مترجم یا رابط ناشنوایان: زندگی نامه و فعالیت های فاطمه آقامحمد

سازمان

اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران

مترجم یا رابط ناشنوایان: زندگی نامه و فعالیت های فاطمه آقامحمد

پدیدآورنده: محمد نوری

نوبت چاپ: اول، زمستان 1397

شابک: 2-14-6216-622-978 ISBN: 978-622-6216-14-2

ناشر: توانمندان شمارگان: 1000 نسخه قیمت: 000/500 ریال

قم، بلوار محمدامین، خیابان گلستان، کوچه11، پلاک4، دفتر فرهنگ معلولین

تلفن: 32913452-025 فکس: 32913552-025 همراه: 09125520765

www.HandicapCenter.com

www.DataDisability.com , www.Tavanmandan.com

info@handicapcenter.com

ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

تقدیم به همه عزیزان ناشنوا

به ویژه افرادی که یاری و همراهی ام نمودند.

ص: 3

ص: 4

تدوین فرهنگ زبان اشاره فارسی.. 32

خاطراتی از خانم سمیعی.. 33

همکاری با سازمان رادیو و تلویزیون.. 34

شناخت تلویزیون و اشتغال در آن. 34

همکاری با تلویزیون. 34

آغاز فعالیت های سیما در زمینه ناشنوایان. 34

رویکردهای موافق و مخالف.. 34

پخش سریال با زبان اشاره 36

گسترش استفاده از زبان اشاره در سیما 36

مخالفان زبان اشاره در سیما 37

تشکر ثمینه باغچه بان. 37

همکاری فاطمه غلامی.. 37

عدم پرداخت حقوق. 38

موافقت مدیریت سیما با درخواست ها 38

تأثیر و کارکرد زبان اشاره در سیما 39

مشکلات و موانع. 39

چگونگی اجرای اخبار. 39

تحولات جدید. 40

برتری ایران در اطلاع رسانی ناشنوایان. 42

تقدیر و تکریم یا کارشکنی.. 43

مخالفت بعضی مدیران. 43

همکاری یا کارشکنی.. 43

گلایه کوچک... 44

همکاری با سازمان بهزیستی... 47

تشکیلات جدید سازمان و همکاری جدید. 47

جدا شدن از گروه زبان اشاره 47

همکاری به عنوان مترجم و برگشت به سرکار. 48

سمینار کانون های سراسر کشور. 48

اشتغال و مشکلات... 49

حقوق مالی.. 49

کار با حداقل حقوق. 49

مشاجرات معاونت توانبخشی و کارگزینی.. 50

ص: 6

رکود دوره نظم ده 50

فعالیت های متنوع. 51

جلد چهارم زبان اشاره 51

همکاری برای زیرنویس فیلم های خانگی.. 52

ثبت روزهای جهانی معلولان در تقویم ایران. 52

آموزش ناظم مدارس و دیگر عوامل مراکز آموزشی.. 52

تربیت رابط و آوردن نیروی جدید. 53

نشر جلد چهارم 54

برنامه برای هفته ناشنوایان. 54

برگزاری سمینار سراسری.. 54

توانبخشی کودک و خانواده ناشنوا 55

بازنشستگی بر اثر بیماری جسمی... 56

علل کناره گیری.. 56

تغییر مدیران و رفتن از بهزیستی.. 56

بیماری جسمی.. 56

زمان بازنشستگی.. 57

نوشتن کارنامه و انتقال تجارب... 57

آشنایی از دفتر فرهنگ معلولین.. 57

سالشمار زندگی... 59

فصل دوم: سیر عمر در آینه اسناد. 61

دوره ابتدایی تا دیپلم (40 تا 52). 63

تحصیلات تخصصی (53 تا 61). 64

کارمندی سازمان ملی رفاه ناشنوایان. 64

دوره ماشین نویسی.. 65

شرکت در دوره نه ماهه. 66

حضور در گروه زبان اشاره به عنوان یکی از اعضاء 67

رشته ادیولوژی.. 70

مهارت آموزی در حرفه خیاطی.. 71

فعالیت آموزشی و پژوهشی در عرصه زبان اشاره (53 تا 77). 72

اهمیت زبان اشاره 73

آموزش زبان اشاره 74

ص: 7

تدوین و نشر کتاب... 76

کارنامه تألیفات.. 77

رقابت و تعارض در مخالفان و موافقان. 78

مخالفت به روش طومار. 79

مخالفت وزیر با پخش اخبار ناشنوایان به زبان اشاره 82

پاسخ صدا و سیما به وزیر. 82

مباحثه کارشناسان. 83

ریشه یابی اختلافات موافقین و مخالفین.. 86

تاریخچه و ریشه های علمی روش ارتباط کلی.. 87

مخالفت آموزشگاه نیمروز. 93

نتیجه گیری.. 95

انتقال تجارب پیشرفته. 95

افزایش گنجینه اشارات... 101

مکتوب سازی اشارات.. 101

عقلانیت جمعی و مفاهمه عمومی.. 102

مفاهمه عمومی در ناشنوایان ایران. 102

خلاصه و نتیجه. 104

اشتغال در دو سازمان بهزیستی و صدا و سیما 105

فعالیت های بهزیستی.. 105

تنوع و تکثر رشته های کاری.. 106

اقدام جامع. 106

فعالیت در تلویزیون (77-95) 108

خواست عمومی برای مناسب سازی تلویزیون برای ناشنوایان. 108

فیلم و سریال همراه با رابط.. 108

تولید فیلم خانگی.. 111

پذیرش مدیریت اخبار ناشنوایان. 112

سرفصل های کاری.. 120

ایجاد همکاری بین سیما و بهزیستی.. 121

تأسیس مرکز تربیت و تأمین رابطین ناشنوایان. 130

همکاری منطقه ای.. 132

پاسخ به نیاز واقعی ناشنوایان. 138

خواست عمومی.. 147

ص: 8

طومار جمعی از ناشنوایان. 147

طومار ناشنوایان خراسان. 149

قطعنامه نشست کانون های ناشنوایان، خرداد 1377. 150

جمعی از ناشنوایان. 152

طومار 241 امضایی.. 154

نامه یک دختر ناشنوا 155

فعالیت های شبکه پنج به عنوان نقطه عطف.. 156

نقش خانم آقامحمد. 157

دیدگاه مسئولان و مدیران ارشد. 158

فعالیت های خانم آقامحمد. 162

پایان و نتیجه گیری.. 171

فصل سوم: کارشناسی امور ناشنوایان.. 173

همکاری تا بازنشستگی... 175

نگاهی به برخی اسناد. 175

قرآن آموزی و توانبخشی... 184

گزارش فعالیت ها 184

روش اشاره طباطبایی.. 186

آموزش قرآن بزرگسالان. 188

توافق نامه و همکاری.. 190

گسترش دستاوردها و نظارت بر ادارات.... 192

مسافرت به شهرها 192

تولید فیلم.. 196

کودک و نوجوان.. 202

برگزاری مراسم.. 206

ایجاد هماهنگی سیما و بهزیستی... 208

توان افزایی... 211

مناسب سازی... 213

فصل چهارم: توان افزایی با تلویزیون.. 217

کارکرد و کارآیی تلویزیون.. 219

اختراع و شروع به کار. 219

ص: 9

چگونگی عملکرد تلویزیون برای ناشنوایان. 219

سهم ناشنوایان از تلویزیون. 221

ورود ناشنوایان به جامعه. 222

تداخل زیرنویس سریال ها با زیرنویس های تبلیغاتی.. 223

تأثیر تلویزیون بر زندگی ناشنوایان. 224

برنامه سازی مناسب.. 225

اطلاع از برنامه ها 226

زیرنویس یا برنوشت... 227

استفاده از رابط.. 229

ارتباط... 232

زبان و گفتار. 232

روش متداول در آموزش و پرورش... 233

اختلاف سازمان بهزیستی و آموزش و پرورش... 233

شیوه های اجرایی در سیما 234

تاریخ تحولات.... 236

گزارش نشست فدراسیون جهانی ناشنوایان. 236

سرفصل های بررسی ها 236

وضعیت کشورهای اروپایی.. 237

تأثیر در ایران. 238

چگونگی اجرای برنامه های ویژه ناشنوایان. 238

مشکلات.. 238

دو روش... 239

شبکه مسئول. 239

پیشنهادات.. 240

گزارش آقامحمد و پیشرفت ها 241

مناسب سازی اماکن.. 242

تحولات سیما در دهه های اخیر. 243

خط مشی.. 243

اقدامات بهزیستی.. 244

نظریه کارشناسی.. 244

ضرورت ها و نیازها 244

نقش آقامحمد. 245

ص: 10

مطالبات ناشنوایان در استفاده از سیما 246

اوج گیری مطالبات در سال 77. 246

رخدادهای سال های 78 و 79. 255

مخالفت علنی با برنامه های ناشنوایان در سیما (80 و 81) 267

پاسخ آقامحمد. 272

درباره متن محمود پاکزاد. 272

دیدگاه آقامحمد. 273

تداوم برنامه های ناشنوایی در سیما 275

گسترش اخبار ناشنوایان. 275

داوری و نظر ناشنوایان.. 279

متن نامه های فردی.. 280

نظرات جمعی و نهادها 281

تقدیر و تشکر.. 283

فصل پنجم: گفت وگو. 287

مصاحبه با رسانه ها 289

سکوت و تنهایی در دنیای ناشنوایان. 289

باور کنیم دیگران هم حق دارند. 291

گوش ناشنوایان. 294

دستهایی برای سخن گفتن.. 303

درخشش مرحوم باغچه بان مانند ستاره ای پر فروغ در دلهای ناشنوایان جهان. 304

با زبان بی زبانی.. 306

بهار هم می گذرد، ما هنوز لذتی نبرده ایم. 309

حقیقت واقعی در سکوت نهفته است... 312

نخستین رابط ناشنوایان در تلویزیون. 315

اولین رابط ناشنوایان در تلویزیون. 318

میزگردها 322

چرا ما را نمی فهمند: ما به زبان شما حرف می زنیم. 322

سهم ناشنوا از رسانه ملی.. 326

فصل ششم: نویسندگی و کتاب... 333

مهمان های ناخوانده. 335

فرهنگ زبان اشاره فارسی... 340

ص: 11

مجموعه اشارات ناشنوایان 342

آشنایی با اشارت ناشنوایان 344

زبان اشاره فارسی 346

اسناد و مدارک 348

طرح نامه تألیف جلد چهارم: 354

کتاب کودک 370

سارا کوچولو 371

کتاب های دیگر 373

فصل هفتم: دیدگاه ها، مقالات 375

من می توانم: نکاتی چند با والدین کودکان ناشنوا 377

طرح کشوری حمایت و توانبخشی ناشنوایان 386

تاریخ زبان اشاره در ایران: جمع آوری، ثبت و استفاده 402

اخبار ناشنوایان 410

تأسیس و راه اندازی مرکز توانبخشی خانواده و کودک ناشنوا 414

چگونگی مراحل مختلف توانبخشی 419

طرح فرهنگی ویژه نوجوانان نیمه شنوا و ناشنوا 431

اهتمام به امور معلولین 437

اهمیت زبان اشاره در ایجاد ارتباط 441

نگاهی به ناشنوا و ناشنوایی 443

سخنرانی در چهارمین همایش مترجمان 447

آبان ماه 1397 447

فصل هشتم: تلاش ها و مقبولیت عمومی 449

هفته جهانی ناشنوایان 451

کنگره عقب ماندگی ذهنی 466

یاری به مددجویان 467

توانبخشی 474

صدا و سیما 475

فصل نهم: آلبوم عکس 479

فهرست

ص: 12

به هر حال تصمیم گرفتم ضمن تألیف زندگی نامه فاطمه آقامحمد، تاریخ تحولات ناشنوایی در دهه شصت و هفتاد یعنی سال های 56 تا 1380 را بر اساس فعالیت ها و تلاش های ایشان بازنویسی کنم.

**

فاطمه آقامحمد در زمینه های آموزش و تدوین ناشنوایان با زبان اشاره؛ توسعه علمی و اجتماعی زبان اشاره؛ پژوهش و تألیف درباره ناشنوایی و زبان اشاره؛ مناسب سازی تلویزیون جهت استفاده ناشنوایان ایران؛ گسترش دسترس پذیری تلویزیون در عرصه های مختلف برای ناشنوایان؛ راه اندازی سیمای ناشنوایی در شهرهای مختلف ایران؛ توان افزایی و توان بخشی ناشنوایان با انتقال تجارب به آنان و افزایش دانش و مهارت های آنان؛ گسترش حرفه رابط در جامعه ناشنوایان؛ مشاوره و راهنمایی پروژه های مختلف علمی و اجتماعی برای ناشنوایان؛ تقریب مدیران به جامعه هدف با توجیه آنان و افزایش تجارب و دانش آنها.

فعالیت های ایشان در طول نزدیک به نیم سده، ذیل یکی از این ده سرفصل می گنجد. اما ایشان گزارش روزانه یا ماهانه یا فصلی از فعالیت هایش ننوشته است. از این رو بسیاری از اطلاعات یا اسناد از بین رفته است. آنچه امروزه در اختیار داریم مجموعه ای از اسناد طبقه بندی نشده و نیز خاطرات و اطلاعاتی است که در ذهن ایشان است.

صدها برگ سند و صدها قطعه عکس بود که باید مطالعه می شد و پس از طبقه بندی و تقسیم، ارتباط بین آنها کشف می گردید؛ و مجدداً مطالعه و به تجزیه و تحلیل آنها اقدام می شد. گاه برای یافتن محتوای یک سند باید به منابع دیگر مراجعه می گردید. به هر حال چنین شیوه ای بسیار پیچیده و زمان گیر و صعب است.

حدود سه ماه وقت مرا گرفت تا در مرحله اول کتاب به سرانجام رسید. اما پس از اتمام رسیدن کتاب مجدداً بیش از یک هزار برگ سند جدید آوردند و قرار شد به مطالب پیشین افزوده شود. در این مرحله بیش از هفت ماه وقت گرفت تا بالاخره متن حاضر آماده شد. البته هم در مرحله اول و هم در مرحله دوم همواره از راهنمایی ها و نظریات ایشان بهره مند بوده ایم. در واقع اگر مساعدت های ایشان نبود، قطعاً این کتاب به صورت جامع آماده نمی شد.

***

متأسفانه زبان اشاره در میهن ما، سرنوشت ناخوشایندی پیدا کرده و در دو سوی آن موافقان و مخالفانش حضور دارند. عناد آنها تا حدی است که حاضر نیستند با گفتگو و تفاهم به راه کار مرضی الطرفین برسند و راه کاری عرضه کنند تا ناشنوایان بیش از این دچار تأخر فرهنگی و دورمانده از قافله مدنیت و فرهنگ نشوند.

ص: 14

چگونه است که در بسیاری از کشورها ناشنوایان با زبان اشاره به مراحل عالی رسیده اند ولی متصدیان امور آموزشی گاه به دلیل اصرار بر دیدگاه های ناکارآمد و استفاده نکردن از کارشناسی های جهانی و نظریه های دستگاه های علمی و فرهنگی پیشرفته موجب مشکلاتی در زندگی ناشنوایان شده اند. اما تا شرایطی فراهم نیاید که موافقان و مخالفان به تبادل نظر و گفت وگو بپردازند؛ تا وقتی تجارب گذشته مکتوب نشود و تلاش نکنیم از گذشته درس بیاموزیم، وضع جامعه ناشنوایی بهتر نخواهد شد.

دفتر فرهنگ معلولین از سال ها گذشته درصدد بوده، تاریخ کتاب گویا و کتاب بریل، تجارب گذشته در جامعه نابینایی را بر اساس واقعیت های موجود تدوین کرده و در اختیار همگان به ویژه نابینایان قرار دهد و از آنان ملتمسانه بخواهد با مطالعه گذشته، به تعامل و تبادل نظر پرداخته و راهی مطلوب برای آینده خود و زدودن موانع و مشکلات بگشایند.

همین شیوه را درباره معلولین حرکتی و ناشنوایان و آسیب دیدگان اجتماعی و ذهنی هم به کار بسته ایم. اگر ما منتظر معجزه ایم یا توقع داریم کسی از کشور دیگر بیاید و معضلات را از پیش پای ما بردارد، چنین خیالاتی، خواب های خوش ولی غیر واقعی است. خود ناشنوایان و خود نابینایان باید آستین همت بالا زده، کمر تلاش بسته، از هدر دادن فرصت ها حذر کرده و با گرفتن دست هم ایجاد روحیه تعاون و همکاری و به وجود آوردن فضای مهر و محبت به جای دشمنی ها و تنفرها و درس آموختن از گذشته و چشم دوختن به آینده، ساختن جامعه را آغاز کنند.

اما برای ساختن آینده، نیاز به تجارب نخبگان هست. هر کس هرگونه تجربه و خاطره ای دارد، لازم است به صورت یادداشت یا مقاله یا کتاب منتشر نماید. مطلبی که خانم فاطمه آقامحمد نوشت و در شهریور 1395 منتشر کرد بسیار راهگشا است. این گونه مطالب نه تنها برای نسل امروز سودمند است که آیندگان هم از آن پند بسیار خواهند آموخت.

****

کتاب درباره موضوعات ناشنوایی و در نگاه گسترده تر درباره موضوعات معلولیتی بسیار اندک است. با اینکه کتاب اصلی ترین عامل حیات و پیشرفت در هر جامعه ای است. تاریخ ناشنوایی، تاریخ آموزش ناشنوایان، تاریخ ترجمه و رابطه یا مترجم و رابط زبان اشاره و دیگر موضوعات تألیف نشده و هیچ متنی اعم از تاریخی، اجتماعی و جامعه شناسی، روانشناسی، مأخذشناسی و غیره در ایران در اختیار پژوهشگران و خود ناشنوایان یا خانواده آنها نیست. وقتی خشکسالی کتاب باشد و در موضوعات مختلف کتاب وجود نداشته باشد، چرخه و سیستم حیات فرهنگی دچار مشکلات و نارسایی های متفاوت خواهد شد. دقیقاً مثل این است که در طبیعت اصلی ترین عنصر حیات یعنی آب نباشد. نتیجه آن گسترش خشکسالی در همه جا و فقدان سرسبزی و حیات در همه عرصه ها و خلاصه بدبختی است. باید تلاش کنیم اصلی ترین عنصر رشد حیات فرهنگی یعنی کتاب مثل

ص: 15

باران بر این جامعه ببارد. هر کس بر اساس رویکرد و تجارب و دانسته های خود، مطلبی بنویسد و اگر توان نشر و چاپ آن را ندارد، حداقل از طریق سامانه های الکترونیکی و مجازی در اختیار مردم قرار دهد. با ایجاد رونق فرهنگی به تدریج، تفکر و اندیشیدن هم شکوفا می گردد، و با افزایش خردورزی، عقلانیت و مفاهمه و تفاهم مسیر مدنیت و حل مشکلات اجتماعی و دستیابی به جامعه آگاه و مطلوب هموار خواهد شد.

خانم آقامحمد در این نوشتار، اطلاعات خوبی از آغاز تدوین زبان اشاره، منازعات در عرصه زبان اشاره و جایگزین آن، مواضع سازمان های دولتی در این باره و ده ها موضوع دیگر نوشته است. این اطلاعات برای نسل جوان که از حوادث فرهنگی دهه چهل و پنجاه و شصت چیزی نمی داند، بسیار راهگشا است.

با اینکه کسی مثل خانم آقامحمد که حدود نیم قرن در تشکیل زبان اشاره، مترجمی و اطلاع رسانی به ناشنوایان بوده، و گنجینه ای از تجربه است، درباره روش کارش، نوع فعالیت هایش و جنبه های مختلف فعالیت هایش، باید چند پایان نامه، چندین مقاله و کتاب تألیف و عرضه شده باشد، ولی با کمال تأسف مهم ترین نوشته هایی که در دسترس است یکی مطلبی است که خودش در شهریور 1395 به توصیه آقای رضا محمودی نوشته و چند مصاحبه کوتاه از او داریم و یک گزارش کوتاه که در روزنامه جام جم منتشر شده است.

حداقل کادر علمی روزنامه جام جم می توانست درباره این «معدن تجربه و خدمت» کار علمی کند و مقالات علمی و کارشناسی منتشر نماید. یک مصاحبه توسط نگین حسینی انجام شده و در روزنامه جام جم در بهمن 91 منتشر شده، یک مصاحبه دیگر را ایسنا از ایشان در مهر 86 گرفته و یک مقاله کوتاه توسط مراد فردوسی تدوین و در روزنامه جام جم در مهرماه 91 منتشر شده است.

خانم آقامحمد از این نظر تجربه قابل مطالعه برای ناشنوایان و دیگر گروه های معلول است. آنان باید بدانند که نهادهای دولتی، برای بهترین نیروهای این جامعه کاری انجام نمی دهند و خودشان باید شروع کنند. یعنی اولاً از این گونه افراد تجلیل و تقدیر نمایند؛ دوم کار پژوهشی درباره این افراد انجام دهند، مقاله و کتاب بنویسند و تجارب به دست آمده را در درون فرهنگ و جامعه خودشان توسعه دهند.

*****

تأسف آور اینکه خانم آقامحمد از کارش کنار می رود، با اینکه یک عمر بهترین خدمات را به ناشنوایان داشته، ولی هیچ خبری نشد و آب از آب تکان نخورد، با اینکه لازم بود ناشنوایان در سایت ها، وبلاگ ها، گروه ها و شبکه های موبایلی مثل تلگرام از ایشان تشکر می کردند. الآن هم دیر نیست یک پیشنهاد این است در ساعتی که ایشان خبر می گفته، ناشنوایان یک پیام در حدّ یک عبارت کوتاه مثلاً «ما قدردان زحمات تو هستیم و متشکر خدمات تو هستیم» ارسال کنند.

ص: 16

پیشرفت و ترقی جامعه ناشنوایان مرهون این است که هر یک از ناشنوایان پشتیبان دیگری باشد؛ از یکدیگر حمایت کنند، به جای تحقیر و کوچک نمودن یکدیگر، به تکریم و بزرگ کردن یکدیگر کمک کنند. یک نکته مهم در مورد افراد شنوا است که به دلیل علاقه یا انسان دوستی یا وظیفه شناسی به کمک جامعه ناشنوایان آمده و خدمات مهمی انجام می دهند. گاه دیده می شود، ناشنوایان به چشم یک بیگانه و غیر خودی به آنان نگاه می کنند. چنین رفتارهایی موجب تضعیف جامعه هدف می شود؛ چون نیکوکاران، مساعدت نخواهند کرد و حمایت ها قطع می شود و در نتیجه جامعه هدف ضعیف می شود. توجه کنید پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم یا ائمه علیهم السلام یا انسان های بزرگی مثل مرحوم باغچه بان توصیه کرده اند، مردم به کمک ناشنوایان بشتابند و افرادی به منظور عمل به این توصیه ها جلو می آیند و مساعدت می کنند. ولی برخی ناشنوایان که انگشت شمار هستند، نسبت به این افراد رفتار مطلوبی ندارند. بالاخره در جهان امروز کسی موفق است که قدرت جذب مساعدت بیشتر داشته باشد، کسانی به موفقیت می رسند که بتوانند افراد بیشتری را جذب کنند. از این رو ناشنوا باید از کسانی مثل آقامحمد کمال تشکر و امتنان را داشته باشند و به روش های مختلف او را تکریم کنند.

******

لازم است از جناب آقای رضا محمودی مدیر محترم انجمن خانواده ناشنوایان تشکر کنیم که علاوه بر راهنمایی، اسناد و مدارک سودمندی در اختیار ما گذاشتند. تلاش های خود خانم آقامحمد در تألیف این کتاب اگر نبود، قطعاً این کتاب به چاپ نمی رسید. ایشان با دقت و حوصله متن ها را نوشته و پس از تایپ هم غلط گیری کردند و بسیار وقت گذاشتند.

مدیریت این پروژه ابتدا بر عهده خانم منصوره ضیایی فر (نابینا و پژوهشگر در حوزه کتاب گویا و کتاب بریل) بود ولی به دلیل مشغله های فراوان خانم ضیایی فر و از طرف دیگر گسترش ابعاد پروژه، تصمیم گرفتیم، مدیریت هر قسمت بر عهده یکی از کارشناسان دفتر فرهنگ معلولین واگذار شود تا پروژه زودتر و بهتر به نتیجه برسد. البته از خانم ضیایی فر تشکر می کنیم. نیز از همه افرادی که در به ثمر نشستن این اثر صادقانه و مخلصانه تلاش کرده اند، تشکر می نماییم.

شیوه دفتر فرهنگ معلولین این گونه است که برای کار و تلاش افراد هر چند بسیار اندک احترام قائل است و حق مادی و معنوی همه پژوهشگران و نویسندگان را پاسداری کرده و نام آنها را در کنار کارشان ثبت می کند. اساساً تحقیق و نوشته هر فرد، مالِ او است و هر گونه تصرف در آن توسط دیگران، غصب و اکل مال به باطل و حق الناس است.

لازم است این نکته را هم یادآور شوم، بنده از سال 1369 وارد تحقیقات ناشنوایی شدم. چون در جریان محاصره آبادان یک گلوله توپ در نزدیک من منفجر شد هر دو گوشم آسیب جدی دید. از سال 69 تصمیم گرفتم بخشی از وقتم را به ناشنوایی و ناشنوایان اختصاص دهم. از همان زمان

ص: 17

متوجه برخی اختلافات در جامعه ناشنوایان شدم ولی بدون ورود به اختلافات تلاش کردم با همه گروه ها و جریان ها رفیق و دوست باشم. تا کنون این رویه را داشته ام. از سال 1390 مدیریت دفتر فرهنگ معلولین را پذیرفتم و در این دفتر همه صاحبان فکر و اندیشه فارغ از گرایش فکری یا تمایلات اجتماعی شان حضور یافتند و همکاری نموده اند. به همین دلیل تلاش کرده ایم برای همه شخصیت ها بدون در نظر گرفتن طرز فکر آنان، زندگی نامه و کارنامه تدوین کنیم. البته توصیه های ریاست عالی جناب حجت الاسلام والمسلمین سیدجواد شهرستانی نماینده آیت اللّه العظمی سیدعلی سیستانی مدظله در اتخاذ چنین خط مشی و رویه ای بی تأثیر نبوده و لازم است از ایشان تشکر نماییم.

امیدواریم از آراء و نقدهای نخبگان، نویسندگان و پژوهشگران بهره مند شویم؛ انتقادات و اظهار نظرهای شما عزیزان موجب کمال و رشد و حتماً مسرت آفرین است.

محمد نوری

دی ماه 1397

ص: 18

این فصل شامل چند مقاله درباره زندگانی، خانواده، تحصیلات و فعالیت های خانم فاطمه آقامحمد است که به قلم خودش نوشته است. به دلیل خودنوشت بودن این متن دارای اهمیت خاصی است و می تواند مبنای بسیاری از تحقیقات و تألیفات بعدی باشد.

خانم فاطمه آقامحمد پس از این با نام آقا محمد یا فاطمه یاد خواهد شد و از آوردن القاب و عناوین مدحی اجتناب می کنیم، چون درصدد ارائه متن علمی هستیم و نمی خواهیم بی جهت متن کتاب حجیم گردد.

آقامحمد زندگی اش را به دوره های پژوهش و تجربه آموزی، همکاری با سازمان رادیو و تلویزیون، درگیری تمام وقت در تلویزیون و بیماری جسمی و بازنشستگی تقسیم و درباره هر یک از این چهار دوره مطالبی را بیان کرده است. قطعاً مطالب گزینشی است و نخواسته همه زوایای زندگی اش را بنمایاند. البته معمول و اغلب زندگی نامه های خودنوشت همین گونه است.

رضا محمودی با اصرار از آقامحمد درخواست تألیف این مطالب را داشت و به اصرار محمودی بخشی را در تابستان 1395 نوشته و بخش دیگر را در سال 1396 نوشته است.

آقامحمد به عنوان فرزند احمد تا جایی که پدرش در زندگی اش نقش داشته، پدرش را معرفی کرده است. همین روش را در مورد دیگر اعضای خانواده و دیگر سرفصل های زندگی اش به کار برده است. یعنی از شیوه کارآیی سوژه ها استفاده کرده و هر مقوله در فرایند زندگانی او، مؤثرتر بوده، بیشتر و پررنگ تر به آن پرداخته است.

به لحاظ اهمیت و نقش مؤثر آقامحمد لازم است مدیران تشکل های ناشنوایان؛ کارشناسان ناشنوایی به مطالعه این متن بپردازند؛ چون گویای تجارب چند دهه کار و تلاش در عرصه ناشنوایی و تلاش به عنوان رابط در سیمای جمهوری اسلامی ایران است. از طرف دیگر اولین بار است که کسی تجارب عینی و عملی خود در سازمان صدا و سیما در زمینه معلولین را بیان می کند.

عادت ناپسند ما ایرانیان این است که دوست داریم هر راهی را از ابتدا تا انتها خودمان تجربه کنیم و دوست نداریم جا پای دیگران بگذاریم و با استفاده از تجارب دیگران به پیش برویم.

ص: 20

می کردند. درخت گل نسترن و محمدی بزرگی در باغچه خانه پدربزرگم بود. بعضی وقت ها که می خواستم مدرسه بروم پیش پدربزرگم می رفتم و از او یک دسته گل برای آموزگارم می گرفتم.

مادربزرگم صغری کلاس آموزش قرآن داشت به صورت رایگان به بچه های محل قرآن آموزش می داد. بچه ها در سن های مختلف پسر و دختر با یک زیرانداز و قرآن به خانه آنها می آمدند و دور تا دور حیاط می نشستند و قرآن یاد می گرفتند.

در خانواده مادریم اکثر خانم ها مسئولیت برون از خانه هم داشتند و شاغل بودند. البته بیشتر آموزگار، دبیر، پرستار، نِرس، تکنسین بی هوشی اتاق عمل بودند. کار کردن خانم ها در خانواده او رواج داشت. ضمناً خاله بزرگم هم مانند مادرش در منزل خود کلاس آموزش قرآن داشت.

ضمن آنکه در آن زمان اکثر خانواده ها روضه خوانی ماهانه داشتند.

خانواده ما هم دوم هر ماه 5 روحانی می آمدند و روضه می خواندند.

ضمن آنکه خانواده دور هم جمع می شدند از اتفاقات روز می گفتند و بچه ها می شنیدند و یاد می گرفتند پدر، مادرها به خصوص مادربزرگ ها قصه می گفتند و در دل داستان به نوه ها و بچه ها آموزش می دادند. زندگی بیشتر رابطه عاطفی و نزدیکی داشت و همه از هم باخبر بودند و در موقع لزوم دست یکدیگر را می گرفتند. همان گونه که قبلاً گفتم فاصله طبقاتی بسیار فاحش و زیاد نبود، کمی افت و خیز داشت.

ما امتحان بدهیم و با هم برمی گشتیم. در آن زمان خانواده های بچه های مدرسه نیز با هم در ارتباط و گاهی رفت و آمد داشتند. خود من خانواده ام با بعضی از خانواده دوستانم رفت و آمد داشته و از حال و احوال هم خبر داشتیم.

در آن زمان بچه ها بیشتر مواد خوراکی از خانه همراه خود می بردند و در زنگ تفریح مدرسه می خوردند. یا نان ساندویچی «به تنوع امروزی نبود نان های بلند و گردی بود به نام نان سفید» که داخل آن مربا یا کره یا پنیر می گذاشتند و ما مدرسه می بردیم. مدرسه بوفه داشت که بیسکویت و بستنی، تمبر هندی، لواشک می فروخت. گاهی هم از این تنقلات می خریدیم. مادرم همیشه می گفت خوراکیت را با دوستانت تقسیم کن شاید آنها نداشته باشند. دلشان بخواهد. آن وقت اگر به آنها ندهی خداوند قهرش می آید. «ما در آن زمان جزء خانواده های خوب بودیم».

البته پس از ثبت اختراعش کار پدرم بسیار رونق گرفت و وضعیت اقتصادی ما هم بسیار خوب شد. به طوری که در آن زمان کمتر کسی ماشین شخصی داشت اما در خانه پدرم همیشه دو تا ماشین بود و چند خانه و دو مغازه داشت و به لطف خدای مهربان زندگی خیلی مرفه داشتیم. یک شوهر دختردایی داشتم به نام آقای شکیبایی ایشان مدتی در آلمان زندگی کرده بودند. موضوع اختراع پدرم را به یک شرکت آلمانی که در ایران فعالیت داشت نشان داد. آنها هم ابراز علاقه کرده بودند که پدرم استخدام آن شرکت شود و برای آنان کار کند.

وقتی این پیشنهاد را به پدرم دادند پدرم ناراحت شد و گفت من برای خودم مغازه دارم چند کارگر دارم رها کنم برم کارگر آنها بشوم. قبول نکرد. کم کم وضع درآمدی پدرم بهتر از قبل می شد و روزگار به خوبی می گذشت.

پدرم در آذرماه 1392 به رحمت خدا پیوست و با درگذشت پدر، بدون والدین شدم و در واقع غم بزرگی بر سینه ام نشست.

پدر صنعتگر حرفه ای و با تجربه ای بود. ایشان توانسته بود کارآیی ماشین های باربری بزرگ را با بخش های تخصصی و افزودن چهارچرخ به عقب آنها، افزایش دهد. چون اولین کسی بود که در ایران و جهان چنین کاری انجام داده بود، اختراعش در کتاب اختراعات و ابتکارات ثبت شده و در کتابخانه ملی ایران نگهداری می شود. جامعه مخترعین و مبتکرین ایران او را عضو کرده و برایش کارت عضویت صادر کرده بودند.

ص: 24

این نکته نشانگر این است که خانواده آقامحمد همواره در کار و تلاش بوده و علاوه بر تلاش درصدد نوآوری و پیشرفت کشور و ترقی جامعه بوده اند.

صغری مادر پدرم

صغری مادر پدرم که به او مادر می گفتیم. به پروین مادرم: مامان به پدرش یحیی آقابزرگ به مادرش خانم بزرگ می گفتیم.

مادر

«مادر پدرم» با ما زندگی می کرد. بسیار با ایمان و مؤمن بود. صبور و همیشه شاکر خداوند مهربان بود یک قرآن داشت که هرگز از جلوش برداشته نمی شد. او سواد خواندن و نوشتن نداشت اما سواد قرآنی داشت می توانست بخواند. اما نمی توانست بنویسد. خیلی چیزها در زندگی از او آموختم. خیلی. بعضی شب ها نماز شب می خواند. از بچگی وقتی نماز یومیّه می خواند من هم وضو می گرفتم و در کنارش می ایستادم او با صدای بلند می خواند و من هم تکرار می کردم بدین شکل نماز را آموختم. بعضی وقت ها دعایی را به من می داد و می گفت مادر این را برایم در کاغذ بنویس تا آن را حفظ کنم من برایش می نوشتم و هر بار که تمرین می کرد کاغذ را به من می داد تا ببینم درست می خواند من هم یاد می گرفتم و حفظ می شدم. به من می گفت فاطمه جان تا جوانی هر چه یاد بگیری خوب است چون وقتی پیر شوی حفظ کردن آن برایت خیلی مشکل می شود.

خیلی چیزها از او آموختم. ممنون اش هستم همیشه یادش می کنم. ان شاءالله روحش شاد و قرین رحمت خداوند مهربان باشد.

برادرم محمد آقامحمد

او هم به نام مبتکر عضو جامعه مخترعین ایران است فردی بسیار پاک دل با ایمان و مذهبی او از ابتدای اعتراضات مردمی نسبت به آزادی و انقلاب فعال بود به طوری که وقتی جنگ آغاز شد در دوره های زمانی متعددی به جبهه می رفت و در این ایام به فکر ساخت مین کوب یا مین یاب افتاد تا جلوی قطع شدن دست و پای جوانان خوب کشور را که برای دفاع از وطن و دینشان جان خود را بر کف اخلاص گذشته بودند، بگیرد. به لطف خدا موفق شد مین کوب بسازد که بسیار دقیق تر از مین کوب در روسیه و آمریکا بود و با موفقیت در حضور سران نیروهای مسلح و سپاه پاسداران و کارشناسان امر آزمایش شد و او به عنوان مبتکر ساخت مین کوب در ایران نامش ثبت شده است پس از این طرح ساخت مین روب ضد تانک را ارائه کرد؛ که از نظر کارشناسان این طرح هم بدون نقص و قابل اجرا بود که به علت پایان جنگ کار به تولید و آزمایش نرسید. ضمناً مین کوب ایشان با مشارکت و همکاری ارتش جمهوری اسلامی ایران ساخته شد.

ص: 25

برادرم از من بزرگتر است و در زمان انقلاب و در دهه 60 او نیز در زمان جنگ تحمیلی موفق به ساخت مین کوب شد و نام او نیز به عنوان مبتکر معرفی شده چون در کشورهایی مانند: روسیه و آمریکا مین کوب اختراع شده بود اما او برای نخستین بار در ایران مین کوب طراحی کرد. این ابتکار به نام او ثبت شده است.

خودم متأهل هستم. همسرم محمدرضا نوری تاجر که چند سالیست بازنشسته شده است. دو دختر و یک پسر دارم که دختر بزرگم عاطفه یک پسر به اسم مهدیار و یک دختر به نام هلیا دارد. دختر دومم عطیه یک پسر به نام محمدامین دارد و پسرم عطا هم ازدواج کرده هنوز فرزندی ندارد.

سه خواهر دارم که آنها هم در اجتماع حضور فعال دارند. همسران خوب و فرزند دارند. به لطف خداوند زندگی خوبی دارند و یک برادر که از همه ما کوچکتر است.

محمد آقامحمد به دلیل داشتن نبوغ خاص و استعداد در ساخت وسایل ابتکاری، عضو جامعه مخترعین و مبتکرین ایران شد. تصویر کارت عضویت او:

به خاطر ابتکار و ساخت مین کوب ضد تانک در سال 1364، رتبه اول ابتکار در رشته این تکنولوژی را در ایران احراز کرد و هیئت علمی جامعه مخترعین و مبتکرین ایران به محمد آقامحمد دیپلم عالی افتخار اعطا کردند.

ص: 26

با ثبت اختراع احمد آقامحمد پدر فاطمه آقامحمد و محمد آقامحمد، برادرش این خانواده در ایران شناخته تر شدند. حتی برخی نهادهای صنعتی آلمان از احمد آقامحمد درخواست کردند تا در آلمان به اجرای برخی پروژه ها بپردازد. اما او استقبال نکرد و در پاسخ گفت می خواهم نیرو و خلاقیت خود را برای کشورم مصرف کنم.(1)

آن ها خیلی مرتب و با نشاط بودند. بخصوص در زنگ تفریح با هم صحبت می کردند و شاد و شیطون بودند. در مدارس باغچه بان دختر و پسر با هم مختلط بودند.

داستان بخواند به غیر از دوره ای که در مدرسه باغچه بان شماره 3 بودم. می دیدم که خود بچه ها با علاقه کتاب را بر می داشتند و برای یکدیگر توضیح می دادند.

اشاره سازی برای کلمات فاقد اشاره: این کار ادامه داشت تا اینکه متوجه شدیم لغات بسیار اساسی هست که اشاره ندارد. از این رو جلسات تدوین اشارات را ادامه دادیم تا در مورد آنها هم تصمیم گیری شود. ضمن آنکه هر کلمه ای که اشاره نداشت با الفبای باغچه بان می گفتیم اما هدف اساسی این الفبا برای ایجاد صوت و گفتار بود بنابراین الفبای فارسی را با توجه به فرم نوشتن آن در گروه تصویب و برای ساخت برخی اشارات از آنها استفاده می کردیم، مانند رنگ ها. البته اگر رنگی اشاره طبیعی داشت از همان اشاره طبیعی استفاده می کردیم، مانند رنگ سبز یا رنگ قرمز. پس از الفبای زبان اشاره فارسی در ساخت اشارات هم استفاده می کردیم اما اسامی و کلماتی که اشاره نداشت با الفبای باغچه بان بیان می شد. ناگفته نماند که برخی اشارات طبیعی هم استفاده اش صورت خوشی نداشت مانند (معلم) که زدن خط کش در کف دست بود. این اشارات هم به پیشنهاد جوانان تحصیل کرده تغییر داده می شد. مثلاً اشاره آموزش و آدم، برای کلمه معلم تصویب شد. کم کم برای آموزش اشارات جزوه های ساده با راهنمایی و زیر نظر خانم سمیعی نوشتیم و اشاره جدید را در جملات مختلف تکرار می کردیم سپس و به افرادی که در ارتباط با ناشنوایان بودند آموزش می دادیم. برای کلمات جدید با توجه به زبان فارسی و مفهوم کلمه اشاره پیشنهاد می شد. مثلاً آهنگر اشاره طبیعی آهن +گر که همان اشاره آدم یا انسان است، استفاده می کردیم. در اشاره طبیعی آهن و آهنگر فرقی نداشت برای همین اشاره طبیعی آهن + آدم تصویب شد «آهنگر». البته بعضی روزها، پس از ساعت ها بحث و گفت وگو و جدال برای کلمه ای، اشاره پیدا و تصویب نمی کردیم و اشاره ای مورد توافق نبود تا به درک معنی و مفهوم کلمه کمک کند.

باغچه بان) و من هردو نفر یک هفته اجرا می کردیم. متأسفانه این برنامه مدت زیادی طول نکشید و قطع شد.

جمله سازمان ملی رفاه ناشنوایان اما خوشبختانه آقای فتوحی کارشناس مسئول ناشنوایان بود و کارها به پیش می رفت.

یک روز خانمی به نام مینو فرشید پیش من آمد. تحصیلات دانشگاهی در رشته طراحی در دانشگاه هنر و مدرک طراحی داشت. کارش را دیدم بسیار حرکات دست را زیبا می کشید. او را به آقای فتوحی معرفی کردم تا به گروه ما اضافه شود، چون ما برای کار طراحی اشارات به شخصی مانند او نیاز داشتیم. اما خواسته ما پذیرفته نشد. بعدها من خانم فرشید را به ثمینه خانم معرفی کردم چند کار او را هم به ایشان نشان دادم. چندی بعد دیدم خوشبختانه کتاب جوجه طلایی (شعری از باغچه بان) توسط ایشان طراحی و چاپ شده است. آقای شهیدی هم بازنشسته شد. در این زمان، نماینده کلاسمان در دانشگاه ملی (شهید بهشتی کنونی) با چند نفر از دوستان دیگر با پیگیری فراوان توانستند رشته ما را به کارشناسی ارتقاء دهند. من هم کارشناسی را ادامه دادم. حالا دیگر همه چیز تغییر کرده بود و ما به ساختمانی نزدیک سوانح و سوختگی در خیابان رشید یاسمی منتقل شده بودیم.

تلویزیون های کشورهای مختلف موظف به برنامه ریزی برای جامعه ناشنوا شده بودند. این گروه با تجربیات خوبی که از سمینار کسب کرده بودند، بازگشتند. ضمناً همیشه آقای جعفری نیا می گفت: یکی از افتخارات کشور ما در بخش ناشنوایان. کتاب فرهنگ زبان اشاره بود چون خیلی از کشورهای شرکت کننده هیچ کتابی در این زمینه نداشتند. حالا دوباره فرصتی مناسب برای برنامه ریزی در سیما بود. در این مدت من هم سعی کردم از شرایط به دست آمده برای پیش برد کارها در بخش ناشنوایان استفاده کنم. یکی از کارها افزایش کمک مالی به کانون های سراسر کشور به ویژه آن هایی که فعال بودند، حتی تا دو برابر افزایش پیدا کرد. و برای کنکور سراسری هماهنگ شده بود در دانشگاه علوم توانبخشی میدان مادر کنکور معلولین با شرایط خاص مانند افزایش زمان آزمون به مدت یک و نیم برابر افراد عادی - برای ناشنوایان حضور مترجم زبان اشاره و برای نابینایان حضور منشی برگزار شود. سپس بعد از آزمون نمایندگان سازمان بهزیستی به دفتر مدیر اجرایی سازمان سنجش رفته سؤالاتی که برای معلولین امکان پاسخگویی نبود را حذف نموده تا عزیزان معلول متضرر نشوند. من هم نماینده ناشنوایان بودم. در سال دوم حضور خودم در این جلسه خانم اطیابی یکی از معلمان خوب و دل سوز ناشنوایان که مدرک دانشگاهی در رشته ادبیات داشت، دعوت به همکاری کردم و با مشورت ایشان معلمین ریاضی و زبان انگلیسی و عربی را هم دعوت به همکاری کردیم. متأسفانه نام این عزیزان بسیار هم دلسوزانه با من همکاری می کردند در خاطرم نیست. حتی زمان برگزاری کنکور از همکاری این عزیزان بهره می بردیم زیرا من نمی خواستم کوچک ترین حقی از ناشنوایان ضایع شود. تا پایان سالی که در بهزیستی فعالیت داشتم این کار ادامه داشت.

این کار را ادامه دهد. این نخستین بار بود که در سیما برنامه های عادی با تصویر رابط اجرا می شد. خلاصه آن شب تا ساعت 12 یکسره من اشاره می کردم. بسیار خسته شده بودم برنامه شبکه تمام شد ما هم خداحافظی کردیم. یکی دو روز بعد بچه های ناشنوا را دیدم یکی از آن ها به من گفت خسته نباشی گفتم خسته نشدم گفت چرا خودم دیدم که موقع خداحافظی گفتی خسته شدم. تازه فهمیدم چون اشاره می کردم لحظه آخر هم که می خواستم از جلوی دوربین بلند شوم با زبان اشاره گفتم خیلی خسته شدم کارگردان هم این بخش از گفته مرا پخش کرده بود و عزیزان ناشنوا دیده بودند. خانم محمدپور عزیز را دیدم ایشان گفتند فاطی روز جشن اینجا جایت خالی بود نمی دانی چه غوغایی بود همه خوشحال بودند. چون به آرزوهای چندین ساله خود رسیده بودند. فردای آن روز خواسته آقای مفید را به آقای جعفری نیا اطلاع دادم ایشان خیلی خوشحال شد.

داشتند در برنامه ها از رابط استفاده کنند ضمن آنکه پولی هم پرداخت نمی کردند. از طرفی آقای دکتر کمالی، آقای جعفری نیا و من با روزنامه های مختلف مصاحبه می کردیم و درباره لزوم و حق ناشنوایان از بهره مندی سیما می گفتیم. هدفمان این بود که تا مسئولین توجیه شوند و قبول کنند که ناشنوایان هم حق دارند از برنامه های سیما استفاده کنند. یک روز به پیشنهاد آقای دکتر کمالی با تهیه کننده برنامه «به خانه بر می گردیم» صحبت کردم و ایشان را متقاعد کردم که خوب است به خانواده ها در مورد موضوعات مختلف مربوط به ناشنوایان اطلاع رسانی کنیم. ایشان پذیرفتند و افزون بر یک سال، هفته ای یک بار با حضور آقای دکتر کمالی به عنوان کارشناس میهمان و من مترجم زبان اشاره در برنامه شرکت می کردیم. حتی مدتی من چند کلمه زبان اشاره در برنامه «به خانه بر می گردیم» آموزش می دادم. با پیگیری در برنامه های مختلف، ناشنوایان را به عنوان میهمان می بردم تا بینندگان با موفقیت آن ها آشنا شوند. از جمله آقای محمد محمدی دعوی سرایی که هنرمند قالی باف بود و قالی دو رویه از تمدن های مختلف را بافته بود او را به برنامه «شب به خیر تهران» بردم و ایشان کارش را معرفی کرد سپس این قالی را به ریاست جمهور وقت با هماهنگی بهزیستی هدیه داد که قرار شد با حضور خودش در فرانسه این فرش دو رویه را به سازمان ملل یونسکو هدیه کند. که این کار انجام شد. یا در روزهای مناسبتی ناشنوایان را به سیما می بردم تا مردم از توانایی های آنان مطلع شوند خودم هم در برنامه های مختلف با هدف اطلاع رسانی و آگاهی مردم شرکت می کردم.

پخش می بردم تا با چگونگی کار و اجرا آشنا شوند سپس به صورت مشترک برنامه را اجرا می کردیم تا اینکه یک روز در میان کار را به عهده گرفت و راه افتاد.

مشغله کاری ایشان در رادیو. دو گوینده دیگر را پی در پی آوردم. به دلایلی که قبلاً گفتم خیلی علاقه نشان ندادند و رفتند. آقای محسن سعیدی یکی از همکاران خوب در پخش را جایگزین ایشان نمودم. با آنکه ایشان مسئول تهیه کنندگان بود اما با علاقه با ما همکاری کرد. کار برای من که دست تنها بودم و تمام پنجشنبه ها و دو روز در هفته درگیر این خبر بودم، بسیار سخت بود.

طور کل حق الزحمه ما حتی از گویندگان عادی کمتر بود با آنکه کار تخصصی و مشکل بود. به طوری که در جهان کار مترجمین زبان اشاره جزء مشاغل سخت شمرده شده و حقوق خاصی برای این شغل در نظر گرفته می شود. اما کسانی که با ما همکاری می کردند بیشتر افراد علاقه مند بودند و با عشق کار می کردند.

حذف رابط: از طرفی شبکه 5 هم چند مدیر عوض کرد تا به آقای رجبی معمار رسید. ایشان هم مرد خوب و دلسوزی بود. اما جوان ناشنوایی در همسایگی ایشان خواستار زیرنویس در برنامه ها شده بود. مدتی هم بود که من خانم دانش را به جای خودم معرفی کرده بودم. آقای رجبی معمار هم تحت تأثیر این جوان چند پرسشنامه با سؤالات بسیار محدود داده بود تا ایشان از ناشنوایان سؤال کند کدام روش را می خواهند. این کار یک روش غیر علمی بود چون معلوم نیست چه کسانی به این پرسشنامه که سؤالات آن هم تخصصی نبود پاسخ داده بودند. بالاخره ایشان تصمیم گرفت رابط را که طرحی ملی و فقط در کشور ما آغاز شده بود به طوری که آقای محمودی در سفر ژاپن مطرح کرده بود و آنها تعجب کرده و مایل بودند کار را ببینند، حذف کند و به جای آن از زیرنویس استفاده کند. خیلی از ناشنوایان پیش من می آمدند و می گفتند همان رابط بهتر بود. بنابراین خیلی بهتر بود رابط و زیرنویس با هم باشد. زیرنویسی هم که استفاده می شد کار کارشناسی نشده بود. چون همه دیالوگ ها نوشته می شد بدون هیچ تغییری که برای جامعه ناشنوا خیلی قابل استفاده نبود. اما ما گفتیم خوب است و اشکالی ندارد. حتی نامه تشکر هم از این اقدام نوشتیم. فکر کردیم شاید بتوانیم کم کم با جلسات کارشناسی مسئولان مربوطه را متقاعد کنیم و از زیرنویس مخصوص ناشنوایان هم استفاده نماییم. البته به هدف نرسیدیم و پس از مدت کمی این بخش هم حذف شد. یک موضوعی را می خواستم بگویم متأسفانه در سازمان صدا و سیما مدیران با برنامه های ناشنوایان به طور سلیقه ای برخورد می کردند نه اینکه خود را موظف به اجرای بخشی از برنامه ها برای ناشنوایان بدانند. البته بیشتر آنان همکاری می کردند. من هم تا مدیر جدید می آمد وقت می گرفتم و در جلسه ای لزوم برنامه را توضیح می دادم. کم کم رابط در برنامه تصویر زندگی هم قطع شد. اما حالا دیگر با گسترش وسایل ارتباط جمعی برای همه به ویژه مدیران ثابت شده که باید ناشنوایان هم به خصوص در خبر از حضور رابط استفاده کنند چون در همه شبکه های جهانی این اقدام دیده می شود.

تغییرات در سیما: حالا دیگر سازمان به ویژه معاونت سیما اطلاع رسانی به ناشنوایان را بخشی از وظیفه خود می داند. کم کم فرمت خبر ناشنوایان با حمایت های خوب مدیر محترم پشتیبانی آقای رضایی و جلسه کارشناسی تغییر کرد. و بر این شدیم تا خبر ناشنوایان نیز مانند خبرهای دیگر شبکه دو از تیتراژ هماهنگ با خبرهای دیگر و با تغییرات اساسی مناسب با توانایی های ناشنوایان –حتی خبر به صورت نوشتاری در قاب ویژه تصاویر قرار گیرد. البته این کار مسئولیت ما را خیلی بیشتر کرد چون کنداکتور خبر روی آنتن می رفت پس ما باید پس از پایان کار دوباره خبر را ویرایش کنیم تا هیچ اشتباهی نداشته باشد ضمن آنکه وضعیت نوشته ها را در زمان ضبط دقت کنیم که کلمات خوردگی یا از هم جدا نشود. اما بسیار راضی و خوشحال بودیم چون با کامل ترین روش جهانی (ارتباط کلی) خبر روی آنتن می رفت. خدا را شکر که توانستیم این کار را هم انجام دهیم.

ص: 41

نیروی جدید: ضمناً مدت زیادی بود که در مورد عدم استفاده از نیروهای بازنشسته صحبت می شد. آقایان محمودی و پیروزی هم می گفتند نیاز به نیروی جدید در خبر ناشنوایان برای گویندگی دارند. با آقای رضایی بزرگوار صحبت کردم ایشان پذیرفتند نامه به آقای سید مهدی مدیرکل محترم پخش دادیم تا اجازه دهند فرد جدیدی را بیاوریم. من هم با مشورت و پیشنهاد همکارانم آقایان محمودی و پیروزی آقای کیخسرو رنگرز حق را معرفی کردم. این پروسه با پیگیری های فراوان نزدیک به یک سال طول کشید چون سازمان اجازه نیروی جدید نمی داد. بالاخره به لطف خدا و حمایت مسئولان پخش موفق شدیم. آقای رنگرز را دعوت به همکاری کنیم. ایشان جوانی مسئولیت پذیر، فعال، علاقه مند، بامعرفت و اخلاق بود. مدتی روش کار را دید و تمرین کرد؛ تا اینکه خواستیم با فرمت جدید خبر ضبط کنیم که از ایشان استفاده کردیم. در این مدت خانم غلامی به دلیل مشغله خانوادگی خواستار قطع همکاری با ما شد. من خیلی تلاش کردم تا ایشان را منصرف کنم چون مشکل بود تا بتوانیم نیروی مانند ایشان آماده و از همه مهم تر جذب نماییم. بالاخره موفق شدیم ایشان را در شبکه خبر حفظ کنیم اما از خبر اخبار ناشنوایان و 30 و 22 رفتند. می خواستم خانم سیمرغ را جایگزین ایشان کنم وقتی با او صحبت کردم متأسفانه دیدم با توجه به شرایط جدی و حساسیت کار و میزان کم حق الزحمه تمایل ندارد به خبر بیاید. اما خانم فرشته بایقره که در خبر سیمای استان تبریز رابط ناشنوایان فردی علاقه مند به کارش و متواضع بود. و با همکاری و نظر کارشناسی خودم در استان مشغول شده بود ازدواج کرده به تبعیت از همسر به تهران می آمد. دوباره نامه ای به مدیرکل محترم پخش نوشتم و خواستار نیروی جدید شدم ایشان با بزرگواری پذیرفتند اما امور اداری می گفت ما نمی توانیم نیرو بگیریم. پیش کارشناس مربوطه رفتم و با ایشان صحبت کردم و گفتم که باید نیروی جدید بیاوریم. پس از چندی دوباره پیگیری کردم گفت نشد رفتم پیش حاج آقا(1) و ایشان گفتند دوباره درخواست بنویس. اطاعت کردم دوباره درخواست نوشتم از طرفی هم پیش کارشناس مربوطه رفتم و گفتم من خودم کارمند بودم در چنین مواقعی با توضیحات لزوم این کار را می نوشتم. و گفتم اگر این خانم نیاید خبر ناشنوایان آسیب می بیند. پس از شما هم توقع دارم چنین کنید. البته نظر مثبت حاج آقا مهم بود. پس از نه ماه پیگیری موفق شدیم ایشان را جذب کنیم اما آقای رضایی مدیر محترم پشتیبانی پخش گفتند باید همسر خانم بایقره از شرایط کار مطلع و متعهد شوند که همکاری ایشان با ما ادامه یابد. که پذیرفتند. تا ما این خانم را آماده و به کار بگیریم خانم غلامی در این بخش با ما همکاری می کرد اما بسیار محدود بیشتر مسئولیت این بخش به عهده خانم صدر دانش بود. شبکه دو هم دیگر تصویر زندگی با رابط را قطع کرده بود ولی بخش خبر دیگر بخشی جدا نشدنی از سیستم اطلاع رسانی سازمان شده بود.

و عصر من هم بسیار کم شیفت داشتم چون می خواستم کم کم کار را به جوان ها واگذار کنم ولی دوستان نمی گذاشتند و می گفتند اگرچه کم اما بیا من هم قبول می کردم.

افغانستان که با مساعدت مؤسسه ای سوئدی برگزار می شد، همکاری کنم و به ایشان زبان اشاره و توانبخشی شنیداری آموزش بدهم. چون زبان ما دو کشور فارسی است و فرهنگ نزدیکی داریم بسیاری از اشارات ما برای آنان قابل استفاده است با آنکه فشردگی کار من آن زمان زیاد بود. اما با کمال میل این کار را انجام دادم پایان این دوره 25 اسفند 86 بود.

به صدا و سیما به مدیران ارشد بهزیستی وقتی جدید می آمدند نامه می نوشتند جلسه می گذاشتند و می گفتند برنامه را قطع کنید تا ما بگوییم برنامه ها چگونه باشد. با ما مشورت کنید ما کارشناس هستیم یکبار نشد نامه ای بنویسند از برنامه تشکر کنند و بگویند این حق ناشنوایان است و باید زیرنویس هم بگذارید.

ما تلاش کردیم رابط را گذاشتیم حالا دست در دست هم تلاش کنیم زیرنویس را برای ناشنوایان بگذاریم نتیجه چه شد تا وقتی من بودم با جدیت و یاری خدا برنامه ها ادامه داشت اما وقتی شخص دیگری را معرفی می کردم پس از چندی برنامه قطع می شد و هیچ کس نبود که اعتراض کند. یک مدت کوتاهی در شبکه پنج زیرنویس آن هم به صورت عادی نه ویژه برای ناشنوایان بود اما چون پشتوانه نداشت حذف شد. در این میان ضرر متوجه چه کسانی شد. جامعه ناشنوایان. خوب حالا هم رابط روی فیلم ها و سرگرمی و تصویر زندگی قطع شده و هم آن زیرنویس ناقص. جنب و جوش کنندگان کجایند تا دوباره برنامه ها را که حق ناشنوایان است بگیرند. خیالشان راحت شد. بارها دیدم چه بهزیستی، چه مراکز غیر دولتی ناشنوایان NGOها چه خود عزیزان ناشنوا نامه نوشتند و خواستار سریال هایی مانند حضرت یوسف، مریم و غیره شدند تا حداقل با رابط پخش شود آیا شد.

از همه ناشنوایانی که خود را متولی ناشنوایان می دانند می خواهم تنگ نظری ها را کنار بگذارند. به خودشان نیندیشند به آن نوزاد ناشنوایی فکر کنند که تازه در خانواده ای شنوا به دنیا آمده هم او و هم خانواده اش هیچ اطلاعی از مسیر پر فراز و نشیب زندگی پیش روی او ندارند. و نیاز به زبان آموزی به ویژه زبان اشاره دارند. راه را برای این عزیزان هموار کنیم. چون عمر می گذرد و هیچ کس ابدی نیست تا مدتی ما هستیم چه بخواهیم و چه نخواهیم باید کار را به دیگری بسپاریم و برویم پس تلاش کنیم تا هستیم دست در دست هم برای حل مشکلات و رسیدن به هدف که همانا ارتباط و استقلال و اعتماد به نفس برای ناشنوایان آینده است تلاش کنیم.

سخن آخر: ای کاش این عزیزان که تمام نیروی خود را صرف مبارزه با کسانی کردند که هدفشان خدمت به عزیزان ناشنوا بود تا زمانی که بودند تلاش می کردند حداقل برای ادامه راهشان جایگزین بیابند مانند گروه توسعه زبان اشاره در دانشگاه علوم توانبخشی بهزیستی قبل از آنکه بازنشسته شوند افراد ناشنوای توانا و علاقه مند و جوان را دعوت به کار می کردند تا روش انتخاب و تصویب اشارات را بیاموزند و در نبود آنان کار را ادامه دهند تا این نهال کوچک آسیب پذیر رفته رفته با حضور جوانان ناشنوا به درختی تنومند تبدیل شود. نتیجه کار چه شده است گروه کارشناسی زبان اشاره یک به یک بازنشسته شدند و دفتر توسعه زبان اشاره تعطیل شد.

مدیران وقت در کانون ناشنوایان هم که خود را متولی آموزش رابط و غیره می دانند، برای توسعه و آموزش زبان اشاره چه کرده اند. آیا می شود یک جوان بی تجربه، بدون آگاهی از روند پیدایش و ایجاد زبان اشاره در ایران بدون پشتوانه علمی و عملی خارج از کشور سکان دار آموزش و توسعه زبان اشاره در ایران باشد.

ص: 45

آیا وقت آن نرسیده به خود آییم. البته باید بگویم کمی دیر شده است. دوباره از ابتدا آغاز کردند بسیار مشکل تر از زمانی است که برنامه ریزی داشته باشیم برای ادامه راه.

منِ حقیر در بهزیستی خانم غلامی را جایگزین خود کردم. در صدا و سیما خانم صدر دانش را و برای گویندگی آقای رنگرز و خانم ها غلامی، صدر دانش و بایقره را و تحریریه خبر ناشنوایان هم از افراد علاقه مند یا خانواده ناشنوایان جایگزین شده اند. با همه مشکلات و محدودیتی که جذب نیرو در سال های اخیر داشت.

البته به یاری خدای مهربان و پشتیبانی مدیران دلسوز که همراهیم کردند. این کارها انجام شد از آنها سپاسگزارم. باید بگویم متأسفانه هنوز مردمان کشور من باور ندارند که هر کسی دوره اش به پایان می رسد پس اگر می خواهیم کاری که آغاز کردیم ادامه داشته باشد باید به دیگران فرصت و آموزش بدهیم تجربیات خود را منتقل کنیم به جای تنگ نظری و منیّت ها با هم همکاری کنیم. و به پیشبرد هدفمان بیندیشیم زیرا فرصت های طلایی ماندگار نیستند باید در زمان خودش از آنها بهره مند شویم تا کارمان، هدفمان، عمرمان و تلاشمان به هدر نرفته نابود نشود، امیدوارم.

ص: 46

سیما درج شده بود در این بیانیه بخش های مختلف از جمله برنامه کودک، برنامه های آموزشی و خبر با زیرنویس و بخش هایی هم با مترجم زبان اشاره خواسته شده بود.

این سندی بود از درخواست ناشنوایان از سازمان های مختلف که یک بخش آن هم صدا و سیما بود.

اما متأسفانه نیروی تخصصی رابط ناشنوایان که آماده برای گویندگی خبر باشد بسیار اندک بود و هست خلاصه اینکه در صدا و سیما هم سال ها بدون حق الزحمه کار کردم. بعد از چند سال بالاخره مدیر محترم تأمین برنامه شبکه 2 آقای کلانتری در ایام عید یک سکه به عنوان هدیه به ما می دادند که نامه اش را ارسال نمودم. هر روز 5/1 ساعت برنامه با رابط ناشنوایان تصویر زندگی از شبکه 2 پخش می شد. شبکه 5 هم همین طور چیزی پرداخت نمی کرد تا اینکه بعد از چندین سال صدایم در آمد و گفتم بالاخره ما هم اینجا کار می کنیم باید حق الزحمه ای بگیریم که مسئول مالی شبکه به بهزیستی نامه نوشت و گفت حق الزحمه ایشان را چگونه پرداخت می کنید که مدیرکل دفتر هم در جواب گفت ایشان در وقت خارج از اداری در شبکه شما کار می کند پس حق الزحمه به عهده شماست.

البته از آن زمان به بعد مبلغ خیلی ناچیزی به من پرداخت کردند. هدفم از این پیگیری ها این بود که آنان کار رابطی را بخشی از برنامه های خود بدانند تا دیگران که جای من می آیند جزء کارمندان آنها تلقی شود و در برابرشان مسئولیت داشته باشند.

برای جلسات و مشاوره به رابط نیاز داشتند با آنها همکاری کنم. ایشان گفتند خبر می دهند. خیلی زود به من خبر دادند و گفتند مشکلی نیست. همکارانم موافقت کردند.

آقای احتشامی بزرگوار و خانم ها نیک خواه گُل و زارعی عزیزم در پایان هر ماه وقتی بیمه ام را پرداخت می کردم در ورقه ای دست نوشته رسید می دادند و مهر تعاونی را زیر آن می زدند، هر وقت هم جلسه ای بود من همکاری می کردم.

تا اینکه متأسفانه با توجه به مشکلات فراوان مالی این شرکت تعاونی تولیدی پوشاک با 45 کارگر که همه آنان معلول بودند از ناشنوا تا نیمه شنوا، جسمی حرکتی، کم توان ذهنی ورشکست شد و تعطیل گردید. حالا پرداخت بیمه من از ده سال بیشتر شده بود از این دوستانم بسیار سپاسگزارم. نمی توانم محبت آنان را جبران کنم. امیدوارم که خداوند یار تک تک شان باشد. حالا دیگر بیمه اختیاری شدم چند ماه را که پرداخت کردم. از صدا و سیما نامه ای برایم آمد از امور اداری که اگر می خواهید با ما ادامه کار بدهید باید بیمه شوید. و اگر نه قطع ارتباط کاری خواهید شد. به امور اداری مراجعه کنید. رفتم آنجا همه همکاران خوبم بودند که مرا می شناختند. گفتم من از خدا می خواهم که شما بیمه ام کنید. گفتند نیمی را از حقوقت کم می کنیم نیم دیگر را ما پرداخت می کنیم. من هم سابقه بیمه ام را نشان دادم و گفتم ترجیح می دهم خودم پرداخت کنم و شما نیمی را که باید به من بدهید به حسابم بریزید قبول کردند از ایشان هم ممنونم اوایل مرتب به حسابم ریخته می شد. اما کم کم این وضع به هم خورد و من هم خیلی پیگیری نمی کردم تا اینکه بالاخره در اواخر مردادماه 96 با حداقل حقوق کارگری بازنشسته شدم.

محمودی همکاری بسیار خوبی با من داشت مانند دست راست من بود. ضمناً در این مدت که با من همکاری می کرد ایشان را معرفی کردم تا از طرف معاونت برای آموزش دوره کوتاه مدت به دعوت ژاپن به این کشور برود و با راهنمایی اینجانب از مأموریت خود گزارش کاملی به دفتر روابط بین الملل دادند. ایشان تجربه خوبی از سفر کسب کرد. یک سال بعد هم با مشورت ایشان آقای روزبه قهرمان را معرفی کردم و چون زمان کم بود آقای محمودی خیلی تلاش کردند تا ایشان بتواند به دوره ژاپن برسد. ناگفته نماند که در گروه زبان اشاره آقای موسوی تبحر خاصی در مورد پیشنهاد اشاره برای کلمات جدید داشت. مسئول گروه هم دکتر یونس لطفی بود. همکاری من با همه مشکلات برای کتاب جلد چهارم زبان اشاره ادامه داشت.

ناشنوایان در ستاد، هم زبان اشاره آموزش می دادم. اما از آنجا که اجباری نبود خیلی ادامه نیافت. در بهزیستی سعی کردیم کمک هزینه رابطان ناشنوایان برای دانشجویان را بپردازیم. به همین دلیل با خانم محمدی یکی از ناظمان دانشگاه شریعتی که در جنوب تهران بود دوست شدم و با ایشان در این امور همکاری می کردم.

مشورت آقای محمودی و شناختی که از خانم شیدا صدر دانش داشتم ایشان را معرفی و نزد ایشان بردم. ایشان را پذیرفت. با پخش سیما صحبت کردم مدیران وقت آقای سید مهدی و آقای رضایی با همکاری خانم صدر دانش موافقت کردند. ایشان را هم مانند خانم غلامی مدتی به پخش بردم تا با چگونگی کار آشنا شوند. پس از مدتی ایشان برنامه را اجرا کردند. کم کم من سعی می کردم کارها را به جوان ترها بدهم یک روز با مدیر پخش شبکه 2 آقای سلطانیان بزرگوار صحبت کردم تازه هم کمرم را جراحی کرده بودم. گفتم که پس از عمل دیسک برایم طولانی نشستن مشکل است و حجم کارها زیاد است اگر اجازه بدهند یک نیروی دیگر بیاوریم. ایشان قبول کردند حالا من و خانم غلامی و صدر دانش اجرای تصویر زندگی را به عهده داشتیم. شبکه دو هم پس از سال ها بالاخره پذیرفت که باید هزینه مجریان را بپردازد اگرچه بسیار ناچیز بود. در بهزیستی هم مدیران جدید تصمیم گرفتند تشکیلات سازمان را تغییر دهند. در این تغییرات من به دفتر دکتر فتحعلی رفتم. یعنی در تغییرات فعلی، فقط نیروها جابجا شدند.

سمینار هم با کار من که هم مترجم برای ناشنوایان(رابط) بودم و هم به عنوان کارشناس سخنرانی کرده و برگزاری سمینار را به عهده داشتم آشنا شدند. پس از مدتی آقای رحیم اف بازنشسته شد و دکتر کمالی به جای ایشان آقای محمدباقر جعفری نیا را معرفی کرد. آقای جعفری نیا، گفتار درمان بود و قبلاً که در معاونت سیاسی صدا و سیما به عنوان سردبیر یک بخش خبری کار می کرد، الآن مدیرکل دفتر ما شد. یک روز مرا صدا زد و گفت ناشنوایان گروه زبان اشاره را دعوت کن بیایند دفتر آن ها را ببینم. آقای جعفری نیا قبلاً با آنها آشنا و کار کرده بود و همچنین با آنها به خارج از کشور در سمینار جهانی ناشنوایان سفر کرده بود.

درخواست همکاری نمودم و با کمال میل پذیرفت چون نیاز به نیرو داشتیم اما از آنجا که بخش خبری ما هفته ای یک روز آن هم پنجشنبه ها قبل از تعطیلی جمعه است و برآورد آن هم مبلغ چشمگیری نیست کمتر کسی می پذیرد که در این بخش کار کند ضمن آنکه کار ما از بخش های دیگر بیشتر است چون باید خبرهای یک هفته را بررسی همه گزارشات را مکتوب و سپس خلاصه و ساده کنیم. خوشحال شدم و در نامه ای از حاج آقا خواستم که اجازه بدهند خانم امیری که کارش را خوب بلد بود و بخش ما را دوست داشت و بسیار زحمت کش و با احساس مسئولیت بود با ما همکاری کند. ایشان هم جواب مساعد داد. حالا اعضای تحریریه خبر ناشنوایان عبارت بود از خودم، صدر دانش، امیری، رنگرز، بایقره و آقایان: محمودی و پیروزی. البته آقای پیروزی هم مدت ها قبل به دلیل بازنشسته شدن، همکاری شان با ما قطع شده بود. ورزشی هم آقای داوود حسین نژاد از همکاران تحریریه خبرهای ورزشی بود. پیشنهاد خبر ورزشی در اخبار ما را سال ها پیش ایشان داده بود و آقایان احمد نور محمدی از همکاران قدیمی و بسیار خوب و منظم که بدون دریافت حق الزحمه و با علاقه مندی با ما همکاری می کند و محسن سعیدی در خواندن نریشن با ما همکاری دارد. البته به دلایل کاری تصمیم گرفته شد چهار برنامه را آقای رنگرز با دو گوینده آقا و یک برنامه را خانم صدر دانش و امیری اجرا کنند. دیگر خیالم راحت بود. پس تصمیمم را به آقای نوریان مسئول دفتر آقای وثوقی راد که با تغییرات جدید مدیرکل محترم پخش اخبار سیما شده بودند مطرح کردم؛ ایشان که به من لطف داشتند و ضمناً یکی از نزدیکانشان ناشنوا بود، گفت اگر ممکن است چند ماهی صبر کنم تا وضع بهتر شود چون با تغییر ریاست سازمان صدا و سیما، مدیران کل هم به تازگی تغییر کرده بودند؛ نکند خدایی نکرده به خبر ناشنوایان آسیبی برسد و به من گفت عجله نکن. ضمناً خانم صدر دانش هم با توجه به شرایط جدیدش از من خواهش کرد حداقل تا شهریور صبر کنم من هم قبول کردم.

دفتر آمادگی دارد یک جلد کتاب درباره شما تألیف و منتشر کند و یک بزرگداشت هم جهت تکریم و قدردانی از فعالیت ها برگزار کند. من از ایشان تشکر کردم.

پس از مدتی آقای رضا محمودی تماس گرفت و درخواست مدارک و اسناد کرد. گویا دفتر فرهنگ معلولین از آقای محمودی خواستار اسناد و مدارک بنده شده بودند. پس از این متوجه شدم این دفتر در کارش جدی است. هر چه داشتم جمع و جور کردم و به آقای محمودی دادم.

در پایان یادآور می شوم که از تلاش و نیت خیر مدیریت این دفتر سپاسگزارم و آرزومندم زحمات شما تأثیری ماندگار در توسعه فرهنگی جامعه هدف داشته باشد.(1)

ص: 58

1377 مصاحبه با روزنامه زن: سکوت و تنهایی

1378 مصاحبه با روزنامه ایران: باور کنیم دیگران هم حق دارند.

1378 مصاحبه با مجله زنان: گوش ناشنوایان

1379 گفت وگو با شبکه مرکزی خبر: درخشش مرحوم باغچه بان

1379 گفت وگو با یکی از جرائد در شهریورماه: دست هایی برای سخن گفتن

1379 مصاحبه با روزنامه جام جم: با زبان بی زبانی

1379 میزگرد چرا ما را نمی فهمید

1381 پذیریش مدیریت اخبار ناشنوایان

1381 مصاحبه با روزنامه اطلاعات: بهار هم می گذرد

1381 مصاحبه با روزنامه اعتماد: حقیقت واقعی در سکوت نهفته است

1383 درخواست استعفا از بهزیستی

1383 میزگرد سهم ناشنوا از رسانه ملی

1385 قطع همکاری با بهزیستی

1386 مصاحبه با ایسنا: نخستین رابط ناشنوایان

1389 انتشار جلد چهارم کتاب زبان اشاره فارسی

1389 فوت مادرش

1391 مصاحبه با روزنامه جام جم: اولین رابط ناشنوایان در تلویزیون

1392 فوت پدرش

1393 درخواست کانون ناشنوایان ایران از آقامحمد برای همکاری

1395 بازنشستگی در سیما

ص: 60

تدوین زندگی نامه برای کسانی که فعالیت های اجتماعی داشته اند یک ضرورت است؛ به ویژه کسانی که در زمینه ها و مسائل معلولیتی و معلولان فعالیت داشته اند ضروری تر به نظر می رسد. تدوین زندگی نامه به معنای جمع آوری مجموعه ای از تجاربی است که طی سال ها و دهه ها در افت و خیزها و در جریان سختی ها، کمبودها و ناملایمات به دست آمده است. هر یک از این تجربه ها می تواند، راهگشا و هدایت گر افراد متعدد در جریان امور گوناگون باشد. به همین دلیل گفته اند، زندگی نامه های افراد هر جامعه، سرمایه های ملی است که ارزش کمتر از معادن ندارد. زیرا شامل دستاوردها و تجربه هایی است که برای هر یک هزینه مادی و مالی فراوان، خرج و مصرف شده است.

از طریق زندگی نامه، این تجارب به نسل های بعد منتقل می گردد و آنان با چشم بازتر می توانند تصمیم بگیرند و حرکت کنند.

فاطمه آقامحمد اکنون 63 بهار از زندگی اش می گذرد، اگر مبدأ شروع فعالیت هایش را سال 1352 بدانیم، بیش از چهل سال مدام در کار و کوشش بوده و اکنون به پختگی و کمال لازم رسیده است. و مرحله مهم تر و مؤثرتر در زندگی اش باید شروع شود. ولی متأسفانه در این مقطع روی افراد مارک و برچسب بازنشسته می چسبانیم و آنان را از همه فعالیت های اجتماعی مرخص می کنیم و به زور افراد را خانه نشین می سازیم. این وضعیت درباره برخی افراد صحیح است و اقدام درست همین تصمیم است. افرادی در دوره اشتغال دارای پست شغلی و مسئولیت مهم نبوده اند، اینان در دوره کاری خود صاحب تجربه هم نشده اند. اما افرادی مثل آقامحمد، اموری را باید از صفر با ابتکار و خلاقیت می ساخته و هر روز و هر هفته کاری آنان، مشحون از تجارب و دستاوردهای قابل توجه است. لاجرم این افراد را در نیمه راه نباید بازنشسته و خانه نشین کرد؛ بلکه اینان می توانند به مدیران بعدی و به نسل آتی مشاوره و آموزش بدهند. اما بازنشسته و خانه نشین کردن آنها به معنای هدر دادن ثروت عظیم کشور. زیرا هر یک از یافته های آنها، مخارج بسیار برای کشور داشته است.

زندگی نامه فاطمه آقامحمد بر اساس اسناد و مدارکی که خودشان زحمت کشیده و ارسال کردند، تدوین شده است. البته در بسیاری از موضوعات، سند وجود نداشت ولی همین اسناد هم مغتنم و مطلوب بوده است. زندگی آقامحمد را می توان به چند دوره مشخص تقسیم کرد. البته این دوره ها هم پوشانی هم دارد.

دوره نخست: دوره ابتدایی تا دیپلم (40 تا 52) ؛ دوره دوم: تحصیلات تخصصی (53 تا 61)

دوره سوم: فعالیت آموزشی و پژوهشی در عرصه زبان اشاره (61 تا 77)

دوره چهارم: اشتغال در دو سازمان بهزیستی و صدا و سیما (77 تا 95)

این چهار دوره اصلی ترین ادوار زندگی ایشان است. ملاک و شاخص در این تقسیم بندی ارتباط ایشان با حوزه ناشنوایی و ناشنوایان است. حتماً بر اساس شاخص های دیگر می توان زندگی ایشان را به ادوار دیگر هم تقسیم کرد که مورد نظر ما نیست. فقط دوره نخست زندگی ایشان یعنی از تولد تا اخذ دیپلم مرتبط به ناشنوایان نیست. اما سه دوره دیگر دقیقاً ارتباط دارد.

لازم به ذکر است، هر یک از این سه دوره، شامل چند دوره کوتاه تر یا چند مقطع است. برای مثال دوره تحصیلات شامل تحصیلات 9 ماهه و تحصیلات دوره کارشناسی است.

ص: 62

نام جولیا ان آلیور (سمیعی)(1) مسئول گروه تشکیل شده، آشنا شدم. قرار شد ایشان به زودی اطلاع دهد که چه زمانی کار را آغاز کنیم. تقریباً در سال 1353 کار شروع شد و هنوز دوره نه ماهه تمام نشده بود مدرکی که از دوره نه ماهه دارم تاریخ آن 30 خرداد 2535، (30 خرداد 1353) ثبت شده است. آن روزها از سال شاهنشاهی باید استفاده می شد. وقتی آنجا رفتم آقای رضاقلی شهیدی،(2) خانم مریم رستمی، خانم ایران بهادری(3) و خانم ملک زرگر الهی (از خانواده ناشنوایان) در یک اتاق جمع بودند. ثمینه خانم با خانم سمیعی آمدند؛ خانم باغچه بان توضیح داد و قرار شد اشاراتی که ناشنوایان برای ارتباط با یکدیگر استفاده می کنند، جمع آوری شود».(4)

بنابراین خانم آقامحمد از 53 تا 95 اشتغال داشته و در زمینه امور فرهنگی ناشنوایان به ویژه زبان اشاره و رابط و مترجم فعالیت داشته است. او در سال 95 رسماً از کارش کناره گیری کرد و تا آن زمان 42 سال تلاش و کوشش در کارنامه اش ثبت است.

آقامحمد در زندگی نامه خودنوشت درباره رفتن به مدرسه باغچه بان و پذیرش نوشته است:

«زمانی که تازه دیپلم گرفته بودم از خدای مهربان خواسته بودم کاری داشته باشم که در خدمت به جامعه باشد. روزی در روزنامه آزمون استخدام برای مدرسه باغچه بان را دیدم تصور کردم برای آموزگاری است، شرکت کردم. سپس قبولی ام اعلام شد؛ و در مصاحبه هم پذیرفته شدم. با دوستانی که موفق شده بودیم به این مرحله برسیم صحبت می کردیم، بیشتر آن ها مثل من فکر می کردند معلم می شوند. اما در جلسه ای با خانم ثمینه باغچه بان، او گفت: شما را برای دوره نه ماهه سنجش شنوایی انتخاب کردیم و در نهایت ادیومتریست خواهید شد.

خانم ثمینه باغچه بان فرزند جبار باغچه بان نخستین و بنیانگذار آموزش ناشنوایان در ایران و مدیر مدارس باغچه بان و همچنین مدیرعامل سازمان ملی رفاه ناشنوایان ایران بود. برادر شوهر ثمینه، آقای جمشید پیرنظر دوره ادیومتری را در آمریکا گذرانده بود. ثمینه خانم با توجه به نیاز ایران و کنترل شنوایی دانش آموزان و بررسی شنوایی افراد عادی تصمیم به برگزاری این دوره گرفت. مهم تر از طریق این رشته امکان پیشگیری فراهم می آمد و از پیشرفت ناشنوایی جلوگیری می شد».(5)

از این گزارش آقامحمد چند نکته می توان دریافت. مدرسه باغچه بان با باور به ضوابط و خط مشی علمی و مدرن، در تلاش بوده تا آخرین فناوری ها و شیوه های مدرن و آزموده را از کشورهای پیشرفته اخذ شده و برای بومی سازی آنها برنامه ریزی کند. زیرا مبارزه با انواع معلولیت ها به ویژه ناشنوایی و پیشگیری از علل و عوامل آن و نیز توانبخشی ناشنوایان تنها از این طریق امکان پذیر است.

ص: 68

به این دلایل خود آقای باغچه بان آن گونه که در زندگی نامه اش نوشته و نیز مدیران او از جمله دخترش ثمینه تلاش می کردند افرادی را به امریکا و اروپا جهت آموزش اعزام کنند و پس از بازگشت روی اندوخته ها و دستاوردهای آنها برنامه ریزی کنند.

برگزاری دوره ادیومتری در ایران اولین بار در سال 1353 توسط مدرسه باغچه بان و با تلاش های خانم ثمینه باغچه بان و با پشتیبانی سازمان ملی رفاه ناشنوایان برگزار شد.

در این دوره نه ماهه به دانشجویان، همه نیازمندی ها را آموزش می دادند و اطلاعاتی به دانشجویان می دادند که در تعامل با ناشنوایان سودمند و گره گشا و راه گشا باشد؛ از جمله جامعه شناسی، روانشناسی، تعمیر سمعک، آناتومی گوش و آشنایی با بیماری های گوش و زبان اشاره یاد می دادند. اما همه این آموزش ها مبتنی بر چه متونی بود؟ آیا متونی از امریکا و اروپا آورده و ترجمه کرده بودند و آموزش می دادند؟ آیا استادان حق داشتند بر اساس ذهنیت و سلیقه خود جزوه ای نوشته و درس دهند؟

وقتی متون درسی و آموزشی دوره های ادیومتری را ملاحظه می کنیم متوجه می شویم مدیریت این دوره ها از هوش و خلاقیت مطلوبی برخوردار بودند. چون مثلاً در زبان اشاره و یاد دادن نمادهای اشاره از خانمی به نام مریم رستمی دعوت کرده بودند. او پدر و مادری ناشنوا داشت و در طول چندین سال اشاراتی را با آنها به روش تجربی به دست آورده بود. اشاراتی که متکی و مبتنی بر فرهنگ ملی ایرانی و مردم تهران و فرهنگ بومی بود.

خلاصه اینکه مدیریت آموزشی با هوش و تدبیری که داشت، تجارب بومی را مورد توجه قرار می داد ولی از روش ها و دستاوردهای مدرن هم بهره می گرفت ولی همه تجارب مدرن را در قالب بومی فرهنگ خودی می ریخت. انتظار هست کسانی مثل آقامحمد تجارب هر چند کوچک آن دوره را بیشتر ثبت و ضبط کنند و در منظر کارشناسان قرار دهند.

آقامحمد درباره روحیه دانش آموزان و فضای آموزشی می نویسد:

«به مدرسه باغچه بان در میدان کلانتری یوسف آباد (جمال الدین اسدآبادی کنونی) می رفتیم. در آنجا با دانش آموزان ناشنوا آشنا می شدیم. آنها را خیلی دوست داشتم چون همه آن ها خیلی مرتب و با نشاط بودند. بخصوص در زنگ تفریح با هم صحبت می کردند و شاد و شیطون بودند. در مدارس باغچه بان دختر و پسر با هم مختلط بودند».(1)

ایشان به محیط شاد و با نشاط و شیطون بودن بچه ها اشاره می کند. محیط آموزشی به ویژه مدرسه معلولان باید از غم، بی حوصلگی و از همه انواع ناراحتی ها عاری باشد. شادی موجب رشد گفت وگو بین بچه ها می شود. خنده، خوشحالی، امیدواری به آینده از لوازم ضروری یک محیط آموزشی است. متأسفانه این وضعیت پس از پیروزی انقلاب از محیط آموزشی معلولین حذف شد و تلاش شد محیط هایی خشک، نظامی و شبیه پادگان درست کنیم.

مهم تر اینکه آموزگاران و مربی ها را به عنوان حرفه آموزی به مدرسه می بردند و چگونگی کار با بچه ها و روش ایجاد محیط شاد را به آنها یاد می دادند.

ص: 69

این تحصیلات همراه با تجاربی که در گروه های مختلف کاری به ویژه گروه زبان اشاره کسب کرده بود، از او انسانی کارآمد و فعال و خلاق ساخته است.

مهارت آموزی در حرفه خیاطی

به منظور افزایش مهارت های بانوان و به منظور فعال شدن آنان در خدمات رسانی پشت جبهه جنگ تحمیلی صدام علیه ایران، آقامحمد در دوره آموزش حرفه خیاطی شرکت کرد و گواهی نامه اش در 16 آبان ماه 1367 دریافت نمود.

ص: 71

اکنون به اقدامات هفت گانه ایشان می پردازم، با توجه به این نکته که خانم آقامحمد به تنهایی نمی توانسته این حجم عظیم از کار را انجام دهد و قطعاً حمایت، همکاری و همیاری و اشتراک مساعی مجموعه افرادی بوده است.

آموزش زبان اشاره

بر اساس اسناد موجود، آقامحمد یکی از دوره های آموزشی را در تاریخ 2 اسفندماه 1356 با تدریس زبان اشاره را در ساختمان یغما وابسته به سازمان رفاه ناشنوایان آغاز کرد. ثمینه باغچه بان مدیرعامل سازمان ملی رفاه ناشنوایان در تاریخ 1 خرداد 1357 دستورالعملی به حسابداری آن سازمان می نویسد: فاطمه آقامحمد از 2 اسفند 1356، هفته ای دو روز در ساختمان یغما به تدریس زبان اشاره اشتغال داشته و اجازه داده می شود تا خاتمه کلاس مزبور ماهیانه معادل 16 ساعت فوق العاده اضافه کاری به ایشان پرداخت گردد. متن سند این گونه است:

ص: 74

این کلاس ها به عنوان ضمن خدمت برای نیروهای شاغل در سازمان رفاه تشکیل می شد. هدف سازمان این بود که نیروهای شاغل و کارمندان و به ویژه کادرهای اداری و آموزشی در مراکز آموزشی با مهارت زبان اشاره آشنا شوند. از این رو کلاس هایی به منظور آشنا نمودن آنان با زبان اشاره تشکیل می شد و آقامحمد تدریس می کرد.

مدیرعامل سازمان یعنی ثمینه باغچه بان در ابلاغیه دیگری به حسابداری سازمان دستور می دهد حقوق اضافه کاری آقامحمد را که از مهرماه 1357 در آموزشگاه حرفه ای یوسف آباد، زبان اشاره تدریس می کرد را پرداخت کنند. این دستورالعمل در 26 اسفند 57 صادر شده است. متن این دستور چنین است:

این ابلاغیه حدود یک ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران صادر شده است.

ص: 75

طی حکم دیگری که در 28 تیرماه 59 صادر شده، سرپرست سازمان رفاه ناشنوایان آقای احمد فتوحی به آقامحمد ابلاغ می کند در آموزشگاه حرفه ای یوسف آباد به کارمندان، مربیان و مددجویان آموزش زبان اشاره یاد بدهد. متن حکم این گونه است:

نکات مندرج در این ابلاغیه عبارت اند از:

1- ثمینه باغچه بان در سال 59 تصمیم گرفت خودش اختیاراً از سازمان رفاه کنار برود و مدیریت آن را به احمد فتوحی بسپارد. از این رو احمد فتوحی به عنوان سرپرست سازمان امضا کرده است.

2- سازمان زیر مجموعه وزارت بهداری و بهزیستی شده و کلمه ملی از عنوان سازمان حذف گردیده است.

3- آقامحمد به دلیل تبحر بالایش در زبان اشاره همزمان به مربیان و معلمان و نیز به ناشنوایان و کارمندان زبان اشاره می آموخت و در این ابلاغیه به این نکته اشاره شده است.

تدوین و نشر کتاب

اشاره

همان طور که مرحوم جبار باغچه بان با تألیف و نشر کتاب توانست، تحولاتی را در فرهنگ و جامعه ناشنوایی پدید آورد، در این دوره هم، خانم آقامحمد و تعدادی دیگر از نخبگان تلاش کردند با تولید کتاب درباره زبان اشاره، مبانی زبان اشاره را تحکیم نموده و به توسعه آن کمک کنند. بر اساس

ص: 76

اطلاعات منتشره از نوشته های ایشان پنج کتاب منتشر شده و چند کتاب منتشر نشده به نام ایشان است. البته خود ایشان فهرست کاملی از کتب خود عرضه نکرده است.

اگر پاسخ به این پرسش ها منفی است در مورد ناشنوا هم پاسخ منفی است. اما در طول حدود چهار دهه آموزش و پرورش همچنان بر دیدگاه خود اصرار داشت و کار خانم آقامحمد دشوار بوده است چون در دو جبهه باید تلاش می کردند. از یک سو باید زبان اشاره را توسعه و تحکیم می دادند و از طرف دیگر مانع اجرای شیوه مخرب طرف مقابل می شدند و سوم اینکه با استدلال و منطق طرف مقابل را باید متقاعد می کردند که راهش اشتباه است.

اینجانب از سال 1370 درصدد بوده تمام اسناد و مدارک مرتبط به زبان اشاره و مواضع شخصیت ها و نهادها را جمع آوری و در قالب یک جلد کتاب منتشر خواهم کرد تا مردم، نخبگان و آیندگان بدانند چه کسانی و با چه انگیزه هایی با اساسی ترین دستاورد بشریت برای ناشنوایان مخالفت کردند و موجب عقب رفت ناشنوایان و تأخر فرهنگی آنان شدند. لازم است از همت و اهتمام خانم آقامحمد و همفکران و همراهانش تشکر شود. زیرا شرایط بسیار سختی را پشت سر گذاشتند.

اما اینجا به اجمال به رقابت مخالفان و موافقان می پردازم؛ البته فقط در چارچوب چند سند مهم تاریخی که از طریق خانم آقامحمد به دستم رسید، این بحث را پی می گیرم.

این نامه در سه برگ تنظیم شده و به دفتر استثنایی، سازمان بهزیستی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ارسال شده است.

این طور که 24 مربی از 19 شهر امضا کرده اند مشتمل بر نکات مهمی است:

1- می نویسند ما مربیان کلاس های آمادگی ناشنوایان در سراسر کشور مخالفت خود را با برنامه اخبار ناشنوایان که در سیما پخش می شود اعلام می نماییم. چون این برنامه با روش آموزش ناشنوایان در سطح کشور تناقض دارد.

استدلالی که نوشته اند بسیار عجیب است، می گوید چون شیوه اخبار ناشنوایان به روش زبان اشاره است و با شیوه ما که شفاهی و لب خوانی است تضاد دارد پس باید تعطیل شود. از کجا معلوم که روش شما غلط و روش زبان اشاره درست باشد. هر چیز مخالف و متضاد با هر کس بود، دلالت بر غلط بودن آن ندارد. در صدر اسلام، کفار و مشرکین هم همین گونه استدلال می کردند و می گفتند چون روش پیامبر اسلام با ما مخالف است پس غلط است و ما درست هستیم.

2- این مربیان چند ثانیه فکر نکرده که خبر ناشنوایان در تلویزیون چگونه با روش شفاهی قابل اجرا است؟ چه کشوری تا کنون توانسته اخبار ناشنوایان را به روش شفاهی اطلاع رسانی کند؟

3- در ادامه دستور می دهند که از کارشناسان و اساتید دعوت شود تا برنامه ای آماده کنند که با روش شفاهی متناسب باشد. این مربیان لازم نبود راه دور بروند و چنین دستوراتی صادر کنند، چند نفر از ناشنوایان را جمع کنند و یک نفر از همین مربی ها اخبار را به روش شفاهی به عرض آنان برساند، در پایان نتیجه کارشان را ارزیابی کنند. اگر چنین روشی موفقیت داشت، آن را به همه ایران و حتی جهان توصیه کنند. ولی قطعاً بدانند اخبار و اطلاع رسانی با این شیوه نتیجه بخش نیست.

4- این مربیان می نویسند روش شفاهی مثمر ثمر تر به نظر می رسد.

این مربیان که سرنوشت هزاران ناشنوا در دست آنها است، یک آزمایش کوچک و ساده می توانستند انجام دهند و متوجه شوند کدام شیوه در اخبار ناشنوایان نتیجه بخش تر است. نیاز به استدلال های پیچیده هم نبود. این آزمایش را قبلاً توضیح دادم. اما متأسفانه بدون اینکه راست آزمایی کنند و ثانیه ای به سخن خود فکر کنند، داوری کلان مطرح کرده اند.

متن کامل طومار را عیناً تقدیم می کنیم تا به عنوان یک سند تاریخی مهم از عملکرد آموزش و پرورش در منظر و مرآی مردم قرار بگیرد:

ص: 80

تصویر

ص: 81

ص: 84

ص: 85

محمدباقر جعفری نیا

ص: 88

ص: 89

ص: 90

ص: 91

ص: 92

بهزیستی در واکنش به نامه اصحاب نیمروز، از مدیر روابط عمومی خواسته تا از سریال «آوای بی صدا» تقدیر و تشکر کند.

ص: 94

ص: 96

ص: 97

ص: 98

ص: 99

این سند تاریخی گویای راه کارهای مهمی برای انتقال تجارب و دستاوردها در زمینه زبان اشاره و استفاده این زبان در تلویزیون برای ارتقای سطح دانش و مهارت های ناشنوایان است.

ص: 100

والدین و تمامی آحاد جامعه زبان یکدیگر را نمی فهمند و تفهیم و تفهم شکل نگرفته و درک مشترک نخواهند داشت. اما وقتی متن پدید بیاید و جامعه روی یک متن توافق داشته باشند، آن متن مبنای تفاهم و مفاهمه عمومی و پیوند دهنده همه مردم به یکدیگر است. لذا آقامحمد در مرحله سوم از زندگی اش در مکتوب سازی زبان اشاره کمک و همکاری کرد.

تصویر

ص: 103

ج. ناشنوایی در سنین بالا

که نیاز توانبخشی هر گروه متفاوت است.

نکاتی که به طور کلی باید برای همه کودکان با مشکلات شنوایی مدنظر خانواده باشد عبارتند از:

- صحبت کردن والدین به خصوص مادر در زمان شیر دادن به فرزند، این تصور غلط است که چون او نمی شنود پس چه فایده که با او صحبت کنیم.

- کودک ناشنوا بسیار دقیق نگاه می کند بنابراین وقتی با او صحبت می کنید.

- کلمات را شمرده بگویید

- در چشمانش نگاه کنید

- صورت شما در نور باشد

- نور مستقیم در چشم کودک نتابد

- با او بازی کنید

- اشیاء اطراف را به او نشان بدهید و اسم آنها را بگویید

- زمان صحبت کردن با صدای نسبتاً بلند «کمی بلندتر» صحبت کنید

توجه داشته باشید کودک ناشنوا زمان بیشتری را لازم دارد که مادر در کنارش باشد. همین باعث متکی شدن فرزند به مادر می گردد و هم حس حسادت فرزندان دیگر را تحریک می کند. برای پیشگیری از چنین وضعی

- ابتدا به فرزندان دیگر مشکل کودک ناشنوایتان را توضیح بدهید

- به آنها نیز در ارتباط با او مسئولیت بدهید

- بعضی از کارهای توان بخشی را با همکاری و کمک گرفتن از فرزندان دیگر انجام بدهید

تا وابستگی او به مادر کمتر شود و با دیگران نیز ارتباط پیدا کند این امر باعث اعتماد به نفس او خواهد شد و از گوشه نشینی او جلوگیری خواهد نمود.

- او را تشویق کنید تا با کودکان دیگر بازی کند

- او را با خود به میهمانی و گردش ببرید

- مانند فرزندان دیگر با او رفتار کنید

- امتیاز بی جا به او ندهید

- تربیت او با فرزندان دیگر تفاوتی ندارد. فقط نیازمند وقت بیشتری برای آموزش است

- کارهای خوب او را تشویق کنید

- در کار توان بخشی با او صبور باشید

- در کار خود پشتکار داشته باشید و اطمینان داشته باشید تا نتیجه دلخواه را به دست آورید.

روزی می آید که به فرزند ناشنوای خود افتخار کنید.

بیست نکته فوق مبنای آموزش مربیان و خانواده های ناشنوایان است. آقامحمد بر اساس این یافته ها و تجارب دوره های آموزشی به گروه های مختلف را پی ریزی می نموده است.

ص: 107

خوشحالی در جامعه ناشنوایان می شد. این تلاش ها توسط آقامحمد هدایت و تدبیر می شد. بعضی اسناد که گویای ابعاد این فعالیت است، می آورم.

به تاریخ 26 مهرماه 1379 مدیریت پخش دستورالعملی به مدیر فنی پخش مهندس مشایخی ابلاغ می کند و خواستار پخش سریال سواران کوچک، داستان یک شهر و فیلم سینمایی روز جمعه با رابط شده است. متن ابلاغیه این گونه است:

سازمان بهزیستی در نامه زیر خواستار پخش خبر همراه با رابط شد. با توجه به ارتباط خانم آقامحمد با بهزیستی، این پیشنهاد با توصیه آقامحمد انجام یافت و نامه برای خانم آقامحمد هم (جهت اقدام) ارسال شد.

ص: 109

ذیل این نامه و در آخر آن، دریافت کنندگان رونوشت مشخص شده اند. از جمله اسم خانم آقامحمد هست. در واقع حیدرنژاد در نامه مزبور از آقای زابلی زاده اجرای مجدد خبر ناشنوایان را درخواست کرده است. اما پیشینه اخبار ناشنوایان در سیمای ایران قابل توجه است. فعالیت شبکه خبر در اواخر آذرماه 1378 آغاز شد. دو ماه بعد یعنی در بهمن ماه 78 قرار دادن رابط در پایین و در گوشه تصویر در شبکه خبر راه اندازی شد. این به خاطر تلاش ها و پیگیری های جعفری نیا، وفسیان و بیابانی بود. بعداً هم چند بار قطع شد که با تلاش های مدیران دلسوز مجدداً راه اندازی گردید.

سند بعد گویای این است که با این درخواست موافقت گردید و پخش خبر دوباره در شبکه خبر برای ناشنوایان هم راه اندازی شد.

ص: 110

سید محمود وفسیان با دست خط خود در بالای این نامه خطاب به خانم آقامحمد چنین نوشته است: جهت اطلاع و اقدام لازم.

تولید فیلم خانگی

از طرف دیگر شرکت جوانه پویا که در تولید و ترجمه فیلم های خانگی فعالیت می کرد، با دیدن سریال هایی که در سیما پخش می شد و رابط در گوشه داشت به بهزیستی مراجعه و با آقامحمد مشورت کرد. این شرکت متقاعد شد فیلم های روی DVD برای ناشنوایان تولید کند. سپس از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز گرفت.(1) راهنمایی جهت استفاده از فیلم ها در ابتدای نمایش فیلم نوشته شده است:

تأثیر فیلم در خواندن و نوشتن و در نهایت در سطح فرهنگ ناشنوایان بسیار زیاد است. اینجا اطلاعاتی درباره فیلم های تهیه شده با زیرنویس داده می شود. مجموعه فیلم هایی که با توجه به نیاز جامعه ناشنوایان و کم شنوایان ساخته شده، شما می توانید یکی از این روش ها را استفاده کنید:

- رابط ناشنوایان و کم شنوایان

- زیرنویس فارسی ویژه ناشنوایان و کم شنوایان

- زیرنویس انگلیسی ویژه ناشنوایان و کم شنوایان.

ص: 111

- ساختن فیلم همراه با رابط ناشنوایان و کم شنوایان.

* رابط ناشنوایان و کم شنوایان

کم شنوایان و ناشنوایان عزیز در هر سن و هر سطحی که باشند می توانند از فیلم بهره مند شوند و از آنجا که در این روش از زبان اشاره، صدا، حرکات لب استفاده می شود و با توجه به اینکه زبان اشاره، زبان مادری هر ناشنوایی است. که به آسانی قابل درک است و باعث درک و فهم آسان کلمات: متضاد، متشابه، کلماتی که مشابه نوشته می شوند ولی معنای متفاوت دارند و با کلماتی که متفاوت نوشته می شوند اما معنی یکسانی دارند و لغات انتزاعی، که همه این موارد در نهایت ذخایر لغوی را با درک صحیح کلمات افزایش می دهد در آموزش زبان فارسی به ناشنوایان و کم شنوایان عزیز بسیار اهمیت دارد. همچنین در این روش تغییرات حالات صورت همراه با اشاره که بار عاطفی کلمات، اَعَم از شادی، غم، عصبانیت و غیره را به بیننده منتقل می کند که موجب ارتباط بیشتر بیننده با موضوع فیلم می شود.

* زیرنویس فارسی ویژه ناشنوایان و کم شنوایان

در زیرنویس سعی شده است تا آنجا که امکان دارد، لطمه ای به اصل موضوع فیلم وارد نشود و با توجه به نیاز جامعه ناشنوا، کم شنوا کلمات ساده و جملات کوتاه و به صورت کامل نوشته شود تا ناشنوایان و کم شنوایان عزیزی که قادر به خواندن و نوشتن هستند. بهره مندی از این روش تسلّط خود را در این موارد بیشتر کنند.

* زیرنویس انگلیسی

در زیرنویس انگلیسی دقیقاً همان جملات فارسی ساده و کوتاه شده به زبان انگلیسی ترجمه شده است که ناشنوایان، کم شنوایان عزیز برای فراگیری زبان انگلیسی نیز می توانند از این روش استفاده کنند.

اینک مؤسسه جوانه وظیفه خود می داند از مساعدت بی دریغ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قدردانی کند زیرا این کار موجب ارتقاء سطح آگاهی جامعه و ناشنوایان، کم شنوایان، و همچنین ایجاد فرصت های برابر از امکانات تصویری کشور می شود که بهره مندی آن برای ناشنوایان عزیز اولویت و اهمیت خاصی دارد.

اما پس از چند ماهی آقای بنی هاشمی از پخش اخبار سیما رفت و با اصرار زیاد از آقامحمد می خواهد که سردبیری بخش خبر ناشنوایان را قبول کند. آقامحمد هم برای جلوگیری از قطع این خبر قبول می کند.

در سال 80 مجدداً سردبیر خبر ناشنوایان می شود. سپس بعد از یکسال گزارشی از فعالیت های خود در تحول بخش خبری ناشنوایان از جمله تشکیل تحریریه با افراد مختلف در بخش خبر می شود که در گزارش به صورت مبسوط آورده شده است.

او در نامه ای به مدیرکل پخش خبر سیمای جمهوری اسلامی شرایط و وضعیت امکانات برای ناشنوایان را توضیح می دهد. این نامه گویای نکات فراوان است؛ به همین دلیل متن آن را می آورم:

تلاش های گروه کارشناسان ناشنوایان در شرایطی است که سازمان صدا و سیما، حقوقی برای آنان قائل نبود و آقامحمد در زندگی نامه خودنوشت خود به این مسئله اشاره کرده و می نویسد:

شبکه دو مدت ها پولی به ما نمی داد. اما آقای دکتر کمالی (معاون توانبخشی در بهزیستی) هر سه ماه یا شش ماه یک مبلغی را به صورت چک به من و خانم غلامی به عنوان پاداش می داد. مبلغ زیادی نبود اما ما را خوشحال می کرد چون می دیدیم مسئولان قدر زحمت های ما را می دانند. اما بعدها شبکه دو نزدیک عید به هر نفر ما یک سکه می دادند.(1)

نامه بعدی آقامحمد دارای لحن اعتراضی بیشتر است. لازم به ذکر است خبر ناشنوایان از سال 1366 در سیما شروع شده بود، آقامحمد از سال 1377 به تیم اخبار ناشنوایان ملحق می شود ولی مشکلات بسیار داشته است که در نامه بعداً توضیح می دهد. تا اینکه در سال 1380 نزد آقای جعفری نیا رفته و گلایه می کند و جعفری نیا از آقامحمد می خواهد مدیریت اخبار ناشنوایان را به دست گیرد. آقامحمد پس از به دست گرفتن مدیریت پس از یک سال کار، نامه ذیل را خطاب به آقای سید مهدی مدیرکل محترم پخش اخبار سیما در تاریخ 16 بهمن ماه 1381 نوشت و گزارشی از اقدامات انجام شده می دهد.

ص: 113

ص: 114

ص: 115

به دلیل اهمیت، حروف چینی نامه آقامحمد را می آورم. پژوهشگرانی که درصدد مطالعه مشکلات اخبار ناشنوایان در تلویزیون ایران هستند، این نامه اطلاعات سودمندی به آنان می دهد.

جناب حاج آقا سید مهدی

مدیرکل محترم پخش خبر سیمای جمهوری اسلامی ایران

سلام علیکم

احتراماً ضمن تبریک به مناسبت ایام مبارک دهه فجر

بر خود لازم می دانم از مساعدت های جنابعالی و همکاران محترمتان به خصوص جناب آقای بخشی برای تهیه و پخش اخبار ناشنوایان سپاسگزاری کنم مستحضرید اخبار ناشنوایان افزون بر 10 سال است که جمعه های هر هفته ساعت 15 از شبکه 2 سیما پخش می شود. این بخش خبری در این مدت نسبتاً طولانی به لحاظ بی مهری و کم توجهی از نظر کیفی پیشرفت که نکرده بود حتی از مدت زمان آن رفته رفته کاسته و به مدت ضبط ده دقیقه ای رسید تا اینکه اینجانب به عنوان خدمتگزاری کوچک اعتراض خود را به آقای جعفری نیا متولی بخش ناشنوایان اعلام کردم ایشان هم فرمودند شما مسئولیت آن را می پذیرید بسم اللّه بگویید.

از اردیبهشت ماه سال 81 این بخش خبری را به عهده گرفتم از همان روز اول در تمام امر با مشکلات زیادی روبرو شدم. از جمله

- انتخاب خبرها

ص: 116

- ویرایش خبرها با توجه به مسائل کارشناسی در امور ناشنوایان

- انتخاب تصاویر مرتبط با خبرها

- نظارت بر کاربرد اشارات به لحاظ درک از کلمات برای گوینده ناشنوا

- یکنواختی در اجرا

- بک آبی و بی محتوا و بی پیام

- آرم شروع که برای برنامه کارتون مناسب تر است تا یک برنامه سیاسی

- و در نهایت استودیو ضبط

الف: زمان اختصاص داده شده

ب: ضبط یکنواخت

- متأسفانه ساعت پخش این خبر که می باید رأس ساعت 3 شروع شود بعضاً با ده دقیقه تأخیر پخش می شود.

که با یاری خداوند متعال و عنایت مسئولان محترم و دلسوز توانستیم تا حدودی مشکلات را برطرف کنیم.

به استحضار می رسانم از مدت اختصاص داده شده به این برنامه که با عنایت و حمایت جنابعالی به صورت 20 دقیقه در هر هفته تثبیت شد. مجموعه ای از اهم خبرهای داخلی و خارجی. خبرهای علمی و فرهنگی و در پایان 2 دقیقه خبرهای ورزشی با اولویت خبرهای ورزشی جانبازان و معلولان. ناشنوایان و جالب ترین خبر ورزشی داخلی یا خارجی تهیه و ضبط می شود.

با اهتمام به روند گذشته این بخش خبری و اضافه شدن و تنوع خبرها در حال حاضر افرادی بیشتر این جانب را یاری می نمایند که خود را موظف می دانم اسامی آنان را به جنابعالی اعلام تا به صلاحدید مورد تشویق قرار گیرند تا خدایی نکرده انگیزه همکاری در آنان ضعیف نشود. بسیار سپاسگزارم آقای نور محمدی گوینده شنوا که به لحاظ داشتن پست مدیر امور عمومی در شبکه خبر دستمزدی دریافت نمی کند.

آقای حسینی نژاد در بخش ورزشی

آقای صالحی مسئول محترم تدوین

مسئول محترم گرافیک

در پایان با توجه به ایام مبارک دهه فجر و پیرو جلسه با جنابعالی که موافقت فرمودید برای این بخش خبری آرم شایسته ای انتخاب شود و با عنایت جناب آقای بخشی مدیر محترم با آقای مهدی محمدی در خصوص چگونگی آرم جلساتی برگزار کردیم که ایشان قول دادند ان شاءاللّه در این دهه آن را آماده نمایند و پس از تأیید جنابعالی به عنوان هدیه ای به ناشنوایان در این ایام از آرم جدید بهره مند شویم. این گزارشی بود از اقدامات انجام شده در این مدت، امیدواریم توانسته باشم در پیشگاه خداوند یکتا و مسئولان محترم و جامعه ناشنوایان وظیفه ای را که به عهده گرفته ام به انجام برسانم. ان شاءاللّه

فاطمه آقامحمد

ص: 117

ناگفته نماند، خیلی اوقات گفته می شد چون در بخش های دیگر از جمله ساعت 30/22 در سیما و دو بخش خبر در شبکه خبر با رابط ناشنوایان پخش می شود دیگر لازم نیست این بخش خبری که به صورت هفتگی تهیه می شود پخش گردد. اینجانب با توضیحات کارشناسی و اهمیت بخش اخبار ناشنوایان که گوینده خود آن از ناشنوایان است آنان را متقاعد می کردم که باید این بخش در سیما حفظ شود.

نامه زیر هم گویای وضعیت پرداخت حقوق به آقامحمد است:

این نامه نشان می دهد آقامحمد تمام وقت در سیما شبکه تهران مشغول به فعالیت بوده ولی حقوق او پرداخت نمی شده و در پرداخت مشکلاتی بوده است. خود آقامحمد نوشته، سال ها رایگان برای شبکه 5 کار می کردم و روزی به فکر افتادم درخواست حقوق کنم. فکر کردم کسانی که پس از من خواهند آمد حق و حقوقی از آنان ضایع شود و به کارگیری افراد در بخش ناشنوایان قانونمند شود و سیما خود را در برابر آنان موظف بداند. اما وقتی از شبکه 5 درخواست کردم در جواب گفتند: بهزیستی باید بپردازد. بهزیستی هم در پاسخ نامه آقای وزیری نوشت، آقامحمد جمعه ها و شب ها برای شبکه 5 کار می کند و این ساعات، وقت خودش است و ما موظف به پرداخت نیستیم. متن نامه این گونه است:

ص: 118

در سال 1377 همزمان در هفته ناشنوایان در بخش خبر شبکه چهار با هماهنگی آقای جعفری نیا هر شب اخبار این شبکه را با مترجم ناشنوایان یا همان رابط اجرا می کرد. ناگفته نماند که سردبیر این بخش بسیار با این کار مخالف بود. اما نتوانسته بود جلوی آن را بگیرد. سپس از شبکه دو درخواست برنامه کردند که آقای مشیری با موافقت درخواست آنها را به مدیر تأمین برنامه آقای کلانتری داد. در جلسه ای با ایشان و آقای جعفری نیا تصمیم گرفتند برنامه تصویر زندگی که یک برنامه کامل از آموزشی - فرهنگی و تفریحی و هم مورد درخواست ناشنوایان بود را انتخاب و قرار شد هر روز صبح این برنامه را با رابط ناشنوایان پخش شود. لازم به تذکر است که گرفتن برنامه ها به راحتی نبود جلسات کارشناسی می گذاشتند وقتی مسئولان مربوطه توجیه می شدند این کار انجام می شد ضمن آنکه صدا و سیما حاضر نبود هزینه ای برای این کار بپردازد. آنها تصور می کردند این خدمات را بهزیستی باید به عهده بگیرد چون مسئولیت معلولان را به عهده دارد. اما در جلساتی که آقامحمد با مسئولان مربوطه می گذاشت، او و آقای جعفری نیا آنها را توجیه می کردند و می گفتند هر سازمانی با توجه به رسالتی که دارد در برابر جامعه موظف است خدمات بدهد به طوری که آموزش و پرورش خدمات آموزشی، بهداشت و درمان خدمات درمانی و صدا و سیما، اطلاع رسانی و آگاهی به جامعه و همچنین ناشنوایان را به عهده دارد. در سازمان های بین المللی اطلاع رسانی از طریق سیما برای ناشنوایان

ص: 119

اولویت داشته و تأکید شده است. با این وصف استدلال آقامحمد و جعفری نیا این بود که نیروی تخصصی را بهزیستی تأمین می کند. به همین دلیل در 5 سال نخست، شبکه 5 هیچ مبلغی بابت کار به آقامحمد نداد. با آنکه کار رفته رفته گسترش می یافت و فیلم سینمایی روزهای جمعه در هفته بهزیستی یک هفته کامل در هفته دفاع مقدس فیلم های سینمایی با رابط پخش می شد چون کار جدیدی بود خیلی ها دوست داشتند در برنامه ها از رابط استفاده کنند ضمن آنکه پولی هم پرداخت نمی کردند. از طرفی آقای دکتر کمالی، آقای جعفری نیا و آقامحمد با روزنامه های مختلف مصاحبه می کردند و درباره لزوم و حق ناشنوایان از بهره مندی سیما می گفتند. هدفمان این بود که تا مسئولین توجیه شوند و قبول کنند که ناشنوایان هم حق دارند از برنامه های سیما استفاده کنند. یک روز آقامحمد به پیشنهاد آقای دکتر کمالی با تهیه کننده برنامه «به خانه برمی گردیم» صحبت و ایشان را متقاعد کرد که خوب است به خانواده ها در مورد موضوعات مختلف مربوط به ناشنوایان اطلاع رسانی شود. ایشان پذیرفت و افزون بر یک سال، هفته ای یک بار با حضور آقای دکتر کمالی به عنوان کارشناس مهمان و آقامحمد مترجم زبان اشاره در برنامه شرکت می کردند. حتی مدتی آقامحمد چند کلمه زبان اشاره در برنامه «به خانه برمی گردیم» آموزش داد. او با پیگیری در برنامه های مختلف، ناشنوایان را به عنوان مهمان می برد تا بینندگان با موفقیت آنها آشنا شوند. از جمله آقای محمد محمدی دعوی سرایی که هنرمند قالیباف بود و قالی دو رویه از تمدن های مختلف را بافته بود او را به برنامه «شب به خیر تهران» برد و ایشان کارش را معرفی کرد سپس این قالی را به ریاست جمهور وقت با هماهنگی بهزیستی هدیه داد که قرار شد با حضور خودش در فرانسه این فرش دو رویه را به سازمان ملل یونسکو هدیه کند. که این کار انجام شد. آقامحمد (او) یا در روزهای مناسبتی ناشنوایان را به سیما می برد تا مردم از توانایی های آنان مطلع شوند خود آقامحمد هم در برنامه های مختلف با هدف اطلاع رسانی و آگاهی مردم شرکت می کرد.

ناگفته نماند که عده ای ناآگاهانه و عده ای به دلیل منیت ها و انحصار طلبی ها خیلی تلاش کردند تا جلوی پخش برنامه ها را بگیرند حتی کسانی که روزی بهترین دوستان و همکاران آقامحمد بودند کسانی که می دانستند این برنامه ها چقدر برای ناشنوایان اهمیت دارد. اما از آنجا که هدف آقامحمد خدمت به جامعه ناشنوایان بود و با عشق کار می کرد و فقط توکلش به خدای مهربان بود. با یاری خدای توانا و حمایت مسئولان چه در بهزیستی چه در صدا و سیما و همچنین همکاری خوب همکارش آقای محمودی و حمایت خیلی از خانواده های ناشنوایان این برنامه ها ادامه یافت.(1)

- پاسخ به نیازهای واقعی ناشنوایان

- خواست عمومی

- دیدگاه مدیران و مسئولان

- فعالیت های خانم آقامحمد

نیز محمد کمالی معاون توانبخشی بهزیستی خطاب به آقای مشیری مدیر شبکه دو در 7 آذرماه 1377 چنین نوشته است. در متن این نامه به همکاری و وساطت خانم آقامحمد اشاره شده است.

ص: 122

آقای محمد کمالی معاون معاونت محترم امور توانبخشی بهزیستی کشور در نامه ای به تاریخ 20 دی ماه 1377 به معاونت سیما از اقدامات سیما به ناشنوایان تشکر کرده و طرحی جهت گسترش هماهنگی و همکاری بین دو سازمان را عرضه می دارد. اصل این طرح رؤیت نشد ولی خبرش هم مهم است.

باید متذکر شوم تمام نامه های مرتبط با جامعه ناشنوایان به سازمان های مختلف و به ویژه صدا و سیما را آقامحمد تهیه می کرد و آقای دکتر کمالی تأیید و امضا می نمود.

ص: 123

آقای محمد کمالی بیش از دیگر مدیران بهزیستی در زمینه هماهنگی با صدا و سیما فعالیت و کارشناس حوزه خود آقامحمد را حمایت نموده است. زیرا باور داشته که معلولان و به ویژه ناشنوایان لازم است از ظرفیت های ارتباطاتی صدا و سیما برای رشد و ارتقای خود استفاده کنند و سیما می تواند ناشنوایان را در همه زمینه ها یاری رساند. لذا به پیشنهاد آقامحمد در نامه ای به امضاء آقای کمالی به معاون سیما می نویسد: فعالیت ها و تجربه های موفق شبکه 5 لازم است به شبکه های دیگر از جمله شبکه دوم هم گسترش یابد. ناشنوایان هرچه بیشتر از ارتباطات و توانمندی های آن بهره مند شوند، رشد و ارتقای فرهنگی و اجتماعی بیشتری نصیبشان خواهد شد.

ص: 124

سازمان بهزیستی یک کارشناس یعنی خانم آقامحمد و محمدباقر جعفری نیا(1) را برای برنامه های تلویزیونی تعیین کرده است. این دو نفر زیر پوشش معاونت توانبخشی بهزیستی فعالیت می کنند.

در شهریور 79 این دو نفر نزد رئیس سازمان بهزیستی انصاری دفتر و گزارش مهمی از وضعیت فعالیت های سیما برای ناشنوایان عرضه کردند. همین گزارش را مکتوب هم عرضه کرده اند که ذیلاً می آورم:

ص: 125

ص: 126

ص: 127

ص: 128

ص: 129

این سند بسیار مهم است چون شامل نکات کلیدی زیر است:

1- خانم آقامحمد کارشناس ارشد مسائل ناشنوایان در معاونت توانبخشی، نقش بسزایی در موفقیت برنامه ها داشته است.

2- اقدامات و فعالیت ها ضرورتاً باید در چارچوب یک برنامه مدرن دراز مدت و میان مدت عملیاتی گردد.

خلاصه اینکه سیما و بهزیستی با وجود خانم آقامحمد در امور ناشنوایان هماهنگی و همکاری مطلوبی داشتند و در این دوره مطلوب ده ها پروژه برای ناشنوایان اجرا شد. اما به دلیل تعارض هر دو سازمان، آموزش و پرورش، وضعیت آموزشی ناشنوایان آشفته و نابسامان بوده و هنوز هم هست.

تصویر

ص: 131

با درخواست آقامحمد موافقت شد؛ اما برخی شایعه ها مبنی بر مال اندوزی آقامحمد، موجب دلسردی و یأس او شد و در نتیجه ادامه کار را رها کرد. توضیح اینکه، رابطین برای کمک به ناشنوایان به دانشگاه می رفتند ولی حق الزحمه آنها توسط بهزیستی پرداخت نمی شد. اما وقتی آقامحمد به خانواده رابط ها واقعیت را می گفت، آنها با بدبینی فکر می کردند آقامحمد پول رابط ها را برای خودش برداشته است. متأسفانه یک تجربه منفی در جامعه ناشنوایی هست که به افراد شنوا دیر اعتماد می کنند و فکر می کنند همه کارها را باید خودشان انجام دهند. همین روحیه موجب شده افراد به کمک آنها نروند و مشارکت مدنی در مورد آنها کم شود.

تصویر

ص: 133

آقامحمد درباره پیشرفت های ایران در عرصه ناشنوایی نوشته است:

اکثر مدیران و همکاران در سیما با بزرگواری و رغبت با ما کار می کردند معدود کسانی هم بودند که مخالفت می کردند و یا با اکراه همکاری می کردند. زمان برنامه را کم می کردند یا ساعت آن را تغییر می دادند و غیره ... بعضی مواقع هم امکانات کم بود. ولی ما در هر شرایطی کار می کردیم. و به خواست خدا پیش رفتیم تا به هدف خود اگرچه هنوز کم است اما به بخشی از آن برسیم و به جرأت می گوییم که در منطقه خودمان یکی از کشورهای پیشرفته در این امور هستیم. یک روز آقای بنی هاشمی و دکتر کمالی از من خواستند در آموزش مدیران منطقه ای افغانستان با مساعدت مؤسسه ای سوئدی برگزار می شد، همکاری کنم و به ایشان زبان اشاره و توانبخشی شنیداری آموزش بدهم. چون زبان ما دو کشور فارسی است و فرهنگ نزدیکی داریم بسیاری از اشارات ما برای آنان قابل استفاده است با آنکه فشردگی کار من آن زمان زیاد بود. اما با کمال میل این کار را انجام دادم پایان این دوره 25 اسفند 86 بود. خوشبختانه باید بگویم اخبار برای ناشنوایان کشور ما در شبکه خبر حتی زودتر از شبکه الجزیره برای ناشنوایان فعال شده بود. در صورتی که این شبکه در اطلاع رسانی ادعای زیادی داشت. اما ژاپن فعال تر از ما هست. پس از سال ها و تغییرات مختلف حالا ما دو بخش خبری در شبکه خبر داشتیم صبح و عصر من هم بسیار کم شیفت داشتم چون می خواستم کم کم کار را به جوان ها واگذار کنم.(1)

آقامحمد در نامه ای به دکتر کمالی معاون توانبخشی بهزیستی درباره پیشرفت های ایران نوشته است:

همان گونه که مستحضرید در هفته جهانی ناشنوایان برای اولین بار در جمهوری اسلامی ایران برنامه های سیمای شبکه 5 در روز جمعه 3/7/77 مصادف با روز ناشنوایان در ایران و اخبار ساعت 20 شبکه 4 در هفته جهانی با رابط ناشنوایان برای این عزیزان پخش گردید.

جنابعالی کاملاً اشراف دارید که در جهان سال هاست برنامه اخبار با رابط برای ناشنوایان پخش می شود که در کشورهای همسایه نیز قدمت دیرینه دارد. اما برای اولین بار در جهان است که سریال و مسابقه با رابط برای ناشنوایان پخش می گردد و کشور عزیز ما ایران بنیانگذار چنین روشی در جهان می باشد.

ص: 134

با بررسی و تحقیقی که از عزیزان ناشنوا به دست آمده همه آنها از اجرای این برنامه بسیار خرسند و همچنین اظهار می دارند برایشان کاملاً قابل درک و استفاده می باشد و دقیقاً در جریان سریال و مسابقه قرار می گیرند.

در تأیید مطالب فوق روز تولد حضرت زهرا که مصادف با روز مادر در ایران بود خانواده های ناشنوایان آن را بهانه مناسبی جهت تماس و تبریک با ما دانستند در تماس ها همه اولیاء از مسئولین محترمی که عامل اجرای این برنامه بوده اند قدردانی و دعاگوی همه دست اندرکاران بودند. مادری خداوند را قسم می داد همان طور که با اجرای برنامه روزهای جمعه شبکه 5 شادی را به خانه آنها برده ایم و دو فرزند ناشنوایش را خوشحال و امیدوارم نموده ایم. ان شاءاللّه خداوند همه دست اندرکاران این برنامه ها را شاد و تندرست بدارد.

آقامحمد 24 مهرماه 77(1)

آقای کمالی در گزارشی که برای اداره روابط عمومی وزارت امور خارجه ارسال کرده درباره پیشرفت های ایران در زمینه امور ناشنوایی به تفصیل توضیح داده است. این گزارش را خانم آقامحمد تهیه کرده است. متن گزارش آقای کمالی این گونه است:

ص: 135

ص: 136

ص: 137

توضیح درباره این گزارش اینکه، روی برگه های سازمان بهزیستی نوشته شده ولی تاریخ ندارد. ولی در آخر آن امضای دست نویس آقامحمد به تاریخ 3/10/77 آمده است.

در یک جلسه در سال 95 مدیرکل اداره استثنایی استان قم در جمع حدود یکصد ناشنوا و خانواده هایشان و تشکل هایشان شروع به سخنرانی کرد. او گفت ناشنوایان باید با تلاش و کوشش رشد فرهنگی و اجتماعی پیدا کنند کودکان ناشنوا را لازم است در برنامه کاشت حلزون شرکت داد و از این طریق شنوایی آنها اصلاح خواهد شد. نیز گفت آنان باید به مدارس عادی بروند تا روابط اجتماعی آنها اصلاح شود، زبان اشاره را کنار بگذارند و تلاش کنند به روش شفاهی و لب خوانی گفتار خود را تقویت کنند.

ناگهان سالن به لرزه در آمد و همه ناشنوایان و خانواده ها با داد و فریاد اعلام عدم رضایت نمودند و حرف های این مدیرکل را درست ندانستند.

همه اینها نشانگر این است که جامعه آگاه است و برای آینده خود تصمیم گرفته اند تن به خطاهای گذشته نمی دهند. و خلاصه مدیریت ها باید خودشان را با مردم هماهنگ کنند و فاصله خود را کم نمایند.

اما متن نامه آقای زوار زاده از سیستان و بلوچستان زیبا در تاریخ 23 دی ماه 1377 است:

معاونت در بهزیستی این نامه را به خانم آقامحمد ارجاع کرده است.

همچنین گزارش هایی در روزنامه های اطلاعات و کیهان منتشر شده که مهم است. این دو گزارش نشانگر خواست عمومی ناشنوایان است.

تصویر

ص: 139

تصویر

ص: 140

خانم آقامحمد در نامه ای به آقای عربان معاون دفتر توانبخشی سازمان بهزیستی نوشته و نکات مهمی را یادآور شده است. درباره تأثیر زبان اشاره می نویسد:

«جامعه نسبت به خواست های ناشنوایان آگاه می شود؛ بچه های ناشنوا رشد زبانی پیدا می کنند و در سراسر کشور ناشنوایان به تفاهم و زبان یکسان می رسند. ایشان راه کارهایی عرضه کرده و محتوای نامه اش خواندنی است»:

ص: 141

پس از پیگیری های آقامحمد، سیما موافقت کرد و قرار شد همکاری دو جانبه بین بهزیستی و صدا و سیما اجرایی شود. معاونت امور استان ها در صدا و سیما که توسط آقای ضرغامی اداره می شد به همه شهرها و استان ها اعلام کرد تا خبر ناشنوایان را راه اندازی کنند. آقامحمد هم نامه ای از طرف و امضاء معاونت توانبخشی برای استان ها فرستاد تا در صورت همکاری سیما، تأمین نیروی تخصصی برای اجرای برنامه های ناشنوایان در سیماهای استانی را بر عهده گیرند. گزارش این اقدام در نامه زیر منعکس شده است:

ص: 142

سپس استان گیلان نخستین استانی بود که با توجه به پیگیری های مرکز، پیگیر موضوع شد. آقای حسین نحوی نژاد معاون توانبخشی کنونی سازمان بهزیستی و معاون وقت توانبخشی اداره کل بهزیستی استان گیلان در برنامه اخبار ناشنوایان، مواضع ناشنوایان در این استان را بیان کرده و به آسیب شناسی و راه کارهای توسعه درست و مقبول جامعه ناشنوایان در گیلان پرداخت. در واقع استان گیلان اولین مرکزی بود که اعلام درخواست کرد.

نامه زیر گویای مواضع معقول و عالمانه و کارشناسانه آقای نحوی نژاد است. نیز این نامه نشان می دهد همه مناطق ایران یک صدا خواستار یک مطلب و یک طرح در اصلاح امور ناشنوایان می باشند.

تصویر

ص: 143

تصویر

ص: 144

ص: 145

ص: 146

تصویر

ص: 148

تصویر

ص: 151

تصویر

ص: 153

نیز جمعی از مسئولین اجتماعی و فرهنگی در نامه ای به آیت اللّه خامنه ای درباره وضع ناشنوایان ایران را توضیح داد و نکات سودمندی آمده است.

ص: 159

تصویر

ص: 160

در پایان این قسمت یادداشت خانم منیره خاقانی را می آورم که گویای دیدگاه عمومی مردم در آن دوره است:

ص: 161

4/5/78

تصویر

ص: 163

توضیح اینکه در زمان ریاست جمهوری سید محمد خاتمی، همه سالمندان تحت پوشش سازمان بهزیستی و سازمان های بازنشستگی و مورد حمایت بهزیستی به عنوان مهمان به مشهد و زیارت امام هشتم امام علی بن موسی الرضا(ع) دعوت شدند. اینان با هواپیما، سه روز در هتلی به نام شیراز با همه امکانات و پذیرایی مطلوب در گروه 200 تا 250 نفره اعزام شدند. آقامحمد مسئول یک گروه 250 نفره است و نامه فوق تشکر کانون بازنشستگان نیروهای مسلح است.

تصویر

ص: 164

پنج نامه یا گزارش جلساتی که آقامحمد با مدیران برگزار کرده به دستخط خانم آقامحمد در اختیار داریم که گویای تلاش ها و مواضع کارشناسی ایشان برای متقاعد کردن مدیران یا مسئولان صدا و سیما است تا بتواند با رابط ناشنوایان بخشی از برنامه ها را برای ناشنوایان قابل استفاده نماید. سپس با جلسه ای که با جناب آقای اسدالله اعلائی در شبکه اول داشتیم و ایشان موافقت کردند برنامه کودک با رابط پخش شود از مدیر ما که آن زمان آقای جعفری نیا بود خواستند یک نفر را معرفی کند که ایشان هم مرا معرفی کرد.

دیدگاه ها و مواضع ایشان است. این نامه ها را به ترتیب تاریخی می آورم و درباره هر یک توضیحی می نویسم.

3/9/77

تصویر

ص: 165

ص: 166

به پیشنهاد آقای کلانتری مدیر تأمین برنامه شبکه 2 سیما، قرار شد نظرات خانواده های ناشنوایان در مورد برنامه های انجام یافته، گرفته شود و تداوم برنامه های ناشنوایی مبتنی بر این نظرات باشد. نظرات خانواده ها ضبط و در برنامه تصویر زندگی پخش می شد. نکته مهم این بود که خانواده ها و ناشنوایان با دیدن اینکه آنان به حساب آمده و به نظریات آنها اهمیت داده شد بسیار خوشحال و مسرور بودند. این نامه گزارشی از این امور است.

ص: 167

ص: 168

ص: 169

ص: 170

بالاخره بر اساس بررسی هایی که در عرصه فرهنگ و جامعه هدف معلولین داشتیم، تصمیم گرفتیم افراد فعال در عرصه های مختلف معلولین را زندگی نامه نگاری کنیم تا بتوانیم با بازشناسی آنان، زمینه فعال سازی آنان در مرحله دوم از حیاتشان فراهم آید.

ص: 172

بخشی از فصل اول و بخشی از فصل دوم درباره فعالیت های آقامحمد است. اما هر یک از آن فصل ها از منظری به تلاش های آقامحمد در بهزیستی پرداخته است. در فصل اول، خاطرات و گزارش هایی به قلم خود آقامحمد آمده و در فصل دوم به اجمال گزارشی درباره فعالیت هایش در دوره بهزیستی آمده است. اما اینجا تلاش هست سیر فعالیت ها و پروژه هایی که در بهزیستی اجرا کرده معرفی شود. آقامحمد در بهزیستی در پست کارشناس امور ناشنوایان خدمت می کرد، به همین دلیل اسم این فصل را کارشناسی امور ناشنوایان گذاشته ام.

اما در این فصل ابتدا به گزینش و استخدام به کار آقامحمد و سپس کناره گیری او از کارش می پردازد. هدف این است که نشان دهم سازمان بهزیستی، تا چه اندازه به رعایت حق و حقوق افرادی که با دل و جان به یاری اش می شتابند، می پردازد.

در ادامه اهم فعالیت های آقامحمد در سال هایی که در سازمان بهزیستی اشتغال داشته، گزارش و معرفی می شود.

ص: 174

چند نکته در این قرارداد هست:

1- یک طرف این قرارداد دفتر توانبخشی و امور اجتماعی معلولین و طرف دیگر آن فاطمه آقامحمد است.

تصویر

ص: 176

2- آقامحمد هر ماه حداکثر، 156 ساعت می تواند کار کند و هر ساعت 3077ریال و جمعاً 480012 یال دریافت می کرد.

3- این قرارداد سازمان بهزیستی را متعهد به استخدام ایشان نمی کند.

4- تا این تاریخ، آقامحمد حدود بیست سال سابقه همکاری داشته است ولی به رغم همه این سوابق مجبور بود با حداقل حق و حقوق کار کند.

به دلیل فعالیت مستمر آقامحمد و تلاش های دلسوزانه او و اعلام رضایت معاونت توانبخشی از کارش، سه ماه یعنی دی و بهمن و اسفند 1376، هر ساعت شصت و چهار تومان و دو ریال به حقوقش افزوده شد و از 3077 ریال به 3719 ریال افزایش یافت.

حدود هفت ماه بعد به دلیل رضایت از کار آقامحمد، معاون اداری و مالی سازمان بهزیستی حقوق ماهانه او را افزایش می دهد:

در سال بعد یعنی 1377 قراردادی به اسم کار معین با آقامحمد امضا می شود که شرایط آن برای او بدتر شد و حقوق ماهانه اش از 58 هزار تومان به 37 هزار تومان تقلیل یافت. شرایطی مثل استخدام

تصویر

ص: 177

شدن مثل قرارداد قبل است اما در این قرارداد حق مأموریت برداشته شده است. متن این قرارداد به شرح زیر است:

ص: 178

تصویر

ص: 179

شرایط سخت کاری در بهزیستی یا به هر دلیل دیگر، آقامحمد در سال 1378 به عنوان مجری اخبار ناشنوایان به شبکه دو سیما رفت و در آنجا مشغول به کار شد. علیرضا گلباز مدیر امور عمومی شبکه دو سیما در نامه ای این گونه او را در تاریخ 3 آبان ماه 1378 به حراست سازمان صدا و سیما معرفی می کند. جهت کار در سیما به ویژه داشتن چهره، معاونت سیاسی در سیما می باید، گزینش سازمان فرد مزبور را تأیید کند در غیر این صورت نمی تواند تصویر داشته باشد. به همین دلیل در شبکه خبر آقامحمد به گزینش معرفی می شود و جواب آن مثبت و اجازه فعالیت در شبکه خبر داده می شود.

در این نامه قید شده که آقامحمد کارمند قراردادی سازمان بهزیستی است و از 21 مهرماه 78 به سیما معرفی شده است. در دوره ای که آقامحمد در سیما مشغول به کار بود، اوامر وخواسته های بهزیستی را هم در سیما اجرا می کرد و با معاونت توانبخشی بهزیستی مرتبط و هماهنگ بود. فقط از بهزیستی حقوق می گرفت و از سیما حقوق دریافت نمی کرد.

نامه ای توسط مدیر امور تأمین نیروی انسانی در سازمان صدا و سیما به شرح زیر در تأیید او صادر شد:

تصویر

ص: 180

این نامه گویای اینست که آقامحمد در عالی ترین نهاد گزینش صدا و سیما، پذیرش شده و مجوز کارش صادر شده است.

اما در سال 1383 مدیرکل نیروی انسانی سازمان بهزیستی کشور به معاونت توانبخشی نوشت که همکاری فاطمه آقامحمد تا 1 مردادماه 83 است و پس از این تاریخ ایشان کارمند بهزیستی نمی باشد.

تصویر

ص: 181

در این نامه نکات مهمی آمده که لازم است اهم آنها برجسته شود:

1- قاسم خسروی در 30 تیرماه 83 به آقای مکارم معاون امور توانبخشی می نویسد که نظر به مشکلات پیش آمده در ارتباط با به کارگیری نیروهای بازخرید شده و بازنشسته و دستور معاونت پشتیبانی و امور مجلس در زمینه لزوم خاتمه همکاری این نیروها، همکاری فاطمه آقامحمد از 1/5/83 پایان یافته تلقی می گردد.

2- آقای مکارم با خط خودش پاسخی نوشته که نکات مهم آن چنین است:

- نیاز شدید به آقامحمد به دلیل اینکه تنها نیروی فنی زبان اشاره در معاونت است.

- به عنوان نماینده بهزیستی در برنامه ها تلویزیون شرکت می کند و باید بماند و الا دچار مشکل جدی با عواقب غیر قابل پیش بینی می گردد.

- با حقوق حداقل با لیسانس شنوایی سنجی و تجربه زیاد در امور زبان اشاره کار می کند و حذف نامبرده به هیچ وجه به صلاح نمی باشد.

ویژگی های مزبور را معاون سازمان بهزیستی برای آقامحمد نوشته است و هیچ ضعفی از او معرفی نکرده بلکه او را فردی کارآمد و با چند ویژگی دیگر مثبت معرفی می کند.

تصویر

ص: 182

گویا همین نامه مؤثر واقع شد و آقامحمد در معاونت می ماند.

اما مجدداً در 21 شهریور 1385 مدیرکل نیروی انسانی، قاسم خسروی نامه ای به آقای نظم ده معاون توانبخشی نوشت و خواستار خاتمه دادن به همکاری آقامحمد شد.

از این رو همکاری آقامحمد در سال 1385 با سازمان بهزیستی قطع می گردد. البته بدون هیچ تقدیری و بدون تشکر از خدمات و زحمات.

کسانی مثل فاطمه آقامحمد که در دستگاه های مختلف بسیاراند و عمری را با دلسوزی و نجابت و با دست پاکی خدمت کرده اند و تمام سرمایه خود را به پای پیشرفت و ترقی میهن خود ریخته اند، هیچ چشم داشتی به تقدیر و تشکر مدیران ارشد ندارند. حتماً تاریخ کارنامه خدماتی این افراد را به نکویی بر تارک زیبایش متجلی خواهد نمود.

تصویر

ص: 183

فقط راهی بوده که خود برای آموزش فرزندش استفاده نموده و آن را به عنوان روشی نوین ثبت کرده است نامبرده بسیار محدود کار کرده و حتی اشارات ابداعی خود را ثبت نکرده است به صورت حضوری آموزش می دهد و معلمین کتاب خاصی در این زمینه ندارند ضمناً بسیار محدود است و فقط برای مدت 5 ماه از اشاره استفاده می کند ایشان اظهار می داشت اشارات شما ناقص است و جملات معلوم و مجهول و افعال و زمان و مسائل مختلف را ندارد که در پایان به ایشان گفتم زبان اشاره ما زبان اشاره فارسی است و برای آموزش و درک زبان فارسی کامل است آنچه ایشان می گفتند نقص تلقی نمی شود ویژگی زبان عربی است که می توان با بهره مندی از زبان اشاره فارسی آنها را نیز آموزش داد. در نهایت ایشان از ما خواستار جلوگیری از آموزش در شبکه 2 سیما بودند و می گفتند نباید اجازه بدهید هر کسی هر اشاره ای که دلش می خواهد اشاعه دهد «البته این مورد شامل ایشان نیز می شود» مطلب دیگر که اصلاً حاضر نبودند از اشارات ما استفاده کند سپس به بهزیستی آمدیم و در جلسه ویژه معاونان نتیجه جلسه را به آقای محمدی ارائه نمودیم و دلایل خود را ذکر کردم ایشان هم با استقبال از پیشنهادات اینجانب مقرر گردید تا ان شاءاللّه با دبیرخانه قرآنی همکاری تنگاتنگی داشته باشیم و به صورت فراگیر و علمی کار را پیگیری کنیم اینجانب نیز اعلام آمادگی نمودم. مطالب فوق جهت استحضار جنابعالی ایفاد می گردد.

نکات مهمی که در این گزارش هست عبارت اند از:

1- آقامحمد تلاش کرده به آخرین شیوه های آموزشی قرآن دست یابد و سپس آنها را با زبان اشاره ترکیب و شیوه جدید برای ناشنوایان به وجود آورد. از این رو به سراغ مراکز آموزش قرآن در قم رفته و تلاش می کند از تجارب آنها استفاده کند.

2- گروه آموزش قرآن در شبکه 2 را معرفی می کند که آیات قرآن را به زبان اشاره تبدیل و برگردان کرده اند و گزارش می دهد که کارشان ناقص است و نتوانسته اند اشارات جامع پیدا کنند.

3- در ادامه به ملاقاتش با حجت الاسلام سید مهدی سید محمدی مدیرکل بهزیستی استان قم اشاره می کند. سید محمدی به او می گوید دبیرخانه ای ایجاد کرده ایم و قرآن را با زبان اشاره آموزش می دهد. مسئول این دبیرخانه آقای مهدوی است.

تعجب انگیز اینکه هیچ خبری از این دبیرخانه و اقدامات آن یافت نشد و با جستجوی فراوان خبری و نکته ای و کارنامه ای پیدا نکردیم. گویا این دبیرخانه مثل دیگر امور مدیران دولتی طرحی بوده که فی البداهه و بدون کارشناسی مطرح و پس از مدتی به فراموشی سپرده اند.

4- سپس آقامحمد می نویسد من و آقایان مهدوی و مقیسه به دارالقرآن آقای طباطبایی رفتیم و با پدر قاری و حافظ معروف قرآن آقای طباطبایی صحبت کردیم. ایشان هیچ اقدام و حتی مطالعه ای در زمینه زبان اشاره نداشت.

ص: 185

اما ایشان با استفاده از اشاره به افراد قرآن یاد می دهد، به این معنا است که علائمی از خودش ابداع کرده و با نشان دادن آنها، افراد متوجه می شوند که باید فلان کار را انجام دهند. اما این علائم را هم ثبت نکرده بود.

5- آقای طباطبایی در مورد آموزش با اشارات متداول در بین ناشنوایان انتقاد داشت و کار سیما و شبکه دو را ناقص می دانست که آقامحمد به او توضیح می دهد.

6- مطلب آخر که در این گزارش آمده این است که جلسه ای در بهزیستی قم تشکیل می گردد و قرار می شود ارتباط تنگاتنگی بین سیما و دبیرخانه قرآنی در بهزیستی قم برقرار شود و آموزش با اشاره در شبکه دو پیگیری گردد.

اما پس از این جلسه و اقدامات اندکی که خود آقامحمد پس از این پیگیری کرده، فعالیت دیگری درباره دبیرخانه قرآنی و آموزش قرآن به ناشنوایان با زبان اشاره یافت نشد. کار در همین مرحله متوقف گردید.

مطالب درج شده در دو روزنامه تأثیری روی من گذاشت که در عین ناامیدی، به فردای بهتر برای ناشنوایان امیدوار شوم و شاید مسئولیتی که تحصیل، سرنوشت و آینده ما در دست آنها است، توجه و عنایتی به این دو مطلب روزنامه و مطالبی شبیه اینها بنمایند و زبان اشاره را چیزی مخل زبان آموزشی و گفتار ناشنوا نداند.

وقتی تجربیات شخصی افراد و متخصصان و محققان نشانگر این است که اشارات به فهم و درک بیشتر کمک می کند، چرا در آموزش ناشنوایان نباید از اشاره استفاده شود؟

آیا درست است برای یک کودک سالم ایرانی که احیاناً تا اندازه ای با زبان دیگری غیر از زبان مادری اش آشنایی دارد، دروس تاریخ، جغرافی و حتی ادبیات فارسی را به زبانی غیر از زبان مادری اش تدریس کنند؟ آیا کودک راحت تر است درس به زبان مادری اش بفهمد یا زبان دوم او؟

برای ما لب خوانی و گفتار خوانی زبان رایج مملکت (فارسی) به منزله زبان دوم است. چون از بدو تولد، زبان ما اشاره بوده و چشم ها را جای گوش گذاشته ایم و دست ها را جای دهان و به این وسیله ارتباط برقرار کرده ایم.

پدری با اشارات خود ساخته باعث می شود که فرزند خردسالش راحت تر و سریع تر قرآن را حفظ کند و مفاهیم آن را به خاطر بسپارد و دو خانم روان پزشک با دقت در رفتار نوزادان خود و با استفاده از اشاره به نتایج قابل توجهی در زمینه رشد ذهنی و فراگیری آنان پی می برند و کتابی تحت عنوان «اشارات نوزاد» به چاپ می رسانند و یادآور می شوند که نوزادان در مرحله قبل از سخن گفتن از زبانی مبنی بر علائم و اشارات استفاده می کنند که توجه به آن نه تنها موجب تسریع و تعمق رشد ذهنی کودک می شود بلکه به ایجاد ارتباط عاطفی قوی تر میان والدین و فرزندشان منجر می شود.

با توجه به این دو مثال این مسئله پیش می آید که به چه دلیل وقتی یک کودک شنوا به مدد اشارات می تواند سریع تر به مفاهیم کلام دست یابد، چرا در آموزش ناشنوایان کودک ناشنوا را به بهانه این که گفتار داشته باشد، از اشاره منع می کنند؟

باید خاطر نشان کرد این یک آرزوی دست نیافتنی و خیال انگیز برای کسانی است که برای آموزش ناشنوایان برنامه ریزی می کنند بدون اینکه فکر کنند نظرخوانی از خود آنها راهگشای خیلی از مشکلات آموزش آنان خواهد بود.

هزاران نمونه قابل ارائه وجود دارد که می بینیم ناشنوای مادرزاد با روش شفاهی «بدون اشاره» آموزش دیده ولی به هیچ وجه نتوانسته به گفتاری دست یابد که غیر از خانواده اش افراد دیگر هم حرف او را بفهمند. کودک ناشنوا اول باید مفاهیم را درک کند، آن را در مغزش جای دهد و بعد آن را با تلاش زیاد و کمک معلمش به گفتاری نه چندان قابل فهم تبدیل کند همان طور که حجت الاسلام حاج «سید محمدمهدی طباطبایی» پدر سید محمدحسین طباطبایی با هر اشاره یک مفهوم و مطلب از قرآن را به مغز او منتقل کرده اند که در موقع لزوم با نشان دادن همان اشاره بلافاصله کودک

ص: 187

مفهوم ضبط شده در مغزش را به گفتار تبدیل می کند و آیه ای از قرآن را می خواند که جوابگوی آن اشاره است.

حجت السلام حاج سید محمدمهدی طباطبایی پدر سید محمدحسین طباطبایی در مصاحبه شان با روزنامه ایران گفته اند: «این کار ساده ای است که برای خیلی ها عجیب به نظر می آید در صورتی که چیز شاقی نیست و اصل این روش، همان طرز تکلم و اشاره برای ناشنوایان است.(1)

پس از گذشت بیش از دو دهه و پس از گذشت حدود چهل سال از پیروزی انقلاب اسلامی هنوز برای ناشنوایان مسابقه قرآن برگزار نشده، هنوز تفسیر و کتاب آموزشی قرآن به اشاره نداریم، هنوز کلاس آموزش قرآن یا آموزش تفسیر قرآن به اشاره نداریم. نیز کلاس های حفظ قرآن در مؤسسه آقای طباطبایی هنوز شیوه خود را مکتوب و منتشر نکرده تا در دسترس همگان باشد و در این مؤسسه «کلاس های حفظ قرآن با اشاره» از رونق افتاده است.

جهت بررسی آموزش قرائت قرآن کریم و رفع مشکلات موجود در کلاس های سوادآموزی در مرحله تکمیلی سوادآموزان ناشنوا با آقای پورمحمدیان مسئول امور آموزش نهضت سوادآموزی و خانم مرزوقی از دفتر برنامه ریزی آموزش نهضت سوادآموزی و کارشناس این دفتر به استان همدان اعزام و در همدان مرکز ناشنوایان شهید باهنر که مسئول آن خانم علیدوست می باشند با معلم سوادآموزی و گفتار درمان جلسه ای ترتیب داده پس از بحث بسیار قرار بر این شد که زمان حضور سوادآموزان در کلاس درس مسائل به طور عینی بررسی گردد. روز بعد گروه اعزامی در کلاس حضور پیدا کرده پس از توضیحات مفصل و سؤالات مختلف از مربی و سوادآموزان در خصوص حروف حلقی و غیره چه در زبان فارسی و چه در زبان عربی انجام شد بنابراین آنها متوجه مشکل مطرح شده گشتند. نتیجتاً پیشنهاد شد از آنجا که قرآن کتاب آسمانی است و باید سرلوحه زندگی باشد. سازمان بهزیستی با همکاری نهضت سوادآموزی و با توجه به توانایی آموزش در ناشنوایان آیه های ساده را که در قرآن وجود دارد با کلماتی ساده در قالب فرهنگ یا مبانی قرآنی تهیه تا در اختیار سوادآموزان ناشنوا قرار گرفته و جایگزین آموزش قرآن و قرائت آن گردد و پیام های کتاب آسمانی بدین طریق به عزیزان ناشنوا منتقل گردد تا سرمشق زندگی آنها شود.

در ضمن خانم علیدوست فرمودند تعداد 30 نفر سوادآموز در سال هزینه ای معادل 500 هزار تومان در بردارد و چنانچه دوره تکمیلی برای آنها گذاشته نشود و این آموزش استمرار پیدا نکند و فقط در مرحله مقدماتی باشد. پس از مدتی آنها آموزش گرفته شده را فراموش خواهند کرد بنابراین هزینه های مصرف شده به هدر خواهد رفت. برای اینکه از این مسئله جلوگیری شود باید حتماً پس از دوره مقدماتی، دوره تکمیلی آموزش داده شود. در ضمن مقرراتی در نهضت سوادآموزی اجرا می شود که آن را نمی توان بدون کم و کاست در خصوص ناشنوایان عمل کرد. مثلاً در مورد غیبت سوادآموزان چون آموزش برای آنها مشکل است زود خسته می شوند و امکان حاضر نشدن به طور مرتب در کلاس وجود دارد. وقتی راهنمای تعلیماتی نهضت سوادآموزی جهت بازدید مراجعه می کند این امر را به عنوان امتیاز منفی برای معلم منظور می دارند که انتظار می رود با توجه به مسائل حاشیه ای ناشنوایان در این مورد برخورد سهل تری صورت پذیرد. تا رفته رفته سوادآموز ناشنوا به درس علاقه مند شوند و به طور مرتب در کلاس حاضر گردند. از طرف کارشناس این دفتر پیشنهاد شد جهت تشویق معلم سوادآموزی ناشنوا در پایان دوره از طرف نهضت سوادآموزی به دلیل سختی کار مبلغی پرداخت گردد (با توجه به این امر که مربی از سازمان حقوق دریافت می کند)

سپس آقامحمد در نامه ای به نهضت سوادآموزی درخواست جلسه کرد تا در مورد آموزش قرآن و مسائل مختلف سوادآموزی و رفع مشکلات گفتگو کند؛ دفتر سوادآموزی پذیرفت. آقای نجفی و آقامحمد در جلسه ای با دو کارشناس محترم آقای پورمحمدیان مسئول امور آموزش نهضت سوادآموزی و خانم فروغی از دفتر برنامه ریزی آموزش نهضت سوادآموزی جلسه ای برقرار شد و خوشبختانه نهضت سوادآموزی متقاعد شدند و قرار بر این شد که به مسئولین ذیربط پیشنهاد سازمان

ص: 189

بهزیستی را با نظر موافق جهت تصمیم گیری اعلام نمایند و از نتیجه امر ما را مطلع سازند. در ضمن از طرف نهضت سوادآموزی آمار شرکت کنندگان دوره سوادآموزی مقدماتی را از سال 68 به بعد که توافق اولیه بین دو سازمان می باشد را از سراسر کشور خواستار شدند. جهت بررسی موفقیت آمیز بودن توافقنامه قبلی. همچنین آقای پورمحمدیان گفتند به زودی جلسه ای با آقای دکتر بهشتی جهت ابداع روشی نوین برای آموزش نماز و قرآن به کل ناشنوایان تشکیل خواهد شد که تاریخ آن از طرف نهضت سوادآموزی اعلام خواهد شد.

- جهت ایجاد مهارت بیشتر در زندگی بعضی از کتاب های آموزشی با همکاری در ارگان به صورت فراگیر «نوشته و زبان اشاره» تهیه و چاپ گردد.

«اولویت در کتاب های بهداشتی، مذهبی، فرهنگی می باشد و نظارت بر اشارات و طراحی اشارات به عهده حوزه توان بخشی، چاپ به عهده نهضت سوادآموزی» است

- برای ارتقاء سطح آگاهی جامعه نسبت به معلولیت در راستای پیشگیری و برخورد صحیح با آن مطالبی علمی، آموزشی متناسب با جامعه هدف با همکاری دو ارگان در کتاب ها درج و چاپ گردد.

متن دست نویس این توافق نامه را در اختیار داریم ولی اینکه آیا به امضای آقایان قرائتی و راه چمنی رسید یا نه؟ خبر نداریم.

متأسفانه اجرای این طرح به تأخیر افتاد چون پیشنهادی از طرف نهضت سوادآموزی دریافت نشد، اجرایی نگردید.

ص: 191

محمدباقر جعفری نیا مدیرکل دفتر توانبخشی معلولین در 10 خرداد 1377 او را به همدان می فرستد تا به بررسی سوادآموزی ناشنوایان استان همدان بپردازد.

در برگ مأموریت او، موضوع مأموریتش را بررسی سواد آموزشی ناشنوایان استان همدان قید کرده است. البته کلمه آموزشی غلط و آموزی درست است.

محمدباقر جعفری نیا در تاریخ 6 تیرماه 1377 به معاونت توانبخشی سفرهای آقامحمد به همدان، خراسان و سیستان و بلوچستان را تأیید کرده و درخواست حقوق مأموریت او شده است.

تصویر

ص: 193

ابوالقاسم نجفی مدیرکل توانبخشی معلولین او را از 15 اسفند تا 19 اسفند 1377 به خوزستان فرستاد.

تصویر

ص: 194

مجدداً ابوالقاسم نجفی او را طی نامه ای در تاریخ 16 تیرماه 1379 به استان مازندران مأموریت داد.

موارد مزبور برخی از مأموریت های آقامحمد به استان ها و شهرهای مختلف بوده که به منظور انتقال تجارب و گسترش دستاوردهای ملی با آموزش نیروها اعزام می شده است.

البته تقریباً به همه استان های کشور از جمله کرمان، بوشهر، تبریز، ارومیه و غیره مأموریت داشته است.

تصویر

ص: 195

با بررسی های انجام شده مشخص شد این اقدام نیازمند موافقت مدیران محترم سیمای جمهوری به عنوان مجوز پخش می باشد با آقای جعفری نیا صحبت کردم و ایشان فرمودند با آقای نورالدین موسی مدیر محترم تولید و مشاور مدیر شبکه 5 که از دوستانشان می باشند موضوع را مطرح نمایم.

در مورخ 21/12/80 جلسه ای را در شبکه با ایشان داشتم که برایشان توضیح دادم ایشان فرمودند برای اینکه موضوع رسمیت داشته باشد شما نامه ای از بهزیستی برای مدیر محترم شبکه بنویسید سپس نامه را به ایشان بدهم و آقای نورالدین موسی شفاهاً برای مدیر محترم شبکه توضیح خواهند داد. که اینجانب با اجازه جنابعالی نامه را تهیه نمودم تا در صورت موافقت اقدام لازم معمول گردد.

نکات مندرج در این نامه عبارت اند از:

1- طی دو سال تهیه سی فیلم همراه با رابط ناشنوایان تهیه شده.

2- این فیلم ها برای پخش در سراسر ایران مناسب است.

3- این فیلم ها موجب افزایش توانایی ها و زمینه ساز توانبخشی ناشنوایان خواهد شد.

پیرو اقدامات مزبور آقامحمد معاون توانبخشی درخواست زیر را به مدیر شبکه 5 سیما در تاریخ 25 اسفندماه 1380 ارائه کرده است:

بر اساس سه سند زیر فیلم ها آماده و مجوز آنها گرفته و به استان ها ارسال شده است:

تصویر

ص: 197

با این اقدام افزون بر یکصد فیلم که با رابط از شبکه تهران (5) پخش شده بود روی DVD ضبط گردید. که در اتمام کار آقامحمد در بهزیستی فیلم ها را به آقای محمودی تحویل داد تا ایشان که در انجمن خانواده ناشنوایان فعالیت داشته در اختیار ناشنوایان قرار دهد.

تصویر

ص: 198

آقامحمد می گوید: روزی در بهزیستی دو نفر از شرکت جوانه پویا آمدند و گفتند می خواهند در فیلم های سینمایی که تولید می کنند، از رابط استفاده کنند تا ناشنوایان بتوانند از دیدن آنها لذت ببرند. به آنها می گوید: اگر فیلم ها با زیرنویس ویژه ناشنوایان و رابط تهیه شود همکاری می کند. آنها پذیرفتند و 5 فیلم را انتخاب کردند؛ 2 فکاهی و 3 فیلم خانوادگی. سپس آقامحمد به عنوان رابط فیلم ها را آماده کرد بعد از آن همه دیالوگ های استفاده شده در فیلم را جهت جامعه هدف ساده و کوتاه کرد. شرکت هم در فیلم ها به صورت زیرنویس از آنها استفاده کرد. 5 فیلم آماده شد. در ابتدای فیلم متنی که آقامحمد برای راهنمایی عموم نوشت، قرار گرفت. نامه زیر جهت جلب مشارکت آن شرکت و توضیح جوانب پروژه نوشته شد.

ص: 199

نامه فوق توسط آقامحمد برای جلب مشارکت مدیران بهزیستی و مسئولین تشکل ها آماده و توسط مدیر شرکت جوانه پویا برای همه مدیران و مسئولین مرتبط به ناشنوایان ارسال شد.

این اقدام به عنوان آغاز تولید فیلم برای ناشنوایان توسط یک شرکت خصوصی بود. البته به دلیل عدم پیگیری مدیران، آن گونه که شایسته بود تداوم نیافت.

در سال 1396 نویسنده این کتاب (محمد نوری) از خانم آقامحمد در مورد اهمیت این فیلم ها و تأثیر آنها در جامعه ناشنوایان توضیح خواست و ایشان متن زیر را نوشت و فرستاد:

ص: 200

جناب آقای نوری بزرگوار، فیلم DVDهای ضمیمه بسیار مهم هستند زیرا برای نخستین بار در جهان فیلم و سرگرمی با رابط برای جامعه ناشنوا تهیه شده و در ایران برای نخستین بار با رابط و زیرنویس ویژه ناشنوایان و همچنین با انگلیسی تهیه شده که ناشنوا خود می تواند با آپشن های موجود در DVD هر کدام را که راحت تر است انتخاب کرده و فیلم را ببیند این کار ملی است که بسیار پر ارزش و مهم است. اما متأسفانه در کشور ما نه اطلاع رسانی جهانی می شود که به نام کشور ما این اقدام ثبت شود مانند تشکیل گروه سرود ناشنوایان که برای نخستین بار در ایران و جهان از استان خوزستان و همدان آغاز شد. و نه حمایت می شود در صورتی که در مدارکی که ارائه شده شما می بینید یک فیلم سینمایی را برای نابینایان قابل استفاده کردند به نام خودشان از طریق سازمان های جهانی ثبت کردند در مدارک ارائه شده موجود است.

بالاخره با تلاش های آقامحمد ناشنوایان توانستند به فیلم هایی دسترسی پیدا کنند تا از این طریق بر تجارب و دانش و مهارت های خود بیفزایند.(1)

ص: 201

همچنین آقامحمد در تاریخ 28 خردادماه 1378 گزارشی درباره برنامه کودک و نوجوان و یک برنامه که برای کودکان پخش می شود نوشت و برای مدیرکل دفتر امور معلولین ارسال کرد. متن این گزارش این گونه است:

جمعه شب مورخ 28/3/78 با خبر شدم برنامه ای به طور زنده در تابستان با عنوان (برگ سبز) یا (یک فصل تازه) بیشتر در زمینه کارهای هنری کودکان و نوجوانان از اول تیرماه اجرا خواهد شد که اینجانب با خانم جاهد کارگردان هنری آن صحبت کردم و گفتم که از بچه های ما نیز در برنامه هایشان استفاده نمایند و توضیح کامل در خصوص توانمندی این عزیزان در هنر صحبت کردم ایشان مرا به آقای کاظمی که هماهنگ کننده برنامه هایشان بودند معرفی نمودند و قول دادند که حتماً برنامه ای را برای بهزیستی اختصاص خواهند داد تا بچه های ما نیز در برنامه بتوانند توانمندی های خود را به نمایش بگذارند من هم گفتم چنانچه مایل باشند از گروه های دیگر معلولین نیز می توانیم در برنامه شرکت دهیم که بسیار خوشحال شدند و تلفن های تماس بنده را گرفته من هم گفتم ما در حوزه معاونت توانبخشی آمادگی همکاری با آنها را داریم مطالب جهت استحضار ایفاد می گردد.

تصویر

ص: 203

یکی از سازمان های بین الملل فعال در زمینه کودکان یونیسف است. این سازمان پیش از پیروزی انقلاب کمک هایی به پروژه های کودکان و نوجوانان در ایران داشت. اما به دلیل فقدان ارتباط صحیح در دهه های اخیر، از امکانات این سازمان در ایران استفاده نشد. خانم آقامحمد مأموریت پیدا کرد با یونیسف مذاکره کند. از این رو مدیرکل دفتر توانبخشی او را جهت معرفی به یونیسف در تاریخ 25 آبان ماه 1377 معرفی کرد:

آقامحمد پس از مذاکره با یونیسف گزارشی نوشت و در 25 آذرماه 1377 برای دفتر توانبخشی ارسال کرد:

حسب الدستور حضرتعالی روز چهارشنبه 22/9/79 در یونیسف با سرکار خانم فیوضات در خصوص همکاری بهزیستی با آن سازمان برای چاپ کتاب های قصه کودکان کتاب قصه جلسه ای برگزار نمودیم که موارد طرح را برای ایشان توضیح دادم چندین سؤال ایشان داشتند که پاسخ دادم و در نهایت هدف از طرح آماده شده را برایشان گفتم کارها فقط به این یک جلد تمام نخواهد شد و ادامه دارد احتمالاً 12 جلد کتاب داستان خواهد شد ایشان گفتند با هدفی که شما گفتید من تعجب کردم که یک قصه کوتاه پاسخگو باشد حالا هدف با ادامه داشتن کار توجیه می شود پرسیدند چند جلد پیش بینی کرده ایم که لازم باشد من گفتم 3000 جلد به انضمام

تصویر

ص: 204

3000 حلقه ویدئویی. همچنین قرار شد شعر قصه هم در پایان کتاب چاپ گردد. ایشان ضمن قول مساعد و اینکه این مسئله را در سال 2001 در برنامه های خود خواهند دید خواهش کردند خدمت حضرتعالی بگویم اگرچه سازمان بهزیستی مسئولیت نیروی کارشناسی خود را در این کار مشترک با ما قبول می کند که نمی توان برای آن مبلغی اعلام کرد مع ذلک چنانچه بهزیستی حتی مبلغ ناچیزی را به صورت مشارکت در این کار اعلام نماید «درصدی باشد» برای من قابل توجیه تر خواهد بود. ضمناً ایشان گفتند گروه هایی هستند که برای کودکان زیر 6 سال فعالیت می نمایند و قصه می گویند پیشنهاد نمودند با آنها نیز جلسه داشته باشیم و برای بهتر شدن ارائه کار مشورت نماییم بنده پذیرفتم اما خواهش کردم که بخش اول که تا این مرحله کار انجام گرفته است اجازه بدهند جلو برود چنانچه مقدور بود در این قصه لحاظ شود در غیر این صورت در کتاب های بعدی می توان از نظرات آنها نیز استفاده نمود. (البته ایشان آقای یوسفی را معرفی نمودند که مسئول بخشی از داستان های کودکان زیر 6 سال بودند بنده با ایشان کاملاً آشنا هستم در سمینار قبلی مشترک ما با یونیسف بنده با ایشان قطعنامه پایانی را تهیه و جمع بندی نمودیم) در پایان جلسه قرار شد خانم فیوضات با خانم شیری صحبت کنند و هزینه ما را برآورد نمایند و تا پایان آذرماه پاسخ بدهند بنده هم به ایشان گفتم نظر آقای دکتر کمالی این است که هزینه چاپ کتاب و فیلم را یونیسف بپذیرد اما نهایتاً تصمیم قطعی با ایشان است. مطالب جهت استحضار و اعلام نظر حضرتعالی در خصوص چه میزانی از هزینه ها را بهزیستی می پذیرد ایفاد می گردد. متأسفانه یونیسف با برخورد سیاسی از همکاری با ما طفره رفتند.

یکی از مشکلات نهادهای دولتی، ناتوانی آنها در استفاده از امکانات موجود در سازمان های بین المللی است: بدون این امکانات هم نمی توان مشکلات معلولان را اصلاح نمود و حلّ معضلات منوط به دسترسی به فرصت ها و امکانات بین المللی است. در این گزارش به خوبی پیدا است که آقامحمد در تلاش است این گره را بگشاید و نظر مسئولین نهادهای بین المللی را جلب کند.

ص: 205

آقامحمد پس از بررسی و مطالعه برنامه ریزی کرده و آن برنامه را به استحضار مدیران می رساند. در آذرماه 1379 گزارش او به محمد کمالی معاون توانبخشی در مورد روز جهانی معلولین این گونه است:

به استحضار می رساند در خصوص برنامه های سیما در ایام روز جهانی معلولین روز جمعه 11/9 در برنامه روی خط که تهیه کننده آن آقا سید رضی می باشند. حضرتعالی و آقای پورآذر و بنده می باید ساعت 30/3 در شبکه 5 جام جم باشیم.

در خصوص برنامه به خانه برمی گردیم ضمن هماهنگ های انجام شده با آقای سپهری احتمالاً ساعت 30/3 روز شنبه 12/9 حضرتعالی خانم قمیشی، جسمی حرکتی. آقای اردشیر ایرانخواه، نابینا و خانم شعبانی، ناشنوا و بنده در شبکه 5 جام جم.

تصویر

ص: 207

معاون توانبخشی چهار سرفصل پیشنهاد داده که انجام آنها تأثیر ژرف و گسترده در زندگی ناشنوایان ایجاد می کرد. تجارب حداقل دو دهه کارشناسان در این نامه به اجمال آمده است:

جناب آقای دکتر لاریجانی

ریاست محترم سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران

ضمن تشکر و قدردانی از اقدام ارزشمند حضرتعالی و همکاران محترمتان در هفته جهانی ناشنوایان سال 77 که فرصت استفاده بخشی از برنامه های سیما را برای جامعه محروم ناشنوا فراهم آورد، از نظر ما این امر مهم نه تنها نقطه عطفی در کارنامه سیمای جمهوری اسلامی در عصر ارتباطات به ثبت رسانید بلکه به جرأت می توان مهمترین تأثیر آن را در تغییر نگرش منفی جامعه نسبت به این عزیزان محسوب کرد. همان گونه که مستحضرید حوزه معاونت امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور از تاریخ فوق با علاقه مندی افتخار همکاری با آن سازمان را داشته و در تلاش است تا با عنایت جنابعالی ضمن مصوب نمودن بخشی از برنامه های سیما که قابل استفاده برای ناشنوایان باشد آنها را نیز با استانداردهای جهانی گزینش و منطبق نماید.

در اینجا اجمالی از طرح تهیه شده توسط کارشناسان سازمان بهزیستی و سیمای جمهوری اسلامی ایران که به دلیل اهمیت کاربردی می تواند در زمینه برنامه ریزی و تصمیم گیری های لازم کمک مؤثری باشد ارائه می گردد.

1- تعیین شبکه ای مسئول برای این موضوع: «شبکه 2 می تواند عهده دار این مسئولیت باشد به دلیل میزان تحت پوشش قرار دادن سراسر کشور و تجربه کسب کرده در این زمینه»

2- اختصاص دفتری در زیر مجموعه معاونت محترم سیما برای سیاستگذاری و برنامه ریزی و گزینش درصدهایی از برنامه های شبکه های مختلف مورد نیاز جامعه ناشنوایان.

3- گزینش بخشی از برنامه های موجود سیما و پخش آن به همراه رابط «گوینده یا مترجم زبان اشاره» با ایجاد دریچه ای در گوشه تصویر جهت قابل استفاده نمودن برای ناشنوایان که عبارتند از:

الف: بخشی از برنامه های کودکان

ب: بخشی از سرگرمی ها «فیلم سینمایی، سریال ها، مسابقات»

ج: بخشی از برنامه های اطلاع رسانی «اخبار سراسری»

4- تلاش جهت تهیه تجهیزات لازم برای پخش بخشی از برنامه ها با زیرنویس فارسی

مستدعی است دستور فرمایند جهت نهادینه کردن برنامه های ناشنوایان اقدام شایسته مبذول فرمایند.

ص: 209

چنین نامه هایی بدون مطالعات و تجارب و کارشناسی آقامحمد ممکن نبود. در متن نامه هم آمده که نکات مندرج در این نامه اجمالی از طرح تهیه شده توسط کارشناسان سازمان بهزیستی و سیمای جمهوری اسلامی است.

در نامه دیگری غلامرضا انصاری رئیس سازمان بهزیستی به علی لاریجانی رئیس صدا و سیما چنین نوشته است. این نامه در 12 مهرماه 1377 و بعد از اجرای چند پروژه تدوین و ارسال شد. بخشی از این نامه چنین است:

تأمین فرصت های مساوی برای افراد دارای ناتوانی و معلولیت در استفاده از امکانات جامعه یکی از اصلی ترین اهداف برنامه های توانبخشی در جوامع امروزی است. دسترسی معلولین به فرصت ها و امکانات موجود در جامعه جز از طریق همکاری بین بخشی و به فعل در آمدن ظرفیت های بالقوه موجود در نهادهای ملی جامعه امکان پذیر نخواهد بود.

هفته جهانی ناشنوایان در سال جاری فرصتی را فراهم آورد تا در یک همکاری مشترک با شبکه پنجم (تهران) سیما، شاهد به بار نشستن یکی از آرزوهای دیرینه ناشنوایان عزیز باشیم استفاده از تصویر رابط ناشنوایان جهت ترجمه صحبت های مجریان برنامه های تلویزیونی موجی از شادی و شعف در بین ناشنوایان تهرانی و خانواده های آنان فراهم نمود. تماس های خانواده ها و افراد ناشنوا با همکاران ما در سازمان بهزیستی، بر درخواست آنان جهت تداوم و گسترش ابعاد موضوع به شبکه های دیگر عنایت دارد.

همه این مکتوبات گویای تلاش های بسیاری است که انجام یافته، هماهنگی هایی است که بین مسئولین دو سازمان به وجود آمده و منازعات را کنار گذاشته و با بحث و گفت وگو به راه کارهای مؤثر رسیده و با همدلی و همفکری به اجرای این راه کارها پرداخته اند. ایجاد چنین هماهنگی هایی نیاز به تدبیر و صرف وقت بسیار دارد و درایت بسیار داشت و تنها از آقامحمد و همکاران صدیقشان امکان پذیر بود.

ص: 210

- قبل از حاملگی بررسی دقیق وضعیت سلامت مادر از نظر سابقه بیماری خاص مانند کم خونی، تیروئید همچنین بیماری های مانند سرخجه که با واکسیناسیون قبل از بارداری مصونیت می یابند.

- محل و زمان تولد کودک با برنامه ریزی باشد، آلودگی محل تولد، مسائل مربوط به زمان تولد، مسائل مربوط به بعد از تولد

- بررسی هر چه سریع تر شنوایی، بینایی و غیره در نوزاد

- (وجود یک فرزند معلول در خانواده) به مسائل ذیل توجه شود.

- حفظ آرامش روانی

- پذیرش معلولیت فرزند توسط خانواده

- جلوگیری از احساس گناه در اولیا

- تماس سریع با مراکز توانبخشی بهزیستی «نزدیکترین مرکز به محل سکونت»

- اطمینان به راهکارهای پیشنهادی کارشناسان و به کار بستن آنها

- پشتکار و صبوری در کار توان بخشی

- آشنایی و شناخت کامل خانواده از ویژگی های آن معلولیت

- برخورد صحیح خانواده با کودک معلول در مقابل مشکلات او

- توجیه فرزندان دیگر به دلیل نیاز توجه بیشتر و صرف وقت بیشتر نسبت به کودک معلول

- مسئولیت دادن فرزندان دیگر نسبت به فرزند معلول و یاری کردن او جهت استقلال

ص: 212

جناب آقای سخنگویی مشاور معاونت توانبخشی

جناب آقای عربان معاون دفتر امور خدمات رفاهی توانبخشی

جناب آقای دکتر ارجمند معاون دفتر امور برنامه ریزی توانبخشی

جناب آقای یوسفی کارشناس توانبخشی

جناب آقای الوند کارشناس ارشد توانبخشی مبتنی بر جامعه

جناب آقای سلامی کارشناس توانبخشی امور بهزیستی

خانم ها

سرکار خانم مهندس رستمی رئیس گروه معماری دفتر امور مهندسی و ساختمان

سرکار خانم طلوعی کارشناس امور بهزیستی (دبیر جلسه)

سرکار خانم آقامحمد کارشناس توانبخشی

پیرو دعوت دفتر امور خدمات رفاهی توانبخشی جلسه در تاریخ 29/8/80 رأس ساعت 9 صبح در دفتر معاونت محترم امور توانبخشی تشکیل گردید.

در این جلسه ابتدا جناب آقای دکتر کمالی بحث جلسه را پیرامون تاریخچه ای از موضوع «مناسب سازی در جهان و ایران» آغاز نمودند:

بعد از جنگ جهانی دوم مناسب سازی در سطح جهان مطرح شده است و در ایران پس از جنگ تحمیلی موضوع توسط برخی از مسئولین مورد توجه جدی قرار گرفته است و مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری در سال 68 تدوین گردید. در حال حاضر در اکثر استان ها و در تهران در مناطق 8 و 11 و 12 و 13 توسط شهرداری اقدامات اجرایی در حال انجام می باشد. موضوع مهم در امر مناسب سازی کمبود آگاهی مردم از توانمندی افراد دارای معلولیت و نگرش منفی نسبت به این گروه است. با توجه به اهمیت و اثر بخشی نقش صدا و سیما در فرهنگ سازی به ویژه برنامه های اجتماعی تأکید بر روی ماده 11 آیین نامه اجرایی بند ج ماده 193 قانون سوم توسعه در راستای «تساوی فرصت ها» است. مسئله مناسب سازی یک مسئله ملی از میان مسائل ملی کشور است که فقط سازمان بهزیستی را هم درگیر نمی کند.

آقای مهندس نورانی: از پیگیری مسائل مربوط به پدیده معلولیت و مناسب سازی توسط سازمان بهزیستی قدردانی نمودند. مسئله مناسب سازی در دو بخش فنی و اجتماعی مطرح است و بیشترین مشکل در بخش اجتماعی وجود دارد، مسائل فنی و معماری خیلی پیچیده نیست این موضوع به اراده و عزم جمعی نیاز دارد.

خانم مهندس رستمی: مسئله مناسب سازی مبنای حقوقی دارد و باید موضوع حقوق انسانی افراد دارای معلولیت مورد توجه قرار گیرد و توجه به ابعاد فرهنگی و اجتماعی در این زمینه حائز اهمیت است.

ص: 214

آقای محرابیان: پس از دریافت نامه در مورد ماده 11، از واحدهای اطلاعات و برنامه ریزی مراکز استان ها درخواست شده در صورتی که اطلاعاتی در این زمینه وجود دارد اعلام شود که با بی اطلاعی در واحد اطلاعات و پاسخ های غیر روشن از مراکز صدا و سیما در استان ها مواجه شده اند. ایشان تأکید می کردند صدا و سیما یکی از دستگاه های موظف در آیین نامه است و سایر ادارات هم وظایفی دارند که باید به صدا و سیما گزارش دهند. البته می توان از برنامه هایی که نیاز به بودجه خاص ندارند استفاده نمود از جمله برنامه صبح و عصر صدا و سیما، به خانه برمی گردیم. در برنامه معارف می توان از ارزش ها و شأن حقوق و مقام انسانی سخن گفت.

آقای دکتر کمالی: آمادگی کارشناسان حوزه را برای تدوین محورهای اساسی و تخصصی برنامه ها اعلام نموده و اظهار داشتند کار اساسی ما بر تغییر نگرش جامعه متمرکز است و می توان گفت در حال حاضر نگرش ترحمی کم رنگ تر شده است.

آقای مهندس نورانی: تأیید نمودند صدا و سیما موتور محرکه است و با فعالیت جدی خود باعث حساس نمودن دستگاه ها و مسئولین نسبت به موضوع خواهد شد.

پس از گفتگو و بحث های انجام شده شرکت کنندگان تشکیل کمیته ای با حضور مدیران اجتماعی صدا و سیما و کارشناسان توانبخشی را ضروری دانستند. آقای دکتر کمالی آمادگی کامل کارشناسان حوزه را در این کمیته اعلام نمودند.

در پایان مقرر گردید جناب آقای محرابیان نسبت به تشکیل جلسه ای با شرکت مدیران گروه های اجتماعی صدا و سیما، معاونت امور توانبخشی سازمان و افراد متخصص با محوریت تشکیل کمیته مناسب سازی و تساوی فرصت ها اقدام نمایند.

ص: 215

ص: 216

در فصل اول، مبحثی با عنوان همکاری با سازمان رادیو و تلویزیون مطرح شد و به عنوان بخشی از زندگی نامه خودنوشت آقامحمد درج گردید. فصل دوم به اشتغال آقامحمد در سیما و فعالیت های او در این رسانه گزارش شد و اکنون در این فصل، نقش و کارکرد تلویزیون برای ناشنوایان و روش مناسب سازی آن برای استفاده ناشنوایان و تاریخ تحولات استفاده از آن بررسی خواهد شد.

خانم فاطمه آقامحمد در زبان اشاره تبحر داشت؛ از این رو می توانست به خوبی با ناشنوایان ارتباط برقرار کند و از طریق این رسانه اطلاع رسانی کند و نیز اطلاعات، تجارب و مهارت های ناشنوایان را با استفاده از این رسانه افزایش دهد.

برای اینکه بدانیم ایشان چگونه و به چه روشی از سیما استفاده می کرد، نخست لازم است خود این رسانه و ابعاد آن را بشناسیم. آقامحمد هم قبل از هر چیز تلاش کرد تلویزیون و ابعاد فنی آن را بشناسد و روش استفاده از آن را بیاموزد.

اگر ناشنوایان و افراد دارای دیگر معلولیت ها به شیوه علمی رسانه ملی را بشناسند و راه های استفاده از آن را بدانند، هم در اشتغال و درآمد آنان مؤثر است و هم می توانند خدمت سودمند برای هم وطنان خود داشته باشند.

متأسفانه متصدیان امور معلولین آن قدر که در زمینه های دیگر آموزش داشته، کلاس و کارگاه برپا کرده اند درباره موضوع رسانه و معلولین کاری نکرده اند. در همه شهرها هر سال کلاس ها و کارگاه های بسیار درباره معرق و آموزش معرق گذاشته اند ولی حتی یک جلسه درباره شیوه گزارش نویسی در صدا و سیما یا روش استفاده از برنامه های این رسانه برای معلولین یا چگونگی اجرای زیرنویس یا اجرای زبان اشاره هیچ آموزش و اطلاعی به معلولان داده نشده است. با اینکه اهمیت اشتغال در رسانه های اطلاع رسان و خبرگزاری ها که باعث بهره کل جامعه می شود چندین برابر نسبت به مشاغلی مثل معرق بیشتر است. در صورتی که معرق بهره شخصی دارد.

به هرحال این فصل اطلاعات کلی درباره تاریخ پیدایش و تحولات سیما و نیز شیوه اجرایی آن و روش کار معلولین با آن عرضه می کند.

ص: 218

نابینایان در دیدن بُعد بینایی پیام مشکل دارند، از این رو بینایی را تبدیل به لمس یا شنیداری می کنند و نابینا به جای دیدن کلمه یا تصویر، آن را لمس می کند یا گزارشی درباره آن می شنود و با این شیوه، دریافتش از پیام تکمیل می گردد.

در مورد ناشنوایان هم با تدبیر و اختراعی لازم بود بخش شنیداری پیام تبدیل به تصویری و بینایی شود و ناشنوا با دیدن آن، دریافتش از پیام کامل گردد. کلام و صوت به سه شیوه تبدیل به تصویر قابل دیدن می شود:

1. لفظ ← نگارش و کتبی شدن ← دیدن کلمه نوشته شده

مثال: گفتن کتاب ← نوشتن کتاب ← دیدن کلمه کتاب بر روی صفحه

2. تبدیل مفهوم به اشاره ← اجرای اشاره با دست و سر ← دیدن اشاره اجرا شده

مثال: تبدیل مفهوم کتاب به علامت اشاره در ذهن ← اجرای اشاره کتاب ← دیدن کتاب اشاره شده

3. عکس برداری از اشیاء ← چاپ عکس روی صفحه ← دیدن عکس

مثال: عکس گرفتن از یک کتاب ← چاپ عکس روی کاغذ ← دیدن تصویر کتاب

تلویزیون هر سه روش را می تواند استفاده کند و پیام هایی که ناشنوایان نمی توانند بشنوند، به آنها نشان دهد.

این فرایند مبتنی بر این نکته است که هر چیز مثل کتاب چند گونه یا لایه وجودی دارد.

1. خارجی: کتابی که در قفسه کتابخانه می گذارند و مجموعه اوراق کاغذی با یک جلد و شامل نوشته ها است.

2. لفظی: ک ت ا ب که به وسیله تارهای صوتی و از طریق دهان بیان می شود یا ضبط شده و توسط سامانه هایی مثل رادیو یا MP3 بیان می شود.

3. کتبی: ک ت ا ب که با خودکار و مداد روی سطحی مثل کاغذ نوشته می شود.

4. ذهنی: تصویر از کتابی که در خارج هست و نیز تصوری از کلمه کتاب

5. الکترونیکی: کلمه کتاب یا عکس کتاب که در تلویزیون یا در کامپیوتر هست

6. نمادی: علامتی که در زبان اشاره دلالت به چیزی به نام کتاب دارد.

همه وضع های لفظی، کتبی، ذهنی، الکترونیکی و نمادی به واقعیتی به نام خارج ارجاع دارد. به عبارت دیگر انسان ها با هم به توافق رسیده اند که حروف ک ت ا ب و کلمه کتاب نشانگر و دالّ بر واقعیتی است که همان مجموعه صفحات کاغذی و جلد و شامل نوشته ها است. این واقعیت را مدلول و همه پنج نوع لفظی و ... را دالّ می نامند که با قرارداد و توافق انسان ها ایجاد می شود. حتی جامعه ناشنوایی یا نخبگان اعم از ناشنوا و شنوا (البته در عرف ضوابط خاصی دارد که فعلاً به آن نمی پردازم) نماد و علامت خاصی را مثل حالت دست ها با همراهی حرکات بدن و صورت برای کتاب در نظر می گیرند و روی آن به توافق می رسند. از این زمان به بعد همه افرادی که با هم توافق بسته اند، هر وقت این نماد را به کار بردند، دلالت بر کتاب می نماید.

ص: 220

متصدیان تلویزیون به این نتیجه رسیدند، با تمهیداتی می توانند تلویزیون را برای ناشنوایان هم قابل استفاده کنند. اما چگونه؟

بخشی از پیام که لفظ و گفتار است و نمی شوند به دو روش تبدیل به بینایی کنند:

1- الفاظ توسط مترجم یا رابط تبدیل به نمادهای زبان اشاره شود.

2- الفاظ را زیرنویس کردن، به طوری که قابل مشاهده باشد.

اما در تلویزیون فرایند دیگری هم لازم است اجرا شود و کار را کمی پیچیده می کند و آن تبدیل مکتوبات به مجموعه هایی است که در تلویزیون قابل مشاهده باشد.

نوشته هایی که در تلویزیون می بینیم، ماده اش مرکب خودکار نیست بلکه از جنس الکتریسیته و الکترون است. به عبارت دیگر کارشناس مربوط نخست گفتار X را روی کاغذ با خودکار می نویسد (مکتوب) سپس تجهیزاتی آن مکتوب را تبدیل به نوشته تلویزیونی می نماید.

این فرایند کاملاً فنی و مدرن و نیاز به تجربه و دانش جدید دارد. از این رو کسانی مثل خانم آقامحمد که مسئولیت اجرای برنامه برای ناشنوایان را در تلویزیون دارند، به مساعدت کارشناسان خبره نیاز دارند تا بتوانند این فرایند را به خوبی اجرا کنند. یعنی مثلاً مفهوم کتاب که خانم آقامحمد به صورت نماد اشاره، نشان می دهد، به صورت الکترونیکی روی صفحه تلویزیون توسط کارشناسان تلویزیون نشان داده می شود.

در نهایت باعث دلزدگی آنها از این رسانه می شود. این موضوع وقتی اهمیت پیدا می کند که بدانیم تلویزیون نقش مهمی در زندگی افراد دارد و با اهمیت ندادن به ناشنوایان در استفاده از تلویزیون، عملاً این افراد را از گردونه چرخ بزرگ جامعه حذف می کنیم، اما تلویزیون جمهوری اسلامی ایران در دهه 70 به خواست خانواده های ناشنوایان و کارشناسان ناشنوایی توجه کرد و در برنامه های خود امکانی را ایجاد کرد تا این برنامه ها برای ناشنوایان نیز قابل استفاده شود.

در سال 62 بخش تازه نفسی به نام اخبار ویژه ناشنوایان در شبکه دو سیما راه اندازی شد و چند گوینده ناشنوا ازجمله آقایان رضا محمودی، محسن لوح موسوی و مرتضی پیروزی اجرای این بخش را به عهده گرفتند. غیر از خبرگویی ناشنوایان، به تدریج، رابط ها (مترجم ها) هم در تلویزیون جایگاهی پیدا کردند. اینان افراد شنوا بودند که خبر را با اشاره می فهماندند. بخش خبری در برخی مواقع تبدیل به باکس کوچکی شد که در گوشه سمت چپ تلویزیون، رابطان خبری را نشان می داد که رابط ها اخبار را برای ناشنوایان با زبان اشاره ترجمه می کردند. این گونه بود که اخبار ناشنوایان به عنوان بخش ثابت برخی از بخش های خبری در شبکه های مختلف تلویزیونی تبدیل شد.

شبکه تهران در زمان پخش سریال «روزگار جوانی» مخاطبان ناشنوا را هم در نظر گرفت و در زمان پخش این سریال، یک رابط، دیالوگ های این سریال را برای ناشنوایان معنا می کرد. این روش در چند سریال و در سال های بعد ادامه یافت، اما به دلیل عدم شناخت و آگاهی نیازهای ناشنوایان توسط مدیران وقت به مرور ادامه نیافت.

محمودی درباره ضرورت وجود بخش خبری مربوط به ناشنوایان می گوید: در تمام دنیا افراد یک جامعه در کنار هم می توانند به رشد و اعتلای یک جامعه کمک کنند. پس این تکلیف به عهده مسئولان مملکتی است که با حداقل هزینه های مادی و انسانی زمینه ورود فعالانه همه اقشار جامعه ازجمله ناشنوایان را به اجتماع فراهم کنند. خوشبختانه با ایجاد بخش های مربوط به رابط ناشنوایان در برنامه های مختلف تلویزیونی این امکان برای این قشر از جامعه پیدا شد که در کنار سایر شهروندان از برنامه های تلویزیون استفاده کنند. همچنین ترجمه اخبار مربوط به حوزه های اقتصادی، سیاسی، ورزشی و... قدم مثبتی در زمینه اعتلای آگاهی عمومی ناشنوایان است. چراکه یک ناشنوا می تواند با دیدن یک بخش خبری، بخشی از نیازهای خود در حوزه های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را برطرف کند.

در بخش خبری ناشنوایان، همه افراد ازجمله ناشنوا و شنوا با هم همکاری می کنند و بیشتر کسانی که گوینده این بخش هستند، دارای کمبود شنوایی یا افت شنوایی هستند.

اکنون، در بیشتر کشورهای اروپایی، مثل انگلستان، فرانسه، سوئد، فنلاند و دانمارک، برای حمایت هر چه بیشتر و بهتر از تولید برنامه های تلویزیونی ویژه ناشنوایان، استفاده از زبان اشاره، به عنوان زبان مادری ناشنوایان، در پارلمان به تصویب رسیده است.

اتحادیه اروپایی، با توجه به اهمیت و نقش تلویزیون در آگاه سازی قشر ناشنوا، هر دو سال یک بار سمیناری درباره برنامه های تلویزیونی ناشنوایان در یکی از کشورهای عضو برگزار می کند.

هدف از برگزاری این گونه سمینارها، دستیابی به نظریات نو، همکاری در توسعه، گسترش و تبادل برنامه ها و توافق در توسعه آرشیو برنامه های ناشنوایانِ اروپایی، برای استفاده کشورهای عضو است.

تاکنون که حدود شانزده سال از زمان برگزاری اولین سمینار در سوئد (1989) می گذرد، نتایج مفید و پیشرفت های چشمگیری در رابطه با پاسخ به نیازهای بینندگان ناشنوا به دست آمده است.

مزیت و حُسن دیگر کار این است که کودکان شنوا از طریق برنامه آموزش زبان اشاره با زندگی و ویژگی های کودکان ناشنوا آشنا می شوند و ضمن تمایل به آنان، حس نوع دوستی در وجودشان تشدید می شود و این، چیزی است که جامعه ما به آن نیاز بسیار دارد.

در سمینار تلویزیونی اتحادیه اروپایی در دانمارک (1991) تأکید شده است که برنامه های

تلویزیونی ناشنوایان، تنها زمانی برای آنان قابل استفاده خواهد بود که خود آنها تهیه آن را بر عهده داشته باشند. به همین دلیل، تمام مراکز تلویزیونی کشورهای اروپایی موظف شده اند اقدامات لازم را برای تهیه، استفاده و بهره گیری کامل ناشنوایان از کلاس های آموزشی، با کیفیتی مشابه کلاس های شنوایان انجام دهند و آنان را برای تهیه و تولید برنامه های تلویزیونی ویژه ناشنوایان، استخدام کنند.

ناشنوایان علاقه دارند امور مربوط به جامعه خودشان، در دست خودشان باشد و دخالت دیگران را نمی پسندند. بعضی افراط در این گرایش را موجب عقب ماندگی اجتماعی آنان می دانند. زیرا امور اجتماعی فقط با اشتراک ساعی و همکاری همه اقشار امکان پذیر است و اجرای اجتماعی توسط یک گروه مثل ناشنوایان محال است.

هدفم از آوردن مطالب فوق این است که مترجم یا رابطی موفق است که به ماهیت و کارکردهای تلویزیون در زندگی ناشنوایان آگاهی داشته باشد. خانم آقامحمد چنین ویژگی داشت و علاوه بر اینکه تلویزیون را می شناخت برنامه ها را هم خوب می شناخت.

مشغول گفتن داستان بچه خرس ها برای اوست، اعتراض می کند و از اشارات دست و پا شکسته و ناقص او ایراد می گیرد.

برای پیشبرد و اصلاح برنامه های تلویزیونی، پیشنهاد می شود جلسات مشترکی بین نمایندگان ناشنوا، مراکز غیردولتی و مردمی، والدین صاحب نظر، مسئولان سازمان های بهزیستی، آموزش و پرورش استثنایی و صدا و سیما تشکیل شود که در این جلسات موضوعاتی مطرح شود، از جمله: برنامه ریزی و تدوین اهداف اصلی برنامه های تلویزیونی خاص ناشنوایان، ایجاد و گسترش فرصت های آموزشی و استخدامی برای ناشنوایان تحصیل کرده و رابطان ناشنوایان در سازمان صدا و سیما، تلاش در تغییر فرم برنامه کنونی تلویزیونی تا از حالت خبری صرف بیرون آید و به مرکز آموزشی و اطلاع رسانی ویژه ناشنوایان تبدیل شود، استفاده از آخرین پدیده های فناوری در جهت تهیه زیرنویس برای حداقل یک درصد از برنامه های ضروری تلویزیون در راستای پاسخ به نیاز بینندگان ناشنوا، اهمیت دادن به سلامت روحی ناشنوایان و سعی در کاهش فشار اجتماعی وارده بر آنان و پر کردن ساعات فراغت از طریق پخش برنامه های آموزنده، ایجاد همکاری تنگاتنگ با اولیای کودکان ناشنوا و کارشناسان و پزشکان در میزگرد تلویزیونی برای پاسخ به پرسش های تلفنی بینندگان، تلاش در ایجاد شرکت تولیدی فیلم های ویدیویی ویژه ناشنوایان با استفاده از سیاست حمایت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی در ایجاد مؤسسه رسانه های تصویری و گسترش و توسعه ویدیو کلوپ ها در سراسر کشور، جلب نظر دانشجویان دانشکده صدا و سیما و نیز رشته سینمای دانشگاه های هنر در جهت تهیه فیلم های مربوط به ناشنوایان برای حمایت معنوی آنان، توجه هر چه بیشتر به کودکان ناشنوا در قالب قصه خوانی و معرفی کتاب های مفید و نمایش فیلم های مستندِ آموزشی ویژه آنان، تلاش برای برقراری ارتباط با مراکز آرشیو برنامه های تلویزیونی ناشنوایان کشورهای پیشرفته و استفاده مفید و صحیح از تجربیات آنان و همکاری با مراکز آموزشی ناشنوایان کشورهای اسلامی در جهت تهیه فیلم های مذهبی و تشریح اطلاعات دینی برای ناشنوایان.(1)

خانم آقامحمد معتقد است لازم است در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، دفتری به نام دفتر ناشنوایان تأسیس شود. این دفتر کارشناسان شنوا و ناشنوا تجمع داشته و با مطالعه و هم اندیشی به برنامه ریزی بپردازند و همه برنامه ها زیر نظر این دفتر تدبیر و برنامه ریزی گردد.

آموزش و پرورش امریکا، در جهت ارتقای سطح آموزش و رفاه ناشنوایان از طریق رسانه ها تأمین گردید. این وزارتخانه، هزینه چندین برنامه تلویزیونی دارای برنوشت را که در برنامه های پخش اخبار از شبکه های ای بی سی، ان بی سی و سی بی اس استفاده می شود تأمین می کند. یک شرکت خصوصی برنوشت سازی این رسانه ها را بر عهده گرفت. این شرکت را اتحادیه دانشجویان هارتفورد و مجمع مدرسان ناشنوایان آمریکایی با هدف برنوشت سازی فیلم های ناشنوایان تأسیس کرد؛ اما به دلیل اینکه حجم این کار برای این شرکت کوچک، بسیار زیاد بود، کنگره امریکا، قانون عمومی 907-85 را تصویب کرد. به موجب این قانون، شرح نویسی برنامه های ناشنوایان که اکنون به برنامه برنوشت رسانه ها معروف است، یکی از خدمات دولتی محسوب شود.

کلیه برنامه های ویدئویی دارای برنوشت، رایگان است و خریداران برای مشاهده برنوشتها فقط به یک دستگاه رمزگشا نیاز دارند. امروزه، بیش از چهار هزار حلقه فیلم برنوشت دار در کتابخانه ناشنوایان موجود است و بیش از سیصد عنوان در سال، به این مجموعه افزوده می شود. این فیلم ها، شامل موضوعات جذاب عمومی و آموزشی است. فیلم های آموزشی در نوارهای ویدئویی است و شامل مواد درسی از مقطع های پیش دبستانی تا دانشگاهی می شود. نوارهای ویدئویی مورد علاقه ناشنوایان، شامل فیلم های کلاسیک، رمان، سرگرمی و تفریحات است.

ناشنوایان، والدین و معلمان آنان با ارسال یک درخواست از طریق پست یا شبکه اینترنت یا روش های دیگر می توانند این نوارها را به صورت امانی دریافت نمایند. یا با کمک پست الکترونیکی و شبکه اینترنت رایگان، آنها را سفارش خرید دهند. از این رو نهادهای دولتی در بسیاری از کشورهای موظف به توسعه برنوشت شده اند تا ناشنوایان به آسانی بتوانند با استفاده از این امکانات، دانش و مهارت های خود را افزایش دهند.(1)

البته با توجه به زمان کم، برای خواندن هر خط از زیرنویس و نیز محدود بودن گنجینه لغوی ناشنوایان، برای آنان دشوار است که به سهولت از زیرنویس برنامه های تلویزیونی استفاده کنند. بنابراین، محدود کردن مکالمات برای ناشنوایان که نیازمند توضیحات بیشتری هستند، مشکلاتی را به دنبال می آورد.

تجربه نشان می دهد که بیشتر بینندگان ناشنوا، در تشخیص اینکه این جمله مربوط به کدام شخص و یا گوینده در تلویزیون است، دچار اشتباه می شوند. در دهه اخیر سعی شده است با ایجاد رنگ های متفاوت برای نشان دادن گفتار افراد متفاوت، کار را برای ناشنوایان آسان تر کنند. همچنین در زمانی که موسیقی از تلویزیون پخش می شود، زیرنویس به رنگ بنفش درمی آید تا ناشنوایان بدانند که گفت وگوی دو جانبه وجود ندارد.

ص: 228

به طور کلی، زیرنویس برای نیمه شنوایان و کسانی که پس از زبان آموزی ناشنوا شده اند، سودمند است، نه برای ناشنوایان مادرزادی.

بنابراین، برای حل مشکل آن دسته از ناشنوایانی که نمی توانند زیرنویس را با سرعت بخوانند و موضوع را از زیرنویس دریابند، برنامه جالبی با عنوان «بررسی روزنامه ها» تهیه شده است تا واژه های مشکل، برای ناشنوایان، تفسیر و معنا گردد.(1)

نکته مهم این است که تهیه زیرنویس برای برنامه های تلویزیونی و فیلم ها از اشتغالات پر درآمد است. اما متأسفانه به دلیل عدم تبحر خود ناشنوایان سهم آنان از این بازار اندک است. خود آنان می توانند تدبیری اندیشیده و در این بازار فعال شوند.

از جمله ایران، هستند که ناشنوایان برای رسیدن به مهم ترین و آسان ترین روش دستیابی به اطلاعات درباره خود، یعنی خدمات رابطی و استفاده از آن در تلویزیون، باید راهی بس طولانی بپیمایند.

استفاده از زبان اشاره از طریق تفسیر یا نمایش مستقیم، وسیله دیگری بود که باعث شد برنامه های تلویزیونی، به ویژه برنامه های خبر محلی، برای ناشنوایان قابل فهم باشد. تفسیر برنامه های خبری درسی، در 1959 آغاز شد و در آن زمان، جان توبرگن(1)، که به دلیل عدم اعلان خطر برای ناشنوایان در مواقع اضطراری، نگران بود، ابتدا تلویزیون زنیت(2) و بعد، ان. بی. سی. را متقاعد کرد که یک اخبار پنج دقیقه ای به زبان اشاره، راه اندازی کنند. این روال تا دهه 1970 ادامه یافت و این قبیل برنامه ها، به طور گسترده تری پذیرفته شد. یک عامل محرک در این پذیرش، اخبار اشاره ای چهار از تلویزیون کی. آر. اُ. اِن.(3) در سانفرانسیسکو بود. در این روش، اخبار به صورت مستقیم به وسیله دو گوینده خبر با نام های جین نورمن(4) و پیتر وولف(5) و با کمک گویندگانِ پشت دوربین، گفته می شد. هر صبح، برنامه ای پنج دقیقه ای پخش می شد که شامل خلاصه ای از خبرهای تازه، همراه موضوعات خاص مورد علاقه ناشنوایان بود. این برنامه، به عنوان نخستین برنامه خبری که به طور مستقیم و با استفاده از زبان اشاره آمریکایی، به جای تفسیر خبر پخش می شد، جایزه امی(6) را از آن خود کرد و باعث شد که چند تن از ناشنوایان، برنامه های خبری خود را راه اندازی کنند. در لس آنجلس، گرِگ بروکس(7) با استفاده از شیوه ای مشابه، اخبار جامعه ناشنوایان را در کابْل تتا راه اندازی کرد و برنامه او نیز برنده جایزه می شد. در واشنگتن نیز، سینتیا سالتزمن(8) برنامه خبری صبحگاهی را رسماً آغاز کرد و تیمْ مدینا(9) نیز اخبار ارتباط کلی را افتتاح کرد. برنامه مدینا عجیب بود، زیرا در این برنامه، او هم صحبت می کرد و هم از زبان اشاره بهره می برد و همچنین، نمایش های گرافیکی و بصری را به طور مستقیم، به شیوه کلی اضافه کرد.

هنری استاک(10)

نیز در پرتلند(11)،

واقع در اورگان(12)، برنامه خبری پنج دقیقه ای اجرا کرد. واکنش عمومی نسبت به تلاش های پیشگامانه این گویندگانِ اخبار ناشنوایان در برنامه های تفسیر شده، در سراسر کشور افزایش یافت تا اینکه در 1977 نتایج یک تحقیق نشان داد که در مجموع، 43 برنامه خبری در روزهای هفته به صورت تفسیر شده یا عادی پخش می شوند. به هر حال، با از بین رفتن تازگی این خبرها و افزایش اعتماد نسبت به خبرهای زیرنویس شده، تمام گویندگانِ اخبار ناشنوایان، از برنامه حذف شدند و بسیاری از آنها، بخش های خبری را تفسیر می کردند. برنامه های

ص: 230

غیر خبری نیز با استفاده از رابطان زبان اشاره، آزمایش شدند و مشخص شد که برنامه های زیرنویس شده، محبوب تر و مقبول ترند. نمایش «مراقب کودکت باش، من هم همین طور»، که برنامه ای تلویزیونی مربوط به فعالیت های کودکان بود، مورین کالینز(1)، دانش آموز شانزده ساله ناشنوایی را نشان می داد که به عنوان رابط در گوشه ای از صفحه تلویزیون قرار داشت. برنامه های مذهبی مثل «چراغی بر سر راه من»، و «نمای نزدیک کریستوفر»، که برنامه ای گفت وشنودی و با گرایش های مسیحی بود، رابطان زبان اشاره را در گوشه ای از صفحه قرار دادند، را نشان می دهد. تفسیر یک برنامه، از زیرنویس کردن آن، کم هزینه تر است؛ اما برنامه های زیرنویس شده، برای گروه بزرگ تری از افراد، که زبان نوشتاری را کاملاً آموخته اند و کمبود یا کاهش شنوایی دارند قابل استفاده است. یا شنوا بوده ولی بر اثر حوادث مختلف شنوایی خود را از دست داده و یا برخی از آنها که هیچ گونه آشنایی با زبان اشاره ندارند، قابل فهم است.

ص: 231

که آقامحمد هم بر آن تأکید و اصرار دارد روش ارتباط کلی یعنی در اختیار گذاشتن تمام امکانات آموزشی و ارتباطی، تا ناشنوا با توجه به توانایی اش از آن برای ایجاد ارتباط بهره برد.

در سال های گذشته سازمان بهزیستی با تقاضای یک برنامه خبری (مخصوص ناشنوایان) از صدا و سیما و در چهار چوب اهداف خود یعنی ارائه سرویس های حمایتی، توانبخشی اقدام مناسبی انجام داده و صدا و سیما نیز این درخواست را پذیرفت و به رغم کمبودها، اقدام به تهیه و بخش برنامه خبری به صورت هفتگی نمود؛ البته با همکاری خود سازمان بهزیستی.

دفتر آموزش کودکان و دانش آموزان استثنایی وابسته به وزارت آموزش و پرورش، طی دو نوبت، اول، طی نامه ای برای سازمان بهزیستی در 10 دی ماه 64 و بار دوم طی نامه ای خطاب به مدیرعامل صدا و سیما با امضاء وزیر محترم آموزش و پرورش در 11 مهرماه 66 فعالیت هایی برای تعطیلی اخبار ناشنوایان نمود.

استناد آموزش و پرورش این مطلب است که خبر ناشنوایان بر اساس روش ارتباط کلی است ولی روش آموزش و پرورش مبتنی بر ارتباط شفاهی است. از طرف دیگر مسئولیت آموزش ناشنوایان در کشور بر عهده آموزش و پرورش است. و شیوه جاری در خبر ناشنوایان با آموزش ناشنوایان مغایرت دارد.

بهزیستی از دو طریق به آموزش و پرورش پاسخ گفت:

1- دعوت از کارشناسان آموزش و پرورش جهت بحث پیرامون درخواست آنها. و بررسی ادله و مستندات آنها.

2- با استناد بر اینکه، این برنامه یک برنامه حمایتی، توانبخشی نه آموزشی است از این رو در قلمرو بهزیستی نه آموزش و پرورش است. و خللی به آموزش و امور آموزش و پرورش وارد نمی کند.

جلسه کارشناسان در آبان 66 تشکیل شد و کارشناسان به قوت نظریه و روش صدا و سیما و ضعف نظرات آموزش و پرورش پی بردند. همان گونه که در صورت جلسه آمده علیرغم تذکر مکرر به کارشناسان آموزش و پرورش به منظور بحث پیرامون روش و ارائه دلیل برای اثبات نظریه آموزش و پرورش و یا رد نظریه و روش ارتباط در برنامه خبر ناشنوایان، ولی آنها در رابطه با محتوی برنامه و مسائل خارج از موضوع بحث و صحبت می کردند. بالاخره جلسه کارشناسان نتیجه نداد چون معلوم شد آموزش و پرورش بر اساس روش علمی کار نمی کند و اساساً در زمینه شیوه صحیح ارتباط ناشنوایان اقدام کارشناسی نداشته اند. از طرف دیگر اخبار و اطلاع رسانی برای هر قشر از جامعه یک مقوله تخصصی است و دارای پیچیدگی ها و ظرافت های خاص خودش است. این تخصص را کارشناسان صدا و سیما می دانند. از این رو اخبار ناشنوایان چون تخصصی است و آموزش و پرورش در این زمینه تخصص ندارند، حق اظهار نظر هم ندارند.

1- زیرنویس (subtittling) برای فیلم ها و برنامه ها، برنامه ریزی برای ایجاد امکانات در این مرکز و توسعه آن در مراکز تلویزیونی ضروری است. یعنی افزودن امکانات و تربیت افراد و به خدمت گرفتن آنها لازم است.

2- استفاده از زبان اشاره (sign language) در برنامه ها. این روش که اصطلاحاً رابط ناشنوایان می نامند.

3- برنامه سازی مستقل برای کودکان ناشنوا. به دلیل نیاز کودکان به برنامه های تربیتی و مهارت افزایی لازم است، برنامه های مستقل برای آنان ساخته شود.

زیرنویس در تلویزیون بسیاری از کشورها متداول است و در کنار آن ناشنوایان نیز بهره مند می شوند ولی در ایران به دلیل پیشرفت دوبلاژ و کیفیت بسیار مطلوب برگردان متن فیلم های خارجی عمدتاً نیاز به زیرنویس در سیمای جمهوری اسلامی ایران احساس نشده و به تبع آن این بخش با همه اهمیت آن نه تنها در سازمان به کار گرفته نشده، بلکه به دلیل نیاز این روش به نیروی انسانی تخصصی تا حدودی زیر صفر است که امید است سازمان در جهت رفع این کمبود نیز اقدام کند. چرا که این روش (زیرنویس) (subtittling) در جهان دچار توسعه زیادی شده و خلاصه نویسی و روش های آن TELE TEXTE تلی تکس همچنین روش های به کارگیری زیرنویس از جمله مشتقات آن است.

ص: 235

2- به کارگیری و جلب مشارکت بیشتر ناشنوایان در تهیه برنامه برای خودشان در همه سطوح (نویسندگی، تهیه کنندگی، بازیگری، مدیریت و...)

3- ضرورت استفاده از زیرنویس (subtittling) در حداقل ده درصد برنامه های تهیه شده در تلویزیون ها تا سال 2000

4- بررسی روش های مختلف خلاصه نویسی (CLOSED) برای زیرنویس فیلم ها و کم خرج تر و قابل حصول تر کردن استفاده از زیرنویس همچنین سعی در زیرنویس کردن همزمان یا زنده برنامه ها

5- استفاده بیشتر از تلویزیون به عنوان وسیله مؤثر در رشد فرایند تعلیم و تربیت و رشد اجتماعی ناشنوایان خردسال و کودک

6- الزام تهیه یک برنامه تلویزیونی در هفته برای کودکان ناشنوا که در آن از زبان اشاره طبیعی یا مادرزادی (Indigenous sign language) استفاده شود.

7- همکاری کشورها برای تحقیق و بررسی در مورد مؤثرترین راه برای استفاده از زبان اشاره در برنامه های تلویزیونی کودکان

8- همکاری کشورها در جهت یافتن معیار و ضوابط استاندارد برای زیرنویس از نظر محل قرار گرفتن نوشته و اندازه آن (به دلیل نقشی که می تواند در به هم زدن تمرکز ناشنوا (بیننده) و یا معطوف کردن توجه او داشته باشد.

9- نقش رابط (interpreter) در برنامه ها و اجتماعات ناشنوایان و ضرورت جدی توجه به تربیت رابط و مراکز تربیت رابط

این سمینار از نظر تبادل اطلاعات و نظرات کارشناسان و دستیابی به دیدگاه های به روز درباره جایگاه تلویزیون در تعلیم و تربیت ناشنوایان، نیازها و امکانات و تجهیزات در استفاده از تلویزیون بسیار مفید بود و شرکت کنندگان راضی بودند.

کاست، تکثیر و برای اعضاء جامعه ناشنوایان دانمارک می فرستد. نیز ناشنوایان دانمارک هر نیازی داشته باشند به این مرکز اعلام می کنند و این مرکز رایگان در اختیارشان قرار می دهد. مثلاً فیلمی یا برنامه آموزشی یا کاست تفریحی می خواهند، با ارسال درخواست خود، نیازشان تأمین می گردد.

دانمارک با جمعیت 5 میلیون نفری و درآمد سرانه بسیار بالا از جمله کشورهای ممتاز در ارائه سرویس تأمین اجتماعی به مردم خود است و در جهت حمایت جامعه ناشنوای خود نیز جداً گوی سبقت ربوده و در اروپا مثال زدنی است. اکثر کشورهای اروپایی از نظر امکانات و روش تولید برنامه به دانمارک غبطه می خورند. هر چند مقایسه خود با دانمارک فی نفسه صحیح و منطقی نیست ولی در برنامه ریزی و استفاده از تجارب باید گفت که لازم و ضروری است، روش ها آنجا به عنوان الگو اخذ و در دیگر کشورها اجرا شود. به ویژه برای کودکان و خردسالانی که هنوز در خانه اند، اقدامات خوبی انجام داده و از این زمان به عنوان دوره طلایی برای رشد و پیشرفت آنان استفاده کرده است. یعنی کودکان ناشنوا در خانه از طریق برنامه های تلویزیونی تربیت شده و آماده می شوند تا به جامعه وارد شوند.

معلولیت شنوایی پنهان است تعداد افراد با اختلالات شنوایی بیشتر از آمار ارائه شده و به صورت تقریبی است.

گفتنی است از آنجا که نیمه شنوایان نیز در فرکانس های شنوایی و درک کلمات شنیده شده دچار مشکل هستند، لذا در ارائه خدمات توانبخشی rehabilitation services به شکل عام تفاوتی بین ناشنوایان و نیمه شنوایان وجود ندارد.

تفاوتی که در ارائه خدمات وجود دارد، مقدار کمکی است که به خصوص در سطوح آموزش ابتدایی و پایه باید به شکل فراگیر صورت گیرد:

در همین راستا یعنی خدمات رسانی به ناشنوایان و نیمه شنوایان و به خصوص در سطح بین المللی این امر کاملاً پذیرفته شده و مورد عنایت است که رسانه تلویزیون (سیما) برای این گروه، رسانه کاملاً ویژه است و ضرورت دارد از طریق سیما در بسط و گسترش اطلاع رسانی اقدامات ویژه انجام داد و باید حداقل درصدی از برنامه های تلویزیون های کشورهای مختلف به طریقی ارائه شود که قابل استفاده برای ناشنوایان و نیمه شنوایان نیز باشد.

این مسئله یعنی ملزم شدن تلویزیون های کشورهای مختلف به ارائه این خدمات، در اجلاس های اتحادیه رادیو تلویزیون های اروپا E.B.U و اجلاس های اتحادیه رادیو تلویزیون های آسیایی A.B.U لحاظ شده و مورد تأکید قرار گرفته است.

ب: یک بخش خبر مشروح در شبکه سراسری

ولی آنچه در عمل امکان پذیر می نماید و بسیار مفید خواهد بود، شناسایی یک شبکه خاص برای احاله مسئولیت است که در این راستا پیشنهاد کارشناسان سازمان بهزیستی، شبکه دوم سیما از بین شبکه های مختلف سیما است. زیرا این شبکه فراگیر است و ضمناً حساسیت کمتری نسبت به شبکه اول دارد.

اگر چه باز ضرورت مجهز کردن درصدی از برنامه های کودک شبکه سراسری به زیرنویس و رابط، یادآوری و تأکید می شود.

حال مسئولیت سیاست گذاری و انتخاب برنامه هایی که از اولویت برخوردار است را چنین باید برشمرد

1- برنامه کودک

2- برنامه های اطلاع رسانی (خانواده و...)

3- سرگرمی ها و فیلم های سینمایی و سریال ها

4- حداقل یک بخش خبری مشروح

5- پخش برنامه نماز جمعه با رابط

خبر شبکه سوم نیز تنها خبر ورزشی است و شبکه پنجم نیز اولاً پوشش محدود تهرانی دارد و در درجه دوم خبر این شبکه به نوعی به وقایع تهران عنایت بیشتری دارد.

لذا در نهایت باید خبر شبکه چهار سیما (ساعت 20) را مناسب ترین بخش عنوان کرد.

طوری که ناشنوایان معتقدند به دنیای ارتباطات توانسته اند قدم بگذارند. سود بیشتر آن، در ارتقاء آگاهی فراهم کردن زمینه های تغییر نگرش مردم نسبت به ناشنوایان بوده است.

ماده 11 تصویب نامه شماره 56900/ت 23922 مورخ 10/12/79

(صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران موظف است نسبت به تولید و پخش برنامه های تبلیغی برای ارتقاء آگاهی عمومی در زمینه مناسب سازی اماکن عمومی برای افراد معلول اقدام نماید.)

اما این برنامه ها در سال های بعد تداوم نداشته یا بسیار محدود اجرا شده است.

تجربه و سیاست راهبردی ایجاب می کند، متغیرهای داخل سازمان صدا و سیما را بشناسیم و پس از شناخت این متغیرها، اقدام به موقع و مقتضی در تولید برنامه را داشته باشیم.

1- تأمین یک اعتبار یکصد میلیون ریالی تحت اختیار معاونت محترم توان بخشی سازمان، به منظور هزینه کردن در این بخش به نظر و امضای معاونت محترم توان بخشی.

2- الزام کلیه ادارات کل استان ها و ستاد سازمان به اینکه مسائل مربوط به ناشنوایان و سیما را قطعاً با بخش کارشناسی این برنامه و اصول و اهداف حاکم بر این برنامه که در بالا به آنها اشاره شد، هماهنگ نمایند.

3- طراحی یک بخش مستقل تحت نظر معاونت محترم توان بخشی سازمان به منظور پیش بُرد و برنامه ریزی این اقدام (این بخش می تواند به شکل موقت تعریف شود تا در صورت موفقیت کارشناسان سازمان به نهادینه کردن اقدام در صدا و سیما، وظایف این بخش در همان تشکیلات جایگزین شود.)

4- حمایت بیشتر در همه ابعاد از این برنامه به خصوص پشتیبانی از طریق ریاست و معاونت توانبخشی سازمان

5- اختصاص سه نیرو و یا به عبارتی تأمین سه نیروی کارشناسی برای استفاده در این برنامه (هم اکنون خانم ها آقامحمد و غلامی در این بخش به شکل نیمه وقت فعّال هستند و تنها صدور یک مجوز استخدام دیگر تکافو خواهد کرد.)

ناشنوایان با نماینده تهران خانم فائزه هاشمی نامه نگاری کردند و همان خواسته ها را مطرح کردند. خانم هاشمی خواسته آنها را برای ریاست مجلس شورای اسلامی و نیز به ریاست شورای تشخیص مصلحت می فرستد. نامه ناشنوایان توسط خانم منیژه خاقانی برای خانم فائزه هاشمی ارسال می گردد و دفتر ارتباطات مردمی مجلس شورای اسلامی در 6 خردادماه 1377 درخواست واصله به فائزه را برای تشخیص مصلحت می فرستد.

سپس دو نامه یکی از طرف رئیس دفتر رئیس جمهور، سید محمدعلی ابطحی در 9 خردادماه 77 و نامه دیگر از طرف رئیس دفتر مجمع تشخیص مصلحت محسن هاشمی برای رئیس صدا و سیما یعنی آقای علی لاریجانی ارسال و درخواست ناشنوایان به ریاست صدا و سیما اعلام می گردد. تصویر نامه اول چنین است:

ص: 247

در این نامه هست که رئیس جمهور نامه 20 اردیبهشت 77 ناشنوایان را دیده و زیر آن نوشته است:

1- تقاضای ناشنوایان مبنی بر زیرنویس داشتن برنامه های سیما بی جا نیست.

2- در ادامه آورده ولی نمی دانم مشکلات واقعی و فنی اجازه می دهد یا نه؟ در واقع با این جمله رئیس جمهور اظهار تردید کرده است. با اینکه ایشان به راحتی می توانست گزارش از سراسر جهان بگیرد که در بسیاری از کشورها زیرنویس در رسانه های تلویزیونی به راحتی اجرا می گردد.

تصویر

ص: 248

متن این نامه گویاست که رئیس مجمع تشخیص مصلحت خواستار اقدام مقتضی برای ناشنوایان شده است. یک نکته مهم این است که تاریخ نامه ناشنوایان به مجمع تشخیص مصلحت اردیبهشت و نامه ناشنوایان به ریاست جمهوری 20 اردیبهشت است. یعنی ناشنوایان ابتدا از طریق مجلس شورای اسلامی و نماینده تهران اقدام کرده اند.

پس از وصول این نامه ها و درخواست ها به صدا و سیما و دفتر ریاست سازمان علی لاریجانی، جلسه ای با حضور چهار تن مدیرکل و معاون تشکیل و موضوع بررسی شود. در این جلسه معاون سیاسی، معاون فنی، مدیرکل فنی و مدیرکل پخش در 7 تیرماه 77 تشکیل جلسه داده و ابعاد درخواست های ناشنوایان را بررسی می نمایند. این افراد با تله تکست (آوردن توضیح گر روی تصویر) مخالفت کرده و با این استدلال که گیرندگان مردم مجهز به دستگاه دریافت تله تکست فارسی نیستند، این درخواست را ردّ کرده اند.

اما آوردن زیرنویس را در سطح محدود ممکن و قابل اجرا می دانند. در مورد پخش خبر ناشنوایان و ایجاد باکس رابط توضیح گر را در برنامه ها را پذیرفته اند.

تصویر

ص: 249

صورت جلسه دو تن از معاونان و دو تن از مدیرکل ها این گونه است:

تصویر

ص: 250

کسانی که متن صورت جلسه فوق را تنظیم کرده اند، رویکرد منفی نسبت به اجرای درخواست های ناشنوایان داشته و احتمالاً نگرش درستی نسبت به این قشر از جامعه نداشته اند. به همین دلیل در مواردی خواست ناشنوایان مبنی بر زیرنویس یا باکس رابط را مطلوب بینندگان عادی ندانسته و آزاردهنده می دانند. این در حالی است که شبکه های بزرگ جهان دارای زیرنویس اند و به فراوانی از این ابزار برای اطلاع رسانی استفاده می کنند.

نتیجه اینکه ناشنوایان چند ماه منتظر ماندند ولی وقتی دیدند اقدامی صورت نگرفت، کانون ناشنوایان ایران در نامه ای به رئیس صدا و سیما نوشت اگر زیرنویس را اجرا نمی کنید حداقل در

ص: 251

کنار برنامه های سیما یک باکس رابط (توضیح گر) باشد و برنامه را ترجمه کند.(1) متن نامه کانون این گونه است:

بالاخره ریاست جمهوری و مجمع تشخیص مصلحت و نمایندگان مجلس شورای اسلامی روی خواسته های ناشنوایان اصرار کردند و برخی برنامه های سیما بر اساس این خواسته ها اجرایی گردید. در 11 آبان ماه 77 منیژه خاقانی و جمعی از ناشنوایان نامه زیر را برای رئیس جمهوری فرستادند:

ص: 252

در سال 1377 تلاش های ناشنوایان و درخواست ها و مطالبات مکرر آنان از یک طرف و تلاش های نهادهای دولتی از طرف دیگر موجب پیشرفت های خوبی برای ناشنوایان گردید. نامه زیر که در 2 آذرماه 77 تاریخ دارد گویای حوادث بسیاری است که در زمینه اجرای مطالبات ناشنوایان اجرایی شده است. بسیاری از این نامه ها پاراف خانم آقامحمد را دارد و جهت کارشناسی یا پیگیری یا اجرا برایشان ارجاع شده است. این گویای نقش بی نظیر و مهم ایشان در صدا و سیما و در بهزیستی است.

ص: 253

یکی از اقدامات سودمند در این دوره تدوین چند جزوه کارشناسانه در شناسایی و معرفی ناشنوایان و مشکلات آنها به ویژه مشکل آنان در زمینه ارتباطات و ضرورت افزایش سامانه ارتباطی ناشنوایان در سیمای ایران است. این جزوات که با مساعدت و کمک خانم آقامحمد در سازمان بهزیستی، معاونت توانبخشی تدوین شد و برای مدیران و مسئولان سیما ارسال گردید، تأثیر اساسی بر رویکرد آنان داشت.

تلاش ها و افزایش مطالبات ناشنوایان در سال 1377 هم قابل توجه است. چندین درخواست با امضاء های بسیار از شهرهای مختلف به صدا و سیما یا مجلس یا ریاست جمهوری از طرف ناشنوایان ارسال شد. اعضاء کانون ناشنوایان در استان خراسان یک طومار با 93 امضاء در 15 دی ماه 77 به مرکز فرستادند؛ اعضای کانون ناشنوایان سیستان و بلوچستان، درخواستی با 240 امضاء فرستادند. در تهران چند بار امضاء جمع آوری شد و ناشنوایان مطالبات و درخواست هایی مبنی بر زیرنویس یا ایجاد برنامه توضیح گر و ترجمه را خواستار شدند.

البته کسانی هم بودند که اجرای چنین برنامه هایی را قبول نداشتند و نمی پسندیدند و خواستار توقف برنامه ها بودند یا این برنامه ها را دارای پیامد منفی برای عموم بینندگان

تصویر

ص: 254

می دانستند. اما فشارهای اکثریت ناشنوایان باعث تداوم برنامه های ایجاد شده و پیگیری برنامه های جدید بود. نامه زیر که از دفتر رئیس جمهور به قائم مقام رئیس سازمان صدا و سیما ارسال شده گویای همین نکته است.

رخدادهای سال های 78 و 79

مطالبات و پافشاری ناشنوایان موجب شد تا استفاده از رابط در برنامه های سیما از سال 76 آغاز گردد اما از سال 1378 کم کم اختلافات شخصی میان ناشنوایان با گروه بندی های آنان به برنامه صدا و سیما هم کشیده شد تا جایی که نیازهای جامعه ناشنوایان به فراموشی سپرده شد. از همه مهم تر اصلاً تصور نمی کردند که صدا و سیما اجرای رابط در کنار برنامه های خود را کاری اضافه می داند با

تصویر

ص: 255

تلاش های زیاد، جلسات کارشناسی مختلف در سیمای جمهوری اسلامی با مدیران وقت و با حضور آقای جعفری نیا و آقامحمد و برخی مواقع آقای محمودی تشکیل گردید تا مدیران سیما متقاعد شوند برای ناشنوایان از رابط استفاده گردد.(1)

متأسفانه از همان ابتدای کار که تازه در سیما آغاز شده بود و همان گونه که قبلاً گزارش شد(2) سیما در زمان درخواست فقط با باز کردن دریچه ای در کنار تصویر (به صورت رابط) که امکان پذیرتر بود و هزینه ای نداشت موافقت کرد. ما هم غنیمت شمرده پذیرفتیم و همکاری را آغاز کردیم. اما جمعی اندک از ناشنوایان بدون توجه به اهداف بلند این پروژه و دستاوردهایی که به دست آمده بود، درخواست های غیر واقع بینانه داشتند. بیشتر تأکید می کردند که رابط را باید آنان معرفی کنند. از طرفی ضوابط اداری به ویژه در سازمان صدا و سیما چنین اجازه ای حتی به مدیران ارشد نمی دهد.

برای حل این مشکل چندین جلسه با آقای دکتر کمالی گذاشتند و دائم تأکید می کردند انتخاب رابط ویژه برای برنامه تلویزیونی را باید آنها معرفی کنند بالاخره آقای دکتر کمالی خواستند در جلسه ای که آقامحمد حضور دارد، خواسته هایشان را مطرح کنند.

خانم آقامحمد درباره ناسازگاری گروهی از ناشنوایان با بهزیستی در مورد اداره برنامه های ناشنوایان در سیما می گوید: چندین جلسه با حضور کمالی، نجفی، جعفری نیا و آقامحمد از یک طرف و نمایندگان ناشنوایان از طرف دیگر در سال های 78 به بعد تشکیل شد ولی نتیجه خاصی اخذ نشد.

در این باره مدیران یا اعضای آن زمان کانون ناشنوایان، انجمن خانواده ناشنوایان و کمیته توسعه زبان اشاره اظهار نظری نکرده اند و نظرشان را نمی دانیم ولی خانم آقامحمد به دلیل اینکه در متن حوادث آن دوره بوده و اطلاعات خوبی از رخدادهای آن دوره دارد در این باره چند مطلب مطرح کرد:

ناشنوایان در تاریخ معاصر فرصت های مهمی را از دست داده اند چون گاه بدون سنجیدن واقعیت ها به موضع گیری می پردازند. در مورد برنامه های ناشنوایان در سیما هم این گونه بود و عده ای که خود را رهبر جامعه ناشنوایان می دانستند، بدون اینکه طرح مشخص کارشناسی داشته باشند و بدون اینکه نتایج عملکرد خود را بسنجند، فقط مدعی بودند که برنامه ها باید توسط افراد با صلاحیت از تمام لحاظ اداره شود.

وقتی به آنان گفته می شد ما هم معتقدیم افراد با صلاحیت باید این امور را انجام دهند و شما چه کسی را معرفی می کنید یا چه طرحی دارید، معمولاً پیشنهاد خاصی نداشتند.

متأسفانه جامعه ناشنوایان ایران به غیر ناشنواها بدبین و بی اعتماد هستند و عملاً به این باور رسیده اند که امور ناشنوایان را خود ناشنوایان باید انجام دهند. در حالی که این طرز فکر بسیار مضر

ص: 256

است زیرا هیچ جامعه ای نمی تواند همه امور را در داخل خودش تأمین کند و نیاز به افراد دیگر جوامع هم دارند. انسان ها یک جامعه در هم تنیده و ترکیبی دارند که صدها شغل و مهارت باید اجرایی گردد تا زندگی یک انسان به سامان برسد. هر گروه انسانی را در نظر بگیرید به تنهایی قادر نیست همه این مهارت ها و مشاغل را تأمین کند.

دوم اینکه اگر ناشنوایان بگویند ما امور خود را خودمان اداره می کنیم و نیاز به غیر ناشنوا نداریم، همین استدلال را غیر ناشنواها هم می توانند داشته باشند و بگویند ما امور خود را اداره می کنیم و نیازی به ناشنواها نداریم و به آنان اجازه ورود به کارهای خودشان را ندهند. سوم اینکه اگر بپذیریم که ناشنواها خودشان خودکفا باشند و امورشان را اداره کنند و کارها را به خودشان بسپاریم، تجربه نشان داده عملاً از بسیاری از امور ناتوان هستند. من نمی خواهم باز کنم ولی خودشان هم می دانند واقعیت چیست؟

مرحوم جبار باغچه بان پس از یک عمر تلاش و کوشش برای جامعه ناشنوایان، در سال های آخر عمرش زندگی نامه خود نوشتی نوشته که بسیار آموزنده است و گلایه های فراوان مطرح می کند. چون باغچه بان شنوا بوده و در جاهایی از او حرف شنوی و اطاعت نداشتند.

به هر حال از همه کسانی که متعلق به جامعه ناشنوایان هستند و در قید حیات می باشند عاجزانه تقاضا دارم منصفانه یک بار حوادث سال های 78 به بعد را بررسی و مرور کنند. ببینند چقدر نیرو و انرژی هدر رفت، با اینکه می توانستیم این نیروها را در راه ساختن جامعه هدف و پیشرفت برنامه ها بسیج کنیم. اگر من به جای آنان بودم، تجارب آن دوره را می نوشتم و در اختیار ناشنوایان جوان تر قرار می دادم که متأسفانه همان راه را دارند طی می کنند، و از جامعه هدف می خواستم از گذشته درس آموخته و بیش از این موجب از بین رفتن فرصت ها نشوند.

اینجانب (مؤلف این کتاب) از 1370 با جامعه ناشنوایان کار کرده ام و برخوردها، موضع گیری های ناروا من هم دیده ام ولی یک نکته را نباید فراموش کرد. سازمان بهزیستی و سازمان صدا و سیما به عنوان بخشی از دولت در ارتباط با ناشنوایان و کلاً در ارتباط با معلولان باید با حوصله و درایت عمل کند.

اگر نهادهای دولتی و متصدی امور ناشنوایان، امور را به خودشان واگذار می کردند ولی ناظر به کارهایشان بودند، از این طریق آنان مجرب می شدند و بعد از چند بار شکست خوردن، پخته شده و آمادگی پیدا می کردند آینده جامعه خود را به دست گرفته و بسازند.

خانم آقامحمد بر این واقعیت اذعان داشت که ناشنوایان در امور مختلف فرهنگی و اجتماعی مربوط به خودشان به تدریج تجربه آموخته و به خودکفایی برسند.

ص: 257

به هر حال بعضی از نخبگان جامعه این گلایه را در مورد مدیریت های دولتی داشته اند که بهزیستی امور ویژه معلولین را به آنها واگذار نمی کند. در حالی که مدیران دولتی هم استدلال خود را دارند و می گویند به دلیل تبحر و تسلط آنان بر امور روش آنها مطلوب تر است.

بنابراین از یک زاویه سخن و داوری آقامحمد درست است و ناشنوایان باید رفتار خود را عوض کرده و با موضع گیری های عناد آمیز و تفرقه افکن، موجب هدر رفتن امکانات نشوند و از منظر دیگر لازم است مدیران دولتی با راهنمایی های درست ناشنوایان راه را برای اصلاح امور آنان هموار کرده و آنان با اصلاح خود بر کارآمدی جامعه خودشان بیفزایند.

از نظر جامعه شناختی و روان شناختی رفتار ناشنوایان که بارها در طول تاریخ معاصر تکرار شده و به هیچ وجه قابل توجیه نیست بلکه باید اصلاح کنند. در واقع اگر ناشنوایان بخواهند در جامعه نفوذ داشته و از امکانات اجتماعی و دولتی بهره مند گردند، ضرورت دارد اختلافات و خودمحوری ها را کنار گذاشته و با تدبیر و آینده نگری به پیشرفت و رفاه خود بیندیشند. و با اتحاد و هماهنگی و همکاری و حمایت یکدیگر به اجرای طرح های بزرگ بپردازند.

چند سند تاریخی درباره حوادث مزبور هست، اکنون به معرفی این اسناد می پردازم. تلاش می کنم بدون پیش داوری، به تجزیه و تحلیل آنها بپردازم.

هادی معیری رئیس هیئت مدیره کانون ناشنوایان ایران در نامه ای به علی لاریجانی رئیس سازمان صدا و سیما خواستار اصلاح برنامه ها در سه بند شد. متن این نامه به شرح زیر است:

ص: 258

پس از این نامه هایی با همین مضمون و هر کدام با چندین امضاء توسط انجمن خانواده های ناشنوایان مازندران، کانون ناشنوایان شهرستان آمل، کانون ناشنوایان قائم شهر، کانون ناشنوایان

تصویر

ص: 259

بابل، انجمن خانواده ناشنوایان شهرستان بابلسر به ریاست صدا و سیما نوشته شد و خواستار و اصلاح برنامه ها شدند.

هر کس نامه های مختلف و از شهرهای مختلف را ببیند و به مقایسه آنها بپردازد متوجه می شود همه یک خواسته دارند و متن همه تقریباً یک محتوا دارد، از این رو می توان نتیجه گرفت که یک جریان خاص چند نفره پشت همه اینها بوده و جریان مخالفت را هدایت می کردند. البته یک احتمال ضعیف هم هست که مثل این زمان که جو فراگیر در همه شهرها علیه بهزیستی هست و همه یک حرف را می زنند. البته تفاوت این زمان با آن زمان در این است که اکنون انواع شبکه ها و رسانه های فراگیر هست و در آن زمان این گونه نبود.

نیز مجدداً در سال 1379 نامه ای توسط چهار نهاد ناشنوایی کشور یعنی کانون ناشنوایان ایران، انجمن خانواده ناشنوایان، انجمن فرهنگی ناشنوایان شفق و کمیته توسعه زبان اشاره ناشنوایان ایران به ریاست صدا و سیما ارسال شد که همان درخواست ها که در نامه هادی معیری بود تکرار گردید. از نظر اهمیت این نهادها می توان گفت کمیته توسعه زبان اشاره استقلال کامل نداشته بلکه وابسته به سازمان بهزیستی است. از طرف دیگر انجمن فرهنگی شفق وابسته به فرهنگسرای شفق بوده و مدت ها قبل فعالیت نداشته است و معاونت توانبخشی بهزیستی به نکات مزبور توجه داده است.

اساس اختلاف بین کانون ناشنوایان و انجمن خانواده ناشنوایان از یک طرف و کارشناسان امور ناشنوایان در معاونت توانبخشی سازمان بهزیستی بر سر این بود که برنامه های ناشنوایان در سیما را چه کسی با برنامه ریزی و جذب نیرو مدیریت کند.

در مقابل بهزیستی معتقد بود غیر از تیم مجرب موجود، افراد خام را نمی توان سر اینگونه کارهای ظریف گذاشت و به همان تیم چند نفره که عملاً آب دیده بودند بسنده می کرد. لُب منازعات نکات فوق بود که قابل مذاکره و حل شدن بود. البته در اینگونه منازعات مسائل دیگری وارد می شود که موجب تشدید اختلافات خواهد شد و راه حلی هم ندارد که همان مسائل نفسانی مثل حسادت یا زیاده خواهی است. برای مثال فردی به ظرفیت و توانایی خود قانع نیست و درصدد دست اندازی به قلمرو دیگران است. در منازعات بین گروهی از ناشنوایان و بهزیستی اینگونه عوامل اخلاقی دخالت داشت و کار را سخت کرده بود.

ص: 260

تصویر

ص: 261

چهار خواسته ای که در نامه بالا آمده، نکات کلی است که فکر نکنم بهزیستی یا صدا و سیما هم با آن مخالف باشد، همه مدیران قبول دارند که افراد با صلاحیت را سرکار بگذارند. مگر اینکه نویسندگان این نامه با طرح این چهار بند مقبول درصدد رسیدن به اهداف دیگری باشند که در این نامه نیامده است.

پس از اینکه رئیس هیئت مدیره کانون ناشنوایان عوض شد و بهروز مبشری جای هادی معیری را گرفت. نامه ای را در 8 شهریور 79 برای دکتر کمالی معاون توان بخشی سازمان بهزیستی کشور فرستاد و همین چهار خواسته که قبلاً در نامه هادی معیری به ریاست سازمان صدا و سیما و بعداً در نامه چهار نهاد ناشنوایی مطرح شده بود، مجدداً به معاون توانبخشی نوشت و به او متذکر شد که انتخاب رابط برای برنامه های تلویزیونی بر عهده کانون یا انجمن خانواده یا انجمن شفق و یا کمیته است و در پایان نامه از خودکفایی ناشنوایان سخن رفته و تعریضی به سازمان بهزیستی زده است.

چند ماه بعد، وقتی مدیریت کانون ناشنوایان از بهزیستی پاسخی دریافت نکرد. بهروز مبشری رئیس هیئت کانون ناشنوایان ایران نامه ای به شرح زیر در 16 آذرماه 79 به رئیس سازمان بهزیستی نوشت:

تصویر

ص: 262

این نامه تاریخی است و نشانگر اوج اختلافات چند نفر از ناشنوایان که در رأس امور بعضی از NGOها بودند. مبشری بلافاصله پس از باسمه تعالی، بدون هیچ گونه آدابی رئوس تقاضاهای کانون ناشنوایان از ریاست سازمان بهزیستی کشور را برمی شمارد. این رویه بر خلاف آداب نامه نگاری و خلاف اخلاق است.

بند آخر مربوط به ناشنوایان و تلویزیون است. مبشری خواستار تشکیل کمسیونی می شود که نمایندگان بهزیستی و سازمان های مردمی در مورد استفاده ناشنوایان از تلویزیون تصمیم گیری کنند. در واقع خواستار شده که سازمان بهزیستی یا معاونت توانبخشی بهزیستی بدون آنها اقدام نکنند و تصمیم نگیرند بلکه بهزیستی یک رأی داشته باشد و نماینده بهزیستی در کنار نمایندگان ناشنوایان تصمیم سازی کنند.

رئیس سازمان بهزیستی نامه مبشری را برای معاون توانبخشی آقای کمالی می فرستد و آقای کمالی به آقای نجفی پاراف می کند که در یک جلسه با حضور فاطمه آقامحمد صحبت کنند.

به رغم تندی نامه رئیس کانون، بهزیستی صبوری کرده و به اقتضای ادب و اخلاق پاسخ منطقی و بدون تندی چند روز بعد و در 21 آذرماه 79 نامه برای کانون ارسال کرد. تنها نکته مهم اینست که این نامه خطاب به کانون ناشنوایان ایران نه خطاب رئیس آن است. نیز توسط رئیس بهزیستی یا معاون توان بخشی امضاء نشده بلکه مدیرکل دفتر امورخدمات رفاهی توانبخشی، ستار اعتمادی امضاء و ارسال کرده است.

ص: 263

تصویر

ص: 264

درباره عنوان نامه ستار اعتمادی، خانم آقامحمد معتقد است بهزیستی در واقع می خواست جامعه ناشنوایان را مخاطب قرار دهد نه یک شخص را. از این رو نامه اش را خطاب به کانون نوشت. نکته دیگر که اهمیت دارد ناشنوایان فراوانی بودند که با نامه نگاری به بهزیستی یا صدا و سیما موافق بودند و رویه موجود را قبول داشتند، به ویژه در شهرهای دیگر.

از منظر رفتارشناسی اجتماعی متن این نامه اهمیت فوق العاده در شناخت ماهیت و کارکرد سازمان بهزیستی دارد. سخن بر سر این نیست که کانون ناشنوایان، سخن و موضع کانون ناشنوایان درست است یا نیست؛ بلکه به منظور افزایش مشارکت ناشنوایان و جذب آنان در پروژه های مرتبط به خودشان، یک مدیر لایق، راه را بر روی آنان باز می کند و آنان را تشویق به تلاش بیشتر می نماید و حتی امور را به خودشان واگذار می نماید. اما یک مدیر اقتدارگرا درها را بر روی آنان می بندد و مانع مشارکت آنان می گردد و یأس و دلسردی را در جامعه ناشنوایی منتشر می نماید.

با عوض شدن مدیر کانون ناشنوایان و آمدن خسرو گیتی، ایشان در 10 دی ماه 79 به محمد کمالی معاون توانبخشی سازمان بهزیستی نامه ای نوشته است. ایشان گویا مواضع پیشین کانون و پاسخ بهزیستی را می خواهد نادیده فرض کند و روابط جدیدی را پایه ریزی نماید. بخش های از این نامه مستقیم به حضور ناشنوایان در سیما و اجرای برنامه های ناشنوایی در سیما اختصاص دارد. آقای گیتی مطرح می کند که طرح دارد و دارای فکر جدید در این زمینه است.

در این اختلافات عده قلیلی از ناشنوایان که در رأس کانون و انجمن بودند با بهزیستی درگیر بودند ولی عده ای از نخبگان ناشنوا مثل رضا محمودی با بهزیستی همکاری می کردند. نیز بدنه ناشنوا معمولاً در همه زمان ها با بهزیستی سازگاری دارد و مخالفت نمی کند.

لازم بود بهزیستی با فرهنگ سازی و با استمداد از امکانات و اهرم هایی که دارد، افراد مخل به پیشرفت ناشنوایان و افرادی که درصدد منافع شخصی خود بودند کنار می زد و افراد پاک دست و درستکار را حاکم بر تشکل ها می نمود. تعجب اینکه بهزیستی حتی از افرادی که با تمام وجود در راه اهدافش تلاش می کردند هم حمایت جدی نمی کرد. از این رو طی چند دهه نتوانست یک قشر نخبه در ناشنوایان دیگر معلولین به وجود آورد. به نظر بنده مدیران بهزیستی به رغم پرکاری و فعالیت بسیار، در زمینه ها مختلف ضعف های اساسی داشتند.

البته خانم آقامحمد مدافع عملکرد بهزیستی و سازمان صداو سیما است و عامل همه نابسامانی ها را افرادی می داند که در رأس تشکل ها قرار گرفته اند و انحصار طلب و خودخواه هستند. اما من می گویم اگر بهزیستی درست کار می کرد، اینگونه افراد مجال پیدا نمی کردند تا در رأس قرار گیرند.

ص: 265

آقای کمالی با توجه به بند 5 همین نامه آقای خسرو گیتی را به عنوان نماینده ناشنوایان در گروهی که طرح قانون حمایت از حقوق معلولان را تدوین می کردند، قرار داد.

تصویر

ص: 266

سیما بر اساس زبان اشاره استوار شده بود، از این رو کسانی که مخالف زبان اشاره بودند، در رأس مخالفین قرار داشتند. یونس لطفی که مدتی سرپرست بهزیستی استان تهران بود در تاریخ 17 تیرماه 1380 نامه ای به کمالی معاون توان بخشی سازمان بهزیستی نوشت. متن این نامه این گونه است:

نکاتی که در متن این نامه هست عبارت اند از:

1. نویسنده این نامه به جای ناشنوایان، نابینایان نوشته است.

2. کسانی در مخالفت با پخش مجری اشارات، مکاتباتی با بهزیستی تهران داشته اند. این مکاتبات توسط چه کسانی و چه محتوایی داشته معلوم نیست چون در اختیار عموم قرار نگرفته است.

تصویر

ص: 268

3. فقط خواستار رسیدگی به پخش همزمان رابط با فیلم های سینمایی است و از دیگر اقدامات مثل اخبار ناشنوایان و زیرنویس دار شدن برنامه های سیما سخنی به میان نیاورده است.

در مورد هم زمانی رابط با فیلم قبلاً توسط مدیریت کانون ناشنوایان و دیگر تشکل ها نامه هایی برای ریاست صدا و سیما ارسال شده بود و این موارد در رخدادهای سال 78 و 79 آوردیم.

4. یونس لطفی خواستار قطع برنامه تا رسیدن به راه کار بهتر شده است.

کمالی این نامه را جهت ملاحظه برای خانم آقامحمد فرستاده و آقامحمد پس از بررسی ذیل نامه نوشته است: مورخ 20/4/81 حضوراً خدمت معاون توضیح دادم. در مورد این توضیحات چیزی نمی دانیم و ایشان گزارشی منتشر نکرده است.

غیر از نامه یونس لطفی که به مخالفت با زبان اشاره مشهور است، نوشته ای از محمود پاکزاد در اختیار داریم که در 16 مهرماه 1380 برای مسئول برنامه به خانه برمی گردیم سیما ارسال شده است. محمود پاکزاد از مخالفین سرسخت زبان اشاره است. اما مطلب او چنین است:

مسئول محترم برنامه به خانه برمی گردیم شبکه تهران و مجری محترم آن سرکار خانم امیرشاهی

در برنامه «تکرار» به خانه برمی گردیم، که در صبح پنجشنبه مورخ 12 مهرماه 80 پخش گردید در گفتگوی مجری محترم برنامه با خانم آقامحمد رابط ناشنوایان سازمان بهزیستی مطالبی در مورد آموزش اشاره متداول بین ناشنوایان به دیگر افراد عادی جامعه، به خصوص کودکان مطرح گردید که آگاهی موارد زیر را طلب می کند:

1- در مورد مطالبی که خانم آقامحمد که همکاری سخت کوش در امور ناشنوایان در سازمان بهزیستی است بیان داشتند، از جمله اظهارات بیان شده از طرف ایشان در مورد تأثیر مثبت فراگیری اشاره بر هوشی کودکان عادی، متأسفانه برخلاف نظر ایشان نه تنها اشارات بر هوش کودکان عادی اثری مثبت نمی گذارد بلکه به جهاتی اثرات منفی و زیانبار بر سیر تکاملی فراگیری زبان کودک و انحراف دقت و توجه او در سال های طلایی زبان آموزی خواهد داشت. زبان برای مراوده افراد جامعه است و در بهترین وضعیت پیشرفت آن زبان تکلّمی امروزی است. آموزش اشارات به کودک عادی با توجه به حالت نمایشی اشارات که جاذب توجه کودک است وی را تا در حدی که تصور کنید از فراگیری زبان تکلّمی که کودک در سنین طلایی فراگیری آن قرار دارد باز می دارد و لااقل اثری منفی می گذارد و ضمناً نیروی زبان آموزی وی را در این سنین حساس منحرف و تقسیم کرده تمرکز او را در فراگیری زبان تکلّمی به جای هدایت در یک جهت در چند جهت تقسیم و صرف نموده و اثری منفی بر توسعه، رشد و شکوفایی زبان وی خواهد گذاشت و نتیجتاً استعداد او را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.

2- از چهار ساله اول زندگی کودکان به عنوان دوران طلایی زبان آموزی کودک یاد می شود و در این دوران شکوفایی زبان که قدرت تقلیدی وی در فراگیری زبان بی حد است کودک هر زبانی را با تلفظ صحیح آن فرا می گیرد. این امر حتماً برای بزرگسالان

ص: 269

مقدور نیست و معمولاً بزرگسالان زبانی را که فرامی گیرند با تکیه بر تلفظ زبان مادری است. لذا از این دوران طلایی، باید به طور کامل در فراگیری صحیح زبان کودک بهره گرفت و انحراف او به فراگیری اشارات بر زبان آموزی او لطمه جبران ناپذیری می زند.

دوران دوم و تکاملی توسعه زبان در نزد کودکان از 4 سالگی تا 12 سالگی (پایان دوره آموزش ابتدایی) است به همین لحاظ کودکان ناشنوا نیز باید در این دوره یعنی از تولد تا 12 سالگی با استفاده از روش شفاهی تکلّمی آموزش بینند و گفتار را فراگیرند و پس از آن می توانند از اشارات به عنوان وسیله کمکی نه زبان اصلی در تفهیم و تفاهم بهتر بهره گیرند.

3- ارائه و اشاعه اشارات از تلویزیون که یک وسیله ارتباطی فراگیر است مضّراتی را به همراه دارد. از جمله سبب می شود تا سایر کودکان استثنایی از جمله معلولین ذهنی، کودکان دیرآموز، کودکانی با فراگیری ضعیف و کودکانی با ناسازگاری های اجتماعی که آماده هرگونه انحراف از مسیر اصلی زندگی هستند اشارات را فراگیرند و به زبان آموزی توجهی نکنند و برخی از آنان به خصوص کودکانی با ناتوانایی های ذهنی مقداری از زبانی را هم که فرا گرفته اند و معمولاً برای گذران زندگی آنان کافی است از دست بدهند و زیان جبران ناپذیری عاید آنان شود.

4- اصولاً علائمی که به عنوان زبان اشاره از آن نام برده می شود، زبان نیست زیرا زبان بر پایه علم فونتیک و قواعد دستوری پایه گذاری شده و زبان اشاره فاقد این نکات علمی است. لذا زبانی به نام زبان اشاره موجودیت علمی ندارد بلکه می توان از آن به عنوان علائم اشاره ای نام برد. همانند سایر علائم متداول در زندگی بشر از جمله علائم مورس در تلگراف، علائم نت موسیقی و یا علائمی که انسان های بدوی همانند خطوط تصویری از آن استفاده می کردند و یا علائمی که سرخ پوستان با ایجاد دود از آن برای ارسال برخی پیام ها بهره می گرفتند.

به خوبی واضح است که اگر به فرض محال قرار بود روزی جوامع بشری از علائم اشاره ای به جای زبان تکلمی استفاده کنند بشریت با رکود علمی کامل مواجه می شد پیشرفت علوم متوقف می گردید و اشارات برای پذیرش این تکامل نه تنها ناکافی که قابل استفاده نبود و به فرض اگر می خواستیم کتاب لغتی با علائم اشاره ای تدوین کنیم باید کتابی به قطر بیش از کره زمین داشته باشیم. سازمان بهزیستی از سال 1353 اقدام به اشاره سازی نموده و طی حدود 30 سال حتی چند هزار اشاره هم ایجاد ننموده که متأسفانه این اشارات برای تمامی ناشنوایان قابل استفاده هم نمی باشد. لازم به ذکر است که اینجانب مخالف آن نیستم که اشارات موجود در حد نیاز اولیه ناشنوایان سر و سامانی یکنواخت گیرد ولی استفاده از اشارات را پس از تکامل زبان تکلّمی در ناشنوا و پس از پایان دوره ابتدایی توصیه می کنم.

استفاده از اشارات توأم با تکلّم و لب خوانی است و اگر مجری محترم در روز یاد شده در برنامه به خانه برمی گردیم تعدادی از اشارات بسیار ساده خانم آقامحمد را دریافت نمودند

ص: 270

به خاطر توجه به حرکات لب گوینده و استفاده از صوت ضعیفی بود که ایشان هنگام انجام اشارات به کار می بردند.

5- چرا به جای آن که کوشش بیهوده زبان آوری برای آموزش اشاره برای نمونه به حدود هفتاد میلیون ایرانی کنیم. حدود یکصدهزار نفر ناشنوا را مراوده کلامی نیاموزیم. مسلماً افراد عادی چون نیازی به استفاده از اشارات ندارند آنها را فرا نخواهند گرفت و در صورت فراگیری به سرعت فراموش خواهند کرد ولی ناشنوا با توجه به اینکه نیازمند مراوده با جامعه است در صورت فراگیری گفتار آن را حفظ خواهد کرد، عضو جامعه اطراف خود خواهد شد و مطرود و منزوی نخواهد گردید.

6- در چنین مواردی که مسائلی علمی مطرح است آیا بهتر نیست مجریان و برنامه ریزان آن رسانه بسیار مهم و فراگیر از نظریات کارشناسان و متخصصان بهره گیرند.

یکی از اهداف تعلیم و تربیت گروه های مختلف استثنایی نزدیکی هر چه بیشتر این گروه ها به جامعه است که در آن زندگی می کنند. برنامه جهانی برای معلولین نیز بر این امر تأکید بسیار دارد. لذا با توجه به اینکه ناگویایی (لالی) لازمه ناشنوایی نیست بلکه ثمره آن است و هر ناشنوایی با بهره گیری از روش شفاهی و تخصص مربیان ارزشمند این رشته می تواند به سهولت تکلّم را فراگیرد آیا دیر نیست به آنان تکلّم را یاد دهیم. اصولاً کدام علمی تر و عملی تر است یکصد هزار ناشنوا را تکلّم آموختن یا هفتاد میلیون را اشاره غیر ضروری یاد دادن؟

7- در مورد آموزش و پرورش، و بهره گیری از روش های آموزشی و مطالب علمی کودکان استثنایی، از جمله ناشنوایان سازمان آموزش و پرورش استثنایی مسئولیت مستقیم دارد و با داشتن کارشناسان ورزیده و مربیان توانمند خدماتی ارزشمند انجام می دهد. لذا در چنین مواردی باید حتماً از نظر آنان هم بهره گرفته شود. دخالت بی مورد دیگران در مسائل آموزشی و پرورشی کودکان استثنایی به این قسمت از آموزشی و پرورشی لطمه جبران ناپذیری می زند.

8- تکلّم اولین حق مسلم هر کودک از جمله کودکان ناشنوا است. آنان که این حق را از وی دریغ می کنند نه تنها به ناشنوایان که به جامعه بشری خیانت کرده اند. تاریخچه زبان نشان می دهد که پیشرفت آن از علائم دیداری و اشارات به سوی تکلّم و گفتار بوده و از اشارات طبیعی که بشر اولیه استفاده می کرده به خطوط تصویری و پس از قرن ها تکامل به زبان تکلّمی امروزه رسیده است. که در حال حاضر بهترین وسیله مراوده و تفهیم و تفاهم تمامی جوامع بشری است. بدون شک اگر زبان تکلّمی جهانی شود و تمام کشورها از یک زبان واحد استفاده کنند محققاً پیشرفت بشر سریع تر و تفهیم و تفاهم بیشتر خواهد بود.

لازم به ذکر است که بشر به چند جهت اشرف مخلوقات لقب گرفته و چند صفت سبب تمایز او از سایر موجودات شده است. اولین موهبتی که سبب تمایز او از سایر مخلوقات شده است راست قامتی او است. قامت راست و استفاده از دستانِ آزاد وی را به سازندگی

ص: 271

و استفاده از ابزار تشویق نمود و به سبب نیاز، او توانست با دستان خویش وسایل و ابزاری برای زندگی بهتر و آسان تر طی قرن ها ایجاد کند. پس از راست قامتی تعقل، تفکر و تجسم صفات دیگری هستند که سبب پیشرفت بشر گردیده اند. و بالاخره تکلّم نیز از جمله مواردی است که پیشرفت بشریت را سبب شده است. انسان با استفاده از گفتار توانسته است ساخته ها و اختراعات خود را با دیگران در میان گذارد و مشورت و تبادل نظر کند و سپس به صورت مکتوب به نسل های بعد منتقل کند و نسل بعد درصدد ادامه و توسعه آنچه انجام شده باشد تا به امروز که ما شاید پیشرفت دقیقه ای علوم، اختراعات و اکتشافات در زندگی بشر هستیم. در آینده ای نه چندان دور پیشرفت ها، شگفت انگیز خواهد بود و بسیاری از معلولیت ها مهار خواهند شد و مهندسی ژنتیک به موفقیت های بسیاری دست خواهد یافت. لذا تکلّم که یکی از ابزارهای مهم پیشرفت در زندگی بشر بوده است را باید محترم شماریم و این هدیه خداوند را پاس داریم. اجازه دهیم تا ناشنوایان از طرق گفتار چون سایر انباء بشر مراوده کلامی داشته باشند و در این موفقیت در هر حدی که ممکن باشد با ما همگام گردند.

در پایان مجدداً یادآور می گردم که من به هیچ وجه با استفاده از اشارات در زندگی ناشنوایان مخالفتی ندارم بلکه بر استفاده از تکلم در زندگی این قشر از هموطنان عزیز تأکید بسیار دارم. زیرا تکلّم تنها وسیله علمی و صحیح مراوده افراد جامعه است و ناشنوا با استفاده از گفتار به جامعه اطراف خود نزدیک می شود و از انزوا به در می آید. به امید روزی که هیچ کودک استثنایی بدون آموزش و هیچ کودک ناشنوایی بدون تکلم نباشد.

اینجاست که تجربیات کشورهای دیگری که در این امر پیش قدم تر از ما و هم موفق تر بوده اند برای ما ارزشمند می توان سرلوحه کار ما قرار بگیرد.

البته در حال حاضر فدراسیون جهانی ناشنوایان که توسط خود ناشنوایان اداره می شود و مرکزی پر اهمیت و بسیار فعال است که همه ساله در یکی از کشورهای عضو کنگره برگزار می کند. خط مشی کلی نیازهای ناشنوایان را در تمام زمینه ها و از همه مهم تر چگونگی راه ایجاد ارتباط این عزیزان را در جهان تسهیل و حمایت می کند.

آنها عقیده دارند زبان اشاره برای ناشنوایان از جایگاه ویژه و اهمیت خاصی جهت ایجاد ارتباط برخوردار است. زیرا که زبان اشاره زبان مادری اوست هر ناشنوایی است و باید به عنوان فرهنگ جامعه ناشنوا پذیرفته شود و جامعه ناشنوا به عنوان اقلیت زبانی از سوی جامعه شنوا شناخته شود.

توسط همین فدراسیون در بیانیه سالامانکا که از اسناد مهم در سازمان ملل متحد در رابطه با معلولین است در سال 1994 قانونی را تصویب نمود که عینی آن را برایتان می خوانم:

«قوانین آموزشی باید تفاوت ها و موقعیت های فردی را در نظر بگیرند. اهمیت استفاده از زبان اشاره به عنوان وسیله ارتباطی برای ناشنوایان باید مورد توجه قرار گیرد. باید مطمئن بود که تمامی ناشنوایان امکان دستیابی به آموزش زبان اشاره ملی خود را دارند.

همچنین زبان اشاره از طرف یونسکو در سازمان ملل متحد به عنوان زبان اول کودکان ناشنوا پذیرفته شده است چرا که آنها اعتقاد دارند کودک ناشنوا نیز باید از ابتدای تولد در معرض کلمات قرار بگیرند با توجه به اینکه این کودکان از حس بینایی قوی تری بهره می برند پس اطرافیان او باید سعی کنند زبان اشاره را بیاموزند و در مقابل کودک ناشنوا از آنها استفاده نمایند. البته این مسئله در خانواده هایی که پدر و مادر ناشنوا دارند به خودی خود وجود دارد و کودک ناشنوایی که در چنین خانواده هایی به دنیا می آیند با مشکل کمتری روبه رو هستند و اعتماد به نفس بیشتری در آنها دیده می شود چرا که او نیز مانند کودک شنوا از همان ابتدای تولدش در معرض آموزش قرار می گیرد. چنین کودکی به راحتی احساساتش را بیان خواهد کرد. می تواند سؤال نماید. و پاسخ سؤالاتش را دریافت کند و روز به روز به خزانه لغاتش افزوده می شود. زبانش رشد می کند و به راحتی مفهوم کلمات را می فهمد. سپس خودش تصمیم می گیرد با اقلیت جامعه خود با استفاده از زبان اشاره ارتباط برقرار کند و با افراد عادی چون به زبان تسلط پیدا کرده به راحتی ارتباط برقرار کند، زیرا روش ما ارتباط کلی است و همیشه تصمیم گیرنده استفاده از امکانات به عهده خود ناشنوایان عزیز است. تا با توجه به توانایی خود از آن بهره مند شوند. در اینجاست که احساس امنیت می کند. پرخاشگری در او از بین می رود.

ص: 274

پس از یکسال جلسات مختلف بالاخره تصمیم گرفته می شود با همکاری سیما و بهزیستی بخش اخبار در استان ها توسط رابط فعال گردد.

سند دیگری هست که مربوط به 26 بهمن ماه 1381 می باشد و آقای پورنصاری مشاور و مدیر در صدا و سیما از معاونت توان بخشی درخواست رابط کرده است.

خانم آقامحمد در 28 خردادماه 1382 گزارشی به شبکه خبر درباره شیوه اجرایی اخبار ناشنوایان نوشته است که شامل نکات سودمندی است.

آقامحمد تلاش کرده طرح جامع بدهد و در پایان طرح هم نوشته، اینجانب جهت هرگونه همکاری اعلام آمادگی می کنم.

با اینکه به دلیل تجارب و تبحر آقامحمد لازم می بود، مدیریت شبکه خبر به سراغش می رفت و دعوت به همکاری می نمود. اما اعلام آمادگی خودش هم گویای صداقت و دلسوزی او است.

پیرو مذاکره حضوری با جنابعالی که فرمودید شبکه خبر در نظر دارد بخش مشروحی در بعدازظهر یعنی ساعات 16 الی 18 به ناشنوایان اختصاص دهد و چنانچه اینجانب طرحی دارم ارائه نمایم. طرح پیشنهادی را با توجه به اولویت اجرایی و تأکید بر خبر مشروح به لحاظ تنها بخش خبری روزانه برای جامعه ناشنوایان ایفاد می نمایم.

امروزه رویکرد رسانه های جهان ارتقاء سطح آگاهی جامعه از اقدامات و اتفاقات حیطه زندگی و دنیا در ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی آموزشی و فرهنگی می باشد. تلویزیون نیز به عنوان رسانه ای فراگیر به طور ویژه این رسالت را بر عهده دارد. از آنجا که تلویزیون رسانه ای برای همه آحاد جامعه می باشد موظف است برای شماری از افراد جامعه که به دلایلی دچار محدودیت هایی جهت بهره مندی از این رسانه ملی شده اند برنامه ریزی خاص نماید. کم شنوایان و ناشنوایان یکی از گروه های فوق می باشند. زیرا به لحاظ نشنیدن قادر به بهره مندی از امکانات سیما که برای آنان اولویت دارد به صورت عام ممکن نمی باشد که می توان با اقدامات خاص و با روش ارتباط کلی (صدا، لب خوانی، زبان اشاره) توسط رابط ناشنوایان بخشی از برنامه ها را برای این عزیزان قابل استفاده نمود. و همسو با برنامه جهانی ایجاد فرصت های برابر در جامعه برای همه افراد شد. این عملکرد در سطح جهانی از طرف اتحادیه رادیو تلویزیون های اروپا EBU و آسیا ABU پذیرفته شده و مورد عنایت است که رسانه سیما در بسط و گسترش اطلاع رسانی به موقع برای نیمه شنوایان و ناشنوایان اقدامات ویژه ای انجام دهد در این راستا سیمای جمهوری اسلامی در دهه اخیر با این اقدام ارزشمند برای جامعه ناشنوایان به عنوان شهروندی دارای حق بهره مندی از این رسانه در منطقه پیشتاز بوده و شبکه خبر با پتانسیل موجود در زمینه اطلاع رسانی به این امر مهم عنایت داشته و از

ص: 276

ابتدای تأسیس بخشی از خبرهای مشروح «داخلی، خارجی، فرهنگی، علمی و ورزشی» را جهت عزیزان ناشنوا توسط رابط ناشنوایان قابل استفاده نموده است.

البته روش های مختلفی جهت اجرای هر چه بهتر این اقدام و بهره مندی کامل جامعه ناشنوایان وجود دارد که با توجه به اولویت آنان به شرح ذیل ارائه تا ان شاءاللّه با یاری خداوند یکتا و مسئولین دلسوز با اجرای آن بتواند در این مورد نیز سیمای جمهوری اسلامی ایران در منطقه اسکاپ نمونه گردد.

زمان پخش خبر برای ناشنوایان

- ساعت پیشنهادی از 16 الی 18 به دلیل نبودن برنامه خاص در شبکه های دیگر سیما جهت پخش

- مدت زمان 15 الی 20 دقیقه در روز به صورت مشروح

اختصاص بخش ویژه برای ناشنوایان

خبرهای این بخش گزینه ای از خلاصه خبرهای مشروح نیمروزی و کلی خبرهای پخش شده تا آن ساعت با همان تصاویر باشد

- خبرها با نظارت کارشناس امور ناشنوایان که تخصص بر روش ارتباط کلی و نیاز جامعه ناشنوایان دارد ویرایش گردد.

- چگونگی پخش «اجرا»

- یک سوم از صفحه تلویزیون در سمت چپ اختصاص به رابط ناشنوایان داشته باشد که به صورت ایستاده کمی از نیم تنه بیشتر. دو سوم از صفحه ویژه تصویر خبری باشد تصاویر در کادر تعبیر گردد و در زیر این کادر به اندازه دو سطر خالی باشد.

- ابتدا: سطر. آرم بین المللی ناشنوایان و با رنگ استاندارد آبی حک شود.

- زیر تصاویر خبری بعد از آرم. عنوان خبر به صورت زیرنویس و در مواقع شعار مردم گفته ها به صورت زیرنویس درج گردد.

- گوینده عادی در کابین بخواند.

خواندن خبرها

- سرعت خواندن خبر کمی آرام تر از روشی که برای افراد عادی خوانده می شود.

(در عادی هر سطر 6 ثانیه اگر باشد برای ناشنوایان هر سطر 8 ثانیه بهتر است)

روش دوم

در همین بخش خبری ویژه برای ناشنوایان

- خلاصه ای از خبرهای پخش شده در روز و نیمروزی در ساعت 16 الی 18 با همان تصاویر و همان مدت زمان اما به صورت دو گوینده شنوا و رابط

ص: 277

- رابط ایستاده مانند روش قبلی 3/1 تصویر و در کادر گوینده شنوا

در مواقع لزوم برای تصاویر خبری گوینده شنوا حذف و پخش تصاویر خبری در کادر قرار گیرد.

روش سوم

پخش خبرهای نیمروزی برای کل جامعه

- با همین روش کنونی که در حال حاضر پخش می گردد

- در ساعت 16 الی 18 به صورت مشروح

یعنی باز کردن دریچه ای در گوشه چپ تصویر جهت رابط ناشنوایان و ترجمه همزمان اخبار برای جامعه ناشنوایان

ص: 278

اینها نمونه هایی از صدها نامه ای است که جهت تشکر از زحمات آقامحمد فرستاده اند. جای خوشوقتی است که کارهایی انجام دهد و به چنین سرمایه بزرگی برسد. کسانی در طول تاریخ تلاش کردند و به ثروت های بسیار مادی رسیدند ولی پس از فوت آنان همه توسط دیگر تصاحب شد. اما کسانی هم با نیکوکاری سرمایه ای معنوی شامل رضایت مردم، محبت افراد را به دست آوردند و این سرمایه همیشه در کنار آنها ماندگار است. آقامحمد با تلاش و دلسوزی، کارهایی انجام داده که سال ها و نسل ها باقی می ماند و از آن استفاده می شود و رضایت عمومی همواره در کنار او است.

ص: 282

تصویر

ص: 284

تصویر

ص: 285

ص: 286

فاطمه آقامحمد در شرایط مختلف و با بروز رخدادهای مهم، با خبرنگاران گفت وگو انجام داده است. اولین مصاحبه او در دی ماه 1377و آخرین مصاحبه در بهمن 1391 انجام و منتشر شده است.

جمعاً ده مصاحبه از ایشان در اختیار داریم؛ نیز در دو میزگرد شرکت داشته و همراه دیگر کارشناسان و همکاران به بحث و بررسی مسائل و پرسش ها پرداخته است.

دوازده عنوان میزگرد و مصاحبه که بین سال های 77 تا 91 اجرا شده شامل اطلاعات سودمند و ارزنده درباره مسائل معلولان به ویژه ناشنوایان، خانواده های آنان، راه کار برای زندگی بهتر، آموزش و پرورش آنان، تعامل جامعه با آنان، نقش رسانه به ویژه رسانه ملی در انعکاس مسائل و مشکلات معلولان است. در واقع سال های 77 تا 91 را باید دوره پختگی خانم آقامحمد در امور ناشنوایان دانست و اظهارات او در این گفت وگوها گویای همین نکته است.

یافته های خانم آقامحمد تجربی است و با تمرین و ممارست و مطالعه اطلاعات و تحلیل هایی به دست آورده است. از این رو معلوماتش می تواند راهگشا باشد. اما متأسفانه رسانه ها به سراغ افراد مشهور می روند و از نخبگانی که گوشه گیر و غیر مشهورند، دعوت نمی کند و به سراغ آنها نمی روند، با اینکه سخنان اینان از اهمیت بیشتر برخوردار است. امید است با شناخته تر شدن این گونه نخبگان جامعه و توجه به راه کارها و تجارب آنان، مشکلات معلولین کاهش یابد.

دوازده گفت وگو با ایشان در دو بخش مصاحبه و میزگرد دسته بندی شده اند. نیز هر یک از این ها شامل طلیعه و مقدمه ای است که به توضیح چند نکته می پردازد: مصاحبه گر را معرفی می کند، رسانه ای که این گفت وگو را انجام داده و زمان و شرایط تاریخی آن را بیان می کند. نیز محتوای گفت وگو و سرفصل هایی که در مصاحبه به آن پرداخته شده، معرفی می شود.

ص: 288

البته جای توضیح دارد که این اولین بار نیست که در دنیا از رابط ناشنوا در تلویزیون استفاده می شود. این تجربه ای موفق است که حتی در کشورهای همسایه ما مثل دوبی و عربستان هم از آن استفاده می شود. اما ترجمه به طور همزمان برای اولین بار در جهان است. من همان طور که سریال را می شنوم به زبان اشاره برمی گردانم. ویژگی و برتری این مسئله در این است که زیرنویس بسیار خشک و رسمی است و به درک مفاهیم کمکی نمی تواند بکند در صورتی که زبان اشاره بسیاری از مفاهیم انتزاعی را که برای ناشنوایان قابل فهم نیست به صورت ساده و قابل درک در آورده و به ناشنوا منتقل می کند.

وی می گوید: خیلی از برنامه های سیما تکراری است و من فقط روی برنامه های تکراری تصویر دارم و فکر نمی کنم مزاحمتی برای افراد عادی ایجاد کند. با توجه به اینکه ای کاش کمی قدر داشته های خود را بدانیم و به افراد محروم از نعمت های خدا نیز فکر کنیم. ارتباط من با افراد ناشنوا دنیا دیگری را به روی آنها گشوده است. قبل از این خانواده ها مشکلات بسیاری را با فرزندان خود داشتند. آنها دوست داشتند تلویزیون را ببینند و بفهمند که چه می گوید و مرتب از خواهر و برادر و پدر و مادر خود در ترجمه این گفتار کمک می خواستند و این امر باعث تنش های بسیاری در خانواده می شد. گوشه گیری و انزوا، خشم و حسرت از عواقب کوچک ناتوانی در عدم ارتباط با بقیه افراد عادی و دنیای روز است.

مادری به من می گفت: کودک ناشنوای من همیشه در گوشه ای می نشیند و منزوی است. از وقتی شما برنامه اجرا می کنید، در یک متری تلویزیون می نشیند و تصویر شما را می بوسد و می گوید این خانم هم مثل من است. این مادر می گفت: شما به بچه های ما هویت و ارزش دادید و آنها را به دنیای روزمره وارد کردید.

از دورترین استان های کشور یعنی سیستان و بلوچستان و مشهد و زاهدان خبر داریم که هنگام پخش برنامه تصویر زندگی کلاس ها تعطیل می شود و شور و اشتیاق آنها هنگام تماشای این برنامه حیرت آور است.

وی اضافه می کند: تصویر من بر روی تکرار برنامه های تلویزیونی پخش می شود و مشکلی برای افراد عادی ایجاد نمی کند ولی همین تصویر کوچک، روزنه ای است به دنیای سکوت و تنهایی افراد ناشنوا ما آرزو داریم این برنامه به صورت ثابت و تکلیفی برای صدا و سیما در آید و این پل ارتباطی قطع نشود.

ما محتاج حمایت صدا و سیما و سایر مسئولین هستیم و از تمام کسانی که به نوعی در این کار ما را یاری کردند تشکر می کنیم.

فقط از مردم خوبمان استدعا دارم به زمانی فکر کنند که خدای ناخواسته روزی در اثر عارضه ای جزئی مثل سرماخوردگی گوش فرزندشان بگیرد و برای ساعتی نتوانند بشوند. آنگاه به یاد مادرانی باشند که عمری در راه به ثمر رسیدن فرزندان ناشنوایشان صبر و تحمل نموده اند. این دعای مادر فرزندی ناشنواست که تلنگری بر روح و جان ما می زند.

ص: 290

- بزرگترین مشکلی که بچه های ناشنوا دارند، مسأله ارتباط نداشتنشان است. چون نمی توانند ارتباط کامل برقرار و خواسته هایشان را مطرح کنند جامعه هم نمی تواند آنها را درک کند. الآن برنامه صدا و سیما را تنها با این هدف شروع نکردیم که وقت تفریح و سرگرمی و فراغت این افراد را پر کرده باشیم. در کنار این کار، یک کار توانبخشی صورت می گیرد. یعنی از یک طرف دیدگاه جامعه نسبت به این گروه تغییر می کند؛ ما اکنون شاهد این تغییرات در جامعه هستیم و از زبان بچه های ناشنوا می شنویم که می گویند دیگر وقتی دو نفری با هم حرف می زنیم به ما به دیده تمسخر نگاه نمی کنند. الآن جامعه می داند که این افراد ناشنوا هستند و زبانشان به این نحو است.

از طرفی این کار برای خود بچه ها یک کار توانبخشی است و تمام بچه های ناشنوا تحت پوشش قرار می گیرند. سفری به خوزستان داشتم. در آنجا مادری سراسیمه پیش من آمد و گفت: می خواهم از شما تشکر کنم. گفتم: چطور مگر؟ گفت: یک روز قصد داشتم از منزل خارج شوم. برنامه «تصویر زندگی» شروع شد. بعد من بیرون رفتم و وقتی برگشتم، ناخودآگاه از دخترم پرسیدم که «اوشین تمام شد؟» و او گفت: بله و موضوع آن را برایم تعریف کرد. در حالی که همیشه من بودم که موضوع سریال را برای او تعریف می کردم.

بعضی از مادران هم می گفتند، بچه هایمان که این برنامه را می بینند حتی آشپزی هم می کنند.

* احتمالاً بچه های ناشنوا در این برنامه ها با لغاتی آشنا می شوند که قبلاً در دایره واژگان آنها نبود. همین طور است؟

- بزرگ ترین خدمتی که زبان اشاره به بچه های ناشنوا می کند، ایجاد درک مفاهیم است. یعنی کودک ناشنوا به معنای دقیق لغت پی می برد. مثلاً یکی از مواردی که یکی از بچه های ناشنوا به من گفت این بود که برای نخستین بار تو با حرکت لب گفتی چشمم افتاد ولی با اشاره گفتی دیدم و من تازه فهمیدم که چشمم افتاد، دیدن هم معنی می دهد. این بچه کلاس دوم راهنمایی است. الآن در جهان، دیگر درباره چگونگی روش ها صحبت نمی شود. بلکه این مسأله مطرح می شود که زبان اشاره برای ناشنوایان یک زبان مادرزادی است و جامعه شنوا باید جامعه ناشنوایان را به عنوان اقلیت زبانی بپذیرد و به این زبان احترام گذاشته شود.

* خانم آقامحمد، زبان اشاره در کشورهای مختلف متفاوت است؟

- از آنجا که اساس زبان اشاره بر دیدار است، به همین دلیل متفاوت است. مزیت زبان اشاره ما این است که از حروف کمتری استفاده شده ولی در نهایت می توانند با هم ارتباط برقرار کنند. هر کشوری زبان اشاره مخصوص به خودش را دارد. سازمان ملل هم به این قضیه اهمیت می دهد و اعتقادش به زبان اشاره مادرزادی است. اعتقاد ما هم بیشتر به زبان اشاره مادرزادی است و اشارات جدید را دسته دسته به این کلمات اشاره اضافه می کنیم تا ناشنوایان هم به مرور با آن لغات آشنا شوند.

* پس آنان حتی اگر از کشورهای مختلف باشند، راحت تر با هم ارتباط برقرار می کنند؟

ص: 292

- بله. همین طور است.

* حرف درباره کمبودها و مشکلات و برخوردها و ... زیاد است. در این باره هر صحبتی دارید بفرمایید؟

- آنچه که مسلم است این است که ناشنوایان در این جامعه زندگی می کنند و ما در قبال آنها مسئول هستیم.

در خانواده ای که دارای پنج فرزند است اگر یکی از آن فرزندان معلول باشد، تمام اعضای خانواده بسیج می شوند که به آن یک نفر کمک کنند و او را هم به حد بقیه برسانند یا به او بی اعتنایی می کنند؟ مسلماً به او کمک می کنند نه بی اعتنایی. آیا واقعاً در یک خانواده چنین دیدگاهی است که در جامعه چنین شود؟

الآن بینش جهانی هم این طور نیست. آنها برنامه ریزی هایی می کنند و امکاناتی تدارک می بینند که شاید روزی معلولی از آنها بهره بگیرد. حتی برای افرادی که مشکلات ذهنی دارند در جهان برنامه ریزی می شود. در حالی که بچه های ناشنوا مشکل خاصی ندارند.

* خانم آقامحمد، شما حتماً خاطرات خوبی هم دارید؟

- بله، فراوان. یکی از خاطرات خیلی خوبم این است که روز جهانی ناشنوایان بود و ما داشتیم برای نخستین بار در ایران یک برنامه را به طور مستقیم برای بچه های ناشنوا اجرا می کردیم. دوازده ظهر به ما گفتند که شما بیایید برنامه های امروز شبکه پنج را به صورت ارتباط کلی برای بچه های ناشنوا اجرا کنید. در همان روز از طرف معاونت توانبخشی جشنی گرفته بودیم و شما نمی دانید که چه هیجانی به وجود آمده بود. از طرفی خانواده ها و خود ناشنواها خیلی خوشحال بودند و از طرفی من هم دگرگون بودم. چون از دوازده ظهر تا دوازده شب، من گوش دادم و اشاره کردم ولی اصلاً احساس خستگی نمی کردم. چون فکر می کردم شاید هرگز چنین فرصتی برای بچه های ناشنوا پیش نیاید.

دوازده شب بود که دیگر خسته شده بودم و تمام عضلاتم گرفته بود. وقتی خداحافظی کردم فکر کردم که تصویر قطع شده. در حالی که این طور نبود، وقتی آقای تصویربردار گفت خسته نباشید. گفتم: به خدا خسته شدم و این حرف را با اشاره گفتم. دو روز بعد در جایی، با بچه ها بودم. متوجه شدم که بچه ها دایم به من می گویند خسته نباشید. دستتان درد نکند و من گفتم نه خسته نشدم. بعد یکی از آنها گفت: دروغ نگو من خودم دیدم. گفتم: تو کجا دیدی؟ گفت: من در شبکه پنج دیدم تو گفتی خیلی خسته شدم و من آنجا فهمیدم که آن موقع هنوز تصویرم پخش می شده و بچه ها این جمله را متوجه شده بودند.

ص: 293

منتی، من زندگی ام را به آنها اختصاص داده ام و از این که خدمتم را با عشق انجام می دهم، بسیار راضی ام.

* ممکن است علت این همه رضایت و علاقه مندی ارتباط مستقیم با مخاطبانتان و ابراز احساساتِ آنها به شما باشد؟

- شاید من نتیجه کارم را مستقیماً از طرف آنها دریافت می کنم. کافی است که یک روز برنامه ای که انتظارش را دارند به علتی پخش نشود، بلافاصله نامه می فرستند، مراجعه می کنند، حتی به خانه ام زنگ می زنند که چرا مرا در تلویزیون ندیده اند.

* شما در واقع کارمند بهزیستی هستید ولی برای تلویزیون هم کار می کنید؟

- بله. فعلاً هر روز از ساعت ده تا دوازده و نیم برای برنامه صبح زندگی شبکه دو به تلویزیون می روم. هفته ای دو روز بعدازظهرها هم به شبکه پنج می روم. بین این کارها سمینارهای مختلف، مأموریت های کاری به استان ها و برنامه های متفرقه هم پیش می آید.

* پس از تلویزیون هم حقوق می گیرید؟

- [می خندد] نه به صورت جدی. در همین بهزیستی، دیگران فیش حقوق ماهانه ام را برایم می آورند وگرنه من دنبالش نمی روم.

* ظاهراً در این دوره و زمانه سخت وضعتان خیلی خوب است؟

- خیلی هم خوب نیست ولی در بدترین شرایط خدمت را به اجرت دنیایی ترجیح می دهم. پول نقش اساسی در زندگی دارد و گذران آن شوخی بردار نیست ولی هیچ وقت برای پول کار نکرده ام و ترجیح می دهم با خداوند معامله کنم چون عقیده دارم هیچ چیز و هیچ قدم خیری در نظر او بی جواب نخواهد ماند.

* به گمانم مسئولان سازمان باید درباره امثال شما تجدید نظر کنند و برای ایجاد انگیزه و جذب متخصصان هم که شده دست و دل بازتر عمل کنند.

- [می خندد] امیدوارم کار و کاسبی ما را تخته نکنید.

* شما برنامه های تلویزیونی را همزمان ترجمه می کنید یا قبلاً آنها را می بینید؟

- همه آنها همزمان است که تجربه زیادی نیاز دارد.

* در سریال روزگار جوانی به راحتی صحبت های تُرکی برنامه را ترجمه کردید. شما تُرک هستید؟

ص: 295

- ای کاش بودم. تهرانی هستم ولی قسمت های تُرکی برنامه را قبلاً دیده و با کمک همکاران پخش برنامه ترجمه کرده بودم.

* محتوای طنزآمیز یا متأثرکننده یک برنامه تا چه حد شما را تحت تأثیر قرار می دهد، مثلاً اگر در برنامه ای گفته شود: «آقا، شما چرا این قدر چاقید؟» چه طور خود را کنترل می کنید؟

- کسی که نقش رابط را ایفا می کند در عین حال که خودش را فراموش می کند کارش را با عواطف و احساسات انسانی انجام می دهد. البته در یکی از قسمت های سریال روزگار جوانی به حدی خنده ام گرفته بود که نمی توانستم خودم را کنترل کنم.

* رابط با معلم ناشنوایان چه فرقی دارد؟

- بچه های ناشنوا به من می گویند: «تو گوش مایی». رابط باید فردی شنوا باشد. او پل ارتباطی بین ناشنوا و جامعه است. رابط آنچه را می شنود برای ناشنوا بازگو می کند ولی معلم در قالب خاص آموزش و پرورش تدریس می کند و زحمت بسیاری می کشد تا شاگرد ناشنوایش بتواند به سختی مثلاً بگوید «بابا»، اینها دو حرفه مجزا از هم هستند و هر کدام ویژگی و تخصص خاصی می طلبند.

* مردان هم می توانند کار شما را با همین کیفیت انجام دهند؟

- رابط بودن کار حساسی است. در کشورهای دیگر آقایان هم به این کار مشغولند ولی کاری است که صبر و حوصله زیادی می طلبد. حرکات دست و اشارات باید نرم و ظریف باشند. در غیر این صورت نمی توان ارتباط مطلوبی با ناشنوا برقرار کرد. حالا ممکن است مردان هم بتوانند این شرایط را رعایت کنند.

* درباره زبان اشاره برای ما توضیح بدهید. آیا زبان مخصوص ناشنوایان صرفاً شامل تعدادی اشاره های قراردادی است؟

- زبان اشاره به معنی واقعی یک زبان است. زبان ناشنوایان دو بخش عمده دارد: یکی اشارات مادرزادی و دیگر اشارات قراردادی. از الفبای زبان آموزشی ناشنوایان نیز استفاده می شود که بنیانگذار آن مرحوم باغچه بان بود.

* می توانید یک مثال بزنید؟

- ببینید، وقتی من با انگشتِ اشاره به پشت لبم می کشم، شما حدس می زنید به چه مفهومی اشاره می کنم؟

* به کلمه مرد.

ص: 296

- درست است. اساس این گونه اشارات کم و بیش به طور مادرزادی بین همه مردم و بچه های ناشنوا رایج است و می توان با کمی آموزش حتی با جوامع خارجی ارتباط برقرار کرد. حُسن زبانِ اشاره فارسی این است که به حروف وابسته نیست و هر کلمه به طور مستقل اشاره خاصی دارد.

* مثلاً شما سعدی یا فیثاغورث را چه طور ترجمه می کنید؟

- برای اسامی خاص نمی توان از زبان اشاره کمک گرفت. حتماً باید الفبای مخصوص آنها را بیان کرد. در الفبای آموزشی ناشنوایان برای هر حرف یک حرکت در نظر گرفته شده است. آموزش این زبان، علاوه بر تخصص، تمرین بسیار نیاز دارد. مثلاً برای اشاره کلماتی مثل دیالیز کار تخصصی نیاز است. در این موارد من جمله گوینده را سریع ترجمه و جمع وجور می کنم و پس از بیان الفبایی آن، با زبان اشاره توضیح مکملی می دهم. مثلاً می گویم ناراحتی کلیه است. در این صورت هم کار ترجمه انجام شده است و هم ذهن ناشنوا درک صحیحی از کلمه دیالیز پیدا می کند.

* خانم آقامحمد، شعر و شاعری هم در دنیای ناشنوایان جایی دارد؟

- به شکل بسیار ساده و روشن وجود دارد. ما از مفاهیم سخت و کلمات انتزاعی و شاعرانه کمتر استفاده می کنیم.

* پس بیان ادبی برای ناشنوا معنای واقعی اش را ندارد، مثلاً شما مجبورید به جای بیان جمله «چشم هایش را برای همیشه بر هم نهاد» بگویید:

«مُرد»

- کاملاً درست است. این یکی از مشکلات بچه های ناشنوا است.

* کلمات مترادف چه طور؟ اگر در یک متنِ توضیحی کلمات جنت، رضوان و بهشت با هم استفاده شده باشند، چه می کنید؟

- این کلمات اشاره ای مشابه ولی الفبایی متفاوت دارند. اگر بخواهم از هر سه کلمه استفاده کنم، هر کدام را با الفبای خودش بیان می کنم و موقع تکرارِ آن کلمات اشاره اش را استفاده می کنم و ناشنوا آن را می فهمد. البته در زبان فارسی بعضی از کلمات نوشته و ادای یکسانی دارند که در زبان اشاره از هم متمایز می شوند، مثل سیب خوردن و زمین خوردن که با هم متفاوت اند.

* برداشت من این است که شما از بیان کلمات و جملات عارفانه یا ثقیل پرهیز می کنید و می کوشید با حذفِ معقولِ مترادف ها و تعابیر مشابه، مفاهیم ساده و صریحی را به ذهن ناشنوا منتقل کنید.

ص: 297

- بله، استفاده از کلمات صریح و ساده مهم است. از نظر کارشناسی، حتی طولانی بودن جمله باعث می شود مطلب اولیه در ذهن ناشنوا گم شود. در یک جمله می توان گفت که ما نباید هر چه را می شنویم عیناً برای ناشنوا ترجمه کنیم. جملات باید تغییر کنند و بعد ترجمه شوند.

* اصلاً کلمه ای هست که نتوانید آن را ترجمه کنید؟

- اگر نتوانم با اشاره بگویم، حتماً با حروف الفبا توضیح می دهم.

* شیرینی لهجه یا طنز نهفته در برنامه یا یک سخنرانانی را چه طور منتقل می کنید؟

- در چنین مواقعی مثل همان مورد شعر و شاعری دستمان بسته است ولی من سعی می کنم لحن گوینده را با حالت چهره، تغییر در اشاره و حرکات بدن نشان بدهم، مثل لوطی مسلکیِ رفتار عباس آقا پدر جیران یا جدیت کلام پدرِ هانیکو. ولی ظرافت یا زیبایی لهجه را دقیقاً نمی توان منتقل کرد.

* چند نفر با توانایی شما در ایران هستند؟

- تعداد ما از شمار انگشتان یک دست هم کمتر است.

* مثل شما شدن چه قدر استعداد یا حافظه می خواهد.

- [با تواضع] به قول سهراب سپهری خرده هوشی، سر سوزن ذوقی. از من بپرسید، خرده هوشی و به اندازه صدها سر سوزن عشق و علاقه.

* کار شما از نظر جسمی اذیتتان نمی کند؟

- مواقعی که سمینار داریم یا به دلیلی مجبورم برای مدت طولانی به کار اشاره و ترجمه بپردازم، خیلی خسته می شوم چون لب ها و دست ها دائم در حال حرکت هستند و ذهن برای یافتن واژه مناسب کنکاش می کند. در این مواقع بند انگشت ها و مچ دست ها دردناک می شوند.

* این کار با استاندارد های بین المللی چه قدر فاصله دارد؟

- منظورتان چیست؟

* مثلاً طبق استانداردهای سازمان ملل مترجمانِ همزمان در دنیا کمتر از یک ساعت در روز ترجمه می کنند چون متخصصان معتقدند که آنها از نظر جسمی و روحی آسیب می بینند و مغزشان ممکن است بعد از مدتی کارآیی لازم را نداشته باشد. به همین دلیل هم حقوق بالایی دارند. در حالی که در کشور ما این کار با رکورد چند ساعته و گاهی صبح تا شب استاندارد تلقی می شود. آیا بروز عوارضی مثل دست درد از نبود استاندارد در کار شما ناشی نمی شود؟

ص: 298

- شاید این مسائل در مورد ما هم صدق کند. چندی پیش در مطلبی که از فدراسیون جهانی ناشنوایان به دستم رسید خواندم که رابطان به مرورِ زمان دچار مشکلات استخوانی در ناحیه مچ، گردن و کتف می شوند. این فدراسیون حقوق بیشتری برای رابطان تقاضا کرده است.

* راستی تا به حال به فکر ارائه پیشنهاد برای ساخت برنامه ای مستقل یا فیلمی درباره زندگی واقعی ناشنوایان افتاده اید؟

- همیشه از هر پیشنهادی استقبال کرده ایم ولی تا آنجا که اطلاع دارم در هیچ کشوری برنامه مستقلی برای ناشنوایان تهیه نمی شود. دیدگاه جهانی این است که ناشنوایان باید از همان برنامه ای که همه مردم استفاده می کنند، با تغییراتی مانند وجود رابط یا زیرنویس بهره ببرند. البته طرحی را برای ریاست محترم جمهور و سرپرست صدا و سیما فرستاده ایم که مربوط به نهادینه کردن برنامه ناشنوایان در سیمای جمهوری اسلامی است، یعنی سیما خود را مکلف بداند که بخشی از برنامه هایش را برای بهره مند شدن ناشنوایان کشورمان به آنها اختصاص بدهد، همان طور که در تمام جهان انجام می شود.

* فکر می کنید آنها تا چه حد اجرای طرح را ضروری بدانند؟

- در ضرورت آن حرفی نیست، چرا که در تمام کشورهای دنیا به این مسئله مهم توجه شده و در کشور ما نیز از دوم تا هشتم مهرماه هفته جهانی ناشنوایان نام گذاری شده است. با کمی انصاف می بینیم که بچه های ناشنوا نه از رادیو، نه از سینما، نه از تئاتر و نه از ضبط صوت، از هیچ چیز نمی توانند استفاده کنند. بنابراین برنامه های سیما اهمیت خاصی برای آنها دارد. اجرای این طرح دنیای سکوتِ آنها را پر از سر و صدا می کند و همان طور که قبلاً هم گفته ام یک امر توانبخشی نیز در این ارتباط انجام می شود. نهادینه شدن برنامه ناشنوایان در تلویزیون انتظار ماست.

* می دانید اسم باغچه بان یا جبار عسگرزاده در فرهنگ معین نیست؟

- واقعاً حیف است. ما هنوز قدرِ خیلی چیزها را نمی دانیم.

* پخش برنامه های سیما برای ناشنوایان چه قدر طرفدار دارد؟

- اگر ناشنوایان هم مثل آدم های شنوا می توانستند حرف بزنند و نظرهایشان را منعکس کنند، متوجه می شدید که چه تحولی در دنیای آنها به وجود آمده ولی آنها نمی توانند خودشان تلفن بزنند و احساسشان را بیان کنند.

* خانم آقامحمد، آمار دقیقی از تعداد ناشنوایان در ایران وجود دارد؟

- آمارِ نسبی رقمی افزون بر 850 هزار نفر را نشان می دهد. متأسفانه در بسیاری از روستاها و حتی شهرها مردم فکر می کنند داشتن فرزند ناشنوا عیب و گناه است و آن را پنهان می کنند. مسائل دیگری

ص: 299

هم ممکن است در کار آمار مؤثر باشد. متأسفانه تا به حال برای آمارگیری اقدام جدی نشده است. به همین دلیل آمار دقیق نیست.

* دلایل ابتلا به ناشنوایی چیست؟

- اکثراً مادرزادی است و گاهی در ازدواج های فامیلی ریشه دارد. گاهی هم بر اثر بیماری، حوادث و سوانح به وجود می آید.

* آیا امکان دارد بیماری ناشنوایی از یک گوش به گوش دیگر سرایت کند؟

- سرایت نمی کند ولی ممکن است گوش به علت عفونت صدمه ببیند و شنوایی آن را از بین برود و در این زمان با رعایت نکردن بهداشت عفونت از یک گوش به گوش دیگر منتقل شود.

* استفاده از یک گوش به گوش دیگر فشار نمی آورد؟

- مشکلی ایجاد نمی کند ولی استفاده از یک گوش به آموزش و تمرین نیاز دارد.

* شما فکر می کنید ناشنوایی مشکل تر است یا معلولیت های دیگر؟

- به نظر من ناشنوایی از همه سخت تر است.

* حتی از نابینایی؟

- درست است که نابینا مشکل دیدن و حرکت کردن دارد ولی او می تواند خواسته اش را بیان کند. نابینا نیازمند امکانات و فضای لازم برای زندگی است اما ناشنوا با مشکلات دیگری دست به گریبان است. مثل مشکل عدم ارتباط. مثلاً وقتی شما از من سؤالی می کنید، من برای چند لحظه در مغزم با کلمات کلنجار می روم تا جواب مناسب را پیدا کنم. کودک ناشنوا برای ارتباط با نزدیک ترین کسان خود باید آموزش ببیند تا وقتی با او حرف می زنیم درک کند. حال اگر این اقدام به موقع انجام نشود و او مفاهیمی از کلمات در ذهن نداشته باشد، نمی تواند با دنیای اطراف خود ارتباط برقرار کند. بچه شنوا در کودکی گریه و قان و قون می کند و سپس حرف زدن می آموزد اما کودک ناشنوا به جای اینها جیغ و فریاد زدن را تجربه می کند و پدر و مادر عصبانی می شوند که چرا بچه شان جیغ می کشد. بچه ناشنوا اگر چیزی دریافت نکند، نمی تواند هیچ چیز بیان کند و اگر ذخایری از لغات در ذهن نداشته باشد نمی تواند صحبت کند. به همین دلیل بسیاری از آنها در خردسالی مورد غضب واقع می شوند. حال اگر خانواده ای تعصب را کنار بگذارد و هر چه زودتر با انتخاب روش های توانبخشی مناسب امکان آماده سازی فرزند ناشنوایش برای حضور در جامعه را فراهم کند، او می تواند زندگی مستقلی داشته باشد.

ص: 300

* دنیای ناشنوایان را چه طور توصیف می کنید؟

- آیینه ای است که فقط صفا، صداقت و پاکی در آن دیده می شود، هیچ حقه ای در آن نیست و هر چه را که رو به رویش است منعکس می کند.

* یک خاطره قشنگ برای ما تعریف می کنید؟

- زندگی من همه اش خاطره است. تماس تلفنی، ملاقات حضوری، کارت تشکر و قدردانی و عکس العمل های آنها همیشه حال مرا متحول می کند، ولی یک بار دختری ناشنوا کارتی برایم فرستاده بود که جمله تکان دهنده ای رویش نوشته بود. جمله این بود: «در میان جمع بودن ولی تنها نشستن. می دانی ما را به حساب آوردن یعنی چه؟ ...» آن قدر این جملات مرا منقلب کرد که هر بار به یاد آنها می افتم بغض گلویم را می فشارد.

ساعت نزدیک ده صبح است و خانم آقامحمد باید به تلویزیون برود. سؤالاتم تمام نشده. مرا دعوت می کند که همراه او بروم. از اتاقش که بیرون می آییم، تا به واحد حمل و نقل برسیم، با همه سلام و علیک می کند. هر که را می بینم نیمچه تعظیمی می کند و راه می دهد. در بزرگراه مدرّس، تحت تأثیر طبیعت سبز، شروع می کند به تعریف و برای لحظه ای گفت وگو را فراموش می کند.

* غیر از مسائل ناشنوایان و طبیعت چه چیز دیگری روی شما تأثیر عمیق خوب یا بد می گذارد؟ مثلاً سیاست چه قدر در زندگی و روحیات شما تأثیر می گذارد؟

- دوست دارم مملکتی آباد و آزاد داشته باشیم و هیچ کس در سختی و ناراحتی به سر نبرد.

* مثلاً یک روز صبح که از خانه بیرون می آیید و می شنوید روزنامه سلام توقیف شد. هیچ شادی یا اندوهی به شما دست می دهد؟

- به هر حال زندگی من یا یک ناشنوا از جامعه جدا نیست. قطعاً تأثیر می گذارد ولی من طبیعت را به سیاست ترجیح می دهم.

* از خانواده تان برای ما تعریف کنید.

- دو دختر دارم و یک پسر. [با خنده] اگر بیشتر توضیح بدهم سن و سالم معلوم می شود.

* همسرتان؟

- او افسر نیروی هوایی است ولی خلق و خوی نظامی ندارد و خیلی نرم خوست.

* با توجه به کار فشرده و پر مسئولیت شما رابطه تان با همسر و بچه ها چه طور است؟

ص: 301

- خیلی دوستانه و خوب. من یک بار به خاطر بچه ها و زندگی ام کار را رها کردم و پس از چند سال دوباره ادامه دادم. آن زمان هم کار می کردم و هم درس می خواندم. بچه ها کوچک تر بودند و همسرم در منطقه جنگی بود. کار را رها کردم چون بچه ها بیشتر به من احتیاج داشتند. بعدها که دوباره کار کردن را از سر گرفتم. همه شان بسیج شدند تا من بتوانم سال های از دست رفته را جبران کنم.

* کارهای خانه را چه کسی انجام می دهد؟

- همه با هم. البته من به دلیل رعایت بهداشت و کیفیت بسیاری از کارهای وقت گیر را خودم انجام می دهم، مثل خُرد کردن سبزی، درست کردن ترشی و مربا و بقیه امور آشپزخانه اعم از زمستانی و تابستانی. کلاً پویا بودن را دوست دارم. اگر بخواهند مرا تنبیه کنند باید بگویند یک جا بنشین و حرکت نکن.

* هیچ وقت در خانه یا بیرون از آن مشکلی به دلیل زن بودن برایتان به وجود آمده؟

- بله ولی همیشه مشکلات را حل کرده ام. وقفه کاری من به دلیل مشکلات زندگی و به دلیل مادر بودن و زن بودن پیش آمد. من معتقدم اگر خانم ها در جامعه فعالیت داشته باشند، هم بسیار بهتر می توانند همسرانشان را درک کنند و مشکلات کاری و اجتماعی او را بفهمند و هم می توانند مادر بهتری برای بچه هایشان باشند و با مشکلات برخورد منطقی تری داشته باشند.

در محل کار هم مشکل خاصی ندارم. مسئولان بهزیستی دست مرا در کارم باز گذاشته اند و صمیمانه مرا حمایت می کنند چون این اقدام یکی از اهداف مهم حوزه معاونتِ توانبخشی بهزیستی است. بنابراین من بدون استرس و نگرانی و با علاقه کار می کنم.

مشکل من در واقع مشکل ناشنوایان است. دلمان می خواهد تلویزیون با تثبیت برنامه ناشنوایان کمک کند تا بتوانیم توانایی آنها را بالا ببریم و هیجان و زندگی را جایگزین سکون و سکوت آنها کنیم. تلاش ما هم این است که بتوانیم در مدت کوتاهی تعدادی رابط آموزش دهیم و کارشناسان بیشتری تربیت کنیم.

به سربالایی جام جم رسیده ایم. خانم آقامحمد یک جفت ساق مشکلی از کیفش در می آورد و از مچ دست تا آرنجش را با آن می پوشاند و آستین مانتویش را روی آن می اندازد و از من جدا می شود... .

ص: 302

* جایگاه باغچه بان در آموزش و پرورش ایران چیست؟

- نام مرحوم باغچه بان در تاریخ تعلیم و تربیت ایران و جهان تا ابد زنده خواهد ماند و تمام ناشنوایان جهان به یاد مرحوم باغچه بان این سرود را می خوانند.

سلام ای مرد

سلام ای زنده جاوید

سلام ای فاتح جنگ میان بود و نابودی

سلام ای آشنا به نامرادی ها

سلام ای هم زبان بی زبانان پریشان روز

تو دانستی که ...

نشنیدن غم انگیز است

که ...

ناگفتن توان فرساست

تو دانستی...

به دنیای سکوت و وهم

به رنج بی زبانی خو گرفتن سخت محنت زاست

و با دست محبت

گونه هر کودک کرد را

زرنگ یک امید گرم

نقش سرخگون دادی

تو تا پایان دنیا زنده خواهی ماند

و روحت در تکاپوی حیات جاودان

پیروز خواهد شد.

به هر حال سبک جدید و مدرن باغچه بان نه تنها در ایران اهمیت دارد بلکه در جهان هم مؤثر بوده و او را به عنوان صاحب یک مکتب تربیتی برای کودکان می شناسند.

ص: 305

* اکثر خانواده های ناشنوایان، با پدیده ناشنوایی مشکل دارند و نمی دانند که با وجود این مشکل به کجا مراجعه کنند، آیا این اطلاع رسانی جزو برنامه های سیما هست؟

جعفری نیا: خوشبختانه در حال حاضر، سیما واقعاً بینش خوبی نسبت به این قضیه دارد. حتی در برنامه به خانه برمی گردیم، تقریباً به مدت یک ماه است که هر دو هفته یک بار دکتر کمالی به همراه رابط ناشنوایان آقامحمد به منظور اطلاع رسانی پیرامون این موضوع صحبت می کند.

* این برنامه ها چه تأثیری در خانواده های ناشنوایان و بر روی خود ناشنوایان داشته است؟

آقامحمد: تنش در خانواده ها کم شده، بچه ها اعتماد به نفس پیدا کرده اند. حتی این برنامه ها به نوعی به ناشنوایان توانبخشی می کند و جامعه هم با این پدیده بیشتر آشنا شده است.

* چرا سعی نمی کنید برای ناشنوایان، برنامه های مخصوصی با حضور خودشان بسازید؟

جعفری نیا: الآن در دنیا اصلاً چنین بینشی وجود ندارد و عقیده دارند که بچه ها همه با هم آموزش ببینند و در کنار هم باشند، چرا که به هر حال در اجتماع همه در کنار هم خواهند بود.

* شما به عنوان رابط، فکر نمی کنید که اگر پیش از پخش سریال، هماهنگی های لازم با شما انجام می شد و می توانستید به جای ترجمه همزمان، پیش از پخش، سریال را ترجمه کنید، در ارائه آن موفق تر بودید؟

- به جهت این که سال هاست ترجمه همزمان انجام می دهیم، هیچ مشکلی با آن نداریم. ضمن این که، این موضوع امکان ارتباط را بدون تخصیص هزینه خاصی و بدون این که وقت گیر باشد، برقرار می کند.

* با در نظر گرفتن این که خود زبان اشاره هم نیاز به آموزش دارد، چطور آن دسته از ناشنوایانی که چنین آموزشی را دریافت نکرده اند، می توانند از این رابطه برخوردار شوند؟

آقامحمد: روشی که ما داریم، روش ارتباط کلی است که به دلیل مادرزادی بودنش نیازی به آموزش ندارد. بعضی ها معتقدند که باید ناشنوا را به لب خوانی عادت داد. و بعضی دیگر می گویند که باید از روش باغچه بان استفاده کرد. ولی در روشی که ما الآن از آن استفاده می کنیم. فقط برای این که مطالب کاملاً منتقل شوند، از تمام این روش ها استفاده می شود.

* به نظر می رسد که در ترجمه، بعضی از لغات دشوار، با کلمات آسان تری بیان می شوند، علت چیست؟

آقامحمد: به طور کلی هر چه ذخایر لغوی ما کمتر باشند. کمتر با لغات بازی می کنیم. یعنی خیلی ساده تر ارتباط برقرار می کنیم. با در نظر گرفتن این که حجم ذخیره لغوی ناشنوایان به هر حال

ص: 307

خیلی کمتر از سایر افراد است و درک لغت های مفهومی برای آنها دشوار است، ما سعی می کنیم از لغات ساده تری برای بیان مفاهیم استفاده کنیم.

* خانم آقامحمد! با در نظر گرفتن این که شما خودتان شنوا هستید، چرا صحبت کردن با ناشنوایان را انتخاب کرده اید؟

آقامحمد: البته من نه خودم ناشنوا هستم و نه در میان نزدیکانم کسی با این مشخصات وجود دارد، ولی به هر حال همیشه دوست داشتم خدمتی بکنم و خداوند هم مرا در این مسیر قرار داد، به این صورت که من رشته شنوایی سنجی خوانده ام و از سال 53 به بعد هم با افراد ناشنوا به عنوان شنوایی سنج در ارتباط بوده ام.

گفتنی است در حال حاضر برنامه هایی برای ناشنوایان در نظر گرفته شده که زمان این برنامه ها به شرح زیر است:

شبکه خبر:

هر روز بخش خبری ساعت 18 و اخبار سیاسی و ورزشی.

هر روز گزارش علمی ساعت 18:15

شبکه 2:

هر روز مجموعه برنامه «تصویر زندگی» ساعت 11 (به همراه رابط)

ماهی یک فیلم سینمایی

پنجشنبه های هر ماه، برنامه کودک

شبکه 5:

هفته ای یک سریال ایرانی، یک سریال خارجی

ماهی یک فیلم سینمایی

یک سری برنامه های کارشناسی که در آنها مصاحبه هایی با مسئولان بهزیستی انجام می شود.

همچنین در پی هماهنگی عمومی یک سری از برنامه ها نیز در شبکه های مختلف، با زیرنویس پخش می شوند که این زیرنویس، زیرنویس عام است که هنوز با توجه به نیاز و توانایی های ناشنوایان، تخصصی نشده است.

ص: 308

فکر می کنم کسانی که با معلولان در ارتباط هستند، کمتر دچار این «عادت» می شوند که نعمت های زندگی را از یاد ببرند.

مثلاً حالا ما قدر «شنیدن» را بیشتر از هر کسی می دانیم، چون مدام یا انسان هایی سروکار داریم که هیچ درک و تصوری از شنیدن ندارند. آنها از لذت شنیدن صدای باران، رودخانه، طبیعت و ... محرومند.

اما ما که از این نعمت بهره مندیم، اصلاً استفاده نمی کنیم. بیشتر روزهایمان، در غفلت می گذرد. بهار می آید و می رود ما لذت نبرده ایم. بهارهای دیگر هم سپری می شود و ما همچنان درگیری های خودمان را تجربه می کنیم.

* فکر می کنید بهترین راه برای برقراری ارتباط با ناشنوایان چه راهی است؟

- ببینید، مهم ترین مشکل این است که چون بچه های ناشنوا مطالب را مستقیماً دریافت نمی کنند، همیشه «مردد» می مانند. بهترین کار، همدردی و صبوری با آنهاست، و گوش دادن به حرف هایشان. لازم نیست که برای برقراری ارتباط با ناشنوایان، حتماً زبان اشاره بلد باشیم، فقط کافی است که با شکیبایی، به حرف آنها گوش دهیم، آرام باشیم، عجله نکنیم و با آنها همدردی داشته باشیم. ناشنواها این خصلت را دارند که محبت را خیلی زود می گیرند؛ هر چند که بسیار زود رنج اند.

بچه های ناشنوا درک عمیقی از محبت دارند. در قبال محبت، قدرشناسی زیادی دارند. گفتم که در عین حال، زود رنج هم هستند و با کوچکترین حرکتی، شاید خیلی ناراحت شوند. برای همین است که در ارتباط با آنها، باید خیلی ظریف و حساب شده رفتار کرد.

متأسفانه مشکل بچه های ناشنوا از درون خانواده ها شروع می شود. بیشتر خانواده ها خیلی دیر متوجه ناشنوایی کودک خود می شوند و به همین دلیل، دیرتر با او ارتباط برقرار می کنند: چرا که عکس العمل کودک ناشنوا نسبت به محرک های محیطی خیلی کم است و شکاف میان او و اطرافیان از همین جا آغاز می شود. اگر خانواده ها زودتر متوجه ناشنوایی فرزند خود شوند و مراقبت های لازم را زود شروع کنند، در واقع جلوی خیلی از مشکلات را می گیرند.

* خانم آقامحمد! حالا مردم با چهره شما که در گوشه بعضی برنامه های تلویزیونی می آید، آشنا هستند. درباره این کاری که در تلویزیون انجام شده بگویید.

- ما از این کاری که در تلویزیون می کنیم، اهداف زیادی داریم. هدف فقط این نیست که اوقات فراغت ناشنوایان را پر کرده باشیم، بلکه هم برای جامعه و هم برای خود ناشنوایان پیام داریم. می دانید که زبان گفتاری با زبان نوشتاری خیلی متفاوت است. چون بچه های ناشنوا به زبان نوشتاری بیشتر آشنا هستند، تلاش ما این است که آنها را با زبان گفتاری آشناتر کنیم. بسیاری از آنها با ضرب المثل ها و تمثیل ها آشنایی زیادی ندارند و ما در تلویزیون، روی این نقاط ضعف کار می کنیم. از طرف دیگر، خواستیم مقاومت مردم را هم در برابر حقوق ناشنوایان بشکنیم و در جامعه جا بیندازیم که ناشنواها هم حقی دارند.

ص: 310

اوایل که این کار را در تلویزیون شروع کردیم، خیلی مشکل داشتیم. مردم این کار را نمی پذیرفتند و مدام می گفتند چرا زبان اشاره کنار تصویر وجود دارد؟ شاید به این دلیل که حس می کردند کادر، مزاحمشان است و حواسشان را پرت می کند؛ یا شاید به این دلیل که حق و حقوقی برای افراد ناشنوا قائل نبودند.

الآن دختر مرحوم جبار باغچه بان در ایران است. او از دیدن برنامه های تلویزیون که زبان اشاره هم در کنارش هست، به وجد آمده بود و می گفت این اقدام خیلی بزرگی است، در بسیاری از جاها، طول می کشد تا این کارها برای ناشنوایان و مردم جا بیفتد. کلاً من فکر می کنم موفقیت برنامه های توانبخشی در هر جامعه ای، به سطح آگاهی مردم آن جامعه بستگی زیادی دارد.

حرف آخرم این است که مردم ما، با توجه به اخلاق و فرهنگ و قوانین دینی شان، در ارتباط با معلولان خیلی ظریف تر باشند و «باوفاتر» رفتار کنند.

ص: 311

- انگشت یعنی معجزه یعنی اعجاب. این ده انگشت با هر حرکت و جهت معنای خاصی را القا می کند. ببینید، کلمات وسیع هستند اما همین ده انگشت می توانند آنها را بیان کنند همان طور که صدا از راه شنیدن معنی می باید اشاره نیز از راه دیدن معنا می شود. مثلاً «خیال می کنی»؟ مثل زمین و درخت و آسمان نیست که به راحتی قابل دیدن باشد اما بچه های ناشنوا به زیبایی اشاره آن را انجام می دهند. بعضی از کلمات را آنها خود به خود و به طور طبیعی با انگشت می سازند و مفهوم آن را منتقل می کنند.

* یعنی خودشان در ذهن این کلمات را سر هم می کنند و جمله می سازند؟

- اصولاً کمیته پژوهشی وجود دارد که کارشناسان ناشنوا و شنوا یکسری لغات را به وجود آوردند و برای درک و فهم کلمه و کامل شدن زبان ناشنوا با مشورت و تطابق علمی در روند اشارات. اشاره قراردادی می گذارند. البته الفبای دستی و حروف باغچه بان هم هست و مجموعه اینها می شود زبان اشاره فارسی. زبانی منطق بر زبان فارسی. به لحاظ اینکه ناشنوایان باید در جامعه حضور پیدا کنند باید کاربرد کلمات را درک کنند و به زبان مسلط شوند تا بتوانند ارتباط صحیح را منتقل کنند. مثل عبارات «از درخت افتادن» یا «چشم بر چیزی افتادن»! اینجا «فعل» افتادن معنای متفاوتی دارد که از طریق اشاره این تفاوت درک می شود.

* زبان اشاره فقط مخصوص ناشنوایان است؟ یا جای دیگری هم کاربرد دارد؟

- آدمی از لحظه تولد با حرکات دست سخن می گوید رفته رفته دست با کلام عوض می شود اما ناشنوا روند حرکات دست را هم تکمیل می کند. بزرگترها نیز خیلی اوقات با اشاره صحبت می کنند. گاهی از دور با دست «بیا و ببین و بایست» را نشان می دهند. اصلاً کدام سخنران است که برای القای بیشتر گفته ها از اشاره کمک نگیرد؟

* آیا «اشاره» تنها برای بیان مفاهیم و درک آنها و ارتباط با مخاطب کافی است؟

- می دانید، مهمترین مسئله ایجاد ارتباط است حالا چه آرام سخن بگوییم یا اشاره کنیم یا حتی بنویسیم. همراهی مهم است. اما به یاد داشته باشیم که دنیا به دهکده جهانی تبدیل شده است. اینجا دیگر نمی توانیم کدخدای ناشنوا یا شنوا داشته باشیم! باید با کلام و بی کلام دست همدیگر را بگیریم و جلو برویم.

* از وضعیت معلولان در خارج از کشور اطلاعی دارید؟ اینکه چه امکاناتی دارند و چه توانمندی هایی.

- این بحث جدی و مفصلی است! آنها شرایط ویژه برای این افراد قایلند. مثلاً در خیابان ها چراغ های راهنمایی گویا دارند تا فرد معلول با استقلال فردی از خیابان عبور کند. حتی یک نابینا! اما اینجا چطور. روبروی بهزیستی یعنی پارک شهر برای جلوگیری از ورود افراد موتور سوار متخلف انواع و

ص: 313

اقسام میله ها را کنار هم می گذارند و راه را می بندند تا خلاف کار عبور نکند. حالا فرد معلول که از ویلچر استفاده می کند زن حامله یا بچه ای که در کالسکه است باید چقدر دور پارک بگردد تا در دیگری پیدا کند یا نکند بماند!

* گاهی که شما را در تلویزیون می بینم و یا همکاران شما را، این سؤال ایجاد می شود که چقدر ضرورت دارد شما را با این همه حرکت و اشاره ببینیم!

- در دنیا همه حق زندگی دارند. اصلاً اگر در هر خانواده ای یک نفر مشکل داشته باشند بقیه به او کمک نمی کنند؟ چرا همه خود را موظف به کمک به او می دانند؟ ما هم به همان دلایل موظف هستیم!

* منتسکیو می گوید: سکوت هزاران معنی در بر دارد که از گفتن برنمی آید. به نظر شما ناشنوایان چگونه سکوت می کنند.

- با غوغای درون! روشن تر از خاموشی چراغی ندیدم و سخنی به از بی سخنی نشنیدم تا ساکن سرای سکوت شدم.

ص: 314

تربیت رابط وجود ندارد. از این رو به اندازه کافی رابط نداریم. اما برای رفع مشکلات در تلویزیون هر هفته جلساتی را برگزار و مسائل و مشکلات را در این جلسات بررسی می کنیم. از جمله راه های جذب رابط را بررسی می کنیم.

* تاریخچه شروع استفاده از رابط در تلویزیون و تحولات در این زمینه را بیان کنید؟

- پیشینه استفاده از رابط ناشنوایان در برنامه های تلویزیونی ایران برای نخستین بار در مهرماه سال 1377، در شبکه تهران و در زمان مدیریت آقای بهروز مفید تحقق یافت؛ البته پیش از این نیز مسئولان توانبخشی سازمان بهزیستی سعی کرده بودند سازمان صدا و سیما را به استفاده از رابط ناشنوایان متقاعد کنند، اما موفق به این کار نشده بودند.

انتصاب یکی از مدیران سازمان صدا و سیما (آقای جعفری نیا) در سمت مدیرکل حوزه توانبخشی و نفوذی که ایشان در صدا و سیما داشتند، سرانجام باعث شد که در روز ناشنوایان در سال 77 شبکه تهران برای نخستین بار از رابط ناشنوایان در برنامه هایش استفاده کند.

در آن روز تنها قرار بود استفاده از رابط به اعلام برنامه ها محدود شود؛ اما مدیر شبکه تهران با دیدن این برنامه تصمیم گرفتند که در آن روز تمامی برنامه ها با حضور رابط ناشنوایان به روی آنتن برود.

اگر این روز به نام روز استفاده از رابط در تلویزیون در ایران نام گذاری گردد و در تقویم و تاریخ ثبت شود، مناسب است.

* چه خاطره ای از آن روز تاریخی دارید؟

- در مهرماه سال 77 که همانند امروز با روز ناشنوایان مصادف بود، من 12 ساعت تمام به عنوان رابط ناشنوایان مقابل دوربین رفتم که هنوز هم برای خودم غیر قابل تصور است. اما شوق و شوری که داشتم، موجب شد خستگی احساس نکنم.

در حال حاضر اکثر شبکه های تلویزیونی دنیا برای برخی بخش های خبری از رابط ناشنوایان استفاده می کنند، البته کشور ایران در بین کشورهای همسایه در این زمینه پیشتاز است؛ البته در سطح آسیا ژاپن بسیار از ما جلوتر است.

* استفاده از رابط در چه زمینه هایی انجام شدنی است؟

- اخبار روزانه، تبلیغات و دیگر برنامه های تصویری را می توان با آوردن رابط در گوشه صفحه تلویزیون برای ناشنوایان سودمند و قابل استفاده نمود.

یک نکته مهم اینکه ایران نخستین کشور در سطح جهان بوده که برای سریال ها نیز از رابط ناشنوایان استفاده کرده است. این اتفاق برای نخستین بار با سریال «روزگار جوانی» در شبکه تهران به تحقق پیوست.

* آیا رابط در برنامه کودک و برای کودکان ناشنوا هم اجرا شده است؟

ص: 316

- استفاده از رابط ناشنوایان در برنامه های کودک، وجود ندارد. البته مدتی این کار در شبکه اول انجام شد، اما برخوردهای سلیقه ای باعث شد به ثمر نرسد.

اگر اراده و همتی باشد این اقدام را می توان اجرایی کرد. چون بسیار لازم و ضروری است و کودکان از سنین نخست مدرسه اگر از طریق تلویزیون، با اشارات آشنا شوند، خوب است

* وضعیت زیرنویس در تلویزیون ایران چطور است؟

- غیر از استفاده از رابط ناشنوایان، استفاده از زیرنویس را هم برای برخی برنامه ها ضروری است؛ ولی تا کنون در تلویزیون ما تحقق نیافته است.

اما استفاده از زیرنویس مخصوص ناشنوایان به انجام کارهای کارشناسی منوط است. در عین حال اولویت استفاده از رابط ناشنوایان است؛ چرا که برای هر قشر و گروه سنی قابل استفاده است. حالات مختلف چهره رابط ناشنوایان باعث ارتباط رو در رو می شود و مفاهیم نیز از این طریق برای ناشنوا قابل درک تر است.

* با تشکر از حضور شما در این مصاحبه.

ص: 317

* برنامه سازی برای ناشنوایان تا چه حد به افزایش اعتماد به نفس و به دنبال آن دانش افزایی این قشر کمک کرده است؟

- خوشبختانه این نوع برنامه ها، جدا از تأثیرات مثبتی که برای ناشنوایان داشته است، سبب بالا رفتن سطح آگاهی مردم جامعه شده و آنها دیگر به ناشنوایان به عنوان عضوی جدا از خودشان نگاه نمی کنند. از سویی با برنامه سازی برای ناشنوایان، حضور در جامعه برایشان عادی شده، چون آنها دیدند مثلاً خبری که برای مردم عادی خوانده می شود برای آنها هم توسط یک رابط قرائت می شود. به هر حال اگر محدودیت را از مقابل ناشنوا برداریم، او هم می تواند مانند یک فرد عادی در جامعه پیشرفت کند.

* نکته جالب در مورد خبر ناشنوایان این است که شما سعی می کنید سه نوع خبرخوانی - یعنی زیرنویس، صدای گوینده و زبان اشاره - را همزمان به مخاطب ارائه دهید. چه شد تصمیم گرفتید از هر سه روش بهره ببرید؟

- ما نمی خواستیم در بخش خبر ناشنوایان مخاطب را مجاب کنیم تنها به یک شکل از خبر ما بهره ببرد، بلکه می خواستیم با هر درجه از شنوایی بتواند این برنامه را ببیند. مثلاً اگر چندان به زبان اشاره مسلط نیست و خواندنش خوب است، از زیرنویس بهره ببرد یا اگر کم شنواست و به کمک سمعک تا حدودی می شنود، خبر را از طریق صدای گوینده بشنود. ما سعی می کنیم به شکل کاملاً موازی سه شکل از خبرخوانی را به مخاطب ناشنوا ارائه دهیم.

* رابط برای مخاطبان ناشنوا برای اولین بار در دنیا در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران انجام شد، اما متأسفانه قدر آن به اندازه ای که باید دانسته نشد و برخی به شکل سلیقه ای با آن رفتار کردند. میان این روش ها، برتری با کدام است؟

- روش برتر را خود ناشنوا تشخیص می دهد، ما او را بمباران اطلاعات می کنیم و خبر را با این سه روش ارتباطی در اختیارش قرار می دهیم تا با توجه به توانایی اش از آن بهره ببرد. علتش هم این است که معتقدیم فرصت را نباید از دست داد، مثلاً من نمی توانم به شما بگویم شش ماه زبان اشاره را یاد بگیرید، حالا شش ماه زمان صرف نوشتار یا لب خوانی کن و... چراکه با این روش، شما عمرت را از دست می دهی. برای مردم عادی و شنوا هم سبک اطلاع رسانی به همین شکل است. یعنی آنها هم می بینند، هم می شنوند و در صورت نیاز می خوانند. پس ما هم همین شرایط را برای ناشنوایان فراهم می کنیم.

* از مدتی پیش تلویزیون، فیلم ها و سریال ها را به کمک رابط برای مخاطبان ناشنوا ارائه می کرد. این رویه را چگونه ارزیابی می کنید؟

- این کار برای اولین بار در دنیا در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران انجام شد، اما متأسفانه قدر آن به اندازه ای که باید، دانسته نشد. ما فیلم ها و سریال ها را با کمک رابط به

ص: 319

مخاطبان ارائه می کردیم که استقبال خوبی هم از آن به عمل آمد، اما برخی به شکل سلیقه ای با آن رفتار کردند و گفتند رابط را حذف کنید و به جای آن زیرنویس قرار دهید، در حالی که به این موضوع اشراف نداشتند که شیوه دیالوگ و حتی خبرنویسی برای ناشنوایان متفاوت است و ویرایش خاص خودش را می خواهد.

* ویرایش برای ناشنوایان از چه ویژگی هایی برخوردار است؟

- در متن نویسی برای رابطان خبری ناشنوایان، همه چیز باید به شکل ساده نوشته شده و در آن از کلمات طولانی استفاده نشود. به همین خاطر بیشتر جملات ما ساده و شکل دیالوگ گونه دارد و هیچ وقت ابتدای جمله فعل قرار نمی گیرد. ما ساعت ها در تحریریه خبر روی این موضوع کار می کنیم.

پخش فیلم و سریال ها با این سبک و سیاق میان ناشنوایان بازتاب مثبتی داشت؟

- بله، این کار بازتاب گسترده ای داشت و با استقبال ناشنوایان روبه رو شد. هیچ وقت یادم نمی رود سال ها قبل مادری با من تماس گرفت و گفت از وقتی شما برای سریال ها رابط گذاشتید، زندگی من تغییر زیادی کرده است، چراکه قبلاً دختر ناشنوایم نمی گذاشت من موقع پخش سریال از کنار تلویزیون تکان بخورم و دائم از من می خواست قصه سریال را برایش توضیح دهم، اما حالا با خیال راحت از خانه خارج می شوم و به کارهای خودم می پردازم و زمانی که بازمی گردم، این اوست که برای من تعریف می کند در این قسمت از سریال چه گذشت. شاید این حرف ها در ظاهر ساده به نظر بیاید ولی واقعیت این بود که حضور رابطان خبری در زمان پخش سریال ها برای آن مادر و دختر، حکم یک انقلاب را در زندگی شان داشت.

* شاهد بودیم برنامه های مختلف تلویزیونی مثل «تصویر زندگی» هم از رابط در طول برنامه بهره می برد، اما گویا مدتی است رابط های ناشنوایان از برخی برنامه ها حذف شده اند. آیا این موضوع هم از تصمیم گیری سلیقه ای می آید؟

- باز هم باید بگویم متأسفانه بله. برنامه تصویر زندگی هم جزو برنامه های مفرح در بین قشر ناشنوا بود، اما خب این برنامه هم حذف شد و متأسفانه چون ناشنوایان خودشان نمی توانند تماس بگیرند و اعلام کنند نسبت به این حذف ناراحت هستند، ما مجبور می شویم به عنوان زبان آنها این موضوع را اعلام کنیم. البته شاید برخی ها این تعبیر را داشته باشند که مثلاً شخص آقامحمد است که دوست دارد این برنامه پخش شود، در حالی که من به قدری درگیر سایر کارهای ناشنوایان هستم که وقتی برای این کار ندارم. در دنیا سینماهایی ویژه افراد ناشنوا وجود دارد، در حالی که ما از این فضا و امکان بی بهره هستیم و تنها نگاه ناشنوایان به رسانه ملی است.

* فکر می کنید در نسل جدید جایگزینی برای شما پیدا شده که بتواند در آینده جا پای شما بگذارد؟

ص: 320

- طی این سال ها، تلاش های زیادی برای جایگزینی انجام داده ام و از این بین، خانم ها صدر دانش و غلامی را هم خودم انتخاب کردم و تحت آموزش قرار دادم، چراکه عمر کاری من رو به پایان است. دیگر مادربزرگ شده ام و مانند گذشته از توان و انرژی دوران جوانی برخوردار نیستم. به همین علت چشم امیدم به آنهاست که بتوانند در این مسیر حرکت کنند، به همین علت در تحریریه اگر کوچک ترین اتفاقی رخ دهد که حس کنم بار علمی دارد، از همه دوستان خواهش می کنم دور هم جمع شوند و درباره موضوع از آنها سؤال می کنم.

* اگر برای شما شرایطی فراهم شود که بتوانید کاری مضاعف در رسانه ملی برای ناشنوایان انجام دهید، آن کار چیست؟

- آرزو دارم برای کودکان ناشنوا برنامه سازی کنم. متأسفانه بچه های ناشنوا مهجور واقع شده اند. برخی ها تصور می کنند میزان یادگیری ناشنوایان از سایر افراد و حتی معلولان پایین تر است. در حالی که این تلقی اصلاً درست نیست. متأسفانه شرایط آموزش برای این افراد چندان فراهم نیست وگرنه باید به این توجه کنیم که ما در جامعه پزشک، حقوقدان، معلم و روان شناس از قشر ناشنوا داریم که به بهترین شکل در جامعه خدمت می کنند، چراکه این عزیزان در مسیر درست آموزشی قرار گرفته اند. به هر حال، ما اگر بخواهیم آنها در جامعه و کنار افراد عادی فعالیت داشته باشند، باید از همان دوران کودکی به زبان خودشان تحت آموزش قرارشان بدهیم، چراکه اگر این کودکان آموزش نبینند، به شدت به خانواده شان متکی و از استقلال دور می شوند.

ص: 321

عادی استفاده کنند. اگر چه برخی ناشنوایان ما در کارهای ظریف و کارهایی که نیاز به دقت دارد توانایی بالایی حتی در مقایسه با افراد عادی دارند.

یک نکته را که می خواهم اضافه کنم این است که سازمان بهزیستی برای جذب افراد ناشنوا و معلول، برای کلیه کارفرمایانی که نسبت به جذب معلولین اقدام کنند تسهیلاتی قایل شده است که از جمله حق بیمه ای را که بر عهده کارفرما است، پرداخت می کند.

یکی دیگر از اقداماتی که سازمان بهزیستی برای کمک به رفع این مشکل انجام داده تشکیل شرکت های تعاونی برای ناشنوایان و پرداخت وام یک میلیون و دویست هزار تومانی به هر یک از اعضا با نام وام خود اشتغالی و بدون بهره است تا از این روش این عزیزان بتوانند ضمن ایجاد اشتغال برای خود برای دیگر معلولین نیز موجبات اشتغال را فراهم سازند.

اما این واقعیتی است که سازمان بهزیستی به تنهایی قادر به حل مشکلات ناشنوایان نیست و باید سایر ارگان ها و نهادها و سازمان ها همکاری داشته باشند.

مثلاً یک ناشنوا که قصد دارد جواز کسب بگیرد، انتظار ما این است که شهرداری با وی همکاری کند.

- آقای رضا محمودی در ادامه مشکلات این قشر می افزاید: در بین ناشنوایان افرادی هستند که تخصص های بسیار بالایی در زمینه های هنری، صنعتی و حرفه ای دارند، ولی چون قادر به برقراری ارتباط نیستند همیشه پنهان می مانند و در سر جای خود فعال نیستند؛ مثلاً ما مینیاتوریست ناشنوایی داریم که تابلوهای نقاشی بسیار زیبا دارد و کار وی در سطح بسیار بالایی است، اما در حال حاضر نقاشی بر روی دیوار را پیشه خود کرده است.

- خانم آقامحمد: در ادامه صحبت ایشان باید بگویم اولین چیزی که اساس زندگی را می گذارد اشتغال است و بعد از داشتن کار است که تازه به مشکل ازدواج و بچه و... می رسد.

* جوان: یعنی مشکل اصلی ناشنوایان کار است.

- خانم آقامحمد: مشکل اصلی ناشنوایان عدم ارتباط جامعه با ناشنوایان و ناآشنایی جامعه از ناشنوایان است که نمی توانند ناشنوایان را درک کنند و این برنامه هایی که در صدا و سیما نیز می گذاریم به منظور آشنایی جامعه با ناشنوایان و ایجاد ارتباط ناشنوایان با جامعه است.

- شهناز شعبانی، 24 ساله می گوید: جامعه ما با ناشنوایان آشنا نیستند و برخورد و ارتباط شان کم است و بعضی اوقات نگاه تمسخرآمیزی به ناشنوایان دارند.

البته از آن موقع که تلویزیون برنامه ها را برای ناشنوایان تدوین می کند بسیار فرق کرده است، ولی همان طور که آقای محمودی گفت برای جوانان ناشنوا کار بسیار مهم است.

- رضا محمودی در ادامه میزگرد به نکته ای دیگر از مشکلات ناشنوایان چنین اشاره می کند: شما می دانید که ناشنوایی که دیپلم گرفته برای اخذ آن چه قدر زحمت کشیده است و در مقایسه با فرد عادی با مشکلات زیادی روبه رو بوده است. و این نوع نگرش در سطح دانشگاه هم وجود دارد و به نظر من یک ناشنوای تحصیل کرده را با یک فرد عادی نباید مقایسه کرد و کسانی که دارای تحصیلات بالایی هستند را باید تشویق کرد و به آنان امتیازات بیشتری داد. یکی دیگر از مشکلاتی که ناشنوایان

ص: 323

دارند و آن هم ریشه در عدم ارتباط با اطراف دارد، نوع ارتباط با کارفرمایان است. این قشر در بسیاری از مواقع نمی توانند از مزایای شغلی، اضافه کار، مأموریت ها و... بهره ببرند.

- خانم آقامحمد درباره این معضل می گوید: ناشنوایان چون نمی توانند با کارفرمایان ارتباط برقرار کنند و از سوی دیگر عدم اطلاع درست از مزایای شغلی موجود، باعث پایمال شدن حق ناشنوایان می شود و این در حالی است که افراد دیگر با بیان فعالیت های خود حق خود را می گیرند.

- کاملیا افضلی، 23 ساله: مشکلات ما ناشنوایان بیش تر از سایر معلولین است، و این به همان دلیل عدم ارتباط با محیط اطراف است و برای حل این موضوع همان طور که گفته شد، نیاز به حمایت مسئولان داریم.

از طریق آموزش و پرورش (در مدرسه) چند واحد درسی ارتباط با ناشنوایان را آموزش بدهید تا همان طور که ما سعی در یادگیری زبان افراد عادی داریم، افراد عادی نیز بیاموزند که چگونه باید با ما رابطه برقرار کنند.

- مرضیه وکیلی، 26 ساله: از دیگر مشکلات ما کم بودن رابط ناشنوایان در سطح دانشگاه است، زیرا ناشنوایان علاقه دارند که صحبت استاد و درس استاد را همان ابتدا بفهمند.

نکته بعدی مراکز تفریحی است، به خصوص برای خانم ها. شما یک پسر را می بینید به محض این که فرصتی می یابد و اوقات فراغتی را می یابد یک توپ برمی دارد و با چند پسر دیگر داخل کوچه بازی می کنند، و در این قیاس جامعه ناشنوای ما را در نظر بگیرید، به خصوص در تابستان ها که اوقات فراغت زیادی دارند، وقت شان چگونه می گذرد. و در مورد دخترهای ناشنوا این معضل به مراتب سخت تر و بیش تر است و من فکر می کنم تربیت بدنی و شهرداری که خیلی خوب برای جوانان فعالیت می کنند و محل هایی را برای تفریحات سالم آنها احداث می کنند، باید جایگاهی برای ناشنوایان مدنظر قرار دهند و آنان را نیز در برنامه ریزی هایشان لحاظ کنند.

در تابستان امسال بسیج دانشجویی برنامه های زیادی برای جوانان تدوین کرده بود که جایی برای ناشنوایان لحاظ نشده بود و یا در گفت وگوی تمدن ها، در برنامه «بچه های زمین» همه بچه ها را دعوت کرده بودند اما بچه های ناشنوا دعوت نشده بودند، در حالی که ناشنوایان نیز حرف هایی برای گفتن داشتند.

* جوان: فکر نمی کنید این عدم ارتباط جامعه با ناشنوایان ناشی از ضعف مدیریتی متولیان امور رسیدگی به معلولین ناشنوا است؟

- خانم آقامحمد: من به عنوان یک کارشناس در امور ناشنوایان این عمل مسئولان را ضعف مدیریتی نمی نامم، بلکه اسمش را عدم آگاهی می گذارم، زیرا موقعی که ما کار پخش برنامه های تلویزیونی همراه با رابط را در صدا و سیما شروع کردیم، هیچ کس احساس نمی کرد که این کار تا چه حد در برقراری ارتباط بین جامعه و ناشنوایان مؤثر است و می بینیم که در بحث صدا و سیما فقط اوقات فراغت بچه ها را پر نمی کنیم، ما توان بخشی در جامعه و ناشنوایان می کنیم. و ارگان های دیگر هم به همین صورت اگر آگاهی پیدا کنند این گونه بی تفاوت نخواهند بود. و معتقدم شماها (روزنامه نگاران) در رساندن این آگاهی مسئول هستید.

ص: 324

- در ادامه میزگرد، مرضیه وکیلی به یکی دیگر از مشکلات ناشنوایان که موضوعات کتاب درسی است اشاره می کند و می گوید: در حال حاضر کتاب های ناشنوایان را خلاصه کرده اند و بعضی از دروس را در مقایسه با افراد عادی حذف کرده اند، به خصوص شعرها را. اما هنگام شرکت در آزمون (کنکور سراسری) باید بر مبنای دروس افراد عادی امتحان بدهند که به همین دلیل میزان قبول شدگان ناشنوا به مراتب کم تر از افراد عادی است.

وی همچنین افزود: از دیگر مشکلات بچه ها یکسان بودن حقوق بچه های ناشنوا با افراد عادی است و این در حالی است که هزینه های ایاب و ذهاب، و سایر هزینه های یک فرد ناشنوا بیش تر از افراد عادی است.

- شهناز شعبانی همچنین افزود: ما بسیار دوست داریم که صدا و سیما برنامه های مختلف را با رابط ناشنوا نشان بدهد و هر شش شبکه رابط برای بچه های ناشنوا داشته باشد، مانند شبکه پنج که بسیار همکاری تنگاتنگی با سازمان بهزیستی دارد.

در حال حاضر ناشنوایانی که به تهران می آیند و برنامه های شبکه پنج را با رابط ناشنوا می بینند بسیار ناراحت می شوند و می گویند که چرا در استان های دیگر چنین برنامه هایی موجود نیست.

- رضا محمودی در پایان با ذکر این جمله جلسه میزگرد را به پایان رساند:

«ما سعی می کنیم زبان شما (گفتار) را یاد بگیریم ولی از شما خواهش می کنیم که شما نیز با زبان ما آشنا شوید و آن را یاد بگیرید.»

ص: 325

این خاصیت زبان است نه نقص آن. مدتی طول می کشد تا کلمه جدید با فرهنگ جامعه هماهنگ شود.

* اولین سؤال این است که ناشنوایان چگونه می توانند با جامعه ارتباط برقرار کنند؟

آقامحمد: امروزه در مدارس ناشنوایان تمرکز اصلی بر لب خوانی است. در لب خوانی فرد ناشنوا با دیدن حرکت لب متوجه کلام گوینده می شود. همچنین از دوران کودکی با گفتار درمانی حرف زدن را به کودک می آموزند. به این ترتیب آنها می توانند با زبان شفاهی با دیگران ارتباط برقرار کنند. اما زبان اشاره در بین ناشنوایان جایگاه ویژه ای دارد.

سید مهدی عطری روانشناس کودک استثنایی در این باره می گوید: در مدرسه هدف آماده کردن فرد برای ارتباط با جامعه است، پس تا حد امکان نباید از اشاره استفاده شود. به کارگیری اشاره فرد را از جامعه منزوی می کند ولی وقتی ناشنوایان می خواهند با یکدیگر راحت تر باشند از اشاره استفاده می کنند مانند ترک زبان ها که وقتی به هم می رسند چون راحت ترند ترکی صحبت می کنند.

اگر ناشنوایان می خواهند از اشاره استفاده کنند بهتر است اشاره های بین المللی را به کار گیرند، مگر کلماتی که برای آن اشاره نداریم مانند آداب و رسوم خودمان. من با به کارگیری زبان اشاره مخالف نیستم اما به تجربه دیده ام کسانی که از اشاره بیشتر استفاده می کنند گفتارشان تحلیل می رود.

او درباره شرایطی که اشاره تنها راه ارتباط است می گوید: در مجامع عمومی ناشنوایان که امکان استفاده از زبان شفاهی و لب خوانی وجود ندارد زبان اشاره برای انتقال مفاهیم به کار می رود و در همه سمینارها رابط ناشنوایان حضور دارد.

خانم آقامحمد نیز به این نکته اشاره می کند که لب خوانی تا فاصله مشخصی ممکن است. گوینده باید رو به روی فرد ناشنوا باشد، نور باید بر صورت گوینده بتابد نه در چشم بیننده، همچنین محیط ارتباط باید فاقد حرکت های اضافی باشد چون لب خوانی نیاز به تمرکز دارد اما از اشاره در فاصله های بیشتر هم می توان استفاده کرد مانند جمع های چند نفره، در سمینارهای جهانی رابطین در فاصله های مشخص، مستند و با هم مطالب سمینار را اشاره می کنند.

* استفاده از رابط ناشنوایان در تلویزیون از چه زمانی آغاز شد؟

آقامحمد: روز جهانی ناشنوایان سال 77، آغاز حرکتی در راستای استیفای حقوق شهروندی ناشنوایان بود یعنی استفاده از رابط ناشنوایان در سیما. گرچه این کار دیر و ناکامل آغاز شد اما نویدی بود برای استفاده ناشنوایان از رسانه ملی. به دنبال درخواست ناشنوایان و بررسی کارشناسان سیما این کار آغاز شد. در شبکه های جهانی از رابط ناشنوایان استفاده می شد و بعضی کشورها زیرنویس ویژه ناشنوایان هم دارند، ما در سازمان بهزیستی از همان ابتدا خواستار استفاده هر دو امکان بودیم اما مسئولان سیما می گفتند استفاده از زیرنویس، هزینه بالایی دارد و در حال حاضر فقط می توانیم از رابط استفاده کنیم.

ص: 327

* در این سال ها خانم آقامحمد و همکارانش با عشق و علاقه از این حداقل امکان استفاده کرده اند. علاوه بر اشاره کردن با حرکت لب جملات را بازگو کرده اند. همچنین ازحالات چهره و بدن نیز برای انتقال مفهوم بهره گرفته اند. اما خوب است بعد از 6 سال برگردیم و دوباره جویای نظر ناشنوایان در این رابطه شویم. از این رو از ناشنوایان درباره کارایی و تأثیر عملکرد رابط در سیما می پرسیم:

علی صفاری ناشنوایی است که در مدارس عادی تحصیل کرده است. او از لب خوانی و زبان شفاهی برای ارتباط با دیگران بهره می گیرد و با زبان اشاره آشنایی ندارد. او درباره دیدن برنامه های تلویزیونی می گوید: بیشتر فیلم های خارجی را می بینم چون ساختار آن خوب است و با نگاه کردن متوجه موضوع آن می شوم. فیلم های ایرانی و هندی بیشتر متکی بر حرف زدن هستند و نمی توان متوجه داستان آن شد. یک بار سعی کردم با لب خوانی از رابط تلویزیونی استفاده کنم اما اگر زیاد به لب توجه کنم تصویر اصلی را نمی بینم. و در ادامه به این سؤال پاسخ می دهد که چرا اشاره یاد نگرفته ای؟ من باید در روز با آدم های زیادی صحبت کنم. اگر حرف زدن را تمرین نکنم و فقط مبتنی بر اشاره باشم نمی توانم با کسی ارتباط برقرار کنم.

مهشید پهلوان نیز در فاصله نزدیک می تواند با لب خوانی از کلام گوینده و بازیگران استفاده کند. مادر او می گوید: اوایل می گفت با دیدن رابط حواسم پرت می شود و نمی توانم فیلم را ببینم، روی تصویر رابط کاغذ چسباند اما حالا به حضور او در گوشه تصویر عادت کرده و او را نمی بیند. یکی از معلمان ناشنوا می گوید: اگر بخواهم متوجه داستان فیلم شوم باید تمام توجهم را به اشاره های رابط بدهم و دیگر نمی توانم خود فیلم را ببینم یعنی باید بین لذت دیدن فیلم و فهمیدن داستان آن یکی را انتخاب کنم. از آن گذشته رابط فیلم را خلاصه می کند تا بتواند قسمت های ضروری آن را اشاره کند به همین دلیل وقتی با خانواده فیلمی را می بینم گاه آنها می خندند و من متوجه علت آن نمی شوم.

خانم آقامحمد معتقد است می توان فیلم و اشاره ها را با هم دنبال کرد او درباره نحوه کار خود می گوید: کار من به صورت زنده است اکثر فیلم ها دو بار پخش می شوند. من سعی می کنم بار اول فیلم را ببینم تا در جریان داستان آن قرار گیرم و در بخش مجدد آن که باید رابط با اشاره برای ناشنوایان فیلم را بازگو کند به دوربین نگاه می کنم و با شنیدن صدای فیلم، داستان را تعقیب و صداها را اشاره می کنم، همزمان، با حرکات لب جملات را بیان می کنم البته با خلاصه و کوتاه کردن داستان فیلم، سعی می کنم موضوع اصلی آن حفظ شود و تا حد امکان داستان عیناً بازگو شود. جاهایی که نیاز به خنده دارد می خندم و گاه غمگین می شوم و حتی در آهنگ صدا وقتی گوینده مریض است اشاره هایم ضعیف و آرام می شود. وقتی فرد نظامی است حالت دستوری را در اشاره به خود می گیرم.

معلم ناشنوا: برخی دیگر از ناشنوایان می گویند اشاره های جدیدی که رابط استفاده می کند را نمی فهمیم معلم ناشنوای دیگری نیز می گوید: اگر بخواهم متوجه موضوع فیلمی شوم دو بار آن را می بینم بار اول فقط تصویر را می بینم و بار دوم اشاره های رابط را، اما باز هم نیاز دارم کسی به سؤالات جواب دهد. دیگری می گوید: در زبان اشاره، کلمات زیادی داریم که اشاره یکسانی دارند مانند دعوا و جنگ یا زیبا و قشنگ با جذاب و همچنین شدت ناراحتی و عصبانیت که در اشاره مشخص نمی شود.

ص: 328

خانم آقامحمد: در اشاره دعوا دو انگشت با هم برخورد می کند اما در اشاره جنگ چون جنگ بین دو گروه است تمام انگشتان دو دست با هم برخورد می کنند. شدت عصبانیت نیز در چهره رابط مشخص است اشاره زیبا و قشنگ هم یکی است. این دوستان هنوز اشاره های جدید را یاد نگرفته اند. من در کار خود از اشاره های تأیید شده کمیته زبان اشاره نیز استفاده می کنم و کلماتی چون اسامی خاص و نام میدان ها را نیز با الفبای گویا باغچه بان نشان می دهم.

* از او می پرسم به این ترتیب یک ناشنوا برای فهمیدن تمام اشاره هایی که شما در فیلم به کار می برید باید با همه این اشاره ها آشنایی داشته باشد؟

آقامحمد: برای ناشنوا زبان اشاره مانند زبان گفتاری افراد شنواست هر گاه اشاره کلمات جدید را ببیند آن را می آموزد.

* آیا کلاسی برای آموزش کلمات جدید وجود دارد؟

آقامحمد: البته کتاب اشاره داریم اما کتاب از نظر تصویری محدودیت دارد و نمی تواند حرکات دست را به خوبی نشان دهد. آقای رضا محمودی نیز روزهای یکشنبه در فرهنگسرای سرو، زبان اشاره را به صورت رایگان آموزش می دهد. من هم در شبکه پنج کار آموزش زبان اشاره را شروع کرده ام.

* اما چه راهی برای استفاده تعداد بیشتری از تلویزیون وجود دارد؟

علی صفاری: اگر برنامه ای زیرنویس داشته باشد من هم می توانم از آن استفاده کنم. مدتی پیش شبکه 4، برنامه مستندی داشت درباره طبیعت که با زیرنویس پخش می شد که برای من نیز قابل استفاده بود اگر برنامه ای زیرنویس داشته باشد می توان آن را تند خواند و بعد تصویر را دید مانند فیلم های کلوپ ها. هر چند ترجمه فارسی آن اشکال دارد اما به هر حال از اشاره بهتر است.

دیگر ناشنوایان نیز با او هم عقیده هستند و می گویند: وقتی فیلمی زیرنویس دارد هر جای فیلم را که متوجه نشویم نوشته پایین آن را می خوانیم و اگر معنای کلمه ای را هم نفهمیم تنها به پرسیدن معنای یک کلمه نیاز پیدا می کنیم نه همه موضوع را. آنها اخبار را از شبکه 6 پیگیری می کنند هر چند اغلب موضوع زیرنویس و تصویری که پخش می شود با هم ارتباط ندارند. اخبار ناشنوایان نیز برای آنها جالب است چون خبرها خلاصه و تصویر گوینده ای که اشاره می کند بزرگ است. از طرفی اخبار صنفی ناشنوایان در آن گفته می شود. به عقیده آنها تبلیغات نیاز چندانی به داشتن رابط ندارد. چون قابلیت تصویری بالای تبلیغ آن را کاملاً مشخص می کند به علاوه زمان کوتاه تبلیغ رابط را مجبور می کند که سریع اشاره کند که باعث گیج شدن ناشنوا می شود.

فاطمه انصاری، کارشناس ناشنوایان می گوید: در کشورهای دیگر فیلم ها زیرنویس خاص ناشنوایان دارند که در آن جملات ساده و خلاصه شده اند و همچنین صداهایی که در فیلم شنیده می شود نوشته می شود مانند صدای همهمه یا این که همه خندیدند یا صدای گریه می آید.

ص: 329

مهدی عطری: در اخبار ناشنوایان، خبرها خلاصه و ساده می شود یعنی در سطح متوسط درک ناشنوا. اما در فیلم ها گاه کلمات غامض و پیچیده ای(1) به کار می رود که برای ما نیز قابل فهم نیست. اگر فیلمی زیرنویس خاص ناشنوایان را داشته باشد آنها نیز می توانند آن را به خوبی تعقیب کنند. در دیدن اشاره های رابط توجه چشم باید دقیق باشد چون هر حرکتی معنایی دارد اما جمله زیرنویس را با یک نگاه کلی می توان خلاصه کرده و خواند البته باید در نظر داشت زیرنویس برای افرادی که سواد دارند مناسب است.

خانم آقامحمد: زیرنویس اخبار بعد از چندین بار تکرار به صورت کامل خوانده می شود به علاوه در شرایط کنونی که از زیرنویس استفاده نمی شود نمی توان قضاوت صحیحی در مورد آن داشت. بنابراین باید امکان استفاده از هر دو روش زیرنویس و رابط در اختیار ناشنوا قرار گیرد تا او بنا به شرایط خود بهترین را برگزیند.

او در مورد مزایای هر روش می گوید:«یکی از محاسن زبان اشاره این است که ناشنوا با زبان محاوره آشنا می شود. ما در محاوره لغات را می شکنیم نان را، نون می گوییم اگر بچه ناشنوا را در زبان قوی نکنیم چگونه با لب به او می گوییم نون و بعد بگوییم بنویس نان. با اشاره می توان به راحتی کلمات متضاد و مترادف را نشان داد. کلماتی که مشابه نوشته می شوند اما معانی متفاوتی دارند مانند کلمه (نظام) که معانی زیادی دارد ناشنوا با دیدن این کلمه اولین برداشتش نظامی است اما حکومت نیز نظام است. لغات انتزاعی با اشاره به راحتی قابل انتقال است وقتی می گوییم - چشمم افتاد - به این معنا نیست که چشمم از حدقه بیرون افتاد برای درک معنای این عبارت، من با لب می گویم چشمم افتاد و با دست اشاره می کنم - دیدم - در اشاره حالاتی که در کلام است در چهره و حرکات دست و بدن رابط دیده می شود مانند غم، شادی، عصبانیت، به همین دلیل فرد با فیلم ارتباط بیشتری برقرار می کند. در لب خوانی حرکت لب برای بعضی کلمات مشابه است مانند روزنامه و نوشابه اما در اشاره این کلمات از هم مشخص می شوند زبان اشاره بر مبنای محاوره است اما زیرنویس بر اساس قانون نوشتاری. در زیرنویس باید جملات ساده و کوتاه شود حتی معنا شود.

ص: 330

* به همین دلیل تبدیل محاوره به نوشتار یک کار تخصصی است و زمان زیادی می طلبد و چه باید کرد؟ راه حل این مسئله را از کارشناسان جویا می شویم

آقامحمد: سازمان ملل متحد زبان اشاره را حق ناشنوا می داند و می گوید ناشنوایان حق دارند از زبان اشاره بومی خود استفاده کنند چون زبان مبتنی بر فرهنگ است. از طرفی ما حق نداریم لب خوانی را از ناشنوا بگیریم و او را مجبور کنیم فقط از اشاره استفاده کند چون در این صورت او در ارتباط با جامعه دچار مشکل می شود. ناشنوا به ارتباط کلی نیاز دارد نه فقط اشاره. هم باید سمعک داشته باشد تا از ذره صوت استفاده کند و هم باید لب خوانی، استفاده کند. بر اساس این اعتقاد، ما هنوز خواهان زیرنویس هم برای فیلم ها هستیم.

کارشناسان دیگر: او ضمن تأکید بر این که باید قدر حضور رابط ناشنوایان در سیما را دانست اظهار می کنند در همه دنیا از ترکیب دو روش، (اشاره و زیرنویس) استفاده می شود و پیشنهاد می کنند حال که هر فیلم دو بار پخش می شود یک بار با زیرنویس باشد و بار دیگر با استفاده از رابط.

در توانبخشی افراد معلول آنچه مورد نظر است فراهم کردن شرایط و لوازمی است که فرد با آنها بتواند هر چه بیشتر به استقلال برسد. در این مقوله نیز ناشنوا با توجه به درصد شنوایی، موقعیتی که در آن قرار می گیرد و نیازهای ارتباطی اش باید بهترین روش را انتخاب کند. چالش های زیادی بر سر راه استفاده از زبان اشاره در بین ناشنوایان و کارشناسان وجود دارد و در این بین ضرورت آموزش یکسان نیز احساس می شود. رابط تلویزیون در حال حاضر این نقش را هم بر عهده دارد از طرفی عده زیادی از ناشنوایان خواستار استفاده از زیرنویس در برنامه های تلویزیونی هستند. خواسته ای که همواره جواب منفی را به همراه داشته است اما این بر کسی پوشیده نیست که ناشنوا هم به عنوان یک شهروند حق استفاده مطلوب از مهم ترین رسانه ارتباطی را دارد و هیچ بهانه ای در این بین پذیرفته نیست. به نظر می رسد خود ناشنوایان، تشکل های آنان و علاقه مندان به امور ناشنوایان باید در این رابطه آستین همت بالا بزنند و فاصله ارتباطی موجود را پر کنند.

* شاید این نوید روشنی باشد که از زبان خانم آقامحمد شنیدیم که مؤسسه ای (جوانه پویا) حرکتی نو را در این راستا آغاز کرده است. در این مؤسسه با همکاری یک تیم تخصصی فیلم های خانوادگی ایرانی و خارجی انتخاب و برای آنها زیرنویس ویژه ناشنوا تهیه می شود. فرد ناشنوا با استفاده از دستگاه DVD می تواند فیلم را به صورت عادی ببیند یا با رابط، یا زیرنویس فارسی. همچنین می توان از هر دو امکان توأم استفاده کرد. زیرنویس به انگلیسی هم ترجمه و قابل استفاده است.

ص: 331

ص: 332

یکی از فعالیت های فاطمه آقامحمد تألیف و نویسندگی کتاب بوده است. در فصل دوم اجمالاً این فعالیت را گزارش دادم ولی در این فصل به تفصیل به آن می پردازم.

آقامحمد بر اساس اسناد در دسترس، در تألیف پنج عنوان کتاب مشارکت داشته و این کتب منتشر شده اند. اما حداقل سه کتاب کودک هم سراغ داریم که مشغول تألیف آنها بوده و بسیاری از کارهای این سه اثر هم تمام شده بود ولی با تعویض ریاست سازمان بهزیستی و عوض شدن معاون توانبخشی، ادامه کار این کتب هم متوقف شد.

نکته مهم این است که اسم آقامحمد در شناسنامه و در هیچ کجای دو عنوان از این کتاب ها نیامده است در حالی که اسناد بسیاری هست که حضور و مشارکت ایشان را به عنوان مؤلف تأیید می کند.

ص: 334

متن این کتاب، داستان زیبا و آموزنده ای است. ناشنوایان این داستان را بسیار دوست می داشته و از آن استقبال نموده اند. در این داستان، پیرزنی در دهی زندگی می کرد و خانه کوچکی داشت. بچه ها و مردم بسیار او را دوست داشتند و برای شنیدن قصه به خانه او می آمدند. خانم آقامحمد درباره این کتاب نوشته است:

«با عنایت خداوند نخستین کتاب با نام فرهنگ زبان اشاره فارسی در سال 1359به چاپ رسید. البته کتاب داستانی میهمانان ناخوانده را خانمی انگلیسی به نام سوزان دبورا هلم کشیده و تمام کارهای صفحه بندی قطع کتاب و در هر صفحه تصویری از موضوع داستان را نقاشی کرده و در زیر تصویر کلمات اشارات را با همکاری گروه کشیده بود در حقیقت کار تایپوگرافی آن را انجام داده بود».(1)

یک شب بارانی زمستانی، حیوانات بسیار می آمدند در خانه اش را می زدند و می گفتند ما زیر باران و در سرما هستیم و خواهش می کردند به داخل خانه بیایند. پیرزن همه آنها را راه داد و به آنها جا دادند و همه در آرامش خوابیدند. فردا هم سر سفره جمع شدند و هر یک کاری انجام دادند به پیرزن کمک کردند. این داستان مشارکت جمعی در جامعه و همکاری همگانی برای ایجاد جامعه مطلوب را به خوبی و با زبان داستان و با ادبیات ساده و روان نشان می دهد. تعامل و همکاری و تعاون بین افراد را عیناً می فهماند و ضرورت کنار نهادن خودخواهی ها، کبر و غرورها را یاد می دهد.

این داستان برای جامعه ناشنوایی ایران که دارای تنش ها، تضادها و انواع اختلافات است، آموزنده است. برای آشنایی با سبک کار پدیدآورندگان این داستان چند صفحه از آن را می آورم.

تصویر

ص: 336

تصویر

عکس صفحه 2 کتاب:

ص: 337

برای هر کلمه یک تصویر آورده است. این تصویر گویای نماد اشاره مطلوب است که بین ناشنوایان در مورد آن توافق هست.

با همین شیوه می توان بسیاری از متون را برای ناشنوایان منتشر کرد. البته کار شاق و پر دردسر و سختی است ولی امکان پذیر است. اگر در سال حداقل پانصد کتاب به این روش منتشر گردد، در توسعه و تحکیم زبان اشاره فارسی بسیار مؤثر خواهد شد. در پایان سه فصل پیوست آورده است که مهم است. اول فهرست لغات راهنما آورده است. مثلاً واژه من و نماد اشاره ای آن در چه صفحه هایی درج شده است.

پس از آن، الفبای گویای باغچه بان که ابتکار خود او است در دو گروه صداهای آوایی و صداهای بی آوا آورده است. این دو صفحه را عیناً می آورم:

یک صفحه از کتاب مهمان های ناخوانده:

تصویر

ص: 338

بالاخره در آخر الفبای دستی زبان اشاره فارسی ابتکار جولیا سمیعی را آورده است.

تصویر

ص: 339

همه زبان ها به لغت نامه و فرهنگنامه نیاز دارند؛ زبان اشاره هم ا ز این قاعده مستثنی نیست و زبان اشاره هم فرهنگنامه می خواهد که مترادف و متضاد و معادل های یک واژه را نشان دهد.

برای اولین بار چند تن از کارشناسان زبان اشاره برای اشارات فارسی و ایرانی، این فرهنگنامه را تدوین و عرضه کردند. البته فقط جلد اول آن در سال 1359 منتشر شد و با انحلال سازمان رفاه و ادغام آن در بهزیستی، جلدهای دیگر آن آماده و منتشر نشد.

تصویر

ص: 341

شناسنامه کتاب:

تصویر

ص: 343

شناسنامه کتاب:

تصویر

ص: 345

عکس شناسنامه کتاب:

تصویر

ص: 347

عکس شناسنامه جلد چهارم:

چکیده ای از طرح تحقیقاتی:

- عنوان طرح تحقیقاتی: تدوین جلد چهارم فرهنگ زبان اشاره فارسی

- تاریخ شروع طرح: مردادماه 1378

- تاریخ خاتمه طرح

- بودجه کل طرح:

- مجری: اکرم حاجی علی اکبر

- اعضاء گروه تحقیقاتی: محسن لوح موسوی - رضا محمودی - مرتضی پیروزی - حبیب تهرانی زاده، پریسا کرمانی زاده

همکاران:

1- استاد ادبیات فارسی

تصویر

ص: 349

2- رئیس کانون ناشنوایان خراسان

3- رئیس کانون ناشنوایان تبریز

4- رئیس کانون ناشنوایان سیستان و بلوچستان

5- رئیس انجمن فرهنگی ناشنوایان شفق

6- رئیس انجمن خانواده ناشنوایان

- سازمان اجرا کننده طرح: دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی

- محتوای برنامه تحقیقاتی:

1- مسئله تحقیق: جمع آوری و ساخت اشارات زبان اشاره فارسی

2- اهداف کلی طرح: تهیه مرجع و مآخذ جامع و کامل از اشارات ناشنوایان ایران در قالب فرهنگ نامه زبان اشاره فارسی

- یکپارچه نمودن زبان اشاره فارسی در سراسر ایران اسلامی

3- جامعه مورد مطالعه و روش های جمع آوری داده ها:

جامعه مورد مطالعه جامعه ناشنوایان ایرانی می باشد و با تشکیل جلسات حضوری توسط اعضای ناشنوای گروه تحقیقاتی اشارات موجود جمع آوری می گردد.

4- چگونگی استفاده از نتایج:

حاصل کار تحقیقاتی گروه به صورت فرهنگ زبان اشاره فارسی جلد چهارم به چاپ خواهد رسید تا مورد استفاده جامعه ناشنوایان، مربیان، معلمین، کارشناسان توان بخشی ناشنوایان و دیگر دست اندرکاران امور ناشنوایان برسد. ضمناً مبنایی برای فعالیت های تحقیقاتی بنیادی در زمینه زبان شناسی و جامعه شناسی قرار می گیرد.

چند روز بعد یعنی 24 مهرماه 1378 آقای نجفی مدیرکل دفتر توان بخشی و امور اجتماعی معلولین پاسخ نامه آقابخشی را می دهد. ابوالقاسم نجفی در ابتدای نامه گزارش می دهد که تیم کارشناسی با بررسی طرح نامه جلد چهارم به جمع بندی رسیدند و این نکات را در هشت محور عرضه می کند. متن این نامه به شرح زیر است:

ص: 350

ص: 351

خلاصه این نامه این است که باید جلد چهارم مبتنی بر اشارات خود ناشنوایان باشد که در شهرهای دور و نزدیک زندگی می کنند و لازم است با تحقیقات میدانی این اشارات شناسایی و جمع آوری گردد. از این رو مدیریت پژوهش دانشگاه و آقابخشی به سراغ تألیف طرح جامع می روند و پس از مطالعات این طرح را آماده و در 9 بهمن 1379 یعنی حدود یک سال و نیم بعد برای معاون توانبخشی (محمد کمالی) می فرستد. متن نامه این گونه است:

تصویر

ص: 352

معاون توانبخشی (محمد کمالی) چند روز بعد یعنی 27 بهمن 1379 طی نامه ای به آقابخشی، پذیرش طرح و ضرورت آن را اعلام می کند ولی چند نقد هم مطرح کرده است از جمله می نویسد: مجری که این پروژه را نوشته است: و تعدادی از همکاران وی تسلط کامل بر زبان اشاره ندارند. در صفحه نخست طرح نوشته است: مجری طرح یونس لطفی(1) است. متن نامه معاون این گونه است:

با اینکه معاون مخالفت خودش را با ادامه کار مجری طرح یعنی یونس لطفی اعلام می کند ولی ایشان نمی دانیم به چه دلیل کارش ادامه یافت و حتی پس از چاپ و انتشار کتاب اسمش به عنوان مجری و مؤلف آمده است.(2)

بهرحال این اسناد گویای چگونگی آغاز این پروژه و سیر اولیه آن است. در همه این اسناد آقامحمد به عنوان کارشناس و ناظر حضور فعال دارد.

تصویر

ص: 353

4- جامعه مورد مطالعه و روش های جمع آوری داده ها: جامعه مورد مطالعه جامعه ناشنوایان ایرانی می باشد و با تشکیل جلسات حضوری توسط اعضای ناشنوای گروه تحقیقاتی اشارات موجود جمع آوری می گردد.

5- چگونگی استفاده از نتایج: حاصل کار تحقیقاتی گروه به صورت فرهنگ زبان اشاره فارسی جلد چهارم به چاپ خواهد رسید تا مورد استفاده جامعه ناشنوایان، مربیان، معلمین، کارشناسان توان بخشی ناشنوایان و دیگر دست اندرکاران امور ناشنوایان برسد. ضمناً مبنایی برای فعالیت های تحقیقاتی بنیادی در زمینه زبان شناسی و جامعه شناسی قرار می گیرد.

دیگر بخش های طرح نامه: در ادامه مشخصات همکاران اصلی طرح را آورده است. نام شش نفر در این جا به عنوان همکار اصلی ذکر شده است.

محسن لوح موسوی (کارشناس زبان اشاره و دیپلم)، مرتضی پیروزی (کارشناس زبان اشاره و دیپلم)، رضا محمودی (کارشناس زبان اشاره و دیپلم)، لازم به ذکر ست محمودی در آن زمان لیسانس و فوق دیپلم داشت؛ حبیب تهرانی زاده (کارشناس زبان اشاره)، پریسا کرمانی زاده (کارشناس زبان اشاره و کارشناس عکاسی)، اکرم حاج علی اکبر قمی (دانشجوی کارشناسی ارشد توان بخشی، ادیولوژیست).

در ادامه آثار علمی شامل مقاله و کتاب های آنان معرفی شده اما اثری که مرتبط با زبان اشاره باشد. نیامده است.

پایان نامه رضا محمودی درباره اشارات قالی بافی است و اثر ابتکاری می باشد ولی چرا معرفی نشده، علت آن را نمی دانیم. نیز حبیب تهرانی زاده، محسن لوح موسوی و رضا محمودی در چند پروژه مرتبط به زبان اشاره کار کرده و کتاب های به نام آنها منتشر شده است.

سپس به اطلاعات طرح پژوهشی شامل عنوان به فارسی عنوان به انگلیسی و نوع پژوهش یعنی بنیادی و کاربردی بودن آن است. در همین جا واژه های مندرج در عنوان مثل زبان اشاره، اشاره و جامعه ناشنوایان را معرفی کرده است.

مبحث دیگری به نام بررسی متون آورده و شش کتاب را بررسی و معرفی کرده است. در واقع این مبحث، پیشینه این پژوهش است. این مبحث را این گونه آغاز کرده است: پژوهش های انجام شده در این زمینه از سال 1352 در سازمان ملی رفاه ناشنوایان آغاز گردید. پس از ادغام این سازمان در سازمان بهزیستی کشور کمیته پژوهش و توسعه زبان اشاره فارسی به فعالیتش ادامه داد و پنج کتب حاصل فعالیت های این کمیته است.

- فرهنگ زبان اشاره

- آشنایی با اشارات ناشنوایان

- مجموعه اشارات ناشنوایان

- زبان اشاره فارسی (1 تا 3)

- زبان آموزی به کودک ناشنوا

ص: 355

اما نیازهای ناشنوایان با این آثار تأمین نشده و با توجه به اینکه نیازهای جدید هست چون زبان در حال زایش و پیشرفت است و لغات جدید در محاورات تولید می شود و لازم است کتاب های جدید به معرفی اشارات جدید بپردازند.

ادامه طرح نامه به اهداف، فرضیه، روش، جمع آوری اطلاعات و هزینه ها می پردازد. در مورد اهداف چنین آمده است.

اهداف اصلی طرح (general objectives)، عبارت اند از:

1. جمع آوری اشارات موجود در بین جامعه ناشنوایان در جهت تکمیل زبان اشاره مورد نیاز جامعه ناشنوایان

2. انتخاب مناسب ترین اشاره از نظر علمی، رسایی، زیبایی و راحتی بیان برای هر لغت

3. هماهنگ نمودن اشارات زبان اشاره فارسی در بین جامعه ناشنوایان

4. رواج زبان اشاره فارسی استاندارد از طریق تدوین کتاب زبان اشاره برای والدین، مربیان و معلمین ناشنوایان و کارشناسان رشته های توانبخشی از جمله گفتار درمانی و شنوایی شناسی و دست اندرکاران امور ناشنوایان و رابطین زبان اشاره که به طور رسمی در تلویزیون جمهوری اسلامی ایران حضور دارند.

5. تقویت زبان اشاره فارسی و ایجاد زیربنای اصولی که مبنای تحقیقات در زمینه زبانشناسی، جامعه شناسی، ... قرار گیرد.

ب. اهداف فرعی طرح (specific objevtives) عبارت اند از:

1. کامل کردن و هماهنگ شدن زبان اشاره فارسی در جامعه ناشنوایان به عنوان اصلی ترین روش ارتباطی

2. استفاده از این لغات در آموزش کودکان ناشنوا و ایجاد پایه های قوی زبانی در آنها.

3. آشنا کردن جامعه شنوا با فرهنگ ناشنوایان ایرانی که این مهم قطعاً با آشنایی با زبان آنها فراهم می گردد.

ج - هدف کاربردی:

1- تهیه مواد آموزشی کلاس های زبان اشاره در مراکز پیش دبستانی، سوادآموزی و حرفه آموزی ناشنوایان در سراسر کشور

2- تهیه مواد آموزشی برای واحدهای زبان اشاره رشته های توانبخشی از جمله شنوایی شناسی و گفتار درمانی و رشته های مربوط به ناشنوایان از جمله کاردانی ناشنوایان و کاردانی خدمات رابطی که به تازگی دانشجو پذیرفته اند.

کارشناسی فاطمه آقامحمد

پس از وصول طرح نامه در بهمن 1379، معاون (محمد کمالی) آن را برای آقامحمد جهت بررسی ارسال کرد. آقامحمد بررسی های خود را در هفت بند به شرح زیر برای معاون ارسال کرد:

ص: 356

احتراماً نظرات کارشناسی در خصوص طرح تحقیقاتی «تدوین جلد چهارم فرهنگ زبان اشاره فارسی» به شرح ذیل ایفاد می گردد.

با تأیید بر ضروری بودن چاپ جلد چهارم و با توجه به کاربردی زبان اشاره در حوزه معاونت توان بخشی به صورت گسترده در سراسر کشور از طریق سیمای جمهوری اسلامی ایران «که در طرح نیز تأکید گردیده» موارد کارشناسی ذیل جهت ارتقاء کیفیت طرح فوق پیشنهاد می گردد.

1- مجری طرح مورد نظر می بایست کاملاً به طرح آشنایی داشته باشد.

2- کارشناس ناظر نیز می بایست مشخص و در زمینه فوق دارای تجربه کافی و آشنا به طرح

3- با توجه به اینکه زبان اشاره طبیعی به فرهنگ هر استان بستگی دارد لازم است از استان ها متفاوت در حداقل چهار منطقه کشور جهت رایزنی برگزیده شوند نه دو یا سه استان همجوار

4- اولویت کاربردی گزینش لغات حتماً مدنظر قرار گیرد.

متأسفانه به این مسئله کمتر توجه شده است مانند اشاره جمهوری ما رئیس جمهور در هیچ یک از کتاب ها وجود ندارد اما کلمه بالون در صفحه 134 جلد سوم وجود دارد.

5- با توجه به اینکه زبان اشاره جهت درک مفاهیم کلمات کاربرد دارد کلمات متضاد حتماً دارای اشارات متفاوت باشد.

الف: کلمه تسلیت در ص14 کتاب زبان اشاره فارسی و تبریک در ص19 کتاب مجموعه اشارات و یا کلمه تعامل و تفاوت

ب: انتقال مفاهیم صحیح در انتخاب اشارات توجه گردد.

کلمه حلال در ص23 جلد سوم از اشارات ح+ بس استفاده شده که بهتر است ح+ پاک استفاده گردد.

مشابه موارد فوق در جلد سوم در صورت لزوم اعلام خواهد شد.

6- استاد ادبیات فارسی در طرح باید مشخص گردد.

7- بودجه پیشنهادی نیز قابل بررسی می باشد زیرا بعضی از موارد پیشنهادی به عنوان کار موظف محاسبه می شود. این نامه به تاریخ 26 بهمن ماه 1379 تقدیم معاونت شده است.

آقامحمد نظارت خود بر این پروژه را ادامه داد و در 15 بهمن 1380 مواردی را در نامه ای خطاب به کاکویی معاون پژوهشی دانشگاه نوشت:

احتراماً به استحضار می رساند پیرو ابلاغ شماره 10426/4/801 مورخ 4/10/80 به اینجانب به عنوان ناظر تخصصی طرح «تدوین جلد چهارم فرهنگ زبان اشاره» حسب الدستور در مورخ 17/10/80 اولین جلسه با حضور جناب آقای دکتر لطفی مجری

ص: 357

محترم طرح و سرکار خانم حاج علی اکبر به درخواست مجری محترم و سرکار خانم سعیدی ناظر محترم اجرایی طرح و سرکار خانم محمدپور به درخواست ناظر محترم طرح تشکیل گردید و مقرر شد با توجه به وقت مجری محترم هر هفته دوشنبه ها جلسه ای برگزار و اقدامات انجام شده بررسی و پیشنهادات مطرح گردد. در جلسه فوق ضمن معرفی و آشنایی هر کس با وظایف محوله، اینجانب اعلام آمادگی و توضیحات لازم در خصوص وظایف خود دادم و درخواست لیست لغات، فرم های ارزشیابی، جدول زمان بندی، اشارات پیشنهادی ناشنوایان هر استان جهت لغات موردنیاز و توضیح نوشتاری آخرین اشارات انتخاب شده نمودم. که لیست لغات و توضیح نوشتاری اشارات و اشارات پیشنهادی ناشنوایان در 9 پوشه تحویل گرفتم تا بررسی و اعلام نظر نمایم.

روز دوشنبه مورخ 24/10/80 که می باید اولین جلسه کاری مشترک گروه پژوهشی باشد به مجری محترم طرح مراجعه نمودم و از ایشان درخواست کردم که گروه پژوهشی یا حداقل آقای موسوی در جلسه حضور داشته باشند تا توضیحاتی پیرامون چگونگی انتخاب اشارات بفرمایند و چنانچه مواردی به نظر اینجانب رسید برای ایشان توضیح داده تا بتوانند تصمیم گیری نمایند. که مجری محترم فرمودند بنده از خدا می خواهم اما آنها نمی پذیرند ایشان اعلام نمودند که متأسفانه گروه ناشنوایان نپذیرفتند و گفتند اشارات از طرف ناشنوایان انتخاب شده است. بنابراین جلسه با حضور آقای دکتر لطفی مجری محترم و خانم حاج علی اکبر به دعوت ایشان تشکیل گردید.

پس از سه جلسه لیست لغات تا کلمه «سرفه» بدین صورت که خانم حاج علی اکبر می خوانند و سپس با توجه به نوشته اشاره را نشان می دادند اقدام گردید.

ما اهتمام به اهداف طرح که

الف. افزایش ذخایر لغوی ناشنوایان

ب. یکسان سازی و هماهنگ نمودن اشارات

ج. تسلط به زبان رایج فارسی

د. در نهایت انتخاب 500 لغت با توجه به اهمیت

و میزان کاربرد آنها در مکالمات روزمره

نکات کارشناسی به شرح ذیل ایفاد می گردد.

- پس از بررسی لغات ارائه شده و نیاز لغوی ناشنوایان در مکالمات روزمره و عدم اشارات آن کلمات در کتاب های موجود «3 جلد» لیستی افزون بر 200 لغت به ضمیمه ایفاد می گردد که می توان از لیست لغات ارائه شده بعضی از کلمات که کاربرد بسیار کمی دارد و یا اشارات بسیار شخصی دارد مانند: «آروغ زدن، آکواریوم، اسب آبی، تلی پاتی) (پارس کردن، خروش فریاد، شلاق زدن) حذف و کلماتی مانند: شیر مادر، دست نزن، محرم، داماد و غیره جایگزین نمود. لیست در 4 صفحه ضمیمه می باشد.

ص: 358

- با بررسی انجام شده پوشه های لیست لغات و اشارات پیشنهادی ناشنوایان استان ها، همه لغات بررسی نگردیده است به طور متناوب و بعضی از کلمات به صورت مجموعه ای از حرف ارائه شده است.

- متأسفانه توضیح نوشتاری اشارات نامشخص و مبهم می باشد.

- سرکار خانم حاج علی اکبر اشراف کامل به اشارات را ندارند که دو مشکل ایجاد می شود.

الف: احتمال انتقال اشتباه یک اشاره به اینجانب

ب: عدم اطمینان به اشاره بعضی کلمات نیازمند سؤال آن اشاره از گروه ناشنوایان در جلسه می باشند.

- بعضی از اشارات مانند کلمه «ارتباط کلی» که در پوشه های ارسالی استان ها اکثریت اشاره ارتباط + همه می باشد. اما در جلسه می گویند اشاره کلمه ارتباط و سپس کامل در صورتی که ارتباط + همه مناسب تر می باشد.

- عدم حضور استاد زبان فارسی در جلسات با گروه جهت گزینش صحیح اشاره با معنی کلمه جهت تفهیم آن کلمه به ناشنوایان مانند: ایمنی که اشاره اطمینان + آدم انتخاب شده در صورتی که ایمنی از امن، ایمن، امانت دار می باشد و شایسته است امانت + آدم انتخاب شود.

- استفاده اشاره کشورها از اشارات بین المللی بسیار شایسته است و حتی کلمه ای مانند اینترنت زیرا خود کلمه نیز خارجی است اما کلمه انتقاد بهتر است از اشاره بین المللی استفاده نشود و منطبق با فرهنگ زبان خودمان باشد.

- کلماتی مانند آب و انرژی نمی توان از یک اشاره استفاده نمود چون کاربرد متفاوت دارد یکی آشامیدن و دیگری انرژی که کاربرد متفاوت دارد مانند: انرژی نفت، اتمی، برق، عضلانی

همان طور که در کلماتی مانند: صدا، صداهای اطراف که اشاره به گوش می شود و دیگر صدای گفتار که روی گلو اشاره می شود در کتاب موجود است و مشابه آن زیاد است.

- در مورد کلمه بیکار که 2 اشاره پیشنهاد شده یکی اشاره طبیعی است که ناشنوایان استفاده می نمایند و اشاره دیگری از اشارات بین المللی است که برای اوقات فراغت است بهتر است تغییر کند.

- کلمه آیت اللّه که در یک سری لغات دیده می شود و در بقیه لیست ها حذف شده و با توجه به نیاز آن پیشنهاد می شود اشاره آدم با دست راست روی کف دست چپ و به طرف بالا، آسمان

- اسکله که اشاره پیشنهادی به صورت یک دست صاف نمادی نصفه از کشتی دارد بهتر است با توجه به نماد آن که همیشه روی آب دریا است دست چپ، انگشتان صاف و بسته و شست به طرف پایین و دست راست حالت دریا به طرف و زیر دست چپ حرکت کند.

- اشاره اعتماد به نفس که اشاره اطمینان + بدن است بهتر است اشاره اطمینان + «روح» روان باشد.

ص: 359

- الفبا که اشاره الف + ی است بهتر است الف + ب باشد.

- اشاره آب میوه که همان اشاره آب است با همه انگشتان بهتر است. جهت نوشیدنی ها استفاده شود مانند قهوه نوشید یا چای نوشید. و برای آب میوه جهت هماهنگی با اشاره آب لیمو بهتر است همان حالت آب گرفتی یعنی حرکت اول آب لیمو + میوه استفاده شود.

- آب و هوا... اشاره پیشنهادی از کتاب بین المللی است بهتر است اشاره آب هم داشته باشیم نه فقط به هوا بسنده نماییم.

- آژانس اشاره تلفن و سپس اشاره تاکسی با دو حرکت پیشنهاد شده بهتر است همزمان با دو دست انجام شود «جهت کوتاه تر شدن اشارات»

- افق: در اشاره از طرف استان ها پیشنهاد شده که یکی پذیرفته شده است بهتر است اشاره غروب بدون حرکت باشد.

- انصراف که ابتدا اشاره فکر سپس برگشتنی پیشنهاد شده که همان اشاره سوءتفاهم در ص 177 در کتاب سبز رنگ است می باید تغییر کند.

- بیت المال که اشاره پیشنهادی حرکت اول آن برابر اشاره «خود» یا «ضمیر ملکی» است بهتر است بررسی گردد.

- اشاره پارک کردن اشاره پیشنهادی حالت «برو کنار» را تفهیم می کند بهتر است جهت هماهنگی با اشاره پارکینگ حرکت دوم «ماشینی» به آن اضافه شود.

- پیچک اشاره پیشنهادی بهتر است نمادی از گیاه در آن باشد.

- جامد اشاره سنگ پیشنهاد شده بهتر است بررسی گردد چون جامدات فقط سنگ نیست؛ لیست موارد فوق جهت استحضار جنابعالی و تسریع در دستور ابلاغ شده تا پایان حرف ج ایفاد می گردد.

مجدداً یونس لطفی (مدیر گروه آموزشی و توان بخشی ناشنوایان) در نامه ای به کاکویی؛ درخواست بازبینی و اصلاح واژه های خاص اختلالات شنوایی را می کند. و کاکویی این نامه را برای آقامحمد این گونه ارجاع می دهد:

ناظر محترم سرکار خانم آقامحمد لطفاً بازبینی فرمایید و نظر خودتان را به اینجانب ارائه دهید (17 فروردین 1382). اصل نامه این گونه است:

ص: 360

آقامحمد پاسخ ارجاع کاکویی را در 23 فروردین 82 این گونه کارشناسی و نوشته است:

جناب آقای دکتر کاکویی

معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی

سلام علیکم

احتراماً. ضمن عرض تبریک به مناسبت فرا رسیدن سال نو و آرزوی موفقیت روز افزون جنابعالی در پناه خداوند یکتا و سایه حضرت مهدی عج اللّه تعالی فرجه الشریف را از درگاه حق تعالی خواهانم.

حسب الامر جنابعالی در خصوص نامه شماره 1257 مورخ 20/12/81 واژه های خاص اختلالات شنوایی مبنی بر بررسی و اظهار نظر، موارد را به شرح ذیل به استحضار می رسانم.

با توجه به اهداف تدوین و چاپ جلد چهارم کتاب زبان اشاره فارسی که اولویت آن گزینش در واژه هایی است که بیشتر مورد نیاز و استفاده جامعه ناشنوا می باشد.

و با عنایت به مورد فوق در لیست مذکور واژه هایی که کاربرد عمومی دارد. مانند: شنیدن، کم شنوا، ناشنوا، نیمه شنوا، ادیوگرام، سنجش شنوایی، سمعک، زبان اشاره، گوش، توان بخشی، سرگیجه (تربیت + شنوایی) در کتاب های قبلی چاپ گردیده است.

بقیه واژه های لیست دقیقاً کاربرد کاملاً تخصصی دارد.

مانند: پاسخ های ساقه مغز شنیداری (ABR)، پتانسیل های برانگیخته شنیداری Auditory Eroked Potentials حتی بعضی از واژه ها نیز به همان فرم تخصصی به کار رفته است.

تصویر

ص: 361

مانند: نویز زمینه Background noise، دستگاه های FM، که بعید به نظر می رسد نیاز کاربردی جامعه ناشنوا باشد و حتی تفهیم آن بسیار مشکل است. مطالب فوق جهت هرگونه دستور لازم ایفاد می گردد.

پاسخ به پرسش های محمد نوری

محمد نوری از دفتر فرهنگ معلولین در مورد نقش آقامحمد در کتاب زبان اشاره فارسی پرسش هایی از ایشان پرسید و ایشان در پاسخ این مطالب را نوشت:

جناب آقای نوری

با سلام و احترام:

پیرو گفتگوی تلفنی با جنابعالی در خصوص مدارک ارسالی یادآوری می نمایم اینجانب به عنوان ناظر و کارشناس تخصصی طرح و چاپ جلد چهارم کتاب زبان اشاره فارسی از حوزه توان بخشی با معاونت پژوهشی دانشگاه علوم توان بخشی بهزیستی و در نهایت گروه توسعه زبان اشاره فارسی همکاری کردم. همچنین بودجه و هزینه کل کار طرح چاپ جلد چهارم زبان اشاره با تأیید و اعلام نیاز از طرف اینجانب اقدام شده است. پروسه کار که در مدارک ارسالی مشخص است بدین صورت بود که گروه توسعه زبان اشاره لیست لغات مورد نیاز استان ها را با مشورت ناشنوایان مراکز غیر دولتی NGOها جمع آوری می کردند و در مجموعه لیست ها و توضیح کوتاهی در برابر هر کلمه به اینجانب ارائه می شد. من هم آنها را بررسی می کردم. حتی بعضی اوقات مجبور بودم به خاطر فشردگی و کار زیاد در اداره آنها را به منزل ببرم پس از مطالعه آنها را آماده می کردم سپس در جلسه هفتگی که در دانشگاه در دفتر توسعه زبان اشاره تشکیل می شد یک نماینده از آن دفتر اشاره لغات را برایم توضیح می داد اگر از نظر من اشاره پیشنهادی معنی و درک درستی از کلمه به بیننده می داد آن اشاره را تأیید می کردم در غیر این صورت دوباره باید آن اشاره در گروه بررسی می شد و در جلسه بعدی ارائه و در صورت پذیرفتن اینجانب تصویب می گردید. همچنین در این جلسات چنانچه لغتی مورد نیاز در اخبار سیمای جمهوری اسلامی و برنامه های ناشنوایان اشاره ای نداشت. در لیستی به گروه داده می شد. مدارک ارسالی مبیّن مطالب فوق است. همان گونه که در مدارک ارسالی موجود است. مکاتبات جناب آقای دکتر کاکویی معاون محترم پژوهشی دانشگاه علوم توان بخشی بهزیستی که در نامه خود به معاون محترم توانبخشی بهزیستی کشور نوشته اند که اینجانب «فاطمه آقامحمد» کارشناس آن حوزه به عنوان ناظر در جلد چهارم کتاب زبان اشاره ذکر نموده اند. ضمناً جناب آقای دکتر آقابخشی نیز که مدیر محترم پژوهشی دانشگاه بودند به طور مکرر با ما در حوزه توان بخشی