ص :2

اهداء

به حجّت رحمان، پیشوای انس و جان، ولی ناصح،حضرت امام علی النّقی الهادی علیه السلام تقدیم می شود، امید است که موردقبول حضرتش قرار گیرد .

مؤسّسه پیام امام هادی علیه السلام

ص:3

الحمد للّه ربّ العالمین و صلّی اللّه علی محمّد و آله اجمعین سیّما مولانا الحجّة بن الحسن العسکری (عج)

این کتاب مشتمل است بر چهل حدیث نورانی از پیشوایان معصوم علیهم السلام در باره روزه و ماه مبارک رمضان ؛ اگرچه درمورد روزه و ماه رمضان حدیث فراوان است، امّا آنچه در این گزینش منظور بوده انتخاب چند حدیث در هر باب از میان احادیث معتبر بوده است، یعنی روایاتی در این مجموعه فراهم آمده که از نظر سلسله سند، یا صحیح یا حسن و یا موثّقند که از نظر فقها و دانشمندان اسلامی هر سه نوع معتبر بوده و مورد عمل می باشد .

در پاورقی به نظر برخی از بزرگان و حدیث شناسان اشاره کرده ایم که این حدیث از کدام قسم از روایاتٰ معتبر است.

این کتاب به جهت اعتبار آن، هم برای استفاده اهل فضل و سخن مناسب است که بتوانند به آن استناد کنند و هم، برای عموم قابل استفاده است، چرا که ترجمه نسبتاً روانی از همه روایات در ذیل صفحه قرار گرفته است .

برای مزید استفاده، دو خطبه شعبانیّه از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم و خطبه ای از امیر مؤمنان علیه السلام در آغاز ماه رمضان به اوّل کتاب و چهار دعا به آخر آن افزوده شده .

امید است قدمی هر چند کوچک در خدمت به سالکان راه حقیقت تلقّی شده و مرضی حضرت حقّ گردد، آمین .

مؤسّسه پیام امام هادی علیه السلام

ص:4

إِنَّ رَسُولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم خَطَبَنٰا ذٰاتَ یَوْمٍ، فَقٰالَ:

أَیُّهَا النّٰاسُ! إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللّٰهِ بِالْبَرَکَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالْمَغْفِرَةِ؛

شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللّٰهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ، وَ أَیّٰامُهُ أَفْضَلُ اْلاَیّٰامِ، وَ لَیٰالیٖهِ أَفْضَلُ اللَّیٰالیٖ، وَ سٰاعٰاتُهُ أَفْضَلُ السّٰاعٰاتِ. وَ هُوَ شَهْرٌ دُعیٖتُمْ فیٖهِ إِلیٰ ضِیٰافَةِ اللّٰهِ، وَ جُعِلْتُمْ فیٖهِ مِنْ أَهْلِ کَرٰامَةِ اللّٰهِ .

أَنْفٰاسُکُمْ فیٖهِ تَسْبیٖحٌ، وَ نَوْمُکُمْ فیٖهِ عِبٰادَةٌ، وَ عَمَلُکُمْ فیٖهِ مَقْبُولٌ، وَ دُعٰاؤُکُمْ فیٖهِ مُسْتَجٰابٌ .

روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برای ما خطبه خواند و فرمود:

هان ای مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به سوی شما رو آورده است،

ماهی که نزد خدا بهترین ماهها، و روزهایش بهترین روزها، و شبهایش بهترین شبها، و ساعاتش بهترین ساعات است . و آن ماهی است که در آن به میهمانی خدا خوانده شده اید و از گرامیان خدا قرار داده شده اید .

نَفَسهایتان در آن تسبیح، و خوابتان در آن عبادت و عملتان در آن مقبول و دعایتان در آن مستجاب است.

ص:6

فَاسْأَلُوا اللّٰهَ رَبَّکُمْ بِنِیّٰاتٍ صٰادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طاهِرَةٍ، أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیٰامِهِ وَ تِلاٰوَةِ کِتٰابِهِ؛ فَإِنَّ الشَّقِیَ ّ مَنْ حُرِمَ غُفْرٰانَ اللّٰهِ فیٖ هٰذَا الشَّهْرِ الْعَظیٖمِ.

وَاذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فیٖهِ، جُوعَ یَوْمِ الْقِیٰامَةِ وَ عَطَشَهُ. وَ تَصَدَّقُوا عَلٰی فُقَرٰائِکُمْ وَ مَسٰاکیٖنِکُمْ، وَ وَقِّرُوا کِبٰارَکُمْ، وَارْحَمُوا صِغٰارَکُمْ، وَ صِلُوا أَرْحٰامَکُمْ، وَاحْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ، وَ غُضُّوا عَمّٰا لاٰیَحِلُّ [النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصٰارَکُمْ، وَ عَمّٰا لاٰ یَحِلُّ] (1)اْلإِسْتِٰماعُ إِلَیْهِ اسْتِٰماعَکُمْ

پس خدا - پروردگار خود - را با نیّتهای خالص، و دلهای پاک بخوانید تا به روزه داری و تلاوت کتاب خود موفّقتان بدارد؛ زیرا بدبخت کسی است که در این ماه بزرگ از آمرزش خدا محروم بماند .

و با گرسنگی و تشنگی خود در آن، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را یاد آورید. و بر فقیران و مسکینان خود صدقه دهید، و بزرگان خود را احترام کنید، و کوچکان خود را رحم کنید، و أرحام خود را صله کنید.

و زبانهای خود را نگهدارید، و از چیزهایی که نگاه به آنها روا نیست چشم پوشید، و به چیزهایی که شنیدنش جایز نیست گوش مسپرید،

ص:7

وَ تَحَنَّنُوا عَلیٰ أَیْتٰامِ النّٰاسِ کَمٰا یُتَحَنَّنُ عَلٰی أَیْتٰامِکُمْ وَتُوبُوا إِلَی اللّٰهِ مِنْ ذُنُوْبِکُمْ، وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعٰاءِ فیٖ اوْقٰاتِ صَلَوٰاتِکُمْ، فَإِنَّهٰا أَفْضَلُ السّٰاعٰاتِ یَنْظُرُ اللّٰهُ عَزَّوَجَلَّ فیٖهٰا بِالرَّحْمَةِ إِلٰی عِبٰادِهِ؛ یُجیٖبُهُمْ إِذٰا نٰاجَوْهُ، وَ یُلبّیٖهِمْ إِذٰا نٰادَوْهُ، وَ یَسْتَجیٖبُ لَهُمْ إِذٰا دَعَوْهُ .

أَیُّهاَ النّٰاسُ! إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمٰالِکُمْ فَفُکُّوهٰا بِاسْتِغْفٰارِکُمْ، وَ ظُهُورَکُمْ ثَقیٖلَةٌ مِنْ أَوْزٰارِکُمْ، فَخَفِّفُوا عَنْهٰا بِطُولِ سُجُودِکُمْ،

و بر یتیمان مردم دلسوزی کنید چنانکه [دوست دارید] بر یتیمان شما دلسوزی شود، و از گناهان خود به سوی خدا توبه کنید، و در وقتهای نمازتان دستهای خود را به دعا بلند کنید که بهترین ساعاتی است که خدا در آن با رحمت به بندگان خود می نگرد.

چون مناجاتش کنند پاسخشان دهد، و چون او را ندا کنند لبیکشان گوید، و هر گاه او را بخوانند اجابتشان کند .

هان ای مردم! جانهای شما در گرو اعمال شماست، با استغفار خود جانهای خود را آزاد کنید، و پشتهای شما از بار گناهانتان سنگین است، با طول سجود خود آن را سبک کنید،

ص:8

وَاعْلَمُوا أَنَّ اللّٰهَ تَعٰالیٰ ذِکْرُهُ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لاٰ یُعَذِّبَ الْمُصَلّیٖنَ وَالسّٰاجِدیٖنَ، وَ أَنْ لاٰ یُرَوِّعَهُمْ بِالنّٰارِ یَوْمَ یَقُومُ النّٰاسُ لِرَبِ ّ الْعٰالَمیٖنَ .

أَیُّهَاالنّٰاسُ! مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمُ صٰائِماً مُؤْمِناً فیٖ هٰذَا الشَّهْرِ، کٰانَ لَهُ بِذٰلِکَ عِنْدَ اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ عِتْقُ رَقَبَةٍ، وَ مَغْفِرَةٌ لِمٰا مَضٰی مِنْ ذُنُوبِهِ .

فَقیٖلَ لَهُ: یٰا رَسُولَ اللّٰهِ لَیْسَ کُلُّنٰا یَقْدِرُ عَلٰی ذٰلِکَ .

فَقٰالَ صلی الله علیه و آله و سلم : اتَّقُوا النّٰارَ وَلَوْ بِشِقِ ّ تَمْرَةٍ، اتَّقُوا النّٰارَ وَلَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مٰاءٍ .

و بدانید خدا - که یادش بلند است -به عزّت خود سوگند یاد کرده است که نماز گزاران و سجده کنندگان را عذاب نکند، و در آن روز که همه در پیشگاه پروردگار عالمیان به [محاسبه] ایستند آنان را با آتش نترساند.

ای مردم! هر کس در این ماه روزه دار مؤمنی را افطاری دهد پاداش آن نزد خدای متعال آزادی یک بنده و آمرزش گناهان گذشته اش خواهد بود

عرض شد: ای رسول خدا ! همه ما توانا بر افطاری دادن نیستیم .

فرمود: از آتش بپرهیزید هرچند با نصف خرما باشد، از آتش بپرهیزید هرچند با جرعه ای آب باشد .

ص:9

أَیُّهَا النّٰاسُ! مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فیٖ هٰذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ، کٰانَ لَهُ جَوٰازاٌ عَلَی الصِّرٰاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فیٖهِ اْلأَقْدٰامُ.

وَمَنْ خَفَّفَ فیٖ هٰذَا الشَّهْرِ عَمّٰا مَلَکَتْ یَمیٖنُهُ، خَفَّفَ اللّٰهُ عَلَیْهِ حِسٰابَهُ .

وَ مَنْ کَفَّ فیٖهِ شَرَّهُ، کَفَّفَ اللّٰهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یَوْمَ یَلْقٰاهُ.

وَ مَنْ أَکْرَمَ فیٖهِ یَتیٖماً، أَکْرَمَهُ اللّٰهُ یَوْمَ یَلْقٰاهُ.

وَ مَنْ وَصَلَ فیٖهِ رَحِمَهُ، وَصَلَهُ اللّٰهُ بِرَحْمَتِهِ یَوْمَ یَلْقٰاهُ .

وَ مَنْ قَطَعَ فیٖهِ رَحِمَهُ، قَطَعَ اللّٰهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ یَوْمَ یَلْقٰاهُ،

وَ مَنْ تَطَوَّعَ فیٖهِ بِصَلاٰةٍ، کَتَبَ اللّٰهُ لَهُ بَرٰاءَةً مِنَ النّٰارِ .

ای مردم! هرکس در این ماه اخلاق خود را نیکو کند در آن روز که قدمها[برصراط] می لرزد برای او جواز بر صراط خواهد بود، و هرکس دراین ماه بر مملوک [و زیردست]خود آسان گیرد خدا حساب او را آسان کند، و هرکس در این ماه شرّ خود را باز دارد خدا- در روزی که با او دیدار کند -خشم خود از او برگیرد .

و هرکس در این ماه یتیمی را اکرام کند خدا - در روز دیدارش - او را اکرام کند، و هرکس در این ماه با ارحام خود صله کند خدا - در روز دیدارش - او را به رحمتش رساند، و هرکس در این ماه از ارحام خود ببُرد خدا در روز دیدارش - رحمت خود را از او قطع کند . و هرکس در این ماه نماز مستحبّی بخواند خدا برائت از آتش برایش بنویسد،

ص:10

وَ مَنْ أَدّٰی فیٖهِ فَرْضاً، کٰانَ لَهُ ثَوٰابُ مَنْ أَدّٰی سَبْعیٖنَ فَریٖضَةً فیٰٖما سِوٰاهُ مِنَ الشُّهُورِ .

وَ مَنْ أَکْثرَ فیٖهِ مِنَ الصَّلاٰةِ عَلَیَّ، ثَقَّل اللّٰهُ میٖزٰانَهُ یَوْمَ تَخِفُّ الْمَوٰازیٖنُ .

وَ مَنْ تَلاٰ فیٖهِ آیَةً مِنَ الْقُرآنِ، کٰانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فیٖ غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ.

أَیُّهَا النّٰاسُ! إِنَّ أَبْوٰابَ الْجِنٰانِ فیٖ هٰذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ، فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لاٰ یُغْلِقَهٰا عَلَیْکُمْ؛ وَ أَبْوٰابَ النّیٖرٰانِ مُغْلَقَهٌ، فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لاٰ یَفْتَحَهٰا عَلَیْکُمْ؛ وَ الشَّیٰاطیٖنَ مَغْلُولَةٌ، فَاسْأَلوُا رَبَّکُمْ أَنْ لاٰ یُسَلِّطَهٰا عَلَیْکُمْ .

و هر کس در این ماه واجبی را انجام دهد پاداش کسی را که هفتاد واجب در ماههای دیگر انجام دهد خواهد داشت، و هرکس در این ماه صلوات بر من را افزون کند خدا - در آن روز که میزانهای عمل سبک است میزان عمل او را سنگین کند، و هرکس دراین ماه آیه ای از قرآن تلاوت کند برای او همچون پاداش کسیکه در ماه دیگر ختم قرآن کند خواهد بود .

ای مردم! در این ماه درهای بهشت گشوده است، از پروردگار خود بخواهید که آن را بر شما نبندد؛ و درهای دوزخ بسته است، از پروردگار خود بخواهید که آن را بر شما نگشاید؛ و شیطانها در زنجیرند، از پروردگار خود بخواهید که آنان را برشما مسلّط نسازد .

ص:11

قٰالَ أَمیٖرُ الْمُؤْمِنیٖنَ علیه السلام : فَقُمْتُ فَقُلْتُ: یٰا رَسُولَ اللّٰه مٰا أَفْضَلُ اْلأَعْمٰالِ فیٖ هٰذَا الشَّهْرِ؟

فَقٰالَ: یٰا أَبَاالْحَسَنِ! أَفْضَلُ اْلأَعْمٰالِ فیٖ هٰذَا الشَّهْرِ، الْوَرَعُ عَنْ مَحٰارِمِ اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ، ثُمَّ بَکٰی .

فَقُلْتُ: یٰا رَسُولَ اللّٰهِ مٰایُبْکیٖکَ؟

فَقٰالَ: یٰا عَلِیُّ! أَبْکیٖ لِمٰا یُسْتَحَلُّ مِنْکَ فیٖ هٰذَا الشَّهْرِ:

کَأَنّیٖ بِکَ وَ أَنْتَ تُصَلّیٖ لِرَبِّکَ، وَ قَدِ انْبَعَثَ أَشْقَی اْلأَوَّلیٖنَ وَاْلآخِریٖنَ، شَقیٖقُ عٰاقِرِ نٰاقَةِ ثَمُودَ، فَضَرَبَکَ ضَرْبَةً عَلٰی قَرْنِکَ، فَخَضَبَ مِنْهٰا لِحْیَتَکَ .

امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: برخاستم و عرض کردم: ای رسول خدا ! بهترین عملها در این ماه چیست؟

فرمود: ای ابا الحسن! بهترین اعمال در این ماه پرهیز از حرامهای خدای سبحان است، سپس گریست. عرض کردم:

ای رسول خدا ! برای چه می گریی؟

فرمود: ای علی! می گریم برای آنچه که در این ماه از تو حلال می شمرند، گویا تو را می بینم که به نماز پروردگار خود ایستاده ای در حالیکه شقیّ ترینِ اوّلین و آخرین - آن همتای پی کننده ناقه ثمود - برانگیخته شود و ضربتی بر فرقت فرود آورد که محاسنت را از آن رنگین کند .

ص:12

قٰالَ أَمیْرُ الْمُؤْمِنیٖنَ علیه السلام : فَقُلْتُ: یٰا رَسُولَ اللّٰهِ! وَ ذٰلِکَ فیٖ سَلاٰمَةٍ مِنْ دیٖنیٖ؟

فَقٰالَ صلی الله علیه و آله و سلم : فیٖ سَلاٰمَةٍ مِنْ دیٖنِکَ .

ثُمَّ قٰالَ: یٰاعَلِیُّ مَنْ قَتَلَکَ فَقَدْ قَتَلَنیٖ، وَ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنیٖ، وَ مَنْ سَبَّکَ فَقَدْ سَبَّنیٖ لاَِنَّکَ مِنّیٖ کَنَفْسیٖ؛ رُوحُکَ مِنْ رُوحیٖ، وَ طیٖنَتُکَ مِنْ طیٖنَتیٖ .

إِنَّ اللّٰهَ تَبٰارَکَ وَ تَعٰالیٰ خَلَقَنیٖ وَ إِیّٰاکَ، وَاصْطَفٰانیٖ وَإِیّٰاکَ، وَ اخْتٰارَنیٖ لِلنُّبُوَّةِ وَاخْتٰارَکَ لِْلإِمٰامَةِ؛ فَمَنْ أَنْکَرَ إِمٰامَتَکَ، فَقَدْ أَنْکَرَ نُبُوَّتِیٖ .

امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: عرض کردم: ای رسول خدا ! آیا در آن روز دینم در سلامت است؟

فرمود: [آری] دینت در سلامت است .

سپس فرمود: ای علی! هرکس تورا بکشد مراکشته است، و هرکس با تو دشمنی کند با من دشمنی کرده است، و هرکس به تو ناسزا گوید به من ناسزا گفته است، زیرا تو از من وهمچون جان منی، روحت ازروح من، و سرشتت از سرشت من است، همانا خدای متعال مراآفرید و تورا، و مرا برگزید و تورا، مرا برای پیامبری برگزید و تو را برای امامت، پس هرکس امامت تورا انکارکند پیامبری مرا انکارکرده است.

ص:13

یٰا عَلِیُّ أَنْتَ وَصِیّیٖ، وَ أَبُو وُلْدیٖ وَ زَوْجُ ابْنَتیٖ، وَ خَلیٖفَتیٖ عَلیٰ أُمَّتیٖ فیٖ حَیٰاتیٖ وَ بَعْدَ مَوْتیٖ؛ أَمْرُکَ أَمْریٖ وَ نَهْیُکَ نَهْییٖ.

أُقْسِمُ بِالَّذیٖ بَعَثَنیٖ بِالنُّبُوَّةِ وَ جَعَلَنیٖ خَیْرَ الْبَرِیَّةِ، أَنَّکَ لَحُجَّةُ اللّٰهِ عَلٰی خَلْقِهِ، وَأَمیٖنُهُ عَلٰی سِرِّهِ، وَ خَلیٖفَتُهُ عَلٰی عِبٰادِهِ. (1)ای علی! تو وصیّ من، و پدر فرزندان من، و همسر دختر من، و جانشین من بر امّتم در زندگی و پس از مرگم هستی .

فرمان تو فرمان من، و نهی تو نهی من است، سوگند به آن خدایی که مرا به پیامبری برانگیخت، و بهترین آدمیان قرار داد، تو حجّت خدا بر خلق خدا، و امین او بر سرّ او، و خلیفه او بر بندگانش هستی .

ص:14

وَ جَعَلَ لِمَنْ تَطَوَّعَ فیٖهِ بِخَصْلَةٍ مِنْ خِصٰالِ الْخَیْرِ وَالْبِرِّ، کَأَجْرِ مَنْ أَدّٰی فَریٖضَةً مِنْ فَرٰائِضِ اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ.

وَمَنْ أَدّٰی فیٖهِ فَریٖضَةً مِنْ فَرٰائِضِ اللّٰهِ کٰانَ کَمَنْ أَدّٰی سَبْعیٖنَ فَریٖضَةً مِنْ فَرٰائِضِ اللّٰهِ فیٰٖما سِوٰاهُ مِنَ الشُّهُورِ.

وَ هُوَ شَهْرُ الصَّبْرِ وَ إِنَّ الصَّبْرَ ثَوٰابُهُ الْجَنَّةُ، وَ شَهْرُ الْمُوٰاسٰاةِ وَ هُوَ شَهْرٌ یَزیٖدُ اللّٰهُ فیٖ رِزْقِ الْمُؤْمِنِ فیٖهِ، وَ مَنْ فَطَّرَ فیٖهِ مُؤْمِناً صٰائِماً کٰانَ لَهُ بِذٰلِکَ عِنْدَاللّٰهِ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِذُنُوبِهِ فیٰٖما مَضٰی .

و پاداش یک خصلت خیر، و نیکوکاری مستحب در آن را همچون پاداش کسی که واجبی از واجبات خدای سبحان را انجام داده مقرّر فرموده است،

و هر کس یک واجب از واجبات خدا را در آن انجام دهد، همچون کسی است که هفتاد فریضه از فرایض خدا را در ماههای دیگر انجام داده باشد، و آن ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است، و نیز ماه همیاری است، و نیز ماهی است که خدا روزی مؤمن را در آن فزونی بخشد، و هر کس در آن، مؤمن روزه داری را افطاری دهد، در نزد خدا پاداش آزادی یک بنده، و آمرزش گناهان گذشته اش را دارد .

ص:16

قیٖلَ: یٰا رَسُولَ اللّٰهِ لَیْسَ کُلُّنٰا یَقْدِرُ عَلٰی أَنْ یُفَطِّرَ صٰائِماً .

فَقٰالَ: إِنَّ اللّٰهَ کَریٖمٌ یُعْطیٖ هٰذَا الثَّوٰابَ لِمَنْ لَمْ یَقْدِرْ إِلاّٰ عَلیٰ مَذَقَةٍ مِنْ لَبَنٍ یُفَطِّرُ بِهٰا صٰائِماً، أَوْ شَرْبَةٍ مِنْ مٰاءٍ عَذْبٍ، أَوْ تَمَرٰاتٍ لاٰ یَقْدِرُ عَلٰی أَکْثَرَ مِنْ ذٰلِکَ .

وَ مَنْ خَفَّفَ فیٖهِ عَنْ مَمْلُوکِهٍ خَفَّفَ اللّٰهُ عَنْهُ حِسٰابَهُ .

وَ هُوَ شَهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْمَةٌ، وَ أَوْسَطُهُ مَغْفِرَةٌ، وَآخِرُهُ اْلإِجٰابَةُ وَالْعِتْقُ مِنَ النّٰارِ .

عرض شد: ای رسول خدا! همه ما براینکه روزه داری را افطاری دهیم توانا نیستیم.

فرمود: خدا کریم است همین پاداش را به کسی که با آبِ آمیخته با شیری، یا با جرعه آب گوارایی، یا با چندین خرما - که جز بر آن قادر نیست - روزه داری را افطاری دهد نیز عطا می کند .

و هرکس در آن بر مملوک (و زیردست) خود آسان گیرد خدا از او آسان حساب کشد .

واین ماهی است که آغاز آن رحمت، و میانه آن مغفرت، و پایان آن اجابت و آزادی از آتش است .

ص:17

وَ لاٰ غِنٰی بِکُمْ عَنْ أَرْبَعِ خِصٰالٍ: خَصْلَتَیْنِ تُرْضُونَ اللّٰهُ بِهِمٰا، وَ خَصْلَتَیْنِ لاٰ غِنٰی بِکُمْ عَنْهُمٰا.

فَأَمَّا اللَّتٰانِ تُرْضُونَ اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ بِهِمٰا: فَشَهٰادَةُ أَنْ لاٰ إِلٰهَ إلاَّ اللّٰهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم .

وَ أَمَّا اللَّتٰانِ لاٰغِنیٰ بِکُمْ عَنْهُمٰا: فَتَسْأَلُونَ اللّٰهَ فیٖهِ حَوٰائِجَکُمْ وَالْجَنَّةَ، وَتَسْأَلُونَ الْعٰافِیَةَ وَ تَعُوذُونَ بِهِ مِنَ النّٰارِ . (1)و شما [در این ماه] از چهار خصلت بی نیاز نیستید، با دو خصلت خدا را خوشنود می سازید، و به دو خصلت دیگر نیز محتاجید .

امّا آن دو که با آنها خدای سبحان را خوشنود می کنید:

شهادت به این است که هیچ معبود بحقّی جز خدا نیست، و محمّد صلی الله علیه و آله و سلم رسول خداست .

و امّا آن دو که شما را خوشنود می کند و از آنها بی نیاز نیستید این که: از خدا در این ماه - حوائج و بهشت و عافیت را بخواهید، و از آتش به او پناه برید .

ص:18

فَحَمِدَ اللّٰهَ بِأَفْضَلِ الْحَمْدِ وَ أَشْرَفِهٰا وَ أَبْلَغِهٰا وَ أَثْنیٰ عَلَیْهِ بِأَحْسَنِ الثَّنٰاءِ، وَ صَلّیٰ عَلیٰ مُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ،ثُمَّ قٰالَ:

أَیُّهَا النّٰاسُ! إِنَّ هٰذَا الشَّهْرَ شَهْرٌ فَضَّلَهُ اللّٰهُ عَلیٰ سٰائِرِ الشُّهُورِ، کَفَضْلِنٰا أَهْلِ الْبَیْتِ عَلیٰ سٰائِرِ النّٰاسِ.

وَ هُوَ شَهْرٌ یُفْتَحُ فیٖهِ أَبْوٰابُ السَّمٰاءِ وَ أَبْوٰابُ الرَّحْمَةِ، وَ یُغْلَقُ فیٖهِ أَبْوٰابُ النّیٖرٰانِ.

وَ هُوَ شَهْرٌ یُسْمَعُ فیٖهِ النِّدٰاءُ، وَ یُسْتَجٰابُ فیٖهِ الدُّعٰاءُ، وَ یُرْحَمُ فیٖهِ الْبُکٰاءُ.

و با بهترین و شریفترین و رساترین ستایش، و زیباترین سپاس، خدا را ستود، و بر پیامبرش محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و آل او درود فرستاد، سپس فرمود:

هان ای مردم! این ماه ماهی است که خدا آن را بر دیگر ماهها فضیلت داده به همانسان که ما خاندان پیامبر را بر دیگر مردم.

واین ماهی است که درهای آسمان، و درهای رحمت الهی در آن گشوده، و درهای دوزخ در آن بسته است .

واین ماهی است که نداها در آن شنیده، و دعاها در آن مستجاب، و به گریه ها در آن رحم می شود .

ص:20

وَ هُوَ شَهْرٌ فیٖهِ لَیْلَةٌ نَزَلَتِ[تَنْزِلُ] الْمَلاٰئِکَةُ فیٖهٰا مِنَ السَّمٰاءِ فَتُسَّلِمُ عَلَی الصّٰائِمیٖنَ وَالصّٰائِمٰاتِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلیٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ، وَ هِیَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ قُدِّرَ فیٖهٰا وِلاٰیَتٖی قَبْلَ أَنْ خُلِقَ آدَمُ علیه السلام بِأَلْفَیْ ِ عٰامٍ . صِیٰامُ یَوْمِهٰا أَفْضَلُ مِنْ صِیٰامِ أَلْفِ شَهْرٍ، وَالْعَمَلُ فیٖهٰا أَفْضَلُ مِنَ الْعَمَلِ فیٖ أَلْفِ شَهْرٍ .

أَیُّهَا النّٰاسُ! إِنَّ شُمُوسَ شَهْرِ رَمَضٰانَ لَتَطْلُعُ عَلَی الصّٰائِمیٖنَ وَالصّٰائِمٰاتِ، وَ إِنَّ أَقْمٰارَهُ لَیَطْلُعُ عَلَیْهِمْ بِالرَّحْمَةِ .

وَ مٰا مِنْ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ مِنَ الشَّهْرِ إِلاّٰ وَالْبِرُّ مِنَ اللّٰهِ تَعٰالیٰ یِتَنٰاثَرُ مِنَ السَّمٰاءِ عَلیٰ هٰذِهِ اْلأُمَّةِ ؛

و در این ماه، شبی است که فرشتگان در آن از آسمان فرود می آیند و تا دمیدن سپیده فجر، بر مردان و زنان روزه دار - به اذن پروردگارشان - سلام می گویند، و آن، شب قدر است که - دوهزار سال پیش از آفرینش آدم - خدا در آن ولایت مرا تقدیر فرمود، روزه یک روز آن بهتر از روزه هزار ماه، و عمل در آن بهتر از عمل هزار ماه است .

هان ای مردم! آفتاب روزهای ماه رمضان، و ماه شبهای آن با رحمت [ویژه خدا] بر روزه داران می تابد .

هیچ شب و روزی در آن نیست مگر آنکه نیکی [و احسان] خدا بر این امّت از آسمان نثار می شود،

ص:21

فَمَنْ ظَفِرَ مِنْ نِثٰارِ اللّٰهِ بِدُرَّةٍ، کَرُمَ عَلَی اللّٰهِ یَوْمَ یَلْقٰاهٰا؛ وَ مٰا کَرُمَ عَبْدٌ عَلَی اللّٰهِ إِلاّٰ جَعَلَ الْجَنَّةَ مَثْوٰاهُ .

عِبٰادَ اللّٰهِ! إِنَّ شَهْرَکُمْ لَیْسَ کَالشُّهُورِ؛ أَیّٰامُهُ أَفْضَلُ اْلأَیّٰامِ، وَ لَیٰالیٖهِ أَفْضَلُ اللَیٰالیٖ، وَ سٰاعٰاتُهُ أَفْضَلُ السّٰاعٰاتِ .

هُوَ شَهْرٌ الشَّیٰاطیٖنُ فیٖهِ مَغْلُولَةٌ مَحْبُوسَةٌ.

هُوَ شَهْرٌ یَزیٖدُ اللّٰهُ فیٖهِ اْلأَرْزٰاقَ وَاْلآجٰالَ، وَ یَکْتُبُ فیٖهِ وَفْدَ بَیْتِهِ.

وَ هُوَ شَهْرٌ یُقْبَلُ أَهْلُ اْلأیْٖمٰانِ بِالْمَغْفِرَةِ وَالرِّضْوٰانِ، وَالرَّوْحِ وَالرَّیْحٰانِ، وَ مَرْضٰاتِ الْمَلِکِ الدَّیّٰانِ .

و هرکس به دُرّی از آن دست یابد، در روز دیدار، بر خدا ارجمند خواهد بود، و هیچ بنده ای نزد خدا ارجمند نخواهد شد مگر آنکه جایش را بهشت قرار دهد .

بندگان خدا ! این ماه شما همچون ماههای دیگر نیست؛ روزهایش بهترین روزها، و شبهایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعات است .

این ماهی است که در آن، شیاطین، بسته و زندانی اند، این ماهی است که در آن خدا روزیها و عمرها را افزونی بخشد، و میهمانی (زیارت) خانه اش رابنویسد،

و این ماهی است که اهل ایمان [در آن] با مغفرت و رضوان و روح و ریحان، و خوشنودیهای خدا - آن پادشاه داور - روبرو می شوند.

ص:22

ایُّهَا الصّٰائِمُ! تَدَبَّرْ أَمْرَکَ، فَإِنَّکَ فیٖ شَهْرِکَ هٰذٰا ضَیْفُ رَبِّکَ.

انْظُرُ کَیْفَ تَکُونُ فیٖ لَیْلِکَ وَ نَهٰارِکَ؛ وَ کَیْفَ تَحْفَظُ جَوٰارِحَکَ عَنْ مَعٰاصیٖ رَبِّکَ .

انْظُرْ أَنْ لاٰتَکُونَ بِاللَّیْلِ نٰائِماً، وَ بِالنَّهٰارِ غٰافِلاً؛ فَیَنْقَضِیَ شَهْرُکَ، وَ قَدْ بَقِیَ عَلَیْکَ وِزْرُکَ؛ فَتَکُونَ عِنْدَ اسْتَیٖفٰاءِ الصّٰائِمیٖنَ أُجُورَهُمْ، مِنَ الْخٰاسِریٖنَ؛ وَ عِنْدَ فَوْزِهِمْ بِکَرٰامَةِ مَلیٖکِهِمْ، مِنَ الَْمحْرُومیٖنَ، وَ عِنْدَ سَعٰادَتِهِمْ بِمُجٰاوَرَةِ رَبِّهِمْ، مِنَ الْمَطْرُودیٖنَ .

ای روزه دار! در کار خود بیندیش که تو در این ماه، میهمان پروردگارت هستی .

بنگر در شب و روزت چگونه ای؛ و اندامهای خود را چگونه از گناهان پروردگارت چگونه نگه می داری.

بنگر که شب در خواب، و روز غافل نباشی تا ماهت بگذرد و بار سنگین گناهت بماند و در نتیجه - روز دریافت پاداش روزه داران - از زیانکاران، و هنگام رستگاری ایشان به گرامیداشت خدایشان، از محرومان، و وقت سعادتمندی آنان در مجاورت پروردگارشان، از رانده شده ها باشی .

ص:23

أَیُّهَاالصّٰائِمُ! إِنْ طُرِدْتَ عَنْ بٰابِ مَلیٖکِکَ، فَأَیَّ بٰابٍ تَقْصُدُ؟

وَ إِنْ حَرَمَکَ رَبُّکَ، فَمَنْ ذَا الَّذیٖ یَرْزُقُکَ؟

وَإِنْ أَهٰانَکَ، فَمَنْ ذَا الَّذیٖ یُکْرِمُکَ ؟

وَإِنْ أَذَلَّکَ، فَمَنْ ذَا الَّذیٖ یُعِزُّکَ؟

وَإِنْ خَذَلَکَ، فَمَنْ ذَا الَّذیٖ یَنْصُرُکَ؟

وَإِنْ لَمْ یَقْبَلْکَ فیٖ زُمْرَةِ عَبیٖدِهِ، فَإِلیٰ مَنْ تَرْجِعُ بِعُبُودِیَّتِکَ؟

وَإِنْ لَمْ یُقِلْکَ عَثْرَتَکَ، فَمَنْ تَرْجَوْ لِغُفْرٰانِ ذُنُوْبِکَ؟

وَإِنْ طٰالَبَکَ بِحَقِّهِ، فَمٰاذٰا یَکُونُ حُجَّتُکَ؟

ای روزه دار! چنانچه از در [خانه] مالک خود رانده شوی، آهنگ کدام در کنی؟

وچنانچه پروردگارت محرومت کند چه کسی روزیت دهد؟ و چنانچه خدا خوارت سازد، چه کسی گرامیت بدارد؟

و چنانچه او ذلیلت کند، چه کسی عزیزت گرداند؟

و اگر او رهایت سازد، چه کسی یاریت کند؟

و اگر او تو را در زمره بندگانش نپذیرد، با بندگی خود به چه کسی رو کنی؟

و اگر او از لغزشت نگذرد، برای آمرزش گناهانت به چه کسی امید بندی؟

و اگر حقّش را از تو بخواهد، حجّتت چه خواهد بود؟!

ص:24

أَیُّهَا الصٰائِمْ! تَقَرَّبْ إِلَی اللّٰهِ بِتِلاٰوَةِ کِتٰابِهِ فیٖ لَیْلِکَ وَ نَهٰارِکَ، فَإنَّ کِتٰابَ اللّٰهِ شٰافِعٌ مُشَفَّعٌ؛ یَشْفَعُ یَوْمَ الْقِیٰامَةِ لاَِهْلِ تِلاٰوَتِهِ، فَیَعْلَوْنَ دَرَجٰاتِ الْجَنَّةِ بِقِرٰاءَةِ آیٰاتِهِ.

[أَبْشِرْ] أَیُّهَا الصّٰائِمُ! فَإِنَّکَ فیٖ شَهْرٍ صِیٰامُکَ فیٖهِ مَفْرُوضٌ، وَ نَفَسُکَ فیٖهِ تَسْبیٖحٌ، وَ نَوْمُکَ فیٖهِ عِبٰادَةٌ، وَ طٰاعَتُکَ فیٖهِ مَقْبُولَةٌ، وَ ذُنُوبُکَ فیٖهِ مَغْفُورَةٌ، وَ أَصْوٰاتُکَ فیٖهِ مَسْمُوعَةٌ، وَمُنٰاجٰاتُکَ فیٖهِ مَرْحُومَةٌ .

وَ لَقَدْ سَمِعْتُ حَبیٖبیٖ رَسُولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم یَقُولُ:

ای روزه دار! در شب و روزت با تلاوت کتاب خدا به او تقّرب جو، که کتاب خدا شفاعت کننده ای است که شفاعتش پذیرفته است، و در روز قیامت برای تلاوت کنندگان خود شفاعت کند، پس با قرائت آیاتش از درجات بهشت بالا روند .

مژده ات باد ای روزه دار! که تو در ماهی هستی که درآن روزه ات واجب ، و نفسهایت تسبیح ، و خوابت عبادت ، و طاعتت مقبول ، و گناهانت بخشوده، و صداهایت شنیده، و مناجاتت رحم شده است .

از حبیبم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمود:

ص:25

إِنَّ لِلّٰهِ تَبٰارَکَ وَ تَعٰالیٰ عِنْدَ فِطْرِ کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضٰانَ عُتَقٰاءَ ِمنَ النّٰارِ؛ لاٰ یَعْلَمُ عَدَدَهُمْ إِلاَّ اللّٰهُ، هُوَ فیٖ عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَهُ؛ فَإِذٰا کٰانَ آخِرُ لَیْلَةٍ مِنْهُ أَعْتَقَ فیٖهٰا مِثْلَ مٰاأَعْتَقَ فیٖ جَمیٖعِهِ.

فَقٰامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ هَمْدٰانَ فَقٰالَ: یٰا أَمیٖرَ الْمُؤْمِنیٖنَ! زِدْنٰا مِمّٰا حَدَّثَکَ بِهِ حَبیٖبُکَ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ .

فَقٰالَ: نَعَمْ، سَمِعْتُ أَخیٖ وَابْنَ عَمّیٖ رَسُولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم یَقُولُ:

مَنْ صٰامَ شَهْرَ رَمَضٰانَ فَحَفِظَ فیٖهِ نَفْسَهُ مِنَ الَْمحٰارِمِ، دَخَلَ الْجَنَّةَ.

هنگام افطار هرشب ماه رمضان ، برای خدای تبارک و تعالی آزاد شده هایی از آتش است که شمار آنان را جز خدا نداند که آن در علم غیب اوست. و چون آخرین شب ماه رمضان فرا رسد خدا در آن شب بشمارِ آنچه در همه ماه آزاد شده، آزاد کند .

مردی همْدانی برخاست و عرض کرد: ای امیرمؤمنان! از آنچه پیرامون ماه رمضان از حبیب خود شنیده ای برای ما فزون گو .

فرمود: آری از برادر و پسرعمّ خود رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم فرمود: هرکس ماه رمضان را روزه بگیرد و خود را در آن از حرامها باز دارد به بهشت در آید .

ص:26

قٰالَ الْهَمْدٰانِیُّ: یٰا أَمیٖرَالْمُؤْمِنیٖنَ زِدْنٰا مِمّٰا حَدَّثَکَ بِهِ أَخُوکَ وَ ابْنُ عَمِّکَ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ .

قٰالَ: نَعَمْ، سَمِعْتُ خَلیٖلیٖ رَسُولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم یَقُولُ:

مَنْ صٰامَ رَمَضٰانَ إیْٖمٰاناً وَ احْتِسٰاباً، دَخَلَ الْجَنَّةَ .

قٰالَ الْهَمْدٰانِیُّ: یٰا أَمیٖرَالْمُؤْمِنیٖنَ زِدْنٰا مِمّٰا حَدَّثَکَ بِهِ خَلیٖلُکَ فیٖ هٰذَا الشَّهْرِ .

فَقٰالَ: نَعَمْ، سَمِعْتُ سَیِّدَ الأَوَّلیٖنَ وَاْلآخِریٖنَ رَسُولَ اللّٰهَ صلی الله علیه و آله و سلم یَقُولُ:

همْدانی عرض کرد: ای امیر مؤمنان! باز آنچه از برادر و پسرعمّ خود در باره ماه رمضان شنیده ای فزون فرما .

فرمود: آری از خلیل خود رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم فرمود:

هرکس ماه رمضان را با ایمان و برای رضای خدا روزه بدارد به بهشت درآید .

همْدانی عرض کرد: ای امیر مؤمنان! باز در این زمینه آنچه از خلیل خود شنیده ای بیشتر فرما .

فرمود: آری از سرور اوّلین و آخرین، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم فرمود:

ص:27

مَنْ صٰامَ رَمَضٰانَ فَلَمْ یُفْطِرْ فیٖ شیْ ءٍ مِنْ لَیٰالیٖهِ عَلٰی حَرٰامٍ، دَخَلَ الْجَنَّةَ .

فَقٰالَ الْهَمْدٰانِیُّ ٖ: یٰا أَمیٖرَالْمُؤْمِنیٖنَ زِدْنٰا مِمّٰا حَدَّثَکَ بِهِ سَیِّدُ اْلاَوَّلیٖنَ وَ اْلآخِریٖنَ فیٖ هٰذَا الشَّهْرِ .

فَقٰالَ: نَعَمْ، سَمِعْتُ أَفْضَلَ اْلأَنْبِیٰاءِ وَالْمُرْسَلیٖنَ وَالْمَلاٰئِکَةِ الْمُقَرَّبیٖنَ یَقُولُ:

إِنَّ سَیِّدَ الْوَصِیّٖینَ یُقْتَلُ فیٖ سَیِّدِ الشُّهُورِ. فَقُلْت یٰا رَسُولَ اللّٰهِ وَ مٰا سَیِّدُ الشُهُورِ، وَ مَنْ سَیِّدُ الْوَصِیّٖینَ؟

هرکس ماه رمضان را روزه بدارد و در هیچ یک از شبهای آن با حرام افطار نکند به بهشت درآید .

همْدانی عرض کرد: ای امیر مؤمنان! آنچه از سرور اولین و آخرین پیرامون این ماه شنیده ای باز بفرما .

فرمود: آری، از افضل پیامبران و رسولان و فرشتگان مقرّب خدا شنیدم فرمود:

سروَر اوصیاء، در سروَر ماهها کشته می شود .

عرض کردم: ای رسول خدا ! سروَر ماهها چیست، و سروَر اوصیاء کیست؟

ص:28

قٰالَ: أَمّٰا سَیِّدُ الشُّهُورِ: فَشَهْرُ رَمَضٰانَ؛ وَ أَمّٰا سَیِّدُ الْوَصِیّیٖنَ: فَأَنْتَ یٰا عَلِیُّ .

فَقُلْتُ: یٰا رَسُولَ اللّٰهِ فَإِنَّ ذٰلِکَ لَکٰائِنٌ؟

قٰالَ: إِیْ ٖ وَ رَبّیٖ، إِنَّهُ یَنْبَعِثُ أَشْقٰی أُمَّتیٖ، شَقیٖقِ عٰاقِرِ نٰاقَةِ ثَمُودَ، ثُمَّ یَضْرِبُکَ ضَرْبَةً عَلٰی فَرْقِکَ، تُخْضَبُ مِنْهٰا لِحْیَتُکَ.

فَأَخَذَ النّٰاسُ بِالْبُکٰاءِ وَ النَّحیٖبِ، فَقَطَعَ علیه السلام خُطْبَتَهُ وَ نَزَلَ . (1)فرمود: سرور ماهها ماه رمضان است، و سرور اوصیاء تو هستی ای علی!

عرض کردم: ای رسول خدا ! آیا براستی، آن واقع خواهد شد؟!

فرمود: آری به پروردگارم سوگند شقیّ ترین امّتم - که همتای پی کننده ناقه ثمود است - برانگیخته شود و ضربتی بر فرق تو وارد کند که از آن محاسنت رنگین شود .

پس صدای مردم به گریه و زاری برخاست و امام علیه السلام خطبه را قطع کرد و پائین آمد .

ص:29

2 - [عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضّٰالٍ،] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ صَفْوٰانَ، عَنِ الْقٰاسِمِ بْنِ الْفُضَیْلِ، عَنِ الْفُضَیْلِ ابْنِ یَسٰارٍ،

عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام ، قٰالَ: قٰالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام :

مَنْ صَلَّی الْخَمْسَ، وَ صٰامَ شَهْرَ رَمَضٰانَ، وَ حَجَّ الْبَیْتَ الْحَرٰامَ، وَنَسَکَ نُسُکَنٰا، وَاهْتَدٰی إِلَیْنٰا، قَبِلَ اللّٰهُ مِنْهُ کَمٰا یَقْبَلُ مِنَ الْمَلاٰئِکَةِ . (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام از امام باقر علیه السلام نقل کردند که آن حضرت فرمودند:

کسی که نمازهای پنجگانه را بجا آورد و ماه رمضان را روزه بگیرد و حجِ ّ بیت اللّٰه الحرام را انجام دهد و روش عبادت و زهد ما را در پیش گیرد و به سوی [ولایت] ما هدایت شود، خداوند قبول می کند از او [اعمالش را] همچنانکه از ملائکه قبول می کند .

ص:31

ترجمه:

هشام بن حکم درباره علّت وجوب روزه از امام صادق علیه السلام سؤال کرد.

امام فرمودند: خداوند روزه را واجب کرد تا بوسیله آن ثروتمند و فقیر مساوی شوند، و این برای آن است که غنیّ رنج گرسنگی را احساس نمی کند تا به مستمند رحم کند؛ چون دارا هروقت چیزی را بخواهد آن را به دست می آورد.

از این رو خداوند اراده فرمود که بین خلق خود تساوی برقرار کند، و اینکه ثروتمند، گرسنگی و درد را بچشد، تا بر ضعیف رقّت آورد و بر گرسنه رحم کند.

ص:33

4- أَبیٖ (1) رحمه الله ، قٰالَ: حَدَّثَنیٖ عَلِیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ، (2) عَنْ أَبیٖهِ، (3)عَنِ النَّوْفِلِیِ ّ، (4) عَنِ السَّکُونِیِ ّ، (5)

عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام قٰالَ: قٰالَ رَسُولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

مٰا مِنْ صٰائِمٍ یَحْضُرُ قَوْماً یَطْعَمُونَ، إِلاّٰ سَبَّحَتْ أَعْضٰاؤُهُ، وَ کٰانَتْ صَلاٰةُ الْمَلاٰئِکَةِ عَلَیْهِ؛ وَ کٰانَتْ صَلاٰتُهُمُ اسْتِغْفٰاراً . (6)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمود که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هیچ روزه داری نیست که در کنار گروهی که غذا می خورند حاضر شود مگر اینکه اعضای او تسبیح [خدا را] گویند و ملائکه براو درود فرستند؛ و درود ملائکه، استغفار و[طلب مغفرت] است.

ص:34

5 - عَلِیٌّ عَنْ أَبیٖهِ، وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمٰاعیٖلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شٰاذٰانَ، جَمیٖعاً عَنْ ابْنِ أَبی عُمَیْرٍ، عَنْ بَعْضِ أَصْحٰابِنٰا،

عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام قٰالَ:

أوْحَی اللّٰهُ عزَّوَجَلَّ إلیٰ مُوسٰی7: مٰا یَمْنَعُکَ مِنْ مُنٰاجٰاتیٖ؟

فَقٰالَ: یٰارَبِ ّ أُجِلُّکَ عَنِ الْمُنٰاجٰاتِ لِخُلُوفِ فَمِ الصّٰائمِ .

فَأَوْحَی اللّٰهُ عَزَّوَجَلَّ إلَیْهِ:

یٰا مُوسٰی! لَخُلُوفُ فَمِ الصّٰائِمِ أَطْیَبُ عِنْدیٖ مِنْ ریٖحِ الْمِسْکِ. (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند:

خداوند عزّوجلّ به موسی علیه السلام وحی کرد: چه چیز تو را از مناجات با من باز داشته است؟

موسی علیه السلام عرض کرد: پروردگارا تو را در [این حال] برتر از مناجات می بینم؛ به جهت بوی دهان روزه دار .

خداوند عزّوجلّ به او وحی کرد: یا موسی! بوی دهان روزه دار در پیش من از بوی مشک پاکیزه تر است .

ص:35

6- عَنْ عَلِیِ ّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضّٰالِ، عَنْ مُحَمَّدِ ابْنِ عَلِیٍ ّ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیٰی، عَنْ غِیٰاثِ بْنِ إبْرٰاهیٖمَ،

عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام ، عَنْ أَبیٖهِ عَنْ أَمیٖرِالْمُؤْمِنیْنَ علیه السلام ، قٰالَ:

ثَلاٰثٌ یُذْهِبْنَ الْبَلْغَمَ،وَ یَزِدْنِ فیِ الْحِفْظِ: السِوٰاکُ، وَالصَّوْمُ، وَ قِراءَةُ الْقُرْآنِ. (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام از پدرش از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می کند که فرمودند:

سه چیز بلغم را از بین می برد و حافظه را زیاد می کند، مسواک کردن، روزه گرفتن و قرائت قرآن .

ص:36

8- عَنْ عَلیِ ّ بْنِ مَهْزِیٰارَ ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ ، عَنْ أَبیٖ ایُّوبَ ، عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسٰارٍ ، قٰالَ :

قٰالَ أبُو عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام : إذٰا صٰامَ أَحَدُکُمْ الثَّلاٰثَةَ اْلاَیّٰامَ فیٖ الشَّهْرِ، فَلاٰ یُجٰادِلَنَّ أَحَداً، وَ لاٰ یَجْهَلْ، وَ لاٰ یُسْرِعْ إلَی اْلأَیْمٰانِ وَ الْحَلْفِ بِاللّٰهِ، وَ إنْ جَهِلَ عَلَیْهِ أَحَدٌ فَلْیَتَحَمَّلْ . (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند:

وقتی یکی از شما سه روز از ماه را روزه گرفت پس با کسی مجادله ننماید و رفتار جاهلانه نکند و به قسم و سوگند به خدا شتاب نورزد و اگر کسی با او رفتار جاهلانه نمود، تحمّل نماید.

ص:38

10 - [مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رضی الله عنه ،، قٰالَ: حَدَّثَنٰا الْحُسَیْنُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَبٰانَ]، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعیٖدٍ، (1) عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلّیٍ (2)، عَنِ بْنِ بُکَیْرٍ (3)، عَنْ زُرٰارَةَ (4)، قٰالَ:

قُلْتُ ِلأَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام : بِمٰا جَرَتِ السُّنَّةُ مِنَ الصَّوْمِ؟

فَقٰالَ: ثَلاٰثَةَ أَیّٰامٍ فیٖ کُلِّ شَهْرٍ: الْخَمیٖسَ فیِ الْعَشْرِ الأَوَّلِ، وَ اْلأَرْبَعٰاءَ فِی الْعَشْرِ الثّٰانیٖ، وَالْخَمیٖسَ فِی الْعَشْرِ اْلآخِرِ .

قٰالَ: قُلْتُ: هٰذٰا جَمیٖعُ مٰا جَرَتْ بِهِ السُّنَةُ فِی الصَّوْمِ؟

قٰالَ: نَعَم . (5)

ترجمه:

زراره می گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم: سنّت در باره روزه به چه نحو جریان پیدا کرده است؟

فرمودند: سه روز در هرماه؛ پنجشنبه در دهه اوّل، چهارشنبه در دهه دوم و پنجشنبه در دهه آخر .

عرض کردم: این همۀ آن چیزی است که سنّت روزه برآن جریان پیداکرده است؟ فرمودند: بلی.

ص:40

12 - رَوَی الْحَسَنُ ْبنُ مَحْبُوبٍ، عَنْ أبیٖ عَبْدِاللّٰهِ بْنِ مَرْحُومِ الاَْزْدِیِّ، قٰالَ: سَمِعْتُ

أبٰا عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام یَقُولُ:

مَنْ صٰامَ أَوَّلَ یَوْمٍ مِنْ شَعْبٰانَ، وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ الْبَتَّةَ؛ وَ مَنْ صٰامَ یَوْمَیْنِ، نَظَرَ اللّٰهُ إلَیْهِ فیٖ کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ فیٖ دٰارِ الدُّنْیٰا، وَ دٰامَ نَظَرُهُ إلَیْهِ فِی الْجَنَّةِ؛ وَ مَنْ صٰامَ ثَلاٰثَةَ أَیّٰامٍ، زٰارَ اللّٰهَ (1) فیٖ عَرْشِهِ مِنْ جَنَّتِهِ فیٖ کُلِّ یَوْمٍ . (2)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند: هرشخصی روز اوّل شعبان را روزه بگیرد، البتّه بهشت بر او واجب می شود؛ و هرکس دو روز[از شعبان] را روزه بگیرد، خداوند در دنیا، هر شب و روز، و در بهشت پیوسته به او نظر [لطف] کند؛ و هر کس سه روز [از این ماه] را روزه بگیرد، هر روز از بهشتی که در آن هست خدا را در عرش خودش زیارت کند .

ص:42

14 - رَوٰی هِشٰامُ بْنُ الْحَکَمِ عَنْ

أبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام ، قٰالَ: مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ، لَمْ یُغْفَرْ لَهُ إلیٰ قٰابِلٍ، إلاّٰ أَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ. (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند:

هرکسی که در ماه رمضان بخشیده نشود، دیگر تا ماه رمضان سال آینده مورد غفران قرار نمی گیرد . مگر اینکه عرفه را درک کند.

15 - رَوٰی مُحَمَّدُ بْنُ مَرْوٰانَ عَنْ

أَبیٖ عَبْداللّٰهِ علیه السلام ، أَنَّهُ قٰالَ:

إِنَّ لِلّٰهِ تَبٰارَکَ وَ تَعٰالیٰ فیٖ کُلّ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضٰانَ عُتَقٰاءَ وَ طُلَقٰاءَ مِنَ النّٰارِ، إِلاّ مَنْ أَفْطَرَ عَلٰی مُسْکِرٍ؛ فَإذٰا کٰانَ آخِرُ لَیْلَةٍ

ص:44

مِنْهُ، أُعْتِقَ فیٖهٰا مِثْلُ مٰا أُعْتِقَ فیٖ جَمیٖعِهِ. (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند: همانا برای خداوند تبارک و تعالی در هر شب از ماه رمضان، آزاد شدگان و رها شدگانی از آتش [جهنّم] است، مگر کسی که با شراب افطار کند؛ وقتی آخرین شب ماه رمضان فرا رسد در آن شب به اندازه جمیع آزاد شدگانِ در همه ماه، آزاد می شوند .

ص:45

17- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحٰابِنٰا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ عَلِیِ ّ ابْنِ الْحَکَمِ، عَنْ ابْنِ بُکَیْرٍ، عَنْ زُرٰارَةَ، قٰالَ:

قٰالَ أَبُو عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام : التَّقْدیٖرُ فیٖ لَیْلَةِ تِسْعَ عَشَرَةَ، وَاْلإِبْرٰامُ فیٖ لَیْلَةِ إحْدٰی وَ عِشْریٖنَ، وَاْلإِمْضٰاءُ فیٖ لَیْلَةِ ثَلاٰثٍ وَ عِشْریٖنَ. (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند: تقدیر(تعیین اندازه امور) در شب نوزدهم است ؛ و منجّز شدن ، در شب بیست ویکم؛ و امضاء در شب بیست و سوّم می باشد .

18- عَلِیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ، عَنِ الْفُضَیْلِ وَ زُرٰارَةَ وَ مُحَمَّدِ ابْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ حُمْرٰانَ، أَنَّهُ سَأَلَ

أَبٰا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ: «إنّٰا أَنْزَلْنٰاهُ فیٖ لَیْلَةٍ مُبٰارَکَةٍ» . (2)قٰالَ: نَعَمْ، لَیْلَةُ الْقَدْر؛ وَ هِیَ فیٖ کُلِّ سَنَةٍ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ فیِ الْعَشْرِاْلأَوٰاخِرِ. فَلَمْ یُنْزَلِ الْقُرْآنُ إِلاّٰ فیٖ لَیْلَةِ الْقدْرِ، قٰالَ اللّٰهُ عَزَّوَجلَّ: «فیٖهٰا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکیٖمٍ» (3) قٰالَ: یُقَدَّرُ فیٖ لَیْلةِ الْقَدْرِ کُلُّ شَیءٍ یَکُونُ فیٖ تِلْکَ السَّنَةِ إلیٰ مِثْلِهٰا مِنْ قٰابلٍ خَیْرٍ، وَشَرٍّ،

ص:47

وَطٰاعَةٍ، وَ مَعْصِیَةٍ، وَ مَوْلُودٍ، وَ أَجَلٍ، أَوْ رِزْقٍ؛ فَمٰا قُدِّرَ فیٖ تِلْکَ السَّنَةِ (1) وَ قُضِیَ، فَهُوَ الَْمحْتُومُ؛ وَ لِلّٰه عَزَّوَجَلَّ فیٖهِ الْمَشیٖئَةُ. قٰالَ: قُلْتُ: «لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ»، (2) أَیَّ شَیْ ءٍ عَنٰی بِذٰلِکَ؟

فَقٰالَ: الْعَمَلُ الصّٰالِحُ فیٖهٰا، مِنَ الصَّلاٰةِ وَالزَّکٰاة وَ أَنْوٰاعِ الْخَیْرِ، خَیْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فیٖ أَلْفِ شَهْرٍ لَیْسَ فیٖهٰا لَیْلَةُ الْقَدْرِ، وَ لَوْ لاٰ مٰایُضٰاعِفُ اللّٰهُ تَبٰارَکَ وَ تَعٰالٰی لِلْمُؤْمِنیٖنَ، مٰا بَلَغوُا؛ وَلٰکِنَّ اللّٰهُ یُضٰاعِفُ لَهُمُ الْحَسَنٰاتِ[بِحُبِّنٰا]. (3)

ترجمه:

حمران از امام محمّد باقر علیه السلام در مورد قول خداوند عزّوجلّ: «ما آن قرآن را در شبی مبارک نازل کردیم» سؤال کرد .

امام فرمودند: بلی شب قدر، [منظور] است؛ و آن شب در هر سال، در دهه آخر ماه رمضان قرار دارد؛ و قرآن نازل نشده است مگر در شب قدر؛ خداوند عزّوجلّ فرموده است:

«در آن [شب]، هر [گونه] کاری [به نحوی] استوار فیصله می یابد» فرمودند:

در شب قدر، هر چیزی که در این سال تا شب قدر سال دیگر اتفاق خواهد افتاد، مقدّر می شود؛ [اعمّ از] خیر و شرّ

ص:48

و طاعت و گناه، و تولد و مرگ، یا روزی . پس آنچه درآن [شب برای آن] سال مقدّر می شود و امضاء می گردد، حتمی است و در عین حال خواست، خواست خدای عزّوجلّ است .

حمران می گوید عرض کردم: [خداوند متعال] از «شب قدر از هزار ماه بهتراست» چه چیزی را اراده کرده است؟

امام فرمودند: عمل صالح در آن شب، از نماز و زکات و انواع خیر، بهتر است از عمل در هزار ماه که شب قدر در آنها نباشد . و اگر نبود اینکه خداوند تبارک و تعالی برای مؤمنین [اعمالشان را] افزون می کند، به این مقدار [از اجر و ثواب]نمی رسیدند، و لیکن خداوند متعال برای مؤمنان حسناتشان را[به جهت محبّت ما]افزون می کند .

19 - عِدَّةٌ مِنْ أَصْحٰابِنٰا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ عَلِیّ ِ ابْنِ الْحَکَمِ، عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمیَٖرةَ، عَنْ حَسّٰانِ ابْنِ مِهْرٰانَ، عَنْ

أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام ، قٰالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ لَیْلَةِ الْقَدِْرِ. فَقٰالَ:

الَْتمِسْهٰا[فیٖ] لَیْلَةِ إِحْدٰی وَ عِشْریٖنَ، أَوْ لَیْلَةِ ثَلاٰثٍ وَ عِشْریٖنَ. (1)

ترجمه:

حسّان بن مهران می گوید از امام صادق علیه السلام در باره شب قدر سؤال کردم . فرمود:

جستجو کن آنرا در شب بیست و یکم یا شب بیست و سوّم (2).

ص:49

رمضان]فرا می رسید، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم کمربند را محکم می بست و از زنها کناره می گرفت ، و شب زنده داری می کرد و فقط به عبادت می پرداخت .

21- عَلِیُّ بْنُ إِبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادٍ، عَنِ الْحَلَبِیِ ّ،

عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰه علیه السلام قٰالَ:

کٰانَ رَسُولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم إِذٰا کٰانَ الْعَشرُ الاَْوٰاخِرُ، اعْتَکَفَ فِی الْمَسْجِدِ، وَ ضُرِبَتْ لَهُ قُبَّةٌ مِنْ شَعْرٍ، وَشَمَّرَ الْمِئْزَرَ، وَ طَوٰی فِرٰاشَهُ.

وَ قٰالَ بَعْضُهُمْ: وَاعْتَزَلَ النِّسٰاءَ.

فَقٰالَ أَبُو عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام : أَمّٰا اعْتِزٰالُ النِّسٰاءِ، فَلاٰ . (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند:

هنگامی که دهه آخر [ماه رمضان] فرا می رسید رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در مسجد معتکف می شدند و خیمه ای مویین برای حضرت برپا می شد و کمربند را محکم می بستند و رختخواب را جمع می کردند .

بعضی از[حاضران]گفتند: و از زنها کناره می گرفتند.

امام صادق علیه السلام فرمودند: اما کناره گیری از زنها نبوده است. (2)

ص:51

22 - عَلِیُّ بْنُ إِبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ ابْن أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادٍ، عَنِ الْحَلَبِیِ ّ،

عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام ، قٰالَ:

کٰانَتْ بَدْرٌ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ، فَلَمْ یَعْتَکِفْ رَسُولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَلَمّٰا أَنْ کٰانَ مِنْ قٰابِلٍ، اعْتَکَفَ عِشْریٖنَ؛ عَشْراً لِعٰامِهِ، وَعَشْراً قَضٰاءً لِمٰا فٰاتَهُ . (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند:

جنگ بدر در ماه رمضان واقع شد [به همین جهت آن سال] رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم معتکف نشدند چون [ماه رمضان] سال دیگر فرا رسید، حضرت بیست روز معتکف شدند: ده روز برای آن سال، و ده روز قضای آنچه [در سال گذشته] فوت شده بود.

ص:52

24- أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عیٖسیٰ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیٰی، عَنْ غِیٰاثِ بْنِ إِبْرٰاهیٖمَ،

عَنْ جَعْفَرٍ علیه السلام ، عَنْ أَبیٖهِ علیه السلام : أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کٰانَ یَسْتَحِبُّ أَنْ یُفْطِرَ عَلَی اللَّبَنِ . (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام از پدرش -امام باقر علیه السلام -روایت می کند که: امیر المؤمنین علیه السلام دوست می داشت با شیر افطار کند .

25- عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ، عَنْ عَبْدِالرَّحْمٰنِ بْنِ أَبیٖ نَجْرٰانَ، عَنْ حَمّٰادِ بْنِ عیٖسٰی، عَنْ حَریٖزٍْ، عَنْ زُرٰارَةَ، وَ فُضَیْلٍ،

عَنْ أَبیٖ جَعْفَرٍ علیه السلام :

فیٖ رَمَضٰانَ تُصَلّیٖ ثُمَّ تُفْطِرُ؛ إِلاّٰ أَنْ تَکُونَ مَعَ قَوْمٍ یَنْتَظِرُونَ اْلإِفْطٰارَ، فَإنْ کُنْتَ مَعَهُمْ فَلاٰ تُخٰالِفْ عَلَیْهِمْ وَ أَفْطِرْ ثُمَّ صَلِ ّ؛ وَ إِلاّٰ فَابْدَأْ بِالصَّلاٰةِ .

قُلْتُ: وَلِمَ ذٰلِک؟

قٰالَ: ِلأَنَّهُ قَدْ حَضَرَکَ فَرْضٰانِ: اْلإِفْطٰارُ، وَالصَّلاٰةُ؛

فَابْدَأْ بِأَفْضَلِهِمٰا، وَ أَفْضَلُهُماَ الصَّلاٰةُ.

ص:54

ثُمَّ قٰالَ: تُصَلّیٖ وَ أَنْتَ صٰائِمٌ، فَتُکْتَبُ صَلاٰتُکَ تِلْکَ، فَتَخْتِمَ بِالصَّوْمِ أَحَبُّ إلَیَّ . (1)

ترجمه:

امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند:

در ماه رمضان نماز می خوانی و سپس افطار می کنی، مگر اینکه با عده ای باشی که منتظر افطار [تو] هستند . پس اگر همراه آنها بودی با آنها مخالفت نکن و افطار کن سپس نماز را بجای آور و الاّ به نماز آغاز کن.

راوی سؤال کرد برای چه؟

امام فرمودند: برای اینکه دو تکلیف به تو روی آورده است افطار و نماز، پس به بهترین آن دو شروع کن و بهترینشان نماز است.

سپس فرمودند: نماز می خوانی در حالی که روزه هستی پس این نماز تو [در حال روزه]نوشته می شود . پس اینکه با روزه ختم کنی (نماز را بر افطار مقدّم بداری) نزد من محبوب تر است.

ص:55

26- عَلِیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادٍ، عَنِ الْحَلَبِیِّ،

عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام ، قٰالَ: سُئِلَ عَنِ اْلإِفْطٰارِ قَبْلَ الصَّلاٰةِ أَوْ بَعْدَهٰا؟

قٰالَ: إنْ کٰانَ مَعَهُ قَوْمٌ یَخْشٰی أَنْ یَحْبِسَهُمْ عَنْ عَشٰائِهِمْ، فَلْیُفْطِرْ مَعَهُمْ؛ وَ إنْ کٰانَ غَیْرُ ذٰلِکَ فَلْیُصَلِ ّ وَلْیُفْطِرْ . (1)

ترجمه:

از امام صادق علیه السلام درباره افطار سؤال شد که قبل از نماز- مغرب -است یا بعد از نماز؟

فرمود: اگر گروهی با او هستند که می ترسد آنها را از غذایشان باز دارد پس با ایشان افطار نماید، و اگر جز این است پس نماز بخواند و افطار کند .

ص:56

27- عَلِیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ رَجُلٍ،

عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام ، قٰالَ:

إذٰا أَفْطَرَ الرَّجُلُ عَلَی الْمٰاءِ الْفٰاتِرِ، نَقّٰی کَبِدَهُ، (1) وَ غَسَلَ

الذُّنُوبَ مِنَ الْقَلْبِ، وَ قَوَّی الْبَصَرَ وَالْحَدَقَ. (2)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند:

وقتی شخصی با آب جوشیده ای که قدری سرد شده افطار کرد، این آب، کبد او را پاکیزه می کند گناهان را از دل او می زداید، و چشم و سیاهی چشم او را قویّ می کند.

ص:57

29- عَلِیُّ بْنُ إِبْرٰاهیٖمَ عَنْ أَبیٖهِ، وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْییٰ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، جَمیٖعاً عَنِ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادِ بْنِ عُثْمٰانَ، عَنِ الْحَلَبِیِ ّ،

عنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام : أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ نَسِیَ، فَأَکَلَ وَشَرِبَ ثُمَّ ذَکَرَ ؟

قٰالَ: لاٰ یُفْطِرْ،إِنَّمٰا هُوَ شَیٌ رَزَقَهُ اللّٰهُ عَزَّوَجَلَّ فَلْیُتِمَّ صَوْمَهُ . (1)

ترجمه:

از امام صادق علیه السلام سؤال شد درباره شخصی که از روی فراموشی خورده و آشامیده و سپس یادش آمده [که روزه بوده است] فرمودند: روزه را افطار نمی کند، آن چیزی بوده که خدا روزیش کرده است پس باید روزه اش را تمام کند .

30 - أَبُوعَلِیٍ ّ اْلأَشْعَرِیُّ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِالْجَبّٰارِ، عَنْ صَفْوٰانَ بْنِ یَحْیٰی، عَنْ عِیْصِ بْنِ الْقٰاسِمِ، عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام قٰالَ: إِذٰا خَرَجَ الرَّجُلُ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ مُسٰافِراً، أفْطَرَ .

وَ قٰالَ: إِنَّ رَسُولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم خَرَجَ مِنَ الْمَدیٖنَةِ إِلیٰ مَکَّةَ فیٖ شَهْر رَمَضٰانَ وَ مَعَهُ النّٰاسُ وَ فیٖهِمُ الْمُشٰاةُ؛ فَلَمّٰا انْتَهیٰ إِلٰی کُرٰاعِ الغَمیٖمِ، دَعٰا بِقَدَحٍ مِنْ مٰاءٍ فیٰٖما بَیْنَ الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ، فَشَرِبَ وَ أَفْطَرَ ثُمَّ أَفْطَرَ النّٰاسُ مَعَهُ، وَ ثَمَّ أُنٰاسٌ عَلٰی صَوْمِهِمْ، فَسَمّٰاهُمُ

ص:59

الْعُصٰاةَ؛ وَ إِنَّمٰا یُؤْخَذُ بِآخِرِأَمْرِ رَسُولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم (1).

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر شخصی در ماه رمضان مسافرت برود، افطار کند .

و فرمودند: همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از مدینه به سوی مکّه در ماه رمضان حرکت کردند و مردم همراه آن حضرت بودند و در میانشان پیادگان بودند . وقتی حضرتش به محلّ «کُراع الغَمیم» (2) رسید بین نماز ظهر و عصر ظرف آبی خواستند و از آن نوشیدند و افطار کردند سپس مردم به پیروی از آن حضرت افطار کردند .

و بودند کسانیکه بر روزه خود باقی ماندند پس رسول خدا آنها را گناهکار خواندند . و همانا از آخرین روش و دستور رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم تبعیّت می شود .

31- عَلِیُّ بْنُ إِبْرٰاهیْمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَن ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ،

قٰالَ: کَتَبْتُ إِلیٰ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام ، أَسْأَلُهُ مٰا حَدُّالْمَرَضِ الَّذیٖ یُفْطِرُ فیٖهِ صٰاحِبُهُ، وَالْمَرَضِ الَّذی یَدَعُ صٰاحُبُهُ الصَّلاٰةَ قٰائِماً؟

ص:60

قٰالَ: «بَلِ اْلإِنْسٰانُ عَلٰی نَفْسِهِ بَصیٖرةٌ» (1) وَ قٰالَ: ذٰاکَ إِلَیْهِ؛ هُوَ أَعْلَمُ بِنَفْسهِ . (2)

ترجمه:

ابن اذینه می گوید: به امام صادق علیه السلام نامه نوشتم و اندازه مرضی را که موجب می شود انسان روزه را بخورد و یا نماز در حال قیام را ترک کند سؤال کردم .

حضرت این آیه را تلاوت فرمودند: «بل الانسان علی نفسه بصیرة»یعنی بلکه انسان خودش از وضع خود آگاه است، و فرمود این مربوط به خود اوست انسان خودش به نفسش آگاه تراست .

32- عَلیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖه، عَنِ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادٍ، عَنِ الْحَلَبِیِّ،

قٰالَ: سأَلْتُ أَبٰا عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ عَلَیْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضٰانَ طٰائِفَةٌ، أَیَتَطَوَّعُ ؟

فَقٰالَ: لاٰ؛ حَتّٰی یَقْضِیَ مٰا عَلَیْهِ منْ شَهْرِ رَمَضٰانَ . (3)

ص:61

ترجمه:

از امام صادق علیه السلام سؤال کردم مردی روزه از ماه رمضان به عهده دارد آیا می تواند روزه مستحبّی بگیرد؟

فرمود: نه تا اینکه آنچه از ماه رمضان به عهده دارد قضاکند.

33- رَوٰی جَمیٖلُ بْنُ دَرّاجٍ

عَنْهُ (أَبی عَبْداللّٰهِ علیه السلام )، أنَّه قٰالَ:

مَنْ دَخَلَ عَلٰی أَخیٖهِ وَ هُوَ صٰائِمٌ، فَأَفْطَرَ عِنْدَهُ وَ لَمْ یُعْلِمْهُ بوْمهِ فَیَمُنَّ عَلَیْه، کَتَبَ اللّٰهُ لَهُ صَوْمَ سَنَةٍ . (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند:

کسی که بر برادر مسلمانش وارد شود در حالیکه روزه [مستحبّی] گرفته و در پیش او [به دعوت او]افطارکند . بدون آنکه او را از روزه خود آگاه کند و یا بر او منّت گذارد، خداوند روزه یک سال را برای او می نویسد .

34- أَبُو عَلِیّ ٍ اْلأَشْعَرِیُّ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبّٰارِ، عَنْ صَفْوٰانَ بْنِ یَحْیٰی، عَنْ عِیْصِ بْنِ الْقٰاسِمِ، قٰالَ:

ص:62

سَأَلْتُ أَبٰا عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام عَنْ قَوْمٍ أَسْلَمُوا فی شَهْرِ رَمَضٰانَ، وَ قَدْ مَضٰی مِنْهُ أَیّٰامٌ؛ هَلْ عَلَیْهِمْ أَنْ یَصُومُوا مٰا مَضٰی مِنْهُ، أَوْ یَوْمَهُمُ الَّذیٖ أَسْلَمُوا فیٖهِ؟

فَقٰالَ: لَیْسَ عَلَیْهمْ قَضٰاءٌ، وَ لاٰ یَوْمُهُمُ الَّذیٖ أَسْلَمُوا فیٖهِ، إِلاّٰ أَنْ یَکُونُوا أَسْلَمُوا قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ. (1)

ترجمه:

عیص بن قاسم می گوید از امام صادق علیه السلام سؤال کردم گروهی در ماه رمضان مسلمان شده اند در حالیکه چند روز از ماه رمضان گذشته است آیا بر ایشان واجب است که قضا کنند روزه روزهایی را که گذشته است و یا روزی را که در آن مسلمان شده اند؟

فرمودند: بر ایشان واجب نیست قضای روزهای گذشته و همچنین روزه آن روزی که در آن اسلام را پذیرفته اند مگر اینکه قبل از طلوع فجر مسلمان شده باشند .

35- عَلیٌّ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنِ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادٍ، عَنِ الْحَلَبِیّ ِ،

عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ عَنْ أَبیٖهِ(ع)، قٰالَ:

إِنّٰا نَأْمُرُ صِبْیٰانَنٰا بِالصَّلاٰةِ إِذٰا کٰانُوا بَنیٖ خَمْسِ سِنیٖنَ؛ فَمُروُا صِبْیٰانَکُمْ بِالصَّلاٰةِ إِذٰا کٰانُوا بَنیٖ سَبْعِ سِنیٖنَ. وَنَحْنُ نَأْمُرُ صِبیٰانَنٰا

ص:63

بِالصَّوْمِ إِذٰا کٰانُوا بَنیٖ سَبْعِ سِنیٖنَ بِمٰا أَطٰاقُوا مِنْ صِیٰامِ الْیَوْمِ؛ إِنْ کٰانَ إِلٰی نِصْفِ النَّهٰارِ، أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذٰلِکَ أَوْ أَقَلَّ، فَإِذٰا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ وَالْغَرَثُ أَفْطَرُوا؛ حَتّٰی یَتَعَوَّدُوا الصَّوْمَ وَ یُطیٖقُوهُ. فَمُرُوا صِبیٰانَکُمْ إِذٰا کٰانُوا بَنیٖ تِسْعِ سِنیٖنَ بِالصَّوْم، مَا اسْتَطٰاعُوا مِنْ صِیٰامِ الْیَوْمِ، فَإِذٰا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ أَفْطَرُوا. (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند:

ما پسران کودک خود را وقتی پنج ساله شدند به نماز امر می کنیم پس شما پسران کودک خود را هنگامیکه هفت ساله شدند به نماز خواندن دستور دهید .

و ما پسرانمان را هنگامی که هفت ساله شدند به روزه گرفتن امر می کنیم به هر اندازه ای که از روز بتوانند روزه بگیرند؛ اگر شد تانصف روز یابیشتر یاکمتر، پس وقتی تشنگی و گرسنگی بر ایشان غلبه کرد افطار می کنند؛ تا اینکه به روزه گرفتن عادت نمایند .

پس شما پسرانتان را در نه سالگی تمرین روزه دهید به هر اندازه ای که از روز بتوانند روزه بگیرند و هنگامی که تشنگی بر ایشان غلبه کرد افطار کنند .

ص:64

[درنماز] درود بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نفرستد نماز [صحیح] برای او نیست .

همانا خداوند متعال مسأله زکات را قبل از نماز بیان نموده و چنین فرموده است: «قد أفلح من تزکّی و ذکر اسم ربّه فصلّی»: (همانا رستگار شد کسی که زکات داد و یاد کرد نام پروردگارش را پس نماز خواند) .

37- أَبُو عَلِیٍ ّ اْلأَشْعَریِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبّٰارِ، عَنْ صَفْوٰانَ بْنِ یَحْیٰی، عَنْ إِسْحٰاقَ بْنِ عَمّٰارٍ، عَنْ مُعَتِّبٍ، عَنْ

أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام ، قٰالَ: قٰالَ:

اذْهَبْ فَأَعْطِ عَنْ عِیٰالِنَا الْفِطْرَةَ؛ وَ أَعْطِ عَنِ الرَّقیٖقِ، وَاجْمَعْهُمْ وَلاٰتَدَعْ مِنْهُمْ أَحَداً؛ فَإِنَّکَ إِنْ تَرَکْتَ مِنْهُمْ إِنْسٰاناً تَخَوَّفْتُ عَلَیْهِ الْفَوْتَ، قُلْتُ: وَ مَا الْفَوْتُ؟

قٰالَ: الْمُوتُ . (1)

ترجمه:

مُعَتِّب می گوید: امام صادق علیه السلام فرمودند: برو و فطره اهل خانه ما و فطره بردگان را پرداخت کن، همه را در نظر بگیر و هیچ کس را وا مگذار، زیرا اگر یکی از آنها را ترک کنی و فطره او را پرداخت ننمایی، من از فوت او واهمه دارم. عرض کردم منظور از فوت چیست؟ فرمودند: مرگ.

ص:66

38- عَلیُّ ِ بْنُ إِبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادٍ، عَنِ الْحَلَبِیِ ّ،عَنْ

أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام ، قٰالَ: اطْعَمْ یَوْمَ الْفِطْرِ قَبْلَ أَنْ تَخْرُجَ إِلَی الْمُصَلّیٰ . (1)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند: روز [عید] فطر قبل از رفتن به مصلّی طعام بخور.

39- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحٰابِنٰا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ نَجْرٰانَ وَ عَلِیِ ّ بْنِ الْحَکَمِ، عَنْ صَفْوٰانَ الْجَمّٰالِ، قٰالَ: سَأَلْتُ

أَبٰا عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام عَنِ الْفِطْرَةِ؟

فَقٰالَ: عَلَی الصَّغیٖرِ وَالْکَبیٖرِ، وَالْحُرِّ وَالْعَبْدِ؛ عَنْ کُلِ ّ إِنْسٰانٍ صٰاعٌ مِنْ حِنْطَةٍ، أَوْصٰاعٌ مِنْ تَمْرٍ، أَوْ صٰاعٌ مِنْ زَبیٖبٍ . (2)

ترجمه:

صفوان جمّال می گوید از امام صادق علیه السلام درباره فطره سؤال کردم .

فرمودند: بر کوچک و بزرگ، آزاد و بنده، از هر

ص:67

انسانی یک صاع (1) گندم یا یک صاع خرما یا یک صاع کشمش است.

40- عَلِیُّ بْنُ إِبْرٰاهیٖمَ عَنْ أَبیٖهِ، وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمٰاعیٖلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شٰاذٰانَ، جَمیٖعاً عَنِ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ هِشٰامِ بْنِ الْحَکَمِ، عَنْ

أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام ، قٰالَ: الَّتمْرُ فِی الْفِطْرَةِ أَفْضَلُ مِنْ غَیْرِهِ، لاَِنَّهُ أَسْرَعُ مَنْفَعَةً، وَ ذٰلِکَ أَنَّهُ إذٰا وَقَعَ فیٖ یَدِ صٰاحِبِهِ أَکَلَ مِنْهُ .

قٰالَ: وَ قٰالَ: نَزَلَتِ الزَّکٰاةُ وَ لَیْسَ لِلنّٰاسِ أَمْوٰالٌ، وَ إِنَّمٰا کٰانَتْ الْفِطْرَةُ . (2)

ترجمه:

امام صادق علیه السلام فرمودند: خرما در زکات فطره از چیزهای دیگر بهتر است زیرا سود آن سریعتر است برای اینکه وقتی در دست صاحب و مستحقّش قرار گرفت از آن خرما می خورد . راوی گفت آن حضرت فرمودند: حکم زکات هنگامی نازل شد که برای مردم مالی [که زکات بدان تعلق گیرد]نبود، بلکه تنها زکات فطره بود .

ص:68

وَ بِعِزَّتِکَ الَّتیٖ قَهَرْتَ بِهٰا کُلَّ شَیْ ٍء، وَ بِعَظَمَتِکَ الَّتیٖ تَوٰاضَعَ لَهٰا کُلُّ شَیْ ءٍ، وَ بِقُوّتِکَ الَّتیٖ خَضَعَ لَهٰا کُلُّ شَیْ ءٍ، وَ بِجَبَرُوتِکَ الَّتیٖ غَلَبَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ، وَ بِعِلْمِکَ الَّذیٖ أَحٰاطَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ؛ یٰانُورُ یٰا قُدُّوسُ، یٰا أَوَّلُ قَبْلَ کُلِّ شَیْ ءٍ، وَ یٰا بٰاقیٖ بَعْدَ کُلِ ّ شَیْ ءٍ، یٰا اللّٰهُ یٰا رَحْمٰنُ [یٰا اللّٰه]صَلِ ّ عَلٰی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تُغَیِّرُ النِّعَمَ، وَاغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تُنْزِلُ النِّقَمَ، وَاغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تَقْطَعُ الرَّجٰاءَ،

و به آن عزّتی که با آن به هر چیز قاهری، و به آن عظمتی که هر چیز برای آن فروتن است و به آن نیرویی که هر چیز برای آن رام است، و به آن جبروتی که به هر چیز غالب است، و به آن علمی که به هر چیز محیط است، ای نور! ای قدّوس! ای اوّل که پیش از هر چیزی! و ای باقی که پس از هر چیزی! ای اللّه! ای رحمان! [ای اللّه] بر محمّد و آل محمّد درود فرست و آن گناهانی را که نعمت ها را تغییر دهد بر من ببخشای، و آن گناهانی را که کیفرها را فرود آرد بر من ببخشای، و آن گناهانی را که امیّد را قطع کند بر من ببخشای،

ص:70

وَاغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تُدیٖلُ اْلاَعْدٰاءَ، وَاغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تَرُدُّ الدُّعٰاءَ، وَاغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ یُسْتَحَقُّ بِهٰا نُزُولُ الْبَلاٰءِ، وَاغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تَحْبِسُ غَیْثَ السَّمٰاءِ، وَاغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تَکْشِفُ الْغِطٰاءَ، وَاغْفِرْ لِیَ الذُنُوبَ الَّتیٖ تُعَجِّلُ الْفَنٰاءَ، وَاغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تُورِثُ النَّدَمَ، وَاغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تَهْتِکُ الْعِصَمَ، وَأَلْبِسْنٖی دِرْعَکَ الْحَصیٖنَةَ الَّتیٖ لاٰ تُرٰامُ، وَ عٰافِنیٖ مِنْ شَرِّ مٰا أُحٰاذِرُ بِاللَّیْلِ وَالنَّهٰارِ فیٖ مُسْتَقْبَلِ سَنَتیٖ هٰذِهِ.

و آن گناهانی را که دشمنان را غالب کند بر من ببخشای، و آن گناهانی را که دعاها را ردّ کند بر من ببخشای و آن گناهانی را که با آن نزول بلا سزد بر من ببخشای، و آن گناهانی را که باران آسمان را باز دارد بر من ببخشای، و آن گناهانی را که پرده ها را کنار زند بر من ببخشای، و آن گناهانی را که شتاب مرگ آرد بر من ببخشای، و آن گناهانی را که پشیمانی آورد بر من ببخشای، و آن گناهانی را که پرده های پاکدامنی دَرَد بر من ببخشای، و بر من بپوشان آن زِرِه محکمی را که آسیب نبیند، و مرا در این سال نو از شرّ هر آنچه در شب و روزم بیم دارم عافیت بخش.

ص:71

اللّٰهُمَّ رَبَّ السَّمٰاوٰاتِ السَّبْعِ، وَاْلأَرَضیٖنَ السَّبْعِ، وَ مٰا فیٖهِنِ ّ وَ مٰا بَیْنَهُنَّ وَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظیٖمِ، وَ رَبَّ السَّبْعِ الْمَثٰانیٖ وَالْقُرْآنِ الْعَظیٖمِ، وَ رَبَّ إسْرٰافیٖلَ وَ میْکٰائیٖلَ وَ جَبْرَئیٖلَ، وَ رَبّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم وَ أَهْلِ بَیْتِهِ سَیِّدِ الْمُرْسَلیٖنَ وَ خٰاتَمِ النَّبِیّیٖنَ؛ أَسْأَلُکَ بِکَ وَ بِمٰا سَمَّیْتُ یٰا عَظیٖمُ، أَنْتَ الَّذیٖ تَمُنُّ بِالْعَظیٖمِ، وَ تَدْفِعُ کُلَّ مَحْذُورٍ، وَ تُعْطیٖ کُلَّ جَزیٖلٍ، وَ تُضٰاعِفُ مِنَ الْحَسَنٰاتِ بِالْقَلیٖلِ وَ الْکَثیٖرِ، وَ تَفْعَلُ مٰا تَشٰاءُ یٰا قَدیٖرُ، یٰا اللّٰهُ یٰا رَحْمٰنُ یٰا رَحیٖمُ صَلِ ّ عَلٰی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ،

بارالها! ای پروردگار هفت آسمان، و هفت زمین و آنچه درآنها، و آنچه میان آنهاست! و ای پروردگار عرش عظیم! و ای پروردگار السّبع المثانی (سوره حمد) و همۀ قرآن بزرگ! و ای پروردگار اسرافیل و میکائیل و جبرئیل! و ای پروردگار محمّد و خاندانش که سرور رسولان و خاتم پیامبران است! تو را به تو و به همه آنچه نام بردم سوگند می دهم ای بزرگ! تویی که با [بخشش های] بزرگ (برما) منت می نهی، و هر بیمی را(ازما) می رانی، و هر نعمت بزرگی را(برما) عطا می کنی، و حسنات را با کم و زیاد دو چندان می کنی، و هر آنچه بخواهی انجام می دهی ای توانا ! ای اللّه! ای رحمان! ای رحیم! بر محمّد و خاندانش درود فرست،

ص:72

وَأَلْبِسْنیٖ فیٖ مُسْتَقْبِلِ هٰذِهِ السَّنَةِ سِتْرَکَ، وَ نَضِّرْ وَجْهیٖ بِنُورِکَ وَ أَحِبَّنیٖ بِمَحَبَّتِکَ، وَ بَلِّغْنیٖ رِضْوٰانَکَ وَ شَریٖفَ کَرٰامَتِکَ، وَ جَزیٖلَ عَطٰائِکَ مِنْ خَیْرِ مٰا عِنْدَکَ، وَ مِنْ خَیْرِ مٰا أَنْتَ مُعْطٍ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ، وَ أَلْبِسْنیٖ مَعَ ذٰلِکَ عٰافِیَتَکَ، یٰا مَوْضِعَ کُلِ ّ شَکْوٰی، وَیٰا شٰاهِدَ کُلِ ّ نَجْوٰی، وَ یٰا عٰالِمَ کُلِ ّ خَفِیَّةٍ، وَ یٰا دٰافِعَ[کُلِّ] مٰا تَشٰاءُ مِنْ بَلِیّةٍ؛ یٰا کَریٖمَ الْعَفْوِ، یٰا حَسَنَ التَّجٰاوُزِ، تَوَفَّنیٖ عَلٰی مِلَّةِ إبْرٰاهیٖمَ وَ فِطْرَتِهِ، وَ عَلیٰ دیٖنِ مُحَمَّدٍ وَ سُنَّتِهِ، وَ عَلٰی خَیْرِ وَفٰاةٍ فَتَوَفَّنیٖ مُوٰالِیاً لاَِوْلِیٰائِکَ، مُعٰادِیاً لاَِعْدٰائِکَ .

و در این سال نو پوشش (باز دارنده ازگناه) خود را بر من بپوشان، و با نور خود چهره ام را شاداب فرما، و با محبّت خود مرا دوست بدار، و مرا به خوشنودی خود، و به بزرگداشت با شرافت خود، و به بخشش فراوان از بهترین آنچه نزد خود داری، و از بهترین آنچه به کسی می دهی برسان، و همراه با اینها عافیت خود را بر من بپوشان . ای پناه هر شِکوَه! و ای شاهد راز! و ای دانای هر نهان! و ای دفع کننده هر بلا که خواهی! ای کریم در عفو! و ای زیبا در چشم پوشی! مرا بر آئین ابراهیم و فطرت او، و بر دین محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و سنّت او بمیران، و بر بهترین مرگم، باز بستان در آن حال که دوستدار أولیائت و دشمن دشمنانت باشم .

ص:73

اللّٰهُمَ وَ جَنِّبْنیِ فیٖ هٰذِهِ السَّنَةِ کُلَّ عَمَلٍ، أَوْ قوْلٍ، أَوْ فِعْلٍ یُبٰاعِدُنیٖ مِنْکَ. وَاجْلِبْنیٖ إِلٰی کُلِ ّ عَمَلٍ، أَوْ قَوْلٍ، أَوْ فِعْلٍ یُقَرِّبُنیٖ مِنْکَ فیٖ هٰذِهِ السَّنَةِ یٰا أَرْحَمَ الرّٰاحِمیٖنَ. وَامْنَعْنیٖ مِنْ کُلِ ّ عَمَلٍ، أَوْ فِعْلٍ، أَوْ قَوْلٍ یَکُونُ مِنّیٖ؛ أَخٰافُ ضَرَرَ عٰاقِبَتِهِ، وَ أَخٰافُ مَقْتَکَ ایّٰایَ عَلَیْهِ، حَذَراً أَنْ تَصْرِفَ وَجْهَکَ الْکَریٖمَ عَنّیٖ، فَأَسْتَوْجِبَ بِهِ نَقْصاً مِنْ حَظٍّ لیٖ عِنْدَکَ، یٰارَؤُوفُ یٰا رَحیٖمُ.

اللّٰهُمَّ اجْعَلْنیٖ فیٖ مُسْتَقْبِلِ هٰذِهِ السَّنَةِ فیٖ حِفْظِکَ وَ جِوٰارِکَ وَ کَنَفِکَ، وَ جَلِّلْنیٖ سِتْرَ عٰافِیَتِکَ، وَ هَبْ لیٖ کَرٰامَتَکَ . عَزَّ جٰارُکَ، وَ جَلَّ ثَنٰاءُ وَجْهِکَ، وَ لاٰ الٰهَ غَیْرُکَ .

بارالها ! در این سال از هر کردار و گفتار و کاری که مرا از تو دور کند بازم دار، و به هر کردار و گفتار و کاری که به تو نزدیکم سازد بکشان ای مهربانترین مهربانان! و نیز مرا باز دار از هر کردار و گفتار و کارم که از زیان سرانجامش بیمناکم، و از خشم تو برآنم هراس دارم مبادا که روی کریمانه خود را از من برگردانی که کاستی پاداش نزد تو را سزم، ای رؤوف! ای مهربان!

بارالها ! در این سال نو مرا در حفظ و جوار و پناه خود قرارده، و با پوشش عافیت خود شکوهم بخش، و کرامت خود را بر من ببخشای که جوار تو عزّتمند و ثنای ذات تو شکوهمند است، و هیچ معبود بحقّی جز تو نیست .

ص:74

اللّٰهُمَّ اجْعَلْنیٖ تٰابِعاً لِصٰالِحِ مَنْ مَضٰی مِنْ أَوْلِیٰائِکَ، وَ أَلْحِقْنیٖ بِهِمْ، وَاجْعَلْنیٖ مُسْلِماً لِمَن قٰالَ بِالصِّدْقِ عَلَیْکَ مِنْهُمْ، وَ أَعُوذُ بِکَ[یٰا]إِلٰهیٖ أَنْ تُحیٖطَ [بیٖ]خَطیٖئَتیٖ، وَ ظُلْمیٖ وَ إِسْرٰافیٖ عَلٰی نَفْسیٖ، وَ اتِّبٰاعیٖ لِهَوٰایَ، وَاشْتِغٰالیٖ بِشَهَوٰاتیٖ، فَیَحُولَ ذٰلِکَ بَیْنیٖ وَ بَیْنَ رَحْمَتِکَ وَ رِضْوٰانِکَ، فَأَکُونَ مَنْسِیّاً عِنْدَکَ، مُتَعَرِّضاً لِسَخَطِکَ وَ نَقِمَتِکَ.

اللّٰهُمَّ وَفِّقْنیٖ لِکُلِّ عَمَلٍ صٰالِحٍ تَرْضٰی بِهِ ٖ عَنیّ ٖ، وَ قَرِّبْنیٖ بِهِ ٖ إلَیْکَ زُلْفٰی.

بارالها ! مرا پیرو شایستگان گذشته از اولیاء خود بگردان و بر ایشان ملحقم کن و بر آنکه از ایشان بر تو راست گوید [انبیاء و اوصیاء] تسلیم ساز . و به تو ای معبود من! پناه می برم از اینکه گناهم و ستمم، و اسراف بر خودم، و پیروی از هوایم، و سرگرمیم به شهوات احاطه ام یابد و میان من و رحمت و رضوان تو فاصله اندازد؛ پس فراموشت شوم و در معرض خشم و انتقامت قرار گیرم .

بارالها ! به هر عمل صالحی که با آن از من خوشنود شوی موفّقم دار و مرا با آن به خود نزدیک ساز

ص:75

اللّٰهُمَّ کَمٰا کَفَیْتَ نَبِیَّکَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله و سلم هَوْلَ عَدُوِّهِ، وَ فَرَّجْتَ هَمَّهُ، وَ کَشَفْتَ غَمَّهُ، وَ صَدَقْتَهُ وَعْدَکَ، وَ أَنْجَزْتَ لَهُ مَوْعِدَکَ بِعَهْدِکَ؛

اللّٰهُمَّ بِذٰلِکَ فَاکْفِنیٖ هَوْلَ هٰذِهِ السَّنَةِ وَ آفٰاتِهٰا، وَ أَسْقٰامِهٰا، وَ[فِتَنِهٰا]، وَ شُرُورِهٰا، وَ أَحْزٰانِهٰا، وَ ضِیْقِ الْمَعٰاشِ فیٖهٰا، وَ بَلِّغْنیٖ بِرَحْمَتِکَ کَمٰالَ الْعٰافِیَةِ بِتَٰمامِ دَوٰامِ [الْعٰافِیَةِ وَ] النِّعْمَةِ عِنْدیٖ إِلیٰ مُنْتَهیٰ أَجَلیٖ.

بارالها ! چنانکه پیامبر خود -محمّد صلی الله علیه و آله و سلم -را از بیم دشمنانش کفایت فرمودی، و همّ و غمّش را بگشادی، و وعدۀ خود را بر او راست فرمودی، و به پیمان خود با او وفا نمودی، بدینسان بارالها ! مرا نیز از هراس و آفات و بیماری ها و [فتنه ها و] شرّها و حزن ها و تنگی معاش این سال باز دار، و با رحمت خود مرا به عافیت کامل، و نعمت پیوسته، تا پایان عمرم برسان .

ص:76

أَسْأَلُکَ سُؤٰالَ مَنْ أَسٰاءَ وَ ظَلَمَ، وَاعْتَرَفَ؛ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَغْفِرَ لیٖ مٰا مَضٰی مِنَ الذُّنُوبِ الَّتیٖ حَصَرَتْهٰا حَفَظَتُکَ، وَ أَحْصَتْهٰا کِرٰامُ مَلاٰئِکَتِکَ عَلَیَّ، وَ أَنْ تَعْصِمَنیٖ إِلٰهیٖ مِنَ الذُّنُوبِ فیٰٖما بَقِیَ مِنْ عُمْریٖ إِلٰی مُنْتَهٰی أَجَلیٖ. یٰا اللّٰهُ یٰارَحْمٰنُ صَلِ ّ عَلٰی مُحَمَّدٍ وَ [عَلٰی] أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ، وَ آتِنیٖ کُلَّ مٰا سَأَلْتُکَ وَ رَغِبْتُ إِلَیْکَ فیٖهِ، فَإِنَّکَ أَمَرْتَنیٖ بِالدُّعٰاءِ، وَ تَکَفَّلْتَ [لی]بِاْلإِجٰابَةِ . (1)[بارالها] از تو درخواست دارم درخواست کسی که بد کرد، و ستم نمود، و اعتراف کرد. و از تو می خواهم که گناهان گذشته ام را که نگهبانانت حفظ کرده، و گرامی فرشتگان گمارده برمن بشمرده اند ببخشایی، و اینکه از گناهان آینده زندگیم تا پایان عمر- ای خدا !- بازم داری .ای اللّه! ای رحمان! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و هرچه را از تو خواستم و در آن به تو روی آوردم عطایم کن، که تو به دعا فرمانم داده ای و اجابتم را تکفّل فرموده ای .

ص:77

اللّٰهُمَّ سَلِّمْهُ لَنٰا، وَ سَلِّمْنٰا فیٖهِ، وَتسَلَّمْهُ مِنّٰا فیٖ یُسْرٍ مِنْکَ وَ مُعٰافٰاةٍ، وَاجْعَلْ فیٰٖما تَقْضیٖ وَ تُقَدِّرُ مِنَ اْلأَمْرِ الَْمحْتُومِ فیٰٖما یُفْرَقُ مِنَ اْلأَمْرِ الْحَکیٖمِ فیٖ لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضٰاءِ الَّذیٖ لاٰ یُرَدُّ وَلاٰ یُبَدَّلُ، أَنْ تَکْتُبَنیٖ مِنْ حُجّٰاجِ بَیْتِکَ الْحَرٰامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذَنْبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئٰاتُهُمْ وَاجْعَلْ فیٰٖما تَقْضیٖ وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیْلَ لیٖ فیٖ عُمْریٖ، وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلاٰلِ. (1)بارالها ! آن را برای ما سالم و مارا در آن به سلامت دار، و آن را از ما با آسانی و عافیت باز ستان. و مقرّر دار در قضا و قدر حتمی ات در آنچه که تفصیل می دهی شب قدر در أمر حکیم خود -از آن قضایی که رد نشود و دگرگونی نپذیرد - این که بنویسی مرا از حجّ کنندگان خانه با حُرمت خود که حجّشان نیکو، تلاششان مشکور، گناهشان بخشوده و بدی هایشان پوشیده باشد و در قضا و قدر خود قرار ده که عمرم را بلند سازی و روزی حلالم را گسترش بخشی .

ص:79

و گناهانشان بخشوده، وتلاششان سپاس شده است مقرّر فرمایی . و اینکه در آنچه از أمر محتوم أمر حکیم خود در شب قدر حکم می کنی و مقدّر می داری از آن حکم ها که ردّ نشود و دگرگونی نپذیرد عمرم را بلند و روزیم را گسترده سازی و مرا از آنان که با ایشان دین خود را یاری می کنی قرار دهی، و غیر مرا بجای من نگزینی .

15- مرآة العقول، علاّمه محمّد باقر مجلسی قدس سره / دارالکتب الاسلامیّة، تهران .

16- ملاذ الأخیار، علاّمه محمّد باقر مجلسی قدس سره / مکتبة آیة اللّه العظمی مرعشی، قم .

17- من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق قدس سره / دارالکتب الاسلامیة، تهران .

18- النهایه، ابن اثیر/ مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم .

ص:83