نماز نماد تشیع یا تسنن ؟

مشخصات کتاب

سرشناسه : طایی، نجاح

Tai, Najah

عنوان و نام پدیدآور : نماز نماد تشیع یا تسنن ؟/مولف نجاح طائی ؛ مترجم پرویز لولاور.

مشخصات نشر : قم : دار الهدی لاحیاء التراث الاسلامی العالمیة، 1397.

مشخصات ظاهری : 200ص.

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

موضوع : علی بن ابی طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. -- نماز

موضوع : Ali ibn Abi-talib, Imam I, 600-661 -- Prayer

رده بندی کنگره : BP223/54/ط15ل8041 1397

رده بندی دیویی : 297/452

ص: 1

اشاره

بسم الله الرحمن الرحیم

نماز نماد تشیع یا تسنن ؟

مؤلف : محقق عالیقدر آیة الله دکتر نجاح الطائی

چاپ اول: 1395_ 1437 هج ق _2016م

شابک3_ 029 _ 343_600_978

عدد المطبوع : 1000 عدد

تلفن بخش 091245313 01

مؤسسة دار الهدی لاحیاء التراث الاسلامی العالمیة

السعر :

Najahtaee@yahoo.com

WWW.AL_TAEI.COM

ص: 2

مقدمه مؤلف:

بسم الله الرحمن الرحیم

این بحث علمی فتاوای صریح علماء شیعه، تسنن، خوارج و وهابیت را بیان می کند.

این بحث تحقیقی آکادمیک آراء علماء فرق مختلف، از جمله صوفیه را نشان می دهد که بطور کامل از موضوع آگاهی و اطلاع دارند.

این کتاب تفاسیر علماء را بر آیه شریفه:

یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلّموا تسلیما

را بیان می کند تا مردم همگی نظر فقهی و اعتقادی علماء فرق مختلف را بدانند.

این کتاب نظر علماء را درباره ی آیه شریفه:

«سلام علی آل یاسین» یعنی آل محمد علیهم السلام

و حدیث شریف نبوی پیامبر اکرم صلی الله علیه واله فرمودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد

و یک مسئله و حکم فقهی را بیان می کند که در نماز اگر این صلوات گفته نشود نماز باطل است یا درست است؟ و اگر نام یکی از مسلمانان در نماز برده شود چرا نماز باطل است.

این کتاب رابطه آیات: «تطهیر» «کونوا مع الصادقین»

و آیه: «فی بیوت اذن الله ان ترفع»

ص: 3

و حدیث شریف:

اهل البیت لا یقاس بهم احد

هیچ کس با اهل بیت علیهم السلام قابل قیاس نیست.

را با یکدیگر آنچنان روشن و متین بیان می کند که در خواننده فرزانه باور و اعتقادی محکم و راسخ نسبت به «محمد و آل محمد» علیهم السلام بوجود می آورد.

بر این باوریم آشنایی به معارف اسلامی سبب دوری از جهنم و آتش سوزان آن است.

والسلام علیکم

نجاح الطائی_ نجف اشرف

ص: 4

آیا صلوات تشیع را اثبات می کند؟

صلوات بر حضرت فاطمه، پدر، شوهر و فرزندانش أئمة علیهم السلام مورد اتفاق تمام علماء شیعه، اهل سنت، و هابیت، خوارج و صوفیان است که طبق نصوص متواتر و مشهور و صحیح در نماز واجب بر محمد و آل محمد صلوات می فرستند.

این اجماع جامع الاطراف، مقام و منزلت اهل بیت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم را در دین اسلام نشان می دهد.

در صلوات جز نام پیامبران برده نمی شود. و ذکر سایر مردم در صلوات حرام است. اگر مسلمانی در نماز نام ابوبکر و عمر را بر زبان جاری کند به اتفاق نظر تمام علماء شیعه، سنی، وهابی و خوارج نمازش باطل است.

ص: 5

نظر علماء شیعه:

صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در هر دو تشهد واجب است.

طوسی شیخ الطائفه می فرماید:

صلوات در هر دو تشهد رکن است ((1)) .

صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله و بر آل آن حضرت در تشهد اول نماز، واجب است ((2)) .

علامه حلی 726 هجری

حسن بن یوسف علامه حلّی می گوید: صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در هر دو تشهد واجب است ((3)) .

ص: 6


1- ([1]) بحار 82/278 .
2- ([2]) خلاف ج 1/ 365 .
3- ([3]) تحریر الاحکام 257 ط مؤسسه الصادق .

و در کتاب «المنتهی» می گوید: در هر دو تشهد نماز، صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله واجب است. به دلیل آیه

[ یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلّموا تسلیما]((1)) _ (احزاب 56)

روایت جابر جعفی از امام باقرعلیه السلام :

من صلی صلوة لم یصل فیها علی و علی آل بیتی لم تقبل منه ((2))

هر که نمازی بگزارد که در آن بر من و اهل بیت من صلوات نفرستد نماز او پذیرفته نمی شود ((3)) .

صدوق: صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در تشهد اول واجب نیست. این یک نظر کاملا منفرد است.

ص: 7


1- ([1]) معتمد، خلاف، معتبر و الذکری آمده است.
2- ([2]) اجماع علماء امامیه بر وجوب صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در تشهد اول و دوم قطعی است.
3- ([3]) - صحیح البخاری –باب الاذان للمسافر ,وسائل الشیعة باب 42 من ابواب الذکر ومجمع الفائدة ,الاردبیلی 2 / 276 موضوع التورک فی الصلاة .

نراقی 1245 هجری

احمد بن محمد مهدی نراقی کاشانی در مستند الشیعه: اجماع بر وجوب صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در تشهد نماز اجماع وجود دارد. همانگونه که در کتاب: ناصریات، منتهی، تذکره، شرح قواعد آمده است :

اجماع علماء شیعة بر وجوب صلوات در نماز است ((1)) .

تشهد نماز و علماء اهل سنت:

راویان حدیث:

اکثر صحابه این حدیث را از رسول خدا صلی الله و آله و سلم روایت کرده اند نام بعضی را می آورم:

طریق امام علی علیه السلام ((2)) .

ص: 8


1- ([1]) - التهذیب 2 / 354 / 1467 ومستند الشیعة ,النراقی ج 5 / 329 والاستبصار 1 / 401 / 1531 والوسائل 7 / 234 قواطع الصلاة .
2- ([2]) - أحکام القرآن لابن العربی 6 / 439 , الدر المنثور 6 / 648 _ ط دار الفکر –بیروت .

از ابوسعید خدری ((1)) .

از طلحة بن عبیداله

((2)) .

از کعب بن عجره ((3)) .

از ابوبکر ((4)) .

از ابوهریره ((5)) .

از ابن مسعود انصاری ((6)) .

از ابو حمید ساعدی ((7)) .

و ابن ابی شیبه از امام مجتبی علیه السلام ((8)) .

از ابن مسعود عقبة بن عمرو ((9)) .

ص: 9


1- ([1]) - الدر المنثور 6 / 647 _ ط دار الفکر –بیروت .
2- ([2]) - الدر المنثور 6 / 647 ط دار الفکر –بیروت .
3- ([3]) -الدر المنثور 6 / 647 ط دار الفکر –بیروت .
4- ([4]) - الدر المنثور 6 / 648 _ ط دار الفکر –بیروت .
5- ([5]) - الدر المنثور 6 / 648 _ ط دار الفکر –بیروت .
6- ([6]) - الدر المنثور 6 / 648 _ ط دار الفکر –بیروت .
7- ([7]) - الدر المنثور 6 / 648 _ ط دار الفکر –بیروت .
8- ([8]) - الدر المنثور 6 / 648 _ ط دار الفکر –بیروت .
9- ([9]) - الدر المنثور 6 / 648 _ ط دار الفکر –بیروت .

بخاری از ابوسعید خدری ((1)) .

والبخاری عن ابی هریرة ((2)) .

وعن ابن عباس ((3)) .

جابر الجعفی : عن الامام ابی جعفر الباقر علیه السلام ((4)) .

عن بشیر بن سعد الانصاری ((5)) .

عن عبد الله بن مسعود ((6)) .

ص: 10


1- ([1]) - الدر المنثور 6 / 649 _ ط دار الفکر –بیروت .
2- ([2]) - الادب المفرد 8 / 200 .
3- ([3]) - الدر المنثور 6 / 647 _ ط دار الفکر –بیروت .
4- ([4]) - صحیح البخاری –باب الاذان للمسافر ,وسائل الشیعة باب 42 من ابواب الذکر ومجمع الفائدة ,الاردبیلی 2 / 276 موضوع التورک فی الصلاة .
5- ([5]) - صحیح مسلم الصلاة (405) ، سنن الترمذی تفسیر القرآن (3220) ، سنن النسائی السهو (1286) ، مسند أحمد (5/274) ، موطأ مالک النداء للصلاة (398) ، سنن الدارمی الصلاة (1343).
6- ([6]) - المستدرک , الحاکم ج 1 / 268 _ التشهد فی الصلاة و ج 3 / 148 انی تارک فیکم الثقلین _ ط دار المعرفة _تحقیق المرعشلی _بیروت .

عن ابی عبد الله بریدة بن الحصیب الاسلمی ((1)) .

تناقض آموزه های ابوبکر و عمر در مورد صلوات

ابن عمر:

ابوبکر و عمر در دوران خلافت شان بر روی منبر تشهد در نماز را به ما آموزش می دادند، هیچیک از انان درباره صلوات در تشهد سخن نگفتند.1

و این بر خلاف فرمایش رسول خدا صلی الله علیه واله بود که فرموده بودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد عبدک و رسولک کما صلیت علی به آل ابراهیم و بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم ((2)) .

و در روایت آمده است:

ص: 11


1- ([7]) - المسند (5/353) المعجم الکبیر للطبرانی 6 / 121 . .
2- ([1]) - صحیح البخاری ج 4 / 118 کتاب بدء الخلق و ج 6 / 27 سورة الاحزاب و ج 7 / 156 کتاب الدعوات _ ط دار الفکر _بیروت وصحیح مسلم ج 2 / 16 باب الصلاة علی النبی ط دار الفکر _بیروت و وشرح مسلم ,النووی ج 4 / 125 _الصلاة علی النبی ط دار الکتاب العربی 1987م .

صلوات واجب است. عمداً و سهواً نباید ترک شود، این مطلب را عمر، فرزند او، ابن مسعود، ابو مسعود انصاری روایت نموده اند. ثعلبی از تابعین همین نظر را قائل است. شافعی و حنبل رأی مشهورشان همین است.2

تعارض بین دو روایت، روایت اول را که نقل کردیم از اعتبار ساقط می کند زیرا با قرآن و حدیث متعارض است.

مالک بن انس 179 هجری ق

در این بخش وجوب صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله و اهل بیت علیهم السلام. در تشهد در نماز را از نظر اهل سنت می آورم.

*موطاً از ابو حمید ساعدی آورده است: پرسیدند: یا رسول الله چگونه بر شما صلوات فرستیم؟

فرمودند بگوئید:

{اللهم صل علی محمد و علی ازواجه و ذریته کما صلیت علی ابراهیم. و بارک علی محمد و ازواجه و ذریته کما بارکت علی آل ابراهیم انک حمید مجید}

نقد این روایت را در بحث از ابن تیمیه می آوریم و دروغگویی راوی آنرا اثبات می کنیم.

ص: 12

مالک از ابو مسعود انصاری: ما نزد سعد بن عباده بودیم رسول خدا صلی الله علیه و سلم تشریف آوردند بشیربن سعد پرسید: امرنا الله ان نصلی علیک یا رسول الله، فکیف نصلی علیک؟

خدای تعالی به ما امر فرموده بر شما درود فرستیم، چگونه بر شما درود فرستیم.

رسول خدا صلی الله علیه واله سکوت فرمودند، آن اندازه که با خود گفتیم کاش این پرسش را نمی کرد.

پس رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند، بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید. والسلام کما قد علمتم.

نسائی از طلحه مانند همین صلوات را با اسقاط «فی العالمین» و «والسلام کما قد علمتم»

کعب بن عجره می گوید: عبد الرحمن بن ابی لیلی به من گفت: می خواهی چیزی به تو هدیه دهم؟

گفتم آری، گفت: رسول خدا صلی الله علیه واله تشریف آوردند، گفتیم: یا رسول الله، ما چگونگی سلام بر شما را دانستیم چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ فرمودند بگوئید:

اللهم صلی علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم.

ص: 13

روایت از طریق امام علی بن ابیطالب علیه السلام :

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید. اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد، کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید، اللهم ترحم علی محمد و علی آل محمد، کما ترحمت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید، اللهم و تحنّن علی محمد وعلی آل محمد کما تحنّنت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید، اللهم سلّم علی محمد و علی آل محمد.

کما سلّمت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید ((1)) .

شافعی 204 هجری ق

ربیع می گوید: شافعی گفت ابراهیم بن محمد به ما گفت: سعد بن اسحاق بن کعب بن عجره از عبد الرحمن بن ابو لیلی ازکعب بن عجره از پیامبر اکرم صلی الله علیه واله روایت نموده که در نماز اینگونه می فرمودند:

اللهم صلی علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم

ص: 14


1- ([1]) - الکتاب : أحکام القرآن لابن العربی 6 / 439 _عدد الأجزاء : 4 مصدر الکتاب : موقع الإسلام http://www.al-islam.com [ الکتاب مشکول ومرقم آلیا غیر موافق للمطبوع ] .

و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید

شافعی: روایت شده رسول خدا صلی الله علیه واله به آنان تشهد در نماز و چگونگی صلوات را بر خود، در نماز تعلیم می داد. بخدا سوگند خدای تعالی می داند جایز نیست بگوییم تشهد در نماز واجب است اما صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله واجب نیست روایت درباره این دو موضوع از پیامبر اکرم صلی الله علیه واله فراوان آمده است.

شافعی: بر هر مسلمانی که فرائض واجب است باید تشهد در نماز و صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله را بیاموزد و هر که نماز بدون تشهد بگزارد و بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله صلوات فرستد و یا اگر تشهد بجای آورد و صلوات نفرستد باید نماز را اعاده کند تا هر دو را به نحو کامل در نماز انجام دهد. و اگر در انجام تشهد و فرستادن صلوات کوتاهی کرده و نقصی به آندو وارد کرده باشد کفایت نمی کند باید تشهد و صلوات را به طور کامل و احسن انجام دهد و اگر بر اثر غفلت یا عمداً آندو را ترک کرده باشد باید نماز را اعاده کند، تمام نمازها به غیر از نماز صبح دارای دو تشهد و همراه با صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله است.

ص: 15

شافعی:

اگر نمازگزار تشهد اول را بجا نیاورد اعاده بر او نیست. در رکعت دوم پیش از قیام، اگر متذکر تشهد گردید تشهد را بجا آورد، سجده سهو بر او نیست، اگر برخاست و متذکر تشهد گردید بنشیند و تشهد را بجا آورد، در این حالت سجده سهو بر او واجب است. اگر نماز را تمام کرد در حالی که تشهد دوم را فراموش کرده، اگر زمان اندکی گذشته بنشیند و نماز را تمام کند تشهد را بجا آورد سپس دو سجده سهو بجا آورد. و اگر زمان زیادی گذشته نماز را اعاده کند. در رکعت دوم اگر تشهد بجا نیاورد دو سجده سهو بجا آورد و اگر در رکعت آخر نماز تشهد دوم را بجا نیاورد و سلام داد و برخاست نماز را باید اعاده کند. زیرا جلوس بخاطر تشهد است. جلوس بدون تشهد اثری ندارد، کما اینکه قیام به اندازه زمان خواندن حمد – بدون قرائت آن- قیام سودی ندارد، همچنین اگر در حال رکوع یا قیام یا سجود تشهد بخواند – کفایت نمی کند، یا حمد را به جای تشهد بخواند یا حمد را کسی که می تواند قیام کند نشسته بخواند. هیچ چیز کفایت از تشهد را نمی کند. همچنین هیچ چیز

ص: 16

جایگزین صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله نیست تشهد نیز کفایت از صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله نمی کند. صلوات نیز کفایت از تشهد نمی کند((1)) .

به آن امر فرموده است:{ان اله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلّموا تسلیما} ((2)) .

و برگزیدگان از مخلوقاتش را بیان فرموده، که آنان پیامبران و سفیران خدایتعالی هستند، پس برگزیدگان از خاندان آنان را ذکر نموده که «اولیاء» خدایتعالی هستند و چنین فرموده:{ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین} حدیث

ابو مسعود نزد ما شبیه معنی قرآن کریم است در ذکر صلوات بر محمد وآل محمد علیهم السلام ((3)) .

ص: 17


1- ([1]) - الأم , محمد بن إدریس الشافعی أبو عبد الله سنة الولادة 150/ سنة الوفاة 204 هجریة _الناشر دار المعرفة 1 / 124 سنة النشر 1393هجریة_ مکان النشر بیروت.عدد الأجزاء 8
2- ([2]) - سورة الأحزاب الآیة 56 .
3- ([3]) - احکام القرآن ,الشافعی 1 / 163 .

شافعی می گوید: صلوات بر پیامبر و آل پیامبر صلوات اله علیهم در تشهد واجب است، اگر بر اثر غفلت یا عمداً صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله و آل پیامبر صلوات اله علیهم را ترک کند نماز باطل است و باید آنرا اعاده کند ((1)) .

شافعی می گوید:

در تشهد اول نماز صلوات بر پیامبر و آل پیامبر صلوات اله علیهم مستحب است اما در تشهد دوم رکن است که در صورت ترک آن عمداً یا سهواً نماز باطل است ((2)) .

و به این دلیل شافعی گفته است:

یا آل رسول اله حبکم فرض من الله فی القرآن انزله

ای آل رسل خدا صلی الله علیه واله . دوست داشتن شما از جانب خدایتعالی واجب گردیده و آنرا در قرآن نازل فرموده است.

کفاکم من عظیم القدر انّکم من لم یصل علیکم لا صلوة له ((3))

ص: 18


1- ([1]) - الام ,الشافعی ج 1 / 140 ط 2 _ 1983 م _ ط دار الفکر –بیروت سنن الدارمی 1 / 310 مسند ابی الجعد ص 40 .
2- ([2]) - الام ,الشافعی 101 _ 102 المطبعة الکبری بولاق مصر 1321هجریة والفقه علی المذاهب الاربعة 1 / 165 .
3- ([3]) - الصواعق المحرقة , ابن حجر الهیثمی ص 146 _ ط المیمنیة مصر 1375 هجریة وطبعة اخری ص 366 ومعارج الوصول _ الزرندی الشافعی ص 25 _ تحقیق ماجد احمد العطیة, والاتحاف للشبراوی ص 83 , وینابیع المودة ج 2 / 434 وج 3 / 103 باب 62 وجواهر العقدین ج 2 / 304 وفاطمة, لمحمد بیومی مهران المصری ص 56 -طبعة سفیر _ اصفهان -ط 1 _ تحقیق الحسینی _ دار اسوة _ قم, ودیوان الشافعی –تحقیق محمد عبد الرحیم _ ط دار الفکر _ بیروت 2007م .

عظمت شأن و منزلت شما همین بس که هر که بر شما صلوات نفرستند نمازش باطل است.

فتوای شافعی: وجوب صلوات بر پیامبر و آل پیامبر صلوات اله علیهم در نماز واجب است.

شافعی صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله را در نماز واجب دانسته و نماز تارک آن را باطل و اعاده آن نماز را واجب می داند.

اسحاق اعاده نماز را در صورت ترک عمدی صلوات واجب دانسته و در صورت فراموشی اعاده را لازم نمی داند ((1)) .

ص: 19


1- ([1]) - الکتاب : الجامع لأحکام القرآن _المؤلف : أبو عبد الله محمد بن أحمد بن أبی بکر بن فرح الأنصاری الخزرجی شمس الدین القرطبی (المتوفی : 671 ه-) ج 14 / 235 _المحقق : هشام سمیر البخاری_الناشر : دار عالم الکتب، الریاض، المملکة العربیة السعودیة _الطبعة : 1423 ه-/ 2003 م_مصدر الکتاب : موقع مکتبة المدینة الرقمیة http://www.raqamiya.org _[ترقیم الکتاب موافق للمطبوع]

ابوعمر می گوید: شافعی می گوید: اگر بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در تشهد دوم پیش از سلام، صلوات نفرستد و نماز را تمام کند نماز را باید اعاده کند و اگر پیش از سلام صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله فرستد کافی نیست این فتوای را حرمله بن یحیی نقل کرده و در سایر ناقلان چنین فتوای از شافعی نقل نکرده اند.

حرمله از شاگردان برجسته شافعی است که فتاوای او را نوشته اند، و تقلید از او را شایسته خود دانسته اند و دیدگاههایش را مدنظر داشته اند و نزد آنان او عصاره مذهب شافعی است ((1)) .

احمد بن حنبل 241 هجری:

کعب عجرة گفت ابوزرعه و ثقفی از احمد نقل کرده که:

ص: 20


1- ([1]) - الکتاب : الجامع لأحکام القرآن _المؤلف : أبو عبد الله محمد بن أحمد بن أبی بکر بن فرح الأنصاری الخزرجی شمس الدین القرطبی (المتوفی : 671 ه-) ج 14 / 235 _المحقق : هشام سمیر البخاری_الناشر : دار عالم الکتب، الریاض، المملکة العربیة السعودیة _الطبعة : 1423 ه-/ 2003 م_مصدر الکتاب : موقع مکتبة المدینة الرقمیة http://www.raqamiya.org _[ترقیم الکتاب موافق للمطبوع]

پیامبر صلی الله علیه واله نزد ما تشریف آوردند، عرضه داشتیم: یا رسول الله چگونه بر شما سلام دهیم؟ فرمودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم انک حمید مجید

و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی آل ابراهیم انک حمید مجید .

بر این موضوع علماء اتفاق نظر دارند. یکی از اصحاب ما (حنابله) گفته است:

صلوات بر پیامبر و آل پیامبر صلوات اله علیهم بر طبق این صلوات واجب است زیرا پیامبر صلی الله علیه واله به آن دستور داده اند، هر گونه صلوات فرستد مجزی است زیرا صلوات با الفاظ مختلف روایت شده است صلواتی مجزی است که جمع احادیث آنرا بیان کرده است ((1)) .

حدیث مستند احمد:

همین روایت بطور کامل در کتاب مسند احمد آمده است ((2)) .

ص: 21


1- ([1]) - کتاب الصلاة _باب صفة الصلاة _الکافی فی فقه الامام احمد بن حنبل _المجلد الاول , و ج 4 / 241 حدیث کعب بن عجزة _ ط دار صادر _بیروت .
2- ([2]) - کتاب الصلاة _باب صفة الصلاة _الکافی فی فقه الامام احمد _المجلد الاول , و ج 4 / 241 حدیث کعب بن عجزة _ ط دار صادر _بیروت .

صحیح بخاری 256 هجری:

بخاری در کتاب «التفسیر» در باب آیه شریفه:

«ان الله و ملائکته یصلون علی النبی ...»

به سند خود از ابو سعید خدری روایت کرده گفت:

عرضه داشتیم یا رسول الله این سلام را دانستیم چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ فرمودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد عبدک و رسولک کما صلیت علی آل ابراهیم

و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم ((1)) .

دلائل وعبر:

کتاب بخاری (متوفای 256 هجری) برترین کتاب نزد اهل سنت است کتابی است که در نظر بخاری و تمام علماء اهل سنت صحیح است.

به همین دلیل علماء عامه بر روش بخاری، روش شافعی و احمد حنبل نظر داده اند لذا گفته اند: صحیح در تشهد، وجوب صلوات بر محمد و آل محمد صلوات اله علیهم است.

ص: 22


1- ([1]) - صحیح البخاری ج 4 / 118 کتاب بدء الخلق و ج 6 / 27 سورة الاحزاب و ج 7 / 156 کتاب الدعوات _ ط دار الفکر _بیروت وصحیح مسلم ج 2 / 16 باب الصلاة علی النبی ط دار الفکر _بیروت و وشرح مسلم ,النووی ج 4 / 125 _الصلاة علی النبی ط دار الکتاب العربی 1987م .

صحیح مسلم 261 هجری

عبارات حدیث ابن مسعود نزد مسلم نیز چنین است:1 بشیر بن سعد می گوید:

یا رسول الله خدای تعالی به ما امر فرموده بر شما صلوات فرستیم، چگونه بر شما صلوات فرستیم؟

رسول خدا صلی الله علیه واله سکوت کردند، پس فرمودند: اینگونه بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی آل ابراهیم

بارکت علی محمد و علی آل محمد و کما بارکت علی آل ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید

و چگونگی سلام بر من را می دانید ((1)).

ص: 23


1- ([1]) - أخرجه مسلم فی کتاب الصلاة ، باب الصلاة علی النبی صلی الله علیه وسلم برقم 405 .

سایر کتب صحاح شش گانه:

ابو داود 275 هجری

ابو داود آنرا در کتاب صحیح خود روایت نموده: پیامبر صلی الله علیه واله فرمودند: بگوئید:

اللهم صل علی محمد عبدک و رسولک کما صلیت علی آل ابراهیم

و بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم ((1)) .

ابن ماجه 275 هجری

در سنن ابن ماجه آمده است: علی بن محمد حدیث برای ما گفت، وکیع، محمد بن بشّار، عبدالرحمن بن مهدوی، و محمد بن مهدی، و محمد بن جعفر حدیث برای ما گفتند: شیعه از حکم برای ما حدیث

گفت: از ابن ابی لیلی شنیدم که گفت کعب بن عجر، مرا ملاقات کرد و گفت می خواهی هدیه ای به تو دهم. رسول خدا صلی الله علیه واله تشریف آوردند، عرضه داشتیم ما نحوه «سلام» بر شما را آموختیم چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ فرمودند بگوئید:

ص: 24


1- ([1]) -صحیح ابی داود ج 1 / 221 _ ط دار الفکر _بیروت

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم انک حمید مجید اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم انک حمید مجید ((1)) .

ترمذی 279 هجری

ترمذی همین صلوات را در کتاب صحیح خود روایت نموده که رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد عبدک و رسولک کما صلیت علی آل ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم ((2)) .

ص: 25


1- ([1]) - ابن ماجة 3 / 212 .
2- ([2]) - صحیح الترمذی 2 / 212 .وسنن الدارقطنی 136 . ومسند الشافعی 23 .

نسائی 303 هجری

نسائی نیز این صلوات را در کتاب صحیح خود آورده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه واله فرمودند:

اینگونه بگوئید:

اللهم صل علی محمد عبدک و رسولک کما صلیت علی آل ابراهیم

و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم ((1)) .

الحاکم 405 هجری

حاکم از ابن مسعود از پیامبر صلی الله علیه واله این روایت را آورده است:

در تشهد نماز بگوئید:

اللهم صل علی محمد وعلی آل محمد و بارک علی محمد و علی آل محمد و ارحم محمداً و آل محمد کما صلیت و بارکت و ترحمت علی ابراهیم انک حمید مجید ((2)) .

ص: 26


1- ([1]) - صحیح النسائی ج 3 / 45 باب ایجاب التشهد -ط 1 -سنة 1930م _ دار الفکر _بیروت وشرح مسلم ,النووی ج 4 / 125 _الصلاة علی النبی _ ط دار الکتاب العربی _ 1987م .
2- ([2]) - المستدرک , الحاکم ج 1 / 268 _ التشهد فی الصلاة و ج 3 / 148 انی تارک فیکم الثقلین _ ط دار المعرفة _تحقیق المرعشلی _بیروت .

ابن ابی شیبه 235 هجری

عبدالرزاق، ابن ابی شیبه، احمد، عبد بن حمید، بخاری، مسلم، ابوداود، ترمذی، نسائی، ابن ماجه و ابن مردویه از کعب بن عجرة نقل کرده اند که گفت:

مردی عرضه داشت: یا رسول الله صلی الله علیه واله ، امّا نحوه سلام بر شما را دانستیم صلوات بر شما چگونه است؟

فرمودند بگو:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی آل ابراهیم انک حمید مجید اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی آل ابراهیم انک حمید مجید ((1)) .

ابن ابی شیبه متوفی سال 235 هجری حدیث موجود در سند احمد را عیناً از آن نقل نموده است ((2))

ص: 27


1- ([1]) - [ الدر المنثور _ السیوطی ] الکتاب : الدر المنثور المؤلف : عبد الرحمن بن الکمال جلال الدین السیوطی الناشر : دار الفکر _ بیروت ، 1993 عدد الأجزاء : 8 .
2- ([2]) - الاعلام بفضل الصلاة علی النبی ص 21 ط مدرسة الاحمدیة _حلب .

رازی 237 هجری:

در تفسیر ابوحاتم عبدالرحمن رازی متوفای 327 هجری از کعب بن عجره آمده است چون آیه شریفه:

{ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلّموا تسلیما}

نازل گردید، عرضه داشتیم: یا رسول الله، ما نحوه سلام بر شما را دانستیم. صلوات بر شما چگونه است فرمودند بگوئید ((1))

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید ٌ"((2)) .

ص: 28


1- ([1]) - سورة الأحزاب الآیة 56 .
2- ([2]) - الکتاب : تفسیر ابن أبی حاتم _المؤلف : ابن أبی حاتم الرازی _عدد الأجزاء : 4_مصدر الکتاب : ملفات وورد علی ملتقی أهل الحدیث_ http://www.ahlalhdeeth.com [ الکتاب مشکول ومرقم آلیا غیر موافق للمطبوع ].

دلائل وعبر :

رازی از علماء اهل تسنن در قرن چهارم هجری است که به قرن طلائی شهرت یافته، زیرا آزادی و علم از حکومت های شیعی مذهبی در جامعه سیاسی، فرهنگی آن دوران از مغرب تا چین را در بر گرفته بود.

حاکمان شیعه آزادی کامل به سایر مذاهب داده لذا در هر شهر و دیاری دانشگاهها و مدرسه ها ساخته بودند از جمله دانشگاه الازهر در قاهره است.

رازی به کاروان علماء شیعه و تسنن در ارتباط با چگونگی صلوات بر پیامبر اکرم و آن حضرت صلوات اله علیهم پیوست و اینگونه فتوی داد:

صلوات فرستادن در تشهد نماز بر پیامبر و آل آن حضرت صلوات اله علیهم واجب است.

نحاس 338 هجری:

نحاس فتوای سال 338 هجری درباره آیه شریفه:

ص: 29

ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما ((1))

گفته است: ابومسعود انصاری گفته است: رسول خدا صلی الله علیه واله تشریف آوردند در مجلسی که سعد بن عباده نیز بود. بشیر بن سعد عرضه داشت: خدایتعالی به ما امر فرموده بر شما صلوات فرستیم چگونه بر شما صلوات فرستیم. رسول خدا صلی الله علیه واله سکوت فرمودند. بطوری که آرزو کردیم کاش این سوال را نمی پرسید. پس رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: بگوئید:

اللهم صل علی محمد و آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم وآل ابراهیم فی العالمین ((2)).

تذکر:

نحاس از علماء قرن چهارم است او مانند علماء قرن اول، دوم و سوم به وجوب صلوات بر پیامبر و آل آنحضرت در تشهد قائل است.

و این مسئله ناشی از شهرت – وجوب صلوات در تشهد – بین مسلمانان از آغاز اسلام است

ص: 30


1- ([1]) - سورة الأحزاب الآیة 56 .
2- ([2]) - مصدر الکتاب : موقع یعسوب ج 5 / 374 _ الکتاب : معانی القرآن, المؤلف : أبو جعفر النحاس المتوفی سنة 338 ه- عدد الأجزاء : 6 [ ترقیم الکتاب موافق للمطبوع ].

محمد بن مواز :

فرستادن صلوات در تشهد به پیامبر و آل آنحضرت علیهم السلام واجب است.

به وجوب فرستادن صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله در نماز فتوی داده است. ابن قصار و عبدالوهاب نیز به وجوب صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله فتوی داده اند. ابن عربی نیز به دلیل حدیث صحیح زیر:

خدای تعالی به ما امر فرموده بر شما صلوات فرستیم. چگونه بر شما صلوات فرستیم. پیامبر صلی الله علیه واله زمان و نحوه فرستادن صلوات را تعلیم فرمودند ((1)).

ص: 31


1- ([1]) - الکتاب : الجامع لأحکام القرآن _المؤلف : أبو عبد الله محمد بن أحمد بن أبی بکر بن فرح الأنصاری الخزرجی شمس الدین القرطبی (المتوفی : 671 ه-) ج 14 / 235 _المحقق : هشام سمیر البخاری_الناشر : دار عالم الکتب، الریاض، المملکة العربیة السعودیة _الطبعة : 1423 ه-/ 2003 م_مصدر الکتاب : موقع مکتبة المدینة الرقمیة http://www.raqamiya.org _[ترقیم الکتاب موافق للمطبوع]

دار قطنی 385 هجری

دار قطنی به وجوب فرستادن صلوات بر پیامبر وآل آنحضرت قائل است:

او از ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین علیهم السلام نقل نموده فرمودند:

لو صلیت لم اصل فیها علی النبی صلی الله علیه واله و لا علی اهل بیته لرأیت انها لاتتم

اگر نمازی بگزارم که در آن به پیامبر صلی الله علیه واله و اهل بیتش صلوات نفرستاده باشم آن را تمام نمی دانم.

گفته شده مرفوعاً این روایت از ابن مسعود از پیامبر صلی الله علیه واله نقل شده است. اما دار قطنی گفته است درست نیست که روایت مذکور فرمایش امام باقر علیه السلام است ((1)) .

ترمذی گفته است: حدیث صلوات بر پیامبر و اهل بیت علیهم السلام حسن و صحیح است ((2)) .

ص: 32


1- ([1]) - الکتاب : الجامع لأحکام القرآن _المؤلف : أبو عبد الله محمد بن أحمد بن أبی بکر بن فرح الأنصاری الخزرجی شمس الدین القرطبی (المتوفی : 671 ه-) ج 14 / 235 _المحقق : هشام سمیر البخاری_الناشر : دار عالم الکتب، الریاض، المملکة العربیة السعودیة _الطبعة : 1423 ه-/ 2003 م_مصدر الکتاب : موقع مکتبة المدینة الرقمیة _ http://www.raqamiya.org _[ترقیم الکتاب موافق للمطبوع]
2- ([2]) - الکتاب : تفسیر القرآن العظیم_شهرة الکتاب: تفسیر ابن کثیر المؤلف : عماد الدین أبو الفداء إسماعیل بن کثیر الدمشقی شهرته : ابن کثیر ج 11 / 213 المحقق : مصطفی السید محمد السید رشاد محمد فضل العجماوی علی أحمد عبد الباقی دار النشر : مؤسسة قرطبة مکتبة أولاد الشیخ للتراث البلد : الجیزة الطبعة : الأولی سنة الطبع : 1412ه- ، 000م عدد الأجزاء : 14 ملاحظات : 1. موافق للمطبوع PDF لا تنسونا من صالح دعائکم ،،، فریق عمل الطیماوی www.altemawy.com

امام احمد حنبل، ابوداود، نسائی، ابن خزیمه، ابن حبان و نیز حاکم در کتاب مستدرک خود از حدیث محمد بن اسحاق از محمد بن ابراهیم تیمی از محمد بن عبداله بن زید بن عبدربه از ابومسعود بدری نقل می کنند. عرضه داشتند:

یا رسول الله درباره سلام بر شما آنرا دانستیم چگونه در نماز بر شما صلوات فرستیم؟

فرمودند: بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد .

شافعی در مسند خود از ابوهریره مثل همین روایت را نقل کرده است. بهمین دلیل شافعی فتوی داده است بر نماز گزار واجب است در تشهد دوم نماز بر رسول خدا صلی الله علیه واله صلوات فرستد و اگر آنرا ترک کند نمازش صحیح نیست ((1)) .

ص: 33


1- ([1]) - الکتاب : تفسیر القرآن العظیم_شهرة الکتاب: تفسیر ابن کثیر المؤلف : عماد الدین أبو الفداء إسماعیل بن کثیر الدمشقی شهرته : ابن کثیر ج 11 / 213 المحقق : مصطفی السید محمد السید رشاد محمد فضل العجماوی علی أحمد عبد الباقی دار النشر : مؤسسة قرطبة مکتبة أولاد الشیخ للتراث البلد : الجیزة الطبعة : الأولی سنة الطبع : 1412ه- . عدد الأجزاء : 14 ملاحظات : 1. موافق للمطبوع PDF لا تنسونا من صالح دعائکم ، فریق عمل الطیماوی www.altemawy.com

درباره آنچه که قاضی عیاض از آنان نقل کرده، ابوجعفر طبری، طحاوی، خطابی و دیگران گفته اند وی خود را در رابطه با نظر شافعی به تکلّف انداخته قاضی عیاض ادعا نموده نظر شافعی به اجماع علماء مردود است هر چند به این اجماع یقین پیدا نشده است.

ما درباره وجوب صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در نماز در حد مستوفی بحث نمودیم. به استناد ظاهر آیه شریفه و حدیث مذکور که بعضی از صحابه از جمله: ابن مسعود، ابومسعود بدری، جابر بن عبدالله انصاری و از تابعین: ثعلبی امام باقر علیه السلام ، و مقاتل بن حیان آن را نقل کرده اند.

که شافعی بر اساس آن فتوی داده است و مرتکب خلاف نگردیده، نه او و نه پیروانش.

احمد حنبل نیز به گفته ابن زرعه دمشقی به وجوب صلوات در نماز فتوی داده است. اسحاق بن راهویه فقیه امام محمد بن ابراهیم معروف به ابن مواز مالکی نیز به وجوب صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در تشهد فتوی داده اند حتی یکی از امامان حنابله گفته است: در صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله واجب است گفته شود:

ص: 34

همانگونه که به آنان آموخته بر آنحضرت صلوات فرستند و حتی امامی دیگر از آنان گفته است: واجب است{آل محمد} در صلوات ذکر شود.

که از جمله آنان بند نیچی، سلیم رازی، نصربن ابراهیم مقدسی است. امام الحرمین و غزالی از شافعی نقل کرده اند: صحیح همان است (که در صلوات آن ذکر شود) هر چند جمهور علماء بر خلاف آنان نظر داده اند و ادعاء اجماع بر آن کرده اند. ظواهر روایات بر وجوب ذکر «آل» دلالت دارد. والله اعلم .

نتبجه آنکه شافعی صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله را واجب می داند. ((1)) .

اجماعی بر خلاف این نظر نیست و الله اعلم.

آنچه این مطلب را تایید می کند حدیث دیگری است که امام محمد، ابوداود، ترمذی روایت نموده اند که آنرا صحیح دانسته اند. نسائی، ابن خزیمه، ابن حبان در کتب صحیح خود آنرا آورده اند روایت را از حیوة

ص: 35


1- ([1]) - الکتاب : تفسیر القرآن العظیم_شهرة الکتاب: تفسیر ابن کثیر المؤلف : عماد الدین أبو الفداء إسماعیل بن کثیر الدمشقی شهرته : ابن کثیر ج 11 / 213 المحقق : مصطفی السید محمد السید رشاد محمد فضل العجماوی علی أحمد عبد الباقی دار النشر : مؤسسة قرطبة مکتبة أولاد الشیخ للتراث البلد : الجیزة الطبعة : الأولی سنة الطبع : 1412ه- ، 000م عدد الأجزاء : 14 ملاحظات : 1. موافق للمطبوع PDF لا تنسونا من صالح دعائکم ، فریق عمل الطیماوی www.altemawy.com

بن شریح مصری از ابوهانی حمید بن هانی از عمرو بن ملاک ابو علی حسینی.

از فضالة بن عبید، نقل کرده اند که گفت:

رسول خدا صلی الله علیه واله شنیدند مردی در نمازش خدایتعالی را تمجید می کند و بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله صلوات نفرستاد. و رفت حضرت او را فرا خواندند به او و دیگران فرمودند: هرگاه یکی از شما نمازگزارد به تمجید خدایتعالی بپردازد سپس بر پیامبر صلوات فرستد سپس به آنچه می خواهد دعا کند.

حدیثی که ابن ماجه از روایت عبدالمهیمن بن عباس بن سهل بن سعد ساعدی از پدرش از جدش از رسول خدا صلی الله علیه واله نقل کرده است که فرمودند:

{لا صلوة لمن لا وضوء له و لا وضوء لمن لم یذکر اسم الله علیه و لا صلوة لمن لم یصل علی النبی و لا صلاة } ((1)) .

ص: 36


1- ([1]) - الکتاب : تفسیر القرآن العظیم_شهرة الکتاب: تفسیر ابن کثیر المؤلف : عماد الدین أبو الفداء إسماعیل بن کثیر الدمشقی شهرته : ابن کثیر ج 11 / 215_حقق : مصطفی السید محمد _ محمد السید رشاد -محمد فضل العجماوی -علی أحمد عبد الباقی دار النشر : مؤسسة قرطبة مکتبة أولاد الشیخ للتراث البلد : الجیزة الطبعة : الأولی سنة الطبع : 1412ه- ، 000م_عدد الأجزاء : 14 ملاحظات : 1. موافق للمطبوع PDF www.altemawy.com

کسی که وضو ندارد نمازش باطل است، کسی که نام خدا را نبرد وضویش باطل است. و کسی که بر پیامبر صلوات نفرستد نمازش باطل است.

حافظ ابوالقاسم طبرانی این روایت را از محمد بن علی صائغ از سعید بن منصور روایت کرد که نوح بن قیس از سلامه کندی نقل نموده.

امام علی علیه السلام صلوات بر پیامبر را به ما آموخت پس می فرمود:

اللهم داحی المدحوات، و آنرا ذکر می نمود ((1)) .

غرض انست شافعی به وجوب فرستادن صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در نماز قائل بوده است پیروانش در قدیم و جدید به آن اعتراف دارند. بنابراین اجماعی بر خلاف نظر او در این مسأله نیست.

مؤید بر این مطلب: حدیث دیگری است که امام احمد، ابو داود و ترمذی در صحیح خود، نسائی ابن خزیمه، ابن حبان در کتب صحیح خود از روایت حیوة بن شریح مصری از ابوهانی حمید بن هانی. از عمرو بن مالک ابوعلی جنبی از فضالة بن عبید نقل کرده است:

ص: 37


1- ([2]) - الکتاب : تفسیر القرآن العظیم_شهرة الکتاب: تفسیر ابن کثیر المؤلف : عماد الدین أبو الفداء إسماعیل بن کثیر الدمشقی شهرته : ابن کثیر ج 11 / 217 : مصطفی السید محمد + محمد السید رشاد + محمد فضل العجماوی + علی أحمد عبد الباقی دار النشر : مؤسسة قرطبة مکتبة أولاد الشیخ للتراث البلد : الجیزة الطبعة : الأولی سنة الطبع : 1412ه- ، 000م-عدد الأجزاء : 14 ملاحظات : 1. موافق للمطبوع PDF www.altemawy.com

رسول خدا صلی الله علیه واله شنیدند مردی در نمازش دعا می کرد، خدا را تمجید ننمود و بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله .

صلوات نفرستاد. پیامبر اکرم فرمودند: این عجله کرد پس او را فراخواندند به او، و به سایرین فرمودند:

{اذا صلی احدکم فلیبداً بتمجید الله عزوجل و الثناء علیه ثم لیصل علی النبی ثم لیدع (بعد) بما شاء}

هرگاه یکی از شما نماز گزارد باید ابتداء به تمجید و ثناء خدای عزوجل بپردازد پس بر پیامبر صلوات فرستد آنگاه به آنچه می خواهد دعا کند.

حدیثی که ابن ماجه از روایت عبد المهیمن بن عباس بن سهل بن سعد ساعدی از پدرش از جدش از رسول خدا صلی الله علیه واله روایت نموده نیز مؤید این مطلب است، که فرمودند:

{لا صلوة لمن لا وضوء له. و لا وضوء لمن لم یذکر اسم الله علیه، و لا صلوة لمن لم یصل علی النبی، و لا صلوة لمن لا یحب الانصار ((1)) .

حدیث دیگر: امام احمد: یزید بن هارون این حدیث را نقل کرده، اسماعیل از ابوداود اعمی از بُریده، گفتیم یا رسول خدا صلی الله علیه واله ، دانستیم چگونه به شما سلام دهیم، چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ فرمودند: بگوئید:

ص: 38


1- ([1]) - تفسیر ابن کثیر 11 / 217 .

اللهم اجعل صلواتک و رحمتک و برکاتک علی محمد و علی آل محمد، کما جعلتها علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید ((1)) .

حافظ ابوالقاسم طبرانی این روایت را از محمد بن علی صائغ، از سعید بن منصور از نوح بن قیس از سلامة کندی نقل نموده است:

امام علی علیه السلام به ما صلوات فرستادن بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله را آموزش می داد.

و می فرمود: اللهم داحی المدحوات ((2)) .

حدیث دیگر: ابن ماجه می گوید:

(حسین بن بیان به ما گفت)، زیاد بن عبدالله و مسعودی از عون بن عبدالله از ابوفاخته از اسود بن یزد از عبداله بن مسعود نقل کرده گفت:

هرگاه بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله صلوات می فرستید نیکوترین صلوات را بر آنحضرت بفرستید. زیرا شما نمی دانید شاید صلوات شما به آنحضرت عرضه شود، به او گفتند ما را تعلیم ده، گفت: بگوئید:

ص: 39


1- ([2]) - المسند (5/353) المعجم الکبیر للطبرانی 6 / 121 . .
2- ([3]) - نهج البلاغة ,شرح محمد عبدة ج 1 / 120 والغارات ,الثقفی _المتوفی سنة 283 هجریة ج 1 / 159 تعلیم علی علیه السلام الناس الصلاة علی النبی _ تحقیق جلال الدین الحسینی الارموی والمصباح ,الکفعمی _المتوفی سنة 905 هجریة ص 353 ط 3 _ 1983 م مؤسسة الاعلمی .

اللهم اجعل صلواتک و رحمتک و برکاتک علی سید المرسلین، و امام المتقین و خاتم النبیین محمد عبدک و رسولک، امام الخیر و قائد الخیر و رسول الرحمه. اللهم ابعثه مقاما محمودا یقبطه به الاولون و الاخرون. اللهم صلی علی محمد (و علی آل محمد) کما صلیت.

علی ابراهیم و علی آل ابراهیم، انک حمید مجید، اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید ((1)) .

مستندات و دلائل

امر خدایتعالی و پیامبر اکرم صلی الله علیه واله به فرستادن صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله

·علماء اهل سنت بر فضائل فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد علیهم السلام، اتفاق نظر دارند طبق آیه شریفه قرآن:

{ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلّوا علیه و سلّموا تسلیما}2 .

·یا رسول الله، خدایتعالی ما را فرمان داده بر شما صلوات فرستیم، چگونه بر شما صلوات فرستیم؟

فرمودند بگوئید:

{اللهم صلی علی محمد و عل آل محمد

ص: 40


1- ([1]) - الدر المنثور 6 / 648 _ ط دار الفکر –بیروت .

کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید و السلام کما قد علمتم} ((1)).

بنابراین با توجه به امر پروردگار و پیامبر اکرم صلی الله علیه واله به فرستادن صلوات بر پیامبر و اهل بیت علیهم السلام آنحضرت، فرستان صلوات واجب است چگونه یکی از علماء اهل سنت به استحباب آن قائل است؟

نظر ابن مردویه 410 هجری

سعید بن منصور و عبد بن حمید، ابن ابی حاتم، و ابن مردویه از کعب بن عجره نقل کرده اند گفت:

چون آیه:

ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما ((2)) نازل شد .

ص: 41


1- ([1]) - الکتاب : الکشف والبیان - موافق للمطبوع _المؤلف: أبو إسحاق أحمد بن محمد بن إبراهیم الثعلبی النیسابوری _ المتوفی سنة 427 هجریة _ دار النشر : دار إحیاء التراث العربی _ بیروت _ لبنان _ 1422 ه- _ 2002 م_الطبعة : الأولی _ عدد الأجزاء / 10 _تحقیق : الإمام أبی محمد بن عاشور_مراجعة وتدقیق الأستاذ نظیر الساعدی_[ ترقیم الشاملة موافق للمطبوع ] .
2- ([1]) - سورة الأحزاب الآیة 56 .

عرضه داشتیم: یا رسول الله صلی الله علیه واله سلام دادن به شما را آموخته ایم چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ فرمودند: بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید

ابن جریر از یونس بن خیاب آورده است گفت: برای ما در فارس ضمن خطبه ای این آیه شریفه:

انّ الله ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما را قرائت کرد و گفت: کسی خود از ابن عباس شنیده بود می گفت: آیه شریفه همین گونه نازل شده پرسیدند: یا رسول الله ما سلام دادن بر شما را آموخته ایم چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ فرمودند: بگوئید: اللهم صلی علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید و ارحم محمد و آل محمد کما رحمت ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید .

ابن جریر از ابراهیم در ارتباط با همین آیه شریفه آورده است. پرسیدند:

یا رسول الله سلام بر شما را آموختیم، چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ فرمودند: بگوئید:

ص: 42

اللهم صل علی محمد عبدک و رسولک و اهل بیته کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید و بارک علی محمد و علی آل بیته کما بارکت علی آل ابراهیم انک حمید مجید .

ابن جریر از عبدالرحمن بن ابی کثیر از ابومسعود انصاری نقل نموده گفت: چون آیه شریفه {ان الله و ملائکته یصلون علی النبی ...} نازل گردید. پرسیدند: یا رسول الله صلی الله علیه واله سلام دادن به شما را دانسته ایم چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ خدایتعالی طبق آیه شریفه گناهان گذشته و آینده شما را بخشیده است. فرمودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد کما صلیت علی ابراهیم. اللهم بارک علی محمد کما بارکت علی آل ابراهیم .

عبداله بن مسعود گفت:

هرگاه بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله صلوات می فرستید صلوات بر آنحضرت را نیکو انجام دهید شما نمی دانید شاید آن صلوات را بر آنحضرت عرضه نمایند، به او گفتند پس به ما بیاموز: گفت اینگونه بگوئید:

اللهم اجعل صلواتک و رحمتک و برکاتک علی سید المرسلین و امام المتقین و خاتم النبیین محمد عبدک و رسولک، امام الخیر و قائد الخیر و رسول الرحمه، اللهم ابعثه مقاما محمودا یغبطه فیه الاولون و الاخرون،

ص: 43

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید ((1)) .

فرموده خدایتعالی:

«وسلموا تسلیما»

احتمالا معنایش اینگونه است: در برابر اوامر حضرت بطور کامل خاضع باشید (تکبر و گردنکشی نکنید) احتمال دیگر آنکه به هنگام خواندن حضرت بگوئید:

السلام علیک یا رسول الله از حسن نقل شده گفت: به پیامبر اکرم صلی الله علیه واله گفتند:

یا رسول الله «السلام علیک» را بر شما آموخته ایم صلوات بر شما چگونه است؟

فرمودند بگوئید:

اللهم اجعل صلواتک و برکاتک علی محمد و علی آل محمد کما صلیت و بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید.

افضل آنست گفته شود:

ص: 44


1- ([1]) - الکتاب : التفسیر الحدیث ( علی ترتیب النزول )_المؤلف : المؤلف : أبو یعقوب السجستانی محمد عزة دروزة_الناشر: دار إحیاء الکتب العربیة_مکان الطبع : القاهرة_سنة الطبع : 1383 ق_تفسیر علی حسب نزول السور_عدد الأجزاء : 10_تنبیه [ الترقیم داخل الصفحات موافق للمطبوع ].

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد

در نحوه وجوب صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله علماء اهل سنت اختلاف دارند، یکی از آنان گفته است یک بار گفتن صلوات در عمر واجب است زیرا بمنزله شهادتین است.

کرخی اینگونه فتوی داده است:

گفته است (یکی از علماء در هر جلسه یک بار واجب است صلوات فرستند. که این به منزله تلاوت است) ((1)) .

ثعلبی 427 هجری ق

اینگونه آمده: طریق اول عبداله بن حامد از مطری، از علی بن حرب از ابن فضیل، از یزید بن ابی زیاد به ما خبر داد.

طریق دوم – ابوالحسن ابن ابی الفضل العدل از اسماعیل بن محمد صفار از حسین بن عروه، از هشیم بن بشیر از یزید بن ابی زیاد به ما خبر داد.

طریق سوم-عبدالرحمن بن ابی لیلی، اینگونه به ما گفت: کعب بن عجرة به من گفت: وقتی آیه شریفه: انّ الله و ملائکته یصلون ....

ص: 45


1- ([1]) - تفسیر الطبرانی 56.

نازل شد (گفتیم: یا رسول الله ما سلام بر شما را آموختیم، چگونه بر شما صلوات فرستیم؟

فرمودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید

و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید ((1)).

عبدالله بن حامد وزان از مکی بن عبدان از عمار بن رجاء از ابن عامر از عبداله بن جعفر از یزید بن مهاد از عبداله بن خباب از ابوسعید خدری که گفت:

عرضه داشتیم: یا رسول الله: سلام بر شما را آموختیم چگونه بر شما صلوات فرستیم؟

فرمودند: بگوئید:

ص: 46


1- ([1]) - الکتاب : الکشف والبیان - موافق للمطبوع _المؤلف: أبو إسحاق أحمد بن محمد بن إبراهیم الثعلبی النیسابوری _دار النشر : دار إحیاء التراث العربی _ بیروت _ لبنان _ 1422 ه- _ 2002 م_الطبعة : الأولی _عدد الأجزاء / 10 _تحقیق : الإمام أبی محمد بن عاشور_مراجعة وتدقیق الأستاذ نظیر الساعدی_[ ترقیم الشاملة موافق للمطبوع ] .

اللهم صل علی محمد عبدک و رسولک کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم ((1)) .

ثعلبی به اسناد خود از مالک از نعیم، از عبداله بن مجمر، از محمد بن عبداله بن زید انصاری، از ابومسعود انصاری آورده است گفت: رسول خدا صلی الله علیه واله تشریف آوردند و ما در جلسه سعد بن عباده بودیم. بشیر بن (سعد) عرضه داشت:

یا رسول الله صلی الله علیه واله خدای تعالی بما امر فرموده بر شما صلوات فرستیم، چگونه صلوات فرستیم؟

رسول خدا صلی الله علیه واله سکوت فرمودند، به گونه ای که با خود گفتیم ای کاش نمی پرسید.

سپس رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم

ص: 47


1- ([1]) - الکتاب : الکشف والبیان - موافق للمطبوع _المؤلف: أبو إسحاق أحمد بن محمد بن إبراهیم الثعلبی النیسابوری _دار النشر : دار إحیاء التراث العربی _ بیروت _ لبنان _ 1422 ه- _ 2002 م_الطبعة : الأولی عدد الأجزاء / 10 _تحقیق : الإمام أبی محمد بن عاشور_مراجعة وتدقیق الأستاذ نظیر الساعدی_[ ترقیم الشاملة موافق للمطبوع ] .

فی العالمین انک حمید مجید. و سلام را همانگونه که آموخته اید بیان کنید ((1)).

ثعلبی می گوید: عبداله بن حامد با قرائتم بر او، نقل کرد: محمد بن خالد بن حسن از داود ابن سلیمان، از عبد بن حمید گفت: ابونعیم از مسعودی، از عون، از ابوفاخته، از اسود، نقل کرده عبداله گفت:

هرگاه بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله صلوات می فرستید به نیکوترین وجه صلوات فرستید، زیرا نمی دانید شاید آن صلوات را به آن حضرت عرضه نمایند، به او گفتند: پس مارا تعلیم کن.

گفت بگوئید:

اللهم اجعل صلواتک و رحمتک و برکاتک علی سید المرسلین و امام المتقین و خاتم النبیین محمد عبدک و رسولک امام الخیر و قائد الخیر و رسول الرحمه، اللهم ابعثه مقاماً محمودا یغبطه به الاولون و الاخرون. اللهم

ص: 48


1- ([1]) - الکتاب : الکشف والبیان - موافق للمطبوع _المؤلف: أبو إسحاق أحمد بن محمد بن إبراهیم الثعلبی النیسابوری _ المتوفی سنة 427 هجریة _ دار النشر : دار إحیاء التراث العربی _ بیروت _ لبنان _ 1422 ه- _ 2002 م_الطبعة : الأولی _ عدد الأجزاء / 10 _تحقیق : الإمام أبی محمد بن عاشور_مراجعة وتدقیق الأستاذ نظیر الساعدی_[ ترقیم الشاملة موافق للمطبوع ] .

صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید ((1)) .

مقاتل بن حیان می گوید:

مقصود از صلوات در این جاست این عبارت است:

اللهم صل علی محمد وعلی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم ((2)) .

ص: 49


1- ([1]) - الکتاب : الکشف والبیان - موافق للمطبوع _المؤلف: أبو إسحاق أحمد بن محمد بن إبراهیم الثعلبی النیسابوری _دار النشر : دار إحیاء التراث العربی _ بیروت _ لبنان _ 1422 ه- _ 2002 م_الطبعة : الأولی _عدد الأجزاء / 10 _تحقیق : الإمام أبی محمد بن عاشور_مراجعة وتدقیق الأستاذ نظیر الساعدی_[ ترقیم الشاملة موافق للمطبوع ] .
2- ([2]) - تفسیر الثعلبی 1 / 441 .

دلائل و عبر نتیجه و خلاصه

فتوای ثعلبی در وجوب فرستادن صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله وآل کرامش در تشهد با فتوای سایر مسفرین اهل سنت مانند بخاری، مسلم و سایر صاحبان صحاح همخوانی و هماهنگی دارد .

بیهقی 458 هجری

می گوید: ابوعبداله حافظ به ما گفت: ابوالعباس محمد بن یعقوب، حدیث برای ما گفت ابوعبداله محمد بن احمد بن ابی طاهر دقاق به ما خبر داد، علی بن محمد بن زبیر، گفتند حسن بن علی بن غصان حدیث گفت برای ما، زید بن حباب حدیث گفت برای ما، مالک بن انس حدیث گفت برای من (ص120) .

ابو عبداله حافظ برای ما خبر نقل کرد.

یحیی بن منصور قاضی برای ما خبر نقل کرد.

محمد بن عبدالسلام وراق، حدیث برای ما نقل کرد. یحیی بن یحیی حدیث برای ما نقل کرد گفت از نُعیم بن عبدالله مُجمر بر مالک این حدیث را قرائت کردم که:

ص: 50

محمد بن عبداله بن زید انصاری و عبداله بن زید که برای نماز نداء وحی می داد. از ابومسعود انصاری به او خبر داد که گفت:

ما در جلسه سعد بن عباده بودیم که رسول خدا صلی الله علیه واله تشریف آوردند بُشیر بن سعد عرض کرد، یا رسول الله خدای تعالی ما را امر فرموده بر شما صلوات فرستیم، چگونه بر شما صلوات فرستیم؟

رسول خدا صلی الله علیه واله سکوت کردند بطوری که ما آرزو کردیم کاش سوال نمی کرد. آنگاه رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد. کما بارکت علی ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید. و سلام همانگونه است که قبلاً دانسته اید.

لفظ حدیث یحیی بن یحیی را مسلم در صحیح خود از یحیی بن یحیی آورده است (ص121)

و آنرا کعب بن عجره از پیامبر اکرم صلی الله علیه واله روایت کرده و این روایت در هر دو کتاب صحاح آمده است ((1)) .

ص: 51


1- ([1]) - الکتاب : شعب الإیمان المؤلف : أحمد بن الحسین بن علی بن موسی الخُسْرَوْجِردی الخراسانی، أبو بکر البیهقی (المتوفی : 458ه-) 3/119.حققه وراجع نصوصه وخرج أحادیثه : الدکتور عبد العلی عبد الحمید حامد أشرف علی تحقیقه وتخریج أحادیثه : مختار أحمد الندوی ، صاحب الدار السلفیة ببومبای _ الهند الناشر : مکتبة الرشد للنشر والتوزیع بالریاض بالتعاون مع الدار السلفیة ببومبای بالهند الطبعة : الأولی ، 1423 ه- _ 2003 م عدد الأجزاء : 14 ( 13 ، ومجلد للفهارس ) [ترقیم الکتاب موافق للمطبوع وهو ضمن خدمة تخریج الأحادیث] .

زمخشری 538 هجری

در کتاب تفسیر کشاف، ابوالقاسم محمود بن عمر خوارزمی معتزلی زمخشری متوفّای 538 هجری آمده است.

فرستادن صلوات بر رسول خدا صلی الله علیه واله و آل آنحضرت واجب است ((1)) .

دلائل وعبر _ نتیجه و خلاصه

با توجه به اینکه فرستادن صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله و برگزیده کانش آن حضرت واجب است این بدان معنی است که آنان: سروران مردم، رهبران امت، امامان مسلمانان و پادشاهان روی زمین هستند.

آنان افضل آفریدگان خدای تعالی هستند باید جن و انس، تمام جانوران و همه مخلوقات بر آنان صلوات فرستند.

روز قیامت به شفاعتشان امید می رود، آب کوثر در اختیار آنان است تعیین دورزخیان و بهشتیان به دست آنان است.

ص: 52


1- ([1]) - البحار ج 82 / 278 .تفسیر الایة .

اما گروهی از صحابه به آنان حمله کردند، خلافتشان را غصب کردند، به آنان ستم ها روا داشتند، آنان را به زندان افکندند، کشتند و ناسزاها و بی حرمتی ها به انان روا داشتند، آنان را اسیر کردند و از شهری به شهری بردند جز امام منتظر غائب علیه السلام هیچیک از امامان از دست ستمگران امان نداشت.

فخر پیامبران صلی الله علیه واله فرمودند:

مامنّا الّا مسموم او مقتول ((1)) .

هیچیک از ما اهل بیت علیهم السلام نیست مگر آنکه یا مسموم است یا مقتول ((2)) .

ص: 53


1- ([1])) _ کفایة الأثر, الخزاز القمی _المتوفی سنة 400هجریة _ما جاء عن الحسن علیه السلام _تحقیق عبد اللطیف الحسینی_ 1401هجریة _الناشر بیدار ص162, والصراط المستقیم_ النص علی واحد واحد من الائمة _تحقیق البهبودی _ الناشر : المکتبة المرتضویة وسائل الشیعة 14/2, 14/18, و البحار, المجلسی 45/1, من لا یحضره الفقیه _ ابو جعفر محمد بن علی ابن بابویه القمی الصدوق ، المتوفَّی سنة 381 هجریة , 4/17 .
2- ([2]) - کفایة الأثر، الخزاز القمی المتوفی سنة 400هجریة _ما جاء عن الحسن علیه السلام _تحقیق عبد اللطیف الحسینی _ط 1401هجریة _الناشر بیدار ص162، والصراط المستقیم النص علی واحد واحد من الائمة _تحقیق البهبودی _ ط المکتبة المرتضویة وسائل الشیعة 14/2، 14/18، البحار، المجلسی 1 / 45، من لا یحضره الفقیه 4/17.

قرطبی 671 هجری

مالک از ابومسعود انصاری نقل کرده گفت: رسول خدا صلی الله علیه واله تشریف آوردند به جلسه ای که ما نزد سعد بن عباده بودیم. بشیر بن سعد گفت: یا رسول الله خدای تعالی به ما امر فرموده بر شما صلوات فرستیم چگونه بر شما صلوات فرستیم، رسول خدا صلی الله علیه واله سکوت فرمودند، بطوری که ما گفتیم ای کاش سوال نمی کرد. پس رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: بگوئید: اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید. و سلام گفتن همانگونه است که قبلاً آموخته اید.

نسائی از طلحه مثل همین روایت را آورده با اسقاط عبارات (فی العالمین) و (والسلام کما قد علمتم)

در همین باب نسائی از کعب بن عجره و ابو حمید ساعدی، ابوسعید خدری، امیرمؤمنان علی علیه السلام ابوهریره، بریدة خزاعی و زید بن خارجه همین روایت را نقل کرده است.

یقال ابن حارثه این حدیث را ائمه اهل حدیث در کتب خود وارد نموده اند. ترمذی نیز آنرا در صحیح خود آورده (حدیث کعب بن عجره)،

ص: 54

مسلم نیز همین حدیث را با حدیث ابوحمید ساعدی در صحیح خود آورده است. ابوعمر گفته است: شعبه و ثوری از حکم بن عبدالرحمن بن ابو لیلی از کعب بن عجره که گفت: چون آیه شریفه:

یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما ((1)) .

نازل گردید. مردی نزد رسول خدا صلی الله علیه واله آمد، غرض کرد: یا رسول الله صلی الله علیه واله ما سلام گفتن به شما را آموخته ایم صلوات بر شما چگونه است. فرمودند بگو:

اللهم صلی علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد وعلی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید

این لفظ حدیث ثوری است، نه حدیث شعبه، که در تفسیر مسند به او آمده است زیرا خدایتعالی فرموده است: انّ الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلّموا تسلیما

((2)) .

رسول خدا صلی الله علیه واله چگونگی فرستادن صلوات و تحیت و سلام را به آنان آموخت. با عبارت:

«السلام علیک الیها النبی و رحمة الله و برکاته»

ص: 55


1- ([1]) - سورة الأحزاب الآیة 56 .
2- ([2]) - سورة الأحزاب الآیة 56 .

مسعودی از عون بن عبداله از ابوفاخته از اسود از عبداله روایت نموده گفت: هرگاه بر پیامبر صلی الله علیه واله صلوات فرستید نیکوترین صلوات را بر او بفرستید شما نمی دانید شاید به آن حضرت عرضه شود، به او گفتند پس به ما بیاموز، گفت بگوئید:

اللهم اجعل صلواتک و رحمتک و برکاتک علی سید المرسلین و امام المتقین و خاتم النبیین محمد عبدک و نبیک و رسولک امام الخیر و قائد الخیر و رسول الرحمه. اللهم ابعثه مقاما محمودا یغبطه به الاولون و الاخرون اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید اللهم بارکت علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید

ما با سندهای متصل، در کتاب «الشفا قاضی عیاض از امیرمؤمنان علی علیه السلام روایت نمودیم فرمود

در دستان رسول خدا صلی الله علیه واله ، و فرمودند:

در دستان جبرئیل .

و فرمودند: اینگونه از نزد خدای عزیز نازل شده است.

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید اللهم و ترحم علی

ص: 56

محمد و علی آل محمد کما ترحمت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید ((1)) .

الصواعق الحرقه

در کتاب الصواعق المحرقه ابن عجر دلائلی برای وجوب فرستادن صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله آورد است .

که به دلیل فرمایش پیامبر صلی الله علیه واله . «قولوا» صیغه امر برای وجوب است.

روایت صحیحی که از ابن مسعود برای صلوات آمده است. ابتداء بر آن حضرت صلوات فرستد پس برای خود دعا کند. این بیان ترتیب نظر او نیست قابل اعتنا نباشد

همچنین روایت زیر را صحیح دانسته است که نقل شده:

رسول خدا صلی الله علیه واله شنیدند مردی در نمازش دعا کرد اما حمد خدای تعالی را ننمود و بر پیامبر صلی الله علیه واله صلوات نفرستاد، حضرت فرمودند این مرد عجله کرد، او را فراخواندند. به او و یا به دیگری فرمودند:

ص: 57


1- ([1]) - الکتاب : الجامع لأحکام القرآن المؤلف : أبو عبد الله محمد بن أحمد بن أبی بکر بن فرح الأنصاری الخزرجی شمس الدین القرطبی (المتوفی : 671 ه-) المحقق : هشام سمیر البخاری الناشر : دار عالم الکتب، الریاض، المملکة العربیة السعودیة _الطبعة : 1423 ه-/ 2003 م_مصدر الکتاب : موقع مکتبة المدینة الرقمیة http://www.raqamiya.org [ترقیم الکتاب موافق للمطبوع]

اذا صلی احدکم فلیبداً بتمجید ربه و الثناء علیه ثم یصلی علی النبی ثم یدعو بما شاء ((1)) .

هرگاه یکی از شما نماز می گزارد باید به تمجید و ثناء خدای تعالی آغاز کند سپس بر پیامبر صلی الله علیه واله صلوات فرستد سپس به آنچه می خواهد دعا کند.

ابتداء محل حمد و ثناء خدایتعالی جلسات تشهد است.

به این ترتیب فتوای شافعی برای وجوب صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله در تشهد روشن

گردید، زیرا او برای وجوب صلوات در نماز است و از روایت صحیح ابن مسعود محل صلوات روشن شده که گفته است در تشهد است بنابراین فرستادن صلوات در تشهد لازم است ((2)) .

ص: 58


1- ([1]) - [ الصواعق المحرقة _ إبن حجر الهیتمی ] -الکتاب : الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة_المؤلف : أبی العباس أحمد بن محمد بن محمد بن علی إبن حجر الهیتمی ج 2/435_ناشر : مؤسسة الرسالة _ یروت الطبعة الأولی ، 1997 تحقیق : عبدالرحمن بن عبدالله الترکی وکامل محمد الخراط -عدد الأجزاء : 2.
2- ([2]) - [ الصواعق المحرقة _ إبن حجر الهیتمی ] -الکتاب : الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة_المؤلف : أبی العباس أحمد بن محمد بن محمد بن علی إبن حجر الهیتمی ج 2/432 الناشر : مؤسسة الرسالة _ بیروت الطبعة الأولی ، 1997 تحقیق : عبدالرحمن بن عبدالله الترکی وکامل محمد الخراط -عدد الأجزاء : 2.

به همین دلیل شافعی به واجب بودن صلوات در تشهد فتوی داده است که کاملاً موافق صریح سنت و قواعد اصولیین است. احادیث فراوان صحیح بر آن دلالت دارد که آنها را در «شرح ارشاد» آورده ام با توضیح کامل مبنی بر ردّ مخالفان شافعی و اینکه شافعی جز معدود کسانی نیست که این فتوی را داده بلکه قبل از او گروه بسیاری از صحابه مانند ابن مسعود، ابن عمر، جابر، ابومسعود بدری و غیره چنین نظری داشته اند از تابعین نیز شعبی، محمد بن علی الباقر علیه السلام ، اسحاق بن راهویه، احمد، حتی مالک فتوائی مانند شافعی دارد که گروهی از پیروانش به آن عمل می کنند.

شیخ الاسلام می گوید – ابن حجر گفته است من در میان صحابه و تابعین فردی را نمی شناسم که به عدم وجوب صلوات نظر داده باشد از اشعار ابراهیم نخعی نقل شده که غیر او قائل به وجوب صلوات است ((1)).

او گمان کرده رای شافعی کاملا نادر است و با فتوای سایر علماء مخالف است باید نسبت به آن بی اعتنا بود به همین دلیل ابن قیم گفته است: تمام

ص: 59


1- ([1]) - [ الصواعق المحرقة _ إبن حجر الهیتمی ] -الکتاب : الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة_المؤلف : أبی العباس أحمد بن محمد بن محمد بن علی إبن حجر الهیتمی ج 2/435_ناشر : مؤسسة الرسالة _ یروت الطبعة الأولی ، 1997 تحقیق : عبدالرحمن بن عبدالله الترکی وکامل محمد الخراط -عدد الأجزاء : 2.

علماء بر مشروعیت صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در تشهد اتفاق نظر دارند، در وجوب به استحباب آن اختلاف دارند، حال در تمسک به کسی که آنرا واجب ندانسته به دلیل عمل گذشتگان، فرستادن صلوات در تشهد توسط آنان، لازم است ما حدیث صریح دال بر عدم وجوب از آنان وارد شده باشد، و این یافت نشده است.

در ادامه می گوید: اما گفته عیاض: که مردم شافعی را مورد دشنام قرار داده اند مفهومی ندارد شناختی بر او نیست، زیرا فتوای او با هیچ نصی و اجماعی، و نه قیاسی و مصلحتی مخالفت ندارد، بلکه فتوای او در این مورد از محاسن مذهب اوست و چه بسیار زیبا سروده است:

و اذا محاسنی الاتی ادل بها ... صارت ذنوبا فقل لی کیف اعتذر

نووی از علماء کراهت فرستادن فقط صلوات یا سلام را نقل کرده است. یکی از حافظان گفته است: فقط حدیث مربوط به صلوات را می نوشتم، در خواب پیامبر صلی الله علیه واله را دیدم فرمودند: در کتاب صلوات را تمام نمی کنی بعد از آن نمی نویسی صلوات و سلام بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله را ((1)) .

ص: 60


1- ([1]) - [ الصواعق المحرقة _ إبن حجر الهیتمی ] -الکتاب : الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة_المؤلف : أبی العباس أحمد بن محمد بن محمد بن علی إبن حجر الهیتمی ج 2/435_ناشر : مؤسسة الرسالة _ یروت الطبعة الأولی ، 1997 تحقیق : عبدالرحمن بن عبدالله الترکی وکامل محمد الخراط -عدد الأجزاء : 2.

به تعلیم صحابه درباره چگونگی صلوات نمی توان استدلال کرد، زیرا چگونگی «سلام» قبل از صلوات تعلیم داده شده بود. در مورد مختلف صلوات و سلام با هم آمده است. از جمله هنگام سوار شدن بر مرکب، همانگونه که طبرانی در دعا و سایر موارد مرفوعا آنرا آورده است.

در بعضی موارد اختصارا «سلام»، همچنین لفظ «آل» 1 حذف شده است

دیلمی این روایت را آورده که رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند:

دعا در حجاب است تا بر محمد و اهل بیتش صلوات فرستاده شود اللهم صل علی محمد و آله .

بنابر آنچه گذشت از احادیث گذشته وجوب صلوات بر «آل» در آخرین تشهد روشن گردید، همانگونه که شافعی به آن فتوی داده است. بر خلاف آنچه که کلام «الروضه» ایهام می کند، یکی از پیروان شافعی درباره کلمه «آل» گفته است بهتر است در تشهد آخر ذکر شود و بیهقی نیز همین را گفته است. و کسی که ادعای عدم وجوب ذکر «آل» را نموده، سهوی است که مرتکب گردیده، بقیه علماء با توجه به اختلاف روایات به دلیل وقایع گوناگون ذکر «آل» را واجب ندانسته اند مگر حالتی را که طرق روایات متفق باشد و آن اصل صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله است، و آنچه اضافه شده از باب اکمال است و لذا استدلال کرده اند به عدم وجوب گفتن «کما صلیت علی ابراهیم» که در بعضی از طرق نیامده.

ص: 61

شافعی این شعر را سروده:

یا اهل بیت رسول الله حبکم

فرض من الله فی القرآن انزله

کفاکم من عظیم القدر انکم

من لم یصل علیکم لا صلوة له

«ای اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه واله ، دوست داشتن شما از جانب خدایتعالی که در قرآن نازل فرموده واجب است، در عظمت شأن شما همین بس هر که بر شما صلوات نفرستد نمازش باطل است» یعنی نمازش صحیح و مقبول نیست، که با فتوای او مبنی بر وجوب صلوات بر «آل» موافق است و یا نمازش کامل نیست که با هر دو فتوایش هم خوانی دارد ((1)).

ابن حجر هیتمی می گوید:

آیه سوم: سلام علی آل یاسین ((2)) .

ص: 62


1- ([1]) - [ الصواعق المحرقة _ إبن حجر الهیتمی ] -الکتاب : الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة_المؤلف : أبی العباس أحمد بن محمد بن محمد بن علی إبن حجر الهیتمی ج 2/435_ناشر : مؤسسة الرسالة _ یروت الطبعة الأولی ، 1997 تحقیق : عبدالرحمن بن عبدالله الترکی وکامل محمد الخراط -عدد الأجزاء : 2.
2- ([1]) - الصافات 130 .

گروهی از مفسرین از ابن عباس نقل کرده اند مراد از آن

سلام علی آل محمد ((1)) . علیهم صلوات الله

کلبی همین را گفته است بنابراین بطریق اولی یا نص «آل» داخل در صلوات است .

شافعی بعد از تشهد فرستادن صلوات را واجب دانسته است. ابو طیب طبری از پیروان شافعی، طحاوی و دیگران ادعا کرده اند پیش از شافعی کسی چنین فتوائی نداده است .

آنان به دلیل حدیث «باب» و دعوی اجماع، استحباب ذکر «آل» را در صلوات ادعا کرده اند.

این نظر قابل قبول نیست زیرا از امام محمد باقر علیه السلام و شعبی و دیگران دلیل به وجوب ذکر «آل» وارد شده است. شگفت آورتر آنکه ابن مسعود راوی حدیث باب بر وجوب ذکر «آل» در صلوات صحه نهاده است. سعید بن منصور و ابوبکر بن ابی شعیبه با اسناد صحیح که به ابو احوص می رسد نقل کرده اند گفت: عبداله گفت: نمازگزار تشهد را که خواند پس بر پیامبر صلی الله علیه واله صلوات می فرستد سپس برای خود دعا می کند.

ص: 63


1- ([2]) - [ الصواعق المحرقة _ إبن حجر الهیتمی ] -الکتاب : الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة_المؤلف : أبی العباس أحمد بن محمد بن محمد بن علی إبن حجر الهیتمی ج 2/435_ناشر : مؤسسة الرسالة _ یروت الطبعة الأولی ، 1997 تحقیق : عبدالرحمن بن عبدالله الترکی وکامل محمد الخراط -عدد الأجزاء : 2.

شافعی و یکی از پیروان مالک در یکی از دو روایت منقول از او با او هماهنگ است.

اسحاق بن راهویه قائل به وجوب ذکر «آل» در صلوات است اگر فراموش کند امید است مجزی باشد اما گفته شده در این مسئله او نیز مانند احمد دو قول دارد. حتی گفته شده احمد ذکر «آل» را واجب دانسته است (بدون آنکه شرطی مطرح کرده باشد)

بعضی گفته اند شافعی تنها کسی است که گفته است صلوات باید بعد از تشهد و نه پیش از آن و نه در آن گفته شود حتی اگر در اثناء

تشهد بر پیامبر صلی الله علیه واله صلوات فرستد نزد او مجزی نیست.

در کتاب «الدعوات» در این باره بیش تر سخن خواهیم گفت، اما عبارت وی «از دعا جالبترینش را اختیار کند»- ابوداود از بخاری آورده سپس دعا کند، در نقل نسائی (پس باید دعا کند). در نقل اسحق از عیسی از اعمش چنین است ( از دعا آن را که دوست دارد بخواند). در روایت از منصور ابووائل در کتاب الدعوات (از دعاهر چه بخواهد). در نقل مسلم نیز مسئله عبارت مشابه آمده است. و استدلال نموده که مصلی مختار است در نماز برای امور دنیا وآخرتش دعا کند. بن بطال گفته است نخعی، طاووس و ابوحنیفه نظر مخالف دارند و گفته اند مصلی در نماز نباید دعا کند مگر به آنچه که در قرآن است، این فتوی در اهل حنیفه و کتب آنان شهرت دارد که مصلّی نباید دعا مگر به آنچه که در قرآن و یا در حدیث

ص: 64

آمده است. عبارت یکی از علماءحنفی اینست دعایی که «مأثور» است خواه مرفوع یا غیر مرفوع باشد.

ظاهر حدیث «باب» ردّ نظر این گروه است همچنین نظر ابن سیرین را که فقط درباره امر آخرت دعا کند – نیز رد می کند. یکی از علماء شافعی گفته است درباره امور زشت دنیا در نماز نباید دعا کند، و از بکار بردن الفاظ قبیح خودداری کند، تردید نسیت که دعا در امور حرام بطور مطلق جایز نیست، روایاتی وارد شده که بعد از تشهد به آنها دعا کند، از جمله سعید بن منصور، ابوبکر بن ابو شیبه از طریق عمیر بن سعد آمده که عبداله بن مسعود

تشهد در نماز را به ما آموزش می داد سپس می گفت: «وقتی از تشهد فراغت یافت بگوید:

اللهم انی اسئلک من الخیر کله ما علمت منه و ما لم اعلم و اعوذ بک من الشرکاء ما علمت منه و ما لم اعلم اللهم انی اسئلک من خیر ما سألک منه عبادک الصالحون و اعوذ بک من شهر ما استعاذ بک عنه عبادک الصالحون ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الاخره حسنه ((1)) .

ص: 65


1- ([1]) - [ فتح الباری _ ابن حجر ] -الکتاب : فتح الباری شرح صحیح البخاری-المؤلف : أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل العسقلانی الشافعی_الناشر : دار المعرفة _ بیروت ، 1379 ج2 / 322 _تحقیق : أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل العسقلانی الشافعی عدد الأجزاء : 13 .

ابن حجر هیتمی:

ابن حجر هیتمی می گوید: اهل بیت ((1)) پیامبر صلی الله علیه واله با آن حضرت در پنج امر برابر و مساوی هستند:

·در سلام: فرمود بگویید: السلام علیک ایها النبی، و خدا فرموده است:

سلام علی آل یاسین (آل محمد)

· در صلوات بر پیامبر و اهل بیت آنحضرت صلوات الله علیهم در تشهد

·در طهارت: خدای تعالی فرمود (طه) 2 یعنی یا طاهر، و در آیه تطهیر فرموده:

و یطهرکم تطهیرا

·حرام بودن صدقه

·در محبت: خدای تعالی فرموده است:

فاتبعونی یحببکم الله و

قل لا اسالکم علیه اجرا الّا المودة فی القرین ((2)) .

نتیجه و خلاصه

ص: 66


1- ([2]) - علی وفاطمة وأولادهما الائمة .
2- ([1]) - الصواعق المحرقة, ابن حجر الهیتمی ص 147 مطبعة المحمدیة .

به اعتقاد ابن حجر هیتمی خدای سبحان بین پیامبر اکرم صلی الله علیه واله و جانشینان آنحضرت ائمه دوازده گانه و حضرت فاطمه علیهم السلام در آیه شریفه:

سلام علی آل یاسین

برابر و تساوی برقرار کرده است لذا تمام علماء بر این روش عمل نموده اند.

خدایتعالی اهل بیت را از «رجس» در آیه شریفه تطهیر پاک نموده است. و لذا با سایر افراد بشر تفاوت دارند و بهمین جهت رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند:

اهل بیتی لا یقاس بهم احد

هیچیک از افراد بشر با اهل بیت من قابل مقایسه نیست.

احمد بن حنبل گفته است: علی من اهل بیت لا یقاس بهم احد ((1)) .

علی علیه السلام از اهل بیت است که هیچیک از افراد بشر با آنها قیاس نمی شود. 1.

این روایت از طرق دیگر از پیامبر صلی الله علیه واله نیز وارد شده که فرمودند:

نحن من اهل بیت لا یقاس بنا احد

این روایت را علماء حنبلی و شافعی نیز نقل کرده اند ((2)) .

ص: 67


1- ([2]) - شواهد التنزیل ،الحسکانی الحنفی ج 2 / ص 197 - 198،کنز العمال 12 / 104 ح 34201،کنوز الحقائق ص153، الریاض النضرة 2/208.
2- ([1]) - العلامة جار الله محمود بن عمر الحنفی فی الکشاف (ج 2 ص 443) طبع مصر سنة 1308 (ومنهم) أبو جعفر الطبری صاحب مذهب الطبریة فی تفسیره المعروف بتفسیر الطبری (ج 28 ص 14) طبع مصر سنة 1321 ه (ومنهم) محمد بن السائب الکلبی فی تفسیره (ج 4 ص 105) طبع مصر 1355 ه (ومنهم) السیوطی الشافعی فی تفسیره الدر المنثور (ج 6 ص 185) (ومنهم) علاء الدین المعروف بالخازن فی تفسیره المعروف بتفسیر الخازن، واسمه (لباب التأویل ومعانی التنزیل) (ج 4 ص 242) (ومنهم) ابراهیم بن معقل النسفی الحنفی فی تفسیره المطبوع بهامش تفسیر الخازن (ج 4 ص 242) واسم تفسیر النسفی (مدارک التنزیل وحقائق التأویل) وفی هذا التفسیر خاصة ذکر تفصیل قضیة النجوی وبما تصدق به أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام وبما سأل عنه وهی عشرة مطالب مهمة تقدم بیانها، وقال فی آخر کلامه: فلما فرغ أمیر المؤمنین علیه السلام من أسئلته نزل نسخها (أی نسخ الآیة).

عبداله بن عمر گفته است:

ما بر یکدیگر فخر فروشی می کردیم و می گفتیم، ابوبکر، عمر، عثمان، بعضی دیگر نام های دیگران را می بردند مردی گفت: ای ابو عبدالرحمن، پس علی علیه السلام ؟ گفت:

علی علیه السلام از اهل بیتی است که هیچ فردی از مردم با آنها قابل قیاس نیست.

علی علیه السلام در درجه و مقام پیامبر صلی الله علیه واله است خدای تعالی می فرماید.

ص: 68

(وَالذَّینَ آمَنُوا وَاتَّبَعَتهُم ذُرِیَّتُهُم بإیمَان أَلحَقنَا بِهِم ذُرِّیَّتَهُم) .

فاطمه علیها السلام ذریه پیامبر اکرم صلی الله علیه واله است. او نیز با علی علیه السلام در درجه و مقام پیامبر صلی الله علیه واله است ((1)) .

ابن حجر هیتیمی گفته است: صدقه بر پیامبر وآل آن حضرت: علی، فاطمه، حسن و حسین و فرزندان پیامبر از علی علیه السلام حرام است.

در حالی که صدقه بر زنان پیامبر صلی الله علیه واله حلال است زیرا آنان از اهل بیت علیهم السلام نیستند.

ابن حجر می گوید، آیه شریفه:

«قل لا اسئلکم علیه اجرا الّا الموده فی القربی» ((2)) .

ص: 69


1- ([1]) - شواهد التنزیل ح 913 ط 3 و تأویل الایات الظاهرة: 598 - 599 ط جماعة المدرسین، و 2 / 618 رقم 5 ط مدرسة الامام المهدی.قم عنه البحار: 24/274 ح 59 والبرهان: 4/241 ح 4، وأورده فی مقصد الراغب: 111 (مخطوط) عن محمد بن جذعان:(4) عنه البحار: 25/241 ح 22 والبرهان: 4/241 ح 5 وذخائر العقبی للمحب الطبری الشافعی (ص 17) فانه قال تحت عنوان (انهم لا یقاس بهم احد) قال وعن انس قال قال رسول الله صلی الله علیه واله : نحن اهل بیت لا یقاس بنا أحد، وقد أخرج هذا الحدیث عبید الله الحنفی فی کتابه (ارجح المطالب ص 330) اخرج حدیثا نحو ما فی (ذخائر العقبی) غیر انه قال: أخرجه ابن مردویه .
2- ([1]) - شواهد التنزیل ح 913 ط 3 و تأویل الایات الظاهرة: 598 - 599 ط جماعة المدرسین، و 2 / 618 رقم 5 ط مدرسة الامام المهدی.قم عنه البحار: 24/274 ح 59 والبرهان: 4/241 ح 4، وأورده فی مقصد الراغب: 111 (مخطوط) عن محمد بن جذعان:(4) عنه البحار: 25/241 ح 22 والبرهان: 4/241 ح 5 وذخائر العقبی للمحب الطبری الشافعی (ص 17) فانه قال تحت عنوان (انهم لا یقاس بهم احد) قال وعن انس قال قال رسول الله صلی الله علیه واله : نحن اهل بیت لا یقاس بنا أحد، وقد أخرج هذا الحدیث عبید الله الحنفی فی کتابه (ارجح المطالب ص 330) اخرج حدیثا نحو ما فی (ذخائر العقبی) غیر انه قال: أخرجه ابن مردویه .

محبت پیامبر صلی الله علیه واله ، حضرت علی، حضرت فاطمه، حضرت حسن، حضرت حسین علیهم السلام بر همه مسلمانان واجب است خدای تعالی به این طریق منزلت و شان عظیم اهل بیت علیهم السلام را بیان فرموده است ((1)) .

ابن کثیر 774 هجری

ابن کثیر می گوید:

در هر دو کتاب صحیح ثبت شده: گفتند: ما آموختیم بر شما بگوئیم «السلام علِیک» یا رسول الله چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ فرمودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی آل ابراهیم انک حمید مجید .

ص: 70


1- ([2]) - الصواعق المحرقة, ابن حجر الهیتمی ص 147 مطبعة المحمدیة .

تفسیر ابن کثیر:

در این تفسیر آمده است:

مسلم گفت: یحیی بن یحیی تمیمی برای ما حدیث آورد و گفت: بر مالک از نعیم بن عبداله مجمر خواندم که محمد بن عبداله بن زید انصاری مرا خبر داد گفت و عبداله بن زید همان کسی است که برای نماز نداء می داد از ابومسعود انصاری او را خبر داد:

رسول خدا صلی الله علیه واله تشریف آوردند در جلسه ای که ما نزد سعد بن عباده بودیم. بشیر بن سعد پرسید: یا رسول الله خدای تعالی به ما امر فرموده بر شما صلوات فرستیم چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ رسول خدا صلی الله علیه واله سکوت کردند بطوری که آرزو کردیم ای کاش سوال نمی کرد، پس رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند بگوئید:

اللهم صلی علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی آل ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی آل ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید

و «سلام» همانگونه است که قبلاً آموخته اید.

ابوداود، ترمذی، نسائی، ابن جریر این روایت را از حدیث مالک نقل کرده اند ترمذی گفته است .

ص: 71

این حدیث حسن و صحیح است ((1)) .

در همین تفسیر آمده است:

ابوسعید احمد بن محمد بن عباس حمیدی، خبر را برای ما آورد

ابو عبدالله محمد بن عبدالله حافظ ابوبکر احمد بن سلیمان فقیه اهل بغداد

ابوبکر احمد بن زهیر بن حرب، موسی بن اسماعیل، ابوسلمه، عبدالواحید بن زیاد، ابو فروه، خبر داده اند. عبدالله بن عیسی بن عبدالرحمن بن ابی لیلی (عبد الرحمن بن ابی لیلی شنید) می گوید:

کعب بن عجره مرا ملاقات کرد و گفت: می خواهی هدیه ای را که از رسول خدا صلی الله علیه واله شنیدم به تو هدیه کنم؟

گفتم آری هدیه کن، گفت از رسول خدا صلی الله علیه واله پرسیدم، صلوات بر شما اهل بیت چگونه است؟ فرمودند بگوئید:

ص: 72


1- ([1]) - الکتاب : تفسیر القرآن العظیم _شهرة الکتاب: تفسیر ابن کثیر_ المؤلف : عماد الدین أبو الفداء إسماعیل بن کثیر الدمشقی_شهرته : ابن کثیر_المحقق : مصطفی السید محمد محمد السید رشاد محمد فضل العجماوی علی أحمد عبد الباقی_دار النشر : مؤسسة قرطبة مکتبة أولاد الشیخ للتراث_البلد : الجیزة_الطبعة : الأولی_سنة الطبع : 1412ه- ، 2000م_عدد الأجزاء : 14_ملاحظات :_1. موافق للمطبوع PDF_لا تنسونا من صالح دعائکم ،،، فریق عمل الطیماوی _www.altemawy.com

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید .

3- ابوعمرو، و محمد بن عبد الرحمن نسوی گفت: ابوبکر احمد بن حسن حیری به من گفت:

محمد بن یعقوب به من گفت: عباس بن محمد دوری به من گفت: خالد بن مخلد قطوانی به من گفت: موسی بن یعقوب به من گفت: عباس بن کیسان به من گفت: عبداله بن شداد از ابن مسعود این خبر را برای من نقل کرد: رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند:

ان اولی الناس بی یوم القیامه اکثرهم علی صلوة ((1)) .

سزاوارترین مردم به من روز قیامت کسی است که بیشترین صلوات را برمن فرستاده است .

4- ابوعبداله بن فضل خرقی گفت: ابوالحسن علی بن عبداله طیسفونی به من گفت: عبداله بن عمر جوهری گفت: احمد بن علی کشینی گفت: علی بن حجر گفت: اسماعیل بن جعفر گفت: علاء بن عبدالرحمن از پدرش از ابوهریره نقل کرده رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند:

من صلی علی واحدة صلی الاله علیه عشرا

هر که یکبار بر من صلوات فرستد خدا ده صلوات بر او می فرستد ((2)) .

ص: 73


1- ([1]) صحیح الترمذی ج 1 / 302 _دار الفکر _ بیروت .
2- ([1]) صحیح مسلم ج 2 / 17 _ دار الفکر _ بیروت .

مذهب وهابی:

ابن تیمیه فرستادن صلوات را بر محمد و آل محمد واجب می داند او در مجموع الفتاوی گفته است: من در احادیثی که در کتب صحاح آمده لفظ (ابراهیم و آل ابراهیم) نیافتم بلکه مشهور در اکثر احادیث و طرق لفظ (ابراهیم و آل ابراهیم) در حدیثی که بیهقی روایت کرده آمده است ((1)) .

ابن تیمیه:

در کتاب صحیح مسلم از ابو مسعود انصاری گفت: {رسول خدا صلی الله علیه واله } تشریف آوردند. در جلسه ای که ما نزد سعد بن عباده بودیم، بشیر بن سعد پرسید خدای تعالی ما را امر فرموده بر شما صلوات فرستیم، چگونه بر شما صلوات فرستیم؟

ص: 74


1- ([2]) - مجموع الفتاوی 22 / 456 .

گفت رسول خدا صلی الله علیه واله سکوت کردند بطوری که آرزو کردیم کاش نمی پرسید سپس رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی آل ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی آل ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید، و سلام بر من را قبلاً آموخته اند}

این روایت را غیر از مسلم دیگران نیز نقل کرده اند مالک، احمد، ابو داود، نسائی و ترمذی، با لفظ دیگر.

در بعضی طرق روایت اینگونه است:

(کما صلیت علی ابراهیم و کما بارکت علی ابراهیم کلمه «آل» نیامده است

در روایت دیگری آمده است:

(کما صلیت علی ابراهیم و کما بارکت علی آل ابراهیم) 1

در سنن ابوداود از ابوهریره چنین آمده: پیامبر صلی الله علیه واله فرمودند:

( من سرّه ان یکتال بالمکیال الاوفی اذاً صلی علینا اهل البیت ((1)) .

هر که خشنود می شود یا پیمانه کافی پیمانه شود پس بر ما اهل بیت صلوات فرستد.

ص: 75


1- ([1]) - الکتاب : الفتاوی الکبری_المؤلف : أحمد بن عبد الحلیم بن تیمیة الحرانی أبو العباس ج2 / 352 عدد الأجزاء : 5 مصدر الکتاب : موقع الإسلام http://www.al-islam.com [ الکتاب مشکول ومرقم آلیا غیر موافق للمطبوع ]

همچنین روایت شده: (اللهم صل علی محمد و علی آل محمد)

در روایت دیگر ( اللهم صل علی محمد و علی ازواجه و ذریته) و مانند آن، و این یک طریق تازه است که هیچیک از بزرگان علماء کسی به آن توجه ننموده است.

این روش (صلوات اخیر) با تمام الفاظش مطرود علماء است صلواتی جایز است که تمام الفاظش در روایات آمده باشد ثانیا این صلوات بر خلاف عمل مسلمانان است. 1

از آنجا که ابن تیمیه مخالف شرع و عرف اسلامی بوده و تبعیت از قرآن و حدیث را لازم نمی دانسته و روایات را طبق میل خود توجیه می کرد، علماء اهل سنت به کفر او فتوی دادند.

او را زندان کردند و به قتل رساندند.

ابن عبدالوهاب:

در رساله شیخ محمد بن عبد الوهاب درباره شروط نماز ارکان و واجبات آن و نیز در سایر رسائل او، سخن از چگونگی صلوات ابراهیمی است که گفته است:

ص: 76

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم انک حمید مجید ((1)) .

در رساله ابن عبدالوهاب درباره آداب رفتن به نماز که توضیحات بیشتر وارد آمده است در حال رفتن بگوید: ((2))

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی آل ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی آل ابراهیم انک حمید مجید.

و جایز است صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله بفرستد. آل محمد اهل بیت آن حضرت هستند ((3)) .

ص: 77


1- ([1]) - رسالة الشیخ محمد بن عبد الوهاب فی شروط الصلاة وأرکانها وواجباتها1 / 11 .
2- ([2]) - رسالة الشیخ محمد بن عبد الوهاب فی شروط الصلاة وأرکانها وواجباتها1 / 11 .
3- ([3]) - الفتاوی الکبری_المؤلف : أحمد بن عبد الحلیم بن تیمیة الحرانی أبو العباس 2/353.عدد الأجزاء : 5 ج2/354.مصدر الکتاب : موقع الإسلام.

ابن قیم جوزیه:

ابن قیم نیز همان روش ابن تیمیه را پیموده و گفته است: اغلب بلکه تمام احادیث کتب صحاح وحسان صراحت دارد بر ذکر نام پیامبر صلی الله علیه واله و آل آن حضرت. و اما آنچه درباره ابراهیم و آل ابراهیم آمده فقط آل ابراهیم است بدون ذکر نام ابراهیم یا بالعکس. اما حدیث صحیحی که در آن نام ابراهیم و آل ابراهیم باشد نیامده است.

البانی به قول ابن تیمیه و ابن قیم در بحث «ابراهیم و آل ابراهیم» اعتراض کرده و گفته است آنچه ایندو گفته اند درست نیست زیرا در کتاب صحیح بخاری و مسلم .

حدیث کعب بن عجره و عبدالرحمن بن ابی لیلی درباره ابراهیم آمده است.

ص: 78

ابن باز

او این حدیث را نقل کرده است: عبداله بن یوسف از لیث، از ابن هاد از عبداله بن خیاب از ابوسعید خدری نقل کرد، گفتیم: یا رسول الله این روش «سلام» بر شماست، چگونه بر شما صلوات فرستیم، فرمود بگوئید:

اللهم صل علی محمد عبدک و رسولک کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم.

ابوصالح از لیث اینگونه نقل کرده: علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی آل ابراهیم.

ابن باز این حدیث را نیز نقل نموده: ابراهیم بن حمزه از ابن ابی حازم و ودراوردی از یزید دنباله روایت را نقل کرده. رسول خدا صلی الله علیه واله اینگونه فرمودند:

ص: 79

کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم .

این باز تحت عنوان «الدرس العاشر سنن الصلوة » گفته است:

از جمله فرستادن صلوات و تبریک بر محمد و آل محمد و بر ابراهیم و آل ابراهیم در تشهد اول نماز است

((1)) .

وی در «الدرس التاسع» می گوید: بیان تشهد: نمازگزار تحیات برای خدای تعالی و صلوات و طیبات را بر زبان جاری می کند و می گوید،

السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته، السلام علی نا و علی عباد الله الصالحین اشهد ان لا اله الّا الله و اشهد ان محمداً عبده و رسوله، سپس بر پیامبر صلی الله علیه واله

صلوات و برکت مسئلت می کند و بگوید:

ص: 80


1- ([1]) - الدروس المهمة لعامة الامة, ابن باز .

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید ((1)) .

فتح الباری – تعلیق ابن باز

شافعی فرستادن صلوات را بعد از تشهد واجب می داند. ابوطیب طبری از پیروان او، طحاوی و دیگران گفته اند شافعی در این نظر به کسی سبقت نگرفته است، زیرا بر استحباب آن به حدیث باب استدلال و ادعای اجماع کرده اند. در این بیان نظر دیگری است. زیرا از امام باقر علیه السلام شعبی و دیگران قول به وجوب نیز رسیده است، جالب تر آنکه ابن مسعود آن حدیث را که خود راوی حدیث باب است صحیح دانسته است.

سعید بن منصور و ابوبکر بن ابی شیبه با اسناد صحیح که به او الحوص می رسد می گوید، عبدالله گفت شخص تشهد در نماز را می خواند سپس بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله صلوات می فرستد آنگاه برای خود دعا می کند. نظر شافعی و یکی از پیروان مالک با احمد در یکی از دو روایت یکسان است.

ص: 81


1- ([1]) - الدروس المهمة لعامة الامة, ابن باز _الدرس التاسع .

اسحاق بن راهویه به وجوب فرستادن صلوات قائل است و گفته است اگر به دلیل فراموشی ترک نمود امید هست مجزی باشد، گفته اند مانند احمد او نیز در این مسئله دو قول دارد، و گفته اند بلکه بدوم هر شرطی فرستادن صلوات را واجب می داند. گفته شده که شافعی تنها فردی است که محل صلوات را بعد از تشهد تعیین کرده نه پیش از آن و نه در اثناء آن. یعنی اگر بین تشهد صلوات فرستد نزد شافعی مجزی نیست. در کتاب «دعوات» انشاء مبسوط سخن خواهیم گفت اما قول او: دعائی که برای او جالبتر است اختیار کند و بخواند. ابوداود از بخاری عبارت (آن دعا را بخواند) نسائی این عبارت راآورد، (پس آن دعا را بخواند) اسحق از عیسی از اعمش گفته است «باید از دعا آنچه را دوست دارد اختیار کند)

در روایت منصور از ابو وائل نزد مصنف «دعوات» این عبارت است «از ثناء آنچه بخواهد اختیار کند، و مثل همین عبارت از مسلم در همین مسئله وارد شده، وی استدلال کرده که در نماز دعا جایز است، به آنچه نمازگزار درباره امور دنیا و آخرت بخواهد.

ابن بطال گفته است: نخعی، طاووس و ابوحنیفه با نظراو مخالف هستند، گفته اند در نماز دعاهائی که در قرآن آمده بخواند. پیروان ابوحنیفه بطور مطلق همین مطلب را گفته اند در کتب آنان آمده فقط دعاهائی که در

ص: 82

قرآن یا حدیث آمده در نماز بخواند یکی از آنان گفته است: آنچه در روایت آمده بخواند، خواه مرفوع یا غیر مرفوع باشد ((1)) .

مجموع فتاوای ابن باز

حکم صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله درتشهد آخر:

س 3- حکم کسی که صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله را در تشهد آخر فراموش کند چیست؟

ج3: نودی، حافظ ابن قیم و غیره در صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله سه قول ذکر نموده اند.

ص: 83


1- ([1]) - الکتاب : فتح الباری-المؤلف : أبو الفضل أحمد بن علی بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلانی (المتوفی : 852ه-) -المحقق : عبد العزیز بن عبد الله بن باز ومحب الدین الخطیب -رقم کتبه وأبوابه وأحادیثه وذکر أطرافها : محمد فؤاد عبد الباقی -الناشر : دار الفکر ( مصور عن الطبعة السلفیة ) -مصدر الکتاب : موقع مکتبة المدینة الرقمیة http://www.raqamiya.org. [متن صحیح البخاری مشکول وترقیم الکتاب موافق للمطبوع وهو ذیل بتعلیقات الشیخ ابن باز وحواشی محب الدین الخطیب ، وعقب کل حدیث أطرافه کما ذکرها محمد فؤاد عبد الباقی] .

قول اول- صلوات واجب است عمدا و سهواً نباید ترک شود. این مطلب از عمر، پسرش، ابن مسعود و ابومسعود انصاری روایت شده است. شعبی از تابعین به آن قائل است، شافعی آنرا پذیرفته و قول مشهور احمد همین است ((1)) .

قول دوم-

اگر عمداً ترک شود نمازش باطل است و اگر سهواً باشد نماز مجزی است، انی قول راهویه است، و روایتی است از امام حنبل که خرقی اختیار کرده و در کتاب مغنی آن را آورده است. ظاهراً رای احمد همین است، و دلیل هر دو فتوی احادیث صحیحی است که از روایت کعب بن عجره، ابوسعید، ابوحمید و ابومسعود انصاری و دیگران از پیامبر صلی الله علیه واله نقل شده است. در این روایت آمده است به:

پیامبر صلی الله علیه واله عرض شد: خدایتعالی به ما امر فرموده بر شما صلوات فرستیم. چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ فرمودند بگوید:

ص: 84


1- ([1]) - مجموع فتاوی ابن باز:ج 29 / 297 .

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید ((1)) .

این عبارت بخاری در کتاب «احادیث الانبیاء» از کتاب «بدأ الخلق» است که از کتاب صحیح خود آورده از روایت کعب بن عجره، عبارات دیگری درباره صلوات، بخاری و مسلم و دیگران نقل کرده اند ولی این عبارت که ما نقل کردیم، اکمل و اتم آن هاست در حدیث ابوحمید بجای «آل محمد» عبارت «ازواجه و دریته» آمده است که برای «آل» در سایر احادیث تفسیر شده است. نمازگزار هر یک از عبارات صحیح وارده برای صلوات را که سنت به آن بجا آورده شود بگوید مجزی است. اما لفظ حدیث ابومسعود نزد مسلم ((2)) چنین است:

بشیر بن سعد گفت: یا رسول الله خدای تعالی به ما امر فرموده بر شما صلوات فرستیم. چگونه بر شما صلوات فرستیم؟ رسول خدا صلی الله علیه واله سکوت کردند سپس فرمودند بگوئید:

ص: 85


1- ([2]) - أخرجه البخاری فی کتاب أحادیث الأنبیاء باب قول الله تعالی : واتخذ الله إبراهیم خلیلا برقم 3370 . مجموع فتاوی ابن باز:ج 29 / 297 .
2- ([1]) - صحیح مسلم الصلاة (405) ، سنن الترمذی تفسیر القرآن (3220) ، سنن النسائی السهو (1286) ، مسند أحمد (5/274) ، موطأ مالک النداء للصلاة (398) ، سنن الدارمی الصلاة (1343).

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی آل ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی آل ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید. والسلام کما قد علمتم ((1)) .

این حدیث را ابن خزیمه، دار قطنی، بیهقی، ابن حبان و حاکم با عبارت زیر نقل کرده اند:

«فکلیف نصلی علیک اذا نحن صلینا علیک فی صلاتنا؟

دارقطنی گفته است، سند این عبارت حسن است و حاکم آنرا صحیح دانسته است.

در این احادیث پیامبر صلی الله علیه واله امر فرمودند به فرستادن صلوات بر خود. ولی در حدیث بشیر بن سعد تصریح فرمودند به فرستادن صلوات در نماز است، و اقتضاء امر وجوب است که در کتب اصول آمده. و خدای تعالی در کتاب خود به آن امر فرموده:

یا ایها الذین آموا صلوا علیه و سلّموا تسلیما ((2)) .

ص: 86


1- ([2]) - أخرجه مسلم فی کتاب الصلاة ، باب الصلاة علی النبی صلی الله علیه وسلم برقم 405 .
2- ([1]) - سورة الأحزاب الآیة 56 .

احادیث گفته شده صلوات و سلام دادن را که در آیه شریفه است تفسیر می نماید.

قول سوم:

فرستادن صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله مستحب است و ترک آن اشکالی ندارد، و این قول اکثر فقهاء است. روایتی از احمد است که یکی از پیروانش آنرا اختیار کرده، لکن این ضعیف ترین اقوال است، زیرا با ظاهر احادیث مذکور مخالف است. نووی در کتاب «شرح المذهب» و ابن قیم در «جلاء الافهام» به بسط موضوع پرداخته که ما از ذکر آن خودداری می کنیم.

خلاصه آنکه:

بنا به قول اول، ترک صلوات در نماز به دلیل فراموشی، لازم است باز گردد صلوات فرستد، سلام دهد و بعد سجده سهو بجا آورد. بهتر است سجده بعد از سلام نماز باشد زیرا نمازگزار به دلیل یک نقص سلام داده است، آنچه در حدیث ابوهریره در داستان «ذی الیدین» آمده دلیل این نظر است. اگر پیش از سلام سجده کند باز هم مجزی است و اگر فاصله زیاد باشد لازم است نماز را اعاده کند مانند سایر ارکان، و بنابر قول دوم اگر در محل صلوات یادش آمده سجده سهو بجا آورد. اما اگر فاصله زیاده شده سجده لازم نیست و نماز تمام است این نظر نزد من قابل قبول است به دلیل حدیث فضالد بن عبید نزد احمد، ابوداود، ترمذی و نسائی که اسنادش نیکو است:

ص: 87

پیامبر صلی الله علیه واله شنیدند مردی در نمازش دعا می خواند اما حمد خدا نکرد و بر پیامبر صلی الله علیه واله صلوات نفرستاد. فرمودند: این مرد عجله کرد، او را فراخواندند به او فرمودند: وقتی یکی از شما نماز می گزارد باید به تمحید و ثناء پروردگارش آغاز کند سپس بر پیامبر صلی الله علیه واله درود فرستند سپس به آنچه می خواهد دعا کند ((1)) .

او را امر نفرمودند که نمازش را اعاده کند ظاهر آنست که آن مرد جهل به مسئله داشته است لذا در مورد جاهل و فراموشی کار به عدم اعاده نماز استدلال می شود. و گفتیم این قول اسحاق و روایت منصوص از احمد حنبل است همانطور که گفتیم آنرا اختیار کرده است.

بنابراین قول، احادیث وارده در مورد صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله را می توان جمع نمود به هر حال عمل به قول اول احوط است. زیرا عمل به تمام احادیث و خروج از خلاف است. قائلین به وجوب صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله قدر واجب فقط صلوات بر شخص پیامبر صلی الله علیه واله است نه بر آل و ما بعد آن. اما سزاوار برای مؤمن آنست که صلواتی را که پیامبر صلی الله علیه واله به اصحاب آموخته اند بگوید و چیزی از آنرا ترک نکند زیرا

ص: 88


1- ([1]) - أخرجه أبو داود فی کتاب الصلاة ، باب الدعاء برقم 1481 ، والترمذی فی کتاب الدعوات ، باب ما جاء فی جامع الدعوات عن النبی صلی الله علیه وسلم برقم 3477 .

ظاهر تعلیم آنحضرت وجوب آن مقدار است که آنحضرت امر قرآنی صلوات را با بیان خود تفسیر فرموده اند. بنابراین سنت آن است نمازگزار طبق آنچه پیامبر صلی الله علیه واله در مورد صلوات و سلام فرموده اند عمل نماید. که در اتباع و پیروی کامل تر و احوط است و الله اعلم. و صلی الله علی محمد وآله و صحبه و سلّم 1 .

بنابراین این باز صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله را واجب می داند که عمدا و سهواً نباید ترک شود

ابن کثیر نیز در تفسیر خود قائل به وجوب صلوات در تشهد آخر به نقل از شافعی و امام احمد و اسحاق بن راهویه است که حدیث ابن مسعود بر آن دلالت می کند ((1)) .

خلاصه و نتیجه:

این باز سه وجه در مورد صلوات بر محمد و آل محمد را بیان کرده است آنچه مختار اوست وجوب صلوات است زیرا روایات صحیح بر آن

ص: 89


1- ([1]) - الکتاب : مجموع فتاوی العلامة عبد العزیز بن باز _المؤلف : عبد العزیز بن عبد الله بن باز (المتوفی : 1420ه-) ج 29 / 301 _ أشرف علی جمعه وطبعه : محمد بن سعد الشویعر عدد الأجزاء : 30 جزءا -مصدر الکتاب : موقع الرئاسة العامة للبحوث العلمیة والإفتاء http://www.alifta.com-[ ترقیم الکتاب موافق للمطبوع وهو مذیل بالحواشی] .

دلالت دارد. وی موضوع را با یک روش علمی به استناد قول علماء بیان کرد، و قول مشهور و حاکم را برگزیده و نتوانسته آنرا کنار گذارد.

البانی

قاسم بن ذکریا ازحسنی از زائده از سلیمان از حکم از عبدالرحمن بن ابولیلی از کعب بن عجره نقل کرده گفتیم: یا رسول الله: «علیک السلام» را دانستیم چگونه بر شما صلوات فرستیم فرمودند بگوئید: اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید .

و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید

عبدالرحمن می گوید ما اینگونه می گوئیم و این صلوات به صواب اولی است از آنچه که قبلاً گفتیم، عمر و بن مرة می گوید ما کسی را که جز این گفته باشد نمی شناسیم.

شیخ البانی گفته است: این حدیث صحیح است ((1)) .

ص: 90


1- ([1]) - [ سنن النسائی ] الکتاب : المجتبی من السنن المؤلف : أحمد بن شعیب أبو عبد الرحمن النسائی 3 / 47 الناشر : مکتب المطبوعات الإسلامیة – حلب .الطبعة الثانیة ، 1406 – 1986 .تحقیق : عبدالفتاح أبو غدة .عدد الأجزاء : 8 .الأحادیث مذیلة بأحکام الألبانی علیها ح 1288 .

صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله ، بعد از تشهد

«اللهم صل علی محمد و علی اهل بیته و علی ازواجه و ذریته، کما صلیت علی آل ابراهیم انک حمید مجید و بارک علی محمد و علی آل بیته و علی ازواجه و ذریته. کما بارکت علی آل ابراهیم انک حمید مجید»

« اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید .

اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید]

- «اللهم صل علی محمد النبی الامّی و علی آل محمد کما صلیت علی آل ابراهیم و بارک علی محمد النبی الامی و علی آل محمد کما بارکت علی آل ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید» ((1)) .

ص: 91


1- ([1]) - [ سنن النسائی ] الکتاب : المجتبی من السنن المؤلف : أحمد بن شعیب أبو عبد الرحمن النسائی 3 / 47 الناشر : مکتب المطبوعات الإسلامیة _ حلب .الطبعة الثانیة ، 1406 _ 1986 .تحقیق : عبدالفتاح أبو غدة .عدد الأجزاء : 8 .الأحادیث مذیلة بأحکام الألبانی علیها _ ح 239 .

ابن اعثیمین:

شیخ محمد صالح بن عثیمین بعد از بیان تورک می گوید:تشهد آخر را می خواند، در مورد تشهد اول اضافه می کند:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید .

اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم انک حمید مجید. (بخاری و مسلم این حدیث را روایت کرده اند). وی در

کتاب خود در دو یا سه سطر پیش از پایان بحث می گوید: (این صفت صلوات است که از سنت رسول خدا صلی الله علیه واله می دانیم بنابراین سزاوار است انسان با شوق کیفیت صلوات را با آنچه از پیامبر صلی الله علیه واله رسیده تطبیق دهد تا امر آن حضرت را که فرموده اند:

صلوا کما رایتمونی اصلی .

که بخاری و احمد آنرا روایت کرده اند ((1)) .

ابن عثیمین در بحث توسلات می گوید: سوم توسل به افعال خدایتعالی که خدا را بخواند، پس توسل پیدا کنی به محقق شدن نظیر آن، و از جمله آنها حدیث صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله است.

ص: 92


1- ([1]) - صفة صلاة النبی _ااشیخ محمد صالح بن العثیمین .

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم

صلوات خدا بر ابراهیم و آل ابراهیم از افعال خدایتعالی است ((1)) .

اگر مسلمانی در نماز بر اهل بیت صلوات نفرستد؟

ابومسعود انصاری می گوید:

اگر نمازی بخوانم که در آن بر آل محمد صلوات نفرستاده باشم این نماز را تمام نمی دانم ((2)) .

این قیم:

اکثر احادیث کتب صحاح و حسان بلکه تمام آنها صراحت دارد که در صلوات: «آله» وجود دارد ((3)) .

و از جمله مسائلی که خدایتعالی برای ما تشریع فرموده کیفیت صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله در تشهد که بگوییم:

ص: 93


1- ([2]) - فتاوی ابن عثیمین _المجلد الثانی _التوسل .
2- ([1]) - سنن البیهقی 2 / 379 , سنن الدارقطنی 136.
3- ([2]) - جلاء الافهام, ابن القیم .

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید 2

نماز میت نزد ابن عثیمین:

اگر میت مرد باشد نمازگزار نزد سر او بایستد و اگر زن است وسط میت بایستد دست ها را بالا برد و تکبیر بگوید، سپس بگوید: اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، حمد را بخواند دستها را بالا برد و تکبیر بگوید و اینگونه بر پیامبر صلی الله علیه واله صلوات فرستد:

«اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید» پس دست ها را بالا برد و تکبیر بگوید پس.......... ((1)) .

ص: 94


1- ([1]) - المؤلف : فضیلة الشیخ محمد بن صالح العثیمین .الناشر (مصدر الکتاب): مؤسسة الشیخ محمد بن صالح بن عثیمین الخیریة 198_3. الطبعة :.الإصدار الأول[1427-2006]عدد الأجزاء : قرص واحد تنسیق :فاعل خیر.

- احمد از محمد بن سلام از عیسی بن یونس از مالک بن انس از عبدالله و محمد پسران ابوبکر بن محمد بن عمرو بن حزم از پدرشان از عمرو بن سلیم رزقی از ابوحمید ساعدی آورده است: گفتند: یا رسول الله صلوات بر شما چگونه است؟ فرمودند بگوئید:

«اللهم صل علی محمد و ازواجه و ذریته کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد و ازواجه و ذریته کما بارکت علی ابراهیم انک حمید مجید»

این حدیث را از مالک از عبدالله و محمد پسران ابوبکر از عیسی بن یونس کسی روایت نکرده است، مردم آنرا از مالک از محمد بن ابوبکر به تنهایی روایت کرده اند ((1)) .

درباره روایت مذکور:

سند روایت ضعیف است:

دارقطنی گفته است: عیسی بن یونس ضعیف است ((2)) .

تفرشی گفته است: عیسی بن یونس ضعیف است ((3)) .

ص: 95


1- ([2]) - [ المعجم الأوسط _ الطبرانی ] الکتاب : المعجم الأوسط ج 2 / 181 المؤلف : أبو القاسم سلیمان بن أحمد الطبرانی الناشر : دار الحرمین _ القاهرة ، 1415 تحقیق : طارق بن عوض الله بن محمد , عبد المحسن بن إبراهیم الحسینی عدد الأجزاء : 10 .
2- ([1]) - فیض القدیر 4 / 454 حرف العین ,احمد عبد السلام ط 1 _1994م دار الکتب العلمیة وبیروت .
3- ([2]) - نقد الرجال والتفرشی 5 / 395 الفائدة الرابعة ط مؤسسة آل البیت ,قم 1418هجریة

تضعیف ابوبکر و پدرش محمد:

زیملی گفته است: از ابوبکر بن محمد بن عمرو بن حزم هر دو ضعیف هستند

عمار بن طالوت از عبدالملک بن عبدالعزیز ما جشون از مالک بن انس از عبدالله بن ابوبکر بن محمد بن عمرو حزم از پدرش از عمرو بن سلیم زرقی از ابوحمید ساعدی نقل کرده است. گفتند یا رسول الله، به ما امر شده بر شما صلوات فرستیمچگونه بر شما صلوات فرستیم فرمودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد و ازواجه و ذریته کما صلیت علی ابراهیم و بارک علی محمد و ازواجه و ذریته کما بارکت علی آل ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید ((1)) .

طریق اسحق بن موسی انصاری از معن از مالک بن انس از نعیم بن عبدالله مجمر نقل کرده که محمد بن عبدالله بن زید انصاری و عبدالله بن زید که برای نماز نداء می داد ابومسعود انصاری به او خیر داده است که:

ص: 96


1- ([1]) - الکتاب : سنن ابن ماجه المؤلف : ابن ماجة أبو عبد الله محمد بن یزید القزوینی، وماجة اسم أبوه یزید (المتوفی : 273ه-) ج 3 / 152 مصدر الکتاب : موقع الإسلام http://www.al-islam.com

ما در مجلس سعد بن عباده بودیم رسول خدا صلی الله علیه واله تشریف آوردند.

بشیربن سعد گفت: خدای تعالی به اما امر فرموده بر شما صلوات فرستیم چگونه بر شما صلوات فرستیم، رسول خدا صلی الله علیه واله سکوت کردند بطوری که گفتیم ای کاش سوال نمی کرد. سپس رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم و بارک علی محمد وعلی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم

فی العالمین انک حمید مجید و السلام کما قد عُلمتم ((1)) .

ابن جیرین

در تشهد اول متورک بنشیند و بگوید:

ص: 97


1- ([1]) - الکتاب : سنن الترمذی المؤلف : محمد بن عیسی بن سَوْرة بن موسی بن الضحاک، الترمذی، أبو عیسی (المتوفی : 279ه-) ج 11 / 9 مصدر الکتاب : موقع الإسلام http://www.al-islam.com [ الکتاب مشکول ومرقم آلیا غیر موافق للمطبوع وهو متن مرتبط بشرحه ]

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید. و بارک علی محمد و علی آل ابراهیم کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید ((1)) .

مذهب خوارج

از عبدالرحمن بن ابی لیلی نقل شده گفت: کعب بن عجره نزدم آمد و گفت:

آیا به تو هدیه ای ندهم؟ نزد رسول خدا صلی الله علیه واله بودیم، مردی پرسید؟

یا رسول الله: سلام بر شما را آموخته ایم، صلوات بر شما چگونه است؟ فرمودند بگوئید: اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید. [اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید] ((2)) .

ص: 98


1- ([2]) - الکتاب : شرح أخصر المختصرات المؤلف : عبد الله بن عبد الرحمن بن عبد الله بن جبرین اداب وسنن الخروج الی الصلاة ص 7 مصدر الکتاب http://www.islamweb.net [الکتاب مرقم آلیا، ورقم الجزء هو رقم الدرس _ 88 درسا] .
2- ([1]) - الکتاب : تفسیر الهواری المؤلف : الهواری _ إباضی 3 / 177 _مصدر الکتاب : موقع التفاسیر http://www.altafsir.com الکتاب : تفسیر الهواری المؤلف : الهواری _ إباضی _مصدر الکتاب : موقع التفاسیرhttp://www.altafsir.com [ الکتاب مرقم آلیا غیر موافق للمطبوع ]

عبد الرحمن بن ابی لیلی گفت: کعب بن عجزه به من گفت: آیا به تو هدیه ای ندهم؟ نزد رسول خدا صلی الله علیه واله بودیم مردی پرسید، یا رسول الله «سلام بر شما را آموخته ایم، صلوات بر شما چگونه است؟ فرمودند بگوئید:

اللهم صل علی محمد و علی من صلح من آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انک حمید مجید.

شیخ هود این صلوات را نقل کرده، حدیث در کتاب بخاری، مسلم، ترمذی نسائی و ابوداود آمده است ((1)) .

ابن عربی صوفی:

بر امام محمد ابوبکر بن عربی خواندم گفت:

ص: 99


1- ([1]) - الکتاب : همیان الزاد _ إباضی 11 / 177 _عدد الأجزاء : 14 مصدر الکتاب : موقع التفاسیر http://www.altafsir.com [ الکتاب مرقم آلیا غیر موافق للمطبوع ]

الحمد لله رب العالمین، اللهم صل علی محمد و علی آل محمد، کما صلیت علی ابراهیم، و بارک علی محمد و علی آل محمد، کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم، انک حمید مجید .

.... اللهم نستمد بک المنحه، کما نستدفع یک المحنه، و نسالک العصمه، کما نستوهب منک الرمحه ((1)) .

وارد شده: صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله در نماز واجب است. محمد بن مواز که از اصحاب ماست به آن قائل است این مطلب را ابن قصار، عبدالوهاب ذکر نموده اند. و به دلیل حدیث صحیح زیر ابن عربی نیز همین رأی را دارد. خدای تعالی به ما امر فرموده بر شما صلوات فرستیم، چگونه بر شما صلوات بفرستیم.

پیامبر صلی الله علیه واله صلوات، وقت آن و چگونگی آن را تعلیم نمودند ((2)).

ص: 100


1- ([2]) - موسوعة الرد علی الصوفیة 73_167.
2- ([1]) - الکتاب : الجامع لأحکام القرآن _المؤلف : أبو عبد الله محمد بن أحمد بن أبی بکر بن فرح الأنصاری الخزرجی شمس الدین القرطبی (المتوفی : 671 ه-) ج 14 / 235 _المحقق : هشام سمیر البخاری_الناشر : دار عالم الکتب، الریاض، المملکة العربیة السعودیة _الطبعة : 1423 ه-/ 2003 م_مصدر الکتاب : موقع مکتبة المدینة الرقمیة http://www.raqamiya.org _[ترقیم الکتاب موافق للمطبوع]

حکمت وجوب ذکر محمد و اهل بیت علیهم السلام در صلوات

حکمت درخواست ثناء و مدح خدای تعالی بر آنان است.

ابن حنبل می گوید:

پیامبر صلی الله علیه واله : علی علیه السلام از اهل بیت علیهم السلام است هیچکس با آنان قیاس نمی شود ((1)) . خدای تعالی در کتاب شریفش فرموده است.

فی بیوت اذن الله ان ترفع ((2)) .

که منزلت الهی و دینی آنان را بیان می کند بخلاف منزلت دیگران که سیاسی و اعتباری است مثل منزلت ابوبکر، عمر، معاویه و یزید.

تعجب انگیز است چگونه بعضی صاحبان شوؤن سیاسی و اعتباری را بر صاحبان منزلتها و شوؤن دینی والهی برتری می دهند؟

شافعی با در ک این مطلب، فرستادن صلوات را بر اهل بیت در نماز واجب دانسته و نمازی را که در آن صلوات فرستاده نشود باطل دانسته است.

ص: 101


1- ([2]) - شواهد التنزیل ،الحسکانی الحنفی ج 2 / ص 197 - 198،کنز العمال 12 / 104 _ ح 34201, التمهید والبیان ص 173،کنوز الحقائق ص153، الریاض النضرة 2/208.
2- ([1]) - سورة النور 36 .

ابن حجر هیثمی در الصواعق الحرقه گفته است: شافعی گفته است:

یا آل بیت رسول الله حبکم فرض من الله فی القرآن انزله

کفاکم من عظیم القدر انک من لم یصل علیکم لا صلوة له ((1)) و ابن عبدالوهاب گفته است: صلوات از جانب خدا، ثنای اوست در ملأ اعلی بر بنده اش. همانگونه که بخاری گفته است ((2)) .

خدا بر هر که ثناء گوید درجه و شأن و طهارت و منزلتش را بالا می برد، و بر هر که ثنا می گوید درجه اش ترجیح دادند؟

و چگونه بعضی ز اهل سنّت عایشه را بر فاطمه صدیقه علیها السلام ترجیح دادند؟

علماء اهل سنّت حدیث * فاطمه سیده نساء العالمین* را صحیحی دانسته اند اما به دلالت و معنی آن خود را ملتزم ندانسته اند. این روش مشهور و

ص: 102


1- ([2]) - الصواعق المحرقة, ابن حجر الهیثمی ص 146 _ ط مصر 1375 هجریة وطبعة اخری ص 366 ومعارج الوصول _ الزرندی الشافعی ص 25 _ تحقیق ماجد احمد العطیة, والاتحاف للشبراوی ص 83, وینابیع المودة ج 2 / 434 وج 3 / 103 باب 62 وجواهر العقدین ج 2 / 304 وفاطمة, لمحمد بیومی مهران المصری ص 56 -طبعة سفیر _ اصفهان -ط 1 _ تحقیق الحسینی _ دار اسوة _ قم,ودیوان الشافعی –تحقیق محمد عبد الرحیم –ط دار الفکر –بیروت 2007م .
2- ([1]) - رسالة الشیخ محمد بن عبد الوهاب فی شروط الصلاة وأرکانها وواجباتها1 / 11 .

معروف اغلب علماء اهل تسنن است که حدیثی را صحیح دانسته اند اما از معنی آن فاصله گرفته بر خلاف آن عمل کرده اند!!! سید و سرور پیامبران صلی الله علیه واله فرمودند:

فاطمه سیدة نساء العالمین ((1)) .و نیز فرمودند:

فاطمه سیدة نساء اهل الجنه ((2)).

ص: 103


1- ([2]) - السنن الکبری ،النسائی 4 / 252 بدء علة النبی ،و 5 / 147 ذکر اختلاف الفاظ الناقلین ،خصائص النسائی 119 ح8386 ،موضوع فاطمة سیدة النساء ،المستدرک ،الحاکم 3 / 156 اذا سافر النبی کان آخر الناس عهداً بفاطمة ،تحقیق المرعشلی ،فتح الباری 7 / 82 باب فضل عائشة ،ط دار المعرفة ،بیروت ،عمدة القاری ،العینی 16 / 279 ،ط احیاء التراث العربی ،بیروت ،مسند ابی داود ص197 عائشة أم المؤمنین ط دار المعرفة ،بیروت ،المصنف ،ابن ابی شیبة 7 / 527 ما ذکر فی عائشة ،ط دار الفکر ،بیروت 1989 م ط 1 ،الاستیعاب 4 / 1822 تحقیق البجاوی ط 1 ،1412 ه- ط دار الجیل ،بیروت ،کنز العمال 12 / 110 ح 34232 و 34233 ،تفسیر السمعانی 4 / 302 ط 1 ،1997 م ط دار الوطن ،الریاض ، تاریخ دمشق 24 / 134 تحقیق علی شیری ط 1415 ه- دار الفکر ،بیروت ،المعجم الکبیر ،الطبرانی 23 / 133 قصة الافک ،ط احیاء التراث العربی ،بیروت ،سیر اعلام النبلاء ،الذهبی 2 / 118 ،ط 9 ،1993 م ،مؤسسة الرسالة ،بیروت ،البحار 97 / 384.
2- ([1]) - صحیح البخاری 4 / 183 باب علامات النبوة ح3426 و ح5928 ، ط 1981 م _ ط دار الفکر ،بیروت ،صحیح سنن مسلم 5 / 56 ح98 ، صحیح الترمذی 5 / 326 ،ح 3870 ،ط 2 ،1983 م دار الفکر ،بیروت ،سنن ابن ماجة 1 / 518 ، ح1621 ، خصائص النسائی 116 فاطمة سیدة نساء اهل الجنة ،ط مکتبة نینوی ،طهران ، مسند أحمد 5 / 391 حدیث حذیفة بن الیمان ،ط دار صادر ،بیروت ، فضائل الصحابة ، النسائی 58 حذیفة بن الیمان ،ط دار الکتب العلمیة ،بیروت ، المستدرک ،الحاکم 3 / 151 ان فاطمة سیدة نساء أهل الجنة ،و ج 4 / 44 وفاة زینب ، تحقیق المرعشلی و مسند احمد 3 / 80 ، مسند ابی سعید ،و 5 / 391 حدیث حذیفة بن الیمان ،ط دار صادر ،بیروت ،أُسد الغابة 7 / 223 ، ،فتح الباری 7 / 63 باب مناقب قرابة رسول الله ،ط 2 ،دار المعرفة ،بیروت ،مجمع الزوائد ،الهیثمی 9 / 201 ،باب مناقب فاطمة ط 1988 م ،دار الکتب العلمیة ،بیروت ، صحیح ابن حبان 15 / 402 مناقب فاطمة _ ط 3 ،1993 م مؤسسة الوفاء ،بیروت ،المناقب ، الخوارزمی 35 ،ط دار الفکر ،بیروت 1983 م _ ط 2 .

حاکم در کتاب مستدرک خود می گوید:پیامبر صلی الله علیه واله در بیماری که در آن رحلت کردند (به شهادت رسیدند) فرمودند:

اما ترضین ان تکونی سیدة

نساء العالمین و سیدة نساء هذه الامة و سیدة نساء المومنین

آیا خشنود نیستی که سرور زنان دو جهان (دنیا و آخرت)، سرور زنان این است و سرور زنان مؤمن باشی

ص: 104

حاکم گفته است این حدیث صحیح است و لم یخرجاه ((1)) .

اما عمر بر خانه سرور زنان اهل بهشت حضرت فاطمه سلام الله علیها به امر ابوبکر با آتش و هیزم هجوم برد و پهلوی آن حضرت را شکست و عامل شهادت آن حضرت و جنین حضرت به نام محسن گردید.

سوال:

چرا بعضی از مسلمانان نسبت به تجاوز حکومت بر حضرت فاطمه علیها السلام و مصادره فدک از آن حضرت ترجیح دادن عایشه بر آن حضرت، بی تفاوت و در صف دشمنان حضرت فاطمه علیها السلام ایستاده اند؟

و اگر صلوات برپیامبر صلی الله علیه واله و بر آل آنحضرت را ترک کرد تا سلم داد، لازم است آنرا قضاء کند ((2)) .

در خلاف آمده است: صلوات بر پیامبر و بر آل علیهم السلام رکن است. ((3)) .

ص: 105


1- ([1]) - مسند أبی داود ،197 ، عائشة ،طبعة دار المعرفة ،بیروت ،المستدرک ،الحاکم ج 3 / 156 اذا سافر النبی ،تحقیق یوسف المرعشلی ،طبعة دار المعرفة ،بیروت ،فتح الباری ،ابن حجر العسقلانی ج 9 / 283 ،باب الغیرة ،طبعة 2 ،دار المعرفة ،بیروت .
2- ([1]) - الکتاب : شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام _ المحقق الحلی ج 1 / 118 -عدد الأجزاء : 4 .
3- ([2]) - الکتاب : الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة –الشهید الاول 12 / 17 .

صلوات بر پیامبر و آن در تشهد آخر واجب است همانگونه که در تشهد اول واجب است تا وفق رأی شافعی در صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله عمل کرده باشد.

در وجوب بر «آل» دو قول است. نزد بعضی از پیروانش مستحب و نزد بعضی دیگر واجب است 4

اما وجوب سلام به آنحضرت برای خروج از نماز، مورد اختلاف است بین ما و اهل سنت، علماء ما استدلال به وجوب آن کرده گفته اند: برای خارج شدن از نماز «سلام» واجب است و خروج از نماز با اعمال منافی نماز جایز نیست – مانند حدث و غیره بنابر قول ابوحنیفه جایز است .

با اثبات این مطلب، پس «سلام» بر پیامبر صلی الله علیه واله واجب است.

و پس بگوئی: «السلام علی نا و علی عباد اله الصالحین» که با گفتن آن از نماز خارج می شوی پس در حالی که رو به قبله هستی مردم را با خبر می کنی و می گوئی: السلام علی کم

ابوحنیفه گفته است: «چیزی که بوسیله آن از نماز خارج می شوی معین نیست بلکه با هرامریکه حادث شود ». با کلام، سلام یا حدث خواه باد یا ادرار از نماز خارج شود. لیکن سنت آنست که سلام دهد زیرا پیامبر صلی الله علیه واله با سلام از نماز خارج می شدند.

نمازگزار هرگاه یک سجده را فراموش کند یا تشهد را یا صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله باید سجده سهو بجا آورد. که بعد از سلام باید به اتیان آن

ص: 106

مبادرت کند نیت سجده سهو: به نیت سجده فراموش شده یا تشهد سجده را قربة الی الله بجا آورم. کتاب: رسائل کرکی ((1)) .

قول علامه حلی در منتهی المطلب درباره تشهد نماز:

فتوای تمام علماء ما بر این است در تشهد اول و دوم بعد از شهادتین بر پیامبر صلی الله علیه واله صلوات فرستد شیخ طوسی در خلاف گفته است: صلوات در هر دو تشهد رکن است شافعی و احمد همین را گفته اند ((2)) .

شافعی:

صلوات در تشهد اول مستحب و در تشهد دوم واجب ((3)).

ابوحنیفه و مالک بن انس:

صلوات در هر دو تشهد مستحب ((4)).

ص: 107


1- ([1]) رسائل کرکی _الحلی ج 1 / 293 .
2- ([1]) - منتهی المطلب ,الحلی 1 / 293 .
3- ([2]) - منتهی المطلب ,الحلی 1 / 293 .
4- ([3]) - منتهی المطلب ,الحلی 1 / 293 .

علامه حلی

آیه: «صلوا علیه»، امر برای وجوب است ((1)) .

عایشه به نقل از پیامبر صلی الله علیه واله :

خدای تعالی نمازی را بدون طهور (غسل یا وضو یا تیمم) و صلوات بر من نمی پذیرد ((2)) .

طحاوی:

هر وقت در خارج از نماز نام پیامبر صلی الله علیه واله برده شود صلوات واجب است. کرخی گفته است:

واجب ترین آن یک بار در طول عمر است ((3)).

نووی: صلوات رکن است.

صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله در نماز رکن است ((4)) .

بهوتی در کشف القناع: صلوات رکن است((5))

ص: 108


1- ([4]) - منتهی المطلب ,الحلی 1 / 293 .
2- ([1]) - منتهی المطلب ,الحلی 1 / 293 .
3- ([2]) - منتهی المطلب ,الحلی 1 / 293 .
4- ([3]) - روضة الطالبین ,النووی ج 1 / 53 _الشرط السادس الخطبة ط دار الکتب العلمیة –بیروت تحقیق عادل احمد .
5- ([4]) - کشف القناع ,البهوتی ج 1 / 433 فصل ثم یصلی ط دار بیضةن 1997م .

ابن لهیعه: عمرو بن شعیب گفت خدمت زینب دختر ابوسَلَمه شد، زینب گفت:

رسول خدا صلی الله علیه واله نزد ام سلمه بودند. که حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین وارد شدند، امام حسن علیه السلام را یک طرف (یک ران) و امام حسین علیه السلام را طرف دیگر و حضرت فاطمه علیها السلام را در دامان خود نشاندند، پس فرمودند:

رحمة الله و برکاته علیکم اهل البیت انّه حمید مجید ((1)) .

به روایت مطلب زیر اضافه شده است:

ام سلمه گریست، رسول خدا صلی الله علیه واله به او نظر کرد، فرمودند: سبب گریه است چیست؟

ص: 109


1- ([1]) - المعجم الکبیر : 24 / 281 / 713 والآیة 73 من سورة هود.

گفت: آنانرا تخصیص دادید به رحمت و برکات مرا و دخترم را وا نهادید؟ فرمودند تو و دخترت از اهل بیت هستید ((1)) .

در حدیث کساء از ام سلمه آمده است، پیامبر صلی الله علیه واله او را از داخل شدن زیر کساء با اهل بیت منع و فرمودند: تو به خیر هستی.

در نقل دیگر این روایت بدون آن اضافه آمده است، زیرا امکان ندارد ام سلمه و دخترش از اهل بیت باشند، و امکان ندارد پیامبر صلی الله علیه واله ام سلمه را به خاطر گریه اش به اهل بیت داخل کند!!!

ص: 110


1- ([2]) - أحمد فی المسند (6 / 296، 304) وفی الفضائل (986) والدولابی فی الذریة الطاهرة , رواه الطبرانی تحت الرقم : " 713 " من ترجمة ربیبة النبی زینب بنت أبی سلمة من المعجم الکبیر ج 24 ص 281 قال : حدثنا لمطلب بن شعیب الازدی ، حدثنا عبد الله بن صالح ، حدثنی بن لهیعة . . کان عند ام سلمة فدخل علیها بالحسن والحسین وفاطمة فجعل . . أنا وام سلمة جالستین . . خصصت هؤلاء . . وقال الهیثمی فی مجمع الزوائد 9 / 171 : رواه الطبرانی فی الکبیر والاوسط باختصار وفیه بن لهیعة وهو لین . أقول : والحدیث ضعیف بعمرو بن شعیب الابتری المترجم فی تهذیب التهذیب 8 / 48 ولمعارضته للاحادیث المتواترة الواردة فی هذا المقام .

روایت صحیح بدون اضافه:

ابوالحسن علی بن حسن و ابونجم بدر بن عبدالله، از ابوبکر خطیب، از ابراهیم بن مخلد بن جعفر عدل، از محمد بن احمد بن ابراهیم حکمی، از محمد بن سعد عوفی از پدرش از عمرو بن عطیه و حسین و حسن بن عطیه از عطیه از ابوسعید خدری از ام سلمه، که گفت: این آیه در خانه من نازل شد:

انما یرید اله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا

در خانه حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیه السلام بودند. گفت (و منهم) ((1)) .

در باب خانه بودم، گفتم: یا رسول الله من کجا هستم؟ فرمودند: تو در خیر و به سوی خیر هستی ((2)) .

38- ابوالفتح احمد بن محمد بن احمد بن سعید حداد (حیلدله) گفت:

ابوطاهر محمد بن محمد بن عبداله سنجی مرا از او خبر داد، من قاضی ابوبکر محمد بن حسین جریر دمشقی، من ابوجعفر محمد بن علی بن

ص: 111


1- ([1]) - تاریخ مدینة دمشق 14: 232 _ 233، وترجمة الإمام الحُسَیْن (ع): 371.
2- ([2]) - تاریخ مدینة دمشق 14: 233، وترجمة الإمام الحُسَیْن (ع): 372.

دحیم شیبانی در کوفه از احمد بن حازم بن ابی غزره از ابونعیم از عمران بن ابومسلم گفت:

از عطیه درباره آیه:

انما یرید اله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا پرسیدم، گفت: تو را از روی علم با خبر می کنم. ابوسعید به من گفت، آیه شریفه در خانه رسول خدا صلی الله علیه واله نازل شد که حضرت علی، حضرت فاطمه، حضرت حسن و حضرت حسین علیهم السلام حضور داشتند پیامبر صلی الله علیه واله کساء را بر آنان افکند، ام سلمه بر در خانه ایستاده بود گفت: ای پیامبر خدا منهم، فرمودند: تو هر خیر و به سوی خیر هستی ((1)) .

طریق دیگر:

ابوصالح عبدالصمد بن عبد الرحمن حنوی و ابوبکر لفتوائی نقل کرده اند. از ابو محمد رزق الدین عبدالوهاب تمیمی از ابو حسین احمد بن محمد بن احمد واعظ از احمد بن محمد بن سعید از حسین بن عبدالرحمن ازدی از ابی از عبدالنور بن عبداله، از هارون بن سعید از عطیه، گفت: از ابوسعید درباره آیه شریفه:

انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا

پرسیدم .

ص: 112


1- ([1]) - تاریخ مدینة دمشق 14: 233 _ 234، وترجمة الإمام الحُسَیْن (ع): 373. و مابین المعقوفات من المطبوعة.

گفت درباره رسول خدا صلی الله علیه واله ، حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم السلام نازل شده است ((1)) .

ص: 113


1- ([1]) - صحیح مسلم ج 4 ص 1873، والخصائص النسائی 89 ومسند احمد 6 / 292 حدیث ازواج النبی _ ط دار صادر _ بیروت وطبعة مصر ج1 ص185 وسنن الترمذی ج 5 / 31 سورة الاحزاب _ ط دار الفکر –بیروت و المستدرک ,الحاکم ج 2 / 416 _ جمعه اهل بیته _ ط دار المعرفة –بیروت والمستدرک ج3 ص150 طبعة حیدر آباد دکن.والسنن الکبری ,البیهقی ج 2 / 150 _ ط دار الفکر _ بیروت والعلاّمة المفسر الطبری فی تفسیره ج2 / 192 طبعة المیمنیة بمصر والحافظ أبو نعیم أحمد بن عبد الله الأصبهانی فی کتابه «دلائل النبوة» ص297 طبعة حیدر آبادو العلاّمة المفسر القرطبی فی «الجامع لأحکام القرآن» ج 2 ص 104 طبعة مصر سنة 1926 م و العلاّمة الأدیب الشهیر بأبی حیّان الأندلسی المغربی، المتوفَّی سنة 754 حیث أورد نزول الآیة الشریفة فی حق النبی وعلی وفاطمة والحسن والحسین: فی کتابه «البحر المحیط» ج2 ص479 _ طبعة مطبعة السعادة بمصر. وتفسیر ابن کثیر ج1 ص370 وتفسیر الفخر الرازی ج 8 ص 85 وذخائر العقبی ،الطبری الشافعی، 25 وفضائل الخمسة ج1 ص344، الدر المنثور 3 / 311 .: العلاّمة الزمخشری فی تفسیره «الکشاف» ج1 ص192 طبعة مصطفی محمّد.: العلاّمة الحافظ أبو بکر محمّد بن عبد الله المعروف بابن العربی المعاقری الأندلسی المالکی، المتوفَّی سنة 542 فی کتابه «أحکام القرآن» ج1 ص115 طبعة مطبعة السعادة بمصر.ومنهم الحافظ شمس الدین الذهبی فی تلخیصه المطبوع فی ذیل مستدرک الحاکم ج3 ص150 حیدر آباد. والعلاّمة الحافظ الشیخ عز الدین أبو الحسن علی بن محمّد الجزری الشهیر بابن الأثیر فی کتابه «أسد الغابة» ج4 ص25 طبعة الأولی مصر.: العلاّمة سبط بن الجوزی فی «التذکرة» ص17 طبعة النجف.: العلاّمة البیضاوی فی تفسیره ج2 ص22 طبعة مصطفی محمّد بمصر .المصنف ،ابن أبی شیبة الکوفی _ المتوفی سنة 235 هج _ طبعة 1 ،1989 م ،تحقیق سعید اللحام ،دار الفکر ،بیروت، 8 / 564 ما ذکروا فی أهل نجران ،دلائل الصدق 2 / 130 آیة 6 .واقبال الاعمال لابن طاووس ج 2 ص 244 والبحار ج 21 ص 276 .

چون این آیه نازل شد رسول خدا صلی الله علیه واله ، امام علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم السلام فراخواندند و فرمودند:

اللهم هولاءب اهلی ((1)) .

خدایا اینان اهل من هستند و پیامبر صلی الله علیه واله فرمودند:

ان الله حبل ذریتی فی صلب علی ((2)) .

خداوند ذریه مرا در صلب عی علیه السلام قرار داده است.

مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری حدیث کساء را در کتاب صحیح خود از عایشه نقل کرده:

رسول خدا صلی الله علیه واله حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم السلام را جمع نمود و فرمود:

ص: 114


1- ([1]) - تاریخ مدینة دمشق 14: 234، وترجمة الإمام الحُسَیْن (ع): 375.
2- ([2]) - مآثر الانافة 1 / 101 ،المعجم الکبیر 3 / 43 ،لسان المیزان 3 / 1683،موسوعة أطراف الحدیث 3 / 148 .

انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا ((1)) .

اهل بیت همین عده هستند و بس، همسران پیامبر صلی الله علیه واله داخل اهل بیت نیستند، گروه بسیاری از علماء این روایت را نقل کرده اند از جمله: ترمذی، ابوعیسی محمد بن عیسی بن سدرة ترمذی در کتاب صحیح خود ((2)) .

حاکم نیشابوری در (المستدرک علی الصحیحین) ((3)) .

جابر جعفی از امام باقر علیه السلام روایت کرد، پیامبر صلی الله علیه واله فرمودند:

من صلی صلوة لم یصل فیها علی و علی آل بیتی لم تقبل منه 4

هر که نماز بگزارد و در آن بر من و اهل بیتم صلوات نفرستد نماز از او پذیرفته نمی شود.

تحریف ابن تیمیه اشخاص اهل بیت

دشمنی و عداوت ابن تیمیمه ناصبی با اهل بیت علیهم السلام در تحریف و تفسیر او از اهل بیت در آیه شریفه خود را نشان داده است او گفته است

ص: 115


1- ([1]) - صحیح الترمذی / ج 2 / ص 393 و ص 467 , مسند ابن حنبل / ج 6 / ص 313.
2- ([2]) - المستدرک علی الصحیحین / ج 3 / ص 146.
3- ([3]) - صحیح البخاری –باب الاذان للمسافر ,وسائل الشیعة باب 42 من ابواب الذکر .

مراد از اهل بیت همسران پیامبر اکرم صلی الله علیه واله و بنی هاشم هستند و صلوات زیر را نقل کرده است:

اللهم صل علی محمد و علی ازواجه و ذریته ((1)) .

او با این نیرنگ نص صریح قرآن و احادیث نبوی را با توسعه دادن و اثره اهل بت بی محتوا نموده است، می دانیم که تمام این افراد خلیفه و جانشین پیامبر صلی الله علیه واله نیستند، اثبات کردیم که روایات صحیح شیعه و اهل سنت آمده است:

رسول خدا صلی الله علیه واله فرموده بگویید:

اللهم صل علی محمد و عبدک و رسولک کما صلیت علی آل ابراهیم و بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم ((2)) .

و این نیرنگی است از جانب ابن تیمیه ناصبی برای گمراه ساختن مردم و تحریف شریعت رسول خدا صلی الله علیه واله.

ص: 116


1- ([1]) - الفتاوی الکبری_المؤلف : أحمد بن عبد الحلیم بن تیمیة الحرانی أبو العباس ج 2 /353 و ج2/354. عدد الأجزاء : 5 _ مصدر الکتاب : موقع الإسلام.
2- ([2]) - صحیح البخاری ج 4 / 118 کتاب بدء الخلق و ج 6 / 27 سورة الاحزاب و ج 7 / 156 کتاب الدعوات _ ط دار الفکر _بیروت وصحیح مسلم ج 2 / 16 باب الصلاة علی النبی ط دار الفکر _بیروت و وشرح مسلم ,النووی ج 4 / 125 _الصلاة علی النبی ط دار الکتاب العربی 1987م .

تعیین افراد اهل بیت علیهم السلام توسط ابن ثیمیه همزمان تکذیب خود

وی می گوید:

در کتب صحاح آمده است: رسول خدا صلی الله علیه واله کساء را بر حضرت علی، حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام افکند سپس فرمودند:

اللهم هؤلاء اهل بیتی فاذهب منه الرجس و طهرهم تطهیرا ((1)) .

ابن تیمیه می گوید: اما حدیث کساء حدیثی صحیح است، که احمد و ترمذی از طریق ام سلمه و مسلم در صحاح خود از طریق عایشه روایت کرده اند:

خلاصه نظر ابن تیمیه:

اما حدیث کساء، حدیثی صحیح است ((2)) .

در کتب صحاح اهل سنت آمده است: رسول خدا صلی الله علیه واله کساء را بر حضرت علی حضرت فاطمه، حضرت حسن و حضرت حسین علیهم السلام افکندند سپس فرمودند،

ص: 117


1- ([1]) - منهاج السنة _ابن تیمیة ج 2 / 121 , 250 .
2- ([2]) -منهاج السنة 3 / 4 و 4 / 20 .

هؤلاء اهل بیتی و خاصیتی فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا ((1)) .

ام سلمه عرضه داشت: و من یا رسول الله، پیامبر صلی الله علیه واله فرمودند:

انک علی خیر.

حاکم گفته است: حدیث با توجه به شرط بخاری ((2)) .

در نقل دیگر آمده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه واله به ام سلمه

فرمودند: از اهل بیت من به کناری برد، من در گوشه ای از خانه رفتم ((3)) .

ممانعت پیامبر صلی الله علیه واله از داخل شدن زیر کساء و پیوستن به اهل بیت علیهم السلام دلالت دارد که همسران پیامبر صلی الله علیه واله جزء اهل بیت نیستند و اهل بیت عبارتند از رسول اکرم صلی الله علیه واله ، امام علی، حضرت فاطمه و فرزندان شان یازده امام معصوم علیهم السلام

ص: 118


1- ([1]) - مسند احمد 6 / 292 حدیث ازواج النبی _ ط دار صادر _ بیروت وسنن الترمذی ج 5 / 31 سورة الاحزاب _ ط دار الفکر –بیروت و المستدرک ,الحاکم ج 2 / 416 _ جمعه اهل بیته _ ط دار المعرفة –بیروت والسنن الکبری ,البیهقی ج 2 / 150 _ ط دار الفکر _ بیروت .
2- ([2]) - المستدرک ,الحاکم ج 2 / 416 _ جمعه اهل بیته _ ط دار المعرفة –بیروت .
3- ([3]) - المصنف ,ابن ابی شیبة -المتوفی سنة 235هج _ ج 7 / 501 فضائل علی بن ابی طالب _ ط 1989م دار الفکر –بیروت –تحقیق اللحام .

ابن حجر عسقلانی گفته است: به این ترتیب آشکار می گردد مرجع اهل بیت پیامبر علیهم السلام فقط به حضرت خدیجه علیها السلام است و نه غیر از ایشان ((1)) .

نظر ابن تیمیه درباره آیه مباهله:

اینکه پیامبر اکرم صلی الله علیه واله امام علی، حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام را برای مباهله با خود برد حدیث صحیح است که مسلم از سعد به ابی وقاص نقل نموده است بنابراین ابن تیمیه نزول آیه مباهله را در حق پیامبراکرم، امام علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم السلام صحیح ((2)) .

و همچنین حدیث کساء را درباره این بزرگواران صحیح دانسته است .

پس تلاش نموده با خدعه و پشت هم اندازی، عداوت ناصبی خود را بکار برده تا آیه و قرآن و حدیث کساء را بی محتوا سازد.

هدف او آنست که فضیلت هائی که درآیات قرآن و احادیث نبوی در حق اهل بیت علیهم السلام وارد شده لغو و بیهوده است و این همان معنی

ص: 119


1- ([1]) - فتح الباری ,ابن حجر العسقلانی _ المتوفی سنة 852 هج _ ج 7 / 104 باب تزویج النبی _ ط دار المعرفة _ بیروت .
2- ([2]) - منهاج السنة ج 7 / 122_130.

کفر آشکار اوست ابن تیمیه با خدا و رسول امین او با این دشمنی ها و توجیهات اعلان جنگ داده و در دفاع از غاصبان خلافت در صف محاریان با اهل بیت نبوی علیهم السلام قرار گرفته است.

تبعیت از آیاتی که موجب ذکر اهل بیت علیهم السلام در نماز است.

سوره فاتحه

اهدنا الصراط المستقیم ((1))

روایات اهل سنت:

دلالت آیه بر ولایت:

احمد بن حنبل می گوید: کسی که ولایت را برای امام علی علیه السلام ثابت نداند از حمار گمراه تر است ((2)).

در آیه شریفه:

ص: 120


1- ([1]) - سورة الفاتحة 1 / 6 .
2- ([2]) - المدخل ،ابو عبد الله القیروانی الشیروانی ص 25 ،طبعة المنیریة ، مصر، و التمهید والبیان ،محمد بن یحیی الاندلسی 173 ،طبعة بیروت ، أئمة الفقه التسعة ، عبد الرحمن الشرقاوی 2 / 28 ،طبع الهیئة المصریة العامة للکتاب .

{(وَلَقَدْ ذَرَأنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الجِنِّ وَالإنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لا یَسْمَعُونَ بِهَا اُوْلَئِکَ کَالأنْعَامِ بَلْ هُمْ أضَلُّ اُوْلَئِکَ هُمُ الغَافِلُون) ((1)) .

ابن حنبل منحرفین از اما علی علیه السلام و تارکان ولایتش را کافر دانسته است.

این موضوع نشان می دهد ولایت و خلافت برای امام علی علیه السلام امری است واجب از تمرین ارکان دین اسلام است.

لذا شافعی گفته است:

علی حبه جُنه قسیم النار و الجنه

وصی المصطفی حقا امام الانس و الجنه((2))

پیامبر صلی الله علیه واله فرمودند:

ص: 121


1- ([1]) - سورة الاعراف 179 .
2- ([2]) - ینابیع المودة –القندوزی الحنفی ج 1 / 254باب 15 فی عهد النبی باب 21 تفسیر من یشری نفسه –تحقیق الحسینی _ ط 1 _ 1416 هج وص 285 _طبعة اسلامبول ومجمع الاداب فی معجم الالقاب, عبد الرزاق کمال الفوطی ج 3 / 594 القسم الاول _ ط بغداد وعیون المعجزات ص 29 ونوادر المعجزات, محمد بن جریر الطبری 39 فی دلائل أمیر المؤمنین والبحار ج 53 / 48 الحسین بن علی علیه السلام -تحقیق البهبودی –ط احیاء التراث –بیروت وفرائد السمطین ج 1 / 326, والشفاء باب المعجزات ص 86 .

من احب ان یحیا حیاتی و یموت مماتی و یسکن جنه الخلد التی وعدنی ربی عزوجل غرس قضبانها بیده فلیقول علی بن ابیطالب فانه لن یخرجکم من هدی و لن یدخلکم فی ضلاله ((1)) .

هر که دوست دارد حیاتش حیات من، مماتش ممات من باشد و در بهشت خلد که خدای عزوجل مرا به آن وعده داده، درختانش را به دست قدرت خود غرس نموده باید علی بن ابیطالب را دوست داشته باشد او هرگز شما را از راه هدایت بیرون نمی برد و شما را به گمراهی نمی کشاند. ((2)) .

امام محمد باقر علیه السلام فرمودند:

آخر فریضة انزلها الله تعالی الولایة

آخرین امر واجبی را که خدای تعالی نازل فرمود: ولایت بود ((3)) .

ص: 122


1- ([1]) - المستدرک ،الحاکم 3 / 128 موضوع أنت سید فی الدنیا وسید فی الآخرة ،وقال حدیث صحیح الاسناد ولم یخرجاه ،تحقیق المرعشلی ،طبعة دار المعرفة ،بیروت ،کنز العمال 6 / 155 ،ح 2577 ،منتخب کنز العمال ج 5 32 ،حلیة الأولیاء ،ابو نعیم 4 / 350 ،مجمع الزوائد 9 / 108 ،باب قوله: من کنت مولاه ،طبعة 1988 م دار الکتب العلمیة ،بیروت، تاریخ دمشق ترجمة الإمام علی ،فرائد السمطین ،الحموینی الشافعی 1 / 55 ،ینابیع المودة 126،المعجم الکبیر ،الطبرانی 5 / 220 .
2- ([2]) - تفسیر القمی 1 / 162 ،عنه البرهان 2 / 223 .
3- ([3]) - تفسیر القمی 1 / 162 ،عنه البرهان 2 / 223 .

عمر بن ابن عباس گفت: سزاوارترین اصحاب که آنان را بر کتاب خدای تعالی و سنت پیامبرشان وا می دارد دوست تو علی ابن ابیطالب علیه السلام است

به خدا سوگند اگر خلیفه می شد آنان را بر طریق روشن و صراط مستقیم هدایت می کرد ((1)) .

این است تاکید عمر درباره نزول آیه «الصراط المستقیم» در سوره مبارکه فاتحه در شان امام علی علیه السلام و عموم اهل بیت علیهم السلام.

ثعلبی ((2)): در تفسیر خود «کشف البیان فی تفسیر القرآن در باره آیه شریفه اهدنا الصراط المستقیم مذکور می گوید:

مسلم بن حیان می گوید از ابوبریده شنیدم می گفت: منظور صراط محمد و آل آن حضرت علیهم السلام و پناه بردن به خدای تعالی از صراط کسانی است که مشمول غضب خدای تعالی هستند ((3)).

ص: 123


1- ([1]) - شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید 6 / 327 ،نبذ من کلام عمرو بن العاص ،و ج 11 / 10 عدم الرجوع الیهما فی الرأی ،و ج 12 / 52 نکت من کلام عمر ،تحقیق محمد ابو الفضل ،طبعة دار احیاء الکتب العربیة ،بیروت ،اعلام الدین ،الدیلمی ،المتوفی فی القرن الثامن ،طبعة مؤسسة آل البیت ،قم .
2- ([2]) - أبو إسحاق الثعلبی النیسابوریمن کبار مفسری العامة , المتوفَّی سنة 427 ه- ، صاحب تفسیر الکشف والبیان.
3- ([3]) - غایة المراد،الشهید الاول 246.

خدای تعالی ذکر آیه: «اهدنا الصراط المستقیم» را در نماز واجب فرموده تا نمازگزار دعا کند خدای تعالی او را توفیق اقتداء به راه اهل بیت علیهم السلام عطا فرماید و اعتقاد و انقیاد از آنان را برای او هموار و آسان سازد، زیرا آنان پیشوایان ملت ها، امامان عالم هستی و سروران و بزرگان مردم هستند.

و دشمنان شان کسانی هستند که پیامبر صلی الله علیه واله را در حیات و مماتش آزار دادند و خلافت امام علی علیه السلام را غصب کردند و آنرا حزبی 1 و میراثی نمودند

وکیع بن جراح به اسناد خود در تفسیرش از عبداله بن عباس درباره آیه شریفه:

«اهدنا الصراط المستقیم»

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند بندگان بگوئید:

ما را به محبت و دوستی محمد و اهل بیتش علیهم السلام راهنمایی و ارشاد فرما 2

در حدیث آمده است: صراط دو گونه است: یکی برای دنیا که آن ولایت اهل بیت علیهم السلام است. و دوم صراط آخرت، یعنی ما را به راه اعتقاد حق هدایت فرما، و صراط مستقیم به دلیل آیات قرآن همان امام علی علیه السلام است

و پیامبر اکرم صلی الله علیه واله به امام علی علیه السلام فرمودند:

ص: 124

انت النبأ العظیم و الصراط المستقیم و انت المثل الاعلی ((1)) .

تو خبر بزرگ صراط مستقیم و تو مثل اعلی هستی

آیا ممکن است با اعتقاد به غاصبان خلافت و پیروی از آنان و عمل به فقه آنان وارد بهشت شد؟

چگونه خدای تعالی راضی می شود از کسی که از صراطش منحرف و تعالیمش را ترک و از شریعتش نافرمانی می کند؟

المغضوب علیهم

در سوره فاتحه کسانی هستند که اهل بیت را آزار داده خلافت شان را غصب و دین شان را تغییر داده اند.

پیامبر اکرم فرمودند:

یا علی، اخواتک یفرحون فی ثلاثة سوء ظن عند خروج التفهم و انا شاهدهم و انت. و عند المسئله فی قیورهم و عند العرض الاکبر، عند الصراط اذا سئل الخلق عن ایمانهم فلم یجییوا ((2)) .

ص: 125


1- ([1])- شواهد التنزیل، الحاکم الحسکانی الحنفی 1 / 79 ،عیون أخبار الرضا، الصدوق 1 / 9، مناقب آل أبی طالب، ابن شهر آشوب 2 / 272، البحار 9 / 197، تفسیر القمی 1 / 159، الکافی 1 / 416.
2- ([2]) - الأمالی للصدوق 656 / 891، بشارة المصطفی 180، فضائل الشیعة 56 / 17، تفسیر فرات 266 / 360 .

یا علی علیه السلام ، برادر انت در سه هنگام شاد می شوند، هنگام خروج جان شان، من و تو شاهد هستیم. 2 هنگام پرسش در قبر، و به هنگام قیامت، نزد صراط، که از مردم درباره ایمان شان سوال می شوند پاسخ نم دهند.

شیعیان مسرور و شاد به سوی بهشت می روند و دشمنان اهل بیت علیهم السلام به دوزخ می روند

سفیان ثوری ازسدی و در تفسیر وکیع بن جراح از سفیان ثوری ازسدی از اسباط و مجاهد از عبداله بن عباس درباره آیه شریفه:

اهدنا الصراط المستقیم ((1))

پیامبر صلی الله علیه واله فرمودند:

ارشدنا الی حب النبی صلی الله علیه واله و اهل بیته 3 و ولایتهم

خدایا ما را به محبت پیامبر صلی الله علیه واله و اهل بیتش علیهم السلام و ولایت شان ارشاد و راهنمای فرما

سفیان ثوری وسدی پذیرفته اند ولایت امام علی علیه السلام رکن و پایه دین و یقین است لذا آنها یادآور شده اند و به ذکر محبت اهل بیت علیهم السلام اکتفا نکرده اند.

امام علی علیه السلام به این کراء فرمودند:

ص: 126


1- ([1]) - سورة الفاتحة 1 / 6 .

نحن اصحاب الاعراف نعرف انصارنا بسیماهم، و نحن الاعراف یوم القیامه بین الجنة و النار، و لا یدخل الّا من عرفناه و لا یدخل النار الّا من انکرنا و انکرناه، و ذلک بان الله عزوجل لو شاء عرّف للناس نفسه حتی یعرفوه وحده و یأتوه من بابه ولکنّه جعلنا ابوابه و صراطه و بابه الذی یؤتی عنه، فقال فیمن عدل من ولایتنا و فضّل علینا غیرنا فافهم (عن الصراط لناکبون) ((1)) .

اصحاب اعراف ما هستیم، یاران خود را از سیمای شان می شناسیم روز قیامت بین بهشت و دوزخ ما هستیم، به بهشت داخل نمی شود مگر کسی که ما را بشناسد و ما هم او را بشناسیم، و به آتش داخل نمی شود مگر کسی که ما را نشناسد و ما هم او را نشناسیم. خدای عزوجل اگر می خواست خود را به مردم معرفی می فرمود تا فقط او را بشناسند و از باب او در آیند لکن خداوند ما را باب های خود و همان بابی قرار داده که از آن باید وارد شد و درباره کسانی که از ولایت ما منحرف گشته و دیگران را بر ما فضیلت و برتری داده فرموده است:

عن الصراص لتاکبون 1

و در آیه شریفه درباره اعراف فرموده است:

ص: 127


1- ([1]) - سورة المؤمنون 74 . الاحتجاج 1 / 337 - 338 .

و علی الاعراف رجال یعرفون کلا بسیماهم و نادوا اصحاب الجنه ان سلام علیکم لم یدخلوها و هم یطمعون ((1)) .

توجه:

مردانی که بر اعراف هستند: پیامبر اکرم صلی الله علیه واله و اهل بیت طاهرین آن حضرت هستند و آنان: امام علی، حضرت فاطمه، امام حسن، امام حسین، امام سجاد، امام محمد باقر، امام صادق، امام کاظم، امام رضا، امام جواد، امام هادی، امام حسن عسکری و امام مهدی صلوات الله و سلامه علیهم هستند.

(یعرفون کلا) تمام اهل بهشت و دوزخ را می شناسند.

(بسیماهم) خدای تعالی نشانه هائی بر آنان قرار داده که از یکدیگر قابل تشخیص دهند.

ثعلبی، ابن جوزی و هیثمی گفته اند: اهل بیت دوستان شان را از سفیدی سیمای شان و دشمنان شان را از سیاهی چهره های شان می شناسند ((2)) .

امام علی علیه السلام فرمودند:

ص: 128


1- ([1]) - سورة الأعراف 7 / 46.
2- ([2]) - تفسیر الثعلبی، الآیة، الصواعق المحرقة ابن حجر الهیتمی 101، شواهد التنزیل، الحسکانی بثلاثة اسانید 1 / 263، أواسط الذکر، السمهودی 11، زاد المسیر، ابن الجوزی 7 / 266،تفسیر ابن کثیر 2 / 227 .

نحن اصحاب الاعراف من عرفناه بسیماه ادخلناه الجنه ((1)) .

ما اصحاب اعراف هستیم هر که را از چهره اش بشناسیم داخل بهشت می کنیم

اما گروهی در دنیا اصحاب اعراف را به قتل رساندند: پیامبر اکرم صلی الله علیه واله ، حضرت فاطمه سیدة زنان هر دو جهان، ((2)) .

ص: 129


1- ([1]) - ارجح المطالب 84، کشف الغمة ج1 ص324، ینابیع المودة، القندوزی الحنفی 102.
2- ([2]) - السنن الکبری ،النسائی 4 / 252 بدء علة النبی ،و 5 / 147 ذکر اختلاف الفاظ الناقلین ،خصائص النسائی 119 ح8386 ،موضوع فاطمة سیدة النساء ،المستدرک ،الحاکم 3 / 156 اذا سافر النبی کان آخر الناس عهداً بفاطمة ،تحقیق المرعشلی ،فتح الباری 7 / 82 باب فضل عائشة ،ط دار المعرفة ،بیروت ،عمدة القاری ،العینی 16 / 279 ،ط احیاء التراث العربی ،بیروت ،مسند ابی داود 197 عائشة أم المؤمنین ط دار المعرفة ،بیروت ،المصنف ،ابن ابی شیبة 7 / 527 ما ذکر فی عائشة ،ط دار الفکر ،بیروت 1989 م ط 1 ،الاستیعاب 4 / 1822 تحقیق البجاوی ط 1 ،1412 ه- ط دار الجیل ،بیروت ،کنز العمال 12 / 110 ح 34232 و 34233 ،تفسیر السمعانی 4 / 302 ط 1 ،1997 م ط دار الوطن ،الریاض ، تاریخ دمشق 24 / 134 تحقیق علی شیری ط 1415 ه- دار الفکر ،بیروت ،المعجم الکبیر ،الطبرانی 23 / 133 قصة الافک ،ط احیاء التراث العربی ،بیروت ،سیر اعلام النبلاء ،الذهبی 2 / 118 ،ط 9 ،1993 م ،مؤسسة الرسالة ،بیروت ،البحار 97 / 384.

سید و سرور زنان اهل بهشت ( ((1)).

آیه قرآن:

صراط الذین انعمت علیهم ((2)) .

سؤال: خدای تعالی در سوره مبارکه حمد، بر چه کسانی انعام و نام آنان را در نماز واجب نموده است؟

ص: 130


1- ([1]) - صحیح البخاری 4 / 183 باب علامات النبوة ح3426 و ح5928 ، ط 1981 م دار الفکر ،بیروت ،سنن مسلم 5 / 56 ح98 ، صحیح الترمذی 5 / 326 ،ح 3870 ،ط 2 ،1983 م دار الفکر ،بیروت ،سنن ابن ماجة 1 / 518 ،ح1621 ، خصائص النسائی 116 فاطمة سیدة نساء اهل الجنة ،ط مکتبة نینوی ،طهران ، مسند أحمد 5 / 391 حدیث حذیفة بن الیمان ،ط دار صادر ،بیروت ،فضائل الصحابة ،النسائی 58 حذیفة بن الیمان ،ط دار الکتب العلمیة ،بیروت ،مسند احمد 3 / 80 ،مسند ابی سعید ،و 5 / 391 حدیث حذیفة بن الیمان ،ط دار صادر ،بیروت ،أُسد الغابة 7 / 223 ،المستدرک ،الحاکم 3 / 151 ان فاطمة سیدة نساء أهل الجنة ،و ج 4 / 44 وفاة زینب ، تحقیق المرعشلی ،فتح الباری 7 / 63 باب مناقب قرابة رسول الله ،ط 2 ،دار المعرفة ،بیروت ،مجمع الزوائد ،الهیثمی 9 / 201 ،باب مناقب فاطمة ط 1988 م ،دار الکتب العلمیة ،بیروت ، صحیح ابن حبان 15 / 402 مناقب فاطمة ط 3 ،1993 م مؤسسة الوفاء ،بیروت ،المناقب ، الخوارزمی 35 ،ط دار الفکر ،بیروت 1983 م ط 2 .
2- ([2]) - سورة الفاتحة 7 .

این آیه درباره ولایت امام علی علیه السلام نازل شده است:

خطیب مؤلف تاریخ بغداد از ابن عباس نقل کرده، به پیامبر اکرم صلی الله علیه واله گفتم: یا رسول الله آیا برای بهشت جوازی هست؟ (به تعبیر امروز گذرنامه ای باید گرفت = مترجم)

پیامبر اکرم صلی الله علیه واله فرمودند آری، پرسیدم آن چیست؟ فرمودند: حب علی بن ابیطالب علیه السلام ((1)) .

حسکانی حنفی: حافظ حاکم حسکانی حنفی در شواهد التنزیل به اسناد خود از عبدالرحمن بن زید بن اسلم از پدرش درباره آیه شریفه:

صراط الذین انعمت علیعم

از عبدالرحمن بن زید بن اسلم از پدرش درباره آیه شریفه:

صراط الذین انعمت علیهم

می گوید: پیامبر اکرم صلی الله علیه واله فرمودند:

علی بن ابیطالب علیه السلام و شیعیانش ((2)) .

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند:

لکل شیی جواز، و جواز صراط حب علی بن ابیطالب علیه السلام ((3)) .

ص: 131


1- ([1]) - تاریخ بغداد 3 / 161 / 1203، تاریخ دمشق 42 / 244 / 8762 .
2- ([2]) - شواهد التنزیل ،الحاکم الحسکانی الحنفی 1: 66.
3- ([3]) - مقتل الحسین للخوارزمی 1 / 39 ،المناقب لابن شهر آشوب 2 / 156، بحار الأنوار 39 / 202 / 23 ،المناقب ،للخوارزمی 71 / 48 ، فرائد السمطین ،الحموینی الشافعی 1 / 292 / 230، مائة منقبة 107 / 52 ، کشف الغمّة 1 / 103، إرشاد القلوب 235 .

برای هر چیز جوازی است، جواز عبور از صراط دوست داشتن علی بن ابیطالب علیه السلام است و پیامبر اکرم صلی الله علیه واله فرمودند:

اذا کان یوم القیامه یعقد علی بن ابی طالب علی الفردوس و هو جبل قد علی علی الجنه، و فوقه عرش رب العالمین، و من سفحه تتفجر انهار الجنه و تتفرق فی الجنان و هو جالس علی کرسی من نور یجری بین یدیه التسنیم 4 ولایته و ولایة اهل بیته، یشرف علی الجنه فیدخل محبیه الجنه و مبغضیه النار ((1)) .

روز قیامت که می شود، علی بن ابیطالب بر فردوس می نشیند و آن کوهی است مشرف بر بهشت که بالاتر از آن عرش پروردگار است و از دامنه آن نهرهای بهشت جاری می شود و در آن منشعب می گردند بر کرسی از نور نشسته و از برابرش تنسیم((2)) جاری می گردد. ولایت او،

ص: 132


1- ([1]) - کنز العمّال 11 / 621 / 33022 ،المناقب للخوارزمی 71 / 48، مقتل الحسین ،الخوارزمی الحنفی 1 / 39، فرائد السمطین ،الحموینی الشافعی 1 / 292 / 230، مائة منقبة 107 / 52، المناقب لابن شهر آشوب 2 / 156، کشف الغمّة 1 / 103، إرشاد القلوب 235 ،المتّفق والمفترق 1 / 521 / 276 ،فضائل الشیعة 48 / 4، الأمالی للصدوق 679 / 927 ،الأمالی للطوسی 133 / 212، بشارة المصطفی 71 .
2- ([2]) - ماء بالجنّة یجری فوق الغُرَف والقُصور (تاج العروس 16 / 370) .

ولایت اهل بیتش بر بهشت محبان خود را داخل بهشت و دشمنان خود را داخل دوزخ می کند ((1)) .

ابوبکر نقل کرده: پیامبر اکرم صلی الله علیه واله فرمودند:

لا یجوز احد الصراط الا من کتب له علی علیه السلام الجواز ((2)) .

هیچ کس از صراط نمی گذرد مگر کسی که علی علیه السلام برای او جواز عبور نوشته باشد.

صراط الذین انعمت علیهم:

کسانی که به آنان با توفیق دینت، و ولایتت، طاعتت و عبادتت انعام فرموده ای که آنان پیامبران و اوصیاء آنان است.

در این آیه شریفه عظمت نعمت، خیر فراوان، و نورانیت آنرا بیان می فرمایند.

ذهبی شاگرد ابن تیمیه در شرح امام علی بن ابیطالب علیه السلام می گوید:

ص: 133


1- ([1]) - کنز العمّال 11 / 621 / 33022 ،المناقب للخوارزمی 71 / 48، مقتل الحسین ،الخوارزمی الحنفی 1 / 39، فرائد السمطین ،الحموینی الشافعی 1 / 292 / 230، مائة منقبة 107 / 52، المناقب لابن شهر آشوب 2 / 156، کشف الغمّة 1 / 103، إرشاد القلوب 235 ،المتّفق والمفترق 1 / 521 / 276 ،فضائل الشیعة 48 / 4، الأمالی للصدوق 679 / 927 ،الأمالی للطوسی 133 / 212، بشارة المصطفی 71 .
2- ([2]) _ الصواعق المحرقة ،الهیثمی ص 193 ،طبعة 2 ،1985 م ،دار الکتب العلمیة ،بیروت .

مناقب این امام را در یک جلد مجزا آورده ام و نام آن را: «فتح المطالب و مناقب علی علیه السلام گذارده ام» ((1)) .

ذهبی در واقع اندکی به عظمت امام علی علیه السلام پی برده، که آنحضرت مولای مسلمانان امام آنان و خلیفه پیامبر اکرم صلی الله علیه واله هستند، هر که از آنحضرت روی بگرداند از دین برگشته و هر که ولایت آنحضرت را پذیرفته، به مرتبه یقین رسیده است. از همین روی او کتاب جداگانه ای درباره امام علی علیه السلام تالیف نموده است.

امام محمد باقر علیه السلام فرموده اند:

گروه بندگان بگوید: خداوندا ما را به حب پیامبر اکرم صلی الله علیه واله و اهل بیت آن حضرت و ولایت شان راهنمایی فرما ((2)) .

خواننده عزیز:

کسانی که صادقانه بر صراط اهل بیت علیهم السلام که همان صراط مستقیم است رفتار کنند و از آنان پیروی نمایند کسانی هستند که روز قیامت باگذر از صراط رستگار می شوند.

و آنانکه بر روش مخالفان اهل بیت علیهم السلام سیر می کنند از صراط مستقیم منحرف و در قیامت با صورت به دوزخ خواهند افتاد.

ص: 134


1- ([1]) - تذکرة الحفاظ ،الذهبی 1 / 10 ،المتوفَّی سنة 748 هجریة،أمیر المؤمنین علی ،طبعة احیاء التراث العربی ،بیروت .
2- ([2]) - سورة المؤمنون 74 . الاحتجاج 1 / 337 - 338 .

در حدیث آمده است:

صراط الذین انعمت علیهم:

شیعیان امام علی علیه السلام هستند که خدای تعالی به وسیله ولایت امام علی علیه السلام به آنان انعام فرموده، بر آنان خشم نگرفته و آنان گمراه نگردیده اند ((1)) .

المغضوب علیهم:

مقصود ناصبیان و خوارج هستند از جمله آنان وهابیان و یهود هم پیمانان دائمی یکدیگر. که بزودی امام مهدی علیه السلام و عیسی پیامبر علیه السلام آنان را به محاکمه خواهند کشید.

ولا الضالین: مراد از آن: مسیحیان هستند که خدای تعالی در آیه فرموده است قد ضلوا من قبل ...

بنابراین امام علی علیه السلام امام عادل، مولی و امیر مسلمانان است همانگونه که ابراهیم پیامبر علیه السلام فرمود:

و اذا یتلی ابراهیم ربه بکلمات فاتمهن قال انی جاعلک للناس اماما قال و من ذریتی قال لا ینال مهدی الظالمین ((2)) .

ص: 135


1- ([1]) - الأمالی للصدوق 656 / 891، بشارة المصطفی 180، فضائل الشیعة 56 / 17، تفسیر فرات 266 / 360 .
2- ([2]) - البقرة 127 .

و این ظالمان همان کسانی هستند که خلافت را غصب و پیامبر اکرم و اهل بیت گرام و بزرگوارش را آزار دادند.

نتیجه:

ذکر پیامبر اکرم و آل آن حضرت در نماز طبقه آیه شریفه

اهدنا الصراط المستقیم

واجب است، آنان به اتفاق علماء شیعه و تسنن صراط مستقیم هستند.

و بر حسب آیه مبارکه: ان اله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلو علیه و سلموا تسلیما ((1)) .

و طبق آیه شریفه: سلام علی آل یاسین 2 .

به نقل گروهی از مفسرین از ابن عباس مراد از آن: سلام علی آل محمد صلی الله علیه واله است.

و لذا شافعی فرستادن صلوات را بر پیامبر اکرم و آل آن حضرت در تشهد واجب می داند و اگر غفلت کرد یا عمداً ترک نمود نمازش باطل و باید آن را اعاده کند ((2)) .

ص: 136


1- ([1]) - معانی الاخبار 36 ح 8 ،شواهد التنزیل ،الحسکانی الحنفی 1 / 66.
2- ([2]) - الام ,الشافعی ج 1 / 140 ط 2 _ 1983 م _ ط دار الفکر –بیروت سنن الدارمی 1 / 310 مسند ابی الجعد ص 40 .

سبب دور شدن از اهل بیت علیهم السلام

لا تکثروا من الذنوب فانها تحول بینکم و بین ولائنا

گناهان را زیاد نکنید زیرا بین شما و بین ولایت ما حامل می شود.

در سوره فاتحه دعایی است برای هر فرد مسلمان که از خدای تعالی هدایت به سوی ولایت امام علی علیه السلام را خواستار شود و بگوید: «اهدنا الصراط المستقیم» تا از رستگاران شود رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند:

تنقسم امتی الی الثلاث و سبعین فرقه کلهم فی جهنم الا علی علیه و شیعته ((1)) .

امت من هفتاد و سه گروه می شود تمام آنان در جهنم هستند مگر امام علی علیه السلام و شیعیانش سید و آقای پیامبران:

یا علی انت و شیعتک الفائزون یوم القیامه ((2)) .

ص: 137


1- ([1])- مناقب الإمام علی، الخوارزمی الحنفی 331، أرجح المطالب 83، تفسیر الدر المنثور، السیوطی ج3 ص149، شواهد التنزیل، الحسکانی ج1 ص204. فتح الباری، ابن حجر 13 / 46 .
2- ([2])- الصواعق المحرقة ، ابن حجر المکی ، ص 152 ، الدر المنثور فی التفسیر المأثور ، السیوطی،ج 6 ص 379 ، کفایة الطالب ، الکنجی 175 ، 245 ، المناقب للخوارزمی 66 ، بشارة ، المصطفی 16 و153 ، الخصال 496/5 ، الأمالی للصدوق 149/146 ، البحار 15/107 ، کنوز الحقائق 1/150 ، أمالی الطوسی 72/104 ، مناقب ابن شهر آشوب 3/76 .

یا علی تو و شیعیان تو روز قیامت رستگاران هستید.

و نیز فرمودند:

و ان تولوا علینا تجدوه هادیا یا مهدیا سلک بکم الطریق المستقیم ((1)) .

و اگر علی علیه السلام را بپذیرند او را هدایت شده و هدایت کننده می یابند شما را به راه مستقیم می برد.

طریق مستقیم همان طریق ولایت کبری به امامت امیر المؤمنان علیه السلام است.

و انت الطریق الواضح و انت الصراط المستقیم و انت یعسوب المؤمنین ((2))

و تو راه روشن، و تو صراط مستقیم و تو پادشاه و پشتیبان مؤمنانن

جوینی شافعی: علامه بحرانی از حوینی شافعی به اسناد متصل مذکورش که به خیثمه جعفی می رسد از امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده فرمودند.

ص: 138


1- ([1]) - شواهد التنزیل1: 63 - 64.
2- ([2]) - شواهد التنزیل، الحسکانی الحنفی 1 / 58 , المناقب, ابن شهر أشوب ج 2 / 161 اموره مع المرضی, خصائص الوحی المبین –ابن بطریق _ المتوفی سنة 600 هجریة _ ص 138 فصل 7 _ تحقیق مالک المحمودی _ ط 1 _ سنة 1417 هجریة _ ط دار القرآن الکریم _ قم والمصباح _ الکفعمی –المتوفی سنة 705 هجریة ط 3 سنة 1983 م ط مؤسسة الاعلمی _ بیروت .

نحن العلم المرفوع للخلق، من تمسک بنا لحق و من تأخر عنا غرق و نحن قادة الغرّ المحجلین، و نحن خیرة

الله و نحن الطریق الواضح و الصراط المستقیم ((1)) .

ما پرچم برافراشته شده، برای (هدایت) آفریدگان هستیم ، هر که به ما متمسک شود ملحق می شود و هر که از ما جدا شود غرق می گردد. مائیم رهبران سپیدرویان، مائیم برگزیدگان خدای تعالی، ماییم راه روشن و صراط مستقیم

و جالب آنکه ابن حنبل شعر شافعی را در کتاب خود آورده است.

علی حبه جُنه قسیم النار و الجَنه

وصی المصطفی حقا _ امام الانس و الجنه ((2))

ذکر این شعر توسط ابن حنبل ایمان عمیق او را به امامت امیر مؤمنان علی علیه السلام می رساند و این یعنی، او متوکل و تمامی طاغوت های غاصب خلافت اهل بیت را می داند.

ص: 139


1- ([1]) - غایة المرام،العلامة البحرانی: 246.
2- ([2]) - مجمع الاداب فی معجم الالقاب, عبد الرزاق کمال الفوطی ج 3 / 594 القسم الاول _ ط بغداد .

ابن حنبل: ولایت امام علی شرط دخول بهشت است:

احمد بن حنبل و گروهی از علماء اهل سنت: علامه بحرانی از مسند احمد نقل نموده: عبداله بن احمد بن حنبل به اسناد خود از فضل بن زید بن ارقم از رسول خدا صلی الله علیه واله روایت نموده فرمودند:

من احب ان بیتمسک بالقضیب الاحمر الذی غرسه اله عزوجل لی جنة عدن بیمینه فلیتمسک بولاء علی بن ابیطالب ((1)). علیه السلام .

ص: 140


1- ([1]) - شرح النهج ج9 / 168 من خطبة له فی وصف الداعی ،حلیة الاولیاء ،ابو نعیم الحنفی ،الفضائل ،احمد بن حنبل ج 2 / 664 ،تاریخ دمشق 42 / 243 تحقیق علی شیری ،طبعة دار الفکر ،بیروت المناقب ،الخوارزمی الحنفی 76 الفصل 6فی محبة الرسول ایاه ،جواهر المطالب ،ابن الدمشقی 1 / 252 الباب الاربعون ،ینابیع المودة 1 / 379 الباب 43 ،فی سعادة من احب علیاً ،وح 370 ما فی شرح نهج البلاغة 2 / 486 ،تحقیق علی الحسینی _ طبعة 1 ،1416 هجریة،دار الاسوة ،قم ،مجمع الزوائد 9 / 108 طبعة مکتبة القدسی ،القاهرة ،الاصابة ،ابن حجر ج 1 / 541_ طبعة مصطفی محمد ،مصر ،تلخیص المستدرک ،شمس الدین الذهبی 3 / 128 _طبعة حیدر اباد الدکن ،التحفة العسجدیة ،یحیی بن الحسین بن القاسم ،المتوفَّی سنة 298 هجریة_ طبعة 1343 هجریة الناشر ،ابو ایمن ،صنعاء ،غایة المرام / ص 578 ،المناقب ،ابن شهر آشوب 3 / 5 ما یتعلق بالاخرة ،العمدة ،ابن بطریق 271 الفصل 34 _طبعة 1407 هجریة _مؤسسة النشر الاسلامی ،قم .

هر که دوست دارد به شاخه در خت سرح فالی بیاویزد خدای تعالی در بهشت عدن با دست خود غرس نموده باید به ولایت امام علی بن ابیطالب علیه السلام متمسک شود .

فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه واله : «آویختن به درخت سرخ فام» کنایه از داخل شدن به بهشت است. تا بتواند به آن درخت بیاویزد. زیرا آن درخت در بهشت عدن است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه واله فرمودند:

من والی علیا و اقتدی بالانمه من بعده فقد احیی حیاة النبی و یموت مماته، و یسکن الجنات علی و الائمه عن بعده عترة النبی، خلقوا من طینته لا تنال شفاعة النبی الی من کذب بفضلهم ((1)) .

هر که ولایت علی علیه السلام را بپذیرد و به ائمه بعد از او اقتداء کند همانا که مانند حیات پیامبر صلی الله علیه واله زندگی کرده و چون ممات او خواهد مرد. امام علی علیه السلام و ائمه بعد از او. که عترت پیامبر صلی الله علیه واله هستند در بهشت ساکن می شوند. از طینت آن حضرت آفریده شده اند شفاعت پیامبر صلی الله علیه واله نمی رسد به کسی که فضیلت آنان را تکذیب نماید.

ص: 141


1- ([1]) - حلیة الاولیاء ،ابو نعیم الحنفی_ ج 1 / 86 _المتوفَّی سنة 430 هجریة _ طبعة السعادة ،مصر .

محمد بن منصور می گوید: نزد احمد بن حنبل بودیم. مردی گفت: ای اباعبدالله درباره این حدیث که امام علی علیه السلام گفت:

انا قسیم النار؟

چه می گوئی؟

احمد گفت: چرا کسی که این چنین است را انکار می کنید؟ مگر ما روایت نمی کنیم پیامبر صلی الله علیه واله به امام علی علیه السلام فرمودند:

لا یحبک الا مومن و لا یبغضک الا منافق ((1))

تو را دوست ندارد مگر مومن و دشمن ندارد مگر منافق

بیشتر صحابه «قسیم النار و الجنه» را رها کردند و به سوی امامان دنیای پست رفتند.

در کتاب مسند احمد حنبل آمده است: حدیث مذکور در دو صحیح و صحاح ستّة آمده است که پیامبر صلی الله علیه واله فرمودند:

لا یحیک الا مومن و لا یبفضلک لا منافق ((2)) .

ص: 142


1- ([1]) - نثر اللآلیء ج 5 / 206 .
2- ([1]) - صحیح مسلم ،کتاب الایمان 1 / 61 ،باب الدلیل علی ان حب الانصار وعلی ،سنن ابن ماجة 1 / 42 فضل علی ،صحیح الترمذی 5 / 299 مناقب علی،ح 3801 و 3819 ،صحیح النسائی 8 / 116،کتاب الایمان ،باب علامة الایمان ،فضائل الصحابة ،النسائی 17 فضائل علی،صحیح ابن ماجة 1 / 42 فضل علی،مسند احمد 1 / 84 - 95، 128 ،مسند علی و 6 / 292 حدیث بعض ازواج النبی ،المستدرک، الحاکم 3 / 127، تاریخ بغداد 4 / 40، اسد الغابة 1 / 66، الاستیعاب 2 / 464، الدر المنثور 7 / 504، حلیة الاولیاء 1 / 86، مجمع الزوائد، ابن حجر الهیثمی، 9 / 132، ذخائر العقبی 92، جامع الاحادیث للسیوطی 7 / 229، مسند أبی یعلی الموصلی،2 / 109، الصواعق المحرقة 123، تفسیر الطبری 13 / 72، تفسیر الرازی 19 / 14، فتح القدیر 5 / 253 ،نیل الاوطار ،الشوکانی 7 / 113 ،باب عدد الرضاعات المحرمة ،المتوفَّی سنة 1255 هجریة،دار الجیل 1973 م ،بیروت ،المعجم الکبیر ،الطبرانی 23 / 375 موضوع جدة ابن جدعان ،تحقیق حمدی السلفی 1985 م ،طبعة 2 دار إحیاء التراث العربی ،شرح نهج البلاغة ،ابن أبی الحدید المعتزلی8 / 119 الغلاة من الشیعة والنصیریة وغیرهم ،و9 / 172 من خطبة له علیه السلام ،کنز العمال 11 / 622 موضوع الاکمال ،تهذیب الکمال ،المزی 15 / 233 موضوع عبد بن عبد الرحمن ،تهذیب التهذیب ،ابن حجر 8 / 411 ،طبعة اولی ،1404 هجریة،دار الفکر ،بیروت تاریخ دمشق 42 / 287 تحقیق علی شیری 1415 هجریة دار الفکر بیروت ،الامالی ،الصدوق 525 ،موضوع الاعمش یذکر فضائل علی .

ابن حنبل: حزب علی حزب الله

احمد حنبل از امام علی علیه السلام روایت کرده فرمودند:

ص: 143

نحن النجباء، و افراطنا افراط الانبیاء و حزبنا حزب الله و من ساوی بیننا و بین عدونا فلیس منّا ((1)) .

ما نجبائیم فرزندان پیامبرانند، حزب ما حزب خدای متعال است و هر که ما و دشمنان ما را همتا بداند از ما نیست.

این حدیث شریف اعتقاد مخلصان به امام علی علیه السلام را بیان می کند، از سوئی شیعیان آن حضرت را حزب خدا معرفی می کند و از سوی دیگر کسانی که امام علی علیه السلام را با اهل سقیقه برابر دانسته اند دشمن خدا می داند، پس وای بر کسانی که ابوبکر و عمر را بر آن حضرت ترجیح می دهند؟

مقصود امام علی علیه السلام از عبارت: «حزبنا حزب الله» آیه شریفه:

«اولئک حزب الله الا انّ حزب الله هم المفلحون» ((2)) .

است.

ص: 144


1- ([1]) - تاریخ دمشق ترجمة أمیر المؤمنین ح 1189 ،کنز العمال ،11 / 356 ذیل صفین ،تاریخ دمشق ابن عساکر 42 / 459 ،تحقیق علی شیری ،ینابیع المودة 2 / 376 باب 58 ،استجلاب ارتقاء الغرف ، الصواعق المحرقة ،ابن حجر ،باب خصوصیاتهم الدالة علی أعظم صفاتهم ،أعلام العامة 9 / 523 النصائح الکافیة ص 71 .
2- ([1]) - سورة المجادلة 58 / 22 .

ابن عساکر در شرح حال امیر مؤمنان علی علیه السلام در کتاب «تاریخ کبیر» این حدیث را آورده است ((1)).

فقیر عینی در کتاب «مناقب سیدنا علی علیه السلام » از آن حضرت روایت کرده است ((2)).

مسعودی: در کتاب «مروج الذهب» درباره امام حسن علیه السلام در دوران خلافت آن حضرت این روایت را نقل کرد، که فرمودند:

«نحن حزب الله المفلحون و عترة رسول الله الاقربون» »((3)) .

ما نیم حزب الله رستگاران و عترت رسول خدا مقربان درگاه خدای تعالی

ص: 145


1- ([2]) - تاریخ دمشق / ترجمة امیر المؤمنین (علیه السلام) / الحدیث 1190.
2- ([3]) - مناقب سیدنا علی (علیه السلام) ص 64.
3- ([4]) - مروج الذهب ،المسعودی،ج 3 / ص 9 - 10 ،ینابیع المودة, القندوزی الحنفی ص 21 طبعة اسلامبول ،وکتاب الحسن والحسین ،محمد رضا المالکی أمین مکتبة جامعة فؤاد الاول سابقاً فی القاهرة ،ص 49، طبعة القاهرة ،السیدة فاطمة ،بیومی مهران المصری 33 ،الرای الثالث ،طبعة 2 ،1418 هجریة مطبعة سفیر ،اصفهان ،غایة المرام ،علی خطی الحسین ،احمد راسم النفیس المصری 79 التصمیم والتخلیط طبعة 1 ،1997 م مرکز الغدیر ،هاشم البحرانی 3 / 115 باب 59 تحقیق علی عاشور ،وسائل الشیعة ،أمالی الطوسی 121 / 188 ،أمالی المفید 4 / 349 .

نتیجه

همه مسلمانان با مذاهب مختلف و نظرات مختلف متفاوت بر وجوب فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد در نمازهای واجب یومیه طبق آیه شریفه:

«یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما» ((1)) .

اتفاق نظر دارند.

و آیه شریفه: سلام علی آل یاسین ((2)) منظور از «آل یاسین» آل محمد علیهم السلام هستند.

و حدیث شریف صحیح و مشهور نبوی موافق قرآن، پیامبر صلی الله علیه واله فرمودند بگویید:

اللهم صل علی محمد و علی آل محمد .

و هر که نماز گزارد بدون ذکر صلوات بر آنان نمازش باطل است. و هر که در نماز نام یکی از مسلمانان را ذکر کند نمازش باطل است.

ص: 146


1- ([1]) - سورة الأحزاب الآیة 56 .
2- ([2]) - الصافات 130 .

و این مصداق آیه تطهیر و آیه شریفه: «کونوا مع الصادقین» و آیه مبارکه: «فی بیوت اذن الله ان ترفع» و حدیث شریف:

«اهل البیت لا یقاس بهم احد»

«هیچ کسی با اهل بیت قابل قیاس نیست» می باشد.

ص: 147

آقوال مراجع در باره کتب محقق شیخ

نجاح الطائی

رأی المرجع الدینی الشیخ ناصر مکارم الشیرازی فی کتب الشیخ الطائی:

السلام علیکم

کتب الشیخ نجاح الطائی ممتازة ونافعة .

________________________________________

رأی المرجع الدینی الشیخ نوری همدانی فی کتب الشیخ الطائی :

السلام علیکم:

کتب الشیخ نجاح الطائی التی صنفها مفیدة جداً ومؤثرة .

________________________________________

رأی المرجع الدینی السید محمد الشاهرودی فی کتب الشیخ الطائی:

السلام علیکم

مؤلفات الشیخ نجاح الطائی مفیدة وممتازة .

________________________________________

ص: 148

رأی المرجع الدینی الشیخ لنکرانی فی کتب الشیخ الطائی

السلام علیکم: قال الخطیب الایرانی الشیخ نظری منفرد: لقد طلب منی آیة الله العظمی لنکرانی أن أنصح المسلمین بمطالعة کتب الشیخ نجاح الطائی لانها کتب ممتازة ومفیدة .وقال سماحته : لقد أُعجبت بالخصوص بکتاب صاحب الغار .

________________________________________

رأی المرجع الدینی الشیخ بشیر النجفی فی کتب الشیخ الطائی

السلام علیکم : أدعو کافة العلماء والمثقفین الی مطالعة کتب الشیخ نجاح الطائی فهی کتب الولایة والعقیدة والعلم .وقد استحسنت عمقها وسعتها فی المعارف الدینیة وأهدافها الاسلامیة .فهی کتب ممتازة للتربیة والعلم فی شتی الصنوف والابواب العلمیة .

رأی المرجع الدینی الشیخ وحید خراسانی

قال الوحید الخراسانی للشیخ الطائی فی خصوص کتابه لماذا ذُکر اسم علی علیه السلام فی القرآن کثیرا .

أؤید کتابکم القائل بوجود اسم الامام علی علیه السلام فی القرآن الکریم کثیراً .

لقد بقیت الامة الاسلامیة أربعة عشر قرناً تخاف البوح به فانتشر الجهل بعدم وجود اسم علی علیه السلام فی القرآن .

ص: 149

رأی المرجع الدینی السید سعید الحکیم فی کتب الشیخ الطائی

قال سماحة السید سعید الحکیم للشیخ نجاح الطائی فی لندن قبل سقوط صدام وأمام أولاده الاعزاء والشیخ یوسف الناصری : أفتخر بانی أشتری کتبک وأقرأها فی النجف الاشرف فی أخطر الظروف الاستبدادیة وأغلی الاسعار بسبب منعها . والمعروف عنه حبه للمطالعة والبحث العلمی .

ص: 150

فهرس المصادر

اسم الکتاب , الکافی فی الفقه* اسم المؤلف , أبو الصلاح الحلبی قدس سره , * سنة الوفاة , 447 ه , * المجلدات , 1* تحقیق , الشیخ رضا أستادی , * الناشر , مکتبة أمیر المؤمنین علیه السلام

إصفهان 1403 ه 24

اسم الکتاب , وقعة الجمل , المؤلف , ضامر بن شدقم بن علی الحسینی المدنی , سنة الوفاة , بعد 1082 , تحقیق , السید تحسین آل شبیب الموسوی , الطبعة , الاولی 1420 , المطبعة , محمد , المجلدات , 1 الناشر , المحقق , 1264

اسم الکتاب , الفصول المهمة فی أصول الأئمة , المؤلف , الحر العاملی , سنة الوفاة , 1104 ه- تحقیق , محمد بن محمد حسین القائینی , المطبعة , نگین قم , الطبعة , الاولی 1418 ه- المجلدات , 3 , الناشر , مؤسسة معارف اسلامی امام رضا علیه السلام , 1267

اسم الکتاب , الفصول المهمة فی أصول الأئمة , المؤلف , الحر العاملی , سنة الوفاة , 1104 ه- تحقیق , محمد بن محمد حسین القائینی , المطبعة ,

ص: 151

نگین قم الطبعة , الاولی 1418 ه- , المجلدات , 3 الناشر , مؤسسة معارف اسلامی امام رضا علیه السلام , 1268

اسم الکتاب , الفصول المهمة فی أصول الأئمة , المؤلف , الحر العاملی , سنة الوفاة , 1104 ه- تحقیق , محمد بن محمد حسین القائینی , المطبعة , نگین قم الطبعة , الاولی 1418 ه- , المجلدات , 3 , الناشر , مؤسسة معارف اسلامی امام رضا علیه السلام 1269

اسم الکتاب , حلیة الابرار فی احوال محمد وآله الاطهار , المؤلف , السید هاشم البحرانی , سنة الوفاة , 1107 ه- تحقیق , الشیخ غلام رضا مولانا البحرانی , المطبعة , بهمن , الطبعة , الاولی 1411 المجلدات , 2 , الناشر , مؤسسة المعارف الاسلامیة , 1271

اسم الکتاب , مدینة المعاجز , المؤلف , السید هاشم البحرانی سنة الوفاة , 1107 ه- , التحقیق , الشیخ عزة الله المولائی الهمدانی , المطبعة , بهمن , المجلدات , 8 , الطبعة , الاولی 1413 ه ق , الناشر , مؤسسة المعارف الاسلامیة , 1272

اسم الکتاب , بحار الانوار , المؤلف , محمد باقر المجلسی سنة الوفاة , 1111 هج - , المطبعة , مؤسسة الوفاء , الطبعة , الثانیة المصححة 1403 ه , 1983 م المجلدات , 110 , الناشر , دار احیاء التراث العربی –بیروت .

اسم الکتاب , العوالم , الامام الحسین علیه السلام , المؤلف , الشیخ عبدالله البحرانی , سنة الوفاة , 1130 ه- , المجلدات , 1 , الطبعة , الاولی 1407 ه- , المطبعة , امیر , قم التحقیق , مدرسة الامام المهدی ( عج) , 1392

اسم الکتاب , الغدیر , اسم المؤلف , الشیخ عبد الحسین الامینی

سنة الوفاة , 1392 ه- , المطبعة , دارلکتاب العربی , بیروت

الطبعة , 1379 ه , المجلدات , 12 , الناشر , دار الکتاب العربی , بیروت 1417

ص: 152

* اسم الکتاب , مستدرک سفینة البحار , * اسم المؤلف , شیخ علی النمازی الشاهرودی سنة الوفاة , 1405 , * تحقیق , الشیخ حسن بن علی النمازی * الطبعة , 1419 , * المجلدات , 10 , * الناشر , مؤسسة النشر الاسلامی لجماعة المدرسین بقم المشرفة 1430

اسم الکتاب , المسند , المؤلف , الامام الشافعی سنة الوفاة , 204 ه , التحقیق , مطبعة بولاق الامیریة والنسخة المطبوعة فی بلاد الهند المطبعة , دار الکتب العلمیة بیروت , المجلدات , 1 الناشر , دار الکتب العلمیة بیروت , لبنان , 1497

اسم الکتاب , فضائل الصحابة , المؤلف , احمد بن شعیب النسائی , سنة الوفاة , 303 ه-ج , المجلدات , 1 , المطبعة , دار الکتب العلمیة بیروت , لبنان الناشر , دار الکتب العلمیة بیروت , لبنان , 1498

اسم الکتاب , مسند أحمد , المؤلف , الامام أحمد بن حنبل , سنة الوفاة , 241 ه- , الطبعة , دار صادر , بیروت , المجلدات , 6 , الناشر , دار صادر , بیروت , 1499

اسم الکتاب , سنن الدارمی , المؤلف , عبد الله بن بهرام الدارمی سنة الوفاة , 255 ه- , المجلدات , 2 , الناشر , مطبعة الاعتدال , دمشق 1505

اسم الکتاب , صحیح البخاری , المؤلف , محمد بن إسماعیل البخاری سنة الوفاة , 256 ه- , المطبعة , دار الفکر , بیروت , الطبعة , طبعة بالاوفست عن طبعة دار الطباعة العامرة باستانبول , 1401 ه , المجلدات , 8 , الناشر , دار الفکر , بیروت 1507

ص: 153

اسم الکتاب , صحیح البخاری , المؤلف , محمد بن إسماعیل البخاری

سنة الوفاة , 256 ه- , المطبعة , دار الفکر , بیروت الطبعة , طبعة بالاوفست عن طبعة دار الطباعة العامرة باستانبول , 1401 ه المجلدات , 8 , الناشر , دار الفکر , بیروت , 1508

اسم الکتاب , صحیح مسلم , المؤلف , مسلم ابن الحجاج النیسابوری , سنة الوفاة , 261 ه- المجلدات , 8 , الناشر , دار الفکر , بیروت , 1515

اسم الکتاب , سنن ابن ماجة , المؤلف , محمد بن یزید القزوینی , سنة الوفاة , 275 ه- التحقیق , محمد فؤاد عبد الباقی , المجلدات , , , الناشر , دار الفکر , بیروت , 1523

اسم الکتاب , سنن أبی داود , المؤلف , سلیمان بن الاشعث السجستانی سنة الوفاة , 275 ه- , المجلدات , 2 , التحقیق , سعید محمد اللحام , المطبعة , دار الفکر , بیروت الطبعة , الاولی 1410 ه- , 1990 م , الناشر , دار الفکر , بیروت 110 , 1525

اسم الکتاب , سنن أبی داود , المؤلف , سلیمان بن الاشعث السجستانی سنة الوفاة , 275 ه- , المجلدات , 2 , التحقیق , سعید محمد اللحام ,المطبعة , دار الفکر , بیروت الطبعة , الاولی 1410 ه- , 1990 م , الناشر , دار الفکر , بیروت 110 1526

اسم الکتاب , سنن الترمذی , المؤلف , محمد بن عیسی الترمذی , سنة الوفاة , 279 ه- , التحقیق , عبد الوهاب عبد اللطیف , المطبعة , دار الفکر , المجلدات , الناشر , دار الفکر , بیروت 1403 , 1527

ص: 154

اسم الکتاب , سنن الترمذی , المؤلف , محمد بن عیسی الترمذی سنة الوفاة , 279 ه- , التحقیق , عبد الرحمن محمد عثمان , المطبعة , دار الفکر , الطبعة , الثانیة , 1403 ه المجلدات , 5 , الناشر , دار الفکر , بیروت 1403 , 1528 1532

اسم الکتاب , سنن النسائی , المؤلف , احمد بن شعیب النسائی سنة الوفاة , 303 ه- , المجلدات , 8 الطبعة , الاولی , 1348 ه 1930 م , الناشر , دار الفکر , بیروت , 1533

اسم الکتاب , سنن النسائی , المؤلف , احمد بن شعیب النسائی , سنة الوفاة , 303 ه- لمجلدات , 8 , الطبعة , الاولی , 1348 ه 1930 م الناشر , دار الفکر , بیروت , 1534

اسم الکتاب , سنن النسائی , المؤلف , احمد بن شعیب النسائی سنة الوفاة , 303 ه- , المجلدات , 8 , الطبعة , الاولی , 1348 ه 1930 م , الناشر , دار الفکر , بیروت , 1535

اسم الکتاب , مستدرک الحاکم , المؤلف , محمد بن محمد الحاکم النیسابوری سنة الوفاة , 405 ه-ج , التحقیق , الدکتور یوسف المرعشلی , المجلدات , 4 , الناشر , دار المعرفة , بیروت 1406 , 1540

اسم الکتاب , السنن الکبری , المؤلف , أحمد بن الحسین بن علی البیهقی سنة الوفاة , 458 ه- , المطبعة , دار الفکر , المجلدات , 10 , الناشر , دار الفکر , بیروت 1544

ص: 155

اسم الکتاب , صحیح مسلم بشرح النووی , المؤلف , النووی , الوفاة , 676 المجلدات , 18 , الطبعة , الثانیة , 1407 ه , الناشر , دار الکتاب العربی , بیروت , 1554

اسم الکتاب , صحیح مسلم بشرح النووی , المؤلف , النووی , الوفاة , 676 , المجلدات , 18 , الطبعة , الثانیة , 1407 ه , الناشر , دار الکتاب العربی , بیروت , 1557

اسم الکتاب , مجمع الزوائد ومنبع الفوائد , المؤلف , نور الدین الهیثمی ابن حجر المکی , سنة الوفاة , 807 هج , المطبعة , دار الکتب العلمیة , الطبعة , 1408 ه- , 1988 م , المجلدات , 10 , الناشر , دار الکتب العلمیة , بیروت , لبنان , 1573

اسم الکتاب , فتح الباری شرح صحیح البخاری , المؤلف , الامام ابن حجر العسقلانی , سنة الوفاة , 852 ه- , المطبعة , دار المعرفة للطباعة والنشر , بیروت , لبنان الطبعة , الثانیة , المجلدات , 13 , الناشر , دار المعرفة للطباعة والنشر بیروت , لبنان , 1584

اسم الکتاب , شرح سنن النسائی , المؤلف , عبد الرحمن السیوطی , الوفاة , 911 هج , التحقیق , عبد الفتاح , الطبعة , الثانیة 1406 , المجلدات , 8 , الناشر , دار احیاء التراث العربی , بیروت 1602

ص: 156

اسم الکتاب , تحفة الاحوذی فی شرح الترمذی , المؤلف , المبارکفوری , الوفاة , 1353 الطبعة , الاولی 1410 ه- , المطبعة , دار الکتب العلمیة , المجلدات , 10 , الناشر , دار الکتب العلمیة . بیروت , 1618

اسم الکتاب , عون المعبود شرح سنن أبی داود , المؤلف , محمد شمس الحق العظیم آبادی , سنة الوفاة , 1329 , الطبعة , الثانیة 1415 ه- , المطبعة , دار الکتب العلمیة , المجلدات , 14 , الناشر , دار الکتب العلمیة . بیروت , 1628

اسم الکتاب , الفتنة ووقعة الجمل , المؤلف , سیف بن عمر الضبی الاسدی سنة الوفاة , 200 ه- , التحقیق , أحمد راتب عرموش , الطبعة , الاولی 1391 , الناشر , دار النفائس , بیروت , 1649

اسم الکتاب , مسند أبی داود الطیالسی , المؤلف , أبی داود الطیالسی , الوفاة , 204 , المجلدات , 1 , الناشر , دار الحدیث , بیروت 1650

اسم الکتاب , مصنف عبد الرزاق , اسم المؤلف , أبی بکر عبد الرزاق سنة الوفاة , 211 ه- , المجلدات , 11 , التحقیق , حبیب الرحمن الاعظمی , الناشر , المجلس العلمی 1652

اسم الکتاب , المصنف , اسم المؤلف , ابن ابی شیبة الکوفی , سنة الوفاة , 235 ه- , التحقیق , سعید محمد اللحام , الطبعة , الاولی، 1409 ه- , المطبعة , دار الفکر , المجلدات , 8 , الناشر , دار الفکر , 1669

اسم الکتاب , مسند ابن راهویه , المؤلف , اسحاق بن ابراهیم بن مخلد الحنطلی المروزی سنة الوفاة , 238 ه- , التحقیق , الدکتور عبدالغفور

ص: 157

عبدالحق حسین برد البلوسی المطبعة , مکتبة الایمان , الطبعة , الاولی 1412 ه- 1991 م , المجلدات , 5 , الناشر , مکتبة الایمان , المدینة المنورة 1678

اسم الکتاب , الأدب المفرد , المؤلف , محمد بن إسماعیل البخاری , الوفاة , 256 , الطبعة , الثالثة , 1409 , 1989 , التحقیق , محمد فؤاد عبد الباقی , المجلدات , 1 الناشر والمطبعة , مؤسسة الکتب الثقافیة , 1687

اسم الکتاب , جزء ابن عاصم الثقفی , المؤلف , محمد بن عاصم بن عبد الله الثقفی الأصبهانی , سنة الوفاة , 262 ه- , التحقیق , مفید خالد عید , الطبعة , الاولی , 1409 , الناشر دار العاصمة , الریاض , 1691

اسم الکتاب , کتاب السنة , المؤلف , عمرو بن أبی عاصم الضحاک , سنة الوفاة , 287 ه- , التحقیق , محمد ناصر الدین الالبانی , المطبعة , المکتب الاسلامی , بیروت لبنان , الطبعة , الثالثة , 1413 ه- 1993 مالمجلدات , 1 , الناشر , المکتب الاسلامی , بیروت لبنان 1725

اسم الکتاب , السنن الکبری , المؤلف , أبی عبدالرحمن أحمد بن شعیب النسائی سنة الوفاة , 303 ه- , التحقیق , دکتور عبدالغفار سلیمان البنداری وسید کسروی حسن , المطبعة , دار الکتب العلمیة بیروت , لبنان الطبعة , الاولی 1411 ه , 1991 م

المجلدات , 6 , الناشر , دار الکتب العلمیة بیروت , لبنان , 1734

ص: 158

اسم الکتاب , مسند أبو یعلی الموصلی , المؤلف , أحمد بن علی بن المثنی التمیمی , سنة الوفاة , 307 ه- , التحقیق , حسین سلیم أسد , المطبعة , دار المأمون للتراث , المجلدات , 13 , الناشر , دار المأمون للتراث 1741

اسم الکتاب , صحیح ابن خزیمة , المؤلف , أبی بکر محمد بن اسحاق بن خزیمة السلمی النیسابوری , سنة الوفاة , 311 ه- , المجلدات , 4 , التحقیق , دکتور محمد مصطفی الاعظمی المطبعة , المکتب الاسلامی , الطبعة , الثانیة 1412 ه- , المجلدات , 4 الناشر , المکتب الاسلامی , 1758

اسم الکتاب , صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان , المؤلف , علاء الدین علی بن بلبان الفارسی ( محمد بن حبان بن أحمد ) , سنة الوفاة , 739 ه- ( 354 ه- ) , التحقیق , شعیب الارنؤوط , المطبعة , مؤسسة الرسالة , الطبعة , الثانیة 1414 ه- , 1993 م , المجلدات , 16 الناشر , مؤسسة الرسالة , 1780

اسم الکتاب , المعجم الصغیر للطبرانی , المؤلف , سلیمان بن أحمد بن أیوب اللخمی الطبرانی , سنة الوفاة , 360 ه- , المطبعة , دار الکتب العلمیة , بیروت , المجلدات , 2 الناشر , دار الکتب العلمیة , بیروت , 1803

اسم الکتاب , المعجم الاوسط , المؤلف , سلیمان بن أحمد بن أیوب اللخمی الطبرانی , سنة الوفاة , 360 ه- , التحقیق , إبراهیم الحسینی , المطبعة , دار الحرمین , المجلدات , 9 الناشر , دار الحرمین , 1805

اسم الکتاب , المعجم الکبیر , المؤلف , سلیمان بن أحمد بن أیوب اللخمی الطبرانی , سنة الوفاة , 360 ه- , التحقیق , حمدی عبد المجید

ص: 159

السلفی , ط دار احیاء التراث العربی , الطبعة , الثانیة , المجلدات , 25 , الناشر , مکتبة ابن تیمیة , القاهرة , 1816

اسم الکتاب , مسند الشامیین , المؤلف , سلیمان بن أحمد بن أیوب اللخمی الطبرانی سنة الوفاة , 360 ه- , التحقیق , حمدی عبد المجید السلفی , المطبعة , , مؤسسة الرسالة , بیروت , , الطبعة , الثانیة 1417 ه , 1996 م , المجلدات , 4 , , الناشر , مؤسسة الرسالة , بیروت 1834

اسم الکتاب , سنن الدارقطنی , المؤلف , علی بن عمر الدارقطنی سنة الوفاة , 385 ه- , التحقیق , مجدی بن منصور بن سیدالشوری , المطبعة , دار الکتب العلمیة بیروت , لبنان , الطبعة , الاولی , 1417 ه , 1996 م , المجلدات , 4 , الناشر , دار الکتب العلمیة بیروت , لبنان 1848

اسم الکتاب , سنن الدارقطنی , المؤلف , علی بن عمر الدارقطنی

سنة الوفاة , 385 ه- , التحقیق , مجدی بن منصور بن سیدالشوری

المطبعة , دار الکتب , العلمیة بیروت , لبنان , الطبعة , الاولی , 1417 ه , 1996 م , المجلدات , 4 , الناشر , دار الکتب العلمیة بیروت , لبنان 1849

اسم الکتاب , کتاب دلائل النبوة , المؤلف , إسماعیل بن محمد بن الفضل التیمی الأصبهانی , سنة الوفاة , 535 ه- , التحقیق , محمد محمد الحداد الطبعة , الاولی , 1409 , المجلدات , 1 , الناشر , دار طیبة , الریاض 1879 ,

اسم الکتاب , شرح نهج البلاغة , المؤلف , ابن ابی الحدید , سنة الوفاة , 656 ه- , التحقیق , محمد ابوالفضل ابراهیم , المطبعة , منشورات مکتبة

ص: 160

آیة الله العظمی المرعشی النجفی , المجلدات , 20 , الناشر , دار احیاء الکتب العربیة 1896

اسم کتاب , نصب الرایة لاحادیث الهدایة , المؤلف , جمال الدین الزیعلی , سنة الوفاة , 762 ه , التحقیق , أیمن صالح شعبانی , الطبعة , الاولی 1415 ه , 1995 م

المطبعة , دار الحدیث , قاهرة , المجلدات , 6 الناشر , دار الحدیث , 1923

اسم الکتاب , سلسلة الذهب فیما رواه الشافعی عن مالک عن نافع عن ابن عمر

المؤلف , أحمد بن علی بن محمد بن حجر العسقلانی سنة الوفاة , 852 ه- , المجلدات , 1 , التحقیق , د . عبد المعطی أمین قلعه جی , 1934

اسم الکتاب , الجامع الصغیر , المؤلف , جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر السیوطی , سنة الوفاة , 911 , الطبعة , الاولی 1401 ه- , المطبعة , دار الفکر .

المجلدات , 2 , الناشر , دار الفکر . بیروت , 1936

اسم الکتاب , کنز العمال , المؤلف , المتقی الهندی , سنة الوفاة , 975 ه- , التحقیق , الشیخ بکری حیانی،

الشیخ صفوة السقا , المطبعة , مؤسسة الرسالة، بیروت، لبنان , المجلدات , 16 , الناشر , مؤسسة الرسالة، بیروت، لبنان , 1940

ص: 161

اسم کتاب , فیض القدیر شرح الجامع الصغیر , المؤلف , محمد عبدالروؤف المناوی , سنة الوفاة , 1331 , تحقیق , احمد عبد السلام , الطبعة , الاولی , 1415 ه , المطبعة , دار الکتب العلمیة , المجلدات , 6 , الناشر , دار الکتب العلمیة . بیروت 1960

اسم کتاب , کشف الخفاء ومزیل الالباس , المؤلف , اسماعیل بن محمد العجلونی الجراحی سنة الوفاة , 1162 الطبعة , الثانیة 1408 ه , المجلدات , 2 الناشر , دارالکتب العلمیة , 1966

اسم الکتاب , فتح الملک العلی بصحة حدیث باب مدینة العلم علی علیه السلام .

المؤلف , أحمد بن الصدیق المغربی , سنة الوفاة , 1380 ه- , التحقیق , محمد هادی الامینی , المجلدات , 1 , الناشر , مکتبة امیرالمؤمنین , اصفهان , 1972

اسم الکتاب , اضواء علی السنة المحمدیة , المؤلف , الشیخ محمود ابو ریه , سنة الوفاة , معاصر , المطبعة , دار الکتاب الاسلامی , المجلدات , 1 , 1986

اسم الکتاب , التفسیر , المؤلف , المنسوب إلی ( الامام ابی محمد الحسن بن علی العسکری علیه السلام ) , سنة الوفاة , 260 , تحقیق , مدرسة الامام المهدی علیه السلام , الطبعة , الاولی 1409 , المطبعة , مهر , قم المقدسة , المجلدات , 1 , الناشر , مدرسة الامام المهدی علیه السلام قم المقدسة 2005

ص: 162

اسم الکتاب , التفسیر العیاشی , المؤلف , النضر محمد بن مسعود بن عیاش السلمی السمرقندی , سنة الوفاة , 320 , تحقیق , الحاج السید هاشم الرسولی المحلاتی

المطبعة , المکتبة العلمیة الاسلامیة , المجلدات , 2 الناشر , المکتبة العلمیة الاسلامیة . تهران , 2006

اسم الکتاب , تفسیر القمی , المؤلف , لابی الحسن علی بن ابراهیم القمی سنة الوفاة قالوا سنة 307 هج والصحیح سنة 329 هج , المصحح , السید طیب الجزائری , الطبعة , الثالثة 1404 , المطبعة , مؤسسة دار الکتاب المجلدات , 2 , الناشر , مؤسسة دار الکتاب . قم , 2008.

اسم الکتاب , تفسیر فرات الکوفی , المؤلف , ابی القاسم فرات بن ابراهیم بن فرات الکوفی , سنة الوفاة , 352 هج , تحقیق , محمد کاظم , الطبعة الاولی 1410 , المطبعة , التابعة لوزارة الثقافة والارشاد الاسلامی , المجلدات , 1 , الناشر , التابعة لوزارة الثقافة والارشاد الاسلامی 2010

اسم الکتاب , التبیان فی تفسیر القرآن , المؤلف , شیخ الطائفة أبی جعفر محمد بن الحسن الطوسی , سنة الوفاة , 460 , تحقیق , أحمد حبیب قصیر العاملی , الطبعة , الاولی 1409 , المطبعة , مطبعة مکتب الاعلام الاسلامی , المجلدات , 10 , الناشر , مکتب الاعلام الاسلامی 2013

اسم الکتاب , مجمع البیان فی تفسیر القرآن _المؤلف , امین الاسلام أبی علی الفضل بن الحسن الطبرسی سنة الوفاة , 560 هج , تحقیق , لجنة من

ص: 163

العلماء والمحققین الاخصائیین الطبعة , الاولی 1415 , المجلدات , 10 الناشر , مؤسسة الاعلمی للمطبوعات . بیروت , 2025

اسم الکتاب , تفسیر جامع الجوامع , المؤلف , الشیخ ابی علی الفضل بن الحسن الطبری , سنة الوفاة , ق 6 , تحقیق , مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم الطبعة , الاولی 1418 , المجلدات , 2 الناشر , مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین . بقم 2033

اسم الکتاب , تفسیر الصافی , المؤلف , فیلسوف الفقهاء المولی محسن الفیض الکاشانی سنة الوفاة , 1091 , تحقیق , الشیخ حسین الأعلمی الطبعة , الثانیة 1416 , المطبعة , مؤسسة الهادی , قم المقدسة المجلدات , 5 , الناشر , مکتبة الصدر , تهران 2040

اسم الکتاب , الاصفی فی تفسیر القرآن , المؤلف , المولی محمد محسن الفیض الکاشانی , سنة الوفاة , 1091 ه , تحقیق , مرکز الابحاث والدراسات الاسلامیة

الطبعة , الاولی , 1418 , المطبعة , مکتب الاعلام الاسلامی

المجلدات , 2 , الناشر , مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی 2045

اسم الکتاب , تفسیر نور الثقلین , المؤلف , الشیخ عبد علی بن جمعه العروسی الحویزی , سنة الوفاة , 1112 , تحقیق , السید هاشم الرسولی المحلاتی , الطبعة , الرابعة 1412 , المطبعة , مؤسسة اسماعیلیان , المجلدات , 5 , الناشر , مؤسسة اسماعیلیان . قم , 2047

ص: 164

اسم الکتاب , تفسیر کنز الدقائق , المؤلف , المیرزا محمد المشهدی القمی , سنة الوفاة , نحو 1125 , تحقیق , الحاج آقا مجتبی العراقی , الطبعة , الاولی 1407 , المطبعة , مؤسسة النشر الاسلامی , المجلدات , 2 , الناشر , مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین , 2052

اسم الکتاب , المیزان فی تفسیر القرآن , المؤلف , العلامة السید محمد حسین الطباطائی سنة الوفاة , 1402 , المجلدات , 20 , الناشر , مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة 2062

اسم الکتاب , بحار الانوار فی تفسیر المأثور للقرآن

المؤلف , کاظم المراد خانی , سنة الوفاة , معاصر الطبع , الاولی 1411 , المطبعة , شرکت افست } مساهمة العامة } , مطبعة 17 شهریور , فی طهران , المجلدات , 2 , الناشر , مؤسسة الطور للنشر , 2083

اسم الکتاب , تفسیر القرآن , المؤلف , للامام عبد الرزاق بن همام الصنعانی سنة الوفاة , 211 , تحقیق , الدکتور مصطفی مسلم محمد , الطبعة , الاولی 1410 ه- , المطبعة , مکتبة الرشد , المجلدات , 3 , الناشر , مکتبة الرشد . الریاض , 2094

اسم الکتاب , أحکام القرآن , * اسم المؤلف , إبی بکر أحمد بن علی الرازی الجصاص * سنة الوفاة , 370 , * الطبعة , الاولی 1415 , * المجلدات , 3 , * الناشر , دار الکتب العلمیة . بیروت

2135

اسم الکتاب , شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی آیات النازلة فی اهل البیت علیهم السلام . المؤلف , عبید الله بن احمد المعروف بالحاکم الحسکانی ,

ص: 165

سنة الوفاة , ق 5 , تحقیق , شیخ محمد باقر محمودی , الطبعة , الاولی 1411 , المجلدات , 2 , الناشر , مجمع أحیاء الثقافة الاسلامیة التابعة لوزارة الثقافة والارشاد الاسلامی 2140

اسم الکتاب , زاد المسیر فی علم التفسیر , المؤلف , أبی الفرج جمال الدین عبدالرحمن بن علی بن محمد الجوزی القرشی سنة الوفاة , 597 هج , تحقیق , محمد بن عبدالرحمن عبدالله الطبعة , الاولی 1407 , المطبعة , دار الفکر , المجلدات , 8 , الناشر , دار الفکر . بیروت , 2143

اسم الکتاب , الجامع لاحکام القرآن , المؤلف , لابی عبد الله محمد بن احمد الانصاری القرطبی , سنة الوفاة , 671 هجریة , الطبعة , 1405 , المطبعة , دار احیاء التراث العربی , المجلدات , 20 , الناشر , مؤسسة التاریخ العربی . بیروت , 2152

اسم الکتاب , تفسیر القرآن العظیم , المؤلف , أبی الفداء إسماعیل ابن کثیر القرشی الدمشقی , سنة الوفاة , 774 هجریة , الطبعة , 1412 , المطبعة , دار المعرفة , المجلدات , 4 , الناشر , دار المعرفة . بیروت , 2175

اسم الکتاب , تفسیر الجلالین ( بهامشه المصحف الشریف بالرسم العثمانی )

المؤلف , جلال الدین المحلی , جلال الدین السیوطی سنة الوفاة , 911 ه , المطبعة , دار المعرفة , المجلدات , 1 , الناشر , دار المعرفة . بیروت 2181

ص: 166

اسم الکتاب , الدر المنثور ( وبهامشه القرآن الکریم مع تفسیر ابن عباس )

المؤلف , جلال الدین السیوطی , سنة الوفاة , 911 ه الطبعة , الاولی 1365 , المطبعة , الفتح . جدة , المجلدات , 6 , الناشر , دار المعرفة , 2182

اسم الکتاب , الدر المنثور ( وبهامشه القرآن الکریم مع تفسیر ابن عباس ) المؤلف , جلال الدین السیوطی سنة الوفاة , 911 ه , الطبعة , الاولی 1365 المطبعة , الفتح . جدة , المجلدات , 6 الناشر , دار المعرفة , 2183

اسم الکتاب , لباب النقول فی أسباب النزول , المؤلف , أبی الفضل جلال الدین السیوطی , سنة الوفاة , 911 , ضطبه وصححه , احمد عبد الشافی المطبعة , دار الکتب العلمیة , المجلدات , 1 , الناشر , دار الکتب العلمیة . بیروت , 2188

اسم الکتاب , تفسیر الثعالبی المسمی بالجواهر الحسان فی تفسیر القرآن المؤلف , عبدالرحمن بن محمد بن مخلوف أبی زید الثعالبی المالکی سنة الوفاة , 875 , تحقیق , الدکتور عبد الفتاح أبو سنة , الشیخ علی محمد معوض , والشیخ , عادل احمد عبد الموجود الطبعة , الاولی 1418 ,

المطبعة , دار إحیاء التراث العربی , المجلدات , 5 , الناشر , دار إحیاء التراث العربی . بیروت , مؤسسة التاریخ العربی 2190

اسم الکتاب , فتح القدیر ( الجامع بین فنی الروایة والدرایة من علم التفسیر )

المؤلف , محمد بن علی بن محمد الشوکانی سنة الوفاة , 1250 ه- , المطبعة , عالم الکتب , المجلدات , 5 , الناشر , عالم الکتب , 2196

ص: 167

اسم الکتاب , تاریخ القرآن الکریم , المؤلف , محمد طاهر الکردی الخطاط الناشر , مصطفی محمد یغمور . مکه , الطبعة , الاولی 1365 , المطبعة , الفتح . جدة 2202

اسم الکتاب , الفهرست ( الناشر : . ج ) , المؤلف , ابی جعفر محمد بن الحسن الطوسی

سنة الوفاة , 460 , تحقیق , مؤسسة نشر الفقاهة , الشیخ جواد القیومی

الطبعة , الاولی 1417 , المطبعة , مؤسسة النشر الاسلامی , الناشر , مؤسسة نشر الفقاهة , 2325

اسم الکتاب , معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرواة ( الناشر : . ج ) , المؤلف , السید ابوالقاسم الموسوی الخوئی سنة الوفاة , 1413 , تحقیق , لجنة التحقیق , الطبعة , الخامسة 1413 المجلدات , 24 , 2360

اسم الکتاب , الطبقات الکبری , المؤلف , لابن سعد , سنة الوفاة , 230 المجلدات , 8 , الناشر , دار صادر بیروت , 2405

اسم الکتاب , تاریخ ابن معین، الدارمی , المؤلف , یحیی بن معین , بروایة عثمان بن سعید الدارمی , سنة الوفاة , 280 ه , تحقیق , الدکتور أحمد محمد نور سیف , الناشر , دار المأمون للتراث . دمشق , 2413

اسم الکتاب , طبقات خلیفة بن خیاط , لمؤلف , خلیفة بن الخیاط , سنة الوفاة , 240 , تحقیق , سهیل زکار , الطبع , 1414 , المطبعة , دار الفکر , المجلدات , 1 , الناشر , دار الفکر . بیروت , 2416

ص: 168

اسم الکتاب , تاریخ خلیفة بن خیاط , المؤلف , خلیفة بن خیاط العصقری سنة الوفاة , 240 , تحقیق , الاستاذ الدکتور سهیل زکار , الطبع , 1414 , المطبعة , دار الفکر , المجلدات , 1 , الناشر , دار الفکر . بیروت 2417 ,

اسم الکتاب , کتاب التاریخ الکبیر , المؤلف , أبی عبد الله اسماعیل بن ابراهیم الجعفی البخاری , سنة الوفاة , 256 , المجلدات , 9 , الناشر , المکتبة الاسلامیة . دیار بکر 2421

اسم الکتاب , التاریخ الصغیر , المؤلف , أبی عبد الله محمد بن اسماعیل البخاری سنة الوفاة , 256 , تحقیق , محمود ابراهیم زاید , الطبع , الاولی 14 , 069 , المطبعة , دار المعرفة , المجلدات , 2 الناشر , دار المعرفة . بیروت , 2430 ,

اسم الکتاب , کتاب الضعفاء الصغیر , المؤلف , محمد بن اسماعیل البخاری , سنة الوفاة , 256 تحقیق , محمود ابراهیم زاید , الطبع , الاولی 1406 , المطبعة , دار المعرفة المجلدات , 1 , الناشر , دار المعرفة . بیروت , 2432

اسم الکتاب , معرفة الثقات , المؤلف , الحافظ أحمد بن عبد الله العجلی سنة الوفاة , 261 , الطبعة , الاولی 1405 , المجلدات , 2 , الناشر , مکتبة الدار بالمدینة المنورة , 2435

اسم الکتاب , الاخبار الطوال , المؤلف , أبو حنیفة الدینوری , سنة الوفاة , 282 , تحقیق , عبد المنعم عامر , الطبع , الاولی 1960 م , المجلدات , 1 , الناشر , دار احیاء الکتب العربیة , 2437

ص: 169

اسم الکتاب , کتاب الضعفاء والمتروکین , المؤلف , أحمد بن علی بن شعیب النسائی , سنة الوفاة , 303 , تحقیق , محمود ابراهیم زاید , الطبع , الاولی 1406 , المطبعة , دار المعرفة , المجلدات , 1 , الناشر , دار المعرفة . بیروت , 2438

اسم الکتاب , الجرح والتعدیل , المؤلف , شیخ الاسلام الرازی , سنة الوفاة , 327 , الطبع , الاولی 1371 , المجلدات , 9 , الناشر , دار إحیاء التراث العربی . بیروت , المطبعة , مطبعة دائرة المعارف العثمانیة , الهند , 2446

اسم الکتاب , تاریخ بغداد أو مدینة السلام , المؤلف , أبی بکر أحمد بن علی الخطیب البغدادی , سنة الوفاة , 463 , تحقیق , مصطفی عبد القادر عطا , الطبع , الاولی 1417 , المطبعة , دار الکتب العلمیة , المجلدات , 14 , الناشر , محمد علی بیضون ( دار الکتب العلمیة . بیروت ) , 2493

اسم الکتاب , الاکمال , المؤلف , ابن ماکولا , سنة الوفاة , 475 , المجلدات , 7 , الناشر , دار الکتاب الاسلامی . القاهرة , 2508

اسم الکتاب , تاریخ مدینة دمشق , المؤلف , معروف بابن عساکر , سنة الوفاة , 571 هج , تحقیق , علی شیری , الطبع , 1415 ه , المطبعة , دار الفکر . , المجلدات , 70 , الناشر , دار الفکر , 2516

اسم الکتاب , الموضوعات , المؤلف , علی بن الجوزی , سنة الوفاة , 597 , تحقیق , عبدالرحمن محمد عثمان , المجلدات , 3 , الطبعة , الاولی

ص: 170

1386 , الناشر , محمد عبد المحسن صاحب المکتبة السلفیة بالمدینة المنورة , 2588

اسم الکتاب , اسد الغابة , ابن الاثیر , سنة الوفاة , 630 هج , المجلدات , 5 , الناشر , انتشارات اسماعیلیان . تهاران , 2589

اسم الکتاب , ذیل تاریخ بغداد , * اسم المؤلف , ابن النجار البغدادی , * سنة الوفاة , 643 ه , * المجلدات , 5 * دراسة وتحقیق , مصطفی عبد القادر عطا , * الطبعة , الاولی 1417 ه , * المطبعة والنشر , دار الکتب العلمیة , بیروت , 2597

اسم الکتاب , تهذیب الکمال , المؤلف , ابو الحجاج یوسف المزی , سنة الوفاة , 742 ه , تحقیق , الدکتور بشار عواد معروف , الطبعة , الثالثة 1405 , المجلدات , 35 , الناشر , مؤسسة الرسالة , 2601

اسم الکتاب , تهذیب الکمال , المؤلف , ابو الحجاج یوسف المزی , , سنة الوفاة , 742 ه , تحقیق , الدکتور بشار عواد معروف , الطبعة , الاولی 1413 , المجلدات , 35 , الناشر , مؤسسة الرسالة , 2624

اسم الکتاب , تذکرة الحفاظ , المؤلف , ابو عبد الله شمس الدین الذهبی , سنة الوفاة , 748 , المجلدات , 4 , الناشر , مکتبة الحرم المکی ( اعانة وزارة معارف الحکومة العالیة الهندیة ) 2637 .

اسم الکتاب , میزان الاعتدال , المؤلف , الذهبی , سنة الوفاة , 748 , تحقیق , علی محمد البجاوی , المجلدات , 4 , الناشر , , دار المعرفة . بیروت , الطبعة , الاولی 1382 ه , 2640.

ص: 171

اسم الکتاب , سیر اعلام النبلاء , المؤلف , الذهبی , سنة الوفاة , 748 , تحقیق , شعیب الارنؤوط , حسین الاسد , الطبعة , التاسعة 1413 , , المجلدات , 23 , الناشر , مؤسسة الرسالة . بیروت 2643

اسم الکتاب , سیر اعلام النبلاء , المؤلف , الذهبی , سنة الوفاة , 748 , تحقیق , شعیب الارنؤوط , حسین الاسد , الطبعة , التاسعة 1413 , المجلدات , 23 , الناشر , مؤسسة الرسالة . بیروت

2648

اسم الکتاب , الاکمال فی ذکر من له روایة فی مسند الامام احمد , المؤلف , أبی المحاسن شمس الدین محمد بن علی بن الحسن بن حمزة الحسینی , سنة الوفاة , 765 , تحقیق , الدکتور عبدالمعاطی امین قلعجی , الطبعة , الاولی , الناشر , جامعة الدراسات الاسلامیة . کراتشی 2671

اسم الکتاب , تهذیب التهذیب , المؤلف , ابن حجر العسقلانی , سنة الوفاة , 852 , الطبعة , الاولی 1404 , المجلدات , 12 , الناشر , دار الفکر , 2676

اسم الکتاب , لسان المیزان , المؤلف , شهاب الدین أبی الفضل أحمد بن علی بن حجر العسقلانی , سنة الوفاة , 852 , الطبعة , الثانیة 1390 , المجلدات , 7 , الناشر , مؤسسة الاعلمی للمطبوعات . بیروت , 2688

اسم الکتاب , الاصابة فی تمیز الصحابة , ابن حجر ج 8 , اسم المؤلف , ابن حجر العسقلانی , سنة الوفاة , 852 , تحقیق , الشیخ عادل أحمد عبد الموجود , الطبعة , الاولی 1415 , المجلدات , 8

الناشر , دار الکتب العلمیة . بیروت , 2696 ,

ص: 172

اسم الکتاب , تقریب التهذیب , المؤلف , ابن حجر العسقلانی , سنة الوفاة , 852 , تحقیق , مصطفی عبد القادر عطا , الطبعة , الثانیة 1415 , المجلدات , 2 , الناشر , دار الکتب العلمیة . بیروت 2704

اسم الکتاب , کتاب الفهرست للندیم , المؤلف , محمد بن اسحق الندیم المعروف اسحق بابی یعقوب الوراق , سنة الوفاة , 438 , تحقیق , رضا تجدد , المجلدات , 1 , 2709

اسم الکتاب , کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون , المؤلف , حاجی خلیفة , سنة الوفاة , 1067 , المجلدات , 2 , الناشر , دار إحیاء التراث العربی , 2710

اسم الکتاب , ذیل کشف الظنون , المؤلف , آقا بزرگ الطهرانی , سنة الوفاة , 1389 , رتبها , السید حسن الموسوی الخرسان 2720

اسم الکتاب , الذریعة الی تصانیف الشیعة , المؤلف , العلامة الشیخ آقا بزرک الطهرانی , سنة الوفاة , 1389 , الطبعة , الثالثة 1403 , المجلدات , 26 , الناشر , دار الاضواء . بیروت 2721

اسم الکتاب , الاعلام قاموس تراجم , المؤلف , خیر الدین الزرکلی , سنة الوفاة , 1410 , المطبعة , دار العلم للملایین , المجلدات , 8 , الناشر , دار العلم للملایین . بیروت , الطبعة , الخامسة 2750

اسم الکتاب , الانساب , المؤلف , أبی سعد عبدالکریم بن محمد بن منصور التمیمی السمعانی , سنة الوفاة , 562 , تقدیم وتعلیق , عبد الله عمر

ص: 173

البارودی , الطبع , الاولی 1408 , المطبعة , دار الجنان , المجلدات , 5 , الناشر , دار الجنان . بیروت 2780

اسم الکتاب , معجم البلدان , المؤلف , یاقوت الحموی , سنة الوفاة , 626 , المجلدات , 5 , الناشر , دار إحیاء التراث العربی . بیروت , 2784

اسم الکتاب , الجوهرة فی نسب الامام علی وآله , المؤلف , محمد بن أبی بکر الانصاری التاهسانی , سنة الوفاة , معاصر , تحقیق , دکتور محمد التونجی , الطبعة , الاولی 1402 , المطبعة , مؤسسة الاعلم للمطبوعات . بیروت , المجلدات , 1 , الناشر , مکتبة النوری , 2790

اسم الکتاب , المنمق فی أخبار قریش , اسم المؤلف , محمد بن حبیب البغدادی , سنة الوفاة , 245 المجلدات , 1 , 2797 ,اسم الکتاب , تاریخ المدینة المنورة , اسم المؤلف , عمر بن شبه النمیری , سنة الوفاة , 262 ه- , التحقیق , فهیم محمد شلتوت , المطبعة , قدس , قم , المجلدات , 4 , الناشر , دارالفکر , 2798

اسم الکتاب , تاریخ المدینة المنورة , اسم المؤلف , عمر بن شبه النمیری , سنة الوفاة , 262 ه- , التحقیق , فهیم محمد شلتوت , المطبعة , قدس , قم , المجلدات , 4 , الناشر , دارالفکر , 2799

اسم الکتاب , فتوح البلدان , المؤلف , أحمد بن یحیی بن جابر المعروف بالبلاذری , سنة الوفاة , 279 هج , الطبعة , 1379 ه- ق , المطبعة , مطبعة لجنة البیان العربی , المجلدات , 3 الناشر , مکتبة النهضة المصریة . القاهرة , 2803

ص: 174

اسم الکتاب , تاریخ الیعقوبی المؤلف , أحمد بن أبی یعقوب بن جعفر بن وهب ابن واضح سنة الوفاة , 284 ه المطبعة , دار صادر . بیروت المجلدات , 2 الناشر , مؤسسة ونشر فرهنگ اهل بیت علیه السلام . قم 2806

اسم الکتاب , کتاب الفتن , اسم المؤلف , أبی عبد الله نعیم بن حماد المروزی , سنة الوفاة , 229 تحقیق , د . سهیل زکار , الطبعة , 1414 , المطبعة , دار الفکر , الناشر , دار الفکر . بیروت

2807 ,

اسم الکتاب , أخبار الدولة العباسیة , المؤلف , لمؤلف من القرن الثالث , تحقیق , الدکتور عبد العزیز الدوری،

عبد الجبار المطلبی , المطبعة , مطابع دار صادر , بیروت , الناشر , دار الطلیعة , بیروت 2808

اسم الکتاب , فضائل المدینة , اسم المؤلف , ابن ابراهیم الجندی , سنة الوفاة , 308 , المجلدات , 1 , 2809

اسم الکتاب , تاریخ الامم والملوک , المؤلف , ابن جریر الطبری , سنة الوفاة , 310 , تحقیق , نخبة من العلماء الاجلاء , المجلدات , 8 , الناشر , مؤسسة الاعلمی . بیروت , 2810

اسم الکتاب , التنبیه والاشراف , * اسم المؤلف , المسعودی , * سنة الوفاة , 345 هج , المجلدات , 1 , 2820 ,

اسم الکتاب , أخبار الزمان , المؤلف , أبی الحسن علی عبدالحسین بن علی المسعودی , سنة الوفاة , 346 , تحقیق , لجنة من الاساتذة مکتبة النجف الاشرف , الطبعة , الثانیة 1386 , الناشر , دار الاندلس , 2821

ص: 175

اسم الکتاب , بلاغات النساء , اسم المؤلف , أبی الفضل بن أبی طاهر معروف بابن طیفور , سنة الوفاة , 380 , مجلدات , 1 , الناشر , مکتبة بصیرتی . قم المقدسة , 2822.

اسم الکتاب , کتاب المتوارین اسم المؤلف , عبد الغنی بن سعید الأزدی , سنة الوفاة , 409 , المجلدات , 1 , 2823

.

اسم الکتاب , ذکر أخبار اصبهان المؤلف , أبی نعیم أحمد بن عبد الله الاصبهانی , سنة الوفاة , 430 , الطبعة , 1934 م , المطبعة , بریل , المجلدات , 2 , 2825

المؤلف , الحافظ ابی الفداء اسماعیل بن کثیر الدمشقی , سنة الوفاة , 774 , تحقیق , علی شیری الطبعة , الاولی 1408 , المطبعة , دار احیاء التراث العربی , المجلدات , 14 , الناشر , دار احیاء التراث العربی . بیروت 2827

اسم الکتاب , تاریخ ابن خلدون , المؤلف , العلامة ابن خلدون سنة الوفاة , 808 , الطبعة , الرابعة , المطبعة , دار احیاء التراث العربی , المجلدات , 8 , الناشر , مؤسسة الاعلمی للمطبوعات , بیروت , 2842

اسم الکتاب , مقتل الحسین علیه السلام المؤلف , لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف بن مسلم الازدی الغامدی , سنة الوفاة , 157 ه- التحقیق , الحاج میرزا حسن الغفاری , المطبعة , العلمیة، قم , 1398 ه , المجلدات , 1 , الناشر , مکتبة العامة للسید شهاب الدین المرعشی النجفی 2854

ص: 176

اسم الکتاب , وقعة صفین , المؤلف , نصر بن مزاحم المنقری , سنة الوفاة , 207هج , التحقیق , عبدالسلام محمد هارون , الطبعة , الثانیة 1382 , المجلدات , 1 , المؤسسة العربیة الحدیثة , 2855

اسم الکتاب , سیرة ابن هشام المؤلف , محمد بن إسحاق بن یسار المطلبی , سنة الوفاة , 151 هج , تحقیق , محمد محیی الدین عبد الحمید , الطبعة , 1383 المجلدات , 4 , الناشر , مکتبة محمد علی صبیح وأولاده 2856

اسم الکتاب , الامامة والسیاسة ( المعروف بتاریخ الخلفاء ) , المؤلف , أبی محمد عبد الله بن مسلم ابن قتیبة الدینوری , سنة الوفاة , 276 , تحقیق , الاستاذ علی شیری , الطبعة , الاولی 1413 , المطبعة , امیر . قم , المجلدات , 4 , الناشر , انتشارات شریف رضی . قم , 2860

اسم الکتاب , الاستغاثة , المؤلف , أبی القاسم علی بن احمد الکوفی , سنة الوفاة , 352 , المجلدات , 2 , 2864 ,

اسم الکتاب , الجمل , اسم المؤلف , الشیخ المفید , سنة الوفاة , 413 ه- , المجلدات , 1 , الناشر , مکتبة الداوری , قم , 2867

اسم الکتاب , تنزیه الانبیاء , المؤلف , الشریف المرتضی , سنة الوفاة , 436 هج , الطبعة , الثانیة 1409 , الناشر , دار الاضواء . بیروت , 2868 , اسم الکتاب , المقنع فی الغیبة

اسم المؤلف , السید الشریف المرتضی ابی القاسم علی بن لاحسین الموسوی , سنة الوفاة , 436 هج , تحقیق , السید محمد علی الحکیم (مؤسسة آل البیت علیه السلام لاحیاء التراث) , الطبعة , الاولی 1416 , المطبعة ,

ص: 177

ستاره . قم , الناشر , مؤسسة آل البیت علیه السلام لاحیاء التراث . قم المقدسة , 2869

اسم الکتاب , بشارة المصطفی , اسم المؤلف , محمد بن أحمد ابن شهریار الخازن شیخ عماد الدین الطبری یقال أبی جعفر محمد بن أبی القاسم الطبری , سنة الوفاة , 525 هج , تحقیق , جواد القیومی الاصفهانی , الطبعة , الاولی 1420 , المطبعة , مؤسسة النشر الاسلامی , المجلدات , 1 , الناشر , مؤسسة النشر الاسلامی . قم المقدسة , 2871

اسم الکتاب , الشفا ( بتعریف حقوق المصطفی ) , المؤلف , القاضی أبی الفضل عیاض الیحصبی , سنة الوفاة , 544 , الطبع , 1409 , المطبعة , دار الفکر , المجلدات , 2 , الناشر , دار الفکر . بیروت , 2872

الکتاب , إعلام الوری بأعلام الهدی , المؤلف , الفضل بن الحسن الطبرسی , سنة الوفاة , 548 ه- , المجلدات , 2 , تحقیق , مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث , قم المشرفة , الطبعة , الأولی , ربیع الأولی , 1417 ه , المطبعة , ستاره , قم , الناشر , مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث , قم المشرفة , 2874

اسم الکتاب , المناقب , اسم المؤلف , الموفق بن أحمد بن محمد المکی الخوارزمی , سنة الوفاة , 568 , تحقیق , فضیلة الشیخ مالک المحمودی , الطبعة , الثانیة , 1411 ه , المطبعة , مؤسسة النشر الإسلامی , المجلدات , 1 , الناشر , مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة , 2876

ص: 178

اسم الکتاب , ترجمة الامام الحسن علیه السلام , المؤلف , ابن عساکر , سنة الوفاة , 571 ه- , تحقیق , الشیخ محمد باقر المحمودی المطبعة , مؤسسة المحمودی للطباعة والنشر , الطبعة , الاولی , بیروت , لبنان 1400 ه , 1980 م , المجلدات , 1 , الناشر , مؤسسة المحمودی للطباعة والنشر , 2877

اسم الکتاب , عصمة الانبیاء علیهم السلام , المؤلف , فخر الرازی , سنة الوفاة , 606 .

اسم الکتاب , کشف الغمة فی معرفة الائمة , المؤلف , علی بن عیسی بن أبی الفتح الاربلی , سنة الوفاة , 693 ه- , المطبعة , دار الاضواء , بیروت ,

الطبعة , الثانیة , 1405 ه- 1985 م , المجلدات , 3 , الناشر , دار الاضواء بیروت , لبنان , 2883

اسم الکتاب , عیون الاثر , المؤلف , ابن سید الناس , سنة الوفاة , 734 , الطبع , 1406 , المطبعة , مؤسسة عز الدین , المجلدات , 2 , الناشر , مؤسسة عز الدین , 2890

اسم الکتاب , السیرة النبویة , المؤلف , ابن کثیر , سنة الوفاة , 774 , تحقیق , مصطفی عبد الواحد , الطبعة , الاولی 1396 , المجلدات , 4 , الناشر , دار المعرفة . بیروت ,

اسم الکتاب , النزاع والتخاصم بین بنی أمیة وبنی هاشم , اسم المؤلف , تقی الدین أحمد بن علی المقریزی , سنة الوفاة , 845 , تحقیق , السید علی عاشور ,

ص: 179

اسم الکتاب , جواهر المطالب فی مناقب الامام الجلیل علی بن أبی طالب علیه السلام . اسم المؤلف , محمد بن احمد الدمشقی الباعونی الشافعی , سنة الوفاة , 871 ه. .تحقیق , العلامة الشیخ محمد باقر المحمودی , الطبعة , الاولی 1415 ه ق , المطبعة , دانش المجلدات , 2 , الناشر , مجمع إحیاء الثقافة الاسلامیة . قم المقدسة 2901

اسم الکتاب , سبل الهدی فی سیرة خیر العباد , اسم المؤلف , محمد بن یوسف الصالحی الشامی , سنة الوفاة , 942 , تحقیق , الشیخ عادل احمد عبدالموجود , الطبعة , الاولی 1414 , المجلدات , 12 , الناشر , دار الکتب العلمیة . بیروت , 2904

اسم الکتاب , سبل الهدی فی سیرة خیر العباد , اسم المؤلف , محمد بن یوسف الصالحی الشامی , سنة الوفاة , 942

, تحقیق , الشیخ عادل احمد عبدالموجود , الطبعة , الاولی 1414 , المجلدات , 12 , الناشر , دار الکتب العلمیة . بیروت , 2905

اسم الکتاب , تأویل الآیات فی فضائل العترة الطاهرة , اسم المؤلف , السید شرف الدین علی الحسینی الاسترابادی النجفی , سنة الوفاة , نحو 965 ه , تحقیق , مدرسة الامام المهدی علیه السلام , * المطبعة , أمیر , قم . , الطبعة , الاولی 1407المطبعة , أمیر , المجلدات , 2 , الناشر , مدرسة الامام المهدی علیه السلام . قم المقدسة , 2917

اسم الکتاب , ینابیع المودة لذوی القربی , اسم المؤلف , الشیخ سلیمان بن ابراهیم القندوزی الحنفی , سنة الوفاة , 1294 , تحقیق , سید علی جمال

ص: 180

اشرف الحسینی , الطبعة , الاولی 1416 , المطبعة , اسوه المجلدات , 3 , الناشر , دار الاسوة , 2920

اسم الکتاب , کتاب العین , المؤلف , لابی عبد الرحمن الخلیل بن احمد الفراهیدی

سنة الوفاة , 175 , تحقیق , الدکتور مهدی المخزومی , ابراهیم السامرائی , الطبعة , الثانیة 1409 , المطبعة , صدر , المجلدات , 8 , الناشر , مؤسسة دار الهجرة 2985

اسم الکتاب , معجم ما استعجم من اسماء البلاد والمواضع , المؤلف , أبی عبید عبد الله بن عبد العزیز البکری الاندلسی , سنة الوفاة , 487 , تحقیق ,

مصطفی السقی , الطبعة , الثالثة 1403 , المجلدات , 4 , الناشر , عالم الکتب . بیروت , 3009

اسم الکتاب , النهایة فی غریب الحدیث , المؤلف , ابن الاثیر , سنة الوفاة , 606 , التحقیق , طاهر احمد الزاوی , محمود محمد الطناحی , المطبعة , مؤسسة اسماعیلیان , قم , الطبعة , الرابعة , 1364 ش , المجلدات , 5 , الناشر , مؤسسة اسماعیلیان , قم 3013 ,

اسم الکتاب , لسان العرب , المؤلف , العلامة ابن منظور , سنة الوفاة , 711 , الطبعة , الاولی 1405 , المطبعة , دار إحیاء التراث العربی , , المجلدات , 15 , الناشر , نشر أدب الحوزة , 3019

اسم الکتاب , القاموس المحیط , اسم المؤلف , الشیخ نصر الهورینی , سنة الوفاة , 817 , الملجدات , 4 , 3035

ص: 181

اسم الکتاب , مجمع البحرین , المؤلف , الشیخ فخر الدین الطریحی , سنة الوفاة , 1085 , تحقیق , السید احمد الحسینی , الطبعة , الثانیة 1408 , المجلدات , 4 , الناشر , مکتب نشر الثقافة الاسلامیة , 3038

اسم الکتاب , تاج العروس من جواهر القاموس , المؤلف , محمد مرتضی الزبیدی , سنة الوفاة , 1205 , المجلدات , 10 , الناشر , المکتبة الحیاة . بیروت , 3042

اسم الکتاب , مغنی اللبیب , المؤلف , جمال الدین ابن هشام الانصاری , سنة الوفاة , 761 , تحقیق , محمد محیی الدین عبد الحمید , الطبعة ,

1405 , المطبعة , المدنی . القاهرة , المجلدات , 2 , الناشر , مکتبة آیة الله العظمی المرعشی . قم القدسة , 3060

اسم الکتاب , شرح ابن عقیل , المؤلف , بهاء الدین عبدالله بن عقیل العقیلی الهمدانی المصری , سنة الوفاة , 769 , المجلدات , 2 , 3062 ,

اسم الکتاب , مختصر المعانی , المؤلف , سعد الدین التفتازانی , سنة الوفاة , 792 , الطبعة

الاولی 1411 , المطبعة , قدس , الناشر , دار الفکر , قم.

ص: 182

مصادر أخری

حرف الألف

1 - أنساب الأشراف، احمد بن یحیی بن جابر البلاذری، تحقیق المحمودی مؤسسة الأعلمی بیروت.

2 - الأخبار الموفقیات، الزبیر بن بکار، المتوفَّی سنة 256 هجریة طبع سنة 1416 هجریة وزارة الثقافة - بغداد.

3 - الایضاح، الفضل بن شاذان النیسابوری، المتوفَّی سنة 260 هجریة. مؤسسة الأعلمی - بیروت.

4 - الإمامة والسیاسة، ابن قتیبة عبد الله بن مسلم الدینوری المتوفَّی سنة 276 هجریة، شرکة الحلبی - مصر.

5 - الاخبار الطوال، أحمد بن داود الدینوری المتوفَّی سنة 282 هجریة - وزارة الثقافة والأرشاد - مصر.

6 - اثبات الوصیة، علی بن الحسین بن علی المسعودی، المطبعة الحیدریة - النجف الأشرف.

7 - اضواء علی السنة المحمدیة، محمود ابو ریة مؤسسة انصاریان 1416 ه-، 1995م.

8 - الطبقات الکبری، ابن سعد، المتوفَّی سنة 230 هجریة دار صادر - بیروت.

ص: 183

9 - الإصابة، احمد بن علی بن حجر العسقلانی، المتوفَّی سنة 852 هجریة دار إحیاء التراث العربی - بیروت.

10 أسد الغابة، علی بن محمد ابن الاثیر الجزری الکردی ، المتوفَّی سنة 630 هجریة , دار احیاء التراث العربی - بیروت.

11 - الامالی، ابو جعفر محمد بن الحسن الطوسی، المتوفَّی سنة 460 هجریة. مؤسسة النشر الأسلامی، قم.

12 - الامالی، المفید، منشورات النشر الأسلامی، قم.

13 - الإمام الحسین ( علیه السلام )، عبد الله العلایلی، الشریف الرضی، قم.

14 - الاموال - ابو عبید القاسم بن سلام المتوفَّی سنة224 هجریة. دار الکتب العلمیة

15 - الاخبار الموفقیات - الزبیر بن بکار - منشورات الشریف الرضی - قم

16 - اطراف مسند

الإمام أحمد، ابن حجر العسقلانی، دار ابن کثیر، بیروت.

17 - الاختصاص، المفید محمد بن محمد بن النعمان العکبری البغدادی المتوفَّی سنة 413 هجریة، منشورات جماعة المدرسین، قم.

18 - ارشاد القلوب - ابو محمد الحسن بن محمد الدیلمی - منشورات الشریف الرضی - قم

19 - الاحتجاج، لأبی منصور احمد بن علی الطبرسی، دار الاسوة، قم.

20 - الارشاد.

محمد بن محمد النعمان العکبری البغدادی المتوفَّی سنة 413 هجریة. مؤسسة آل البیت. قم

ص: 184

حرف الباء

21 - البدایة والنهایة، ابن کثیر، اسماعیل بن کثیر الدمشقی المتوفَّی سنة 774 هجریة مؤسسة التاریخ العربی بیروت.

22 - البدء والتاریخ، احمد بن سهل البلخی، المتوفَّی سنة 322 هجریة. دار الکتب العلمیة، بیروت.

23 - بحار الأنوار، محمد باقر المجلسی، المتوفَّی سنة 1111 هجریة. مؤسسة الوفاء، بیروت.

24 - البیان والتبیین، الجاحظ، دار صعب، بیروت.

25 - بلاغات النساء لأحمد بن أبی طاهر طیفور المتوفَّی سنة 280 هجریة. المطبعة الحیدریة - قم.

حرف التاء

26 - تاریخ الامم والملوک لأبی جعفر محمد بن جریر الطبری، المتوفَّی سنة 310 هجریة مؤسسة الأعلمی - بیروت.

27 - تاریخ أبی الفداء اسماعیل بن علی، دار الکتب العلمیة - بیروت.

28 - تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر أبی الفداء اسماعیل الدمشقی المتوفَّی سنة 774 هجریة، دار احیاء التراث العربی - بیروت .

29 - تاریخ المدینة المنوَّرة،عمر بن شبة النمیری المتوفَّی سنة 262 هجریة طبعة السعودیة.

30 - تاریخ أبی زرعة الدمشقی، عبد الرحمن بن عمرو النصری، المتوفَّی سنة 281 هجریة دار الکتب العلمیة - بیروت.

ص: 185

31 - تاریخ الخلفاء، جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر السیوطی، المتوفَّی سنة 911 هجریة. الدار المتحدة - مصر.

32 - تاریخ الیعقوبی ، أحمد بن أبی یعقوب بن جعفر ، المتوفَّی سنة 292 هجریة - دار صادر - بیروت 1375ه- .

33 - تاریخ خلیفة بن خیاط، خلیفة بن خیاط العصفری، المتوفَّی سنة 204 هجریة دار الکتب العلمیة - بیروت.

34 - التنبیه والاشراف، علی بن الحسین المسعودی، المتوفَّی سنة 345 هجریة دار صادر - القاهرة.

35 - تاریخ مختصر الدول، ابن العبری غریغوریوس الملطی المتوفَّی سنة 685 هجریة طبع مؤسسة نشر الثقافة الاسلامیة - قم.

36 - تنبیه الخواطر ونزهة النواظر، ورام بن أبی نؤاس المالکی، دار التعارف - بیروت.

37 - تثبیت الامامة، یحیی بن الحسین بن القاسم المتوفَّی سنة 298 هجریة، دار السجاد، بیروت.

38 - تفسیر المیزان، محمد حسین الطباطبائی، مؤسسة اسماعیلیان، الطبعة الثانیة قم.

39 - تفسیر التبیان، ابو جعفر محمد بن الحسن الطوسی، مکتب الاعلام الأسلامی - قم.

40 - تفسیر مجمع البیان، لأبی علی الفضل بن الحسن الطبرسی، المتوفَّی سنة 548 هجریة المکتبة العلمیة - طهران.

ص: 186

41 - تقریب المعارف، لأبی الصلاح تقی بن نجم الحلبی، المتوفَّی سنة 447 هجریة. طبع قم.

42 -تاریخ بغداد، ابو بکر احمد بن علی الخطیب البغدادی،المتوفَّی سنة 463 هجریة دار الکتب العلمیة، بیروت.

43 - تفسیر الآلوسی، محمود البغدادی المتوفَّی سنة 1270 هجریة. دار احیاء التراث العربی، بیروت.

44 - تنویر الحوالک فی شرح موطأ مالک، جلال الدین السیوطی، دار الفکر - بیروت.

45 - تاریخ الإسلام، محمد بن أحمد الذهبی، المتوفَّی سنة 748 هجریة دار الکتاب العربی.

46 - تفسیر الفخر الرازی - دار احیاء التراث العربی - بیروت.

47 - تاریخ ابن الوردی، زین الدین بن عمر المتوفَّی سنة 749 هجریة دار الکتب العلمیة - بیروت.

48 - تفسیر الکشاف، الزمخشری، مکتب الإعلام الإسلامی1414 ه- .

49 - تاریخ الخمیس لحسین بن محمد بن الحسن الدیاربمری - دار صادر بیروت.

حرف الجیم

50 - الجرح والتعدیل، عبد الرحمن بن أبی حاتم الرازی، المتوفَّی سنة 327 هجریة. دار احیاء التراث العربی - بیروت.

ص: 187

51 - الجمل، المفید محمد بن العکبری، مکتبة الداوری، طهران.

52 - جمهرة أنساب العرب، علی بن احمد بن حزم، المتوفَّی سنة 456 هجریة. دار الکتب العلمیة، بیروت.

53 - جمل من أنساب الاشراف، احمد بن یحیی البلاذری، المتوفَّی سنة279 هجریة دار الفکر، بیروت - لبنان.

حرف الحاء

54 - حیاة الصحابة، محمد یوسف الکاندهلوی، دار الکتب العلمیة، بیروت.

55 - حیاة محمد، محمد حسین هیکل، طبع مصر.

56 - حدیث الافک - جعفر مرتضی - دار التعارف - بیروت

57 - حیاة الحیوان الکبری، محمد بن موسی الدمیری، المتوفَّی سنة 808 هجریة. منشورات الشریف الرضی - قم.

حرف الخاء

58 - الخصال، محمد بن علی ابن بابویه القمی الصدوق، المتوفَّی سنة 381 هجریة. منشورات النشر الأسلامی، قم.

حرف الدال

59 - دلائل النبوة، احمد بن حسین البیهقی، المتوفَّی سنة 458 هجریة دار الکتب العلمیة بیروت.

ص: 188

60 - دلائل الصدق، محمد حسن المظفر، دار المعلم، القاهرة.

61 - الدرجات الرفیعة. علی خان الشیرازی. مؤسسة الوفاء - بیروت

حرف الراء

62 - رجال الطوسی، ابو جعفر محمد بن الحسن المتوفَّی سنة 460 هجریة. المکتبة الحیدریة، النجف.

63 - الرد علی المتعصب العنید، ابن الجوزی، تحقیق المحمودی.

64 - رجال الکشی، تحقیق مهدی الرجائی. مؤسسة آل البیت - قم.

65 - رجال السید بحر العلوم، محمد مهدی بحر العلوم. منشورات الصادق، طهران.

66 - الروض الأنف، عبد الرحمن السهیلی , المتوفَّی سنة 581 هجریة. دار احیاء التراث العربی - بیروت.

حرف السین

67 - السیرة الحلبیة، علی بن برهان الدین الحلبی الشافعی، المتوفَّی سنة 1044 هجریة دار احیاء التراث العربی - بیروت.

68 - سیرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق بن یسار، المتوفَّی سنة 151 هجریة_ دار الفکر , بیروت.

69 - السیرة النبویة، أحمدزینی دحلان، المتوفَّی سنة 1304 هجریة دار احیاء التراث العربی بیروت.

70 - سیرة ابن هشام لأبی محمد عبد الملک بن هشام، شرکة الحلبی - مصر 1355ه- ، 1936 م.

71 - سیرة المصطفی، معروف الحسنی، دار القلم، بیروت.

ص: 189

72 - السیرة النبویة، عیون الأثر، محمد ابن سید الناس، المتوفَّی سنة 734 هجریة. مؤسسة عزالدین، بیروت.

73 - السیرة النبویة، أبو حاتم محمد بن احمد التمیمی، المتوفَّی سنة 359 هجریة_ دار الکتب العلمیة، بیروت.

74 - السقیفة وفدک، الجوهری، مکتبة ناصر خسرو، طهران.

75 - سفینة البحار - عباس القمی - دار الاسوة - قم

76 - کتاب سلیم بن قیس الهلالی، تحقیق الأنصاری - نشر الهادی - قم.

حرف الشین

77 - شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید المعتزلی، دار الحلبی وشرکاه، مصر، وطبعة دار الفکر، بیروت.

حرف الصاد

78 - صحیح مسلم، مسلم بن الحجاج النیسابوری المتوفَّی سنة 261 هجریة تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی. دار احیاء التراث العربی - بیروت.

79 - صحیح النسائی، مکتب التربیة العربی لدول الخلیج 1408 ه- .

80 - صحیح الترمذی، مکتب التربیة العربی لدول الخلیج 1408 ه- .

81 - صحیح أبی داود، مکتب التربیة العربی لدول الخلیج 1409 ه- .

82 - صحیح ابن ماجة، مکتب التربیة العربی لدول الخلیج 1408 ه- .

83 - صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بن ابراهیم المتوفَّی سنة 256 هجریة دار القلم - بیروت.

حرف العین

ص: 190

85 - العقد الفرید، ابن عبد ربه، دار احیاء التراث العربی بیروت.

86 - عمر بن الخطاب الفاروق القائد، محمود شیت خطاب، دار مکتبة الحیاة - بیروت.

87 - عبقریة عمر، عباس محمود العقاد، دار الهلال.

88 - عیون الاخبار - عبد الله بن مسلم ابن قتیبة الدینوری المتوفَّی سنة 276 هجریة. دار الکتب المصریة - القاهرة 1925م.

حرف الغین

89 - الغارات، ابراهیم بن محمد بن سعید ابن هلال الثقفی، دار الکتاب الأسلامی، ایران.

حرف الفاء

90 - الفتوح، ابن اعثم، احمد بن اعثم الکوفی المتوفَّی سنة 314 هجریة دار الکتب العلمیة.

91 - الفاروق عمر، محمد حسنین هیکل، دار المعارف - مصر، الناشر : . الخامسة.

92 - فتح الباری، احمد بن علی بن حجر العسقلانی، المتوفَّی سنة 852 هجریة. دار الکتب العلمیة، بیروت.

93 - فتوح الشام، أحمد بن أعثم الکوفی –الوفاة 314 هج , دار الکتب العلمیة، بیروت.

حرف القاف

94 - قصص العرب، جاد الحق والبجاوی ومحمد أبو الفضل، دار احیاء الکتب العربیة.

ص: 191

حرف الکاف

95 - الکامل فی التاریخ،ابن الاثیر الجزری الکردی علی بن أبی الکرم الشیبانی , الوفاة 630هج دار بیروت 1385 ه- - 1965 م.

96 - فتوح البلدان، احمد بن یحیی البلاذری، تحقیق رضوان محمد رضوان دار الکتب العلمیة - بیروت.

97 - الکافی، أبی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق الکلینی، المتوفَّی سنة 329 هجریة دار الکتب العلمیة، طهران.

حرف اللام

98 - لسان المیزان، احمد بن علی بن حجر العسقلانی، المتوفَّی سنة 852 هجریة دار الفکر - بیروت.

99 - لسان العرب، ابن منظور محمد بن مکرم، مطبعة ادب الحوزة 1405 ه- .

حرف المیم

100 - المعارف، لأبی محمد عبد الله بن مسلم ابن قتیبة، دار الثقافة - مصر.

101 - مروج الذهب، علی بن الحسین المسعودی، دار الأندلس بیروت.

102 - مقاتل الطالبیین، أبو الفرج الأصفهانی، المتوفَّی سنة 356 هجریة الطبعة الثانیة المکتبة الحیدریة - النجف.

103 - تاریخ دمشق أبو القاسم علی بن الحسن بن هبة الله الدمشقی ، الشهیر ب ( ابن عساکر ) المتوفی 571 هج .

و مختصر تاریخ دمشق، ابن عساکر، لمحمد بن مکرم (ابن منظور) دار الفکر - دمشق.

ص: 192

104 - میزان الاعتدال، محمد بن احمد بن عثمان الذهبی الکردی ، المتوفَّی سنة 748 هجریة , دار المعرفة - بیروت.

105 - المغازی، أبو عبد الله محمد بن عمرو الواقدی المتوفی 207هج , طبع دار المعرفة الاسلامیة , 1405 هجریة.

106 - مناقب أمیرالمؤمنین عمر، محمد بن الجوزی، دار الکتب العلمیة - بیروت.

107 - المنتظم، أبو الفرج بن الجوزی، المتوفَّی سنة 597 هجریة. دار الکتب العلمیة - بیروت.

108 - المثالب، هشام ابن الکلبی، دار الهدی للتراث - بیروت.

109 - من لا یحضره الفقیه، لأبی جعفر محمد بن علی ابن بابویه القمی الصدوق، نشر الإمام المهدی ( علیه السلام ) - قم.

110 - مرآة العقول، محمد باقر المجلسی، دار الکتب العلمیة - طهران.

111 - معانی الاخبار، ابو جعفر محمد بن علی الصدوق، المتوفَّی سنة 381 هجریة مؤسسة النشر الأسلامی، قم.

112 المستدرک علی الصحیحین , محمد بن عبد الله النیسابوری المتوفَّی سنة 405 هجریة، دار الکتب العلمیة - بیروت.

113 - قتل الحسین ( علیه السلام )، الموفق بن احمد المکی الخوارزمی الحنفی ، المتوفَّی سنة 568 هجریة. دار انوار الهدی، قم.

114 - المناقب، الموفق بن احمد الخوارزمی، المتوفَّی سنة 568 هجریة. مؤسسة النشر الأسلامی - قم.

115- معجم البلدان، أبی عبد الله یاقوت بن عبد الله الحموی، المتوفَّی سنة 626 هجریة. دار الکتب العلمیة، بیروت.

ص: 193

116 - المحلی، علی بن احمد بن سعید بن حزم الأندلسی - طبع دار الفکر. دمشق , بیروت .

117 - معجم الادباء، یاقوت بن عبد الله الحموی، المتوفَّی سنة 626 هجریة. دار التراث العربی، بیروت.

118 -المعجم الکبیر، ابو القاسم سلیمان بن احمد الطبرانی، المتوفَّی سنة 360 هجریة دار احیاء التراث العربی، بیروت.

119 - معجم رجال الحدیث، ابو القاسم الموسوی الخوئی، مرکز نشر آثار الشیعة، قم.

120 - الملل والنحل، الشهرستانی، المکتبة الانجلو مصریة - القاهرة.

121 - مرآة الجنان لعبد الله بن اسعد بن علی الیافعی- المتوفَّی سنة 768 هجریة- دار الکتب العلمیة , بیروت .

122 - مشکل الآثار لأحمد بن محمد بن سلامة الطحاوی. المتوفَّی سنة 321 هجریة. دائرة المعارف. الهند -طبعة 1333 هجریة.

ص: 194

فهرس مطالب کتاب

آیا نماز نماد تشیع یا تسنن است ؟. 1

محقق عالیقدر استاد دکتر. 1

نجاح الطائی 1

مترجم: دکتر پرویز لولاور. 1

مقدمه مؤلف: 3

آیا صلوات تشیع را اثبات می کند؟. 5

و جواب سلام بر اهل بین علیهم السلام در نماز. خطأ! الإشارة المرجعیة غیر معرّفة. نظر علماء شیعه: 6

نراقی 1245 هجری.. 8

تشهد نماز و علماء اهل سنت: 8

تناقض آموزش های ابوبکر و عمر در مورد صلوات... 11

ص:195

مالک بن انس 179 هجری ق.. 12

شافعی 204 هجری ق.. 14

احمد بن حنبل 241 هجری: 20

صحیح بخاری 256 هجری: 22

سایر کتب صحاح شش گانه: 24

ابو داود 275 هجری.. 24

ابن ماجه 275 هجری.. 24

ترمذی 279 هجری.. 25

نسائی 303 هجری.. 26

الحاکم 405 هجری.. 26

ابن ابی شیبه 235 هجری.. 27

رازی 237 هجری: 28

نحاس 338 هجری: 29

محمد بن مواز. 31

دار قطنی 385 هجری.. 32

ص:196

مستندات و دلائل.. 40

نظر ابن مردویه 410 هجری.. 41

ثعلبی 427 هجری ق.. 45

مقاتل بن حیان می گوید: 49

دلائل و عبر نتیجه و خلاصه. 50

بیهقی 458 هجری.. 50

زمخشری 538 هجری.. 52

قرطبی 671 هجری.. 54

الصواعق الحرقه. 57

ابن حجر هیتمی می گوید: 62

ابن حجر هیتمی: 66

ابن کثیر 774 هجری.. 70

مذهب وهابی: 74

ابن تیمیه: 74

ابن عبدالوهاب: 76

ص:197

ابن قیم جوزیه: 78

ابن باز. 79

فتح الباری – تعلیق ابن باز. 81

مجموع فتاوای ابن باز. 83

البانی.. 90

ابن اعثیمین: 92

اگر مسلمانی در نماز بر اهل بیت صلوات نفرستد؟. 93

ابن جیرین.. 97

مذهب خوارج.. 98

ابن عربی صوفی: 99

حکمت وجوب ذکر محمد و اهل بیت علیهم السلام در صلوات 101

قول علامه حلی در منتهی المطلب درباره تشهد نماز: 107

روایت صحیح بدون اضافه: 111

ص:198

تحریف ابن تیمیه اشخاص اهل بیت... 115

تعیین افراد اهل بیت علیهم السلام توسط ابن ثیمیه همزمان تکذیب خود 117

نظر ابن تیمیه درباره آیه مباهله: 119

تبعیت از آیاتی که موجب ذکر اهل بیت علیهم السلام در نماز است. 120

نتیجه: 136

ابن حنبل: ولایت امام علی شرط دخول بهشت است: 140

ابن حنبل: حزب علی حزب الله.. 143

نتیجه. 146

آقوال مراجع در باره کتب محقق شیخ.. 148

نجاح الطائی.. 148

ص:199

فهرس المصادر................................................ ١٥١

مصادر أخری .................................................. ١٨٣

فهرس مطالب کتاب......................................... ١٩5

ص:200

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109