کودکانه ها و نوجوانه ها

فهرست

پیشگفتار. 7

کودکانه ها 9

چگونه کبوتر لانه اش را ساخت؟. 11

چرا شترمرغ گردنی دراز دارد؟. 13

چرا اسب آبی، زشت و بی مو شد؟. 15

هیاهو. 19

اسب و اژدها 21

ساعت من و بابا 23

نی نی ها فقط گریه می کنند. 25

در پر دارد! 29

نقاشی متحرک بابا 31

وزیر جنگ... 33

عکس، قشنگ تر است! 35

جایزه گاو عمو. 37

نی نی ها فقط گریه نمی کنند! 39

قرارداد. 41

خرس و لباس نو. 45

کار دنیا برعکس است! 47

دماغ بابا 49

تابلو نقاشی مادر. 51

یک روز تا شب با آینه. 53

قید توضیحی.. 55

پدر دومرحله ای.. 57

چند پیراهن پاره. 59

هزار رنگ و نقش... 61

روشندلان. 63

شماره رُوند. 65

ص: 3

پیشگفتار

اولین اثر قلمی که نوشتم (ترجمه کردم) و چاپ شد، اثری برای کودکان بود که خرداد سال 1371ش در مجله سلام بچه ها چاپ شد. برای کودک نوشتن، کار و در توان همه کس نیست چرا که زبان و نگارش ساده و روان و کودک فهم می طلبد. این نگارش ها تا سال 1383 ادامه یافت، یعنی حدود سیزده سال. این کارها که حدود پنجاه عنوان می شود، در این نشریات به چاپ رسید: سلام بچه ها، پوپک، دوچرخه (پیوست روزنامه همشهری) دوست کودک، تیک تاک (پیوست روزنامه جام جم) حدیث زندگی و پیام زن.

اما چرا نوشتن برای کودک و نوجوان؟ حرف هایی در دل و ذهن داشتم و داستان هایی که همه آفریده و زاییده خیالم بود که نوشته می شد اما برای چاپ نبود، تا هنگامی که توفیق همکاری با مجلات را یافتم و لذت ظهور و بروز آفرینش را یافتم و چشیدم. دل نوشته ها نگارش می شد و چاپ می گشت و تشویق سردبیران به خصوص جناب آقای عبداللّه حسن زاده تأثیر خوب و شادی بخشی داشت. همزمان کار نگارش و ترجمه را برای بزرگسالان هم آغاز کردم، و شاید همین مرا از ادامه همکاری و نگارش برای نشریات کودک و نوجوان بازداشت. قطعاً می دانم اگر همکاری ادامه می یافت، باز آثاری آفریده بودم و چشمه زایش خشک نمی شد و اشتیاقم فروکش نمی کرد! تا وقتی که در سال 1395 توفیق همکاری با دفتر فرهنگ معلولین رفیق راه گشت و آثاری، هم به سفارش و هم خودنوشت به این دفتر تقدیم شد که نمونه هایی از آنها در مجموعه حاضر به نام روشندلان، لنگه و غیره دیده می شود که پیشکش به معلولان و جانبازان گرامی است.

ص: 7

کودکانه ها

چگونه کبوتر لانه اش را ساخت؟

در روزگار قدیم، کبوترها لانه نداشتند. فصل بهار که می شد کبوترها روی زمین فرود می آمدند و تخم می گذاشتند.

یک روز روباهی به محل تخم کبوترها نزدیک شد و آن ها را دزدید. وقتی کبوترها برگشتند و تخم های خود را ندیدند، خیلی ناراحت شدند و شروع به گریه و زاری کردند. به فکر فرورفتند و تصمیم گرفتند کاری کنند که دیگرکسی به تخم هایشان دستبرد نزند. باهم قرار گذاشتند تا برای خود و تخم هایشان، بالای درخت لانه بسازند. برای این کار شاخه های کوچک درختان را جمع آوری کردند؛ اما نمی دانستند چطور با آن شاخه ها لانه بسازند. کبوترها برای ساختن لانه خود از پرندگان جنگلی کمک گرفتند.

کار شروع شد و پرندگان جنگلی مشغول آموزش لانه سازی به کبوتران شدند. هنوز دوتا از شاخه ها را به هم وصل نکرده بودند که کبوترها گفتند: «همین قدر کافی است بقیه را خودمان می دانیم».

پرنده ها گفتند: «اگر شما می توانید کار را ادامه دهید، پس دیگر لازم نیست ما اینجا بمانیم». شاخه را گذاشتند و ازآنجا رفتند.

کبوترها مشغول ساختن لانه شدند. اول یک شاخه را گذاشتند و بعد یک شاخه دیگر، اما شاخه سومی را که گذاشتند، روی زمین افتاد.

کبوترها نتوانستند کاری را که پرندگان جنگلی شروع کرده بودند، تمام کنند. کبوترها مجبور شدند دوباره از پرندگان جنگلی دعوت کنند تا به کمکشان بیایند.

پرنده ها دوباره دعوت آن ها را قبول کردند و آموزش لانه سازی را شروع کردند. هنوز نیمی از لانه را نساخته بودند که کبوترها فریاد زدند: «همین قدر کافی است بقیه را خودمان می دانیم».

ص: 11

چرا شترمرغ گردنی دراز دارد؟

در زمان های خیلی قدیم، شترمرغ گردنی معمولی و متناسب با اندازه بدنش داشت. تا این که روزی از روزها با تمساح دوست داشت. حیوانات جنگل که بااخلاق تمساح آشنا بودند به سراغ شترمرغ رفتند و به عنوان نصیحت از او خواستند تا از تمساح دوری کند.

یکی از حیوانات پیر گفت: تمساح رفتارهای غیرمنتظره ای دارد و نباید به او اعتماد کرد. آیا نشنیده ای که تمساح با اشک دروغینش، باعث فریب حیوانات ضعیف و بی گناه شده و آن ها را شکار می کند؟

بدبختی شترمرغ اینجاست که باوجود هیکل تقریباً بزرگی که دارد، سرش بسیار کوچک است و درنتیجه مغز کوچکی دارد. شترمرغ که مانند همنوعان دیگرش ساده لوح بود، نخواست به نصیحت حیوانات گوش کند؛ و بابی اعتنایی به حرف های حیوانات به طرف دریاچه رفت تا آب بخورد. در آنجا به دوستش تمساح برخورد کرد. تمساح هیچ چیزی برای خوردن پیدا نکرده بود؛ و خیلی هم گرسنه بود.

تمساح حیله گر، به شترمرغ گفت: دوست من! نزدیک بیا، من مشکل بزرگی دارم. اگر تو کمک کنی می توانم از شر آن راحت شوم.

شترمرغ که اشک تمساح را دیده بود، سر کوچکش را دراز کرد و با مهربانی پرسید: چی شده دوست عزیز! من حاضرم به تو کمک کنم.

تمساح با آه و ناله گفت: یکی از دندان هایم به شدت درد می کند نمی توانم چیزی بخورم.

شترمرغ پرسید: از من چه کمکی ساخته است؟

تمساح گفت: من دهانم را باز می کنم تو سرت را داخل دهانم کن تا ببینی چه بلایی سر آخرین دندان آرواره من آمده است.

ص: 13

چرا اسب آبی، زشت و بی مو شد؟

سال ها پیش، اسب آبی به جای اینکه مثل امروز در دریاچه ها و رودخانه ها زندگی کند، بر روی زمین زندگی می کرد. دران زمان اسب آبی، حیوان بسیار زیبایی بود و موهای بلند و نرمی داشت.این موهای بلند و زیبا، باعث حسادت همه حیوانات بخصوص زرافه شده بود که در حسرت داشتن موهای به این زیبایی می سوخت.

روزی زرافه تصمیم گرفت تا بلایی بر سر اسب آبی بیاورد تا او برای همیشه موهایش را از دست بدهد.

یک روز، هوا تغییر کرد و سرمای بسیار سختی فرارسید. تمام حیوانات از سرما می لرزیدند، اسب آبی هم مثل بقیه می لرزید. زرافه هم از سرما می لرزید ولی وقتی اسب آبی را دید، وانمود کرد که اصلاً سردش نیست و حالش خیلی خوب است.

زرافه به اسب آبی نزدیک شد و گفت: «چرا به این شدت می لرزی؟ و ادامه داد: چطور است که این تغییر آب وهوا، بیشتر از همه تو را ناراحت کرده است؟»

ص: 15

هیاهو

یک آدم درون منه که لال نمی شه! چند تا آدمن! یکی نصیحت می کنه، یکی سرزنش می کنه، یکی تشویق می کنه... گاهی خسته ام می کنن، حتی وقتی به آرامش نیاز دارم، مثل بچه های شیطون آروم و قرار نمی گیرن. تکلیف خودم رو باهاشون نمی دونم. گاهی تشکر می زنم، فایده ندارد، گاهی می خواهم از کلاس دلم بیرونشون کنم. پرور هستن و بیرون نمی رن، بعضی وقت ها باهاشون حرف می زنم، واسه همین به من می گن: «چرا با خودت حرف می زنی؟!» اون وقت من جواب می دم: «نه، با صدای بلند فکر می کنم.»

باید سعی کنم این بچه شیطون های دلم رو کنترل کنم. نذارم زیاد سروصدا کنن، شلوغ کنن، آرامشم رو به هم بزنن؛ باید دورشون دیوار بکشم، ولی چه کنم که یا دیوار رو می شکنن یا از دیوار بالا میان.

ص: 19

اسب و اژدها

پدربزرگم یک اسب دارد که هر وقت به خانه مان می آید، آن را همراه خود می آورد. اسب پدربزرگ، سیاه و کشیده و بلند است. پدربزرگ هر وقت داخل اتاق می شود، اسبش را هم همراه خودش می آورد! او گردن اسب را می گیرد و بعد که می خواهد بنشنید، اسب را روی زمین می خواباند.

من همیشه سوار اسب پدربزرگ می شوم؛ ولی مادرم همیشه دعوایم می کند. او می گوید: «مواظب باش! می شکند! آخر این عصاست. اسب که نیست!»

آن ها به اسب من می گوید: «عصای پدربزرگ!» ولی آن اسب چوبی من است که سوارش می شوم و با آن تا آسمان پرواز می کنم.

تازه پدربزرگ هم قبول ندارد اسب من است و می گوید: «این اژدهاست. اگر آن را بر زمین بیندازم، تبدیل به اژدها می شود و بعد می خندد.» اما من ندیده ام اسبم اژدها شود.

ص: 21

ساعت من و بابا

پدرم یک ساعت مچی دارد. برای من هم یک ساعت مچی خریده است؛ چون امسال قبول شدم. وقتی با پدرم به خیابان یا پارک می روم، گاهی وقت ها می پرسد: «آقا! ساعت چند است؟»ا

گر من جواب بدهم، باز آن آقا از پدرم می پرسد: «آقا! ببخشید ساعت چند است؟» چرا بزرگ ترها باور نمی کنند من هم بلد بگویم ساعت چند است؟ مگر ساعت من و بابا باهم فرق دارد؟ راستی نکند ساعت بابا و من فرق دارد و وقت را مختلف نشان می دهد که بزرگ ترها باور نمی کنند من درست گفته ام!

ص: 23

نی نی ها فقط گریه می کنند

دو - سه ماهی است خدا به ما یک برادر کوچولو داده است. اسم نی نی کوچولوی ما امین است.

امین تپل و قشنگ است; امّا نمی تواند حرف بزند. به جای آن همیشه گریه می کند.

گاهی شب ها آن قدر گریه می کند که نمی گذارد بابا و مامان بخوابند.

از مامانم پرسیدم: چرا امین حرف نمی زند; ولی هی گریه می کند؟

مامان گفت: عزیزم! وقتی بچه به دنیا می آید، توی دلش خیلی حرف ها هست. آخه او نُه ماه درراه بوده تا به دنیا آمده است. حالا بعد از تولد، می خواهد قصه نُه ماه سفرش را بگوید; امّا اگر بخواهد یکریز حرف بزند و تعریف کند، دیگر وقت نمی کند شیر بخورد تا بزرگ بشود. برای همین فرشته ای که مواظب اوست، انگشتش را روی لب بچه می گذارد و او را ساکت می کند. نمی بینی بالای لبت گودی انگشت فرشته هست؟ به خاطر همین چون بچه مجبور است حرف نزند، حی گریه می کند. خوبی اش این است که می فهمیم کی گرسنه است و چه موقع خودش را خیس کرده است.

ص: 25

در پر دارد!

پدرم در دانشگاه درس می خواند. کتابخانه پدرم پر از کتاب های سنگین و بزرگ است. من به آن ها می گویم «کتاب های پوست کلفت»! یک روز پدرم مطلب نوشته شده یکی از کتاب ها را برایم خواند. من چیزی نفهمیدم و خوشم نیامد. هیچ قصه ای در کتاب های بابایم نیست; حتی نقاشی و عکس ندارند. پدرم گفت: «این کتاب ها درباره فلسفه و منطق است.» اما من سر درنیاوردم. راستش حوصله ام سر رفت و گفتم: بابا! بیا کشتی بگیریم! بیا با من بازی کن! این همه کتاب های سنگین و بدون عکس به چه درد می خورد؟

هر وقت بابا یکی از این کتاب ها را باز می کند و می خواند، من خوابم می گیرد، بلندبلند خمیازه می کشم و می روم پیش مامان می خوابم.

مامان برایم قصه های قشنگ می گوید. حیف که بابا نمی داند چه کتاب ها و داستان های قشنگی در دنیا هست! اگر می دانست، اصلاً سراغ فلسفه نمی رفت! فکر می کنم گاهی که پدر بداخلاق و اخمو می شود، به خاطر آن است که کتاب های رنگی و قشنگی مثل من ندارد. اگر پدرم حتی کتاب شعر می خواند، بیشتر می خندید و با من بیشتر مهربان بود. بزرگ ترها زیادی جدی هستند و خیلی سخت می گیرند!

بابا گاهی برایم ترجمه قرآن را می خواند; حتی اگر نفهمم، توضیح می دهد; ولی هرچقدر فلسفه و منطق را برایم توضیح بدهد، من نمی فهمم! امروز درس بابا - به قول خودش - درباره مغالطات بود. من پرسیدم: یعنی چه؟

گفت: ببین! مثلاً می گویم: درباز است و باز (1) پر دارد; پس در پر دارد!

من خنده ام گرفت و گفتم: «در که پر ندارد!» بعد گفتم: بابا! بیا کلاغ پر

ص: 29

نقاشی متحرک بابا

گاهی وقت ها همراه مامان از خانه بیرون می روم. وقتی برمی گردم، می بینم بابا کلی مطلب نوشته است.

آخه بابای من یک نویسنده است; البته یک نویسنده کوچک شش و به قول خودش: کلاس ابتدایی - نه نویسنده ای مشهور!

بابا رو به مامان می کند و می گوید: خانم! این ها را بخوان، ببین چطور است!

یا بعضی وقت ها برای من می خواند و می گوید: وقتی تو خانه نبودی، فرصت کردم مطالعه کنم و یادداشت بردارم و این ها را بنویسم. نظر تو درباره این ها که خواندم، چیست؟

من میگویم: بابا! یعنی اگر من خانه نباشم، شما فرصت می کنید بنویسید، اما اگر خانه باشم، سروصدایم نمی گذارد شما بنویسید؟

بابا جواب می دهد: عزیزم! درست است، اما نه آن قدر که بخواهم همیشه از من دورباشی. عزیز بابا! بهترین اثری که آفریده ام، تو هستی. حتی اگر چیزی ننویسم، اما با تو بهترین و قشنگ ترین چیزها را نوشته ام!

راستش بعضی وقت ها مثل الآن نمی فهمم بابایم چه می گوید; اما همین قدر می دانم که بابا گاهی مثل شاعرها حرف میزند! لازم نیست همیشه همه حرف های بابا را بفهمم، اما از چشم ها و لب های خندانش می توانم بفهمم مرا دوست دارد. او به من می گوید: نقاشی و اثر متحرک من!

ص: 31

وزیر جنگ

من دوتا برادر دارم. بابا و مامان به آن ها میگویند: <وزیران جنگ> آخه داداش های من همیشه باهم در حال جنگ اند! مادربزرگ به آن دو می گوید: <خروس جنگی یا سگ و گربه!> بابا می گوید: این رفتار به خاطر سن و سال آن ها است و یاد می گیرند چطور با دیگران رقابت یا مبارزه کنند.

بابا با روان شناس و مربی تربیتی درباره برادرهایم حرف زده است. آنان میگویند: این رفتار طبیعی است; امّا نباید کتک کاری کنند!

حتی اگر جنگ برادرهایم طبیعی باشد، پدر و مامان از رفتار برادرهایم خسته شده اند. بین برادرهایم هنوز آتش بس نشده است و توپخانه هر دو، روز و شب بر سرخانه ما آتش قهر و دعوا می بارد! نمی دانم تا کی جنگ برقرار است!

***

چند روز پیش یکی از برادرهایم به اردو رفت. داداش دیگرم تنها شده بود و کسی نبود که با او مبارزه کند. برای همین بی تابی می کرد و می گفت: <پس کی داداشم از اردو برمی گردد؟> ما فهمیدیم بااینکه آن دو همیشه دعوا دارند; امّا اگر یکی شان نباشد، دلشان برای هم تنگ می شود و همدیگر را دوست دارند.

بابا می گوید: نباید دعوای برادرها را جدی گرفت. جنگ برادرها را فقط نادان ها باور می کنند!

راستش من فکر می کنم: بدون آن ها و جنگ ودعوایشان، خانه سوت وکور است!

ص: 33

عکس، قشنگ تر است!

عکس های داخل آلبومت را دیده ای؟ آن ها قشنگ ترند یا تو؟

نمی دانم چرا همه می گویند: عکس های آدم، از خودش قشنگ ترند!

خودم هم گاهی همین فکر را می کنم. وقتی به عکس هایم نگاه می کنم، می بینم از خودم قشنگ ترند! حتی بااینکه می توانم خودم را توی آیینه ببینم، امّا بیشتر دلم می خواهد به عکسم نگاه کنم، یا تصویر خودم را در فیلم ویدئویی ببینم که بابا گرفته است.

گاهی با مامان می نشینم و به عکس های داخل آلبوم نگاه می کنیم. مامان عکس های بچگی ام را می بیند، آن ها را می بوسد و حتی بغل می کند یا روی قلبش می گذارد; امّا مرا که کنارش نشسته ام، از یاد می برد! مگر عکسم با من فرق دارد یا عکس مال کس دیگری است؟ البته فکر می کنم چون عکس مال گذشته است، مامان و بابا آن را دوست دارند. آن ها میگویند: خاطرات ما زنده می شود.

ص: 35

جایزه گاو عمو

عموی من یک دامدار است; یعنی حیوان ها را پرورش می دهد برای فروش یا استفاده از آن ها; مثلاً اسب را پرورش می دهد برای سواری و مسابقه; گوسفند را برای پشم و گوشت آن; حتی طوطی و قناری را برای تقلید صدا و چهچه زدن.

هر کس می آید و حیوان های عمو را می بیند، از آن ها تعریف می کند و خوشش می آید. عمو حتی جایزه گرفته است; چون مثلاً در مسابقاتِ گاو شیرده یا گوشتی، بهترین گاو را پرورش داده است.

نشانه هایی را که عمو، جایزه گرفته است، در اتاقِ نشیمنِ خانه او است. عمو آن ها را قاب کرد و به دیوار زده است. هر کس به خانه او بیاید، آن ها را می بیند و به عمو آفرین می گوید. گاهی همراه عمو و مشتری او، به محل نگهداری حیوانات می روم; مثلاً یکی از مشتری ها، از گاو شیرده عمو تعریف می کرد و از آن خیلی خوشش آمده بود; امّا گاو اصلاً گوش نمی داد و خوشحال نبود. گاو به خوردن و نشخوار کردن مشغول بود. در عوض عمو پُز می داد و خوشش می آمد. من نفهمیدم بالاخره مشتری به عمو آفرین می گفت یا به گاو، یا چرا به جای این که گاو، از تعریف های مشتری لذت ببرد و بخندد، عمو لذت می برد. اگر از کارنامه قبولی من کسی تعریف می کرد، من خوشحال می شدم; امّا حیوان ها اصلاً کاری به این کارها ندارند و دلشان به خوردن خوش است. برای حیوان ها، جایزه هایی که گرفته اند، مهم نیست و آن ها را به دیوار اسطبل نمی زنند یا روی سینه شان نمی چسبانند، یا به گردنشان آویزان نمی کنند!

ص: 37

نی نی ها فقط گریه نمی کنند!

برادر کوچکم امین، الآن شش ماهه است. همیشه خوابیده است. نمی تواند بنشیند یا رو به هوا می خوابد یا روی شکمش. گاهی وقت ها مامان او را روی شکمش می خواباند و به پشتش می زند تا آروغ بزند. گاهی هم دست روی شکم و پشتش می کشد و می گوید:«این کار برای نوزاد لازم است.»

موقعی که امین بیدار است، دو_سه انگشتش را داخل دهانش می کند و آن ها را می مکد. دکتر گفته است :«این کار اشکالی ندارد ؛ فقط مرتب دست هایش را بشورید.»

اولین دندان امین، دارد بیرون می آید. مامان می گوید: «برای همین انگشت هایش را داخل دهانش می کند؛ چون لثه هایش می خارد و باید چیز نرمی را گاز بزند.» حالا که دندان امین دارد درمی آید، مامان قطره آهن را روی زبان او می چکاند و می گوید :«نباید قطره آهن روی دندان او بیفتد ؛ چون رشد دندان را کند می کند.»

من تا الآن خیلی چیزها درباره تربیت بچه ها یاد گرفته ام. مامان می گوید: «حالا می فهمی خودت چطور بزرگ شده ای و بزرگ ترها چقدر مواظب تو بوده اند تا تو سالم و قوی بمانی!»

امین امروز با مامان به مطب دکتر رفته بود. مریض ها ساکت و بی حوصله در اتاق انتظار نشسته بودند. آن ها طوری رفتار می کردند که مثلاً سرشان به مطالعه مجلات گرم است. همه می خواستند اولین نفر باشند که داخل اتاق دکتر می شوند. حوصله بعضی از آن ها سر رفته بود و در اتاق قدم می زدند.

امین بغل مامان بود. مامان کنار خانمی نشست امین نگاهی به آن خانم کرد. خانم سری تکان داد و به امین لبخند زد. خانمی که کنار مامان نشسته

ص: 39

قرارداد

پدرم حسابدار است؛ یعنی حقوق کارکنان شرکت را حساب می کند تا آن ها بتوانند دستمزد کار و زحمت خود را بگیرند.

یکی از کارهای پدرم، نوشتن قرارداد است. او با شرکت های دیگر قرارداد همکاری می نویسد؛ یعنی در چه کارهایی باهم کار می کنند. هر قرارداد، چند بند یا مواد دارد. در این بندها- به ترتیب شماره- می نویسد چگونه و با چه شرطی، باهم کار کنند.

یک روز مادرم به پدر گفت: «مجید (اسم من است) من را اذیت می کند. خیلی سربه هواست. گوش به حرفم نمی دهد. درس هایش را خوب نمی خواند. از این به بعد باید بین من و او قرارداد نوشته شود تا به هر چه در قرارداد نوشته می شود، عمل کند!»

پدرم نگاهی به من کرد و سری تکان داد.

بعد فکر کرد و گفت: «بدحرفی نیست! ما که برای مردم قرارداد می نویسیم، برای خانواده خود هم بنویسیم. مجید! قبوله؟»

راستش من حرفی نداشتم. یک تجربه بود. خوبی اش این بود که می فهمیدم چه کار باید بکنم و چه نباید بکنم. این طوری خیال من و مامان راحت می شد.

گفتم: «باشِ، قبوله!»

ص: 41

خرس و لباس نو

آقا خرسه با خوشحالی درراهی که به دهکده می رسید، قدم می زد. او به لباس نو و زیبایی که پوشیده بود، خیلی نگاه می کرد. خرس، جدیدترین پالتوش را پوشیده بود. او فکر می کرد پالتوش قشنگ ترین پالتوی دنیاست.

آقا خرسه کلاه زیبایی بر سرش گذاشته بود و یک جفت کفش براق هم به پا کرده بود.

او با خودش می گفت: «من خیلی قشنگ شده ام. اگر خرس های دهکده مرا ببینند همه دوست خواهند داشت مثل من باشند. آخه لباس های من آخرین «مد» است.»

ولی ناگهان صدایی شنید که می گفت: «اشتباه می کنی، لباس های تو آخرین «مد» نیستند!»

خرس نگاهی به اطرافش انداخت. دید کلاغ سیاهی روی درخت نشسته و به او نگاه می کند.

خرس با تعجب پرسید: «کلاغه بدریخت! چطور این حرف را می زنی؟»

کلاغ گفت: «آخر من همین الان از دهکده می آیم و خوب می دانم که آخرین «مد» کدام است و خرس های آنجا چه لباس هایی می پوشند.»

خرس که خیلی کنجکاو شده بود، از کلاغ پرسید: «خواهش می کنم به من بگو آن ها چه لباسی می پوشند؟»

کلاغ ساکت شد. مثل کسی که سعی می کند چیزی را به یاد بیاورد، بعد گفت: «امسال در دهکده، خرس ها به جای کلاه، روی سرشان یک «ماهی تابه» می گذارند و به جای پالتو «حوله پشمی» می پوشند. همین طور به جای کفش، دو تا کیسه نایلونی به پا می کنند و آن ها را به پایشان می بندند.»

ص: 45

کار دنیا برعکس است!

گاهی وقت ها پدرم یا یک آدم بزرگ دیگر ناراحت و بی حوصله است. این طور موقع ها می گویند:

اعصابش خُرد است!

این طور موقع ها بزرگ ترها می خواهند از خانه بیرون بروند یا به مسافرت بروند، یا فیلمی ببینند، یا لطیفه ای بشنوند تا دوباره خوشحال شوند.

اما من هیچ وقت اعصابم خُرد نیست. هیچ کدام از بچه ها اعصابشان خُرد نیست؛ فقط گاهی ناراحت می شوند. بچه ها به چیزی نیاز ندارند تا خوشحال شوند؛ یعنی با بعضی چیزها که آدم بزرگ ها شاد می شوند، بچه ها خوشحال نمی شوند. بچه ها با چیزهای ساده مثل بازی، حتی خاک بازی شاد می شوند.

بچه ها زودتر ناراحتی شان را فراموش می کنند، اما بزرگ ترها گاهی باهم قهر و دعوا می کنند. این طور موقع ها خودشان را دلداری می دهند و می گویند: کار دنیا برعکس است! این را بابا و مامانم هم می گویند! چون هر وقت چیزی را می خواهند و به آن نیاز دارند، برعکس، نیست و وجود ندارد. مثلاً وقتی مامان لباس می خواهد، بابا پول ندارد. وقتی بابا دلش قورمه سبزی می خواهد، مامان حوصله ندارد. وقتی من دلم می خواهد به مسافرت برویم، بابا مرخصی ندارد!

و این طور موقع ها، بر سر همین چیزهای ساده، دعوا می شود؛ به همان سادگی و راحتی که یک برگ در فصل پاییز از درخت می افتد!

اما اگر بچه ها قهر و دعوا کنند، خیلی طول نمی کشد و زود باهم آشتی می کنند. دنیای بچه ها راحت تر و دوست داشتنی تر است.

ص: 47

دماغ بابا

خواهر کوچولویم هر وقت می خواهد صورت بابا را ببوسد، اول دماغ بابا را می بوسد، چون توی صورت بابا، از همه پهن تر و گنده تر است. هر وقت می ترسد از دست بابا بیفتد، اولین جایی را که چنگ می زند، دماغ باباست. هیچ کس به اندازه خواهر کوچکم از دماغ بزرگ و پهن بابا راضی نیست.

بابا می گوید: «بالاخره این دماغ به دردی خورد!»

ص: 49

تابلو نقاشی مادر

مادرم نقاشی می کند؛ اما نه روی تابلو، بلکه روی بشقاب و پیش دستی غذا!

نقاشی های مادرم روی ظرف غذا یا ظرف سالاد، خیلی دیدنی است.

تابلوهای نقاشی دیگران را دیده ام. فقط دیدنی است؛ اما تابلوهای مامان، هم دیدنی است و هم خوردنی!

مامان باسلیقه و حوصله، روی غذا، گل و گل کاری می کند. شکل می کشد. بعد مقابلت می گذارد و می گوید: «بفرما! هم تماشا کن و هم بخور!» آدم گاهی وقت ها دلش نمی آید تابلوی مامان را بخورد؛ فقط دوست دارد آن را تماشا کند. بابا می گوید: با تابلوهای خوردنی مامان، پیش از آن که شکم پر و سیر شود، چشم و دیده پر و سیر می شود.

به به از این تابلوهای لذیذ و دیدنی!

ص: 51

یک روز تا شب با آینه

صبح که بیدار می شوی؛ نگاهی به آینه می کنی. در اولین نگاه، آینه به تو چه می گوید؟ می گوید: «برو سروصورتت را بشور. شانه ای به سرت بزن، بعد بیا و لباسی را که پوشیده ای، توی آینه ببین. خودت را برانداز کن، سرووضعت درست باشد. مهم تر از همه، بخند! لبخند یادت نرود!»

*

ظهر که به خانه می روی، نگاهی دوباره به آینه می کنی. این بار چه می گوید؟

می گوید: «خسته نباشی! خُب، چه کردی؟ چه کار مثبتی کردی؟ نکند بدی کنی!»

*

شب می شود؛ آخر شب. شاید بگویی: «دیگر آخر شب، آینه را می خواهم چکار؟» اما یک چیز را باز می شود توی نگاه آینه دید و خواند: «امروز چقدر خوبی و بدی کردی؟ فردا چه قصد و نیتی داری. چقدر پیش رفتی؟»

*

قصه «یک روز، از صبح تا شب، با آینه بودن» قصه بودن با یک دوست درستکار و یکرنگ است.

ص: 53

قید توضیحی

برادر کوچکم عادت دارد از زیر کار در برود. معمولاً از مسئولیت، شانه خالی می کند. برای همین همیشه بهانه و توجیهی می تراشد؛ مثلاً اگر سفره غذا را پهن کند (آن هم بعد از کلی یادآوری) می گوید: «خُب، یکی جمع کند! یکی بیاورد، یکی ببرد و ...»

وقتی پدر کاری به او می گوید، همیشه خدا بهانه ای دارد یا می گوید: «خُب، حالا تا شب وقت هست!» پدر به او می گوید: «لطفاً یاد بگیر «قید توضیحی» و اضافه نزنی! تو که وقت داری، کار و درس که فعلاً نداری، عذر و بهانه نیاور، برو همکاری کن. جر نزن!» پدر می گوید: «اگر همین طور پیش برود، برادر کوچک، بهانه تراش ماهری می شود! قید توضیحی و اضافی را خوب بلد است!»

ص: 55

پدر دومرحله ای

گاهی وقت ها از پدر چیزی می خواهم مثلاً دوچرخه. اما پدر می گوید فعلاً پول ندارم، قرض دارم، باشد برای ماه بعد، اما من که راه مدرسه ام دور است، الآن به دوچرخه نیاز دارم.

باز با پدر صحبت می کنم و می گویم: مدرسه دور است اگر دوچرخه نداشته باشم، دیر می رسم و نمره انضباطم کم می شود و ... . این بار پدر می گوید: خوب ببینم چطور می شود (یعنی چکار می شود کرد).

دو سه روز بعد باز به پدر می گویم: باباجان فکرهایت را کردی؟ می توانی برایم دوچرخه بخری؟

بابا که نشان می دهد حوصله اش سر رفته و به خاطر اصرار من حالش بد شده، می گوید: خُب بابا، می خرم. کچلم کردی! آه!

آن وقت دستم را می گیرد و به بازار می برد و دوچرخه را قسطی یا با چک می خرد.

پدر من «دومرحله ای است»؛ یعنی اول «نه» می گوید و امروز و فردا می کند، ولی بعد راضی می شود. پدر شما چندمرحله ای است؟

ص: 57

چند پیراهن پاره

برادرم از من کوچک تر است؛ اما بسیار پرجنب وجوش است. گاهی هم سربه هواست و حواسش نیست چه کار می کند. مادرم به او می گوید: «به حرف برادر بزرگ ترت گوش بده، بالاخره او چند پیراهن بیشتر از تو پاره کرده است. برادرم می گوید: نه اتفاقاً من چند پیراهن بیشتر از او پاره کرده ام؛ چون هر لباسی که برایش کوچک می شود، من می پوشم تا بالاخره آن را پاره کنم و بیندازمش دور. اصلاً برادر بزرگم پیراهن پاره نکرده است. پس او باید به حرف من گوش بدهد!»

نمی دانم با این برادر کوچک و بازیگوش چه کار کنم. شاید مجبور بشوم من هم چند پیراهن پاره کنم.

ص: 59

هزار رنگ و نقش

برادرم پنج ساله است. هنوز به مدرسه نمی رود. کتاب و مجله پیش دبستانی ها را برایش می خوانیم و کارتون هم تماشا می کند؛ حتی برنامه های بزرگ ترها را می بیند و هرروز یک کس یا حتی حیوان و شیئی می شود؛ مثلاً یک روز پینوکیو است که دوتا دوستانش گربه و روباه هستند. یک روز دیگر وقتی فیلم گاوچران ها را می بیند، کلانتر محل می شود. کلاه سر می گذارد و تفنگ پلاستیکی اش را به کمر می بندد و سوار اسب چوبی اش می شود و به جنگ دزدهای بانک می رود. گفتم حتی به نقش یک حیوان درمی آید، مثلاً اسب لوک خوش شانس می شود یا حتی «گربه سگ» می شود. یک شب «زورو» است و یک وقت «رابین هود» یا رستم.

این طور موقع تا مشکل، نقش مقابل اوست که باید نقش منفی را بازی کند؛ یعنی شخصیت بدی که باید از دست برادرم کتک یا شمشیر بخورد یا دیو بشود و یا خونش (که شربت آلبالوی مادر است) مکیده شود.

گاهی برادر کوچیکه، دانشمندی به نام پروفسور بالتازار می شود که همه مجبوریم به درس بی سروته او گوش کنیم و گاهی بقالی است که باید از مغازه اش خرید کنیم؛ تازه نسیه هم نمی دهد و فقط سکه قبول می کند، آن هم 25 تومانی. جمع و تفریق بلد نیست و همه جنس هایش یک قیمت دارد و پول ما باقی ندارد. خواننده و نوازنده هم می شود. خلاصه هرروز در یک نقش است و به یک رنگ درمی آید.

پدرم حرف قلمبه سلمبه ای می زند و می گوید: «اسکیزوئید» یا «بحران هویت» دارد! هر معنایی این کلمات بدهد، فکر می کنم معنای بدی نداشته باشد؛ چون می دانم برادرم بچه بدی نیست. فقط دلش می خواهد قهرمان باشد. دلش می خواهد بهترین باشد. دلش می خواهد به جای شخصیت

ص: 61

روشندلان

دوستی دارم که نابیناست. دوستم سبد می بافد. پرده حصیری هم درست می کند. برای هر که این مطلب را می شنود، قبول آن سخت است و تا نبیند، باور نمی کند؛اما عجیب تر آن است که در آسایشگاه آنها نابینایی است که خیاطی می کند!

مادربزرگم چشمش ضعیف است و نمی تواند نخ را داخل سوزن خیاطی کند.

وقتی به او گفتم :«نابینایی هست که خیاطی می کند. » خندید و با ناباوری گفت : «من چشم دارم و نمی توانم سوزن را نخ کنم، حالا نابینایی خیاطی می کند! مگر می شود؟ »

یک روز با دوستم و مادربزرگ به دیدن خیاط نابینا رفتیم. مادربزرگ دید که خیاط نابینا، شلوار کردی می دوزد. آن جا بود که اشکش سرازیر شد و سجده شکر کرد. از آن وقت به بعد کمتر می دیدم که مادربزرگ نمی تواند نخ را داخل سوزن کند. می رفت جایی که ما نبینیم تا با سعی و تلاش نخ را داخل سوزن کند.

دوست نابینایم که گفتم سبد و پرده حصیری می بافد، تا به حال خیلی پرده درست کرده اما از حاصل کارش هیچکدام را ندیده است. او تنها صنعتگری است که چشم بسته کار می کند و آنچه را تولید می کند، نمی بیند؛ اما به جای او دستهایش می بیند!

ص: 63

شماره رُوند

با دوستم برای زیارت به حرم رفتم. پیش از ورود، کفش هایمان را به کفشداری دادیم. کفشدارها دستکش دست کرده بودند. یکی دو نفر هم ماسک به دهان زده بودند. رعایت نظافت از سوی آن ها برایم خیلی جالب بود. بااینکه باران باریده بود و ته کفش ها گلی بود، چون در کفشداری «عود» روشن کرده بودند، آنجا خوش بو بود. دوستم کفش ها را به کفشداری داد و شماره ای گرفت. وارد حرم شدیم؛ ولی دوستم گفت: «بیا برگردیم.» خیلی تعجب کردم پرسیدم: «چرا؟» گفت: «بیا، می فهمی!» وقتی به کفشداری برگشتیم، دوستم تکه چوبی را که شماره روی آن بود پس داد و گفت: «آقا لطفاً یک شماره رُوند بدهید!»

از تعجب دهانم بازمانده بود. کفشدار هم تعجب کرده بود؛ اما کمی بعد با صدای بلند شروع به خندیدن کرد. از دوستم پرسدم: «این حرف را از کجا یاد گرفته ای؟» گفت: «پدرم وقتی می خواست تلفن بخرد، گفت: شماره رُوند می خواهم. دایی ام هم وقتی می خواست ماشین بخرد، گفت: شماره پلاک روند باشد. من هم می خواهم شماره کفشم رُوند باشد.»

خدا کند این نامه هم در صفحه ای چاپ شود که شماره اش رُوند باشد.

ص: 65

قورباغه و گُل

پدرم می گوید: مامان برایمان یک گُل آورده است. وقتی با بابا به زایشگاه رفتیم تا مامان را به خانه بیاوریم، بابا یک گلدان خرید که به مامان هدیه کند. روی گلبرگ های آن قورباغه های کوچولویی بود.

وقتی گلدان را به مامان دادیم، گفت: «من برای شما گل آورده ام و شما برایم قورباغه آورده اید؛ اما چون این قورباغه ها یادگار به دنیا آمدن یک گل است، آن ها را دوست دارم.»

قورباغه های هدیه شده به مامان، یک سال است که زنده اند. قورباغه ها نه در آب شنا می کنند و نه قور قور می کنند و نه بزرگ می شوند؛ اما یکی از آن ها گم شده است.

گلی که مامان به ما هدیه کرده بود، حالا بزرگ و تپلی شده است. اسم گلمان را شقایق گذاشته ایم. پدرم می گوید: «تا شقایق هست باید زندگی کرد.» البته این حرف را یک شاعر گفته است.

ص: 67

رازهای پدر خونه

کم کم بزرگ می شوم، آن قدر که بعضی چیزها را بیشتر و بهتر می فهمم. تازگی فهمیده ام پدر از کارش راضی نیست. فهمیده ام پدری که هرروز با خنده، به خانه می آمد، دلش پُر از غصه بود. بیشتر روزها در محل کار، ناراحتی داشت. پدر به من گفت: تو نباید نگران این چیزها باشی، اما حالا که بزرگ تر شده ام، بار سنگین دانستن این چیزها را تحمل می کنم. پدر هرروز کت وشلوارش را می پوشد، موهایش را شانه می زند، عطر می زند، کیفش را می گیرد، خداحافظی می کند و از خانه راهی محل کارش می شود. من فکر می کردم پدر خوشبخت است، چیزی کم ندارد؛ اما حالا می فهمم او فقط به خاطر ما به روی خود نمی آورد. گاهی دوست دارد این موقع ها که هوا سرد است، بیرون از شهر برود، آتشی روشن کند و از بالای تپه به شهر نگاه کند و بگوید: هر چی گذشته ازدست رفته. تلاش برای به دست آوردن دوباره آن ها، غیر لازم است. باید داشته های کنونی را حفظ کرد. پدر من سفارش می کند به موفقیت هایم فکر کنم و آنچه رادارم، نگه بدارم.

ص: 69

مورچه ها هم ترشی درست می کنند

پسرعموی من 4 ساله است. هر چیزی را می بیند یا می شنود، از آن سؤال می کند. حوصله همه را سر برده است؛ اما خودش هیچ وقت خسته نمی شود یا می پرسد یا می گوید. عمویم با روان پزشک صحبت کرده، روان پزشک گفته است: «از تا 3 تا 7 سالگی سن پُرگویی است؛ یعنی بچه های 3 تا 7 ساله یا می پرسند یا می گویند. بزرگ ترها نباید بی حوصله شوند و بگویند بچه، سرم رفت؛ چقدر حرف می زنی!»

یک روز پسرعمویم به حرکت مورچه ها نگاه می کرد، بعد از عمویم پرسید: «چطور این ها در یک صف راه می روند؟ چرا کج وکوله را نمی روند؟ راه که برایشان خط کشی نشده! حتی تابلوی راهنمایی و رانندگی ندارند! چطور باهم تصادف نمی کنند؟ چطور پای همدیگر را لگد نمی کنند؟ چطور لانه شان را گُم نمی کنند؟»

خلاصه آن قدر پرسید و پرسید که داد همه را درآورد؛ ولی عمویم به او جواب داد: «عزیزم ، خدا آن ها این طور آفریده و به آن ها همه چیز را یاد داده است. مثل نی نی کوچولو که بدون آن که کسی به او یاد بدهد، هر وقت گرسنه می شود، گریه می کند یا هر وقت شیر می خواهد سینه مامان را می مکد، بدون اینکه کسی به او یاد داده باشد.»

بعد پدر گفت: «مورچه ها وقتی دانه جمع می کنند، دانه سالم را دونیم می کنند تا سبز نشود، بعد آن را به صورت ترشی و مایع درمی آورند تا فاسد و خراب نشود، بعد در زمستان مصرف می کنند. بین مورچه ها، مورچه بازرس و پلیس هست! اگر مورچه ای دانه فاسد بخواهد به لانه بیاورد، مورچه بازرس جلوی او را می گیرد و اجازه نمی دهد دانه فاسد قاتی دانه های دیگر شود، حتی دانه فاسد را جای بسیار دوری می اندازد. همه این کارها را خدا به

ص: 71

نی نی زنگوله پا

برادر کوچولوی من، دو سال بیشتر ندارد. بلد نیست بگوید جیش دارم.

برای همین بیشتر وقت ها بدبو و بوگندوست; اما مامان به او پودر و عطر می زند تا خوشبو شود. مامان یک کار دیگر هم کرده است: به پای او زنگوله بسته است که وقتی راه می رود، جرینگ جرینگ صدامی کند. اگر نی نی کوچولو بخواهد به طرف ما بیاید، با صدای زنگوله او متوجه می شویم و درمی رویم.

پدربزرگ می گوید: <در زمانه ای قدیم، آدم هایی که مریض بودند و دیگر خوب نمی شدند، به پای خودشان زنگوله می بستند تا مردم بفهمند و به آن ها نزدیک نشوند.> اما نی نی کوچولوی ما کم کم یادمی گیرد بگوید: <جیش دارم.> آن وقت ما زنگوله را از پای او باز می کنیم، با او بازی می کنیم و دیگر از نی نی کوچولو فرار نمی کنیم.

ص: 73

دفتر مشق پدر و مادر

من یک دفتر مشق دارم که فقط مال خودم است; اما بابا و مامان دفترچه ای دارند که مال هردوی آن هاست. دفترچه ی آن ها به اسم <سند ازدواج > است. از مامان پرسیدم:<این دفترچه ی قشنگ به چه درد می خورد؟> گفت: <من و بابا در این دفتر، مشق نوشته ایم. نوشته ایم که: <وقتی باهم ازدواج کردیم، شریک همدیگر هستیم, چه در خوشبختی و چه در سختی. باهم از بچه هایمان مواظبت می کنیم و هیچ وقت از همدیگر جدا نمی شویم و هرچه داریم، مال همدیگر است.>

مادر می گوید: <من و پدرت الآن یکی شده ایم. برای همین یک دفتر مشق داریم.>

خوشا به حال مامان و بابا! حیف که من و دوستم <حسن > نمی توانیم باهم یک دفترمشق داشته باشیم; آخه خانم معلم قبول نمی کند. خانم معلم می گوید: <هرچقدر هم تو با <حسن > دوست باشی و باهم خوراکی بخورید، اما باید دفتر مشقتان جدا باشد!>

ص: 75

گوش های سنگین، گوش های تیز

گوش بابا خیلی تیز است. به قول خودش مثل گوش های روباه است. آهسته ترین صداها را می شنود. سروصدای رادیو یا تلویزیون همسایه خیلی بابا را اذیت می کند; گاهی هم سروصدای بچه ها یا ماشین یا نون خشکی توی کوچه. عوضش گوش های بابابزرگ خیلی سنگین است. باید بیخ گوشش داد زد تا چیزی را بشنود. برای همین هیچ حرف خصوصی یا رازی را نمی توان به بابابزرگ گفت. بابا می گوید: <کاشکی می شد بعضی وقتا گوش های سنگین بابابزرگ را داشتم تابتوانم بخوابم.> بابابزرگ هم بعضی موقعها می گوید: <کاشکی من گوشم مثل شما بود تا می توانستم حرف دل شمارا بشنوم!>

ص: 77

کلاغ پَر

عمویم در مغازه اش از یک کلاغ نگه داری می کند. این کلاغ از وقتی یک جوجه بود، پیش عمو بود. برای همین به عمو و مغازه اش عادت کرده است. یکی از قفسه های کف مغازه، لانه کلاغ است.

کلاغ عمو هیچ وقت مغازه را ترک نمی کند. می تواند پرواز کند، گاهی هم بال هایش را باز می کند که بپرد اما هر وقت پرهایش را پهن می کند که پَر بزند، عمو نگاه معناداری به او می کند که کلاغ از کارش پشیمان می شود و دوباره پرهایش را جمع می کند!

گاهی کلاغ دَم مغازه می آید و به آسمان نگاه می کند، پرواز پرنده ها را می بیند و آمدن و رفتن آدم هایی را که آزاد هستند. بعد کلاغ برمی گردد و نگاه دوباره ای به عمو می کند اما چشم های عمو پُر از سرزنش و نارضایتی از پریدن کلاغ است. کلاغ هم دلخور می شود و چشم هایش سرخ و پُر از خون می شود. هم دلش می خواهد بپرد، هم به فکر ناراحتی عموست. فکر می کنم خود را مدیون عمو می بیند که از وقتی جوجه بوده، او را بزرگ کرده است، برای همین نمی خواهد صاحبش را ترک کند یا او را برنجاند.

دیگر برای کلاغ پریدن معنایی ندارد و او دارد پرواز را فراموش می کند. حالا دیگر اگر عمو بالش را بچیند و پَرش را قیچی کند، کلاغ حرفی ندارد. الآن دیگر نمی توان گفت: کلاغ پَر!

ص: 79

غار تنهایی بابا

بابای من «غارنشین» است. تعجب نکنید! او مال خیلی سال ها پیش یا ماقبل تاریخ نیست! من هم از «عصر حجر» نیستم. بابای من به اتاق مطالعه اش می گوید: «غار تنهایی»! هر وقت بابا کار دارد یا می خواهد درس بخواند و مطالعه کند، داخل غارش می شود. این یعنی: «لطفاً به غار من نزدیک نشوید!» مامان می گوید: «آنجا جزء «مناطق حفاظت شده» است. نباید کسی بدون اجازه وارد شود».

گاهی وقت ها که بابا دلش برای کتاب هایش تنگ می شود و می خواهد مطالعه کند، می گوید: «ژن مطالعه خونم کم شده! باید بروم سُرُم کتاب بزنم»! و این طوری وارد غارش می شود و ما تا مدتی نمی توانیم او را ببینیم. کاش زمان غارنشینی به پایان برسد!

ص: 81

لنگه

شلوار بابای من یک لنگه دارد. لابد تعجب می کنید و می گویید: «مگر می شود شلوار یک لنگ داشته باشد؟ هر شلواری دو لنگ دارد.» اما شلوار بابای من یک لنگ دارد؛ چون بابای من یک پا بیشتر ندارد. پای دیگر بابا موقع جنگ قطع شده است. به او «جانباز» می گویند: «شلوار من لنگه ندارد.» یعنی «تا» و مانند ندارد؛ ولی من می گویم: «منظور بابا آن است که پای او لنگه ندارد؛ چون پای بابا در دنیا «تک» است.»

ص: 83

عموی عجیب من

عموی من با کارد و چنگال غذا نمی خورد. می گوید نباید به دل وجان غذا، کارد و چنگال زد!

حتی غذای گوشتی نمی خورد تا مجبور باشد زیر دندان هایش آن ها را بجود یا به قول خودش آسیاب و له ولورده اش بکند!

عمو عادت های عجیب وغریبی دارد؛ مثلاً شعله شمع را فوت نمی کند تا خاموش شود، بلکه انگشتش را با آب دهانش خیس می کند، بعد به شعله می زند و این طوری شمع را خاموش می کند، می گوید: «به چراغی که شعله و نور دارد، نباید پف کرد و آن را بی جان کرد.» اما مگر شعله هم جان دارد؟

عمو حتی مو یا ناخن اضافه اش را دور نمی اندازد، بلکه آن ها را جمع می کند، بعد زیرخاک می کند، بعد زیرخاک می کند. وقتی آرایشگاه می رود، از آرایشگر می خواهد موهایش را که قیچی می کند و روی زمین ریخته شده، دور نیندازد. عمو بعد از آرایش، جارو دست می گیرد و موهایش را جمع می کند، بعضی مردم با دیدن کارهای عمو می خندند و او را دست می اندازد. «حتماً دلیلی دارد.»

گاهی هم که عمو خط خوشی با قلم نی می نویسد، انگشت هایش را می بوسد، درست مثل وقتی که مابعد از خوردن یک غذای چرب و شیرین، انگشت هایمان را می لیسیم عمو می گوید:

«همه این کارها احترام به آفریده های خداست. این جوری من به خدا و آنچه آفریده است، احترام می گذارم و شکر خدا را به جا می آورم.»

ص: 85

روپوش سفید

خواهر کوچولوی من دوساله است. امروز مامان او را پیش دکتر برد. تب کرده بود. وقتی مامان به خانه برگشت گفت: «مثل همیشه درمانگاه را گذاشت روی سرش! تا روپوش سفید دکتر و پرستارها را دید، زد زیر گریه.»

مامان می گوید: «خواهر کوچولو به لباس سفید حساس شده است. هر که را با این لباس می بیند، فکر می کند الآن است که به او دوا و دارو بخورانند یا آمپولش بزنند! باید فکری برای روپوش سفید دکترها کرد!»

مامان تصمیم گرفته است از این به بعد، هر وقت می خواهد خواهر کوچولو را به درمانگاه ببرد، اول به دکتر زنگ بزند تا روپوش سفیدش را عوض کند؛ حتی می خواهد برای پرستارها از خانه لباس گل گلی ببرد تا آن ها لباسشان را عوض کنند. این طوری خواهر کوچولو نمی فهمد آن ها پرستار هستند و به او آمپول و سوزن خواهند زد. من روی در خانه مان نوشته ام: «ورود بالباس سفید ممنوع!»

ص: 87

اشتباه فرشتگان

خدا تازگی ها به مامانم یک دختر داده است. اسم خواهر کوچولو را «فروغ» گذاشته ایم. فروغ یعنی نور و روشنایی. مامان می گوید: «اما یک کمی این نور قوی است و زورش زیاد است! ازبس که شلوغ می کند و آرام و قرار ندارد.»

مامان می گوید: «او باید پسر می شد، بااین همه جنب وجوشی که دارد؛ اما براثر اشتباه فرشتگان دختر شد. آخر شب جمعه ای که خدا او را به من داد، فرشتگان داشتند ثواب های مردم را می شمردند و سرشان خیلی شلوغ بود. قرار بود او را کامل درست کنند، اشتباه شد و به جای این که پسر تحویل بشود، دختر دادند.»

من فکر می کنم حرف مامان جدی نیست و خدا خواسته ما یک خواهر کوچولو داشته باشیم؛ حتی اگر کارهایش شبیه پسرها باشد! فرشته ها هیچ وقت اشتباه نمی کنند و حسابشان درست است!

ص: 89

فصل هیس

در یک آپارتمان زندگی می کنیم؛ یک کاشانه کوچک و تنگ پنجاه متری! دوروبر ما «واحد» ها و خانواده های دیگر هم هستند. صاحب خانه هم طبقه پایین است. هر وقت بخواهیم بازی و سروصدا کنیم، مامان و بابا انگشتشان را می گذارند روی لب هایشان و می گویند: «هیس! صاحب خانه دعوایمان می کند»!

تازگی و الآن که فصل تعطیلی و تابستان است، صاحب خانه رفته ییلاق. با خانواده اش رفتند ویلای دماوندشان. حالا دیگر راحت تر می توانیم ورجه ورجه کنیم و بالا و پایین بپریم. دیگر مامان و بابا هیس هیس نمی کنند. مامان می گوید: «دیگر فصل هیس هیس تا دو سه ماه دیگر نمی آید!»

ص: 91

ماهی قرمز کوچولو

بابابزرگ دندان مصنوعی دارد. دندانش را وقتی غذا نمی خورد، در یک لیوان پر از آب می گذارد.

یک روز امین کوچولو، برادر دوساله ام، دندان مصنوعی بابابزرگ را در لیوان آب دید. گفت: «آن ماهی قرمز کوچولو را می خواهم!» ما خیلی خندیدیم. هر چه به امین کوچولو می گفتیم آن ماهی کوچولو نیست، قبول نمی کرد. باز گریه می کرد و آن را می خواست. آخرش مجبور شدیم آن را به امین بدهیم. با تعجب آن را در دست گرفت؛ اما فهمیده بود مثل ماهی های دیگر نیست. شاید فکر می کرد «اره ماهی» است!

ص: 93

سؤال بی جواب

با برادر کوچکم و مامان رفته بودیم قبرستان، شب جمعه بود و همه می آمدند. می خواستند قرآن بخوانند و خرما بدهند.

برادر کوچکم هی به سنگ قبرها نگاه می کرد. بعداز مدتی پرسد :

«چرا سنگ ها یک اندازه نیستند؟ چرا این همه نامرتب روی زمین چیده شده اند؟ یکی بالا، یکی پایین، یک سنگ بزرگ، یک سنگ کوچک! یعنی مرده ها بلندقد بوده اند که سنگشان درازتر است، یا کوتاه تر بوده اند که سنگشان کوتاه است؟ یا سنگ قبرهایی که از زمین بلندترند، صاحبانشان چاق بوده است؟»

برای سؤال های برادر جوابی نداشتم!

ص: 95

نوجوانه ها

مشق زندگی

الهام

بعضی حرف ها در دلت هست که تا موقعیت پیش نیامد، بازگو نمی شود. گاهی چیزی می خوانی و یا فیلمی می بینی و یا کتاب یا متنی می خوانی که پس ازآن، احساس خلاقیت و آفرینش و نوعی زایش به تو دست می دهد. دلت می خواهد چیزی بنویسی یا چیزی بسرایی و یا از ته دل بزنی زیر آواز و دلت را خالی کنی. اسم این چیزها را می توانیم بگذاریم: الهام بخشی ها!

از یکی از آدم های چیزفهم شنیده ام که فیلم یا موسیقی خوب، آن است که پس از دیدن یا شنیدن آن، سبک شوی و این احساس به تو دست بدهد که خودت هم می توانی چیزی بیافرینی و یکی از الهام بخش ها، حرف دلی است که دیگران نوشته اند و تو می خوانی و چون می بینی داستان زندگی تو هم هست، دست به قلم می بری و با آن، هم سرایی و هم نوایی می کنی.

تمنّا

شده چیزی را دلت بخواهد که بدانی نادرست و نامشروع است؟ دلت می گوید: بکن، ولی عقل و ایمانت می گوید: نه! راستی چه می کنی؟

این تمنّاها از همین سن و سال ها شروع می شود و تا خیلی سال های بعد ادامه می یابد. اینجاست که عقل، دل و ایمان، قدرت خود را نشان می دهند و هرکدام در هماورد و مبارزه با دیگری، بسته به نیرویی به نام اعتقاد و ایمان، غالب و مغلوب می شود.

آرزوها

گاهی وقت ها با تمام وجودت چیزی را از خدا می خواهی و فکر می کنی به صلاح توست و حق کسی هم پایمال نمی شود. مثلاً دلت می خواهد وضع

ص: 99

مشق

دودلی

گاهی اوقات دلت می خواهد حرفی بزنی یا اعتراضی کنی؛ اما مانده ای چه طور بگویی که نه خودت ناراحت شوی و نه دیگری. اگر بدانی چه طور باید حرفت را بزنی، خیالت راحت است؛ ولی اگر دودل باشی که اصلاً بگویی یا نگویی و یا ندانی چه طور باید بگویی، آن موقع است که سردرگمی و ناراحتی و خوره به فکر و ذهنت می افتد و آسایش از تو گرفته می شود و پریشان می شوی.

اگر نگویی، خودخوری می کنی و اگر بگویی، ممکن است ناراحتی پیش آید و پشیمان بشوی.

باکسی مشورت می کنی که اگر او در آن حال و موقعیت بود، چه می کرد. آن وقت است که تصمیمت را می گیری و یا از خیرش می گذری و یا حرفت را می زنی. بعد هر چه پیش بیاید، لااقل توجیهی داری که دانسته و خواسته، کارت را کرده ای و بالاخره هر تصمیمی بگیری، پایش ایستاده ای و از دودلی بیرون آمده ای.

این یک موقعیت شخصی است و شاید هم چندان مهم نباشد؛ ولی حال اگر مسئولیتی داشته باشی که باید تصمیم بگیری که نتیجه آن متوجه جمع و گروهی است، چه؟ اینجاست که مشورت و رایزنی، اهمیت خود را نشان می دهد.

هوای مسموم کننده

گاهی می دانی نباید بعضی جاها بروی یا بعضی چیزها را ببینی. می دانی ذهنت آشفته می گردد و دچار پشیمانی و ندامت می شوی؛ ولی جلودارِ

ص: 103

مشق زندگی

بزرگ تر از حادثه بودن

سوار هواپیما شده ای؟ از آن بالا، کوچکی و ریزی عالَم و آدم ها را دیده و خندیده ای؟

زمینها و دریاچه های به آن عظمت، به نظرت مثل و به اندازه نقاشی یک برگ دفتر چهل برگ کاهی می آید که تمام توان و استعداد و هنر و فکر کودکی خردسال را نشان می دهد و تو اگر آدم بزرگی باشی، آن را به دست می گیری و می خندی! که چه دنیای او خُرد و کوچک است، اگر چه می پندارد تمام دنیا را در یک صفحه چهارگوش گِرد آورده است!

تقصیری ندار، بچه است و نپخته و دنیا دیده نیست.

***

حالا فرض کن در زندگی برایت حادثه تلخ و ناگواری پیش آمده، چه باید بکنی؟

سوار قالی پَرنده خیال شو، برو بالا، آن قدر بالا که وقتی از فراز نگاه می کنی، ببینی حادثه به اندازه نقاشی دنیای خردسالان است. وقتی روحت والا بود و از بالا بیرون، به حادثه نگاه کردی، آن وقت می توانی بُردبار باشی و حادثه را بپذیری و تحلیلش کنی و راه درمان و علاجش را پیدا نمایی و از آن تجربه بیندوزی. به این می گویند از حادثه، بزرگ تر و بالاتر بودن. در این صورت به خودت دلگرمی و تسلّای خاطر می دهی که: رو شکر کن که به مصیبتی گرفتاری و نه به معصیتی و ای بسا کس که به روزگار تو آرزمند است!

نگذار حادثه از تو بالا بزند و بزرگ تر بنماید!

ص: 107

مشق

پَرِش

در این سال ها پَرِشی داشته ای؟ پیشرفت و تحولی؟ یا آن را از دست داده ای؟

از خودم پرسیدم و جواب: پَرِشی نداشته ام، حتی فرصت هایی را ازدست داده ام- کم یا زیاد.

درجایی کار می کردم و زمزمه خارج رفتنم بود که بر بادرفت و بعد موقعیت کاری بهتری، جای دیگر و امید به جهش و پرشی که باز عدم همکاری و همراهی آنان و دل نازکی و زودرنجی خودم، امیدها را نااُمید کرد و فصلی سَرد و فسُرده برایم باقی گذاشت.

دیدم این طور نمی شود و سرِ غیرت آمدم و تلاش که جای دیگری نصیبم شد که حالا سفت و محکم گرفتمش و به خود می گویم: هرکجا بروی، آسمان همین رنگ است. ما با مردم عادی زندگی می کنیم و باید با خرت وپرت های زندگی بسازیم و خودساخته شویم.

می ترسم از اینکه هیچ نکرده باشم و کلی هیاهو و جنجال برپا کرده باشم. نکند باز سراغ گیرند که از پَرِش چه خبر و من سرم را پایین بیندازم که هیچ! باید بر خودم مسلط باشم تا بتوانم درست تشخیص بدهم و تصمیم بگیرم. باید بدون جاروجنجال عمل کنم و با دیگران به مشورت نشینم. هرکس نقطه ضعفی دارد؛ و این گناه من نیست؛ بلکه نقش نقاش و آفریدگار است. مگر نشنیده ای که: رزق مردم، بر مردم است و رزق همگی بر خدا؟ پس پرس وجو عیب نیست؛ مهم این است که قبلاً فکر کنی چطور بپرسی و عمل کنی و خود را نبازی و اگر بتوانی به فکر باشی، نه نگران!

ص: 115

نامه ای به خدا

خدایا می دونم که هیچ وقت باهام قهر نیستی.

ای خدایی که هر وقت می خواهم باهات حرف بزنم، سرم رو به آسمون بلند می کنم. خدایی که توی اون آسمون بلند و بالایی به دست های کشیده من به طرف خودت نگاه کن. از اون بالا نگاهی به این پایینا کن!

مامان بزرگم می گه تو همه جا هستی. بالای سرم، پهلوم، روبروم. واسه همین لازم نیست سرم رو به آسمون بال بگیرم، اما هر وقت حرم می رم، می بینم حتی گلدسته ها، دستاشونو رو به آسمون بلند کردند. کفترها هم هر وقت هوایی می شن، رو به آسمون می کنن و آزاد و رها تو دل آسمون، روی موج ابرا سوار می شن و دلشونو به دریای آبی آسمون می دن.

خدایا! تو واسه من آبی آسمون و دریایی. سبز جنگل و گلستانی. سرخ گل زیبایی. زرد آفتابگردان بلند بالایی. خدایا! وقتی می خوام توی صفحه دلم رنگت کنم، همه رنگای خوش و شادی.

خدایا! فقط وقتی یه چیزی می خوام، سراغتو نمی گیرم و نشونی تو نمی پرسم. خدایا! بعضی وقت ها واسه این که دلم آروم بگیره، واسه این که از ته دل شکر تو بگم، صدات می زنم. بعضی موقع ها هم واسه این که ترسم بریزه و دلم قرص و محکم بشه. بعضی موقعها هم واسه این که منو ببخشی، اگر پام لغزیده و اشتباهی ازم سرزده. خدایا! می دونم که هیچ وقت باهام قهر نیستی، حتی اگر بدی کنم.

خدایا! می دونی که بهت نیاز دارم و باهات راز و نیاز می کنم. خدایا! با تموم بدی هام منو از خودت نرون! بذار همیشه باهات باشم.

آخه چطوری می شه گفت فقط حق داری تو چند خط، نامه ای به خدا

ص: 119

دل پُر، دست خالی

پدربزرگم خیلی پیر شده است. قدش خمیده و چشم هایش ضعیف شده است؛ خیلی به سختی می شنود. دیگر ما را هم از یاد برده است.

گاهی وقت ها باید هم اسم خودمان را بگوییم و هم بگوییم فرزند کدام پسر یا دخترش هستیم.

یک روز از پدربزرگم پرسیدم: «چرا این طوری شده ای.»

گفت: «عزیزم! پیری است! من دیگر آفتاب لب بامم. امروز و فرداست که غروب کنم تو هرروز یک چیزی یاد می گیری و بر دانسته هایت اضافه؛ می شود ولی من هرروز یک چیزی از یادم می رود و از دانسته هایم کم می شود. تو هر چه که یاد بگیری، احساس می کنی یک سانت بلندتر شده ای؛ اما من هرروز که بگذرد احساس می کنم عصایم و هر چیز دیگری که بخواهم دستم بگیرم، سنگین تر شده است؛ حتی به نظرم پله ها بلندتر می شود و سخت تر می توانم بالا و پایین بروم. تو هرروز که بگذرد احساس می کنی جاهای خالی قلب و ذهنت پُرتر می شود؛ اما من هرروز خالی و خالی تر می شوم تا آنجا که دیگر هیچ چیز در صندوقچه دل و ذهنم نماند. تو هرروز بیشتر موردتوجه دیگران قرار می گیری؛ چون هرروز یک چیز تازه برای نشان دادن داری؛ اما من دیگر چیز تازه و نوی ندارم. تو مثل آبی! هرروز موج داری و من مثل آب یکجا مانده! من در روزهای بلند انتظارم. روزهای تنهایی!»

بیچاره پدربزرگ! فکر کنم دلش خیلی پُر است؛ حتی اگر خودش بگوید دست خالی است.

ص: 121

ای که دستت می رسد، کاری بکن

گاهی وقتها دوست داری یک کسی پیدا بشود و از تو بپرسد: «حالت چطور است؟ چکار می کنی؟ کم و کسری نداری؟ از دست من کاری برمی آید؟» و یا با تو همفکری کند و راه و چاه را نشانت بدهد. آن وقت، دلت را خالی کنی و خودت را سبک. هرچه در دلت هست، بیرون بریزی و او شنونده باشد. دوست داری از خودت داناتر باشد؛ تجربه بیشتری داشته باشد و بتواند راهنمایی ات کند و لااقل مشکلت را از لحاظ فکری حل کند.

حالا تصورش را بکن در غربتی و کسی را نداری؛ نه پدری و یا برادر بزرگتری، نه آن موقع که احتیاج داری، دوست واردی! چه می کنی؟ چه سخت است تنهایی و بی کسی. فقط نجوا می کنی: «ای خدای بی کسان!» و به یاد باباطاهر می افتی که به خاطر همین بی کسی، «عریان» بود و می خواند:

همه گویند که طاهر کس نداره

خدا یار مَنِه، چه حاجت کَس!

اما از قدیم، بین ما ایرانی های مسلمان، آدم های خیّری بوده و هستند. هستند کسانی که دعایشان می کنند که : هرکس خدمتی می کند، قدماً یا قلماً یا مالاً، خدایا نگهدارش باش!

و همیشه از مولا علی مدد طلبیده ایم و «علی یارت و مولا نگه دارت» گفته ایم.

نگران مباش، خودت را نباز، یک کسی آن بالا بالاها هست. بر او توکل کن و به او امید داشته باش.

ص: 123

نهراس

می گویند اگر از اتفاقی بترسی، امکان وقوع آن بیشتر می شود، چون انرژی از شما ساطع می شود که آن اتفاق را به سوی شما می کشاند، یا بالاخره آنقدر این در و آن در می زنی و ذهن و اراده ات را آسیب پذیر می کنی که بدون آنکه بفهمی یا بخواهی، آن بلا به سرت می آید و نمی فهمی از کجا خورده ای!

خدا کند اینطور نباشد. خدا کند از کنار فتنه ها، عاقلانه رد بشوی. خدا کند فرصت ها و موقعیت ها را از دست ندهیم. خدا کند به امید لحظه بعد نباشیم، چون همان هم، از دست مان می رود. خدا کند همیشه خود را گول نزنیم و نگوییم: «فردا هم روز خداست و تا فردایی هست، باید زندگی کرد.» چون بالاخره این فرداها تمام می شود. خدا کند، خدا دست مان را بگیرد.

ص: 125

سوت!

سوت داور را شنیده ای؟ اگر بازیکنی خطا کند، داور برایش سوت می زند و کارت می دهد.

سوت مأمور راهنمایی-رانندگی به گوشَت خورده است؟ اگر راننده ای خطا کند، سبقت غیرمجاز بگیرد، گردش به سمت چپ داشته باشد، افسر برایش سوت می زند و برگ جریمه می دهد.

سوت قطار را شنیده ای اگر بچه های بازیگوش کنار ریل نشسته باشند یا سنگ پرتاب کنند، لوکوموتیوران، سوت قطار را به صدا درمی آورد.

سوت نجات غریق را شنیده ای؟ اگر شناگری از حد و محدوه امن خارج شود، سوت نجات غریق را می شنود.

اگر به پارک جنگلی بروی و گُلی بچینی یا فضای سبز و چمن را لگد کنی، نگهبان پارک سوت می زند.

سوت دیگ زودپز را شنیده ای که اگر دیر بجنبی، دیگ منجر می شود؟

سوت کشتی را کم تر شنیده ای که در هوای مه گرفته و وهم آلود برای این که حادثه ای رخ ندهد، سوت می زند.

حتی برای کهنه بچه و نوزاد، سوت گذاشته اند، مبادا پا و پاچه خردسال، آش ولاش شود!

اما سوت وجدانت را شنیده ای؟ اگر خطایی بکنی، پایت را کج بگذاری، خارج از محدوده بروی، وجدانت سوت می زند که: هان! به کجا چنین شتابان؟

اما اگر صدا خفه کن روی سوت وجدانمان بگذاریم؟ اگر نگذاریم مثل آژیر خطر، وضعیت قرمز را اعلام کند، آن وقت چه می شود؟

ص: 127

مبارزه برای زندگی

یکی از انگیزه ها برای زنده ماندن و ادامه زندگی، مبارزه و سروکله زدن با دیگران است. اگر کسی از همه چیز و همه کس بُریده باشد و انگیزه و محرکی به او و بیرون آوردنش از خمودگی و افسردگی، باید با او لج کرد و سر به سرش گذاشت. باید او را واداشت مبارزه کند، مثلاً آنچه را می خواهد، به او نداد، نه از سر دشمنی و عداوت، که به خاطر دوستی و اینکه او را راه بیندازیم و وادار به حرکت وزندگی اش کنیم. باید اقیانوس آرامش او را به هم زد؛ اوضاعش را به هم ریخت. پس همیشه ناملایمات و سختی ها، بد نیستند، بلکه گاه مانند نیشتر، باعث وبانی حیات اند. هر صنفی، این مبارزه را نامی می نهد و در سیاست «تعاملش» گویند، در طبیعت، «تنازع بقا»، در فکر و اندیشه، «تضارب آرا» و...، پس هر صنفی زندگی را به گونه ای می سراید و قرآن «کبَد» ش می نامد که خلقت آدمی را بران اساس می داند: «خَلَق الإنسانُ فی کبَد».

ص: 129

بچه هایم

دخترم زودرنج است و در انتخاب متّکی به دیگران، از جمله مادر. زود تصمیم نمی گیرد و بررسی می کند. از گریه کردن به سبب فشار و استرس ابایی ندارد. به هنگام عصبانیت، خویشتندار نیست و پرخاش می کند و برخورد فیزیکی. به وقت عصبانیت و ناراحتی، غُر می زند و ناسنجیده سخن می گوید. مهربان است بیشتر حس مسئولیت دارد و به قول خودش: «سرِ غذا و شکم، شوخی ندارد». زود عذرخواهی می کند و می خواهد دیگران از او دلخور نباشند؛ ولی دیر دیگران را می بخشد. از آن رو که احساس مسئولیت می کند، بیشتر در فکر است.

***

پسرم زودرنج نیست. خود انتخاب می کند و زود به محض دیدن وضع و شیء بهتر، پشیمان می شود و خواهان چیز جدید. ازاین رو معمولاً مقروض است و پیشاپیش پولش را خرج کرد و هیچ گاه پول توجیبی و مقرری اش برای او کافی نیست. هر چه را دید می خواهد و ابایی از اینکه دست درازی به حق دیگران کند ندارد. زود تصمیم می گیرد و مقاوم تر از دخترم به هنگام استرس و فشار است.

رفتار دخترم را به هنگام عصبانیت دارد و بسیار سمج است. مثل خود من می خواهد تکلیف همه چیز زود روشن بشود؛ ازاین رو زود تصمیم می گیرد و با پیامد سوء آن پشیمان می شود و دلش می خواهد وضع عوض شود و فرصت جبران یابد. برای همین، تنوع طلب است. رشته ورزشی، مربی اش و کلاسش را عوض می کند و آزمون وخطا بسیار دارد. سربه هواست. دقت نمی کند و هرکسی نمی تواند او را تحمّل کند. کنجکاو است و وسایل فنی را

ص: 131

زندگی نامه و فعالیت ها

تولد

سوم شهریور 1344 ( 27 ربیع الثانی 1385 ق/ 1965 م) در خانواده ای مذهبی در شوش. پدر و نیاکان از تاجران و پیشه وران بنام منطقه دزفول و اطراف. پدر بزرگ ملا علیمحمد از کوت العماره عراق بار خرما سوار بر شتران می آورد. ورودی خانه اجدادی دالان وسیع و درازی برای اتراق این شتران داشت که روبروی خانه سید عالمشاه، جنب نخل کربعلی خان (میدان مثلث، محله دره دزفول) واقع شده، اینک بخاطر قدمت خود در تصرف سازمان میراث فرهنگی است.

جنگ و مهاجرت

از سال 1359 با آغاز جنگ و ترک اجباری زادگاه، مهاجرت به میمه اصفهان و سپس قم و گذران سال اول دبیرستان در دبیرستان حکیم نظامی.

ازدواج

بهار شاد و پرطراوت طلبگی و حضور در مدرسه و حجره، با فصل ازدواج در 14 بهمن 1363؛ 25 جمادی الاول 1405 هجری (ازدواج در تیر 1364) پژمرده، حاصل آن سه پسر محمدعلی (1365) محمد مهدی (1367) و محمد امین (1380) است.

لیست مقالات

1. مصحف امام علی (ع)، 1395

2. جایگاه و الگوی زن مسلمان در اندیشه امام خمینی (ره)، 1395

3. درباره مصحف امام علی (ع)، 1393

4. ارزیابی حرکت امام حسین از دیدگاه توفیق ابوعلم، 1393

5. ازدواج پیامبر با زینب بنت جحش،1391

6. پاسخ به شبهه تحریف قرآن، 1391

7. مالکیت و حقوق مطالعه و بررسی تحلیلی فقهی،1390

8. پژوهشی در فقه اراضی: احیای موات (3)،1390

9. بررسی فقهی احکام بانک،1390

10. پژوهشی در فقه اراضی: احیای موات (2)، 1389

11. پژوهشی در فقه اراضی: احیای موات (1)، 1389

12. پیشگامی شهید اول در تدوین قواعد فقهی، 1388

13. اشباه و نظایر فقهی از دیدگاه شهید ثانی، 1388

14. شهید اول پایه گذار قواعد فقهی، 1388

15. نقش زن در نو اندیشی اسلامی در مسائل زنان، 1387

16. سیری در رویکردهای جدید فقه شیعه در حوزه زنان،1387

17. ماهیت فلسفه عربی اسلامی، 1387

18. اجتهاد و اعلمیت، 1387

19. سوالاتی پیرامون زیارت عاشورا، 1387

20. نقش اهل بیت(ع) در تفسیر تابعین، 1387

21. پژوهشی تحلیلی درباره شرایط مفتی، 1387

22. پژوهشی در مصحف حضرت فاطمه (س)، 1386

23. اهل بیت (ع) در نهج البلاغه، 1386

24. فیلسوفان مسلمان و هم خوانی میان فلسفه و دین،1385

25. نگاهی به زندگی غربی و شرقی ماری آنه شمیل، 1384

ص: 138

لیست کتاب ها

1. رساله شیخیه، 1396

2. تکفیر مسلمانان، 1396

3. اعلام الدین، 1396

4. امام باقر (ع)، 1396

5. قصص پیامبران، 1396

6. رساله جهادیه، 1396

7. نهج الایمان،1396

8. ایمان ابوطالب، 1395

9. تاریخ آل سعود، 1395

ص: 140

فهرست منابع

چگونه کبوتر لانه اش را ساخت؟(سلام بچه ها، خرداد 1371)

چرا شترمرغ گردنی دراز دارد؟ (سلام بچه ها، بهمن 1371)

چرا اسب آبی، زشت و بی مو شد؟ (سلام بچه ها، اسفند 1371)

هیاهو (دوچرخه، ضمیمه روزنامه شماره 3424همشهری، 11 تیر 1380)

اسب و اژدها(پوپک، اردیبهشت 1381)

ساعت من و بابا (پوپک، اردیبهشت 1381)

نی نی ها فقط گریه می کنند(پوپک، تیر 1381)

در پر دارد! (پوپک، آبان 1381)

نقاشی متحرک بابا (پوپک، آبان 1381)

وزیر جنگ(پوپک، آذر 1381)

عکس، قشنگ تر است! (پوپک، آذر 1381)

جایزه گاو عمو (پوپک، آذر 1381)

نی نی ها فقط گریه نمی کنند! (پوپک، دی 1381)

قرارداد (پوپک، 1381)

خرس و لباس نو (پوپک، فروردین 1382)

کار دنیا برعکس است! (دوست کودک، خرداد 1383)

دماغ بابا(پوپک،مرداد 1382)

تابلو نقاشی مادر(پوپک،مرداد 1382)

یک روز تا شب با آینه(پوپک،مرداد 1382)

قید توضیحی (پوپک،مرداد 1382)

پدر دومرحله ای(تیک تاک، ضمیمه روزنامه جام جم، 6 شهریور 1382)

چند پیراهن پاره(پوپک، شهریور 1382)

هزار رنگ و نقش(پوپک، شهریور 1382)

روشندلان(پوپک، شهریور 1382)

شماره رُوند(پوپک، شهریور 1382)

ص: 143