تصویر

ص:2

تصویر

ص:3

تصویر

ص:4

ص:5

ص:6

تصویر

ص:8

تشیع یا همان مذهب اهل بیت علیه السلام است، چگونه میتوان حقانیت و برتری آن را اثبات کرد؟

در این نوشتار، برآنیم که به یاری خداوند، این مسئله را بکاویم. پیشاپیش باید توجه داشت که مکتوب نتیجه بررسی جامع و همه جانبه این مسئله، بالغ بر دهها جلد کتاب خواهد شد و آنچه در این مختصر می آید، فقط نیم نگاهی گذرا و فشرده است. دراین باره نکاتی مقدماتی تقدیم می شود؛ سپس به بررسی ماهیت تشیع، خاستگاه آن، پاره ای از مستندات دینی و سرانجام امتیازات آن در برابر دیگر فرقها خواهیم پرداخت.

ص:10

تصویر

ص:12

برای روشن شدن چرایی تشیع یا هرمذهب و فرقه دیگر، باید دید اساسأ ملاک اسلام برای مسلمان حقیقی بودن چیست؟ زیرا مسئله اصلی درباره هرمذهب و مسلکی، این است که به بهترین شکل، واقعیت اسلام و عدم انحراف از آموزه های قرآن و پیامبران صلی الله علیه و آله را در خود حفظ کنند. این مهم، در مبحث بعدی از منظر قرآن مرور خواهد شد.

خود، فرمان ببرید.)

ب. مرجعیت نهایی خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله

«... فإن تنازعتم فی شیء فردوه إلی الله والرسول...»(1) پس اگر در چیزی به اختلاف رسیدید، آن را به خدا و پیامبر عرضه کنید....)

ج. اطاعت از پیامبرصلی الله علیه و آله برابر با اطاعت از خدا

«ومن یطع الرسول فقد أطاع الله ...»(2) (هرکس پیامبر را اطاعت کند، همانا فرمان خدا را اطاعت کرده است.)

د. بنیاد وحیانی سخن پیامبر صلی الله علیه و آله

«وما ینطق عن الهوی * إن هو إلا وحی یوحی »(3) (و او [یعنی پیامبرا از خود سخن نمی گوید. آنچه می گوید همه وحی است که بر او فرو فرستاده شده است.)

ص:14

اطلاق آیات یادشده و هم سنگ بودن اطاعت پیامبر صلی الله علیه و اله با اطاعت از خدا، به علاوه خاتمیت آیین آن حضرت، هریک به تنهایی دلالت بر جاودانگی و همیشگی بودن لزوم اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله دارد.

همان گونه که مسلمانان در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله به پیروی از فرامین ایشان موظف بوده اند، پس از رحلت آن حضرت نیز باید مسیر خود را دقیقا بر اساس آنچه ایشان ترسیم کرده و به آن راهنمایی و سفارش فرموده اند، تنظیم کنند؛ افزون بر آن، این مسئله خودنمایی میکند که اولی الامر مطرح شده در آیه نخست، کیست و چگونه می توان او را شناخت؟ به ویژه آنکه، اطاعت از اولی الامر، هم سنگ با اطاعت از خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است و قطعا کسی است که پیروی از او هیچ تفاوتی با پیروی از خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله ندارد و تضمین کننده سعادت و رستگاری امت است.

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله با بیان اصلی راهبردی، یعنی اصل پیروی از ثقلین، اولی الامر را معرفی کرده اند. این موضوع در مبحث بعد بررسی خواهد شد.

ص:15

چنگ زنید و تمسک جویید... و دیگری اهل بیتم (1).

در مسند احمد بن حنبل آمده است:

همانا من در میان شما دو چیز گران گذاشتم. تا وقتی که به آن دو چنگ بزنید، بعد از من گمراه نمی شوید. هرکدام از دیگری بزرگ تر است: کتاب خدا که ریسمان متصل از آسمان به زمین است و عترتم که اهل بیت من هستند. متوجه باشید این دو از یکدیگر جدا نمی شوند تا در حوض کوثر پیش من آیند.(2)

در سنن ترمذی نیز از پیامبر نقل شده است:

من میان شما دو چیز گران می گذارم. تا به آن ها چنگ بزنید، بعد از من، گمراه نخواهید شد. یکی از دیگری بزرگ تر است: کتاب خداست که ریسمان آویخته از

ص:17

آسمان به زمین است و دیگری عترت من، (یعنی) اهل بیتم [است]. [این دو از یکدیگر جدا نمی شوند تا در حوض کوثر بر من وارد شوند. دقت کنید چگونه با اهل بیت من رفتار می کنید!(1)

از سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله می توان به این نتایج دست یافت:

الف. گران بهابودن اهل بیت علیهم السلام

ابن حجر مکی نوشته است:

رسول خدا صلی الله علیه و آله قرآن و عترت را ثقلین نامید.

ثقل» هرچیز گران بها و پرارج را میگویند و کتاب و عترت این گونه اند؛ زیرا هریک از آن دو، گنجینه علوم لدنی و اسرار و حکمت های الهی اند؛ ازاین رو پیامبر مردم را به پیروی از آن دو فراخوانده و به آن سفارش کرده اند(2).

ص:18

ب. عصمت اهل بیت علیهم السلام

قراردادن قرآن و اهل بیت علیهم السلام در کنار یکدیگر و تأکید بر انفکاک ناپذیری آن دو، و لزوم پیروی از آنها آشکارا بر عصمت اهل بیت علیهم السلام دلالت دارد؛ چراکه قرآن کتاب

خداست که بر معصوم نازل کرده است و ابتلا به هرگناه و آلودگی، انفکاک و جدایی از قرآن است؛ پس هماهنگی و انطباق کامل با کتابی که بر معصوم نازل شده است، مساوی با عصمت است. استاد توفیق ابوعلم ، نویسنده و دانشمند مصری، می نویسد:

پیامبر اهل بیت خود را به کتاب عزیز خداوند مقرون ساخته است: کتابی که هرگز در او باطل نفوذ نخواهد کرد و این دو هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد. واضح است که صدور هر نوع مخالفت با احکام دین، افتراق و جدایی از قرآن محسوب میگردد؛ درحالی که پیامبر صلی الله علیه و آله خبر از عدم جدایی این دو داده است؛ از همین رو، حدیث دلالتی آشکار برعصمت اهل بیت علیهم السلام دارد و پیامبر صلی الله علیه و آله که این حدیث را در مواقف بسیاری ذکر کرده است، در پی این هدف است که امت خود را صیانت کرده و آنان را سفارش به استقامت بر تمسک به این دو نموده تا

ص:19

تصویر

ص:20

در امور مختلف، اعم از اعتقادات و فروع، به ضلالت

و گمراهی گرفتار نشوند....(1)

همچنین آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله تعالی) چنین نوشته اند:

اهل بیت علیهم السلام معصوم اند؛ زیرا جدایی ناپذیربودن آنها از قرآن از یک سو و لزوم پیروی بی قیدوشرط از آنان از سوی دیگر، دلیل روشنی بر معصوم بودن آنها از خطا و اشتباه و گناه است؛ چراکه اگر آنها گناه یا خطایی داشتند، از قرآن جدا میشدند و پیروی از آنان، مسلمانان را از ضلالت و گمراهی بیمه نمی کرد و اینکه می فرماید: «با پیروی از آنان در برابر گمراهیها مصونیت دارید»، دلیل روشنی بر عصمت آنهاست.(2)

ج. پایندگی تا قیامت تعبیر به جدایی ناپذیری تا حوض کوثر، نشانگر این است که پیامبر صلی الله علیه و آله درصدد تعیین یک راهبرد جاودانه

ص:21

و دائمی برای امت بوده اند و همواره هادیان و پیشوایانی از اهل بیت علیهم السلام در میان امت وجود دارند. ابن حجر درباره حدیث ثقلین آورده است:

این حدیث نشانگر وجود کسانی از اهل بیت علیهم السلام همراه قرآن است که همچون قرآن، شایستگی تمسک و پیروی تا قیامت را دارا باشند.(1)

آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله تعالی) نیز نوشته اند:

این به خوبی نشان میدهد که در تمام طول تاریخ اسلام، فردی از اهل بیت علیهم السلام وجود دارد و همان گونه که قرآن همیشه چراغ هدایت است، آنها نیز همیشه چراغ هدایت اند؛ پس باید کاوش کنیم و در هر عصر و زمان آنها را پیدا کنیم.(2)

د. لزوم پیروی از ثقلین

اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «تا وقتی که به آن دو (یعنی قرآن و عترت چنگ زنید، گمراه نخواهید شده و نیز برخی

ص:22

از دیگر تعابیر آن حضرت، لزوم پیروی از هردو را نمایان می سازد و هر حرکت و شعاری که به گسست آن دو انجامد را انحرافی و ضلالت بار معرفی میکند. علامه مناوی گفته است:

در این حدیث، اشاره و بلکه تصریح به این است که قرآن و عترت دوقلویی را می مانند که رسول خدا صلی الله علیه و آله آن دو را پس از خود معرفی فرموده و از امت خواسته است که به خوبی با آن در برخورد کرده و آنها را بر خود مقدم دارند و در دین خود، به آنها چنگ زنند(1).

نکات دیگری نیز از حدیث ثقلین استفاده می شود که به جهت اختصار از بیان آنها خودداری می شود(2)؛ اما آنچه اهمیت ویژه دارد، این است که پیامبر صلی الله علیه و آله برای همیشه امت را به پیروی از قرآن و عترت فراخوانده و هدایت و بازداری امت از انحراف را در گرو آن دانسته اند؛ نیز آن حضرت صلی الله علیه و آله اهل بیت علیهم السلام را همچون کتاب الهی، معصوم

ص:23

و مصون از هر کژی و ناراستی دانسته و اعلام فرموده اند که برای همیشه، هادیانی از اهل بیت علیهم السلام در کنار قرآن برای راهنمایی امت وجود دارند.

برخی از این روایات عبارت اند از:

١. کار مردم پیوسته میگذرد تا آنکه دوازده مرد بر آنان فرمان برانند.(1)

2. شمار جانشینان من به تعداد نقبای موسی علیه السلام [دوازده نفر] است.(2)

٣. تا هنگامی که دوازده خلیفه و جانشین برشما حکومت کنند، دین پیوسته پابرجاست(3).

4. کار این امت همواره پابرجاست تا دوازده خلیفه و جانشین بر آنان بگذرند که همگی از قریش اند(4).

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در توضیح انحصار امامت در قریش فرموده اند: «امامان از قریش، فقط از نسل هاشم اند و امامت بر غیر آنان شایسته نیست....»(5)

5. بر این امت، دوازده خلیفه حکومت خواهند کرد، به عدد نقبای بنی اسرائیل.(6)

ص:25

6. امامان پس از من، دوازده نفرند: نه نفر ایشان از صلب حسین اند و نهمین آن ها مهدی است.(1)

همانند این روایت را که درباره تعداد ائمه علیهم السلام ، از اهل سنت وارد شده است، می توان در دیگر منابع مطالعه کرد.(2)

7. در روایت سفیان بن عینیه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است:

«همواره دین پایدار است تا آنکه قیامت به پا شود یا بر شما دوازده خلیفه حکم برانند که همه آنان از بنی هاشم اند.»(3)

8. امام الحرمین جوینی از ابن عباس و او از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده است که فرمودند: «من سرور پیامبرانم و علی سرور اوصیا. اوصیای بعد از من دوازده نفرند: اولشان علی و آخرشان مهدی است.»(4)

٩. ابن عباس از پیامبرصلی الله علیه و آله نقل کرده است که فرمودند: جانشینان و اوصیای من و حجت های خدا بر خلق،

ص:26

پس از من دوازده نفرند: اولشان برادرم و آخرشان فرزند من است.» پرسیدند: «برادرتان کیست؟» فرمودند:

علی ابن ابی طالب.» پرسیدند: «فرزندتان کیست؟ » فرمودند:

«مهدی، همان کسی که زمین را پر از عدل و داد کند؛ همان گونه که پر از ظلم و جور شده است... »(1)

براین اساس، با احادیثی که از پیامبراکرم صلی الله علیه و آله درباره تعداد ائمه وارد شده است و اهل سنت و شیعه آن را نقل کرده اند، حقانیت شیعه اثبات می شود، افزون بر آن، درباره امامت ائمه دوازده گانه، چه به صورت دسته جمعی و چه به صورت فرد به فرد، روایات خاصی وارد شده که در آنها، هر یک از امامان علیهم السلام ، امام پس از خود را معرفی کرده اند.(2)

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله مبنی بر لزوم پیروی از ثقلین پس از رحلت آن حضرت، بر افضلیت و اعلمیت و عصمت اهل بیت علیهم السلام و لزوم تبعیت از عترت پیامبر در کنار تبعیت از قرآن و سنت پیامبر این تأکید می شود.

همچنین از نظر شیعه بر اساس توحید در حاکمیت و دلالت صریح آیه شریفه «انما ولیکم الله وشوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلاة ویؤتون الزکاة وهم راکعون »(1) امامت امت پس از پیامبران برعهده امامان معصوم علیهم السلام است که همگی از اهل بیت پیامبرند و به وسیله نص به امت اسلامی معرفی شده اند: نخستین آنان امیرالمؤمنین علی عالی و آخرین آنها حضرت مهدی عج هستند که به اعتقاد همه مسلمانان، آن بزرگوار منجی نهایی بشریت و عدالت گستر جهانی هستند.

ص:28

در مقابل این اعتقاد، اهل سنت و به تعبیر دیگر، پیروان مکتب خلفا، هرگونه وابستگی امامت به نص و شرط بودن عصمت در آن را انکار کرده اند و امامت را امری زمینی و نامشروط به عصمت می دانند. در نظر این گروه، پس از پیامبر صلی الله علیه و آله هیچ کس مقام عصمت و علم لدنی ندارد. درعین حال، آنان سنت و سیرة خلفای راشدین و عمل اصحاب را تا اندازه ای هم سنگ سیره پیامبر صلی الله علیه و آله می انگارند و پس از قرآن و پیامبران برسنت خلفا تأکید می کنند؛ بنابراین تمایز اصلی شیعه از اهل سنت، این است که شیعیان بر قرآن + سیره پیامبر صلی الله علیه و آله + سیره اهل بیت علیهم السلام » تأکید می ورزند؛ ولی اهل سنت به جای اهل بیت علیهم السلام بر سیره خلفا و عمل اصحاب تکیه می کنند.

ص:29

از آنچه گذشت، این مطالب به دست می آید؛

١. قرآن مجید، اسلام راستین را در اطاعت بی چون و چرا از خداوند و تعالیم الهی پیامبر صلی الله علیه و آله و اولی الامر علیهم السلام میداند.

2. پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله با بیان یک اصل راهبردی، یعنی اصل پیروی از ثقلین (قرآن و اهل بیت علیهم السلام)، آن را به مثابه راه همیشگی امت و طریق حق بیان کرده است.

٣. به تصریح خود پیامبر اکرم با اهل بیت علیهم السلام که اوصیای آن حضرت اند، عبارت اند از: امام علی علی امام حسن علی، امام حسین علیه السلام و نه امام از نسل امام حسین علیه السلام که یکی پس از دیگری، به امامت می رسند و آخرین آنها حضرت مهدی عج است.

4. تشیع همان اسلام اصیل است که بر پیروی از قرآن به علاوه سیره پیامبر صلی الله علیه و آله به علاوه سیره اهل بیت علیهم السلام » تأکید می ورزد. این روش از قرآن و پیامبر گرفته شده است. در مقابل این اعتقاد، اهل سنت به جای اهل بیت علیهم السلام بر سیرة خلفا و عمل اصحاب تکیه می کنند.

ص:30

تصویر

ص:32

برای آشنایی با امتیازات تشیع، نخست باید سنجه ها و معیارهای حقانیت را بازشناخت؛ سپس آن ها را بر مکتب تشیع عرضه کرد و میزان انطباق و سازگاری شان را در بوته سنجش قرار داد. در این فصل برآنیم تا به یاری خداوند، این موضوع را بررسی کنیم. به این منظور، ابتدا سنجه های حقانیت را واکاویده و در ادامه، به تطبیق آنها می پردازیم.

است که به خوبی بتواند عقاید پایه خود را به قرآن مجید و سنت معتبر پیامبر اکرم و استناد دهد و آنها را از این طریق به اثبات برساند.

2. صیانت پذیری حداکثری، یعنی دارابودن عوامل و سازوکارهایی که بیشترین توانایی را در جهت حفظ خلوص و سلامت دینی و بازداری از انحراف، به ویژه در خطوط اساسی دین فراهم آورد. از جمله این عوامل عبارت است از پیشوایان و راهنمایانی که در علم و عمل تجسم اعلای دین و جلوه حقایق آن باشند.

٣. انسجام درونی و مبتلانبودن به تناقض و تعارض درونی

4. عقلانیت، اعتدال، جامع نگری، دوری از تعصب ها و افراط وتفریط های دین سوز و خردستیز.

5. استقبال از پرسش های بشر از دین و توان پاسخگویی هرچه بهتر و بیشتر، به مسائل پیچیده دینی و مذهبی در مباحث آینده روشن خواهد شد که در معیارهای پیش گفته، مکتب اهل بیت علیهم السلام از امتیازات ویژه ای برخوردار است.

ص:34

شواهد و قراینی که شیعه درباره خاستگاه خود، به ویژه تأیید آن از سوی بنیانگذار آیین اسلام یعنی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به دست داده است، چنان قوتی دارد که فی الجمله مقبول دیگران نیز قرار گرفته است.

از سوی رسول اکرم صلی الله علیه و آله در توصیف گروهی به عنوان شیعه نصوص تاریخی و روایی متعددی وارد شده است؛ از جمله سیوطی در الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور به نقل از جابربن عبدالله آورده است: «نزد پیامبرصلی الله علیه و آله بودیم که علی وارد شد؛ آنگاه پیامبر فرمود: قسم به آنکه جانم در دست اوست، او اعلی) و شیعیانش رستگاران روز رستاخیزند... .(1)

ابوحاتم رازی معتقد است:

شیعه نام گروهی بود که در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله دوست و همراه صمیمی امیرمؤمنان

علی بن ابیطالب علیه السلام بودند و به این نام شناخته

ص:36

می شدند؛ مانند سلمان فارسی، ابوذر غفاری، مقداد بن اسود، عمار یاسر و دیگران . رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره اینان که شیعه و یاران علی خوانده می شدند، فرمودند: «بهشت مشتاق چهار نفر است: سلمان، ابوذر، مقداد و عمار.» از آن پس تا زمان ما، به هرکه معتقد به برتری علی باشد، شیعه اطلاق می شود. (1)

این دیدگاه را برخی مستشرقان و عالمان اهل سنت نیز پذیرفته اند(2).

تصویر

ص:38

الف. دلایل قرآنی

برخی از دلایل قرآنی امامت و مرجعیت دینی سیاسی اهل بیت علی عبارت اند از: آیه ولایت(1)، آیات تبلیغ(2) و اکمال(3)، آیه تطهیر(4)، آیه اولی الامر(5) و نیزده ها آیه دیگر که در شأن و فضیلت اهل بیت یا در بیان جایگاه امامت و مبدأ مشروعیت آن نازل شده است(6). از جمله این آیات، می توان به آیه «امامت»(7) اشاره کرد که مبدأ آن را جعل الهی(8) می داند. در میان آیات مرتبط با فضایل اهل بیت عالی هم، از همه مهم تر، آیه مباهله(9) است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام را نفس نبی اکرم صلی الله علیه و آله خوانده است.

ب. دلایل روایی

برخی از دلایل روایی که شیعه در اثبات ولایت اهل بیت علیهم السلام

ص:39

به ویژه امیرالمؤمنین علی علیه السلام به آن استناد می کنند، عبارت اند از: حدیث غدیر(1)، احادیث دوازده خلیفه، حدیث ولایت(2)، حدیث وصایت(3)، حدیث منزلت(4)، حدیث خلافت(5)، حدیث ثقلین(6)، حدیث سفینه(7) ، حدیث امان(8) و ده ها حدیث دیگر

ص:40

در فضایل اهل بیت علیهم السلام که شایستگی انحصاری آنان در مرجعیت دینی و رهبری سیاسی را نشان می دهد.

برخی از روایات پیش گفته، از نخستین مراحل اعلام رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تا واپسین لحظات حیات ایشان، بارها توسط این بزرگوار مطرح شده و بر آن تأکید شده است. این احادیث به صورت متواتر نقل شده است و در صحاح و مسانید و سنن اهل سنت، فراوان یافت می شود؛ به طوری که آنان هرگز نتوانسته اند در برابر دیدگاه شیعه، توجیه ردپذیری از این گونه نصوص ارائه کنند.(1)

ج. دلایل عقلی

استدلال عقلی شیعه شامل چهار دسته می شود:

١. استدلال های عقلی مربوط به ضرورت وجود امام؛

2. استدلال های مربوط به شروط امام بودن؛

٣. استدلال های مربوط به مبدأ مشروعیت و چگونگی تعیین امام؛

ص:41

4. استدلال های مربوط به واکنش و پاسخ خداوند به نیازهای جامعه اسلامی، همچون قاعده لطف. درهرحال، هیچ یک از مذاهب اسلامی در اثبات عقاید اساسی و بنیادین خود، مانند تشیع از قوت و کثرت و تنوع ادله و مستندات بهره مند نیست. بررسی مقایسه ای ادلة هریک از مذاهب بر بنیادهای اعتقادی خود، گواه روشنی بر این ادعاست.

دریافت و ارائه کرده اند؛ ولی میان قدیمی ترین رهبر فرق چهارگانه اهل سنت و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، فاصله دهها ساله و واسطه های زیادی وجود دارد. این واقعیت، اعتبار معرفتی سخنان این رهبران و میزان مصونیت آنها از اشتباه یا تحریف را نسبت به منابع شیعه بسیار تضعیف میکند.

ب. استمرار نص و وجود رهبرانی معصوم که اقیانوس دانش و معارفشان، بهترین مبین معارف دینی و زداینده غبار تحریفها و ناراستی هاست.

استاد مطهری دراین باره معتقدند: «شیعه از نعمت هایی برخوردار است که دیگر فرق اسلامی فاقد آن اند؛ از جمله آنها استمرار دوران عصمت است. عصمت برای اهل سنت منحصربه 23 سال و برای شیعه 273 سال است.»(1)

یعنی برای آنها دوران عصمت فقط زمان پیامبر صلی الله علیه و آله است؛ ولی برای شیعه افزون بر آن، 250 سال، یعنی تا وفات امام عسکری علیه السلام ، امام معصوم ظاهر دارد که سیره اش حجت است. در این مدت، تغییرات بسیاری در اوضاع زمانه پدید آمد و اوضاع رنگ وروی بسیار متفاوتی یافت. وجود

ص:43

امام معصوم در این دوران، مشکل اقتضای زمان را به خوبی حل می کرد و آنچه جامعه نمی توانست با مراجعه به سیره پیامبر صلی الله علیه و اله و پاسخش را دریابد، با وجود امام معصوم به راحتی حل میشد. معارف قرآن به زیباترین شکل و عمیق ترین وجه بیان می شد و گنجینه معارف بدون ابتلا به کژیها و انحرافات سهوی و عمدی گشوده می شد.(1)

در مقابل، دیگر فرق اسلامی نه تنها به اندازه کافی از فیض وجود امامان بهره نجستند؛ بلکه منع شدن احادیث نبوی توسط خلفا، مدت های زیادی آنان را از معارف ارزشمند نبوی نیز محروم ساخت و در چنین خلأ بزرگی، راه برای ورود اسرائیلیات و احادیث جعلی و خرافی گشوده شد و چنان ضربه ای بر پیکر معارف ناب اسلامی وارد آمد که آثار آن همچنان باقی است و از میان بردن آن، کاری بس دشوار و چه بسا ناشدنی است.

این روش به دلیل عصمت و هماهنگی کامل هرسه منبع یادشده، مانع پیدایش ناهماهنگی و تعارض می شود. در مقابل، اهل سنت به جای اهل بیت برسیره خلفا و عمل اصحاب تکیه می کنند و همین مسئله، تعارض های فراوانی را سبب شده است و انسجام درونی این مکتب را آسیب مند میکند. این امر ازآن روست که خلفا و اصحاب از عصمت برخوردار نبوده و فهم و رفتار دینی آنان در مواقع متعددی، با آموزه های قرآن و سنت مغایر می شود. افزون بر آن، در فهم و عمل دینی خود اصحاب نیز تعارضها و تناقضهای فراوانی دیده می شود و پذیرش یکی برابر بانفی دیگری است. این مسئله، تسنن را دچار مشکل بزرگی کرده است و تاکنون روش استوار و درخور وفاقی برای حل این تعارضات به دست نیامده است.

در مکتب تشیع براساس روایات رسیده از معصومان علیهم السلام عقل و خرد، حجت و پیامبر باطنی است و پیامبر، حجت بیرونی؛ از این رو شیعه بنیادی ترین مسائل اعتقادی خویش را بر پایه عقل و براهین قطعی عقلی استوار ساخته و آن را یکی از ادله چهارگانه در استنباط فقهی قرار داده است.

عقلانیت شیعه ویژگی هایی دارد که ممیز اساسی آن از دیگر فرق اسلامی است؛ از جمله اینکه عقل فلسفی عمدتا در میان شیعه رشد کرده است و فیلسوفان بزرگ اسلامی نوعا شیعه بوده اند.(1)

احمد امین مصری، فارابی را شیعه میداند؛ تنها به این دلیل که گرایش های فلسفی و عقلانی او فقط و فقط در بستر تشیع می تواند شکل گرفته باشد.(2)

در اهل سنت اگرچه معتزله گرایش عقلی داشتند، آن ها

ص:46

گروه اندکی بودند که دیری نپاییدند و از جهان تستن رخت بربستند؛ زیرا فاقد سرمایه ها و پشتوانه های لازم برای بقا و دوام خود بوده و در جهان تسنن تحمل پذیر نبوده اند. این موضوع، ناشی از عوامل گوناگونی است که از جمله احتمالات آن عبارت اند از: برخی افراطی گری های معتزلیان که با شعار خردورزی بروز می دهند؛ همچنین فقدان مباحث و بنیادهای عقل گرایانه در منابع حدیثی جهان تسنن و قرارگرفتن جریان عقل گرا در برابر نص و حدیث گرایی در جهان تشیع، این مسئله به طور بنیادی حل شده است؛ یعنی نه فقط امامان معصوم علیهم السلام بر جایگاه عقل و خرد تأکید فراوان می کرده اند؛ بلکه متون شیعه برخلاف متون اهل سنت، مشتمل بر احادیثی است که به طور منطقی مسائل عمیق ماوراء الطبیعی، اجتماعی و ... را تجزیه و تحلیل کرده است.

استاد مطهری معتقد است که در احادیث اهل سنت تجزیه و تحلیلی درباره این موضوعات صورت نگرفته است؛ مثلا اگر سخن از قضا و قدر، اسما و صفات باری تعالی، روح، انسان، عالم پس از مرگ، صراط، میزان، امامت، خلافت و... به میان آمده، هیچگونه بحث و توضیحی درباره آنها ارائه نشده است؛ ولی در احادیث شیعه، درباره همه این

ص:47

موضوعات طرح شده استدلال شده است. مقایسه میان ابواب حدیث کتاب الکافی و ابواب حدیث صحاح سته ، به خوبی این مطلب را روشن می سازد. تفکر شیعی از آغاز، استدلالی و تعقلی بوده و فقط تشیع توانسته است حیات فلسفی اسلام را حفظ کند. شیعه این حیات عقلی را بیش و پیش از همه، وام دار امیرالمؤمنین علی علیه السلام می داند که نخستین بار ژرف ترین بحث های عقلی در حوزه معارف اسلامی، در خطبه ها و مذاکرات و دعوات آن حضرت مطرح شده و توسط دیگر امامان بسط و توسعه یافته است.(1)

پروفسور لگنهاوزن بر همین مسئله انگشت نهاده است و راز اسلام آوردن و تشیع خود را استقبال بی نظیر این آیین از پرسش های انسان می داند.

ایشان می گوید:

وقتی از کشیش ها می پرسیدم که من نمیفهمم چه طور خدا یکی است و سه شخص است، در اکثر مواقع جواب می گفتند که: «ما نمی توانیم به درک این آموزه برسیم. تنها خدا میداند که حقیقت این امر چیست. این رمزی است که فقط خدا آن را می داند و عقل در اینجا به بن بست می رسد.» از جمله چیزهایی که برای بنده خیلی جالب بود، این بود که در اسلام نگفته اند اصول دین را چشم و گوش بسته بپذیر؛ بلکه دعوت کرده اند که بپرس؛ مخصوصا این خصلت در میان شیعیان خیلی بیشتر است. (1)

ص:49

از آنچه در این فصل گذشت، نکات زیر به دست می آید:

1. عمده ترین سنجه های حقانیت عبارت اند از: «قوت استناد به منابع اولیه دینی»، «صیانت پذیری حداکثری»، «مبتلانبودن به تناقض و تعارض درونی»، «عقلانیت» و «استقبال از پرسش های دینی بشر و توان پاسخگویی به مسائل پیچیده دینی

2. تشیع که داعیه دار پیروی از ثقلین است، اصیل ترین جریان در متن ظهور اسلام و تأییدشده از جانب پیامبر صلی الله علیه و آله است.

٣. تشیع از بالاترین درجه استنادپذیری به منابع اسلامی برخوردار است و علمای شیعه در طول تاریخ، در اثبات مبانی اعتقادی خویش، به همه ادله معتبر، همچون دلیل عقلی و قرآن مجید و ستت قطعی، تمسک جسته اند.

4. تشیع به برکت پیروی از ثقلین، بیشترین مصونیت پذیری را در برابر انحرافات و کژاندیشی ها در عرصه درک و فهم حقایق دینی دارد.

5. آموزه های بنیادین شیعه به علت عصمت و

ص:50

هماهنگی کامل قرآن + سیره پیامبر + سیرة اهل بیت علیهم السلام » از انسجام کامل برخوردار است.

6. از امتیازات برجسته تشیع، درجه اعلای عقلانیت آن است. این سطح از عقلانیت در هیچ یک از مذاهب اسلامی و ادیان دیگر، وجود ندارد.

7. استقبال تشیع از پرسش های بنیادین دینی و توانمندی بسیار آن در پاسخ گویی خردپذیری به اندازه ای است که پروفسور لگنهاوزن راز اسلام آوردن و تشیع خود را همین نکته معرفی کرده است.

ص:51

ص:52

کتابخانه دیجیتال نور.

7. خراز رازی، علی بن محمد، کفایة الأثر فی النص علی الانیة الاثنی عشر، به تحقیق عبداللطیف حسینی کوهکمری، قم: بیدار، 1401ق.

8. رازی، ابوحاتم، گرایش ها و مذاهب اسلامی در سه قرن نخست هجری، ترجمه علی آقانوری، چ1، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1382ش.

9. رضوانی، علی اصغر، شیعه شناسی و پاسخ به شبهات، ج2، چ2، تهران: مشعر، 1385ش.

10. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، ج6و7، بیروت: دارالفکر، به نقل از: کتابخانه دیجیتال مدرسه فقاهت

11. شاکرین، حمیدرضا، چرا دین؟ چرا اسلام؟ چرا تشیع؟ ، چ2، قم: دفتر نشر معارف، چ2، 1389ش.

12. شریعتمداری، حمیدرضا، «عقلانیت اسلامی»، فصلنامه هفت آسمان، ش20، س5، زمستان 1382.

13. صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الأثر فی الامام الثانی عشر، چ1، قم: دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی، 1422ق، به نقل از: کتابخانه دیجیتال نور.

ص:54

14. عسکری، سید مرتضی، امامان دوازده نفرند، به نقل از

http://alvershop.com download//mazhabi-books

15. عسکری، سید مرتضی، معالم المدرستین، تهران: بنیاد بعثت، 1412ق، به نقل از: کتابخانه دیجیتال نور

16. طباطبایی، سیدمحمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، به حاشیه نویسی مرتضی مطهری، ج5، چ2، تهران: صدرا، به نقل از: کتابخانه دیجیتال نور

17. طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه مذاکرات و مکاتبات پروفسور هانری کربن با علامه سید محمد حسین طباطبایی)، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، ج5، قم: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، بیتا، به نقل از: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

18. طبرانی، سلیمان بن احمد بن ایوب، المعجم الأوسط ، به تحقیق طارق بن عوض الله بن محمد و عبدالمحسن بن ابراهیم حسینی، قاهره: دارالحرمین، به نقل از: کتابخانه دیجیتال مدرسه فقاهت

19. طبرانی، سلیمان بن احمد بن ایوب، المعجم الکبیر، چ2، قاهره: مکتبة ابن تیمیة، بی تا، به نقل از: کتابخانه دیجیتال مدرسه فقاهت

20، علی بن ابی طالب علیه السلام، نهج البلاغه، به کوشش محمدبن حسین

ص:55

شریف الرضی، ترجمه محمد دشتی، چ1، قم: مشهور، 1379ش.

21. علی آقانوری، خاستگاه تشیع و پیدایش فرقه های شیعه در عصر امامان، چ1، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385ش.

22. قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، به تحقیق رائدین صبری بن ابی علفة ، چ2، ریاض: 1436ق.

23. قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذو القربی، به تحقیق علی بن جمال اشرف حسینی، ج3، چ2، قم: دار الاسوه، 1422ق، به نقل از: کتابخانه دیجیتال نور.

24. کاشفی، محمدرضا، امام شناسی (مجموعه پرسش های دانشجویی، دفتر چهارم)، چ2، قم: دفتر نشر معارف، 1386ش.

25. کاشفی، محمدرضا، کلام شیعه، چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386ش.

26. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، ج1 و8، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.

27. لگنهاوزن، محمد، «با پرسش زنده ام »، ماهنامه پرسمان، پیش شماره اول، خرداد 1380، به نقل از: www.porseman . com

28.متقی هندی، علی، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، به تحقیق شیخ بکری حیانی، ج 6 و 12، ج5، بیروت:

ص:56

مؤسسة الرسالة، 1405ق، به نقل از:http : / / waqfeya . com

29. مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، به نقل از: کتابخانه مجازی تک کتاب: www.takbook.com .

30.مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 3 و 12، چ2، تهران: صدرا،1383.

31. مکارم شیرازی ناصر و همکاران، پیام قرآن، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1377.

32. هیتمی سعدی انصاری، احمدبن محمدبن علی بن حجر، الصواعق المحرقه، به تحقیق عبدالرحمن بن عبدالله ترکی، کامل محمد الخراط، چ1، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1417ق، به نقل از: کتابخانه دیجیتال مدرسه فقاهت.

ص:57

پرسش سوم: سنجه های حقانیت مذهب در کدام گزینه بیان شده است؟

1. قوت استناد به منابع اولیه دینی، صیانت پذیری حداکثری

2. انسجام درونی و عدم ابتلا به تناقض و تعارض درونی

٣. تکیه کردن بر سیرة خلفا و عمل اصحاب پیامبر

4. گزینه 1و2

پرسش چهارم: منبع استناد علمای شیعه در طول تاریخ در اثبات مبانی اعتقادی خویش کدام است؟

١. دلایل عقلی

2. قرآن مجید

3، سنت قطعیه

4. همه گزینه ها

پرسش پنجم: درمکتب تشیع براساس روایات رسیده از معصومان عالی حجت بیرونی کدام است؟

1، عقل و خرد

2، پیامبران

٣. استنباط فقهی

4. آموزه های قرآن

ص:60

تصویر

ص:61

تصویر

ص:62