ص: 2

ص: 3

ص: 4

8. اولویت بندی کردن در برنامه ها..........................38

9.مبارزه با تهاجم فرهنگی....................................39

10. فراهم کردن زمینه تسلط بیگانگان ....................41

11. مسئولیت پذیری...........................................42

12. معرفی الگوهای مناسب..................................43

13. مشورت با صاحب نظران .................................44

14. بهره گرفتن از نیروهای انقلابی.........................45

15.نظارت بر کارکنان و برنامه ها .. ..........................46

16. توجه به محتوای برنامه ها ...............................50

17.توجه به تأثیرگذاری برنامه ها نه جذب مخاطب.......51

18. پرهیز از تناقض بین برنامه ها.............................52

19. متوقف نشدن پیشرفت برنامه ها .....................54

20. مشهور نکردن افراد ناصالح ...............................55

21. دقت در بیان مسائل شرعی.............................56

22. تشبیه و تشویق کارمندان................................57

23. صدا و سیما، کار اصلی مدیران آن......................57

بخش سوم: نبایسته های صدا و سیما

فصل اول : نبایسته های اخلاقی.............................61

1. دروغ گویی.....................................................61

حکم فقهی.........................................................63

2. تهمت زدن.......................................................63

قانون و استفتا ....................................................65

3. افشای اسرار و عیوب مردم.................................65

سؤالات فقهی ..................................................67

4. استهزا و تمسخر افراد و اقوام............................68

ص: 6

قانون و سؤالات فقهی .......................................69

5. تخریب و توهین ..............................................71

قانون و سؤالات فقهی .......................................72

6. چاپلوسی و تبلیغ شخصیت های ناصالح ...............75

فصل دوم: نبایسته های فرهنگی اجتماعی

1. بی توجهی با کم توجهی به تبلیغات اخلاقی فرهنگی77

2. ترویج دنیاگرایی................................................78

3. ترویج مصرف گرایی و تجمل پرستی .....................79

قوانین و حکم فقهی ...........................................83

4. ترویج مدگرایی...............................................84

استفتا............................................................85

5. ترویج پوشش های نامناسب.............................86

سؤالات فقهی....................................................88

6. تخریب فرهنگ حجاب ........................................90

راهکارها و پیشنهادهای ترویج حجاب......................92

حکم فقهی.......................................................94

7.ترویج الگوهای نامناسب غربی ..........................94

8. ترویج خشونت ..............................................96

استفتا............................................................97

9.ترویج قانون گریزی .........................................97

استفتا............................................................97

10. فقیر وېدیځت نشان دادن مومنان....................98

11. ادبیات گفتاری نامناسب.................................98

12. خوانندگی و موسیقی حرام ..........................99

قوانین و احکام فقهی ........................................100

13. رقص و پایکوبی ...........................................101

ص: 7

14. تبلیغ مجرد ماندن.........................................102

استفتا............................................................103

15.تحقیر و پایین آوردن جایگاه زن .........................104

قوانین حضور زنان در تبلیغات ...............................105

16.هدر دادن وقت مردم......................................106

استفنا...........................................................107

17. تبلیغ سیگار و مواد مخدر................................107

قانون و فتوا......................................................108

فصل سوم : نبایسته های حوزه خانواده

1. آزادی روابط زن و مرد........................................112

استفتاء...........................................................116

2. ترویج ازدواج های خیابانی ...............................117

3. معرفی ملاک های غیر معقول ازدواج .................118

4. تبلیغ و ترویج طلاق گرفتن................................119

استفتا..........................................................121

5. تخریب جایگاه والدین در امر ازدواج.....................121

6. ترویج سقط جنین ..........................................123

قانون و فتوا ....................................................124

7. ترویج تک فرزندی و بی فرزندی .......................124

استفتا..........................................................125

8. تخریب نقش مادری و همسری.......................126

بخش چهارم: کارکردهای مثبت صدا و سیما

1.تبیلغ و ترویج معارف الاهی................................130

2. ترویج واجبات در جامعه...................................133

3. معرفت افزایی. ............................................135

4. تربیت انسان های مفید و کارآمد.......................135

ص: 8

5. فضیلت افزایی در جامعه .................................137

6. مدیریت فرهنگی اخلاقی جامعه ........................138

7.آموزش و تببین مسائل.....................................139

8. تثبیت هنجارها و ناهنجارها..............................141

9. همدردی با فقرا و تخریب تجمل گرایی ..............142

10. کمک به عمران و آبادانی کشور.....................14211. پیوند و ارتباط مردم باهم .............................143

12. حفظ وحدت بین همه مذاهب جامعه اسلامی 144 13.ایجاد روحیه همکاری و همگرایی....................144

14.نظارت بر نهادهای حکومتی و بیان مشکلات جامعه ...................................................................145

15. راهنمایی و رهبری .....................................148

16. سرگرمی و تفریح.......................................148

17. بحران زدایې..............................................150

18. تشویق مردم به حضور در صحنه های اجتماعی151

بخش پنجم : تولید و پخش برنامه های صدا و سیما

فصل اول: احکام و مسائل تولید فیلم و سریال

1. پوشش و لباس بازیگران ..................................157

سؤالات فقهی ................................................157

2. بازیگری زنان................................................159

3. استفاده از بازیگران خارجی...............................160

4. اختلاط زن و مرد در سینما ................................160

استفتا............................................................161

5. تارک کردن و تقلید صدا.....................................162

سؤالات فقهی.................................................162

6. خندیدن و گریه کردن ......................................163

7. کلمات محبت آمیز و شوخی در فیلم ................163

ص: 9

8. بازی در نقش همسر.....................................164

9. دروغ گفتن..................................................164

10. تماس بدنی به اقتضای شغل .......................165

11. چهره پردازی در فیلم سازی...........................166

12. فیلم زندگی اهل بیت (علیهم السّلام)..............166

استفتا...........................................................168

13.فیلم زندگی عالمان دینی..............................168

سؤالات فقهی................................................171

14. فیلم های طنز و خنده دار..............................172

15. فیلم های ترسناک .....................................175

16. سانسور...................................................175

استفتا...........................................................176

فصل دوم: بایسته های تهیه خبر

1. صداقت و امانتداری ......................................180

سؤالات فقهی ................................................181

2. خوش رفتاری و رعایت ادب ..............................182

3. حفظ حریم خصوصی مخاطبان ..........................184

4. شفاف بودن انگیزه........................................187

سؤالات فقهی ...............................................187

8. پرداختن به امور مهم.....................................189

قانون و استفتا ................................................190

6. تخصص داشتن...............................................191

7. بی طرفی در تهیه و پخش برنامه ها...................191

8. پرهیز از شایعه پراکنی و نشر اکاذیب .................193

قانون و سوالات فقهی ........................................194

ص: 10

9. عدم دریافت رشوه...........................................196

استفتا..............................................................197

سوالات فقهی متفرقه.........................................197

فصل سوم: بایسته های پخش برنامه ها

1. تخصص و تعهد مجریان ....................................199

2. دقت و نظم در وقت برنامه ها ............................202

3. دقت بیشتر در برنامه های زنده .........................203

4. پخش نکردن مسابقات ورزشی بانوان..................203

5. پخش نکردن مسابقات غیر اسلامی...................203

استفتا ............................................................204

6. پخش نکردن مسابقات و برنامه های حساس در لحظه اذان ...............................................................205

7.پخش نکردن امور مفسده دار..............................205

8. توصیه هایی به سازندگان برنامه های تبلیغی.......206

الف) حق انتخاب مخاطب تبلیغات تجاری.................207

ب) ساخت تبلیغات برای قشرهای مختلف...............208

ج) تلقی نشدن درآمد بیشتر به عنوان مهم ترین اصل208

بخش ششم: مخاطبان صدا و سیما

1. بی تفاوت نبودن نسبت به رسانه ملی................211

2. رسانه و خانواده.............................................212

1-2 تأثیرات تبلیغات تلویزیونی بر روی کودکان............214

2 - 2 . قوانین تبلیغات برای کودکان......................217

2-3. نظارت بر فرزندان در تماشای فیلم ها.............221

3. نگاه به فلیم های رسانه ملی..........................222

4. شرکت در مسابقات تلویزیونی .........................224

جواب سلام اخبارگو............................................224

ص: 11

بخش هفتم: تخلفات صدا و سیما

استفتا.............................................................226

1. تبدیل شدن به بنگاه تبلیغی «آگهی نامه).............227

2. تدلیس کالا ..................................................228

قوانین و سؤالات فقهی ......................................228

3. تبلیغ کالای مضر............................................230

قوانین و فتوا ..................................................231

4.ترویج پرخوری و مواد خوراکی زیان بخش............232

قانون و فتوا ...................................................234

5. تبلیغ کالای خارجی.....................................234

قانون و فتوا....................................................235

6. جوایز میلیاردی برای خرید بیش تر......................236

قانون و فتوا......................................................238

7. تبلیغ نادرست مواد دارویی و بهداشتی.............239

آدرس دفاتر مراجع تقلید ......................................241

منابع

کتاب ها .........................................................243

مجلات و فصلنامه ها .........................................248

سایت ها........................................................250

ص: 12

گام دوم، یعنی شناخت معروف و منکر در روابط اجتماعی و معاملات اقتصادی، کاری است که با وجود برخی از آثار علمی و پژوهش های ارزشمند با نگاه تخصصی به هر صنف مورد توجه قرار نگرفته است. سلسله کتاب های

فقه و زندگی به پژوهش و نگارش در حوزه اصناف خاص توجه دارد و بایدها و نبایدهای فقهی و اخلاقی و آداب اسلامی هراتحادیه صنفی و دست اندرکاران مشاغل مختلف تولیدی، توزیعی، و خدماتی را محور پژوهش و نگارش و اطلاع رسانی خویش می داند.

گام سوم در شناخت معروف و منکر به روابط مردم و حکومت ها اختصاص دارد، اسلامی شدن روابط دولت و ملت بالاترین گام به سوی رضای خداوند متعال محسوب می شود و در سایه پیروی از رهبری الاهی و تسلیم دولت و ملت در برابر قوانین قرآن و عترت امکان پذیر است.

در حدود سالهای 1372 با آغاز فعالیت های ستاد امر به معروف و نهی از منکر طرح پژوهشی افقه و زندگی توسط جناب حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد حسین فلاح زاده ، پی ریزی شد. هدف طرح، تألیف و تدوین مجموعه کتاب هایی در زمینه آداب و احکام اسلامی برای اصناف و مشاغل گوناگون اقتصادی و بازاریان

ص: 14

کشور بود. با هماهنگی این دو نهاد فرهنگی تألیف حدود بیست جلد از این مجموعه در سالهای آغاز کمک خوبی به بازاریان متدین در زمینه شناخت احکام شرعی و حلال وحرام مشاغل بشمار می رفت. اما مثل بسیاری دیگر از

طرحها این کار هم به دلایل مختلف ناتمام ماند و در زمینه احکام فقهی بسیاری اصناف اثری فراهم نیامد.

ضرورت اسلامی شدن بازار، علاقۀ بسیاری از کاسبان و بازاریان محترم در بخش های تولید و توزیع و خدمات و پیگیری دبیر محترم ستاد امر به معروف و نهی از منکر حجت الاسلام و المسلمین زرگر دام عزّه العالی سبب احیای مجدد این طرح پژوهشی کاربردی در سال 1393 ش شد و تالیف و تدوین کتبی دیگر در زمینه فقه اصناف در دستور کار پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر قرار گرفت.

در سالهای آغازین، این پژوهش ها با هدایت و حمایت ستاد و نظارت علمی و فقهی برادران گرامی حجج اسلام محمدحسین فلاح زاده و محمود مهدی پور شکل گرفت و بیست و چند دفتر از آن فراهم آمد. اینک بار دیگر پس از حدود چهارده سال، این کار ناتمام و بر زمین مانده به توفیق الهی و نظارت جناب حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید محمد تقی علوی و همکاری گروهی از فضلای حوزه

ص: 15

علمیه قم در پژوهشکده امر به معروف پیگیری می شود.

همیشه اصناف محترم و صاحبان مشاغل در انجام وظیفه خود نیاز به احکام و قوانین الاهی دارند و لازم است معروف و منکرات صنفی را بشناسند. تحولات صنفی و دگرگونی ها در حوزه کسب و کار سبب می شود که احکام براساس نیازهای روز مورد بازنگری فقهی و علمی قرار گیرد وتفقه و اجتهاد جدید ضرورت یابد. از این رو باردیگربا استفاده از فتاوی مراجع بزرگوار تقلید و قوانین مصوب شورای نگهبان موضوعات کارنشده در برنامه پژوهشی قرار گرفت و آثاری جدید تحقیق و تولید شد. عناوین پژوهش های دوره جدید از سال 1393 تا 1396 ش، بدین شرح است:

احکام طلافروشان

احکام کشاورزی

احکام تلفن همراه

احکام دامداری

احکام بازی های رایانه ای

احکام تعمیرکاران خودرو

احکام رانندگان

احکام بیمه و تأمین اجتماعی

احکام فرش و تابلو فرش

احکام حمل و نقل

احکام کیف و کفش (سراجان)

احکام دوچرخه و موتورسیکلت

احکام ماهی فروشان

احکام ناتوایان

احکام ناشران

احکام رایانه و اینترنت

ص: 16

احکام پوشاک

احکام محیط زیست

احکام صدا و سیما

احکام بازی و اسباب بازی

احکام صرافی

احکام مداحی و سوگواری

احکام میوه و تره بار

احکام شبکه های اجتماعی

احکام آژانس تلفنی

احکام صندوق های قرض الحسنه

احکام پرندگان و پرنده فروشان

احکام اغذیه فروشان

احکام پارک ها و مراکز تفریحی

احکام عمومی کسب و کار

احکام قهوه خانه ها

احکام برقکاران و لوازم برقی

احکام داروخانه ها

احکام لوازم صوتی و تصویری

احکام لبنیات

احکام سوپرمارکت و خواروبارفروشی

این دفتر از فقه و زندگی که با تلاش برادر گرامی حجة الاسلام محمود صادقی پدید آمده به احکام صدا و سیما اختصاص یافته است و امیدواریم محققان ودست اندرکاران محترم با ارائه تجارب و مسائل شرعی خویش ما را در تکمیل این اثریاری کنند.

با درخواست توفیق از خداوند دانا و توانا و یاری محققان حوزوی و همراهی اصناف کشور، بسیج اصناف و مسؤلان ستادهای امر به معروف، می توان به سوی اسلامی شدن

ص: 17

بازار، آرامش روانی جامعه، کاهش جرم و تخلفات اقتصادی و کسب رضای حضرت حق گام هایی بلندتر برداشت

امیدواریم با شناخت احکام الهی در تمام بخش ها و اجرای آن در زندگی فردی و اجتماعی و در سایه فقه ناب اسلامی و با هدایت حضرت بقیة الله (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، توحید و عدالت در سراسر عالم حاکم گردد. ان شاء الله .

قم پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر

خیابان سمیه کوچه 12 پلاک 300

fmaroof.ir info@fmaroof.ir

ص: 18

جامعه را به سر منزل مقصود رهنما باشند.

این نوشته شامل هفت بخش است که موضوعات و مباحث ذیل را در برمی گیرد: کلیات، بایسته ها و نبایسته های رسانه ملی، کارکردهای مثبت صدا و سیما، تولید و پخش برنامه های رسانه ملی، تخلفات صدا و سیما و امور مربوط به مخاطبان برنامه های رادیو و تلویزیون.

در این نوشته، سوالات شرعی را طبق دیدگاه مراجع تقلید مشهور ذکر کرده ایم. لذا اگر در کتاب، دیدگاه فقهی مرجع تقلیدی ذکر نشده بود؛ بدان دلیل بوده که یا به آن دست نیافتیم یا در این مورد نظری نداشته اند. در صورت دستیابی به دیدگاه آنها، در چاپ های بعدی اضافه می شود.

خواننده محترم می تواند در صورتی که در یک موضوع خاص، مسئله شرعیای را در این کتاب پیدا نکرد، حتماً به رساله مرجع تقلید خود رجوع، یا از ایشان استفتا کند.

تذکر: در این کتاب هر جا از آیت الله شبیری زنجانی مسئله یا استفتائی با قید «احتیاط وجوبی» یا «احتیاط واجب» آمده باشد؛ عمل به این گونه احتیاط، واجب است و مقلد نمی تواند در آن به فتوای مجتهد دیگر رجوع کند. (1)

ص: 20

در پایان از تمام کسانی که نگارنده را در تهیه این اثر یاری کردند، تشکر می کنم و از خداوند متعال توفیق و موفقیت آنها را خواستارم!

محمود صادقی

17 ربیع الاول(1) 1438، ه- . ق، برابر با 27 آذر 1395 ش

شهر مقدس قم

ص: 21

ص: 22

ابتدا هر روز از شش بعد از ظهر تا 10 شب برنامه داشت. در 17 مرداد 1347 نخستین مرکز شهرستانی تلویزیون ملی در ارومیه گشایش یافت و چندی بعد مرکز تلویزیونی بندرعباس به کار افتاد. (1)

آموزنده باشند؛ این بچه کوچولو هم از [همین] حالا [به طور صحیح] تربیت می شود و اگر چنانچه خدای نخواسته یک خلافی در او باشد، آن بچه ها [هم] که کوچک اند، از اولِ تربیت، تربیت فاسد می شود؛ چون بچه ها به نگاه کردن به این عکس ها و فیلم ها علاقه دارند؛ می نشینند پایش و نگاه می کنند. اگر فیلم یک فیلم آموزنده باشد، این بچه ها تربیت می شوند به تربیت صحیح و اگر فیلمی باشد که بر خلاف [شریعت و] انحراف کننده باشد؛ بچه ها تربیت می شوند به تربیت انحرافی. (1)

مقام معظم رهبری:

صدا و سیما دستگاهی است که به قدری حساس است که اندک اشتباهی در آن و یا عدم صداقتی در آن و یا کم کاری در آن موجب ضررهای زیادی خواهد شد. این دستگاهی نیست که بگوییم اگر خوب کار کرد، ما فایده برده و اگر هم بد کار کرد، مثل این است که نداشته ایم. اگر صدا و سیما بد کار کند، به همان اندازه که مؤثر است، ضررهای وسیع و عمیقی خواهد داشت که این هم حساسیت این دستگاه را نشان می دهد که با اندک انحرافی، با اندک بی صداقتی

ص: 26

ممکن است خطرات و زیان های بزرگی ایجاد کند. (1)

مقام معظم رهبری:

به نظر من همه تلاش ها و کارهایی که در کشور صورت می گیرد، یک طرف؛ کار رسانه ملی طرف دیگر. اگر خیلی کار انجام بگیرد؛ اما رسانه ملی فعال نباشد، تأثیرش بسیار کمتر از چیزی خواهد بود که باید باشد. بنابراین، نقش رسانه، بسیار مهم است. (2)

آیت الله جوادی آملی:

اگر در زمانی، معجزه پیامبران(علیهم السّلام) عصا و کتاب بود؛ امروز - معاذ الله - اگر پیامبری می خواست بیاید، با دوربین می آمد. (3)

ص: 27

ص: 28

کنند. اگر روزی برسد که این اصول و آرمان ها مورد غفلت واقع شود، یقیناً از مسیر حق خارج می شوند. مقام معظم رهبری فرمودند:

اولین [آفت رسانه ملی] فراموش کردن هدف هاست. اگر دستگاه اداره کننده رسانه های جمعی ما فراموش کنند که هدف از تأسیس این دستگاه چیست، از تبلیغ اسلام، و یا تحکیم انقلاب و یا رشد و آگاهی سیاسی دادن به مردم، اگر فراموش کنند که هدف، این هاست؛ مطمئناً دستگاه رادیوتلویزیون منحرف خواهد شد.(1) فراموش کردن هدف های اصلی و اساسی صدا و سیما که ممکن است ناشی از اشتباه باشد، این همان خطرات و ضررهایی را به وجود خواهد آورد که اگر تعمد و غرضی در کار بود این لطمات به وجود می آمد. لذا در دستگاه عظیم صداوسیمای جمهوری اسلامی، به طور دائم باید این هدف ها مورد تکرار قرار گیرد تا فراموش نشود. (2)

خدای متعال" در همه امور و نیز برخورداری از "انگیزه الاهی" است. امام خمینی به کارکنان صدا و سیما فرمودند:

شمایی که در یک همچو مرکز مهمی واقع شده اید، همیشه توجه داشته باشید که کارهایتان در محضر خداست ... و فردا ما جواب باید بدهیم. (1)

لحن کلام گویندگانی که صدایشان شنیده می شود؛ باید این خصوصیات را داشته باشد.(1)

رسانه ملی باید درصدد ترویج واقعی معارف اسلامی، به صورت عمیق باشد، نه این که به صورت سطحی به بیان موضوعات دینی بپردازد؛ مثلاً باید در ترویج فرهنگ "نماز" برنامه های قوی و جذابی را تهیه و پخش کند؛ نه این که تنها در فیلم ها و سریال ها، آن هم در شرایطی خاص و مناسبت های ویژه، نمازخواندن توسط یک هنرپیشه نشان داده شود؛ بلکه باید با برنامه ریزی دقیق و مشورت با صاحب نظران، حقیقت نماز نمایش داده شود تا تأثیر واقعی نماز بر مخاطبان ایجاد شود. (2)

در قانون سیاست های کلی صدا و سیما، برای تبلیغ و ترویج اسلام و مبانی آن قوانینی وضع شده است که به برخی از آنها اشاره می شود:

حاکمیت اسلام بر کلیه برنامه ها و پرهیز از پخش برنامه هایی که مخالف معیارهای اسلامی باشد.(3)

ص: 32

بالا بردن سطح بینش اسلامی مردم و آشنا ساختن اقشار مختلف جامعه با اصول، مبانی و احکام اسلام، به شیوه ای رسا و بدون ابهام.(1)

تبلیغ و اشاعه فرهنگ اصیل اسلامی، با بهره گیری از دیدگاه های دانشمندان حوزه های علمیه و اسلام شناسان وارسته. (2)

کوشش در جهت گسترش فرهنگ غنی اسلام و انقلاب اسلامی در منطقه و جهان از طریق تولید برنامه های مفید و عرضه آن در سطح جهانی. (3)

آن ها. باید توجه داشت ایمانی که مردم پیدا می کنند، سست، عوامانه، سطحی و قشری نباشد؛ به شدت از این پرهیز شود. بیان دینی باید در همه سطوح، صحیح باشد. درست است که ما تبیین دینی را در سطح نخبگان، در سطح متوسط، در سطح پایین و در سطح کودکان داریم؛ اما همان چیزی که در سطح کودکان است، مطلقاً باید صحیح باشد. بنابراین، آنچه در زمینه دین به کودک یا به انسانِ عامی تفهیم می کنیم؛ مطلقاً نباید غلط باشد تا بعد در ارتقای معرفت دینی ببیند آن حرف، نادرست بوده است؛ نه، باید درست گفت؛ منتها ساده. (1)

رسانه ملی علاوه بر ترویج معارف الاهی و دیندار کردن مخاطبان، باید موانع و آسیب های ایمان را از بین ببرد. امام خمینی دراین باره فرمودند:

اگر شما [کارکنان صدا و سیما] بخواهید کار را خوب انجام بدهید، باید رادیوتلویزیون را از چیزهایی که در قلب و مغز انسان ضعف می آورد، انسان را از انسانیت خودش بیرون می کند، استقلال فکری را از دست می دهد، [پاک و تصفیه] کنید. مقالاتی هم که آنجا باید گفته بشود، ناطق هایی هم که آنجا می آیند و

ص: 34

نطق می کنند، [باید] اشخاصی باشند که نخواهند به اسم این که ما مترقی هستیم، یک مملکتی را به تباهی بکشند؛ نخواهند به اسم این که تمدن بزرگ است، ما را به عقب برگردانند. (1)

رسانه، بی تردید، مهم ترین رسانه ی فرهنگ ساز و وظیفه اصلی و اولیه آن، "حفظ ارزش های دینی و اسلامی و مصالح نظام اسلامی" است. درواقع، رسانه ملی در چنین نظامی، باید در فرایند خبررسانی و اطلاع رسانی، همواره حافظ مصالح اساسی نظام اسلامی باشد. گاهی ممکن است پخش یک خبر یا انتشار یک مصاحبه، فیلم، سریال و گزارش؛ با بسیاری از اصول و مبانی دینی و یا مصالح نظام اسلامی در تعارض باشد و موجب تفرقه، ایجاد تنش و اختلاف در بین افراد جامعه شود؛ بدیهی است در این صورت، رسانه ملی مجاز به انتشار آن نخواهد بود.(1)

مقام معظم رهبری درباره حفظ مصالح کشور و برخورد جدّی با افرادی که مصلحت نظام را در نظر نمی گیرند؛ فرمودند:

اگر کسی رعایت مصلحت نظام و مفاهیم مطلوب برای نظام را نمی کند و برخلاف اسلام و مفاهیم انقلاب چیزی را می گنجاند، باید با او برخورد شود. (2)

ص: 37

رسانه ملی در جهت مبارزه با تهاجم فرهنگی به رعایت مقرراتی مدوّن ملزم است که به برخی از آنها اشاره می شود:

سعی در جهت ارائه بینش سیاسی مکتبی به مردم، شناساندن اوضاع سیاسی بین المللی و موقعیت استکبار جهانی و ملل مستضعف.(1)

تأکید بر هویت اسلامی انقلاب و خصیصه ضد استکباری آن و افشای تلاش های دشمن در تغییر این هویت. (2)

آگاه ساختن مردم نسبت به نقشه های شیطانی استعمارگران جهانی و عوامل داخلی آنان در جهت تضعیف یا به انحراف کشاندن انقلاب. (3)

صدا و سیما باید ماهیت و موضع خصمانه دولت ها و سیاست های سلطه گرانه و بلوک بندی های اقتصادی و نظامی را که سازنده این سیاست ها هستند؛ به شیوه ای منطقی و سازش پذیر افشا نماید. (4)

صدا و سیما باید در قبال دولت هایی که به ظاهر اظهار

ص: 40

دوستی کرده و در باطن به دشمنان انقلاب کمک می کنند؛ برخورد اخطاردهنده و هشدارآمیز [داشته باشد] تا به تدریج در موضع انفعالی قرارگرفته و از گسترش جبهه دشمن جلوگیری به عمل آید. (1)

تشکیل جلسات مناظره و احتجاج و برخورد سازنده با صاحبان مکاتب و اندیشه های غیر اسلامی و انحرافی. (2)

در مقابله بافرهنگ های بیگانه حالت تهاجم داشته باشیم. نمی گویم تمام کسانی که در صدا و سیما کار می کنند، باید آدم های صد در صد انقلابی باشند، ممکن است چنین چیزی ممکن نباشد و یا لااقل در حال حاضر چنین چیزی ممکن نباشد؛ اما می گویم ما از عناصری که با انقلاب جان و ذهنیت شان آمیخته نشده و در دستگاه هایمان استفاده می کنیم (وقتی از آن ها برای این دستگاه ها کاری ساخته باشد)؛ اما نباید اجازه بدهیم که آن گونه ذهنیت ها و آن گونه افکار بر دستگاه ما غالب شوند و آن را تحت تأثیر بگیرند.(1)

مستند و خبری را پخش کردند که موجب مشکلاتی در جامعه شد، باید با شجاعت و روحیه انقلابی، از مردم عذرخواهی کنند و مسئولیت عملکرد خود را بپذیرد و درصدد جبران آسیب های واردشده برآیند.

آنها بیش ترین بهره شایسته گرفته شود.(1)

در بیانی دیگر:

جمع مشورتیِ قوی در زمینه راهبردهای کلان، مورد نیاز [مسئولان صدا و سیما] است. ایشان باید به مدیریت خود، یک جمع مشورتی برای راهبردهای کلان داشته باشند؛ افراد هوشمندی بنشینند و قوی کار کنند. مجموع سازمان به این جمع ها نیاز دارد تا بتواند به طور دائم پشتیبانی کند؛ این همیشه مورد تأکید من بوده است و از سابق هم این را به مدیران قبلی می گفتم. (2)

کبیر انقلاب فرمودند:

«رادیوتلویزیون باید از عناصر منحرف پاک سازی شود».(1)

مقام معظم رهبری نیز فرمودند:

نباید بگذاریم عناصر مؤمن و انقلابی منزوی شوند و نباید جوّی به وجود بیاید که عناصر انقلابی جرأت نکنند حرف خودشان را بزنند و نظرشان را اعمال کنند و به عکس، عناصر بی تفاوت نسبت به انقلاب و یا احیاناً خدای ناکرده مخالف با انقلاب میدان پیدا کنند تا حرف ها و کارها و روش ها و سلیقه های خودشان و اغراضشان را در لابه لای برنامه ها عبور دهند. مسئولین و کارکنان کلیدی و اساسی صدا و سیما باید شدیداً مراقبت کنند که تسلیم جوّ بی تفاوت نسبت به انقلاب نشوند که این هم آفت بسیار مهمی است. (2)

فرمودند:

من می دانم یکی از کارهای اجرایی شما نظارت کیفی بر برنامه هاست؛ منتها نظارت کیفی را فقط به ملاحظات فقهی و شرعی محدود نکنید؛ مثلاً مراقبت کنیم دو هنرپیشه پسر و دختر در خلال بازی دست شان به هم نخورد؛ یا وقتی روی صندلی می نشینند، فاصله ای بین شان باشد؛ این ها حتماً لازم است و به شکل هوشمندانه تر و دقیق تری هم لازم است؛ اما فقط این ها نیست؛ باید بر محتوا هم نظارت کیفی باشد. فیلمی که به تهیه کننده داده اید تا برای شما بسازد و بیاورد، نظارت کنید چه قدر از محتوا برخوردار است. ازجمله کارهای بسیار خوب این است که بخصوص در حین تولید، نظارت و سرکشی کنید تا پولِ زیاد و بیهوده ای مصرف نشود و بعد مجبور باشید اشکالاتش را برطرف کنید. به هرحال، باید در نظارت کیفی به شدت سعی شود پیام های منفی در کارها نباشد.(1)

علاوه براین که رسانه ملی باید بر کیفیت و محتوای برنامه هایش نظارت داشته باشد؛ باید توسط نیروهای حراست این سازمان بر کارکنان و مسئولان نظارت داشته

ص: 47

باشد تا اینان وظایف خود را بهتر انجام دهند.

به گفته معاون امور استان های سازمان صدا و سیما:

حراست دارای دو کارکرد اساسی است: نخست این که از نفوذ آفت ها به داخل سیستم جلوگیری کند و دیگر این که با تشخیص و شناخت آفت های درونی، زمینه علاج به موقع و سلامت سازمانی را فراهم سازد. در بخش نخست، با همراهی مدیران و با ارائه مشورت های مؤثر و اطلاع رسانی به موقع، نظارت و انجام اقدامات مؤثر برای حفاظت همه جانبه فعالیت های لازم را انجام دهد؛ اما در بخش دوم، حفظ و ارتقای توان حفاظتی و امنیتی سازمان، اهمیت به سزایی دارد. علاوه بر همه کارکردهای ذاتی حراست، این بخش می تواند به عنوان بازوی مشورتی برای مدیریت سازمان ایفای نقش کند؛ زیرا اِشرافی که حراست به مجموعه دارد، اطلاعات مؤثری را برای مدیریت بهتر و جامع تر فراهم می کند. از اصول اساسی که حراست موظف به رعایت آن است، توجه به اخلاق اسلامی در همه مراحل و عدم جست وجو در احوال پنهان شخصی و خانوادگی است. (1)

از مهم ترین وظایف حراست صدا و سیما، تذکر دادن

ص: 48

مناسب و مهربانانه به افرادی است که شئون اسلامی را رعایت نمی کنند و ممکن است ناخواسته با ظاهری نامناسب در این نهاد حساس وارد شوند که باید رعایت این مهم بالطافت و ملایمت به آنها تفهیم شود.

گاهی ممکن است مخاطبان، اشکالات و معضلاتی را در برنامه های صدا و سیما مشاهده کرده و آنها را از راه های قانونی به مسئولان رسانه ملی منتقل کنند. آنها نباید از این انتقادات سازنده و دلسوزانه دلخور شده، با مخاطبان بدرفتاری کنند، بلکه باید از آنان تشکر کرده و درصدد برطرف کردن مشکل باشند. و این گفته امام صادق(علیه السّلام) را مورد نظر قرار دهند:

اَحَبُّ اخْوانی إلیَّ مَنْ اَهدی اِلیَّ عُیُوبی؛(1) دوست داشتنی ترین برادرانم کسی است که عیب های مرا به من هدیه کند.

از منظر آن حضرت، تذکر دوستانه عیب ها، در حکم دادن هدیه است.

در قانون رسانه ملی آمده است:پذیرش انتقادات و نظرات سازنده مردم و ایجاد رابطه متقابل با جامعه و منظور داشتن این وسیله به صورت جزیی از کل نظام

ص: 49

اجتماعی، جهت غنی کردن برنامه ها و نفی تأثیر یک جانبه [یکی از وظایف رسانه ملی است]. (1)

شنوندگان! متأسفانه به قدر این یک ساعت، برنامه مناسب شما پیدا نکرده ایم؛ این یک ساعت تعطیل. این، خیلی بهتر و پُرجاذبه تر و منصفانه تر است.(1)

برای این که برنامه های رسانه ملی از محتوای خوب و اثرگذاری برخوردار باشد، باید دست اندرکاران با صاحب نظران و متخصّصان مشورت کنند. مقام معظم رهبری دراین باره فرمودند:

ما باید برای پرمغز و پرمحتوا کردن فرستنده های تبلیغاتی خودمان (چه برای مردم خود و چه برای مردم دنیا) از متفکرین، صاحبان اندیشه و صاحبان ذوق و کسانی که حرف تازه ای برای مردم دارند؛ نویسندگان خوب، هنرمندان زبردست و چیره دست استفاده کنیم؛ تا بتوانیم برنامه ها را پرمحتوا کنیم. (2)

صدا و سیما این است که بینندگان خود را افزایش دهد، که خوشبختانه موفق هم شده است؛ این سیاستِ درست و صحیحی است؛ همه رسانه های دنیا هم هدفشان این است و شما هم می توانید با این کار حتّی قصد قربت کنید؛ منتها فقط این کار نباید هدف باشد، بلکه باید ببینید تأثیر این برنامه در مخاطب چیست. گاهی اوقات افزایش مخاطب به قیمتی است که نمی ارزد. آنها جذب می شوند؛ اما به چه جذب شده اند؟ به چیزی که یا منفی است و یا خنثی. اگر بناست فیلم یا برنامه ای پخش شود و تأثیر سوئی بگذارد، چه فرقی می کند که من پخش کنم یا رقیب من؛ در هر دو صورت بد است؛ پس چرا من پخش کنم؟.(1)

و به شکل یک روند دربیاید؛ مقطعی و موردی فایده ای ندارد. همه برنامه های ما باید یکدیگر را کمک کنند تا این فکر و این اندیشه در جامعه مطرح شود. ممکن است گاهی ما پیام های متناقض بدهیم؛ مثلاً ازیک طرف درباره عدالت اجتماعی برنامه خیلی خوبی تولید می کنید؛ اما از آنطرف در خلال یک برنامه دیگر، عملاً عدالت اجتماعی را نقض می کنید! این درست نیست؛ باید آهنگ کلی برنامه ها یکی باشد و در بین آنها تناقض دیده نشود. در مقوله عدالت اجتماعی فیلم ها و سریال هایی ساخته می شود که غالباً خانه های مورداستفاده شخصیت های این فیلم ها اعیانی و اشرافی است! واقعاً وضع زندگی مردم ما این طوری است؟ آیا یک زوج جوان یا یک زن و شوهر در چنین خانه هایی زندگی می کنند؟! این کار چه لزومی دارد؟ سالها قبل، بعضی از سریال هایی که از سیما پخش می شد، هرچند کیفیت آنها مثل سریال های الآن نبود؛ لیکن فضای زندگی در آنها، متواضعانه و در یک خانه معمولی بود؛ آن طوری خوب است. زندگی را لزوماً نباید اعیانی و اشرافی و متجملانه معرفی کرد. فضای تبلیغی صدا و سیما این طوری باشد. تبلیغات رسانه ای و گاهی تبلیغ های خیلی پُر رنگ که مردم را به طرف مصرف گرایی سوق می دهد، با برنامه ای که

ص: 53

فرضاً شما ساخته اید تا مصرف گرایی را تقبیح کنید، عملاً در تناقض است؛ باهم هماهنگ نیست. (1)

من خواهش می کنم مدیران صدا و سیما همان کاری را که الآن در صدا و سیما دارند، مهم ترین کار بدانند و به کار دیگری نپردازند؛ این مهم ترین کار شماست. پرداختن به کار دیگر، شما را از هر دو کار بازمی دارد.(1)

ص: 58

از این نهاد مهم نیست؛ بلکه فقط به عنوان یک مخاطب دلسوز درصدد بیان واقعیت ها و مشکلات می باشد تا مسئولان مربوط با توجه به این نکات بهتر بتوانند در ادای وظایف خود در قبال جامعه موفق باشند.

ص: 60

آبروی افرادی از بین رفته باشد. و بی شک تکذیبیه بعدی نمی تواند آب رفته را به جوی برگرداند و تیر رفته را به کمان.

امام باقر(علیه السّلام) فرمودند:

إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ جَعَلَ لِلشَّرِّ أَقْفَالاً، وَ جَعَلَ مَفَاتِیحَ تِلْکَ الْأَقْفَالِ الشَّرَابَ، وَ الْکَذِبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرَاب؛ همانا خدای متعال بر شر، قفل هایی را قرار داده است و کلید آن بدی ها را شرابخواری قرار داده است و دروغ گفتن از شرابخوری هم بدتر است. (1)

در حدیث دیگری امام حسن عسکری(علیه السّلام) ریشه همه بدی ها را دروغ گفتن معرفی کرده و فرمودند:

جُعِلَتِ الْخَبَائِثُ کُلُّهَا فِی بَیْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهَا الْکَذِبَ؛ تمام پلیدی ها در اتاقی قرار داده شده، و کلید آن دروغ است. (2)

رسانه ها باید بنای خود را بر صداقت گذاشته و با راستگویی، جامعه را به سمت صداقت و حقیقت گویی راهنمایی کرده و از طرح هرگونه مطلبی که دروغ است خودداری کنند؛ امام خمینی دراین باره فرمودند:

آنچه در خبر گزاری ها مهم است کیفیت آن است؛

ص: 62

زیرا هرکدام که به راستی و راست گویی نزدیک تر باشد، شوق انسان را به گوش دادن بیش تر می کند.(1)

در قانون صدا و سیما آمده است:

صدا و سیما با حضور دائمی خود در جامعه باید همواره منعکس کننده صدیق وقایع و رویدادهای مهم اجتماعی باشد و واقعیت ها را به اطلاع مردم برساند. (2)

دست نیامده است، کاری انجام نشود. متأسفانه گاهی اوقات مشاهده می کنیم که در برخی از برنامه های تلویزیونی به بهانه نقد و تحلیل فلان رویداد به راحتی به افراد تهمت می زنند؛ با آبروی آنان بازی کرده؛ چهره آنها را تخریب می کنند و یا به محض دریافت مطلبی در مورد یک نفر، آن را پخش کرده و بعد از چند روز با عذرخواهی، خود را تبرئه می کنند؛ درحالی که با پخش این مطلب نادرست آبروی اشخاص را از بین برده اند.

امام صادق(علیه السّلام) فرمودند:

الْبُهْتَانُ عَلَی الْبَرِیِ أَثْقَلُ مِنَ الْجِبَالِ الرَّاسِیَات؛ تهمت زدن به شخص بی گناه از کوه های استوار سنگین تر است. (1)

و در روایت دیگری از رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) عاقبت تهمت زدن جهنمی شدن عنوان شده است:

مَنْ بَهَتَ مُؤْمِناً أَوْ مُؤْمِنَةً أَوْ قَالَ فِیهِ مَا لَیْسَ فِیهِ أَقَامَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی تَلٍ مِنْ نَارٍ حَتَّی یَخْرُجَ مِمَّا قَالَهُ فِیه؛ هر کس به مرد یا زن مؤمن بهتان زند یا درباره او چیزی بگوید که از آن مُبراست؛ خداوند متعال در روز رستاخیز او را بر تلّی از آتش نگه دارد تا از عهده حرف

ص: 64

خود درباره آن مومن برآید!. (1)

پخش می شود، پرده دری می گردد و شرکت کنندگان در مناظره، عیوب همدیگر را بیان می کنند و موجب قُبح زدایی از گناهان می شود. امام صادق(علیه السّلام) فرمودند:

مَنْ قَالَ فِی مُؤْمِنٍ مَا رَأَتْ عَیْنَاهُ وَ سَمِعَتْ أُذُنَاهُ مِمَّنْ یَشِینُهُ وَ یَهْدِمُ مُرُوءَتَهُ فَهُوَ مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِیهِمْ «إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشِیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ»؛ هر کس درباره مومنی چیزی را که با چشم آن را دیده و با گوشش آن را شنیده است، نقل کند و آن چیز او را عیب دار و جوانمردی اش را ویران سازد؛ پس او از کسانی است که خداوند درباره آنها فرمود: همانا کسانی که امور زشت و ناپسند را در بین مومنان منتشر می کنند؛ برای آنها عذاب دردناکی خواهد بود! (1)

البته در بعضی موارد افشای برخی اسرار و ویژگی های شخصی افراد اشکال ندارد و حتی لازم است؛ مثلاً در انتخابات مجلس یا ریاست جمهوری، باید دیدگاه ها و طرز فکر کاندیداها و نمایندگان به مردم معرفی شود تا با دقت بیشتری افراد را انتخاب کنند و یا جرم افراد متخلف را در صورت صلاحدید قاضی، می توان در جامعه منتشر

ص: 66

کرد؛(1) اما این رویکرد امری است استثنایی و در محدوده و چهارچوبی که برای پذیرش مسئولیت مورد نظر ضروری می نماید و درواقع، مصلحت اهم، اقتضا می کند؛ نه هر عیب و اسراری را.

کاندیدا برداشت تا مردم به او رأی ندهند؟

جواب: در صورتی که در مقام مشورت برای رأی دادن به آنها باشد، اشکالی ندارد؛ ولی باید صفات آنها را بیان کرد نه توهین و مذمت و تحقیر و یا خدای نکرده تهمت به او زده شود. (1)

کنندگان بهتر باشند. (1)

استهزا و تمسخر، امری فراگیر و شایع در ابزارهای ارتباطی فردی و رسانه های جمعی است که از این طریق آگاهانه به تحقیر ارزش های اخلاقی، انسانی، مذهبی و نیز تخریب چهره های مذهبی، اولیای دین، ناکارآمد جلوه دادن احکام و آموزه های دینی، تضعیف مبانی اعتقادی عموم مردم، و مانند آنها پرداخته می شود و یا ناخودآگاه کار آنان این آثار سوء را به دنبال دارد. رسانه های صوتی و تصویری، افزون بر امر به معروف و نهی از منکر، باید به رسانه هایی که به تمسخر و استهزا می پردازند، بی اعتنا باشند؛ از انتشار و نقل محتوای تمسخر آمیز آنها خودداری و در صورت لزوم ارتباط خود را با تولید کنندگان و انتشار دهندگان قطع و آنان را به مراجع ذی صلاح معرفی کنند.(2)

دیگران، تلویحاً و یا تصریحاً در آگهی های تبلیغاتی خودداری شود. (1)

سؤال: در برخی از فیلم ها، سریال ها و پیام های بازرگانی؛ غالباً افراد با سواد و فهمیده، پایتخت نشین هستند و انسان های بدبخت، بی سواد و کم فهم از استان های دیگر کشور هستند که خود نوعی توهین و تحقیر اقوام کشور محسوب می شود؛ آیا این کار جایز است؟

جواب: اگر موجب اذیت شدن یا هتک حرمت آن اقوام شود، جایز نیست. (2)

سؤال: لطیفه هایی که درباره اهالی برخی مناطق ایران گفته می شود، در چه محدوده ای مجاز، و در چه صورت حرام می باشد؟

جواب: در مواردی که باعث هتک اهالی آن منطقه شود، جایز نیست. (3)

ص: 70

نشان دادن توفیقات و پیشرفت های کشور حتماً نباید از زبان مسؤولان و دست اندکاران باشد. وقتی آسفالت خیابانی خراب می شود و می خواهید آن را در خبر منعکس کنید، مثلاً می روید با تاکسی دار مصاحبه می کنید و او می گوید: چرخ ماشینم در این چاله افتاد؛ یکی دیگر می گوید: زمستان در این جا آب جمع شده بود و ترشح کرد به لباس مردم. خلاصه با ده نفر مصاحبه می کنید تا مشخص شود این چاله چقدر چیز بدی است. پس در مورد پیشرفت ها و توفیقات هم همین میکروفون را بگیرید جلو کسانی که از این پیشرفت ها بهره مند و برخوردار می شوند. هدف ما باید تقویت مدیریت اجرایی کشور باشد. ضعف ها و نقص ها هم باید گفته شود تا مردم تصور نکنند این جا بوقی است که بنا دارد فقط از حکومت تعریف کند؛ منتها گفتنِ علاج جویانه و دلسوزانه، نه ستیزه جویانه. (1)

ضوابط اسلامی [است]. (1)

سؤال: برخی از رسانه ها و مطبوعات، گاهی بدون تحقیقات کافی و لازم، مطالبی را درباره اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر می کنند که موجب تخریب شخصیت آنان و از بین رفتن آبروی آنها می شود؛ آیا این کار جایز است؟

جواب: حرام است. (2)

سؤال: با توجّه به ویژگی های کار حرفه ای خبر رسانی، که در آن «سرعت»، «دقّت»، و «صحّت»، همزمان باید انجام شود؛ اگر از مجموعه سوژه های خبری، یا در هر سوژه از مجموعه اطّلاعات رسیده - که خبرنگار ناگزیر از گزینش است، و این گزینش، بر اساس ملاک های حرفه ای و تجربی کار صورت می پذیرد - اگر نسبت به سوژه خبری بی توجّهی شود، و یا ارائه اطّلاعات آن، به دلیل اهمیّت در سرعت انتقال خبر، با نقص و ضعف صورت پذیرد؛ آیا خبرنگار مسؤول است؟

جواب: چنانچه این امر براثر سهل انگاری بوده باشد، و

ص: 73

سبب تضییع حقّی گردد، خبرنگار مسوول است؛ ولی اگر از قبیل اشتباهاتی است که به هر حال برای غیر معصومی پیش می آید، خبرنگار مسوولیّتی ندارد؛ امّا چنانچه سبب ضرر و زیان شود، باید از عهده ضرر و زیان برآید؛ زیرا در ضررهای جانی و مالی، عمد و خطا هر دو مسوولیّت آفرین است؛ با این تفاوت که عمد مجازات هم دارد؛ ولی خطا مجازات ندارد. (1)

سؤال: آیا خبرنگار در صورتی که پیشنهادی ارائه نکند، می تواند انتقاد کند؟

جواب: انتقاد اگر با پیشنهاد توام باشد، به یقین بهتر است؛ ولی اگر انتقاد کننده نتواند پیشنهادی مطرح کند، باز هم از باب امر به معروف و نهی از منکر باید وظیفه خود را انجام دهد. (2)

سؤال: اگر براثر جو سازی، فردی را دستگیر و بازداشت کنند و روزنامه نگاران [و خبرنگاران] پیش از ثبوت جرم، دست به نشر اتهامات واهی بزنند و از این طریق وی را مفتضح کنند و یا براثر درج مقالات توهین آمیز علیه اشخاص موجب تحریک مردم شوند، و از این راه خسارات

ص: 74

جانی یا مالی متوجه آن شخص شود؛ آیا ضمان خسارات مادی و معنوی به عهده آنهاست؟

جواب: این کار جایز نیست و اگر عرفاً براثر عمل او خسارتی واردشده است، باید جبران شود و اگر آبرویی رفته نیز اعاده شود. (1)

و باطل مخلوط شود که شناختن آن، حتی برای افراد خبره مشکل می شود. آنان با تملق، انسان های سست اراده را شجاع و مردان قوی دل را زبون قلمداد می کنند و افراد بی کفایت را کار آمد و خادمان حقیقی را بی تدبیر و ناکار آمد معرفی می کنند. در این صورت، به باطل، لباس حق می پوشانند و حقیقت خواهان را ترور شخصیت می کنند. رسانه ها به ویژه در ایام انتخابات باید از این خطر برحذر باشند. (1)

ص: 76

فرهنکی بر رشد فرهنگی جامعه قابل انکار نیست؛ به عنوان نمونه می توان به انیمیشن های سیا ساکتی که برای قوانین راهنمایی و رانندگی ساخته شده است، اشاره کرد که فرهنگ احترام گذاشتن به قوانین رانندگی را در جامعه گسترش داد. اهالی رسانه می توانند با ساخت تبلیغات، انیمیشن ها و فیلم های زیبا و جذاب موضوعات فرهنگی و اخلاقی را در جامعه رواج بدهند.

مسئله ای عادی، جدی و متأسفانه امری بایسته و ضروری تلقی شود و در مخاطب به ویژه جوانان و حتی سنین پایین تر، این امر به عنوان نوعی دغدغه مقبول و منطقی درآید و افراد همواره در فکر استفاده از راه های میان بر برای رسیدن سریع تر به ثروت و زندگی پر تجمل باشند. این نوع فرهنگ سازی غلط و نگران کننده است. (1)

دینی در جامعه و حتی خود رسانه در برنامه های معارفی، قناعت در مصرف، انفاق و ساده زیستی را برای مردم تبلیغ می کنند؛ از دیگر سو، با پخش برخی برنامه ها، مردم به حرص، دنیا طلبی و مصرف گرایی دعوت می شوند. در چنین شرایطی، حتی اگر برخی به ساده زیستی، قناعت و انفاق تمایل بیش تری داشته باشند، با فشار روحی و اجتماعی روبه رو خواهند بود. حجم گسترده تبلیغات بازرگانی درباره کالاهای گوناگون، به ویژه کالاهای غیرضروری و گاه کالاها و خدمات پرهزینه و لوکس و وانمود کردن آنها به عنوان کالاهای مهم، ضروری، زیبا و مفید برای زندگی و ایجاد تمایل در مخاطبان برای تهیه آن، از مصداق های ترویج مستقیم مصرف گرایی و تجمل پرستی است. افزون بر آگهی های بازرگانی مستقیم، نمایش ویلاها و آپارتمان های بسیار شیک، همراه با دکورها و مبلمان ها و لوازم خیره کننده در فیلمها و سریال ها، از امور منفی و مخربی است که تا مدتها پس از پیروزی انقلاب، در برنامه های تلویزیونی به نقش های منفی اختصاص داشت، ولی به تدریج، این مسئله نقشه ای خاکستری و سفید را نیز در برگرفت و گسترش یافت. (1)

ص: 80

تبلیغات تجاری به اندازه ای بر روی فاصله طبقاتی جامعه تأثیر دارد که وزیر دارایی بریتانیا (1)، تبلیغات چی ها را به تأکید بر فاصله های طبقاتی متهم کرد. این فاصله ها با تبلیغ اسباب بازی ها و دستگاه هایی که خانواده های فقیر از عهده خریدشان بر نمی آیند، بسیار محسوس تر می شود. (2)

مقام معظم رهبری دراین باره فرمودند:

اشرافی گری دو عیب دارد اول: اشرافی گری، اسراف است؛ اشرافی گری حلال را می گوییم؛ یعنی آن چیزی که پولش از راه حلال و به حق به دست آمده؛ اما عیب دوم: بدتر است و آن این است که فرهن گسازی می کند؛ یعنی چیزی برای مسابقه دادن همه درست می کند. البته در این زمینه مسئولان درجه یک خیلی نقش دارند؛ تلویزیون خیلی نقش دارد؛ منش من و شما خیلی نقش دارد.(3)

ایشان همچنین به مسئولان رسانه ملی فرمودند:

در کنار دامن زدن به دغدغه عدالت اجتماعی، زندگی اشرافی و تجملاتیِ پوچ و بیهوده را هم تخریب کنید؛

ص: 81

این زندگی واقعاً در خور تخریب است. زندگی تجملاتی نباید به هیچ وجه ترویج شود؛ بلکه باید تخریب شود و نقطه منفی به حساب بیاید. چرا بی خود تجمل گرایی رواج پیدا کند؟ اگر یک نفر دلش می خواهد متجمل باشد، ما چرا باید آن را ترویج کنیم؟! به هر حال، در کل زندگی جامعه، باید از زندگی اشرافی و تجملاتی الگوسازی نکنیم. (1)

برنامه ها و تبلیغات بازرگانی که مصرف گرایی را ترویج می دهند، پیامدهای منفی زیادی دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

از یکسو، موج فزایندهای از مصرف گرایی به راه انداخته است که با توان تولیدی کشور سازگاری ندارد و منابع و امکانات موجود، به اندازه ای نیست که به همه نیازها و خواسته های ایجاد شده پاسخ دهد. از این رو، سبب افزایش واردات، گرانی و کمبود برخی کالاها و مواد اولیه می شود و به محروم ماندن برخی قشرهای جامعه کمک می کند. (2)

از دیگر سو، با تغییر مفهوم نیازهای ضروری زندگی و

ص: 82

تصرف در معنای فقر، احساس فقر کاذب و ناداری را گسترش و به همه قشرها، انتقال می دهد. این رویه، بر دامنه فقر نسبی در کشور می افزاید؛ به این معنا که خانواده هایی که تا چند سال پیش، به نداشتن برخی کالاها و لوازم، احساس محرومیت نمی کردند و زندگی خوشی داشتند؛ امروزه با وجود استفاده از این کالاها و بالاتر رفتن سطح رفاه و بهره مندی شان، احساس فقر و ناداری می کنند و از زندگی لذت نمی برند. (1)

تبلیغات رسانه و در پی آن مصرف گرایی، به تنش های روحی و روانی میان اعضای خانواده دامن زده و ثبات و آرامش آنها را از بین برده است. (2)

مخاطب وقتی در مقابل کالاهای رنگارنگ قرار می گیرد، برای به دست آوردن آنها ناچار است تلاش کند. به همین دلیل، بعد از مدتی بخشی از زندگی مردم صرف کسب درآمد بیشتر برای خرید کالاها می شود. (3)

وظایف رسانه ملی می باشد]. (1)

تبلیغات بازرگانی نباید مروج تجمل گرایی باشد. (2)

سؤال: در برخی فیلم ها، سریال ها و تبلیغات بازرگانی داخلی و خارجی، به جای فرهنگ اسلامی ساده زیستی، متأسفانه فرهنگ غلط «تجمل گرایی» ترویج و تبلیغ می شود. اگر این فیلم ها باعث شود که سبک زندگی مردم کشورهای اسلامی تغییر کند؛ جایز است؟

جواب: اشاعه و ترویج تجمل گرایی، اسراف و اموری که بر خلاف موازین شرعی می باشد؛ جایز نیست. (3)

اوقات، رسانه ها با تبلیغات وسیعی که برای برخی چهره های مشهور سینمایی، ورزشی و موسیقی که معمولا افرادی مدگرا هستند، انجام می دهند؛ این افراد را به عنوان الگو برای جامعه معرفی می کنند و از این طریق، مدگرایی در جامعه رواج خواهد یافت. (1)

رسانه ها با تشویق عموم به ولخرجی، سبب افتادن افراد به دام مدگرایی افراطی می شوند؛ چون زمانی که افراد به خرید بیش تر تمایل پیدا کردند، ناخود آگاه به سمت مدهای جدیدی که هر روز به بازار افزوده می شوند؛ گرایش پیدا می کنند. (2)

انحطاط اخلاقی جوانان جامعه را فراهم می سازند. در نتیجه به مرور زمان، عفت و حیا از بین رفته، به جای آن بی حیایی و بی غیرتی در جامعه نهادینه می شود.

پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله وسلّم ) درباره آفات لباس های شفاف و نازک فرمودند: «هلاکت زنان امت من در دو چیز است: طلا و لباس نازک». (1)

امام صادق(علیه السّلام) دراین باره فرمودند:

لَا یَصْلُحُ لِلْمَرْأَةِ الْمُسْلِمَةِ أَنْ تَلْبَسَ مِنَ الْخُمُرِ وَ الدُّرُوعِ مَا لَا یُوَارِی شَیْئاً؛ سزاوار نیست زن مسلمان، لباسی بپوشد که بدن وی را نمی پوشاند. (2)

اسلام به دلیل وجود مفسده های مترتب بر این نوع لباس ها، پوشیدن آن را در برابر نامحرم حرام و به جای آن توصیه کرده است از پوشش هایی استفاده شود که بدن را به صورت کامل بپوشانند. تأکید بر عدم استفاده بانوان از لباس های شفاف و نازک، به معنای این نیست که مردان می توانند هرگونه لباس نازک و شفافی را بپوشند، بلکه بدان

ص: 87

معناست که احتمال آسیب زایی این گونه لباس ها در مورد بانوان بیش تر است. (1)

اگر چه اصولاً بازیگران و مجریان فیلم ها، سریال و برنامه های صدا و سیما از پوشش مناسبی برخوردار هستند؛ با پخش برخی از فیلم های سینمایی داخلی و خارجی که واقعاً –لااقل در برخی موارد- پوشش تحریک کنندهای دارند، خواسته یا ناخواسته در ترویج پوشش های زننده و غیر شرعی سهیم می شوند.

سؤال: آیا پوشیدن لباس های رنگی و مُهیِّج برای زنان اشکال دارد؟

جواب: اگر موجب جلب نظر و توجه مردان شود، جایز نیست. (1)

سؤال: در بسیاری از فیلم های سینمایی، برخی از بازیگران سینما با پوشیدن لباس های نامناسب و زننده و آرایش های غلیظ ظاهر می شوند که ناخواسته فرهنگ برهنگی و بدحجابی را در جامعه رواج می دهند؛ آیا عمل این افراد جایز است؟

جواب: ترویج بی حجابی و بد حجابی جایز نیست و حکومت اسلامی و مسلمانان باید در برابر این عمل ناشایست، نهی از منکر بکنند. (2)

مسئله: یکی از مهم ترین وظایف زنان در برابر تهاجم فرهنگی، حفظ حجاب اسلامی و ترویج آن و پرهیز از لباس

ص: 89

هایی است که پوشیدن آنها تقلید از فرهنگ دشمن محسوب می شود. (1)

در پشت سر رها می کنند و گاهی نیز که از سرشان می اُفتد، نسبت به آن بی اعتنا هستند که این تأثیر نامطلوبی بر حجاب در جامعه خواهد گذاشت. همچنین دیده می شود که در سریال ها تنها افراد مسن و مادربزرگ ها از حجاب کاملی برخوردار هستند. این تصور باعث می شود که زنان جامعه، حجاب را نشان افزایش سن و مانعی برای جوان ماندن خود تلقی کنند. دیگران نیز دختران و زنان جوانی را که به حجاب خود پایبند هستند، به تمسخر، "مادربزرگ" خطاب کنند؛ یا این که استفاده از چادر و حجاب کامل، تنها در مراسم ختم مطرح می شود و این نوع حجاب، یادآور غم و اندوه و افسردگی زنان محجبه است و در مقابل آن، در مراسم شادی و به طور کلی زنانی که از روحیهای شاد برخوردارند، به طور معمول دارای پوشش و حجاب کمتری هستند. (1)

به ندرت اتفاق می اُفتد که در تبلیغات بازرگانی کشورمان از زنان چادری استفاده شود و غالباً زنان را با پوشش داخل منزل یا با مانتو و شلوار و لباس های رنگی و جذاب نشان می دهند.

ص: 91

محجبه؛

پرهیز از مدگرایی و تنوع طلبی افراطی در پوشش زنان، توسط بازیگران؛

عدم اختصاص حجاب و پوشش چادر به مکان هایی مانند قبرستان و مجالس ختم که از نظر روان شناسی زمینه ذهنی بدی را برای مخاطبان ایجاد می کند؛

تلاش برای تقویت حریم های مردانه و زنانه در مجالس و مهمانی ها؛

تحقیر ابتذال در پوشش و تقلید و پیروی از غرب در این زمینه؛

تقویت احساس مسئولیت مردم و غیرت ورزی صحیح مردان در قبال حجاب و پوشش خانواده های خویش؛

معرفی الگوهای مناسب و جدید در امر عفاف و حجاب؛

احیای اصل امر به معروف و نهی از منکر در این زمینه در مجموعه های تلویزیونی؛

مهم جلوه دادن و آموزش امر حجاب در قالب برنامه های جذاب به کودکان. (1)

ص: 93

کنند. مقام معظم رهبری دراین باره فرمودند:

امروز دستگاه های تبلیغاتی دنیا برای گمراه کردن انسان ها دائم الگو جلو چشم نسل های بشر در همه دنیا می آورند. البته الگوها کم جاذبه و ناموفق است؛ اما دست بردار نیستند؛ هنرپیشه می آورند، نویسنده می آورند، آدم های پرهیاهوی خوش ظاهرِ بدون باطن می آورند، هیکلهای پوچ و بی معنا را می آورند و مرتب نمایش می دهند، تا بتوانند به وسیله این الگوها، انسان ها را به سمتی حرکت بدهند و به راهی بکشند. آنها برای این کار، پولها خرج می کنند و فیلم های هالیوودی و چیزهایی از این دست که می بینید و می شنوید و می دانید؛ اغلبش جهت دار است. مستکبران عالم، هنر، سینما، فیلم، شعر، نوشتن، مغز و استدلال و فلسفه را در راه منافع استکباری و چپاول گری خودشان استخدام کرده اند. آنها از همه امکانات استفاده می کنند برای الگو سازی، ملت ها هم دستشان خالی است و الگو و نمونه ای که بتوانند در مقابله با آنچه آنها می آورند، از خودشان نشان بدهند، ندارند. ما دستمان پُر است [و الگوهای مناسبی برای همه قشرهای جامعه داریم]. (1)

ص: 95

ناخواسته افراد را به بی قانونی می کشاند و نوعی تبلیغ مخالفت با قانون حساب می شود؛ آیا این کار اشکال دارد؟

جواب: اگر این برنامه ها به گونه ای باشند که موجب انحراف مخاطبان شود و زمینه انجام گناه را فراهم کنند، باید از نمایش آنها خودداری شود. (1)

شده که ادبیات گفتاری شخصیت های این برنامه ها بافرهنگ اسلامی ایرانی ما متناسب نبوده و افرادی که پای سریال های طولانی می نشینند، بعد از مدتی ناخواسته رفتارها و گفتارهای شخصیت های این برنامه ها را یاد گرفته و در زندگی شخصی و اجتماعی خویش به کار می بندند؛ لذا مسئولان مربوط باید به این نکات ظریف و تأثیرگذار توجه و دقت کامل داشته باشند.

ساعت موسیقی بخوانند. (1)

مقام معظم رهبری به مسئولان صدا و سیما درباره موسیقی های مبتذل فرمودند:

از پخش موسیقی مبتذل و لهوی به ویژه آنچه در این رشته هنری، فاقد هویت ملی و اصالت ایرانی است، پرهیز شود. موسیقی، ابزاری است که می تواند حرام و می تواند حلال باشد. نوع حلال آن بدرستی شناسایی و برابر نظرات روشنگر امام راحل(طاب ثراه) در معرض استفاده قرار گیرد و دراین باره، بیش تر، از هنر اصیل ایرانی که با ساخت روحی و عاطفی مردم ما همخوان و همنوا است؛ کار گرفته شود.(2)

مسئله: خواندن و گوش دادن هر چیزی؛ اعم از شعر، نثر، قرآن، مداحی، اذان و سرود به نحو غنایی (آهنگی که مناسب مجلس لهو و لعب و گناه باشد) حرام است؛ چه شاد باشد، چه غمگین و چه در شخص تأثیر بگذارد، یا نگذارد. (1)

سؤال: آیا موسیقی هایی که از صدا و سیما پخش می شود، جایز است؟

جواب: موسیقی مطرب و مناسب با مجلس گناه، حرام است؛ اگر چه از صدا و سیما پخش شود.(2)

خلاف قانون تبلیغات بازرگانی محسوب می شود. (1)

در برخی از شبکه های استانی به بهانه شادی(2) ، از رقص و آوازهای زننده و محرک استفاده می شود و حتی در صحنه اجرای برنامه، مجریان شروع به رقص های محلی می کنند؛ درحالی که رسانه ملی باید مُبَلِّغ و ترویج دهنده وقار و متانت باشد.

در قانون پیام های بازرگانی آمده است:

موسیقی آگهی نباید از حیث محتوا و اجرا تداعی کننده موسیقی های مبتذل باشد؛ از ریتم های رقص گونه در آن پرهیز شود؛ حتی الامکان از ملودی های کوتاه استفاده شده و ترانه گونه نباشد و با تصاویر استفاده شده همگون و متناسب باشد. (3)

جامعه، مجرد هستند و در برخی از فیلم ها و سریال های داخلی و خارجی، موضوع «تجرد افراد» به نمایش در می آید و حتی برخی از این برنامه ها، عنوانی مانند «مجردها» دارند که ناخود آگاه، مجردن ماندن در جامعه را ترویج و گسترش می دهد؛ درحالی که بر اساس آموزه های اسلام، ازدواج موضوعیت دارد و از تجرد، نهی شده است؛(1) زیرا ازدواج، انسان را از بسیاری گناهان حفظ می کند. پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله وسلّم ) فرمودند: «مَنْ تَزَوَّجَ أَحْرَزَ نِصْفَ دِینِه؛ هر کس ازدواح کند نصف دینش را حفظ کرده است». (2)

در آگهی هایی که در آن خانواده حضور دارند، نباید نقش یکی از اعضا، اعم از زن شوهر و فرزندان دختر یا پسر تحقیر شود. (1)

به گفته معاون اجتماعی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی(1) :

در فرایند تحقیق300 فیلم برتر سه دهه گذشته، هر سال 10 فیلم برتر، ارزیایی و تحلیل محتوا شده است. این بررسی نشان داد که میزان استعمال دخانیات در فیلم های ایرانی در دهه دوم نسبت به دهه اول در نقش مردان، دو برابر و در نقش زنان، چهار برابر بیش تر شده است. این بررسی، همچنین نشان می دهد که میزان استعمال دخانیات در فیلم های دهه سوم مورد بررسی نسبت به دهه اول در نقش مردان، چهار برابر و در زنان، 10 برابر بیش تر شده است. (2)

شهرداری ها و مطبوعات، باید ترتیبی اتخاذ نمایند که در کارها و انتشارات خود، فیلم ها و سریال های تولیدی، تبلیغ دخانیات به طور مستقیم یا غیرمستقیم صورت نگیرد و شخصیتهای مثبت فیلم ها استعمال دخانیات ننمایند. (1)

سؤال: آیا تبلیغ و نمایش استعمال دخانیات از طریق فیلم ها و سریال های داخلی، جایز است؟

جواب: حرام نیست؛ ولی شایسته است تبلیغ نشوند. (2)

ص: 109

ص: 110

واقعیت های اجتماعی، چیز دیگری را نشان می دهد. گاهی اوقات غیرت مردان، به عنوان پدیده ای منفی و نشانه عقب ماندگی، در قالب مسخره کردن افراد غیرتمند و یا انتساب این ویژگی به شخصیت های منفی فیلم ها تصویر می شود. اشاعه این رویکرد در جامعه، عامل مهمی در گسترش بی حجابی است. (1)

با ارائه تصویرهای عاشقانه و روابط آزاد بین دختر و پسر، سؤالات متعددی در ذهن دختر و پسر جوان ایجاد می شود؛ ازجمله آنکه آیا با این تصاویر که حاکی از واقعیت جامعه است! می توان دختری را یافت که قبلاً با پسر دیگری رابطه نداشته باشد؟! همچنین متقابلاً دختر هم می تواند چنین فکری را در مورد پسر در سر بپرورد. بنابراین، به این طریق، اولین جرقه های بی اعتمادی نوجوان و جوان نسبت به جنس مخالف زده می شود؛ زیرا با ارائه چنین فیلم هایی، از سویی اعتقاد جوان نسبت به ازدواج از او سلب شده است (به حدی که دیگر حاضر نیست به سراغ پدر و مادر برود و با مشورت آنها به ازدواج اقدام نماید) و از سوی دیگر، اعتماد او به فرد مقابل از بین رفته است و در نهایت دچار وسواس

ص: 113

در انتخاب همسر خواهد شد. (1)

ارائۀ تصاویر ارتباطات بین دختر و پسر در بسیاری از برنامه های تلویزیون و حتی در برخی از برنامه های کودکان، موجب از بین رفتن حیا و عفت آنان خواهد شد. وقتی در بسیاری از خانواده ها پدر، مادر و فرزندان در کنار یکدیگر چنین صحنه هایی را از تلویزیون تماشا می کنند و هیچ عکس العمل منفی از سوی والدین در تقبیح آن نشان داده نمی شود؛ جوان می اندیشد که این روابط به طور واقعی وجود دارد و جزء عرف های پسندیده و جزء هنجارهای اجتماعی است. لذا به تدریج به سوی روابط آزاد پیش خواهد رفت و این، آغاز از بین رفتن حیا و عفت در دختران و پسران خواهد بود.

بر اساس یک پژوهش در مورد میزان ارائه تصاویر روابط نادرست بین زن و مرد و مسائل عشقی در سریال های پخش شده در بهمن ماه 1379؛ از مجموع 26 سریال پخش شده، در 20 سریال، یعنی در حدود 77 درصد، موضوعات عشقی و روابط زن و مرد مطرح شده و در نیمی از سریال ها این روابط به صورت پررنگ و شدید به نمایش درآمده است. (2)

ص: 114

مقام معظم رهبری فرمودند:

یک جاهایی عبور از برخی از خطوط قرمز اخلاقی در بعضی از فیلم ها و سریال ها لزومی ندارد. انسان نگاه می کند، می بیند این سریالِ خوش ساخت و خوش مضمون، اگر این زایده را نداشته باشد، هیچ زیانی به این سریال نمی رساند. بعضی از ارتباطات عشقی دختر و پسر که توی فیلم ها منعکس می شود، بد است، بدآموز است. شما [اگر] نوع برخورد یک زن و مرد را، یک عشق غلط را - این عشق های مثلث و مربع را - توی فیلم بیاورید؛ این مضر است. کاری کنیم که اینها توی فیلم ها نیاید. (1)

در برخی فیلم ها و سریال های داخلی، زنانی که طلاق گرفته اند، بعد از طلاق و یا بعد از ازدواج مجدد، باز هم با شوهر سابق خود ارتباط برقرار می کنند که نوعی بی حیایی را ترویج می دهند؛ درحالی که بر اساس آموزه های اسلامی، زن بعد از طلاق با شوهر سابق خود نامحرم است و باید از هرگونه عملی که مربوط به زن و شوهر است، خودداری کند.

باید در تهیه این نوع فیلم ها و سریال ها نکاتی را در نظر داشت که مهم ترین آنها عبارتند از: تبیین آثار زیانبار

ص: 115

روابط ناسالم و غیر شرعی دختران و پسران؛ ارائه الگوی روابط سالم؛ تبیین و تشریح ضرورت حفظ حریم در برخورد با نامحرم؛ تبیین آثار زیانبار آزادی های نامشروع در جوامع غربی؛ نمایش آسیب شناسی دوست یابی و نمایش فرجام دوستی های ناسالم و غیر متعارف میان دو جنس مخالف در برنامه ها؛ نمایش روابط میان زن و مرد پیش از ازدواج بنا بر موازین شرعی و به صورت معقول و منطقی و پخش نکردن برنامه هایی که مروج عادی سازی روابط افراد نامحرم و شکستن حریم های شرعی میان آنان شود. (1)

جایز نیست(1) و به نمایش گذاشتن این امور کار صحیحی نیست؛ مگر این که مصلحت بالاتری وجود داشته باشد. (2)

ازدواج ها و رابطه های پنهانی اند، جلوگیری کنند.

از مشکلات، قلمداد می گردد و این، در حالی است که بیش تر مخاطبان، جوانانی هستند اغلب از طبقه متوسط و کم درآمد جامعه که با دیدن این صحنه ها، در دایره آرزوها و آمال خود، ازدواجی رؤیایی را با یک همسر پولدار خیال پردازی می کنند و به سوی چنین معیارهایی سوق می یابند.

در بسیاری از فیلم ها به دین دار بودن، نجابت، حجب و حیا، عفت و نگرش فرد به مسائل گوناگون و ... هیچ اشاره ای نمی شود و ذهن مخاطب به هیچ وجه از محتوای فیلم یا سریال به سوی مسائل مورد اشاره یا شبیه آن منتقل نمی شود. (1)

با مشاهده فیلم هایی که نگاه های عاشقانه همسرانشان با دیگران، وجود روابط صمیمی مرد و زن غریبه و فرار زن شوهردار با مرد غریبه را نمایش می دهند، به این فکر می اُفتد که می توان زندگی جدیدی را بدون دردسرهای فعلی و با تنوع بیش تر تجربه کرد و از سوی دیگر با ارائه تصاویری از طلاق های راحت و بی دردسر، این موضوع به ذهن افراد متأهل و به خصوص زنان خطور می کند که با طلاق می توانند به آرزوهای دست نا یافته خود برسند و آزادانه به زندگی خود ادامه دهند؛ بدون این که مزاحمی به نام "همسر" داشته باشند که مانع آزادیهای آنها شده و مشکلاتی را برای آنها به وجود آورد. تأیید این مدعا افزایش میزان طلاق و کاهش ازدواج در سال های اخیر است. این آمار به صورت رسمی از تمامی رسانه های خبری اعلام شده است. (1)

در دین اسلام، «طلاق» مبغوض ترین حلال الاهی معرفی شده است. پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله وسلّم ) دراین باره فرمودند: «أَبغَضَ الحَلالِ إِلی اللَّهِ الطّلاقُ(2) ؛ منفورترین کارهای حلال، نزد خداوند، طلاق است.» رسانه ملی، بارها ازدواج هایی را

ص: 120

نشان می دهد که بدون دلایل منطقی و عقلانی، به راحتی از همدیگر طلاق می گیرند.

صدا و سیما باید برنامه های مستندی را تهیه کند که در آنها معضلات و مشکلات بعد از طلاق از زبان افرادی که از همدیگر جدا شده اند، مطرح شده و راهکارهای دینی و روان شناسی به منظور جلوگیری از طلاق را هم به مخاطبان خود منتقل سازد.

راهنمایی والدین در انتخاب همسر توصیه می کند و احکام شرعی نیز به این مسئله تأکید می نماید که برای ازدواج دختر، اذن پدر یا ولیّ قانونی لازم است و دختر بدون اجازه پدر نمی تواند ازدواج کند. (1) متأسفانه در برخی برنامه های رسانه ملی، این تقیّد دیده نمی شود و دختر و پسر در این زمینه مختار قلمداد می گردد.

لذا توهین، تحقیر و عدم رعایت احترام نسبت به والدین، طبیعی نشان دادن گسست نسلی بین فرزندان و والدین و عدم اقتدار والدین در برابر آزادی طلبی های غیر مسئولانه فرزندان؛ دستمایه بسیاری از فیلم ها و سریال های تلویزیونی است. در برخی فیلم ها نیز محکوم کردن شیوه سنتی ازدواج با تمسخر آن توأم گردیده؛ به طوری که وساطت در ازدواج و ملاقات دختر در منزل و انجام رسوم خواستگاری، دستمایه ساخت فیلم هایی طنزگونه شده است و به واقع، خواستگاری، نوعی سرگرمی، اتلاف وقت و تخلیه عقده های روانی قرارگرفته است. در این فیلم ها، شیوه سنتی خواستگاری، به طور تلویحی نوعی مردم آزاری محسوب شده است. (2)

ص: 122

می شود که خانواده های پر جمعیت، دارای مشکلات فراوانی هستند و خانواده های کم جمعیت یا بدون فرزند در راحتی و آسایش به سر می برند. این تبلیغات مردم را به سوی تک فرزندی سوق می دهد؛ درحالی که اگر جمعیت کشور رشد مثبت نداشته باشد، در 30 سال آینده کشور با رشد منفی جمعیت روبه رو است و سرمایه انسانی کافی در اختیار ندارد.

غالبا در آگهی های تلویزیونی، خانواده ها یا دارای یک فرزند یا حداکثر دارای دو فرزند هستند؛ درحالی که برای برنامه ها و نیز برای تشویق به فرزندآوری، می توانند از خانواده هایی که دارای فرزند بیش تری هستند، استفاده کنند تا مردم به سوی تکثیر نسل رو بیاورند و کشور را از بحران جمعیت نجات دهند. (1)

غلط فرزند دار نشدن شود، آیا تولید و نمایش آنها جایز است؟

جواب: در حال حاضر جایز نیست، مگر ضرورتی وجود داشته باشد. (1)

غرب، متلاشی شدن خانواده هاست. (1)

در سخنی دیگر فرمودند: مسئله مادری، مسئله همسری، مسئله خانه و خانواده، مسائل بسیار اساسی و حیاتی است. در همه طرح هایی که ما داریم، بایستی «خانواده» مبنا باشد. (2)

رسانه ها زندگی زنان شاغل را به عنوان زندگی موفق نشان می دهند که البته این کار ناخودآگاه ارجحیت مشاغل اجتماعی را برای زنان تلقین می کند و در نتیجه فاصله گرفتن از نقش و جایگاهی واقعی، به تدریج به هنجار تبدیل می شود. نمایش چهره بی نشاط، عقب مانده، با سطح فهم و سواد پایین از زنان خانه دار؛ احساس بی فایده بودن را به این قشر القا می کند. همچنین نمایش زنان خانه دار به عنوان کارگران خانه که تجربه های ارزشمندی در تربیت فرزند و مدیریت امور داخل خانه ندارند؛ شرکای عاطفی دلچسبی برای شوهرانشان نیستند و پیوسته به دلیل انجام دادن کارهای بی پایان منزل غر می زنند؛ هرگونه رغبت را در دختران جوان برای گزینش این موقعیت تهدید می کند. در مقابل، گاهی تمام مقوله های مندرج تحت فرهنگ،

ص: 127

مانند رفتار درست با فرزند، آرامش روحی، ارزش اجتماعی، احساس اعتماد به نفس، قدرت گفت وگو، مهارت های شیک، مانند نویسندگی، شعرسرایی، هنرشناسی، در زنان شاغل نمایش داده می شود. به نظر می رسد همین مقدار، برای خنثی کردن همه مباحث کارشناسی در ارزش گذاری به نقش های خانگی، کافی است. (1)

در برنامه های رسانه ملی نباید اشتغال زنان بر وظیفه مادری زن غلبه کند. هرچند رسانه ملی در تولیدات نمایشی الگویی انتقادی یا مخرب از نقش مادری ارائه نمی دهد؛ حجم کم نمایش الگویی از مادرانِ دارای کودک، به خصوص در سنین نوزادی و خردسالی، می تواند نقش مادری را به حاشیه براند. (2)

ص: 128

بماند؟ یا نه، صد در صد در داخل همین هدف باید قرار بگیرد؟ اصلاً مهم ترین و مؤثرترین رسانه ای که می تواند این هدف را تأمین کند، صداوسیماست.(1)

سازندگان برنامه های معارفی با دین و مذهب مخاطبان خود سروکار دارند؛ لذا باید دقت زیادی داشته باشند تا برنامه های آنها دارای آثار سوء و منفی نباشد و ذهن مخاطبان را مشوش نکند. مقام معظم رهبری دراین باره فرمودند:

برنامه دینی باید نسبت به دین شبهه زُدا باشد، نه شبهه زا. من گاهی بعضی از بیانات دینی را از تلویزیون یا از رادیو گوش می کنم و می بینم شبهه ایجاد می کند! حدیث سستی، حرف نامعقولی، مطلبی که در جمع مثلاً بیست نفری یا پنجاه نفره یک عده مؤمنِ مخلص، گفتنش خوب است و ایمان آنها را زیاد می کند؛ در سطح میلیونیِ مردم به زبان آوردن، جز این که ایمان عده ای را سست و در ذهنشان تردید ایجاد کند، هیچ فایده ی دیگری ندارد. از این چیزها باید پرهیز کرد. بیان دینی و تبیین دینی باید شبهه زدا، روشن، قوی، هنرمندانه و متنوع باشد. (2)

ص: 131

ایشان در جای دیگر فرمودند:

این دو رادیو [قرآن و معارف] واقعاً یکی از نعمت های بزرگ و ازجمله اقدام های بسیار خوب و با ارزش است، چون بخصوص این دو رادیو صبغه مذهبی دارد، باید برنامه هایش جزو فاخرترین ها باشد. این دو رادیو در موسیقی هاشان از ساز استفاده نمی کنند و این تقید را دارند که خوب هم است؛ اما چون از آواز استفاده می کنند، باید این آواز از خوش صداترین، خوش آهنگ ترین و خوش مضمون ترین ها باشد. (1)

مسئولان رسانه ملی باید در برنامه های معارفی و دینی از بهترین کارشناسان دینی که یک عمر برای یادگیری آموزه های اسلامی تلاش کرده اند، استفاده کنند و افرادی که سواد دینی اندکی دارند، به هیچ وجه به کار گرفته نشوند؛ زیرا موجب گمراهی و انحراف مخاطبان می شوند. مقام معظم رهبری، به مسئولان برنامه های معارفی رادیو فرمودند:

به نظر من در این دو رادیو، حتماً به کارشناس های دقیق و روشن فکر و روشن بینِ مذهبی و دینی نیاز است. این دو رادیو باید همه محصولاتش درجه یک باشد؛ درجه دو هم کافی نیست. (2)

ص: 132

در اساسنامه صدا و سیما نیز چنین آمده است:

هدف اصلی سازمان به عنوان یک دانشگاه عمومی، نشر فرهنگ اسلامی، ایجاد محیط مساعد برای تزکیه و تعلیم انسان و رشد فضایل اخلاقی و شتاب بخشیدن به حرکت تکاملی انقلاب اسلامی در سراسر جهان می باشد. این هدف ها در چهارچوب برنامه های ارشادی، آموزشی، خبری وتفریحی تأمین می گردد. (1)

از سریال ها و فیلم های قرآنی، مانند «حضرت یوسف(علیه السّلام)» و «مردان آنجلس»، لذت برده و در زندگی آنها مؤثر بوده است.

به عنوان یک مصداق می توان از "امر به معروف" و "نهی از منکر" نام برد.

امر به معروف و نهی از منکر از مهم ترین واجبات دین محسوب می شود. رسانه ملی می تواند در ترویج این واجب بیش ترین نقش را داشته باشد. در قانون صدا و سیما آمده است:

[رسانه ملی] در جهت تحقق رسالت امر به معروف و نهی از منکر در جامعه باید روحیه انتقاد سالم و سازنده و انتقاد پذیری متواضعانه را در مردم، مسئولین و دست اندرکاران ایجاد کند؛ انتقادات مردم از مسئولین و توقعات آنها از مردم را بازگو نماید و با نفی روش های تخریبی و ضد اسلامی زمینه مناسبی برای جلسات بحث و گفت وگوی آزاد و برخورد سالم اندیشه ها فراهم آورد تا مردم خود به انتخاب احسن بپردازند. (1)

ص: 134

ناخواسته آنها را می پذیرند. پس این سازمان باید با ساخت برنامه های مفید و کاربردی، مخاطبان خود را از هر قشر و سنّی که باشند هدایت کند و آنها را در مسیر صحیح قرار دهد. امام خمینی دراین باره فرمودند:

آن [خدمتی] که از همه خدمت ها بالاتر است، این است که نیروی انسانی ما را رشد بدهد و این به عهده مطبوعات است؛ مجله هاست؛ رادیوتلویزیون است؛ سینماهاست؛ تئاترهاست. اینها می توانند نیروی انسانی ما را تقویت کنند و تربیت صحیح بکنند و خدمتشان ارزشمند باشد. (1)

رسانه ملی علاوه بر تعلیم و تربیت مخاطبان، باید نیروهای انقلابی خوبی را برای سازمان تربیت کند. مقام معظم رهبری دراین باره فرمودند:

صدا و سیما دانشکده دارد؛ این دانشکده باید به طور جدی به تربیت نیروی انسانیِ کارآمد و کافی بپردازد؛ انسان های مناسب را هم باید جذب کنید. الآن هنرمندهای انقلابی و خوبی در داخل کشور هستند که بعضی ها در رشته و کارِ خودشان بلاشک جزو برجسته هایند؛ اما صدا و سیما از این ها استفاده یی

ص: 136

نمی کند؛ نمی دانم چرا!. (1)

و سیما خودش را متکفل گسترش این خلقیات بداند. شما در هر برنامهای که می سازید، در هر سریال تلویزیونی، در هر محاوره، در هر می زگرد، در هر گفت وگوی تلفنی و در هر گزارش، متوجه باشید که این فضایل تقویت شود؛ این چیزها نقض و زیر پا انداخته نشود. (1)

به این امر مهم و کارآمد راهنمایی کند. مقام معظم رهبری دراین باره به مسئولان رسانه ملی فرمودند:

یکی از موضوعات زنده ای که الآن در میان مردم مطرح است، تشریفات ازدواج است. این گونه موضوع ها، موضوع های زندهای است که طرح آن حقیقتاً بر وضع زندگی مردم تأثیر می گذارد. تشریفات ازدواج، پدر مردم را درآورده است؛ هرچه هم گفته می شود، اثر نمی کند؛ این را شما به میان مردم بیاورید و آن کسانی که دنبال مهریه زیادی و جهیزیه آنچنانی هستند، یک هفته خوب عرقشان را در بیاورید! یقیناً کسانی پیدا خواهند شد که برای این کارها بهانه های معمولی را به شما خواهند گفت [مثلاً خواهند گفت]: آقا! اگر مهریه مان را بالا نبریم، دخترمان را طلاق می دهند. اما شما باید قبلاً مطلب را برای خودتان پخته کنید و جوابش را در دست داشته باشید؛ و تا کسی این طور گفت و گزارشگر شما منتقل کرد؛ شما به زبان مناسب و با شکل هنرمندانه یی به او پاسخ بدهید. (1)

در قانون رسانه ملی چنین آمده است:

بالا بردن سطح دانش عمومی و تشویق و ترغیب

ص: 140

به علوم و تکنولوژی متناسب با رشد جامعه [از رسالت های مهم صدا و سیما می باشد]. (1)

می توان به ارائه "راهکارهای عمران و آبادی کشور" اشاره کرد و از آن جمله تهیه و پخش برنامه ها و مستندهای اردوی های جهادی. صدا و سیما با ضبط و پخش این سفرهای با برکت و با ارزش، هم جوانان مومن و انقلابی را به حضور در این اجتماعات تشویق می کند و هم مسئولان مربوط را وادار می کند که به قشر محروم و مستضعف جامعه باید خدمت کرده و مشکلات آنها را برطرف کنند.

درواقع، این رسانه ها هستند که عامل پیوند دهنده انسان ها با یکدیگر هستند و به آنها هویت جمعی می بخشند. (1)

کرده، فرمودند:

ایجاد همگراییِ عمومی و فضای همکاری و محبت و وحدت در درون کشور و میان مردم [از الزامات و وظایف صداوسیماست]. باید روحیه محبت، وحدت، همگرایی و ارتباط و پیوند در میان مردم تقویت شود. (1)

در قانون رسانه ملی نیز به این حقیقت اشاره شده است:

حرکت کلی صدا و سیما باید در جهت وحدت، الفت، و انسجام هر چه بیشتر جامعه و بر حذر داشتن مردم از پراکندگی و تفرقه باشد. (2)

پرسش و پاسخ از مسئولان، وظایف آنان را گوشزد کند و جلو تخلفات آنها را بگیرد؛ زیرا اگر مسئولان بدانند که در برابر کارها و اعمال خویش باید پاسخگوی مردم باشند؛ از تخلفات چشم پوشی می کنند و کمتر دچار اشتباه می شوند.

از دیگر وظایف مهم رسانه ملی، آن است که با برنامه ریزی دقیق و علمی مبادی و مبانی "مشکلات جامعه" را پیدا کرده و این مشکلات را به نهادهای مربوط منتقل تا آنان نیز این معضلات را برطرف کنند. در این زمینه مستندات و برنامه های زیبا و جذابی که موجب برطرف شدن برخی از معضلات اجتماعی فرهنگی کشور می شود، ساخته شده است.(1) دولت و نهادهایی که مورد نقد رسانه ملی قرار می گیرند، نباید از این انتقادات ناراحت شده، بلکه باید با گشاده رویی از آنها استقبال کنند؛ زیرا این مستندات درصدد بیان مشکلات جامعه است و این، گذرگاهی برای رفع آنهاست، نه مچ گیری از ارگان های دولتی. امام صادق(علیه السّلام) در این باره فرمودند:

أَحَبُّ إِخْوَانِی إِلَیَّ مَنْ أَهْدَی إِلَیَّ عُیُوبِی؛ محبوب ترین برادرانم نزد من، کسی است که عیب هایم را به من

ص: 146

هدیه نماید. (1)

سزاوار است قانون در برنامه های خبری و انتقادی، به رسانه ملی اختیاراتی بدهد تا آنها با صراحت بیشتر و بدون دغدغه (البته با رعایت مصالح کشور) بتوانند مسئولان را بازخواست کرده، وظایف و کاستی های آنان را بیان کنند، نه اینکه به دلیل مصلحت های غیرضروری از انتقاد به مسئولان کشوری منع شوند و یا حتی برنامه آنها تا مدتی تعطیل شود؛ درحالیکه یکی از بازوهای قدرتمند نظام اسلامی، انتقادات سازنده دلسوز آن جامعه است که باید این رویکرد مورد حمایت دولت و نظام قرار بگیرد.

در قانون صدا و سیما چنین آمده است:

صدا و سیمای جمهوری اسلامی زبان گویای ملت و چشم و گوش حساس کشور است. از این رو، وظیفه دارد خواست ها، نیازها و مشکلات مردم را به اطلاع مسئولین برساند و مردم را در جریان کامل فعالیت ها، برنامه ها، پیشرفت ها و مشکلات نهادهای قانونی کشور قرار دهد و در جهت برقراری تفاهم و ارتباط هر چه عمیق تر مسئولین و اقشار مختلف مردم تلاش نماید. (2)

ص: 147

سیما می تواند با برنامه های شاد، سالم و مفید اوقات فراغت مردم را پر کند و آنها را از نشستن پای ماهواره و برنامه های مضر و حرام اینترنت باز دارد.

رسانه ملی می تواند با ساخت برنامه ها و مسابقات جذاب و دیدنی، مردم را سرگرم کند؛ اما این رسانه باید دقت داشته باشد که این برنامه ها علاوه بر شاد و سرگرم کردن مخاطبان، به آنها مفاهیم عالی انسانی را آموزش دهد تا افراد، هم سرگرم شوند و هم بر معرفت و شناخت آنها افزوده شود. مقام معظم رهبری دراین باره به مسئولان صدا و سیما فرمودند:

یکی از مقوله های بسیار مهم و یقیناً یکی از ضرورت های جامعه، "لبخند" است. لبخند یکی از نیازهای زندگی انسان است. زندگیِ بی شادی و بی لبخند، زندگی دوزخی است. زندگی بهشتی، زندگی با لبخند است. شادی لازم است و باید آن را برای مردم تأمین کرد؛ منتها این کار برنامه ریزی می خواهد. مراقب باشید شادی در مردم با لودگی و ابتذال و بی بند و باری همراه نشود؛ از این طریق به مردم شادی داده نشود. (1)

ص: 149

در قانون صدا و سیما چنین آمده است:

اجرای برنامه های تفریحی سالم و شادی آفرین، به منظور بارور ساختن اوقات فراغت مردم و تأمین شادابی و سلامت تن و روان [از وظایف اصلی رسانه ملی است]. (1)

گاهی مشاهده می شود که در فیلمها و سریال های طنز و مسابقات تلویزیونی، بازیگران، مجریان(2) و مخاطبان حاضر در برنامه به رقص و پایکوبی می پردازند و یا با بیان لطیفه ها و جوک های نامناسب باعث بی آبرو شدن عده ای از افراد جامعه می شوند که باید از این کارها خودداری شود.

ص: 152

ص: 154

حجاب شرعی نیستند، استفاده نکنند؛ وگرنه در گناه این کار شریک هستند.

فیلم، زمانی آموزنده و مفید محسوب می شود که موضوع فیلم و بازیگران آن از محدوده شریعت خارح نشوند و بد حجابی و بد اخلاقی را در جامعه رواج ندهند.

مقام معظم رهبری به مسئولان صدا و سیما فرمودند:

مجموعه یک فیلم یا یک زنجیره نمایشی بایستی پیام های درست را القا کند. این هم با رسیدن به نصاب هنری امکان پذیر است. هنرمندی، هم در نوشتن داستان فیلم لازم است، هم در بازی ها، هم در کارگردانی و هم در بقیه کارهای فنّی یک نمایش. بایستی در همه بخش ها، آن حدّ نصاب هنری واقعاً رعایت و حفظ شود تا بتواند آن پیام را درست القا کند. این کاری خیلی مهمّ و البته دشوار است.(1)

در کلامی دیگر:

گاهی در فیلم ها نقش های استطرادی یا حاشیه ای تأثیرات خیلی زیادی می بخشد مثلاً در یک مجموعه تلویزیونی، یک زنِ دارای شخصیّتِ جذّاب و مثبت، حجاب خود

ص: 156

را رعایت می کند و مراقب حجاب خود است. این یک نقش فرعی و حاشیه ای است؛ اما خیلی تأثیر می گذارد. یا یک شخصیّت جذّاب در فیلم در جای حسّاسی می رود نمازش را بخواند... در فیلم های ما، [گویا] یک سکولاریزمِ عملی، یعنی نوعی دین زدایی از صحنهی زندگی و عمل وجود دارد و دین وجود ندارد! (1)

در این قسمت مسائل مربوط به ساخت فیلم و بازیگران را مطرح می کنیم:

حکمی دارد؟

جواب: تراشیدن ریش برخلاف احتیاط است؛ مگر این که ضرورتی ایجاب کند، و امّا نمایان کردن قسمت های مذکور برای زنان در مقابل نامحرم جایز نیست. (1)

سؤال: آیا پوشیدن لباس مخصوص مرد برای زن و بالعکس اشکال دارد؟

جواب: احتیاط واجب آن است که مردان، لباس زنانه و زنان نیز، لباس مردانه نپوشند. (2)

سؤال: آیا پوشیدن لباس زنانه توسط مردان و بالعکس برای بازیگری و تآتر جایز است؟

ص: 158

جواب: اگر مفسده نداشته باشد،(1) اشکال ندارد. (2)

سؤال: آیا استفاده از موی مصنوعی توسط زنان در بازیگری اشکال دارد؟

جواب: اگر زینت به حساب آید، باید آن را بپوشاند. (3)

سؤال: بازیگری زنان در تئاتر و سینما چه حکمی دارد؟

جواب: اگر از حدود عفت خارج شود و موجب تهییج و تحریک شهوت شود، جایز نیست. (1)

خارج از چارچوب شرع آسیب های زیادی به بازیگران و مخاطبان می زنند. لذا سزاوار است حریم بین زن و مرد را در همه مراحل ساخت فیلم و سریال رعایت کنند.

مقام معظم رهبری به مسئولان صدا و سیما فرمودند:

ارتباط زن و مرد را در این مکالمات و محاورات بایستی رعایت کرد. گاهی ارتباط زن و مرد در بعضی از صحنه ها طوری نزدیک و خودمانی است که آدمی که پای تلویزیون نشسته، واقعاً خجالت می کشد؛ هر چه بتوانید، این ها را مراعات کنید! (1)

سؤال: تقلید صدای مردان توسط زنان چه حکمی دارد؟

جواب: اگر مفسده داشته باشد، جایز نیست.(1)

جواب: اگر تحریک کننده باشد، یا لذت بردن و شهوت در آن باشد، یا خوف کشیده شدن به گناه داشته باشند، یا در بیننده آثار منفی داشته باشد، جایز نیست. (1)

می باشند، در فیلم دروغ می گویند، یا غیبت می کنند؛ آیا این کارها اشکال دارد؟ آیا دروغ محسوب می شود؟

جواب: هرگاه قرائنی وجود داشته باشد که قصد جدّی در کار نیست، مانعی ندارد؛(1) ولی در روایات، سفارش شده، که هرگونه دروغی ترک شود. (2)

باشند. مسئولان و کارگردانان محترم باید از این فرصت طلایی و استثنایی استفاده کنند؛ ولی باید شرایط لازم را در نظر بگیرند تا اثری اسلامی و ماندگار تولید شود.

اگر از مخاطبان رسانه ملی سؤال شود از چه فیلم ها و سریال هایی بیشترین استفاده کرده اید؛ قطعاً تعداد فراوانی از آنان جواب می دهند که سریال های قرآنی و تاریخی در زندگی آنها تأثیرات فراوانی به جای گذاشته است.

نویسندگان باید با خوش ذوقی، از معارف قرآن و روایات اهل بیت (علیهم السّلام) ؛ سوژه های نابی را انتخاب و با ادبیات زیبای خود، آنها را به فیلم نامه های جذاب و تأثیرگذار و ماندگار تبدیل کنند و در اختیار کارگردانان ارزشی و انقلابی سینما و رسانه ملی قرار دهند تا آنان نیز بتوانند سریال های نمایشی مخاطب پسندی را تولید کنند و نکته ها و درس های ظریف و سرنوشت سازی را به مخاطبان القا کنند و آنها را در مسیر حق و حقیقت رهنمون باشند.

مسئولان سینما و رسانه ملی باید توجه داشته باشند که در ساخت برنامه های نمایشی درباره زندگی اهل بیت(علیهم السّلام) از منابع مستند و قوی استفاده کرده و از مسائل و موضوعاتی که موجب توهین به ساحت مقدس چهارده معصوم و انبیای الاهی(علیهم السّلام) می شود، خودداری کنند.

ص: 167

دولت نیز باید بودجه رسانه ملی را به اندازه لازم تأمین کند تا مدیران و مسئولان برای ساخت مجموعه ای اثرگذار و ماندگار با مشکلات مالی مواجه نشوند؛ اما متأسفانه در این سالها شاهد هستیم که رسانه ملی برای تأمین نیازهای مالی خود با مشکلات فراوانی روبه روست.

در زندگی شخصی و اجتماعی خویش موفق بوده و سرمشق و الگوی مناسبی برای اطرافیان به حساب آمده اند. رسانه ملی باید با ساخت فیلم ها و سریال هایی از زندگی این عالمان وارسته و فرهیخته، سبک زندگی آنها را در جامعه گسترش دهند. مجموعه های زیبا، جذاب و تأثیرگذاری، مانند زندگی ملاصدرا، شیخ مفید، شیخ بهایی و امام خمینی ساخته شده است؛ ولی این موارد کافی نیست، بلکه باید این کار ادامه داشته باشد تا مخاطبان، هر چه بیشتر با سیره و روش زندگی بزرگان دین خویش آشنا شوند.

برای ساخت فیلم ها و سریال هایی از زندگی علمای دین، باید قداست و حرمت آنان حفظ شود و از هر کاری که چهره دینی آنان را در ذهن مخاطب خراب می کند، خودداری شود.

امروزه در فیلم های مناسبتی و برخی سریال های

ص: 169

جذاب، از نقش یک نفر روحانی استفاده می کنند؛ ولی گاهی مشاهده می شود افرادی که نقش روحانی را بازی می کنند، با لباس هایی ظاهر می شوند که روحانیت را در ذهن مخاطب خراب می کنند؛ مثلاً عمامه ای که استفاده می شود نامرتب است و یا بر عکس گذاشته می شود و یا لباسها اتو شده نیستند و یا هنگام مواجهه با زنان، به راحتی به آنان نگاه می کنند.

کارگردانها و مسئولان باید در انتخاب افرادی که در فیلم ها و سریالها نقش روحانی را بازی می کنند، دقت زیادی داشته باشند و از افرادی که غالباً نقش های منفی بازی می کند، استفاده نکنند؛ زیرا ناخواسته در ذهن مخاطب اثر منفی می گذارد و ممکن است آنها را نسبت به قشر روحانیت جامعه بدبین کند؛ لذا باید اشخاصی به کار گرفته شوند که صلاحیت این نقش حساس و مهم را داشته باشند.

برای این که کارگردانان و تهیه کنندگان با چنین مشکلاتی مواجه نشوند، باید با طلاب و روحانیون حوزه های علمیه مشورت و حتی با آنان زندگی کنند تا بهتر بتوانند زندگی شخصی، علمی و اجتماعی آنها را به تصویر بکشند.

ص: 170

نکته قابل ذکر این است که فقط جنبه های اخلاقی عالمان دینی به تصویر کشیده نشود، بلکه باید به زندگی علمی، سیاسی و تبلیغی این بزرگان هم پرداخته شود تا برای مخاطب این فکر و تصور ایجاد نشود که طلاب و روحانیون فقط مشغول کارهای عبادی و اخلاقی هستند؛ در حالی در طول تاریخ شیعه، همواره عالمان دینی از تأثیرگذارترین و فعال ترین افراد در عرصه اجتماع، علم و مبارزه با طاغوت بوده اند.

زندگی خصوصی آنان واجب است و همچنین نباید از آن برای ارائه مفاهیم منافی با اسلام استفاده شود. (1)

سؤال: آیا پوشیدن لباس روحانیّت توسط بازیگران سینما جایز است؟

جواب: اگر حرمت لباس حفظ شود(2) و موجب توهین به روحانیت نشود، اشکال ندارد. (3)

شاد کند، خدای متعال را خوشحال کرده است. (1)

رسانه ملی در جهت ترویج معارف دین، سعی می کند مخاطبان خود را با ساخت و پخش برنامه های طنز و خنده دار شاد کند و غم و غصه را از دل آنان بزداید؛ ولی برای این کار، باید از هرگونه کار حرامی، مانند توهین، تحقیر و مسخره کردن دیگران خودداری شود. پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) درباره حد و مرز شوخی و شاد کردن فرمودند:

إِنِّی لَأَمْزَحُ وَ لَا أَقُولُ إِلَّا حَقّاً؛ من مزاح و شوخی می کنم؛ اما چیزی جز حق نمی گویم. (2)

مقام معظم رهبری، درباره سرگرمی و برنامه های طنز به اهالی رسانه ملی فرمودند:

یک آفت دیگر هم این است که ما سرگرمی را اصل قرار دهیم. سرگرمی آن وقتی که با محتوای صحیح فرهنگی باشد، خیلی خوب است؛ ما با فیلم های سرگرم کننده، برنامه های لذت بخش و جذاب، ارائه نمایش های احیاناً خنده آور و طنز آمیز و یا برنامه هایی که قشرهای مختلف را، کودکان و نوجوانان را خوشحال می کند، نه تنها به هیچ وجه مخالف نیستیم، بلکه مشوق و مؤید بوده و اصرار هم

ص: 173

داریم که این برنامه های سرگرم کننده هر چه بیشتر و بهتر شود. اگر صدا و سیما، همان طوری که امام فرمودند، به عنوان یک اصل، مورد قبول ما قرار بگیرد و به عنوان دانشگاه به آن نظر شود؛ در این صورت، باید محتوا را اصل قرار دهیم، نه اینکه سرگرمی را. (1)

با اینکه صدا و سیما سعی می کند در جهت فرمایش رهبری حرکت کند؛ گاهی در برخی از پیام های بازرگانی و سریالهای طنز(2) ، مستقیم و غیر مستقیم مردم بعضی از مناطق کشور مورد تمسخر قرار می گیرند.

سؤال: استهزا و توهین به دیگران در برنامه های تفریحی و طنز چه حکمی دارد؟

جواب: اگر واقعاً توهین باشد، جایز نیست. (1)

خمینی را درباره اصلاح این گونه برنامه ها ذکر می کنیم تا اهمیت سانسور کردن معلوم شود؛ ایشان فرمودند:

فیلمی که شما نشان می دهید، اگر فیلم سازنده باشد، در سراسر کشور سازندگی دارد و اگر یک فیلم خدای نخواسته انحرافی باشد، در سر تا سر کشور نقش دارد.(1) ... کارشناس می خواهد این فیلم ها، فیلم ها ممکن است یک نتایجی بدهد که نتایج را اشخاص عادی نتوانند درست بفهمند. کارشناس ها در آن فکر کنند؛ تأمل کنند تا این که یک فیلم صحیحی باشد که مناسب با جمهوری اسلامی و با مصالح اسلام، با مصالح کشور خودتان باشد. (2)

هنرمندان و فیلمسازان جامعه ما می توانند با توجه به فرهنگ غنی اسلامی و ایرانی خود، فیلم هایی را تولید کنند که از یک سو نیاز جامعه را برطرف کند و از طرف دیگر، نیازمند دوبله این گونه از فیلم ها که بافرهنگ و دین ما سازگاری ندارد؛ نباشد.

توجه به اینکه نظارت، مستلزم مشاهده عینی و گوش دادن به آنهاست؛ چه حکمی دارد؟

جواب: دیدن و گوش دادن به آنها توسط مأمورین نظارت، در مقام انجام دادن وظیفۀ قانونی به مقدار ضرورت اشکال ندارد؛ ولی باید از قصد لذت و ریبه احتراز کنند و واجب است افرادی که برای نظارت و بررسی گمارده می شوند، از جهت فکری و روحی زیر نظر و راهنمایی مسئولین باشند. (1)

ص: 177

ص: 178

حساس فعالیت بکنند.(1) به برخی از اصول و شرایط تهیه خبر و خبرنگاری اشاره می کنیم:

گاهی افراد به شرطی به مصاحبه حاضر می شوند که نام و عکس آنها منتشر نشود؛ در این صورت خبرنگار باید با رعایت امانتداری، مطابق توافق بین خودشان عمل کند.

سؤال: بسیاری از سخنرانی ها، بیانیّه ها، مصاحبه ها دارای متونی طولانی است؛ در حالی که خبرنگار به خلاصه کردن آن مجبور می باشد. در خلاصه کردن، امکان فاصله گرفتن از مضمون، و احیاناً القای یک مفهوم دیگر وجود دارد؛ آیا این کار خیانت در امانت محسوب می شود؟

جواب: در صورت تغییر محتوا، هم دروغ و هم تهمت محسوب می شود؛ ولی تلخیص کردن و نقل به معنی مانعی ندارد. (1)

سؤال: کم فروشی در خبر و اطّلاع رسانی چیست؟

جواب: اگر خبر را به طور ناقص و دست و پا شکسته نقل کنند، یا اصلا بعضی از اخبار را نقل کنند و بعضی را نقل نکنند؛ شبیه آن است که کم فروشی کرده اند. (2)

رهبری دراین باره فرمودند:

در گزارش ها باید ادب را رعایت کرد ... البته نمی خواهم بگویم که به همه بگویید: حضرتعالی، جنابعالی، ما خدمت شما رسیدیم؛ و تعبیرات تعارف آمیز بی خودی به کار ببرید. (1)

امام صادق(علیه السّلام) فرمودند:

«کامل ترین مؤمنین در ایمان کسانی هستند که با مردم خوش رفتارتر باشند». (2)

و در روایتی از رسول اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) آمده است:

افراد خوش رفتار با مردم، اجر و پاداش کسی را دارند که روزها را روزه گرفته و شبها را تا به صبح به عبادت مشغول بوده است. (3)

همچنین اخلاق نیکو ثواب شخصی را دارد که پیوسته در راه خداوند منّان در جهاد می باشد امام صادق(علیه السّلام) فرمودند:

خدای تبارک و تعالی به کسی که خوش خلق است

ص: 183

ثواب کسی را عطا می کند که در راه خدا برای جهاد، پیوسته در رفت و آمد است. (1)

برای برنامه های رسانه ملی هستند، نباید به بهانه تهیه مستند و برنامه های خبری و گزارشی در زندگی خصوصی مردم تجسس و اسرار آنها را بر ملا کنند؛ زیرا خدای متعال در قرآن از این عمل نهی کرده و فرموده است: «وَ لا تَجَسَّسُوا»؛ [در امور خصوصی دیگران] تجسس نکنید. (1)

لازم است مسئولان، در انتخاب این افراد دقت کنند و نیروهای مومن و سلیم النفس را برای این مسئولیت به کار بگیرند و در صورت مشاهده تخلف از آنها با جدیت تمام با آنان برخورد کنند.

قانون در موارد خاصی به دستگاه های نظارتی این حق را داده است که بتوانند بر زندگی شخصی و اجتماعی مسئولان نظام نظارت داشته باشند تا آنها مرتکب خلاف نشوند؛ اما تا زمانی که مصلحت اهم ایجاب نکرده است، نباید این اسرار توسط مسئولان نظارتی و خبرنگاران افشا شود.

گاهی برای کشف و جمع آوری مدارک فسادهای مفسدین اقتصادی، سیاسی و ... چاره ای جز تجسس و تصویر برداری مخفیانه از این افراد نیست؛ در این صورت نیز با صلاحدید مسئولان کشوری، در حد ضرورت این کار اشکال ندارد.

ص: 185

خبرنگار حرف های و انقلابی باید با احتیاط کامل و دقت لازم، صحت و راستی هر چیزی را که از دیگران می شنود بررسی کند و از نقل و تهیه خبرهایی که صحت آنها معلوم نشده است، پرهیز کند. مقام معظم رهبری درباره اتهام غیر قطعی افراد خطاکار فرمودند:

ما چه طور چیزی را که اثبات نشده، به صرف اتهام، افشا کنیم؟! ممکن است این قدر حجم اتهام زیاد و وسیع باشد که یک عده ای به چشم یک امر قطعی و واقعی به آن نگاه کنند؛ اما هیچ پشتوانه استدلالی نداشته باشد؛ جایی ثابت نشده باشد. ما هیچ حجتی نداریم که این را بگوییم. من گفتم حتّی جرمی که ثابت شد، اصل نباید بر افشای آن جرم باشد. بالاخره یک مجرمی است، یک غلطی کرده، مجازات هم می شود؛ خانواده او، فرزندان او، پدر و مادر او گناهی نکرده اند؛ ما چرا بیخود این ها را رسوا کنیم؟! مگر آنجایی که خود نفس افشا کردن، یک مصلحت بزرگی داشته باشد. ما واقعاً حق نداریم افراد را به صرف گمان، متهم کنیم؛ مشهور کنیم؛ واقعاً جایز نیست؛ نه در سایت، نه در روزنامه، نه در تریبونهای گوناگون. حیثیت افراد را باید حفظ کرد. (1)

ص: 186

و بتوانند به مدارکی که لازم دارند دسترسی پیدا کند؛ آیا این کار جایز است؟

جواب: اگر بر خلاف قانون باشد(1) یا موجب افشای عیب مخفی و یا هتک حرمت شخص (هرچند نزد خود خبرنگار) شود(2) ؛ جایز نست. (3)

سؤال: آیا مسئولان نظارتی، اجازه دارند در امور مربوط به کار کارکنان و مسئولان دولتی تحقیق و جست وجو بکنند؟

جواب: مبادرت به امر بررسی و تحقیق قانونی نسبت به کار اداری کارمندان و غیر آنان توّسط مأموران رسمی تفحّص و تحقیق در چارچوب ضوابط و مقرّرات قانونی اشکال ندارد؛ ولی تجسس در کار دیگران و یا تحقیق در اعمال و رفتار کارمندان برای کشف اسرار آنان در خارج از حدود و ضوابط قانونی برای آن مأموران هم جایز نیست. (4)

سؤال: آیا ضبط صدا و فیلم دیگران، بدون اجازه و اطلاع آنان، به صورت مخفیانه جایز است؟

جواب: اگر موجب افشای عیب مخفی و یا هتک

ص: 188

حرمت شخص (هرچند نزد خود خبرنگار) شود(1) ، حرام است(2) و انتشار آن حرام دوم است. (3)

امروزه هم برخی از خبرنگاران شجاع و انقلابی در عرصه بین الملل، در عراق و سوریه با به خطر انداختن جان خویش از یک سو، ظلم ها و تجاوزهای استعمارگران به کشورهای اسلامی و از طرف دیگر، شجاعت مدافعان حرم را به تصویر می کشند که این کار، جای سپاس و قدردانی دارد.

گاهی برخی از خبرنگاران به موضوعات عادی و غیرضروری می پردازند و از امور مهم و حیاتی غافل می شوند. مقام معظم رهبری دراین باره فرمودند:

گاهی می بینیم که گزارشگر برای تهیه گزارش خاصی سراغ کسی رفته؛ اما از چیز دیگری می پرسد! مثلاً اگر شما راجع به «اتلاف وقت» دارید صحبت می کنید؛ چه کار دارید که ایشان چند تا بچه دارد؛ کِی زن گرفته و چند تا زن گرفته؛ اینها چه ربطی به هم دارد؟! (1)

برساند. (1)

سؤال: گاهی خبرنگاران و گزارشگران برای تهیه خبر و مستند، جانشان به خطر می اُفتد یا مصدوم می شوند؛ آیا به خطر انداختن جان، جایز است؟

جواب: اگر ضرورت داشته باشد اشکال ندارد؛ در غیر این صورت جایز نیست. (2)

و سیما، رعایت بی طرفی در همه امور می باشد. رسانه ملی باید وظیفه اصلی خویش را که خبر رسانی و بیان واقعیت هاست، به صورت دقیق و صحیح انجام دهد و از هیچ جناح، گروه و شخصی طرفداری نکند؛ بلکه همواره در مسیر قوانین، اسلام و انقلاب حرکت کند. امام خمینی دراین باره فرمودند:

خبرگزاری باید خبرگزاری باشد، مطالب همان طور که هست، گفته بشود؛ نمی خواهند که طرفداری ازیک طرف بکنند، یک چیزی را کوچک بکند، یک چیزی را بزرگ بکند و این طور چیزها نباید باشد. (1)

رسانه ملی باید در همه موارد، بویژه در برنامه های انتخاباتی کاندیداهای مجلس و ریاست جمهوری و برنامه هایی در این سطح بی طرفی خود را به ملت ثابت کند و دیدگاه ها و تفکرات نمایندگان جناح های مختلف را بدون هیچ قصد و غرضی به مردم بیان کند و آنها را در تصمیم گیری ها و انتخاب افراد اصلح یاری رساند.

امام خمینی درباره وظیفه رسانه ملی فرمودند:

رادیوتلویزیون باید مستقل و آزاد باشند و همه گونه انتقاد را با کمال بی طرفی منتشر سازند تا بار دیگر

ص: 192

شاهد رادیوتلویزیون زمان شاه مخلوع نگردیم. (1)

صادق (علیه السّلام)، مومن، نزد پرودگار دارای جایگاه خاصی است:

حُرْمَةُ الْمُؤْمِنِ أَعْظَمُ مِنْ حُرْمَةِ هَذِهِ الْبَنِیَّة؛ حرمت و آبروی مومن، از حرمت خانه خدا بالاتر است. (1)

براین اساس، توهین به مومن عذاب سختی به دنبال دارد. پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله وسلّم ) دراین باره فرمودند:

مَنْ عَیَّرَ مُؤْمِناً بِشَیْ ءٍ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یَرْکَبَه؛ هر کس مومنی را به خاطر گناه و عیبی سرزنش کند، نمی میرد تا اینکه خودش آن را مرتکب شود. (2)

امام خمینی در توصیه به رسانه ملی فرمودند:

رادیو و تلویزیون موظفند اخباری را نقل کنند که صد در صد صحت آن ثابت می باشد، و برای اضطراب و تشویش اذهان، اخبار را از غیر منابع موثق نقل ننمایند. (3)

یا مخابراتی، اکاذیبی را منتشر نماید، یا در دسترس دیگران قرار دهد، یا باهمان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقام های رسمی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد؛ اعم از اینکه از طریق یاد شده به نحوی از انحا، ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود؛ افزون بر اعاده حیثیت به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. (1)

سؤال: آیا انتشار شایعه و سخنان غیر واقعی در رسانه ها اشکال دارد؟

جواب: اگر این مطالب دروغ و غیر واقعی باشند، نشر آن ها حرام است (2)و باید از انتشار چنین مطالبی جداً خودداری شود. (3)

ص: 195

سؤال: آیا ناقلان اخبار و بیان کنندگان وقایع، شرایط خاصّی دارند؟

جواب: بله؛ وثاقت، امانت، هوش کافی برای فهم مطالب، حافظه قوی برای نگهداری، حفظ مطالب و از همه مهمتر، بی نظری و حُسن نیّت، و آلوده نکردن اخبار با سلیقه شخصی، ازجمله این شرایط است. (1)

سؤال: خبری (سیاسی، اقتصادی یا فرهنگی) منتشر کردهایم که صدق و کذبش برایمان مشخّص نبوده است، حکم آن چیست؟

جواب: در صورتی که به منبع خاصّی اسناد داده شود، و صدق و کذبش بر عهده آن منبع واگذار گردد، و نشر آن مفسده ای نداشته باشد، اشکال ندارد. (2)

که دارای شرافت اخلاقی و شغلی است، در برابر این پیشنهادها، شرافت حرف های خویش را از دست نمی دهد و از بیان واقعیت های جامعه خودداری نمی کند. (1)

جواب: هرگونه خبری که انتشار آن به حال جامعه مضرّ است، یا سبب بیداری دشمنان یا بهره برداری سوء آنان می شود، یا موجب تفرقه بین صفوف مسلمین می گردد، یا ایجاد یاس و وحشت و بد بینی می کند، یا تبعات دیگری مانند آنچه گذشت دارد، نباید انتشار یابد. (1)

سؤال: آیا در عرصه خبری، تساهل، تسامح و مدارا جایز است؟

جواب: اگر به معنای سازش با مخالفان اسلام و میدان دادن به دشمن برای ضربه زدن به دوست است؛ چنین چیزی جایز نیست؛ امّا اگر منظور همزیستی مسالمت آمیز، با گروه های سالم، یا پیروان مذاهب دیگر باشد، به گونه ای که ضرری به حال مسلمین و آیین اسلام نداشته باشد، جایز است. (2)

ص: 198

و میهمانان، ارزش های اجرای خودشان را افزایش دهند. (1)

مجری توانمند باید ظرفیت، سطح علمی و فرهنگی مخاطبان خود را در نظر بگیرد و متناسب با آن، برنامه خود را اجرا کند و از کاری که موجب رنجش آنها می شود، اجتناب ورزد. مقام معظم رهبری دراین باره فرمودند:

مجریان برنامه ها به یک نکته توجه کنند: شما که در رادیو دارید حرف می زنید - چه در برنامه ی طنزتان، چه در برنامهی تفریحی تان، چه در برنامه جدّیتان، چه در برنامهی اجتماعیتان، هر چه که هست - بدانید که همه مخاطبان شما عوام الناس نیستند؛ یک عده خواص هم هستند ... شما باید طوری حرف بزنید که آنها را اشباع کنید؛ آنها باید احساس پوچی و سبکی در برنامه شما نکنند. مهم ترین چیزی که این سبکی را القا می کند، نامنظم حرف زدن و ضد گزیده گویی است. من توقع ندارم حالا هر کس که امروز مجری می شود، بتواند بدون اینکه نوشته ای هم جلویش باشد، آن طور که من توقع دارم، حرف بزند؛ اما بالاخره این توقع بایستی برآورده شود؛ حالا اگر مثلاً راهش این است که حتماً

ص: 200

از روی نوشته بخوانند، این کار را بکنند.(1)

یکی دیگر از اموری که یک مجری باید آن را رعایت کند؛ تلفظ صحیح کلمات و درست خوانی است. مقام معظم رهبری دراین باره فرمودند:

زبان صدا و سیما باید فارسی درست باشد. غلط گویی و غلط خوانی یکسره از بین برود. صدا و سیما [باید] آموزنده زبان شیرین و رسا و پرتوان فارسی باشد. (2)

از دیگر بایسته های مجری خوب این است که از طرح سوالات و پرسیدن مطالب غیر مفید خودداری کند؛ اما برخی مجریان در بعضی از برنامه ها با طرح سؤالاتی از میهمانان برنامه، به صورت علنی در زندگی و اسرار زندگی آنان سَرَک می کشند؛ مثلا از زن و شوهری که در برنامه حضور پیدا کرده اند، سؤال می کنند نحوه آشنایی شما برای ازدواج چگونه بوده است. درحالیکه هیچ کس حق ندارد افراد را در شرایطی قرار دهد که برخی از اسرار زندگی خود را برای او شرح دهند.

ص: 201

برخی از مجریان برنامه های کودک و نوجوان، با لباسهای رنگارنگ و غیر متعارف در برنامه حاضر می شوند و یا با توجیه ماهیت برنامه – که بایستی شاد و کودکانه باشد - حرکات موزون رقص گونه انجام می دهند که ممکن است موجب تحریک بینندگان شود. مجریان زن و مرد باید جداً از این گونه کارها خودداری کنند و شأن خود را پایین نیاورند.

یکی دیگر از کارهایی که سزاوار است انجام شود؛این که مجری و میهمان در برنامه های پزشکی و خانوادگی و... همجنس باشند؛ اما گاهی مشاهده می شود که در برنامه های پزشکی که درباره مسائل و بیماری های زنانه بحث می شود از متخصصین مرد استفاده می کنند در صورتی که اگر ضرورت نداشته باشد و پزشک حاذق زن وجود داشته باشد، باید از متخصصین زن دعوت شود تا بتوانند راحت تر و بهتر مسائل را مطرح کنند.

جسمی فراوانی می باشند. این گونه ورزش های ناسالم غالباً موجب ضررهای جسمی به دو طرف مسابقه شده و گاهی به فوت یکی از مسابقه دهندگان منجر می شود.

بر اساس قانون سیاست های کلی صدا و سیما، این نهاد مهم باید از ترویج ورزشها و سرگرمی هایی که با معیارهای اسلامی مخالفت دارد، خودداری ورزد(1) و آنها را پخش نکند. متأسفانه این مسابقات و اخبار مربوط به آنها بارها در برنامه های ورزشی صدا و سیما پخش می شود؛ درحالی که چون این ورزش ها جایز نیستند (2)؛ ترویج آنها نیز جایز نیست.

جواب: دیدن این برنامه ها و پخش آن از رسانه ملی جایز نیست. (1)

باید رعایت شود.

برخی از آنها عبارتند از:

الف) [پخش اموری که] جزء اسرار نظامی، سیاسی، اقتصادی کشور محسوب شود و یا براثر انتشار مورد سوء استفاده دشمن قرار گیرد.

ب) تهمت [زدن] به نهادها و ارگان های رسمی کشور و گروه ها و جمعیت ها و احزابی که طبق قانون احزاب فعالیت آنها قانونی است.

ج) پخش آن موجب فساد اخلاق و هتک حرمت جامعه گردد.

د) انتشار آن موجب لطمه زدن به احساسات دینی، وحدت ملی و ایجاد تشنج در جامعه گردد.

ه) برای گروه های منحرف و ضد انقلاب جنبه تبلیغی داشته باشد.

و) به روابط دوستانه با کشورهای برادر و دوست لطمه وارد کند، یا موجب اخلال در روابط خارجی ایران گردد. (1)

اگر به مواردی که اشاره می شود توجه کرده و از آنها استفاده کنند؛ می توانند در تبلیغات موفق تر باشند و از آسیب ها و آفات رسانه ای و تبلیغات در امان بمانند.

دهد و با تصاویر و آواز خاصی که شأن و منزلت رسانه ملی را به عنوان یک ابزار درآمد با کالاهای بعضاً چندش آور در می آورد؛ در اختیار شرکتی قرار بگیرد که پمادهای به دست آمده از حیوانات را تبلیغ کند. (1)

ص: 209

ص: 210

طریق راه هایی که برای انتقادات و پیشنهادها وجود دارد، دیدگاه های خود را به اطلاع مسئولان برسانند تا آنان بتوانند این مشکلات را برطرف کنند.

گاهی مخاطبان می توانند با طرح یک انتقاد یا پیشنهاد سازنده مسیر تولید یک برنامه را تغییر دهند و جلوی مفسده ها و مشکلاتی که ممکن است در آینده به وجود بیاید، بگیرند. و یا بر کیفیت برنامه بی فزایند.

می تواند بر بالا بردن فهم افراد خانواده از دین و معنویت مؤثر باشد؛ ولی اگر فرهنگ حاکم بر رسانه بافرهنگ خانواده در تضاد باشد، خانواده به شدت آسیب می بیند. همه کشورهای پیشرفته کنونی در پی انتشار و گسترش فرهنگ خود به جهان، خصوصا به کشورهای اسلامی هستند و در این زمینه تضعیف کانون خانواده از طریق رسانه ها یکی از اهداف آنهاست.

نتایج تحقیقات یونسکو نشان می دهد که بیش ترین مخاطبان تلویزیون و برنامه های پخش شده از آن در سراسر دنیا، کودکان، نوجوانان و جوانان هستند که به مقتضای سن خود بالاترین ضریب تأثیرپذیری را نیز دارا می باشند. این تحقیقات حاکی است که هر کودک در طول دوازده سال تحصیلی خود، بیش از شش هزار ساعت وقت صرف تماشای برنامه های تلویزیون می کند که با در نظر گرفتن تعطیلات فصلی، تقریباً معادل زمانی است که هر بچه در مدرسه به تحصیل اشتغال دارد. (1)

ص: 213

در کشورهای اسلامی، کودکان دوست دارند مطابق فرهنگ حاکم در جامعه، خواست و نیازمندی خانواده، برنامه های سازنده و آموزشی را تماشا کنند. در کشور ما ازجمله برنامه هایی که به آن کمتر توجه صورت گرفته، برنامه های کودکان می باشد؛ در حالی که کودکان، گروه بزرگ جمعیت ما را تشکیل می دهند که باید به آن توجه نمود. (1)

رسانه ملی در به تصویر کشیدن خانواده ها و روابط میان اعضای آنها باید به این موضوع مهم بخوبی توجه و به گونهای عمل کند که به نقش مهم و تعیین کننده پدر در هدایت، رهبری و رشد و تعالی خانواده ها و همچنین جایگاه بی بدیل مادر در انتقال باورها و ارزش ها به نسل های آینده، گرمابخشی به کانون خانواده ها و ایجاد انس و الفت در میان اعضای خانواده خدشه وارد نشود و فرزندان نیز چنان که شایسته است، با وظایف و مسئولیت های خود در برابر پدر و مادر آشنا شوند. (2)

تبلیغات تلویزیونی، به عنوان تبلیغ کننده کالا و یا مخاطب قرار دادن آنها در تبلیغات به عنوان مصرف کننده و مشوق مصرف خانواده؛ موضوعی است که شاید در تلویزیون ما قدمت بسیاری نداشته باشد؛ اما در دنیا به عنوان یک پدیده، سالها پیش مطرح و به سبب حساسیت های مختص این دوره سنی، قوانین و آیین نامه های شفافی درباره آن تصویب شده است. این قوانین و مصوبات بر این نکته تأکید دارند که کودکان به سبب داشتن ضمیری پاک و نقش پذیر و همچنین پایین بودن قدرت تمییزشان درباره مسائل، نباید در معرض تبلیغات رنگارنگ قرار گیرند. همچنین تلاش شده است قوانین یاد شده، به گونه ای باشد که از حریم روانی کودکان محافظت شده و اسباب مخدوش کردن خاطر آنها را فراهم نسازد؛ اما متأسفانه جدا از سوء استفاده شرکت ها و موسسات، با استفاده از احساسات کودکی، تبلیغیاتی پخش می شود که آرامش روانی کودکان و نوجوانان را مورد حمله قرار می دهد. (1)

در یونان، هرگونه تبلیغات تلویزیونی برای اسباب بازی، از ساعت 7 صبح تا 10شب ممنوع است، و اکنون مقامات این کشور در نظر دارند که هرگونه تبلیغات برای جذب

ص: 215

کودکان را منع کنند. در سوئد نیز هرگونه تبلیغات برای کودکان زیر دوازده سال از سال 1991 ممنوع گردیده است. (1)

فشار کودکان بر والدین برای خرید محصولات تبلیغ شده و خودداری والدین از برآوردن خواسته های آنها (که بیش تر آرزوست تا تقاضا)؛ به کشمکش و تعارض بین والدین و فرزندان منجر می شود. از آنجا که در بسیاری از آگهی های تبلیغاتی، صحنه هایی از زندگی کودکان مرفه و ثروتمند به نمایش گذاشته می شود، بدون شک این موضوع، تمایلات و عقده های روانی نامطلوبی را در دیگر کودکانی که استطاعت آن نوع زندگی را ندارند؛ خواهد گذاشت. حتی ممکن است آنها را به سمت جرم و جنایت و رفتارهای غیراخلاقی برای تصاحب آنچه دیده اند، بکشاند. گسترش بی محابای تبلیغات هدفداری که کودکان را ابزار یا هدف تبلیغ خود قرار داده است؛ از همان کودکی این قشر را در معرض آسیب های جدی ناشی از احساس فقر و محرومیت و یا ناکامی در دستیابی به آرزوها و خواسته هایشان قرار داده است.(2)

ص: 216

در برخی پیام های بازرگانی انواع غذاهای فست فود(1) تبلیغ می شود که این موارد، مخاطبان را به سوی خرید این کالا می کشاند و نتیجه ای جز پرخوری و چاق شدن ندارد. بر اساس گزارش آژانس استاندارد مواد خوراکی بریتانیا، تبلیغات غذایی برای کودکان به چاق شدن آنها منجر می شود. (2)

آگهی نباید موجب بدآموزی کودکان شود و از زود باوری، حس عاطفی و کم تجربگی آنان در تشخیص واقعیت ها سوء استفاده شود. (1)

در آگهی نباید از کودکان با صراحت درخواست شود محصولی را خریداری کنند و یا از والدین خود و دیگران چنین درخواستی کنند؛ و نباید خرید موضوع آگهی برای کودکان و یا ترغیب دیگران به این امر به عنوان انجام یک وظیفه مطرح شود. (2)

در آگهی های تلویزیونی نباید کودکان به تنهایی هنگام خرید و یا مذاکره با فروشنده برای خرید و یا مبادله پول با فروشنده نشان داده شوند. (3)

هنگام آگهی محصولات غذایی نباید از افراد، بویژه کودکان چاق برای القای این موضوع که مصرف محصول مورد آگهی سلامتی بخش است، استفاده شود. (4)

آگهی ها نباید به کودکان القا کنند که چنانچه کالای موضوع آگهی را نداشته باشند یا خریداری نکنند، از

ص: 218

دیگر کودکان پایین تر هستند و یا احتمالاً مورد تمسخر و استهزا واقع می شوند. (1)

در آگهی ها نباید از کودکان برای خرید از طریق پست یا تلفن دعوت شود. (2)

هنگام پخش برنامه های ویژه کودکان، پخش آگهی های مربوط به مواد غذایی، کبریت، محصولاتی با خواص دارویی و حاوی ویتامین، غذاهای کمکی کودکان، وسایل و اسباب لاغری و شیوه های درمانی آگهی فیلم ها با صحنه های وحشتناک و خطرناک و خطرآفرین ممنوع می باشد. (3)

در آگهی های تلویزیونی نباید کودکان هنگام خوردن دارو، ویتامین و غذاهای کمکی در غیر حضور والدین نشان داده شوند. (4)

در آگهی فرآورده هایی که شباهت به دارو دارند، باید به روشنی تفاوت کالا با دارو نمایش داده شود. (5)

در کلیه آگهی ها، بویژه در آگهی هایی که مخاطب آن ها

ص: 219

کودکان هستند، با رعایت ضوابط و مقررات راهنمایی و رانندگی، ازجمله عبور از محل های خط کشی شده باید به دقت مد نظر واقع شود. (1)

کودکان نباید در شرایطی به تصویر کشیده شوند که با توجه به اقتضای سن آنان خطرناک محسوب می شود. (2)

کودکان نباید در حال استفاده از مواد ضد عفونی کننده گند زدا و یا سمی نشان داده شوند. (3)

کودکان نباید در حال بازی با کبریت یا هرگونه گاز، بنزین، پارافین، وسایل متصل به منبع الکتریسیته و یا مکانیکی که احتمالا منجر به سوختگی، شوک الکتریکی و یا جراحت می شوند نشان داده شوند. (4)

چنانچه در صحنه های آتش سوزی کودکی نشان داده می شود، همواره باید یک آتش نشان در صحنه به وضوح قابل رویت باشد. (5)

در آگهی نباید کودکان برای وارد شدن به مکان های ناآشنا و خطرناک و گفت وگو با غریبه ها ترغیب شوند. (6)

ص: 220

در هیچ صحنه ای از آگهی ها، افراد نباید در حال پرخوری و یا خوردن با حرص و ولع نشان داده شوند. (1)

محل بازی کودکان در آگهی ها باید محل های مجاز باشد. (2)

زیاد تلویزیون، اعتیاد آور است و مشکلات روحی و جسمی زیادی، مانند چاق شدن، دوری از اجتماع و خشونت را به دنبال دارد.

گاهی والدین برای این که به کارهای شخصی خود برسند، فرزندان خود را پای تلویزیون می نشانند و آنها را از مهر، محبت و عاطفه خود محروم می کنند؛ درحالی که با این کار آنها را با مشکلات فراوانی مواجه می کنند.

نمی توانند به غیر از گردی صورت و انگشتان دست تا مچ زنان نگاه کنند (البته بدون قصد و ریبه) و زنان هم فقط به جاهایی که مردان معمولا نمی پوشانند، می توانند بدون قصد لذت و ریبه، نگاه کنند. (1)

سؤال: حکم نگاه کردن به فیلم هایی که به صورت غیر مستقیم پخش می شود، چیست؟

جواب: حکم نگاه به عکس را دارد. (2)

سؤال: آیا دیدن صحنه های زجر دادن انسان به صورت فیلم (غیر واقعی ) اشکال دارد؟

جواب: در صورتی که منشاء قساوت قلب و مانند آن

ص: 223

شود، اشکال دارد. (1)

سؤال: آیا بانوان می توانند اندام لخت کشتی گیران را به صورت مستقیم از تلویزیون بدون لذت جنسی تماشا کند؟

جواب: بنابر احتیاط واجب، زن، اندام مرد نامحرم را بدون لذت، حتی در صفحه تلویزیون هم ننگرد، مگر دست و پا آنچه معمولاً، پوشانده نمی شود. (2)

صدا و سیما که به گفته امام خمینی باید هدایت گری مردم را به عهده داشته باشد، با این تخلفات، روحیه قانون گریزی را در جامعه گسترش می دهد؛ زیرا بسیاری از مردم تحت تأثیر برنامه های صدا و سیما قرار می گیرند و سبک زندگی خویش را متناسب با فیلم ها، سریال ها و برنامه های تبلیغاتی؛ انتخاب می کنند؛ لذا باید مسئولان صدا و سیما، مبارزه با قانون گریزی را از نهاد خودشان شروع کنند.

حساس را در نظر بینندگان آگاه و مومن کم رنگ می کند.

در این قسمت به برخی از تخلفاتی که در صدا و سیما انجام می شود، اشاره می کنیم:

برتر از واقعیت آن به تصویر کشیده و نشان داده شود. (1)

تاکید بر روی کالا و محصول باید متناسب با اهمیت آن محصول باشد و آگهی های تولید شده نباید بیش از اندازه پُر سر و صدا و [پُر] هیاهو باشند به نحوی که بیننده، بدون دریافت آگاهی لازم تحت تاثیر واقع شود. (2)

نشان دادن تاثیر آنی استفاده از وسایل درمانی، مانند لاغر شدن فوری و یا به تصویر کشیدن فرآیند تاثیر داروها، شامپوها، مواد شوینده، روغن ها، بر بدن انسان به هر شیوهای از آن جمله تمهیدات انیمیشن مجاز نمی باشد. (3)

هر تبلیغی که حاوی اطلاعات نادرست باشد و موجب فریب یا اشتباه مصرف کننده کالا و خدمات شود؛ تبلیغ خلاف واقع و نقض قانون است. (4)

سؤال: اگر مشتری با تبلیغ و تشویق فروشنده، در خرید کالا دقت کمتری کند؛ ولی بعد از خرید بفهمد که جنس خوبی را نخریده است؛ آیا می تواند معامله را به هم بزند؟

ص: 229

جواب: اگر (تبلیغ و تشویق فروشنده) به گونه ای باشد که مشتری فریب خورده باشد؛ خریدار می تواند معامله را به هم بزند. (1)

سؤال: آیا به کار بردن عبارت های مبالغه آمیز تبلیغاتی، که مصداق دروغ نیست؛ امّا از حالت اطّلاع رسانی پا را فراتر گذارده، و به قصد تشویق مردم به مصرف بیان می شود، جایز است؟

جواب: در صورتی که موجب گمراهی مردم شود، اشکال دارد. (2)

نوشیدنی های سالم، مانند آب و دوغ، معمولا از نوشیدنی های غیر مفید، مانند نوشابه استفاده می کنند؛ در حالی که این برنامه ها، نوعی تبلیغ نوشیدن این ماده غذایی مضرّ محسوب می شود که طبق نظر پزشکان، این مواد برای سلامتی انسان خطرناک هستند و موجب بروز بیماریهای جسمی زیادی می شود.

به گفته مسئول دبیرخانه ماده 37 قانون برنامه پنجم توسعه وزارت بهداشت: (1)

بیشترین آسیبی که از مواد آسیب رسان، مانند چیپس و پفک به دست می آید، متوجه کودکان است. نمک موجود در چیپس، پفک و تنقلات پرحجم ذائقه کودکان را به سمت غذاهای شور و پرنمک در بزرگسالی می کشاند؛ به طوری که فشار خون، افزایش وزن و بیماری های قلبی از بیماریهایی است که آینده این کودکان را تهدید می کند. (2)

عدم رعایت مفاد این ماده، مستوجب جزای نقدی از ده میلیون ریال تا یک میلیارد ریال با حکم مراجع ذی صلاح قضایی خواهد بود. در صورت تکرار، برای هر بار حداقل بیست درصد به جریمه قبلی اضافه می شود. (1)

تأمین کنندگانی که برای فروش کالا و خدمات خود تبلیغ می کنند، نباید سلامتی افراد را به خطر اندازند.(2)

سؤال: آیا تبلیغات مواد غذایی مضر، مانند چیپس و پفک جایز است؟

جواب: اگر بر خلاف قوانین باشد(3) یا برای بدن ضرر اساسی داشته باشد(4) ، اشکال دارد.

به جای این که نحوه صحیح خوردن و آشامیدن نمایش داده شود؛ پرخوری و شکم پرستی ترویج می شود. در این برنامه ها، افرادی را به گونه ای نشان میدهند که هر غذایی را با اشتها می خورند؛ حتی کودکان و افراد میانسال را در حال خوردن غذاهای چرب و شیرین نشان می دهند؛ درحالی که این غذاها برای آنها قطعا ً ضرر دارد. امام علی(علیه السّلام) به کمیل فرمودند:

یَا کُمَیْلُ ... فَإِنَّ صِحَّةَ الْجِسْمِ مِنْ قِلَّةِ الطَّعَامِ وَ قِلَّةِ الْمَاءِ؛ ای کمیل! صحت [و سلامت] جسم [و بدن] در کم خوردن غذا و آب است. (1)

در رسانه ملی، بارها سفره های رنگین پهن شده نشان داده می شود که در آن انواع غذاهای داخلی و خارجی وجود دارد که این، خود نوعی ترویج اسراف و پرخوری است؛ درحالی که طبق روایات اسلامی انسان نباید شکمش را پُر کند. امام باقر(علیه السّلام) فرمودند:

مَا مِنْ شَیْ ءٍ أَبْغَضَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ مِنْ بَطْنٍ مَمْلُوءٍ؛ هیچ چیز مانند شکم پُر نزد خدای متعال مبغوض و ناپسند نیست. (2)

ص: 233

تبلیغ کالای(1) خارجی وجود نداشته باشد، از تبلیغ این کالا خودداری کنند و به جای آن، کالا و وسایل ایرانی را با بهترین روش ها تبلیغ کنند و مردم را به سمت خرید این کالاها و استفاده از آنها بکشانند. به گفته برخی کارشناسان :(2)

اگر ما تمرکز خود را در پیام های تبلیغاتی بر روی کالاهای خارجی بگذاریم، برای فروش آنها زمینه سازی کرده ایم. (3)

جواب: اگر موجب ضرر و زیانی بر مسلمین نگردد و مخالف قوانین نباشد، مانعی ندارد. (1)

در برخی مسابقات رادیویی و تلویزیونی، برای پاسخ به سؤالات ساده جوایز میلیونی پرداخت می شود؛ در حالی که این کار مورد سرزنش مقام معظم رهبری قرار گرفته است؛ ایشان فرمودند:

از جمله سرگرمی ها، مسابقات است. مسابقات، خوب است؛ منتها باید مراقب بدآموزی های قولی و عملی در آنها بود. گاهی در زبان، گاهی اصلاً در کیفیت رفتار، گاهی هم در خنده های بی خودی، سَبُکی دیده می شود. یکی از مسابقه ها، مسابقه ی تلفنی است. شخصی تماس می گیرد و به خاطر هیچی، به او جایزه می دهند! یک روز من دیدم در یک برنامه تلویزیونی پنج میلیون تومان به یک نفر جایزه دادند؛ برای این که به چند سؤال جواب داد! این سرگرمیِ خیلی جالبی نیست ... عدهای که اینگونه مسابقات را نگاه می کنند؛ بی منطقی به ذهنشان می آید و از این بی منطقی سوء استفاده می کنند. (1)

ص: 237

داروها، شامپوها، مواد شوینده، روغن ها، بر بدن انسان به هر شیوه ای، از آن جمله تمهیدات انیمیشن مجاز نمی باشد. (1)

در آگهی های تولید شده با موضوع کالاها و لوازم بهداشتی، بازیگر آگهی نباید در نقشی غیر واقعی، مانند پزشک ظاهر شود. (2)

ص: 240

نشانی الکترونیکی: zanjani.tamas@gmail.com

تلفن: 37740323 (025) – 37740322 (025) – 37740321 (025)

استفتای پیامکی: 50001040

6. استفتائات جدید، جواد بن علی تبریزی، چاپ اول.

7. استفتائات جدید، ناصر مکارم شیرازی، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب (علیه السّلام)، چاپ دوم، 1427ق.

8. استفتائات، سید روح الله موسوی خمینی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، 1422ق.

9. استفتائات، محمد تقی بهجت فومنی گیلانی، دفتر آیت الله بهجت، چاپ اول، 1428ق.

10. الأمالی، محمد بن علی ابن بابویه، ناشر: کتابچی، چاپ ششم، 1376 ش.

11. امانت داری و راهکارهای ترویج آن در رسانه ملی، مرتضی اسکندری، قم، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهش های اسلامی، چاپ اول، 1392.

12.اهمیت و ضرورت تبلیغات، احمد رزاقی، انتشارات: سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، 1370.

13.بشقاب های سفره پشت بام مان (خانواده و ماهواره)، محسن عباسی ولدی، انتشارات جامعه الزهراء (علیهاالسّلام)، چاپ 23، بهار 1393.

14. تأثیر پوشش اسلامی درمهارغریزه جنسی، حسین مهدی زاده.

15. تبلیغات بازرگانی در رادیو، ویکتور پروث، ترجمه: اکرم امامی.

ص: 244

16. تحف العقول، ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، محقق / مصحح: غفاری، علی اکبر، ناشر: جامعه مدرسین، چاپ دوم، قم، 1363 ق.

17. تنبیه الخواطر و نزهة الناظر (مجموعة ورّام)، ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسی، ناشر: مکتبه فقیه، قم، چاپ اول، 1410 ق.

18. توضیح المسائل، آیت الله فاضل، چاپ صد و چهاردهم، 1426 ه ق.

19. توضیح المسائل، خمینی، سید روح اللّه موسوی، محقق/ مصحح: مسلم قلیپور گیلانی، چاپ اول، 1426 ه ق.

20. توضیح المسائل، سید موسی شبیری زنجانی، انتشارات سلسبیل، قم، چاپ اول، 1430 ه ق.

21.توضیح المسائل، محمدتقی بهجت فومنی گیلانی، انتشارات شفق، چاپ 92، 1428ق.

22. توضیح المسائل، ناصر مکارم شیرازی، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب (علیه السّلام)، چاپ 52، 1429ق.

23.جامع الاحکام، لطف الله صافی گلپایگانی، انتشارات حضرت معصومه (علیهاالسّلام)، چاپ چهارم، 1417ق

24.جامع الأخبار، شعیری، مطبعة حیدریة، چاپ نجف، چاپ بی تا.

ص: 245

25. جامع المسائل، محمد فاضل لنکرانی موحدی، انتشارات امیر قلم، چاپ یازدهم.

26. راهبرد رسانه (6) رسانه ملی؛ زن و خانواده، ابراهیم شفیعی سروستانی، ناشر: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، قم، چاپ اول، 1390.

27. رسانه ملی و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب، اباذر افشار، قم، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهش های اسلامی، 1393.

28. شادی و رسانه (مبانی، آسیبها و راهکارها)، مجید خبازی، چاپ اول، 1390.

29. صحیفه نور.

30. صداقت و نقش رسانه ملی در ترویج آن، فریده پیشوایی، اداره کل پژوهشهای اسلامی رسانه، فروردین 1393.

31. عفاف و برنامه های نمایشی رسانه، (بررسی فتاوای مراجع درباره عفاف در برنامه های نمایشی رسانه) مهدی رشکیانی، قم، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهش های اسلامی، 1393.

32. عیون أخبار الرضا (علیه السّلام)، ابن بابویه، محمد بن علی، محقق / مصحح: لاجوردی، مهدی، نشر جهان، تهران، چاپ اول، 1378 ق.

ص: 246

33. الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب، محقق / مصحح: غفاری علی اکبر و آخوندی، محمد، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق.

34. کتاب النکاح، آیت الله مکارم، محقق/ مصحح: محمد رضا حامدی- مسعود مکارم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب (علیه السّلام)،چاپ اول، 1424 ه ق.

35. مجموعه ورّام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر، ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسی، مترجم: عطایی، محمد رضا، ناشر: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ اول،1369 ش.

36. المحاسن، برقی، احمد بن محمد بن خالد، محقق / مصحح: محدث، جلال الدین، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، قم، چاپ دوم،1371 ق.

37. مطالعه ای بر نقش رسانه در روابط پیش از ازدواج، راضیه علی اکبری، قم، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهشهای اسلامی، 1393.

38. من لا یحضره الفقیه، ابن بابویه، محمد بن علی، محقق/مصحح: غفاری، علی اکبر، ناشر: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1413ق.

ص: 247

39. منهاج الصالحین، سید علی حسینی سیستانی، دفتر معظم له، چاپ پنجم، 1417ق.

40. نقش رسانه ملی در ترویج ارزش های انقلاب اسلامی برای کودکان، سید مصطفی احمدزاده، قم، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهش های اسلامی، 1393.

41. نهج الفصاحة، پاینده، ابو القاسم، ناشر: دنیای دانش، چاپ چهارم، 1382 ش.

42. وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت (علیهم السّلام) ، ناشر: مؤسسة آل البیت(علیهم السّلام) ، قم، چاپ اول، 1409 ق.

10. کتاب زنان، ش 25، 23/ 1/ 1389.

11. مطالعات اجتماعی و رسانه، ش 1، بهار 1391.

12. معرفت اخلاقی، سال پنجم، شماره دوم، پیاپی 16، پاییز و زمستان 1393.

13. معرفت، ش 189، شهریور 1392.

14. موعود، ش 95، دی 1387.

15. نامه جامعه، بهمن 1388، ش 65.

16. نسیم وحی، ش 9، آدر 1386.

ص: 249

www. wahidkhorasani.com

www.ad.gov.ir

www.aftabir.com

www.almazaheri.ir

www.asriran.com

www.dana.ir

www.fardanews.com

www.farsnews.com

www.gerdab.ir

www.hamshahritraining.ir

www.hawzah.net

www.iqna.ir

www.irc.ir

www.iribnews.ir

www.irna.ir

www.leader.ir

www.majlis.ir

www.makarem.ir

www.mashreghnews.ir

www.rasekhoon.net

ص: 251

www.sistani.org

www.snn.ir

www.sorayatv.ir

www.tasnimnews.com

www.tebyan.net

www.vgpostmortem.ir

ص: 252