچنین برای خنثی کردن تهدیدات عراق،گفت: «عبور از کانال سوئز مسیر را چند برابر کاهش می داد، مع ذالک مجبور شدیم تا قارة افریقا را دور بزنیم. اولین توقف به

ص: 452


1- 1. روزنامة اطلاعات، 29/4/1364، ص2.

مدت دو روز در جزایر لاس پالماس بود و پس از آن قرار بود در بنادر کشور گینه توقف داشته باشیم که به دلایل مسائل سیاسی این توقف انجام نشد و فوراً آن جا را ترک کردیم و پس از گینه، طولانی ترین قطعه مسیر خود را که سی روز طول کشید و امری بی سابقه در کشتی رانی بود، طی کردیم. دومین توقف ما در بندر "مون باسای" کنیا بود. در آن جا تعدادی از قطعاتی را که قرار بود در انگلیس تحویل شود ولی به دلایلی عملی نشد، تحویل گرفتیم. همچنین به لحاظ خودکفا نبودن لاوان و این که نمی تواند از خود دفاع کند و با توجه به تهدید رژیم عراق مبنی بر حمله به ناو لاوان، با احتیاط کامل حرکت می کردیم.»(1)

340

سر فرماندهی ارتش عراق اعلام کرده است که نیروهای این کشور امروز یک هلی کوپتر نظامی ایران را در جبهة شمالی جنگ سرنگون کرده اند. رادیو اسرائیل با اعلام این خبر، افزود: «در یک سال اخیر نخستین بار است که هلی کوپترهای هوانیروز در صحنة جنگ ظاهر می شوند. اکثریت قریب به اتفاق هلی کوپترهای ایرانی به علت فقدان قطعات یدکی و یا نقص فنی، غیر قابل استفاده شده اند.»(2)

از سوی دیگر، به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، سرهنگ "ناصر ژیان" فرمانده عملیاتی هوانیروز در غرب و شمال غرب کشور - که رهبری عملیات هوانیروز در عملیات نفوذی اخیر نیروهای اسلام در شمال غرب در داخل خاک عراق (عملیات قادر) را به عهده داشت - با اشاره به مأموریت های محوله در یاری رساندن به نیروهای پیشرو در مناطق صعب العبور که نیروی های خودی موفق شدند به اهداف تعیین شده دست یابند، گفت: «در این عملیات تاکتیک های جدیدی به کار گرفته شد که اکثراً با ابتکار پرسنل هوانیروز طراحی شده بود و تجارب سودمندی برای هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی در بر داشت.»(3)

341

پس از گذشت یازده روز از حملة هوایی عراق به پادگان لشکر28 سنندج - که منازل سازمانی اطراف آن نیز هدف قرار گرفت - امروز با کشف شش جسد دیگر در محل باغ کشاورزی این پادگان، به گفتة مسئولان بیمارستان لشکر، تعداد شهدای این حمله به 63 تن رسید. اجساد کشف شده متعلق به سربازانی است که هدف گلولة تیربارهای جنگنده های دشمن تجاوزگر قرار گرفته بودند. آنان در پی یافتن پناه گاه از آسایش گاه های شان - که هدفی مشخص و آسیب پذیر برای جنگنده های عراقی بود - بیرون آمده بودند که به شهادت رسیدند و جنازه آن ها مدت یازده روز در محلی دور از چشم باغبان ها، در باغ برجای مانده بود.(4)

342

آقای " لواسانی" مدیرکل سیاسی کشورهای عربی و افریقایی وزارت خارجه، در رأس یک هیئت سیاسی - نفتی امروز وارد عربستان شد و در ملاقات با "سعودالفیصل" وزیر

ص: 453


1- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 123 (30/4/1364)، ص10، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 29/4/1364.
2- 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 121 (28/4/1364)، ص27، رادیو اسرائیل، 27/4/1364.
3- 4. همان، ص3، ارومیه - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 27/4/1364.
4- 5. همان، ص8، سنندج - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 27/4/1364.

امورخارجة عربستان، پیام کتبی آقای "ولایتی" را به وی تحویل داد. این پیام در خصوص اجلاس آیندة سازمان " اوپک" و مشکلاتی است که وحدت و یکپارچگی این سازمان را تهدید می کند. آقای لواسانی در این دیدار به عوامل خارجی و داخلی که اوپک را در فشار می گذارند، اشاره کرد و در مورد فشارهای خارجی گفت: «براساس آمار به دست آمده، کشورهای تولیدکنندة نفت غیر اوپک با توجه به تاریخ برگزاری اجلاس های اوپک، قیمت نفت خود را به تدریج کم می کنند و هم زمان با تشکیل اجلاس، جهت فشار بر کشورهای عضو اوپک، آن را به حداقل می رسانند و این نمونه ای است از توطئه هایی که در خارج از اوپک بر علیه موجودیت و وحدت کشورهای عضو تدارک دیده می شود.» وی در مورد فشارهای داخلی اوپک نیز گفت: «با برخی از اعضای اوپک که بر خلاف توافق های به عمل آمده، سعی درافزایش سهمیة تولید خود دارند - که سرانجام به تضعیف و ایجاد تشتت در این سازمان می انجامد - بایستی مقابله کرد.»

سپس وزیر خارجة عربستان با تأکید بر سیاست این کشور مبنی بر لزوم تثبیت سهمیه و قیمت نفت، آمادگی کشورش را جهت همکاری و هماهنگی با جمهوری اسلامی ایران و دیگر اعضای اوپک اعلام کرد. وی تأکید کرد که دولت عربستان به هیچ وجه اجازه نمی دهد که کشورهای عضو سهمیة خود را در اجلاس آینده افزایش دهند.(1)

یادآوری می شود که عراق قبلاً در اجلاس مشورتی سران اوپک در وین، خواستار افزایش سهمیة تولید نفت خود شده بود.(2)

هیئت اعزامی ایران قبل از ورود به عربستان، با "راشد عبدالله النعمی" وزیر مشاور در امور خارجة امارات متحدة عربی ملاقات و پیام کتبی آقای ولایتی را تسلیم وی کرده بود. در این دیدار دیدگاه های دو کشور در مورد اوپک و ضرورت هماهنگی جهت حفظ وحدت این سازمان، مورد بحث و گفت وگو قرار گرفت و دو طرف بر ضرورت تثبیت سهمیه های تعیین شده تأکید کردند.

گفتنی است که در سفر هیئت ایرانی به امارات و عربستان، علاوه بر بحث و گفت وگو دربارة اجلاس آیندة اوپک، درخصوص روابط دو جانبه و مسائل منطقه نیز تبادل نظر شده است.(3)

343

در ادامة مباحث سیاسی رایج در گزارش های رسانه های همگانی دربارة روابط ایران با عراق و کشورهای خلیج فارس، ماه نامة "عربیا" چاپ لندن، نوشته است: «با انجام گرفتن تماس های دیپلماتیک اخیر بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، همراه با دل سردی کشورهای حوزة خلیج فارس از بغداد، به نظر می آید شمارش معکوس علیه صدام حسین آغاز شده است. ناظرین منطقه عقیده دارند به احتمال زیاد انفجار دو بمب در ریاض هنگام سفر وزیر خارجة عربستان به ایران و سوء قصد به جان امیر کویت، به دستور

ص: 454


1- 6. مأخذ 1، ص4.
2- 7. روزنامة اطلاعات، 28/4/1364، ص4.
3- 8. مأخذ 1، ص3.

رژیم عراق انجام گرفت تا به این وسیله جمهوری اسلامی ایران را به صدور ترور متهم کند و از ایجاد روابط دوستانه میان ایران و شیخ نشین های منطقه جلوگیری نماید. این حرکت بغداد باعث خواهد شد که کشورهای منطقه نسبت به رژیم عراق بدبین شوند که کاهش کمک این کشورها به عراق از 500هزار بشکه نفت در روز به 250هزار بشکه، منعکس کنندة این مطلب می باشد.

از سوی دیگر، اگر اخراج سیزده عامل عراقی از بحرین، حقیقت داشته باشد، ثابت می شود که استراتژی حکم رانان عراقی، خود ویران گرانه است و کشورهای منطقه را به سوی روابط دوستانه تر با ایران سوق خواهد داد. طی مدت جنگ، جمهوری اسلامی ایران با امارات متحدة عربی، کویت، بحرین و قطر تماس برقرار کرده است و به نظر می آید توانسته است با موفقیت، حسن نیت و حسن هم جواری خود را نشان دهد.»(1)

344

آقای "منتجب نیا" نمایندة شیراز در مجلس شورای اسلامی، به عنوان سخن ران قبل از دستور جلسة علنی امروز مجلس، پس از تشکر از برادران رزمندة ارتشی، سپاهی و بسیجی به دلیل عملیات های اخیرشان در جبهه های جنوب و غرب کشور، مواردی را مطرح کرد:

«به شیطان بزرگ امریکا، این تروریست بزرگ جهانی، در برابر تهدیدهایش - که چون طبل توخالی است - هشدار می دهیم که ملت قهرمان و مسلمان و ایثارگر ایران تاکنون ثابت کرده است که در مقابل این تهدیدها نه تنها احساس ترس نکرده، بلکه قدرت، آمادگی رزمی و اتحاد و انسجامش بیش تر خواهد شد.

به هیئت حاکمة شوروی می گویم شما که اظهار تمایل به تحکیم رابطه و حسن هم جواری با ایران می کنید، ما قسم حضرت عباس را قبول کنیم یا دم خروس را ببینیم؟! آیا این اظهارات با حمایت بی دریغ نظامی از رژیم متجاوز بعثی چگونه قابل جمع است؟! مگر ملت ما نمی داند سلاح های پیشرفتة شماست که مناطق مسکونی ما را ویران کرده و مردم بی گناه و بی دفاع را به خاک و خون می کشد! و آیا این جنایت های تاریخی و اعمال ضدانسانی می تواند بدون اجازه و حداقل بدون رضایت شما انجام پذیرد؟!

به کشورهای شیخ نشین به خصوص کویت هشدار می دهم که بیش از این در برابر رژیم قلدر و باج گیر عراق - که هر روز در کشور شما حادثه ای می آفریند - اظهار ضعف و ذلت نکرده و حکومتی که در آستانة سقوط قطعی است، حمایت ننمایید.

به هیئت محترم دولت و سایر مسئولین خدمت گزار عرض می کنم معنای لزوم جذب نیروهای متخصص، نه آن است که هر چه افراد بی تعهد بی تقوی و غیرانقلابی هستند، در مراکز حساس و پست های کلیدی قرار داده و ادارة امور کشور را به عهدة آن ها بسپارید، بلکه به معنای جذب کردن، اصلاح نمودن و پس از آزمایش، واگذار کردن مسئولیت های

ص: 455


1- 9. روزنامة اطلاعات، 27/4/1364، ص3.

غیرکلیدی به آن هاست. چرا در هر کارخانه و اداره باید نیروهای حزب الهی و انجمن های اسلامی تحت فشار شدید برخی از مدیران غیرمتعهد باشند؟ مگر همة ما و شما شعار حمایت از خط حزب الله در سطح کشور را سر نمی دهیم! چرا باید در عمل چیزی مشاهده نشود و یا بر خلاف آن شعارها دیده شود؟ امید است با تقویت نیروهای حزب اللهی و رعایت کردن هر یک از مدیران و انجمن های اسلامی حد و مرز قانونی خویش را، جو اسلامی بیش از پیش بر دستگاه های ما حاکم گردد و پیشرفت بیش تری نصیب آن ها شود.

به دوستان خود در مجلس، دولت و سایر نهادها عرض می کنم بیایید برای خدا با اتحاد و تفاهم برای حل مشکلات کشور بیندیشیم، دست از خط و خط بازی و باندبازی برداریم.»(1)

345

امروز "عبدالستار" مسئول وزارت خارجة پاکستان، در دیداری با سفیر جمهوری اسلامی ایران در پاکستان، گفت: «دولت پاکستان اهمیت زیادی برای روابط برادرانة خود با ایران قائل است ] ...[ این روابط برای حفظ منافع مردم دو کشور در جهت حفظ امنیت و صلح در منطقه است.» وی سپس دربارة برخوردهای پلیس پاکستان با مسلمانان شیعة این کشور در شهر "کویته"، اعلام کرد: «دولت پاکستان هیچ تبعیضی میان فرقه های مذهبی قائل نمی شود و آنچه در جراید مطرح می شود، موجب ناخشنودی ما نیز هست و به شما اطمینان می دهم که این نقطه نظرات دولت پاکستان نیست.»(2)

در این حال، خبرگزاری جمهوری اسلامی امروز از اسلام آباد گزارش داد: «پلیس شهر کراچی پاکستان هشت ایرانی را در ارتباط با انفجار اخیر در دفتر هواپیمایی امریکا در این شهر، دست گیر کرده است.(3) به گزارش روزنامة دولتی "پاکستان تایمز"، افراد مذکور شامل سه تن که غیرقانونی وارد پاکستان شده اند، می باشد. این روزنامه در ادامه می نویسد: پلیس تاکنون به هیچ نتیجه ای دربارة عاملین انفجارها نرسیده است.»(4)

روزنامة "اطلاعات" نیز دراین باره نوشت: «تاکنون هیچ سازمانی مسئولیت این بمب گذاری ها را به عهده نگرفته است، ولی پلیس پاکستان آن را به تروریست های ایرانی نسبت می دهد.» این روزنامه افزوده است: «علاوه بر پلیس پاکستان، مفسران رادیو اسرائیل نیز در اتهام بستن به جمهوری اسلامی در موضوع درگیری های کویته و انفجارات پاکستان، تلاش آشکاری دارند.»(5)

ص: 456


1- 10. اداره کل تندنویسی مجلس شورای اسلامی "روزنامه رسمی" مشروح مذاکرات جلسه علنی مجلس، دورة دوم، شماره 11807جلسة 159 (27/4/1364)، صص 17 و 18.
2- 11. مأخذ 1، ص3.
3- این انفجار در مورخ 23/4/1364 رخ داد. روز بعد نیز یک بمب در برابر کانون فرهنگی ایالات متحده در "لاهور" منفجر گردید که به کسی آسیبی نرسید و کسی نیز مسئولیت این بمب گذاری را به عهده نگرفت.
4- 12. مأخذ 3، ص 15، اسلام آباد - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 27/4/1364.
5- 13. مأخذ 1، ص3.

ص: 457

روزشمار جنگ جمعه /28 تیر 1364 /30 شوال 1405 /19 ژوئیه 1985

تصویر

به گزارش ارتش جمهوری اسلامی، پانزده فروند جنگندة دشمن از نوع میراژ، میگ، سوخو، با تجاوز به حریم هوایی منطقة عملیاتی "قادر1"، و از ارتفاع بالا منطقه را بمباران کردند. بر اثر آتش پدافند هوایی خودی، یک فروند جنگندة دشمن از نوع "میراژ اف-1" در محور کلاشین - بوکان سرنگون شد که خلبان آن به اسارت درآمد. یک فروند دیگر از جنگندهای دشمن نیز باآتش پدافند هوایی رزمندگان اسلام در خاک عراق سقوط کرد.(1)

به گزارش بخشداری اشنویه، بعداز ظهر امروز هواپیماهای عراقی به چند روستای اطراف این بخش حمله کردند.(2)

347

دربارة درگیری های امروز نیروهای خودی با عناصر دمکرات و کومه له، روزنامة اطلاعات گزارش داد: «در ادامة عملیات پاک سازی منطقة کردستان از وجود ضد انقلاب و افراد گروهک ها توسط رزمندگان اسلام، امروز نیروهای اسلام طی یک عملیات متهورانه ضمن پاک سازی پنج روستا در منطقه مریوان و دیواندره، پانزده تن از ضد انقلابیون وابسته را نیز به هلاکت رساندند. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، قوای اسلام در این عملیات با پاک سازی روستاهای "عبدالصمدی"، "هاوارگرم"، "شاه نشین"، "دره دیان خوشکه" و "تازه آباد" و "خواجه علی"، چند تن از افراد حزب منحلة کومه له را نیز به اسارت خود درآوردند.»(3)

ص: 458


1- 1. سند شمارة 09610 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش نوبه ای عملیاتی"، اطلاعات و عملیات نزاجا، شمارة 123 (30/4/1364).
2- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 122 (29/4/1364)، ص2، ارومیه.
3- 3. روزنامة اطلاعات، 30/4/1364، ص2.

348

وزیر خارجة عراق در نامه ای به دبیرکل سازمان ملل متحد نوشته است که به رغم تصمیم ماه گذشتة عراق مبنی بر توقف موقت بمباران شهرهای ایران به منظور پایان دادن به جنگ از طریق مذاکره، تهران همة تلاش های صلح را رد کرده و جنگ را شدت داده است. در نامة طارق عزیز همچنین آمده است: «متأسفم که به شما اطلاع دهم رژیم تهران به جای استفاده از این فرصت برای کاهش درگیری و تهیة مقدمات مناسب برای اعادة صلح، از اظهارات خود در بالاترین سطح مبنی بر اعلام قصدش به ادامة جنگ و رد تمام تلاش های صلح دست برنداشته است. ایران در یکی از آخرین وقایع، تلاش مأیوسانه ای انجام داد تا در نزدیکی های "کوشنیا" و "رأس العید" در "هودسیدخان" واقع در شمال عراق، به خاک این کشور نفوذ کند.»

وی افزوده است: «اظهارات رسمی ایران و پافشاری اش در ادامة جنگ و دست زدن به حملات پی درپی علیه عراق به منظور اشغال و کنترل خاک این کشور، نشانه تخطی آشکار از تمام قوانین و عرف بین المللی بوده و سزاوار محکومیت و سرزنش جامعة بین المللی می باشد.»(1)

349

اخبار رسیده از ادامة سفر خاورمیانه ای وزیر خارجة ژاپن، چشم انداز ناموفقی از تلاش ژاپن در پیش برد صلح و میانجی گری نشان می دهد. به گزارش رویتر، "تاکشی کاکامی" رئیس بخش مطبوعات بین المللی وزارت خارجة ژاپن - که در سفر خاورمیانه ای وزیر خارجة این کشور "شینتارو آبه" به عنوان سخن گوی وی، او را همراهی می کند - در دمشق به خبرنگاران گفته است که ژاپن پس از سفر اخیر "اکبر هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس ایران به توکیو، تغییری در موضع ایران در خصوص جنگ مشاهده نکرده است و "روحانیِ سیاست مدار ایرانی" هنگام اقامت در توکیو، بر درخواست ایران مبنی بر این که صدام حسین باید برکنار شود تا جنگ پایان یابد، مجدداً تأکید کرده است.

کاکامی افزوده است: «"شینتارو آبه" به "فاروق الشرع" وزیر امور خارجة سوریه، گفت که او از "طارق عزیز" وزیر امور خارجة عراق، اطمینان نهایی مبنی بر این که بغداد به حداکثر کوشش خود برای رسیدن به یک راه حل صلح آمیز برای جنگ ایران و عراق، ادامه خواهد داد، دریافت کرده است.» وی به نقل از آبه گفته که عراق آماده است هرگونه نشانه ای از تغییر مواضع ایران را به دقت بررسی کند. کاکامی سپس تأکید کرده است: «یافتن یک راه حل برای مسئله آسان نیست. ژاپن به کوشش های خود برای جلوگیری از توسعة جنگ و کاستن از شدت جنگ تا جایی که امکان دارد، ادامه خواهد داد.» وی همچنین اعلام کرده که ژاپن قصد میانجی گری بین ایران و عراق را ندارد.(2)

به گزارش رادیو امریکا، وزیر خارجة ژاپن در مذاکرات خود در دمشق، گفته که ایران موضع خود را در مورد نحوة پایان بخشیدن به جنگ با عراق، تغییر نداده و ژاپن متقاعد

ص: 459


1- 4. مأخذ2، ص 8، خبرگزاری کویت از نیویورک.
2- 5. مأخذ 2، ص4، رویتر از دمشق.

شده است که تا هنگامی که ایران خواستار برکناری صدام حسین از مقام ریاست جمهوری عراق است، جنگ خلیج فارس ادامه خواهد یافت. به گفتة رادیو امریکا، وی از سوریه خواسته است که با استفاده از روابط و اتحاد خود با ایران، به این "بحران" پایان دهد.(1)

350

وزارت کشاورزی امریکا در مورد تغییر سیاست اقتصادی ایران مبنی بر محدود ساختن واردات کالاهای کشاورزی، با ذکر آمار و ارقامی، اعلام کرده است که ایران در سال گذشته فقط کالاهای کشاورزی از امریکا وارد کرده است. هفته نامة "میدل ایست اکونومیک دایجست" در این باره نوشته است: «واردات از امریکا - که از ده سال پیش بازار خرید کالاهای کشاورزی ایران بوده است - طی سال گذشته فقط به دو میلیون دلار رسید، در حالی که این میزان در سال 1981، معادل 182 میلیون دلار بوده است و این در حالی است که صادرات ایران به امریکا در تمام این دوره افزایش یافته است و در سال گذشته به 59 میلیون دلار رسیده است که این میزان تقریباً دو برابر سال 1983 می باشد. در حال حاضر 97 درصد از واردات پستة امریکا و بیش از نیمی از واردات شیرین بیان و خاویار امریکا از ایران تأمین می شود.»

این هفته نامه سپس از قول وزارت کشاورزی امریکا به دگرگونی منابع صادراتی ایران و نیز کاهش هرچه بیش تر خرید کالاهای کشاورزی از امریکا اشاره کرده و افزوده است: «دورنمای ضعیفی وجود دارد که صادرات مواد کشاورزی امریکا به ایران بهبود یابد، با توجه به این که تهران منابع صادرات خود را دگرگون ساخته و سیاست خرید هر چه کم تر از امریکا را دنبال می کند.»(2)

ص: 460


1- 6. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 29/4/1364، رادیو امریکا، ص8.
2- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی نشریة "گزارش های ویژه،" شماره 121 (28/4/64) ص10.

روزشمار جنگ شنبه /29 تیر 1364 /1 ذیقعده 1405 /20 ژوئی-ه 1985

351

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، حدود ساعت24 دیشب صدای چهار انفجار در بوشهر شنیده شد که خبرنگار این خبرگزاری در پی گیری ماجرا، ظهر امروز موفق شده در تماس با جانشین نمایندة ستاد وزارت نفت در خارک، کسب اطلاع کند که دشمن جزیرة خارک و میدان نفتی "سروش" را هدف حملة هوایی گرفته که خوش بختانه هیچ گونه خسارات یا تلفاتی وارد نشده و راکت های شلیک شده از جنگنده های دشمن، به درون آب فرود آمده است. دیگر مقام های استان نیز ادعاهای حکومت عراق در مورد خسارات و تلفات وارده به ایران را تکذیب کرده اند.(1)

از سوی دیگر، ارتش عراق در اطلاعیة 1901 اعلام کرد که یگان های دریایی این کشور در اولین دقایق بعد از نیمه شب گذشته، حوزة نفتی "سیروس" متعلق به ایران را مورد "حملة کوبنده" قرار داده و چهار چاه و یک تلمبه خانه در یک انبار بزرگ نفت را به آتش کشیده اند.(2)

یک مقام کشتی رانی دریایی در بغداد نیز در گفت و گویی تلفنی با آسوشیتدپرس گفته است: «حوزه نفتی سیروس در حال آتش سوزی است و مقدار غیر قابل مشخص نفت خام به آب های خلیج[فارس] نشت می کند ... گزارش های رادیوی نجات دریایی که تمام جزئیات را در خلیج [فارس] زیر نظر دارند، حمله، آتش سوزی ونشت نفت را مورد تأکید قرار داده اند.» این مقام اجرایی افزوده که "سیروس" حوزة نفتی عمده و بزرگی نیست.(3) رادیو امریکا نیز به نقل از عراق اعلام کرد: «کشتی های جنگی عراق میدان نفتی "کورش" (سروش) را که حدود هفتاد کیلومتری غرب پایانة نفتی جزیره خارک قرار دارد، درهم کوبیده اند.»(4)

رادیو بی.بی.سی. نیز پس از نقل اطلاعیة نظامی عراق، گفت: «گفته می شود که حوزة نفتی کورش (سروش) مثل بسیاری دیگر از چاه های نفتی دریایی ایران، به علت پایین بودن سطح فعلی تولید و فروش نفت، مدت ها در حال تعطیل بوده است، بدین ترتیب گرچه هدف عراق از این حمله، وارد آوردن خساراتی بر منافع اقتصادی ایران بوده است، احتمال نمی رود که این حمله اختلالاتی در ادامة صدور نفت ایران ایجاد کرده باشد.»(5) این رادیو در بخش

ص: 461


1- 1. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة123 (30/4/1364)، ص8، بوشهر - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 29/4/1364.
2- 2. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 30/4/1364، ص1، رادیو بغداد.
3- 3. مأخذ1، ص3، آسوشیتدپرس از بغداد.
4- 4. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 124 (31/4/1364)، ص 17، رادیو امریکا، 30/4/1364، بخش خبری ساعت6:30 بامداد.
5- 5. مأخذ2، صص 2 تا 4، رادیو بی.بی.سی.، 29/4/1364.

ترکی خود، تلویحاً تکذیب مقام های ایران را تأیید کرد و خبر داد: «منابع مستقل دریایی در خلیج فارس این حمله را دقیقاً مورد تأیید قرار نداده اند.»(1)

352

باردیگر یک خودرو متعلق به سپاه "کرزان" در کیلومتر هفت جادة کرزان - جوانرود به کمین دشمن افتاد. مهاجمان با شلیک آر.پی.جی.، دو تن را شهید و سه تن را زخمی کردند.(2)

353

برادر "محسن رضایی" فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در جمع فرماندهان سپاه مستقر در فرودگاه های کشور در سخنانی با بر شمردن مسائل و مشکلات جاری سپاه، به تشریح موقعیت انقلاب، کشور و سپاه در اوضاع کنونی، پرداخت. سخنان وی امروز در روزنامة اطلاعات درج شده که گزیده ای از آن چنین است:

«هیچ زمانی نخواهد آمد که دنیا (دشمنان انقلاب) از ما و انقلاب ما دست بردارند، [...] اعتقاد به تفکر سازش و هم زیستی بین استکبار جهانی و انقلاب اسلامی، به منزلة انکار ظهور امام زمان(عج) است.

مسئله هواپیمای "تی.دبلیو.ای" امریکا و به دنبال آن، آزادی سیصد زندانی لبنانی از چنگال رژیم صهیونیستی، نشان دهندة این است که امریکا بیش از گذشته ضربه پذیر شده است و اکنون سیستم نظامی، سیاسی، اقتصادی امریکا و شوروی، موقعیت استراتژیک کشور ما را برای خود حیاتی می دانند و به منافع درازمدت خود در کشور ما چشم دوخته اند و به مقابلة همه جانبه با انقلاب ما برخاسته اند.

ما در مورد مسئولیت ها و جایگاه های سپاه و اعضای آن در دفاع و پاسداری از انقلاب و ارزش های آن، یک طرف جریان نیستیم، ما بازوی امام هستیم و ما در یک صورت از سپاه بی نیاز خواهیم شد و آن، حالتی است که از شعارها و عقاید و راه مان دست کشیده باشیم.

راه ما روشن است و چه بخواهیم و چه نخواهیم وارد جریانی شده ایم که انتهایی جز عاشورا ندارد و ستیز است و جنگ است و دفاع، و چه بهتر که با شهادت و با شهامت به پیشواز آن برویم و با قدرت وظایف خویش را در دفاع و پاسداری از ارزش های انقلاب و اسلام انجام دهیم و به پایان برسانیم.

اعضای سپاه باید مطالعة سیاسی خود را بالا ببرند، در غیر این صورت، پاسداری که مطالعه ندارد، به درد سپاه نمی خورد.

در مورد استراتژی جنگ، علاوه بر عملیات محدود که همیشه در سیاست های جنگی بوده است، عملیات نفوذی و گشتی و رزمی نیز اضافه شده است و برادران ارتش و سپاه به طور هماهنگ با دقت و مطالعه و برنامه ریزی، عملیات چهارگانة "محدود"، "نفوذی"، "گشتی و رزمی"، و "مهم و گسترده" را انجام خواهند داد.»(3)

ص: 462


1- 6. مأخذ 4، ص 18، رادیو بی.بی.سی.، بخش ترکی، 29/4/1364.
2- 7. سند شمارة 009631 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش نوبه ای عملیاتی"، قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، شماره 5 (1/5/1364).
3- 8. روزنامة اطلاعات، 30/4/1364، ص3.

354

آقای "ولایتی" وزیر خارجه، در گفت و گویی - که امروز منتشر شد - دربارة سیاست خارجی ایران توضیحاتی داد، از جمله، با اشاره به کلیاتی دربارة مشی "نه شرقی و نه غربی"، وضعیت کنونی رابطة ایران با فرانسه و شوروی را تشریح کرد.

وی گفت: «امروز دو ابرقدرت شرق و غرب، دنیا را بین خود تقسیم کرده اند؛ ما با شعار "نه شرقی و نه غربی" می خواهیم بگوییم که به این تقسیم ناعادلانه جهان، تمکین نمی کنیم و معتقدیم که باید کشورهای جهان سوم و کشورهای اسلامی از یک استقلال واقعی برخوردار باشند. مردم ما قبل از این که انقلاب اسلامی ایران پیروز شود، مشی سیاست خارجی کشور را در شعارهای شان مبتنی بر اصل "نه شرقی و نه غربی" تعیین کردند.»

وزیر خارجه در مورد رابطه با فرانسه، اعلام کرد: «در صورتی که کشور فرانسه علاقه مند به توسعة روابط با ایران باشد، متقابلاً ما هم علاقه مندی برای حسن روابط داریم. فرانسه در ارزیابی از انقلاب اسلامی و میزان مشارکت مردم و نیز در محاسبات خود در توانایی های عناصر ضد انقلاب، اشتباه می کند؛ اگر از این ها کاری ساخته بود، از کشور نمی گریختند. و متأسفانه هنوز هم آگاهی لازم برای مسئولان و دست اندرکاران سیاسی فرانسه حاصل نشده است و در حرف و مذاکراتی که مسئولین فرانسوی با مقامات جمهوری اسلامی داشته اند، همواره به بهبود روابط اظهار تمایل کرده اند و پاسخ ما هم مثبت بوده است، اما در عمل گام های چندان مؤثری برنداشته اند.

به نظر می رسد که شاید کسانی که از طرف فرانسه برای حسن روابط اظهاراتی کرده اند، اختیارات چندانی نداشته اند، و الا شرایط ما برای بهبود روابط روشن است، بارها گفته ایم و به نظر ما این شرایط بسیار هم منطقی و معقول است: بازپرداخت وام توقیف شدة ما، عدم کمک به ضدانقلاب [...] اگر بنای آن ها بر حسن رابطه است، باید آثاری که خلاف این را به ما نشان می دهد، در صحنة سیاسی از بین ببرند. مورد سوم، کمک فرانسه به عراق است [...] البته نمی شود این نکته را منکر شد که آن ها گام های مثبت - هر چند محدود - برداشته اند، اما به نظر می رسد که جناح تصمیم گیر و مشخص برای تصمیم گیری در جهت منافع فرانسه در این میان، نقش مؤثری ندارد. به هر حال اگر مشکلاتی در روابط با فرانسه وجود دارد، شروع آن از جانب فرانسه بوده است و استمرار آن هم به عهدة فرانسه است، و الا از جانب ما ابتدا به ساکن هیچ اصراری بر تیرگی روابط نبوده است، ضمن این که ما به عنوان یک نظام مقتدر با پشتوانة مردمی، هر حرکت منفی را با یک حرکت منفی پاسخ می دهیم و هر گام مثبتی را با یک گام مثبت.»

وی در مورد روابط ایران و شوروی نیز گفت: «تلاش هر دو کشور در جهت حسن هم جواری است. بعد از انقلاب رفت و آمدهایی بین دو کشور صورت گرفته است و اقدامات مثبتی از

ص: 463

طرفین به منصة ظهور رسیده است، ولی بعضی از مشکلات وجود دارد که شوروی ها باید به این مشکلات توجه کنند و این مشکلات بیش تر به عنوان عوامل منفی در جریان حسن رابطه مطرح هستند؛ یکی کمک بی دریغ شوروی به حکومت عراق در جنگ تحمیلی است [...] نکته دیگر، مسئله افغانستان است. افغانستان به عنوان یک کشور مسلمان در همسایگی ما مورد تهاجم شوروی قرار گرفته است و این تهاجم و نقض حاکمیت این کشور اسلامی، برای ما به عنوان "جمهوری اسلامی ایران" نمی تواند قابل توجیه باشد و بارها گفته ایم که اساس حل مسئله افغانستان، خروج نیروهای شوروی از افغانستان است و البته این به آن معنا نیست که عوامل امریکا و مرتجعین بتوانند در افغانستان متعاقب خروج نیروهای شوروی، جای پایی داشته باشند. نکته دیگری که اخیراً اتفاق افتاده و مسلماً اثر مثبت در روابط دوکشور ندارد، این است که کارشناسان شوروی که در پروژه هایی در ایران مشغول به کار بودند، بدون دلیل موجهی ایران را ترک کرده اند [...] به هر علتی که این ها ایران را ترک کرده باشند، از جانب مردم ما این حرکت به عنوان یک حرکت دوستانه تلقی نمی شود.

اما در مجموع، ما بنای توسعه و گسترش روابط را با شوروی داریم، چرا که شوروی یکی از همسایگان ما است، همان طور که چنین بنایی را با دیگر همسایگان، نظیر ترکیه و سایر کشورهای ساحل جنوبی خلیج فارس داریم و با شوروی هم می خواهیم که چنین رابطه ای داشته باشیم و این رابطه بر محورهای حسن هم جواری، گسترش روابط بر مبنای حسن هم جواری و توسعة روابط با حفظ احترام و حقوق متقابل و عدم مداخله در امور داخلی یک دیگر است. این از اصولی است که ما در سیاست خارجی، مورد نظر داریم.»(1)

355

"آبه" وزیر خارجة ژاپن، در دیدار پایانی خود از سه کشور خاورمیانه ای، در عربستان، در خصوص دست یابی به یک پایان سریع برای جنگ ایران و عراق، اظهار بدبینی کرد.

سخنان آبه در عربستان سعودی - که به صراحت حکایت از ناموفق بودن تلاش های ژاپن برای برقراری صلح، دارد - نمایان گر این واقعیت است که وی در نزدیک کردن دیدگاه های دو طرف منازعه، به هر علتی ناتوان بوده است، لذا در پایان دیدار خود از سه کشور خاورمیانه (اردن، سوریه، عربستان) که متحدان دوکشور درگیر در جنگ پنج ساله می باشند، گفت: «موضع دو کشور متخاصم دور از یک دیگر می باشد و احتمالاً ژاپن در موقعیتی قرار ندارد که صلاحیت ایفای نقشی میانجی گرانه بین دو طرف متخاصم را داشته باشد، لکن توکیو مصمم است حداقل نهایت تلاش خود را جهت محدود ساختن فعالیت های نظامی و کاهش تدریجی آن به منظور ایجاد جوّی مناسب برای انجام گفت وگو، به عمل آورد.»(2)

یادآوری می شود که سفر آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی، به ژاپن در اوایل ماه جاری و دیدار و گفت وگوی وی با مقام های بلندپایة این کشور دربارة جنگ

ص: 464


1- 9. روزنامة اطلاعات، 29/4/1364، صص 14 تا 16.
2- 10. مأخذ 4، ص4، جده - خبرگزاری آلمان غربی، 30/4/1364.

تحمیلی و نیز سخنان آقای هاشمی در تبیین مواضع جمهوری اسلامی ایران در خصوص چگونگی پایان یافتن جنگ، مبنی بر عدم تغییر اساسی در خواسته ها و شرایط ایران برای پایان دادن به جنگ به عنوان یک طرف آن، ژاپن را به این نتیجه رسانده که تا چه میزانی در فعالیت های دیپلماتیک خود خواهد توانست ایفای نقش کند.

در هر حال، "آبه" در عربستان به همتای خود گفته که رئیس مجلس ایران در سفر اخیرش به ژاپن، هیچ پیشنهاد تازه ای در مورد پایان دادن به جنگ ارائه نداده است. وزیر خارجة ژاپن افزوده که در این سفر هیچ گونه تغییر اساسی را در وضع ایران مشاهده نکرده است.(1) در عین حال، آبه تأکید کرده که ژاپن تلاش خود را برای جلوگیری از گسترش جنگ، استوار کرده است. وی همچنین گفت: «دولت ایران از ژاپن خواسته است که این مطلب را به گوش کشورهای حوزة خلیج[فارس] برساند که ایران اصولاً خواستار حفظ روابط دوستانه با آن ها می باشد.»

وزیر خارجة عربستان هم متقابلاً اظهار عقیده کرده که پایان بخشیدن به جنگ ایران و عراق کار مشکلی است، اما عربستان همچنان به تماس های خود با ایران جهت کمک به پایان یافتن جنگ و برقراری صلح در منطقة خلیج فارس، ادامه خواهد داد.(2)

"سعودالفیصل" وزیر خارجة عربستان، در ضیافت شام به مناسبت حضور وزیر خارجة ژاپن در عربستان، همچنین گفته است که کشورش به همکاری دیگر برادرانش در شورای همکاری خلیج[فارس] از پنج سال پیش [یعنی از شروع جنگ] تلاش های صادقانه ای برای متوقف کردن جنگ ایران و عراق انجام داده است. وی از ژاپن نیز خواست که تلاش های خود را برای متوقف کردن جنگ ایران و عراق، فشرده تر کند.(3)

علاوه بر جنگ ایران و عراق، موضوع اعراب و اسرائیل نیز در گفت وگوی وزیران خارجة ژاپن و سعودی مطرح شده است. به گزارش واحد مرکزی خبر، سعودالفیصل در ضیافت شام از ژاپن خواسته اسرائیل را تحت فشار قرار دهد تا از این طریق ملت فلسطین بتواند به حقوق مشروع خود و بازگشت به موطن اصلی اش دست یابد. آبه نیز تأکید کرده که ژاپن عقب نشینی اسرائیل از سرزمین های اشغال شده در سال 1967 از جمله شهر "بیت المقدس" را خواستار است و همچنین بر حق مشروع ملت فلسطین در تعیین سرنوشت خود و برپایی یک دولت مستقل فلسطینی تأکید کرد.(4)

وزیر امور خارجة ژاپن همچنین ضمن ملاقات با "عبدالله بشاره" دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس، دربارة روابط بین این شورا و ژاپن و نیز آخرین تحولات جاری در منطقة خاورمیانه، مذاکراتی انجام داده است.(5)

356

امروز رادیو امریکا به نقل از روزنامة "واشنگتن پست" از موضوع حساس گفت وگوی امریکا

ص: 465


1- 11. مأخذ8، ص آخر.
2- 12.روزنامة اطلاعات، 31/4/1364، ص آخر.
3- 13. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 31/4/1364، صص4 و 5، رادیو کویت، 30/4/1364.
4- 14. همان.
5- 15. مأخذ8، ص آخر.

و عمان(1) دربارة قرارداد نظامی میان خود در منطقة خلیج فارس، گزارش مفصلی داد که در آن آمده است:

«در دو ماه گذشته امریکا و عمان به انجام گفت وگوهای بسیار حساس در زمینة افزایش میزان کنترل عمان بر چگونگی دست یابی به پایگاه های هوایی و تأسیسات نظامی در عمان، سرگرم بوده اند. پایگاه های مورد بحث، از نظر کارآیی عملیات نیروهای فرماندهی مرکزی امریکا در خلیج فارس - که بیش تر به نیروهای واکنش سریع شهرت دارد - بسیار با اهمیت تلقی می شود.

امریکا در سال 1980 از این تأسیسات برای انجام عملیات نافرجام رهایی گروگان ها در ایران بدون اطلاع دولت عمان، استفاده کرد و این یکی از دلایلی است که مقامات عمان برای اعمال کنترل بیش تر در زمینة بهره گیری از تأسیسات نظامی آن کشور توسط نیروهای امریکا، تلاش می کند.

پیمان عمان و امریکا در سال 1980 امضا شد و اینک به منظور تمدید برای یک دورة پنج سالة دیگر، مورد بررسی قرار دارد با این تفاوت که عمان خواستار تعیین دقیق تر حقوق دو طرف و توصیف دقیق تر شرایط پیمان است. عمان تنها کشور عرب بود که با امضای یک پیمان رسمی برای [واگذاری استفاده] از تأسیسات نظامی [خود] به نیروهای امریکا، موافقت کرد. مصر و عربستان سعودی دو کشور نزدیک تر به امریکا از پذیرش ترتیبات مشابهی خودداری کردند. اینک عمان ضمن درخواست اعمال کنترل بیش تر، به امریکا خاطرنشان کرده است که اجازه نخواهد داد از تسهیلات نظامی آن کشور برای حمله به هدف های واقع در درون مرزهای ایران، استفاده شود.

ایالات متحدة امریکا تأیید کرده است که با عمان در مورد ادامة دست رسی نظامی امریکا به فرودگاه ها و تأسیسات نظامی آن کشور سرگرم گفت وگو است. خبرنگار صدای امریکا گزارش می دهد که مذاکرات دو کشور مخصوصاً با توجه به مجاورت عمان به آب راه "تنگة هرمز"، از اهمیتی ویژه برخوردار است.

سخن گوی وزارت خارجه امریکا می گوید دولتین امریکا و عمان امسال که قرارداد ده ساله دست رسی نظامی بین دو کشور به نیمة دوران خود رسیده است، آن را مورد بررسی قرار خواهند داد. این قرارداد در سال 1980 امضا شد و تا سال 1990 اعتبار دارد. گرچه این سخن گو از جزئیات این بررسی اطلاعی به دست نداد، ولی گفت هرگونه تغییر در قرارداد

ص: 466


1- به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی ایران و سقوط نظام شاهنشاهی و حذف ژاندارم امریکا در منطقه، امریکا در جهت تحقق اهداف استراتژیک و منافع ملی خود از جمله دست یابی به نفت ارزان و آسان، تثبیت اسرائیل و نیز خنثی کردن خطر بالقوه ای که به لحاظ برد ایدئولوژیک برای نظامی جمهوری اسلامی ایران در منطقه قائل بود, دست به اقدامی زد که بستن قرارداد نظامی با عمان در سال 1980, از آن جمله بوده است.

فی مابین، به کنگرة امریکا گزارش خواهد شد. دولت امریکا تسهیلات نظامی عمان را که ممکن است در صورت وقوع بحران در خلیج فارس، مورد استفادة نیروهای ضربتی امریکا قرار گیرد، تکمیل کرده و به صورت مجهز و مدرن درآورده است.

امریکا همچنین مایل است تسلیحات و تجهیزات لازم و مورد نیاز نیروهای ضربتی را در عمان آماده داشته باشد. پنج سال قبل برای عملیات نافرجام آزادی بخش گروگان های امریکایی در تهران، خاک عمان مورد استفاده قرار گرفت. بعد از انجام عملیات مزبور، دولت عمان نسبت به استفاده از یکی از پایگاه های آن کشور بدون اجازة قبلی، انتقاد کرد.

مقامات امریکایی نسبت به این که در مورد کسب اجازه قبل از انجام عملیات، توافقی با دولت عمان وجود دارد یا خیر، اظهار نظر نکرده اند.»(1)

357

در ادامة مباحث مربوط به آزادی زندانیان در بند اسرائیل در قبال آزادسازی گروگان های امریکایی هواپیمای تی.دبلیو.ای.، امروز اعلام شد که تعدادی دیگر از زندانیان لبنانی زندان "عتلیت" آزاد خواهند شد.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، اسرائیل قصد دارد هفتة آینده 100 زندانی لبنانی را که در اردوگاه "عتلیت" در شمال سرزمین های اشغالی، زندانی هستند، آزاد کند. پس از آزادی این صد زندانی، 330 زندانی دیگر در اردوگاه عتلیت باقی می مانند که در آیندة نزدیکی آزاد خواهند شد.

این خبرگزاری افزوده که حکومت صهیونیستی در سوم ژوئیه (دوازدهم تیرماه جاری) 300 زندانی لبنانی را پس از آزادی گروگان های امریکایی هواپیمای "تی.دبلیو.ای." در بیروت، آزاد کرده بود. 31 زندانی لبنانی دیگر نیز در 24 ژوئن (سوم تیرماه جاری) آزاد شده بودند.(2)

ص: 467


1- 16. مأخذ 2، صص 8 و 9، رادیو امریکا، 29/4/1364، روزنامة "واشنگتن پست".
2- 17. مأخذ9، ص آخر.

روزشمار جنگ یکشنبه /30 تیر 1364 /2 ذیقعده 1405 /21 ژوئیه 1985

358

به گزارش نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی، دشمن امروز صبح در ارتفاع "سراسپندار" (در منطقة عملیاتی قادر) حمله کرده است که رزمندگان اسلام با سرسختی مقابله کرده اند و به پدافند خود ادامه می دهند.(1)

یادآوری می شود که در پایان مرحلة اول عملیات قادر، در بخشی از این ارتفاع، دشمن باقی ماند و در بخش دیگر آن نیروهای لشکر23 نوهد به پدافند پرداختند و مستقرشدند.(2)

تصویر

ارتفاعات اشنویه 30/4/1364 - استراحت رزمندگان در یکی از محورهای عملیات قادر

ص: 468


1- 1. سند شمارة 022836 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای عملیاتی، عملیات و اطلاعات نزاجا، شمارة 125 (1/5/1364).
2- 2. سند شمارة 0632 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "عملیات قادر3- 2- 1،" گزارش راویان در عملیات قادر (جوادزمان زاده، شهید علی فتحی، مجید مختاری، مجید نداف) آبان 1364، ص 54.

359

رسانه های همگانی در بغداد هشدار دادند که اگر ایران "تجاوزات" خود را به داخل خاک عراق متوقف نسازد، این کشور نیز بمباران شهرهای ایران را از سر خواهدگرفت.(1)

از جملة این رسانه ها، روزنامة "الثوره" است که تأکید کرده عراق در برابر تداوم امتناع ایران از پایان دادن به جنگ و ادامه دادن به تلاش هایش برای عبور از مرز عراق، دست بسته نخواهد ایستاد. این روزنامه سپس افزوده که ایران مسئول نتایج پافشاری خود بر ادامة جنگ، است.(2)

در این حال، خبرنگار نشریة "گاردین" با اشاره به عملیات ایران در شمال عراق، دربارة آثار سوء جنگ شهرها در خود عراق، نوشته است: «علی رغم ادعای عراق مبنی بر دفع عملیات هفتة گذشتة ایران در بخش شمالی جبهه، نیروهای ایرانی هنوز در حالت تهاجمی قرار دارند. در دو طرف خیابان های اصلی شهر بصره کیسه های شنی دیده می شود که بر اثر ترکش گلوله های توپ، پاره پاره شده اند و به ندرت می توان ساختمانی را یافت که اثری از ترکش در آن نباشد. با این که فرماندار بصره مدعی است هنوز یک میلیون نفر در بصره زندگی می کنند، لکن فقط چند نفری هستند که در خیابان ها مشاهده می شوند و بسیاری از ساختمان ها خالی از سکنه است و تقریباً راه های ارتباطی شهر بصره از تهاجم ایران در فروردین ماه گذشته، قطع گردیده است.»(3)

360

یک سخن گوی نظامی عراق اعلام کرد: «سه تن از خدمة یک هلی کوپتر دشمن [ایرانی] به نیروهای مسلح عراق پناهنده شده اند و خلبان هلی کوپتر پیامی به هم قطاران خود در داخل ارتش ایران ارسال داشتند که تنها از دو کلمه تشکیل شده ولی معنی و مفهومی عمیق دارد. در این پیام آمده است: "دخیلک صدام" - پناه بر تو صدام.»

رادیو صوت الجماهیر عراق که در ساعت30 : 21 امشب این خبر را اعلام کرد، افزود: «رهبر ما - حفظه الله - پناه گاه رحیم و یاری دهندة کلیة مظلومان و ستم دیدگان در جهان خواهد ماند.»(4)

در این باره خبرگزاری فرانسه گزارش داد: «سه افسر ایرانی با یک هلی کوپتر "شنوک" به عراق پناهنده شدند و اعلام کردند چون عراق خواستار صلح است، این کشور را به عنوان محل پناهندگی خود انتخاب کرده اند.»(5) رادیو بی.بی.سی. نیز گزارش داد: «در این باره مقامات عراق اعلام کردند سه افسر نیروی هوایی ایران با یک هلی کوپتر به عراق پناه برده اند. در بیانیة عراق گفته شده هلی کوپتر مذکور مدل "شنوک" ساخت امریکا است که با خدمة آن به سلامت به پشت خطوط جبهه انتقال یافته است.»(6)

خبرگزاری جمهوری اسلامی تأیید کرد که این هلی کوپتر پس از پرواز از مراغه در استان

ص: 469


1- 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 124 (31/4/1364)، صص 4 و 5، جده - خبرگزاری آلمان غربی، 30/4/1364.
2- 4. همان، ص 4.
3- 5.روزنامة اطلاعات، 30/4/1364، ص2، واحد مرکزی خبر، روزنامة انگلیسی "گاردین"، به نقل از خبرنگار این روزنامه.
4- 6. مأخذ 3، ص 33، رادیو صوت الجماهیر، 30/4/1364.
5- 7. سند شماره 226060 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: 7/5/1364، خبرگزاری فرانسه، 29/4/1364.
6- 8. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 125 (1/5/1364)، ص34، رادیو بی.بی.سی.، 31/4/1364.

آذربایجان شرقی، از طریق منطقة پیرانشهر و حاجی عمران به عراق رفته است.(1)(2)

361

دولت عراق برای حفظ ذخایر ارزی خود و کاهش فشار ناشی از کمبود ارز، به فعالیت هزاران پرستار خارجی در این کشور خاتمه داده و برای همة فارغ التحصیلان دختر دبیرستان ها و دانشکده های عراق یک دورة اجباری پرستاری برنامه ریزی کرده است. به گزارش رویتر، با این تصمیم شورای فرماندهی انقلاب عراق، گواهی گذراندن دورة یک سالة اجباری پرستاری، از جمله مدارک مورد لزوم برای اشتغال به کار بانوان عراقی در ادارات و سازمان های دولتی خواهد بود. در این مورد وزارت بهداری عراق موظف شده است که دوره های ویژه ای را برای آموزش این افراد تدارک ببیند.(3) در این حال، رادیو اسرائیل این اقدام را ناشی از روبه رو شدن دولت عراق با کمبود نیروی انسانی دانست.(4)

362

"حسن الوان سامره ای" معاون وزارت نفت حکومت عراق، در مورد فروش نفت به امریکا گفت که عراق مستقیماً نفت خود را به امریکا نمی فروشد، ولی روزانه قسمتی از نفت صادراتی اش را به شرکت های امریکایی اختصاص داده است. وی ابراز امیدواری کرد که کشورش در آیندة نزدیک بتواند نفت بیش تری به خریداران امریکایی بفروشد. وزیر دارایی حکومت عراق نیز اذعان کرد که کاهش جهانی قیمت نفت، آثاری منفی در کمک های جنگی اعراب به عراق داشته است.(5)

363

سازمان مجاهدین خلق مدتی است که نه تنها برای پوشاندن هم دستی اش با حکومت عراق در جنگ علیه ایران، نمی کوشد، بلکه بر عکس، مؤثر نشان دادن این سازمان در تحقق اهداف عراق را تبلیغ می کند:

رادیو مجاهد اعلام کرد: «عناصر نفوذی سازمان مجاهدین خلق در نیروی هوایی، طی چند رشته عملیات ایذایی موفق شدند تعداد سی قطعه از لوازم قطعات حساس هواپیما را در انبار مرکز لجستیکی نیروی هوایی تخریب کرده و از دور استفادة جنگی رژیم خارج کنند. لوازم تخریب شده، قطعات "دکولول" نام دارد که از قطعات اساسی هواپیما محسوب می شوند و بسیار گران قیمت است.»(6)

همچنین "ابراهیم ذاکری" یکی از سران این سازمان، در مصاحبه ای با هفته نامة " الدستور" وابسته به حکومت عراق، با یک سلسله سخنان مطلوب حاکمان عراق، با عنوان

ص: 470


1- 9. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 126 (2/5/1364)، ص 8، ارومیه - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1/5/1364.
2- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 360 : مصاحبه ربایندگان هلی کوپتر شنوک، ص472.
3- 10. مأخذ 5، ص2.
4- 11. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 31/4/1364، ص4، رادیو اسرائیل، 30/4/1364.
5- 12. مأخذ 5، ص4، واحد مرکزی خبر، نشریة امریکایی "میدل ایست دیپورت"، چاپ نیویورک.
6- 13. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 3/5/1364، ص14، رادیو مجاهد، 30/4/1364.

"یک فرد مطلع به امور داخلی ایران" اظهار نظر کرد که "ممکن است ایران از طریق جنگ شهرها شکست بخورد."(1)

364

برنامه ریزی و اقدام عراق برای انجام دادن انفجاراتی در اماکن عمومی شهرهای ایران، همچنان ادامه دارد ولی نتایج آن در عین این که افشاگر جنایت کاری حاکمان عراق و عوامل داخلی آن است، نشانة ضعف آنان نیز می باشد؛ در عرصة جنگ روانی نیز قوتی برای عراق به شمار نمی رود؛ به عنوان مثال، امروز انفجار یک بمب صوتی ضعیف در میدان ابوذر در منطقة قلعه مرغی تهران، به یک خودرو خسارات جزئی وارد آورد.(2)

365

"سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منطقة یک ثارالله تهران بزرگ و شهرهای استان تهران" با صدور اطلاعیه ای از همة داوطلبان اعزام به جبهه، اعضای "طرح لبیک یا خمینی" و همچنین جان برکفان اعزام مجدد خواست که جهت حضور در جبهه های نبرد حق علیه باطل، از فردا حداکثر تا تاریخ 5/5/1364 به واحد بسیج پایگاه های شهید بهشتی، ابوذر، مقداد، مالک اشتر، اسلام شهر، شهرری، ورامین، دماوند، فیروزکوه، شمیرانات و ناحیة کرج مراجعه کنند.(3)

366

روزنامة اطلاعات امروز در گزارشی از قم نوشت: «مسئولین ستاد پشتیبانی جنگ و نیز مسئولین دفتر مرکزی جذب نیروهای متخصص ستاد مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و اقشار مختلف مردم با آیت الله منتظری دیدار کردند. در این دیدار ایشان ضمن تقدیر از فداکاری مردم در جبهه ها و پشت جبهه ها و .... اظهار داشتند: "با این همه فداکاری و اهداء کمک های فوق العادة مردم به جبهه ها و با این که ستادی به منظور هدایت و هماهنگی این کمک ها ایجاد شده است، ولی متأسفانه هنوز شنیده می شود که کمک های مردم به نحو صحیح توزیع نمی شود و در بسیاری جاها در جبهه هماهنگی وجود ندارد و این ستاد نتوانست آن هدفی را که ما داشتیم، به نحو احسن پیاده نماید، از این رو خود مردم اهداکننده که به جبهه ها می روند، ترتیبی بدهند تا کمک های شان هماهنگ توزیع شود و این طور نباشد که در بعضی جاها هیچ چیز نباشد و در جاهای دیگر امکانات و چیزهای زیادی روی هم انباشته شده باشد و رزمندگان ما از آن محروم باشند". ایشان آن گاه تأکید کردند: "کاروان هایی که برای کمک به رزمندگان عزیز به جبهه ها می روند، نباید مسائل ناسیونالیستی و هم شهری گری را خدای ناکرده به حساب بیاورند، بلکه در صدد این باشند که کجا کمبود وجود دارد، به همان جا برسانند، خواه هم شهری باشند یا نباشند." در پایان این دیدار، آیت الله العظمی منتظری به مسئله اسراف و تبذیر در بین برخی اقشار مرفه مردم و یا بعضی ارگان ها اشاره کردند و گفتند: "بر فرض اگر ما در حال جنگ تحمیلی هم

ص: 471


1- 14. مأخذ 5، ص 2.
2- 15. روزنامة کیهان، 31/4/1364.
3- 16. مأخذ 5، ص 3.

نبودیم، این گونه اسراف کاری ها و زیاده روی ها و ریخت و پاش ها که در بعضی جاها وجود دارد، شرعاً هم درست نبود، چه رسد به وضع فعلی ما که در حال جنگیم".»(1)

¯¯¯

ضمیمة گزارش360: مصاحبه ربایندگان هلی کوپتر شنوک.

هلی کوپتر "شنوک" را خلبان آن با دو دستیار خود ربود و به عراق برد. در عراق این سه تن در یک مصاحبة تلویزیونی ظاهر شدند و با طرح مسائلی چون "وخیم بودن اوضاع اقتصادی، گرانی و ... " به تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی پرداختند و اعلام کردند که مردم ایران خواستار پایان یافتن جنگ هستند. یک تن از سه رباینده با چهره ای ناراحت در مصاحبه حاضر شده بود که نشان می داد ظاهراً به اجبار با آن دو تن دیگر گریخته است، به همین دلیل فقط پاسخ کوتاه یک پرسش، از وی پخش شد و بقیة مطالب در فیلم حذف شده بود.(2)

ص: 472


1- 17. مأخذ 5، ص 3.
2- 18. واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش"، شماره 6 (15/5/1364)، ص 4.

روزشمار جنگ دوشنبه /31 تیر 1364 /3 ذیقعده 1405 /22 ژوئیه 1985

367

اجرای مرحلة اول عملیات قادر - که عملیات "قادر1" نامیده شد - در نهایت به تصرف بسیار ناقص اهداف عملیاتی و نیز ایجاد خط انتظار غیرقابل اطمینان و ضربه پذیر، انجامید. در ادامه، بین فرماندهان بحث های مختلفی دربارة انتخاب محل مناسب و چگونگی تداوم عملیات، انجام گرفت و نهایتاً فرماندهی نیروی زمینی ارتش، سرهنگ "صیاد شیرازی"، تصمیم گرفت مجدداً روی اهدافی که در مرحلة اول تصرف نشده یا پس از تصرف به اشغال نیروهای عراقی در آمده بود، عملیات شود.

چگونگی مأموریت قرارگاه و یگان ها برای اجرای عملیات، امروز با این دستور به آن ها ابلاغ شد:

«قرارگاه حمزه سید الشهدا در ساعت "س" روز "ر" به منظور تداوم عملیات و تسهیل عملیات آتی، با قرارگاه های حمزه1، حمزه2 و حمزه3 به ترتیب به ارتفاعات 1491 سراسپندار، 1931 سربله، 2359 گوشینه تک کرده و آن ها را تصرف و تأمین می نماید.»

در همین دستور عملیاتی، مأموریت یگان های سپاه (تیپ ویژة شهدا و تیپ قدس که برای عملیات سیدکان در اختیار سرهنگ صیاد شیرازی گذاشته شده اند) برای تصرف مجدد گوشینه، چنین مشخص شده است:

«حمزه2 [تیپ ویژه شهدا]، حداقل با یک گردان از تیپ ویژه شهدا و یگان های تحت کنترل عملیاتی به ارتفاع گوشینه تک و آن را تصرف و تأمین نمایید.»

«حمزه4 [تیپ قدس]، تیپ قدس را تحت کنترل عملیاتی قرارگاه حمزه2 در آورید و با هماهنگی مزبور، مأموریت واگذاری را انجام دهید.»

محمود کاوه فرمانده تیپ ویژه شهدا، در این باره گفته است:

«قرار شد دوباره گوشینه پس گرفته شود، ما کارها و شناسایی های مان را کردیم. دو گردان داشتیم این را هم وارد کار کردیم که با گردان هایی از تیپ قدس، این عملیات را انجام دهیم...»(1)

368

گلوله باران نواحی مرزی ایران که در برد توپخانة ارتش عراق قرار دارد - علاوه بر آبادان و

ص: 473


1- 1. سند شماره 7 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش عملیات قادر" گزارش راویان: مجید نداف، شهید علی فتحی، جواد زمان زاده و مجید مختاری، ویرایش جدید بهمن 1380، صص 56 و 57.

خرمشهر که تقریباً پیوسته زیر آتش هستند - در وسعتی بسیار و به تناوب انجام می گیرد؛ از جمله، امروز روستای " چمپاره او" واقع در نوار مرزی شهر "بانه"، در ساعت4 بعد از ظهر گلوله باران شد که بر اثر آن، دو تن از اهالی شهید و چهار تن مجروح شدند.(1)

369

روزنامة انگلیسی "گاردین" امروز اعلام کرده است: «منابع مستقل در خلیج[فارس] روز گذشته ادعای عراق در مورد حمله به یک حوزة نفتی ایران در 57 مایلی جنوب خارک را تأیید کردند.»(2) گاردین افزوده است: «گفته می شود عراق دارای ناوچه های روسی " اس.ای." می باشد که به شش موشک با برد متوسط چهل مایل مجهز هستند.»(3)

370

در سمینار سفیران و کارداران جمهوری اسلامی ایران در امریکا و کشورهای اروپایی، کلیاتی از دیپلماسی جمهوری اسلامی و مواضع سیاسی ایران در قبال مسائل جهانی به خصوص سیاست جدید "گشایش دیپلماسی" و نیز برخی مسائل داخلی مورد بررسی و تبادل نظر و تبیین قرار گرفت. روزنامة کیهان دراین باره گزارش داد:

«رئیس جمهوری در بخشی از سخنان خود در این دیدار به ذکر نکاتی دربارة طرز عمل نمایندگی های سیاسی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور پرداخت. وی گفت: "چند چیز را به جهان قبولانده ایم: اول این که شعارهای ما به حق است و تا شعارهای ما شناخته نشود، انتظار پشتیبانی نمی توانیم داشته باشیم. دوم این که ما در جهان روابط سودمند برقرار کردیم؛ اگر این روابط نباشد، تأثیرات ارتباط هم وجود نخواهد داشت. ثالثاً ما سیاست گشایش دیپلماسی را دنبال کردیم که از موفقیت های دیگر ماست.[...]"

وی در مورد لزوم عضویت در جوامع جهانی اظهار داشت: امروز نهضت غیر متعهدها از جان افتاده است، اما حضور در همین نهضت هم، در جهان مغتنم و بودنش حداقل در حد طرح مسائل جهان سوم در اجلاس این نهضت، مؤثر است. جمهوری اسلامی ایران در مرحلة دوم از سیاست خارجی خود باید در پی دوستان و هم پیمانان جدید باشد، مثلاً در اقیانوس هند باید کشورهایی را که با ما منافع مشترک دارند، پیدا کنیم و با آنان متحد شویم. در زمینة مقاومت در مقابل سلطة نامشروع امریکا هم در هر جای دنیا می توانیم دوستان و هم پیمانانی بیابیم. ما در منطقه، هم پیمانان اقلیمی داریم که تا حدودی دارای فرهنگ و اهداف مشترک با آنان هستیم. ما باید در پی آن باشیم که در دنیا دنبال مجموعه هایی بگردیم؛ ما باید با حفظ ارزش ها و شئون جمهوری اسلامی، به دنبال روابط و هم پیمانان جدید برای کشورمان باشیم. هدف ما از رابطه با دیگر کشورها، سلطه نیست، بلکه برای رسیدن به اهداف مشترک به دنبال این روابط است [...] جلب افکار عمومی در دنیا از موارد مهم سیاست خارجی ماست. هرچه می گذرد ما به مسئله افکار عمومی بیش تر واقف

ص: 474


1- 2. سند شماره 022836 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای عملیاتی، عملیات و اطلاعات نزاجا، شماره 125 (1/5/1364).
2- 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 125 (1/5/1364)، ص3، لندن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، روزنامة "گاردین"، 31/4/1364.
3- 4. همان.

می شویم [...] کار دیگر در دورة جدید، ایجاد تحرک در دید و بازدیدهاست؛ این تماس ها می تواند به بهبود اوضاع سیاسی و اقتصادی کمک کند.»(1)

به نوشتة روزنامة کیهان، نخست وزیر نیز در این سمینار با اشاره به اهمیت تماس سفیران با مردم در جبهه های جنگ، همچنین با تأکید بر این که "امروز مدیریت اجرایی کشور بر مسائل مسلط است و قدرت دارد که با بحران ها و فشارهای مصنوعی صادراتی از بیرون، مقابله کند"، گفت: «در حقیقت در درون سختی ها و مشکلات، مدیریت اسلامی آموخته است که بدون دلهره با مسائل مهم داخلی و خارجی کشور برخورد کند.»

وی آن گاه نزول تورم در دو ماهة اول سال جاری به میزان 5/5 درصد را نازل ترین تورم در ده سال اخیر ذکر کرد و آن را یکی از مهم ترین وظایف دولت ها در حفظ سطح قیمت ها دانست و افزود: «همه می دانند که رقم 5/5 درصد نه نتها یک رقم خوب بلکه بسیار مهم است، به ویژه اگر این رقم را با نرخ تورم در کشورهای جهان سوم و امریکای لاتین مقایسه کنیم، به اهمیت آن پی خواهیم برد. در صورتی که با بحران غیرمترقبه ای روبه رو نشویم و سیاست های درستی اعمال شود، می توان امیدوار بود که در پایان سال، رقم تورم کم تر از 10% باشد و چنین رقمی، یک موفقیت قابل توجه خواهد بود.»

مهندس موسوی سپس به توضیح سیاست خارجی جمهوری اسلامی مبنی بر حفظ اصول و ارتباط با ملت ها و کشورهای غیراستعماری پرداخت: «همان طوری که در جنگ شعار ما این است که "اگر بیست سال هم طول بکشد، ایستاده ایم"، در سیاست خارجی نیز باید این شعار را داشته باشیم. بدانیم که اگر با قدرت مقاومت کنیم، اسلام در صحنة جهانی پیروز خواهد شد. امروز چشم همة ملت های اسلامی به ما دوخته شده است که چگونه عمل می کنیم و چگونه شعارهای اسلامی را پاس می داریم. ایستادن روی اصول و پیوند عمیق با ملت ها و گسترش هرچه بیش تر روابط با کشورهایی که مطامع استعماری در پیش ندارند، راهی است که باید با دقت و وسواس در آن پیش برویم.»(2)

در بازتاب سخنان ریاست جمهوری و نخست وزیر، روزنامة "واشنگتن پست" اظهارات مقام های ایرانی را به منزلة تمایل ایران به گشودن درهای روابط دیپلماتیک با کشورهای مختلف جهان، تفسیر کرد: «اشاراتی دال بر تمایل به مصالحه با "شیاطین" روزهای اول انقلاب، همچون فرانسه، امریکا و شوروی، از جانب مقامات ایران به عمل آمده است. [...] مفسرین معتقدند که جهت گیری نوین دیپلماسی ایران در جهت برقراری و ارتباط با دیگر کشورها و حضور در محافل بین المللی، بیش تر در ارتباط با چگونگی موفقیت ایران در جنگ ایران و عراق و مشکلاتی که ایران در تهیة تسلیحات نظامی و وسایل یدکی مورد نیاز خود دارد، می باشد.»(3)

رویتر نیز گزارش داد: «سفرای ایران در کشورهای خارج رسماً مأمور شدند در چارچوب بخشی از حرکت دیپلماتیک ایران، جهت از بین بردن بدبینی های بین المللی نسبت به

ص: 475


1- 5. روزنامة کیهان، 1/5/1364، ص3.
2- 6. همان، ص2.
3- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 128، (4/5/1364)، ص10، واشنگتن.

جمهوری اسلامی ایران، دوستان تازه ای برای کشور خود بیابند.»(1)

از سوی دیگر، نحوة بازتاب "گشایش سیاسی" اخیر در داخل کشور نیز قابل توجه است؛ از جمله، وزیر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی "محسن رفیق دوست" در سمینار فرماندهان مستقر در فرودگاه ها، حضور یافت و در سخنانی دربارة وظایف جاری پاسداران مستقر در فرودگاه ها، اخلاقیات یک پاسدار و جنگ ایران و عراق، اهداف سفرهای سیاسی اخیر و استراتژی جنگ، گفت:

«صدام با کار سیاسی ساقط نمی شود، که تنها، عملیات نظامی گسترده است که جنگ را باپیروزی و سقوط صدام به پایان خواهد برد. و ما برنامه ریزی بزرگ و گسترده ای در جنگ در نظر گرفته ایم که مثل گذشته دشمن را بر زبونی واداشته و منفعل خواهد کرد. تحرکات سیاسی و سفرهای اخیر، تغییری در سیاست جنگی ما نخواهد داشت؛ این سفرها در واقع برای تبیین مواضع و سیاست های ما بوده است؛ از آن جا که زمینه ای در دنیا برای پذیرش افکار ما به وجود آمده و ما از آن استفاده های سیاسی و تبلیغی بسیاری برده و می بریم.»

وزیر سپاه با اشاره به مصاحبة آقای هاشمی رفسنجانی در ژاپن، دربارة تأثیر این مصاحبه در افکار جهانیان گفت: «وقتی آقای هاشمی با کمال شجاعت و ممارست در جمع سیصد خبرنگار از سراسر دنیا، مواضع ما را به دنیا اعلام می کند، این خود یک روش بسیار خوبی است در جهت روشن کردن اذهان و افکارعمومی جهان که در این رابطه رئیس کلوپ مطبوعات ژاپن، بعد از مصاحبة رئیس مجلس، گفت حداقل چهل میلیون نفر از مردم ژاپن نسبت به ایران تغییر عقیده داده و روشن شدند.»

رفیق دوست همچنین در مورد این که "منافقین از صدام تقاضای شروع جنگ شهرها را نموده اند"، گفت: «علت عمدة قطع بمباران مناطق مسکونی از سوی عراق، اشکالات فنی بوده است و به محض رفع اشکالات فنی، حملات خویش را شروع خواهد کرد و این ربطی به تقاضای منافقین ندارد. در هر حال این مسائل هیچ گونه تأثیر و تغییری در سیاست و استراتژی جنگی و نظامی ما نخواهد داشت و ما همچنان به راه خویش تا سقوط صدام ادامه خواهیم داد.»(2)

371

در ادامة حمایت های روزافزون فرانسه از عراق، تغییرات محسوسی در برخوردهای دولت فرانسه با کردهای عراقی مخالف حکومت صدام، مشاهده می شود؛ از جمله، به گزارش یونایتدپرس، منابع اتریشی و کرد، فاش کرده اند که مقام های فرانسوی، 54 صندوق داروهای پزشکی اهدایی از صلیب سرخ اتریش به شورشیان کرد شمال عراق را در فرانسه مصادره کرده اند. به گفتة یک منبع اتریشی، داروها برای کمک به قربانیان جنگ در کردستان، فرستاده می شده است. همچنین منابع کرد خاطرنشان ساخته اند که فرانسه موافقت نامة سال گذشته مبنی بر ارسال دارو از پاریس به دمشق و از آن جا به کردهای شمال عراق را نقض کرده است. بر اساس این گزارش، این موافقت نامه، جزئی از مذاکرات مقام های اتریشی

ص: 476


1- 8. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شماره 126 (2/5/1364)، ص، لندن - رویتر، 1/5/1364.
2- 9. روزنامة اطلاعات، 31/4/1364، ص2.

با شورشیان کرد مخالف حکومت عراق برای آزادی سه گروگان فرانسوی بوده است.(1)

372

نشریة "اشپیگل" امروز گزارشی مفصل دربارة کشورهای عربی خلیج فارس چاپ کرده، از جمله، به امیرنشین کویت پرداخته است: «خلیجی ها هیچ گاه تا این حد متذکر نشده و دلیل نمی آورند که نگران آینده هستند. در آن جا جنگ ایران و عراق - که تمایل به پایان یافتن ندارد - رواج دارد. یک دیپلمات کویتی گفت: "ما در خلیج فارس نگران بازنده شدن عراق هستیم و همچنین از این که عراق در جنگ برنده شود نیز هراس ناک می باشیم."

هرچند که خلیجی ها به وظیفة همبستگی عربی خود در قبال عراق - که به زودی وارد پنجمین سال جنگ می شود - با پرداخت 25 میلیارد دلار پول های حاصله از نفت، عمل کرده اند، اما طبق گفتة یک دیپلمات کویتی: "دیگر چه کاری می توانیم انجام دهیم؟"

در قسمتی دیگر از این گزارش، آمده است: «سعودی ها قدرت مندترین عضو شورای همکاری خلیج فارس هستند و سایر همسایگان عرب مایل اند تا شهر "ملک خالد" را مبدل به مرکز فرماندهی برای خلیج فارس بنمایند تا قابل مقایسه با مقر اصلی ناتو در بروکسل باشد.

کلیة کشورهای خلیج فارس نظر موافق خود را جهت داشتن یک نمایندة دائمی و اعزام یک دسته از سربازان شان به ستاد فئودال ها در شهر ملک خالد، ابراز داشته اند. امارات و عمان که در منتهی الیه خلیج[فارس] قرار دارند، کمی تعلل می ورزند، هر چند که آن ها نیز احساس خطر می کنند، اما این مخالفت، طبع آن هاست که این چنین یک جانبه موضع گیری کنند.

یکی از مأموران دولتی در ابوظبی می گفت: «کویتی های بیچاره اکنون باید موقعیت را درک کنند؛ آن ها خیلی به وقایع جنگ نزدیک و بسیار ترسو هستند؛ بیچاره ها! اما این امر شامل ما نمی شود، ما به اندازة کافی فاصله داریم.»

در بخشی دیگر از مقاله، به سوابقی از تحرک شیعیان ضد دولتی درکویت و روابط آن ها با ایران، پرداخته شده است:

«هنگامی که در دسامبر 1983 متعصبین شیعه به هدایت اتومیبل های حاوی بمب علیه سفارت خانه های امریکا و فرانسه در کویت پرداختند، یک دادگاه کویتی هفده تن را به مجازات های حبس طولانی و سه تن دیگر را به مرگ محکوم کرد. دوستان افراد محکوم شده، در دسامبر 1984 یک فروند هواپیمای متعلق به خطوط هواپیمایی کویت را ربوده و به تهران بردند و سعی کردند هم فکران در بند خود را به زور آزاد سازند. کویتی ها تنها به این دلیل که حکومت واشنگتن از آن ها حمایت کرده، سرسختانه مقاومت کردند و بدین ترتیب کاملاً رفتاری مغایر رفتار همیشگی از خود بروز دادند.

آشکارا به نظر می رسد که رفتار شیعیان قابل پیش بینی نیست. در اواخر ماه مه رانندة انتحاری یک اتومبیل با محموله ای حاوی بمب خود را به اتومبیل های مشایعت کنندة "امیر

ص: 477


1- 10. مأخذ5، ص آخر.

شیخ جابر الاحمد الصباح" زد. این یک تصادف محض بود که حاکم با چند زخم، جان سالم به در برد. سازمان افراطی شیعیان (جهاد اسلامی) که مسئولیت سوء قصد را بر عهده گرفت، بار دیگر خواستار آزادی زندانیان گردید. یکی از سخن گویان این سازمان تهدید کرد و گفت: "ما تمامی تاج و تخت ها در خلیج فارس را به لرزه خواهیم افکند. ما امیدواریم که این عالی جناب اکنون موقعیت خود رادرک کند."[...]

دو هفته قبل در سواحل کویت بمب هایی در کافه های "الشرق" و "سالمیه" منفجر گردید؛ یازده تن در این حوادث کشته شدند که "خلیل غایط" رئیس پلیس جنایی، در میان آن ها بود. افرادی از جهاد مقدس اسلامی مسئولیت این اعدام ها را به عهده گرفتند. بستن مرزها توسط امیر کویت در برابر خارجیان، چه کمکی خواهد کرد؟ هیچ کس نمی تواند بگوید چه تعداد از عوامل بالقوه هنوز به صورت ناشناس در میان خارجیان کویت زندگی می کنند. آیا باید در میان اعراب خارجی ساکن کویت، به دنبال آن ها گشت؟ آیا آن ها دارای دستیاران مزدوری در میان آسیایی های ناراضی که به هنگام پایان کار، شب ها به صورت گروه های هزار نفری در پارک شهر با یک دیگر ملاقات می کنند، بودند؟ آشکارا این امر که کارگران خارجی غیر متأهل را به خاطر ساده تر شدن کنترل، در نواحی مخصوص افراد غرب اسکان داده اند و در زمان های معینی اجازة رفت و آمد داشته باشند، کمک زیادی نکرده است.»(1)

373

در آستانة اجلاس وزیران نفت و انرژی کشورهای عضو اوپک - که امروز تشکیل می شود - این وزیران نظر خود را دربارة امکان کاهش سقف تولید یا کاهش قیمت نفت، اعلام کردند. طبق گزارش های رسیده، وزیران نفت اوپک دیروز (30/4/1364) قبل از حضور در اجلاس ویژة مربوط به تعیین قیمت و میزان تولید نفت، در یک جلسة خصوصی شرکت کردند. اجلاس امروز با شرکت سیزده کشور اوپک برای یافتن راه هایی جهت حفظ وحدت اوپک در مقابله با کاهش تقاضا و بهای نفت، برپا می شود.(2)

اختلاف نگرش وزیران عضو اوپک در مورد کاهش قیمت نفت و یا میزان سقف تولید اوپک که در هفتاد و چهارمین اجلاس مشورتی آنان (در تاریخ 14/4/1364) نمایان بود، در آستانة اجلاس امروز در ژنو نیز همچنان ادامه دارد، به طوری که "مانع سعیدالعتیبه" وزیر نفت امارات عربی متحده، گفت که در جهت کاهش حداکثر تولید اوپک - که شانزده میلیون بشکه در روز است - فشار وارد خواهد کرد تا بتواند از قیمت های موجود دفاع کند. یونایتدپرس در ادامة این خبر، افزوده است که کویت نیز خواستار یک حداکثر تولید نوسانی با توجه به تقاضای بازار است، لکن در عین حال خواستار برقراری نظمی محکم در داخل اوپک خواهد شد.

"زکی یمانی" وزیر نفت عربستان هم گفته که به اوپک فشار خواهد آورد تا قیمت های نفت خام درجه پایین را کاهش دهد. به گزارش آسوشیتدپرس، وی در آستانة اجلاس اوپک در ژنو،

ص: 478


1- 11. اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریه "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 930 (11/7/1364)، صص 19 تا 25، از نشریة "اشپیگل"، چاپ آلمان، 22 ژوئیه 1985 (31/4/1364).
2- 12. مأخذ9، ص 4.

به خبرنگاران گفته است: «برای ما ضرورت دارد که فاصلة میان قیمت نفت های درجة بالا و درجة پایین را بیش تر کنیم.» قیمت نفت خام درجة پایین عربستان اکنون 5/26 دلار در هر بشکه است و این قیمت 5/1 دلار بیش تر از قیمت نفتی است که در بازار آزاد عرضه می شود. این امر سبب شده تا مشتریان عادی عربستان برای خرید نفت خام به تولیدکنندگان دیگر روی آورند. قیمت نفت درجه بالای عربستان بشکه ای 28 دلار است. به گفتة یمانی، برای این که نفت خام درجة پایین وارد رقابت بیش تر شود، نرخ گذاری جدیدی لازم است.

"محمد غرضی" وزیر نفت ایران نیز به خبرنگاران گفته است که با هرگونه کاهش قیمت های نفت مخالفت خواهد کرد. وی پشتیبان هفت درصد کاهش در سقف تولید کلی اوپک است برای رسیدن به حدود 9/14 میلیون بشکه تولید در روز به عنوان وسیله ای برای دفاع از قیمت ها.(1)

گزارش های رسیده از ژنو حاکی از آن است که اوپک برسر یک دوراهی کاهش قیمت ها و یا کاهش سقف تولید متوقف شده است و این مسئله چیزی نیست جز واکنش در مقابله با جنگ نفت در بازار جهانی. به گزارش آسوشیتدپرس، وزیر نفت ونزوئلا گفته است که اوپک به نقطه ای رسیده که بیش از این نمی تواند از فروش بیش تر دست بردارد و باید به جای تغییر در سقف تولید، قیمت ها را تعدیل کند. وی افزوده که امیدوار است در اجلاس امروز، در مورد قیمت هایی که با واقعیت های جاری بازار منطبق باشد، توافق شود.

در گزارش آسوشیتدپرس همچنین آمده است: «اوپک با قیمت 28 دلار در بشکه، با وضعیت مشکلی روبه روست زیرا خریداران به نحو فزاینده ای به تولیدکنندگان غیر اوپک از قبیل مکزیک، چین، انگلیس و نروژ روی آورده اند و نتیجة آن این است که تولید اوپک به چهارده میلیون بشکه نفت یا کم تر از آن رسیده و این کم ترین میزان طی دو دهة قبل و کم تر از نصف تولید روزانة شش سال قبل است. مصر هم اکنون نفت درجة بالای خود را بشکه ای 25/25 دلار می فروشد و این 75/2 دلار کم تر از قیمت رسمی نفت سبک عربستان است. منابع اوپک از ژنو گفتند کاهش قیمت ها از سوی مکزیک و مصر، این گمان را قوت بخشیده که اوپک اجباراً به اقدام مشابهی دست خواهد زد. همچنین وزیر نفت عراق گفته که خواستار افزایش سهمیة تولید نفت این کشور است. هرچند وی رقم معینی اعلام نکرد، اما به گفتة منابع نفتی، این درخواست برای حداقل 8/1 میلیون بشکه در روز، مطرح شده است. همچنین به گفتة این منابع، اکوادر تقاضا خواهد کرد سهمیه اش از 180هزار بشکه به 280هزار بشکه در روز برسد.»

آسوشیتدپرس سپس خاطرنشان کرده است: «آخرین باری که اوپک قیمت ها را کاهش داد، در ماه ژانویه گذشته بود که اکثریت اعضا تصمیم گرفتند یک دلار از قیمت هر بشکه کم کنند. تنها مورد دیگر کاهش قیمت اوپک طی 25 سال تاریخچة آن، در مارس 1983 بود. در آن زمان قیمت پایه از 34 دلار به 29 دلار در بشکه رسید. از سوی دیگر، دکتر "مانع سعیدالعتیبه" وزیر نفت امارات، اظهار عقیده کرده است که اگر اوپک دو راه حل کاهش قیمت

ص: 479


1- 13. مأخذ9، ص 4.

و کاهش میزان تولید را در پیش داشته باشد، راه دوم را ترجیح می دهد؛ یعنی در جهت افزایش میزان تقاضا برای نفت خود نبایستی به کاهش قیمت ها اقدام کرد. وی افزود: "راه حل ایده آل در جهت مقابله با وضعیت کنونی بازار نفت خام، کاهش میزان سقف تولید اوپک می باشد." وزیر خارجة سعودی نیز دیروز گفت: "هماهنگی بین اعضای اوپک، یکی از عمده ترین موضوعات در کنفرانس آتی وزیران نفت اوپک در ژنو است." این سخنان را یک مقام وزارت خارجة ژاپن پس از گفت و گوهای "آبه" وزیر خارجة ژاپن "با سعودالفیصل" - که اواخر شب گذشته پایان یافت - اظهار داشته است. وی همچنین به نقل از سعودالفیصل گفت: "دو موضوع دیگری که در این گفت وگوها مورد بررسی قرار گرفته است، معاملات پایاپای بازار آزاد نفت بوده است." به نقل از وزیر خارجة سعودی همچنین گفته شد که عربستان سعودی آمادگی دارد تلاش پی گیری را به منظور کمک به غلبة اوپک بر مشکلات ناشی از وجود نفت اضافی در بازار آزاد - که موجب کاهش تقاضای آن شده است - انجام دهد.»(1)

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارش های موثق غیررسمی از گفت وگوهای طولانی شب گذشتة کارشناسان کمیتة وزارتی در مورد اختلاف قیمت های انواع نفت اوپک، حاکی است که دو کشور عربستان و کویت از تعدیل قیمت نفت سنگین، حمایت کرده اند.

در هر صورت، رئیس اجلاس اوپک دکتر "سوبروتو" در سخنانی در جلسة اختتامیه هفتادوچهارمین اجلاس وزیران نفت اوپک در ژنو، گفت: «به تمامی تولیدکنندگان نفت، در صورت عدم تلاش مشترک برای تثبیت اوضاع بازار، ضرر متوجه خواهد شد و بیش ترین صدمه بر کشورهای غیر عضو اوپک وارد خواهد آمد.»

به گفتة وی، اوپک در سه سال اخیر با کاهش سقف تولید و قیمت نفت خود به منظور تثبیت اوضاع بازار جهانی نفت، بیش ترین فشار را بر خود وارد ساخته است. سوبروتو اخطار کرد که اوضاع جاری به مرحله ای رسیده است که اوپک بیش از آن قادر به ادامة از دست دادن سهم خود در بازار نفت به نفع دیگر تولیدکنندگان، نمی تواند باشد. وی با تأکید بر این که تثبیت قیمت کنونی نفت بدون استثنا مورد حمایت همة تولیدکنندگان می باشد، اعلام کرد که شرط تثبیت قیمت کنونی نفت، کاهش داوطلبانة تولید نفت به وسیلة اعضای غیراوپک، خواهد بود.

رئیس اجلاس سپس افزود: «در حالی که تولید نفت کشورهای اوپک از 9/30 میلیون بشکه در روز طی سال 1979 به 3/16 میلیون بشکه در سال 84 کاهش یافته است و تولیدکنندگان غیر عضو اوپک تولیدات نفتی خود را از 9/17 میلیون بشکه در سال 79 به 8/21 میلیون بشکه افزایش داده اند، این روش منجر به کاهش سهم اوپک در بازار جهانی نفت از 4/63 درصد در سال 79 به 8/42 درصد در سال 84 گردیده است.»

"سوبروتو" همچنین درخواست کرد که رقابت اوپک و دیگر تولیدکنندگان با یک دیگر،

ص: 480


1- 14. مأخذ9، ص 4.

جای خود را به روابطی پی ریزی شده بر اساس همکاری و مشارکت طرف ها، بدهد. وی خاطرنشان کرد: «اجلاس کنونی تنها با هدف کاهش قیمت و یا سقف تولید اوپک برگزار نشده است، بلکه اوپک درصدد تعیین طرق و اقداماتی جهت به کنترل درآوردن مجدد بازار جهانی نفت می باشد. همچنین اوپک تصمیم به تثبیت بازار نفت و حفظ قیمت ها دارد.»

در گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی با اشاره به موانع موجود بر سر راه تصمیم گیری های اوپک، آمده است: «به اجرا در نیامدن تصمیمات اوپک، به دلیل مشکلات قابل درک بسیاری از اعضای آن و نیز فشارهای تولیدکنندگان غیرعضو به ویژه انگلستان و نروژ، به همراه تلاش های کشورهای صنعتی پیشرفته برای برهم زدن بازار نفت به ویژه طی سال های اخیر، بیش از هر زمان دیگری محسوس می باشد.

در این حال بنا بر گزارش های واصله از منابع نزدیک به کنفرانس، عربستان به همراه برخی از اعضای دارندة نفت خام نوع سنگین، خواهان تعدیل قیمت آن می باشند، گفته می شود کشورهای عضو دارندة نفت سبک و بسیار سبک از قبیل امارات، الجزایر و نیجریه - که هرگونه افزایش اختلاف سطح قیمت های رسمی فعلی که به مقدار 40/2 دلار است را سبب کاهش درآمدهای ارزی خود تلقی می کنند - با درخواست عربستان مخالفت می ورزند. وزیر نفت لیبی نیز خواهان حفظ قیمت و سقف تولید کنونی نفت اوپک شد. همچنین وزیر نفت عراق اظهار داشت کشورش با پیشنهاد عربستان مبنی بر تغییر قیمت نفت سنگین، موافق نیست.»(1)

374

گروه موسوم به "نهضت مقاومت ملی ایران" - که به وسیلة "شاپور بختیار" در خارج از کشور جهت کارهای تبلیغاتی علیه نظام جمهوری اسلامی، راه اندازی شده - "کمیتة ضد جنگ" تشکیل داده است. در قسمتی از اعلامیة این گروه در همین مورد آمده است: «حق این است که ما با امکانات مساعدی که در خارج از کشور داریم، خاموش ننشینیم و هم آواز با هم وطنان مصیبت دیده و جنگ زدة خود، به محکوم ساختن جنگ برخیزیم و از سازمان ملل متحد و دیگر سازمان های بین المللی ذی ربط بخواهیم تا رهبران خودشیفتة دو کشور ایران و عراق را به متوقف کردن جنگ وادارند و کشورهایی که به گونه ای یا با کمک های تسلیحاتی و یا با سکوت خود، بر این جنگ فاجعه بار مهر تأیید می گذارند را محکوم سازند. از این رو "کمیتة ضد جنگ" نهضت مقاومت ملی از همة ایرانیان مقیم لس آنجلس دعوت می کند که با پیوستن به این کمیته و ارائه هر نوع پیشنهادی که ما را در حصول به این مقصود یاری دهد، به دفتر کمیتة ضد جنگ مراجعه کنند.»(2)

375

امروز در "گابن" پایتخت کشور افریقایی بوتسوانا، یک گردهم آیی که از نمایندگان اعزامی از 23 کشور مسلمان دربارة حج تشکیل شده بود، با صدور قطع نامه ای به کار خود پایان داد. روزنامه

ص: 481


1- 15. مأخذ9، ص 4.
2- 16. واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش"، شماره 5 (31/4/1364)، ص 28.

اطلاعات در گزارشی از این همایش و قطع نامه آن آورده است: «این قطع نامه ضمن این که از مسلمانان جهان خواسته تا همان گونه که امام خمینی اعلام کردند آخرین جمعة ماه مبارک رمضان را به عنوان "روز قدس" اختصاص دهند، از کلیة مسلمانان جهان به منظور شرکت سیاسی و نظامی و اقتصادی و تبلیغاتی در جهاد به رهبری امام خمینی برای آزادی قدس، دعوت به عمل آورده است. قطع نامه همچنین ضمن اظهار این که مسئله فلسطین و لبنان، یک مسئله اسلامی است و نه ملی، تأکید می کند که تنها راه آزادی قدس، جهاد اسلامی است. [...]

رژیم عراق که از سوی امریکا و صهیونیسم حمایت می شود، به خاطر نقض قرارداد الجزایر، آغاز کنندة تجاوز محسوب می شود. قطع نامه همچنین ضمن محکوم نمودن جنایات بی شمار رژیم عراق در استفاده از سلاح های شیمیایی علیه رزمندگان اسلام و حمله به مناطق مسکونی و کشتن مردم بی گناه و استفاده از بمب های خوشه ای - که همگی نقض قوانین بین المللی به شمار می رود - تأکید می کند که صلح با رژیم صدام، رژیمی که دشمن اسلام است و دستش به خون مسلمانان بی گناه چه در ایران و چه در عراق آغشته است، یک عمل غیراسلامی است و مردم ایران بایستی تا سرنگونی صدام، از خود دفاع کنند.»(1)

یادآوری می شود که به مناسبت فرارسیدن ایام حج که ایران در مراسم آن فعالیت ویژه ای دارد، این گونه کنفرانس ها با مساعی ایران در تعدادی از کشورها برگزار می شود که تأکید اصلی آن، متوجه افکار عمومی است.

ص: 482


1- 17. مأخذ9، ص 3.

روزشمار جنگ سه شنبه /1 مرداد 1364 /4 ذیقعده 1405 /23 ژوئیه 1985

376

امروز سپاه عملیات محدود دیگری را با نام "قدس4" در دریاچة " ام النعاج" واقع در هور، آغاز کرد که به جز در بخش کوچکی از اهداف تعیین شده، با موفقیت به انجام رسید. یادآوری می شود هنگامی که عملیات "قدس1" در شرف انجام بود، در جلسة فرماندهی قرارگاه خاتم اجرای عملیات محدود در این منطقه، تصویب شد و تیپ بدر(1) با توجه به شناسایی و اطلاعاتی که تا این زمان کسب کرده بود، کار تکمیل شناسایی و احراز آمادگی برای انجام دادن عملیات را آغاز کرد. در این حال وقایعی سبب شد تا موقعیت مناسبی نصیب نیروهای اسلام بشود:

یکی این که بر اثر توفان شدید و بی سابقه، تهل ها(2)* کنار رفتند و "شط الدوب" به دریاچة ام النعاج وصل شد. واقعه دوم این بود که یک ستوان دوم عراقی که فرمانده یکی از دسته های گردان5 از تیپ117 بود، به همراه دو سرباز هنگام شناسایی مواضع دشمن در ام النعاج، اسیر شدند. افسران مجاهد عراقی تیپ بدر از افسر اسیر اطلاعات مهمی کسب کردند. وی وضعیت تیپ117 و پاسگاه های دریاچة ام النعاج را دقیقاً تشریح کرد و تیپ بدر به وضعیت دریاچه کاملاً آشنا شد.

دریاچة ام النعاج در شمال غربی هورالهویزه و جنوب شرقی "عماره" قرار دارد و طبق آنچه عشایر گفته اند، عمقی متفاوت(8 ، 10، 15، 40 متر) دارد. آب دریاچه از رودخانه های ایران است که به وسیلة آب راه های متفاوت وارد آن می شود. دریاچه و آب راه های منتهی به آن، تهل های فراوانی دارد. در شرق دریاچه، تهل ها بیش تر متحرک اند و مسیر حرکت شان شرقی - غربی است و بسته به وضعیت باد، در هر دو قسمت حرکت می کنند و گاهی جلو آب راه هایی را که به

ص: 483


1- ضمیمه دارد؛ ضمیمه اول گزارش 376 : نگاهی به تیپ بدر، ص494.
2- * تهل مجموعه ای از نی های به هم فشرده است که در سطح و زیر آب هور رشد می کنند و بعضاً پس از مدتی از زمین جدا می شوند و به شکل جزیره های کوچک شناور و بعضاً متحرک در می آیند.

دریاچه وصل می شود، می گیرند.

پیش از جنگ، عده ای از عشایر در این دریاچه زندگی می کردند. این ها روی تهل های ثابت، "حباشه"(1) می ساختند و می ماندند. غذای شان ماهی و نان درست شده از آرد برنج بود و عمدة امرار معاش شان هم از فروش ماهی های دریاچه و نی ها به کارخانه ها جهت ساختن حصیر و کاغذ، تأمین می شد.

تیپ بدر با استعداد چهار گردان، بعد از عملیات بدر در این منطقه پدافند کرد. طول این خط پدافند، بین 12 تا 14 کیلومتر و شامل کمین ها و پاسگاه های متعدد بود. تعداد نیروهای هر گردان متغیر بود و تعدادشان بستگی به نیاز منطقه در کمین ها و پاسگاه ها داشت.

کار شناسایی برای عملیات، به وسیلة اطلاعات عملیات تیپ که متشکل از نیروهای مجاهد عراقی، عشایر هور و تعد ادی از نیروهای سپاه بود، از اوایل تیرماه (یک ماه قبل از عملیات) در دو محور غربی و شرقی شروع شد.

شناسایی ها عمدتاً هنگام غروب آفتاب آغاز می شد و نیروهای شناسایی بعضی اوقات دو شب در منطقه می ماندند. روی هم رفته در محور غربی ده ها بار و در محور شرقی پنج تا شش بار مواضع دشمن شناسایی شد.

سازمان رزم تیپ بدر در این عملیات عبارت بود از: گردان شهید بهشتی به استعداد 90 تن؛ گردان انصارالحسین به استعداد 70 تن؛ گردان شهید دستغیب به استعداد دو گروهان (یک گروهان در احتیاط)؛ گردان شهید صدر به استعداد100 تن به علاوة یک گروهان در احتیاط.

بر اساس طرح، منطقة عملیاتی به دو محور شرق و غرب تقسیم گردید:

هدف های محور غربی عبارت بود از پنج کمین عشایر در داخل سیسون؛ دو پاسگاه ارتشی دو طرف دهنة سیسون؛ پاسگاه فرماندهی دشمن که درست در وسط دو پاسگاه پیشین و با مقداری فاصله در دریاچه قرار داشت؛ پاسگاه بالای دهنة قاچاقچی.

در محور شرقی هدف هایی در ام الطیره بود شامل دو پاسگاه دشمن و کمین های ام تاوه - خسرسوده و پاسگاه خسرسوده.

مانور تصرف پاسگاه ها به این ترتیب بود که یک تیم غواص مجهز به کلاشینکوف، نارنجک دستی، تفنگ نارنجک انداز و کلت منور (به رنگ های سبز و قرمز)، می بایست در سکوت و با غافل گیری به پاسگاه ها حمله می کرد.

ص: 484


1- حباشه نوعی سایه بان است از جنس نی که روی تهل ها درست می شود.

تصویر

ص: 485

برای اطلاع نیروهای پشتیبانی - که سوار بر قایق و مجهز به دوشکا و تیربار سبک بودند - از چگونگی اوضاع جهت انجام دادن اقدام مناسب، قرار بود در صورت سقوط پاسگاه، گلولة منور سبز و در صورت عدم موفقیت و مقاومت دشمن، گلولة منور قرمز شلیک شود و نیروهای عمل کننده (غواص) با گرفتن جان پناه مناسب (زمین یا آب)، منتظر کمک نیروهای پشتیبان بمانند. نیروهای پشتیبانی می بایست با موتور خاموش و به وسیلة پارو تا محل معینی جلو می رفتند و در ساعت معین با شنیدن صدای اولین شلیک، با موتور روشن و به آهستگی به سمت هدف می راندند تا با دیدن نشانة سبز یا قرمز، یکی از این دو مأموریت را انجام بدهند:

در صورت دیدن منور سبز، مأموریت، پاک سازی نی زار اطراف پاسگاه بود و می بایست یک قایق تا 150 متر جلوتر از پاسگاه می رفت و تا پایان مأموریت، تأمین را عهده دار می شد، نیروهای پشتیبانی بعد از پاک سازی، می بایست درمیان نی ها با فاصله ای معین از پاسگاه، کمین می کردند، سپس مستقر می شدند.

در وضعیت دوم، نیروها می بایست با اجرای آتش به روی پاسگاه، به سرعت به آن نزدیک می شدند و به تهل آن می چسبیدند و در تصرف پاسگاه کمک می کردند. پس از سقوط پاسگاه، مأموریت به همان صورت اول، ادامه می یافت.

یادآوری می شود که برای تصرف هر پاسگاه، نیروی غواص و پشتیبان، جداگانه سازمان دهی شده بودند. همچنین برای برخی نقاط جناح عملیات نیز نیروی جداگانه سازمان دهی شده بود.

جهت گم راه کردن دشمن نیز تدبیری به کار گرفته شد: می بایست نیروهایی با چهار تا پنج قایق از آخرین پاسگاه خودی حرکت می کردند و هم زمان با شروع درگیری، با اجرای آتش شدید روی پاسگاه های دشمن در نهروان و نهرالصوه، یک عمل ایذایی انجام می دادند و دشمن را از درک محور اصلی حمله، منحرف می ساختند.

به طور کلی در هر دو محور شرقی و غربی، ایجاد کمین در میان نی ها برای استقرار خودی در دریاچه، به وسیلة قایق ها و بلم ها بوده است تا در فرصت مناسب بعدی، یونولیت ها برای ساختن کمین آورده شود.

برادر "بهمئی"مسئول طرح عملیات تیپ9 بدر مسئول هدایت عملیات در محور شرقی و برادر "دقایقی" فرمانده تیپ بدر، همین مسئولیت را در محور غربی به عهده داشتند. البته فرمانده تیپ، با محور شرقی نیز در ارتباط بود، اما عمده توانش را در محور غربی می بایست به کار می برد.

قطع ارتباط چند ساعتة غواص ها با نیروی پشتیبانی قبل از شروع عملیات، یعنی از هنگامی که در آب فرو می رفتند و از قایق ها جدا می شدند تا زمانی که کلت منور شلیک می شد، برای تیپ به عنوان یک مسئله مطرح بود که می بایست حل می شد. در این مدت در

ص: 486

صورتی که اتفاقی برای نیروهای غواص می افتاد، خودشان می بایست آن را رفع می کردند، بدون هیچ امکان کمکی از نیروهای پشتیبانی. گفتنی است که ابتدا تصمیم گرفته شد که بی سیم ضد آب درست شود، اما متأسفانه انجام نشد.

در هر حال مسئولان تیم های غواص آخرین هماهنگی های لازم را انجام دادند. زمان رسیدن به هدف از نقطة رهایی، به وسیله مسئولان تیم ها تخمین زده شد و برادر " اسماعیل دقایقی" (فرمانده تیپ بدر) دو ساعت به زمان های پیش بینی شده می افزود تا در صورت پیش آمدن حادثه ای، زمان عملیات عقب نیفتد و همگی سر ساعت برسند. ساعت24 به عنوان زمان شروع درگیری برای هر دو محور تعیین شده بود.

حدود ساعت سه تا پنج بعدازظهر امروز نیروها در محل مأموریت خویش از آخرین کمین های خودی جدا شدند. طبق طرح مانور، هر گروه از غواصان و سپس قایق سواران، جداگانه به سمت هدف های تعیین شده به راه افتادند تا در زمان معین و طبق برنامه، درگیری را آغاز کنند.

در عمل، در همة محورها عملیات با موفقیت و با سرعت فوق العاده ای همراه بود،* مگر در پاسگاه " ام الطیره" در محور شرقی که با مقاومت دشمن و مجروح شدن مسئول تیم تک ور، نیروهای خودی بنا به دستور، عقب آمده اند و منتظر فرصت دیگری هستند.(1)

* ضمیمه دارد؛ ضمیمه دوم گزارش 376 : فریب دشمن و قطع آتش در عملیات "قدس4"، ص495.

تصویر

ص: 487


1- 1. سند شماره 630/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "قدس4"، گزارش راوی عملیات قدس4 (علی مژدهی)، صص 2 تا 16.

فرمانده تیپ 9 بدر (اسماعیل دقایقی) در منطقه عملیاتی قدس4

377

مطابق گزارش های نوبه ای قرارگاه خاتم، امروز نیروهای خودی [از تیپ3 لشکر88 ارتش] موفق شده اند یک پست استراق سمع (شنود) در تپة 402 واقع در منطقة عمومی سومار را که دشمن در تاریخ 20/4/1364 به اشغال خود درآورده بود، باز پس بگیرند.(1) تیپ40 سراب (ارتش) نیز در عملیاتی در ارتفاعات "گیسکه" توانسته قسمتی از این ارتفاعات را که عراق ده روز پیش اشغال کرده بود، بازپس گیرد. در این عملیات شش اسیر عراقی - که دو نفر از آن ها افسر هستند - به عقب تخلیه شده اند.(2)

378

امروز به یک مرکز بسیج و اعزام نیرو به جبهه در خیابان "آذربایجان" تهران حمله شد و با پرتاب نارنجک قسمتی از این مرکز ویران گردید و تعدادی از نیروهای مستقر در آن نیز شهید یا مجروح شدند.(3) به گزارش سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، مهاجمان از سازمان مجاهدین خلق بوده اند.(4) این حمله در ادامة تلاش های سازمان مزبور است که به رغم تماشاچی بودن، برای نشان دادن توانایی تأثیرگذاری در جنگ به زیان ایران و به نفع عراق، به شدت به تبلیغ و اقدامات تبلیغی پرداخته است.

379

اخیراً عراق در مناطق جنگی غرب کشور به تقویت و تشدید جنگ روانی علیه جمهوری اسلامی پرداخته است؛ در این خصوص به تازگی یک فرستندة رادیویی قوی تأسیس کرده است. این فرستنده - که کار آن از اوایل تیرماه شروع شده است - به زبان فارسی از عراق برنامه پخش می کند و منطقة غرب ایران را پوشش می دهد. صدای این رادیو در باختران به خوبی و حتی قوی تر از صدای جمهوری اسلامی قابل دریافت است. برنامه های این فرستنده علاوه بر پیام های تهدیدآمیز یا تحریک کننده، شامل پخش ترانه های رایج در حکومت گذشته، سخن رانی های شیخ "علی تهرانی" و مصاحبه با اسیران ایرانی می باشد.(5)

380

روزنامة اطلاعات در طول ماه رمضان گذشته و در چندین جلسه، مصاحبه ای مفصل با آقای رئیس جمهور (آیت الله خامنه ای) انجام داده که امروز آن را چاپ کرده است. در این مصاحبه، مسائل داخلی و به خصوص مرحلة جدید سیاست خارجی جمهوری اسلامی، یعنی برقراری روابط در سطح نظام بین المللی و منطقه ای، مورد بحث و گفت وگو قرار گرفت.

نمایندة روزنامة اطلاعات در مورد آیندة جنگ و روابط ایران با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، نظر رئیس جمهوری را پرسید و ایشان در پاسخ چنین گفت:

«سیاست کلی جمهوری اسلامی در ایجاد ارتباط با کشورهای همسایة مسلمان و

ص: 488


1- 2. سند شمارة 009651 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای قرارگاه عملیاتی خاتم، شمارة 137 (2/5/1364).
2- 3. سند شماره 022836 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای، عملیات و اطلاعات نزاجا، شمارة 125، ص2 (1/5/1364)؛ و سند شمارة 1097 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم (محسن رخصت طلب)، از 24/4/1364 الی 16/5/1364، ص 110.
3- 4. سند شماره 070746 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: سازمان حفاظت اطلاعات سپاه پاسداران، 4/6/1364.
4- 5. همان.
5- 6. سند شماره 226059 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: 1/5/1364، ص16.

کشورهای جهان سوم و حتی همة کشورهای جهان به جز رژیم هایی از قبیل امریکا، اسرائیل و افریقای جنوبی و امثال آن ها - که دلیل خاص مانع از ارتباط ما با آن ها است - بارها اعلام شده است و از شخص حضرت امام گرفته تا بقیة مسئولین، همه، این سیاست را اعلام کرده اند. ما بنا بر قطع روابط یا ضعیف کردن روابط سیاسی با کشورهای دیگر را نداریم، مگر در مورد استثنایی. همیشه حضرت امام در این مورد توصیه کرده اند، به خصوص در مورد کشورهای همسایه. حضرت آیت الله العظمی منتظری همواره توصیه های مؤکدی به همة ما کرده اند که باید سعی کنیم با این کشورها روابط مان را صمیمانه کنیم و این توهم غلط که جمهوری اسلامی سر جنگ با همه دارد را از ذهن آن ها خارج سازیم. تشخیص خود ما هم همین است و مسئولین کشور هم این را تأیید کرده اند. در حال حاضر انقلاب اسلامی به خاطر عدم تبیین نقطه نظراتش در مواردی، شناخته نشده است. چنانچه بتوانیم به کشورهای همسایه مان این معنا را درست تفهیم کنیم که حراست از منطقة خلیج فارس این منطقة حساس و استراتژیک - به عهدة خود ما کشورهای پیرامون خلیج است؛ یا اگر بتوانیم تفهیم کنیم که باید در مقابل خطر بزرگی که اسلام و تمامی کشورهای اسلامی و وحدت آن ها را تهدید می کند، نیروهای مان را حتی المقدور هماهنگ و بسیج کنیم و به دنبال آن، مسئله خطر صهیونیست ها و رژیم صهیونیستی را به عنوان یک خطر اصلی، به طور جدی برای جهان اسلام مطرح سازیم، طبعاً امتیاز زیادی به دست آورده ایم.»

اطلاعات: «عده ای تصور می کنند مسئولین ایران به هیچ وجه از راه های سیاسی و دیپلماسی وارد عمل نمی شوند و اگر حکام منطقه هم بپذیرند که رژیم عراق باید عوض شود، باز هم ایران قبول نمی کند و بر شعار "جنگ، جنگ تا پیروزی" ادامه می دهد.»

رئیس جمهور: «امروزه هیچ جنگ نظامی یی نیست که تلاش سیاسی یی در کنارش نباشد و به آن کمک نکند؛ ما هم از آغاز جنگ تحمیلی تاکنون، تلاش های سیاسی مان در کنار تلاش های نظامی وجود داشته و دارد و به مقاصد مختلف - از جمله همین که شما در سؤال تان به آن اشاره داشتید - رفت و آمدهای فراوانی انجام شده است که همه از آن مطلع اند و بر همه روشن است. اما نکته ای که وجود دارد، این است که یک تحلیل غلطی پس از انقلاب اسلامی در منطقه حاکم شد و آن این بود که "انقلاب، ایران را آسیب پذیر ساخته است." همین تحلیل، یکی از عوامل اصلی بود که موجب شد حملة نظامی عراق به ایران انجام بگیرد. این تحلیل اگرچه در طول این چند سال جنگ به دلیل مقاومت شجاعانة رزمندگان اسلام، قوت و صحت خود را از دست داد، ولی هنوز تا حدودی باقی است و به کلی از بین نرفته است، لذا ما در گفت وگوهای سیاسی، آن وقت دارای موقعیت برتر هستیم که در جنگ، مشت قویِ کوبنده ای را نشان دهیم. جنگ برای خود دارای یک مضمون سیاسی است؛ جنگ برای ما حاکی از یکپارچگی ملت است؛ اکنون دشمنان ما دارند

ص: 489

سرمایه گذاری می کنند، پول خرج می کنند که بتوانند جنگ را منشأ آثار سیاسی ضد نظام اسلامی بکنند، مثل خیلی از جاهای دیگر، اما نمی توانند. جنگ به معنای ثبات و رسوخ نظام اسلامی در سرزمین این کشور است؛ جنگ، حاکی از آن است که نظام جمهوری اسلامی آسیب پذیر و متزلزل نیست؛ پس می بینیم که جنگ مفهوم سیاسی بسیار قوی با خود دارد. هرگاه ما توانسته ایم در صحنه های نبرد، قدرتی از خود نشان دهیم، در مذاکرات سیاسی و ارتباطات دیپلماسی هم توانسته ایم نظرات و دیدگاه های خودمان را با قدرت مطرح کنیم. لذا این طور نیست که مسئولین جمهوری اسلامی به کار سیاسی در کنار جنگ نپرداخته اند، بلکه پرداخته ایم و حجم آن هم بسیار بالا و خوب بوده است، ولی با این حال، معتقد بوده و هستیم که برد و توان یک حرکت سیاسی، تابع قدرت نظامی و اثبات توانایی رزمی بوده است و این فقط در جبهه امکان پذیر است.»

اطلاعات: «از یک طرف در برخوردها و مذاکرات سیاسی و دیپلماسی می گوییم: "ایران جنگ نمی خواست." و یا: "در امور داخلی هیچ کشوری دخالت نخواهیم کرد." و از طرفی هم گاهی در سخن رانی ها، مسئله کمک به نهضت های مردمی جهان، لزوم پیروزی اسلام و انقلاب اسلامی در سطح جهان و قیام و نهضت ملت های تحت ستم و برقراری حکومت اسلامی مطرح می شود.»

رئیس جمهور: «مشکلی که شما فرمودید، شاید خود همین احساس و انگیزه ای که در سؤال شما وجود داشت، این سخن گویان را به تدریج به این سمت بکشاند؛ یعنی وقتی مثلاً کلمة "صدور انقلاب" بد معنی می شود و نمی تواند آن چیزی را که در ذهن آن هاست منعکس کند، آن ها کلمه ای را پیدا کنند که بتواند بیّن آن معنی باشد، فرضاً "صدور ارزش های انقلاب."»

اطلاعات: «سال گذشته وزیر خارجة آلمان غربی به ایران سفر کرد و در بازگشت به غرب، خطاب به کشورهای غربی از آن ها خواست که نسبت به روابط با ایران تجدید نظر کنند؛ همچنین چندی پیش کاردار فرانسه در تهران خواستار بهبود روابط دو کشور شد؛ اخیراً نیز مشابه همین تغییرات در سطح روابط کشور ایران و شوروی دیده شده است؛ حضرت عالی گرایش این کشورها به بهبود روابط با ایران را ناشی از چه عواملی می دانید و این روند در حال حاضر در چه مرحله ای قرار دارد؟»

رئیس جمهور: «ما باید بکوشیم که این روند پیش برود، روند اعتراف به وجود جامعة اسلامی؛ ما برای آن سرمایه گذاری کرده ایم و این هم نتایج آن است. هرچه این نظام بیش تر باقی بماند و هرچه که بیش تر به پیش برود، هرچه که قابلیت خودش را برای باقی ماندن بیش تر ثابت کند، جدی بودن او بیش تر واضح می شود و لذا کسانی که حاضر نبودند آن را جدی تلقی کنند، حالا باید اعتراف کنند و آن را جدی بگیرند؛ امروز دنیا مجبور است ما را جدی بگیرد.

ص: 490

نقش ما، نقش تعیین کننده ای است، هم در وضع ملت ها، هم در معادلات سیاسی جهان و هم در جغرافیای سیاسی عالم، ما مؤثر هستیم. خلیج فارس یک نقطة مهم ظهور حساسیت ما است؛ کل منطقة خاورمیانه و مخصوصاً صف مقدم مبارزه با صهیونیست ها، یکی دیگر از مناطقی است که حضور و ظهور ما در آن جا کاملاً آشکار است. مسئله نفت، مسئله دیگری است که ما در آن تعیین کننده هستیم و مسائل گوناگون دیگر.»

اطلاعات: «یک کشور نمی تواند به دور خود حصار بکشد و از طرف دیگر هم، ما در آرمان ها و اصول خودمان به طور قاطع و جدی سیاست "نه شرقی، نه غربی" را مطرح کرده ایم؛ آیا این خطر وجود نخواهد داشت که ما در تشخیص مرزهای این دو مسئله اشتباه کنیم؟ یعنی از یک سو لزوم برقراری و گسترش ارتباط با کشورهای جهان مطرح است و از سوی دیگر، لزوم وفاداری کامل به اصل اساسی "نه شرقی، نه غربی."»

رئیس جمهور: «آن اشتباه در صورتی پیش خواهد آمد که مفهوم "نه شرقی و نه غربی" درست درک نشده باشد و رابطة سالمی که بایستی با اصل "نه شرقی و نه غربی" معارضه ای نداشته باشد، درست تشخیص داده نشده باشد. معنای شعار "نه شرقی و نه غربی"، عدم رابطه با شرق و غرب نیست؛ عدم وابستگی به شرق و غرب است.

آسان ترین صحنة استقلال ما، صحنة سیاسی است که در این زمینه خود انقلاب بزرگ ترین کمک را به ما کرده است. این ارتباطات دیپلماسی مؤید استقلال ما هستند، نه معارض آن. مشکل ما بیش تر در عرصة اقتصادی و فرهنگی است؛ همچنان که می بینید و باید تلاش کنیم آن ها را به شکل لازمی تأمین کنیم. البته در زمینة فرهنگی کافی است که به خودمان برگردیم [...] اگر خطری باشد که ما را تهدید کند، برای وابستگی و نقض نه شرقی و نه غربی، مسئله اقتصاد است. ما اگر نتوانیم در درون خودمان، نیازهای اقتصادی خودمان را برآورده کنیم، در درازمدت آن خطر جدی خواهد بود. استقلال اقتصادی چیزی است که با شعار و تبلیغ به هیچ وجه به دست نمی آید، مثل سیاست نیست که یکی از ارکانش زبان است؛ همین که شما چیزی را بگویید، خود این یکی از عناصر تعیین کنندة سیاست خواهد بود. اجزای سیاسی را خودمان عوض می کنیم به سود و یا به زیان شما، در حالی که که اقتصاد این طور نیست؛ در مورد اقتصاد، برنامه ریزی، مصلحت اندیشی های ناشی از پختگی و تبحر و تلاش همه جانبه و استفاده از تمامی امکانات، مورد نیاز است و تا این مقدمات فراهم نشود، خطر وابستگی وجود خواهد داشت. امروز قدرت و هیمنة انقلاب توانسته علی رغم وجود وابستگی اقتصادی، استقلال سیاسی را درست کند؛ این قدرت ما مسئولین نیست، قدرت انقلاب است. پس من وجود خطر را تأیید می کنم اما این که این خطر با ارتباطات سیاسی حاصل و جدی می شود را تأیید نمی کنم و معتقدم که با عدم معالجة صحیح اقتصادی، آن خطر وجود خواهد داشت.»

ص: 491

اطلاعات: «همان طور که فرمودید، از اول انقلاب تاکنون تلاش های زیادی در زمینة اقتصاد انجام گرفته، [ولی] هنوز مسائل ناگوار و بحث انگیزی وجود دارد، یکی از این مسائل درمورد اصطلاح "عدالت اجتماعی" است، به خصوص بعد از آن پیامی که امام به مجلس داشتند و تأکید مشخصی روی این مسئله داشتند؛ در این زمینه چه نظریاتی دارید؟»

رئیس جمهور: «در این مملکت اگر ما نتوانیم تولید و مصرف را کنترل کنیم - به معنای خاص تولید - یعنی از مصارف زائد و تشریفاتی و غیر ضروری پرهیز بشود و برویم به سمت مصرف کم و تولید زیاد، مشارکت و همکاری عمومی مردم و به کارانداختن انواع سرمایه های پولی از قبیل سرمایه های بخش خصوصی، سرمایه های علمی و تخصصی، به خصوص سرمایه های مربوط به برنامه ریزی و تعیین اولویت ها در زمینة اقتصادی و تولیدی، که اولویت ها در مملکت چیست؛ تا به این سمت نرویم، مسئله قابل علاج نخواهد بود. همان طور که قبلاً گفته شد و روشن است، ما وارث یک اقتصاد به شدت بیمار و معیوب هستیم. [...] سیستم بد بوده، مبنا خراب بوده و آن مبنا به ما به ارث رسیده و باید آن را درست کنیم.

البته تلاش های زیادی شده است، ولی هنوز تا رسیدن به هدف خیلی فاصله داریم. عواملی که تا حالا یک مقداری مانع از این شده اند که این تلاش ها به نتایج مطلوب و مورد نظر برسند، در درجة اول، جنگ است. نمی توان جنگ را نادیده گرفت؛ جنگ، هم پول و هم نیروی انسانی و همت را به خود مصروف می کند. همت مسئولین، یک سرمایة انقلاب است که بایستی آن را در جایی صرف کنند، خوب اگر این حادثه (جنگ) نباشد، همت در جای دیگری به نفع جامعه صرف خواهد شد. بنابراین، جنگ، عامل مهمی است و از سوی دیگر، ضعف برنامه ریزی در کار مسائل اقتصادی مؤثر است.»(1)

381

امروز عده ای از نمایندگان مجلس در قالب یک طرح قانونی پیشنهاد کردند که معافیت مطروحه در مادة 45 قانون نظام وظیفة عمومی مصوب 29/3/1363 که بر اساس آن، یکی از افراد خانوادة شهید داده، از خدمت سربازی معاف می شود، شامل خانواده های جانباز، اسیر و مفقودالاثر نیز بشود. در جلسة علنی امروز مجلس شورای اسلامی، قید یک فوریت این طرح، تصویب شد.(2)

382

در چارچوب تلاش های سیاسی حاکمان عراق برای تأثیرگذاری مثبت در افکار عمومی جهان به وسیلة تبلیغ صلح طلبی و تظاهر به مسالمت جویی، به منظور فراهم ساختن زمینة هرچه مناسب تر جهت جلب توجه بیش از پیش حامیان جهانی خود و تسهیل حرکت دولت های غربی در مسلح کردن هرچه بیش تر ارتش عراق، امروز به گزارش خبرگزاری کویت، "نزار حمدون" سفیر عراق در امریکا، از جوامع بین المللی درخواست کرده که برای

ص: 492


1- 7. روزنامة اطلاعات، 1/5/1364، صص 6 و 7.
2- 8. اداره کل تندنویسی مجلس شورای اسلامی، "روزنامه رسمی، مشروح مذاکرات جلسه علنی مجلس، شماره 11811، دورة دوم، جلسه 161 (1/5/1364)، ص28.

توقف جریان صدور تسلیحات و قطعات یدکی نظامی به ایران، بکوشند تا بدین ترتیب، ایران یک روش مسالمت آمیز را برای خاتمه دادن به جنگ با عراق، بپذیرد. این خبرگزاری سپس افزوده است: «وی با اشاره به این که خاتمة جنگ به عمر آیت الله "خمینی" رهبر معنوی ایران، بستگی دارد، گفت اقدام مزبور روند جنگ را کاهش می دهد، اما موجب خاتمة آن نمی شود. وی تأکید کرد عراق برای مذاکرات صلح با ایران، هیچ گونه شرط اولیه ای ندارد و در سیاست داخلی ایران نیز مداخله نمی کند، در صورتی که این کار به برقراری صلح در منطقه منجر شود.»

همچنین در چارچوب سیاست عراق برای جلب توجه محافل ذی نفوذ عمدتاً صهیونیستی - امریکایی، نزار حمدون دربارة موضع عراق در برابر مصر و معاهدة صلح با اسرائیل، گفته است که عراق در خط مقدم مقابله با اسرائیل قرار نداشته و خود را در مقام مخالفت با مصر و اردن قرار نمی دهد. وی افزوده: «ما از مصر و اردن حمایت می کنیم، ما حتی اگر سوری ها به سایر کشورهای عربی که در روند صلح دخالت دارند، بپیوندند، از آن ها هم حمایت می کنیم؛ ما مایلیم تا صلح در منطقه گسترش یابد.»(1)

در خصوص "صلح طلبی" حکومت عراق، سفیر این کشور در پاکستان نیز اعلام کرده است: «عراق از تلاش های کمیتة صلح اسلامی در مورد جنگ تحمیلی، مشروط بر این که هدف این تلاش ها ایجاد صلح و پایان دادن جنگ به طور آبرومندانه باشد، استقبال خواهد کرد.» وی در ادامة گفت وگو با روزنامة "جنگ" چاپ پاکستان، تأکید کرده که عراق ضعیف نیست و فقط جهت رفاه مردم خویش، خواهان پایان جنگ می باشد. وی همچنین گفته است: «به تمام ملت عراق آموزش نظامی داده شده که در نتیجة آن، هر مرد و زن عراقی می تواند مدرن ترین سلاح را به کار ببرد و در حال حاضر نفرات [نیروهای] مردمی عراق از یک میلیون گذشته است و اکثر آن ها در جبهه های مختلف سرگرم نبرد هستند.»(2)

383

بهبود روابط ایران با کشورهای امریکا و فرانسه، بدون آن که در جنگ یا مسائل مالی ذی حق، توجهی به حقوق ایران بشود، از جمله توقعاتی است که در اظهارات شخصیت های سیاسی این دو کشور نهفته است:

"جیمی کارتر" رئیس جمهوری سابق امریکا، در جریان گفت وگو با مقام های ترکیه، خواستار میانجی گری آنکارا برای عادی سازی روابط تهران با واشنگتن شده است. کارتر در مدت اقامت خود در ترکیه و دیدار با رئیس جمهوری و نخست وزیر این کشور، گفته که ترکیه تنها کشوری است که می تواند روابط بین تهران و واشنگتن را به حالت عادی برگرداند.(3) در این حال، وزیر خارجة امریکا در یک کنفرانس مطبوعاتی در کاخ سفید، اعلام کرده است: «ما [ایالات متحدة امریکا] بعید است که بتوانیم برای پایان جنگ اقداماتی

ص: 493


1- 9. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 127 (3/5/1364)، صص 14 و 15، واشنگتن - خبرگزاری کویت 2/5/1364.
2- 10. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 126 (2/5/1364)، ص4، اسلام آباد - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1/5/1364.
3- 11. مأخذ 7، ص آخر.

انجام دهیم، اگرچه می کوشیم برخی تدابیر را اتخاذ کنیم.»(1)

از سوی دیگر، روزنامة کویتی " القبس" به نقل از منابع قابل اعتماد خود در پاریس، نوشته است: «دولت فرانسه به بهبود روابط با ایران مایل می باشد و این نمایان گر این مطلب است که علی رغم دو دلی های دولت فرانسه، موضوع سفر "رولان دوما" وزیر خارجة فرانسه به تهران، ممکن است به طور جدی مطرح شود. دو دلی دولت فرانسه ناشی از این مطلب است که مقامات فرانسه از این وحشت دارند که سفر دوما به تهران به عنوان تغییر موضع فرانسه در قبال جنگ خلیج[فارس] و عدم حمایت از عراق تلقی شود و از سوی دیگر، دولت فرانسه مایل است مطمئن شود که این سفر حتماً به بهبود روابط با ایران منجر خواهد شد و این می تواند به آزادی چهار گروگان فرانسوی در بیروت کمک کند.»(2)

القبس سپس افزوده است: «یک هیئت بلندپایة ایرانی در حدود سه هفته پیش برای گفت وگو با مقامات رسمی فرانسه دربارة چگونگی بهبود روابط دوجانبه و حل و فصل مشکلات مالی بین دو کشور، از پاریس دیدن کرده است [...] هدف اصلی هیئت ایرانی از سفر به پاریس، حل وفصل نهایی مشکل مالی موجود بین ایران و فرانسه بوده است که از زمان پیروزی انقلاب ایران در سال 1979 تاکنون وجود داشته است.»(3)

در عین حال خبرگزاری کویت از پاریس گزارش داد که وزارت خارجة فرانسه امروز در واکنشی ملایم، برخی گزارش های خارجی و محلی را مبنی بر این که "رولان دوما" وزیر خارجة فرانسه، در صدد است برای بهبود روابط بین تهران و پاریس در آیندة نزدیک از تهران دیدن کند، تکذیب کرده است.(4)

¯¯¯

ضمیمة اول گزارش 376: نگاهی به تیپ بدر

مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ بعد از پایان عملیات "قدس 4" بی درنگ گزارشی در بارة آن برای فرمانده کل سپاه تهیه و ارسال کرد. در این گزارش، در خصوص نیروهای عمل کننده به عنوان یکی از ویژگی های مهم این عملیات، چنین تأکید شده است:

بافت و ترکیب نیروهای عمل کننده در "قدس 4" می تواند به عنوان ویژگی مهم این عملیات در مقایسه با دیگر عملیات های قدس، محسوب گردد. در این عملیات، یگان عمل کننده، به جز فرمانده(5) آن و برخی کادرها، متشکل از نیروهای مجاهد عراقی بوده است که در طول جنگ از عراق اخراج شده و بعضاً خود پناهنده شده بودند.

ترکیبی از ارتشیان عراق و مجاهدین غیرنظامی که به لحاظ بینش سیاسی و انگیزة حرکت و جهاد

ص: 494


1- 12. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 2/5/1364، رادیو مسکو، ص3.
2- 13. مأخذ10، صص 14 و 15، خبرگزاری کویت.
3- 14. مأخذ10، صص14 و 15، خبرگزاری کویت، 1/5/1364.
4- 15. مأخذ9، ص17، پاریس - خبرگزاری کویت، 1/5/1364.
5- "اسماعیل دقایقی" فرماندهی تیپ9 بدر را به عهده داشت. در ادامة گسترش سازمان رزم سپاه این تیپ به لشکر ارتقاء یافت و در عملیات کربلای4 مأموریت ویژه ای عهده دار بود. پس از این عملیات, فرمانده این لشکر (اسماعیل دقایقی) در حین فراهم ساختن مقدمات اجرای مأموریت خود در عملیات کربلای5, در دی ماه 1365 به شهادت رسید.

مسلحانه، در جبهه حضور یافته اند، تیپ بدر را به وجود آورده است که قبل از انجام دادن "قدس4"، پدافند همین منطقة عملیاتی در هور را به عهده داشته است.

هرچند در میان صدهزار مهاجر عراقی، تشکیل یک تیپ (منها) نمی تواند در نظر اول آن چنان قابل توجه به حساب آید، ولی به هر حال می توان گفت نطفة یک حرکت صحیح بسته شده و در صورت دقت و ممارست و ایجاد زمینه های مناسب و حذف عوامل بازدارنده - که در ابعاد گوناگونی به مسئولان مختلفی مربوط می گردد - می توان امیدوار بود که برای آیندة انقلاب اسلامی عراق گامی برداشته شده است.

هستة اولیه این تیپ، دو سال قبل در شرق بصره شکل گرفت. در آن جا از تعدادی رزمندة مسلمان عراقی گردانی به نام "شهید صدر" تشکیل شد و در پدافند پاسگاه زید به کار گرفته شد. این گردان زیر امر لشکر "ولی عصر(عج)" قرار داشت. در عملیات خیبر، صحبت تشکیل تیپ امام صادق از این نیروها بود که مدتی بعد با تیپ امام حسن(ع) ادغام شدند و این نیز در عمل پایدار نماند.

در عملیات "بدر"، این نیروها تحت عنوان "گردان های شهید صدر" درکنار لشکر25 کربلا، "قرارگاه نجف2" را تشکیل دادند و اقدامات درخور توجهی از آنان مشاهده شد. بعد از عملیات بدر، همین مسئولیت پدافند قسمتی از هور را به عهده گرفتند و در صحبت های بعدی مسئولان سپاه، قرار شد که ترکیب این نیروها با نیروهای قرارگاه رمضان، "تیپ بدر" را به وجود آورد و عشایر مبارز تحت امر قرارگاه نصرت نیز در چارچوب این تیپ قرار بگیرند.

در این تیپ، کادرهایی از سپاه نیز حضور دارند که بیش تر با قصد انتقال تجربه و نیز جهت استحکام بافت تیپ و قوام تشکیلات آن در کنار برادران عراقی می باشند. عملیات "قدس4" نخستین تجربة این تیپ (به شکل فعلی) در زمینة "عملیات محدود" به شمار می رود که عملیات موفقی بوده است. اما اگر آفات اختلافات، رفاه طلبی و ... بگذارند، یگان های پرقدرتی از مجاهدین عراقی می تواند تشکیل بشود که عملیاتی به مراتب بزرگ تر از "قدس4" را با موفقیت انجام دهند.

اگر نحوة حرکت برادران پرشور و باانگیزه ای که در تیپ بدر به کار پرداخته اند الگوی آیندة عراقیانی که در قم و تهران اوقات می گذرانند، قرار بگیرد، انقلاب اسلامی در عراق چشم اندازی امیدوارکننده می تواند داشته باشد.

در اوضاع کنونی، تیپ بدر در مقایسه با دیگر یگان های سپاه با برخی مشکلات اولیه روبه رو است؛ به عنوان مثال، دیگر یگان های رزمی سپاه از استان ها و شهرهای پشتیبانی کننده خود حمایت می شوند و حجم عمده ای از تدارکات آن ها با کمک های مردمی حل می شود، در حالی که تیپ بدر به دلیل این که نیروهای آن عراقی هستند، از این امکانات برخوردار نیست، زیرا دفاتر بسیج و جذب نیروهای عراقی در شهرهای تهران، کرج، قم و دیگر نقاطی که معاودان عراقی در آن جا اسکان یافته اند، (در عین فعال بودن و کانال اتصال عراقی های مقیم ایران به تیپ) توانایی لازم را با توجه به دیدگاه های موجود، ندارد.(1)

ضمیمة دوم گزارش 376: فریب دشمن و قطع آتش در عملیات "قدس4"

در شرح چگونگی این پیروزی سریع، نکات جالبی وجود دارد؛ از جمله ماجرایی است که راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ راجع به آن چنین گزارش داده است:

در تخلیة اسرا به عقب، آن ها ابتدا به محل هدایت عملیات (قایق فرماندهی) سپس به مقر تیپ انتقال می یافتند. از میان اسرا، بی سیم چی پاسگاه فرماندهی دشمن در محل هدایت عملیات نگه داشته شد. دشمن با توجه به سقوط پاسگاه ها، منطقه را زیر آتش توپخانه گرفته و تردد در منطقه مشکل شده بود، لذا از بی سیم چی مزبور خواسته شد که با نیروهای ما همکاری کند. وی با اشتیاق پذیرفت و اظهار داشت که منتظر حمله نیروهای اسلام بوده است تا خود را تسلیم کند و می گفت به محض شروع درگیری، با الله اکبر خود را تسلیم کرده است.

ص: 495


1- 16. مأخذ 1، ص 1.

این فرد به "پست شنود" برده شد تا با فرماندهی خود (در عقبه) تماس بگیرد و از جمله از وی خواسته شد به فرمانده شان بگوید که "آتش را قطع کنید، زیرا روی سر ما می ریزد." با این اقدام، بعد از لحظاتی آتش به طور کلی روی منطقه قطع شد.

حدود سه الی چهار ساعت شنود به وسیلة این فرد با دشمن در تماس بود و قطع آتش در این مدت کمک بزرگی به نیروهای خودی کرد: منطقه کاملاً قابل تردد شد و برادران به راحتی رفت و آمد می کردند. بعد از این مدت، مجدداً از بی سیم چی (جهت لو نرفتن شنود) خواسته شد با فرماندهی خود تماس گرفته و وانمود کند که نیروهای اسلام به طرف شان می آیند و قصد حمله دارند، سپس لحظه به لحظه گزارش کند تا سقوط پاسگاه، که پس از صحبت لازم با فرماندهی دشمن و در حین آن، بی سیم توسط شنود خودی قطع شد. در این لحظه فرماندهی دشمن سعی داشت با بی سیم چی تماس بگیرد و این نشان می داد که صحنه سازی مربوطه مؤثر بوده است.

پس از انتقال این بی سیم چی به همراه تعدادی دیگر از اسرا به مقر تیپ، زمانی که عده ای از مجاهدین عراقی به سمت اسرا آمدند، فرد مزبور به سمت یکی از آن ها رفت و یک دیگر را در آغوش گرفته و بوسیدند؛ بعداً معلوم شد از آشنایان یک دیگر می باشند.(1)

ص: 496


1- 17. مأخذ 1، صص 16 تا 22.

روزشمار جنگ چهارشنبه / 2 مرداد 1364 / 5 ذیقعده 1405 /24 ژوئیه 1985

384

در ادامة عملیات شب گذشته، امروز نیروهای خودی به پاک سازی بقایای دشمن - که بعضاً در منطقة تصرف شده فعال بودند - پرداختند. در گزارش مستند مربوط به این عملیات، آمده است:

«تعدادی از افراد موسوم به " فرسان الهور" و ارتشیان عراق به درون نی ها فرار کرده و مخفی شده بودند. از این ها عده ای که بی سیم داشتند، با فرماندهی خود در تماس بودند و به توپخانه "گرا" می دادند، البته شنود خودی محل تقریبی بی سیم های فعال دشمن در منطقه را به دست آورده و نیروها با تیربار حوالی آن را به رگبار می بستند که تا حدودی مؤثر بود و بی سیم های دشمن برای مدتی خاموش می شد. اما در مجموع، منطقة آزاد شده هنوز آلوده بود و برادران بایستی با احتیاط تردد می کردند، بنابراین در ساعت5 صبح پاک سازی شروع شد، به این ترتیب که یکی از برادران با بلندگو به محل آلوده رفته و می گفت که "ما جای شما را می دانیم و در صورتی که تسلیم نشوید، تهل ها را به آتش خواهیم کشید." در پاسگاه سمت چپ هم به همین شکل عمل شد. از اسرا، تعداد و اسامی فراریان پرسیده می شد و معلوم می گردید، سپس برادران به محل می رفته و با بلندگو آن ها را صدا می زدند که بیرون می آمدند و تسلیم می شدند.

در این روز قایق های گشتی خودی تقریباً فعال بودند و مدام جهت تکمیل پاک سازی به منطقه - که هنوز آلوده بود - می رفتند و هربار بین یک تا سه نفر را از دشمن اسیر می کردند.

امروز همچنین دشمن در " ام الطیره" نیرو داشت ولی این نیرو تقریباً در محاصرة خودی بود. وضعیت منطقه برای دشمن کاملاً روشن نبود، ولی امیدوار بود بتواند به وسیلة این نیرو و تقویت آن، حرکتی روی منطقه داشته باشد، برای همین، ام الطیره در این روز به وسیلة ادوات خودی زیر آتش گرفته شد. امروز هنوز پدافند هوایی خودی نتوانسته در منطقه حضور پیدا کند و هواپیماها و همین طور هلی کوپترهای دشمن به راحتی به منطقه می آیند و هر کجای منطقه را که می خواهند، می زنند اما به دلیل استتار خوب نیروهای خودی و

ص: 497

وجود تهل های متعدد و نی زار بودن منطقه، هواپیماها و هلی کوپترهای دشمن نتوانستند خسارت زیادی به نیروهای خودی وارد آورند.

دشمن هرگاه قصد داشت حرکتی به وسیلة قایق و بلم روی نیروهای ما داشته باشد، از سوی کمین های خودی روی آن ها آتش گشوده نمی شد و نیروهای مستقر در کمین خودی اجازه می دادند افراد دشمن جلو بیایند، سپس روی آن ها اجرای آتش می کردند که این حرکت باعث شده بود که هرگاه دشمن می آمد، با تلفاتی به عقب برمی گشت.

دشمن امروز یک بار به وسیلة بلم و حمایت دو هلی کوپتر، پاتک کرد. شنود قبلاً متوجه پاتک دشمن شده و به کمین ها اطلاع داده بود. برادران با آمادگی اجازه دادند نیروهای دشمن نزدیک شوند و به محض نزدیک شدن، روی آن ها اجرای آتش کردند، در نتیجه هفت بلم دشمن غرق شده و تعداد زیادی از افراد ارتش عراق به هلاکت رسیدند.

یکی از برادران پیشنهاد کرد که "تا نیروهای دشمن در منطقه سرگردان هستند، باید روی ام الطیره سریعاً همین امشب عمل شود، زیرا به محض این که متوجه شود در این منطقه کاری از او ساخته نیست، نیروهایش را به عقب خواهد کشید." اما در عمل امروز در ام الطیره اقدامی صورت نگرفت و به بعد موکول شد.»(1)

385

در جلسة امروز قرارگاه خاتم که فرماندهان قرارگاه نوح نیز در آن بودند و با حضور جانشین فرمانده سپاه (علی شمخانی) تشکیل شد، یکی از مسائل مورد بحث، نوع و پیشرفت فعالیت های مهندسی دشمن بود، که این مسئله خودبه خود دلیلی بر افزایش میزان هشیاری دشمن در خصوص منطقة عملیات آتی تلقی می شد.

در این جلسه، "علی فدوی" معاون اطلاعاتی قرارگاه نوح، گزارشی از وضعیت دشمن در جهت تحکیم مواضع و استحکامات (ایجاد کانال)، احداث خاکریز، ایجاد سنگرهای ضد هوایی در منطقة "رأس البیشه" به طرف پایگاه موشکی، افزایش تردد خودرویی و ... ارائه داد و در آخر نتیجه گرفت: «بهتر است بنا را بر لو رفتن عملیات مان بگذاریم و به سرعت با رعایت حفاظت، شروع به کار کنیم.» اما شمخانی بر عادی سازی در روند پیشرفت کارهای منطقة عملیاتی، تأکید کرد؛ از جمله به این پوشش اشاره کرد که «مردم بیایند کانال ها و خاکریزها را ترمیم کنند [...] با فرماندار و جهاد و حفاظت هماهنگ کنید تا تعدادی از مردم بیایند و ضمن ترمیم کانال ها، مقداری هم خرما ببرند.»(2)

386

طبق اخباری که به دفتر سیاسی سپاه رسیده است و بر اساس گزارش این دفتر، در روزهای 12/4/1364 تا 2/5/1364، چهارده فقره درگیری بین نیروهای اسلام با عناصر وابسته به گروه های ضد انقلاب در غرب کشور روی داده است که در نتیجه، هفت تن از نیروهای خودی

ص: 498


1- 1. سند شمارة 0630 گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: قدس 4، صص 24 تا 26.
2- 2. سند شمارة 1097 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم (محسن رخصت طلب)، 24/4/64 الی 16/5/64، صص76 الی 82.

شهید و دو تن مجروح شده اند. این درگیری ها در مناطق مریوان، نقده، اشنویه، پیرانشهر (پنج مورد)، سردشت، سقز و دیواندره روی داده است که ضمن آن، تعدادی از نیروهای وابسته به حزب دمکرات دست گیر شده اند و یک تن از آنان نیز به هلاکت رسیده است.(1)

387

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعلام کرده که دوگروه از پیش مرگان حزب الله وابسته به مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، به طور هم زمان با عملیات مجاهدین مسلمان عراقی در منطقة جنوب (عملیات قدس4)، امروز در عمق کردستان عراق به یک مقر فرماندهی در نزدیکی "جغراوا" واقع در دشت دیانا و یک پاسگاه حکومت بعثی عراق در جادة "دوله سر" هجوم برده اند که با انهدام کامل این دو مقر، بیش از پنجاه تن از قوای حکومت عراق کشته شده اند و مرکز مخابرات و انبار مهمات آن ها نیز به طور کامل منهدم شده است. همچنین بر اثر برخورد یک کامیون نظامی حامل سلاح و مهمات با مین کار گذاشته شده به وسیلة پیش مرگان حزب الله در جادة قلندر، کامیون دشمن منهدم و مهمات و سرنشینان آن نابود شدند.(2)

388

بعد از شکست عراق در جنگ روانیِ ناشی از تهدیدات این کشور مبنی بر راه انداختن مجدد جنگ شهرها - که با راه پیمایی عظیم روز قدس (23/4/1364) این شکست امکان پذیر گردید - اکنون مدتی است که عراق مجدداً به این جنگ روانی دست زده است و این تهدید را تکرار می کند که مجدداً حمله به مناطق مسکونی و غیرنظامی ایران را شروع خواهد کرد؛ از جمله، سرلشکر ستاد "ثابت سلطان" فرمانده سپاه چهارم عراق، تهدید کرده که در آینده نیروهای این کشور تنها به "تارو مار کردن" حملات دشمن (ایران) اکتفا نکرده، بلکه مراکز تجمع آن ها را در عمق خاک خود (ایران) مورد حمله قرار داده و نابود خواهند کرد. وی در مصاحبه ای با هفته نامة " الفبا" - که امروز منتشر شد - گفته است که نیروهای عراقی امکانات و تجهیزاتی دراختیار دارند که می توانند همة حرکات نیروهای ایرانی را پیش از آغاز آن، کشف کنند.

وزیر اطلاعات عراق نیز گفته است: «عراق اکنون طرف برنده در جنگ و از نظر اقتصادی در وضع بسیار خوبی است. هر حملة تازة ایران مثل حملات قبلی درهم شکسته خواهد شد. جنگ در کوهستان ها و در باتلاق ها ادامه دارد، اما عراق در خاک خود مشغول به جنگ است. استحکامات عراق تقویت شده است، روحیه سربازان عراقی عالی است، خطوط حمل تجهیزات و تدارکات عراق کوتاه است در حالی که خطوط حمل تجهیزات و تدارکات ایران بلند است، یعنی ارسال تجهیزات به نیروهای عراق، سریع تر انجام می گیرد. عراق در صورتی که از اطراف ایران تحریک شود، یورش های هوایی خود بر تهران و سایر شهرهای ایران را از سر خواهد گرفت.»(3)

ص: 499


1- 3. دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه، نشریة "رویدادها"، شمارة 54 (7/5/1364)، ص9.
2- 4. روزنامة کیهان، 6/5/1364، ص 2.
3- 5. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 3/5/1364، ص 4، رادیو بی.بی.سی.، 2/5/1364.

به نظر برخی ناظران، عراق واقعاً در این جنگ روانی دوم نیز موفق نبوده است؛ از جمله، روزنامة "دیلی تلگراف" نوشته است: «علت تأمل عراق در از سرگیری جنگ شهرها علی رغم یک بن بست واقعی در جنگ 58 ماهة خلیج[فارس]، ممکن است ترس از تجدید حملات [موشکی] ایران روی بغداد باشد.» دیلی تلگراف با اشاره به آتش بس دو هفته ای صدام که در 25 خرداد سال جاری در مورد شهرها رعایت شد، افزوده است: «علی رغم این که هیچ یک از شرایط عراق عملی نگردید، اما پس از گذشت سه هفته از پایان ضرب الاجل چهارده روزه، قول از سرگیری حمله به شهرها توسط رئیس جمهور عراق، اجرا نگردید.

دیپلمات های غربی در بغداد می گویند که در مورد دلایل توقف جنگ شهرها مطمئن نیستند به خصوص این که در عراق این احساس وجود دارد که این گونه حملات، به اشتیاق مردم ایران برای جنگ، افزوده است. یک منبع دیپلماتیک گفت رئیس جمهور عراق فکر می کند که در کشورش افراد زیادی وجود دارند که منطق تسخیر و فتح ایران در پنج سال گذشته و آنچه که تاکنون در این پنج سال رخ داده را مورد سؤال قرار دهند. تشخیص این که چه مقدار آدم ناراضی و مخالف تمام عیار وجود دارد، مشکل است زیرا هر شخصی که مثلاً در اتوبوس در بغداد درحرکت است، معمولاً آن قدر وحشت دارد که نمی تواند عقیده اش را ابراز کند.»(1)

یادآوری می شود شکل دیگری از جنگ تبلیغاتی و روانی که عراق می کوشد علیه ایران از آن استفاده کند، اقداماتی چون هواپیماربایی است که با تشکیل گارد پرواز سپاه پاسداران، این امکان از عراق گرفته شده است. اما با حادثة اخیر بردن یک هلی کوپتر ایرانی به بغداد، مدتی است فضایی آمادة تبلیغات برای عراق فراهم گردیده است؛ از جمله، امروز از بخش فارسی رادیو بغداد گفته شد:

«گام های برادران تان خلبانان هلی کوپتر توپ دار را که به عراق کشور صلح و امنیت و ثبات، پناهنده شدند، دنبال کنید. به این کشور روی آورید که با آغوش های باز از شما استقبال می کند تا با امن و امان در میان برادران عراقی تان زندگی کنید و خود را از مرگ محقق که خمینی و دار و دسته اش با اصرارورزی در ادامة جنگ، شما را به کام آن می اندازند، نجات دهید. از خود درنگ نشان ندهید فوری به عراق پناهنده شوید.»(2)

389

روند همکاری ساف و حزب بعث عراق و دیپلماسی تحبیب میان آن ها، روبه گسترش است. منابع دیپلماتیک در الجزایر امروز اعلام کردند که رئیس کمیتة اجرایی سازمان آزادی بخش فلسطین در هفتة گذشته دستور داده است واحدی متشکل از حدود دویست جنگ جوی فلسطینی از الجزایر به بغداد منتقل شود. این منابع افزودند که یاسر عرفات اخیراً گروه هایی از جنگ جویان فلسطینی را از تونس و سودان به عراق منتقل کرده است.(3)

ص: 500


1- 6. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 127 (3/5/1364)، ص3، لندن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 2/5/1364.
2- 7. همان، ص 45، رادیو بغداد بخش فارسی.
3- 8.خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شماره 128 (4/5/1364)، ص16، الجزایر - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 3/5/1364.

390

در پی ارسال پیام تبریک کویت (23/4/1364)، عربستان (24/4/1364)، لیبی [فقط به نقل از خبرگزاری کویت 24/4/1364] و الجزایر (26/4/1364) به عراق (به مناسبت بیست و هفتمین سال گرد به قدرت رسیدن حکومت بعث عراق)، امروز نیز رادیو "صوت الجماهیر" عراق از ارسال پیام جبهة آزادی بخش اریتره خبر داد:

«جبهة آزادی بخش اریتره در تلگرافی که به مناسبت جشن های ژوئیه به پرزیدنت صدام حسین مخابره کرده است، پشتیبانی کامل خود از عراق و در دفاع از حیثیت و شرافت امت عرب علیه تجاوز گروه یاغی و هم پیمانان او از اعراب شناسنامه ای را مورد تأکید قرار داد. این جبهه در تلگرام خود اشاره نمود که حدود توطئه ایرانی - صهیونیستی علیه عراق فقط شامل عراق نمی باشد، بلکه آثار و انعکاس آن فراتر است و به امت عرب و روح بزرگ آن لطمه وارد می کند.

این جبهه افزود که اعلام هم پیمانی مشکوکی میان رژیم لیبی و گروه فاسد در ایران علیه عراق، برای افراد شریف امت عرب که واقعیت رژیم لیبی و هم پیمانی های مشکوک و رفتار نادرست او در جهان عرب و در صحنة بین المللی برای شان روشن است، غیرمنتظره نبود.»(1)

391

به گزارش خبرگزاری فرانسه از بغداد، حکومت عراق در روزنامة " الثوره" ارگان حزب بعث حاکم بر این کشور، تأکید کرده است: «ضروری است جنگ چهارسالة ایران و عراق در دستور کار کنفرانس فوق العادة سران کشورهای عرب - که به وسیلة مراکش پیشنهاد شده است - گنجانیده شود.» به نوشتة این روزنامه، کشورهای عربی می باید در این کنفرانس جمع واحدی را برای حمایت از عراق تشکیل دهند. یادآوری می شود آخرین کنفرانس در سال 1982 که در "فاس" تشکیل گردید، خواستار پایان یافتن جنگ ایران و عراق شد و حمایت کامل خود را از عراق و اجرای توافق دفاع مشترک عرب را اعلام کرد.

نشریة " الثوره" همچنین افزوده که سفر اخیر "طارق عزیز" به اردن، عربستان، یمن شمالی، مراکش، برای گنجانیدن مسئله جنگ ایران و عراق در دستور کار کنفرانس بوده است.(2)

392

در ادامة تحرکات رسمی و غیررسمی مربوط به آنچه "بهبود روابط ایران و همسایگان عربش" خوانده می شود، روزنامة اطلاعات نوشت: «شیخ "زائد بن سلطان آل نهیان" رئیس دولت امارات متحدة عربی، نامه ای برای حجت الاسلام و المسلمین "سیدعلی خامنه ای" رئیس جمهور، در مورد جنگ ایران و عراق و اوضاع خاورمیانه ارسال داشت. وی همچنین دو نامة جداگ-انة دیگر نیز به سرهنگ قذافی و ضیاء الحق ارسال کرد.»(3)

393

در ادامة موضع گیری های خصمانة کویت - که از دیگر شیخ نشین ها رابطه تیره تری با

ص: 501


1- 9. مأخذ 6، ص48، بخش عربی رادیو صوت الجماهیر، 2/5/1364.
2- 10. مأخذ 6، ص 7، بغداد - خبرگزاری فرانسه، 2/5/1364.
3- 11. روزنامة اطلاعات، 2/5/1364، ص2.

جمهوری اسلامی دارد - 130 تن از ایرانیان مقیم کویت، در چند روز گذشته از این کشور اخراج و از طریق مرزهای آبی خلیج فارس با چند فروند لنج وارد بوشهر و گناوه شده اند. در بین رانده شدگان یک تبعة اهل کویت نیز دیده می شود. اموال این رانده شدگان را دولت کویت ضبط کرده است.(1)

394

امروز در هفتاد و چهارمین جلسة کنفرانس اوپک، برخوردی بین وزیران نفت عربستان و ایران پیش آمد که با وساطت خاتمه یافت. به دنبال طرح چند پیشنهاد در مورد تعیین و تعدیل قیمت انواع نفت خام و رأی گیری در این باره، در حالی که وزیران شرکت کننده در کنفرانس، در مورد پیشنهاد کاهش پنجاه سنت قیمت نفت سنگین و بیست سنت نفت متوسط، رأی گیری می کردند و اکثر آنان موافق این پیشنهاد بودند، عربستان سعودی مجدداً تقاضای کاهش شصت سنت را برای نفت خام سنگین مطرح کرد. این پیشنهاد مورد مخالفت هیئت ایرانی قرار گرفت و مهندس غرضی گفت: «باید به مصوبات اوپک احترام گذاشت و نباید بعد از هر رأی گیری، مجدداً پیشنهاد جدیدی مطرح شود.» وی به همین دلیل جلسه را ترک گفت. سپس وزیران نفت لیبی و الجزایر در اقامت گاه وزیر نفت ایران حضور یافتند و زمینة یک توافق کلی را مجدداً فراهم آوردند. به دنبال حضور مجدد وزیر نفت ایران در جلسه، کنفرانس دوباره به کار خود ادامه داد. پیشنهاد ایران در این کنفرانس، افزایش قیمت نفت و کاهش نسبی قیمت نفت خام سنگین می باشد. اجلاس اوپک در حالی برگزار می گردد که وزیران نفت هفت کشور عضو کمیتة اختلاف قیمت انواع نفت، به ریاست "زکی یمانی" در دو دوره، مذاکرة طولانی و خصوصی خود را در روز گذشته بدون موفقیت در کسب توافقی همگی برای تغییر قیمت ها، ادامه بحث را به اجلاس عمومی وزیران موکول کردند.

روزنامة کیهان در ادامة این گزارش افزود: «گفته می شود هیئت ایرانی در اجلاس تأکید کرده است به شرطی با تغییر قیمت گذاری کنونی موافقت خواهد نمود که درآمدهای نفتی اعضای اوپک کاهش نیابد. این بدان معنی خواهد بود که ایران در صورت کاهش قیمت نفت سنگین، خواهان افزایش قیمت دیگر انواع نفت می باشد. وزیر نفت نیجریه نیز در پایان مذاکرات سه ساعتة دیروز (2/5/1364) - که تنها وزرا در آن شرکت داشتند - گفت توافق کلی بین وزرا وجود نداشته و تصمیمات بر اساس اکثریت آرا اتخاذ خواهد شد. همچنین گفته می شود که کشورهای کویت، اکوادور، ونزوئلا و قطر از پیشنهاد عربستان (کاهش قیمت نفت سنگین به میزان بیش از 50 سنت در هر بشکه) حمایت می کنند.»(2)

395

رویتر به نقل از منابع کشتی رانی خلیج فارس اعلام کرده که ایران سرگرم مذاکره دربارة خرید تعدادی نفت کش می باشد و این بدین معنی است که دیگر لازم نیست نفت کش های

ص: 502


1- 12. روزنامة کیهان، 2/5/1364، ص2.
2- 13. روزنامة کیهان، 3/5/1364، ص17.

خارجی برای حمل نفت ایران به جزیرة خارک واقع در منطقة جنگی خلیج فارس، بروند. این منابع گفته اند که ایران در صدد خرید 9 فروند کشتی دست دوم است تا نفت خام خود را از جزیرة خارک به جزیرة سیری که دور از برد حملات عراق است، انتقال دهد. بسیاری از نفت کش های خارجی از جمله دو نفت کش متعلق به ترکیه، در ماه اخیر در اطراف جزیرة خارک (در مسیر خارک - سیری) هدف حملات موشکی عراق قرار گرفته اند.(1)

396

رادیوی ضدانقلابی موسوم به "رادیو ایران" وابسته به گروه بختیار که از عراق برنامه پخش می کند، در مورد هم زمانی سفر آقای هاشمی به ژاپن با حضور یک مقام امریکایی (کیسینجر) در آن کشور، به نقل از یک مقام مطلع، امروز (2/5/1364) ادعا کرد که هاشمی رفسنجانی در سفر اخیر خود به ژاپن، با یک مقام امریکایی دیدار و گفت وگو کرده و این دیدار به طور "سری" صورت گرفته است. در این گفتار آمده است: «نمایندة خمینی در شورای عالی دفاع، به این مقام امریکایی تأکید کرده است که وی قدرت مندترین مهرة رژیم اسلامی است و چنانچه ایالات متحدة امریکا از وی حمایت کند، حاضر است به نحوی آبرومندانه به جنگ جمهوری اسلامی و عراق پایان دهد. هاشمی رفسنجانی به مقام امریکایی اطمینان داده است که در صورت برخورداری از حمایت امریکا، مذهبیون افراطی و چپ گرا را سرکوب خواهد کرد و به کلیة فعالیت های تروریستی رژیم اسلامی پایان خواهد بخشید. رفسنجانی در این ملاقات - که بیش از یک ساعت به طول انجامید - یادآور شد که در صورتی که از غرب اطمینان حاصل کند، به تدریج نیروهای افراطی را از صحنه بیرون خواهد کرد و رابطة عادی با غرب و به ویژه امریکا را مورد تجدید نظر قرار خواهد داد.»(2)

ص: 503


1- 14. مأخذ 3، ص 17، خبرگزاری رویتر از بحرین.
2- 15. مأخذ 5، ص 10، رادیو ایران، 2/5/1364.

روزشمار جنگ پنجشنبه /3 مرداد 1364 /6 ذیقعده 1405 /25 ژوئیه 1985

397

یکی از مسائل مهم جلسة امروز در قرارگاه خاتم - که با حضور فرماندهان قرارگاه نجف جهت پی گیری و آماده سازی عملیات آتی در فاو، تشکیل شد - سپردن خطوط پدافندی اروند از ارتش و ژاندارمری به سپاه بود. این جابه جایی توأم با مشکلاتی بود، از جمله این که ژاندارمری تمایل چندانی به جابه جایی نشان نمی داد، در حالی که توجه به حضور اطلاعاتی دشمن درمنطقه، ضرورت جابه جایی را چند برابر می کرد.(1)

یادآوری می شود که تحویل خط پدافندی از 15 خرداد آغاز شده است و هم اکنون ادامه دارد.(2) این در حالی است که از اصول مهم و غیرقابل تردید در این جابه جایی، رعایت حفاظت است، به این دلیل، تنها تعداد معدودی از فرماندهان یگان هایی که قرار است در منطقه عمل کنند، از هدف و منطقة اصلی عملیات آگاهی دارند. در واقع بسیاری از کارهای مربوط به آمادگی، با پوشش ها و توضیحات مختلف باید انجام شود که خالی از مشکل نیست.(3)

در این میان طبیعی است یگان هایی که اطلاعات کافی ندارند، حساسیت لازم را نیز نداشته باشند و در تعویض نیرو و ستون کشی و ... اصول و ضوابط مقرر را آن طور که شاید و باید اجرا نکنند. در این باره " احمد سوداگر" مسئول اطلاعات عملیات قرارگاه نجف، در جلسة امروز گزارش داد: «ارتش رعایت اصول حفاظتی را نکرده و آن گونه که برای نقل و انتقالات برآورد کرده بودیم، عمل نشد و ترددها تقریباً چهار برابر میزان تعیین شده، افزایش یافت. همچنین توپ هایی که توسط ارتش و ژاندارمری از روی جادة اصلی (آبادان - خسروآباد) به عقب انتقال داده می شد، بدون استتار در روز روشن به عقب ماشین ها متصل کرده و گاهی هم در بین جاده به منظور صرف نهار متوقف می شدند.»(4)

از سوی دیگر، شلوغی و سر و صدای ناشی از تخلیة اجباری ژاندارمری و نیز حضور یگان های

ص: 504


1- 1. سند شماره 16694/ ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: نوار جلسه قرارگاه خاتم، 3/5/1364، راوی محسن رخصت طلب.
2- 2. سند شمارة 0634 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "انتخاب منطقة عملیاتی فدک (فاو)"، گزارش راوی قرارگاه خاتم در عملیات والفجر 8 (داود رنجبر)، 1367، ص 52.
3- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 397 : مسئله تحویل خط پدافندی اروند به سپاه، ص515.
4- 3. مأخذ 1.

جدید در منطقة عملیاتی - که به لحاظ حفاظتی قابل توجه می باشد - سبب شده است تا این پرسش جدی شود که "آیا اصل غافل گیری رعایت شده یا عملیات به اصطلاح لو رفته است؟" این پیش بینی نیز قابل تصور بود که دشمن با مشاهدة استقرار سپاه بر جای ارتش، یکی از مناطق عملیاتی را محور مورد نظر تصور کند، سپس اقداماتی انجام دهد. در مجموع، در اذهان فرماندهان حاضر در جلسه احساس می شد که خطرِ از بین رفتنِ حفاظت وجود دارد و باید با پیش بینی ها و اقداماتی بکوشند تا ذهن دشمن را بار دیگر عادی سازند.(1) در این باره "علی شمخانی" جانشین فرمانده قرارگاه خاتم، گفت: «ما باید وضعیت را عادی کنیم و از مردم [بومی] بخواهیم بیایند خرماهای خود را بچینند تا ما در میان آن ها بتوانیم کار مهندسی خود را انجام دهیم.»(2)

در این جلسه همچنین تحکیم مواضع دشمن - نظیر نصب انواع سیم های خاردار در ورودی نهرها و دیگر اقدامات مهندسی که عمدتاً در فرو رفتگی (پیچ خوردگی) رودخانه به طرف فاو صورت می گیرد - گزارش شد و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. افزایش نیروهای دشمن نیز مورد توجه قرار گرفت. به گزارش سوداگر، نیروی پیادة دشمن تقریباً دو برابر افزایش یافته است.(3)

398

در ادامة عملیات "قدس4" و برای تصرف هدف باقی مانده، قرار بود شب هنگام با آتش تهیة نیم ساعتة ادوات، تعدادی از نیروهای قایق سوار آخرین هدف این عملیات یعنی " الطیره" را تصرف و تأمین کنند، اما ساعتی قبل از حرکت نیروهای خودی، دشمن آن جا را تخلیه کرده بود و تنها یک اسیر و مقداری غنایم که به دلیل تعجیل در تخلیه، در محل باقی مانده بود، به دست آمد.

نتایج عملیات "قدس4" در یک گزارش که برای فرماندهی سپاه ارسال شده، چنین آمده است:

منطقة آزاد شده: نیمی از دریاچة " ام النعاج".

تلفات دشمن: کشته بیش از 80 نفر؛ مجروح بیش از 100 نفر و اسیر 53 نفر؛ 15 تن از اسرا فرسان الهور و یک تن آنان از وابستگان به خلق عرب خوزستان بوده است.

غنایم به دست آمده: قایق 7 فروند (2 فروند شب سوم)؛ بلم بیش از 10 فروند؛ بی سیم "راکال" 4 عدد؛ کلاشینکف بیش از 50 قبضه؛ تیربار "گرینوف" 5 قبضه؛ خمپاره 60 2 قبضه؛ آر.پی.جی. 5 قبضه؛ دوربین معمولی 2 عدد.

ضایعات نیروهای خودی: شب عملیات، 1 شهید و 6 مجروح؛ روزهای پس از شروع عملیات، 5 شهید و 25 مجروح؛ اکثر تلفات خودی براثر حملات هوایی بوده است.(4)

399

در حالی که نیروهای خودی برای تداوم عملیات و اجرای مراحل بعدی عملیات "قادر"(5)

ص: 505


1- 4. مأخذ 2.
2- 5. سند شمارة 1097 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچة ثبت جنگ، راوی قرارگاه خاتم محسن رخصت طلب، 3/5/1364، ص96.
3- 6. همان، ص 95.
4- 7. سند شمارة 630 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قدس4،" گزارش راوی عملیات قدس4 (علی مژدهی)، ص 27.
5- مرحلة دوم اجرای عملیات قادر که در پیش است، عملیات "قادر - 2" نامیده شد.

آماده می شوند، دشمن در این منطقة عملیاتی به یک تک محدود دست زد. بر اساس گزارش های نوبه ای دربارة وضعیت یگان های در خط که به رده های مافوق ارسال می گردد: «دشمن در ساعت4 بامداد با اجرای آتش سنگین روی ارتفاع 1936 (در ارتفاعات سرهویز واقع در منطقة عملیاتی قادر) رخنه ایجاد نمود که با اعزام نیروی کمکی و پایداری نیروهای خودی، در ساعت8، نیروی مهاجم به عقب رانده شد. مجدداً در ساعت11 دشمن با پیاده نمودن نیرو به وسیلة هلی کوپتر و اجرای آتش سنگین توپخانه، این بار موفق شد روی ارتفاع مذکور مستقر شود.»(1)

توضیح این که این ارتفاع در عملیات "قادر1" تصرف شده بود که امروز دشمن آن را از نیروهای لشکر28 (ارتش) پس گرفت.(2)

چنانچه نیروهای خودی موفق به بازپس گیری مجدد سرهویز از دشمن نشوند، طرح مانور این مرحله از عملیات "قادر" دست خوش تغییراتی خواهد گردید، زیرا تصرف ارتفاعات سرهویز هم می باید به اهداف ضروری این مرحله اضافه گردد. نظر به اهمیت ارتفاعات سرهویز، گردان دیگری از لشکر28 (گردان 107) مأموریت بازپس گیری این ارتفاع را برعهده گرفت و همین روز اقدامات خویش را آغاز کرد(3)

400

"رابرت فیسک" خبرنگار سرشناس روزنامة "تایمز" لندن اعزامی به بغداد، گزارش داد: «قرائنی در دست است حاکی از این که عراق و ایران مشغول یافتن راه هایی برای تأمین ذخیرة تسلیحاتی خود - که رو به ته کشیدن است - هستند.» در این گزارش افزوده شده است: «"صدام حسین" رئیس جمهوری عراق، در طی دو هفته چهار بار با سفیر شوروی در آن کشور ملاقات کرده است. بعضی از دیپلمات های غربی در بغداد معتقدند که صدام حسین خواستار تهیة موشک های "اس. اس 12" ساخت شوروی است که با آن ها می توان تهران را ه-دف گرفت. هرچند گفته می شود که اتحاد شوروی مایل نیست این موشک ها را در اختیار عراق قرار دهد.»(4)

رابرت فیسک سپس نوشته است: «هلی کوپترهای ساخت امریکا که استتار شده بودند، در خارج از بغداد مشاهده گردیده اند. دیپلمات های عرب این موضوع را کمک های غیرمستقیم ایالات متحده به عراق تفسیر می کنند. این هلی کوپترها که گفته می شود اولین بخش از محمولة 48 فروند هلی کوپتر "بل" امریکایی است که به بغداد رسیده، از قبل مجهز به سیستم شلیک راکت شده اند. این هلی کوپترها که قادر به حمل چهارده نفر سرباز می باشند و تا مسافت 450 مایلی قدرت پرواز دارند، برای استفاده های دفاعی در منطقة کردستان ایده آل خواهند بود.»(5)

از سوی دیگر، "ریچارد مورفی" مشاور وزیر خارجة امریکا، فروش 24 فروند هلی کوپتر

ص: 506


1- 8. سندشمارة 022849 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ:گزارش نوبه ای اطلاعاتی شمارة11 (3/5/1364).
2- 9. سند شماره 7 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش عملیات قادر، "گزارش راویان: مجید نداف، شیهد علی فتحی، جوادزمان زاده دربان، مجید مختاری، نگارش 1364، ویرایش جدید بهمن 1380، ص51.
3- 10. همان.
4- 11. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 5/5/1364، صص 7 و 8، رادیو بی.بی.سی.، 3/5/1364.
5- 12. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 128 (4/5/1364)، ص6، لندن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 3/5/1364.

"هیوز" به عراق را تأیید کرد و افزود: «این موضوع یک سال تحت بررسی علنی بوده است، اما کنگرة امریکا رسماً در جریان آن قرار نگرفت، زیرا این هلی کوپترها فاقد اهمیت هستند.»(1)

401

گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از لندن - که امروز در روزنامه های اطلاعات و جمهوری اسلامی درج شد - به دو گزارش دربارة اردوگاه های اسیران ایرانی در عراق اشاره دارد که از شماره های اخیر روزنامه های انگلیسی "گاردین" و "تایمز" انتخاب شده است.

روزنامة اطلاعات به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی نوشته است: «دو گزارش مزبور نشان می دهد رژیم عراق که در گزارش بهمن ماه سال گذشتة سازمان ملل در مورد اسرای جنگ تحمیلی به خصوص به دلیل اعمال خشونت و زور و شکنجه علیه اسرا، محکوم شده بود، در یک تلاش تبلیغاتی ناموفق با عکس العمل منفی خبرنگاران روبه رو شده است. این خبرنگاران پس از بازدید از اردوگاه "رمادی-2" واقع در 70 کیلومتری شرق بغداد، در گزارش های خود بیش تر به جو مصنوعی اردوگاه و رفتار ساختگی فوق العادة این اردوگاه تأکید کردند.» روزنامة اطلاعات سپس به نقل از گزارش "دیوید هرست" خبرنگار روزنامة "گاردین" افزوده است: «این اردوگاه به وسیلة سیم خاردار به عرض 30 فوت و یک ردیف تانک محافظت می شود. مسئولین عراق به منظور جلب توجه خبرنگاران، غذای مناسبی برای اسرا تهیه دیده بودند.»(2) روزنامة جمهوری اسلامی نیز نوشته که "دیوید هرست"، سپس به اجتماعی از اسیران ایرانی در مقابل آشپزخانة اردوگاه اشاره کرده و توضیح داده است که این اجتماعِ "به ظاهر آسوده"، گویی فقط برای نمایش به روزنامه نگاران خارجی تشکیل شده بوده، چون پس از عبور خبرنگاران از در بزرگ محوطه، آنان هم پراکنده شده اند و به نظر می رسیده که با فرمان ختم نمایش از طرف کارگردان، به پشت صحنه رفته اند. خبرنگار گاردین در مورد وضع غذای اسیران نوشته است: «غذای اسرا در روز مورد بازدید، از برنج و نوعی خوراک بومی عراقی تشکیل می شد. جالب این که با وجود داغی ظرف، آتشی در زیر ظرف روشن نکرده بودند. با صدای دوربین ها، اسرای ایرانی که متوجه دقت خبرنگاران شده بودند، لبخند زدند.»

روزنامة جمهوری اسلامی سپس ادامة گزارش هرست را چنین نقل کرده است: «نمایش با بازدید از بخش کمک های پزشکی ادامه یافت؛ جایی که بسته های باز نشده داروها در آن انبار شده بود. مسئول بخش توضیح داد: "وضع جسمانی اسرا به حدی خوب است که احتیاج به کارهای پزشکی فوری ندارند؛ آنان بیش تر مبتلا به بیماری هایی مثل سرفه و سردرد هستند". ]...[ ما به بخش دیگری هدایت شدیم. این جا تنها دو تخت اشغال شده بود؛ روی یک تخت تنها شبح لاغر مردی دیده می شد. پرسیدم چه دردی دارد. دکتری در پاسخ گفت: "بیماری اضطراب." در همین حال تلویزیون رقص یک زن و مرد را نشان می داد.

ص: 507


1- 13. روزنامة اطلاعات، 3/5/1364، ص آخر.
2- 14. همان، ص 3، خبرگزاری جمهوری اسلامی، لندن - روزنامة گاردین.

حیاط اردوگاه هنگام ورود ما خالی بود، اما وقتی ما به بخش دیگری رفتیم، آن حیاط پر شد از اسرایی که دو تا دو تا یا سه تا سه تا در طول و عرض آن قدم می زدند؛ این عمل در بعدازظهر گرم بغدادکه درجة حرارت تا 40 درجه می رسد، مسخره به نظر می آمد.»

این خبرنگار سپس به شرح ملاقات خود با گروهی از زندانیان پرداخته و پس از توضیحی در مورد وضع ظاهری آنان، نوشته است: «به خاطر کنترل شدید بر روی اسرا، نمی توانستیم آزادانه با آنان صحبت کنیم و وقتی با یکی شروع به مصاحبه می کردیم، نگهبانان دور ما حلقه می زدند و اسرا در این موقع قادر نبودند به راحتی درد دل کنند.» وی در پایان خاطرنشان کرده: «این همان اردوگاهی است که سال گذشته اسرا با سنگ از خبرنگاران استقبال کردند و هم زمان با ورود آنان، فریاد "الله اکبر" سر دادند.»(1)

همچنین در ادامة مطلب روزنامة اطلاعات، آمده است: «در گزارش دیگری نیز که در شمارة روز دوشنبه روزنامة "تایمز" به چاپ رسید، "رابرت فیسک" خبرنگار این روزنامه، به وجود جوّ امنیتی شدید در اردوگاه اعتراف کرده است: یکی از فرماندهان این اردوگاه با خوش بینی ادعا کرد که "اسرا هیچ نیازی به فرار نمی بینند"، اما اقدامات امنیتی در اردوگاه نشان می دهد که مسئولین عراقی از شورش اسرای ایرانی به شدت بیم دارند.

خبرنگار تایمز ادعای فرماندهان عراقی را مبالغه آمیز خواند و افزود: چندین هکتار سیم خاردار به بلندای 10 فوت و عرض 30 فوت اردوگاه "رمادی-1" را محاصره کرده است.

در ادامة این گزارش، خبرنگار تایمز یادآور می شود که اقدامات شدید امنیتی و کمبود امکانات رفاهی، به دلیل حمایت اسرا از امام خمینی است.»(2)

402

رادیو اسرائیل در بخش اخبار فارسی امروز خود خبر داد: «در اوایل ماه گذشته، دوازده نفر از پزشکان نظامی عراقی به دستور پرزیدنت "صدام حسین" اعدام شده اند. اتهام این افراد، کمک به افسران و سربازان عراقی برای فرار از خدمت و ترک جبهة جنگ با ایران بوده است.»(3)

403

دربارة وضعیت کنونی جنگ و چشم انداز تلاش های صلح، گزارش امروز رادیو امریکا حاکی است: «توسل به راه های نظامی برای پایان اختلاف ایران و عراق هنوز غیرممکن به نظر می رسد، اما بیش تر کارشناسان همچنین ابراز عقیده می کنند که کوشش برای دست یابی به راه حلی سیاسی برای این جنگ تقریباً پنج ساله نیز همچنان بی نتیجه می ماند. با این حال، ظرف هفتة جاری نشانه هایی به دست آمده که از احتمال احیای کوشش های چند بارة کنفرانس اسلامی برای برقراری صلح میان ایران و عراق حکایت دارد.»(4)

از سوی دیگر، رئیس کمیتة سازمان کنفرانس اسلامی نیز در این باره گفت: «هم اکنون فعالیت هایی در چارچوب این سازمان جهت پایان دادن به جنگ وجود دارد. این فعالیت ها

ص: 508


1- 15. روزنامة جمهوری اسلامی، 3/5/1364، ص2، خبرگزاری جمهوری اسلامی، لندن - روزنامه گاردین.
2- 16. مأخذ 13.
3- 17. مأخذ 12، ص 25، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، رادیو اسرائیل، 3/5/1364.
4- 18. مأخذ 11، صص 22 و 23، رادیو امریکا.

هنگامی صورت می گیرد که مشکلات زیادی میان دو کشور متخاصم وجود دارد و تعداد زیادی از راه حل ها به بن بست رسیده است. بهترین و عملی ترین راه حل برای پایان دادن به جنگ، در حال حاضر طرحی است که در دست تهیه می باشد.» وی دربارة این طرح - که آن را "یک ابتکار مطلوب" توصیف می کرد - توضیح بیش تری نداد.(1)

"یاسر عرفات" نیز برای شرکت در تحرکات صلح، اظهار تمایل کرده است. وی در مصاحبه با روزنامة مصری "الاهرام" - که در شمارة امروز این روزنامه چاپ شده - گفته است که اگر یک نیروی نظامی اسلامی کار جداسازی نیروهای متخاصم ایران و عراق را به درخواست یکی از طرف های درگیر (ایران و عراق) به عهده گیرد، جنگ فوراً متوقف خواهد شد. وی مدعی شده که "حافظ اسد" رئیس جمهوری سوریه، مانع شده است که توافق حاصل شده در مورد آتش بس جزیی بین ایران و عراق، جنگ را خاتمه دهد: «پس از این که کنفرانس اسلامی در مورد ایجاد آتش بس جزیی در مورد جزیرة خارک و بندر بصره توافقی کسب کرده و به پایان یافتن جنگ نزدیک شده بود، دخالت رئیس جمهوری سوریه این توافق را با شکست روبه رو ساخت و در نتیجه، جنگ بین عراق و ایران همچنان ادامه یافت.»(2)

404

رئیس جمهور و رئیس شورای عالی دفاع صبح امروز در دیدار با مسئولان و مدیران وزارت دفاع و سازمان های تابع آن و مسئولان دوایر و شعب عقیدتی - سیاسی این وزارت خانه، خودکفایی در تجهیزات نظامی را به عنوان مهم ترین "نقطه" برای پایداری استقلال کشور مورد تأکید قرار داد. روزنامة کیهان در این باره چنین نوشت:

حجت الاسلام والمسلمین "سیدعلی خامنه ای" رئیس جمهور و رئیس شورای عالی دفاع، با اشاره به ضرورت خودکفایی در تسلیحات نظامی، گفت: «ما اگر برای استغناء کشور از بیگانگان، یک نقطه را مشخص کنیم که از همه جا اولویت بیش تری داشته باشد، آن عبارت از "تجهیزات نظامی" می باشد. در این جاست که اگر ما متکی به دشمن باشیم به طوری که دشمن احساس کند که ما در این بخش نمی توانیم کاری انجام دهیم، در واقع فوری ترین خطرها ما را تهدید می کند.»

وی با اشاره به اهمیت ندادن به نقش تجهیزات در اوایل جنگ و بی اعتنایی نسبت به آن، گفت: «در اوایل جنگ انگیزه هایی بود که نقش تجهیزات را ضعیف جلوه می داد؛ آن هایی که این مسائل را مطرح می کردند، مخلص بودند و نظر سوء نداشتند ولی توجهی به دفاع نداشته و نمی دانستند نیروی انسانی مخلص چگونه می تواند به کار گرفته شود. البته "ایمان" بزرگ ترین سلاح است، ولی به کار بردن آن مسئله مهمی است. ایمان یک ملت، سلاح برنده ای می باشد ولی نقش دادن ایمان مردم، به معنای جنگیدن با دست خالی نیست؛ این غلط استفاده کردن از کاربرد سلاح ایمان است. ما باید دارای حداقل وسایل تهاجم باشیم تا نیروی انسانی بتواند از

ص: 509


1- 19. مأخذ 13، ص 23.
2- 20. مأخذ12، ص 8، دمشق - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 3/5/1364.

خود دفاع کند و دشمن را بترساند و وقتی دشمن نترسید، یک دفعه از هزار کیلومتر سرازیر می شود. اگر به جنگ های تاریخ نگاه کنیم، سرکشان و متجاوزان همه به کسانی تجاوز می کردند که احساس می کردند می توان به آن ها فشار آورد، بنابراین یک ملت باید خود را مستحکم و قوی نماید تا مورد تجاوز قرار نگیرد و امکان آن هم نباشد.»(1)

405

امروز رایزنی های وزارت خارجه و تلاش های مقام های رسمی جمهوری اسلامی ایران جهت گشایش اعزام زائران خانة خدا به مکه (بر اساس توافقات قبلی به میزان 150هزار تن) ادامه یافت. یادآوری می شود که تلاش های دیپلماتیک ایران در پی تحرکات عربستان سعودی با ادعای جلوگیری از تکرار وقایع سال گذشته در حج و کاهش اعزام حجاج ایرانی از 150هزار تن به 100هزار تن، صورت می گیرد. از سوی دیگر، انتصاب "موسوی خوئینی ها" سرپرست حجاج ایرانی به دادستانی کل کشور از طرف امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی ایران و نیز جانشینی مهدی کروبی به این سمت (سرپرست حجاج)، تحلیل هایی مبنی بر عدول امام خمینی از آرمان های سیاسی حج، در میان مقام های رسمی و رسانه های گروهی در پی آورده است، امّا در عمل، ماحصل تحرکات دیپلماتیک ایران نشان می دهد که در امر حج، همچنان روند سابق ادامه دارد. در این جا، موارد مهم آخرین تحرکات و نظرهای مربوطه به این موضوع، مورد بررسی و مرور اجمالی قرار می گیرد:

روزنامة کیهان در شمارة امروز خود گزارشی از دیدار روز گذشتة وزیر ارشاد اسلامی و مسئولان امور حج با رئیس جمهوری درج کرده است. مطابق این گزارش، وزیر ارشاد اسلامی حجت الاسلام "سیدمحمد خاتمی" برخی مشکلاتی را که مسئولان عربستان سعودی بر سر سفر حج ایرانیان قرار داده اند، به استحضار حجت الاسلام والمسلمین "سیدعلی خامنه ای" رئیس جمهوری رساند. آن گاه رئیس جمهور با اشاره به موضع اخیر دولت عربستان سعودی در خصوص اعزام 150هزار زائر ایرانی مشتاق بیت الله الحرام، گفت: «در حالی که مردم این چنین مشتاقانه منتظر زیارت حرمین شریفین بوده و برای آنان تسهیلات این زیارت از سوی دولت فراهم شده است، ممکن نیست این سفر انجام نگیرد. من امیدوار هستم که دولت عربستان سعودی در زمینة اعزام حجاج ایرانی بیت الله الحرام مانع تراشی نخواهد کرد.»(2)

حجت الاسلام " امام جمارانی" سرپرست سازمان حج و زیارت و اوقاف و امور خیریه نیز در گفت وگویی اختصاصی با روزنامة کیهان، با تأکید بر نظر دو سال پیش امام خمینی مبنی بر این که " اگر تعداد مورد نظر حجاج اعزامی به مکه رد شود، ما اصلاً به مکه نمی رویم"، به مصاحبة شب گذشتة خاتمی وزیر ارشاد اسلامی، اشاره کرد که در آن آمده بود: «بر اساس توافقات به عمل آمده با مسئولین رسمی عربستان، 150هزار نفر اعزام به مکه خواهند داشت، ولی اکنون این توافقات از سوی عربستان زیر سؤال رفته است.» امام جمارانی با ذکر این که در

ص: 510


1- 21. روزنامة کیهان، 3/5/1364، ص 2.
2- 22. همان، ص 3.

سفر وزیر خارجة عربستان به ایران و ملاقات با دکتر ولایتی و آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی، مسئله خاتمه یافته و اعزام 150هزار نفر تثبیت شده بود، افزود: «اگر چنانچه دولت سعودی نخواهد ما را تحمل کند، [به مکه] نمی رویم و هر پی آمدی داشته باشد، مسئول عواقبش دولت سعودی خواهد بود.» وی سپس تأکید کرد: «حجاج ما با کمال طمأنینة خاطر اگر چنانچه به ما اجازه دادند به مکه برویم و آزادانه اعمال مان را انجام بدهیم، شعارهای مان علیه امریکا و علیه استکبار جهانی داده شود، ما حاضریم و حجاج ما حاضرند که به این مکه بروند، اما مکه ای که بخواهد ما را از آن شعارهای اصیل اسلامی و انقلابی خودمان باز بدارد، حجاج اقدام به چنین حجی نخواهند کرد.»(1)

یادآوری می شود که سیدمحمد خاتمی وزیر ارشاد اسلامی شب گذشته (2/5/1364) در گفت وگویی با دفتر واحد مرکزی خبر گفته بود: «آنچه که پیش آمده حداقل نشان می دهد که دولت عربستان سعودی از ادارة امر حج ناتوان است. اگر واقعاً دولت عربستان سعودی ناتوان است، بهتر است که این مسئله را اعلام بکند تا مسلمین یک چارة مناسبی برای این مشکل بیندیشند و اگر از این برخوردها منظور دولت عربستان اعلام فشار بر مسلمانان و انقلاب ایران هست، ما معتقدیم که انقلاب اسلامی را و رهبر با صلابت و سازش ناپذیر انقلاب اسلامی را و مردم مصمم و مؤمن ما را خوب نشناخته اند.»

وی افزوده بود: «کعبه پایگاه توحید است و لازمة توحید، ابراز برائت نسبت به مشرکین و تصمیم بر جهت مبارزه با مستکبرین و سلطة اجانب است و این مسئله صریح دستور قرآن است]...[ این یک وظیفة الهی است که هیچ سیاستی نباید و نمی تواند جلو مسلمین را از انجام وظایف الهی آن ها بگیرد.»(2)

اعلام مواضع مسئولان نظام جمهوری اسلامی در برابر عربستان، بازتاب هایی در رسانه های همگانی در پی آورده، از جمله، رادیو اسرائیل در تاریخ 2/5/1364 به سخنان رئیس جمهور مبنی بر "اعزام 150هزار زائر ایرانی" اشاره کرد سپس با ذکر تأییدآمیز خبر درج یک سند محرمانه از وزارت ارشاد اسلامی درنشریة نهضت مقاومت ملی ایران [گروه بختیار در پاریس] مبنی بر این که حکومت ایران قصد دارد 15هزار تن از پاسداران دولتی و حزب اللهی را برای راه اندازی تظاهرات سیاسی در میان زائران خانة خدا به مکه اعزام کند، تفسیر خود را پایان داد.(3) خبرگزاری رویتر به نقل از خبرگزاری رسمی سعودی گزارش داد که "شریف الدین پیرزاده" دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی نیز امروز دعوت برای آمیختن حج با مسائل سیاسی در مکان مقدس مسلمانان در عربستان سعودی را محکوم کرد. رویتر افزود: «علی خامنه ای رئیس جمهوری ایران، هفتة گذشته زوار ایرانی که امسال عازم حج می باشند را به ادغام تجربیات مذهبی شان با فعالیت های سیاسی دعوت کرده است.»(4)

خبرگزاری یونایتدپرس در گزارشی به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی، ضمن درج

ص: 511


1- 23. همان، ص 3.
2- 24. همان، ص 18.
3- 25. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 127 (3/5/1364)، ص36، رادیو اسرائیل.
4- 26. مأخذ 12، ص 11، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 3/5/1364.

اخبار مربوط به اختلاف میان عربستان و ایران در مورد تعداد حجاج اعزامی به مکه، نوشت: «"محمدحسین لواسانی" مدیرکل افریقا - عربی وزارت امورخارجه، امروز (3/5/1364) به منظور تحویل پیام رئیس جمهور سیدعلی خامنه ای، عازم عربستان سعودی شد ]...[ عربستان سعودی قصد دارد تعداد زائران ایرانی را به ]یک[ صدهزار نفر کاهش دهد. در طول مراسم حج، مسلمانان ایرانی تظاهرات ضد صهیونیستی و ضد امپریالیستی برگزار می کنند و مقامات عربستان که مسئول هرگونه حادثة احتمالی این تظاهرات هستند، خواسته اند که هیچ گونه فعالیت سیاسی در طول برگزاری مراسم حج انجام نشود. هفتة گذشته رهبر روحانی ایران آیت الله "روح الله خمینی" به مقامات رسمی ایران دستور داد تا تظاهرات عظیمی را درطول برگزاری مراسم حج ترتیب دهند.» یونایتدپرس در پایان، نامه ای با تاریخ 12 فوریه 1985 از وزارت ارشاد اسلامی به فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، درج کرده که به وسیلة جنبش مقاومت ملی ایران (گروه بختیار) منتشر شده است.(1)

مجلة " اکونومیست" چاپ لندن، در شمارة مورخ 25 ژوئیه (3 مرداد ماه) در مقاله ای با عنوان "نقشه های ایران در مورد مکه" نوشته است:

«مسئولین عربستان سعودی به منظور جلوگیری از تکرار وقایع سال گذشته - که تقریباً سرانجامی فاجعه آمیز داشت - تعدادی کارشناس خارجی ضد تروریسم اجیر کرده اند. شاه زاده "سعودالفیصل" وزیر خارجة عربستان، در 19 ماه مه طی سفری به تهران از رهبران ایرانی خواست در مقابل حمایت مالی عربستان از ایران با تلاش این کشور و در پایان دادن به جنگ خلیج]فارس[ در سال جاری مراسم حج را به آرامی به انجام برسانند. وزیر خارجة عربستان با دست خالی به کشورش بازگشت، سپس مقامات امنیتی عربستان سعودی جهت آماده ساختن خود برای وضعی بدتر از سابق، چندین کارشناس ضد شورش و آشوب از امریکا، فرانسه و آلمان غربی اجیر کردند تا کنترل امنیت جده و مدینه و همچنین نقاط حساس جاده ای که به مکه می رود، طائف و ریاض، را در اختیار بگیرند.»

اکونومیست افزوده است: «منابع خبری خارجی در خاورمیانه می گویند هفتة گذشته ایران سه یا احتمالاً چهار نشست با سران گروه های حامی آیت الله خمینی در افریقا، اروپای غربی، کشورهای حوزة خلیج]فارس[ کانادا و خاور دور ترتیب داده است. مقامات اطلاعاتی ایران که توسط آیت الله "منتظری" رهبر افراطیون شیعه، به این کشورها اعزام شده بودند، آن ها را از این نشست ها آگاه کردند. این نشست ها که در "گابون" پایتخت بوتسوانا، لندن، مونترال ویک کشور دیگر در افریقا برگزار شد، جهت هماهنگ کردن اقدامات در ایجاد آشوب در مکه، تصمیماتی اتخاذ شد. بنا به اظهار منابع ما، طبق این تصمیمات قرار است دو نوع بنیادگرا به مکه اعزام شوند: یک گروه کسانی هستند که از تعلیمات نظامی برخوردارند و گروه دیگر کسانی که در تحریک جمعیت تخصص دارند... اهداف اصلی این عملیات، سری

ص: 512


1- 27. مأخذ 12، ص12.

می باشد اما منابع ما می گویند هدف اصلی، ایجاد شورش است. خمینی در صبح روز 22 ماه ژوئیه حجت الاسلام "مهدی کروبی" سرپرست بنیاد شهید را به حضور پذیرفت. خمینی در این ملاقات آخرین دستورات خود را به اطلاع کروبی که در 19 ژوئیه به عنوان سرپرست حجاج منصوب گردید، رساند. این دستورات حاکی است: " ما باید از این مراسم برای به وجود آوردن هشیاری سیاسی در اذهان مسلمین و تحریک آن ها به انجام تظاهرات در مسجدالحرام، مکه، مدینه و جده استفاده کنیم. " چند ساعت بعد "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس ایران، در مراسمی در دانشگاه تهران دربارة این گفتة خمینی توضیح بیش تری داد": تمام مسلمانان باید با تمام قوا فریاد بزنند مرگ بر امریکا، مرگ بر غرب؛ این فرمان امام است".»(1)

همچنین رادیو اسرائیل، رادیو بغداد، رادیو کویت، رادیو بی.بی.سی. و روزنامة " القبس" نیز امروز مطالبی مشابه بازتاب های فوق، در مورد سفر حجاج ایران، اقدامات و ... مطرح کرده اند.

از سوی دیگر، روزنامة کیهان در تفسیری دربارة فلسفة حج و نیز نگرش غرب به انقلاب اسلامی و اطلاق واژه هایی چون خمینیسم، شیعه گری و بنیادگرایی به جمهوری اسلامی، به تغییر سرپرست حج (انتصاب کروبی به سمت سرپرستی حج و انتقال خوئینی ها از این سمت به دادستانی انقلاب) اشاره کرده و افزوده است: «ناظران ناشی سیاسی در داخل که به اصطلاح می کوشند تا تحلیل روندی کنند و قضایا را در ارتباط با هم بررسی نمایند، چنین نتیجه گیری کردند که این تغییرات در ادامة سفر و دعوت "سعودالفیصل" به ایران در رابطه با توقف جنگ شهرها صورت می گیرد و بر این اساس قضاوت کردند که این گامی است به عقب و به سمت حل مسالمت آمیز مسائل! و جالب این جاست که این ها، تنها پس از این تعویض، به رمز و رازها و اخبار ظاهراً پشت پرده پی برده اند! غرب نیز که دریافته است مکه و مراسم حج به نحوی که ایران آن را برگزار می کند، در افزایش موج ضداسرائیلی و ضد امریکایی نقش بسیار مهمی را ایفا می کند، در اقدامی هماهنگ، چنین تبلیغات کردند که "تغییر موسوی خوئینی ها - که از چهره های رادیکال حکومت ایران است - تمایل رهبران ایران به حجی آرام و بدون درگیری را نشان می دهد". تأیید امام از آقای خوئینی ها و سخنان آیت الله العظمی منتظری که " ان شاء الله با آمدن موسوی تحولی در قوة قضائیه و اجرای عدالت اسلامی در سطح جامعه، ایجاد شود." و با توجه به بینش و منش و شیوة برخورد ایشان در حل مسائل، خود دلایل روشنی است که نتیجه بگیریم این تغییر تنها در رابطه با اوضاع و احوال داخلی انقلاب صورت گرفته است و بس، زیرا از آن طرف می بینیم که امام در این رابطه می فرماید: " سیاست ما در قبال حج، یک سیاست اسلامی است و سیاست اسلامی که با رفتن و آمدن اشخاص، عوض نمی شود." و در حکم انتصاب آقای کروبی، امام ایشان را مؤظف به اجرای دستورالعمل هایی می کنند که قبلاً در حکم آقای خوئینی ها آمده است.»

ص: 513


1- 28. مأخذ 12، صص 13و14، لندن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 3/5/1364.

در آخر مقاله، تأکید شده است که "عربستان اگر در رابطه با نحوة برگزاری مراسم حج بخواهد بر اساس خواست و تمایل و تحلیل غرب و به ویژه امریکا عمل کند، مسلماً زیان خواهد کرد."(1)

406

هفتاد و چهارمین کنفرانس اوپک با تصمیم در خصوص کاهش بهای نفت سنگین به میزان 50 سنت و نفت متوسط به میزان 20 سنت، پس از چهار روز بحث و تبادل نظر به کار خود پایان داد.(2) در مورد نتایج این کنفرانس، رادیو کلن گفت: «نتایج حاصله از کنفرانس وزیران کشورهای صادرکنندة نفت عضو اوپک در ژنو، کوچک ترین تغییری در وضع بازار جهانی ندارد. میزان اصلی نفت خام در بازار جهانی در گذشته بیش از حدِ مورد نیاز بود و این وضع همچنان ادامه دارد. این احتمال قویاً وجود دارد که در اثر ادامة این وضع و بالا بودن میزان نفت خ-ام در بازارهای جهانی، در آیندة نزدیک بهای نفت خام به بشکه ای 20 دلار عرضه گردد.»(3)

407

یک مقام مسئول در دولت ریگان، این گزارش ها را که انتقاد غیرمنتظر و شدید امریکا از "سازمان مجاهدین خلق ایران" به منظور ارائه واکنش مثبت در قبال گام های ایران برای بهبود روابط با امریکا، بوده، تکذیب کرده است. "ریچارد مورفی" وزیر مشاور در امورخارجی امریکا، در سخنانی درکنگرة این کشور، مجاهدین خلق را مورد حمله قرار داده و به نمایندگان کنگره هشدار داده بود که از این سازمان حمایت نکنند. وی افزوده بود که اعضای مجاهدین خلق به تلاش وسیع جهت کسب حمایت اعضای کنگره و دیگر سیاست مداران امریکایی دست زده اند. خبرگزاری کویت در ادامة این خبر، افزوده است: «انتقاد مورفی از مجاهدین در حالی صورت گرفت که گزارش های قبلی حاکی از تلاش دولت انقلابی ایران جهت بهبود روابط با امریکا از طریق میانجی گری ژاپن بود. "چارلز ردمن" معاون سخن گوی وزارت امورخارجة امریکا، ضمن رد ارتباط انتقاد مورفی از مجاهدین با تلاش های ایران جهت آشتی با امریکا، گفت: اظهارات مورفی تنها در تلاش جهت روشن کردن ماهیت فعالیت های این سازمان (مجاهدین خلق) صورت گرفته است.»(4)

408

امروز پلیس ترکیه ترور روز گذشتة یک دیپلمات اردنی در این کشور را تلویحاً به ایران نسبت داد. این در حالی است که دربارة مسئولیت این ترور گزارش های متفاوت و بعضاً ضد و نقیضی به وسیلة خبرگزاری ها منتشر شده است.

یونایتدپرس به نقل از یک مقام رسمی پلیس ترکیه در آنکارا، گزارش داده است: «مأموران پلیس ترکیه امروز در جست وجوی یک ایرانی که مظنون به ترور یک دیپلمات اردنی است،

ص: 514


1- 29. مأخذ 21، ص2.
2- 30. روزنامة کیهان، 5/5/1364، ص2.
3- 31. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شمارة 129 (5/5/1364)، ص 27، رادیو کلن.
4- 32. همان، ص11، خبرگزاری کویت از واشنگتن.

هستند. این مقام ترک افزود: "ما از قبل معتقدیم که قاتل، یک ایرانی است." ولی هویت این مظنون ایرانی را اعلام نکرد.»(1)

"زیاد سانی" (ثانی) دبیر اول سفارت اردن در آنکارا، دیروز در حالی که اتومبیل او پشت چراغ قرمز ایستاده بوده، بر اثر اصابت چهار گلوله به وسیلة یک مرد مسلح ناشناس به قتل رسیده است. در پی این قتل، شخصی تلفنی به خبرنگار آسوشیتدپرس گفته که سازمان جهاد اسلامی مسئولیت این ترور را به عهده گرفته است. وی که خود را عضو این سازمان معرفی کرده، دبیر اول سفارت اردن را عامل قدرت های امپریالیستی خوانده و افزوده است: «اقدامات ما علیه یک چنین افرادی در آینده ادامه خواهد داشت.» از سوی دیگر، خبرگزاری رسمی ترکیه اعلام کرد که شخص دیگری در تماسی تلفنی با این خبرگزاری در لندن، گفته است که ترور دیپلمات اردنی کار گروه "حزب الله" می باشد. یک سازمان فلسطینی به نام "سپتامبر سیاه" نیز مسئولیت این ترور را به عهده گرفته است.(2)

به گزارش خبرگزاری فرانسه، شخصی که از بروکسل از طرف سازمان سپتامبر سیاه صحبت می کرده، گفته است: «ما خود را مسئول قتل "زیاد ثانی" - که عامل همکاری بین سرویس های امنیتی اردن و ترکیه بوده است - اعلام می کنیم.» این فرد - که به زبان فرانسه و با لهجة غلیظ عربی صحبت می کرده - افزوده است: «ما به رژیم اردن اخطار می کنیم برای تعقیب نیروهای ملی گرا و انقلابی در اردن و دیگر کشورها بهای گزافی را باید بپردازد.» وی همچنین تأکید کرده که "طرح موافقت عرفات - حسین هیچ گاه اجرا نمی شود." منظور وی، موافقت نامة فوریه گذشته بین عرفات و شاه حسین بوده است.(3)

یک تلفن کننده نیز - که ترکی را به خوبی صحبت می کرده - در تماس با دفتر یک خبرگزاری غربی در آنکارا، گفته است که سازمان جهاد اسلامی مسئول این ترور است. فردی از سوی همین سازمان در تماس دیگری با دفتر بی.بی.سی. در بروکسل نیز مسئولیت این ترور را به عهده گرفته است.(4)

در همین حال، وزارت خارجة حکومت اردن بیانیه ای صادر کرده که در آن اردن از مقام های ترکیه خواسته است قاتل را شناسایی و به کیفر برسانند. بیانیه همچنین افزوده است: «چنین اقداماتی اردن را از ادامة وظایف ملی و خدمت به مسئله اعراب و ملت فلسطین باز نخواهد داشت.»(5)

¯¯¯

ضمیمة گزارش 397: مسئله تحویل خط پدافندی اروند به سپاه

یادآوری می شود که بخشی از نیروهای ژاندارمری حاضر به تخلیة منطقه شده اند، اما این کار را بدون رعایت نکات لازم حفاظتی انجام می دهند و برخی دیگر اساساً حاضر به تحویل خط به سپاه نیستند و مقاومت می کنند. در این باره "عزیز جعفری" در جلسة امروز قرارگاه خاتم گفت: «ارتش مستقیماً دستور تخلیه داده است، ولی این ها گفته اند نمی رویم. ما هم که گفته ایم، عمل نکردند. این ها از صیاد

ص: 515


1- 33. مأخذ 12، ص 15، آنکارا - آسوشیتدپرس.
2- 34. مأخذ 21، ص آخر.
3- 35. مأخذ 15، ص 3.
4- 36. مأخذ 12، ص 15، آنکارا - یونایتدپرس، 3/5/1364.
5- 37. مأخذ15، ص 3.

خواسته اند که از "سلیمان جاه" بخواهد این ها را تعویض نکنند. این ها عقبه شان این جاست و نمی خواهند عوض شوند.»

احمد سوداگر نیز گفت: «این ها پنج سال است در این خط هستند و نمی روند.»

علی شمخانی هم پیشنهاد کرد: «شما یک جلسة ناهار بگذارید و بگویید شورای عالی دفاع گفته خط پدافندی سپاه این جا باشد، چون ارتش آتش دارد و نیرو ندارد و سپاه برعکس است. این خط چون نیرو می خواهد و آتش احتیاج ندارد، قرار شده ما آن را بپوشانیم.»(1)

ص: 516


1- 38. مأخذ 5، ص 97 ( 3/5/1364)، نوار شمارة 16694.

روزشمار جنگ جمعه /4 مرداد 1364 /7 ذیقعده 1405 /26 ژوئیه 1985

409

پاتک لشکر28 کردستان (ارتش) در ارتفاعات "سرهویز" برای عقب راندن نیروهای عراقی و بازپس گیری مجدد منطقه ای که در عملیات " قادر1" تصرف شده بود، نهایتاً موفقیتی در پی نداشت. نیروهای خودی در این حمله - که از روز گذشته تدارک شده بود و شب قبل انجام گرفت - کاری از پیش نبردند و نهایتاً تا ساعت7 صبح امروز، عقب نشینی کردند.(1)

در گزارش قرارگاه حمزه (ارتش) در این باره آمده است: «نیروهای خودی به ارتفاع 1936 واقع در منطقة عملیاتی قادر تک نموده و با دشمن درگیر می شوند، لیکن به علت آتش شدید دشمن، موفق نمی شوند ارتفاع مذکور را تصرف کنند، به همین دلیل و بنا به دستور، عقب نشینی کردند.»(2)

به این ترتیب در عملیاتی که در تداوم قادر، با عنوان " قادر2" انجام خواهد شد، ارتفاعات سرهویز نیز ضرورتاً به اهداف عملیات افزوده می شود.

410

امروز روستای "قره داغ" صائین دژ که قبلاً به همت سپاه مسلح گردیده بود، مورد هجوم عناصر حزب دمکرات قرار گرفت.(3) به گزارش اطلاعات صائین دژ، حمله به این روستا در ساعت14:30 به وسیلة "لک 2 از هیز افشار(4) با استعداد 25 نفر مسلح به سلاح انفرادی و نیز مجهز به یک قبضه آر.پی.جی.، یک قبضه تیربار "قناسه" و دو قبضه "بی بی کلاش" انجام گرفته است. در این حمله - که تا ساعت21:30 ادامه داشته است - دو تن از اهالی این روستا شهید و هشت تن دیگر زخمی شده اند؛ از نیروهای معارض نیز چهار تن کشته و سه تن مجروح شده اند، همچنین به یک باب مغازة داخل روستا تعرض شد و مبلغ دوازده هزار

ص: 517


1- 1. سند شماره 7 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش عملیات قادر" گزارش راویان مجید نداف، شهید علی فتحی، جواد زمان زاده و مجید مختاری، نشر مرداد 1364، ویرایش جدید 1380، ص 58.
2- 2. سند شمارة 022855. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای قرارگاه تاکتیکی حمزه سیدالشهدا، رکن3، ش12 (4/5/1364).
3- 3. سند شمارة 226062 دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه بولتن "رویدادها" شماره56 (25/5/1364)، ص18، 4/5/1364.
4- نام گذاری سازمان نظامی حزب دمکرات چنین است: دسته (10 نفر), پل (20 نفر), لک (70 تا 80 نفر), هیز (500نفر)؛ هر هیز شامل 6 لک می باشد. [سند شماره 287728 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ]

تومان از آن دزدیده اند و یک دستگاه تویوتا (حامل 30 هزار تومان متعلق به یک روستایی که در صدد انتقال منزلش به شهر بوده است) و یک باب منزل نیز به آتش کشیده شد.(1)

در ادامة گزارش، آمده است: «نسبت به زنان و دختران نیز تعرض و بی شرمی صورت گرفت که با خشم [واکنش] روستائیان روبه رو شده اند. همچنین معارضین مزبور قصد دارند به کلیة روستاهایی که توسط سپاه تسلیح شده اند، حمله کنند.» بر طبق این گزارش، نیروهای خودی با هماهنگی گروه های ضربت میاندوآب و تکاب به تعقیب مهاجمان پرداختند.(2)

از سوی دیگر، برخی گزارش های رسیده به سپاه، از شهادت 8 تن و مجروح شدن 10 تن و اسارت 21 تن از نیروهای دولتی حکایت می کند که به دلیل اهمیّت این وقایع، حفاظت اطلاعات سپاه از حفاظت اطلاعات قرارگاه حمزه خواستار پی گیری دقیق و میزان صحت و سقم و بررسی جوانب آن، شده است.(3)

411

عده ای از عناصر موسوم به "خلق عرب" که بعد از پایان دورة فعالیت آشکار و رسمی جریان های خلق عرب در اوائل سال 1358، به فعالیتی صرفاً خشونت بار ادامه دادند، هویتی کاملاً وابسته به عراق یافتند و به یک عامل صرف جاسوسی و خراب کاری برای این کشور تبدیل شدند. با شروع جنگ، این عده باز هم سقوط بیش تری کردند و در جنگ علیه میهن خود نیز شرکت داده شدند و حتی بعضاً نقش بازجو و شکنجه گر اسیران ایرانی را به عهده گرفتند! یک گزارش که امروز خبرگزاری جمهوری اسلامی از اهواز مخابره کرده، عاقبت نافرجام بعضی از اینان را نشان می دهد:

«پانزده ایرانی که با ارتش بعثی عراق همکاری می کردند، در جریان عملیات "قدس4" در شمال هورالهویزه به اسارت نیروهای اسلام درآمدند. گزارش های رسیده به خبرگزاری جمهوری اسلامی حاکی است این پانزده تن - که از اهالی بستان و هویزه هستند - اوایل جنگ به عراق پناهنده شده بودند و رژیم عراق از وجود آنان به عنوان پیش قراولان هور استفاده می کرد. این عده به هنگام حملة نیروهای اسلام کوشیدند منطقة عملیاتی را ترک و متواری شوند، لیکن رزمندگان اسلام آنان را محاصره و به اسارت خود درآوردند.»(4)

412

در پی پناهنده شدن (بی سابقة) یک هلی کوپتر جمهوری اسلامی ایران با سه سرنشین به عراق، امروز نیز خبرگزاری جمهوری اسلامی از گریز احتمالی یک فروند هلی کوپتر دیگر به عراق، گزارش داد. اما این خبر در هیچ یک از رسانه های همگانی، حتی در کشور عراق - که گفته می شود این هلی کوپتر احتمالاً به آن جا پناهنده شده است - منعکس نشده است.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از باختران، یک فروند دیگر از هلی کوپترهای هوانیروز از عصر امروز تاکنون ناپدید شده است. گفته می شود این هلی کوپتر نیز به خاک عراق رفته است.

ص: 518


1- 4. سند شمارة 428051 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: 5/5/1364، از اطلاعات صائین دژ، به اطلاعات قرارگاه حمزه.
2- 5. همان.
3- 6. سند شمارة 96851 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: 9/6/1364، از سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، به حفاظت اطلاعات قرارگاه حمزه.
4- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 129 (5/5/1364)، ص8 ، اهواز- خبرگزاری جمهوری اسلامی، 4/5/1364.

نام خلبان این هلی کوپتر که از هلی کوپترهای عملیاتی در عملیات شمال غرب بوده، مشخص است لیکن از تعداد سرنشینان آن هنگام فرار احتمالی، اطلاعی در دست نیست.(1)

413

امروز صدام حسین در مصاحبه ای با خبرنگاران مصری، به سؤالات آنان دربارة بسیج امت عرب در مقابل دشمنان، جنگ ایران و عراق، روحیة ایرانی ها در جنگ و در برابر بمباران شهرها، ابتکارات صلح، از سرگرفته شدن فروش تجهیزات نظامی شوروی به عراق و دیگر مناسبات دو کشور، رابطة امریکا و عراق و موضع امریکا در خصوص جنگ، روابط مصر و عراق، همبستگی اعراب و تجاوز هواپیماهای سوریه به حریم هوایی عراق، پاسخ گفت.

صدام حسین با طرح این سؤال که "آیا ما قادر هستیم با دشمنان امت عرب به طور انفرادی به مقابله برخیزیم؟" تأکید کرد: «ما به عنوان جزئی از امت عرب، در برابر هر تجاوز بایستی تمامی توانایی های مان را در سطح کل امت عرب بسیج کنیم.» وی با اشاره به این که بعضی ها گمان می کنند دشمن عراق، دشمن امت عرب نیست، گفت: «این ها بایستی بدانند که عراق بخشی از امت عرب است.» صدام افزود: «اگر دشمن هر کشور عرب، دشمن امت عرب تلقی گردد، در این صورت دشمن یادشده بایستی به اندازة قدرت امت عرب توانایی داشته باشد.»

صدام در مورد جنگ ایران و عراق گفت: «به جنگ ایران و عراق می نگریم که عراق در یک طرف این جنگ شش ساله است و در برابر سلاح های مشابه تسلیحات اسرائیل جنگید و همچنین با ارتشی جنگید که در همان مدارسی که اسرائیلی ها تربیت می شوند، تعلیم دیده است و بعضی از آن ها (ایرانی ها) میدان مین را مانند گوسفند باز می کردند؛ آن ها جهت بازکردن میدان های مین، امواج پی درپی انسانی اعزام می کردند. البته این مسئله پایان یافته است و دیگر وجود خارجی ندارد. ما در چنین شرایطی جنگیدیم. ما عرب هستیم و اعراب قادرند از اسلحة خود استفاده نمایند ولی بایستی با ایمان و با عقل از آن استفاده کنند.»

صدام دربارة روحیة ایرانی ها برای ادامه دادن به جنگ، گفت: «طبیعی است اوضاع داخلی ایران در حال حاضر همانند پنج یا دو و یا حتی یک سال قبل نیست و طرف داری از ادامة جنگ در حال کاهش است. ما اطمینان داریم که اکنون حتی خود خمینی هم به این مسئله پی برده است که مسئله بلعیدن عراق و سرازیر شدن به طرف میهن عربی، خیالی بیش نیست، همان گونه که تشکیل ارتش 20 میلیونی بیش تر از یک رؤیا نبوده و انگ شرم و ننگ خورده است. در قوانین زندگی معاصر چیزی که بلعیدن کشورهای همسایه از سوی کشوری را تجویز کند، وجود ندارد و در قوانین اسلام هم چیزی که اجازه دهد مسلمانی به دیگر مسلمانان به این نحو تجاوز کند، وجود ندارد.»

وی در قسمت دیگری از این مصاحبه، در خصوص بمباران شهرها گفت: «ما هنگامی

ص: 519


1- 8. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 130 (6/5/1364)، ص6 ، باختران- خبرگزاری جمهوری اسلامی، 5/5/1364.

تهران را بمباران می کنیم که بصره مورد حمله قرار گرفته باشد؛ اگر آن ها بصره را بزنند، ما نیز تهران را می زنیم؛ اگر فلان شهر ما را بزنند، ما نیز شهرهای آنان را می زنیم. رژیم ایران که علیه عراق دست به تجاوز زده، اگر می خواهد تهران آسیب نبیند باید آسیب رساندن به عراق را خاتمه دهد؛ کسی که صلح در تهران را می خواهد، باید متوقف ساختن جنگ را بخواهد و هیچ منطقی غیر از این وجود ندارد.»

صدام همچنین در مورد روند ادامة ابتکارات برای خاتمه دادن به جنگ ایران و عراق، گفت: «این ابتکارات ادامه دارد، ولی علت عدم توفیق آن ها و به اجرا در نیامدن ابتکارات، مخالفت طرف ایرانی است.»

وی دربارة نقش ابرقدرت ها در ادامة جنگ، گفت: «بروز یا توقف جنگ تنها به ارادة ابرقدرت ها بستگی ندارد، بلکه ارادة ابرقدرت ها در چارچوب اراده های طرفین جنگ معنی پیدا می کند، چون اگر طرفین متحارب خواهان صلح باشند، ابرقدرت ها توان آن را ندارند که آن ها را مجبور به جنگ نمایند ولی هنگامی که ابرقدرت ها خواهان صلح باشند، باید گفت که این خواست آن ها بی تأثیر نیست ولی در زمینة میزان تأثیر آن نباید ارادة ملل را نادیده گرفت.»

صدام در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران دربارة از سرگرفته شدن فروش تجهیزات نظامی شوروی به عراق، گفت: «روابط ما با شوروی ها پیرامون معاملات تسلیحاتی، روابطی قدیمی است؛ موافقت و یا مخالفت شوروی ها در زمینة فروش تسلیحات، چیزی است که به ارادة آن ها مربوط می شود ولی باید توجه داشت که روابط تسلیحاتی میان دوکشور، روابطی قدیمی است و به طور قطع و یقین شوروی ها خواهان آن هستند که این روابط قطع نشود. ما تاکنون از روابط خود با شوروی رضایت داشته ایم، همچنین از روابط خود با امریکا در چارچوب خصوصیاتی که از روابط برشمرده ایم، راضی هستیم و این روابط، روابطی معمولی است.»

وی در مورد موضع امریکا در برابر جنگ، گفت: «در نیمة دوم 1982، امریکایی ها مایل بودند که عراق از نظر نظامی آسیب ببیند، ولی این که میزان این آسیب مورد نظر آن ها چه اندازه بوده است را نمی توانیم بگوییم. پس از نیمة 1982، در دیدگاه امریکایی ها تحولی به وجود آمد که تحولی مثبت بوده که به دیدگاه آن ها نسبت به منطقه به ویژه ادامة جنگ، مربوط می شود. آن ها به طور آشکار به ما گفته اند که مخالف جنگ هستند. عواملی وجود دارند که نشان می دهند امریکایی ها مخالف ادامة جنگ هستند؛ عواملی نیز وجود دارند که باید با دید بازتری مورد بررسی قرار گیرند، چرا که به ایرانی ها جنگ افزار و قطعات یدکی غرب و امریکا می رسد و در این اواخر بازداشت تعدادی از افرادی که جنگ افزار به ایرانی ها تحویل می دادند را شنیدید. آنچه که امریکایی ها به ما می گویند، این است که مخالف ادامة جنگ هستند و ما تاکنون چیزی که دال بر عدم صداقت این گفتار باشد، ندیده ایم.»

ص: 520

صدام سپس کمک های لیبی و سوریه به ایران را از عوامل طولانی شدن جنگ دانست و با اشاره به این که "اکنون عصر اتم و همکاری است، نه عصر انزوا"، گفت: «در حالی که میان ملل همکاری وجود دارد، پس چرا نباید میان کشورهای امت عرب همکاری وجود داشته باشد؟ چرا به جای این که با بسیاری از کشورهای خارجی داد و ستد داشته باشیم همان داد و ستد را ولو با کیفیت کم تر و یا مشابه، با مصر، اردن و یا سوریه برقرار نسازیم و پیروزی های مشترکی به دست نیاوریم؟»

وی دربارة اوضاع جاری اعراب گفت: «اگر وضع کنونی اعراب را با مقیاس های جاری بسنجیم، می بینیم که شکاف های زیادی در میان آنان وجود دارد و مهم ترین این شکاف ها، حالت از هم پاشیدگی و اختلاف میان برخی از این کشورها است. متأسفانه بسیاری از اعراب قدرت را در چارچوب منافع خود به کار می بندند و به آن به عنوان اقتدار قومی و با دید فرهنگی، قومی و برادری نمی نگرند؛ یعنی هنگامی که توپ و تانک و هواپیماهای شان زیاد می شود، به جای این که آن را برای حفظ صلح و استقلال به کار بگیرند، برای تضعیف صلح و استقلال از آن استفاده می کنند، در چنین شرایطی برخی از کشورهای عربی این گونه ابزارهای جنگی را علیه برادر خود به کار می گیرند، به جای این که سرزمین اشغال شده ای را آزاد کنند و یا عوامل خیر را فراهم کنند و با افزودن به عوامل دیگر، اقتدار امت عربی را تأمین کنند و در نتیجه این امکان را به او بدهند تا سرزمین اشغالی خود را آزاد کند. این حالت را نمی توان یک حالت سالم تلقی کرد بلکه این حالت یک حالت ناهمگون است؛ این حالت کنونی اعراب ناشی از رفتارهای فردی بعضی از حکام است و عوامل اختلاف عواملی نیستند که نمایان گر سیر تاریخ باشد و یا تمایلات مردم عرب باشند؛ برای نمونه لیبی را مثال می زنیم، این کشور چند بار با مصر اختلاف پیدا کرد و چند بار هم این کشور را به وحدت دعوت کرد؛ این تمایل به وحدت سریع و همچنین حالت اختلاف ناشی از مزاج تند، هر دو منفی است... بعضی اعراب معتقدند کشورهای عربی در جنگ شش روزه قدرت رزمی خوبی داشتند، چون شمشیر بر قدرت بدنی تکیه می کند ولی هنگامی که اسلحة جدید بر نیروی عقل استوار شد، اعراب عقب افتادند، اما شما که مسائل را دنبال می کنید خوب می دانید که اعراب در جنگ 1973 واقعیت جدیدی را به وجود آوردند.»

صدام سپس با اشاره به تجاوز هواپیماهای سوری به حریم هوایی عراق، گفت: «به فرماندهی کل نیروهای مسلح گفته شده که در صورت تکرار چنین اقدامی، هواپیماهای سوریه را سرنگون سازند.»

صدام با اشاره به این که این تجاوزات هم زمان با عملیات ایران در جبهه، بوده است، افزود: «در فرهنگ عرب، اعراب و کشورهای عربی مانند برادر هستند، اما یک حاکم عرب گاهی بخشی از امکانات ملّت را برای خود به کار می گیرد. من اطمینان دارم که اگر الآن به سوری ها بگویند

ص: 521

"بروید و به عراق حمله کنید"، آن ها هرگز این کار را نخواهند کرد ولی حاکم سوریه می تواند با اوامر نظامی به ارتش خود بگوید که ایرانی ها با عراقی ها در حال جنگ هستند، شما بروید ایرانی ها را نجات بدهید و با این اقدام شما عراق مجبور خواهد شد واحدهایی از نیروی هوایی و دفاع هوایی خود را جهت مراقبت از مرزهای خود با سوریه مستقر نماید.»(1)

414

در خطبه های نماز جمعه، امام جمعة موقت تهران آقای " امامی کاشانی" امیدوارانه به مسئله ضرورت برکناری صدام پرداخت و خبرهای اعتراض به اقدامات تروریستی عراق و دعوت دبیر شورای همکاری خلیج فارس از اعضای شورا برای تشکیل جلسه جهت بررسی این اقدامات، عراق را مورد توجه قرار داد:

«الآن منطقه را رژیم عراق ناامن کرده و رژیم صدام امنیت منطقه را به خطر انداخته و ما بارها می گفتیم که این رژیم صدام است که منطقه را به ناامنی کشیده است. دولت های خلیج فارس نمی خواستند این را بپذیرند، ولی الآن پذیرفته اند. در خبرها دیدم دبیر شورای همکاری خلیج فارس گفته است که این شورا اجلاسیه ای تشکیل می دهد تا ببیند چرا عراق دست به چنین کارهایی زده است؛ چرا این قدر تروریست به این جا و آن جا اعزام می کند. بحرین وقتی فهمیده است که سیزده نفر از کسانی که در ارتش خودش بودند و برای عراق جاسوسی می کردند را دست گیر کرد و به عراق گفته است: "چرا این کار را می کنی؟" و نمایندة عراق را بیرون کرده است. عراق در کویت آن کار را کرده؛ در عربستان سعودی آن جنایت را کرده؛ در هر کجا از منطقه دستش برسد، جنایت می کند. الآن دبیر شورای همکاری خلیج فارس اعلام جلسه کرده و می گوید: " باید با این حرکات چه کرد؟" ما از اول می گفتیم که عامل تروریسم در منطقه، این کثیف است که تروریست تربیت می کند.»

وی برای حل این بحران، خواستار برکناری صدام شد و توصیه کرد در مراسم حج، شخصیت های سیاسی و مذهبی جهان اسلام برای این ناامنی ها و حذف این عنصر خطرناک از عراق، فکری بکنند. آقای کاشانی سپس با توجه دادن به اهمیّت حج، پیشنهاد کرد: «وزرای امور خارجة کشورهای اسلامی، کنفرانس های خود را در حج تشکیل دهند.»(2)

415

روزنامة "گاردین" چاپ لندن، امروز در مقالة مربوط به جنگ، به جنبه های مختلفی از جمله انتظار نابه جای ایران از سرنگونی صدام و ایجاد شورش در ارتش عراق، اقدامات موفق صدام در کنار بی رحمی هایش درداخل عراق، وضع خوب بصره و اقتصاد عراق و تأثیر کمک های مالی کشورهای عرب منطقه در بهبود وضع کنونی اقتصاد حکومت صدام، پرداخته است. مقالة گاردین همچنین به حملات محدود اما مداوم ایران و نیز تأثیر جنگ شهرها، اشاره دارد. در این مقاله آمده است:

ص: 522


1- 9. مأخذ 7، صص 3 تا 6 ، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 4/5/1364.
2- 10. روزنامة کیهان، 5/5/1364، ص22.

«ایرانی ها امیدوار هستند که طولانی تر شدن جنگ موجب افزایش بروز ناآرامی در درون ارتش عراق شود. ارتش عراق تنها نیروی مؤثری است که قادر به سرنگون ساختن صدام حسین - که پایگاه قدرت آن یعنی حزب بعث تنها یک صد هزار عضو دارد - می باشد، اما علی رغم اعدام فرماندهان ناموفق، شواهد چندانی (اگر نگوییم هیچ شواهدی) در مورد این که یک چنین چیزی ممکن است به وقوع بپیوندد، وجود ندارد.

رژیم صدام حسین با تمام بی رحمی های خود، موفق شده است که خود را به طور اعجاب انگیزی با واقعیت های سیاسی مردم خود وفق دهد. در میان وزاری عالی رتبة مورد انتخاب وی، هم از افراد مسیحی و هم از افراد کرد دیده می شوند. میلیون ها دلار صرف عمران و آبادانی در مناطق شیعه نشین جنوب عراق شده است و در بصره نیز یک پوستر در همه جا به چشم می خورد: تصویری از صدام حسین در حالی که به حالت احترام در مقابل درب طلایی یک مسجد ایستاده است. با وجود طولانی بودن جنگ، صدام از صرف یک میلیون دینار جهت کشیدن ورقه های طلا بر روی گنبد مساجد عراق [احتمالاً منظور عتبات متبرکة عراق است] خودداری نکرده است.

در خیابان ها آثار شاخصی از نارضایتی دیده نمی شود. در شهر بصره که بیش از بقیه به خطوط مقدم جبهه نزدیک بوده و در جریان گلوله باران های ایران در طول پنج سال گذشته متحمل حداقل شش صد قربانی شده، مغازه ها به فعالیت های معمولی خود ادامه داده و انبوه اتومبیل ها در مرکز شهر به چشم می خورد. زندگی در این شهر برای خارجی ها تفاوت قابل درکی دارد و هتل "شرایتون" محل اقامت آن ها با کیسه های شنی احاطه شده است. از لحاظ اقتصادی، جنگ آثار گسترده ای را برای عراق به دنبال داشته اما ویران کننده نیست.

عراق قادر بوده است که با بهره گیری از کمک سی میلیارد دلاری عربستان سعودی و دیگر کشورهای حوزة خلیج فارس و همچنین موافقت شرکت های غربی با تمدید مهلت پرداخت بدهی های عراق، هنوز به ساختن جاده ها، فاضلاب آب ها و مراکز ذخیرة آب و همچنین بیمارستان و فرودگاه ادامه داده و خطوط راه آهن خود را گسترش دهد. همسایگان نگران عراق، این کشور را از هر لحاظ تأمین کرده و ستون هایی از کامیون های مملو از تجهیزات تازه و کالاهای مختلف را روانه جاده های این کشور کرده اند.»

در مقالة گاردین همچنین دربارة عملیات محدود اما مداوم ایران آمده است:

«اگرچه صحبت کردن از موفقیت عمدة ایران در مناطق کوهستانی بخش شمالی جبهه، ممکن است صحت نداشته باشد اما در این تردیدی نیست که تاکتیک های ایران مبتنی بر ناخنک زدن به اراضی محدود در طول تقریباً تمامی خطوط 750 مایلی جبهه باعث شده است که عراق در رابطه با تعیین مراکز تجمع نیروهای ایرانی دچار اشکال شده و نتواند تشخیص بدهد که حملة بعدی در کدام منطقه خواهد بود.

ص: 523

عراقی ها بی میلی شدیدی نسبت به از سرگیری بمباران هدف های غیرنظامی در تهران - که به نظر می رسد بر روی مردم ایران تأثیر داشت - از خود نشان می دهند اما سیاست فعلی آن ها مبتنی بر مهار پیشروی های ایران نیز ظاهراً شانس پیروزی عراق را افزایش نمی دهند، چون ایرانی ها به تلفات خود اهمیّتی نمی دهند.»(1)

416

دربارة تسلیحات ایران و منابع تأمین آن، روزنامة انگلیسی "تایمز مالی" نوشته است: «دولت تایوان در زمینة مبادلة سیصد تا چهارصد میلیون دلار تسلیحات ساخت این کشور با همین میزان نفت خام، با دولت ایران به توافق هایی دست یافته است. این تسلیحات شامل اسلحه های سبک نظیر خمپاره، تفنگ، مهمات و گلوله های توپ می باشد.»(2)

از سوی دیگر، رادیو اسرائیل نیز دربارة تسلیحات ایران اعلام کرد: «حضور وزیر سپاه پاسداران آقای "محسن رفیق دوست" در طرابلس و مذاکرات وی با سران دولت لیبی، با نیاز شدید حکومت اسلامی به دریافت سلاح های تازه نیز بدون ارتباط نیست. در گذشته گفته شد که موشک های زمین به زمین "اسکاد - بی" که از جانب رژیم تهران به سوی بغداد شلیک گردید، توسط لیبی در اختیار حکومت اسلامی ایران قرار داده شده بود.»(3)

417

بازتاب ها و پی آمد های ماجرای ربودن هواپیمای مسافری امریکا در فرودگاه بیروت، همچنان در خبرها مشاهده می شود و دولت مردان امریکا هنوز با تبعات این واقعه مواجه هستند. امروز وقتی وزیر خارجة امریکا مراحل اختصاص دادن یک بودجة کلان جهت حفاظت هرچه بیش تر از سفارت خانه های امریکا را دنبال می کرد، در مجلس نمایندگان این کشور باز هم این حادثه و نوع برخورد امریکا با عوامل آن، محور بحث ها بود.

تصویر

به گزارش یونایتدپرس، "جورج شولتز" وزیر امور خارجة امریکا، با اعلام آمادگی جهت مقابله به مثل با "تروریسم بین المللی"، خطاب به کمیتة امور بین المللی مجلس نمایندگان امریکا گفت: «ایالات متحده آماده است تا اقدامات خود را به مرحله اجرا درآورد، ولی باید مراقب

ص: 524


1- 11. مأخذ 7، صص 9 تا 11، لندن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 4/5/1364.
2- 12. مأخذ 7، ص12، لندن.
3- 13. مأخذ 7، ص 29، رادیو اسرائیل، 4/5/1364.

باشیم که این عملیات حتماً مؤثر واقع شود.» شولتز به نفع لایحة پیشنهادی وزارت خارجه مبنی بر اختصاص چهار میلیارد دلار برای ایمن سازی سفارت خانه های امریکا در خارج، صحبت می کرد. وی در مورد این سؤال نمایندگان مجلس که "در رابطه با ماجرای گروگان گیری تی.دبلیو.ای چه کاری انجام شده است؟" گفت:«در این جا هیچ کس وجود ندارد که مانند من مصمم به انجام اقدامات قاطع - از هر نوع ممکن - باشد، ولی این اقدامات باید حتماً مؤثر واقع شود، لذا من اذعان می دارم که این اقدامات انجام خواهد شد اما ما باید به مردم دنیا نشان دهیم که وقتی ما شروع به کاری می کنیم، آن کار را درست و مؤثر انجام خواهیم داد. ما در تلاش خود مصمم هستیم، ولی من فکر می کنم علی رغم مصمم بودن، باید برای پی آمدهای اقدامات خود نیز آمادگی داشته باشیم.»(1)

ص: 525


1- 14. مأخذ 10، ص 2، واشنگتن - به نقل از خبرگزاری یونایتدپرس.

روزشمار جنگ شنبه /5 مرداد 1364 /8 ذیقعده 1405 /27 ژوئی-ه 1985

418

امروز در مراحل آمادگی و طراحی مانور برای تداوم عملیات قادر - که با عنوان "قادر2" انجام خواهد شد - و در چارچوب مأموریت کلی قرارگاه تاکتیکی حمزه سیدالشهدا(ع)، دستورهایی به یگان های عمل کننده ابلاغ گردید:

«حمزه1 (نیروهایی از لشکر23 نوهد ارتش) با کمک گردان تکاور لشکر64 پیاده [ارتش] در ساعت22:30 روز 6/5/1364 تک نموده، سه قلة ارتفاعات سراسپندار و ارتفاع 1636 را تصرف کنید و یک خط پدافندی از ارتفاع 1636 تا شمال "ژارا" روی یال غربی ارتفاع 1636 به طرف ژارا تشکیل دهید.

حمزه4 (تیپ قدس سپاه): به ارتفاعات سربولی و ارتفاعات سرهویز تک نموده و جهت تحکیم و تثبیت هدف های یاد شده، مجموعة ارتفاعات سربولی را به حمزه3 (لشکر28 ارتش) و سرقله های سرهویز را به حمزه5 (لشکر77 ارتش) واگذار نمایید.

حمزه3: پس از تک و تصرف ارتفاعات سربولی توسط حمزه4، ارتفاعات مزبور را تحکیم و تثبیت نمایید. حمزه5: آماده باشید پس از تصرف قله های سرهویز توسط قرارگاه حمزه4، آن را تحکیم و تثبیت نمایید.» با توجه به اشکالات و ضعف های موجود، این دستور عملیاتی دوام نیافت و در همان روز ابلاغ، با دگرگونی مواجه گردید! به این ترتیب که مأموریت واگذاری به حمزه1، چنین تغییر یافت:(1)

«با نگرش به بازدید عناصر عملیاتی این قرارگاه (اصلی) در روز جاری از مواضع آن قرارگاه (حمزه1)، دستور فرمایید مأموریت واگذاری در دستور جزبه جز شماره7 را به شرح زیر تغییر دهند و به مورد اجرا بگذارند.

با تلفیق گردان تکاور لشکر64 پیاده با یک گروهان داوطلب از لشکر23، در ساعت23:30

ص: 526


1- تأثیر این تغییر مأموریت در کل مأموریت ابلاغی قرارگاه و به ویژه حرکت حمزه 4, در جای خود بحث خواهد شد.

تصویر

ص: 527

روز 6/5/1364 تک نموده، نیروه-ای دشمن را روی سه ق-لة ارت-فاعات سراسپندار (79-67) و (80 - 68) و ارتفاع 1636 (78 -67) منهدم و با گرفتن اسیر از دشمن، نیروهای عمل کننده به مواضع پدافندی خود مراجعه نمایند.»

به این ترتیب، حرکت اصلی و عمده در این مقطع از عملیات، یعنی تصرف دو ارتفاع سرهویز و سربله به حمزه4 و یا به عبارت روشن تر به تیپ "قدس" سپاه واگذار شد.(1)

بنابراین از طرح اصلی اولیة اصلاح خط و تداوم عملیات، اهداف گوشینه و سراسپندار حذف شد و فقط سربله باقی ماند، در حالی که سرهویز هم با توجه به حوادث اخیر و تک دشمن، به اهداف اضافه شد.(2)(3)*

419

امروز دو تن از فرماندهان نظامی عراق دربارة درگیری های منطقة شمالی (عملیات قادر1 و درگیری های پس از آن) با مطبوعات این کشور مصاحبه کردند. خبرگزاری عراق گزارش داد: «سرلشکر "ضیاءالدین جمال" فرمانده منطقة عملیاتی در شمال جبهه های جنگ، در گفت وگویی با روزنامة "الثوره" گفت: "ایرانی ها اقدام به حمله به مواضعی از نیروهای عراقی در قله های دورافتاده به منظور دست یافتن به پیروزی، کردند و تصور می کردند به سادگی این کار را انجام خواهند داد." سرلشکر ضیاءالدین افزود: "سربازان عراقی مراقب این تلاش ها بودند و به عنوان نمونه، سلسله حملاتی را انجام دادند که ایرانی ها را مجبور کرد تا تلفات خود را که بیش از [یک] هزار کشته بود، در میدان نبرد رها کنند." فرمانده عملیات شمال اشاره کرد: "هم وطنان کرد به شکلی برجسته در این نبردها شرکت کردند و در کنار برادران سرباز خود که تمامی تعرضات ایرانی را طی هفتة گذشته درهم کوبیدند، جنگیدند."

سرتیپ "ای-اد خلیل زکی" فرمانده ل-شکر سوم نیز اع-لام ک-رد نیروه-ای ای-ن لش-کر پنجشن-بة گذشت-ه (2/5/1364) در نتیجة حملات خود به یگان های ایرانی در محور شمالی، بر مواضع حیاتی جدیدی تسلط یافتند. وی در گفت وگویی با روزنامة "القادسیه" اشاره کرد سربازان این لشکر توانستند بر ارتفاع شماره 1936 مسلط شده و ایرانی ها پس از متحمل شدن در حدود [یک] صد کشته، از آن منطقه رانده شدند. وی توضیح داد مواضع جدید تحت تسلط نیروهای عراقی دارای اهمیّت ویژه ای است، به طوری که استقرار در آن ها حالت حصار جدیدی را ایجاد کرده و به حضور نیروهای ایرانی در منطقه پایان داده است.»(4)

ص: 528


1- ضمیمه دارد؛ ضمیمه اول گزارش 418 : موقعیت و اهمیت ارتفاعات سرهویز و سربله، ص531.
2- 1. سند شماره 7 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "گزارش علمیات قادر"، گزارش راویان: مجید نداف، شهید علی فتحی، جواد زمان زاده، مجید مختاری، نشر 1364، ویرایش جدید بهمن 1380، ص 58.
3- * ضمیمه دارد؛ ضمیمه دوم گزارش 418 : دلایل تغییرات طرح مانور عملیات قادر2، ص531.
4- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 130 (6/5/1364)، صص 4 و 5، بغداد - خبرگزاری عراق، 5/5/1364.

420

وزیر اطلاعات و فرهنگ عراق "لطیف نصیف جاسم" در مصاحبه با روزنامة کویتی "الانباء" مطالبی دربارة اوضاع کنونی جنگ مطرح کرد. دراین باره خبرگزاری جمهوری اسلامی از کویت گزارش داد: «وزیر اطلاعات و فرهنگ رژیم عراق ادعا کرد: "علی رغم این که عراق قادر است جزیرة خارک را منهدم کند، اما رهبری سیاسی آن بنا به دلایل متعددی از این اقدام خودداری می کنند." وی گفت: "هنوز وقت آن نرسیده است که جزیرة خارک را منهدم کنیم." وی افزود: "تاکنون علائمی دال بر موفقیت میانجی گری ها و متقاعد ساختن ایران به توقف جنگ، دیده نشده است."

جاسم اضافه کرد که عراق در داخل مرزهای خود باقی خواهد ماند و با نیروهای مهاجم ایرانی که تلاش می کنند وارد خاک عراق شوند، مقابله خواهد کرد. وی همچنین مدعی شد که ایران سعی دارد از طریق اشغال عراق و سپس خاک کشورهای عربی، یک دولت بزرگ اسلامی پایه ریزی کند. به ادعای وزیر اطلاعات عراق، ایران در حقیقت تلاش می کند عظمت امپراتوری فارس ها را زنده کند.»(1)

421

در حالی که وزیر سپاه (محسن رفیق دوست) در لیبی به سر می برد و امروز با سرگرد "جلود" ملاقات دارد، دکتر "ولایتی" وزیر امورخارجة جمهوری اسلامی ایران، در رأس هیئتی (که از جمله، دکتر "هادی" نایب رئیس کمیسیون دفاع مجلس شورای اسلامی نیز در آن بود) وارد طرابلس شد.

به این ترتیب، امروز اولین اجلاس مشترک ایران و لیبی در طرابلس منعقد شد. در این اجلاس مشترک، از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران هیئتی به سرپرستی دکتر ولایتی وزیر امورخارجة کشورمان و با حضور آقای "رفیق دوست" وزیر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سفیر ایران در لیبی، و از سوی لیبی هیئتی به سرپرستی دکتر "تریکی" دبیر کمیتة مردمی روابط خارجی لیبی، شرکت داشتند و به طور رسمی اعلام شد که در این اجلاس، راه های پشتیبانی و تقویت روابط دوکشور، همچنین اوضاع جهان اسلام و منطقه و مسائل بین المللی مورد بحث و بررسی قرارگرفت.(2)

ولایتی روز گذشته در آستانة ترک ایران به سوی لیبی، اعلام کرد ه بود که سفر وی به منظور پی گیری موضوع هایی که در سفرهای قبلی بین مقام های ایران و لیبی و به ویژه سفر آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی، به این کشور مورد گفت وگو قرار گرفته بود، انجام می شود.

وی که در یک گفت وگوی مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی در فرودگاه مهرآباد سخن می گفت، با یادآوری این که "لزوم گسترش و تحکیم روابط با کشورهایی که دارای موضع مشترک با ما هستند، ایجاب می کند که رفت و آمدهایی با فواصل نزدیک زمانی صورت

ص: 529


1- 3. همان، صص 3 و 4، کویت - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 5/5/1364.
2- 4. روزنامة اطلاعات، 6/5/1364، ص 1.

پذیرد،" تأکید کرد: «کشور لیبی از کشورهای دوست و نزدیک ماست که در زمینه های مختلف سیاسی نظیر جنگ ایران و عراق، مسئله فلسطین و مقابله با امپریالیسم، با جمهوری اسلامی ایران هم سویی و مواضع مشترک دارد.»(1)

422

در ادامة دیدار وزیر امور خارجه، سفیران و کارداران جمهوری اسلامی با مقام های رسمی کشور، امروز نیز این دیدارها ادامه داشت. روزنامة کیهان نوشت: «دکتر "ولایتی" وزیر امورخارجه، به همراه مدیران کل این وزارت خانه و سفرا و کارداران ایران در کشورهای اروپا و امریکا، با آیت الله العظمی "منتظری" دیدار و گفت وگو کردند. در این دیدار، ایشان با اشاره به حساسیت اوضاع و اهمیت مسئولیت آنان، اظهار داشتند: برادران فکر نکنند تنها، نمایندة کشور در خارج هستند، بلکه نمایندة اسلام و انقلاب هم به حساب می آیند. در انقلاب ما که ملاک و هدف اصلی، پیاده کردن ارزش های الهی است، ممکن است گاهی برای افراد شرایطی پیش آید که امر دائر شود بین حفظ ایشان یا بودن فلان شخص در یک مسئولیت و بین حفظ ارزش های اسلام و انقلاب، در چنین صورتی، ما باید به ائمه بزرگوار خود و رهبران مان همچون حضرت امام حسین(ع) تأسی و اقتدا کنیم و حفظ ارزش های اسلام را بر حفظ خود و یا مسئولیت و شغل خاصی ترجیح دهیم [...].

پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) در مشی خود با اقشار و طبقات مختلف سعة نظر و شرح صدر داشتند، تا آن جا که حضرت امام محمدباقر(ع) در جواب کسی که به ایشان می گفت: "ما افراد و اقشار مردم را با شاقول خود مقایسه می کنیم و هرکس با نظر و خط ما موافق نبود، طردش می کنیم." فرمودند: "چنین شیوه ای، اسلامی نیست و هرگز این کار را نکن؛ پس آن ها که امید رحمت پروردگار را دارند، در خط کلی اسلام هستند، چه کنند و کجا بروند؟!"[...].

با نیروهایی که به دلایل واهی، سرگردان و گرفتار ترس خیالی در تمامی کشورهای مختلف، شده و از طرفی ضدانقلاب هم نیستند ولی به دلایلی می ترسند به کشورشان برگردند، اعتماد بدهید و وضعیت آنان را به مسئولین مربوطه و یا به من اطلاع بدهید تا بلکه ترتیبی برای جلب آن عده ای که نیروی مفید برای کشور و دارای تخصصی مورد نیاز هستند و علاقه مند به کشور و اسلام می باشند، داده شود [...] علی رغم تمام کارشکنی ها و توطئه های دشمنان اسلام، ملت های زیر ستم متوجه ابعاد انقلاب اسلامی شده اند و در حقیقت انقلاب ما صادر شده است [...].

جای تأسف است که سران بسیاری از کشورهای اسلامی به جای اتکاء به ملت های مسلمان خودشان، به ابرقدرت ها و امریکا و اسرائیل متکی شده اند و این چنین خود را در برابر دشمنان اسلام خوار و ذلیل می کنند و در داخل کشورشان به ملت های مسلمان خودشان با خشونت و طغیان رفتار می کنند. این شیوه حکومت کردن، سرانج-ام جز سقوط

ص: 530


1- 5. روزنامة اطلاعات، 5/5/1364، ص 1.

و رفتن به زباله دان تاریخ همچون حکومت "نمیری" در سودان، راه دیگری ندارد.»(1)

¯¯¯

ضمیمة اول گزارش 418: موقعیت و اهمیت ارتفاعات سرهویز و سربله

راجع به ارتفاعات "سرهویز" و "سربله" یادآوری می شود که این دو ارتفاع به ترتیب در عمق 5/5 و 10کیلومتری خاک عراق واقع شده اند و در بین ارتفاعات گوشینه، سرخیات، سرسگر، سرهاجری و شهر سیدکان محصور می باشند. در اختیار داشتن این ارتفاعات، این امکان را به دست می دهد که نیروهای خودی به شهر و پادگان سیدکان تسلط و بر راه ها و عقبه های ارتفاعات سمت راست و چپ نیز کنترل داشته باشند. "رضا ربیعی" فرمانده تیپ قدس (سپاه)، در این باره گفته است:

«با گرفتن ارتفاع سربله، اشراف کامل داریم بر شهر سیدکان و پادگان سیدکان و حتی قادریم سنگرهای دشمن را از روی سربله ببینیم و همین طور عقبه های دشمن قابل دید است. سرهویز نیز یک راه وصولی است به عقبه های دشمن، به علت این که کوتاه تر از ارتفاعات دیگر است و شیارهای خوب جهت نفوذ در سربله و سرهاجری دارد.»

"حسن خارا" مسئول طرح عملیات تیپ قدس نیز در مورد حساسیت این منطقه، توضیح داده است: «چون این ارتفاعات به شهر سیدکان و جاده های آن مسلط بود و از طرفی، جناحین ارتفاع نیز دست دشمن قرار داشت و این ارتفاع ما را می رساند به عقبه های دشمن، یعنی جادة سرهاجری به راحتی در دید ما واقع می شد، گرفتن سربله و یال جلو آن، یعنی به خطرانداختن کلیة نیروهایی که روی ارتفاع سرهاجری و 1830 و سرهویز مستقر بودند. این نیروها در حدود دو تیپ برآورد می گردیدند.»(2)

ضمیمة دوم گزارش 418: دلایل تغییرات طرح مانور عملیات قادر2

دربارة دلایل و زمینه های این تغییرات، گزارش راویان مرکز مطالعات حاکی است:

فشار دشمن و ضعف کمی و کیفی نیروهای خودی، عملاً به قرارگاه دیکته می کرد که عملیات گوشینه منتفی گردد. سرانجام این نتیجه حاصل شد که به تکمیل خط انتظار که از یال 2002 زیر گوشینه شروع و در ارتفاعات سراسپندار ختم می شد، اکتفا شود و صرفاً عملیاتی به طور هم زمان روی سراسپندار، سرهویز و سربله اجرا گردد. در این باره فرمانده تیپ قدس "رضا ربیعی" چنین می گوید: «منطقه ای که می توانست برای ما مهم باشد و خط انتظار ما را مقدار زیادی راست بکند، منطقة سربله بود؛ یعنی وقتی از روی یال حصاروست به طرف عقب می آییم روی سرخیات و دوباره می رویم به طرف بربزین و گرده شوان و خط، همین طور دایره می خورد و می رود به طرف سراسپندار؛ ما این را می خواستیم راست بکنیم؛ برای این که به این هدف برسیم، باید اول می آمدیم روی سربله - تپه ای که راحت می شد از عراق گرفت و بعد روی سراسپندار عمل می کردیم.»

برادر "کلیشادی" قائم مقام تیپ قدس، در گزارشی به برادر "غلامعلی رشید"، انگیزة عملیات روی سربله را چنین بیان می کند:

«1- امکان استفاده از جاده ای که تا یال جلو گوشینه کشیده شده است.

- گرفتن ابتکار عمل از دشمن، زیرا دشمن پس از تصرف ارتفاعات سرهویز، سربله، پایگاه سراسپندار و ارتفاع گوشینه توسط نیروهای خودی، با پاتک های مکرر همة این ارتفاعات را پس گرفته است.»

درست در زمانی که مسئولان عملیات سرگرم بحث دربارة چگونگی ادامة عملیات بودند، دشمن در تاریخ 3/5/1364 ارتفاع سرهویز را که در دست نیروهای گردان 120 پیاده از لشکر28 بود، مورد حمله قرار داد و آن را به تصرف خود درآورد. در روز و شب همان تاریخ، گردان107 پیاده از لشکر28 به منظور بازپس گیری این ارتفاع اقدام به تک کرده، تا ساعت7صبح روز بعد (4/5/1364) بدون کسب موفقیت، عقب نشینی کرد. "برادر ربیعی" در این خصوص چنین گفت: «قبل از این که عملیات روی سربله را شروع

ص: 531


1- 6. روزنامة کیهان، 5/5/1364، ص 3.
2- 7. مأخذ 1، صص 59 و 60.

کنیم، عراق حمله کرد و ارتفاع سرهویز را که نیروهای ارتش روی آن بودند، گرفت. فردا شبش ارتش به این جا تک کرد و نتوانست پس بگیرد و به همین شکل باقی ماند [24 ساعت قبل از عملیات روی سربله] به ما گفتند روی سرهویز نیز باید عملیات بکنید.»

برادر "حسن خارا" مسئول طرح و عملیات تیپ قدس نیز در این باره که مأموریت تصرف سرهویز خیلی دیر به این یگان ابلاغ شده بود، گفت: «فقط 24 ساعت قبل [عرض کردم] صبح به ما اعلام شد که امشب که می خواهید عمل کنید، روی سرهویز هم عمل کنید.»

به این ترتیب، تصرف اهداف این مرحله به عهده نیروهای سپاه و تحکیم و تثبیت آن بر عهدة نیروهای ارتش قرار داده شد.(1)

ص: 532


1- 8. مأخذ 1، ص 58.

روزشمار جنگ یکشنبه / 6 مرداد 1364 /9 ذیقعده 1405 /28 ژوئیه 1985

423

در آستانة مرحلة دوم عملیات قادر که قرار است در ساعات پایانی امشب در منطقة سیدکان با هدف تصرف ارتفاعات سربله و سرهویز، شروع شود، موضوع شناسایی، یکی از مهم ترین موضوعات مربوط به این عملیات است، به خصوص در مورد شناسایی محورهای واگذار شده به تیپ قدس (سپاه) - که در واقع محور و مأموریت اصلی در عملیات "قادر2" است - این تیپ با مشکلات عدیده ای مواجه است. تیپ قدس با توجه به این که از ابتدای حضور در منطقه، مأموریت "یگان احتیاط کل منطقه" را داشته، فقط شناسایی کلی و دورادور منطقه از جمله سربله را انجام داده است و نیز چون تا 24 ساعت قبل از واگذاری مأموریت اخیر به تیپ، ارتفاع سرهویز در اختیار ارتش بود، این ارتفاع هیچ شناسایی نشده است.

علاوه بر این، تاکنون مأموریت اصلی تیپ قدس، در کردستان و جنگ با ضدانقلاب داخلی بوده و این اولین مأموریت برون مرزی و عملیات کلاسیک است که به این تیپ سپرده می شود. با این همه، به گفتة مسئولان تیپ، از روز چهارشنبه 2/5/1364 که مأموریت تیپ مشخص گردید، کار شناسایی نیز آغاز شده است.

در عمل علاوه بر شناسایی محور چپ (جنوب) و راست (شمال) ارتفاع سربله، از دیدگاهی که در ارتفاع سرخیات تعبیه شده نیز کل منطقه زیر دید است و اطلاعاتی در مورد تغییر و تحول اوضاع دشمن به دست می آید. در هر حال، پس از شناسایی ها مشخص شده که در محور چپ (جنوب) سربله، یال سنگی منشعب از سمت جنوب به طرف جنوب غربی سربله تا پایین آن از سنگر پوشانیده شده است و نیروهای خودی ناچار خواهند بود در شب حمله از بین این سنگرها بگذرند و چون ارتفاع گوشینه نیز کاملاً بر این منطقه مسلط است، محور مطلوبی برای عملیات به شمار نیامده، امّا در محور راست (شمال) سربله با دست یابی خودی به یک راه مال رو، محل مناسبی جهت نفوذ به ارتفاع سربله پیدا شده و کلیه شناسایی ها روی این محور متمرکز گردیده است.

ص: 533

علاوه بر این، می توان گفت تا حدی ارتفاع 1931 و یالی که از سربله به طرف سیدکان منشعب می شود و ارتفاع 1672 روی آن قرار دارد، شناسایی شده است. همچنین در کلیات مشخص گردیده که چه بخش هایی از ارتفاعات سرخیات، سربله، سرهویز و سرهاجری پوشیده از انبوه درخت هایی به ارتفاع سه تا چهار متر است.(1)

در محور سرهویز به دلیل کمبود فرصت، امکان شناسایی از نزدیک نبوده و صرفاً به مشاهده از دیدگاه اکتفا شده است.(2)*

بنابراین، تنها محوری که طبق شیوه های معمول سپاه شناسایی شده، "سربله" است که محور چپ آن به دلیل وجود سنگرهای تجمع دشمن و طولانی بودن مسیر اهداف، پس از اولین شناسایی منتفی گردید و در نهایت محور سمت راست جهت راه کار حمله به دشمن انتخاب شده است.

در مورد استعداد دشمن نیز اطلاعاتی به دست آمده و آن این که در پی حساس شدن هرچه بیش تر عراق در این منطقه، پیوسته در مواضع خودی و دشمن تغییراتی به وجود آمده و دشمن هرلحظه در حال گسترش مواضع و جابه جایی نیروهایش است، این امر برآورد استعداد دشمن را قبل از عملیات ناممکن کرده ولی طبق برآورد برادران اطلاعات عملیات تیپ، استعداد دشمن درکل منطقة سربله (ارتفاع و یال سربله) در حدود یک گردان تقویت شده، می باشد.

به نظر می رسد از آن جا که عقبة اصلی دشمن در سیدکان است و فاصلة نزدیک و راه وصولی بسیار خوبی بین سیدکان و غرب ارتفاع سربله هست و نیز به لحاظ شیوه های دفاع عراق که نیروهای اصلی خود را در عقبه های محکم می گذارد، استعدادی بیش از این جهت دفاع از سربله قابل تصور هم نیست.(3)

424

امروز در قرارگاه خاتم (سپاه) جلسه ای با حضور برادر "علی شمخانی" قائم مقام فرمانده کل سپاه، برادر "اسماعیل دقایقی" فرمانده "تیپ9 بدر" و برادر "عبداللهی" از طرح و عملیات این تیپ، تشکیل شد. تیپ بدر از مجاهدان عراقی و اسیران مذهبی ضد بعثی که داوطلب شرکت در جنگ علیه حکومت صدام هستند، تشکیل شده است. دقایقی در گزارش خود از عملیات موفق تیپ9 بدر در عملیات "قدس4" گفت که این عملیات از یک سو موجبات قطع دست عشایر مزد بگیر و وابسته به دولت عراق در هور را فراهم نموده است و از سوی دیگر، زمینه ساز راه اندازی نهضت (ضد صدام و ضد بعثی) در هور خواهد شد. وی

ص: 534


1- ضمیمه دارد؛ ضمیمه اول گزارش 423 : وضعیت محور راست ارتفاع سربله، ص544.
2- * ضمیمه دارد؛ ضمیمه دوم گزارش 423 : وضعیت شناسایی از ارتفاع سرهویز، ص545.
3- 1. سند شماره 7 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش عملیات قادر گزارش راویان: مجید نداف، شهید علی فتحی، جواد زمان زاده دربان و مجید مختاری، انتشار اول مرداد 1364، ویرایش جدید 1380، صص 60 تا 62.

همچنین گفت: «این منطقه بکر است و اگر تبلیغات در راستای جذب عشایر منطقه صورت پذیرد، با توجه به این که آن ها افرادی تنگ دست و بیچاره اند، قابل جذب هستند و اگر شما (آقای شمخانی) با این طرح موافق باشید، از طریق تیپ بدر به عنوان یک تیپ عراقی خطاب به ارتشیان و عشایر اعلامیه ای صادر شود دائر بر این که تیپ بدر از خود شماست و ما در هورالعظیم و دریاچه ام النعاج مستقر هستیم و از شما حمایت و پشتیبانی خواهیم کرد.»

فرمانده تیپ9 بدر در ادامه، بعد از این که جانشین فرماندهی کل سپاه با این کار اعلام موافقت کرد، افزود: «حتماً در جریان هورالحمار قرار دارید که بخشی از این منطقه آزاد است و فراریان یعنی مهاجرین که به دلیل مخالفت و تعارض با رژیم تحت تعقیب هستند (نه افراد بی تفاوت)، به این منطقه پناه می برند.»(1)

در ادامة جلسه وقتی فرمانده تیپ9 بدر به تشریح مشکلات این یگان پرداخت، آقای شمخانی به منظور آماده کردن تیپ بدر برای اجرای عملیات "قدس6" گفت: «شما (مسئولان تیپ بدر) رؤسای مجلس اعلای عراق را دعوت کنید و ضمن گزارشی که از عملیات داده می شود، به عملکرد مثبت تیپ و نیز اهمیّت نقش نیروهای عراقی (اسیران و مجاهدان) در این عملیات بپردازید.» شمخانی افزود: «به آن ها بگویید قرارگاه خاتم با تبدیل سازمان رزم تیپ بدر به لشکر، موافق است، شما مشکلات ما را حل کنید و نیرو بدهید تا سازمان رزم گسترش یابد.»(2)

425

به گزارش خبرگزاری فرانسه از بغداد، عراق انصراف خود را از میزبانی هشتمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد - که برای سال 1986 پیش بینی شده - به دلیل جنگ با ایران، اعلام کرد. سخن گوی وزارت خارجة عراق با اعلام این خبر تصریح کرد که عراق امر انتخاب کشوری را که باید میزبان اجلاس سران باشد، بر عهدة دفتر هماهنگی جنبش عدم تعهد وامی گذارد.(3)

اعلام انصراف عراق از میزبانی هشتمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد به هر دلیلی که باشد، حاکی از یک شکست سیاسی برای عراق و یک پیروزی دیپلماسی برای جمهوری اسلامی در عرصة نظام بین المللی است. در این باره روزنامه اطلاعات نوشت:

«بر اساس گزارش خبرگزاری ها، منابع دیپلماتیک گفتند گرچه رژیم عراق در یک بیانیه رسمی - که توسط وزارت خارجة این کشور انتشار یافت - علت انصراف خود را ناتوانی اش در انجام مسئولیت های مربوط به برگزاری این کنفرانس اعلام داشته است، لکن علت اصلی این تصمیم، هراس مسئولان عراقی از تحمل شکست سیاسی بزرگ دیگری همانند آنچه در سال 1983 متوجه این رژیم شد، بوده است. در آن زمان نیز در پی تهاجم دیپلماتیک ایران، محل برپایی کنفرانس مذکور، تغییر یافت و هفتمین کنفرانس غیرمتعهدها در دهلی نو تشکیل شد.

از سوی دیگر، منابع نزدیک به جنبش غیرمتعهدها گفتند مسئولان عراقی و هم پیمانان رژیم عراق دریافته اند با توجه به نقض گستردة قوانین بین المللی به ویژه اصول جنبش

ص: 535


1- 2. سند شماره 16699 / ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: جلسه قرارگاه خاتم، 6/5/1364، راوی محسن رخصت طلب.
2- 3. سند شماره 1097 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم (محسن رخصت طلب)، 6/5/1364، صص 121 تا 124.
3- 4. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 131 (7/5/1364)، ص7، خبرگزاری فرانسه از بغداد، 6/5/1364.

غیرمتعهدها - که از آن جمله می توان از بمباران شهرها، استفاده از سلاح های شیمیایی، حمله به کشتی های تجاری و نفت کش ها در آب های بین المللی و تهدید خطوط هوایی مسافربری، حمله به حوزه های نفتی دریاها که آلودگی شدید محیط زیست را به همراه دارد، ]یاد کرد[ - اعضای جنبش غیرمتعهد رژیم عراق را شایستة میزبانی چنین کنفرانسی نخواهند دانست. همین منابع گفتند با توجه به مطالب یادشده، وزرای خارجة کشورهای عضو جنبش تعهد در یک اجلاس مقدماتی که در ماه سپتامبر (شهریور ماه) در آنگولا برپا می شود، کشور میزبان هشتمین کنفرانس سران جنبش عدم تعهد را تعیین خواهند کرد.»(1)

در یک گزارش تفسیری از خبرگزاری جمهوری اسلامی، این موضوع چنین بررسی شده است:

«رژیم عراق مجبور شد از درخواست خود برای میزبانی هشتمین اجلاس سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد چشم بپوشد. یک سخن گوی وزارت امور خارجة عراق با اعلام این مطلب معترف شد کشوری که ریاست کنفرانس را به عهده خواهد گرفت باید واقعاً غیرمتعهد باشد. عراق علاوه بر داشتن روابط گسترده با شوروی، طی سال گذشته روابط دوستانة خود با امریکا را نیز علنی ساخته است.

چشم پوشی عراق از درخواست خود پس از تلاش های گسترده اما ناموفق رژیم بغداد برای متقاعد ساختن کشورهای ذی نفوذ در جنبش عدم تعهد به برگزاری اجلاس سران در بغداد، صورت می گیرد.

بر اساس گزارش خبرگزاری ها از بغداد، سخن گوی یادشده گفت اگر عراق برای تشکیل کنفرانس در بغداد پافشاری کند، با مخالفت بعضی از کشورها روبه رو خواهد شد. این سخن گو به خاطر این مخالفت ها، جنبش عدم تعهد را به ضعف و بی اعتباری در مقابل جامعة بین المللی، متهم کرد... هرچند سخن گوی وزارت خارجة رژیم عراق به علت اصلی تحمیل این تصمیم به عراق، اشاره ای نکرد، اما ضمن اشارة غیرمستقیم به جنگ تحمیلی، گفت شرایط موجود در منطقه امکان قبول مسئولیت برگزاری چنین کنفرانسی را نمی دهد...سخن گوی عراقی در بیانیة خود به وعده هایی که در سال 1361 در زمینة تشکیل هشتمین اجلاس سران در بغداد به رژیم عراق داده شده بود، اشاره کرده است.»(2)

یادآوری می شود که عراق علاوه بر اجلاس هشتم، قبل آن، یک بار دیگر در این عرصه وارد شده و از ایران شکست خورده بود. عراق مدت ها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، جهت برگزاری هفتمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در عراق، موافقت این کشورها را کسب کرده بود اما آن بار هم موفق به برگزاری اجلاس سال 1983 نشده بود.(3)

ص: 536


1- 5. روزنامة اطلاعات، 7/5/1364، ص آخر.
2- 6. روزنامة جمهوری اسلامی، 7/5/1364، ص3.
3- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 425 : تغییر محل اجلاس غیرمتعهدها، ص545.

426

امروز اجلاس فوق العادة (اضطراری) کنفرانس سران عرب به رغم تلاش های چند کشور عربی منطقه، برگزار نشد. وجود شکاف و صف بندی های موجود در میان این کشورها موجب شد تا این اجلاس به مدت ده روز به تعویق بیفتد.

در این باره خبرگزاری فرانسه از رباط گزارش داد: «اجلاس فوق العادة سران قرار بود امروز تشکیل جلسه دهد، اما شاه حسن در مصاحبة مطبوعاتی خود تاریخ برپایی اجلاس را 7 اوت (16/5/1364) اعلام کرد. شاه حسن در مصاحبة مطبوعاتی خود از سران عرب خواست تا به اعلامیه های "رونالد ریگان" رئیس جمهور امریکا پیرامون خاورمیانه و نیز اقدام اخیر شوروی برای اعادة روابط دیپلماتیک خود با اسرائیل، توجه کنند. او به رهبران عرب گفت همین دو حادثه کافی است که اعراب هرچه زودتر اختلافات خود را کنار بگذارند.

شاه حسن همچنین در دنبالة سخنان خود گفت اجلاس عادی سران عرب در نوامبر آینده در عربستان سعودی برپا خواهدشد و رهبران عرب در این فرصت می توانند راه حلی برای فلسطینی ها پیدا کنند تا دیگر به آن ها در کشورهای عرب به عنوان پناهنده نگاه نشود و سرنوشت آن ها وابسته به قطع نامة 242 شورای امنیت نباشد و دیگر دولت در دولت در کشورها (مثل سوریه، لبنان، اردن) ایجاد نکند.(1)

ملک حسن همچنین اعلام داشت کنفرانس اضطراری سران عرب روز هفتم اوت (16/5/1364) با هر تعدادی از شرکت کنندگان، در کازابلانکا تشکیل خواهدشد. وی اضافه کرد: "مغرب از روز دوشنبه پنج اوت آمادة استقبال از وزیران خارجة عرب جهت مشورت در امور کنفرانس اضطراری سران عرب و بررسی مقدمات اجلاس عادی می باشد و هیچ توجیهی برای کسانی که با حضور در این کنفرانس مخالفت می کنند، وجود ندارد و امیدوارم کسانی که شرکت نمی کنند شجاعت آن را داشته باشند و دلایل عدم حضور خود را با آری یا خیر بیان دارند و من برای رسیدگی به دلایل بازدارنده - که شاید در نامه و یا گزارشی به دست من برسد - بسیار خرسند خواهم شد."

وی ضمن تأکید این که جنگ عراق و ایران در چارچوب کنفرانس اضطراری مطرح خواهد شد، گفت: "مسئله این جنگ در کنفرانس فاس تحت دو بند که یکی همبستگی عربی و دیگری منشور دفاع مشترک عربی بوده، مطرح گردید، بنابراین به هر آدم عاقلی می گویم که هیچ اجلاسی را بدون مطرح شدن این مسئله تشکیل نمی دهیم".

وی گفت برنامة کار کنفرانس شامل دو بند اصلی خواهد بود که یکی اوضاع حاکم بر امت عربی و ضرورت پاک سازی آن از هرگونه ناملایمات و دیگری مسئله فلسطین است که باید در پرتو و در چارچوب تصمیمات کنفرانس سران فاس مورد بحث و مطالعه قرار گیرد.

ملک حسن دوم اضافه کرد مسئله بازگشت مصر به اتحادیة عرب در خلال این کنفرانس

ص: 537


1- 7. روزنامة کیهان، 6/5/1364، ص20.

مطرح نخواهد شد. وی همچنین بر پای بندی به تصمیمات کنفرانس سران فاس تأکید کرد.

ملک حسن از اعراب خواست تا کلیة اختلافات خود را کنار بگذارند و گفت: "ما باید گرد هم آییم و اختلافات خود را به حال تعلیق درآورده و پیرامون هدف ها و سرنوشت مشترک اعلام همبستگی کنیم و فرصت آن رسیده که به مسائل خود از زاویه ای عمیق تر بنگریم".»(1)

دربارة شرکت یا عدم شرکت در این کنفرانس سخن گوی دولت اردن اعلام کرد که شاه حسین شخصاً ریاست هیئت اردنی را به عهده خواهد گرفت. "عبدالرحمن عوده" معاون وزیر کشور کویت نیز گفت دولت کویت پس از اجلاس اخیر خود، با شرکت کویت در اجلاس فوق العاده کنفرانس سران عرب توافق کرده است. در همین حال در عراق روزنامة رسمی "الجمهوریه" نوشته که پیشنهاد "حسن" شاه مراکش "یک تصمیم شجاعانه" است. این روزنامه اظهار امیدواری کرده که کشورهای عرب به درخواست شاه حسن پاسخ مثبت بدهند.(2)

روزنامة " الثوره" ارگان حزب بعث حاکم عراق نیز در شماره چهارشنبة خود تأکید کرده ضروری است جنگ چهارسالة ایران و عراق در دستور کار کنفرانس فوق العادة سران عرب - که به وسیلة مراکش پیشنهاد شده است - گنجانده شود. الثوره از سوی دیگر متذکر شده است که سفر اخیر "طارق عزیز" وزیر امور خارجة عراق به اردن، عربستان سعودی و یمن شمالی و مراکش برای گنجانیدن مسئله جنگ ایران و عراق در دستورکار کنفرانس بوده است.(3)

خبرگزاری فرانسه نیز گزارش داد که منابع فلسطینی مؤثق در تونس اعلام کرده اند که سازمان آزادی بخش فلسطین با رضایت کامل از پیشنهاد شاه "حسن" رهبر مراکش، مبنی بر برپایی اجلاس کنفرانس سران، استقبال می کند. همین منابع گفته اند که "یاسر عرفات" رهبر ساف، از مدت ها پیش خواستار برپایی این اجلاس شده بوده است. عرفات امیدوار است که کنفرانس سران عرب از اقدامات اخیر او در خصوص توافق با شاه حسن در مورد طرح صلح برای مسئله فلسطین، پشتیبانی کند.

در همین حال آسوشیتدپرس از قاهره گزارش داد که مصر از پیشنهاد شاه حسن در مورد کنفرانس سران عرب استقبال می کند و امیدوار است که از مصر نیز برای شرکت در این کنفرانس دعوت شود. روزنامة نیمه رسمی " الاهرام" نوشته که کنفرانس آیندة سران عرب گام مهمی در جهت همبستگی اعراب به حساب می آید. و اگر این کنفرانس بدون حضور مصر برگزار شود، بی ثمر خواهد بود. الاهرام افزوده است: «مصر مشتاق برپایی یک کنفرانس عربی با حضور سران کشورهای عرب می باشد تا در این اجلاس پیرامون مسائل مهمی چون مسئله مردم فلسطین، اوضاع لبنان، جنگ ایران و عراق، تصمیم گرفته شود.»

از سوی دیگر، به گزارش خبرگزاری فرانسه از دمشق، مطبوعات سوریه نوشته اند که برپایی کنفرانس سران عرب توطئه ای بزرگ علیه قضیه فلسطین و مبارزة سراسری اعراب

ص: 538


1- 8. مأخذ 4، صص 35 و 36، رادیو صوت الجماهیر، 6/5/1364.
2- 9. روزنامة کیهان، 7/5/1364، ص 24.
3- 10. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 127 (3/5/1364)، ص 7، بغداد - خبرگزاری فرانسه، 2/5/1364.

می باشد. روزنامة "الثوره": «رهبر مراکش - که از مدت ها پیش بر اساس طرح های امریکایی ها حرکت می کند - بدون این که اهداف برپایی این اجلاس را اعلام نماید، پیشنهاد برپایی آن را داده است. این کنفرانس یک توطئه واقعی خواهد بود. ... عوامل امریکا و صهیونیسم بین الملل بهای خیانت های خود را خواهند پرداخت.»

در همین حال خبرگزاری فرانسه از الجزایر نیز گزارش داد که پس از گذشت 24 ساعت از پیشنهاد شاه حسن، هنوز رهبران الجزایر دربارة کنفرانس سران عرب تصمیمی نگرفته اند. مطبوعات الجزایر نیز در این خصوص سکوت کرده اند.(1)

دربارة مواضع لیبی، خبرگزاری جمهوری اسلامی از ابوظبی گزارش داد: «"محمدزلزوی" وزیر دولت لیبی مقیم در مراکش، در تاریخ 1/5/1364 به روزنامة "الاتحاد" گفت که مشارکت دولت لیبی در کنفرانس آیندة سران عرب در مغرب، بستگی به حضور سوریه در این اجلاس نخواهد داشت. وی افزود که هدف از مشارکت دولت متبوعش در این کنفرانس، رعایت کلیة قراردادهای سابق سران عرب از جمله قرارداد اجلاس گذشتة رباط می باشد که طی آن "ساف" به عنوان تنها نمایندة رسمی و شرعی ملّت فلسطین معرفی شده است. وی در خاتمه افزوده که با توجه به مسائل مذکور و احترام و توافق های گذشته، دولت لیبی حاضر به مشارکت در اجلاس آینده بوده ولو آن که این گونه اجلاس حتی ماهی یک بار نیز برگزار شود.»(2)

427

"صدام" رئیس جمهور عراق، در مصاحبه ای با روزنامة کویتی " السیاسه" با اشاره به وجود مشکلاتی در اقتصاد عراق و همچنین اوضاع داخلی حزب بعث و مسئله کردهای این کشور، ادامة جنگ را علت بروز این مشکلات دانسته و اظهار امیدواری کرده که جنگ به زودی پایان یابد. وی در مورد شرکت خود در کنفرانس سران عرب گفته که در صورتی که اوضاع عراق در جبهه های جنگ اجازه دهد، در اجلاس سران اعراب در مغرب شرکت خواهد کرد.(3) صدام در پاسخ به این سؤال که "آیا غیبت وی به علت شرکت در کنفرانس سران، موجب بروز نگرانی شدید بر سرنوشت عراق نخواهد شد"، گفت: «کسی که بر عراق در غیاب صدام حسین نگران باشد، شخص صدام حسین را کوچک شمرده است. اگر سیستم حکومت عراق صرفاً یک سیستم اداری بود، بروز نگرانی از دور بودن صدام از مسند قدرت، یک امر طبیعی بود ولی سیستم در عراق، یک سیستم برنامه ریزی شده است.»

صدام دربارة زمان پایان یافتن جنگ گفت: «زمانی که ایران نتواند از طریق تهاجمات نظامی پیروزی هایی علیه عراق کسب کند، جنگ پایان خواهد یافت.»

ص: 539


1- 11. مأخذ 9.
2- 12. مأخذ 10، ص22، ابوظبی - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 2/5/1364.
3- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 427 : علت لغو شرکت صدام در کنفرانس سران عرب، ص546.

رئیس جمهور عراق در ادامه با اشاره به عملیات های محدود جمهوری اسلامی، آن را روی گردانی مردم از جنگ تعبیر کرد: «عدم روش به کارگیری امواج انسانی در جنگ و جایگزینی آن به حملات گروه های اندک ایرانی ها، بیان گر ضعف ایران و برگشت مردم در زمینة پشتیبانی از جنگ است.» وی سپس ادعا کرد که ارادة جنگ جویان ایرانی در حال حاضر همانند ارادة آنان در طول سال های گذشته نمی باشد. صدام افزود:«زمانی که رهبران ایران به این نتیجه برسند که جنگ ممکن است زیان هایی به آن ها برساند، مطمئن هستم که آنان مسئله جنگ را از طریق یک فتوای مستقیم یا غیر مستقیم حل خواهند کرد.» وی در ادامه تأکید کرده که عراق نمی خواهد در تاریخ به عنوان "پل ایرانی ها برای اشغال سایر کشورهای عربی خلیج فارس"، معرفی شود.(1)

428

"ژاک شیراک" نخست وزیر اسبق فرانسه، یک بار دیگر با ابراز مواضع خصمانه در مورد ایران، حمایت شدید خود از عراق را اعلام کرد. وی در مصاحبه با تلویزیون بغداد گفت: «کارشناسان نظامی جهان متفق القول اند که ایران هرگز قادر نیست جنگ با عراق را به سود خود پایان دهد و یا این که به مرزهای بین المللی عراق رخنه نماید. عراق قادر شده است ارتش عظیمی تأسیس کند و تجارب نظامی بی نظیری را به دست آورد. عراق سیاست روشنی در پیش گرفته و توانسته است پروژه های اقتصادی و اجتماعی بزرگی را به انجام برساند.»(2)

429

سازمان بین المللی حقوق بشر که مرکز آن در پاریس است، در نامه ای به "صدام حسین" رئیس جمهور عراق، موارد متعددی از سفاکی های حکومت عراق و نقض حقوق بشر در مورد خانوادة حکیم را همراه با توجیه هایی گوشزد کرده و پس از توصیه هایی، افزوده است که در صورت عمل نکردن صدام به این توصیه ها، حکومت عراق از افکار عمومی جهان مصون نخواهد ماند. متن این نامه - که آدرس کامل فرستنده و گیرنده را دارد و به عنوان یک سند رسمی انتشار یافته - چنین است.

"جناب صدام حسین، رئیس جمهوری عراق"

عالی جناب! این سازمان که سازمان غیردولتی و مورد اعتماد سازمان بین المللی و پارلمان اروپا می باشد، نگرانی شدید خود را نسبت به سرنوشت بیش از هفتاد تن از علما، اساتید و اندیش مندان از خاندان حکیم که از دو سال پیش در کشور شما در بازداشت به سر می برند، اعلام می دارد، بدین ترتیب که در تاریخ 10/5/1983 بازداشت نود تن از افراد این خانواده به وسیله عمال شما به مرحله اجرا درآمده است، سپس شش تن از شخصیت ها در تاریخ 13/5/1983 به جوخة اعدام سپرده شدند و پس از آن در تاریخ 5/3/1985 ده تن دیگر از آنان اعدام شدند و سرنوشت دیگر افراد این خاندان که تاکنون در بازداشت می باشند، مبهم

ص: 540


1- 13. دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه، بولتن "رویدادها"، شمارة 55 ، 15/5/1364، ص7 مصاحبة روزنامه کویتی "السیاسه"، با صدام حسین، 6/5/1364.
2- 14. مأخذ 4، ص34، بخش عربی رادیو امان.

و خطر جدی آن ها را تهدید می کند و طبق اطلاع واصله، در هیچ دادگاهی محاکمه نشده اند بلکه هیچ اتهامی به ایشان نسبت داده نشده است.

در واقع تمام این افراد به عنوان گروگان گرفته شده اند و بازداشت آن ها ظالمانه و ستم محض است. این سازمان که برای خود وظیفه ای جز دفاع از حقوق انسان بر اساس معاهدات بین المللی خصوصاً منشور (سازمان حقوق بشر) نمی داند، خود را ناچار از دخالت در این امر داشته و مصرانه می خواهد که از این اعمال غیرانسانی که مفهومی جز پایمال کردن و زیر پا گذاشتن حقوق اساسی انسان ندارد، خودداری نمایند.

بنابراین سازمان مصرانه از شما می خواهد که موارد ذیل را به مرحله اجرا درآورید:

1- ارسال اطلاعات کامل به این سازمان دربارة وضعیت خاندان حکیم در زندان از قبیل محل بازداشت، ضوابط بازداشت گاه، وضعیت مزاجی آن ها و غیره.

2- به نزدیکان آنان اجازة ملاقات داده شود.

3- در صورتی که محاکمه نشوند و حکمی با رعایت ضوابط و دادن حق دفاع به آنان در حق ایشان صادر نشود، در اسرع وقت آن ها را آزاد نمایید.

4- در جمیع حالات به زندگی ایشان اهمیّت داده شود و عزت و شرافت آن ها مورد تعرض قرار نگیرد و از شکنجة آن ها پرهیز شود.

امیدواریم شخصاً با اجرای موارد ذکرشده، تلاش نمایید تا کشور شما در مقابل افکار عمومی جهان مصون بماند.(1)

باتقدیم احترامات فائقه

پاتریک بودوان

دبیرکل سازمان بین المللی حقوق بشر»

430

امروز سفیران و کارداران جمهوری اسلامی ایران در کشورهای اروپایی و امریکایی با آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی و آقای "موسوی اردبیلی" رئیس دیوان عالی کشور، دیدار کردند. هاشمی در دیدار با آنان تأکید کرد که انقلاب ایران باید در جهان یک انقلاب اسلامی معرفی و مطرح شود نه یک انقلاب شیعی. وی در این خصوص به درگیری های صفوی - عثمانی اشاره کرد که گریبان اروپایی ها را از چنگ قدرت عثمانی رهانید. هاشمی همچنین به تشریح دشمنی محافل استعماری با اسلام و ایران پرداخت و نوع برخورد آن ها با یکی از اظهارات صدام را به عنوان شاهدی بر حرف خود، ذکر کرد. بخش هایی از سخنان رئیس مجلس در این دیدار:

«ما وارث اندوخته و سرمایه های غنی هستیم که تاریخ نبوت و رسالت در دنیا باقی گذاشته است... طبعاً اگر با شرایط و مقتضیات این زمینه عمل کنیم، بهترین اهرم را ما در

ص: 541


1- 15. مأخذ 7، صص 1 و 20.

دنیا در دست داریم و بهترین پایة قدرت متعلق به این راه است... دنیا هم از همین می ترسد. این طور نیست که ما خیال کنیم که این ها این مسئله را نفهمیده اند و تازه برخورد کرده اند... تقریباً در همة دوران استعمار وقتی اجانب در کشورهای اسلامی می آمدند، از اسلام وحشت داشتند...

در دوران صفوی همان اوایلی که اروپایی ها به ایران آمده و با دربار صفوی رابطه برقرار کردند و آن موقع از عثمانی ها می ترسیدند و با صفوی ها متحد شدند تا عثمانی ها را از پای دربیاورند. البته این هم از اشتباهات بزرگ صفوی هاست که اروپایی ها را از قدرت عظیم عثمانی ها راحت ساختند. البته ما عثمانی ها را واقعاً یک کشور اسلامی نمی دانیم تاریخ هم آنها را خیلی مسلمان نمی داند اما به هر حال تنها نیرویی که آن زمان در مقابل همه اروپایی ها ایستاده بود، عثمانی ها بودند و این اشتباه استراتژیکی بود که ایرانی ها کردند و این وحدت را به هم زدند و از پشت به آن ها خنجر زدند، البته ممکن است ایرانی ها ادلة قابل قبولی برای خود داشتند، اما به هر حال این جبهه را شکستند.»

وی افزود: «انقلاب اسلامی مردم ایران یک دفعه آرامش استعمارگران را به هم زد و کاری را که قرن ها روی آن زحمت کشیده بودند، از میان برد. این ها ابتدا فکر می کردند روحانیت و مردم را می توانند در مقابل مارکسیست ها در استخدام بگیرند و به افرادی مثل این لیبرال ها دل باخته بودند. مسئله دیگری که این ها فکر می کردند این بود که اسلام باید در محدودة ایران مطرح شود تا احساس ناسیونالیستی ما قوی شده و اسلام را محصور نماییم... یکی دیگر از کارهای بزرگی که آن ها شروع کردند و شکست خوردند و در آینده شما باید مواظب باشید و آن ها را شکست شان بدهید، این است که این ها این انقلاب را، انقلاب شیعی معرفی کنند. من قبول دارم که خواست گاه این انقلاب، جایی بوده که افکار شیعه حاکم است اما ما از متن اسلام الهام می گیریم و شیعه را هم متن اسلام می دانیم... بنابراین، این انقلاب، اسلامی است و اگر اسم شیعی روی آن می گذاریم، به خاطر آن است که رهبرش شیعه بوده و مردمی که بیش تر آمدند (در صحنه انقلاب)، شیعه بودند و الا همان اسلام است.»

هاشمی رفسنجانی به برخورد متفاوت مخالفان با ایران و عراق اشاره کرد و گفت: «گاه که ما یک اشتباه کوچک سیاسی در اظهارات مان بکنیم، آن را بزرگ می کنند، اما دشمنان ما مثلاً به اظهارات صدام توجهی نمی کنند. همین چند روز پیش صدام یک حرفی زد که نشان ورشکستگی او بود ولی دنیا هیچ توجهی به آن نکرد. صدام در مصاحبه با مصری ها با سؤال یکی از خبرنگارها مواجه می شود که پرسید: "کارگران و کارکنان مصری که در عراق هستند از شما گله دارند که پول و حقوق این ها را نمی دهید." مدتی اخبار منتشر می شد که عراق قادر به پرداخت ارز و حقوق کارگران خارجی نیست اما هیچ وقت عراقی ها سند نداده بودند

ص: 542

که نمی توانیم بپردازیم. اما صدام در جواب گفت که "بله ما این مشکل را داریم و در آینده آن را حل می کنیم." حالا اگر ما این حرف را در ایران در مورد اقتصاد اسلامی زده بودیم، برای همین مسئله هیاهو راه انداخته و آن را بزرگ می کردند، اما حرف صدام را ندیده می گیرند.»

آقای هاشمی در خاتمه تأکید کرد: «شما سفرا و کارداران می دانید که این ها در سراسر دنیا سخت حساس هستند و حساسیت آن ها به نظر من به خاطر جمهوری اسلامی ایران به تنهایی نیست، بلکه به خاطر وحشت از احیای فکر اسلامی است و باور کردن دنیای اسلامی است که اسلام می تواند جامعه را در عصر فضا هم اداره کند و این مسئلة دشواری برای آن هاست و ما باید این را در ایران ثابت کنیم. کار بزرگ ما این است که برای دنیا ثابت کنیم که اسلام می تواند در هر زمانی و امروز بر دنیا حاکم باشد. از احیای چنین فکری دشمنان اسلام می ترسند و تلاش می کنند، ما هم باید راه مان این باشد، بدانیم که اولاً انقلاب، اسلامی است و ایرانی به معنای ناسیونالیستی نیست، انقلاب اسلامی است و شیعی نیست، متن اسلام این را می خواهد و شیعه هم مدعی سنن اسلام است و نباید انقلاب به نام شیعه تمام شود... اگر انقلاب ما به عنوان اسلام در دنیا مطرح شود، می تواند پایدار بماند چون با یک میلیارد و اندی مسلمان و این همه امکانات، اگر انقلاب به یک مذهب محدود شود، در دنیا پایمال خواهد شد و نمی گذارد که پابرجا بماند.»(1)

همچنین در دیدار سفیران و کارداران جمهوری اسلامی درکشورهای امریکایی و اروپایی با آقای موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور، وی با اشاره به این که هرچه زمان انقلاب بگذرد، ثباتش افزون تر خواهد شد، افزود: «اما مشکلی که در کار ما وجود دارد دو چیز است: یکی آن که مسائلی که داریم، نمی توانیم آن گونه که شایسته است به دنیا عرضه کنیم و مسائل ریز برای ما تدوین و روشن نشده است. و دیگر این که دنیا نمی گذارد ما مسائل مان را مطرح کنیم.»

آقای اردبیلی به مواضع ضد امپریالیستی ایران اشاره کرد و گفت: «ما تضاد با امپریالیسم را به عنوان تبلیغ و شعار مطرح نمی کنیم، بلکه به عنوان یک اصل برای ما مطرح است و اگر کسی در این مسئله یک مقدار کوتاه بیاید، او را محکوم می کنیم و شما برادران دائماً این را در خاطر داشته باشید که اسلام مبارزه با امپریالیسم است و بنیان گزارش پیغمبر خداست، بنابراین مبارزه با امپریالیسم برای ما یک اصل است و به هر صورت باید سعی کنیم این اصل را در میان دیگران جا بیندازیم.»(2)

431

"علی محمد بشارتی" قائم مقام وزارت امورخارجه، امروز در گفت وگوی اختصاصی با خبرنگاران کیهان گفت: «طبق آخرین خبرهای دریافتی ما از عربستان سعودی، بالاخره با مساعی فراوان مقامات تصمیم گیرنده در امر حج و در پی ملاقات های بسیار فشرده و

ص: 543


1- 16. مأخذ 9، ص2.
2- 17. مأخذ 9، ص2.

طولانی مقامات ایرانی با مقامات سعودی و به دنبال ملاقات طولانی شب گذشتة (5/5/1364) محمدحسین لواسانی مدیرکل سیاسی عربی و افریقایی وزارت خارجه با پادشاه عربستان سعودی، بالاخره مقامات عربستان با گشاده رویی با مسئله مسافرت 150هزار زائر ایرانی به بیت الله الحرام موافقت کردند.» وی افزود: «البته مذاکرات کماکان ادامه دارد و طبیعی است که در این زمینه مسئولین تصمیم گیرندة کشورمان نتایج نهایی را به اطلاع امت حزب الله خواهند رساند.»(1)

یادآوری می شود "سعودالفیصل" وزیر خارجة سعودی، در سفر اخیر خود به ایران (اردیبهشت سال جاری) با اعزام 150هزار زائر ایرانی به حج موافقت کرده بود اما بعد سعودی ها با آن مخالفت کردند و تعداد زائران را زیاد دانستند. واکنش ایران این بود که اگر با اعزام این تعداد ایرانی موافقت نشود، جمهوری اسلامی ایران امسال از فرستادن زائر منصرف خواهد شد.(2) بعد از اقدامات متعدد، ارسال پیام ها و چانه زنی ها نهایتاً سعودی آن طور که امروز بشارتی اعلام کرد، با پذیرش 150هزار زائر ایرانی موافقت کرده است، هرچند بشارتی کمی هم جای تردید در این قول و قرار باقی گذاشته است.

432

آقای "محمد غرضی" وزیر نفت، با رئیس مجلس شورای اسلامی دیدار و گزارشی از نتایج تصمیمات اخیر اجلاس اوپک را به اطلاع وی رساند. غرضی در این دیدار گفت: «در جلسة اخیر اوپک، از ناحیه رژیم عراق پیشنهاد شد که سهمیة تولید این کشور افزایش یابد و از طرف عربستان سعودی پیشنهاد پایین آمدن قیمت نفت سنگین مطرح گردید. ایران اعلام کرد اگر اوپک می کوشد سقف تولید خود را کاهش دهد تا قیمت ثابت بماند، چگونه از ناحیة یکی از اعضا تقاضای بالا رفتن سهمیه می شود که در نتیجه ایران مخالفت خود را با این پیشنهاد اعلام نمود.» آقای هاشمی رفسنجانی هم در این باره گفت: «ایران باید بر تثبیت قیمت نفت و جلوگیری از سقوط آن کوشش کند. البته سهمیه تولید ایران عادلانه نیست اما به خاطر حفظ همبستگی و انسجام اوپک، آن را پذیرفته ایم پس دیگران هم باید آن را رعایت کنند.»(3)

¯¯¯

ضمیمة اول گزارش423: وضعیت محور راست ارتفاع سربله

"رضا ربیعی" فرمانده تیپ قدس (سپاه)، در مورد وضعیت محور راست (شمال) ارتفاع سربله گفته است:

«از سمت راست که شناسایی کردیم، عراق در این جنگل ها تا جلو یال سربله هیچ نیرویی نداشت، بچه ها به راحتی از شیار مابین سرهویز و سربله و سرخیات بالا می آمدند و قله را شناسایی می کردند.

ص: 544


1- 18. مأخذ 7، ص 2.
2- مشروح واکنش جمهوری اسلامی در قبال برخورد عربستان، در روزشمار 3/5/1364 آمده است.
3- 19. مأخذ 9، ص 23.

آن ها می دیدند که نیرو هست و دارد صحبت می کند. جنگلی بودن، نزدیک بودن راه و کمبود نیروی دشمن در این منطقه از محاسن محور راست بود.»(1)

ضمیمة دوم گزارش 423: وضعیت شناسایی از ارتفاع سرهویز

فرمانده تیپ قدس با اشاره به نتیجة مشاهدات یاد شده در متن، آن را نمونه ای از شناسایی محدود برشمرد و افزود: «یک دپو مثلثی روی سرهویز وجود داشت که دست عراقی ها بود، این دپو قبلاً توسط ارتش که آن جا مستقر بود، برای دفاع احداث شده بود.»

مسئول اطلاعات عملیات این تیپ نیز دربارة شناسایی سرهویز اظهارات مشابهی دارد: «روی سرهویز هیچ گونه شناسایی نداشتیم چون یک باره به ما اعلام شد که امشب روی سرهویز هم عمل کنید.»(2)

ضمیمة گزارش 425: تغییر محل اجلاس غیرمتعهدها

مرور اجمالی سابقة مسئله (تغییر محل اجلاس قبلی سران غیرمتعهدها از بغداد)، نشان دهندة اهمیت آن است که در این ضمیمه به آن اشاره می شود:

در کنفرانس وزیران امورخارجة کشورهای غیرمتعهد که از پنجم تا هشتم مرداد 1357 (25 تا 30 ژوئیه 1978) در بلگراد تشکیل شد، درخواست عراق برای برگزاری هفتمین اجلاس سران در سال 1983 تصویب شد،(3) سپس در کنفرانس وزیران خارجة کشورهای غیرمتعهد در هاوانا (کوبا،20 تا 24 بهمن 1359) تصمیم گرفته شد که اجلاس آیندة وزیران خارجة غیرمتعهدها از دوم تا سوم سپتامبر 1982 (11 تا 12 شهریور 1361) و کنفرانس سران از ششم تا دهم سپتامبر همان سال (15 تا 19 شهریور 1361) در بغداد برگزار شود. به این ترتیب، عراق ریاست جنبش غیرمتعهدها را برعهده می گرفت.(4)

روز پنجم سپتامبر 1981 (14 شهریور 1360)، ایران و سوریه رسماً خواستار تغییر محل کنفرانس هفتم سران کشورهای غیرمتعهد از بغداد شدند. سه روز بعد از آن، بغداد درخواست کرد که دفتر هماهنگی برای بحث دربارة میزبانی کنفرانس هفتم سران، تشکیل جلسه بدهد.

در آوریل 1982(فروردین ماه 1361) با اوج گیری فشارهای درونی جنبش در مخالفت با برگزاری هفتمین اجلاس سران در بغداد، وزیر خارجة یوگسلاوی - که بارها بر حمایت خود از تشکیل این کنفرانس در بغداد، تأکید کرده بود - اعلام کرد که کشورهای غیرمتعهد باید در مورد محل کنفرانس هفتم سران تجدید نظر کنند. به این ترتیب برای نخستین بار در تاریخ جنبش، میزبانی کنفرانس که از شش سال قبل تصویب شده بود، مورد سؤال قرار گرفت. در پی درخواست چندین کشور برای میزبانی کنفرانس هفتم سران و گرایش به انتخاب یک محل مناسب که چپ گرایی و راست گرایی را به جنبش تحمیل نکند، درخواست دهلی نو تأیید شد و درتاریخ 16 مه 1982 (26 اردیبهشت 1361) هند رسماً آمادگی خود را برای این میزبانی اعلام کرد.(5)

در همین حال، در اواسط ژوئیه 1982 (اواخر تیرماه 1361)، کنفرانس سران سازمان وحدت افریقا اعلام کرد که بغداد محل مناسبی برای گردهم آیی غیرمتعهدان نیست. به این ترتیب همة کشورهای افریقایی از میزبانی بغداد منصرف شدند تا این که کوبا اعلام کرد که کنفرانس سران در بغداد تشکیل نخواهد شد. پیشنهاد عراق برای میزبانی کنفرانس وزیران خارجه - قبل از اجلاس سران - هم مورد استقبال قرار نگرفت. سرانجام در سپتامبر 1982، فیدل کاسترو در نامه ای رسماً اعلام کرد که اجلاس بعدی سران در دهلی نو (هفتم مارس 1982) تشکیل خواهد شد و همة کشورهای عضو با این تصمیم موافقت کردند.(6)

ص: 545


1- 20. مأخذ1، ص56.
2- 21. مأخذ 1، ص 56.
3- 22. علی اکبر عبدالرشیدی، "جنبش عدم تعهد از آغاز تا سال 1985"، ص 247.
4- 23. همان، ص 270.
5- 24. همان، ص 275.
6- 25. همان، ص 276.

ضمیمة گزارش 427: علت لغو شرکت صدام در کنفرانس سران عرب

بعدها واحد مرکزی خبر به نقل از منابع مخالف حکومت عراق در قم گزارش داد که در روز 13/5/1364 یک کودتا علیه صدام در عراق کشف شده بود. این کودتا قرار بود به وسیلة سرلشکر ستاد "طه الشکرچی" یکی از فرماندهان سرشناس و عالی رتبة ارتش عراق، هنگام شرکت صدام در کنفرانس سران عرب، در دارالبیضاء، به اجرا در آید ولی چند ساعت قبل از اجرا، کشف و منجر به لغو سفر صدام به این کنفرانس گردید.(1)

ص: 546


1- 26. روزنامة کیهان، 19/6/1364، ص3.

روزشمار جنگ دوشنبه /7 مرداد 1364 /10 ذیقعده 1405 /29 ژوئیه 1985

433

دومین مرحلة عملیات در منطقه سیدکان با نام "قادر2" از شب گذشته، برای تصرف ارتفاعات سربله و سرهویز، آغاز شده است. طبق طرح، تیپ قدس (از سپاه) باید این دو ارتفاع را تصرف کند و یگان هایی از ارتش مأموریت تحکیم و تثبیت منطقة تصرف شده را به عهده دارند. همچنین یک عملیات ایذایی و انهدامی را نیز در ارتفاعات سراسپندار باید یگان های ارتشی انجام دهند و پس از انهدام نیرو به خط سابق مراجعه کنند.

منطقة عملیاتی به دو محور راست (سرهویز) و چپ (سربله) تقسیم شده است. در سربله دو ارتفاع 1931 و 1672 و در سرهویز دو ارتفاع 1976 و 1936 هر یک اهداف جداگانه ای هستند که در سرهویز ارتفاع 1936 و در سربله ارتفاع 1931 هدف اصلی تعیین شده است.(1)

در محور راست، نیروهایی از تیپ قدس 24 ساعت قبل از شروع عملیات (دو شب قبل) شبانه به شیاری در پشت ارتفاعات سرخیات و سرهویز (زیر ارتفاع سرسگر) منتقل گردیدند تا پس از استراحت، در شب عملیات وارد عمل شوند. اینان غروب و اوایل شب گذشته نزدیک ارتفاع "سرسگر" مستقر شدند، سپس حدود ساعت23 به طرف هدف - که در یک مسیر سرازیری و حدود یک ساعت راه بود - حرکت کردند و حدود ساعت24 به پای هدف اول یعنی ارتفاع 1976 (مقدمة هدف اصلی محور سرهویز) رسیدند. در این موقع نیروها توقف کردند و به وسیلة بی سیم پرسیدند که "تک را شروع کنیم یا خیر؟" به آن ها گفته شد صبر کنید تا با هماهنگی و هم زمان با محور چپ، عملیات انجام شود.

در محور چپ (سربله) نیز هرچند بر اساس زمان بندی چند ساعت پیش از عملیات، فرماندهان گروهان ها از ارتفاع سرخیات به صورت جز به جز توجیه شدند و نیروها پس از صرف شام و خواندن نماز حرکت کردند، اما به سبب برخی ناهماهنگی ها در حرکت نیروهای محور راست، در حرکت این نیروها نیز وقفه ها و اشکال هایی پیش آمد.

تا ساعت50 :2 بامداد (7/5/1364) هنوز هیچ یک از گروهان های محور چپ برای اجرای عملیات اعلام آمادگی نکرده بودند اما در این ساعت بانگ تکبیر رزمندگان این محور همراه با صدای

ص: 547


1- 1. سند شماره 632، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قادر3-2-1"، گزارش راویان در عملیات قادر (جواد زمان زاده، شهید علی فتحی، مجید مختاری، مجید نداف)، آبان ماه 1364، ص 59.

رگبار گلوله از طرف ارتفاع سربله به گوش رسید و در کل منطقة عملیاتی طنین انداخت، بنابراین با اعلام رمز، دستور حمله صادر شد و هجوم به اهداف عملیاتی و مواضع و ارتفاعات آغاز گردید.(1)

در محور راست (سرهویز)، هدف اولیه (ارتفاع 1976) تصرف شد ولی بخشی از هدف اصلی -1936- به دلیل هشیاری دشمن (هنگام سقوط 1976) و وجود سنگرهای دوشکا و کانال و خاکریز مناسب، سقوط نکرد و نیروها با جمع آوری شماری از شهدا و مجروحان در ساعت6 صبح به ارتفاع 1976 بازگشتند. از این ساعت دشمن آتشی سنگین روی مواضع خودی در سرهویز اجرا کرد.

تا قبل از ساعت7 صبح پاتک سنگین دشمن با استفاده از آتش توپخانه و هلی کوپتر - که عقبة مواضع خودی را می بست - شروع شد و نهایتاً نیروهای خودی با از دست دادن توان در حالی که دشمن مرتباً تقویت می شد، امکان مقاومت را از دست دادند و تا ساعت9:30 تمام قسمت های سرهویز را تخلیه کردند و دشمن مجدداً آن را اشغال کرد.(2)

در محور چپ (سربله)، قبل از روشنایی روز، قلّه و یال های ارتفاع سنگی 1931 (هدف اصلی سربله) تصرف شد و تنها خاموش کردن دو قبضه دوشکا در یال جنوب غربی منتهی به گوشینه، ممکن نشد. در یال 1672، پایگاه اول عراق تصرف شد و نیروها به سمت پایگاه دوم و قلة ارتفاع پیشروی کردند، اما موفق به تصرف پایگاه دوم و قله نشدند و بین دو پایگاه در یال 1672 متوقف شدند. سپس سه پاتک پی درپی دشمن با حمایت آتش شدید توپخانه و هوایی انجام شد. دو پاتک اول از سمت پایگاه دوم و یال حد فاصل پایگاه های اول و دوم عراق بود که با مقاومت شدید نیروهای خودی، چندان توفیقی نداشت، امّا آخرین پاتک در ساعت7 صبح از محور دیگری انجام شد که منجر به تخلیة کامل ارتفاع 1672 گردید.(3)(4) در ارتفاع 1931، موقعیت نیروهای خودی بهتر بود و تقریباً کل هدف تصرف شده بود.(5)

از حدود ساعت سه بامداد مسئولان تیپ قدس (سپاه) طبق قرار قبلی درخواست کردند که نیروهای ارتشی از لشکر77 برای اجرای وظیفة محوله (تحکیم و تثبیت منطقه ای که نیروهای سپاه تصرف کرده بودند) به منطقه وارد شوند. این کار از همان موقع شروع شد، اما نه آن طور که فشارها را از نیروهای تک وری که منطقه را گرفته بودند، کم کند. در هر حال بعد از عقب نشینی نیروها از محورها و اهداف دیگر، این محور نیز سخت دچار مشکل شد و در معرض افزایش شدت پاتک های عراق - که از ساعت هفت صبح به بعد تمرکز هرچه بیش تری می یافت - قرار گرفت.(6)

در گزارش راویان مرکز، ادامة کار، چنین تشریح شده است:

ص: 548


1- 2. سند شماره 7 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش عملیات قادر"، گزارش راویان، در عملیات قادر (جواد زمان زاده، شهید علی فتحی و مجید مختاری، مجید نداف، ویرایش جدید بهمن 1380، صص 63-64.
2- 3. همان، صص 65 تا 68.
3- 4. همان، صص 68 تا 70.
4- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 433 : آخرین پاتک دشمن در عملیات قادر2، ص561.
5- 5. همان، ص 66.
6- 6. مأخذ 1، صص 69 تا 73.

تصویر

ص: 549

«عراق در ادامة پاتک های خود با شدت هرچه تمام تر منطقة محدود عملیات و عقبه های مربوطه را تا سرخیات با انواع موشک های دوربرد و هواپیما و هلی کوپتر زیر آتش قرار داد. قبل از آن، کل ارتفاع سربله، شیارها و عقبه های آن به راحتی و به وضوح از دیدگاه (در فاصلة تقریبی کم تر از سه کیلومتر، روی ارتفاعات سرخیات) قابل رؤیت بود و کنترل می شد، اکنون در میان دود و گرد و غبار، ارتفاع به آن بزرگی دیگر قابل دید و تشخیص نیست.»(1)

جهت آمادگی هرچه بیش تر برای مقابله با پاتک های عراق، در ساعت7:45 صبح 7/5/1364 به فرماندهان گروهان ها دستور داده شد که همة مجروحان و شهیدان را به عقب تخلیه کنند که این اقدام از طرفی برای بالا بردن توان نیروهای در خط بود و از طرف دیگر می توانست نشان دهندة نگرانی فرمانده تیپ از وضعیت مجروحان و شهیدان و همچنین نتیجة نهایی عملیات، باشد.

در ساعت8 صبح عراق ضمن تشدید آتش، با اجرای پاتک دیگری، از طرف یال جنوب غربی ارتفاع 1931 شروع به پیشروی به سوی این ارتفاع کرد (این پاتک دوم عراق از طریق این یال بود). این در حالی بود که هنوز اندک نیروی بسیجی و سپاهی موجود در ارتفاع 1931، با سلاح سبک و آر.پی.جی. و نارنجک به مقابله ادامه می دادند.

در ساعت8 صبح فرمانده تیپ قدس با ذکر دلایلی از فرمانده قرارگاه تاکتیکی حمزه سید الشهدا(ع) درخواست عقب نشینی کرد، اما نظر فرماندهی (صیاد شیرازی) این بود که وضعیت موجود باید حفظ شود تا ارتش منطقه را تحویل بگیرد. در ساعت9 صبح دستور شخص جناب سرهنگ شیرازی در این باره چنین اعلام شد:

«مسئولیت تحکیم هدف ها به عهدة لشکر77 می باشد و می باید تا غروب به عنوان نیروی تقویتی باقی بمانید.»(2)

در عمل فشار دشمن بیش از آن بود که بتوان تا غروب منطقه را حفظ کرد و شب هنگام آن را به مسئول اصلی تحکیم و تثبیت سپرد. در گزارش راویان مرکز در این خصوص آمده است:

در ساعت9:05 برادر "فدا" (فرمانده گردان کمیل) از خط مقدم با بی سیم اعلام کرد که عراق مجدداً پاتک کرده است و با نیروهای بیش تری قصد تصرف ارتفاع 1931 را دارد؛ مقدار زیادی از یال جنوب غربی را نیز اشغال کرده و مشغول پیشروی است؛ شهیدان و مجروحان جا مانده اند و عده ای از برادران هم در حال عقب نشینی می باشند. فرمانده تیپ در پاسخ تأکید کرد:

"شهدا و مجروحان را تخلیه و نیروها را هم جمع آوری کنید."

دشمن که از آغاز روشنایی روز پاتک خود را با حمایت آتش توپخانه و تیرمستقیم تانک آغاز کرده بود، این بار از سه طرف (شرق، جنوب و غرب) نیروهای مستقر در ارتفاع 1931 را

ص: 550


1- مشاهدات راوی از دیدگاه.
2- 7. مأخذ 2، صص 70 و 71.

به صورت نعل اسبی در محاصره گرفت و با فشار آتش سنگین و به کارگیری سلاح های نیمه سنگین (از جمله مینی کاتیوشا و خمپاره و تیربار) قصد تصرف این ارتفاع و به اسارت در آوردن نیروهای خودی را داشت که بر اثر مقاومت برادران سپاه و بسیج - که با آر.پی.جی. و نارنجک می جنگیدند - این بار نیز عقب زده شد، اما دشمن دست بردار نبود و مرتباً بر فشارهای خود از هوا و زمین می افزود. در نهایت، گزارش برادر "حاج حاتم" مسئول ستاد تیپ قدس، به سرهنگ صیاد شیرازی (بعد از توضیحاتی که طرفین رد و بدل کردند و شدت فشارهای وارده در موقعیت کنونی، بازگو شد) حاکی از این بود: «کلیه نیروهای ارتش در ساعت هشت به طور کامل ارتفاع را تخلیه کرده و نیروهای تیپ نیز از ساعت10:30 در حال تخلیه می باشند.»

مقارن همین زمان، فرمانده تیپ قدس به نیروهایی که در این لحظه فقط روی قلة سنگی ارتفاع سربله -1931- جمع شده بودند، دستور می داد که ضمن تخلیة مجروحان و شهیدان، برای عقب نشینی از منطقه آماده باشند. هم زمان با همین دستور، چهارمین و آخرین پاتک عراق با تدارک تعداد بیش تری تانک و مینی کاتیوشا، خمپاره120، 81 و 60 - که با نفوذ به زیر قلة 1931 از فاصله خیلی نزدیک آتش می ریختند - در شرف انجام بود.

در ساعت یازده، نیروهای پیاده عراق با عملیات بی وقفه و از همه طرف، شروع به پیشروی برای تصرف قله 1931 کردند. "رضا شیخی" فرمانده گروهان یک از گردان "کمیل" لشکر قدس، آخرین پاتک عراق و عقب نشینی از ارتفاع 1931 را چنین شرح داده است:

تصویر

منطقه سیدکان 7/5/1364 - پشت جبهه عملیات قادر

ص: 551

«ساعت یازده بود که دیگر آتشش را خیلی زیاد کرد. مینی کاتیوشاهای بیش تری را در نزدیک ما مستقر کرد. چهار پنج دستگاه تانک دیگر آورد به منطقه و خمپاره 120، 60 و 81 را زیر پای مان مستقر کرد. از طرف یال 1672 نگاه کردم حدود دو گروهان تکاور به صورت سازمان داده شده در حال پیشروی بودند. به سایر جاها دقت نداشتم. آن ها به صورت نعل اسبی ما را در محاصره گرفته و قصد تکمیل کردن این محاصره را داشتند. به برادر فدا گفتم: "برادر فدا، دیگه کسی نیست، هیچ کس نیست؛ ما شش تا نیروییم، بروم بزنم شان عقب؟" برادر فدا گفت: "نه دیگه." بعد یک عده تیراندازی می کردند و یک عده می آمدند عقب و به همین ترتیب ارتفاع را ما تخلیه کردیم.»

بدین ترتیب، در ساعت11:30 صبح به نحوی که شرح آن گذشت، برادران بسیج و سپاه پس از بی نتیجه یافتن مقاومت و شهادت بقیة نفرات، آخرین هدف تصرف شده (ارتفاع 1931) را تخلیه کردند و به عقب بازگشتند.(1)

434

امروز صدام حسین در جمع هیئتی که با عنوان "انجمن معلمان کویت" به عراق رفته اند، در سخنانی به تشریح اهمیّت ملی گرایی و قومیت عرب و رابطة این دو با هم، پرداخت و کوشید هویت و منافع کویت را در این قالب در دشمنی با ایران و ایرانی تعریف کند. صدام با تأکید بر عرب گرایی افراطی، کینه توزی علیه ایران را محوری در اجرای وظیفة عربیِ کویتی ها دانست و آنان را به اخراج ایرانیان تشویق کرد.

به گزارش صوت الجماهیر، صدام در این ملاقات گفته است:

«من به عنوان یک عرب از آنچه که از شما شنیدم، خوش حال هستم و این اندیشة ناب عربی که ناشی از افتخار به کویت برادر، سرزمین، ملّت و رئیس آن می باشد، با افتخار عربی جدایی ناپذیر است و این خود قومیت حقیقتی را بر خلاف آنچه که برخی از شعوبی ها می گفتند قومیت با ملی گرایی تضاد دارد، تشکیل می دهد و در عین حال عده ای از آن ها گفته اند قومیت با دین تضاد دارد. قومیت براساس آنچه از زبان شما رانده شد و یا در مطبوعات شما می خوانیم و یا این که از زبان برادر "شیخ جابر" و سایر مسئولین می شنویم، آشکار شده که به معنای ملی گرایی عمیق است. ملی گرایی عمیق در میهن عرب به معنای "قومیت" و قومیت در عمل از ملی گرایی عمیق سرچشمه می گیرد.

امروز در کویت کسی که به طور مطلق به کویت اعلام وفاداری کند، حتماً باید به عربیّت آن استناد و تکیه نماید و کسی که به طور مطلق به کویت اعلام وفاداری نکند، حتماً پی آمد آن، حالت غیرعربی خواهد بود و این امر چه در اندیشه و یا خصوصیات دیگر منعکس می شود و چون حالت ضد عربیت نه تنها نژادی است همانند این که عربیت حالت نژادی نیست، امکان دارد برخی از اعراب از نظر نژادی به عربیت خیانت کنند ولی در هر حال

ص: 552


1- 8. مأخذ 2، صص 71 و 72.

عربیت صادقانه باید به اعراب استناد نماید.(1) علی هذا اکنون که شما پیرامون پرچم ملی گرایی در کویت گرد هم می آیید، به عربیت خود افتخار می کنید. قومیت، شعاری برای توسعه طلبی و یا بزرگ منشی نه نسبت به ملل و نه نسبت به فرزندان یک امت نیست و راهی برای بی بند و باری نمی باشد، بلکه راهی برای فداکاری و ایثار است.

چرا اکنون ملّت کویت هدف قرار گرفته است؟ به خاطر عربیت آن هدف واقع شده است و این ملّت به خاطر عربیت خود، نیرومند است. بله کویت هدف قرار گرفت چون عربی است و در عین حال کویت نیرومند است چون عمق کویت را کلیة اعراب تشکیل می دهند و مساحت عمق کویت به تمامی زوایای سرزمین میهن عربی کشیده می شود، بنابراین، کویت با عدم توجه به تعداد جمعیت و مساحت آن، نیرومند است.

همان توهماتی که باعث شد حکام تهران علیه عراق دست به تجاوز بزنند و تصور کنند می توانند عراق را ببلعند، باعث شد تا فکر کنند می توانند ملّت و رئیس و مردم کویت را از خلال انفجارهایی که علیه امیر و یا ملّت کویت در دو قهوه خانة عمومی و یا مؤسسات اقتصادی و یا علیه قلم زنان شرافت مند در کویت انجام می دهند، مورد باج خواهی قرار دهند. [...]

هر عرب در هر مکان هنگامی بشنود که کویت تهدید می شود - و دلیلی بر تهدید آن نیست بلکه تهدید آن باطل است - باید در هر نقطه به منظور دفاع از کویت و به عنوان همبستگی با ملّت کویت، به هر نحو از انحاء قیام کند.

ما خواهان شر نبودیم تا عناصر توان خود را در نفوس خود آزمایش کنیم، ولی هنگامی که شر به ما حمله [می کنند] و عناصر در نفوس و میدان های ما بسیج می شوند، شاید این حالت از حالت های مطلوب باشد تا تاریخ گواهی دهد که ما در وجدان ها و افکار و نفوس خود زنده هستیم و در مقابله با مهاجمان و تجاوزگران، عنداللزوم مرده نیستیم.

این فرصتی است برای پاک سازی صفوف و صف آرایی صحیح.

بدون مجامله می گوییم این کویت است و کسانی که با کویت هستند و در کنار یک کشور بیگانه نیستند، باید رفتار اصولی داشته باشند و هنگامی که چنین رفتاری نکنند، باید کویت را ترک نمایند چون ما این مسئله را در عراق اجرا کردیم و گفتیم کسی که با عراق است، دست خود را بالا ببرد و کسی که دست بالا نمی برد، باید برود. [...]

کسانی که نه با میهن و نه با عربیت خود هستند، باید در جست وجوی میهنی دیگر و امتی دیگر باشند. اگر خانه را در خلیج و در عراق پاک سازی کردیم، نسل های آینده تا صدها سال آرامش خواهند داشت، ولی اگر دخالت ها میان میهن پرستان و غیر میهن پرستان و

ص: 553


1- ظاهراً در ترجمه سطور اخیر اشکالاتی وجود دارد؛ متأسفانه برای اصلاح، متن اصلی به زبان عربی را نیافتیم.

قومیت ها و غیر قومیت ها را پا برجا بگذاریم، خطر باقی خواهد ماند و سرانی که با یک موج افکنده می شوند، با یک موج دیگر افراشته خواهند شد. [...]

آن ها تصور می کردند چند ده هزار از ایرانیان مقیم در عراق و دخالت های زادة شرایط منفی که بر عراق گذشته است، می تواند آن ها را قادر سازد تا به سرعت عراق را ببلعند تا به سوی سرزمین خلیج و جزیره و عموم مشرق عربی سرازیر شوند، ولی فراموش کردند که ملّت عراق به هنگامی که پی ببرد اوضاع چنین است، به ارادة یک انسان در جبهه و پشت آن مبدل می شود و این چیزی است که به وقوع پیوست.

هیچ کس در کویت و یا خارج کویت در این توهم نباشد که اگر دیدگاهی نسبت به رژیم حاکم در عراق یا کویت یا غیرکویت داشته باشد و با رژیم ایران همکاری و نقشه های آن و متحدانش را اجرا کند هر چند که در صدر حکومت باشد، می تواند شرافت مندانه زندگی نماید، بلکه زندگی ذلت بار خواهد داشت و از درون رانده شده و خیانت تا روز قیامت همراه او خواهد بود. [...]

کویت نیرومند است چون برحق، میهنی و عربی می باشد و کسانی که فکر می کنند با این انفجارها می توانند ملّت کویت را رام سازند، در اشتباه اند. همان گونه که گفتم، فرصتی برای ملّت کویت خواهد بود تا خصوصیات مثبت را ابراز و تا حداکثر تقویت نمایند. شیخ جابر و ملّت کویت، مؤمن و شجاع اند، لذا ما معتقد نیستیم که این طرح ها را بتوان اجرا کرد و یا باعث تضعیف آن ها شد.

هر حالتی در ابتدا حتماً مقداری آشفتگی جزئی به وجود می آورد و در ابتدای جنگ و حتی قبل از آغاز جنگ هنگامی که به عملیات گستردة خراب کاری در داخل عراق (قبل از بمباران شهرها از مرزهای خارجی) دست بردند و حتی دو تن از کادر رهبری ما را مورد حمله قرار دادند (دو عضو رهبری قومی و یک وزیر) و این کار به وسیلة مزدوران شان صورت گرفت و در هر جا یک پاسگاه پلیس و پاسگاه ارتش را مورد حمله قرار می دادند و می گفتند ما آن ها را رام خواهیم کرد. [...]

ما از میهن پرستی و قومیت و همبستگی شما با رژیم خود اطمینان داریم و این رژیم یک رژیم عربی مخلص است. در این دوران، یعنی دوران تجزیه و تهاجم برخی از قومیت ها و رخنه گری به درون ما به قصد به ذلت کشیدن و در برگرفتن ما، میهن پرستی عمیق جز به اتکا به میهن پرستی قومی امکان پذیر نیست تا از این طریق خود را حمایت و به انشعابات خود نیرو و کارایی مقابله با نقشه های امپریالیستی را بدهد.

به همین صورت تضادی میان قومیت و دین وجود ندارد، چون خصوصیات اعراب در قرآن مفهوم و شناخته شده است به ویژه آن که خداوند متعال در بیش از یک جای قرآن حتی در بهشت از آن ها یاد کرده و حتی فرموده که زبان اهل بهشت عربی است و ملائکه با زبان عربی سخن می گویند.

ص: 554

از این رو به این نتیجه می رسیم که خصوصیت امّت مانع رفتار شرافت مندانه و برابر با سایر ملل از امت اسلامی نمی باشد، بلکه در اصل خصوصیت ظهور اعراب به عنوان یک امت براساس اصولی که خلفای راشدین در پیش گرفتند، ایجاب می کند که اعراب نقش اساسی خود را به عنوان برادر مسلمانان در همه جا ایفا کنند.

از خصوصیت خود به عنوان یک امت با افغانستان به عنوان یک امت و با پاکستان به عنوان یک امت و سایرین زیر یک چادر بزرگ به نام دین اسلام رفتار می کنیم.

کویت، عراق و مصر و سایرین هر یک خصوصیت ویژة خود دارد، ولی همة ما باید چادری به وجود آوریم و خصوصیات را در درون این چادر ایجاد کنیم تا از این طریق حمایت مطلوب و برخورد صحیح را با فعل مشترک چه در سازندگی و چه مقابله با خطرات دشمنان فراهم کنیم.

سلام ما را به رئیس، ملّت و همة بخش ها و مشاغل کویت برسانید.»(1)

435

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، پادشاهی سعودی بامداد امروز (7/5/1364) با ورود روزانه بیست هواپیمای حامل حجاج ایرانی به جده، موافقت کرد. به این ترتیب همة 150هزار زائر ایرانی خانة خدا امسال در مراسم حج شرکت خواهند کرد. بنابراین گزارش، مقام های سعودی قبلاً با ورود روزانه سیزده هواپیمای حامل زائران ایران موافقت داشتند که با توجه به محدودیت زمان پرواز، امکان سفر تنها یک صد هزار زائر فراهم می شد.

یادآوری می شود به دنبال بازگردانیدن دو هواپیما از پانزده هواپیمای حامل زائران ایرانی از سعودی - که دیروز انجام گرفت - "خاتمی" وزیر ارشاد اسلامی، امروز در اطلاعیه ای با محکوم کردن این اقدام خلاف اسلام دولت سعودی، به مسلمانان جهان هشدار داد: «این عمل ناروا، آغاز مرحلة جدیدی برای لطمه زدن به اسلام و تهدیدی جدی نسبت به کعبة عزیز است و ما به هیچ روی در برابر این ظلم بزرگ آرام نخواهیم نشست.»

نهایتاً، در پی یک سلسله فعالیت های دیپلماتیک شدید به خصوص اعزام نمایندة حامل پیام رئیس جمهور ایران برای شاه سعودی به ریاض، در ریاض گفته شد که ملک فهد با دادن تسهیلات کافی به همة زائران ایرانی موافقت کرد و این نابه سامانی ها نتیجة اهمال و کارشکنی های مأموران جزء سعودی بوده است.

و پایان کار این که صبح امروز وزرات امورخارجه در خصوص اعزام حجاج ایرانی به مکة معظمه اعلام کرد: «به دنبال سفر "محمدحسین لواسانی" مدیرکل سیاسی وزارت امور خارجة کشورمان به عربستان و ملاقات وی با ملک فهد پادشاه عربستان سعودی در تاریخ پنجم مرداد ماه جاری و تسلیم پیام کتبی حجت الاسلام والمسلمین خامنه ای رئیس جمهوری به ایشان، صبح امروز "سعود الفیصل" وزیر امورخارجة سعودی، به اطلاع مقامات وزارت امورخارجة جمهوری اسلامی ایران رسانید که دولت عربستان با اعزام 150هزار نفر زائر ایرانی به حج موافقت

ص: 555


1- 9. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 132 (8/5/1364)، صص 28 تا 32، رادیو صوت الجماهیر، 7/5/1364.

دارد و در پی این موافقت، از سوی دولت عربستان اجازة بیست پرواز در روز به هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران برای اعزام 150هزار زائر ایرانی داده شد.»(1)

436

اختلافات پیش آمده در اعزام حجاج ایرانی به عربستان سعودی و چگونگی حل این مناقشه، بازتاب هایی را در رسانه های همگانی به دنبال داشت که به برخی جنبه های این موضوع اشاره دارد.

یک مفسر خبرگزاری فرانسه مراسم حج را یک موضوع تنش زا در روابط دو کشور و مانعی در گشایش گفت وگوهای فی مابین دانست؛ گشایشی که با سفر اخیر سعودالفیصل وزیر امور خارجة عربستان به ایران، حاصل شده است: «مراسم حج در مکه یک موضوع تشنج آفرین در روابط دو کشور است، زیرا نیت رهبران مذهبی ایران مبنی بر تبدیل آن به یک میدان بزرگ سیاسی برای تمامی جهان مسلمان، با قصد مسئولان سعودی دائر بر حفظ جنبة اکیداً مذهبی آن، مغایرت دارد. زائران ایرانی مرتباً تظاهراتی ترتیب می دهند و نمایندة آیت الله روح الله خمینی نطق هایی که در آن ها اسرائیل، امریکا و شوروی را به شدت مورد حمله قرار می دهد، ایراد می کند. [...] آیت الله خمینی طی اظهاراتی که به مناسبت انتصاب خوئینی ها در سمت جدید ایراد شد، بار دیگر یادآوری کرد که بررسی مسائل سیاسی مسلمانان در جریان مراسم حج وظیفه ای است که در قرآن نوشته شده. وی همچنین خاطرنشان ساخت که این تغییر مسئولان، بر خط مشی ایران تأثیری نخواهد داشت. این بحران میان تهران و ریاض در حالی به وجود آمده است که با سفر شاه زاده سعودالفیصل وزیر امورخارجة سعودی در تاریخ 18 ماه مه به ایران - که اولین سفر وی به این کشور از زمان انقلاب است- شاهد گشایش در گفت وگوهای میان دو کشور بوده ایم.»(2)

گزارش دیگری از خبرگزاری فرانسه حاکی است: «رادیو تهران بامداد امروز اعلام کرد ایران امروز تصمیم گرفت در پی ممانعت عربستان سعودی از فرود دو فروند هواپیمای ایرانی در نیمه شب گذشته، کلیة پروازهای حامل حجاج را به سوی این کشور لغو نماید. عزیمت نخستین گروه حجاج روز گذشته پس از این که بحث شدیدی میان دو کشور در روزهای اخیر درگرفت، انجام شد. تهران ریاض را متهم کرد که یک صد و پنجاه هزار حاجی را که قبلاً پیش بینی شده بود، نمی پذیرد و قصد دارد شمار آن ها را تنها به یک صد هزار تن کاهش دهد. در این حال، تهران تهدید کرد که مراسم حج را تحریم خواهد کرد.»(3)

از سوی دیگر، در ادامة سیر وقایع، خبرگزاری یونایتدپرس به نقل از رادیو تهران گزارش داد: «شاه زاده "سعودالفیصل" وزیر امورخارجة عربستان، امروز با ورود یک صد و پنجاه هزار زائر ایرانی به عربستان برای برگزاری مراسم مذهبی سالانه در شهرهای مقدس مسلمین مکه و مدینه، موافقت کرده است.»(4)

ص: 556


1- 10. روزنامة کیهان، 7/5/1364، ص 1.
2- 11. مأخذ 9، ص 11، تهران - خبرگزاری فرانسه.
3- 12. مأخذ 9، ص 10، تهران - خبرگزاری فرانسه.
4- 13. مأخذ 9، ص 12، یونایتدپرس از آتن.

نشریة "النشره" چاپ یونان نیز نوشت: «عربستان سعودی از هرگونه اقدام تلافی جویانة ایران علیه خود بیم دارد و به منظور کاستن از بحران شدید روابط کشورش با ایران، تلاش هایی برای افزایش تعداد حجاج ایرانی در سال جاری و عدم ایجاد مزاحمت در حین برپایی تظاهرات از سوی ایرانیان در شهر مکه و مدینه به عمل آورده است.»(1)

437

بعد از سپری شدن مراحلی که قبلاً به آن اشاره شد، سرانجام پروازهای حجاج بیت الله الحرام از امروز در مراسمی با حضور "کروبی" نمایندة امام در امور حج، "موسوی خوئینی ها" نمایندة قبلی امام در حج و دادستان فعلی کل کشور، "خاتمی" وزیر ارشاد اسلامی و جمعی دیگر از مقام های کشوری و لشکری در محل ترمینال حجاج به طور رسمی آغاز شد.

وزیر ارشاد در سخنانی اظهار امیدواری کرد که حج امسال با شکوه تر از سال های گذشته برگزار شود. وی گفت: «بحمدالله ملّت ما در طول سال های پس از انقلاب به برکت خون شهدا و رهبری امام امت، در جهت استقرار اسلام و توحید حرکت کرد و کعبه حج جایگاه واقعی خود را پیدا کرد.» خاتمی افزود: «اگر کعبه راز توحید است و اگر توحید پایة عزت مسلمانان است، امروز هیچ کاری در کعبه از ابراز عزت مسلمین و برائت از دشمنان اسلام (بالاتر) نیست و آنچه باید در حج حکومت کند، سیاست خدایی است و امروز سکوت در حج، حاکمیت سیاست قدرت های استکباری است و آنچه امروز مردم ما به آن پای بندند، اعمال سیاست های اسلامی است.» وی تأکید کرد: «شما نمایندة انقلاب و نمایندة اعتراض انقلاب علیه سلطه گران جهان خوار هستید؛ شما نمایندة شهیدان انقلاب هستید و باید تذکر به این سمت نمایندگی داشته باشید و حرکت و سلوک شما نمایان گر این مسئولیت ها باشد.»

در ادامة مراسم، آقای کروبی در سخنانی گفت: «مسئله حج یکی از مراسم و دستورات و برنامه های مهم اسلام است و در کنار برنامه های عبادی و مذهبی و مراسم و مناسک حج، مسلمین موظف و مکلف اند که به مسائل سیاسی فکر کنند و برای رفع گرفتاری سایر مسلمین، در این کنگرة عظیم چاره ای بیندیشند. حج، عبادت و مراسم و مناسکی نیست که مردم از سراسر جهان تنها به خانة خدا مشرف شوند و خشک و بی محتوی و بدون توجه به مشکلات مسلمین در بعد سیاسی حج مراسم را انجام دهند و غافل از مسائل اسلام و مصیبت ها و مشکلات مسلمین باشند.» وی در مورد سیر حرکت سیاسی حج پس از انقلاب اسلامی و تداوم آن تا کوتاه شدن سلطة شرق و غرب به ویژه شیطان بزرگ "امریکا"، افزود: «بحمدالله پس از انقلاب حرکت سیاسی امت حزب الله و مردم مسلمان ایران به رهبری امام امت و نمایندگان حضرت امام در حج و بعثه و به خصوص با برنامه ریزی های اساسی و اصولی جناب حجت الاسلام موسوی خوئینی ها تحولی در مسئله حج و بعثه و برنامه های امت اسلامی ایران در ارتباط با سایر مسلمین جهان به وجود آمد و به حول و قوة الهی این حرکت استمرار و تداوم خواهد داشت تا

ص: 557


1- 14. ادارة کل مطبوعات خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 894 (27/5/1364)، صص 16 تا 18.

تصویر

روزی که سلطه های شرق و غرب از سر مسلمین جهان برداشته شود. بنابراین، دشمنان قسم خوردة اسلام بدانند تا روزی که حج است و این مراسم است و تا روزی که نیروهای اسلامی و یاران امام قدرت داشته باشند، مراسم عظیم حج با برنامه های سیاسی و برائت از مشرکین و تنفر و انزجار از قدرت های سلطه گر همراه خواهد بود و ان شاء الله در آینده شاهد تظاهرات چند میلیونی در حج باشیم و در این تظاهرات نوک حملة ما متوجه شیطان بزرگ امریکا وقدرت های بزرگی است که به سرزمین های مسلمین حمله کردند و آن ها را اشغال نمودند.»

کروبی سپس خواستار بسیج مسلمانان در این راه پیمایی و هماهنگی آنان با زائران ایرانی شد: «پس، از مسلمین و زائران خانة خدا می خواهیم با ملّت ایران هماهنگ باشند و در تظاهرات علیه مستکبران که عزت اسلام است، شرکت کنند و به حول و قوة الهی حج امسال با آرامش و با قاطعیت هرچه تمام تر برگزار خواهد شد.» وی همچنین با تأکید بر این که در میان زائران خانة خدا چهل هزار تن از خانواده های معظم شهدا، اسیران و مفقودان حضور دارند، از همة کارکنان امور حج خواست که شخصیت زائران را رعایت کنند.»(1)

438

مجله "الدستور" چاپ لندن، از جناح بندی مقام های امریکایی دربارة نحوة برخورد با ایران گزارشی درج کرده است. این مجله - که وابسته به عراق است و شدیداً و به طور آشکار برای این کشور تبلیغ می کند - نوشته که گزارش خود را براساس نظر مقام های امریکایی در مورد چگونگی برخورد با ایران - که به رسانه های امریکا درز کرده - تنظیم کرده است. جناح بندی مقام های امریکایی به این قرار است که گروهی به سرکردگی "جورج شولتز" خواهان برخورد فیزیکی قاطع و شدید با ایران هستند و گروهی دیگر برخورد ملایم را توصیه می کنند که مک فارلین مشاور امنیت ملی رئیس جمهور، در رأس این گروه قرار دارد؛ اینان پرداختن به موضوع شوروی را مهم تر می دانند.

در گزارش الدستور آمده است: «در وزارت خارجه و ادارة امنیت ملی کاخ سفید افرادی معتقدند که امریکا باید به اهانت های [امام] خمینی نسبت به امریکا پاسخ دهد و در جهت

ص: 558


1- 15. روزنامة کیهان، 9/5/1364، ص 2.

خدشه دار ساختن وجهه و مصالح جمهوری اسلامی در سطح دنیا گامی بردارد. در رأس این گروه "جورج شولتز" وزیر خارجة ریگان قرار دارد.

ولی اختلاف نظرهایی بین اعضای این گروه پیرامون کیفیت پاسخ گویی به رژیم ایران وجود دارد. در نظر برخی از آن ها رژیم [امام] خمینی حکومت فاشیستی جدیدی است که باید با همکاری مستقیم گروه های مخالف، طومار آن را در هم پیچد و در صورت امکان مواضع و اهداف مهم در آن، نظیر جزیرة خارک، منطقة "جماران" محل سکونت آیت الله خمینی، برخی از بنادر ایران و ایستگاه رادیو تلویزیون این کشور را مورد هدف قرار داد. در حالی که برخی این عقیده را دارند که سرکوب رژیم [امام] خمینی به سبب احتمال مداخلة اتحاد شوروی در ایران، به نفع امریکا نخواهد بود. و بالاخره عده ای دیگر معتقدند که محاصرة بنادر ایران و انهدام مراکز تروریستی در لبنان و حمایت از برخی گروه های مخالف، مشکلاتی برای حکومت تهران به وجود خواهد آورد که هرگز نخواهد توانست با آن مقابله نماید و در نهایت، این رژیم با ظهور یک انقلاب مردمی که ممکن است امریکا در آن نقشی اساسی ایفا نماید، روبه رو خواهد شد.

در مقابل این گروه، گروه دیگری به سرکردگی "رابرت مک فارلین" مشاور امنیت ملی رئیس جمهور امریکا، قرار دارد. این گروه که اکثریت اعضای آن را فارغ التحصیلان دانشگاه "پرینستون" تشکیل می دهند، معتقدند که دولت ایران علی رغم دشمنی ظاهری اش با امریکا، مصالح و خواسته های این کشور را خواه از طریق دشمنی خود با اتحاد شوروی و خواه ایجاد مشکلاتی برای کشورهای حوزة خلیج [فارس] برآورده می سازد. اعضای این گروه بر ضرورت اعمال سیاست فشار روانی در قبال [امام] خمینی تأکید دارند. برخی از سازمان ها و مؤسسات دولت امریکا، تماس های سری با رژیم ایران برقرار می سازند و این امر زمینة خرید برخی سلاح ها و تجهیزات خواه از بازارهای امریکا و یا اسرائیل را برای ایران فراهم ساخته است.

افرادی نیز هستند که به تماشای این مناظر میل ندارند، به همین لحاظ برخی از این مسئولان به کشف عملیات قاچاق سلاح های امریکایی به ایران می پردازند. همان طوری که در هفتة گذشته مشاهده کردیم، ادارة گمرک امریکا از بارگیری سلاح هایی از جمله رادارهای هواپیمایی از نوع اف - 14 که ایران در اختیار دارد، جلوگیری به عمل آورد.»(1)

439

"ریگان" رئیس جمهوری امریکا، در یک گفت وگوی مفصل با نشریة " الحوادث"، موضوعات متعددی را مورد بررسی قرار داد. وی در این مصاحبه تلویحاً پیش شرایطی را برای بهبود روابط امریکا و ایران اعلام کرد، از جمله: "ضرورت پایان دادن به جنگ، پایان دادن به تأیید تروریسم و پذیرش ضوابط و مسئولیت به عنوان یک واحد سیاسی بین المللی در کنار سایر واحدها." ریگان گفت: «از وضع کنونی در کشورهای حوزة خلیج فارس ناراضی و ناخرسند هستم. علاوه بر این،

ص: 559


1- 16. مأخذ 14.

مادامی که جنگ ایران و عراق ادامه داشته باشد و مادامی که ایران سیاست تروریسم را تأیید نماید و از ایفای نقش مسئولانة خود به عنوان عضوی از خانوادة بین المللی خودداری نماید، امنیت و حاکمیت کشورهای حوزة خلیج فارس مورد تهدید قرار دارد.»

وی همچنین گفت: «برای همگان روشن است که ایالات متحده دارای منافع حیاتی در تأمین آزادی کشتی رانی در آب های خلیج[فارس] و آرامش اوضاع در این منطقه از جهان می باشد. ما در گذشته با دوستان خود در منطقه مانند پادشاهی سعودی و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس پیرامون برآوردن نیازهای دفاع مشروع آن ها و تشویق تلاش های مشترک آنان در جهت تضمین امنیت، همکاری نمودیم و خوش حالیم که می بینیم این کشورها با استفاده از منابع مالی و حاکمیت مطلق و وحدت اراضی جغرافیایی خود، توانسته اند به بهترین وجه از خود دفاع نمایند و هر تجاوزی را سرکوب کنند، با این وجود این کافی نیست ما به طور اصولی با کشورهای حوزة خلیج فارس توافق داریم که تنها راه پایان بخشیدن به جنگ عراق - ایران، مذاکرات مسالمت آمیز است.»(1)

440

به گزارش واحد مرکزی خبر، نشریة "العالم" چاپ لندن، نوشته است: «دو تن از نمایندگان مجلس سنای امریکا با ارائه طرحی خواستار تروریست خواندن رژیم حاکم بر عراق شدند، ولی با پا درمیانی مستقیم ریگان و وزیر خارجه اش شولتز، این طرح پس گرفته شد. وزارت خارجة امریکا با یادآوری این که ارائه چنین طرحی ممکن است به روابط روبه رشد سیاسی و اقتصادی موجود میان واشنگتن و بغداد لطمه بزند، ارائه کنندگان طرح را وادار به پس گرفتن آن نموده است.

منابع آگاه خاطرنشان ساختند اقداماتی در این زمینه از سوی وزارت خارجة امریکا و سرمایه داران امریکایی و نیز سفارت عراق در واشنگتن صورت گرفته که این اقدامات در مسکوت گذاردن طرح فوق، مؤثر بوده است.»(2)

441

خبرگزاری جمهوری اسلامی از طرابلس گزارش داد که هیئت اعزامی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق به سرپرستی دکتر "جعفری" رئیس کمیتة اجرایی این مجلس، عصر امروز وارد طرابلس شد و مورد استقبال جانشین دبیر کمیتة روابط خارجی لیبی؛ رئیس مرکز جهانی مبارزه با امپریالیزم، صهیونیسم، ارتجاع و نیز تنی چند از مقام های کنگرة خلق عرب و نیز حجت الاسلام "خوانساری" سفیر جمهوری اسلامی ایران در لیبی، قرارگرفت. سخن گوی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق روز شنبه (5/5/1364) در مورد انگیزة سفر هیئتی بلندپایه این مجلس به لیبی، گفته است: «با توجه به اوضاع آشفته و متزلزل عراق، هئیتی بلندپایه با برخی رهبران عرب از جمله رهبران لیبی ملاقات خواهد کرد تا آنان را در

ص: 560


1- 17. مأخذ 10، ص 20.
2- 18. روزنامة جمهوری اسلامی، 7/5/1364، واحد مرکزی خبر، نشریة "العالم"، چاپ لندن.

جریان اوضاع نابه سامان عراق و واقعیت قدرت نیروهای مجاهد عراقی قرار دهد و سیاست مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را در ابعاد سیاسی و نظامی برای آنان تشریح کند.»

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، در فرودگاه، جانشین دبیر کمیتة مردمی روابط خارجی لیبی با ابلاغ درودهای رهبری جماهیری لیبی به هیئت مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، گفته است: «بی شک رژیم استبدادی و فاشیستی حاکم بر عراق در آینده ای نزدیک سرنگون و ملّت مسلمان و ستم دیدة عراق آزاد خواهند شد.»(1)

¯¯¯

ضمیمة گزارش 433: آخرین پاتک دشمن در عملیات قادر2

شرح آخرین پاتک عراق در این محور از زبان "احمد منصوری" (فرمانده گروهان3 از گردان کمیل) قابل توجه است:

«نیروی زیادی نمانده بود؛ تمام بچه ها به خاطر فشار فوق العاده ای که با خمپاره و تیربار و هلی کوپتر و سایر آتش ها به آنان وارد شده بود، در پایگاه اول تجمع کرده بودند که ناگهان عراق با تدارک آتش خیلی بیش تری، از غرب، جنوب و شرق یعنی از پشت سر نیروها بین یال 1931 و یال 1672 شروع به پاتک کرد. عراق سعی داشت با سرازیر شدن به طرف شمال یال، ما را در محاصرة کامل بگیرد. بچه ها مشغول دفاع شدند و من چون اول درگیری زخمی شده بودم، پشت سنگی نشستم و با پیغام هایی که توسط برادران به نیروها می دادم، آن ها را هدایت می کردم که ناگهان صدای هلهله کشیدن و عربی صحبت کردن نیروهای عراقی را شنیدم و با توجه به این، فکر کردم اگر بمانیم، همة بچه ها را اسیر می کنند. به نیروها گفتم از تنها روزنه ای که در شمال پایگاه اول مانده بود، به عقب بروند و خودم نیز به کمک سایر برادران - که زیر بغل مرا گرفته بودند - از پایگاه خارج شدیم و از جاده ای که شب جهت تک آمده بودیم، شروع به عقب نشینی کردیم.»(2)

ص: 561


1- 19. مأخذ 15، ص1.
2- 20. مأخذ 1، ص 65.

روزشمار جنگ سه شنبه /8 مرداد 1364 /11 ذیقعده 1405 /30 ژوئیه 1985

442

با پایان گرفتن عملیات "قادر2" در منطقة سیدکان و عدم توفیق قوای خودی در تصرف ارتفاعات سرهویز و سربله، امروز جلسه ای برای ارزیابی عملیات برگزار شد و در آن مسائلی از جمله "ضعف آتش خودی" مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید که "سرهنگ شیرازی نسبت به اجرای آتش توپخانه روی سرهویز اشکال اساسی گرفته و هیئتی را به سرپرستی مسئول کل آتش منطقه، جهت بازرسی و تهیه گزارش، مأمور نموده است."(1)

دربارة نتایج کلی عملیات اخیر منطقه سیدکان (قادر2) می توان گفت که به دو مرحلة "هجوم و تصرف" (مأموریت نیروهای سپاهی) و "تحکیم و تثبیت" (مأموریت نیروهای ارتشی) قابل تقسیم است. مرحلة هجوم و تصرف که به عهدة تیپ "قدس" سپاه قرار داده شده بود، اهداف واگذار شده هرچند ناقص،(2) تصرف شد اما نیروی خودی به تحکیم و تثبیت همان مقدار تصرف شده نیز موفق نگردید تا امکان ادامة عملیات و تصرف سایر اهداف نیز باقی بماند.

در مورد انهدام نیروهای خودی و دشمن نیز می توان گفت در مراحل اولیه نیروهای سپاه توانستند انهدام سنگینی به دشمن وارد کنند که یک نمونة آن، چگونگی تصرف قله سنگی و مهم 1931 است. در این جا حدود یک گردان از نیروهای دشمن منهدم شد، یعنی سازمان یک تیپ از هم پاشید، مقر فرماندهی دشمن در سربله تصرف شد و بی سیم مادر و همة بی سیم ها و دوربین های برد 12 و 30 کیلومتر مستقر در پایگاه های دشمن منهدم گردید.(3) در سایر مناطق و اهداف مورد هجوم قرار گرفته نیز تقریباً چنین وضعی حاکم بوده است، اما آتش برتر و نیروی احتیاط مؤثر و آماده به کار دشمن، در ادامه، اوضاع را عوض کرد.

ص: 562


1- 1. سند شماره 0632 / گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قادر3-2-1"، گزارش راویان در عملیات قادر (جواد زمان زاده، شهید علی فتحی، مجید مختاری، مجید نداف)، آبان 1364، ص 82.
2- ارتفاع 1976 (از ارتفاعات سرهویز) و 1931 (از ارتفاعات سربله - هدف اصلی) تصرف شد ولی تصرف ارتفاع 1936 (سرهویز - هدف اصلی) و 1672 (سربله) ناقص ماند.
3- 2. همان، ص77.

گزارش مسئول ستاد تیپ قدس حاکی است که این تیپ متحمل 86 شهید و مفقود گردید که فقط یک شهید تخلیه شده و بقیه در منطقه باقی مانده اند.(1) دوازده تن از شهدا و مفقودان را کادرهای تیپ - از جمله فرمانده گروهان، معاون گروهان و فرمانده دسته - تشکیل می دهند. در بین 154 مجروح تیپ نیز بسیاری از کادرهای تیپ هستند، از جمله فرمانده و معاون گردان، فرمانده گروهان و دسته.(2)

در ارزیابی نهایی عملیات، به "خالی بودن جناح راست سربله" و "فقدان روحیه" به عنوان ضعف های دشمن می توان اشاره کرد و به عنوان قوت های دشمن، شناخت سریع و دقیق محورهای حمله و وضعیت منطقه، تمرکز سریع آتش و تحرک نیروهای احتیاط را، می توان یاد کرد.

مهم ترین مواردی که می توان به عنوان ضعف خودی برشمرد عبارت است از: تغییر طرح عملیات ارتش در سراسپندار از تهاجمی به ایذایی و اهمیت ندادن به تقسیم توانایی های دشمن، ضعف توپخانه و فقدان پدافند هوایی.

به این ترتیب، دشمن با پی بردن سریع به حذف سراسپندار، تمامی توان فرماندهی و آتش توپخانه و هلی کوپترها و هواپیماهای خود را متوجه ارتفاعات سرهویز و سربله (سپس منحصراً سربله) کرد. در این اوضاع، با ضعف آتش متقابل توپخانه و ضدهوایی، مقاومت پیاده های خودی نیز امکان تداوم نیافت و عقب نشینی ضرورتی حتمی، شد.(3)(4)*

443

در عملیاتی که با هماهنگی سپاه تکاب و هدایت قرارگاه شهید بروجردی در روستاهای اطراف تکاب انجام شد، به "هیز افشار" از حزب دمکرات تلفاتی اساسی وارد آمد: یک نفر اسیر شد و بسیاری از عناصر و چند تن از مسئولان رده بالای آن کشته شدند. از کشته ها، 25 تن در منطقه باقی ماند و بقیه را دمکرات ها تخلیه کردند. به گزارش دفتر سیاسی سپاه، در خبری که از رادیو دمکرات دربارة این درگیری پخش شد، شمار کشته ها 51 تن ذکر شد. در این عملیات، سه تن از نیروهای خودی شهید شدند.(5)

444

در ادامة خط انفجار آسان در معابر عمومی جهت ایجاد جو رعب و ناامنی در داخل ایران، عوامل اعزامی و داخلی عراق، امروز در ساعت15:30 یک بمب ساعتی محتوی 25 پوند مواد

ص: 563


1- ابتدا تعداد مفقودان بیش تر بود ولی با پی گیری فرماندهی و ستاد تیپ و انگیزه و اشتیاق و فداکاری کادرها و نیروهای تیپ, حدود 60 مجروح جا مانده در منطقة اشغال شده, به عقب آورده شد(50 تن از سربله و 10 تن از سرهویز).
2- 3. همان، صص 77 و 78.
3- 4. سند شماره 7 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش عملیات قادر" گزارش راویان: مجید نداف، شهیدعلی فتحی، جواد زمان زاده دربان، مجید مختاری، نشر اول 1364، ویرایش جدید 1380، صص 73 تا 76.
4- * ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 442 : ارزیابی عملیات قادر2، ص568.
5- 5. دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه، نشریه "رویدادها" شمارة 57 (29/5/1364)، ص 13.

منفجرة تی.ان.تی. در پیاده رو خیابان 15 خرداد (تهران) در میان زباله های روبه روی بازار زرگرها کار گذاشتند که بر اثر انفجار آن، علاوه بر وارد آمدن خسارات مالی، چهار تن شهید و هفده تن مجروح شدند.(1) رادیو صوت الجماهیر در این باره گفت: «امروز یک حادثة انفجار، تهران را به لرزه درآورد. رادیو تهران ضمن اعتراف به وقوع این انفجار گفت: "امروز یک بمب 9 کیلوگرمی در نزدیکی یکی از بانک های تهران منفجر شد." این رادیو جزئیات بیش تری راجع به این حادثه نداد.»(2)

445

اعزام مجروحان جنگی و اسیران آزاد شده ای که از بیماری ها و ناراحتی های ناشی از دوران اسارت رنج می برند و امکان معالجة آنان در داخل نیست، به خارج کشور، خود به خود نوعی افشاگری علیه جنایات جنگی حکومت عراق محسوب می شود. وضع نمونه ای از این مجروحان و بیماران که در بیمارستان "سنت الیزابت" شهر "کلینگهاوزن" آلمان بستری هستند، امروز مورد بازدید خبرنگاران خبرگزاری آلمان و رویتر قرار گرفت. پروفسور "نصرت فیروزیان" پزشک ایرانی تبار تبعة آلمان - که رئیس بخش خون و غدد این بیمارستان است و معالجة ده بیمار ایرانی بستری شده در این بیمارستان را به عهده دارد - گفت که سه تن از اینان که بر اثر گازهای شیمیایی دچار بیماری های ریوی و تنفسی شده اند، هیچ شانسی برای بهبود ندارند.(3)

446

امروز "ظهیر محمد" معاون نمایندة عراق در سازمان ملل متحد، در نامه ای به "خاویر پرز دکوئیار" دبیرکل این سازمان، مفاد یک گزارش ایران را تکذیب کرد. "سعید رجایی خراسانی" نمایندة دائمی ایران در سازمان ملل، در نامه ای به این سازمان اطلاع داده بود که عراق برخلاف مصوبات سازمان ملل، یک صد عرّاده توپ سنگین 155 میلی متری هویتزر از حکومت نژادپرست افریقای جنوبی خریده است. ایران در این نامه رسماً تقاضای رسیدگی کرده بود.

ظهیر محمد در نامة خود، این موضوع را بی اساس خواند و آن را اقدامی در جهت مقاصد تبلیغاتی ایران ذکر کرد. در نامة وی آمده است: «رژیم ایران سعی دارد چنین وانمود کند که نسبت به قطع نامه های سازمان ملل احساس مسئولیت می کند و احترام می گذارد، در حالی که آن کشور در واقع جزو چند رژیم شناخته شده ای است که در ارتباط با بی توجهی به قطع نامه های شورای امنیت سازمان ملل دارای سابقه می باشند.»(4)

447

امروز مطبوعات و رادیو تلویزیون کویت سخنان روز گذشتة صدام را که در جمع اتحادیة آموزگاران کویتی (بازدید کننده از عراق) ایراد شده بود، وسیعاً منعکس کردند. در این باره

ص: 564


1- 6. روزنامة کیهان، 9/5/1364، ص 19.
2- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 133 (9/5/1364)، ص 16، بخش عربی رادیو صوت الجماهیر 8/5/1364.
3- 8. همان، صص 8 و 9، خبرگزاری جمهوری اسلامی از بن.
4- 9. همان، ص 9، سازمان ملل متحد - خبرگزاری کویت، 8/5/1364.

خبرگزاری جمهوری اسلامی از کویت گزارش داد: «روزنامه های امروز کویت سخنان صدام در خصوص لزوم اخراج افراد بی طرف از کویت و سایر کشورهای عرب خلیج فارس را به صورت تیتر درآوردند. روزنامه های کویت در این چارچوب نوشتند که صدام خواستار پاک سازی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از دشمن شد. مطبوعات کویت با تیترهای بزرگ نوشتند: "صدام اعلام کرد هرکسی در کویت زندگی می کند و در کنار این کشور نمی ایستد، کویت را ترک کند." رادیو تلویزیون رسمی کویت نیز این اظهارات را در بخش های خبری خود پخش کردند.»(1)

یادآوری می شود که کویت هرچند وقت جمعی از ایرانیان مقیم کویت را با وضعیت ناخوشایندی اخراج می کند. گفتنی است که رسانه های کویت تبلیغات شدید خود را روی حمایت از عراق و ضدیت با ایران متمرکز کرده اند. صدام در سخنان روز گذشته خود کوشیده بود تا مبتنی بر عرب گرایی افراطی، چنین برخورد خصمانه و غیرمنطقی را تئوریزه کند و نیز آن را تشویق نماید تا فضای ضد ایرانی شدیدتری در کویت ایجاد شود.

448

صف بندی مسئولان کشورهای عرب و جناح های موجود، در خصوص برگزاری یا عدم برگزاری اجلاس سران عرب، در آستانة فرا رسیدن تاریخ برگزاری این اجلاس، شدت و حدّت بیش تری گرفته است. "رشید کرامی" نخست وزیر لبنان، اعلام کرد کشورش در کنفرانس فوق العادة سران عرب در مراکش شرکت نخواهد کرد. وی افزود: «ما به شرطی در این کنفرانس شرکت می کنیم که مورد حمایت تمامی 21 کشور عربی قرار گرفته باشد.» سوریه نیز قبلاً اعلام کرده است که در کنفرانس مراکش شرکت نخواهد کرد.

از سوی دیگر، عربستان اعلام کرد که در کنفرانس سران عرب شرکت خواهد کرد. "علی الشعر" وزیر اطلاعات عربستان، با اعلام این مطلب افزود: «مادام که هدف کنفرانس سران عرب متحد کردن صفوف اعراب باشد، با آن موافقیم زیرا یکی از اهداف دیپلماسی ما همین است.» از نظر خبرگزاری ها، به دنبال شرکت عربستان، اکثر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در این اجلاس شرکت خواهند کرد. کویت گفته است از هر اقدامی که به وحدت و استحکام جهان عرب منجر شود، حمایت می کند. امارات عربی متحده دومین کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس است که برای شرکت در اجلاس سران عرب اعلام آمادگی کرده است. در مجموع، تاکنون از 21 کشور عضو اتحادیة عرب، کشورهای اردن، مراکش، عراق، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، یمن شمالی و ساف برای شرکت در این کنفرانس اعلام آمادگی کرده اند و سوریه و لبنان نیز حاضر به شرکت در آن نیستند. مصر نیز خواهان شرکت شده است، اما عضویت این کشور پس از سال 1979 (به دلیل امضای پیمان صلح با اسرائیل) در اتحادیة عرب به حالت تعلیق درآمده است.(2)

ص: 565


1- 10. همان، ص 5، کویت - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 8/5/1364.
2- 11. مأخذ 6، ص 20.

موضوع مصر، به دلیل وضع خاص این کشور، اهمیّت ویژه ای دارد، به خصوص حامیان عراق در صدد تسهیل بازگشت مصر به مجامع جهان عرب هستند. در این باره خبرگزاری فرانسه گزارش داد که نمایندة ساف در مصر، از دبیرکل اتحادیة عرب خواسته که اجازه دهد عضویت مصر در این اتحادیه مجدداً رسماً اعلام شود.(1)

رادیو بی.بی.سی. نیز در توضیح موانع تشکیل اجلاس سران کشورهای عربی، گفت که به دلیل اختلافات عمیق داخلی اعراب، در سه سال گذشته این گردهم آیی برگزار نشده است. به گفتة این رادیو، کوشش های مصر برای راه یابی مجدد به اتحادیة عرب، دعوا بر سر جنگ ایران و عراق که در آن سوریه و لیبی به صورت آشکار از ایران حمایت می کنند و جنگ لبنان که در آن اخیراً شبه نظامیان لبنانی به اردوگاه های آوارگان فلسطینی حمله کرده اند، از جمله مسائلی هستند که احتمالاً در این گردهم آیی مورد بحث قرار خواهند گرفت. بی.بی.سی. افزود: «سعودی ها هنوز نمی خواهند خود را به بازگشت مصر به صفوف اعراب مقید سازند.»(2)

از سوی دیگر، در حالی که همچنان سخن از برگزاری کنفرانس سران عرب در هفتة آینده، می رود، منابع رسمی دولت سوریه به حملات خود به این کنفرانس، ادامه می دهند. روزنامة "تشرین" چاپ دمشق، با اشاره به بمباران دیروز مقر فلسطینی ها در حملة جنگنده های اسرائیلی، تأکید کرد که هدف دعوت کنندگان برگزاری کنفرانس سران عرب در مغرب، برنامة تسلیم در برابر اسرائیل است، نه دفاع از فلسطینی ها.

روزنامه های قاهره - که حملات وسیعی را علیه مخالفت رسمی دولت سوریه با این کنفرانس، آغاز کرده اند - نیز نوشته اند که سوریه فراموش کرده است که اوضاع عربی به حدی خطرناک شده که امنیت و سلامت و آیندة اعراب را تهدید می کند. از جمله روزنامه های قاهره، " الاخبار" است که در حمایت از برگزاری کنفرانس سران عرب، نوشته است: «سوریه از آن بیم دارد که در کنفرانس سران عرب پرونده جنگ عراق - ایران دوباره گشوده شود و درگیر بودن سوریه در این جنگ در کنار ایران را بیش تر بر ملا سازند. ترس دیگر سوریه از این است که در این کنفرانس از یک طرف نقش این کشور در جنگ سازمان " امل" علیه اردوگاه های فلسطینی و از طرف دیگر نقش او (سوریه) در اجرای عملیات تروریستی علیه کشورهای عربی، افشا گردد و در تمامیت تجمع عربی در این کنفرانس به توافق امان (عرفات - شاه حسین) به عنوان اساس حل مسالمت آمیز مشکلات منطقه، رأی مثبت دهد.»(3)

449

هم زمان با مانور مشترک امریکا با مصر، امریکایی ها مانورهای جداگانة دیگری با نیروهای مسلح اردن، عمان و سومالی انجام خواهند داد. خبرگزاری یونایتدپرس از قاهره گزارش داد: «سرهنگ "حسن مامیش" سخن گوی نظامی مصری، گفت این مانور مشترک با نام "ستارة

ص: 566


1- 12. مأخذ 6، ص 20.
2- 13. مأخذ 7، ص 12، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 7/5/1364، رادیو بی.بی.سی.
3- 14. مأخذ 7، صص 5 و 6، دمشق - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 8/5/1364.

درخشان 85"، (بزرگ ترین مانور نظامی مشترک در سال های اخیر می باشد و برای اولین بار تعداد بسیار زیادی پرسنل نظامی در آن شرکت خواهند کرد. آن ها قبل از شروع مانور، چهار روز نیز عملیات تمرینی خواهند داشت. این سخن گو ضمن اشاره به عملیات زمینی، هوایی و دریایی مانور گفت نیروهای امریکایی، به دعوت دولت مصر، این جا می آیند و بعد از پایان مانور، مصر را ترک خواهند کرد.

در عین حال پنتاگون اعلام کرد ایالات متحده در بزرگ ترین مانور نظامی خاورمیانه در مصر شرکت خواهد کرد. سخن گوی پنتاگون گفت: بیش از 9هزار نظامی امریکایی در کنار ارتش مصر در تاریخ 4 اوت به مانور مشترک خواهند پرداخت.»

در گزارش یونایتدپرس اضافه شده است: «هم زمان با مانور فوق، 520 نظامی امریکایی در مانور مشترکی با ارتش اردن شرکت خواهند کرد و تعداد دیگری از نظامیان امریکایی به مانورهای کوچک تری با نیروهای مسلح سومالی و عمان خواهند پرداخت. تمام مانورهای اخیر برای بهبود و کارایی نیروهای امریکایی در عملیات صحرایی خواهد بود. یادآوری می شود که اکثر پرسنل نظامی امریکایی شرکت کننده در این مانور، جزو "نیروی واکنش سریع" می باشند. این نیرو در سال 1981 تأسیس شد و ستاد مرکزی آن در ایالات "فلوریدا" ی امریکا می باشد و هم اکنون بیش از سیصدهزار پرسنل دارد. هدف اصلی از تأسیس این نیرو، "پاسخ به موقع" به اوضاع بحرانی در منطقة استراتژیک و حیاتی خلیج فارس در صورت تهاجم شوروی، می باشد.»(1)

450

به گزارش خبرنگاران خبرگزاری فرانسه، دو پاسدار انقلاب اسلامی ایران که از دو ماه قبل در لبنان ناپدید شده بودند، روز سه شنبه (8/5/1364) در نزدیکی "بعلبک" در دشت "بقاع" مقتول یافته شدند. خبرنگاران به نقل از منابع پلیس تصریح کرده اند: «این دو تن در هنگام ناپدید شدن، عازم بیروت و حامل مبالغی پول برای سازمان های طرف دار ایران بودند.»(2)

رادیو اسرائیل در ادامة این خبر، گفت: «هنوز علت قتل این دو پاسدار ایرانی افشا نگردیده، ولی گفته شده در حالی که با همراه داشتن مقادیر هنگفتی پول برای سازمان های تروریستی طرف دار جمهوری اسلامی ره سپار بیروت بودند، به قتل رسیده اند.»(3)

451

در ادامة برنامه های دیدار سفیران و کارداران ایران در کشورهای اروپایی و امریکایی با شخصیت ها و مسئولان نظام جمهوری اسلامی، امروز آنان با امام خمینی ملاقات کردند. در این دیدار، امام در بخشی از سخنان خود، دربارة وظایف سفیران و سیاست خارجی جمهوری اسلامی، گفتند:

«ما نه طرف "مغضوب علیهم" می رویم، نه طرف "ضالین"؛ نه طرف غرب می رویم، نه

ص: 567


1- 15. مأخذ 6، ص 20.
2- 16. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه" شماره 135 (11/5/1364)، ص 16، بعلبک - خبرگزاری فرانسه، 10/5/1364.
3- 17. همان، ص 43، رادیو اسرائیل، 10/5/1364.

طرف شرق می رویم. وقتی ما می توانیم این طور باشیم و به صراط مستقیم عمل بکنیم که همه مان با هم باشیم، همه ید واحده باشیم، همان طوری که اسلام دستور داده، همه یک صدا باشیم کَاَنّهُ یک حلقوم است که صدا می کند. همه با هم مجتمع باشیم، سستی نکنیم. [...] شما اگر چنانچه فرض کنید در یک سفارت خانه ای هستید می خواهید عمل بکنید، باید خودتان آن کاری که به شما محول شده، خوب عمل کنید، به دیگران کار نداشته باشید؛ [...] شما باید عملی که خودتان انجام می دهید، مطابق با موازین و قوانینی باشد که در اسلام است و در جمهوری اسلامی هست.

شما بدانید که از مرکز ایران، اسلام پرتوش در تمام دنیا رفته است، همه جا هست [...] این دولت هایی که بعضی از این دولت ها مثل مصر و نمی دانم سودان و امثال ذالک که دارند احکام اسلام را صدا از آن می کنند، این را خیال می کنید که یک مسئله ای است که همین طوری واقع شده است؟ یک مسئله ای است که موج اسلام پرتوش را انداخته رفته است به همه جا و همه جا این صدا در آمده است. الآن در امریکا هم این مسائل هست، در جاهای دیگر هم این مسائل هست. خواهی نخواهی منفعل شده اند از این حرکت؛ این حرکت اسلامی اسباب این شده است که سایر کشورها منفعل بشوند از آن. خود مسلمین کشورها که همه همراه هستند، این که گاهی وقت ها می گویند که " ای! ایران منزوی شده است!" مقصودشان چی است؟ مقصود این است که امریکا به ما چیز ندارد، امریکا هر آنی که ما دست به طرفش دراز کنیم، صد مقابل او به ما بیش تر جواب می دهد ولی ما اعتنا به او نداریم و همین طور سایرین. اگر مقصود این است که پیش ملت ها ما منزوی هستیم، خوب، همه می دانند که ملت ها همه توجه دارند.»

امام خمینی همچنین دربار ة انتخابات گفتند:

«از مسائلی که ما در پیش داریم، الآن قضیة انتخابات رئیس جمهوری است. من کار ندارم کی رئیس جمهور می شود، به من مربوط نیست؛ من خودم یک رأی دارم، به هر که دلم می خواهد می دهم، شما هم همین طور. اما اگر بخواهید در مقابل دنیا اظهار حیات بکنید که بگویید ما بعد از گذشتن چندین سال، زنده هستیم، باید مشارکت کنید.»(1)

¯¯¯

ضمیمة گزارش 442: ارزیابی عملیات قادر2

در گزارشی که راویان مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ بعد از پایان عملیات قادر تهیه کردند و برای مسئولان ارسال شد، در مبحث ارزیابی عملیات قادر2، مطالبی آمده است که در عین فشردگی نسبی، حاوی جزئیات و نکات مفید و جالب نظامی، اطلاعاتی، تحلیلی، فنی و تاریخی است، از این رو با تلخیص مختصر، در این ضمیمه، ارائه می گردد. در این گزارش آمده است:

در سیر این گزارش، به تناسب محورهای مورد بحث، به نکات قابل توجهی که تأثیر عمده ای در سرنوشت عملیات داشت، اشاره شده که این نکات در خاتمه به صورت جمع بندی ضعف ها و قوت های خودی و دشمن ارائه می گردد.

ص: 568


1- 18. سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، "صحیفة نور، مجموعه رهنمودهای امام خمینی"، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جلد 19، صص 192 تا 196.

ضعف های دشمن:

الف) خالی بودن جناح راست ارتفاع سربله: همان طور که در بحث شناسایی و شرح عملیات گذشت، دشمن با خالی گذاشتن این جناح، معبر بسیار مناسبی را جهت نفوذ نیروهای خودی باز گذاشته بود، به نحوی که برادران ما به راحتی از "سرخیات" تا شمال قله 1910 و از شمال ارتفاع 1931 به غرب آن نیز عبور کرده روی یال 1672 نفوذ کردند.

ب) نداشتن روحیه: نیروهای عراقی هیچ گونه روحیة مقاومت و درگیری و روبه رو شدن با رزمندگان با ایمان و شجاع بسیج و سپاه را نداشتند و در اولین دقایق درگیری، اکثر آن ها کشته شده و یا فرار کردند.

نقاط قوت دشمن:

الف) اطلاع سریع و دقیق عراق از محورهای حمله و وضعیت اهداف: در اولین دقایق روشنایی روز که امکان دید و شناسایی را مقدور می کرد، یک فروند هلی کوپتر عراقی روی ارتفاع سربله به پرواز در آمد و پس از حدود ده دقیقه گردش روی منطقة عملیاتی، آن جا را ترک کرد، سپس دشمن در ساعت5 صبح پاتک های خود را به دو هدف 1931 و 1672 آغاز کرد که این عمل نشان دهندة تشخیص سریع عراق از محورهای حمله و تعداد اهداف تصرف شده، است.

ب) تمرکز سریع آتش: همان طور که اشاره شد، تمرکز آتش دشمن سریعاً در منطقه اجرا گردید به نحوی که ارتفاع سربله و شیارها و عقبه های آن در میان دود و گرد و غبار ناشی از آتشبار عراق، دیده نمی شد.

ج) تحرک نیروهای احتیاط: دشمن با توجه به عقبه های محکم و نزدیک، خیلی سریع به محض روشن شدن هوا، نیروهای احتیاط خود را وارد منطقه کرده، شروع به پیشروی کرد.

ضعف های خودی:

الف) تبدیل طرح [عمل در سراسپندار] از تهاجمی به ایذایی و بها ندادن به توانایی های دشمن:

تجربیات کسب شده در طول پنج سال جنگ با عراق نشان می دهد که دشمن به مراتب از قدرت آتش پرحجم و دقیق تری نسبت به ما برخوردار است و خیلی سریع آتش خود را با تمرکز علیه مراکز تجمع و اهداف تصرف شده و عقبه ها به کار می گیرد، به همین دلیل یکی از مسائلی که در طرح ریزی این عملیات باید مد نظر قرار می گرفت، چگونگی پاسخ گویی به این آتش، کاستن شدت آتش و به انحراف کشاندن دشمن از تمرکز آتش بود. این تدبیر در دستور عملیاتی صادره و ابلاغی به تاریخ 5/5/1364 مشخص و پیش بینی شده بود که منشأ امیدواری قابل توجهی در همة مسئولان تیپ قدس گردید و تا حدودی خیال آنان را از حجم آتش دشمن راحت کرد، ولی درست در همان روز ابلاغ دستور عملیاتی مزبور، دستور عملیاتی دیگری صادر و ابلاغ شد که مأموریت یگان عمل کننده روی سراسپندار را از عملیات تصرف و تأمین، به عملیات انهدامی و ایذایی تغییر داد. این تغییر مأموریت که در عمل نیز به صورت بسیار ضعیف و نمایشی اجرا شد، خیال دشمن را از حرکت این محور (سراسپندار) راحت کرد و دشمن توانست با متمرکز کردن فرماندهی، نیروها، توپخانه ها و هلی کوپتر و... به مقابله بسیار شدیدتری با رزمندگان عمل کننده در محور ارتفاعات سربله و سرهویز بپردازد. دربارة این تغییر مأموریت و نتایج به دست آمده از آن، برادر "حاج حاتم" می گوید:

«مقرر شده بود در محور سراسپندار گردان تکاور لشکر64 با کمک لشکر23 عملیات انجام دهد. نظر من این است که این عملیات اگر انجام می شد، خود به خود مقدار زیادی از آتش دشمن تفکیک و تجزیه می شد، همین طور فرماندهی و نیروهایش از فشار متمرکز عراق می کاست، در صورتی که من وقتی رفتم پی گیری کنم، دیدم گردان تکاور در ساعت3:30 یک تک ایذایی کرده، آن هم به پایگاه سوم! این تک ایذایی که به پایگاه سوم شده بود، مشخص بود که سرگرمی است و عراق فهمید که آن جا مسئله ای نیست و بنا به گفتة معاون عملیاتی لشکر23 (سرهنگ ذوالت)، در همان اول [عملیات] دشمن فهمید که این یک تک ایذایی است و ما هرچه سعی کردیم که دشمن آتشبارهایش را به سراسپندار برگرداند، نشد. دشمن متوجه شده بود و تمام آتش خود را متمرکز کرده بود آن طرف [سربله]... یکی از

ص: 569

نکاتی که معاون لشکر23 می گفت، این بود که توپ های منوری که دشمن شلیک می کرد، همه اش به طرف سربله بود و ما دیدیم که به طرف سراسپندار شلیک نمی کند و فهمیده که تک، ایذایی است و تلاش اصلی را گذاشته بود روی سربله.»

ب) ضعف توپخانه.

علی رغم این که به هرحال هدایت و فرماندهی اصلی این عملیات را برادران ارتش عهده دار بودند و با تصوری که از نقش کلاسیک ارتش و نیز سازمان توپخانه آن در ذهن وجود داشت، اما بارزترین ضعف خودی در این عملیات، آتش توپخانه بود که عمده ترین دلایل آن را می توان در سه مورد زیر خلاصه کرد:

1) عدم اجرای ضد آتشبار: ضد آتشبار مستلزم پیش بینی و اقدام دیده بان نفوذی است که متأسفانه سازمان توپخانه حاضر در منطقه، فاقد آن بود.

2) عدم تمرکز و دقت آتش به روی نقاط تجمع و یا محورهای پاتک عراق: در توپخانه سه عنصر دیده بان، هدایت آتش و نشانه رو (که سمت و زاویه تیر را روی توپ می بندد) در دقت آتش مؤثرند. با توجه به این که همراه نیروهای عمل کننده، دیده بان حضور داشت، به احتمال زیاد از این ناحیه اشکالی وجود نداشت، پس عمده ترین نقش در ضعف هدایت آتش، معطوف به نظارت فرمانده توپخانة قرارگاه بود که باید حداقل دوازده ساعت قبل از عملیات در منطقه حاضر می شد و عناصر هدایت آتش و نشانه رو را هماهنگ و آزمایش می کرد.

3) کمبود مهمات: پیش از عملیات، مسئول [مربوطه]، آماری از تعداد گلوله های هر یک از آتشبارهای فعال را به شرح زیر تهیه کرده بود:

1- برای دو قبضه کاتیوشا از گردان 369، تعداد سه هزار گلوله.

2- برای چهار قبضه توپ 155، حدود پانصد گلوله.

3- برای سه آتشبار از گردان 383، تعداد 2812 گلوله که حدود 800 گلوله به طرف گوشینه روانه بود و حدود 2000 گلوله برای آتشبار مخصوص محور ارتفاعات سربله و سرهویز در نظر گرفته شده بود. با توجه به این که طبق استاندارد تعیین شده، بار مبنا برای هر قبضه، 150 گلوله است و این تعداد در هر شرایطی، باید کنار قبضه ها، آماده باشد، می توان به مشکل مهم کمبود مهمات توپخانه، پی برد. در واقع آمار فوق بیان گر توان رزمی هریک از قبضه ها و در مجموع توان رزمی توپخانة خودی در این حمله است که اشکالات وارده را کاملاً محرز می کند.

ناگفته نماند که فرمانده نیروی زمینی ارتش، سرهنگ "صیاد شیرازی" نیز خود نسبت به اجرای آتش توپخانه روی سرهویز انتقاد اساسی داشت و به همین دلیل هیئتی را به سرپرستی مسئول کل آتش منطقه جهت تهیة گزارش، مأمور تفحص در این زمینه کرده بود.

ج) فرماندهی

چون ارتش فرماندهی عملیات را در کل منطقه در اختیار داشت، لازم بود که مسئولان قرارگاه لااقل یکی از عناصر عملیاتی خود را در قرارگاه هدایت عملیات تیپ قدس (که بار اصلی اجرای عملیات را بر دوش داشت) مستقر کنند تا هم از نزدیک در جریان وقایع و تغییر وتحولات عملیات باشند و هم ناهماهنگی احتمالی بین یگان های عمل کنندة ارتش اعم از یگان های پیاده و توپخانه و ... را به موقع جبران کنند، از طرف دیگر، این امر موجب می شد با گزارش صحیح به فرماندهی قرارگاه حمزه، ایشان را در تصمیم گیری های منطقی و معقول یاری کنند.

د) پدافند هوایی

در طرح قرار بود دو قبضه ضدهوایی 57 میلی متری، روز قبل از عملیات در منطقه استقرار یابد تا با هجوم هلی کوپترها و هواپیماهای سبک و فعال دشمن مقابله کنند، اما این ضدهوایی ها پس از عملیات به منطقه آورده شدند و حتی از تریلی پایین هم آورده نشدند.

فقدان توپ های ضدهوایی این امکان را به دشمن داد که به راحتی منطقة عملیاتی را با هلی کوپتر و

ص: 570

هواپیماهای مختلف (به ویژه هواپیماهای پی.سی7) مورد تجاوز و بمباران های دقیق و حساب شده قرار دهد. برادر حاج حاتم در این باره از قول فرمانده گردان کمیل می گوید: «در یک مورد بمباران این هواپیماها، ما سی مجروح دادیم و کلاً سازمان ما از هم پاشید؛ یعنی یک بار پرواز هواپیماهای پی.سی.7، صددرصد تعیین کننده بود.»

فرمانده تیپ قدس نیز در این باره چنین می گفت:

«ما ضدهوایی در منطقه نداشتیم تا هلی کوپتر و هواپیمای قارقارکی "ایلوشین" را - که با حجم زیاد اقدام به بمباران می کردند - بزند و با این که جناب سرهنگ شیرازی، سرهنگی را مسئول پی گیری توپ ها گذاشته بود، اما این توپ ها بعد از عملیات وارد منطقه شدند.»

این توضیح لازم است که در روز چهارشنبه 9/5/1364 که همة نیروهای تیپ قدس منطقة عملیاتی را به طرف عقبة خود در "لولان" ترک کرده بودند و قرارگاه تاکتیکی تیپ نیز در حال تخلیه بود، راوی مرکز در حال حرکت به طرف عقبه، دو قبضه توپ 57 مورد بحث را در نزدیک پد هلی کوپتر روی یک تریلی مشاهده کرد. این تریلی در مح-ل اسکان یکی از یگان های مستقر در منطقه، پارک شده و توپ ها به آن مهار شده بود.(1)

ص: 571


1- 19. مأخذ 4، صص 73 تا 76.

روزشمار جنگ چهارشنبه / 9 مرداد 1364 /12 ذیقعده 1405 /31 ژوئیه 1985

452

امروز در تهران وضعیت قرمز اعلام شد. در حالی که مدت نسبتاً زیادی از پایان مهلت دو هفته ای عراق می گذرد، این موضوع یک بار دیگر خطر تکرار جنگ شهرها و شروع مجدد آن به وسیلة عراق را یادآوری کرد. البته چنان که اعلام شده، وضعیت قرمز امروز تهران در این حد بوده که یک فروند هواپیمای "میگ 25" دشمن در ساعت20:29 به حریم هوایی کشور تجاوز کرده و قصد نزدیک شدن به تهران را داشته که بر اثر واکنش پدافند هوایی خودی، گریخته است.

همچنین در ساعات 20:29 و 20:44 به ترتیب خرم آباد و بروجرد مورد تجاوز هوایی قرار گرفت و دیوار صوتی برفراز این شهرها شکسته شد.(1) در ایلام نیز در ساعت8:45 دیوار صوتی شکسته شد.(2)

از سوی دیگر، عراق نزدیک شدن هواپیماهایش به تهران را تکذیب کرده است.(3) رادیو اسرائیل با اشاره به اعلام وضعیت قرمز در تهران، گفت که عراق خبر حملة جنگنده هایش به تهران را تکذیب کرده است. به گفتة این رادیو، در بغداد یک سخن گوی نظامی عراق در این باره گفته است: «اگر هواپیماهای عراقی قصد بمباران تهران را داشته باشند، هیچ چیزی مانع اجرای این مأموریت نخواهد شد.» رادیو اسرائیل افزود: «بعید نیست که عجلة امروز در اعلام وضعیت قرمز نیز برای کسب آمادگی مقابله با خطر احتمالی بوده است.»(4)

453

امروز سندیکای دریانوردان انگلیس در نامه ای از دولت خود خواست تا درخصوص توقیف کشتی " المحرق" به وسیلة ایران (که چهار تن از افسران انگلیسی در آن حضور داشتند)، ادعای خسارت کند.(5) در این حال، یک فروند هلی کوپتر که گفته می شود هویت آن ناشناس است، امروز به یک نفت کش انگلیسی حمله کرد. برخی خبرگزاری ها اعلام کرده اند که هلی کوپتر متعلق به ایران بوده است.

به گزارش خبرگزاری فرانسه از لندن، شرکت "بریتیش پترولیوم" - که کشتی اجاره

ص: 572


1- 1. روزنامة کیهان، 10/5/1364، ص3.
2- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شمارة 134، (10/5/1364)، ص 8 ، باختران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 9/5/1364.
3- 3. همان.
4- 4. همان، ص32.
5- 5. همان، ص11.

می کند - در لندن تصریح کرده که یک نفت کش انگلیسی به نام "بریتیش اسپی" هدف حملة یک هلی کوپتر ناشناس در بخش جنوبی خلیج فارس قرار گرفته ولی صدمه ای ندیده است. یک سخن گو ی بریتیش پترولیوم گفته که هلی کوپتر موشکی به سوی نفت کش شلیک کرده، شرکت بیمة "لویدز" نیز این حمله را تأیید کرده است.(1) آسوشیتدپرس نیز از "منامه" به نقل از منابع کشتی رانی در بحرین و دوبی گزارش داد: «هلی کوپترهای ایرانی یک موشک به سوی یک تانکر ثبت شده در انگلیس که نفت گاز عربستان سعودی را حمل و در بخش مرکزی آب راه خلیج]فارس[ پیش می رفته، شلیک کرده اند، اما این موشک به تانکر اصابت نکرد و دو مایل دورتر منفجر شده است.»(2)

از سوی دیگر، سلطان "قابوس" پادشاه عمان، در یک مصاحبة مطبوعاتی صراحتاً توسل به نیروهای بیگانه را مطرح کرده است. وی در گفت وگو با روزنامة "نیوزوی تایمز" چاپ مالزی، امکان بسته شدن تنگة هرمز - این گذرگاه نفت کش ها و محور بازرگانی میان شرق و غرب - را بعید دانسته و افزوده است که کشورهای عضو شورای همکاری برای جلوگیری از وقوع این گونه مسائل، از کمک اعراب در صورت آماده بودن، استفاده خواهند کرد و یا این که به سوی کمک های خارجی از کسانی که قادرند با وضع جدید برخورد کنند، روی خواهند آورد.(3)

454

دربارة درگیری نیروهای خودی و عناصری از گروه های معارض با نظام جمهوری اسلامی ایران، در یک گزارش سپاه آمده است: «از تاریخ 4/5/1364 تا امروز طی چهار فقره درگیری که در روستاها و بلندی های اطراف شهر مریوان بین رزمندگان اسلام و افراد گروهک های کومه له و دمکرات صورت گرفته، مجموعاً 39 نفر از نیروهای خودی شهید و 21 نفر مجروح شده اند. از نیروهای ضدانقلاب نیز 13 نفر کشته و 10 نفر مجروح گردیدند.»(4)

در این گزارش به دو نمونه از این درگیری ها اشاره شده است:

«طی یک درگیری که در 5/5/1364 بین نیروهای ما و کومه له به وقوع پیوست، نیروهای کومه له از تیربارهای سنگینی که از دمکرات ها به غنیمت گرفته اند، استفاده کرده اند و 13 تن از رزمندگان اسلام را شهید و 15 تن را زخمی و 6 نفر دیگر را اسیر کرده اند و متقابلاً افراد کومه له نیز 3 تن کشته و یک تن اسیر و تعدادی نیز زخمی بر جای گذاشته اند. اما در درگیری دیگری - که نیروهای سنندج نیز شرکت داشته اند - 25 تن از نیروهای ما شهید و 6 نفر زخمی گردیده و کلیة سلاح و مهمات و تجهیزات به همراه یک دستگاه بی سیم و یک قبضه قناسه به دست نیروهای دشمن افتاده است.»(5)

455

" ادریس بارزانی" در نامه ای به روزنامة "تایمز" - که در شمارة امروز این روزنامه درج شده - به یک گزارش قبلی این روزنامه اعتراض کرده است. وی در نامه نوشته است: «آقایان، عطف

ص: 573


1- 6. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش ویژه"، شمارة 135 (11/5/1364)، ص9.
2- 7. سند شماره 238524، واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، بولتن "گزارش"، شماره 6، 15/5/64 ص7.
3- 8. مأخذ 2، ص 39، رادیو مسقط، 9/5/1364.
4- 9. سند شماره 226063 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 29/5/1364، ص14.
5- 10. همان.

به مصاحبة "رابرت فیسک" با این جانب در تاریخ 3 ژوئیه (13 خرداد) که طی آن برخی از اظهارات من در مورد چند مسئله مورد تحریف قرار گرفته، اذعان می دارم:

1- من هرگز اظهار نداشته ام که ایرانی هستم و در طول گفت وگوهای خود نیز به عنوان یک کرد عراقی که موقتاً در ایران به سر می برد، صحبت کرده ام.

2- ادعا شده من از خبرنگار خواسته ام که مرا یک کرد ایرانی بنامد. اما در واقع گفته شد که ما با جمهوری اسلامی ایران به دلیل زمینة مشترک منافع متقابل علیه رژیم عراق، روابط دوستانه ای داریم.

3- ما در حزب دموکراتیک کردستان عراق خواهان خودمختاری در چارچوب یک دولت ائتلافی دموکراتیک هستیم و نه خودمختاری در چارچوب یک جمهوری فدرال در عراق.

4- در ارتباط با موضع گیری ما در قبال حزب دموکراتیک کردستان ایران به رهبری دکتر قاسملو، من تحریکات و خصومت های این حزب نسبت به خود را مورد تأکید قرار داده و بنابراین اعلام می کنم که موضع گیری ما نسبت به این حزب نمی تواند حالت مثبتی داشته باشد.

5- در پایان در مورد دلیل اقامت خود در کرج اعلام می کنم که به خبرنگار شما گفته ام که بعد از توافق نامة 1975 الجزایر، دولت شاه ایران ما را مجبور کرد به عنوان تبعیدی و برخلاف میل خود در این محل به سر بریم. لیکن پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ما اجازه داده شد به هر محلی که می خواهیم حرکت کنیم و اکنون برای ورود و خروج از این جا نیازی به گرفتن اجازه نداریم.»(1)

رابرت فیسک خبرنگار سرشناس روزنامة تایمز، متن مصاحبة خود با ادریس بارزانی در تاریخ 13/3/1364 را چنین نوشته است:

«بر دیوار اتاق نشیمن ادریس بارزانی تصویری بزرگ از پدر او و در کنار آن، عکس رنگی از آیت الله خمینی به چشم می خورد. اشارات این دو تصویر دقیق است، زیرا هر یک از دو تن به نوعی بر این مرد سایه می افکند.

بارزانی خود را اول کُرد و بعد ایرانی می شناسد؛ از ایران اسلحه و کمک دریافت می کند تا در آزاد کردن کردها از دست عراقی ها و ایجاد کردستانی آزاد، به کار برد؛ کاری که رقیب او عبدالرحمن قاسملو به عکس انجام می دهد و با دریافت کمک و اسلحه از عراق، بر ایجاد کردستانی آزاد در ایران تلاش می کند.

ادریس بارزانی بالصراحه می گوید که با کردستان ایران هیچ [کاری] ندارد و تلاشش تنها در جهت آزادی کردستان عراق است. بارزانی می افزاید: "ما حتی به کردهای ایران گفته ایم با مقامات ایرانی وارد مذاکرات صلح جویانه شوند و در برابر ایشان دست به اسلحه نبرند."

بارزانی نیز مانند بسیاری از پیروان خود، سال 1975 را نقطة عطفی در مسائل کردها

ص: 574


1- 11. مأخذ 7، صص 18 و 19، لندن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 10/5/1364.

می شناسد؛ در آن سال بود که شاه ایران با دولت عراق معاهده ای در الجزایر به امضا رسانید که بر مبنای آن، دست از پشتیبانی از اکراد در جنگ علیه عراق برداشت و در برابر، شط العرب ]اروند رود[ را به زیر تسلط خود درآورد. نتیجة این معاهده آن شد که میان کردها تفرقه ایجاد شود، به این دلیل ادریس بارزانی شاه سابق ایران و رئیس جمهور عراق را دشمن خود می داند. ایران این نظر را موافق میل خود می بیند و به همین دلیل به او کمک می رساند.

بارزانی در کرج زندگی می کند و وقتی از او پرسیدم چرا مقیم جایی نزدیک تر به افراد خود نیست، جواب داد: من بارها از دولت ایران خواسته ام که اجازه بدهد در کردستان زندگی کنم اما با این تقاضا موافقت نکرده اند؛ حالا هم گاهی به کردستان می روم اما باید به این جا برگردم.»(1)

456

"رابرت فیسک" خبرنگار معروف روزنامة تایمز لندن در خاورمیانه - که از ایران نیز گزارش های قابل توجهی ارسال کرده است - گزارشی از عراق فرستاده که در شمارة امروز این روزنامه آمده است و مطالب مهمی دارد؛ مطالبی که کم تر در رسانه های غربی بازگو می شود، از این رو قابل توجه است. موضوع های مهم این گزارش عبارت است از: تلفات سنگین عراق در جنگ های هور (خیبر و بدر)؛ سانسور و اختناق خبری حاکم در عراق؛ کارنامة سیاه دولت عراق در امر حقوق بشر؛ مهربانی حکومت ریگان با عراق بر اثر تنفر شدید امریکا از ایران؛ حمایت وسیع کشورهایی چون امریکا، شوروی، عربستان و کویت از عراق که برتری ایران را خنثی می کند؛ حمایت های زیر بنایی اقتصادی از عراق که ادامة جنگ را برای این کشور ممکن می سازد.

این گزارش نکاتی مفید و قابل استفاده دارد، از این رو با وجود تفصیل متن آن، در این جا آورده می شود:

«درست در کنارة بغداد، اثری تاریخی از بزرگ ترین اشتباه صدام حسین به چشم می خورد. این اثر، از هوا مانند سکوی پرتاب موشک به نظر می رسد و از زمین مانند یک حلزون بزرگ است. در گرمای بسیار شدید روز، وارد هوای خنک سردابة گنبدی می شوید که وسایل خنک کننده در آن در حال کار است. نوشته ای با حروف عربی طلایی رنگ می گوید که این جا جنگ جویان گم نام عراق، قهرمانان ملّت عرب، شهیدان قادسیة دوم در خواب هستند. در قسمت داخلی در راه رو نمایش، تعدادی جعبه های شیشه ای به چشم می خورد که روی آن نوشته شده است: "یونیفرم شهدا". در آن جا لباس جنگ سربازان وجود دارد. یونیفرم های سبز تیره ای که بعضی از آن ها آستین های شان را از دست داده اند و بعضی احتمالاً با اسلحه پاره شده اند. این جا تنها محل نمایش عمومی حقایق مرگ است که به واسطة این جنگ بسیاری از جوانان عراقی را به کام خود کشیده است. یادگار جدی دیگری در غرب بغداد، در

ص: 575


1- 12. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 76 (14/3/1364)، صص 35 و 36، رادیو بی.بی.سی.، 13/3/1364.

شهر خاک گرفتة نظامی "الفلوجه" وجود دارد. در آن جا ارتش عراق همراه با یک سری سردخانه، بزرگ ترین مرده شوی خانه های جهان را دارد که در آن به طور هم زمان دو هزار مرده جای می گیرند. خانوادة کشته شدگان جنگی عراقی برای شناسایی پسران و همسران شان به این محیط دل تنگ کننده می آیند و حتی در این جا نیز با ظرفیت بالایی که دارد، گاهی مقامات نمی توانند به تمامی کشته شدگان در جنگ برسند. پس از قتل عام سربازان عراقی توسط ایرانی ها در باتلاق های هویزه در بهار سال جاری(1)، آن قدر جنازه برای انتقال به الفلوجه وجود داشت که حتی به رانندگان تاکسی در بغداد دستور داده شده بود که به جنوب بصره بروند و جنازة سربازان را با خود به سردخانه ببرند، با این حال نیز جنازه ها همچنان در تپه ها بودند به حدی که حتی بعضی از اقوام کشته شدگان را به جبهه ها بردند تا نزدیکان شان را که در میدان جنگ افتاده بودند، شناسایی کنند. آمار تلفات انتشار نیافت؛ گفته شد که حداقل 8 هزار عراقی در هویزه کشته شدند، آمار نسبتاً دقیق تری 14 هزار تن را رقم می زد و یک تخمین حاکی از 47هزار کشته بود.

یکی از ساکنین بغداد با ناراحتی گفت: «در عراق چیزهایی چون آمار و ارقام وجود ندارد. شاید حتی حقیقت را به صدام نیز نگفتند. اما حقیقتی که عراقی ها نمی توانند از آن فرار کنند این است که یک ارتش چند صدهزار نفری با یک ملّت 45 میلیونی در حال جنگ می باشد.»

به دنبال حملات جدید ایرانیان از کوه های کردستان و باتلاق ها، دولت عراق گفت که این "جنگ تکنولوژی" است و نه "جنگ انسان ها"، لذا تجهیزات و نه توده های جنگ جو سرانجام به پیروزی خواهد رسید. اما آمار و نحوة جنگ تاکنون غیر از این بوده است، به همین دلیل است که این معادله باید مسکو، واشنگتن و فرانسه را که میلیاردها دلار به رژیم صدام قرض داده اند و همچنین کشورهای عربی خلیج فارس را نگران کند.

این احتمال که عراق نیروی انسانی خود را در جنگ از دست بدهد حتی با وجود داوطلبان مصری و اردنی که همراه با عراقی ها در جبهه ها به جنگ مشغول اند و همچنین مشاوران روسی که اغلب به سفرهای کوتاه به جبهه ها دست می زنند، کاهش پیدا نکرده است.

در حقیقت این مشکل با وضعیت اقتصاد عراق گره خورده است. کارخانه های عراق حدود چهل درصد ظرفیت شان کار می کنند. هنگامی که از سوی ایران حمله ای صورت می گیرد و از کارگران برای پر کردن خلأ های به وجود آمده استفاده می شود، این تولید به بیست درصد

ص: 576


1- منظور، عملیات بدر است که در اسفند 1363 (مارس 1985) در منطقة شرق دجله انجام شد.

می رسد. بیش تر مراکز اجرایی بغداد را هم اینک زن ها اداره می کنند و صنایع همگانی مثل تلفن و برق را مصری ها می گردانند.

اما مطمئناً چیزی که جدی تر است، چگونگی وضعیت درآمدهای نفتی عراق است. برای کاستن از بار مالی جنگ، مقامات عراقی شدیداً بر روی دو خط لولة نفتی جدید حساب می کنند که از عربستان می گذرد و حوزة نفتی کرکوک در شمال را به خط لولة عربستان که نفت خام را به دریای سرخ می رساند، متصل می سازد.

اولین لوله قرار است در سپتامبر (شهریور) آمادة بهره برداری شود و ظرفیت صدور نفت عراق را نیم میلیون بشکه در روز افزایش داده، اما سهم صدور نفت عراق در اوپک تنها 2/1 میلیون بشکه در روز است که این کشور یک میلیون بشکة آن را از طریق خط لوله ای که از ترکیه می گذرد صادر می کند و 200 هزار بشکه را نیز توسط کامیون های نفت کش به عقبه و ترکیه می فرستند. بنابراین، عراق مجبور است برای افزایش سهمیة نفت خود در اوپک تلاش کند که افزایش سهمیه عراق به دلیل قیمت های رو به کاهش نفت باید به کاهش سهمیه دیگر اعضا بینجامد.

در این حال، سعودی ها و کویتی ها که بیش از همه ضرر می کنند، در صدد کاستن از کمک مالی یی هستند که تاکنون به عراق می نمودند. این دو رژیم پنج سال پیش هنگامی که صدام حسین جنگ را آغاز کرد، با اشتیاق تمام، کمک های مالی خود را در اختیار حکومت عراق قرار دادند، اما هم اکنون قدرت های بزرگ تری نیز هستند که مایل به حفظ رژیم صدام می باشند.

به واسطة ادامة ترس و تنفری که در واشنگتن نسبت به ایران حس می شود، حکومت ریگان اکنون با مهربانی بر بغداد می نگرد. سفارت جدید ایالات متحده در بغداد توسعه یافته است. ایالات متحده ادعا می کند که در این جنگ بی طرف است اما همان گونه که یک دیپلمات امریکایی در خاورمیانه به آن اشاره کرد: "بی طرفی به این معنی نیست که ما احساس هم دردی نداریم." وی سپس در مورد عدم مشروعیت عراق و بی ثباتی سیاسی حکومت عراق گفت: "عراق از لحاظ حقوق بشر، لیست کاملاً ترسناکی دارد: مخالفان سیاسی به جوخه های اعدام سپرده می شوند؛ ناراضیان شکنجه می شوند؛ متهمین به انتقاد از رژیم، در زندان ابوغریب زندانی می شوند و وادارشان می کنند که زن های شان را ببینند که چگونه توسط مردان امنیتی صدام مورد هتک ناموس قرار می گیرند؛ بعضی از زندانیان مجبور به مشاهدة شکنجة فرزندان شان شده اند." این رژیمی است که اکنون امریکا با آن احساس هم دردی می کند و این دلیل دیگری است که چرا امریکا در خاورمیانه مورد تنفر بیش تری واقع می شود.

اما واشنگتن همچنان دوستی رژیم صدام با مسکو را در یکی از عجیب ترین اتحادها در

ص: 577

خلیج]فارس[ نظاره می کند، چرا که روس ها همچنان مایل به حفظ صدام هستند و کاملاً از این که امریکا نیز این چنین است، خشنوداند. این تجهیزات شوروی است که عمدتاً ارتش عراق را حفظ نموده و این اعتبار مالی شوروی است که برای صدام موشک های اسکاد می خرد؛ موشک هایی که نواحی مسکونی شهرهای غربی ایران را مورد حمله قرار می دهد.

شوروی ها مایل اند که مانع از رشد انقلاب اسلامی ایران بشوند، اما همچنین دلایل دیگری نیز دارند که در پشت جبهة جدید امریکا بمانند. آن ها می دانند هنگامی که [دو خط لولة جدید نفتی عراق از عربستان به کار افتد، همراه با خطوط دیگری که از ترکیه و اردن می گذرد، بغداد] با سه کشور قوی هوادار غرب در ناحیه مرتبط خواهد شد در این حالت عراق متوجه خواهد شد که می تواند بر روی کمک غرب حساب کند و بنابراین توسعة روابط با شوروی چندان جالب نخواهد بود.»(1)

457

از توسعة مناسبات ایران و عربستان و حل تدریجی مشکلات میان دو کشور، در برخی از محافل و رسانه ها چشم انداز روشنی ترسیم می شود و تأثیر چنین امری را تضعیف عراق و تقویت ایران در جنگ به شمار می آورند؛ از جمله نشریة "مسلم میدیا" چاپ لندن، در آخرین شمارة خود، در معادلات جدید سیاست و قدرت منطقه، ایران و عربستان را دو محور اصلی و حکومت عراق را رو به انزوا توصیف کرده است: «نشانه ها حکایت از آن دارد که ایرانیان آمادگی خود برای انجام مذاکرات صلح، اما نه با صدام حسین را به اطلاع سعودالفیصل [وزیر خارجه عربستان] رسانده اند. دیدار سه روزة وزیر خارجة عربستان - سعودالفیصل - حاکی از آن است که مسائل خلیج فارس را نمی توان بدون مشارکت ایران حل و فصل نمود.

زمام داران عربستان سعودی و دیگر کشورهای خلیج]فارس[ در یک مرحله، ماهانه یک میلیارد دلار جهت حمایت از عراق در جنگ، در اختیار بغداد قرار می دادند؛ این کمک مالی تا همین اواخر ادامه داشت. این شش کشور (کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس) بودجة سلاح های خریداری شده توسط صدام حسین از غرب به ویژه از فرانسه را تضمین کردند.

عربستان سعودی در این که تا پایان راه با صدام حسین باشد، تردید داشت و قریب به یک سال پیش عراق به این مسئله پی برد. این امر باعث شد که بغداد در اتحادهای خود تجدید نظر کند. رفته رفته محور بغداد - امّان - قاهره هویدا گشت که از قرار معلوم از سوی واشنگتن مورد حمایت قرار دارد. یک چنین محوری ریاض را بدون هیچ گونه نقشی در این بحران منطقه ای باقی گذارد. دیپلماسی ایران همچنین توانست به سعودی ها اطمینان دهد که ایران بدیشان آسیبی وارد نخواهد آورد و نیز این که سرنگون شدن صدام ثبات منطقه را به مخاطره نخواهد انداخت.»(2)

ص: 578


1- 13. روزنامة جمهوری اسلامی، 22/7/1364، ص 8 ، روزنامة "تایمز"، چاپ لندن، شمارة 31 ژوئیه 1985 (9/5/1364).
2- 14. اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، بولتن "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 881 (12/5/1364)، ص6، نشریه "مسلم میدیا"، چاپ لندن، ژوئیه 1985 (منتهی به 9/5/1364)، به قلم یک خبرنگار در بحرین.

458

در جلسة امروز هیئت دولت که به ریاست مهندس "میرحسین موسوی" نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران، تشکیل شد، وضع کنونی اقتصاد کشور مورد بررسی قرار گرفت. در این جلسه، نخست وزیر تأکید کرد که می توانیم بدون کوچک ترین استقراضی، کشور را اداره کنیم. وی با اشاره به درآمدهای سال های آخر حکومت گذشته، گفت: «در آن زمان درآمدهای نفتی و غیرنفتی کشور را که باید در این سال کسب می شد، حدود چهل میلیارد دلار تخمین زده بودند و با ترسیم این سیاست، جو جامعه یک جو امریکایی شدید شده بود، زندگی مصرفی به اوج خودش رسیده بود و وابستگی هم از سرمان گذشته بود، ولی اکنون ما احساس می کنیم می توانیم کشور را بدون کوچک ترین قرضی و با کم تر از نصف این درآمد، به راحتی اداره کنیم.»(1)

از سوی دیگر، مجلة "عربیا" چاپ انگلستان، در آخرین شمارة خود، از دریچة اقتصادی وضعیت ایران را با جهت گیری دیگری مورد بحث و بررسی قرار داده است. عنوان این مقاله طرح این پرسش است که "آیا آن ها (ایران و عراق) می توانند به جنگ ادامه دهند؟" نویسنده در این مقاله نوشته است:

با گذشت زمان، جنبه های اقتصادی این جنگ چه از دیدگاه کوتاه مدت و چه درازمدت برای طرفین مخاصمه بیش از پیش اهمیّت می یابد. از جهت کوتاه مدت، سؤال این است که چگونه و برای چه مدت دو کشور با درآمد متوسط می توانند منابع مادی خود را جهت ادامة جنگی طولانی و پرخرج، تأمین کنند. در زمینة جنبه های درازمدت تر اقتصاد جنگی، یک سؤال مهم اخلاقی وجود دارد، زیرا که این "بار" صرفاً به گردن نسل حاضر نیست: چه نوع اقتصادی جوانان امروز و فرزندان شان به ارث خواهند برد؟ این نسل ها در جهانی زندگی خواهند کرد که دیگر نفت منبع اصلی انرژی نیست و فرصت های بی نظیری که در حال حاضر وجود دارد، ممکن است هرگز باز نگردند. پاسخ به سؤالات مربوط به جنبه های کوتاه مدت بسیج جنگی ممکن است در این حقیقت یافت شود که دو کشور دارای اقتصاد مبتنی بر صادرات نفت هستند.»

نویسنده در پایان تأکید کرده است: «مشکلات درازمدت دو کشور هنوز در پیش است، حتی ابراز خاتمة جنگ، تلاش این دو کشور برای بازسازی قطعاً با فشارهای ارزی خارجی مواجه می گردد.»(2)(3)

459

"طه یاسین رمضان" معاون اول نخست وزیر حکومت بعث عراق، اعلام کرد که این حکومت دو طرح موازی پنج ساله (1986 تا 1990) جهت توسعة اقتصادی عراق در نظر

ص: 579


1- 15. مأخذ1، ص 1.
2- 16. اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، بولتن "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 885 (16/5/1364)، صص 10 تا 13، به نقل از نشریة "عربیا"، چاپ انگلستان.
3- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 458 : مقایسه اقتصاد جنگی ایران و عراق در نشریه "عربیا"، ص583.

گرفته است. در یک طرح فرض بر این است که جنگ با ایران به زودی - کم تر از دو سال دیگر - پایان خواهد یافت. در طرح دیگر فرض بر این قرار دارد که جنگ به مدت نامعلومی ادامه خواهد یافت.

طه یاسین رمضان که در مصاحبه ای با سرپرست برنامة خاور نزدیک مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی دانشگاه جرج تاون شرکت کرده بود، ضمن اعلام این مطلب، گفت در هر یک از دو صورت فوق، عراق در سال 1990 نسبت به نظام رفاه عمومی و وابسته به نفتی که در سال 1980 با ایران وارد جنگ شد، به میزان قابل توجهی فرق خواهدکرد و به طرف یک اقتصاد متفاوت و نزدیک تر به مدل غرب پیش خواهد رفت. نشریة "واشنگتن تایمز" در ادامة گزارش خود از این مصاحبه، به نقل از رمضان افزوده است: «هدف عراق این است که اقتصادش را از نفت مستقل سازد و در عوض، تولیدات صنعتی و کشاورزی خود را منبع عمدة درآمد صادراتی خود قرار دهد و کاملاً خودکفایی کشاورزی را کسب نماید.»(1)

از سوی دیگر، به گزارش خبرگزاری فرانسه از بغداد، عراق و ترکیه قراردادی برای افزایش ظرفیت لوله های نفتی که از خاک ترکیه می گذرد، امضا کرده اند. وزیر نفت عراق اعلام کرده است که به موجب این قرارداد، ظرفیت لولة نفتی عراق - ترکیه روزانه به یک میلیون و پانصد هزار بشکه نفت خام افزایش خواهد یافت. عراق همچنین قصد دارد دو لولة نفتی، یکی از عربستان سعودی تا بندر ینبع و دیگری از خاک اردن تا بندر عقبه احداث کند.(2)

نشریة "میدل ایست" چاپ لندن نیز نوشته است: «براساس گفتة مقامات بغداد، علی رغم مشکلات کاملاً آشکار، اقتصاد عراق تحت کنترل است. یک مقام عراقی اظهار می دارد که این پنج سال جنگ، روی اقتصاد هر کشوری اثر می گذارد. وی اضافه می کند که "ما به اقتصادمان به ویژه با خط لوله هایی که از طریق ترکیه و عربستان سعودی کشیده ایم، اطمینان بسیار داریم.»(3)

460

روزنامة امریکایی "نیویورک تایمز" امروز در گزارشی دربارة سرنوشت امریکاییان گروگان در لبنان، نوشته است که ربایندگان شدیداً تحت نفوذ ایران قرار دارند و خواستة آنان به آزادی زندانیان شیعه در کویت مرتبط است. در این گزارش همچنین آمده است:

«گفته می شود اکثر هفت گروگان امریکایی که در لبنان نگه داشته شده اند، توسط یک خانوادة مسلمان شیعه که خواهان آزاد شدن یکی از بستگان زندانی خود در کویت هستند، بازداشت شده اند.» این روزنامه هویت خانواده را "موسوی" مقیم بعلبک واقع در بقاع در شرق لبنان، معرفی کرده و افزوده است: «خانوادة مذکور از فعالین عمدة جنبش بنیادگرای اسلامی که شدیداً تحت نفوذ ایران است، می باشند. قوم و خویش زندانی آن ها یکی از هفده

ص: 580


1- 17. مأخذ 2، ص 15، واشنگتن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 9/5/1364.
2- 18. روزنامة اطلاعات، 10/5/1364، ص آخر.
3- 19. اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی بولتن مطبوعات جهان، شماره 855 (10/5/1364)، ص 8 ، به نقل از نشریة "میدل ایست"، چاپ لندن.

نفری است که به بمب گذاری با کامیون در سفارت خانه های امریکا و فرانسه در 1983 در کویت، متهم اند.»

براساس این گزارش: «بمب گذاری های در کویت به وسیلة گروه " الدعوه" که یک گروه شیعه بنیادگرای عراقی برخوردار از حمایت ایران است، انجام گرفته است. هفده نفر که سه نفر آن ها لبنانی هستند، متهم به انجام این حمله در مارس 1984 هستند و سه نفر آن ها به مرگ محکوم شده اند. کویت محکومیت های مرگ را اجرا نکرده است، ولی از آزاد کردن آنان نیز خودداری کرده است. مرتکبین چند عمل تروریستی، از جمله ربودن یک هواپیمای کویتی در دسامبر گذشته، که در جریان آن دو امریکایی کشته شدند، خواستار آزادی افراد زندانی در کویت شده اند.»

نیویورک تایمز سپس نوشته است: «"پگی سای" خواهر "تری اندرسون" گروگان امریکایی، اظهار داشت که "رابرت اوکلی" یکی از کارشناسان وزارت امورخارجه، در مورد تروریزم به او گفته است که دولت از محل گروگان ها اطلاعی ندارد. چند نفر دیگر از بستگان گروگان ها در واشنگتن هنگام شهادت در برابر یک هیئت از کنگره، گفتند که زندانیان کویتی کلید آزادی گروگان ها هستند. آن ها (بستگان) همچنین شکوه کردند که توجهی که به موضوع 39 گروگان هواپیمای تی.دبلیو.ای. شد، در مورد آزادی هفت گروگان دیگر در لبنان، به عمل نیامده است.»(1)

تصویر

روزنامة "واشنگتن پست" نیز گزارشی در این باره نوشته است. طبق این گزارش، "شیخ محمدحسین فضل الله" رهبر روحانی حزب بنیادگرای حزب الله، در مصاحبه با این روزنامه دربارة آزادی گروگان ها - که برخی از آن ها از هجده ماه پیش زندانی هستند، گفته است: «با تمام توانم دست یابی به آزادی خبرنگار امریکایی گزارش گر خبرگزاری آسوشیتدپرس، به نام "تری اندرسون" و "کوفمن" که یهودی است، بدون دست یابی به نتیجة مثبتی مداخله کرده ام لیکن گمان می کنم که امکان نیل به یک راه حل مثبت را دارا باشیم. این مسئله مبهم تر از آن است که به نظر می آید.»

غسان سییلینی" یکی از رهبران جنبش شیعه امل به رهبری نبیه بری، در مصاحبه ای جداگانه با واشنگتن پست اعلام کرده که همة گروگان ها را یک گروه، زندانی کرده است. وی از فاش ساختن هویت این گروه خودداری کرده است.

ص: 581


1- 20. مأخذ 2، صص 12 تا 14، واشنگتن - خبرگزاری آلمان غربی، 9/5/1364.

واشنگتن پست افزوده است: «جنبش مخفی جهاد اسلامی مسئولیت ربودن دست کم شش تن از هفت گروگان امریکایی را بر عهده گرفته است. به گفتة سییلینی، "گروهی که گروگان ها را در اختیار دارند تحت نفوذ سوریه می باشند. سوری ها می توانند نقش مهمی را در این امر ایفا نمایند، لیکن نمی توانند از قدرت استفاده کنند زیرا در صورت مبادرت به زور، این نکته به مرگ گروگان ها منجر می شود و نفرت از امریکا یی ها، سوری ها و ما (امل) نیز تشدید خواهد شد."»(1)

461

سمینار چهار روزة " اثرات ناسیونالیسم در اسلام" با شرکت جمعی از طلاب و مدرسان کشورهای اسلامی با سخنان "کلیم صدیقی" مدیرکل " انستیتوی اسلام" امروز در لندن گشایش یافت. از ایران نیز دو تن در این سمینار شرکت کرده اند. رادیو بی.بی.سی. دربارة این سمینار گزارش داد:

«در این سمینار که توسط انستیتوی اسلام در شهر لندن برگزار شده است، طلاب و مدرسین اسلامی از کشورهای مختلف مسلمان من جمله هندوستان، پاکستان، بنگلادش، مصر، سنگال، مالزی شرکت جستند. یک معاون وزیر کابینه و یک روحانی نیز نمایندگی ایران را دارند. "محمد غیور" یکی از نویسندگان بی.بی.سی. که در مراسم گشایش سمینار شرکت جسته، می گوید که تم سمینار مذکور در نطق افتتاحیه آن توسط دکتر کلیم صدیقی مدیرکل انستیتوی اسلام، عنوان شد که همواره انقلاب اسلامی ایران را تحسین کرده است. وی در بیاناتش ناسیونالیزم را به عنوان بزرگ ترین دشمن دنیای امروز توصیف کرده و گفت که برای به وجود آمدن یک حکومت جهانی اسلامی، هیولای ناسیونالیزم باید نابود شود.

برخلاف اعتقاد گسترده ای که می گوید "ناسیونالیزم نیروی رانندة تلاش های استقلال طلبانة کشورهای جهان سوم است"، دکتر صدیقی می گوید که غرب با تزریق زهر ناسیونالیزم به کشورهای مختلف، آن ها را تحت سلطة خود می گیرد. وی مدعی شد که کشورهای غربی کلیة نهادهای سنتی جوامع اسلامی را به خاطر بلندپروازی های استثمارطلبانة خود، نابود کردند. دکتر صدیقی افزود که کشورهایی که مرزهایی برای خود قائل اند موجب شکست و عدم یک پارچگی قدرت سیاسی اسلام می شوند. راه چاره ای که وی پیشنهاد کرده است آن است که جنبشی اسلامی برای ایجاد یک کشور واحد اسلامی تحت نظارت یک امام یا خلیفه به وجود آید. وی گفت که انقلاب اسلامی ایران نشان دهندة راهی بوده است که باید توسط هر مسلمان چه شیعه و چه سنی پیموده شود. وی به این نکته اشاره نکرد که امام خمینی باید رهبر روحانی جامعة فراگیر اسلامی شود، اما گفت که ایران باید به عنوان رهبر جنبش جهانی اسلام تلقی شود. در مورد بیانات دکتر صدیقی بحث هایی در گرفت اما کسی با آن به مخالفت برنخواست. به نظر می رسد که کلیة شرکت کنندگان در سمینار با وی اتفاق نظر کامل دارند.

ص: 582


1- 21. مأخذ 2، صص 16 و 17، واشنگتن - خبرگزاری فرانسه، 9/5/1364.

در این سمینار معاون وزیر آموزش و پرورش ایران در مورد نظر قرآن در مورد ناسیونالیزم بیاناتی ایراد داشت و آیت الله "جعفر سبحانی" ناسیونالیزم را از دید قرآن و تسنن مورد بررسی قرار داد. هر دو سخن ران سعی کردند این نکته را از نظر مذهبی توجیه کنند که ناسیونالیزم عامل شکاف در میان جامعة مسلمانان است.»(1)

¯¯¯

ضمیمة گزارش458: مقایسه اقتصاد جنگی ایران و عراق در نشریه "عربیا"

آنچه در متن آمد، بخشی از یک گزارش مفصل تحقیقی مندرج در این شمارة نشریة "عربیا" می باشد که در آن جنبه های مهمی از اقتصاد جنگی ایران و عراق مورد بحث قرار گرفته است. بخش های دیگری از این مقایسه که در واقع یک بررسی تطبیقی از اقتصاد جنگی دو کشور است، در این ضمیمه ارائه می شود. در این مقاله آمده است:

«پاسخ به سؤالات مربوط به جنبه های کوتاه مدت بسیج جنگی، ممکن است در این حقیقت یافت شود که هر دو کشور دارای اقتصاد مبتنی بر صادرات نفتی هستند. این مسئله مهم و حساس است و بدان معنی است که دو کشور می توانند مقادیر زیادی از منابع، نیروی کار و سرمایه را از اقتصاد داخلی منحرف کنند بی آن که بر این منبع مهم تأمین ارز و درآمدهای خارجی، تأثیر گذارد. لیکن با وجود آن که این امر پاسخ مختصری به سؤالات مطرح شده در زمینة توانایی بهره گیری از منابع در هر دو کشور می دهد، یک اختلاف مهم بین دو کشور از نظر پنهان می شود و آن شدت نسبی بسیج سیاسی است.»

مقاله سپس به مشکل عراق در مشروع جلوه دادن یک جنگ طولانی و پر خرج و نیز ضرورت حفظ سطح زندگی مردمش تا حصول پیروزی، پرداخته است:

«دولت عراق مجبور است به نحوی عمل کند که انگار ابداً جنگی وجود ندارد. این انکار و تکذیب ها در مورد ضایعات خسارات و اغراق بغداد در حصول به پیروزی ها، ماهیت تبلیغات جنگی عراق را روشن می سازد. هزینة اقتصادی این وضعیت سیاسی بسیار گزاف بوده است. اقتصاد عراق قبل از جنگ، بدون هیچ گونه بدهی خارجی و در عین حال از میزان رشد معقول اقتصادی برخوردار بود، در حالی که پس از جنگ، موازنة تجارت بازرگانی از 12 میلیارد دلار مازاد در سال 1982، به 7 میلیارد دلار کسری در سال 1983 کاهش یافته است، لذا در اواخر سال 1982 دولت عراق رسماً تمام پروژه ها را به جز آن هایی که برای جنگ اساسی و ضروری است، لغو کرد، حتی پس از آن، اقتصاد عراق نتوانست بدون توسل به راه های متعدد خارجی، دوام بیاورد.»

نویسنده سپس به کمک های فراوانی که کشورهای عرب صادرکنندة نفت و شرکای اصلی بازرگانی خارجی به صورت اعتبار به عراق رسانده اند و نیز این که این اعتبارات به 20 میلیارد دلار در سال های81 - 1980 و حدود 10 میلیارد تا 15 میلیارد دلار به طور سالانه از این تاریخ به بعد بالغ شده است، اشاره کرده و افزوده است:

«طبق برآورد روزنامة "فایننشال تایمز" انگلیس، کل دوسوم آن به صورت وام از کشورهای همسایة صادرکنندة نفت به خاطر فروش نفت توسط این کشورها از جانب عراق است. بدهی بازرگانی عراق حدود ده میلیارد دلار تخمین زده شده است. دولت عراق مجبور گردیده تا از بعضی اعتبار دهندگان مجدداً خواستار تجدید مهلت دیونی که در سال 1983 به سر رسیده و تا سال 1985 به تعویق افکنده شده بود، گردد.»

مجلة عربیا سپس دربارة افزایش فشارهای مالی ناشی از جنگ شهرها، نوشته است:

«افزایش فشارهای مالی و خشم دولت عراق، در موج بمباران های اخیر مناطق مسکونی جهت رسیدن به خاتمة فوری جنگ، منعکس شده است. عراق تنها تا زمانی می تواند به جنگ ادامه دهد که اعتبار دهندگانش حاضر به قسط بندی مجدد دیون فعلی و گشایش اعتبارات تازه تا حدود 15 میلیارد دلار در سال 1985 شوند، لیکن وضعیت نامساعد بازار نفت کنونی، منابع مالی اعتبار دهندگان اصلی عراق را

ص: 583


1- 22. مأخذ 6، صص 37 و 38، رادیو بی.بی.سی.، 10/5/1364.

می تواند به نحو چشم گیری تحت فشار قرار دهد. وام دهندگان دیگر که عمدتاً از شرکای اروپایی بازرگانی خارجی عراق هستند، قبلاً با گشایش اعتبار برای عراق در سال 1985 به این امید موافقت کردند که فشارهای اقتصادی این کشور تا پایان سال با آغاز کار یک خط لولة جدید که به خط لولة نفت عربستان سعودی بپیوندد، رفع خواهد شد[...].»

مجلة عربیا در بررسی وضعیت اقتصادی عراق، به وضعیت ناپایدار بازار نفت و نیز کاهش ارزش دلار - که همه آن را پیش بینی می کنند و حتی می تواند فشار مالی اقتصادی صادرات نفتی را وخیم تر سازد - اشاره کرده و آن را در مورد ایران نیز صادق دانسته، اما افزوده است:

«لیکن تأمین اقتصادی جنگ در ایران توسط عوامل سیاسی تضمین می گردد که در صحنة عراق وجود ندارد. بسیج سیاسی برای جنگ در ایران بر این نظر استوار است که جنگ برای دفاع از انقلاب علیه تجاوزات خارجی ادامه می یابد. رژیم اسلامی ایران از این رو توانسته بر حس ایثار و ثبات ملّت بعد از انقلاب اتکا کند. این رژیم مجبور به توجیه مصائب خود در جنگ نبوده و خرابی که برای کشور به بار آورده را نادیده نگرفته است، بلعکس تبلیغات گسترده در مورد این خرابی ها، وسیلة اصلی جهت حفظ وحدت ملّت در حمایت از جنگ شده است. این وضعیت تأثیر به سزایی بر توانایی دولت ایران جهت تأمین هزینة جنگ داشته است. علی رغم مشکلات مشابه عراق در مورد منابع حاصل از صادرات نفت، دولت ایران توانسته است مخارج جنگ را بدون افزایش دیون خارجی تأمین کند. همانند عراق طرح های جدید سرمایه گذاری متوقف شده اند. طرح پنج سالة اول دولت اسلامی به خاطر فقدان سرمایه معوق گردیده است. گرچه تأثیرات عمرانی درازمدت مشابه عراق است. ایران جهت تأمین مخارج جنگ، یک کاهش اساسی در سطح زندگی را پذیرفته است [...] با این ترتیب، جنگ بدون نیاز به وام خارجی، تأمین می شود. به علاوه تاکنون هزینة جنگ در ایران از لحاظ ارز خارجی زیاد گزاف نبوده زیرا که در واقع این کشور از سلاح های بسیار پیچیدة نظامی استفاده نکرده است؛ این کشور متکی بر عوامل انسانی در جنگ بوده است و این جنبة دیگری است که حاکی از حرکت سیاسی مردم بعد از انقلاب می باشد.»

نویسندة مجلة عربیا در پایان به فشارهای ارزی که اخیراً گریبان گیر دولت موسوی شده است، اشاره کرده و افزوده است: «علی رغم این شرایط مساعد سیاسی و اقتصادی حتی ایران اخیراً فشارهای ارز خارجی را احساس می کند. بودجة تورم زدای(1) سال مالی 86 - 1985 تنها یک نشانة فشارهای اقتصادی است که اقتصاد جنگی بر دولت "موسوی" نخست وزیر ایران، وارد می سازد.»(2)

ص: 584


1- در منبع به همین صورت آمده ولی به نظر می رسد صحیح آن "تورم زا" باشد.
2- 23. مأخذ 16، صص 10 تا 13، نشریة "عربیا"، چاپ انگلستان، تیرماه 1364.

ص: 585

روزشمار جنگ پنجشنبه / 10 مرداد 1364 /13 ذیقعده 1405 /1 اوت 1985

462

روز گذشته ستاد تبلیغات جنگ با انتشار اطلاعیه ای از خبرنگاران خارجی برای بازدید از مناطقی که اخیراً در جنوب (منطقه هور) آزاد شده است، دعوت کرد. در این اطلاعیه آمده است:

«در حالی که رژیم عراق اصرار دارد پیروزی های رزمندگان اسلام در عملیات زنجیره ای "قدس" در جبهه های جنوب را کتمان کند تا بدین وسیله روحیة متزلزل پرسنل ارتش بعث را تقویت نماید، جمهوری اسلامی ایران برای نشان دادن پیروزی های رزمندگان اسلام در این سلسله عملیات، از خبرنگاران خارجی برای بازدید از مناطق آزاد شده و تهیة گزارش، عکس و فیلم از نتایج پیروزی های سپاهیان اسلام، دعوت می کند که به ایران سفر کنند.»(1)

در واکنش به این اقدام، امروز وزیر فرهنگ و اطلاعات عراق در یک جنگ تبلیغاتی متقابل، نبردهای ناموفق دو هفته پیش ایران (عملیات قادر) در جبهه های شمالی را پیش کشید: «این عمل (دعوت ایران از خبرنگاران خارجی) یک کوشش آشکار و مبتذل است تا شکست فاحشی که نیروهای رژیم ایران ظرف دو هفته پیش که در جبهه های شمال متحمل شده بودند را بپوشاند.»

وی افزود: «همه می دانند که آخرین نبردی که جریان داشت، نبرد شمال بود که به مدت دو هفته ادامه داشت. چرا مقامات ایرانی از روزنامه نگاران خارجی برای بازدید از شکست های خود در بخش مذکور جبهه که در آن اجساد ایرانی ها در روی زمین باقی مانده و به وسیلة دستگاه های مرئی برای عراقی ها و جهانیان نشان داده شده است، دعوت به عمل نمی آورد.»(2)

463

آلودگی های ناشی از باقی ماندن مین های پر تعداد عراقی در سرزمین های آزاد شده، مرتباً ضایعاتی به بار می آورد، از جمله امروز خبرگزاری جمهوری اسلامی از اهواز گزارش داد که "نسیمه عیدی" از اهالی روستای "آلبوعفری شمالی" از توابع دشت آزادگان، هنگامی که در بیابان های اطراف این روستا به جمع آوری هیزم مشغول بوده، بر اثر برخورد پای وی با یک مین ضد نفر، شهید شده است. وی باردار بود و جنین وی نیز سقط شده است.(3)

ص: 586


1- 1. روزنامة اطلاعات، 9/5/1364، ص19.
2- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 135 (11/5/1364)، ص9، بغداد - خبرگزاری عراق، 10/5/1364.
3- 3. همان، ص 15، اهواز - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 10/5/1364.

464

به گزارش خبرگزاری ها از واشنگتن، یک افسر ارتش امریکا و چهار مرد و یک زن را به اتهام توطئه برای قاچاق اسلحه به مقصد ایران، اف.بی.ای.، پلیس امریکا، در این کشور دست گیر کرده است. به گفتة یک مدیر اف.بی.آی.، این افراد قصد داشته اند از انواع مختلف موشک های امریکایی "سایندویندر، تاو، هارپون، اسپارو، ام 7 اف، فونیکس" همچنین موشک های " اگزوسه" فرانسوی، قطعات یدکی شکاری های " اف - 14" از جمله ده عدد موتور آن و نیز یک بیمارستان سیار بخرند. این شش تن که در فلوریدا، کالیفرنیا و ویرجینیا دست گیر شده اند، در نظر داشته اند 1140 موشک ضد تانک "تاو" به مبلغ 12/9 میلیون دلار خریداری کنند.

تابعیت این افراد که قبل از هرگونه تحویل اسلحه به ایران دست گیر شده اند، چنین گزارش شده است:

افسر دست گیر شده "واین جی جیلسپی" نام دارد که در بخش سفارش های موشکی "پنتاگون" کار می کرده است؛ "پل شرکلون" 47 ساله در سن خوزه در ایالت کالیفرنیا؛ "فاضل فاضل" یک لبنانی مقیم کالاباساس در ایالت کالیفرنیا؛ "فرهین صناعی" 52 ساله همسر فاضل فاضل؛ "جورج نرانچی" در سانفرانسیسکو و " امیر حسینی" - که خود را یکی از مقام های ایران معرفی کرده است - براساس یک اقرارنامه گفته است که چون کشورش در جنگ، به اسلحه نیاز دارد، آن ها وارد این کار شده اند.(1)

465

دربارة مواضع و جهت گیری های شخصیت های سیاسی منطقه و جهان دربارة جنگ ایران و عراق، نظر مسئولان سه کشور اسرائیل و بحرین و ایتالیا و نیز یک تفسیر از رادیو بی.بی.سی.، که امروز اعلام شده است، به عنوان نمونه ذکر می گردد.

"شیمون پرز" نخست وزیر اسرائیل، گفت: «اسرائیل در جنگ عراق با ایران به شکست ایران مایل است. در این جنگ ما با دو جریان مواجه هستیم: یکی نظامی و دیگری عقیدتی. اسرائیل عمیقاً امیدوار است که حرکت بنیادگرایانة اسلامی پیروز نشود.» وی ضمن ذکر عواقب نامطلوب پیروزی ایران برای اسرائیل، تأکید کرد: «من تنها شکست عقیدة اسلامی در ایران را ترجیح می دهم.»(2) پرز که در مصاحبه با نشریة فرانسوی "سیاست بین الملل" سخن می گفت، اعلام کرد: «اسرائیل هرگز از ایران حمایت نکرده است، زیرا منطق به ما حکم می کند که فقط ناظر این جنگ باشیم.»(3)

از سوی دیگر، در حالی که هنوز ماجرای دست گیری سیزده تن از عراقی ها به اتهام بمب گذاری در بحرین - به منظور نسبت دادن آن به ایران - هم زمان با سفر "سعودالفیصل" به تهران، در مطبوعات داخلی و خارجی بازگو می شود،(4) شیخ "خلیفه بن سلمان" نخست وزیر بحرین، در مصاحبه با نشریة " اخبارالخلیج" اعلام کرده است: «عراق جزء لاینفک امت عربی است و امنیت آن بخشی از امنیت اعراب است، بنابراین بر همة ما لازم است تا به عنوان امت

ص: 587


1- 4. همان، ص 23، خبرگزاری فرانسه از واشنگتن.
2- 5. روزنامة اطلاعات، 10/5/1364، ص آخر.
3- 6. روزنامة جمهوری اسلامی، 10/5/1364، ص 2 .
4- 7. مأخذ5 ، ص2 ، به نقل از مجلة "الموقف العربی" چاپ قبرس.

عرب از آن کشور پشتیبانی کنیم و خطرها را از آن رفع کنیم تا امنیت سرزمین عراق تضمین شود.»(1) وی همچنین گفته است: «برادران ما در عراق همیشه به کوشش های صلح پاسخ مثبت داده اند، اما از تشویق رهبران ایران به پذیرش صلح خودداری نخواهیم کرد.»

"جیووانی پادولینی" وزیر دفاع ایتالیا: «ادامة جنگ ایران و عراق موجب نگرانی عمیق کشورهای اروپای غربی می باشد.» وی افزود: «آنچه بیش تر موجب نگرانی می شود آن است که سازمان ملل نیز دیگر برای پایان بخشیدن به این جنگ دخالت نمی کند.»(2)

مفسر رادیو بی.بی.سی.: «رژیم ایران آگاه است که جنگ نه تنها فشار زیادی به بودجة آن وارد می آورد، بلکه لطمات فراوانی به اعتبار و مشروعیت سیاسی رژیم می زند. دولت ایران نتوانسته یک استراتژی نظامی را که بتواند منجر به سرنگونی دولت کشور همسایه (عراق) شود، تهیه و تدوین نماید. دولت ایران در عین حال شرایطی را برای پایان جنگ پیشنهاد می کند که مصالحه و سازش دربارة آن ها بسیار دشوار است. جنگ اینک به عملیاتی تبدیل شده که طرفین می کوشند زیان ها و خسارات آن را محدود نمایند. ایران در عین حال روابط خود را با کشورهای عرب جبهة پایداری مستحکم تر کرده و با کشورهایی نظیر چین و ژاپن نیز یک رشته ملاقات و مذاکره داشته است. هدف از این مذاکرات در درجة اول کسب حمایت دیپلماتیک و در مرحلة بعد در مورد چین احتمالاً خریداری سلاح بوده است.»(3)

466

ملاقات هیئت مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق - که در "جماهیری لیبی" به سر می برد - با سرهنگ "معمرقذافی" و سرگرد "جلود" به طور جداگانه، می تواند نشانة اهمیّتی باشد که لیبی برای تغییر و تحولات عراق و مجلس اعلا قائل است و نیز علامت آن است که لیبی در مورد حضور مجلس اعلا در آیندة عراق، با ایران به نوعی توافق رسیده یا حداقل در این باره تفاهم حاصل شده است، هرچند نهایتاً به جز تأکید مجدد بر تشکیل جبهة مخالفان صدام، در مورد دست آورد سفر و ملاقات ها نتیجة مشخصی اعلام نگردید.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از طرابلس، در این ملاقات رئیس کمیتة اجرایی مجلس اعلای عراق گزارشی از تاریخچة این مجلس و نیز فعالیت های مجاهدان عراق در جبهه های جنگ تحمیلی و داخل عراق را به آگاهی رهبری لیبی رساند و از مواضع انقلابی و قاطع لیبی و رهبری آن در مبارزه علیه امپریالیسم و صهیونیسم و ارتجاع از جمله نظام فاشیسم حاکم بر عراق و دفاع از حقوق ملّت تحت ستم این کشور، قدردانی کرد و افزود که ملّت عراق هرگز این مواضع را فراموش نخواهد کرد.

سپس سرهنگ معمرقذافی خاطرنشان ساخت: «در مبارزه علیه رژیم فاشیسم حاکم بر عراق با شما بوده و مجاهدت ها و فدارکاری ها را تحسین می کنیم. ... از جنایت های صدام مطلعیم و امیدواریم با تلاش و ایثارگری شما و بسیج مردم مسلمان و مبارز عراق، رژیم ضد

ص: 588


1- 8. مأخذ2، ص 8.
2- 9. همان، ص 43، رادیو اسرائیل.
3- 10. خبرگزاری جمهوری اسلامی، ویژه نامة "انتخابات ریاست جمهوری و رسانه های گروهی جهان"، شمارة6، (14/5/1364)، صص 3 و 4، بخش انگلیسی رادیو "بی.بی.سی.".

مردمی حاکم بر عراق سرنگون شده و پیروزی نهایی ملّت تحت ستم عراق حاصل گردد.» سرهنگ قذافی در خاتمه در خصوص ادامة این گونه دیدارها ابراز امیدواری کرد.

در دیدار هیئت مجلس اعلا با سرگرد "جلود" عضو شورای رهبری لیبی نیز ابتدا رئیس هیئت گزارشی از تاریخچه و کارنامة سیاسی نظامی مجلس اعلا ارائه کرد سپس سرگرد جلود با اشاره به ضدمردمی بودن حکومت عراق، گفت: «جبهه ای برای بسیج همة نیروهای ضد صدام لازم است، زیرا در رأس هر اولویتی این امر قرار دارد که چگونه صدام را سرنگون کنیم.»(1)

467

خبرگزاری امارات از ابوظبی اعلام کرد که رادیو ابوظبی امروز پخش برنامة دو ساعته ای را با عنوان "صدای شورای همکاری خلیج عربی" [؟!] آغاز خواهد کرد. در این برنامه رادیویی که هر روز از ساعت14 تا 16 پخش خواهد شد، گزارش های متعددی دربارة دست آوردهای شورای همکاری در زمینة اقتصادی - سیاسی و دیگر زمینه ها ارائه خواهد گردید. خبرگزاری امارات افزود: «این برنامه طی اجلاس معاونین وزرای اطلاعات شورای همکاری خلیج[فارس] که در 20 ژانویه در ریاض عربستان سعودی تشکیل شد، اتخاذ گردید.»(2)

468

امروز کنفرانس امنیت و همکاری اروپا در "هلسینکی" پایتخت فنلاند، به پایان رسید. در این کنفرانس مسئله نقض حقوق بشر در شوروی و اروپای شرقی و نیز وضع حقوق بشر در ایران مورد توجه قرار گرفت. "شولتز" وزیر امورخارجة امریکا، قبل از آن که فنلاند را ترک کند، با وزیران خارجة ناتو ملاقات کرد. وی قبل از این دیدار نیز با " ادوارد شوارد نادزه" وزیر خارجة شوروی، در همین شهر (هلسینکی) دیدار کرده بود تا نخستین اجلاس شوروی - امریکا را ترتیب دهند.

تصویر

اول اوت 1985 - فنلاند، هلسینکی

ص: 589


1- 11. روزنامة کیهان، 12/5/1364، ص3.
2- 12. مأخذ2، ص31، ابوظبی - خبرگزاری امارات.

دیدار ادوارد شواردنادزه و جورج شولتز در حاشیه کنفرانس امنیت و همکاری اروپا

بنابراین گزارش، شولتز به متحدان امریکا در ناتو گفت شوروی با نظر امریکا مبنی بر گنجاندن مسائل حقوق بشر در دستور جلسه، مخالف است.(1)

رادیو امریکا در گزارشی دربارة این کنفرانس، با اشاره به نقض حقوق بشر در بلوک شرق و شوروی، در خصوص ایران گفت: «چندی پیش وزیر امورخارجة امریکا "جورج شولتز" ضمن اشاره به اختناق وحشتناکی که دولت ایران دربارة اقلیت های مذهبی به ویژه بهائیان اعمال می کند، حکومت آیت الله خمینی را طاعونی در تاریخ اسلام توصیف کرد.»(2)

469

در آستانة چهارمین دور انتخابات ریاست جمهوری در ایران، امروز رادیو بی.بی.سی. گزارش داد: «شورای نگهبان یا به عبارت دیگر پاسدار قانون اساسی ایران، بر نامزدی سه تن از پنجاه کاندیدای شرکت در انتخابات صحه گذاشت. هر سه کاندیدا اعضای حزب جمهوری اسلامی هستند و آقای "مهدی بازرگان" نخستین نخست وزیر ایران پس از انقلاب که اکنون در مقام رهبری حزب نهضت آزادی قرار دارد، مورد تأیید شورای نگهبان قرار نگرفت. به نظر حتمی می رسد که پرزیدنت علی خامنه ای بار دیگر به عنوان رئیس جمهور ایران انتخاب شود.»(3)

امروز همچنین آقای "ناطق نوری" وزیر کشور، در بخشی از سخنان خود در شهرستان بوشهر به مسئله رد صلاحیت مهندس بازرگان از نامزدی انتخابات ریاست جمهوری اشاره کرد و گفت: «مایل بودیم که مهندس بازرگان کاندید شوند تا طرف دارانش مشخص شوند و دنیا متوجه بشود که ایشان طرف دار چندانی ندارد ... حتی جلسات شورای نگهبان از حد معمول هم بیش تر طول کشید و به علت این که ایشان از امیرانتظام که جاسوس امریکا بود و به حبس ابد نیز محکوم شده است، دفاع کرد و گفت که " امیرانتظام هر کاری انجام داده اند، به دستور من (بازرگان) بوده است"، بدین جهت شورای نگهبان در مجموع صلاحیت او را رد کرد.»(4)

از سوی دیگر، نهضت آزادی نیز اطلاعیه ای در این باره انتشار داد که در آن به آثار و تبعات رد صلاحیت کاندیدای نهضت آزادی پرداخته شده است:

«این قضاوت شورای نگهبان مردم را دچار شگفتی کرده از یک دیگر می پرسند چگونه شرایط صلاحیت قانونی همچون از رجال سیاسی مذهبی بودن، مدیر و مدبر بودن، حسن سابقه در تقوی و ایمان و اعتقاد به مبانی جمهوری اسلامی ایران داشتن، تنها در سه نفر از اعضای حزب جمهوری جمع بوده است ولی کسانی که بعضاً نمونه و الگوی این صفات شناخته شده اند، فاقد این صفات بوده اند!؟»(5)

در بند بعدی این اطلاعیه آمده است: «نهضت در نامه ای که برای شورای نگهبان ارسال نموده، این پرسش عمومی را مطرح ساخته و درخواست توضیح کرده است. استدلال و

ص: 590


1- 13. مأخذ11، ص24، آسوشیتدپرس.
2- 14. مأخذ2، صص32 و 33، رادیو امریکا، 10/5/1364.
3- 15. خبرگزاری جمهوری اسلامی، ویژ نامة "انتخابات ریاست جمهوری و رسانه های گروهی جهان"، شمارة 4، 13/5/1364، ص 4، رادیو بی.بی.سی.
4- 16. مأخذ11، ص2.
5- 17. مأخذ2، صص 11 و 12، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 10/5/1364.

توضیحات منطقی شورای نگهبان در مورد این تصمیم، معیاری برای آبرو و اعتبار هیئت حاکمه در افکار عمومی ایران و جهان خواهد بود. نهضت آزادی ایران علی رغم ادعای آقای مهندس میرحسین موسوی که "نهضت چون رأی کافی ندارد، تنها بهانه جویی کرده و در انتخابات شرکت نخواهد کرد"، از آغاز علاقه مند و مصمم به فعالیت انتخاباتی بوده و با ایمان و تلاش، کار خود را از 9 ماه قبل آغاز کرد و برای آن که ملّت ایران بتواند در این وظیفة ملی و دینی سرنوشت ساز شرکت کند، حداقل شرایط آزادی و امنیت و امانت را خواستار شد.»(1)

در خاتمة اطلاعیه، به دو نوع نگرش موجود در مورد شرکت نهضت آزادی در انتخابات ریاست جمهوری، اشاره شده است: «عده ای ورود ما در انتخابات ریاست جمهوری را زد و بند سیاسی و سازش کاری برای مشارکت در دولت تصور می کردند، عدة دیگر هشدار می دادند که می خواهیم با کشاندن مردم به پای صندوق ها، مشروعیت به دستگاه بدهیم و با آراء و ارقامی که ساخته خواهد شد، محکومیت بخریم و آبروی خود را بریزیم. تصمیم شورای نگهبان، نهضت آزادی ایران را از هر دو اتهام مبری ساخت.»(2)

470

آقای "علی اکبر ناطق نوری" وزیر کشور، در نمازجمعة بوشهر دربارة تحرکات ایذایی و تبلیغی گروه های مختلف علیه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، سخنانی ایراد کرد. وی در مورد راه پیمایی سلطنت طلبان و نیز دست گیری تیم های "گروهک منافقین" که از خارج برگشته اند، گفت: «مسئله راه پیمایی سلطنت طلبان و عبور آن ها به وسیلة اتومبیل با چراغ های روشن از چند خیابان، جز یک امر فکاهی چیزی دیگری به نظر نمی رسد.» وی افزود: «گروهک منافقین از 10 تا 25 مرداد ماه جاری را هفتة فوق العاده اعلام کرده و مدعی است که تیم های عملیاتی آن ها از خارج وارد کشور شده اند. البته طی چند روز گذشته چهار تیم از تیم های مذکور دست گیر شده اند و حرف های آن ها جز طبل تو خالی چیز دیگری نیست و مردم موظف اند هوشیار و آگاهانه با این گونه تبلیغات برخورد کنند.»(3)

در این حال، در خصوص تحرکاتی که علیه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری می شود، خبرگزاری جمهوری اسلامی گزارش داد: «هواداران حزب منحلة توده، هم زمان با اعلام اسامی نامزدهای احراز مقام ریاست جمهوری اسلامی از سوی شورای نگهبان و وزارت کشور، اقدام به شعار نویسی بر در و دیوار برخی اماکن عمومی و تعدادی از معابر در ارتباط با مسئله انتخابات ریاست جمهوری کرده و از هم فکران شان خواستند تا انتخابات را تحریم کنند. آن ها در چند مورد در خیابان ولی عصر حد فاصل میدان ولی عصر تا دو راهی یوسف آباد به تابلوی تعدادی از ایستگاه های اتوبوس و بدنة پناه گاه های مسافرین شرکت واحد با استفاده از ماژیک های نوک پهن شعارنویسی کرده اند و در کنار شعار اصلی خود که خواستار تحریم انتخابات شده اند، تداوم جنگ را محکوم کرده و از هواداران خود خواسته اند

ص: 591


1- 18. مأخذ 2، صص 11 و 12.
2- 19. مأخذ2، صص 11 تا 13، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 10/5/1364.
3- 20. مأخذ11، ص 2.

تا جنگ افروز را محکوم کنند.»(1)

هم زمان با این تحرکات عناصر حزب توده در داخل، روزنامة "مردم" ارگان حزب تودة ایران - که در خارج از کشور منتشر می شود - در شمارة امروز خود نوشت: «ادامة جنگ ایران و عراق به سود رژیم واپس گرای ولایت فقیه است تا به بهانة آن در جهت تحکیم مواضع کلان سرمایه داران و بزرگ زمین داران گام بردارد و خواست های آزادی خواهانه و حق طلبانة مردم را سرکوب سازد.»(2)

ص: 592


1- 21. مأخذ2، ص 15، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 10/5/1364.
2- 22. نشریة "نامة مردم" ارگان حزب توده ایران، شمارة 61، سال دوم، 10/5/1364.

روزشمار جنگ جمعه /11 مرداد 1364 /14 ذیقعده 1405 /2 اوت 1985

471

یک نفت کش بزرگ یونانی حامل نفت ایران، امروز در آب های خلیج فارس هدف حملة یک هلی کوپتر قرار گرفت، اما موشک شلیک شده، به آن اصابت نکرد. در این باره شرکت "لویدز" لندن اعلام کرد: «این حمله در 10 مایلی سواحل قطر صورت گرفت. موشک شلیک شده به سوی نفت کش "استلیوس" ثبت شده در پاناما، در فاصله ای دورتر از نفت کش و در آب های خلیج[فارس] منفجر شد.»(1)

472

سرانجام اجساد "حسین غلامی" و "قاسم لاریان" اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مستقر در "دره بقاع" لبنان، پس از دو ماه در منطقة "جبل" لبنان - که تحت کنترل نیروهای حزب سوسیال پیشرو "دروزی" است - کشف شد. خبرگزاری جمهوری اسلامی از بیروت در این باره گزارش داد:

«این دو برادر سپاهی که مسئولیت تدارکات منطقة سپاه را عهده دار بوده و به همراه 300 هزار لیره لبنانی - معادل 25هزار دلار - عازم بیروت بودند، ابتدا گمان می رفت که هنگام عبور آن ها از کنار شهر "زحله" - که در کنترل حزب "کتائب" است - بازداشت شده اند و احتمالاً در زندان فالانژها به سر می برند، ولی کشف اتومبیل آن ها در یکی از پست های بازرسی نیروهای دروزی در منطقة جبل لبنان، افکار را متوجه باند مسلح "جنبلاط" کرد که قبل از آن گمان نمی رفت. اجساد پاک این شهیدان در حالی کشف شد که نشان می دهد از همان بدو امر یعنی دو ماه پیش به شهادت رسیده اند و علت اقدام نیروهای حزب سوسیال پیشرو لبنان "دروزی" به این جنایت، سرقت پول های همراه برادران مقتول عنوان می شود.

مسئولین سیاسی نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در این باره گفتند که اقدامات لازم جهت کشف عوامل حقیقی این جنایت ادامه دارد و گفته می شود که "ولید جنبلاط" رئیس حزب دروزی، وعده پی گیری و حتی تحویل عاملان قتل را نیز داده است.» در ادامة گزارش یادآوری شده است: «این گونه جنایات مرتباً توسط دروزی ها در نقاط مختلف لبنان صورت

ص: 593


1- 1. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 139 (15/5/1364)، ص11، بیروت - خبرگزاری یونایتدپرس، 14/5/1364.

گرفته و افراد آن (گروه) برای پول، حتی از کشتن زن و فرزندان خود هم ابا ندارند. بنا به درخواست سفارت در بیروت، این جزئیات پخش نشود.» در این گزارش همچنین آمده است که پیکرهای پاک این دو شهید در 10/5/1364 در مراسم باشکوهی به وسیلة مسلمانان در بعلبک و سپس در منطقة زینبیه تشییع شده و در اطراف حرم مطهر حضرت زینب(س) طواف داده شده است. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، از اجساد این دو شهید - که با لباس و به طور سطحی (دو ماه قبل) دفن شده بودند - به جز استخوان و لباس، چیزی باقی نمانده بود.

در این گزارش همچنین اضافه شده است: «به گفتة برادران سپاه در دمشق، دروزی ها که محل دفن شهدای مذکور را به برادران نشان داده و اجساد آنان را تحویل داده اند، اعتراف کرده اند که قاتل این دو شهید، دروزی ها هستند و به زودی قاتل یا قاتلین مزبور را تحویل سپاه خواهند داد. به گفتة دروزی ها، قاتل یا قاتلین از دروزی های غیرمسئول یا غیر رسمی بوده اند که دست به این جنایت زده اند و اکنون مسئول این طایفة دروز حاضرند مرتکبین را تحویل سپاه دهند.»(1)

رادیو اسرائیل دربارة این تشییع جنازه گزارش داد: «صدها نفر از افراطیون مسلمان شهر بعلبک در تشییع جنازة دو نفر از پاسداران دولتی جمهوری اسلامی ایران که در لبنان به قتل رسیده اند، شرکت کردند. "حسین موسوی" رهبر گروه تروریستی "امل اسلامی" - که گفته می شود بودجة عملیات تروریستی و دستورات خود را از تهران دریافت می دارد - در رأس مشایعت کنندگان قرار داشت. تظاهر کنندگان که به گزارشی اغلب آنان فرستادگان جمهوری اسلامی ایران بودند، عکس های آیت الله خمینی را به دنبال جنازه های دو پاسدار مقتول که در پرچم های جمهوری اسلامی پیچیده شده بود، حرکت می دادند.»

در ادامه گزارش رادیو اسرائیل آمده است: «سخن گوی گروه تروریستی امل اسلامی گفت علّت و چگونگی قتل این دو تن که اجساد آنان در کوهستان های اطراف کشف گردید، معلوم نیست ولی یکی از رهبران پاسداران آیت الله سریری گفت این دو تن از شهدای اسلام می باشند. بعلبک یکی از مراکز شیعیان بنیادگرا به شمار می رود که در حال حاضر به صورت پایگاه پاسداران دولتی ایران در آمده که از جانب حکومت اسلامی تهران به لبنان فرستاده شده اند. آیت الله سریری گفت: "پاسداران مقتول همراه برادران خود پیرو جنگ 1982 لبنان با اسرائیل، به بعلبک اعزام شدند تا در جنگ با اسرائیل شرکت جویند." وی اضافه کرد: "فرستادگان جمهوری اسلامی به لبنان آمده اند تا قدس را نجات دهند."»

به گفته رادیو اسرائیل: «در این تشییع جنازه شخصی به نام "عباس موسوی" که خود را لیدر حزب اللهی های بعلبک معرفی کرد نیز علیه امریکا، شوروی و کنفرانس سران عرب در مراکش، شعار داد و این کنفرانس را توطئه علیه اورشلیم نامید.»(2)

ص: 594


1- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 136 (12/5/1364)، ص12، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 11/5/1364، بیروت.
2- 3. همان، صص 27 و 28، رادیو اسرائیل، 11/5/1364.

473

امروز آن چنان که یک هیئت بازرسی امریکایی موسوم به "تاور" گزارش داده، بار دیگر "دیوید کیمچه" (پیک اسرائیل) در کاخ سفید با "رابرت مک فارلین" مشاور امنیتی ریگان، ملاقات و گفت وگو کرده است. ماحصل این گفت وگو به رئیس جمهوری (ریگان) منتقل شده و نهایتاً تصمیم گرفته شده که به وسیلة واسطه ها و دلالانی که قبلاً از آن ها نام برده شده بود (قربانی فر و...) مقادیر محدودی اسلحه با قید این که موازنه نظامی موجود بین ایران و عراق را بر هم نزند، در ازای آزادی گروگان های امریکایی به ایران داده شود.

طبق این گزارش، نکتة مهم این تصمیم گیری این بوده که سلاح ها می باید توسط اسرائیل برای ایران ارسال شود، به این ترتیب که ابتدا اسرائیل تعدادی موشک تاو و یا هاوک برای ایران بفرستد، سپس امریکا بلافاصله همان تعداد سلاح را به اسرائیل بدهد.(1)

در این گزارش اضافه شده است که ریگان همچنین ابراز تمایل کرده که این مقدمه ای برای آغاز مذاکرات سیاسی با ایران باشد. مک فارلین با این قید که هدف امریکا یک برنامة سیاسی است نه مبادلة سلاح و گروگان، ماجرا را به شورای امنیت ملی گزارش کرده است. وی مخالفت "شولتز" وزیر خارجه و "کاسپار واینبرگر" وزیر دفاع را نیز با رئیس جمهور در میان گذاشته و رئیس جمهور همچنان به ادامة ماجرا نظر مساعد داشته است.(2)

474

مسئله تأمین سلاح های ایران در جنگ و نیز این که ایران در عین برقراری محدودیت شدید به وسیلة قدرت های غربی، چگونه تسلیحات سیستم غربی ارثیة نظام گذشته را تأمین می کند، از مسائل بحث انگیز همة محافل و رسانه هاست.

خبرگزاری یونایتدپرس در این باره گزارشی از قول دیپلمات ها و کارشناسان خاورمیانه ارائه کرده است که بیان گر تلقی آن ها از وضع ایران است:

«ایران علی رغم کمبود تجهیزات نظامی و قطعات یدکی، ظاهراً مصمم است جنگ خود را تا سرنگونی "صدام حسین" رئیس جمهور عراق، ادامه دهد. میزان تعهد و الزام ایران در قبال

ص: 595


1- قابل توجه است که محتوای گزارش مزبور تصریح دارد که در جلسة یادشده، بر وجود اسرائیل به عنوان یک پای حتمی قضیه تأکید شده است. دلیل این تمایل، البته در گزارش کمیسیون تاور نیامده است, اما قرائن نشان می دهد که تمایل آشکار به این که اسرائیل رابطه و واسطة ارسال سلاح های امریکایی به ایران باشد, وجود داشته است و این امر حاکی از این بوده است که در نظر داشتند شرایط خاصی همراه این قضیه به ایران تحمیل شود که به نظر طراحان مسئله، حضور اسرائیل در معاملة مزبور، لازمة تحقق آن وضعیت و شرایط خواهد بود. بعدها آقای هاشمی رفسنجانی بر تأکید طرف امریکایی به حضور اسرائیل در این معامله و پرهیز جدی و شدید ایران از این موضوع، در نمازجمعة تهران اشاره کرد و گزارش داد که چگونه ایران وجود کوچک ترین ردپای اسرائیل در این قضیه را نپذیرفت.
2- 4. سند شمارة 00228 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش تاور، ترجمة وزارت خارجه، 11/5/1364، صص 47 و 48.

جنگ تقریباً پنج ساله، با مشکلات این کشور برای کسب تجهیزات نظامی که به شدت به آن ها نیاز دارد، نشان داده می شود. تحریم تدارکات تسلیحاتی توسط امریکا که از سال 1979 در پی بحران گروگان گیری در تهران به مورد اجرا درآمد و بی میلی سایر کشورها برای پشتیبانی از تلاش جنگی ایران، این کشور را با عدم پشتیبانی و لجستیکی و قدرت آتش نامطلوب برای درهم شکستن دفاع عراق مواجه ساخته است. بنابراین، به نظر می رسد ایران دنبال هر فرصتی که در آن قول تدارکات نظامی باشد، می رود.

با توجه به این که ایران معمولاً حق دلالی بسیار زیادی برای تجهیزات نظامی می پردازد، تلاش جنگی این کشور بیش از چهل درصد از عایدی حاصل از فروش نفت ایران را به کام خود می کشد. کمبود پشتیبانی لجستیکی و قدرت آتش موجب شد تا در تاکتیک های نظامی ایران تغییراتی حاصل شود. دیپلمات ها می گویند به طوری که گفته می شود خرید های تسلیحاتی ایران از طریق یک دفتر ایران در لندن، هماهنگ می شود.

کارشناسان نظامی در تهران پایتخت ایران می گویند ایران حدود هفتاد فروند جنگندة قادر به عملیات در اختیار دارد که 25 فروند از آن ها "اف 14" امریکایی هستند و ایران اخیراً موفق شده قطعات یدکی "اف 14" مزبور را فراهم آورد. مقامات رسمی امریکا جریان ورود قطعات یدکی به ایران را تکذیب نمی کنند، اما کارشناسان در مورد گزارش های تهران مبنی بر این که ایران این قطعات را از طریق همسایة خود "پاکستان" کسب کرده، اظهار تردید می نمایند.

کارشناسان به کشورهای سوریه، لیبی و کره شمالی به عنوان مهم ترین تأمین کنندة تسلیحاتی ایران اشاره می کنند، اما منابع مختلف عربی می گویند سوریه پشتیبانی نظامی خود را از ایران به میزانی پایین نگه داشته و اخیراً از انجام مذاکره با مقامات بلندپایة ایران پیرامون تأمین تسلیحات خودداری کرده است. موجی از حملات هوایی علیه شهرهای ایران موجب گشت تا ایران برای خرید تجهیزات جهت دفاع هوایی شدیداً نیازمند خود، به این طرف و آن طرف برود به طوری که گزارش شده ایران برای خرید چنین سیستم هایی به فرانسه و چین چشم دوخته است. گفته می شود مسئله خرید موشک های زمین به هوای چینی طی دیدار ماه گذشتة هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس ایران از پکن در صدر برنامه کار وی قرارداشت.»(1)

از سوی دیگر، خبرگزاری جمهوری اسلامی از واشنگتن در خصوص تأمین سلاح ایران و مشکلات آن، گزارش داده است:

«شبکه های تلویزیونی امریکا در اخبار سراسری خود در رابطه با بازداشت شش تن در امریکا به اتهام تلاش برای قاچاق سلاح، اعلام کردند که در این عملیات، مأمورین اف.بی.ای. نقش دلال های اسلحه را بازی کردند و سپس قراردادی برای خرید معادل 9 میلیون دلار

ص: 596


1- 5. مأخذ2، صص 14 و 15، یونایتدپرس از آتن.

موشک ضد تانک "تاو" امضا نمودند. شبکة ای.بی.سی. به نقل از مقامات اف.بی.ای. اعلام کرد که این سازمان در طول عملیات پنج ماهة خود، از رسیدن هرگونه تسلیحات امریکایی به دست ایرانی ها، جلوگیری کرده است.

بنا به گزارش ای.بی.سی.، از جمله هم دستان سرهنگ "جیلسپی" که در جریان این توطئه دست گیر شده اند، "پاول ستلوکا" یک متخصص تسلیحات نظامی روسی و "فادل فدل" یک لبنانی بوده اند. شبکة ای.بی.سی. در مورد ستلوکا اعلام کرد که وی به "کاتو" معروف بوده و یک مجله نویس است. براساس این گزارش، کاتو به مأمورین اف.بی.ای. گفته که طی دو سال اخیر وی از طریق فروش اسلحه به ایران هشت صد میلیون دلار کسب کرده است.

ای.بی.سی. گفت تحریم تسلیحاتی امریکا علیه ایران [در سال 1979] که امریکا به ایران تحمیل کرد، تقریباً نیروی هوایی این کشور را کاملاً زمین گیر نموده است.»(1)

475

آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس، در نمازجمعة تهران تأثیر راه پیمایی روز قدس را یادآوری کرد و چنین حضوری را جهت شرکت در انتخابات ریاست جمهوری بی رقابت آتی نیز خواستار شد. وی همچنین مسائلی چون صدور انقلاب، شرکت عراقیان در جنگ علیه دولت صدام و اوضاع کنونی نفت و اوپک را مورد بررسی قرار داد. آقای هاشمی گفت:

«قضیة روز قدس خیلی از مسائل را در ایران روشن کرد. همان چند ساعت وقت، به اندازة پنجاه لشکر نیرومند در جبهه ها و در کل دنیا اثر داشت؛ اصلاً همان روز ظهر سرنوشت جنگ روشن شد؛ در برخوردهایی که ما بعد از آن با مسئولان دنیا داریم، این مسئله برای ما روشن است. هیچ کس فکر نمی کرد آن روزها در آن بمباران ها، در آن فشارهایی که بود، در آن تبلیغات گم راه کننده ای که بود و در آن موذی گری هایی که از طرف لیبرال ها و منافقین و دشمنان ما در داخل کشور می شد، هیچ کس فکر نمی کرد آن روز که این مردم این قدر مستحکم اند و این استحکام را نمی فهمید. شما دیدید چقدر مؤثر بود؛ از عصر آن روز دیگر جرأت نکردند آن بمب افکن ها و موشک ها به این طرف بیایند؛ این خیلی کار بزرگی است.

معنای انتخابات آینده هم همین است. معمولاً برای این که انتخابات هیجان پیدا کند و مردم بیایند، خوب، شگردهایی در دنیا هست، رقیب می تراشند و خوب، در این انتخابات ما چنین چیزی نداریم، اما این هیاهو را دشمنان ما خودشان درست کرده اند؛ همین که آن ها سر این مسائل بحث می کنند، انتخابات را تحریم می کنند می گویند: "نروید و تأیید نکنید." مردم هم راه خودشان را می فهمند؛ این مردم باهوش که خودشان راه خودشان را انتخاب کرده اند.»

وی دربارة دعوت سلطنت طلبان از مردم (در سال روز مشروطیت) جهت برگزاری یک راه پیمایی علیه نظام جمهوری اسلامی، گفت:

«این ها با نادانی خودشان امروز را اعلام کرده بودند همه سلطنت طلب ها و دشمنان ما،

ص: 597


1- 6. مأخذ2، صص 10 و 11، واشنگتن - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 11/5/1364.

رادیوهای امریکا و انگلستان همة مردم را دعوت کرده بودند که بیایند داخل خیابان ها امروز، روز فلان برای مشروطیت است. مشروطیت را هم این ها بد نام کردند؛ ما مشروطیت را که قبول داریم؛ همین ها از بس می گویند "مشروطیت"، این مردم به خاطر حرف های آن ها دنبال مشروطیت هم نمی روند.

یک نفر از این نامردهایی که پول می گیرند از امریکایی ها که در این مملکت برای آن ها کار بکنند، به خیابان نیامدند؛ این تیپ دشمنان شما این جوری هستند و شما هم راه تان را انتخاب کرده اید و همان دستوری که امام فرمودند یعنی نظریه ای که ابراز فرمودند: "باید ان شاء الله در روز انتخابات ما بیش تر از روز قدس هم شرکت کنیم"، صفوف طولانی شما که از صبح زود هم می آیید خاری به چشم کسانی است که با شما دشمن هستند و برای دوستان و رزمندگان شما امیدوار کننده است.»

آقای رفسنجانی سپس به پیروزی سیاسی ایران در برخورد با عربستان سعودی در مورد حج اشاره کرد و افزود: «الحمدلله بالاخره آن طور که جمهوری اسلامی و رهبر عزیزمان مایل بودند، عربستان قبول کرد. [...] ما امیدواریم خداوند به بعضی از متصدیان کشور میزبانِ (عربستان سعودی) ما هم شعور بدهد که مواظب باشند کار زشتی نکنند که اسباب دردسر بشود و روابط ما را تلخ و تیره کند. ما برای آن ها خطری نیستیم؛ علیه اسرائیل و امریکا حرف زدن چیزی است که آن ها هم باید بزنند و آن ها هم باید با ما شریک باشند. ان شاء الله مردم خود سعودی هم همراه زائران ما در این تظاهرات شرکت خواهند کرد.»

وی در مورد صدور انقلاب گفت: «الحمدلله آن مسئله ای که ما به عنوان صدور انقلاب مطرح می کردیم و فکر می کردیم که باید سال های دیگر صبر کنیم تا این فکر راهش را در دنیا پیدا کند، دارد تحقق پیدا می کند. طبق اطلاعات دقیقی که داریم، علائم بیداری و نهضت جهانی اسلام را داریم به چشم خودمان می بینیم. در مصر که در گذشته دژ دنیای اسلام بود و افکار مترقی را در دنیا تغذیه می کرد، درست در روزهایی که بناست مانور "ستارة درخشان" امریکا در آن جا انجام بشود، مردم مصر قیام اسلامی کردند و امروز مصر شاهد همة صحنه هایی شبیه صحنه های سال 55 و 56 در ایران است. و کسی الآن نمی تواند بگوید جمهوری اسلامی و حزب الله ایران در مصر دارد کار می کند. در سودان حرکت مسلمان ها آن قدر قوی شد که "نمیری" به آن روز نکبت بار مبتلا شد. در اکثر کشورهای افریقایی اسلام دارد جوانه می زند. در کشورهای اروپایی مردم مسلمان دارند به هم نزدیک می شوند. در فرانسه یکی از متفکرین فرانسوی اخطار کرد که در آینده اسلام در فرانسه مسئله است. در سراسر اروپا این مسئله هست، در هند و پاکستان هست، در بنگلادش هست، در ترکیه هست. افغانستان موج جهاد مردم، شوروی را دارند در تنگنا قرار می دهند. در لبنان مسلمان ها در آستانة تشکیل حکومت اسلامی هستند.»

ص: 598

آقای هاشمی آزادسازی "ام النعاج" در هور را به دست مجاهدان عراقی، یک تحول در جنگ خواند و گفت:

«از مسائل مهم دیگری که این روز ما داریم، تحولی است که در جنگ پیش آمد و آن این است که نیروهای رزمنده عراقی خودشان مسئولیت آزاد کردن عراق را در نقطة شمالی و جنوبی به عهده گرفتند و موفقیتی که نیروهای عراقی در تیپ "بدر" در "ام النعاج" به دست آوردند، برای دنیا هم غیرقابل تصور بود. و ضرباتی که نیروهای عراقی در شمال در منطقة کردستان به عراقی ها وارد کردند، حالا اول کارشان است؛ این تحولی است که در جنگ به وجود آمده و ما پیش بینی می کنیم که ان شاء الله در آینده با حمایت ما، مردم عراق و نیروهای رزمنده عراق راه خودشان را بروند که عراق با دست خودشان آزاد بشود.»

وی در واکنشی در خصوص کاهش اخیر بهای نفت سنگین، موضع گیری کرد و آن را خیانت نابخشودنی خواند: «مسئله دیگری که ما در هفتة گذشته داشتیم برایم خیلی تلخ است و هیچ نمی فهمند که چرا این خیانت را می کنند، ارزان کردن قیمت نفت در اوپک بود. این از آن خیانت های غیرقابل غفران می باشد که یک روزی ما اگر قدرت پیدا کنیم، باید کسانی که این جنایت را مرتکب شده اند را تنبیه کنیم. بدون هیچ دلیلی رفتند مقداری از قیمت نفت را پایین آوردند! فقط فرمان امریکا و اروپاست. بعضی از وزرای اوپک فکر می کنند چون نفت را ارزان تر کرده اند، فروش شان و در نهایت درآمدشان بیش تر خواهد شد، در حالی که عرضه و فروش بیش تر نفت، خود موجب کاهش باز هم بیش تر قیمت نفت خواهد گردید و این یک فرمول بسیار ساده و پیش پاافتادة معامله است که بعضی از وزرای نفت اوپک آن را می دانند ولی خیانت می کنند.» وی افزود: «از یک دو سال پیش شروع کردند و قیمت نفت را پایین آوردند، به صورتی که نفت را از 36 دلار در هر بشکه، ده دلار پایین آوردند. آن دست آورد انقلاب اسلامی که نفت را از 12 دلار در هر بشکه رساند به 36 دلار، می خواهند از دست مردم بگیرند.»(1)

476

در پی دعوت گروه های سلطنت طلب مقیم خارج از کشور (و اعلام آن از رادیوهای خارج) که"سلطنت طلبان ایرانی به مناسبت سال روز مشروطیت و اعتراض به ادامة جنگ، امروز در تهران یک راه پیمایی برگزار کنند"، خبرنگاران خبرگزاری جمهوری اسلامی به خیابان های تهران آمدند تا از آنچه در عمل رخ می دهد، گزارش تهیه کنند. یک گزارش این خبرگزاری در این باره حاکی است:

«از نخستین ساعات صبح امروز خیابان های شمالی تهران به ویژه خیابان ولی عصر شاهد گشت های متعدد برادران کمیته انقلاب اسلامی و پلیس تهران بود. در همین حال گروه های موتور سوار حزب اللهی نیز در خیابان ولی عصر و خیابان های فرعی در حالی که پرچم هایی در دست داشتند و شعار "الله اکبر" می داند در حال حرکت بودند.

ص: 599


1- 7. روزنامة جمهوری اسلامی، 12/5/1364، ص 9.

به گزارش خبرنگاران خبرگزاری جمهوی اسلامی، در سراسر خیابان ولی عصر و خیابان های فرعی آن هیچ گونه حرکتی مبنی بر راه پیمایی آرام افراد سلطنت طلب مشاهده نشده و به طور کلی خیابان ولی عصر امروز به دلیل تعطیلی روز جمعه، خلوت بوده و پیاده رو خیابان به ندرت شاهد عبور ره گذران بوده است.»(1)

یادآوری می شود که "رضا پهلوی" در جریان میتینگی در (واشنگتن) روبه روی کاخ سفید امریکا، در پیامی از سلطنت طلبان در ایران خواسته بود که در روز جمعه 11 مرداد ماه به عنوان اعتراض و مبارزه با نظام جمهوری اسلامی و حمایت از بازگرداندن حکومت مشروطة پادشاهی، از منازل شان خارج شده و تظاهرات و راه پیمایی کنند. این دعوت را اکثر گروه های سلطنت طلب از جمله جبهة نجات ایران (گروه علی امینی)، سازمان آزادگان ایران، سازمان پارس، سازمان نوآوا، سازمان جوانان و دانشجویان ملی ایران، سازمان خشم، پذیرفته و از آن حمایت کرده اند. در این حال، نشریة "واشنگتن تایمز" برای تدارک زمینه های تبلیغاتی این تظاهرات، مصاحبه ای با رضا پهلوی ترتیب داد. رضا پهلوی در این مصاحبه گفته است: «حکومت خمینی در مفاهیم اسلام تخلف کرده و نظامی را به وجود آورده که از تروریسم تغذیه شده، همة سر و کارش با تروریسم بوده است. نیروهای داخل ایران هم اکنون خود را برای دوران بعد از خمینی آماده می کنند و [...] وی افزوه که هنگامی که به عنوان یک شاهنشاه به ایران بازگردد، حکومت نخواهد کرد بلکه مانند "خوان کارلوس" پادشاه اسپانیا، سلطنت خواهد کرد.

دکتر "علی امینی" نیز در مصاحبه با همان نشریه، با تکرار سخنان رضا پهلوی ادعاهای دیگری را از جمله تشکیل تیپ و گردان های مخصوص از سوی جمهوری اسلامی و اعزام آن ها به کشورهای اسلامی، مطرح کرده است.

امینی همچنین با اعلام حمایت از "راه پیمایی 11 مرداد" خطاب به هواداران خود در ایران گفته است: «در این روز از خانه های خود بیرون آمده و آرام و استوار تا نزدیک ترین میدان یا چهارراه نزدیک به خانة خود راه پیمایی کنید. مطمئن باشید خروش و حرکت شما از خانه های خود که به عنوان رأی اعتماد به "رضا پهلوی" شاه جوان ایران و برقراری رژیم مشروطه پادشاهی تلقی خواهد شد، پشت رژیم [...] را خواهد شکست و به دنیا نشان خواهد داد که ایران زنده است.»(2)

خبرگزاری فرانسه نیز ضمن درج درخواست رضا پهلوی، از تهران گزارش داد: «خبرنگار خبرگزاری فرانسه مشاهده کرد که در خیابان ولی عصر که معمولاً تظاهرات در آن انجام می گیرد - تعداد زیادی جیپ های کمیتة انقلاب اسلامی (شبه نظامی محلّه) و پلیس در چهارراه ها مستقر شده بودند، در حالی که اتومبیل ها و موتورسوارها در این خیابان در تردد بودند. هیچ گردهم آیی به جز حزب اللهی هایی که با موتورسیکلت و پرچم های جمهوری اسلامی در حال شعار دادن در حمایت از انقلاب بودند، دیده نشد.»

ص: 600


1- 8. مأخذ2، صص 6 و 7، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 11/5/1364.
2- 9. واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش"، شمارة 6 (15/5/1364)، صص 40 و 41.

در این گزارش اضافه شده است: «حجت الاسلام "هاشمی رفسنجانی" رئیس پارلمان، در نمازجمعة دانشگاه پیام رضا پهلوی را مطرح ساخت. وی گفت: حتی یک نفر از کسانی که از امریکا پول دریافت می کنند و برای آن ها کار می کنند به خیابان نیامدند، دشمنان ما این طوری هستند.»(1)

ص: 601


1- 10. مأخذ2، صص 8 و 9، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 11/5/1364، گزارش خبرگزاری فرانسه.

روزشمار جنگ شنبه /12 مرداد 1364 /15 ذیقعده 1405 /3 اوت 1985

477

سیزده فروند جنگندة دشمن به منطقة سایت و رادار دزفول حمله کردند که تلفات چندانی درپی نداشت. یکی از جنگنده ها سرنگون و خلبان آن کشته شد.(1)

در این حال، خبرگزاری آلمان غربی به نقل از بیانیة نظامی عراق گزارش داد: «عراق با انتشار بیانیة شمارة 1916 اعتراف کرد که این کشور طی درگیری های روز شنبه 12/5/1364 در جبهه های جنگ، یکی از هواپیماهای خود را از دست داده است.»(2)

خبرگزاری جمهوری اسلامی یادآور شده است که پس از قطع حملات هوایی عراق به مناطق مسکونی شهرهای کشورمان، این چهارمین جنگندة دشمن است که با آتش پدافند تقویت شدة رزمندگان اسلام سرنگون می شود. حکومت عراق فقط به سقوط دو فروند از جنگنده هایش اعتراف کرده است. سه فروند از جنگنده های دشمن در خاک ایران و یک فروند آن در خاک عراق سرنگون شده است. دو تن از خلبانان این هواپیماها نیز به اسارت درآمده اند.(3)

همچنین به گزارش خبرنگار کیهان از ارومیه، چند فروند جنگندة عراقی در ساعت های 15:30 و 15:45 در آسمان ارومیه و در ساعت15:05 در آسمان سلماس دیوار صوتی شهر را شکستند.(4)

478

عراق اعلام کرد که نیروی دریایی این کشور امروز دوبار پیاپی به حوزة نفتی "نوروز" در رأس شمالی خلیج فارس حمله کرده و به طور دقیق دو چاه و یک پمپاژ نفت را مورد اصابت قرار داده است.(5) یک اطلاعیة نظامی ارتش عراق زمان دو حمله را 6:40 و 6:55 بامداد ذکر کرده است.(6) از سوی دیگر، به نوشتة خبرگزاری جمهوری اسلامی: «اولین گزارش ها وقوع انفجار در حوزة نفتی نوروز را تأیید می کرد، اما با گزارش های تکمیلی واصله از جزیرة خارک، مشخص گردید نیروهای عراق موشکی را به طرف سکوی نفتی نوروز رها کرده اند که موشک در حوالی این حوزه در آب منفجر شده و خوش بختانه هیچ گونه خسارتی در بر نداشته است.»(7)

ص: 602


1- 1. سند شمارة 1097 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچة ثبت جنگ، راوی قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) (محسن رخصت طلب)، 12/5/1364، ص132.
2- 2. روزنامة کیهان، 15/5/1364، ص18.
3- 3. همان.
4- 4. روزنامة کیهان، 13/5/1364، صص 1 و 3.
5- 5. Streedhar –Kailkoul، tanker war (New Delhi: A.B.C Publishing house) p.38
6- 6. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 14/5/1364، ص1، رادیو بغداد.
7- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 138 (14/5/1364)، ص7، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 13/5/1364.

479

در سیر مراحل آماده سازی عملیات بزرگ (فاو)، امروز نیز جلسه ای در قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) با حضور علی شمخانی و رحیم صفوی و چند تن از مسئولان واحدهای ستادی این قرارگاه تشکیل شد. در این جلسه پیشرفت امور مهندسی در منطقة حاشیه اروند و نیز خارج کردن مردم از این منطقه باز هم مورد بحث قرار گرفت و در این موارد توافق شد:

- ضرورت احداث چند جاده همراه با خاکریز.

- احداث خاکریز روی همة جاده های در دید.

- زیرسازی مواضع توپخانه.

- ساخت چهار پل دوبه ای.

- خارج کردن مردم از منطقة حاشیة اروند.(1)

همچنین قرار شد به منظور رعایت مسائل حفاظتی، خارج کردن مردم در دو مرحله انجام شود؛ در مرحلة اول - که یک ماه بعد اقدام می شود - از شهر آبادان تا اول پیچ بهمن شیر و در مرحلة بعدی - که دو ماه بعد خواهد بود - منطقة دوم که در پایین منطقة اول واقع شده است، تخلیه شود.(2)

اما در کنار این طرح، جهت عادی کردن وضعیت منطقه و منحرف ساختن ذهن دشمن از تحولاتی که شاهد آن است، این تصمیم نیز گرفته شد که نه تنها فعلاً از اخراج مردم خودداری شود، بلکه حضور آنان را تا حواشی اروندرود نیز گسترش دهند و "خرماچینی" بهانه و عامل و زمینه ساز و پوشش این حضور باشد. حفاظت موظف گردید طرح مورد نیاز برای اجرای این اهداف را آماده کند و به مورد اجرا گذارد. این آثار در تصمیم گیری امروز قرارگاه مدنظر بوده است:

1- عادی ساختن وضعیت منطقه.

2- ایجاد پوشش برای فعالیت های مهندسی و تردد یگان ها.

3- به کارگیری مردم جهت کمک به فعالیت های مهندسی از قبیل لایروبی نهرها، ترمیم سواحل اروند و]...[. البته حضور مردم بی اشکال نیست و پیش بینی می شود که تردد هایی نیز در اروند و ارتباط با دشمن صورت بگیرد، با این حال این امر ضروری تشخیص داده شد، اما برای جلوگیری از پی آمدهای منفی آن، واحد اطلاعات موظف شده که قوانین و آیین نامه های ضروری را تنظیم کند؛ از جمله این که مردم را با شناسایی و صدور کارت های مشخص، به منطقه راه بدهند. گفتنی است که سپاه بعد از تحویل گرفتن خط از ارتش و ژاندارمری، دوازده پست دژبانی جهت کنترل تردد مردم و عبور وسایل نقلیه احداث کرده است.

ص: 603


1- 8. سند شماره 16701 / ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: جلسه قرارگاه خاتم، راوی محسن رخصت طلب 12/5/1364.
2- 9. مأخذ 1، صص 134 و 135.

به نظر حاضران در جلسه، خرماچینی به وسیلة مردم با توجه به این فصل - که هنگام برداشت خرما است - بیش ترین تأثیر را در عادی سازی دارد.(1)

480

در پی دعوت فرماندهی سپاه از همة فرماندهان یگان ها و قرارگاه ها (در 23/2/1364) برای انجام دادن "عملیات محدود"، تیپ الغدیر نیز اجرای یک تک محدود در "هور" با هدف تصرف پاسگاه "الیج" عراق را در نظر گرفت که امروز آخرین شناسایی های خود را در این خصوص به پایان رساند. در گزارش مربوط به این شناسایی ها آمده است:

«جهت کسب اطمینان بیش تر به راه کارهای عملیات، آخرین شناسایی صورت گرفت که [راه کارهای مورد نظر] مسئله خاصی نداشت، اما مشاهده شد که دشمن مقداری مهمات اضافی در پاسگاه الیج آورده و بر تعداد بشکه های انفجاری افزوده است. به نظر می رسد احتیاط لازم برای حفاظت در امور شناسایی، نقل و انتقال نیرو و عکس هوایی رعایت نشده.(2)12. همان، پاورقی ص7.(3) درهرحال، تدبیر نیروهای شناسایی و انتخاب آب راه های فرعی (غیر از آب راه های اصلی) این بوده است که چنانچه دشمن عملیات را فهمیده، بتوان از آب راه های فرعی استفاده کرد.»(4)

یادآوری می شود شناسایی منطقه این عملیات از 14/4/1364 آغاز شده است و به این ترتیب حدود یک ماه طول کشیده است. این مدت برای شناسایی یک عملیات محدود زمان کمی نیست، اما وقتی که به ویژگی های منطقة عملیاتی و سابقة حضور یگان عمل کننده در آن توجه شود، مشخص می گردد که فعالیت های شناسایی با قوت و سرعت خاصی انجام می شده است.(5)*

سابقة حضور تیپ الغدیر در هور به 11/4/1364 برمی گردد. قبل از این و پس از عملیات بدر، تیپ الغدیر با توجه به تلفات و ضایعاتی که در این عملیات متحمل شده بود، در منطقة شلمچه و تحت امر قرارگاه نوح به بازسازی مشغول بود. در تاریخ 11/4/1364 در پی ابلاغ مأموریت از قرارگاه خاتم الانبیاء(ص)، این تیپ جهت اجرای عملیات در هورالهویزه و تصرف پاسگاه الیج، زیر امر قرارگاه سلمان [قرارگاه فرماندهی هور] قرار گرفت، به همین دلیل خط پدافندی تیپ ویژة شهدا در محور "شط علی" تحویل این یگان گردید تا هرچه سریع تر برای عملیات آماده شود.

ص: 604


1- 10. سند شمارة 0634 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "انتخاب منطقه عملیاتی فدک (فاو)"، (از مجموعه گزارش های نبرد بزرگ والفجر 8)، گزارش راوی قرارگاه خاتم در عملیات والفجر8 (داود رنجبر)، ص 55.
2- به این ترتیب، احتمال حساسیت دشمن وجود داشت، به دلیل همین احتمال، چند روز قبل از عملیات، نیروهای خودی در آب راه ها کمین هایی گذاشتند تا در صورت نفوذ نیروهای دشمن به مواضع ما، از ضربه پذیری و غافل گیری خودی جلوگیری شود.
3-
4- 11. سند شمارة 0631 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قدس 5"، گزارش راوی عملیات قدس5 (سیدمحمد فاطمی)، ص 7.
5- * ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 480 : گزارشی از شناسایی در هور607 .

قبل از واگذاری این منطقه به تیپ الغدیر، لشکر25 کربلا در دو عملیات قدس 1 و 2 با تصرف چند پاسگاه آبی خاکی دشمن، مواضع خودی را به پاسگاه الیج و منطقة حساس "البیضه" نزدیک تر کرده بود. مأموریت تیپ الغدیر در واقع ادامه و تکمیل این دو عملیات است. در اجرای عملیات روی پاسگاه "الیج" این مقاصد نیز در نظر گرفته شده است:

1- نزدیک تر شدن به البیضه؛ (پاسگاه الیج در سمت چپ پاسگاه بلاله و نزدیکی البیضه قرار دارد).

2- تأمین بیش تر جادة خندق.

3- تأمین بیش تر جناح راست خط پدافندی که احتمال دارد دشمن با اتکا به خشکی های موجود در این محور با نزدیک شدن به مواضع خودی، آن را به خطر بیندازد.

4- محدودتر شدن خط پدافندی خودی و تقلیل پاسگاه های روبه روی آب.

منطقة عملیات واقع در هورالهویزه، در شمال منطقة عملیاتی بدر و در شرق البیضه قرار دارد.(1)

481

در این خصوص که ایران سلاح های مورد نیاز جنگ را چگونه تأمین می کند، روزنامة کویتی "الانباء" نوشته است: «ایران اخیراً به یک محمولة بزرگ موشک های زمین به هوا دست یافته است.» این روزنامه به نقل از منابع وزارت خارجة ایتالیا افزوده است: «ایران از موشک های مورد ذکر، در عملیات جنگی اخیر در جبهه های شمالی استفاده کرده است.]...[ هدف ایران از خریداری این موشک ها، آماده ساختن نیروهای ایران جهت انجام یک رشته عملیات گسترده در پایان ماه جاری می باشد.» به نوشتة این روزنامه، این عملیات با نام "قدس5" انجام خواهد شد.(2)

روزنامة "نیویورک تایمز" نیز با اشاره به ماجرای اخیر محاکمة افرادی که درصدد قاچاق سلاح به ایران بودند، نوشته است: «ظاهراً ایران در تلاش خود جهت به دست آوردن سلاح های امریکایی تا آن جا پیش رفته است که یک مقام رسمی برای خرید اسلحة قاچاق به امریکا فرستاده است. "حسین .م. آذر" - که ادعا می شود یک مقام رسمی ایران است - یکی ازشش نفری است که توسط مأموران فدرال دست گیر شده اند و دولت امریکا گفته است که آن ها نقشة قاچاق بیش از 75 میلیون دلار موشک های پیشرفته و دیگر سلاح ها به ایران را داشته اند. گفته می شود که آذر خود را یک مقام رسمی دولت ایران معرفی کرده است. مقامات فدرال موقعیت رسمی آذر را به طور علنی تأیید نکرده اند، ولی به طور خصوصی شواهدی به دادستانی ارائه داده اند که ادعای آذر را تأیید می کند.»(3)

482

آقای "امامی کاشانی" عضو شورای نگهبان و رئیس هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات، در آستانة انتخابات ریاست جمهوری در یک مصاحبة مطبوعاتی به چگونگی گزینش و چگونگی

ص: 605


1- 13. همان، ص 3.
2- 14. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 137 (13/5/1364)، ص 5 ، روزنامة کویتی "الانباء"، 12/5/1364.
3- 15. مأخذ 7، صص 11 و 12، خبرگزاری کویت از واشنگتن.

رد صلاحیت نامزدهای ریاست جمهوری اشاره کرد و باقی ماندن تنها سه نفر واجد صلاحیت را ناشی از نقص قانون اعلام و اظهار امیدواری کرد که این نقص را مجلس در آینده رفع کند. وی در اظهارات خود گفت: «انتخابات ریاست جمهوری در اصل 98 قانون اساسی نظارتش به عهدة شورای نگهبان است، همچنین در اصل 115 و 110 اشاره به نظارت شورای نگهبان شده است. قانون اساسی در اصل 110 که مربوط به اختیارات رهبر و مقامات رهبری است، در یکی از بندها می گوید: " صلاحیت کاندیدای ریاست جمهوری را وقتی شورای نگهبان نیست، رهبر تأیید می کند و وقتی که شورای نگهبان تشکیل شد، شورای نگهبان تأیید می کند" یعنی در اصل، شورای نگهبان قائم مقام رهبر است. در تعیین صلاحیت ها، در اصل 98 و 115 نظارت به عهدة شورای نگهبان است و براساس وظیفه ای که دارد، دو نفر را طبق قانون به هیئت مرکزی انتخابات که هفت نفر می باشند، معرفی می کند. شورای نگهبان این جانب و آقای بیژنی که از حقوق دان ها می باشد را انتخاب کرده است و بعد هم آقایان گلپایگانی و فیضی که در دیوان عدالت اداری هستند و آقایان لبانی، نژادحسینیان و اشعری را شورای نگهبان تعیین کرده که جمعاً این هفت نفر نظارت بر انتخابات را به عهده گرفته اند.»

وی افزود: «نکته ای که باید عرض کنم این که آراء ملّت همان طور که هست، در محدودة قانون اساسی انعکاس پیدا کند؛ یعنی اگر بخواهند مردم به کسی رأی دهند که در قانون اساسی واجد شرایط نیست، شورای نگهبان جلو این رأی را می گیرد و آراء ملّت را حفظ می کند، لذا از اول، صلاحیت کاندیداها را تأیید می کند و تا به آخر که رسیدگی به وضع شکایات می باشد، ادامه می دهد.»

وی در پاسخ به سؤال یکی از خبرنگاران در مورد علت انتخاب سه نفر از میان 50 کاندیدای ریاست جمهوری، پاسخ داد:

«دلیل اساسی این را نقص قانون می دانم، برای این که در قانون آمده اعضای شورای نگهبان، شورای عالی قضایی، دولت و مجلس اگر می خواهند کاندید شوند، باید استعفا دهند. این استعفا دادن محظوراتی پیش می آورد، زیرا اگر در انتخابات ریاست جمهوری انتخاب نشوند، به سادگی نمی توانند به کار خود بازگردند [...] از سوی دیگر، قانون اساسی می گوید کسانی که می خواهند کاندیدای ریاست جمهوری شوند باید از "رجال سیاسی و دارای حسن سابقه و [...] باشند،" از آن جایی که کسانی که خود را سیاسی - مذهبی نشان داده اند و سابقة خوب هم دارند، بر سر کارهای مهم هستند که در صورت کاندیدا شدن باید استعفا دهند، این مادة قانون از علت های مهمی بود برای اشخاصی که سرشناس بودند و برای شورای نگهبان نیز مشخص است که صلاحیت ریاست جمهوری دارند، ولی به خاطر همان نقص قانون، نتوانستند کاندید شوند. من فکر می کنم دره دورة آینده، مجلس چنین

ص: 606

قانونی را حذف کند. از سوی دیگر، اشخاصی نیز آمدند که غالب آن ها شناخته نشده بودند، ممکن است ثبوتاً صلاحیت هم داشته باشند ولی به علت معلوم نبودن حسن سابقه، صلاحیت آن ها برای شورای نگهبان محرز نشده است.»

وی تأکید کرد: «مردم باید توجه کنند که ریاست جمهوری و تأیید آن غیر از تأیید نمایندة مجلس است. در انتخابات نمایندگان مجلس، شورای نگهبان اگر نقطة تاریکی ندید، بنابر صحت می گذارد ولی در ریاست جمهوری ده شرط در قانون اساسی دارد که یکی از آن ها حسن سابقه است که باید برای شورای نگهبان و ملّت محرز شود.»

امامی کاشانی در پاسخ به سؤال خبرنگار کیهان عربی در مورد علل رد صلاحیت مهندس بازرگان، گفت: «شورای نگهبان تمام نقاط مثبت و منفی آقای بازرگان را رسیدگی کرده و بعد از جمع بندی در شورا مطرح و بحث نمود و آنچه را که قانون اساسی تکلیف کرده، طبق شرایطی که کاندیداها باید داشته باشند، با توجه به سابقه و مطالب ایشان رأی نیاوردند و اگر لازم باشد برای ملّت منعکس می کنیم.» وی در پاسخ به سؤال خبرنگار کیهان در مورد مطالب وزیر کشور (آقای ناطق نوری) در خصوص بازرگان، گفت: «من به وزیر کشور تلفن کردم، وی گفت در جمعی - که فکر می کنم از بخشداران یا فرمانداران بوده - سؤال کردند و آن جا گفته اند که برای چه بازرگان تأیید نشده. این که روزنامه نقل کرده، تا چقدر جامع بوده و یا نبوده، استنباط وزیر کشور بوده است و ما در اختیار کسی نگذاشته ایم.»

خبرنگار کیهان پرسید: «با توجه به سوژه دادن دست ضدانقلاب، بهتر نبود بازرگان را تأیید می کردید؟» آقای امامی کاشانی: «همان طور که امام در پیام 22 بهمن در مورد شورای نگهبان فرمودند، تا به حال تحت تأثیر جوّ قرار نگرفته است؛ فقه اسلام و قانون اساسی را جلوش می گذارد و جلو می رود؛ در قانونی هم که در مجلس تأیید می کنند، کار به جوّ ندارد؛ اصولاً شورای نگهبان مصلحت اندیشی نمی کند.»(1)

¯¯¯

ضمیمة گزارش 480: گزارشی از شناسایی در هور

در مورد سابقه و چگونگی انجام دادن شناسایی ها، این مطالب گفتنی است:

چند روز بعد از ابلاغ مأموریت به تیپ الغدیر، در تاریخ 14/4/1364 واحد اطلاعات و عملیات این تیپ کار شناسایی در هور را مورد بررسی قرار داد و در نهایت چهار آب راه مهم و قابل استفاده برای عملیات در نظر گرفته شد، به این ترتیب که از تاریخ 15/4/1364 کار خود را روی دو آب راه "حضرت رسول(ص)" و "آب راه حمزه سیدالشهدا(ع)" آغاز کرد، سپس از 27/4/1364 "آب راه تبوک" را مورد شناسایی قرار داد و پس از آن با توجه به عکس هوایی و مشخص شدن یک آب راه دیگر"(آب راه امام علی(ع))"، شناسایی در این چهار محور صورت گرفت:

در محور محمدرسول الله(ص) با استفاده از بلم و سلاح های سبک از قبیل کلت، نیروهای شناسایی تا سیصد متری دشمن رفتند و برای توجیه و آشنا شدن نیروهای غواص، آن ها را به همراه خود به جلو می بردند. کلاً این محور حدود ده بار شناسایی شد.

ص: 607


1- 16. مأخذ 4، صص 1 و 2.

در محور حمزه سیدالشهداء(ع)، وضعیت شناسایی به لحاظ دفعات و مدت زمان شناسایی، مشابه محور محمدرسول الله(ص) بود.

محور امام علی(ع)، محور بسیار حساسی است، زیرا با استفاده از زبره ای که در سمت چپ محور حمزه و پاسگاه الیج قرار داشت، می توان دشمن را دور زد و از یک کیلومتری پشت پاسگاه الیج بیرون آمد. حداقل ده بار شناسایی در این محور صورت گرفت.

محور آب راه تبوک معروف به "فاطمه زهرا"(س) به لحاظ این که مقابل پاسگاه "ترابه" واقع شده و انتهای آن به پاسگاه الیج می رسد، حساسیت ویژه ای داشت و چون دشمن احتمال تک را به آن جا می داد، همواره بر روی آن ثبت تیر و اجرای آتش داشت، لذا استفاده از نیروهای پشتیبانی و تخریب را در این محور به دقت مورد نظر قرار دادند و از طرفی جهت انجام دادن شناسایی، از نیروهای عرب زبان نیز استفاده شد.

شناسایی های انجام شده نشان می داد: همة موانع دشمن در آب راه تبوک قرار دارد، چرا که دشمن احتمال هجوم از سایر آب راه ها را نمی داد. این موانع عبارت بود از: شش تا هفت ردیف سیم خاردار خصوصاً در انتهای آب راه، نزدیک پاسگاه دشمن؛ حدود هفت صد متر میدان مین و بشکه های دویست لیتری حاوی مواد آتش زا (فوگاز).

همچنین تجهیزات تعبیه شده در پاسگاه الیج چنین بود: دو دستگاه تک لول ضدهوایی؛ دو قبضه خمپاره انداز 81 و 82 میلی متری و مهمات کافی جهت 48 ساعت مقاومت. به لحاظ نیرو، گردان سوم از تیپ701 کماندویی "حذیفه" در منطقه مستقر بود.(1)

ص: 608


1- 17. مأخذ 11، صص 6 و 7.

روزشمار جنگ یکشنبه /13 مرداد 1364 /16 ذیقعده 1405 /4 اوت 1985

483

بامداد امروز نیروهای دشمن در منطقة عملیاتی "قدس1" در شمال "هورالهویزه"، با پشتیبانی آتش توپخانه و به کارگیری چند هلی کوپتر دست به یک پاتک زدند، ولی رزمندگان خودی با اجرای به موقع آتش، تعدادی از قایق های دشمن را منهدم و شماری از نیروهای مهاجم را اسیر کردند و تلفاتی نیز به آن ها وارد آوردند. به گزارش روزنامة کیهان، یکی از اسیران عراقی گفته است که هلی کوپتری که امروز هدف آتش پدافند نیروهای اسلام قرار گرفته، حامل چند تن از افسران اطلاعاتی ارتش بعث بوده است که همگی آن ها کشته شده اند. در این عملیات تعدادی از قایق های دشمن سالم به غنیمت گرفته شد.(1)

484

به گزارش یک نشریة داخلی سپاه، در دو هفتة گذشته (1 تا 13/5/1364) درگیری هایی بین نیروهای خودی و ضدانقلاب در مناطق نقده، پیرانشهر، اشنویه، بانه و تکاب روی داده است. در این درگیری ها، از نیروهای دشمن حداقل 48 تن هلاک و 4 تن اسیر شده اند و یک تن نیز زخمی شده است. از نیروهای خودی هم دو تن شهید، دو تن مفقود و 15 تن اسیر شدند.(2)

گزارش های دیگر حاکی است که جسد "استاد حسن" فرمانده هیز افشار حزب دمکرات، در میان کشته شدگان می باشد.(3)

485

در پی ادعای روز گذشتة عراق مبنی بر این که میدان نفتی نوروز را مورد تهاجم قرار داده است(4) و با توجه به انعکاس وسیع آن در رادیوهای بیگانه، خبرگزاری جمهوری اسلامی امروز در تماسی با دفتر "محمد غرضی" وزیر نفت، کسب اطلاع کرده که طبق گزارش های رسیده از جزیرة خارک، نیروهای عراقی موشکی را به طرف سکوی نفتی نوروز شلیک کرده اند که در حوالی این سکو در آب منفجر شده و هیچ گونه خسارتی نداشته است.(5)

486

ناخدا محمدحسین ملک زادگان فرمانده نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران، در

ص: 609


1- 1. روزنامة کیهان، 14/5/1364، ص2.
2- 2. سند شمارة 226062 دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه، نشریة "رویدادها" شمارة 56 (25/5/1364)، ص17.
3- 3. سند شمارة 200029 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش روزانه"، شمارة 15 (15/5/1364)، ص2.
4- 4. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 138 (14/5/1364)، ص 1.
5- 5. همان، ص 7، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی.

مصاحبه ای مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی، درخصوص نقش نیروی دریایی در خلیج فارس مبنی بر حراست و دفاع از سواحل و آب های سرزمینی، آب های ساحلی، منابع حیاتی و حساس، فلات قاره و حفظ و حراست از جزایر و بندرهای میهن اسلامی، گفت:

«نیروها و یگان های شناور دریایی، هوایی و نیروهای زمینی که به صورت آبی خاکی عمل می کنند، طوری در این منطقه گسترش یافته اند که پوشش کامل را به منطقة خلیج فارس و دریای عمان می دهند.»

وی با تأکید بر نقش و آمادگی کامل نیروی دریایی در جنگ، گفت: «ما هدف های تهاجمی در جنگ نداریم ولیکن مصمم هستیم قاطعانه با هرگونه تهاجمی مقابله کنیم و آن ها را سرکوب کنیم. هدف ما اهداف استراتژیک است.» ناخدا ملک زادگان در مورد دخالت امریکا و نیروهای بیگانه در خلیج فارس، چنین موضع گیری کرد: «ما معتقدیم منطقة خلیج فارس باید توسط کشورهای خود منطقه حفاظت و حراست بشود و برای ما قابل قبول نیست نیروی دیگری از ده ها هزار کیلومتری این جا بخواهد حضور خود را در منطقه نشان دهد.»

فرمانده نیروی دریایی در خاتمه با اشاره به این که "نیروهای خارج از منطقه را تحت کنترل داریم و هرگونه توطئه ای علیه جمهوری اسلامی ایران سرکوب خواهد شد"، در خصوص بازرسی کشتی ها گفت: «این حق مسلم و قانونی ماست که از عبور هرگونه محموله ای که در توان رزمی دشمن اثر می گذارد، جلوگیری کنیم.»(1)

در این حال، رادیو اسرائیل به نقل از سخنان فرمانده نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران گفت: «حکومت اسلامی برای مقابله با تهدید های بالقوه که از حضور ناوگان ایالات متحده در خلیج فارس در مانور دریایی کویت ناشی می شود، طرح هایی تهیه کرده است. وی (فرمانده نیروی دریایی) بی آن که به ماهیت این طرح ها اشاره نماید تهدید کرد که ایران در صورت احساس هرگونه خطری، آن ها را به مورد اجرا خواهد گذاشت.» رادیو اسرائیل همچنین گزارش داد که ایران اعلام داشت پدافند هوایی خود را در نواحی مرزی تقویت بخشیده و سقوط هواپیمای جنگی عراق که به گفتة مقامات تهران پیش از ظهر دیروز در شمال غربی خوزستان سرنگون شد، از نتایج آن بوده است.(2)

487

رسانه های گروهی و مطبوعات امریکا اخیراً به طور گسترده ای به مسئله قاچاق اسلحه از امریکا به ایران پرداخته اند تا جایی که این مباحث با دست گیری تعدادی از دلالان اسلحه، ابعاد تازه تری به خود گرفته است.(3)

رادیو امریکا به نقل از نشریة "لوس آنجلس تایمز" در تفسیری در این باره گفت: «ایران می کوشد که از طریق بازرگانان، وزارت دفاع امریکا و سایر منابع، موشک ها و قطعات یدکی جت های جنگندة اف - 14 خود را که ساخت امریکاست، به دست آورد تصور می شود که از

ص: 610


1- 6. روزنامة کیهان، 13/5/1364، ص2.
2- 7. مأخذ 4، ص 26، رادیو اسرائیل، 13/5/1364.
3- 8. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة"گزارش های ویژه"، شمارة 125 (1/5/1364)، ص 8؛ و: خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة"گزارش های ویژه"، شماره 135 (11/5/1364)، ص 23؛ و: خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة"گزارش های ویژه"، شمارة 137 (13/5/1364)، ص 5؛ و: مأخذ 4، ص 10 تا 14 و ص18؛ و: خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة"گزارش های ویژه،" شماره 139 (15/5/1364)، ص 24.

میان 80 جت اف - 14 که توسط دولت شاه فقید ایران خریداری شده بود، اکنون بیش از ده هواپیما قابلیت پرواز و انجام مأموریت های نظامی را نداشته باشند. بنابراین گزارش، در ابتدای عملیات قاچاق اسلحه، عمال ایران فریب دلالان را می خوردند اما اخیراً در این کار تبحر زیادی پیدا کرده و اکنون سعی دارند مستقیماً به سیستم تدارکات نظامی امریکا رخنه کنند.»

همچنین به گزارش خبرگزاری فرانسه، لوس آنجلس تایمز امروز (یکشنبه) به نقل از مسئولان دولت فدرال امریکا نوشته است: «علی رغم محاصرة تسلیحاتی که در پی بحران گروگان گیری تهران از سوی واشنگتن اتخاذ شده است، صدها محمولة سلاح امریکایی ظرف پنج سال گذشته به ایران ارسال شده است. [...] منابع رسمی امریکایی با قبول این نکته که تقاضای ایران برای سلاح بسیار شدید است، خاطرنشان می کنند که عملیات موفقیت آمیز قاچاق، تنها ده درصد از نیازهای تسلیحاتی تهران را برآورده می کند و سلاح هایی که ظرف پنج سال گذشته توسط ایران در جنگ علیه عراق مورد استفاده قرار گرفته اند، یا از انبارهای پنتاگون و یا از طریق شرکت های خصوصی در اختیار ایران قرار می گیرند، این در حالی است که مأموران ایرانی که مسئول خرید آن ها هستند، از اعتبارهای تقریباً نامحدودی برخوردار می باشند [...] ایران توجه خاصی به لوازم یدکی ناو جنگی، هواپیما، هلی کوپتر و همچنین تجهیزات رادار و عینک های رؤیت کننده در شب، مبذول می دارد.

یک سرهنگ دوم امریکایی که - کارشناس موشک - است هفتة گذشته متهم شد که سعی داشته است مقادیری موشک ساخت فرانسه و امریکا به ارزش 140 میلیون دلار به ایران بفروشد. یک هفته قبل از آن نیز هفت تن دیگر در شهر "سان دیه گو" کالیفرنیا به سرقت و ارسال لوازم یدکی موشک های "فونیکس" و لوازم یدکی جت های اف - 14 به ایران، متهم شدند.»(1)

488

کشورهای الجزایر و لیبی در قبال شرکت در کنفرانس فوق العادة سران عرب که عراق و متحدانش در برگزاری آن مصرّند، صراحتاً موضع گیری کردند. وزیر خارجة الجزایر در مورد هدف از عدم شرکت این کشور در کنفرانس فوق العاده سران عرب در "کازابلانکا"، گفت: «اهداف این کنفرانس در خدمت منافع ضروری امت عرب نیست.» خبرگزاری الجزایر با اعلام این خبر، افزود: «وزارت امور خارجة الجزایر این اقدام شاه حسن دوم را یک عمل تفرقه افکنانه خوانده و معتقد است این حرکت، اعتبار و قدرت امت عرب را زیر سؤال خواهد برد.»

در همین حال، آسوشیتدپرس در گزارشی از طرابلس (لیبی)، با اشاره به این که لیبی به سه شرط در کنفرانس سران عرب شرکت خواهد کرد، به نقل از خبرگزاری جانا (خبرگزاری لیبی) اعلام کرد: «به شرطی که رفتار "خیانت بار" عراق و اردن و نیز اشغال مصر از سوی امریکا، در این کنفرانس مورد بحث قرار بگیرد و بخشی از مباحثات خود را به محاکمة

ص: 611


1- 9. مأخذ 4، صص 13 و 14، خبرگزاری یونایتدپرس از لوس آنجلس.

رژیم های عراق و اردن به خاطر جنایت آن ها در برقراری رابطه با مصر اختصاص دهد، ما در کنفرانس شرکت خواهیم نمود. ]...[ لیبی در این کنفرانس شرکت می کند به شرطی که موضوع وحدت اعراب و آزادی فلسطین در برنامه هایش گنجانده شود.»

این در حالی است که برخلاف لیبی و الجزایر، عراق و متحدانش در برگزاری این کنفرانس اصرار دارند و برای آن تبلیغات بسیاری در رسانه های جهان کرده اند.(1)

489

در حالی که در میان کشورهای عربی در مورد شرکت یا عدم شرکت در کنفرانس سران عرب در مراکش، نوعی جناح بندی وجود دارد که حکومت عراق و متحدان و دوستان آن از جمله عرفات و اردن در یک طرف آن اند، امروز یک هیئت فلسطینی مخالف مشی ساف و عرفات وارد تهران شد. در این هیئت سرهنگ " ابوموسی" رهبر بخش انقلابی فتح، " احمد جبرئیل" دبیرکل جبهة خلق برای آزادی فلسطین (فرماندهی کل)، " ابوماهرالیمانی" عضو دفتر سیاسی این جبهه و "فرحان ابوالهجا" عضو رهبری جنبش الصاعقه، حضور دارند. این هیئت، پس از ورود به تهران، در مصاحبه ای مطبوعاتی به سؤالات خبرنگاران داخلی پاسخ داد.

ابتدا سرهنگ ابوموسی در جواب یکی از خبرنگاران که پرسید: «نظر شما در مورد سیاست عراق در قبال مسئله فلسطین چیست؟» گفت:

«من به طور خلاصه آنچه را که می توانم بگویم آن است که این جنگی که به وسیلة صدام حسین علیه انقلاب اسلامی تحمیل شده را ظالمانه به حساب می آوریم. ایران در زمان شاه تحت حاکمیت امریکا و تکیه گاه اصلی آن در منطقه بود، لذا پس از پیروزی انقلاب اسلامی صدام آتش جنگ را علیه این انقلاب که شعارهای اولیه آن آزادسازی فلسطین و قدس است، شعله ور ساخت. ما معتقدیم که این امکانات و این وسایل جنگی باید علیه دشمن صهیونیستی در منطقه به کار گرفته شود. رژیم عراق که وانمود می کرد مدافع انقلاب فلسطین است، امروز دست در دست ارتجاع منطقه که از حسنی مبارک و شاه حسین اردنی تشکیل شده است، در جهت خدمت به منافع ارتجاع و امپریالیسم گام بر می دارد. ما به طور کلی می گوییم که سیاست صدام در قبال ایران، بسیار احمقانه است و این دریافت ما از جنگ است.»

خبرنگار دیگری پرسید: «شما هم زمان با تدارک برگزاری کنفرانس سران عرب، به ایران آمده اید، هدف دیدار شما چیست؟» ابوموسی پاسخ داد:

«ما به ایران آمدیم تا بر روابط مستحکم انقلاب فلسطین با انقلاب اسلامی ایران دوباره تأکید کنیم. ما برگزاری این اجلاس در فاس و در کشور مغرب که کنفرانس فاس اول در آن جا برگزار شد و به طور ضمنی اسرائیل را به رسمیت شناخت، محکوم می کنیم. ما معتقدیم مادامی که پیمان های ارتجاعی میان کشورهای ارتجاعی به وجود می آید و صدام و

ص: 612


1- 10. مأخذ 1، ص 24، خبرگزاری فرانسه از الجزایر.

حسنی مبارک و شاه حسین میان خود پیمان به وجود می آورند، باید انقلابیون هم دست به تشکیل پیمان هایی میان خود بزنند تا بتوانیم این توطئه بزرگ را که به سرکردگی امریکا علیه ملّت فلسطین و کشورهای پیشرو منطقه انجام می گیرد، خنثی کنیم. ما بر این باوریم چنانچه این جنگی که به وسیلة صدام به وجود آمده، برافروخته نمی گردید، معادلات جدیدی در منطقه حکم فرما می شد که مسلماً به نفع نیروهای انقلابی بود.»

خبرنگار دیگری پرسید: «نظر شما دربارة کوشش های عرفات برای برپا کردن اتحاد کنفدراتیو با اردن، چیست؟» ابوموسی گفت:

«تشکیل دولت کنفدراسیون با اردن یک دروغ بزرگ است و هیچ گاه نمی توان یک اتحاد کنفدرالی به وجود آورد، زیرا یک اتحاد کنفدرالی میان دو دولت مستقل و صاحب زمین و دارای رژیم مستقل تشکیل می شود، در حالی که سازمان آزادی بخش فلسطین دولت نیست و سرزمین مستقلی ندارد و به علاوه، ملت فلسطین در جهان آواره و سرگردان هستند. بنابراین چگونه می خواهند کنفدراسیون تشکیل بدهند؟! آن هایی که در صدد اجرای این موضوع هستند، می خواهند مسئله فلسطین را به رژیم اردن واگذار کنند و تلاش شاه حسین در این زمینه، بیش تر از حفظ تاج و تخت خود نشأت می گیرد. در موافقت نامة حسین و عرفات آمده است که "صلح در مقابل زمین داده می شود"، در حالی که شاه حسین نمی تواند صلح بدهد.»

تصویر

مصاحبه مطبوعاتی سران تعدادی از گروه های فلسطینی در تهران

سرهنگ ابوموسی (انشعابی فتح)، احمد جبرئیل (جبهه خلق برای آزادی فلسطین)، فرحان ابوالهجا (الصاعقه) و... :

سیاست صدام در قبال ایران بسیار احمقانه و در جهت خدمت به ارتجاع منطقه و امپریالیسم است.

ص: 613

خبرنگار کیهان پرسید: «توافقی میان جبهة نجات ملی فلسطین و جنبش امل در دمشق به منظور پایان دادن به نبرد اردوگاه ها منعقد شد، امّا اخیراً جبهة نجات ملی فلسطین، جنبش امل را متهم ساخته است که از تصمیمات متخذة اجلاس دمشق عدول کرده است. نظر شما چیست؟»

احمد جبرئیل در پاسخ گفت:

«شکی نیست که جنگ اردوگاه ها که در بیروت صورت گرفت، در خدمت منافع ارتجاع بوده است ولی به هرحال پس از یک ماه کشمکش و نبرد، بالاخره توافقی برای جلوگیری از خون ریزی به دست آمد. البته ناگفته نماند که جمهوری اسلامی نقش مهمی در جلوگیری از ادامة این خون ریزی مبذول داشته است و این امر از خلال رفت وآمدهای مداوم به سوریه انجام شده است و به نوبة خود تأثیر جمهوری اسلامی را نمایان می سازد.

ما توافق دمشق را به عنوان راه حل پذیرفتنی و مورد قبول برای مسئله نبرد اردوگاه ها می دانیم ولی معتقدیم که طرف های عربی و لبنانی و بین المللی و فلسطینی وجود دارند که از توافق دمشق ناراضی و ناراحت هستند، زیرا اجرای مفاد این موافقت نامه را خاموش کردن آتش فتنه می دانند. به علاوه، آن ها می خواهند از لبنان به عنوان پوششی برای مخفی نگه داشتن توافق های خود با شاه حسین استفاده نمایند.

بنابراین، طرف های عربی و فلسطینی وجود دارند که راضی به این کار نیستند، لذا در همین زمینه ما در جبهة نجات ملی فلسطین توافق دمشق را که میان جبهه نجات ملی و امل حاصل شد، قبول داریم و امیدواریم که در سریع ترین فرصت بتوان از خون ریزی جلوگیری و آشتی ملی در لبنان میان اردوگاه های فلسطینی و همسایگان آن به وجود آورد.

در این زمینه باید افزود که فرماندهی جبهه امل به توافق دمشق مقید می باشد و در هیئت هماهنگی شرکت فعالانه ای دارد، ولی 36 ساعت پیش نیروهایی از جنبش امل و تیپ ششم هنوز در اردوگاه ها به سر می برند که با توافقی که حاصل شد، از اردوگاه ها عقب نشینی کردند. ما امیدواریم که از این توطئه ها جلوگیری به عمل آید.

در اینجا تأکید می کنم که نقش جمهوری اسلامی در لبنان و در جنوب بسیار مهم و مؤثر بوده است و از جمهوری اسلامی خواستاریم که تلاش و سعی بیش تری به کار گیرد تا بتوان توطئه ها را در لبنان که بر علیه انقلاب نوین فلسطین صورت می گیرد، خنثی کرد. این انقلاب دیگر به عرفات مربوط نیست؛ این انقلاب نوین علیه عرفات و گروه خائن اش که در صدد انجام مذاکرات سازش کارانه می باشند، صورت گرفته است.»

در این جا خبرنگاری پرسید: «در لبنان "نبیه بری" اعلام کرد که "جبهه اتحاد ملی تشکیل شده است"، نظر شما چیست؟» ابوماهر یمانی پاسخ داد:

«نیروهای محلی و مترقی و اسلامی که حضور گسترده در لبنان دارند، توافق کردند که با

ص: 614

رژیمی که با صهیونیست ها روابط نزدیکی دارد، به مقابله برخیزند. این نیروها با حمایت کشور سوریه تماس های خود را برای ایجاد جبهه ای متحد افزایش دادند. دو هفته پیش میان این نیروها، ملاقات ها و تماس هایی در سوریه و لبنان صورت گرفت و بر تشکیل یک جبهة اتحاد ملی که همة نیروها در محور آن جمع شوند، به توافق رسیدند. شاید فردا این نیروها جلسه ای را برگزار کنند که منشور این جبهه را مورد تصویب قرار دهند.»(1)

490

در آستانة برگزاری مراسم حج، روزنامة کیهان در نشستی با "مهدی کروبی" نمایندة امام در حج، به گفت وگو پرداخت و با توجه به سخنان اخیر امام، چگونگی حرکت سیاسی تبلیغی حج امسال را جویا شد که آقای کروبی در پاسخ گفت:

«حرکت های سیاسی و تبلیغی حج امسال طبق فرمودة امام امت، همان روال گذشته را دارد. در کنار مراسم عبادی حج، تظاهرات عظیم مکه و مدینه و شعار علیه امریکا و اسرائیل و قدرت های استکباری جهان و نیز بازگو کردن مشکلات مسلمین در همة بلاد، به خصوص بیان مشکلات مردم محروم لبنان، فلسطین و افغانستان مظلوم، از کارهای اصلی ماست.»(2)

در این حال، رادیو اسرائیل اعلام کرد: «مدیر کل سیاسی وزارت خارجة ایران - که اخیراً از عربستان سعودی و چند کشور دیگر منطقه بازگشت - پاسخ ملک فهد به پیام اخیر حجت الاسلام خامنه ای را امروز به وی تسلیم کرد. از متن این پیام و پاسخ، خبری در دست نیست، ولی ناظران آن را با ماجرای تظاهرات سیاسی حجاج ایرانی و مسئله تعداد زائران مربوط می دانند.»(3)

از سوی دیگر، خبرگزاری جمهوری اسلامی از کویت گزارش داد که روزنامة کویتی "السیاسه" در سرمقاله ای به قلم سردبیر خود، از سایر حجاج خانة خدا خواسته است که حاجیان ایرانی را هنگام زیارت، مورد حمله قرار دهند. در این سرمقاله تحت عنوان "ایرانی از مراسم حج چه می خواهد "آمده است: «اگر ایرانی اعتقاد دارد که مراسم حج باید به جایی برای فحش دادن به کشورهایی که با آن اختلاف دارد، تبدیل شود، در مقابل، این کشورها حق دارند حجاج ایرانی فحش دهنده را مهار کنند و سیلی آنان را با دو سیلی پاسخ دهند.» در این سرمقاله از مقام های عربستان خواسته شده است که تدابیر لازم جهت سرکوب هرگونه تظاهرات و یا تحرک سیاسی حجاج ایرانی، اتخاذ شود.(4)

491

کلیات لایحة اصلاح تبصرة 2 مادة 91 قانون استخدام ارتش جمهوری اسلامی ایران تصویب شد. آقای "اکرمی" مخبر کمیسیون امور دفاعی در این مورد چنین توضیح داده است: «در قوانین سابق ارتش دو ماده بود: یکی مادة 90 و یکی مادة 91؛ مادة 90 این بوده که "اگر کسی در حین انجام وظیفه معلول بشود" و مادة 91 این بوده که "اگر در حین

ص: 615


1- 11. مأخذ 1، ص24.
2- 12. مأخذ 6 ، (ویژه نامة هفتة حج)، ص 3.
3- 13. مأخذ 4، ص 28، رادیو اسرائیل.
4- 14. مأخذ 4، ص 9.

انجام وظیفه فوت کند یا شهید بشود، حقوق آن معلول و یا آن فوت شده براساس پرسنل کادر ثابت هم درجه به او داده می شود". در نظام جمهوری اسلامی ایران در سال 60 آمده یک تبصره ای بر آن زده شده است که آن مربوط به زمان صلح بوده، آمده اند یک قیدی زده اند مربوط به زمان جنگ را بر آن اضافه کرده اند و به مدت سه سال آن را تصویب کردند. الآن دو نکته قابل توجه است: یکی این که سه سال آن تمام شده و ما می خواهیم این خلأ قانونی برطرف بشود و این لایحه به صورت یک قانون دربیاید، منتها با یک قید که تا هنگام تصویب طرح اصلاح قوانین ارتش، این قید بماند و همین طور تمدید آن تا زمانی که خلأ قانونی یادشده از بین برود.»(1)

ص: 616


1- 15. اداره کل تندنویسی مجلس شورای اسلامی "روزنامه رسمی" مشروح مذاکرات جلسه علنی مجلس، نشریه 11817، دورة دوم، جلسة 165 (13/5/1364) ص28.

روزشمار جنگ دوشنبه /14 مرداد 1364 /17 ذیقعده 1405 /1 اوت 1985

492

مطابق گزارش قرارگاه رمضان، در منطقة شمال غرب، ارتش عراق در ساعت هفت صبح امروز ارتفاع "سرپیران" را به تصرف خود در آورده و در تمام نقاط آن نیرو مستقر کرده است.(1)

یادآوری می شود که این ارتفاع از اهداف فرعی عملیات قادر در منطقة سیدکان، بود. سرپیران در اولین مرحلة این عملیات به دست نیروهای خودی (ارتش) تصرف شده بود.

493

در جلسة امروز قرارگاه خاتم الانبیاء(ص)"، محسن رضایی" فرمانده کل سپاه، پس از شنیدن گزارش فعالیت های برخی از یگان های سپاه پاسداران در خصوص اقدامات انجام شده جهت اجرای عملیات های محدود در مناطق شنام، بیاره، گاوکش، پردینه، سنی هرات، پنج قله، طویله، نوسود و چوارتا، مطالب نسبتاً مفصلی بیان کرد. وی از کندی پیشرفت کارها انتقاد کرد و با یادآوری مخارج جنگ، به تشریح سرعت گسترش توان نظامی دشمن پرداخت و تناقض بین انقلاب و زندگی کردن را یادآور شد. وی تأکید کرد: «نظر امام خمینی این است که اگر یک خانه هم در این مملکت بماند و در یک خانه یک نفر باشد، باید جنگ را ادامه داد.» رضایی از این سخن امام برای افزایش انگیزه و تحرک نیروهای خودی استفاده کرد: «آیا ما پیش تاز این حرف امام هستیم؟»(2)(3)

494

"عمر تلمسانی" رهبر سازمان" اخوان المسلمین" مصر، با تأکید بر ضرورت میانجی گری مسلمانان بی طرف در جنگ میان ایران و عراق، گفت که میانجی گری در این جنگ باید به وسیلة کسانی صورت گیرد که هیچ کمکی به طرف های درگیر جنگ، نکرده باشند. وی با رد صلاحیت

ص: 617


1- 1. سند شمارة 009816 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از: ستاد مرکزی سپاه، به قرارگاه خاتم 16/5/1364.
2- 2. سند شمارة 16705، پ.ن. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: جلسة قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، (14/5/1364، مکان: قرارگاه نجف)، راوی: رخصت طلب صص 19 تا 27.
3- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 493 : گزیده سخنان فرمانده کل سپاه خطاب به فرماندهان حاضر در جلسة قرارگاه خاتم الانبیاء(ص)، ص621.

حکومت ها برای میانجی گری به دلیل جانب داری از طرف های مخاصمه، تأکید کرد که تنها افرادی از ملت های مسلمان که به هیچ یک از طرف های جنگ کمک نکرده اند، می توانند این نقش را بر عهده بگیرند و مقام های رسمی می توانند آنان را در این امر مهم کمک کنند.

عمر تلمسانی در خاتمه با اشاره به این که ایران و عراق در این منازعه به هیچ گونه نتایجی دست نیافته اند و اسرائیل از این جنگ بهره برداری می کند، اظهار امیدواری کرد که این جنگ به زودی پایان پذیرد.(1)

495

در ادامة ادعاهای عراق و تکذیب های ایران در مورد حمله به حوزة نفتی نوروز (که در روزهای قبل ذکر شد)، امروز نیز این دعاوی ادامه یافت. نوع بازتاب این خبر در مطبوعات فرانسه - که بیش تر جهت گیری سیاسی این مطبوعات را می رساند - خود حاکی از غیر موثق بودن دعاوی عراق است. روزنامة فرانسوی "لوکوتیدین دوپاری" امروز گزارش داد: «عراق اعلام کرد که نیروی دریایی آن کشور شنبه و دیروز در دو نوبت حوزة نفتی نوروز در شمال خلیج]فارس[ را بمباران کرده و دو چاه نفت و یک ایستگاه پمپاژ مورد اصابت قرار گرفته است. به گفتة سخن گوی نظامی عراق، اولین حمله روز شنبه در ساعت4:06 انجام شد و کشتی های جنگی عراق موفق شدند اهداف خود را طی حملة دوم که در ساعت6:55 روز یکشنبه انجام یافت، ویران کنند.» اما این روزنامه افزوده است: «منابع مستقل دریایی در خلیج فارس و مسئولان سازمان حفاظت از محیط دریا مستقر در کویت، در روز یکشنبه در وضعیتی نبودند که این عملیات را تأیید کنند.»

لوکوتیدین دوپاری در آخر یادآوری کرده است: «حوزة نفتی نوروز واقع در منتهی الیه شمالی خلیج]فارس[ و در 80 کیلومتری شمال غربی بندر نفتی خارک، قبلاً در 2 مارس 1983 توسط هواپیماهای عراق بمباران شده بود. در آن حمله لااقل سه چاه نفت به آتش کشیده شد و موجب نشت نفت به خلیج]فارس[ شد.»(2)

496

رئیس کمیتة فرعی روابط خاورمیانه ای مجلس نمایندگان امریکا با توجه به روند کنونی جنگ و این که در آینده ممکن است این مخاصمه به وخامت بیش تری گراید، به دولت ریگان هشدار داد. به نظر وی دولت امریکا موافق ادامة جنگ در سطح کنونی است و باید دیپلماسی فعال تری را جهت خاتمه بخشیدن به این جنگ به عمل آورد. نشریة "لوس آنجلس تایمز" در این باره نوشت:

«"لی هامیلتون" رئیس کمیتة فرعی روابط خاورمیانه ای مجلس نمایندگان امریکا، از دولت ریگان درخواست کرد که به گونه ای فعال، یافتن یک راه حل سیاسی برای جنگ پنج سالة ایران و عراق را پی گیری کند. وی در ادامه هشدار داد که شواهدی دال بر احتمال وخیم

ص: 618


1- 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 139 (15/5/1364)، ص3، نشریة "الدعوه"، ارگان سازمان اخوان المسلمین.
2- 4. اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، بولتن "بررسی مطبوعات جهان"، شماره 901 (4/6/1364)، ص 7.

شدن اوضاع این جنگ در ماه های آینده، به دست آمده است. هامیلتون گفت بسیاری از ناظران، امروز معتقدند که دولت ریگان به راه های سیاسی در قبال جنگ مزبور متوسل شده و امیدوار است که جنگ در سطح کنونی آن ادامه یابد. وی پیشنهاد کرد که امریکا به طور مؤثری از کوشش های ژاپن، ترکیه و کشورهای دیگری که دارای مناسبات حسنه با دو کشور متخاصم هستند، در جهت میانجی گیری در این جنگ حمایت به عمل آورد.»(1)

497

"شریف الدین پیرزاده" دبیرکل کنفرانس کشورهای اسلامی، اعلام کرد که چندین ابتکار در مورد خاتمه دادن به جنگ ایران و عراق مطرح شده که قرار است در اجلاس ماه آیندة کمیسیون حسن نیت اسلامی - که در جده تشکیل خواهد شد - مورد بحث و بررسی قرار گیرد. وی در مصاحبه ای در اسلام آباد، گفته است: «سازمان کنفرانس اسلامی با تمام وجود سعی می کند که هرچه زودتر به جنگ میان دو کشور ایران و عراق خاتمه دهد.»(2)

498

هیئت فلسطینی که روز گذشته وارد تهران شده است، امروز با "ولایتی" وزیر امورخارجة جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفت وگو کرد. در این دیدار "تحولات سیاسی منطقة خاورمیانه، تحرکات سازش کارانة مرتجعان عرب برای انحراف آرمان فلسطین، کنفرانس فوق العادة سران مرتجع عرب در مراکش و نیز جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران،" مورد بحث و بررسی قرار گرفت. براساس این گزارش، "احمد جبرئیل" یکی از اعضای عالی رتبة هیئت فلسطینی، دربارة مسائل جنگ عراق علیه ایران، گفته است: «ما این جنگ را به عنوان یک طرح امپریالیستی و ارتجاعی که توسط صدام علیه ایران اجرا شد، دانسته و اعتقاد داریم که امریکا می خواهد انقلاب اسلامی ایران را به دلیل بستن سفارت اسرائیل در تهران و گشایش سفارت فلسطین به جای آن، تنبیه نماید و متأسفانه این عمل به دست صدام و دول ارتجاعی منطقه صورت می گیرد.» وی افزوده: «با سرنگونی صدام، تحول استراتژیکی مهمی در منطقه به وجود خواهد آمد.»

احمد جبرئیل سپس اعلام کرده: «من بدون مبالغه می گویم که تعداد بی شماری از افراد نهضت فلسطین مایل اند که در کنار شما علیه این طاغوت عراق بجنگند؛ طاغوتی که اینک تمام مظاهر ترقی خواهی حمایت از آرمان فلسطین را به کنار نهاده و چهرة واقعی خویش را در آوردگاه "کمپ دیوید" به روشنی به نمایش گذارده است.»

"ابوماهر الیمانی" از دیگر اعضای عالی رتبة هیئت فلسطینی، در خصوص تشکیل کنفرانس فوق العادة سران عرب در "دارالبیضاء" مراکش، گفته است: «ما به موجب یادداشتی، جریان این اجلاس و نتایج آن را هر آنچه که باشد، از پیش افشاء نموده و مسئولیت نتایج آن را به عهدة این سران مرتجع می گذاریم.»(3)

ص: 619


1- 5. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 140 (16/4/1364)، ص 3، خبرگزاری کویت از واشنگتن.
2- 6. همان، صص 34 و 35، بخش عربی رادیو مسقط.
3- 7. روزنامة اطلاعات، 15/5/1364، ص 3.

499

در چارچوب سیاست های مالی انگلیس در قبال عراق که در جهت افزایش توانایی های این کشور و جلوگیری از سقوط حکومت صدام است، امروز نیز در یکی دیگر از بانک های انگلیسی قرارداد وامی برای سازمان های دولتی عراق امضا شد. هفته نامة "میدل ایست اکونومیست دایجست" دربارة قرارداد پرداخت یک اعتبار میان مدت 67 میلیون دلاری با حکومت صدام که امروز (چهاردهم مرداد 1364/ پنجم اوت 1985) به امضا رسید، نوشته است:

«این قرارداد که بین شرکت بانکی "مورگان گرنفل" و بانک "رافدین" عراق منعقد شده است، بیست و یکمین وامی است که از جولای 1983 تاکنون توسط این شرکت انگلیسی برای سازمان های دولتی عراق ترتیب داده شده است. ]...[ در ماه گذشته نیز یک اعتبار 429 میلیون دلاری دیگر توسط یک گروه مالی به رهبری بانک "میدلند" که مرکز آن شهر لندن است، به رژیم عراق اعطا شد.»(1)

500

مجلة "المستقبل" چاپ فرانسه، در ستون "اخبار ویژه" که مخصوص درج اخبار غیررسمی حساس (اعم از تأیید شده یا نشده) است، اعلام کرد: «منابع آگاه در پاریس می گویند ایران و فرانسه جهت حل مشکلات مالی به توافق رسیدند. این منابع گفتند یک میلیارد دلاری را که زمان شاه ]مخلوع[ به یکی از شرکت های فرانسوی قرض داده شده بود، اکنون پس از دو سال مذاکره، فرانسه حاضر شده این قرض را به اضافة بهره آن به صورت معاملات تجاری و اقتصادی و اقساط به ایران پرداخت نماید.»(2)

501

در ساعت11:30 دو تن که قصد داشتند یک فروند هواپیمای مسافربری را در مسیر تهران به بندرعباس بربایند، با واکنش نیروهای گارد پرواز سپاه روبه رو شدند و در یک درگیری در داخل هواپیما، یکی از آن ها کشته و دیگری دست گیر شد.(3)

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، یکی از مقام های قضایی استان دربارة چگونگی این ماجرا گفته است: «در آسمان بندرعباس یکی از تروریست ها با گذاشتن چاقو بر گلوی یکی از خانم های مهمان دار هواپیما، تهدید می کند که هیچ یک از مسافرین حق حرکت از جای خود را ندارد که در این موقع مأموران امنیتی بلافاصله جریان را متوجه شده و با شلیک دو گلوله تروریست مذکور را کشته و دیگری را دست گیر می کنند که هواپیما به سلامت در فرودگاه بندرعباس به زمین می نشیند.» وی افزوده است: «پی گیری کار عامل یا عاملان این حادثه از سوی وزارت اطلاعات کشورمان با دقت دنبال شده و در این رابطه تاکنون حدود بیست تن دست گیر شده اند.»(4)

ص: 620


1- 8. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 146 (22/5/1364)، ص 15، خبرگزاری جمهوری اسلامی از لندن، 21/5/1364.
2- 9. سند شمارة 200028 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: نشریه "گزارش روزانه" شمارة 14 (14/5/1364)، ص 3.
3- 10. واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش"، شمارة 6 (15/5/1364)، ص66.
4- 11. مأخذ 5 ، صص 7 و8 ، خبرگزاری جمهوری اسلامی از بندرعباس، 14/5/1364.

502

در آستانة برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، گروه های مخالف نظام اقداماتی در داخل کشور انجام می دهند تا تأیید تبلیغات وسیع آن ها در خارج کشور باشد. به همین منظور دیروز و امروز نیز چندین فقره کوشش برای ایجاد ناامنی در بعضی از شهرهای کشور انجام گرفته که مهم ترین موارد آن چنین گزارش شده است:

پرتاب کوکتل مولوتف به داخل یک مغازة قنادی در چهارراه دولت (تهران) سبب شکسته شدن چند جام شیشه شد. صاحب مغازه عضو سپاه پاسداران می باشد.

با پرتاب کوکتل مولوتف به داخل منزل یکی از رانندگان شرکت واحد، حریقی ایجاد شد که خسارات مالی و جانی درپی نداشت.

دو موتورسوار به داخل کتاب فروشی تبلیغات اسلامی در رشت کوکتل مولوتف پرتاب کردند که خسارات چندانی به بار نیاورد.(1)

از سوی دیگر، در پی شایعة ورود چند کامیون حامل مواد منفجره به کشور جهت اجرای عملیات انتحاری در تهران، همچنین با اعلام این تهدید به وسیلة سازمان مجاهدین خلق که از هفته جاری تا اواخر هفته آینده (12 تا 25 مرداد ماه) دست به عملیات تخریبی علیه جمهوری اسلامی ایران خواهد زد،(2) نیروهای انتظامی کمیتة انقلاب اسلامی از صبح امروز با حضور وسیع در سطح شهر تهران، به بازرسی خودروهای مشکوک پرداخته اند و چندین نفر را نیز در این ارتباط بازداشت کرده اند. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، یکی از پاسداران کمیتة انقلاب اسلامی عصر امروز شایعات مبنی بر ورود خودروهای حامل مهمات به تهران جهت حملات انفجاری را تأیید کرده است.(3)

همچنین در پی تجمع سلطنت طلبان در پاریس - که به مناسبت چهارده مرداد، 250 تن از ایرانیان مقیم فرانسه در یکی از هتل های مرکز پاریس گرد آمده بودند - علی امینی در سخنانی گفت: «کمک های امریکا به ما، نشان دهندة اصالت راه ماست.» وی در ادامه، موضع گیری [منفی] "مورفی" معاون وزیر خارجة امریکا در قبال سازمان مجاهدین خلق را نتیجه مذاکراتش (امینی) با سناتورها و شخصیت های امریکایی دانست.(4)

¯¯¯

ضمیمة گزارش 493: گزیده سخنان فرمانده کل سپاه خطاب به فرماندهان حاضر در جلسة قرارگاه خاتم الانبیاء(ص):

هم اکنون هر یگانی حداقل ماهانه ده میلیون تومان مصرف (مخارج) دارد و شما هر ماه که فعالیتی نکنید، در حقیقت ده میلیون تومان پول بیت المال را که تنها حقوق و سوخت و غذا می باشد، خرج کرده اید که این غیر از استهلاک و مصرف مهمات و ... می باشد.

دشمن، ماشین جنگی اش - که یک ماشین برنامه ریزی حساب شده ای است - مرتب دارد کادر تولید می کند، آموزش می دهد، امکانات وارد می کند، سازمان دهی می کند. دشمن، ماشین جنگی اش یک ماشین جنگی خیلی قوی است و ما چون ماشین جنگی قویی نداریم، تشکیلات رزمی قوی نداریم، با

ص: 621


1- 12. سند شماره 200030 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: نشریه "گزارش روزانه"، شمارة 16 (16/5/1364)، ص1.
2- 13. مأخذ 3، ص 4، خبرگزاری جمهوری اسلامی از تهران، 14/5/1364.
3- 14. مأخذ 3، صص 6 و 7.
4- 15. سند شمارة 200031 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش روزانه"، شمارة 17 (17/5/1364)، ص2.

مشکلات روبه رو هستیم. و از طرفی هم مملکت در خواب فرو رفته و اصلاً نه انگار که در این مملکت جنگی هست، کردستانی هست، انگار نه انگار توی این مملکت مسئله ای است! آن ها که خواب رفته اند و یا دارند بحث سیاسی می کنند و یا دارند تسویه [حساب] می کنند. یک عده سرکارند، بقیه قدم های شان را تیز کرده اند می آیند و می روند و دوباره به همین منوال ادامه می یابد. این گردونة عقب انقلاب که برای خودش دارد کار می کند و جلو می رود، ولی شما که به اصطلاح پیش تاز انقلاب هستید، باید از حالت تردید خارج بشوید، چرا که این تأخیرها به نفع انقلاب نیست، به نفع اسلام نیست؛ باید برادران، بسیج بشوید، تحرک ایجاد کنید، خصوصاً این که در یک مقطع حساسی از انقلاب واقع شده ایم.

در انقلاب یک تناقضی هست بین انقلاب کردن و زندگی کردن و اگر این تناقض را به نفع زندگی کردن حل کردیم، انقلاب از بین می رود، ولی اگر به نفع انقلاب حل کردیم، انقلاب پیروز می شود. ما نمی توانیم انقلاب کنیم و گرسنگی نباشد و همه چیز سر جای خودش باشد. ما نمی توانیم جنگ بکنیم و همة ادارات و همة مردم هیچ فشاری به شان نیاید، مشکل به وجود می آید و آن مشکلاتی که به وجود می آید اگر فائق بشود بر انقلاب، انقلاب را از بین می برد اما برعکس اگر انقلاب فائق شود، مسئله پیش می رود. البته این دو بعد دارد: یک بعدش پیش تازان هستند و یک بعدش تصمیم گیرندگان، بعضی وقت ها حتی ممکن است تصمیم گیرندگان ما مرعوب بشوند و بگویند: "آقا مردم تحمل ندارند، مردم نمی توانند بکشند جلو، ما قدرت نداریم، ما اقتصادمان فلان است." اما پیش تازان انقلاب می آیند این بن بست ها را می شکنند و یک تحرکی می دهند، جو جنگ را گرم نگه می دارند، اسیر می گیرند، حمله می کنند؛ [در نتیجه] تصمیم گیرندگان که تا دیروز ضعیف شده بودند و می گفتند:" آقا ما اقتصاد نداریم تا صرف جنگ بکنیم و دیگر بیش تر از این نمی توانیم پول به سپاه بدهیم." می بینیم که انقلاب بر آن ها فائق می شود و مردم می ریزند پول زیاد می شود و همه چیز به گردونه درمی آید.

امروزه چه بخواهیم چه نخواهیم، درون انقلاب یک تناقضی هست و این تناقض را هم نمی شود یک شَبِه حل کرد بلکه پنجاه سال دیگر طول می کشد تا یک حکومت اسلامی درست کنیم و تا آن موقع این تناقض را اگر توانستیم به نفع انقلاب حل کنیم، موفق شده ایم ولی اگر این تناقض به نفع عقب انقلاب و مشکلات و ادارة زندگی و رفاه و آسایش حل شد، دیگر انقلاب از بین می رود و این درگیری وجود دارد، چه بخواهید و چه نخواهید. حال، شما که از متن مردم جدا شدید و آمدید به جبهه ها و در کنار بچه های مردم در پیش تازی این انقلاب قرار گرفتید، الآن گردونة انقلاب را اگر به راه انداختید، تحرک داشته باشید، خوب مسئله پیش می رود، والا مسئله عقب فائق می شود و اگر فائق بشود، از بین می رویم.

الآن مملکت طوری شده که اگر جنگ نکنیم، سپاه آلت دست سیاسیون می شود؛ حالا چه سیاسیونی که در رأس کار هستند از استاندار گرفته تا وکیل محترم مجلس تا جاهای دیگر ... مرتب دستور می دهند به سپاه و دل شان می خواهد حالا که ما با آن ها هماهنگ هستیم، تا آخر خط هر چی میل شان می کشد ما توی سپاه عمل کنیم، مثل یک دستمال به عنوان یک وسیله از بچه های ما استفاده می کنند، از سپاه استفاده می کنند می روند بالا بعد این دستمال را هم پرت می کنند، مچاله اش می کنند می اندازندش دور. وضع الآن این طور است. اگر شما بجنگید حداقل وسیله می شویم، حداقل دستمال سیاسی مبارزات سیاسی نمی شویم و ما بازوی امام هستیم و امام با این بازوست که انقلاب را حفظ می کند. ما افتخار می کنیم وسیلة این انقلاب باشیم، وسیله اسلام باشیم، اما هیچ افتخاری نداریم که وسیله مبارزات سیاسی بشویم.

به هر حال، ما باید برنامه داشته باشیم هرچند که این برنامه را باید همة مسئولین محترم کشور داشته باشند و همه شان بیایند توی جنگ، توی جنگ شرکت کنند و مردم را توی جنگ به کار گیرند، ولی اگر هم این تصمیم نباشد، پیش تازی غیر از این است یعنی پیش تازی را برای این گذاشتند که وقتی این بن بست ها به وجود می آید، وقتی این تناقضات می خواهد به نفع زندگی کردن و سکون حل بشود، پیش تازی این جا حرکتش این است که وارد میدان بشود و تا آخرین قطرة خونش ادامه بدهد؛

ص: 622

پیش تازی برای شکستن بن بست ها می باشد و پایانش هم شهادت است.

مسئولین خدمت امام رفتند تا نظر ایشان را جهت ادامة جنگ جویا شوند؛ ایشان می فرمایند:" آقا اگر توی این مملکت یک خانه بماند و یک نفر توی این خانه، ما باید جنگ را ادامه بدهیم." آیا ما پیش تاز این حرف امام هستیم؟ خوب چطورمان شده؟! مگر از یادمان رفته این بچه های شهیدی که از دست دادیم؟! مگر از یادمان رفته الآن امام احتیاج به تحرک دارد، امام احتیاج دارد تا پیش تازانش راه بیفتند و بن بست ها را بشکنند؟!»(1)

ص: 623


1- 16. مأخذ 2 ، صص 19 تا 37.

روزشمار جنگ سه شنبه /15 مرداد 1364 /18 ذیقعده 1405 /6 اوت 1985

503

صبح امروز در جلسه ای با شرکت همة فرماندهان و مسئولان تیپ الغدیر، هر کدام از حاضران با تشریح مأموریت خویش، آمادگی خود را جهت اجرای عملیاتی که امشب قرار است در هور، برای تصرف پاسگاه "الیج" انجام شود، اعلام کردند.(1) این عملیات را "قدس5" نامیده اند. قبل از این و در همین منطقه، دو عملیات قدس1 و قدس2 نیز به همت لشکر25 کربلا انجام گرفته است.(2)

روز گذشته پس از آخرین بررسی ها درخصوص آمادگی عمومی تیپ الغدیر جهت اجرای عملیات، به نیروهای آن، آماده باش صددرصد داده شد.(3)

براساس طرح قرار است گردان های امام علی(ع)، جندالله و حر و نیز تعدادی نیروهای ویژة غواص، از طریق سه محور حضرت رسول(ص)، حمزه سیدالشهدا(ع) و امام علی(ع) عملیات را انجام دهد.(4)

ابتدا تیم شناسایی، تیم تخریب و تیم غواصی به عنوان جلودار با پاک سازی آب راه ها از سیم های خاردار و مین ها و بشکه های انفجاری و با غافل گیر کردن نگهبانان، خط دشمن را می شکنند، سپس با صدای تکبیر اینان، نیروهای تک ور قایق سوار حملة خود را شروع کنند و به انهدام مواضع دشمن، تصرف و پاک سازی آن بپردازند.(5)

زمان برآورد شده جهت رسیدن به خط پدافندی دشمن، از محورهای حضرت رسول(ص) و حمزه سیدالشهدا دو ساعت و در محور امام علی(ع) سه ساعت است که با توجه به آن، زمان درگیری و شروع عملیات را قرارگاه سلمان ساعت21 امشب (سه شنبه 15/5/1364) تعیین کرده است.(6)

از ساعت18 تا 19 نیروهای عمل کننده حرکت خود را به طرف دشمن آغاز کرده اند. در محور امام علی(ع) به دلیل بعد مسافت، نیروها از ساعت18 و در دو محور دیگر (حضرت رسول(ص) و حمزه) از ساعت19 در آب راه ها شروع به حرکت کرده اند. نیروها در دو محور کوتاه تر، پس از پشت سرگذاشتن پاسگاه های خودی وارد مسیرهای شان شدند و بدون هیچ

ص: 624


1- 1. سند شمارة 631 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "قدس5"، گزارش راوی: عملیات قدس3 (سید محمد فاطمی)، ص 11.
2- 2. همان، ص 3.
3- 3. همان، ص 11.
4- 4. همان، ص 8.
5- 5. همان، ص 9.
6- 6. همان، ص 8.

تصویر

ص: 625

حادثه ای به نزدیکی دشمن رسیده اند، اما در اعلام آمادگی نیروهای محور امام علی(ع) تأخیر شده است. سرانجام در ساعت23 پس از پی گیری فرماندهی تیپ و انتظار چند ساعتة نیروها در محورهای حضرت رسول(ص) و حمزه(ع)، محور امام علی(ع) نیز اعلام آمادگی می کند و بی درنگ با قرائت رمز عملیات (یا علی ادرکنی)، آغاز درگیری اعلام می شود و نیروهای جلودار غواص و سپس نیروهای بلم سوار اقدامات خود را طبق طرح شروع می کنند.

چنان که گفته شد،"تکبیر" رمز بین غواص ها و نیروهای تک ور است که غواص ها در صورت موفقیت در انهدام دشمن و گرفتن جاپا، جهت شروع پیشروی نیروهای تک ور بلم سوار، اعلام می کنند.

پس از سقوط خط مقدم دشمن، با تکبیر غواصان، نیروهای تیپ در مجموع ظرف یک ساعت درگیری موفق می شوند علاوه بر تصرف کامل پاسگاه الیج، کمین ها و پاسگاه های اطراف آن را تا 5/1 کیلومتری البیضه پاک سازی کنند و در یک آب راه اصلی در دو کیلومتری البیضه با ایجاد موانع و استقرار کمین، خط پدافندی خود را شکل دهند و در آن جا مستقر شوند.(1)

به گزارش راوی مرکز در این عملیات، نتایج کلی "قدس5" چنین است:

منطقة آزاد شده: حدود 30 کیلومترمربع دیگر از هور (از جمله پاسگاه الیج و پاسگاه های فرعی اطراف آن).

تلفات دشمن: 51 کشته و 18 اسیر (که چهار نفر از آنان مجروح اند).

غنایم: تعدادی سلاح از جمله 2 قبضه خمپارة 60 و 81 و 2 قبضه سلاح ضدهوایی تک لول.

ضایعات خودی: 38 شهید (که همگی به عقب برده شده اند) و 60 مجروح.

خسارات خودی: تعدادی قایق که بر اثر ترکش گلوله های توپ و خمپاره و ... منهدم شده اند.(2)

یادآوری می شود که تیپ15 امام حسن(ع) نیز مأموریت داشت با انهدام کمین های دشمن در آب راه های تعیین شده و استقرار در آن ها، ضمن منهدم کردن عناصری از دشمن، جناح چپ تیپ الغدیر را تأمین کند. تیپ امام حسن(ع) با دست یابی نسبی به اهداف خود، در امتداد خط تیپ الغدیر (کمی عقب تر از محل کمین های دشمن) به پدافند و تحکیم مواضع مشغول است.(3)

504

روزنامه "کیهان" امروز از یک عملیات که در چند روز اخیر در منطقة "آق دره" از توابع شهرستان تکاب انجام شده است، خبر داد. طبق این گزارش، در این عملیات بیش از 25 تن از ضدانقلابیون هلاک شده اند و مقادیر قابل توجهی سلاح، مهمات و اسناد و مدارک درون گروهی متعلق به دمکرات ها به دست آمده است. در میان کشته شدگان، اجساد "سیدکمال حیدری" مسئول تشکیلات منطقه صائین دژ و تکاب، "افشار حسن استادی" مسئول کمیتة

ص: 626


1- 7. همان، صص 12 و 13.
2- 8. همان، ص 14.
3- 9. همان، ص 15.

بخش شهرستان و "فرج زارع" مسئول شاخة نظامی دمکرات ها و چندین عنصر شاخص ضدانقلاب دیگر شناسایی شده است.(1)

505

در سمینار چهار روزة فرماندهان گروه های مقاومت بسیج که با عنوان ثامن الائمه در مشهد آغاز شده است، آقای "محلاتی" نمایندة امام در سپاه پاسداران، در سخنانی گفت: «ما امروز به شخصیت سیاسی رسیده ایم و تنها کشوری هستیم که در جهان استقلال سیاسی واقعی داریم و به شرق و غرب وابسته نیستیم.» وی افزود: «حکومتی که براساس اعتقاد است، از جنگ خسته نخواهد شد و سازش نخواهد کرد.»

در این سمینار، فرمانده کل سپاه "محسن رضایی" نیز در سخن رانی خود گفت: «دنیا تا زمانی که به منابع کشور ما برنگردد، دست از کشتار ما برنمی دارد و ما هم تا زمانی که به حکومت جهانی اسلام نرسیم، دست بردار نیستیم.» وی با اشاره به این که این درگیری قومی و سیاسی نیست بلکه یک اختلاف ریشه ای فکری می باشد، افزود: «جنگ ما با صدام سه سال پیش زمانی که خرمشهر آزاد شد، تمام شد و صدام مرد؛ امروز در واقع صدام وسیله ای است برای پیش برد مقاصد پلید ابرقدرت ها.»(2)

506

دربارة دست یابی احتمالی عراق به بمب اتمی و نیز برخی تدابیر ایران جهت مقابله با خطرهای احتمالی آن، رادیو بی.بی.سی. تفسیری پخش کرد که در آن آمده است:

«مقامات ایران آموزش هایی را آغاز کرده اند که هدف آن آشنا کردن ارتشیان و غیرنظامیان با اثرات بمب اتم و چگونگی محافظت خود در صورت حملة عراق به ایران با بمب اتمی است. رادیو ایران روز بیستم ژوئیه (29/4/1364) در برنامه ای اصول دفاع غیرنظامی را پخش کرد و در سه هفتة گذشته سمینارهایی در تهران و سایر شهرهای ایران برای آشنا کردن پاسداران با خطرات جنگ شیمیایی، میکروبی و اتمی تشکیل شده است.

هم ایران و هم عراق پیمان بین المللی عدم استفاده از اتم و تولید اسلحه را امضا کرده اند، اما ظاهراً دولت عراق بی میل نیست که سلاح اتمی داشته باشد. قریب به پنج سال پیش بعد از شروع برخوردهای مرزی ایران و عراق، "صدام حسین" رئیس جمهوری عراق، ضمن مصاحبه با روزنامة "تایمز" لندن گفته بود که عراق قصد تولید بمب اتمی ندارد، اما اگر کشوری بخواهد با عراق دشمنی کند، ممکن است در آیندة خیلی نزدیک با عراق دیگری روبه رو شود.

رهبران عراق که حاضر به استفاده از سلاح های شیمیایی بوده اند، بعید نیست که اگر با حملة عظیمی از طرف نیروهای ایران روبه رو شدند، چنانچه بمب اتمی به دست شان برسد، از منفجر کردن آن هم روگردان نباشند. اما برخی کارشناسان اتمی دیگر معتقدند که عراق

ص: 627


1- 10. روزنامة کیهان، 15/5/1364، ص 18.
2- 11. همان.

امکانات ساخت این بمب ها را ندارد. به نظر آن ها، مأموران اسرائیلی در بین متخصصان اتمی عراق رخنه کرده اند و اگر عراق توانسته بود بمب اتمی بسازد حتماً اسرائیل خبردار می شد و درصدد انهدام آن برمی آمد.

بعضی ناظران عقیده دارند که اشارات اخیر ایران به دفاع اتمی و امکان حملة آتی عراق، ممکن است صرفاً وسیله ای برای تبلیغات و جلب توجه بین المللی به این موضوع و در عین حال اطمینان دادن به مردم ایران باشد که رهبران ایران حتی به فکر پیش گیری از خطر حمله اتمی عراق اند.»(1)

روزنامة "سوئدتمپس" نیز به نقل از "لوس آنجلس تایمز" - که به نوعی خبر فوق را درج کرده - نوشته است: «مقامات امریکایی نسبت به دست یافتن رژیم عراق به بمب اتم مردد هستند.»(2)

دربارة تسلیح اتمی عراق، گزارش های متنوعی را رسانه های خبری جهان منعکس می کنند، از جمله یونایتدپرس: «دو ایرانی وارد در کار قاچاق اسلحه، تلاش کرده اند که به خاطر جنگ پنج ساله ایران و عراق چاشنی بمب های هسته ای را به عراق بفروشند. (به گفته آن ها) یکی از دلایل اساسی این طرح این بوده که با مجهز شدن یکی از دو کشور به سلاح اتمی، کشور دیگر بیم ناک شده و جنگ را قطع می کند. یک بازرس فدرال می گوید این وسیله چاشنی یک دستگاه پیچیده است که مایة اصلی یک بمب اتمی است و اگر کشوری به آن دست یابد، ساختن یک بمب کار نسبتاً آسانی است.»(3)

507

مشکلات تسلیحاتی ایران یکی از موضوعات تقریباً دائمی در گزارش های رسانه های خبری جهان است. امروز روزنامة سوئدی "سوئدتمپس" در گزارشی با عنوان "سلاح امریکایی به ایران در قبال عراق برتری داده است" نوشته:

«بایکوت فروش تسلیحات نظامی امریکایی به ایران و تلاش این کشور در صحنة جهانی برای جلوگیری از دست یابی ایران به تسلیحات نظامی - که بخشی از تلاش امریکا جهت ممانعت از پیروزی ایران بر عراق می باشد - رژیم خمینی را به خرید گران قطعات یدکی از بازار سیاه مجبور ساخته است.»

به نوشتة این روزنامه، یک سخن گوی کمیسیون خارجة کنگرة امریکا گفته است: «ما تمام سعی خود را برای جلوگیری از رسیدن سلاح و لوازم یدکی به ایران برای مجبور ساختن ایران به پایان دادن به جنگ، انجام می دهیم. ما یک راه حل صلح آمیز می خواهیم و عراق نیز همین را می خواهد. مسئله این جاست که بتوانیم به ایرانیان بفهمانیم نمی شود در جنگ پیروز شوند.»

تمپس در آخر افزوده است: «دست یابی به تجهیزات نظامی امریکا برای اهداف ایران در پیروزی در جنگ و سپس گسترش انقلاب اسلامی آیت الله خمینی به کشورهای حوزة خلیج فارس، تعیین کننده است.»(4)

ص: 628


1- 12. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 140 (16/5/1364)، صص 30 و 31، رادیو بی.بی.سی.
2- 13. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 141 (17/5/1364)، ص14، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 15/5/1364 از سوئد.
3- 14. دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه، بولتن "رویدادها"، شمارة 56 (25/5/1364)، ص7، خبرگزاری یونایتدپرس.
4- 15. مأخذ 13، صص 14و 15، خبرگزاری جمهوری اسلامی از استکهلم، 15/5/1364.

508

امروز با حضور "رونالد ریگان" رئیس جمهوری امریکا، "مک فارلین" مشاور امنیت ملی رئیس جمهور، "جورج شولتز" وزیر خارجه، "کاسپار واینبرگر" وزیر دفاع، "دونالد ریگان" رئیس کارکنان کاخ سفید، "جان پویندکستر" قائم مقام شورای امنیت ملی و "جان مک ماهون" از سازمان سیا، جلسه ای در کاخ سفید تشکیل شد. در این جلسه، مک فارلین ارسال پنهانی اسلحه به ایران را پیشنهاد کرد، اما شولتز و واینبرگر به شدت با آن مخالف بودند، در حالی که بقیه اعضا با اکراه موافقت خود را با شروع ارسال اسلحه اعلام کردند.(1)(2)

509

مجله "عربیا" در آخرین شماره خود گزارشی از آخرین تحولات در روابط فرانسه و ایران درج کرده که در آن آمده است: «"ژان پرن" کاردار سفارت فرانسه در تهران، در یک سخن رانی اعلام کرد که با روی کار آمدن آقای "دوما" به عنوان وزیر خارجه، جو جدیدی در روابط میان دولت سوسیالیست "فرانسوا میتران" و نظام اسلامی در ایران، به وجود آمده است. خبرگزاری ایران خیلی خلاصه و محدود این خبر را پخش کرد.»

این مجله سپس به سابقة موضوع و بررسی سیر روابط دو کشور پرداخته است:

«روابط ایران و فرانسه در زمان جنگ خلیج فارس به تیرگی گراییده و این به علت علایق و منافع اقتصادی فرانسه در اردوگاه اعراب بوده است. در طول جنگ، عراق سلاح های مدرن و پیشرفتة زیادی از فرانسه گرفته است، این درست در زمانی بود که دولت ایران در حال جنگ و تحت عواقب ناشی از تحریم اقتصادی قرار داشت. فرانسوا میتران در هنگام دیدار از مصر، از حمایت کاخ الیزه نسبت به عراق کوتاهی نکرد و با صراحت بر آن تأکید کرد. در طول پنج سال گذشته، فرانسه منبع اصلی تأمین سلاح های دولت بعث حاکم بر عراق بوده و مجموع خریدهای نظامی و تسلیحاتی عراق از مبلغ 46 میلیارد فرانک در سال 1982 به 61میلیارد در سال 1984 رسیده است.

مسئله دوم در تیرگی روابط ایران و فرانسه، حمایت بی دریغ دولت فرانسه از گروه های مخالف و ضدانقلاب ایران به خصوص مجاهدین خلق، بوده است. رهبر آن ها بعد از ورود به فرانسه تحت محافظت شدید دولت قرار گرفت و در حومة پاریس اسکان داده شد. دولت فرانسه یک کادر شامل هفتاد نفر پلیس و دو مأمور ویژة ضدتروریست را روز و شب به محافظت خانة وی گماشت.

ژان پرن در مصاحبة خود اعلام داشت که حمایت فرانسه از مخالفین ایران، نه تنها آن ها

ص: 629


1- 16. معاونت سیاسی ستاد کل سپاه، نشریه "بررسی"، شمارة 3 (19/10/1365)، صص36 و 37، به نقل از مجله "تایم".
2- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 508 : گزارشی از ماجرای مک فارلین، ص639 .

را در فرانسه سرپا نگه داشت، بلکه باعث شد تا در داخل ایران نیز بعضی تحولات تحت تأثیر اعمال آن ها به وجود آید.

سرانجام در اوایل فوریه، اغلب نگهبانان و دو مأمور ویژة ضدتروریست از اطراف خانة رهبر گروه موسوم به مجاهدین برداشته و تنها بیست نگهبان در حال حاضر از محل سکونت وی محافظت می کنند. آیا این چرخشی در موضع گیری فرانسه نسبت به دولت ایران نیست؟»

مجله عربیا در ادامه افزوده است: «ژان پرن بعد از ملاقات با حجت الاسلام "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی ایران - که در تاریخ 30 مارس (12فروردین 1363) صورت گرفت - اعلام کرد از زمان انتصاب آقای دوما به پست وزارت خارجه، جو جدیدی در روابط ایران و فرانسه به وجود آمده است. ژان پرن گفت بلافاصله بعد از زمان روی کار آمدن دوما، وی را به پاریس احضار و اعلام کرد که با "مقامات دولتی ایران در رابطه با روابط فیمابین به گفت وگو بنشینیم و از من خواست به اطلاع رهبران ایران برسانم که دولت فرانسه علاقه مند به گسترش روابط با ایران است".» به نوشته عربیا، پرن افزوده است: «هر چند گروه های مخالف دولت ایران با احزاب سوسیالیست فرانسه و اروپا روابط خوبی دارند، اما ما سعی کرده ایم حتی الامکان فعالیت آن ها را محدود سازیم و موضع خصمانه دولت فرانسه نسبت به جمهوری اسلامی ایران به آن علت بوده است که مخالفین این نظام در فرانسه چهره انقلاب اسلامی را به طرز دیگری تحریف و نشان داده بودند.

آقای هاشمی رفسنجانی به من (پرن) گفت: "کشتی های ما در خلیج فارس به وسیلة موشک های شما مورد هدف قرار می گیرد، پول های ما در بانک های شما بلوکه شده است، دشمنان تروریست ما، کسانی که بهترین یاران و رهبران انقلاب اسلامی را شهید کردند، اکنون تحت محافظت دولت شما قرار دارند. در میان کشورهای اروپایی، فرانسه بدترین سیاست را علیه ما اتخاذ کرده است، در حالی که می توانست مانند انگلستان و آلمان محتاطانه عمل کند."»

در ادامة گزارش آمده است: «بعد از سخنان رئیس مجلس ایران، "علی اکبر ولایتی" وزیر امورخارجة ایران اعلام کرد که در روابط میان ایران و فرانسه تغییراتی به وجود آمده است. وی در مصاحبه با لوموند گفت:" ما توجه کرده ایم که فرانسه روابط نظامی اش را با عراق محدود ساخته است و فکر می کنیم این مرحلة مثبتی است". فرانسه از اکنون از تحویل سلاح های پیچیده زیاد به عراق خودداری می کند و گفته می شود این شامل موشک های اگزوسه نیز می باشد. در هر حالت، تغییر سیاست فرانسه در مورد ایران کاملاً قابل درک است و دلایل متعددی بیان گر این مسئله است: اول به علت استواری و ثبات نظام اسلامی ایران که پس از گذشت بیش از پنج سال جنگ این نظام علی رغم محدودیت سلاح و تحریم اقتصادی و قیمت های سرسام آور سلاح در بازار سیاه، محکم و پابرجا ایستاده است و اقتصاد

ص: 630

آن، اثرات جنگ را با موفقیت تحمل نموده است، علاوه بر این، کاخ الیزه عزم راسخ عمومی در ایران را در ادامة جنگ به خوبی درک کرده است. به علاوه، مخالفین دولت میتران و افکار عمومی در فرانسه چنین حمایت گسترده ای را از عراق نمی پسندد. سرانجام آن چیزی را که ناظران در سال 1982 و مخصوصاً 83 به دولت فرانسه هشدار می دادند، آغاز شد، یعنی این که ایران قدرت لاینفک در منطقة خلیج فارس بوده و خواهد بود و این چیزی است که دولت فرانسه مجبور خواهد بود روی آن حساب کند.»

ژان پرن همچنین دربارة اختلاف مالی ایران و فرانسه گفته است:«جدا از مسائل سیاسی، در روابط فرانسه و ایران یک اختلاف مالی نیز وجود دارد و آن یک میلیارد دلار بلوکه شدة ایران است که در زمان رژیم شاه به یک کمپانی فرانسوی وام داده شده بود. ایران علاوه بر آن حدود سیصدهزار دلار بهرة آن را نیز مطالبه می کند.» ژان پرن افزوده: «فرانسه مایل است این مسئله را با دولت ایران حل کند، خصوصاً در جایی که آقای رفسنجانی اشاره کرد که شما در حالی که پول های ما را بلوکه کرده اید ولی برای بازپرداخت وام های عراق مدت مجدد قائل شده اید.»

مجله عربیا در آخر آورده است: «ایران مشتاق است که فرانسه حمایتش را ازعراق خنثی کند و زمان آن فرا رسیده که فرانسه سیاست جدید خود را با تهران هماهنگ کند، هرچند مشکل است که با وجود روابط اقتصادی، سیاسی و نظامی با عراق، به روابط مثبت با ایران نیز بیندیشند.»(1)

510

در حالی که با اجلاس وزیران خارجة کشورهای عربی در مراکش، مقدمات تشکیل اجلاس سران عرب پیش می رود، امروز اعلام مواضع ایران، امریکا، لیبی، سوریه و عراق دربارة این کنفرانس، از مهم ترین اخبار آن به شمار می رود. در ایران وزارت امورخارجه در این باره بیانیه ای بسیار شدیدالحن انتشار داد که در آن آمده است:

«متأسفانه کشورهای مرتجع عرب همواره به جای تقبل مسئولیت های خطیر خویش در دفاع از آرمان مقدس فلسطین و مبارزات ضدصهیونیستی و امپریالیستی ملت های مسلمان منطقه و ...، نقش جنایت کارانة خویش را در فراهم نمودن زمینه های سازش و تسلیم در مقابل طرح های استکباری نشان داده و در تحکیم موقعیت سلطه جویانة رژیم صهیونیستی و هم پیمانان غربی آن و در رأس همه، امپریالیسم امریکا کوشیده اند و در همین رابطه اخیراً شاه مراکش با اعلام تشکیل اجلاس فوق العاده سران کشورهای عربی در کشور خویش، کوشیده است پیش تازی خود را در ایفای این نقش تسلیم طلبانه به اثبات برساند.»

در این بیانیه، پس از محکوم کردن برگزاری کنفرانس و این که جمهوری اسلامی و ملت های مسلمان اجازه نخواهند داد که آرمان فلسطین مورد سازش قرار گیرد، افزوده شده است:

ص: 631


1- 17. روزنامة جمهوری اسلامی، 15/5/1364، ص7، به نقل از مجلة انگلیسی "عربیا".

«این اقدام و تحرک سازش کارانه در شرایطی صورت می پذیرد که از یک سو رژیم های مرتجع عربی و در رأس آن ها رژیم عراق در تلاش فزون تر نسبت به گذشته، بازگرداندن مصر به جامعة عرب و گسترش قید و بندهای تسلیم طلبانة "کمپ دیوید" را جست وجو می کنند و از سوی دیگر، امریکا با اجرای مانور بزرگ "ستاره درخشان" با همکاری ایادی خود در منطقه، تهاجم سیاسی، نظامی بزرگی را به منطقه آغاز نموده است.»

در بیانیه وزارت خارجه در مورد اهداف برگزاری کنفرانس سران عرب چنین آمده است:

«این اجلاس چیزی جز صحه گذاردن بر تلاش های خائنانة "ملک حسین" شاه اردن در جهت پیوستن به مذاکرات به اصطلاح صلح با رژیم صهیونیستی و امریکا، به تسلیم کشاندن فلسطینی ها و در نهایت گسترش کمپ دیوید و ثانیاً در همین راستا بازگرداندن رژیم متعهد به کمپ دیوید مصر به جامعة عرب و ثالثاً دمیدن جان تازه در کالبد رژیم رو به زوال صدام در عراق نبوده و همچنان که تجربة سادات نشان داد، ملت های مسلمان و آزادی خواه کشورهای انقلابی و پیشرو منطقه این توطئه را نیز به شکست خواهند کشاند.»

وزارت امورخارجه در پایان این بیانیه، از کشورهای اسلامی خواسته است که جهت برپایی یک مبارزة همگانی علیه این تحرکات سازش کارانه همة امکانات خویش را برای موفقیت این مبارزات به کار اندازند.(1)

بر خلاف ایران، وزارت امورخارجة ایالات متحدة امریکا تشکیل کنفرانس آتی سران عرب را یک رویداد مهم خواند. روزنامة "واشنگتن تایمز" به نقل از وزارت امور خارجة امریکا در این مورد نوشت: «کنفرانس سران عرب در کازابلانکا یک رویداد مهم به شمار می آید، زیرا کشورهای شرکت کننده در موقعیت ویژه ای هستند که بتوانند به ترتیب و پی گیری روند صلح بپردازند. امریکا توافق ملک حسین - یاسر عرفات و تلاش های بعدی پادشاه اردن را پیشرفته ترین پیشرفت به سوی صلح می خواند و انتظار دارد که کنفرانس سران عرب به تحکیم اساسی طرح پیشنهادی ملک حسین بپردازد.»(2)

از سوی دیگر، به گزارش رادیو بی.بی.سی.، هم زمان با گردهم آیی سران کشورهای عربی، نشانه هایی حاکی از اختلافات میان آن ها دربارة مسئله فلسطین، روند صلح در خاورمیانه و عضویت مجدد مصر در جامعة عرب، به وضوح قابل رویت است. رئیس جمهور سوریه با برگزاری این کنفرانس مخالفت کرده و به جز سوریه و لبنان دو کشور الجزایر و یمن جنوبی نیز تصمیم به تحریم این کنفرانس گرفته اند. سوریه تمام همّ خود را بر این گذاشته است که کشورهای شرکت کننده در کنفرانس مراکش را تضعیف کند تا در این کنفرانس با توافقی که میان ملک حسین و یاسر عرفات مبنی بر تشکیل یک کشور فلسطینی - اردنی به وجود آمده است و الزاماً گفت وگو با اسرائیل را نیز در برخواهد داشت، مخالفت ورزند.

رادیو بی.بی.سی. سپس با اشاره به اتحاد کشورهای میانه رو عرب علیه سوریه، گفت: «این

ص: 632


1- 18. مأخذ 10، ص 3.
2- 19. مأخذ 12، ص23، رادیو امریکا، 15/5/1364.

کشورها مصالح طویل المدت خود را در نظر دارند و هدف شان این است که مصر را دوباره به طور کامل به دنیای عرب راه بدهند. همچنین سوریه صراحتاً گفته است که تشکیل کنفرانس اعراب در موقعیت فعلی مسلماً به نفع امریکا خواهد بود و نه به نفع اعراب.»(1)

همچنین به گزارش خبرگزاری فرانسه، روزنامة "البعث" ارگان رسمی دولت سوریه، نوشته است: «کنفرانس سران عرب چهار هدف عمده دارد؛ یکی از هدف ها این است که از صدام حسین در جنگی که به دستور امریکا علیه ایران به راه انداخته است، حمایت شود.»(2)

از طرف دیگر، لیبی که حضور خود را مشروط به شروطی از جمله این که "حکومت های عراق و اردن به دلیل اعمال خیانت بار خود محکوم شوند"، دانسته است، با اعزام هیئتی به سرپرستی "احمد شهاتی" عضو دفتر مردمی روابط خارجی جماهیر لیبی به کازابلانکا، اعلام کرد که این هیئت وظیفة تهیة مقدمات اجلاس را ندارد بلکه قصد دارد شرایط شرکت جماهیری لیبی را در این جلسه به شرکت کنندگان ابلاغ کند.(3) یادآوری می شود که در نشست وزیران خارجة کشورهای عربی، مشاجرة سختی میان "طارق عزیز" وزیر امورخارجة عراق و احمد شهاتی درگرفت، در حالی که بسیاری از وزیران خارجة کشورهای عرب از طارق عزیز حمایت می کردند.(4)

خبرگزاری عراق به نقل از گروه خبری اعزامی خود به کنفرانس سران عرب در کازابلانکا، گزارش داد: «وزیران خارجة کشورهای عرب با پیشنهادهای "شاذلی قلیبی" دبیرکل اتحادیه عرب، برای تشکیل کنفرانسی در سطح جهان با شرکت کلیة سازما ن های منطقه ای و بین المللی که در جهت پایان دادن به جنگ ایران و عراق فعالیت دارند، موافق می باشند. این منابع افزودند وزرای خارجة عرب مشغول بررسی بیانیه ای هستند که از سوی کنفرانس سران عرب در همین زمینه صادر خواهد شد.»(5)

511

هیئت فلسطینی مخالف عرفات که از دو روز پیش در تهران به سر می برند، امروز در یک گفت وگوی مطبوعاتی با خبرنگاران سیاسی روزنامة اطلاعات شرکت کردند و به سؤالات آنان پاسخ دادند. این گفت وگوی طولانی علاوه بر تحلیل های مربوط به جنگ تحمیلی، در واقع مروری است بر آنچه بر لبنان و فلسطین در چند سال گذشته رفته است، از این رو بخش هایی از آن، باوجود تفصیل، در این جا آورده می شود.

سؤال: «به نظر می آید کنفرانس سران عرب در مراکش سه هدف عمده را دنبال کنند: الف) جنگ ایران و عراق، ب) بازگشت مصر به جرگة اعراب، ج) مشروعیت بخشیدن به تلاش ها برای مذاکره با امریکا و در نهایت سازش با اسرائیل. به اعتقاد شما، آیا کنفرانس سران که به رغم مخالفت کشورهای مترقی عرب، خاصه جبهة پایداری، برگزار خواهد شد، به اعتقاد شما پی آمدهای این اجلاس چیست؟»

ص: 633


1- 20. مأخذ 12، صص 27 و 28، رادیو بی.بی.سی، 15/5/1364.
2- 21. مأخذ 10، ص آخر، خبرگزاری فرانسه.
3- 22. مأخذ 13، ص 17، خبرگزاری فرانسه، 16/5/1364.
4- 23. مأخذ 10، ص آخر.
5- 24. مأخذ 12، صص 5 و 6.

ابوموسی: «در حقیقت چندی است که نیروهای مرتجع عرب، تصمیم دارند که این اجلاس را برگزار کنند، اما نیروهای مترقی مانند سوریه و جماهیر لیبی سعی می کنند این اجلاس را به تعویق بیندازند تا این که همه درک کنند که در موقعیت فعلی منطقه و شرایطی که در آن زندگی می کنند، برگزاری چنین اجلاسی به نفع طرح های امریکا خواهد بود. ما معتقدیم که تجاوز اسرائیل در سال 1982 به لبنان سه هدف را دنبال می کند:

1- به زیر سلطه کشیدن فلسطینی ها در راستای پیمان کمپ دیوید.

2- به زیر فرمان کشیدن سوریه (به منظور یاد شده).

3- ایجاد یک حکومت در لبنان جهت پیوستن به طرح های توطئه آمیز امریکا - اسرائیل.

اما با شکست خوردن اهداف یاد شده در بالا و خنثی شدن طرح ضربه زدن به نیروهای فلسطینی و کوبیدن آن ها و علی رغم توطئه بزرگی که در داخل صفوف نیروهای مقاومت به رهبری عرفات و انحراف او و باز تن ندادن سوریه به دیکته کردن طرح امریکا و نیز عدم توان در ایجاد دولتی قوی و وابسته در لبنان توسط امریکا و اسرائیل، امریکا بار دیگر شیوه دیگری را برای تحمیل پیمان کمپ دیوید پیش می گیرد که این راه جدید، راه اردن است.»

ابوموسی افزود: «دیدیم که رهبری سازمان آزادی بخش که در یاسرعرفات و خط او خلاصه می شد، به سوی مصر و کمپ دیوید و حسنی مبارک می رود، سپس رو به سوی اردن می کند و آنچه را که به دروغ "کنفدراسیون" نامیده می شود، مطرح می سازد اما در حقیقت پایه ای برای ایجاد چنین اتحادی وجود ندارد، زیرا در یک طرف کشوری به نام اردن قرار دارد که دارای مؤسسات و نظام منحصر به خود و کشور به معنای کلمه است و در سوی دیگر انقلابی وجود دارد که در همة نقاط جهان پراکنده است که موجودیتی برابر و هم سنگ اردن ندارد.

ظاهراً برای توجیه توطئه، چنین اتحادی مطرح می شود و بدین ترتیب یاسرعرفات مذاکره در این زمینه را در چیزی به نام قطع نامة 11 فوریه به پایان می برد که این قطع نامه در راستای قطع نامه 242 شورای امنیت می باشد و می دانیم که قطع نامه 242 به نفع مسئله فلسطین و اعراب نیست و یک راه حل ملی برای قضیة فلسطین و اعراب نیست و یک راه حل ملی برای قضیه فلسطین در آن پیش بینی نشده است و این زمینة سیاسی بود که قطع نامه 11 فوریه براساس آن بنیاد گذاشته شد و از این جاست که می بینیم امریکا با اصرار و پافشاری می کوشد کنفرانس سران عرب پس از گذشت یک زمان طولانی، منعقد شود و در آن، سه مسئله به همان صورتی که اشاره گردید، طرح و عنوان شود.

مسئله اول: مشروعیت بخشیدن به قرارداد 11 فوریه.

مسئله دوم: طرح جنگ عراق با ایران که شاه حسن نیز رسماً به آن اشاره کرده است. آن ها می خواهند تحت یک پوشش کاری سیاسی از سوی رژیم های عربی، عراق را در جنگ

ص: 634

علیه جمهوری اسلامی ایران کمک معنوی و اقتصادی و مالی و سیاسی بدهند.

مسئله سوم: بازگشت مصر به جرگه اعراب که ما موکداً می گوییم این کنفرانس یک توطئه است. آمدن مصر به سوی اعراب در حالی که قرارداد کمپ دیوید را در دست دارد، در حقیقت رفتن اعراب به سوی مصر نامیده می شود. قراردادی که یک توطئه علیه مسئله فلسطین است و از این جاست که خطر تشکیل این اجلاس را می بینیم. برای اولین بار در تاریخ تشکیل اجلاس های سران عرب، این بار در حالی که کشورهای مترقی شرکت در آن را تحریم کرده اند، تشکیل می شود.»

در این جا "ابوماهر یمانی" عضو جبهة خلق برای آزادی فلسطین (فرماندهی کل)، در ادامه و در تکمیل صحبت های ابوموسی گفت: «در سال 1974 در کنفرانس سران عرب در رباط اعلام شد که سازمان آزادی بخش فلسطین تنها نمایندة قانونی ملّت فلسطین است. اما امروز پس از گذشت قریب ده سال، آن ها می آیند که بگویند دیگر تنها نمایندة قانونی ملّت فلسطین "ساف" نیست، بلکه اردن نیز هست و بدین ترتیب قرارداد حسین - عرفات را مشروعیت بدهند؛ قراردادی مخالف منشور سازمان.»

خبرنگار: «حال برمی گردیم به عقب، به جنگ 88 روزة لبنان و به دنبال آن، انشعاب شما از سازمان آزادی بخش فلسطین. به نظر شما اهداف اسرائیل از این جنگ چه بود و چه نتایجی گرفت؟»

ابوموسی:«دلایل تجاوز اسرائیل به لبنان واضح بود و همان طور که رهبری نظامی و سیاسی اعلام کرد، محور عمدة آن این بود: کوبیدن انقلاب فلسطین و شکست تفنگ فلسطینی.

زمانی که ما در بیروت در محاصره بودیم و به مدت 88 روز از آن دفاع کردیم، در حالی که اختلاف، به عنوان تهدیدی در داخل "فتح" و میدان فلسطینی مطرح بود، ما خطر رهبری سازمان را حس کردیم. ما در دو جبهه می جنگیم: یک جبهة داخلی و یک جبهه خارجی. در جبهه داخلی، جنگ ما سیاسی بود، برای این که رهبری از هفتة اول محاصره به زانو درنیاید و تسلیم نشود.

برادرم ابوماهر در این جا یادآوری می کند که عرفات روز 13/6/82 در حالی که از حمله هشت روز گذشته بود، آمادگی داشت که از بیروت صرف نظر کرده، سلاح خود را به ارتش لبنان تسلیم کند (ارتشی که در کنار صهیونیست های متجاوز به هنگام ورود به لبنان، ایستاده بود) و ما با برافراشتن پرچم های سفید، توسط صلیب سرخ خارج شویم. اما نیروهای ملی این را فرصتی جهت رویارویی مستقیم با دشمن قلمداد می کردند. زمانی که رده های دوم تا آخر رهبری نظامی تصمیم به مبارزه گرفتند و 88 روز دشمن را در خارج بیروت نگاه داشته و این طولانی ترین جنگ با اسرائیل محسوب می شود، عرفات می خواست به روند جنگ های قبلی با اسرائیل، بعد از چند روز به جنگ خاتمه دهد ولی ما ادامة جنگ را به او قبولاندیم.

ص: 635

پس از خروج، یاسرعرفات را دیدیم که به سوی طرح های امریکا گرایش داشت. آخرین موضع گیری او در روز 4/5/83 به این صورت اعلام شد: خروج نیروهای باقی ماندة فلسطینی از بقاع و طرابلس و کل لبنان به سوی بغداد. برای ما دو راه وجود داشت: یا به بغداد، تونس و اردن برویم که در این صورت، دیگر نمی توانستیم به عرفات "نه" بگوییم، زیرا در یک زندان بزرگ بودیم و یا به او نه بگوییم که این تصمیم آخری به انجام رسید و از این جا بود که ستیز در داخل "فتح" آغاز شد و سایه بر میدان فلسطینی و لبنانی انداخت که نیروهای مترقی فلسطینی در کنار ما ایستادند و انقلاب در میدان لبنان ادامه یافت و او رفت که بر در دروازه های حسنی مبارک و ملک حسین گدایی کند.»

ابوماهریمانی: «باید گفت که در تجاوز صهیونیست ها به لبنان، سه هدف دنبال می شد: هدف اول، ضربه زدن به بنیان انقلاب فلسطین؛ هدف دوم، ضربه زدن به نیروهای مترقی لبنان و تحمیل کمپ دیوید بر آن ها؛ هدف سوم، اخراج نیروهای سوری از لبنان. آن ها می خواستند لبنان به یک شهرک اسرائیلی تبدیل شود که شکست خوردند و امروز انقلاب فلسطین برخلاف انتظار آن ها دارای همان نیروی اولیه است.

آن ها نتوانستند فلسطینی ها را اخراج کنند و توافق نامة عرفات با "فیلیپ حبیب" مبنی بر اخراج فلسطینی ها از لبنان، خنثی شد و ما می بینیم اکنون مواضع قبلی خود را در رویارویی با اسرائیل یافته ایم. در مورد هدف دوم، امریکا و اسرائیل ابتدا توانستند قرارداد 17 مه را به لبنان تحمیل کنند، ولی با گسترش مبارزات نیروهای چند ملیتی و کمک فلسطینی ها، سوری ها و نقش جمهوری اسلامی ایران از طریق حزب الله لبنان، این هدف نیز از بین رفت و قرارداد ملغی شد. هدف سوم نیز می بینیم که شکست خورده است و نیروهای سوری در لبنان ماندند و سیاست های سوریه در لبنان اجرا می شود و لبنان از سیاست های این کشور کمک می گیرد.»(1)

512

امروز شور اول لایحة قانون فروش ارزان و تحویل نفت مجانی به دولت جمهوری سوریه به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. به موجب این قانون، به وزارت نفت اجازه داده شد که به مدت یک سال مقدار یک میلیون تن نفت خام سبک ایران را به صورت مجانی در اختیار دولت سوریه قرار دهد. همچنین تا مقدار پنج میلیون تن نفت خام سبک ایران را با تخفیف 5/2 دلار در هر بشکه طبق ضوابط وزارت نفت به دولت سوریه بفروشد. آقای "دری نجف آبادی" مخبر کمیسیون برنامه و بودجه در این مورد چنین توضیح داد:

«اصل تصویب این لایحه در کمیسیون برنامه و بودجه روی چند جهت بوده و جهات مختلف سیاسی، نظامی، فرهنگی، مذهبی و اجتماعی داشته است. در رابطه با جهات سیاسی قطعاً جمهوری اسلامی ایران باید با کشورهای دیگر رابطه داشته باشد؛ بهترین کشورهایی که می توانند مورد روابط حسنه ایران قرار بگیرند، در درجة اول کشورهای اسلامی هستند، آن

ص: 636


1- 25. روزنامة اطلاعات، 15/5/1364، ص3.

هم کشورهای انقلابی منطقه و بهترین کشورهای اسلامی در منطقه که از نظر سیاست های کلی تا حدود زیادی با جمهوری اسلامی هماهنگی و هم فکری و همکاری دارند، یکی از آن کشورها جمهوری عربی سوریه است.

ما در طول این پنج، شش سال گذشته همواره یکی از تقریباً نزدیک ترین دوستان مان در منطقه و از نزدیک ترین کشورهای عربی که با ما هم فکری داشته، همکاری داشته، هم در مبارزه با اسرائیل و هم در مبارزه با عراق، هم در مورد همکاری و هم فکری در لبنان و در نجات لبنان و در حمایت از حزب الله لبنان، کشور جمهوری عربی سوریه بوده است ... سوریه همواره از مواضع ما در جنگ دفاع کرده است و خط لولة نفتی عراق را که از سوریه عبور می کرده را بسته و در حقیقت سالی شاید سیصد میلیون دلار به منافع سوریه ضرر خورده است.»(1)

513

در بازتاب پی آمدها و حواشی اجلاس اخیر اوپک که در 3/5/1364 به پایان رسید، امروز یک نشریه داخلی سپاه گزارشی منتشر کرد که در آن آمده است:

«روزنامة انگلیسی گاردین نوشت: "اجلاس اخیر اوپک با پیروزی قابل توجه کشورهای رادیکال (ایران، لیبی، الجزایر) و شکست تحقیرآمیز پادشاهی سعودی به پایان رسید." به نوشتة گاردین، اقتصاد عربستان سعودی رو به وخامت گذاشته است و این مسئله بر دولت آن کشور فشار خواهد آورد تا نسبت به همسایگان خود کم تر بخشنده باشد. یادآوری می شود پادشاهی سعودی چهارشنبة گذشته خواستار افزایش سهمیه تولید نفت خود شد ولی این تلاش با تهدید ایران به ترک جلسه، خنثی گردید.»

در ادامة گزارش، ذیل عنوان "ملاحظه"، آمده است:

«1- آقای مهندس "غرضی" وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران، در گفت وگو با خبرنگاران (در پایان هفتاد و چهارمین اجلاس اوپک) از شتاب و تمایل عربستان سعودی برای کاستن دائمی قیمت نفت اوپک ابراز تأسف کرد.

2- در اجلاس مذکور اوپک با رأی موافق ده عضو، بهای نفت سنگین را نیم دلار و قیمت نفت متوسط را بیست سنت پایین آورد که کشورهای ایران، الجزایر و لیبی با این تصمیم مخالفت کردند.

3- به گفتة منابع بانکی، چهار مؤسسة مالی عرب خود را از مذاکرات مربوط به تأمین اعتباری قریب به 280 میلیون دلار جهت احداث یک خط لولة متعلق به رژیم عراق از طریق خاک عربستان سعودی، کنار کشیدند.»(2)

514

در ادامة تحرکات ایذایی جدید گروه های محارب بر ضد جمهوری اسلامی ایران - که به مناسبت انتخابات ریاست جمهوری انجام می شود - امروز نیز در تهران یکی از فروشگاه های

ص: 637


1- 26. اداره کل تندنویسی مجلس شورای اسلامی " روزنامه رسمی" مشروح مذاکرات جلسه علنی مجلس، دورة دوم، جلسه 166 شماره 11818، صص 27 و 28 (15/5/1364).
2- 27. دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه، بولتن "رویدادها"، شمارة 55 ، (15/5/1364)، ص 38، خبرگزاری جمهوری اسلامی، به نقل از روزنامة گاردین.

زنجیره ای شهر و روستا واقع در خیابان 17 شهریور جنوبی با مواد آتش زا به آتش کشیده شد. همچنین یک عدد کوکتل مولوتف به داخل بانک صادرات شهرستان مشهد پرتاب شد که عمل نکرد، اما شیشة بانک شکسته شد.(1) امروز همچنین با انفجار یک مین در داخل تونل خط ایستگاه راه آهن رازی آذربایجان، این خط موقتاً مسدود گردید.(2)

515

واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم از برنامه های اعلام شدة سازمان مجاهدین خلق دربارة انتخابات ریاست جمهوری در ایران، گزارشی در سطح محدود منتشرکرد. متن گزارش که با استفاده از مطالب رادیو بغداد و رادیو مجاهد تهیه شده، چنین است:

«سازمان منافقین در رابطه با انتخابات اخیر، از دهم الی 25 مرداد ماه را هفته های مقاومت و اعتراض معرفی کرده و در همین رابطه برنامه و دستورالعمل هایی را به هواداران اعلام کرده است. هدف و انگیزة این تلاش های جدید سازمان چنین توضیح داده شده:

"برای رژیم مسئله انتخابات ریاست جمهوری مطرح نیست، (بلکه) مسئله این است که خود را در برابر نیروهای مخالف با ثبات نشان دهد و همچنین (ثابت کند که در بین) مردم ایران منزوی نشده و دارای حامی و پشتیبان است؛ دقیقاً به همین خاطر است که ما برآنیم تا با برگزاری دو هفته اعتراض بساط این انتخابات قلابی را درهم بریزیم"

رهبر منافقین در همین مورد از هواداران خود می خواهد که "با افشای تمام عیار خصلت مشمئز کنندة انتخابات رژیم، پوسیدگی و انزوای مطلق این رژیم نامشروع و ضدبشری را به نمایش بگذارید."

در همین رابطه از سوی سازمان منافقین ره نمودها و دستورالعمل هایی تنظیم شده و به هواداران ابلاغ کرده که بعضی محورهای آن عبارت است از:

"پخش تراکت به شیوة علنی در اماکن از قبیل پل های مرتفع و ساختمان های بلند در کارخانه ها و [...]؛ تخریب عکس ها و پوسترهای تبلیغات انتخابات؛ به آتش کشیدن مراکز وابسته به دشمن؛ فعالیت دسته جمعی برای تحریم انتخابات."

سازمان منافقین در انجام این به اصطلاح عملیات، نکاتی از قبیل زیر را نیز یادآور و گوش زد می کند:

"دو مسئله اساسی که بایستی در مرحلة آماده سازی به آن بپردازید، حل مسئله وسیلة نقلیه و مسئله شناسایی سوژه های مناسب می باشد. بایستی برای تضمین موفقیت خود در انجام این وظایف، عنصر حساب شدگی و دقت را از ابتدا تا انتهای فعالیت تان به کار گیرید و"[...].»(3)

¯¯¯

ص: 638


1- 28. سند شمارة 200032، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش روزانه"، شماره 18 (18/5/1364)، ص1.
2- 29. سند شماره 200031، "گزارش روزانه"، شمارة 17 (17/5/1364)، ص 2.
3- 30. واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش"، شمارة 6 (15/5/1364)، صص 39 و 40.

ضمیمة گزارش 508: گزارشی از ماجرای مک فارلین

یادآوری می شود براساس گزارش مجله "تایم" چاپ امریکا، با عنوان "گاه شمار رابطه با ایران" - که خبر مورد بحث بخشی از آن است - این جلسه، ادامة روندی است که از آبان 1363 آغاز شده است. در این گاه شمار ذیل تاریخ "نوامبر 84" چنین آمده است:

«به نوشتة روزنامه نیویورک تایمز، "منوچهر قربانی فر" معامله گر ایرانی اسلحه، با "تئودور شالکی" مأمور سابق سازمان سیا در آلمان غربی، تماس می گیرد. قربانی فر پیشنهاد می کند که گروگان های امریکایی در بیروت، در ازای فروش تسلیحات امریکایی به ایران، آزاد شوند. شالکی این پیشنهاد را به مقامات ایالات متحده تسلیم می کند.»(1)

یادآوری می شود این معاملة سری سلاح در برابر گروگان که در ایران به ماجرای "مک فارلین" و در امریکا به "ایران - کنترا" و نیز "ایران - گیت" شهرت دارد، در آبان 1365 افشا گردید و آقای هاشمی رفسنجانی به دستور امام خمینی در نمازجمعة تهران مفصلاً گزارشی از آن بیان کرد و به خصوص به جایگاهی که برای اسرائیل در این پروژه قرار داده شده بود تا ایران را متهم به رابطه با اسرائیل کنند و در جهان اسلام و عرب تضعیف نمایند، اشاره کرد. افشای این ماجرا برخلاف ایران، در امریکا بحران ایجاد کرد و هیئتی ویژه مأمور بررسی این کار شد که گزارش آن هیئت از ماجرای "مک فارلین" به گزارش "تاور" موسوم گردید.

در گزارش تاور هر چند آشکارا مواردی را که امنیت ملی امریکا را تهدید کرده است، مسکوت گذاشته شد و به خصوص از ذکر برتری های ایران در این معامله اجتناب شده است ولی در مجموع نکات قابل توجهی از روند این ماجرای پر سر و صدا در خود دارد. در این گزارش دربارة تصمیم گیری امروز ریگان و مک فارلین و نیز مخالفت های شولتز و واینبرگر چنین آمده است:

«شولتز وزیر خارجة امریکا به هیئت تاور گفت که در 6 اوت 1985 (15/5/1364) در خلال یکی از ملاقات های معمولش با رئیس جمهوری، او پیشنهاد انتقال 100 موشک تاو از اسرائیل را با رئیس جمهور مورد مذاکره قرار داد که در ازای آن ایرانیان قرار بود آزادی چهار گروگان یا بیش تر را فراهم آورند. شولتز گفت که او در مذاکراتش با رئیس جمهوری با فروش اسلحه مخالفت نمود. او گفت مک فارلین نیز در ملاقات حضور داشت. شولتز تماس تلفنی مک فارلین را در مورد تصمیم رئیس جمهوری به یاد نمی آورد. "واینبرگر" وزیر دفاع، ملاقات با رئیس جمهور را در اقامت گاه وی پس از مراجعت رئیس جمهور از بیمارستان به خاطر می آورد. وی به هیئت اظهار داشت که نظیر شولتز به شدت با ارسال اسلحه به ایران مخالفت کرد و اندیشید که رئیس جمهور موافقت کرد که این ایده دیگر دنبال نشود.»(2)

یادآوری می شود که جلد چهل و چهارم روزشمار جنگ با نام ماجرای "مک فارلین" مربوط به مقطع زمانی افشای این ماجرا می باشد. این کتاب که در سال 1380 انتشار یافته است حاوی جمع بندی نسبتاً کاملی از این ماجرا می باشد که خوانندة مطلب حاضر را به مطالعة آن سفارش می کنیم، هر چند بازتاب ها و جوانبی از ماجرا و به خصوص سیر بازجویی عناصر دست اندرکار را که در امریکا انجام شده، می یابد در جلد چهل و پنجم روزشمار جنگ و بعد از آن مطالعه کرد.

ص: 639


1- 31. مأخذ، 16.
2- 32. سند شماره 00228، گزارش "تاور"، ترجمة وزارت خارجه، جلد 1 (15/5/1364)، صص 48 و 49.

ص: 640

روزشمار جنگ چهارشنبه /16 مرداد 1364 /19 ذیقعده 1405 /7 اوت 1985

516

در جریان آماده سازی منطقة عملیاتی فاو، امروز جلسه ای در قرارگاه خاتم تشکیل شد. موضوع اصلی این جلسه، بررسی تدابیر و اقدامات مهندسی برای مهیا ساختن زمینة اجرای عملیات آتی (فاو) بود. کارهای متعددی برای مهندسی تعیین شده، اما با توجه به مسائل حفاظتی، مشخص است که روند اجرای این کارها پیشرفت سریعی نخواهد داشت، چنان که تاکنون نداشته است. در طول دوره ای که کار شروع شده، علاوه بر این مشکل - که مداوماً وجود داشته است - اشتغالات دیگر قرارگاه نیز این فعالیت را تحت شعاع قرار داده و در واقع مزید بر علت شده و در مجموع، پیشرفت چشم گیری در امر مهندسی حاصل نشده است. در جلسة امروز، برادر "علی رضا عندلیب" معاونت مهندسی رزمی قرارگاه خاتم، روند حرکت مهندسی را چنین گزارش داد:

«بنا به مسائل حفاظتی، اول قرار بود کار مهندسی صورت نگیرد، بعد که سیاست عوض شد بنا شد مردم در منطقه باشند و کار مهندسی نیز انجام گیرد ولی آن هم گفته شد فقط خاک ریز زده شود. هنوز جاده کشیده نمی شود.»

یادآوری می شود که به دلیل مسائل حفاظتی، چنان که عندلیب اشاره کرد، تا مدت ها از فعالیت جدی مهندسی که لازمة کار بود، جلوگیری به عمل می آمد تا این که با ارائه تدبیر جدیدی (گسترش حضور مردم تا حاشیة اروند) اجازه داده شده اقدامات بیش تری نسبت به قبل انجام شود. با تصویب فرماندهی قرارگاه خاتم، مقرر شده که با کمک اهالی که برای خرماچینی اجازة حضور در منطقه خواهند داشت، زمین حاشیة اروند و نهرها ترمیم گردد و البته در این حضور، ایجاد پوشش برای گسترش فعالیت مهندسی نیز مدنظر قرار گرفته است. بدین ترتیب به مهندسی نیز اجازه داده شده است که امکانات بیش تری وارد منطقه کند تا بتواند اقدامات لازم را انجام و شدت دهد اما با وجود این، باز هم امکاناتی که جواز ورود گرفته، جواب گوی نیاز ها نبوده است.

به هر صورت، چهار هدف کاری برای مهندسی مشخص شده بود: " از اهواز تا بهمن شیر؛ از

ص: 641

بهمن شیر تا جادة خسروآباد؛ از جادة خسروآباد تا ساحل اروند؛ آن سوی اروند در منطقة عملیاتی فاو (دشمن)".

اما تنها دو مورد اول در دستور کار قرار دارد؛ مورد سوم به عهدة یگان ها گذاشته شده، ولی به دلیل عدم حضور یگان ها در خط، همچنان متوقف مانده است و مورد چهارم نیز طبیعتاً به بعد از عملیات مربوط می گردد.

گزارش ها نشان دهندة آن است که در مورد احداث جاده و مواضع توپخانه و به طور کلی عقبه سازی (مربوط به بند 1 و 2)، ادامة احداث جادة "قفاص" بیش از موارد دیگر مدنظر است، لذا همواره روی آن کار می کنند، ولی به سبب باتلاقی بودن زمین و نیاز به تردد فراوان کمپرسی و ...، کار بسیار کند پیش می رود. درون جزیرة آبادان نیز احداث جاده های جدید هنوز شروع نشده و عمدتاً تلاش های مهندسی صرف خاک ریزی در کنار جاده های موجود می گردد تا دید دشمن از روی آن ها کور شود.(1)

517

امروز دفتر فرماندهی کل سپاه یادداشتی با قید " آنی" برای قرارگاه خاتم الانبیا(ص) فرستاد که در آن، آخرین تحرکات دشمن در منطقة عملیاتی سیدکان (قادر) گزارش شده است تا در تصمیمات مربوط به این منطقه لحاظ گردد. در این یادداشت آمده است:

«طبق اعلام قرارگاه رمضان (شمال غرب)، نیروهای عراقی در ساعت7 صبح 14/5/1364، ارتفاع "سرپیران" را به تصرف خود در آورده]اند[ و ]دشمن[ در تمام نقاط آن نیرو مستقر کرده است و حداقل 20 پرواز هلی کوپتر نیرو پیاده کرده است. گزارش فوق جهت اطلاع ارسال می شود.»(2)

518

دشمن در پی استقرار یک سکوی پرتاب موشک زمین به زمین در منطقة "القشله" (روبه روی خسروآباد ایران) در تاریخ 5/5/1364، امروز نیز یک سیستم مراقبت دیده بانی هشدار دهنده بزرگ ساخت فرانسه، در بندر ام القصرکار گذاشته است. قرارگاه نوح(ع) در ادامة گزارش خود از این اقدام عراق، آورده است:

«تاکتیک جدید دشمن جهت خروج از بن بست اقتصادی، استفاده از راه آبی خورعبدالله برای تخلیة کشتی های حامل محموله های نظامی و اقتصادی در بندر ام القصر می باشد. دشمن قبل از شروع شیوة جدید، رادارهای خودی مستقر در قفاص و سکوی نوروز را به وسیلة هواپیما مورد حمله قرار داده که در یک مورد خساراتی وارد شده است.»(3)

519

براساس یک گزارش که از مجاری ذیربط جهت هشیاری و آمادگی به سپاه ارسال شده است، امروز عوامل دولت بعثی عراق یک دستگاه کامیون حامل تعدادی اعلامیه و مقادیری مواد منفجره به عناصر سازمان مجاهدین خلق در خاک عراق تحویل داده اند. قرار

ص: 642


1- 1. سند شمارة 0634 گزارش مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "انتخاب عملیاتی فدک (فاو)" از مجموعه گزارش های نبرد بزرگ والفجر 8 ، گزارش راوی قرارگاه خاتم (داود رنجبر)، صص52 و 54.
2- 2. سند شمارة 009816مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی کل سپاه، به قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، 16/5/1364.
3- 3. دفتر سیاسی نمایندگی امام درسپاه، نشریة "رویدادها"، شمارة 58 (4/6/1364)، ص4.

است این محموله در تاریخ 24/5/1364 به تهران و شهرستان ها حمل شود و در روز انتخابات ریاست جمهوری مورد استفاده قرار گیرد.(1)

در این حال، تحرک ایذایی عناصر ضدانقلاب داخلی نیز به همین مناسبت (انتخابات ریاست جمهوری) ادامه دارد. امروز نیز در تهران با پرتاب یک کوکتل مولوتف به داخل بانک صادرات واقع در سه راه زعفرانیه، این بانک دچار آتش سوزی شد و سه جام شیشه نیز شکست. همچنین براثر پرتاب یک کوکتل به داخل دکان خیاطی در خیابان نواب، چهارراه خاکباز، دکان دچار آتش سوزی شد. یک دستگاه خودرو و جیپ متعلق به شهرداری نیز در شهرک ولی عصر(عج) واقع در جادة ساوه، به دست منافقین به آتش کشیده شد. در کرمان نیز اتومبیل یکی از کارمندان حزب اللهی شرکت "توانیر" کرمان که در مقابل شرکت پارک شده بود، آتش زده شد.(2) در بابل نیز مغازة تعاونی پوشاک متعلق به فردی مؤمن به انقلاب - که پدر شهید نیز می باشد - به دست شخص یا اشخاصی ناشناس به آتش کشیده شد.(3)

امروز همچنین فردی که با پرتاب یک کوکتل مولوتف به داخل کانتینر کمیتة مرکزی شهرستان رشت، کانتینر را دچار آتش سوزی کرده بود، دست گیر شد.(4)

520

امروز خبرگزاری عراق به نقل از خبرنگار خود در شرق دجله، اجرای عملیات "قدس5" را تکذیب کرد. نمایندة این خبرگزاری در یک کنفرانس خبری تأکید کرده که ظرف دیروز و امروز در این بخش از جبهه هیچ گونه درگیری روی نداده است.(5)

رادیو اسرائیل نیز در مورد عملیات "قدس5" گزارش داد: «حکومت اسلامی تهران اعلام داشت نیروهای آن کشور هجوم تازه ای را در باتلاق های "هورالهویزه" علیه ارتش عراق آغاز کرده اند و تا کنون پنجاه کیلومترمربع از مرداب های هورالعظیم را در شمال هورالهویزه به تصرف درآورده اند.»(6) رادیو اسرائیل سپس در مورد مصادف بودن این عملیات با گشایش کنفرانس فوق العادة سران عرب گفت: «هجوم جدید - که به احتمال قوی تعداد کمی نیروهای ایرانی در آن شرکت دارند - در آستانة گشایش کنفرانس فوق العادة سران عرب صورت می گیرد که در آن، عراق قصد دارد حمایت بیش تر ممالک عربی را برای رویارویی با حکومت ایران خواستار شود.»(7)

در این حال، خبرگزاری ها از جمله خبرگزاری فرانسه و خبرگزاری آلمان نیز عملیات "قدس5" را به نقل از ایران و بدون اظهار نظر اما از موضع تأیید تلویحی، بازتاب دادند.(8)

521

کنفرانس فوق العادة سران کشورهای عرب با حضور رؤسای 15 کشور از 21 عضو جامعة عرب و نمایندة سازمان آزادی بخش فلسطین امروز در مراکش در شهر دارالبیضاء (کازابلانکا) گشایش یافت. در این کنفرانس سران کشورهای سوریه، لبنان، الجزایر، یمن جنوبی و لیبی غائب بودند.(9)

ص: 643


1- 4. سند شمارة 087535 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: سپاه منطقة 5 ثامن الائمه، 25/5/1364.
2- 5. سند شمارة 200032 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 18/5/1364، صص 1 و 2.
3- 6. سند شمارة 200034 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 21/5/1364، ص 1.
4- 7. مأخذ 5.
5- 8. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 141 (17/5/1364)، ص 5.
6- 9. همان، ص 26.
7- 10. همان، ص 26.
8- 11. همان، صص 3 و 4.
9- 12. روزنامة اطلاعات، 17/5/1364، ص20.

"حسن" شاه مراکش در نطق کوتاهی که در جلسة افتتاحیة این اجلاس ایراد کرد، شکست اجلاس را از همان ابتدا پیش بینی کرد. شاه مراکش در صحبت های خود، کنفرانس را ناهماهنگ خواند و از عدم شرکت برخی از رهبران عرب اظهار تأسف کرد،(1) اما در عین حال وی گفت: «این اجلاس فوق العاده، عربستان را متقاعد می کند که اجلاس عادی را در پایان امسال در کشور خود برپا نماید.» به نظر برخی مفسران، مسئله فلسطین و توافق 11فوریه عرفات - شاه حسین، از مهم ترین مباحث خواهد بود.(2)

از سوی دیگر، در حالی که روز گذشته، نمایندة لیبی، مراکش را به مقصد کشور خود ترک گفت، "معمرقذافی" رهبر لیبی، در پیامی اعلام کرد که اگر شرایط لیبی در کنفرانس برآورده شود، حاضر است شخصاً در محل کنفرانس حاضر شود.(3)

تصویر

مراکش، دارالبیضاء 7 تا 9 اوت 1985 - کنفرانس فوق العاده سران عرب

522

خبرگزاری عراق در تفسیری با عنوان "کنفرانس سران عرب و جنگ ایران و عراق"، نظر حکومت عراق دربارة کنفرانس سران عرب و توقعات بغداد از این کنفرانس و همچنین جوانب مورد نظر عراق در کنفرانس را ارائه کرده است:

«جنگ ایران و عراق و خطرات ناشی از ادامة جنگ علیه یکی از اعضای جامعة عرب، موضوع بحث رهبران در کنفرانس دارالبیضاء می باشد. مذاکرات مربوط به این موضوع به طور خلاصه دربارة راه های اجرای تصمیمات متخذه در کنفرانس فاس سال 1982 در قبال جنگ و تلاش های عربی برای توقف جنگ در چارچوب فعالیت های کمیتة هفت گانة عربی مأمور پی گیری جنگ و ارزیابی تماس های بین المللی این کمیته در گذشته و آینده، خواهد بود. پس از گذشت سه سال از تصمیم کنفرانس فاس مبنی بر لزوم دفاع همه جانبة کشورهای

ص: 644


1- 13. سند شمارة 212258 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 20/5/1364، گزارش ضمیمه، ص 5.
2- 14. روزنامة کیهان، 17/5/1364، ص 24.
3- 15. همان.

عربی از سرزمین های عربی، ایران همچنان به افزایش حملات خود علیه عراق ادامه داده و در جهت گسترش اعمال خراب کارانه در کشورهای عربی به ویژه در منطقة خلیج عربی ]خلیج فارس[ تلاش می کند.»(1)

این خبرگزاری با اشاره به این که ایران قطع نامه های شورای امنیت به شمارة 497 در سال 1980 و 514 در سال 1982 را رد کرده است، تأکید شاه حسن در کنفرانس مطبوعاتی اخیر را یادآوری کرد و افزود: «هیچ عقلی نمی پذیرد که اجتماع سران عرب تشکیل شود بدون آن که موضوع جنگ ایران و عراق را مورد بحث قرار دهد.»

در ادامه تفسیر خبرگزاری عراق آمده است: «سران عرب این مسئولیت را در برابر خود دارند که بر لزوم اجرای تصمیمات کنفرانس فاس و اجرای پیمان دفاع مشترک عربی برای رفع تجاوز از عراق و از هر کشور عربی دیگر که در آینده مورد تجاوز قرار گیرد، اصرار ورزند. منابع دیپلماتیک عرب در دارالبیضاء معتقدند علی رغم توان بالای عراق برای مقابله با تهاجمات ایران و شکست آن کشور، اعراب به نوبة خود خواستار حمایت از مقاومت عراق و اجرای مفاد پیمان مشترک خود هستند تا تصمیمات عربی تنها به عنوان نوشته و یا مرکبی در کاغذ باقی نماند، بدون آن که قدرت مقابله با هر کشوری که امت عربی را تهدید کند، داشته باشد. [...] منابع دیپلماتیک عربی بر اهمیّت و ضرورت اتخاذ تصمیمات قاطع از سوی سران عرب در مورد جنگ ایران و عراق تأکید داشته و می گویند اتمام جنگ، یکی از راه های حل مسئله فلسطین و رسیدن ملّت فلسطین به حقوق خود می باشد، زیرا با پایان یافتن جنگ، نیروی جدیدی بر توان امت عربی افزوده می شود که طی پنج سال گذشته جنگ برای مشغول ساختن آن تلاش شده است.»(2)

523

سرهنگ "ابوموسی" و تنی چند از مقام های جبهة نجات ملی فلسطین که در تهران به سر می برند، امروز با مهندس "میرحسین موسوی" نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران، دیدار و گفت وگو کردند. به گزارش روابط عمومی نخست وزیری، در این دیدار ابتدا سرهنگ ابوموسی با محکوم کردن "سازش کاری عرفات"، تحرکات اخیری را که نقش میانجی گری بین ظالم و مظلوم را ایفا می کند، مخالف آرمان فلسطین دانست و اظهار امیدواری کرد که به عنوان انقلابیون مسلمانی که از همان ابتدا مشی مسلحانه را اتخاذ کرده اند، تا آزادی قدس از پا ننشینند.

در این ملاقات مهندس موسوی با اشاره به اهدافی که در پشت کنفرانس "کازابلانکا" پنهان است، گفت: «آنچه مطرح نیست، مسئله رودررویی با صهیونیسم است و آنچه مطرح است، صحبت سازش و تسلیم در مقابل استکبار جهانی و صهیونیسم بین المللی است. اگر در مقاومت فلسطین و ملت های پیشرو خللی وارد شود، این گونه کشورها در سازش صریح

ص: 645


1- 16. مأخذ 8 ، صص 2 و 3.
2- 17. مأخذ 8 ، صص 2 و 3.

با اسرائیل لحظه ای درنگ نخواهند کرد، چرا که هم اکنون نیز با اسرائیل ارتباطات پنهان دارند.»

نخست وزیر افزود: «به سازش کشاندن ملّت فلسطین، یکی از اهداف امپریالیسم در جهان است و اگر فلسطین به سازش کشیده شود، تمام کشورهای عرب به سازش کشیده خواهند شد، برای همین است که زنده نگه داشتن شعلة مقاومت در میان ملّت فلسطین، در سرنوشت همة کشورهای اسلامی مؤثر است. ما در سیاست داخلی و خارجی کشورمان تجربه کرده ایم که زنده نگه داشتن روحیة مقاومت بر علیه استکبار جهانی و صهیونیزم، جزء لاینفک انقلاب اسلامی ما می باشد و اگر این رمز را از دست بدهیم، انقلاب فرو می ریزد. توطئه بر علیه فلسطین بسیار سنگین است و دلیلش جدایی ناپذیری سرنوشت مقاومت فلسطینی و سرنوشت همة کشورهای اسلامی از یک دیگر است.»

وی در پایان با اشاره به آثار جنگ تحمیلی در کمک به ملّت فلسطین، گفت: «آزادی قدس، از اهداف استراتژیک ماست. گرچه صدام به نمایندگی از امریکا این جنگ را بر ما تحمیل کرد، ما معتقدیم در دراز مدت سرنوشت این جنگ در کمک به رهایی قدس از دست صهیونیزم تأثیر تعیین کننده ای خواهد گذاشت.»(1)

تصویر

تهران - 16/5/1364

دیدار سران جبهه نجات ملی فلسطین (احمد جبرئیل، سرهنگ ابوموسی، ابوماهر، ابوالهجا) با مهندس موسوی نخست وزیر

524

ص: 646


1- 18. مأخذ 14، ص 2.

لیبی که از معدود کشورهای دوست ایران در جنگ با عراق است، بعضاً تزلزل هایی از خود نشان می دهد که عمدتاً برای خارج شدن از زیر فشارهای کشورهای عربی متحد عراق است؛ از جمله وزیر امورخارجة لیبی "عبدالسلام تریکی" که در تاریخ 14/5/1364 به ژاپن سفر کرده است، امروز در یک مصاحبة مطبوعاتی در کلوپ خبرنگاران خارجی به نحوی خاص مسائلی دربارة جنگ مطرح کرد؛ وی گفت که در ملاقات های خود با "شینتارو آبه" وزیر خارجه و "یاسوهیرو ناکازونه" نخست وزیر ژاپن، جنگ پنج ساله یکی از موضوع های مورد مذاکره بود و طرفین نظرهای مشابهی در این مورد داشته اند و توافق کرده اند در این خصوص با یک دیگر همکاری کنند. وی افزود که برای جلوگیری از توسعة جنگ در منطقه، لیبی میان ایران و کشورهای عربی خلیج فارس نقش پیغام رسانی (واسطه) را ایفا کرده است و پیشنهادهایی نیز برای محدود کردن جنگ مطرح کرده است، مانند خودداری از حمله به مناطق غیرنظامی، منع استفاده از سلاح های شیمیایی و امنیت کشتی رانی در خلیج فارس.(1)

در این مصاحبه، وزیر خارجة لیبی همچنین گفت که کشورش برای ایران اسلحه تأمین نمی کند و تلاش خود را به کار می برد تا از شدت گرفتن جنگ ایران و عراق جلوگیری کند. تریکی افزود: «لیبی مخالف این جنگ و ادامة آن است، زیرا این جنگ میان عراق یک کشور برادر عرب و ایران یک کشور برادر مسلمان، جریان دارد.]...[ لیبی برای توقف بالا گرفتن جنگ، تلاش کرده و در این تلاش نیز موفق بوده است.» وی در عین حال از انقلاب اسلامی ایران حمایت کرد و بدون آن که به طور مستقیم از عراق نام ببرد، گفت که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، دلیلی برای تجاوز به ایران وجود نداشته است: «بعد از انقلاب ایران، ما واقعاً دلیلی برای تجاوز نمی بینیم. موضع ایران نسبت به مسئله اعراب (فلسطین) بر همه روشن است و همین طور موضع ضد امپریالیستی آن.»(2)

رادیو اسرائیل دربارة مذاکرة وزیر امورخارجة لیبی و مقام های رسمی ژاپن گفت: «عبدالسلام تریکی در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت نظریات لیبی و ژاپن دربارة جنگ ایران و عراق گرچه کاملاً یکسان نیست، ولی بسیار به یک دیگر نزدیک می باشد و افزود هر دو کشور تصمیم گرفته اند برای پایان بخشیدن به این جنگ و جلوگیری از شدت یافتن آن، به اقدامات مشترکی دست بزنند.»(3)

525

به گزارش روزنامة اطلاعات، با تلاش کمیتة حمایت از اسیران و مفقودان ایرانی و بنابر رأی یک کمیسیون پزشکی، حکومت عراق 29 اسیر معلول ایرانی را که مدت ها دربند اسارت خود داشت، آزاد کرد و این عده با یک پرواز هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران و با هماهنگی صلیب سرخ ترکیه، امروز وارد تهران شدند. دو تن از اسیران آزاد شده از اردوگاه های اسیران

ص: 647


1- 19. مأخذ 14، ص 3.
2- 20. مأخذ14، ص 3.
3- 21. مأخذ 8 ، ص 26.

ایرانی در عراق، گفته اند که حکومت عراق در اردوگاه های اسیران برای آن که از ترویج روحیة اسلام خواهی اسیران جلوگیری کنند، به هر نوع حیله ای متوسل می شوند؛ از جمله قطع جیرة غذایی اسیران در ایام ماه مبارک رمضان و بستن آب دست شویی ها و نیز قطع جریان آب نوشیدنی به روی اسیران که «بارها خود شاهد آن بودیم.»(1)

ص: 648


1- 22. مأخذ 12، ص 3.

روزشمار جنگ پنجشنبه /17 مرداد 1364 /20 ذیقعده 1405 /8 اوت 1985

526

در جریان آماده سازی عملیات آتی در منطقة عمومی فاو، از مهم ترین موضوعات، رعایت حفاظت جهت غافل گیری و فریب دشمن می باشد. دراین باره امروز نامه ای از فرماندهی کل سپاه خطاب به قرارگاه های تابع خاتم ارسال شد که در آن رعایت اصول حفاظتی و رسیدگی حضوری و توجیه فرماندهان مستقر در منطقة عملیاتی، اکیداً خواسته شده است.(1) علاوه بر این، نامه هایی نیز دربارة چگونگی رعایت حفاظت و غافل گیری، از رده های مختلف فرماندهی سپاه صادر شده است.

با این همه، براثر سنگینی کارها و ضرورت های آماده سازی منطقه و نیروها، از بعضی یگان ها تخلفاتی دیده شده است، از جمله در نامة امروز قائم مقام قرارگاه خاتم الانبیا(ص) به قرارگاه نوح آمده است: «نحوة حضور لشکر ثارالله در منطقة جدید خلاف دستورالعمل های حفاظتی ابلاغ شده بود و ایشان برخلاف دستورالعمل شماره 5060 - 1/س - 4/4/1364 اقدام به آوردن سه لودر، سه بولدوزر، سه کامیون، سه وانت نیسان جهت عملیات مهندسی در منطقه کرد و این عملیات را هم در روز انجام داده است.»(2)

اظهارات "تقوی" قائم مقام سازمان حفاظت نیز نمونة دیگری است. وی دربارة اقدامات تخلفات لشکر31 عاشورا گفت که این لشکر قرار بوده است در هنگام تحویل خط به لشکر25 کربلا، تجهیزات و امکانات را با خود نبرد ولی این قرار را رعایت نکرده، در نتیجه منطقه شلوغ شده است.(3)

علاوه بر امور حفاظت و غافل گیری که با هم مرتبط است، موضوع سومی هم هست و آن، فریب دادن دشمن است که از مسائل مهم عملیات آتی است. طرح ایجاد سر و صدا از طریق بلندگو در همة مناطق، بخشی از برنامة فریب دادن دشمن است، که امروز فرماندهی آن را در نامه ای به واحد تبلیغات ابلاغ کرد:

«نظر به این که در کل مرز، یگان ها و قرارگاه ها مجبور به انجام عملیات مهندسی می باشند و انجام این عملیات، به خصوص در شب توأم با ایجاد سر و صدا بوده به نحوی که

ص: 649


1- 1. سند شمارة 0624/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "حفاظت، فریب، غافل گیری"، عملیات والفجر8، گزارش راوی قرارگاه خاتم در عملیات والفجر8 (محمد درودیان)، اسفند 1367، ص26.
2- 2. همان، ص 25.
3- 3. همان، ص 26.

دشمن پی به این عملیات می برد، ضروری است جناب عالی در اسرع وقت طرحی جهت ایجاد سر و صدا در کل مرز به طرف دشمن و در اولویت مناطق فکه، شرهانی، خرمشهر، ]جزیرة[ مینو، خسروآباد، فاو، طلائیه و زید به نحوی تهیه نمایید که تمرکز فعالیت های خودی معلوم نگردد.»(1)

527

به گزارش ارتش جمهوری اسلامی ایران، عملیات "ظفر7" با رمز "بسم الله الرحمن الرحیم. یا علی ابن موسی الرضا(ع)" در دو منطقة پنجوین و دره میانه انجام شده و تلفات و ضایعاتی بدین شرح به دشمن وارد آمده است: بیش از 30 کشته یا زخمی؛ انهدام دو انبار مهمات؛ انهدام بیش از دو دستگاه خودرو؛ انهدام بیش از 30 سنگر اجتماعی و انفرادی؛ انهدام 7 قبضه تیربار؛ انهدام سه قبضه خمپاره انداز 81 میلی متری.(2)

528

امروز جلسة شورای عالی دفاع با حضور همة اعضا تشکیل شد و از جمله به بررسی عملیات اخیر "قدس 5" در هور، پرداخت. آقای "هاشمی رفسنجانی" نمایندة امام در شورای عالی دفاع و سخن گوی این شورا، پس از پایان جلسه در گفت وگویی با خبرگزاری جمهوری اسلامی در مورد آخرین تحولات جبهه های نبرد و نتایج سلسله عملیات های موفقیت آمیز قدس گفت: «باید به اطلاع برسانم که منطقة عملیاتی اخیر (قدس5) بسیار از نقطه نظر استراتژیک حائز اهمیّت است. این منطقه در شرق و جنوب شرقی "البیضه" قرار دارد و نقطه ای است در شمال جادة "خندق" که نقطة بسیار حساس و پراهمیّتی است.»

وی افزود: «به طور کلی در سلسله عملیات قدس یعنی تا قدس 5 - که حدود تقریباً پنجاه روز انجام شده - مضمون گزارش ارائه شده این بود که مجموعاً 233 نفر اسیر گرفته شد و حدود 3000 نفر از نیروهای دشمن کشته و یا مجروح شده اند و 350 کیلومتر از اراضی تحت اشغال دشمن که اهمیّت "سوق الجیشی" بسیار مهم دارد، آزاد گردید و مقادیر قابل توجهی تجهیزات جنگی هم به غنیمت گرفته شد.»(3)

529

مناطق آزاد شده در عملیات قدس5 در "هورالعظیم" مورد بازدید گروهی از خبرنگاران رسانه های همگانی کشورهای آلمان، امریکا، بلژیک، ژاپن، سوریه، هلند و استرالیا قرار گرفت.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی، این خبرنگاران که به دعوت ستاد تبلیغات جنگ به منظور بازدید از پیروزی های اخیر رزمندگان اسلام در منطقة عملیاتی قدس 5 ، به منطقه جنوب سفر کرده اند، ضمن بازدید از پاسگاه "الیج" در هور العظیم و سه پاسگاه فرعی آن و نیز آب راه ها و برکه های اطراف، به تهیه گزارش و فیلم از مناطق آزاد شده، تجهیزات منهدم شدة دشمن و جنازه های کشتگان ارتش عراق پرداختند. در این بازدید، خبرنگاران از

ص: 650


1- 4. همان، صص 36 و 37.
2- 5. سند شمارة 009894 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای، واحد اطلاعات نظامی قرارگاه عملیات نجف اشرف، منطقة 2، شمارة 13 (25/4/1364).
3- 6. روزنامة کیهان، 19/5/1364، ص 22.

نزدیک باچگونگی پیروزی های چشم گیر سپاهیان اسلام در عملیات زنجیره ای قدس و تسلط آنان بر بخش عظیمی از منطقه، آشنا شدند.

در پایان این بازدید، "کلوداینگلند" خبرنگار روزنامة امریکایی "کریستین ساینس مانیتور"، در گفت وگویی با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی، پس از اظهار رضایت از بازدید خود از منطقة عملیاتی قدس5 ، با اشاره به مناطقی که به دست قوای اسلام آزاد شده است، گفت: «سرانجام این عملیات به فتح بزرگ راه بصره - عماره - بغداد منتهی خواهد شد که از نظر استراتژیکی بسیار حائز اهمیّت است.» وی حملة عراق به مناطق مسکونی و استفادة ارتش این کشور از سلاح شیمیایی را یک اقدام غیرانسانی خواند و افزود: «این کار بسیار زشت و ناشایستی است و دنیا باید آن را محکوم کند.»(1)

530

در پی موفقیت های کسب شده در عملیات های محدود قدس به ویژه پیروزی در عملیات "قدس5"، امروز سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با صدور اطلاعیه ای که در مطبوعات کشور چاپ شد، مردم را به حضور در جبهه ها دعوت کرد. مطبوعات کشور نوشتند: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منطقة یک ثارالله با صدور اطلاعیه ای از کلیه داوطلبین اعزام به جبهه، دلاوران سلحشور بسیج، جان برکفان اعزام مجدد و نیز اعضای طرح "لبیک یا خمینی" دعوت کرد جهت حضور در جبهه های حق علیه باطل و شرکت در عملیات زنجیره ای "قدس" حداکثر تا پایان روز دوشنبه 21 مرداد ماه سال جاری به واحد بسیج پایگاه های مالک اشتر، شهید بهشتی، ابوذر، مقداد، اسلام شهر، شهرری، دماوند، فیروزکوه، شمیرانات و ناحیة کرج مراجعه کنند.»(2)

531

حزب دمکرات در آستانة برگزاری انتخابات ریاست جمهوری به مردم مناطق کردنشین اعلام کرده است که هرکس در انتخابات شرکت کند و شناس نامه اش مهر شود، باید مبلغ دوهزار تومان جریمه به حزب بپردازد و کسانی که در برگزاری انتخابات با دولت همکاری کنند، کشته خواهند شد.(3)

در این حال، ساعت18:20 امروز یک درگیری در توابع شهرستان بوکان بین نیروهای خودی و عناصر حزب دمکرات روی داد که در نتیجه سه تن از افراد حزب به هلاکت رسیدند و تعدادی از آن ها نیز مجروح شدند، همچنین یک تن از نیروهای سپاه شهید و یکی از پیش مرگان کرد مسلمان مجروح گردید.(4) دیروز نیز چهار تن از نیروهای جهادسازندگی با یک دستگاه جیپ در جادة "جوانرود" به گروگان گرفته شدند.(5)

از سوی دیگر، "مقدم" فرمانده سپاه ارومیه، در یک گفت وگوی رادیو تلویزیونی اعلام کرد که طرح تسلیح عشایر منطقه برای مبارزه با عناصر ضدانقلاب - که به دستور دولت

ص: 651


1- 7. همان، ص 3.
2- 8. روزنامة کیهان و روزنامة اطلاعات، 17/5/1364، ص2.
3- 9. سند شمارة 200033 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 20/5/1364، ص2.
4- 10. سند شمارة 200036 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 17/5/1364، ص1.
5- 11. سند شمارة 200034 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 21/5/1364، جوانرود، 17/5/1364.

جمهوری اسلامی ایران اجرا شده است - تاکنون ثمراتی داشته است و از جهات نظامی و سیاسی موجبات منزوی شدن گروه های ضدانقلاب در منطقه را فراهم آورده است.(1)

532

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از بلگراد، "قاسم حمادی" رئیس کمیتة روابط خارجی حزب بعث عراق، در گفت وگویی با خبرنگاران یوگسلاوی گفته است: «امکان پیروزی یا شکست یکی از دو کشور ایران و عراق در جنگ جاری وجود ندارد.» این خبرگزاری افزوده است: «این نخستین بار است که یک مقام عراقی رسماً نومیدی بغداد به پیروزی در جنگ را ابراز می دارد.»

حمادی در این مصاحبه خواستار کمک بیش تر کشورهای عربی به عراق در جنگ شده است. وی خاطرنشان کرده که تنها راه خاتمه یافتن جنگ، مذاکرات سیاسی است.(2)

533

آقای هاشمی رفسنجانی در مصاحبه ای با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی دربارة اظهارات اخیر صدام در مصاحبه با روزنامة کویتی "السیاسه" که برای اولین بار به تلویح مسئله برکناری وی از ریاست حکومت بعثی عراق مطرح شده و صدام صراحتاً در این گفت وگو این احتمال را غیرممکن ندانسته است، گفت: «این مطلب، مسئله تازه ای است که در این شرایط مطرح می شود. اگرچه صدام در این مصاحبه گفته است که "ما یک رژیم هستیم و اگر من بروم، باز هم رژیم خواهد ماند"، ولی خود انتشار این مطلب می تواند مسئله تازه ای باشد.»

آقای هاشمی در پاسخ به این سؤال خبرنگار که «با توجه به اعلام های قبلی که گفته شده بود صدام رئیس بعثی عراق اخیراً دیداری از قاهره خواهد داشت و نیز به عنوان یکی از شرکت کنندگان در کنفرانس فوق العادة سران عرب به "کازابلانکا" در مراکش خواهد رفت، ولی این دو سفر برخلاف گزارش های منتشره انجام نشده است» گفت: «به نظر من نرفتن صدام به این دو کشور - که از قبل هم برنامة آن اعلام شده بود - بیش تر ناشی از اوضاع داخلی و جاری عراق است و این تأکید بر این مطلب دارد که صدام هیچ گونه اعتمادی به اوضاع حاکم بر عراق ندارد.» وی افزود: «اگر چه آنان راه "کمپ دیوید" را می روند و مثل مصر و مراکش عمل می کنند ولی هنوز عوام فریبانه می کوشند تا از خود در برابر مسائل نوعی چپ روی نشان دهند و رفتن صدام به کنفرانس "دارالبیضا" با توجه به جو این کنفرانس که مسلماً صدام هم باید در آن جا صحبتی می کرد، آشکار شدن هرچه بیش تر این مسائل را به دنبال می داشت و من بعید می دانم که صدام در این نوع کنفرانس ها شرکت کند مگر آن که علناً پرده ها را بالا بزند که این عمل نیز نشان از آشکار شدن کامل دروغ گویی و عوام فریبی های رژیم بعث خواهد بود.»(3)

ص: 652


1- 12. مأخذ 8، روزنامة کیهان، ص 3.
2- 13. واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش"، شمارة 7 (31/5/1364)، ص 9، 17/5/1364.
3- 14. روزنامة اطلاعات، 19/5/1364، ص 3.

534

دربارة نتایجی که از کنفرانس اضطراری سران عرب در کازابلانکا حاصل خواهد شد و به خصوص دربارة قطع نامة سران، گزارش های مختلفی انتشار می یابد، از جمله خبرگزاری کویت گزارش داد که اعضای کمیته ای که دیروز شرکت کنندگان در کنفرانس اضطراری سران عرب برای تهیه پیش نویس قطع نامة کنفرانس، تعیین کرده اند، امروز پیشنهادی مبنی بر تشکیل دو کمیته به منظور بررسی رفع اختلافات میان اعراب را بررسی کرده است. انتظار می رود این دو کمیته با هدف رفع اختلافات میان لیبی و عراق با این کشورها تماس برقرار کنند. یک منبع رسمی به خبرگزاری کویت گفته است که در اجلاس سران، قطع نامه های پیشین که حاوی حمایت از عراق، تقدیر از این کشور به دلیل پذیرش ابتکارات صلح اعراب و سازمان های اسلامی و بین المللی است، باز مورد تأکید قرار خواهد گرفت.

به گزارش خبرگزاری قطر، کمیتة تهیة پیش نویس قطع نامة اجلاس سران، شامل نمایندگان کشورهای اردن، عربستان، مراکش، تونس، کویت و سومالی است.(1)

در این حال، رادیو صوت الجماهیر عراق در مورد پیش نویس قطع نامة کنفرانس اضطراری سران عرب، اعلام کرد: «در پیش نویس قطع نامه ای که کمیتة تهیة قطع نامة نهایی کنفرانس اضطراری سران عرب آن را پس از تصویب در اختیار رهبرانی در کازابلانکا قرار داده، ادامة تلاش های ایران برای عبور از مرزهای بین المللی و اشغال سرزمین های عراق محکوم شده است.

تصویر

مراکش، دارالبیضاء 7 تا 9 اوت 1985 - کنفرانس فوق العاده سران عرب

ص: 653


1- 15. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 142 (18/5/1364)، ص 17، خبرگزاری کویت از کازابلانکا، 17/5/1364.

در این پیش نویس قطع نامه به ایران نسبت به ادامة جنگ علیه عراق، هشدار داده شده و قطع نامه های کنفرانس سران فاس سال 1982 که در آن هرگونه تجاوز به هر کشور عربی به منزلة تجاوز علیه تمامی کشورهای عربی دانسته شده، مورد تأکید قرار گرفته است. در این پیش نویس از ایران خواسته شده تا آتش بس فوری را بپذیرد و برای حل اختلاف به نحوی که حقوق طرفین محفوظ شود، وارد مذاکره شود. رهبران عرب این پیش نویس قطع نامه را در چارچوب قطع نامة نهایی مورد بحث قرار خواهند داد. پیش نویس قطع نامه مذکور مساعی صلح آمیز عراق را شایستة قدردانی و در جهت متوقف ساختن جنگ و دست یابی به راه حلی مسالمت آمیز و عادلانه و شرافت مندانه برای جنگ که حقوق مشروع طرفین را تضمین کند، توصیف نموده است.»(1)

یادآوری می شود که گزارش های منابع عراقی دربارة این کنفرانس، حاکی از هم آوایی شدید سران عرب با منافع و مطامع عراق است و عراق نه تنها این را پنهان نمی کند بلکه می کوشد سلطة هرچه بیش تر خود را در این کنفرانس به رخ بکشد، از جمله امروز خبرگزاری عراق اعلام کرد که کمیتة بررسی پیشنهادها، طرح عراق دربارة جنگ ایران و عراق را به طور کامل تصویب کرده است.(2)

535

روزنامة "یومیوری" چاپ توکیو، نوشت: «اقتصاد عراق در حال فعال شدن است و به نظر می رسد با گشایش خط لولة نفت آن از طریق پادشاهی سعودی، وضعیت اقتصادی عراق بهبود یابد.» به گزارش این روزنامه از بغداد، توسعة عمران داخلی در حالت جنگ، یک استراتژی برای عراق است که ظاهراً با میلیاردها دلار کمک های دریافتی از کشورهای عربی خلیج فارس و ایجاد خط لولة جدید نفت، در حال تقویت است. یومیوری افزوده: «صدور پانصدهزار بشکه نفت در روز جانشین سیصدهزار بشکه نفتی خواهد شد که پادشاهی سعودی و کویت به عنوان کمک جنگی به عراق می دادند و سیصدهزار بشکة آن نیز به کشورهای اروپای شرقی صادر خواهد شد که در نتیجه، بهره برداری این خط تأثیری مستقیم بر بازار نفت نخواهد داشت.»(3)

536

امروز لایحة یک فوریتی تأمین اعتبار برای هزینه های جانبی خرید فرآورده های نفتی و انتقال نفت خام به خارج و برگشت فرآورده های آن به داخل کشور و نیز خرید هفت فروند کشتی نفت کش جهت انتقال نفت از خارک به سیری، در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. آقای "قربانعلی دری نجف آبادی" مخبر کمیسیون برنامه و بودجه، در این باره گفت: «[این لایحه] که قبلاً با دو فوریت به تصویب رسیده و یک فوریت آن در جلسة علنی مورخ 1/5/1364 سلب گردیده و به کمیسیون برنامه و بودجه به عنوان کمیسیون اصلی

ص: 654


1- 16. همان، ص 32، رادیو صوت الجماهیر، 17/5/1364.
2- 17. همان، ص 32، رادیو صوت الجماهیر، 17/5/1364.
3- 18. همان، ص 14، روزنامة "یومیوری"، چاپ توکیو.

ارجاع شده بود، بعد از چند جلسه بحث و بررسی با حضور کارشناسان و نمایندگان دولت در جلسة مورخ 14/5/1364 این کمیسیون، با اصلاحاتی تصویب شد.»(1)

پس از سخنان مخبر کمیسیون برنامه و بودجه، نمایندگان مخالف و موافق و نیز معاون وزارت نفت (آقای "شهاب الدین") نظر خود را دربارة این لایحه بیان کردند. به گزارش خبرنگار کیهان، آن گاه برای کلیات لایحه رأی گیری شد که به تصویب رسید.(2) پس از آن، ماده واحدة این لایحه چنین به تصویب رسید: «به وزارت نفت اجازه داده می شود که از محل اعتبارات ردیف های چهل میلیون و پانصدهزار نفت و چهل میلیون و شش صد هزار گاز مندرج در قانون بودجة سال 1364، تا 26 میلیارد ریال به ترتیب 18 میلیارد و 8 میلیارد جهت هزینه های جانبی فرآورده و انتقال نفت خام به "عدن" و برگشت فرآوردة آن و نیز هزینه های انتقال نفت خام از خارک به جزیرة سیری، خرید هفت فروند کشتی نفت کش از طریق جابه جایی اقدام و در اختیار وزارت نفت (شرکت ملی نفت ایران) قرار دهد.»(3)

به دلیل فوریت موضوع، شورای نگهبان در جلسة علنی امروز مجلس شورای اسلامی شرکت کرد تا مذاکرات مجلس در مورد این لایحة ضروری را - که مرتبط با اقتصاد جنگ می باشد - از نزدیک پی گیری کند. یادآوری می شود که با توجه به حملات مدام عراق به خارک، موضوع نفت و فرآورده های نفتی بسیار حائز اهمیّت است. در این جلسه، شورای نگهبان عدم مغایرت این مصوبه با موازین شرع و قانون اساسی را به مجلس شورای اسلامی اعلام کرد.(4)

537

به گزارش خبرگزاری فرانسه، 38 تن از اعضای نهضت آزادی در اعلامیه ای که به دفتر این خبرگزاری رسیده است، با انتقاد از اوضاع کشور اعلام کرده اند که تصمیم دارند در انتخابات ریاست جمهوری رأی ندهند. در این اعلامیه امضای "بازرگان" وجود ندارد. امضاکنندگان اظهار داشته اند: «ما این سیاست انحصاری نامزدها را تأیید نمی کنیم.» آنان در عین حال، خود را پای بند جمهوری اسلامی ایران و قانون اسلامی(5) دانسته اند. خبرگزاری فرانسه افزوده است که مسئولان نهضت آزادی - از جمله چندین تن از وزیران کابینة بازرگان در دولت موقت - از دعوت مستقیم رأی دهندگان به تحریم انتخابات احتراز کرده اند.(6)

538

در شمارة امروز یک بولتن وزارت ارشاد اسلامی - که با عنوان "بررسی مطبوعات جهان" منتشر می شود - مقاله ای از نشریة "لوموند دیپلماتیک" درج شده که عنوان آن "خلیج فارس

ص: 655


1- 19. اداره کل تندنویسی مجلس شورای اسلامی، "روزنامه رسمی" مشروح مذاکرات جلسه علنی مجلس شمارة 11819، جلسة 167 (17/5/1364)، ص 21.
2- 20. مأخذ 6 ، ص 19.
3- 21. مأخذ 19، ص 39.
4- 22. مأخذ 6 ، ص 2.
5- خبرگزاری فرانسه "قانون اسلامی" آورده است که احتمالاً منظور این خبرگزاری همان قانون اساسی منبعث از اسلام می باشد.
6- 23. مأخذ 9، ص 2.

تحت مراقبت" است و نویسنده در مقاله به بررسی اوضاع امنیتی منطقة خلیج فارس با تأکید بر جنگ ایران و عراق، پرداخته است. جهت گیری نویسنده در بررسی جایگاه عراق و ایران و شورای همکاری خلیج فارس در معادلات امنیتی منطقه، بر این مبناست که نه ایران و نه عراق با منافع امنیتی غرب و امریکا تناسب ندارند و شورای همکاری باید نقش اصلی را بر عهده داشته باشد، اما توانایی این شورا در تداوم امنیت منطقه، سؤال برانگیز است. نظر به استفادة نویسنده از خبرهای متنوع و مهم مربوط به جنگ تحمیلی، بخش هایی از این مقالة مفصل آورده می شود:

«رئیس جمهور عراق با تصمیم حمله به ایران در سپتامبر 1980، قطعاً به استقبال این خطر می رفت که اغتشاشات شدیدی در کشور خود که بیش از نیمی از جمعیت آن شیعه می باشند، برانگیزد، به علاوه، کردها می توانستند از این امر جهت تشدید عملیات مقاومت خود بهره گیرند، مع ذلک محاسبات دیگر که بالاخره در ذهن رئیس جمهور بها یافتند، در خصوص یک پیروزی سریع الوصول نیز نادرست از آب درآمد. آقای "شاهپور بختیار"، سرهنگ "غلامعلی اویسی" و بسیاری دیگر از نظامیان فراری شاه ]معدوم[ پناه گاهی مطلوب در بغداد یافته بودند. آن ها می کوشیدند از ارتش ایران سیمای ارتشی در حال اضمحلال کامل و از رژیم ایران تصویر رژیمی که به واسطة تشنجات دچار از هم پاشیدگی است، ترسیم نمایند. آن ها در این خصوص صرفاً مطالب عنوان شده از سوی منابع اطلاعاتی دیگر را تأیید می کردند و چنین وانمود می کردند که خصوصاً به دنبال گروگان گیری در سفارت امریکا و به واسطة بسیج نیروهای ایران در مرز شوروی و در مناطق آشوب زدة کردنشین، رژیم تهران آسیب پذیر است.

به نظر می رسید که فرصت مناسبی برای رئیس جمهور عراق به وجود آمده است تا مشروعیت داخلی خود را تثبیت کند و در عین حال از طریق جنگی برق آسا که امیدوار بود بتواند تهران را به قبول خواسته هایش - حاکمیت کامل عراق بر شط العرب ]اروندرود[ و استرداد سه جزیرة کوچک ابوموسی، تنب کوچک و بزرگ به امارات متحدة عربی - وادارد، موضع خویش را در بطن "ملت عرب" تقویت نماید.

عراق که خطر یک شکست نظامی و سیاسی آن را تهدید می کند، مبادرت به حمله به کشتی هایی می نماید که در جزیرة خارک بارگیری می کنند؛ عراق بدین ترتیب امیدوار است که جنگ را تشدید نموده، متحدین خود را به مداخلة آشکار جهت ملزم ساختن تهران به قبول متارکة جنگ وادارد.

ادامة جنگ ملازم با افزایش فشار تأمین کنندگان اصلی هزینة آن، سمت گیری های جدید در مواضع رژیم بعث را آشکارا به همراه داشت. در همین حین، جنگ از طریق تلاش مستمر در جهت موازنة مجدد نظامی (همچون ایجاد تدارکات دفاعی هیدرولیک در اطراف بصره در

ص: 656

برابر موج های انسانی تهران) تغذیه شده است و این نشان می دهد که قدرت های بزرگ ظاهراً مایل نیستند که یکی از طرفین به پیروزی قاطع دست یابد. در این رابطه آقای "ریچارد مورفی" معاون وزیر امورخارجه و فرستادة امریکا به خاور نزدیک، در ژوئن 1984 در مقابل کنگره اظهار داشت: "پیروزی یکی از طرفین (ایران یا عراق) از لحاظ نظامی ممکن نیست، همان گونه که از لحاظ استراتژیکی نیز مطلوب نیست."

کشورهای حوزة خلیج فارس که مایل اند بی طرف باقی بمانند اما ملزم به حمایت مالی از عراق هستند، به گرداب حوادث کشیده شده اند... امنیت خلیج]فارس[ - که علت وجودی "دکترین کارتر" است - امروزه اهرم سیاست دولت ریگان در منطقه محسوب می شود. "وظیفة سنگینی" که شاه ]معدوم[ تقبل کرده بود، شامل تأمین امنیت چیزی می شد که وی خوش داشت آن را "شاه رگ غرب" بنامد. بنا به عقیدة وی، هیچ کشور دیگری از توانایی، تکنولوژی و خواست و ارادة انجام این مسئولیت برخوردار نبود. به علاوه، این توجیهی بود که وی به کار می گرفت تا جزایر واقع در دهانة خلیج]فارس[ را به تصرف خود درآورد و نیروهایش را در کنار نیروهای سلطان "قابوس" در جنگ ضدچریکی ظفار وارد عمل نماید.

دگرگونی های حادث در افغانستان و ایران، ایجاد یک ابزار جدید برای کنترل خلیج فارس یعنی نیروی واکنش سریع را به همراه نیرویی که امکان استقرار پیشاپیش نیروهای نظامی را در نزدیکی این صحنة نبردهای بالقوه، فراهم می آورد. هنگامی که در پاییز 1983 این نیروها در آستانة ورود به صحنة عمل قرار گرفتند، ایران با اعزام نیروهای ویژه به جزیرة سیری و با استقرار توپ های ضدهوایی در جزایر قشم و تنب بزرگ، تهدید به بستن تنگه هرمز نمود. رئیس جمهور "ریگان" با پیروی از آقای "کارتر" در این زمینه اظهار داشت: "گمان نمی کنم که جهان آزاد به هر کس اجازه دهد که تنگة هرمز و خلیج فارس را بر روی نقل و انتقال نفت ببندد"، بنابراین دریادار "جان آدامز" به سرعت به منطقه اعزام شد تا رهبری یک نیروی عملیاتی شامل 25 ناو مستقر در دریای عرب ]؟[ را در دست گیرد.

در فوریه 1984 هنگامی که ناو هواپیمابر "میدوی" در طول مانورهای امریکا - بریتانیا در دهانة خلیج فارس مستقر گردید، این هشدار مجدداً تکرار گردید.

از ژانویه 1983 نیروی واکنش سریع می بایست در فرماندهی کل که امکانات آن ده برابر بوده و مسئول کنترل منطقه ای می باشد که پنتاگون صریحاً آن را منطقة مرکزی (شامل نوزده کشور از مصر تا پاکستان) می نامد، ادغام می گردید. فرماندهی کل که در "مک دیل" واقع در فلوریدا مستقر می باشد، امروز سیصدهزار نفر در اختیار دارد که بخشی از آن ها "میدل ایست فورس" مستقر در بحرین را که مراقبت از آب های خلیج]فارس[ و دریای سرخ را به عهده دارد، تشکیل می دهند.

وجود چنین نیرویی صرف نظر از نقش صرفاً نظامی آن، یک عامل فشار سیاسی و حتی

ص: 657

روانی قابل توجه محسوب می شود. از یک سو، این نیرو کشورهای حوزه خلیج فارس را ملزم می گرداند، اگرنه پایگاه ها، که لااقل افزایش محل های ذخیره سازی تجهیزات و دست رسی به تسهیلات هوایی و دریایی را بپذیرند (این امر علت سفر آقای مورفی و دریادار پویندکستر به خلیج]فارس[ در آوریل 1984 بود)؛ از سوی دیگر، همین کشورها را به تسریع همکاری خود و یکپارچگی نظامی خویش از طریق شورای همکاری خلیج]فارس[ وا می دارد.

در سال 1984 کشورهای حوزة خلیج]فارس[ یک سوم بودجة خود را صرف هزینه های دفاعی نمودند. در اکتبر 1983 مانورهای "دیری الجزیره" (دفاع شبه جزیره) افزایش آشکار توان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج]فارس[ را جهت ایجاد یک نیروی هوایی مشترک نشان داد. دیگر تمرینات مشترک به ایجاد یک نیروی مداخله گر منطقه ای (مجهز به چهار ناو) انجامید که مقر آن "حفا البطن" واقع در شمال شرقی عربستان سعودی می باشد. ترتیبی داده شد که کشورهای میزبان نظارت بر استفاده از این نیرو را به عهده گیرند.

در ژوئن 1984 دو هواپیمای شکاری ایران در خارج از آب های مرزی سعودی هدف حملة اف-15های این کشور قرار گرفتند؛ این حادثه می بایست درجة انسجام این سیستم دفاعی جدید منطقه ای را برملا سازد. دولت امریکا وجود یک منطقة حائل هوایی به نام "خط فهد" را که در ورای آب های مرزی پادشاهی سعودی گسترده است، تأیید نمود. شورای همکاری خلیج]فارس[ باید حدواسط میان نقشی که پیش از این به عهدة نیروی نظامی شاه ]معدوم[ بود و مداخلة مستقیم غرب با بازتاب هایی که به شورا قابل پیش بینی است، باشد.

به همان مقیاس که امکانات "فرماندهی کل" و شورای همکاری خلیج]فارس[ گسترش می یابند، در منطقه مفهوم امنیت متحول می گردد. این مفهوم که باید به دو خطر مشخص پاسخ گوید - بسته شدن تنگة هرمز و پیشروی احتمالی شوروی ها - از این پس بر معیارهای "بسیط"تری استوار است، به طوری که اظهارات دریادار "جان آدامز" بر این امر گواهی می دهد: "هنگامی که شما امکان بستن تنگة هرمز را یادآور می شوید، همان گونه که سلطان قابوس آن را اظهار داشته، صحبت از کاری بس دشوار است. تنگه بسیار وسیع و عمیق می باشد، شما قطعاً نمی توانید آن را با غرق کردن یک کشتی ببندید (...) مین گذاری تنگه؟ حتی اگر ایران به مقدار کافی مین در اختیار می داشت و قادر به کار گذاشتن آن ها بود، باز هم این امری دشوار بود. ... باید همچنین این مسئله را به خاطر بسپارید که مسدود کردن تنگه، این اقدام جبران ناپذیر از سوی ایران است. چنانچه ایران این کار را انجام دهد، نمی تواند خود به تنهایی آن را بگشاید." در پاسخ به سؤال فشار احتمالی شوروی، آقای جان آدامز اظهار می دارد: "تصور می کنم که اتحاد شوروی دارای هیچ گونه منفعتی در متشنج تر شدن اوضاع خلیج]فارس[ نیست."

در حالی که ایران و عراق نیروی خود را در جنگ رو به تحلیل می برند، شورای همکاری

ص: 658

خلیج]فارس[ - که عربستان سعودی رهبری آن را در دست دارد و ستون فقرات آن محسوب می شود - همچون ابزاری مطلوب ظاهر می گردد. یکی از دل مشغولی های نخستین شورا همانا استقرار یک دستگاه اطلاعاتی با کمک سرویس های اطلاعاتی امریکا بود که کلیة اطلاعات در خصوص عوامل براندازندة بالقوه (ملی گرایان، بعثی ها، افراطیون مذهبی و غیره) را در عربستان سعودی متمرکز سازد. حکام کشورهای خلیج]فارس[ می دانند که جوامع شان ترکیبی از یک آمیزة انفجاری است: یک جمعیت محلی "صاحب درآمد" در برابر نیروی کار مهاجر با اصلیت های بسیار متفاوت. کاهش درآمدهای نفتی به علاوة هزینة مالی کمک اعطایی به عراق (که 43 میلیارد دلار تخمین زده می شود) بر بودجة دولت های خلیج]فارس[ تأثیر گذاشته و برای مقابله با احتمال بروز تشنجات سیاسی، هم و غم امنیت در همه جا تفوق می یابد و یک صلابت آشکار سیاسی را به همراه دارد.

برای مقابله با تبلیغات اسلامی رادیکال تهران که فقط در خصوص شیعیان اعمال نمی گردد، غالباً این گونه تبلیغات در اروپا فراموش می شود. اکثر امیرنشینان فعالیّت بنیادگرایان سنتی را تسهیل کرده اند. برخی وزارت خانه ها، مشخصاً وزارت اطلاعات و دادگستری تحت نفوذ چنین محافلی قرار گرفته اند. در وزارت آموزش و پرورش نفوذ سعودی ها به تدریج جای خود را به نظام قدیم تعلیم و تربیت سوری - مصری می دهد. در دوبی روزنامه ای تحت نظر گروهی از اخوان المسلمین اجازة چاپ یافته است و حتی تشویق نیز می گردد. تدابیر مختلفی جهت تقویت جنبه های اخلاقی زندگی عمومی اتخاذ شده است. این تحولی قابل توجه برای اکثر دولت هایی است که به استثنای قطر می کوشیدند خود را از دایرة نفوذ دگماتیزم وهابی و افراطی گری بنیادگرایانة اخوان المسلمین دور نگاه دارند. در چه مقیاسی این تحول می تواند تبلیغات به نفع ایران را متوقف سازد؟ آنچه که قطعی است آن است که این امر، یک قطبی شدن را که تاکنون وجود نداشته است، برمی انگیزد به طوری که در امارات متحدة عربی - که در آن ما را متوجه این امر می سازند که قبلاً کسی این سؤال را که "چه کسی از ما شیعه یا سنی است؟" مطرح نمی نمود - شایعات بسیاری بر سر زبان هاست: از تابستان گذشته پست های مهم برای شیعیان ممنوع شده است؛ شیخ ها نسبت به پلیس مخفی که شیعیان در آن بسیارند، بدگمانند. این سروصداها چه تأیید شوند یا خیر، از یک جو مسموم حکایت می کنند.»

لوموند دیپلماتیک در ادامه، پس از توضیح برخی تفاوت ها در دیدگاه های سران کشورهای خلیج فارس، مقاله را چنین تمام می کند:

«ادعاهای عراق مبنی بر ایفای نقش قدرت جدید منطقه ای، امروز فروکش کرده است. رشد سریع امکانات شورای همکاری خلیج]فارس[ می بایست رضایت خاطر غرب و به ویژه واشنگتن را که درصدد گسترش این اتحاد تا مصر است، فراهم آورده باشد، اما آیا بدین

ص: 659

ترتیب تأمین خلیج]فارس[ به نسبت زمانی که بیش از یک دهه توسط شاه ]معدوم[ حفظ گردید، دوامی به مراتب طولانی تر خواهد یافت؟»(1)

ص: 660


1- 24. اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 886 (17/5/1364)، صص 15 تا 24، به نقل از نشریة "لوموند دیپلماتیک"، چاپ فرانسه، ژوئیه 1985.

روزشمار جنگ جمعه /18 مرداد 1364 /21 ذیقعده 1405 /9 اوت 1985

539

امروز یک حرکت انهدامی را تیپ بدر (مجاهدین عراقی) در منطقة عملیاتی "قدس4" در هور انجام داد. هدف، انهدام نیروهای موسوم به "فرسان الهور" بود. "فرسان الهور" به نیروهای بومی منطقه اطلاق می شود که به جای خدمت سربازی یا با شرایط و مزایای دیگر، حفاظت هور را بر عهده دارند. بنابر اطلاعات رسیده، 250 تن از این افراد بعد از عملیات قدس4 فراری شده اند. پیش بینی شده است که با انهدام نیرو، دیگر فرسان الهور در دریاچه نخواهد ماند و نیروهای آن به سبب ضعف انگیزه، فراری خواهند شد و در نتیجه، حفاظت هور ضعیف خواهد گردید. بدین ترتیب، عملیات انهدامی در غرب دریاچة ام النعاج (در هورالهویزه) در دستور کار تیپ بدر قرار گرفت.

براساس طرح قبلی، امروز نیروهای این تیپ در ساعت15:30 از آخرین پاسگاه در "شط الدوب" به سمت هدف یعنی "الابیض" و "ام الورد" حرکت کردند(1) و در ساعت19:26 با رمز "یا الله، یا الله" به دشمن هجوم بردند. نیروهای خودی پس از تصرف و پاک سازی کمین ها، اطلاعیه های آماده شده از قبل را به نی های هور چسباندند و در ساعت55 :19 با دستور، عقب نشینی کردند. در این اطلاعیه ضمن افشای جنایات حکومت عراق و تبیین وضعیت مجاهدان مبارز عراقی، از نیروهای "فرسان الهور" خواسته شده که یا به "هورالحمار"(2)* بگریزند، یا این که به ایران پناهنده شوند.(3)

540

در پی اقدامات عناصر ضدانقلاب که از چند روز پیش به قصد اخلال در برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آغاز شده است، امروز نیز انفجاراتی در بعضی از شهرهای کشور و نیز هم سو

ص: 661


1- به نقشه منطقه عملیاتی قدس4، در صفحة 485 مراجعه شود.
2- * هورالحمار منطقه ای است واقع در جنوب غربی هورالعظیم، جنوب رودخانه فرات و غرب اروندرود.
3- 1. سند شمارة 0630 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "عملیات قدس4" گزارش راوی عملیلات قدس 4 (علی مژدهی)، صص 34 تا 36.

با آن، انفجاری در سفارت ایران در بن به وقوع پیوست:

دو عدد بطری محتوی مواد آتش زا در قسمت شوفاژخانة ادارة راه شهرستان رشت تعبیه شده بود که یکی از آن ها منفجر و دیگری خنثی گردید. این انفجار خسارت مالی و جانی نداشته است.(1) همچنین دو دستگاه اتومبیل در دو نقطه از شهر اصفهان به دست عوامل ضدانقلاب به آتش کشیده شد.(2) یک دستگاه اتومبیل مربوط به یکی از اعضای سپاه شهرستان "لار" نیز در نزدیکی منزلش به آتش کشیده شد.(3)

همچنین عصر امروز یک پاکت نامه حاوی مواد منفجره که به نشانی سفارت جمهوری اسلامی ایران در بن پست شده بود، در یکی از اتاق های سفارت منفجر شد. به گزارش روزنامة کیهان، در این حادثه خسارت جزئی به یکی از پنجره های اتاق وارد شده و کف دست یکی از کارکنان سفارت نیز اندکی زخم شده است.(4) یک سخن گوی پلیس بن تأیید کرد که «بر اثر انفجار یک بمب پستی، دست یکی از کارمندان سفارت ایران در جمهوری فدرال آلمان جراحت برداشته است.»

این سخن گوی پلیس افزود: «این بمب که از پاریس ارسال شده بود، در دست سرهنگ قائم مقامی، مسئول امنیتی و رایزن نظامی سفارت، منفجر شد که خسارات بسیار جزئی بر جای گذاشت.(5) اما خبرنگار صدای امریکا از بن به نقل از نشریة "بن اکسپرس" چنین گزارش داد: «هنگامی که وابستة سیاسی سفارت ایران در بن مشغول بررسی نامه های پستی رسیده برای سفارت بود ناگهان صدای انفجار مهیبی در ساختمان این سفارت خانه - که در محلة دیپلماتیک شهر قرار دارد - شنیده شد. به همین جهت پاسداران سفارت، دیپلمات ایرانی را که از ناحیة چشم ها و سر و دست ها به سختی مجروح شده بود به نزدیک ترین بیمارستان شهر بن انتقال دادند. براساس این گزارش، پزشکان معتقدند که این دیپلمات ایرانی احتمالاً بینایی خود را از دست خواهد داد.»(6)

541

امروز یک شبکة رادیویی امریکا خبر داد تعدادی از اعضای کنگرة این کشور که در حمایت از "سازمان مجاهدین خلق" نامه های این سازمان را امضا کرده بودند، به اشتباه مواضع خود در حمایت از این سازمان اعتراف کردند.

شبکة رادیویی "سی.بی.اس." در یک بخش خبری امروز گفت: «حمایت نمایندگان کنگره امریکا از گروه منافقین موجب شرمندگی و خجالت آن ها شده است.» این رادیو افزود: «22 تن از نمایندگان مجلس که از مواضع سازمان منافقین پشتیبانی نموده اند و در حمایت از آنان نامه نوشته اند، اعلام نموده اند که در موقع ابراز حمایت، از حقایق مطلع نبوده اند.» "سی.بی.اس." به نقل از این نمایندگان گفت: «آن ها با عده ای ایرانی خوش لباس که ضد دولت خمینی و طرف دار صلح بودند، مواجه شده و از آنان پشتیبانی نموده اند.»(7)

ص: 662


1- 2. سند شمارة 200034 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 21/5/1364، ص 1.
2- 3. سند شمارة 200035 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 22/5/1364، ص1.
3- 4. سند شمارة 200036 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 23/5/1364، ص1.
4- 5. روزنامة کیهان، 21/5/1364، ص 34، خبرگزاری جمهوری اسلامی از بن، 18/5/1364.
5- 6. سند شمارة 238525 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 31/5/1364، ص 73.
6- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 144 (20/5/1364)، صص 16 و 17، رادیو امریکا، 19/5/1364.
7- 8. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 143 (19/5/1364)، ص 15، خبرگزاری جمهوری اسلامی از واشنگتن، 18/5/1364.

آسوشیتدپرس نیز در این باره گزارش داد: «حداقل 19 عضو کنگره امریکا نامه ها یا بیانیه هایی را که توسط سازمان مجاهدین خلق ایران پخش شده، امضا کردند بدون آن که بدانند وزارت امورخارجه، این گروه مقاومت را یک جنبش تروریستی طرف دار خشونت و مسئول مرگ شش امریکایی در ایران نامیده است. این اعضای کنگره یا مشاوران آن ها در مصاحبه ها اعتراف نموده اند که آن ها نام و اعتبار خود را در اختیار این سازمان قرار دادند که بعداً نام های ایشان را در یک آگهی تمام صفحه در شمارة 28 ژوئیه 1985 [6 مرداد 1364] روزنامة نیویورک تایمز به چاپ رسانیده اند.

در این آگهی از بیش از دو هزار سیاست مدار و نمایندة پارلمان در امریکا و اروپای غربی نام برده شده و گفته شده است که این عده درخواست ها را امضا نموده اند. نمایندگان دیگری که در آگهی مذکور نام آن ها نیامده است، نامه هایی ظرف 13 ماه گذشته برای مسعود رجوی ارسال کرده اند؛ از جملة این ها عبارت اند از سناتورهای دمکرات "گاری هارت"، "ادوارد کندی" و "کلبیورن پل".»

آسوشیتدپرس اف-زوده است: «سازمان مذکور و س-ازمان وابسته به آن به ن-ام "شورای مق-اومت" و رجوی در یک سند که از طرف وزارت خارجه [آمریکا] دوبار در ت-اریخ های 14 فوریه [25 بهمن 1363] و 17 ژوئن [27 خرداد 1364] به کنگره ارائه شده، به عنوان ضدامریکایی معرفی شده اند. در این سند گفته شده است که مجاهدین تا حدودی مسئولیت نگه داشتن 52 گروگان امریکایی به مدت 444 روز در سفارت امریکا در تهران را به عهده گرفتند و مسئول قتل حداقل 16 امریکایی در ایران بوده اند. گروه مذکور این مطالب و دیگر مطالب اعلام شده توسط وزارت خارجه را تکذیب کرده است.»(1)

542

به گزارش یک نشریة داخلی سپاه، بر اثر چهارده مورد درگیری در ده روز اخیر در کردستان، 12 تن از ضدانقلابیون به هلاکت رسیده و 24 تن زخمی شده اند. تلفات نیروهای خودی نیز 7 شهید و 11 زخمی بوده است.(2)

543

آقای "نظران" دبیر شورای عالی دفاع، در یک گفت وگوی کوتاه؛ با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی، اعلام کرد که در ایام سال گرد تجاوز حکومت بعثی - صهیونیستی عراق به جمهوری اسلامی ایران، یک صد اسیر معلول دیگر عراقی را ایران به طور یک جانبه آزاد خواهد کرد. وی افزود: «همان گونه که اعلام شده است، این اقدام نوع دوستانه پس از آزادی این گروه یک صد نفری، همچنان دنبال خواهد شد.»(3)

544

روزنامة کیهان به نقل از واحد مرکزی خبر از ارومیه گزارش داد که اهدافی در منطقة

ص: 663


1- 9. همان، صص 15 و 16، واشنگتن - آسوشیتدپرس، 18/5/1364.
2- 10. دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه، نشریة "رویدادها"، شمارة 57 (29/5/1364)، ص 14.
3- 11. روزنامة کیهان، 19/5/1364، ص3.

"شیخان" عراق و "مرگه سور" واقع در شمال این کشور، مورد حملة مبارزان کرد عراقی قرار گرفته است. همچنین آنان در داخل شهر "دهوک" نیز در یک عملیات نظامی - تبلیغاتی، یک ساختمان هفت طبقة متعلق به کارشناسان خارجی را تصرف کردند و پس از به هلاکت رساندن تعدادی از نیروهای بعثی، به وسیلة بلندگو به افشای جنایات صدام علیه مردم محروم عراق، پرداختند.(1)

کیهان در گزارشی دیگر، از حمله به دو خودرو ارتش بعثی عراق در محور "پاوه - نور - شیخ لنگه" خبر داد که مبارزان یازده تن از سرنشینان خودرو را به هلاکت رسانده و ضمن انهدام کامل خودروها، چندین قبضه اسلحه به غنیمت گرفته اند.(2)

545

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از لندن، روزنامة "تایمز" در شمارة امروز خود نوشته است: «عراق در نامه ای به سازمان عفو بین الملل، اعدام 19 نفر به سبب جرایم سیاسی در ماه های فوریه و مارس [اسفند و فروردین] سال جاری میلادی را تأیید کرده است.» به نوشته این روزنامه، شش تن از این افراد، اعضای حزب دمکرات کردستان عراق و ده تن از اعضای خانوادة حکیم و سه تن دیگر از اقلیت مسیحی عراق بوده اند. اتهام این افراد، خراب کاری و حمل و نقل اسلحه بوده است.(3)

546

رئیس پیشین ستاد ارتش مصر - که وزیر دفاع این کشور نیز بوده است - در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی در الجزیره، با تأیید کمک های نظامی و پرسنلی حکومت مصر به عراق، گفت که حکومت عراق قبلاً بیش از هر کشور دیگر عرب بر لزوم مجازات حکومت مصر اصرار داشت، ولی در حال حاضر بر اثر فشارهای جنگ با ایران، به دولت مبارک پناه آورده است.(4)

547

آقای "هاشمی رفسنجانی" امام جمعة موقت تهران، در خطبه های نمازجمعة این هفته، پس از تأکید بر شرکت گستردة مردم ایران در انتخابات ریاست جمهوری به مسئله جنگ پرداخت و با موفقیت آمیز خواندن اجرای تاکتیک های مرحله ای ارتش و سپاه، گفت: «اطلاعاتی که به دست آورده ایم، می گوید این مسئله که برای آیندة عراق باید فکری کرد، به طور جدی در دنیا مطرح است و این شاید از دست آوردهای مرحلة جدید جنگ باشد.»(5)

وی سپس با اشاره به این که نیروهای خودی در عملیات های محدود (پنج عملیات قدس)، تلفات ناچیزی داشته اند، افزود: «نوعاً دشمن یا اسیر شده یا فرار کرده و یا از پای درآمده و با آن که [رزمندگان خودی] 350 کیلومترمربع از جاهای حساس را که ارزش استراتژیک دارد، تصرف کرده اند، حدود سه هزار نفر را به هلاکت رسانده و 233 نفر اسیر با غنایم به

ص: 664


1- 12. همان، واحد مرکزی خبر، ص3.
2- 13. روزنامة کیهان، 20/5/1364، ص3، خبرگزاری جمهوری اسلامی، از باختران.
3- 14. روزنامة اطلاعات، 19/5/1364، ص2، خبرگزاری جمهوری اسلامی از لندن به نقل از روزنامه "تایمز" چاپ لندن.
4- 15. سند شمارة 200033 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 20/5/1364.
5- 16. مأخذ 14، ص13.

دست آمده، رزمندگان اسلام برای ادامة رزم هم اکنون نیز آمادگی دارند.»(1)

آقای هاشمی به همکاری معارضان عراقی با جمهوری اسلامی ایران نیز اشاره کرد و گفت: «حضور برادران عراقی اعم از کردها و عرب ها و حزب اللهی های عراق در شمال و جنوب تحول تازه ای به وجود آورده و می رود تا از شمال و جنوب آن ها را به محاصره بکشیم و با تلفات کم تر بتوانیم موفق شویم ملّت عراق را آزاد کنیم تا دنیا شاهد همکاری دو کشور در صحنة بین المللی باشد.»(2)

548

در پی انتشار اخباری مبنی بر قاچاق اسلحة امریکایی به ایران و دست گیری عناصری از دست اندرکاران قاچاق اسلحه - که در مطبوعات امریکا با سر و صدایی همراه بوده است - نشریة "لوس آنجلس تایمز" گزارشی با عنوان "ایران در جست وجوی میلیاردها دلار اسلحه" منتشر ساخت. این نشریه که مدعی است این گزارش حاصل تحقیقات و بازرسی های اقتصادی که تاکنون آشکار شده، می باشد، به چگونگی نفوذ ایران در مراکز تسلیحاتی امریکا و نیز برقراری ارتباط با عناصر و مقام های رسمی این کشور اشاره کرده است.

رادیو صدای امریکا نیز این گزارش را به دلیل تفصیل و اهمیّت مضامین آن، در سه قسمت در مورخ 16 و 17 و 18/5/1364 پخش کرد که اهم موارد آن چنین است:

«جست وجوی آیت الله خمینی برای تهیة تسلیحات و قطعات یدکی مورد نیاز به منظور ادامة جنگ عراق، به عملیاتی پیچیده و چند میلیارد دلاری برای نفوذ در زرادخانه های ارتش و فروشندگان تجهیزات دفاعی امریکا منجر شده است؛ عملیاتی مخفیانه و سرّی که شبکه ای از عوامل ایرانی درگیر در آن را در ایالات متحده، اروپا و آسیا پراکنده کرده است.

یک تحقیق که متکی به مصاحبه های به عمل آمده با مأموران بازجویی و مقامات رسمی در داخل و خارج امریکا و هزاران برگ اسناد و مدارک دولتی است، نشان می دهد که عوامل ایرانی در خرید مستقیم سخت ابزارهای نظامی از انبارهای تسلیحاتی وزارت دفاع امریکا سوداگران امریکایی و منابع دیگر، موفق بوده اند.

نقش یک اروپایی متهم به قاچاق اسلحه - که تا اوایل سال جاری و پیش از آن که تحت تعقیب قانونی قرار گیرد، برای تسریع در ارسال بسته های سیاسی به کشورهای کمونیست، براساس قراردادی که با دولت داشت از تسهیلات ویژه ای برخوردار بود - نشان دهندة پیچیدگی عملیات و حوزة عمل ایرانیان در این تلاش است. این قاچاقچی مدت ها از دفتر خدمات پیک سیاسی وزارت امورخارجة امریکا برای برقراری تماس های تلفنی مربوط به فعالیت هایش با ایران، استفاده می کرد. ماجرا هم اکنون از سوی مقامات وزارت امورخارجه، گمرک و (اف.بی.آی.) مورد تحقیق قرار گرفته است.

تکان دهنده ترین ماجرا، به تعقیب قانونی یکی ازکارشناسان امور موشکی در وزارت دفاع

ص: 665


1- 17. مأخذ 11، ص19، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
2- 18. مأخذ 11، ص19.

امریکا که یک سرهنگ دوم با 25 سال سابقه کار در ارتش است، بازمی گردد. وی به توطئه چینی و هم دست شدن با سوداگران بین المللی اسلحه و مقامات دولتی ایران برای فروش هزاران موشک مدرن امریکایی و فرانسوی به رژیم [امام] خمینی به ارزش بیش از 140 میلیون دلار متهم شده است. یک هفته پیش از کشف و خنثی شدن این توطئه، هفت تن دیگر از جمله یک کارشناس تدارکاتی نیروی هوایی مأمور خدمت در ناو هواپیمابر "کیتی هاوک" و یک کارمند غیرنظامی تسلیحات ارتش در سانتیاگو به اتهام سرقت قطعات موشک های "فونیکس" - که جزو قطعات مهم و حیاتی مورد نیاز جنگنده های اف-14 محسوب می شود - و نیز سرقت قطعات دیگر و قاچاق آن ها به تهران، تحت تعقیب قرار گرفته بودند. بازداشت های اخیر تنها نشان دهندة بخشی از عملیات گسترده و هماهنگ شدة ایران است.(1)

در سال های1980- 1979 که گروگان گیری دیپلمات های امریکایی در ایران، مناسبات دو کشور را بحرانی ساخت، تحریم کامل صدور تسلیحات ساخت امریکا به ایران به مورد اجرا گذاشته شد. مقامات رسمی می گویند عملیات قاچاق اسلحه به ایران فقط قریب به ده درصد از نیازهای تسلیحاتی ایران را تأمین کرده است و موفقیت ناشی از اجرای تحریم، بر استیصال [امام] خمینی افزوده است.

"ویلیام دونراب" سرپرست گمرکات امریکا، می گوید آمار و اسناد وزارت دادگستری امریکا گویای تشدید عملیات بازرسی و احتمالاً بالاگرفتن عملیات قاچاق اسلحه به ایران است. طی دوازده ماه گذشته رسیدگی به چهار پرونده که در آن ها علیه 54 نفر و 8 شرکت ادعانامه صادر شده است، آغاز گشته که دو برابر شمار مجموع و پرونده های تشکیل داده شده در طول سه سال گذشته است.

زمانی که جنگ ایران و عراق آغاز شد، تقاضاهای ارتش ایران شدت گرفت. رژیم تهران در لندن و درست در خیابانی پایین تر از مقر "اسکاتلندیارد" برای قطعات یدکی مورد نیاز دفاتری دایر کرد و از همان جا بود که اقدامات هماهنگ شده ای در سطح بین المللی آغاز شد که به تدریج در سراسر جهان گسترش یافت.

شیوة دیگری که برای خارج ساختن تسلیحات از امریکا به مقصد ایران به کار گرفته شد، استفاده از اسناد معتبر صادراتی است که به گفتة عوامل ایرانی، از مقامات نظامی در کشورهای جهان سوم و یا بعضی از کشورهایی که متحدان نظامی امریکا هستند خریداری می شود. هر یک از این اسناد - که معمولاً امضای یک ژنرال را دارد - به گفتة یک عامل ایرانی، در بازارهای سیاه اسلحه دست کم به قیمت 100 هزار دلار رد و بدل می شود. چنین اسنادی خروج تسلیحاتی را از ایالت متحده امکان پذیر می سازد.(2)

در حالی که لندن مرکز خریدهای عمدة نظامی ایران است، بسیاری نیز از شهرهایی در

ص: 666


1- 19. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 17/5/1364، صص 1 تا 3، رادیو امریکا، 16/5/1364، به نقل از نشریة "لوس آنجلس تایمز".
2- 20. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 19/5/1364، صص 4 تا 7، رادیو امریکا، 17/5/1364، به نقل از نشریة "لوس آنجلس تایمز".

ایالات متحده نام می برند که نظیر "بوستن" و "لوس آنجلس" هزاران کیلومتر با یک دیگر فاصله دارند، یا چون "شیکاگو" و "لیتون".

یکی از مأموران تحقیقِ با سابقة فدرال، می گوید وی در این زمینه سه شیوة کاملاً متفاوت را تشخیص داده است: نخست اعزام تعداد زیادی عامل به گوشه و کنار کشور که حتی اگر 80 درصد آن ها نیز به دام بیفتند، بتوانند روی 20 درصد باقی مانده حساب کنند. در شیوة دوم، ایران تصمیم گرفت از دلالان به عنوان عاملان خرید در معاملات پنهانی استفاده کند؛ این یک استراتژی بسیار پرخرج بود. علاوه بر گران تمام شدن چنین شیوه ای، مقامات ایرانی دریافته اند که این استراتژی با مانع عمدة دیگری نیز روبه روست، زیرا بعضی اوقات مزدوران و قاچاقچی ها به تعهدات خود عمل نمی کنند. گفته می شود هزینة گزاف استراتژی دوم همراه با شدت عمل مأموران گمرک امریکا در بازرسی محمولات، ایران را ناگزیر ساخت که به استراتژی سوم که بسیار پیچیده و غامض است، متوسل شود. هدف این استراتژی همان گونه که در اعترافات مربوط به دو پروندة اخیر قاچاق اسلحه به ایران منعکس است، آن است که تهران و عوامل آن بتوانند مستقیماً به زرادخانه های ارتش امریکا و انبارهای فروشندگان وسایل دفاعی دست رسی پیدا کنند.

هم زمان با افزایش تهدید های ناشی از بالا گرفتن قاچاق اسلحه به ایران، اقدامات مأموران مبارزه با قاچاق اسلحه به ویژه عملیات مأموران گمرک در امریکا نیز شدت گرفته است و در بسیاری موارد مأموران گمرک به شیوه هایی متوسل شده اند که کم تر سابقه داشته است؛ به عنوان نمونه، مأموران گمرک فرودگاه بین المللی شیکاگو محموله ای از قطعات جت های جنگندة "اف 5" را که قرار بود برای یکی از فروشندگان اسلحه در لندن حمل شود، کشف کردند و این محموله که برای ادامة پرواز جنگنده های اف 5 در جنگ ایران و عراق اهمیّت زیادی داشت، ضبط شد.

یکی دیگر از مأموران با سابقة گمرک می گوید به رغم تشدید عملیات مبارزه با قاچاق اسلحه به ایران و افزایش شمار پرونده هایی که تاکنون به جریان افتاده است، هنوز ارسال قطعات و تجهیزات ادامه دارد.»(1)

549

اجلاس فوق العادة سران شانزده کشور عضو اتحادیة عرب، امروز کار خود را در "دارالبیضا"ی مراکش خاتمه داد. برخی موارد مهم مندرج در قطع نامة نهایی کنفرانس - که "شاذلی قلیبی" آن را خواند - چنین است:

1- جنگ ایران و عراق.

2- مسئله فلسطین و چگونگی خاتمه بخشیدن به اختلافات کشورهای عرب.

در خصوص اختلافات میان کشورهای عرب، دو کمیته به دستور کنفرانس تشکیل شده است: کمیتة اول متشکل از "عربستان و تونس" مأمور حل اختلافات سوریه، اردن و

ص: 667


1- 21. همان، صص 8 تا 11، رادیو امریکا، 18/5/1364، به نقل از نشریة "لوس آنجلس تایمز".

عراق شده است. کمیتة دوم متشکل از "مراکش، امارات عربی متحده و موریتانی" موظف است اختلافات عراق و لیبی را فیصله داده و اختلافات لیبی و سازمان آزادی بخش فلسطین را نیز مرتفع سازد. در مورد جنگ ایران و عراق، کنفرانس مراتب نگرانی خود را از ادامة درگیری ابراز داشته است. در قطع نامة کنفرانس، جمهوری اسلامی ایران به دلیل پافشاری بر ادامه دادن به جنگ، مورد انتقاد شدید قرار گرفته است.

تصویر

آسوشیتدپرس نوشته است لحن محکومیت این قطع نامه از لحن کنفرانس فوق العادة وزیران خارجة عرب در 1984 که در بغداد تشکیل شد، شدیدتر است.

کنفرانس در مورد جنگ ایران و عراق بار دیگر بر تعهد خود به اجرای قطع نامة کنفرانس "فاس" و مادة ششم منشور اتحادیة عرب و مادة دوم پیمان دفاعی مشترک اعراب تأکید کرده است.(1) کنفرانس بر درخواست اجلاس فوق العادة شورای اتحادیه عرب که سال گذشته در بغداد تشکیل شد و در آن از ایران خواسته شد که فوراً به جنگ خاتمه دهد و ابتکارات صلح را بپذیرد، تأکید کرده است.

در بیانیة کنفرانس خاطرنشان شده است که ادامة جنگ ایران علیه عراق موجب خواهد شد که کشورهای عربی روابط با ای-ران را مورد ارزی-ابی مجدد قرار دهند و در جهت اج-رای آن دست به اقدامات ضروری بزنند.(2)

خبرگزاری فرانسه نیز از کازابلانکا گزارش داد: «اجلاس سران عرب در بیانیة پایانی خود، تألم و نگرانی عمیق اش را نسبت به ادامة جنگ عراق و ایران از نظر تلفات انسانی و خسارات مادی عظیم آن، تهدیدش بر امنیت، ثبات و پیشرفت منطقه و همچنین بر صلح و امنیت

ص: 668


1- قبلاً رادیو صوت الجماهیر عراق از این مسئله خبر داده بود. ر.ک به: روزشمار 17/5/1364، گزارش کنفرانس سران عرب.
2- 22. سند شمارة 0212258 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 20/5/1364بخش ضمیمه، صص 1 تا 4.

جهان، ابراز داشت. طی این بیانیه - که توسط شاذلی قلیبی دبیرکل اتحادیه عرب قرائت شد - همچنین آشتی ناپذیری ایران و تشدید حملاتش علیه عراق به منظور اشغال اراضی این کشور و اعمال حاکمیت خود بر آن، شدیداً تقبیح شده است. در ادامة بیانیه آمده است که تهران بدین ترتیب با قوانین و کنفدراسیون های بین المللی، اساس نامة ملل متحد و قطع نامه هایش به مبارزه جویی پرداخته و ضمن استهزاء هرگونه ابتکار عمل میانجی گری، ابتکار عمل عراق مبنی بر آتش بس و اجرای یک صلح عادلانه و شرافت مندانه از طرفین مذاکره که ضامن حقوق مشروع طرفین باشد را نیز تحقیر می کند. در پایان به ایران هشدار داده شده است که اگر در جنگ خود علیه عراق پافشاری کند، کشورهای عرب احتمالاً به سوی تجدیدنظر در رابطة خود با ایران کشیده خواهند شد و در نتیجه، تدابیری اتخاذ خواهند کرد که مجبور به اعمال آن باشند.»(1)

دربارة بخش اصلی مورد دوم مندرج در قطع نامة اجلاس فوق العادة سران اتحادیة عرب، یعنی مسئله فلسطین، در حالی که این اجلاس به طور رسمی برای بررسی آخرین وضعیت مسئله فلسطین تشکیل شده بود، اما در این باره بدون نتایج و تصمیمات مشخص جدیدی به کار خود پایان داد! آسوشیتدپرس از مراکش گزارش داد:

«اجلاس سران عرب امروز با طرح ضرورت اتفاق آراء دربارة طرح صلح با اسرائیل، نتوانستند طرح شاه حسین را مورد تأیید قرار دهند. "حسین" شاه اردن از اجلاس دو روزة سران عرب خواسته بود تا از طرح صلح اردنی - فلسطینی به مثابة راه حل نهایی حمایت کنند، اما کنفرانس برخلاف خواستة شاه حسین از طرح اجلاس اتحادیة عرب 1982 در "فاس" مراکش حمایت کرد. طرح فاس خواستار هم زیستی مسالمت آمیز دولت های منطقه و دولت مستقل فلسطینی است. در طرح فاس، بیت المقدس به عنوان پایتخت مطرح شده است، اما طرح صلح اردنی - فلسطینی فقط دولت فلسطینی با کنفدراسیون با اردن را مطرح می کند و در رابطه با بیت المقدس به جزئیات نمی پردازد.

"حسن دوم" شاه مراکش به منظور بحث دربارة قضیة فلسطین، توافق اردن - ساف و بررسی اتحاد اعراب برپایی این اجلاس اضطراری را پیشنهاد کرده بود. البته، اگر چه اجلاس بر طرح فاس اصرار ورزیده اما با این همه، درها را بر روی ابتکار صلح اردنی - فلسطینی عرفات و شاه حسین نبسته است.

بیانیة نهایی اجلاس در عین حال خواستار برپایی یک کنفرانس بین المللی با حضور امریکا، شوروی و سازمان آزادی بخش فلسطین شده است. براساس خواست اجلاس، این کنفرانس باید در چارچوب سازمان ملل و تحت سرپرستی آن برگزار گردد. لازم به یادآوری است که شوروی و سوریه با برپایی چنین کنفرانسی موافق و امریکا و اسرائیل با آن مخالف هستند.»(2)

ص: 669


1- 23. مأخذ 8 ، ص3، کازابلانکا - خبرگزاری فرانسه، 18/5/1364.
2- 24. مأخذ 11، صص 1 و 24، کازابلانکا - آسوشیتدپرس.

550

بازتاب تصمیمات کنفرانس سران عرب در نزد دو طرف جنگ (ایران و عراق) کاملاً متفاوت است: عراق به حداکثر خواسته های خود رسیده است، هر چند در تحمیل خواسته های خود به ایران باز هم راه حل فوری یا حتی کوتاه مدتی پیش رو نمی بیند.

از سوی دیگر، در ایران، "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی - که بعد از امام، فرمانده عالی جنگ و قدرت مندترین شخصیت نظام محسوب می شود - در خطبه های نمازجمعه به شدت گردانندگان اجلاس و نتایج آن را محکوم کرد. وی به هم زمانی کنفرانس سران عرب و مانور "ستارة درخشان" امریکایی ها در مصر اشاره کرد و این اجلاس را عامل تفرقه بین مسلمانان و در جهت سازش با اسرائیل دانست:

«کنفرانس سران عرب باید برای حل مشکل دنیای عرب تشکیل شود، اما متأسفانه سران این کشورها به جای حل مشکل، ایجاد مشکل می کنند. عده ای از مرتجعین و محافظه کاران جمع شده اند تا در مورد سازش با اسرائیل و امضاء کمپ دیوید، کلاه گذاشتن بر سر مردم لبنان، محکوم کردن نیروهای مترقی و مبارزات مردم و میدان دادن به نیروهای مرتجع، بحث و گفت وگو کنند. ما متأسفیم در موقعی که دنیای عرب و اسلام احتیاج به وحدت دارد، کنفرانسی تشکیل شده که موجب تفرقه است و راه کج می روند. از طرف دیگر، در کنار کنفرانس سران عرب، امریکایی ها در مصر در حال انجام مانور ستارة درخشان هستند و متأسفانه وضع بدی بر دنیای عرب حاکم است.»(1)

551

امروز حجاج ایرانی یک راه پیمایی در مدینه برگزار کردند. روزنامة کیهان دربارة این راه پیمایی گزارش داد: «در راه پیمایی مدینة منوره که از برابر بعثة حضرت امام آغاز و به جوار حرم شریف نبوی منتهی شد، انبوه مسلمانان در صفوف به هم فشرده شعار مقدس "اتحاد و وحدت اسلامی" را سردادند. در این راه پیمایی که با فریادهای مرگ بر امریکا، مرگ بر شوروی، مرگ بر اسرائیل همراه بود، حجت الاسلام والمسلمین "کروبی" نمایندة امام در حج، طی سخنانی با اشاره به جامعیت دستورات اسلام و تأکید بر تفکیک ناپذیری دین و سیاست در مکتب اسلام و نیز این که در کنار دستورات عبادی حج، به مسائل سیاسی جهان اسلام باید توجه شود، افزود: "حضور میلیون ها انسان در مکه و مدینه - مرکز توحید و وحی - باید مبارزه و نبرد با شرک و کفر طاغوت و شیطان را در پی داشته باشند". سپس با اشاره به جنایات امریکا و توطئه هایش علیه مسلمانان، گفت: هر چه حرکت های اسلامی قوی تر و نیرومند تر شود، امریکا تلاش و رذالتش بیش تر می شود.»(2)

رادیو اسرائیل نیز دربارة اولین تظاهرات حجاج ایرانی در مدینه، گفت:

«نخستین راه پیمایی سیاسی زائران ایران، امروز در شهر مذهبی مدینه برگزار شد.

ص: 670


1- 25. مأخذ 11، ص19.
2- 26. مأخذ 11، ص1.

نیروهای امنیتی عربستان سعودی از دخالت در این راه پیمایی خودداری ورزیدند و به احتمال قوی تظاهرات بدون هیچ گونه برخوردی پایان یافت. این راه پیمایی نخستین تظاهرات سیاسی زائران در مراسم حج بود و انتظار می رود در ظرف هفته هایی که تا پایان حج باقی مانده، تظاهرات متعدد دیگری نیز صورت گیرد.»(1)

552

یک روزنامة هندی امروز دربارة تجهیز شدن عربستان سعودی به منظور برخورد با راه پیمایی حجاج ایرانی، نوشت: «پاکستان با درخواست دولت عربستان سعودی مبنی بر اعزام سربازان بیش تر به مکة معظمه و مدینة منوره به هنگام برگزاری مناسک حج برای مقابله با آشوب های احتمالی، موافقت نموده است.» روزنامة "هندوستان تایمز" سپس افزود که یک تیپ از نیروهای پاکستانی اکنون برای عزیمت به عربستان سعودی در حال آماده باش است.

به نوشتة این روزنامه، مقام های سعودی برای حفظ نظم و امنیت در هنگام برگزاری مناسک حج، کارشناسان امنیتی از شرکت های خصوصی امریکا و آلمان غربی و فرانسه استخدام کرده است. "هندوستان تایمز" در جای دیگر گزارش خود با اشاره به تعداد کثیر زایران ایرانی در مناسک حج امسال، ادعا کرده که بعضی از آن ها در واقع "سرباز" هستند. در ادامة این گزارش آمده است: «قبل از سفر 18 ماه مه "سعودالفیصل" وزیر خارجة عربستان سعودی به ایران، گزارش شده است که مقامات سعودی سلاح هایی که از ایران و لیبی به طور ق-اچاق به جده حم-ل شده بود را کشف کرده اند.» این روزنامه اشاره ای به منابع خبری خود نکرده است.(2)

ص: 671


1- 27. مأخذ 7، ص23، رادیو اسرائیل، 19/5/1364.
2- 28. مأخذ 8 ، ص9، خبرگزاری جمهوری اسلامی از دهلی نو، 18/5/1364.

ص: 672

روزشمار جنگ شنبه /19 مرداد 1364 /22 ذیقعده 1405 /10 اوت 1985

553

وضع جبهه ها و نیز اطلاعیه های نظامی ایران و عراق حاکی است که امروز هم نوعی رکود در همة جبهه های جنگ حاکم بوده و تنها تبادل عادی آتش میان دوطرف انجام می شده که در جبهة میانی (مهران و میمک) شدت بیش تری داشته است.(1)

554

در خصوص اعلام تصمیمات کنفرانس سران عرب، نکتة مهم این است که تصمیمات به صورت بیانیه ای هشدارآمیز علیه مواضع جمهوری اسلامی ایران و در تأیید مواضع و صلح تحمیلی مورد نظر عراق، انعکاس یافته است.

به گزارش رادیو ترکیه، "حسن دوم" شاه مراکش، پس از پایان کار کنفرانس کازابلانکا در یک مصاحبة مطبوعاتی گفته است: «در صورتی که ایران در مقابل درخواست های عراق، تن به صلح ندهد و به جنگ ادامه دهد، کشورهای عربی در مناسبات خود با آن کشور تجدید نظر خواهند کرد.» وی افزوده است: «بعد از این، تدابیر دیگری نیز در مورد ایران اتخاذ خواهد شد. ...»(2)

شیخ "صباح الاحمد" وزیر امور خارجة کویت، هنگام بازگشت از کنفرانس فوق العادة سران عرب به اهمیّت نکات مربوط به جنگ ایران و عراق در بیانیة کنفرانس اشاره کرد و افزود: «نکات یاد شده به طور واضح موضع دسته جمعی اعراب را در ازای عراق برادر که حس قومی را منعکس می نماید، آشکار می سازد.»(3)

رادیو بی.بی.سی. نیز گزارش داد: «ملک "حسن دوم" پادشاه مغرب، اعلامیه منتشره که در پایان کنفرانس فوق العاده سران عرب صادر شد را دقیق ترین و فصیح ترین اعلامیه در جهت محکومیت ایران توسط اعراب، خواند و افزود (اعلامیه) ایران را به دلیل مساعی اش برای تسخیر خاک عراق و به دلیل نپذیرفتن پیشنهادهای صلح عراق، محکوم می نماید. ملک حسن افزود که هدف اینک آن خواهد بود که کمکی که بعضی کشورهای عرب به ایران می رسانند، کاهش داده شود گرچه انتظار نمی رود که این کمک کاملاً پایان یابد.»(4)

ص: 673


1- 1. روزنامة جمهوری اسلامی، 20/5/1364، ص2؛ و: خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 144 (20/5/1364)، ص 1، از رادیو صوت الجماهیر (عراق).
2- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 145 (21/5/1364)، ص 8 ، رادیو کویت.
3- 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه، شماره 144 (20/5/1364)، صص 27 و 28، رادیو کویت.
4- 4. مأخذ 3، ص 22، رادیو بی.بی.سی.، 19/5/1364.

رادیو صوت الجماهیر عراق هم گزارش داد: «"طه یاسین رمضان" معاون نخست وزیر عراق، پس از شرکت در کنفرانس دارالبیضا، از نتایج مثبت کنفرانس اظهار خشنودی کرد و از موضع برادران عرب در قبال طرح عراق دربارة جنگ و محکوم کردن ایران به خاطر ادامة تجاوزاتش به عراق و درخواست اکید آن ها از ایران که به جنگ خاتمه دهد، ستایش کرد و همچنین از کشورهای شرکت کننده که در روابط خود با ایران تجدیدنظر خواهند کرد و اقدامات ضروری را در این زمینه انجام می دهند، قدردانی نمود.»(1)

555

در پایان اجلاس فوق العادة سران عرب در مراکش - که بدون حضور پنج کشور لیبی، سوریه، الجزایر، لبنان، یمن برگزار شد - اظهارات مفسران در جمع بندی نتایج حاصله متفاوت است: بعضی آن را چندان جدی نگرفته اند. بعضی نیز به توجیه نتایج ضعیف آن پرداخته اند، از جمله یک تفسیر بی.بی.سی. - که نگاه مثبتی به این کنفرانس دارد - به عنوان نمونه آورده می شود:

«علی رغم تحریم پنج کشور تندرو عرب، نشست مزبور نتایج مثبتی به بار آورده است اما از طرف دیگر، این نتایج نباید باعث عمیق تر کردن اختلافات میان کشورهای شرکت کننده و پنج کشوری می شد که کنفرانس را تحریم کرده اند. ظاهراً این کنفرانس تحت شرایط موجود از هیچ تلاشی دریغ نکرد و شاید هم بیش از آنچه که بسیاری از ناظرین انتظارش را داشتند، موفق بود.

اصولاً همین قدر که کنفرانس علی رغم مخالفت شدید پنج کشور تحریم کنندة آن، تشکیل شد، خود حائز اهمیّت است زیرا نشان می دهد که کشورهای عربی میانه رو که اکثریت را در کنفرانس های مشابه داشته اند، دیگر حاضر به قبول این نیستند که یک اقلیت افراطی که از سال 1982 تا به حال مانع از تشکیل چنین کنفرانسی شده است، تصمیمات آنان را وتو کند. برای ملک حسین این یکی از مهم ترین جنبه های کنفرانس بود. وی قرار است در ماه نوامبر سال جاری مسیحی با رهبران ابرقدرت ها ملاقات کرده تا به آنان نشان بدهد که کشورهای عربی دیگر دست خوش نابه سامانی های یالتای جدید نخواهند شد.

گذشته از این، رهبران شانزده کشور عربی شرکت کننده در کنفرانس به چندین راه حل دیگر نیز برای از میان بردن اختلافات میان اعراب دست یافته اند. به علاوه، این کنفرانس تصمیم گرفت که در جنگ میان ایران و عراق پشتیبانی بدون قید و شرط خود را در اختیار عراق قرار داده و ایران را به دلیل سخت گیری و آشتی ناپذیری در برخورد با پیشنهادهای صلح بدون قید و شرط عراق، به شدت محکوم نماید.

کنفرانس همچنین تصمیم گرفت سازمان آزادی بخش فلسطین را طی بیانیه ای رسمی مبنی بر پشتیبانی کامل از این سازمان به عنوان یگانه نمایندة مشروع فلسطینیان، پذیرفته و

ص: 674


1- 5. مأخذ 3، ص 28، رادیو صوت الجماهیر.

حسن آزادی فعالیت سیاسی کامل برای آن قائل باشد. غیبت پنج کشوری که کنفرانس را تحریم کرده اند مانع از این شد که کنفرانس بتواند به وضع مثبتی در مورد توافق اردنی - فلسطینی برای فعالیت مشترک سیاسی جهت حفظ حقوق فلسطینیان نایل آید.

ظاهراً کنفرانس نتوانسته است سنت رسیدن به توافق را که سال هاست مانع رسیدن به صلح در خاورمیانه بوده است، از میان بردارد و به همین دلیل هم کنفرانس بالاخره بر توافق اردنی - فلسطینی رسماً صحه نگذارد ]نگذاشت[ و نیز با پذیرفتن دوبارة مصر به جامعة عرب، مخالفت ورزید و همچنین قبول نکرد که با مسئله صحرای غربی به عنوان یک مسئله مربوط به اعراب و نه مسئله مربوط به افریقا، برخورد کند، در صورتی که این ها از جمله مسائلی است که اکثریت کشورهای عربی بر سر آن ها اتفاق نظر دارند.»(1)

556

هیئت فلسطینی "جبهة نجات ملی" (متشکل از سرهنگ " ابوموسی" رهبر جنبش انقلابی فتح، " احمد جبرئیل" دبیرکل جبهة خلق برای آزادی فلسطین، " ابوماهر الیمانی" عضو دفتر سیاسی این جبهه و "فرحان ابوالهجا" رهبر جنبش الصاعقه) که در ایران به سر می برد در یک کنفرانس مطبوعاتی با حضور خبرنگاران داخلی و خارجی، نتایج دیدارهای خود با مسئولان جمهوری اسلامی ایران را تشریح کردند و به سؤالات خبرنگاران نیز پاسخ دادند.

ابوموسی دبیرکل فرماندهی موقت "جنبش انقلابی الفتح" در مورد دیدار با مسئولان، گفت: «این اولین بار است که این هیئت از جمهوری اسلامی ایران دیدن می کند. ما در این دیدار بر هم پیمانی خود با انقلاب اسلامی ایران تأکید کرده و آن را در واقع پاسخی به اجلاس سران عرب در "کازابلانکا" می دانیم و اعلام می کنیم که انقلاب فلسطین دوستانی دارد و ایران پایگاه دوستان ماست و این پاسخی به توطئه گران می باشد.»

احمد جبرئیل دبیرکل جبهه خلق برای آزادی فلسطین "فرماندهی کل" نیز در پاسخ به سؤالی دربارة گرایش جبهة ملی به ملی گرایی و این که "آیا آزادی فلسطین فقط به وسیلة فلسطینی ها صورت خواهد گرفت یا به همت یک جبهه اسلامی"، گفت: «برای آزادی فلسطین باید کلیه نیروهای عربی و اسلامی و جنبش های آزادی بخش جهان تشریک مساعی نمایند.»

سپس " ابوماهر یمانی" عضو دفتر سیاسی جبهة خلق برای آزادی فلسطین، گفت: «کسانی که در کازابلانکا گرد هم آمدند، نمایندگان کشورهای عربی مرتجع که ارتباط قوی با امپریالیسم دارند، می باشند. آن ها می خواهند طرح امریکا و توطئه علیه انقلاب فلسطین و اعراب و توده های مسلمان را به اجرا درآورند. در این کنفرانس، کشورهای عربی مترقی و ضدامپریالیستی شرکت نکردند ... "شاه حسن" به اتفاق "صدام" و "حسنی مبارک" و "شاه حسین" و "یاسر عرفات" این اجلاس را برپا نمودند و این محور سعی می کند یک پیمان

ص: 675


1- 6. مأخذ 3، صص 20 و 21، رادیو بی.بی.سی.، 19/5/1364.

علیه آرمان فلسطین و به نفع امپریالیسم و صهیونیسم را سامان دهد.» وی افزود: «ما نتایج این کنفرانس را محکوم می کنیم و یاسر عرفات نمایندة ملّت فلسطین نیست که در این کنفرانس و دیگر کنفرانس ها به نام فلسطین صحبت می کند.»

"فرحان ابوالهجا" عضو فرماندهی نیروهای الصاعقه نیز در مورد درگیری های اردوگاه های فلسطینی صحبت کرد و افزود که انقلاب اسلامی ایران نقش بارزی در جهت متوقف کردن درگیری در اردوگاه های فلسطینی، ایفا کرد.

سپس ابوموسی گفت: «هم اکنون شش سازمان فلسطینی عضو جبهة نجات ملی هستند و فقط یک سازمان در کنار عرفات می باشد و این سازمان هم توسط صدام پشتیبانی می شود.»

احمد جبرئیل در مورد امکان افتتاح دفتری برای جبهة نجات ملی در تهران، گفت: «برادران در جمهوری اسلامی به خوبی عرفات را شناخته اند و اظهارات نخست وزیر ایران نشان دهندة این مسئله است. ... ما به مقامات ایرانی گفتیم که دفتر سازمان آزادی بخش فلسطین در تهران نمایندة انقلاب فلسطین نیست بلکه این دفتر نمایندة عرفات و خط اوست، لذا ما در انتظار این هستیم که برادران ما چه اقدامی برای تقویت روابط با جبهة نجات ملی انجام خواهند داد.»(1)

557

به گزارش خبرگزاری لیبی، روزنامة "السفیر" امروز به نقل از منابع دیپلماسی در قاهره، نوشت که حکومت بعث عراق اخیراً از مصر اولین هواپیمای آموزشی از نوع "نوکافو" را تحویل گرفته است. به نوشتة السفیر، این هواپیما از جمله هشتاد فروند هواپیمایی است که قرار است مصر به عراق تحویل دهد.(2)

558

به گزارش آسوشیتدپرس از آنکارا، قرارداد احداث دومین خط لوله نفت خام عراق از طریق خاک ترکیه، به عهدة یک کنسرسیوم از کمپانی های ترکیه و ایتالیا (شرکت ایتالیایی "سایپم" و شرکت ترکیه ای "تک فن") واگذار شده است. این خط لوله قرار است نفت مناطق نفتی عراق را به ترمینال "یومورتالیک" در دریای مدیترانه منتقل کند. ... این دو شرکت پیشنهاد کرده اند در ازای 225 میلیون دلار، 720 کیلومتر از خط لوله را احداث کنند و تحویل دهند. این 720 کیلومتر بخشی از خط لوله ای است که در خاک ترکیه قرار می گیرد. احداث دویست کیلومتر بقیة این خط لوله که در خاک عراق خواهد بود، به زودی به مناقصه گذاشته خواهد شد. این خط لوله قرار است به موازات خط لوله قبلی که در سال 1977 تأسیس شده است، کشیده شود. خط لولة اول، یک میلیون بشکه در روز ظرفیت انتقال نفت خام دارد و گفته می شود خط لولة دوم نیم میلیون بشکه در روز ظرفیت خواهد داشت.(3)

ص: 676


1- 7. روزنامة کیهان، 20/5/1364، ص 1 و آخر، خبرگزاری جمهوری اسلامی از تهران، 19/5/1364.
2- 8. سند شمارة 200042 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش روزانه 31/5/1364، ص 1.
3- 9. روزنامة کیهان، 19/5/1364، ص 24، خبرگزاری آسوشیتدپرس از آنکارا.

559

نشریة "میدل ایست اکونومیک دایجست" چاپ لندن، در مقاله ای "با عنوان "عراق نیروهای خود را برای پرداخت قروض بسیج می کند"، با اشاره به جنگ جدید فرسایشی ایران علیه عراق، این کشور (عراق) را در بازپرداخت بدهی های خود در آینده - به رغم راه اندازی خط لوله های عربستان و ترکیه - ناتوان خواند. در این مقاله آمده است:

«در حالی که جنگ ایران و عراق وارد ششمین سال خود می شود، عراق اکنون با دشمن جدیدی مواجه شده است. دولت صدام حسین پس از مستحکم کردن نیروی دفاعی خود در مقابل حملات ایران، مقابله با تلاش های ایجاد یک جنگ فرسایشی و استحکام بخشیدن به اقتصاد کشور جهت برآوردن نیازهای ضروری جنگ، اکنون با مسئله پرداخت قروض بین المللی درگیر است. پرداخت قروض که میزان آن ها به سطح بی سابقه و باور نکردنی رسیده است، از توانایی عراق در تأمین هزینه های جنگ که حداقل پانزده میلیون دلار در روز تخمین زده می شود، می کاهد. گفته می شود رقم واقعی قروض عراق حدود چهل میلیارد دلار است که حداقل 25 میلیارد دلار آن متعلق به عربستان سعودی، کویت و سایر کشورهای حوزة خلیج فارس می باشد. گمان می رود میزان قروضی که پرداخت آن ها در سال 1983 به مدت دو سال معوق مانده و باید در سال جاری پرداخت گردند، حدود یک میلیارد دلار باشد. این مبلغ علاوه بر قسط هایی که عراق به فرانسه، آلمان غربی و انگلیس می پردازد، قرض پانصد میلیون دلاری عراق که به صورت وام از بانک های اروپایی دریافت شده بود، در سال 1983 به موقع پرداخت شد، اما از ژاپن خواسته شد تا موعد سررسید وام هایی را که به عراق داده است، به مدت دو سال به تعویق بیندازد و ژاپنی ها هم با بی میلی با این پیشنهاد موافقت کردند.

با وجود درآمد اضافی حاصل از صدور نفت از طریق خط لوله های عربستان و ترکیه، میزان بدهی های عراق با افتتاح پروژه های جدید و انعقاد قراردادهای تدارکاتی و سررسید قروض معوقه، افزایش خواهد یافت ...

همچنین افزایش میزان صادرات نفت که با افتتاح خط لولة ترکیه در اواسط 1987 قرار است به سطح دو میلیون بشکه در روز ]و با [تکمیل مرحلة دوم خط لولة عربستان در 1988 به 1/3 میلیون بشکه در روز برسد، به معنی افزایش فروش نفت صادراتی نخواهد بود، چرا که عراق باید برای فروش اضافی نفت، موافقت اوپک را به دست آورد، در نتیجه ممکن است سهمیه ای را که اوپک برای عراق تعیین کرده است و میزان آن 2/1 میلیون بشکه در روز است، از سوی این کشور نادیده انگاشته شود و علی رغم کاهش قیمت نفت سعی کند تا حدی که امکان دارد، نفت خام خود را روانه بازارها کند. به پیش بینی تحلیل گران، عراق بدون توجه به نظرات و توصیه های اوپک به زودی تا سر حد امکان صادرات ]نفت[ خود را افزایش خواهد داد.»(1)

ص: 677


1- 10. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 146 (22/5/1364)، ص 11، به نقل از نشریة "میدل ایست اکونومیک دایجست"، چاپ لندن، 19/5/1364

560

صدای امریکا امروز مطلبی از نشریه "واشنگتن تایمز" پخش کرد. که تحلیلی بود به قلم "جویس استار" (مدیر برنامه خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی دانشگاه "جورج تاون") دربارة مسائل اقتصادی عراق. نویسنده کوشیده است ضمن نقد شیوه های سوسیالیستی کنونی حاکم بر عراق، چشم اندازی از تغییر مدل اقتصاد این کشور به سمت مدل های غربی ارائه دهد. در این تحلیل، دولت عراق به کاهش کنترل اقتصاد دولتی و جهت گیری به سمت گسترش بخش خصوصی، توصیه شده است تا بتواند بر مشکلات و معضلات اقتصادی و اجتماعی آتی در عراق فائق آید. در این گزارش تحلیلی آمده است:

«نبردی که تاکنون 37 میلیارد دلار ارز خارجی عراق را به مصرف رسانده و یک وام خارجی حدود بیست میلیارد دلار را که پیش تر وجود نداشت، به وجود آورده است. البته این بدهی، چیزی حدود پنجاه میلیارد دلاری را که اعراب به ویژه عربستان و کویت به صورت بلاعوض وام پرداخته اند، در برنمی گیرد. بدهی ها، عراق را ناچار ساخته است زمان پرداخت قراردادهای خارجی اش را تغییر دهد، با این حال، مقام های بلند پایه عراق چون "طه یاسین رمضان" معاون اول نخست وزیر، معتقدند که سال 1985 آخرین سال بحرانی برای اقتصاد عراق و سال 86 نقطة عطفی برای دهة آینده خواهد بود. رمضان فاش ساخت که دولت دو برنامة عمرانی پنج ساله را برای سال های 86 تا 90 آماده کرده است. یک برنامه بر این تصور قرار دارد که جنگ با ایران به زودی و کم تر از دو سال دیگر تمام خواهد شد؛ برنامة دیگر براساس احتمال ادامة نامحدود جنگ تنظیم شده است. اما به گفتة طه یاسین رمضان در هر دو مورد، عراق در دهة 90 با کشوری که متکی به نفت، است متفاوت خواهد بود و به سوی اقتصاد مخلوطی که به مدل غربی نزدیک تر است حرکت خواهد کرد.»

مفسر واشنگتن تایمز به نقل از رمضان نوشته است: «هدف این است که اقتصاد، از درآمد نفت جدا شود و فرآورده های کشاورزی و صنعتی اهمیّت پیدا کند. حتی اگر این محصولات به صورت منبع عمده ای برای درآمدهای صادراتی درنیاید، عراق از نظر کشاورزی به خود کفایی کامل می رسد.» اما "جویس استار" توجه می دهد: «دولت بعث ظاهراً به خوبی آگاه است که برای رسیدن به این سطح تولید، کنترل دولت بر اقتصاد باید کاهش یابد، بخش خصوصی گسترش یابد و پول های بی حسابی که قبلاً در راه منافع اجتماعی به مصرف می رسید برای سرمایه گذاری به کار گرفته شود.» وی امیدوارانه افزوده است: «"طه یاسین رمضان" معاون اول نخست وزیر عراق، با کسانی که معتقدند سوسیالیزم یعنی این که دولت مالک همه چیز باشد، موافق نیست.»

در ادامة تفسیر آمده است: «اگر دولت عراق بخواهد برنامه ها را به شیوه کنونی اش اجرا کند، احتمالاً سال های آینده با حذف بسیاری از کارهایی که دولت با کمک های خود، قیمت

ص: 678

آن ها را پایین نگاه می دارد و شاید حتی آنچه عراقی ها آن را " امتیازات" می نامند، همراه خواهد بود. امتیازها اقداماتی چون دادن اتومبیل های تازة برزیلی و ژاپنی به سربازانی که از جبهه بازمی گردند تا خانه های رایگان برای افرادی که نقش و سهم برجسته ای در انجام کارها دارند، در برمی گیرد. از این گذشته، عراقی ها ممکن است خود را برای نخستین بار با قوانین مالیات بر درآمد به شیوة غرب رو به رو ببینند، اما هر گونه تغییری حتی تدریجی در شیوة زندگی خوب عراقی ها، ممکن است مشکلات چندی برای رژیمی به وجود آورد که پایگاه قدرت خود را بر مواد غذایی و مسکن ارزان، مراقبت های رایگان بهداشتی، آموزش رایگان و پرداخت یکی از بالاترین مددمعاش های اولاد در جهان، استوار ساخته است.

به گفتة رمضان، پاسخ دولت این است که امتیازهایی برای یک سطح قابل قبول زندگی وجود دارد، پس از آن، امتیازهایی هست که موقتی است و احتمالاً با شرایط تغییر می کند.» با این حال، مفسر واشنگتن تایمز افزوده است: «برای رژیمی که توانسته است منافع مردم را از گهواره تا گور - که "مارکس" هرگز تصورش را - نمی کرد - فراهم آورد و در همان حال، خونین ترین جنگ تاریخ معاصر را ادامه دهد، چنین تغییری بدون تردید دشوار خواهد بود.»(1)

561

امروز نیز تحرک ایذایی عناصر ضدانقلاب در جهت مقابله با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، با پخش اطلاعیه و ایجاد انفجارات جزئی ادامه یافت.

در تهران انفجار خفیفی در میدان "رسالت" داخل کیسه های زباله روی داد که پس از حضور مأموران و مردم، عکس های شاه معدوم و مدارکی از ادارة "رکن 3" ارتش مشاهده گردید. همچنین افرادی ناشناس، مغازة قنادی "سجاد" واقع در خیابان سبلان را به آتش کشیدند. صاحب این مغازه را که پدر یک شهید می باشد - چندین بار منافقین تهدید کرده و یک بار نیز اتومبیلش را آتش زده بودند.(2)

یک دستگاه خودرو متعلق به شرکت نفت در شهرستان قم(3) و دو دستگاه خودرو دیگر (لندرور) متعلق به ادارة کشاورزی ارومیه و سپاه شهرستان خوی نیز امروز به آتش کشیده شد.(4)

در این حال، "فدائیان خلق" شاخة اکثریت، اعلامیه هایی در مورد تحریم انتخابات ریاست جمهوری، در خلخال پخش کردند.(5) رادیو صدای آزاد ایران متعلق به دسته ای از سلطنت طلبان مقیم خارج کشور نیز از مردم خواست تا با تحریم انتخابات ریاست جمهوری، "رشد ملی و آگاهی و هشیاری" خود را به دنیا اثبات کنند.(6)

ص: 679


1- 11. مأخذ 3، صص 17 و 18 و 19، رادیو امریکا، 19/5/1364.
2- 12. سند شمارة 200034 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش روزانه 21/5/1364، ص 1.
3- 13. سند شمارة 200036 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 23/5/1364، ص 1.
4- 14. سند شمارة 200035 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش روزانه 22/5/1364، ص 2.
5- 15. سند شمارة 087513 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اطلاعات نظامی ستاد منطقة 2 نجف اشرف (سپاه)، 24/5/1364.
6- 16. خبرگزاری جمهوری اسلامی، ویژه نامة "انتخابات ریاست جمهوری و رسانه های گروهی جهان،" نشریة شماره11، 20/5/1364، ص6 ، رادیو صدای آزاد ایران، 19/5/1364.

ص: 680

روزشمار جنگ یکشنبه /20 مرداد 1364 /23 ذیقعده 1405 /11 اوت 1985

562

امروز نیز همچون روزهای گذشته حادثة نظامی مهمی رخ نداد و تنها تبادل آتش بین نیروهای ایران و عراق جریان داشت. براساس اطلاعیة شمارة 2193 ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، رزمندگان اسلام در مناطق عملیاتی جبهه های شمالی و غرب کشور با اجرای آتش روی مواضع و استحکامات دشمن، خساراتی به آن ها وارد آوردند. در جبهه های جنوب نیز ضمن بررسی حرکات ستون های خودرویی سنگین و تجهیزات مهندسی و کلیة فعالیت های تاکتیکی ارتش عراق، به اجرای آتش توپخانه در سرتاسر مناطق عملیاتی این جبهه پرداختند که آتش دقیق و مؤثر آنان در منطقة عملیاتی "عین خوش" و "حسینیه" مانع نفوذ نیروهای دشمن شد و آن ها را متواری ساخت.(1)

رادیو صوت الجماهیر نیز اطلاعیة نظامی شمارة 1923 عراق را خواند که در آن آمده بود: «هلی کوپترهای خودی علیه یگان های دشمن مستقر در برابر واحدهای ما در بخش عملیاتی شرق بصره، ضرباتی را به دشمن وارد کردند. همچنین واحدهایی از یگان های خط مقدم به وسیلة توپخانة خود، مواضع و تجمعات افراد دشمن را در بخش عملیاتی شرق دجله زیر آتش گرفتند.»(2)

563

پایگاه شهید "جعفریان" واقع در محور ارومیه به اشنویه هدف حملة ضدانقلابیون قرار گرفت. این حمله، به شهادت پنج تن و مجروح شدن دوازده تن از نیروهای پایگاه انجامید.(3)

564

در ادامة تحرکات ایذایی ضد انتخابات ریاست جمهوری، امروز با پرتاب مواد آتش زا یک دستگاه مینی بوس متعلق به بنیاد شهید قزوین که جنب بسیج پارک شده بود، طعمة حریق گردید.(4) یک دستگاه مینی بوس بنیاد شهید نیز در مراغه به آتش کشیده شد.(5) یک دستگاه وانت پیکان شخصی هم در یزد به آتش کشیده شد و متعاقب آن، اعلامیه هایی از مجاهدین خلق در محل پخش شد.(6) همچنین یک بمب صوتی که در زیر یک خودرو در تنکابن کار گذاشته بود، به وسیلة مأموران انتظامی کشف و خنثی گردید.(7)

ص: 681


1- 1. روزنامة جمهوری اسلامی، 21/5/1364، ص2.
2- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 145، (21/5/1364)، ص 1، رادیو صوت الجماهیر، 20/5/1364.
3- 3. دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه، نشریه "رویدادها"، شمارة 59 (12/6/1364)، ص15.
4- 4. سند شمارة 200035 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش روزانه، 22/5/1364، ص1.
5- 5. سند شماره 200036 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش روزانه، 23/5/1364، ص 3.
6- 6. همان، ص1.
7- 7. مأخذ 4، ص2.

از سوی دیگر، در دو روز گذشته بیش از 15 تن از منافقین به دلیل فعالیت های ضدانقلابی در تهران، بابل و بهشهر دست گیر شده اند.(1)

یادآوری می شود که این تحرکات ایذایی با بزرگ نمایی بسیار در خارج کشور بارها به صور مختلف - به خصوص به وسیلة مجاهدین خلق - توأم با دعاوی بسیار بزرگ اعلام و تبلیغ می شود، اما چندان جدی گرفته نمی شود؛ به عنوان مثال، شماره امروز نشریة "تایمز لندن" که اشاره به تحریم انتخابات از طرف گروه های سیاسی مستقر در فرانسه دارد، در مورد ادعاهای سازمان مجاهدین خلق یادآوری می کند که این گروه تاکنون صدمة سنگینی که رسانه های رسمی را مجبور به اعتراف کند، وارد نساخته است.(2)

565

"میرحسین موسوی" نخست وزیر، امروز در سخنانی دربارة تحرکات گروهک ها و انتخابات، هدف این تحرکات را جلوگیری از حضور سیاسی مردم دانست. وی گفت: «شرکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری هم بر مسائل داخلی و هم بر مسائل خارجی ما اثر می گذارد و به همین دلیل رسانه های گروهی خارجی و گروهک های مخالف نظام و اربابان شان امروز جوسازی شدید در جهان به راه انداخته اند، به خاطر این که آن ها هم به این مسئله توجه دارند که اگر روزی مردم را از صحنه های اجتماعی و سیاسی دور و منزوی کنند، آن موقع روز پیروزی ابرقدرت هاست.» وی افزود: «ما آن روزی پیروز شدیم که مردم از مسائل روزمرة خودشان به مسائل عمومی، جمعی و سیاسی کشانده شدند و مسائل عبادی و مذهبی را با مسائل سیاسی یکی دانسته و جدایی سیاست و دیانت در ذهنیت مردم از بین رفت. مهم ترین مسئله ]برای ابرقدرت ها[ این است که مردم را از صحنه های سیاسی به کنار بزنند و برای همین، شرکت کردن در انتخابات به معنای قدم گذاشتن در صحنة مبارزة مستقیم با قدرت ها و ابرقدرت های استکباری است و از این نظر این رسالتی است که بر دوش مردم قرار دارد.»(3)

566

"کمال خرازی" سرپرست ستاد تبلیغات جنگ، امروز در یک کنفرانس مطبوعاتی با حضور خبرنگاران خارجی و داخلی شرکت کرد و به تفصیل و مستند در خصوص این مسائل سخن گفت: وضعیت اسیران ایرانی؛ نوع رفتار عراق با اسیران و این که عراق وجود گروهی از این اسیران را - بی توجه به مدارک روشن مبنی بر اسیر بودن آنان - انکار می کند. خرازی در آخر به استراتژی جدید ایران در جنگ اشاره کرد.

وی گفت: «با بررسی ها و تحقیقاتی که تاکنون انجام شده است ما موفق شده ایم گروهی از اسرای مفقود الاثر ایرانی را بر اساس عکس ها و فیلم هایی که رسانه ها و برنامه های تلویزیونی جهانی پخش کرده اند، شناسایی کنیم که متأسفانه اسم و مشخصات آن ها در لیست کمیتة بین المللی صلیب سرخ نیست، اما اسامی و تصویر آن ها در برخی از رسانه های جهان منتشر شده است.»

ص: 682


1- 8. سند شماره 200034 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش روزانه، 21/5/1364، ص 1.
2- 9. مأخذ 4، ص2.
3- 10. مأخذ 1، ص 12.

دکتر خرازی برای اثبات این مطلب، عکس هایی از برخی اسیران مفقود را که در نشریه های "المجله"، "تایمز" و "گه نر" آلمان چاپ شده و حتی در برنامه های تلویزیونی عراق نشان داده اند، در اختیار خبرنگاران خارجی قرار داد.

وی سپس افزود: «حتی بعضی از اسرایی که توسط صلیب سرخ بین المللی اسامی و مشخصات آن ها ثبت شده است، بعداً مفقود شده اند و کمیتة صلیب سرخ در پی گیری مجدد نتوانسته آثاری از آن ها به دست آورد. از جمله ده اسیری که به دنبال پی گیری صلیب سرخ، رژیم عراق مدعی شد که آن ها را در مرزها رها کرده است. فقط یک نفر از آن ها به میان خانوادة خود بازگشت و از 9 نفر دیگر تاکنون اثری به دست نیامده است.»

کمال خرازی در ادامه گفت: «ما اسرایی داریم که رسماً به عنوان اسیر در عراق نام شان ثبت نشده اما آن ها در جبهه بودند و اسنادی در دست است که این ها در زندان های عراق هستند و از بعضی از آن ها اطلاعاتی نیز به دست آورده ایم، اما از اکثر آن ها اطلاعاتی در دست نیست و خود صلیب سرخ بین المللی نیز معتقد است که بسیاری از اسرای ایرانی در اردوگاه های مخفی عراق نگه داری می شوند و رژیم عراق در سفر اخیر هیئت اعزامی کمیتة بین المللی صلیب سرخ مانع بازدید هیئت از این اردوگاه ها شد. کمیتة بین المللی صلیب سرخ در گزارشی که در تاریخ 17/2/1362 انتشار داده است می گوید: کمیتة بین المللی صلیب سرخ با اطمینان اعلام می کند که بسیاری از اسرای ایرانی از ابتدای جنگ عمداً در اردوگاه ها مخفی می شوند و کمیته بین المللی صلیب سرخ لیست صدها تن از این ها را به دست آورده که هیچ گاه موفق به ملاقات با آن ها نشده است.»

تصویر

تهران - مصاحبه مطبوعاتی کمال خرازی سرپرست ستاد تبلیغات جنگ

بسیاری از اسرای ایرانی مخفی و دور از چشم صلیب سرخ نگهداری می شوند.

ص: 683

خرازی افزود: «ما یک نامة به کلی سری در سال 60 در جبهه ها پیدا کردیم که حاکی از این است که بسیاری از اسرای ایرانی مخفی و دور از چشم صلیب سرخ نگه داری می شوند. در این دستورالعمل دو ماده ای که توسط سرهنگ "علی محمد العوید" فرمانده تیپ102 پیادة عراق، به گردان های تابعه ارسال شده بود، گفته شده است: "اسیرانی که بنابر تشخیص هیئت های مخصوص باید از صلیب سرخ مخفی نگه داری شوند، از دستور مذکور در مادة یک این بخش نامه مستثنی می باشند." ماده یک این بخش نامه می گوید: "اسرا را بعد از این که از آن ها بازجویی کردید، به عقب جبهه تخلیه کنید." براساس مادة دو این دستورالعمل، آن هایی که باید مخفی شوند لازم نیست به عقب جبهه تخلیه شوند و از این ماده مستثنی هستند.»

وی سپس دربارة نوع برخورد حکومت عراق با مجروحان ایرانی، گفت: «در گزارشی که توسط کمیتة بین المللی صلیب سرخ در تاریخ 12 تا 14 دی ماه 1364 منتشر شد، به بازدید نمایندة پزشکی کمیتة بین المللی صلیب سرخ از مجروحین ایرانی اشاره شده است که وی گفته است اکثر مجروحین ایرانی از جراحات خود به خصوص شکستگی های دست و پا که به صورت وخیم جوش خورده است، رنج می برند.» خرازی افزود: «بعضی از این اسرا که بعداً آزاد شده اند، به دلیل وضع وخیم جسمانی آن ها مجبور شدیم به خارج از کشور منتقل کنیم و اکنون یک گروه شش نفره از همین اسرا در آلمان تحت مراقبت های پزشکی هستند. ... گزارش های صلیب سرخ جهانی حاکیست حدود 1500 نفر از شهروندان خوزستانی که بعضاً عرب زبان هستند در آغاز جنگ اسیر شده اند و امروزه در زندان های عراق به سر می برند سن این ها نیز بین 50 تا 89 سال است و در بین آنان زنان زیادی نیز مشاهده می شود، چنان که در گزارش مورخه 9 و 10 بهمن ماه 1362 صلیب سرخ از اردوگاه "انبار" عراق وضعیت ناهنجار محل زندگی آنان تشریح شده است.»

وی ادامه داد: «رژیم عراق اسرای ایرانی را به استماع ترانه های مبتذل و مشاهده فیلم های مبتذل مجبور می کند و نیز آن ها را مجبور می کند که به سخن رانی افراد فراری و ضدانقلاب گوش دهند و این فشار ایدئولوژیک در تمامی اردوگاه ها وجود دارد ... صلیب سرخ بین المللی علی رغم داشتن اطلاعات کافی در مورد وضعیت اسرای ایرانی در عراق، متأسفانه افکار عمومی را در جریان آن نگذاشته و موفق نیز نشده است که کاری جدی در زمینة شناسایی بیست هزار مفقودالاثر ایرانی انجام دهد.»

کمال خرازی سپس در پاسخ به سؤال خبرنگار خبرگزاری فرانسه در مورد دلایل تأخیر در انتشار موارد فوق، گفت: «این اطلاعات از مدت ها قبل در اختیار ما بود و ما اقدامات بین المللی و دیپلماتیک خود را انجام دادیم. پس از این که سازمان ها و مجامع بین المللی نتوانستند در این زمینه کاری انجام دهند، ما تصمیم گرفتیم که این موارد را در اختیار مطبوعات قرار دهیم.»

ص: 684

وی همچنین در پاسخ به خبرنگار کانال دوم تلویزیون آلمان دربارة موقعیت عمومی جنگ و مدتی که جنگ به طول خواهد انجامید گفت: «با استراتژی جدیدی که اتخاذ کرده ایم [انجام دادن عملیات های محدود تا قبل از عملیات بزرگ] دشمن را شدیداً تحت فشار قرار داده ایم و این بخشی از برنامه های درازمدت ماست که کارهای بعدی ما را آماده می کند و چنان که تاکنون اعلام شده، جنگ تا تحقق شرایط به حق جمهوری اسلامی، ادامه خواهد داشت.»(1)

567

به نوشتة روزنامه ژاپنی "یومیوری"، حکومت عراق اعلام کرده است که پروژه های اقتصادی بعد از جنگ خود را به کمپانی هایی خواهد داد که در زمان جنگ با عراق همکاری کرده اند و از شرکت های خارجی می خواهد تا به کار خود در این کشور ادامه دهند. براساس این گزارش، امریکا، انگلیس، فرانسه، ایتالیا و بعضی دیگر از کشورها اعتبارات خود را به عراق افزایش داده اند و در پروژه های این کشور فعال شده اند. به نوشتة یومیوری، هفتاد کمپانی ژاپنی نیز در عراق حضور دارند.

گفتنی است که شرکت های عمده مانند "میتسوبیشی"، "مارونبی" و "سومیتومو" بر اثر تأخیر در دریافت طلب های خود از عراق، دچار مشکل هستند اما در انتظار طرح های بعد از جنگ، دفاتر خود را باز نگاه داشته اند.(2)

568

وضع کنونی و آیندة زنان در عراق، موضوع یک مقالة تحقیقی در نشریة "واشنگتن تایمز" است که امروز از صدای امریکا پخش شد. در این مقاله آمده است:

«زمانی که جنگ با ایران به پایان برسد، نقش زنان در جامعة عراق، یکی از بزرگ ترین مشکلات دولت صدام حسین خواهد بود. تعداد سربازانی که در جنگ کشته شده اند 75 هزار نفر تخمین زده می شود. شاید دو برابر این رقم نیز مجروح شده باشند. گفته می شود 750هزار سرباز هم در ارتش خدمت می کنند اما مشکلات نیروی انسانی برای یک کشور 15 میلیونی که با ملتی سه برابر اندازه خودش می جنگد و می توانست فاجعه آمیز باشد، روی نداده است زیرا زنان برای پر کردن جاهای خالی، قدم به میدان گذاشتند. اکثر پست های دولتی از جمله در مهندسی و دیگر زمینه های فنی در اختیار زنان است هر چند که معمولاً زیر نظر یک همکار مرد قرار دارند ... زنان هنوز از نظر روانی جدالی برای مردان عراق به وجود نیاورده اند، اگر چنین کنند، آن گاه مردان واکنش نشان خواهند داد. تا زمانی که جنگ ادامه دارد، زنان عراقی به عنوان یک سرمایه تلقی خواهند شد. مردان عراقی هنوز به راستی سنگینی دگرگونی های قانونی و اجتماعی پنج سال گذشته را حس نکرده اند، زیرا جدال واقعی هنوز از راه نرسیده است.»(3)

ص: 685


1- 11. روزنامة اطلاعات، 21/5/1364، ص 2.
2- 12. روزنامة کیهان، 20/5/1364، ص 20.
3- 13. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 21/5/1364، صص 5 تا 7، رادیو امریکا، 20/5/1364.

569

ایران بار دیگر دربارة اجلاس اخیر سران عرب در مراکش و نتایج آن، موضع گیری و آن را محکوم کرد. "میرحسین موسوی" نخست وزیر، در قبال این اجلاس چنین موضع گیری کرد:

«شاید نزدیک به 5 سال باشد که ما سیاست های خودمان را در قبال مسائلی که کشورهای ارتجاعی در رابطه با اسرائیل مطرح می کنند و به دنبال آن هستند، بیان کرده ایم و به مناسبت های گوناگون هر نوع سازش را در این زمینه محکوم کرده ایم. امروز تلاش وسیعی دیده می شود که دولت مصر را به این جرگه [اعراب] بکشند و خیانت های رژیم سادات و مبارک را بپوشانند و عملاً این اقدام را الگویی قرار بدهند برای سازش های بعدی، مخصوصاً در این کنفرانس مسئله سازش توأم اردن و گروه های ارتجاعی از سازمان آزادی بخش فلسطین با اسرائیل، مطرح بوده است که تمامی این ها شکست خورده است.»

نخست وزیر افزود: «از اهداف دیگر این کنفرانس، هم سویی با سیاست های رژیم صدام بوده است که در این جهت اطلاعیه ایی نیز صادر کرده اند؛ ما در این مورد تعجب نیز نمی کنیم. دوستان ما در میان دولت های پیشرو و مترقی عرب و میان ملت های عرب هستند. از کنفرانسی که در مغرب و به ریاست سلطان حسن تشکیل شده باشد و شرکت کنندة عمدة آن نیز سلطان حسین باشد، بیش از این انتظار نمی توان داشت و یقیناً این مسئله بیش تر از همیشه ماهیت رژیم صدام را می تواند افشا کند و نشان دهد که چه کسانی در کنار صدام هستند.»(1)

570

در ادامة بازتاب نتایج اجلاس فوق العادة سران عرب در رسانه های گروهی بین المللی، نشریة "وال استریت ژورنال" نوشت: «قطع نامه، کنفرانس مراکش را مأمور ساخت تا قبل از ملاقات "میخائیل گورباچف" رهبر شوروی و "ریگان" در ماه نوامبر آینده، آرمان های اعراب را در سطح بین المللی ارائه نماید و انجام چنین کاری، آشنا کردن دو ابرقدرت با مواضع کشورهای عرب نسبت به مسائل مختلف به ویژه در رابطه با خاورمیانه است.» این نشریه افزود: «با این حال، کنفرانس یک پیروزی تو خالی برای میانه روهایی است که ممکن است نتوانند کاری بیش از نشان دادن توانایی های شان در تشکیل آن، انجام دهند.»(2)

یک مفسّر خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز نوشته است: «این اجلاس پایان یافته است بدون این که تأیید آشکاری را که "حسین" شاه اردن برای توافقش با "ساف" جهت صلح با اسرائیل تقاضا کرده بود، به وی بدهد.» این خبرگزاری به نقل از منابع کنفرانس افزوده است: «عرفات و شاه زاده "عبدالله" رئیس هیئت نمایندگی سعودی، روز پنجشنبه (17/5/1364) مشاجرة شدیدی بر سر کلمات بیانیة نهایی در رابطه با توافق اردن - ساف داشته اند.»(3)

ص: 686


1- 14. روزنامة اطلاعات، 20/5/1364، ص4.
2- 15. سند شمارة 212258 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، ضمیمه گزارش 20/5/1364، صص 5 و 6.
3- 16. همان، به نقل از آسوشیتدپرس.

تصویر

مراکش، دارالبیضاء - کنفرانس فوق العاده سران عرب s

مشاجره یاسرعرفات با شاهزاده عبدالله (ولیعهد عربستان) بر سر کلمات بیانیه نهایی کنفرانس

ص: 687

روزشمار جنگ دوشنبه /21 مرداد 1364 /24 ذیقع-ده 1405 /12 اوت 1985

571

ساعت18:30 امروز در منطقة قصرشیرین، آتش پدافند خودی سه فروند هلی کوپتر دشمن را هدف قرار داد که دو فروند آن در این منطقه سرنگون شد.(1) به گزارش ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، هلی کوپتر سوم در حال اشتعال در داخل خاک عراق سقوط کرده و خلبانان آن دو هلی کوپتر نیز کشته شده اند که جنازة آن ها از منطقه خارج شده است.(2)

از سوی دیگر، یک فروند هلی کوپتر 214 نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز در منطقة سومار غرب با آتش دشمن سرنگون شد و خلبانان آن به شهادت رسیدند.(3) خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی از باختران در این باره گزارش داد: «مشخص نشده است که این هلی کوپتر توسط آتش بار ضدانقلابیون سقوط کرده است یا نیروهای عراق.»(4)

572

عناصر حزب منحلة دمکرات در شهرستان ارومیه به پایگاه "پیش مرگان خورشیدی قسیمی" واقع در قریة "جامیزان" حمله [کردند] و در نتیجه تعداد چهار نفر از پیش مرگان مذکور و دو تن از برادران سپاهی به شهادت رسیدند. همچنین دو نفر از پیش مرگان کرد و چهار نفر از برادران سپاهی نیز در این درگیری مجروح شدند.(5)

573

ناخدا یکم "ملک زادگان" فرمانده نیروی دریایی ارتش - که به استان هرمزگان سفر کرده است - در یک گفت وگوی مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی، در گزارشی از اوضاع کنونی امنیت آب های ایران و منطقه و مسئولیت نیروی دریایی، گفت:

«در حال حاضر هیچ اثری از نیروی دریایی عراق در این ناحیه مشهود نیست و آن ها هیچ گونه حضوری در منطقه ندارند. کنترل و امنیت خلیج فارس و دریای عمان تنها در دست های پرتوان پرسنل این نیروست و باید کاری کرد که جلو هرگونه دخالت خارجی گرفته شود. ما با کنترل شدید تنگة هرمز، تردد هرنوع باید کاری کرد که جلو هر گونه

ص: 688


1- 1.سند شمارة 10005 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه ای، شمارة 12، واحد اطلاعات نظامی قرارگاه سلمان، 6/6/1364.
2- 2. روزنامة کیهان، 22/5/1364، ص 3، خبرگزاری جمهوری اسلامی از تهران.
3- 3. سند شمارة 200037 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ؛ گزارش روزانه، شماره 23 (25/5/1364)، ص1.
4- 4. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة گزارش های ویژه، شمارة 147، (23/5/1364)، ص 3، خبرگزاری جمهوری اسلامی از باختران.
5- 5. سند شمارة 200037 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی امنیتی داخلی 25/5/1364، ص2.

دخالت خارجی گرفته شود. ما با کنترل شدید تنگة هرمز، تردد هر نوع کشتی حامل تجهیزات دشمن را زیر نظر داریم.»

ملک زادگان سپس خاطرنشان ساخت: «با توجه به این که محور اصلی عملیات در دریا از این منطقه کنترل و هدایت می شود، لذا از یک و نیم سال پیش به منظور ایجاد وحدت فرماندهی، قرارگاه مشترک دریا - ساحل مرکب از نیروهای دریایی، هوایی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ژاندارمری در بندرعباس تشکیل شد و طی این مدت طرح های مشترکی تهیه و به مرحله اجرا گذاشته شد.» وی در خاتمه افزود: «در آینده انتظار می رود ضمن تقویت نیروی رزمی، فکر هرگونه توطئة دشمنان را از منطقه نابود سازیم.»(1)

574

آقای هاشمی رفسنجانی در دیدار با اعضای هیئت اعزامی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق به کشورهای لیبی و سوریه، آنان را مورد حمایت و تشویق قرار داد و گفت: «مجلس اعلا به عنوان یک مجموعة منسجم از نیروهای مؤمن و مسلمان تأثیر فراوانی در صحنه دارد.» اما با این حال وی تأکید کرد که این مجموعه باید برای بسیج ملّت عراق، بر تلاش های خود بیفزاید. آقای هاشمی افزود: «مجلس اعلا به عنوان یک نیروی عمده متشکل از نیروها و گروه های مسلمان عراقی، باید توان خود را همچنان که در عملیات "قدس4" نشان داد، به نمایش بگذارد و در جبهه ها در کنار دیگر برادران خود مسئولیت های خطیر آزاد کردن کشور خود را به عهده گیرد.» وی در خاتمه گفت: «همکاری سوریه و لیبی با نیروهای در صحنة عراق مورد قدردانی مسئولین جمهوری اسلامی ایران است.»(2)

یادآوری می شود از میان جریان ها و گروه های مخالف حکومت عراق، ایران جریان موسوم به "مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق" را به عنوان جریان مطلوب برگزیده و به تقویت آن می کوشد. اعزام هیئت این مجلس به لیبی و سوریه نیز برای تقویت و تثبیت آن به عنوان یک جریان قدرت مند، است. در همین چارچوب است که نیروی عملیاتی چون تیپ بدر (فرماندهی بدر از سپاه و کادرها و نیروهای آن عراقی هستند) نیز به این مجلس وابسته گردیده است تا در کنار قدرت سیاسی، قدرت نظامی نیز بتواند کسب کند و در دراز مدت بتواند آلترناتیوی برای دولت بعثی عراق باشد. به عنوان چهره های شاخص این جریان، از "سیدمحمدباقر حکیم" و "سیدمحمود هاشمی شاهرودی" می توان نام برد که به ترتیب از ابتدای تأسیس تاکنون ریاست آن را عهده دار بوده اند. گفتنی است که سوریه و لیبی نیز، به نوبه خود، آلترناتیوهای دیگری برای صدام در نظر دارند که طبعاً به گرایش های ملّی و غیرمذهبی وابسته اند.

575

امروز رادیو بی.بی.سی به نقل از سازمان عفو بین الملل، گزارشی دربارة شکنجه در زندان های عراق، پخش کرد که متن کامل آن چنین است:

ص: 689


1- 6. روزنامة کیهان، 21/5/1364، ص 3.
2- 7. همان، ص 2.

«عفو بین الملل یا امنستی اینترنشنال، در جزوه ای که یکی دو روز پیش منتشر کرد، نگرانی خود را نسبت به ادامة شکنجه در زندان های عراق ابراز کرده است. انتشار این جزوه با تأیید اعدام نوزده نفر به جرم خراب کاری و حمل اسلحه از طرف دولت عراق، مصادف بوده است. به گزارشی در این مورد گوش می کنیم.

در مقدمة جزوه ای که عفو بین الملل منتشر کرده، با اشاره به گزارش قبلی این سازمان دربارة نادیده گرفتن حقوق بشر در عراق، می گوید عفو بین الملل در گزارشی که در ماه آوریل امسال منتشر کرد، نگرانی خود را نسبت به اعمال شکنجه در زندان های عراق، اعلام کرده بود.

در این گزارش 30 نوع شکنجه که گفته می شود در عراق به کار می رود، به تفصیل نام برده شده؛ از جمله: بستن دست و پای متهم به یک میله آهنی و برگرداندن او روی شعلة آتش. یا قراردادن سر متهم در یک جعبه فلزی و عبور تشعشعات ماورای بنفش از آن و در نتیجه سوزاندن چشم های او. و یا آن که بستن دست و پای متهم به چند چرخ و حرکت دادن هم زمان آن ها به شکلی که اجزای بدن متهم از یک دیگر جدا شود.

در این گزارش به استناد اظهارات چند شاهد عینی به اعمال شکنجه در زندان های عراق در فاصلة سال های 1982 تا 1984 اشاره می شود:

یک تونسی 36 ساله و یک امریکایی 50 ساله که هر دو هنگامی که به دستور مقامات امنیتی در بغداد در بازداشت به سر می بردند، گفته اند که تحت شکنجه قرار گرفته اند و در هر دو مورد معاینات پزشکی صحت اظهارات آن ها را تأیید کرده است.

در یک مورد دیگر بنابر شهادت یک پزشک عراقی، او به دستور مقامات امنیتی این کشور مجبور شده است که به سرعت مقادیر زیادی خون از افراد تحت بازداشت بگیرد و به این ترتیب موجب از کار افتادن قلب و در نتیجه هلاکت آن ها بشود. به شهادت این پزشک عراقی، فقط در سال های 1982 و 1983 قریب به یک هزار مورد از این اعمال روی داده و از افراد تحت بازداشت به این شکل خون گرفته شده است.

مورد دیگر، شهادت یک مادر است که پسرش تحت شکنجه به هلاکت رسیده. او با شرح دردناک پسرش، چگونگی تحویل جسد پوست کندة فرزندش را توصیف می کند.

عفو بین الملل می گوید که طی این سال ها گزارش های مبسوطی از چگونگی اعمال شکنجه علیه زندانیان سیاسی در عراق به دست آورده است؛ همه آن ها در حالی که تحت بازداشت سازمان امنیت عراق بوده اند، تحت شکنجه قرار گرفته اند.

عفو بین الملل می گوید دولت عراق بارها به این سازمان اطمینان داده است که "شکنجه را متوقف خواهد کرد،" اما از نگرانی عفو بین الملل چیزی کاسته نشده؛ بخشی به خاطر عدم تطبیق اظهارات دولت با شهادت زندانیان سیاسی، بخشی به خاطر عدم رسیدگی دولت به موارد خاص شکنجه و بالاخره تصدیق وقوع شکنجه به شهادت پزشکانی که زندانیان را بعداً

ص: 690

معاینه کرده اند. به گفتة عفو بین الملل، هیچ یک از توصیه های این سازمان به دولت عراق در مورد جلوگیری از اعمال شکنجه، رعایت نشده است.

هم زمان با انتشار این جزوه، دولت عراق تأیید کرده است که در ماه فوریه و مارس امسال نوزده نفر به جرم حمل اسلحه و خراب کاری اعدام شده اند. شش نفر از آن ها عضو حزب دمکرات کردستان اند، ده نفر از اقوام آیت الله سیدمحمدباقر حکیم، سه نفر دیگر آشوری مسیحی اند. تأیید این اعدام ها طی یادداشتی از طرف دولت عراق به اطلاع عفو بین الملل رسیده است.»(1)

576

هفته نامة "پروفیل" چاپ اتریش، یک گزارش انتقادی از ارسال سلاح اتریش به عراق درج کرده است که علامتی از چگونگی تجهیز و تسلیح عراق و تسهیلات آن است. در این گزارش آمده است:

«ارزش جنگ خلیج[فارس] برای صنایع نظامی ما [اتریش] یکی از معاملات "اشتایر" با وزارت دفاع عراق را که چند هفته پیش به امضای طرفین رسید، به تصویر می کشد.(2) اواخر ماه ژوئیه تعداد زیادی از کامیون های نوع "اشتایر 1491" از طریق بندر "برمن" به وسیلة یک کشتی عراقی به بغداد صادر گردید.

علائمی که نظامی بودن این محموله را غیرقابل تردید می سازد: محل استقرار مسلسل های سنگین بر روی کامیون؛ جرثقیل برای خالی کردن مهمات در عقب کامیون؛ رنگ شنی زرد برای استتار؛ چراغ استتار و صندلی های قابل چرخش برای پریدن سریع از کامیون به بیرون.

کمک تسلیحاتی [غیرمستقیم] اتریش به کشور عراق، خیال بافی مخالفین تسلیحات [در اتریش] نیست؛ این امر را سال نامة "موازنه نظامی" انستیتو جهانی تحقیقات استراتژیک ثابت می کند. این مؤسسه - که در لندن مستقر و به ناتو نزدیک است - سالانه موجودی تسلیحاتی تمامی کشورهای جهان را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد و در عراق تعداد 150 تانک کالیبر 155 میلی متری از نوع جی.اچ.ان - 45 (GHN-45) را شناسایی کرده است.

تانک "بول" در حقیقت تنها ستارة درخشان صادرات وطنی [اتریشی] در جنگ خلیج[فارس] نیست. متخصصین تسلیحاتی در لندن همچنین می دانند که رژیم عراق تعداد 100 تانک "کوراسیر" از اشتایر خریداری کرده است. این که چگونه این تانک ها به عراق

ص: 691


1- 8. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 146 (22/5/1364)، صص 19 و 20، رادیو بی.بی.سی، 21/5/1364.
2- به نظر می رسد ترجمة خبر دارای نقص می باشد که صحیح آن چنین است: یکی از معاملات "اشتایر" با وزارت دفاع عراق که چند هفته پیش به امضای طرفین رسید، ارزش جنگ خلیج[فارس] را برای صنایع نظامی ما [اتریش] به تصویر می کشد.

آمده اند، البته هنوز یک معماست. باید توجه داشت که قانون صدور اسلحه در اتریش، صدور هرگونه سلاح را به کشورهای در حال جنگ ممنوع می کند.»(1)

577

تحکیم و ارتقای روابط دیپلماتیک میان ایران و چین و تأثیر آن بر بازیگران رسمی منطقه ای و بین المللی، در هفته نامة "لوپوئن" مورد توجه قرار گرفته است.

به نوشتة این مجلة چاپ پاریس، آثار مربوط به نزدیک تر شدن روابط میان ایران و چین سبب نگرانی شوروی شده و انتظار می رود که این کشور با تشکیل محور چین - پاکستان - ایران مخالفت کند. لوپوئن به دیدار هاشمی رفسنجانی به چین در ماه ژوئن گذشته برای خرید 200 فروند هواپیما و تعدادی موشک های ضدتانک و نیز تانک های چینی اشاره کرده است.(2) این هفته نامه همچنین در مورد سفر آقای هاشمی به چین کمونیست افزوده است: «مقامات چینی درخواست های رفسنجانی را بدون پاسخ گذاشتند.»(3)

578

برای ایران تهیة سلاح با مشکلاتی عدیده، مختلف و متنوع همراه است. خبرگزاری ژاپنی "کیودو" امروز دربارة مشکلات ناشی از جلوگیری عربستان سعودی از ارسال اسلحه از طریق آب های این کشور به ایران و نیز ایجاد بازار کاذب قیمت تسلیحات، گزارشی ارائه داد.

کیودو از قول منابع نظامی خارجی در تهران خبر داد که ایران به دلیل دخالت عربستان سعودی در جلوگیری از سلاح هایی که به مقصد ایران حمل می شود، سلاح های خود را از طریق شوروی حمل می کند. این منابع عقیده دارند که اگرچه روابط ایران و شوروی در گذشته سرد بوده است اما احتمالاً مسکو برای جلوگیری از درگیری بیش تر با همسایة جنوبی خود، اجازه داده است تا ایران از کانال های آبی داخل شوروی برای حمل سلاح استفاده کند.

مطابق این خبر، از ماه مارس (اوایل فروردین) دو ماه پس از آن که عربستان سعودی توقیف سلاح هایی را که از طریق دریای سرخ برای ایران حمل می شد آغاز کرد، ایران مسیر حمل محموله های تسلیحاتی خود را به دریای مدیترانه، دریای سیاه و کانال های آبی داخل شوروی به مقصد بندرهای دریای خزر تغییر داد. به گفتة منابع کیودو، ایران در گذشته سلاح های خود را که از کشورهای اروپایی و امریکای لاتین می خرید، از راه کانال سوئز و دریای سرخ به بندرهای جنوبی خود در خلیج فارس می رساند.

این منابع می گویند که عربستان سعودی علاوه بر این اقدام، دو برابر قیمتی را که ایران برای خرید سلاح های مورد نیاز خود به سوریه، لیبی، آلمان غربی، سوئیس و 18 کشور دیگر می پردازد، به تأمین کنندگان اسلحة ایران پیشنهاد کرده است. به گفتة منابع کیودو، این اقدام عربستان، ایران را مجبور کرده تا سه و یا حتی چهار برابر قیمت بازار برای سلاح های خود

ص: 692


1- 9. ادارة کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 910 (17/6/1364)، هفته نامة "پروفیل"، چاپ اتریش، 21/5/1364.
2- 10. مأخذ8 ، ص 7، پاریس - خبرگزاری کویت، 21/5/1364، هفته نامة "لوپوئن"، چاپ پاریس.
3- 11. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، رادیوهای بیگانه، 22/5/1364، ص 4، رادیو ایران.

بپردازد. این منابع افزوده اند: «تأمین سلاح از راه جدید، ایران را قادر ساخته است تا بتواند به حملات خود علیه عراق ادامه دهد، اگرچه ایران در یک حملة مهم در ماه مارس [فروردین ماه] تقریباً چهل درصد از ذخیرة مهمات خود را به کار برد، زیرا کشتی های بزرگ با حجم بالاتر از 200 تن تا 300 تن نمی توانند از کانال های کم عمق داخل شوروی عبور نمایند.»

مطابق این خبر، مجلس شورای اسلامی ایران در بودجة سال مالی جاری به دولت اجازه داده تا هزینه های تسلیحاتی خود را دو برابر کند و نیمی از پانزده میلیارد دلار تعیین شده برای خرید کالاهای خارجی، به واردات سلاح اختصاص دارد.(1)

579

امروز با مذاکرات یک هیئت دیپلماتیک ایرانی با مقام های دولت جدید سودان در خارطوم، دور جدیدی در روابط دو کشور آغاز شد. به گفتة "حسین شیخ الاسلام" معاون سیاسی وزارت خارجه - که روز گذشته در رأس هیئتی از جمهوری اسلامی ایران به سودان رفته است - این سفر به دنبال ابراز تمایل دولت جدید سودان و پیام وزیر خارجة این کشور، انجام شده است.

شیخ الاسلام افزود: «در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، توده های مسلمان سودان خصوصاً در خارطوم پایتخت این کشور به حرکت درآمدند و این حرکت، حکومت "نمیری" را که سرسپردگی خود را به امپریالیسم و صهیونیسم به اثبات رسانیده بود، نگران کرد و سرانجام به اشارة اربابان امریکایی خود، دستور قطع رابطه با جمهوری اسلامی ایران و تعطیلی سفارت ما در خارطوم را در تاریخ بیست و سوم خرداد سال 61 صادر کرد.»

وی افزود: «نمیری از هنگام امضای موافقت نامة کمپ دیوید، در کنار سادات قرار گرفته بود و با پیوستن به برنامة مانور مشترک امریکا در منطقه موسوم به "ستاره درخشان"، عملاً این سرزمین اسلامی را پایگاه و محل تاخت و تاز امریکا قرار داد. نمیری سپس با قطع رابطه دیپلماتیک با جمهوری اسلامی ایران، دست در دست صدام گذاشت.» معاون سیاسی وزارت خارجة ایران سپس این سفر را در صورت موفقیت آمیز بودن، آغازی بر مناسبات رسمی بین دو کشور خواند.(2)

در بازتاب آغاز وضعیت جدید و تجدید مناسبات ایران و سودان، رادیو اسرائیل اعلام کرد: «معاون وزارت خارجة حکومت اسلامی [حسین شیخ الاسلام] امروز گفت وگوهای خود را با سران رژیم نظامی سودان پیرامون تجدید مناسبات سیاسی بین دو کشور آغاز کرد.» این رادیو افزود: «از جمله، مسئله اسیران جنگی سودان که در جبهه های عراق به اسارت نیروهای ایرانی درآمده اند، مطرح خواهد شد.»(3)

در یک تفسیر که از رادیو بی.بی.سی پخش شد، "جورج جاف" کارشناس امور اقتصادی

ص: 693


1- 12. مأخذ8 ، ص 8 ، توکیو - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 21/5/1364، خبرگزاری ژاپنی "کیودو".
2- 13. مأخذ6 ، ص 22.
3- 14. مأخذ8 ، ص 23، رادیو اسرائیل، 21/5/1364.

افریقای شمالی، انگیزه های ایران را از بهبود مناسباتش با دولت جدید سودان چنین توصیف کرد: «تا آن جا که به روابط خارجی ایران مربوط می شود، به نظر نمی رسد که برقراری رابطه با سودان چندان برای این کشور اهمیّتی داشته باشد، اما ایران از طرفی دیگر به شدت خواهان بیرون آمدن از انزوای سیاسی است.»

این مفسر در مورد انگیزة سودان گفت: «برای رهبران نظامی کشور بسیار مهم است که به مردم سودان ثابت کنند که صرف نظر از مسائل داخلی، سودان در صحنة بین المللی هوادار یک موضع بی طرف و میانه رو است و چنین سیاستی به این معناست که سودان با کشورهایی که در زمان "نمیری" رابطه ای نداشتند، به برقراری رابطه بپردازد و در این میان ایران یک نمونة بسیار خوب است.»

این رادیو افزود: «اما ببینیم مصر و سایر کشورهای محافظه کار عرب روابط تازة ایران با سودان را چگونه می بینند. اگر مصر را در این میان کنار بگذاریم، باید گفت که مثلاً در موضع عربستان سعودی با سفر دو ماه پیش وزیر خارجة این کشور به تهران، تغییری احساس می شود، مع ذالک این سفر نشان می داد که صرف نظر از عاقبت جنگ ایران و عراق، تماس کشورهای میانه رو عرب با هر دو کشور برقرار خواهد بود، چون از همه چیز گذشته، روابط خارطوم و قاهره همیشه نزدیک و خوب بوده و در نتیجه، قبول برقراری رابطه بین سودان با ایران برای مصر چندان آسان نخواهد بود.»(1)

در این حال، خبرگزاری کویت به نقل از منابع موثق در این باره گزارش داد: «ایران با میانجی گری لیبی قول داده تا اسرای سودانی که در جنگ ایران و عراق توسط ایران به اسارت گرفته شده اند را به دولت سودان تحویل دهد.»(2)

580

فعالیت عناصر ضدانقلاب وابسته به سازمان مجاهدین خلق و غیره در آستانة برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، امروز نیز ادامه یافت. در رامسر یک دستگاه اتومبیل متعلق به بنیاد مستضعفان(3) و در شوشتر اتومبیل رئیس ادارة آموزش و پرورش به آتش کشیده شد.(4)

به گزارش شهربانی مهاباد، ضدانقلابیون یک عدد مین معروف به تلویزیونی را - که از راه دور کنترل می شود - روی الاغی نصب کردند و با انفجار آن در منطقة صالح آباد، چهار سرباز از تیپ "نوهد" را به شهادت رساندند.(5)

در تهران نیز شش مورد اعلامیه را عوامل مجاهدین خلق پخش کرده اند.(6)

در این حال به گزارش یونایتدپرس و آسوشیتدپرس از آتن، مجاهدین خلق در بیانیه ای اعلام کرده اند که عوامل آن ها در ایران پنج فروند جنگندة "اف 5" و پانزده دستگاه خودرو نظامی ایران را از کار انداخته و به 25 خودرو دیگر آسیب زده اند.(7) یک سخن گوی سازمان مجاهدین خلق در پاریس، با تکرار ادعای آسیب رساندن به هواپیما و خودروهای ایران

ص: 694


1- 15. مأخذ8 ، صص 20 و 21، رادیو بی.بی.سی، 21/5/1364.
2- 16. مأخذ8 ، ص 10، کویت - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 21/5/1364، خبرگزاری کویت.
3- 17. سند شمارة 200036 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 23/5/1364، ص 1.
4- 18. همان، ص 3.
5- 19. سند شمارة 200034 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "گزارش روزانه"، 21/5/1364، ص 2.
6- 20. مأخذ17، ص1.
7- 21. مأخذ 17، ص 2.

به وسیلة "جنگ جویان مقاومت"، اعلام کرد که این سازمان به اقدامات اعتراض آمیز خود علیه انتخابات ریاست جمهوری ایران که قرار است 16 اوت انجام گیرد، ادامه می دهد. به گفتة وی، سازمان مجاهدین بیش از نیم میلیون بیانیه و اعلان حاوی درخواست مسعود رجوی برای تحریم انتخابات، پخش کرده است.(1)

581

پس از شکست سیاسی عراق در کسب ریاست دوره ای جنبش عدم تعهد با از دست دادن میزبانی اجلاس سران این جنبش که قرار بود در بغداد انجام شود، تعیین و انتخاب میزبان اجلاس هشتم سران کشورهای عضو جنبش غیرمتعهدها، یکی از موضوع های مورد بحث در اجلاس ماه آیندة وزیران خارجة کشورهای عضو این جنبش خواهد بود که در "لواندا" برگزار می شود. یوگسلاوی فعالیت وسیعی را جهت کسب میزبانی اجلاس آغاز کرده و به این منظور "دیزداویچ" وزیر خارجة این کشور سفرهای متعددی به کشورهای عضو جنبش از جمله هند، الجزایر، سوریه و بعضی کشورهای عربی کرده است. الجزایر، اندونزی، سوریه نیز به تناسب موقعیت های سیاسی شان از شانس های این انتخاب خواهند بود. از سوی دیگر، ایران و چند کشور "پیشرو" عربی نیز توافق کرده اند که در صورت کاندیدا شدن لیبی و پابرجایی این کشور، از آن حمایت کنند.(2)

ص: 695


1- 22. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "انتخابات ریاست جمهوری در رسانه های جهان"، شماره 12، 23/5/1364، ص 2، خبرگزاری آلمان از پاریس، 21/5/1364.
2- 23. سند شمارة 212259 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی خارجی، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه بولتن مستقیم شماره 82/3 (21/5/1364)، صص 1 و 2.

روزشمار جنگ سه شنبه /22 مرداد 1364 /25 ذیقعده 1405 /13 اوت 1985

582

در ادامة درگیری های پراکندة غرب کشور، در حوالی پیرانشهر چته های حزب منحلة دمکرات با حمله به نیروهای تأمین جاده، سه تن را شهید و دو تن را زخمی کردند.(1) در ارتفاعات "شوی سر" واقع در استان باختران (کرمانشاه) نیز به یک خودرو سپاه پاسداران از کمین گاه عناصر ضدانقلاب حمله شد که از سرنشینان خودرو دو تن به شهادت رسیدند و یک تن مجروح شد.(2)

583

"عصمت کتانی" نمایندة دائمی عراق در سازمان ملل، در نامه ای خطاب به دبیرکل این سازمان به اتهامات مندرج در نامه های نمایندة دائمی ایران - که به صورت سند های شمارة S/17299 و S/17306 سازمان ملل منتشر شده - پاسخ داده است. وی اتهامات ایران مبنی بر بازداشت و اسیر کردن غیرنظامیان را کذب و بی اساس اعلام کرده و افزوده است که غیرنظامیانی که بر اثر جنگ به عراق مهاجرت کرده اند، از آزادی مطلق برخوردارند و چنانچه کشوری آن ها را بپذیرد، مختارند که عراق را ترک گویند. نمایندة دائمی عراق در سازمان ملل همچنین اتهامات اخیر ایران مبنی بر اعدام اسیران بازگشتی عراق را - که در سند شمارة S/17306 منتشر شده - کذب و بی اساس خوانده است. وی ادعا کرده که این اسیران که در اردوگاه های ایران وضعیت نامناسبی داشته اند و پس از بازگشت به عراق، مورد مداوا و درمان قرار گرفته اند و سپس به میان خانوادة خود رفته اند.(3)

584

به دنبال سفر معاون وزیر امورخارجة جمهوری اسلامی ایران (حسین شیخ الاسلام) به سودان که به منظور بررسی زمینه های برقراری روابط دیپلماتیک صورت گرفته است، امروز نیز خبرگزاری سودان موضوع مذاکرة هیئت ایرانی با مقام های سودانی را تهیة مقدمات گشایش سفارت جدید جمهوری اسلامی ایران در خارطوم، اعلام کرد. در این دیدار ژنرال "سوار الذهب" نگرانی خود را در خصوص ادامة جنگ بین دو کشور مسلمان ایران و عراق ابراز کرد و از هر دو طرف خواست تا برای خاتمة جنگ پنج ساله مذاکره کنند.(4)

ص: 696


1- 1. دفتر سیاسی نمایندگی امام در سپاه، نشریة "رویدادها"، شمارة 58 (4/6/1364)، ص 16.
2- 2. همان.
3- 3. United Nations’ years’ book 1896.S/17397.
4- 4. خبرگزاری جمهوری اسلامی، 24/5/1364، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 148، ص2، تهران - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 23/5/1364.

همچنین نخست وزیر سودان (الجز ولی دفع الله) در ملاقات با هیئت ایرانی موافقت خود را با گشایش مجدد سفارت خانه های ایران و سودان در پایتخت های یک دیگر اعلام کرد.(1)

تحرک جدید دیپلماتیک(2) میان ایران و سودان را امروز بی.بی.سی. چنین بررسی و تفسیر کرد:

«تصمیم مقامات تازة سودان برای فاصله گرفتن از سیاست های رژیم "جعفر نمیری" دارای عللی داخلی است تا به مردم سودان نشان دهد که در زمینة سیاست خارجی روش کاملاً جدا از رژیم گذشته در پیش گرفته است و در اجرای این سیاست، رفع اختلافات با ایران تصمیمی به جا به نظر می رسد، ولی این تصمیم مقامات سودان علت دیگری نیز دارد: به دنبال سرنگونی رژیم "جعفر نمیری"، رهبران لیبی از هیچ کوششی برای گسترش و تقویت نفوذ خود در سودان کوتاهی نکردند؛ یکی از این تلاش ها، حمایت از گروه هایی به نام "جنبش کمیته های انقلابی سودان" است. در ماه ژوئن این کمیته ها ضمن صدور بیانیه ای خواستار برقراری مجدد در روابط دیپلماتیک با ایران شدند.

اما برای رهبران ایران، سودان به خودی خود اهمیت چندانی ندارد، ولی در حال حاضر ایران در جهان عرب دوستان چندانی ندارد و هر کشور عربی که ایران را در خروج از انزوایش یاری دهد، به احتمال زیاد با استقبال گرم مقامات تهران روبه رو خواهد شد.»(3)

585

"میرحسین موسوی" نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران، در دیدار با گروهی از اعضای اتحادیة انجمن های اسلامی دانشجویان در اروپا، با اشاره به اوضاع جنگی و حمایت های بین المللی از عراق و این که جمهوری اسلامی توانسته است روی پای خود بایستد، گفت:

«علی رغم پنج سال جنگ، هیچ گونه ضعفی در جهت استمرار انقلاب احساس نمی کنیم و هیچ گونه نیازی به کمک خارجی نیز نداریم. ما از نظر اقتصادی بدون هیچ کمک خارجی توانسته ایم جنگ را اداره کنیم و پروژه های عمرانی را به حرکت درآوریم، به نقاط محروم برسیم و به طور کلی آهنگ منفی تولید ناخالص را متوقف کنیم. همچنین مشکلاتی نیز از بیرون به ما تحمیل می شود که نمونه ای از آن ناشی از وابستگی اقتصاد ما به نفت است، اما جهت گیری نظام به سمت کاهش این وابستگی است.»

آقای موسوی در خاتمه از دانشجویان خارج از کشور خواست تا همچنان در مقابل فشار جناح های استکباری مقاومت نشان دهند و همان طور که در داخل کشور انجمن های اسلامی بر کار سازمان های مختلف نظارت دارند، در خارج از کشور نیز این انجمن ها چشمان نظام جمهوری اسلامی ایران باشند.(4)

ص: 697


1- 5. خبرگزاری جمهوری اسلامی، 23/5/1364، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 147، ص 18، رادیو بی.بی.سی.، 22/5/1364.
2- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 584 : گزارشی از سفر معاون سیاسی وزیر امورخارجه ایران به سودان، ص702.
3- 6. همان، ص 18، رادیو بی.بی.سی.
4- 7. روزنامة کیهان، 23/5/1364، ص3.

586

در رادیو بی.بی.سی. اعلام شد دولت بریتانیا برای صادرات کشتی های خاصّی به ایران و عراق محدودیت های بیش تری اعمال کرده است. این کشتی ها شامل قایق های لاستیکی بزرگ و کشتی هایی می گردد که مورد استفاده نظامی داشته باشند. صادرات کشتی های جنگی ساخت بریتانیا به ایران و عراق از پیش تابع محدودیت های ویژه ای بود.(1)

587

عراق قصد دارد با هدف فروش نفت به میزان 50 هزار بشکه در روز به کانادا، یک هیئت تجاری به این کشور بفرستد. سفر این هیئت برای سال جاری مسیحی برنامه ریزی شده است. یادآوری می شود "حسن علی" وزیر تجارت عراق، در ماه مه گذشته در اجلاس مشترک اقتصادی دو کشور در "اوتاوا" پایتخت کانادا، در مورد ایجاد روابط تجاری محکم تر میان عراق و کانادا ابراز علاقه کرده بود.(2)

588

وزیر دفاع کویت (شیخ سالم الصباح) گفت: «کویت از نزدیک مراقب تحولات جنگ ایران و عراق است. هدف ما دفاع از مناطق حیاتی خود بوده و به هیچ کس اجازه نخواهیم داد به مناطق مرزی ما تجاوز نماید.» وی در پاسخ به پرسشی دربارة فراهم کردن یک پوشش هوایی به وسیلة کشورهای عرب خلیج فارس برای حفظ کشتی ها و نفت کش ها از تجاوزات خارجی، گفت: «ایران اهداف خود را خارج از آب های ساحلی انتخاب می کند و دقیقاً نفت کش ها را در آب های بین المللی مورد هدف قرار می دهد.»(3)

589

"ریچارد مورفی" معاون وزیر امورخارجة امریکا در امور خاورمیانه و آسیا، امروز سفر به منطقة خاورمیانه را به منظور بررسی و حل و فصل دیپلماتیک بحران های این منطقه آغاز کرد. ریچارد مورفی امروز وارد "امان" پایتخت اردن شد. مورفی قصد دارد از سایر کشورهای خاورمیانه نیز دیدار کند. مقام های اردنی گفته اند مورفی با اعضای عالی رتبة رهبری اردن ملاقات کرده و مسئله حل بحران منطقه را از طریق صلح، مورد بررسی قرار می دهد.

در حالی که احتمال ملاقات مورفی و هیئت اردنی - فلسطینی از بعضی محافل شنیده می شود، دیپلمات های سفارت امریکا در پایتخت اردن این احتمال را بسیار ضعیف دانسته اند.

در همین حال، مقام های دیپلماتیک واشنگتن گفتند که "جورج شولتز" به سفیر اسرائیل گفته است احتمالاً مورفی با هیئت مشترک اردن - ساف ملاقات نخواهد کرد، زیرا سفر او اکتشافی است. با وجود این، شولتز افزود روزی می رسد که این دیدارها به مذاکرات مستقیم میان هیئت اردنی - فلسطینی و اسرائیلی ها منجر گردد. در همین حال، محافل صهیونیستی

ص: 698


1- 8. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن رادیوهای بیگانه، 23/5/1364، ص2، رادیو بی.بی.سی.، 22/5/1364، ساعت22.
2- 9. روزنامة کیهان، 22/5/1364، ص 21.
3- 10. سند شمارة 200036، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 23/5/1364.

در بیت المقدس اعلام کردند که شولتز قول داده است که دیدار احتمالی هیئت مشترک با امریکا به معنی شناسایی ساف نخواهد بود و امریکا در صورتی ساف را به رسمیت می شناسد که این سازمان در ابتدا اسرائیل را به رسمیت بشناسد. "اسحاق شامیر" اعلام کرده بود که «ما انتظار نداریم از متحد خود (امریکا) ضربه بخوریم.» شامیر امروز نیز در سخنانی گفت: «امریکا علی رغم مخالفت، تصمیم گرفته است با این هیئت ملاقات کند؛ به نظر من این بار اسرائیل باید تمامی نیرو و توان دیپلماتیک خود را در راه بر هم زدن این ملاقات به کار گیرد.»

از سوی دیگر، خبرگزاری فرانسه از امان گزارش داد که به گفتة منابع کاملاً موثق دیپلماتیک، اندکی پس از ورود مورفی به امان، مقام های فلسطینی و اردنی به ریاست عرفات با یک دیگر در امان ملاقات کرده اند. "عبدالوهاب مجالی" معاون نخست وزیر اردن، "طاهر مصری" وزیر خارجه، و "طاهر کنعان" وزیر مسئول امور سرزمین های اشغالی از سوی اردن و یاسرعرفات و " ابوجهاد" از طرف فلسطینی ها، در این دیدار بوده اند. این اولین دیدار رهبران ساف و مقام های اردن پس از کنفرانس سران عرب است. ناظران می گویند مقام های اردنی - فلسطینی می خواهند قبل از ملاقات احتمالی با مورفی، مواضع خود را مورد بحث و بررسی قرار دهند.(1)

سخن گوی وزارت خارجة امریکا نیز دربارة سفر مورفی به خاورمیانه گفت: «اگر توافق کلی به عمل آید، ما حاضریم با هیئت مشترک اردنی - فلسطینی ملاقات کنیم، اما به شرطی که مطمئن شویم که این دیدارها به مذاکرات مستقیم میان طرفین [اعراب - اسرائیل] منجر می شود. به نظر ما تنها از طریق مذاکرات مستقیم می توان به صلح و امنیت دست یافت.» به گفتة سخن گوی وزارت خارجة امریکا، هنوز در مورد ملاقات مورفی با هیئت مشترک تصمیم نهایی اتخاذ نشده است، به خصوص با توجه به این که " اسحاق شامیر" وزیر خارجه اسرائیل، اعلام کرده است: «ملاقات مذکور ضربه ای به اسرائیل خواهد زد و ما از متحد خود انتظار چنین ضربه ای را نداریم.»

به گفتة سخن گوی وزارت خارجة امریکا، تصمیم در مورد سفر "مورفی" قبل از اجلاس اخیر سران عرب در "کازابلانکا"، اتخاذ شده است. به گفتة وی، در مورد فهرست اسامی فلسطینی های هیئت مشترک نیز توافق نهایی نشده است.(2)

منابع وابسته به وزارت خارجة جمهوری اسلامی ایران نیز دربارة این سفر چنین گزارش داده اند: «ریچارد مورفی فرستاده ویژه امریکا، قرار است که در طول سفر خود دیدارهایی از مصر و فلسطین اشغالی و احتمالاً سوریه و عربستان به عمل آورد ... در فلسطین اشغالی وزیر خارجة رژیم صهیونیستی سفر مورفی را مورد حمله قرار داد و آن را به عنوان گامی در جهت به خطر انداختن فرآیند صلح توصیف نمود. همچنین "شیمون پرز" نخست وزیر رژیم صهیونیستی، در دیدار با سفیر امریکا این موضع را مورد تأکید قرار داد که اسرائیل مخالف هرگونه مذاکره ای است که این کشور از آن مذاکرات مستثنی گردد.»

ص: 699


1- 11. مأخذ7، ص 21.
2- 12. مأخذ9، صص 1 و 24.

منابع مزبور همچنین افزوده اند: «احتمالاً یکی از دلایل برگزاری اجلاس فوق العادة کنفرانس سران عرب در مراکش آن هم از سوی "شاه حسن" که سابقة واسطه گری وی بین اعراب و اسرائیل خصوصاً در مورد موافقت نامه های کمپ دیوید کاملاً بر همه آشکار است، این بوده که اعراب با اتخاذ موضع مشترکی در حمایت از تلاش های "عرفات" و "شاه حسین" امریکا را به انجام گفت وگوهای مذکور تشویق نمایند.»(1)

590

به گزارش خبرنگاران ایرانی اعزامی به مدینه، صدها تن از جانبازان انقلاب صبح امروز در تظاهراتی به راه پیمایی از کنار "مسجدالنبی" پرداختند. راه پیمایان در حالی که پلاکاردهایی حمل می کردند، شعارهای "الموت لامریکا، الموت لاسرائیل" سر می دادند. این تظاهرات مورد توجه و همراهی گروه هایی از مهمانان و زائران کشورهای خارجی واقع شد.(2)

591

امروز نیز همچون روزهای گذشته، معدود تحرکات پراکندة ایذایی علیه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ادامه یافت به این ترتیب که در مراغه یک عدد سه راهی که در یک باجة تلفن کار گذاشته شده بود منفجر گردید ولی خسارات جانی درپی نداشت.(3) در تهران بانک صادرات شعبة میرعماد واقع در خیابان شهید "کلاهدوز"(4) تهران به آتش کشیده شد که به دست عوامل کلانتری محل، خاموش گردید.(5)

در این حال، در اراک و بندر انزلی از مجاهدین خلق و در همدان از شاخة اکثریت فدائیان خلق اطلاعیه هایی با مضمون توصیه به تحریم و اخلال در امر انتخابات ریاست جمهوری، پخش شد.(6)

خبرگزاری آلمان غربی از پاریس تحلیلی دربارة انتخابات ریاست جمهوری در ایران ارائه کرده که تا حدّی نوعی فضاسازی مکمل تبلیغات مخالفان جمهوری اسلامی ایران است. در این تحلیل آمده است:

«حجت الاسلام "سیدعلی خامنه ای" رئیس جمهوری کنونی ایران، بدون هیچ گونه مشکلی در این انتخابات به پیروزی چشم گیری دست خواهد یافت. احتمالاً دو رقیب آیت الله خامنه ای در این انتخابات در آستانة روز رأی گیری کناره گیری خواهند کرد. آنچه که برای مشاهده آن باید صبر کرد، میزان شرکت مردم و تعداد آراء در انتخابات می باشد. "مهدی بازرگان" نخست وزیر پیشین ایران، انتخابات ریاست جمهوری را تحریم کرده و تقریباً کلیة گروه های مخالف از مجاهدین [منافقین] گرفته تا سلطنت طلبان [علی امینی] تقاضای او را

ص: 700


1- 13. سند شمارة 212262 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی،26/5/1364، صص 3 و 4.
2- 14. مأخذ7، ص2.
3- 15. سند شمارة 200038، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی 26/5/1364، ص 1.
4- در منبع چنین است, امّا به جای خیابان شهید کلاهدوز، می بایست خیابان شهید مطهری ذکر می شد.
5- 16. مأخذ 10، ص 3.
6- 17. مأخذ 15.

منعکس ساختند. بعید به نظر می رسد که این تحریم اثر عمده ای به دنبال داشته باشد. مخالفین در پاریس اکنون در حال ترتیب دادن فعالیت هایی در ایران هستند تا مردم را نسبت به انداختن برگ های سفید در صندوق آرا ترغیب نمایند.»(1)

در این حال، رادیو بنگلادش در اخبار بعدازظهر امروز خود گفت: «انتخاب مجدد سیدعلی خامنه ای ریاست جمهوری ایران در انتخابات جمعة آینده، حتمی است، زیرا دو تن رقبای وی زیاد سرشناس نیستند.»(2)

592

روزنامة کیهان به نقل از خبرگزاری ها از بیروت، در گزارشی دربارة آزادشدگان امروز زندان "عتلیت" اسرائیل نوشت:

«یک صد و یک زندانی مسلمان لبنانی که به وسیلة رژیم صهیونیستی آزاد شدند، با فریادهای "الله اکبر" مردم وارد جنوب لبنان شدند. آن ها که پس از ورود به لبنان به وسیلة دوستان سابق خود به تفنگ مسلح شده بودند، فریاد می زدند تا آزادی تمام زندانیان مسلمان لبنانی از زندان های اسرائیل و خروج کامل نیروهای صهیونیستی از جنوب لبنان، به مبارزه با اشغال گران صهیونیست ادامه خواهند داد.» در این گزارش یادآوری شده است: «عده ای دیگر از زندانیان عتلیت نیز در پی آزادی مسافران امریکایی به گروگان گرفته شدة یک هواپیمای امریکایی در فرودگاه بیروت، در اوایل تیرماه آزاد شده بودند.»

در ادامة گزارش آمده است: «بنابر ادعای جنبش امل، رژیم صهیونیستی و امریکا قول داده بودند در قبال آزادی گروگان های امریکایی فوق، همة اسرای زندان عتلیت را به اتفاق آزاد کنند که مانند معمول به قول شان عمل نکردند. "نبیه بری" به روزنامه نگاران گفت: «تا وقتی که منطقه امنیتی در جنوب لبنان تحت اشغال اسرائیل و مزدوران آن است، جنوب لبنان آزاد نشده است.»(3)

تصویر

خروج لبنانی های زندان عتلیت (اتلیت) اسرائیل در پی توافق مربوط به هواپیما ربایی تی.دبلیو.ای (T.W.A)

ص: 701


1- 18. مأخذ 10، ص4.
2- 19. مأخذ10، ص 3.
3- 20. مأخذ7 ، ص 24، بیروت - خبرگزاری ها، 22/5/1364.

ضمیمة گزارش 584: گزارشی از سفر معاون سیاسی وزیر امورخارجه ایران به سودان

یک گروه از کارشناسان وزارت خارجه در جمع بندی سفر معاون سیاسی وزیر امورخارجة جمهوری اسلامی ایران به سودان، گزارش مفصلی تهیه و ارائه کرده اند که در آن آمده است:

«در اولین دیدار با "ابراهیم طه ایوب" وزیر امورخارجة سودان، مسائل جنگ تحمیلی و مواضع جمهوری اسلامی ایران مطرح شد. وزیر امورخارجة سودان، ضمن تشریح مواضع دولت جدید در خصوص پیروی از سیاست عدم تعهد و ایجاد رابطة متوازن با همة همسایگان (منظور لیبی و اتیوپی است) از استمرار جنگ تحمیلی اعلام نگرانی کرد و توقف آن را درخواست نمود و حل مسائل آن را از طرق صلح آمیز خواستار شد.

وی افزود: "به نظر ما، ایرانِ قوی، سدی در مقابل شوروی می باشد، لذا ما نمی خواهیم با ادامة جنگ، این سد ضعیف شود." وزیر امورخارجة سودان معتقد بود که پیوندهای سیاسی ایران و عراق بیش تر از پیوندهای میان ایران و ترکیه یا عراق و اردن و غیره می باشد.

دیدار بعدی معاون سیاسی وزارت امورخارجة جمهوری اسلامی در سودان، با نخست وزیر این کشور "الجز ولی دفع الله" بود. شیخ الاسلام علاوه بر ابلاغ پیام شفاهی نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران دائر بر تبریک پیروزی و انتصاب ایشان و آمادگی در ایجاد و گسترش همکاری های دو جانبه، از نام برده جهت مسافرت به تهران دعوت به عمل آورد و پیشنهاد برقراری روابط مجدد و گشایش نمایندگی های دو کشور را مطرح کرد. سپس نخست وزیر سودان به تشریح سیاست خارجی این کشور مبنی بر پیروی از سیاست عدم تعهد، رابطه با کشورهای عربی، افریقایی و اسلامی و در رأس آن ها جمهوری اسلامی ایران و نیز مخالفت با نژادپرستی در افریقای جنوبی، پرداخت و موافقت اصولی با گشایش سفارت سودان در تهران و برقراری روابط دو کشور را اعلام داشت و در زمینة جنگ تحمیلی گفت: "ما به عنوان انقلاب سودان می خواهیم جهت به کارگیری نیروهای اسلامی در آزادی فلسطین، این جنگ خاتمه یابد."

معاونت سیاسی وزارت خارجه در آخرین ملاقات خود با ژنرال "سوارالذهب" رئیس شورای نظامی انتقالی، ضمن تقدیر از سیاست های جدید منطقه ای و بین المللی سودان و عدم شرکت این کشور در مانور "ستارة درخشان،" از اعلام بی طرفی و اعلام عدم حضور نیروهای سودانی در جبهه های جنگ توسط وزیر دفاع سودان، قدردانی به عمل آورد.

در این دیدار، سوارالذهب سیاست خارجی این کشور را بر محور ایجاد رابطه با همسایگان مخصوصاً لیبی و اتیوپی تشریح نمود، سپس از اقدامات و تماس های جمهوری اسلامی ایران در برقراری ارتباط و نیز توجهات جمهوری اسلامی در خصوص مسائل و مشکلات سودان - از جمله کمک در مسئله قحطی زدگان و آمادگی در خصوص همکاری های نفتی و اقتصادی - تشکر کرد و اظهار داشت: "همکاری شما در تأمین نفت سودان می تواند ما را از مسئله سلطه جویی شرکت ها رهایی بخشد،" سوارالذهب در خاتمه ضمن تأکید بر نگرانی این کشور از ادامة جنگ، ابراز امیدواری نمود تا یک راه حل ریشه ای جهت مسائل جنگ پیدا شود.»

در این گزارش دربارة اهداف سفر هیئت ایرانی به سودان چنین آمده است:

«هدف های سفر، احیای روابط بین دو کشور، گشایش نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در خارطوم و تلاش جهت ایجاد تغییر در مواضع سودان در جنگ تحمیلی و جلوگیری از عدم اعزام نیروهای سودانی به عراق بود که با استقرار یک نفر از اعضای هیئت اعزامی در خارطوم، موارد اول و دوم عملی شد و مورد بی طرفی هرچه بیش تر سودان شد. اقدامات بعدی در خصوص آزادی اسرای سودانی، کمک به قحطی زدگان و همکاری های نفتی با آن کشور، تأثیرات لازم را ایفا خواهد نمود.»(1)

در بخش دیگر این گزارش مفصل، با اشاره به مواضع حکومت سابق سودان (نمیری) دائر بر موضع گیری علیه جمهوری اسلامی ایران، مواضع تغییر یافته و جدید حکومت کنونی سودان چنین برشمرده شده است:

ص: 702


1- 21. سند شمارة 212264 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 28/5/1364 بخش ضمیمه، صص 4-9.

«1- بی طرفی در جنگ تحمیلی و تقاضای توقف جنگ تحت عنوان جلوگیری از تضعیف امکانات اسلامی و عربی و خواستار برقراری رابطه با جمهوری اسلامی ایران.

2- حمایت از حقوق ملت فلسطین و مخالفت با موافقت نامه های جداگانه با اسرائیل.

3- اعلام سیاست ایجاد روابط متوازن با امریکا و شوروی و عدم شرکت در مانور ستاره درخشان.

4- اتخاذ یک سیاست کج دار و مریز در مقابل اتحاد همه جانبه با مصر.

5 - ایجاد رابطه با رژیم های مترقی عرب مثل لیبی و اتیوپی و سوریه.

6 - محاکمة دست اندرکاران قضیة انتقال یهودیان اتیوپی در سودان و تقاضای استرداد نمیری از مصر.»

سپس اضافه شده است: «با توجه به موارد فوق الذکر، جمهوری اسلامی ایران بلافاصله پس از سقوط رژیم نمیری، طی اطلاعیه و تماس هایی با نمایندگان در کشورهای مختلف، پیروزی نهضت مردم و سقوط نمیری را تبریک گفت که نهایتاً به تبادل پیام هایی بین وزرای امور خارجة دو کشور در خصوص احیای روابط سیاسی بین دو کشور و کمک به قحطی زدگان سودانی از طرف ایران و درخواست آزادی اسرای سودانی از طرف سودان و پاسخ مثبت از طرف جمهوری اسلامی ایران منجر گردید و به این ترتیب زمینة سفر هیئت جمهوری اسلامی ایران به سودان فراهم آمد.»(1)

ص: 703


1- 22. همان، صص 1-4.

روزشمار جنگ چهارشنبه /23 مرداد 1364 /26 ذیقعده 1405 /14 اوت 1985

593

در ادامة آماده سازی منطقة عملیاتی آتی (فاو)، امروز نیز اقدامات و فعالیت های مهندسی با شدت بیش تر در منطقة هور انجام شد. منطقة هور که به عنوان طرح فرعی برای عملیات آتی (فاو) و نیز فریب دشمن در نظر گرفته شده است، می تواند در صورت عدم موفقیت عملیات آتی در منطقه عمومی فاو، تک اصلی نیز محسوب شود.

به گزارش راوی قرارگاه خاتم (محسن رخصت طلب)، امروز نیز جلسه ای با حضور "علی شمخانی" (جانشین فرمانده سپاه)، "محمد فروزنده" و "علی رضا عندلیب" (به ترتیب: مسئول و جانشین مهندسی رزمی سپاه)، "مبلغ" (مسئول تبلیغات) و "قاسم سلیمانی" فرمانده لشکر41 ثارالله تشکیل شد. در این جلسه، اقدامات مهندسی، حفاظت از منطقه، اقدامات ارتش در شرهانی و جزیرة جنوبی، و ... مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در پایان، فرمانده لشکر41 ثارالله گزارشی از نتایج شناسایی ها و اقدامات این یگان و نیز اقدامات دشمن ارائه کرد.(1)

در خصوص اهمیّت حفاظت، در جزوه ای که مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه تهیه کرده، آمده است:

«در مجموع، "حفاظت" از جمله موضوعاتی بود که همراه و هم ردیف دیگر موضوعات اساسی عملیات مطرح و پی گیری می شد و به میزانی نسبتاً خوب رعایت می گشت. علی رغم پی گیری و اعمال مسائل حفاظتی از طرف قرارگاه، یگان ها به مرور که در منطقه حضور می یافتند، تا اندازه ای نیز در آن خلل ایجاد می کردند. در این زمینه قابل توضیح است که بعضاً یگان ها با حضور خود در منطقه برای پیش برد و کسب آمادگی های لازم و برخلاف دستورالعمل های حفاظتی (صادره از قرارگاه خاتم سپاه) دست به فعالیت های مهندسی، انتقال وسایل و ... می زدند؛ به عنوان مثال، برادر "عندلیب" در جلسة امروز قرارگاه خاتم گفت: "لشکر ثارالله سر خود در حال زدن جاده در داخل نخلستان است و تاکنون ده کیلومتر جاده احداث نموده." و دیگر فعالیت ها.»

در این جزوه همچنین آمده است: «لازمة اقدامات فوق از طرف لشکر ثارالله، انتقال و به

ص: 704


1- 1. سند شمارة 16420/ پ. ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: جلسه قرارگاه خاتم، راوی: محسن رخصت طلب، نوار شماره 16713، 23/5/64.

کارگیری وسایل زیادی بود. در نامه ای که از طرف فرماندهی خاتم به قرارگاه نوح (در اواسط مردادماه) صادر شده، آمده است: "این لشکر برخلاف دستورالعمل های حفاظتی اقدام به آوردن سه لودر، سه بولدوزر، سه کامیون و سه نیسان نموده است."

از جمله اقدامات دیگر حفاظتی، هماهنگ نمودن اقدامات لازم در سرتاسر جبهه های جنوب بوده است تا اقداماتی که لازمة کار در منطقة عملیاتی آبادان بود، شاخص نباشد. در این زمینه تلاش می شد که با نمایان ساختن اقدامات خودی در طول مرزهای جنوب، در ذهن دشمن انحراف ایجاد شود. پیرو این تدبیر، هر اقدامی که در منطقة عملیاتی به مورد اجرا درمی آمد، به همان میزان در دیگر جبهه ها خصوصاً در هور نیز صورت می گرفت؛ به عنوان مثال، احداث دکل های دیده بانی از جمله نیازمندی های منطقه بود که مقرر گردید در طول جبهه های جنوب احداث دکل انجام بگیرد.»(1)

در جلسة امروز که به مسائل مربوط به شناورها و نیز تهیة وسایل سنگین، پرداخته شد، علی شمخانی به گفت وگوی خود با معاونت صنایع (آقای علیزاده) در این زمینه اشاره کرد و سپس محمد فروزنده نیز - که با آقای علیزاده صحبت کرده است - در مورد دوبه ها گفت:

«این ها چیزی نیست که امسال ساخته بشود. ما با شرکت نفت و وزارت راه و ترابری و بنیاد مستضعفان و بچه های مطلع در هرمزگان و جهاد صحبت کردیم ... همه معتقد بودند که این ها امسال ساخته نمی شود و باید از موجودی مملکت استفاده کرد. با دو سه تا از این دستگاه های [دولتی] هماهنگ کردیم، از جمله شرکت نفت. گفتیم آقای علیزاده آدم بفرستد برود این موجودی این ها را ببیند که چی دارند. یک مشت سفارش هم دادند، کاتولوگ آن را ببینند، این هایی (دوبه) که این ها دارند، به درد شما می خورند یا نه، که برویم با آن ها معامله کنیم؛ یعنی بیا برویم توی کمیسیون ویژة دولت بگوییم آقا این ها را بگویید به ما بدهند بعد پول و ارز آن را بدهید به این ها که بروند یا بسازند یا بردارند بیاورند.

شمخانی: یا به هر حال بعد از عملیات به آن ها پس بدهیم.

فروزنده: بله ... ولی توی کشور تا آن زمانی که شما [فرصت دارید] ساخته نمی شود. عدد و رقم آن هم خیلی بالاست و باید از موجودی دستگاه ها گرفته بشود. ... [هزینة آن] پنج میلیارد تومان است و بحث ریالی آن هم هست ... جمع اعتباری که توی دولت گذاشته شد، سه میلیارد تومان بیش تر نیست که حدود 600/2 میلیارد از طرف نخست وزیر به دستگاه ها ابلاغ شده است؛ یعنی کاری که ما دادیم و آن ها تصویب کردند و ابلاغ کردند ... که تمام کنند امسال، حالا دیگر بستگی دارد به این که چقدر آن ها توان داشته باشند کامل بکنند. ولی به لحاظ اعتباری، این قدر اعتبار ابلاغ شده است. ... این [دوبه ها] را توی کشور دو سه جا هست که می سازد: یکی کشتی سازی است که این کار را می کند، مال وزارت صنایع سنگین و شرکت نفت و کشتی رانی ... علیزاده ... می گفت مثلاً شما این ها را ابلاغ کنید به دولت، دولت بدهد

ص: 705


1- 2. سند شمارة 0634 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "انتخاب منطقة عملیاتی فدک (فاو)"، گزارش راوی قرارگاه خاتم در عملیات والفجر 8، صص 55 و 56.

وزارت سپاه، وزارت سپاه کارگاه ایجاد کند و این ها را بسازد. من این را نمی بینم که حالا مثلاً بشود کارگاه این ها را ایجاد کرد و ساخت و تحویل داد و مثلاً امسال این کار بشود خیلی بعید است، چون حجم خیلی بالا است دیگر، صد تا بارج است، هفتاد تا یدک کش است. بعد شما توی عددهایش هیچ تجدیدنظری نمی توانید بکنید؟

شمخانی: نه.

فروزنده: خیلی بالاست عددهایش.

شمخانی: این حداقل است.

فروزنده: شصت تاست. برای چند سال می شود؟

شمخانی: برای عبور، اول ما مجبوریم هر چی داریم به هر حال بگذاریم بالا، عبور بدهیم برود، بعدش هم که باید پل بزنیم ... خود آن کارگاه ها را فعال تر بکنند.

فروزنده: این منطقی تر است تا این که کارگاه احداث کنیم.»(1)

594

رادیو بغداد اعلام کرد: «یک سخن گوی نظامی گفت در اجرای اقدامات محاصرة تدارکات نفتی ایران و برای نشان دادن قدرت مندی عراق برای قطع امدادهای نفتی رژیم ایران و برای تأکید بر هشدارهای سابق ما جهت انجام حق قانونی خود برای منع رژیم یاغی حاکم در ایران از استفاده از ثروت های ایران برای تجاوز علیه امنیت و تمامیت ارضی مقدس ما، تیزپروازان دلیر ما با نیرومندی تمام در ساعت19:35 یک ضربه کمرشکنی به یک هدف دریایی بزرگ وارد آورده و آن را مورد اصابت دقیق و مؤثر قرار دادند.»(2)(3)

595

به گزارش قرارگاه حمزه،(ع) نیروهای رزمندة "تکاب" و "صائین دژ" و پیش مرگان مسلمان کرد در یک عملیات هماهنگ با نام "عاشورای1" که از چند روز پیش در منطقه تکاب و صائین دژ آغاز شده است، موفق به پاک سازی کلیة ارتفاعات منطقه، از جمله ارتفاعات "آق دره"، "عبدالرزاق" و چند ارتفاع دیگر شدند. در این عملیات بیش از 50 تن از عناصر احزاب منحله و ضدانقلاب کشته شدند که جنازة 31 تن از آنان به دست رزمندگان خودی افتاد.(4)

از سوی دیگر، به گزارش قرارگاه خاتم الانبیاء،(ص) در منطقة عمومی پاوه، امروز عناصر ضدانقلاب در مسیر رزمندگان خودی سه مین کاشتند. مین اول در جادة بین "دزلی" و

ص: 706


1- 3. مأخذ 1.
2- یادآوری می شود که این خبر را نه ایران، نه منابع منطقه و نه هیچ منبع دیگری تأیید نکرده؛ به این ترتیب می توان گفت که عراق به یک هدف کاذب حمله کرده است. ایران اهداف کاذبی در دریا قرار می دهد تا حملات عراق متوجه آن بشود و کشتی مورد نظر (یا هدف اصلی) به سلامت بگذرد.
3- 4. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 24/5/1364، ص3، رادیو بغداد، 23/5/1364.
4- 5. روزنامة اطلاعات، 24/5/1364، ص3.

"شتار" کاشته شد که یک خودرو لشکر41 ثارالله با سه سرنشین روی آن رفت و هر سه سرنشین آن مجروح شدند. مین دوم در جادة "شنیمان" کاشته شد که یک خودرو تیپ نبی اکرم(ص) روی آن رفت و سه سرنشین آن زخمی شدند. مین سوم نیز در جادة مرزی که به طرف "گوزیل" می رود، کار گذاشته شد اما هنگام کار گذاشتن، یک نفر از افراد بومی در محل شاهد ماجرا بود و به سپاه گزارش داد. این مین را نیروهای تخریب خنثی کردند.(1)

تصویر

عملیات عاشورای1 در شاهین دژ و تکاب با همکاری رزمندگان مسلمان کرد

596

به گزارش روزنامة کیهان، پیش مرگان کرد حزب الله عراق موفق شدند با حمله به پایگاه "سارکه" در نزدیکی شهر "کوره تو" واقع در استان اربیل، ضمن کشته یا زخمی کردن بیش از ده تن از نظامیان عراق، چند انبار مهمات آن ها را منهدم کنند که ساعت ها در آتش می سوخت. براساس گزارش های رسیده از شمال عراق، در پی این عملیات، پیش مرگان حزب الله در تمام طول شب کنترل جادة اصلی "مرگسور" (مرگه سور) به "کوره تو" را در دست گرفتند.(2)

597

حاج "رحیم حسن پور" بسیجی و اسیر معلول ایرانی که اخیراً به اتفاق 29 تن دیگر از اسیران معلول ایرانی به جمهوری اسلامی ایران بازگشته است، امروز در یک گفت وگوی اختصاصی با خبرنگار روزنامة کیهان در ارومیه گفت: «خواست ارتش عراق پایان یافتن هرچه زودتر جنگ و سقوط صدام است. به هنگام انتقال ما از بغداد جهت برگشتن به وطن، یکی از افسران مسئول عراقی از ما درخواست کرد که به مسئولین ایرانی بگوییم که اگر ایران صلح را قبول کند، ما برای

ص: 707


1- 6. سند شمارة 009959 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: قرارگاه خاتم الانبیاء(ص)، گزارش نوبه ای شماره 7، 2/6/1364.
2- 7. روزنامة کیهان، 28/5/1364، ص 3.

برچیده شدن حزب بعث، آمادة پذیرش هر گونه پیشنهادی از طرف ایران هستیم؛ حتی ما حاضریم سران منافقین یا سایر فراریان ایرانی را نیز تحویل ایران بدهیم.»

وی با اشاره به افراد ضدانقلاب ایرانیِ پناهنده به عراق، افزود: «احزاب خائن دمکرات و کومه له سربازان اسلام را که در اسارت خود دارند با گرفتن مبلغ 30 هزار تومان تحویل رژیم بعث می دهند.»

حسن پور - که در سال 62 به همراه پدرش در جبهه های جنگ حق علیه باطل شرکت کرده بود، در عملیات "خیبر" بر اثر اصابت تیر و ترکش، از ناحیة دو پا و دست راست در منطقة جزیرة مجنون مجروح شده و به اسارت نیروهای عراقی درآمده بود - همچنین گفت:

«شیخ علی تهرانی برای سخن رانی به اردوگاه آمده بود. علی رغم تهدیدات مأمورین بعثی برای گوش دادن به سخنان وی، برادران حرف های او را تحریم کردند و در آخر نیز یکی از اسرا با شجاعت تمام دست شیخ علی تهرانی را به بهانة تشویق بالا گرفت و گفت: "برادران ایرانی و عراقی، مرگ بر شیخ علی تهرانی!" در این موقع جو اردوگاه متشنج شد و یکی از اسرا نیز خطاب به وی گفت که آقای تهرانی، شما که ادعای خداپرستی می کنید، چه طور به ماده پرستان پناهنده شده اید!؟ آیا در طول تاریخ چنین اتفاقی را مشاهده کرده اید؟ ما اسیر نیستیم، ما سفیر انقلاب هستیم؛ اسیر شما هستید. این ها از شما بهره برداری می کنند؛ اگر این جا دموکراسی است، آیا شما می توانید عراق را ترک کنید؟»(1)

598

دو روزنامة عصر ایران - کیهان و اطلاعات - امروز خبر تیر گی روابط کویت و عراق را به نقل از منابع عراقی مخالف حکومت عراق، چنین اعلام کردند.

«عراق با انفجارات و آشفتگی های اخیر در کشور کویت، ارتباط دارد. روابط میان عراق و کویت پس از این اخلال گری ها و اطمینان دولت کویت از دخالت عراق در این گونه جریانات خراب کارانه، روبه تیرگی رفته و در این زمینه اخیراً مقامات کویتی 18 تن از اعضای سفارت عراق در آن کشور و 25 نفر از افراد مشکوک که با این سفارت خانه همکاری دارند را بازداشت و 20 تن دیگر از آنان را به عراق تبعید نمودند. [...] پس از یک هفته از این ماجرا، یک فروند هلی کوپتر متعلق به ارتش کویت که در حال گشت زنی در نوار مرزی عراق - کویت بود، توسط عراق سرنگون می گردد که خبر سرنگونی این هلی کوپتر توسط مصادر نزدیک به مجلس "اسرام الکویتی" در پارلمان کویت مورد تأیید قرار گرفت.

دولت کویت پس از سرنگونی این هلی کوپتر، یک فروند هواپیمای ارتش عراق را که در حال تجاوز به آسمان کویت بود در نیمة دوم ماه گذشته مسیحی در نوار مرزی کویت و عراق سرنگون کرد. حالت انتقام و درگیری های سرد میان پاسگاه های مرزی دو کشور حاکم است و اخیراً پاسگاه "العبدلی" کویت شاهد تجاوز عناصر گارد مرزی پاسگاه "صفوان" عراق

ص: 708


1- 8. روزنامة کیهان، 23/5/1364، ص 22.

بود که این امر باعث افزایش نیرو در پاسگاه العبدلی کویت گردید.»(1)

599

"طارق عزیز" وزیر امورخارجة عراق، و "غلامرضا شافعی" وزیر صنایع و معادن ایران به طور جداگانه در چکسلواکی با مقام های رسمی این کشور دیدار و مذاکره کردند. آسوشیتدپرس در این باره براساس گزارش های رسمی اعلام کرد: «در این مذاکرات، مقامات چک با طرف ایرانی دربارة مسائل اقتصادی و مشکلات عمدة بین المللی به تبادل نظر پرداختند ولی مذاکرات با طرف عراقی در مورد مبارزه با امپریالیسم و صهیونیسم و نیز رفع خطر جنگ هسته ای و خلع سلاح دور می زد.» آسوشیتدپرس افزوده است: «در گزارش های رسمی خبرگزاری این کشور دربارة طرح مسئله جنگ ایران و عراق در مذاکرات این دو مقام با مقامات چکسلواکی، ذکری به میان نیامده است. روشن نیست که آیا طارق عزیز و وزیر ایرانی در پایتخت چکسلواکی ملاقات کرده اند یا خیر. بیانیة رسمی مذاکرات آن ها هم زمان در پراگ منتشر شد.»(2)

از سوی دیگر، رادیو دوبی در مورد سفر طارق عزیز به چک گزارش داد: «طارق عزیز وزیر خارجة عراق، مذاکرات خود را با همتای چکسلواکیایی اش در پراگ آغاز کرد. این مذاکرات شامل گسترش همکاری در تمام زمینه ها، تحولات جنگ ایران و عراق و تلاش هایی که در جهت خاتمه دادن به آن به کار رفته و به علاوه اوضاع کنونی منطقة عربی، می باشد.»(3)

600

"حسین شیخ الاسلام" معاون سیاسی وزارت امور خارجه که یکشنبة گذشته (19/4/1364) در رأس هیئتی به سودان سفر کرده بود، پس از مراجعت در مورد برقراری روابط مجدد بین ایران و سودان در مصاحبه ای با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت:

«پس از سقوط رژیم نمیری و روی کار آمدن "شورای موقت نظامی" و تشکیل"دولت انتقالی" توسط "الجزولی دفع الله" نخست وزیر فعلی سودان، شرایط لازم برای برقراری روابط دو کشور به وجود آمد. البته شرایط جدید نیز امکان برقراری روابط رسمی میان دو کشور را فراهم ساخت؛ از جمله تغییر سیاست سودان در قبال جنگ تحمیلی که در زمان نمیری تا حد اعلام جنگ رسمی و اجازه به صدام در اعزام اجباری اتباع سودانی به جبهه پیش رفته بود. همچنین حرکت دولت جدید به سمت استقلال بیش تر سیاسی و توازن بیش تر در سیاست خارجی با اعلام عدم شرکت در مانور "ستاره درخشان" و نیز تماس های سیاسی ایران و سودان را می توان برشمرد.»(4)

یادآوری می شود تغییر موضع گیری مقام های رسمی سودان در برابر ایران و جنگ، در بسیاری از رسانه های گروهی جهانی منعکس شده است؛ از جمله خبرنگار صدای امریکا گزارش داد: «ژنرال "سوارالذهب" رئیس شورای موقت نظامی سودان، در هنگام ملاقات معاون وزارت

ص: 709


1- 9. همان، ص 3، و روزنامة اطلاعات، 23/5/1364، به نقل از هفته نامة عربی زبان "الجهاد".
2- 10. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 149 (25/5/1364)، ص 18، خبرگزاری آسوشیتدپرس، 24/5/1364.
3- 11. همان، ص 37، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 24/5/1364، به نقل از رادیو دوبی.
4- 12. روزنامة کیهان، 24/5/1364، ص 3.

خارجة ایران "حسین شیخ الاسلام" در شهر "خارطوم"، تقاضای خود را برای پایان یافتن جنگ ایران و عراق اعلام کرد. وی از ادامة جنگ بین ایران و عراق اظهار نگرانی کرد و از دو دولت مزبور خواستار شد اختلافات خود را از طریق مذاکرات مستقیم حل کنند.»(1)

601

به گزارش خبرنگار روزنامه کیهان از قم، در آستانة انتخابات ریاست جمهوری، قشرهای مختلف مردم از جمله گروهی از برادران پاسدار اعضای حراست، چند تن از اعضای هیئت اعزامی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق به کشورهای سوریه و لیبی، ائمه جمعه بوانات، ملایر و اردستان با آیت الله منتظری دیدار کردند. در این دیدار ایشان با اشاره به این که اساس انقلاب ما، اسلام بود، چنین اظهار کرد: «مسائل نژادی و ناسیونالیستی تأثیری در انقلاب اسلامی ما نداشت و آنچه برای ما مهم و هدف اصلی بود، حاکمیت اسلام و تحقق ارزش های الهی در جامعه می باشد. برای ما اصلاً مفاهیمی همچون "پان عربیسم، پان ترکیسم و یا پان عجمیسم" ارزشی ندارد و قرآن مجید تمام این مفاهیم را در برابر ارزش انسانیت و تقوا و خدمت به مردم، بی ارزش دانسته است.

در جبهه ها هم آنچه انگیزة آن همه فداکاری و ایثار برای رزمندگان عزیز ما هست، مسئله آب و خاک و چند وجب زمین هرگز نمی باشد، بلکه انگیزة اصلی شهادت ها و ایثارها، دفع شر حکومت کفر صدام متجاوز از سر دو ملت ایران و عراق است.» آیت الله منتظری سپس یادآور شد: «رمز اصلی توطئه های ابرقدرت ها و تحمیل جنگ بر کشور اسلامی ما هم همین است که امروز قدرتی در دنیا به نام اسلام و برای پیاده نمودن احکام قرآن به وجود آمده که هیچ اتکایی به شرق و غرب ندارد و می خواهد در تمام جهات مستقل و متکی به خود باشد و می خواهد تمام وابستگی های تقریباً دویست ساله را که از رژیم های گذشته برای ملت ما درست شده بود، از بین ببرد و لذا قدرت های استعماری آنچه در توان دارند برای نابودی چنین قدرتی بزرگ به کار می گیرند، تا آن جا که در کنگره امریکا تحت عنوان بنیادگرایی، حرکت اسلامی را که از ایران شروع شده است، خطر جدی برای منافع امریکا به حساب می آورند و حتی برای جلوگیری از رشد آن، امریکا و شوروی ساعت ها با یک دیگر ملاقات و تفاهم می کنند. در چنین شرایطی، ملت ما هم توجه دارد در چنین نبردی که با قدرت های استعمارگر دارد، طبعاً گرفتار ناراحتی ها، کمبودها و گرفتاری های مختلف اقتصادی و غیره خواهد شد.» وی تأکید کرد: «آنچه این روزها برای ملت ما مطرح است و دشمنان انقلاب و گروه های وابسته و رادیو های بیگانه روی آن سرمایه گذاری زیادی نموده اند، مسئله انتخابات ریاست جمهوری است که آن ها می خواهند مردم را نسبت به انتخابات بی تفاوت نشان دهند و لذا از طرفی انتخابات را به اصطلاح تحریم می کنند و از طرف دیگر، افراد مزدوری را برای خراب کاری به داخل کشور فرستاده اند.

ص: 710


1- 13. مأخذ10، ص 29، رادیو امریکا، 24/5/1364.

در چنین شرایطی ملت ما توجه دارد که برای دشمنان، مسئله اشخاص و ریاست جمهوری و این که چه کسی انتخاب خواهد شد، مطرح نیست، هدف آن ها خراب و سست جلوه دادن چهرة نظام و انقلاب است. بنابراین، بر فرض آن که کسی به متد و روش کارها و یا اشخاص و یا من طلبه اشکالی و یا اعتراضی هم داشته باشد، باید توجه کند که این گونه انتقادها و نظریات یک مسئله داخلی است و حساب اصل نظام و انقلاب و مقام رهبری جداست و توطئه رادیوها و روزنامه های بیگانه و گروه های وابسته، متوجه اصل انقلاب و نظام می باشد؛ آنها درصدد تضعیف اصل نظام و انقلاب اند. روی این اصل، انتظار می رود ملت ما صفوف خود را برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری کاملاً فشرده و با شکوه کنند و به دشمنان نشان دهند که علی رغم تمام تبلیغات و القائات و توطئه ها آنان، همچنان در صحنة سیاسی حضور دارند و نسبت به شرکت در انتخابات حساسیت نشان دهند و ثابت کنند همان گونه که شرکت یک پارچه در راه پیمایی روز قدس - حتی آن هایی که از بعضی جهات ناراضی بودند - بسیاری از توطئه ها را خنثی نمود، شرکت در انتخابات ریاست جمهوری نیز همین نقش و اثر مهم را خواهد داشت.»

آیت الله منتظری در ادامه خاطرنشان کرد: «اقلیت های کشور هم توجه دارند که به هر حال امروز کشورشان دیگر وابسته به قدرت های بزرگ نیست و مثل سابق نیست که مثلاً حدود چهل هزار مستشار امریکایی در کشور همه کاره باشند؛ مقدرات کشور را امروز خود مردم هستند که تعیین می کنند، نه کاخ سفید و کاخ کرملین، بنابراین، آن ها هم اگر بخواهند این استقلال و عظمت کشور حفظ شود، باید نسبت به مسئله تعیین سرنوشت و انتخابات حساسیت نشان دهند.

براساس همین گزارش، حجت الاسلام "محمدی ری شهری" وزیر اطلاعات، پریروز در دیدار با آیت الله منتظری، مدیرکل اطلاعات استان مرکزی را به حضور ایشان معرفی کرد و آیت الله منتظری با آرزوی موفقیت برای این مدیر و تأکید بر ظرافت و اهمیت کار اطلاعات، در مورد شرایط افراد استخدامی در وزارت اطلاعات و این که این گونه افراد علاوه بر تعهدات و لیاقت فکری نباید متمایل به هیچ حزب و گروهی هر چند اسلامی، باشند، تذکراتی دادند.»(1)

602

دربارة تداوم جنگ و مواضع ایران، در دسته ای از تحلیل ها که در سطح جهان انعکاس می یابد، با مسکوت گذاشتن تجاوز عراق و بی توجهی به حقوق ایران، عناصری برای بررسی و تحلیل انتخاب می شود که خود به خود محکومیت حاکمان و مسئولان ایران را نتیجه می دهد. نمونه ای از این تحلیل های رایج، نوع بررسی "شهرام چوبین" عضو موسسة مطالعات بین المللی ژنو می باشد که بخش هایی از آن چنین است:

ص: 711


1- 14. مأخذ8، ص 3.

«فکر نمی کنم مبالغه باشد اگر بگوییم سران حکومت در ایران دچار وحشت شده اند. این پنجمین سال جنگ است و شاید تصادفی نباشد که طول جنگ با عمر رژیم تاکنون تقریباً یکی بوده است. مخارج عظیم جنگ که سالیانه یک سوم بودجة کشور را به خود تخصیص می دهد بر دوش دولت سنگینی می کند. همچنین این جنگ از لحاظ اعتبار و مشروعیت سیاسی برای حکومت جمهوری اسلامی ایران بسیار گران تمام شد، زیرا سران حکومت در ایران قادر به طرح یک استراتژی برای نیل به اهداف جنگ نبوده اند؛ اهدافی که اساساً در واژگونی رژیم کشور همسایه خلاصه می شود. از طرف دیگر، آن ها اهداف جنگ را طوری طرح ریزی کرده اند که کوتاه آمدن از آن و هر نوع سازش عملاً امکان پذیر نبوده است.»

وی انجام دادن عملیات محدود را که در نظر خودی وسیلة آموزش، بسیج نیرو و به طور کلی احراز آمادگی برای عملیات بزرگ است، این گونه بررسی کرده است:

«به نظر من جنگ برای سران حکومت به صورت وسیله ای برای محدود کردن صدمات ناشی از آن در آمده است، یا به عبارت دیگر، وسیله ای برای رهایی از آن. سران رژیم اکنون اصرار دارند که جنگ باید ادامه داشته باشد در عین حال به ضرورت محدود کردن خون ریزی و تلفات هر دو طرف در جنگ نیز تأکید دارند. آن ها شکی در نفس ادامة جنگ ندارند، اما نمی خواهند که به حملات عمده و بزرگ دست بزنند. بنابراین، صحبت این روزها از جهاد برای دفاع و عملیات محدود است.»(1)

603

در آستانة چهارمین انتخابات ریاست جمهوری، امروز نیز حرکات ایذایی و تبلیغاتی جهت اخلال و تحریم انتخابات ادامه یافت.

در تنکابن تعداد سه باب مغازه،(2) در یزد فروشگاه خیریه حضرت رضا(ع)(3) و نیز ساختمان سازمان زنان در این شهرستان به آتش کشیده شد.(4)

از سوی دیگر، پخش اعلامیه با مضمون توصیه به اخلال و تحریم انتخابات نیز کم و بیش ادامه دارد. مراکز اطلاعاتی از چند مورد پخش اعلامیه های مجاهدین خلق و شاخة اکثریت فدائیان خلق در تهران، دو مورد پخش اعلامیة اکثریت در ساری و یک مورد مجاهدین خلق در خرم آباد خبر داده اند.(5)

در این حال، گزارش های رسیده به خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز حاکی است: «عناصر منافقین، حزب توده، فدائیان خلق (اکثریت) با پخش تراکت هایی در سطح شهر تهران از مردم خواسته اند که انتخابات ریاست جمهوری را تحریم کنند.» این خبرگزاری افزوده است: «فعالیت تبلیغاتی این گروه ها که تقریباً از حدود دو ماه پیش با پخش اعلامیه، شعار نویسی بر دیوارها و روی صندلی های وسایل نقلیة عمومی آغاز شده است، با نزدیک شدن زمان برگزاری انتخابات 25 مردادماه، شدت بیش تری یافته است.»(6)

ص: 712


1- 15. خبرگزاری جمهوری اسلامی، ویژه نامه "انتخابات ریاست جمهوری در رسانه های گروهی جهان"، شماره 13 (24/5/1364)، ص 12، رادیو بی.بی.سی.، 23/5/1364.
2- 16. سند شمارة 200038 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 26/5/1364، ص 2.
3- 17. سند شمارة 200039 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 27/5/1364، ص 2.
4- 18. مأخذ16.
5- 19. مأخذ16، ص1.
6- 20. مأخذ15، ص1، خبرگزاری جمهوری اسلامی از تهران، 23/5/1364.

همچنین دفتر سازمان مجاهدین خلق در پاریس با صدور بیانیه ای اعلام کرد: «اعضای مقاومت در کردستان ایران در طول دو هفته برنامة سرتاسری اعتراض به انتخابات نمایشی رژیم خمینی که قرار است در 16 ماه اوت برگزار شود، چهل مورد عملیات تهاجمی علیه 22 پایگاه نظامی انجام داده اند.» براساس این بیانیه، در جریان این عملیات تهاجمی، "پیش مرگان مجاهد" در حدود 129 تن از پاسداران انقلاب را کشته، 49 تن از آنان را مجروح کرده و 20 خودرو نظامی را نیز منهدم کرده اند.(1)

در این میان، اعتراضات وابستگان به نهضت آزادی نیز در رسانه های گروهی با بزرگ نمایی انعکاس می یابد. رادیو امریکا از آلمان غربی گزارش داد: «هواداران نهضت آزادی در شهر "کلن" طی یک گردهم آیی از مردم ایران خواستند در انتخابات شرکت نکنند.»(2)

604

به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، "ریچارد مورفی" معاون وزارت خارجة امریکا در امور خاورمیانه، امروز در اردن با "شاه حسین" ملاقات کرد. در مورد این که آیا مورفی با هیئت مشترک "اردنی - فلسطینی" دیدار می کند یا نه، هنوز اطلاعی به دست نیامده است. از نوشته ها و اظهارات مطبوعات اردن و مقام های امریکا در امان چنین برمی آید که ظاهراً دربارة این دیدار توافق چندانی حاصل نشده است.

امریکا گفته است در صورتی با هیئت ملاقات می کند که این دیدارها به گفت وگوی مستقیم اعراب و اسرائیل بینجامد.

در همین حال، "حناسینیورا" یکی از اعضای فلسطینی هیئت مشترک، گفت که احتمالاً مورفی پس از دیدار از اسرائیل و مصر مجدداً به اردن بازخواهد گشت. خبرگزاری اردن (پترا) نیز اعلام کرد که مورفی و "زیدالرفاعی" مسئله دیدار هیئت مشترک اردنی - فلسطینی را با نمایندگان امریکایی مطرح ساختند. به گزارش پترا، این دیدار، راه برپایی یک کنفرانس بین المللی را با شرکت همة طرف های درگیر بحران خاورمیانه هموار خواهد کرد. همچنین به گزارش خبرگزاری فرانسه از امان، "فایزابورحمه" شخصیت فلسطینی معروف نوار غزه و عنصر هیئت مشترک اردنی - فلسطینی، در مصاحبه ای به خبرنگار فرانسه گفته است که: اکثریت عظیم فلسطینی های ساکن سرزمین های اشغالی از توافق ساف - اردن حمایت می کنند. به گفته او، هدف این توافق، بازپس گرفتن سرزمین های اشغالی سال 1967، ایجاد یک کنفدراسیون اردنی - فلسطینی و ممانعت از انضمام سرزمین های عربی به اسرائیل است.(3)

605

روزنامة کیهان در شمارة امروز خود به نقل از منابع مخالف با حکومت عراق گزارش داد:

«طرح کودتای نظامی علیه رژیم صدام که در 13 مرداد 1364 توسط سرلشکر "طه الشکرچی" صورت گرفت، چند ساعت قبل از اجرا، کشف و خنثی شد. به گزارش واحد

ص: 713


1- 21. همان.
2- 22. مأخذ17.
3- 23. مأخذ12، ص 24.

مرکزی خبر، هفته نامة عربی زبان "الجهاد" براساس گزارش های واصله از عراق، نوشت این طرح قرار بود پس از اعلام رسمی سفر صدام جهت شرکت در کنفرانس سران عرب در "دارالبیضاء"، به اجرا درآید و صدام به استناد اطلاعات داده شده از سوی دستگاه های ضداطلاعاتی مبنی بر وجود تلاش جهت سرنگونی رژیمش، مسافرت خود را در آخرین لحظات شرکت در کنفرانس سران کشورهای عرب، لغو و عوامل کوتادی مزبور را دست گیر و بلافاصله حکم اعدام آنان را صادر کرد.»

در ادامة گزارش یادآوری شده است که طه الشکرچی از فرماندهان سرشناس و عالی رتبة ارتش عراق و مورد اطمینان شخص صدام بود.

وی به سبب شرکت فعال در کشتار و قتل عام کردها و ویران کردن روستاهای کردنشین، در سال های 74 - 75 میلادی، در اذهان مردم عراق مشهور بود. در سال های 79 - 80 ریاست کل راه آهن را به عهده گرفت و در آغاز جنگ تحمیلی به سمت فرماندهی سپاه سوم عراق منصوب شد و سپس فرماندهی جیش الشعبی شهر الثوره را عهده دار شد.(1)

ص: 714


1- 24. مأخذ8، ص آخر.

روزشمار جنگ پنجشنبه /24 مرداد 1364 /27 ذیقعده 1405 / 15 اوت 1985

606

امروز جزیرة خارک هدف حملة هوایی عراق قرار گرفت و این در حالی است که ایران برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آماده می شود. در این حمله، علاوه بر وارد آمدن خساراتی، پنج تن از کارکنان وزارت نفت مجروح شدند. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، بر اثر این حمله، اسکلة بارگیری "تی" (T) شکل خارک خسارت هایی دیده و یک نفت کش که در حال بارگیری بوده نیز دچار آتش سوزی شده است. براساس اعلام ستاد مشترک، یک فروند از هواپیماهای مهاجم عراقی در جری-ان این حمله سرنگون شده است.(1)

در گزارشی دیگر از خبرگزاری جمهوری اسلامی، آمده است: «در پی حملة هوایی عراق به خارک که بخشی از اسکلة تی - یکی از دو اسکلة صدور نفت جزیره - آسیب دیده است، مقامات نفتی کشور اعلام داشتند حداکثر 48 ساعت آینده بارگیری نفت در آن جریان خواهد یافت.»(2)

از سوی دیگر، عراق پس از این حملة هوایی، یک جشن تبلیغاتی برپا کرد. در این باره رادیو بغداد گزارش داد که نیروی هوایی عراق در ساعت15:15 امروز "ضربة مهلک و نابود کنندة خود" را بر شریان حیاتی ایران وارد ساخته و جزیرة خارک را با "خاک یکسان" کرده است!(3)

رادیو صوت الجماهیر نیز یک اطلاعیة نظامی دربارة حمله به خارک خواند که در آن آمده بود:

«ای عراقی های سرافراز! ای مردم عرب در هر جایی که هستید! به راستی که امروز روز پیروزی پرشکوه و روز دادن مژده مسرت انگیزی است که به مادرها، پدرها و فرزندان می دهیم! امروز یکی از روزهای پرشکوه عراق سرافراز و یکی از روزهای جاوید امت و فرزندان عرب در هر جا، است! با اراده و یاری و نصرت خداوند، جزیرة خارک را نابود کردیم ... ای عراقی های تسلیم ناپذیر! مسرور باشید که جزیرة خارک نابود شد و به ویرانه ای زیر آتش "طیراً ابابیل" تبدیل شد! الله اکبر! الله اکبر! الله اکبر!»(4)

تلویزیون عراق برای اعلام این خبر برنامة عادی خود را قطع کرد و ضمن آن گفت این

ص: 715


1- 1. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 149 (25/5/1364)، ص 3، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 24/5/1364.
2- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 150 (26/5/1364)، ص 5، خبرگزاری جمهوری اسلامی از تهران، 25/5/1364.
3- 3. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 26/5/1364، ص1 رادیو بغداد، 24/5/1364.
4- 4. مأخذ 1، ص 1.

حمله، ضربة مهلکی به توانایی ایران برای ادامة جنگ، وارد کرده است.(1) تلویزیون عراق همچنین اندکی قبل از نیمه شب، دو عکس هوایی از خسارات وارده به خارک را نمایش داد. در این عکس ها ستون هایی از دود غلیظ، فضای منطقة وسیعی از جزیره و سواحل آن را پوشانده بود.(2)

این حمله علاوه بر رسانه های گروهی و خبرگزاری ها، در محافل سیاسی نیز بازتابی وسیع در پی داشت، ازجمله این که وزارت خارجة امریکا امروز آشکارا بی تابی نشان می داد که هرچه زودتر نابودی تأسیسات نفتی خارک قطعی شود. آسوشیتدپرس از واشنگتن گزارش داد:

«وزارت خارجة امریکا نسبت به صحت گزارش های رسیده از بحرین دربارة حملة عراق به ترمینال خارک اظهار تردید کرد. یک مقام وزارت خارجه که خواسته است نامش ذکر نشود، اظهار داشت: "با توجه به استحکام دفاع خارک، بعید به نظر می رسد که ترمینال آن منفجر شده باشد". او ضمناً گفت از طرف مقامات امریکایی در خلیج فارس نیز هنوز گزارشی که مؤید خبرهای رسیده از بحرین باشد، دریافت نشده است و اضافه کرد که بی صبرانه در انتظار رسیدن خبری موثق می باشد.»(3)

آسوشیتدپرس امروز از لندن نیز گزارش داد: «نیروی هوایی عراق شدیداً به ترمینال نفتی ایران در جزیرة خارک واقع در خلیج فارس صدمه زده است.» این گزارش حاکی است که در این حمله، ترمینال منهدم شده است.(4)

از سوی دیگر، منابع و محافل داخلی نیز حملة عراق را مورد توجه قرار دادند و این حمله را در نوع خود بی سابقه خواندند و بعضاً احتمال این را که عراق به کمک قدرت های دیگر دست به چنین اقدامی زده باشد، منتفی ندانستند؛ از جمله واحد سیاسی دفتر تبلیغات حوزة علمیه قم در گزارشی نوشت:

«در ساعت14:30 روز پنجشنبه 24/5/1364 در آخرین فرصت های باقی مانده تا آغاز انتخابات ریاست جمهوری، تأسیسات نفتی خارک مورد حملة هوایی قرار گرفت. این حمله نسبت به حملات قبلی بی سابقه و از نظر شیوه هجوم و تاکتیک های عمل شده به کلی با آنچه قبلاً از نیروی هوایی عراق مشاهده شده بود، متفاوت بوده است. هشت فروند جنگنده، اسکلة "تی" شکل این جزیره را مورد حمله بمب و موشک قرار داده و قسمتی از آن را منهدم کردند. یک کشتی 140هزار تنی نروژی که در حال بارگیری بود نیز در این حمله آسیب دید. امکانات پدافند خارک در این حمله به دلایلی - از جمله هم زمانی حمله با تغییر شیفت پرسنل پدافند - قادر به اقدام مؤثری نشد و هواپیماهای مهاجم توانستند با مانور مناسب حتی بمب های چتری را به طور نسبتاً دقیق بر روی اهداف پرتاب کنند. مجموعة بررسی این عملیات، این مطلب را که "نیروی هوایی عراق مستقلاً چنین حرکتی را انجام داده است" به شدت زیر سؤال می برد و احتمال دخالت مستقیم و مؤثر قدرت های دیگری

ص: 716


1- 5. مأخذ 2، صص 19 و 20، رادیو بی.بی.سی.، 25/5/1364.
2- 6. اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجه وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شماره 913 (20/6/1364)، ص 8.
3- 7. مأخذ 2، ص 10، خبرگزاری آسوشیتدپرس از واشنگتن 24/5/1364.
4- 8. سند شمارة 226063 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 29/5/1364، ص 3.

در این حمله می تواند وجود داشته باشد. حمله تلفات جانی در بر نداشت و تنها شش مجروح به جای گذاشت. در هر حال، هم زمانی حمله با تغییر شیفت کاری پرسنل پدافند، خود نشانه ای قابل بررسی است.»(1)

یک منبع وابسته به سپاه نیز در این مورد نوشت:

«1- طبق اظهارات برادران سپاه مأمور در اتاق جنگ نیروی دریایی خارک، در زمان وقوع حادثه، ناوچه ای جهت مقابله در منطقه وجود نداشت.

2- طبق اظهارات اکثریت مسئولین، قبل از هدف قراردادن جزیره، هیچ گونه تیراندازی صورت نگرفته است.

3- سطح پرواز هواپیماهای مهاجم به اندازه ای پایین بود که رادارهای سطحی به خوبی آن ها را مشاهده کرده اند.

4- هواپیماهای مهاجم پس از بمباران هدف های مورد نظر، به صورتی مسیر فرار خود را انتخاب کرده اند که هیچ کدام از پدافندهای موجود در همان حین قادر به هدف قرار دادن آن ها نبوده اند (به جز سایت هاک).

5- بنا به اظهارات سرهنگ "خطیری" فرمانده گروه رزمی خارک، پس از محاسباتی که در این زمینه صورت گرفت، پدافند موجود در جزیره هفت هزار تیر شلیک کرده است.»(2)

607

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، به دنبال اعلام تهاجم عراق به ترمینال نفتی خارک، ارتش کویت به حال آماده باش در آمده است.

به گفتة منابع عالی رتبة وزارت دفاع کویت، رادارهای این کشور اوضاع آسمان خلیج فارس را به ویژه در ساعات بعدازظهر پی گیری می کنند. به نوشتة روزنامة کویتی "الرأی العام"، منابع وزارت دفاع کویت یک واکنش فوری در سطح نظامی را رد کردند، اما تهاجمات احتمالی به تانکرهای نفت کش و کشتی های تجاری در خطوط خلیج فارس را خاطرنشان ساختند. این منبع گفت: «کویت در قبال هر واقعه ای که رخ دهد و یا منطقه را هدف قرار دهد، آمادگی دارد.»(3)

608

امروز نیروهای خودی در ادامة تدابیر قبلی، یک عملیات محدود دیگر انجام دادند که در تأمین هدف های محوله موفق نبود و در عمل، به یک عملیات نفوذی و ایذایی تبدیل شد. محور چنگوله از جمله مناطقی که اجرای عملیات محدود روی آن قبلاً مورد تصویب قرارگاه خاتم قرار گرفته، منطقة این عملیات بود. در این محور چند تپه و ارتفاع از جمله ارتفاع 145، 150 و تپه ای معروف به "دوقلو" به عنوان هدف عملیات اعلام شد و یگان های

ص: 717


1- 9. واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش"، شماره 7 (31/5/1364)، ص 3.
2- 10. سند شمارة 226066 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 19/6/1364، صص 5 و 6 .
3- 11. مأخذ 2، ص 12، خبرگزاری کویت به نقل از نشریة "الرأی العام".

لشکر17 علی ابن ابی طالب(ع) و تیپ زرهی72 محرم (هر دو از سپاه) مأموریت یافتند تا این اهداف را تصرف کنند. پس از اقدامات آمادگی، در ساعت2 بامداد امروز این عملیات با نام "عاشورای2" آغاز شد که در آن چهار گروهان از لشکر17 و سه گروهان (دو گروهان پیاده و یک گروهان تانک به استعداد 9 تانک) از تیپ 72 محرم شرکت داشتند.

نیروهای لشکر17 علی ابن ابی طالب(ع) در محورهای یال ارتفاع 145 و همچنین تپة دوقلو موفق بودند، اما تصرف ارتفاع 145 میسر نشد و ناچار با عدم پاک سازی کامل منطقه، از مواضع به دست آمده عقب نشینی کردند و تا حدود ساعت11 کاملاً به عقب برگشتند.

نیروهای تیپ 72 محرم نیز در یکی از معابر واقع در تپة دوقلو موفق به عبور از میدان مین نشدند و در معبر دوم نیز نتوانستند ارتفاع 150 را پاک سازی و تصرف کنند، لذا این یگان نیز ناگزیر به کلی عقب نشینی کرد.

تصویر

در مجموع، یگان های عمل کننده متحمل تلفات ذیل شدند. لشکر17: تعداد 40 شهید و مفقود و 100 مجروح؛ تیپ72: تعداد 60 شهید و مفقود و 100 مجروح. در مقابل، کشته و مجروحان دشمن تا 400 تن تخمین زده شد و اسیران نیز بین 3 تا 9 تن اعلام گردید.(1)

رادیو صوت الجماهیر به نقل از یک سخن گوی نظامی عراق ادعا کرد که از نیروهای مهاجم در این عملیات بیش از 300 تن کشته و تعداد بسیاری زخمی شده اند و 70 تن هم به اسارت درآمده اند.(2)

از سوی دیگر، در برنامة اخبار تلویزیون عراق فیلمی از اسیران ایرانی این عملیات پخش شد که در آبادان مشاهده گردید. در این فیلم حدود 35 رزمنده - که اغلب از تیپ 72 محرم بودند - مشاهده شدند.(3)

ص: 718


1- 12. سند شمارة 0634 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "انتخاب منطقه عملیاتی فدک (فاو) "، گزارش راوی قرارگاه خاتم (داود رنجبر)، 1367. صص 42 و 43.
2- 13. مأخذ 1، ص2، رادیو صوت الجماهیر، 24/5/1364.
3- 14. مأخذ 2، ص3، خبرگزاری جمهوری اسلامی.

تصویر

عملیات نفوذی عاشورای2 در منطقه چنگوله (جبهه میانی) - رزمندگان مستقر در عقبه لشکر علی ابن ابی طالب(ع)

609

به گزارش قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، در عملیات "عاشورای 1" - که از تاریخ 21/5/1364 در کردستان و علیه ضدانقلابیون منطقه شروع شده است - نیروهای رزمندة تکاب و صائین دژ و پیش مرگان مسلمان کرد در منطقة تکاب و صائین دژ موفق به پاک سازی همة ارتفاعات منطقه از جمله ارتفاعات "آق دره"، "عبدالرزاق" و چند ارتفاع دیگر شده اند. در این عملیات، نیروهای خودی موفق شده اند بیش از 50 تن از عناصر احزاب منحله و ضدانقلاب را به هلاکت برسانند که جنازة 31 تن از آنان به دست رزمندگان خودی افتاده است.(1)

در این عملیات، نیروهای خودی همچنین موفق شده اند تشکیلات سیاسی - نظامی - تدارکاتی "هیزافشار" را - که یکی از هیزهای (یگان های نظامی) فعال حزب دمکرات بود - نابود کنند و غنایم قابل توجهی از جمله خمپاره انداز 81 و 60 میلی متری و بازوکا و ... به دست آورند.

روزنامة کیهان، با درج خبر این عملیات، نوشته است: «قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) ضمن هشدار، از عناصر ضدانقلاب می خواهد تا هرچه زودتر خود را به پایگاه های نیروهای خودی معرفی کنند که متعاقب آن بیش از 40 نفر در این رابطه خود را معرفی می نمایند.»(2)

ص: 719


1- 15. روزنامة اطلاعات، 24/5/1364، ص3.
2- 16. روزنامة کیهان، 24/5/1364، ص3.

610

در ادامة تحرکات ایذایی ضدانقلاب در داخل کشور به منظور اخلال در برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، امروز عوامل کومه له با ورود به روستای "بهاربقده" از توابع شهرستان سقز، اعضای صندوق اخذ رأی روستا را به اسارت بردند. آن ها همچنین 20 الی 22 تن از اعضای بسیج مردمی این روستا را که به وسیلة سپاه مسلح شده بودند، خلع سلاح کردند و همة سلاح ها و مهمات آنان را به غارت بردند.(1)

امروز همچنین قرارگاه حمزه خبر داد یک بمب را عناصر حزب منحلة دمکرات از کردستان به تهران برده اند که در روز انتخابات آن را منفجر کنند.(2) گزارش رسیده از روابط عمومی وزارت اطلاعات نیز حاکی است: «یک فقره بمب به وزن 40 کیلوگرم که از سوی عوامل مزدور رژیم صهیونیستی عراق در داخل یک خودرو ژیان مهاری جاسازی شده بود، امروز در خیابان دهکده، جنب ساختمان وزارت کشاورزی کشف و با همکاری برادران کمیتة انقلاب اسلامی و شهربانی جمهوری اسلامی ایران خنثی شد.»(3)

در تنکابن نیز یک بمب آتش زا که در کنار یک خودرو اداره کشاورزی جاسازی شده بود، منفجر شد اما حریق آن خاموش گردید.(4)

در این حال، سازمان مجاهدین خلق در پیامی از عوامل خود در داخل کشور خواست که فردا (جمعه) در جریان انتخابات ریاست جمهوری، در حوالی مراکز رأی گیری بمب های صوتی منفجر کنند. در این پیام که از سوی "ارتش خلقی" سازمان مجاهدین در برنامة امروز "رادیو مجاهد" پخش شد، طرز تهیة بمب صوتی برای هسته های مقاومت توضیح و به آنان دستور داده شده تا بمب تهیه شده را همراه با مقداری لباس و وسایل شخصی در نایلونی قرار دهند و سپس اقدام به حمل آن کنند تا عادی جلوه کند. در این پیام همچنین گفته شد که می توانند بمب های صوتی را در مراکز نظامی نیز قرار دهند.(5)

جناح اکثریت "سازمان فدائیان خلق ایران" نیز در چند روز گذشته (از سه شنبه تا پنجشنبه 24 مردادماه) با توزیع تراکت ها و شب نامه هایی در برخی از مناطق شهر تهران، بار دیگر مردم را به تحریم انتخابات فراخواند.(6)

رادیو ضدانقلابی "ایران" متعلق به سلطنت طلبان هم با پخش پیام هایی کوتاه و تحریک آمیز از مردم ایران دعوت کرد تا انتخابات ریاست جمهوری را تحریم کنند و از شرکت در آن خودداری ورزند.(7)

611

حملات مداوم ایران - که مرتباً در جبهه های زمینی تداوم دارد - نه تنها نیروهای پدافندی و نظامی عراق را در انفعال و انتظار دائمی نگاه داشته است، بلکه مسئولان سیاسی و نیز شخص رئیس جمهور عراق را در نوعی آماده باش دائمی قرار داده است. بخشی از

ص: 720


1- 17. سند شمارة 087539 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: ادارة اطلاعات شاجا، 25/5/1364.
2- 18. سند شمارة 087521 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: مرکز فرماندهی ستاد مرکزی سپاه، 24/5/1364.
3- 19. روزنامة کیهان، 26/5/1364، ص 2.
4- 20. سند شمارة 200039 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 27/5/1364، ص 2.
5- 21. خبرگزاری جمهوری اسلامی، "ویژه نامه انتخابات ریاست جمهوری و رسانه های گروهی جهان"، شماره 15 (26/5/1364)، ص3، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 24/5/1364.
6- 22. خبرگزاری جمهوری اسلامی، "ویژه نامه انتخابات ریاست جمهوری و رسانه های گروهی جهان"، شماره14 (25/5/1364)، ص 6 ، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 24/5/1364.
7- 23. همان، ص 15.

گزارشی دربارة رابطة مصر و عراق که امروز از رادیو اسرائیل پخش شد، تأییدی بر این مطلب است. در این گزارش آمده است: «پرزیدنت "صدام حسین" گفت جنگ با جمهوری اسلامی ایران فرصت مسافرت به مصر را از وی سلب کرده است. رئیس جمهور عراق - که با خبرنگار هفته نامه مصری "آخرالساعه" مصاحبه می کرد - متذکر شد که در حال و هوای جنگ به خود اجازه نمی دهد تا از کشورش خارج شود ولی بسیار علاقه دارد که از کشور مصر بازدید کند.»(1)

612

"زوددویچه سایتونگ" چاپ آلمان غربی، امروز در گزارشی از جبهة جنگ ایران و عراق، دربارة عملیات های قدس در هورالهویزه براساس مشاهدات "رودولف چی ملی" خبرنگار اعزامی خود به ایران، چنین نوشته است:

«نبرد در 18 کیلومتری شرق رود دجله و جادة اصلی بغداد - بصره در آن سوی مرز در داخل خاک عراق اتفاق افتاد. ایرانی ها با تاکتیک های جدید کماندویی شبانه - که موی بر بدن انسان راست می کند در حال حاضر سعی می کنند که به خطوط دجله نزدیک شوند. حداقل در این مکان ثابت گردید که این تاکتیک موفقیت آمیز بوده است.

هیچ گونه هلی کوپتر و یا هواپیمای جنگی وجود ندارد که لوله های ضدهوایی ساده که در منطقه مستقر است، به طرف آن شلیک نماید. ایرانی ها می توانند با آرامش، مواضع خود را مستحکم کنند. هر بار که سربازان جوان ایرانی یک فیلم بردار را می بینند فریاد می زنند: "مرگ بر امریکا، مرگ بر اسرائیل و مرگ بر شوروی." یک گروه از اسرای عراقی هم شعارهایی مشابه سرداده اند. آن ها را در مواضع "الیج" و یا در اطراف به اسارت گرفته اند. آن ها به زبان عربی در حالی که دست های خود را بلند کرده اند فریاد می زنند: "نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی." در این دو روز اخیر جبهه سه تا پنج کیلومتری به طرف غرب پیشروی داشته است.»

در ادامة گزارش، دربارة برتری نیروی هوایی عراق و چگونگی استفادة این کشور از این برتری خود، آمده است: «بی تحرکی نیروی هوایی عراق، موضوعی برای محاسبات عقلی بی انتها است. در حالی که ایرانی ها به خاطر کمبود لوازم یدکی، تنها قادر به پرواز درآوردن تعداد پنجاه تا شصت فروند هواپیما می باشند که به وسیلة شاه [معدوم] خریداری شده است، عراقی ها تعداد پانصد فروند هواپیمای آمادة پرواز روسی و فرانسوی در اختیار دارند، ولی از هواپیماها تنها گاه گاهی استفاده می شود؛ هواپیماها عملاً هیچ گاه در نبردهای زمینی شرکت نمی کنند.

بین 25 مه تا 15 ژوئیه (4 خرداد تا 24 تیر) عراقی ها حملات بزرگ هوایی خود را علیه شهرهای ایران متمرکز ساختند. جمعاً تعداد 31 شهر مورد حمله واقع شدند و تنها تهران

ص: 721


1- 24. مأخذ 1، ص 35، رادیو اسرائیل، 24/5/1364.

39 بار و اغلب بارها در شب مورد حمله هوایی قرار گرفت. ایرانی ها حملات را به طور غیرمنتظره پاسخ دادند. امروز انسان می داند که موشک های میان بردی که در اوایل ژوئیه به بغداد شلیک شد، موشک های روسی از نوع "اسکاد" بودند. حدود بیست فروند از این موشک ها به طور مخفیانه از لیبی به ایران ارسال شده بودند. نیمی از آن ها شلیک شده اند و نیمی دیگر آماده شلیک می باشند.

این موشک ها تنها برای مقابله با حمله های هوایی عراق نیستند، بلکه به عنوان یک الگو برای ساخت آن نیز مورد استفاده قرار می گیرند. پروژة ساخت موشک در دست سپاه می باشد. فرمانده آن ها به تازگی نزد [امام] خمینی بود تا دربارة روند جدید در زمینة تکنیک سلاح ها با ایشان مشورت نماید. قراینی از جمله در امر تولید مواد شیمیایی جنگی وجود دارد و این خود به خاطر استفادة مکرر عراقی ها از این مواد علیه ایرانی ها - که نتایج بسیار تکان دهنده ای در پی داشت - می تواند قابل درک باشد.

پاسداران که بعد از انقلاب جمعیت عظیم متفرقی بودند، در طول شش سالی که از انقلاب می گذرد به صورت یک نیروی خوب سازمان دهی شده درآمده اند و تعداد آن ها به یک صد تا یک صد و پنجاه هزار نفر می رسد. نزدیک به نیمی از آن ها در نقش پلیس و گاردهای امنیتی در منطقة خود فعالیت دارند و بقیه در جبهه حضور دارند. پاسداران مجهز به تانک و توپخانة سبک شده اند. جنس لباس های نظامی زیتونی رنگ آن ها از لباس های روشن تر نظامیان متعارف بهتر است. خودروهای ژاپنی آن ها نو بوده و هنوز برق می زنند.

انتشار اخبار روزانه مربوط به عملیات اورشلیم [قدس] در مرداب های هویزه، تنها به خاطر بالابردن هرچه بیشتر اعتبار سپاه پاسداران انقلاب به عنوان یک نیروی نظامی - سیاسی نمی باشد.»(1)

613

مجلة "اکونومیست" در گزارشی به نقل از نشریه محرمانة "فارین ریپورت" با عنوان "هواپیماهای " اف 14" ایران مجدداً به پرواز در می آیند" آورده است:

«استراتژی استادانة امریکا در ایجاد مانع بر سر راه ایران جهت خریداری لوازم یدکی و مهمات مورد نیاز برای تعمیر تجهیزات نظامی امریکایی خود که شاه سابق ایران به مقادیر وسیع از امریکا خریداری کرده بود، با شکست مواجه شده است. امریکا به منظور کنترل و نظارت بر کوشش های ایران در به دست آوردن تجهیزات امریکایی، شرکت های جعلی معاملات تسلیحات در سراسر دنیا تأسیس کرد. اکثر مواقع وقتی امریکا از معاملة بزرگی مطلع می شد، مراتب را به دولت مربوطه اطلاع می داد و جریان آن متوقف می شد، حتی معاملة فروش بسیاری از تسلیحات غیرامریکایی نیز به همین ترتیب فسخ می گردد.»

با این حال، در ادامة این گزارش، پس از اشاره به تلاش های ایران برای تهیة سلاح، آمده است:

ص: 722


1- 25. ادارة کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 914 (21/6/1364)، صص 9 تا 17، نشریة "زوددویچه سایتونگ" چاپ آلمان، 24/5/1364.

«شاه سابق ایران 77 فروند هواپیمای "اف 14" خریداری کرده بود که تا همین اواخر حدود 9 فروند از آن ها هنوز قابل استفاده بودند اما تنها در پروازهای شناسایی به کار برده می شدند. اکنون حداقل 20 فروند و احتمالاً 30 فروند از این هواپیماها قابلیت پرواز دارند. گفته می شود برخی از تجهیزات امریکایی پیچیده که در به پرواز درآوردن این هواپیماها استفاده شده اند، توسط ایرانیان حامی شوروی ساخته شده اند. شاه ایران همچنین 90 فروند هواپیمای "اف 4" خریداری نمود که در حال حاضر 35 فروند از آن ها قابل استفاده هستند. به گزارش منابع ما، لوازم یدکی به دست آم-ده برای به کار ان-دازی مج-دد 35 فروند دیگر، کافی هستند.»(1)

ص: 723


1- 26. مأخذ 1، صص 9 تا 11، خبرگزاری جمهوری اسلامی از لندن، 24/5/1364 به نقل از نشریة "اکونومیست"، 24/5/1364.

روزشمار جنگ جمعه /25 مرداد 1364 /28 ذیقعده 1405 /16 اوت 1985

614

ظهر امروز باز هم چند فروند جنگندة عراقی در آسمان جزیرة خارک ظاهر گردیدند، اما در مواجهه با پدافند جزیره، بدون هیچ حمله ای، گریختند.(1)

در مورد حملة هوایی بعدازظهر روز گذشتة عراق به خارک، خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از دفتر وزیر نفت گزارش داد که همة خدمة نفت کش نروژی "توریل" - که در جریان این حمله آسیب دید - سالم هستند و آتش کشتی خاموش شده است، اما امکان بارگیری نفت آن فعلاً وجود ندارد. به گفته همین منبع، اسکلة آذرپاد (H) کاملاً سالم است و آتش سوزی اسکلة تی (T) نیز مهار شده و ساعت12 امروز در شرف خاموش شدن بوده است. از نخستین دقایق بروز حادثه، مهار آتش و آغاز عملیات تعمیر آغاز شده و پیش بینی می شود با توجه به تلاش وسیع پرسنل جهادگر این وزارت خانه، حداکثر تا 48 ساعت آینده بارگیری نفت از اسکله مجدداً آغاز شود.(2)

چند ساعت بعد، خبرگزاری جمهوری اسلامی از اهواز به نقل از یک مسئول گزارش داد که آتش سوزی اسکلة تی، ساعت14 امروز با تلاش مأموران آتش نشانی مهار شده است. این مسئول افزوده است: «اسلکة تی شامل ده اسکله می باشد که بر اثر خسارات متحمل شدة ناشی از این حمله، عملیات بارگیری نفت در آن انجام نمی شود و در صدد هستیم تا به طور موقت آن را بازسازی و وارد مرحلة عملیاتی برای صدور نفت کنیم. اگر نتوانیم کار بازسازی را به سرعت انجام دهیم، امکانات صدور نفت ما تقلیل خواهد یافت.»

وی در خصوص اسکلة آذرپاد (H) نیز گفته است: «این اسکله شامل چهار اسکله می باشد که دو اسکلة آن قبلاً براثر حملة هوایی عراق از کار افتاده بود و تنها دو اسکة آن در حال حاضر فعال می باشد و آن هم کشتی های 220 تن به بالا را می تواند پذیرا باشد.»

این مسئول در خصوص دلیل بازسازی نکردن اسکلة آذرپاد توضیح داده است: «به علت کمبود ارز نتوانستیم کار بازسازی آن را انجام دهیم و در صورتی که این کار به سرعت انجام نشود و فصل زمستان فرا رسد، با مشکلاتی مواجه خواهیم شد، چرا که در زمستان دریا

ص: 724


1- 1. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 151 (27/5/1364)، ص3.
2- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شماره 150 (26/5/1364)، ص5.

توفانی می شود و کار در چنین شرایطی به سختی انجام می شود.» وی در پایان تأکید کرده است: «برای انجام بازسازی، ارز زیادی نیاز داریم.»(1)

615

بامداد امروز خبرگزاری عراق با ارسال تلکس به همة خبرگزاری ها اعلام کرد که در پخش ارسال تصاویر این خبرگزاری، یک قطعه عکس از "انهدام جزیرة نفتی خارک ایران" در حملة دیروز جنگنده های عراقی، موجود است.(2) خبرگزاری دولتی عراق در این اعلامیه، برای سهولت علاقه مندان جهت تحویل گرفتن این عکس، شماره تلفن خود را نوشته است.(3)

616

بازتاب حملة عراق به خارک در آستانة برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایران، امروز بسیار وسیع بود و تحلیل گران و مفسران به تحلیل پی آمدهای این واقعه پرداخته اند، از جمله: افزایش نرخ بیمه و متعاقباً گران شدن هزینة نفت برای جمهوری اسلامی ایران، میزان خسارات وارده بر خارک، تأثیر آن بر صدور نفت ایران و ... . ولی آن چیزی که در گفتة مفسران بیش تر حائز اهمیت است، احتمال عملیات تلافی جویانة ایران علیه کشورهای حامی عراق و کمک کنندگان مالی به این کشور، است. در این جا نمونه هایی از بازتاب های امروز که علاوه بر تفسیر، حاوی اطلاعات مختلف و متنوعی است، ذکر می شود:

نشریة "تایمز مالی": «این حمله تمام خیالات مبنی بر مؤثر بودن وضعیت دفاعی جزیرة خارک را درهم خواهد شکست و باید ضربة محکمی به این عقیدة از خود راضی که خلبانان عراقی ترسو و فاقد اعتماد به نفس هستند، وارد آورده باشد. بدون شک این حمله که در آستانة انتخابات ریاست جمهوری ایران انجام گرفت، یکی از مهم ترین تلاش های رژیم عراق برای قطع جریان صادرات نفت ایران بوده است.»(4)

رادیو بی بی سی: «مقامات عراقی مدعی شده اند که حملة دیروز ]24/5/1364[ هواپیماهای این کشور به تأسیسات جزیرة خارک، آن را به تلی از آتش و دود مبدل کرده است. وقوع این حمله مورد تأیید منابع دیپلماتیک غرب قرار گرفته است، ولی این منابع از وسعت خسارات وارده به تأسیسات خارک اظهار بی اطلاعی می کنند. منابع امور کشتی رانی در لندن می گویند حملة هوایی در دو مرحله و هر بار با شرکت چهار هواپیمای عراقی صورت گرفت.»(5)

بی بی سی در گزارشی دیگر: «یک شرکت نروژی می گوید که وقتی حمله صورت گرفت، یکی از کشتی هایش به نام "توریل" در جزیرة خارک مشغول بارگیری نفت بود. شش فروند هواپیمای عراقی تا ارتفاع کمی از زمین پایین آمدند و اسکله ها و تأسیسات نفتی آن جزیره

ص: 725


1- 3. مأخذ 1، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 25/5/1364.
2- در روزشمار دیروز، در گزارش شمارة یک، دربارة این عکس توضیحاتی آمده است.
3- 4. مأخذ2، صص 5 و 6.
4- 5. ص4، روزنامة "تایمز مالی"، لندن، 25/5/1364.
5- 6. مأخذ 2، صص 19 و 20، رادیو بی بی سی.

را شدیداً بمباران کردند. طبق گزارش ها، تازه ترین عکس های ماهواره ای نشان می دهد که ترمینال معروف به "تی" واقع در طرف شرقی جزیره، آسیب فراوان دیده ولی ترمینال بزرگ تر واقع در طرف مغرب که می تواند سوپر تانکرها را بارگیری کند، هنوز دائر و مشغول به کار است.

در گذشته تکیه هواپیماهای عراق بیش تر بر روی حمله به کشتی های نفت کش متمرکز بوده است که در شعاع 75 کیلومتری جزیرة خارک - که خود ]عراق[ منطقة جنگی اعلام کرده - در رفت و آمد بوده اند. یکی دو بار نیز حملات هوایی عراق متوجه تأسیسات نفتی جزیرة خارک بوده است ولی اگر چه میزان خسارت حمله های پیشین به نسبت کم اهمیت تر از حملة دیروز بوده است. این مبارزة سه سالة عراق برای تخریب راه های صدور نفت ایران، اثرات نامطلوب خود را در اقتصاد ایران به جای گذارده است. خطر حملات هوایی عراق علیه کشتی های نفت کش بین المللی که در خارک پهلو می گیرند، باعث شد تا نرخ بیمة دریایی برای بار و بدنة کشتی هایی که به ترمینال خارک رفت و آمد می کنند افزایش یابد؛ نتیجة آن، گران تر تمام شدن خرید نفت از ایران شد.

مقامات ایرانی برای مقابله با این تهدید، به غیر از پیشنهاد پرداخت ما به التفاوت سورشارژ بیمة دریایی، تجهیزات بندری در جزیرة "سیری" در جنوب شرقی خارک را که بیرون از شعاع پروازهای هواپیماهای عراقی قرار دارد، گسترش داده اند. اکنون مدتی است که ایران بیش تر نفت خود را از طریق این جزیره و همچنین ترمینال جزیرة لاوان صادر می کند و از سوی دیگر، ادامة تهدیدات علیه جریان صادرات نفت ایران، رهبران این کشور را به تلاش برای افزایش میزان صادرات غیرنفتی ایران ترغیب کرده است.

به هر حال، حملة دیروز علیه جزیرة خارک را می توان تلاش جدی بغداد برای منهدم کردن تأسیسات نفتی ایران تلقی کرد. تاکنون تصور بر این بوده که عراق به ملاحظة عواقب یک حملة شدید علیه تأسیسات خارک یا به عبارت دیگر هر گونه واکنش احتمالی ایران علیه جریان صادرات نفت کشورهای عرب خلیج فارس، از دست زدن به این گونه حملات خودداری می کرده است.

ایران در گذشته تهدید کرده بود که در صورت قطع جریان نفت خود، تنگة هرمز را خواهد بست. اگر چه بستن تنگة هرمز تأثیری بر جریان نفت صادراتی عراق نخواهد داشت، ولی سایر کشورهای عرب منطقه که به عراق کمک مالی می دهند از تهدید ایران ابراز نگرانی کرده بودند. با توجه به این حملة دیروز عراق، ظاهراً رهبران این کشور به ویژه با آگاهی از تأثیر روانی حملة خود یک روز پیش از انتخابات ریاست جمهوری در ایران، تهدیدات ایران را چندان جدی تلقی نکرده اند.»(1)

خبرگزاری فرانسه: «محافل خارجی که اوضاع صادرات نفتی را از نزدیک دنبال می کنند،

ص: 726


1- 7. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 26/5/1364، ص6 ، رادیو بی بی سی، 25/5/1364.

نسبت به اظهارنظر در مورد وسعت خسارات وارده، خودداری می نمایند در حالی که عراق اعلام کرده است که جزیره را به آوار تبدیل نموده است. همین محافل خاطرنشان می کنند که تاکنون نیروی هوایی عراق موفق به فلج کردن کامل ترمینال نشده است. عراق در چندین مورد خساراتی را به آن وارد کرد، لیکن تاکنون تنها فعالیت های آن را به طور جزئی متوقف ساخته و بارگیری کماکان تضمین شده است. دو اسکلة شناور در خارک به کار مشغول اند: یکی از آن ها که در غرب جزیره قرار دارد، می تواند هم زمان چهار نفت کش غول آسا را با ظرفیت بیش از 250000 تن پذیرا شود. اسکلة دیگر که در شرق واقع شده است، قادر است ده تانکر کوچک تر را بارگیری نماید. ایستگاه های پمپاژ در روی جزیره قرار ندارند بلکه در خاک ایران واقع شده اند. بارگیری نفت کش ها به دلیل حاد بودن اوضاع، از پنجاه مخزن واقع در روی یک تپه انجام می گیرد. بنا به اظهار کارشناسان نفتی، برخی از این مخازن در جریان حمله نابود شده لیکن تمامی آن ها به دلایل تدابیر امنیتی، به کار گرفته نشده اند.

یکی از جدی ترین حوادث خارک، در ماه ژوئن 1984 به وقوع پیوست و آن، حمله به یک فروند کشتی یونانی به نام " اسکندر کبیر" بوده است که در اسکلة شناور غربی مورد اصابت قرار گرفت. یک آتش سوزی به دستگاه های الکترونیک مربوط به بارگیری، خسارت وارد آوردند که بدین ترتیب برداشت نفت از این ترمینال تا ماه نوامبر ]1984/ آبان 1363[ متوقف گردید.

نزدیک به 90 درصد از صادرات ایران از طریق همین ترمینال انجام می گیرد. ایران از اواخر سال گذشته یک سرویس رفت و آمد را به جزیرة سیری واقع در جنوب خلیج فارس به کار گرفت که نفت کش های بیگانه می توانند از طریق مخازن شناور و مصون از تهدید مستقیم موشک های "اگزوسه" یِ عراقی، بارگیری نمایند.

قطع فعالیت های خارک می تواند یک ضربة سخت به اقتصاد ایران وارد نماید، زیرا امکان برای رفع این اشکال وجود ندارد. دیگر ترمینال های ایرانی از ظرفیت بسیار محدودی - به ویژه ترمینال جزیرة "لاوان" در جنوب خارک - برخوردارند. محافل نفتی در خلیج فارس عقیده دارند در صورت بسته شدن جزیرة خارک، ظرفیت صادرات ایران به کم تر از پانصدهزار بشکه در روز به جای 5/1 میلیون در حال حاضر، سقوط خواهد کرد.

مسئولان شرکت های دریایی بیم تلافی از سوی ایران را دارند. یکی از آن ها روز پنجشنبه اعلام کرد که "ما در حال آماده باش هستیم". وی افزود: تهران احتمالاً خواهد توانست حملاتش را علیه کشتی هایی که با عراق و یا متحدان عرب او در خلیج فارس تجارت می کنند، از سربگیرد، همان طوری که قبلاً در پاسخ به محاصرة خارک از سوی عراق، انجام داده بود.»(1)

"چارلز رومن" سخن گوی وزارت خارجة امریکا: «امنیت دریایی در خلیج فارس برای امریکا ارزش حیاتی دارد و واشنگتن معتقد است برای حل اختلاف ایران و عراق، راه حل نظامی به درد نمی خورد. درد و رنج و ضررهای دو کشور برای ما تأسف آور است و بار دیگر از طرفین

ص: 727


1- 8. مأخذ 2، صص 6 تا 8 ، خبرگزاری فرانسه از تهران، 25/5/1364.

درگیر می خواهیم یک آتش بس برقرار کرده و وارد مذاکره شوند. البته ایران از این که در برقراری آتش بس مانند عراق باشد، از آن طفره می رود.»(1)

یونایتدپرس از بیروت: «عراق می گوید خارک - ترمینال اصلی نفت ایران - را به خرابه ای دودزا بدل کرده است. مقامات ایرانی تا به حال پاسخی به ادعای عراق در مورد انهدام خارک - یکی از بزرگ ترین ترمینال های نفتی جهان - نداده اند. خبرگزاری عراق می گوید فیلم این حمله در تلویزیون نشان داده شده است. با این حال، کارگران نفتی که در "رأس التنوره" بندر نفتی عظیم عربستان سعودی و همچنین در بحرین با آنان تماس گرفته شده، گفتند هیچ نشانه ای که حاکی از یک حملة هوایی سنگین به جزیرة خارک باشد، ندیده اند.»(2)

رادیو امریکا: «به گفتة منابع نفتی، در جریان حمله خسارات زیادی به انبار ذخیرة نفت خارک وارد شده است. این حمله توسط حداقل شش هواپیمای جنگی "میراژ" ساخت فرانسه، صورت گرفته است. هنوز معلوم نیست که حملة عراق به خارک چه تأثیری بر صادرات نفت ایران خواهد گذاشت. نود درصد صادرات نفتی ایران از طریق پایانة نفتی خارک تحویل خریداران می شود. تنها اظهار نظر ایران دربارة حمله هوایی به خارک، ادعای آن کشور در مورد سرنگون ساختن یک هواپیمای عراقی بوده است. عراق ادعای ایران را رد کرده و گفته است همه هواپیماهایش به سلامت به پایگاه های خود بازگشتند.»(3)

رادیوی بین المللی "میدی آن" - که زیر نظر حکومت مراکش اداره می شود - به نقل از آگاهان سیاسی:«پس از بمباران بندر نفتی جزیرة خارک توسط جنگنده های عراقی، انتظار می رود ایران طی روزهای نزدیک آینده عملیات انتقام جویانه ای علیه عراق و کشورهای عرب حوزة خلیج]فارس[ که از عراق پشتیبانی می کنند، انجام دهد. آماده باش دیروز ارتش کویت، جهت مقابله با هرگونه تحولات نظامی احتمالی جدید در این چارچوب است. ناظران سیاسی عقیده دارند به دنبال بمباران جزیرة خارک توسط عراق، جنگ خلیج فارس تحولات خطرناکی را شاهد خواهد بود.»(4)

سردبیر مجلة "میدل ایست" در مصاحبه با رادیو بی بی سی (25/5/1364، ساعت23:30):

«ماهواره های غربی که برفراز خلیج]فارس[ فعالیت می کنند، این ادعای عراق را که صدمة سنگینی به ترمینال نفتی خارک وارد کرده است، رد می کنند. البته بخشی از یک اسکله و نیز لوله های نفت آن به شدت آسیب دیده اند، اما بخش اصلی ترمینال - از جمله پمپ های اصلی - این منطقه هنوز فعال می باشند.»

سپس بی بی سی گفت: «تهاجم هوایی عراق در آستانة انتخابات ریاست جمهوری در ایران، با عزم راسخ در طول پنج سال جنگ صورت گرفته است و این می تواند به عنوان تغییر در استراتژی بغداد تلقی شود. تاکنون به طور جامع مشاهده شده است که حامیان مالی عراق، عمدتاً عربستان سعودی و کویت، به طور موفقیت آمیز مانع از سقوط عراق - که هدف ایران

ص: 728


1- 9. مأخذ 1، صص 5 و 6 ، خبرگزاری فرانسه، 25/5/1364.
2- 10. مأخذ 2، ص 11، خبرگزاری یونایتدپرس از بیروت، 25/5/1364، به نقل از خبرگزاری عراق.
3- 11. مأخذ 7، ص 10، به نقل از رادیو امریکا، 25/5/1364.
4- 12. مأخذ 1، صص 9 و 10.

مجازات آن کشور است - شده اند، سؤال این است که چرا عراق تصمیم به از بین بردن ذخایر همسایگان عرب خود گرفته است؟ سردبیر مجلة انگلیسی زبان میدل ایست "راجرهاردلی" که به تازگی از بغداد پایتخت عراق بازگشته است، پاسخ می دهد: "این اقدام یک ریسک بزرگ است، چرا که ایرانیان به طور آشکار و واضح می توانند پاسخ آن را بدهند و عملیات گذشته این موضوع را که برخی موارد پاسخ داده اند، نشان داده است.

نباید فکر کنیم که جزیرة خارک مکان آسانی برای ضربه زدن است، بلکه از تأسیسات و مجتمع آن به صورت دژی حفاظت می شود. پیش از این، حملاتی به جزیرة خارک صورت گرفته است اما هیچ کدام مؤثر نبوده اند. عراقی ها می خواهند تغییراتی را به مردم خلیج]فارس[ بلکه به جهان خارج نشان دهند. آن ها همچنین می خواهند در حال حاضر نشان دهند که تغییراتی در این جنگ حاصل شده است و آن ها در این جنگ برتری دارند و خصوصاً این تهاجم را در آستانة انتخابات ریاست جمهوری ایران انجام داده اند.

انتخابات در ایران خوب انجام شده است و هدف عراق ضربه زدن به روحیات ایرانیان بوده است، چرا که ایرانیان هنوز آثار جنگ های زدن شهرها را که در ماه های ژوئن و ژوئیه صورت می گرفت، در اذهان خود تداعی می کنند و عراقی ها با تکیه به همین مسئله می خواهند دست به تخریب روحیه بزنند لذا اقدام به این حمله کرده اند."

وی در پاسخ به این سؤال که آیا فکر نمی کنید اکنون عراق با تغییر سیاست خود قصد دارد توجه اعضای شورای همکاری خلیج]فارس[ خصوصاً کویت و عربستان را به خود جلب نماید و لذا به خارک حمله کرده است؟ گفت: "من فکر می کنم باید در انتظار بود و دید چه جوابی به این تهاجم آخرین داده خواهد شد. برای مثال من شنیدم که ارتش کویت به حال آماده باش درآمده است که بیانگر نگرانی آن کشور در میان کشورهای همسایه عرب عراق است و به خصوص عربستان سعودی احتمالاً به خاطر ممانعت از انجام چنین ریسک هایی درصدد اعمال فشار به بغداد است. "»(1)

617

در شمارة امروز یک نشریة داخلی سپاه گزارش مفصلی از آثار تحرکات دیپلماتیک چند ماه اخیر جمهوری اسلامی ایران آمده و ضمن آن،"خبرهای پشت پرده" و نکات جالبی از چشم انداز جنگ و صلح در نگاه برخی کشورهای عرب حوزة خلیج فارس، ذکر شده است. متن کامل این گزارش که با عنوان "طرح های صلح شورای همکاری خلیج فارس و مقدمه ای بر آن" درج شده، چنین است:

به دنبال تحرکات سیاسی اخیر و برخورد فعال تر جمهوری اسلامی در صحنة دیپلماسی منطقة خلیج فارس، چندی است که در میان رخ داد های منطقة خاورمیانه و خلیج فارس (حول محور جنگ) تغییراتی در مواضع و سیاست های دول تصمیم گیرندة این منطقه

ص: 729


1- 13. مأخذ 1، صص 37 و 38، رادیو بی بی سی، 25/5/1364.

به طور محسوس دیده می شود. این تغییرات که عمدتاً رابطة مستقیمی با جنگ تحمیلی دارد، روندی بطئی و تدریجی را طی می کند.

کشورهای حاشیه خلیج فارس و در رأس آن ها عربستان سعودی مدت هاست که تلاش می کنند در حمایت های بی حد و حصر خود از صدام، تعادلی را به وجود آورده و در مناسبات خود با جمهوری اسلامی ایران نیز دست به تغییراتی بزنند؛ این موضوع در حالی صورت می گیرد که پیوندهای محور اردن - قاهره - بغداد از استحکام بیش تری برخوردار گشته و نزدیکی های چشم گیری را نشان می دهد.

در این رابطه به طور مختصر به نظر می رسد که شورای همکاری خلیج فارس و به خصوص عربستان سعودی اخیراً به این نتیجه رسیده اند که در عین حمایت های اقتصادی و سیاسی از رژیم بعث (البته به شکل متعادل تری)، می باید در روابط خود با جمهوری اسلامی به گونه ای عمل نمایند که در صورت شکست احتمالی (و نه دور از انتظار) رژیم بعث، از تأثیرات زیان بار آن مصون بمانند. از سوی دیگر، ادامة جنگ و گسترش دامنة بیش از حد آن به منطقة خلیج فارس با توجه به توان مندی های بالای جمهوری اسلامی و توانایی های محدود این کشورها و از همه مهم تر خصوصیات ویژة صدام که حاضر است در صورت لزوم هر چیزی را فدای منافع خود کند، هشدار دیگری است که موجب می شود تا شورای همکاری خلیج فارس به تعدیل نسبی مواضع خود در قبال جنگ تحمیلی اقدام و مناسبات بهتری را با جمهوری اسلامی برقرار نماید. در ضمن، موضوع فوق به کشورهای حاشیه خلیج فارس مخصوصاً عربستان (به عنوان اهرم سیاسی امریکا در منطقه) این امکان را می دهد که تلاش های دیپلماتیک بیش تری را برای برقراری صلح انجام دهند.

در حاشیة مطلب فوق، مناسبات اخیر مصر و عراق قابل توجه و حائز اهمیت زیادی است که به نکاتی در این باره اشاره می کنیم: اولاً حمایت های بیش از حد مصر از عراق می تواند این کشور را تا حدودی از تلاش سریع مصون بدارد و ثانیاً مصر را که با امضای کمپ دیوید از جامعة عرب کاملاً منزوی شده بود، با آبرومندی به عنوان "حامی عربیت" به دامان اعراب بازگرداند.

درهرحال، با توجه به مشی اخیر شورای همکاری، اخیراً شاهد اظهارنظرهای پاره ای از اعضای این کشورها پیرامون مسئله صلح و پیشنهادهای چگونگی وصول به آن هستیم که با توجه به این که اظهارات یاد شده نمی تواند بی رابطه با نظرهای کلی این شورا باشد، به دو نمونه از آن اشاره می کنیم:

1- بازتاب پیام 14 ماده ای آقای هاشمی رفسنجانی:

معاون وزارت اطلاعات امارات عربی متحده در ملاقات با یکی از نمایندگان سیاسی جمهوری اسلامی اظهار می دارد که قبلاً شنیده است ایران با تشکیل دادگاه بین المللی از طریق سازمان ملل برای تعیین متجاوز و صدور رأی جهت مجازات، موافق است ولیکن اخیراً

ص: 730

از "شیخ زاید" شنیده است ایران با تشکیل دادگاه اسلامی موافق است و رأی آن را می پذیرد به شرط این که دست اندرکاران از قبل اعلام کنند صدام متجاوز است.

وی گفت هیچ کشوری به خصوص از دول منطقه، اقدام به چنین موضع گیری نخواهد کرد زیرا بلافاصله از جانب عراق مورد تقبیح و فشار واقع خواهد شد و کشورهای منطقه به این امر که به وخیم تر شدن اوضاع خواهد انجامید، متمایل نیستند. علاوه براین، امارات در موضع گیری ها 50% جانب ایران و 50% جانب عراق را می گیرد تا تعادل برقرار شود.

وی افزود: «من معتقدم همان طور که ایران رأی دادگاه را می پذیرد، تعیین متجاوز را هم به دادگاه محول کند. دادگاه حتماً متجاوز بودن صدام را تأیید می کند که در این صورت وی را مجبور به قبول رأی دادگاه می کند، لیکن امکان این که ایران به عنوان مسئول ادامة جنگ قلمداد شود، وجود دارد.»

وی در ادامه گفت: «پیش بینی می شود پس از خاتمة جنگ، صدام بیش از یک سال دوام نیاورد زیرا نمی تواند جواب گوی قتل و جرح و خسارات وارده باشد؛ یعنی جنگ باعث شده صدام بماند و این به خلاف تحلیل ایران است که معتقد می باشد جنگ، صدام را ساقط می کند. به علاوه، شاید ایران پیش بینی نمی نمود که امریکا و سایرین تا چه حد از صدام حمایت می کنند زیرا منافع شان ایجاب می کند در این مرحله صدام را سرپا نگه دارند.» لذا به نظر وی، ایران باید یک استراتژی و سیاست جدیدی اتخاذ کند. وی افزود: «سیاست اخیر آقای هاشمی خوب بود ولی کافی نبود.»

وی گفت: «اصولاً دو نظریه راجع به بعد از جنگ وجود دارد:

نظریه اول: برخی معتقدند صدام بعد از جنگ قوی تر می شود و به ملت عراق می گوید: من ایران را سرجایش نشاندم و ...

نظریه دوم این که چون صدام نمی تواند در مقابل خسارات و قتل و ... جواب گو باشد، لذا امکان دوام ندارد و اگر تا به حال ادامه داده، استفاده از حربة جنگ و ایجاد دیکتاتوری بوده است و در صورت اتمام جنگ، باید خودسازی سیاسی کند و قدری آزادی و دمکراسی بدهد و همین امر منجر به کاهش قدرت وی می شود.»

وی گفت: «من طرف دار نظریه دوم هستم. ایران نباید از حربة مذاکره و دیپلماسی واهمه داشته باشد و این همان چیزی است که صدام از آن خوف دارد، لذا هر بار ایران دست به تحریک دیپلماسی می زند (مانند سفر سعودالفیصل و دیدار دبیرکل سازمان ملل از منطقه یا فرستادگان ایران به منطقه)، صدام جنگ را تشدید می کند.»

ملاحظه: سخنان این مقام اماراتی به دنبال برگزاری اجلاس وزرای خارجة شورای همکاری در عربستان که در دستور کار آن، جنگ و نتایج سفر سعودالفیصل به تهران قرار داشت، بیان شده است.

ص: 731

2- تلاش هایی از سوی عوامل شورای همکاری خلیج فارس برای صلح:

سفیر امارات متحده در لندن در یک گفت وگوی خصوصی می گوید اگر جمهوری اسلامی ایران ادامة جنگ را مصلحت نمی بیند، مستقیماً دست به کار نشود و با رهبران کشورها و سازمان ملل تماس نگیرد، بلکه مراتب به وی اطلاع داده شود و او به نحو مقتضی مراتب را با "شیخ زاید" حاکم امارات، "فهد" شاه عربستان و "حافظ اسد" و رهبران و علمای شیعة امارات، کویت، سعودی، عراق، سوریه، لبنان، پاکستان و هند در میان می گذارد و سپس آن ها اعلام می کنند که هیئتی از علمای شیعة کشورهای مختلف جهان برای متوقف کردن جنگ عازم تهران و بغداد هستند.

وی گفت: «از قبل، تماس و هماهنگی بین جمهوری اسلامی ایران، صدام، فهد و حافظ اسد و شیخ زاید صورت می گیرد تا یک آتش بس سه ماهه اعلام شود و فوراً یک حکومت ائتلافی با شرکت صدام و رهبران شیعة عراق با نظر ایران و نمایندگان سایر احزاب مخالف صدام و اکراد در عراق تشکیل شود و طی این مدت (سه ماهه) با اعزام نمایندگان حافظ اسد، فهد و شیخ زاید به عراق، ترتیب انجام یک رفراندوم و انتخابات جهت ریاست جمهوری و مجلس عراق تحت نظارت سازمان کنفرانس اسلامی داده می شود که در آن صورت، انتخابات حتماً آزاد خواهد بود.»

وی افزود:«ممکن است صدام مجدداً انتخاب شود که مسئله ای نیست، بلکه مهم آن است که تعداد قابل توجهی نمایندة شیعه و سایر احزاب مخالف صدام به مجلس راه خواهند یافت و طبق قانون اساسی جدیدی که نوشته می شود، دارای اختیارات کافی خواهند بود و از طریق این حکومت ائتلافی، مذاکرات ایران و عراق آغاز می شود.»

وی گفت: «پرداخت غرامت به ایران حتمی است و شورای همکاری آن را تقبل کرده است؛ مهم، در نظر گرفتن نقش شیعیان عراق و خالی کردن زیر پای صدام آن هم تدریجی، است.»

وی گفت: «این حرکت، گام به گام است تا در فرصت مناسب، صدام را بتوان سرنگون کرد و صدام حتماً راه حل مزبور را می پذیرد، زیرا برای وی در مسند قدرت بودن مطرح است و این که جانش حفظ شود. و در صورت تحقق این امور، صدام هر راه حلی را می پذیرد ولو این که به نابودی میلیون ها عراقی و یا از دست رفتن قسمتی از خاک عراق بینجامد.»(1)

618

انتخابات چهارمین دورة ریاست جمهوری اسلامی ایران از ساعت7 بامداد آغاز شد و پس از 14 ساعت اخذ رأی، پایان یافت.(2)

به رغم تهدیدات و شایعات چند روز گذشته مبنی بر حتمی بودن حملة عراق به تجمعات، در این روز انتخابات در محیطی آرام برگزار شد که تبعات مثبت روانی محسوسی در پی داشت؛ به عنوان مثال، مردم شهر باختران که با نگرانی در نقاط دور از شهر به سر می بردند، با مشاهدة آرامش روز انتخابات، مجدداً به شهر بازگشتند.(3)

ص: 732


1- 14. سند شماره 226062 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 25/5/1364، صص 2 تا 6 .
2- 15. روزنامة اطلاعات، 26/5/1364، ص2.
3- 16. مأخذ 2، ص 14، خبرگزاری جمهوری اسلامی از باختران، 25/5/1364.

تصویر

تصویر

25/5/1364 - انتخابات چهارمین دوره ریاست جمهوری: تنوع اقشار مختلف شرکت کننده در انتخابات

ص: 733

به گزارش نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در جده، امروز انتخابات ریاست جمهوری در مکه و مدینه نیز جهت اخذ رأی از حجاج ایرانی، برگزار شد. بنابراین گزارش، در مدینه صف رأی دهندگان در بعضی از نقاط تا حدود پانصد متر ادامه داشته و در مکه نیز استقبال حجاج از انتخابات چشم گیر بوده است. در برخی موارد گزارش شده که طول صف به دو کیلومتر رسیده بوده و صف های طولانی در مقابل مراکز اخذ رأی تشکیل شده بوده است. ...

این گزارش حاکی است که تا یک روز قبل از انتخابات، مقام های سعودی از ترخیص تعرفه های انتخاباتی طفره می رفته اند که این مسئله، با ملاقات های مدیرکل سیاسی وزارت خارجه با کاردار عربستان در تهران و نمایندگی های ریاض و جده سرانجام حل شده است.(1)

انتخابات ریاست جمهوری درحالی برگزار شد که جبهة خارجی فعالی وجود داشت و در آخرین روزهای قبل از انتخابات، به صورت حمله به جزیرة "سیری" و حملة شدید به خارک - مرکز حیات اقتصادی ایران - بروز یافت. هم زمان، هم سو و هماهنگ با آن، گروه هایی چون سازمان مجاهدین خلق، سازمان چریک های فدایی خلق، دسته های مختلف سلطنت طلبان و ... به اقدامات ایذایی پراکنده و پخش اعلامیه با مضمون "تحریم انتخابات"، (دست زدند. رادیوهای وابسته به این گروه ها و رادیوهای بیگانة بین المللی نیز مواضع و اقدامات آن ها را در پوشش خبری و تبلیغی وسیع قرار دادند. چنین تحرکات و اقداماتی - که امروز هم ادامه داشت -(2) سبب شد که اوضاع دقیقاً برعکس اهداف عوامل آن، پیش برود. در واقع وجود چنین جوی سبب شد که به رغم نبودن رقابت انتخاباتی، حساسیت ها افزایش یابد و مردم شرکت گسترده تری داشته باشند و با احساس مسئولیت و دغدغة بیش تری آرای خود را به صندوق های رأی بریزند.

در بازتاب این وضعیت و در بررسی انتخابات امروز و نتایج آن، رادیو بی بی سی گفت: «انتظار می رود رئیس جمهور "سیدعلی خامنه ای" اکثریت بزرگ آرا را به دست آورد و برای مدت دیگری در این منصب انجام وظیفه کند. دو کاندیدای دیگر "حبیب الله عسگر اولادی" وزیر سابق بازرگانی و "محمود مصطفوی کاشانی" وکیل دادگستری، در انتخابات شرکت می کنند؛ انتظار نمی رود هیچ کدام از آن ها آرای قابل توجهی را به دست آورند.»(3)

619

در حاشیة برگزاری موفق انتخابات - که براثر حضور گستردة مردم، شادابی سیاسی خاصی در وضع کنونی جنگ ایجاد کرده است - خبرهایی از قم می رسد که خلاف روال کنونی است. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی: «آیت الله العظمی مرعشی نجفی

ص: 734


1- 17. سند شماره 212262 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 26/5/1364، ص1.
2- اخبار این تحرکات، در روزهای قبل درج شده و اخبار تحرکات ایذایی امروز نیز در گزارشی جداگانه آمده است.
3- 18. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "انتخابات ریاست جمهوری و رسانه های گروهی جهان"، شمارة 15 (26/5/1364)، ص 15، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 25/5/1364 از تهران به نقل از رادیو بی بی سی.

تصویر

برخلاف معمول همیشه، تا ساعت21 جمعه شب - پایان مهلت اخذ رأی - به طور علنی رأی نداده اند. آقای "حجری" جانشین فرماندار قم و مسئولین ستاد انتخابات فرمانداری این شهرستان نیز این مطلب را تأیید کردند. [...] خبرنگاران صدا و سیما و خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز علی رغم تماس های مکرر با دفتر ایشان، هنوز موفق نشده اند از شرکت علنی ایشان در انتخابات گزارش تهیه کنند. مسئولین دفتر آیت الله نیز در زمینة شرکت و یا عدم شرکت ایشان در انتخابات،پاسخ های مبهم و منفی به خبرنگاران می دهند. ... در آخرین تماسی که در ساعت21:40 با حاج آقا "جواد مرعشی" فرزند ایشان، گرفته شد، وی گفت: "حال آقا مساعد نبوده و از صبح امروز تاکنون از ایشان اطلاعی نداریم و ما هم نگران حال ایشان هستیم." یادآوری می شود آیت الله العظمی مرعشی نجفی امروز برخلاف معمول همیشه نمازجماعت را در صحن مطهر حضرت معصومه(س) برگزار نکردند.»(1)

همچنین یک منبع ذیربط دیگر گزارش کرد:

«صندوق رأی سیار جهت اخذ رأی از آقای شریعتمداری به درب منزل ایشان در قم برده می شود لیکن نام برده از دادن رأی خودداری می نماید. ضمناً در زمان مراجعة صندوق سیار به بیت آیت الله العظمی "مرعشی نجفی" و "سیدصادق روحانی" از سوی اهالی منزل اظهار شده که شخصیت های مذکور به خارج از شهر رفته اند.»(2)

برخلاف مراجع یادشده، آقای گلپایگانی در انتخابات شرکت کرد که به لحاظ پایگاه و

ص: 735


1- 19. مأخذ 2، صص 15 و 16، خبرگزاری جمهوری اسلامی از قم.
2- 20. سند شمارة 200040 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 29/5/1364، ص2.

شأن حوزوی و سیاسی دارای مرتبه ای بالاتر از سایر مراجع کنونی است، از این رو عدم شرکت دیگران، کم تأثیر و اهمیت محسوب می شود.

در هر حال، به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، آیت الله العظمی گلپایگانی هنگام رأی دادن، فرموده اند: «این جمهوری از ابتدا به عنوان جمهوری اسلامی برقرار شده است و در جمهوری اسلامی مردم باید مراعات کنند تا جمهوری اسلامی باقی بماند و من همیشه در نوشته ها و گفته ها این مسئله را متذکر شده ام که نباید برخلاف جمهوری اسلامی عملی انجام دهیم و از خداوند متعال مسئلت دارم که ملت را در این امر مهم انتخابات رئیس جمهوری یاری کند تا رئیس جمهوری بتواند دولتی را معین کند که آن دولت، اسلامیت جمهوری اسلامی را برندارد که تبدیل به جمهوری غیراسلامی شود، بلکه در جهت تقویت جمهوری اسلامی فعالیت و اقدام کند و همان طوری که از اول شعار جمهوری اسلامی "نه شرقی و نه غربی" بود، در عمل این معنا متحقق شود و خداوند رئیس جمهوری را که بر این کشور انتخاب می شود، موفق شان بدارد مانند ابتدای این جمهوری که مبنای آن اسلامی بوده تا آخر هم همین طور باشد.»

آیت الله العظمی گلپایگانی در بخش دیگری از سخنان خود، افزوده اند: «من امیدوارم که ان شاء الله در آینده مواظب و مقید باشیم که احکام اولیة صدر اسلام را - نه آن احکامی که بندگان خدا می خواهند و بگویند به عنوان ضرورت است - عمل کنیم و همان طوری که از صدر اسلام به احکام اولیه عمل می شده است، این رویه ادامه پیدا کند.»(1)

در گزارشی دیگر با عنوان "انتخابات و مراجع تقلید" که در واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم تهیه شده و برای ائمه جمعه نیز ارسال گردیده، به جنبه هایی دیگر از قضیه اشاره شده است. متن گزارش چنین است:

آیات عظام گلپایگانی و منتظری در انتخابات شرکت کردند و خبر آن اعلام گردید؛ از شرکت آیت الله العظمی مرعشی نجفی خبری پخش نشد. ظاهراً ایشان در روز رأی گیری در قم نمانده است. یک قول، خبر از امتناع عمدی وی از شرکت در انتخابات می دهد که دلیل آن اعتراض به حذف مهندس بازرگان بوده است. هر چند قبلاً اخباری وجود داشت که از روابط خوب نهضت آزادی با بیت آیت الله نجفی حکایت می کرد، اما هنوز به طور قطعی مشخص نیست که این عدم شرکت به معنای اعتراض به مسئله مزبور بوده یا دلایل دیگری داشته. یک خبر حاکی است وقتی از یکی از نزدیکان آیت الله نجفی سؤال شد که «چرا رأی ندادید؟» وی گفته است: «وقتی آیت الله مرعشی رأی نداده، من رأی بدهم؟!»

آیت الله گلپایگانی به هنگام رأی دادن اظهار امیدواری کرد که رئیس جمهوری انتخابی، دولتی را معین کند که آن دولت اسلامیت جمهوری اسلامی را برندارد. ایشان همچنین تأکید کرد: «بایستی کوشش شود کمبودهای ناشی از انتصاب افرادی که کاملاً متوجه احکام اسلامی

ص: 736


1- 21. مأخذ 2، صص 14 و 15.

نبوده اند، رفع شود و انتظار مردم در جهت عمل به احکام اسلامی به بهترین وجه فراهم گردد و من امیدوارم که ان شاء الله در آینده مواظب و مقید باشیم که احکام اولیة صدر اسلام را - ]نه[ آن احکامی که بندگان خدا می خواهند و بگویند به عنوان ضرورت است - عمل کنیم وهمان طوری که از صدر اسلام به احکام اولیه عمل می شد، این رویه ادامه پیدا کند.»

آیت الله منتظری نیز به هنگام رأی دادن با تأکید بر اجرای قانون اساسی و هماهنگی بین سه قوه به عنوان مهم ترین وظایف رئیس جمهور و با اشاره به این نکته که اجرای قانون باید برای ضعیف و قوی یکسان باشد، گفتد: «ما از اول انقلاب به مردم وعدة حکومت عدل علی(ع) را داده ایم و مردم هم یک چنین انتظاری دارند.»(1)

620

امروز نیز عناصر ضدانقلاب همچون روزهای گذشته به منظور مقابله با برگزاری مطلوب انتخابات ریاست جمهوری، تحرکاتی ایذایی انجام دادند. اما در مجموع، اقدامات آن ها بسیار ناچیز و بی اهمیت و حتی نسبت به روزهای گذشته کاملاً ضعیف و بی رمق بود. در تهران مهم ترین تحرکات مشکوک - که به وسیله مراکز ذیربط گزارش شده - دو مورد است:

به گزارش شهربانی جمهوری اسلامی ایران، مسئولان حوزة 1688 "قلعه مرغی" تهران حین شمارش آراء متوجه سوزش صورت و چشم شان می شوند که پس از بررسی، مشخص شد که موادشیمیایی سفید رنگی در صندوق رأی ریخته شده است.(2)

همچنین یکی از برادران عضو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تهران با موتورسیکلت در جادة "امین آباد" در حال حرکت بوده که چند موتور سوار او را تعقیب می کنند و در فرصتی که به سویش تیرمی زنند، مجروح می شود، اما در همان حال به مهاجمان شلیک می کند که آن ها ناچار می گریزند.(3)

در خارج کشور نیز بازار ضدانقلاب فقط اندکی پررونق تر از داخل بود. مهم ترین حوادث در پاریس رخ داد. به گزارش خبرگزاری فرانسه، در پاریس هنگام رأی گیری در سفارت ایران برای انتخابات ریاست جمهوری، درگیری هایی میان "طرف داران آیت الله خمینی و گروهی سلطنت طلب" در نزدیکی سفارت روی داد و دو طرف با چوب و سنگ به جان هم افتادند که دو تن جراحاتی برداشتند.(4)

فعال ترین گروه در این زمینه، سازمان مجاهدین خلق بود. یک گزارش دربارة فعالیت این سازمان - که در سطح محدودی انتشار یافت - چنین است:

«سازمان مجاهدین خلق در روز انتخابات تبلیغات ویژه ای را آغاز کرد که در آن درخواست عدم شرکت در انتخابات مرتباً تکرار می شد. در این برنامه ها مصاحبه هایی نیز با مادر رضایی ها، سرهنگ معزی، و حسن نایب آقا (فوتبالیست فراری) و چند "شخصیت ملی ترقی خواه" دیگر پخش شد.

رادیو مجاهد همچنین آمار زیر را از عملیات سازمان ارائه کرد: شمار تراکت های پخش

ص: 737


1- 22. واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، نشریة "گزارش" شمارة 7 (31/5/1364)، صص 13 و 14.
2- 23. مأخذ 20.
3- 24. مأخذ 20، ص 1.
4- 25. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "انتخابات ریاست جمهوری و رسانه های گروهی جهان"، شمارة 16، (27/5/1364)، ص7، خبرگزاری فرانسه، از پاریس، 25/5/1364.

شده در سراسر کشور از مرز 80 هزار گذشت؛ تعداد مراکز منهدم شده دشمن به 30 مورد رسید؛ تلفات رژیم در عملیات پیش مرگان مجاهد به 186 نفر افزایش یافت؛ 3 پلاکارد ده متری مربوط به تبلیغ انتخابات قلابی توسط هسته های مقاومت به آتش کشیده شد(!).

این رادیو در ساعت10:30 صبح جمعه طی گفتاری از مردم می خواست نظم را برهم زده و در انتخابات اخلال کنند: به ارگان ها و نیروهای سرکوب گر رژیم نظیر کمیته ها و سپاه پی درپی تلفن کنید و اطلاعات غلط و گم راه کننده در اختیارشان قرار دهید.»

در این گزارش افزوده شده که سازمان منافقین تیم های ترور و تخریب خود را برای اخلال در روز انتخابات، از کردستان به بعضی شهرها از جمله تهران فرستاده بودند که بیش تر آن ها قبل از هر اقدامی دست گیر شدند. در مجموع، منافقین در مورد انتخابات اقدامی مؤثر نتوانستند بکنند و این ناتوانی در کنار آن ادعاها و گزارش های دروغ آن ها مبنی بر اجرای عملیات، خود سبب شد که حتی خبرگزاری ها که منتظر اند از کاهی، کوهی بسازند، بعضاً با تمسخر عنوان "15 روز ادعای بی نتیجه" را در گزارش خود بیاورند.(1)

به گزارش کیهان، حجت الاسلام "ری شهری" وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی ایران، در گفت وگوی اختصاصی با این روزنامه با عنوان کردن این که عناصر ضدانقلاب با حمایت و پشتیبانی عراق جهت کاهش میزان آرای انتخاباتی دست به اقداماتی زده اند، به دست گیر شدن تعدادی از آن ها اشاره کرده است:

«گروه های ضدانقلاب اعم از سلطنت طلب، منافقین و سایر گروهک ها همة توان خودشان را به کار گرفته بودند تا از تاریخ 10 تا 25 مردادماه بتوانند از طریق تهدید، ترور و انفجار درصد آراء مردم را پایین بیاورند، ولی به حمدالله با همکاری مردم و تلاش های سربازان امام زمان(عج)، همگی دست گیر شدند و چند نفری هم به هلاکت رسیدند.» وی توضیح داد: «تیم های ترور و ضدانقلابیون کلاً از عراق آمده بودند و در اغلب استان های کشور مستقر شده بودند که همگی دست گیر شده اند.»

ری شهری افزود: «افراد دست گیر شده منافقینی هستند که فرار کرده و به عراق گریخته بودند. و طی 6 الی 18 ماه دوره های خراب کاری دیده اند.»(2)

621

امروز امام خمینی برای حجاج بیت الله الحرام پیامی فرستادند. در این پیام مفصل به این موضوعات پرداخته شده است: سیاست جمهوری اسلامی ایران، موقعیت و جایگاه مسلمانان و مستعضفان به ویژه کشورهای اسلامی و جهان سوم در جهان کنونی، چگونگی برخورد با ابرقدرت ها و نیز تکلیف پیروان پیامبر اسلام(ص) در عصر حاضر، قریب الوقوع بودن حکومت مستضعفان، قیام ناس و حقیقت برائت از مشرکان، اجابت دعوت خدا و طرد شیاطین از " ام القری" و "ماحولها"، پرورش تروریست در کاخ سفید، احیای مراسم عبادی - سیاسی حج،

ص: 738


1- 26. مأخذ 22، صص 23 و 24.
2- 27. روزنامة کیهان، 26/5/1364، ص 2.

اجابت فرمان الهی و بازگشت به هویت دینی و سیاسی که زمینه ساز فروپاشی و اضمحلال قدرت ها و کاخ نشینان است، انقلاب اسلامی سرآمد مبارزه علیه کفر و شرک، فریاد برائت از مشرکان و برخورد با آخوندهای درباری، ایجاد تحکیم وحدت بین پیروان پیامبر اسلام(ص) در مقابل طاغوت های زمانه، عاقبت کار صدام و حامیان او، صدور کالاهای امریکایی و اروپایی و ژاپنی به کشورهای اسلامی ... و خرید های حاجیان در حج.

بخش هایی از این پیام مفصل امام چنین است.

- خورشید تابان اسلام بزرگ در شرق و غرب عالم نورافشانی می نماید و ندای ابراهیمی(ع) و محمدی(ص) در گوشه و کنار گیتی طنین افکنده و جان و دل مسلمانان جهان را روح بخشیده و فریاد وحدت بین طوایف مسلمین از هر فرقه و مستضعفان و مظلومان از هر ملت در سراسر جهان زلزله افکنده و کاخ آمال ستم گران و جهان خواران در شرف انهدام و فروریختن؛ است گویی دولت مستضعفین نزدیک و وعدة حق تعالی قریب الوقوع است.

- بیت الله الحرام و کعبة معظمه زائران عزیزی را در آغوش می کشد که حج را از انزوای سیاسی و انحراف اساسی به سوی حج ابراهیمی(ع) - محمدی(ص) سوق داده و حیات آن را تجدید می نمایند و بت های شرق و غرب را در هم می شکنند و معنای قیام ناس و حقیقت برائت از مشرکان را عرضه می دارند.

- دل میقات در هوای زائرانی می تپد که از کشور "لاشرقیه و لاغربیه" آمده اند تا با تلبیه و لبیک، لبیک، دعوت خداوند را به سوی صراط مستقیم انسانیت اجابت کنند و با پشت پا زدن بر مکتب های شرقی و غربی و انحرافات ملی گرایی، فرقه زدایی نموده، با همة ملت ها بدون در نظر گرفتن رنگ و ملیت و محیط و منطقه، برادر و برابر ]و[ غم خوار یک دیگر باشند و تحکیم وحدت کنند و با "ید واحده" بر دشمنان بشریت و زورگویان جهان خوار بتازند.

- و "جمرات" انتظار فداکارانی را می کشد که [...] در این مکان مقدس نیز با سنگ ریزه ها و شعارهای کوبنده، گروه شیاطین را از " ام القری" و "ماحولها" - که جهان است - رمی و طرد کنند.

"و مکروا و مکرالله، والله خیرالماکرین" و از جمله دفاع حق تعالی و معکوس کردن مکر کاخ سفید، این است که تروریست پروری سردم داران "کاخ سیاه" امریکا بر سرزبان ها - حتی روشن فکران امریکا - افتاده است. کاخ سیاه با اخراج رژیم عراق از لیست تروریست ها، به صورتی واضح ثابت کرد که تروریست پرور و طرف دار آن است. کاخ سفید میزان تروریست و ضد آن را مخالفت با جنایاتش در سراسر جهان و موافقت با آن می داند. رژیم عراق تا مخالف بود، در لیست تروریست پرورها بود و آن روز که سر اطاعت به آستان کاخ سیاه نهاد، از لیست خارج شده هر چند توطئه های تروریستی آن در منطقه خصوصاً خلیج فارس برملا شده باشد.

ص: 739

- از نظر نظامی با تأییدات خداوند قادر، امروز رژیم عراق مفلوک و شکست خورده و در شرف انهدام است و آن همه ساز و برگ جنگی شرق و غرب و تأییدات جهان خواران نتوانسته است این مزدور را نجات دهند و ضربات کوبندة سپاهیان اسلام مجال تفکر را از آنان گرفته و امید است با عنایات الهی به زودی این خار با خواری از سر راه مسلمانان و خصوصاً ملت شریف عراق برداشته شود و ملت مسلمان عراقی سرنوشت خود را به دست گرفته و با سایر مسلمین با برادری و برابری به سر برند.

- اسلام در بعد سیاسی، کشورها را در همة زمینه ها بدون تشبث به دروغ و خدعه و توطئه های فریبنده، به اداره و تمشیت حکومت سالم هدایت می کند و روابط را با کشورهای دیگری که به زیست مسالمت آمیز و خارج از ظلم و ستم کاری متعهد هستند، محکم و برادرانه می کند؛ اقتصاد را به صورتی سالم و بدون وابستگی، به نفع همگان در رفاه همة مردم - با اهمیت به مستمندان و ضعیفان - بارور می کند و برای رشد بیش تر کشاورزی و صنعت و تجارت کوشش می نماید؛ و در بعد نظامی به همة کسانی که صلاحیت دفاع از کشور را دارند، برای مواقع اضطراری تعلیم نظامی می دهد و در این مواقع، بسیج عمومیِ اختیاری و احیاناً اجباری می کند و در حال عادی برای دفاع از مرزها و تنظیم شهرها و ایمنی جاده ها و حفظ نظام و انتظام، نیروی مؤمن ورزیده تربیت می کند.

- مع الاسف مکة معظمه و جده و مشاهد مشرفة حجاز، مرکز وحی و مهبط جبرائیل و ملائکه - الله - که باید به حکم اسلام بت های جنایت کار را در آن جا شکست و فریاد بر سر آن ها زد و از آن ها برائت جست - مملو از کالاهای بیگانگان و بازار برای دشمنان اسلام و پیامبر بزرگ(ص) شده! کثیری از حجاج بیت الله الحرام که برای فریضة حج می روند و باید در آن مکان مقدس از توطئه بیگانگان به فریاد "یا للمسلمین" برخیزند، غافلانه در بازارها به جست وجوی کالاهای امریکایی، اروپایی و ژاپنی پرسه می زنند و دل صاحب شریعت را با این عمل که با حیثیت حج و حجاج بازی می کند، به درد می آورند.(1)

ص: 740


1- 28. سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی وزارت ارشاد اسلامی، "صحیفة نور - مجموعه رهنمودهای امام خمینی"، جلد 19، بهار 1368، صص 197 تا 204.

ص: 741

روزشمار جنگ شنبه /26 مرداد 1364 / 29 ذیقعده 1405 / 17 اوت 1985

622

در چارچوب اجرای عملیات های نفوذی به منظور انهدام ارتش حکومت عراق، از اواخر دیشب تا بامداد امروز در منطقة عمومی "فکه" عملیاتی با نام "عاشورای3" و با رمز "یاسیدالشهدا(ع)" انجام شد.

توضیح این که در محور شمالی فکه، وضعیت خط پدافندی دشمن اجرای عملیاتی محدود یا ایذایی را برای نیروهای جمهوری اسلامی امکان پذیر ساخته است. در این محور، خط اصلی دشمن در غرب رودخانة "دویرج" است، اما بودن چند ارتفاع مهم در شرق رودخانه سبب شده بود که دشمن برای تسلط بیش تر بر منطقه، نیروهایی نیز روی آن ها مستقر کند. این ارتفاعات عبارت اند از تپه های "شیری"، "رزمی" و "شتری". اجرای عملیاتی صرفاً ایذایی در این منطقه با اهدافی چون انهدام دشمن و گرفتن اسیر، به تیپ سیدالشهدا(ع) واگذار شد.

تصویر

26 مرداد 1364 عملیات نفوذی عاشورای3 در منطقه عمومی فکه - انتقال اسیران عراقی از منطقه عملیات

ص: 742

این تیپ پس از شناسایی و دیگر اقدامات لازم برای کسب آمادگی، عملیاتی را به استعداد سه گردان در ساعت21 دیشب (25/5/1364) آغاز کرد و در تاریکی شب موفق شد منطقه را به طور کامل پاک سازی کند و با آغاز روشنایی هوا به عقب برگردد. به این ترتیب منطقه ای با وسعت چهارده کیلومترمربع پاک سازی شد و ضمن آن علاوه بر انهدام همة سنگرهای اجتماعی و انفرادی، تجهیزات، دو انبار مهمات و یک دستگاه بولدوزر، حدود 200 تن از نیروهای دشمن کشته و 33 اسیر نیز به عقب آورده شدند.

نیروهای خودی نیز متحمل 20 شهید و 100 مجروح و یک مفقود شدند.(1)

623

خبرهای محافل نفتی داخل کشور حاکی است که به رغم خسارات وارده به خارک - که حدود یک صد میلیون دلار تخمین زده می شود - بارگیری و صدور نفت از این جزیره از ظهر جمعه مجدداً با استفاده از اسکلة اچ (H) آغاز شده است. علاوه بر این، تلاش می شود چند سکو از ده سکوی اسکلة "تی" - که نقاط بسیاری از آن در حملة پنج شنبة هواپیماهای عراقی سخت آسیب دیده است - تا یکشنبه آمادة صدور نفت شود.

خبرگزاری جمهوری اسلامی در تماس با مسئولان کسب اطلاع کرده که آسیب اسکلة آذرپاد (H) - که مخصوص صدور نفت به نفت کش های غول پیکر است - جزئی بود و پس از یک وقفة 20 ساعته، کار صدور نفت از این اسکله جریان یافته است و اینک تلاش وسیعی برای آماده شدن چهار سکوی اسکلة تی که صدمات جدی دیده اند، در حال انجام است و ان شاء الله تا اواخر یکشنبه یا حداکثر دوشنبه این چهار سکو آمادة صدور نفت خواهند بود، اما تعمیر حداقل شش سکوی بارگیری در این اسکله در آیندة نزدیک متصور نیست. چنان که گفته شد، کل خسارات وارده در حدود یک صد میلیون دلار برآورد شده است.

این حمله - که به گفتة مقام های وزارت نفت، راحت ترین، دقیق ترین و شدیدترین حملة هوایی دشمن به خارک در طول جنگ بوده است - در زمان تغییر نوبت نگهبانی پدافند انجام گرفته و احتمالاً دشمن با آگاهی، زمان حمله را انتخاب کرده است.

حمله، به آتش سوزی نسبتاً وسیعی انجامیده که مهار آن تا بامداد جمعه و خاموش کردن آن تا ظهر جمعه ادامه داشته است. در جریان حمله، شش تن نیز مجروح شده اند.

پرواز هواپیماهای دشمن به صورت بی سابقه ای در ارتفاع کم انجام گرفته است و از هیچ یک از عوامل دفاع ضدهوایی واکنشی گزارش نشده است. گفته می شود چهار هواپیمای عمل کننده را دو هواپیما اسکورت می کرده اند. هواپیماها با راکت و بمب به بمباران اسکله و حمله به نفت کش در حال بارگیری پرداخته اند. همچنین چند بمب چتری با بخشی از اسکلة تی در ناحیة سه راهی اصابت کرده و خسارات جدی وارد ساخته و دو بمب نیز در دریا افتاده است.

ص: 743


1- 1. سند شمارة 0634 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: "انتخاب منطقة عملیاتی فدک (فاو) "به گزارش روای قرارگاه خاتم در عملیات والفجر 8 (داود رنجبر)، معاونت سیاسی ستادکل، ص43.

یک منبع نظامی مسئول در دفاع دژ خارک به مقام های نفتی گفته است که مشاهده شده که هواپیمای دشمن پس از پرتاب یک موشک به سمت آن، از صفحة رادار محو گردیده است.

دربارة آخرین وضعیت نفت کش بزرگ نروژی "توریل" - که هنگام هجوم عراق در کنار اسلکة آذرپاد مشغول بارگیری بوده و آسیب دیده - در گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی آمده است که این کشتی: «بارگیری خود را پایان داده و خارک را ترک گفته است و اینک با توجه به لزوم تعمیر برای ادامة سفر، در وسط خلیج فارس لنگر انداخته است.»(1)

624

امروز هم موضوع حملة عراق به جزیرة نفتی خارک، از عمده ترین محورهای خبری عالم بود. بخش عمده ای از این بازتاب وسیع، مربوط به تبعات اقتصادی این حمله است و موضوع های بخش های دیگر عبارت است از: امکان واکنش ایران در حمله به تأسیسات نفتی متحدان عراق، تأثیر این حادثه در توانایی های جنگی ایران؛ چگونگی خسارات وارده و یا نکات فنی و نظامی آن. بعضی از این توضیحات به گونه ای است که گویا به عراق رهنمود می دهد که نقاط آسیب پذیر ایران کدام اند؛ برخی دیگر از مطالب، آشکارا به القاء ناامیدی به ایران، می پردازد و مبتنی بر تأکید ناتوانی روزافزون ایران در مصون نگه داشتن تأسیسات نفتی خویش در برابر حملات عراق است و این تداوم حملات عراق به قطع شریان حیاتی اقتصاد ایران خواهد انجامید که ناتوانی ایران در ادامة جنگ را نتیجه می دهد. در هر حال، نمونه هایی از آنچه امروز در رسانه های گروهی جهان در این باره آمده است، ذکر می گردد:

یک مفسر رادیو بی بی سی با اعلام خبر حملة عراق به جزیرة خارک، به افزایش نرخ لیرة استرلینگ در بازارهای پولی و افزایش بهای نفت خام دریای شمال بریتانیا اشاره کرد و افزود: «ادعای عراق دایر بر نابود کردن تأسیسات خارک، به علاوه سکوت مقامات در تهران دربارة وقوع این حمله، بر شایعات مربوط به شدید بودن آن قوت بخشید و در عصر روز پنجشنبه موجب افزایش نرخ برابری لیرة استرلینگ در بازارهای پولی و همچنین افزایش بهای نفت خام تولیدی دریای شمال بریتانیا شد. به عنوان نمونه، بهای نفت خام حوزة "برنت" در دریای شمال بریتانیا برای تحویل در ماه نوامبر از بشکه ای 26 دلار و 35 سنت به 27 دلار ترقی کرد. در عین حال، دیروز معامله گران نفت در بازار آزاد نفت گفتند بهای نفت خام مدتی بود که رو به افزایش گذارده بود، خبر حمله به خارک، آن را تقویت کرد.

صرف نظر از اهمیت سیاسی این حمله که یک روز پیش از انتخابات ریاست جمهوری در ایران انجام گرفت، اهمیت اقتصادی آن را تا روشن شدن میزان خسارت نمی توان به درستی تعیین کرد. تا صبح امروز هنوز اطلاعات دقیقی در این زمینه در دست نبود. مقامات شرکت ملی نفت

ص: 744


1- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 151 (27/5/1364)، صص 4 و 5.

ایران در لندن گزارش های مربوط به آسیب دیدن شدید تأسیسات خارک را تکذیب کردند.

از سوی دیگر، مقامات کشتی رانی در بحرین می گویند علی رغم خسارات شدیدی که بر بعضی از تأسیسات نفتی خارک وارد آمده است حداقل یکی از سه ترمینال جزیره مشغول به کار است. به گفتة این مقامات، اسکلة "اچ" به فعالیت عادی خود ادامه می دهد و اسکلة "تی" از کار افتاده است.»(1)

نشریة "تایمز" لندن در مورد میزان خسارات وارده به خارک و میزان آسیب پذیری سکوهای نفتی این جزیره نوشت:

«بدون شک این حمله (به خارک) - که در آستانة انتخابات ریاست جمهوری ایران انجام گرفت - یکی از مهم ترین تلاش های رژیم عراق برای قطع جریان نفت ایران بوده است. هنوز برای تشخیص میزان تأثیر این حمله به ظرفیت صادرات ایران، خیلی زود است و از سوی دیگر، روز جمعه منابع مورد اطمینان گزارش دادند که سکوی نفتی "اچ" جزیرة خارک - که برای شرکت ملی نفت ایران از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است - هنوز مشغول فعالیت است. به غیر از سکوی اچ، ضربه پذیرترین تأسیسات این جزیره، ایستگاه پمپاژ نفت است و بعد از آن، سیستم های کنترل کننده از نظر اهمیت در درجة پایین تری قرار دارند. راکت و بمب، جزیرة خارک و تأسیسات آن را بیش تر مورد تهدید قرار می دهد تا موشک های اگزوسه.»(2)

رادیو امریکا به نقل از نشریة "واشنگتن تایمز"، نظر "شیرین هانتر" عضو مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی دانشگاه جورج تاون را چنین بیان کرد:

«ایران به دلیل تحریم صدور اسلحه به آن کشور، روز به روز ضعیف تر شده است و شاید همین امر موجب شود که عراق به چنین حمله ای دست بزند. عراق توانایی رزمی اش را به گونه ای کاراتر از پیش علیه ایران به کار گرفته و این در حالی است که نیروی ایران از نظر اقتصادی و نظامی رو به زوال می رود. اگر صادرات نفتی ایران - که سالانه پانزده تا شانزده میلیارد دلار برآورد می شود - متوقف شود، ایران قادر به ادامة جنگ نخواهد بود.

ظاهراً عراقی ها تحت فشار متحدان عرب خود از حملة همه جانبه به خارک خودداری ورزیده اند. این کشورها که بیش ترین کمک را در اختیار عراق قرار داده، بیم آن را دارند که ایران برای جلوگیری از شکست حتمی خود در صورت انهدام تأسیسات نفتی اش در جزیرة خارک، تأسیسات نفتی آنان را هدف قرار دهد.»(3)

رادیو امریکا همچنین در برنامه ای با عنوان "نظر مطبوعات امریکا دربارة خاورمیانه"، به نقل از نشریة "واشنگتن پست" گفت: «عراق که بارها هشدار خود را به کشتی های بازرگانی مبنی بر خودداری از ورود به منطقة جنگی شرقی خلیج فارس تکرار کرده است، در صدد نابودی توانایی ایران در زمینة صدور نفت برآمده است.»

ص: 745


1- 3. صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 27/5/1364، صص 3 تا 8، به نقل از بی.بی.سی. (26/5/64) و مطبوعات امریکا (26/5/64).
2- 4. مأخذ2، ص 8.
3- 5. مأخذ 3، ص 3 تا 8، به نقل از بی.بی.سی. (26/5/64) و مطبوعات امریکا (26/5/64).

این رادیو به نقل از روزنامة "نیویورک تایمز" نیز گزارش داد: «یک مقام امریکایی گفت: "ظاهراً چنین حمله ای صورت گرفته است، اما روشن نیست که آیا خسارات وارده مورد ادعای عراق واقعاً رخ داده است یا نه؟" تحلیل گران نفتی معتقدند که انهدام تأسیسات نفتی جزیرة خارک ممکن است ایران را به عملی ساختن تهدیداتش مبنی بر حمله به تأسیسات نفتی عربستان سعودی و کویت - متحدان اصلی عراق - و نیز اخلال گری در کشتی رانی در خلیج فارس، مصمم سازد که در این صورت، اثرات نامطلوبی بر بازار جهانی نفت به جای خواهد گذاشت.»

رادیو امریکا از روزنامة واشنگتن تایمز نیز نقل کرد: «یک مقام وزارت امورخارجة امریکا نسبت به ادعای عراق در مورد میزان خسارات وارده به جزیرة خارک، ابراز شک و تردید کرده است.»(1)

رادیو بی بی سی در گفتاری با عنوان "خلاصة مطالب مطبوعات امروز بریتانیا"، دربارة ایران خبر داد: «اکثر روزنامه های بریتانیا امروز گزارش هایی دربارة حملة هوایی به جزیرة خارک و نیز انتخابات ریاست جمهوری ایران چاپ کرده اند، اما راجع به میزان خسارات وارده بر تأسیسات نفت جزیرة خارک متفق القول نیستند.»

بی بی سی پس از نقل مطالب تعدادی از روزنامه ها، از قول "ریچارد جونز" خبرنگار نشریة "فایننشال تایمز" خبرداد: «سیستم دفاع ضدهوایی خارک عمدتاً موشک های "هاوک" هست که به تعداد زیادی و به فواصل کم در این جزیره تعبیه شده است. اما حمله عراق توهماتی را که ایران از بابت مؤثر بودن این سیستم دفاعی داشت، از بین برده است.» به گزارش بی بی سی، همین خبرنگار در عین حال گفته است: «برای ایران، اسکلة "اچ" جزیرة خارک اهمیت حیاتی دارد و ظاهراً این اسکله تا دیروز همچنان قابل استفاده بوده است.»(2)

روزنامه های کویتی، نظیر سایر موارد، از ضدیت با ایران و با جانب داری شدید از عراق، خبرهای خارک را بازتاب دادند. روزنامة "السیاسه" نوشت:

«حملة عراق به خارک نشان گر این مسئله است که اکنون زمان آن رسیده که رهبران ایران روش خود را تغییر داده و به جای آن در جهت منافع مردم خود و مردم همسایگان شان عمل کنند. عراق به این دلیل که خارک یک هدف استراتژیک مهم می باشد، آن را مورد حمله قرار داده است، لکن این کشور به خاطر فشار کشورهای عربی و خارجی که با حمله به خارک این جنگ را طولانی نکنند و در عین حال به ایران نیز فرصت پاسخ دادن به تقاضاهای صلح عراق و تلاش های میانجی گرانة بین المللی را بدهد، تاکنون از حمله به این ترمینال خودداری می کرد. سرسختی ایران طی پنج سال گذشته در این جنگ برای منطقه بسیار گران تمام شده است. ...»(3)

"الوطن": «های و هوی تهران خاموش شد و بغداد سه میلیون بشکه نفت در سال 1987

ص: 746


1- 6. مأخذ 2، ص ص 22 و 23.
2- 7. مأخذ 2، صص 27 و 28.
3- 8. مأخذ 2، ص 12.

تولید می کند.»

"الانباء": «کشورهای خلیج فارس هم اکنون در شرایطی هستند که اگر مورد حمله واقع شوند، متقابلاً دست به حمله خواهند زد و ایران در صورت اقدام به تلافی، جبهة گسترده ای را در مقابلش خواهد گشود که ملزومات آن به مراتب بیش از چیزی است که می تواند در اختیار آن کشور قرار گیرد.»(1)

"الرأی العام": «منابع عالی رتبة وزارت دفاع کویت یک واکنش فوری نظامی از سوی ایران را رد کردند، اما تهاجمات احتمالی به کشتی ها در خطوط خلیج فارس را خاطرنشان ساختند. این منبع گفت کویت در قبال هر واقعه ای آمادگی دارد.»(2)

625

امروز صدام به 9 نفر از خلبانانی که در حملة اخیر به خارک شرکت داشتند، نشان "رافدین" (مدال شجاعت) اعطا کرد و این اقدام را یک پیروزی بزرگ تاریخی خواند.(3)

در این مراسم، صدام حمله به خارک را به مثابة یک پیروزی بزرگ ملی در مرکز اهمیت سخن رانی خویش قرار داد و به تفصیل دربارة وضع کنونی جنگ، به خصوص دربارة "عملیات محدود" که ایران به عنوان برنامة بین دو عملیات بزرگ، آن را با جدیت پی گیری می کند و نتایج آموزشی، سیاسی، نظامی و ... عدیده ای از آن گرفته است، سخن گفت و وانمود کرد که این یک سیاست و تدبیر شکست خورده است.

به گزارش رادیو بغداد، صدام در این مراسم گفته است:

«پیروزی شما در جزیرة خارک از نوع اعمال بزرگ تاریخی و بخشی از عملیات جنبش کامل در نیروهای مسلح و در هر رده ای از رده های آن است. از عمل عقب انداختن حمله به جزیرة خارک امید ما به این بود که دشمنان را در هیچ چیز محروم نکنیم به طوری که همه چیز را از دست بدهد و چیز مهمی نداشته باشد که به او در اتخاذ گام های صلح کمک کند، اما برای ما روشن شد که این دشمن برای اموال و دارایی های ایران هیچ ارزشی قائل نیست و اساساً به خون مردم ایران بهایی نمی دهند.»

صدام افزود: «مدتی طولانی بود که عراقی ها - از جمله بعضی کودکان - می پرسیدند: کی وقت انهدام جزیرة خارک فرا می رسد؟" این سؤال همچنین از طرف روزنامه نگاران و بعضی از سیاست مداران که از ما دیدار می کردند، مطرح می شد. ما نیز همیشه به طور خلاصه به آن ها پاسخ می دادیم: "هر زمان که در انهدام جزیرة خارک سودی ملی و قومی بیابیم، به همت مردان عراق قادر خواهیم بود این جزیره را منهدم کنیم. " هنگامی که فرماندهی زمان و شرایط را مناسب دید، به خدا توکل کردیم و مردان عراق در نیروی هوایی در رأس این ضربة مهلک به شریان تجاوزکارانة پست قرار داشتند. مردانی که ما امروز آن ها را به نام فرماندهی گرامی داشتیم، برنامه ریزان و مجریان هستند.»(4)

ص: 747


1- 9. بولتن "گزارش"، شمارة 7 (31/5/1364)، ص 7 و8.
2- 10. همان، ص 9.
3- 11. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 152 (28/5/1364)، ص 3؛ همچنین: مأخذ 3، ص 10.
4- 12. مأخذ 2، صص 33 و 34، به نقل از بخش عربی رادیو بغداد، 26/5/1364.

وی سپس ادعا کرد: «رژیم ایران در دومین روز پیروزی خلبانان ما، در محور سپاه چهارم اقدام به تلافی کرد(1) اما با بدترین شکست روبه رو شد.»

صدام به همین مناسبت به توضیح دربارة عملیات های محدود و ایذایی پرداخت:

«رژیم ایران استراتژی خود به نام "حملات کوچک" را که از جنوب تا شمال روی هم نتایج بزرگی جمع می کنند، آغاز کرد. ما از یک سال و چند ماه پیش به احتمال پناه بردن آن ها به این شیوه، آماده بودیم و آن را دریافتیم و امکاناتی که برای مقابله با چنین شیوه ای لازم بود، آماده کرده بودیم. [...] ما دریافتیم آن ها پس از تحلیل ما برای نیروهای شرق بصره و شرق میسان و شرق دجله مستقیماً به این شیوه پناه خواهند برد، اما با این فرق که آن ها قبل از پناه بردن به این شیوه، فقط اقدام به نبردی بزرگ در شرق دجله کردند. آن ها علی رغم این که ما موضع آن ها را با احتیاط و هشیاری و اطلاعات دقیق مراقبت می کردیم، دست به یک مانور به شکل جزئی بر علیه یگان های ما زدند. آن ها تصور می کردند این شیوه به آن ها امکان می دهد که نتایج بسیاری به دست آورند، پس دست به تلاشی در شرق دجله [در] محور سپاه چهارم، محور سپاه دوم و محور عملیات منطقه شمالی زدند؛ یعنی آن ها سعی کردند که در طول جبهه به طور متوالی اقدام کنند. بار دیگر از شمال به جنوب برگشتند. آن ها اکنون در تلاش های خودشان به محور سپاه چهارم رسیدند و چه بسا بر علیه محور عملیات شرق دجله و محور سپاه سوم تلاش می کنند، یا چه بسا به نقطه ای مشخص در شمال نفوذ کنند و ما نمی خواهیم بگوییم که در کجا تلاش خواهند کرد.»

وی تأکید کرد: «نیروهای مسلح ما اکنون از زمان قبل بهتر هستند و ماه پیش، از سال پیش بهتر بودند و سال پیش، از دو سال پیش بهتر بودند که دشمن را در خط ناسازگاری کامل چه در نیروهای مسلح و چه در سیاست و چه در اقتصاد قرار داده است. ما در این جا در وحدت ملت ما که اساس است و آمادگی تصمیم گیری آن برای انجام هرگونه فداکاری به خاطر حفاظت از عراق و در بهبود وضع اقتصادی خودمان و در حسن شهرت جهان مان و در مقام عربی و رابطه ای که با دوستان عرب مان و تمام کشورهای منطقه داریم ترقی می کنیم و آن ها در دامنة مقابل، تنزل می کنند. آن ها در سیاست و در اقتصاد و در موضع ملت ایران نسبت به اعمال تجاوزکارانه شان و در عموم نیروهای مسلح، تنزل می کنند.»

صدام گفت: «دورترین کشورها در جهان، در عمق افریقا و عمق آسیا و عمق امریکای

ص: 748


1- اشاره به عملیات عاشورای 2 در محور چنگوله که در روزشمار 24/5/64 آمده است. این عملیات نظیر دیگر عملیات ها (قدس و غیره) در چارچوب تعیین شدة "تحرکات محدود زمینی خودی بین دو عملیات بزرگ"، طراحی و اجرا شد و ربطی به حملة عراق به خارک نداشت.

لاتین می گویند رژیم ایران نمی تواند از این جنگ حاصلی به دست آورد. اما مقامات ایرانی این حقایق را نمی بینند. مثل حال این ها مانند برخی زنان زیبای مغرور است که فاقد وقار مطلوب هستند به طوری که [برای خواستگار خود] شروط غیرممکن را قرار می دهند، می خواهند که مرد چنین رنگی و چنین شکلی و چنین مالی داشته باشد و اکثر این نوع از زنان بدون ازدواج باقی می مانند. این رژیم از چهار شرطی بحث می کند که در کسی که با آن ازدواج می کند، نمی یابد. این چنین می آیند و شروطی را بر عراق تحمیل می کنند، انگار در بغداد نشسته اند! و ان شاء الله به زودی روزی خواهد آمد که حمایت شرهاشان را از دست می دهند، زیرا که حتی در صفوف مردان دینی در داخل ایران، خوب پیدا می شود. روزی خواهد آمد که در آن نخواهند توانست حتی ریش خود را بتراشند و هر کدام از آن ها در دست صدتن از ایرانی ها قرار خواهند گرفت.»

صدام سرانجام شخص امام خمینی را موضوع گفته های اهانت آمیز قرار داد:

«در آغاز جنگ کسی گفت: "این خمینی ... کی می میرد." ما گفتیم بلکه از خدا بخواهید که عمر خمینی را زیاد کند تا قبل از مرگ خود ببیند با دست آلودة خود چه چیزهایی کاشته است و یک بار شکست را با چشم خود ببیند و توفانی بدتر از آنچه را ببیند که وی را از فرودگاه به مقر اقامت خود حمل کرد.

وی اکنون نمی تواند ظاهر شود و در یکی از خیابان ها راه برود و نمی تواند با ماشین خارج شود و نتایج جنگی را ببیند که اعتقاد داشت به زودی عراق و ملت آن را ذلیل می کند و درهای پیروزی امپراتوری جدید بر علیه عرب را می گشاید.»(1)

626

"رولان دوما" وزیر روابط خارجی فرانسه، امروز در مسافرتی به عربستان پیامی از "میتران" رئیس جمهوری فرانسه را به شاه "فهد" داد. هر چند متن پیام فاش نشد، لیکن ناظران سیاسی وابسته به وزارت خارجة جمهوری اسلامی ایران معتقدند که این پیام حاوی نظر فرانسه دربارة اوضاع منطقه و جنگ تحمیلی است. آن ها همچنین این موارد را یادآوری و تأکید کردند:

«1- این سفر به دنبال انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران و حملة عراق به تأسیسات "خارک" صورت پذیرفته است.

2- به نظر می رسد که حمله به خارک با اطلاع دول غربی صورت گرفته است و فرانسه جهت بررسی عواقب آن با عربستان ارتباط برقرار کرده است.

3- کاردار فرانسه در تهران ارتباط این سفر با جنگ تحمیلی را به طور ضمنی تأکید نمود و بلافاصله در مورد سرنوشت خارک و حملة عراق به تفحص پرداخت.

4- نقش هماهنگ رسانه های غربی در کوچک جلوه دادن حمله به خارک و احتمال ترمیم خسارات وارده در مدت کوتاه ناشی از یک برنامة از پیش طرح ریزی شده، بوده است.»(2)

ص: 749


1- 13. مأخذ 2، صص 35 و 36.
2- 14. سند شمارة 212273 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، (10/6/1364)، ص 1.

627

آقای "رجایی خراسانی" سفیر دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل، در گفت وگویی با روزنامة کیهان به سؤالات این روزنامه پاسخ گفت. وی دربارة تحلیل های کارشناسان سیاسی - نظامی غرب دربارة تحولات جنگ ایران و عراق گفت:

«عده ای درصددند که رژیم عراق را تقویت کنند تا چند روزی بیش تر نفس بکشند. برای این که در سطح بین المللی برای عراق تقویت روحیة سیاسی فراهم شود، بهترین راه از نظر آنان این مسئله است که "جنگ به بن بست رسیده و ما باید بنشینیم و با صدام صحبت کنیم و اگر کسی می تواند کاری بکند، همین سازمان ملل است، همین پرزدکوئیار [دبیرکل سازمان ملل] است و از این حرف ها." در حالی که طرح خود این مسئله نوعی حمایت سیاسی از صدام است.

عده ای دیگر نیز هستند که آرام آرام مقالاتی می نویسند و زمزمه ای مبنی بر این که این مرده باید جمع شده و جایی دفن شود و بدین طریق زمینه سازی می کنند؛ مقالاتی خطاب به وزیر خارجة امریکا می نویسند که در آن سقوط رژیم و یا صدام را در آیندة نزدیک پیش بینی می کنند. این ها سعی می کنند که با مسئله واقع گرایانه تر برخورد کنند، برای این که مغرب زمین و از همه مهم تر امریکا با سقوط صدام منافع بسیاری را در منطقه از دست می دهد. این گونه برخوردها به خاطر ایجاد آمادگی روحی صورت می گیرد تا امریکا بتواند در صورت سرنگونی رژیم عراق، امکانات لازم برای برخورد با تحولات منطقه را داشته باشد.

عده ای دیگر نیز هستند که عمدتاً به خاطر بی اطلاع بودن و با برخوردهایی احساسی و کور، بدون دلیل از عراق حمایت می کنند، [و به ایران] فحاشی می کنند، بد و بی راه می گویند. این ها فقط شعار می دهند و نظرات شان نه ارزش سیاسی دارد و نه ارزش پیش بینی نظامی - سیاسی در منطقه. این عده آرزومندانه به تضعیف ایران می نگرند.

آنچه که محرز است این است که ما با اعتماد به مردم خودمان، ایستاده ایم برای این که با همین روش ادامه می دهیم، دچار نگرانی نیستیم و می توانیم ادامه دهیم. اما برای صدام وضع این گونه نیست؛ صدام بر روی پای خودش نایستاده است؛ صدام از نظر نیروهای امنیتی داخلی بر روی اردن و مصر تکیه می کند، از لحاظ مالی به کشورهای عربی تکیه می کند، به لحاظ تبلیغاتی بر روی کمک های کشورهای خارجی خیلی تکیه می کند، اگر کمک های سرشار آنان نباشد، صدام زود سقوط می کند. در صورتی که نه تنها به ما کمکی نمی شود بلکه برای هر گلوله پول می دهیم.»

رجایی خراسانی در مورد جنگ شهرها گفت: «وقتی جنگ شهرها در اوج بود، شورای امنیت سکوت کرد؛ ما همان موقع بارها به شورای امنیت گفتیم که این ها دارند شهرهای ما را می زنند. ولی آن ها تلویحاً به ما گفتند اشکال ندارد و گفتند که در جنگ جهانی دوم هم

ص: 750

این مسائل بوده است و صدام هم برتری نظامی دارد. در واقع می خواستند بگویند که شما باید کوتاه بیایید تا وارد مذاکره شویم و چون مطمئن بودند که ما حاضر نیستیم با صدام مذاکره کنیم، به فشارهای صدام امید بسته بودند تا ما را به میز مذاکره بکشانند. این موضع شورای امنیت بود و این را رسماً نمی گفتند اما تلویحاً به ما می گفتند، صدام هم با کمال شقاوت و بی فرهنگی خاص خودش به این کار ادامه می داد.»

وی سپس در مورد توقف جنگ شهرها و علل آن دلایلی ذکر کرد و در آخر افزود:

«جالب این جا بود که در سازمان ملل معتقد بودند که ما هرچه به بغداد موشک بزنیم، حق داریم؛ یعنی اگر هر کشتاری در بغداد صورت می دادیم، جامعة بین المللی آن را مشروع می دانست. وقتی این احساس عمومی در جامعة بین المللی به وجود بیاید، معنی اش این است که فضای سیاسی علیه صدام است و کل جریان سیاسی چه در داخل و چه در خارج ایران تمام به ضرر عراق در حرکت است.»

سفیر دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل دربارة این نظر خبرنگار کیهان که "رسانه های غرب بالنسبه از موضع تهاجمی خود نسبت به انقلاب دست برداشته و بیش تر به بررسی و تجزیه و تحلیل ایدئولوژی انقلاب و محرک های عقیدتی آن پرداخته اند." گفت:

کاملاً درست است. غرب یک مقولة کلی نیست و درجات و گرایشات گوناگونی دارد و بین کشورهای غربی، انگلیسی ها زودتر به واقعیت انقلاب پی بردند و حدود سه سال و نیم و یا چهار سال پیش به این مسئله در مجامع داخلی خود اعتراف کردند که "انقلاب ایران محکم و جاودانه است و به جای آن که با آن برخورد کنیم، باید با آن کنار بیاییم و رابطه برقرار کنیم. "امریکایی ها هم دقیقاً متوجه این نکته شده اند و خیلی وقت است که امیدوارند به نحوی از آن جا ما را به طرف خودشان دعوت کنند، منتهی از آن جایی که متفرعن و متکبرند، حتی در این احساس شان هم سعی می کنند متفرعنانه و متکبرانه برخورد کنند؛ مثلاً وقتی که عراق روابطش را با امریکا آغاز کرد، یکی از مقامات بلندپایة امریکایی گفت که "اگر ایران هم حاضر باشد دست از شرارت هایش بردارد، حاضریم با ایران هم رابطه برقرار کنیم." ما می دانیم که آن ها التماس می کنند که یک ایرانی جواب سلام آن ها را بدهد، ولی این که شرط می گذارند، نشان دهندة همان وضعیت استکباری آن هاست و در التماس شان هم تفرعن می کنند.»(1)

628

به گزارش خبرگزاری فرانسه، منابع مسئول سازمان کنفرانس اسلامی در جده اعلام کردند ایران چهارشنبة گذشته درخواست کرده اجلاس کمیتة مراقبت از تحرکات رژیم صهیونیستی در جهان، در تهران برگزار شود. این کمیته که از کمیته های فرعی سازمان کنفرانس اسلامی است و مأمور بررسی و رسیدگی به تجاوزات اسرائیل علیه ساکنان اراضی

ص: 751


1- 15. روزنامة کیهان، 27/5/1364، ص 22.

اشغالی فلسطین است، در ماه دسامبر گذشته به وسیلة کنفرانس وزیران امور خارجة کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی که در صنعا برگزار شد، تشکیل گردیده است.

این کمیته متشکل از ایران الجزایر، نیجر، پاکستان و سازمان آزادی بخش فلسطین است.

از سوی دیگر، همین منابع، تشکیل جلسة کمیتة منتخب صلح اسلامی را که به دستور سازمان کنفرانس اسلامی مأمور یافتن یک راه حل برای جنگ میان ایران و عراق شده است - برای روز دوازدهم سپتامبر آینده در مقر سازمان کنفرانس اسلامی در جده، تأیید کرده اند. به گفتة این منابع، اکثر رؤسای دولت های عضو این کمیته در این جلسه شرکت خواهند کرد. کمیتة منتخب صلح اسلامی علاوه بر دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی، عبارت است از کشورهای پاکستان، بنگلادش، گینه، گامبیا، سنگال، ترکیه، سازمان آزادی بخش فلسطین و مالزی.(1)

629

نشریه "ایزوستیا" ارگان دولت اتحاد جماهیر شوروی، در یک موضع گیری آشکار علیه جمهوری اسلامی ایران نوشت: «ایران با در پیش گرفتن راه دخالت در امور داخلی جمهوری دمکراتیک افغانستان، بازیچة دست های مرتجع ترین محافل ارتجاعی امپریالیسم شده است. به خوبی پیداست که جنگ اعلان نشدة امپریالیسم بر علیه جمهوری دمکراتیک افغانستان، در مرحلة نخست از داخل خاک پاکستان سرچشمه می گیرد اما محافل صاحب نفوذ ایران نیز دارای نقش فعال در این تجاوز هستند.

گروهی از رهبران سازمان های ضدانقلابی افغان اخیراً در یک کنفرانس مطبوعاتی از مقامات ایران به خاطر کمک هایی که به آن ها می کنند، قدردانی فراوان نمودند و نسبت به این امر که ایران کماکان از شرکت در مذاکرات سیاسی حل و فصل وضعیت افغانستان تحت نظر سازمان ملل خودداری می ورزد، ابراز رضایت نموده اند.»(2)

630

تحرکات ایذایی عناصر ضدانقلاب که در آستانة برگزاری انتخابات ریاست جمهوری شروع شده بود، کم و بیش ادامه دارد. شب گذشته یک عدد بمب حاوی هشت پوند "تی.ان.تی." در خیابان "میرزای شیرازی" تهران کشف و خنثی شد.(3) همچنین یک دستگاه خودرو وانت نیسان متعلق به مرکز گسترش خدمات تولیدی و عمران شهرستان اصفهان در مقابل منزل رانندة آن به آتش کشیده شد.(4)

631

به رغم این که روند حوادث روزهای اخیر و نحوة برگزاری انتخابات اخیر ریاست جمهوری در ایران کاملاً دعاوی گذشتة سازمان مجاهدین خلق را نفی می کند، امروز باز هم این سازمان گزارشی تبلیغاتی از اقدامات خود در آستانة انتخابات ریاست جمهوری، ارائه داد. براساس این گزارش:

ص: 752


1- 16. روزنامة کیهان، 26/5/1364، ص 24.
2- 17. مأخذ 2، ص 19، به نقل از خبرگزاری "تاس" از مسکو، 26/5/1364.
3- 18. سند شمارة 200040 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 29/5/1364، ص 1.
4- 19. سند شمارة 200041 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: نشریة "گزارش روزانه"، شمارة 28، وزارت اطلاعات، 30/5/1364، صص 1 و 2.

«از پانزده روز پیش 850 هزار اعلامیه پخش شده و صد دستگاه خودرو تبلیغاتی رسمی مورد حمله قرار گرفته اند و حدود پنجاه عملیات مقاومت صورت گرفته است؛ از جملة این عملیات، حمله به دادگاه هایی در اصفهان بود که افراد نیروی مقاومت را محاکمه می کردند. عملیات مقاومت 200 کشته و مجروح (50 کشته) برجای گذارده است.»

در این حال "رجوی" در پاسخ به سؤالی در مورد بمباران خارک، به اعلام این مطلب اکتفا کرد که همه چیز در جزیرة خارک منهدم نشده، لکن مهم ترین ترمینال نفتی در این جزیره نابود شده است.(1)

از سوی دیگر، شب گذشته حجت الاسلام "محمدی ری شهری" وزیر اطلاعات، در یک مصاحبة تلویزیونی گزارشی از فعالیت های این وزارت خانه را در آستانة برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ارتباط با تحرکات عناصر ضدانقلاب خصوصاً سازمان مجاهدین خلق، بیان کرد.

وزیر اطلاعات گفت: «کلیة اعضای بیست تیم ترور منافقین در چند روز گذشته دست گیر شده و یا به هلاکت رسیدند و مقدار زیادی سلاح و مهمات که قرار بود قبل از انتخابات ریاست جمهوری برای ایجاد رعب و وحشت در میان مردم به کار گرفته شود، کشف و ضبط گردیده است. کلیة این عوامل که حدود 43 نفر بودند، طی دو ماه گذشته از عراق وارد ایران شده و با سرمایة رژیم بعثی آموزش های تخریبی درازمدت دیده بودند و با سلاح و مهمات دشمن به قصد خراب کاری و کشتن مردم و افراد حزب الهی و بمب گذاری در اماکن عمومی، سازمان دهی شده بودند.»

وزیر اطلاعات ضمن اشاره به تبلیغات وسیع آنان، راجع به عملیات مقاومت که در اعلامیه های این سازمان از رادیو بغداد مرتباً پخش می شد، گفت:

«به ادعای منافقین، این عملیات - که خوش بختانه تمامی عوامل آن با هشیاری مردم و کارایی مأموران اطلاعاتی دست گیر شده و یا به هلاکت رسیده اند - بزرگ ترین حملات سازمان دهی شدة منافقین عنوان و تبلیغ شد و علی رغم آن که در آغاز اعلام برنامه، از سوی رسانه های غربی به شدت مورد توجه واقع شد، به خاطر حجم بسیار ضعیف عملیات انجام شده، بعداً با بی توجهی رسانه ها مواجه شد. [...]

منافقین در رأس تمامی گروهک های ضدانقلاب که قصد ایجاد اختلال در جریان انتخابات ریاست جمهوری را داشتند، به تشکیل بیست تیم ترور و تعدادی تیم های ایذایی و هسته های تبلیغاتی دست زده بودند که خوش بختانه این سازمان دهی به قول رادیو بغداد "وسیع"، کم ترین سودی را عاید دشمنان انقلاب نکرد. تیم های ترور قرار بود در چند شهر از جمله رشت، قزوین، کرج، زنجان، اصفهان، اهواز و تهران مردم حزب الله را به شهادت برسانند. یک تیم ترور نیز قرار بود با "آرپی جی" به مقر ریاست جمهوری حمله کند که خوش بختانه قبل از هرگونه اقدام، اعضای این تیم نیز دست گیر شدند و یا به هلاکت رسیدند.»

ص: 753


1- 20. خبرگزاری جمهوری اسلامی، ویژه نامه "انتخابات ریاست جمهوری و رسانه های گروهی جهان"، شمارة 16 (27/5/1364)، ص 10، خبرگزاری فرانسه، 26/5/1364.

وزیر اطلاعات افزود: «در دو ماهه گذشته 120 کیلوگرم مواد منفجره از گروه های مختلف ضدانقلاب که تماماً از عراق و اکثراً از طریق کردستان وارد ایران شده بود، کشف و ضبط شد و عوامل ترور دست گیر و هلاک شدند.»(1)

ص: 754


1- 21. روزنامة اطلاعات، 26/5/1364، ص 21.

روزشمار جنگ یکشنبه /27 مرداد 1364 /1 ذیحجه 1405 / 18 اوت 1985

632

در جریان آماده سازی منطقة عملیاتی فاو، رفتار دشمن و واکنش های احتمالی او در قبال تحرک خودی - که در پوشش انجام می شود - زیر نظر قرار دارد تا میزان حساسیت دشمن روشن گردد. امروز نیز "محمد پیش بهار" جانشین اطلاعات قرارگاه خاتم سپاه، بر اساس اطلاعات رسیده از دیده بان های مستقر در این منطقة عملیاتی، گزارش داد که دشمن علاوه بر این که بر فعالیت های مهندسی خود در دو سه روز گذشته ادامه می دهد، شانزده دستگاه تانک نیز وارد منطقه کرده است. از طرف دیگر، با برچیدن پایگاه موشکی، وسایل پایگاه را با خودروهای مربوطه از منطقه خارج کرده است.(1)

633

به دنبال حملات سنگین هوایی عراق به پایانة نفتی خارک (در 24/5/1364)، امروز یک نفت کش بلژیکی هدف حملة هواپیماهای مهاجم قرار گرفت. آسوشیتدپرس در این باره گزارش داد:

«جنگنده های ایرانی یک نفت کش بلژیکی را در ناحیة جنوب آب های خلیج فارس هدف راکت قرار دادند. مأمورین امداد دریایی گفتند که کشتی های یدک کش برای خاموش کردن حریقی که در داخل کشتی رخ داده است، به طرف آن شتافتند. کشتی مذکور - که 45700 تن وزن خالص آن است - در نقطه ای واقع در آب های بین المللی در چهل کیلومتری شرق شبه جزیرة قطر از ناحیة دودکش صدمه دید. کشتی آسیب دیده به عنوان کشتی "نانس لئوبارد" ثبت شده در بلژیک، شناخته شده است. این حمله به عنوان تلافی ایران در مقابل حملة هوایی عراق به جزیرة خارک - ترمینال اصلی نفت ایران در شمال شرقی خلیج فارس - تلقی می شود.»(2) در پی این حمله، دولت بلژیک رسماً به دولت ایران اعتراض کرده است.(3) اما ایران هرگونه دخالت در این حمله را رد کرد.(4)

سخن گوی بیمة "لویدز" در این باره گفت: «یک موشک، سالن کنفرانس این نفت کش پنجاه هزار تنی را ویران کرده و تمام خطوط برق سکوی ناخدا را قطع نموده است و سوراخ دیگری نیز در کشتی گزارش شده است که احتمالاً حاوی یک راکت منفجر نشده است.

ص: 755


1- 1. سند شمارة 1098 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچة ثبت جنگ راوی قرارگاه خاتم (محسن رخصت طلب)، 16/5/1364 تا 15/8/1364، ص 64.
2- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 152 (28/5/1364)، ص23، آسوشیتدپرس از منامه، 27/5/1364.
3- 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه "گزارش های ویژه"، شماره 155 (31/5/1364)، ص20، رادیو بی.بی.سی.
4- 4. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 31/5/1364، ص20، رادیو بی.بی.سی، 30/5/1364.

حریق ایجاد شده در کشتی توسط خدمة خاموش شده و آسیبی به خدمه نرسید.»(1)

در گزارش یونایتدپرس در مورد این حادثه آمده است که این حملة هوایی ظاهراً به تلافی حملة هوایی عراق علیه ترمینال نفتی جزیرة خارک انجام گرفته و این صد و چهل و ششمین کشتی است که در جنگ آسیب دیده است.(2) رادیو اسرائیل نیز با اعلام این خبر همچون خبرگزاری فرانسه، یونایتدپرس و آسوشیتدپرس، آن را اقدامی از جمهوری اسلامی ایران به تلافی حملات هوایی عراق به خارک، دانسته است.(3)

634

حملة اخیر عراق به خارک، همچنان از محورهای عمدة خبرهای جهان محسوب می شود. در بررسی بازتاب حملة خارک که امروز در رسانه های جهانی قابل بررسی است، نکتة قابل توجه، اطلاعات و نکات متنوع و جالبی است که با این بازتاب، همراه است.

با توجه به همین جنبه، نمونه هایی از انعکاس این حمله در منابع خبری امروز، می آید: رادیو بی.بی.سی: «ماهواره های غربی که برفراز منطقة خلیج فارس فعالیت می کنند، به طور گسترده ای ادعای عراق دایر بر وارد ساختن ضربه ای ویران گر به ترمینال عمدة نفت ایران در جزیرة خارک را رد کرده اند. در نتیجة حملة روز پنجشنبه واقعاً بخشی از تأسیسات این ترمینال و نیز یک نفت کش در حال بارگیری در این جزیره، آسیب دیده است. اما بخش های کلیدی این ترمینال از جمله تلمبه های حیاتی آن همچنان به فعالیت اشتغال دارند. حملة عراقی ها - که در آستانة انتخابات ریاست جمهوری در ایران، صورت گرفت - مصممانه ترین حملة عراق در طول جنگ پنج سالة میان دو کشور بود و بدین ترتیب می تواند تغییر استراتژی بغداد قلمداد شود.»(4)

روزنامة امریکایی "نیویورک تایمز": «ایران حداقل سه انتخاب پیش رو دارد: اول آن که می تواند از 150هزار حاجی ایرانی که اکنون در عربستان هستند استفاده کند و این کشور را به هم بریزد. دوم آن که به خطوط لوله های نفتی و کشتی های نفت کش که نفت را از عراق، کویت، بحرین و یا هر جای دیگر در جهان عرب، انتقال می دهند، حمله نماید. سوم آن که در تلافی حمله به خارک، تأسیسات نفتی عربستان در "رأس التنوره" را با استفاده از موشک های "اسکاد" و یا حملات انتحاری، مورد حمله قرار دهد.»(5)

روزنامة کویتی "الانباء": «اگر ایران به فکر انتقام است، اشتباه کرده است. کشورهای ساحل خلیج فارس هم اکنون در شرایطی هستند که اگر مورد حمله واقع شوند، متقابلاً دست به حمله خواهند زد و ایران جنگ زده در صورت اقدام به تلافی حملة خارک، جبهة گسترده ای را در مقابلش خواهد گشود که ملزومات آن به مراتب بیش از چیزی است که می تواند در اختیار آن کشور قرار گیرد.] ...[ هم اکنون بهترین زمان برای تقویت روابط میان ملت های خلیج فارس و ایران از طریق تشویق و حمایت نداهایی که در داخل ایران خواهان پایان مناقشات از طریق مذاکره می باشد، است.»(6)

ص: 756


1- 5. دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، نشریه "گزارش"، شماره 7 (31/5/1364)، ص12.
2- 6. همان.
3- 7. مأخذ 2، ص 39، رادیو اسرائیل، 27/5/1364.
4- 8. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بولتن "رادیوهای بیگانه"، 28/5/1364، صص 3 و 4، خبرنگاربی.بی.سی، 27/5/1364.
5- 9. مأخذ3، صص 2 و 3 ، خبرگزاری جمهوری اسلامی از واشنگتن، 3/5/1364.
6- 10. مأخذ2، ص14، خبرگزاری کویت، 27/5/1364.

"لوکوتیدین دوپاری" چاپ فرانسه: «از طرف واشنگتن ]این حمله[ با نوعی تردید روبه رو شد، زیرا استحکامات دفاعی ایران در این منطقه قوی است.»(1)

روزنامة ایتالیایی "لااستامپا": «در حال حاضر دنیا در یک ترس و وحشت به سر می برد، چرا که ایران در گذشته اعلام کرده است در صورتی که پایانة خارک از سوی عراق هدف حملة جدی قرار گیرد و صدور نفت متوقف شود، اقدام به بستن تنگة هرمز می نماید.»(2)

"زود دویچه سایتونگ" چاپ آلمان: «ادامة جنگ با عراق، بستگی به صادرات نفت دارد. عراق طبق تخمین کارشناسان بی طرف، از کشورهای نفت خیز شبه جزیرة عرب برای ادامة جنگ علیه اسلام انقلابی آیت الله خمینی، تاکنون بیش از چهل میلیارد دلار دریافت کرده است، اما ایرانی ها مجبورند که خرج جنگ را خود عهده دار باشند. آن ها کسی را ندارند که به آن ها کمک کند و دارای اعتبار کافی نمی باشند ولی عملاً بده کاری هم ندارند. ارتباط پولی آن ها با بانک های اروپایی تا 800 میلیون دلار می رسد؛ طلب کاران امریکایی قبلاً راضی شده بودند.

ذخایر ارزی - که تهران میزان آن را به سان یکی از اسرار مملکتی می داند - طبق تخمین متخصصین امر، شش میلیارد دلار می باشد. این مبلغ برابر است با احتیاجات وارداتی ایران برای مدت چهار تا پنج ماه.»(3)

"واشنگتن پست": «تهران به صادرات نفتی که در حال حاضر بین 5/1 تا 2 میلیون بشکه نفت در روز تخمین زده می شود، وابسته می باشد تا بتواند از عهدة نه تنها مخارج جنگ بلکه برنامه های داخلی خود نیز برآید. در حدود 90 درصد صادرات نفت ایران از طریق جزیرة خارک صورت می گیرد. اعتقاد بر این است که دیگر کشورهای حوزة خلیج فارس که در جنگ از عراق حمایت نموده اند، عراق را از انجام یک حملة گسترده علیه ترمینال نفتی ایران منصرف نموده اند. گفته می شود که آن ها هراسان اند که در چنین حالتی، ایران در جست وجوی تلافی برآمده و در صدد نابود کردن ترمینال های نفتی برآید.»(4)

635

سفیر امریکا در کویت اذعان کرد که دو مسئلة "خاورمیانه" و "جنگ ایران و عراق"، در برنامة کار کنفرانس آیندة سران امریکا و شوروی در ژنو، است. اما وی طرح هرگونه اقدامی دربارة این دو موضوع را بعید دانست. سفیر امریکا در کویت که در گفت وگو با روزنامة کویتی "القبس" سخن می گفت، افزود کشورش به کوشش های خود به منظور دست یابی به راه حلی مسالمت آمیز دربارة مسئلة خاورمیانه، ادامه خواهد داد.(5)

636

"هاشم عقداوی" وزیر مشاور و عضو مجلس ملی عراق که در رأس یک هیئت پارلمانی سرگرم دیدار از کویت است، امروز در یک کنفرانس مطبوعاتی، از طرحی جدید درمورد پایان جنگ، سخن گفت. نکتة جدید در این طرح - که به گفته وی قرار است در اجلاس

ص: 757


1- 11. اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریه "بررسی مطبوعات جهان"، شماره 926 (7/7/1364)، ص21، نشریه لوکوتیدین دوپاری چاپ فرانسه، 27/5/1364.
2- 12. مأخذ2، صص 12 و 13، خبرگزاری جمهوری اسلامی از رم، 27/5/1364.
3- 13. اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریه "بررسی مطبوعات جهان"، شماره 915 (23/6/1364)، ص 12، نشریه زوددویچه سایتونگ چاپ آلمان، 27/5/1364.
4- 14. مأخذ2، ص12، خبرگزاری جمهوری اسلامی از واشنگتن، 27/5/1364.
5- 15. خبرگزاری جمهوری اسلامی، "گزارش های ویژه" شماره 153، 29/5/1364، ص 28، بخش عربی رادیو امان، 28/5/1364.

شهریورماه اتحادیة بین المجالس در "اتاوا" مطرح شود - اجازة دو کشور به ملت های خود برای انتخاب حکومت های مورد علاقه، بدون این که تحت فشار قرار گیرند، می باشد. رئیس مجلس کویت قول حمایت از این طرح در اجلاس آتی بین المجالس را داده است.(1)

637

در ادامة خبرهای مندرج در رسانه های خارجی دربارة قاچاق تجهیزات نظامی ساخت امریکا به ایران، نشریة انگلیسی "ساندی تایمز" امروز در یک گزارش مفصل، با اشاره به قاچاق اسلحه از انگلستان به ایران، این را زمینه ساز نزاع موجود بین دولت امریکا و انگلیس، دانست و به چگونگی ارسال تسلیحات نظامی به ایران پرداخت. در این گزارش آمده است: «به گفتة مقامات رسمی در گمرک وزارت دادگستری امریکا، انگلستان به صورت یک محور برای قاچاق اسلحه به ایران درآمده است. مقامات امریکایی همچنین گفتند تلاش آن ها به منظور جلوگیری از این معاملات، به خاطر همکاری ضعیف مقامات انگلیسی عقیم مانده است.

نزاع موجود بین دو دولت امریکا و انگلیس در همین زمینه که برای چندین سال ادامه داشت، اکنون به نظر می رسد که تشدید شده است. مقامات امریکایی که نسبت به انگلیسی ها، با مسئلة صدور اسلحه به ایران با جدیت بیش تری برخورد می کنند، اعلام داشتند که در دو سال گذشته آن ها حداقل پنج باند صادرکنندة اسلحه به ایران که از لندن به عنوان محل بارگیری و مرکز تدارکات مالی استفاده می کردند را متلاشی کرده اند. به گفتة مقامات گمرکی امریکا، یک شرکت انگلیسی - که یکی از برندگان جایزة صادرات ملکه نیز می باشد - در معاملات تسلیحات نظامی با هردو کشور ایران و عراق در خلال جنگ خلیج فارس، دست داشته است.

به گفتة دادستان امریکایی، تسلیحات نظامی امریکایی که از طریق لندن به ایران ارسال گردیده، شامل پیچیده ترین تسلیحات نظامی که برای جهان آزاد شناخته شده، می باشد. گفته می شود که برخی از اجناس که ایرانی ها از طریق انگلستان به دست آورده اند، از ناوهای هواپیمابر و پایگاه های نیروی دریایی به سرقت رفته است.

آژانس های اطلاعاتی مدارکی به دست آورده اند که نشان می دهد بازرگانان اسلحه که لندن را به عنوان پایگاهی مورد استفاده خود قرار داده بودند، مستقیماً با ارتش ایران در لندن و مراکز وزارت دفاع در تهران معامله کرده اند. مقامات رسمی در لندن اکنون اعتراف می کنند که حواله های تسلیحات ایران از طرف شرکت ملی نفت ایران که در ساختمانی نزدیک "اسکاتلندیارد" واقع است، ارسال می شود.

عدم توافق بین واشنگتن و لندن، از دیدگاه های متفاوت آن ها در رابطه با فروش اسلحه به ایران، ریشه می گیرد. در حالی که ایالات متحده امریکا کلیة صاردات خود به ایران را پس از

ص: 758


1- 16. همان، ص4، خبرگزاری جمهوری اسلامی از کویت.

بحران گروگان گیری ممنوع ساخته اما سیاست انگلستان در زمینة صادرات اسلحه به ایران متفاوت بوده است. در حال حاضر بخش تجارت و صنعت انگلستان که جواز صادرات را می دهد، تنها صادرات سلاح های مرگبار و یا قطعاتی که منجر به طولانی تر شدن جنگ با عراق می گردد را ممنوع ساخته است، در نتیجه انگلستان به کالاهایی که صدور آن ها توسط امریکا متوقف گردیده، اجازه صدور می دهد.

گذشته از این، ایرانی ها به منظور به دست آوردن قطعات یدکی تسلیحات ساخت امریکا که توسط شاه خریداری شده، راه های دیگری نیز یافته اند. در نتیجة معاملاتی که در امریکا صورت گرفته، همچنین با کمک کالاهایی که بعضی اوقات از طریق انگلستان بارگیری شده، در حال حاضر نیروی هوایی ایران بیش از بیست جنگندة "اف14" در حال عملیات دارد که این تعداد، هشت جنگنده بیش از سال گذشته می باشد.

همچنین تعداد فراوانی قطعات یدکی که برای جنگنده های اف14 به دست آورده است؛ این موفقیت از سوی ایران، منجر به تجدید نظر سخت گیری، امریکایی ها بر روی صادرات شده است.

انگلستان ادعا می کند که مأمورین گمرک امریکا در تحقیقات خود افراط کرده اند. آن ها همچنین فروش کالاهای ویژة امریکایی توسط شرکت های انگلیسی را تکذیب می کنند.»(1)

638

به گزارش خبرگزاری فرانسه، "یاسر عرفات" که پریشب (25/5/1364) وارد بغداد شده است، امروز با صدام دیدار کرد. آن ها نتایج کنفرانس اخیر سران عرب، به ویژه در ارتباط با جنگ ایران و عراق را مورد بحث و بررسی قرار داده اند.(2)

639

"سید حسین موسوی" (ابوهشام) که به دعوت وزارت امور خارجة ایران در هیئتی از حزب الله لبنان و با "شیخ صبحی الطفیلی" امروز وارد تهران شده است، پس از ورود به تهران در مصاحبه ای با خبرنگاران نشریات خارجی و عربی زبان در محل پاویون دولت شرکت کردند. ابوهشام دربارة سفر اخیر مورفی به منطقه گفت: «منظور مورفی از آمدن به منطقه، ایجاد یک هماهنگی بین طرح های امریکا و تحرک اخیر با یاسر عرفات است که کنفرانس اخیر سران عرب نیز به همین منظور برگزار گردید.»(3)

640

امروز در دمشق در دفتر کار یک مقام امنیتی سوریه با حضور سفیر ایران در دمشق، یک بستة پستی انفجاری که برای سفارت جمهوری اسلامی ایران در دمشق ارسال شده بود، مورد بررسی قرارگرفت. در این جلسه، یک ایرانی متخصص انفجار و یک متخصص سوری نیز شرکت داشتند. این بسته سه روز پیش با پست هوایی به مقصد سفارت ایران، از فرانسه

ص: 759


1- 17. مأخذ 2، صص 18 و 19، خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از روزنامه ساندی تایمز، 27/5/1364.
2- 18. روزنامه اطلاعات، 28/5/1364، ص20 ، به نقل از خبرگزاری فرانسه از بغداد.
3- 19. روزنامه کیهان، 28/5/1364،ص 18.

آمده بود ولی در ادارة پست به وسیلة دستگاه جدیدی که پس از انفجار قبلی(1) سفارت جمهوری اسلامی ایران در دمشق، خریده شده و با آن همة بسته های پستی سفارت خانه ها بازرسی می شود، کشف شده بود. به نظر کارشناسان سوری، در ارسال این بسته که تمبر پست فرانسه را نداشته اما مهر گمرک هوایی فرودگاه فرانسه را دارد، احتمالاً دولت فرانسه نیز دست داشته است. متخصص ایرانی حاضر در جلسه نیز گزارش داد این بسته که حدود چهارصد گرم وزن دارد، دارای برنامة انفجاری دو زمانه است.

نتیجة گفت وگوی مقام های سوری و ایرانی حاضر در جلسه این شد که در خصوص دخالت مقام های کشور فرانسه در این ماجرا، از سفارت این کشور در سوریه توضیح خواسته شود.

خاطرنشان می شود که این دومین محمولة پستی انفجاری است که ظرف یک هفتة اخیر برای سفارت خانه های جمهوری اسلامی ایران ارسال می شود. محمولة اول در دست وابستة نظامی سفارت جمهوری اسلامی ایران در آلمان منفجر گردید ولی آسیب چندانی به وی نرساند.(2)

641

تحرکات ایذایی علیه انتخابات ریاست جمهوری که روز جمعة گذشته برگزار شد، همچنان در ابعادی کوچک، ادامه دارد. امروز یک انفجار و یک آتش سوزی در دو نقطة کشور اتفاق افتاد: در خیابان "کمیل" (بابائیان) در غرب تهران بر اثر انفجار بمبی که در یک وانت تویوتا کار گذاشته شده بود، سی تن مجروح شدند. در این انفجار علاوه بر متلاشی شدن این خودرو، شانزده خودرو دیگر نیز آسیب دید و به شیشه های منازل و فروشگاه ها تا شعاع 150 متری خساراتی وارد آمد.(3)

به نوشتة روزنامة کیهان در مورد این انفجار، تعدادی از مجروحان در محل مداوا شده اند و هشت تن دیگر را مردم و مأموران امدادگر به بیمارستان برده اند که هفت تن از آنان به طور سرپایی در مراکز درمانی مداوا شده اند و فقط یک نفر بستری شده است.(4) در بندر انزلی نیز کتاب خانة ستاد بسیج "کپورچال" را با بنزین به آتش کشیده اند که چندین جلد کتاب و قرآن مجید طعمة حریق شده است.(5)

642

در جلسة امروز هیئت دولت، پس از ارائه گزارشی از وزیران خارجه و کشور دربارة اوضاع افغانستان، آقای "موسوی" نخست وزیر، گفت: «ایران نمی تواند شاهد خیانت به ملت افغانستان

ص: 760


1- منظور از "انفجار قبلی"، انفجار یک بستة پستی در سفارت ایران در دمشق است که قبلاً سبب مجروح شدن شدید حجت الاسلام "محتشمی" سفیر ایران در سوریه، گردیده بود. قطع دست راست از آرنج، قطع نیمی از پنجة دست چپ، آسیب دیدگی شدید ستون فقرات و گوش سفیر ایران، از جملة خسارات انفجار این بستة پستی بوده است.
2- 20. دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امورخارجه، "بولتن" نشریه خبری شماره 86/3، 27/5/1364، صص 1 و 2.
3- 21. سند شماره 200040 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 29/5/1364، ص1.
4- 22. روزنامه کیهان، 28/5/1364، ص19.
5- 23. سند شماره 200042 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 31/5/1364، ص 1.

باشد و هر نوع تصمیمی در مورد سرنوشت افغانستان بدون دخالت واقعی مردم، مورد مخالفت همة نیروهای مؤمن افغانی قرار خواهد گرفت.»(1) خاطرنشان می شود که اخیراً بعضی از منابع شوروی، ایران را به دخالت در امور افغانستان شدیداً متهم و محکوم کرده اند.

643

"نایف" وزیر کشور عربستان، امروز در مصاحبه ای مطبوعاتی به تفصیل دربارة مسائل مختلف حج صحبت کرد. وی گفت : «اسلام دین کاملی است که تمام امور از جمله سیاست در آن وجود دارد ولی می بایست بین این موضوع که اسلام را وسیله ای در خدمت سیاست یا سیاست را وسیله ای در خدمت اسلام قرار دهیم، فرق قائل شویم. ما می گوییم می بایست همه چیز از جمله سیاست را در خدمت اسلام قرار دهیم و این مفهوم صحیح اسلامی از این جریان است. ما در عربستان امکان ندارد که اسلام و دین را از سیاست جدا کنیم؛ سیاست جزیی از کل اسلام ولی اسلام کل قضیه است.»

وی دربارة این که عربستان درخصوص سفر برخی از حجاج برای اجرای مناسک حج، مشکل آفرینی کرده است، گفت: «هرگز؛ ما امکان حج را در اختیار هر مسلمانی قرار می دهیم و درهای سفارت خانه های عربستان در تمام کشورهای جهان در مقابل تمام حجاج گشوده است و عربستان هیچ مانعی را در مقابل هیچ زائری در تمام جهان قرار نمی دهد.»(2)

ص: 761


1- 24. روزنامه کیهان، 28/5/1364، ص 3.
2- 25. سند شماره 096275 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از: دفتر فرماندهی کل سپاه پاسداران، 2/6/1364.

ص: 762

روزشمار جنگ دوشنبه / 28 مرداد 1364 /2 ذیحجه 1405 / 19 اوت 1985

644

امروز مهم ترین تحرک جنگ در همة جبهه ها، تجاوز یک فروند هواپیمای عراقی به حریم هوایی بخش "اشنویه" بود که ساعتی قبل از ظهر انجام شد. این هواپیما با آتش پرحجم پدافند هوایی منطقه روبه رو شد و درحالی که می گریخت، دیوار صوتی را شکست.(1)

645

در ادامة حملات و تحرکات ایذایی ضدانقلاب در غرب کشور، دیروز و امروز نیز حوادثی روی داد که برخی از موارد آن در گزارش های مراکز نظامی و اطلاعاتی منطقه چنین است:

ساعت19 روز گذشته یک خودرو تویوتا متعلق به واحد مهندسی منطقة شمال غرب، در جادة مریوان به طرف "سه راه حزب الله" در کمین ضدانقلاب (از گروه کومه له) گرفتار شد که از سرنشینان آن، یک تن شهید شد و دوتن نیز مجروح شدند.(2) امروز نیز عناصر ضد انقلاب به مدت دو ساعت پایگاه "شور جم" سردشت را زیر آتش گرفتند که براثر واکنش نیروهای اسلام، ناچار گریختند.(3) همچنین چند درگیری در ساعات متناوب شب بین پرسنل پایگاه "حاج بایرم" و پایگاه "سرخاب" (واقع در محور مهاباد - سردشت) با عناصر ضدانقلاب، بدون تلفات خاتمه یافت.(4)

646

به گزارش رادیو امریکا، هیئتی از کارشناسان خنثی سازی بمب از نیروی دریایی امریکا به یک نفت کش بلژیکی هدف قرار گرفته در آب های خلیج فارس، منتقل شده اند تا راکت منفجر نشده ای را در این نفت کش خنثی کنند. این رادیو افزود: «نفت کش بلژیکی روز گذشته در نزدیکی ساحل قطر توسط هواپیمایی که گفته می شود متعلق به ایران بود، هدف اصابت دو موشک قرار گرفت. یکی از دو موشک بلافاصله منفجر شد ولی موشک دیگر هنوز منفجر نشده است.»(5)

647

بازتاب حمله به خارک امروز نیز نسبتاً وسیع بود و از بخش های عمدة آن، بحث دربارة احتمال حملة انتقامی ایران و امکان یا عدم امکان آن بود. امروز رادیو امریکا در مورد

ص: 763


1- 1. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 153 (29/5/1364)، ص 3.
2- 2. سند شمارة 096302 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ستاد منطقة 2 نجف، اطلاعات نظامی، 4/6/1364.
3- 3. سند شمارة 200043 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 1/6/1364، ص 1.
4- 4. همان، ص 2.
5- 5. واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی، نشریة "رادیوهای بیگانه"، 29/5/1364 ص3، رادیو امریکا، 28/5/1364.

احتمال حرکت انتقام جویانة جمهوری اسلامی، گفت: «شرکت های امداد دریایی بیم دارند که ایران به خاطر انتقام جویی از حملاتی که بر پایانة نفتی خارک به عمل آمد، کشتی های تجاری را در خلیج فارس مورد حمله قرار دهد و به همین منظور کشتی های نجات را به حال آماده باش درآورده اند. ایران تاکنون در مقابلة حملة هوایی پنج شنبة گذشتة عراق در جزیرة خارک، سکوت کرده است. ... احتمال بسیار می رود که ایران اولین حملة خود را متوجة "شاع العالم" در شمال قطر کند.»(1) روزنامة کویتی "السیاسه" نیز نوشته است: «زمان برای شتاب بخشیدن به تلاش های صلح، مساعد می باشد و هنگام آن رسیده که مناسبات دوستانه بین ایران و کشورهای خلیج]فارس[ دوباره برقرار شود. اگر حکومت اسلامی تهران به اقدامات انتقام جویانه دست بزند، اعراب ضرباتی دوچندان به آن رژیم وارد خواهند کرد.»(2)

از سوی دیگر، "مهدی عبیدی" دبیرکل شورای اتحاد اقتصادی عرب، در یک موضع گیری شدیداً ضدایرانی گفت: «جزیرة خارک یک هدف استراتژیک و عامل مهم مخالفت رژیم ایران با کوشش های صلح است که باید نابود شود تا ایران درخواست صلح و هم زیستی با همسایگان خود بدون دخالت در امور داخلی آن ها را بپذیرد.»(3)

در این حال، سفیر امریکا در کویت (آنتونی کوئینتی) نیز در مصاحبه ای با روزنامة "القبس" در پاسخ به این سؤال که "آیا ایران به بستن تنگة هرمز اقدام خواهد کرد؟" گفته است:

«برای من دشوار است که در همین جا دربارة واکنش ایران پیش گویی کنم. ایرانی ها امکانات نظامی خاصی دارند ولی نمی دانم که در زمین و یا در هوا علیه عراق از آن استفاده خواهند کرد.» وی با اظهار بی اطلاعی از میزان خسارات وارده بر خارک، افزود: «طی دو روز آینده می توانیم میزان خسارات و این که ایران قادر خواهد بود که نفت خود را صادر نماید یا نه، تعیین کنیم.»

وی گزارش های مبنی بر فروش سلاح های امریکایی به ایران توسط اسرائیل را تکذیب کرده و افزوده است که این گزارش ها "صرفاً یک پیش گویی مطبوعاتی است." این سفیر سپس خاطرنشان کرده که ایران اغلب نیازمندی های تسلیحاتی خود را از کشورهای شرقی به دست می آورد و دولت متبوع وی جهت تحریم فروش اسلحه به ایران می کوشد.(4)

648

روزنامة امریکایی "کریستین ساینس مانیتور" به نقل از تحلیل گران نظامی غرب نوشت: «با توجه به جریان مستمر صادرات تسلیحات مدرن نظامی از سوی غرب و کشورهای بلوک شرق به عراق - که قوة محرکة جنگ را به سود عراق تغییر داده است - در این مرحله پیروزی ایران در جنگ بعید به نظر می رسد.»(5)

649

در ادامة رایزنی های "هاشم عقداوی" جهت کسب حمایت از مواضع عراق در اجلاس آتی بین المجالس، وی پس از سفر روز گذشته به کویت، امروز وارد امارات شد. هاشم عقداوی در

ص: 764


1- 6. همان، صص 2و3، رادیو امریکا به نقل از روزنامة "واشنگتن پست" به نقل از آسوشیتدپرس، 28/5/1364.
2- 7. مأخذ5، ص 4، رادیو اسرائیل 29/5/1364، به نقل از روزنامة "السیاسه" چاپ کویت.
3- 8. مأخذ1، ص 6، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 28/5/1364.
4- 9. مأخذ1، صص 15و16، خبرگزاری کویت به نقل از روزنامة "القبس"، 28/5/1364.
5- 10. مأخذ1، ص5، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 28/5/1364، به نقل از روزنامة "کریستین ساینس مانیتور" به نقل از خبرگزاری کویت از واشنگتن.

این سفر مدعی است که قصد دارد یک طرح عراق در مورد جنگ را که قرار است در خلال اجلاس ماه آیندة اتحادیة بین المجالس در "کانادا" مطرح شود، با نمایندگان شورای ملی امارات در میان گذارد.

سرپرست هیئت پارلمانی امارات پس از مذاکرات با هیئت عراقی، گفته است پیش نویس قطع نامه ای را که به وسیلة مجلس عراق به اجلاس اتحادیة بین المجالس تسلیم خواهد شد، بررسی کرده است. به گفتة وی، این پیش نویس از تلاش های بین المللی که به منظور رسیدن به راه حلی مسالمت آمیز و جامع برای جنگ، انجام می شود، حمایت می کند و متضمن آتش بس سریع میان مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم و همچنین ایفای نقش مثبت در تضمین امنیت و ثبات منطقه است. سرپرست هیئت "اماراتی" افزوده است که از این پیش نویس در اجلاس اتحادیة بین المجالس حمایت خواهد کرد.

"هاشم عقداوی" نیز پس از خاتمة دیدارش، گفته است مذاکرات با اعضای شورای ملی اتحادیه ثمربخش بوده و دریافته است که آن ها کاملاً از خواسته های عربی و به ویژه تمایل به خاتمة جنگ ایران و عراق، آگاهی دارند.(1)

650

روزنامة "کیهان" امروز در تفسیر مفصلی دربارة سخنان وزیر کشور کویت، با استناد به گزارش های رسانه های غربی و نیز نهادهای دولتی کویت که به طور تلویحی عراق را در انفجارات و خراب کاری ها در سطح منطقة کویت دخیل دانسته اند، نوشته است:

«اظهارات دیروز وزیر کشور کویت نشان می دهد که دولت کویت قصد ندارد سیاست خود را در زمینة خراب کاری های ماه های اخیر تغییر دهد. امروز دیگر بسیاری از حقایق پیرامون انفجارها و عملیات خراب کاری در کشورهای حوزه خلیج فارس و از جمله کویت روشن شده است. مأموران عراقی گروه گروه در شیخ نشین های حاشیة جنوبی خلیج فارس شناسایی و دست گیر می شوند؛ اعضای گروه های خراب کاری عراق پس از دست گیری اعتراف می کنند که قصد داشته اند اقدام به بمب گذاری در این کشورها کنند، آن هم با شیوه ای که ایران مسئول و مقصر قلمداد شود.

از سفارت خانة عراق در یکی از همین شیخ نشین ها 17 صندوق سلاح مهمات کشف می شود که به طور قاچاق و با پوشش های سیاسی به مقصد فرستاده شده؛ اعضای سفارت و سفیر عراق به جرم طرح و برنامه ریزی و تدارکات خراب کاری از شیخ نشین مذکور اخراج می شوند.

در پارلمان کویت گفته می شود مرزهای این کشور با عراق باید شدیداً کنترل شود، زیرا اسلحه و مهمات از این مرزها وارد کویت می شود و حتی مطبوعات غرب می نویسند و تحلیل می کنند که عراق تصمیم گرفته است با انجام یک رشته خراب کاری در کشورهای عرب حوزة خلیج فارس و مقصر نشان دادن ایران، جو بدبینی و خصومت نسبت به ایران را در این کشورها دامن بزند.

ص: 765


1- 11. سند شمارة 212270 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 4/6/1364، ص3.

اما متأسفانه علی رغم همة شواهد و ادلة آشکار، هنوز هم دولت کویت قصد ندارد بگوید بمب هایی که انفجار آن ها جان چندین بی گناه را گرفت و گروهی را مجروح ساخت، توسط عراقی ها کار گذاشته شده بود. دولت کویت قصد ندارد بگوید سوء قصدی که علیه جان امیر این کشور صورت گرفت، توسط عراقی ها برنامه ریزی و انجام شده بود. وزیر کشور کویت در پاسخ سؤال خبرنگار اردنی "الیوم" در مورد نتایج تحقیقات پیرامون این حوادث می گوید «هنوز زمان اعلام نتایج تحقیقات مناسب نیست»، شیخ "نواف" می گوید: "دست یک کشور در پشت این ماجرا است"، اما آن کشور را نام نمی برد؛ چرا؟

شاید دولتی های کویت منتظرند مثلاً در افریقا یا امریکای لاتین کودتایی یا اتفاق دیگری روی دهد و بعد بدون درد سر بگویند سوءقصد به جان امیر کویت مثلاً کار دولت شیلی یا پاراگوئه است! دولت مردان کویت از چه می ترسند؟ اگر هراس شان از این است که رژیم بغداد ممکن است با اعلام نتایج دولت کویت دربارة خراب کاری های اخیر، عصبانی شود و مثلاً دست به خراب کاری های تازه بزند، از کجا که نگفتن و اعلام نکردن، موجب توقف اقدامات بغداد باشد؟

وزیر کشور کویت در مصاحبه ای که دیروز منتشر شد، سخن از تروریسم دولتی می راند و وعده می دهد که در اجلاس ماه سپتامبر شورای همکاری های خلیج فارس، این موضوع و راه های مقابله با آن بررسی خواهد شد.

در این زمینه هم ما دو نکته به حکومت کویت گوشزد می کنیم: اوّل این که با کلی گویی ها، مبهم گویی ها و سمبولیک حرف زدن ها و شعار دادن ها کار درست نمی شود؛ اگر عوامل خراب کاری را می شناسید، نام ببرید و محکوم کنید و عکس العمل نشان دهید؛ اگر نمی شناسید، پس منظورتان از این حرف ها و این که "می دانید دست یک کشور در پشت ماجرا است"، چیست؟ شیخ نواف می گوید: "یکی از راه های مقابله با تروریسم دولتی، تحریم کشوری است که آن را تشویق می کند و به آن عمل می کند"، منظور کدام کشور است؟ چرا نام این کشور را نمی برید؟ شما که حاضر نیستید این کشور را معرفی کنید، چگونه انتظار دارید دیگران آن را تحریم کنند؟ ما می گوییم نیازی به تحریم نیست؛ شما فقط به آن کشور کذایی کمک نکنید، وجوه هنگفت خریدهای تسلیحاتی آن را نپردازید، راه های تان را، اسکله های تان را، بیمارستان های تان را و ... در اختیار ارتش متجاوز آن قرار ندهید، از آن حمایت نکنید و تجاوزش را "دفاع از آرمان های عربی" قلمداد نکنید، جنایاتش را "پیروزی های بزرگ" معرفی نکنید.

نکتة دوم این که برای مقابله با تروریسم دولتی، گام اول این است که دولت ها خود دست به این عمل نزنند. شما که با مردم کویت و بیگانگان مقیم، آن می کنید که اسرائیلی ها با فلسطینی ها کردند، چه طور می توانید در تقبیح این موضوع سخن بگویید؟! دسته دسته

ص: 766

ایرانی ها را شبانه از کاشانه شان در کویت بیرون می کشید، به حبس می برید و پس از ماه ها شکنجه و تضییق، با بدترین شکل بیرون شان می کنید! شما که خود می گویید در زندان های تان از چوب و فلک استفاده می کنید و علی رغم همة کنترل ها و اعمال روش های پلیسی اطلاعاتی، اخیراً فاش شد پنج نفر ایرانی در زندان های شما جان سپرده اند، دیگر نمی شود در عمل جنایت کرد و در حرف از ارزش ها و آرمان های مقدس دفاع کرد؛ یا باید تروریست بود و یا باید با آن مقابله کرد، راه دیگری وجود ندارد. نفع همة مردم منطقه و نیز نفع دولت کویت در این است که عملاً علیه تروریسم دولتی یا غیر دولتی، اقدام کنند.»(1)

یادآوری می شود که وزیر کشور کویت شیخ "نواف الاحمد الصباح" روز گذشته در مصاحبه ای با روزنامة اردنی "الیوم" گفته بود که گزارش های مبنی بر وجود خلاء امنیتی در منطقة خلیج فارس، بی اساس است و به وسیلة قدرت هایی که در صدد سلطه بر منطقه هستند، منتشر می شود. وی با اشاره به این که وزیران کشورهای عضو شورا قرار است در اجلاس ماه سپتامبر خود چگونگی مقابله با تروریسم در منطقه را مورد بحث و بررسی قرار دهند، تأکید کرده که برقراری هماهنگی امنیتی در مورد این مسئله، اولویت حیاتی دارد.

به گفتة شیخ نواف الاحمد الصباح، دامنة اعمال تروریستی اخیر در کویت، به دیگر کشورهای عضو شورا و به طور کلی در جهان نیز کشیده شده است. وی دربارة تروریسم دولتی نیز گفته است: «این مسئله تأسف آوری است که تروریسمی که جهان شاهد آن بود، یک تروریسم سازمان یافته و برخوردار از حمایت برخی کشورها می باشد و این بدان دلیل است که برای آن ها توسل به تروریسم، تنها راه دست یابی به اهداف غیرقانونی تلقی می شود.»

نواف تاکید کرده که کویت در معرفی نام کشوری که در اقدامات تروریستی برای ضربه زدن به امنیت کویت دست داشته، درنگ نخواهد کرد. وی در پایان گفته است: «ریشه کن کردن تروریسم در جهان کار مشکلی است، اما به هر حال می توان ابعاد آن را با تحریم بین المللی کشورهایی که در صدور هدایت تروریسم دست دارند، محدود کرد.»

روزنامة کیهان بعد از تفسیر سخنان وزیرکشور کویت، افزوده است: «چند تن از مأموران عراقی اخیراً در بحرین و امارات متحدة عربی به جرم توطئه و خراب کاری، شناسایی، دست گیر و اخراج شدند. همچنین پس از سوءقصد به جان امیر کویت، گفته شد عراق عامل سوءقصد بوده است، اما دولت کویت از اعلام نتایج تحقیقات خود در این باره خودداری می کند.»(2)

651

وزیر امورخارجة یوگسلاوی (رایف دیزداویچ) در رأس هیئتی به دعوت همتای ایرانی خود، امروز وارد تهران شد. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، در اولین ملاقات وزیران خارجة دو کشور، دربارة اوضاع جهانی به ویژه اجلاس آتی وزیران خارجة کشورهای عضو جنبش عدم تعهد که در "لواندا" پایتخت آنگولا برگزار می شود، مذاکره کردند.(3) در این

ص: 767


1- 12. روزنامة کیهان، 28/5/1364، ص 2.
2- 13. همان، ص 5، خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از خبرگزاری کویت
3- 14. روزنامة کیهان، 29/5/1364، ص 3.

حال، روزنامه "بوربا" چاپ یوگسلاوی، نوشته است: «این به عهدة جنبش عدم تعهد است که کشورهای ایران و عراق دو عضو برجستة خود را بر سر میز مذاکرات بیاورد. ]...[ جنگ پنج سالة بین دو کشور، از نظر سیاسی و اخلاقی خط مشی جنبش عدم تعهد و استراتژی جهانی این جنبش را تنزل می دهد. جنگ یاد شده با خشونت و اثرات مخرب خود به طور آرام ولی مطمئن به فراسوی چارچوب منطقة خاورمیانه گسترش یافته است.»

این روزنامه خاطرنشان کرده است: «به هر حال اقداماتی که جنبش عدم تعهد تا کنون برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق اتخاذ کرده، نتایج مطلوب و لازم را در بر نداشته و بنابراین، راه خروج از این دایرة شوم باید در لواندا پیدا شود.»(1)

652

"میرحسین موسوی" نخست وزیر، در مصاحبه ای با خبرنگاران مطبوعات داخلی و رادیو و تلویزیون، به بیان مطالبی دربارة این موضوع ها پرداخت: انتخابات ریاست جمهوری، جهت گیری های سیاسی و اقتصادی مطابق منافع کشور و مردم، سهم بخش خصوصی در تجارت خارجی، مصادرة کارخانه ها و اولویت واگذاری آن ها به کارکنان و کارگران شان، اقتصاد جنگی و قوت دولت در این امر.

وی ابتدا در مورد انتخابات گفت: «انتخابات ریاست جمهوری با استقبال و آرامش در سراسر کشور برگزار شد و اقدامات ما در رابطه با مسائل امنیتی موفقیت آمیز بود. در رسانه های گروهی خارج از کشور اطلاعیه ها و تهدیدهایی در این زمینه انتشار یافت و خواستند انتخابات را مخدوش کنند و نگذارند به انجام برسد، اما نتایج انتخابات نشان داد که تمام این توطئه ها خنثی شد.»

موسوی به احتمال عوض شدن نخست وزیر اشاره کرد و گفت: «در این انتخابات، یکی از ویژگی ها، حضور گستردة مردم بود، اما در تبلیغات کاندیداهای ریاست جمهوری انتقاداتی صورت گرفت که گاهی از حد نصاب گذشته است. در این مورد عرض کنم تعصبی به این دولت نداریم و حرکت مان به نفع جمهوری اسلامی است و این حرکت در فضای باز، رشد خودش را ادامه می دهد.»

میرحسین موسوی در مورد این انتقاد عناصری که می گویند "دولت با کمک به محرومان و مستضعفان، بخش خصوصی را محدود کرده است" گفت: «این که گفته می شود ما به نفع مستضعفین شعار می دهیم، این افتخار دولت است که ما تنها شعار نمی دهیم بلکه عمل هم می کنیم. هر دولتی باید در جهت مستضعفین حرکت کند، ما این را از امام امت و قرآن کریم یاد گرفتیم. ما مقلد امام هستیم، ما غیر از این نمی توانیم عمل کنیم؛ اگر کسی غیر از این می گوید، باید بیاید توضیح دهد. اگر امکاناتی در دست دولت است، اصلی ترین وظایف دولت این است که به قشرهای مستضعف کمک کند؛ زمانی که استعدادها زیرپا گذاشته می شد، گذشت.»

نخست وزیر افزود: «این که گفته می شود "دولت به بخش خصوصی اهمیت نمی دهد"، باید در

ص: 768


1- 15. مأخذ1، ص 3، خبرگزاری یوگسلاوی از بلگراد به نقل از روزنامة "بوربا".

این مورد بگویم دولت با آمار و ارقام نشان می دهد که قدم هایی در این زمینه برداشته است. در این دو سال، قانونی برای تجارت خارجی در نظر گرفته شده که سهم بخش خصوصی بین 15 تا 20 درصد است. وقتی ما قانون داریم، مگر می توانیم خلاف قانون کاری کنیم!؟»

وی دربارة واگذاری و فروش کارخانه ها توضیح داد: «در مورد کارخانه های کشور و صنایع، شورای انقلاب تمام صنایع متعلق به افراد مفسد و وابسته به رژیم طاغوت را مصادره کرده است. بعضی از این ها که مصادره شده، در اختیار بنیاد یا در دست دولت قرار دارد. آیا دولت می تواند یک ریال از این ها را بذل و بخشش کند!؟ کدام دستور دینی اجازه می دهد که ما از حق مردم صرف نظر کنیم یا این که ما این صنایع را یک ریال کم تر از قیمت اصلی به عده ای بفروشیم؟ اصلاً این را قبول نمی کنیم، نه من و نه دولت دیگر این کار را قبول نمی کند. ما گفتیم هر کس که باعث رشد اقتصادی کشور گردد، می تواند سرمایه گذاری کند و این از افتخارات دولت است. اما این که ما بیاییم کارخانه ها را در اختیار آن ها قرار دهیم، این درست نیست و اگر هم کارخانه ای واگذار شود، در وهلة اول به کسانی واگذار خواهد شد که زحمت کشیدند. کمیسیون های مختلفی در این مورد گذاشته ایم تا آن نوع صنایعی که کلیدی نیستند، ما این کارخانه ها و صنایع را به کارکنان و کارگران آنان واگذار کنیم.»

نخست وزیر سپس دربارة اقتصاد جنگی، به توانایی دولت در حل معضلات اقتصادی اشاره کرد و به مقایسة وضع نظام جمهوری اسلامی ایران با حکومت عراق پرداخت:

تصویر

تهران 28 مرداد 1364 - مصاحبه مطبوعاتی میرحسین موسوی نخست وزیر:

این افتخار دولت است که در جهت مستضعفین حرکت کند. ما این را از امام امت و قرآن کریم یاد گرفته ایم.

ص: 769

«برادران باید قبول کنند که این اقتصاد آن توان مندی را داراست که توانست جنگ را در مدت پنج سال اداره کند. ما به کسی مانند امریکا، اروپا و شوروی دست دراز نکردیم، ما تکیه مان به مردم بود که این جنگ را اداره کردیم، اما رژیم عراق هنگام شروع جنگ، 36 میلیارد دلار ذخیرة ارزی داشت و 40 میلیارد دلار کمک های بلاعوض از عربستان سعودی، کویت، اردن، مصر دریافت کرد. ما بر پایة این روحیه بود که جنگ را ادامه دادیم و نرخ تورم را به 3/4 درصد رساندیم. تمام این اقدامات علی رغم مشکلات ارزی و فروش نفت بود که برای ما تراشیدند.»(1)

653

در آستانة برگزاری راه پیمایی بزرگ "برائت از مشرکین" در مراسم حج، امیر"نایف" وزیر کشور عربستان سعودی، در گفت وگویی با خبرنگاران داخلی این کشور ضمن تأکید بر لزوم ایجاد امنیت هر چه بیش تر برای حجاج در عربستان سعودی، گفتة رادیو ایران مبنی بر هماهنگی با عربستان سعودی جهت تظاهرات در مکة معظمه را نفی کرد: «تا کنون هیچ گونه هماهنگی با مسئولین کشور عربستان نشده است.»(2)

ص: 770


1- 16. مأخذ12، صص 1 و 2.
2- 17. مأخذ 15، ص 1.

روزشمار جنگ سه شنبه / 29 مرداد 1364 / 3 ذیحجه 1405 /20 اوت 1985

654

امروز یک فروند هواپیمای عراقی در ساعت 6:25 دقیقة صبح امروز به حریم هوایی سلماس تجاوز کرد که پس از مواجه شدن با آتش پدافند هوایی، در حین گریختن، دیوار صوتی را شکست.(1)

655

انفجار مین در جادة روستای " الواتان" در منطقة سردشت، یک خودرو حامل اهالی روستا را منهدم کرد. در این حادثه، از روستاییان سه تن شهید و عده ای مجروح شدند. گزارش امروز خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از قرارگاه حمزه و استانداری حاکی است که نیروهای عراقی با هم دستی عناصر ضدانقلاب، محل تجمع اهالی را که برای کمک به مجروحان آمده بودند، با توپخانه هدف گرفتند که براثر آن، هفده تن از روستاییان شهید و شانزده تن نیز مجروح شدند.(2)

همچنین یک گزارش سپاه حاکی است که شب هنگام نیروهای ضد انقلاب "کومه له" از طرف یکی از محلات شهر سقز به داخل شهر نفوذ کردند و پس از کمین، با رزمندگان گشت ثارالله درگیر شدند و دوتن از آنان را شهید و دوتن را نیز زخمی کردند. ضد انقلابیون با رسیدن نیروهای کمکی، از محل گریختند.(3)

از سوی دیگر، گزارشی که امروز در یک نشریة داخلی سپاه منتشر شد، نوع برخورد گروه های محارب با دو طرح موفق " اعلام عفو عناصر گروه های مسلح که قصد بازگشت به زندگی عادی دارند" و نیز "مسلح کردن مردم روستاها برای حفظ همان روستا" را نشان می دهد. در این گزارش آمده است: «افراد کومه له بعد از یک درگیری ناموفق با نیروهای خودی در اطراف شهر سقز، هفت نفر از اهالی روستای محل درگیری - که پنج نفر آن ها از تسلیمی ها(4) بوده اند - را به اسارت گرفته و

ص: 771


1- 1. روزنامة کیهان، 29/5/1364، ص3.
2- 2. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة"گزارش های ویژه"، شمارة 154 (30/5/1364)، صص 8 و 9.
3- 3. سند شماره 226065 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 12/6/1364، ص 16.
4- تسلیمی ها اصطلاحی است در مورد عناصر وابسته به گروه های محارب که دعوت نظام را پذیرفته و با ترک تشکیلات، به زندگی عادی خویش بازگشته اند.

با خود برده اند. در موردی دیگر، عده ای از چته های کومه له به روستایی رفته و 25 تن از روستاییانی که توسط سپاه مسلح شده بودند را به همراه سلاح های شان به اسارت برده اند.»(1)

656

وزیر امور خارجة یوگسلاوی (یکی از کشورهای دوست و همراه عراق) که در تهران به سر می برد، در دیدار امروز خود با رئیس جمهور، توسعة روابط سیاسی و اقتصادی کشورش با ایران را مورد تأکید قرار داد. در گزارش روزنامة کیهان در مورد این ملاقات آمده است:

«ابتدا وزیر خارجة یوگسلاوی ضمن تقدیم گرم ترین درودهای شورای ریاست جمهوری یوگسلاوی به حجت الاسلام خامنه ای و نیز تبریک انتخاب مجدد ایشان به مقام ریاست جمهوری اسلامی ایران، توسعة روابط

سیاسی و اقتصادی دو کشور را مورد تأکید قرار داد و گفت: "شورای ریاست جمهوری، دولت و مجلس یوگسلاوی بر این اعتقادند که امکانات وسیعی برای ارتقا بخشیدن به سطح مناسبات دو کشور وجود دارد و با توجه به عضویت هر دو کشور در جنبش عدم تعهد، سرنوشت ما به این جنبش بستگی دارد. رهبران یوگسلاوی پیوستن ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به جنبش عدم تعهد و نقشی را که تا کنون در این جنبش ایفا کرده است، می ستایند و اطمینان دارند که این نقش هموارتر خواهد شد." آن گاه حجت الاسلام خامنه ای رئیس جمهوری گفت: "ژنرال تیتو - رهبر فقید یوگسلاوی - جزو کسانی هستند که خاطرة ایشان برای ما همیشه با نام غیرمتعهدها زنده می شود." وی افزود: "ورود ایران به جنبش غیرمتعهدها با یک امید و خوش بینی و جاذبه ای که این جنبش در دوران مبارزات پیش از پیروزی انقلاب اسلامی برای ما داشت، صورت گرفت و هم اکنون نیز به آیندة غیرمتعهدها خوش بین هستیم و معتقدیم که برای تقویت آن باید تلاش جدی و زیادی انجام پذیرد."

رئیس جمهور با اشاره به این که برخورد جنبش عدم تعهد با مسائل جهانی حکایت از یک حضور فعال، قاطع و فوری ندارد، گفت: "به اعتقاد ما این مجموعه، با ترکیب، اهداف و داعیه هایی که دارد، می تواند بسیار مفید، واقع شود و در قضایای جهان نقش تعیین کننده ای داشته باشد، ولی متأسفانه این جنبش درمورد جنگ تحمیلی عراق علیه ایران حتی ضعیف تر از سازمان ملل حرکت کرد و حتی در مقابل به کار بردن سلاح های شیمیایی، تهدید خطوط هوایی، بمباران مناطق مسکونی و حمله به کشتی ها و ترمینال های نفتی از سوی عراق - که به طور قطع جزو جرائم جنگی است و احتیاج به تعمیق و تحقیق برای فهمیدن حقیقت آن ندارد - موضع گیری قاطع و مؤثری نکرد و در حالی که می توانست خیلی بهتر عمل کند. ... ما امیدواریم که در اجلاس آیندة جنبش عدم تعهد، به کارگیری سلاح های شیمیایی، بمباران مناطق غیرنظامی، تهدید خطوط هوایی و ناامن کردن وضعیت کشتی رانی در خلیج فارس از سوی عراق، قویاً توسط جنبش محکوم شود." حجت الاسلام

ص: 772


1- 4. سند شمارة 226063 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی، 29/5/1364، ص 15.

خامنه ای در قسمت دیگر از سخنان خود با اشاره به این که رژیم بعثی عراق، رژیمی متجاوز و جنگ افروز است و بزرگ ترین دلیل آن، همین است که این جنگ را شروع کرده و تا کنون تسلیم شرایط عادلانة جمهوری اسلامی ایران نشده است، گفت:

"شعار صلح طلبی رژیم عراق، به علت ضعف شدید نظامی، اقتصادی و سیاسی اوست. رژیم عراق از قبیل آن رژیم هایی است که در موضع قدرت حمله می کند و وقتی در موضع ضعف قرار گرفت، فریاد صلح طلبی سر می دهد و به همین دلیل رژیم قابل اطمینانی نیست. ]...[ ما هیچ گاه نمی توانیم از حقوق ملتی که از انقلاب خود دفاع می کند، چشم پوشی کنیم و لذا تا تحقق کامل شرایط عادلانة خود، این جنگ را ادامه خواهیم داد."

"رایف دیز داویچ" وزیر خارجة یوگسلاوی، صبح امروز با مهندس "میرحسین موسوی" نخست وزیر دیدار و گفت وگو کرد. ... وزیر خارجة یوگسلاوی ... به بیان مواضع یوگسلاوی در زمینة مسائل بین المللی و مناسبات فیما بین پرداخت و خواستار گسترش روابط بین یوگسلاوی و جمهوری اسلامی ایران شد. وزیر خارجة یوگسلاوی با اشاره به مبارزة مردم کشورش در راه کسب آزادی و استقلال، گفت: "بزرگ ترین دست آورد انقلاب شما، استقلال است و ما همواره سیاست مستقل شما را تأیید کرده ایم." آن گاه نخست وزیر ... گفت: "ابرقدرت ها چه بخواهند و چه نخواهند، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک نیروی سیاسی مؤثر، در جهان مطرح است." وی در پایان پیرامون مناسبات دو کشور افزود: من فکر می کنم در مسائل اقتصادی بن بستی برای توسعة روابط نداریم و می توانیم، در رشته های مختلف با یک دیگر همکاری داشته باشیم.»(1)

657

در بازتاب انتخابات ریاست جمهوری ایران، روزنامة امریکایی "واشنگتن تایمز" نوشت: «انتخاب مجدد آقای خامنه ای به ریاست جمهوری، تأثیر زیادی در استراتژی ایران در جنگ فرسایشی اش علیه عراق نخواهد گذاشت.» نویسنده افزوده است: «جنگ دو کشور به زودی وارد ششمین سال خود خواهد شد و نه ایران و نه عراق هیچ یک توانایی شکستن بن بست کنونی - بن بست خونینی که تا به حال جان بیش از نیم میلیون نفر را گرفته - ندارد. خامنه ای در این هفته رسماً به مقام ریاست جمهوری انتخاب شد به همراه رقیب منتقد خود هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس، به اصل صدور انقلاب شیعة بنیادگرا به کشورهای شبه جزیرة عربستان، متعهد هستند.»

در بخش دیگری از این مقاله آمده است: «قدرت عمدة عراق، به ادامة حمایت مالی رژیم های محافظه کار عرب که از شیعیان جنگ جو وحشت دارند، بستگی دارد. علی رغم این جنگ تمام نشدنی، اقتصاد عراق بسیار خوب است؛ اقدامات اضطراری، کسر بودجة تجاری این کشور را از هفت میلیارد دلار در سال 1982 به یک میلیارد دلار در سال پیش تقلیل

ص: 773


1- 5. روزنامة کیهان، 30/5/1364، ص 21.

داده است. نگرانی عمدة عراق، کمی جمعیت آن نسبت به ایران است (14 میلیون در برابر 45 میلیون). تلفات عراق در جنگ، هفتاد هزار ]و[ تلفات ایران پانصد هزار بوده است.

روش تبلیغاتی دو کشور برای جلب حمایت برای جنگ، متفاوت است: ایران مردم خود را به شهادت طلبی تشویق می کند و بنابراین به تلفات خود در میان غیر نظامیان، سربازان و سپاهیان انقلاب اعتراف کرده و سعی می کند احساس و جزم مردم را درگیر جنگ سازد. عراق سعی می کند جنگ را بی اهمیت جلوه دهد؛ ارقام تلفات به ندرت صحیح گزارش می شود و مجروحین فقط شبانه به بیمارستان انتقال داده می شوند. عراق سعی کرده است تأثیر حملات موشکی ایران را به حداقل برساند و اغلب آن ها را به گردن تروریست های ناشناس و اتفاق های ناگهانی انداخته است. پایان این جنگ، بیش از پیش بعید می رسد و خطر یک انقلاب شیعه، همچنان کاخ های حکام عرب را به وحشت می اندازد.»(1)

658

روزنامة انگلیسی "تایمز مالی" در مقاله ای با عنوان "خون ریزی خلیج باعث شد تا عراقی ها پشت سر صدام حسین بایستند"، نوشته است: «این فکر که پرزیدنت "صدام حسین" ممکن بود به خاطر عدم موفقیت مصیبت بارش در شکست دادن ایرانی ها در ابتدای جنگ، سرنگون شود، دیگر رنگ باخته است زیرا عراقی ها به خصوص فرماندهان ارتش درمقابل تهدید تمامیت ارضی کشورشان اکنون در پشت یک هدف ملی ایستاده اند. او تاکنون تعدادی از بحران های اقتصادی و نظامی را پشت سر گذاشته و احتمالاً از هر زمان از آغاز جنگ تاکنون قوی تر است. در حقیقت، جنگ دست او را در سرکوب مخالفان و دشمنان به عنوان خیانت کاران به عراق، باز گذاشته است.»(2) تایمز مالی پس از بررسی گذشتة اقتصادی عراق و لطماتی که از جنگ دیده، افزوده است: «کلیة قروض عراق به طلب کاران خارجی، در حدود چهل میلیارد دلار است اما حداقل دو سوم این قروض شامل کمک نقدی و همچنین نفتی که عربستان سعودی یا کویت و سایر کشورهای حوزة خلیج فارس (که خواهان جلوگیری از پیروزی آیت الله خمینی - که تمام منطقه را بی ثبات خواهد کرد - هستند) به نیابت از سوی عراق می فروشند، می باشد. قروض بازرگانی عراق ده میلیارد دلار تخمین زده می شود. به گفتة بانک بین المللی "ستلمنت"، قروض عراق به بانک های خارجی در سال گذشته از 3/1 میلیارد دلار به 8/2 میلیارد دلار رسید.

شرکت های خارجی که هنوز در عراق کار می کنند، با این امید هستند که دولت به طور گسترده ای در آستانة تغییرات اقتصادی قرار دارد. اغلب این شرکت ها مذاکراتی در زمینة به تعویق انداختن پرداخت ها انجام دادند و بانک مرکزی نیز در این رابطه خود را هماهنگ ساخته است. مجموعة شرکت های انگلیسی در عراق در مقایسه با شرکت های اروپایی و ژاپنی، کم تر ]است[ اما انگلستان به طور فعالانه ای به دنبال یک تجارت جدید می باشد.»(3)

ص: 774


1- 7. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 156 (1/6/1364)، صص 11تا13، خبرگزاری جمهوری اسلامی از واشنگتن، 30/5/1364.
2- 8. مأخذ 2، ص 17، خبرگزاری جمهوری اسلامی از لندن، 29/5/1364.
3- 9. مأخذ 2، خبرگزاری جمهوری اسلامی از لندن به نقل از روزنامة "تایمز مالی"، چاپ انگلیس، 29/5/1364.

659

روزنامة کیهان امروز نیز به ادامة تفسیر سیاسی مربوط به رفتار سیاسی اخیر کویت پرداخت. در این تفسیر، به قلم "یونس شکرخواه" و با عنوان "کویت، مبارزه با تروریسم یا سازش با ترویج ترور" آمده است:

«در ماه نوامبر سال گذشتة میلادی نشریة "المستقبل" خبر کوتاهی را به چاپ رساند و این آغاز طرح مقوله ای به نام "تروریسم" بود تا امریکا از آن به مثابة ابزاری تازه در سیاست خارجی خود سود جوید. خبر به این شرح بود: "وزارت دفاع امریکا از یک موسسة تحقیقاتی معروف امریکا خواست که نقطه نظرهای کارشناسان برجستة جهان در مورد تروریسم و سازمان های تروریستی و رفتار تروریست ها و تحلیل آن ها در مورد فعالیت های این سازمان ها را تهیه کند تا دولت ریگان جهت مقابله با تروریسم جهانی شناخت بیش تری داشته باشد و گام های مؤثری بردارد."

و امروز در تئوری "مبارزه با تروریسم" کاملاً مشخص است که هر جریانی که در "امنیت نظم جهانی امریکا" اخلال کند، تروریست نامیده خواهد شد و به این ترتیب انقلابیون جهان بلا استثنا از نظر ریگان تروریست محسوب می شوند؛ دقیقاً از همین جنبه است که ریگان مترقی ترین دولت های جهان را "کنفدراسیون جنایت و ترور" می نامد و خالی از لطف نیست که بدانید پس از تجدید روابط دیپلماتیک عراق و امریکا، کاخ سفید نام عراق را از لیست تروریست ها حذف کرد، اما ایران هنوز صدرنشین لیست تروریست هاست.!

با این مقدمه اجازه بدهید به کویت اشاره کنیم "هانتر" مسئول امور خاورمیانه شورای امنیت ملی امریکا که در سال های 79 تا 81 این سمت را به عهده داشت، گفته بود: "امروز تهدید منافع غرب در خلیج فارس از سوی شوروی، خطر اصلی تلقی نمی شود، بلکه خطر اصلی، خودآگاهی گستردة اسلامی و فعالیت های عناصر مذهبی است."

لذا تردیدی نیست که شورای همکاری خلیج]فارس[ در اجلاس آتی در زمینة مبارزه با تروریسم چه مواضعی خواهد گرفت، اما تعجب برانگیز این جاست که چرا کویت بار تبلیغاتی این جریانات را به عهده می گیرد؟ آیا کویتی ها واقعاً نمی دانند که در مجاورت چه رژیم تروریستی خطرناکی قرار دارند؟ گرچه شاید کویت برای کمک های مالی - نظامی خود به رژیم عراق توجیه هایی مقطعی یافته است اما شرکت در چنین روندی (اجلاس مبارزه با تروریسم) اگر در ادامة سیاست خارجی امریکا باشد، جداً برای کویت خطرناک است.

آیا کویت واقعاً و بالاخره نمی خواهد عامل واقعة سوء قصد به جان امیر خود را معرفی کند؟ آیا کویت عملاً با این برخوردها، با تروریسم عراقی مماشات نکرده است؟ آیا کویتی ها عوامل انفجارها را نمی شناسند؟ کدام یک از مرزهای کویت ناامن است؟ این یک حقیقت است که اگر جنگ ایران و عراق نبود، آن وقت کویت مفهوم تروریسم را بهتر درک می کرد،

ص: 775

هر چند که عراق در شرایط غیر جنگی و جنگی، در هر دو حال برای کویت یک خطر بالقوه است. به هر حال، اگر کنفرانس "مبارزه باتروریسم" از جانب شورای همکاری خلیج فارس برپا گردد و عراق در آن به عنوان یک رژیم تروریستی معرفی نشود، کویت مغلوب این کنفرانس خواهد بود و به دست خود راه اقدامات تروریستی بعدی عراق علیه خود را خواهد گشود.

شاید تحلیل ذیل که بخشی از کتاب "خلیج فارس بدون نقاب" است و به قلم یک تحلیل گر غربی هم می باشد، کویت را به خود آورد:

در حال حاضر آنچه که کویت را تهدید می کند، از سوی عراق می آید و عراق تحت ریاست جمهوری صدام حسین و سلف وی حسن البکر، خود را آزاد می داند که هر آنچه دوست دارد، در خاک کویت به اجرا درآورد، هرچند که کویت را به زور به خاک خود ملحق نکند. ژنرال قاسم (از رؤسای پیشین جمهوری عراق) معتقد بود که کویت نهایتاً از طریق مسالمت آمیز و از کانال روند طبیعی رویدادها، در عراق مضمحل خواهد شد. ... ترورهای بسیاری توسط عوامل عراق در کویت صورت گرفته است و عراق نشان داده است که اجرای ترور سیاسی را به مثابة شکلی از اعمال قدرت در کویت، پذیرفته است.»(1)

660

به گزارش رادیو اسرائیل، سرهنگ "معمر قذافی" گفته است علت اصلی جانب داری وی از حکومت اسلامی ایران آن است که حکومت تهران با امپریالیسم امریکا مبارزه می کند. در مصاحبة خبرنگار روزنامة چپ گرای "الاهالی" چاپ قاهره، با رهبر لیبی، قذافی افزوده است: «هر کس با امریکا پیکار کند، من در کنار او هستم.» سپس خبرنگار الاهالی پرسیده است: «چگونه لیبی می تواند از یک کشور غیر عرب جانب داری کند که با کشور عربی عراق در حال جنگ می باشد؟» قذافی نیز همان جواب را تکرار کرده است.(2)

661

"کروبی" نمایندة امام و سرپرست حجاج ایرانی در سمینار بین المللی "حج" - که با حضور جمعی از علما و روحانیون کشورهای مختلف اسلامی در سالن بعثه امام خمینی در مکه برگزار شد - به فلسفة حج اشاره کرده و با تأکید بر این که "تمامی تجاوزات قدرت ها، ناشی از ضعف و تفرقه بین مسلمانان است"، گفت: «امت اسلامی فقط بر اساس اجرای قوانین اسلامی به ثبات سیاسی - اجتماعی خود می تواند ادامه دهد. ]...[ دشمنان می خواستند که حج را از مواضع خود منحرف سازند؛ آن ها می خواستند هرچه قیام للناس است، خشک و بی محتوا شود و مسائل سیاسی در آن مطرح نشود. اگر بگوییم رسول خدا(ص) در مکه بت ها را فرو ریخت و اگر بگوییم پیامبر با شرک مبارزه کرد و قدرت های جهانی و کفر که با همة امکانات در مقابل مستضعفین ایستاده اند؛ آیا این ها مشرکین و کفاری نیستند که باید با آن ها مبارزه کرد و از آن ها برائت جست و اظهار تنفر کرد؟ اگر با این بینش حج برپا می شد

ص: 776


1- 10. مأخذ 1، ص20.
2- 11. مأخذ 2، ص 25، رادیو اسرائیل، 29/5/1364.

آیا این همه مشکلات، مسلمانان جهان را در بر می گرفت.»

کروبی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: «تجاوزات شوروی در افغانستان، اسرائیل در لبنان و بسیاری از موارد دیگر همه ناشی از ضعف و تفرقه مسلمین است.»(1)

662

در یک ادعای عجیب که هیچ منبع دیگری آن را تأئید نکرده است، رادیوبی.بی.سی دربارة حملة چند روز گذشته به یک نفت کش بلژیکی، گفت: «ساعاتی بعد از حملة هوایی عراق به تأسیسات خارک، گزارش رسید که یک نفت کش بلژیکی به نام "نیس لئوپارد" در نزدیکی قطر هدف حملة هوایی که ظاهراً یک اقدام تلافی جویانة ایران بوده، قرار گرفته است. در حقیقت، نفت کش بلژیکی به طرف ترمینال نفتی دیگر ایران از جزیرة سیری در حرکت بود که مورد حمله قرار گرفت. هواپیماهای ایرانی در گذشته نیز احتمالاً به علت شناسایی غلط، کشتی هایی را که به مقصد بنادر ایران حرکت می کردند مورد حمله قرار داده اند. به هر صورت، دولت ایران پس از دریافت اعتراض دولت بلژیک نسبت به این واقعه، دخالت در آن را تکذیب کرد.»(2)

ص: 777


1- 12. مأخذ 1، ص2.
2- 13. مأخذ 7، بی.بی.سی، 29/5/1364.

روزشمار جنگ چهارشنبه /30 مرداد 1364 /4 ذیحجه 1405 /21 اوت 1985

663

امروز هواپیماهای عراقی دو بار به جزیرة خارک حمله کردند که تلفات و خساراتی نداشت. بار اول در ساعت13:45 به دنبال اعلام وضعیت قرمز در جزیرة خارک، چند جنگندة عراقی در آسمان این جزیره ظاهر شدند و چند بمب به طرف آن پرتاب کردند که بمب ها در آب فرود آمد. هم زمان شهر بوشهر دچار لرزش شدیدی شد. شب هنگام، هواپیماهای جنگندة عراق باز به جزیرة خارک هجوم آوردند، اما براثر شدت شلیک آتش بارهای ضدهوایی، پیش از هر اقدامی، گریختند.(1)

664

امروز مهندس "شیخ عطار" استاندار آذربایجان غربی، دربارة اعزام اکیپ های ترور و تبلیغ از عراق به این استان و سپس به سایر نقاط کشور در ایام انتخابات، گزارشی داد. وی از جمله گفت:

«منافقین یک مقر در کوه های مرزی پیرانشهر دایر کرده بودند تا با وارد شدن از خاک عراق، شیطنت هایی آغاز کنند که روز قبل از انتخابات با همکاری برادران نظامی و انتظامی، این مقر مهم منهدم شد. در بوکان نیز حدود 25 نفر از ضد انقلابیون که از طریق مرزهای عراق اعزام شده بودند، یک روز قبل از انتخابات با مقادیر زیادی اسلحه و اوراق تبلیغاتی دست گیر شدند. همچنین ... یک کامیون پر از مواد منفجره از طریق مرز عراق وارد کشور شده بود که در سه راه "اوغلی" این کامیون شناسایی و رانندة آن دست گیر شد. این کامیون قرار بود به شهرهای بزرگ ایران برود و روز انتخابات فاجعه بیافریند.»(2)

665

دولت بلژیک امروز رسماً به دولت ایران در مورد حملة روز یکشنبه (27/5/1364) به یک کشتی بلژیکی در خلیج]فارس[، اعتراض کرد. در یادداشت اعتراضیة وزارت خارجة بلژیک که به سفارت ایران در بروکسل تسلیم شد، بلژیک مقام های ایرانی را مسئول این حمله دانسته و حق ضرر و زیان را برای خود محفوظ نگاه داشته است. در این یادداشت، بر این

ص: 778


1- 1. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 156 (1/6/1364)، صص 4 و 5 ، خبرگزاری جمهوری اسلامی از بوشهر، 31/5/1364.
2- 2. روزنامة اطلاعات، 31/5/1364، ص1.

نکته تأکید شده که این حمله یک تجاوز آشکار به حقوق بین المللی به ویژه در زمینة دریانوردی آزاد، است.(1)

از سوی دیگر، سفارت ایران در بروکسل نیز در بیانیه ای هرگونه دخالت ایران را در این حمله قویاً تکذیب کرد و بر مخالفت اساسی و بی چون وچرای ایران با هرگونه تجاوز به حقوق بین الملل از جمله حمله به کشتی های بی طرف، تأکید کرد.(2)

666

امروز خبرگزاری فرانسه آخرین خبرهای مربوط به جزیرة خارک را به نقل از بیمة "لویدز" لندن گزارش کرد. در این گزارش آمده است: «طبق اطلاعات دریافت شده به وسیلة شرکت بیمه لویدز در لندن، ترمینال خارک که عراق روز پنجشنبه مدعی انهدام آن شده بود، هنوز فعال است.» این گزارش حاکی است که گویا تنها یکی از سه لنگرگاه این ترمینال آسیب دیده، با وجود این، بخشی از آن نیز قابل استفاده است.

لویدز افزوده که از ده موتور پمپ ترمینال، هفت عدد آن همچنان فعال است و دو لنگرگاه دیگر نیز کاملاً سالم است. از سوی دیگر، منابع مربوط به اجارة نفت کش ها در لندن، اعلام کرده اند بارگیری از ترمینال شناور "سیری" واقع در خلیج فارس که از خارک تغذیه می شود، همچنان ادامه دارد.(3)

"احمد قاسم تقی" وزیر نفت عراق نیز امروز گفته است: «حمله به خارک، به خراب کاری رژیم ایران در بازار نفتی اوپک خاتمه می دهد. ایران برای رسانیدن نفت خود به بازار، دارای ترمینال های محدودی است که جمع میزان صادرات آن ها از ترمینال خارک کم تر است.» وی بعید ندانسته که به دنبال عملیات عراق، ایران برای باز پرداخت "بدهی های هنگفت خارجی خود"، دچار مشکلاتی شود. به گفتة وزیر نفت عراق، توقف صادرات نفت خام از خارک، به کشورهای مصرف کننده زیان نمی رساند.(4)

667

در کتابی که امروز مؤسسه "جینز" - که یک مؤسسه تخصصی امور دفاعی است - منتشر کرد، یک کارشناس انگلیسی در امور دریایی، پیش بینی کرده است که عملیات حمله به نفت کش ها در خلیج فارس همچنان ادامه می یابد و به موازات آن هر روزه به تعداد ناوگان نیروی دریایی عربستان سعودی افزوده خواهد شد. طبق این پیش بینی، تا زمانی که فرانسه متعهد به جایگزینی موشک های اگزوست برای عراق باشد و تا زمانی که انبارهای نیروی هوایی ایران از موشک های "ماوریک" ساخت امریکا - که از زمان شاه در اختیار دارد - خالی نشود، حملات عراق و ایران به نفت کش ها ادامه خواهد یافت و تا زمانی که خطرهای بیش تری متوجه دریانوردان نباشد، صادرات نفت از منطقه ادامه خواهد داشت.

این کارشناس افزوده است: «از زمان آغاز حمله به نفت کش ها در خلیج فارس تاکنون بیش

ص: 779


1- 3. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریة "گزارش های ویژه"، شمارة 155 (31/5/1364)، ص9، خبرگزاری فرانسه از بروکسل، 31/5/1364.
2- 4. مأخذ 1، صص 16و17، خبرگزاری فرانسه از بروکسل، 31/5/1364.
3- 5. مأخذ 3، ص 7، لندن - خبرگزاری فرانسه، 30/5/1364.
4- 6. مأخذ 3، ص 13، بغداد - خبرگزاری فرانسه، 30/5/1364.

از 210 کشتی مورد حمله قرار گرفته است و حدود 90 فروند کشتی نیز در شط العرب ]اروندرود[ گرفتار می باشند و بالغ بر 600 میلیون دلار تاکنون شرکت های بیمه خسارات پرداخته اند و این مبلغ به استثنای قیمت محمولة کشتی های مذکور بوده است. در همین حال، نزدیک به 138 دریانورد نیز کشته شده اند.»

به نظر وی: «با توجه به تقاضاهایی که شده است، به تعداد کشتی های کوچک و قایق های تندرو در سمت غربی خلیج فارس از عمان تا کویت اضافه خواهد شد.»(1)

668

روزنامة "جمهوری اسلامی"، امروز در گزارشی دربارة حضور مزدوران یمنی در جنگ عراق علیه ایران، نوشته است: «یک جوان یمنی به خبرنگار "لیبراسیون" در صنعا گفته است که برای مزدوری مبلغ 17000 ریال یمنی (معادل 3000 دلار) به وی پیشنهاد گردید که وی آن را رد کرده است. جوان مذکور اضافه کرد به هر حال دیگر جوانان یمنی این پیشنهاد را پذیرفتند. معامله مستقیماً توسط مقامات محلی یمن انجام پذیرفت.

لیبراسیون می افزاید: علاوه بر استخدام مزدور، بعضی از جوانان نیز به زور نیروی دولتی یمن شمالی به عراق برده شدند و تاکنون صدها نفر از مزدوران یمن شمالی در جبهه های جنگ کشته و تعداد دیگری مجروح و اسیر شده اند.»(2)

669

بهبود وضعیت اقتصادی عراق که متکی به کمک بی دریغ دیگر کشورهاست، از محورهای خبری کشورهای جهان در گزارش های مربوط به جنگ ایران و عراق می باشد؛ از جمله، روزنامة "فرانکفورتر الگمانیه سایتونگ" امروز در این باره نوشته است:

«پشتیبانی کشورهای عربی شرکت کننده در کنفرانس اخیر سران ممالک عضو اتحادیة عرب در کازابلانکا از عراق، موجبات خشنودی مقامات این کشور را فراهم ساخته است. صدام حسین قصد دارد در اقتصاد عراق - که ضربة شدیدی بر آن وارد شده - مجدداً رونقی را ایجاد کند و در این زمینه به افزایش میزان صادرات نفت عراق از طریق لوله های حمل و نقل در ترکیه و عربستان سعودی فکر می کند، ولی رئیس جمهوری عراق به این هدف خود بدون کمک های همه جانبة کشورهای حوزة خلیج فارس که خود با بی رونقی اوضاع اقتصادی دست به گریبان هستند، نمی تواند تحقق بخشد.»(3)

روزنامة "آساهی" چاپ ژاپن نیز امروز در تجزیه و تحلیلی از اوضاع عراق، با اشاره به این که "در واقع عراق خود را در این جنگ گرفتار ساخته است"، به چگونگی و روند بهبود سازی اقتصاد عراق و نقش تعیین کنندة دیگر کشورها در این امر، پرداخته است:

«پس از پنج سال نبرد، اقتصاد عراق که به واسطة وام های عظیم کشورهای عرب و همچنین دیگر متحدان غربی حمایت شده، احتمالاً با طرح های جدید و خط لوله های نفتی

ص: 780


1- 7. مأخذ 3، ص 10، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 30/5/1364، نشریة "الخلیج"، چاپ امارات.
2- 8. روزنامة جمهوری اسلامی، 30/5/1364، ص 8 ، روزنامة فرانسوی "لیبراسیون".
3- 9. مأخذ 3، ص22، رادیو کلن، 30/5/1364به نقل از روزنامة "فرانکفورترالگماینه".

جدید که ظرفیت استخراج نفت را افزایش می دهد، رو به بهبود می رود. عامل مهم دیگر از فعالیت های اقتصادی عراق آن است که کمک های مالی به جنگ از سوی کشورهای عرب من جمله عربستان سعودی، کویت، اردن و مصر همچنان ادامه دارد. عراق همچنین جهت کسب مساعدت مالی متحدان شرقی یعنی شوروی، چین و یوگسلاوی و نیز کشورهای غربی موفق بوده است. روابط عراق با اتحاد شوروی به خصوص اخیراً با ملاقات های متعدد "ویکتور منین" سفیر شوروی و پرزیدنت صدام در مدت کوتاهی - که امری غیرعادی است، - فعال شده است.

امریکا، فرانسه، ایتالیا و اتریش نیز در سال های اخیر اعتبار فراوانی جهت تأمین سلاح به عراق داده اند و شینتارو آبه، وزیرخارجة دولت ژاپن در سال 1983 از عراق دیدن کرد و موافقت نمود تا قرارداد اعتبار وام را تا سال 1988 به تعویق بیفکند. مبلغ مصرف شدة وام اعتبار پایة دولت ژاپن که بالغ بر 440 میلیارد ین (8/1 میلیارد دلار) می شود، برای طرح های جدید از قبیل مجتمع های صنعتی، نیروگاه ها و دیگر طرح ها مورد استفاده قرار خواهد گرفت.»(1)

670

در حالی که حدود 160هزار زائر ایرانی برای به جا آوردن مراسم حج در مکه به سر می برند، چگونگی برگزاری مراسم "برائت" در حج یکی از مسائل مهم میان دولت های ایران و سعودی است. این روزها در آستانة برگزاری این مراسم - که ایران مصرانه درصدد انجام آن است - مقام های سعودی در این باره مذاکراتی را با مقام های ایرانی انجام می دهند. مهم ترین خبرهای مربوط به این موضوع، از پیام های مکرر "فهد" و پاسخ وزارت خارجة ایران قابل استفاده است که امروز هم پنجمین پیام فهد به وسیلة کاردار عربستان سعودی در تهران، تسلیم مدیرکل مربوط در وزارت خارجه شد.

به نظر کارشناسان وزارت خارجه: «پیام پنجم نرم ترین پیام های فهد است که تلویحاً حاوی پذیرش تظاهرات است، در حالی که در گذشته و در پیام سوم، آن را رد کرده بودند.»(2) در پیامی که امروزکاردار عربستان پس از درخواست دیدار فوری با مقام مسئول ایرانی، آن را خواند، آمده است:

«بنابه اطلاعات موثقی که دریافت داشته ایم، تعدادی از حجاج افریقایی و عرب به تظاهرات خواهند پیوست و این بنا به تشویق مسئولین بعثة حج ایرانی، انجام گرفته است و با توجه به این که این، آشوب را زیاد خواهد کرد که به ایرانیان نسبت داده خواهد شد که به مصلحت شان نیست، لذا درخواست داریم که از این امر که موجب پیچیدگی امر خواهد شد، جلوگیری شود.»(3)

به گزارش منابع وابسته به وزارت خارجة ایران: «در پاسخ به این پیام گفته شد که عمل تظاهرات مردمی است و دولت دخالتی در آن ندارد و کم و زیاد کردنش ممکن نیست و

ص: 781


1- 10. ادارة کل مطبوعات و رسانه های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریة "بررسی مطبوعات جهان"، شمارة 926 (7/7/1364)، صص 17و18، روزنامة "آساهی"، چاپ ژاپن، 30/5/1364.
2- 11. سند شمارة 212266 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی 30/5/1364، ص3.
3- 12. همان، ص1.

مضافاً این که ما نیروی امنیتی نداریم که در حاشیة تظاهرات بگذاریم تا کسی را مانع شوند و یا کسی را به اجبار به درون جمعیت بیاورند. ما مجدداً تأکید می کنیم که مأمورین امنیتی عربستان دیدگان شان را فرو بندند تا تظاهرات مکه به آرامی انجام گیرد، همان گونه که در مدینه انجام شد.»(1)

یادآوری می شود که روز گذشته کاردار سعودی در تهران، به وزارت خارجه فراخوانده شد و به عنوان مثبت ترین قدم در راه برگزاری تظاهرات از طرف ایران تأکید شد که حجاج ایرانی "یداً و زبانا" متعرض مسئولان و مردم عربستان نخواهند شد. مهم تر این که به وی اعلام شد تظاهرات نه در روز جمعه، بلکه در روز پنجشنبه (31/5/1364) انجام خواهد شد. به نظر کارشناسان امور سعودی در وزارت خارجة ایران، اهمیت این مطلب در این است که نگرانی قبلاً اعلام شدة سعودی ها دربارة مشکلات تظاهرات در روز جمعه، به این ترتیب منتفی گردید و نرمی پیام پنجم فهد نیز از پی آمدهای مثبت آن است.(2)(3)

671

امروز دولت عربستان سعودی علاوه بر پذیرش تلویحی تظاهرات ایرانیان در مکه و اجرای مراسم "برائت"، انعطاف دیگری در مقابل ایران نشان داد و به این ترتیب، به موضوع اعزام زائران افغانی از ایران به حج - که نزدیک بود به یک محور مناقشة جدید تبدیل شود - پایان داده شد.

امروز در دیدار با مسئولان ذی ربط در وزارت خارجة جمهوری اسلامی، کاردار عربستان سعودی در تهران اطلاع داد که با عزیمت یک هزار حاجی افغانی موافقت شده است و آنان میهمان دولت عربستان خواهند بود. در خصوص چگونگی پرواز آنان نیز گفته شد که این دستور فهد است و تسهیلات پروازی فراهم خواهد شد. به نظر ناظران ایرانی، روز جمعه طبق معمول فرودگاه جده بسته خواهد بود و هدف از میهمان شدن، کنترل بیش تر آنان است.(4)

یادآوری می شود موضوع اعزام حاجیان افغانی جوانبی همراه داشت که می توانست وضعیت حساس کنونی در روابط میان سعودی و ایران را به تنش های پیش بینی نشدة غیرضروری، دچار کند. یک گزارش مربوط به قبل از ملاقات امروز کاردار سعودی در وزارت خارجة ایران، حاکی از این امر است. در این گزارش آمده که "علی الشاعر" وزیر تبلیغات (اطلاعات) عربستان - که در جمع هیئت حاکمة سعودی، نقش مثبتی در حسن روابط بین دو کشور ایفا کرده است - درتماس با مسئولان ذی ربط ایرانی، در حالی که به شدت عصبانی بوده، گفته است: «ایرنا (خبرگزاری جمهوری اسلامی) بیانیه ای تحت عنوان" جبهة آزادی بخش عربستان" در رابطه با

ص: 782


1- 13. همان.
2- 14. همان، ص 2.
3- ضمیمه دارد؛ ضمیمه گزارش 670 : مرور پیام های فهد درباره تظاهرات حجاج ایرانی، ص784.
4- 15. همان، ص 1.

ویزای افاغنه منتشر ساخته است و شدیداً به دولت عربستان تحت عنوان "رژیم حاکم بر عربستان" حمله نموده و گفته است این رژیم مرتجع امپریالیستی به مسلمانان ویزا نداده و باید این سرزمین مقدس را از لوث این کفار پاک کرد.»

الشاعر افزوده: «وجود سازمانی به نام "جبهة آزادی بخش عربستان" دروغ محض و افترا است و در شرایطی که 150هزار زائر ایرانی در این کشور حضور دارند، چه طرز برخوردی است! من کسی هستم که یک سریال تلویزیونی را به خاطر حمله به فارس، متوقف کردم و در این جا اعلام می نمایم که اگر به گونة مناسب این مسئله حل نشود، فردا با تمام خبرگزاری ها مصاحبه نموده و مسائل بسیاری را مطرح خواهم نمود.»(1)

672

به گزارش خبرنگار کیهان از رامسر، سومین اردوی فرزندان شهدا، مفقودان و اسیران، با شرکت 5200 تن از سراسر کشور با سخنان مهندس "موسوی" نخست وزیر، در اردوگاه های "میرزا کوچک خان"، "هفت تیر" و "پیشاهنگی" رامسر آغاز شد. در این مراسم، نامه ای از فرزندان شهدا مبنی بر آرزوی دیدار و سلامتی برای امام خمینی و نیز درخواست پیامی شامل نصایح و این که "بعد از پدران مان چه تکالیفی در جامعه داریم"، همچنین نامة امام درپاسخ به نامة فرزندان شهدا، قرائت شد. در نامة امام خمینی آمده است:

«امید است شما عزیزان خردسال که یادگار فداکاران در راه خدای تعالی و اسلام عزیز هستید، چون پدران بزرگوار خویش، خود را برای دفاع از اسلام بزرگ و میهن عزیز مهیا سازید و با فراگرفتن علم و ادب و کوشش در راه به دست آوردن کمال انسانی و اخلاق اسلامی، برای اسلام عزیز و کشور خودتان فرزندان شایسته ای باشید. شماها با از دست دادن عزیزان خود، فرزندان اسلام و پیامبر عظیم الشأن هستید.»(2)

673

به گزارش روزنامة اطلاعات، چگونگی برگزاری هفتة دولت و نحوة فعالیت دستگاه های اجرایی در برنامه های این هفته، در گفت وگوی مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی حجت الاسلام "خاتمی" وزیر ارشاد اسلامی، تشریح شد. به گزارش این روزنامه، آقای خاتمی ابتدا گفته است: «به یاری خدا امسال سومین بار است که هفتة دولت برگزار می شود و در همین رابطه باید بگویم که هر دولتی که روی کار باشد، قدرت و عظمت خود را در خدمت گزاری به مردم و حمایت مردم از دولت می بیند و این اعتماد مستلزم وجود یک رابطة صمیمانه بین دولت و مردم است و ما می خواهیم هفتة دولت فرصتی برای برقراری گستردة این رابطه باشد.

ما امیدواریم که در این هفته زمینه ای به وجود بیاید که مردم در جریان سیاست ها و عمل کردها و کمبودهای کار دولت جمهوری اسلامی قرار بگیرند و از طرفی دولت هم از همة مردم نظر بگیرد و نقطه نظرهای مردم را در مورد مسائل بداند، زیرا وقتی مردم و دولت در

ص: 783


1- 16. همان، ص 3.
2- 17. روزنامة کیهان، 30/5/1364، ص 3.

جریان مسائل یک دیگر قرار بگیرند، به کار خود دل گرم تر خواهند شد و توقع مردم از دولت واقع بینانه تر می شود و نیز فرصتی است که دولت کارهایش را اگر اشکالاتی دارد، تصحیح کند.

همچنین ما در حالی هفتة دولت را برگزار می کنیم که شهادت دو تن از فرزندان انقلاب اسلامی، شهید رجایی و شهید باهنر، مصادف با برگزاری این ایام است و دولت خدمت گزار افتخار پیروی از این عزیزان را دارد و شهادت آن ها برای مردم ما زمینة این بود که بدانند چه سرمایه های گرانی را از دست داده اند، زیرا شهید رجایی سمبل مقاومت در مقابل طاغوت و سمبل مظلومیت بود و شهید باهنر دانشمند و دل سوز جامعه.»

وزیر ارشاد اسلامی افزوده است: «هفتة دولت هنگامی برگزار می شود که ملت شهیدپرور ما با موفقیت انتخابات ریاست جمهوری را پشت سر گذاشته و دولت هم افتخار دارد علی رغم بسیج همة نیروهای استکباری برای برهم زدن آرامش انتخابات، زمینة برگزاری انتخابات آرامی را ایجاد کرد.

گروهک ها و مخالفان با تحریم انتخابات و نیز تهدید مردم، می خواستند به انقلاب اسلامی ضربه بزنند که این بار هم، چون همیشه با حضور مردم در صحنه، به شکست خود پی بردند و این از تحلیل های آن ها در قبل و بعد از انتخابات مشخص است زیرا آن ها خود به این مسئله پی برده اند که مردم نقش تعیین کننده را در انقلاب و جمهوری اسلامی دارند.»

آقای خاتمی سپس تأکید کرده است: «دولت مشکلاتی دارد، ولی ما می خواهیم این هفته، هفتة ارزیابی دولت هم باشد و این از وظایف رسانه ها است.»

وزیر ارشاد اسلامی در پایان، در مورد کار مطبوعات و اظهار نظر یکی از کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری در مورد آن ها، گفته است: «تقاضای یکی از کاندیداها این بود که دولت و مسئولان اجرایی رسانه های همگانی را وادار به انتشار مطلبی که مدنظر او بوده است، بکنند اما تاکنون حتی موردی پیدا نشده است که دولت توقعی از مطبوعات داشته و آنان را وادار به نوشتن مطلبی بنماید، بلکه مطبوعات کشور، وابسته به انقلاب بوده و خود را مسئول می دانند و اگر هم از دولت حمایتی کردند، خود آن ها این احساس همکاری را با دولت داشته اند و بحمدالله انتقاداتی هم در مطبوعات نسبت به کار دولت وجود داشته است و دولت از آن ها استقبال کرده است. رابطة دولت با مطبوعات صرفاً در چارچوب قانون است. مطبوعات ما در جوی آزاد می توانند حرف های خود را در تأیید یا انتقاد از دولت عنوان کنند.»(1)

¯¯¯

ضمیمة گزارش 670: مرور پیام های فهد درباره تظاهرات حجاج ایرانی

به گزارش کارشناسان و مسئولان ذی ربط در وزارت خارجه، نتیجه ای که در متن به آن اشاره شد، حاصل ساعت ها مذاکره و تبادل پیام بود که در آن، "فهد" پادشاه عربستان خود مستقیماً دهندة پیام بود، نه وزارت خارجه و یا وزارت حج عربستان.(2)

جهت توضیح بیش تر آنچه گذشت، مرور پیام های قبلی فهد مفید است. طبق گزارش یاد شده:

ص: 784


1- 18. روزنامة اطلاعات، 31/5/1364، ص2.
2- 19. سند شمارة 212266 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: اسناد سیاسی 30/5/64 ص3.

«فهد در پیام دوم خویش گفته بود که بنا به اطلاعات موثق، تظاهرات حجاج ایرانی در روز جمعه هفتم ذیحجه ]به تاریخ عربستان[ انجام خواهد گرفت. قرار است 1000سپاهی با لباس عربی در حالی که پلاکاردهایی در دست دارند پیشاپیش تظاهرکنندگان حرکت کنند و دولت عربستان برای جلوگیری از ذهنیت غلط دیگران ]به این که عربستانی ها در تظاهرات شرکت دارند[، خود را مجاز در بازداشت آنان می داند. این امر قویاً تکذیب شد و گفته شد که اطلاعات شما غلط است، ولی محتمل است تعدادی از ایرانیان به دلیل خنکی لباس عربی، ملبس به آن باشند همان گونه که دیگر ملت ها نیز می پوشند و مجدداً تأکید بر برگزاری تظاهرات آرام شد.

در پیام سوم، [فهد] اعلام مخالفت از انجام تظاهرات کرده بود و انجام آن را غیرممکن توصیف کرده بود که "مغایر با حاکمیت عربستان بر مملکت خویش است" و این که تظاهرات روز جمعه شلوغ ترین وضعیت را دارد. در این مورد تأکید شد که دو تظاهرات، یکی در مدینه و یکی در مکه خواسته بودیم و انجام می گیرد. تظاهرات آرام مدینه نشان داد که می توان تظاهرات آرامی در مکه نیز داشت و تأکید ما بر حفظ آرامش است که تظاهرات مدینه بهترین دلیل عینی است و توصیه ما براین است که در مکه نیز این چنین شود، اثر مثبتی دارد و در غیر آن، اثر بر روابط رو به گسترش بین دو کشور می گذارد.

[فهد] در پیام چهارم اظهار داشته بود، روز جمعه تظاهرات عید است و سه میلیون خارجی در آن روز در مکه اند و امکان تحرک برای 160هزار تظاهرکننده وجود ندارد، لذا پیشنهاد داده بود که تعداد را به سی و یا حداکثر چهل هزار نفر محدود کنیم و یا تظاهرات بعد از حج انجام شود که تظاهرات در چنین وضعیتی و با خیابان های تنگ مکه خطرات و زیان هایی متوجه ایرانیان و غیرایرانیان خواهد کرد. در پاسخ، تقلیل عدد به دلیل این که تظاهرات مردمی است و کم و زیاد کردنش ممکن نیست، رد شد و موکول شدنش بعد از حج، چون عمل عبادی است، پذیرفته نشد و مجدداً تأکید بر همکاری در انجام تظاهرات آرام در مکه شد.»(1)

ص: 785


1- 20. همان، ص2.

گزارش روز شمار

فشرده اهم مطالب روز شمار جنگ ایران و عراق

کتاب سی وهفتم: توسعه روابط با قدرت های آسیایی

ص: 786

ص: 787

گزارش روزشمار فشرده اهم مطالب

گزارش روزشمار 24/3/1364

1 در ادامة دور دوم جنگ شهرها, امروز نیز مصادف با روز جهانی قدس، تهران و 9 شهر دیگر مورد تجاوز هوایی عراق واقع شد که به لحاظ گستردگی و تعداد شهدا و مجروحان، بازتاب گسترده ای در رسانه های همگانی جهان داشت[ضمیمه دارد].

2 به رغم تهدیدات و جنگ روانی عراق در زدن شهرها، امروز در روز جهانی قدس مردم با حضور چشم گیر خود در مراسم راه پیمایی, در مقابل فشارهای سیاسی، نظامی، منطقه ای و بین المللی, واکنش نشان دادند. پس از قرائت قطع نامة مراسم، آقای "ولایتی" وزیر امور خارجه, متناسب با شعارها و خواسته های مردم، در برابر نظام بین المللی و منطقه ای موضع گیری کرد و جنگ با عراق و آزادی فلسطین را یک واقعیت خواند[دو ضمیمه دارد].

3 آقای هاشمی رفسنجانی در نماز جمعة امروز، روز قدس، پس از شنیدن شعارهای راه پیمایان در مورد جنگ ایران و عراق و آزادسازی فلسطین، انگیزة ایجاد اسرائیل را همان انگیزة ایجاد جنگ تحمیلی و با اهداف استعماری خواند. وی یکی از اهداف ایجاد جنگ را نابودی حرکت دینی در مقابل راه های سرمایه داری و سوسیالیسم برشمرد. هاشمی تبعات پذیرش آتش بس نابه هنگام و تحمیلی را به مثابة تبعات درگیری های ناتمام فلسطین و اسرائیل و نهایتاً تکرار قضایای فلسطین دانست. وی سپس با اشاره به هم سویی و هماهنگی خبرنگاران و رسانه های همگانی خارجی با اهداف یاد شده، خطاب به مردم گفت: «هدف بزرگی که شما دنبال می کنید, بهای گزافی دارد که باید بهای آن پرداخته شود.»

4 به رغم حضور گستردة مردم سراسر کشور در مراسم روز جهانی قدس و تأکید آنان بر مبارزه و دفاع از تمامیت ارضی و هویت دینی خود و نیز حمایت از آرمان های فلسطین، شماری از خبرگزاری ها و رسانه ها از جمله بی.بی.سی. از انعکاس مراسم طفره رفتند و یا آن را کم رنگ جلوه دادند, ولی برخی خبرگزاری ها و رسانه های گروهی چون خبرگزاری فرانسه، یونایتدپرس و ... با اعلام خبر راه پیمایی روز جهانی قدس و حضور گستردة مردم در این راه پیمایی و ابعاد آن, خواسته های مردم مبنی بر استمرار جنگ و آزادی فلسطین از یوغ اسرائیل را نیز بازگو کردند.

5 پس از گذشت حدود سه هفته از حملات هوایی و موشکی به شهر های ایران به ویژه در روز جهانی قدس, در پایان امروز عراق یک مهلت دو هفته ای را - که از صبح فردا شروع می شود - به طور مشروط در قطع حملات خود به ایران, اعلام کرده است.

ص: 788

به گزارش خبرگزاری ها و رسانه های همگانی, صدام این فرصت را به درخواست مخالفان ایرانی - از جمله سازمان مجاهدین خلق - داده است تا به گفتة وی, "مقام های ایرانی بیش تر به صلح بیندیشند". از جملة شروط عراق, پرهیز ایران از انجام دادن حملات زمینی و حتی پرهیز از گردآوردن نیرو به قصد حمله, است. شروط دیگر, عدم حمله به شهر های عراق (مقابله به مثل ایران) و عدم اعلام مواضع ایران در زمینه ضرورت تداوم جنگ می باشد. عراق تأکید کرده است که چنانچه این شروط رعایت نشود, قبل از مهلت یاد شده، مجدداً حملات هوایی را شروع خواهد کرد.

1 به رغم شرط های تهدیدآمیز عراق برای آتش بس دو هفته ای جنگ شهرها، امروز عملیات "قدس1" در منطقة عمومی هور الهویزه در ساعت21 آغاز شد که تا نیمه شب در روستای ابولیله و پاسگاه ابوذکر و تعدادی از کمین های دشمن با موفقیت پایان گرفت و تنها در "برکة مختار" که دشمن به محاصرة نیروهای خودی درآمد، درگیری ادامه یافت[دو ضمیمه دارد].

2 امروز یک هواپیمای مسافری خطوط هوایی امریکا در راه آتن به رم ربوده شد و در فرودگاه بیروت فرود آمد. ربایندگان خواستار آزادی زندانیان لبنانی از زندان "عتلیت" اسرائیل شدند و پس از سوخت گیری و آزاد کردن زنان و کودکان, بیروت را به مقصد الجزایر ترک کردند. خبرگزاری ها, گروه های شیعی را ربایندة این هواپیما دانسته اند.

3 اظهارات دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس و شخصیت ها و تفسیر رسانه های همگانی دربارة سوءقصد به جان امیر کویت (در 4/3/1364). بعضی این سوءقصد را به جمهوری اسلامی ایران و بعضی به حکومت عراق ربط داده اند.

4 روزنامة آساهی: رفتار سیاسی فرانسه در زمینة برقراری روابط با ایران, دوگانه است و شوروی سیاست انتظار را در پیش گرفته است.

5 یک بستة پستی حاوی یک بمب میکروسوئیچی ارسالی از فرانسه به نشانی دادستانی شیراز را کمیتة انقلاب اسلامی خنثی کرد.

ضمیمة گزارش شماره1: خلاصه ای از بررسی جنگ شهر ها: پیشینة به کارگیری اصطلاح "جنگ شهرها"؛ سلاح های مورد استفاده و میزان خسارات وارده؛ مقابله به مثل جمهوری اسلامی ایران و شیوه های آن, به عنوان اقدامی بازدارنده؛ مراحل مختلف آغازین و پایانی جنگ شهرها به روایت آمار و ارقام؛ اهداف و مقاصد عراق در جنگ شهر ها.

ضمیمة اول گزارش شماره2: بررسی این که راه پیمایی روز جهانی قدس امسال در تهران و دیگر نقاط ایران, واکنشی شدید از مردم بود در برابر فشارهای سیاسی، نظامی و روانی که عراق با حمایت قدرت های منطقه و جهان به منظور تحمیل صلحی ناعادلانه به جمهوری اسلامی, وارد می آورد.

ضمیمة دوم گزارش شماره2: در قطع نامة راه پیمایان روز جهانی قدس در تهران، با اشاره به تحریک ابرقدرت ها در راه اندازی جنگ و نیز تأکید مردم بر "جنگ, جنگ تا رفع فتنه در عالم"، به مواردی چون استمرار جنگ تا پیروزی نهایی، اقدام ایران به مقابله به مثل، خاموش کردن نغمه های صلح طلبی، هشدار به کشورهای منطقه و ابرقدرت ها در حمایت از عراق، ادامة نبرد تا رهایی مستضعفان جهان، دعوت از ارتشیان عراق، حمایت از نهضت های آزادی بخش و نجات بیت المقدس از دست صهیونیست ها و ... پرداخته شده است.

ضمیمة اول گزارش شماره6: سابقة طرح و جایگاه عملیات محدود تا احراز آمادگی برای عملیات فاو به عنوان یک عملیات گسترده, و پر کردن خلأ عملیاتی با اجرای عملیات های محدود.

ص: 789

ضمیمة دوم گزارش شماره6: سابقة سیر آمادگی، اهداف و نتایج عملیات "قدس1" در هور؛ جایگاه این عملیات در تکمیل کردن پیروزی ایران بعد از مراسم بزرگ روز قدس.

گزارش روزشمار 25/3/1364

1 ادامة عملیات "قدس1": نیروهای خودی توانستند ضمن وارد کردن خسارات و ضایعاتی بر یگان های عراق و نیز ناکام کردن آن ها در پاتک های شان، هدف باقی مانده از عملیات شب اول را تصرف و پاک سازی کنند.

2 در سیر آماده سازی عملیات گستردة آتی در فاو, امروز نیز در جلسة قرارگاه خاتم الانبیای(ص) سپاه مباحثی چون مهندسی، شناسایی، طرح مانور، فعال کردن فرماندهان یگان ها و نیز اقدامات مهندسی دشمن در منطقه, مورد بحث و بررسی قرار گرفت. مقرر شد بعد از ماه رمضان (اوایل تیرماه) کلیة مرخصی ها لغو شود و همة فرماندهان مورد نظر برای عملیات, می باید در منطقه حضور یابند.

3 عراق حملات هوایی خود را تا ساعت7 صبح (ساعت شروع مهلت دو هفته ای) ادامه داد. ایران نیز در آخرین ساعات باقی مانده, در یک عملیات مقابله به مثل شهر بغداد را هدف حملة موشکی قرار داد. این حمله - که بی اعتنایی به قدرت نمایی عراق را نشان می داد - در سطح گسترده ای در خبرگزاری ها و رسانه های همگانی جهان منعکس شد.

4 گزارشی آماری از دور اخیر جنگ شهرها شامل میزان خسارات، تلفات انسانی، نوع و تعداد حملات به شهر های ایران.

5 متن کامل پیام صدام حسین دربارة توقف دو هفته ای جنگ شهرها از بخش فارسی رادیو بغداد پخش شد.

صدام در این پیام, اپوزیسیون ایرانی (منافقین و ...) را درخواست کنندة این توقف موقت معرفی کرد تا با این فرصت "مردم علیه حاکمان طلب صلح کنند".

6 "طارق عزیز" وزیر خارجة عراق با پیامی از صدام حسین وارد قاهره شد.

7 روزنامة "الاتحاد" چاپ امارات, از تحرک دیگری دربارة تلاش های صلح خبر داد: کمیتة حسن نیت کنفرانس اسلامی در اجلاس آتی خود، موضوع اعزام نیروهای نظامی از کشورهای اسلامی به عنوان حائل دو طرف جنگ را بررسی خواهد کرد.

8 نشریة "لویدز" لندن از جایگزین شدن یک نفت کش عظیم به جای نفت کش "سیوند" که هدف حمله قرار گرفته است، خبر داد. به نوشتة لویدز, ایران هر شش ماه "5/4 میلیون دلار" برای کرایة کشتی می پردازد که معادل قیمت یک نفت کش است.

9 در حالی که اخبار ارتباط هواپیماربایان لبنانی با ایران شایع و رایج است, ایران در یک اقدام پیش گیرانه, همة فرودگاه های خود را به روی هواپیمای ربوده شدة امریکایی "تی.دبلیو.ای." بست.

10 در ادامة تاکتیک ارسال بمب های پستی از فرانسه برای شخصیت های جمهوری اسلامی، امروز نیز یک بستة پستی در ادارة پست تهران منفجر شد و تعدادی بستة پستی انفجاری دیگر نیز خنثی گردید.

11 پخش نامة "عبدالرحمان قاسملو" رئیس حزب دمکرات کردستان ایران به صدام حسین از رادیو صوت الجماهیر در ادامة جنگ روانی جدید عراق با اعلام مهلت دو هفته ای برای توقف جنگ شهر ها.

تفسیر رادیو بی.بی.سی دربارة توقف دو هفته ای جنگ شهر ها و رابطة این توقف با "مسعود رجوی" مسئول شورای ملی مقاومت.

ص: 790

لوموند: هیچ نیروی متشکل از اپوزیسیون در داخل برای در تنگنا گذاشتن جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد.

1 تفسیر خبرگزاری تانیوگ دربارة حضور مردم ایران در برگزاری مراسم روزجهانی قدس: روحیة مبارزه جویانة اکثر مردم ایران تغییر نیافته است.

آقای هاشمی رفسنجانی در جلسه امروز مجلس: این راه پیمایی, یک سرفصل تاریخی و نقطة عطفی در حوادث مهم جهانی است.

گزارش روزشمار 26/3/1364

2 وقایع دومین روز از عملیات "قدس1": تثبیت منطقه و استقرار در مناطق آزاد شده (180 تا 200 کیلومترمربع)؛ گزارش میزان خسارات و تلفات دو طرف درگیر و دیگر نتایج عملیات.

3 گزارش قرارگاه خاتم الانبیا(ص) از عملیات ایذایی لشکر30 گرگان [ارتش] در جبهه های شمال غرب.

4 حملة ضدانقلاب به یک پایگاه سپاه در حومة مریوان و نیز به چند پاسدار وظیفه در یکی از خیابان های سقز.

5 گزارش رسانه های همگانی جهان دربارة بی اعتنایی ایران به شروط صدام حسین در اعلامیة توقف دو هفته ای جنگ شهر ها و نیز دربارة واکنش ایران و کشورهای منطقه در برابر اعلام توقف جنگ شهر ها.

6 به نوشتة روزنامة "کریستین ساینس مانیتور", مهندس بازرگان در تماس با این روزنامه گفته است که اکثر مردم از جنگ خسته و بیزار شده اند و تعدادی از رهبران کشور با او هم عقیده هستند که باید برای صلحی شرافت مندانه بکوشند.

مقایسة بازرگان و بختیار در این روزنامه: بازرگان با سیاست های دولت مخالف است اما بختیار از بازگشت سلطنت مشروطه حمایت می کند.

7 عظمت راه پیمایی روز جهانی قدس در جلسة امروز مجلس شورای اسلامی مطرح شد و سخن رانان قبل از دستور و رئیس مجلس شورای اسلامی آن را "پیروزی بر توطئة بزرگ دشمنان اسلام" توصیف کردند.

8 مصاحبة آقای هاشمی رفسنجانی با تلویزیون ژاپن: روابط ایران با شوروی و موارد اختلافی میان دو کشور؛ تهدید عراق علیه شهر های ایران تا پذیرش صلح؛ میزان خسارات جزیرة خارک و مجتمع پتروشیمی ایران و ژاپن در حملة هوایی عراق؛ قراردادهای عراق با ترکیه و عربستان برای احداث خطوط انتقال نفت؛ دست یابی ایران به تکنولوژی ساخت موشک؛ جنگ شهر ها؛ نقض حقوق بین الملل به وسیلة صدام؛ و مهم تر از همه, شرایط جدید ایران برای صلح, از جمله: ایران به جای شرط سقوط صدام, به محاکمة وی به عنوان متجاوز, اکتفا می کند و نتیجة محکمه را هرچه باشد، می پذیرد.

9 نامة نمایندة دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد به دبیرکل این سازمان در خصوص موارد تخلف عراق از پروتکل ژنو و استفادة ارتش این کشور از سلاح شیمیایی علیه نیروهای ایران؛ انتقاد از کوتاهی این سازمان در اجرای وظایف خویش و هشدار دربارة این که در صورت ادامة تخلفات عراق, ایران ناگزیر مقابله به مثل خواهد کرد, هر چند به آن تمایل ندارد.

10 در حالی که امیر کویت در دیدار با هیئت ایرانی از تلاش صدام برای توافق با شوروی دربارة جنگ, سخن گفته است، روزنامة "ملیت" از ارسال سلاح های روسی برای معارضان کرد عراقی خبر می دهد.

ص: 791

1 عراق اعلام کرد با انتقال نفت از خاک ترکیه و عربستان، نیازی به انتقال نفت از خاک سوریه (حتی پس از جنگ) ندارد.

2 گزارش روزنامة ژاپنی "نیهون کیزایی" دربارة وضعیت شورای همکاری خلیج فارس و کمک های اقتصادی این شورا به عراق جهت جلوگیری از صدور انقلاب اسلامی ایران؛ انگیزة شورا از تشکیل "نیروهای واکنش سریع" که ایجاد یک موازنة سه طرفه بین ایران، عراق و شورای همکاری خلیج فارس می باشد.

3 یونایتدپرس: همکاری حزب الله لبنان و چریکی های "امل" در فرودگاه بیروت؛ واکنش وزارت خارجة ایران در برابر ادعای امریکا دایر بر دخالت ایران در ربودن هواپیمای "تی.دبلیو.ای."؛ مقایسة گروگان های امریکایی هواپیمای ربوده شده با گروگان های امریکایی سال 1358 در تهران.

گزارش روزشمار 27/3/1364

4 امروز در قرارگاه خاتم الانبیای(ص) سپاه دلایل و نحوة واگذاری تعدادی از گردان های سپاه به ارتش مطرح شد. در این باره آقای هاشمی گفت: «این اولین باری است که حضرت امام دستور به همکاری سپاه با ارتش داده است.» همچنین آقای شمخانی در جلسة دیگری به پیام کتبی حضرت امام اشاره کرد و واگذاری نیرو به ارتش را یک آزمایش برای سپاه خواند و افزود: حال با خود ارتش است که عملیات کند یا خیر.

5 در جلسة امروز سپاه در قرارگاه خاتم الانبیاء(ص), علاوه بر مباحث کلی عملیات آتی(فاو)، میزان حساسیت عراق به منطقه بر اثر فعالیت های مهندسی ارتش, بررسی شد.

6 یک هلی کوپتر عراقی در منطقة عملیاتی "قدس1" هدف آتش پدافند خودی قرار گرفت.

7 پس از فروکش کردن جنگ شهرها، امروز عراق مدعی شد چند شهر مرزی اش را ایران گلوله باران کرده است.

8 تعدادی بسیجی هنگام صرف سحری ماه رمضان, به دست یک فرد نفوذی به شهادت رسیدند. همچنین در یک اقدام تروریستی, عناصری از سازمان مجاهدین خلق, "فرید کریمی" (برادر فوائد کریمی نمایندة اهواز) را شهید کردند.

9 "میرحسین موسوی" نخست وزیر ایران, حملة عراق به مناطق مسکونی را بر اساس "یک توافق بین المللی" دانست که به دنبال آن, رادیوهای بیگانه به تأکید بر ضرورت صلح و سازش پرداخته اند و میان گروهک های چپ و راست داخلی نیز اتحادی شکل گرفته است. به گفتة وی, راه پیمایی روز قدس سیلی محکمی بر این توطئه های بزرگ دشمنان بوده است.

10 "محسن رضایی" فرمانده کل سپاه: دنیا دارد با ما بازی می کند؛ در شرایطی که آقای هاشمی می خواست به لیبی برود، وزیر خارجة لیبی امروز به عراق رفته است. معلوم نیست سفر هاشمی به لیبی انجام خواهد شد یا نه. رفیق دوست هم در سفر قبلی موفق به ملاقات قذافی نشده بود.

11 نشریة "لارپوبلیکا" چاپ ایتالیا, سفر آتی هاشمی رفسنجانی به چین را برای "خرید سلاح "از این کشور, اعلام کرد و نیز از قراردادهای تسلیحاتی اخیر بین ایران با دو کشور سوریه و لیبی خبر داد.

در دیدار و گفت وگوی وزیر صنایع و معادن عراق با معاون اول نخست وزیر شوروی در کرملین در چارچوب همکاری اقتصادی، علمی و فنّی دو کشور, مقام های روسی از حل مسالمت آمیز جنگ استقبال کردند. در این حال, وزیر نفت عراق به منظور مذاکره در مورد احداث خط لولة جدید از

ص: 792

1 عراق به ترکیه, وارد آنکارا شد. از سوی دیگر, "بارزانی" رهبر حزب دمکرات کردستان عراق, در خصوص اجرای هرگونه طرح های اقتصادی و نظامی خارجی در شمال عراق, هشدار داد.

2 خبرگزاری فرانسه و رادیو امریکا از عملیات مشترک ارتش های ترکیه و عراق علیه کردهای مخالف در هر دو سوی مرز (عراق و ترکیه), خبر دادند.

3 در حالی که ربایندگان هواپیمای امریکا برای مقابله با تهدیدات این کشور تدابیری اتخاذ کرده اند, امریکا در ادامة جست وجو برای یافتن میانجی، "نبیه بری" را مناسب تشخیص داده است. مک فارلین گفت که در تماسی تلفنی با نبیه بری, متقاعد شده است که وی امکانات لازم را برای پایان دادن به هواپیماربایی دارد.

4 "هنری کیسینجر" وزیر خارجة اسبق امریکا، هرگونه مذاکره با هواپیماربایان را نفی کرد و خواستار اقدام تلافی جویانه علیه آنان شد، حتی اگر هیچ گونه آسیبی به گروگان ها نرسانند.

5 در ادامة اظهارات و تهدیدات برخی مقام های امریکایی - از جمله شولتز و مک فارلین - علیه ایران, وزیر جنگ امریکا با تردید اعلام کرد که "اگر ایران و یا هر کشور دیگری در ماجرای هواپیماربایی دست داشته باشد، طبق تصمیم ریگان, عمل خواهد شد." رادیو بی.بی.سی. نیز اخطار آقای هاشمی را نقل کرد که گفته است اگر امریکا تهدیدات خود را عملی کند, ایران همة بندرهای خلیج فارس را خواهد بست. از سوی دیگر, برخی مطبوعات غربی و نیز رادیو بی.بی.سی موضع گیری ایران در حادثة هواپیمای ربوده شده را به عنوان حرکتی مثبت و خلاف رفتار سابق ایران در ماجرای هواپیمای ربوده شدة کویتی، مورد توجه قرار دادند.

6 نشریة امریکایی "هرالدتریبون" پس از بررسی وضع کنونی جنگ ایران و عراق, نتیجه گرفت که مواضع ایران برخلاف "شعارهای جنگ طلبانه اش" می باشد؛ ایران به دنبال راه کارهای دیپلماسی است ولی عراق هر چند خواستار برقراری صلح است, از لحاظ نظامی جنگ را تشدید می کند.

7 دبیر ویژة امور امنیت ملی صدام - خانم "خالده عبدالقهار عبدالرحمان" - که به همراه خانواده اش به ایران پناهنده شده است, در یک گفت وگوی مطبوعاتی به تشریح برخی موضوع ها پرداخت, از جمله: علل پناهندگی اش به ایران؛ فساد حکومت عراق؛ چگونگی ارتباط بین امریکا و عراق توسط شاه حسین؛ چگونگی شهادت بنت الهدی صدر و .....

گزارش روزشمار 28/3/1364

8 "مرتضی قربانی" فرمانده لشکر25 کربلا, گزارشی از عملیات "قدس1" در منطقه هور را به آگاهی فرماندهی کل سپاه رساند. تأثیر این عملیات در کادرسازی، جذب نیرو و ... قابل توجه می باشد.

9 بازتاب سفر روز گذشتة "تریکی" وزیر خارجة لیبی به عراق, نشان دهندة این است که این سفر هیچ نتیجة مثبتی نداشته و این ابتکار لیبی (سفر وزیر خارجه اش به عراق) با سردی طرف مقابل, به شکست کامل انجامیده است.

10 یک مؤسسه بین المللی تحقیقات صلح مستقر در سوئد, استفادة عراق از سلاح شیمیایی را مسلم دانست و سکوت جامعة جهانی را در قبال این موضوع که نقض معاهدات بین المللی است, به خصوص سکوت امریکا و شوروی را مورد انتقاد قرار داد.

11 گزارش رسانه های همگانی دربارة تلاش های ایران و عراق برای دست یابی به سلا ح های مورد نیاز خود.

برخی مفسران رسانه های همگانی جهان به طور تلویحی و یا صریح اعلام کرده اند که استراتژی عراق در جنگ شهرها برای کشاندن ایران به پای میز مذاکره, با شکست روبه رو شده است. به گزارش

ص: 793

1 خبرگزاری آلمان, راه های عراق برای کشاندن ایران به پای میز مذاکره, ته کشیده است و ایران نیز تهاجمات انبوه برای پیروزی های تعیین کننده در میدان جنگ را رها کرده است.

2 در ادامة بازتاب ها و پی آمدهای ماجرای هواپیمای ربوده شدة امریکایی, امروز نیز اختلاف نظر و ابهام کارشناسان و مقام های رسمی امریکا در چگونگی برخورد با ربایندگان هواپیما و ایران, انعکاس داشت, ولی نظریه های مربوط به عدم برخورد تند با جمهوری اسلامی ایران - به دلیل نبودن شواهد کافی در خصوص دخالت ایران در این ربایندگی و نیز بر اثر بیم از واکنش ایران و شیعیان - از قوت تحلیلی بیش تری برخوردار بود.

3 خبرهای مربوط به ربودن هواپیمای امریکایی: ادامة تلاش طرف های ماجرای هواپیماربایی برای دست یابی به خواسته های شان؛ ریگان در یک مصاحبة مطبوعاتی تأکید کرد که امتیازی به تروریست ها نخواهد داد؛ نخست وزیر اسرائیل در مورد آزادی شیعیان در بند اسرائیل نرمش نشان داد؛ خبرنگار روزنامة تایمز نیز این حادثه را نتیجة اقدامات همه جانبة سوریه، ایران و لیبی در مقابله با نفوذ امریکا در منطقة خاورمیانه, دانست.

4 پخش یک بیانیة تند حزب توده از رادیو مسکو؛ این ممکن است نوعی واکنش اعتراض آمیز شوروی در برابر سفر آتی رئیس مجلس شورای اسلامی به چین و ژاپن, باشد.

5 مجلس شورای اسلامی کلیات لایحة وضع خدمتی داوطلبان غیرنظامی را با اصلاحاتی تصویب کرد.

گزارش روزشمار 29/3/1364

6 در جلسات پی درپی قرارگاه خاتم الانبیا(ص), تدابیر حفاظتی، عملیات فریب، پیش برد طرح مانور، برآورد نیرو، اجرای عملیات محدود، تعیین خطوط پدافندی پس از عملیات آتی(فاو)، تحویل گرفتن خط پدافندی از ارتش، و ... مورد بحث و گفت وگو قرار گرفت.

7 عملیات نفوذی رزمندگان با فرماندهی قرارگاه نجف در منطقة قصرشیرین و انهدام یک گردان از ارتش عراق.

8 ستاد تبلیغات جنگ, حمله به شهر های عراق پس از تلافی کردن آخرین حملات این کشور را تکذیب کرد. همچنین امروز عراق در حالی که تعدادی از کارشناسان سازمان ملل از اردوگاه بمباران شدة پناهندگان و مهاجران کرد عراقی دیدن می کنند، تهدیدات خود را مبنی بر بمباران شهرهای ایران پس از مهلت دو هفته ای, ادامه داد. در این حال, با فرا رسیدن عید سعید فطر بازار شایعات در مورد حملات هوایی دشمن, مجدداً رونق گرفته است.

9 میرحسین موسوی در جلسه امروز هیئت دولت اعلام کرد: سیاست ما در قبال جنگ شهرها, "تسلیم" نیست.

آقای هاشمی از طریق نمایندگان سیاسی کشورهای جهان در تهران - که با آن ها به صورت جمعی ملاقات کرد - با ارسال پیامی به سران کشورها، آخرین مواضع ایران را تشریح کرد و از نمایندگان خواست پاسخ دولت متبوع خویش را به طور رسمی اعلام کنند. در پیام هاشمی با اشاره به نظر مردم در روز قدس و تصمیم ایران بر ادامة دفاع، از ادامة جنگ و خون ریزی ابراز تنفر شده و برای اجرای مقررات بین المللی اعلام آمادگی شده است. همچنین راه ختم جنگ, پذیرش تجاوزگر بودن صدام و ارجاع محکومیت متجاوز به دادگاه بین المللی, دانسته شده است. در این پیام، اجرای آتش بس بدون توجه به ریشه های جنگ افروزی, بی نتیجه خوانده شده و در صورت عدم توجه و ادامة سکوت

ص: 794

1 غیرمسئولانة دولت ها و رسانه های همگانی، بر ادامة دفاع عادلانة ایران، تأکید شده است.

2 مصاحبة حجت الاسلام "غلامحسین جمی" نمایندة امام و امام جمعة آبادان با خبرنگاران اعزامی روزنامة اطلاعات به این شهر: اوضاع مردم عرب خوزستان و سابقة مبارزاتی آن ها و نحوة حضورشان در جنگ تحمیلی؛ ویژگی های یک روزنامة مطلوب، و ..... خبرنگاران روزنامة اطلاعات در گزارش خود, از زندگی آقای جمی در اوضاع جنگی آبادان ابراز شگفتی کرده اند است: زخم 32 ترکش توپ و خمپاره بر سطح آهنی در ورودی؛ گرمای شدید اتاق پذیرایی و قطع برق؛ مراجعة مکرر رزمندگان به ایشان برای طرح سؤالات شرعی و ...؛ زندگی زیر بمباران در منزلی که آثار جنگ در جای جای آن نقش بسته.

آنچه در این گزارش مورد توجه خبرنگاران اعزامی قرار گرفته, آقای جمی را به مثابة الگویی از یک روحانی مبارز که در کنار رزمندگان اسلام ایستاده است، معرفی می کند.

3 روزنامة "نیویورک تایمز" در تفسیری ماجرای ربودن هواپیمای تی.دبلیو.ای. و گروگان گیری سال 1358 در ایران را مقایسه کرده و به نقل از یک مقام رسمی کاخ سفید شرایط ایران برای آزادی گروگان ها در آن حادثه را ناممکن، ولی شرایط ربایندگان هواپیما را ممکن دانسته است. در این روزنامه از قول مقام های امریکایی اظهار امیدواری شده است که ماجرای هواپیماربایی اخیر به یک ماجرای طولانی نظیر گروگان گیری تهران تبدیل نشود. همچنین به این که امریکا از عمل به ادعاهای خود در برخورد با تروریست ها بازمانده است, اشاره کرده و افزوده است: برخلاف گروگان گیری در ایران که امریکا سراغ میانه روها و بازرگان و یزدی رفت, ولی اکنون امریکا نمی تواند سراغ "امین جمیل" برود ولی در تماس مک فارلین با نبیه بری به وی گفته شد که به امریکا و اسرائیل در آزادسازی شیعیان در کوتاه مدت، اعتماد داشته باشد.

4 یک روزنامة آرژانتینی نوشت که دولت آرژانتین حفظ روابط بازرگانی با ایران را به فروش هواپیمای جنگی "پوکارا" به عراق, ترجیح می دهد.

گزارش روزشمار 30/3/1364

5 مباحث جلسات امروز قرارگاه خاتم الانبیا: چارچوب اقدامات سپاه و برنامه های اساسی آن و ضرورت تداوم جنگ؛ اظهارات فرمانده کل سپاه در خصوص عملیات های محدود، مهم و گسترده و لزوم گرم نگه داشتن مردم و نواختن شیپور جنگ با اجرای عملیات های محدود؛ انتخاب تعدادی از یگان ها برای عملیات بزرگ آتی در فاو؛ چگونگی توجیه کردن مرحله ای لشکر ها در خصوص عملیات آتی، طرح مانور منطقه، عملیات پشتیبانی و ....

6 عملیات نفوذی تیپ9 بدر در شمال هور با هدف انهدام کمین های دشمن.

7 ضایعات و تلفات سنگین رزمندگان خودی در حملة عناصر کمین کردة "کومه له" در مریوان و نیز در عملیات بازپس گیری یک پایگاه در بانه.

8 ارسال لباس هایی مخصوص به وسیلة عوامل عراقی برای مسئولان ایران که با پوشیدن منفجر می شود.

9 ورود هاشمی رفسنجانی در رأس هیئتی عالی رتبه به لیبی. هدف این سفر را بعضی رسانه ها و خبرگزاری ها, تأمین سلاح از لیبی اعلام کرده اند، ولی به گزارش خبرگزاری فرانسه, این سفر نقطة گشایشی برای گفت وگو با جامعة بین المللی محسوب می شود.

امروز امام خمینی در دیدار مسئولان با ایشان, حضور مردم در راه پیمایی روز قدس را با وجود

ص: 795

1 ارعاب و تهدیدات عراق مبنی بر بمباران شهرها و نیز تهدیداتی که کاخ سفید کرده بود، بی سابقه خواندند، و در ادامه به تحلیل غلط دشمن از خستگی مردم در جنگ، همچنین به حضور یکپارچة مردمی در صحنه اشاره کردند و با تأکید بر این که "مردم جنگ نمی خواهند ولی دفاع می کنند", افزودند: صدای بمب ها را دیگر مردم نمی شنیدند، فریاد مردم غلبه کرده بود! این فریاد از قلب مؤمن است و این فریادی که از قلب مؤمن است بر همه چیز غلبه می کند؛ بر کاخ سفید هم غلبه کرده است ... ما هم, از شرارت های آن ها ناراحت هستیم و هم از مقابله به مثل، از هر دو ناراحت هستیم. و من امیدوارم که قطع بشود این امور.

2 امروز آیت الله منتظری در دیدار قشرهای مختلف مردم با ایشان, به ت-وطئة حمل-ة موشک-ی و هوایی عراق به ایران - که متکی است به گزارش های مغرضانه و تحلیل های خیالی منافقین مبنی بر این که مردم به زودی تسلیم خواسته های دشمنان اسلام و صدام خواهند شد - اشاره کرد و افزود: «این راه پیمایی که در حقیقت تأیید مجدد نهضت و نظام و انقلاب و مقام رهبری بود، مشت محکمی به دشمنان اسلام زد.» وی در ادامه از مسئولان کشور خواست تا عظمت این راه پیمایی را سرپوش زخم ها و خطاهای خود نگذارند و خیال نکنند ملت این زخم ها و خطاها را متوجه نمی شود.

3 نمایندة ثابت جمهوری اسلامی ایران در یونسکو با اعلام آمادگی ایران برای همکاری در زمینة حفاظت از اموال فرهنگی, قطع نامة اخیر یونسکو را که ایران و عراق را یکسان مورد خطاب قرار داده, تأییدی بر تجاوزات تجاوزگر خواند و افزود: ما معتقدیم تا متجاوز محکوم نشود و عدالت در جهان برقرار نشود، صلح معنا ندارد.

رادیو امریکا: شوروی به دلیل حملات هوایی عراق به شهرهای ایران, هشتصد نفر از تکنیسین های خود را از ایران فرا می خواند.

4 رادیو عربستان در بازتاب اظهارات هاشمی: این احتمال وجود دارد که با انصراف ایران از برخی شرایط قبلی خود، گشایشی در امر صلح حاصل شود.

5 گزارش مفصل نشریة "القبس" دربارة شرایط جدید ایران برای پایان دادن به جنگ؛ سفر سعودالفیصل به تهران به منظور گشودن راه تماس با ایران برای کشاندن ایران به پای میز مذاکره؛ رابطة ایران با کشورهای خلیج فارس و تلاش های عربستان در این زمینه؛ محدود کردن جنگ؛ حمایت کشورهای خلیج فارس از تلاش های صلح و شکست این تلاش ها؛ چگونگی تأثیرگذاری در جنگ؛ گرایش های متفاوت نخبگان ایرانی دربارة توقف جنگ؛ تلاش کمیتة هفت جانبه و علت مخالفت ایران با آن و... .

6 شیخ "احمد جانی" رئیس مجلس عالی اسلامی الجزایر, در مراسم نماز عید فطر در الجزایر که با حضور "شاذلی بن جدید" برگزار شد, در سخنانی با اشاره به آیه ای از قرآن, هر دو طرف جنگ را مورد شماتت قرار داد. این سخنان سپس با واکنش سفیر جمهوری اسلامی ایران در الجزایر مبنی بر این که قرآن صراحتاً دستور می دهد با مهاجم و متعدی بجنگید، روبه رو شد.

در ادامة ماجرای ربوده شدن هواپیمای تی.دبلیو.ای. - که همچنان در سطح وسیعی از رسانه های جهان بازتاب دارد - روزنامة اسرائیلی "ها آرتص" سفارت ایران در سوریه را مغز متفکر عملیات های تروریستی خواند. روزنامة "کریستین ساینس مانیتور" نیز سازمان جهاد اسلامی را متأثر از نفوذ جمهوری اسلامی ایران دانست و افزود که دولت امریکا ایران را مسئول مستقیم اقدام های این

ص: 796

1 سازمان می داند. روزنامة "الرأی العام" چاپ کویت هم نوشت که ایران تنها در جبهة عراق نمی جنگد بلکه از طریق سفارت خانه ها و ... در سراسر جهان جنگی به راه انداخته است.

2 تعدادی از هواداران سازمان مجاهدین خلق ایران در سال گرد 30 خرداد, در شهرهای واشنگتن، لندن، بن، استکهلم و مادرید علیه جمهوری اسلامی ایران تظاهرات کردند. نشریة "مجاهد" ارگان این سازمان, از حمایت 220 تن از اعضای پارلمان اروپا در مخالفت با جنگ و حمایت از سازمان مجاهدین و شورای ملی مقاومت خبر داد.

مفسر رادیو بی.بی.سی: مجاهدین دیگر یک گروه مخالف معتبر که بشود در داخل روی آن حساب کرد, نیستند.

3 گروهی تازه تأسیس به نام "کمیتة فرانسوی اقدام در جهت صلح بین ایران و عراق" با انتشار یک آگهی تبلیغاتی در روزنامة "لوموند", خواستار خاتمة جنگ شد.

گزارش روزشمار 31/3/1364

4 در ادامة بازرسی های قانونی کشتی هایی که مشکوک به حمل تجهیزات نظامی برای عراق هستند، امروز کشتی 23800 تنی "المحرق" با پرچم کویت را یک ناوشکن نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران توقیف و به اسکلة شهید رجایی بندرعباس هدایت کرد.

5 گزارش و تفسیری از توقف دورة جدید جنگ شهرها و برتری ایران در جنگ روانی "توقف مشروط جنگ شهرها" با اجرای عملیات "قدس1"، شلیک یک فروند موشک به بغداد و نیز گلوله باران مناطق نظامی و دولتی برخی شهرهای مرزی عراق.

6 "معمر قذافی" رهبر لیبی در دیدار با آقای "هاشمی رفسنجانی" در شهر "بنغازی" از مواضع انقلاب مردمی ایران علیه امپریالیسم و صهیونیسم دفاع کرد و تحمیل جنگ عراق علیه ایران را نه جنگ اعراب و عجم که جنگ مرتجعان منطقه علیه نیروهای انقلاب دانست و افزود: لیبی نیز در کنار شماست.

7 نشریة "فارین ریپورت": سوریه یک سکوی پرتاب موشک های ضدهوایی ساخت شوروی را در فرودگاه تهران نصب کرده است.

نشریة "المجله" وابسته به عربستان سعودی: لیبیایی ها تعداد محدودی موشک های قدیمی زمین به زمین "اسکاد"، و سوریه نیز موشک های قدیمی زمین به هوا به ایران واگذار کرده اند.

8 مجلة "الوطن العربی" چاپ پاریس: به منظور خنثی کردن حملة ایران به جزایر "وربه" و "بوبیان" کویت، این کشور اجازة دست رسی عراق به این جزایر را بدهد.

9 "ریموندبار" نخست وزیر اسبق فرانسه در مصاحبه ای با این که عراق را مسئول تجاوز به ایران خواند, امّا برای جلوگیری از صدور انقلاب ایران کمک های غرب به عراق را ضروری دانست و هشدار داد که ایران را نباید در انزوا و خارج از میدان روابط دیپلماتیک و اقتصادی قرار داد. وی سپس بنیادگرایی شیعه را "خطر اصلی" معرفی کرد.

یک روزنامه نگار فرانسوی: بهبود روابط با ایران, هدف مشکلی برای فرانسه است زیرا در همان حال می خواهد از توسعه انقلاب اسلامی امام خمینی جلوگیری نماید.

هفته نامة انگلیسی "اکونومیست" غیرقابل تحمل بودن بار جنگ برای عراق و انبوهی از بدهی های خارجی این کشور را مورد بررسی قرار داده است. روزنامة سوئدی "داگنس نیهیتر" نیز به کاهش صدور

ص: 797

1 نفت عراق بر اثر بسته بودن مسیرهای انتقالی قبلی و اتکا به صدور نفت از طریق ترکیه، اشاره کرد.

2 بر اساس نظر تحلیل گران، ماجرای هواپیماربایی در بیروت, وارد مرحله ای تازه شده است. به گزارش نشریة "نیویورک تایمز", امریکا وعده داده است در صورت آزادی گروگان ها، اسرائیل زندانیان شیعه را آزاد کند. ولی به گفتة "شامیر" نخست وزیر اسرائیل, ادامة آزاد کردن زندانیان, بدون ارتباط با مسئله هواپیماربایی است. از سوی دیگر, به گزارش خبرگزاری فرانسه, ربایندگان هواپیمای تی.دبلیو.ای. برای دو هزار تظاهرکنندة شیعه و حزب الله لبنانی در فرودگاه بیروت سخن رانی کرده اند. در این مراسم, تظاهرکنندگان شعارهای "مرگ بر امریکا، مرگ بر اسرائیل و خمینی رهبر ماست" سرداده اند. یکی از سخن رانان نیز گفته است: «ریگان بداند هر یک از ما در لبنان یک بمب زنده هستیم.» تظاهرکنندگان با آتش زدن پرچم امریکا و در دست داشتن پلاکارد پارچه ای حاوی نوشته ای مبنی بر این که یک طبس تازه در لبنان می آفرینند, فرودگاه را ترک کرده اند.

3 در ادامة ماجرای اخیر ربوده شدن هواپیمای امریکایی, خبرگزاری فرانسه گزارش داد که ربایندگان, یک گروگان دیگر را به دلیل داشتن بیماری قلبی آزاد کرده اند. رادیو بی.بی.سی. نیز گزارش داد که امریکا, هم "نبیه بری" رهبر گروه شیعیان امل را به عنوان میانجی در فشار گذاشته, هم اسرائیل را. رادیو کلن پس از مقایسة این گروگان گیری باگروگان گیری اوایل انقلاب اسلامی (سال 1358) در ایران, افزوده است که نبیه بری میانجی گر طرف های منازعه می باشد.

گزارش روزشمار 1/4/1364

4 در چارچوب تدابیر حفاظتی مربوط به عملیات آتی (در فاو)، نیروهای ژاندارمری مستقر در ساحل اروند در اختیار سپاه قرار گرفتند و فعالیت فرماندهان لشکرهایی از سپاه که برای عملیات آتی فراخوانده شده اند, از امروز آغاز شد. همچنین در جلسة امروز قرارگاه خاتم, زمان اجرای عملیات های محدود در منطقة هور (به وسیلة تیپ9 بدر) و منطقة چزابه (به وسیلة لشکر7 ولی عصرعج) تعیین شد[ضمیمه دارد].

5 امروز در غرب کشور مرحلة دوم عملیات "انصارالله" که از 27/3/1364 علیه نیروهای ضد انقلاب آغاز شده بود, با نتایجی مثبت پایان یافت[ضمیمه دارد].

6 در ادامة مباحث و پی گیری های مربوط به عملیات آتی ارتش در منطقة سیدکان، امروز یکی از فرماندهان قرارگاه رمضان در نامه ای خطاب به فرمانده کل سپاه, این عملیات را با ذکر شواهد و قرائنی "لو رفته" دانست و خواهان لغو آن شد. فرمانده قرارگاه حمزه سپاه نیز در نامه ای جداگانه, پیشنهاد کرد که اجرای عملیات به منظور رعایت حفاظت, به تأخیر بیفتد[ضمیمه دارد].

7 در ادامة فعالیت های ضدانقلاب, امروز بمبی در خیابان "جهان پناه" تهران منفجر شد.

8 به رغم این که جنگ شهرها دست آوردی قابل توجه برای عراق نداشته است, ولی برخی مطبوعات غربی آن را همچنان زمینة مقاصد تبلیغاتی خود گرفته اند. مجلة "اکونومیست" در مورد تأثیر تخریبی بمب ها در روحیة مردم, به خستگی آنان از جنگ، خروج شب هنگام مردم از منزل و ... اشاره کرده و نتیجه گرفته است که این حملات احتمالاً به درخواست همگانی صلح بینجامد.

رادیو بی.بی.سی. در گزارشی از هجوم تبلیغاتی وسیع موجود علیه ایران: هیچ کشوری در جهان بیش تر از ایران با تبلیغات رادیویی مخالفان خود مواجه نیست. امثال رادیو مونت کارلو، رادیو امریکا و رادیو اسرائیل

ص: 798

1 نیز سعی می کنند خود را بی طرف نشان دهند امّا گاهی در حد رادیو بغداد تنزّل می کنند.

2 امروز برای حل مشکلات تغذیه و ... بودجة سپاه - که این مشکلات ناشی از اوضاع غیرعادی اقتصاد کشور است - تأسیس تشکیلاتی در زمینة تولید فرآورده های کشاورزی و دام پروری به منظور خودکفا کردن سپاه, مورد نظر قرار گرفت.

ضمیمة گزارش شماره90: گزارشی از سوابق کار و اهداف کلی عملیات محدود در ام النعاج؛ معرفی اجمالی تیپ9 بدر که از مجاهدان و پناهندگان و اسیران عراقی تشکیل شده است (به جز فرماندهی و برخی کادرها)؛ سطح کیفی و تحصیلاتی نیروهای تیپ, هستة اولیة تشکیل تیپ و سوابق آن در عملیات های گذشته.

ضمیمة گزارش شماره91: گزارشی از سابقه و نتایج مراحل اول و دوّم عملیات "انصارالله" که با اهداف جلوگیری از نفوذ دشمن، برقراری امنیت در کردستان، انهدام نیروی ضدانقلاب, زمینه سازی برای کارهای عمرانی، و ... انجام شد.

ضمیمة گزارش شماره92: دو گزارش از خبرگزاری جمهوری اسلامی و سپاه دربارة منطقة عملیاتی سیدکان: سابقة منطقه و موقعیت و جمعیت آن؛ اهمیت عملیات در این منطقه؛ توجه مخالفان حکومت مرکزی عراق به این منطقه؛ اقدامات عراق و تخریب روستاهای منطقه؛ اهداف عملیات؛ فعالیت بارزانی ها از قدیم در این منطقه؛ توجه قرارگاه حمزه به این منطقه و طراحی عملیات؛ سوابق عملیاتی؛ پیشنهاد فرمانده کل سپاه به آقای هاشمی رفسنجانی مبنی بر اجرای عملیات در این منطقه؛ دلیل شورای عالی دفاع برای واگذاری این منطقه به ارتش؛ فعالیت شناسایی ارتش برای انجام دادن تک؛ آماده سازی منطقه به همت سپاه؛ مأمور کردن تعدادی از یگان های سپاه به ارتش؛ دلایل سپاه برای لغو عملیات و یا تعویق آن.

گزارش روزشمار 2/4/1364

3 در حالی که امروز آبادان هدف آتش دشمن بود و دو واحد مسکونی دیگر آن تخریب شد، سخن گوی نظامی عراق اعلام کرد این کشور به متن نامة صدام مبنی بر توقف حمله به شهرهای ایران پای بند است.

4 شرکت کشتی رانی "عرب یونایتد شیپینگ" با تقبیح توقیف کشتی باری کویتی "المحرّق" به وسیلة ایران، از مقام های کویتی خواست تا اقداماتی برای آزاد کردن کشتی و خدمه هایش انجام دهند.

5 گزارش یک مرکز اطلاعاتی سپاه از همکاری فرانسه در احداث تأسیساتی در خطوط جبهة عراق و گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از ارسال کامیون های ارتشی اتریشی برای وزارت دفاع عراق.

6 نوزده مورد درگیری بین نیروهای خودی و ضدانقلاب از تاریخ 21/3 تا 2/4/1364 که بر اثر آن از خودی ها 22تن شهید و 14 تن مجروح و از ضدانقلاب 12کشته و تعداد بسیاری مجروح و 12 تن نیز اسیر شدند. در یک درگیری دیگر در حوالی پیرانشهر 20 تن از نیروهای خودی شهید و 2 تن مجروح شدند.

7 تیم ترور وابسته به سازمان مجاهدین خلق (منافقین) پس از چند عملیات ترور در باختران، در شیراز شناسایی و دست گیر شدند.

در پایان سفر آقای هاشمی به لیبی بیانیة مشترکی هم زمان در تهران و طرابلس منتشر شد که حاوی این موارد است: ایستادگی لیبی در کنار ایران در جنگ عراق علیه ایران؛ تشکیل کمیتة مشترک سیاسی نظامی مبنی بر ایستادگی در مقابل صهیونیزم، امریکا و ارتجاع؛ کمک به نهضت های آزادی بخش؛ ایستادگی ایران در کنار لیبی در مقابل هرگونه تجاوز؛ حمایت از لیبی تا تأمین حق این

ص: 799

1 کشور در دفاع از خلیج سیرت؛ محکوم کردن توطئه امریکا و صهیونیزم علیه اردوگاه های فلسطین و انقلاب اسلامی و لیبی؛ تعهد در خصوص فعالیت در راه آزادی تمام سرزمین فلسطین و مقابله با تلاش های مستقیم و غیرمستقیم مذاکره با حکومت اسرائیل, مقاومت در برابر طرح های تسلیم طلبانه و توطئه آمیز حکومت های خائن در مورد فلسطین؛ تشکیل ارتش قدس جهت آزادسازی فلسطین؛ مردود دانستن کاهش قیمت نفت؛ تأیید حکومت قانونی و وحدت ملی چاد؛ محکوم کردن اقدامات نژادپرستانة حکومت پرتوریا و جانب داری از سازمان سواپو. همچنین در پایان این سفر شمشیری به عنوان سمبل مبارزات رهایی بخش به هاشمی هدیه شد. وی گفت: «امیدوارم این شمشیر هیچ گاه به نیام نرود تا این که سرزمین قدس شریف را آزاد کنیم.»

2 "حافظ اسد" رئیس جمهور سوریه, پس از ترک مسکو از آقای هاشمی رفسنجانی - که در لیبی به سر می برد - جهت دیدار از سوریه دعوت کرد. به گفتة آقای هاشمی, اهداف این سفر عبارت است از: تبادل نظر بر مسائل منطقه ای، لبنان و کشورهای عضو جبهة پایداری و نیز تهاجمی که به وسیلة امریکا و صهیونیست ها شروع شده است؛ اتخاذ مواضع مشترک دربارة مسائل جنگ تحمیلی و اوضاع احتمالی آینده.

دیدارهای آقای هاشمی از لیبی و سوریه بازتاب های وسیع در رسانه های همگانی جهان داشته است: کسب اطلاعات ایران از سوریه در مورد سفر حافظ اسد به مسکو؛ تلاش جهت نزدیک شدن سه کشور ایران، سوریه و لیبی؛ چگونگی تهیة اسلحه از سوریه. همچنین به دو نگرانی اسد نیز پرداخته اند: افزایش نفوذ نیروهای رادیکال اسلامی طرف دار ایران؛ مخالفت ایران با نبیه بری.

گزارش روزشمار 3/4/1364

3 در جلسة امروز قرارگاه خاتم, جایگاه عملیات محدود در یک استراتژی جنگ درازمدت مورد بررسی قرار گرفت و فرمانده کل سپاه تأثیر این گونه عملیات ها بر سازمان رزم و آرایش دفاعی دشمن و ... را تشریح کرد. وی از جمله به این موارد پرداخت: تجزیه نیرو و امکانات و تجهیزات دشمن؛ فعال کردن اجباری عراق در طول هزار کیلومتر مرز و بر هم زدن تمرکز قوای آن علیه عملیات اصلی خودی و این که "اگر هم منتظر عملیات گستردة ما بماند و نیروهای کیفی را حفظ کند، همة عملیات های محدود ما موفق خواهد بود"؛ همچنین تأیید عملیات های محدود در فریب و غافل گیری و مخفی ماندن عملیات اصلی. فرمانده کل سپاه سپس عملیات گشت رزمی، نفوذی، محدود و ... را تعریف کرد و افزود: «باید سازمان رزم لشکرها به سپاه گسترش یابد تا بتوانیم در چند نقطه عملیات گسترده انجام دهیم.»

4 رادیو بغداد در گزارشی تهدیدآمیز با ارائه فهرستی مدعی شد ایران تعدادی از شهرهای عراق را در روزهای مختلف گلوله باران کرده است.

5 یک گزارش از نتیجه بازرسی کشتی المحرق که به وسیلة نیروی دریایی ایران توقیف شده, این است که کشتی دارای محموله ای غیرنظامی بوده امّا وسایلی با کاربرد نظامی نیز در آن وجود داشته است. از سوی دیگر, وزارت خارجة انگلیس برای آزادی تعدادی از خدمة این کشتی که هویت انگلیسی دارند, با ایران و کویت در تماس است.

6 شرکت "لویدز" لندن اعلام کرد نفت کش هایی که از رادارهای هشدار دهندة (ضد موشک) ساخت شرکت "فیلیپس الکترونیک" هلند استفاده کنند, وجه بیمة کم تری پرداخت خواهند کرد.

مجلة "الطلیعه الاسلام" از یک قرارداد نظامی بین عراق و حکومت افریقای جنوبی خبر داد که

ص: 800

1 خلاف مقررات سازمان ملل در تحریم افریقای جنوبی است.

2 مذاکرات دور دوم آقای هاشمی رفسنجانی با حافظ اسد در سوریه را نشریات داخلی تبادل نظر در زمینة اوضاع منطقه و روابط دوجانبه توصیف کردند, ولی در رسانه های همگانی جهان غالباً این مذاکرات حول محور آزادی گروگان های امریکایی در ماجرای ربودن هواپیمای تی.دبلیو.ای.، بررسی شده است, البته همچنین تهیة سلاح (به ویژه موشک های زمین به هوا)، جنگ ایران و عراق، جنگ شیعه و فلسطین در لبنان و روند صلح خاورمیانه را نیز مورد توجه قرار داده اند.

3 هاشمی رفسنجانی در مصاحبه ای مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی: هواپیماربایی واکنشی در مقابل انفجارات اسرائیل می باشد؛ سر نخ اکثر ترورها و انفجارات, در امریکا و فرانسه است؛ محکوم کردن ربایندگان و نادیده گرفتن بدترین نوع تروریسم, خیانت است؛ اقدام ضعفا در قبال بی تفاوتی سازمان های بین المللی, امری طبیعی است؛ اگر ایران قرار باشد ربوده شدن هواپیمای امریکایی را محکوم کند, باید قبلاً اقداماتی را که امریکا و اسرائیل در جنوب لبنان، بیروت و طرابلس انجام داده اند، محکوم کند؛ تنها راه حل بحران [هواپیماربایی]، آزادی شیعیان در بند اسرائیل می باشد و اعمال زور نتیجه ای ندارد؛ ایران از حملة نظامی امریکا استقبال می کند و در صورت حمله، سرنوشتی بدتر از انفجار سفارت امریکا در بیروت, در سراسر جهان در انتظار امریکا خواهد بود.

4 در پی احتمال حملة امریکا و اسرائیل جهت یک عملیات گستردة نظامی در لبنان, شوروی از سوریه خواست تا از نفوذ خود در جنبش امل (به رهبری نبیه بری) جهت پایان بخشیدن به غائله هواپیماربایی, استفاده کند؛ واکنش نبیه بری و حزب الله لبنان جهت مقابله با امریکا و اسرائیل؛ پیوستن تفنگ داران نیروی دریایی امریکا به ناو هواپیمابر "نیمیتس" در نزدیکی سواحل لبنان؛ آزادی 31 تن از زندانیان لبنانی زندان اتلیت (عتلیت) و پافشاری ربایندگان برای رسیدن به همة اهداف خود؛ جورج شولتز آزادی زندانیان دربند اسرائیل را خشنودی امریکا و منتفی شدن بحران برشمرد، اما ریگان منکر ربط آزادی زندانیان با گروگان ها می باشد؛ طرح چهار ماده ای تلاش های دیپلماتیک اتریش، لبنان ، سوئیس، سوریه و امریکا برای خاتمه گروگان گیری.

5 روزنامة "واشنگتن پست" با پرداختن به اموری چون ریشه های خصومت جنبش بنیاد گرایی اسلامی با امریکا، تفکیک ناپذیری دین از سیاست در ایران، ماجرای تی.دبلیو.ای، حمله به مقر تفنگ داران امریکایی، حمله به سفارت امریکا در بیروت، حمله به محل هیئت امریکایی در کویت، به درگیر بودن امریکا در جنگی نامعلوم اشاره کرد و تأکید کرد ریگان باید با احتیاط بسیار سه راه حل را بررسی کند: حملة نظامی، تحریم اقتصادی, ایجاد روابط حسنه. نویسندة این روزنامه سپس به بی ثمری راه حل سوم در طول حیات امام خمینی در دورة ریگان, اشاره کرده امّا زیرسازی آن را ضروری خوانده است.

6 چند خبرنگار سوئیسی پس از مراجعت از بغداد, در گزارشی به تشریح اوضاع عراق پرداخته اند: وجود سانسور خبری؛ کنترل خبرنگاران خارجی؛ عدم انعکاس حملات موشکی ایران به بغداد و قرنطینه کردن محل اصابت موشک؛ تأکید حکومت بر مخفی ماندن تلفات عراقی ها در جنگ و حفظ سکوت خانواده های شان با تأمین رفاه آن ها؛ فراگیری کیش شخصیت صدام حسین؛ نصب تصاویر صدام در همه جا؛ موقعیت قصر صدام و مقام های عالی رتبه و امنیتی؛ حضور مأموران امنیتی در تمامی مراکز حتی درون خانه ها؛ تظاهر والدین به دوست داشتن صدام در حضور فرزندان که مبادا مخالفت ها به مدرسه منتقل شود و بچه ها آسیب ببینند؛ و ....

ص: 801

گزارش روزشمار 4/4/1364

1 در ادامة پیشرفت کار در محور عملیاتی فاو, با توجه به ضرورت رعایت حفاظت اطلاعات, سازمان حفاظت سپاه تهیة طرح جامع حفاظتی فاو را در دستور کار قرار داد. این سازمان همچنین در مورد مقررات تردد در منطقة فدک و نیز چگونگی فعالیت مهندسی، نقل و انتقالات و نحوة ارتباطات, یک دستور عمل حفاظتی صادر کرد.

2 در ادامة تحرکات ایذایی عناصر ضدانقلاب داخلی به خصوص در کردستان، امروز نیز به یک خودرو سپاه در بوکان حمله شد. همچنین قطار باربری قزوین را عده ای ناشناس به رگبار بستند و در تهران نیز شاخة اکثریت "فدائیان خلق" در یکی از خیابان های شمالی شهر علیه جنگ و انقلاب اسلامی اعلامیه پخش کردند.

3 آقای هاشمی رفسنجانی در مصاحبه ای مطبوعاتی تأکید کرد تشکیل دادگاه برای تعیین متجاوز را نمی پذیرد بلکه باید پذیرش تجاوز عراق ابتدا قطعی باشد و دادگاه برای کیفر متجاوز تشکیل شود. وی افزود که دیپلماسی صرف به نتیجه نمی رسد ولی با حرکت نظامی قوی در جبهه, می توان به موفقیت دیپلماسی امیدوار بود.

4 آقای هاشمی رفسنجانی در مصاحبة مطبوعاتی خود پس از بازگشت از سوریه و لیبی, گزارشی از توافقات سه کشور به خصوص حمایت سوریه و لیبی از جمهوری اسلامی در جنگ عراق علیه ایران و همکاری سوریه و لیبی در جنگ اردوگاه های فلسطینی, ارائه داد.

5 در بازتاب های گستردة سفر آقای هاشمی رفسنجانی به سوریه و لیبی, این موارد آمده است: نزدیکی مواضع سه کشور؛ خرید تسلیحاتی ایران از سوریه و لیبی؛ حل جنگ اردوگاه های فلسطینیان؛ مسئله گروگان گیری هواپیمای تی.دبلیو.ای.؛ درخواست امریکا از سوریه برای کمک به بحران هواپیماربایی در فرودگاه بیروت با همکاری جمهوری اسلامی ایران؛ قول سوریه به امریکا مبنی بر استفاده از نفوذ خود در لبنان؛ مذاکرات رئیس مجلس ایران با مقام ها و سازمان های رسمی لبنان و سوریه به ویژه حزب الله لبنان در مورد گروگان گیری؛ احتمال عدم دست یابی آقای هاشمی رفسنجانی به سلاح های مورد نظر در سفر خود به لیبی و سوریه.

6 ادامة بحران ربودن هواپیمای تی.دبلیو.ای: موضع گیری تهدیدآمیز "ریگان" رئیس جمهور امریکا, مبنی بر محاصرة لبنان؛ جلسة ریگان با مشاوران امنیت ملی؛ امریکا بررسی راه های فشار بر لبنان و محاصرة نظامی آن؛ تحریم شرکت های متعلق به شیعیان و کارگران شیعه در امریکا و اروپا؛ تعمیم اقدامات امریکا دربارة کسانی که به تروریست ها کمک می کنند, از جمله ایران، لیبی و سوریه؛ تماس های امریکا با دولت سوریه جهت آزادسازی گروگان ها؛ تماس سوریه با جنبش امل؛ تهیة طرحی برای حل سیاسی بحران با میانجی گری سوریه؛ ملاقات سفیران انگلیس و ایتالیا در لبنان با نبیه بری و اطمینان دادن سفیران کشورهای اروپایی به وی جهت آزادی زندانیان لبنانی در اسرائیل؛ سوریه اعلام کرد که به شرط آزادی همة زندانیان لبنانی از زندان اتلیت (عتلیت)، میانجی گری را خواهد پذیرفت.

7 برخی صاحب نظران و تحلیل های سیاسی موجود، دولت امریکا را از اقدام خصومت آمیز علیه ایران برحذر داشته و خواهان تماس های دیپلماتیک امریکا با مقام های جمهوری اسلامی هستند. یکی از مقام های سوئیسی در ملاقات با یک مقام وزارت خارجة ایران خواستار برقراری مذاکرات محرمانه و ایجاد تعادل بین اروپا و جمهوری اسلامی ایران گردید.

ص: 802

1 سفیر هند مواضع ایران مبنی بر سرنگونی صدام را برای کشورهای جهان ناپذیرفتنی دانست. سفیر ترکیه نیز به همتای ایرانی خود گفت: دشمنی ایران با امریکا فرصتی برای عراق برای دست یابی به موشک های دوربرد از شرق و غرب, می باشد.

2 معاون وزیرخارجة ژاپن وضع اقتصادی عراق را وخیم توصیف کرد.

3 در بازدید وزیر بهداری و استاندار باختران از یکی از اردوگاه های جنگ زدگان واقع در باختران، ساکنان اردوگاه اشکالات مربوط به بدی تغذیه، خدمات پزشکی و مسائل دیگر این اردوگاه را به آن ها توضیح دادند.

گزارش روزشمار 5/4/1364

4 اجرای یک عملیات ایذایی در دو مرحله با نام "ظفر2" به همت نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران.

5 هجوم نیروهای عراقی به پایگاه برون مرزی "خونوازان" (روبه روی منطقة مریوان) که در اختیار نیروهای بارزانی بود.

6 طی درگیری عناصری از کومه له با نیروهای محافظ جهادسازندگی سروآباد (از توابع کردستان) و نیز در حمله به ساختمان بخشداری, پنج تن شهید (از جمله رئیس بانک صادرات مریوان)، چهار تن زخمی و هشت تن اسیر شدند. عراق در شرق کشور نیز فعالیت مشابهی را دنبال می کند؛ به این منظور مقادیر قابل توجهی سلاح در پاکستان تخلیه و به خوانین بلوچستان تحویل شده است که به بلوچستان ایران بیاورند.

7 در حالی که به دلیل تهدید عراق دائر بر حمله به خطوط هوایی در داخل خاک ایران، پروازهای بین المللی در ایران متوقف شده است، به گزارش یونایتدپرس، خطوط بین المللی نظیر "سوئیس ایر" تصمیم دارند پروازهای خود را از بندرعباس انجام دهند. خطوط هوایی ایران مسافران را به رایگان از نقاط مختلف ایران به بندرعباس منتقل می کند تا با خطوط خارجی به خارج کشور پرواز کنند.

8 روزنامه "البعث" چاپ سوریه: 35 تن از سودانی های شرکت کننده در جنگ علیه ایران که در حملة اخیر ایران متواری شده بودند, پس از دست گیری به دست مزدوران صدام اعدام شدند.

9 ریگان رئیس جمهور امریکا در سخنانی تهدیدآمیز، با حمایت از کشورهای خلیج فارس خواستار پایان فوری جنگ شد. همچنین دادگاه فدرال امریکا یک تن را که می خواسته لباس های ضد سلاح شیمیایی به ایران صادر کند, به دو سال زندان محکوم کرد.

10 برای توجیه افکار عمومی و پوشش دادن به سهولت های خرید تسلیحاتی عراق، مجلة "کل العرب" - چاپ پاریس - ادعا کرد بین ایران و اسپانیا دو قرارداد تجارت اسلحه بسته شده است.

11 روزنامة "فرانکفورتر الگمانیه": افراد یک سرویس مخفی عراقی که در بحرین قصد ترور داشتند تا ایران مورد سوءظن قرار گیرد، دست گیر شدند.

12 عراق امروز رسماً قطع کامل مناسبات دیپلماتیک خود را با لیبی اعلام کرد. این اقدام پس از سفر ناموفق "تریکی" به عراق و متعاقباً سفر آقای هاشمی به لیبی و سوریه، به ویژه صدور بیانیة موسوم به "پیمان استراتژیک بین لیبی و ایران", صورت گرفت. لیبی در قبال این اقدام عراق, خواستار اخراج این کشور از اتحادیة عرب و از سازمان کنفرانس اسلامی شد. محافل دیپلماتیک، خبرگزاری ها و مطبوعات، اقدام عراق را با سفر آقای هاشمی به لیبی مرتبط دانسته اند[ضمیمه دارد].

ص: 803

1 "لاری اسپیکس" سخن گوی کاخ سفید: «امریکا قصد دارد به سوریه و ایران فشار آورد تا گروگان های هواپیمای تی.دبلیو.ای. آزاد شوند.» وی همچنین از تمایل سوریه برای حل و فصل بحران خبر داد. آزادی یک گروگان بیمار و پیشنهاد نبیه بری برای انتقال گروگان ها به یک سفارت خانة غربی در بیروت و در صورت عدم موافقت, انتقال به سوریه یا تهران, از جمله خبرهای امروز مربوط به هواپیماربایی است.

ضمیمة گزارش شماره132: استقبال ایران از قطع رابطة دیپلماتیک عراق و لیبی و اظهارات هاشمی رفسنجانی، ولایتی و سخن گوی وزارت خارجة ایران در این باره.

گزارش روزشمار 6/4/1364

2 آغاز عملیات "قدس2" به منظور تکمیل خط پدافندی "قدس1"؛ آسیب پذیر ساختن مواضع نیروهای دشمن و جلوگیری از تک احتمالی آن ها؛ گرفتن ابتکار عمل در محور شمالی البیضه. نیروهای خودی ضمن تأمین آب راه "کساره"، به اهداف تعیین شده دست یافتند.

3 تک محدود عراق به جزیرة مجنون، سقوط 1100متر از خط خودی و اسارت 12 تا 14 تن از مدافعان و بی نتیجه ماندن پاتک ارتش در بازپس گیری، بررسی نظرهای فرماندهان سپاه دربارة پدافند جزیرة مجنون قبل از هجوم عراق[ضمیمه دارد].

4 موافقت قرارگاه خاتم الانبیا(ص) (سپاه)، با پیشنهاد لشکر19 فجر دائر بر اجرای عملیات محدود در محور عملیاتی میمه[ضمیمه دارد].

5 ادامة درگیری های ایذایی و پراکنده علیه نیروهای خودی در غرب کشور؛ ورود مواد منفجره از عراق در سیدکان به وسیلة نیروهای کومه له جهت حمل به تهران و تحویل به عناصر سازمان چریک های فدایی خلق.

6 تخلیة موشک های زمین به زمین و موشک انداز از یک کشتی روسی در بندر "شعیبة" کویت برای حمل به عراق؛ گزارش "اکونومیست" از گله گزاری عراق از شوروی به دلیل اصابت موشک های ساخت این کشور به بغداد و احتمال چرخش بیش تر عراق به سوی مصر.

7 ادامة اظهارات مقام ها و رسانه های ایرانی و کویتی دربارة کشتی"المحرق" و محمولة آن.

8 ایران تهدید کرد که اگر قرارداد فروش هواپیمای "پوکارا" (ساخت آرژانتین) به عراق عملی شود، روابط تجاری دو کشور لطمه خواهد دید.

9 در حالی که مهلت دو هفته ای جنگ شهرها رو به اتمام است، زمزمة از سرگیری آن در رسانه های همگانی جهان آغاز شده است.

10 عراق از سویی در صدد است بازپرداخت بدهی های خارجی خود را به تعویق اندازد، از سوی دیگر به دنبال دریافت وام های جدید است.

11 آقای هاشمی رفسنجانی در رأس یک هیئت بلندپایة سیاسی اقتصادی وارد پکن شد. تمایل ایران به خروج از انزوا و تهیة سلاح، تمایل دو کشور به افزایش مبادلات تجاری، ارتباط سفرهای کنونی آقای هاشمی به ابتکارات صلح و نیز بهبود بخشیدن ایران به وجهة بین المللی خود, ایجاد روابط حسنه با چین در مقابل تأثیرگذاری شوروی بر کشورهای خلیج فارس, توسعة منابع تأمین اسلحه, از جمله بازتاب های خارجی در تفسیرهای مربوط به این سفر است.

ص: 804

1 یک سخن گوی رسمی وزارت خارجة ژاپن در آستانة سفر هفتة آیندة آقای هاشمی به توکیو: ژاپن به ایران اسلحه نمی فروشد. در این سفر مواضع دو طرف در خصوص جنگ تشریح خواهد شد. هنوز دستور کار مذاکرات رهبران ایران و ژاپن را تکمیل نکرده ایم, اما جنگ احتمالاً در مذاکرات خواهد بود.

2 ملاقات و گفت وگوی بیست تن از نمایندگان مجلس قبل از سفر آقای هاشمی رفسنجانی به چین دربارة مسائلی چون: نقش و اهمیت مجلس در مسائل سیاسی از جمله مبارزه با لیبرال ها؛ انتقاد به آگاه نکردن نمایندگان از وقایع جنگ - که برخلاف حقوق مصرح نمایندگان در قانون اساسی است - و پیشنهاد طرح برنامة اقتصاد جنگی. سخنان آقای هاشمی در مورد محدودیت های ناشی از جنگ و مخالفت با پیشنهاد اقتصاد جنگی, و توجیه نمایندگان.

3 واکنش "میرحسین موسوی" نخست وزیر ایران, در برابر توقیف روزنامة "صبح آزادگان" و تأکید وی بر حق رسانه ها در اظهار شجاعانة نظرهای خود.

4 بازتاب بحران هواپیمای ربوده شدة امریکایی در رسانه های جهانی: رادیو بی.بی.سی. در مورد این ماجرا به نقش نبیه بری، سوریه، شوروی و امریکا و از سوی دیگر نقش حزب الله و ایران که این توازن قدرت را به نفع خود بر هم زده اند, اشاره کرد.

" ابوالحسن بنی صدر" رئیس جمهور معزول ایران «هواپیماربایی اقدامی از سوی طرف داران جنگ در ایران به منظور مداخلة امریکا, صورت گرفته است.» به ادعای بنی صدر: این به معنای دست داشتن دولت ایران در حادثة هواپیماربایی نیست, چه بسا تصمیم گیری در مرکزی غیر از دولت صورت گرفته است.

ضمیمة گزارش شماره135: تأثیر تبلیغات عراق بر عملیات محدود روی جزایر مجنون, به نقل از کتاب "جنگ نفت کش ها".

ضمیمة گزارش شماره136: گزارشی از سابقة عملیات محدود پیشنهادی لشکر19 فجر در میمه.

گزارش روزشمار 7/4/1364

5 در پی اعلام حملة عراق به یک هدف بزرگ دریایی، به دفتر فرماندهی کل سپاه گزارش شد که یک هدف کاذب مورد اصابت قرار گرفته است.

بخش عربی رادیو لندن به نقل از سخن گوی عراق: این حمله به تلافی کشتی ربایی ایران [اشاره به توقیف قانونی المحرق] صورت گرفته است.

6 مراکز تجمع نیروهای ارتش جمهوری اسلامی طی دیروز و امروز به ویژه در ارتفاعات "سربولی" در چهار مرحله هدف حملة هوایی قرار گرفت. این نیروها آمادة عملیات در منطقه سیدکان می باشند.

7 آثار و تبعات نزدیک شدن پایان مهلت دو هفته ای جنگ شهر ها: خروج مردم باختران از شهر جهت اقامت موقت در خارج آن؛ عدم برگزاری نماز جمعة سردشت به دلیل خروج مردم از شهر؛ پیام وزیر امورخارجة جمهوری اسلامی به دبیرکل سازمان ملل مبنی بر زیر سؤال رفتن فلسفة وجودی قوانین بین المللی و نیز پیش قدم نشدن ایران در شروع جنگ شهر ها و محفوظ داشتن حق مقابله به مثل برای ایران.

8 گزارش منابع سپاه از تلاش عناصر ضدانقلاب برای استفاده از اسناد جعلی به عنوان افراد بارزانی به منظور بمب گذاری در شهرهای ایران.

بازتاب وسیع سفر آقای هاشمی در دومین روز دیدار از چین؛ رئیس جمهور چین با اشاره به مواضع مشترک ایران و چین: چین باید روابط با ایران را توسعه دهد. توسعة روابط با ایران و حمایت از

ص: 805

1 سیاست های داخلی و خارجی ایران. آقای هاشمی: چین این قابلیت را دارد که به یک قدرت بزرگ در آسیا تبدیل شود.

2 تفسیر نسبتاً غیرمعمول روزنامة آلمانی "فرانکفورتر الگمانیه" از سفر هاشمی به چین: امام خمینی همچنان خواستار سرنگونی صدام است. سفر هاشمی به چین به دلیل تأمین سلاح و حمایت سیاسی است. دوری جستن هاشمی از روس ها. وی پیک مناسب خمینی است.

3 بازتاب سفر تریکی به بغداد و سفر هاشمی به لیبی در روزنامه های "لوموند"، "لوماتن" و "الوطن".

لوموند: قطع مجدد روابط لیبی و عراق هنگامی صورت گرفت که هاشمی رفسنجانی به لیبی سفر کرد. سیر روابط لیبی و عراق پس از جنگ؛ نزدیکی عراق به محور امان - قاهره.

لوماتن: اتحاد سه جانبة تهران، دمشق، طرابلس ضربة شدیدی است که تفرقه در جهان عرب را تعمیق می کند. الوطن: پیمان استراتژیک میان ایران و لیبی موضعی علیه عراق است.

4 با سپری شدن حدود دو هفته از ربوده شدن هواپیمای تی.دبلیو.ای، کماکان ارعاب و تهدید امریکا در کنار مذاکرات سیاسی ادامه دارد. رسانه ها: اتهام مسئولیت ربوده شدن هواپیما به ایران و سوریه؛ تهدید سوریه با حضور نظامی امریکا در لبنان؛ امیدواری امریکا به تحریکات دیپلماتیک و حل سریع بحران؛ اصرار بر عدم مرتبط نشان دادن مسئله گروگان ها با آزادی اسیران شیعه در اسرائیل؛ بی نتیجه ماندن مبادلة پیام های میان امریکا و ایران.

نوید آزادی 39 گروگان امریکایی ظرف 48 ساعت آینده به نقل از نبیه بری؛ میانجی گری نمایندة سازمان ملل بین لبنان و سوریه؛ احتمال تحویل گروگان ها به سوریه.

5 چکیدة نظر خبرنگار شبکة اول تلویزیون فنلاند پس از بازگشت از ایران: اوضاع اقتصادی ایران با وجود جنگ و بمباران کشتی ها، رضایت بخش است.

گزارش روزشمار 8/4/1364

6 بعضی خبرگزاری ها و دیگر رسانه های همگانی اخبار پایان آتش بس دو هفته ای عراق در جنگ شهر ها را با یک حرکت جنگ روانی نقل کرده اند.

7 به گزارش نشریة "نواهر واتسکا" چاپ لندن متعلق به مهاجران کروات، یوگسلاوی از دو سال قبل برای افسران عراقی دوره های آموزش استفاده از مواد شیمیایی در جنگ با ایران, ترتیب داده است.

8 در مراسم معارفه فرمانده جدید نیروی دریایی ارتش، رئیس جمهور خطاب به فرماندهان نیروهای مسلح بر مواردی تأکید کرد، از جمله: فعال کردن قرارگاه دریا - ساحل در تنگة هرمز؛ حضور فعال در عملیات نظامی و فنی؛ تهیة تجهیزات مدرن و کارآمد؛ سازگاری وضع موجود با ابتکار، خلاقیت و فعال کردن جهاد خودکفایی؛ دارا بودن ستاد قوی عملیاتی با اهداف یک نیروی فعال عملیاتی.

9 "محمدعلی هادی" معاون کمیسیون دفاع مجلس شورای اسلامی, در یک کنفرانس مطبوعاتی در لندن با بر حق دانستن جمهوری اسلامی در تنبیه متجاوز, آن را اصلی خدشه ناپذیر خواند ولی دیگر شرایط نظیر غرامت جنگی را قابل دست رسی خواند. وی با تهدید عراق به عمل مقابله به مثل در استفاده از سلاح های شیمیایی، از آزادی آب راه ها برای عبور و مرور کشتی های بین المللی حمایت کرد و افزود: ایران از تهدید به بستن تنگه هرمز، قصد اجرای آن را ندارد.

آقای هاشمی رفسنجانی صبح امروز در مصاحبه ای در تالار بزرگ خلق چین علاوه بر پاسخ به

ص: 806

1 پرسش هایی دربارة سفر جاری اش به چین و نتایج آن, در این موارد نیز سخن گفت: انگیزة ارتباط با ژاپن؛ خریدهای تسلیحاتی؛ میانجی گری چین در جنگ؛ مسائل مورد اختلاف بین ایران و چین؛ تأثیر سفرش به چین بر روابط ایران و شوروی؛ طرق برطرف کردن خصومت میان ایران و امریکا؛ ربط گروگان گیری در بیروت با مسائلی چون گروگان گیری حدود 700 لبنانی و زندانی کردن آن ها در اسرائیل و ضرورت رعایت عدالت برای ریشه کن کردن تروریسم.

2 در ادامة گزارش های متعدد خبرگزاری ها دربارة بیانیة مشترک ایران و لیبی در سفر آقای هاشمی به این کشور با عنوان پیمان استراتژیک دو کشور و متعاقباً موضع گیری های متفاوت محافل و مطبوعات..., خبرگزاری لیبیایی "جانا" متن امضا شده را تنها یک صورت جلسه خواند که نشان می دهد دو کشور پیمان استراتژیک خود را برای آزادی بیت المقدس و وحدت جهان اسلام مورد تأکید قرار داده اند. جانا افزود: لیبی پیشنهادهایی در مورد پایان بخشیدن به جنگ ایران و عراق ارائه کرده است.

خبرگزاری فرانسه: لیبی در سوم تیر انعقاد یک پیمان استراتژیک با ایران و نیز تشکیل یک ارتش برای آزادی فلسطین را اعلام کرده بود.

3 محافل سیاسی آشکار و پنهان، مناسبات ایران و اعراب حامی عراق را متفاوت از گذشته مورد توجه قرار می دهند. یک دیپلمات ارشد سوریه در ژاپن, از تمایل رؤسای کشورهای خلیج فارس به فدا کردن صدام در مقابل صلح اشاره کرد و یک نشریة چاپ پاریس نیز در مقاله ای پشتیبانی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را از تماس های عربستان با ایران در صورتی که به موضع گیری معقول عراق بینجامد, بررسی کرده است.

4 اظهارات وزیر برنامه ریزی عراق در آلمان غربی دربارة صادرات نفتی عراق از قبل از جنگ تاکنون؛ انتقال نفت عراق؛ تصمیم به افزایش صادرات نفت در سال آینده؛ درخواست عراق از آلمان برای مشارکت در طرح های اقتصادی و صنعتی و تأثیر کاهش صادرات نفت در بازپرداخت دیون خارجی عراق.

5 برخلاف فضای خبری در روزهای اولیة هواپیماربایی جهت دخالت ایران در این ماجرا، هم اکنون نبیه بری و سوریه در رسانه ها و خبرها به عنوان محور اصلی این ماجرا مطرح هستند که در صدد حل قضیه و بهره برداری از آن برآمده اند.

گزارش روزشمار 9/4/1364

6 ارتش با دو گروهان تکاور و یک گروهان احتیاط, یک عملیات در منطقة عمومی سومار با هدف انهدام نیرو, انجام داد که در آن از نیروهای دشمن شماری کشته و دو تن نیز اسیر شدند. از نیروهای خودی نیز 12 تن شهید، 80 تن مجروح و 30 تن مفقود شدند که 12 تن از مفقودان بعد از رادیو بغداد خبر سلامتی خود را دادند.

7 تهدید یک سخن گوی نظامی عراق مبنی بر شروع بمباران ها تا تحقق صلح بر اساس اصول اعلام شدة صدام حسین؛ تهدید ستاد تبلیغات جنگ ایران دایر بر مقابله به مثل؛ آغاز مجدّد جنگ روانی در بعضی رسانه های خارجی علیه ایران پیش از شروع مجدد جنگ شهرها.

8 در ادامة خط انفجارات ساده در اماکن عمومی جهت رعب و احساس ناامنی در مردم به دست عوامل عراق، امروز نیز بمبی در خیابان "فرصت شیرازی" تهران منفجر شد که تلفات جانی نداشت.

امام خمینی در دیدار اعضای جامعة مدرسین حوزة علمیة قم با ایشان, در سخنان نسبتاً مفصلی بر

ص: 807

1 ابقا و ادامة فعالیت دولت مهندس موسوی تأکید کرد. این حمایت در معادلات سیاسی کنونی بسیار با اهمیت است و تعدیل کنندة فشارهای سیاسی موجود علیه دولت می باشد.

2 در پایان سه روز دیدار رسمی و مذاکرات آقای "هاشمی" رئیس مجلس شورای اسلامی با رهبران پکن، یک تفاهم نامة توسعة همکاری های اقتصادی، بازرگانی و فنی را مقام های ایرانی و چینی امضا کردند. این سفر مورد بررسی و تفسیر کارشناسان قرار گرفته که به مواردی از جمله برقراری روابط حسنه با یک کشور جهان سومی جهت کاستن از فشار دو ابرقدرت، گرفتن کمک های اقتصادی و ... توجه کرده اند.

3 در آستانة سفر آقای هاشمی به ژاپن، وزیرخارجة ژاپن با اعلام طرح پیشنهادی کشورش برای پایان دادن به جنگ دایر بر آزادی استفادة ایران و عراق از بندرها، عدم حمله به مناطق مسکونی و نفت کش ها، عدم استفاده از سلاح های شیمیایی، افزود که در این مورد به زودی به عربستان، سوریه و اردن سفر خواهد کرد. "پطروس غالی" وزیر مشاور در امور خارجة مصر نیز در مورد جنگ ایران و عراق راه حل نظامی را مردود دانست.

4 ادامة مذاکرات و تلاش ها برای کسب امتیازات و تضمین های لازم در مسئله گروگان های امریکایی:

سخن گوی حافظ اسد: سوریه امیدوار است دو طرف به تعهدات خود در آزادی گروگان ها و زندانیان دربند اسرائیل عمل کنند

درخواست ریگان: آزادی هفت تن از گروگان های امریکایی در لبنان به همراه 39 گروگان هواپیماربایی اخیر. تقدیر شولتز از رئیس جمهور سوریه به دلیل کمک در آزادی 39 گروگان و سعی در آزادی هفت گروگان دیگر امریکایی. رد هرگونه رابطه بین آزادی گروگان ها و آزادی زندانیان لبنانی.

نوید آزادی زندانیان در سخنان وزیر دفاع اسرائیل. رد هرگونه توافقی در مبادلة زندانیان لبنانی و گروگان ها به وسیلة شیمون پرز نخست وزیر اسرائیل.

منوط شدن آزادی زندانیان لبنانی به تصویب آن در کابینة اسرائیل.

پشتیبانی و استقبال شیخ "ابراهیم امین" سخن گوی حزب الله از نقش سوریه در حل بحران و این که ربایندگان قدرتی هستند که باید به حساب آورده شوند.

شیخ ابراهیم امین هویت ربایندگان را که از گروه حزب الله هستند یا نه, نه تأیید و نه تکذیب کرد. به گفتة وی, حزب الله هر آن منتظر حملة امریکاست.

یک مقام برجستة امریکا حملات خشونت آمیز علیه تندروهای شیعه را غیر مؤثر دانسته و نیز عملیات تلافی جویانة مستقیم علیه لبنان را مردود خواند. این مقام امریکایی حزب الله را آسیب ناپذیر دانست.

گزارش روزشمار 10/4/1364

5 شهرک زیوه (اردوگاه پناهندگان کرد عراقی) در نزدیکی مرز ترکیه و نیز تأسیسات مخابراتی صدا و سیما در "کرند" معروف به "کوه نور"، بمباران شد. خبرگزاری فرانسه حمله به زیوه را که تأسیسات نظامی ندارد، نشانة تصمیم عراق به از سرگیری جنگ شهرها دانسته است. دیوار صوتی نیز بر فراز شهرهای ایران از جمله گیلان غرب شکسته شد. این در حالی است که شهر باختران به صورت نیمه تعطیل در آمده و مردم به چند نقطة خارج از شهر پناه برده اند. از پی آمدهای دیگر این حملات: تهدید جنگ شهرها؛ خاموشی های اخیر برق در نقاط مختلف پس از رفتن پیمان کاران خارجی برخی نیروگاه ها و کارشناسان شوروی شاغل در پروژه های وزارت نیرو.

ص: 808

1 در جلسة امروز قرارگاه خاتم یادآوری شد که قرار بر این بوده است که کلیة خطوط پدافندی از چزابه تا انتهای خسروآباد را ارتش، ژاندارمری و کمیته به سپاه تحویل دهند و سراسر این خطوط بین دو قرارگاه کربلا (از چزابه تا کارون) و قرارگاه نوح (از کارون تا انتهای خسروآباد) برای اجرای عملیات اصلی و محدود، تقسیم شود، سپس این دو قرارگاه فعالیت خود را طبق مأموریت محوله آغاز کنند. به فرماندهان این قرارگاه ها اعتراض شد که در پیش برد این امور تعلل می کنند. "رحیم صفوی" مسئول واحد عملیات سپاه نیز بر اجرای عملیات اصلی (فاو) تأکید کرد و دیگر عملیات ها را فریبی برای این عملیات ذکر کرد و هشدار داد که به مانع کار اصلی تبدیل نشود. سپس فرماندهان دو قرارگاه گزارشی از اقدامات شناسایی، جزر و مد آب، ... بیان کردند و طرح مانور نیز مورد بررسی قرار گرفت.

2 ادامة تحرکات ایذایی هم زمان با تهدیدات عراق مبنی بر از سرگیری جنگ شهرها:

ورود مواد منفجره به کشور به وسیلة سه تن از معاودان عراق؛ انفجار در تهران در ادامة حرکات ایذایی عوامل عراق؛ ترور یکی از اعضای فعال انجمن اسلامی صنایع فولاد اهواز؛ هشدار سازمان حفاظت اطلاعات سپاه درخصوص آموزش های تروریستی رادیو مجاهد.

3 "سالم الصباح" وزیر دفاع کویت، با اظهار امیدواری درمورد آزاد شدن کشتی المحرق، ادعا کرد که این کشتی - بازرگانی و حامل کالا برای کویت بوده و در آب های بین المللی و قبل از ورود به تنگة هرمز متوقف شده و این یک مبارزه طلبی علیه قوانین بین المللی است.

4 پایان دیدار رسمی سه روزة آقای هاشمی از چین و ادامة بازتاب های وسیع این سفر.

5 ورود هاشمی رفسنجانی و هیئت همراه وی به توکیو و اولین دور مذاکرات با "یاساهیرو ناکازونه" نخست وزیر ژاپن. هاشمی پیش از ورود به توکیو، در مصاحبة مطبوعاتی امروز خود در پکن، ژاپن را کشوری صنعتی خوانده بود که قادر است خلأ امریکا و انگلیس را در ایران پر کند. اعلام آمادگی نخست وزیر ژاپن برای اجرای پروژه های مختلف کشاورزی، صنعتی و نیز تکمیل پروژة پتروشیمی بندر امام خمینی. تأکید رئیس مجلس شورای اسلامی بر مواضع ایران مبنی بر محکومیت متجاوز و این که با تلاش های ژاپن در جهت برقراری صلح، مخالفتی ندارد. نقل قول مقام های ژاپنی از آقای هاشمی که وی هرگونه مذاکره ای دربارة توقف جنگ را منوط به برکناری صدام حسین از حکومت و پذیرفتن عراق به عنوان آغازگر جنگ، دانسته است و همین موضوع زمینه ای جهت بررسی پیشنهادهای ژاپن خواهد بود.

رادیو امریکا: ژاپن به دلیل نیاز به نفت منطقه، علاقه مند به پایان یافتن جنگ است.

رادیو بی.بی.سی: چون عراق جنگ را شروع کرده، باید مجازات شود.

رادیو ژاپن با اعلام ورود هیئت ایرانی به توکیو، خبر داد که کیسینجر وزیر خارجة اسبق امریکا که در ژاپن به سر می برد، امروز با "آبه" وزیر خارجة ژاپن، دیدار و گفت وگو کرده است.

روزنامة "تایمز" چاپ لندن: این سفر بهترین فرصت برای قانع کردن ایران به ترک شرایط افراطی خود برای پایان دادن به جنگ است و ژاپن یک پیک دیپلماتیک است که به تهران و بغداد دست رسی دارد.

نشریة "اینتلیجنس دایجست" چاپ انگلستان، در مقاله ای با عنوان "مشکل مسکو در قبال جنگ خلیج فارس" به تحلیل موقعیت و اهداف شوروی در جنگ ایران و عراق پرداخته و به سفر اخیر دو هیئت نمایندگی از ایران و عراق به مسکو اشاره کرده که هر کدام از این هیئت ها شوروی را به دلیل تجهیز کشور مقابل، مورد سرزنش قرار داده است. این نشریه به موضوعات دیگری نیز پرداخته است: مشکل شوروی در افغانستانِ مورد حمایت ایران؛ موضع بی طرفی شوروی در جنگ؛ اهمیت بیش تر

ص: 809

1 امروز ایران برای شوروی و خطر عمدة عراق برای این کشور به دلیل گرایش آن به امریکا.

2 ماجرای گروگان گیری هواپیمای تی.دبلیو.ای. با آزادسازی گروگان های امریکایی خاتمه یافت. ریگان: «اکنون زمان جشن گرفتن نیست.» چون وعده داده است که علیه تروریسم به مقابله برخیزد. وی افزود: «تروریست ها! آگاه باشید علیه شما در لبنان و هرجای دیگر جهان خواهیم جنگید... هنوز هفت امریکایی در اسارت باقی مانده اند... .» معاون رئیس جمهور امریکا خطاب به گروگان ها گفت: «امریکا به وجود شما می بالد.» یونایتدپرس: این هواپیماربایی پس از ماجرای ربوده شدن جت "العال" اسرائیل در سال 1986، طولانی ترین هواپیما ربایی در تاریخ است.

3 بازتاب ماجرای گروگان گیری در بیروت و نقش بازی گران اصلی آن.

نشریة "لوماتن" چاپ فرانسه: اشاره به نقش سوریه و تثبیت موقعیت آن به عنوان ارباب واقعی لبنان و اشاره به نقش نبیه بری؛ تقسیم گروگان ها میان متحدان دمشق و شبه نظامیان هوادار ایران؛ تظاهرات حزب الله به طرف داری از امام خمینی.

هفته نامة ایتالیایی "پانوراما": از نظر امریکا کشورهایی که تروریسم را در جهان مورد حمایت قرار می دهند عبارت اند از سوریه، لیبی و ایران که ایران نقش مهم تری را ایفا می کند. اگر بحران حل نمی شد، امریکا توسط عوامل خود به پنج نقطة حساس (مقر سپاه، محل سکونت امام خمینی، دفتر کار رئیس جمهوری و...) در تهران حمله می کرد.

نشریة "دی ولت" چاپ آلمان: توصیه به اندیشیدن برای خنثی سازی حملات جدید از جانب محور جدید ترور یعنی ایران و لیبی و این که بخش مسلمان نشین بیروت به عنوان مرکز جهاد اسلامی علیه جهان غرب شناخته شده است و اکنون تهران و طرابلس هم به آن اضافه می شوند... .

4 درج مصاحبة عوامل مجاهدین خلق و اظهارات ضدایرانی آن ها در مجلة "الدستور" هوادار عراق، شامل ادعای سقوط قریب الوقوع جمهوری اسلامی و نیز انتقاد به بارزانی و قاسملو که اولی متهم به خیانت شده و دومی به دلیل تماس با مسئولان جمهوری اسلامی و جدایی از شورای ملّی مقاومت، سرزنش شده است.

گزارش روزشمار 11/4/1364

5 تک محدود عراق به پد خندق در هورالهویزه به همت مدافعان لشکر14 امام حسین(ع) دفع شد.

6 تیپ الغدیر به دستور قرارگاه خاتم الانبیاء مأموریت یافت تا یک عملیات در هورالهویزه انجام دهد با هدف تصرف پاسگاه الیج و با این مقاصد: نزدیک تر شدن به البیضه؛ تأمین بیش تر جادة خندق و جناح راست خودی؛ محدودتر کردن خط پدافندی خودی.

7 سازمان ملل متحد با صدور اعلامیه در خصوص هشدار عراق مبنی بر آغاز کردن مجدد جنگ شهرها، واکنش نشان داد و ضمن آن، پی آمد های حمله به شهرها را برای مردم دو کشور ناگوار خواند.

8 خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران در تفسیری بر جنگ شهرها، به پایان مهلت توقف آن و نیز انگیزه ای که صدام را به شروع و ختم جنگ شهر ها در این مقطع واداشت، اشاره کرده، سپس پیش فرض هایی را برای امکان وقوع حملة مجدد هوایی عراق به ایران، بررسی کرده است.

9 یکی از طلبه های اسیر که به همراه 30 تن از اسیران معلول به ایران باز گشته است، در مصاحبه ای دربارة دورة اسارت، به روحیه نیرومند و مقاومت شدید اسیران بعد از عملیات فتح المبین اشاره کرده و افزوده است که اسیران خیبر و بدر به ویژه خیبر با شدیدترین انواع شکنجه ها و... روبه رو هستند.

ص: 810

1 مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق امروز در اطلاعیه ای عراق را به دلیل شهید کردن حجت الاسلام "محمدحسین حکیم"، محکوم کرد.

2 در رسانه های جهان، مسئله جنگ یکی از مهم ترین محورهایی است که در سفر آقای هاشمی رفسنجانی به ژاپن مطرح می باشد و موضوع بعدی نوع رابطة ایران و امریکاست.

در اظهارات امروز آقای هاشمی و طرف های ژاپنی از جمله نخست وزیر و وزیر خارجة این کشور و نیز در مصاحبة آقای هاشمی در ژاپن، این دو موضوع محور های عمده بود. مقام های ژاپن گفته اند که به تقاضای طرف ایرانی، قانون دقیق مذاکرات راجع به جنگ، محرمانه باقی خواهد ماند. در سطح آشکار، تکرار مواضع گذشته ایران و ژاپن دربارة جنگ و اظهارات هاشمی که "قطع رابطه با امریکا دائمی نیست، امّا امریکا باید پیش قدم شود"، از جمله خبرهای گفتنی است.

3 عمده حساسیت های موجود دربارة سفر آقای هاشمی به چین، روی موضوع تسلیحات متمرکز است و همین امر به عنوان دلیل اصلی سفر نخست وزیر ترکیه به چین ذکر شده است. "اوزال" نخست وزیر ترکیه، در یک کنفرانس مطبوعاتی در چین اعلام کرد که رهبران چین قصد ندارند سلاح در اختیار ایران قرار دهند. در این حال، برخی مطبوعات غربی با اشاره به گسترش روابط چین با کشورهای منطقة خلیج فارس و بی طرفی چین در جنگ عراق و ایران، از عدم واگذاری سلاح خبر می دهند و برخی دیگر برعکس به فروش تسلیحات چینی به ایران توجه دارند. بعضی از رسانه ها نیز به روابط اقتصادی چین با ایران پرداخته اند.

4 با برگزاری اولین جلسة شورای برنامه ریزی سازمان همکاری اقتصادی "اکو" با حضور هیئت های نمایندگی ایران، پاکستان و ترکیه در دبیرخانة این سازمان در تهران، حیات مجدد این سازمان آغاز شد. رادیو بی.بی.سی. احیای این سازمان را نشانه ای از تمایل ایران به خروج از انزوا دانسته است.

5 "محمد غرضی" وزیر نفت که برای شرکت در هفتاد و چهارمین اجلاس وزیران نفت کشورهای عضو اوپک در رأس هیئتی از کارشناسان نفتی عازم وین شده است، گفت: ایران همچنان از قیمت ها، سهمیه بندی و سقف تولید نفت و نیز تثبیت قیمت نفت دفاع خواهد کرد. غرضی دربارة مقاومت کشورهای عضو اوپک جهت تثبیت قیمت ها در مقابل فشار بازار جهانی نفت، تأثیر فرآورده های نفتی بر کاهش قیمت ها در بازار، جنگ قیمت ها، پایین آوردن سقف تولید اوپک نیز سخن گفت.

6 به رغم آزاد شدن گروگان های امریکایی هواپیمای تی.دبلیو.ای. (39 تن) و آسودگی خاطر امریکا در خروج از بحران طولانی ترین هواپیماربایی، پی آمد های این ماجرا همچنان ادامه دارد، از جمله: قدغن کردن تردد هوایی بین لبنان و امریکا؛ اعلام تصمیم امریکا مبنی بر درخواست از دولت لبنان جهت تحویل ربایندگان و یا محاکمة آن ها در محل؛ پشتیبانی "تاچر" (نخست وزیر انگلیس) از امریکا در تحریم فرودگاه بیروت؛ ورود "بوش" به لندن؛ ملاقات بوش با "میتران" و مذاکرات آن ها دربارة مبارزه علیه تروریسم؛ اعلام نظر امریکا مبنی بر عدم تأثیر گروگان گیری در سیاست این کشور در منطقه؛ ادعای بوش که معامله ای در آزادی گروگان ها نبوده و اعتراف وی به نقش مهم سوریه در رهایی گروگان ها و در عین حال اذعان به این که مبارزه با تروریسم، جنگ با سایه هاست؛ هشدار سازمان جهاد اسلامی مبنی بر ضربه زدن به منافع امریکا در سراسر جهان در برابر هرگونه اقدام انتقام جویانة امریکا و اسرائیل.

ص: 811

گزارش روزشمار 12/4/1364

1 پس از گذشت چهار روز از پایان مهلت دو هفته ای عراق مبنی بر توقف موقت حمله به شهرها، رادیو بغداد همچنان با تهدید به از سرگیری جنگ شهرها، در صدد ایجاد جو رعب و نگرانی در مردم ایران می باشد.

2 گزارش اطلاعات سپاه از تحویل سه کامیون اسلحه و مهمات عراق به کومه له در منطقة "پله کی" (بین بانه و مریوان).

3 در حالی که ژاپن در عمل به تعهداتش در پروژة پتروشیمی "ایران و ژاپن" در بندرامام خمینی، سر باز می زند، نخست وزیر این کشور، در دومین ملاقات خود با آقای هاشمی خواستار نهایت همکاری ایران برای از سرگیری این پروژه شد. گزارش های رسانه های ژاپن دربارة تأثیر جنگ عراق و ایران بر روابط ایران و ژاپن؛ خرید نفت در برابر افزایش واردات به ایران. پاسخ های آقای هاشمی در مصاحبه ای مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی به سؤالات سیصد تن از خبرنگاران در مورد مسائل مختلف، از جمله: مواضع ایران در قبال جنگ؛ شرایط ایران برای پایان دادن به جنگ؛ تروریسم؛ روابط ایران با امریکا و دیگر کشورهای غربی؛ مذاکرات با مقام های ژاپنی؛ خرید سلاح از چین؛ تمایل به فعال شدن ژاپن در ایران...

4 ملاقات و مذاکرة "دیوید کیمچه" (یک مدیرکل در وزارت خارجة اسرائیل) در کاخ سفید با "رابرت مک فارلین" مشاور امنیت ملی رئیس جمهور امریکا، دربارة سرنوشت گروگان های امریکایی در لبنان و نیاز ایران به تسلیحات. گفتار رادیو امریکا به نقل از مجلة فرانسوی زبان "وئسته" مبنی بر تأخیر در برآورده کردن خواسته های جناح معتدل و نتیجتاً تحکیم گروه افراطی و چپ در ایران. اظهار تمایل تلویحی وزیر خارجة ترکیه پس از سفرش به امریکا در مورد ایفای نقش میانجی بین ایران و امریکا.

5 وزیران اطلاعات کشورهای عربی در پایان اجلاس خود در بیانیه ای از ایران و عراق خواستند تحت نظارت سازمان ملل با یک دیگر صلح کنند. این بیانیه با نارضایتی سوریه، الجزایر، جمهوری دمکراتیک یمن، لبنان و لیبی روبه رو شد.

6 دولت کویت در ادامة اخراج ایرانیان مقیم این کشور، 164 تن دیگر را اخراج کرد.

7 "حمید دهقانپور" یکی از سی اسیر آزاد شدة معلول از "اردوگاه موصل یک" - که محل نگه داری اسیران عملیات خیبر می باشد - وضعیت دشوار 1850 تن از اسیران این اردوگاه را شرح داد. این اسیران به مدت ده ماه - بی اطلاع مأموران صلیب سرخ جهانی - در این اردوگاه زندانی بوده اند و تحت انواع شکنجه ها، تنبیه و توهین بدنی قرار داشتند و ... که تعدادی از آن ها بر اثر شدت شکنجه های مأموران عراقی، به شهادت رسیده اند.

8 با دیدار از انگلستان، امروز "جورج بوش" معاون رئیس جمهوری امریکا، سفر خود را به هفت کشور صنعتی اروپا پایان داد. دست یابی به راه حلی جهت مقابله با تروریسم و تعیین یک استراتژی مشترک در این خصوص، یکی از اهداف این سفر بوده است. بوش و تاچر خواستار تحریم فرودگاه بیروت شده اند و دیگر کشورها را نیز به این امر فراخوانده اند. تاچر گفت: «هفت کشور صنعتی اروپا و ژاپن هفتة آینده در بن یک استراتژی مشترک برای مبارزه با تروریسم طرح ریزی می کنند.» بوش نیز گفت: مبارزه با تروریسم بین المللی از عهدة هیچ کشوری به تنهایی ساخته نیست.

9 واکنش برخی سیاست مداران لبنانی و طرح موضوع سرنوشت هفت گروگان امریکایی، از جمله وقایعی است که در ادامة ماجرای ربودن هواپیمای امریکایی مطرح شده است. واکنش و تلاش های نبیه بری در برابر تلاش امریکا برای منزوی ساختن فرودگاه بیروت.

ص: 812

ادامة تهدیدات امریکا دربارة عاملان ربودن هواپیمای تی.دبلیو.ای. و بررسی اختصاص پانصد هزار دلار جایزه برای اطلاعاتی که به دست گیری آنان بینجامد. اظهارات شولتز مبنی بر تهدید بودن فرودگاه بیروت. تلاش امریکا برای بستن این فرودگاه با وجود احتمال وقوع خطرهایی برای هفت گروگان امریکایی.

گزارش روزشمار 13/4/1364

1 اجرای عملیات نفوذی "ظفر5" به همت ارتش در سه محور میانه (منطقة عمومی مریوان)، پنجوین و درة توتمان.

2 عراق در سنندج با ده هواپیما پادگان های سپاه (توحید) و ارتش و تعدادی مناطق مسکونی در اطراف آن ها را بمباران کرد که بر اثر آن، 16 تن شهید و بیش از 105 تن مجروح شدند. در میان شهدا و مجروحان، افراد غیرنظامی - از جمله شماری زن و کودک - نیز مشاهده شده است. روستاهای پیرانشهر هم بمباران شد که تلفات جانی و مالی در پی نداشت.

3 عناصر ضد انقلاب با حمله به یک پایگاه در منطقة مریوان، آن را تصرف و 7 تن را شهید و 2 تن را نیز اسیر کردند.

4 تحلیل روزنامة ژاپنی "آساهی شیمبون" دربارة برقراری آتش بس محدود و منطقه ای و صلح در جنگ عراق و ایران از دید مقام های ژاپنی و ایرانی، به مناسبت سفر آقای هاشمی به ژاپن.

5 "پیرزاده" دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی، در بیانیه ای بدون تعیین آغازگر و ادامه دهندة جنگ شهرها، از وقوع آن ابراز تأسف کرد و خواستار توقف جنگ شد.

6 انعکاس مطامع و تصورات بخشی از نخبگان امریکا دربارة اوضاع ایران و ارتش آن، در مقالة روزنامة "واشنگتن تایمز" با عنوان "آیندة سیاسی تاریک ایران". در این مقاله با اشاره به نقش ارتش بعد از حیات امام خمینی، بر ضرورت دست نخورده باقی ماندن آن (ارتش) تأکید شده است. این ارتش دست نخورده، برای برقراری توازن در خلیج فارس و نیز ایفای نقش قاطع برای تبدیل ایران به یک حکومت معتدل و دمکراتیک، مهم شمرده شده است. در ادامة مقاله، راه های عملی به امریکاییان دربارة نحوة دخالت در جنگ، پیشنهاد شده است.

7 با گذشت سه روز از آزادی گروگان های هواپیمای امریکایی تی.دبلیو.ای. و در مقابل، آزاد نشدن زندانیان مورد نظر در اسرائیل، نشریة "فارین ریپورت" این پرسش را مطرح کرده که "آیا معامله ای مخفی در کار بوده است؟" سپس خود پاسخ داده که ربایندگان در اصل شیعه و از افراطیون حزب الله تحت حمایت ایران هستند و سکوت در قبال آزادی گروگان ها، قولِ گرفتن مخفیانة سلاح های غربی است.

8 طرح قانونی الحاق امور جنگ زدگان به وزارت کار، در مجلس شورای اسلامی تصویب شد.

گزارش روزشمار 14/4/1364

9 به رغم تهدیدات عراق مبنی بر از سرگیری جنگ شهرها، امروز نیز حادثة مهمی در این زمینه رخ نداد.

10 بر اساس بررسی دفتر سیاسی سپاه، در ده روز گذشته چهارده مورد درگیری بین نیروهای خودی با عناصر ضدانقلاب در مناطق مختلف روی داده که تلفات و ضایعاتی به دو طرف وارد آورده است.

11 گزارش رادیو مجاهد از حمله به یک پایگاه سپاه در محور مهاباد - سردشت.

ص: 813

1 نمایندة ایران در سازمان ملل، با انتشار اسنادی حاکی از ارسال سلاح از افریقای جنوبی به عراق، تأکید کرد که این اقدام عراق ناقض قطع نامة 558 شورای امنیت (ممنوعیت معامله با افریقای جنوبی) است.

2 در پی تهدید های عراق مبنی بر راه اندازی مجدد جنگ شهرها، رئیس جمهور و رئیس شورای عالی دفاع هشدار داد که ایران نیز علیه بغداد و بعضی شهرهای عراق مقابله به مثل خواهد کرد.

3 مصاحبة آقای هاشمی در بازگشت از سفر چین و ژاپن در فرودگاه مهرآباد تهران و اشارة وی به نقش ایران در نظر قدرت های مهم دنیا و نقش و اهمیت چین و ژاپن در معادلات سیاسی و همکاری با آن ها بر اساس زمینه هایی که ایران تمایل دارد. بازتاب این سفر در رادیو بی.بی.سی. (اشاره به مخالفت ایران با بحث در شورای امنیت سازمان ملل متحد دربارة جنگ).

4 پخش غیرمعمول برنامه از کانال یکِ تلویزیون فرانسه که جنبه های نسبتاً مثبتی را در مورد ایران به تصویر کشید، از جمله: نمایش فیلمی از مناطق جنگی ایران به خصوص هویزه و در فاصلة شش کیلومتری جادة استراتژیکی بصره - بغداد و شهرهای خرمشهر و آبادان؛ قسمت هایی از مصاحبة این تلویزیون با هاشمی رفسنجانی؛ نمایش گوشه هایی از جنایت های جنگی صدام در حمله به شهرها و اهداف غیرنظامی و نیز استفادة عراق از سلاح های شیمیایی؛ مصاحبة کوتاهی با یک اسیر عراقی؛ قسمت هایی از یک سخن رانی امام خمینی مبنی بر ضرورت قطع حمایت شرم آوری که از عراق می شود.

5 اجلاس خصوصی وزیران نفت کشورهای عضو اوپک بدون دست یابی به یک راه حل مشخص جهت تثبیت بهای نفت، پایان یافت و تنها چند پیشنهاد جدید بررسی شد.

6 ادامة بازتاب ها و پی آمدهای ربودن هواپیمای امریکایی و تحریم فرودگاه بیروت، از جمله: سرنوشت هفت امریکایی گروگان در لبنان؛ اظهارات ریگان و مک فارلین دربارة نقش حافظ اسد و سوریه.

7 پس از گذشت چند روز از آزادی گروگان های امریکایی و بر خلاف بحث رایج در محافل خبری و سیاسی مبنی بر نقش کلیدی سوریه در آزادسازی گروگان ها، روزنامة "واشنگتن پست" در گزارشی دربارة نقش عمدة رئیس مجلس شورای اسلامی ایران در آزادسازی گروگان ها، پس از اشاره به دعوت رفسنجانی از چندین عضو "گروه شیعه افراطی حزب الله" و دیگر رهبران شیعه برای رهایی گروگان ها و تلاش ایران برای خروج از انزوای دیپلماتیک، افزوده است که رفسنجانی به عنوان رهبر جناح میانه رو ایران، خواهان یافتن راه حل مسالمت آمیز در جنگ با عراق نیز می باشد.

گزارش روزشمار 15/4/1364

8 گزارش قرارگاه حمزه از درگیری های اخیر کردستان و عملیات انصاراللّه؛ گزارش یک بولتن سیاسی از وضعیت کردستان؛ سابقة درگیری ها و اختلاف گرو ه های دمکرات و کومه له و نیز اهداف عملیات انصاراللّه.

9 حملة گروهی از عناصر حزب دمکرات به یک مقر خودی در اطراف پاوه.

10 تداوم اقدامات آمادگی لشکر19 فجر برای اجرای عملیات نفوذی بسیار وسیع در منطقة عمومی دهلران - طیب و آغاز توجیه فرماندهان عملیاتی این لشکر بر اساس شناسایی های انجام شده.

11 دربارة کشتی کویتی "المحرق" که از سی ام خردادماه در توقیف ایران است، رادیو امریکا امروز اعلام کرد که ایران هنوز تاریخی برای آزادی این کشتی معین نکرده است.

"عبدالفتاح البدر" رئیس شرکت نفت کش کویتی، ابراز امیدواری کرده است که کشتی المحرق پس از تخلیة کالاهای ارسالی به مقصد عراق، تا اواسط ماه جاری میلادی آزاد شود.

ص: 814

1 مصاحبة دکتر "وحید دستجردی" مدیرعامل جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، دربارة فعالیت های این جمعیت در داخل کشور، سرحدات جنگی و مناطق بمباران شده به وسیلة عراق.

2 سفیر شوروی در افغانستان در گفت وگو با یک دیپلمات ایران از مواضع ایران در افغانستان ابراز ناخشنودی کرد و افزود: «ایران، افغانستان و شوروی سه کشور ضد امپریالیست هستند، در حالی که عربستان و پاکستان شاخه های امریکا هستند و ضدانقلاب افغانی را تجهیز می کنند.» وی از برخورد یکسان جمهوری اسلامی ایران در برابر شوروی و امریکا ابراز تأسف کرد و در خصوص ویران شدن مناطق مسکونی ایران با سلاح های روسی، گفت: «در صورتی که رهبران شما بخواهند، چنین راکت هایی را مستقیماً در اختیار شما می گذاریم.»

3 ادامة بازتاب سفر هاشمی به چین و ژاپن در رسانه های داخلی و خارجی، از جمله: اشاره به حضور هم زمان آقای هاشمی و کیسینجر در ژاپن و نیز پاسخ آقای هاشمی به خبرنگاران دربارة روابط ایران با امریکا.

4 "حافظ اسد" درخواست ریگان دائر بر آزادسازی گروگان های امریکایی را رد کرد. از سوی دیگر، "سازمان

مستضعفین" با انتشار بیانیه ای اعلام آمادگی کرد که ربایندگان هواپیما را به یک دادگاه بین المللی بسپارد به این شرط که ریگان نیز به دلیل جنایت های خود در پشتیبانی از اسرائیل علیه ملت مستضعف لبنان، محاکمه شود. در بیانیة این سازمان بر جنگ با امریکا و اسرائیل تأکید شده است.

5 واکنش "شاذلی قلیبی" دبیر اتحادیة عرب در برابر تهدیدات امریکا مبنی بر تحریم فرودگاه بیروت؛ اعلام تشکیل جلسة این اتحادیه در هفتة آینده برای اتخاذ یک موضع مشترک عربی در این باره.

6 "سوبروتو" وزیر نفت اندونزی و رئیس کنونی کنفرانس سازمان اوپک، در چهارمین دور مذاکرات خصوصی این سازمان در وین، به توافق وزیران کشورهای عضو در دفاع از قیمت، سقف تولید کنونی، بررسی ایجاد کمیته ای ویژه برای کنترل دقیق و همه جانبه برای اجرای مصوبات اوپک و... اشاره کرد و کنترل دقیق فروش نفت اعضای اوپک را از وظایف اصلی این کمیته دانست.

گزارش روزشمار 16/4/1364

7 انفجار بمب در خیابان فردوسی تهران در ادامة اجرای انفجارهای آسان در اماکن عمومی به وسیلة عوامل وابسته به عراق.

8 تفسیر امروز رادیو بی.بی.سی. دربارة ارتباط طولانی شدن نبرد کردها برای دست یابی به خودمختاری با جنگ پنج سالة ایران و عراق.

9 اظهارات "الرشید" وزیر مشاور در امور کابینة کویت، در مورد ملاقات امروز نخست وزیر ترکیه، با امیر کویت و توافق آن ها دربارة پایان جنگ.

10 آقای هاشمی رفسنجانی در جلسة علنی امروز مجلس شورای اسلامی سفر هیئت پارلمانی جمهوری اسلامی ایران به کشورهای چین و ژاپن را آغاز حرکت جدید در سیاست خارجی و روابط بین المللی و نیز حضور شایستة جمهوری اسلامی در دو قطب جهانی، توصیف کرد.

11 موافقت امام خمینی با کناره گیری آقای صانعی از مسئولیت دادستانی کل کشور و انتصاب آقای موسوی خوئینی ها به این سمت که بازتاب هایی گسترده در رسانه های همگانی داشته است:

خبرگزاری آلمان و یونایتدپرس: این انتصاب به طور مؤثری خوئینی ها را از صحنة رقابت ریاست جمهوری حذف خواهد کرد... .

ص: 815

رادیو بی.بی.سی: خوئینی ها به مخالفت سرسختانه با غرب و به خصوص امریکا شهرت دارد و در این زمینه بهتر از بسیاری دیگر از رهبران ایران نظرات آیت الله خمینی را منعکس می کند. ماه آینده حجاج ایرانی در مراسم حج کم تر مزاحم عربستان خواهند بود.

1 اظهارات "میرحسین موسوی" نخست وزیر در نشستی با خبرنگاران و رسانه های داخلی با اشاره به توقیف روزنامة صبح آزادگان: قوة اجرائیه معمولاً در همة کشورها به دنبال محدود کردن فعالیت روزنامه هاست، در کشور ما برعکس، قوة مجریه داوطلب این است که روزنامه ها آزادانه فعالیت و نقد کنند.

2 ادامة بازتاب ربودن هواپیمای تی.دبلیو.ای: واکنش کشورهای منطقه در برابر تهدید امریکا به تحریم فرودگاه بیروت؛ آزادی تعدادی دیگر از زندانیان زندان "عتلیت" در اسرائیل.

3 دولت امریکا به دولت مصر اطلاع داد که موافقت خود را با آغاز مذاکرات سه جانبه بین هیئت های اردنی، فلسطینی، امریکایی در نیمة ماه میلادی آینده (اوت) به دولت اردن ابلاغ خواهد کرد.

4 اظهارات "ابوایاد" مرد شماره2 الفتح دربارة عدم حضور سوریه در کنفرانس سران عرب که قرار است برای رسیدگی به مسئله فلسطین تشکیل شود و تأکید وی بر ضرورت شرکت سوریه در کنفرانس.

5 گزارش روزنامة "الاسلام" چاپ کلمبو، دربارة اظهارات رئیس ادارة امنیت ملی امریکا در مورد نقش امریکا در جنگ عراق و ایران.

گزارش روزشمار 17/4/1364

6 تک محدود عراق علیه نیروهای ارتش در ارتفاع گیسکه (منطقة سومار) در بامداد و پاتک ناموفق نیروهای خودی در بعدازظهر امروز.

7 طرح مسائل امنیتی خلیج فارس و جنگ ایران و عراق در نشست وزیران امورخارجة شورای همکاری در عربستان.

8 "شریف الدین پیرزاده" دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی، از تشکیل جلسة کمیتة صلح وابسته به این سازمان در جده (در سپتامبر آینده) برای متوقف کردن جنگ عراق و ایران خبر داد.

9 اوزال: ترکیه صلاحیت میانجی گری جهت پایان دادن به جنگ ایران و عراق را دارد.

10 گزارش روزنامة اطلاعات از سفر رئیس جمهور و همراهان به استان چهارمحال بختیاری؛ اظهارات رئیس جمهور دربارة مواردی چون: انفعال ابرقدرت ها در برابر انقلاب اسلامی، شروط برقراری صلح، سرچشمه گرفتن انقلاب اسلامی از اندیشه های قرآنی و از راه انبیا، فقر و محرومیت به جای مانده از رژیم ستم شاهی و... .

11 مصاحبة نخست وزیر دربارة نفت؛ توسعه روابط اقتصادی با شوروی؛ ربوده شدن هواپیمای امریکایی تی.دبلیو.ای.؛ تأیید دولت در سخنان امام؛ تأثیر مسئله افغانستان و تسلیح عراق در ارتباط میان ایران و شوروی؛ تعطیلی نیروگاه اصفهان بر اثر ترک کارشناسان روسی؛ پاسخ به ادعای امریکا دربارة دخالت ایران در آزادی گروگان ها؛ وجود ریشة تروریسم در امریکا و اسرائیل؛ مخالفت جمهوری اسلامی با تروریسم واقعی.

12 روزنامة اطلاعات مقالة مفصلی از سیدمحمد موسوی خوئینی ها در دو شماره با عنوان "از امروز آمادگی فرهنگی برای حج، که فردا دیر است" درج کرده است. در این مقاله مطالبی آمده است در اهمیت مناسک حج به عنوان یک عبادت اجتماعی؛ گزارشی از واکنش دولت عربستان در برابر راه پیمایی برائت از مشرکان در حج سال گذشته؛ توطئه صدام در هجوم به حاجیان ایرانی در مراسم حج.

ص: 816

1 ارسال یادداشت سفارت ایران در کویت به وزارت خارجة این کشور در پی تشدید اقدامات کویت در اخراج ایرانیان. در این یادداشت بر ضرورت رعایت مقررات بین المللی در مورد اتباع خارجی و اموال آن ها به ویژه مسلمانان و همسایگان، تأکید شده است. اظهارات یک نمایندة مجلس کویت خطاب به "وزارت کشور" این کشور دربارة ضرورت اخراج طرف داران اسرائیل از کویت.

2 در واکنش در برابر تهدید امریکا به تحریم فرودگاه بین المللی بیروت، سخن گوی وزارت خارجة ایران از کشورهای اسلامی و عربی خواست تا در صورت عملی شدن تحریم امریکا و هر کشور دیگر، استفاده از فرودگاه ها و فضای خویش را برای پروازهای آن کشورها ممنوع کنند.

3 رئیس جمهور امریکا، در جمع انجمن وکلای این کشور دربارة تروریسم سخن رانی کرد و کشورهای ایران، لیبی، کره شمالی، کوبا و نیکاراگوئه را متهم کرد که یک ترکیب تازة جنایی در سطح جهان تشکیل داده اند و در ابراز تنفر تعصب آمیز از امریکا، هم سو شده اند. وی اطلاعات و آماری در این باره ارائه داد. ریگان از سوریه در فهرست کشورهای حامی تروریسم نام نبرد.

4 مجلة امریکایی "نیوزویک" - که خبرنگار آن با تعدادی دیگر از خبرنگاران غربی اخیراً به ایران آمده و از جبهه ها و شهرهای بمباران شده بازدید کرده بود - امروز گزارش مفصلی از جنگ در جبهه ها و شهرهای ایران چاپ کرد.

گزارش روزشمار 18/4/1364

5 تک محدود موفق دشمن به مواضع ارتش در منطقة "نهر عنبر" مقابل پاسگاه شرهانی (جنوب نوار مرزی موسیان) و پاتک ناموفق خودی در بازپس گیری ارتفاع 402 معروف به "کله شوان" در منطقة سومار که روز گذشته به تصرف دشمن در آمده بود.

6 هواپیماهای عراقی یک نفت کش به نام "ام - وطن" دارای ملیت ترکیه را که در اجارة دولت ایران بود، هدف اصابت یک فروند موشک قرار دادند.

7 در یک اقدام بی سابقه، هواپیمای حامل وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران که در حال بازگشت از کنفرانس وزیران نفت اوپک در وین بود، مورد تعرض هواپیما های عراقی قرار گرفت ولی با توجه به اسکورت دو فروند هواپیمای جنگی اف - 4 ایران، این تعرض دفع شد.

8 "حسن" شاه مراکش، اعراب را به پشتیبانی از عراق در مقابله با "تجاوز ایران" فرا خواند.

9 در مرحلة دوم عملیات "انصارالله" که در مناطق مرزی شمال غرب کشور جهت قطع ارتباط نیروهای ضدانقلاب با عراق و سرکوبی و انهدام آنان و پاک سازی روستاهای مرزی ادامه دارد، قرارگاه حمزه سیدالشهداء(ع) (سپاه) به عنوان این که "تعداد کثیری از عناصر تشکیلاتی و سران ضدانقلاب از جمله "علیار" مسئول نظامی حزب منحلة دمکرات، به هلاکت رسیده اند"، اسامی دیگر کشته شدگان را با سمت آن ها اعلام کرد. در یک نشریة داخلی سپاه نیز در گزارشی به میزان خسارات وارده به ضدانقلاب، کادر تشکیلاتی و عناصر مهم آن، دست یابی به اسناد و مدارک، آزادی اهالی بومی روستاهای آزاد شده، قطع ارتباط تدارکاتی گروهک ها با حکومت بعثی عراق و نیز گرفتن تعدادی اسیر از جمله "علی عزیزی" مسئول نظامی گروهک "خبات" و ... اشاره شده است. همچنین به گزارش قرارگاه حمزه (ارتش) عناصر حزب دمکرات که از عراق وارد ایران شده اند، خود را برای فعالیت ایذایی آماده می کنند.

ص: 817

1 دیدار مسئولان قوة قضائیه با امام خمینی که در واقع مراسم تودیع دادستان قبلی (آقای صانعی) و معارفة دادستان جدید (آقای موسوی خوئینی ها) محسوب می شد و سخن رانی امام خمینی دربارة مسائل مختلف جنگ و نظام و نیز دربارة این تغییرات.

2 مهندس "غرضی" وزیر نفت نتایج اجلاس مقدماتی کنفرانس وزیران نفت اوپک را تشریح کرد.

3 آخرین تحولات در روابط ایران با شوروی با توجه به آخرین مواضع مسئولان جمهوری اسلامی ایران از جمله مصاحبة دیروز نخست وزیر ایران، در مصاحبه رادیو بی.بی.سی با "جهانگیر بهروز" روزنامه نگار ایرانی، بررسی شد.

4 روزنامة "هرالد تریبون" با تأکید بر این که ایران جسورانه ثابت کرده که با پشت سر گذا شتن مخاطرات قبلی (جنگ پنج ساله با عراق، تهدید گروه های چپ و راست...) ماندنی و پابرجاست، از امریکا خواست تا از تیرگی روابطش با ایران بکاهد و در صدد یافتن راهی مناسب برای نزدیک شدن دوباره به ایران باشد.

5 در واکنش به مواضع امریکا و اظهارات روز گذشتة ریگان دربارة تروریسم و متهم کردن چند کشور به تروریسم، امروز منابع شوروی، لبنان، لیبی و اردن مواضع رسمی و غیر رسمی کشورهای خود را اعلام کردند.

6 گزارش نشریة "فارین ریپورت" از آخرین تحولات جنگ ایران و عراق و نیز وضع جسمی امام خمینی.

7 رادیو "صدای نجات ایران" (وابسته به علی امینی) گزارش داد که "طارق عزیز" وزیر خارجة عراق، از سوی صدام حسین یک ساعت نفیس طلا که در پشت آن نقشة عراق حک شده و در آن خرمشهر به نام "محمره" و به صورت یکی از شهرهای عراق ترسیم گردیده، به "مسعود رجوی" هدیه کرده است.

گزارش روزشمار 19/4/1364

8 نیروهای عمل کنندة لشکر19 فجر جهت اجرای یک عملیات انهدامی وسیع در منطقة عمومی دهلران - طیب در غرب رودخانة میمه، غروب امروز پس از نماز مغرب، از دهکدة فرح آباد به سمت منطقة عملیاتی ره سپار شدند تا در ساعت1 بامداد برای شروع درگیری اعلام آمادگی کنند. از شروع عملیات تا زمان برگشت نیز حدود چهار ساعت در نظر گرفته شده است[ضمیمه دارد].

9 امروز پادگان پیرانشهر دو بار در ساعت14 و 16:30 بمباران شد که بر اثر آن، دو غیرنظامی به شهادت رسیدند.

10 در پی حملة دیروز هواپیما های عراقی در خلیج فارس به تانکر نفت کش "ام - وطن" متعلق به ترکیه، وزارت خارجة این کشور با انتشار بیانیه ای حاوی اعتراضی بسیار ملایم آن هم بدون اشاره به عراق، اعلام کرد دولت ترکیه جهت مقابله با تکرار حمله های مشابه، در چارچوب قوانین و حقوق بین المللی اقدامات لازم را به نحو مقتضی انجام خواهد داد.

11 در آرژانتین کمیسیونی تشکیل شده تا موضوع فروش اسلحه به ایران و عراق را بررسی کند. همچنین کمیته ای از وزیران هفت دولت عرب برای تصویب منع فروش سلاح به ایران، به آرژانتین خواهند رفت.

12 مقام های حکومت کویت به دنبال تشدید اقدامات خصمانه شان علیه اتباع ایرانی مقیم کویت، تعدادی دیگر از ایرانیان را بازداشت و اخراج کردند.

چگونگی رابطة کشورهای حوزة خلیج فارس با ایران، از جمله مباحث رسانه های منطقه و جهان است. رادیواسرائیل: سران شورای همکاری خلیج فارس سیاستی دال بر عدم پیروزی طرفین جنگ

ص: 818

1 پیش گرفته اند تا در پناه دو قدرت موجود، از آرامش و ثبات نسبی برخوردار باشند.

روزنامة ژاپنی یومیوری شیمبون: ایران با حرکت های دیپلماتیک خود نشان داده که واقعاً مایل به بهبود روابط خود با کشورهای عربی خلیج فارس است و آقای هاشمی در سفر به ژاپن از مقام های ژاپنی خواسته تا در ملاقات با مقام های کشورهای عربی حوزة خلیج فارس این مسئله را قید نمایند.

2 تحلیل نشریة تایمز لندن دربارة جنگ و تأثیر آن در اقتصاد ایران با این جهت گیری که جنگ کشور را در آستانة فلج شدن قرار داده است.

3 مراسم تودیع آیت الله صانعی با حضور دادستان جدید کل کشور آقای خوئینی ها در محل دادستانی کل. آقای صانعی دربارة ثروت های حرام و نامشروع با استناد به بینش امام خمینی خطاب به دست اندرکاران عالی رتبة قوة قضائیه: بیت المال، مالک است؛ خیلی ساده، خمس تصاعدی را اگر حساب کنید که خود امام هم فرموده: این ها مالک نیستند خمس تصاعدی [را] این ها مالک نیستند هیچ، باید بیگاری هم بدهند.

آقای خوئینی ها در پایان سخنان آقای صانعی: «بر تأسّفم افزوده شد که شخصیت علمی، با چنین حرارت انقلابی و با این پیشنهاد این جوش و خروش و دل سوختگی به حال ضعفا و فقرا و شمشیری کشیده علیه مستکبرین و مترفین و فاسدهای زمان، چنین شخصیتی از تشکیلات قوة قضائیه رفتند و برای ما موجب تأسف است.» وی افزود: خط امام چنین است.

4 در واکنش به سخنان ریگان دربارة تروریسم که ضمن آن ایران، لیبی، کوبا و نیکاراگوئه را مورد حمله قرار داد، وزیر خارجة نیکاراگوا که یک کشیش است، اعلام اعتصاب غذا کرد.

ضمیمة گزارش شماره264: بررسی منطقة عملیات لشکر19 فجر در منطقة دهلران - طیب و غرب رودخانة میمه.

گزارش روزشمار 20/4/1364

5 از ساعت2:45 بامداد عملیات "قدس3" در محور عمومی دهلران - طیب در غرب رودخانة میمه با هدف نفوذ به مواضع دشمن برای انهدام نیروهایش و تجهیزات آن ها به وسیلة رزمندگان لشکر19 فجر سپاه انجام شد. در این عملیات در مرحلة رفت، از نظر میزان موفقیت و سهولت کار بیش از حد انتظار و در مرحلة بازگشت برعکس بود [ضمیمه دارد].

6 امروز دشمن با حمله به یک پست استراق سمع خودی روی تپة 402 در منطقة سومار، آن را تصرف کرد.

7 مرکز تجمع نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران که جهت اجرای یک عملیات در منطقة سیدکان به سر می برند، در نوار مرزی کلاشین - اشنویه هدف حملة هوایی عراق قرار گرفت.

8 پس از قطعی شدن عملیات فاو، اقداماتی که تاکنون صورت گرفته، حاکی از عدم پیشرفت است، به نحوی که فاو را از جایگاه یک عملیات اصلی خارج کرده و به نظر می آید که گویا عملیات های محدود محور اصلی کار قرارگاه های سپاه است. این مسئله در جلسة امروز فرماندهان سپاه بررسی شد و بر ضرورت توجه جدی به آن، تأکید گردید.

9 در جلسة امروز قرارگاه خاتم موضوع استفادة عراق از تجربیات عملیات بدر و خیبر جهت مقابله با نیروهای خودی در منطقة فاو، بررسی شد. "فدوی" مسئول اطلاعات عملیات قرارگاه نوح، دربارة فعالیت های مهندسی عراق که بر مبنای استفاده از آن تجربیات انجام می شود، گزارشی داد.

ص: 819

1 در ادامة خط انفجار در اماکن عمومی به وسیلة عوامل عراق، امروز بمبی در یک اتوبوس مسافربری - که از تبریز عازم خوی بود - منفجر شد و دست کم 12 شهید و 22 مجروح بر جا گذاشت.

2 امروز در دو رستوران کویت انفجارهایی روی داد که روزنامة فرانسوی "لوکوتیدین دوپاری" تلفات آن را 11 کشته و 89 مجروح اعلام کرده و این انفجارها را بر اساس "یک استراتژی که از تهران هدایت و رهبری می شود"، دانسته است. تلویزیون فرانسه نیز آن را به افراطیون ایران نسبت داده، در حالی که یک فرد ناشناس در تماس با دفتر خبرگزاری فرانسه، با پذیرفتن مسئولیت این انفجار، خود را منسوب به "بریگادهای عرب" خوانده است. گزارش شده که از جملة کشتگان این انفجارها، چند افسر عالی رتبة وزارت کشور کویت و چند کودک و یک زن بوده اند.

3 به گزارش یک روزنامة تونسی، سازمان امنیت تونس عده ای از هواداران عراقی را که در یک شبکة جاسوسی برای دولت بعثی عراق فعالیت می کرده اند، دست گیر کرده است. همچنین نشریة انگلیسی "فارین ریپورت" از دست گیری 13 عراقی در بحرین خبر داد که در حال منفجر کردن بمب و برجا گذاشتن نشانه ای مبنی بر دخالت ایران، بوده اند. آن ها اعتراف کرده اند که انفجار دو بمب در بحرین هم زمان با سفر "سعودالفیصل" (وزیر خارجة عربستان) به ایران نیز کار عراق بوده است.

4 "سعودالفیصل" در پایان مذاکرات دو روزة شورای همکاری خلیج فارس گفت مطمئن است جنگ پنج ساله بین ایران و عراق به زودی پایان خواهد یافت. رادیو بی.بی.سی. این اظهارات را بسیار خوش بینانه توصیف کرد.

5 گزارش خبرگزاری فرانسه دربارة جنگ نفت کش ها (که از اوایل 1984 آغاز شده) و بررسی آمار و ارقام آن و نیز تبعات و سودها و زیان هایش.

6 سخنان یکی از مسئولان وزارت نیرو در بررسی علل کمبود برق و کثرت خاموشی های روزانه با اشاره به مواردی چون جنگ و آثار آن به ویژه جنگ شهرها؛ رفتن کارشناسان و متخصصان شوروی از نیروگاها؛ تعویق اجرای عملیات پیمان کار فرانسوی در نیروگاه تبریز؛ رفتن کارشناسان آلمانی از نیروگاه نکا؛ تقسیم ناعادلانة بودجه و سیاست های نادرست ارزی؛ نباریدن برف و باران کافی؛ و مهم تر از همه، فرار و کناره گیری نیروهای انسانی متخصص از وزارت نیرو.

ضمیمة گزارش شماره273: گزارش عملیات "قدس3" و تشریح حرکت خودی و دشمن در دو مرحله رفت و برگشت به صورت جداگانه. بررسی نقاط ضعف و قوت خودی و دشمن.

گزارش روزشمار 21/4/1364

7 نامة فرمانده قرارگاه حمزه به فرمانده کل سپاه دربارة وجود شواهدی از هشیاری دشمن درخصوص عملیات سیدکان؛ اعمال تغییراتی در طرح مانور این عملیات و واگذاری مأموریت تصرف ارتفاع "گوشینه" به تیپ ویژة شهدا در 48 ساعت قبل از شروع عملیات[دو ضمیمه دارد].

8 پاتک موفق خودی (ارتش) و بازپس گیری تپة 175 در منطقة بین پاسگاه شرهانی و شهرک زبیدات.

9 نفت کش 392 هزار تنی ترکیه به نام "سیحان" هدف موشک "اگزوسه" هواپیماهای عراقی قرار گرفت. این نفت کش - که عازم جزیرة سیری بوده - دومین سوپر نفت کش ترکیه می باشد که در چند روز گذشته در مسیر خارک به سیری هدف حملة عراق قرار گرفته است.

10 بمب افکن سوخو - 22 عراقی در حوالی پیرانشهر با آتش پدافند خودی سقوط کرد و خلبان آن اسیر شد.

ص: 820

1 آزاد شدن کشتی کویتی " المحرق" پس از تخلیه محمولة نظامی آن که برای عراق حمل می شد؛ اظهارات "دیویدبدفورد" ناخدای این کشتی؛ اظهارنظر سخن گوی وزارت خارجه انگلیس در بارة آزادی المحرق؛ دیگر پی آمدها و بازتاب های آزادی این کشتی از جمله نامة اعتراض آمیز وزارت خارجة انگلیس به ایران.

2 آقای هاشمی در نماز جمعة امروز تهران در گزارشی دربارة سفر اخیر خود به کشورهای لیبی، سوریه، چین و ژاپن، تحرک بخشیدن به سیاست خارجی کشور در هنگام جنگ روانی - سیاسی عراق برای به انزوا کشاندن ایران را از جمله اهداف این سفر اعلام کرد. وی به دست آوردها و اهداف دیگر سفر نیز اشاره کرد.

3 روزنامة انگلیسی "فایننشال تایمز" در گزارشی در خصوص نخبگان ایران، به بررسی جایگاه کنونی و آتی رئیس جمهور، رئیس مجلس، نخست وزیر، "خوئینی ها" نایب رئیس مجلس به عنوان چهرة معروف ماجرا های لانه جاسوسی و مراسم حج، پرداخته است.

4 پیام وزیر خارجة ایران به وزیر خارجة نیکاراگوئه که در اعتراض به اظهارات ریگان علیه نیکاراگوئه، در حال اعتصاب غذا به سر می برد. همچنین ملاقات سفیر ایران در ماناگوئه با وزیرخارجة نیکاراگوئه در کلیسای محقر محل "اعتصاب" وی.

ضمیمه اول گزارش284: گزارشی دربارة هشیاری دشمن و جوانب مختلف آن در منطقة عملیات سیدکان که به نام "قادر" انجام شد.

ضمیمة دوم گزارش شماره284: بررسی سیر تحول طرح های مانور تا طرح نهایی عملیات سیدکان (قادر).

گزارش روزشمار 22/4/1364

5 عملیات ارتش در سیدکان که قرار بود امروز آغاز شود، 24 ساعت به تعویق افتاد تا یگان ها و واحدهای دست اندرکار بتوانند بر عدم آمادگی شدید موجود فائق آیند[ضمیمه دارد].

6 در قرارگاه خاتم، اجرای عملیات محدود در منطقة پاسگاه "زید" بررسی شد و سرانجام منتفی گردید.

7 گروه های ضدانقلاب با اجرای کمین های متعدد در پیرانشهر و نقده و...، هشت تن از نیروهای خودی را شهید و تعدادی را مجروح کردند.

8 در پی انفجار در دو رستوران ساحلی کویت، ایران و اکثر کشورهای عربی و منطقه ای و برخی کشورهای اروپایی ضمن اظهار هم دردی با امیر کویت، رسماً این انفجارات را محکوم کردند.

9 دربارة بمب گذارهای اخیر کویت، اظهار نظرهای مختلف و متفاوتی در کویت، عراق و ایران شده است. روزنامة کویتی "الوطن" آن را به ستون پنجم و گروه های طایفه ای نسبت داده که پس از به قدرت رسیدن امام خمینی و تشکیل "پیمان مشکوک سه کشور سوریه، لیبی و ایران"، فعالیت آن ها بیش تر شده است. اما برخی مطبوعات کویت از جمله "القبس" دوستان عرب این کشور را مسئول انفجارها دانسته اند. از سوی دیگر، عراق و نشریات طرف دار آن، ایران را متهم به دخالت در این انفجارها کرده؛ ایران و نشریات حامی آن نیز با استناد به اخراج سفیر عراق از بحرین پس از کشف یک گروه زیرزمینی عراقی در بحرین و نیز با اشاره به باج خواهی بیش تر عراق از دوستان خود و...، عراق را مسئول انفجارهای کویت معرفی کرده اند. بعضی نیز احتمال دخالت گروه های سوری و فلسطینی را مطرح می کنند، زیرا مجلس کویت احتمال قطع کمک مالی کویت به اعراب خط مقدم اسرائیل را مورد بررسی قرار داده بود.

ص: 821

1 با وجود اخبار متعدد مبنی بر نبودن اسناد و مدارکی دال بر دخالت ایران در انفجارهای کویت، برخی نشریه ها کوشیده اند آن را به ایران منتسب سازند، از جمله، نشریة "لوکوتیدین دوپاری" آن را نتیجة یک استراتژی که از تهران هدایت و رهبری می شود، دانسته است. "لوموند" و "اکونومیست" نیز به نحوی غیرمستقیم این حادثه را با ایران مرتبط کرده اند.

2 در پی هدف قرار گرفتن دومین سوپر نفت کش ترکیه به وسیلة جنگنده های عراق، امروز اعلام شد که ترکیه در حال مطالعه و بررسی جنبه های قانونی مقابله با این حمله است.

3 برای بار دوم، پیام یک دلال اسلحه مرتبط با اسرائیل به نام "منوچهر قربانی فر" به "رابرت مک فارلین" مشاور امنیت ملی ریگان، تسلیم گردید. مضمون پیام، معاملة سلاح در برابر گروگان بود که می تواند آغاز گفت وگوی خصوصی دربارة مناسبات ایران و امریکا هم باشد.

4 روزنامة "کریستین ساینس مانیتور" در مقاله ای که از رادیو امریکا پخش شد، اقتصاد ایران را بررسی کرده است. به نوشتة این روزنامه، از لحاظ مالی ایران قادر است جنگ با عراق را تحمل کند زیرا هزینه های جنگ برای ایرانیان سنگین نیست، چون سلاح های پیشرفته غرب که گران بها هستند، به ایران فروخته نمی شود. در این مقاله همچنین وضعیت ارزی، بدهی های خارجی و احتمال پیروزی عربستان بر ایران در جنگ قیمت ها، بررسی شده است.

ضمیمة گزارش شماره292: گزارشی از وضعیت عدم آمادگی در آستانة عملیات "قادر" و این که با وجود تأخیر 24 ساعته، اوضاع به گونه ای نیست که در این فرصت، آمادگی مطلوب یا حتی آمادگی لازم تحقق پذیرد.

گزارش روزشمار 23/4/1364

5 گزارشی از طرح عملیات قادر و سازمان رزم و نیروهای مأمور به عملیات در محورهای چپ، راست و میانی و این که شروع عملیات در منطقة سیدکان به دلیل بروز مشکلاتی در حرکت نیروها، از ساعت22:30 امروز به بامداد در روز بعد کشیده شد[ضمیمه دارد].

6 قرارگاه نوح نبی(ع) مستقر در روستای "مارد" آبادان هدف بمباران هواپیماهای ارتش عراق قرار گرفت که بر اثر آن، 30 تن شهید یا مجروح شدند. بمباران این قرارگاه - که قرار است با رعایت شدیدترین ضوابط حفاظتی، به آماده سازی جنوبی ترین قسمت منطقة عملیاتی آتی بپردازد - سبب نگرانی نیروهای خودی در مورد هشیاری دشمن، شده است.

7 به گزارش رادیو اسرائیل و به نقل از هفته نامة امریکایی "دیفنس الکترونیک"، حداقل 14 هواپیمای پیشرفته ایران از نوع اف -14 امریکایی به وسیلة جنگنده های فرانسوی "میراژ - 1" سرنگون شده اند.

8 به نوشتة روزنامة امریکایی "لوس آنجلس تایمز" پنج مرد مظنون به قاچاق اسلحه به ایران را مسئولان امریکایی دست گیر کرده اند.

9 خبرگزاری کویت از پیام تبریک "معمر قذافی" رهبر لیبی (به مناسبت سالگرد روز ملی عراق) به "صدام حسین" خبر داد. این خبر را هیچ یک از منابع خبری تأیید یا تکذی-ب نک-رده ان-د[ضمیمه دارد].

10 انفجار امروز دفتر شرکت هواپیمایی "پان امریکن" در کراچی (که این شرکت را با خاک یکسان کرد) به گرو ه های طرف دار امام خمینی نسبت داده شد. این در حالی است که همین امروز معاون سیاسی وزارت امورخارجة ایران، سفیر پاکستان در تهران را فرا خواند و با ابراز نگرانی از درگیری شیعه و سنی در پاکستان، توجه وی را به توطئه چینی های امریکا علیه اسلام در منطقه، جلب کرد.

ص: 822

1 رادیو مجاهد شرکت در انتخابات ریاست جمهوری را تحریم و اعلام کرد همة نامزدهای ریاست جمهوری را خیانت کار خواهد شناخت.

ضمیمة گزارش شماره301: گزارشی از تأخیر در شروع عملیات ارتش در سیدکان که به دلیل زمان بندی نادرست در مرحلة رسیدن به پای کار بوده است.

ضمیمة گزارش شماره305: گزارش از سیر تحولات و حوادث اخیر در منطقه که مرتبط با مسائل و برخوردهای اخیر میان لیبی با عراق و ایران است؛ سفر تریکی به عراق و برخورد سرد عراق با او؛ صدور بیانیة مشترک بین ایران و لیبی و پی آمدهای صدور این بیانیه در منطقه،...

گزارش روزشمار 24/4/1364

2 گزارش عملیات قادر در منطقة سیدکان که در محور چپ (گوشینه) و راست (سراسپندار) حدود ساعت2:30 بامداد و در محور میانی (سربله و سرهویزه) حدود 5 بامداد شروع شد. شرح موفقیت نسبی نیروهای خودی و پاتک های دشمن و از دست رفتن بخش اعظم گوشینه - مهم ترین هدف این مرحله از عملیات - و تصمیم گیری برای تصرف مجدد آن در شب[دو ضمیمه دارد].

3 در اجرای عملیات قادر، ارتفاعات حسن بیک (عقبة دشمن) را نیروی هوایی خودی بمباران کرد که تلفات و ضایعات بسیاری به دشمن وارد آمد. علاوه بر این، هوانیروز نیز عملیات های اسلینگ توپ روی ارتفاع گوشینه، شناسایی مواضع دشمن و... را انجام داد، اما در این حال یک هلی کوپتر کبری صددرصد خسارت دید. شهر پیرانشهر در مجاورت منطقة عملیاتی قادر، در حملات هوایی دشمن بمباران شد که بر اثر آن، شصت تن مجروح شدند. بر اثر حملات توپخانه ای عراق به پیرانشهر، اکثر مردم شهر را تخلیه کرده اند و ادارات نیز تعطیل شده است.

4 ادامة تحرکات ایذایی جزئی در داخل و ادعاهای سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در این باره.

5 خاموشی های مکرر برق شهرهای مختلف استان باختران و ایجاد اختلال در تهیه یخ مصرفی جبهه ها.

6 اولین دورة آموزشی مربیان خلبانی شکاری جنگنده های "اف - 14" بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در پایگاه هشتم شکاری اصفهان به اتمام رسید.

7 "شریف الدین پیرزاده" دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی، گفت این سازمان سرگرم تهیّه ابتکار جدیدی برای خاتمه دادن به جنگ ایران و عراق است.

8 رادیو اسرائیل امروز در تفسیری دربارة دو انفجار سهمگین اخیر کویت (20/4/1364) به ریشه یابی علل بمب گذاری در این کشور پرداخت و احتمال دخالت عراق را به دلیل چشم طمع داشتن به خاک نفت خیز کویت، و...، و احتمال دخالت ایران را به دلیل کمک های مالی و نظامی کشورهای نفت خیز عرب به ویژه کویت و عربستان به حکومت بغداد، مطرح کرد. این رادیو در احتمال سوم به مباحثات اخیر پارلمان کویت در مورد قطع کمک مالی به سوریه، اردن و سازمان آزادی بخش فلسطین اشاره دارد.

9 حدود دو هزار حقوق دان امریکایی امروز با افتتاح بزرگ ترین کنفرانس خود در لندن به شنیدن سخنان "مارگارت تاچر" نخست وزیر انگلیس پرداختند که خواستار اقدام بی رحمانه برای باقی نگذاردن هیچ گونه پناه گاه یا راه گریز برای تروریست های بین المللی بود. تاچر گفت: پیام ما از بریتانیا به او (ریگان) این است: زود خوب شو، خوب استراحت کن آقای رئیس جمهور؛ ما می خواهیم تو مناسب تر و قوی تر از همیشه بازگردی... .

ص: 823

1 بانک "نشنال وست مینستر" - که یک بانک چند ملیتی انگلیسی است - در بررسی اوضاع اقتصادی عراق دورنمای آینده این کشور را به حل مسئله جنگ منوط دانست و صرفه جویی در طرح های عمرانی و سرریز کردن آن به جنگ و نیز تأثیر نامطلوب کاهش درآمد نفتی عراق را مورد توجه قرار داد.

2 هفته نامة "جبهه آزادی بخش ملی الجزایر" ارگان حزب حاکم این کشور، با متهم کردن عربستان به هم دستی با کشورهای مصرف کنندة نفت برای حمله به اوپک از داخل، سازمان کشورهای صادر کنندة نفت را به همبستگی و نظم فرا خواند[ضمیمه دارد].

3 دو تن از نمایندگان مجلس ملی و یک عضو مجلس سنای پاکستان درخصوص احضار سفیر این کشور در تهران به وزارت خارجه، انتقاد کردند و درگیری های شیعه - سنی در شهر "کویته" را یک مسئله داخلی پاکستان خواندند.

ضمیمة اول گزارش شماره308: گزارش مسئول طرح و عملیات تیپ ویژة شهدا (برادر "شوقی") در مورد تصرف ارتفاع گوشینه.

ضمیمة دوم گزارش شماره308: گزارش برادر "منصوری" معاون تیپ ویژة شهدا دربارة پاتک دشمن و چگونگی عقب نشینی نیروهای این تیپ.

ضمیمة گزارش شماره317: یادآوری و مرور رفتارها و مواضع اخیر برخی شخصیت ها و کشورهای مرتبط با مسئله نفت که در قالب سازمان اوپک فعالیت می کنند، در این ضمیمه آمده است که می تواند توضیح بیش تری دربارة وضعیت کنونی بازار نفت بدهد.

گزارش روزشمار 25/4/1364

4 امروز در دومین روز عملیات قادر، بعد از بازپس گیری ارتفاع گوشینه به همت تیپ ویژة شهدا، دشمن برخلاف روز گذشته محور پاتک خود را بر ارتفاع سربله گذاشت تا سقوط گوشینه آسان گردد. با این تدبیر، نیروهای تیپ یک از لشکر77 را از سربله به عقب زد، سپس تمام تلاش خود را متوجه گوشینه و مواضع جدید تیپ ویژة شهدا کرد. سرانجام گوشینه تخلیه شد و به این ترتیب دشمن پس از آسودگی از مسئله سربله و گوشینه، تلاش اصلی خود را متوجه ارتفاعات سراسپندار کرد. عملیات قادر بازتاب وسیعی در محافل و رسانه های خبری خارجی داشته؛ مهم ترین بازتاب خارجی این عملیات، تلفات سنگین عراق و ایران بوده است.

5 تحرکات ایذایی ناموفق دشمن در هورالهویزه و ضلع غربی جزیرة مجنون؛ سوختن 150 نخل در جزیرة مینو به وسیله آتش توپخانة دشمن.

6 سخن رانی قائم مقام سپاه پاسداران در سمینار فرماندهان مناطق و نواحی سپاه درباره وضعیت فعلی جنگ، مواضع کشورهای دولت و دشمن و مقایسه توانایی های ایران و عراق[ضمیمه دارد].

7 هشدار مراکز اطلاعاتی دربارة ورود محموله های انفجاری به کشور در قالب های مختلف از جمله کلمن و ارسال آن به جبهه ها تحت پوشش کمک به جبهه؛ ورود بمب های آهن ربایی به ایران و آموزش ضدانقلاب در عراق برای انجام دادن عملیات هایی, از جمله مسموم کردن آب آشامیدنی رزمندگان.

8 سخن رانی مفصل صدام در سال گرد انقلاب 17 ژوئیه با تأکید بر عرب گرایی افراطی در جنگ عراق با ایران. صدام ایران را با اسرائیل مرتبط دانست و سران ایران را نژادپرست و توسعه طلب خواند.

گزارش منابع وابسته به وزارت خارجة ایران از اظهارات یک مقام ابوظبی دربارة لزوم تعدیل شرایط ایران

ص: 824

1 برای پایان دادن به جنگ و ورود به عرصة دیپلماتیک در خصوص محول کردن تعیین متجاوز به دادگاه.

2 هیئت اعزامی عراق به کنفرانس سازمان ملل متحد، ادعا کرد که عراق ناچار به پاسخ گویی به تجاوزات ایران در 31 شهریور 1359 بوده است. هنگام سخن رانی نمایندة عراق, هیئت ایرانی جلسه را ترک کرد.

3 تلاش شرکت کشتی رانی متحدة عربی برای خنثی کردن آثار تبلیغاتی سیاسی ماجرای کشتی "المحرق" با همکاری روزنامة "لویدز" لندن.

4 تحلیل روزنامة "ایزوستیا" دربارة سیاست شوروی در قبال ایران و دلیل بازگشت کارشناسان روسی از ایران و رد این مطلب که شوروی قصد ایجاد مشکلات اقتصادی برای ایران دارد.

5 تشکیل کنفرانسی با شرکت گروهی از اربابان سیاست و مطبوعات به دعوت گروهی از نمایندگان محافظه کار مجلس عوام انگلیس در لندن و تبادل نظر دربارة اوضاع کنونی خلیج فارس با تأکید بر موقعیت استراتژیک آن (خلیج فارس).

6 سخنان امروز امام خمینی در دیدار با رئیس و نمایندگان مجلس خبرگان در خصوص آثار منفی تغییر وضع مادی زندگی روحانیان بر نگرش مردم به آنان و سپس به اسلام؛ دلایل تغییر سمت موسوی خوئینی ها و انتصاب کروبی به جای وی در امر حج.

ضمیمة گزارش شماره321: سخنان قبلی امام خمینی دربارة شعار "جنگ جنگ تا پیروزی" از دیدگاه قرآن و اسلام که به ابداع شعار "جنگ جنگ تا رفع فتنه در جهان" انجامید.

گزارش روزشمار 26/4/1364

7 عقب نشینی نیروهای ارتش از ارتفاعات سراسپندار به دنبال فشار دشمن؛ نتایج مثبت و منفی این مرحله از عملیات موسوم به "قادر1".

8 سرنگونی دو هواپیمای عراقی در منطقة شمال غرب با آتش پدافند هوایی ایران.

9 جلسة قرارگاه خاتم برای بررسی امکان اجرای عملیات محدود در جزایر "قطعه" و "سهیل" در غرب اروندرود با حضور جانشین فرماندهی کل سپاه و فرماندهان تیپ المهدی و لشکر ثارالله[ضمیمه دارد].

10 درگیری نیروهای خودی با ضدانقلاب در غرب کشور, از جمله در شهر اشنویه که جاده های تدارکاتی عملیات قادر از آن می گذرد.

11 هشدار قرارگاه "بلال" سپاه در خصوص تحرکات ایذایی اشرار مسلح و حملة آن ها به مأموران انتظامی در جاده های سیستان و بلوچستان. این تحرکات و حملات در پاکستان سازمان دهی می شود.

12 اظهارات رئیس ادارة آگاهی امریکا دربارة کشف باند قاچاق سلاح به ایران.

13 پرداخت دست مزد کارگران خارجی به ارز خارجی و انتقال هرگونه دینار عراقی و جواهر آلات به خارج از کشور عراق ممنوع شد.

14 ورود "طارق عزیز" به اردن به منظور دیدار و مذاکره با وزیر خارجة ژاپن - که در اردن به سر می برد - دربارة روند کنونی صلح. رسانه های عراقی می کوشند هدف از این سفر را دیدار با مقام های اردنی معرفی کنند. گزارش رسانه های غربی دربارة این سفر.

15 مقالة روزنامة اطلاعات دربارة موقعیت گورباچف و جایگزین کردن سیاست مداران قدیمی با سیاست مداران جوان در شوروی.

ضمیمة گزارش شماره332: گزارش منتفی شدن عملیات محدود در جزایر سهیل و قطعه.

ص: 825

گزارش روزشمار 27/4/1364

1 پهلو گرفتن ناو لجستیکی "لاوان" - سومین ناو پشتیبانی نیروی دریایی ایران - در یکی از سواحل کشور؛ سخنان فرمانده منطقة یکم دریایی و ناوگان خلیج فارس و دریای عمان از چگونگی تحویل این ناو پس از چندسال از انگلستان به ایران؛ توانایی و قابلیت های ناوهای ایران و وضعیت تردد کشتی ها در خلیج فارس؛ گزارش فرمانده ناو گروه تنب و لاوان از کارشکنی ها و مشکلاتی که انگلستان و مصر در تحویل این ناو ایجاد کردند.

2 ادعای عراق مبنی بر سرنگون کردن یک هلی کوپتر هوانیروز؛ سخنان فرمانده عملیاتی هوانیروز در غرب و شمال غرب در مورد به کارگیری تاکتیک های جدید در عملیات هوانیروز.

3 کشف شش جسد در باغ کشاورزی پادگان لشکر28 سنندج پس از 11 روز که از حملة هوایی عراق به این پادگان می گذرد.

4 ابلاغ پیام دکتر ولایتی به وزیر خارجة عربستان توسط یک مدیرکل وزارت خارجه که در رأس یک هیئت نفتی وارد عربستان شده است؛ مذاکرات ایران و عربستان در خصوص فشارهای داخلی و خارجی به سازمان اوپک جهت پایین آوردن قیمت نفت.

5 مقاله ای از ماه نامة "عربیا" چاپ لندن, در مورد روابط ایران، عراق و کشورهای خلیج فارس و احتمال سردی روابط عراق با متحدان منطقه ای خود و در مقابل، گرم تر شدن روابط این کشورها با ایران.

6 نطق پیش از دستور "منتجب نیا" نمایندة شیراز در مجلس شورای اسلامی، حاوی تشکر از رزمندگان عملیات اخیر و اعلام مواضع در پاره ای مسائل داخلی و خارجی.

7 مذاکرة مسئولان وزارت خارجة پاکستان با سفیر ایران در پاکستان و تأکید بر اهمیت روابط برادرانه با ایران؛ هم زمان با این مذاکره, دست گیری هشت ایرانی به وسیلة پلیس پاکستان به اتهام دست داشتن در انفجار اخیر در دفتر هواپیمایی امریکا در کراچی.

گزارش روزشمار 28/4/1364

8 حملة هوایی عراق به منطقة عملیاتی قادر و سرنگونی دو فروند هواپیمای عراقی.

9 ادامة عملیات نیروهای خودی در پاک سازی منطقة کردستان از عناصر دمکرات و کومه له.

10 نامة وزیر خارجة عراق به دبیرکل سازمان ملل مبنی بر اصرار مقام های ایران به تداوم جنگ با وجود تصمیم عراق برای توقف موقت بمباران شهرهای ایران با هدف پایان دادن به جنگ از طریق مذاکره.

11 سخنان وزیر خارجة ژاپن در ادامة سفر به کشورهای خاورمیانه و در دیدار با مقام های سوریه دربارة عدم تغییر نگرش ایران به ادامة جنگ و درخواست از سوریه برای همکاری جهت خاتمه بخشیدن به این بحران.

12 گزارش وزارت کشاورزی امریکا در خصوص کاهش واردات ایران از امریکا به رغم افزایش صدور کالاهای کشاورزی ایران به امریکا.

گزارش روزشمار 29/4/1364

13 حملة عراق به میدان نفتی "سروش" واقع در جزیرة خارک و ادعای این کشور مبنی بر وارد آوردن خسارات سنگین به این حوزة نفتی؛ تکذیب ادعای عراق به وسیلة مسئولان ایران.

14 یکی دیگر از خودروهای سپاه در جادة کرزان - جوانرود به کمین دشمن افتاد.

ص: 826

1 سخنان محسن رضایی در جمع فرماندهان سپاه مستقر در فرودگاه های کشور دربارة مسائل و مشکلات سپاه، تشریح موقعیت انقلاب، کشور و سپاه در اوضاع کنونی.

2 تشریح مشی "نه شرقی و نه غربی" در سیاست خارجی ایران و نیز وضعیت کنونی روابط ایران با فرانسه و شوروی در سخنان "ولایتی" وزیر امورخارجه.

3 اظهارات وزیر خارجة ژاپن پس از سفر دوره ای به اردن، سوریه, عربستان و تأکید وی بر ناموفق بودن تلاش های ژاپن جهت تسریع در پایان دادن به جنگ ایران و عراق, در عین حال, اصرار وزیران خارجة ژاپن و عربستان بر ادامة تلاش ها برای برقراری صلح در منطقه؛ طرح موضوع اعراب و اسرائیل در این سفر؛ دیدار وزیر خارجة ژاپن با دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس.

4 گزارش "واشنگتن پست" دربارة گفت وگو های حساس امریکا و عمان در مورد قرارداد نظامی دو کشور و استفادة نیروهای واکنش سریع امریکا در خلیج فارس از پایگاه های هوایی و تأسیسات نظامی عمان در مواقع ضروری. اظهارات سخن گوی وزارت خارجة امریکا در خصوص این قرارداد.

5 اعلام تصمیم اسرائیل مبنی بر آزادی یک صد زندانی دیگر لبنانی از اردوگاه "عتلیت"(اتلیت) در قبال آزادسازی قبلی گروگان های امریکایی هواپیمای تی.دبلیو.ای.

گزارش روزشمار 30/4/1364

6 دفع تک دشمن در ارتفاع "سراسپندار" در منطقة عملیاتی قادر.

7 هشدار رسانه ها در بغداد: اگر ایران تجاوزات خود به داخل خاک عراق را متوقف نسازد, بمباران شهرهای ایران از سر گرفته خواهد شد؛ گزارش خبرنگار نشریه گاردین از آثار سوء جنگ شهرها در شهر بصره.

8 پناهندگی دو خدمه و خلبان یک هلی کوپتر ارتش ایران به نیروهای عراقی[ضمیمه دارد].

9 تدبیر دولت عراق برای حفظ ذخایر ارزی و کاهش فشار ارزی با اخراج پرستاران خارجی از این کشور و چگونگی جبران کمبود نیروی انسانی.

10 اظهارات معاون وزارت نفت حکومت عراق در مورد فروش نفت به امریکا به صورت غیرمستقیم و نیز تأثیر کاهش قیمت نفت بر کمک های جنگی اعراب به عراق.

11 تلاش آشکار سازمان مجاهدین خلق - برخلاف گذشته که آشکار نمی کرد - برای مؤثر نشان دادن فعالیت های این سازمان جهت تأمین اهداف عراق.

12 ادامة وقوع انفجارات در اماکن عمومی شهرهای ایران به وسیلة عوامل عراق.

13 درخواست سپاه پاسداران منطقة یک ثارالله تهران بزرگ و شهرهای استان تهران جهت ثبت نام داوطلبان اعزام به جبهه در واحدهای بسیج.

14 دیدار مسئولان ستاد پشتیبانی جنگ و مسئولان دفتر مرکزی جذب نیروهای متخصص ستاد مرکزی سپاه و دیگر قشرهای مردم با آیت الله منتظری و تأکید وی بر توزیع صحیح کمک های مردمی در جبهه ها.

ضمیمة گزارش شماره360: توضیحاتی در مورد خدمة پناهنده شدة هلی کوپتر شنوک گریخته به عراق.

15 تصمیم و دستور عملیاتی فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی و ابلاغ آن به یگان های فعال در عملیات برای عملیات مجدد روی اهدافی که در مرحلة اول عملیات "قادر1" تصرف نشده یا مجدداً به اشغال عراق در آمده است.

16 گلوله باران مناطق وسیعی از نواحی ایران به وسیلة توپخانة ارتش عراق.

ص: 827

1 منابع مستقل در خلیج فارس حملة اخیر عراق به یک حوزة نفتی ایران در جنوب خارک را تأیید کردند.

2 سخنان رئیس جمهور و نخست وزیر در سمینار "ارزیابی دیپلماسی و مواضع سیاسی ایران در برابر مسائل جهانی" در حضور نمایندگان جمهوری اسلامی ایران در کشورهای غربی؛ بررسی مسائل داخلی کشور؛ تأکید بر سیاست جدید "گشایش دیپلماسی"؛ گزارش رسانه های غربی از سخنان مقام های ایران در تبیین این سیاست؛ اظهارات وزیر سپاه دربارة این سیاست جدید.

گزارش روزشمار 31/4/1364

3 تغییر محسوس مواضع فرانسه در قبال کردهای عراقی مخالف دولت عراق و اعمال بعضی محدودیت ها بر آنان در ادامة حمایت های روزافزون این کشور از حکومت عراق.

4 گزارش نشریة "اشپیگل" دربارة نگرانی این کشورهای منطقه از آیندة جنگ ایران و عراق و نیز سوابقی از تحرکات ضد دولتی شیعیان کویت و روابط این کشور با ایران.

5 اختلاف وزیران نفت کشورهای عضو اوپک بر سر کاهش قیمت و یا کاهش سقف تولید اوپک؛ ایران مخالف هرگونه کاهش قیمت نفت و خواهان 7% کاهش در تولید اوپک است, و عربستان و کویت از تعدیل قیمت نفت سنگین حمایت می کنند.

6 تشکیل "کمیتة ضدجنگ" به وسیلة گروه "نهضت مقاومت ملی ایران" به رهبری "شاپور بختیار" جهت انجام دادن کارهای تبلیغاتی برضد جمهوری اسلامی.

7 پایان کار گردهم آیی نمایندگان اعزامی 23 کشور مسلمان دربارة حج که با مساعی ایران در کشور افریقایی بوتسوانا برگزار شد و اعلام مواضع به نفع ایران در امر نحوة برگزاری حج.

گزارش روزشمار 1/5/1364

8 عملیات محدود "قدس4" در دریاچة ام النعاج در هور به وسیلة تیپ "بدر" سپاه پاسداران متشکل از مجاهدان عراقی که اکثر اهداف آن حاصل شد[دوضمیمه دارد].

9 بازپس گیری یک پست استراق سمع در تپة402 در منطقة عمومی سومار و بازپس گیری قسمتی از ارتفاعات گیسکه. هر دو هدف در خطوط پدافندی ارتش است که تازگی عراق آن را اشغال کرده بود و نیروهای ارتش هر دو را پس گرفتند.

10 حملة عناصر سازمان مجاهدین خلق (منافقین) با نارنجک به یک مرکز بسیج در خیابان آذربایجان تهران که به شهادت و جراحت تعدادی از نیروهای مستقر در این مرکز انجامید.

11 اخیراً عراق برای تقویت و تشدید جنگ روانی علیه ایران، یک فرستندة رادیویی قوی تأسیس کرده است که مناطق غرب کشور را پوشش می دهد و صدای آن در باختران قوی تر از صدای جمهوری اسلامی ایران شنیده می شود.

12 اظهارات رئیس جمهور در چندین جلسه مصاحبه با روزنامة اطلاعات:

- ما بنا بر قطع روابط یا ضعیف کردن روابط سیاسی با کشورهای دیگر را نداریم، مگر در موارد استثنایی.

- در حال حاضر انقلاب اسلامی به خاطر عدم تبیین نقطه نظراتش در مواردی، شناخته نشده است.

- ما در گفت وگوهای سیاسی، آن وقت دارای موقعیت برتر هستیم که در جنگ مشت قوی کوبنده ای را نشان دهیم.

ص: 828

- ما باید بکوشیم که این روند پیش برود: روند اعتراف به وجود جامعة اسلامی.

- معنای شعار "نه شرقی نه غربی"، عدم رابطه با شرق و غرب نیست، عدم وابستگی به شرق و غرب است.

- امروز قدرت و هیمنة انقلاب توانسته علی رغم وجود وابستگی اقتصادی، استقلال سیاسی را درست کند.

1 امروز نمایندگان مجلس یک فوریت طرح قانونی را تصویب کردند که بر اساس آن, معافیت مطروحه در مادة 45 قانون نظام وظیفة عمومی, شامل خانواده های جانباز، اسیر و مفقود نیز بشود.

2 سفیر عراق در امریکا از جوامع بین المللی درخواست کرد تا برای توقف جریان صدور تسلیحات و قطعات یدکی نظامی به ایران, بکوشند. وی اعلام کرد عراق در خط مقدم مقابله با اسرائیل نیست و خود را در مقام مخالفت با مصر و اردن قرار نمی دهد.

سفیر عراق در پاکستان از آموزش نظامی مردم عراق و حضور بیش از یک میلیون تن از آن ها در جبهه های جنگ خبر داد.

3 درخواست "جیمی کارتر" (رئیس جمهور پیشین امریکا) از رئیس جمهور و نخست وزیر ترکیه برای میانجی گری آنکارا بین تهران و واشنگتن. گزارش روزنامة کویتی "القبس" از احتمال جدی شدن سفر وزیر خارجة فرانسه به تهران به رغم تردید های دولت آن کشور؛ تکذیب این خبر به وسیلة وزارت خارجة فرانسه.

ضمیمة اول گزارش شماره376: تاریخچه و نحوة عمل تیپ بدر در عملیات "قدس4" و اهمیت استفاده های مشابه از این تیپ.

ضمیمة دوم گزارش شماره376: ماجرای بی سیم چی اسیر عراقی و تماس گم راه کنندة وی با فرماندهان آتش دشمن.

گزارش روزشمار 2/5/1364

4 پاک سازی مناطق آزاد شده در عملیات "قدس4"؛ تعویق ادامة عملیات در ام الطیره (قسمت باقی ماندة منطقة این عملیات).

5 جلسة قرارگاه خاتم برای بررسی احتمال هشیاری دشمن در منطقة عملیاتی آتی (فاو) و بررسی اقدامات مربوط به عادی سازی و سرعت در روند پیشرفت کار.

6 هفت شهید و دو مجروح، دست گیری تعدادی از عوامل حزب دمکرات و هلاکت یکی از آن ها از نتایج چهارده درگیری با ضدانقلاب در غرب کشور طی 22 روز اخیر، اعلام گردید.

7 حملة دو گروه از پیش مرگان حزب الله وابسته به مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق به یک مقر فرماندهی و یک پاسگاه حکومت بعثی در کردستان عراق.

8 تداوم جنگ روانی عراق با تهدید دوبارة از سرگیری حمله به مناطق مسکونی و غیرنظامی ایران. تحلیل روزنامة "دیلی تلگراف" از علت تأمل عراق در تجدید حمله به مناطق مسکونی به رغم پایان ضرب الاجل چهارده روزة عراق در حالت عدم دست یابی به شرایط مورد نظر و اعلام شدة صدام. ایجاد فضای تبلیغاتی تازه برای عراق در پی گریختن یک هلی کوپتر ایرانی به بغداد.

9 منابع دیپلماتیک در الجزایر امروز اعلام کردند رئیس کمیتة اجرایی ساف دستور داده است تا واحدی دویست نفره از جنگ جویان فلسطینی از الجزایر به بغداد منتقل شود.

ارسال پیام تبریک جبهة آزادی بخش اریتره به مناسبت سال گرد به قدرت رسیدن حکومت بعث در عراق

ص: 829

1 به دنبال ارسال پیام های مشابه از کویت، عربستان، لیبی و الجزایر, به ادعای رادیو صوت الجماهیر عراق.

2 نشریه "الثوره": کشورهای عربی باید در کنفرانس فوق العادة سران کشورهای عرب، جمع واحدی را برای حمایت از عراق تشکیل دهند.

3 گزارش روزنامة اطلاعات از ارسال نامة رئیس دولت امارات متحدة عربی برای رؤسای جمهوری ایران، لیبی و پاکستان در مورد جنگ و مسائل خاورمیانه.

4 اخراج 130 تن از ایرانیان مقیم کویت و ضبط اموال آنان به دستور دولت کویت.

5 برخورد بین وزیران نفت عربستان و ایران در هفتاد و چهارمین کنفرانس اوپک بر سر تعیین و تعدیل قیمت انواع نفت خام.

6 گزارش رویتر به نقل از منابع کشتی رانی خلیج فارس: تصمیم ایران دربارة خرید 9 فروند نفت کش دست دوم برای انتقال نفت خام از جزیرة خارک به سیری.

7 ادعای رادیو ضدانقلابی ایران مبنی بر دیدار هاشمی رفسنجانی با یک مقام امریکایی در جریان سفر اخیر خود به ژاپن و این که وی گفته است چنانچه ایالات متحدة امریکا از او (هاشمی) حمایت کند، حاضر است به نحوی آبرومندانه به جنگ ایران و عراق پایان دهد، مذهبیون افراطی و چپ گرا را سرکوب کند و در روابط با غرب و به ویژه امریکا تجدید نظر کند.

گزارش روزشمار 3/5/1364

8 بررسی مسائل مربوط به تحویل خطوط پدافندی از ارتش و ژاندارمری به سپاه برای اجرای عملیات آتی و احتمال لو رفتن منطقة عملیاتی بر اثر این جابه جایی و بررسی راه های مقابله با آن, در جلسة امروز قرارگاه خاتم[ضمیمه دارد].

9 تصرف بدون درگیری آخرین هدف عملیات "قدس4"؛ نتایج عملیات و خسارات خودی و دشمن.

10 در پی تهاجم عراق و عقب نشینی نیروهای خودی از ارتفاع سرهویز پیش از آغاز مرحلة بعدی عملیات قادر، گردان 107 از لشکر28 (ارتش) مأموریت بازپس گیری این ارتفاع را به عهده گرفت. چنانچه پاتک خودی موفق نباشد، تصرف سرهویز هم به اهداف مرحلة دوم عملیات افزوده خواهد شد.

11 گزارش خبرنگار اعزامی روزنامة "تایمز لندن" به بغداد از فعالیت های عراق برای تأمین ذخیره های تسلیحاتی, از جمله چهار ملاقات صدام با سفیر شوروی در عراق در دو هفته برای تقاضای دریافت موشک. گزارش این خبرنگار دربارة تحویل اولین بخش از محمولة 48 فروندی هلی کوپترهای "بل" امریکایی به بغداد. اعتراف مشاور وزیر خارجة امریکا به فروش 24 هلی کوپتر "هیوز" به عراق بدون آگاه ساختن رسمی کنگره با توجیه "فاقد اهمیت نظامی بودن".

12 تلاش تبلیغاتی ناموفق عراق در قالب اجازه دادن به خبرنگاران خارجی برای بازدید از اردوگاه های اسیران ایرانی در عراق, که خبرنگاران در حین بازدید به ساختگی بودن وضعیت نسبتاً مناسب اردوگاه ها پی بردند.

13 رادیو اسرائیل: اعدام 12 پزشک نظامی عراق به دستور صدام.

14 گزارش رادیو امریکا از تلاش های جدید سازمان کنفرانس اسلامی برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق. عرفات ادعا کرد حافظ اسد مانع شده است که توافق حاصل در مورد برقراری آتش بس جزئی بین ایران و عراق، جنگ را خاتمه دهد.

ص: 830

1 تأکید رئیس شورای عالی دفاع بر خودکفایی در تجهیزات نظامی به عنوان مهم ترین نقطه برای پایداری استقلال کشور, در دیدار با مسئولان و مدیران وزارت دفاع و سازمان های آن.

2 اختلاف جدید بین عربستان و ایران بر سر کاهش تعداد زائران ایرانی خانة خدا به رغم توافق قبلی وزیر خارجة عربستان؛ تلاش مسئولان وزارت ارشاد و وزارت خارجه که تا مرز تهدید به نرفتن هیچ زائر ایرانی به حج, کشیده شد؛ تحلیل ها و بازتاب های این اختلاف؛ تعویض سرپرست حجاج ایرانی با حکم امام؛ اصرار ایران به برگزاری راه پیمایی در مکه.

3 پایان هفتاد و چهارمین کنفرانس اوپک و کاهش 50 سنتی بهای نفت سنگین و نیز کاهش 20 سنتی بهای نفت متوسط؛ گزارش رادیو کلن دربارة بی تأثیری تصمیم اوپک بر بازار نفت به دلیل عرضة بیش از تقاضای نفت در بازارهای جهانی.

4 یک مقام مسئول در دولت ریگان گزارش های منتشر شده مبنی بر این را که انتقاد غیرمنتظر و شدید امریکا از سازمان مجاهدین خلق, یک واکنش مثبت در قبال گام های ایران است, تکذیب کرد.

5 تلاش پلیس ترکیه برای نسبت دادن مسئولیت ترور یک دیپلمات اردنی در آنکارا به ایران و گزارش چند خبرگزاری از تماس های جداگانة افراد ناشناس برای به عهده گرفتن مسئولیت این ترور با معرفی خود به عنوان سازمان جهاداسلامی، گروه حزب الله, سازمان فلسطینی "سپتامبر سیاه".

ضمیمة گزارش شماره397: گزارشی از جلسة امروز قرارگاه خاتم دربارة انگیزه های ژاندارمری در عدم تحویل خط به یگان های سپاه و راه حل آن.

گزارش روزشمار 4/5/1364

6 عدم موفقیت خودی(ارتش) در بازپس گیری ارتفاع سرهویز که از روز گذشته در آستانة مرحلة دوم عملیات قادر، به اشغال عراق درآمده است.

7 حملة ضدانقلابیون مسلح به روستای "قره داغ" صائین دژ که قبلاً اهالی آن را سپاه مسلح کرده بود و وارد آمدن خسارات جانی و مالی به اهالی روستا؛ به دلیل گزارش های متفاوت و اهمیت واقعه، حفاظت اطلاعات سپاه به حفاظت اطلاعات قرارگاه حمزه دستور پی گیری دقیق واقعه و بررسی جوانب آن را داد.

8 اسارت پانزده تن از عناصر موسوم به "خلق عرب" از اهالی بستان و هویزه در عملیات "قدس4" که با ارتش عراق همکاری می کردند.

9 گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از پناهندگی احتمالی یک خلبان هوانیروز به عراق همراه با هلی کوپتر خود.

10 مصاحبة مفصل صدام با خبرنگاران مصری:

- ما به عنوان جزئی از امت عرب, در برابر هر تجاوز بایستی تمام توانایی های مان را در سطح کل امت عرب بسیج کنیم.

- اکنون حتی خود خمینی هم به این مسئله پی برده است که مسئله بلعیدن عراق, خیالی بیش نیست.

- کسی که صلح در تهران را می خواهد، باید متوقف ساختن جنگ را بخواهد.

- ما تاکنون از روابط خود با شوروی رضایت داشته ایم, همچنین از روابط خود با امریکا.

- کمک های لیبی و سوریه به ایران به طولانی شدن جنگ کمک کرده است.

- به فرماندهی کل نیروهای مسلح گفته شده که در صورت تکرار تجاوز هواپیماهای سوری، آن ها

ص: 831

را سرنگون کنند.

1 اظهارات امام جمعة موقت تهران دربارة نارضایتی کشورهای خلیج فارس از اقدامات تروریستی و جاسوسی عراق در این کشورها و تأکید وی بر برکناری صدام برای رفع عامل ناامنی منطقه.

2 گزارش نشریة "گاردین" از جنگ: انتظار نابه جای ایران از سرنگونی صدام و ایجاد شورش در عراق؛ اقدامات موفق صدام در کنار بی رحمی هایش در داخل عراق؛ وضع خوب بصره و اقتصاد عراق؛ نقش کشورهای عرب منطقه در وضع کنونی رژیم صدام؛ حملات محدود اما مداوم ایران؛ تأثیر جنگ شهرها.

3 گزارش های نشریة "تایمز مالی" و رادیو اسرائیل از مذاکرات ایران با تایوان و لیبی جهت تأمین تسلیحاتی خود.

4 تقاضای وزارت خارجة امریکا از مجلس نمایندگان این کشور مبنی بر اختصاص چهار میلیارد دلار برای ایمن سازی سفارت خانه های امریکا در پی ماجرای ربودن هواپیمای مسافربری امریکا در بیروت که چندی پیش پایان یافت.

گزارش روزشمار 5/5/1364

5 ادامة تلاش نیروی زمینی ارتش برای طراحی تداوم عملیات قادر (که به "قادر2" موسوم شد) و تغییر طرح مانور در آخرین روزها؛ حذف اهداف "گوشینه" و "سراسپندار" از ردیف اهداف عملیات و سپردن اقدام اصلی عملیات (تصرف سربله و سرهویز) به تیپ قدس از سپاه و سپردن تثبیت و پدافند آن (بعد از تصرف) به نیروهای ارتش [دو ضمیمه دارد].

6 مصاحبة دو تن از فرمانده هان عراق دربارة درگیری های منطقة عملیاتی شمال [قادر1 و درگیری های پی آمد آن].

7 وزیر اطلاعات عراق: ایران تلاش می کند عظمت امپراتوری فارس ها را زنده کند.

8 در حالی که وزیر سپاه در لیبی به سر می برد، وزیر امور خارجه در رأس هیئتی وارد طرابلس شد. وی هدف از این سفر را پی گیری مطالبی دانست که در سفرهای قبلی بین مقام های دو کشور مورد گفت وگو قرارگرفته بود.

9 آیت الله منتظری در دیدار وزیر امورخارجه، سفیران و کارداران ایران در کشورهای اروپا و امریکا: «برادران فکر نکنند تنها, نمایندة کشور در خارج هستند، بلکه نمایندة اسلام و انقلاب هم به حساب می آیند.» توصیة وی به جلب ایرانیان مقیم خارج از کشور که ضدانقلاب نیستند برای بازگشت به کشور.

ضمیمة اول گزارش شماره418: تشریح موقعیت استراتژیک ارتفاعات سرهویز و سربله.

ضمیمة دوم گزارش شماره418: تشریح علل تغییر در طرح مانور عملیات قادر2.

گزارش روزشمار 6/5/1364

10 در پی محول شدن مأموریت جدید به تیپ قدس سپاه که همواره در کردستان و با ضدانقلاب درگیر بوده و این اولین مأموریت برون مرزی و عملیات کلاسیک آن است، این تیپ کار شناسایی در عملیات "قادر2" را به رغم فرصت بسیار کم آن، آغاز کرد[دو ضمیمه دارد].

تشریح نحوة عمل کرد و میزان موفقیت تیپ بدر در عملیات "قدس4" در جلسة امروز قرارگاه خاتم

ص: 832

1 با حضور قائم مقام فرمانده کل سپاه، فرمانده و مسئول طرح و عملیات تیپ بدر[ضمیمه دارد].

2 یک شکست دیپلماتیک دیگر برای عراق و یک پیروزی برای ایران: انصراف [اجباری] عراق از پذیرش میزبانی هشتمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد که برای سال 1986 پیش بینی شده بود.

3 تعویق اجلاس فوق العادة (اضطراری) کنفرانس سران عرب به دلیل وجود شکاف و صف بندی های موجود بین این کشورها؛ درخواست شاه حسن از سران عرب مبنی بر کنار گذاشتن اختلافات موجود با توجه به اعلامیه های ریگان و اعادة روابط شوروی با اسرائیل؛ تأکید وی (حسن) بر مطرح شدن جنگ ایران و عراق در این اجلاس و مطرح نشدن مسئله بازگشت مصر به جامعة عرب، موضوع آوارگان فلسطینی.

اعلام حضور کویت و اردن و لیبی (مشروط) در کنفرانس سران عرب؛ ابراز رضایت عراق و ساف از مطرح شدن موضوع مورد نظر آن ها؛ انتقاد مطبوعات مصر از عدم طرح مسئله این کشور؛ انتقاد سوریه از برپایی این اجلاس.

4 اظهارات صدام در مصاحبه با یک روزنامة کویتی دربارة احتمال شرکت وی در کنفرانس سران عرب؛ اتمام جنگ در صورت عدم توانایی ایران در کسب پیروزی نظامی؛ تحلیل عملیات های محدود ایران.

5 نخست وزیر اسبق فرانسه یک بار دیگر با تأکید بر موضع گیری خصمانه در برابر ایران, حمایت شدید خود از عراق را اعلام کرد.

6 نامة رسمی سازمان بین المللی حقوق بشر به صدام و ذکر مواردی از نقض حقوق بشر دربارة خانوادة "حکیم" و ذکر این تهدید که اگر به توصیه های این سازمان عمل نکند، از افکار عمومی جهان مصون نخواهد ماند.

7 دیدار سفیران و کارداران جمهوری اسلامی ایران در کشورهای اروپایی و امریکایی با آقای "هاشمی رفسنجانی" رئیس مجلس شورای اسلامی و آقای "موسوی اردبیلی" رئیس دیوان عالی کشور. آقای هاشمی: انقلاب ما اسلامی است, نباید به عنوان یک انقلاب شیعی مطرح شود. آقای موسوی اردبیلی: دو مشکل داریم: یکی این که مسائل ریز برای ما تدوین و روشن نشده است, دوم این که دنیا نمی گذارد مسائل مان را مطرح کنیم.

8 گزارش قائم مقام وزارت خارجة کشورمان از موافقت عربستان با اعزام 150هزار زائر ایرانی به حج.

9 گزارش وزیر نفت از تصمیم اخیر اوپک در دیدار وی با رئیس مجلس شورای اسلامی.

ضمیمه اول گزارش شماره 423: گزارشی از شناسایی منطقة واگذاری به تیپ قدس سپاه در عملیات قادر (سربله).

ضمیمة دوم گزارش شماره423: گزارشی از شناسایی منطقة واگذاری به تیپ قدس سپاه در عملیات قادر (منطقه سرهویز)

ضمیمة گزارش شماره425: مرور اجمالی سابقة تغییر محل اجلاس سران غیرمتعهدها از بغداد.

ضمیمة گزارش شماره427: گزارش منابع مخالف دولت عراق از کشف یک کودتا در آستانة سفر صدام به مراکش (کنفرانس سران عرب) به رهبری "طه الشکرچی" از فرماندهان عالی رتبة مورد اعتماد صدام؛ اعدام طه الشکرچی و یارانش؛ لغو سفر صدام به کنفرانس سران عرب پس از کشف این کودتا.

ص: 833

گزارش روزشمار 7/5/1364

1 آغاز عملیات قادر2: در محور راست (سرهویز) تیپ قدس هدف اولیه را تصرف کرد ولی در تصرف هدف اصلی دچار مشکل شد. در محور چپ (سربله), هدف اصلی تصرف شد ولی در مجموع، در پی پاتک های سنگین دشمن, نیروهای خودی پس از مقاومت های بسیار, در ساعت11:30عقب نشینی کردند[ضمیمه دارد].

2 صدام در جمع هیئتی که به عنوان "انجمن معلمان کویت" به عراق رفته اند، به تشریح اهمیت ملی گرایی و قومیت عرب پرداخت.

3 موفقیت ایران در اعزام حاجیان به تعداد مورد نظر: موافقت پادشاهی سعودی با ورود روزانه بیست هواپیمای حامل حجاج به جده در پی تلاش های دیپلماتیک ایران؛ به این ترتیب همة 150هزار زائر ایرانی امکان پرواز خواهند داشت. عربستان قبلاً با سیزده پرواز موافقت کرده بود و روز قبل, از پانزده هواپیمای حجاج, دو هواپیما را بازگردانده بود.

4 بازتاب اختلاف اخیر ایران و عربستان بر سر تعداد حجاج ایرانی در خبرگزاری های فرانسه و یونایتدپرس و یک نشریة یونانی.

5 اظهار امیدواری وزیر ارشاد از برگزاری با شکوه تر مراسم حج امسال, در مراسم آغاز پروازهای حجاج با حضور نماینده های قبلی و فعلی امام در امور حج. حضور چهل هزار تن از خانواده های شهیدان، اسیران و مفقودان در مراسم حج امسال.

6 گزارش مجلة "الدستور" از اختلاف نظر شدید مقام های امریکایی در مورد نحوة برخورد با ایران؛ الدستور مدعی است که این گزارش بر اساس نظر مقام های امریکایی در مورد مشکل ایران - که به رسانه های امریکایی درز کرده - تنظیم شده است.

7 اعلام تلویحی پیش شرایط امریکا برای بهبود رابطه با ایران و نیز اعلام نارضایتی از اوضاع کنونی منطقه و تأکید بر همکاری با کشورهای حوزة خلیج فارس و امنیت کشتی رانی در آب های این منطقه, در مصاحبة ریگان با مجلة "الحوادث".

8 گزارش نشریة "العالم" از دخالت مستقیم "ریگان" و "شولتز" در پس گرفتن طرح دو تن از نمایندگان سنا که در آن, حکومت عراق را "تروریست" خوانده بودند.

9 سفر هیئتی از مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق به لیبی به منظور تشریح سیاست این مجلس در ابعاد سیاسی و نظامی و اوضاع نابه سامان عراق و قدرت مجاهدان عراقی.

ضمیمة گزارش شماره433: شرح آخرین پاتک عراق در محور سربله در سخنان یکی از فرماندهان تیپ " قدس" سپاه.

گزارش روزشمار 8/5/1364

10 جلس-ة ارزیابی عملی-ات قادر2 جهت بررسی و یافتن دلایل عدم موفقیت در دست یابی به اهداف مورد نظر[ضمیمه دارد].

11 عملیات سپاه تکاب با هدایت قرارگاه شهید بروجردی در روستاهای اطراف تکاب و درگیری با "هیزافشار" از حزب دمکرات.

12 انفجار بمب ساعتی در خیابان 15 خرداد در ادامة حرکات ایذایی عوامل عراق جهت ایجاد جو رعب و ناامنی در داخل کشور.

ص: 834

1 اعزام مجروحان جنگی و اسیران آزاد شدة بیمار برای معالجه به خارج از کشور که وضع جسمی رقت آور آن ها خود نوعی افشاگری علیه جنایات جنگی حکومت عراق است.

2 نمایندة عراق در سازمان ملل مفاد گزارش ایران مبنی بر خرید یک صد عراده توپ سنگین 155 میلی متری هویتزر به وسیلة عراق از افریقای جنوبی را - که بر خلاف مصوبات سازمان ملل در منع معامله با افریقای جنوبی است - تکذیب کرد.

3 گزارش های مفصل رسانه های کویت از سخنان دیروز صدام در جمع اتحادیة آموزگاران کویتی، مبنی بر ضرورت "پاک سازی کشورهای عربی خلیج فارس از دشمن".

4 اختلاف نظر کشورهای عربی بر سر شرکت یا عدم شرکت در اجلاس آتی کنفرانس فوق العادة سران عرب در مراکش.

5 در آیندة نزدیک انجام می شود: بزرگ ترین مانور مشترک نیروهای واکنش سریع امریکا با ارتش مصر؛ مانورهای جداگانة امریکا با نیروهای مسلح اردن، عمان و سومالی.

6 پیدا شدن جسد دو پاسدار انقلاب اسلامی ایران در "بعلبک" لبنان پس از گذشت دو ماه از مفقود شدن آنان.

7 سخنان امام خمینی در دیدار با سفیران و کارداران ایران در کشورهای اروپایی و امریکایی دربارة: وظایف سفیران و کارداران؛ و سیاست خارجی جمهوری اسلامی؛ رسیدن امواج حرکت اسلامی ایران به سایر کشورهای جهان؛ تأکید بر مشارکت همگانی در انتخابات آتی ریاست جمهوری.

ضمیمة گزارش شماره442: گزارش جامعی در مبحث ارزیابی عملیات قادر2: نقاط ضعف و قوت دشمن؛ ضعف های خودی.

گزارش روزشمار 9/5/1364

8 اعلام وضعیت قرمز در تهران؛ عراق نزدیک شدن جنگنده هایش به تهران را تکذیب کرد.

9 واکنش دریانوردان انگلیسی درخصوص توقیف کشتی "المحرق" به وسیلة ایران؛ گزارش خبرگزاری ها از حملة یک هلی کوپتر ایرانی به نفت کش انگلیسی "بریتیش اسپی"؛ طرح سلطان قابوس جهت جلوگیری از بسته شدن تنگة هرمز: توسل احتمالی به نیروهای بیگانه.

10 گزارش سپاه از درگیری های اخیر نیروهای خودی با گروه های دشمن نظام جمهوری اسلامی ایران.

11 نامة "ادریس بارزانی" به روزنامة "تایمز" در اعتراض به آنچه وی تحریفات صورت گرفته در اظهاراتش در مصاحبه با این روزنامه، نامیده است: من نگفته ام کرد ایرانی هستم، بلکه گفته ام به عنوان یک کرد موقتاً در ایران به سر می برم و به دلیل زمینه و منافع مشترک علیه رژیم عراق، با جمهوری اسلامی ایران روابط دوستانه داریم.

12 گزارش "رابرت فیسک" خبرنگار روزنامة تایمز لندن در خاورمیانه از عراق: تلفات سنگین عراق در جنگ های هور؛ سانسور و اختناق خبری حاکم در عراق؛ کارنامة سیاه حقوق بشر درعراق؛ تنفر امریکا از ایران؛ حمایت وسیع کشورهای متمکن از عراق و حمایت های وسیع اقتصادی از این کشور.

13 گزارش نشریة "مسلم میدیا" چاپ لندن، دربارة توسعة مناسبات ایران و عربستان و حل تدریجی مشکلات میان دو کشور و در نتیجه تضعیف عراق.

بررسی وضع کنونی اقتصاد ایران در جلسة هیئت دولت؛ سخنان نخست وزیر در این جلسه؛ تحلیل

ص: 835

1 مجلة "عربیا" چاپ انگلیس، از وضعیت اقتصادی ایران و عراق در کوتاه و بلند مدت[ضمیمه دارد].

2 معاون اول نخست وزیر عراق از دو طرح موازی پنج ساله جهت توسعه اقتصادی کشورش خبر داد؛ گزارش خبرگزاری فرانسه از امضای قراردادی بین عراق و ترکیه جهت افزایش ظرفیت لوله های نفتی عراق که از خاک ترکیه می گذرند.

3 مقالة روزنامة امریکایی "نیویورک تایمز" دربارة سرنوشت گروگان های امریکایی در لبنان.

4 آغاز سمینار چهار روزة لندن با عنوان"اثرات ناسیونالیسم در اسلام" با شرکت جمعی از طلّاب و مدرسان کشورهای اسلامی؛ گزارش رادیو بی.بی.سی. از سخن رانی های این سمینار، از جمله سخنان "کلیم صدیقی" مدیر انیستیتوی اسلام".

ضمیمة گزارش شماره458: بخش های دیگری از گزارش مفصل نشریة "عربیا" دربارة مقایسة ایران و عراق از نظر وضعیت اقتصاد جنگی آن ها.

گزارش روزشمار 10/5/1364

5 دعوت ستاد تبلیغات جنگ از خبرنگاران خارجی برای بازدید از مناطق آزاد شده در جنوب (منطقه هور)؛ واکنش وزیر فرهنگ و اطلاعات عراق در برابر این دعوت با یادآوری شکست اخیر ایران در جبهه های شمالی (عملیات قادر).

6 شهادت یک زن از اهالی دشت آزادگان بر اثر انفجار مین های عراقی.

7 دست گیری شش تن از جمله یک افسر ارتش امریکا به وسیلة پلیس امریکا (اف.بی.ای.) به اتهام توطئه برای قاچاق اسلحه به ایران.

8 اظهار نظر مقام های سه کشور در مورد جنگ ایران و عراق: نخست وزیر اسرائیل: «اسرائیل در جنگ عراق با ایران به شکست ایران مایل است.» نخست وزیر بحرین: «عراق جزء لاینفک امت عربی است.» وزیر دفاع ایتالیا: «ادامة جنگ موجب نگرانی کشورهای اروپای غربی است.»

تفسیر رادیو بی.بی.سی. از روند جنگ ایران و عراق.

9 ملاقات های جداگانة هیئت اعزامی مجلس انقلاب اسلامی عراق به لیبی با سرهنگ "قذافی" و سرگرد "جلود".

10 زمان بندی رادیو ابوظبی برای برنامة "صدای شورای همکاری خلیج عربی" به منظور پخش گزارش دست آوردهای شورای همکاری خلیج فارس.

11 پایان کنفرانس امنیت و همکاری اروپا در فنلاند، با تأکید بر مسئله نقض حقوق بشر در شوروی و اروپای شرقی و نیز ایران؛ ملاقات وزیر امور خارجة امریکا با وزیران خارجة شوروی و ناتو در حاشیة این کنفرانس.

12 گزارش رادیو بی.بی.سی. از تأیید صلاحیت تنها سه تن از پنجاه کاندیدای ریاست جمهوری در شورای نگهبان؛ سخنان "ناطق نوری" وزیر کشور در بوشهر در مورد رد صلاحیت مهندس بازرگان؛ بیانیة حزب نهضت آزادی در مورد تبعات رد صلاحیت کاندیداهای این حزب.

13 اظهارات وزیر کشور در نماز جمعة بوشهر در خصوص حرکات ایذایی و تبلیغاتی گروهای ضدنظام در آستانة انتخابات ریاست جمهوری؛ نمونه ای از این دست حرکات به وسیلة حزب توده در داخل و خارج از کشور.

ص: 836

گزارش روزشمار 11/5/1364

1 حملة موشکی ناموفق یک هلی کوپتر به یک نفت کش بزرگ یونانی حامل نفت ایران.

2 تحویل اجساد دو تن از اعضای سپاه پاسداران مستقر در "دره بقاع" لبنان که دو ماه قبل به دست نیروهای "دروزی" لبنان به شهادت رسیده اند به سپاه پاسداران؛ گزارش رادیو اسرائیل از مراسم تشییع جنازة این دو شهید در "بعلبک" لبنان.

3 گزارش هیئت بازرسی امریکا موسوم به "تاور" از دیدار پیک اسرائیل در کاخ سفید با مک فارلین مشاور امنیتی ریگان و توافق آن ها با ارسال مقادیر محدودی اسلحه به وسیلة واسطه ها به ایران در ازای آزادی گروگان های امریکایی، البته با تأکید بر ارسال سلاح ها از مسیر اسرائیل.

4 گزارش یونایتدپرس در خصوص چگونگی تأمین تسلیحات ایران با این که قدرت های غربی برای جلوگیری از ورود سلاح به ایران محدودیت هایی شدید اعمال می کنند؛ گزارش شبکه های تلویزیونی امریکا از بازداشت شش تن در امریکا به اتهام تلاش برای قاچاق سلاح به ایران.

5 اظهارات آقای هاشمی رفسنجانی در خطبه های نماز جمعة تهران در خصوص مسائلی چون: صدور انقلاب؛ شرکت عراقیان در جنگ علیه دولت صدام؛ اوضاع کنونی حاکم بر نفت و اوپک.

6 گزارش منابع داخلی و خارجی از این که به رغم دعوت گروه های سلطنت طلب مقیم خارج از کشور از سلطنت طلبان داخلی برای راه پیمایی به مناسبت سال روز مشروطیت و اعتراض به ادامة جنگ، هیچ تجمع یا راه پیمایی در تهران صورت نگرفت.

گزارش روزشمار 12/5/1364

7 سقوط یک هواپیمای عراقی درحین حمله به منطقة سایت و رادار دزفول؛ شکستن دیوار صوتی در آسمان ارومیه و سلماس.

8 حملة نیروی دریایی عراق به حوزة نفتی نوروز.

9 جلسة قرارگاه خاتم با حضور تنی چند از فرماندهان نظامی برای بررسی روند مراحل آماده سازی عملیات بزرگ (فاو): چگونگی پیشرفت امور مهندسی در منطقة حاشیه اروند؛ تخلیة مردم از این منطقه.

10 گزارش شناسایی تیپ الغدیر برای اجرای یک تک محدود در هور با هدف تصرف پاسگاه الیج عراق[ضمیمه دارد].

11 گزارش روزنامة کویتی "الانباء" در مورد اقدام ایران به خرید محمولة بزرگ موشک های زمین به هوا جهت استفاده در عملیات های گسترده؛ گزارش "نیویورک تایمز" در مورد یکی از شش دست گیر شدة اخیر در امریکا به اتهام قاچاق اسلحه به ایران.

12 مصاحبة مطبوعاتی آقای "امامی کاشانی" - رئیس هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات و عضو شورای نگهبان - در آستانة انتخابات ریاست جمهوری در خصوص چگونگی گزینش و رد صلاحیت نامزدهای ریاست جمهوری از جمله مهندس مهدی بازرگان. وی علت گزینش تنها سه تن از پنجاه داوطلب ریاست جمهوری را نقص در قانون انتخابات اعلام کرد.

ضمیمة گزارش شماره480: گزارشی از سابقه و چگونگی شناسایی های تیپ الغدیر در منطقة هور برای اجرای عملیات محدود در این منطقه.

ص: 837

گزارش روزشمار 13/5/1364

1 دفع پاتک یگان های عراق در شمال هورالهویزه (منطقة عملیاتی قدس 1) و وارد آمدن خسارات و تلفات به آن ها.

2 وقوع درگیری هایی بین نیروهای خودی و ضدانقلاب در برخی مناطق کردنشین.

3 تأکید وزیرنفت، بر وارد نیامدن هیچ گونه خسارتی به سکوی نفتی "نوروز" در حملة دیروز عراق.

4 مصاحبة مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران: نقش و آمادگی نیروی دریایی؛ انتقاد از حضور و دخالت امریکا و نیروهای بیگانه در خلیج فارس؛ تأکید بر ادامة بازرسی کشتی ها.

تفسیر رادیو اسرائیل از سخنان امروز فرمانده نیروی دریایی ایران.

5 گزارش های مفصل رسانه های امریکا دربارة دست گیری تعدادی از دلالان اسلحه در این کشور به اتهام قاچاق سلاح به ایران.

6 موضع منفی الجزایر و لیبی در قبال برگزاری کنفرانس فوق العادة سران عرب در مراکش با اعلام عدم شرکت در آن؛ اصرار عراق و متحدانش جهت برگزاری این کنفرانس.

7 ورود یک هیئت فلسطینی مخالف مشی ساف و عرفات به تهران؛ مصاحبه مطبوعاتی این هیئت: هدف از سفر به ایران در آستانة تشکیل کنفرانس فوق العاده سران عرب در مراکش؛ اعلام موضع در قبال جنگ ایران و عراق؛ اوضاع انقلاب جنبش فلسطینی و گرایش های مختلف آن؛ گزارشی از لبنان و فلسطین؛ درگیری های اخیر در بیروت موسوم به نبرد اردوگاه ها بین جبهة نجات ملی فلسطین و جنبش امل.

8 اظهارات "مهدی کروبی" - نمایندة امام در امور حج - دربارة جهت گیری حرکت سیاسی تبلیغی حج امسال با توجه به سخنان اخیر امام.

سرمقالة شدیداً ضد ایرانی روزنامة کویتی "السیاسه" به منظور تحریک سعودی ها علیه حجاج ایرانی.

9 تصویب کلیات لایحة اصلاح یکی از تبصره های مادة 91 قانون استخدام ارتش جمهوری اسلامی در مجلس شورای اسلامی.

گزارش روزشمار 14/5/1364

10 تصرف ارتفاع "سرپیران" (یکی از اهداف فرعی عملیات قادر) به وسیلة ارتش عراق.

11 انتقاد محسن رضایی از کندی فعالیت های برخی یگان های سپاه جهت آمادگی برای اجرای عملیات های محدود با توجه به تأکید امام بر جنگ[ضمیمه دارد].

12 اظهارات یک رهبر سازمان "اخوان المسلمین" مصر در خصوص عدم صلاحیت حکومت های حامی یکی از دو کشور درگیر در جنگ جهت میانجی گری برای برقراری صلح، با تأکید بر لزوم پایان دادن سریع تر به این جنگ.

13 ادامة بازتاب حملة اخیر عراق به حوزة نفتی نوروز و تکرار ادعاهای این کشور مبنی بر وارد ساختن خسارات سنگین به این حوزة نفتی، در برخی رسانه های فرانسه.

14 هشدار رئیس کمیتة فرعی روابط خاورمیانه ای مجلس نمایندگان امریکا به دولت ریگان مبنی بر وخیم تر شدن اوضاع جنگ در آینده با توجه به روند کنونی جنگ و در دست داشتن شواهدی، همچنین تأکید وی بر لزوم ایفای دیپلماسی فعال تر به وسیلة دولت امریکا جهت خاتمه بخشیدن به جنگ.

ص: 838

1 به گفتة دبیرکل کنفرانس کشورهای اسلامی، چندین ابتکار در اجلاس آیندة کمیسیون حسن نیت اسلامی در جده برای خاتمه دادن به جنگ ایران و عراق مطرح خواهد شد.

2 موضوع های مورد بحث هیئت فلسطینی مخالف عرفات در دیدار با ولایتی: تحولات سیاسی منطقه؛ تحرکات کشورهای مرتجع عرب جهت انحراف آرمان فلسطین؛ کنفرانس فوق العادة سران عرب در مراکش؛ جنگ تحمیلی.

3 درچارچوب کمک های انگلیس، یک بانک انگلیس، اعتبار 67 میلیون دلاری برای عراق منظور کرد.

4 گزارش مجلة "المستقبل" چاپ فرانسه، از توافق ایران و فرانسه جهت حل مشکل وام یک میلیارد دلاری ایران به فرانسه در زمان شاه.

5 کشف و خنثی سازی توطئه ربودن یک هواپیمای مسافربری که از تهران عازم بندرعباس بود.

6 تحرکات ایذایی گروه های مخالف نظام در داخل کشور در آستانة انتخابات ریاست جمهوری؛ سخنان "علی امینی" در مجمع سلطنت طلبان در پاریس.

ضمیمة گزارش شماره493: سخنان فرمانده کل سپاه در جمع فرماندهان درباره ترسیم حرکت آتی پاسداران در جنگ, همچنین موضوع های دیگر, از جمله: «در انقلاب تناقضی هست بین انقلاب کردن و زندگی کردن و اگر این تناقض را به نفع زندگی کردن حل کردیم, انقلاب از بین می رود».

گزارش روزشمار 15/5/1364

7 اجرای موفق عملیات محدود "قدس5" به همت تیپ " الغدیر" سپاه با هدف تصرف پاسگاه "الیج" در هور.

8 عملیات خودی در منطقة "آق دره" از توابع تکاب و هلاکت 25 تن از عناصر حزب دمکرات در این عملیات.

9 سخنان آقای "محلاتی" نمایندة امام در سپاه و "محسن رضایی" فرمانده کل سپاه در سمینار فرماندهان گروه های مقاومت بسیج (ثامن الائمه): آقای محلاتی: تنها کشوری هستیم که در جهان استقلال سیاسی واقعی داریم. حکومتی که بر اساس اعتقاد است, از جنگ خسته نخواهد شد و سازش نخواهد کرد.

محسن رضایی: جنگ ما با صدام سه سال پیش، زمانی که خرمشهر آزاد شد, تمام شد و صدام مرد؛ امروز صدام وسیله ای است برای مقاصد پلید ابرقدرت ها.

10 تفسیر رادیو بی.بی.سی. در خصوص احتمال دست یابی عراق به بمب اتمی و تدابیر ایران جهت مقابله با خطر های احتمالی آن؛ گزارش های متعدد رسانه های جهان در خصوص احتمال تسلیح اتمی عراق.

11 مقاله ای از روزنامة "سوئد تمپس" دربارة دلایل و آثار بایکوت فروش تسلیحات نظامی امریکایی به ایران.

12 حمل پنهانی اسلحه از امریکا به ایران به پیشنهاد "مک فارلین" مشاور امنیت ملی رئیس جمهور امریکا در جلسه ای با حضور مقام های بلندپایة مملکتی و امنیتی این کشور[ضمیمه دارد].

13 گزارش روزنامة "عربیا" در خصوص آخرین تحولات در روابط ایران و فرانسه و اظهارات کاردار سفارت فرانسه در تهران در زمینة بهبود این روابط.

14 اعلام مواضع موافق و مخالف به وسیلة کشورهای امریکا، لیبی، سوریه و عراق دربارة کنفرانس آتی سران عرب در مراکش؛ گزارش بی.بی.سی. از بروز نشانه های اختلاف میان کشورهای عرب بر سر موضوع فلسطین و عضویت مجدد مصر در جامعة عرب.

مصاحبة هیئت فلسطینی مخالف عرفات در تهران با خبرنگاران سیاسی روزنامة اطلاعات که در

ص: 839

1 مجموع, مروری است بر آنچه در چندسال اخیر بر لبنان و فلسطین رفته است.

2 تصویب شور اول لایحة قانون "فروش ارزان و تحویل نفت مجانی به سوریه" در مجلس شورای اسلامی و توضیحات "دری نجف آبادی" مخبر کمیسیون برنامه و بودجه در این مورد.

3 گزارش روزنامة انگلیسی "گاردین" مبنی بر این که نتایج اجلاس اخیر اوپک، حاکی از پیروزی کشورهای رادیکال (ایران، لیبی، الجزایر) و شکست عربستان است. افزایش نکات و اطلاعات تکمیلی بر این گزارش.

4 ادامة اعمال ایذایی تروریستی در آستانة انتخابات ریاست جمهوری در شهرهای تهران، مشهد و در یک ایستگاه خط آهن در آذربایجان.

5 برنامه های سازمان مجاهدین خلق برای هواداران خود در آستانة انتخابات ریاست جمهوری ایران، اعلام شده از رادیو بغداد.

ضمیمة گزارش شماره508: توضیحاتی در مورد دلایل و چگونگی طرح و موافقت با پیشنهاد حمل پنهانی اسلحه به ایران در جلسة مقام های امریکایی و عواقب عملی شدن آن برای امریکا به نقل از: مجلة "تایم" - چاپ امریکا - و گزارش "تاور".

گزارش روزشمار 16/5/1364

6 تشکیل جلسة قرارگاه خاتم در جریان آماده سازی منطقة عملیاتی فاو, برای بررسی تدابیر فعالیت های مهندسی و نیز کندی این فعالیت ها به دلایل حفاظتی و اشتغالات دیگر قرارگاه خاتم.

7 یادداشت دفتر فرماندهی کل سپاه به قرارگاه خاتم در خصوص آخرین تحرکات دشمن در منطقة عملیاتی سیدکان (قادر).

8 استقرار یک سکوی پرتاب موشک در منطقة "القشله" عراق؛ نصب سیستم مراقبت دیده بانی هشدار دهنده در بندر ام القصر.

9 گزارشی به سپاه در خصوص اقدامات ایذایی عراق و منافقین برای روز انتخابات ریاست جمهوری.

ادامة عملیات های ایذایی عوامل عراق و انفجارات در تهران، جادة ساوه، کرمان، بابل و رشت.

10 عراق اجرای عملیات "قدس5" رزمندگان اسلام را تکذیب کرد؛ بازتاب عملیات در رسانه های جهان.

11 آغاز کنفرانس فوق العادة سران کشورهای عرب با حضور 15 کشور از 21 کشور عربی. شاه مراکش در نطق افتتاحیه عملاً شکست اجلاس را پیش بینی کرد.

12 تفسیر خبرگزاری عراق با عنوان "کنفرانس سران عرب و جنگ ایران و عراق" و اعلام توقعات حکومت عراق از این کنفرانس.

13 دیدار سرهنگ ابوموسی و چند مقام جبهة نجات ملی فلسطین با نخست وزیر ایران و مذاکراه آن ها دربارة اهداف پشت پردة کنفرانس کازابلانکا دائر بر سازش و تسلیم در مقابل صهیونیسم بین المللی و تأثیر مقاومت فلسطین در کشورهای اسلامی.

14 مصاحبة وزیر خارجة لیبی پس از دیدار از ژاپن و گزارش وی از مذاکراتش با وزیر خارجة این کشور، از جمله گفت وگو در خصوص تلاش برای جلوگیری از توسعة جنگ ایران و عراق طی دیدار از ژاپن و شرح دیدگاه های لیبی در قبال ایران و عراق.

15 ورود 29 اسیر معلول ایرانی آزاد شده از عراق به تهران.

ص: 840

گزارش روزشمار 17/5/1364

1 اقدامات مربوط به رعایت حفاظت، غافل گیری و فریب دشمن به عنوان سه اصل مهم، در جریان آماده سازی عملیات آتی در منطقة عملیاتی فاو.

2 عملیات ایذایی ارتش جمهوری اسلامی با نام "ظفر7" در دو منطقة پنجوین و دره میانه.

3 تشکیل شورای عالی دفاع برای بررسی عملیات اخیر "قدس5" که در هور به همت رزمندگان سپاه انجام شد و توضیحات آقای هاشمی رفسنجانی در این خصوص پس از پایان جلسه.

4 بازدید خبرنگاران رسانه های چند کشور از مناطق آزاد شده در عملیات قدس5.

5 دعوت سپاه پاسداران از مردم جهت ثبت نام برای اعزام به جبهه ها و حضور در عملیات های زنجیره ای "قدس".

6 تهدید مردم مناطق کردنشین به وسیلة حزب دمکرات مبنی بر شرکت نکردن در انتخابات ریاست جمهوری؛ درگیری و تحرکات نیروهای خودی و عناصر حزب دمکرات؛ اظهارات فرمانده سپاه ارومیه در مورد مؤثر بودن طرح تسلیح عشایر منطقه برای مبارزه با ضدانقلابیون.

7 اظهارات "حمادی" رئیس کمیتة روابط خارجی حزب بعث عراق مبنی بر این که امکان پیروزی با شکست یکی از دو کشور در جنگ وجود ندارد.

8 گفت وگوی هاشمی رفسنجانی با خبرگزاری جمهوری اسلامی: اظهارنظر دربارة سخنان اخیر صدام؛ ناممکن ندانستن برکناری صدام از ریاست حکومت بعثی عراق؛ دلیل لغو سفر صدام به مراکش و مصر به رغم اعلام رسمی حکومت عراق مبنی بر انجام شدن این سفر.

9 گزارش های مختلف رسانه ها از نتایج احتمالی و مفاد پیش نویس قطع نامة پایانی کنفرانس اضطراری سران عرب در کازابلانکا که نشان از هم آوایی شدید سران عرب با منافع و مطامع عراق دارد.

10 گزارش روزنامه "یومیوری" از تأثیرات مفید گشایش خط لولة جدید انتقال نفت عراق از طریق سعودی بر وضعیت اقتصادی عراق.

11 در مجلس شورای اسلامی تصویب شد: لایحة تأمین اعتبار هزینه های جانبی خرید فرآورده های نفتی و انتقال نفت خام به خارج و برگشت فرآورده های آن به داخل کشور و نیز خرید هفت کشتی نفت کش.

12 گزارش خبرگزاری فرانسه دربارة اعلامیة جمعی از اعضای نهضت آزادی - بدون امضای مهندس بازرگان - مبنی بر تحریم انتخابات ریاست جمهوری.

13 مقالة نشریه "لوموند دیپلماتیک" با عنوان "خلیج فارس تحت امنیت" با محوریت بررسی جایگاه عراق، ایران و شورای همکاری خلیج فارس در معادلات امنیتی منطقه, با توجه به جنگ ایران و عراق و نیز با اشاره به اقدامات نظامی - امنیتی امریکا در این منطقه.

گزارش روزشمار 18/5/1364

14 عملیات تیپ بدر (مجاهدین عراقی) در منطقة عملیاتی "قدس4" در هور با هدف انهدام یا جذب نیروهای بومی محافظ منطقه هور موسوم به "فرسان الهور".

15 ادامة اقدامات ایذایی در آستانة انتخابات ریاست جمهوری در شهرهای رشت، اصفهان، لار و نیز انفجار پاکت نامة حاوی مواد منفجره ارسالی به سفارت ایران در بن.

16 ابراز پشیمانی تنی چند از اعضای کنگرة امریکا از امضای نامه هایی در حمایت از سازمان مجاهدین خلق.

ص: 841

1 گزارش چهارده مورد درگیری بین نیروهای خودی و عناصر ضدانقلاب در ده روز اخیر در کردستان.

2 دبیر شورای عالی دفاع از آزادی یک صد اسیر معلول عراقی در سال گرد تجاوز عراق به ایران, خبر داد.

3 گزارش هایی از حملات مبارزان کرد عراقی به اهداف نظامی در شمال عراق.

4 نامة عراق به سازمان عفو بین الملل و اذعان این کشور به اعدام 19 تن در ماه های اسفند و فروردین به سبب جرائم سیاسی.

5 تأکید رئیس ستاد ارتش و وزیر دفاع اسبق مصر بر کمک های نظامی و پرسنلی حکومت مصر به عراق.

6 سخنان آقای هاشمی رفسنجانی در خطبه های نماز جمعه مبنی بر تشویق مردم به شرکت گسترده در انتخابات ریاست جمهوری؛ تشریح دست آوردهای پنج عملیات موفق قدس؛ همکاری معارضان عراق با نیروهای خودی.

7 در پی دست گیری چند تن در امریکا به اتهام قاچاق اسلحه به ایران, نشریة "لوس آنجلس تایمز" گزارش مفصلی چاپ کرده است در خصوص چگونگی نفوذ ایران به مراکز تسلیحاتی امریکا و برقراری ارتباط با عناصر و مقام های رسمی این کشور.

8 گزارش پایان کار اجلاس فوق العادة سران پانزده کشور عضو اتحادیة عرب در مراکش: تصمیمات، روند و نتایج اجلاس؛ مفاد قطع نامة پایانی این اجلاس بر پایة دو محور جنگ ایران و عراق (حمایت از مواضع عراق ضمن انتقاد و هشدار به ایران به دلیل نپذیرفتن طرح های صلح) و مسئله فلسطین قرار دارد.

9 اعلام خرسندی عراق از تصمیمات کنفرانس سران عرب؛ انتقاد شدید رئیس مجلس شورای اسلامی از گردانندگان و نتایج این اجلاس با اشاره به هم زمانی اجلاس با مانور "ستارة درخشان" امریکا - مصر.

10 گزارشی از برگزاری اولین راه پیمایی حجاج ایرانی در مدینه؛ خبر رادیو اسرائیل از این راه پیمایی.

11 گزارش روزنامة "هندوستان تایمز" از اقدامات نظامی و امنیتی عربستان سعودی برای برخورد با راه پیمایی حجاج ایرانی.

گزارش روزشمار 19/5/1364

12 ادامة رکود در جبهه های جنگ.

13 اظهارات شاه مراکش و وزیر خارجة کویت که تکرار همان مواضع عنوان شده در بیانیة پایانی کنفرانس سران عرب در مراکش مبنی بر حمایت از مواضع عراق و هشدار به ایران برای پذیرفتن صلح تحمیلی است؛ اظهار خشنودی "طه یاسین رمضان" از نتایج کنفرانس سران عرب.

14 بازتاب های متفاوت اجلاس سران عرب در رسانه های جهان؛ ارزیابی مثبت مفسر رادیو بی.بی.سی. از نتایج این اجلاس به رغم تحریم اجلاس به وسیلة پنج کشور عرب: لیبی، سوریه، الجزایر، لبنان, یمن.

15 کنفرانس مطبوعاتی هیئت فلسطینی "جبهة نجات ملی" با خبرنگاران داخلی و خارجی: تشریح نتایج دیدار هیئت از ایران؛ اظهار نظر دربارة اجلاس سران عرب در مراکش؛ نقش ایران در توقف جنگ اردوگاه های فلسطینی؛ امکان افتتاح دفتر این جبهه در ایران.

16 تحویل اولین هواپیما از هشتاد فروند هواپیمای آموزشی (نوکافو) که عراق از مصر خریده است به گزارش نشریة "السفیر".

ص: 842

1 واگذاری قرارداد احداث دومین خط لولة نفت خام عراق از طریق خاک ترکیه, به یک کنسرسیوم از کمپانی های ترکیه و ایتالیا.

2 مقالة نشریه "میدل ایست اکونومیک دایجست" - چاپ لندن - با عنوان" عراق نیروهای خود را برای بازپرداخت قروض بسیج می کند" در خصوص بررسی مشکل عراق در بازپرداخت قروض سنگین بین المللی اش, به رغم گشایش دو خط لولة صدور نفت این کشور از مسیر عربستان و ترکیه.

3 پخش مطلبی از صدای امریکا به نقل از نشریة "واشنگتن تایمز" دربارة مسائل اقتصادی عراق و چشم اندازی از تغییر الگوی اقتصادی این کشور به سمت الگو های غربی و نقد شیوه های سوسیالیستی کنونی حاکم بر عراق.

4 ادامة فعالیت های تبلیغاتی و تخریبی عناصر ضدانقلاب برای مقابله با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در شهرهای تهران، قم، ارومیه، خوی و خلخال.

گزارش روزشمار 20/5/1364

5 تبادل آتش بین نیروهای ایران و عراق در طول نوار مرزی در ادامه رکود در جبهه های جنگ.

6 حمله ضد انقلابیون به یک پایگاه در محور ارومیه به اشنویه.

7 ادامة تحرکات ایذایی در آستانة انتخابات ریاست جمهوری و بازتاب این گونه حرکات در خارج از کشور.

8 اظهارات نخست وزیر در خصوص تحرکات ایذایی که در آستانة انتخابات ریاست جمهوری با هدف جلوگیری از حضور مردم در انتخابات، انجام می شود.

9 اظهارات "کمال خرازی" - سرپرست ستاد تبلیغات جنگ - در کنفرانس مطبوعاتی با حضور خبرنگاران خارجی و داخلی دربارة وضعیت اسیران ایرانی در عراق؛ چگونگی رفتار عراق با اسیران؛ ادعای عراق مبنی بر انکار بودن گروهی از اسیران ایرانی در عراق با وجود مدارک روشن دال بر کذب ادعای عراق؛ استراتژی جدید ایران در جنگ.

10 روزنامة "یومیوری" چاپ ژاپن: عراق اعلام کرد پروژه های اقتصادی بعد از جنگ خود را به کمپانی هایی خواهد داد که اکنون (زمان جنگ) با عراق همکاری دارند.

11 مقالة تحقیقی نشریة "واشنگتن تایمز" دربارة وضعیت و نقش زنان عراقی پس از پایان جنگ ایران و عراق با توجه به انبوه تلفات نیروی انسانی عراق.

12 موضع گیری نخست وزیر در قبال اجلاس اخیر سران عرب در مراکش: انتقاد از تلاش اعراب برای بازگرداندن دوبارة مصر به جامعة عرب و حمایت همه جانبة آنان از حکومت صدام در مقابل ایران.

13 ادامة بازتاب نتایج اجلاس فوق العادة سران عرب در رسانه ها، از جمله در نشریة "وال استریت ژورنال" و خبرگزاری آسوشیتدپرس.

گزارش روزشمار 21/5/1364

14 سرنگونی سه هلی کوپتر عراقی و یک هلی کوپتر خودی بر اثر آتش پدافند طرف مقابل.

15 حملة عناصر حزب دمکرات به یک پایگاه خودی در شهرستان ارومیه.

16 توضیحات فرمانده نیروی دریایی در یک گفت وگوی مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی دربارة وضعیت کنونی امنیت آب های ایران و منطقه.

ص: 843

1 هاشمی رفسنجانی در دیدار با هیئت اعزامی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق به کشورهای لیبی و سوریه: مجلس اعلا تأثیر فراوانی در صحنه دارد، امّا باید در جهت بسیج ملت عراق بر تلاش های خود بیفزاید.

2 گزارش سازمان عفو بین الملل در تأیید اعمال شکنجه در زندان های عراق. هم زمان با این گزارش، حکومت عراق نامه ای به سازمان عفو بین الملل تسلیم کرده مبنی بر تأیید اعدام 19 تن از مخالفان خود.

3 گزارش انتقادی هفته نامة "پروفیل"- چاپ اتریش - از ارسال سلاح های اتریشی به عراق با وجود قانون منع صدور هرگونه سلاح از اتریش به کشورهای در حال جنگ.

4 تحلیل مجلة "لوپوئن" - چاپ پاریس - از تحکیم و ارتقاء روابط دیپلماتیک ایران و چین پس از سفر اخیر هاشمی رفسنجانی به چین و نگرانی شوروی از این نزدیکی روابط.

5 گزارش خبرگزاری ژاپنی "کیودو" دربارة واردات سلاح به ایران از طریق آب های داخلی شوروی به جای آسمان سعودی و دیگر مشکلات ناشی از جلوگیری این کشور از ارسال اسلحه به ایران از طریق آسمان خود (سعودی)، از جمله ایجاد بازار کاذب قیمت سلاح.

6 آغاز دور جدید روابط دو کشور ایران و سودان با ملاقات یک هیئت دیپلماتیک ایرانی با مقام های دولت جدید سودان؛ اظهارات معاون سیاسی وزارت خارجه، در این خصوص؛ بازتاب تجدید مناسبات ایران و سودان در رسانه های خارجی.

7 ادامة فعالیت عناصر سازمان مجاهدین خلق و دیگر گروه های ضدانقلاب در آستانة انتخابات ریاست جمهوری در رامسر، شوشتر، صالح آباد، تهران؛ بیانیة این سازمان در آتن و پاریس مبنی بر ادعای آسیب رساندن به پنج جنگنده و پانزده خودرو نظامی ایران.

8 تلاش یوگسلاوی برای کسب میزبانی اجلاس هشتم سران کشورهای عضو جنبش غیرمتعهدها پس از عدم موفقیت عراق در کسب ریاست و میزبانی این اجلاس؛ اعلام حمایت ایران و چند کشور دیگر از لیبی در صورت کاندیدا شدن این کشور برای میزبانی اجلاس.

گزارش روزشمار 22/5/1364

9 ادامة درگیری های پراکنده در غرب کشور: حمله به نیروهای تأمین جاده در پیرانشهر و کمین در مسیر خودرو سپاه در باختران.

10 نامة نمایندة دائمی عراق در سازمان ملل خطاب به دبیرکل این سازمان مبنی بر تکذیب بازداشت و اسیر کردن غیرنظامیان و اعدام اسیران بازگشتی به عراق که ایران مطرح کرده است.

11 اظهارات مقام های سودانی دربارة سفر معاون وزیر خارجة ایران به سودان در ادامة تحرکات تازة دو کشور برای تجدید مناسبات؛ تحلیل رادیو بی.بی.سی. از گسترش روابط ایران و سودان[ضمیمه دارد].

12 نخست وزیر در دیدار با گروهی از اعضای اتحادیة انجمن های اسلامی دانشجویان در اروپا: علی رغم پنج سال جنگ، هیچ گونه ضعفی در جهت استمرار انقلاب احساس نمی کنیم.

13 محدودیت های بیش تر دولت بریتانیا برای صادرات کشتی های خاصی به ایران و عراق.

14 تصمیم عراق به اعزام یک هیئت تجاری به کانادا با هدف فروش نفت به میزان پنجاه هزار بشکه در روز.

15 اظهارات وزیر دفاع کویت در مورد فراهم ساختن یک پوشش هوایی به وسیلة کشورهای عرب منطقه برای حفظ کشتی ها و نفت کش ها از تجاوزات خارجی.

ص: 844

1 سفر دوره ای "مورفی" معاون وزیر خارجة امریکا در امور خاورمیانه و آسیا، به کشورهای خاورمیانه و ورود وی به "امان" پایتخت اردن؛ رایزنی ها برای بررسی احتمال دیدار مورفی با هیئت اردنی - فلسطینی به ریاست یاسرعرفات.

2 راه پیمایی جانبازان انقلاب در کنار "مسجدالنبی" در مدینه.

3 ادامة تحرکات پراکندة ایذایی یا تبلیغاتی گروه های ضدانقلاب علیه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در تهران، مراغه، اراک، بندرانزلی، همدان؛ تحلیل خبرگزاری آلمان غربی دربارة انتخابات ریاست جمهوری ایران و میزان شرکت مردم در آن و تعداد آراء.

4 آزادی 101 زندانی دیگر مسلمان لبنانی از زندان اسرائیل، درپی آزادی گروگان های امریکایی هواپیمای ربوده شدة "تی.دبلیو.ای." در فرودگاه بیروت.

ضمیمة گزارش شماره584: گزارش کارشناسان وزارت خارجه از نتایج سفر معاون سیاسی این وزارت خانه به سودان و نیز اشاره ای به مواضع حکومت سابق سودان (جعفرنمیری) در مقابل جمهوری اسلامی ایران.

گزارش روزشمار 23/5/1364

5 بررسی اقدامات و فعالیت های مهندسی صورت گرفته در سیر آماده سازی منطقة عملیاتی آتی (فاو) در جلسة فرماندهان سپاه در قرارگاه خاتم؛ تأکید بر رعایت نکات حفاظتی هنگام انجام دادن فعالیت ها؛ چگونگی تأمین وسایل سنگین مهندسی مورد نیاز.

6 رادیو بغداد به نقل از یک سخن گوی نظامی، از حمله به یک هدف بزرگ دریایی ایران خبر داد.

7 ادامة درگیری های غرب کشور: پاک سازی همة ارتفاعات منطقه در ادامة عملیات "عاشورای1" در تکاب و صائین دژ، انفجار دو مین کار گذاشته شده در منطقة عمومی پاوه و تلفات ناشی از آن و خنثی سازی یک مین دیگر.

8 حمله به پایگاه "سارکه"در نزدیکی شهر "کوره تو" در استان "اربیل" عراق به وسیلة پیش مرگان کرد حزب الله عراق.

9 مصاحبة یکی از اسیران معلول ایرانی آزاد شده با روزنامة کیهان در خصوص دوران اسارتش در عراق و همکاری های "شیخ علی تهرانی" با حکومت عراق علیه اسیران و ایران.

10 اخباری از تیرگی روابط کویت و عراق به دلیل احتمال دست داشتن عراق در انفجارات و آشفتگی های اخیر کویت.

11 ملاقات و مذاکرات جداگانه وزیر امورخارجة عراق و وزیر صنایع و معادن ایران با مقام های رسمی چکسلواکی در پراگ.

12 مصاحبة معاون وزیر خارجة ایران با خبرگزاری جمهوری اسلامی در بازگشت از سودان در خصوص مواضع دولت جدید این کشور.

بازتاب تغییر مواضع مقام های سودان دربرابر جنگ تحمیلی، در رسانه های گروهی جهان.

13 اظهارات آیت الله منتظری در دیدار با گروهی از پاسداران، اعضای هیئت اعزامی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق به کشورهای سوریه، لیبی و چند تن از ائمه جمعه در خصوص توطئه های گوناگون ابرقدرت ها، از جمله: تحمیل جنگ به ایران؛ انتخابات ریاست جمهوری و تحرکات ضدانقلاب در آستانة آن.

ص: 845

معرفی مدیرکل اطلاعات استان مرکزی به حضور آیت الله منتظری به گزارش روزنامة کیهان از قم.

1 تحلیل "شهرام چوبین" عضو مؤسسة "مطالعات بین المللی" ژنو در مورد تداوم جنگ و مواضع ایران در این زمینه.

2 ادامة حرکات ایذایی و تبلیغاتی به منظور اخلال در انتخابات و نیز تحریم آن (انتخابات) به وسیلة گروه های ضدانقلاب چون: سازمان فدائیان خلق (اکثریت) سازمان، مجاهدین خلق، حزب توده.

تحریم انتخابات به وسیلة وابستگان به نهضت آزادی و بازتاب آن در خارج از کشور.

3 دیدار معاون وزارت خارجة امریکا در امورخاورمیانه در اردن با شاه حسین و ادامة گمانه زنی ها در خصوص عملی شدن دیدار "ریچارد مورفی" و هیئت مشترک "اردنی - فلسطینی".

4 گزارش روزنامه های کیهان و اطلاعات دربارة کشف توطئه کودتا بر ضد حکومت عراق در 13/5/1364.

گزارش روزشمار 24/5/1364

5 حملة هوایی عراق به جزیرة خارک در آستانة انتخابات ریاست جمهوری و وارد آمدن خسارات سنگین به اسکلة "تی"، یکی از دو اسکلة صدور نفت این جزیره؛ جشن مفصل رسانه های عراق پس از این حمله؛ بازتاب وسیع این حمله در محافل سیاسی و رسانه ای جهان، از جمله: وزارت خارجة امریکا؛ گزارش واحد سیاسی دفتر تبلیغات حوزة علمیه قم و یک منبع وابسته به سپاه پاسداران در خصوص زوایای قابل بررسی این حمله.

6 آماده باش ارتش کویت پس از اعلام تهاجم عراق به ترمینال نفتی خارک.

7 اجرای عملیات محدود "عاشورای2" در محور "چنگوله" به همت نیروهایی از لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) و تیپ72 محرم که ناموفق ماند و به یک عملیات نفوذی و انهدامی تبدیل شد؛ گزارش رسانه های خبری عراق از تلفات ایران در این عملیات.

8 گزارش قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) از عملیات "عاشورای1" که از 21/5/1364 علیه ضدانقلابیون در کردستان آغاز گردیده است؛ خبر روزنامة کیهان مبنی بر معرفی داوطلبانه چهل تن از عناصر ضدانقلاب به نیروهای خودی در پی هشدار قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع).

9 ادامة تحرکات ایذایی و خراب کارانة ضدانقلاب جهت اخلال در انتخابات ریاست جمهوری در یک روستای سقز، تنکابن، تهران؛ درخواست سازمان مجاهدین خلق از هواداران خود برای منفجر کردن بمب های صوتی در پای صندوق های رأی؛ فعالیت تبلیغاتی سازمان فدائیان خلق (اکثریت) و رادیو ضدانقلابی "ایران" متعلق به سلطنت طلبان.

10 انفعال و انتظار دائمی نیروهای پدافندی و نظامی و نیز مسئولان سیاسی عراق بر اثر حملات مداوم ایران در جبهه های زمینی؛ صدام حسین: جنگ با ایران فرصت مسافرت به مصر را از من گرفته است.

11 گزارش بازدید خبرنگار اعزامی نشریة "زوددویچه سایتونگ" - چاپ آلمان غربی - از مناطق جنگی عملیات های پنج گانه قدس و اشارة وی به برتری نیروی هوایی عراق و نحوة به کارگیری این برتری و نیز نقش سپاه در این عملیات موفق.

12 گزارش نشریة "فارین ریپورت" در خصوص دست یابی ایران به لوازم یدکی مورد نیاز برای کاراندازی مجدد هواپیماهای امریکایی "اف 14" با وجود موانع ایجاد شده بر سر راه ایران به وسیلة امریکا.

ص: 846

گزارش روزشمار 25/5/1364

1 تجاوز هوایی مجدد و ناموفق عراق به آسمان خارک؛ گزارش دفتر وزیر نفت و خبرگزاری جمهوری اسلامی، از وضعیت اسکله های H و T از نظر امکان صدور نفت و مشکلات بازسازی قسمت های آسیب دیدة آن ها و چشم انداز موفقیت یا عدم موفقیت در بازسازی.

2 خبرگزاری دولتی عراق با اعلام شمارة تلفن، از خبرگزاری های جهان دعوت کرد که برای دریافت یک عکس از انهدام جزیرة خارک، با آن شماره تماس بگیرند.

3 بازتاب خارجی حملة عراق به جزیرة خارک و حساسیت مفسران در خصوص احتمال عملیات تلافی جویانة ایران و در خطر بودن صدور نفت حامیان مالی عراق در خلیج فارس.

4 گزارش مفصل یک نشریة داخلی سپاه از تحرکات دیپلماتیک اخیر ایران با عنوان "طرح های صلح شورای همکاری خلیج فارس و مقدمه ای بر آن".

5 برگزاری انتخابات چهارده ساعتة چهارمین دورة ریاست جمهوری اسلامی ایران در محیطی آرام به رغم تهدیدهای عراق مبنی بر حمله به محل های تجمع مردم و با وجود اقدامات ایذایی ضدانقلابیون و حملات تبلیغاتی رسانه های خارجی.

6 امتناع آیات عظام "مرعشی نجفی"، "شریعتمداری" و "روحانی" از شرکت در انتخابات.

7 اقدامات ایذایی پراکندة ضدانقلاب در داخل و خارج از کشور هنگام انتخابات و دست گیری چندتن از آنان که برای انجام دادن ترور و تخریب به تهران اعزام شده بودند.

8 پیام مفصل امام به حجاج بیت الله الحرام دربارة اوضاع کنونی جهان اسلام.

گزارش روزشمار 26/5/1364

9 پاک سازی چهارده کیلومترمربع از منطقة "فکه" در عملیات ایذایی "عاشورای3" به همت تیپ10 سیدالشهدا و هلاکت 200 تن از نیروهای دشمن و نیز اسارت 33 تن از آنان.

10 جزئیات حملة هوایی عراق به جزیرة خارک و آثار آن و اعلام وضعیت کنونی اسکله های H و T و وضعیت نفت کش نروژی "توزیل" در گزارش ها و اظهارات منابع داخلی.

11 امروز نیز بازتاب حملة هوایی عراق به جزیرة خارک در رسانه های خارجی ادامه یافت: بررسی تبعات اقتصادی این حمله در منطقه و جهان؛ تأثیر این حمله در توانایی های جنگی ایران؛ تخمین میزان خسارات وارده و رهنمود به عراق در تشریح نقاط آسیب پذیر ایران؛ القاء ناامیدی به ایران در مصون نگه داشتن تأسیسات نفتی خویش و احتمال تداوم حملات عراق.

12 صدام به 9 تن از خلبانانی که در حملة عراق به جزیرة خارک شرکت داشتند، مدال شجاعت داد؛ اظهارات شادمانة صدام دربارة حمله به خارک به عنوان "یک پیروزی ملّی" و سپس تحلیل وضع کنونی جنگ و ادعای شکست استراتژی عملیات محدود ایران.

13 سفر وزیر روابط خارجی فرانسه به عربستان جهت ابلاغ پیام فاش نشدة "میتران" به شاه "فهد"؛ برخی ناظران این سفر و پیام را مرتبط با ایران و مسائل جنگ می دانند.

14 مصاحبة سفیر دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل با کیهان در مورد تحلیل های کارشناسان سیاسی - نظامی غرب از تحولات جنگ ایران و عراق.

درخواست ایران برای برگزاری اجلاس کمیتة مراقبت از تحرکات حکومت صهیونیستی در جهان

ص: 847

1 (از کمیته های فرعی سازمان کنفرانس اسلامی)، در تهران؛ قرار تشکیل جلسة کمیتة منتخب صلح اسلامی در "جده" در سپتامبر آینده.

2 موضع گیری شدید نشریة "ایزوستیا" ارگان رسمی دولت شوروی علیه ایران در موضوع افغانستان.

3 ادامة تحرکات ایذایی مربوط به انتخابات ریاست جمهوری: کشف و خنثی سازی یک بمب در تهران؛ آتش زدن یک اتومبیل دولتی در اصفهان.

4 گزارش تبلیغاتی سازمان مجاهدین خلق از فعالیت های خود در آستانة انتخابات ریاست جمهوری؛ مصاحبة تلویزیونی "ری شهری" دربارة عمل کرد موفق وزارت اطلاعات در برخورد با عناصر ضدانقلاب.

گزارش روزشمار 27/5/1364

5 برچیدن پایگاه موشکی عراق در منطقة فاو و انتقال وسایل آن به خارج از منطقه.

6 حملة هواپیماها به یک نفت کش پنج هزار تنی بلژیکی در خلیج فارس و مورد اصابت قرار دادن آن؛ گزارش آسوشیتدپرس که جنگنده های مهاجم، ایرانی بودند؛ اعتراض دولت بلژیک و تکذیب ایران.

7 ادامة بازتاب حملة هوایی اخیر عراق به جزیرة خارک در رسانه های خارجی.

8 سفیر امریکا در کویت اذعان کرد که دو مسئله خاورمیانه و جنگ ایران و عراق، در برنامة کار کنفرانس آیندة سران امریکا و شوروی در ژنو قرار دارد.

9 "هاشم عقداوی" وزیر مشاور و عضو مجلس ملی عراق، در سفر به کویت از یک طرح جدید برای پایان دادن به جنگ، خبر داد.

10 گزارش نشریة "ساندی تایمز" دربارة قاچاق تجهیزات نظامی ساخت امریکا به ایران.

11 دیدار یاسر عرفات با صدام در بغداد و مذاکره دربارة نتایج کنفرانس سران عرب و جنگ ایران و عراق.

12 ورود یک هیئت از حزب الله لبنان به تهران به دعوت وزارت خارجة ایران.

13 کشف یک بستة پستی چهارصد گرمی دارای برنامة انفجاری دو زمانه ارسالی از فرانسه برای سفارت ایران در سوریه و خنثی کردن آن به وسیلة کارشناسان ایرانی و سوری. کارشناس سوری از بررسی وضع تمبر و مهرنامه نتیجه گرفت که احتمال دخالت دولت فرانسه وجود دارد. این دومین بستة انفجاری ارسالی در یک هفتة اخیر است. نامة اول، در دست عضو نظامی سفارت ایران در آلمان منفجر شده بود.

14 ادامة تحرکات ایذایی در داخل: انفجار یک بمب در تهران با 30 مجروح و خسارات مالی نسبتاً زیاد؛ آتش زدن کتاب خانة بسیج در بندر انزلی.

15 نخست وزیر در جلسة امروز هیئت دولت: ایران نمی تواند شاهد خیانت به ملت افغانستان باشد.

16 وزیر کشور عربستان ضمن صحبت دربارة مسائل مختلف حج در مصاحبة مطبوعاتی: ما در عربستان امکان ندارد دین را از سیاست جدا کنیم، امّا سیاست جزئی از اسلام و اسلام کل قضیّه است. هر چیز از جمله سیاست باید درخدمت اسلام باشد.

گزارش روزشمار 28/5/1364

17 تجاوز هوایی ناموفق یک فروند هواپیمای عراقی به اشنویه.

18 ادامة درگیری های غرب کشور، از جمله: کمین نیروهای کومه له در مریوان در مسیر یک خودرو سپاه که یک شهید و دو مجروح بر جا گذاشت.

ص: 848

1 اعزام یک گروه از کارشناسان امریکایی برای خنثی سازی راکت منفجر نشده ای که در بدنة نفت کش بلژیکی باقی مانده است.

2 بازتاب حملة هوایی اخیر عراق به جزیرة خارک و بحث بر سر احتمال عملیات تلافی جویانة ایران.

3 روزنامة امریکایی "کریستین ساینس مانیتور" به نقل از تحلیل گران نظامی غرب، پایان جنگ را با توجه به جریان مستمر صدور تسلیحات مدرن نظامی به عراق، بعید دانست.

4 ادامة سفر هاشم عقداوی در منطقه: ورود وی به امارات جهت توجیه و کسب حمایت از مواضع عراق در اجلاس آتی بین المجالس در کانادا.

5 تفسیر مفصل روزنامة کیهان از سخنان وزیر کشور کویت و بررسی رفتار حکومت کویت با ایرانیان مقیم این کشور؛ "عراق" عامل اصلی خراب کاری های اخیر در کویت و شیخ نشین های خلیج فارس؛ چرا کویت از بردن نام کشور خاطی می پرهیزد؟

6 ورود وزیر خارجة یوگسلاوی به تهران به دعوت همتای ایرانی اش و مذاکرة آن ها دربارة اوضاع جهانی به ویژه اجلاس آتی وزیران خارجة کشورهای عضو جنبش عدم تعهد.

7 مصاحبة مطبوعاتی و رادیو و تلویزیونی نخست وزیر دربارة انتخابات ریاست جمهوری، آیندة دولت و سیاست های سیاسی - اقتصادی آن.

8 در آستانة برگزاری راه پیمایی بزرگ برائت از مشرکین در حج، وزیر کشور سعودی گزارش رادیو ایران مبنی بر هماهنگ کردن ایران با عربستان در برگزاری تظاهرات مکه را تکذیب کرد.

گزارش روزشمار 29/5/1364

9 تجاوز هوایی ناموفق عراق به سلماس.

10 تداوم درگیری های همراه با تلفات در غرب کشور؛ گزارشی از موفقیت دو طرح "اعلام عفو عناصر گروه های مسلح که قصد بازگشت به زندگی را دارند" و "مسلح کردن روستاییان برای حفظ روستای خود."

11 دیدار وزیر خارجة یوگسلاوی با رئیس جمهور و نخست وزیر و گفت وگوی آن ها دربارة غیرمتعهدها، جنگ ایران و عراق و مواضع ابرقدرت ها.

12 مقالة روزنامة "واشنگتن تایمز" دربارة انتخابات ریاست جمهوری و تأثیر آن در جنگ ایران و عراق.

13 گزارش روزنامة "تایمز مالی" از اوضاع اقتصادی عراق و کمک های مالی عربستان و کویت به این کشور؛ تحلیل این روزنامه دربارة افزایش قدرت صدام براثر ادامة جنگ.

14 تفسیر سیاسی روزنامة کیهان با عنوان "کویت، مبارزه با تروریسم یا سازش یا ترویج ترور"، گزارش انتقادی این روزنامه از عمل کرد دولت کویت در این باره و در برخورد با ایران و ایرانیان.

15 قذافی در مصاحبه با یک روزنامة مصری: «هر کس با امریکا پیکار کند، من در کنار او هستم.» وی همین موضوع را دلیل حمایت لیبی عرب از ایران غیرعرب در مقابل عراق، ذکر کرد.

16 برپایی سمینار بین المللی حج با شرکت جمعی از علما و روحانیان کشورهای اسلامی در سالن بعثة امام خمینی؛ سخنان "کروبی" (نمایندة امام و سرپرست حجاج ایرانی) دربارة فلسفه حج و ضعف و تفرقة مسلمانان به سبب انجام ندادن یک حج با محتوای سیاسی - عبادی.

17 گزارش عجیب بی.بی.سی. دربارة حملة ایران به نفت کش بلژیکی حامل نفت ایران در خلیج فارس که مورد تأیید هیچ منبعی قرار نگرفت.

ص: 849

گزارش روزشمار 30/5/1364

1 هواپیماهای عراقی دوبار - ظهر و شب - به جزیرة خارک حمله کردند اما موفق به وارد کردن تلفات و خسارات نگردیدند.

2 اظهارات استاندار آذربایجان غربی دربارة اکیپ های اعزامی ترور و تبلیغ از عراق به این استان و سایر نقاط کشور در ایام انتخابات که همة نیروهای اکیپ ها دست گیر شده اند.

3 اعتراض رسمی دولت بلژیک به ایران در خصوص حمله به یک نفت کش بلژیکی در خلیج فارس؛ تکذیب رسمی این حمله از سفارت ایران در بروکسل و تأکید سفارت بر مخالفت ایران با هرگونه تجاوز به حقوق بین الملل و حمله به کشتی های بی طرف.

4 گزارش بیمة لویدز لندن در زمینة فعال بودن ترمینال جزیرة خارک و ادامة بارگیری از آن؛ گزارش منابع نفتی از بارگیری از ترمینال شناور جزیرة سیری؛ اظهارات وزیر نفت عراق در خصوص تأثیر حمله به خارک بر موقعیت ایران در اوپک.

5 پیش بینی یک کارشناس امور دریایی انگلیس: حمله به نفت کش ها تا زمانی که فرانسه موشک های "اگزوست" عراق را تأمین می کند و تا زمانی که انبار موشک های "ماوریک" ایران خالی نشود، ادامه خواهد داشت.

6 گزارش روزنامة جمهوری اسلامی از نحوة به خدمت گرفتن و استخدام مزدوران یمنی در عراق.

7 گزارش های رسانه های خارجی در این خصوص که بهبود وضعیت اقتصادی عراق، مرهون کمک های بی دریغ دیگر کشورها می باشد.

8 مذاکرات ایران و عربستان در خصوص برگزاری یا عدم برگزاری مراسم "برائت" در حج؛ ردوبدل شدن پیام های متعدد بین فهد و وزارت خارجة ایران؛ پافشاری همراه با انعطاف جزئی عربستان و سرانجام موفقیت ایران در جلب نظر و موافقت طرف سعودی با نظر ایران در برگزاری مراسم برائت، البته در روز پنجشنبه (فردا) نه جمعه[ضمیمه دارد].

9 با انعطاف دولت عربستان، موضوع اعزام زائران افغانی از ایران که نزدیک بود به یک مناقشة جدید تبدیل شود، پایان یافت.

10 آغاز سومین اردوی سراسری فرزندان شهدا، مفقودان و اسیران با شرکت 5200 تن از آنان در رامسر با سخنان نخست وزیر و قرائت نامة آنان به امام و پاسخ امام به این نامه.

11 تشریح نحوة برگزاری هفتة دولت و فعالیت دستگاه ها در این هفته، در گفت وگوی مطبوعاتی و رادیو و تلویزیونی وزیر ارشاد اسلامی.

ضمیمة گزارش شماره670: مرور پیام های قبلی فهد دربارة موضوع مراسم "برائت" در حج و پاسخ های ایران.

ص: 850

فهرست راهنمای موضوعی (اعلام)

اشاره

اشخاص............................................................................................................ 852

مکان ها و سازمان های ایران................................................................................... 859

مکان ها و مناطق عملیاتی...................................................................................... 863

مکان ها و سازمان های عراق ................................................................................. 867

کشورها (مکان ها و سازمان های تابعه)..................................................................... 868

مناطق، سازمان ها و پیمان های بین المللی ................................................................. 874

اقدامات و اصطلاحات سیاسی ................................................................................ 875

اقدامات و اصطلاحات نظامی................................................................................. 877

نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران.................................................................... 879

نیروهای مسلح عراق........................................................................................... 881

تسلیحات و تجهیزات نظامی، معاملات نظامی و تسلیحاتی ............................................ 882

مسائل اقتصادی، سایر اسامی و اصطلاحات و ... ...................................................... 883

احزاب، سازمان ها و گروه های سیاسی و سیاسی - نظامی ............................................ 884

رسانه ها ........................................................................................................... 885

ص: 851

اشخاص

آبه، شینتارو(وزیرخارجه ژاپن):

98، 99، 100، 284، 285، 294، 296، 297، 308، 309، 324، 338، 374، 445، 446، 447، 459، 464، 465، 480، 647، 781

آدامز، جان(دریادار):

657، 658

آدامز، گوردون(کارشناس سرویس شرقی بی.بی.سی): 139

آستانه، علی(از مسئولان قرارگاه نوح): 250

آندروپف، یوری(رهبر سابق شوروی):

447، 448

ابراهیم(ع)(پیامبر):

348، 739

ابریشمچی، مهدی(از سران مجاهدین خلق): 368

ابوایاد(مرد شماره 2 الفتح):

346

ابوجهاد(از سران فلسطین):

699

ابورحمه، فایز (عضو هیئت فلسطینی): 713

ابولهجا، فرحان(عضو رهبری جنبش الصاعقه): 612، 675، 676

ابوموسی(سرهنگ - رهبر بخش انقلابی فتح): 612، 613، 634، 635، 645، 675

احمدقاسم تقی(وزیر نفت عراق):

155، 479، 481، 580، 779

ارخیپوف، ایوان(معاون نخست وزیر شوروی): 155

اساکاپا(رئیس مجلس شورای ژاپن):

294

اسپوزیتو، جان:238

اسپیکس، لاری(سخنگوی کاخ سفید):

74، 75، 156، 164، 194، 236، 245، 246، 247

استاد حسن (فرمانده هیز افشار حزب دمکرات): 609

استادی، افشارحسن(عضو حزب دمکرات): 626

اسد، حافظ(رئیس جمهور سوریه):

74، 75، 100، 213، 214، 220، 221، 235، 237، 246، 268، 279، 285، 299، 300، 318، 332، 338، 356، 509، 632، 732

اسدی، جعفر(جانشین قرارگاه نوح - فرمانده تیپ33 المهدی): 130، 206، 444

اشرفی اصفهانی(نماینده مجلس):

326

اشعری(عضو هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات): 606

اصغری، سیدمحمد(نماینده مجلس):

257

اکرمی(نماینده مجلس):167،

615

الاحمد الصباح، شیخ جابر، شیخ صباح(امیر کویت): 57، 65، 66، 119، 147، 153، 188، 340، 354، 380، 422، 454، 478، 552، 766، 767، 775

الاحمدالصباح، شیخ نواف(وزیر کشور کویت): 766، 767

البدر، عبدالفتاح(رئیس شرکت نفت کش کویت): 336، 392

الجزولی دفع الله (نخست وزیر سودان): 697، 702، 709

الراشد، رشید(وزیر کشور کویت):

404

الراشد، عبدالعزیز(وزیر مشاور در امورخارجه کویت): 98، 347

الرشید، رشید(وزیر مشاور در امور کابینه کویت): 340

الشرع، فاروق(وزیر خارجه سوریه):

459

الشکرچی(الشکرجی)، طه(از فرماندهان ارتش عراق): 95، 546، 713، 714

الصباح، سالم(وزیر دفاع کویت):

292، 698

الصباح، علی خلیفه(وزیر نفت کویت): 424

الصیخی، ابراهیم(معاون دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس): 118

العقراوی، هاشم(وزیر مشاور و عضو مجلس ملی عراق): 757، 764، 765

العوید، علی محمد(فرمانده عراقی): 684

القیسی(نماینده مجلس کویت):

65، 354

المصری، طاهر(وزیر خارجه اردن):

446، 447

النعمی، راشدعبدالله(وزیر مشاور در امورخارجه امارات): 454

الوان سامره ای، حسن(معاون وزارت نفت عراق): 470

ام.فیلد(محقق مسائل خاورمیانه):163

امام جعفرصادق(ع):

440

امام جمارانی(سرپرست سازمان حج و زیارت ): 59، 510

امام زمان(عج):

462، 738

امام محمدباقر(ع):

530

امام حسین(ع):

530

امام خمینی، آیت الله خمینی، سیدروح الله موسوی خمینی: 22، 43، 45، 46، 57، 59، 60، 71، 73، 74، 75، 82، 84، 86، 87، 94، 96، 101، 104، 106، 109، 112، 113، 123، 125، 138، 143، 145، 151، 152، 155، 165، 169، 172، 173، 176، 182، 184، 193، 195، 196، 214، 221، 226، 256، 257، 258، 266، 277، 283، 291، 300، 301، 302، 325، 331، 341، 342، 344، 348، 349، 350، 356، 358، 363، 366، 367، 374، 375، 394، 396، 397،

ص: 852

404، 413، 422، 423، 434، 435، 438، 440، 462، 471، 482، 489، 492، 493، 500، 503، 508، 510، 512، 513، 519، 556، 557، 558، 559، 567، 568، 574، 582، 590، 594، 598، 600، 607، 615، 617، 622، 623، 627، 628، 639، 650، 651، 662، 665، 666، 670، 713، 722، 737، 738، 749، 757، 768، 774، 776، 783

امامی کاشانی(عضو شورای نگهبان):

522، 605، 607

امتی، محمد(شهید - عضو انجمن اسلامی صنایع فولاد اهواز): 291

امه، ژان کلود(مشاور دبیرکل سازمان ملل): 268

امیرانتظام، عباس:

590

امین، شیخ ابراهیم(سخن گوی حزب الله لبنان): 286

امینی، علی(رهبر گروه ضدانقلابی جبهة نجات ایران): 367، 600، 621، 700

اندرسن، جیم(خبرنگار یونایتدپرس): 149

اندرسون، تری(گروگان امریکایی):

581

اورتگا، دانیل(رئیس جمهور نیکاراگوئه): 81، 376

اوزال، تورگوت(نخست وزیر ترکیه):

53، 99، 311، 340، 348، 493

اوکلی، رابرت(کارشناس وزارت امورخارجه امریکا): 581

اویسی، غلامعلی(سرهنگ ارتش شاه):

656

ایرانی(سرهنگ - فرمانده تیپ لشکر77): 409

ایزدی، مصطفی(فرمانده قرارگاه حمزه - فرمانده قرارگاه نجف): 36، 201، 207، 250، 387، 425

ایگل برگر، لارنس(معاون اسبق وزارت خارجه امریکا): 71، 164

ایلتر، هرمان(سفیر سابق امریکا در مصر):238

ایلخان زاده، ارسلان(از سران کومه له): 362

اینگلند، کلود(خبرنگار):

651

ایوب، ابراهیم طه(وزیرخارجه سودان): 693، 702، 703

بارزان(برادر صدام):

90، 159

بارزانی، ادریس:

156، 573، 574، 575

بارزانی، مسعود(رهبر حزب دمکرات کردستان عراق): 207، 263، 301، 302، 398، 399، 411، 414

بازرگان، مهدی: 72، 122، 143، 177، 178، 590، 607، 655، 700، 736

باقری، محمد(مسئول اطلاعات قرارگاه خاتم): 130، 131

باکری، مهدی(شهید - فرمانده لشکر31 عاشورا ):206

باهنر، محمدجواد(شهید):

784

بختیار، شاهپور(آخرین نخست وزیر شاه): 112، 143، 481، 503، 511، 512، 656

بدفورد، دیوید(ناخدا):

392، 393

برژنف، لئونید(رهبر سابق شوروی):

447، 448

بری، نبیه(رهبر جنبش امل):

72، 75، 76، 156، 157، 165، 166، 178، 194، 196، 197، 213، 215، 224، 235، 236، 246، 258، 268، 269، 278، 279، 299، 300، 321، 325، 581، 614، 701

بشارت(شهید - مأمور شناسایی هور): 126

بشارتی، محمدعلی(قائم مقام وزارت امورخارجه): 59، 543، 544

بشاره، عبدالله(دبیرکل شورای همکاری): 465، 522

بشردوست، غلامحسین(فرمانده قرارگاه کربلا): 130، 170

بگین، مناخیم(نخست وزیر اسرائیل): 47، 415

بن سلمان، شیخ خلیفه(نخست وزیر بحرین): 68، 587

بن جدید، شاذلی(رئیس جمهور الجزایر): 97

بنی صدر، ابوالحسن:

258، 259

بهروز، جهانگیر(روزنامه نگار):

365

بهمئی(مسئول طرح عملیات تیپ بدر):

486

بودان، پاتریک(دبیرکل سازمان بین المللی حقوق بشر): 541

بوش، جرج(معاون رئیس جمهور امریکا): 79، 80، 279، 299، 313، 314، 320

بیاران، هاشم(مسئول دسته شوان کومه له): 362

بیژنی، خسرو(عضو هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات): 606

پادولینی، جیووانی(وزیر دفاع ایتالیا): 100، 588

پالمر، جیمی(گروگان هواپیمای تی.دبلیو.ای):196

پرز، شیمون(نخست وزیر اسرائیل):

76، 166، 195، 278، 286، 407، 587، 699

پرن، ژان (کاردار فرانسه در تهران): 88، 490، 629، 630، 631

پطرس غالی(وزیر خارجه مصر):

285

پطروسیان، واهه(خبرنگار):

202، 203

پل، کلبیورن(سناتور، دمکرات امریکا): 663

پنک زین (رئیس کنگره ملی چین):

264، 266

پهلوی، رضا: 600، 601

پویندکستر، جان (قائم مقام شورای امنیت ملی امریکا): 84، 629، 658

پیرزاده، شریف الدین(دبیرکل کنفرانس اسلامی): 98، 247، 324، 347، 421، 511، 619، 752

پیروی، محمد(سفیر ایران در نیکاراگوئه): 397

پیش بهار، محمد(جانشین اطلاعات قرارگاه خاتم سپاه): 755

پیغمبر اکرم(ص)، رسول اکرم(ص)، پیامبر اکرم(ص): 439، 440، 530، 543، 739، 776، 783

تاچر، مارگارت(نخست وزیر انگلیس): 80، 82، 313، 320، 321، 423

تاکاشی کاکامی(از مسئولان وزارت خارجه ژاپن): 459

ترک، فؤاد(دبیرکل وزارت خارجه لبنان): 332

تریکی، عبدالسلام (وزیر خارجه لیبی): 46، 48، 154، 161، 162، 182، 213، 214، 243، 244، 256، 266، 367، 414، 415، 529

تقوی(قائم مقام سازمان حفاظت سپاه): 649

تلمسانی، عمر(رهبر اخوان المسلمین مصر): 617، 618

تنگ شیائوپینگ(رهبر چین):

273، 293

تنیکوف، ویتالی نور:

449

تهرانی، شیخ علی:

488، 708

ص: 853

تیتو(ژنرال): 772

ثابت سلطان (فرمانده سپاه چهارم عراق): 499

جاسم، لطیف نصیف(وزیر اطلاعات و فرهنگ عراق): 29، 499، 529

جاف، جورج (کارشناس امور اقتصادی افریقای شمالی): 693

جبرئیل، احمد(دبیرکل جبهه خلق برای آزادی فلسطین): 612، 614، 619، 675، 676

جبرائیل(فرشته وحی):

740

جعفری(رئیس کمیته اجرایی مجلس اعلا): 560

جعفری، عزیز(محمدعلی) (از فرماندهان سپاه - جانشین فرمانده قرارگاه کربلا): 124، 132، 515

جلود، عبدالسلام(نخست وزیر لیبی): 46، 50، 211، 212، 213، 529، 588، 589

جمال، ضیاءالدین (سرلشکر - فرمانده عراقی): 528

جمی، غلامحسین(نماینده امام و امام جمعه آبادان): 174، 176، 177

جمیل، امین(رئیس جمهور لبنان):

72، 177، 246، 367

جنبلاط، ولید (رئیس حزب دروزی):

593

جنکینز، برایان:165

جونز، ریچارد(خبرنگار فایننشال تایمز): 746

جویس، استار(عضو دانشگاه جورج تاون): 678

جی.ای.بیل(استاد دانشگاه تگزاس):163

جیلسپن، واین جی(کارمند پنتاگون - قاچاقچی اسلحه): 587، 597

چرنینکو(رهبر سابق شوروی):

447، 448، 449

چوبین، شهرام: 254، 711

حاج حاتم(مسئول ستاد تیپ قدس):

551، 569، 570

حجت، مسعود(از مسئولان وزارت نیرو): 382

حجری(جانشین فرماندار قم):

735

حسن البکر(رئیس جمهور اسبق عراق):

776

حسن علی (وزیر تجارت عراق):

698

حسینی، امیر(قاچاقچی اسلحه):

587

حسینی، شیخ جلال:

361

حسینی، عبدالکریم(معروف به بابا شیخ - مسئول گروه خبات): 361، 362

حضرت معصومه(س):

735

حکیم(آیت الله)، خانواده حکیم، خاندان حکیم: 308، 540، 541، 664

حکیم، سیدمحمدباقر:

689، 691

حکیم، سیدمحمدحسین:

308

حمادی، قاسم(رئیس کمیته روابط خارجی حزب بعث عراق): 652

حمانی، شیخ احمد(رئیس مجلس عالی اسلامی الجزایر): 97، 187

حمدون، نزار(سفیر عراق در امریکا): 492

حیدری، سیدکمال (عضو حزب دمکرات): 626

خاتمی، سیدمحمد(وزیر ارشاد اسلامی): 510، 511، 555، 557، 783، 784

خادم الحسینی(مسئول اطلاعات قرارگاه حمزه): 399

خارا، حسن(مسئول طرح و عملیات تیپ قدس): 531، 532

خامنه ای، سیدعلی(آیت الله - رئیس جمهور): 44، 45، 96، 121، 122، 124، 185، 239، 271، 272، 300، 329، 341، 342، 348، 394، 396، 397، 474، 475، 488، 489، 490، 492، 501، 509، 510، 511، 512، 555، 590، 615، 700، 701، 734، 772، 773

خامنه ای، سیدهادی(نماینده مجلس): 257

خرازی، کمال(سرپرست ستاد تبلیغات جنگ): 23، 143، 682، 683، 684

خطیری(سرهنگ): 717

خلخالی، صادق(آیت الله):

137

خلیل زکی، ایاد(سرتیپ، فرمانده لشکر سوم عراق): 528

خمینی، سیدروح الله ¬ امام خمینی

خوانساری (سفیر ایران در لیبی):

529

داگلاس، رابرت(خبرنگار رادیو امریکا): 132

دری نجف آبادی، قربانعلی(نماینده مجلس): 51، 636، 654، 655

دستجردی، وحید(مدیرعامل هلال احمر): 336

دستواره، رضا(شهید - فرمانده لشکر27 حضرت رسول): 250

دسکوتو، میگل(وزیر خارجه نیکاراگوئه): 81، 376، 397

دقایقی، اسماعیل(شهید - فرمانده تیپ بدر): 486، 487، 494، 534، 535

دکوئیار، خاویرپرز(دبیرکل سازمان ملل): 24، 25، 91، 137، 158، 258، 262، 269، 304، 328، 367، 436، 459، 564، 696، 731، 750

دنوان، جان(گزارشگر تلویزیون ای.بی.سی):235

دهقان پور، حمید(اسیر آزادشده):

319، 320

دوزدوزانی، عباس(نماینده مجلس):

257

دوما، رولان(وزیرخارجه فرانسه):

87، 88، 493، 494، 629، 630، 749

دونراب، ویلیام (سرپرست گمرکات امریکا): 666

دید، جان: 92، 243

دیزداویچ، رایف (وزیرخارجه یوگسلاوی): 695، 767، 772، 773

ذاکری، ابراهیم(فرمانده نیروهای سازمان مجاهدین خلق در کردستان): 301، 470

ذوالت(سرهنگ - معاون عملیاتی لشکر23): 569، 570

رئیس اداره امنیت ملی امریکا:

346

رئیس اسبق سازمان سیا: 71

رئیس پارلمان مراکش:

47، 415

رئیس دیوان عالی کشور: 45

رئیس ستاد مشترک امریکا:225

رئیس کمیته اجرایی ساف:

500

رئیس مجلس کویت: 758

ص: 854

رئیس مرکز جهانی مبارزه با امپریالیزم، صهیونیسم و ارتجاع: 560

رئیس جمهور ترکیه:

493

رابین، اسحاق(وزیر دفاع اسرائیل): 76، 286

ربیعی، رضا(فرمانده تیپ قدس):

531، 544، 545، 550، 551

رجایی، محمدعلی (شهید):

784

رجایی خراسانی، سعید(نماینده ایران در سازمان ملل): 91، 147، 328، 564، 750، 751

رجوی، مسعود(رهبر مجاهدین خلق):

114، 138، 139، 368، 630، 663، 695، 753

رحیم پور، حسن (جانباز بسیجی):

707، 708

رخصت طلب، محسن(راوی مرکز مطالعات): 704

ردمن، چارلز: 514

رزاقی(نماینده مجلس):167

رسول زاده، اصغر(مسئول دفتر فرمانده کل سپاه): 189

رشید، غلامعلی(معاونت عملیات فرمانده کل سپاه): 125، 189، 531

رشیدیان، محمد(نماینده آبادان):

257

رضایی، محسن(فرمانده کل سپاه):

33، 34، 36، 46، 125، 154، 160، 169، 170، 179، 189، 201، 203، 206، 207، 216، 217، 230، 253، 259، 379، 387، 403، 412، 425، 462، 494، 512، 617، 621، 627

رضایی ها: 737

رضوی، مرتضی(نماینده تبریز):

144

رفیق دوست، محسن(وزیر سپاه):

19، 44، 46، 154، 319، 476، 524، 529

رمانف، گریگوری:

449

رمضان، طه یاسین(معاون اول نخست وزیر عراق): 47، 148، 266، 415، 579، 580، 674، 678، 679

رمضانی(کارشناس مسائل ایران):

226

روحانی، سیدصادق:

735

رودکی، نبی(فرمانده لشکر19 فجر):

260، 384، 385

رودولف چی ملی(خبرنگار زوددویچه سایتونگ):721

روسوس، دمیس(خواننده یونانی):196

رومن، چارلز(سخن گوی وزارت خارجه امریکا): 669، 727

ریاپو، یاکوف(معاون نخست وزیر شوروی): 155

ریجکف، نیکلای: 448

ریگان، دونالد(رئیس کارکنان کاخ سفید): 82، 84، 407، 629

ریگان، رونالد(رئیس جمهور امریکا): 69، 72، 74، 75، 77، 78، 79، 81، 82، 84، 98، 137، 157، 166، 195، 197، 221، 224، 225، 235، 236، 237، 242، 243، 245، 246، 268، 279، 283، 285، 298، 300، 314، 318، 321، 332، 338، 355، 356، 357، 366، 367، 376، 407، 423، 537، 559، 560، 575، 577، 595، 629، 639، 657، 686، 775

ریموند بار(نخست وزیر اسبق فرانسه): 86، 193

زائوزیانگ(نخست وزیر چین):

52، 253

زارع، فرج(مسئول شاخه نظامی حزب دمکرات): 627

زلزوی، محمد: 539

زمان زاده دربان، جواد(راوی مرکز مطالعات): 430

زیدالرفاعی: 713

زین الدین، مهدی(شهید - فرمانده لشکر17 علی ابن ابیطالب): 206

ژوزف، رالف(خبرنگار نیوزویک):

357

ژیان، ناصر(سرهنگ - فرمانده عملیاتی هوانیروز): 453

ساجدی، محمد(راوی مرکز مطالعات):

385

سادات، انور(رئیس جمهور سابق مصر): 47، 415، 434، 632، 686

ساگر، ژنرال(رئیس اسبق موساد):224

سانی(ثانی)، زیاد(دبیراول سفارت اردن در آنکارا): 515

سای، پگی(خواهر گروگان امریکایی):

581

سبحانی، جعفر(آیت الله):

583

ستلوکا، پاول (متخصص تسلیحات روسی): 597

سرپرست بنیاد مستضعفان:

258

سرخیلی(فرمانده تیپ 72 محرم):

403

سریری(آیت الله):

594

سعدون، احمد(رئیس پارلمان کویت):

423

سعودالفیصل(وزیرخارجه عربستان):

19، 46، 56، 57، 58، 59، 68، 99، 100، 158، 185، 186، 254، 256، 381، 403، 436، 453، 454، 465، 480، 511، 512، 513، 544، 555، 556، 578، 587، 671، 694، 731

سعیدالعتیبه، مانع(وزیر نفت امارات، رئیس کمیته نظارت بر قیمت های اوپک): 331، 427، 478، 479

سعیدی(نماینده مجلس):

257

سفیر اسرائیل در امریکا:

698

سفیر امریکا در اسرائیل:

699

سفیر ایران در پاکستان:

456

سفیر پاکستان در تهران:

414

سفیر شوروی در افغانستان:

337

سفیر شوروی در تهران:

365

سفیر شوروی در عراق:

506

سفیر عراق در پاکستان:

492

سفیر عراق در تونس:

380

سلطان قابوس (شاه عمان):

573، 657، 658

سلطان آبادی، قاسم(قائم مقام لشکر19 فجر): 250، 251

سلیمان جاه(از فرماندهان ارتش):

170، 516

سلیمانی، قاسم(فرمانده لشکر41 ثارالله): 704

سمیس، رابرت(منشی مطبوعاتی کاخ سفید):225

سوارالذهب(رئیس شورای نظامی سودان): 696، 702، 709

سوبروتو(وزیر نفت اندونزی و رئیس اوپک): 339، 480

سوداگر، احمد(مسئول واحد اطلاعات قرارگاه نجف): 35، 504، 505، 516

ص: 855

سینیورا، حنا(عضو هیئت فلسطینی):

713

سییلینی، غسان(یکی از رهبران جنبش امل): 581، 582

شافعی، غلامرضا(وزیر صنایع و معادن): 709

شالکی، تئودور (مأمور سیا): 84، 639

شامیر، اسحاق(وزیر خارجه اسرائیل): 195، 699

شاه ایران، شاه سابق، شاه معدوم: 11، 192، 212، 274، 318، 338، 413، 575، 612، 620، 631، 656، 657، 658، 659، 679، 721، 723، 759، 779

شاه حسن دوم(شاه مراکش): 49، 94، 361، 415، 537، 538، 539، 611، 631، 634، 644، 645، 669، 673، 675، 686، 700

شاه حسین، ملک حسین(شاه اردن):

118، 159، 345، 367، 515، 538، 566، 612، 613، 614، 632، 635، 636، 644، 669، 674، 675، 686، 700، 713

شتابی(ناخدا - فرمانده ناو گروه تنب و لاوان): 452

شرکلون، پل(قاچاقچی اسلحه):

587

شریعتمداری، سیدکاظم(آیت الله):

367، 735

شعبان، حازم فاضل(خلبان عراقی):

391

شکرخواه، یونس: 775

شمبادی(برادر صدام):159

شمخانی، علی(فرمانده نیروی زمینی سپاه - جانشین فرمانده سپاه): 35، 125، 130، 132، 151، 152، 161، 218، 250، 251، 432، 443، 498، 505، 516، 534، 535، 603، 704، 705، 706

شمس(نقدی)، محمدرضا(از مسئولان قرارگاه رمضان): 200، 207

شهاب الدین (معاون وزارت نفت ایران): 655

شهاتی، احمد(مقام وزارت خارجه لیبی): 633

شواردنادزه، ادوارد (وزیر خارجه شوروی): 447، 449، 589

شوشتری، نورعلی(جانشین قرارگاه سلمان): 131

شوق(مسئول طرح و عملیات تیپ ویژه شهدا): 414، 425

شولتز، جرج(وزیر امورخارجه امریکا): 71، 83، 84، 157، 177، 224، 225، 285، 321، 322، 493، 524، 525، 558، 559، 560، 589، 590، 595، 629، 639، 657، 698، 699، 750

شولر، رنه: 92، 243

شیخ الاسلام، حسین (معاون سیاسی وزارت خارجه): 414، 693، 696، 697، 702، 709، 710

شیخ زائد بن سلطان آل نهیان(رئیس دولت امارات): 100، 501، 731، 732

شیخ عطار (استاندار آذربایجان غربی): 778

شیخی، رضا(فرمانده گروهان لشکر قدس): 551

شیراک، ژاک(نخست وزیر اسبق فرانسه): 88، 313، 540

شیریکوف(رئیس.ک.گ.ب):

448

شیف، ریف(تحلیل گر نظامی):

187

صالحی، غلامرضا(شهید - مسئول طرح و عملیات قرارگاه نجف): 207، 387، 398، 399، 408، 409

صانعی، یوسف (آیت الله، دادستان کل کشور): 58، 123، 341، 342، 363، 364، 374، 375

صباح الاحمد(قائم مقام نخست وزیر کویت): 404، 673

صباح میرزا(منشی اول صدام):

160

صبحی الطفیلی(از مبارزان لبنان):

759

صدام حسین: 19، 23، 24، 31، 41، 44، 47، 49، 50، 51، 57، 65، 66، 92، 93، 95، 96، 97، 102، 114، 119، 120، 122، 133، 134، 136، 138، 139، 143، 144، 146، 147، 148، 153، 159، 160، 172، 183، 184، 189، 192، 194، 209، 210، 212، 221، 223، 227، 228، 233، 239، 242، 251، 266، 277، 278، 281، 296، 297، 304، 305، 306، 317، 320، 325، 330، 331، 337، 348، 352، 353، 368، 381، 391، 413، 415، 424، 433، 434، 435، 436، 440، 446، 454، 459، 460، 469، 476، 482، 500، 501، 506، 508، 519، 520، 521، 522، 523، 534، 539، 540، 541، 542، 543، 546، 552، 564، 565، 575، 576، 577، 578، 588، 589، 598، 612، 613، 619، 620، 627، 632، 633، 646، 652، 656، 664، 675، 676، 677، 685، 686، 693، 707، 709، 710، 713، 714، 720، 721، 730، 731، 732، 739، 747، 748، 749، 750، 751، 759، 774، 776، 780، 781

صدر، بنت الهدی(شهید - خواهر آیت الله صدر): 90، 159، 160

صدیقی، کلیم(مدیرکل انستیتوی اسلام): 582

صفایی: 137

صفری، لطیف(نماینده مجلس):

257

صفوی، سیدرحیم(مسئول واحد طرح و عملیات سپاه): 34، 130، 151، 290، 291، 379، 425، 603

صناعی، فرهین(همسر فاضل قاچاقچی اسلحه):587

صیاد شیرازی، علی (سرهنگ - فرمانده نیروی زمینی ارتش): 37، 38، 170، 250، 387، 388، 398، 402، 408، 409، 425، 473، 515، 550، 551، 562، 570، 571

ضیاءالحق (رئیس جمهور پاکستان):

501

طارق عزیز(وزیر خارجه و معاون نخست وزیر عراق): 25، 46، 47، 48، 49، 99، 136، 161، 162، 243، 245، 256، 297، 367، 415، 445، 446، 447، 459، 501، 538، 633، 709

طاهر کنعان: 699

طاهر مصری(وزیرخارجه اردن):

699

طفیلی، صبحی(از علمای حزب الله):224

ظهیر محمد: 564

عبدالله(ولیعهد عربستان):

686

عبدالرزاق، منال یونس(نماینده عراق در کنفرانس سازمان ملل درباره زن): 436

عبدالستار(مسئول وزارت خارجه پاکستان): 456

عبدالقهار عبدالرحمن، خالده (دبیر ویژه امنیت ملی صدام): 90، 91، 159

عبدالله سور(عضو حزب دمکرات):

362

عبدالهی(مسئول طرح و عملیات تیپ بدر): 534

ص: 856

عبیدی، مهدی (دبیرکل شورای اتحاد اقتصادی عرب): 764

عجمی، فواد: 71، 165

عرفات، یاسر(ابوعمار):

20، 100، 118، 137، 212، 500، 509، 515، 538، 566، 612، 613، 614، 632، 633، 634، 635، 636، 644، 645، 675، 676، 686، 699، 700، 759

عزیزی، علی(مسئول نظامی گروهک خبات): 362

عسگراولادی، حبیب الله:

734

عضدانلو، مریم(همسر مسعود رجوی):

368

عطایی(سرهنگ - فرمانده پایگاه هشتم شکاری): 421

علوی تبار(نماینده مجلس):

167

علیار(سرهنگ - فرمانده عملیات حزب دمکرات): 334، 335، 361، 362

علی الشاعر (وزیر تبلیغات عربستان): 63، 565، 782، 783

علیزاده(معاونت صنایع):

705

عندلیب، علی رضا(معاونت مهندسی رزمی قرارگاه خاتم): 641، 704

عوده، عبدالرحمن(معاون وزیر کشور کویت): 538

عیدی، نسیمه (شهید - از اهالی دشت آزادگان): 586

غایط، خلیل(رئیس پلیس جنایی کویت): 478

غرضی محمد(وزیر نفت):

26، 294، 312، 361، 364، 426، 427، 428، 479، 502، 544، 609، 637

غفرالهی(سرهنگ ارتش):189

غفوری فرد، حسن(وزیر نیرو):

290

غلامپور، احمد(از فرماندهان سپاه): 124

غلامی، حسین (شهید - عضو سپاه در لبنان): 593

فاضل فاضل(قاچاقچی اسلحه):

587

فتحی، علی(راوی مرکز مطالعات):

430

فدا(فرمانده گردان کمیل):

550، 552

فدل، فادل(لبنانی - قاچاقچی اسلحه): 597

فدوی، علی(مسئول اطلاعات و عملیات قرارگاه نوح): 250، 291، 379، 498

فرماندار بصره: 469

فرمانده قرارگاه حمزه: 37

فرمانده قرارگاه کربلا:

34، 130، 170

فرمانده قرارگاه نوح: 34

فرمانده لشکر19 فجر:

260، 384، 385

فرمانده منطقه یکم دریایی:

451

فرماندهی عالی جنگ:

18، 45

فروزنده، محمد(مسئول مهندسی رزمی سپاه): 124، 704، 705، 706

فضل الله، محمدحسین (از علمای لبنان): 235، 236، 581

فهد(شاه عربستان):

61، 62، 403، 428، 544، 555، 615، 732، 749، 781، 782، 784، 785

فیروزیان، نصرت:

91، 564

فیسک، رابرت(محقق روزنامه تایمز): 166، 506، 508، 574، 575

فیضی (عضو هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات مجلس): 606

فیضی(شهید حمله بعثی ها در مدینه): 351، 352، 353

فیلیپ حبیب: 636

قائم مقامی(سرهنگ - رایزن نظامی سفارت ایران در بن): 662، 760

قاسم (ژنرال): 776

قاسملو، عبدالرحمن (رهبر حزب دمکرات کردستان ایران): 301، 302، 361، 574

قذافی، معمر(سرهنگ - رهبر لیبی): 46، 50، 53، 154، 162، 189، 192، 212، 243، 247، 256، 266، 356، 413، 415، 501، 588، 589، 644، 776

قربانی، مرتضی(فرمانده لشکر25 کربلا): 127، 161

قربانی فر, منوچهر(واسطه ماجرای مک فارلین): 82، 84، 318، 407، 595، 639

قلیبی، شاذلی(دبیرکل اتحادیه عرب): 339، 566، 633، 667، 669

کارتر، جیمی(رئیس جمهور اسبق امریکا): 83، 183، 396، 493، 657

کاردار ایران در کویت:

403

کاردار عربستان در تهران:

734، 781، 782

کاردار فرانسه در تهران:

749

کارلوس، خوان(پادشاه اسپانیا):

600

کاسترو، فیدل (رهبر کوبا):

94، 545

کاظم پوراردبیلی(معاون وزیر خارجه): 297

کاک ابرا(ابوبکر سقزر - مسئول حفاظت قاسملو): 361

کاوه، محمود(شهید - فرمانده تیپ ویژه شهدا): 388، 408، 409، 425، 429، 473

کتانی، عصمت(نماینده عراق در سازمان ملل): 696

کرامی، رشید (نخست وزیر لبنان):

565

کرسیانتی، آرورد هرناندز(وزیر نفت ونزوئلا): 426، 479

کرک، جورج(نویسنده مجله تایم):

71، 165

کروبی، مهدی(نماینده جدید امام در حج): 59، 439، 510، 513، 557، 558، 615، 670، 776، 777

کریمی، فؤاد(نماینده اهواز در مجلس): 153، 257

کریمی، فرید(شهید):

153

کلاین، ری(کارشناس امنیتی امریکا): 75، 267

کلب، برنارد(سخن گوی وزارت خارجه امریکا): 166، 225، 313، 345

کلیشادی(قائم مقام فرمانده تیپ قدس): 531

کمیورا(رئیس مجلس سنای ژاپن):

294

کندی، ادوارد: 663

کوئینتی، آنتونی (سفیر امریکا در کویت): 757، 764

کوپرمن، باب(متخصص تروریسم):

71، 164

کوریه، جبران(سخنگوی حافظ اسد):

285

ص: 857

کوفمن(خبرنگار یهودی):

581

کوناین، این مخمد(از سران شوروی): 449

کیاوش، سیدمحمد(نماینده مجلس):

257

کیسینجر، هنری: 55، 70، 157، 166، 297، 337، 338، 503

کیمچه، دیوید(مدیرکل وزارت خارجه اسرائیل): 79، 318، 345، 595

کینجه، شیخ ظهیر(از علمای لبنان): 73، 195

گرپشین، ویکتور:

449

گرملینکو، آندره(عضو دفتر سیاسی شوروی): 448

گرومیکو(رئیس جمهور شوروی):

447، 449

گلپایگانی(عضو هیئت مرکزی نظارت انتخابات): 606

گلپایگانی، سیدمحمدرضا(آیت الله): 736

گورباچف، میخائیل(رهبر شوروی):

447، 448، 449، 686

لئوزیاکف(عضو دفتر سیاسی شوروی):

447، 449

لاجوردی: 137

لاریان، قاسم(شهید - عضو سپاه لبنان): 593

لبانی(عضو هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات): 606

لواسانی، محمدحسین(مدیرکل سیاسی وزارت خارجه): 453، 454، 512، 544، 555، 734

لی شیانیان(رئیس جمهور خلق چین):

263، 264

لیخانف، نیکلای:

449

لیگاچف، ایگور: 448

م.آذر، حسین: 605

مارکس: 679

مامیش، حسن(سرهنگ مصری):

566

ماندیل، والتر(معاون پیشین رئیس جمهور امریکا): 82، 423

مبارک، حسنی: 136، 212، 345، 612، 613، 634، 636، 664، 675، 686، 693

مبلغ(از مسئولان سپاه):

124، 704

مجالی، عبدالوهاب(معاون نخست وزیر اردن): 699

محتاج، عباس(از فرماندهان سپاه در غرب کشور): 412

محتشمی، علی اکبر:

759، 760

محلاتی، فضل الله(شهید - نماینده امام در سپاه): 627

محمدغیور(از نویسندگان بی.بی.سی):

582

محمدی ری شهری(وزیر اطلاعات):

711، 738، 753، 754

مختاری، مجید(راوی مرکز مطالعات): 430

مدیر سیا:225

مدیرکل اروپا و آسیای وزارت خارجه: 319

مدیرکل اطلاعات استان مرکزی:

711

مرعشی نجفی، شهاب الدین(آیت الله): 734، 735، 736

مرعشی، جواد: 735

مسئول اطلاعات و عملیات قرارگاه سلمان: 132

مشکینی، علی (آیت الله - رئیس مجلس خبرگان): 439

مصطفوی کاشانی، محمود (وکیل دادگستری): 734

معاون وزارت اطلاعات امارات:

730

معاون وزیر خارجه کویت:

403

معزی(سرهنگ): 737

معزی(نماینده مجلس):

257

مقدم(فرمانده سپاه ارومیه):

651

مقدم، حسن (مسئول یگان موشکی سپاه): 189

مک ماهون، جان (عضو سازمان سیا):

629

مک فارلین، رابرت(مشاور امنیت ملی امریکا): 69، 71، 79، 80، 84، 85، 157، 165، 177، 178، 279، 318، 332، 407، 558، 559، 595، 629، 639

مک ماوون، جالن(از کارکنان سیا): 84

ملک زادگان، محمدحسین(ناخدایکم، فرمانده نیروی دریایی ارتش): 271، 272، 609، 610، 688، 689

ملکی، محمدرضا(شهید - راوی مرکز مطالعات): 385

منتجب نیا(نماینده شیراز):

455

منتظری، حسینعلی(آیت الله):

123، 124، 394، 471، 489، 512، 513، 530، 710، 711، 736، 737

منصوری(معاون تیپ ویژه شهدا):

425

منصوری، احمد(فرمانده گروهان):

561

منین، ویکتور(سفیر شوروی در عراق): 781

مهری، عباس(نماینده امام در کویت): 422

مورفی، ریچارد(معاون وزیر خارجه امریکا): 506، 514، 621، 657، 658، 698، 699، 713، 759

موریس، جمیز(خبرنگار):

258

موسوی (مبارز لبنانی):

580، 584

موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم(آیت الله- رئیس دیوان عالی کشور): 341، 394، 541، 543

موسوی خوئینی ها، سیدمحمد(دادستان جدید کل کشور - نایب رئیس مجلس): 58، 59، 341، 342، 351، 363، 374، 375، 396، 397، 439، 440، 510، 513، 556، 557

موسوی دامغانی، سیدابوالقاسم(نماینده رامهرمز): 144

موسوی، حسین(رهبر جنبش امل اسلامی): 224، 594

موسوی، سیدحسین(ابوهشام):

759

موسوی، عباس (از رهبران حزب الله لبنان): 594

موسوی، میرحسین(نخست وزیر):

44، 45، 153، 257، 258، 283، 342، 343، 349، 350، 364، 365، 394، 396، 397، 437، 475، 579، 584، 591، 645، 676، 682، 686، 697، 702، 705، 760، 768، 773

میاکه(مدیرکل وزارت خارجه ژاپن):

57، 277

میتران، فرانسوا(رئیس جمهور فرانسه): 88، 313، 629، 631، 749

میرغلام، میرزا عبدالله(معاون هیز معین حزب دمکرات): 361

نادرپور، نادر: 189

نادی نجف آبادی، غلامحسین(نماینده مجلس): 257

ناطق نوری، علی اکبر(وزیر کشور):

326، 590، 591، 607، 760

ص: 858

ناکازونه، یاساهیرو: 54، 55، 294، 308، 316، 317، 647

نایب آقا، حسن(فوتبالیست فراری):

737

نایف، امیر(وزیر کشور عربستان):

60، 61، 761، 770

نداف، مجید(راوی مرکز مطالعات):

430

نرانچی، جورج(قاچاقچی اسلحه):

587

نژاد حسینیان (عضو هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات): 606

نظران(دبیر شورای عالی دفاع):

663

نمازی(وزیر اقتصاد):

137

نمایندة جمهوری اسلامی یونسکو:

184

نماینده پیرانشهر:

398

نماینده لبنان در سازمان ملل:

367

نمیری، جعفر(دیکتاتور سودان):

531، 598، 693، 694، 697، 702، 703، 709

نوال(خواهر صدام):

90، 159

واینبرگر، کاسپار(وزیر دفاع امریکا): 84، 157، 235، 595، 629، 639

وبستر، ویلیام(رئیس اف.بی.آی):

83، 423

وزیر جنگ امریکا:225

وزیر خارجه الجزایر:

611

وزیر خارجه ترکیه:

319

وزیر خارجه یوگسلاوی:

545

وزیر دارایی عراق:

470

وزیر نفت قطر: 428

وزیر نفت لیبی: 481

وزیر نفت نیجریه:

502

وزیرخارجه آلمان غربی:

480

وطبان(برادر صدام):

159

ولایتی، علی اکبر(وزیر امورخارجه ایران): 49، 81، 87، 106، 294، 374، 397، 454، 463، 511، 529، 530، 619، 630، 703، 760

ویلاز، آندره(خبرنگار خبرگزاری فرانسه): 382

هادی، محمدعلی(نماینده مجلس):

257، 272، 273، 529

هارت، گاری(سناتور دمکرات امریکا): 663

هاردلی، راجر(سردبیر مجله میدل ایست): 728، 729

هاشمی رفسنجانی، اکبر:

18، 20، 22، 41، 43، 44، 45، 46، 47، 48، 49، 50، 51، 52، 53، 54، 55، 56، 58، 59، 60، 74، 75، 78، 84، 95، 96، 97، 98، 100، 104، 108، 110، 114، 122، 124، 125، 137، 139، 144، 145، 146، 154، 155، 158، 172، 173، 181، 182، 185، 189، 192، 206, 207، 211، 212، 213، 214، 220، 221، 222، 223، 233، 234، 235، 236، 244، 247، 253، 254، 256، 257، 263، 264، 266، 268، 273، 274، 284، 292، 293، 294، 296، 297، 305، 308، 309، 310، 311، 316، 317، 318، 324، 326، 329، 330، 332، 337، 338، 340، 365، 374، 394، 395، 396، 397، 415، 446، 459، 464، 465، 476، 503، 511، 512، 529، 541، 542، 543، 544، 595، 596، 597، 598، 599، 601، 630، 631، 639، 650، 652، 664، 665، 670، 689، 692، 730، 731، 773

هاشمی شاهرودی، سیدمحمود:

689

هاشمی(سرهنگ - فرمانده تیپ لشکر77): 207، 409، 417

هاشمی، علی(از فرماندهان سپاه):

124

هالیدی، فرد: 284

هامیلتون، لی(نماینده مجلس نمایندگان امریکا): 618، 619

هانتر (عضو شورای امنیت ملی امریکا): 775

هانتر، شیرین(عضو دانشگاه جرج تاون): 745، 775

هایلن، آنتونی(مقاله نویس آبزرور): 282

هرست، دیوید(خبرنگار گاردین):

507

هیتلر، آدولف(رهبر آلمان نازی):

42، 317، 357

هیروهیتو(امپراتور ژاپن):

308

یاسین، صبحی(وزیر صنایع عراق):

155

یزدی، ابراهیم: 72، 177، 178

یلتسین، بوریس(عضو دفتر سیاسی شوروی): 447، 449

یمانی، ابوماهر(عضو دفتر سیاسی جبهه خلق فلسطین): 612، 614، 619، 635، 636، 675

یمانی، احمدزکی(وزیر نفت عربستان): 427، 478

مکان ها و سازمان های ایران

آبادان: 33، 34، 35، 121، 130، 152، 174، 175، 176، 209، 330، 412، 473، 504، 603، 642، 705، 718

آذربایجان شرقی: 90، 470

آذربایجان غربی: 340، 403

احمدآباد(آبادان):

176

اداره آموزش و پرورش رامسر:

694

اداره راه رشت: 662

اداره کشاورزی ارومیه:

679

اداره کشاورزی تنکابن:

720

اراک: 700

اردستان: 710

اردوگاه بنیاد مهاجرین جنگ تحمیلی: 288

اردوگاه پیشاهنگی(رامسر):

783

اردوگاه زیوه: 171

اردوگاه میرزا کوچک خان(رامسر):

783

اردوگاه هفت تیر(رامسر):

783

ارومیه: 153، 206، 209، 251، 328

استان تهران: 471

ص: 859

اسکله آذرپاد(H - خارک): 30، 724، 743، 744، 745، 746

اسکله شهید رجایی(بندرعباس):

64، 191

اسکله تی(T - خارک): 29، 30، 715، 716، 724، 743، 745

اسلام آباد: 21، 32، 103، 121، 133، 142

اسلامشهر: 471، 651

اشنویه: 26، 206، 207، 363، 378، 398، 444، 458، 499، 609، 763

اصفهان: 21، 103، 163، 291، 383، 420، 421, 662، 752، 753

اندیمشک: 103، 121، 337

اهواز: 124، 153، 291، 337، 383، 518، 586، 641، 724، 753

ایران، دولت ایران: در اکثر صفحات

ایستگاه راه آهن رازی(آذربایجان):

638

ایلام: 134، 336، 572

بابل: 643، 682

باختران(کرمانشاه):

23، 24، 103، 133، 134، 142، 210، 239، 240، 262، 288، 326، 336، 403، 421، 488، 518, 688، 696، 732

بازار زرگرها(تهران):

564

بانک مرکزی ایران:

383

بانه: 316، 334، 474، 609

بروجرد: 21، 26، 572

بستان: 518

بعثه امام خمینی در مکه:

776، 781

بلوچستان: 242

بندر گوادر: 242

بندرانزلی: 700، 760

بندرعباس: 26، 242، 336، 392، 393، 620، 689

بنیاد امور مهاجران جنگ تحمیلی:

326

بنیاد شهید قزوین:

681

بنیاد شهید مراغه:

681

بنیاد مستضعفان رامسر:

694

بنیاد مستضعفان: 258، 705

بوانات: 710

بوشهر: 28, 261، 373، 454، 461، 502، 590، 591، 778

بوکان: 232، 328، 458، 651، 778

بهبهان: 121

بهشهر: 682

پاوه: 328، 335، 336، 664، 706

پروژه پتروشیمی بندر امام خمینی:

294، 316، 318

پلیس تهران: 599

پیرانشهر: 25، 90، 206، 209، 210، 323، 328، 372، 391، 403، 420، 444، 470، 499، 609، 696، 778

تأسیسات مخابراتی صدا و سیمای ایران: 25

تاکستان: 153

تبریز: 291، 379، 383

ترمینال تبریز: 379

ترمینال سیری: 31

تکاب: 41، 518، 706

تنکابن: 681، 712، 720

تنگه هرمز: 64، 119، 573، 657، 658، 688، 689، 726، 757، 764

تهران: 20، 21، 43، 46، 54، 55، 56، 58، 62، 68، 73، 83، 86، 87، 88، 96، 99، 101، 103، 104، 106، 113، 120، 124، 133، 134، 137، 143، 149، 153، 154، 158، 163، 173، 182، 183، 186، 187، 192، 196، 197، 201، 210، 212، 214، 215، 219، 220، 221، 233، 236، 239، 246، 251، 252، 259، 268، 271، 276، 282، 284، 291، 297، 299، 300، 301، 305، 311، 316، 329، 336، 341، 342، 357، 358، 380، 381، 382، 396، 406، 414، 422، 425، 436، 437، 446، 459، 460، 467، 471، 477، 487، 490، 493، 494، 495، 499، 506، 512، 520، 524، 553، 556، 559، 564، 572، 587، 596، 599، 600، 602، 610، 611، 612، 619، 620، 621، 633، 637، 639، 643، 645، 648، 656، 657، 659، 663، 664، 666، 667، 669، 679، 679، 682، 688، 692، 694، 697، 700، 702، 707، 712، 720، 721، 727، 732، 734، 737، 738، 744، 746، 751، 752، 753، 757، 759، 760، 767، 772، 776، 781

جاده امین آباد(تهران):

737

جاده کرزان - جوانرود: 462

جاده مرزی گوزیل(پاوه):

707

جزیره ابوموسی: 656

جزیره تنب بزرگ: 656

جزیره تنب کوچک: 656

جزیره سیری: 27، 28، 31، 360، 383، 391، 503، 655، 657، 725، 727، 734، 777، 779

جزیره قشم: 657

جزیره لاوان: 726، 727

جوانرود: 251، 462

جهاد سازندگی: 398، 399، 411، 420، 429، 498، 651، 705

چهارراه دولت(تهران):

621

چهارمحال و بختیاری:

348

حوزه نفتی سیروس: 461

حوزه نفتی نوروز، سکوی نوروز:

29، 602، 609، 618، 642

خارک، جزیرة خارک، ترمینال خارک، تأسیسات نفتی خارک ...: 19، 27، 28، 29، 30، 31، 71، 100، 122، 145، 164، 203، 261، 300، 360، 361، 374، 382، 383، 391، 393، 407، 461، 474، 503، 509، 529، 559، 602، 609، 618، 655، 656، 715، 716، 717، 724، 725، 726، 727، 728، 729، 734، 743، 744، 745، 746، 747، 749، 755، 756، 757، 764، 778، 779

خرم آباد: 21، 26، 572، 712

ص: 860

خرمشهر: 98، 121، 152، 174، 239، 330، 368، 474، 627، 650

خسروآباد, جاده خسروآباد:

504، 642، 650

خلخال: 679

خوزستان: 173، 174، 176، 610، 684

خوی: 379

خوی: 679

خیابان 17 شهریور(تهران):

638

خیابان آذربایجان(تهران): 488

خیابان پانزده خرداد(تهران):

564

خیابان جماران(تهران):

559

خیابان جهان پناه(تهران):

201

خیابان دهکده(تهران):

720

خیابان زعفرانیه(تهران):

643

خیابان سبلان(تهران):

679

خیابان شریعتی(اهواز):

291

خیابان شهید کلاهدوز(تهران):

700

خیابان شهید مطهری(تهران):

700

خیابان عباس آباد(اصفهان):

420

خیابان فردوسی (تهران):

340

خیابان فرصت شیرازی(تهران):

282

خیابان کمیل(تهران):

760

خیابان میرزای شیرازی(تهران):

752

خیابان نواب(تهران):

643

خیابان ولی عصر(عج)(تهران): 591، 599، 600

خیابان یوسف آباد(تهران):

591

دادستانی کل: 292، 374

دانشکده خلبانی اصفهان:

421

دانشکده دام پزشکی دانشگاه تهران:

291

دانشگاه تهران: 22، 104، 112، 113، 358، 513

دبیرخانه اکو در تهران:

311

دریای خزر: 692

دزفول: 21، 26، 103، 120، 121، 337، 602

دزلی(پاوه): 706

دشت آزادگان: 586

دماوند: 471

دماوند: 651

دولت موقت: 655

دهلران: 41، 251، 260، 336، 369، 376، 377، 385

دیواندره: 328، 334، 362، 458، 499

رامسر: 694، 783

رامهرمز: 21، 103

رشت: 621، 643، 662، 753

روابط عمومی نخست وزیری:

645

رود اروند ¬ اروندرود

رود کارون: 290

رودخانه سیروان: 251

روستای چمپاره او(بانه):

474

روستای غیبی سور(دیواندره):

362

روستای قره داغ(صائین دژ):

517

روستای کله گاوی:

444

روستای مارد(آبادان):

412

روستای نکیوان(اشنویه):

444

زنجان: 753

ساری: 712

سالروز مشروطیت: 597، 599

ستاد انتخابات قم:

735

ستاد پشتیبانی جنگ:

471

ستاد تبلیغات جنگ:

281، 586، 650، 682

سردشت: 24، 209، 262، 328، 444، 499، 763، 771

سفارت ایران در بروکسل:

778، 779

سفارت ایران در بن:

662

سفارت ایران در پاریس:

737

سفارت ایران در خرطوم:

696، 702

سفارت ایران در دمشق:

70، 74، 88، 89، 96، 187، 222، 759، 760

سفارت ایران در کویت:

353

سقز: 142، 328، 334، 421، 499،720، 771

سلماس: 26

سمنان: 154

سمینار سفیران و کارداران ایران در امریکا و اروپا: 474

سنندج: 323، 328، 573

سومار: 42، 259، 281، 347، 360، 377، 487، 688

سومار غرب: 688

سیستان و بلوچستان:

445

شتار(پاوه): 707

شرکت توانیر کرمان:

643

شرکت ملی نفت ایران:

655، 679، 705، 744، 745، 758

شرکت نفت شهرستان قم:

679

شمیرانات: 471، 651

شنیمان(پاوه): 707

شورای انقلاب: 769

شورای تبلیغات اسلامی اصفهان: 420

شورای عالی دفاع:

35، 43، 45، 55، 155، 182، 206، 214، 221، 516، 650، 663

شورای عالی قضایی:

292، 364، 606

شهر ری: 471، 651

شهربانی ایران: 720، 737

شهربانی مهاباد: 694

ص: 861

شهرک زیوه(ارومیه): 25، 251، 288، 398

شهرک ولی عصر(عج)(جاده ساوه): 643

شیراز: 210، 384

صائین دژ: 41، 626، 706، 719

صالح آباد(مهاباد): 694

صحن حضرت معصومه(س): 735

طبس: 73، 196

فرمانداری سردشت: 262

فرودگاه بندرعباس: 620

فرودگاه مهرآباد(تهران): 192، 329، 529

فیروزکوه: 471, 651

قریه جامیزان(ارومیه): 688

قزوین: 21، 103، 153، 233، 681، 753

قصرشیرین: 171، 259، 688

قم: 114، 238، 364، 471، 495، 546، 638، 679، 710، 716، 734، 735، 736

قوة قضائیه: 343، 363، 374، 375

قوة مجریه: 343

کارخانه قند منطقه تمرچین: 372

کاشان: 21، 103

کپورخال(انزلی): 760

کتابخانة بسیج کپورچال(بندر انزلی): 760

کرج: 471، 495, 574، 575، 651، 753

کردستان: 39، 89، 181، 200، 202، 205، 206، 232، 233، 241، 301، 319، 334، 335، 340، 403، 458، 533، 574، 575، 576، 622، 663، 713، 719، 720، 738، 754

کرزان: 462

کرمان: 21، 643

کرند: 25

کمیته انقلاب اسلامی: 290، 599، 600، 621، 720، 738

کمیته حمایت از اسیران و مفقودان ایرانی: 647

کمیته مرکزی رشت: 643

کمیسیون امور دفاعی مجلس شورای اسلامی: 615

کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی: 636، 654، 655

کمیسیون ویژه دولت: 705

کن(تهران): 103

کهریزک: 103

گزبرخوار: 103

گناوه: 502

گیلان غرب: 25، 121، 153، 228

لار: 662

مجلس خبرگان: 59، 438

مجلس شورای اسلامی: 28، 45، 56، 106، 144، 153، 166، 167، 189، 192، 244، 253، 257، 283، 294، 326، 340، 397، 455، 456، 492، 606، 622، 630، 636، 654، 655، 670، 693، 773

محمره(نام قدیم خرمشهر): 368

مراغه: 90، 469، 681، 700

مرکز گسترش خدمات تولیدی و عمران شهرستان اصفهان: 752

مریوان: 142، 180، 209، 241، 316، 323، 328، 445، 458، 499، 573

مسجدسلیمان: 21، 103، 121, 337

مشهد: 638

مقر ریاست جمهوری: 753

ملایر: 710

منطقه پله کی(بین بانه و مریوان): 316

منطقه سارال(شمال سنندج): 335، 362

منطقه قلعه مرغی تهران: 471، 737

موسیان: 385

مهاباد: 209، 328، 387، 444، 694

مهران: 336، 673

میاندوآب: 518

میانه: 323

میدان ابوذر(تهران): 471

میدان رسالت(تهران): 679

میدان فردوسی (تهران): 358

میدان نفتی سروش(کورش): 28، 461

نقده: 209، 499، 609

نمایندگی ایران در جده: 734

نمایندگی ایران در ریاض: 734

نمایندگی ایران در لبنان: 593

نهاوند: 21، 103

نواکره: 25

نیروگاه 1200 مگاواتی خوزستان: 290

نیروگاه 1760 مگاواتی نکا(شهید سلیمی): 383

نیروگاه 387 مگاواتی تبریز: 383

نیروگاه 540 مگاواتی رامین اهواز: 383

نیروگاه 800 مگاواتی(شهید منتظری) اصفهان: 290، 350، 383

واحد سیاسی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم: 638، 716، 736

ورامین: 471

وزارت ارشاد اسلامی: 511، 512، 655

وزارت اطلاعات: 292، 620، 711، 720

وزارت برنامه و بودجه: 383

وزارت خارجه ایران: 24، 59، 62، 97، 238، 247، 414، 436، 510، 555، 615، 631، 632، 693، 699، 709، 749، 759،

ص: 862

781، 782، 784

وزارت دفاع: 274، 509

وزارت راه و ترابری: 705

وزارت سپاه پاسداران: 358، 706

وزارت صنایع سنگین: 705

وزارت کار: 336

وزارت کشاورزی: 720

وزارت کشور: 292، 326، 591

وزارت نفت ایران: 51، 636، 655، 715، 743

وزارت نیرو: 290، 383

هرمزگان: 219، 688، 705

هلال احمر: 290

همدان: 700

هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران: 556، 647

هویزه: 320، 357, 518، 576، 722

هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری: 605، 606

یزد: 681، 712

مکان ها و مناطق عملیاتی

آبادان: 121، 130، 152، 174، 175، 176، 209، 330، 412، 473، 504، 603، 642، 705، 718

آبراه اعظم: 115

آبراه امام علی(ع): 304

آبراه تبوک: 304، 658

آبراه حمزه سیدالشهدا: 304

آبراه خیطه: 115، 116

آبراه صف: 115

آبراه کساره: 249

آبراه محمد رسول الله(ص): 304

آبراه مشروع: 129، 141

آبراه معارج: 115

آبراه نهروان: 115، 129

ابوالخصیب: 218

ابوذکار(هور): 357

ارتفاع 100(دهلران): 376

ارتفاع 128(دهلران): 376

ارتفاع 137(دهلران): 372، 376، 385

ارتفاع 145(چنگوله): 717، 718

ارتفاع 150(چنگوله): 717، 718

ارتفاع 194(دهلران): 336، 369، 370، 376، 385

ارتفاع 214(دهلران): 376

ارتفاع 216(دهلران): 336، 372، 376، 385

ارتفاع 402(سومار): 42

ارتفاع 830(سیدکان): 388، 399، 411، 418، 531

ارتفاع 1636(منطقه سیدکان): 526، 528

ارتفاع 1672(منطقه سیدکان): 534، 547، 548، 552، 561، 562، 569

ارتفاع 1857(منطقه سیدکان): 417

ارتفاع 1931(منطقه سیدکان): 534، 547، 548، 550، 551، 552، 561

ارتفاع 1936(منطقه سیدکان): 506، 517، 528، 547، 548، 562

ارتفاع 1976(منطقه سیدکان): 547، 548، 562

ارتفاع2002(منطقه سیدکان): 412، 531

ارتفاع 2277(منطقه سیدکان): 425

ارتفاع 2519(منطقه حاج عمران): 408

ارتفاع باشکین: 418

ارتفاع بیرکم: 388، 399، 400، 411

ارتفاع ژارا: 526

ارتفاع سر پیران: 642

ارتفاع سربله: 35، 38، 39، 387، 400، 411، 412، 414، 417، 429، 430، 473، 528، 531، 532، 533، 534، 544، 547، 548، 550، 551، 562، 563، 569، 570

ارتفاع سرخیات: 531، 533، 534، 544، 547، 550، 569

ارتفاع سراسپندار: 38، 39، 388، 398، 399، 411، 412، 417، 430، 442، 468، 473، 526، 528، 531، 547، 563، 569، 570

ارتفاع سرسگر: 531، 547

ارتفاع سرهاجری: 400، 411، 531، 534

ارتفاع سرهویز: 38، 39، 115، 411، 417، 442، 506، 526، 528، 531، 532، 533، 534، 544، 545، 547، 548، 562، 563، 569، 570

ارتفاع عبدالرزاق(تکاب): 719

ارتفاع غربی سربله(سرهویز): 387، 400

ارتفاع کارگزین: 201، 388

ارتفاع کله قندی: 425

ارتفاع (ارتفاعات) گردشوان: 207، 418، 531

ارتفاع گلازرده: 414، 430

ارتفاع گوشینه: 37، 38، 39، 387، 388، 400، 411، 414، 417، 418، 420، 425، 429، 430، 473، 528، 531، 533، 548، 570

ارتفاع گیسکه: 42، 347، 488

ارتفاع لولان: 571

ص: 863

ارتفاعات 172(منطقه شرهانی): 360، 376

ارتفاعات 175(منطقه شرهانی): 360

ارتفاعات 1836(منطقه سیدکان): 399

ارتفاعات 208: 336

ارتفاعات 402(معروف به کله شوان): 360، 487

ارتفاعات بربزین، یال بربزین: 206، 387، 400، 411، 531

ارتفاعات حسن بیگ: 398، 399، 400، 418، 420

ارتفاعات حصاروست: 400، 412، 414، 430، 531

ارتفاعات زین پیشه: 399

ارتفاعات سربولی: 262، 526

ارتفاعات شوی سر(باختران): 696

ارتفاعات عین منصور: 336

ارتفاعات کلاشین: 201، 205

ارتفاعات گرمه: 205

ارتفاعات گلاله: 206

ارتفاعات نواکره کرند(کوه نور): 288

ارتفاعات هاجر: 399

اردوگاه عین خوش: 369

اروندرود: 32، 34، 35، 40، 130، 152، 170، 199، 230، 241، 242، 290, 291, 373, 422, 450, 504، 575, 603، 641، 642، 656، 661، 780

اشنویه: 26، 205, 206، 363، 378، 398، 444، 458، 499، 609، 763

الابیض(هور): 661

البیضه ¬ روستای البیضه

الحسان: 115، 131، 141

القشله(غرب اروند): 642

الکساره: 129

ام الطیره: 484، 486، 497، 498، 505

ام القصر: 131

ام النعاج ¬ دریاچه ام النعاج

ام الورد(هور): 661

بارزان: 398

بانه: 180، 316، 334، 474، 609

بخشداری شهابی: 218

برکه مختار(در هورالهویزه): 115، 116، 118، 129، 141، 430

بستان: 518

بندر ام القصر: 642

بوکان: 328، 458، 651، 778

بیاره(منطقه): 617

پادگان سیدکان: 531

پاسگاه ابوذکر: 41، 115، 116، 118، 126

پاسگاه ابولیله: 41، 118، 126

پاسگاه الیج: 41، 303، 304، 604، 605، 608، 624، 626، 650، 721

پاسگاه بالای دهنه قاچاقچی: 484

پاسگاه بلاله: 304، 605، 650

پاسگاه بوبیان: 403

پاسگاه ترابه: 115، 126، 129، 608

پاسگاه خسر سوده: 484

پاسگاه دوله شریف: 281

پاسگاه زید: 41، 495

پاسگاه شرهانی: 42، 360، 388

پاسگاه شط علی: 115، 126

پاسگاه شیب(چزابه): 369

پاسگاه صفوان: 708

پایگاه آرمرده: 181

پایگاه حاج بایرم(محور مهاباد - سردشت): 763

پایگاه خورنوازان(مریوان): 241

پایگاه سرخات(محور مهاباد - سردشت): 763

پایگاه سیلو: 210

پایگاه شهید جعفریان(محور ارومیه - اشنویه): 681

پایگاه شورجم سردشت: 763

پد غربی جزیره مجنون: 303

پدخندق، جاده خندق(هور): 42، 303، 304، 605، 650

پردینه(منطقه): 617

پنج قله(منطقه): 617

پنجوین: 241، 323، 369، 650

پیرانشهر: 25، 90، 205، 209، 210، 323، 328، 372، 391، 403، 420، 444، 470، 499، 609، 696، 778

تاژیان: 180، 181

تبوک: 241

تپه 175(منطقه شرهانی): 388

تپه 3105(پنجوین): 241

تپه دوقلو(چنگوله): 717، 718

تپه رزمی(فکه): 742

تپه شتری(فکه): 742

تپه شیری(فکه): 742

ترابه: 41

تکاب: 563، 609، 626، 706، 719

تنگه انیزه: 372

جاده استراتژیکی بصره - بغداد: 330

جاده بیمضرته: 207

جاده جوانرود: 651

جاده قفاص: 642

جاده مریوان: 763

جاده مهران - دهلران: 336

جزیره بوبیان: 64، 170

ص: 864

جزیره جنوبی: 250، 704

جزیره سهیل: 443، 444، 450

جزیره قطعه: 40، 443، 444، 450

جزیره مجنون: 42، 250، 259، 432، 708

جزیره مینو: 170، 180، 432، 650

جزیره سهیل: 40

جلدیان: 363

جنوب نوار مرزی موسیان: 360

چزابه: 200، 290، 369

چمپاله: 142

چنگوله: 41، 717، 748

چوارتا(منطقه): 617

چومان مصطفی: 399

حاج عمران: 25، 90، 206، 372، 408، 470

حاشیه اروند رود: 603، 641

حلبچه: 133، 218

خرمال: 153

خرمشهر: 98، 121، 152، 174، 239، 330، 368، 474، 627، 650

خسروآباد: 33، 152، 231، 290

خور عبدالله: 131، 379، 642

دره توتمان: 323

دره سیاه: 336

دریاچه ام النعاج: 41، 199، 204، 483، 505، 535، 599، 661

دشت عباس: 408

دهکده فرح آباد(دهلران): 369

دهلران: 41، 251، 260، 336، 369، 376، 377، 385, 814, 818, 819

رأس البیشه: 170، 290، 291، 498

رأس العید: 459

رمادی: 227

روبانوک: 400

رودخانه بهمن شیر: 35، 130، 152، 230، 231، 603، 641، 642

رودخانه دویرج: 742

رودخانه میمه: 259، 336، 369، 370، 377

روستای آلبوعفری شمالی(دشت آزاداگان): 586

روستای ابولیله: 115، 116

روستای البیضه، منطقه البیضه(هور): 41، 115، 125، 129، 141، 152، 161، 249، 304، 605، 626

روستای الزجیه(هور): 115، 141

روستای الواتان(سردشت): 771

روستای بهار بقده(سقز): 720

روستای تازه آباد: 458

روستای جفرخانی: 205

روستای چومان: 218

روستای حاجی همدان: 205

روستای خواجه علی: 458

روستای خورمال: 218

روستای دره دیان خوشکه: 458

روستای رستم بیک: 218

روستای رشده: 142

روستای زرباطیه: 218

روستای سیب سوار(کردستان): 334

روستای سیدصادق: 218

روستای شاندری: 218

روستای شاه نشین: 458

روستای شهابی: 218

روستای عبدالصمدی: 205، 458

روستای عیوله: 205

روستای غیبی سور: 205

روستای قامیشاه: 205

روستای قره بقره: 205

روستای قوریچه: 205

روستای کلیگران: 205

روستای گاوکج علیا: 205

روستای گرمه: 205

روستای لولان: 207

روستای مارد: 34

روستای نرگسله: 205

روستای هاوارگرم: 458

روستای هوار: 205

روستای والاوان(پیرانشهر): 25، 372

روستای ول: 205

سایت دزفول: 602

سرپیران: 411، 617

سردشت: 24، 209، 262، 328، 444، 499، 763، 771

سروآباد: 241

سنی هرات(منطقه): 617

سه راه اوغلی(آذربایجان غربی): 778

سورکوه: 180

سومار: 42، 259، 281، 347، 360، 377، 488، 688

سیدکان(منطقه عملیاتی قادر): 20، 36، 200، 205, 206، 207، 251، 262، 378، 387، 397، 398، 399، 402، 408، 411، 531، 533، 534، 547، 562، 617، 642

سیسون: 484

شرق بصره: 402، 495، 681، 748

شرق دجله: 115، 227، 357، 576، 643، 681، 721، 748

ص: 865

شرق میسان: 748

شرهانی: 216

شط الدوب: 483

شلمچه: 33، 152، 170، 290، 604

شنام(منطقه): 617

شهرک ربط: 262

شهرک زبیدات(مقابل نوارمرزی موسیان): 388

شیار مالحه: 336، 376

شیخان: 664

طبر: 115، 126

طویله(منطقه): 617

طیب: 41، 216

عین خوش: 681

غرب اروندرود: 443

فاو: 32، 39، 64، 115، 125، 129، 131، 152، 169، 170، 180، 199، 200، 290، 378، 379، 412، 450، 504، 505، 641، 642، 649، 650، 704، 755

فدک(منطقه): 34

قصرشیرین: 171، 259، 688

قله 1910: 569

قله 1931: 562، 569

کارخانه نمک(فاو): 290

کانال پرورش ماهی: 403

کانی چناره: 323

کانی سیف: 241

کوشک: 290

کلاشین: 363، 378، 399، 458

کوشینا: 459

کوه سپیارز(جلدیان): 363

گاوکش(منطقه): 617

گردسنگان: 398

گلاله: 399

مالت الهویه(هور): 204

ماماخلان: 142

محور ارومیه - اشنویه: 681

محور اشنویه - کلاشین: 363، 387

محور امام علی(ع): 608، 624، 626

محور پاوه - نور - شیخ لنگه: 664

محور پنجوین: 323

محور حمزه سیدالشهدا: 608، 624، 626

محور دره توتمان: 323

محور دهلران - طیب: 336، 369، 377

محور سپاه چهارم عراق: 748

محور سپاه دوم عراق: 748

محور سپاه سوم عراق: 748

محور سوته - بسطام: 362

محور شرهانی: 386

محور شط علی: 303، 604

محور شمالی فکه: 742

محور عملیات منطقه شمالی: 748

محور کلاشین - بوکان: 458

محور گلازرده: 408، 409

محور محمد رسول الله(ص): 607، 608، 624، 626

محور مهاباد - سردشت: 328، 444، 763

محور میانه(منطقه مریوان): 323

محور میمه: 250، 251، 259

محوریال ارتفاع 140: 718

مرگه سور: 411، 664، 707

مریوان: 142، 180، 209، 241، 316، 323، 328، 445، 458، 499، 573

مناطق باتلاقی هویزه: 357

مندلی: 121، 153، 218

منطقه آق دره(توابع تکاب): 626، 706، 719

منطقه بیات: 336

منطقه حسینیه(شمال خرمشهر): 681

منطقه حیات: 398

منطقه خورخوره(سارال): 204، 205، 335

منطقه دره میانه: 650

منطقه زید: 402، 403، 650

منطقه سارال: 204، 335

منطقه سرشیو(سارال): 204، 335

منطقه سوته: 205

منطقه شرهانی: 650، 704

منطقه شیلر: 362

منطقه صائین دژ: 41، 626، 706، 719

منطقه عملیاتی بدر: 115، 304، 605

منطقه عملیاتی خیبر: 115

منطقه عملیاتی قدس1: 609

منطقه عملیاتی قدس3: 369، 376

منطقه عملیاتی قدس4: 661

منطقه عملیاتی قدس5: 650، 651

منطقه فکه: 650، 742

منطقه کانی شیخ: 260

منطقه لولان: 398

مهران: 336، 673

میمک: 673

میمه(جنوب دهلران): 250، 251، 259، 260، 335، 336، 369

نشکاش(مریوان): 180

ص: 866

نقده: 209، 499، 609

نهر عنبر: 42، 360

نهرالصوه: 486

نهروان: 486

نوسود(منطقه): 617

هود سیدخان: 459

هور: 18، 20، 23، 36، 41، 42، 125، 126، 161، 180، 191، 199، 204، 250، 483، 494، 518، 534

هور الحمار: 242، 535، 661

هور العظیم: 535

هورالهویزه: 303، 331، 357، 430، 483، 518، 575، 586، 599، 604، 605، 607، 609، 624، 626، 643، 650، 661، 704، 705، 721

هویزه: 320، 357، 518

یونیت: 372

مکان ها و سازمان های عراق

ابوالخصیب: 218

اربیل، استان اربیل: 205، 443، 707

اردوگاه انبار: 684

اردوگاه رمادی1: 320، 508

اردوگاه رمادی2: 307، 507

اردوگاه موصل1: 319

العماره، عماره: 41، 125، 126، 131، 161، 216، 483، 651

الفلوجه: 576

بابل(حله): 391

بانی بنوک: 142

بصره: 41، 116، 121، 125، 126، 129، 131، 132، 141، 147، 161، 216، 242، 330، 422، 469، 509، 520، 522، 523، 576، 651، 656، 748

بغداد: 46، 48، 55، 56، 57، 64، 67، 86، 93، 94، 101، 109، 110، 113، 114، 116، 119، 125، 129، 132، 136، 141، 153، 156، 160، 162، 186، 192، 193، 203، 209، 214، 220، 221، 226، 243، 245، 251، 256، 266، 267، 271، 277، 297، 305، 306، 307، 329، 330، 422، 423، 446، 454، 455، 459، 461، 469، 500، 501، 506، 507، 508، 524، 535، 536، 545، 560، 572، 575، 576، 577، 578، 580، 583، 636، 644، 651، 652، 654، 656، 668، 690، 691، 695، 707، 722، 725، 728، 729، 730، 732، 746، 749، 751، 756، 759، 766

پایگاه سارکه: 707

تمرچین: 25

جادة مرگه سور - کوره تو: 707

جاده بغداد - بصره: 721

جاده دوله سر: 499

جاده قلندر: 499

جغراوا (واقع در دشت دیانا): 499

حزب بعث: 330، 422، 433، 500، ، 523، 652، 708

حوزه نفتی کرکوک: 577

خانقین: 121، 218

دانشگاه قصر: 90، 159

دهوک: 664

دوکان: 142

دیانا: 205, 399

رودخانه فرات: 661

زندان ابوغریب: 577

سازمان امنیت عراق: 690

سامره: 121

سفارت عراق در بحرین: 405

سفارت عراق در تونس: 380

سفارت عراق در کویت: 708

سفارت عراق در واشنگتن: 560

شط الدوب: 661

شهر کوره تو: 707

شورای انقلاب عراق: 445، 470

طویله(شهرک): 153، 218

طیب(شهرک عراق): 251، 259، 336، 369، 377

عراق، دولت عراق، رژیم عراق: در اکثر صفحات

فرودگاه بغداد: 161

کاخ صدام: 391

کاظمین: 121

کربلا: 106، 121، 391

کردستان(عراق): 476، 499، 506، 574، 599

کرکوک: 125

مجلس عراق: 732، 757، 765

نجف: 121

نوار مرزی عراق - کویت: 708

وزارت بهداری عراق: 470

وزارت خارجه عراق: 48، 535، 536

وزارت دفاع عراق: 691

هتل شرایتون: 523

هتل مریدیان(بغداد): 132

ص: 867

کشورها، مکان ها و سازمان های تابعه

آذربایجان

- باکو: 203

آرژانتین: 178، 251، 373

- بوینس آیرس: 252

- سانتیاگو: 666

آلمان غربی: 76، 78، 80، 89، 91، 209، 278، 298، 299، 321، 512، 564، 630، 639، 650، 662، 671، 677، 684، 692، 713، 721، 757، 760

- برمن: 209، 691

- بُن: 80، 321

- بندر نیوستار: 209

- بیمارستان سنت الیزابت(در آلمان): 91، 564

- پایگاه هوایی راین ماین: 299

- پلیس بُن: 662

- فرانکفورت: 76، 279، 298، 299

- کلن: 713

- کلینگهاوزن: 564

- هامبورگ: 191

آنگولا: 536، 767

- لوآندا: 695، 767، 768

اتریش: 194، 196، 209، 224، 476، 691، 692، 781

- شرکت اشتایر: 691

- صنایع نظامی اتریش: 691

- وین: 26، 312، 331، 339، 364، 426، 427، 428

اتیوپی: 702، 703

اردن: 47، 66، 98، 99، 101، 159، 166، 211، 221، 251، 285، 328، 366، 367، 380، 404، 415، 423، 445، 446، 447، 464، 493، 501، 514، 515، 521، 537، 538، 565، 566، 567، 576، 580، 611، 612، 613، 632، 633، 634، 635، 636، 653، 667، 669، 675، 686، 699، 702، 713، 730، 750، 766، 767، 770، 781

- ارتش اردن: 567

- امان: 267، 446، 447، 566، 578، 698، 699، 713

- بندر عقبه: 328، 345، 580

- فرودگاه امان: 446

- کرانة باختران رود اردن: 251

- وزارت خارجه اردن: 446، 515

اسپانیا: 188، 243، 600

- مادرید: 188

استرالیا: 650

اسرائیل: 21، 41، 48، 51، 57، 60، 65، 67، 79، 84، 85، 88، 104، 108، 109، 113، 114، 118، 123، 140، 144، 156، 157، 164، 166، 178، 187، 192، 194، 196، 197، 212، 221، 222، 223، 224، 237، 238، 245، 246، 251، 268، 269، 274، 276، 278، 279، 285، 286، 314، 318، 338، 339، 350، 354، 355، 394، 395، 404، 405، 423، 433، 438، 462، 465، 466، 467، 488، 493، 495، 513، 519، 530، 537، 556، 559، 566، 587، 594، 595، 598، 612، 615، 618، 619، 628، 631، 632، 633، 634، 635، 636، 637، 639، 646، 669، 670، 686، 698، 699، 700، 701، 703، 713، 720، 721، 751، 764، 766، 777

- اورشلیم: 594، 722

- تل آویو: 194، 314، 345

- زندان اتلیت: 269، 285، 345، 467، 701

- سفارت اسرائیل در تهران: 619

- موساد(سازمان جاسوسی اسرائیل): 57، 277

اسکاتلند

- بندر گلاسکو: 452

افریقای جنوبی: 219، 220، 328، 489، 564، 702

افغانستان: 52، 63، 89، 96، 123، 145، 202، 238، 263، 293، 298، 308، 325، 329، 330، 337، 350، 365، 395، 396، 449، 464، 555، 598، 615، 657، 752، 760، 761، 777

- کابل: 337

- هرات: 337

اکوادر: 364، 502

الجزایر: 47، 96، 118، 186، 187، 239، 287، 319، 415، 481، 500، 501، 502، 539، 574، 575، 611، 612، 632، 637، 643، 674، 695، 752

- الجزیره: 646

- وزارت خارجه الجزایر: 611

السالوادر: 357

امارات متحده عربی:

66، 96، 101، 187، 252، 373، 380، 382، 392، 393، 426، 454، 455، 477، 481، 565، 656، 659، 668، 730، 731، 732، 764، 765، 767

- ابوظبی: 99، 436، 437، 477، 589

- دوبی: 382، 573، 659

- شورای ملی امارت: 765

امریکا، دولت امریکا: 20، 28، 44، 47، 48، 55، 56، 60، 68، 69، 70، 71، 72، 73، 75، 76، 77، 78، 80، 82، 83، 84، 85، 86، 88، 91، 92، 96، 97، 98، 102، 104، 108، 109، 110، 118، 120، 123، 137، 149، 156، 157، 163، 164، 165، 173، 178، 179، 183، 188، 192، 193، 194، 195، 196، 201، 203، 210، 212، 214، 221، 222، 223، 224، 225، 235، 238، 242، 243، 245، 251، 258، 259، 267، 268، 273، 274، 276، 278، 279، 283، 286، 287، 293، 298، 299، 300، 305، 308، 309، 313، 314،

ص: 868

318، 319، 321، 322، 324، 325، 330، 332، 337، 339، 341، 345، 346، 350، 354، 355، 356، 357، 366، 367، 376، 395، 396، 397، 407، 408، 414، 415، 422، 427، 438، 445، 448، 449، 460، 462، 464، 466، 467، 469، 470، 474، 475، 482، 488، 492، 493، 506، 511، 512، 513، 514، 519، 520، 524، 530، 536، 539، 541، 543، 556، 557، 558، 559، 560، 566، 567، 568، 575، 577، 578، 580، 581، 582، 587، 589، 590، 594، 595، 596، 597، 598، 599، 601، 605، 610، 611، 612، 613، 615، 618، 619، 621، 628، 629، 631، 632، 633، 634، 635، 639، 646، 650، 656، 657، 658، 663، 665، 666، 669، 670، 671، 675، 685، 693، 699، 700، 701، 703، 710، 711، 721، 722، 730، 731، 739، 740، 746، 751، 757، 758، 759، 764، 770، 775، 776، 779، 781

- اتحادیه حقوق دانان امریکا: 423

- اداره کمرگ امریکا: 445، 559، 665، 666، 667، 759

- ارتش امریکا: 666

- اف.بی.ای: 587، 596، 597، 665، 667

- انجمن وکلای امریکا: 355

- ایالت بوستن: 667

- ایالت شیکاگو: 279، 667

- ایالت فلوریدا: 567، 587، 657

- ایالت ویرجینیا: 587

- پلیس فدرال امریکا: 605

- پنتاگون(وزارت دفاع امریکا): 567، 587، 610، 611، 657، 665، 775

- دادستانی امریکا: 605

- دانشگاه پرینستون: 559

- دانشگاه جرج تاون: 678

- سازمان سیا: 79، 80، 300، 318، 356، 629، 639

- سانفرانسیسکو: 587

- ستاد مرکزی نیروی واکنش سریع امریکا: 567

- سفارت امریکا در بغداد: 577

- سفارت امریکا در بیروت: 74

- سفارت امریکا در تهران: 274، 305، 341، 342، 358، 656، 663

- سفارت امریکا در کویت: 417، 581

- سن خوزه(کالیفرنیا): 587

- سن دیه گو: 413، 611

- شرکت هواپیمایی پان امریکن: 82، 413

- شورای امنیت ملی امریکا: 595، 629، 775

- فرودگاه شیکاگو: 667

- کاخ سفید: 22، 79، 84، 182، 183، 246، 318، 332، 493، 519، 595، 600، 629، 711، 739، 775

- کالاباماس(کالیفرنیا): 587

- کالیفرنیا: 413، 587، 611

- کنگره امریکا(مجلس نمایندگان): 467، 507، 514، 524، 525، 581، 618، 628، 657، 662، 663، 710

- گمرک فرودگاه شیکاگو: 667

- گمرک وزارت دادگستری امریکا: 666، 758

- لس آنجلس: 481، 667

- لیتون: 667

- مجلس سنای امریکا: 560

- مرکز مطالعات استراتژیک دانشگاه جرج تاون: 580، 745

- مک دیل(در فلوریدا): 657

- میدل ایست فورس(نیروهای امریکایی مستقر در بحرین):

657

- ناوگان امریکا در خلیج فارس: 610

- نیروی واکنش سریع: 567، 657

- نیروی دریایی امریکا: 285، 413، 763

- نیروی هوایی امریکا: 666

- واشنگتن: 26، 29، 81، 83، 165، 166، 186، 268، 269، 285، 299، 300، 309، 313، 320، 332، 339، 345، 355، 366، 477، 493، 560، 576، 577، 578، 581، 587، 596، 600، 611، 659، 698، 716، 727، 757، 758

- وزارت ترابری امریکا: 313

- وزارت خارجه امریکا: 29، 466، 525، 558، 560، 632، 663، 665، 699، 713، 716، 746

- وزارت کشاورزی امریکا: 460

- هیئت بررسی تاور، کمیسیون تاور(ماجرای مک فارلین):

84، 318، 407، 595، 639

اندونزی: 695

انگلیس(بریتانیا), دولت انگلیس:

28، 80، 82، 109، 173، 212، 219، 237، 246، 273، 276، 282، 294، 297، 301، 320، 321، 392، 395، 408، 413، 423، 424، 427، 438، 448، 451، 452، 453، 479، 481، 572، 573، 579، 620، 630، 657، 677، 685، 693، 744، 746، 751، 758، 759، 774

- اسکاتلند یارد: 666، 758

- بانک نشنال وست مینستر: 423

- پارلمان انگلیس: 313، 320

- تالار سلطنتی آلبرت(لندن): 423

- حزب محافظه کار: 437

- حوزة برنت دریای شمال: 744

- سندیکای دریانوردان، لندن: 28، 572

- شرکت بیمه لویدز(لندن): 219، 382، 383، 573، 593، 755، 779

- شرکت نفت انگلیس(بریتیش پترولیوم): 427، 573

- فرودگاه هیترو(لندن): 320

- لندن: 28، 55، 186، 188، 202، 219، 271، 272، 273، 297، 313، 320، 367، 392، 405، 423، 437، 445، 454، 506، 507، 512، 515، 522، 558، 560، 572، 573، 575، 578، 580، 582،

ص: 869

596، 620، 627، 664، 666، 667، 677، 691، 716، 732، 745، 758، 779

- مؤسسه تحقیقات استراتژیک(لندن): 691

- مؤسسه جینز: 779

- مجلس عوام انگلیس: 437

- نیروی دریایی انگلیس: 452

- وزارت خارجه انگلیس: 219، 392

ایتالیا: 80، 154، 212، 237، 246، 276، 299، 321، 587، 588، 605، 676، 685، 781

- رم: 69، 118

- شرکت سایپم: 676

- وزارت خارجه ایتالیا: 605

بحرین: 29، 30، 57، 66، 68، 373، 380، 382، 405، 455، 522، 573، 587، 657، 716، 728، 745، 756، 767

- منامه: 381، 405، 427، 573

برزیل: 243، 679

بلژیک، دولت بلژیک:

650، 755، 756، 777، 778

- بروکسل: 477، 515، 778، 779

- وزارت خارجه بلژیک: 778

بلغارستان: 319

- صوفیه: 319

بنگلادش: 137، 598، 752

بوتسوانا: 481، 512

پاکستان: 101، 112، 137، 188، 242، 311، 337، 405، 414، 425، 445، 456، 493، 555، 582، 596، 598، 657، 671، 692، 732، 752

- اسلام آباد: 413، 456، 619

- پلیس پاکستان: 413، 456

- روالپندی: 425

- کراچی: 413، 456

- کویته: 405، 414، 425، 456

- لاهور: 82، 413، 456

- مجلس سنای پاکستان: 424

- مجلس ملی پاکستان: 424

پاناما: 593

پروتریا: 211

تایوان: 524

ترکیه: 25، 26، 27، 36، 83، 99، 145، 148، 156، 194، 205، 239، 278، 288، 307، 311، 340، 348، 360، 372، 373، 381، 406، 407، 435، 464، 493، 503، 515، 577، 580، 598، 619، 676، 677، 702، 752، 780

- آنکارا: 83، 156، 406، 407، 493، 514، 515، 676

- بندر یومورتالیک، ترمینال یومورتالیک: 156، 676

- پلیس ترکیه: 514

- شرکت تک فن: 676

- شرکت کشتیرانی ترکیه: 360

- صلیب سرخ ترکیه: 648

- وزارت خارجه ترکیه: 27، 372، 373

تونس: 339، 380، 500، 538، 636، 653، 667

- ارتش تونس: 380

- سازمان امنیت تونس: 380

- وزارت خارجه تونس: 380

چاد: 211

چکسلواکی: 709

- پراگ: 709

چین: 18، 45، 46، 52، 53، 54، 56، 154، 163، 166، 181، 253، 254، 256، 257، 263، 264، 266، 273، 274، 284، 292، 293، 294، 305، 311، 318، 329، 330، 337، 338، 340، 350، 365، 393، 394، 395، 396، 479، 588، 596، 691، 781

- پکن: 52، 53، 54، 253، 254، 266، 284، 292، 305، 596

- شیان: 396

ژاپن: 18، 45، 46، 54، 55، 56، 57، 78، 80، 95، 98، 120، 145، 166، 181، 194، 239، 256، 257، 273، 277، 284، 292، 294، 296، 297، 308، 309، 316، 317، 318، 321، 324، 329، 330، 337، 338، 340، 365، 374، 393، 394، 395، 427، 446، 459، 464، 465، 476، 503، 514، 588، 619، 647، 650، 677، 679، 692، 739، 740، 774، 780، 781

- توکیو: 54، 55، 78، 257، 294، 296، 297، 309، 459، 464، 654

- شرکت سومیتومو: 685

- شرکت مارونبی: 685

- شرکت میتسوبیشی: 685

- شرکت نیسان: 55

- کاخ آکاساکا: 53، 294

- وزارت خارجه ژاپن: 256، 296، 309، 324، 446، 480

سنگال: 582، 752

سوئد: 162، 163، 194

- استکهلم: 188

سوئیس: 26، 93، 97، 194، 196، 219، 224، 226، 238، 242، 246، 269، 692

- ژنو: 478، 479، 480، 514، 757

- مؤسسه مطالعات بین المللی ژنو: 711

سودان: 20، 242، 500، 531، 568، 598، 693، 694، 696، 697، 702، 709

- خارطوم: 693، 694، 696، 702، 710

- سفارت سودان در تهران: 697، 702

- شورای موقت نظامی سودان: 709

سوریه، دولت سوریه: 18، 45، 47، 50، 51، 57، 66، 67، 70، 73، 75، 76، 88، 89، 94، 96، 98، 99، 148، 154، 155، 162، 186،

ص: 870

187، 188، 194، 213، 214، 215، 222، 223، 224، 233، 234، 235، 236، 237، 238، 244، 245، 246، 252، 256، 258، 267، 268، 269، 277، 278، 279، 285، 286، 292، 299، 300، 305، 315، 319، 325، 332، 346، 355، 356، 393، 404، 415، 423، 446، 447، 460، 464، 492، 519، 521، 537، 538، 539، 545، 565، 566، 582، 596، 614، 615، 631، 632، 633، 634، 636، 637، 643، 650، 667، 669، 674، 689، 692، 695، 699، 703، 710، 732، 760

- دمشق: 51، 70، 78، 88، 99، 119، 187، 214، 220، 222، 235، 246، 267، 268، 269، 277، 278، 279، 286، 298، 299، 300، 333، 349، 415، 447، 459، 465، 476، 538، 614، 759، 760

- منطقة زینبیه: 594

سومالی: 566، 567، 653

- نیروهای مسلح سومالی: 567

شوروی، روسیه، روس ها، دولت شوروی: 20، 44، 52، 76، 80، 83، 89، 91، 109، 120، 123، 145، 163، 165، 179، 185، 192، 193، 202، 203، 214، 221، 223، 246، 247، 254، 258، 263، 266، 273، 274، 286، 293، 297، 298، 300، 308، 312، 318، 319، 325، 329، 337، 350، 355، 357، 365، 366، 383، 395، 396، 408، 437، 438، 447، 448، 449، 450، 455، 462، 463، 464، 475، 490، 506، 519، 520، 536، 537، 556، 558، 559، 567، 575، 576، 578، 589، 590، 594، 598، 656، 658، 669، 670، 692، 693، 702، 703، 710، 721، 723، 752، 761، 770، 775، 777، 781

- پارلمان شوروی: 449

- حزب کمونیست شوروی: 448

- دفتر سیاسی حزب کمونیست شوروی: 447، 448، 449

- سفارت شوروی در تهران: 365

- کرملین: 155، 214، 711

- مسکو: 51، 186، 213، 221، 251، 297، 298، 319، 330، 366، 437، 576، 577، 692

شیلی: 163، 766

- مؤسسه کادوئن: 163

عربستان، عربستان سعودی، دولت عربستان: 20، 28، 46، 47، 56، 57، 58، 59، 60، 61، 62، 63، 64، 78، 96، 97، 98، 99، 100، 101، 145، 146، 148، 185، 187، 188، 192، 194، 226، 242، 254، 277، 278، 285، 312، 313، 331، 337، 342، 347، 351، 353، 373، 374، 375، 381، 382، 408، 415، 422، 424، 435، 436، 447، 453، 454، 464، 466، 477، 479، 480، 481، 501، 502، 510، 511، 512، 514، 522، 523، 537، 538، 543، 544، 555، 556، 557، 560، 565، 566، 573، 575، 577، 578، 580، 584، 589، 598، 615، 637، 644، 653، 654، 658، 659، 667، 671، 677، 678، 686، 692، 693، 699، 728، 729، 730، 731، 732، 734، 746، 749، 756، 761، 770، 773، 774، 780، 781، 782، 783، 784، 785

- ابهاء: 347

- بقیع: 351

- بندر رأس التنوره: 728، 756

- بندر ینبع: 580

- پلیس عربستان: 352، 353، 659

- جده: 136، 324، 348، 512، 513، 555، 619، 671، 734، 740، 751، 752، 782

- حجاز: 740

- خط البطن: 658

- ریاض: 57، 64، 119، 381، 454، 512، 555، 556، 578، 589، 734

- شهر ملک خالد: 477

- طائف: 428، 512

- فرودگاه جده: 782

- کعبه، مسجدالحرام بیت الله الحرام، خانه خدا:

351، 439، 510، 511، 513، 544، 555، 557، 738، 739، 740

- مدینه: 60، 62، 353، 512، 513، 556، 557، 615، 670، 671، 700، 734، 782، 785

- مسجدالنبی: 60، 670، 700

- مقر سازمان کنفرانس اسلامی در جده: 752

- مکه: 59، 62، 510، 511، 512، 513، 555، 556، 557، 615، 670، 671، 734، 740، 770، 781، 782، 785

- منی: 352

- نیروی دریایی عربستان: 779

- وزارت آموزش و پرورش عربستان: 659

- وزارت اطلاعات عربستان: 659

- وزارت حج عربستان: 61، 784

- وزارت خارجه عربستان: 61

- وزارت دادگستری عربستان: 659

عمان: 64، 85، 191، 373، 415، 427، 466، 467، 477، 566، 567، 573، 780

- نیروهای مسلح عمان: 567

فرانسه، دولت فرانسه:

20، 44، 86، 88، 89، 123، 137، 163، 193، 212، 222، 267، 273، 294، 299، 308، 313، 321، 330، 331، 395، 422، 463، 475، 476، 493، 494, 512، 515، 576، 578، 581، 587، 596، 598، 611، 618، 620، 621، 629، 630، 631، 642، 666، 671، 677، 682، 685، 721، 728، 749، 757، 759، 760، 779، 781

- پاریس: 87، 186، 189، 243، 277، 313، 314، 380، 476، 493، 494، 511، 540، 620، 621، 629، 630، 692، 694، 700، 701، 737

- پست فرانسه: 760

- سفارت فرانسه در تهران: 629

ص: 871

- سفارت فرانسه در سوریه: 760

- سفارت فرانسه در کویت: 477، 581

- شرکت فرانسوی تامسون: 209

- کاخ الیزه: 629، 631

- گمرک فرودگاه فرانسه: 760

- وزارت خارجه فرانسه: 494

فلسطین(بیت المقدس):

20، 47، 49، 50، 51، 66، 68، 73، 106، 109، 110، 113، 123، 124، 155، 162، 184، 195، 210، 211، 212، 213، 221، 222، 251، 264، 267، 276، 277، 308، 346، 405، 415، 433، 434، 435، 465، 482، 515، 530، 537، 538، 539، 566، 612، 613، 614، 615، 619، 631، 632، 633، 634، 635، 636، 644، 645، 646، 647، 667، 669، 674، 675، 676، 699، 702، 703، 713، 752، 766

- اراضی اشغالی فلسطین: 752

- بندر حیفاء: 197، 224، 238، 345

- بیت المقدس(قدس): 47، 49، 50، 267، 269، 277، 278، 286، 299، 338، 415، 465، 482، 669، 699، 594، 612، 645، 646

- سفارت فلسطین در تهران: 619

- مناطق اشغالی سال 1967: 713

- نوار غزه: 713

فنلاند: 83، 269، 589

- هلسینکی: 83، 589

قطر: 28، 373، 426، 427، 455، 502، 593، 659، 755، 763، 764، 777

- شعاع العالم(شمال قطر): 764

کاستاریکا: 357

کانادا: 80، 321، 512، 765

- اوتاوا: 698، 758

- مونترال: 512

کره شمالی: 53، 80، 311، 355، 357، 596

کنیا: 436، 453

- بندر مون باسای: 453

- نایروبی: 436

کوبا: 80، 355، 357، 376، 545

- هاوانا: 545

کویت، دولت کویت:

20، 64، 65، 66، 67، 76، 99، 101، 112، 119، 120، 146، 188، 191، 194، 209، 219، 225، 251، 252، 261، 292، 319، 336، 340، 353، 354، 373، 380، 382، 392، 393، 403، 404، 405، 406، 422، 437، 455، 477، 478، 480، 501، 502، 522، 529، 538، 552، 553، 554، 555، 565، 575، 577، 580، 581، 610، 615، 618، 653، 654، 673، 677، 678، 708، 728، 729، 732، 746، 747، 756، 757، 764، 765، 766، 767، 770، 774، 775، 776، 780، 781

- ارتش کویت: 708، 717، 728، 729

- انجمن معلمان کویت: 552

- بندر شعیبه: 251

- پارلمان کویت: 405، 423، 700، 708، 765

- پاسگاه العبدلی: 708، 709

- خیابان خلیج: 380

- سفارت کویت در دمشق: 119، 120

- شرکت عرب یونایتد شیپینگ: 191، 209

- کافه الشرق: 478

- کافه سالمیه: 478

- منطقه السبیه: 380

- منطقه الشرق: 380

- وزارت خارجه کویت: 65، 219، 353

- وزارت دفاع کویت: 717، 747

- وزارت کشورکویت: 354، 380، 404

گابن: 364، 481، 512

گامبیا: 752

گینه: 453، 752

لبنان: 20، 50، 51، 70، 71، 74، 75، 76، 80، 83، 87، 96، 118، 123، 124، 155، 162، 164، 187، 188، 196، 197، 210، 211، 212، 213، 215، 220، 222، 223، 224، 225، 234، 235، 237، 238، 246، 256، 258، 264، 267، 268، 269، 276، 279، 285، 287، 298، 299، 300، 313، 319، 320، 321، 332، 339، 345، 350، 354، 356، 366، 367، 396، 406، 415، 434، 482، 537، 538، 559، 565، 566، 567، 580، 581، 593، 594، 598، 614، 615، 625، 632، 633، 634، 635، 636، 637، 643، 670، 674، 701، 732، 777

- ارتش لبنان: 635

- بعلبک(واقع در دشت بقاع): 197، 567، 580، 594

- بندر صیدا: 188

- بیروت: 69، 70، 73، 75، 77، 79، 83، 88، 118، 149، 155، 156، 157، 162، 166، 194، 196، 213، 221، 222، 223، 224، 225، 236، 238، 245، 246، 252، 258، 259، 269، 276، 279، 285، 286، 299، 300، 314، 318، 321، 325، 338، 355، 356، 361، 407، 467، 567، 584، 598، 599، 630، 659، 665، 677، 692، 697، 739، 740، 770، 774

- جنوب لبنان: 258، 701

- درة بقاع: 188

- دشت بقاع: 567، 580، 593، 636

- زحله: 593

- فرودگاه بیروت:

18، 118، 137، 149، 156، 195، 224، 237، 258، 285، 313، 320، 321، 322، 332، 339، 367، 524، 701

- منطقه جبل: 593

- وزارت دادگستری لبنان: 166

لیبی: 18، 45، 46، 47، 48، 49، 50، 51، 80، 81، 154، 155، 161،

ص: 872

162، 163، 181، 189، 192، 210، 211، 212، 213، 214، 221، 222، 233، 234، 235، 236، 237، 243، 244، 245، 247، 253، 254، 256، 266، 267، 277، 292، 300، 305، 319، 345، 355، 357، 366، 367، 376، 393، 413، 414، 415، 416، 501، 502، 521، 524، 529، 530، 539، 560، 561، 566، 588، 589، 596، 597، 611، 612، 631، 633، 634، 637، 643، 644، 647، 653، 668، 671، 674، 689، 692، 694، 695، 697، 702، 703، 710، 722، 776

- بنغازی: 192

- خلیج سرت: 210

- سفارت لیبی در عراق: 267

- طرابلس: 46، 49، 161، 162، 210، 211، 214، 222، 244، 245، 267، 277، 301، 413، 524، 529، 560، 588، 611، 636

- کنگره لیبی: 415

مالزی: 137، 573، 582، 752

مراکش، مغرب: 47، 48، 49، 95، 361، 415، 501، 537، 538، 539، 565، 566، 594، 612، 619، 631، 632، 633، 643، 644، 652، 653، 667، 668، 669، 673، 674، 686، 700

- رباط: 49، 64، 119، 415، 537، 539، 635

- فاس: 501، 612، 644

- کازابلانکا(دارلبیضا): 95، 537، 546، 611، 619، 632، 633، 643، 645، 652، 653، 667، 668، 673، 674، 675، 699، 714، 780

مصر، دولت مصر: 41، 46، 47، 48، 89، 136، 202، 203، 211، 238، 244، 245، 247، 251، 266، 415، 423، 433، 434، 435، 452، 466، 479، 493، 519، 521، 537، 538، 542، 555، 565، 566، 567، 568، 576، 577، 582، 598، 611، 612، 617، 629، 632، 633، 634، 635، 652، 657، 664، 670، 675، 676، 686، 694، 699، 703، 713، 721، 730، 750، 770، 781

- ارتش مصر: 567، 664

- قاهره: 64، 101، 118، 119، 136، 267، 538، 566، 578، 652، 676، 694، 730، 776

- وزارت خارجه مصر: 345

مکزیک: 427، 479

موریتانی: 97، 187، 668

نامبیا: 211

نروژ: 479، 481

نیجریه: 364، 426، 481

- نیجر: 752

نیکاراگوئه: 80، 81، 355، 357، 376

- دولت ساندینست ها: 357

- هاناگوئه: 397

ونزوئلا: 424، 502

- کاراکاس: 424

هلند: 219، 650

- شرکت فیلیپس الکترونیک: 219

- لاهه: 321

هندوراس: 357

هندوستان: 66، 97، 101، 188، 239، 380، 545، 582، 598، 671، 695، 732

- دهلی نو: 545

یمن جنوبی: 47، 319، 415، 632، 643، 674

- عدن: 655

یمن شمالی: 501، 538، 565، 780

- صنعا: 324، 752، 780

یوگسلاوی: 271، 652، 695، 767، 772، 773، 781

- بلگراد: 545، 652

- شورای ریاست جمهوری یوگسلاوی: 772

- مجلس یوگسلاوی: 772

یونان: 219، 314، 557، 593

- آتن: 69، 334، 694

- فرودگاه آتن: 118

ص: 873

مناطق بین المللی، سازمان های بین المللی، پیمان ها و قراردادهای بین المللی

آسیا: 54، 56، 296، 309، 665، 698، 748

آسیای جنوب شرقی:

449

اتحادیه حمل و نقل عرب:

332

اتحادیه عرب: 339، 537، 565، 566، 633، 667، 669

اروپا، اروپای غربی:

44، 56، 66، 78، 80، 96، 98، 100، 187، 191، 226، 239، 242، 246، 279، 318، 325، 332، 356، 380، 403، 427، 512، 530، 541، 542، 543، 567، 584، 588، 598، 599، 630، 659، 663، 665، 677، 692، 697، 739، 740، 770، 774

اروپای شرقی: 83، 138، 449، 589

افریقا: 49، 62، 415، 449، 452، 512، 598، 675، 694، 702، 748، 766

اقیانوس هند: 452، 474

اکو، سازمان همکاری های اقتصادی:

20، 312

امریکای لاتین: 692، 748، 766

اوپک(سازمان کشورهای صادر کننده نفت): 26، 312، 313، 331، 339، 349، 422، 424، 425، 426، 427، 428، 454، 478، 479، 480، 481، 502، 514، 577، 597، 599، 637، 677، 779

بانک بین المللی ستلمنت:

774

پارلمان اروپا: 540

پیمان استراتژیک ایران و لیبی:

267، 277، 305

پیمان بین المللی عدم استفاده از اتم و تولید اسلحه: 627

پیمان دفاعی مشترک اعراب:

668

پیمان عمان و امریکا:

466

پیمان کمپ دیوید، قرارداد کمپ دیوید(صلح مصر و اسرائیل): 48، 245، 565، 619، 632، 634، 635، 636، 652، 670، 693، 700، 730

پیمان ناتو(پیمان آتلانتیک شمالی): 308، 477، 589، 590، 691

پیمان ورشو: 308

تفاهم نامه توسعه همکاری ایران و چین: 284

جبهه پایداری: 394، 633

جزایر لاس پالماس:

453

خاور نزدیک: 657

خاوردور: 427، 512

خاورمیانه: 49، 52، 55، 57، 77، 79، 108، 110، 163، 165، 166، 193، 220، 225، 236، 247، 258، 263، 273، 293، 308، 314، 316، 350، 356، 366، 395، 414، 415، 438، 447، 448، 449، 459، 464، 465، 491، 501، 512، 537، 567، 575، 577، 595، 619، 632، 675، 678، 686، 698، 699، 713، 729، 745، 757، 768، 775

خلیج عمان: 336

خلیج فارس(خلیج):

27، 28، 29، 31، 48، 53، 56، 57، 65، 66، 67، 69، 78، 85، 99، 100، 101، 120، 136، 137، 143، 148، 149، 154، 158، 185، 186، 188، 191، 219، 242، 252، 254، 261، 267، 296، 298، 308، 309، 311، 324، 325، 342، 347، 354، 365، 372، 373، 374، 380، 381، 382، 383، 406، 422، 426، 434، 435، 437، 438، 447، 451، 452، 454، 461، 462، 464، 465، 466، 467، 474، 477، 478، 489، 491، 494, 502، 503، 512، 522، 523، 540، 553، 554، 559، 560، 565، 567، 573، 576، 578، 593، 602، 610، 618، 628، 630، 631، 645، 647، 654، 655، 656، 657، 658، 659، 660، 677، 688، 692، 698، 716، 717، 726، 727، 728، 729، 730، 739، 744، 745، 746، 747، 755، 756، 757، 763، 764، 765، 767، 772، 774، 775، 776، 778، 779، 780

دریای سرخ، دریای احمر:

364، 577، 657، 692

دریای سیاه: 692

دریای شمال: 312، 744

دریای عمان: 392، 451، 452، 610، 688

دریای مدیترانه: 676، 692

دیوان داوری بین المللی لاهه(دادگاه لاهه): 321

سازمان بین المللی حقوق بشر:

92، 540، 541

سازمان حفاظت از محیط دریا:

618

سازمان عفو بین المللی:

93، 664، 689، 690، 691

سازمان کنفرانس اسلامی:

48، 100، 109، 136، 186، 244، 247، 324، 508، 509، 619، 732، 751، 752

سازمان ملل متحد:

20، 25، 91، 100، 109، 147، 167، 171، 220، 268، 278، 304، 319، 328، 367، 436، 481، 507، 564، 588، 696، 699، 730، 732، 750، 751، 752، 772

سازمان هواپیمایی غیرنظامی بین المللی: 345

شمال افریقا: 448

شورای اتحاد اقتصادی عرب:

764

شورای امنیت سازمان ملل:

97، 186، 293، 309، 328، 329، 381، 422، 564، 750، 751

شورای همکاری خلیج فارس:

19، 47، 57، 58، 101، 148، 149، 186، 277، 347، 373، 381، 404، 415، 465، 477، 488، 560، 565، 573، 578، 589، 656، 658، 659، 729، 730، 732، 766، 775

شورای همکاری روابط متقابل:

187

صلیب سرخ: 72، 166، 319، 320، 337، 635، 682، 683، 684

قرارداد 17 مه: 636

قرارداد 1975 الجزایر:

482، 574، 575

قرارداد صلح مصر با اسرائیل:

423

قطع نامه 242 شورای امنیت:

537، 634

قطع نامه 497 شورای امنیت:

645

قطع نامه 514 شورای امنیت:

645

ص: 874

قطع نامه 558 شورای امنیت(ممنوعیت تجارت با آفریقای جنوبی): 328، 329

قطع نامه کنفرانس اسلامی(دسامبر 1984): 324

کانال سوئز: 452، 692

کمیته مشترک همکاری های اقتصادی:

145

کنفدراسیون جنایت:

69، 80، 81

کنوانسیون لاهه: 184

معاهده صلح با اسرائیل: 493

منشور اتحادیه عرب:

668

موافقت نامه امان(شاه حسین و عرفات): 556، 613، 632، 634، 635، 644، 669، 675، 686، 713

یونسکو: 184

اقدامات سیاسی، اصطلاحات سیاسی

آتش بس: 264، 271، 274، 324، 381، 395، 436، 446، 509، 765

آزادسازی قدس: 415، 416

ابرقدرت، ابرقدرت ها:

52، 54، 123، 140، 144، 154، 183، 193، 253، 263، 264، 266، 272، 284، 292، 294، 317، 337، 348، 350، 395، 463، 520، 530

اتحاد جهان اسلام:

415، 416

اپوزیسیون: 135، 139، 228

اتحاد سه جانبه تهران - دمشق - طرابلس: 267

اجلاس اتحادیه بین المجالس:

758، 764، 765

اجلاس اطلاعات شورای همکاری خلیج فارس: 589

اجلاس دمشق(امل - انشعابی فتح): 614

اجلاس سران اوپک:

426، 454

اجلاس سران هفت کشور اقتصادی:

321

اجلاس شوروی - امریکا: 589

اجلاس فاس، کنفرانس فاس:

346، 537، 538، 612، 644، 645، 654، 668، 669

اجلاس مبارزه با تروریسم:

775، 776

اجلاس مشترک ایران و لیبی:

529

اجلاس وزرای خارجه شورای همکاری:

436، 731، 767

اجلاس(کنفرانس) وزیران خارجه جنبش عدم تعهد: 545، 695، 767

اجلاس وزیران خارجه کشورهای عربی:

631، 633

اجلاس(کنفرانس) سران عرب در مراکش(دارالبیضاء): 346، 538، 539، 546، 565، 566، 594، 611، 612، 619، 631، 632، 633، 634، 635، 643، 644، 645، 652، 653، 667، 668، 669، 670، 673، 674، 675، 686، 699، 700، 714، 759، 780

اجلاس(کنفرانس) سران کشورهای غیرمتعهد: 94، 109، 155، 186، 535، 536، 545، 695، 768، 772

اجلاس(کنفرانس) فوق العاده سران عرب: 20، 415، 446، 501، 537، 538

اساسنامة ملل متحد:

669

استبداد مذهبی: 259

استعمار: 710

استقلال سیاسی - اقتصادی: 366

اعلامیه امریکا و انگلیس درباره مبارزه با تروریسم: 321

امپریالیسم، امپریالیست:

273، 329، 337، 397، 475، 530، 543، 588، 612، 613، 619، 631، 646، 647، 693، 709، 752، 776، 783

انتخابات ریاست جمهوری ایران:

333، 341، 342، 397، 414، 568، 590، 591، 597، 605، 606، 621، 637، 638، 643، 651، 655، 661، 664، 679، 681، 682، 694، 695، 700، 710، 711، 712، 715، 716، 720، 725، 726، 728، 729، 732، 734، 735، 744، 745، 746، 749، 752، 753، 756، 760، 768، 773، 784

انجمن دوستی پارلمانی ایران و ژاپن: 294

انقلاب 17 ژوئیه(عراق):

433

ایران کنترا، ایران گیت، ماجرای مک فارلین: 18، 69، 84، 407، 639

بلوک شرق(شرق): 256، 319، 448، 449، 463، 490، 557، 558، 590، 627، 736، 739، 740، 764، 781

بمب گذاری در بحرین:

587

بنیادگرایی مذهبی:

325

بهبود روابط ایران با امریکا:

493، 514، 559

بهبود روابط ایران و عربستان:

342

بهبود روابط ایران و همسایگان عرب: 501

بهبود روابط تهران و پاریس:

493، 494

بیانیه ایران و لیبی:

256، 266، 415، 416

پان ترکیسم: 710

پان عجمیسم: 710

پان عربیسم: 710

پایان جنگ، خاتمه جنگ، توقف جنگ:

253، 254، 284، 296، 304، 311، 317، 319، 348، 436، 447، 459، 465، 469، 472، 492، 508، 520، 559

پیشنهاد صلح عراق: 23

تحریم انتخابات ریاست جمهوری ایران: 655، 679، 682، 695، 700، 701، 710، 712، 734، 784

تحریم تسلیحاتی ایران:

596، 597، 611، 628، 722، 745، 764

تحریم شرکت هواپیمایی لبنان:

314

تحریم های اقتصادی و نظامی علیه ایران: 451، 452

تحریم(هوایی) فرودگاه بین المللی بیروت: 313، 321، 332، 339، 345، 354

ص: 875

تروریست بزرگ جهانی:

455

تروریست، تروریسم، تروریستی:

157، 164، 165، 166، 187، 197، 212، 222، 242، 243، 247، 254، 267، 276، 279، 298، 300، 313، 314، 317، 320، 321، 322، 325، 345، 350، 354، 355، 356، 366، 367، 375، 381، 395، 403، 406، 456، 512، 522، 559، 560، 567، 600، 620، 629، 630، 663، 739، 766، 767، 774، 775، 776

تروریسم بین المللی:

376، 423، 524

تروریسم دولتی: 376، 397

تلاش های(تحرکات) دیپلماتیک:

254، 258، 729

تمامیت ارضی عراق:

706

تنبیه متجاوز: 272

توازن قدرت: 258

توسعه روابط عراق با شوروی:

578

توسعه مناسبات ایران و چین:

253، 254، 263، 293، 366

جاسوس، جاسوسی: 57، 71، 72، 75، 164، 177، 207، 224، 230، 267، 274، 276، 300، 338، 375، 380، 518، 522، 590

جنگ تبلیغاتی: 94

جنگ روانی: 18، 21، 22، 23، 41، 45، 69، 90، 104، 114، 121، 123، 126، 138، 153، 281، 282، 305، 306، 316، 394، 471، 488، 499، 500

جنگ قدرت: 258

جنگ قیمت ها(نفت)، جنگ نفت:

312، 331، 426، 427، 479

جهان سوم: 263، 264، 284، 292، 331، 349، 350، 355، 463، 474، 489، 582

حقوق بشر، نقض حقوق بشر:

540، 575، 577، 589، 590، 690

خصومت ایران و امریکا:

274

خط امام: 257، 357

خط سازش با اسرائیل:

355

خط لیبرال: 257

خلیج بصره: 373

خمینی گری، خمینیسم، خمینیست:

193، 366، 435، 513

خودمختاری: 340، 574

دکترین کارتر: 657

دمکراسی: 708، 731

دیپلماسی ایران: 578

دیپلماسی تحبیب و چانه زنی:

416

دیپلماسی عربستان:

565

دیکتاتوری: 731

رابطه آرژانتین با ایران:

373

رابطه دیپلماتیک عراق و لیبی: 414

رابطه سودان با ایران:

693، 709

رابطه کشورهای حوزه خلیج فارس با ایران: 373، 374، 381

رابطه متوازن: 702

راه پیمایی(مراسم)برائت از مشرکین: 351، 558، 770، 781، 782

ربودن هلی کوپتر شنوک ایران:

470، 472

ربوده شدن هواپیمای کویتی:

581

رفراندوم: 21، 22، 122، 123

روابط اسرائیل و امریکا:

314

روابط ایران و چین:

692

روابط ایران و شوروی:

274، 293، 312، 349، 350، 364، 365، 366، 463، 490

روابط ایران و فرانسه:

330، 463

روابط بازرگانی امریکا و فرانسه:

313

روابط مصر و عراق:

519، 721

روز جهانی قدس، روز قدس:

18، 21، 22، 24، 41، 69، 76، 96، 104، 106، 108، 109، 110، 112، 113، 114، 122، 123، 126، 132، 133، 136، 139، 144، 153، 154، 171، 173، 182، 183، 187، 202، 212، 223، 247، 262، 298، 305، 348، 394، 396، 482، 499، 597، 598، 711

سازش، مصالحه، سازش کاری:

588، 591، 646

ستون پنجم: 122، 396، 404

سلطنت طلب: 140، 200

سمینار بین المللی حج:

776

سوسیالیست: 678

سیاست انگلستان: 759

سیاست خارجی امریکا:

775

سیاست خارجی سودان:

709

سیاست صدام(استراتژی بغداد):

612، 728

سیاست عدم تعهد: 263، 702

سیاست فرانسه: 630

شرق دور: 397

شیطان بزرگ: 338، 455، 557، 558

صدور انقلاب: 490

صلح: 18، 19، 20، 22، 25، 45، 57، 95، 96، 97، 98، 100، 102، 104، 122، 123، 133، 134، 135، 138، 142، 143، 145، 147، 153، 154، 159، 162، 167، 171، 173، 184، 185، 189، 202، 211، 220، 221، 233، 239، 254، 261، 274، 281، 282، 285، 294، 296، 297، 314، 319، 324، 348، 373، 393، 395، 432، 435، 445، 446، 447، 456، 459، 464، 465، 469، 482، 492، 500، 508، 509، 519، 520، 521، 538، 565، 588، 613، 616، 632، 668، 707، 730، 747، 752، 764، 773

صهیونیزم، صهیونیسم، صهیونیست:

47، 48، 73، 109، 124، 140، 166، 184، 192، 196، 210، 211، 212، 213، 214، 222، 244، 247، 433، 434، 482، 491، 539، 588، 631، 645، 646، 676، 693، 709

ضد صهیونیستی: 512

ضدامپریالیستی: 512، 543

ص: 876

ضدتروریزم: 404

عرب گرایی: 433

عملیات استانچ: 68، 69، 85

غرب(غربی): 273، 274، 293، 300، 305، 318، 331، 348، 382، 407، 438، 448، 449، 452، 463، 490، 492، 513، 514، 520، 557، 558، 627، 656، 678، 679، 736، 739، 740، 751، 764، 765، 775، 780، 781

فاشیسم: 588

قطع رابطه ایران و انگلیس:

273

قطع رابطه ایران و فرانسه:

273

قطع رابطه لیبی و عراق:

256، 266، 267، 305

قطع روابط دیپلماتیک ایران و امریکا، قطع ارتباط با امریکا، رابطه ایران با امریکا: 273، 274، 293، 294، 308، 309، 317، 337، 338، 365، 407

کاخ سیاه: 739

کمونیسم، کمونیست:

308، 329، 665، 692

کمیته حل اختلاف سوریه، اردن، عراق: 667

کمیته حل اختلاف عراق و لیبی:

668

کمیته صلح سازمان کنفرانس اسلامی، کمیته حسن نیت: 324، 347، 421، 493، 619، 752

کمیسیون مشترک ایران و لیبی:

267

کمیسیون وزیران آرژانتین درباره فروش سلاح به ایران و عراق: 373

کنفرانس امنیت و همکاری اروپا:

589

کنفرانس سران امریکا و شوروی در ژنو: 757

کنفرانس سران سازمان وحدت افریقا:

545

کنفرانس فوق العادة وزیران خارجه عرب(بغداد 1984): 668

کنفرانس وزیران خارجه سازمان کنفرانس اسلامی: 752

کودتا علیه صدام:

546

کودتای نافرجام بحرین:

406

گروگانگیری: 252، 259، 267، 276، 279، 283، 285، 286، 298، 299، 300، 305، 313، 314، 322، 355، 357، 363، 406، 525

گزارش تاور: 80، 84، 318، 322، 407، 410، 419، 601، 639، 640

لانه جاسوسی: 72، 276، 375، 377، 396

لیبرال: 140، 154، 257، 542

مائوئیست ها: 203

ماجرای مک فارلین ¬ ایران کنترا

مارکسیست، مارکسیستی:

140، 448، 542

مانور دریایی کویت:

610

متارکه جنگ: 656

محور امان - قاهره: 267

محور بغداد - امان - قاهره: 578، 730

محور چین - پاکستان - ایران: 692

میانجی گری: 55، 57، 72، 75، 83، 158، 162، 186، 237، 238، 244، 246، 274، 277، 278، 297، 348، 447، 459، 493، 514، 529، 617، 618، 619، 645، 669، 746

ناسیونالیسم، ناسیونالیزم، ناسیونالیستی: 542، 543، 582، 583، 710

نژادپرستی: 702

نشست(اجلاس) مشورتی وزیران نفت اوپک: 426، 427، 428

نظام بین الملل: 263

وجهه بین المللی ایران:

254، 256، 292، 333

هواپیما ربایی: 18، 69، 70، 72، 77، 79، 85، 118، 119، 149، 157، 164، 165، 173، 178، 195، 197، 221، 222، 224، 236، 238، 256، 258، 268، 276، 278، 286، 299، 300، 305، 313، 314، 317، 320، 321، 332، 333، 345، 350، 356، 367، 500

هواپیمای تی.دبلیو.ای، TWA(هواپیمای شرکت ترانس ورلد ایر). ربودن هواپیمای تی.دبلیو.ای، ماجرای هواپیمای تی.دبلیو.ای، ربایندگان هواپیمای تی.دبلیو.ای، گروگان های هواپیمای تی.دبلیو.ای: 18، 20، 51، 70، 73، 74، 75، 76، 77، 78، 83، 118، 187، 188، 194، 195، 197، 220، 223، 224، 225، 235، 238، 245، 258، 267، 268، 269، 278، 279، 285، 286، 287، 298، 299، 300، 305، 313، 314، 318، 321، 322، 325، 326، 332، 333، 338، 345، 349، 350، 356، 367، 395، 407، 462، 466، 467، 524، 525، 580، 581، 582، 595، 596، 620، 621، 639، 656، 663، 666، 701، 759

اقدامات نظامی، اصطلاحات نظامی

استراتژی جنگ: 121، 216، 462، 476

استراتژی جنگ دراز مدت:

216

استراتژی نظامی ایران:

588

اسرار جنگی: 257

بمب گذاری در بحرین:

587

بمب گذاری در سفارت های امریکا و فرانسه در کویت: 581

بمب گذاری در کویت، انفجار در کویت: 404، 406

پاتک: 249، 250، 347، 385، 400، 417، 418، 425، 498، 517، 531، 548، 550، 551، 561، 569، 609

پدافند خارک: 716، 717، 724، 743

پدافند هوایی: 293، 398، 443، 497، 563، 570، 572، 610

پروژه ساخت موشک در سپاه:

722

تاکتیک جنگ و گریز:

253

تجاوز هوایی عراق به اشنویه:

763

تجاوز هوایی عراق علیه ایران:

572، 596، 602

ترور: 291، 300، 406، 408، 514، 515

ص: 877

تک محدود عراق: 259

جبهه جنوب: 586، 681

جبهه شمالی: 586، 605، 681

جبهه غرب: 681

جبهه میانی: 673

جنگ 1973(اعراب و اسرائیل):

521

جنگ 88 روزه لبنان:

635

جنگ اردوگاه ها: 614

جنگ افغان ها: 298

جنگ جهانی دوم: 750

جنگ جهانی سوم: 264، 266

جنگ خلیج فارس: 193، 242، 245، 267، 297، 298، 326، 336، 392، 423، 460، 494، 500، 512، 629، 691، 728، 758

جنگ شش روزه(اعراب و اسرائیل):

521

جنگ شهره-ا، بمباران شهره-ا، حمله هوایی به شهره-ا، بمباران (حمله) مناطق مسکونی: 18، 20، 21، 25، 41، 53، 69، 96، 103، 114، 115، 120، 121، 122، 123، 126، 132، 133، 134، 136، 138، 142، 143، 144، 146، 153، 163، 164، 172، 182، 184، 191، 202، 218، 226، 252، 261، 262، 271، 273، 281، 282، 288، 291، 293، 296، 304، 306، 311، 316، 324، 328، 329، 330، 357، 358، 377، 381، 383، 391، 446، 453، 459، 469، 471، 476، 482، 499، 500، 513، 519، 522، 536، 572، 583، 721، 722، 750، 751

جنگ شیمیایی: 147، 271، 627

جنگ ضد چریکی ظفار:

657

جنگ لبنان: 394

جنگ نفت کش ها، جنگ کشتی ها:

20، 27، 53، 164، 219، 259، 381، 382

جنگ هسته ای: 367، 709

حملات هوایی در خلیج فارس:

383

حمله عربستان به شکاری های ایران:

658

حمله هوایی عراق به خارک:

716، 724، 726، 728، 743، 744، 746، 748، 749، 755، 756، 763، 764، 777

حمله هوایی عراق به سلماس:

771

خط انفجار در اماکن عمومی:

379

خط پدافندی اروند:

504، 515

خلع سلاح: 709

دیده بان نفوذی: 570

رمز عملیات صبر3:

142

رمز عملیات ظفر5:

323

رمز عملیات قادر:

417

رمز عملیات قدس1:

116

رمز عملیات قدس3:

377

رویارویی هسته ای:

367

سیستم دفاع ضدهوایی خارک:

746

شکستن دیوار صوتی:

602، 763، 771

شناسایی: 260، 290، 291، 336، 397، 418، 420، 443، 445، 473، 483، 484، 533، 534، 544، 545

ضدآتشبار: 570

عقب نشینی: 249، 303، 306، 355، 376، 418، 420، 425، 444، 465، 517، 531، 548، 550، 551، 561، 563، 718

عملیات آبی - خاکی: 230، 379، 452

عملیات انصارالله:

200، 204, 205، 334، 335، 361، 362

عملیات انهدامی: 547

عملیات ایذایی، تک ایذایی، تحرکات ایذایی: 19، 241، 251، 259، 281، 291، 362، 363، 378، 420، 430، 470، 547، 563، 569، 637، 643، 679، 681، 682، 700، 712، 717، 720، 734، 737، 742، 748، 752، 760، 763

عملیات بدر، جنگ بدر:

32، 122، 124، 125، 126، 204، 206, 207، 216، 307، 357، 379، 394، 484، 495، 575، 576، 604

عملیات تروریستی، اقدامات و حملات تروریستی: 67، 68، 70، 77، 78، 81، 82، 83، 137، 251، 276، 300، 356، 367، 403، 406، 566، 581، 594

عملیات تلافی جویانه، عملیات انتقام جویانه: 30، 268، 279، 285، 287، 557

عملیات تمرینی: 567

عملیات تهاجمی: 563، 569

عملیات خیبر، جنگ خیبر:

27، 125، 204، 307، 319، 379، 495، 575، 708

عملیات دریایی: 567

عملیات شمال غرب:

519

عملیات صبر3: 142

عملیات صحرایی: 567

عملیات ظفر: 206، 241

عملیات ظفر5: 323

عملیات ظفر7: 650

عملیات عاشورا: 25، 40، 41

عملیات عاشورای1:

706، 719

عملیات عاشورای2:

41، 718، 748

عملیات عاشورای3:

742

عملیات فاو, عملیات بزرگ آتی(والفجر8): 19، 20، 32، 33، 34، 36، 169، 290، 291، 378، 450، 473، 504، 603، 641

عملیات فتح المبین:

257، 307

عملیات فدک: 230

عملیات فریب: 32، 169

عملیات قائم آل محمد(عج): 334

عملیات قادر: 19، 25، 32، 38، 206، 402، 408، 411، 417، 420، 425، 429، 430، 442، 444، 453، 468، 473، 505

ص: 878

عملیات قادر1: 38، 442، 458، 473، 506، 517، 528

عملیات قادر2: 39، 442، 505، 517، 526، 528، 531، 532، 533، 547، 548، 561، 562، 563، 568، 586، 617

عملیات قادر3: 442

عملیات قدس: 18، 19، 25، 40، 41، 206, 394، 586، 650، 651، 664، 721، 722، 748

عملیات قدس1: 23، 41، 115، 125، 126، 131، 141، 152، 161، 204، 249، 304، 357، 483، 605، 624

عملیات قدس2: 41، 126، 191، 249، 304، 605، 624

عملیات قدس3: 41، 250، 259، 369، 376، 377، 384، 385، 386

عملیات قدس4: 41، 483، 484، 494، 495، 499، 505، 518، 534، 661، 689

عملیات قدس5: 41، 605، 624، 626، 643، 650، 651

عملیات قدس6: 535

عملیات کربلای2: 408

عملیات کربلای4: 494

عملیات کربلای5: 494

عملیات گسترده، عملیات بزرگ: 19، 31، 32، 33، 39، 40، 115، 129، 124، 169، 179، 180، 218، 253، 290، 379، 425، 462، 603، 605، 666، 685، 712، 747، 748

عملیات گشتی رزمی:

39، 217، 259، 462

عملیات گوشینه: 531

عملیات محدود، تک محدود:

19، 20، 31، 32، 33، 34، 39، 41، 42، 115، 124، 125، 131، 161، 169، 179، 180، 191، 199، 204، 216، 217، 218، 241، 249، 250، 253، 259، 281، 290، 291، 303، 306، 377، 378، 379، 402، 412، 425، 443، 450، 462، 483، 495، 506، 523، 540، 604، 664، 685، 712، 717، 742، 747، 748

عملیات مقاومت: 753

عملیات منظم: 443

عملیات نامنظم: 411، 443

عملیات نفوذی، تک نفوذی:

39، 180، 217، 241، 259، 323، 335، 336، 369، 377، 379، 394، 462، 717، 724

عملیات هوایی: 567

عملیات والفجر مقدماتی:

125

عملیات والفجر2: 206، 216

عملیات والفجر4: 216

فعالیت بین المللی تروریستی:

357

لاک پدافندی: 386

مانور دریایی کویت:

610

مانور ستاره درخشان 1985:

566، 598، 632، 670، 693، 702، 703، 709

مانورهای امریکا - بریتانیا: 657

مانورهای دیری الجزیره:

658

محاصره دریایی: 423

مقابله به مثل: 27، 96، 146، 174، 182، 183، 262، 273، 281، 329، 394، 524

موازنه نظامی بین ایران و عراق:

595

مین گذاری: 363

نیروی ضدچریکی دلتا:

165

هدف بزرگ دریایی:

261

هدف کاذب: 261

نیروهای مسلح جمهوری اسلامی: ارتش، سپاه، سایر

ارتش جمهوری اسلامی

ارتش جمهوری اسلامی ایران: 20، 25، 33، 34، 35، 37، 38، 39، 42، 151، 152، 167، 169، 170، 181، 199، 207، 231، 241، 257، 261، 262، 264، 272، 281، 290، 323، 324، 325، 360، 370، 377، 379، 386، 387، 397، 398، 399، 400، 412، 417، 425، 430، 432، 442، 453، 458، 462، 469، 487، 504، 505، 506، 515، 516، 517، 526، 532، 545، 547، 548، 550، 551، 562، 570، 603، 615، 616، 656، 664، 666، 681، 688، 704، 758

پادگان پیرانشهر: 372، 399

پادگان سنندج: 323، 453

پایگاه کانی سفید: 444

پایگاه کله گاوی(مهاباد - سردشت): 444

پایگاه هشتم شکاری(اصفهان): 421

تیپ1 لشکر23: 411، 417، 420، 442

تیپ1 لشکر77: 37، 38، 411، 412، 417، 429

تیپ2 لشکر21 حمزه: 241

تیپ3 لشکر88: 488

تیپ2 لشکر23: 411، 418

تیپ2 لشکر28: 411، 417

تیپ2 لشکر30 گرگان: 241

تیپ3 لشکر23: 411

تیپ4 لشکر21 حمزه: 170

تیپ40 سراب: 281، 347، 360، 388، 488

رکن3: 679

ستاد مشترک ارتش: 29، 420، 492، 681، 688، 715

قرارگاه حمزه سیدالشهداء(قرارگاه مشترک سپاه و ارتش): 334، 361، 362، 399، 430، 443، 473، 517، 526، 550، 570، 706، 719، 720، 771

قرارگاه حمزه1: 473، 526

ص: 879

قرارگاه حمزه2: 37، 388، 473

قرارگاه حمزه3: 37، 388، 473، 526

قرارگاه حمزه4: 473، 526، 528

قرارگاه حمزه5: 526

قرارگاه دریا - ساحل: 272

گردان 107 از لشکر28: 506، 531

گردان 120 پیاده از لشکر28: 531

گردان 172: 181

گردان تکاور لشکر64 ارومیه: 430، 526، 569

لشکر21 حمزه: 241، 386

لشکر23 نوهد، تیپ23 نوهد: 36، 181، 207، 387، 388، 398، 400، 409، 411، 412، 413، 417، 418، 420، 442، 468، 526، 569، 694

لشکر28 کردستان: 38، 208، 323، 387، 411، 417، 506، 517، 526

لشکر30 گرگان: 142، 241، 323

لشکر58 ذوالفقار: 370، 388

لشکر64 ارومیه: 430، 526، 569

لشکر77 خراسان: 207، 250، 387، 388، 400، 526، 548، 550

نیروی دریایی: 191، 252، 272، 292، 392، 393، 451، 452

نیروی زمینی: 152، 272، 397، 408، 468، 473، 669

نیروی هوایی: 272، 421، 469، 470، 759، 779

هوا نیروز: 169، 420، 453، 518

سپاه پاسداران

اطلاعات عملیات قرارگاه نوح: 250

بسیج: 387، 550، 551، 552، 569، 651، 681

بسیج قزوین: 681

بسیج مازندران: 23، 191

پادگان توحید: 323

پادگان گلف: 130

پایگاه بسیج ابوذر(تهران): 471، 651

پایگاه بسیج اسلام شهر: 471، 651

پایگاه بسیج دماوند: 471، 651

پایگاه بسیج شمیرانات: 471، 651

پایگاه بسیج شهر ری: 471، 651

پایگاه بسیج شهید بهشتی(تهران): 471، 651

پایگاه بسیج فیروزکوه: 471، 651

پایگاه بسیج کرج: 471، 651

پایگاه بسیج مالک اشتر(تهران): 471، 651

پایگاه بسیج مقداد(تهران): 471، 651

پایگاه بسیج ورامین: 471، 651

پایگاه سیورد(محور مهاباد - سردشت): 328

پایگاه منتظران شهادت: 130

تیپ امام حسن(ع): 41، 495، 626

تیپ امام صادق(ع): 495

تیپ زرهی 72 محرم: 41، 718

تیپ شهیدافیونی: 444

تیپ قدس: 38، 39، 473، 526، 528، 531، 532، 533، 547، 548، 562، 563، 569، 570، 571

تیپ ماهشهر: 231

تیپ نبی اکرم(ع): 707

تیپ ویژه شهدا: 37، 38، 207، 303، 387، 388، 398، 400، 408، 409، 411، 412، 417، 420، 425، 429، 430، 442، 473

تیپ9 بدر: 41، 51، 180، 199، 204، 483، 484، 494، 495، 534، 535، 599، 661، 689

تیپ10 سیدالشهداء: 41، 170، 742

تیپ18 الغدیر: 41، 604، 605، 607، 624، 626، 642

تیپ21 امام رضا(ع): 170

تیپ33 المهدی: 40، 206, 443، 450

دفتر سیاسی سپاه: 563

دفتر فرماندهی کل سپاه: 642

سازمان حفاظت اطلاعات سپاه: 34، 291، 292، 488، 518

سپاه ارومیه: 651

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سپاه پاسداران، سپاه: 23، 25، 32، 33، 34، 35، 36، 37، 39، 40، 42، 51، 114، 115، 123، 124، 129، 132، 134، 142، 151، 152، 161، 167، 169، 170، 179، 181، 191، 199، 200، 201، 203، 205، 206، 207، 209، 218، 220، 230، 231، 249، 250، 253، 257، 259، 261، 263، 290، 300، 303، 316، 323، 328، 358، 360، 362، 370، 378، 397، 398، 400، 409، 411، 412، 417، 430، 444، 445، 450، 462، 471، 473، 484، 494، 499، 504، 505، 515، 516، 518، 526، 528، 531، 532، 533، 534، 544، 547، 548، 551، 552، 562، 563، 569، 573، 593، 594، 603، 604، 609، 617، 620، 621، 622، 627، 637، 642، 649، 650، 651، 663، 664، 679، 689، 696، 704، 707، 717، 720، 722، 729، 737، 738، 755، 771، 772

سپاه پاسداران منطقه یک ثارالله: 651

سپاه تکاب: 563

سپاه خوی: 679

سپاه کرزان: 462

سپاه لار: 662

سپاه منطقه 2 نجف اشرف: 123

سمینار فرماندهان مناطق و نواحی سپاه: 432

قرارگاه بلال: 445

قرارگاه تیپ قدس: 570، 571

ص: 880

قرارگاه حمزه: 201، 207، 518

قرارگاه حمزه سیدالشهداء(قرارگاه مشترک سپاه و ارتش): 206, 207, 334، 361، 362، 399، 430، 443، 473، 517، 526، 550، 570، 706، 719، 720، 771

قرارگاه خاتم الانیباء، قرارگاه خاتم: 33، 34، 35، 125، 129، 142، 151، 152، 169، 179، 189، 199، 203، 204، 216، 232، 250، 251، 259، 260، 290، 303، 323، 335، 379، 384، 402، 403، 412، 425، 443، 450، 483، 488، 498، 504، 515، 534، 535، 603، 604، 617، 621، 641، 642، 649، 704، 705، 706، 717، 755

قرارگاه رمضان: 200، 206، 495، 617، 642

قرارگاه سلمان: 129، 132، 170، 303، 360، 604، 624، 642

قرارگاه شهید بروجردی: 563

قرارگاه شهید شهرام فر: 204

قرارگاه کربلا: 34، 129، 130، 132، 170، 290، 291

قرارگاه نجف: 250، 504

قرارگاه نجف2: 125، 170، 171، 495

قرارگاه نصرت: 495

قرارگاه نوح: 33، 34، 129، 130، 170، 191، 250، 290، 291، 412، 443، 498، 604، 642، 649، 705

گارد پرواز سپاه: 500، 620

گردان امام مهدی(عج): 370، 384، 385

گردان امام علی(ع): 369، 384، 385، 420، 624

گردان انصارالحسین(تیپ بدر): 484

گردان جندالله: 181، 444، 624

گردان حر: 624

گردان شهید بهشتی(تیپ بدر): 484

گردان شهید دستغیب(تیپ بدر): 484

گردان شهید صدر(تیپ بدر): 484، 495

گردان قاسم بن الحسن(ع): 370، 384، 385

گردان کمیل(تیپ قدس): 571

گشت ثارالله سقز: 771

لشکر5 نصر: 170

لشکر7 ولی عصر(عج): 200، 495

لشکر14 امام حسین(ع): 42، 303

لشکر17 علی بن ابیطالب(ع): 206, 718

لشکر19 فجر: 41، 250، 251، 259، 260، 335، 336، 369، 370، 372، 377، 384، 385، 386

لشکر25 کربلا: 23، 41، 115، 125، 126، 249، 304، 495، 605، 624، 649

لشکر31 عاشورا: 206, 649

لشکر41 ثارالله: 40، 443، 450، 649، 704، 707

لشکر57 ابولفضل: 385

مرکز بسیج و اعزام نیرو: 488

مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: 385، 398، 408، 494، 495، 517، 531، 548، 550، 568، 704

مناطق پنجگانه سپاه: 292

ناو تیپ امیرالؤمنین(ع): 231

ناو تیپ کوثر: 170

نیروی دریایی سپاه، واحد دریایی سپاه: 392، 689

نیروی هوایی سپاه: 689

واحد مهندسی منطقه شمال غرب: 763

س-ایر

پیش مرگان مسلمان کرد: 41، 706، 707

ژاندارمری باختران: 336، 376

ژاندارمری: 33، 34، 35، 130، 170، 199، 200، 230, 288، 290، 336، 504، 515، 603، 653، 689

شهربانی: 130، 428، 694، 720، 737

کمیته انقلاب اسلامی: 33، 120، 130، 242، 248، 290، 599، 600، 621، 720، 789

نیروهای مسلح عراق

ارتش عراق، ارتش بعث: 42، 95، 152، 242، 250، 271، 360، 399، 412، 422، 443، 453، 460، 473، 492، 497، 498، 518، 523، 546، 576، 578، 586، 602، 609، 617، 664، 681، 707، 708، 714، 724، 774

تیپ46: 347

تیپ102 پیاده: 684

تیپ114: 115، 141

تیپ117: 483

تیپ404: 369

تیپ422: 171

تیپ435: 360

تیپ506: 115، 141

تیپ805: 369

تیپ2 حطین: 115، 141

تیپ2 کماندو: 399

تیپ55 چتربازان: 360

تیپ701 کماندوی حذیفه: 608

تیپ805 پیاده: 377

سپاه چهارم عراق: 360، 748

سپاه دوم: 748

فرسان الهور: 497، 504، 661

لشکر14: 369

ص: 881

لشکر21: 171

لشکر23: 399

لشکر25: 115، 141

لشکر33: 399

نیروی دریایی ارتش عراق: 602، 618، 688

نیروی هوایی عراق: 413، 282، 522

تسلیحات و تجهیزات نظامی، معاملات نظامی و تسلیحاتی

ارسال سلاح از اتریش به عراق: 691

بلم چینگو: 115

بمب آتش زا: 720

بمب اتمی: 627، 628

بمب افکن سوخو: 25، 458

بمب افکن سوخو - 22: 391

بمب چتری: 716، 743

بمب ساعتی: 563

بمب صوتی: 720

بمب میکروسوئیچی: 120

بمب ناپالم: 357، 358

پل خیبری: 141

پل دوبه ای: 141

تانک تی - 54: 311

تانک بول: 691

تانک چینی: 692

تانک کالیبر 55 ام.م، اچ.ان - 45: 691

تانک کوراسیر: 691

تسلیحات اتمی: 448

تی.ان.تی(مواد منفجره): 282، 564، 752

جنگنده اف - 5: 667، 694

خریدهای تسلیحاتی عراق: 629

دوربین برد 12 کیلومتر: 562

دوربین برد 30 کیلومتر: 619

دوشکا: 42، 129، 142، 148، 180

رادار: 257

رادار سطحی: 717

سلاح شیمیایی: 91، 92، 146، 273، 285، 296، 324، 325، 331، 482، 536، 647، 651، 772

صادرات اسلحه انگلیس به ایران: 758، 759

ضدهوایی 57 میلی متری: 570

فروش تجهیزات نظامی شوروی به عراق: 519، 520

فروش تسلیحات: 254، 263

فوگاز(بشکه انفجاری): 608

قاچاق اسلحه امریکا به ایران: 587، 610، 611، 665، 666، 667

قانون صدور اسلحه اتریش: 692

قایق پلامین: 180

قرارداد فروش سلاح: 254

کامیون نوع اشتایر 1491: 691

معامله تسلیحاتی: 155

مواد شیمیایی: 271

موشک اس.اس 12: 506

موشک اس.اس 21: 120

موشک اسپارو: 587

موشک اسکاد،موشک اسکاد بی: 47، 51، 120، 121، 154، 192، 220، 235، 253، 266، 524، 578، 722، 756

موشک اگزوست، اگزوسه: 308، 382، 391، 587، 630، 727، 745، 779

موشک ام - 7 - اف: 587

موشک تاو: 82، 85، 407، 587، 595، 597، 639

موشک زمین به زمین: 23، 53، 132، 220، 251، 252، 253، 311، 399، 642

موشک زمین به هوا: 155، 181، 192، 221، 252، 596، 605

موشک سام6 . اس: 192

موشک سام7: 148

موشک سایندویندز: 587

موشک سهند: 129

موشک ضدتانک: 692

موشک فونیکس: 587، 611، 666

موشک ماوریک: 779

موشک هارپون: 587

موشک هاوک(هاگ): 595، 746

موشک هوا به هوای ماترا - 550: 413

مین تلویزیونی: 694

مینی کاتیوشا: 161

ناو تنب: 452

ناو خارک: 452

ناو لجستیکی لاوان: 451، 452، 453

ناو هواپیمابر کیتی هاوک: 666

ناو هواپیمابر میدوی: 657

ناو هواپیمابر نیمتیس: 165، 224

ناوچه روسی اس.ای: 474

هاور کرافت: 379

هلی کوپتر 214: 38، 688

هلی کوپتر بل: 506

ص: 882

هلی کوپتر شنوک: 90، 420، 469، 472

هلی کوپتر کبری: 420

هلی کوپتر هیوز: 507

هواپیمای آواکس: 308

هواپیمای اف - 4: 26، 361، 723

هواپیمای اف - 14: 413، 421، 559، 723، 759

هواپیمای اف - 15: 658

هواپیمای ایلوشین(قارقارکی): 571

هواپیمای بوئینگ: 727، 166

هواپیمای پوکارا: 163، 178، 252

هواپیمای پی سی 7: 129، 141، 571

هواپیمای سوپر اتاندارد: 308

هواپیمای ملخ دار: 261

هواپیمای میراژ: 261، 413، 485، 728

هواپیمای میراژ اف - 1: 458

هواپیمای میگ: 261، 273، 308، 458

هواپیمای میگ 25: 26، 145، 572، 583

هواپیمای میگ 23 - ب: 192

هواپیمای میگ روسی 19 - اس: 53، 311

هواپیمای نوکافو(آموزشی): 676

مسائل اقتصادی، سایر اسامی و اصطلاحات و...

اجلاس خصوصی اوپک: 427

اجلاس مشترک اقتصادی عراق و کانادا: 698

ارتش 20 میلیونی: 519

استقراض خارجی: 424

اقتصاد ایران: 407، 408

اقتصاد جنگ: 579، 583، 655، 768، 769

اقتصاد جنگی: 257

اقتصاد شوروی: 447، 448

اقتصاد عراق: 424، 433، 522، 539

اقتصاد غرب: 424

انستیتوی اسلام: 582

انقلاب فرهنگی: 68، 193

بدهی های خارجی ایران: 408

بدهی های عراق: 253، 523

توسعه اقتصادی: 435

توسعه اقتصادی عراق: 579

توطئه صدام(هجوم بعثی ها به تعدادی از حجاج ایرانی در منی): 351

تولید ناخالص ایران: 697

جاسوسان امریکایی(ماجرای لانه جاسوسی): 375

جامعه مدرسین حوزه علیمه قم: 283

جبهه شمالی و شرقی علیه اسرائیل: 423

جنگ جنگ تا پیروزی: 96

جنگ شیعیان علیه امریکا: 366

جنگ قادسیه صدام: 227

جهاد خود کفایی: 272

حج: 18، 342، 351، 352، 439، 440، 481، 482، 510، 511، 512، 513، 522، 543، 544، 555، 556، 557، 558، 598، 615، 670، 671، 738، 739، 740، 761، 770، 776، 781، 782، 784، 785

حکومت افریقای جنوبی: 564

حوزه علمیه قم: 363، 638، 716، 736

خط حزب الله: 456

خط لوله عراق - اردن: 578، 580

خط لوله عراق - سوریه: 637

خط لوله عراق - عربستان: 577، 578، 580، 584، 637، 677

خط لوله نفت عراق - ترکیه: 278، 577، 578، 580، 676، 677

خطر صدام برای عربستان: 351، 353

زندانیان شیعه لبنانی(اسرا) در زندان اتلیت(عتلیت) اسرائیل، زندانیان: 268، 269، 278، 279، 285، 286، 314، 325، 345، 462، 467

زندانیان لبنانی: 18، 76

سالروز مشروطیت: 597، 599

سوپر نفت کش سیحان(ترکیه): 392

سیاست نفتی انگلستان: 427

سیاست های قیمت واحد برای همه مشتریان: 427

شرکت کشتی رانی متحده عربی: 437

صادرات اسلحه انگلیس به ایران: 758، 759

صادرات غیرنفتی(ایران): 374

صادرات گاز طبیعی: 426

صادرات نفت ایران و عراق: 579، 583، 584، 654، 677، 725، 726، 728، 743، 745، 757، 764، 779، 780

صادرات نفت، صدور نفت: 253، 261، 278، 284، 294، 393، 435، 461

قاچاق قطعات نظامی(سلاح) به ایران: 413، 445

عید فطر: 96، 97، 138، 187، 189

قانون اساسی ایران: 257، 590، 606، 607، 655، 637

قرآن: 348، 440، 554، 556

کشتی 140 هزار تنی نروژی: 716

کشتی اسکندر کبیر(یونانی): 727

کشتی المحرق(کویت): 28، 64، 191، 209، 219، 252، 261، 292، 336، 391، 392، 393، 422، 437، 452، 572، 573

ص: 883

کشتی باکورینی(روسی): 251

کشورهای تولید کننده نفت غیراوپک: 454

کلیسای کاتولیک: 397

کنفرانس اوپک، اجلاس اوپک: 312، 361، 364، 426، 427، 428، 478، 480، 502، 514، 544

کنفرانس سازمان ملل متحد درباره زن: 436

گروگان های فرانسوی: 477

مبادلات تجاری ایران و چین: 254

مرز هوایی ایران - ترکیه: 361

نشان رافدین(شجاعت): 31، 747

نفت: 253، 261، 296، 312، 313، 316، 317، 331، 339، 349، 364، 374، 382، 383، 391، 407، 408، 422، 424، 425، 426، 427، 428، 435، 438، 454، 455، 461، 466، 470، 478، 479، 480، 481، 491، 502، 503، 512، 524، 544، 577، 579، 580، 583، 584، 593، 596، 597، 599، 609، 618، 636، 637، 654، 655، 676، 677، 678، 697، 702، 705، 706، 715، 716، 724، 725، 726، 727، 728، 743، 744، 745، 746، 755، 756، 757، 770، 779، 781

نفت کش استیلوس(یونانی): 593

نفت کش ام - وطن(ترکیه): 27، 360، 361، 372، 373، 391

نفت کش بریتیش اسبی(انگلستان): 573

نفت کش بلژیکی: 28

نفت کش توریل(نروژ): 30، 724، 725، 744

نفت کش سیحان: 27

نفت کش سیوند: 137

نفت کش نانس لئوبارد(بلژیکی): 755، 763، 777، 778

نفت کش نتونیا: 382

نمازجمعه: 262، 329، 348، 393، 394، 432، 522، 591، 595، 597، 639، 664، 670

نهضت مقاومت افغانستان: 297

واحد سیاسی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علیمه قم: 638، 716، 736

هیئت اردنی - فلسطینی: 698، 699، 713

احزاب، سازمان ها و گروه های سیاسی و سیاسی - نظامی

اتحادیة انجمن های اسلامی دانشجویان در اروپا: 697

اتحادیه بریگادهای انقلابی عرب: 66، 67، 380، 404

ارتش خلقی سازمان مجاهدین(منافقین): 720

بهائیان: 590

پیش مرگان حزب الله(وابسته به مجلس اعلاء): 499

پیش مرگان مجاهد(منافقین): 713، 738

جبهه آزادیبخش اریتره: 501

جبهه آزادیبخش عربستان: 782، 783

جبهه خلق برای آزادی فلسطین: 612، 635، 675

جبهه نجات ایران(گروه علی امینی): 600

جبهه نجات ملی فلسطین(انشعابی فتح): 612، 614، 645، 675، 676

جیش الشعبی شهر الثوره: 714

جنبش الصاعقه: 612، 675، 676

جنبش فتح: 635، 636، 675

جنبش کمیته های انقلابی سودان: 697

حزب توده: 166، 167، 203، 365، 591، 592، 712

حزب جمهوری اسلامی: 590

حزب دمکرات کردستان ایران: 138، 180، 204, 205، 206، 263، 302، 334، 335، 361، 362، 403، 444، 458، 499، 517، 563، 573، 574، 609، 626، 651، 696، 719، 720

حزب دمکرات(دمکراتیک) کردستان عراق(بارزانی ها): 36، 156، 200، 206، 208، 398، 574، 664، 691، 708

حزب سوسیال پیشرو دروزی(لبنان)، دروزی ها: 593، 594

حزب فالانژ(لبنان): 593

حزب کتائب(لبنان): 593

حزب الدعوه(عراقی): 581

حزب الله لبنان: 73، 75، 88، 51، 149، 195، 221، 224، 258، 267، 279، 286، 287، 299، 318، 325، 333، 356، 515، 581، 636، 675

دانشجویان پیرو خط امام: 342، 375

سازمان آزادگان ایران: 600

سازمان آزادیبخش فلسطین، ساف: 67، 346، 404، 423، 500، 538، 539، 565، 566، 612، 613، 634، 635، 643، 668، 669، 674، 676، 686، 698، 699، 752

سازمان اخوان المسلمین(در مصر): 617، 659

سازمان امل، جنبش امل(لبنان): 70، 73، 149، 155، 156، 157، 162، 166، 165، 195، 196، 197، 220، 221، 223، 237، 268، 269، 279، 300، 356، 566، 581، 582، 614، 701

سازمان پارس: 600

سازمان جهاد اسلامی، جنبش جهاد اسلامی: 118، 137، 188، 220، 314، 381، 406، 478، 515، 582

سازمان جوانان و دانشجویان ملی ایران: 600

سازمان چریک های فدایی خلق: 122، 203، 233، 251، 734

سازمان خشم: 600

سازمان زنان: 712

سازمان سپتامبر سیاه(فلسطینی): 515

ص: 884

سازمان سواپو: 211

سازمان مجاهدین خلق ایران، مجاهدین خلق، منافقین: 19، 22، 140، 153، 154، 183، 188، 189، 201، 210، 291، 292، 301، 305، 328، 405، 408، 414، 420، 470، 476، 488، 514، 591، 597، 621، 629، 630، 638، 642، 662، 663، 679، 681، 682، 694، 695، 700، 708، 712، 713، 720، 734، 737، 738، 752، 753

سازمان مرابطون(لبنان): 213، 221

سازمان مستضعفین: 338

سازمان نوآوا: 600

سلطنت طلبان: 591، 597، 599، 600، 621، 679، 700، 720، 734

شاخه اکثریت فدائیان خلق: 679، 700، 712، 720

شورای مقاومت، شورای ملی مقاومت(وابسته به منافقین): 302، 414، 663

شورشیان کرد(شمال عراق): 476، 477

ضدانقلابیون نیکاراگوئه: 376

فدائیان امام حسین(ع)(گروه شیعی): 118

گروه الجهاد: 188

گروه امل اسلامی: 594

گروه خلق عرب: 20، 505، 518

گروه خبات: 361، 362

گروه راه کارگر: 180، 181

گروه کومه له(سازمان انقلابی زحمتکشان کردستان ایران): 200، 204, 205، 206، 232، 241، 251، 263، 316، 334، 335، 362، 445، 458، 573، 708، 720، 763، 771، 772

گروه نضال: 188

مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق(مجلس اعلاء): 50، 308، 499، 535، 560، 561، 588، 589، 689، 710

نهضت آزادی ایران: 590، 591، 655، 713، 736

نهضت مقاومت ملی ایران(گروه بختیار): 481، 511، 512

هیز آواره: 362

هیز افشار: 205، 517، 563، 609، 619

هیز افشین: 362

هیز دیواندره: 205

هیز سیمکو: 362

هیز نحو: 362

رسانه ها

تلویزیون آلمان: 685

تلویزیون ام.بی.ای: 165

تلویزیون ژاپن: 95، 145

تلویزیون عراق، تلویزیون بغداد: 29، 88، 540، 715، 716، 718

تلویزیون فرانسه: 66، 87، 330، 380

تلویزیون فنلاند: 269

تلویزیون کویت: 564، 565

تلویزیون لندن: 137

خبرگزاری آسوشیتدپرس: 28، 29، 65، 92، 118، 132، 156، 236، 238، 243، 285، 286، 354، 366، 446، 461، 478، 479، 515، 538، 573، 581، 611، 663، 668، 669، 676، 686، 694، 709، 713، 716، 755، 756

خبرگزاری آلمان: 564، 602، 643، 700

خبرگزاری آلمان غربی: 24، 78، 113، 162، 164، 185، 271، 274، 341، 404

خبرگزاری اردن(بترا): 713

خبرگزاری الجزایر: 611

خبرگزاری امارات: 589

خبرگزاری اوپک: 331

خبرگزاری تاس(شوروی): 81، 366

خبرگزاری تانیوگ: 103، 113، 138، 220

خبرگزاری ترکیه: 515

خبرگزاری جانا(لیبی): 49، 277، 415، 611، 676

خبرگزاری جمهوری اسلامی: 24، 26، 63، 104، 133، 134، 137، 157، 163، 171، 178، 219، 239، 252، 257، 262، 288، 304، 307، 308، 312، 319، 331، 339، 361، 380، 405، 413، 421، 423، 427، 443، 446، 453، 456، 458، 461، 469، 480، 481، 499، 507، 511، 518، 529، 536، 539، 555، 560، 561، 565، 586، 588، 591، 593، 594، 596، 599، 600، 602، 609، 615، 620، 621، 650، 651، 652، 663، 664، 709، 712، 715، 717، 724، 734، 735، 736، 743، 744، 767، 771، 782

خبرگزاری چک: 709

خبرگزاری رویتر: 27، 28، 53، 91، 163، 245، 253، 311، 336، 361، 423، 424، 459، 470، 475، 502، 511، 564

خبرگزاری سعودی: 511

خبرگزاری سودان: 696

خبرگزاری سوریه: 268

خبرگزاری عراق: 306، 433، 446، 528، 633، 643، 644، 645، 654، 725، 728

خبرگزاری فرانسه: 23، 43، 44، 48، 49، 66، 83، 94، 112، 113، 114، 143، 156، 182، 195، 196، 269، 271، 277، 288، 313، 314، 320، 328، 380، 406، 413، 427، 436،

ص: 885

467، 469، 501، 515، 535، 537، 538، 539، 556، 566، 567، 572، 580، 600، 611، 633، 643، 655، 668، 684، 699، 713، 726، 737، 751، 756، 759، 779

خبرگزاری قطر: 143، 653

خبرگزاری کویت: 88، 278، 338، 413، 416، 426، 427، 492، 494، 501، 514، 653، 694

خبرگزاری کیودو(ژاپنی): 692

خبرگزاری لبنان: 332، 367

خبرگزاری یوگسلاوی: 48، 162، 244

خبرگزاری یونایتدپرس: 22، 26، 76، 104، 113، 133، 149، 163، 214، 215، 236، 238، 242، 268، 278، 285، 286، 298، 299، 309، 320، 321، 339، 341، 345، 355، 376، 476، 478، 511، 512، 514، 524، 556، 566، 567، 595، 628، 694، 728، 756

رادیو ابوظبی: 589

رادیو اخبار الخلیج: 68

رادیو اسرائیل: 41، 59، 89، 103، 114، 118، 136، 156، 203، 213، 214، 268، 345، 373، 393، 413، 422، 423، 453، 456، 470، 508، 511، 513، 524، 567، 572، 594، 610، 615، 643، 647، 670، 693، 721، 756، 776

رادیو امریکا، صدای امریکا: 22، 85، 89، 112، 114، 156، 165، 171، 184، 188، 203، 286، 296، 305، 318، 336، 407، 446، 447، 459، 460، 461، 465، 508، 610، 662، 665، 678، 685، 709، 713، 728، 745، 746، 763

رادیو ایران(سلطنت طلبان): 203، 503, 720

رادیو بغداد، رادیو عراق: 46، 59، 89، 112، 134، 171، 203، 218، 242، 281، 316، 500، 513، 638، 706، 715، 747، 753

رادیو بنگلادش: 701

رادیو بی بی سی، رادیو لندن: 23، 58، 59، 89، 90، 93، 97، 99، 100، 112، 132، 138، 142، 155، 158، 188، 196، 202، 203، 220، 221، 236، 244، 253، 254، 258، 282، 296، 305، 309، 312، 314، 329، 342، 364، 381، 437، 445، 461، 469، 515، 566، 582، 587، 588، 590، 632، 673، 674، 689، 693، 697، 698، 725، 728، 734، 744، 746، 756، 777

رادیو ترکیه: 372، 673

رادیو تهران: 564، 556

رادیو دمکرات: 563

رادیو دوبی: 709

رادیو ژاپن: 54، 297، 337

رادیو صدای آزاد ایران(سلطنت طلبان): 679

رادیو صدای آزادی: 203

رادیو صدای انقلاب اهواز: 203

رادیو صدای حزب کمونیست: 203

رادیو صدای فدایی: 203

رادیو صدای کردستان: 203

رادیو صدای مسیحیان لبنان: 156، 237

رادیو صدای ملی ایران(حزب توده): 203

رادیو صدای نجات ایران(سلطنت طلبان): 367

رادیو صوت الجماهیر(عراق): 29، 90، 138، 155، 469، 501، 552، 564، 653، 668، 674، 681، 715، 718

رادیو عربستان: 96، 181

رادیو کلن: 112، 197، 203، 514

رادیو کویت: 59، 66، 513، 564، 565

رادیو لیبی: 81، 345، 366

رادیو مجاهد(منافقین): 203، 291، 292، 328، 414، 470، 638، 720، 738

رادیو مسکو: 329، 330، 365

رادیو مونت کارلو: 89، 203

رادیو نجات دریایی: 461

رادیو هلند: 278

روزنامه آساهی شیمبون(ژاپن): 55، 120، 316، 324، 780

ر وزنامه اطلاعات: 122، 132، 174، 183، 271، 329، 343، 348، 351، 379، 391، 397، 445، 447، 456، 458، 462، 471، 482، 488، 489، 490، 491، 501، 507، 508، 535، 633، 647، 708، 783

روزنامه ال ناسیونال(کاراکاس): 424

روزنامه الاتحاد(امارات): 136

روزنامه الاتحاد(مصر): 539

روزنامه الاخبار(قاهره): 566

روزنامه الاسلام(چاپ کلمبو): 346

روزنامه الانباء(چاپ کویت): 529، 605، 747، 756

روزنامه الاهالی(چاپ قاهره): 776

روزنامه الاهرام(مصر): 100، 509، 538

روزنامه البعث(سوریه): 136، 242، 633

روزنامه الثوره(حزب بعث عراق): 271، 405، 469، 501، 528، 538، 539

روزنامه الجمهوریه(عراق): 538

روزنامه الرای العام(کویت): 64، 119، 188، 336، 345، 392، 717، 747

روزنامه السفیر(بیروت): 237، 676

روزنامه السیاسه(کویت): 63، 94، 539، 615، 652، 746، 764

روزنامه الشعیب(تونس): 380

روزنامه القبس(کویت): 56، 59، 185، 186، 223، 404، 405، 494، 513، 757، 764

روزنامه النهار(بیروت): 224

روزنامه الوطن(کویت): 252، 267، 331، 404، 746

ص: 886

روزنامه الیوم(اردن): 67، 766، 767

روزنامه امسبینوفاینانیوز: 178

روزنامه بوربا(یوگسلاوی): 768

روزنامه پاکستان تایمز: 413، 414، 456

روزنامه تایمز(لندن): 55، 72، 83، 84، 194، 297، 374، 506، 507، 508، 573، 575، 627، 664، 682، 683، 745

روزنامه تشرین(دمشق): 566

روزنامه تهران تایمز: 396، 397

روزنامه جمهوری اسلامی: 780، 226، 507

روزنامه جنگ(راولپندی): 425، 493

روزنامه داگنز نیهتر(سوئد): 194

روزنامه دیلی تلگراف(انگلیس): 53، 113، 158، 311، 500

روزنامه ژاپن تایمز: 55، 309، 317

روزنامه سوئد تمپس: 628

روزنامه صبح آزادگان: 257، 258، 342، 343

روزنامه فایننشال تایمز، تایمز مالی(انگلیس): 396، 524، 583، 725، 746، 774

روزنامه فرانکفورتر الگمانیه(آلمان غربی): 243، 266، 780

روزنامه کریستین ساینس مانیتور(امریکا): 122، 143، 188، 407، 408، 651، 764

روزنامه کیهان: 67، 210، 278، 405، 474، 475، 502، 509، 510، 513، 530، 543، 602، 607، 609، 614، 615، 626، 655، 662، 663، 664، 670، 701، 707، 708، 710، 713، 719، 738، 750، 751، 760، 765، 767، 772، 775، 783

روزنامه کیهان عربی: 607

روزنامه گاردین(انگلیس): 469، 474، 507، 522، 523، 637

روزنامه لااستامپا(ایتالیا): 757

روزنامه لوکوتیدین دوپاری(فرانسه): 66، 380، 406، 618، 757

روزنامه لوموند(فرانسه): 47، 139، 189، 259، 266، 406، 630

روزنامه لویدز(لندن): 137، 437

روزنامه ماینجی شیمبون: 181

روزنامه مردم(ارگان حزب توده): 592

روزنامه ملیت(ترکیه): 148، 373

روزنامه نیهون کیزایی(ژاپن): 148، 149، 163

روزنامه نیوزوی تایمز(مالزی): 573

روزنامه نیویورک تایمز: 84، 580، 581، 605، 639، 663، 685، 746، 756

روزنامه واشنگتن پست: 44، 76، 77، 85، 119، 225، 268، 286، 305، 332، 333، 338، 465، 475، 581، 582، 745، 757

روزنامه واشنگتن تایمز: 324، 580، 600، 632، 678، 679، 745، 746، 773

روزنامه وال استریت ژورنال: 686

روزنامه هرالد تریبیون: 81، 158، 366

روزنامه هندزبلات(آلمان): 311

روزنامه یومیوری شیمبون(توکیو): 309، 374، 654، 685

ریویو آو فارین افیرز: 226، 227

سال نامة موازنه نظامی: 691

شبکه ام.بی.سی: 74، 223

شبکه سی.بی.اس: 269، 662

شبکه ای.بی.سی(امریکا): 157، 235، 258، 597

صدا و سیمای ایران: 121، 735

مجله اکونومیست(انگلیس): 193، 202، 251، 252، 406، 512، 722

مجله الدستور(انگلیس): 301، 405، 470، 558

مجله الطلیعه الاسلام(لندن): 219

مجله المستقبل(چاپ فرانسه): 88، 620، 775

مجله الوطن العربی(پاریس): 193

مجله تایم(چاپ امریکا): 84، 639

مجله شاهد: 342

مجله کل العرب: 243

مجله وئسته(فرانسوی): 318

نشریة لارپوبلیکا(ایتالیا): 154، 155

نشریه اخبارالخلیج: 587

نشریه اشپیگل(آلمان): 477

نشریه الحوادث: 559

نشریه العالم(چاپ لندن): 560

نشریه القادسیه(ارتش عراق): 271، 528

نشریه المجله(عربستان): 192، 683

نشریه النشره(یونان): 557

نشریه ایزوستیا(شوروی): 437، 752

نشریه اینتلیجنس دایجست(انگلیس): 297، 298

نشریه بررسی خاورمیانه: 424

نشریه بررسی مسائل اقتصادی خاوردور: 296

نشریه بن اکسپرس: 662

نشریه پانوراما(ایتالیا): 299، 300

نشریه تلکس کنفید انسیل(پاریس): 277

نشریه دی ولت(آلمان): 299، 300

نشریه ژون افریک: 163

نشریه زود دویچه سایتونگ(آلمان غربی): 721، 757

نشریه سیاست بین الملل(فرانسه): 86، 193، 587

نشریه عربیا(انگلستان): 57، 454، 579، 583، 584، 629، 630، 631

نشریه فارین ریپورت(لندن): 192، 325، 367، 380، 381، 722

نشریه گه نر(آلمان): 683

نشریه لس آنجلس تایمز: 413، 445، 610، 611، 618، 628،

ص: 887

665

نشریه لوماتن(فرانسه): 74، 235، 268، 299

نشریه لوموند دیپلماتیک: 655، 659

نشریه لیبراسیون: 780

نشریه مجاهد: 188

نشریه مسلم میدیا(لندن): 578

نشریه میدل ایست اکونومیست دایجست: 580، 620، 677، 728، 729

نشریه میدل ایست(لندن): 273

نشریه نواهر و اتسکا(چاپ لندن): 271

نشریه نیوزویک: 219، 286، 357، 358

نشریه هندوستان تایمز: 671

نشریه هاآرتص(اسرائیل): 70، 187

واحد مرکزی خبر: 331، 338، 423، 424، 465، 511، 546، 560، 714

هفته نامه آبزرور(انگلیس): 282

هفته نامه آخرالساعه(مصر): 41، 721

هفته نامه الجهاد: 714

هفته نامه پروفیل(چاپ اتریش): 691

هفته نامه جبهه آزادیبخش ملی الجزایر(ارگان حزب حاکم): 444

هفته نامه دیفنس الکترونیک(امریکا): 413

هفته نامه ساندی تایمز(انگلیس): 143، 758

هفته نامه لوپوئن(چاپ پاریس): 692

هفته نامه میدل ایست اکونومیک دایجست: 202، 460

ص: 888

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109