کشکول فرحزاد 2

فهرست مطالب

پیشگفتار...13

غفلت از یاد حق...15

شکر زبان سالم...15

رشته الهام...16

بیداری شب...16

ابراهیم خلیل...17

بشارت مقام خلت...17

در جوار خدای جلیل...20

انس با مجلس عزای امام حسین علیه السلام...20

از کشندگان اهل بیت علیهم السلام...21

هفت سین پیشنهادی...21

زهد عیسی علیه السلام...23

شاهزاده ای در کویر...23

ذکر نام پیامبران علیهم السلام و صلوات...25

باران که شدی!...25

نگریستن به چهره برادر ایمانی...26

عبادت بی ثمر...27

چند حدیث کوتاه از امیر المؤمنین علیه السلام...28

اذن خداوند...28

لقای جاودانی...29

پاداش حسن خلق...29

به نیت اصحاب امام حسین علیه السلام...30

محبت واجب خداوند...32

دستورالعملی از آیت الله سید احمد کربلایی...32

آزار به مؤمن...34

ملت عشق...35

وصیت کفن دزد...36

آرامش با همسر...36

چند حدیث کوتاه...38

خلوص عمل...38

دستور العمل روزانه...40

نامیدی شیطان...40

بیم از فزونخواهی...41

شکر داران...41

دیگ همسایه و ملا...42

دولت فقرا...43

نسیم های الهی...44

دروغ بستن بر امام علیه السلام...44

پاسخی زیرکانه...45

جوان عاشق...45

پیامد تلقین ناپسند...50

برترین تلاش...50

کار خود کن!...50

نظم و نثر...51

ص: 5

پیشگفتار

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین

از دفتر وصال تو چون طفل خودنما

یک حرف خوانده ایم و به صد جا نوشته ایم(1)

خدای مهربان را سپاس می گویم که نعمت انس با خود و اولیای گرامش را نصیب ما فرمود. نعمتی که از ادای شکرش عاجز و درمانده ایم.

همان گونه که بدن های ما خسته می شود و نیاز به تفریح و ورزش و استراحت دارد، دلها و جانهایمان هم خسته می شود و برای رفع خستگی نیازمند حکمت های تازه و متنوع است تا خستگی و خماری و افسردگی و یکنواختی و روزمرگی را از ما دور کند. امیر المؤمنین علیه السلام می فرمایند:

إن هذه القوب تمل کما تمل الأبدان فابتغوالها طرائف الحکمة؛(2)

همانا این دلها همانند بدن ها افسرده می شوند، پس برای شادابی دلها،سخنان زیبای حکمت آمیز را بجویید.

در میان این حکمت ها مطالب جذابی است که گاهی زندگی و سرنوشت انسان را دگرگون می کند و به سعادت ابدی می انجامد.

یکی از بزرگان اهل معنا می گوید: مدت ها به دنبال موعظه ای مؤثر بودم. تا این که میهمان کسی شدم. خادمی که پذیرایی می کرد، غذای ساده ای آورد و این جمله را گفت: «هرگاه آبی برای نوشیدن و نان جوی برای

ص: 13

غفلت از یاد حق

ابراهیم ادهم از راهی می گذشت. شنید که مردی این بیت را به آواز می خواند:

کل ذنب لک مغفور

سوی الإغراض عنی

یعنی هر گناهی از تو، جز اعراض و روگردانی از من بخشیده شده است. چون این را شنید، بیهوش شد و بر زمین افتاد.

هرآن کو غافل از حق یک زمان است

در آن دم کافر است اما نهان است

اگر آن غافلی پیوسته بودی

در اسلام بر وی بسته بودی

«إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِأُولِی الْأَلْبَابِ «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَی جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» (1)

به یقین در آفرینش آسمانها و زمین، و آمد و شد شب و روز، نشانه های روشنی برای خردمندان است. همان کسانی که خدا را ایستاده و نشسته، و در حالی که بر پهلو خوابیده اند، یاد می کنند؛ و در اسرار آفرینش آسمانها و زمین می اندیشند؛ و می گویند: پروردگارا! اینها رابیهوده نیافریده ای؛ منزهی تو! ما را از عذاب دوزخ، نگاهدار.

رشته الهام

گوش بر الهام خدایی کنید

وز ره ابلیس جدایی کنید

رشته الهام نخواهد گسست

تا به ابد متصل است از الست

هر که روانش ز جهالت بری است

نغمه او نغمه پیغمبری است (1)

مرحوم آیت الله بهاء الدینی این شعر را زیاد می خواندند:

آواز خدا همیشه بر گوش دل است

کو دل که دهد گوش به آواز خدا

ابراهیم خلیل

خداوند در قرآن حضرت ابراهیم علیه السلام را به عنوان خلیل خود برگزیده و فرموده است:

« وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلًا »(1) و خدا ابراهیم را به عنوان خلیل خود گرفت. خلیل دوستی را گویند که هیچ خللی در شرایط دوستی نکند و مشتق از خَله به معنای احتیاج و فقر، و یا مشتق از خُله به معنای عالم به أسرار و داشتن نهایت صداقت و محبت است.

بنابراین، حقیقت معنای خلیل عبارت است از شخصی نیازمند و محتاج و فقیر به خدا. و چون آن حضرت با نهایت درجه عفت و استغنای نفس از دیگران منقطع شده و فقط به سوی خدای متعال متوجه گردیده بود، او را لقب خلیل دادند.

چنان که در «مجمع البحرین» آمده است، روایت شده که خداوند آن حضرت را بنده خاص خود گردانید، پیش از آنکه او را نبی گرداند، و نبی گردانید قبل از آن که او را رسول گرداند، و رسولش گردانید پیش از آن که او را خلیل خود نماید، و خلیل خود گردانید پیش از آنکه او را امام نماید، و موقعی که او را امام گردانید در حقش فرمود: «إنی جاعلک للناس إماما؛تو را امام و پیشوا و راهنمای مردم قرار دادم.»

در جوار خدای جلیل

امام صادق علیه السلام به عبد الله بن جندب فرمودند:

یا ابن جندب إن أحببت أن تجاور الجلیل فی داره و تسکن الفردوس فی جواره فلتهن علیک الدنیا و اجعل الموت نصب عینک و لا تدخر شیئا لغد و اعلم أن لک ما قدمت و علیک ما أخرت؛(1)ای پسر جندب، اگر دوست داری که با (خدای) جلیل در سرای او همسایگی کنی، و در کنار او به فردوس مسکن گیری، باید دنیا نزد تو خوار باشد و مرگت را پیش چشم بداری. و چیزی برای فردا (ی دنیایت) پس انداز نکنی، و بدان آنچه پیش فرستی از آن توست، و آنچه برجای نهی به زیانت میباشد.

از کشندگان اهل بیت علیهالسلام

امام صادق علیه السلام به پسر نعمان فرمودند:

یا ابن النعمان إنه من روی علینا حدیثا فهو ممن قتلنا عمدا و لم یقتلنا خطا؛ (1) ای پسر نعمان! هر کس حدیثی علیه ما نقل کند [یا ببافد، ] از شمار کسانی باشد که ما را به عمد کشته است، نه به خطا!

زهد عیسی علیه السلام

حضرت عیسی علیه السلام می فرماید:

خادمی یدای و دابتی رجلای و فراشی الأرض و وسادی الحجر و دفیی فی الشتاء مشارق الأرض و سراجی باللیل القمر و إدامی الجوع و شعاری الخوف و لباسی الصوف وفاکهتی وریحانتی ما أنبتت الارض للوحوش و الأنعام أبیت و لیس لی شی و أصبح و لیس لی شیء و لیس علی وجه الأرض أحد أغنی منی؛(1)خدمتگزار من دو دست من است؛ و سواری ام، پاهای من؛ بسترم، سطح زمین؛ و بالشم، سنگ؛ و چراغم در شبها، نور ماه است. همواره انیس گرسنگی هستم، و شعار من خوف و ترس از خداست، و لباسم پشم، میوه و سبزی من علفهای مراتع است. شب می آرامم، در حالی که چیزی ندارم، و صبح بر می خیزم، در حالی که صاحب چیزی نیستم. و در روی زمین هیچ کس توانگرتر از من نیست.

ذکر نام پیامبر صلی الله علیه وآله و صلوات

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

من ذکرت عنده فلم یصل علی فدخل النار فأبعده الله عزوجل من رحمته؛ (1)

هرکس نام من نزد او برده شود و بر من صلوات نفرستد، به دوزخ رود و خدای بزرگ او را از رحمتش دور کند.

نگریستن به چهره برادر ایمانی

امام سجادعلیه السلام فرمودند:

نظر المؤمن فی وجه أخیه المؤمن للمودۃ و المحبة له عباده ؛(2)نگریستن مؤمن به چهره برادر ایمانی خود از روی دوستی و محبت به او، عبادت است.

از این معلوم می شود که بنای ایمان بر محبت استوار است. و محبت ورزیدن به اهل ایمان از عبودیت خداوند سر در می آورد.

ص: 26

عبادت بی ثمر

محمد بن مسلم می گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: اگر ما ببینیم مردی در عبادت، تلاش و اجتهاد و خضوع و خشوع دارد، اما به حق سخن نمی گوید، این عبادات او نفعی برایش خواهد داشت؟

حضرت فرمودند: ای محمد، مثال این مرد مانند اهل بیتی است که در میان بنی اسرائیل بودند و آنقدر در عبادت می کوشیدند که هر یک از آنها اگر چهل شب عبادت می کرد، حتما دعایش مستجاب میشد.

روزی یکی از آنها چهل شب عبادت کرد، اما دعایش مستجاب نشد. پس به نزد عیسی بن مریم علیه السلام آمد تا از این مطلب پرسش کند و از او بخواهد تا برایش دعا کند. پس عیسی علیه السلام وضو گرفت و دو رکعت نماز به جا آورد و به درگاه الهی دعا کرد.

آن گاه از جانب خداوند عز و جل وحی رسید: ای عیسی، این بنده من از دری که باید وارد نشده است. او در حالی مرا می خواند که در قلب خود در باره تو مشکوک است. اگر آنقدر دعا کند که گردنش قطع شده و انگشتانش فرو ریزد، من او را اجابت نخواهم کرد

پس عیسی متوجه او شد و فرمود: آیا خدایت را در حالت شک نسبت به پیامبر او عبادت میکنی؟ آن مرد گفت: ای روح خدا و کلمه او، به خدا سوگند من چنین چیزی نگفته ام، این احساس ناخوداگاه است. شما دعا کنید تا این شک از من بر طرف شود.

عیسی علیه السلام هم برای او دعا کرد و خداوند به سوی او بازگشت و شک او برطرف شد و دعایش مستجاب گشت و از آن پس مانند سایر اهل بیت

ص: 27

چند حدیث کوتاه از امیرالمؤمنین علیه السلام

أنفع الکنوز محبه القلوب؛ (2) سودمندترین گنجها دوستی دل هاست.

لیس شیء أدعی لخیر و أنجی من شر من صحبة الأخیار؛ (3) چیزی همانند مصاحبت با نیکان، دعوت کننده تر به خیر و نجات دهنده تر از شر نیست.

أسعد الناس من عرف فضلنا و تقرب إلی الله بنا و أخلص حبناو عمل بما إلیه ندبنا و انتهی عما عنه نهینا فذاک منا و هو فی دار المقامة معنا؛ (4)دخوشبخت ترین مردم کسی است که فضل و مقام ما را بشناسد، و به وسیله ما به خدا نزدیک شود، و در دوستی ما یکدل و مخلص باشد، و به آنچه ما بدان فرا خواندیم عمل کند، و از آنچه ما نهی کردیم دست بردارد. چنین کسی از ماست و در سرای ماندگاری (بهشت) با ماست .

من لانت کلمته وجبت محبته ؛ (5) هرکس نرم سخن شود، دوستی اش واجب می گردد.

لقای جاودانی

بمیر از خویش تا زنده بمانی

یقین یابی لقای جاودانی

بمیر ای شیخ پیش از مردن خویش

حجاب صورتت بردار از پیش (2)

فرموده اند: «موتوا قبل أن تموتوا»؛ یعنی پیش از این که مرگتان فرا برسد و از تعلقات دنیایی جدا شوید، خودتان را از این تعلقات رها سازید. در حقیقت این یک مرگ اختیاری است. شایسته است انسان، پیش از آن که مرگش فرا برسد، خود با چنین مرگی از کالبد تن رها شود.

عیسی بن مریم علیه السلام فرمود: کسی که دو بار زاده نشود، به ملکوت آسمانها راه نمی یابد.(3)

این سخن ناظر به بالاترین مراتب قطع تعلق از دنیاست. کسی که قبل از مرگ بدن، با ریاضت های شرعی، هوس را در خود از بین می برد، مل او، مثل کسی است که تولدی نو یافته و انسان واقعی شده است.

به نیت اصحاب امام حسین علیه السلام

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: در اواخر کار مرحوم نواب صفوی و یارانش که دولت در پی دستگیری آن ها بود، سه شب نواب و خلیل طهماسبی و سید عبدالحسین و سید محمد واحدی در خانه ما در دولاب مخفی بودند و دستگاه با همه توانش نمی توانست آنها را پیدا کند.

دو شب اول را خودشان آمدند، ولی شب سوم را من نیت کردم خودم مهمانشان کنم. لذا سر راه گوشت گرفتم و به منزل آمدم و گفتم به سیخ بکشند و منقل را هم آتش کنند و بدهند بالا تا برای مهمانهایم کباب درست کنم.

ابتدا که وارد اتاق شدم، نواب و همراهانش قصد داشتند به جای دیگر بروند، ولی وقتی فهمیدند من علاقمندم شب را مهمان من باشند، نواب به بقیه گفت: حالا که حاج آقا نظرشان این است ما هم می مانیم.

من با نیت این که چهار نفر از اصحاب ائمه علیها السلام مهمان من هستند، سرم را پایین انداخته و مشغول آماده کردن سفره و غذا بودم و با خود می گفتم: این ها

ص: 30

محبت واجب خداوند

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

وجبت محبة الله عزوجل علی من أغضب فحلم ؛ (1)محبت خدا برای کسی که به خشم آورده شود و بعد خشم خود را فرو برد لازم و واجب است.

انسانی که بتواند بر خشم خود چیره شود، حتمأ محبوب خدا می شود. و چه چیز بالاتر از این که انسان محبوب خدا شود. این نهایت آرزوی یک مؤمن است.

آزار به مؤمن

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

من آذی مؤمنا فقیرابغیر حق فکانما هدم مکة عشر مرات و البیت المعمور و کأنما قتل ألف ملک من المقربین؛(1)هرکس مؤمنی را بی دلیل آزار دهد، گناهش چون کسی است که ده بار خانه کعبه و بیت المأمور را خراب کرده و هزار فرشته مقرب را کشته باشد.

ص: 34

ملت عشق

وحی آمد سوی موسی از خدا

بنده ی ما را زماکردی جدا

تو برای وصل کردن آمدی

یا برای فصل کردن آمدی

تاتوانی پامنه اندر فراق

ابغض الاشیا عندی الطلاق

هر کسی را سیرتی بنهاده ام

هر کسی را اصطلاحی داده ام

در حق او مدح و در حق تو ذم

در حق او شهد و درحق توسم

مابری از پاک و ناپاکی همه

ازگرانجانی و چالاکی همه

من نکردم امرتا سودی کنم

بلک تا بر بندگان جودی کنم

هندوان را اصطلاح هند مدح

سندیان را اصطلاح سند مدح

من نگردم پاک از تسبیحشان

پاک هم ایشان شوند و درفشان

ما زبان را ننگریم و قال را

ما روان را بنگریم و حال را

ناظر قلبیم اگر خاشع بود

گرچه گفت لفظ ناخاضع رود

زانک دل جوهر بود گفتن عرض

پس طفیل آمد عرض جوهر غرض

چند ازین الفاظ و اضمار و مجاز

سوز خواهم سوز با آن سوز و ساز

آتشی از عشق در جان بر فروز

سربه سر فکر و عبارت را بسوز

موسیا آداب دانان دیگرند

سوخته جان و روانان دیگرند

عاشقان را هرنفس سوزیدنی است

بر ده ویران خراج وعشر نیست

گر خطا گوید ورا خاطی مگو

گربود پرخون شهید اورا مشو

خون شهیدان را ز آب اولی تر است

این خطا را صد صواب اولی تر است

در درون کعبه رسم قبله نیست

چه غم از غواص را پاچیله نیست

ص: 35

وصیت کفن دزد

می گویند: کسی کفن دزد بود. وقتی می خواست از دنیا برود، فرزندانش را جمع کرد و گفت: من یک عمری کفن دزدی کردم و خرجی شما را داده ام، ولی شما کاری کنید که مایه خدا بیامرزی برای من باشد.

این شخص بچه ای داشت که خیلی زبل و ناقلا بود. گفت: من حتما این کار را برای تو می کنم. پدر فوت کرد. دفنش کردند. فکر کرد که وقتی مردم ببینند دیگر کفنی دزدیده نمی شود، می فهمند که پدر او بوده است که کفنها را میدزدیده است و الآن که مرده است دیگر کفنی دزدیده نمی شود.

به خاطر این که مردم نفهمند پدر او کفن دزد بوده، کار پدر را ادامه داد. اضافه بر این که کفن می برد، یک چوب هم به مرده ها فرو می کرد.

مردم وقتی می دیدند علاوه بر آنکه مرده شان لخت شده، یک چوب هم به او فرو کرده اند، می گفتند: صد رحمت به آن کفن دزد قبلی، لا اقل چوب به مردههای ما فرو نمی کرد.

چند حدیث کوتاه

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

أقل من الدین تعش حرا؛(1)قرض کمتر گیر تا آزاد زندگی کنی۔

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

لا تعتمد علی مودة من لا یوفی بعهده؛ (2)به دوستی آن که به عهد خود

وفا نمی کند، اعتماد مکن.

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

ریح الولد من ریح الجنة؛ (3) بوی فرزند از بوی بهشت است.

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

علیک بالآخره تأتک الدنیا صاغرة؛ (4) بر تو باد به آخرت تا دنیا با فروتنی به سوی تو آید.

الصدیق أقرب الأقارب ؛ (5) دوست، نزدیک ترین خویشاوند است.

دستور العمل روزانه

امیر المؤمنین علیه السلام به کمیل بن زیاد فرمودند:

یا کمیل بن زیاد، سم کل یوم باسم الله ولا حول ولا قوة إلا بالله وتوکل علی الله، واذکرنا وسم بأسمائنا وصل علینا واستعذ بالله ربنا، وادرأ بذلک عن نفسک وما تحوطه عنایتک، تکف شر ذلک الیوم إن شاء الله ؛(1) ای کمیل بن زیاد، هر روز نام خدا را ببر و «لا حول ولا قوة إلا بالله» بگو و به خدا توکل نما و یاد ما کن و نام ما را بیرو بر ما درود فرست و به پروردگار ما الله، پناه بر و بدین وسیله [بدی را ] از خودت و آنچه به تو تعلق دارد دور کن، تا به خواست خدا از شر آن روزایمن باشی.

بیم از فزونخواهی

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

ما أخشی علیکم الفقر، ولکنی أخشی علیکم التکاثر؛(1)من از فقر بر شما نمیترسم، بلکه از فزون خواهی و تفاخر به زیاد داشتن برای شما نگرانم .

برخی افراد هرچه از مال دنیا پیدا می کنند باز هم به دنبال بقیه آن می گردند و داشته های خود را به رخ دیگران می کشند. چنین افرادی در سراشیبی سقوط هستند.

دیگ همسایه و ملّا

می گویند ملانصرالدین از همسایه اش دیگی را قرض گرفت. چند روز بعد دیگ را به همراه دیگی کوچک به او پس داد.

وقتی همسایه قصه دیگ اضافی را پرسید، ملا گفت: دیگ شما در خانه ما وضع حمل کرد.

چند روز بعد ملا دوباره برای قرض گرفتن دیگ به سراغ همسایه رفت و همسایه خوش خیال این بار دیگی بزرگتر به ملا داد، به این امید که دیگچه بزرگتری نصیبش شود.

تا مدتی از ملا نصر الدین خبری نشد. همسایه به در خانه ملا رفت و سراغ دیگ خود را گرفت.

ملا گفت: دیگ شما موقع زاییدن سر زا رفت و مرد. همسایه گفت: مگر دیگ هم می میرد؟ چرا مزخرف می گویی؟

ص: 42

دولت فقرا

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

اتخذوا عند الفقراء الأیادی، فأن لهم دولة، إذا کان یوم القیامة ینادی مناد: «سیروا إلی الفقراء»، فیعتذر إلیهم کما یعتذر أحدکم إلی أخیه الذنب فی الدنیا؛(1) پیش فقیران برای خود ذخیره ای بیندوزید که آنان دولتی دارند. روز قیامت که می شود، منادی ندا میدهد: به سوی فقیران حرکت کنید که خداوند، وساطت آنها را می پذیرد، همان گونه که در دنیا، یکی از

شما عذر گناه برادرش را می پذیرد.

در سیره امام سجاد علیه السلام بر آمده است که هرگاه سائلی به ایشان مراجعه می کرد می فرمودند:

مرحبا بمن یحمل زادی إلی الآخرة؛ (2)مرحبا به کسی که زاد و توشه مرا

برای آخرت بر می دارد.

رسول خداصلی الله علیه وآله فرمودند:

الفقراء ملوک أهل الجنة، والناس کلهم مشتاقون إلی الجنة والجنه

ص: 43

نسیم های الهی

مرحوم آیت الله بهجت می فرمود: از رسول خدا صلی الله علیه وآله روایت شده است: «إن لربکم فی أیام دھر کم نفحات»؛ (2)در روزهای عمر شما، از سوی پروردگارتان نسیم هایی است. بر اساس این روایت، ممکن است شخصی از راه دعا، حال خوش پیدا کند و دیگری در نماز و یا به واسطه تلاوت قرآن لذت حضور یابد.

بنابراین، به هر عملی که به واسطه آن و از راه آن، حال مساعدتر است و توجه ما به خدا بیشتر است، باید به همان عمل بیشتر بپردازیم و خود را با آن، به ذکر و مراقبه و توجه به حضرت حق مشغول کنیم.

پاسخی زیرکانه

در کتاب «هزار و یک حکایت» آمده است که مرحوم آیت الله بروجردی رحمه الله نظر فقهی شان این بود که ازدواج دائم با غیر مسلمان جایز است. بر خلاف مشهور که فتواشان این است که عقد موقت جایز است، ولی عقد دائم را اجازه نمی دهند.

در زمان مرحوم آیت الله بروجردی شاه قصد داشت با یک زن مسیحی خارجی ازدواج کند. برای این که به مشکل برنخورد، اطرافیان گفتند: از آیت الله بروجردی استفتا کنید که چنین قصدی دارم. آیا جایز است؟

آقای بروجردی حس کردند که این در شأن مملکت ما نیست که شاه با یک مسیحی ازدواج کند. از این رو با زیرکی پاسخ دادند تا او را از این کار منصرف کنند. در پاسخ نوشتند: قول مشهور امامیه عدم جواز ازدواج با اهل کتاب است. و نظر خودشان را ننوشتند، مبادا از نظر ایشان سوء استفاده شود.

پیامد تلقین ناپسند

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

لا تلقنوا الناس فیکذبون، فإن بنی یعقوب لم یعلموا أن الذئب یأکل الإنسان فلما لقنهم:«وَأَخَافُ أَنْ یَأْکُلَهُ الذِّئْبُ »((1)قالوا: أکله الذئب؛ (2) به مردم [سخنی را ] تلقین نکنید که بر اثر آن دروغ بگویند. فرزندان یعقوب نمی دانستند که [می توانند این پاسخ را به پدر بدهند که ]گرگ انسان را می خورد، اما چون [یعقوب] به آنان تلقین کرد که «می ترسم او را گرگ بخورد»، گفتند: «یوسف را گرگ خورد.»

نظم و نثر

زن بود شعر خدا، مرد بود نثر خدا

مرد نثری سره و زن غزلی تر باشد

نثرهر چند به تنهایی خود هست نکو

لیک با نظم چو پیوست نکوتر باشد (1)

تواضع عیسی علیه السلام

از عیسی بن مریم علیه السلام به نقل شده است که به حواریون فرمود: ای حواریون، من از شما درخواستی دارم که می خواهم آن را بر آورده سازید. حواریون گفتند: هر حاجتی داری ما حاضر به انجام آن هستیم.

پس عیسی علیه السلام برخاست و پاهای آنها را شست وشو داد. آنها با شرم و خجالت گفتند: ای روح خدا، سزاوار است ما پای تو را شست وشو دهیم. اما عیسی علیه السلام فرمود: من سزاوارترین مردم برای خدمت به عالم هستم. بدانید همان طور که من برای شما تواضع کردم، شما هم بعد از من در میان مردم تواضع کنید.

سپس فرمود:

بالتواضع تعمر الحکمه لابالتکبر و کذلک فی السهل ینبت الزرع لا فی الجبل ؛ (2) حکمت با تواضع رشد می کند نه با تکبر، همان طور که

گیاهان در دشت میرویند، نه در روی کوه .

ادب نه کسب عبادت نه سعی حق طلبی است

به غیر خاک شدن هرچه هست بی ادبی است

ص: 52

در برابر ناسزاگو

جابر می گوید:

سمع أمیر المؤمنین علیه السلام رجلا یشتم قنبرا و قد رام قنبر أن یرد علیه فناداه أمیر المؤمنین علیه السلام مهلا یا قنبر دع شاتمک مهانا ترضی الرحمن و تسخط الشیطان وتعاقب عدوک فو الذی فلق الحبة و برأ النسمة ما أرضی المؤمن ربه بمثل الحلم ولا أسخط الشیطان بمثل الصمت و لا عوقب الأحمق بمثل السکوت عنه ؛ (1) امیر مؤمنان علیه السلام شنید که مردی دارد قنبر را ناسزا می گوید و قنبر تصمیم گرفت که پاسخش را بدهد. امیر مؤمنان علیه السلام قنبر را صدا زد که ای قنبر، آرام باش. این ناسزاگو را به همان حالت پستی رها کن که در این صورت خدا را خشنود و شیطان را خشمناک و دشمنت را ناراحت خواهی کرد سوگند به خدایی که دانه را شکافت و مخلوقات را آفرید، چیزی مانند حلم موجب رضای الهی نیست، و هیچ چیزی مانند سکوت شیطان را خشمناک نمی کند، و هیچ کاری مانند خاموش بودن و بی اعتنائی احمق را ناراحت نمیکند.

توجه به داده ها

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: کسی که خود را محروم ترین افراد می داند، اگر اندکی در مورد آنچه خدا به او عطا نموده است فکر کند، خود را غرق در عطاهای خدا خواهد یافت. مسأله اینجاست که ما کمتر به داده های خدا فکر می کنیم و بیشتر حواسمان دنبال چیزهایی است که نداریم.

آنچه را که خدا به مصلحت ما ندیده و نداده است، هر چه تقلا کنیم به ما نخواهد رسید و حسرت آن بر دلمان خواهد ماند. آنچه را هم که داریم، هیچ وقت به آن نگاه نکردیم که ببینیم و لذت آن را ببریم. لذا یکپارچه غصه و حسرت شده ایم و احساس محرومیت می کنیم.

هریک از اعضای سالم بدنمان چقدر می ارزد؟ اگر مثلا چشم مادر معرض نابینا شدن باشد و همه دنیا مال ما باشد، آیا حاضر نیستیم همه آن را بدهیم و کور نشویم؟ سایر اعضا هم به همین ترتیب. همین بدن سالم را که خدا به ما داده است، چقدر قیمت دارد؟

بالاتر از آن، نعمت عقل است که اگر نداشتیم، نه کسی ارزشی برای ما قائل بود و نه حتی در اموال خودمان حق تصرف داشتیم و باید قیم برای ما می گرفتند. نعمت هدایت الهی و محبت خدا و اولیای او که از همه بالاتر است. با این همه دارایی دیگر کسی محروم باقی می ماند؟

ص: 54

شکر بر داده ها

می فرمود: بگرد و تفحص کن و چیزهایی که خداوند به تو داده است را پیدا کن و شکر آنها را به جا بیاور. البته ما از خودمان هیچ نداریم و هر چه داریم خدا به ما داده است. هرجا به نعمتی پی بردی و بر تو آشکار شد، صلوات بفرست و شکرش را به جا بیاور.

هر وقت خدا نعمتی به تو داد، آن را آشکار کن؛ چه مادی و چه معنوی. قرآن فرمود: «و اما نعمت پروردگارت را اظهار و ابراز کن.» (1)وقتی در درون خودت فکر میکنی و به خودت می گویی که خدا به من چقدر خوبی کرده است، همین کار اظهار و بیان نعمت است.

سلام کردن، نماز، روزہ، زکات و همه عبادات، تشکر از عطاهای خداست. با تشکر، هم نعمت زیاد می شود و هم فرد شاکر دوست خدا می شود.

کسی که شکر کند، خدا زیاد می کند و به او قدرت و حیات بالاتر میدهد، یعنی پرده را کنار می زند و قدرت و حیات بالاتری را که از اول در او گذارده بود به او نشان میدهد.

شکر هر چیزی هم مناسب خود آن چیز است. شکر پول، کمک کردن و انفاق به فقیر است. شکر علم، تعلیم دادن است. شکر قدرت، گرفتن دست ضعیف است. اینها شکر نعمت اند. شکر منعم یعنی خدا را عبادت کنیم چون سزاوار عبادت شدن است، نه برای این که به ما نعمت داده است.

ص: 55

حق خداوند

وقتی پادشاه مصر یوسف را در زندان حبس نمود، خداوند به یوسف تعبیر رؤیا را تعلیم داد. او برای اهل زندان خواب آنها را تعبیر می کرد. وقتی برای آن دو جوان خوابشان را تعبیر کرد، به آن کسی که می پنداشت او از زندان آزاد می شود گفت: مرا نزد صاحب خود یاد کن و در آن حال به سوی خدا پناه نبرد

آن وقت خداوند به او الهام کرد: چه کسی به تو آن رؤیا را نمایاند؟ چه کسی تو را نزد پدرت محبوب کرد؟ چه کسی آن کاروان را متوجه تو نمود؟ چه کسی آن دعایی را که باعث آزادی تو از قعر چاه شد به تو تعلیم داد؟ چه کسی آن کودک را به شهادت به نفع تو واداشت؟ چه کسی تعبیر رؤیا را به تو آموخت؟

یوسف گفت: تو ای پروردگارم! فرمود: پس چگونه است که از غیر من طلب یاری می کنی و از من استعانت نمی جویی و امیدواری که بنده ای از بندگان من تو را در نزد مخلوقی از مخلوقاتم یاد کند؟ پس چند سال دیگر نیز در زندان بمان.

یوسف گفت: بار الها، از تو می خواهم به حق پدرانم کار مرا گشایش دهی! خداوند به او وحی کرد: ای یوسف پدران تو چه حقی بر من دارند؟! اگر مرادت آدم است که من به دست خود او را خلق کردم و در او از روح خویش دمیدم و او را در بهشت خود مسکن دادم و به او امر کردم که به آن درخت نزدیک نشود، اما او نافرمانی کرد و سپس توبه نمود و من او را بخشیدم.

ص: 56

به عشق روی او

من ار به قبله رو کنم، به عشق روی او کنم

گر از وطن سفر کنم، سفر به سوی او کنم

اقامة صلوة را به گفت وگوی او کنم

ا حج و بیت بگذرم طواف کوی او کنم

کز احترام مولدش حرم شده است محترم

ص: 57

آزاردیدن شیعیان

ائمه علیهم السلام فرموده اند:

رحم الله شیعتنا إنهم أو ذوا فینا و لم نؤذفیهم ؛ (2) خداوند شیعیان ما را رحمت کند؛ آنها در راه ما آزار دیدند و ما به خاطر آنان آزار ندیدیم.

ص: 59

لباس حیا

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

من کساه الحیاء ثوبه لم یرالناس عیبه ؛ (1) حیا جامه اش را بر هرکس

بپوشاند مردم عیبش را نبینند.

ولی خدا، در تیررس دشمن

سماعه می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند:

إن الله عز و جل جعل ولیه غرضا لعدوه فی الدنیا؛ (1) همانا خدای عزو جل دوست و ولی خود را در دنیا مورد ستم و تعرض دشمنش قرار داده

است.

کراهت روح

امام باقر علیه السلام فرمودند: أن روح آدم علیه السلام لما أمرت أن تدخل فیه کرهته فأمرها أن تدخل کرها و تخرج کرها؛ (1) چون روح آدم علیه السلام فرمان یافت در او در آید، آن را ناخوش داشت. پس به او فرمود: به ناخوشی در آید و به ناخوشی برآید.

مرحوم علامه مجلسی در بیان این حدیث می فرماید: دور نیست که مقصود این باشد که روح از عالم ملکوت است و تناسبی با تن خاکی ندارد، ولی چون خداوند آن را در کار و تصرف، نیازمند تن کرده است، به ناچار بدان پیوسته. و چون بدو انس گیرد و وضع پیش را فراموش کند، جدایی تن بر او دشوار است.

حق شناسی

مرحوم آیت الله اراکی قدس سره شخصیت باتقوا، با ایمان و زاهد و در میان فقهای ما کم نظیر بودند. یکی از خصوصیات ایشان حق شناسی بود. ایشان هر وقت در صحن حضرت معصومه علیهما السلام عبور می کردند، در مسیرشان سر قبری می ایستادند و فاتحه می خواندند.

اگر کسی سر قبری مدام فاتحه بخواند، باید از نزدیکان ایشان باشد. بعضی سؤال کردند که ایشان از استادان شما بوده اند؟ گفتند: نه، ایشان چیزی از معجزات و مناقب اهل بیت علیها السلام نقل کرده بود که من آن را در کتاب ها ندیده بودم و نشنیده بودم. این نقل باعث شد که محبت من به اهل بیت علیها السلام بیشتر شود. و همین باعث شده که من هر وقت از سر قبر ایشان رد میشوم برایش فاتحه بخوانم.

بینید صاحب قبر یک بار خیری به این عالم رسانده است، و این خیر را فرموش نمی کند و اینقدر حق شناسی می کند.

ص: 63

فرزندانی که از دنیا می روند

امام صادق علیه السلام فرمودند:

ولد واحد یقدمه الرجل أفضل من سبعین ولد یبقون بعده یدرکون القائم ؛ (1)یک فرزند که انسان پیش می فرستد، بهتر است از هفتاد

فرزندی که بعد از خودش باقی بمانند و امام زمان علیه السلام را درک کنند.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

من قدم أولادا یحتسبهم عند الله حجبوه من النار بإذن الله عزو جل؛(2) هرکس چند فرزند از او بمیرد و او به خاطر خدا بر آن مصیبت صبر

کند، آن فرزندان به اذن خدای عز و جل او را از آتش دوزخ مانع می شوند.

تفویض و توکل

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: امر دنیایت را به خدا توکل کن و امر آخرتت را به خدا تفویض کن.

انسان اگر کمی در مورد آنچه خداوند از اول عمر با او کرده است فکر کند، می بیند که خدا چه خوبی ها با او کرده است. خیلی از خیرها را بدون تدبیر و خواست ما به ما داده است.

در روایات آمده است که خداوند وقتی خیری را برای بنده ای مقدر می نماید، عقل آن بنده صاحب عقل را سلب می کند و بی تدبیر و توجه او را به آن خیر می رساند و سپس عقل را به او باز می گرداند.

وقتی که عبد متوجه شد که خودش مصالح خود را تشخیص نمی دهد و خداست که هم خیر او را تشخیص می دهد و هم خیرخواه اوست، تصمیم می گیرد خدا را وکیل کند. مثل کسی که از مسائل قضائی سر در نمی آورد و یک وکیل آگاه قضایی را انتخاب می کند و تعقیب پرونده اش را برای رسیدن به مقصودش به او محول می کند. کسی که وکیل می گیرد، هم

ص: 65

از جوشش افتادن خون امام حسین علیه السلام

امام حسین علیه السلام به فرزندشان امام سجاد علیه السلام فرمودند:

یا ولدی یا علی و الله لا یسکن دمی حتی یبعث الله المهدی ؛(1)ای پسر عزیزم علی! به خدا قسم، خون من از جوشیدن نخواهد افتاد تاخداوند حضرت مهدی علیه السلام را بفرستد.

معشوق همین جاست!

ای قوم به حج رفته کجایید کجایید

معشوق همین جاست بیایید بیایید

معشوق تو همسایه و دیوار به دیوار

در بادیه سرگشته شما در چه هوایید

گر صورت بی صورت معشوق ببینید

هم خواجه و هم خانه و هم کعبه شمایید

ده بار از آن راه بدان خانه برفتید

یک بار از این خانه بر این بام برآیید

آن خانه لطیف است نشان هاش بگفتید

از خواجه آن خانه نشانی بنمایید

یک دسته گل کو اگر آن باغ بدیدیت

یک گوهر جان کو اگر از بحر خدایید

با این همه آن رنج شما گنج شما باد

افسوس که بر گنج شما پرده شمایید

اخلاق خوب و بد

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

الأخلاق منایح من الله عزو جل فإذا أحب عبدا منحه ځلقا حسنا وإذا أبغض عبدا منحه خلقا سی--ءا ؛ (1) خوی ها، بخشش های خداوند عزو جل اند. از این رو، هرگاه خداوند بنده ای را دوست بدارد، به او خویی خوش

می بخشد و هرگاه بنده ای را دشمن بدارد، به او خویی بد میبخشد.

آنچه از سوی خداست

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

کل ما استغفرت الله منه فهو منک و کل ماحمدت الله علیه فهو منه؛ (2) هر آنچه را که از آن استغفار میکنی از آن توست، و هر آنچه را که خداوند را بر آن سپاس میگویی از آن خداست.

یعنی همه بدیها از سوی ماست و همه خوبی ها از سوی خداست.

دست دهنده و دست گیرنده

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: اهل دنیا گیرنده اند. گیرنده وقتی می گیرد که می گیرد، وقتی هم میدهد باز می گیرد. حتی عمل خوب هم که انجام می دهد، می گوید: چه اجر و پاداشی می دهند. اما دهنده وقتی می دهد که میدهد، وقتی هم که می گیرد، باز می دهد. خدا از بنده اش قرض می طلبد و می فرماید:

«مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا »(1)چه کسی است که به خدا

قرض الحسنه بدهد؟

هجده برابر پاداش می دهد. بنابراین، می گیرد که بدهد. مثل پدری که از بچه اش پول قرض می گیرد و به او ربا هم می دهد و شرعا هم جایز است.

امام حسین علیه السلام که می فرماید: «هل من ناصر ینصرنی؛» آیا کسی هست مرا یاری کند، در واقع می فرماید: کسی هست که من یاری اش کنم؟

بی عنایات خدا

این همه گفتیم لیک اندر بسیچ

بی عنایات خدا هیچیم هیچ

بی عنایات حق و خاصان حق

گرملک باشد سیاهستش ورق

ای خدا ای فضل تو حاجت روا

باتویاد هیچ کس نبود روا

این قدر ارشاد تو بخشیده ای

تابدین بس عیب ما پوشیده ای

قطره دانش که بخشیدی ز پیش

متصل گردان به دریاهای خویش

قطرة علم است اندر جان من

وارهانش از هوا وز خاک تن (2)

جایگاه حلم و تحمل

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

وجدت الحلم و الاحتمال أنصرلی من شجعان الرجال ؛ (1)بردباری و شکیبایی و تحمل پیش آمدها را برای خود، یاری کنندتر از مردان

شجاع دیدم.

فراموش کردن خود

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

لا تذکر الله سبحانه ساهیا، و لا تنسه لاهیا، واذکره کاملا یوافق فیه قلبک لسانک، و یطابق إضمارک إعلانک، و لن تذکره حقیقة الذکر حتی تنسی نفسک فی ذکرک، و تفقدها فی أمرک ؛ (2) خداوند سبحان را نه با بی توجهی یاد کن و نه از سر غفلت، فراموشش کن؛ بلکه او را کامل یاد نما، آن سان که دلت با زبانت، همنوا باشد و نهانت با آشکارت، سازگار. تو به راستی به یاد خدا نخواهی بود، مگر آن گاه که خودت را در هنگام یاد کردنت از خدا، از یاد ببری و در وقت ذکر گفتن خویشتن را گم کنی.

غیرت زنان

راوی می گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: «المرأة تغار علی الرجل تؤذیه؛ خانم ها که در اثر هوو داری بر شوهر خود خشم می گیرند و آزار میدهند، چه صورت دارد؟ حضرت فرمودند: «ذلک من الحب؛ (1) این خشم از روی مهر و علاقه است.»

آن نفسی که با خودی

آن نفسی که باخودی یار چوخار آیدت

وان نفسی که بیخودی یار چه کار آیدت

آن نفسی که باخودی خود تو شکار پشه ای

وان نفسی که بیخودی پیل شکار آیدت

آن نفسی که باخودی بسته ابر غصه ای

وان نفسی که بیخودی مه به کنار آیدت

آن نفسی که باخودی یار کناره می کند

وان نفسی که بیخودی باده یار آیدت

آن نفسی که باخودی همچو خزان فسرده ای

وان نفسی که بیخودی دی چو بهار آیدت

جمله بی قراریت از طلب قرار توست

طالب بیقرار شوتا که قرار آیدت

جمله ناگوارشت از طلب گوارش است

ترک گوارش ارکنی زهرگوار آیدت

جمله بی مرادیت از طلب مراد توست

ور نه همه مرادها همچونثار آیدت

ص: 76

مسخره کردن خود

امام رضا علیه السلام فرمودند:

سبعة أشیاء بغیر سبعة أشیاء من الاستهزاء: من استغفر بلسانه و لم یندم فقد استهزأ بنفسه، و من سأل الله التوفیق و لم یجتهد فقد استهزأ بنفسه، و من استحزم ولم یحذر فقد استهزأ بنفسه، و من سأل الله الجنة و لم یصبر علی الشداید فقد استهزأبنفسه، و من تعوذ بالله من النار و لم یترک الشهوات فقد استهزأ بنفسه، و من ذکر الله و لم یستبق إلی لقایه فقد استهزأ بنفسه ؛ (2)هفت چیز بدون هفت چیز، مسخره است.

کسی که با زبانش آمرزش بطلبد، ولی از [گناهش ]پشیمان نباشد، در حقیقت، خودش را مسخره کرده است.

کسی که از خدا توفیق بخواهد، ولی تلاش نکند، در حقیقت، خودش را مسخره کرده است.

کسی که جویای دوراندیشی باشد اما احتیاط نورزد، در حقیقت خودش را مسخره کرده است.

ص: 77

حس مسئولیت

در حالات مرحوم آیت الله گلپایگانی رحمه الله در کتاب «هزار و یک حکایت» آمده است که مرحوم آقای گلپایگانی فرمودند: من به یک آقایی که وضع مالی خوبی نداشت یک سال نماز و روزه استیجاری دادم. یعنی مبلغی دادم تا برای کسی نماز و روزه قضا به جا بیاورد.

از قضا یک روز او را دیدم که در کوچه دارد می رود و مشغول کشیدن سیگار است. تا مرا دید، رویش را برگرداند که مثلا من را ندیده و به من گفت: روزه ای که گفتید امروز روز آخرش بود. امروز هم روزه هستم. می خواهم بیایم و از شما روزه استیجاری بگیرم.

مرحوم آقای گلپایگانی فرموده بودند: من چون واسطه دادن این روزه بودم، فهمیدم که اشتباه کردم که به او دادم. فکر می کردم آدم متدینی باشد. این روزه را هم از مرحوم شیخ عبدالکریم حائری گرفته بودم. وقتی این جریان را دیدم، روزه های این شخص را خودم قضایش را گرفتم که مبادا مدیون باشم.

ص: 78

از ویژگی های شیعیان

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

شیعتنا المتباذلون فی ولایتنا، المتحابون فی مودتنا، المتزاورون فی إحیاء أمرنا، الذین إن غضبوا لم یظلموا، وإن رضوا یسرفوا، برکة علی من جاوروا، سلم لمن خالطوا؛ (1)شیعیان ما در راه دوستی ما، به یکدیگر بخشش می کنند و در پرتو محبت ما، یکدیگر را دوست میدارند و برای زنده نگاه داشتن یاد ما، به دیدار یکدیگر می شتابند. آنها کسانی هستند که هرگاه خشمگین می شوند، ستم روا نمی دارند. و هرگاه خشنود شوند، زیاده روی نمی کنند. برای همسایگان خود، مایه برکت اند. و با هر کس آمیزش یابند، راه آشتی در پیش می گیرند.

اسباب سعادت

اوزاعی می گوید: به مدینه آمدم و از امام باقر علیه السلام در باره این سخن خداوند عز و جل پرسیدم: «یَمْحُو اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَیُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْکِتَابِ » (1) خدا هر چه را بخواهد، محو یا اثبات می کند؛ و اصل کتاب، نزد اوست». فرمودند: آری. پدرم، از جدش علی بن ابی طالب علیه السلام برایم نقل کرد که فرمود: در باره این آیه از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله پرسیدم. فرمودند:

لابشرنک بها یا علی، فبشر بها امتی من بعدی، الصدقة علی وجهها، واصطناع المعروف، وبر الوالدین، وصلة الرحم، تحول الشقاء

سعادة، وتزید فی العمر، وتقی مصارع السوء؛ (2) به یقین، در باره آن به تو مژده میدهم تو هم در باره آن، پس از من به امتم مژده بده که صدقه خالصانه نیکوکاری، نیکی به پدر و مادر، و صله رحم،تیره بختی را به نیک بختی تبدیل می کنند و عمر را طولانی می نمایند و از مرگ های بد نگه می دارند.

از مضرات پرخوری

از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: برادرم عیسی بن مریم از شهری عبور می کرد. در آنجا زن و مرد صالحی را دید. از

ص: 81

آزار همسر

رسول خداصلی الله علیه وآله فرمودند:

من أضر بامرأة حتی تفتدی منه نفسها، لم یرض الله تعالی له بعقوبة دون النار؛ لأن الله تعالی یغضب للمرأة کما یغضب للیتیم؛ (2) هرکس به زنی آزار برساند تا آن زن [با بخشیدن مهریه اش ] جان خود را از او بخرد، خدای تعالی برای آن مرد، به کیفری کمتر از آتش، رضایت نداده است؛ چرا که خداوند متعال برای زن، همان گونه به خشم می آید که به خاطر یتیم.

رغبت به دیگران

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

زهدک فی راغب فیک نقصان حظ، و رغبتک فی زاهد فیک ذل نفس؛(2) بی رغبتی تو به کسی که به تو راغب است، کمی بهره مندی است،و رغبت تو به کسی که به تو بی رغبت است، مایه خواری نفس است.

قیام خاندان رسالت

نزد امام صادق علیه السلام سخن از قیام کنندگان خاندان رسالت به میان آمد. ایشان فرمودند:

لا أزال أنا و شیعتی بخیر ماخرج الخارجی من آل محمدعلیه السلام و لوددت أن الخارجی من آل محمدصلی الله علیه وآله خرج وعلی نفقه عیاله؛ (1) تا زمانی که قیام کننده ای از خاندان محمد صلی الله علیه وآله قیام کند، من و پیروانم در خیر و صلاح هستیم، و دوست دارم افرادی از این خاندان، قیام کنند و برمن است که هزینه خانواده آنان را تأمین نمایم.

ارزش سکوت

امام صادق علیه السلام فرمودند:

لا یزال العبد المؤمن یکتب محسنا مادام ساکتا، فإذا تکلم کتب محسنا أو مسیئا؛ (3) بندۂ مؤمن تا زمانی که خاموش است، نیکوکار قلمداد می شود، اما چون سخن گوید، یا نیکوکار شمرده می شود یا بدکار.

ص: 86

دل های پاکیزه

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: مؤمن بسیار توبه می کند و خدا به همین خاطر او را دوست دارد. هر چه اتاق تمیزتر شود، آشغالهای ریزتر به چشم می آید. دل مؤمن با استغفار پاک می شود، آن گاه گناهان ظریف تر دیده می شود و لذا مجددا استغفار می کند.

توابین کسانی هستند که دائم خانۂ دل را تمیز می کنند، لذا اگر یک آشغال ریز هم در آن باشد پیداست و نمود می کند و از همان هم توبه می کنند؛ لذا دائم در حال توبه اند، چون هر چه پاک تر می شوند، گناهان جدیدتری بر آنها مکشوف می شود. و الا اگر خانه دل کثیف باشد، چیزهای بدهم نمودی ندارد. لذا اگر بعضی رفقا خیلی حساس اند و زود از چیزی محزون می شوند، به جهت تمیزی و پاکی روح آن هاست.

نصیحت شیطان به نوح علیه السلام

از امام هادی علیه السلام روایت شده است که ابلیس نزد نوح علیه السلام آمد و گفت: تو حق بزرگی بر گردن من داری. پس از من نصیحت بپذیر که هرگز به تو خیانت نمی کنم.

نوح علیه اسلام از گفتار او ناراحت و متأثر شد. خداوند به او وحی کرد که با ابلیس هم کلام شو و از در مسالمت درآی که هر آینه من او را با حجتی بر تو به نطق وامیدارم.

سپس نوح علیه السلام به ابلیس گفت: سخن بگو. ابلیس گفت: ما وقتی یکی از بنی آدم را بخیل یا حریص یا حسود یا ستمگر با عجول می یابیم، او را مانند تویی به سوی یکدیگر می رانیم. وقتی همه اخلاق بد در او جمع شد، او را شیطان می نامیم.

نوح علیه السلام گفت: آن حق بزرگی که گفتی من بر گردن تو نهاده ام چیست؟ ابلیس گفت: تو اهل زمین را نفرین کردی و به وسیله طوفان فراگیر همه آنها را در یک زمان وارد جهنم کردی و من آسوده شدم. اگر نفرین تو نبود، من مدت های طولانی باید به گمراه کردن آنها مشغول می شدم. (1)

حمد خدا

شدم آگه ز راه الحمدالله

که عشقم شد پناه الحمدالله

رهی کارد مرا تا درگه او

به من بنمود اله الحمدالله

سحاب رحمتش بر من ببارید

ز دل شستم گناه الحمدالله

به یک دم کهربای عشق بربود

دل و جان را چو کاه الحمدالله

رسن آمد ز بالا یوسف جان

برون آمد ز چاه الحمدالله

چو در تاریکی زلفش فتادم

رخی دیدم چوماه الحمدالله

طریقت را حقیقت را بدیدم

در آن زلف سیاه الحمدالله

رہ ایمان ز زلف کفر دیدم

نهادم رو به راه الحمدالله

گدایی کردم از مستانش جامی

شدم سر مست شاه الحمدالله

چو فیض از فیض حق جامی کشیدم

وجودم شدتباه الحمدالله (2)

هم زیستی در آخرت

امام باقر علیه السلام در باره ی این سخن خدای بزرگ: «وَإِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ »؛(2) و آن گاه که جانها جفت گردانیده شوند» فرمودند:

أما أهل الجنة فزوجوا الخیرات الحسان، وأما أهل النار فمع کل إنسان منهم شیطان. یعنی قرنت نفوس الکافرین والمنافقین بالشیاطین فهم قرناؤهم ؛(3)بهشتیان با زنان نکوخوی زیبا، جفت گردانیده میشوند، و دوزخیان، با هر نفرشان یک اهریمن هم بند میشود. یعنی جان های کافران و منافقان، با اهریمنان به یک بند، بسته می شود. پس، آن ها هم بند ایشان اند.

تفسیر والفجر

جابر جعفی از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده است که آن حضرت فرمودند:

قوله تعالی و الفجر هو القایم و اللیالی العشر الأیمة علیهم السلام من الحسن إلی الحسن و الشفع أمیر المؤمنیین و فاطمه علیهم السلام و الوتر هو الله وحده لا شریک له و اللیل إذا یسر هی دوله حبتر فهی تسر-ی إلی قیام القائم؛(2) قول خدای تعالی که فرمود:

«و الفجر» منظور قائم است. «و شبهای ده گانه»، ائمه علیه السلام هستند؛ از امام حسن تا امام حسن عسکری

«و الشفع»، امیر المؤمنین با فاطمه علیها السلام است. «و الوتر» خدای یکتاست که شریکی ندارد. «و اللیل إذا یسر»، حکومت حبتر (کنایه از ابا بکر) که تا دامنه قیام قائم ادامه دارد.

مرحوم علامه مجلسی در توضیح می فرماید: شاید این که ائمه را تعبیر به «لیالی» کرده اند، از جهت مخفی بودن ایشان و مغلوب شدنشان در حکومت های ظلم باشد.

ص: 91

دندان طمع

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: دندان طمع را باید کند. در دنیا آنچه نیست که نیست، آنچه را هم هست نیست فرض کن. دندان طمع دنیا را یکجا بکن.

در مسافرت اگر دندان طمع را بکنی، سفر خوش میگذرد. در دنیاما مسافریم. دندان طمع دنیا را بکن، حتی اگر دیدی هر چه سعی می کنی نماز و عباداتت هم درست نمی شود، دندان طمع آخرت را هم بکن. طمع فقط به خدا خوب است.

مدد از کتمان

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله می فرماید:

علیکم بالنجاح الحوائج بکتمانها، فإن کل ذی نعمة محسوده؛(2) برای برآورده شدن حوائج خود، از کتمان، مدد بجویید؛ زیرا هر صاحب نعمتی،مورد حسادت است.

تاتوانی، پیش کس مگشای راز

بر کسی این در مکن زنهار باز

چون که اسرارت نهان در دل شود

آن مرادت زودتر حاصل شود (3)

حسود تا نعمتی را در تو ندیده است، در او حسادت برانگیخته

ص: 93

شیوه درختکاری

رسول خداصلی الله علیه وآله فرمودند: روزی برادرم عیسی علیه السلام از شهری می گذشت که میوه های آنجا کرم زده شده بود. مردم از این مطلب به عیسی علیه السلام شکایت بردند. آن حضرت فرمود: داروی این درد همراه شماست، ولی خودتان نمیدانید.

شما همیشه وقتی درختان را می کارید، ابتدا خاک ریخته و سپس آب می ریزید، در حالی که چنین نیست، بلکه باید آب را بر ریشه درخت ریخته و سپس بر آن خاک بریزید تا کرم زده نشود. آنها دوباره درخت کاشتند و این بار مطابق فرمایش حضرت عیسی علیه السلام عمل کردند و دیگر میوه هایشان کرم زده نشد. (1)

بیماری برای مؤمن

امام رضا علیه السلام فرمودند:

المرض للمؤمن تطهیر ورحمه، وللکافرتعذیب ولعنة، وإن المرض

ص: 96

دل میرود ز دستم!

دل میرود ز دستم صاحب دلان خدا را

دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا

کشتی شکستگانیم ای باد شرطه برخیز

باشد که باز بینیم دیدار اشنا را

ده روزه مهر گردون افسانه است و افسون

نیکی به جای یاران فرصت شمار یارا

در حلقه گل و مل خوش خواند دوش بلبل

هات الصبوح هبوا یا ایها السکارا

ای صاحب کرامت شکرانه سلامت

روزی تفقدی کن درویش بی نوا را

آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است

با دوستان مروت با دشمنان مدارا

در کوی نیک نامی مارا گذر ندادند

گر تو نمیپسندی تغییر کن قضا را

آن تلخ وش که صوفی ام الخبائثش خواند

اشهی لنا و احلی من قبله العذارا

ص: 97

نعمت محبت اهل بیت علیهم السلام

ابراهیم بن عباس کاتب می گوید: ما روزی نزد علی بن موسی الرضا علیه السلام بودیم. حضرت به من فرمودند: «لیس فی الدنیا نعیم حقیقی ؛در این جهان نعیم حقیقی نیست.»

پاره ای از فقها که در محضرش حاضر بودند گفتند: این چنین نیست، خداوند خود می فرماید: «ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ ؛ (1) در این روز از نعیم پرسش خواهید شد.» آیا این همین آب سرد گوارا در دنیا نیست؟

حضرت با آواز بلند فرمود: شما این چنین معنا می کنید، و آن را به چند وجه تفسیر می نمایید؛ جماعتی گفتند: مراد آب خنک است، و جماعتی دیگر گفتند: طعام لذیذ است، و عده دیگر گفتند: خواب خوش است.

ص: 98

شستن گوشت قبل از طبخ

از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: روزی برادرم عیسی علیه السلام از شهری می گذشت که چهره هایشان زرد و چشمانشان کبود رنگ بود. آنها با ناله و فریاد از بیماری خود به عیسی علیه السلام شکایت کردند. آن حضرت فرمود: داروی این درد همراه خود شماست.

شما وقتی گوشت می خورید، آن را بدون شستن میپزید، در حالی که هنگام خروج روح از بدن حیوان، لاشه آن جنب می شود، پس باید آن را بشویید، آنها هم چنین کردند و بیماریشان برطرف شد.(2)

قلب های شکسته

در روایات آمده است:

إن الله تعالی یحب القلوب المنکسرة و القبور المندرسة؛(3) خدای تعالی دلهای شکسته و قبرهای کهنه را دوست دارد.

ص: 101

بلا برای دوستان

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: «البلاء للولاء؛00(1) بلا برای دوستان است.» اولین کسانی که به خاطر محبت زیاد بچه را چشم می زنند و بچه مریض می شود، پدر و مادر بچه اند. خدا هم هر وقت به بنده اش نظر کند او را مبتلا می سازد.

خداوند با کارهایش با ما حرف می زند. هر وقت غصه دارمان کرد، یعنی با ما کاری دارد. غم پیغام اوست. وقتی غم آمد، با او خلوت کن. ببین با تو چه کار دارد.

دل شکسته

دست و پاگر بشکند با نسخه درمان می شود

چشم گریان هم دمی با بوسه خندان می شود

ای خدا هرگز نبینم بشکند قلب کسی

دل شکسته باطنش از ریشه ویران می شود

قوت فقرا

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

إن الله سبحانه فرض فی أموال الأغنیاء أقوات الفقراء، فما جاع فقیر إلا بها متع به غنی، والله تعالی سائلهم عن ذلک؛(1) همانا خدای سبحان روزی فقیران را در اموال توانگران واجب فرموده؛ و هیچ فقیری گرسنه نمی ماند، مگر آن که توانگری از وی بهره برده است. و خدای تعالی توانگران را از این، بازخواست خواهد کرد.

درخواست فاطمه از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم

حضرت فاطمه سلام الله علیها از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم انگشتر خواست، پیامبر به ایشان فرمودند: آیا می خواهی چیزی را به تو تعلیم دهم که بهتر از آنچه می خواهی باشد؟ پس هرگاه نماز شب به جای آوردی، از خدای عز و جل مطالبه انگشتری کن تا برایت برآورده سازد.

راوی می گوید: همان طور که پیامبر فرموده بود، حضرت فاطمه سلام الله علیها دعا کرد. پس ندا آمد: ای فاطمه، آنچه خواستی در زیر جانماز تو حاضر است. هنگامی که فاطمه سلام الله علیها جانماز را کنار زد، با انگشتر یاقوتی مواجه گردید که بسیار گرانبها بود. آن را در دست کرد و خوشحال شد.

هنگامی که شب شد و حضرت فاطمه سلام الله علیها به خواب رفت. در خواب دید که گویا در بهشت است. در آنجا سه قصر را مشاهده کرد که در میان قصرهای بهشت نظیر و مانند نداشتند. پرسید: این قصرها به چه کسی تعلق دارد؟ گفتند: به فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله وسلم. دید که داخل یکی از آن قصرها شده و با تختی رو به رو گردید که دارای سه پایه بود. پرسید: چرا این تخت سه پایه دارد؟ گفتند: زیرا صاحب آن از خداوند انگشتری خواست، از این رو یک پایه آن را در آورده و از آن انگشتری ساختند.

وقتی صبح فرا رسید، حضرت فاطمه نزد پیامبر رفته و رؤیای خود را برای آن حضرت شرح داد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

معاشر آل عبد المطلب لیس لکم الدنیا إنما لکم الآخرة ومیعادکم الجنة ما تصنعون بالدنیا فإنها زائلة غرارة. ای خاندان عبد المطلب دنیا برای شما نیست و در مقابل آن آخرت را برای شما مهیا کرده اند،

ص: 109

مثل آیینه

امیر المؤمنین علیه السلام به کمیل فرمودند:

یا کمیل المؤمن مرآة المؤمنِ؛(2) ای کمیل، مؤمن آیینه مؤمن است.

این تشبیه بسیار زیبا، می تواند نکات بسیاری را در برداشته باشد که به ده نکته آن از کتاب «تمثیلات» آقای قرائتی، به انضمام بعضی ابیات برگرفته از دیوان اشعار شاعران اشاره می کنیم

1.مثل آینه باشیم، هم زیبایی دیگران را ببینیم و هم نقاط ضعف آنان را. مثل مگسی نباشیم که فقط روی زخم و جراحت می نشیند.

با بد و نیک است یک رنگی هوس آیینه را

نیست اظهار خلاف هیچ کس آیینه را(3)

ص: 110

دلیل غرق شدن فرعون

امام رضا علیه السلام فرمودند: یکی از دلائل غرق شدن فرعون این بود که هنگام غرق به جای آن که به درگاه خدا استغاثه کند، متوسل به موسی شد و به او استغاثه نمود و موسی هم او را اجابت نکرد. هنگام مناجات موسی با خدا، خداوند به موسی فرمود:

یا موسی لم تغث فرعون لأنک تخلقه ولو استغاث بی لأغثته؛ ای موسی میدانی چرا فرعون را اجابت نکردی؟ چون تو که او را نیافریده بودی. اگر او به من استغاثه کرده بود، هرآینه به فریادش میرسیدم و او را نجات میدادم.(2)

آغوش محبت

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: پدری بچه نافرمان و متخلفش را از خانه بیرون کرده و به همه اقوام و آشنایان هم سپرده است که اگر به خانه آنها رفت، راهش ندهند. منتها خود پدر در داخل خانه پشت در، به انتظار بازگشت فرزندش ایستاده و آغوشش را گشوده تا وقتی فرزند بازگشت در آغوشش بگیرد.

ص: 113

همراه با امیرالمؤمنین علیه السلام در بازار

مختار تمار می گوید: من در مسجد کوفه می خوابیدم و در پیش خان مسجد سکونت داشتم و از بقالی که اهل بصره بود، نان می ستاندم. روزی بیرون آمدم و دیدم که مردی مرا می خواند و می گوید: «ارفع إزارک؛ فإنه أنقی لثوبک، و أتقی لربک، لنگ خود را بالا بگیر تا هم لباست پاکیزه تر ماند و هم تقوای پروردگارت را بیشتر مراعات کنی.»

گفتم: «کیستی؟» فرمود: «علی بن ابی طالب!». پس پشت سر او روان شدم، که به سوی بازار شترفروشان می رفت. وقتی به آنجا رسید، ایستاد و فرمود:

یا معشر التجار، إیاکم والیمین الفاجرة! إنها تنفق السلعة، وتمحق البرکة؛ ای بازرگانان؛ از سوگند ناروا بپرهیزید؛ که آن، کالا را رونق میدهد و برکت را از میان می برد.

سپس حرکت کرد تا به خرمافروشان رسید. در آنجا کنیزی را دید که نزد خرمافروشی می گرید. فرمود: «تو را چه شده است؟» گفت: «من کنیزی هستم که خانواده ام مرا فرستادند تا به یک درهم، برایشان خرما بخرم. وقتی آن را نزدشان بردم، نپسندیدند. آن را باز آورده ام، ولی خرمافروش آن را باز نمی ستاند». امام فرمود: «ای مرد! خرما را از او بستان و در همش را به وی

ص: 114

نشانه پذیرفته شدن نزد خداوند

مفضل بن عمر به امام صادق علیه السلام عرضه داشت: «أحب أن أغرف علامة قبولی عند الله، دوست دارم بدانم نشانه این که خدا مرا نزد خود پذیرفته چیست.» حضرت فرمودند:

علامه قبول العبد عند الله أن یصیب بمعروفه مواضعه فإن لم یکن کذلک فلیس کلذلک؛(2) نشانه پذیرش بنده به درگاه خدا این است که احسان خود را به جایی که شایسته است برساند و اگر چنین نباشد چنان هم نیست.

ص: 116

تنها یاور

ما در دو جهان غیر خدا یار نداریم

جز یاد خدا هیچ دگر کار نداریم

درویش و فقیریم و در این گوشه دنیا

بانیک و بد خلق جهان کار نداریم

گر یار وفادار نداریم عجب نیست

مایار به جز حضرت جبار نداریم

با جامۀ صد پاره و با خرقه پشمین

برخاک نشینیم و از آن عار نداریم

ماشاخ درختیم و پر از میوه توحید

هر رهگذری سنگ زند باک نداریم

ماصاف دلانیم و ز گس کینه نداریم

گر شهر پر از فتنه و ما با همه یاریم

ما مست صبوحیم ز میخانه توحید

حاجت به مسی و باده و خمار نداریم

بنگر به دل خسته شمس الحق تبریز

ما جز هوس دیدن دلدار نداریم(1)

فساد دندان

از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: برادرم عیسی علیه السلام که از شهری عبور می کرد که اهل آنجا دندانهایشان فاسد و سوراخ شده و چهره هایشان متورم بود. از این مطلب به او شکایت کردند. عیسی علیه السلام فرمود: شما وقتی می خوابید، دهان خود را می بندید و هوای درون سینه وقتی به دهان شما می رسد راه خروجی ندارد، به جانب ریشه های دندان می رود و آن را فاسد می کند و موجب تورم صورت شما می شود.

پس سعی کنید، هنگام خواب لبان خود را باز کنید تا این عارضه بر طرف شود. آنها چنین کردند و این مسأله از ایشان بر طرف شد.(2)

لطف اهل بیت علیهم السلام

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: مردانه به میدان بیایید و با خدا صلح کنید. یک نفر معصیت کار نقل می کرد: در پل تجریش قمارخانه و شراب فروشی داشتم، اما زنی داشتم که به امام حسین علیه السلام علاقه داشت. زنم مرتب مجلس روضه می گذاشت و در ایام محرم نزدیک هزار نفر را ناهار و شام میداد.

برای من یک گرفتاری پیش آمد، با یک نظامی صاحب منصب درگیر شدم. مجبور شدم فرار کنم. همین طور که با ماشین خودم فرار می کردم، به یادم آمد که دوستی در کربلا دارم. رفتم کربلا پیش او، ماجراهای خودم را نقل کردم.

دوستم به صرافت افتاد مرا توبه دهد. اول مرا به حرم امام حسین علیه السلام برد و توبه داد. ولی من روزی که برای گردش به بغداد رفته بودم، توبه شکستم. بعد گفت: این بار میبرمت جایی که نتوانی توبه بشکنی و مرا برد به حرم حضرت ابوالفضل علیه السلام . بعد از آن هرچه مال و اموال داشتم در راه خیر بخشیدم و گوشه نشین مسجد شدم.

این آقا گوشه مساجد مینشست تا کسی او را نشناسد. روزی این آقا

ص: 119

بیا تا گل برافشانیم!

بیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم

فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو دراندازیم

اگر غم لشکر انگیزد که خون عاشقان ریزد

من و ساقی به هم تازیم و بنیادش براندازیم

نگاه پدرانه

خدای تعالی می فرماید:

ص: 121

شهید مطهری

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: آقای مطهری یک وقت کاری کرد، بنده خیلی با او دوست شدم. بیشترش همین بود. من کنار صحن مولایم حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در مسجد گوهرشاد بودم که او وارد شد. بعد از ظهر بود. وقتی آمد خیلی قشنگ در مسجد گوهرشاد افتاد، مثل یک آدمی که توی دریا بیفتد. شناگرها را دیده ای یک مرتبه توی آب می پرند؟ آن طور افتاد. تا از در وارد شد، بنده تماشایش می کردم. جمعیت هم نمازش تمام شده بود و صحن و حرم هم پر بود. تا توی این جمعیت وارد شد، نگاه کرد و یک مرتبه من را دید و آمد پهلویم نشست.

ص: 123

عذابی برای باز گشت از گناه

خدای تعالی فرموده است:

ولنذیقنهم من العذاب الأدنی دون العذاب الأکبر لعلهم یرجعون؛(1) و قطعا غیر از آن عذاب بزرگ تر، از عذاب این دنیا (نیز) به آنان می چشانیم، امید که آنها (به خدا) بازگردند. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در باره این آیه فرمودند:

المصائب فی المال و الأهل و الولد و النفس دون العذاب الاکبر و العذاب الأکبر عذاب جهنم و قوله لعلهم یرجعون یعنی عن المعصیة وهذا لا یکون إلا فی الدنیا؛(2) مراد به «عذاب ادنی» مصائب در مال و اهل و عیال و فرزند و نفس است، به غیر از «عذاب اکبر» که عذاب جهنم باشد. و قول خدای تعالی که می فرماید: «شاید اینان برگردند.» یعنی از گناه و معصیت برگردند.

و این کار مربوط به دنیاست که از گناه برگردند. اینجاست که امیر المؤمنین علیه السلام می فرمایند:

إذا رأیت الله سبحانه یتابع علیک البلاء قد أیقظک؛(3)هرگاه

ص: 124

لطیفه

می گویند یک بنده خدایی آدم زرنگ و بخیلی بود. با زن و بچه به جایی می رفتند. جلوی تاکسی را گرفت. گفت: فلان جا چقد میگیری؟ گفت: از خودت و همسرت 500 تومان از بچه هایت هیچی. او هم به فرزندانش گفت: خب شما سوار شوید و بروید و من و مادرتان قدم زنان می آییم.

بلا برای مؤمن

معاویة بن عمار می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود:

ما من مؤمن إلا وهو یذکر البلاء یصیبه فی کل أربعین یوما أو بشیء من ماله و ولده لیأجره الله علیه أو بهم لا یدری من أین هو؛(2) مؤمنی نیست که چهل روز بر او بگذرد و متذکر چیز ناراحت کننده ای نگردد، یا به مصیبتی بر ثروت یا فرزندانش دچار نگردد، تا خداوند به واسطه آن پاداشش دهد، یا به اندوهی که نمیداند چگونه و از کجا آمده است.

ارزش عمل خالص

رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

أخلص العمل یجزک منه القلیل؛(2) عمل خاص کن، اندکی از آن تو را بس کند.

آب صاف

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: آب صاف خیلی خوشگوار است، صدایش هم قشنگ است، خرابی هم ندارد و خلق هم از آن استفاده می کنند، زمین هم حالش از آن به جا می آید و گل های محمدی می رویاند.

آب گل آلود صدای بدی دارد، خرابی هم دارد، ولی کمی که جلو رفت در یک گودال می افتد و جلویش بسته می شود، آن وقت گل هایش ته نشین می شود و آب صاف می شود.

ابتلائات گودال هایی هستند که خدا برای هرکس که طغیان کند پیش می آورد و جلوی او را می بندد تا صاف شود. اگر جلوی غضب و طغیان خود را در برابر دیگران بگیری، نیازی به گودال ابتلائات نخواهی داشت و خدا هم پیش نمی آورد

لایق صحبت

خستگان را چوطلب باشد و قوت نبود

گر تو بیداد کنی شرط مروت نبود

ما جفا از تو ندیدیم و تو خود نپسندی

آنچه در مذهب ارباب طریقت نبود

خیره آن دیده که آبش نبرد گریه عشق

تیره آن دل که در او شمع محبت نبود

ص: 130

ارزش عدالت

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

عدل ساعة خیر من عبادة سبعین سنة؛(1) یک ساعت عدالت، بهتر از هفتاد سال عبادت است.

خوش بینی

مرحوم آقای دولابی می فرمودند: خوش بینی ریشه همه خوبیهاست. بندگان خدا هم تا جایی که می شود باید خوش بینی و حسن ظن داشته باشند. خدای متعال با گمان خوب بندگان، نسبت به افراد عمل می کند. اگر چهل نفر نسبت به شخصی که از دنیا رفته است بگویند: «إنا لا نعلم منه إلا خیرا، ما جز خوبی از این شخص ندیده ایم» و شهادت به پاکی میت بدهند، خدا از علم خودش صرف نظر می کند و باعث آمرزش میت می شود.

امام هشتم علیه السلام درباره خوش بینی به خدای تعالی می فرمایند:

أحسن الظن بالله؛ فإن الله عزوجل یقول: أنا عند ظن عبدی المؤمن بی؛ إن خیرا فخیرا، وإن شرا فشرا؛(3) به خداوند گمان نیک ببر؛ زیرا خدای عزوجل می فرماید: من نزد گمان بندۂ مؤمن خویشم؛ اگر گمان او

ص: 132

دل در هوای یار

ای یار ناگزیر که دل در هوای توست

جان نیز اگر قبول کنی هم برای توست

غوغای عارفان و تمنای عاشقان

حرص بهشت نیست که شوق لقای توست

گرتاج میدهی غرض ما قبول تو

ور تیغ میزنی طلب ما رضای توست

گر بنده می نوازی و گر بنده می کشی

زجر و نواخت هرچه کنی رای رای توست

ص: 134

آموزه ای برای دنیا و آخرت

امام باقر علیه السلام فرموده است: مردی به نام شیبه هذلی به حضور پیامبر آمد و گفت: «یا رسول الله إنی شیخ قد کبرت سنی وضعفت قوتی عن عمل کنت عودته نفسی من صلاة وصیام وحج و جهاد فعلمنی یارسول الله کلما ینفعنی الله به و خفف علی یا رسول الله؛ ای رسول خدا، من پیری فرتوت و ناتوان گردیده ام و نمی توانم نماز و روزه و حج مستحبی و جهاد انجام دهم. اکنون سخنی به من بیاموزید که خدایم به من بهره رساند. و ای رسول خدا، بر من تخفیف بده!»

پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: همین سخن خود را تکرار کن و او سه بار تکرار کرد. پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

ما حولک شجرة ولا مدرة إلا وقدبکت من رحمتک فإذا صلیت الصبح فقل عشر مرات سبحان الله العظیم وبحمده و لا حول و لاقوة إلا بالله العلی العظیم فإن الله عز و جل یعافیک بذلک من العمی والجنون والجذام و الفقر و الهرم؛ هر سنگ و کلوخ و درخت و گیاهی که اطراف توست، از رحمت بر تو گریست. اکنون، چون نماز صبح خود را میگزاری، ده بار بگو: «سبحان الله العظیم و بحمده و لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم.» که خداوند متعال با این تسبیح تو را از کوری و دیوانگی و جذام و تنگدستی و شکستگی عافیت می بخشد.

آن مرد گفت: «یا رسول الله هذا للدنیا فما للآخرۃ؛ ای رسول خدا، این برای امور دنیایی است، برای امور آخرت چه کنم؟» حضرت فرمودند: پس از هر نماز بگو:

ص: 136

خبر مرگ شوهر

می گویند یک خانمی به شوهرش خیلی علاقه داشت. شوهرش مسافرت رفت و در سفر فوت کرد. چون این خانم وابستگی اش به شوهرش خیلی بود نمی توانستند خبر فوت را به او بدهند. خطر این بود که زن سکته کند.

یک آدم دانایی از دوستان مرد گفت: من به زنش خبر می دهم. جنازه را آوردند و پشت در گذاشتند. رفت و به زنش گفت: شوهرت هر وقت از خانه به مسافرت می رود می دانی کجا می رود؟ گفت: نه، گفت: او در شهر دیگر همسری دارد نزد او می رود. زن گفت: إن شاء الله جنازه اش را بیاورند!. مرد هم گفت: جنازه را بیاورید، به حرمت و شرف لا اله الا الله!

ص: 137

فقر و غنا

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

الفقر راحة، والغنی عقوبة؛(1) ناداری، آرامش است و توانگری، کیفر.

زیبا بینی

روایت شده که عیسی علیه السلام همراه حواریون از کنار لاشه ای گذشت. حواریون گفتند: «ما أنتن ریح هذا الکلب؛ این لاشه سگ چه بوی گندی می دهد!» آن حضرت فرمود: «ما أشد بیاض أسنانه، چقدر دندانهایش سفید و مرتب است!»(1)

امانتداری

انسان امین همیشه به رزق و روزی اش می رسد و پر روزی است. در روایت داریم که امانتداری رزق و روزی را زیاد می کند و خیانت در امانت روزی را کم می کند و از بین می برد. امام کاظم علیه السلام فرمودند:

أداء الأمانة والصدق یجلبان الرزق، والخیانة والکذب یجلبان الفقر والنفاق؛(1) امانتداری و راستگویی، روزی را جلب می کنند و خیانت و دروغگویی، فقر و نفاق را در پی دارند.

نوشته اند شخصی برای زیارت خانه خدا به مکه آمد. نزدیک مسجدالحرام یک کیسه زر پیدا کرد. به منزل برد تا استفاده کند. خانمش مؤمن و باخدا بود. وقتی متوجه شد گفت: ممکن است این مال یک

ص: 141

محبت خدا

امام سجاد علیه السلام در دعا به خداوند عرضه می دارد:

إلهی لو قرنتنی بالأصفاد ومنعتنی سیبک من بین الأشهاد ودللت علی فضائحی عیون العباد وأمرت بی إلی النار وحلت بینی وبین الأبرار ما قطعت رجائی منک وما صرفت تأمیلی للعفو عنک ولا خرج بک من قلبی؛(1) الهی! اگر مرا به بند کشی و بخشش خود را میان همه از من دریغ داری و دیدگان بندگان را بر رسوایی هایم راهنمایی کنی و مرا به سوی آتش فرمان دهی و بین من و نیکان جدایی اندازی، امیدم را از تو بر نکنم و روی آرزویم را از گذشت تو برنگردانم و محبت تو از دلم بیرون نرود.

ص: 142

همسر قابله

کارمندی با یک ساعت تأخیر وارد اداره شد. در راهرو با رئیس برخورد کرد. رئیس با عصبانیت گفت: چرا اینقدر تأخیر داری؟

کارمند با خجالت گفت: آقای رئیس ببخشید، خانمم بچه ای به دنیا آورده. رئیس باعصبانیت گفت: این دروغ است.

شما از اول سال چندین بار همین وضع حمل خانم را بهانه کردید. مگر خانم شما در سال چند نوبت زایمان دارد؟

کارمند: آقا، من نگفتم وضع حمل می کند. گفتم: بچه به دنیا آورده، آخر همسر من ماماست و در موقع کارش باید بچه ها را نگه دارم تا او بچه های مردم را به دنیا بیاورد.

پیشوایی ائمه علیهم السلام

امام باقر علیه السلام می فرمایند:

ان من دان الله بعبادة یجهد فیها نفسه بلا إمام عادل من الله فإن سعیه غیر مقبول و هوضال متحیر و مثله کمثل شاة لا راعی لها؛(1) بی تردید کسی که بدون امام دادگری از جانب خدا، فرمان خدا برد و در عبادت، خود را به تلاش وادارد، بر این تلاش پاداشی نخواهد یافت. و

ص: 144

وقتی بمیرم!

وقتی بمیرم هیچ اتفاقی نخواهد افتاد...!!

نه جایی به خاطرم تعطیل می شود..!

نه در اخبار حرفی زده می شود..!

نه خیابانی بسته می شود..!

و نه در تقویم خطی به اسمم نوشته می شود...!

تنها موهای مادرم کمی سپیدتر میشود.....!!

و پدرم کمی شکسته تر ..!

اقواممان چند روز آسوده از کار...!

دوستانم بعد از خاکسپاری موقع خوردن کباب

آرام آرام خنده هایشان شروع میشود..!

راستی، تو هم مرا از یاد می بری من فقط تنها گورکنی را خسته می کنم..!

و مداحی که الکی از خوبی های نداشته ام می گوید

و اشک تمساح میریزد ....!!

و در آخر،

من می مانم و گورستان سرد و تاریک

و غم همیشگی ام که همراهم می ماند..!! من می مانم و خدا...

ص: 145

درخواست قارون

وقتی قارون متوجه عذاب شد، گفت: ای موسی، از تو می خواهم که به من رحم کنی. اما موسی به او گفت: «یا ابن لاوی لایردنی کلامک، ای پسر لاوی(2) کلام تو مرا منصرف نمی کند.» و آن وقت به زمین فرمان داد که او را فرو ببرد. پس زمین قصر و همه متعلقات آن را فرو برد و قارون هم تا زانوان در زمین فرو رفت. از این رو به گریه افتاد و از موسی تقاضای ترحم کرد، اما موسی مجددا به او گفت: ای پسر لاوی ساکت باش که من کلامت را نمی پذیرم.

و سرانجام قارون هلاک شد. شب همان روز وقتی موسی برای مناجات رفت، خداوند مناجات او را پاسخ نداد و موسی دانست که علت بی توجهی پروردگار، عدم ترحم او به قارون است. پس عرضه داشت: پروردگارا، قارون مرا به غیر نام تو فرا خواند و اگر از من به نام تو تقاضا می کرد، حتما او را اجابت می کردم.

خداوند فرمود: «یا ابن لاوی لایردنی کلامک، ای پسر لاوی کلام تو مرا منصرف نمی کند.» یعنی ای پسر لاوی، ساکت باش، من کلام تو را نمی پذیرم! موسی گفت: پروردگارا، اگر میدانستم رضای تو در نجات اوست حتما درخواست او را اجابت می کردم.

آن وقت خدای تعالی فرمود: به عزت و جلالم سوگند، اگر قارون

ص: 146

خوشحالی میت

امام صادق علیه السلام فرمودند:

إن المیت لیفرح بالترحم علیه، والاستغفار له، کمایفرح الحی بالهدیة تهدی إلیه؛(2) میت، از طلب رحمت و آمرزش برای او خوش حال میشود، همچنان که زنده، از دریافت هدیه خوش حال می گردد.

مزید اندر مزید

نخست آید به دل پیک شنیدن

کشد آنگه شنیدن سوی دیدن

بصیرت را چو دیدن حاصل آید

رسیدن را رسد وقت رسیدن

رسیدن چون شود حاصل روان را

رسدهنگام واصل را ندیدن

چو از دیدار واصل بسته شد چشم

شود هم بسته از دیدن رسیدن

چو از دید رسیدن دیده بستی

نشستی در مقام آرمیدن

چو آرامید جان در بزم وصلش

میسر شد زلعل مسی مکیدن

کشی چون می ز وصلش حاصل آید

روان را لذت مستی چشیدن

شدی چون مست و آن لذة چشیدی

رسد هنگام هستی را ندیدن

چو مستی را و هستی را ندیدی

ندیدن را شود وقت ندیدن

ندیدن هم ز تو چون دست برداشت

نه تومانی و نه هم ره بریدن

از سر تا پای گردی چشم حیرت

همه دیدن شوی بی دید دیدن

تو را آن نیستی در عین هستی

بود آرام در عین طپیدن

به مقصود از طلب چون در رسیدی

رسیدی در مزید و در مزیدن

مزید اندر مزید اندر مزید است

هنیئا مزیدش را مزیدن

مگو این قصه را ای فیض هرجا

که هر فهمش به نتواند رسیدن(2)

ص: 148

زید بن حارثه

یکی از شخصیت هایی که می تواند الگو باشد و بنده به او عشق می ورزم و در جای جای زندگی ام از این شخصیت تعریف و تمجید کرده ام، و امید دارم که با او محشور شوم، شخصیتی به نام زید بن حارثه است. او تنها شخصیتی از این امت است که نام او در قرآن آمده است.

«فَلَمَّا قَضَی زَیْدٌ مِنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاکَهَا»؛(1) پس چون زید از آن (زن)کام برگرفت و او را ترک گفت وی را به نکاح تو در آوردیم. جناب زید بن حارثه شخصیت برجسته و جزو «سابقون الاولون» بوده است. در تواریخ نوشته اند: بعد از حضرت امیر علیه السلام و حضرت خدیجه سومین نفری که به پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم ایمان آورد ایشان بوده است. او غلام حضرت خدیجه بود. وقتی که ایمان آورد، حضرت خدیجه او را به پیغمبر بخشید.

پدر و عموی او وقتی که متوجه شدند که او مؤمن و مسلمان و مرید پیغمبر خدا شده است، نزد پیغمبر آمدند تا او را آزادش کنند و به خانواده اش برگردد. ظاهرا در یکی از جنگ ها اسیر شده بود. پیغمبر خدا او را آزاد گذاشتند و گفتند: اگر می خواهی نزد خانواده ات بروی برو.

ولی زید بر اثر محبت و ایمان و دلبستگی ای که به پیغمبرصلی الله علیه و آله وسلم و حضرت خدیجه کبری علیها السلام پیدا کرده بود، جدایی از خانواده اش را پذیرفت،

ص: 149

ادب الهی

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

إن المؤمن یأخذ بأدب الله، إذا أوسع الله علیه اتسع وإذا أمسک عنه أمسک؛(1) همانا مؤمن، به ادب الهی رفتار می کند؛ هرگاه خداوند به او گشایش دهد، گشاده دست است، و هرگاه از او باز گیرد، او هم دست نگه میدارد.

جایگاه شیعیان

امام صادق علیه السلام فرمودند:

إن الرجل لیحبکم وما یدری ما تقولون فیدخله الله عزوجل الجنة و إن الرجل لیبغضکم و ما یدری ما تقولون فیدخله الله عزوجل النار و إن الرجل منکم لتملأ صحیفته من غیر عمل؛ چه بسا مردی که شما (شیعیان) را دوست بدارد، در حالی که عقیده شما را نمی داند و خدای عز و جل به بهشتش برد. و چه بسا فردی که شما را دشمن می دارد و از عقیده شما آگاهی ندارد و خدای عز و جل او را به دوزخ فرستد، و چه بسا فردی از شما بدون آن که کاری کند، نامه عملش (از کار خیر) آکنده است.

راوی می گوید: عرض کردم: چگونه چنین می شود؟ فرمودند:

یمر بالقوم ینالون منا فإذا رأوه قال بعضهم لبعض کفوا فإن هذا الرجل من شیعتهم و یمر بهم الرجل من شیعتنا فیهمزونه ویقولون فیه فیکتب الله له بذلک حسنات حتی یملا صحیفته من غیر عمل؛(1) به گروهی بر می خورد که از ما بدگویی می کنند، و چون او را ببینند به یکدیگر بگویند: بس کنید که این مرد از شیعیان ایشان است، و فردی از شیعیان ما به آنها بگذرد و از او عیبجویی کنند و بد او را بگویند. خدای عز و جل در برابر این ها برای آن کس حسنه بنگارد تا آنکه نامه عملش پر شود، بی آن که کاری کرده باشد.

ص: 153

گفت و گوی مورچه با سلیمان

خداوند در قرآن درباره سلیمان می فرماید:

«وَحُشِرَ لِسُلَیْمَانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ وَالطَّیْرِ فَهُمْ یُوزَعُونَ حَتَّی إِذَا أَتَوْا عَلَی وَادِ النَّمْلِ قَالَتْ نَمْلَةٌ یَا أَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاکِنَکُمْ لَا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ فَتَبَسَّمَ ضَاحِکًا مِنْ قَوْلِهَا»؛(1) و برای سلیمان سپاهیانش از جن و انس و پرندگان جمع آوری شدند و برای رژه دسته دسته گردیدند. تا آن گاه که به وادی مورچگان رسیدند. مورچه ای به زبان خویش گفت: «ای مورچگان، به خانه هایتان داخل شوید، مبادا سلیمان و سپاهیانش - ندیده و ندانسته-شما را پایمال کنند.

(سلیمان) از گفتار او دهان به خنده گشود. داوود بن سلیمان غازی می گوید: از امام رضا علیه السلام شنیدم که آن حضرت از پدر بزرگوار خود و او نیز از امام صادق علیه السلام در باره این آیات نقل می کرد که باد صدای مورچه را به گوش سلیمان رسانید و سلیمان دستور داد آن مورچه را به نزد او بیاورند. وقتی آن مورچه را آوردند، سلیمان فرمود: ای مورچه، آیا نمی دانی که من پیامبر خدا هستم و هرگز به کسی ستم نمی کنم؟

مورچه گفت: آری میدانم. سلیمان گفت: پس چرا از ستم من ترسیدی؟ مورچه گفت: ترسیدم که این مورچگان به زینت و فرلشکر تو فریفته شوند و دچار ناسپاسی گشته و ذکر خدا را فراموش کنند!

سپس مورچه گفت: تو بزرگ تری یا پدرت داوود؟ سلیمان گفت: البته پدرم. مورچه گفت: پس چرا حروف نام تو از حروف نام پدرت بیشتر

ص: 154

دام و دانه

یار مرا غار مرا عشق جگرخوار مرا

یار تویی غار تویی خواجه نگهدار مرا

نوح تویی روح تویی فاتح و مفتوح تویی

سینه مشروح تویی بر در اسرار مرا

نور تویی سور تویی دولت منصور تویی

مرغ که طور تویی خسته به منقار مرا

قطره تویی بحر تویی لطف تویی قهر تویی

قند تویی زهر تویی بیش میازار مرا

حجره خورشید تویی خانه ناهیدتویی

روضه امید تویی راه ده ای یار مرا

ص: 155

نفرین پدر

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:ایاکم و دعوة الوالد ؛فانها احد من السیف؛(2)بترسید از نفرین پدر که تیزتر از شمشیر است!

قصاص

وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛(2) ای صاحب خردان، در قصاص برای شما زندگانی و حیات است.

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: روزی نیست که قصاص نباشد. هر کاری که کردی نتیجه آن را می بینی. هر بدی که بکنی نتیجه آن را می بینی. اگر مال کسی را خوردی، مالت را می خورند.

اگر قصاص نباشد، همه چیز به هم می خورد و حیات از بین می رود، برای همین است که در قصاص حیات است.

از هر گناهی که استغفار می کنی، خودت قصاص کرده ای و آنچه را هم که استغفار نمی کنی، خدا در قالب حوادثی که در زندگی برای تو پیش می آورد قصاص می کند.

هیچ ابتلائی به مؤمن نمی رسد، جز این که ضامنش خداست و خدا جبران می کند.

عجوزه ی دنیا

روایت شده است که حقیقت دنیا برای عیسی علیه السلام ظاهر شد. او را به صورت پیر زنی بی دندان مشاهده کرد که انواع زینت ها را به خود آویخته بود. عیسی علیه السلام به او گفت: چند بار ازدواج کرده ای؟ دنیا گفت: حساب آن را ندارم.

عیسی فرمود: آیا همه همسران تو مرده اند، یا تو را طلاق داده اند؟ دنیا گفت: خیر، بلکه من همه آنها را کشته ام. عیسی گفت: وای بر دامادهای دیگر تو که آنها را یکی یکی خواهی کشت و با این همه از تو حذر نمی کنند.(2)

آرامش دل

امیر المؤمنین لیه السلام فرمودند:

من وثق بأن ما قدر الله له لن یفوته، استراح قلبه،(2) هرکس اطمینان داشته باشد که آنچه خدا برایش مقدر کرده، قطعا به او می رسد، دلش آرام می گیرد.

ص: 159

هنگام عبادت

امام صادق علیه السلام فرمودند:

لا تکرهوا إلی أنفسکم العبادة؛(1) عبادت را به نفس های خود تحمیل نکنید.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

إن للقلوب شهوة و إقبالا و إدبارا، فائتوها من قبل شهوتها و إقبالها؛ فإن القلب إذا اکره عمی؛(2) دلها را هوایی است و روی آوردنی و پشت کردنی. پس دلها را آن گاه به کار گیرید که خواهان است و روی در کار؛ چه، دل اگر به ناخواه به کاری وادار شود، کور گردد.

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

خادع نفسک فی العبادة، وارفق بها ولا تقهرها، وخذ عفوها ونشاطها، إلا ما کان مکتوبا علیک من الفریضة؛ فإنه لابد من قضائها وتعاهدها عند محلها؛(3) نفس خود را با لطایف الحیل، به عبادت وا دار و با آن مدارا کن و به آن زور مگو و به هنگام آرامش و نشاطش به عبادت بپرداز، مگر در آن چیزهایی که بر تو واجب شده است، که در این موارد باید آنها را به جای آوری و به موقع ادا کنی.

محبت به محبوب

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

إن الله أوحی إلی موسی علیه السلام : من أحب حبیبا أنس به، و من أنس بحبیب صدق قوله ورضی فعله، و من وثق بحبیب اعتمد علیه، و من اشتاق إلی حبیب جد فی السیر إلیه. با موسی، ذکری للذاکرین، و زیارتی للمشتاقین، و جنتی المطیعین، و أنا خاصة المحبین؛(1) خداوند به موسی علیه السلام وحی

ص: 161

دلی همراه

مسلمانان مرا وقتی دلی بود

که با وی گفتمی گر مشکلی بود

به گردابی چو می افتادم از غم

به تدبیرش امید ساحلی بود

دلی همدرد و یاری مصلحت بین

که استظهار هر اهل دلی بود

زمن ضایع شد اندر کوی جانان

چه دامنگیر یارب منزلی بود

هنر بی عیب حرمان نیست لیکن

زمن محروم تر کی سائلی بود

بر این جان پریشان رحمت آرید

که وقتی کاردانی کاملی بود

مرا تا عشق تعلیم سخن کرد

حدیثم نکته هر محفلی بود

مگو دیگر که حافظ نکته دان است

که ما دیدیم و محکم جاهلی بود

خانه ما

مردی فقیر به در کوچه ها می گشت و گدایی می کرد. طفل کوچکی با او بود. روزی در میان کوچه ای راه می رفتند که جنازه ای از آن می بردند.

ص: 163

خداوند و بندگانش

در حدیث قدسی آمده است:

أهل طاعتی فی ضیافتی، وأهل شکری فی زیادتی، وأهل ذکری فی نعمتی، وأهل معصیتی لا اؤیسهم من رحمتی، إن تابوا فأنا حبیبهم، وإن دعوا فأنا نجیبهم، وإن مرضوا فأنا طبیبهم، اداویهم بالمحن والمصائب، لاطهرهم من الذنوب والمعایب؛(1) فرمانبرداران من میهمان من اند، و سپاسگزاران من، نعمتشان افزوده شود و یاد کنندگان من، برخوردار از نعمت من اند، و نافرمانان خود را از رحمتم نومید نمی کنم؛ اگر توبه کنند، من حبیب آنهایم، و اگر مرا بخوانند، پاسخشان دهم، و اگر بیمار شوند، من طبیبشان باشم، با رنج ها و مصیبت ها درمانشان کنم، تا از گناهان و عیب ها پاکشان سازم.

پیکری از ارواح بهشتیان

عایشه می گوید: به پیغمبر عرضه داشتم:

یا رسول الله إنک إذا دخلت الخلاء فخرجت دخلت فی أثرک فلم أر شیئا خرج منک غیر أنی أجد رائحة المسک قال یا عایشه انا معشر۔ الأنبیاء بنیت أجسادنا علی أرواح أهل الجنة فما خرج ما من شیء ابتلعته الأرض؛(1) هرگاه برای قضای حاجت بیرون آمدید، به دنبال شما رفتم و مدفوعی از شما ندیدم. فقط بوی مشک استشمام کردم. فرمودند: ای عایشه، ما پیغمبران پیکرمان چون ارواح بهشتیان آفریده شده که هرچه از ما بیرون شود، زمین آن را فرو می برد.

بهترین و بدترین عضو

آورده اند: لقمان مولایی داشت که او را فرا خواند و به او گفت: گوسفندی را ذبح کن و بهترین عضو آن را برای من بیاور. لقمان گوسفندی را ذبح کرد و قلب و زبان آن را برای مولای خود برد.

سپس مولا او را فرا خواند و گفت: این بار گوسفندی را ذبح کن و بدترین اعضای آن را برای من بیاور. این دفعه هم لقمان گوسفند را سر برید و قلب و زبانش را نزد ارباب خود برد.

مولای او که متعجب شده بود از وی توضیح خواست. لقمان گفت: قلب و زبان اگر نیکو و پاکیزه باشند، بهترین چیزها هستند، و اگر ناپاک و آلوده باشند، بدترین اعضا هستند.(2)

لطیفه

می گویند یک کسی منبر رفت و خیلی طول می داد، یکی از پایین به آقا فوت می کرد. گفتند: چرا فوت می کنی؟ گفت: من سابقه آقا را دارم، اگر چانه اش گرم شود، دیگر پایین نمی آید. او را فوت می کنم که خنک بماند.

امید به زندگی

روزی عیسی بن مریم نشسته بود. پیر مردی را دید که در حال کار با بیل بود و زمین را می کاوید. عیسی علیه السلام گفت: خدایا، امید و آرزو را از او بگیر. پیر مرد بیل را انداخت و روی زمین دراز کشید. ساعتی گذشت. عیسی گفت: خدایا، امید و آرزو را به او بازگردان. پیر مرد برخاست و با بیل مشغول به کار شد.

عیسی علیه السلام از او پرسید، چرا پیش از این دست از کار کشیدی و چرا اکنون مشغول کار شدی؟

پیر مرد گفت: وقتی در حال کار بودم، ندایی در نفسم گفت: پیر مرد تا کی به کار و تلاش می پردازی؟ من هم بیل را افکندم و دراز کشیدم. اما ناگهان ندایی در درونم گفت: به خدا قسم تا وقتی زنده ای چاره ای جز کار و تلاش نداری، برخاستم و بیل را برداشته و مشغول کار شدم.(2)

انف من، الف مردم

معلمی الف را انف تلفظ می کرد. کودکان مکتب هم به دنبال او می گفتند انف.

معلم با عصبانیت آنها را می زد و می گفت: بگویید انف. آنها هم می گفتند: انف. معلم می گفت: من که می گویم انف، شما نگویید انف بگویید انف. شاگردان باز می گفتند انف.

استاد باخشم بیشتری گفت: شما انف مرا نگویید، انف مردم را بگویید.

این مثل بسیاری از ماست که عمری خلاف می کنیم و انتظار داریم که دیگران درست عمل کنند.

امام عادل در زمین

امام صادق علیه السلام فرمودند:

إن الله عزوجل و أعظم من أن یترک الأرض بغیر إمام عادل،(1) خدا برتر و بزرگتر از آن است که زمین را بدون امام عادل واگذارد.

برترین اعمال اهل ایمان

امام عسکری علیه السلام فرمودند:

إن أشرف أعمال المؤمنین فی مراتبهم التی قد رتبوا فیها من الثری إلی العرش الصلاة علی محمد و آله الطیبین صلی الله علیهم و استدعاء رحمة الله ورضوانه لشیعتهم المتقین و اللعن للمتابعین لأعدائهم المجاهرین المنافقین،(1) شریف ترین اعمال اهل ایمان، در هر مرتبه ای که هستند، از زمین تا عرش خدا، این است که بر محمد و آل پاکش - که درود خداوند بر آنان باد - صلوات بفرستند و تقاضای رحمت و مغفرت برای شیعیان پرهیزگار آنها نمایند و بر پیروان دشمنان آنها، کسانی که آشکارا دشمنی می کردند و یا در پرده نفاق به دشمنی می پرداختند، لعنت کنند.

محرومیت از رحمت الهی

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

إن الرحمة لا تنزل علی قوم فیهم قاطع رحم؛(3) رحمت خداوند بر مردمی که در میان آنها قطع کننده رحم باشد، فرود نمی آید.

نومید کردن از رحمت خدا

راوی می گوید: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

لعن الله المبترین ثلاثا قیل یا رسول الله من هم قال الذین یقنطون الناس من رحمة الله،(1) خداوند، مبتران را لعنت کند و این سخن را سه بار تکرار فرمودند. پرسیده شد: ای رسول خدا، مبتران چه کسانی هستند؟

فرمودند: کسانی که مردم را از رحمت خدا نومید می کنند.

بهشت و جهنم از آغاز آفرینش

امام باقر علیه السلام فرمودند:

والله، ما خلت الجنة من أرواح المؤمنین منذ خلقها، ولا خلت النار من أرواح الکفار والعصاة منذ خلقها عزوجل،(1) به خدا سوگند بهشت از همان زمان که خداوند آفریدش، از ارواح مؤمنان خالی نبوده است. دوزخ نیز از همان زمان که خداوند عزوجل خلقش کرد، از ارواح کافران و گنهکاران خالی نبوده است.

ص: 177

راه های ورود

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

من استغنی أغناه الله و من استعف أعفه الله و من سأل أعطاه الله و من فتح علی نفسه باب المسألة فتح الله علیه سبعین بابا من الفقر لایسد أدناه شیء،(1) کسی که اظهار نیاز نکند، خداوند او را بی نیاز می گرداند و کسی که طالب عفت باشد، پروردگار متعال او را عفیف می نماید، کسی که از خدا چیزی بخواهد، خداوند به او عطا می کند، کسی که باب سؤال و درخواست را بر خود بگشاید، خداوند متعال هفتاد باب از فقر به رویش می گشاید که هیچ چیز نمی تواند حتی کوچک ترین بابش را مسدود نماید.

ادب در ذکر مصیبت

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: شخصی در ایام جوانی در زورخانه ای در دولاب ضرب می زد و آواز می خواند. او به هنگام پیری به مداحی روی آورده بود و چون سوادی نداشت، بعضی از روضه های سایر مداح ها و روضه خوان ها را یاد گرفته بود و می خواند، لکن به خاطر همان روحیه زورخانه ایش تا می توانست مصائب اهل بیت را رقت انگیزتر و شدیدتر بیان می کرد تا گریه بیشتری از مستمعین بگیرد.

من به شدت از این کارش آزرده و ناراحت بودم. چند بار خواستم به او تذکر بدهم که مؤدبانه تر و مختصرتر روضه بخواند، اما نشد.

یک بار در حالت مکاشفه او را دیدم که تمام صورتش، حتی مژه های چشم هایش، پر از مورچه های سفیدی است که صورتش را می خورند و او دائم با ناخن هایش آنها را از صورت خود می کند و به زمین می ریزد. اما بلافاصله مورچه های جدیدی به جای آنها ظاهر می شوند.

لطیفه

به کسی گفتند: دعا کن. گفت: من دعا نمی کنم، می ترسم باعث دردسر شود. گفتند: چرا؟ گفت: یک بار دعا کردم، فقط 50 درصد آن مستجاب شده است. من سالیان سال از خدا می خواستم که یک داماد خرپول برایم بفرستد. خرش را فرستاده، ولی پولش را نفرستاده است. و این باعث زحمت من شده است.

آثار غذای حلال

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

من أکل الحلال أربعین یوما، نور الله قلبه وأجری ینابیع الحکمة من قلبه علی لسانه؛(1)هرکس چهل روز، غذای حلال بخورد، خداوند دلش را نورانی می گرداند و چشمه های حکمت را از دل او بر زبانش جاری می سازد.

این قدر لقمه در روح و جان انسان تأثیرگذار است. همان طور که لقمه حلال این خاصیت شگفت انگیز را دارد، در مقابل آن لقمه حرام هم تأثیرات منفی عجیبی می گذارد. امام حسین علیه السلام در کربلا خطاب به لشکر دشمن فرمودند:

کلکم عاص لأمری غیر مستمع قولی فقد ملئت بطونکم من الحرام وطبع علی قلوبکم ویلکم؛(2) شما از فرامین من سرباز می زنید و سخن مرا گوش نمیدهید؛ چراکه شکمهای شما از مال حرام پر شده است و بر دل های شما مهر شقاوت نهاده شده است.

انسان با حرامخواری به پستی می گراید، تا آنجا که در مقابل امامش صف آرایی می کند.

اهمیت دَین

معاویة بن وهب می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: آیا صحت دارد که مردی از انصار چون مرد و دو دینار بدهکار بود، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بر او نماز نخواند و فرمود: «صلوا علی صاحبکم، خود بر دوستتان نماز بخوانید.» تا آن که یکی از نزدیکان او پرداخت آن دو دینار را به عهده گرفت؟

امام صادق علیه السلام فرمودند: «ذلک الحق؛ این مطلب درست است.» سپس فرمودند:

إن رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم انما فعل ذلک لیتعظوا ولیرد بعضهم علی بعض، ولئلا یستخفوا بالدین، وقد مات رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم وعلیه دین، ومات الحسن علیه السلام وعلیه دین، وقتل الحسین علیه السلام وعلیه دین،(2) رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم این کار را کرد، تا مسلمانان عبرت بگیرند و بدهکاری های خود را به یکدیگر بپردازند و موضوع وام را سبک نشمارند. وگرنه خود رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم وقتی رحلت نمود، بدهکار بود، و حسن علیه السلام نیز بدهکار در گذشت، و حسین علیه السلام هم وقتی به شهادت رسید، بدهکار بود.

ص: 183

جاری شدن رود نیل به دعای فرعون

آب رود نیل در زمان فرعون بسیار کم شد. مردم نزد وی آمدند و گفتند: ای پادشاه، رود نیل را جاری کن. فرعون گفت: من از شما راضی نیستم. آنها رفتند و دوباره از ناچاری به نزد او بازگشتند و گفتند: پادشاهان ما از کم آبی در حال مرگ و هلاکت هستیم. اگر تو رود نیل را جاری نکنی، معبودی غیر از تو بر می گزینیم.

او به آنها گفت: بیرون روید. بعد از رفتن آنها خودش به جایی رفت که هیچ کس او را نمی دید و صدای او را نمی شنید. آن وقت صورت خود را به خاک چسبانید و با انگشت سبابه به آسمان اشاره کرد و گفت: «اللهم إنی خرجت إلیک خروج العبد الذلیل إلی سیده وإنی أعلم أنک تعلم أنه لایقدر علی إجرائه أحد غیرک فأجره؛ خداوندا، من به صورت یک بندۂ ذلیل و خوار که به سوی مولای خود آمده است، به نزد تو آمده ام و میدانم که هیچ کس غیر از تو نمی تواند رود نیل را جاری کند. پس آن را جاری کن!»

سپس رود نیل آنچنان جاری شد که هرگز قبلا جریان نداشت، پس به نزد مردم آمد و گفت: من رود نیل را جاری ساختم، پس همه برای او به سجده افتادند.(1)

امانتداری

عبد الله بن سنان می گوید: خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم که نماز عصر را خوانده و رو به قبله در مسجد نشسته بود. عرض کردم: ای پسر رسول خدا، بعضی از پادشاهان ما را امین بر اموال میدانند و آن را پیش مابه امانت می سپارند، و خمس آن را به شما نمی پردازند، آیا این اموال را به آنها بازگردانیم؟ حضرت فرمودند:

و رب هذا القبلة ثلاث مرات لو أن ابن ملجم قاتل أبی فإنی أطلبه یتستر لأنه قتل أبی ائتمننی علی الأمانة لادیتها إلیه؛(1) قسم به خدای این قبله (سه مرتبه) اگر ابن ملجم قاتل پدرم که به خاطر انتقام از پدرم میخواهم او را بکشم، مرا مورد اعتماد خود در امانت قرار دهد؛ من امانتش را به او باز خواهم گرداند.

سلاح شیاطین

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

علیکم بالأناة و اللین و التسرع من سلاح الشیاطین وما من شیء أحب إلی الله من الأناۃ و اللین؛ (1)بر شما باد به آرامش و نرمش، شتاب سلاح شیطان هاست، چیزی نزد خدا از آرامی و نرمش محبوب تر نیست.

کارهایی که در آرامش انجام می گیرد، معمولا بهتر به نتیجه می رسد و کارهای عجله ای معمولا خوب از آب در نمی آید. معروف است که

ص: 188

شایسته سالاری

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

ما ولت أن قط أمرها رجلا وفیهم أعلم منه إلا لم یزل أمرهم یذهب سفالا حتی یرجعوا إلی ما ترکوا؛(1) امتی نیست که امر خویش را به فردی سپرد، در حالی که در میان آن امت فردی داناتر از آن مرد وجود داشته باشد، و سرنوشت آن امت به پستی نگراید، مگر به آنچه رها کرده بودند، برگردند.

اگر شایسته سالاری که فرمان دین است به درستی در یک جامعه و حکومت حاکم شود، و عملا و نه در شعار، ملاک گزینش ها قرار گیرد، بسیار از مشکلات به وجود نمی آید. بی کفایتی ها در دستگاه حکومت، منشاء معضلاتی در یک کشور است.

ص: 189

غم مخور

یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور

کلبه احزان شود روزی گلستان غم مخور

ای دل غمدیده حالت به شود دل بد مکن

وین سر شوریده باز آید به سامان غم مخور

گر بهار عمر باشد باز بر تخت چمن

چتر گل در سر کشی ای مرغ خوشخوان غم مخور

دور گردون گر دو روزی بر مراد ما نرفت

دائما یکسان نباشد حال دوران غم مخور

هان مشو نومید چون واقف نهای از سر غیب

باشد اندر پرده بازیهای پنهان غم مخور

ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی بر کند

چون تو را نوح است کشتیبان ز طوفان غم مخور

در بیابان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم

سرزنش ها گر کند خار مغیلان غم مخور

گر چه منزل بس خطرناک است و مقصد بس بعید

هیچ راهی نیست کان را نیست پایان غم مخور

حال ما در فرقت جانان و ابرام رقیب

جمله می داند خدای حال گردان غم مخور

حافظا در کنج فقر و خلوت شب های تار

تا بود وردت دعا و درس قرآن غم مخور

ص: 190

آسودگی در مرگ

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

من قل سروره کان فی الموت راحته:(1) آن کس که شادمانی اش اندک است، مرگ مایه آسودگی اوست.

یعنی با مرگ و ورود به سرای آخرت از هم و غم دنیا راحت می شود.

غنچه دل

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: وقتی دلت از خدا رضا شود، غنچه دلت می خندد و باز می شود. آن وقت عطر و زیبایی آن آشکار می شود. هر وقت دلت خندید، دیگر کارت تمام شده و به مقصد رسیده ای. هر وقت باران رحمت آمد و آفتاب محمد صلی الله علیه و آله وسلم تابید، خودت را به آن عرضه کن تا گلت بشکفد.

برای این که انسان رضای واقعی به دست آورد، ابتدا باید رضای تصنعی برای خود به وجود آورد. خوبیها را هر چه به خود تلقین کنید، خوب است. چنان که ائمه علیهم السلام در مورد حلم فرموده اند:

إن لم تکن حلیما فتحلم،(1) اگر بردبار نیستی خودت را به بردباری بزن.

یک سنبله وقتی میشکند، یک گل وقتی باز می شود، باغبان به مقصود می رسد. قلب های شیعیان و دوستان آنها گلزار محمد و آل محمدند. وقتی یک دل بشکفد، یک گل باز شود، آنها به مقصدشان رسیده اند. باغبانی شان را انجام داده اند. خوشا به حال گل های محمد و آل محمدصلی الله علیه و آله وسلم گلی که صاحب گلزار و

ص: 192

بهترین خلق

امام صادق علیه السلام فرمودند: فرزندان آدم در خانه ای جمع شده و مشاجره کردند. بعضی از آنها گفتند: بهترین خلق خدا پدر ما آدم است. و بعضی از آنها گفتند: بهترین مخلوقات خدا ملائکه مقرب هستند. و بعضی دیگر آن را حاملان عرش دانستند.

در این هنگام هبة الله، فرزند آدم وارد شد و آنان قضیه را برایش نقل کردند. او به سوی آدم بازگشت و به او گفت: ای پدر، من بر برادرانم وارد شدم، در حالی که آنها در باره بهترین خلق خدا مشاجره می کردند. آنگاه از من نظر خواستند و من اطلاعی از آن نداشتم.

آدم گفت: ای پسرم، من در حالی که بین دو دست قدرت پروردگار ایستاده بودم، به دو سطر نورانی در وجه عرش نظر کردم که نوشته بود: «بسم الله الخمین الرحیم محمد و آل محمد خیر من برأ الله؛ به نام خداوند بخشنده مهربان، محمد و آل محمد بهترین کسانی هستند که خداوند آفریده است.»(1)

ص: 193

مرا ز من بستان!

مرا ز من بستان دلبرا به جذبه خویش

که نیست هیچ حجابی چومن مرا در پیش

مرا ز من به سوی کائنات با خود کش

کز آن طرف همه نوش است و این طرف همه نیش

چگونه یک قدم از خویشتن نهم بیرون

که هست، هستی من سد راهم از پس و پیش

من از تو دور نبودم به هیچ وجه ولی

فکنده دور مرا از تو عقل دوراندیش

وای درد تو ای مغربی برون ز تو نیست

که هم تو درد و دوایی و هم تو مرهم خویش(1)

سه گروه شیعه

امام صادق علیه السلام فرمودند:

الشیعة ثلاث: محب واد فهو منا، ومتزین بنا ونحن زین لمن تزین بنا، ومستاکل بنا الناس، ومن استأکل بنا افتقر؛(1)

شیعیان سه گروه اند:

آن که دوستدار ماست و به ما مهر می ورزد. چنین کس از ماست.

آن که با ما خود را می آراید و ما موجب زیبایی کسی هستیم که خود را با ما بیاراید.

و آن که با نام ما مال مردم را می ستاند. و هر که با نام ما مال مردم بستاند، تهیدست می گردد.

معنای ولایت

مرحوم آیت الله بهاء الدینی می فرمود: ولایت معنایش این است که بشر در نتیجه بندگی خدا به جایی برسد که بتواند کارهای خدایی انجام دهد. مثل کارهایی که حضرت امیر علیه السلام می کرد. مثل کارهایی که عیسی علیه السلام می کرد، احیا می کرد، بیماران را شفا میداد. و این در نتیجه بندگی خداست.

این طور نیست که آدم این کارها را می کند، بلکه خدا این کارها را می کند. چون این انسانی که به خدا رسیده است، به اعتبار حقی که همراه اوست، این حق، این کار را می کند. و این مسیر، هدف اسلام است. اسلام می گوید: بشر باید به سوی این چنین مسیری برود، نه این که به سویی برود که منتهی شود به این که با صنایع اتمی، «ویتنام» درست کند، «افغان» درست کند.

خباثت شمر

روایت شده است که شمر بن ذی الجوشن و سنان بن انس، در آخرین لحظه های زندگی حسین علیه السلام که دیگر رمقی نداشت و از تشنگی زبانش را می چرخاند، نزد حسین علیه السلام آمدند و شمر، با پا به سینه آن حضرت زد و گفت: ای پسر ابوتراب! آیا تو ادعا نمی کنی که پدرت بر حوض پیامبر ایستاده است و هر که را دوست دارد، سیراب می کند؟ پس شکیبایی کن تا این که آب را از دست او بگیری!

سپس به سنان بن انس گفت: سرش را از پشت جدا کن! او گفت: به خدا سوگند، این کار را نمی کنم، که جدش محمد، طرف دعوایم خواهد بود.

شمر، از این سخن و تعلل او خشمگین شد. خود بر سینه حسین علیه السلام نشست و محاسنش را گرفت و تصمیم به کشتن او گرفت. حسین علیه السلام لبخندی زد و به شمر فرمود: «أتقتلنی، أو لا تعلم من أنا، مرا می کشی؟! آیا نمی دانی من کیستم؟»

شمر گفت: «أعرف حق المعرفة. اشک فاطمة الزهراء، وأبوک علی المرتضی، و جدک محمد المصطفی، وخصمک الله العلی الأعلی، وأقتلک ولا ابالی، تو را کاملا می شناسم. مادرت، فاطمه زهرا و پدرت، علی مرتضی و جدت، محمد مصطفی و پشتیبانت، خدای بلندمرتبه والاست. تو را میکشم و هیچ باکی ندارم.»

ص: 197

در کمند یار

چنان به موی تو آشفته ام به بوی تو مست

که نیستم خبر از هر چه در دو عالم هست

دگر به روی کسم دیده بر نمی باشد

خلیل من همه بتهای آزری بشکست

مجال خواب نمیباشدم ز دست خیال

در سرای نشاید بر آشنایان بست

در قفس طلبد هر کجا گرفتاری است

من از کمند توتازندهام نخواهم جست

غلام دولت آنم که پای بند یکی است

به جانبی متعلق شد از هزار برست

مطیع امر توام گر دلم بخواهی سوخت

اسیر حکم توام گرتنم بخواهی خست

نماز شام قیامت به هوش باز آید

کسی که خورده بود می ز بامداد الست

ص: 198

حاجت روا شده

مردی به امام حسن مجتبی علیه السلام نامه ای داد. حضرت فرمودند: «حاجتک مقضیة، حاجتت بر آورده است.» به حضرت عرض شد: ای پسر رسول خدا، اگر در نامه شخص متقاضی می نگریستی و آنگاه به مقدار تقاضا پاسخ میدادی بهتر نبود؟

حضرت فرمودند: «یسألنی الله تعالی عن ذل مقامه بین یدی حتی أقرأ رقعته،(2) خداوند از این که وی در برابرم بایستد تا نامه اش را بخوانم مؤاخذه ام خواهد کرد.»

آشیانه اراده خدا

مفضل از حضرت صادق علیه السلام نقل می کند که حضرت فرمودند: «لو أذن لنا أن نعلم الناس حالنا عند الله ومزلتنا منه لماحتملتم؛ اگر به ما اجازه دهند که مردم را از حال خود و مقام خویش در نزد خدا آگاه کنیم، تاب تحمل آن را ندارید.» پرسید: منظورتان در علم و دانش است؟ فرمودند: « العلم أیسر من ذلک إن الإمام وکر لإرادة الله عز و جل لا یشاء إلا من یشاء الله؛ علم کمتر از این است. امام آشیانه اراده خداست. نخواهد خواست، مگر کسی را که خدا بخواهد.» (2)

ص: 200

دعاهایی که اجابت نشد

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: حالا که علم نداریم، پس هرچه خدا کرد صابر باشیم؛ چون او می داند و خودمان نمی دانیم که چه چیزی برای ما خوب است. اگر پرده کنار رود و به حقایق واقف شویم، بیش از آنچه برای دعاهایی که خدا اجابت کرده شاکر باشیم، برای دعاهایی که اجابت نکرده شاکر می شویم. چون

می فهمیم اگر آن دعاها را اجابت کرده بود چه بلایی به سر خود آورده بودیم.

حالا که این طور است، بیایید با خدا توافق کنیم. توفیق یعنی توافق عبد با مولا. عالم باید با جاهل توافق کند، یا جاهل با عالم؟ کدام باید تابع دیگری باشد؟

خدا عالم است و خیرخواه بنده. بنده جاهل است و خواهان هوس هایش که اغلب به خیر خودش نیست. با این حساب آیا عبد باید تسلیم مقدرات الهی شود، یا بر تشخیص و تمایلات خودش اصرار ورزد؟

لطیفه

معلم رو به کودکان کرد و گفت: چه کسی می تواند فورا پنج حیوان درنده نام برد. کودکی گفت: دو تا شیر و سه تا پلنگ!

سیر معنوی

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: همه عنایاتی که به من شد، از برکات امام حسین علیه اسلام بود. از راه سایر ائمه علیهم السلام هم می توان به مقصد رسید، ولی راه امام حسین علیه السلام خیلی سریع انسان را به نتیجه می رساند. چون کشتی امام حسین علیه السلام در آسمان های غیب خیلی سریع راه

می رود.

هر کس در سیر معنوی خود حرکتش را از آن حضرت آغاز کند، خیلی زود به مقصد می رسد.

سپاس خدا

گرفتم ملک جان الحمدالله

گذشتم از جهان الحمدالله

چه جان و چه جهان چه ملک و چه ملک

شدم تاجان جان الحمدالله

مکان را در نوردیدم به همت

شدم تا لامکان الحمدالله

برون کردم سر از عالم نهادم

قدم بر آسمان الحمدالله

ز مهر فانیان دل بر گرفتم

شدم از باقیان الحمدالله

ز محکومان بریدم رو نهادم

سوی آن حکمران الحمدالله

زچاه طبع یوسف وار رفتم

به سوی مصرجان الحمدالله

از خوف عقل یونس وار جستم

به صحرای عیان الحمدالله

زبود فیض و نابودش برستم

نه این ماند و نه آن الحمدالله (1)

ص: 204

ریشه خرد

امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید:

أصل العقل القدره و ثمرتها السرور؛ (1)ریشه خرد، توانمندی است و نتیجه آن، شادمانی است.

اعتدال در دین

در حدیث آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با مردم دیدار کرد و به وصف روز قیامت پرداخت و برای آنان از عذاب گفت. مردم، متأثر شدند و گریستند. ده نفر از یاران ایشان در خانه عثمان بن مظعون، گرد آمدند و با هم قرار گذاشتند که روزها روزه بگیرند و شب ها را به عبادت بگذرانند و با زنان، همبستر نشوند و از بوی خوش، استفاده نکنند. پشمینه بپوشند، ترک دنیا گویند و سر به کوه و بیابان بگذارند و رهبانیت پیشه کنند و خویشتن را خواجه سازند.

این خبر به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رسید. به خانه عثمان آمد؛ اما او را در آنجا نیافت. از همسر او پرسید: «آیا خبری که به من رسیده است، صحت دارد؟».

او که دوست نداشت به پیامبر خدا دروغ بگوید و از سوی دیگر نخواست پرده از کار شوهرش بردارد، گفت: ای پیامبر خدا، اگر عثمان به شما گفته است، درست گفته است.

پیامبر خدا رفت. عثمان به خانه اش آمد. همسرش ماجرا را به او گفت. عثمان و یارانش نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمدند. پیامبر صل الله علیه و آله و سلم به آنان فرمود: «گمان می کنید خبر ندارم که بر چه هم داستان شده اید؟» گفتند: ما جز نیت نیک نداشته ایم.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «من مأمور به این کارها نشده ام». سپس فرمود: «نفس های شما را بر شما حقی است. پس به وقتش روزه بگیرید و به وقتش روزه نگیرید، هم نماز شب بخوانید و هم شب ها بخوابید؛ زیرا من ، هم روزه می گیرم، هم به وقتش روزه نمیگیرم، هم شب ها را عبادت می کنم و هم می خوابم، گوشت و چربی میخورم و با زنان نزدیکی می کنم. پس هرکه از راه و رسم من روی برتابد، از من نیست».

ص: 206

یاد مصائب رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم

امام صادق علیه السلام فرمودند:

إذا اصبت بمصیبة فاذکر مصابک برسول الله صلی الله علیه و آله؛ فإن الناس لم یصابوا بمثله أبدا، ولن یصابوا بممثله أبدا؛ (2)هرگاه مصیبتی به تو رسید، مصیبت رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را به یاد آر؛ زیرا مردم هرگز مصیبتی چون مصیبت رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به خود ندیده اند و هیچ گاه هم چنان مصیبتی نخواهند دید.

ص: 207

حدیث اولی الالباب

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: مرحوم حاج آقا سید عبدالحسین معین شیرازی سال ها قبل در مسجد سهله معتکف بود. نیمه های شب مشاهده می کند در آسمان اشخاصی از جانب ایران به سوی مسجد سهله می آیند و شعارگونه با هم این آیات شریفه را می خوانند:«کَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ»؛ (1)به خرهای گریزان که از شیر درنده می گریزند می مانند.»

فردا صبح ایشان به نجف مشرف شدند و با تعدادی از رفقای اهل علم خود در مورد این آیات سوره مدثر به بررسی پرداختند تا به سر مسأله پی ببرند. نهایتا در تفسیر برهان به این حدیث شریف (حدیث أولی الألباب)، که راه سلوک الی الله در مکتب اهل بیت را تبیین می کند و آن را نقطه مقابل راه اهل تحصیل و زهد و ریاضت قرار می دهد،برخورد نمودند.

شب بعد، که از ایام خاص حضور در مسجد سهله، مثل شب چهارشنبه یا شب جمعه هم نبود، با حدود صد نفر از رفقا در مسجد سهله جمع شدیم و به برکت این عطای الهی شامی تهیه و از حضار پذیرایی شد.

شب بعد هم مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی به این مناسبت نان و کباب تهیه کرد و به رفقا در مسجد سهله شامی داد.

برای این که از این حدیث شریف بهره مند شویم، متن و ترجمه آن را در اینجا می آوریم. امام صادق علیه السلام می فرمایند:

إنما اولو الألباب الذین عملوا بالفکرة حتی ورثوا منه حب الله؛ فإن حب الله إذا ورئة القلب استضاء، و أسرع إلیه اللطف، فإذا نزل

ص: 208

خوش رفتاری با اهل باطل

امام صادق عیه السلام در نامه ای به اصحاب خود که به آنان دستور داد آن را همواره بخوانند و در آن دقت کنند و مضامینش را به کار بندند و آنان نیز بعد از نماز آن را مطالعه می کردند نوشت:

بسم الله الرحمن الرحیم، أما بعد فاسألوا ربکم العافیة، وعلیکم بالدعة والوقار والسکینة، وعلیکم بالحیاء والتنزه عما تنزه عنه الصالحون قبلکم، وعلیکم بمجاملة أهل الباطل، تحملوا الضیم منهم، وإیاکم ومماظتهم، دینوا فیها بینکم وبینهم - إذا أنتم جالستموهم وخالطتموهم و نازعتموهم الکلام، فإنه لابد لکم من مجالستهم ومخالطتهم ومنازعتهم الکلام - بالتقیة التی أمرکم الله أن تأخذوا بها فیما بینکم وبینهم، فإذا ابتلیتم بذلک منهم فإنهم سیؤذونم وتعرفون فی وجوههم المنکر، ولولا أن الله تعالی یدفعهم عنکم لسطوا بکم، وما فی صدورهم من العداوة والبغضاء أکثر مما یبدون لکم؛ (1)

به نام خداوند بخشنده مهربان. اما بعد؛ از پروردگارتان عافیت و سلامت بطلبید و سنگین و باوقار و آرام و با شرم و حیا باشید و از آنچه خوبان

ص: 210

منزلت ایثار

موسی علیه السلام گفت: ای پروردگار من! درجات محمد و امت او را به من بنمایان. خداوند فرمود: «یا موسی، إنک لن تطیق ذلک، ولکن اریک منزلة من منازله جلیلة عظیمة فضلته بها علیک وعلی جمیع خلقی؛ ای موسی! تو تاب دیدن آن ها را نداری؛ اما فقط یک منزلت از منزلت های بزرگ و باشکوه او را به تو می نمایانم که به واسطه همان، او را بر تو و بر تمام آفریدگانم برتری دادم».

پس، خداوند از ملکوت آسمان برای او پرده برداشت و موسی علیه السلام منزلتی را دید که از شدت پرتوهای آن و قربش به خداوند، نزدیک بود قالب تھی کند. گفت: پروردگارا! به واسطه چه چیز او را به این کرامت رساندی؟

فرمود: «بخلق اختصصته به من بینهم وهو الإیثار، به واسطه خصلتی که

ص: 211

زهرچه غیر یار استغفرالله!

مرحوم حاج اسماعیل دولابی اخر عمر این اشعار فیض کاشانی را تکرار می فرمود:

ز هرچه آن غیر یار استغفرالله

زبود مستعار استغفرالله

دمی کان بگذرد بی یاد رویش

از آن دم بیشمار استغفرالله

زبان کان تر به ذکر دوست نبود

ز سرش الحذر استغفرالله

سر آمد عمر و یک ساعت ز غفلت

نگشتم هوشیار استغفرالله

جوانی رفت پیری هم سر آمد

نکردم هیچ کار استغفرالله

نکردم یک سجودی در همه عمر

که آید آن به کار استغفرالله

خطا بود آنچه گفتم و آنچه کردم

از آنها الفرار استغفرالله

زکردار بدم صد بار توبه

ز گفتارم هزار استغفرالله

شدم دور از دیار یار ای فیض

من مهجور زار استغفرالله

تعصب نا به جا

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

من تعصب أو تعصب له فقد خلع ربق الإیمان من عنقه؛ (2)کسی که عصبیت بورزد یا برایش تعصب ورزیده شود (و به آن راضی باشد)، حلقه ایمان را از گردن خویش باز کرده است.

در حدیثی دیگر آمده است:

من تعصب أو تعصب له فقد خلع ربقه الإسلام من عنقه و حشره الله یوم القیامة مع أعراب الجاهلیة؛ هر کس به خاطر حمایت از خویشان و دوستان خود گروهبندی و گروهگرایی کند، یا رضایت دهد که خویشان و دوستانش به حمایت او دسته بندی کنند و تعصب ورزند، حلقه

ص: 213

شب سالک

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: شب برای سالک خیلی خوب و نافع است. هر وقت غمناک شدی شب است. از شب و فقر و گرسنگی و مریضی و.. فرار نکن. دم هم نزن، که بهترین عبادت صوم و صمت است.

دنیا شب است و قیامت روز و برزخ بین الطلوعین است. دنیاشب است. قدر شب دنیا را بدان و از آن بهره ببر.

ص: 214

در شأن علم

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

العلم أصل کل خیر؛ (1)دانش ریشه هر خیر است.

ینبئ عن قیمة کل امرئ علمه وعقله؛ (2)علم و عقل هرکس نشان دهنده ارزش اوست.

إن رواَة العلم کثیر و رعاته قلیل؛ (3)راویان علم بسیارند و پاسداران آن اندک. من زاد علمه علی عقله کان وبالا علیه؛ (4)هرکس دانشش بیشتر از خردش باشد، آن دانش وبال او گردد.

زله العالم تفسد عوالم؛ (5)لغزش عالم عالم هایی را تباه می کند.

زله العالم کانکسار السفینة تغرق، وتغرق؛ (6)لغزش عالم مانند شکسته شدن کشتی است که سرنشینان خود را غرق می کند و خودش هم غرق می شود.

قول «لا أعلم»، نصف العلم؛ (7)گفتن «نمیدانم»، نصف دانش است.

لا یکون العالم عالما حتی لا یحسد من فوقه، ولا یحتقر من دونه، ولا یأخذ علی علمه شیئا من حطام الدنیا؛ (8)عالم، عالم نیست مگر آن گاه

ص: 215

ملک سلیمان

روش سلیمان چنان بود که وقتی صبح از خواب بر می خاست، نظری به صورت اغنیا و اشراف می افکند. اما پس از آن به نزد مساکین و فقرا می رفت و در کنار آن ها می نشست و علی رغم همه ملک و حکومتی که داشت می گفت: مسکینی در کنار مساکین نشسته است.

سلیمان همواره لباس پشمینه می پوشید و هنگام شب دست خود را بر گردن می بست و تا صبح به عبادت و گریه مشغول بود. و هزینه زندگی او از راه زنبیل بافی تأمین می شد و آن ملکی که از خداوند درخواست کرد، فقط برای غلبه بر پادشاهان کفر و الحاد بود.

هرگاه قصد سفر داشت، باد او را همراه همه خدم و حشم او حرکت میداد و حتی اهل مطبخ او تنورهای آهنین و دیگ های عظیمی را که به اندازه ده بار شتر گنجایش داشت همراه آورده و در حالی که میان آسمان و زمین روان بودند، آشپزی و طبخ نان می کردند.

آن گاه از اصطخر به سوی یمن رفته و از آنجا به مدینة النبی صلی الله علیه و اله و سلم رفتند و

ص: 216

جایگاه عقل

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

الإنسان بعقله؛ (2)انسانیت انسان، به عقل اوست.

العقل صاحب جیش الرحمن، و الهوی قائد جیش الشیطان، و النفس متجاذبة بینهما، فایهها غلب کانت فی حیزه؛ (3)خرد سردار سپاه

ص: 217

ویژگیهای فرعون

در باره فرعون در روایات آمده است: اینکه خدای سبحان چهار صد سال به او مهلت داد و او در آن سالها ادعای ربوبیت می کرد به جهت آن بود که او بسیار خوش اخلاق بود و به آسانی مردم به دربار او راه می یافتند و حاجب و دربان نداشت و هرگز بر سر سفره نمی نشست، مگر این که در کنار سفره او یتیمان و مساکین هم حضور داشته باشند.

از حضرت علی علیه السلام روایت شده است که فرمودند: مهلت دادن خداوند به فرعون به خاطر آسان گیری او در اجازه دادن به مردم و بخشش و اطعام او بود و خداوند هم در این دنیا به او مهلت داد تا اعمالی را به انجام برساند.(1)

ویژگی عارف

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

العارف وجهه مستبشر متبسم، وقلبه وجل محزون؛(2) عارف چهره اش شاد و خندان است و دلش ترسان و اندوهگین.

شرافت نزد خداوند

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

الشرف عند الله سبحانه بحسن الأعمال، لا بحسن الأقوال؛(1) شرافت و بزرگی نزد خداوند سبحان به نیکویی کردارهاست، نه به نیکویی گفتارها.

دعاهایی که اجابت نمیشود!

امام صادق علیه السلام فرمودند: «أربعة لاتستجاب لهم دعوة؛ دعای چهار کس اجابت نشود»:

1) «رجل جالس فی بیته یقول: اللهم ارزقنی؛ مردی که در خانه اش بنشیند و بگوید: بار خدایا! مرا روزی ده.» پس به وی گفته می شود: «ألم آمرک بالطلب؛ مگر تو را فرمان ندادم که در پی روزی بر آیی؟»

2) «و رجل کانت له امرأة فدعا علیها؛ دیگری مردی است که همسرش را نفرین کند.» به وی گفته شود: «ألم أجعل أمرها إلیک؛ مگر کار او را به تو وانگذاردم؟»

3) «ورجل کان له مال فأفسده فیقول: اللهم ارزقنی، و دیگر مردی است که مالی دارد و آن را تباه می کند و می گوید: بار خدایا! مرا روزی ده». به او گفته شود: «ألم آمرک بالاقتصاد، ألم آمرک بالإصلاح؛ مگر به تو فرمان ندادم که میانه روی کنی و از مالت درست بهره ببری؟»

سپس امام این آیه را خواند: «وَالَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا؛(1) و کسانی که هرگاه مصرف کنند، نه اسراف ورزند و نه تنگ گیرند، بلکه راه میانه را روند»

4) «ورجل کان له مال فأدانه بغیر بینه؛و دیگر مردی است که مالی دارد و آن را بدون شاهد گرفتن وام دهد.» به وی گفته شود: «ألم أمرک بالشهادة مگر تو را فرمان ندادم که شاهد بگیری؟»(2)

ص: 224

عبادت ابلیس

امام صادق علیه السلام فرمودند: وقتی خداوند تبارک و تعالی آنچه را که ابلیس درخواست کرد به او عطا نمود، آدم من گفت: پروردگارا، ابلیس را بر فرزندان من مسلط گردانیدی و او را مانند خون در رگهای ایشان جریان دادی و هر چه خواست به او عطا کردی، پس وای بر من و فرزندانم! چه بر سر ما خواهد آمد؟

فرمود:

لک ولولدک السیئة بواحدة والحسنة بعشرة أمثالها؛ از تو و فرزندانت هر عمل بد، یکی حساب میشود و هر عمل نیک ده تا.

گفت: پروردگارا بیشتر به من عنایت کن. فرمود:

التوبة مبسوطة إلی أن تبلغ النفس الحلقوم؛ باب توبه تا وقتی که جان به گلوگاه رسد، گشوده است.

گفت: پروردگارا بیشتر عنایت کن. پروردگار فرمود:

أغفر ولا أبالی؛ می آمرزم و هیچ پروایی ندارم.

آدم گفت: پروردگارا، مرا کفایت نمودی. در اینجا راوی خطاب به امام علیه السلام می گوید: فدایت گردم، به چه سبب ابلیس از جانب خدا مستحق آن عطاها گردید؟ فرمود: به چیزی که به وسیله آن شکر خدای تعالی را به جا آورد. گفتم: فدایت شوم آن چه بود؟ فرمود: دو رکعت نماز بود که آن را در آسمان به جا آورد و چهار هزار سال به طول انجامید.(1)

ص: 225

توانگرترین مردم

امام باقر یا امام صادق علیه السلام فرمودند:

من قنع بها رزقه الله فهو من أغنی الناس؛(1) کسی که به آنچه خدا روزی اش کرده، قانع باشد، از توانگرترین مردمان است.

بلای دوست

امام باقر علیه السلام فرمودند:

إن الله تبارک و تعالی إذا أحب عبدا غته بالبلاء، و ثجّه بالبلاء ثجا. فإذا دعاه، قال: لبیک عبدی، لئن عجّلت لک ما سألت إنی علی ذلک لقادر، و لئن ادّخرت لک فما ادّخرت لک فهو خیر لک؛(2) خداوند متعال، هرگاه بنده ای را دوست بدارد، او را در بلا، نیک فرو میبرد و بلا را سخت بر او سرازیر می کند. پس چون آن بنده دعا کند، خداوند می گوید: «بنده ام، لبیک! اگر بخواهم آنچه را از من درخواست کرده ای، به سرعت برایت فراهم آورم، بر این کار قادرم. و اگر آن را برایت ذخیره کنم، آنچه ذخیره کرده ام، برایت بهتر است.

راه بندان

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: هر وقت در کارهایتان با راه بندان مواجه شدید، بدانید خدا راه بندان ایجاد کرده است.اگر بخواهید راهبندان برطرف شود، باید با او خلوت کنید و رابطه خود را با او اصلاح کنید. حضرت امیر علیه السلام می فرماید:

من أصلح ما بینه وبین الله أصلح الله ما بینه و بین الناس؛(1) کسی که آنچه بین او و خداست را اصلاح کند، خداوند هم آنچه بین او و مردم است را اصلاح میکند.

سه ویژگی لازم برای مرد

امام صادق علیه السلام فرمودند:

إن المرء یحتاج فی منزله و عیاله إلی ثلاث خلال یتکلفها و إن لم یکن فی طبعه ذلک: معاشرة جمیلة، و سعة بتقدیر، و غیرة بتحصّن؛(2) مرد در اداره خانه و خانواده اش، به سه خصلت نیاز دارد که باید آنها را به کار برد، هرچند این ویژگی ها در طبیعت او نباشد: خوش رفتاری، گشاده دستی سنجیده، و غیرت برای ناموس داری.

ص: 231

ره عشق

رو سر بنه به بالین تنها مرا رها کن

ترک من خراب شب گرد مبتلا کن

ماییم و موج سودا شب تابه روز تنها

خواهی بیا ببخشا، خواهی برو جفا کن

از من گریزتاتو، هم در بلا نیفتی

بگزین ره سلامت، ترک ره بلاکن

ماییم و آب دیده در کنج غم خزیده

بر آب دیده ماصد جای آسیا کن

خیره کشی است ما را دارد دلی چوخارا

بکشد کش نگوید تدبیر خونبها کن

بر شاہ خوبرویان واجب وفا نباشد

ای زرد روی عاشق، تو صبر کن وفا کن

دردی است غیر مردن کآن را دوا نباشد

پس من چگونه گویم کاین درد را دوا کن

در خواب دوش پیری در کوی عشق دیدم

با دست اشارتم کرد که عزم سوی ما کن

گر اژدهاست بر ره ، عشق است چون زمرد

از برق این زمرد هی دفع اژدها کن

ص: 232

اعتماد به رحمت خدای تعالی

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: خدای بزرگ و والا فرمود:

لا یتّکلُ العاملون لی علی اعمالهم التی یَعملونها لثوابی فانهم لو اجتهدوا و اَتبعوا انفسهم اعمارَهم فی عبادتی کانوا مقصّرین غیر بالغین فی عبادتهم کنهُ عبادتی فیما یطلُبون عندی من کرامتی و النعیم فی جنّاتی و رفیع الدرجات العلی فی جواری.ولکن بِرحمتی فلیثقوا و بِفضلی فلیرجوا و الی حسن الظنّ بی فلیطمئنّوا .فانّ رحمتی عند ذلک تُدرکُهم و منّی یُبلّغهم رضوانی و مغفرتی تُلبسهم عفوی.فانّی انا الله الرحمن الرحیم و بذلک تسَمّیتُ؛(2) آنان که برای پاداش من کار می کنند، نباید به کردارهای خویش تکیه کنند؛ زیرا اگر همه عمرشان را در عبادت من بکوشند و خویشتن را به زحمت اندازند، باز تقصیر کرده اند و در عبادتشان به عمق بندگی من، و کرامت من و نعمتهای باغهای بهشتم و درجات بلند در جوارم که از من میطلبند، نمیرسند؛ بلکه تنها به رحمت من باید اعتماد کنند و به فضل من امید داشته باشند و به گمان نیک داشتن به من، دل ببندند در این صورت است که رحمتم به ایشان می رسد، و لطفم، آنان را به

ص: 233

خوردن و خوراندن

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

قوت الأجساد الطعام، وقوت الأرواح الإطعام؛(1) خوراک بدن ها، خوردن است و خوراک جان ها، خوراندن.

لذة الکرام فی الإطعام، ولذة اللئام فی الطعام؛(2) لذت کریمان، در خوراندن است و لذت لئیمان، در خوردن.

کالای دنیا

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

إنما الحیاة الدنیا متاع؛ و متاع الدنیا بطیء الاجتماع، قلیل الانتفاع ،سریع الانقطاع؛(2) زندگی دنیا،کالایی بیش نیست و کالای دنیا، دیر فراهم می آید و اندک به کار می آید و زود از کف میرود.

مشاهدات عفراء

سهیل بن غزوان بصری می گوید: از حضرت باقر علیه السلام شنیدم که می فرمود: زنی از جنیان به نام عفراء گاهگاهی خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می رسید و از سخنان آن جناب می شنید و برای جنیان صالح نقل می کرد و آنها به وسیله آن زن اسلام می آوردند.

ص: 236

سه خصلت پر برکت

امام صادق علیه السلام فرمودند:

من صدق لسانه زکی عمله ومن حسنت نیته زید فی رزقه ومن حسن بره بأهل بیته مدّ له فی عمره؛(2) هر کس که زبانش راست باشد کردارش پاک است. هر کس که نهادش نیک باشد روزی او افزون است. هر کس که با خانواده خود نیکی و احسان ورزد، عمرش دراز است.

دعای صبگاهی پیامبران

امام صادق علیه السلام فرمودند: سه خصلت اند که پیامبران، آنها را یکی پس از دیگری، از آدم علیه السلام به ارث بردند، تا آنکه به پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم رسید. چون صبح می شد، از خدای متعال چنین درخواست می کرد:

اللهم إنی أسألک إیماناً تباشر به قلبی و یقیناً حتی أعلم أنه لا یصیبنی إلا ما کتبت لی ورضنی بما قسمت لی؛(2)

1.بار خدایا! از تو چنان ایمانی را درخواست می کنم که به واسطه آن تو همیشه در قلب من باشی.

2.و چنان یقینی را که بدانم جز آنچه تو برایم رقم زده ای، چیزی به من نمیرسد،

3. و مرا به آنچه برایم قسمت کرده ای، خرسند بداری!

ص: 239

در مکتب ابراهیم علیه السلام

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند: وقتی فرستادگان و ملائکه الهی به نزد ابراهیم آمدند، ابراهیم علیه السلام گوساله بریانی به نزدشان آورد و به آنها تعارف کرد. آنها گفتند: ما از آن نخواهیم خورد تا وقتی که نحوه شروع و پایان دادن به غذا خوردن را به ما بیاموزی. ابراهیم گفت: در شروع خوردن «بسم الله» بگویید و بعد از فراغت از طعام «الحمد لله» بگویید.

آن وقت جبرئیل علیه السلام متوجه یاران خود که چهار نفر بودند، گردید و گفت: به راستی که حق است خداوند او را خلیل خود بگیرد و زمانی هم که ابراهیم در میان هوا و زمین معلق بود و می خواستند او را در آتش بیفکنند، جبرئیل گفت: «یا إبراهیم ألک حاجة؛ ای ابراهیم آیا حاجتی داری؟» فرمود: «أما إلیک فلا؛ اما به تو هرگز!»(1)

روح یگانگی

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: یک زمانی یک نفر کارگر زن برایمان زراعت می کرد. از مازندران آمده بود. پیرزن خوش اخلاقی بود. به او ننه می گفتیم. با این که اتاق کوچکی هم برای او مهیا کرده بودیم، در گوشه حیاط زیر درخت پتو می انداخت و چای درست می کرد. تابستان بود. من هم خوشم می آمد. می رفتم پهلوی او چای میخوردم. گاهی هم مادرم برایش چای می آورد.

یک وقت آخر سال بود. می خواستم مرخصش کنم. گفتم: ننه جون بیا حسابت را بکنم پولت را بدهم. روزی سه ریال می گرفت. گفت: الآن وقت رفتن نیست. گفتم: چرا ننه؟ گفت: هنوز تخم خیارهامان را نگرفتیم. دیدم دو سه سال تابستانها که آمده است برای ما کار می کند، می گوید: تخم خیارهامان. نمی گوید: تخم خیارهای شما. یعنی با ما قاطی شده است.

معلوم بود این مطلب را برای طمع پول نمی گوید، بلکه یگانه شده بود. میخواست کارها را به خودش نسبت بدهد. ما هم ناچار شدیم نگهش داریم. دیدیم کسی را که این طور یگانه شده است، نمی توان جوابش کرد.

نگاهی به رفیقم کردم و گفتم: سه سال است، از ماه دوم بهار تا پاییز آمده اینجا با ما یگانه شده است، ولی هفتاد سال است که خدا ما را آفریده است، بندۂ خداییم، هنوز با خدا یگانه نیستیم.

إن شاء الله با محمد و آل محمد یگانه شویم. خودت را از آنها بدان و مال آنها. کارهای آنها را به خودتان نسبت بدهید. شما می گویید: من

ص: 241

توانگری در آخرت

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

أغنی الناس فی الآخرة أفقرهم فی الدنیا. أوفر الناس حظا من الآخرة أقلهم حظا من الدنیا؛(1)توانگرترین مردم در آخرت، درویش ترین آنان در دنیاست. و بهره مندترین مردم از آخرت،کم بهره ترین آنان از دنیاست.

کوچک های بزرگ

حسن بن بسام جمال می گوید: نزد اسحاق بن عمار صیرفی بودم که مردی آمد و مقداری غله به یک دینار خواست، حال آن که وی در دکان را بسته و صندوق را مهر نهاده بود. پس در دکان را گشود و قدری غله به یک دینار به وی داد.

به او گفتم: «وای بر تو ای اسحاق! با کشتی برای تو هزاران درهم کالا می آید.» گفت: «میبینی که من چنین کردم. اما بدان این از آن رو است که از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: «من استقل قلیل الرزق حرم کثیرة؛ هرکس روزی اندک را کم بشمارد، از روزی بسیار محروم گردد.»

سپس روی به من کرد و فرمود: «ای اسحاق! روزی اندک را کم مشمار؛ که از بسیار آن محروم خواهی گشت»(2)

امام صادق علیه السلام فرمودند:

اتقوا هذه المحقرات من الذنوب فإن لها طالباً، ولا یقول أحدکم أذنب وأستغفر الله، والله یقول:یَا بُنَیَّ إِنَّهَا إِنْ تَکُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فِی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّمَاوَاتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ؛(3)از گناهان څرد انگاشته بپرهیزید؛ زیرا آنها را نیز

ص: 243

ترحم داوود علیه السلام

از امام باقر علیه السلام نقل شده است که مرد جوانی که بسیار خوش اندام و خوش صورت بود، در نزد داوود حضور داشت. مدت زیادی با سکوت در کنار داوود نشسته بود. ناگهان ملک الموت بر داوود نازل شد و نظری تند به آن جوان انداخت.

داوود علیه السلام گفت: چرا به او این گونه می نگری؟ ملک الموت گفت: من هفت روز دیگر روح او را در همین مکان قبض می کنم. داوود دلش به

ص: 244

شعر چند دو بیتی

عقل باعقل دگر دوتاشود

نور افزون گشت و ره پیدا شود

نفس با نفس دگر خندان شود

ظلمت افزون گشت و ره پنهان شود(1)

***

زالکی کرد سر برون ز نهفت

کشتک خویش خشک دید و بگفت

کای هم آن نوو هم آن کهن

رزق بر توست هرچه خواهی کن(2)

***

تا در طلب گوهر کانی کانی

تا در هوس لقمۀ نانی نانی

این نکتۀ رمز اگر بدانی دانی

هر چیزی که در جستن آنی آنی(3)

***

ای ز پیدایی خود بس ناپدید

جملۀ عالم تو و کس ناپدید

جان نهان در جسم و تو در جان نهان

ای نهان اندر نهان ای جان جان(4)

حمومک

مرحوم حاج اسماعیل دولابی می فرمود: در زمانهای سابق بچه ها بازی ای می کردند به نام «حمومک مورچه داره، بنشین و پاشو خنده داره.» دنیا همان حمومک است و هیچ کس ثابت و برای همیشه نمی تواند در آن بنشیند. امروز به آنها می گویند: پشت میز فلان اداره یا داخل فلان ملک و خانه و ... بنشین، و فردا می گویند پاشو. این نشستن و بلند شدن هر دو خنده دارند. نکند وقتی گفتند بلند شو، محزون و غصه دار شوی!

تخته بندست آن که تختش خوانده ای

صدر پنداری و بر در مانده ای(3)

ص: 247

خیرخواهی برای مردم

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

إن أحب عباد الله إلی الله أنصحهم لعباده؛(1) محبوب ترین بندگان خدا به نزد وی کسی است که برای بندگان او خیر خواہ تر باشد.

هم چنین فرمودند:

أفضل الناس إیماناً أحسنهم خلقاً و أصلح الناس أنصحهم للناس و خیر الناس من انتفع به الناس؛(2) برترین مردم از لحاظ ایمان، نیک خلق ترین ایشان اند، و نکوکارترین مردم، خیرخواه ترین ایشان نسبت به مردم اند، و بهترین مردم کسی است که مردم از او بهره مند باشند.

دوست داشتن اندوه

امام رضا علیه السلام از پدرانش روایت می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

تعوذوا بالله من حب الحزن؛(2) از دوست داشتن حزن و اندوه به خداوند پناه برید.

محصول عمر

مرحوم آیت الله بهاءالدینی می فرمود: خدا همه شما را موفق کند که محصول عمرتان جهت الهی باشد. بالاخره جهان، جهانی است که چند مدتی به انسان وقت می دهد. اگر انسان سعی و کوشش کند و در برابر آن یک محصول الهی داشته باشد، یک جهت الهی از این جهان نصیب او شده است و آن جهت الهی دزد ندارد. هیچ کس نمی تواند آن جهت الهی را برباید. و اگر خدای ناخواسته، آن جهت الهی را نداشته باشد، میلیاردها دلار و میلیاردها جمعیت داشته باشد، آن لحظه ای که بناست از این عالم مفارقت کند، چه احوالی پیدا می کند؟!

جایگاه مؤمن

امام باقر علیه السلام فرمودند:

ما خلق الله عز وجل خلقاً أکرم علی الله عز وجل من المومن، لأن الملائکة خدام المؤمنین، وأن جوار الله للمؤمنین، وأن الجنة المؤمنین، وأن الحور العین للمؤمنین؛(2) خداوند عز و جل هیچ مخلوقی گرامیتر در نزد خودش از مؤمن نیافریده است؛ چرا که فرشتگان، خدمتگزار مؤمنان اند. همسایگی خدا، از آن مؤمنان است. بهشت، از آن مؤمنان است، و سیه چشمان بهشتی، از آن مؤمنان اند.

هدیه ای از دوست

امام صادق علیه السلام فرمودند:

إذا سافر أحدکم فلیأت أهله بما تیسر ولو بحجر؛ وقتی یکی از شما به سفر می رود، باید به مقدار توانش سوغات برای خانواده اش بیاورد، اگر چه یک سنگ باشد.

بعد فرمودند: ابراهیم علیه السلام به مهمانی نزد دوستش رفت. از قضا آنها دچار قحطی شدیدی شده بودند. پس همان طور که رفته بود دست خالی بازگشت. اما وقتی که به منزلش نزدیک شد، از مرکبش پیاده شد و خورجین آن را پر از شن کرد تا شاید به این وسیله خاطر ساره آسوده شود.

وقتی به منزل رسید خورجین را به زمین نهاد و به الاغش علوفه داد. ساره آمد و خورجین را باز کرد و آن را پر از آرد دید و از آن آرد نان مطبوعی پخت و به ابراهیم گفت: نماز نافله را تمام کن و بیا غذا بخور.

وقتی ابراهیم نان را دید از ساره پرسید: این نان را از کجا آوردی؟ ساره گفت: از آردی که در خورجین بود. آن وقت ابراهیم سرش را به سمت آسمان بلند کرد و گفت: «أشهد انک الخلیل؛شهادت می دهم که تو بهترین دوست و خلیل هستی.»(1)

آیه ای که باقیمانده بود

از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است که فرمودند: نوشته ای در دریا افتاده بود، آن را گرفتند. دیدند هر چه در آن بود رفته است، مگر این آیه:«أَلَا إِلَی اللَّهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ؛(1)آگاه باشید که همه چیز به سوی خدا بر می گردد».(2)