ص: 2

ص: 3

ص: 4

2. برخورداری از پشتیبانی و قدرت مردم ...33

3. داشتن وجدان آرام ...34

برخی از مصادیق خدمتگزاری ...35

3. آسیب های خدمتگزاری ...36

1. عدم مطابقت گفتار با عملکرد ...37

2. تک روی در مصلحت اندیشی ...37

3. ناامیدکردن مردم ...39

4. خشنودشدن از ستایش دیگران ...40

5. عدم تحمّل و استعفا از خدمتگزاری ...41

6. منت نهادن بر خدمت شوندگان ...42

تذکر: وظایف ارباب رجوع ...44

1. شناخت مدیر خدمتگزار ...45

2. قدردانی و تشویق ...45

3. پشتیبانی کردن از او ...46

بخش دوم: احکام مدیریت و کارمند

1. استخدام ...48

2. کار، حقوق و امکانات ...49

حقوق گرفتن بدون کارکردن ...49

دریافت دو حقوق در یک ماه ...49

فوق العاده گرفتن در مرخصی ...50

3. کم کاری و گرفتن حقوق اداری ...51

جبران کم کاری ...52

ص: 6

دیر حاضرشدن و زودرفتن ...53

4. استفاده از بیت المال و اموال عمومی ...54

بودجه اختصاصی اداری ...57

ماشین اداره ...58

خانه سازمانی ...60

غذای اداره ...60

استفاده از آب و برق ...61

تلفن و امور دیگر ...62

انجام کار غیرموظّف در وقت اداری ...64

اقامه نماز جماعت در اداره ...67

5. هدایا، سفارشات ...69

گرفتن فوق العاده ...71

6. اضافه کاری ...73

اضافه کار تشویقی ...73

اضافه کاری در وقت اداری ...74

7. حق الناس ...75

8. توصیه و سفارش ...76

تخلّف از قوانین و مقررات ...76

تخلّف از مقررات راهنمایی و رانندگی ...78

مشاهده تخلّف از مافوق ...78

مأمور خرید ...80

خرید و فروش اجناس قاچاق ...82

ص: 7

9. مالیات و عوارض ...84

10. انفال و اموال عمومی ...86

منابع ...88

ص: 8

فلاح زاده و محمود مهدی پور شکل گرفته، پاسخی است به نیازهای بشر در عرصه های مختلف زندگی.

هدف از نگارش این مجموعه آن است که فقه را از تئوری به عمل نزدیک کند و آن را با مشاغل و رفتار روزانه افراد جامعه پیوند دهد؛ تا راه تأمین سعادت و تکامل معنوی را به مسلمانان و صاحبان خود بیاموزد.

اکنون به خاطر انتشار نوشتار دیگری از این مجموعه، خدای بزرگ را شکر کرده و امیدواریم که برای ادامه راه، همچنان از حمایت های مالی ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر بهره مند گردیم.

خواهشمند است هرگونه نقد و نظر تجربی و علمی خود را جهت تکمیل این مجموعه با ما درمیان بگذارید.

واللَّه ولی التوفیق

پژوهشکده امر به معروف

تلفن: 37734430 (025)

InfoAl-Adl.ir

ص: 10

براساس آموزه های دین اسلام، مدیر و کارمند، خدمتگزار کسی است که انسان ها را در رسیدن به هدف و شناخت الگو و مسیر هدایت، و در استفاده بهتر از نعمت های خدادادی، کمک کند. در رأس این مدیران، انبیاء و اولیای الهی هستند.

ارزش هر مدیری به خاطر خدماتی است که ارائه می دهد، نه به خاطر امکاناتی که استفاده می کند. به همین دلیل باید مورد بازخواست قرار بگیرد. به وصیت بنیانگذار جمهوری اسلامی در این زمینه توجّه کنیم که با جدّیتِ تمام قوا را در این زمینه مسئول می داند:

«به مجلس و دولت و دست اندرکاران توصیه می کنم که قدر این ملّت را بدانند و در خدمتگزاری به آنان خصوصاً مستضعفان و محرومان و ستمدیدگان که نور چشمان ما و اولیای نعم ما هستند و جمهوری اسلامی ره آورد آنان و با فداکاری های آنان تحقق پیدا کرد و بقای آن نیز مرهون خدمات آنان است فروگذار نکنند... از گناهان بزرگ و نابخشودنی، مسامحه در امر مسلمین است. هرکس به مقدار توانش و حیطه نفوذش لازم است در خدمت اسلام و میهن باشد.» (1)

مسئول نظام اسلامی، مسئولی است که برای مردم و در راه خداست، برای هوی و منافع شخصی خود نیست.» (1)

در راه اغراض شخصی از آن استفاده کند، نمی تواند دنباله روی علی علیه السلام به حساب بیاید. ما مسئولان وظیفه و تکلیف داریم که خودمان را با رفتار امیرالمؤمنین علیه السلام تطبیق دهیم و جهت حرکت خودمان را با او بسنجیم، آحاد مردم هم همین تکلیف را دارند. کسی که امکانات شخصی دارد، حق ندارد از امکانات دولتی استفاده کند. من الآن اعلام می کنم و قبلاً هم نوشتم و این را گفتم، آن وقتی که آقایان امکانات شخصی دارند، حق ندارند از امکانات دولتی استفاده کنند؛

اگر ماشین دارید آن را سوار شوید و به وزارتخانه و محل کارتان بیایید، ماشین دولتی یعنی چه!»(1)

«واللَّه اگر من از طرف مردم مورد ملامت قرار نمی گرفتم که مرتّب ملاحظه جهات امنیتی را توصیه می کنند، بنده با ماشین پیکان بیرون می آمدم.» (2)

آثارش در طول مدّتی کوتاه یا بلند در متن جامعه منعکس می شود.»(1)

«آن انعکاس تجمّل شما در زندگی مردم است، بعضی ها از این غفلت می کنند، وقتی شما جلوی چشم مردم وضع اتاق و دفتر و محیط کار و محیط زندگی را آنچنان می کنید، این یک درس عملی است و هر کسی این را می بیند بر او اثر می گذارد، حداقل این را باید رعایت کرد، کار خود را خدمت و وسیله تقرّب الی اللَّه بدانید و برای خدا کار کنید، هرچه می توانید از ضعف کارهای خودتان کم کنید، هرچه می توانید احساسات و خواست شخصی را در محیط کار دخالت ندهید.» (2)

ص: 15

ص: 17

در روایات مشهور وارد شده که انسان ها عائله خداوند هستند، کسی که به عائله خداوند خدمت کند، به خداوند خدمت کرده است. مدیر نمی تواند خدمتگزار باشد، مگر این که خود را در محضر خدای متعال ببیند و خود را مسئول پاسخگویی به مردم بداند، زیرا مدیریت از حقوق مردم است نه از حقوق شخصی. کلمات آن پیر خدمتگزار چقدر زیباست و چگونه خود را حاضر در محضر حق می داند، آن جا که می فرمایند:

«وظیفه ما و همه دست اندرکاران است که به این مردم خدمت کنیم و در غم و شادی و مشکلات آنان شریک باشیم. گمان نمی کنم عبادتی بالاتر از خدمت به محرومین وجود داشته باشد»(1)

«ما نباید در ادای وظیفه منتظر نتیجه قطعیه باشیم. اگر در محضر مقدس حق تعالی عامل به وظیفه معرفی شویم، همین نتیجه است». (2)

باز می فرماید:

«باید تمام اموری که انجام می دهید متوجّه باشید که در محضر خداست و مسئولیت دارید. مسئولیت اینجا هم دارند لکن آن مهمش مسئولیت الهی است. -یا فرض بفرمائید- که هریک از این ادارات دولتی که هست، می خواهند خدمت کنند به مردم...، از آن کسی که دم در هست، پیش خدمت هست، تا آنجایی که جای رئیس هست، باید توجّه داشته باشند که همه خدمتگزار این مردم هستند، همه اجیر این مردم هستند، اجرت از اینها دارند می گیرند، برای خدمت و باید با مردم رفتارشان انسانی، اسلامی باشد.» (3)

ص: 19

«شما هیچ توقّعی ندارید، شما همان خدمتگزار برای اسلام بودید، حالا هم هستید. هیچ کدام توقّع ندارید به اینکه چه بشوید و چه بشوید. خدمت را شما کردید و بعد هم شما می کنید.» (1)

«خدمتگزار حق باشیم، هرچه نعمت خدا به ما داده است در خدمت او صرف کنیم.» (2)

ارزش خدمتگزاری در اسلام تا آن اندازه است که مقام معظم رهبری اعتبار و آبروی خدمتگزار را به خاطر خدمتگزاری به مردم می داند و می فرمایند:

«در نظام اسلامی، ما مسئولان خدمتگزار و نوکر مردم هستیم و اعتبار و آبروی خود را از خدمتگزاری به مردم کسب می کنیم.» (3)

پس مدیری دردبخور مردم است که قدر و ارزش مدیریت را بداند.

انسان ها سرمایه های اصلی سازمان ها در دنیا هستند، بهترین مدیران، کسانی هستند که به بهترین وجه آنان را بسیج نموده و در جهت اهداف خود بکاربگیرند.

اجیران مردم به شمار می روند و چنین کسی باید تمام همّت و تلاشش مصروف به کسب رضایت کسی که او را به اجاره گرفته است باشد و زشت است که نسبت به او فخرفروشی و تندخویی کند و باید در همان حال خود را خدمت گزار مردم بداند، «در روایات وارد شده که والی و حاکم اسلامی در همه سطوح (وزیر، استاندار، بالاتر و پایین تر، همه، مشمولان این جمله هستند) با مردم باید مثل پدر مهربان نسبت به فرزندان باشد. اگر به شما خبر برسد که فرزندتان از بیماری سرما، گرما، گرسنگی، تحقیر، اهانت و غربت، رنج می کشد، چه حالی پیدا می کنید؟ می توانید تحمّل کنید؟ در سطح کشور نسبت به هرکس چنین اتّفاقی بیفتد، تا آن جا که شما علم و اطلاع دارید، باید همین احساس را داشته باشید، نباید آرام و قرار داشته باشید. نهضت خدمت رسانی یعنی این.» (1)

شهید رجایی می گویند:

«من مسئول هستم که نامه های مردم را بخوانم و جواب دهم زیرا امید آنها به نامه هایشان است.»

تا مدیری مردم را دوست نداشته باشد نمی تواند به آنان خدمت کند، به همین دلیل خدمت کردن شوق می خواهد و این عشق است که تحمّل سختی ها را آسان می کند.

امام خمینی رحمة الله:

«شمایی که می خواهید خدمت به این مردم بکنید و دولت که می خواهد خدمت به این مردم بکند رئیس جمهور و امثال اینها که می خواهند خدمت به این مردم بکنند، توجّه بکنند که خدمتگزارند. در

ص: 21

دل خودشان این مطلب را ایمان بیاورند به آن که، ما خدمت می خواهیم به این مردم بکنیم... الآن هم اینهایی که جانشان را دستشان گرفتند و شما را حفاظت می کنند و آنهایی که در بین شهرها و در بین روستاها، حفظ می کنند شما و مردم را، همین طبقه هستند. این طبقه اند که به ما الآن منّت دارند و از اوّل منّت داشتند. همین ها بودند که هیچ توقّعی هم ندارند و هیچ وقت هم نمی آیند توقّع کنند. شما باید توجّه به این معنا بکنید که ما را اینها آورده اند و وکیل کرده اند، آورده اند و وزیر کرده اند، رئیس جمهور کرده اند؛ اینها ولی نعمت ما هستند و ما باید ولی نعمت خودمان را قدردانی کنیم و خدمت کنیم.»(1)

آنان منظور دار و بخشی از درآمد غلّاتی را که از سرزمین های اسلامی جمع آوری می شود، برای فرودستان و بیچارگان هر منطقه قرار بده زیرا آن فقیر و ناتوانی که در دورترین نقطه زندگی می کند، همان حقّی را دارد که نزدیکترین آنان دارد؛ و تو مسئولیت رعایت حقوق هریک از آنان را برعهده گرفته ای.» (1)

در روایت وارد است:

هَدِیةُ اللَّهِ لِلْمُؤمِنِ السَّائِلُ عَلَی بَابِهِ؛ (2)

هدیه خدا به مؤمن آن است که شخص سائلی به در خانه او آید.

امام باقرعلیه السلام:

لَوْ یَعْلَمُ السَّائِلُ مَا فِی الْمَسألَةِ مَا سَألَ اَحَدٌ اَحَداً وَ لَوْ یَعْلَمُ الْمُعْطِی مَا فِی الْعَطِیةِ مَا رَدَّ اَحَدٌ اَحَداً.(3)

اگر درخواست کننده می دانست در تقاضا، چه ذلّت و خواری هست، هرگز کسی از دیگری درخواست نمی کرد، و اگر عطاکننده می دانست چه ثوابی در انتظار اوست تقاضای کسی را رد نمی کرد.

امام کاظم علیه السلام فرمود:

مَنْ اَتَاهُ اَخُوهُ الْمُؤمِنُ فِی حاجَةٍ فَانَّما هِیَ مِن رَحْمَةِ اللَّهِ سَاقَهَا اللَّهُ فَإنْ فَعَلَ ذَلِکَ وَصَلَهُ بِوِلَایَتِنَا وَ هِیَ مَوْصُولَةٌ بِوِلایَةِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ. (4)

وقتی برادر مؤمنی نیاز خود را به مؤمنی عرضه می کند، این عرضه نعمتی است از جانب خداوند که به سوی او فرستاده شده است، پس اگر مؤمن نیاز او را برطرف نماید، این کار، او را به ولایت ما می رساند و او به ولایت خدا متّصل می شود.

ص: 23

و باز در روایتی از امام صادق علیه السلام وارد است که:

«برآوردن حاجت مؤمن فضیلتش بیشتر از هزاربار حجّی است که تمام مناسک آن قبول شده باشد و آزادکردن یک بنده در راه خدا و مصرف بار هزار اسب در راه خدا به همراه زین و لجام آن.»(1)

امام خمینی رحمة الله یکی از دعاهایی که بارها تکرار می کردند این بود که توفیق خدمتگزاری را از خدا طلب می کردند.

«خداوندا! زیان ما را از لغو نگهدار، دل های ما را به خودت متوجّه بفرما، ما را از غیر خودت منصرف بفرما، اخلاق نیک را در ما پابرجا کن، ما را در پناه امیرالمؤمنین علیه السلام از هر بدی نگهدار، ما را نسبت به اسلام و مسلمین خدمتگزار قرار بده.» (2)

قال الصادق علیه السلام:

ما آمَنَ بِاللَّهِ وَ لا بِمُحَمَّدٍ وَ لا بِعِلِیٍّ مَنْ اِذا اَتَاهُ اَخوهُ الْمُؤْمِنُ فِی حَاجَةٍ لَمْ یَضْحَک فِی وَجهِهِ، فَإن کَانَتْ حَاجَتُهُ عِندَهُ سَارَع اِلی قَضَائِهَا وَ إنْ لَمْ یَکنْ عِندَهُ تَکَلَّفَ مِن عِندِ غَیْرِه حتَّی یَقْضیهَا لَهُ، فَإذا کانَ بِخَلافِ مَا وَصَفْتُهُ فَلا وِلایَةَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ: (1)

به خدا و محمدصلی الله وعلیه وآله و علی علیه السلام ایمان نیاورده است، کسی که هنگام نیاز برادر مؤمنش با خوشرویی با او برخورد نکند؛ اگر توان دارد احتیاج او را شخصاً برطرف نماید، و اگر قادر نیست با کمک دیگری مشکل او را حل کند اگر نسبت به تقاضای برادر مؤمن بی تفاوت باشد و به درخواست او عمل نکند، پس بین ما و او ولایتی نخواهد بود.

امام خمینی رحمة الله:

«وقتی با مردم به محبّت رفتار کنید، مردم را از خودتان بدانید، ما (باید) خدمتگزار همه باشیم، دولت خدمتگزار همه باشد. این وجدان، خودش راحت هست، خدمتش هم خدمت به مردم است.» (2)

امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده اند: »رواساختن حاجت جز با سه چیز راست نیاید (کامل نشود): 1.کوچک شمردن آن تا (نزد پروردگار) بزرگ نماید؛ 2.پوشیدن آن تا (هنگام پاداش) آشکار گردد؛ 3.شتاب کردن در آن تا (برای خواهنده) گوارا شود» (3)

اگر مدیری یا کارمندی مردم را دوست نداشته باشد و آنان را از خود، مانند یک خانواده نداند، نمی تواند به آنان خدمت نماید، زیرا خدمتگزاری فقط با محبّت و عشق به مردم شیرین می شود. اگر این

ص: 25

خصوصیات را نداشته باشد نمی تواند خدمتگزار باشد و برای خود در محضر خدای متعال شرمندگی بوجود می آورد. بحمدللَّه امروزه مدیران و کارمندان جمهوری اسلامی با شوق و عشق وافر مشغول خدمتگزاری به مردم و آبادانی کشور هستند خداوند همه را تأیید فرماید.

خودش دانسته است.(1) برای جلوگیری از طغیان نفس اماره که منصب و مقام و قدرت را در اختیار دارد، ذلیل کردن نفس اماره، اوّلین گام است. امام خمینی رحمة الله جملات رسا و زیبایی نسبت به خود دارد:

«شما احتمال این را بدهید که اگر به من بگویید خدمتگزار، بهتر از این است که بگویید رهبر، رهبری مطرح نیست، خدمتگزاری مطرح است. اسلام ما را موظّف کرده که خدمت بکنیم.»(2)

اِلَی تَخَیُّرِ الْاُطْعِمَةِ وَ لَعَلَّ بِالْحِجَازِ أوِ الْیَمَامَة مَنْ لَا طَمَعَ لَهُ فِی الْقُرْصِ وَ لَا عَهْدَ لَهُ بِالشِّبِعِ...! (1)

اگر می خواستم، به آسانی به عسل صاف و مغز گندم و یافته های ابریشمی دست می یافتم؛ ولی هیهات که هوای نفس بتواند بر من غلبه کند و حرص شدید مرا به تهیه بهترین خوراکی ها بکشاند؛ در حالی که شاید در سرزمین پهناور حجاز و یمامه کسی باشد که امیدی به پیداکردن قرص نانی داشته باشد و یا هرگز شکمی از غذا سیر نخورده باشد؛ آیا من با شکم پر شب را به صبح براسنم در حالی که پیرامونم شکم هایی از گرسنگی به پشت چسبیده و جگرهایی سوخته وجود داشته باشد... آیا من درباره خویشتن به همین بسنده کنم که امیرمؤمنانم بنامند بی آنکه در ناگواری های روزگار با مردم شریک باشم! و در سختی های زندگی، اسوه آنان نباشم؟

نخستین نشانه خدمتگزاری این است که به دیگران فکر کند، آنان را مثل خود دوست بدارد و آنان را مثل خود تحمّل کند، نیاز آنان را تشخیص داده و خود را در اختیار آنان قرار دهد. خدمت به دیگران را ازروی ناچاری انجام ندهد یا بگذارد در زمان بحران خدمت کند، انگیزه خدمت را در دل و جان خود بپرورد و فرصت را مغتنم شمارد و بدون هیچ انتظاری خدمت کند.

احادیث آمده: خدمت رسانی به مؤمنان از عبادت هفتادسال برتر است.» (1)

امام خمینی رحمة الله در این زمینه می فرماید:

«مجهز کنید خودتان را برای تحمّل ناملایمات و سختی ها در راه خدای متعال، ممکن است خدای نخواسته روزهای سختی پیش آید که اگر هم اکنون خود را مهیا نکنید، تحمّلش بسیار سخت و ناگوار باشد. کوشش کنید حبّ دنیا و شهرت و جاه را سرکوب کنید که این خطر در ایّام پیری، بزرگترین مصائب است.»(2)

«اگر بخواهید خدمتگزار اسلام باشید، خدمتگزار ملت اسلامی باشید و اسیر در دست ابرقدرت ها و آنها که پیوند با ابرقدرت ها دارند نباشید، باید دانشگاه و فیضیه و همه آنها که مربوط به دانشگاه اند و همه آنها که مربوط به فیضیه هستند، در رأس برنامه های تحصیلی شان برنامه اخلاقی و برنامه های تهذیبی باشد، تا امثال مرحوم مطهری رحمة الله را به جامعه تقدیم کند، و اگر خدای نخواسته برخلاف باشد، آن وقت افراد مقابل این افراد را به جامعه می فرستد و اینها جامعه را به فساد می کشند و مردم را به اسارت.» (3)

ای مالک؛ قلبت را مملو از رحمت، محبّت و لطف به مردم نما، مبادا نسبت به آنان چون حیوان درنده باشی که خوردنشان را غنیمت بشماری؛ چراکه آنان دو دسته اند یا برادر دینی تو هستند و یا در آفرینش مانند تو هستند.

امام خمینی رحمة الله:

«مبادا یک وقتی در ضمن اینکه شما خدمت می کنید، یک درشتی ای باشد که خدمت شما را در خودش محو کند، باید اخلاق اسلامی، آداب اسلامی درست مراعات شود، همان طوری که شیوه ائمه ما و اولیای خدا و انبیای خدا بوده است که خودشان را خدمتگزار مردم می دیدند و با حسن معاشرت و با رفتار انسانی، با رفتار الهی، رفتار می کردند و کارهایی را که باید انجام بدهند، با همین حسن رفتار انجام می دهند و شما هم بندگان همان خدا و امت همان پیغمبر و شیعه همان امیرالمؤمنین هستید و شیوه های شما باید همانطور باشد.»(1)

مقام معظم رهبری حفظه اللَّه:

«مسئولان با رفتار احترام آمیز با مردم و خدمت به آنها فضای شوق انگیزی را برای برگزاری انتخابات پرشور آماده کنند.» (2)

ازجهت خدمت شوندگان، زمان نیازمندی آنها، و از جهت نیاز، مهمترین آنها است.

جَعفَرُ بنُ محمَّدعلیه السلام: اِنَّهُ لِیُعْرَضُ لِی صَاحِ بُ الْحَاجَةِ فَأبَادِرُ اِلَی قَضَائِهَا مَخَافَةً اَنْ یَسْتَغْنِی عَنْهَا صَاحِبُهَا.(1)

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

نیازمندی که به من مراجعه می کند من زود نیاز او را برطرف می کنم از ترس اینکه او بی نیاز شود و این کار نیک از دستم برود.

امام خمینی رحمة الله می فرمایند:

«چند روزی از عمر من باقی نیست... شما آقایان که نعمت جوانی را واجد هستید چیزی نمی گذرد که به پیری خواهید رسید، نگذارید جوانی ازدست برود و کوشش کنید در خدمت به خالق و خلق و جلب رضای مولا -جلت قدرته- در جوانی تهذیب نفس بسیار اسهل است و از ایّام پیری و ضعف که قدرت ازدست می رود و ریشه اخلاق فاسده، که اصلش از حبّ دنیا و نفس است، استحکام پیدا می کند، تصفیه و تهذیب بسیار مشکل می شود.(2)

اگر این نفس ستمگر بگذارد که انسان لذّت خدمتگزاری را بچشد از خدمتگزاری کوتاهی نمی کند، چون تزکیه نیست از این لذّت دور است.

ص: 31

اگر مدیری بداند نتیجه خدمات او خشنودی خدای متعال است و این خشنودی چه اثراتی دارد، در گرفتاری های مردم سخت متأثر شده و در انجام خدمت به آنان کمال آرامش را پیدا می کند. امام خمینی رحمة الله با توجّه به ارزش خدمتگزاری به مردم در دین مقدس اسلام، فداشدن در این راه را سزاوار می داند و می فرماید:

«اینجانب از اوضاع یاران عموماً و از وضع حوزه قم خصوصاً متألم و متأثرم و از گرفتاری فضلاء و أعلام، ناراحت؛ ولی آنچه موجب تسکین خاطر است آن است که در راه خدمت به دیانت، هر گرفتاری پیش آید مطلوب است، و ما آنچه داریم از برکت اسلام است و هرچه فدا کنیم عمل به وظیفه نکرده ایم.» (1)

آنها را مانند اولاد خود دوست بدارد، و کسی که اینگونه شد همیشه خود را به مردم بدهکار می داند و سعی در انجام وظیفه می نماید.

گاهی خدمتگزاری دچار آسیب می شود و به زمینه های تباهی تبدیل می شود. این آسیب ها عبارتند از:

پس، از گفتن حق یا ارائه مشورتی عادلانه خودداری نکنید، زیرا خود را برتر از آن که اشتباه کنم و یا از آن ایمن باشم، نمی دانم مگر آنکه خداوند مرا حفظ کند.

امام خمینی رحمة الله:

«انسان خیال می کند که نه، من برای مصلحت این کار را می کنم، عمر خودش را انسان نمی فهمد، وضع خودش را انسان نمی فهمد -شما اگر بخواهید مقایسه کنید- شمایی که می گویید که من برای مصلحت مسلمین فلان کار را می کنم، شما فکر این را در خلوت بکنید که اگر یک کسی دیگری به جای شما بود و بهتر هم مصالح مسلمین را انجام می داد، شما باز همان طور بودید؟ می خواستید خودتان نباشید و او باشد؟ یا نه می خواهید که این مصلحت مسلمین -به اصطلاحتان- به دست شما انجام گیرد؟ منم که این مصلحت را دارم ایجاد می کنم، این همان شیطان است.» (1)

آنچه مهم است این است که این «مَنیَّت»(2) از انسان دور شود تا او بتواند نور ایمان را در دل خود جای دهد، این را بداند که در نظراتش خطا بسیار است و مسئول پاسخگویی به آنهاست. پس از گوهر مشورت کمال بهره برداری را بنماید تا خطای او به حداقل برسد.

«ما یک عقل داریم و یک کمال عقل. عقل عادی مصطلح همان است که در توده مردم وجود دارد و شرط تکلیف است، ولی آنجا که کارهای تخصصی را بخواهند به کسی واگذار کنند عاقل بودن او کافی نیست، بلکه کمال عقل را لازم دارد.... می گویند باید قاضی دارای کمال عقل

ص: 38

باشد، و به اصطلاح اجتهاد در عقل لازم است»(1). یک مدیر باید بداند که از نشانه های کمال عقل استفاده از عقول دیگران در تصمیم گیری است.

قیس» با هدیه ای که برای امیرالمؤمنین علیه السلام آورد و خشم و نفرین امام را دید، قابل دقّت است. (1)

آفت خودبینی آفت فراگیری است که همه به آن مبتلا هستند، مگر افرادی که مورد لطف حق قرار گرفته اند و موفق به کنترل این صفت و آثار زیانبار آن شده اند. از علامت های روشن آن این است که در هدایت و راهنمایی مردم، همیشه خود را مطرح و به عنوان الگو معرفی می نمایند و از اوصاف خود سخن به میان می آورند.

سپاس سپاسگزاران بیش از ناسپاسی ناسپاسان بهره مند می شوی و خداوند دوستدار نیکوکاران است.

امام خمینی رحمة الله:

«هرکس خود را مدیر و مدبّر و خدمتگزار برای خلق خدا می داند، کناره گیری او در این زمان، پشت به خلق و خدای خلق است، مگر آنکه خدمتگزاری بهتر یا همطراز او جایگزین او معرفی شود.» (1)

مقام معظم رهبری(حفظه اللَّه):

«کسی نمی تواند به علت مخالفت با یک روش یا یک پدیده، وظایف قانونی خود را انجام ندهد و شانه خالی کردن از مسئولیت به شکل استعفا یا به هر شکل دیگر، خلاف قانون و هم حرام شرعی است.» (2)

«نهضت خدمت رسانی به مردم یک مبارزه بزرگ و سنگین است. زیرا خدمت رسانی به عموم مردم با منافع بعضی گروه های خاص تضاد پیدا می کند و اینجاست که باید با مبارزه و همّت و عزم راسخ وارد میدان شد... امروز در کشور، رقابت مشروع و مقبول از نظر مردم و ما، فقط رقابت برای خدمت کردن به مردم است.» (3)

ای مالک! از منّت نهادن بر تحت امارتت به خاطر آن چه برای آنان انجام می دهی، جدّاً پرهیزنما... زیرا منّت، احسان را باطل می کند و نسبت به آن چه را که انجام داده ای اگر بیشتر به حساب آوری، نور حقیقت را ازبین می برد.

مقام معظم رهبری(حفظه اللَّه) در این رابطه می فرمایند:

«مردم سالاری دینی برخلاف دموکراسی های ریاکار و عوام فریب، نظام خدمت رسانی خالصانه و بی منّت است... فلسفه وجودی مسئولان نظام، خدمت به مردم است.» (1)

مسئولان باید متوجّه باشند که خداوند بر آنان منّت گذاشته که حاجت مردم را بر آنان عرضه داشته و آنان را وسیله رفع نیاز مردم قرار داده است، آنان موظّف اند نعمت هایی که خداوند به آنها عنایت فرموده را در همان جهتی که او فرموده است بکاربگیرند و از منّت نهادن پرهیز کنند.

قال رسول اللَّه صلی الله وعلیه وآله:

تَحرُمُ الْجَنَّةُ عَلَی ثَلَاثَةٍ: عَلَی الْمَنَّانِ، وَ عَ لَی الْمُغْتَابِ وَ عَلَی مُدْمِنِ الْخَمْرِ. (2)

بهشت بر سه گروه حرام است: منّت گذار، غیبت کننده، شرابخوار.

ص: 43

مدیر و راهنما است که خداوند تبارک و تعالی بر انسان ها منّت گذاشته است که از خودشان راهنمایانی برای هدایت آنان فرستاده است.(1) پس

باید بهترین شکر را بجا آورد.

امام خمینی رحمة الله:

«ادراک این است که آن کسی که خدمتگزار است باید به او ارج گذاشت، باید از او تقدیر کرد.»(2)

جواب: در فرض مرقوم، زائد بر اجرةالمثل کار انجام نشده در محل دوّم را ضامن است و باید برگرداند. (1)

سؤال: آیا کارکنان مربوطه می توانند به علت نبودن کار در سر کار حاضر نشوند یا پس از یکی دوساعت حضور به منزل برگردند و اصولاً آیا کسی قبل از تمام شدن کار، اجازه دارد به هر عنوان از محل کار، خارج شود یا خیر؟

جواب: حکم مسئله قبل را دارد. (1)

شوید و به وزارتخانه و محل کارتان بیایید، ماشین دولتی یعنی چه!» (1)

سؤال: این جانب اقدام به استفاده شخصی از بیت المال کرده ام؛ وظیفه من برای بری ءالذمّه شدن چیست؟ استفاده شخصی از امکانات بیت المال تا چه حد برای کارمندان جایز است و در صورتی که با اذن مسئولان مربوط باشد، چه حکمی دارد؟

جواب: استفاده کارمندان از امکانات بیت المال در ساعات رسمی کار، به مقدار متعارفی که مورد ضرورت و نیاز است و شرایط کاری بیان گر اذن به کارمندان در این مقدار از

استفاده است، اشکال ندارد و همچنین استفاده از امکانات بیت المال یا اذن کسی که ازنظر شرعی و قانونی حق اذن دارد، بدون اشکال است. در نتیجه اگر تصرفات شخصی شما در بیت المال به یکی از دو صورت مذکور باشد، چیزی در این رابطه به عهده شما نیست؛ ولی اگر از اموال بیت المال استفاده غیرمتعارف کرده باشید و یا بدون اذن کسی که حق اذن دارد، بیشتر از مقدار متعارف استفاده نمایید، ضامن آن هستید و باید عین آن را اگر موجود باشد به بیت المال برگردانید و اگر تلف شده باشد، باید عوض آن را بدهید و همچنین باید اجرت المثل استفاده از آن را هم در صورتی که اجرت داشته باشد، به بیت المال بپردازید. (2)

سؤال: آیا کسی که از اموال شخصی خود مانند تلفن یا بنزین برای مصارف دولتی استفاده می نماید، حق دارد عین یا بهای آن را از اموال دولتی برای خود استفاده نماید؟

ص: 55

جواب: بدون اجازه مسئولین مربوطه حق ندارد. (1)

سؤال: اگر شخصی مقداری حقوق یا مزایای خاصی که به طور قانونی به او عطا شده، از دولت طلب داشته باشد؛ ولی دلایل قانونی برای اثبات حق خود در اختیار نداشته باشد و یا قادر بر مطالبه آن نباشد، آیا جایز است به مقدار حق خود از اموال دولتی که در اختیار دارد، به عنوان تقاص بردارد؟

جواب: جایز نیست اموال دولتی را که به عنوان امانت در اختیار و تحت تصرف او هستند، به قصد تقاص برای خود بردارد؛ در نتیجه اگر مال یا حقّی از دولت طلب دارد و می خواهد آن را بگیرد، برای اثبات و مطالبه آن، باید از راه های قانونی اقدام نماید.(2)

سؤال: کسی که برخلاف مقرّرات قانونی از اموال دولتی استفاده شخصی یا غیرشخصی نموده، تکلیف شرعی او چیست؟

جواب: استفاده از اموال دولتی برخلاف مقرّرات موجب ضمان است و باید عوض آن را به صندوق همان بخش واریز نماید. (3)

سؤال: اگر به نوعی از انواعِ وسایل انفرادی که در ارتش برای مدّت دوسال به شخصی سپرده می شود، خسارت و آسیب وارد شود، آیا باید همان نوع جنس را خرید و به ارتش تحویل داد یا خیر؟

جواب: تابع مقررات ارتش است. (4)

ص: 56

مقام این عزیزان قدردانی به عمل آورد؛ اگر آری، حدود را مشخص فرمایید.

جواب: مراعات مقررات دولت اسلامی لازم است. (1)

سؤال: فرمانداری یکی از شهرستان ها وسیله ای برای نهادی (مثلاً برای جهاد یا نهضت سوادآموزی) خریداری می کند و فرماندار خودش اجازه استفاده از آن وسیله را در امور تبلیغات اسلامی نیز می دهد؛ آیا می توان از این وسیله جهت مجالس شهدا و دعای کمل در منازل شهدا و تهیه عکس و پوستر برای شهدا و یا تبلیغات اسلامی استفاده کرد؟

جواب: اگر مطابق مقرّرات اجازه داده شده است، مانع ندارد. (2)

سؤال: کسی که برخلاف مقرّرات قانونی از اموال دولتی استفاده شخصی یا غیر شخصی نموده، تکلیف شرعی او چیست؟

جواب: استفاده از اموال دولتی برخلاف مقرّرات، موجب ضمان است و باید عوض آن را به صندوق همان بخش واریز نماید. (3)

سؤال: کسی که به یک سازمان دولتی بدهی دارد (مثلاً از تلفن آن سازمان برای کار خصوصی استفاده کرده و نظیر آن)، آیا می تواند آن بدهی را به سازمان دیگری که آن هم دولتی است، بپردازد؟

جواب: باید به همان سازمانی که به آن بدهکار است، رد کند. (4)

شرعاً جایز است از آنها برای کارهای شخصی و غیراداری استفاده شود؟

جواب: جایز نیست مدیران و مسئولین و سایر کارمندان در هیچ یک از اموال دولتی تصرفات شخصی کنند؛ مگر آنکه با اجازه قانونی نهاد مربوطه باشد. (1)

سؤال: آیا افراد شاغل در ادارات و مؤسسات دولتی که وسایل و امکانات دولت در اختیارشان است، می توانند با تأمین هزینه مصرفی -مانند سوخت اتومبیل- از پول شخصی خود، از این امکانات جهت کار شخصی استفاده نمایند؟

جواب: تابع مقررات دولت اسلامی است؛ بدون اجازه قانونی مسئولین مربوطه جایز نیست.(2)

سؤال: سوارکردن افراد غیرنظامی و جنگ زده با خودروهای نظامی در شهرها و مناطق جنگی نظیر آبادان که هیچ گونه خودروی شخصی وجود ندارد و به ندرت مشاهده می شود، چه صورت دارد؟

جواب: چنانچه خلاف مقرّرات نباشد، مانع ندارد. (3)

سؤال: این جانب آموزگار می باشم؛ در یکی از ارگان های انقلاب اسلامی هم خدمت می کنم و معاش زندگی و حقوقم را فقط از آموزش و پرورش دریافت می دارم؛ امّا چون محل خدمت فرهنگی ام در یکی از روستاهای اطراف است (که تقریباً شش کیلومتر با مرکز فاصله دارد)، پس از انجام کار در این نهاد انقلاب اسلامی، با ماشین این ارگان به محل کار می روم؛ آیا این استفاده اشکال دارد؟

ص: 59

جواب: بستگی به مقرّرات نهاد دارد و تخلّف جایز نیست.(1)

جواب: منوط به اجازه مسئولین است. (1)

سؤال: آیا جایز است کارگران کارخانه ای (که نان، شیرینی، خوراک و آشامیدنی تولید می کنند) در حال کار با اجازه مدیر کارخانه از مواد غذایی کارخانه که صاحب اصلی آن بیت المال مسلمین است، بخورند؟

جواب: بستگی به مقرّرات کارخانه دارد. (2)

سؤال: در دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی امکاناتی مانند غذا و لوازم موردنیاز دانشگاهی به دانشجویان داده می شود، که توسط وزرات بازرگانی و مؤسسات دیگر به دانشجویان مشغول به تحصیل در آن دانشگاه اختصاص یافته است؛ آیا توزیع آنها بین سایر کارمندان مشغول به کار در دانشگاه نیز جایز است؟

جواب: توزیع نیازمندی های مورد مصرف و مختص به دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه بین سایر اشخاصی که در آن جا کار می کنند، جایز نیست. (3)

قانون و مورد خسارت این جانبان است، توجّهی ندارد و به صاحب مرغداری هم اجازه داده اند که از آن برق استفاده نماید؛ آیا ازنظر شرع این عمل مجاز است یا خیر؟

جواب: استفاده از ملک مشروع غیر، منوط به اجازه مالک است و بدون اجازه مالک، حرام و موجب ضمان است؛ ولی مقرّرات و قوانین دولت اسلامی نیز لازم المراعات است.(1)

سؤال: شخصی از انشعاب آب خانه یا مغازه اش، علاوه بر مصرف خودش، بدون اجازه سازمان آب، به دیگران هم آب می دهد و پول آن را می گیرد؛ این کار برای صاحب انشعاب و برای کسی که با دادن پول آب و هزینه انشعاب فرعی، از آن آب استفاده می کند، چه حکمی دارد؟

جواب: تصرف در آب مزبور، بدون مراعات مقررات دولت اسلامی، جایز نیست.(2)

جواب: تصرفات جزئی متعارف مانع ندارد. (1)

سؤال: عده ای به صورت مأمور به خدمت یا به صورت موقّت (مثلاً شش ماه یا یک سال و بیشتر) برحسب ضرورت و نیاز در ارگان های انقلابی مانند سپاه پاسداران یا جهاد سازندگی به خدمت مشغول می شوند؛ در این مدّت ارگان مربوطه مقداری البسه و مایحتاج انفرادی (ازجمله لباس گرم، جوراب، پوتین، اورکت، مسواک و کلاه) در اختیار آنان قرار می دهد؛ نظر مبارکتان در مورد استفاده از وسایل فوق پس از انقضای مدّت مأموریت چیست و عبادت کردن با آنها چه حکمی دارد و در صورت مجازنبودن، مدّتی که از آنها استفاده نموده اند، چگونه است؟

جواب: بستگی به مقرّرات ارگان ذکرشده دارد و نمازهایی که در صورت جهل خوانده شده، صحیح است. (2)

سؤال: شوهر من در زمان طاغوت مقداری از اجناس دولت را به منزل آورده، حال که تصمیم به عودت آن داریم، آیا آنها را حتماً باید به جای اوّلش برگردانیم یا این که به پیش نماز محل تحویل دهیم؟

جواب: اگر از اموال دولتی است، باید به دولت برگردد. (3)

سؤال: شخصی در زمان طاغوت که در اوان تکلیف و یا بیشتر بوده، مقداری از اموال عمومی و یا به تعبیر دیگر بیت المال را مصرف نموده است؛ به عنوان مثال رفته در اداره برق سیم های مسی بی فایده و امثال آن را جمع کرده و فروخته و یا کاغذهای اطلاعیه را که در آن زمان برای امور مختلف مملکتی بوده و دست بزرگ ترها بوده، برداشته و به قصابی فروخته و یا از کاغذهای امتحانی دبیرستانی به طور مشخص استفاده

ص: 63

کرده و یا مقدار مختصری پول به دست آورده که تمام این موارد و امثال آن اولاً در زمان طاغوت بوده و ثانیاً ازروی جهالت و نادانی بوده، حال که این شخص متنبّه شده و مخصوصاً این که حکومت اسلامی است، می خواهد خودش را بری ءالذمّه کند؛ لطفاً راهنمایی بفرمایید که برای بری ءالذمّه شدن شخص مذکور با توجّه به این که مقدار دقیق آن پول ها و پول آن اشیا و کالاها را نمی داند، چه مقدار پول بدهد؛ حداکثر را در نظر بگیرد یا حداقل را و به چه حسابی واریز کند یا کجا بفرستد؟

جواب: اجناس برداشتنی را ضامن است؛ باید عین یا قیمت آن را به بیت المال برگرداند.(1)

سؤال: اگر در حین انجام وظیفه توسط کارمند متعهد و مشمول که مشغول رفع خرابی از یک سیستم متعلّق به دولت است، خسارتی بر یک قسمت از دستگاه وارد شود و قسمتی از آن بسوزد، با توجّه به آن که کاملاً مشخص و محرز است که شخص نامبرده سعی خود را نموده، هیچ گونه غرض و اهمال کاری در بین نبوده است، آیا خسارت آن به عهده کارمند است یا خیر؟

جواب: اگر خسارت را او بر دستگاه وارد نکرده، ضامن نیست؛ ولی اگر او خسارت زده، ضامن است.(2)

نمی توان حقوقی دریافت کرد و چنانچه در گذشته حقوقی دریافت کرده باشد، ضامن است و باید برگرداند.

سؤال: آموزگاری پیمان بسته که در مقابل خدمت موظف 24ساعت در هفته، حقوق دریافت نماید؛ حال اگر بعضی ساعت ها، کارهای شخصی انجام داده و دانش آموزان بدون معلّم بوده اند یا معلم دیگری به جایش بوده، آیا حقّ استفاده از حقوق دارد و اگر بگیرد جایز است یا خیر و [اگر] چنانچه خودش شخصاً مریض شود و آن ساعتی که می بایست کار موظّف انجام دهد که در مقابلش حقوق بگیرد، گرفتن آن مقدار پولی که در برابرش هیچ گونه کاری انجام نداده است، جایز و قابل تصرف است یا خیر؟

جواب: تابع مقررات استخدامی است و اگر برخلاف (عمل) نموده، استحقاق اجرت ندارد.(1)

سؤال: راننده سپاه یا ادارات دولتی و غیره به مأموریت می رود؛ در برگشتن در بین راه به مدت پانزده دقیقه به منزل می رود تا به پدر و مادر خود سر بزند، آیا اشکال دارد؟

جواب: تابع مقررات است و با اجازه مسئولین مربوطه، بی اشکال است. (2)

سؤال: آیا شرعاً جایز است کارمندان و کارگران ادارات دولتی در ساعات اداری و کار، به عنوان تحصّن و اعتصاب (جهت رسیدگی به درخواست هایشان) دست از کار بکشند؟

جواب: جایز نیست و باید تابع مقررات دولت اسلامی باشند. (3)

ص: 65

سؤال: اگر کارمند در محل کار خود در اداره، ساعات بی کاری زیادی داشته باشد و مجاز نباشد که در این ساعات از بخش های دیگر کار کند، آیا جایز است در اوقات بی کاری کارهای شخصی مربوط به خودش را انجام دهد؟

جواب: اقدام به انجام کارهای شخصی در اثنای کار، در محل کار، تابع مقررات و اجازه قانونی مسئول مربوطه است. (1)

سؤال: آیا کارمند در ساعات اداری مجاز است که کارهای شورای مساجد و یا تعاونی ها را در مسجد انجام دهد و به صورت مأمور خدمت، در محل های مذکور خدمت نماید؟

جواب: بستگی به مقرارت اداره دارد. (2)

سؤال: کارمند دولت جمهوری اسلامی گاهی از محل خدمت، بدون اجازه آن سازمان در تشییع جنازه یا مجلس ختم شرکت می کند؛ حقوقش چه صورت دارد؟

جواب: اگر از وظیفه کوتاهی نموده، به مقداری که کوتاهی کرده، مدیون است.(3)

سؤال: در بعضی از مراکز تعلیم و تربیت، مشاهده می شود که معلّم یا مدیری که کارمند یکی از بخش های اداری است، با موافقت مسئول اداری مستقیم خود، در ساعات رسمی کارش مبادرت به تدریس در مدارس دیگر می کند و علاوه بر حقوق ماهانه خود، اجرت این تدریس را هم دریافت می کند؛ آیا این کار و گرفتن اجرت در برابر آن، جایز است؟

ص: 66

جواب: موافقت مسئول مستقیم کارمند با تدریس او در اثنای ساعات رسمی کارش، تابع حدود اختیارات قانونی فرد مسئول است؛ ولی با این فرض که کارمند دولت در برابر ساعات رسمی کارش، هر ماه حقوق دریافت می کند، حق ندارد در برابر تدریس در مدارس دیگر، در همان ساعات رسمی کارش، حقوق دیگری دریافت نماید. (1)

جماعت در اوّل وقت، بهانه و وسیله ای برای تأخیرانداختن کارهای مراجعه کنندگان نشود. (1)

سؤال: در نزدیکی اداره ما مسجدی وجود دارد؛ آیا جایز است در اثنای ساعات رسمی کار، برای شرکت در نماز جماعت به آن جا برویم؟

جواب: خارج شدن از اداره، برای رفتن به مسجد جهت شرکت در نماز جماعت در اوّل وقت، در صورتی که نماز جماعت در خود اداره برپا نشود، اشکال ندارد؛ ولی باید مقدّمات نماز به گونه ای فَراهم شود که مدّت غیبت از اداره در ساعات رسمی کار، برای ادای فریضه نماز جماعت، کاملاً کاهش پیدا کند. (2)

درخصوص برگزاری جلسات تفسیر، دعای توسل و زیارت عاشورا در ساعات اداری مقام معظم رهبری(حفظه اللَّه) فرمودند:

«کارکنان در ساعات اداری باید آماده کار باشند و جلسات مزبور را در غیروقت اداری تشکیل دهند.»(3)

ص: 68

اگر کارمند براثر طمع به دریافت رشوه، مرتکب عمل خلاف قانون شود، چه حکمی دارد؟

جواب: بر کارمندان محترم واجب است که رابطه آنان با همه مراجعه کنندگان، براساس قوانین و مقررات و ضوابط خاص اداره باشد و قبول هرگونه هدیه ای از مراجعه کنندگان به هر عنوانی که باشد، برای آنان جایز نیست؛ زیرا باعث فساد و سوءظن به آنان و تشویق و تحریک افراد طمع کار به عمل نکردن به قانون و تضییع حقوق دیگران می شود. امّا رشوه، مسلم است که برای گیرنده و دهنده آن، حرام است و واجب است کسی که آن را دریافت کرده، به صاحبش برگرداند و حق تصرف در آن را ندارد. (1)

سؤال: اگر شخصی برای انجام کار قانونی خود مجبور به پرداخت مبلغی به کارمندان یکی از ادارت شود تا کار قانونی و شرعی او را به راحتی انجام دهند -زیرا اعتقاد دارد که اگر این مبلغ را نپردازد، کارمندان آن اداره، کار او را انجام نخواهند داد- آیا عنوان رشوه بر این مبلغ صدق می کند و آیا این عمل حرام است یا اینکه اضطراری که باعث پرداخت آن برای انجام کار اداری او شده، عنوان رشوه را از آن برمی دارد و در نتیجه حرام نخواهد بود؟

جواب: پرداخت پول یا اموال دیگر از طرف فرد مراجعه کننده به کارمندان ادارات که مکلّف به ارائه خدمات اداری به مردم هستند و حتماً منجر به فساد ادرات خواهد شد، عملی است که ازنظر شرعی حرام محسوب می شود و توهّم اضطرار، مجوّز او در انجام این کار نیست.(2)

ص: 70

سؤال: مدیر بخش مالیات از مأمور محاسبه کننده درخواست نموده است که از میزان مالیات یکی از شرکت ها مقداری کم نماید، با توجّه به اینکه اگر از این کار امتناع بورزد، مشکلات و گرفتاری های سختی برای او پیش خواهد آمد، آیا اطاعت ازدستور مدیر توسط مأمور در چنین مواردی واجب است؟ و آیا می تواند در برابر اجرای این دستور پولی را دریافت کند؟

جواب: در این گونه امور باید مطابق ضوابط و مقرارت قانونی عمل شود و تخلّف از آن جایز نیست، اعم از اینکه رایگان باشد یا در مقابل گرفتن وجه. (1)

3. آیا کارمند می تواند در ساعات خارج از کار اداری، هم فوق العاده و هم مزد از کسی که برایش کار می کند، مطالبه نماید؟ در صورتی که فوق العاده نگیرد، چطور؟

4. بعضی از دامداران با رضایت خودشان به کارمند پول می دهند که اگر این شغل را نمی داشت، دامدار چیزی به او نمی داد؛ آیا کارمند می تواند بگیرد؟

5. یک نوع حکم مأموریت با توقف شبانه صادر می شود و فوق العاده هم جهت توقف شبانه در روستا دوبرابر حکم معمولی است؛ اگر کارمند به هر علّتی نخواهد توقّف نماید، آیا می تواند فوق العاده بابت توقف را دریافت دارد؟

6. ما احتمالاً و یا حتماً با کار کم و با فاصله کم، فوق العاده هایی گرفته ایم؛ آیا اجازه تصرف می دهید یا به صندوق دولت عودت دهیم؟

جواب: گرفتن هرگونه فوق العاده طبق مقررات دولت اسلامی اشکال ندارد و اگر تخلّف صورت گرفته، موجب ضمان است و باید به محلّش رد شود و چنانچه با رضایت پولی داده شود، اشکال ندارد. (1)

ص: 72

توسط کارمند طبق گزارشی که مسئول اداره از ساعات اضافه کاری او نوشته است، جایز است. (1)

سؤال: لطفاً نظر خود را در مورد دریافت اضافه کاری ساعتی که بسیاری از کارمندان دولت بدون انجام کار اضافی دریافت می دارند، اعلام فرمایید.

جواب: تابع مقررات است و در صورتی که در مقابل کار می دهند، بدون انجام کار، استحقاق ندارد. (2)

داشتن دفترچه تعاونی و دفترچه خدمات درمانی و استفاده از بلیط هواپیما؛ آیا می توانند حق خود را به دوستان یا نزدیک ترین ارحام خود واگذار نمایند؟

اگر شخصی نیاز به اجناس جیره بندی شده ندارد، آیا می تواند حق خود را به دیگری واگذار نماید؟

جواب: هر عملی که برخلافِ مقررات دولت اسلامی باشد، جایز نیست. (1)

سؤال: گاهی از بعضی از مسئولین، مسئله ای به عنوان «ولایت اداری» شنیده می شود که به معنای لزوم اطاعت از دستورات مقام بالاتر، بدون حق اعتراض است. نظر جنابعالی در این باره چیست و وظیفه شرعی ما کدام است؟

جواب: مخالفت با اوامر اداری که براساس ضوابط و مقررات قانونی اداری صادر شده باشد، جایز نیست؛ ولی در مفاهیم اسلامی، چیزی به عنوان ولایت اداری وجود ندارد.(2)

سؤال: مدیر کل آموزش و پرورش منطقه ای با رئیس اداره ای از یکی از اعضای آن اداره می خواهد که کاری را انجام دهد؛ آن شخص تا چه اندازه وظیفه شرعی دارد که دستور مافوق را انجام دهد و اگر آن دستور را اطاعت نکند، چه صورت دارد؟

جواب: کارمند موظّف است در امور اداری از دستورات مسئولین مربوطه، طبق مقررات دولت اسلامی اطاعت کند. (3)

ص: 77

به نهی از منکر، ضرری از طرف مسئولین بالاتر متوجّه او شود، آیا تکلیف از او ساقط است؟

جواب: اگر شرایط امر به معروف و نهی از منکر وجود داشته باشد، باید امر به معروف و نهی از منکر کنند؛ در غیر این صورت تکلیفی در آن مورد ندارند. همچنین با وجود خوف ضرر هم تکلیف از آنان ساقط می شود؛ این حکم در مواردی است که حکومت اسلامی حاکم نباشد. ولی با وجود حکومت اسلامی که اهتمام به اجرای این فریضه الهی دارد، بر کسی که قادر به امر به معروف و نهی از منکر نیست، واجب است که نهادهای مربوطه را که از طرف حکومت برای این کار اختصاص یافته اند، مطلع نماید و تا کَنده شدن ریشه های فاسد که فسادآور هم هستند، موضوع را پی گیری کند. (1)

سؤال: اگر در یکی از اداره های دولتی اختلاس از بیت المال صورت بگیرد و این اختلاس استمرار داشته باشد و شخصی این توانایی را در خود ببیند که اگر مسئولیت آن اداره را برعهده بگیرد، می تواند این وضع را اصلاح کند و این کار هم فقط از طریق دادن رشوه به یکی از کسانی که مسئول آن هستند، امکان پذیر است؛ آیا دادن رشوه برای جلوگیری از اختلاس در بیت المال که در حقیقت دفع افسد به فاسد است، جایز است یا خیر؟

جواب: وظیفه اشخاصی که از تخلّفات مطلع می شوند، نهی از منکر با رعایت شرایط و ضوابط شرعی آن است و توسّل به رشوه و راه های غیرقانونی برای هر عملی، هرچند به منظور جلوگیری از فاسد، جایز

ص: 79

نیست؛ البته، با فرض وقوع چنین عمل خلاف شرع و قانون در کشوری که نظام اسلامی بر آن حاکم است، وظیفه مردم به مجرد عجز شخصی از امر به معروف و نهی

از منکر ساقط نمی شود؛ بلکه واجب است که به نهادهای مربوط اطلاع داده و موضوع را پی گیری نمایند.(1)

اجازه چنین شرطی را نداشته و اجازه او در این باره اثری ندارد. (1)

سؤال: اگر کسی از طرف اداره یا شرکت وکیل در خرید مایحتاج است، کالایی را که در بازار قیمت معینی دارد، به طمع دریافت کمک مالی از فروشنده به قیمت بالاتری بخرد آیا این خرید صحیح است؟ و یا جایز است که از فروشنده به علت این کار، کمک دریافت کند؟

جواب: اگر کالا را به قیمتی بیشتر از قیمت عادلانه بازار بخرد و یا خریداری و تهیه آن از بازار به قیمت کمتر برای او امکان داشته باشد، اصل عقدی که به قیمت بالاتر منعقد کرده، فضولی است و متوقّف بر اجازه مسئول قانونی مربوطه است و به هرحال حق ندارد از فروشنده به خاطر خرید از او، چیزی برای خودش بگیرد. (2)

سؤال: اگر فرد شاغل در اداره ای (اعم از خصوص یا دولتی) که وظیفه او تهیه جنس می باشد، علیرغم وجود مراکز مختلف، به آشنا مراجعه و شرط کند که اگر کالا را از تو خریداری کنم، درصدی از سود حاصله را شریک خواهم بود:

1. این شرط شرعاً چه حکمی دارد؟

2. در صورت وجود مجوز رئیس یا مسئول بالای تشکیلات در این خصوص حکم شرعی آن چیست؟

3. اگر قیمتی بیش از آنچه جنس مذکور در عرف بازار دارد، توسط طرف قرارداد به اداره پیشنهاد و قرارداد منعقد گردد، چه حکمی دارد؟

ص: 81

4. پرداخت سهمی که بعضی از فروشندگان به مأمور خرید ادارات علیرغم قیمت مندرج در فاکتور می دهند، چه حکمی برای فروشنده و چه حکمی برای مأمور خرید دارد؟

5. اگر فرد مذکور، علاوه بر مسئولیت در اداره، بازاریاب شرکتی هم باشد و در خرید اجناس اداره، رای آن شرکت بازاریابی نماید، آیا می تواند درصدی به عنوان سود از آن شرکت دریافت نماید؟

جواب: صورت شرعی ندارد و باطل است. اجازه رئیس یا مسئول بالای تشکیلات در این باره به لحاظ اینکه فاقد وجاهت شرعی و قانونی است فاقد اعتبار می باشد.

اگر بیش از قیمت عادلانه بازار باشد، و به کمتر از آن بتوان جنس را از بازار تهیه نمود، در این صورت اصل قراردادی که منعقد شده نافذ نیست.

جایز نیست، و هرچه که مأمور خرید در این رابطه دریافت دارد به اداره مربوطه ای که از طرف آن مأمور خرید بوده، تحویل دهد.

حق دریافت هیچ درصدی ندارد، و هرچه دریافت کند باید به اداره مربوطه تحویل دهد و اگر قراردادی که منعقد می سازد خلاف غبطه و مصلحت اداره باشد از اساس باطل است.

دریافتی های غیرمشروع را باید به اداره مربوطه ای که از طرف آن مأمور خرید بوده، تسلیم نماید.(1)

مرزنشینان یا کسانی که شغل خود را خرید و حمل این گونه اجناس از بنادر شهرهای مرزی به شهرهای مجاور و مرکزی قرار داده اند، مبادرت ورزد، شرعاً جایز است یا خیر؟ آیا چنین فروشنده ای موظّف است تحقیق کند جنسی را که برای او آورده اند، از طریق دولت وارد کشور شده یا خیر و نیز اگر کسی جنسی در بازار آزاد بخرد و به او بفروشد، آیا او می تواند بدون تحقیق و با توجّه به این که

این جنس در بازار آزاد خریداری شده، اقدام به خرید و فروش آن بنماید یا نه و نیز آیا موظّف است تحقیق کند که مالیات گمرکی این جنس پرداخت شده یا خیر؟

جواب: بر فروشنده، تحقیق لازم نیست و مجاز در خرید و فروش است؛ مگر آن که از طرف دولت اسلامی ممنوع اعلام شود. (1)

سؤال: اجناسی که به طرز قاچاق از خارج وارد می شود و در بازار به فروش می رسد، آیا خرید این قبیل اجناس (پوشیدنی، تزئیناتی و غیره)، ازنظر شرع اشکال دارد یا نه؟

جواب: اگر دولت اسلامی مقرراتی در آن دارد، باید مراعات شود و اگر مزاحمتی ندارد، خرید و فروش در بازار مانع ندارد. (2)

ص: 83

جواب: مراعات قوانین و مقررات دولت اسلامی، لازم است و ارائه عمل غیرقانونی و غیرشرعی، در لباس قانون و شرع، جایز نیست. (1)

ص: 85

طریق ارث انتقال باید. به هرحال، هر مقدار از جنگل که به صورت مزرعه یا مسکن و مانند آن احیا شده و ملک شرعی گردیده، اگر وقف باشد، حق تصرف در آن با متولی شرعی آن است و اگر وقف نباشد، حق تصرف در آن با مالک آن است واما آن مقدار از جنگل و مراتع که به صورت جنگل طبیعی یا مرتع طبیعی باقی مانده است، از انفال و اموال عمومی است و اختیار آن براساس مقررات قانونی، با دولت اسلامی است. (1)

ص: 87