ص: 2

روابط متقابل خلفا

با خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله

رضا کاردان

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

اصیل، هرچه پویاتر و بالنده تر استمراریابد و جهان امروز و بشریت­ تشنه معارف زلال قرآن و عترت، بیش از پیش از چشمه­سار معنویت و اسلام ولایی بهره­مند وسیراب گردد.

بر این باوریم که عرضه درست، کارشناسانه، منطقی­و استوار فرهنگ اهل بیت علیهم السلام ، می­تواند جلوه­های ماندگار میراث خاندان رسالت و پرچمداران بیداری و حرکت و معنویت را در معرض دید جهانیان قراردهد و در کالبد دنیای خسته از­جهالت مدرن و خودکامگی جهان­خواران و فرهنگ­های ضدّ اخلاق و انسانیت و در راستای حکومت جهانی امام عصر (عج) جانی تازه بدمد.

از این رو، از آثار تحقیقی و تلاش علمی محقّقان و نویسندگان در این مسیر استقبال می­کنیم و خودرا خدمت­گزار پژوهشگرانی می­دانیم که در نشر این فرهنگ متعالی، تلاش می کنند.

* * *

کتاب حاضر با عنوان «روابط متقابل خلفا با خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله» یکی از آثار علمی محقق ارجمند حجة الاسلام و المسلمین رضا کاردان می­باشد که این چاپ با اضافات و اصلاحات جهت بهره­برداری بیشتر علاقه­مندان، تقدیم می­گردد.

معاونت امور فرهنگی

مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام

ص: 8

برخوردار بوده اند معتقد نیست، ولی در مورد صحابه بر این مواضع تأکید دارد :

الف) اهانت به تمام صحابة رسول الله صلی الله علیه و آله از آن جهت که مصاحبت آن حضرت را داشتند، نه تنها جایز نیست که چنین مسئله ای موجب کفر و خروج از اسلام می باشد؛ زیرا کسی که یک صحابی­را به حیث مصاحبت او با پیامبر صلی الله علیه و آله مورد اهانت قرار دهد، اهانت وی اهانت به آن حضرت خواهد بود .

ب) آیات کریمۀ قرآن و نیز سنت پیامبر صلی الله علیه و آله بخش عظیمی از صحابه و یاران آن حضرت را مورد تمجید و ستایش قرار­داده و از بخشی توبیخ و نکوهش به عمل آورده است. در برخی از آیات قرآن، تعبیرهای : «فَأُولئِکَ عِندَ اللَّهِ هُمُ الْکَاذبُونَ»((1)) و « ... إِن جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإ فَتَبَیَّنُوا...»((2)) و « وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْواً انفَضُّوا إِلَیْهَا وَتَرَکُوکَ قَائِماً »((3)) دربارۀ صحابه آن حضرت وارد شده است.

ص: 10

متقابلاً برخی ­آیات­، مانند: «وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ منَ الْمُهَاجِرِینَ وَالْأَنْصَار وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ..»((1)) مربوط به برخی اصحاب است .

از این رو شیعۀ امامیه معتقد است که جمع انبوه و قشر عظیمی از صحابة رسول الله صلی الله علیه و آله مانند صحابة مخلصی که در زمان حیات آن حضرت در غزوات در رکاب آن حضرت شرکت کرده و با مال و جان خویش در راه خدا جهاد کردند، و یا به فیض شهادت نائل آمدند، و یا پس از رحلت آن حضرت همچنان ­با آن حضرت وفادار باقی­ماندند و حق صحبت را مراعات کردند، مورد احترام همۀ مسلمانان و برخی از آن­ها از جایگاه بسیار بالا و والایی برخوردار بوده اند .

ج) این بینش که دربارة همة صحابه نمی توان یکسان حکم کرد؛ چنانکه یادآوری شد، مستند به کتاب و سنت قطعی است و اجتهادی است که قرآن و حدیث پشتوانة آن است .

جایی که اهل سنت کار برخی از صحابه دائر بر سب و دشنام برخی دیگر از صحابه یا فرمان به آن((2)) را حمل بر اجتهاد می کنند (که این توجیه نزد شیعه ، موجه و قابل قبول نیست) چرا این اعتقاد (عدم تساوی همة صحابه در ارزش و اعتبار) که بر اساس اجتهادی درست و دلیل قاطع صورت گرفته است ، مورد قبول نباشد .

ص: 11

مگر جملۀ «للمصیب اجران و للمخطی اجر واحد؛ برای مجتهدی که به واقع دست یابد دو پاداش و برای آن­که به واقع نرسد یک پاداش منظور است»، ویژۀ زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و مخصوص صحابۀ آن حضرت بوده­است ؛ اجتهادی که بر اساس ضوابط صحیح و درست صورت­گیرد، در هر زمان قابل قبول و تقلید صحیح از چنین مجتهدانی که شرایط را دارا باشند، در همۀ زمان­ها صحیح و بی اشکال است .

2. حفظ مرزهای عقیدتی و فکری همواره لازم است و طرح این­گونه مباحث نه تنها منافاتی با وحدت میان مسلمانان ندارد، بلکه چنانچه فقط به انگیزۀ بحث علمی و روشن­شدن حقایق صورت گیرد موجب کاهش موارد اختلاف و دستیابی به حقایق مذهبی و نقاط مشترک می گردد .

آنچه پرهیز از آن لازم است، اهانت و بدگویی و دشنام و نزاع با یکدیگر است که جز ضعف و ناتوانی و شکست نیروها حاصلی ندارد .

نوشتارحاضر گامی ­در این ­راستا است. امید است خوانندگان با دقت و تأمل آن را مطالعه کنند و به دور از انگیزه های مانع پذیرش حق دربارۀ آن قضاوت نمایند .

* * *

ص: 12

جهان­ جلوه ای از رحمت­ خداست. رحمتی گسترده­که همه چیز و همه کس را فرا گرفته است. دوست و دشمن، مؤمن و کافر از این رحمت واسعه برخوردارند. همگان روزی خدا را می خورند و بسیاری از آنان به جای سپاس نعمت به او کفر می ورزند.

آیا این افاضه و احسان بی دریغ دلیل رضایت خداوند از آنان ­و ­نشانۀ پسندیده ­بودن اندیشه ها و رفتار و اخلاق آنان است؟

اگر چنین است، چرا خداوند صریحاً رابطۀ دوستی خویش را با گروه هایی سلب می کند و می فرماید:

«إِنَّ اللّهَ لاَیُحِبُّ الْخَائِنِینَ »((1)).

« إِنَّ اللَّهَ لاَ یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ »((2)).

«إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْتَکْبِرِینَ»((3)).

و آیاتی دیگر .

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز که مظهر رحمت رحمانیه و رحیمیۀ خداوند بوده، چنین بوده است و خاندان گرامی وی نیز که وارث اخلاق کریمة آن حضرت بوده اند، در ظاهر با دشمنان خویش نیز رفتار عاطفانه داشته اند .

ص: 13

متأسفانه حسن سلوک و نیکی رفتار آنان مورد سوء استفاده قرار گرفته و حمل بر رضایت و خشنودی از آنان شده است .

یکی ­از مسائلی که اهل سنت برای مشروعیت خلافت خلفا به آن استناد­ می کنند، وجود روابط صمیمانه میان خاندان­گرامی پیامبر صلی الله علیه و آله و خلفا و خانوادۀ آنان است .

در این نوشتار چگونگی این روابط مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این رابطه چند موضوع قابل توجه است :

1. نام گذاری آن حضرت ، برخی از فرزندان خویش را به نام خلفا.

2. طرف مشورت قرار گرفتن امیرالمؤمنین علیه السلام در مسائل مختلف از ناحیۀ خلفا.

3. ازدواج ام کلثوم دختر گرامی حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام با خلیفۀ دوم .

پیش از اینکه دربارۀ این مسائل به بحث بپردازیم ، یک پاسخ اجمالی در این زمینه یادآور می شویم و آن این که ادلّه قاطعی که شیعۀ امامیه در مورد خلافت بلافصل علی علیه السلام بدان استناد می کنند، سند صریح بر­خلافت آن حضرت است و این ادلّه بر دو گونه است:

1. دلیل هایی که از آیات قرآن و احادیث متواتر در کتاب ها و منابع حدیثی شیعه وجود دارد .

ص: 14

2. دلیل هایی که­ در منابع حدیثی اهل سنت می باشد که در برابر آنها به عنوان الزام و استدلال جدلی به آن ها استدلال می کند.

و این دلیل ها حاکی از این است که آن حضرت از ناحیۀ خداوند برای رهبری انسان ها در تمام ابعاد منصوب می باشد و در دلالت این ادلّه ابهام و اجمالی وجود ندارد. و لازمۀ قطعی این دلیل ها عدم ­مشروعیت ­خلافت ­خلفای ­سه گانه ­است.

درحالی­که آن چه در برابر این ادلّه به عنوان روابط صمیمانه مطرح شده­است، از مقولۀ عمل و رفتار است که می تواند انگیزه های مختلفی داشته باشد و هیچ یک از آن ها بر پذیرش خلافت خلفا به عنوان خلافت مشروع، دلالتی ندارد .

*

* *

ص: 15

ص: 16

نخست باید توجه داشت که این حدیث که حدیث ثقلین نام دارد ­و در منابع بسیاری­از شیعه و اهل سنّت به طور متواتر نقل شده، از اعتبار کامل ­برخوردار­است و در بیشتر الفاظ حدیث تعبیر «ثَقَلَین» به­جای «خلیفتین» آمده است که به معنای دو چیز گرانسنگ و نفیس و ارزشمند می باشد که­بر اساس این تعبیر ، پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله دو­عنصر نفیس ­و گران قدر را که ­یکی ­قرآن ­و ­دیگری اهل بیتش می باشد، پس از خود میان امت به­جا می گذارد .

تعبیر ­«خلیفتین» ­در این حدیث جالب توجه است که به معنای دو جانشین می باشد و حاکی از دو نیازی است که امت اسلامی پس از پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت به آن ها دارند؛ یکی برنامه و دستور العملی است که می بایست در زندگی بدان عمل کنند و آن قرآن است و دیگری رهبر و جانشین آن حضرت که مّبِِین و مفسر و مجری آن می باشد و این ­جانشین خاندان گرامی ­آن حضرت که­ علی علیه السلام در رأس آنان است، معرفی شده است .

« أیّکُم یُوازرّنی­علی هذا الامرِ علی أنْ یکونَ أخی و وصیّی وخلیفتی فیکم؟»

کدامیک از شما مرا در این امر کمک می دهد که برادرم و وصیّ و جانشینم در میان شما باشد؟ جز علی علیه السلام کسی آن دعوت را نپذیرفت. حضرت وی را وصی و جانشین خویش ساخت.((1))

از آوردن طرق حدیث ­و بحث کارشناسی­ در بارۀ سند آن که از اعتبار برخوردار است، به خاطر اختصار صرف نظر می کنیم، ارائه متن حدیث و طرق آن و بررسی سند آن را به جزوه ای که در این زمینه تنظیم شده است، موکول می نماییم .

پیامبر صلی الله علیه و آله­با مردم در­غزوۀ­ تبوک­ از مدینه بیرون­رفتند، علی علیه السلام به پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: من با شما بیایم؟ فرمود: خیر. علی علیه السلام گریه کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله­ فرمود: ­آیا ­نمی پسندی که نسبت ­به ­من ­به منزله هارون باشی ­نسبت به­ موسی جز­اینکه پیامبر نیستی؟ براستی شایسته نیست که من بروم و تو جانشین من نباشی.

گرچه حدیث منزلت خود دلیلی روشن و نصّی آشکار بر جانشینی بلا فصل علی علیه السلام است، ولی این جمله که «انّه لا یَِنبغی أنْ أذهبَ الّا وأنتَ خلیفتی؛ شایسته نیست من بروم و تو جانشین من نباشی» بسیار چشم گیر و قابل توجه است.

در این جمله افزون بر اینکه علی علیه السلام جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله معرفی شده، این نکته که اگر این جانشینی صورت نگیرد، کاری

نا شایسته انجام شده، یادآوری شده است .

در برخی الفاظ حدیث که در چند کتاب معتبر حدیثی (نزد اهل سنت) آمده، جملۀ مذکور این­گونه بیان شده است: «و انت خلیفتی فی کلّ مؤمنٍ((1)) (یا به اضافه) من بعدی.»((2))

تو پس از من جانشین من در میان همه مؤمنان می باشی.

ص: 20

این حدیث علی رغم اعتبار و صحّت آن دست خوش قضاوت های نامطلوب ­و غیر صحیح قرار­گرفته است. بررسی و بحث در این مسائل را در جزوۀ دیگر مطالعه فرمایید.

* * *

ص: 23

ص: 24

صحابی، بر یکی­دیگر از فرزندان آن­حضرت نهاده­شده ­است؛ چنان که در ترجمۀ عثمان بن ­مظعون صحابی ­آمده­ است که وی مورد علاقۀ شدید پیامبر صلی الله علیه و آله بود و پس از این که از دنیا رفت، آن حضرت در مرگ وی ناله می کشید و سخت می گریست.((1))

در زیارت ناحیۀ مقدسه از امام زمان علیه السلام روایت شده که آن حضرت بر عثمان فرزند امیرالمؤمنین علیه السلام با عنوان همنام عثمان بن مظعون صحابی، سلام داده اند . ((2))

ثالثاً: محتمل است که امیرالمؤمنین علیه السلام این نام ها را بر فرزندان خویش نهاده اند تا زیر پوشش این نام ها به خاطر تحفظ بر مصالح اسلام و جلوگیری از مفاسد بهتر بتوانند در امور­خلفا دخالت کنند.

با این وصف ، نام گذاری مذکور نمی تواند دلیل خوشنودی و امضای آن حضرت نسبت به خلافت خلفا باشد .

بر کناری کامل ­آن حضرت مفاسدی را به بار می آورد که با دخالت در بسیاری از امور، مانند مشورت آنان با وی، از آن­ها جلوگیری به عمل­آمد چنان که در جنگ با ایران و روم، رهنمودهای آن حضرت در نهج البلاغه بیان شده است.((1))

خواستگاری عمر از ام کلثوم دختر ابی بکر در انگیزه امتناع از این ازدواج نقل شده و آن جمله این است:

« إنّه خشنُ العیشِ شدیدٌ علی النساء»؛((1)) او در زندگی دارای خشونت و نسبت به زنان سرسخت است.

بر فرض که این ازدواج صورت گرفته باشد، باید انگیزه های وصلت ها و ازدواج­های دو خانواده را با یکدیگر مورد بررسی قرارداد.

انگیزه های وصلت میان دو فامیل و خانواده بسیار است مانند:

1. جمال و زیبایی

2. انگیزۀ اقتصادی

3. کسب وجاهت اجتماعی

4. سرپوش­گذاشتن بر عملکرد غیر مطلوب و ناهنجار چنانکه مأمون خلیفۀ عباسی پس­ از اینکه امام هشتم علیه السلام را به شهادت رساند، مقدمات ازدواج دخترش ام الفضل را با امام جواد علیه السلام فراهم ساخت تا بر جنایت قتل ناجوانمردانه خویش سرپوش بگذارد و ذهن افراد را از فاجعۀ قتل آن حضرت منصرف سازد و این­گونه ازدواج­ها در مورد کسانی که زعامت سیاسی را بر عهده دارند، بعید نمی باشد .

5. انگیزه های­عاطفی، مانند ازدواج ­با­ دختر و­ پسر که ­تمکن مالی ندارد، به این منظور که از فقر و پریشانی نجات پیدا کند و زندگی وی سامان ­یابد.

ص: 28

با این وصف ازدواج دو فامیل با یکدیگر نمی تواند نمودار صفا و صمیمیت و خشنودی از کار و شیوة آنان باشد.

پیامبر صلی الله علیه و آله دختر ­خویش را به ازدواج ابی العاص در آورد، در حالی­که وی کافر بود و معلوم است که آن حضرت به کافر علاقه و دوستی نداشته است.

آیا این ازدواج حاکی از رضایت پیامبر صلی الله علیه و آله و خشنودی وی نسبت به کفر وی بود؟حضرت لوط علیه السلام به قوم خویش که عمل شنیع لواط انجام می دادند، ازدواج با دختران خویش را پیشنهاد کرد. آیا این ازدواج به معنای خشنودی از کار و شیوۀ آنان بود؟

یکی از عوامل ازدواج دو خانواده می تواند اضطرار و ناچاری باشد، چنانکه گاهی یک صاحب قدرت پیشنهاد ازدواج به یک خانواده و فامیل را می دهد و امتناع این فامیل و خانواده از انجام این ازدواج مفاسد و خطرهایی را به دنبال می آورد که به خاطر پرهیز از این مفاسد و خطرها ازدواج مذکور­انجام می شود.

از مجموع احادیثی که در مورد ازدواج ام کلثوم در منابع حدیثی شیعه((1)) آمده است، استفاده می شود که امیرالمؤمنین نخست این ازدواج را رد کرد و سرانجام با تهدید خلیفۀ دوم روبرو شد­ که برای شما کرامت و حرمتی باقی نخواهم گذاشت، جز آنکه آن را از بین خواهم برد و... پس از این تهدیدها عباس نزد امیر المؤمنین

ص: 29

علی علیه السلام آمد و این تهدیدها را به آن حضرت ابلاغ کرد و از آن حضرت خواست که امر این ازدواج را به ­عهده او بگذارد و او این کار را انجام دهد و از احادیثی که در تهاجم به بیت علی و فاطمه علیها السلام خواهد آمد به خوبی واضح خواهد شد که وجود این تهدیدها هیچ استبعادی نداشته­است­.

با این وصف، چنین ازدواجی نمی تواند دلیل صفا و صمیمیت و دوستی میان این دوخانواده باشد.

* * *

ص: 30

و در بارۀ دوم (عبدالله بن عثمان خیثم) ابن ­حبِّان گفته است: «کان یخطیء» وی در حدیث اشتباه کار بود((1))و علمای حدیث می دانند که از شرائط اعتبار حدیث، وجود ضبط و حفظ است و خطا و فراموشی ­راوی، حدیث وی را از اعتبار ساقط می کند.

ثانیاً: ­دعایی که از عایشه روایت شده، پس از شهادت آن حضرت بوده­است­ و تمجید بعد از شهادت دلالت بر صمیمیت و دوستی قبل از شهادت ندارد.

ثالثاً: در تاریخ­ موارد ­بسیاری وجود دارد که حاکی از عدم صمیمیت و دوستی میان آنان بوده­است که چند نمونۀ آن را یا دآور می شویم:

1. ابن­سعد چنین می گوید: «إنّ عائشةَ زوجَ النبیَ صلی الله علیه و آله قالتْ لمّا ثقل رَسول اللهِ صلی الله علیه و آله واشتدَِ بِهِ وجعُهُ استاذَنَ ازواجَهُ فی أنْ یمرَّضَ فی بیتی فأذٍنَ لَهُ فخرجَ بینَ رجلینِ تخطُّ رِجلاهُ فی الأرضِ بینَ ابن­عبّاسٍ تعنی الفضلَ و بین رجلٍ آخرٍ و قال عبیداللهِ فأخبرتُ ابن­عبّاسٍ بما قالتْ قالَ: فهلْ تدری من الرجلُ الآخر الذی لم تسمِّ عائشةُ؟ قالَ: قلتُ: لا قال ابنُ­عبّاسٍ: هو علیُّ إنِّ عائشةَ لا تطیبُ لهُ نفساً بخیرٍ».

عائشه همسر پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: موقعی که بیماری پیامبر صلی الله علیه و آله شدّت یافت از همسرانش اذن گرفت که در خانۀ من بستری شود.

آنان اذن دادند. سپس ­در حالی ­که پاهایش به زمین کشیده می شد، توسط دو نفر «فضل بن­عباس» و مردی دیگر بیرون آمد.

ص: 32

ابن­عباس به عبید الله گفت: می دانی مرد دیگری که عائشه نام وی را نبرد که بود؟ گفتم خیر. ابن­­عباس ­گفت: او علی بود که عائشه دلش نسبت به وی پاک نبود . (از این رو نام وی را نبرد).

2. نمونۀ دیگر آن که دلالت آن روشن است، غائلۀ جمل بود که عائشه ­در آن (به بهانۀ خونخواهی عثمان) به رویارویی و جنگ با علی علیه السلام اقدام کرد و در حالی­ که او قبلاً شعارش­ این بود: «اقتلوا نعثلاً قتل الله نعثلاً»؛ نعثل (منظور عثمان بود) را بکشید، خدا او را بکشد.((1))بعد که ­در بازگشت از مکّه بیعت مردم با علی علیه السلام را شنید اظهار ناراحتی کرد.

طبری در تاریخ((2)) چنین آورده است:

... عائشه ­به مکه ­رفته ­بود در حالی که از مکه باز می گشت با «عبد بن­ امِّ کلب» برخورد کرد. پرسید چه خبر؟ گفت: عثمان را کشتند. (عائشه) پرسید: بعد چه کردند؟ گفت: در ­بهترین پیش آمدها که برای اهل مدینه اتفاق افتاد، آنان متفقاً با علی بن ابی طالب علیه السلام بیعت کردند.

گفت: به خدا­سوگند، ای­کاش آسمان بر زمین می آمد! اگر آنچه می گویی ­درست باشد مرا (به مکّه) بازگردانید. وی از بازگشت منصرف­­ شد ­و گفت: «قُتلَ و اللهِ عثمانُ ­مظلوماً­ و الله لاطلبنَّ بدمِهِ»؛ به خدا سوگند عثمان مظلوم کشته شد، والله من خون وی را طلب

ص: 33

خواهم­کرد ­و به­ مکه­رفت.­ «ابن ­امِّ کلب» گفت: به خدا سوگند نخستین کسی­ که حرف خود را تغییر­داد تو هستی. تو قبلاً می گفتی « اقتلوا نعثلاً فقد کفر»؛ نعثل ­را (منظورش عثمان بود) بکشید که کافر شده است .

فضه ­به ­امر حضرت زهرا علیها السلام به عائشه اذن نداد تا پس از شهادت آن حضرت وارد منزل ایشان شود.

از یزید بن ابی زیاد نقل شده که علی بن عبدالله بن­عباس او را بسته بود و می گفت: بر پدرم دروغ بسته­است((1)) و ذهبی در کتاب «المغنی فی الضعفاء»((2)) می گوید: وکذبه مجاهد و ابن سیرین و مالک؛ یعنی مجاهد و ابن سیرین و مالک وی را دروغ گو دانسته اند.

ثانیاً: ­اینکه علی علیه السلام و ابن­­عباس به ­عیادت­ وی رفتند، ممکن است به لحاظ مراعات همسری وی با پیامبر صلی الله علیه و آله باشد؛ چنان که در جنگ جمل هم آن حضرت مراعات وی را می کردند.

و در مورد این جمله که: «پیامبر صلی الله علیه و آله والاتر و بالاتر از آن است که خداوند ­پاره­ای ­از آتش­ را­ به ­همسری­ وی درآورد.» که به نظر می رسد از ابن­ عباس است، تأمِّل در آیات سورۀ تحریم، به ­ویژه آیات آخر آن، مطلب­ را به خوبی روشن می کند. خداوند در آغاز سورۀ ­تحریم، عملکرد غیر مطلوب همسران پیامبر صلی الله علیه و آله را یاد آور می شود و آنان (به ­ویژه حفصه و عائشه) را مورد عتاب قرار می دهد: «إِن تَتُوبَا إِلَی اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَیْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاَهُ وَ جِبْرِیلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمنینَ وَ الْمَلاَئِکَةُ بَعْدَ ذلِکَ ظَهِیرٌ.»((3))

و در اواخر­سوره به عنوان ضرب­ المثل افراد کافر دو تن از زنان را که ­همسر دو پیامبر­خداوند حضرت نوح و حضرت لوط بودند و

ص: 35

خیانت آنان را مطرح می سازد و جایگاه آنان را در آتش بیان می کند.

« ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً للَّذینَ کَفَرُوا امْرَأَةَ نُوح وَامْرَأَةَ لُوط کَانَتَا

تَحْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عبَادنا صالحَیْن فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ یُغنْینا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَیْئاً وَقِیلَ ادْخُلاَ النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِینَ».((1))با این وصف، چنین نیست که همسری پیامبری موجب رفتن به بهشت باشد، بلکه این مسئله وابسته به نوع اندیشه و باور و رفتار همسر پیامبر است .

ص: 36

در سند حدیث چنان که در تاریخ مدینة دمشق((1))­ و تفسیر طبری((2)) آمده است، عمر بن ابراهیم بن خالد کردی هاشمی و اسید بن صفوان قرار دارند.

ذهبی حدیث­شناس و رجالی بزرگ اهل­ سنت((3))در بارۀ عمر بن ابراهیم بن خالد می گوید: دار قطنی گفته است: وی بسیار دروغگوست و خطیب گفته است: مورد اعتماد نمی باشد.

آن­گاه ذهبی حدیث مورد بحث را نقل کرده و آن را مجعول دانسته و اسید بن صفوان را مجهول (ناشناخته) دانسته است.

با این وصف، ستایش هایی که از علی علیه السلام در بارۀ خلفا به استناد احادیث ­مذکور نقل شده­ است، ثابت نیست و فاقد اعتبار بوده و مورد قبول نمی باشد.

* * *

ص: 38

و احمد بن ­فارس می گوید: الغدر غین و دال و راء، اصلی است که دلالت بر ترک چیزی می کند. مصداق آن غدر است که نقض عهد (پیمان شکنی) و وفا نکردن به آن است.

و ابن ­منظور در «لسان­ العرب» می گوید: ابن ­سیده گفته ­است­ که غدر ضد وفای به عهد است و دیگران گفته اند که غدر وفا نکردن به عهد است.((1))

3. این پیمان ­شکنی به امت نسبت داده شده است و این دلالت دارد که اگر افرادی وفادار به پیمان بوده اند، اقلیت بسیار محدودی بوده اند­ که وجود ­آنان منافی با صدق امت نمی باشد؛ مانند: سلمان، ابوذر، مقداد و عمار.

4. این حدیث که ازعلی علیه السلام روایت­شده، دلالت دارد که امت از ناحیۀ آن حضرت عهدی­را بر عهده­خویش داشته که لازم بوده است­ نسبت به ­آن وفا دارباشد و این عهد جز­عهد امامت و سرپرستی امت که­ خداوند آن ­را قرارداده است، چیزی نیست. و اکثریت قاطع امت این پیمان را شکستند.

بر این اساس، حدیث پذیرای این توجیه که مقصود از امتی که پیمان شکستند گروهی از امت بودند که غائلۀ صفین یا نهروان را به وجود آوردند، نخواهد بود. چه اینکه اولاً ظاهر از کلمۀ «بعده» در این جمله که «إن­ّ الاُمة ستغدرُ بی بعده؛ امت پس از آن حضرت در باره من پیمان شکنی خواهد کرد»، بعد از در گذشت آن حضرت

ص: 40

بلا فاصله است و ثانیاً آن گروه بخشی از امت بودند و حدیث، غدر و پیمان شکنی را به «امت» نسبت می دهد.

ساخت. سپس همچنان خواهند بود تا اینکه ­بر فرق وی ضربتی خواهند زد که محاسن ­وی از ­(خون) آن خضاب خواهد شد.

در­قیامت ازحوض، طرد ­می شوند ­و این احادیث بسیارند و در صحاح وسنن و مسانید اهل سنت وارد شده و از صحابه بسیاری از جمله: حذیفه، عبدالله ­بن مسعود، ­ابی بکر، ابو سعید خدری، عمر بن خطاب، سهل­ بن سعد،­ عقبة بن­عامر، ابو­هریره، ام سلمه، اسماء بنت ابی بکر، ابن­عباس، انس بن مالک و عایشه روایت شده اند، که چند حدیث به عنوان نمونه می آوریم:

1. عن أبی هریرةَ أنّه کانَ یحدِّثُ أن­ّ رسول اللهِ صلی الله علیه و آله قالَ: یردُ علیَّ یومَ القیامةِ رهطٌ من أصحابی فیحلِّون عن الحوِض فأَقولُ: یا ربِّ أصحابی فیقول: إنّکَ لا علم لک بما أحدثوا بعدک، أنّهم ارتدّوا علی أدبارِهم القهقری.((1))

از ­ابی هریره روایت ­است که­ او حدیث می کرد که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: روز قیامت گروهی ­از اصحاب من بر من وارد می شوند،پس از حوض منع می شوند. می گویم: پروردگارا، اصحابم! می فرماید: تو نمی دانی چه (مسائلی) پس از تو احداث کردند آنان به گذشته خویش بازگشتند.

2. عن أبی­هریرة عن النبیِّ صلی الله علیه و آله قالَ: بینا أنا قائمٌ إذا زمرةٌ حتی اذا عرفتُهُم خرجَ رجلٌ من بینی و بینَهُم فقالَ: هلمَّ . فقلت: أینَ؟ قالَ: إلی النارِ واللهِ قلتُ: وما شأنُهم؟ قالَ: إنّهُم ارتدوا بعدک علی ادبارِهم القهقری، ثم اذا زمرةٌ حتی عرفتهم خرجَ رجلٌ من بینی وبینهُم. فقالَ هَلُمَّ قلتُ أینَ؟ قال : إلی النارِ واللهِ قلتُ: وما شأنُهم؟ قالَ: أنّهم ارتدّوا

ص: 43

بعدک علی ادبارِهِم القهقری فلا اراهُ یخلصُ منهم الا مثل هملِ النِعَمِ.((1))

از ابی هریره از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت است که فرمود: در آن میان (که در قیامت) من ایستاده ام، ناگهان گروهی (محشور می شوند) تا آن زمان که آنان را شناسم مردی از میان من و آنان بیرون می آید و می گوید: بیایید. من می گویم: کجا؟ می گوید: به خدا به طرف آتش. می گویم: آنان را چه شده؟ می گوید : اینان پس از تو به عقب بازگشتند .

سپس­گروهی دیگری (می آیند) تا آنان را می شناسم. (نیز) مردی از میان من ­و آنان بیرون می آید و می گوید: بیایید من می گویم: کجا؟ می گوید: به خدا سوگند به سوی آتش. می گویم: مگر آنان را چه شده؟ می گوید: آنان پس از تو به عقب بازگشتند. پس نمی بینم که از آنان کسی خلاصی یابد جز مانند شماری چند از شترانی که در بیابان رها شدند.

3. «عن­ أبی­النضر بلغهُ أن رسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله قالَ ­لشهداءِ أحدٍ: هؤلاءِ أشهدُ علیهم فقالَ أبوبکرِ الصدیقِ: ألسنا یا رسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله بإخوانِهم أسلمْنا کما أسلَموا وجاهْدنا کما جاهدوا؟ فقالَ ­رسول اللهِ صلی الله علیه و آله:

بلی­ و لکنْ لا أدری ما تحدثون بعدی فبکی أبو بکرٍ ، ثم بکی ...»((2))

ص: 44

از ابی النضر است که به وی رسیده که پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت به شهدای احد فرمود: درباره آنان گواهی می دهم. ابوبکر گفت: یا رسول الله، ما برادران آنان نیستیم؟ آنان اسلام آوردند، ما نیز اسلام آوردیم و پیکار کردند ما نیز پیکار کردیم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: آری ولی­من نمی دانم شما پس ­از من چه چیزهایی (چه مسائلی) را به وجود خواهید آورد. ابوبکر گریه کرد... .

ابن­عبد البر در شرح این­ حدیث­ در کتاب «التمهید»((1)) می گوید: معنای قول پیامبر صلی الله علیه و آله که دربارۀ شهدای احد فرمود: من شهادت می دهم، یعنی دربارۀ آنان به ایمان صحیح و سلامت آنان از گناه و تبدیل و تغییر و منافسه (رقابت با ­یکدیگر) در ­امر دنیا گواهی می دهم.

تذکر این نکته لازم است که عامۀ اصحاب جز گروهی، از اصل اسلام باز نگشتند. از حدیث قبل: «ان الامة ستغدر بی» استفاده می کنیم که این ارتداد یا تبدیل یا احداث که در روایت بخاری به عامه اصحاب جز عدۀ معدودی نسبت داده شده، در رابطه با همان پیمان شکنی و انحراف از مسیری است که پیامبر صلی الله علیه و آله برای آنان مشخص کرد.

* * *

ص: 45

ص: 46

پیمان شکن­ و خیانتکار دانستید و خدا می داند که او راستگو، نیکوکار، دارای رشد­ و پیرو حق بود؛ سپس ابو بکر از دنیا رفت و من پس از پیامبر و ابو بکر ولی مسلمانان هستم، لیکن شما مرا دروغگو، گناهکار، پیمان شکن و خیانتکار می دانید، در حالی که خدا می داند من راستگو، نیکوکار، دارای رشد و پیرو حق می باشم.

بخاری نیز این حدیث را یادآور شده((1)) لیکن تعبیرات مذکور را حذف­ کرده، ولی جملات بعد از آن­ها را که سخن خلیفۀ دوم در بارۀ ابو بکر ­و خود اوست به جا گذاشته است. محققین این دو حدیث را با یکدیگر تطبیق کنند.

ابن شُبّه در «تاریخ مدینه» این­گونه یادآور شده است:

«... و أقبل ­عَلَیَّ علیٌّ و العباسُ (رضی الله عنه) تزعمانِ أن­َّ ابابکرٍ فیها ظالمٌ فاجرٌ والله یَعلمُ أنّهُ فیها لصادقٌ بارٌّ راشدٌ تابعٌ للحقِّ ثم توفّی الله أبابکرٍ... فقلت أنا اولی الناسِ برسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و بأبی بکر... فقبضتها سنتینِ من امارتی­ أعملُ فیها بِمَا عَمِلَ رسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله ومثلِ ما عملَ فیها أبوبکرٍ... واقبل عَلیَّ ­علیٌّ ­والعباسَ... فتزعمان أنّی فیهما ظالمٌ فاجرٌ واللهُ یعلمُ أنی لصادقٌ بارٌّ راشدٌ تابعٌ للحقِّ...»((2))

ص: 48

که ­به ­جای کاذب آثم غادر خائن، ظالم فاجر نقل کرده­است. در این ­احادیث، خلیفۀ دوم ­به علی علیه السلام و­ عباس نسبت می دهد آنان خلیفۀ ­اول ­و­ دوم ­را­ دروغگو،­ گناهکار، پیمان شکن و خیانتکار و یا ستمگر و فاجر می دانسته اند.

در صحیحین وارد شده که امیر المؤمنین ابو بکر را برای صلح فراخواندند و فرمودند: تنها بیا، کراهیة لمحضر عمر.

* * *

ص: 49

ص: 50

«... إن­َّ رسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله قالَ: فاطمةٌ بَضعةٌ منّی فمنْ أغضَبها أغضبنی»((1))

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: فاطمه پاره ای از من است. پس کسی که او را به خشم آورد، مرا به خشم آورده است.

در­این بیان، فاطمه (که نه تنها جسم آن حضرت، بلکه تمام کیان وجود ­آن ­گرامی زیر­پوشش این نام قراردارد،) پاره ای از پیامبر صلی الله علیه و آله به حساب آمده، آن­گاه تلازم خشم وی با خشم پیامبر صلی الله علیه و آله بر ­آن ترتّب یافته است.

و این­ بیان، دلالت روشن دارد که خشم فاطمه علیها السلام با خشم پیامبر صلی الله علیه و آله همراه است، در حالی که اگر آن حضرت از روی گناه یا اشتباه یا نا حق خشم کند، خشم وی با خشم پیامبر صلی الله علیه و آله همراه نیست.

پیامبر­ در احادیث فراوانی از آینده خبر داده و رویدادها و فتنه های­ بسیاری را پیش بینی کرده است. اگر دختر گرامی­اش به ناحق خشم می کرد، به طور مطلق از این تلازم خبر نمی داد، وانگهی­در آن صورت صدور چنین جمله ای برای دخترش فضیلتی محسوب نمی شد.­ حال بر ­اساس ­تلازمی که حدیث، دلالت روشن بر آن دارد کسی که مورد خشم فاطمه علیها السلام قرار گرفته، مورد خشم پیامبر صلی الله علیه و آله نیز قرار گرفته است.

ص: 52

علیهِ فانصرفوا راشدینَ فروا رأیَکُم ولا ترجِعوا الیَّ فانصرفوا عنها فَلَمْ یَرجعوا إلیها حتی بایعوا لابی بکرٍ.((1))

ابن ابی شیبه (که استاد بخاری، مؤلف «صحیح» بخاری، است و بخاری­ از وی در صحیحش فراوان روایت کرده است،) به سند صحیح از زید بن اسلم از پدرش اسلم چنین روایت کرده است:

پس­ از در گذشت پیامبر صلی الله علیه و آله هنگامی­ که ­برای ابی بکر بیعت گرفته می شد، علی علیه السلام و زبیر بر فاطمه، دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد می شده و با وی درباره کارشان به مشورت می پرداختند. این موضوع به عمر بن الخطاب رسید وی آمد بر فاطمه علیها السلام داخل شد.

گفت: ای دختر پیامبر خدا، به خدا سوگند هیچ کس از پدرت نزد ما محبوب­تر نیست و پس از پدرت هیچ کس از تو نزد ما محبوب­تر نمی باشد و به خدا سوگند چنانچه این چند نفر (که در خانه برای مشاورت و گفت­وگو آمد و شد دارند) همچنان به کار خویش ادامه دهند. محبوبیت مذکور مانع من نخواهد شد که خانه را بر آنان آتش بزنم.

هنگامی­که ­عمر بیرون­رفت، آنان­به خانۀ فاطمه آمدند فاطمه علیه السلام به آنان گفت: می دانید عمر نزد من آمده و به خدا سوگند خورده است که اگر شما بازگردید، خانه را بر شما آتش بزند و به خدا سوگند، وی سوگند خویش را عملی خواهد کرد، حال خود دانید. آنان رفتند و دیگر باز نگشتند تا اینکه با ابی بکر بیعت کردند.

ص: 54

این حدیث را سیوطی((1))­و متقی هندی((2))­و دهلوی((3))­نیز روایت کرده اند و دهلوی سند آن را علی شرط الشیخین دانسته است.((4))

و نیز ابن ­عبد البر((5)) و نویری((6)) به ­نقل از وی با اندک تفاوت و تحریف­ در بعضی الفاظ مانند ­«لیفعلن» بجای «لیحرقن» آن را روایت کرده اند .

در این روایت به چند موضوع باید توجه کرد :

الف) آمدن ­عمر درب خانۀ فاطمۀ زهرا علیها السلام و تهدید وی به خاطر این بود که افرادی که در این منزل اجتماع می کردند و در بارۀ مسئلة خلافت به گفت­ و گو می پرداختند­، از بیعت با ابی بکر سرباز زده­بودند.

و تهدید خلیفۀ دوم ­به خاطر این بود که اینان هرچه زودتر بروند و با ابی بکر بیعت کنند و این مطلب از جملۀ آغاز روایت: «حین بویع لأبی بکر» و جملۀ که در پایانی آن: «فلم یرجِعوا إلیها

ص: 55

حتی بایعوا أبا بکرٍ» که بیعت با ابی بکر در آن­ها مطرح است، استفاده می شود .

ب) بی شک از کسانی که در بیت بودند، آنکه بیش از همه مورد نظر عمر برای بیعت کردن بود ، علی علیه السلام بود و طبق آنچه بخاری در روایت معروف خویش آورده آن حضرت تا شش ماه بیعت نکردند.((1))

ج ) از روایت ابن ابی شیبه استفاده می شود که خلیفۀ دوم سوگند یاد کرد که اگر آنان دست از کار خویش نکشند و بیعت نکنند، او به ­احراق خانه دست خواهد زد و حضرت فاطمۀ زهرا علیها السلام هم تأکید کردند و سوگند خوردند که او در فرض مذکور این سوگند خویش را عملی خواهد کرد.

از این رو هیچ استبعادی نیست که با توجه به آنچه روایت شده که حضرت علی علیه السلام تا شش ماه بیعت نکردند، وی تهدید خویش را در مورد این بیت عملی کرده باشد.

وجملۀ آخر حدیث ابن ابی شیبه که « فلم یرجعوا حتی بایعوا أبابکر» به کسانی نظر دارد که از بیرون خانه می آمدند و در خانۀ حضرت فاطمه علیها السلام با علی علیه السلام به مشاوره می پرداختند.

بدین ­لحاظ این حدیث نه تنها بر تهدید که بر بیش از حد تهدید با توجه به مقدماتی که ذکر شد، دلالت دارد.

ص: 56

طبری­ در تاریخش... از زیاد بن­کلیب روایت کرده است که عمر بن ­الخطاب ­به منزل­ علی علیه السلام آمد، در حالی که طلحه و زبیر و مردانی از مهاجران در آن قرار داشتند و گفت: به خدا سوگند خانه را بر شما آتش می زنم، مگر اینکه بیرون بیایید و (با ابی بکر) بیعت کنید. ...

آری این خانه خانه ای بود که پیامبر صلی الله علیه و آله یک ماه((1)) یا چهل روز((2)) یا شش ماه((3)) یا هفت­ماه((4)) یا هشت­ماه((5)) یا­نه ماه((6)) یا هفده ماه((7)) درب این خانه آمده((8)) و­ آیۀ تطهیر را بر ­اهل آن، قرائت کرده بود .

حال­ با توجه به ­اینکه در بینش اهل سنت، مشروعیت خلافت بر پایه اجماع است و از ناحیۀ علی علیه السلام هنوز بیعتی صورت نگرفته بود، آیا علی علیه السلام در زمرۀ مسلمانانی که رأی کل آن­ها در تحقق اجماع معتبر می باشد نبود؟! او چنانچه تنها اتفاق اهل حل و عقد

ص: 59

معتبر باشد (که دلیلی بر آن قائم نیست)، آیا علی علیه السلام از اهل حل و عقد نبود ؟!!

با این وصف که هنوز آن حضرت به خلافت آنان رای نداده، در نتیجه خلافت آنان مشروعیت پیدا نکرده بود، بر چه اساسی به خود حق­دادند که ­آن خانه ای را که مورد احترام از ناحیۀ خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله بود، مورد تهدید قرار دهند؟

آیا این­ بی احترامی­ و اهانت به این بیت رفیع، آنان را از صلاحیت خلافت برای همیشه ساقط نکرد؟!

و­در بحث­ های بعد نیز خواهد آمد که آنان به تهدید ­بسنده نکردند­ و روشن خواهد­شد که در مورد این بیت تا ­کجا پیش­رفتند و چگونه عمل کردند.

آری ­این ­دلیل روشنی ­است­ که ­بیعت­ آن حضرت با آن خلافت؛ بیعت ظاهری و تنها به خاطر حفظ قدرت اسلام و جلوگیری از تضعیف نظام اسلامی بود.

آنچه تا کنون در مسئلۀ تهاجم بر بیت آورده شد، نمونه هایی از تهدید شدن خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت به احراق بیتشان بر اساس مدارک اهل سنت بود، لیکن نمونه هایی فراتر از تهدید، مانند احراق بیت ­و کتک خوردن حضرت فاطمه علیها السلام و شکسته ­شدن پهلو و

ص: 60

سقط جنین ­به ­گونه ای ­که منتهی به شهادت آن گرامی شد، نیز در کتب شیعه و اهل سنت آمده است.

علامه ­محقق سید جعفر مرتضی در کتاب خودش «مأساة الزهرا علیها السلام » می گوید:

این نقل­ها و روایات به حدی گسترده است که در انحصار کتب رجال یک­ مذهب و از یک فن خاصی نیست، بلکه عالمان معتزلی و اشعری، حنفی ­و حنبلی و شافعی و مالکی، ظاهری و خارجی، لغوی و ادیب و شاعر و نسابه و محدث و فقیه و متکلم و رجالی­ و مورخ، اصولی ­و اخباری ­و علمای­ شیعه­ امامی و زیدی و اسماعیلی این مسئله را نقل کرده اند.((1))

*

* *

ص: 61

ص: 62

اما آن سه چیز که انجام دادم و کاش انجام نمی دادم: کاش خانه « فاطمه» را باز نمی کردم و آن را رها می کردم، گرچه آن را به خاطر جنگ بسته باشند ... .»

از این­ عبارت استفاده می شود که ندامت و پشیمانی خلیفه بخاطر این نبوده که افرادی را درب خانة امیرالمؤمنین علیه السلام فرستاده تا آنان را برای بیعت بخوانند و فقط تهدید به آتش زدن خانه بنمایند، بلکه به­خاطر این بوده که دستور شکستن حریم خانه را داده و آنان درب خانه را باز کرده، وارد خانه شدند.

و در قسمتی از کتاب­ها مانند «مروج الذهب» و «تاریخ یعقوبی»((1)) لفظ تفتیش آمده است­و لفظ تاریخ یعقوبی این است: «ولیتنی لم افتشْ بیتَ فاطمةَ بنتَ رسولِ اللهِ و أدخلْهُ الرجالَ و لو کانَ أغلق علی الحربِ»؛ ای کاش خانۀ فاطمه دختر پیامبر صلی الله علیه و آله را بازرسی نمی کردم و مردان را به آن راه نمی دادم، گرچه آن را به خاطر جنگ بسته باشند.

ذهبی در «سیر­اعلام النبلاء» درباره اش می گوید: الامامُ الحافظُ الفاضلُ ... کان موصوفاً بالحفظِ والمعرفة إلا أنّه یترفَّضُ قَدْ ألَّف فی الحطِّ علی بعضِ الصحابةِ.((1))

وی­امام در حدیث و حافظی((2)) بزرگ بوده و از حفظ و معرفت بر خوردار بوده­است، ولی وی رافضی گری داشته و دربارۀ نقاط ضعف صحابه تألیف می کرده است.

حال ­این شخصیت بزرگ حدیث، ذهبی درباره اش از محمد بن حماد حافظ کوفی چنین نقل کرده است: کانَ مستقیمَ الأمرِ عامةَ دهرِهِ­ثم فی­آخر ایامِهِ کان اکثرَ ما یُقرءُ ­علیهِ­المثالبُ حضرتُهُ و رجلٌ یقرء علیهِ: «أن­ّ عمرَ رفسَ فاطمةَ حتی أسقَطت محسِناً».((3))

وی همواره از استقامت و راستی و درستی برخوردار بود، لیکن در اواخر عمرش بیشتر احادیثی که بر وی قرائت می شد از مثالب (نقاط ضعف صحابه و خلفا) بود.

ص: 65

(محمد بن حماد حافظ می گوید: من نزد وی حضور پیدا کردم مردی بر وی این جملات را می خواند: ­­عمر فاطمه علیها السلام را به گونه ای زد که محسن خویش را سقط کرد.

و اینکه ذهبی ­درباره اش­ گفته است ثقه و مورد اعتماد نیست، چنان­که ­برخی­از محققان علم رجال اهل سنت گفته اند،((1)) بخاطر همان گرایش اعتقادی ویژه او بوده است و الا چگونه ممکن است ذهبی کسی را که اهل دروغ در حدیث باشد، از او به لفظ امام حافظ بارع تعبیر کند؟

حضرت (پیامبر صلی الله علیه و آله) را چنین­آورده­است: «.... وأنّی لَمّا رأیتُها ذَکَرتُ ما یُصنَعُ بِها بَعدی کأنّی بِها وَ قَد دَخَلَ الذُّل بَیتَها وانتَهَکَت حُرمَتُها و غُصِبَ حَقُها ­ومُنِعَت اِرثَها وکُسِر جَنبُها و اُسقِطَت جَنینُها وَهِیَ تُنادی یا محمداه فلا تُجاب وتَستَغیثُ فلا تُغاث فتکون اَوّلُ مَن یُلحِقُنی من اهل بیتی فَتَقدِمُ عَلَیَّ محزونَةً مکروبةً مَغمومَة مَغصوبةً مَقتولةً((1))

هنگامی که وی را دیدم، یاد ستم هایی که بر وی وارد می شود افتادم. گویا­وی را می بینم ­در حالی که خواری در خانه وی وارد شده، حرمت وی هتک و حق وی غصب و ارث وی منع و پهلوی وی شکسته و فرزند جنین وی سقط شده است و فریاد می زند: یا محمداه! کسی وی را پاسخ نمی دهد و استغاثه می کند، کسی به داد او نمی رسد. او اولین کسی است که از خاندان من به من ملحق می شود و در حالی که اندوهناک ­و غصه دار و حق وی غصب شده است به شهادت می رسد و برمن وارد می گردد.

ص: 67

در این ­حدیث که در کتاب یکی از دانشمندان بزرگ اهل سنت که شیخ­ و استاد ذهبی بوده، آمده است، ستم­هایی که به فاطمه زهرا علیها السلام وارد شده­است، یادآوری شده و مسئلۀ منع ارث و غصب حق و شکسته شدن پهلو وسقط فرزند و هتک حرمت و در نهایت شهادت آن حضرت مطرح شده است.

و این ­حدیث ­را نیز بسیاری از محدثان بزرگ شیعه، مانند مرحوم صدوق((1)) و ابن ­شاذان((2)) و عماد ­ الدین طبری((3)) و شیخ حر عاملی((4)) و مجلسی((5)) و بحرانی((6)) روایت کرده اند. و مرحوم مجلسی در کتاب جلاء العیون در باب بیان شهادت آن حضرت و ستم­هایی که بر آن حضرت وارد شده، این حدیث را آورده و سند آن را معتبر دانسته است .

*

* *

ص: 68

و گنجی شافعی در «کفایة الطالب» سخن­ شیخ مفید را نقل کرده که ­محسن ­سقط شده است. آن­گاه می گوید: «هذا شیء لم یوجد عند احد من اهل النقل الا عند ابن قتیبة.((1))

این ­چیزی است که هیچ یک از اهل نقل جز ابن قتیبه آن را بیان نکرده اند.

ولی­ متأسفانه درکتاب «المعارف» در حال حاضر عبارت مذکور موجود نیست و به جای آن چنین است :

«واما محسنُ بنُ علیٍّ فهلک و هو صغیرُ»؛ محسن فرزند علی در کودکی از دنیا رفته است.

و محمد بن طلحه شافعی نیز در «مطالب السؤل» می نویسد:

«اما محسن فدرج سقطاً»؛((2)) محسن به علت سقط شدن از بین رفته است. ودر حدیثی که از «فرائد السمطین» ازابراهیم جوینی شافعی آوردیم، منظور از سقط جنین حضرت فاطمه علیها السلام همین «محسن» علیه السلام می باشد.

واقعیت­های ­مذکور سند قطعی­ بر بطلان ­این نظریه­است. از این رو طبیعی­ است­ که از بیان چنین حقائقی صرف­نظر کنند ­و این­گونه تحریف ها و کتمان ها در کتاب های اهل سنت فراوان است .((1))

ص: 71

ثانیاً: دشمنان اهل بیت، مخصوصاً بنی امیه که ­مانع نشر فضائل اهل بیت می شدند، از هرچه که­ می توانست گواه بر حق بودن و سند مظلومیت ­آنان باشد، جلوگیری می کردند و ذکر واقعیت­های تاریخی مذکور دلیل قاطع بر حقانیت تشیع و اثبات مظلومیت اهل بیت بود از این رو طبیعی است که اجازه ندهند مسائل مذکور از طریق قلم و بیان مطرح گردد .

ثالثاً: مشاهده می کنیم برخی ازعلمای اهل سنت به خاطر نشر فضائل­اهل بیت و امتناع از نشر اکاذیبی که از مدح و ستایش بنی امیه جعل شده، مانند نسائی با اینکه از ائمۀ مذهب آنان و صاحب یکی از صحاح سته آنان بود، به قتل رسیدند. با این وصف، آنان جرأت نمی کردند حقائقی را که موجودیت و حیات مذهبشان در گرو

ص: 72

کتمان ­آن حقایق است، نشر و تبیین نمایند. بدین لحاظ از اهل سنت انتظار نیست که این­گونه رویدادها را بیان کنند.

با­این ­وصف­ درست­نیست عدم وجود این مسائل در کتاب های اهل سنت دلیل به وجود نیامدن آن­ها در واقع تلقی گردد.

رابعاً: در نمونه هایی ­که ­از احادیث تهدید یادآور شدیم برخی قرائن روشن بر وقوع حوادث مذکور وجود دارد که همانجا اشاره کردیم.

* * *

ص: 73

ص: 74

مرحوم مجلسی در شرح حدیث، نخست به صحیح ­بودن این حدیث گواهی می دهد، آن­گاه شهادت­ آن حضرت را از متواترات می داندو دلالت حدیث ­را بر شهادت آن حضرت یادآور می شود و داستان شهادت را این گونه بیان می کند:((1))

هنگامی که آنان خلافت را غصب کردند و بیشتر مردم با آنان بیعت­کردند، دنبال امیر المؤمنین علیه السلام فرستادند تا برای بیعت حاضر ­شود.

آن حضرت امتناع کرد عمر آتشی را فرستاد تا خانه را براهل آن آتش­بزند .

آنان آمدند تا به زور وارد خانه شوند. فاطمۀ زهرا علیها السلام که درب خانه قرار داشت، جلو آنان را گرفت. قنفذ غلام عمر به گونه ای فاطمۀ زهرا علیها السلام را زد که پهلوی آن حضرت شکست و فرزند خویش را که ­پیامبر صلی الله علیه و آلهاو را محسن­ نام ­نهاده بود، سقط کرد و در بستر بیماری قرار گرفت و در همین بیماری از دنیا رفت.((2))

سپس­ تهدید به ­احراق را از طبری و واقدی نقل می کند. آن­گاه سخن ­طبرسی­را در احتجاج ­نقل ­می کند که قضیه سقیفه را روایت کرده تا به سخن سلیم بن قیس می رسد و آن را چنین بیان می کند:

ص: 76

2. سپس ­عمر فریاد زد تا به گوش علی علیه السلام برسد: به خدا بیرون بیا و با خلیفه رسول الله بیعت کن یا خانه ات را با خودت آتش می زنم ...

هنگامی که حضرت را گرفته از خانه بیرون بردند، فاطمه علیها السلام که درب خانه ایستاده بود، میان آنان و همسرش حائل­شد. قنفذ با تازیانه به بازوی آن حضرت زد که جراحت آن مانند بازوبند بر بازوی­ آن­حضرت نقش بست و پهلوی آن حضرت را شکست که در اثر­ آن­ فرزند خویش­را سقط کرد و همواره در رختخواب بیماری قرار داشت تا آنکه به شهادت رسید.((1))

مرحوم طبرسی در «احتجاج»، سند بسیاری از احادیث را حذف کرده و در مقدمۀ کتابش دلیل این کار را توضیح داده است که احادیثی که سند آن­ها حذف شده یا به لحاظ آن بوده که مضمون آن­ها مطابق برهان وحکم عقل بوده ویا مضمون­آن­ها مشهور و مورد اجماع­ بوده­است، وحوادثی ­که ­مضمون احادیث است طبق این تصریح می بایست مشهور و مورد اتفاق باشد.

با این وصف سخن کسانی که ­روایات احتجاج را بدون سند دانسته و از این جهت آن­ها ­را مردود دانسته اند باطل و بی اساس است.

3. محمد بن جریر بن رستم طبری که از محدثان بزرگ امامیه است، در کتاب «دلائل الامامه» از محمد بن هارون بن موسی تلعکبری به سندی که رجال آن ثقه و مورد اعتماد می باشند، از

ص: 77

ابی بصیر از امام صادق علیه السلام روایت می کند که حضرت فرمود: فاطمه زهرا علیها السلام در روز سه شنبه سه روز از ماه جمادی الثانی سال یازدهم هجری درگذشت. و سبب وفات آن حضرت این بود که قنفذ غلام عمربا غلاف شمشیر به فرمان عمر وی را زد و به خاطر آن محسن خویش را سقط کرد و بیماری شدیدی پیدا کرد.

وآن دو نفر از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله از امیرالمؤمنین علیه السلام خواستند تا واسطه شود آنان بر حضرت وارد شوند. حضرت خواست، وقتی آنان وارد شدند. احوال آن حضرت را پرسیدند. حضرت فرمود:

آیا شما از پیامبر صلی الله علیه و آله نشنیدید که فرمود: «فاطمةٌ بضعةٌ منّی فمن آذاها فقد آذانی و من آذانی­فقد آذی الله؛ فاطمه پارۀ­تن من است کسی که وی را آزار دهد، مرا آزار داده و کسی که مرا آزار دهد، خدا را آزار داده است؟»

گفتند: چرا، فرمود: به خدا سوگند شما مرا آزار دادید. آنان بلند شدند، در حالی که فاطمه زهرا علیها السلام از آنان در خشم بود از نزد وی رفتند.((1))

4. مرحوم ابن­ قولویه که از محدثان بزرگ شیعه امامیه است، در کتاب شریف و گرانقدر خویش «کامل الزیارات» از حماد بن عثمان از امام صادق علیه السلام روایت می کند:

هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله به معراج رفت، به وی گفته شد:

ص: 78

خداوند متعال تورا در سه چیز آزمایش می کند تا صبر تو ظاهر شود.. .

اما آزمایش سوم این است که اهل بیت تو پس از تو به قتل خواهند رسید. اما برادرت علی علیه السلام ، امت با خشونت و محرومیت و انکار حق و ستم با وی ­برخورد خواهند کرد و سرانجام شهید خواهد شد .

و اما دخترت مورد ستم قرار خواهد گرفت و حقی که برای وی قرار می دهی، غصب خواهد شد و در حالی که حامله است وی را خواهند زد.

بی اجازه وارد حریم و منزل وی خواهند شد و خواری و ذلت به ­وی ­خواهد رسید و کسی را نخواهد یافت که مانع این ستم ها شود و از وی دفاع کند و به خاطر آن کتک، فرزند خویش را سقط و از دنیا رحلت خواهد کرد .((1))

5. حدیث دیگر حدیثی است که مرحوم صدوق و ابن شاذان و عماد ­الدین طبری و شیخ حر عاملی و بحرانی و مجلسی­آن را روایت کرده اند. همان حدیثی که ما آن را از ابراهیم جوینی شافعی در فرائد السمطین آن را آوردیم و نام محدثان مذکور را هم از شیعه در آنجا یادآور شدیم و اینجا تنها به همان جمله آخر حدیث بسنده می کنیم که از پیامبر صلی الله علیه و آله در مورد دخترش روایت شده است:

ص: 79

«... فَتَقدِم عَلَیَّ محزونةً مکروبةً مغمومةً مغصوبةً مقتولةً ...»؛ در حالی ­که اندوهگین­ و غصه دار با حق ­غصب شده و در حالی که به شهادت رسیده است، به من ملحق خواهد شد .((1))

*

* *

ص: 80

منابع

القرآن الکریم.

1. إثبات الهداة، محمّد بن الحسن الحر العاملی (ت 1104 ه-) المطبعة العلمیة - قم.

2. الاحتجاج، أحمد بن علیّ بن ابی طالب الطبرسی (ت560ه-) ، مؤسسة أهل البیت، بیروت.

3. الاستیعاب، ابو عمر یوسف بن عبدالله بن محمّد بن عبدالبر قرطبی (ت 463ه-) النهضة، مصر.

4. اُسد الغابة، عزالدین علیّ بن أبی الکرم محمّد بن محمّد بن عبدالکریم الشیبانی (ابن الأثیر) المتوفّی (630 ه-)، دار احیاء التراث العربی، بیروت.

5. اُصول الکافی ، ثقة السلام أبو جعفر محمد بن یعقوب الکلینی (ت329)، دار الأضواء .

6. إقبال الأعمال، علیّ بن موسی بن جعفر بن طاووس (ت 664 ه-)، مکتب الإعلام الإسلامی، قم - إیران.

7. الأمالی، أبو جعفر محمد بن علی الصدوق (ت381)، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیة/ مؤسسة البعثة/ قم، ط1- 1417ه- .

8. أنساب الأشراف، أحمد بن یحیی بن جابر البلاذری (ت 279ه-)، دار الفکر.

9. بحار الأنوار، محمّد باقر المجلسی (ت 1111 ه-)، مؤسسة الوفاء، بیروت - لبنان.

ص: 81

10.البدایة والنهایة، أبو الفداء إسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقی المتوفّی (774 ه- )، دار الکتب العلمیة، بیروت.

11.بشارة المصطفی، محمّد بن علیّ الطبری (ت 525 ه- ) ، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرّسین، قم - إیران

12.تاریخ الإسلام، محمّد بن محمّد بن عثمان الذهبی (ت 748 ه-)، ، دار الکتاب العربی، بیروت - لبنان.

13.تاریخ الطبری، أبو جعفر محمّد بن جریر الطبری المتوفّی (310ه- )، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.

14.تاریخ المدینة المنوّرة ، أبو زید عمر بن شبة السمیری البصری (ت 262ه-)، دار الفکر.

15.تاریخ الیعقوبی، أحمد بن أبی یعقوب بن جعفر بن وهب بن واضح الیعقوبی (ت 284 ه- )، دار صادر بیروت.

16.تاریخ مدینة دمشق، أبو القاسم علیّ بن الحسن بن هبة الله الشافعی المعروف ب- (ابن عساکر) المتوفّی (571 ه- )، دار الفکر.

17.تلخیص الشافی، محمّد بن الحسن شیخ طوسی (460 ه-)، دار الکتب الإسلامیة.

18.التمهید، یوسف بن أحمد بن عبد الله النمری (ت 463 ه-).

19.تهذیب التهذیب، أحمد بن علیّ بن حجر العسقلانی (ت 852 ه-)، نشر چهارم ، دار الفکر، بیروت.

20.الدر المنثور، عبد الرحمن بن أبی بکر السیوطی (ت 911ه-)، دار الفکر.

ص: 82

21.دلائل الإمامة، أبو جعفر محمّد بن جریر الطبری (ت 310ه-)، مؤسسة الوفاء ، بیروت.

22.سیر أعلام النبلاء، محمّد بن أحمد بن عثمان الذهبی (ت 748 ه-)، مؤسسة الرسالة، بیروت.

23.شواهد التنزیل، عبیدالله بن عبدالله بن أحمد الحنفی النیسابوری (حاکم حسکانی) ، مؤسسة الطبع والنشر.

24.صحیح البخاری، محمّد بن إسماعیل البخاری (ت 256 ه-)، دار القلم، بیروت.

25.صحیح مسلم، مسلم بن الحجاج النیسابوری (ت 261 ه-)، مؤسسة عزالدین.

26.الطبقات الکبری، محمّد بن سعد بن منیع البصری الزهری

(ت 230 ه-)، دار بیروت للطباعة والنشر.

27.العقد الفرید، أحمد بن محمّد بن عبد ربّه الأندلسی (ت 328 ه-).

28.عوالم العلوم، ابوجعفر محمّد بن علی صدوق (ت 381 ه-) مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام .

29.فرائد السمطین، إبراهیم بن محمد الجوینی الخراسانی (ت730), مؤسسة المحمودی للطباعة والنشر/ بیروت، ط1- 1398ه- .

30.القاموس المحیط، محمّد بن یعقوب الفیروزآبادی (ت 817 ه-)، دار المعرفة، بیروت.

31.کامل الزیارات، ابو القاسم جعفر بن محمّد بن قولویه قمی

(ت 368 ه-)، مکتبة الصدوق.

ص: 83

32.الکامل فی التاریخ، علیّ بن محمّد بن محمّد بن عبدالکریم الشیبانی (ابن الأثیر الجزری) (ت 630 ه-).

33.کتاب السنة، عمرو بن ابی عاصم الضحاک (ت 287 ه-)، المکتب الإعلامین بیروت.

34.کنز العمّال، علاء الدین علیّ المتّقی بن حسام الدین الهندی المتوفّی (975ه-)، مؤسسة الرسالة.

35.لسان العرب، أبو الفضل جمال الدین محمّد بن مکرم بن منظور المصری (ت 711 ه-)، دار احیاء التراث العربی بیروت.

36.مجمع الزوائد، علیّ بن أبی بکر الهیثمی (ت 807 ه-)، دار الکتب العلمیة، بیروت.

37.مرآة العقول، محمّد باقر المجلسی (ت 1111 ه-)، دار الکتب الإسلامیة.

38.مروج الذهب، علی بن الحسین المسعودی (ت346 ه-)، دار المعرفة، بیروت.

39.المزار الکبیر، محمّد بن المشهدی (ت 610 ه-) ، ط مؤسسة النشر الإسلامی، قم.

40.المستدرک علی الصحیحین، أبو عبدالله محمّد بن عبدالله الحاکم النیسابوری المتوفّی (405 ه-).

41.مسند أبی داود طیالسی، سلمیان بن داود بن الجارود الفارسی (ت 204ه-)، دار الکتاب اللبنانی.

42.مسند أحمد، أحمد بن حنبل (ت 241 ه-)، دار صادر، بیروت - لبنان، دار صادر ، بیروت، ودار الجیل بیروت ، تحقیق أحمد محمد شاکر.

ص: 84

43.مسند فاطمة علیها السلام ، جلال الدین عبدالرحمن سیوطی (ت¬911 ه-)، مؤسسة الکتب الثقافیة ، بیروت.

44.المصنّف، عبد الرزاق بن همّام الصنعانی (ت 211 ه-)، تحقیق حبیب الأعظمی، منشورات المجلس العلمی.

45.مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول صلی الله علیه و آله، محمّد بن طلحة الشافعی (ت652ه-).

46.المعجم الکبیر، سلیمان بن أحمد الطبرانی (360 ه-)، ، دار إحیاء التراث العربی، بیروت - لبنان.

47.مقدمة فتح الباری (هدی الساری)، احمد بن علی بن حجر عسقلانی (ت 852 ه- ) دار المعرفة بیروت.

48.المناقب، أبو المؤیّد الموفّق بن أحمد المکّی الخوارزمی

(ت 568 ه-).

49.الموطأ، مالک بن أنس (ت 179 ه-)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.

50.میزان الاعتدال، محمّد بن أحمد بن عثمان الذهبی (ت 748 ه-)، دار الفکر.

51.النهایة، أبو السعادات المبارک بن أبی الکرم محمّد بن محمّد بن عبدالکریم الشیبانی (ابن اثیر) المتوفّی (606 ه-)، المکتبة العلمیة ، بیروت.

52.نهایة الإرب فی فنون العرب، شهاب الدین أحمد بن عبدالوهاب بن محمّد ابن عبدالدائم التیمی القرشی (النوبری) (ت 733 ه-)

ط القاهرة.

53.نهج البلاغة، الإمام علی علیه السلام ، ترجمه وشرح فیض الإسلام.

ص: 85

ص: 86

فهرست

مقدمه مجمع........................................................................... 7

پیش گفتار.......................................................................................................... 9

نصوصی از خلافت علی علیه السلام ................................................... 17

1 - حدیث ثقلین................................................................................... 17

2. حدیث انذار عشیره.......................................................................... 18

3. حدیث ده فضیلت............................................................................ 19

4 - لفظ دیگری از حدیث منزلت....................................................... 21

5. حدیث عبایه ربعی............................................................................ 22

بررسی­تفصیلی روابط متقابل خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله با خلفا............... 25

نام­گرفتن برخی از خاندان علی علیه السلام به نام خلفا................................ 25

مشاوره خلفا با علی علیه السلام ....................................................................... 26

ازدواج ام کلثوم با خلیفه دوم............................................................... 27

روابط متقابل عایشه با خاندان پیامبر......................................... 31

عیادت علی و ابن عباس از عایشه..................................................... 34

روابط متقابل خلفا و علی علیه السلام ................................................. 37

رابطه صحابه با علی علیه السلام ........................................................ 39

الف) پیمان شکنی امت.......................................................................... 39

پیمان شکنی امت کنار زدن علی علیه السلام از خلافت بود........................ 41

مظلومیت علی علیه السلام ................................................................................ 42

ب: صحابه ای که از حوض طرد می شوند.......................................... 42

ص: 87

روابط خلفا با علی علیه السلام .......................................................... 47

روابط خلفا با فاطمۀ زهرا علیها السلام در مسئلۀ فدک............................. 51

فاطمه علیها السلام بضعۀ پیامبر صلی الله علیه و آله .................................................. 51

نموداری دیگر در چگونگی روابط خلفا با خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله....... 53

حدیث ابن ابی شیبه در تهدید به احراق........................................... 53

حدیث بلاذری...................................................................................... 57

حدیث طبری........................................................................................ 57

پرسش بی پاسخ................................................................................... 58

نمونه هایی چند از احادیث اهل سنت ....................................... 63

حدیث کشف بیت علیهم السلام ........................................................................ 63

ابن ابی دارم و حدیث تهاجم............................................................... 64

تهاجم بر بیت در حدیث جوینی....................................................... 66

شهادت «محسن» و تحریف تاریخ........................................... 69

پاسخ به یک سؤال............................................................................... 70

تهاجم بر بیت و شهادت حضرت فاطمه علیها السلام در کتاب های شیعه..... 75

ص: 88