ص:2

ص:3

امام بخاری

و

جایگاه صحیحش

الیاس قاسمی

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

امیرالمؤمنین علیه السلام در حدیث صحیحی فرموده اند: ای برادر عامری در باره ای هر چه خدا ورسولش فرموده اند از من سؤال کن، همانا ما اهل بیت داناترین مردم به سخن خدا ورسولش هستیم.(1) و از این قبیل احادیث در کتب مسلمین فراوان وارد شده است.

ولی با این حال وقتی به برخی کتب اصلی مراجعه می شود حقیقت را وارونه نشان داده وامیرالمؤمنین علیه السلام و اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در ردیف افراد عادی معرفی کرده اند و در مقابل در رد و انکار احادیث متواتر ومسلمی که در مورد این خاندان مطهر وارد شده، تمام سعی خود را به کار برده اند. ومتأسفانه برخی از این دسته کتاب ها به عنوان صحیح ترین کتب پس از قرآن کریم بین طوائفی از مسلمین جای افتاده است. بنابر این برای روشن کردن این گونه کتاب ها وجایگاه مؤلف آن و همچنین مقام واقعی اهل بیت مطهر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم لازم است بین مسلمین روشن گری صورت گیرد و با بررسی منصفانه ودور از تعصب و با بیان علمی، حقیقت این گونه کتب ونویسنده آن برای جامعه اسلامی معرفی گردد؛ زیرا به اهل بیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم وخاصه امیرالمؤمنین علیه السلام در زمان حضور شان در جامعه اسلامی و پس از آن در زمان حاکمیت بنی امیه وبنی عباس به اندازه کافی ظلم شده است. وامروزه باید چهره این ظلم ها که با انکار جایگاه واقعی

اهل بیت علیهم السلام ادامه پیدا کرده است، در جوامع اسلامی بیان ومعرفی گردد تا حق وباطل هر کدام به صورت واقعی خود معرفی شوند.

صنعانی که از علمای وهابی محسوب می شود یکی از ظلم هایی را که به خاندان

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در تاریخ شده و آن ظلم در حال حاضر نیز ادامه دارد، این گونه بیان کرده است: محدثان (با اتفاق) حدیث کیفیت صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وآل را روایت کرده اند وحذف آل در صلوات چنان که در کتب حدیثی واقع شده جائز نیست وظاهرا محدثان «آل» را در صلوات از روی تقیه حذف کرده اند؛ زیرا حکومت بنی امیه از ذکر اهل بیت کراهت داشتند و سپس این روش

ص:9

با پیروی متأخرین از گذشتگان استمرار پیدا کرد و این روش هیچ وجه صحیحی ندارد... . (1)

وقتی محدثین از ذکر اهل بیت علیهم السلام در صلواتی که بارها همه روزه در نماز آن را تکرار

می کنند، از ترس حاکمان تقیه کرده و آن را ترک کرده اند، پس در روایت احادیث واخبار فضائل وجایگاه رفیع آن ها حالشان چگونه خواهد بود! .

در این نوشتار به بررسی کتاب «صحیح» محمد بن اسماعیل بخاری که یکی از مهم ترین کتاب روایی وصحیح ترین کتاب پس از قرآن کریم معرفی گشته ومورد پذیرش نیز واقع شده است و همچنین جایگاه مؤلف آن، پرداخته شده است.

امام بخاری شخصیتی است که در بین مسلمین، به خصوص به جهت کتاب «جامع الصحیح» اش مورد توجه فراوان قرار گرفته است. این توجه تا حدی است که بخاری وکتاب وعملکردش میزان شناخت حدیث صحیح از غیر صحیح و رجال ومحدثین نیز قرار گرفته است. حتی افرادی که در جوامع مسلمین به عنوان عالم دین مطرح وشناخته شده اند، احادیث را با بخاری و رجال وصحیحش می سنجند و گاهی روایت نشدن حدیثی از جانب بخاری را سبب صحیح نبودن حدیث می دانند. این روش امروزه بین سلفی وهابیت پررنگ گشته است. اگر در مورد حدیثی که با عقائد ومزاقشان سازگار نیست، ضعفی پیدا نکردند، عدم وجود آن حدیث در صحیحین، و به خصوص «صحیح بخاری» را طعن بر حدیث وسنت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم قرار می دهند. این یک واقعیت تلخی است که مسلمین با آن مواجه بوده وهستند وبدون توجه آن را سیره دینی خود قرار

داده اند.

این در حالی است که اولا: امام بخاری در طول زندگی خود دارای اعتقادات عجیب بوده است که در شرح حال او ذکر شده است. ثانیاً: در کتاب «صحیح بخاری» اخبار اسرائلیات وارد شده است که در مواردی افرادی از بزرگان اهل سنت به مانند قرطبی وثعالبی به آن تصریح کرده اند. ثالثاً: احادیث فراوانی در کتاب «صحیح بخاری»

ص:10

موجود است که حتی با احادیث دیگر خود «صحیح بخاری» تناقض آشکار دارد. رابعاً: از رجال و افراد فراوانی بخاری در صحیحش حدیث روایت کرده است که خودش و دیگران آن ها را ضعیف معرفی کرده اند و همچنین از برخی کذابین و متهمین و از خوارج و نواصب نیز احادیث فراوان در «صحیح بخاری» روایت شده است. با این وجود انسان تعجب می کند که چگونه وچرا این دسته از مسلمین این اعتقاد و سیره را پذیرفته و در موردش دقت نکرده اند.

درست است که امام بخاری از دیدگاه اهل سنت یک عالم حدیث شناس و رجال دان بوده است و در مورد او مدح وستایش های زیاد شده است، ولی واقع این است که برخی از آن ها افراط است، و لذا ما تنها به برخی از نظرات علما ومحدثین در شناخت جایگاه علمی امام بخاری بسنده خواهیم کرد. از این رو فصل اول این کتاب را به بررسی زندگی و شخصیت علمی و اعتقادی محمد بن اسماعیل بخاری اختصاص داده و نظرات محدثین وعلما را در مورد او و کتاب صحیحش و همچنین جایگاه بخاری

با اهل بیت علیهم السلام و احادیث فضائل این خاندان مطهر ذکر خواهیم کرد تا با آشنایی

با شخصیت امام بخاری و اعتقادات او، وارد بحث وبررسی کتاب و احادیث و رجال صحیحش شویم.

از خداوند متعال توفیق در عمل خالصانه و عاقبت بخیری مسلمین را خواهانیم و این که ان شاء الله این نوشتار را مفید و مورد استفاده جامعه اسلامی قرار بدهد.

ص:11

ص:12

البته این سخنان اشکالاتی دارد: اولا: سیوطی نقل کرده است که حافظ عراقی این سخن بخاری را که صد هزار حدیث صحیح در حفظ داشته باشد دور از واقع دانسته است. و ابن جماعت در رد این ادعای امام بخاری گفته است: احادیث صحیحی که در دسترس ماست و بلکه غیر صحیح، اگر کتاب های سنن، مسانید، جوامع، و اجزای حدیثی و غیر آن تتبع شود، جمیع آن احادیث بدون مکررات به صد هزار و بلکه به پنجاه هزار نمی رسد و خیلی بعید است که یک نفر آنچه از دست همه ای امت رفته است را حفظ کرده باشد.(1) و ثانیاً: اگر امام بخاری بسیاری از احادیث صحیح را به دلیل پرهیز از طولانی شدن کتاب ترک کرده بود، می توانست مقدار زیادی از آن احادیث صحیح را در کتابش ذکر کند و حدود دو سوم احادیث صحیحش را که تکراری هستند ترک کند؛ زیرا در «صحیح بخاری» برخی احادیث بیش از بیست مرتبه تکرار شده و حتی برخی از این اخبار که بیش از بیست بار تکرار شده هیچ اصل و اساسی ندارد که در متن کتاب خواهد آمد و همچنین چنان که خواهد آمد صحیح بودن کل روایات این کتاب نیز به هیچ وجه قابل قبول نیست.

در مورد انگیزه امام بخاری در نگارش کتاب صحیح، دو نظریه از زبان خود بخاری نقل شده است:

1. امام بخاری می گوید: نزد اسحاق بن راهویه بودم. برخی از اصحاب ما گفتند: ای کاش کتاب مختصری از سنن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را جمع می کردید! این سخن در قلب من واقع شد و شروع به جمع و نگارش این کتاب کردم. (2)

2. بخاری در خبر دیگر می گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را در خواب دیدم که گویا من پیش روی آن حضرت استاده بودم و در دستم بادکنی است و با آن از آن حضرت دفاع می کنم. سپس از برخی معبرین در باره آن سؤال کردم. گفتند: تو از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دروغ را دور خواهی کرد؛ و این سبب شد که کتاب «صحیح» را بنویسم. (3)

ص:13

چنان که ملاحظه می کنید، اولا: متأسفانه این دو خبر متفاوت اند؛ زیرا روشن است که اگر چنین اتفاقی پیش بیاید پشت سر هم پیش خواهد آمد و بخاری آن را بیان می کرد که به این سبب شروع کردم وسبب دوم نیز بعد از آن این اراده ای مرا تقویت کرد. ثانیاً: «صحیح» امام بخاری واقعیت داشتن علت دوم وسخن مؤلف را قطعا رد می کند؛ زیرا در آن اکاذیب کم نیست. ثالثاً: احتمالا مانند موارد دیگر انگیزه وسبب دوم را برای مقدس نشان دادن عمل وکتاب «صحیح بخاری» بعدها یا خود ایشان و یا دیگران از زبان وی نقل کرده اند.

ص:14

ص:15

از این اخبار استفاده می شود، امام بخاری و دیگران برای آن که احادیث این کتاب مورد توجه قرار گیرد، چنین وانمود کرده اند که این احادیث با این خصوصیات در چنین مکان مقدس نگاشته شده است، ولی چنان که روشن است، این اخبار هم مشکل دارند و هم این که با تصریح ابن حجر وذهبی(1) امام بخاری از محمد بن یحیی ذهلی با تدلیس در صحیحش احادیث فراوان روایت کرده است. و این دلالت می کند که امام بخاری صحیحش را در مکه و یا در مدینه تألیف نکرده است؛ زیرا اختلاف او با ذهلی در آخرین ورود او به نیشابور در سال 250 ه بوده و این اختلاف سبب شده است که امام بخاری از ذهلی با تدلیس در صحیحش حدیث روایت کند. پس این که گفته شده است: «صحیح بخاری» در بیت الله الحرام و یا کنار قبر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پس از استخاره و غسل و خواندن دو رکعت نماز برای هر حدیث، نگاشته شده است، جهت مقدس جلوه دادن کتاب بوده و با واقعیت سازگاری ندارد.

ص:16

زیاده و نقصان با هم فرق دارد. حالا روشن نیست که بخاری چه قدر از سخنان خود را در احادیث و اخبار صحیحش اضافه کرده و از اصل حدیث کاسته است!

ص:17

را قائل است، چه رسد به صحیحش.

اما این که احمد بن نصر گفت: هزار لعنت از جانب من بر هر کسی که در باره بخاری سخنی بگوید، باید دقت داشته باشیم که او با این سخن محدثین وعلمای فراوانی از معاصرین و غیر معاصرین بخاری مانند ذهلی، ابوحاتم، ابوزرعه، دارقطنی وحتی مسلم بن حجاج، صاحب صحیح و ذهبی و دیگران را مورد شتم قرار داده است. آری، متأسفانه در حق یک نفر این گونه غلوکرده وتوجه ندارد که گروه بزرگی از محدثین وعلما را که مقامشان کمتر از بخاری نخواهد بود، مورد شتم قرار می دهد.

همچنین داناتر بودن بخاری در حدیث از احمد بن حنبل، یک سخن بی اساس است. اگر امام بخاری می گوید که صد هزار حدیث صحیح در حفظ داشته است، ابوحاتم رازی به عبدالله بن احمد می گوید: پدرت یک میلیون حدیث در حفظ دارد(1) و ذهبی در توجیه این سخن گفته است: منظور مکررات وفتاوای تابعین نیز است و الا آثار مرفوع وقوی به ده یک این عدد نمی رسد. باید دقت داشته باشیم که در این سخن ذهبی اشاره وردی بر ادعای بخاری نیز است که گفت: «صد هزار حدیث صحیح در حفظ داشتم.»

تا حدی در حق بخاری غلو کرده اند که گویا عبدالله بن حماد آملی که شیخ بخاری است و بخاری در صحیحش از او حدیث روایت کرده، (2) گفته باشد: کاش من یک تار از موهای بدن بخاری بودم. و مسلم بن حجاج گفته باشد: اجازه بده من پایت را ببوسم. (3) باز گفته اند: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برخی را توبیخ کرده باشند که تا کی فقه شافعی

ص:18

می خوانی وکتاب مرا نمی خوانی... کتاب من جامع بخاری است(1) و امام بخاری گفته است: از هزار یا بیشتر از هزار شیخ حدیث نوشتم و از هر کدام آن ها ده هزار یا بیش تر از ده هزار حدیث نوشتم. (2) بنابر این سخن، پس امام بخاری بیش از ده میلیون حدیث نوشته است وحالا شما تصور کنید که ده میلیون حدیث بیش از هزار برابر «صحیح بخاری» می شود که امروزه در دست است وایشان این مقدار حدیث را کجا ممکن است نوشته باشد وچگونه حمل می کرده است!؛ زیرا امام بخاری می گوید: در بصره پنج سال اقامت داشتم، در حالی که کتاب هایم همراهم بود وکتاب تألیف می کردم و هر سال حج انجام می دادم و سپس از مکه به بصره برمی گشتم. (3) از این قبیل افراط وسخنان بی اساس متأسفانه فراوان در شرح حال امام بخاری ذکر کرده اند.

همچنین از سخن فوق امام بخاری استفاده می شود که بخاری در راه نیز کتابش را تألیف می نمود و برخی از اوقات که در موسم حج در مکه بوده، شاید در بیت الله الحرام نیز به این کار مشغول شده و سپس به طور مطلق زمان ومکان تألیف کتاب را مکه وبیت الله الحرام معرفی کرده است تا به کار خود قداست بیشتر دهد.

ص:19

مورد اتفاق باشد، واسناد حدیث متصل و غیر منقطع باشد... .(1)

وحافظ ابوبکر حازمی گفته است: شرط بخاری در صحیح این است که اسناد متصل و راوی مسلمان و صادق و غیر مدلس باشد و اختلاط نکرده باشد و عادل و ضابط و دارای حفظ و ذهن سلیم باشد، و وهمش کم و اعتقادش سالم باشد.(2)

اگر با در نظر گرفتن این شروط، کتاب «صحیح» امام بخاری مورد بررسی دقیق قرار گیرد، خیلی کم راوی و حدیث باقی خواهد ماند که بنابر شرط خود مؤلف باشد. و ما در جای خود به برخی آن ها اشاره خواهیم داشت.

ص:20

عن هذه المسألة فأفتی بالحرمة فاجتمع الناس وأخرجوه؛(1) اگر دو کودک از یک گوسفند و یا گاو شیر بخورند، حرمت شیرخوارگی محقق نمی شود؛ زیرا شیرخواری از نسب محقق می گردد..، ولی محمد بن اسماعیل بخاری صاحب تاریخ می گفت: حرمت ثابت می شود (یعنی اگر یک دختر ویک پسر از یک گوسفند و یا گاو شیر بخورند، برادر وخواهر رضاعی گشته و به هم محرم خواهند شد.) و این مسأله سبب اخراج وی از بخارا شد. او در زمان ابوحفص کبیر به بخارا آمد و شروع کرد به فتوا دادن وابوحفص او را از فتوا دادن منع نمود و گفت: تو اهل فتوا نیستی، ولی بخاری به حرف او گوش نداد تا این که او از بخاری مسأله ای فوق را سؤال نمود و بخاری به ثابت گشتن حرمت ومحرمیت فتوا داد. پس مردم جمع شدند و او را از بخارا بیرونش راندند.

البته موارد دیگر نیز در سبب اخراج بخاری از بخارا گفته شده است که در جای خود خواهد آمد.

2. عن عائشة: أن بعض أزواج النبی صلی الله علیه و آله و سلم قلن للنبی صلی الله علیه و آله و سلم: أینا أسرع بک لحوقا؟ قال: أطولکن یدا. فأخذوا قصبة یذرعونها فکانت سودة أطولهن یدا فعلمنا بعد أنما کانت طول یدها الصدقة وکانت أسرعنا لحوقا به وکانت تحب الصدقة؛ (2) برخی از همسران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از آن حضرت سؤال کردند: چه کسی از ما زودتر به شما ملحق می شود؟ حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: آن کسی که دستش دراز تر از دیگران باشد. پس آن ها یکدیگر را اندازه گرفتند ودیدند که دست سوده دراز تر از دیگران است وعائشه گفته است: سپس دانستیم که منظور از طول دست صدقه است وسوده قبل از همه ای ما به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ملحق شد و او صدقه را دوست داشت.

ص:21

این خبر را تنها عامر شعبی از مسروق و او از ام المؤمنین عائشه نقل کرده است وچنان که در شرح حال شعبی خواهد آمد ابراهیم نخعی گفته است: شعبی هیچ حدیثی از مسروق نشنیده است. شعبی این حدیث را در تمام نقل ها معنعن نقل کرده است، ولی در نقل ابن سعد (1) شعبی این خبر را صحیح نقل کرده و گفته است: آن زن ام المؤمنین، زینب بنت جحش بوده است. بنابر این، روشن می شود که شعبی این خبر را به غلط به مسروق که از او حدیث نشنیده است نسبت داده است که او این زن را سوده گفته باشد. ولی واقع این است که سوده سال 54 هجری از دنیا رفته است ومنظور از این حدیث، زینب بنت جحش بوده است که در زمان خلافت عمر بن خطاب، سال بیست از دنیا رفته است.

ابن جوزی در مورد این حدیث گفته است: این حدیث غلط است وجای تعجب از بخاری است که چگونه متوجه این نشده وخطابی نیز فاسد وباطل بودن این خبر را درک نکرده و این خبر را از اعلام نبوت وسوده را اول کسی دانسته است که به آن حضرت ملحق شده است، تمام این، وهم وغلط است و اول کسی که به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ملحق شد؛ چنان که مسلم از طریق عائشه بنت طلحه از ام المؤمنین عائشه روایت کرده است، طولانی ترین زنان آن حضرت در عطا وبخشش، زینب بوده است. (2) ابن حجر از برزه بنت رافع وعبدالرحمن بن ابزی وقاسم بن معن ومضافاً بر این از ام المؤمنین عائشه سه سند نقل کرده که زینب بنت جحش در زمان عمر بن خطاب از دنیا رفته است و او بوده که بیش از هر کسی انفاق می کرده است.(3) چنان که ملاحظه می کنید منظور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در

ص:22

این حدیث شریف ام المؤمنین زینب بنت جحش بوده است، ولی بخاری آن را به غلط ام المؤمنین سوده معرفی کرده است وحتی درک نکرده که فاصله بین مرگ زینب وسوده چه مقدار زیاد است و آن نیز، این خبری را که او در صحیحش روایت کرده تکذیب می-کند. البته در «صحیح بخاری» از این گونه اخبار غلط وبی اساس کم نیست که در متن کتاب به آن ها اشاره شده است.

3. أن أنسا قال: قیل للنبی صلی الله علیه و آله و سلم: لو أتیت عبد الله بن أبی فانطلق إلیه النبی صلی الله علیه و آله و سلم ورکب حمارا فانطلق المسلمون یمشون معه وهی أرض سبخة فلما أتاه

النبی صلی الله علیه و آله و سلم قال: إلیک عنی والله لقد آذانی نتن حمارک فقال رجل من الأنصار منهم: والله لحمار رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أطیب ریحا منک فغضب لعبد الله رجل من قومه فشتمه فغضب لکل واحد منهما أصحابه فکان بینهما ضرب بالجرید والأیدی والنعال فبلغنا أنها نزلت: و ان طائفتان من المؤمنین اقتتلوا فأصلحوا بینهما؛(1) به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم گفته شد: کاش به نزد عبدالله بن ابی می رفتی (و او را به اسلام دعوت می نمودی). حضرت همراه مسلمین به نزد وی رفتند و او گفت: از نزد من دور شو، همانا بوی الاغت مرا آزار داد. مردی از انصار گفت: به خدا سوگند حتماً الاغ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خوشبوتر از توست. مردی به خاطر ابن ابی غضبناک شد ومرد انصاری را دشنام داد وبرای هر دو طرف افرادی به غضب آمدند وبین دو گروه ضرب وشتم واقع شد و به ما خبر رسید که این آیه «اگر دو گروه از مؤمنین با هم جنگیدند، پس بین آن ها صلح نمایید» در این داستان در باره آن ها نازل شد.

بنابر این حدیث، امام بخاری اصحاب عبدالله بن ابی را که قبل از اسلام ظاهری-اش این داستان واقع شده است، مؤمن معرفی کرده است. ابن حجر در شرح این حدیث

می گوید: ابن بطال بر نزول این آیه ای شریفه در این داستان اشکال کرده است؛ زیرا

ص:23

مخاصمه بین اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و اصحاب عبدالله بن ابی زمانی واقع شده که آن ها در آن زمان کافر بودند. محال است که آیه در این داستان نازل شده باشد، چون اصحاب عبدالله مؤمن نبودند... پس این آیه در حق آن ها نازل نشده است، بلکه در مورد دو قوم اوس وخزرج که با هم اختلاف کرده بودند، نازل شده است. (1)

محقق «صحیح بخاری» مصطفی دیب البغا، استاد جامعه دمشق، در شرح کلمات این حدیث می گوید: منظور از این که به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: اگر به نزد عبدالله بن ابی می رفتی، یعنی او را به اسلام دعوت می کردی (یعنی این داستان قبل از اسلام ظاهری عبدالله بن ابی بوده است.) (2)

پس بنابر این اعترافات، این داستان قبل از اسلام ظاهری عبدالله بن ابی بوده است و این واقعیت را حدیث دیگر خود «صحیح بخاری» بیشتر روشن می سازد. بخاری در حدیث دیگر از اسامه بن زید روایت کرده است که در آن چنین تصریح شده است: این داستان قبل از جنگ بدر اتفاق افتاده است و در آن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مشرکین را که عبدالله بن ابی نیز از جمله آنان بود به اسلام دعوت نمودند و سپس عبدالله بن ابی به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم گفت: ای مرد، از آن چه می گویی خوشم نمی-آید، گرچه سخنت حق باشد. لذا مارا در مجالسمان آزار مده و به نزد مرکبت برگرد و هر که به نزد توآمد به او داستانت را بازگو بکن... . پس مسلمین ومشرکین ویهود یکدیگر را سب نمودند وحضرت نیز در آرام کردن آن ها سعی نمودند. (3) ابن حجر در شرح این دو حدیث در نهایت چنین نتیجه می گیرد که این دو داستان یکی بیش نیست و آن قبل از اسلام ظاهری عبدالله بن ابی بوده است وسب ودشنام نیز بین مسلمین با مشرکین ویهود اتفاق افتاده

ص:24

است. (1) پس، اولا: در این خبر هیچ حرفی از نزول آیه در این داستان وارد نشده است. ثانیاً: تصریح شده است که ابن ابی وهمراهانش مشرک ویهودی بوده اند. ثالثاً: سب بین مسلمین با مشرکین اتفاق افتاده است و با این حال چگونه ممکن است این آیه ای شریفه در این داستان نازل شده وخداوند متعال از مشرکین تعبیر به مؤمنین کرده باشد!

اگر این دو خبر «صحیح بخاری» را در کنار هم قرار دهیم، هم تناقض دیگر بخاری در صحیحش روشن می شود وهم روایت اخبار بی اساس در کتابی که ادعا کرده است، تنها روایات صحیح را در آن وارد کرده است.

از این قبیل اخبار که متأسفانه در «صحیح بخاری» زیاد به چشم می خورد، در شرح حال راویان با نمونه های دیگرش نیز آشنا خواهیم شد.

4. أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ قَالَ: أَقْبَلَ نَبِیُّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم إِلَی الْمَدِینَةِ وَهو مُرْدِفٌ أَبَا بَکْرٍ، وأَبُوبَکْرٍ شَیْخٌ یُعْرَفُ، ونَبِیُّ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم شَابٌّ لاَ یُعْرَفُ، قَالَ فَیَلْقَی الرَّجُلُ أَبَا بَکْرٍ فَیَقُولُ: یَا أَبَا بَکْرٍ، مَنْ هَذَا الرَّجُلُ (من هذا الغلام (2)) الَّذِی بَیْنَ یَدَیْکَ فَیَقُولُ: هَذَا الرَّجُلُ یَهْدِینِی السَّبِیلَ. قَالَ فَیَحْسِبُ الْحَاسِبُ أَنَّهُ إِنَّمَا یَعْنِی الطَّرِیقَ، وَإِنَّمَا یَعْنِی سَبِیلَ الْخَیْرِ...؛(3) پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به مدینه آمد (زمان هجرت) وابوبکر همراهش بود. ابوبکر پیرمرد شناخته شده بود، ولی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جوان وشناخته نشده بود. مردم از ابوبکر سؤال می کردند: این مرد (این جوانی) که جلوی تو است کیست؟ ابوبکر می-گفت: این مردی (کسی) است که برای من راه را نشان می دهد... .

ابن قتیبه پس از نقل این حدیث می گوید: این حدیث دلالت می کند که ابوبکر به مدت طولانی بزرگتر از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم باید بوده باشد، ولی معروف نزد اهل اخبار آنی است

ص:25

که ذکر کردیم. وقبلش می گوید: مورد اتفاق است که ابوبکر زمان وفاتش 63 سال داشته و به مدت زمان خلافتش کوچک تر از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بوده است. (1)

و این از مسلمات است که ابوبکر بیش از دو سال کوچک تر از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بوده، ولی ملاحظه می کنید که بخاری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را که زمان هجرت 53 سال داشتند جوان و ابوبکر را که 50 سال داشته پیرمرد معرفی کرده است. همچنین قبل از هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مهاجرین به مدینه آمده بودند و اهل مدینه نیز منتظر قدوم آن

حضرت صلی الله علیه و آله و سلم بودند، پس چگونه کسی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم سراغ نگرفته و از آن جوان شناخته نشده سراغ گرفته اند. البته دلائل فراوان دیگر است که، همه باطل وبی اساس بودن این خبر را ثابت می کند.

امام بخاری با آن همه جایگاهی که برایش در شرح حالش ذکر کرده اند چگونه از این گونه مسلمات غافل مانده که آن را به این شکل نقل کرده است.

5. امام بخاری در مورد خالد بن لجلاج گفته است: او از عمر حدیث شنیده است. ذهبی در مورد این سخن بخاری می گوید: بخاری به رجال شام علم وآگاهی ندارد و این از اوهام اوست. (2) یعنی خالد خلیفه دوم را درک نکرده و ذهبی حتی حدیث او از ابن عباس را مرسل دانسته است چه رسد به عمر بن خطاب.

6. بخاری در مورد قاسم بن عبدالرحمن شامی گفته است: از علی، ابن مسعود وابوامامه حدیث شنید. (3) ذهبی در این مورد می گوید: این از وهم بخاری است وقبلش بیان می کند که حدیث او از امیرالمؤمنین علیه السلام و ابن مسعود مرسل است وابوحاتم نیز بر این تصریح کرده است. (4)

ص:26

این تنها چند نمونه از علم وآگاهی امام بخاری است و در متن کتاب با این قبیل نمونه ها فراوان آشنا خواهیم شد.

ص:27

است که بخاری از عمران بن حطان خارجی مدح کننده ای قاتل علی بن ابی طالب به وسیله اشعار، حدیث روایت کرده است. (1)

محمد صدیق خان بن حسن می گوید: همانا بخاری کتابش را به احمد بن حنبل و یحیی بن معین و علی بن مدینی عرضه نمود و آن ها اکثر احادیث کتاب صحیحش را قبول نکردند.(2)

ابن ابی حاتم می گوید: محمد بن اسماعیل بخاری سال 250 ﻫ. ق. به رأی آمد، پدرم و ابوزرعه از او حدیث شنیدند و سپس وقتی محمد بن یحیی به آن ها نوشت که او نزد آن ها اظهار کرده که الفاظش به قرآن مخلوق است، حدیث بخاری را ترک کردند. (3)

ذهبی می گوید: سپس همانا مسلم به جهت تندی که در خلقش بود از بخاری منحرف شد و از او نه حدیثی نقل کرد و نه او را در صحیحش ذکر نمود، بلکه صحیح خود را

با مذمت بر کسی که شرط ملاقات را بر کسی که از دیگری با (عن) حدیث روایت کرده لازم دانسته است، افتتاح نمود و ادعای اجماع کرد که معاصر بودن کافی است و حال آن که لزوم ملاقات را بخاری و استادش علی بن مدینی شرط و لازم دانسته اند. (4)

تهانوی حنفی در دفاع از طحاوی می نویسد: مگر نمی بینی بخاری و مسلم را که

با وجود التزام به اخراج احادیث صحیح، احادیث ضعیف را نیز در کتاب صحیح خود وارد کرده اند... همانا کتاب «جامع صحیح» اصلا جای ذکر احادیث ضعیف نیست، چون در این عمل، فریب مردم است... . (5)

ص:28

ابوحاتم و ابوزرعه وقتی تاریخ بخاری را دیدند آن را ناقص و در علم رجال ناکافی دانستند و به عبدالرحمن گفتند تا از رجال آن یک به یک سؤال کند و در آن اضافه و حذف انجام دادند و کاملش کردند. (1)

علی بن عمر دارقطنی (متوفای 375 هجری )، 218 حدیث از روایات «صحیح بخاری» و مسلم را در کتاب (الإلزامات والتتبع) معلول دانسته و بر آن ها اخراج آن را در صحیحشان انتقاد کرده و همچنین افرادی را ذکر کرده که تنها یک نفر از وی حدیث روایت کرده و با این وجود بخاری و مسلم از آن افراد که مجهول محسوب می شود حدیث روایت کرده اند. نووی نیز

می گوید: دارقطنی به برخی از احادیث «صحیح بخاری» و مسلم طعن وارد کرده است. (2)

خطیب بغدادی (متوفای 463 ﻫ. ق.)، کتاب «الموضع لأوهام البخاری» را در بیان اشتباهات امام بخاری در صحیحش نگاشته است.

حسن بن محمد جیانی (متوفای 498 ﻫ. ق)، کتاب «التنبیه علی ما وقع فی کتاب البخاری من الأوهام» را در بیان خطا های «صحیح بخاری» نوشته است.

عبدالمؤمن بن خلف دمیاطی (متوفای 705 ﻫ. ق.)، کتابی به نام «اوهام الجامع الصحیح البخاری» را نوشته است.

زین الدین عبدالرحیم بن حسین عراقی (متوفای 806 ﻫ. ق.)، کتاب «الأحادیث المخرجة فی الصحیحین التی تکلم فیها بضعف وانقطاع» را نگاشته است.

احمد بن عبدالرحیم ابوزرعه عراقی (متوفای 826 ﻫ. ق.)، کتاب «البیان والتوضیح لمن اخرج له فی الصحیح ومس بضرب من التجریح» را نوشته و در آن رجال ضعیف «صحیح بخاری» و مسلم را ذکر کرده است.

عبدالکریم حنفی بتنوی کتاب «الجرح علی البخاری» را نوشته است. او این کتاب را ابتدا در مجله «اهل فقه» در چندین حلقات از سال 1906 تا 1909 منتشر می کرد و سپس به صورت

ص:29

کتاب جمع نمود.

یادآور می شویم امام بخاری در کتب مختلف خود از جمله در صحیحش به امام ابوحنیفه طعن زده است و پیروان ابوحنیفه در دفاع از امام خود برخاسته اند که از جمله آن ها کتاب فوق است. برخی از طعن هایی را که در این کتاب بر امام بخاری وارد کرده است، در ذیل ذکر می کنیم:

بخاری مجتهد نبود. بخاری قرآن را مخلوق می دانست. نسبت به مذهب شافعی تعصب داشت. بخاری در فقه طالب عادی بود. دشمن حنفی هاست «صحیح بخاری» پر از خطای نحوی وصرفی است، چه رسد به خطاهای حدیثی. در آن احادیث معارض قرآن پیدا می شود. در حدیث «صحیح بخاری» بی ادبی به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است. راویان کذاب و وضاع در «صحیح بخاری» هستند.

در مجله «اهل فقه» مقالات مولوی محمد غوث حنفی نیز چاپ شده که در آن به بخاری و صحیحش طعن وارد کرده است. همچنین عبدالله بهاری نیز در این مجله می گوید: بخاری محدث نبود، بلکه خود را به اهل حدیث بودن نسبت داد. بخاری به فقه و اجتهاد علاقه نداشت. بخاری جاهل بود. در ترجمه های ابوابش اضطراب است. بخاری به خاطر طمع در مال از جانب خلیفه متوکل، بسیار به حدیث روی آورد. (1)

همچنین امر تسری، فضل احمد صدیقی، سید محبوب شاه نامی و سید محسن میان فلواروی نیز بر بخاری اعتراض کرده اند. (2)

ص:30

ابن حجر در شرح حال ذهلی می گوید: صاحبان کتب سته به جز مسلم از او حدیث روایت کرده اند، ولی بخاری به شخصیت او تصریح نکرده و گاه گفته است: از محمد و گاه گفته است: از محمد بن عبدالله و گاه گفته است: از محمد بن خالد و هیچ جا نگفته است که از محمد بن یحیی. (1) ابن حجر در آخر شرح حال او می گوید: در «زهره» گفته است که بخاری از ذهلی 34 حدیث در صحیحش روایت کرده است. (2) این در حالی است که امام بخاری ذهلی را به حسد-ورزی نیز متهم کرده است.

ذهبی در شرح حال عبدالله بن صالح می نویسد:

«وقد روی عنه البخاری فی الصحیح علی الصحیح، ولکنه یدلسه، فیقول: حدثنا عبدالله ولا ینسبه وهو هو.» (3) یعنی بخاری در صحیحش از او با تدلیس حدیث روایت کرده و به نسبت وی تصریح نکرده است.

ابن حجر و سبط بن العجمی امام بخاری را در طبقات مدلسین خود وارد کرده-اند و این نیز تأکید دیگری بر مدلس بودن بخاری خواهد بود. (4)

ص:31

کنم.(1) باز شعبه گفته است: اگر زنا بکنم محبوب تر است از این که تدلیس بکنم. (2)

ابواسامه حماد بن اسامه (از رجال صحاح سته ومتوفای 201 ﻫ. ق) همیشه می-گفته است: خداوند خانه ای مدلسین را خراب کرده و آن ها نزد من چیزی جز کذاب نیستند. و حماد بن زید (متوفای 179 ﻫ. ق. و از رجال صحاح سته) می گوید: تدلیس، کذب و دروغ است. (3) از یزید بن زریع (که از رجال صحاح سته ومتوفای 182 ه. ق است) در باره تدلیس سؤال کردند و او گفت: تدلیس همان دروغ است. (4)

عبدالوارث بن سعید (متوفای 180 ﻫ. ق.)، و از رجال صحاح سته می گوید: تدلیس ذلت و خواری است. و سلیمان بن داود می گوید: تدلیس، غش، الغرور، خدعه و کذب قیامت با هم محشور خواهند شد. (5)

البته در بخش آخر کتاب با تصرفات بخاری در صحیحش نیز آشنا خواهیم شد که آن نیز نوعی تدلیس است، گرچه در اصطلاح محدثین به آن تدلیس گفته نمی-شود ولی می توان گفت که آن بدتر از تدلیس است.

ص:32

فقال وهو مکانه: یا رب خفف عنا فإن أمتی لا تستطیع هذا؛ (1) پس جبریل

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را به نزد خداوند برد، در حالی که خداوند در (همان) مکان (قبلی) بود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: نماز را برای ما کمتر کن... .

ابن حجر پس از نقل این خبر می گوید: خطابی گفته است: در «صحیح بخاری» حدیثی زشت تر از حیث ظاهر و مذاق از این فصل وجود ندارد، و در این حدیث نسبت داده شده است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به خداوند نزدیک شد و این با (عقیده) جمهور از تمام سلف و علما و اهل تفسیر از سلف و خلف مخالف است. این حدیث از انس از طریق غیر شریک روایت شده و این الفاظ پست و زشت در آن نیست و این، بیان و تقویت

می کند که این زیاده از جانب شریک باشد و در این حدیث لفظ دیگری نیز است که آن را تنها شریک نقل کرده و غیر او ذکر نکرده است و آن این که جبرئیل پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را به نزد خداوند بالا برد... حال آن که مکان به خداوند اضافه نمی شود (خداوند دارای مکان نیست.) سپس ابن حجر از عبدالحق و ابن حزم نقل کرده است که آن ها نیز این الفاظ حدیث را از منکرات شریک دانسته و رد کرده اند.(2)

ذهبی می گوید: ابن حزم شریک را به خاطر حدیث معراج (حدیث فوق) تضعیف کرده است.(3) سپس ذهبی متن حدیث را ذکر می کند و می گوید: این از جمله احادیث غریب «صحیح بخاری» است.

بنابر این بیان، این حدیث با اعتقاد جمهور اهل سنت مخالف است و همچنین این خبر از منکرات شریک و از غرائب «صحیح بخاری» بوده است. دقت داشته باشیم که شریک را نسائی و ابن جارود نیز ضعیف دانسته اند و ابن حبان او را اهل خطا در حدیث

ص:33

خوانده و یحیی قطان از او حدیث روایت نمی کرده است. (1)

2. عن أبی سعید قال: سمعت النبی صلی الله علیه و آله و سلم یقول: یکشف ربنا عن ساقه فیسجد له کل مؤمن ومؤمنة ویبقی کل من کان یسجد فی الدنیا ریاء وسمعة فیذهب لیسجد فیعود ظهره طبقا واحدا؛(2) عطا بن یسار از ابوسعید روایت کرده است که گویا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند: پروردگار ما ساق خود را باز می کند و هر مؤمن ومؤمنه بر او سجده می کنند... .

عن أبی سعید الخدری قال: قلنا یا رسول الله، هل نری ربنا یوم القیامة؟... حتی یبقی من کان یعبد الله من بر او فاجر فیقال لهم: ما یحبسکم وقد ذهب الناس؟ فیقولون: فارقناهم ونحن أحوج منا إلیه الیوم وإنا سمعنا منادیا ینادی لیلحق کل قوم بما کانوا یعبدون وإنما ننتظر ربنا قال: فیأتیهم الجبار فی صورة غیر صورته التی رأوه فیها اول مرة فیقول: أنا ربکم فیقولون: أنت ربنا ! ؟ فلا یکلمه إلا الأنبیاء فیقول: هل بینکم وبینه آیة تعرفونه فیقولون: الساق فیکشف عن ساقه فیسجد له کل مؤمن ویبقی من کان یسجد لله ریاء وسمعة فیذهب کیما یسجد فیعود ظهره طبقا واحدا ثم یؤتی بالجسر فیجعل بین ظهری جهنم...؛ (3)... خداوند متعال در قیامت با غیر صورتی که او را ابتدا دیده اند می آید ومی فرماید: من پروردگار شما هستم. مؤمنین می گویند: تو پروردگار ما هستی؟ (یعنی تو نیستی) وتنها انبیا با او حرف می زنند. خداوند می فرماید: آیا علامتی است که پروردگار خود را با آن بشناسید؟ می گویند: ساق، پس خداوند ساق (پایش) را

ص:34

باز می کند و مؤمنین بر او سجده می کنند... .

ابن حجر از اسماعیلی نقل کرده است که در باره این حدیث گفته است: این که ساق به خداوند اضافه و (عن ساقه) گفته شده است، این لفظ منکر است و در طریق دیگر «یکشف عن ساق» است و این صحیح تر است، به جهت موافقتش با آیه ای قرآن و خداوند متعال دارای اعضا و جوارح نیست؛ زیرا در آن مشابهت به مخلوقات است و خداوند متعال است از چنین نسبت ها ولیس کمثله شئ. (1) همچنین ابن حجر با استناد به اخبار صحابه و تابعین اشاره کرده است که منظور از (یوم یُکْشَفُ عن ساق) در قرآن را، امر شدید و سخت، قدرت و نور معنا کرده اند. و ابن کثیر از ابن عباس و ابن مسعود نقل کرده است که منظور از آن، روز قیامت و امر عظیم و سختی است. (2) ابن ابی-الحدید نیز این حدیث را جزء اخبار مجسمه ذکر کرده است. (3)

امام بخاری بر خلاف دیگران ساق را به خداوند متعال نسبت داده و وانمود کرده است که خداوند متعال دارای پا و اعضا است و از این طریق مؤمنین او را قیامت خواهند شناخت.

خیلی جای تعجب است که در این حدیث می گوید: مؤمنین خداوند را نمی-شناسند تا این که ساق پایش را باز بکند. مگر چه توهینی بزرگ تر از این به اسلام و خداوند متعال و عموم مسلمین ممکن است باشد! قطعاً فراوان هستند کسانی که به خاطر دفاع از «صحیح بخاری» از چنین خرافات حمایت کرده و آن را درست جلوه می دهند.

3. عبد الله: أن یهودیا جاء إلی النبی صلی الله علیه و آله و سلم فقال: یا محمد، إن الله یمسک السماوات علی إصبع والأرضین علی إصبع والجبال علی إصبع والشجر علی إصبع والخلائق علی إصبع ثم یقول: أنا الملک. فضحک رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم حتی

ص:35

بدت نواجذه ثم قرأ: و ما قدروا الله حق قدره. قال یحیی بن سعید: وزاد فیه فضیل بن عیاض عن منصور عن إبراهیم عن عبیدة عن عبد الله فضحک رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم تعجبا وتصدیقا له؛(1) یهودی به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد و به آن حضرت گفت: همانا خداوند آسمان ها را در یک انگشت و زمین ها را در یکی و کوه ها را در یکی و درخت را در یکی وخلائق را در یکی نگه می-دارد و سپس

می گوید: من ملک هستم. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با تعجب وتصدیق به سخن او خندید.

ابن حجر می گوید: قرطبی گفته است: تمام این سخن از یهودی است و آن ها معتقد به جسم و دارای جوارح بودن خداوند هستند؛ چنان که غلات مشبهه از این امت نیز چنین اعتقادی دارند... و اما این که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تصدیق کرده باشد، این سخن هیچ ارزشی ندارد و آن سخن راوی بوده و باطل است؛ زیرا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم امر محال را تصدیق نمی کند و این اوصاف در حق خداوند محال است، چون اگر خداوند متعال دارای دست و انگشت و جوارح باشد مانند یکی از ما خواهد بود و لازم است که محتاج و حادث و ناقص و عاجز باشد و در این صورت محال است که اله باشد... و قول یهودی کذب و محال است... . (2)

ص:36

بخلاف الحقیقة والمراد أن الأنبیاء علیهم السلام من حیث کونهم أنبیاء فهم فی منزلة واحدة من الخیریة؛ (1) یعنی حضرت صلی الله علیه و آله و سلم بر خلاف واقع خبر داده است و انبیا از حیث نبی بودن دارای مقام واحد هستند.

تفصیل بیان در باره این حدیث در شرح حال ابوهریره خواهد آمد، و این حدیث از اعتقادات عجیب امام بخاری حکایت می کند.

2. عبد الله بن عمر: أن النبی صلی الله علیه و آله و سلم لقی زید بن عمرو بن نفیل بأسفل بلدح قبل أن ینزل علی النبی صلی الله علیه و آله و سلم الوحی فقدمت (الیه) إلی النبی صلی الله علیه و آله و سلم سفرة فأبی أن یأکل منها ثم قال زید: إنی لست آکل مما تذبحون علی أنصابکم ولا آکل إلا ما ذکر اسم الله علیه. و ان زید بن عمرو کان یعیب علی قریش ذبائحهم ویقول: الشاة خلقها الله وأنزل لها من السماء الماء وأنبت لها من الأرض ثم تذبحونها علی غیر اسم الله. إنکارا لذلک وإعظاما له؛ (2) قبل از نزول وحی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با زید بن عمرو ملاقات کرده وبرای او سفره آوردند که در آن گوشت نیز بود، زید از آن نخورد و سپس گفت: من از آنچه شما به بت های خود ذبح می کنید نخواهم خورد وجز آنی را که اسم خدا بر آن ذکر شده نخواهم خورد... .

اولاً در این خبر چون تنقیص و طعن بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است، بنابر این، شارحین و علمای اهل سنت سعی کرده اند آن را بر عکس معنا کنند و گفته اند: زید برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سفره آورد (چنان که متن حدیث اول را نیز چنین تحریف کرده اند و حال آن که متن

ص:37

حدیث دوم را صحیح وارد کرده-اند.) و آن حضرت نخوردند... . (1) حال آن که در کتب دیگر حتی گفته شده است: گویا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و زید بن حارثه به زید بن عمرو

گفته اند: این گوشت گوسفندی است که ما برای فلان بت ذبح کردیم.(2) حاکم، ذهبی، هیثمی و بوصیری سند این خبر را صحیح دانسته اند.

از این توجیه برخی از علمای اهل سنت و تحریف متن حدیث نیز، استفاده می-شود که آن ها نیز به باطل بودن این خبر پی برده و به چنین توجیه وتحریف ها پناه برده اند.

البته باطل بودن این حدیث خیلی روشن است و در متن کتاب بیشتر توضیح خواهیم داد، ولی باید اشاره کنیم که امیرالمؤمنین علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت

کرده اند که فرمودند: به هیچ چیزی از کارهای قبیحی که مردم جاهلیت انجام می دهند تمایل نکردم مگر در دو مورد که در هر دو خداوند متعال مرا از آن حفظ فرمود و نگه داشت و آن این که عروسی برپا بود و من خواستم به آن گوش دهم و چون زمانش رسید، خداوند خواب را بر من مسلط فرمود و شب بعد نیز چنین اتفاق افتاد و پس از آن به هیچ عمل سوء اهل جاهلیت تمایل نکردم. (3) بوصیری رجال این خبر را ثقات و آن را حسن خوانده است.

همچنین امام بخاری افسانه غرانیق را نیز در صحیحش با حذف اصل داستانی که برای آن ساخته شده، به این شکل روایت کرده است:

3. الاسود عن عبد الله قال: قرأ النبی صلی الله علیه و آله و سلم النجم بمکة فسجد فیها وسجد من معه غیر شیخ أخذ کفا من حصی او تراب فرفعه إلی جبهته وقال: یکفینی هذا

ص:38

فرأیته بعد ذلک قتل کافرا؛(1) پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سوره نجم را در مکه تلاوت فرمود وبرای آن سجده نمود و هر که همراه آن حضرت بود نیز سجده نمود، به جز شیخی (ابوجهل) که مشتی خاک یا سنگ ریزه را گرفت وآن را به طرف پیشانی اش برداشت و گفت: همین مقدارش برای من کفایت می کند و پس از آن من او را دیدم که در حال کفر کشته شد.

عینی در مورد اصل این داستان می گوید: این حدیث باطل است... حجت نیست، به خصوص که در آن قدح و طعن بر انبیا است و این بر غلط و وهم راوی حمل می-شود. سپس عینی می گوید: قاضی عیاض گفته است: این خبر را هیچ یک از اهل صحت از طریق ثقات، سلیم و متصل روایت نکرده است و کسانی آن را نقل کرده اند که صحیح و ضعیف را فرق نمی گزارند. عینی نیز این سخن را تأیید می کند و می-گوید: چگونه

می شود چنین سخنی را در حق پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گفت، حال آن که اجماع بر معصوم و منزه بودن آن حضرت از مثل این عمل پست و زشت منعقد شده و اگر چنین اتفاقی واقع شده بود، مشرکین قریش و یهود علیه مسلمین با استدلال به آن استفاده می کردند. (2) ابن عربی نیز گفته است: طبری در این موضوع روایات زیادی ذکر کرده که باطل بوده و هیچ اصلی ندارد. (3)

دکتر محمد عامر با اشاره به کثرت سند و وجود آن در «صحیح بخاری» و رد آن، در آخر می گوید: همانا گفته شده است که این داستان غریب از وضع زنادقه است. (4)

ص:39

4. عروة عن عائشة قالت: سمع النبی صلی الله علیه و آله و سلم رجلا یقرأ فی المسجد فقال: لقد أذکرنی کذا وکذا آیة کنت انسیتها (أسقطتهن) من سورة کذا وکذا؛(1)

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنید که مردی در مسجد قرآن می خواند. فرمود: همانا چنین و چنان

آیه ای را متذکر من شد که من فراموش کرده بودم (از قرآن انداخته بودم) از سوره چنین وچنان.

اولاً: این خبر تنها از عروه که با شخصیت او در شرح حالش آشنا خواهیم شد، روایت شده است. ثانیاً: قرآن می فرماید: (سنقرئک فلا تنسی) (2) اکنون با وجود تصریح این آیه بر این که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فراموش نخواهند کرد، چگونه این حدیث به عنوان خبر صحیح نقل شده است!

همچنین عبد الله بن مسعود می گوید: قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: بئس ما لأحدهم أن یقول: نسیت آیة کیت وکیت بل نسی واستذکروا القرآن فإنه أشد تفصیا من صدور الرجال من النعم؛ (3) پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: چه قدر زشت است برای یکی از شما که بگوید، من آیه ای از قرآن را فراموش کردم، بلکه این عتاب وعقوبتی خواهد بود... . ودلائل فراوان دیگر در قرآن وروایات وارد شده که همگی بر باطل بودن این خبر امام بخاری تصریح دارند. وحالا امام بخاری که می گوید: پس از استخاره و... بر صحت این احادیث یقین کردم، چگونه به معنای آن توجه نکرده است.

انس بن مالک از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمودند: (قیامت) اجر های امتم بر من عرضه می شود... هیچ گناهی را بزرگ تر از این که انسانی سوره و یا آیه ای

ص:40

از قرآن را که به او داده شده است فراموش کرده باشد، ندیدم. (1) ابن حجر چندین حدیث دیگر به این معنا در مذمت فراموش کردن قرآن ذکر کرده است.

سعد بن عباده از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمودند: هر که قرآن را تعلیم بگیرد و سپس آن را فراموش کند قیامت در حالی که مریض جذام است خداوند متعال را ملاقات خواهد کرد. (2)

ضحاک گفته است: کسی قرآن را تعلیم بگیرد و سپس آن را فراموش کند به خاطر گناهی است که مرتکب شده وخداوند می فرماید: «ما اصابک من مصیبة فبما کسبت ایدیکم» سپس گفت: چه مصیبتی بزرگتر از فراموش کردن قرآن خواهد بود.(3)

با وجود این همه، چگونه کسانی که خود را حدیث شناس معرفی کرده اند متوجه نشده اند که دشمنان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم برای طعن بر آن حضرت و توجیه عمل دیگران

این گونه اخبار را جعل کرده و به آن حضرت نسبت داده اند!؟

البته اخبار عجیب وغریب دیگر نیز در رابطه با انبیا در «صحیح بخاری» وارد شده است که در شرح حال ابوهریره با آن ها نیز آشنا خواهیم شد.

ص:41

دانشمندان اهل سنت، بخاری را به خاطر ترک روایت از این بزرگواران و روایت از خوارج و نواصب مذمت کرده اند که در جای خود ذکر شده است.

همچنین بخاری از حضرت فاطمه زهرا تنها یک حدیث در صحیحش روایت کرده و از امیرالمؤمنین علیه السلام بیست حدیث روایت کرده که سه یا چهار حدیث آن باطل و بی اساس است.

اما از امام حسین علیه السلام تنها دو حدیث روایت کرده که هر دو در مذمت اهل بیت است یکی: شراب خوردن و طعن زدن حمزه سید شهدا بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که پنج مرتبه آن را تکرار کرده است و دومی: برای نماز شب بلند کردن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم امیرالمؤمنین و حضرت زهرا را که آن را چهار بار تکراری روایت کرده است. البته این دو حدیث بی-اساس است که در این کتاب بررسی آن خواهد آمد.

اما از امام زین العابدین علیه السلام بخاری هشت حدیث روایت کرده که دو حدیث آن همان احادیثی است که از امیرالمؤمنین و امام حسین علیهما السلام روایت کرده و یک حدیث دیگر در مذمت و طعن امیرالمؤمنین علیه السلام که گویا امیرالمؤمنین علیه السلام از دختر ابوجهل خاستگاری کرده باشند که این خبر را بخاری از طریق آن حضرت از مسور سه مرتبه تکرار کرده و از طریق دیگر نیز از مسور بارها تکرار کرده است و یک حدیث نیز در مذمت عقیل روایت کرده و چهار حدیث فقهی دیگر.

اما از امام باقر علیه السلام : بخاری تنها دو حدیث یکی در تعداد غرف آب غسل و دومی وعده-ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بر جابر که اگر مال بحرین برسد به او از آن خواهند داد.

چنان که ملاحظه می کنید کل روایات بخاری از بیت وحی همین مقدار است که این بسا جای تعجب است!

ص:42

را روایت کرده اند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پس از نزول آیه صلوات(1) و سؤال صحابه از کیفیت صلوات فرمودند، بگویید: «اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت... .» (2) با این وجود امام بخاری در کتاب های خود به خصوص در صحیحش که چندین هزار بار به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم صلوات را پس از ذکر نام آن حضرت ذکر کرده است، ولی حتی یک بار به این حدیث و سفارش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عمل نکرده و به گونه ای که آن حضرت امر فرموده اند صلوات نفرستاده است!.

از کتاب «صحیح» و «تاریخ» بخاری اعتقادات عجیب او در مورد اهل بیت علیهم السلام به دست می آید و همچنین استفاده می شود که او امیرالمؤمنین علیه السلام را فرد عادی از افراد جامعه می-دانست و آن حضرت را با پیروی از نواصب شام، حتی به عنوان خلیفه چهارم نیز قبول نداشت. و همچنین بخاری در مورد احادیث و اخبار فضائل اهل بیت علیهم السلام به خصوص امیرالمؤمنین علیه السلام برخورد عجیب دارد که اکنون با این اعتقادات او آشنا خواهیم شد.

1.عن ابن عمر قال: کنا فی زمن النبی صلی الله علیه و آله و سلم لا نعدل بأبی بکر أحدا ثم عمر ثم عثمان ثم نترک أصحاب النبی صلی الله علیه و آله و سلم لا نفاضل بینهم؛ (3) ابن عمر می گوید: در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم کسی را از ابوبکر برتر نمی-دانستیم. سپس عمر و سپس عثمان، سپس اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را ترک می کردیم و کسی را بینشان تفضیل نمی دادیم.

ابن عبدالبر نقل کرده است که یحیی بن معین سخن تند در رد و مذمت این حدیث و سخن ابن عمر گفته است. و ابن عبدالبر می گوید: این حدیث و سخن بر خلاف عقیده اهل سنت از سلف و خلف از ائمه فقه و اثر است و حدیث ابن عمر وهم و غلط بوده و معنایش صحیح نیست،

ص:43

گرچه سندش صحیح باشد. (1)

علی بن الجعد که شیخ بخاری در صحیحش است، در مورد این سخن ابن عمر می گوید: به این کودک نگاه کنید او نتوانسته به طریق صحیح همسرش را طلاق دهد و می گوید: بین صحابه برترین ها را مشخص و انتخاب می کردیم. (2)

2. عن محمد ابن الحنفیة قال: قلت لأبی: أی الناس خیر بعد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ قال: أبوبکر قلت: ثم من؟ قال: ثم عمر وخشیت أن یقول عثمان قلت: ثم أنت؟ قال: ما أنا إلا رجل من المسلمین. (3) در این حدیث نیز به امیرالمؤمنین علیه السلام نسبت داده اند که گویا فرموده باشد: برترین این امت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ابوبکر و سپس عمر و ترسیدم که سپس عثمان بگوید و گفتم سپس تو؟ فرمود: من جز یک نفر از مسلمین چیزی دیگری نیستم.

بحث سندی در مورد این حدیث در متن کتاب خواهد آمد، ولی باید توجه داشته باشیم که در ده ها احادیث صحیح و مسلم وارد شده است که امیرالمؤمنین علیه السلام خود را سزاوار ترین فرد به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و بر خلافت دانسته اند و بزرگان تابعین مکتب اهل سنت مانند ابن سیرین و شعبی اعتراف کرده اند که بیشترین نسبت های دروغ به حضرت علی علیه السلام داده شده و از زبان آن حضرت دروغ ها ساخته شده است(4) که حدیث فوق یک نمونه از این دست اخبار است و همچنین این اخبار با واقعیت از هر دو جانب ناسازگار

ص:44

است، هم از جانب خلفا و هم از جانب امیرالمؤمنین علیه السلام ؛ زیرا از سیره عملی خلفا خلاف این اخبار استفاده می شود و با سیره امیرالمؤمنین علیه السلام که انسان کامل است نیز ناسازگار است و احادیث فراوان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز بر بی اساس بودن این گونه اخبار شهادت می دهد که در متن کتاب به مناسبت با آن ها آشنا خواهیم شد.

ص:45

هشت سال فتنه ابن زبیر بود وولید نه سال خلافت نمود.

1. باز امام بخاری از نافع چنین نقل کرده است: وکان عثمان ثنتی عشرة سنة وکانت فتنة معاویة بینه وبین علی أربع سنین ثم ولی معاویة عشرین سنة إلّا شهرین...؛ عثمان دوازده سال خلافت نمود و سپس چهار سال فتنه معاویه بین او وعلی بود، سپس معاویه دو ماه کمتر از بیست سال خلافت را بر عهده داشت.(1)

1. حتی امام بخاری از عمیر بن سعید نخعی نقل کرده است که به مطرف گفته است: آیا تمام کسانی را که تا زمان مرگ معاویه به ما (در کوفه) امیر شدند برایت ذکر کنم؟ و سپس یک به یک کسانی را که در زمان خلفا از جانب آن ها تا مرگ معاویه امیر کوفه شده اند ذکر می کند و هیچ اشاره به امیرالمؤمنین علیه السلام و نماینده آن حضرت

نمی کند و از عثمان به معاویه می رسد.(2) و این در حالی است که حتی حکومت مرکزی امیرالمؤمنین علیه السلام در کوفه بود.

ذهبی در مورد هشام بن عمار شامی می گوید: او علی را خلیفه چهارم می دانست و با اهل شهرش در این مورد مخالفت کرد و اهل حدیث را پیروی نمود. (3) از مسلمات است که نواصب اهل شام معاویه را خلیفه چهارم می دانستند و ابن تیمیه نیز نظرات آن ها را در مقام طعن بر خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام در «منهاج السنه» ذکر کرده است و از این جا ثابت می شود که امام بخاری بر خلاف اهل سنت و اهل حدیث عقیده ناصبی های شام را برتر دیده و از آن ها پیروی کرده و امیرالمؤمنین علیه السلام را خلیفه نمی دانسته است.

ص:46

عن عروة قال: أخبرنی مروان بن الحکم قال: أصاب عثمان بن عفان رعاف شدید سنة الرعاف حتی حبسه عن الحج و أوصی فدخل علیه رجل من قریش قال: استخلف قال: وقالوه؟ قال: نعم قال: ومن؟ فسکت فدخل علیه رجل آخر. أحسبه الحارث. فقال: استخلف فقال: عثمان وقالوا؟ فقال: نعم قال: و من هو؟ فسکت قال: فلعلهم قالوا الزبیر قال: نعم قال: أما والذی نفسی بیده إنه لخیرهم ما علمت و ان کان لأحبهم إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؛ (1) در سالی که عثمان به خونریزی شدیدی مبتلا شد، به او گفتند: کسی را خلیفه قرار بده ودیگری نیز این پیشنهاد را کرد وعثمان گفت: چه کسی را؟ آن ها سکوت کردند. عثمان گفت: شاید زبیر را پیشنهاد کردند؟ گفتند: آری. عثمان گفت: آری به خدا سوگند، او برترین آن ها ومحبوب ترین شان به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است.

از این خبری که نواصب مانند عروه و مروان درست کرده اند، چند مطلب استفاده می شود: 1. عقیده امام بخاری بر این که برای امیرالمؤمنین علیه السلام در ردیف به ظاهر بزرگان صحابه هیچ جایگاهی قائل نیست. 2. زبیر در رأس قاتلین خلیفه سوم بود.

3. بهترین و محبوب ترین بودن زبیر با وجود امیرالمؤمنین علیه السلام سخن باطل و بی-اساس است که در این حدیث، گویا عثمان بر آن تأکید کرده است. 4. چنان که در متن کتاب ذکر خواهد شد، زبیر در زمان عمر بن خطاب می گفت: اگر عمر بمیرد به علی بیعت خواهیم کرد. 5. شارح در ذیل این حدیث می گوید: این داستان سال 31 هجری اتفاق افتاده است. ظاهراً این همان زمانی است که عثمان بن عفان بنابر عهدی که با عبدالرحمن بن عوف داشت، خلافت را برای پس از خود به عبدالرحمن نوشت و به این واقعیت امیرالمؤمنین علیه السلام نیز در داستان شوری به عبدالرحمن تصریح فرموده اند که در فصل

ص:47

بررسی برخی روایات «صحیح بخاری» با این دو خبر آشنا خواهیم شد.

تمام آنچه ذکر شد، بیانگر این واقعیت است که بخاری امیرالمؤمنین علیه السلام را خلیفه مسلمین نمی دانست و این در حالی است که احمد بن حنبل می گوید:

«من لم یربع بعلی فی الخلافة فهو اضل من حمار اهله؛ هر که علی را خلیفه چهارم نداند گمراه تر از الاغ خانه اش است.» (1)

باز احمد بن حنبل گفته است: «من لم یربع بعلی فی الخلافة فلا تناکحوه ولا تکلموه؛ هر که علی را خلیفه چهارم نداند، به او دختر ندهید و با او سخن نگویید.» (2) البته احمد بن حنبل سخنان دیگری نیز در مذمت این گونه افراد دارد که در (السنه خلال ج 2، ص 223 به بعد ) ذکر شده است.

ص:48

روشنی وصی بودن حضرت علی علیه السلام استفاده می-شود؛ زیرا اولا: کسانی که در این حدیث شهادت داده اند که حضرت علی وصی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است عبارت از گروه بیش از سه نفری هستند و قطعاً شهادت بیش از سه نفر مقدم بر شهادت یک نفر است. ثانیاً: از استدلال ام-المؤمنین نیز نمی شود عدم وصایت را ثابت کرد؛ زیرا لازم نیست که وصیت در آخرین لحظات عمر باشد. ثالثاً: قطعاً کسانی که از وصی بودن حضرت علی علیه السلام در این داستان خبر داده اند، از بزرگان صحابه، مانند مقداد، عمار، زبیر و خالد بن سعید و... هستند که در تاریخ از آن ها چنین نظرات ثابت شده است و بنابر این نیز در این خبر به اسامی آن ها تصریح نشده است. نمونه این واقعیت در «صحیح بخاری» و کتب دیگر وارد شده است: در زمان خلافت عمر بن خطاب در موسم حج مردی گفت: به خدا سوگند اگر عمر بمیرد من به فلانی بیعت می کنم... . (1) چنان که ملاحظه می کنید در این حدیث اسامی بیعت کننده و بیعت شونده را این بزرگواران حذف

کرده اند. اما ابن حجر در شرح این حدیث می گوید:

سپس در «انساب بلاذری» با سند قوی پیدا کردم که در اصل حدیث چنین آمده است که عمر بن خطاب می گوید: به من خبر رسید که زبیر گفته است: اگر عمر بمیرد قطعاً ما با علی بیعت می کنیم... .(2) سپس ابن حجر می گوید: این صحیح تر است. این جا نیز ملاحظه می کنید که زبیر در این جا نیز از طرف جماعتی سخن می-گوید، ولی چون مسلمین با شنیدن چنین اخبار به حقائق پی خواهند برد، لذا این بزرگواران اسامی گوینده چنین سخنان را حذف کرده اند. رابعاً: ام المؤمنین گفته است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در دامن او از دنیا رفته اند و این را نیز واقعیت ها رد می کند. اکنون به اختصار به برخی دلائل وصایت امیرالمؤمنین علیه السلام واین که حضرت در دامن امیرالمؤمنین علیه السلام از دنیا رفته اند نه

ص:49

در دامن ام-المؤمنین، اشاره می کنیم.

ص:50

وامیرالمؤمنین علیه السلام چاهی را باز کرد وسیراب شدند راهبی آن جا بود. وقتی آگاه شد گفت: این چاه را جز نبی و وصی نبی، کسی نمی تواند باز کند وآب از آن خارج نماید.(1)

خطیب این خبر را با دو سند نقل کرده است و رجال سند آن همه ثقه اند و تنها در مورد ابوسعید عقیصا برخی حرف ها است، اما او ثقه است وحاکم او را ثقه و مأمون خوانده است، حاکم و ذهبی حدیث او را صحیح دانسته اند وابوحاتم او را لین وبهتر از اصبغ بن نباته دانسته و اصبغ از رجال «صحیح مسلم» است.

5. امام حسین علیه السلام در روز عاشورا به لشکریان یزید فرمودند: ... مگر من پسر وصی نیستم. (2) ابن کثیر دست به خیانت زده و سخن امام حسین علیه السلام را در این خبر تحریف کرده و به جای این کلمات امام حسین علیه السلام نوشته است: «پدر من علی است.»

6. ابومالک اشجعی می گوید: جبرئیل در جنگ حنین هدیه ای آورد و به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: این را به وصیت علی بده. (3)

7. محمد بن ابی بکر به معاویه نامه نوشت و ضمن آن گفت: علی وصی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است. معاویه پاسخ نامه او را داد، و وصی بودن امیرالمؤمنین علیه السلام را انکار نکرد. بلکه از سخنان معاویه تأیید آن استفاده می شود. (4)

8. امام حسین علیه السلام فرمودند: پدرم سید اوصیا به من حدیث نقل کرد... .(5) سند این خبر کاملا صحیح است.

ص:51

9. امام صادق علیه السلام در حدیثی تصریح به وصی بودن امیرالمؤمنین علیه السلام دارند.(1) در سند این حدیث شیخ ثعلبی حسین علوی را نشناختیم مابقی رجال آن ثقه اند.

10. حسان بن ثابت در اشعاری در مورد امیرالمؤمنین علیه السلام گفته است:

جزی الله عنا والجزاء بکفه أبا حسن عنا و من کأبی حسن

حفظت رسول الله فینا وعهده الیک و من اولی به منک من و من

ألست أخاه فی الهدی ووصیه وأعلم منهم بالکتاب والسنن. (2)

حسان بن ثابت در این شعر به وصی و خلیفه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اعلم امت بودن امیرالمؤمنین علیه السلام تصریح کرده است.

11. فضل بن عباس در مقام پاسخ به ولید بن عقبه فاسق که با ذکر شعر عثمان را بهترین صحابه بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و شیخین خواند، با ذکر شعری گفت: برترین مردم پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وصی مصطفی است نزد خداوند که قبل از همه نماز خواند و داماد آن حضرت است ... و این که انصار به قتل عثمان به خاطر اعمال خلافش اشاره کردند... . (3)

البته این گونه اخبار در تصریح بر وصایت امیرالمؤمنین علیه السلام فراوان است و ما تنها به برخی آن ها اشاره کردیم. همچنین حدیث صحیح و مسلم که در سال سوم هجری پس از نزول آیه ای انذار اتفاق افتاد و محدثین اهل سنت سندش را صحیح دانسته اند، نیز به وصی بودن امیرالمؤمنین علیه السلام تصریح دارد که در این کتاب به مناسبت ذکر خواهد شد.

ص:52

رحلت کرده اند، فراوان در صحیحش از ام المؤمنین تکرار کرده است. (1)

حال آن که احادیث و واقعیت های فراوان آن را رد می کند.

1. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به سینه-ام تکیه داده بودند و در همان حال از دنیا رفتند. (2) ابن حجر می گوید: حبة بن جوین در سند این خبر ضعیف است. اولا: ابن جوین را طبرانی و ابوموسی مدنی از صحابه دانسته اند. سلمه بن کهیل او را مدح کرده است، احمد و عجلی او را ثقه دانسته-اند صالح جزره او را نه متروک و نه ثبت بلکه وسط دانسته و ابن عدی می-گوید: خبر منکری که از حد تجاوز کرده باشد از او ندیدم. بخاری گفته است: در باره او سوء مذهب داشتنش (پیرو امیرالمؤمنین علیه السلام بودنش) ذکر شده است.(3) و خود ابن حجر در تقریب او را صدوق خوانده است. (4) البته غیر بخاری نیز او را شیعه غالی خوانده اند بنابر این، عیب بزرگ او شیعه امیرالمؤمنین بودن است. پس با این بیان و سخن نهایی ابن حجر در تقریب صحت این سند ثابت خواهد شد گرچه حرف در باره متهم کردنشان ابن جوین را زیاد است.

2. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: پیامبر صلی الله علیه و آله در مریضی خود فرمودند: برای من برادرم را صدا زنید پس مرا صدا زدند وقتی آمدم فرمودند: به من نزدیک شو، پس من نزدیک شدم و حضرت بر من تکیه داد و پیوسته حضرت در حالی که بر من

ص:53

تکیه داده بود با من سخن می گفت تا از دنیا رفت. (1)

رجال این خبر با اعتراف البانی ثقه اند جز واقدی. اما البانی متناقض این حدیث را موضوع و عیب را بر گردن واقدی انداخته و او را کذاب خوانده است. (2)

3. جابر بن عبدالله نقل کرده که وقتی کعب الاحبار از عمر بن خطاب سؤال کرد که آخرین سخنی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود چه بود؟ عمر گفت: از علی سؤال بکن... . یعنی علی علیه السلام آخرین نفری است که کنار حضرت بوده وحضرت فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را بر سینه ام تکیه دادم وسر مبارکش را بر کتفم گذاشت وفرمود: نماز، نماز... . (3) سند این خبر به وجود حرام بن عثمان ضعیف است ولی معنای آن را حدیث فوق و احادیث دیگران تأیید می کند.

4. ام سلمه می گوید: به خدا سوگند علی نزدیک ترین ما به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در زمان رحلت آن حضرت بود. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نزد ما بود وکراراً می گفت: آیا علی آمد؟ به گمانم حضرت صلی الله علیه و آله و سلم علی را برای انجام کاری فرستاده بود، پس علی آمد و ما به گمان این که حضرت با علی کاری دارد از حجره خارج شدیم ونزد درب خانه نشستیم. من

نزدیک ترین حاضرین به درب خانه بودم، پس علی خود را به آن حضرت نزدیک کرد وحضرت شروع کرد به مناجات با علی. سپس در همان روز حضرت رحلت نمود وعلی نزدیک ترین شخص در آخرین لحظه به آن حضرت بود.(4) حاکم، ذهبی، هیثمی و ابن حجر سند این حدیث را صحیح دانسته اند.

ص:54

5. ابن عباس می گوید: مریضی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شدت گرفت در حالی که عائشه و حفصه نزد آن حضرت بودند، علی به محضر آن حضرت داخل شد. وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم علی را دید سرش را برداشت. سپس فرمود: به من نزدیک شو، به من نزدیک شو. پس علی را به خودش چسبانید وپیوسته علی در نزد آن حضرت بود تا این که از دنیا رفت. (1) سند این حدیث صحیح است و هیثمی می گوید: در سند آن یزید بن ابی زیاد است و او با وجود ضعفش حسن الحدیث است و بقیه ثقات هستند.

6. عن أبی غطفان قال: سألت بن عباس أرأیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم توفی ورأسه فی حجر أحد؟ قال: توفی وهو لمستند إلی صدر علی؛ قلت: فإن عروة حدثنی عن عائشة أنها قالت: توفی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، بین سحری ونحری! فقال ابن عباس: أتعقل؟ والله لتوفی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، وإنه لمستند إلی صدر علی، وهو الذی غسله وأخی الفضل بن عباس وأبی أبی أن یحضر وقال: إن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، کان یأمرنا أن نستتر فکان عند الستر؛(2)ابوغطفان می-گوید: از ابن عباس سؤال کردم: آیا دیدی که پیامبر وقتی از دنیا رفت سرش بر دامن کسی باشد؟ ابن عباس گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در حالی از دنیا رفتند که بر سینه علی تکیه داده بودند. گفتم: عروه از عائشه برای من نقل کرد که گفته است: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در دامن من از دنیا رفتند. ابن عباس گفت: آیا باور می کنی؟ به خدا سوگند پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در حالی از دنیا رفتند که بر سینه علی تکیه داده بودند و اوست که آن حضرت را همراه برادرم فضل غسل داد... . در سند این خبر سلیمان بن داود را نشناختیم و واقدی نیز در آن است بقیه ثقه اند.

ص:55

7. از ام المؤمنین عائشه سه نفر یعنی جمیع بن عمیر(1) و علقمه و اسود(2) در دو خبر روایت کرده اند که گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در دست و دامن علی علیه السلام از دنیا رفت.

8. ابورافع می گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از دنیا رفت در حالی که سرش بر دامن علی

بود... .(3) هیثمی می گوید: غسان بن عبدالله را نمی شناسم ما بقی رجال این سند ثقه اند.

9. عن علی بن حسین قال: قبض رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، ورأسه فی حجر علی؛ امام زین العابدین علیه السلام فرمودند: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از دنیا رفتند در حالی که سر مبارکشان در دامن علی بود. (4)این سند صحیح است با خلاف در باره واقدی.

10. شعبی نیز گفته است: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در حالی از دنیا رفت که سرش در دامن علی بود... . (5) در سند این خبر پدر حویرث مجهول وواقدی نیز است.

قطعا این اخبار مؤید هم هستند و لذا نیاز به معرفی واقدی که در برخی اسانید قرار گرفته، نیست.

حالا، شهادت ام المؤمنین عائشه همراه با شهادت این همه صحابه و تابعین سزاوار تر به نقل و حق و پیروی است و یا شهادت ام المؤمنین به تنهایی! امام بخاری این همه احادیث را کنار گذاشته و اخباری را که هیچ اساس ندارد نقل کرده است. شما تصور کنید قطعاً افرادی از اصحاب و همسران و امیرالمؤمنین علیه السلام و حضرت زهرا حد اقل برای عیادت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می آمدند، (چه رسد بر این که از اخبار استفاده می شود

ص:56

امیرالمؤمنین علیه السلام پیوسته کنار آن حضرت بودند). پس چگونه ممکن است که سر حضرت در چنین حالات در دامن همسرشان باشد!؟ آیا انسان های عادی در چنین شرایطی که احتمال دخول و خروج به حضور آن ها است، در حضور عیادت کننده با چنین حالت خواهند بود!؟

ص:57

امام بخاری با این معتقدات خود به وسیله این خبر وانمود کرده است که امیرالمؤمنین علیه السلام دوست نداشت و نمی خواست حق را بشنود و آن را قبول کند، بلکه می دانست که حضرت او را از امر خلافت دورش می کنند و لذا اقدام به سؤال از آن حضرت ننمود. البته از برخی احادیث امام بخاری در صحیحش استفاده می شود که حتی ایشان به اهل جهنم بودن امیرالمؤمنین علیه السلام تصریح دارد؛ زیرا چنان که خواهد آمد در مورد جنگ جمل حدیث روایت کرده است که «دو مسلمان با شمشیر اگر رو در روی هم قرار گیرد، قاتل و مقتول در جهنم خواهد بود.» و این نیز از اعتقادات تکان دهنده امام بخاری در صحیحش است.

ص:58

قلت: الحدیث ثابت بلا ریب ولکن أبو حصین عثمانی، وهذا نادر فی رجل کوفی؛ (1) بدون شک این حدیث ثابت است، ولی ابوحصین (عثمان بن عاصم) عثمانی است و این در رجال کوفه نادر است. گرچه در مورد ابوحصین تصریح به ناصبی بودنش نشده است، ولی در مورد اکثر افرادی که در موردش گفته اند که عثمانی است، تصریح کرده اند که ناصبی است و ابوحصین نیز از این جمله نواصب است و این دروغ گویی و به راحتی تهمت زدنش به ابواسحاق و مشکوک قرار دادن این حدیث متواتر، خود دلیل بر نصب اوست. همچنین بین امام بخاری و ذهبی که یکی با سکوت، چنین دروغ بزرگ را تصدیق می کند و دیگری به ثابت بودن حدیث و دشمن اهل بیت بودن قائل آن تصریح می کند، چه قدر فاصله است. (همچنین باید بدانیم، این را که ابوحصین چنین سخنی گفته است، کسی جز بخاری نقل نکرده است و ذهبی نیز آن را از بخاری نقل کرده، گرچه به آن تصریح نکرده است.)

باید توجه داشته باشیم که اولا: معنای سخن ابوحصین خیلی روشن است و آن این که او ابواسحاق را به جعل و وضع این حدیث متهم کرده است و امام بخاری با سکوت و رضایت این سخن را از او نقل کرده و جایگاه خود و صحیحش را نیز زیر سؤال برده است؛ زیرا امام بخاری که مدعی است تمام روایات کتابش صحیح است، از ابواسحاق سبیعی که با سکوت به متهم بودن او اشاره کرده، بیش از 170 حدیث در صحیحش روایت کرده است!

ثانیاً: برای روشن شدن این کذب بزرگ به چند نکته اشاره می کنیم:

1. این حدیث را ده ها نفر قبل از ابواسحاق روایت کرده اند که ما تنها به افرادی که قبل از ابواسحاق بوده اند وتنها احمد بن حنبل در مسندش از آن ها این حدیث شریف را روایت کرده است، اشاره می کنیم که عبارت اند از: زَاذَانَ ابِوعُمَرَ، عَبْدِالرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی، أَبُومَرْیَمَ ورَجُلٌ، عمرو بْنُ مَیْمُونٍ، عَدِیِّ بْنِ ثَابِتٍ، مَیْمُونٍ ابوعَبْدِ اللَّهِ،

ص:59

سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ، ابْنِ بُرَیْدَةَ، أبِوسَلْمَانَ، رِیَاحِ بنِ الْحَارِثِ، عطیة العوفی.(1) این دوازده نفر تنها برخی راویانی هستند که این حدیث را قبل از ابواسحاق در کوفه روایت

کرده اند و در هیچ یک از این اسانید ابواسحاق وجود ندارد. امام بخاری ادعا کرده است: هشت بار وارد بغداد شده و هر باری که وارد بغداد شد با امام احمد نشسته و از او استفاده کرده است. (2) این در حالی است که امام احمد از این همه افراد این حدیث را روایت کرده است.

2. حدیث غدیر را جمع کثیری از شیوخ بخاری که از آن ها در صحیحش حدیث روایت کرده است، نقل و روایت کرده اند؛ مانند: ابونعیم فضل بن دکین، قتیبه بن سعید، یحیی بن حماد، احمد بن حنبل، عبیدالله بن عمر القواریری، عفان بن مسلم، محمد بن جعفر، محمد بن بشار، ابوبکر بن ابی-شیبه، عثمان بن ابی شیبه، محمد بن خالد، عبیدالله بن موسی، نصر بن علی، محمد بن یحیی، محمد بن ابی غالب، هدبه بن خالد، عمرو بن عون، سلیمان بن داود ابوالربیع، محمد بن العلاء، محمد بن المثنی، احمد بن عثمان بن حکیم الاودی، زکریا بن یحیی، یحیی بن معین، علی بن ابراهیم که در مجموع 24 نفر هستند. این ها قطعاً تنها برخی از شیوخ بخاری هستند که حدیث غدیر را روایت کرده اند، نه تمام آن ها؛ زیرا ما بررسی کاملی در این مورد انجام ندادیم و ابن عساکر که در جلد 42 تاریخش این حدیث را با بیش از صد سند روایت کرده است. ما به رجال آن نگاه نکردیم تا شیوخ امام بخاری را در بیاوریم. توجه داشته باشیم که این مقدار تنها از شیوخ امام بخاری در صحیحش هستند، نه رجال صحیحش و اگر رجال صحیحش را که این حدیث را روایت کرده اند در نظر بگیریم، شاید به صد ها نفر برسند.

3. این حدیث متواتر است و خیلی از علمای اهل سنت و وهابی بر خلاف میلشان بر تواتر این حدیث شریف تصریح کرده اند:

ص:60

ذهبی پس از نقل این حدیث می گوید: متن این حدیث متواتر است. (1)

در جای دیگر می گوید: صدر حدیث متواتر است. (2) ابن کثیر نیز این سخن ذهبی را نقل کرده و با سکوت به تواتر این حدیث اعتراف کرده است.

البانی وهابی می گوید: قسمت اول حدیث از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم متواتر است. (3)

شعیب ارنؤوط نیز که از محدثین وهابی است می گوید: برای این حدیث شواهد فراوانی است که به حد تواتر می رسد. (4)

کتانی این حدیث را در کتاب احادیث متواتره اش وارد کرده و از سیوطی ومناوی نیز نقل کرده است که آن را متواتر دانسته اند. (5)

جزری حنفی نیز این حدیث را متواتر دانسته است. (6)

ذهبی می گوید: جمع (الطبری) طرق حدیث غدیر خم فی أربعة أجزاء رأیت شطره فبهرنی سعة روایاته وجزمت بوقوع ذلک؛ طبری طرق حدیث غدیر خم را در چهار جزء جمع کرده است، و من مقداری از آن را دیدم وفراوانی آن مرا حیرت زده کرد و یقین کردم که این داستان اتفاق افتاده است.(7)

4. اگر در تاریخ توجه شود، تنها نواصب و دشمنان اهل بیت حدیث غدیر را انکار کرده اند؛ مانند: ابوبکر بن ابی داود، ابن حزم، ابن تیمیه که در شرح حال تمام این ها، علمای اهل سنت تصریح به ناصبی بودنشان کرده اند و تنها در باره عثمان بن عاصم

ص:61

تصریح به ناصبی بودنش نشده است، ولی به دو دلیل او نیز ناصبی است:

1. اکثر کسانی را که گفته اند که او عثمانی است تصریح کرده اند که ناصبی است. 2. ذهبی در شرح حال معاویه بن حدیج صحابی دو خبر نقل کرده که معاویه بن حدیج به خاطر جلب رضایت معاویه بن ابی سفیان در سب و دشنام امیرالمؤمنین علیه السلام افراط

می کرده است. سپس ذهبی بلافاصله در باره او می گوید: این (معاویه بن حدیج) عثمانی بود. (1) با این بیان روشن می شود که اهل سنت به ناصبی ها گاهی شاید به خاطر احترام آن ها عثمانی اسم گذاشته اند؛ چون تعبیر ناصبی در باره آن ها شاید برایشان خوش آیند نباشد. پس ناصبی بودن ابوحصین نیز با در نظر گرفتن سخن ذهبی روشن می شود.

5. برخی انکار حدیث متواتر را کفر دانسته اند. با این حال چنان که ملاحظه کردید امام بخاری نه تنها بر کوتاهی خود در عدم اخراج این حدیث در صحیحش اکتفا نکرده، بلکه در صدد انکار این حدیث شریف نیز برآمده است.

ص:62

قطعاً متواتر خواهد بود. (1)

ثانیاً: نسبتی که امام بخاری به امام احمد داده است، از نسبت هایی است که کسی جز امام بخاری آن را به امام احمد نداده است و این نسبت را روایات امام احمد در مسندش تکذیب می کند؛ زیرا امام احمد، بنابر روایت فرزندش عبدالله، این حدیث شریف را در مسندش از پنج شیخ خود، یعنی اسود بن عامر، ابوالنضر، ابن نمیر، ابواحمد زبیری و اسماعیل بن ابراهیم(2) با هشت سند روایت کرده است که تمام اسانید آن صحیح هستند(3) و حتی دو سند آن در روایت امام احمد با این لفظ است: من برای شما دو خلیفه و جانشین می گزارم، کتاب خدا و اهل بیتم را و آن دو هرگز از هم جدا

نمی شوند تا سر حوض بر من وارد شوند. با این حال کدام انسان منصف می-تواند امام بخاری را در این ادعایش تصدیق کند و یا این که امام بخاری از اصحاب سر امام احمد بوده و خلاف عقیده اش را بر او گفته است. از آنچه بیان شد روشن می-شود که امام بخاری یک نسبت بی اساس را برای مشکوک قرار دادن این حدیث متواتر به امام احمد داده است. البته باید دقت داشته باشیم که اگر امام احمد چنین سخنی را هم فرضاً گفته بود، اولا هیچ خدشه ای بر این حدیث وارد نمی کرد و ثانیاً طعنی بود بر خود او، ولی امام احمد طریقش از روش و طریق حضرت امام بخاری کاملاً متفاوت است.

ص:63

بخاری هم احادیث متواتر در فضائل اهل بیت علیهم السلام را در صحیحش وارد نکرده است و هم در مورد خیلی از آن ها در سدد انکار برآمده و هم در طعن اهل بیت علیهم السلام در صحیحش اخبار زیاد نقل کرده است و حال آن که امام احمد حتی از کسانی است که می گوید: در فضائل هیچ یک از صحابه، احادیث با اسانید صحیح و حسن به اندازه آنچه در فضائل علی وارد شده، روایت نشده است. (1)

ص:64

حج وعمره انجام می-دهی، ولی جهاد در راه خدا را ترک کرده ایی ومی دانی که خداوند بر جهاد ترغیب کرده است؟ ابن عمر گفت: اسلام بر پنج اصل بنا شده است: ایمان به خدا وپیامبرش ونماز وروزه وادای زکات وحج. آن مرد گفت: مگر نشندی که خداوند در قرآن می فرماید: «اگر دو گروه از مؤمنین با هم جنگیدند بین آن ها صلح نمایید و اگر یکی بر دیگری تجاوز نمود علیه آن گروهی که تجاوز وظلم می کند بجنگید تا این که به امر خدا برگردد» و فرمود: «با آن ها بجنگید تا فتنه رخ ندهد»؟ ابن عمر گفت: ما این کار را همراه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم انجام دادیم و... . آن مرد نظر ابن عمر را در باره عثمان وامیرالمؤمنین علیه السلام سؤال کرد واو گفت: اما عثمان، خداوند او را عفو نمود، ولی شما دوست نداشتید که او را ببخشید و اما علی پسر عموی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وشو هر دخترش است و با دستش اشاره نمود و گفت: این هم منزلش است که

می بینید.

قبل از هر چه باید بدانیم که بخاری قبل از این، حدیثی نقل کرده (1) و وانمود کرده است که دو مرد ابن عمر را از فتنه ابن زبیر سؤال کردند. این حدیث را که در مورد فتنه ابن زبیر باشد و همچنین حدیث فوق را تنها بخاری این گونه نقل و روایت کرده است، ولی واقع این است، چنان که ذیل این حدیث نیز به آن دلالت می کند، سؤال کننده ابن عمر را در مورد جنگ امیرالمؤمنین علیه السلام و از عدم نصرت او آن حضرت را سؤال کردند.

این حدیث در نقل بخاری مطالب باطل و بی اساس زیاد دارد، و دارای تحریفات متعدد است و اگر در پاسخی که در این خبر گویا ابن عمر داده است نیز توجه شود، بی اساسی آن به روشنی به دست می آید. ما قبل از بیان تحریفات در این خبر، به اخبار اصلی در این موضوع اشاره می کنیم و سپس به تحریفات و مطالبی که باطل بودن این خبر را روشن می کند، اشاره خواهیم کرد.

ص:65

این خبر را حاکم این گونه نقل کرده است:

حمزة بن عبد الله بن عمر أنه بینما هو جالس مع عبد الله بن عمر إذ جاءه رجل من أهل العراق فقال: یا أبا عبد الرحمن إنی والله لقد حرصت أن اتسمت بسمتک وأقتدی بک فی أمر فرقة الناس وأعتزل الشر ما استطعت وأنی أقرأ آیة من کتاب الله محکمة قد أخذت بقلبی فأخبرنی عنها أرأیت قول الله عز وجل: {و ان طائفتان من المؤمنین اقتتلوا فأصلحوا بینهما فإن بغت إحداهما علی الأخری فقاتلوا التی تبغی حتی تفیء إلی أمر الله فإن فاءت فأصلحوا بینهما بالعدل وأقسطوا إن الله یحب المقسطین} أخبرنی عن هذه الآیة فقال عبد الله: مالک؟ ولذلک انصرف عنی فانطلق حتی تواری عنا سواده وأقبل علینا عبد الله بن عمر فقال: ما وجدت فی نفسی من شیء فی أمر هذه الآیة ما وجدت فی نفسی أنی لم أقاتل هذه الفئة الباغیة کما أمرنی الله عز وجل. هذا باب کبیر قد رواه عن عبد الله بن عمر جماعة من کبار التابعین وإنما قدمت حدیث شعیب بن أبی حمزة عن الزهری واقتصرت علیه لأنه صحیح علی شرط الشیخین؛ (1) «از حمزه، پسر عبد الله بن عمر روایت شده که آن هنگام او (حمزه) همراه پدرش نشسته بود مردی از اهل عراق آمد و به ابن عمر گفت: «ای ابوعبدالرحمن! به خدا قسم من خواهان این بودم که در مورد تفرقه مردم به مانند تو سکوت اختیار کرده وتو را الگوی خویش قرار بدهم و به قدر امکان از این بدی دوری گزینم، ولی نتوانستم؛ زیرا آیه ای محکمی از کتاب خدا سخت دل مرا به خود مشغول کرده است. در باره ای این آیه برایم چیزی بگو. و آن آیه این است: «هرگاه دو گروه از مؤمنان با هم بجنگند، پس شما بین آن ها صلح دهید، ولی اگر یکی بر دیگری تجاوز کند با تجاوزگر بجنگید تا به امر خدا برگردد.

آن گاه اگر برگشت بین آن دو با عدالت صلح کنید وعدالت را رعایت کنید که

ص:66

خداوند عادلان را دوست دارد.» در باره این آیه برایم چیزی بگو. عبد الله به من گفت: «تو چه کاری با این آیه داری؟ از نزد من دور شو. » آن مرد رفت و از چشمان ما دور وپنهان شد. آن گاه عبد لله رو به ما کرده و گفت: «من چیزی بر ضد خود از این آیه نیافتم، جز اینکه با این گروه تجاوزگر (معاویه و لشکرش) نجنگیدم؛ زیرا این خداوند است که مرا به آن امر می کند.»(1)

حاکم می گوید: این را (یعنی پشیمانی ابن عمر را) جماعتی از تابعین از وی روایت کرده اند و من تنها این سند را نقل و به آن بسنده کردم به خاطر اینکه این سند به شرط شیخین صحیح است. ذهبی نیز در دو مورد این خبر را به شرط شیخین صحیح دانسته و ابن عبدالبر نیز آن را صحیح دانسته است. باید توجه داشته باشیم که معنای حدیث فوق را حبیب بن ابی ثابت، سعید بن جبیر، ابوبکر بن ابی الجهم و عطاء از ابن عمر روایت کرده اند و در روایت حبیب بن ابی ثابت و ابن ابی جهم در چندین سند از نقل ابن عبدالبر و ذهبی تصریح شده است که ابن عمر گفته است: از این که همراه علی با لشکر طغیانگر نجنگیدم، پشیمان هستم.

در روایت دیگر این گونه وارد شده است:

عن علاء بن عرار قال: سألتُ إبن عمر وهو فی مسجد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم عن علی وعثمان؟ فقال: أمّا علی فلا تسألْنی عنه وانظر إلی قرب منزله من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لیس فی المسجد بیتٌ غیر بیته و اما عثمان فإنَّه أذنب ذنباً عظیماً یوم التقی الجمعان فعفا اللهُ عنه وغفر له فأَذنب فیکم فقتلْتموه؛ (2) علاء از ابن عمر در مورد علی وعثمان سؤال کرد و ابن عمر در پاسخ گفت: در مورد علی از من سؤال مکن و به قرب منزل او به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم

ص:67

نگاه بکن که در مسجد هیچ منزلی جز منزل او وجود ندارد، و اما عثمان در جنگ احد مرتکب گناه بزرگی شد وخداوند او را بخشید، ولی در بین شما نیز مرتکب گناهی شد، پس شما او را به قتل رساندید.

پس بخاری یا این عبارات را حذف و تحریف کرده است و یا عبارات ناقص و محرف را نقل کرده است؛ چنان که فراوان در مورد اخبار فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام و مثالب غیر آن حضرت دست به چنین کار برده است.

از این دو حدیث استفاده می شود که بخاری در حدیث مورد بحث، خبری را که دارای تحریفات متعدد است، به عنوان خبر صحیح روایت کرده است.

اما تحریفات در حدیث بخاری: 1. وانمود کردن این که سائل در مورد جنگ ابن زبیر پرسیده است نه از جنگ امیرالمؤمنین و حال آن که ابن زبیر خلیفه نبود و اهل سنت عبدالملک بن مروان را خلیفه بر حق در آن زمان می دانند و چنان که شارحین حدیث گفته اند سائل از ابن عمر خواسته که چرا همراه امام بر حق نمی جنگی.

2. حذف سخن ابن عمر که گفت: عثمان در جنگ احد گناه بزرگی مرتکب شد و خدا او را بخشید و در بین شما گناهی مرتکب شد و شما او را کشتید.

3. حذف این تصریح او که گفت: هیچ منزلی در مسجد جز منزل علی نیست. (یعنی حذف بستن درها بر مسجد جز در منزل امیرالمؤمنین علیه السلام .)

4. بخاری در نقل حدیث «شماره 4650، کتاب التفسیر، باب: وقاتلوهم حتی لا تکون فتنة ویکون الدین کله لله» در صحیحش، به جای «این است منزل علی که

می بینید»، این گونه آورده است: «این است دخترش (دختر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم) که

می بینید». یعنی بیت و منزل را به دختر و بنت تحریف کرده است که ابن حجر نیز در شرح این حدیث به این تحریف اشاره و تصریح کرده است.(1)

اما مطالب باطل در حدیث مورد بحث:

ص:68

ابن عمر در پاسخ گفت: در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جنگیدیم. و حال آن که جنگ در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با غیر مسلمین بود و هیچ جنگی با مسلمین صورت نگرفت. حال آن که سائل در مورد جنگ بین مسلمین که قرآن بر آن امر کرده است از ابن عمر سؤال کرده است. و جوابی که در این خبر به ابن عمر نسبت داده شده باطل و بی اساس بودن خبر بخاری را ثابت می کند؛ زیرا پاسخ او هیچ ربطی با آیه قرآن ندارد و حال آن که در روایت حاکم و دیگران، ابن عمر به واقع مطلب و پشیمانی خود به خاطر نافرمانی خداوند متعال اعتراف و تصریح کرده است.

باز تکرار می کنیم که حدیث مورد بحث را جز بخاری کسی نقل نکرده است.

باز امام بخاری در تاریخش در مورد بستن در ها بر مسجد، یک سند از طریق زهری از

ام المؤمنین عائشه نقل کرده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم همه درها جز در ابوبکر را بسته-اند و یک سند برای بستن درها جز در امیرالمؤمنین علیه السلام نیز از عائشه نقل کرده و سپس می-گوید: حدیث زهری (یعنی بستن در مردم جز در ابوبکر) صحیح تر است و آن از عروه نیز شاهد دارد. (1) و در جای دیگر باز از عائشه حدیث «این مسجد برای حائض و جنب حلال نیست مگر بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم» را ذکر کرده و در مورد جسره، راوی حدیث از عائشه و ام سلمه گفته است: نزد او از عحایب است. سپس باز همان حدیث قبلی را با همان دو سندی که آن جا ذکر کرده است، در مورد بستن درها جز در ابوبکر، ذکر کرده و گفته است: این صحیح تر است. (2) در جای دیگر بخاری برای حدیث «این مسجد برای حائض و جنب حلال نیست جز بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم» سه سند ذکر کرده و به جسره رسانده و سپس گفته است: این حدیث از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم صحیح نیست. (3) باید دقت داشته باشیم که جسره را عجلی و ابن حبان ثقه دانسته اند و ذهبی نیز او را توثیق شده خوانده است و ابونعیم و ابن منده او را از صحابه محسوب کرده اند و ابوالحسن بن قطان سخن بخاری را رد کرده

ص:69

است. (1) و ابن حجر در تقریب نیز او را مقبول و لها ادراک گفته، حاکم و ذهبی حدیث او را صحیح دانسته اند و شعیب ارنؤوط احادیث او را در حاشیه مسند احمد حسن دانسته است. و این حدیث او که بخاری آن را غیر صحیح دانسته است از چندین صحابه دیگر نیز روایت شده وسند های زیادی دارد و البانی در مورد آن گفته است: «ابن خزیمه، ابن قطان و شوکانی این حدیث را صحیح دانسته اند.» (2) باید دقت داشته باشیم که جسره را کسی جز بخاری جرح نکرده است و بخاری نیز به جهت این روایت او را زیر سؤال برده است. پس این نیز تقوای امام بخاری را بیان می کند که در شرح حالش روی تقوا و ورع او نیز خیلی مانور داده اند.

اما حدیث بستن درها: این که امام بخاری خبر بستن درها جز در منزل ابوبکر بر مسجد را

بر بستن درها جز در امیرالمؤمنین علیه السلام ترجیح داده و آن را صحیح تر دانسته است، از عجائب حکم او است؛ زیرا اولا: مسأله بستن درها جز در خلیفه اول ابوبکر، هم متنش متناقض است و هم

با واقعیت ها مخالف است. ثانیاً: خبر واحد است. ثالثاً: بستن درها جز در امیرالمؤمنین علیه السلام متواتر است و 26 نفر از صحابه آن را روایت کرده اند، و کتانی نیز آن را جزء احادیث متواتر وارد کرده است (3) و داستان بستن درها جز در خلیفه اول در آینده به طور مفصل بررسی خواهد شد، ولی چگونه ممکن است خبر واحد متناقض صحیح تر از حدیث متواتر باشد!

چنان که امام بخاری حدیث ابن عمر را با حذف مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام ناقص و محرف روایت کرده است، در داستانی که امیرالمؤمنین علیه السلام کنیزی را از خمس غنائم جنگ برداشتند و خالد بریده را به حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرستاد که از علی علیه السلام شکایت کند و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم

بر بریده غضب کردند و فرمودند: هر که من ولی او باشم علی نیز ولی اوست.(4) (شعیب ارنؤوط هر

ص:70

دو سند احمد را به شرط شیخین صحیح دانسته است.) ولی امام بخاری در این حدیث نیز تنها به این مقدار اکتفا کرده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به بریده فرمودند: آیا علی را دشمن داری! بریده گفت: آری، فرمودند: او را دشمن نداشته باش! همانا سهم او از خمس بیشتر از آن است. (1) ابن حجر با اشاره به متن کامل این حدیث تصریح کرده است که بخاری این حدیث را مختصر (ناقص) نقل کرده است. البته تفصیل این عمل بخاری در بخش تصرفات بخاری خواهد آمد.

متأسفانه امام بخاری با احادیث فضائل اهل بیت علیهم السلام یا بیشتر این گونه برخورد کرده و با تصرف، آن ها را ناقص روایت کرده است و یا آن ها را در صحیحش وارد نکرده و در کتب دیگرش در صدد تضعیف آن ها برآمده است.

ص:71

مطلب اشاره نکرده است، گرچه آن جا او را از افراد راوی از انس اسم نبرده است. باید دقت داشته باشیم که این حدیث شریف دارای اسانید صحیح زیاد است و ابن کثیر از ذهبی نقل کرده است که این حدیث را از انس نود نفر از تابعین روایت کرده اند و ابن کثیر اسامی 54 نفر آن ها را ذکر کرده است. (1)

حاکم در مورد حدیث طیر می گوید:

« حدیث الطیر من مشهورات الأحادیث وکان علی أصحاب الصحاح أن یخرجوه فی الصحاح ویقول: ذاکرت به کثیرا من المحدثین ویقول: کتبت فیه کتابا؛ «حدیث طیر» از احادیث مشهور است و به صاحبان صحاح (یعنی بخاری و مسلم) لازم بود که آن را در صحاح خود روایت کنند. و می گوید: «در مورد این حدیث با بسیاری از اهل حدیث گفت و گو کردم و کتابی نیز در باره ای آن نوشتم. (2)

ذهبی در شرح حال حاکم می گوید:

«و اما حدیث الطیر فله طرق کثیرة جدا قد افردتها بمصنف و مجموع ها هو یوجب ان یکون الحدیث له اصل...؛ حدیث طیر واقعاً سند های زیادی دارد و من کتاب مستقلی در باره ای آن نوشتم و مجموع آن دلالت می کند که حدیث اصل دارد «یعنی یقیناً آن را پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند». (3)

حدیثی که جایگاهش این است و نود نفر از تابعین آن را تنها از انس روایت کرده اند، اگر دقت شود جز کسی که نسبت اهل بیت علیهم السلام مشکل دارد آن را رد

نمی کند. و ما در کتاب «ابن تیمیه امام سلفی ها» مفصل برخی از اسانید این حدیث را مورد بررسی قرار داده ایم. بنابر این، خواننده عزیز می تواند برای آشنایی بیشتر به آن جا

ص:72

مراجعه کند.

ص:73

همچنین جالب است بدانیم که بخاری در شرح حال یزید بن محمد گفته است: او از محمد بن کعب حدیث روایت کرده، ولی چنین اشکالی را آن جا مطرح نکرده است. و باز در شرح حال محمد بن کعب قرظی حدیث روایت کرده که او از ابن مسعود آن حدیث را به صورت سماع روایت کرده است. کسی که از ابن مسعود که قبل از عمار از دنیا رفته است، حدیث شنیده، چگونه از یک تابعین حدیث نشنیده باشد و همچنین وقتی محمد بن کعب از ابن مسعود حدیث شنیده است، چه بعدی دارد محمد بن خثیم که محمد بن کعب از او این حدیث را روایت کرده است، از عمار حدیث شنیده باشد، نه این که محمد بن خثیم بلکه اگر محمد بن کعب این خبر را مستقیم از عمار روایت کرده بود، کاملا درست می توانست باشد، چون او از ابن مسعود سماع داشته است چه رسد به عمار که سال ها بعد از ابن مسعود شهید گشت و از دنیا رفت.

اما اصل این حدیث که بخاری آن را به این شکل سعی به تضعیفش نموده با الفاظ مختلف به این معنا وارد شده است:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لعلیٍّ: من أشقی ثمود؟ قال: من عقر (عاقر) النّاقة. قال: فمن أشقی هذه الأمّة؟ قال: الله أعلم. قال: قاتلک.(1) این حدیث به این معنا از امیرالمؤمنین علیه السلام ، عمار، ابن عباس، ابن عمر، ابن عمرو ، جابر بن سمرة، ابوهریره، صهیب و عبیدالله روایت شده است. همچنین این حدیث را از امیرالمؤمنین علیه السلام ابوطفیل، سعید بن مسیب، ابوسنان یزید بن امیة، عبدالله بن سبع، صهیب، عبیده، ثعلبه بن یزید، سالم بن ابی الجعد و عمیر بن عبدالملک روایت کرده اند.

ص:74

ابن حجر در فتح الباری یک سند را خیلی خوب خوانده و در «الاصابه» این حدیث را ثابت دانسته، حاکم دو سند را به شرط بخاری و مسلم صحیح دانسته و ذهبی یک سند را و هیثمی چهار سند را برخی را حسن و برخی را رجالش را ثقه دانسته و شعیب ارنؤوط نیز آن را حسن و البانی صحیح دانسته، و سند عبدالرزاق از عبیده و یک سند ابن سعد غیر از سند دیگران بوده و رجالش هم ثقه و هم رجال صحاح سته هستند و می توان گفت که این خبر متواتر است.

حالا این برخورد ها با این همه اخبار با عظمت و متواتر و مسلم، عجیب نیست!

برخی احادیث دیگر در فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام را که سندهای زیاد و صحیح دارد، امام بخاری با تضعیف برخی از سند و معلول نشان دادن آن، رد و تضعیف کرده است که ما به همین مقدار جهت شناخت جایگاه امام بخاری با امیرالمؤمنین علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام و با احادیث فضائل این خاندان مطهر اکتفا می کنیم. و باید توجه داشته باشیم که امام بخاری حتی حدیث متواتر (حسن وحسین سرور جوانان اهل بهشت اند) را نیز در صحیحش روایت نکرده است.

ص:75

من نماز می خوانم، روزه می گیرم و افطار می کنم، می خابم، و ازدواج می کنم، پس هر که از سنتم روی گرداند از من نیست.» (1) این حدیث را انس، ابن عمرو و مردی از انصار روایت کرده اند و امام بخاری با وجود این که این حدیث را در صحیحش روایت کرده، عمل به آن را ترک کرده است.

باز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «هر که توان ازدواج داشته باشد و ازدواج نکند، از ما نیست. » (2)

شداد بن اوس گفته است: به من زن بدهید، همانا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مرا وصیت فرمود که خدا را اعزب ملاقات نکنم. (3)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند: در اسلام رهبانیت (ترک ازدواج و بی زنی) نیست. (4) به این معنا از ابوامامه و سعد بن ابی وقاص نیز حدیث روایت شده است. (5)

ابن عباس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده است که فرموده اند: «لَا صَرُورَة فِی الْإِسْلَام؛ (6) در اسلام بی زنی و ترک ازدواج وجود ندارد. حاکم، ذهبی و هیثمی سند این حدیث را صحیح دانسته اند.» (مناوی می گوید: چون ترک ازدواج عمل رهبان است).

ص:76

و بکیر بن منیر می گوید: «سمعت البخاری یقول أرجو أن ألقی الله ولا یحاسبنی أنی اغتبت أحدا؛(1) امیدوارم خداوند را ملاقات کنم و مرا به جرم غیبت کسی محاسبه نکند.» ذهبی و سبکی پس از نقل این سخن گفته اند: این است که بخاری در مورد راویان، خیلی کم است کسی را کذاب و یا وضاع گفته باشد و این به خاطر اوج ورعش است ... . اولا: اگر کسی کذاب و وضاع است، تصریح بر آن چه منافاتی با ورع و تقوا داشته است؟ ثانیا: امام بخاری نه این که غیبت، بلکه گروه های بزرگی از مسلمین را در کتابش تکفیر کرده است. با این وجود این گونه سخنان چه ارزشی دارد. انسان خود را متقی نشان دهد و آثاری از خود به جای گزارد که آن ادعایش را نقض می کند مضافا بر این که برخورد بخاری با اخبار مسلم در فضائل اهل بیت علیهم السلام و راویان آن را ملاحظه کردید!

امام بخاری می گوید: «ما ابالی صلیت خلف الجهمی والرافضی ام صلیت خلف الیهود والنصاری...؛(2) پروا ندارم از این که پشت جهمی و رافضی نماز بخوانم و یا پشت یهود ونصاری.»

باز بخاری می گوید: «نظرت فی کلام الیهود والنصاری والمجوس فما رأیت قوما اضل فی کفرهم من الجهمیة وانی لاستجهل من لا یکفرهم؛(3) در کلام یهود و نصارا و مجوس نظر کردم و قومی را گمراه تر در کفرشان از جهمیه ندیدم. من جاهل می دانم کسی را که آن ها را کافر نداند.»

شعیب ارنؤوط وهابی پس از نقل این سخن بخاری می گوید: این غلو و افراطی است که جمهور علمای سلف و خلف با بخاری در این مورد مخالف هستند. چگونه به

ص:77

کفر آن ها حکم می کند با این که از آن ها حدیث روایت می کند و احادیث آن ها را در صحیحش که بر آن شرط صحت گذاشته است، نقل و روایت می کند. (1) شما توجه کنید این سخن بخاری آن قدر عجیب است که حتی یک عالم وهابی که خود فرد تندرو است از آن تعجب کرده و به آن اعتراض نموده است.

و این در حالی است که محمد بن ابی حاتم می گوید: مردی به نزد بخاری آمد و گفت: تو را فلانی کافر می خواند! بخاری گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: چون مردی به برادرش بگوید: ای کافر، اگر وی کافر نباشد، خود کافر خواهد شد.(2)

این حدیث شریف با معنایی که کردیم با اسانید مختلف روایت شده و بخاری نیز آن را در صحیحش روایت کرده است.(3) متأسفانه امام بخاری در مورد کسی که او را تکفیر کرده، به یاد این حدیث شریف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم افتاده است، ولی زمانی که خود گروه های بزرگی از مسلمین را تکفیر و متهم کرده است، این قانون بزرگ الهی را فراموش کرده و حتی به تکفیر مسلمین اکتفا نکرده و از دیگران نیز خواسته است تا

آن ها را تکفیر کنند. البته امام بخاری با این سخن کسانی را که به حدیث و قانون بزرگ فوق عمل می کنند، جاهل نیز خوانده است.

و همچنین چنان که در جای خود ذکر شده است، امام بخاری کسانی را که قرآن را مخلوق دانسته اند، نیز تکفیر کرده است، ولی باز مشخص نیست که امام بخاری، چنان که ابواسحاق را در مورد حدیث متواتر غدیر متهم کرده و باز از او در صحیحش بیش از 170 حدیث روایت کرده است، این جا نیز همان گونه که شعیب ارنؤوط وهابی نیز تصریح نمود، از محدثین شیعه و جهمی نیز فراوان در صحیحش حدیث روایت کرده

ص:78

است که اکنون به برخی از این افراد اشاره می کنیم.

ص:79

چقدر احادیث فراوان در صحیحش روایت کرده است:

1. ابن قتیبه می گوید: ابوطفیل از رافضی های غالی بود و آخرین کسی از صحابه بود که از دنیا رفت.(1) بخاری از او یک حدیث در صحیحش روایت کرده است.

2. ذهبی می گوید: سلیمان بن صرد، امیر، کوفی صحابی، از شیعیان و از بزرگان اصحاب علی بود.(2) بخاری هفت حدیث از او روایت کرده است.

3. ابن سعد می گوید: عبد الله بن شداد ثقه و شیعه بود.(3) عطا بن سائب می گوید: عبد الله بن شداد می گفت: دوست دارم (به من اجازه دهند) تا از صبح تا ظهر روی منبر فضائل علی را بگویم، سپس چون پایین آمدم گردنم را بزنند. او شیعی بود.(4) بخاری بیست حدیث از او روایت کرده است. او از صحابه نیز خوانده شده است.

4. قیس بن عباد از تابعین و شیعه بود، حجاج تدریجاً او را با عذاب و شکنجه به قتل رسانید. (5) بخاری از او یازده حدیث روایت کرده است. (6)

5. ظالم بن عمرو ابوالاسود الدؤلی از بزرگان شیعه بود، او در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم اسلام آورد.(7) بخاری از او سه حدیث روایت کرده است.

6. اسید بن زید شیخ بخاری. ابن حجر می گوید: با وجود تشیع شدیدش از او

ص:80

حدیث اخذ کرده اند. بخاری یک حدیث از او روایت کرده است. (1)

7. ابراهیم بن یزید نخعی. ابن قتیبه او را از رجال شیعه خوانده است. (2) بخاری 142 حدیث از او روایت کرده است.

8. اسحاق بن منصور. در او آثار تشیع بود. بخاری بیش از بیست و پنج حدیث از او روایت کرده و او شیخ بخاری است.

9. اسماعیل بن ابان. او شیخ بخاری است. بزار می گوید: عیبش شدت تشیعش بود.(3) بخاری شش حدیث از او روایت کرده است.

10. اسماعیل بن زکریا. او شیعی صدوق است. (4) بخاری از او ده حدیث روایت کرده است.

11. بهز بن اسد ازدی شیعه بود. (5) بخاری از او پنج حدیث روایت کرده است.

12. جریر بن عبدالحمید. ابن قتیبه او را از رجال شیعه برشمرده است. (6) ابن قتیبه می گوید: جریر حافظ است، ولی من شنیدم که آشکار معاویه را دشنام می داد.(7) بخاری از او 143 حدیث روایت کرده است.

13. حبیب بن ابی ثابت. ابن قتیبه و شهرستانی او را از رجال شیعه خوانده-اند.(8) بخاری از او چهارده حدیث روایت کرده است.

ص:81

14. حکم بن عتیبه. ذهبی می گوید: او شیعه بود، ولی تشیعش را ظاهر نکرد. شعبه می گوید: حکم علی را افضل از ابوبکر و عمر می دانست. (1)بخاری از او 61 حدیث روایت کرده است.

15. خالد بن مخلد. او شیخ بخاری است. گفته اند: او شیعه ی غالی بود. (2) بخاری از او 31 حدیث روایت کرده است.

16. زبید بن حارث. ذهبی می گوید: در او اندکی تشیع بود. (3) جوزجانی و یعقوب بن سفیان نیز او را از شیعیان کوفه خوانده اند. (4) بخاری از او دوازده حدیث روایت کرده است.

17. سالم بن ابی جعد. ابن حجر و دیگران نوشته اند: او از شیعیان است. (5) بخاری از او 41 حدیث روایت کرده است. سالم و دو برادرش عبیده و زیاد از یاران خاص امیرالمؤمنین علیه السلام بوده اند.

18. سعید بن عمرو . ذهبی می نویسد: او شیعه ی غالی و از تابعین است. (6) بخاری سه حدیث از وی روایت کرده است.

19. سعید بن فیروز ابوبختری. ابن حجر می نویسد: او شخص شیعه و از تابعین بود.(7)

ص:82

بخاری از او سه حدیث روایت کرده است و او از یاران خاص امیرالمؤمنین علیه السلام بوده است.

20. سعید بن کثیر. ابن حجر می گوید: او شیعه بود.(1) او شیخ بخاری است، و بخاری از او چهل حدیث روایت کرده است.

21. سعید بن محمد. او شیخ بخاری است. ابن حجر او را شیعه دانسته است.(2) بخاری از او چهار حدیث روایت کرده است. او هرگاه اسم امیرالمؤمنین علیه السلام را

می شنید، بر حضرتش صلوات می فرستاد.(3)

22. سلمه بن کهیل. ذهبی می گوید: او از تابعین است و در او کمی تشیع وجود داشت. (4) بخاری از او ده حدیث روایت کرده است.

23. سلیمان بن طرخان. ابن قتیبه او را از رجال شیعه خوانده و ذهبی می گوید: او متمایل به علی بود.(5) بخاری از او پانزده حدیث روایت کرده است.

24. سلیمان بن قرم. ذهبی می نویسد: او رافضی غالی بود.(6) بخاری از او سه حدیث روایت کرده است.

25. سلیمان بن مهران، اعمش. ذهبی می گوید: او شیعه بود.(7) سلیمانی نیز او را شیعه خوانده است.(8) بخاری از او 381 حدیث روایت کرده است.

ص:83

26. شعبه بن حجاج. ابن قتیبه وشهرستانی و سلیمانی او را شیعه خوانده ا ند.(1) بخاری بیش از پانصد حدیث از او روایت کرده است و در تشیع او داستان نیز نقل کرده اند.

27. طاووس بن کیسان. ذهبی می گوید: هرچند در طاووس آثار تشیع دیده می-شود، ولی چون آن آثار اندک اند مضر نیست.(2) بخاری از او 110 حدیث روایت کرده است.

28. عباد بن یعقوب. ابن حجر گفته: او شیعی ثقه است. او را غالی در رفض نیز گفته اند.(3) عباد شیخ بخاری است و بخاری یک حدیث از او روایت کرده است.

29. عبد الله بن داود. ابن قتیبه او را از رجال شیعه دانسته است.(4) بخاری از او هفت حدیث روایت کرده است.

30. عبد الله بن عبدالقدوس. ذهبی او را رافضی دانسته است. (5) بخاری از او یک حدیث روایت کرده است.

31. عبد الله بن عیسی. ابن حجر و ابن معین گفته اند: در او آثار تشیع بود. (6) بخاری دو حدیث از او روایت کرده است.

32. عبد الله بن محمد بن علی. عجلی گفته است: او شیعه بود. (7) ابواسامه نیز او را شیعه دانسته است. (8) بخاری از او حدیث روایت کرده است.

ص:84

33. عبدالرحمن بن عبد الله بن عتبه مسعودی. بخاری از او یک حدیث روایت کرده است. شعیب ارنؤوط در حاشیه مسند احمد می گوید: عبد الرحمن بن عبدالله را دارقطنی غالی در تشیع و احمد شیعه دانسته است. (1)

34. عبدالرزاق بن همام. ابن حجر نقل کرده است: او شیعه ی غالی بود. (2) ذهبی می گوید: به عبدالرزاق شیعه بودنش را عیب گرفته اند، ولی او شیعه ی غالی نبود، بلکه تنها علی را دوست داشت و با کسانی که با علی جنگیدند، دشمن بود. (3)

در مجلسی نزد عبد الرزاق از معاویه یاد کردند. او گفت: با ذکر پسر ابوسفیان مجلس ما را نجس نکنید. (4) احمد بن ابی خیثمه می گوید: به ابن معین گفتند: احمد

می گوید: حدیث عبیدالله بن موسی به خاطر شیعه بودنش مردود است. ابن معین گفت: سوگند به ذاتی که جز او خدایی نیست، عبدالرزاق در تشیع صد برابر از عبیدالله غالی -تر است؛ زیرا خودم از او چندین برابر آنچه را که از عبیدالله شنیده ام، شنیدم. (5) امام بخاری 180 حدیث از عبدالرزاق روایت کرده است.

35. عبدالعزیز بن سیاه , ابوزرعه گفته است: او از بزرگان شیعه است. (6) بخاری یک حدیث از او روایت کرده است.

36. عبدالملک بن اعین. ابوحاتم و ابن حبان و ساجی او را شیعه دانسته اند و سفیان بنابر نقل ابن حجر و ذهبی او را رافضی دانسته اند. (7) بخاری یک حدیث از او روایت کرده

ص:85

است.

37. عبیدالله بن موسی. او شیخ بخاری است. ذهبی گفته است: او شیعه ی پر حرارت بود. (1) باز ذهبی و ابن حجر نقل کرده اند: او معروف به رفض بود، و هیچ کسی را که اسمش معاویه بود به خانه اش راه نمی داد.(2) بخاری از او 42 حدیث روایت

کرده است. ابن حجر می گوید: او شیعه بود. (3) اکثر محدثان اهل سنت او را تنها شیعه خوانده اند؛ با این حال، حقیقت آنچه در اصل نداشتن تفکیک شیعه و رافضی گفتیم روشن تر می گردد.

38. عدی بن ثابت، ابن معین گفته است: او شیعی غالی است، ابوحاتم گفته است: او امام مسجد شیعیان بود. (4) عبد الرحمن بن عبدالله مسعودی گفته است: کسی را استوارتر از عدی بن ثابت در بیان اعتقادات شیعه ندیدم. (5) بخاری از او 38 حدیث روایت کرده است. (اگر شیعه به آن معنایی که در مقام فریب گاهی مطرح می کنند باشد، پس چگونه شیعیان مسجد جدا داشته اند و عدی بن ثابت در کدام عقیده استوارتر از دیگر شیعیان بوده است!)

39. علقمه بن قیس. شهرستانی او را شیعه خوانده است.(6) بخاری از او شصت و چهار حدیث روایت کرده است. او در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به دنیا آمده و از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام بوده است و در جنگ هایی که امام بخاری آن ها را فتنه نامیده در رکاب امیرالمؤمنین علیه السلام بوده است.

ص:86

40. علی بن جعد. ابن قتیبه او را از رجال شیعه خوانده و ابن حجر گفته است: او رمی به تشیع شده است. (1) او شیخ بخاری است و بخاری از او چهارده حدیث روایت کرده است.

41. عمرو بن دینار. ابن معین می گوید: اهل مدینه از عمرو راضی نبودند و او را به تشیع و بدگویی نسبت ابن زبیر متهم می کردند. (2) بخاری از او 61 حدیث روایت کرده است.

42. عوف بن ابی جمیله. عمر بن علی (ظاهرا دارقطنی) او را شیعه دانسته و بندار او را رافضی و شیطان نامیده است. (3) بخاری از او 28 حدیث روایت کرده است.

43. فضل بن دکین، ابونعیم. او شیخ بخاری است، ذهبی می گوید: در ابونعیم تشیع خفیف بود. از او داستان هایی نیز در باره ی شیعه بودنش نقل کرده اند. ذهبی در شرح حال ابوغسان (ج10، رقم 132) تصریح دارد که بونعیم و عبیدالله بن موسی از معاویه و امثالش بدگویی می کردند. (4) بخاری از او 190 حدیث روایت کرده ست.

44. فطر بن خلیفه. ذهبی می گوید: او شیعه ی محکم است. (5) بخاری از او یک حدیث روایت کرده است.

45. مالک بن اسماعیل، ابوغسان. او شیخ بخاری است. ذهبی می گوید: در او کمی تشیع بود و او در حدیث حافظ و حجة و پیشوا است. (6) ابن سعد می گوید: او شیعه ی

ص:87

غالی بود. (1) بخاری از او سی حدیث روایت کرده است.

حسین غازی می گوید: از بخاری در مورد ابوغسان سؤال کردم، گفت: از چه چیز سؤال می کنی؟ گفتم: از تشیع. گفت: او مذهب هم شهری های خود را دارد. اگر شما عبیدالله بن موسی و ابونعیم (فضل بن دکین) و جماعتی از مشایخ اهل کوفه ی ما را دیده بودید، هرگز از ابوغسان سؤال نمی کردید. (2) (پس با این تصریح بخاری، فضل بن دکین غالی تر از ابوغسان باید بوده باشد.)

46. محمد بن جحاده. ذهبی و ابن حجر می نویسند: او از ثقات تابعین و در تشیع غلو می کرد. (3) بخاری از او پنج حدیث روایت کرده است.

47. محمد بن خازم، ابومعاویه ضریر. ذهبی در باره ی او می گوید: او شیعه ی غالی بود. (4) بخاری 47 حدیث از او روایت کرده است.

48. محمد بن عبدالله بن زبیر، اسدی زبیری. بخاری از او 111 حدیث روایت کرده است. عجلی می گوید: او اهل کوفه، ثقة و شیعه است. (5)

49. محمد بن فضیل. ذهبی می گوید: با وجود تشیعی که داشت، شیخ احمد بن حنبل بود. او شیعه ی پرحرارت و دل سوخته بود. (6) بخاری از او شانزده حدیث روایت کرده است.

50. مخول بن راشد نهدی. ابوداود او را شیعه خوانده است. (7) بخاری از او یک

ص:88

حدیث روایت کرده است.

51. معروف بن خربوذ. ذهبی می گوید: او شیعه ی راستگو و از تابعین به شمار

می رود. (1) بخاری از او یک حدیث روایت کرده است.

52. منصور بن معتمر. ذهبی می گوید: در او کمی تشیع بود. (2) بخاری از او 180 حدیث روایت کرده است. حماد بن زید می گوید: دوستتان منصور بن معتمر را دیدم، و او از خشبی ها بود، گمان نمی کنم اهل دروغ باشد. ذهبی می گوید: خشبیه همان

شیعیان اند. (3)

53. منهال بن عمرو . ابن حجر نقل کرده است: او مذهب بدی داشت (یعنی شیعه بود). (4) بخاری از او 21 حدیث روایت کرده است.

54. هشام بن عمار بن نصیر. او شیعه و شیخ بخاری است. (5) بخاری از او چهار حدیث روایت کرده است.

55. هشیم بن بشیر بن قاسم. ابومعاویه. او از شیعیان بود. (6) بخاری از او 57 حدیث روایت کرده است.

56. وکیع بن جراح. ذهبی می گوید: در او کمی تشیع بود. او را رافضی نیز خوانده اند. (7) وکیع گفته است: حسن بن صالح از نظر من امام است. به او گفتند: او برای عثمان درخواست رحمت نمی کند. وکیع پاسخ داد: مگر تو برای حجاج رحمت

ص:89

می طلبی! (1) بخاری از او پنجاه و سه حدیث روایت کرده است.

57. یحیی بن یعمر. ابن خلکان می گوید: او از شیعیان دسته اول و شیعه ی خوب بود، معتقد به افضلیت اهل بیت بر دیگران بود، ولی هیچ صحابی را تنقیص نمی کرد. (2) بخاری از او هشت حدیث روایت کرده است.

58. یزید بن ابی زیاد. ابن حجر و ذهبی گفته اند: او شیعه و عالمی فهیم بود. (3) ابن فضیل گفته است: او از ائمه ی بزرگ شیعه محسوب می شود. (4) بخاری در تعالیق از او حدیث روایت کرده ست. البته امام بخاری در کتب مختلف دیگرش از شیعیان دیگر نیز حدیث روایت کرده است که ما دیگر به ذکر آن ها نمی پردازیم.

مطلبی را در این جا باید روشن کنیم و آن این که از برخی این افراد اخباری روایت کرده اند که گویا گفته باشند: خلفا برتر از علی علیه السلام هستند. ولی اولا: مطالب خلاف آن حتی در کتب خود اهل سنت از آن ها وارد شده که این گونه اخبار را رد می کند. ثانیا: به امیرالمؤمنین و اهل بیت علیهم السلام نیز چنین نسبت ها را داده-اند چه رسد به این گونه افراد. لذا اگر تحقیق شود، مسلمین ثابت بودن کذب بودن چنین نسبت ها را در مصادر اسلامی به دست خواهند آورد.

رجال جهمی در صحیح بخاری

بشر بن سری بصری. یحیی بن معین او را رمی بر جهمی شده دانسته. حمیدی، شیخ امام بخاری گفته است: او جهمی است و روایت حدیثش جائز نیست. (5) بخاری یک حدیث از او روایت

ص:90

کرده است.

یحیی بن صالح: احمد بن حنبل و عقیلی گفته اند: او جهمی است. (1) او شیخ بخاری است و امام بخاری دوازده حدیث از او روایت کرده است.

علی بن جعد: مسلم در مورد او گفته است: او جهمی بود. (2) او شیخ امام بخاری است و بخاری چهارده حدیث از او روایت کرده است.

از این همه راویانی که امام بخاری آن ها را کافر و بدتر از یهود و نصاری دانسته این همه حدیث در صحیحش روایت کرده است و البته شاید بیشتر از این نیز باشد که ما به آن دسترسی پیدا نکرده باشیم.

ص:91

کرابیسی می گفت: تلفظم به قرآن مخلوق است، و او اول کسی بود که چنین عقیده را پایه گذاری نمود. (1)

وقتی به یحیی بن معین خبر رسید که کرابیسی به احمد بن حنبل طعن می زند او را لعنت کرد و سب نمود. (2)

ابن عبدالبر می گوید: کرابیسی، ابن کلاب، داود بن علی، بخاری، محمد بن نصر مروزی و... می گفتند: تلاوتِ تلاوت کننده و تلفظش قرآن را، فعل بنده و مخلوق است. (3)

احمد بن حنبل می گوید: «من قال لفظی بالقرآن مخلوق فهو جهمی.» (4) هر که بگوید: تلفظم به قرآن مخلوق است، پس او جهمی است.

عبدالله از پدرش احمد از کسی که می گوید: تلفظ من به قرآن مخلوق است، پرسید. احمد گفت: این سخن جهمیه است. عبدالله گفت: کرابیسی چنین معتقد است. احمد گفت: دروغ گفته است. خداوند او را رسوا گرداند. احمد و ابوثور او را مذمت کرده و اهل حدیث و شاگرد شافعی بودن او را انکار کرده اند. (5)

ذهبی می گوید: سپس طائفه ای گفتند: الفاظ ما به قرآن مخلوق است و او حسین کرابیسی و کسانی بودند که از او پیروی کردند و احمد در مذمت این ها زیادروی کرد و از او ثابت شده است که گفت: لفظیه جهمی هستند. (6)

محمد بن یحیی ذهلی می گوید: همانا بخاری در نزد آن ها در نیشابور اظهار نمود که

ص:92

تلفظش به قرآن مخلوق است. (1)

ابوحامد بن الشرقی می گوید: به مجلس محمد بن یحیی حاضر شدم و او گفت: آگاه باش، هر که گفت: تلفظم به قرآن مخلوق است نباید به مجلس ما بیاید. پس مسلم بن حجاج بلند شد و مجلس را ترک نمود. (2)

گفته اند: «وکان مسلم یظهر القول باللفظ ولا یکتمه؛ (3) مسلم قول بر لفظ را ظاهر می کرد و پنهان نمی نمود.

باز ذهلی می گوید: «قد أظهر هذا البخاری قول اللفظیة واللفظیة عندی شر من الجهمیة؛ همانا این بخاری سخن لفظیه (سخن کرابیسی) را اظهار نمود و همانا لفظیه نزد من بدتر از جهمیه هستند.» (4)

باز ذهلی می گوید: قرآن کلام خدا و غیر مخلوق است و هر که گمان کند تلفظش به قرآن مخلوق است او بدعت گزار است، نباید با او نشست و سخن گفت و هر که پس از این به نزد محمد بن اسماعیل بخاری برود او را متهم بکنید، همانا به مجلس بخاری حاضر نمی شود مگر کسی که هم عقیده اش باشد. (5)

مردم نیشابور پس از این اختلاف از امام بخاری در مورد قرآن سؤال کردند و او گفت: قرآن کلام خدا غیر مخلوق و افعال عباد مخلوق هستند و امتحان بدعت است، پس مردی فریاد زد و دیگران نیز چنین کردند (چون این اعترافی بود به آنچه شنیده بودند) و از اطراف بخاری متفرق شدند و بخاری در منزلش خانه نشین شد. (6)

ص:93

پس از آن که امام بخاری به بخارا آمد، ذهلی به امیر بخارا خالد بن احمد نوشت: همانا این مرد سخنی بر خلاف سنت را اظهار نمود. کتاب ذهلی به اهل بخارا خوانده شد و مردم گفتند: ما از او جدا نمی شویم و امیر بخاری را امر کرد تا از بخارا خارج شود و او نیز به بیکند رفت و مردم در مورد او دو گروه شدند: گروهی از حزب او و گروهی مخالف وی. (1)

برخی، از امام بخاری در مورد اختلافی که بین او و ذهلی پیش آمده سؤال کردند و بخاری گفت: چه قدر محمد بن یحیی بر علم حسد می ورزد در حالی که علم رزقی است که خداوند به هر که دوست دارد عطا می فرماید. (2)

سبکی در دفاع از بخاری می گوید: وقتی بخاری به نیشابور وارد شد، ذهلی به مردم گفت: به نزد این مرد صالح بروید و از او حدیث بشنوید و مردم نیز رفتند تا این-که در مجلس ذهلی خلل ظاهر شد و ذهلی پس از آن، نسبت بخاری حسد ورزید و در مورد او سخن گفت. سبکی دو مرتبه این سخن را تکرار کرده است. (3)

اولاً چنان که ذکر شد این تنها ذهلی نیست که مخلوق دانستن لفظ را مذمت کرده است، بلکه احمد بن حنبل شدید تر از ذهلی با این مسأله برخورد کرده است و امام بخاری نیز با صراحت به مخلوق بودن لفظ اعتراف و تأکید کرده است. بنابر این، متهم کردن ذهلی چندان به جا نیست.

همچنین اگر بخاری آن همه احادیث در حفظ داشته و از بیش از هزار شیخ، از هر کدام بیش از ده هزار حدیث نوشته است، نیازی به ذهلی و حدیثش نداشت که از او با تدلیس در صحیحش حدیث روایت کند و به خصوص اگر در واقع او در حق بخاری

ص:94حسد ورزیده بود.

پس، از آن چه گذشت ثابت شد که بخاری اعتقادات خود را از افراد غیر سالم گرفته و در مسأله لفظ نیز از کرابیسی تأثیر پذیرفته است.

اما شخصیت ذهلی: ذهبی در مورد ذهلی می گوید: «امام علامه حافظ بارع، شیخ الاسلام، و عالم أهل مشرق، و امام اهل حدیث در خراسان. و گفته اند: آن قدر برای طلب علم و حدیث سفر کرد تا این که امام عصرش شد.»(1) و احمد بن حنبل نیز او را ستوده و مدح نموده است.

ص:95

ص:96

اعتراف کرده اند.

ص:97

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در منبرشان خواهد بود، در حالی که او در منبر حرمین، مکه و مدینه نیز لعن می شد.

خیلی روشن است که این عمل و روشی که مورد خشم الهی است، با امر معاویه و سیره ننگین او انجام گرفته است.

کار را معاویه به جایی رسانده است که ابن حجر می گوید: ثم اشتد الخطب فتنقصوه واتخذوا لعنه علی المنابر سنة؛ (1) سپس سخنان شدید شد و علی را تنقیص کردند و لعن او را در منبر ها سنت قرار دادند.

عن أبی کبیر قال: کنت جالسا عند الحسن بن علی فجاءه رجل فقال: لقد سب عند معاویة علیا سبا قبیحا رجل یقال له معاویة یعنی ابن حدیج تعرفه؟ قال: إذا رأیته فائتنی به قال: فرآه عند دار عمرو بن حریث فأراه إیاه قال: أنت معاویة بن حدیج؟ فسکت فلم یجبه ثلاثا ثم قال: أنت السباب علیا عند ابن آکلة الأکباد أما لئن وردت علیه الحوض و ما أراک ترده لتجدنه مشمرا حاسرا ذراعیه یذود الکفار والمنافقین عن حوض رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کما تذاد غریبة الابل عن صاحبها قول الصادق المصدوق أبی القاسم صلی الله علیه و آله و سلم؛ (2) ابوکبیر می-گوید: نزد حسن بن علی علیه السلام نشسته بودم و مردی به خدمت او آمد و گفت: در نزد معاویه بن ابی سفیان مردی به نام معاویه بن حدیج علی را سب ودشنام قبیحی کرد. امام حسن علیه السلام به او فرمود: اگر او را دیدی به نزد من بیاور. پس او را در نزد در خانه عمرو بن حریث دید و به امام علیه السلام نشان داد. حضرت سه مرتبه از او سؤال کرد که تو معاویه بن حدیج هستی، ولی او پاسخ نداد. سپس فرمود: تو هستی که

ص:98

علی را نزد پسر زن جگرخار سب می کنی! بدان چون به نزد او وارد حوض شوی که گمان نمی کنم وارد آن بشوی(1)، علی را خواهی دید که با اقتدار ایستاده و کفار و منافقین را از سر حوض رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دور می راند، چنان که شتر غریبه را از صاحبش دور می راند و این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است.

سند این خبر صحیح است و در کتب زیر نیز با سند صحیح دیگر این خبر روایت شده و در آن گفته شده است که او با معاویه به حج آمده بود و از دشنام دهنده ترین مردم نسبت

امیرالمؤمنین علیه السلام بود و در آن «نزد ابن آکلة الاکباد» ذکر نشده است. (2) در الفاظ خبر اختلاف است، ولی معنا چندان فرق ندارد.

ص:99

عوانة قال: دعا معاویة عبدالرحمن بن الاسود فقال: اذهب فاقتل حجرا واصحابه فقال: اما وجدت رجل اجهل بالله واعمی عن امره منی؟! فدعا هدبة بن الفیاض الاعور فاعطاه سیفا وسرّح معه عدة وامره ان یعرضهم علی البراءة من علی و ان فعلوا والا قتلهم وبعث معه باکفان وامر ان یقبروا فعرض علیهم ما امر به معاویة فلم یجیبوا فقتلوا وذبح حجر ذبحا...؛ (1) یعنی معاویه هدبه بن فیاض را امر کرد تا به حجر و اصحابش برائت از علی را عرضه کند، اگر برائت نجستند، آن ها را بکشد وآن ها اجابت نکردند و کشته شدند و حجر را به بدترین شکل ذبح کرد.

رجال این خبر ثقه اند و عوانه ظاهراً این خبر را مرسل نقل کرده است.

قیل: إن رسول معاویة جاء إلیهم لما وصلوا إلی عذراء یعرض علیهم التوبة والبراءة من علی فأبی من ذلک عشرة وتبرأ عشرة فقتل اولئک فلما انتهی القتل إلی حجر جعل یرعد فقیل له: مالک ترعد فقال: قبر محفور وکفن منشور وسیف مشهور؛ (2) ذهبی می گوید: فرستاده ای معاویه به نزد حجر و اصحابش رفت و بر آن ها توبه و برائت از علی را عرضه کرد. ده نفر قبول نکردند و ده نفر برائت جستند. ده نفری را که برائت نجستند به قتل رسانید و چون به حجر رسید، شروع کرد به لرزیدن... .

ذهبی در «سیر اعلام النبلاء» اسم امیرالمؤمنین علیه السلام را در این خبر حذف کرده و به جای نام آن حضرت «عن رجل» آورده است.

عبد الرحمن بن حسان العنزی: شجاع قوی المراس. کان من أصحاب علی بن

ص:100

أبی طالب وأقام فی الکوفة یحرض الناس علی بنی أمیة فقبض علیه زیاد بن أبیه وأرسله إلی الشام فدعاه معاویة إلی البراءة من علی فأغلظ عبد الرحمن فی الجواب فرده إلی زیاد فدفنه حیا؛ (1) زرکلی می گوید: عبدالرحمن بن حسان شخص شجاع و قوی و از اصحاب علی بود، زیاد او را به شام فرستاد ومعاویه از او خواست تا از علی برائت جوید وعبدالحمن به معاویه پاسخ تند داد. پس معاویه او را به نزد زیاد برگردانید و زیاد او را زنده دفنش نمود. ابن اثیر و بقیه این خبر را مفصل و کامل نقل کرده است.

امر معاویة بن أبی سفیان سعدا فقال ما منعک أن تسب أبا تراب؟...؛ (2) معاویه سعد را امر کرد و گفت: چه مانع شده از این که علی را سب کنی... .

یعنی معاویه از این که سعد در سب امیرالمؤمنین علیه السلام او را نافرمانی می کرد، ناراحت بود.

عبد الله بن أبی نجیح عن أبیه قال: «لما حج معاویة وأخذ بید سعد بن أبی وقاص فقال: یا أبا إسحاق إنا قوم قد أجفانا هذا الغزو عن الحج حتی کدنا أن ننسی بعض سننه فطف نطف بطوافک قال: فما فرغ أدخله دار الندوة فأجلسه معه علی سریره ثم ذکر علی بن أبی طالب فوقع فیه فقال: أدخلتنی دارک واجلستنی علی سریرک ثم وقعت فی علی تشتمه؟ والله لان یکون فی إحدی خلاله الثلاث أحب إلی من أن یکون لی ما طلعت علیه الشمس ولان یکون لی ما قال له حین غز تبوکا "ألا ترضی أن تکون منی بمنزلة هارون من موسی إلا أنه لا نبی بعدی؟ أحب إلی مما طلعت علیه الشمس ولان یکون لی ما قال له یوم خیبر: لاعطین الرایة رجلا یحب الله ورسوله ویحبه الله ورسوله

ص:101

یفتح الله علی یدیه لیس بفرار أحب إلی مما طلعت علیه الشمس ولان أکون صهره علی ابنته ولی منها من الولد أحب إلی من أن یکون لی ما طلعت علیه الشمس لا أدخل علیک دارا بعد هذا الیوم ثم نفض رداءه ثم خرج؛ (1) معاویه به حج رفت و از سعد خواست تا برای رهنمایی سنن حج همراه او باشد. پس از حج سعد را به دار الندوه برد و در کنارش نشاند و شروع کرد به سب امیرالمؤمنین علیه السلام . سعد گفت: مرا به منزلت آورده و به تخت خود نشاندی و سپس علی را سب می کنی؟ و الله اگر یکی از سه فضائلی را که علی دارد من داشتم، برایم محبوب تر از این بود که همه دنیا را داشته باشم... .» رجال این سند همه ثقه و از رجال صحیح هستند جز احمد بن خالد و او از رجال چهار سنن و ثقه است.

عن سعد بن ابی وقاص قال: قدم معاویة فی بعض حجاته فدخل علیه سعد فذکروا علیا فنال منه. فغضب سعد وقال: تقول هذا لرجل سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: من کنت مولاه فعلی ومولاه وسمعته یقول انت منی بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی وسمعته یقول لاعطین الرایة غدا رجلا یحب الله ورسوله ویحبه الله ورسوله؛ (2) معاویه در برخی سفرش که برای حج آمد، سعد بن ابی وقاص بر او داخل شد. پس نزد معاویه علی علیه السلام را یاد کردند ومعاویه از آن حضرت بدگویی نمود. پس سعد غضب نمود و گفت: این سخن را در باره مردی می گویی که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که در باره او می فرمود: هرکه من مولای او هستم، علی نیز مولای اوست، وشنیدم که می فرمود: تو برای من به منزله هارون برای موسی هستی ومی-فرمود: پرچم را فردا به کسی می دهم که خدا ورسولش را دوست دارد وخدا ورسولش نیز او را دوست دارند.

ص:102

البانی در «صحیح و ضعیف سنن ابن ماجه، ح121» سند این خبر را صحیح دانسته و ابن کثیر آن را حسن خوانده، ولی جهت مخفی ماندن حق، این خبر را از ابن عساکر نقل کرده که در آن عبارت «نال منه، فغضب سعد» حذف شده است.

این تنها برخی از اخبار در مورد سب امیرالمؤمنین علیه السلام توسط معاویه است.

اکنون با اخبار دیگری که شخصیت معاویه را معرفی می کند آشنا خواهیم شد.

ص:103

رجال بخاری و ثقه هستند. و سند ابن مسعود نیز که ابن حجر در شرح حال عباد بن یعقوب نقل کرده رجالش رجال صحیح هستند. اما در سند روایت سهل بن حنیف البانی سلمه بن فضل را ضعیف و ابن اسحاق را مدلس و آفت این حدیث دانسته و حال آن که سلمه را ابن معین, احمد, ابن سعد و ... توثیق کرده اند و با اعتراف خود البانی ابن حجر صدوق دانسته و اما ابن اسحاق قطعا ثقه است و این حدیث از منفردات او نیست که مدلس بودن وی علت ضعف حدیث شود.

ص:104

فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: هو هذا؛ (1) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: از این جانب مردی از امتم به سوی شما خواهد آمد که بر غیر دین من محشور خواهد شد. عبدالله گفت: پدرم را جا گذاشته بودم و مثل کسی که بولش به او فشار آورده، مانده بودم، از ترس این که پدرم از راه برسد. پس معاویه نمایان شد و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: آن مرد این است.

هیثمی این حدیث را با سه سند روایت کرده و رجال همه را رجال صحیح دانسته است، ولی به جای اسم معاویه «فلان» قرار داده است، اما بلاذری با ذکر نام معاویه این حدیث را با سه سند صحیح روایت کرده است.

و منه الحدیث المرفوع المشهور أن النبی قال: إن معاویة فی تابوت من نار فی أسفل درک منها ینادی یا حنان یا منان الآن وقد عصیت قبل وکنت من المفسدین؛(2) در حدیث مشهوری رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: معاویه در تابوتی از آتش در درک اسفل خواهد بود.

متن خبر از طبری بدون سند است و بلاذری این خبر را با سند مرسل و صحیح از سالم بن ابی-الجعد (از رجال صحاح سته) روایت کرده و نصر بن مزاحم با سند صحیح آن را از عبدالله بن عمر روایت کرده است.

ص:105

قتل می رساند، در حالی که عمار آن ها را به سوی بهشت می خواند، ولی آن ها عمار را به سوی جهنم دعوت می کنند ».

این حدیث را ابن عباس, ابوسعید خدری، عبدالله بن عمرو ، ابن عمر، اسامه بن زید، ابن اسحاق و مجاهد روایت کرده اند، و ابن حجر این لفظ را از ام سلمه از صحیح مسلم نقل کرده (سبل السلام ، ج 3، ص 258). شعیب ارنؤوط رجال سند ذهبی را که از مجاهد است ثقات و روایت احمد را صحیح و دو سند ابن حبان را به شرط شیخین صحیح دانسته است. این در حالی است که خداوند متعال در قرآن می فرماید:

«أُوْلَئِکَ یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ واللّهُ یَدْعُو إِلَی الْجَنَّةِ والْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ ویُبَیِّنُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ؛(1) آن ها (مشرکان) به سوی آتش دعوت می کنند؛ و خدا دعوت به بهشت و آمرزش به فرمان خود می نماید، و آیات خویش را برای مردم روشن می سازد؛ شاید متذکر شوند».

حالا شما توجه کنید که بنابر اعتقاد امام بخاری جنگ با این گروهی که با نص روایت خود او و آیه ی قرآن، دارای صفت مشرکین هستند و مردم را به سوی جهنم فرا می خوانند، فتنه بوده است و همچنین چنین شخصی از نظر بخاری امام مسلمین است، ولی امیرالمؤمنین علیه السلام نه!.

... قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لعمرو بن الحمق: یا عمرو هل لک أن أریک آیة الجنة تأکل الطعام وتشرب الشراب وتمشی فی الاسواق قلت: بلی بأبی أنت قال: هذا وقومه وأشار بیده إلی علی بن أبی طالب وقال لی: یا عمرو هل لک ان أریک آیة النار تأکل الطعام وتشرب الشراب وتمشی فی الاسواق قلت بأبی أنت قال: هذا وقومه آیة النار وأشار إلی رجل فلما وقعت الفتنة ذکرت قول

ص:106

رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ففررت من آیة النار إلی آیة الجنة ویری بنی أمیة قاتلی بعد هذا وقال: والله ان کنت فی حجر فی جوف حجر لاستخرجنی بنو أمیة حتی یقتلونی حدثنی به حبیبی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ان رأسی اول رأس یحتز فی الاسلام وینقل من بلد إلی بلد؛(1) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به عمرو بن حمق فرمودند: می خواهی علامت بهشت را به تو نشان دهم تا (در سایه آن) بخوری و بنوشی و در بازار راه بروی، گفتم آری پدرم بفدایت! فرمود: این و قومش (نشانه بهشت اند) و با دستش به سوی علی بن ابی طالب اشاره کرد. و باز فرمود: ای عمرو می خواهی علامت جهنم را نیز برایت نشان دهم (تا با دوری از آن) زندگی خوش داشته باشی... فرمود: این و قومش نشانه آتش اند و به سوی مردی اشاره کرد. وقتی فتنه واقع شد، این سخن حضرت به یادم آمد. پس از علامت جهنم به طرف علامت بهشت فرار کردم و من می دانم که پس از این بنی امیه مرا خواهند کشت. والله اگر در بطن سنگ هم باشم، بنی امیه بیرونم می کشند تا مرا بکشند، این را حبیبم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم خبر داد و سر من اول سری خواهد بود که در اسلام از شهری به شهر دیگر برده می شود.

اولا: البته ممکن است منظور عمرو بن حمق و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در این حدیث فتنه عثمان باشد؛ زیرا عمرو اخبار دیگری نیز در مورد آن روایت کرده است. ثانیا: این حدیث با دو سند روایت شده و هیثمی عبدالله بن عبدالملک المسعودی را در سند آن ضعیف خوانده است، در حالی که هیچ کسی او را تضعیف نکرده است و عقیلی حدیثی را که با سند صحیح از دیگران نیز روایت شده، از منکرات او دانسته(2) وآن، حدیث ذیل است:

عن زید إبن وهب قال: بینا نحن حول حذیفة إذ قال: کیف أنتم وقد خرج أهل بیت

ص:107

نبیّکم فرقتین یضرب بعضهم وجوه بعض بالسیف؟ فقلنا: یا أبا عبدالله و ان ذلک لکائن؟ فقال بعض أصحابه: یا أبا عبدالله فکیف نصنع إن أدرکنا ذلک الزمان؟ قال: انظروا فرقة الّتی تدعوا إلی أمر عَلی فالزموها فإنَّها علی الهدی؛ (1) ما دور حذیفه نشسته بودیم که او گفت: چه حال خواهید داشت زمانی که اهل بیت پیامبرتان (در جنگ جمل) دو گروه می شوند و هر کدام دیگری را با شمشیر می زنند؟ ما گفتیم: مگر چنین چیزی شدنی است؟ و بعض از اصحابش به او گفتند: اگر آن زمان را درک کردیم چه بکنیم؟ حذیفه گفت: به گروهی که به سوی علی دعوت می کند نگاه کنید و ملازم و همراه آن ها باشید که حتماً آن گروه بر راه هدایت خواهد بود.

این حدیث شریف را عقیلی و ذهبی از منکرات مسعودی خوانده و او را منکر الحدیث معرفی کرده اند، در حالی که این حدیث از غیر مسعودی نیز روایت شده است و هیثمی رجال سند آن را ثقات دانسته است. پس با این بیان روشن می شود که مسعودی ضعیف نیست و همچنین حدیث مورد نظر را ابن عساکر با سند دیگر نیز روایت کرده است و حدیث قبل از آن نیز معنای این حدیث عمرو بن حمق را تأیید می کند.

ص:108

سائق باد.

این حدیث از امام حسن علیه السلام ، سفینه، ابن عمر و مهاجر بن قنفذ روایت شده است و بلاذری بر اسامی این سه نفر تصریح کرده است، ولی هیثمی اسامی را ذکر نکرده است. همچنین هیثمی این حدیث را از سفینه و مهاجر با دو سند روایت کرده و رجال سند هر دو را ثقات دانسته است.

ص:109

ص:110

از این دو خبر استفاده می شود که برخی از صحابه و تابعین از ترس ظلم معاویه، در برابر سوء عمل او سکوت می کرده اند.

ص:111

و شما با او به عنوان پیامبر سلام دادید.

از سکوت ابن کثیر استفاده می شود که سند این خبر صالح و قابل احتجاج است و بلاذری آن را از طریق مدائنی نقل کرده است.

ص:112

فماتا منه فی أیام متقاربة؛ (1) حسن با زهر شهید شد. معاویه وقتی خواست برای پس از خودش بر یزید از مردم بیعت گیرد، به (امام) حسن و سعد بن ابی وقاص زهر داد. آن دو در زمان نزدیک به هم چشم از دنیا بستند.

قتاده می گوید: سمت جعدة ابنة الاشعث بن قیس الحسن بن علی وکانت تحته ورشیت علی ذلک مالا؛ (2) جعده دختر اشعس به شوهر خود حسن زهر داد و برای این کارش پول گرفت.

ابن عبدالبر می گوید: قال قتادة وأبوبکر بن حفص: سم الحسن بن علی سمته امرئته بنت الأشعث بن قیس الکندی وقالت طائفة: کان ذلک منها بتدسیس معاویة إلیها و ما بذل لها فی ذلک وکان لها ضرائر فالله أعلم؛ قتاده و ابوبکر بن حفص گفته اند: به حسن بن علی زهر داده شد و همسرش دختر اشعث به وی زهر داد و طائفه ای گفته اند: دختر اشعث این کار را به امر معاویه انجام داد... . (3)

مدائنی از بزرگان قرن دوّم می گوید:

«امام حسن در سال 49 هجری از دنیا رفت و 40 روز مریض بود و 47 سال داشت. معاویه به وسیله جعده به او زهر داد و به او وعده داد که اگر حسن را با زهر بکشی، صد هزار به تو می دهم وتو را به همسری یزید درخواهم آورد. وقتی با زهر وی، حسن چشم از دنیا پوشید، معاویه به او پول را داد، ولی به ازدواج یزید درنیاورد و گفت: «می ترسم که پسرم را نیز به مانند پسر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بکشی.» (4)

عین همین سخنان مداینی را زمخشری نیز در «ربیع الابرار» باب 81 نقل کرده است.

«کان حضین بن المنذر الرقاشی أبوساسان یقول: ما وفی معاویة للحسن بشئ

ص:113

مما جعل له. قتل حجرا وأصحابه وبایع لابنه ولم یجعلها شوری وسم الحسن؛(1) بلاذری از حضین بن منذر رقاشی نقل کرده که معاویه به صلحی که با حسن بسته و وعده هایی که داده بود به هیچ کدامش وفا نکرد. او حجر بن عدی را کشت، برای پسرش یزید بیعت گرفت و به حسن زهر خورانید.»

حضین بن منذر از سرلشکران امیرالمؤمنین علیه السلام در جنگ صفین بوده و این خبر را از او مدائنی نقل کرده است و رجالش ثقه هستند.

لمّا بلغ معاویة موت الحسن خرَّ ساجداً لِله...؛ (2) «وقتی خبر شهادت (امام) حسن به معاویه رسید، (از خوش حالی) برای خداوند سجده کرد. (در بعضی کتاب ها «تکبیر گفت و خوش حالی نمود» آمده است).

عن أم بکر بنت المسور قالت: الحسن سقی مرارا کل ذلک یفلت منه حتی کانت المرة الآخرة التی مات فیها فإنه کان یختلف کبده وقد سمعت بعض من یقول: کان معاویة قد تلطف لبعض خدمه أن یسقیه سما؛ (3) ام بکر می گوید: (امام) حسن بارها زهر داده شد و در تمام آن ها جان سالم به در برد تا این که مرتبه ای آخری که از آن به شهادت رسید، زهر جگرش را پاره کرد. از برخی شنیدم که می گفت: معاویه برخی از خادمین او را متمایل کرد تا به او زهر خوراند.

این خبر را حاکم از ام بکر و بقیه از عبدالله بن حسن نقل کرده اند.

مسعودی با سند طبری از ابن عباس نقل کرده است: چون خبر شهادت امام حسن

ص:114

علیه السلام به معاویه رسید، معاویه و پیروانش از خوشحالی تکبیر گفتند و فاخته بنت قرظه صدا را شنید و از معاویه علت آن را سؤال کرد و او گفت: حسن مرد و فاخته شروع کرد به مدح امام حسن علیه السلام و گریه برای آن حضرت و چون این خبر به ابن عباس رسید، بر معاویه داخل شد و گفت: قبل از حسن مصیبت بزرگ تر از آن را با از دست دادن سید مرسلین و سپس با از دست دادن سید اوصیا دیده بودیم و خداوند آن را جبران فرمود... . (1) مسعودی سند این خبر را ذکر کرده و آن صحیح است، با خلاف در مورد محمد بن حمید و علی بن مجاهد.

مغیره، شعبی، هیثم بن عدی، مدائنی، مسعودی، ذهبی و دیگران نیز گفته اند که جعده با امر معاویه امام حسن علیه السلام را مسموم نمود. (2)

این اخبار که بیشترش صحیح می باشد به روشنی نقش شوم معاویه را رو کرده و خیلی روشن ثابت می کند که معاویه امام حسن علیه السلام را به شهادت رسانیده است.

ص:115

هشت نفر کشته می شوند که خداوند متعال و اهل آسمان ها بر کشنده آنها غضب خواهند کرد.

این حدیث از مسلمات است و با الفاظ گوناگون و به همین معنا در کتاب های دیگر نیز روایت شده است.

عن علی قال: یا أهل الکوفة! سیقتل منکم سبعة نفر خیارکم مثلهم کمثل أصحاب الاخدود منهم حجر بن الادبر وأصحابه، قتلهم معاویة بالعذراء من دمشق کلهم من أهل الکوفة؛ (1) امیرالمؤمنین علیه السلام به اهل کوفه فرمود: هفت نفر از خوبان شما به زودی کشته می شوند که آن ها به مانند اصحاب اخدودند. حجر بن الادبر از جمله آن هاست و اصحابش. راوی می گوید: معاویه آن ها را در العذراء کشت.

قتل حجر بن عدی و اصحابش را توسط معاویه ابن سعد و ذهبی نیز مفصل در شرح حال حجر بن عدی نقل کرده اند. (2)

ص:116

که عمرو عاص بشارت فتح مصر وقتل محمد بن ابی بکر را به معاویه داد و معاویه در منبر قتل محمد را اعلام کرد و اهل شام با شنیدن کشته شدن محمد بن ابوبکر به گونه ای اظهار سرور و شادی کردند که من هرگز قومی را چنین شادمان ندیده بودم. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: اما حزن ما بر قتل او به اندازه شادی آنهاست، نه بلکه خیلی بیشتر از شادی آن هاست و امام چنان از این خبر محزون گشت که آثار حزن در

چهره اش پیدا بود... . (1) سند این خبر صحیح است.

ص:117

فلما بلغه (علیا) نعیه قال: إنا لله مالک و ما مالک! وهل موجود مثل ذلک؟ لو کان حدیدا لکان قیدا ولو کان حجرا لکان صلدا علی مثله فلتبک البواکی؛ (1) وقتی خبر شهادت مالک به امام رسید، فرمود: انا لله وانا الیه راجعون مگر مثل مالک وجود دارد... به مثل مالک باید گریه کنندگان بگریند.

دس معاویة للاشتر فسقاه شربة سویق فیها سم فمات فلما بلغ معاویة موته قام خطیبا فی الناس فحمد الله واثنی علیه وقال: فانه کانت لعلی یدان یمینان قطعت احداهما یوم صفین وهو عمار وقطعت الاخری الیوم وهو مالک الاشتر؛(2) وقتی معاویه اشتر را با سم به قتل رسانید، به منبر رفت و گفت: همانا علی دو دست راست داشت که یکی را در صفین قطع کردم و آن عمار بود و دومی را امروز قطع کردم و آن اشتر است.

چنان که در شرح حال ابوهریره در داستان محاصره عثمان بن عفان خواهد آمد، در حدیث صحیح وارد شده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بر مؤمن بودن مالک اشتر تصریح نموده اند.

ص:118

(کشتند). سر او را بریدند و به نزد معاویه آوردند. ابن حجر می گوید: با سند صحیح نقل شده است که: اول سری که در اسلام اهدا شد، سر عمرو بن حمق بود که زیاد آن را برای معاویه فرستاد. عمرو بن حمق از اصحاب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و از شیعیان امیرالمؤمنین علیه السلام است.

البته معاویه در موارد و زمان های مختلف مؤمنین فراوانی را به قتل رسانیده است که نیاز به ذکر آن ها نیست و ما به همین مقدار در این موضوع اکتفا می کنیم.

این همه کشتار مؤمنین در حالی است که خداوند متعال می فرماید:

و من یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَآؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وغَضِبَ اللّهُ عَلَیْهِ ولَعَنَهُ وأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمً؛ (1) و هر کس فرد با ایمانی را از روی عمد به قتل برساند، مجازات او جهنم است؛ در حالی که جاودانه در آن می ماند؛ و خداوند بر او غضب می کند؛ و او را از رحمتش دور می سازد؛ و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است.

ص:119

عن عبد الله بن سلمة قال: رأیت عمار بن یاسر بصفین، ورأی رایة معاویة فقال: (والذی نفسی بیده لقد قاتلت) إن هذه قاتلت بها مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أربع مرات. ثم قاتل حتی قتل؛ (1) عمار بن یاسر را در صفین دیدم و چون پرچم معاویه را دید گفت: به خدا سوگند با صاحبان این پرچم همراه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چهار بار جهاد کردم. سپس جنگید تا این که شهید شد.

سند این حدیث کاملا صحیح است و محقق سیر ذهبی نیز رجال آن را ثقات دانسته و گفته است: حاکم سند آن را صحیح دانسته و ذهبی سکوت کرده است. از این دو شهادت

امیرالمؤمنین علیه السلام و عمار ثابت می شود که به نظر ایشان لشکر صفین ادامه لشکر مشرکان قریش بوده است.

این بعضی از صفات و جایگاه معاویه است که در تمام آن ها اسلام و احکام اسلامی را زیر پا قرار داده و این همه جنایات از او سر زده و جنگ صفین را در برابر امیرالمؤمنین علیه السلام به راه انداخته است. چگونه ممکن است انسان خدا جو و عاشق رحمت پروردگار از چنین شخصی دین و عقیده خود را اخذ نماید!

اما از جمله احادیثی که بخاری از معاویه روایت کرده حدیث ذیل است:

ص:120

از آن دو نهی فرمود. یعنی از دو رکعت بعد از عصر.

البته در «صحیح بخاری» از ابوسعید خدری نیز به همین معنا با دو سند حدیث روایت شده است که هر دو از حیث سند مخدوش است، در اولی ابن شهاب زهری است و در دومی عبدالملک بن عمیر که می توانید برای آشنایی با این دو، به شرح حالشان در این کتاب مراجعه کنید. همچنین از ابوهریره نیز بخاری در این موضوع حدیث روایت کرده است. (1)

این سه حدیث از تناقضات متعدد بخاری در صحیحش است که با دلائل آن در زیر آشنا خواهیم شد. ما با ترتیب به احادیثی در این موضوع و واقعیت آن اشاره می-کنیم تا برای خواننده عزیز هم واقعیت این موضوع روشن و ثابت گردد و هم تناقض آشکار و متعدد بخاری در صحیحش.

ص:121

شعیب ارنؤوط به صحیح بودن تمام اسانید این حدیث تصریح کرده است، ولی سپس در مورد این حدیث می گوید: این حدیث با حدیث صحیحین که در آن از ابوهریره وابوسعید و عائشه مطلقا از خواندن نماز پس از عصر نهی شده، مخالف است.

اولاً: چنان که ملاحظه خواهید کرد، شعیب ارنؤوط به روشنی دروغ می گوید؛ زیرا می گوید: از عائشه در نهی مطلق در صحیحین حدیث روایت شده است. حال آن-که چنان که خواهد آمد، در «صحیح بخاری» پنج حدیث و در صحیح مسلم نیز چندین حدیث از عائشه وارد شده و بر جواز آن تأکید کرده و حتی قسم یاد کرده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هرگز آن را ترک نکرده اند. ثانیاً: این حدیث امیرالمؤمنین علیه السلام بیان می کند که برخی از صحابه مانند موارد دیگر سخن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را غلط فهمیده و به جامعه ای اسلامی غلط منتقل کرده اند که از این نمونه از ابوهریره، عمر بن خطاب، ابن عمر و... موارد فراوان در کتب حدیثی اهل سنت ثبت شده است. ثالثاً: کسی در برابر نقل حدیث امیرالمؤمنین علیه السلام به نقل دیگران روی آورد، از دروازه علم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روی گردانده و بنابر حدیث ثقلین، قطعاً به گمراهی قدم گذاشته است، چه رسد در این موضوع که امیرالمؤمنین علیه السلام در آن تنها نخواهند بود.

ابن حجر نیز حدیثی به معنای حدیث فوق از نسائی و ابوداود روایت کرده و سندش را حسن دانسته و گفته است: بنابر این حدیث، منظور از نهی (در احادیث دیگر) از نماز خواندن پس از عصر، یعنی هنگام طلوع و غروب است، نه به معنای این که پس از عصر در کل آن باشد. (1)

همچنین خود بخاری از ابن عمر در تأیید معنای حدیث امیرالمؤمنین علیه السلام چنین نقل کرده است: نافع گفت:

ص:122

وکَانَ یَقُولُ: إِنَّمَا أَصْنَعُ کَمَا رَأَیْتُ أَصْحَابِی یَصْنَعُونَ، وَلاَ أَمْنَعُ أَحَدًا أَنْ یُصَلِّیَ فِی أَیِّ سَاعَةٍ شَاءَ مِنْ لَیْلٍ او نَهَارٍ، غَیْرَ أَنْ لاَ تَتَحَرَّوْا طُلُوعَ الشَّمْسِ وَلاَ غُرُوبَهَا؛ (1) ابن عمر همیشه می گفت: همانا همان گونه عمل می کنم که دیدم اصحابم آن گونه عمل می کردند. هیچ کسی را از خواندن نماز در هیچ وقتی از روز و شب منع نمی کنم، غیر از این که زمان طلوع و غروب شمس را برای خواندن نماز انتخاب نکنید.

از ظاهر این سخن ابن عمر استفاده می شود که، اصحاب نماز پس از عصر را

می خواندند و او نیز آن را انتخاب کرده است، ولی چنان که خواهد آمد، عمر بن خطاب از این نماز نهی می کرد و ابن عمر از نهی پرهیز کرده است.

و مسلم نیز از عائشه عین معنای حدیث امیرالمؤمنین علیه السلام را این گونه روایت کرده است:

عن عائشة أنها قالت: لم یدع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم الرکعتین بعد العصر قال: فقالت عائشة: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: لا تتحروا طلوع الشمس ولا غروبها فتصلوا عند ذلک؛ (2) پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دو رکعت نماز پس از عصر را هرگز ترک نکردند. عائشه گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: زمان طلوع و غروب شمس را برای خواندن نماز انتخاب نکنید.

و باز ام المؤمنین عائشه گفته است:

ص:123

طاوس قال: قالت عائشة: اوهم عمر إنما نهی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال: لا تتحروا بصلاتکم طلوع الشمس ولا غروبها فإنها تطلع بین قرنی شیطان؛(1) طاووس

می گوید: عائشه گفت: عمر بن خطاب توهم و خطا کرده است. همانا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تنها فرمودند: زمان طلوع و غروب خورشید را برای نماز خود انتخاب نکنید، همانا خورشید بین دو قرن شیطان طلوع می کند. البانی و شعیب ارنؤوط نیز مضافا بر مسلم، سند این خبر را صحیح دانسته اند.

ابن حزم از ابن عباس نیز نقل کرده که گفته است: اگر می خواهی تا غروب خورشید می توانی (نافله) بخوانی. و ابن حزم می گوید: نظر عمر نیز چنین بوده است، ولی او به جهت این که مردم هنگام غروب، نماز نخوانند، مطلقا پس از عصر آن ها را نهی می کرد، ولی عمل عمر هیچ حجیتی ندارد. (2) ابن حزم با سند صحیح از بلال نیز نقل کرده که گفته است: (پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم) از خواندن نماز (نفل) نهی نفرمود، مگر به هنگام غروب خورشید. (3) سپس ابن حزم هفده نفر از صحابه از جمله خلفای ثلاثه و امیرالمؤمنین علیه السلام و ام سلمه و... را اسم می برد که همگی خواندن نماز پس از عصر را جائز دانسته اند و... .

با این بیان واقعیت زمان نهی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از نماز نافله روشن گشت. همچنین روشن شد که برخی از صحابه مانند خیلی از موارد دیگر، سخنان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را نادرست فهمیده و آن را غلط به جامعه اسلامی منتقل می کرده اند.

ص:124

ص:125

ام المؤمنین عائشه گفته است: هیچ وقت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پس از عصر به نزد من نمی آمد، مگر این که دو رکعت نماز (نفل) می خواند.

3. عن عروه: قالت عائشة: ابن أختی ما ترک النبی صلی الله علیه و آله و سلم السجدتین بعد العصر عندی قط؛ (1) عائشه به عروه گفت: پسر خواهرم، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هیچ گاه دو رکعت نماز پس از عصر را نزد من ترک نکرد.

4. الأسود عن عائشة قالت: رکعتان لم یکن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یدعهما سرا ولا علانیة رکعتان قبل الصبح ورکعتان بعد العصر.(2) این حدیث نیز به همان معنای احادیث قبلی است. ملاحظه می کنید که بخاری چگونه دچار تناقضات آشکار شده است.

5. قال عبد العزیز ورأیت عبد الله بن الزبیر یصلی رکعتین بعد العصر ویخبر أن عائشة حدثته أن النبی صلی الله علیه و آله و سلم لم یدخل بیتها إلا صلاهما؛(3) ابن زبیر پس از عصر دو رکعت نماز می خواند و می گفت: عائشه برایش روایت کرده که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هر وقت وارد منزل او می شد آن را می خواند.

6. عن عائشه: صلاتان ما ترکهما رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی بیتی قط سرا ولا علانیة رکعتین قبل الفجر ورکعتین بعد العصر؛ (4) دو نماز را پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هرگز پنهان و عیان در منزل من ترک نفرمود، دو رکعت قبل از فجر و دو رکعت پس از عصر.

7. عن الأسود ومسروق قالا: نشهد علی عائشة أنها قالت: ما کان یومه الذی

ص:126

کان یکون عندی إلا صلاهما رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی بیتی تعنی الرکعتین بعد العصر؛ (1) پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم همیشه زمانی که نزد من بود، بعد از عصر دو رکعت نماز را می خواند.

ملاحظه می کنید که بخاری و مسلم این همه اخبار در صحیح خود از عائشه روایت کرده اند، ولی شعیب ارنؤوط همان گونه که در گذشته اشاره شد، چه سخن دروغی را به او نسبت داده است.

8. عطاء قال: أخبرتنی عائشة: ان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لم یدخل علیها بعد صلاة العصر الا رکع عندها رکعتین.(2) این حدیث نیز همان معنای حدیث قبلی است و شعیب ارنؤوط سند آن را صحیح دانسته است.

9. عطاء بن السائب قال: کنت جالسا مع عبد الله بن مغفل المزنی فدخل شابان من ولد عمر فصلیا رکعتین بعد العصر فأرسل إلیهما فدعاهما فقال: ما هذه الصلاة التی صلیتماها وقد کان أبوکما ینهی عنها؟! قالا: حدثتنا عائشة ان النبی صلی الله علیه و آله و سلم صلاهما عندها. فسکت فلم یرد علیهما شیئا؛(3) عطا می گوید: همراه عبدالله بن مغفل نشسته بودیم که دو جوان از فرزندان عمر داخل شدند و دو رکعت نماز پس از عصر خواندند. عبدالله به آن ها گفت: این چه نمازی است که خواندید؛ همانا پدرتان از آن نهی می کرد. آن ها گفتند: عائشه برای ما نقل کرد که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نزد او آن دو رکعت را خوانده اند. پس عبدالله سکوت کرد و چیزی نتوانست بگوید. رجال این سند ثقه اند.

10. عروة عن عائشة قالت: ما ترک رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم الرکعتین بعد العصر فی

ص:127

بیتی حتی فارق الدنیا؛ (1) پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تا زمانی که دنیا را ترک گفت، دو رکعت نماز بعد از عصر را در منزل من ترک ننمود. شعیب سند این حدیث را صحیح دانسته است.

دقت داشته باشیم که ابن حزم پس از نقل سخنان و تأکید ام المؤمنین عائشه بر

این که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هرگز این دو رکعت را ترک نکرده اند، می گوید: این حدیث از ام سلمه و میمونه مادران مؤمنین و از تمیم داری، عمر بن خطاب، زید بن خالد و غیر

این ها نیز روایت شده است و این نقل متواتر و موجب علم و یقین است.

11. عن أم موسی قالت: سألت عائشة عن الرکعتین بعد العصر فقالت: ما أتانی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی یوم الا صلی بعد العصر رکعتین؛ (2) ام موسی از عائشه در مورد دو رکعت نماز پس از عصر سؤال کرد، عائشه گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هیچ وقت پس از عصر به نزد من نیامد، مگر این که بعد از عصر دو رکعت نماز خواند.

در تمام این احادیث که صحیح است، ام المؤمنین عائشه در موارد متعدد تأکید

می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم همیشه در منزل او این دو رکعت را می خوانده اند و این احادیث سخن معاویه و امثال او را تکذیب می کند. البته احادیث دیگر از دیگر صحابه نیز این واقعیت را تأیید می کند.

12. عن أبی موسی انه رأی النبی صلی الله علیه و آله و سلم یصلی رکعتین بعد العصر؛ (3) ابوموسی نیز دیده است که آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم این دو رکعت را می خواندند. هیثمی سند این خبر را صحیح دانسته و شعیب ارنؤوط می گوید: این حدیث با غیرش صحیح است.

و این نیز مسلم است که عمر بن خطاب صحابه را به جهت انجام این نماز کتک

می زد. وقتی به تمیم داری رسید، او گفت: من این نماز را همراه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می خواندم و از آن دست برنمی دارم! عمر گفت: اگر همه مثل تو بودند، من منع

ص:128

نمی کردم.(1) هیثمی سند این خبر را صحیح دانسته است.

13. همچنین طاووس می گوید: إن أبا أیوب الأنصاری کان یصلی قبل خلافة عمر رکعتین بعد العصر فلما استخلف عمر ترکها فلما توفی رکعهما فقیل له: ما هذا؟ فقال: إن عمر کان یضرب علیهما؛ (2) همانا ابوایوب انصاری قبل از خلافت عمر، پس از عصر دو رکعت نماز می خواند. وقتی عمر خلیفه شد، آن را ترک نمود و هنگامی که عمر وفات کرد، باز شروع به خواندن آن کرد. سبب این عمل او را از وی سؤال کردند. او گفت: همانا عمر به خاطر آن دو رکعت می زد (و لذا ترک کردم.)

رجال سند این خبر همگی ثقه و از رجال صحاح سته هستند. بنابر این حدیث، ابوایوب انصاری این دو رکعت را در زمان خلیفه دوم از روی تقیه و از ترس خشونت وی انجام نمی داده است و سپس باز به سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ادامه داده است.

ابن حزم پس از نقل این خبر می گوید: فی هذا الحدیث بیان الواضح ان ابابکر وعثمان کانا یجیزان الرکوع بعد العصر؛ در این حدیث بیان روشن است که ابوبکر و عثمان نماز پس از عصر را جائز می دانسته اند. (3)

عن زید بن خالد الجهنی أنه رآه عمر بن الخطاب وهو خلیفة رکع بعد العصر رکعتین فمشی إلیه فضربه بالدرة وهو یصلی کما هو فلما انصرف قال زید: یا أمیر المؤمنین فوالله لا أدعهما أبدا بعد إذ رأیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یصلیهما. قال: فجلس عمر إلیه وقال: یا زید بن خالد، لو لا أنی أخشی أن یتخذها الناس سلما إلی الصلاة حتی اللیل لم أضرب فیهما؛ (4) عمر بن خطاب زید بن خالد را

ص:129

نیز به خاطر این دو رکعت کتک زد و زید به او گفت: به خدا سوگند پس از آن-که دیدم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آن دو رکعت را می خواند، آن را هرگز ترک نخواهم کرد و عمر به نزد او نشست و گفت: اگر ترس این نبود که مردم آن را تا شب ادامه بدهند، من به خاطر آن کسی را نمی زدم. هیثمی سند این خبر را حسن دانسته است.

این اخبار دلالت می کند که خلیفه دوم با سلیقه خود از این عمل منع می کرده است و معاویه و امثال او به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آن را نسبت داده اند. همچنین در این موضوع از شخص معاویه حدیث دیگر نیز وارد شده و تأیید می کند که او این حدیث را از خود بافته است.

چنان که ملاحظه کردید بخاری در صحیحش با پنج سند مختلف بر خلاف حدیث معاویه و... حدیث روایت کرده است و البته در تأیید حدیث معاویه برخی احادیث دیگر نیز روایت شده است که نیاز به بررسی آن ها نیست.

امام بخاری پس از این تناقض آشکار باز دچار تناقض آشکار تر از این شده و در این موضوع باز چنین حدیثی روایت کرده است :

عن بکیر أن کریبا مولی ابن عباس حدثه أن ابن عباس وعبد الرحمن بن أزهر والمسور بن مخرمة أرسلوا إلی عائشة فقالوا: اقرأ علیها السلام منا جمیعا وسلها عن الرکعتین بعد العصر فإنا أخبرنا أنک تصلینهما وقد بلغنا أن النبی صلی الله علیه و آله و سلم نهی عنهما قال ابن عباس: وکنت أضرب مع عمر الناس عنهما قال کریب: فدخلت علیها وبلغتها ما أرسلونی فقالت: سل أم سلمة فأخبرتهم فردونی إلی أم سلمة بمثل ما أرسلونی إلی عائشة فقالت أم سلمة: سمعت النبی صلی الله علیه و آله و سلم ینهی عنهما وإنه صلی العصر ثم دخل علی وعندی نسوة من بنی حرام من الأنصار فصلاهما فأرسلت إلیه الخادم فقلت: قومی إلی جنبه فقولی تقول أم سلمة یا رسول الله ألم أسمعک تنهی عن هاتین الرکعتین؟ فأراک تصلیهما فإن أشار بیده فاستأخری ففعلت الجاریة فأشار بیده فأستأخرت عنه

ص:130

فلما انصرف قال: یا بنت أبی أمیة سألت عن الرکعتین بعد العصر إنه أتانی أناس من عبد القیس بالإسلام من قومهم فشغلونی عن الرکعتین اللتین بعد الظهر فهما هاتان؛ (1) ابن عباس و... کریب غلام ابن عباس را به نزد ام المؤمنین عائشه فرستادند تا از او در مورد دو رکعت نماز بعد از عصر سؤال کند؛ زیرا به ما خبر رسید که تو آن دو رکعت را می خوانی و حال آن که به ما خبر رسید که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از آن نهی فرموده است. چون از عائشه سؤال شد، او سائل را به ام سلمه حواله کرد و ام سلمه گفت: از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که از آن دو رکعت نهی می-فرمود و روزی پس از عصر به من وارد شد و در نزد من زنانی از انصار بودند و آن حضرت آن دو رکعت را خواند، پس غلام را به نزد آن حضرت فرستادم تا سؤال کند که شما که از این دو رکعت نهی می فرمودی؟ حضرت پس از نماز مرا صدا زد و فرمود: از دو رکعت پس از عصر سؤال کردی، همانا مردانی از قبیله عبدالقیس به نزد من برای تشرف به اسلام آمدند و من با آن ها مشغول شدم و دو رکعت نماز پس از ظهر از من فوت شد و این همان دو رکعت است.

اولاً: توجه می کنید که این تناقض چه قدر واضح است، ثانیاً: چنان که باطل بودن این حدیث با در نظر گرفتن احادیث قبلی از ام المؤمنین عائشه خیلی روشن است، ولی با این حال ابن حزم نیز به باطل و بی اساس بودن آن حکم کرده است. ثالثاً: چگونه ممکن است ام سلمه غلامش را فرستاده باشد و شخصاً نرفته است، که این نیز به بُعد خبر می افزاید، رابعاً: با وجود این همه تأکیدات و قسم یاد کردن، چگونه ممکن است ام المؤمنین عائشه حکم آن را نداند و به ام سلمه حواله کند، خامساً: با وجود تأکدات ام المؤمنین عائشه خیلی روشن است که قطعاً این خبر بی اساس و موضوع است، سادساً: ابن حزم می گوید:

ص:131

ام سلمه خود نیز پس از عصر، نافله می خواند. (1) با این وجود توجه کنید که، اولا: احادیث را چگونه ماهرانه جعل می کنند، و ثانیاً: چه کسی ممکن است این را وضع کرده باشد؟ ثالثاً: این گونه دستان ماهر در جعل احادیث، چه قدر احادیث فراوان وضع کرده باشند که خواننده به خاطر صحت سند، با سکوت، آن را دین و اعتقاد اسلامی خود قرار داده باشد!.

مطلب آخر این که چگونه بخاری این همه اخبار را که این گونه تناقض آشکار دارند، بین خود و پروردگار متعال حجت قرار داده است!

از آنچه ذکر شد، روشن گردید که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هرگز از نماز خواندن پس از نماز صبح و عصر نهی نفرموده اند، بلکه دیگران سخن آن حضرت را به مانند موارد فراوان دیگر، نادرست فهمیده و غلط به جوامع اسلامی منتقل کرده اند. همچنین با این بیان روشن شد که بخاری در این موضوع اخبار بی اساس را در صحیحش روایت کرده و مضافاً بر این، دچار تناقضات واضح و عجیب شده است.

ص:132

المغیرة بن شعبة فحمد الله وأثنی علیه ثم وقع فی علی ثم قیل للحسن بن علی: اصعد، فقال: لا أصعد ولا أتکلم حتی تعطونی إن قلت حقا أن تصدقونی و ان قلت باطلا أن تکذبونی فأعطوه فصعد المنبر فحمد الله وأثنی علیه فقال: بالله یا عمرو وأنت یا مغیرة تعلمان أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال: «لعن الله السائق والراکب» أحدهما فلان قالا: اللهم بلی قال: أنشدک الله یا معاویة و یا مغیرة أتعلمان أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لعن عمرا بکل قافیة قالها لعنة؟ قالا: اللهم بلی قال: أنشدک الله یا عمرو وأنت یا معاویة بن أبی سفیان أتعلمان أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لعن قوم هذا؟ قالا: بلی قال الحسن: فإنی أحمد الله الذی وقعتم فیمن تبرأ من هذا؛ (1) عمرو و مغیره به معاویه گفتند: همانا حسن بن علی عاجز شده و سخنی دارد. بگزار سخن بگوید؛ زیرا نمی تواند برای گفتن سخن پیدا کند. معاویه گفت: این کار را نکنید، ولی آن ها قبول نکردند. عمرو به منبر رفت و از امیرالمؤمنین علیه السلام یاد کرد و آن حضرت را دشنام داد. سپس مغیره به منبر رفت و او نیز آن حضرت را سب و دشنام نمود. سپس به امام حسن علیه السلام گفته شد: به منبر برو، ولی امام حسن علیه السلام فرمود: بالای منبر نمی روم و سخن نمی گویم، مگر این که قول بدهید اگر سخن حق گفتم مرا تصدیق کنید و اگر باطل گفتم تکذیبم کنید. آن ها قول دادند. پس امام حسن علیه السلام بالای منبر رفتند و خدا را حمد و ثنا گفتند. سپس فرمودند: تو را به خدا ای عمرو و تو ای مغیره، آیا می دانید همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سواره و راننده را لعنت کردند که یکی از آن ها فلانی (معاویه) بود؟ (به این حدیث در گذشته اشاره شد.) گفتند: آری. امام حسن علیه السلام فرمودند: تو را به خدا سوگند ای معاویه و تو ای مغیره، آیا می دانید که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم عمرو بن عاص را به مقدار هر قافیه شعری که گفت لعنت فرمودند؟ گفتند: آری شنیدیم. امام علیه السلام فرمودند: تو

ص:133

را به خدا سوگند می دهم ای عمرو و تو ای معاویه، آیا می دانید که همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم قوم مغیره را لعنت فرمودند؟ گفتند: آری می دانیم. امام حسن علیه السلام فرمودند: من خدا را حمد می گویم، شما کسی را دشنام دادید و از کسی عیب گرفتید که او از آن پاک و مبراست.

سند این خبر کاملا صحیح است و هیثمی در مورد شیخ طبرانی زکریا بن یحیی ساجی گفته است: ذهبی او را یکی از اثبات خوانده و گفته است که کسی را نمی دانم که او را جرح کرده باشد و بقیه رجال این سند رجال صحیح هستند. ابن حجر نیز سند آن را صحیح دانسته است.

ص:134

او دع؛ (1) عکرمه بن خالد می گوید: معاویه به مدینه برای حج آمد و امام حسین علیه السلام او را دید و گفت: ای معاویه، به من خبر ذکر تو و ابن نابغه رسید که به بنی هاشم عیب می گیرید. تو به خودت رجوع کن و حق را بر خودت حاکم نما، آن وقت خواهی دید که بزرگ ترین عیب بنی هاشم برابر با کوچک ترین عیب توست. همانا دشنمی با ما را پیش گرفتی و در مورد ما از عمرو عاص اطاعت کردی. پس به خدا سوگند او ایمانش قدیم نبود و نفاقش نیز جدید نیست به خدا سوگند نه به تو نگاه می کند و نه برای تو باقی می ماند. پس به خودت نگاه کن و او را کنار بگذار. سند این خبر صحیح است.

عن حبیب بن عبد الله قال: والله إنی لعند علی جالس إذ جاءه عبد الله بن معین وکعب بن عبد الله من قبل محمد بن أبی بکر یستصرخانه قبل الوقعة فقام علی فنادی فی الناس: الصلاة جامعة فاجتمع الناس فصعد المنبر فحمد الله وأثنی علیه وذکر رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فصلی علیه ثم قال: أما بعد فهذا صریخ محمد بن أبی بکر وإخوانکم من أهل مصر قد سار إلیهم ابن النابغة عدو الله وعدو من والاه وولی من عادی الله فلا یکونن أهل الضلال إلی باطلهم والرکون إلی سبیل الطاغوت أشد اجتماعا علی باطلهم وضلالتهم منکم علی حقکم...؛ (2) امیرالمؤمنین علیه السلام به اهل کوفه فرمودند:... همانا عمرو عاص دشمن خدا و دشمن دوستان خدا و دوست دشمنان خدا، به سوی برادرانتان از اهل مصر حمله کرده است... .

ص:135

العاص إلی قتال علی فقال: لا والله لا أظاهرک علی قتاله حتی تطعمنی مصر فأبی علیه فخرج مغضبا ثم إن معاویة ندم وقال: رجل طلب إلی فی شئ علی هذا الحال فرددته؟ فأجابه إلی ما سأل؛(1) چون اختلاف بین علی و معاویه پیش آمد معاویه عمرو بن عاص را به جنگ با امیرالمؤمنین علیه السلام فرا خواند، عمرو گفت: تو را یاری نمی کنم مگر این که حکومت مصر را به من بدهی. معاویه قبول نکرد و عمرو غضبناک از نزدش خارج شد. سپس معاویه پشیمان شد و خواسته اش را قبول کرد. رجال این خبر از رجال صحیحین و ثقه هستند جز احمد دورقی که از رجال صحیح مسلم و سنن است.

عبد الوهاب الزبیری عن أشیاخه قالوا: لما وقعت الفتنة لم یکن أحد من قریش أعفا فیها من عمرو بن العاص أتی مکة فأقام بها فلم یزل کافا حتی کانت وقعة الجمل فقال لابنیه: إنی قد ألقیت نفسی بین جزاری مکة و ما مثلی رضی بهذه المنزلة فإلی من تریان أن أصیر؟ فقال له عبد الله: صر إلی علی فقال: إن علیا یقول لی إذا أتیته: أنت رجل من المسلمین لک مالهم وعلیک ما علیهم ومعاویة یخلطنی بنفسه ویشرکنی فی أمره! قالوا: فأت معاویة فأتاه فما خیر له؛ (2) عمرو به فرزندانش عبدالله ومحمد گفت: به من بگویید که به سوی کدام یک از علی ومعاویه بروم؟ عبدالله گفت: به نزد علی برو. عمرو گفت: اگر به نزد علی بروم به من می گوید: تو مردی از مسلمین هستی؛ هر چه به دیگران رسید به تو نیز خواهد رسید، ولی معاویه مرا در امر حکومتش شریک می کند؟ گفتند: پس به سوی معاویه برو. او نیز به معاویه پیوست و خیری برایش باقی نماند. سند این خبر نیز صحیح است.

ابن عون عن الحسن قال: کان الحکمان: أباموسی وعمرا؛ وکان أحدهما یبتغی

ص:136

الدنیا والآخر یبتغی الآخرة؛ (1) حسن بصری می گوید: حکمین ابوموسی و عمرو یکی طالب دنیا بود و دیگری طالب آخرت. محقق «سیر ذهبی» رجال این خبر را ثقات دانسته است.

ذهبی در شرح حال عمرو بن عاص می گوید:

و من أشراف ملوک العرب و من أعیان المهاجرین والله یغفر له ویعفو عنه ولو لا حبه للدنیا ودخوله فی أمور لصلح للخلافة فإن له سابقة لیست لمعاویة؛ (2) اگر او عاشق دنیا نبود و به کارها (جنگ و دشنمی با امیرالمؤمنین علیه السلام ) داخل

نمی شد، صلاحیت خلافت را داشت... .

ص:137

ص:138

حاشیه به ضعف سند اشاره کرده اند. همچنین سند ذهبی غیر از سند ابن عساکر است و رجالی که ذکر کرده ثقه هستند. البته در باره این که عمرو بن عاص در رأس قاتلین عثمان و از شدید ترین مخالفین وی بوده اخبار فراوان است که ما داستان قتل عثمان را ان شاء الله در کتاب «مرجعیت اهل بیت علیهم السلام وجایگاه خلفا» مفصل معرفی خواهیم نمود.

حدثنی غسان بن عبد الحمید قال: کان عمرو بن العاص من أشد الناس طعنا علی عثمان وقال: والله لقد أبغضت عثمان وحرضت علیه حتی الراعی فی غنمه والسقایة تحت قربتها؛(1) غسان می-گوید: عمرو بن عاص شدید ترین مردم در طعن بر عثمان بود و گفت: چنان بر عثمان غضب کردم و مردم را علیه او شورانیدم حتی چوپانی را که میان گوسفندان بود و آب کشی را که دلو آب بر دوش داشت را نیز علیه او به حرکت درآوردم.

بلاذری نیز در «انساب الاشراف، ج 3، ص 70» با سند دیگر خبری را نقل کرده است که عمرو بن عاص در قتل عثمان شریک بوده است.

با این همه این دو ناصبی برای فریب مردم، طلب خون عثمان را بهانه قرار دادند تا از این راه به حکومت و دنیا برسند و قلب امیرالمؤمنین علیه السلام را به درد بیاورند.

اما چنان که اشاره شد بخاری از عمرو شش حدیث با مکررات روایت کرده که با دو حدیث آن در زیر آشنا خواهیم شد:

ص:139

1. عن أبی عثمان قال حدثنی عمرو بن العاص: أن النبی صلی الله علیه و آله و سلم بعثه علی جیش ذات السلاسل فأتیته فقلت: أی الناس أحب إلیک؟ قال: عائشة. فقلت: من الرجال؟ فقال: أبوها. قلت: ثم من؟ قال: عمر بن الخطاب. فعد رجالا؛ (1) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم عمرو را با جیش ذات سلاسل به جهاد فرستاد. او می گوید: به حضور حضرت رفتم وگفتم: کدام یک از مردم به تو محبوب ترند؟ فرمودند: عائشه. گفتم از مردان؟ فرمود: پدرش. گفتم سپس که؟ فرمود: عمر بن خطاب، سپس مردانی را نام برد.

گرچه این حدیث از یک ناصبی است و با روایات فراوان و متواتر مخالف است که ذکر خواهد شد، ولی در متن خود حدیث آثار وضع از سخن عمرو خیلی روشن است که بخاری و برخی دیگران آن را حذف کرده و به ذکر (پس از عمر مردانی را نام برد) اکتفا کرده و نشانه وضع را حذف و پنهان کرده اند.

و اما متن اصلی حدیث:

عمرو می گوید: قیل: یا رسول الله، ای الناس احب الیک؟ قال صلی الله علیه و آله و سلم: عائشة قیل من الرجال قال: أبوبکر قیل: ثم من؟ قال: عمر قیل: ثم من؟ قال: أبوعبیدة بن الجراح؛ (2) به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گفته شد: ای رسول خدا، محبوب ترین مردم برای شما کیست؟ فرمودند: عائشه، گفته شد: از مردان چه کسی؟ فرمودند: ابوبکر و سپس عمر، سپس ابوعبیده بن جراح.

شعیب ارنؤوط در حاشیه صحیح ابن حبان سند این حدیث را به شرط مسلم صحیح دانسته است.

ص:140

و در روایت دیگر که با لفظ و سند فوق نقل شده است، عمرو می گوید: من گفتم، ای رسول خدا... . (1) همچنین در برخی روایت تنها ام المؤمنین عائشه و ابوبکر ذکر شده است. (2) و در نقل ابویعلی که سندش صحیح است: قیل: یا رسول الله أی الناس أحب إلیک؟ قال: عائشة قال: من الرجال؟ قال: أبو بکر قال: ثم من؟ قال: ثم أبو عبیدة بن الجراح؛ یعنی عائشه سپس ابوبکر و سپس ابوعبیده محبوبترین مردمند. اینجا نیز عمرو می گوید: گفته شد... . (3) و در خبر دیگر که ابووائل و قیس بن ابی حازم از عمرو روایت کرده اند چون عمرو سؤال کرد حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: چرا می خواهی این را بدانی؟ گفت: می خواهم آن کسی را که شما دوست داری دوست داشته باشم. فرمودند: عائشه است.(4) در خبر دیگر پس از ابوبکر فرمودند: حفصه و سپس عمر. سپس عمرو گفت: جایگاه علی کجاست؟ حضرت به اصحاب توجه کرده فرمودند: این (عمرو) مرا از نفسم سؤال می-کند. (5) تمام این اضطراب و تناقض از روایتی است که راوی آن تنها عمرو بن عاص است.

این خبر گرچه از عمرو ثابت است، ولی سند بخاری و مسلم که آن را ناقص روایت کرده اند، ضعیف است؛ زیرا آن را از خالد بن مهران الحذاء و او از ابوعثمان نهدی از عمرو روایت کرده اند و سند آن به وجود خالد الحذاء از دو جهت ضعیف و منقطع است: 1. احمد بن حنبل در کتاب علل گفته است: خالد الحذاء از ابوعثمان نهدی

ص:141

حدیث سماع نداشته است. (1) و این حدیث را خالد در تمام نقل ها با «عن» از ابوعثمان نهدی روایت کرده است.

2. خالد الحذاء را ابوحاتم «لا یحتج به» گفته و ابن علیه او را تضعیف کرده است و حماد بن زید می گوید: حفظ او را (در «میزان الاعتدال» حدیثش را) انکار کردیم. (2) و عقیلی او را در کتاب ضعفائش وارد کرده است. (3) و ابن حجر او را در «طبقات المدلسین، ص 20 رقم 10» وارد کرده است. پس این سند منقطع و بنابر شرط حتی خود بخاری نیز نیست؛ زیرا خالد مدلس است و حدیث منقطع و ضعیف.

همچنین اگر عمرو چنین سخنی را شنیده بود، چگونه ممکن است که حتی در حالی که جنب شده بود، با وجود مخالفت دیگران، خود امامت نماز جماعت را بر عهده گرفت و حتی در حالت جنب بودن حاضر نشد امامت نماز را به ابوبکر و یا عمر بدهد! (4) و اگر در واقع حضرت صلی الله علیه و آله و سلم چنین سخنی را گفته بودند، عمرو نمی توانست در حالت عادی نیز با وجود آن ها در نماز امام شود، چه رسد در حالت آلوده بودن به نجاست.

ظاهرا این حدیث در زمان عمر بن خطاب و قبل از وفات ابوعبیده جراح زمانی که خلیفه دوم هدفش این بوده که برای پس از خود ابوعبیده را خلیفه قرار دهد، وضع شده است. علاوه بر این همه، حدیث عمرو با احادیث فراوان دیگر نیز مخالف است:

محبوب ترین مردم امیرالمؤمنین و زهراء مرضیه علیهما سلام هستند

1. سه نفر روایت کرده اند که عمر بن خطاب به فرزندش عبدالله گفت: زید بن حارثه محبوب تر از پدرت برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود و اسامه نیز محبوب تر از تو برای آن

ص:142

حضرت.(1) ابن حجر سند این حدیث را صحیح دانسته و شعیب ارنؤوط در حاشیه سیر ذهبی آن را بدون رد نقل کرده و ترمذی آن را حسن دانسته و ذهبی بدون انکار آن را نقل کرده است.

2. حدیث طیر: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: خدایا، محبوب ترین بنده ات را بیاور تا با من این پرنده را بخورد. پس علی آمد.(2) این حدیث چنان که در گذشته اشاره شد متواتر است. و همین مقدار در مورد این حدیث کافی است که ابن کثیر می گوید: استاد ما ذهبی این حدیث را در رساله ای جمع کرده وگفته است: این حدیث را بیش از نود نفر از تابعین از انس روایت کرده اند.(3)

3. حدیث خیبر: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یوم خیبر: لأعطیَنَّ الرّایة غداّ رجلاً یحبّ اللهَ ورسولَه ویحبُّه اللهُ ورسولُه لا یرجع حتّی یفتح علیه؛ (4) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روز خیبر فرمودند: فردا پرچم را به مردی می-دهم که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش نیز او را دوست دارند، او از میدان جنگ برنمی گردد تا این که پیروزی را به دست آورد.

این حدیث نیز متواتر است گرچه بخاری و مسلم آن را ناقص روایت کرده اند و البته مسلم در جای دیگر این خبر را کامل روایت کرده است.

ص:143

4. کان أحب النّساء ِإلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فاطمة و من الرّجال علیٌّ؛ (1) بریده می گوید: علی وفاطمه محبوب ترین افراد نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بودند. ترمذی این حدیث را حسن، حاکم و ذهبی صحیح دانسته اند و شعیب ارنؤوط تصحیح حاکم و ذهبی را نقل کرده و آن را رد نکرده است.

5. إستأذن أبوبکر إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فسمع صوت عائشة (عالیاً) وهی تقول: والله لقد عرفتُ أنّ علیّاً وفاطمة أحبّ إلیک منّی و من أبی مرّتین او ثلاثاً (فاستأذن أبوبکر فدخل) فأهوی إلیها أبوبکر فقال: یا بنت فلانة! لا أسمعکِ ترفعین صَوْتَکِ علی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؛ (2) ابوبکر اذن دخول به حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم گرفت وشنید که عائشه با صدای بلند به آن حضرت می گوید: می دانم که علی وفاطمه نزد تو محبوب تر از من وپدرم هستند... .

هیثمی دو سند این حدیث را از احمد و بزار صحیح دانسته و ابن حجر نیز در (فتح الباری ، ج 7 ، ص 19) و البانی و شعیب در حاشیه «مسند احمد» چهار سند آن را صحیح دانسته اند و در برخی سند احمد و ابوداود حدیث ناقص روایت شده است و در اکثر کتاب ها تنها اسم ابوبکر و امیرالمؤمنین علیه السلام ذکر شده و متن حدیث از «مجمع الزوائد» اخذ شده است.

6. عن جمیع بن عمیر قال: دخلتُ مع عمَّتی علی عائشة فسئلتْ: أی النّاس کان أحَبَّ إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ قالتْ: فاطمة. قیل: من الرجال؟ قالتْ: زوجها إن کان ما علمتُ

ص:144

صو اما قوّاماً؛ (1) جمیع می گوید: با عمه ام بر عائشه وارد شدم. از او سؤال شد: محبوب ترین فرد نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم کیست؟ گفت: فاطمه و از مردان علی... . ترمذی و حاکم سند این حدیث را حسن و صحیح دانسته اند.

7. عن جمیع إبن عمیر قال: دخلتُ مع أُمّی علی عائشة فسألتْ: أی النّاس کان أحبّ إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ قالتْ: فاطمة. قیل فمن الرّجال؟ قالت: زوجها إن کان ما علمتُ صو اما قوّاماً؛ (2) جمیع می گوید: با مادرم بر عائشه وارد شدم. مادرم از او سؤال کرد:

محبوب ترین فرد نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم کیست؟ گفت: فاطمه و از مردان علی.

8. عن جمیع بن عمیر قال: ثم دخلت مع أمی علی عائشة وانا غلام فذکرت لها علیا فقالت: ما رأیت رجلا أحب إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم منه ولا امرأة أحب إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم من امرأته؛ (3) جمیع می گوید: با مادرم بر عائشه وارد شدم و... ادامه، به همان معنای حدیث قبلی است. سند این حدیث صحیح است.

9. هانئ بن یزید صحابی از ام المؤمنین عائشه روایت کرده که می گوید: ما خَلَقَ اللهُ خلقا کان أحَبَّ إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم من علیٍّ؛(4) خداوند کسی را محبوب تر از علی برای رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم خلق نکرده است.

سند این حدیث نیز صحیح و کل رجالش ثقه هستند جز محمد بن عیسی دامغانی که ابوحاتم او را صدوق و ابن حجر مقبول دانسته است. (البته ابوحاتم دامغانی و ابن زیاد را دو نفر معرفی کرده

ص:145

است، ولی دیگران یک نفر) باید دقت داشته باشیم که در سند این حدیث بین محمد بن عیسی دامغانی و عبد الله بن مبارک دو راوی مجهول واقع شده اند و این دو اسم به احتمال زیاد به این سند اضافه شده؛ زیرا ابن مبارک شیخ محمد بن عیسی است و او از ابن مبارک بدون واسطه احادیث فراوان روایت کرده، پس با این حال چگونه ممکن است که دو واسطه بین آن دو به وجود آید. با این بیان ثابت می-شود که آن دو اسم راوی مجهول بر این سند اضافه شده است.

10. عن عروة قال: قلت لعائشة: من کان أحب الی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ قالت: علی بن

أبی طالب. قلت: أی شیء کان سبب خروجک الیه؟ قالت: لم تزوج أبوک أمک؟ قلت: ذاک من قدر الله قالت: وذاک من قدر الله؛ (1) عروه می گوید: به عائشه گفتم: چه کسی محبوب تر به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود؟ گفت: علی بن ابی طالب. گفتم: پس چرا با او جنگیدی؟ گفت: چرا پدرت با مادرت ازدواج کرد؟ عروه گفت: تقدیر الهی بود. عائشه گفت: خروج من نیز از قدر الهی بود.

سند این حدیث کاملاً صحیح و رجال آن ثقه اند. ابن حجر این خبر را از کتاب ابوعلی بن شاذان (2) عن ابوسهل بن زیاد قطان (3) از محمد بن یوسف صابونی (4) از محمد بن ابی خصیب انطاکی(5) از مالک از زهری از عروه نقل کرده و گفته است: دارقطنی نیز آن را در کتاب «غرائب مالک» با نفس سند نقل کرده است. این روات همگی ثقه اند و این خبر صحیح است، ولی با این وجود ابن حجر بدون دلیل آن را باطل خوانده است.

11. عن معاذیة الغفّاریّة قالتْ: کان لی أنس باالنّبی أخرج فی الأسفار وأقوم علی

ص:146

المرْض وأُداوی الجرحی فدخلتُ إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی بیت عائشة وعلی خارجٌ من عنده فسمعتُه یقول: یا عائشة إنّ هذا أحبّ الرّجال إلی وأکرمهم علی فأعرفی له حقّه وأکرمی مثواه؛(1) معاذیه می گوید: من با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم انس داشتم در سفرها همراه بودم، و به مریضان و مجروحان رسیدگی می-کردم. روزی به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که در منزل عائشه بودند داخل شدم در حالی که علی از حضور آن حضرت خارج می شد و شنیدم که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم

می فرمودند: ای عائشه، همانا علی محبوب ترین و گرامی ترین مردان نزد من است. پس حق او را بشناش و رعایت جایگاه او را داشته باش.

در سند این حدیث حارثه بن ابی الرجال تضعیف شده است و در شواهد می توان معتبر دانست.

12. عن معاویة بن ثعلبة قال: جاء رجل أباذر وهو فی مسجد الرسول صلی الله علیه و آله و سلم فقال: یا أباذر ألا تخبرنی بأحب الناس إلیک فإنی أعرف أن أحبهم إلیک أحبهم إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال: أی ورب الکعبة إن أحبهم إلی أحبهم إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم وهو ذاک الشیخ وأشار بیده إلی علی وهو یصلی أمامه؛(2) مردی به نزد ابوذر آمد و گفت: ای ابوذر به من خبر نمی دهی که محبوب ترین مردم نزد تو کیست؛ چون من می دانم که محبوب ترین آن ها نزد تو محبوب ترین مردم نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم خواهد بود. ابوذر گفت: آری، به پروردگار کعبه سوگند، همین گونه است. همانا محبوب ترین مردم نزد من محبوب ترین آن ها نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است و آن این شیخ است و با دستش به علی که نماز می خواند اشاره کرد.

محقق «السنه خلال» بدون اشاره به ضعف سند این حدیث را ضعیف دانسته است و حال آن که بدون شک سند این حدیث صحیح و تمام رجال آن ثقه اند که عبارت-اند از:

ص:147

عبد الله بن أحمد از داود بن عمرو الضبی از علی بن هاشم از أبوالجحاف از معاویة بن ثعلبة. ابن عدی نیز این حدیث را در «کامل، ج 3، ص 82 » با سند دیگر نقل کرده است که آن نیز صحیح است و هر دو سند ابن عساکر نیز متفاوت از سند خلال و ابن عدی است. البته باید دقت داشته باشیم که ابن عدی این حدیث را در شرح حال ابوالجحاف وارد کرده و او داود بن ابی عوف است که سفیان، احمد، ابن معین، نسائی و ابن حبان او را ثقه دانسته اند و ابوحاتم صالح دانسته، حاکم، ذهبی، البانی و شعیب ارنؤوط حدیث او را صحیح دانسته اند و ترمذی نیز بعد از روایت حدیثی از او به توثیق او از جانب سفیان ثوری اشاره کرده، و تنها ابن عدی و ازدی او را تضعیف کرده اند. حالا تضعیف این دو نفر در برابر توثیف آن همه افراد چه ارزشی خواهد داشت!

13. عن أسامة: سئل النبی صلی الله علیه و آله و سلم: أی الناس أحب إلیک؟ قال: فاطمة؛(1) از

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از محبوب ترین مردم نزد ایشان سؤال شد فرمودند: فاطمه.

شعیب ارنؤوط رجال این حدیث را ثقات دانسته و ذهبی سند دیگری نیز برای این حدیث ذکر کرده است.

14. عن عمر: أنه دخل علی فاطمة بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فقال: یا فاطمة والله ما رأیت احدا أحب إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم منک والله ما کان أحد من الناس بعد أبیک صلی الله علیه و آله و سلم أحب إلی منک؛(2) عمر بن خطاب به حضور فاطمه رسید و گفت: ای فاطمه والله کسی را ندیدم که محبوب تر به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از تو باشد و به خدا سوگند کسی پس از پدرت محبوب تر به من از تو نیست.

حاکم سند این حدیث را به شرط شیخین صحیح دانسته و ذهبی در مورد سند نتوانسته اشکال وارد کند و گفته است: عجیب وغریب است. سند این حدیث صحیح و

ص:148

رجالش ثقه اند، ولی البانی متناقض چون با فضائل اهل بیت دشمن است و حسن سقاف شافعی او را ناصبی خوانده، با دروغگویی و تناقضات آشکار سعی کرده تا این سند را ضعیف نشان دهد. حسن سقاف شافعی در کتاب «التناقضات الالبانی الواضحات، ج 2 ، ص 254» دروغگویی و تناقض او را در باره این حدیث مفصل با استفاده از کتاب هایش روشن کرده است که می توانید به آن مراجعه نمایید.

این برخی احادیث در این موضوع است و علاوه بر این، احادیث صحیح دیگر نیز که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند: فاطمه سرور زنان عالم است.(1) فاطمه سرور زنان بهشت است.(2) سرور و افضل زنان این امت و مؤمنین فاطمه است(3) تمام این احادیث که با سندها متعدد و صحیح روایت شده و هر کدام از این احادیث را جناب عائشه نیز روایت کرده است، بر بی اساس بودن حدیث عمرو بن عاص و امثالش به روشنی دلالت می کند.

به معنای حدیث عمرو عاص ابن عساکر(4) با دو سند از انس نیز حدیث روایت کرده که در سند اول خلیل بن زکریا کذاب(5) و محمد بن ثابت بنانی است که به اتفاق ضعیف است. (6) در سند دوم ابوعمرو یوسف بن یعقوب ضعیف است و ابوعلی حافظ او را

ص:149

دروغگو خوانده است. (1) همچنین به این معنا از ابن عباس حدیث روایت کرده که در سند آن ابوهرمز نافع جمال ضعیف است و ابن معین او را دروغ گو خوانده. (2) باز ابن عساکر از عائشه نیز به این معنا حدیث روایت کرده که در سند آن ابوعلی بن المذهب را ذهبی جرح کرده(3) و همچنین راوی و سؤال کننده از ام المؤمنین عائشه عبدالله بن شقیق ناصبی است. او امیرالمؤمنین علیه السلام را دشمن داشته و آن حضرت را دشنام می داده است.(4) خطیب و ابن عساکر از ابن عمر نیز چنین حدیثی روایت کرده اند که در سند آن علی بن دوست مجهول و حمید بن الربیع کذاب(5) و یحیی بن یمان(6) ضعیف هستند. در سنن ابن ماجه نیز به این معنی از انس حدیث روایت شده که(7) دارقطنی در باره آن گفته است: این حدیث از حمید از انس غریب است و از منفردات معتمر است. (8) حمید طویل چنان که گذشت مدلس نیز است و از انس با تدلیس حدیث روایت می کرده است.

البته باید به این واقعیت بزرگ توجه داشته باشیم که این گونه احادیث با واقعیت-ها و با صفاتی که خلفا داشته اند و با زندگی و جایگاه علمی و عملی و... آن ها نیز مخالف است.

اما حدیث دوم عمرو بن عاص در صحیح بخاری :

ص:150

ص:151

حدیث دیگر حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: او بهترین خلق خدا پس از ابوطالب برای من بود. (1) متقی سند این حدیث را حسن دانسته است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فاطمه بنت اسد را مادر خطاب کرده اند و حضرت او را در پیراهن خود کفن نمودند. (2)

همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مورد ابوطالب فرمودند:

قَالَ لَمّا نَثَرَ ذَلِک السّفِیهُ عَلَی رَأْسِ رَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ذَلِکَ التّرَابَ دَخَلَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله و سلم بَیْتَهُ والتّرَابُ عَلَی رَأْسِهِ فَقَامَتْ إلَیْهِ إحْدَی بَنَاتِهِ فَجَعَلَتْ تَغْسِلُ عَنْهُ التّرَابَ وهِیَ تَبْکِی، و رسول اللّهِ صلی الله علیه و آله و سلم یَقُولُ لَهَا: لَا تَبْکِی یَا بُنَیّةِ فَإِنّ اللّهَ مَانِعٌ أَبَاک. قَالَ ویَقُولُ بَیْنَ ذَلِکَ مَا نَالَتْ مِنّی قُرَیْشٌ شَیْئًا أَکْرَهُهُ حَتّی مَاتَ أَبُوطَالِب؛(3) عروه می گوید: یکی از مشرکین پس از وفات ابوطالب بر سر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خاک ریخت و حضرت در حالی که آن خاک بر سرش بود وارد منزل شد و یکی از دخترانش به سوی آن حضرت بلند شد و شروع به شستن آن خاک از سر مبارک آن حضرت کرد، در حالی که گریه می کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به دخترش می فرمود: ای دخترم، گریه مکن. همانا خداوند از پدرت محافظت خواهد کرد و در بین این سخنان کراراً می فرمود: «تا زمانی که ابوطالب زنده بود از قریش به من هیچ بدی و سختی نمی رسید.»

3. عقیل: کان النبی صلی الله علیه و آله و سلم یقول لعقیل: انی أحبک حبین حبا لقرابتک منی وحبا لما کنت أعلم من حب عمی أبی طالب إیاک؛ (4) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم همیشه به عقیل می فرمودند: من تو

ص:152

را با دو محبت دوست دارم، یکی به خاطر این که پسر عمم هستی و دیگری به خاطر این که می دانستم عمویم ابوطالب تو را دوست داشت.

این حدیث با چهار سند از حذیفه، عقیل، ابواسحاق و عبدالرحمان بن سابط روایت شده است، که دو سند متصل و دو مرسل دارد و هیثمی سند خود را مرسل و رجالش را ثقات خوانده و صالحی شامی نیز رجال سند عقیل را ثقات خوانده است، حاکم و ذهبی سکوت کرده اند.

امام حسین علیه السلام فرموده اند: در جنگ حنین عباس، علی و عقیل از کسانی بودند که همراه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ثابت ماندند و فرار نکردند. (1)

4. ام هانئ بنت ابی طالب: او کسی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم دو مرتبه، یک مرتبه زمان ابوطالب و باری پس از فرار شوهرش و اسلام او، از او خواستگاری نمودند، ولی او از خوف

این که فرزندان کوچک دارد و شاید حضرت آزار بینند و نتواند حق آن حضرت را ادا کند، عذرخواهی نمود. (2)

پس از فتح مکه ام هانئ به حضور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آمد، در حالی که آن حضرت مشغول غسل بودند و حضرت فاطمه علیها السلام آن حضرت را با لباسی می پوشاند، به آن حضرت سلام داد و حضرت (که او را نمی دیدند) فرمودند: این خانم کیست؟ گفت: من ام هانی، دختر ابی طالب هستم. حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: خوشا به ام هانئ، خوش آمدی! او گفت: علی می گوید: با مردی خواهد جنگید که من پناهش داده ام. حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: همانا ما در امان گذاشتیم هر کسی را که

ام هانئ پناهش داده است. (3)

5. جعفر بن ابی طالب: ذهبی می گوید: سید شهید، پرچم مجاهدین. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با قدوم او از حبشه به مدینه خیلی خوش حال گشت و والله با شهادتش محزون گشت. (4) پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

ص:153

خداوند دو بال به جعفر داده که همراه جبرئیل و میکائیل در بهشت پرواز می کند. (1)

6. امیرالمؤمنین علیه السلام که جایگاه آن حضرت خیلی روشن است.

این ها آل ابوطالب هستند و این واقعیت ها نیز بی اساس بودن این گونه اخبار کذب را بیان می کنند. شما توجه کنید که چنین اکاذیب حتی به چه نوع از کتاب ها راه یافته و مدعیان حدیث شناسی آن را به عنوان اخبار صحیح نقل کرده اند.

توجه کنید که امام بخاری چگونه احادیث کذب را در تنقیص اهل بیت علیهم السلام و امیرالمؤمنین علیه السلام به عنوان احادیث صحیح روایت کرده است. خیلی روشن است که این گونه احادیث از جعلیات نواصب و تنها در مقام طعن بر امیرالمؤمنین علیه السلام وضع شده است، ولی جای تعجب این جاست که بخاری و امثال او چنین اکاذیب را و آن هم با تصرف در آن در کتب خود وارد کرده اند.

اخلاق متعالی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به گونه ی بود که حتی تخلفات مردم را در جمع و حضور دیگران بازگو نمی کردند، ولی شما ملاحظه می-کنید که حدیث سازان، آن حضرت را در اخباری که در تنقیص امیرالمؤمنین علیه السلام وضع کرده اند از آن سیره و اخلاق متعالی خارج کرده و چنین نسبت های ناروا را به آن حضرت داده اند که به نمونه های دیگر آن نیز در این کتاب اشاره شده است!.

ص:154

ص:155

گفت: او را بیاورید وبرپا دارید تا علی را لعن کند. صعصعه گفت: خدا لعنت کند کسی را که خدا و علی ابن ابی طالب را لعن می کند. این خبر را به مغیره دادند او گفت: به خدا سوگند او را وادار کنید، (باید او علی را سب کند.) صعصعه خارج شد و گفت: همانا مغیره به جز لعن علی راضی نمی شود. پس او را (مغیره را) لعنت کنید. لعنت خدا نیز بر او باد. مغیره گفت: او را بیرون کنید. خدا جانش را خارج کند.

این خبر را جاحظ و ابن جوزی نقل کرده اند، ولی ابن جوزی اسم مغیره را حذف کرده است.

ص:156

تنفس بلند را شنیدم، ولی نمیدانم که آن جا چه خبر بود. عمر تکبیر گفت و شهود را جز زیاد شلاق زد. سپس ابوبکره گفت: مگر مرا شلاق نزدید؟ عمر گفت: آری زدیم. گفت: به خدا (سوگند به خدا من راست می گویم) شهادت می دهم که مغیره زنا کرد. عمر خواست دو مرتبه ابوبکره را شلاق بزند که علی علیه السلام گفت: اگر این را یک شهادت قرار می دهی، باید به دوستت (مغیره) حد جاری کنی. پس عمر دست کشید.

ابوالفرج در «اغانی» این خبر را با شش سند نقل کرده است و البانی پنج سند از این خبر را صحیح دانسته است که در بعض آن ها ابوبکره بعد از این که بر او حد جاری شد، سوگند یاد می کند که او راست گفت و مغیره زنا کرده است.

عن الشعبی قال: کانت أم جمیل بنت عمر التی رمی بها المغیرة بن شعبة بالکوفة تختلف إلی المغیرة فی حوائجها فیقضیها لها قال: ووافقت عمر بالموسم والمغیرة هناک فقال له عمر: أتعرف هذه قال نعم هذه أم کلثوم بنت علی فقال له عمر: أتتجاهل علی والله ما أظن أبا بکرة کذب علیک و ما رأیتک إلا خفت أن أرمی بحجارة من السماء؛ (1) ام جمیل که در کوفه برای رفع حاجتش با مغیره رفت و آمد داشت، در موسم حجی با عمر همراه شد و مغیره نیز آن جا بود. عمر به مغیره گفت: آیا این زن را می شناسی؟ مغیره گفت: این زن ام کلثوم دختر علی است. عمر به او گفت: خودت را به نادانی می زنی؟ به خدا سوگند، باور ندارم که ابوبکره در باره تو دروغ گفته باشد، و من تو را هر وقت دیدم، می ترسم از این که از آسمان عذاب خداوند بر من نازل شود.

ص:157

عبدالرحمن گفت:

... یا أبا محمد قد أصبت إذ بایعت عثمان وقال لعثمان لو بایع عبدالرحمن غیرک ما رضینا. فقال عبدالرحمن: کذبت یا أعور لو بایعت غیره لبایعته ولقلت هذه المقالة؛ (1) ای ابا محمد، کار خوبی کردی وقتی به عثمان بیعت کردی و به عثمان گفت: اگر عبدالرحمن به غیر تو بیعت می کرد، راضی نمی شدیم. عبدالرحمن گفت: دروغ می گویی ای یک چشم! اگر به غیر او بیعت می کردم حتماً با او بیعت می کردی و همین سخن را به او نیز می گفتی. این خبر سه سند صحیح دارد، چنان که مفصل در این نوشتار ذکر شده است.

فلما شغل علی ومعاویة فلم یبعثوا إلی الموسم أحدا جاء المغیرة فصلی بالناس ودعا لمعاویة ؛(2) زمانی که بین علی و معاویه جنگ شروع شد نماینده به حج نفرستادند، پس مغیره آمد و به مردم نماز خواند و مردم را به سوی معاویه فرا می خواند.

عن الشعبی: سمعت قبیصة بن جابر یقول: صحبت المغیرة بن شعبة فلو أن مدینة لها ثمانیة أبواب لا یخرج من باب منها إلا بمکر لخرج من أبوابها کلها؛(3) قبیصه می گوید: با مغیره همراهی کردم و اگر مدینه هشت باب داشته باشد و مغیره جز با حیله از آن خارج نمی توانسته باشد، از همه آن درها با حیله خارج خواهد شد.

البته باید توجه داشته باشیم که معاویه و عمرو بن عاص نیز در خدعه خیلی جلوتر از مغیره بوده اند، گرچه ما نمونه ای از فریبکاری آن ها را ذکر نکردیم.

این در حالی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند:

ص:158

المکر والخدیعة فی النار؛ (1) مکر وحیله در جهنم است.

این حدیث را امیرالمؤمنین علیه السلام ، ابن مسعود، ابوهریره، انس و ابن مسیب روایت کرده اند.

قیس بن سعد می گوید: لو لا انی سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: المکر والخدیعة فی النار لکنت من امکر هذه الامة. (2)

قال امیرالمؤمنین علیه السلام : لو لا ان المکر والخدیعة فی النار لکنت من امکر الناس.(3) در این دو حدیث فوق، امیرالمؤمنین علیه السلام وقیس می گویند: اگر صاحب مکر وحیله اهل جهنم نبود، ما توان این را داریم که از دیگران مکار تر باشیم.

ص:159

علیه السلام در پاسخ فرمود: کَذَبَ، قَالَ: أَحْدَثُ النّاسِ عَهْدًا بِرَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله و سلم قُثَمُ بْنُ عَبّاسٍ؛(1) مغیره دروغ گفته است، آخر کسی که همراه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم (در داخل قبر) بود، قثم بن عباس است.

هر دو این خبر سندش صحیح است، چنان که هیثمی و شعیب ارنؤوط نیز اسانید خود را حسن دانسته اند، ولی احمد بن حنبل در «مسند» تصریح امیرالمؤمنین علیه السلام بر دروغ گویی مغیره را حذف کرده است و حال آن که سند همان یک سند است. ابن سعد در «طبقات» تکذیب امیرالمؤمنین علیه السلام را از عبدالله بن عباس نقل کرده و سه خبر دیگر نقل کرده است که امیرالمؤمنین علیه السلام متوجه حیله مغیره شدند و نگذاشتند که او وارد قبر شود... . (2)

یک نمونه از روایت مغیره در «صحیح بخاری»:

ص:160

در کتب روایی اخباری وارد شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بر خفین مسح

می کرده اند، ولی اشکالی که بر این حدیث مغیره و امثال آن وارد است این است که این اخبار در بین امت اسلامی به عنوان یک حکم شرعی پخش گشته است، حال آن-که

با نزول حکم وضو در قرآن، حکم مسح بر خفین نسخ شده است و دیده نشده که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پس از نزول آیه وضو، به خفین مسح نموده باشند. احادیث زیر این حقیقت را ثابت می کند:

1. مقسم ان ابن عباس اخبره قال: أنا عند عمر حین سأله سعد و ابن عمر عن المسح علی الخفین فقضی عمر لسعد فقلت: یا سعد قد علمنا أن النبی مسح علی خفیه ولکن أقبل المائدة أم بعدها؟ قال: لا یخبرک أحد أن النبی مسح علیهما بعدما انزلت المائدة. فسکت عمر. ثم قال البیهقی: أخبرنا بصحة ذلک أبومحمد عبد الله بن یحیی بن عبد الجبار السکری ببغداد؛(1) ابن عباس می گوید: نزد عمر بودم. زمانی که سعد و ابن عمر از او در باره مسح بر خفین سؤال کردند و عمر به نفع سعد حکم کرد (و آن را جائز دانست)، ابن عباس گفت: ای سعد ما می دانیم که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به خفین مسح نمود، ولی آیا قبل از (نزول) مائده بود یا پس از آن؟ کسی نمی تواند به تو خبر دهد که آن حضرت بعد از مائده بر خفین مسح نموده باشند. پس عمر ساکت ماند. بیهقی می-گوید: سکری در بغداد از صحت این خبر به من خبر داد.

سند این حدیث صحیح و رجال آن رجال صحاح سته هستند جز خصیف و او توثیق شده و ابن حجر و ذهبی اورا صدوق خوانده اند، ولی شعیب ارنؤوط بدون دلیل و اشاره به ضعف سند، این حدیث را ضعیف خوانده و در هر صورت دروغ گفته است؛ زیرا اگر این خبر را به خاطر خصیف تضعیف کرده باشد دست به تناقض زده چون در موارد فراوان در حاشیه مسند احمد احادیثی را که در سند آن خصیف است صحیح، حسن و خیلی خوب خوانده است.

ص:161

2. عن ابن عباس قال: ذکر المسح علی الخفین عند عمر سعد وعبد الله بن عمر فقال عمر: سعد أفقه منک. فقال ابن عباس: یا سعد إنا لا ننکر أن رسول الله مسح ولکن هل مسح منذ انزلت سورة المائدة؟ قال: فلم یتکلم احد فانها احکمت کل شئ وکانت آخر سورة انزلت من القرآن...؛ (1) مجاهد و عکرمة و سعید بن جبیر از ابن عباس روایت کرده اند که ابن عمر و سعد نزد عمر از مسح بر خفین یاد کردند. پس عمر گفت: سعد از تو (ابن عمر) فقیه تر است. ابن عباس گفت: ای سعد ما منکر نیستیم که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بر خفین مسح نمود، ولی از زمانی که سوره مائده نازل شد، آیا مسح نمود؟ گفت: پس کسی نتوانست حرفی (در پاسخ ابن عباس) بگوید، ابن عباس گفت: این سوره همه چیز را محکم نمود و آن آخرین سوره نازله از قرآن است. سند این حدیث حسن است.

3. عن سعید بن جبیر عن ابن عباس قال: قد مسح رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم علی الخفین فاسألوا هؤلاء الذین یزعمون ان النبی صلی الله علیه و آله و سلم مسح قبل نزول المائدة او بعد المائدة والله ما مسح بعد المائدة ولان أمسح علی ظهر عابر بالفلاة أحب من أن أمسح علیهما؛(2) باز ابن عباس می گوید: همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم گاهی بر خفین مسح می نمود، ولی از این کسانی که

می گویند حضرت مسح می نمود، سؤال کنید که قبل از نزول سوره مائده مسح نمود یا بعد از آن؟ به خدا سوگند حضرت پس از نزول مائده مسح ننمود و اگر بر پوست خر وحشی دست بکشم، بهتر از این است که بر خفین مسح بکشم.

این سند نیز صحیح و تمام رجال آن ثقه و از رجال صحاح سته هستند جز عبدالله بن احمد، ولی باز شعیب ارنؤوط با خیانت گفته است: سند این خبر ضعیف است.

4. قال ابن عباس: إن المسح علی الخفین منسوخ بسورة المائدة؛(3) ابن عباس می گوید:

ص:162

همانا مسح بر خفین با سوره مائده نسخ شده است.

5. عن بن عباس: سبق الکتاب الخفین؛(1) ابن عباس می گوید: زمان مشروعیت مسح

بر خفین گذشت.

در سند این خبر عکرمه است و مابقی رجال آن ثقه اند و این خبر با اخبار دیگران که در گذشته ذکر شد، موافق است و بنابر این می توان از این قبیل اخبار عکرمه و امثال او را صحیح دانست؛ زیرا شواهد دارد و از منفردات او نیست.

6. عن علی قال: سبق الکتاب الخفین؛(2) امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: زمان مشروعیت مسح بر خفین گذشت و نسخ شد. این حدیث را از امیرالمؤمنین علیه السلام سه نفر روایت کرده اند و سند ابن ابی شیبه از امام باقر علیه السلام کاملا صحیح است.

7. القاسم عن عائشة: لأن تقطع قدمای أحب الی من أن أمسح علی الخفین؛(3) عائشه گفت: پاهایم قطع بشوند، محبوب تر است برای من از این که بر خفین مسح بکنم.

این حدیث را نزدیک ترین افراد به عائشه، قاسم و عروه، هر دو با سند صحیح روایت کرده اند و از ابوهریره نیز به این معنا حدیث روایت شده است.

اگر دقت شود، روشن می گردد افرادی که از احکام اسلامی ناآگاه بودند، بدون توجه به ناسخ و منسوخ، اخبار منسوخ شده را بین مسلمین پخش می کرده اند و از این اخبار درس و عبرت بزرگی می توان گرفت و آن این که به حدیث هر صحابه بدون دلیل و به مجرد صحت سند تا صحابی نمی-توان به عنوان حکم شرعی و خبر شرعی از جانب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نگاه کرد. البته در کتب اهل سنت از جریر حدیثی روایت شده است که او می گوید: من بعد از نزول سوره مائده

ص:163

مسلمان شدم و دیدم که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به خفین مسح نمود. این سخن جریر با واقعیت سازگار نیست و ابن حجر ثابت کرده است که او قبل از سال دهم هجری مسلمان شده است، نه پس از نزول سوره مائده... . (1)

ص:164

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برای من نقل کرد که از آن حضرت شنیده است که می فرمودند: همانا بنی اسرائیل اختلاف کردند و اختلافشان ادامه پیدا کرد تا زمانی که دو حَکَمِ گمراه انتخاب کردند که خود گمراه شدند و هر که از آن دو پیروی کرد نیز گمراه شد. امر امتم نیز پایان نمی گیرد تا اینکه دو حکم انتخاب می کنند و آن دو گمراه می شوند و پیروان خود را نیز گمراه

می کنند. به او گفتم: ای ابوموسی، بر حذر باش از این که یکی از آن دو خود تو باشی! ابوموسی پیراهنش را درآورد و گفت: از آن بیزاری و دوری می جویم به سوی خدا چنان که از این پیراهنم دوری می جویم.

این حدیث با دو سند روایت شده است و هیثمی و صالحی شامی آن را از طبرانی نقل

کرده اند که ظاهراً از کتاب طبرانی این حدیث حذف شده است و ابن عساکر و ابن کثیر نیز این خبر را با سند دیگر روایت کرده اند.

عن علی علیه السلام : إن بنی اسرائیل اختلفوا فلم یزل اختلافهم بینهم حتی بعثوا حکمین فضلا وأضلا و ان هذه الامة ستختلف فلا یزال اختلافهم بینهم حتی یبعثوا حکمین ضلا وضل من اتبعهما؛(1) از امیرالمؤمنین علیه السلام نیز روایت شده که فرمودند: همانا بنی اسرائیل اختلاف کردند وتا حدی ادامه پیدا کرد که دو حکم اختیار کردند که آن دو گمراه شدند و دیگران را نیز گمراه نمودند وهمانا این امت نیز به زودی اختلاف می کنند و اختلافشان ادامه خواهد یافت تا این که دو حَکَم اختیار می کنند که هر دو گمراه می شوند و هر که از آن ها پیروی کند نیز گمراه

می شود.

در نقل بلاذری آمده است که امیرالمؤمنین علیه السلام در مورد عمل کرد حکمین فرمودند: این دو حکمین حکم قرآن را باطل کرده و چیزی را زنده کردند که قرآن آن را باطل کرده است... . (2)

ص:165

قال علی علیه السلام للحکمین: علی أن تحکما بما فی کتاب الله وکتاب الله کله لی فإن لم تحکما بما فی کتاب الله فلا حکومة لکما؛(1) امیرالمؤمنین علیه السلام به حکمین، یعنی ابوموسی و عمرو عاص فرمودند: به آنچه در قرآن است حکم کنید و همه کتاب خدا به نفع من است. اگر طبق آنچه در قرآن است حکم نکنید، هیچ حکمی نخواهید داشت. راویان این حدیث همه ثقه هستند.

ص:166

برای این امر معرفی بکن. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: او مردم را از یاری من منع نمود و چنین و چنان کرد، ولی اشعث و همراهانش به انتخاب تنها ابوموسی اصرار نمودند.(1) البته باید دقت داشته باشیم سبب این که اشعث با قبیله اش با امیرالمؤمنین علیه السلام مخالفت کرده و حضرت را به این تصمیم وادار کردند این بود که معاویه با ارسال نامه و هدایا و وعده مال بیشتر آن ها را خرید و وادار به مخالفت با آن حضرت نمود. (2) (باید دقت داشته باشیم که رجال این خبر همه از رجال صحیح بخاری هستند.)

ص:167

عمار نشسته بودم که ابوموسی آمد و گفت: به من و تو چه شده است؟ مگر من برادرت نیستم؟ عمار گفت: نمی دانم، ولی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که در شب جبل (در عقبه که خواستند حضرت را ترور کنند) تو را لعن می فرمود. ابوموسی گفت: آن حضرت برای من طلب بخشش نمود. عمار گفت: من شاهد لعن بودم، ولی شاهد استغفار نبودم.

ابن عدی، محمد بن علی بن خلف عطار را نسبت این حدیث متهم کرده است در حالی که ابن حجر گفته است: هو ثقة وقال الخطیب کان ثقة مامون حسن النقل؛ او ثقه است و خطیب نیز گفته است: او شخص ثقه و امین و خوش روایت است. (1)

عن أبی الطفیل قال: کان بین حذیفة وبین رجل من أهل العقبة بعض ما یکون بین الناس فقال: أنشدک الله کم کان أصحاب العقبة؟ فقال أبوموسی الاشعری: قد کنا نخبر أنهم أربعة عشر فقال حذیفة: فان کنت فیهم فقد کانوا خمسة عشر أشهد بالله أن اثنی عشر منهم حرب لله ورسوله فی الحیاة الدنیا ویوم یقوم الاشهاد؛ (2) ابوطفیل می گوید: بین حذیفه و بین مردی از اهل عقبه خلاف پیش آمد. پس آن مرد سؤال کرد: تو را به خدا سوگند بگو که اصحاب عقبه چند نفر بودند؟ پس ابوموسی اشعری گفت: به ما گفته می شد که آن ها چهارده نفرند. حذیفه گفت: اگر تو نیز در بین آن ها بودی پانزده نفر می شدند و من خدا را شاهد می گیرم که دوازده نفر از این ها در دنیا وآخرت با خداوند متعال و رسولش جنگیدند و در جنگ خواهند بود. هیثمی و شعیب ارنؤوط سند این خبر را صحیح دانسته اند.

... فسأل عمار رجلا من أصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فقال: نشدتک بالله کم تعلم کان أصحاب العقبة فقال: أربعة عشر فقال: ان کنت فیهم فقد کانوا خمسة

ص:168

عشر...؛ (1) عمار مردی از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را پرسید و به او گفت: تو را به خدا سوگند به گمانت اصحاب عقبه چند نفر بودند؟ گفت: چهارده نفر. عمار گفت: و اگر تو نیز همراه آن ها بودی پانزده نفر می شدند. هیثمی و شعیب ارنؤوط سند این حدیث را صحیح دانسته اند.

أن عمارا سئل عن ابی موسی فقال: لقد سمعت فیه من حذیفة قولا عظیما سمعته یقول: صاحب البرنس الاسود ثم کلح کلوحا علمت منه انه کان لیلة العقبة بین ذلک الرهط؛ (2) از عمار سؤال کردند که ابوموسی چگونه انسانی است؟ عمار گفت: همانا در باره او از حذیفه سخن بزرگی شنیدم. شنیدم که می گفت: ابوموسی صاحب لباس سیاه (که نصاری می پوشند) است. سپس چهره اش را درهم کشید. از آن فهمیدم که او در شب عقبه بین آن گروه بوده است.

ابن عبدالبر در مورد سبب دشمنی ابوموسی با امیرالمؤمنین علیه السلام چنین می نویسد:

فلما قتل عثمان عزله علی عنها فلم یزل واجدا لذلک علی علی حتی جاء منه ما قال حذیفة فیه فقد روی حذیفة فیه کلاما کرهت ذکره والله یغفر له. قلت: الکلام الذی اشار إلیه أبوعمر بن عبد البر ولم یذکره قوله فیه وقد ذکر عنده بالدین (فقال:) اما انتم فتقولون ذلک و اما انا فاشهد انه عدو لله ولرسوله وحرب لهما فی الحیاة الدنیا ویوم یقوم الاشهاد یوم لا ینفع الظالمین معذرتهم ولهم اللعنة ولهم العذاب؛(3) ابن عبدالبر می گوید: وقتی عثمان کشته شد، علی علیه السلام ابوموسی را از حکومت عزل و برکنار نمود. ابوموسی پس از آن، همیشه نسبت به علی غضبناک بود تا جایی که در باره او آن سخن حذیفه آمد. همانا حذیفه در باره

ص:169

او سخنی گفت که من از ذکر آن کراهت دارم وخدا او را می-بخشد. ابن ابی الحدید می گوید: «کلامی که ابن عبدالبر به آن اشاره نمود و آن را ذکر نکرد، این است که نزد حذیفه از ابوموسی به شخص دیندار یاد کردند. حذیفه گفت: شما این گونه

می گویید، ولی من شهادت می دهم که ابوموسی دشمن خدا و رسولش است و او از کسانی است که در دنیا و روز قیامت با خدا و رسولش جنگیدند، روزی که برای ظالمین عذرشان نفع نخواهد داشت و برای آن ها لعنت و عذاب خواهد بود.

عن ابی البختری قال: اتینا علیا فسألناه من اصحاب محمد صلی الله علیه و آله و سلم قال: عن ایهم تسألونی؟... قلنا ابوموسی قال: صبغ فی العلم صبغا ثم خرج منه...؛(1) از امیرالمؤمنین علیه السلام در باره بعض صحابه از جمله ابوموسی سؤال شد. حضرت در مورد ابوموسی فرمود: در علم فرو رفت، ولی سپس دو مرتبه از آن خارج گشت. محقق «سیر ذهبی» رجال این خبر را ثقات معرفی کرده است.

امیرالمؤمنین علیه السلام پس از آن که ابوموسی مردم کوفه را از حرکت به یاری آن حضرت در جنگ جمل باز داشت در نامه ای به او نوشتند:

من عبد الله علی امیرالمؤمنین علیه السلام إلی عبد الله بن قیس أما بعد یا ابن الحائک یا عاض أیر أبیه! فوالله انی کنت لاری أن بعدک من هذا الامر الذی لم یجعلک الله له اهلا ولا جعل لک فیه نصیبا سیمنعک من رد امری والانتزاء علی وقد بعثت الیک ابن عباس و ابن ابی بکر فخلهما والمصر واهله واعتزل عملنا مذمو ما مدحورا فإن فعلت والا فإنی قد امرتهما ان ینابذاک علی سواء ان الله لا یهدی کید الخائنین فإذا ظهرا علیک قطعاک اربا اربا والسلام علی من شکر

ص:170

النعمة ووفی بالبیعة وعمل برجاء العاقبة؛(1) از بنده خدا علی، امیرالمؤمنین علیه السلام به عبدالله بن قیس. اما بعد؛ ای فرزند متکبر ای گازگیرنده-ای آلت پدرش، به خدا سوگند من می دانستم که دوری تو از این امری که خداوند تو را برای آن اهل قرار نداده و هیچ نصیبی برای تو در آن قرار نداده است، به زودی تو را از جدا شدن به سوی من و از کمک من باز می دارد. من ابن عباس و ابن ابوبکر را به سوی تو فرستادم. پس مصر و اهل آن را به این ها واگذار و از عمل ما با خواری وذلت کنار رو و دور شو، اگر قبول کردی که کردی والا به آن دو امر کردم تا تو را دور بیندازند. همانا خداوند حیله خائنان را هدایت نمی کند. پس وقتی به تو دست یافتند، اعضای بدنت را قطعه قطعه کنند، وسلام بر کسی که قدر نعمت بداند و به بیعت وفا کند و برای آخرت عمل نماید.

بلاذری با سند صحیح، از صالح بن کیسان این نامه را ذکر کرده است، ولی تنها به آن اشاره کرده و طبری این نامه را با سند صحیح از ابولیلی کمی طولانی تر از این نقل کرده است و ابن ابی الحدید این نامه را از ابومخنف نقل کرده است و نامه در «انساب» بلاذری با همین متن و الفاظ فوق شروع شده است، ولی طبری «ابن الحائک و عاض ایر ابیک» را ندارد. مابقی در معنا مساوی هستند.

ص:171

گفته است: اما ابوموسی، علی در قنوت نماز او و معاویه و عمرو و ابواعور را لعنت می-کرد.

عبد الرحمن بن معقل قال: صلیت مع علی صلاة الغداة قال: فقنت فقال فی قنوته: اللهم علیک بمعاویة وأشیاعه و عمرو بن العاص وأشیاعه وأبا السلمی وأشیاعیه وعبد الله بن قیس (ابوموسی) وأشیاعه؛(1) عبدالرحمن بن معقل می گوید: نماز صبح را با علی علیه السلام خواندم و او در قنوتش این گونه دعا و نفرین نمود: خدایا، معاویه و پیروانش و عمرو بن عاص و پیروانش و ابوسلمی و پیروانش و ابوموسی اشعری و پیروانش را نفرین و از رحمتت دور فرما.

رجال سند ابن ابی شیبه همگی بدون خلاف ثقه و از رجال صحاح سته هستند جز عبدالرحمن بن معقل که از رجال ابوداود است و از صحابه نیز خوانده شده است و رجال فسوی جز ابن معقل همگی غیر رجال ابن ابوشیبه بوده و همگی ثقه و از رجال صحاح هستند.

عن عمرو قال: بلغنی أن أباموسی کتب إلی علی: بلغنی انک تقنت (تلعننی) فی صلاة الفجر تدعو علی ویؤمن خلفک الجاهلون وقد قال الله عز وجل: إنی أعظک أن تکون من الجاهلین؛ (2) عمرو بن مره می گوید: به من خبر رسید که ابوموسی به علی نامه نوشت و گفت: به من خبر رسید که تو در قنوت نماز مرا لعن می کنی و نماز گزاران نیز آمین می گویند و خداوند می فرماند: «من تو را نصیحت می کنم از این که از جمله جاهلین باشی.»

باید دقت داشته باشیم که این عمل امیرالمؤمنین علیه السلام برگرفته از سیره مسلم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است که در موارد حساس در قنوت نماز برخی از سران مشرکین را با ذکر نام

ص:172

آن ها لعن می کردند. (1)

این است جایگاه و شخصیت ابوموسی اشعری. اکنون با یکی از احادیث او که امام بخاری آن را در صحیحش هفت مرتبه تکراری نقل کرده است، آشنا می شویم.

ص:173

عمر بن الخطاب فقلت: علی رسلک ثم جئت إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فسلمت علیه فقلت: هذا عمر بن الخطاب یستأذن؟ فقال: ائذن له وبشره بالجنة. فجئت فقلت: ادخل وبشرک رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بالجنة فدخل فجلس مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی القف عن یساره ودلی رجلیه فی البئر ثم رجعت فجلست فقلت: إن یرد الله بفلان خیرا یأت به فجاء إنسان یحرک الباب فقلت: من هذا؟ فقال: عثمان بن عفان فقلت: علی رسلک فجئت إلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فأخبرته فقال :ائذن له وبشره بالجنة علی بلوی تصیبه. فجئته فقلت له: ادخل وبشرک رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بالجنة علی بلوی تصیبک فدخل فوجد القف قد ملئ فجلس وجاهه من الشق الآخر. قال شریک: قال سعید بن المسیب فأولتها قبورهم؛ (1)

روزی ابوموسی در منزلش وضو گرفت و از منزل خارج شد و گفت: امروز همراه و ملازم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خواهم بود، پس به مسجد آمد و سراغ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را گرفت که مردم گفتند: حضرت به این سو رفت. پس ابوموسی با سؤال از مردم از پی آن حضرت راه افتاد تا این که دید حضرت وارد اریس شد. پس دم درب ورودی نشست تا این که حضرت قضای حاجت نمودند و وضو گرفتند. پس ابوموسی به طرف آن حضرت رفت در حالی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ساق پاهای خود را باز کرده و داخل چاه آب کرده بودند، به آن حضرت سلام نمود و به نزد درب ورودی برگشت و نشست و

ص:174

گفت: امروز حتماً دربانی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را خواهم کرد. پس ابوبکر آمد و درب را زد، ابوموسی گفت: چه کسی هستی؟ گفت: ابوبکر، گفت: در جایت بمان، پس به نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آمد و گفت: ابوبکر اذن ورود می خواهد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: به او اجازه بده و او را به بهشت بشارت بده... سپس عمر آمد ... و سپس عثمان آمد و به هر کدام بشارت به بهشت دادند.

ص:175

کن تا کسی بدون اذن بر من وارد نشود... . 1. در روایت چهارم، ابوموسی می گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برای قضای حاجت به طرف باغی حرکت کرد و من نیز دنبال آن حضرت رفتم. 1. در روایت سوم: بدون این مقدمات ابوموسی همراه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از ابتدا در باغی بود... . هر کدام از این چهار سخن راوی بر باطل بودن دیگری شهادت می دهم؛ زیرا با هم تناقض آشکار دارد.

2. در حدیث اول بخاری می گوید: در زده شد. پس گفتم: چه کسی هستی. گفت: ابوبکر، گفتم: در همین جا باش و به نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رفتم و گفتم: ابوبکر اذن ورود

می خواهد. فرمودند: در را باز کن و او را به بهشت بشارت بده. 2. ولی در حدیث دوم بخاری می گوید: در زده شد و حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: در را باز کن و او را به بهشت بشارت بده. در را باز کردم و ناگهان دیدم که ابوبکر است و به او بشارت بهشت دادم. این دو روش متناقض در مورد هر کدام از ابوبکر و عمر و عثمان به کار رفته است.

3. در روایت اول بخاری، ابوموسی می گوید: حضرت ساق پایش را باز کرده بود و در روایت دیگر بخاری می گوید: حضرت زانوهایش را باز کرده بود، و چون عثمان وارد شد (به خاطر با غیرت بودن عثمان) زانوهای خود را زیر آب فرو برد. 3. حضرت تکیه داده بود، وقتی بار سوم در زده شد، (به خاطر غیرت عثمان) نشست و فرمود... . این دو تعبیر متفاوت نیز هر کدام مخالف دیگری است و هم در سندهای دیگر هیچ کدام وجود ندارد و حتی در روایت دیگر، ظاهرا غیرت مزعوم عثمان در آن لحظه از او گرفته می شود که، ساق پاهایش را باز کرده و داخل چاه می کند.

4. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم زانوهایش را باز کرد. 4. ساق هایش را باز کرد.

5. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مرا امر کرد تا دربانی کنم. 5. خودش بدون امر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دربانی کرد.

6. در روایت سوم می گوید: همراه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم (کنار حوض) بودم، پس در زده شد و حضرت فرمود: در را باز کن... پس رفتم و در را باز کردم. (یعنی دربانی نمی کرد، بلکه سر حوض کنار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بود.

ص:176

7. باز در روایت سوم می گوید: در دست پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چوب بود و با آن بر آب و خاک می زد. این عبارت نیز تنها در یک سند آمده است.

این همه اضطراب و تناقض در این خبر موجود است که تنها راوی آن ابوموسی اشعری است.

ص:177

ترمذی، البانی و شعیب ارنؤوط سند این خبر را صحیح دانسته اند. (این ترتیب همچنین در گذشته نیز در حدیث عمرو بن عاص وارد شده بود که اشاره کردیم.)

3. قال عمر: لو أدرکت أباعبیدة لاستخلفته فإن سألنی ربی قلت: یا رب إنی سمعت نبیک یقول: إنه أمین هذه الامة ولو أدرکت سالما مولی أبی حذیفة لاستخلفته فإن سألنی ربی قلت: یا رب إنی سمعت نبیک یقول: إنه یحب الله ورسوله حبا من قبله ولو أدرکت معاذ بن جبل لاستخلفته فإن سألنی ربی قلت: یا رب إنی سمعت نبیک یقول إذا اجتمعت العلماء بین یدی یوم القیامة کان بین أیدیهم قذفة بحجر؛ (1) عمر بن خطاب قبل از مرگ می گفت: اگر ابوعبیده جراح را درک می کردم (اگر او زنده بود) حتماً او را خلیفه قرار می دادم... و اگر سالم غلام ابوحذیفه را درک می کردم حتماً او را خلیفه قرار می دادم... اگر معاذ بن جبل را درک می کردم حتماً او را خلیفه قرار می دادم... .

در «تاریخ المدینه، ابن شبه که با سند صحیح روایت شده به این سه نفر اسم خالد بن ولید نیز ضمیمه شده است.

این خبر با سندهای صحیح از عمرو بن میمون، ابن عباس، ابن سهل، ثابت بن حجاج، ابوعجفاء شامی وشهر بن حوشب روایت شده است.

البته اخبار فراوان دیگر نیز وارد شده است که همه دلالت می کند احادیثی که به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نسبت داده شده که در آن به ترتیب خلافت خلفاء، حدیث وارد کرده اند؛ همه پس از گذشت زمان خلافت خلفاء به این ترتیب، جعل و وضع شده است و اگر تقدیر الهی پیشی نمی گرفت و هدف عمر بن خطاب در خلیفه قرار دادن ابوعبیده و یا معاذ و یا سالم و یا خالد محقق می گشت، امروز مسلمین شاهد این نوع احادیث در کتب حدیثی نبودند و به جای آن یکی از این چهار نفر را در احادیث دستگاه معاویه مشاهده می کردند.

ص:178

شواهد دیگر بی اساس بودن این نوع احادیث اخبار ذیل است:

ص:179

بن خطاب حذیفه را سوگند داد و سؤال کرد: آیا من از منافقین هستم؟ حذیفه گفت: نه و من بعد از تو کس دیگری را مبراء نخواهم کرد.

3. در خبر دیگر حذیفه می گوید: مات رجل من المنافقین فلم أصل علیه، قال: فقال عمر: ما منعک أن تصلی علیه؟ قال: قلت: إنه منهم. فقال: أباللّه منهم أنا؟ قلت: لا. فبکی؛(1) مردی از منافقین از دنیا رفت و من برای او نماز نخواندم. عمر بن خطاب به من گفت: چرا بر او نماز نخواندی؟ گفتم: او از منافقین است. عمر گفت: تو را به خدا سوگند، آیا من نیز از منافقین هستم؟ گفتم: نه. پس گریه نمود. بوصیری

می گوید: مسدد این خبر را با سند صحیح روایت کرده است.

از این سه حدیث و خبر صحیح به وضوح استفاده می شود که عمر بن خطاب هیچ خبری از آن نوع احادیث که حضرت او را بشارت به بهشت داده باشند، نداشته است و آن احادیث بعدها وضع شده است.

از مجموع آنچه گذشت اصل نداشتن حدیث ابوموسی که بخاری در هفت مورد آن را نقل کرده است، ثابت می شود و همچنین از عدم ذکر حضرت علی علیه السلام در این حدیث استفاده

می شود که این حدیث در مقام جلب رضایت معاویه و یا یکی از خلفای بنی امیه وضع شده است. البته احادیث زیادی هم در کتب روایی وارد شده که در آن همه چهار خلفا ذکر شده اند وآن ها نیز همین مشکلات و اشکالات مشابه دیگر را نیز دارند که در تاریخ ثبت شده است.

همچنین امام بخاری از ابو موسی در صحیحش در فضائل اشعری ها نیز احادیث روایت کرده و حتی روایت کرده که گویا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده باشند: اشعری ها از من هستند و من از آن ها. (2) همچنین حضرت قسم یاد کرده اند که کار اشعری ها را انجام ندهند، ولی بر خلاف سوگند خود،

ص:180

آن را انجام داده اند.(1)

همچنین ابوموسی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده است که گویا آن حضرت پیوسته

این گونه دعا می کرده اند:

عن أبی موسی: عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم أنه کان یدعو بهذا الدعاء: رب اغفر لی خطیئتی وجهلی وإسرافی فی أمری کله و ما أنت أعلم به منی. اللهم اغفر لی خطایای وعمدی وجهلی وهزلی وکل ذلک عندی...؛(2) ابوموسی می گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم همیشه این گونه دعا می نمود: پروردگارا، خطا، جهل واسراف من در همه کار هایم را برایم ببخش، خدایا خطا، جهل وهزل مرا ببخش که تمام این ها در من است... . باید دقت داشته باشیم که این احادیث را جز ابوموسی کسی روایت نکرده است.

ص:181

شناخت و خواهند کشت. و خیلی اصرار نمود تا حضرت را برگردانند و گفت: ولی او کیست؟ گفتند: ابوطالب. پیوسته او ابوطالب را سوگند می داد تا این که ابوطالب او را برگردانید و ابوبکر بلال را همراه آن حضرت به مکه فرستاد. (1) ترمذی، حاکم و البانی سند این خبر را صحیح دانسته اند. البانی ذکر بلال در آن را منکر دانسته است. و ذهبی می گوید: گمان می کنم این خبر موضوع و بعض از آن باطل است. در تاریخ ابن عساکر، احمد بن حنبل و یحیی بن معین نیز ثابت بودن آن از ابوموسی را تأیید کرده اند و ابن کثیر نیز.

و حال آن که اولا: ابوبکر در آن زمان حدود ده سال داشته، زیرا در آن زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم 12 سال داشته اند وحتی گفته اند که حضرت 9 سال داشته اند. (تاریخ طبری، تاریخ ابن کثیر و... .) ثانیا: بلال در آن زمان حتی به دنیا نیامده بوده و همچنین اگر صحیح باشد او سال ها پس از بعثت غلام ابوبکر شده. همچنین ابوموسی نیز که این خبر را نقل کرده در آن زمان متولد نشده بوده است. و دلائل فراوان دیگر که ثابت می کند: به دروغ در این خبر ابوبکر را نیز اضافه کرده اند تا از این طریق بگویند که ابوبکر از همان زمان به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ایمان آورده بود.

ص:182

علیا کل جمعة ثم عزل ثم استعمل سعید بن العاص سنتین فکان لا یسبه ثم اعید مروان فکان یسبه؛(1) مروان شش سال امیر ما (در مدینه) بود و همیشه در خطبه نماز جمعه، علی را سب ودشنام می داد. سپس معاویه او را عزل نمود وسعید بن عاص را امیر قرار داد و او سب نمی کرد. سپس باز مروان را برگردانید و باز او سب ودشنام را ادامه داد.

سند این خبر صحیح است و این خبر را بخاری نیز در صحیحش نقل کرده است، ولی اسم مراون را ذکر نکرده و به جای سب نیز «یدعو علیا» آورده است.(2)

حالا شما این جا نیز توجه کنید که بخاری حاضر نیست حتی چهره واقعی مروان و دشمنی او با اهل بیت علیهم السلام و همچنین مظلومیت امیرالمؤمنین علیه السلام را کسی متوجه بشود، چه رسد به دیگران، ولی افسانه های عجیب و غریب را که در بر دارنده طعن بر اهل بیت علیهم السلام است، به وضوح روایت کرده است.

عن عمیر بن إسحاق قال: کان مروان أمیرا علینا. یعنی بالمدینة. فکان یسب علیا کل جمعة علی المنبر وحسن بن علی یسمع فلا یرد شیئا ثم أرسل إلیه رجلا یقول له: بعلی وبعلی وبعلی وبک وبک وبک و ما وجدت مثلک إلا مثل البغلة یقال لها: من أبوک؟ فتقول: أمی الفرس فقال له الحسن: إرجع إلیه فقل له: إنی والله لا أمحو عنک شیئا مما قلت بأن أسبک ولکن موعدی وموعدک الله فإن کنت صادقا جزاک الله بصدقک و ان کنت کاذبا فالله أشد نقمة، قد أکرم الله جدی أن یکون مثله مثل البغلة؛(3) مراون امیر مدینه بود و هر جمعه امیرالمؤمنین علیه السلام را لعن می کرد وحسن بن علی می شنید، ولی چیزی نمی گفت.

ص:183

سپس مروان مردی را به نزد حسن به منزلش فرستاد تا به آن حضرت بگوید: به علی به علی به علی و به تو... تو را مثل استر یافتم که به آن گفته می شود: پدرت کیست؟ تو می گویی: مادرم اسب است. امام حسن علیه السلام به او فرمودند: به سوی مروان برگرد و بگو: والله من هیچ چیز از حرف تو محو نمی کنم تا تو را سب کنم، ولی وعده ما پیشگاه پروردگار متعال است... و فرمودند: خداوند متعال جدم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را گرامی گردانید از این که مانند بغله باشند. بوصیری این خبر را از مسند ابن راهویه با دو سند نقل کرده و رجالش را ثقات دانسته است.

وعن أبی یحیی قال کنت بین الحسن والحسین ومروان یتشاتمان فجعل الحسن یکف الحسین فقال مروان: أهل بیت ملعونون فغضب الحسن وقال: أقلت أهل بیت ملعونون فوالله لقد لعنک الله علی لسان نبیه وأنت فی صلب أبیک. وفی روایة فقال الحسین والحسن: والله ثم والله لقد لعنک الله والباقی بنحوه؛(1) امام حسین علیه السلام و مروان یکدیگر را سب می کردند و امام حسن علیه السلام امام حسین علیه السلام را ساکت می کرد. مروان گفت: شما اهل بیت ملعون هستید.

امام حسن علیه السلام غضبناک شد و فرمود: به خدا سوگند خداوند تو را از لسان رسولش لعنت فرمود، در حالی که تو در صلب پدرت بودی. و در روایتی امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام هر دو فرمودند: به خدا سوگند و باز به خدا سوگند، همانا خداوند متعال تو را لعنت فرمود. سند این خبر صحیح است.

وعن الشعبی قال: سمعت عبد الله ابن الزبیر وهو مستند إلی الکعبة وهو یقول: ورب هذه الکعبة لقد لعن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فلانا و ما ولد من صلبه. رواه أحمد

ص:184

والبزار إلا أنه قال: لقد لعن الله الحکم و ما ولد علی لسان نبیه؛(1) ابن زبیر

می گوید: به خدای این کعبه سوگند، همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم حَکَم و اولادش را لعنت فرمودند. هیثمی این خبر را از احمد و بزار و بوصیری از ابن راهویه و احمد نقل کرده و سند آن را صحیح دانسته اند.

لما بایع معاویة لابنه قال مروان: سنة أبی بکر وعمر فقال عبد الرحمن بن أبی بکر: سنة هرقل وقیصر فقال مروان: هذا الذی أنزل الله فیه «والذی قال لوالدیه أف لکما» فبلغ ذلک عائشة فقالت: کذب والله ما هو به ولو شئت ان أسمی الذی أنزلت فیه لسمیته ولکن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لعن ابا مروان ومروان فی صلبه فمروان فضض من لعنة الله؛ (2) وقتی معاویه برای یزید بیعت گرفت مروان گفت: این سنت ابوبکر و عمر است. عبدالرحمن بن ابوبکر گفت: سنت هرقل و قیصر است. مروان گفت: این همان کسی است که در باره اش این آیه «و کسی که به والدینش اف گفت» نازل شده است. این خبر به عائشه رسید. پس گفت: والله دروغ گفته.، ولی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پدر مروان را لعنت فرمود و مروان پاره ای از لعنت خداست.

حاکم سند این حدیث را به شرط شیخین صحیح دانسته است و ذهبی آن را منقطع دانسته، ولی انقطاع بین که، بیان نکرده است. هیچ گونه انقطاعی در سند آن نیست. بخاری نیز این حدیث را در صحیحش روایت کرده است، ولی سخنان ابن ابوبکر وام المؤمنین عائشه را برای حفظ جایگاه صحیحش که از مروان اخذ دین کرده، حذف کرده که ابن حجر نیز به آن اشاره کرده است.(3)

البته باید دقت داشته باشیم که از مروان اخبار و افعال مذموم فراوان در تاریخ به جای مانده

ص:185

است و همچنین او یکی از مسببان اساسی در کشته شدن پدر زنش عثمان بن عفان با دست صحابه و تابعین است.

ص:186

به گردنش بند کشید و چون سعید دید که کار تمام شده و او را به قتل خواهند رساند، خود را به امر آن ها برهنه نمود و تنها یک شورت بر تن او کردند و او را پنجاه تازیانه زدند و در بازار گرداندند، و سعید گفت: اگر می دانستم که مرا نخواهند کشت، آن شورت را به تن نمی کردم. (1)

از این خبر استفاده می شود که امثال عروه در ظلمِ دستگاه حاکم شریک بودند و در مقابلِ این که سلاطین احکام الهی را باطل و زیر پا می گذاشتند، نه تنها سکوت

می کردند، بلکه برای عملی شدن خواسته ی آن ها اقدام می کرده اند.

هشام فرزند عروه می گوید: هیچ یک از گمراهان و پیروان هوا و هوس، عروه را به بدی یاد نمی کردند و از او تنها به خوبی یاد می کردند. (2)

باز هشام می گوید: پدرم گفت که هرگز در گذشته به کسی چیزی از مسأله و مطلب علمی خبر ندادم، مگر این که آن مطلب برای آن شخص گمراهی بود. (3)

هشام می گوید: اگر از عروه چیزی سؤال می شد، اگر علم داشت پاسخ می داد و گرنه می گفت: این از خالص سلطان است. (4) پس بنابر این دو خبر، عروه در مقام پاسخ، به نوع دلخواه سلاطین فتوا می داده و لذا خود اعتراف می-کند به هر کسی هر پاسخی داده، برای آن شخص گمراهی بوده است.

سفیان می گوید: چون عبدالله بن زبیر کشته شد، عروه به مدینه رفت و اموال بیت المال را ودیعه گرفت و به نزد عبدالملک (که ابن زبیر به امر او کشته شد) رفت و قبل از این که خبر کشته شدن برادرش به او برسد، خود را به او رسانید. عبدالملک احوال او و برادرش را پرسید. عروه گفت: برادرم کشته شد. عبدالملک از تختش پایین آمد و به

ص:187

شکرانه کشته شدن ابن زبیر سجده نمود. حجاج به عبدالملک نوشت: عروه فرار کرده و اموال نزد اوست. عبدالملک وقتی این را به عروه گفت، عروه اظهار ذلت نمود و چاپلوسی کرد و گفت: مگر وانمی گزارید مردی را این که شمشیرش را (از مبارزه با شما) بردارد و خود داری کند و گرامی بمیرد. چون عبدالملک چاپلوسی او را دید، به حجاج نوشت که با عروه کار نداشته باش و از آن اموال صرف نظر کن.(1)

زهری می گوید: عروه و عبیدالله بن عبدالله به عمر بن عبدالعزیز وارد شدند، در حالی که او امیر مدینه بود. عروه در مورد موضوعی که ذکر شد، اسم عائشه و عبدالله بن زبیر را به میان آورد و گفت: از عائشه شنیدم که می گفت: کسی را مانند عبدالله بن زبیر دوست نداشتم، حتی نه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و والدینم را. عمر به او گفت: شما در مورد عائشه و ابن زبیر چیزهایی می گویید (و می سازید) که گویا کسی بین آن دو نصیبی نداشت. عروه گفت: عائشه کسی است که بر سر هر مسلمانی حق دارد و ابن زبیر برای عائشه به منزله فرزندی بود... عمر بن عبدالعزیز گفت: دروغ می-گویی... .(2)

هشام می گوید: وقتی عروه در عقیق برای خودش قصری درست کرد، مردم به او گفتند: مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را رها کردی؟ گفت: من مسجد آن ها را جای سرگرمی و بازارهایشان را جای زشتی دیدم و فاحشه در بین آن ها به اوج رسیده، پس آیا در چنین جا و شرایط عافیت خواهد بود! (3)

باز می گوید: در آخر امتم مسخ، خسف و قذف خواهد بود و آن هنگام چیزی از عمل قوم لوط خواهد بود. سپس عروه می گوید: به من خبر رسید که نمونه ای از آن (در بین مردم مدینه) ظاهر شده است. (4)

ص:188

توجه کنید که عروه برای توجیه ترک همجواری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم چه تهمت هایی به مردم مدینه و امت اسلامی زده است و حال آن که در زمان او صحابه و بزرگان تابعین فراوان حضور داشتند و خود او و امثالش بودند که با تأیید حاکمان بنی امیه جامعه را به فساد کشانده و ظلم را حاکم کردند، ولی باز عیب را متوجه مردم مدینه می کند که آن ها و شهرشان از صلاحیت این که در آن زندگی شود، ساقط شده است و حتی آن جامعه را به عمل قوم لوط متهم می کند.

ابوربیعه از نزد عروه عبور کرد، در حالی که او در عقیق برای خود قصر بنا می-کرد. گفت: برای کشاورزی به این جا آمدی؟ عروه گفت: نه، لکن من شنیدم به زودی به مدینه عذاب خواهد رسید. (1)

هشام بن عروه می گوید: عروه همیشه در عقیق بود و زمانی می شد که برخی فرزندانش در مدینه فات می کرد، ولی عروه به عزا و کفن و دفن وی نمی آمد. (2) حالا ببینید قصاوت قلب را تا چه حد بوده که هم برای خوشگزرانی، زندگی دور از فرزندان را انتخاب کرده و به همجواری با حرم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ارزشی قائل نبوده و هم به مرگ و عزای فرزندانش حاضر نمی شده است.

عن عروة بن الزبیر قال: اتیت عبد الله بن عمر بن الخطاب فقلت له: یا اباعبد الرحمن انا نجلس إلی ائمتنا هؤلاء فیتکلمون بالکلام نحن نعلم ان الحق غیره فنصدقهم ویقضون بالجور فنقویهم ونحسنه لهم فکیف تری فی ذلک؟! فقال: یابن اخی کنا مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نعد هذا النفاق فلا ادری کیف هو عندکم؛(3) عروه می گوید: به نزد عبدالله بن عمر آمدم و به او گفتم: ما نزد این امامانمان

ص:189

(سلاطین جور) می نشینیم و آن ها سخنانی می گویند که ما می دانیم حق غیر از آن است، ولی باز آن ها را تصدیق می کنیم وآن ها به ظلم و جور قضاوت می کنند و ما آن ها را تقویت و عملشان را تحسین می کنیم و تو این عمل ما را چگونه می-بینی؟ ابن عمر گفت: پسر برادرم، همراه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بودیم و این عمل را نفاق می خواندیم و من نمی دانم که آن نزد شما چیست.

سند این خبر صحیح و رجالش ثقات اند و این گونه عروه از حقیقت حال خود با حاکمان ظالم خبر می دهد و ابن عمر نیز منافق بودن او و دوستانش را از نظر اسلام برایش بازگو می کند.

ص:190

هاشم متهم می دانم. (1)

ابن ابی الحدید می گوید: این احادیث را عروه با تشویق معاویه ساخته و به عائشه نسبت داده است و او همچنین از عائشه روایت کرده که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند: ای عائشه اگر دوست داری به دو مردی از اهل جهنم نگاه کنی، به این دو نگاه کن. و او نگاه کرد و دید که آن دو عباس و علی هستند. (2)

خلال نیز با سند صحیح از عروه و او از عائشه به همان حدیثی که در طعن بر امیرالمؤمنین و عباس وضع کرده اند اشاره کرده است. (السنه خلال, ج 3, ص 505, ح 809).

ابن ابی الحدید می گوید: از عروه احادیثی ظاهر شده که هرگاه علی یاد می شد، بدنش به لرزه درمی آمد و علی را سب می کرد و دستانش را به هم می زد و می گفت: چه قدر از خون مسلمین را ریخت. (3)

یحیی بن عروه گفته است: هر وقت پدرم از علی یاد می کرد، او را سب می نمود. (4)

به عروه گفتند: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چند وقت در مکه اقامت نمود؟ گفت: ده سال. گفتند: ابن عباس می گوید: ده و چند (سیزده) سال. عروه گفت: ابن عباس دروغ گفته است. (5) با این که سیزده سال اقامت نمودن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مکه پس از نزول وحی از مسلمات است. این حدیث ابن عباس در «صحیح بخاری» و کتاب های دیگر نیز وارد شده است. (6)

ص:191

این پاره ای از اخبار عروه است. او امیرالمؤمنین علیه السلام را به ریختن خون ها متهم می کند، حال آن که جنگ با امیرالمؤمنین علیه السلام جنگ با خداوند متعال و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است و عروه از کسانی است که می خواست به جنگ جمل برود، ولی چون خورد سال بود مانع شدند. پس دشمنی عروه از آنچه ذکر شد، خیلی روشن خواهد بود.

برخی روایات عروه در صحیح بخاری

ص:192

در روایت دیگر، بخاری در یک تناقض آشکار چنین نقل کرده است:

مجاهد عن عائشة قالت: کنت آکل مع النبی صلی الله علیه و آله و سلم حیسا فمر عمر فدعاه فأکل فأصابت یده اصبعی فقال: حس لو أطاع فیکن ما رأتکن عین فنزل الحجاب؛ (1) عائشه گفته است: همراه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حلوای خرما می خوردم که عمر عبور کرد. پس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم او را صدا کرد و او نیز از آن خورد، پس دست عمر به انگشت من رسید. پس گفت: (حس) اگر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در امر شما از من اطاعت می کرد، هیچ چشمی شما زن ها را نمی دید. پس آیه ای حجاب نازل شد.

هیثمی و البانی در حاشیه «ادب المفرد» سند این خبر را صحیح دانسته اند. اولا:

چنان که ملاحظه می کنید، هر کدام از این دو خبر دیگری را تکذیب می کند و متناقض هم هستند. و ثانیاً: وهابی ها شبیه این خبر را که حتی سند نیز ندارد در کتب مکتب اهل بیت علیهم السلام در مورد امیرالمؤمنین علیه السلام و عائشه پیدا کرده و می گوید: این طعن بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و همسرش و عدم وجود غیرت دینی و... است، ولی خود چنین خبر را با سند صحیح وضع کرده و در معتبر ترین کتبشان ذکر می کنند و به آن به نام موافقات عمر بن خطاب افتخار نیز می کنند. ثالثا: دست به دست هم خوردن چه ربطی با حجاب دارد و در صورت وجود حجاب نیز چنین اتفاق می تواند پیش آید. رابعا: اگر این واقعیت داشته باشد که طبق خواسته خلیفه دوم آیه نازل می شده، پس چرا درباره خمر خداوند متعال با وجود اصرار مکرر او طبق خواسته اش آیه نازل نکرد و خمر را حلال قرار نداد. (البته این موضوع در تصرفات بخاری خواهد آمد.)

اما تناقض سوم بخاری در نزول آیه ای حجاب:

حُمَیْدٍ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: قَالَ عُمَرُ: قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ، یَدْخُلُ عَلَیْکَ الْبَرُّ وَالْفَاجِرُ،

ص:193

فَلَو أَمَرْتَ أُمَّهَاتِ الْمُؤْمِنِینَ بِالْحِجَابِ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ آیَةَ الْحِجَابِ؛(1) عمر بن خطاب گفته است: ای رسول خدا، افراد خوب و بد به حضور تو وارد می شوند، کاش مادران مؤمنین را امر به حجاب می کردی، پس خداوند آیه ای حجاب را نازل فرمود.

دقت داشته باشیم که این سه خبر متناقض فوق، با قرآن کریم و آیه حجاب هیچ تناسبی ندارد و حدیث دیگر خود «صحیح بخاری» که آیه حجاب کاملاً معنای آن را تأیید می کند، نیز این سه خبر فوق را تکذیب می کند.

ص:194

تا آن ها بلند شوند و بروند، ولی آن ها بلند نشدند، وقتی حضرت این را دید خود بلند شد و برخی نیز بلند شدند و سه نفر نشستند. حضرت برگشت تا وارد منزل شود و دید که آن ها نشسته-اند. سپس بلند شدند و رفتند و من به آن حضرت از رفتن آن ها خبر دادم. پس حضرت آمد و وارد خانه شد و من نیز خواستم داخل شوم که بین من و خودش حجاب قرار داد و خداوند متعال آیه حجاب را نازل فرمود.

باز انس می گوید:

أنه کان ابن عشر سنین مقدم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم المدینة فکان أمهاتی یواظبننی علی خدمة النبی صلی الله علیه و آله و سلم فخدمته عشر سنین وتوفی النبی صلی الله علیه و آله و سلم وأنا ابن عشرین سنة فکنت أعلم الناس بشأن الحجاب حین أنزل وکان اول ما أنزل فی مبتنی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بزینب بنت جحش أصبح النبی صلی الله علیه و آله و سلم بها عروسا فدعا القوم فأصابوا من طعام ثم خرجوا وبقی رهط منهم عند النبی صلی الله علیه و آله و سلم فأطالوا المکث فقام النبی صلی الله علیه و آله و سلم فخرج وخرجت معه لکی یخرجوا فمشی النبی صلی الله علیه و آله و سلم ومشیت حتی جاء عتبة حجرة عائشة ثم ظن أنهم خرجوا فرجع ورجعت معه حتی إذا دخل علی زینب فإذا هم جلوس لم یقوموا فرجع النبی صلی الله علیه و آله و سلم ورجعت معه حتی إذا بلغ عتبة حجرة عائشة وظن أنهم خرجوا فرجع ورجعت معه فإذا هم قد خرجوا فضرب النبی صلی الله علیه و آله و سلم بینی وبینه بالسر وأنزل الحجاب؛(1) در این روایت انس می گوید: از ده سالگی به مدت ده سال تا رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خدمت آن حضرت را کردم و مادرانم (همسران پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم) در خدمت به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مواظب من بودند و من داناترین مردم به شأن حجاب و نزول آن بودم... و سپس داستان فوق را نقل کرده است.

اولاً: باید دقت داشته باشیم، این دو حدیث را که داستان نزول آیه ای حجاب را مربوط

ص:195

به ایام ازدواج حضرت صلی الله علیه و آله و سلم با زینب معرفی می کند تنها در صحیح بخاری، ابومجلز، ابوقلابه، عبدالعزیز بن صهیب، ابوعثمان، حمید و زهری از انس روایت کرده اند. ثانیاً: شما اگر آیه ای حجاب را با این داستان در کنار هم قرار دهید، کاملاً آیه ای شریفه قرآن این داستان را تأیید می کند. ثالثاً: چگونه بخاری تمام این داستان ها را که متناقض هم اند به عنوان اخبار صحیح روایت کرده و توجه به تناقض واضح آن ها نکرده است. با این وجود بخاری ادعا می کند که هر چه در این کتاب قرار داده، صحیح و بین او و خداوند متعال حجت است!

پس با این بیان روشن می شود که دروغ بافان ماهر برای عمر بن خطاب چنین اکاذیب را بافته اند. همچنین دیگر موافقات عمر بن خطاب نیز داستانشان شبیه همین داستان است و آثار وضع در آن ها نیز خیلی روشن است که از جمله آن، حدیث ذیل است:

عن أنس قال: قال عمر: وافقت ربی فی ثلاث فقلت: یا رسول الله، لو اتخذنا من مقام إبراهیم مصلی فأنزلت {واتخذوا من مقام إبراهیم مصلی}. وآیة الحجاب قلت: یا رسول الله، لو أمرت نساءک أن یحتجبن فإنه یکلمهن البر والفاجر فنزلت آیة الحجاب واجتمع نساء النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی الغیرة علیه فقلت لهن: عسی ربه إن طلقکن أن یبدله أزواجا خیرا منکن فأنزلت هذه الآیة؛(1) در این خبر بخاری، گویا سه موضوع را عمر بن خطاب خواست انجام شود که خداوند متعال نیز برای موافقت با او طبق خواسته های او آیات نازل فرمود که یکی از آن ها مسأله ای حجاب است. مسلم این خبر را از ابن عمر و او از پدرش نقل کرده است.

ص:196

در مورد این حدیث اولا: تمام اسانید آن به حمید طویل برمی گردد که او کثیر التدلیس بوده و این خبر را از انس «معنعن» نقل کرده است.(1) ثانیاً: این حدیث با حدیث قبلی بخاری که انس با تأکید در مورد نزول آیه حجاب نقل کرده است، تناقض دارد، ثالثاً: حدیث ابن عمر در متنش اضطراب است و همچنین به جای «طلاق ازواج» «اسیران بدر» را ذکر کرده است. البته در خصوص تک تک این موارد نیز بررسی ها انجام شده و دلائل بیشتر بی اساسی تک تک آن ها ذکر شده است، ولی در این جا برای روشن شدن بی اساسی آن ها، نزول حجاب در غیر مورد ادعا در این خبر کفایت می کند. دقت داشته باشیم که ابن حجر نیز در شرح حال زینب بنت جحش می گوید: به سبب او آیه ای حجاب نازل شد. (2)

اکنون به مناسبت با یکی دیگر از موافقات عمر بن خطاب آشنا خواهیم شد.

ص:197

إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُوا وَهُمْ فَاسِقُونَ)؛ (1) زمانی که عبدالله بن ابی از دنیا رفت عبدالله فرزند رهبر منافقین به نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و حضرت پیراهن خود را به او داده فرمودند که بر آن کفن کند سپس حضرت ایستادند که بر وی نماز بخوانند عمر بن خطاب از دامن آن حضرت گرفت و گفت: بر وی نماز می خوانی حال آن که او منافق است و خداوند تو را از استغفار بر آن ها نهی کرده است. حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند: خداوند مرا مخیر کرد و فرمود: «چه برای آن ها استغفار کنی و چه نکنی و اگر هفتاد بار هم استغفار برای آن ها بکنی باز هرگز خداوند آن ها را نخواهد بخشید» به زوری من بیش از هفتاد بار برای وی استغفار خواهم کرد. حضرت بر وی نماز خواند و ما نیز همراه او نماز خواندیم و سپس آیه ای منع از نماز برای منافقین نازل شده.

الفاظ این خبر تناقضات متعدد دارد و تناقض خود دلیل بر بی اساسی خبر است مانند: 1. عبدالله بن ابی منافق خودش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را دعوت کرد و گفت که در حق او طلب استغفار کنند. 2. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم وقتی ابن ابی مریض شد برای عیادت او آمدند و او از حضرت خواست بر او منت گذاشته او را در پیراهنشان کفن کنند و بر او نماز بخوانند. 3. عمر گفت: خدا تو را از نماز خواندن بر آن ها نهی کرده. 4. گفت: تو را از استغفار کردن بر آن ها نهی کرده. 5. عمر گفت: برای او نماز می خوانی حال آن که او فلان روز چنین و چنان گفت. 6. بر او نماز می خوانی حال آن که خدا تورا از نماز نهی کرده.

ص:198

این تناقضات در حالی است که در متن اکثر و یا کل این اخبار می گویند: بعد از آن که حضرت صلی الله علیه و آله و سلم بر ابن ابی نماز خواند آیه ی نهی از نماز نازل شد.

چگونه امکان دارد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با وجود خبر خداوند متعال بر عدم آمورزش او اصرار بر استغفار و بخشیده شدن وی کنند. این نسبت ناروا و توهین بزرگی است بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم. علما و محدثین اهل سنت بر بی اساسی این اخبار تأکید کرده اند. البته این اخبار با واقعیت ها و احادیث دیگر مخالف است که ما دیگر به ذکر آن ها

نمی پردازیم. حالا ما تنها به ذکر نظرات محدثین اهل سنت و برخی نکات مهم در مورد این خبر اکتفا می کنیم.

اما بررسی این خبر: اولا: ابن حجر در شرح این حدیث می گوید:

جماعتی از بزرگان با وجود کثرت طرق این حدیث، و اتفاق شیخین و دیگران بر تصحیح آن، بر طعن به صحت این حدیث پرداخته اند، و این می رساند که منکران صحت این خبر، نسبت به حدیث معرفت ندارند و از طرق آن آگاه نیستند. ابن منیر گفته است: معنای آیه قدم ها را لغزانیده است تا جایی که قاضی ابوبکر صحت این خبر را انکار کرده و گفته است: قبول این حدیث جائز نیست و صحیح هم نیست که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چنین سخنان را فرموده باشد. لفظ قاضی ابوبکر باقلانی در کتاب «التقریب» این است: این حدیث از اخبار آحاد است که ثبوتش معلوم نیست. امام حرمین در «مختصرش» گفته است: این حدیث در صحیح وارد نشده است. و در «البرهان» گفته است: این خبر را اهل حدیث صحیح نمی دانند. غزالی در «المستصفی» گفته است: دلائل روشن ثابت

می کند که این حدیث صحیح نیست. داودی شارح حدیث گفته است: این خبر محفوظ نیست.(1)

ثانیا: طحاوی بعد از نقل این حدیث با سند و لفظ ابن عمر می گوید: در حدیث ابن عمر این سخن عمر که به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گفت: «آیا برای او نماز می خوانی، همانا خداوند تو

ص:199

را از نماز خواندن بر منافقین نهی کرده» این مطالب در حدیث ابن عباس وجود ندارد و به جای آن چنین آمده است: آیا بر او نماز می-خوانی، حال آن که او چنین و چنان گفت. این مطالب خبر ابن عباس برای ما اولی از مطالب نقل ابن عمر است؛ زیرا محال است که خداوند پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را از چیزی نهی کرده باشد و سپس حضرت آن را انجام داده باشد و ما این را وهم و خطا از طرف برخی روات این حدیث می دانیم. (1)

پس بنابر تأکید محدثین اهل سنت این خبر غیر صحیح است و بنابر تأکید طحاوی محال است حدیث و نسبت ابن عمر صحیح باشد.

ثالثا: این که ابن حجر گفت: این خبر طرق فراوان دارد، از جهتی سخن دور از واقع است؛ زیرا سند این حدیث به دو نفر بر می گردد: به ابن عباس و ابن عمر بقیه مراسیل است و بالتبع برگرفته از اخبار این دو است.

اما روایت این عباس با این لفظ تنها از طریق ابن شهاب زهری مدلس روایت شده است. جالب است باز بدانیم که در تمام کتاب ها مانند مسند احمد، بزار، نسائی هم در «المجتبی» و هم در «سنن الکبری» و ترمذی و خود بخاری که در دو مورد از زهری این خبر را وارد کرده در یک موردش، زهری این خبر را «معنعن» روایت کرده و تنها بخاری در یک مورد به صورت «اخبرنی» از او این حدیث را روایت کرده است. البته عکرمه و سعید بن جبیر نیز این داستان را از ابن عباس روایت کرده اند که متنش با خبر زهری تناقض آشکار دارد.

پس خبر ابن عباس به خاطر این که از منفردات زهری است و او نیز مدلس، ضعیف خواهد بود.

همچنین در کتب مکتب اهل بیت علیهم السلام احادیث وارد شده که اولا: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به خاطر احترام به فرزند او که مسلمان بود بر سر قبر و جنازه او حضور پیدا کردند.ثانیا: حضرت صلی الله علیه و آله و سلم برای وی استغفار ننمودند، بلکه طلب عذاب نمودند. و قریب به این معنا را

ص:200

ابن حجر نیز در فتح الباری در شرح این حدیث روایت کرده است. بنابر این، مطالبی که در روایات مورد بحث به آن حضرت نسبت داده شده که حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرموده باشند: «خداوند مرا مخیر کرده و اگر بدانم که بیشتر از 70 بار استغفار کنم، خواهد پذیرفت، این کار را خواهم کرد» و یا «بیش از هفتاد بار استغفار خواهم کرد» و امثال آن، قطعا از اکاذیب است و لذاست که محدثین اهل سنت نیز بر بی اساسی این حدیث حکم کرده اند.

مطلب مهم دیگر این است, چنان که ابن حجر نیز نقل کرده قرطبی گفته است: این که عمر گفت: خدا تو را از نماز خواندن بر منافقین نهی کرده:

لَعَلَّ ذَلِکَ وَقَعَ فِی خَاطِر عُمَر فَیَکُون مِنْ قَبِیل الْإِلْهَام، وَیَحْتَمِل أَنْ یَکُون فَهِمَ ذَلِکَ مِنْ قَوْله: (مَا کَانَ لِلنَّبِیِّ وَاَلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ یَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِکِینَ)؛ شاید این در قلب عمر واقع شد و از قبیل الهام خواهد بود و احتمال دارد این مطلب را از این آیه فهمید: «پیامبر و اهل ایمان نباید برای مشرکین طلب استغفار کنند».

پاسخ این که اولا: الهام شدن نهی از نماز بر منافقین که بعدا واقع خواهد شد بر عمر بن خطاب در توجیه توهین بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خود دلیل بر عجز است که به جای اعتراف بر کذب بودن چنین اخبار بی اساس اتخاذ شده است.

ثانیا: عمر بن خطاب ساده ترین احکام را که حتی با صراحت در قرآن بیان شده است درک نمی کرد مانند حکم تیمم، کلاله, اب و ... چه رسد به این که بتواند در برابر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از آیات دیگر مطلبی را استنباط کند. البته ابن حجر نیز همین نظریه دوم قرطبی را تأیید کرده است.

ص:201

علیهم السلام داشته اند اخبار در حق خلفا وضع کرده اند. این جا نیز بعید نیست که در برابر چنین اتفاقی که در تاریخ برای امیرالمؤمنین علیهم السلام پیش آمده برای عمر بن خطاب این موافقات را وضع کرده باشند و صد البته چنان که روشن است تمام این موافقات با نادیده گرفتن جایگاه واقعی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در آیات قرآن و با توهین به آن حضرت وضع شده است.

عن ابن عباس قال: قال الولید بن عقبة لعلی: أنا أحد منک سناناً، وأبسط منک لساناً، وأملأ للکتیبة منک. فقال علی: اسکت فإنما أنت فاسق، فنزلت {أفمن کان مؤمناً کمن کان فاسقاً لا یستوون}؛ ولید بن عقبه به امیرالمؤمنین علیهم السلام گفت: به خدا سوگند نیزه ی من از نیزه ی تو تیزتر و زبانم از زبان تو گویاتر و من در صف تیراندازان از تو ثابتقدم تر هستم. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: ساکت باش, نو تنها فاسق هستی. پس این آیه نازل شد: «آیا کسی که باایمان باشد همچون کسی است که فاسق است؟! نه، هرگز این دو برابر نیستند» (1)

به این خبر و واقعیت ابن عباس, امام سجاد, عبدالرحمن بن ابولیلی, عطاء بن یسار, ابن سیرین, سدی, و کلبی تصریح کرده اند و از ابن عباس این خبر را سعید بن جبیر, مجاهد, عطاء بن ابی رباح, عمرو بن دینار, ابوصالح و عکرمه روایت کرده اند. ذهبی در سیر اعلام النبلاء سند خود را قوی دانسته است.

اما حدیث دیگر عروه در «صحیح بخاری»:

ص:202

ص:203

صحیح در صحیحش روایت کرده و حدیث دیگر نیز در مورد همین داستان باز روایت کرده که این سخن ام المؤمنین را نقض می کند و دیگران از صحابه که در زمان این داستان حضور داشته اند، این خبر را کامل و به این نوع روایت کرده اند:

ان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ترک قتلی بدر ثلاثا ثم أتاهم فقام علیهم فناداهم فقال: یا أباجهل بن هشام! یا امیة بن خلف! یا عتبة بن ربیعه! یا شیبة بن ربیعة! ألیس قد وجدتم ما وعد ربکم حقا؟ فإنی قد وجدت ما وعدنی ربی حقا. فسمع عمر قول النبی صلی الله علیه و آله و سلم فقال: یا رسول الله! کیف یسمعوا وأنی یجیبوا وقد جیفوا؛ قال: «وال-ذی نفسی بیده ما أنتم بأسمع لما أقول منهم ولکنهم لا یقدرون أن یجیبوا.» ثم أمر بهم فسحبوا فألقوا فی قلیب بدر؛ (1) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پس از جنگ بدر، خطاب به اجساد سران مشرکان با صدای بلند فرمودند: «ای ابوجهل! ای امیه! ای عتبه! و... آیا وعده ای را که خداوند متعال به شما داده است، حق یافتید؟ همانا، من آنچه را که پروردگارم به من وعده داده بود، حق یافتم.» عمر بن خطاب این سخن را شنید و پرسید: ای رسول خدا، چگونه این ها می توانند بشنوند و جواب دهند، در حالی که مرده اند؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «سوگند به آن ذاتی که جان من در اختیار اوست! شما به آنچه می گویم، شنواتر از آن ها نیستید؛ و آن ها فقط قادر به جواب دادن نیستند... .» این حدیث را ابوطلحه، عمر بن خطاب، ابن مسعود، انس و ابن عمر روایت کرده اند.

ص:204

حالا چگونه هر دو این خبر متناقض می تواند صحیح باشد که بخاری می گوید: من پس از استخاره و غسل و دو رکعت نماز در کعبه یقین کردم که این احادیث صحیح است و سپس در صحیحم وارد کردم! و جای تعجب است که بخاری با آن عظمت علمی و... که در شرح حالش ذکر شده است، چگونه نتوانسته است تناقض و عدم صحت یکی از این اخبار را درک کند و هر دو را بین خود و خداوند متعال حجت قرار داده است.

البته اخبار عجیب دیگر نیز از عروه وارد شده است که با برخی از آن ها در بخش آخر کتاب آشنا خواهیم شد.

ص:205

آبائی یعنی علیا؛ علی را دوست ندارم او پدرانم را کشت. قال إسماعیل بن عیاش: عادلت حریز بن عثمان من مصر إلی مکة فجعل یسب علیا ویلعنه؛ ابن عیاش می گوید: از مصر تا مکه همراه حریز سفر کردم و او در طول سفر علی را سب و لعن می کرد.

قال إسماعیل بن عیاش سمعت حریز بن عثمان یقول: هذا الذی یرویه الناس عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم أنه قال لعلی: أنت منی بمنزلة هارون من موسی حق ولکن أخطأ السامع قلت: فما هو؟ فقال : إنما هو أنت منی بمنزلة قارون من موسی قلت عمن ترویه؟ قال: سمعت الولید بن عبد الملک یقوله وهو علی المنبر؛ ابن عیاش باز

می گوید: حریز می گفت: این که مردم از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت می کنند که به علی فرمود: تو برای من به منزله هارون بر موسی هستی حق است، ولی سامع خطا شنیده است. گفتم: پس چه بوده است؟ گفت: «تو برای من به منزله قارون برای موسی هستی»، من این را از ولید شنیدم که در منبر می گفت.(1) تمام مطالب فوق از «تهذیب التهذیب» نقل گردید.

ابن حجر می گوید: أن حریز بن عثمان روی أن النبی صلی الله علیه و آله و سلم لما أراد أن یرکب بغلته جاء علی بن أبی طالب فحل حزام البغلة لیقع النبی صلی الله علیه و آله و سلم قال الأزدی: من کانت هذه حاله لا یروی عنه؛ ازدی گفت: حریز روایت کرده که وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خواست به استرش سوار شود، علی آمد و بند استر را کشید تا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به زمین بخورد. ازدی گفته است: کسی که حالش این باشد، از وی نباید روایت شود. ابن حجر در توجیه او می گوید: شاید این را نیز از ولید شنیده است.(2) پس اولا: بنابر اعتقاد ابن حجر اگر او آن را از ولید شنیده اشکال ندارد که معتقد به آن شود. ثانیا: اگر ولید چنین سخنی را گفته پس چگونه کسی آن را نقل نکرده است! احتمالا حریز این جا دروغ نیز گفته و

ص:206

بر دروغ آن را به ولید نسبت داده است.

وقال غنجار: قیل لیحیی بن صالح: لم لم تکتب عن حریز؟ فقال: کیف اکتب عن رجل صلیت معه الفجر سبع سنین فکان لا یخرج من المسجد حتی یلعن علیا سبعین مرة؛ (1) یحیی بن صالح می گوید: هفت سال همراه حریز نماز صبح خواندم و او هیچ وقت از مسجد خارج نمی شد، مگر این که هفتاد بار علی را لعن کند. وقال بن حبان کان یلعن علیا بالغداة سبعین مرة وبالعشی سبعین مرة فقیل له فی ذلک فقال: هو القاطع رؤوس آبائی وأجدادی؛ ابن حبان می گوید: همیشه صبح و شام علی را هفتاد مرتبه لعن می کرد و می گفت: زیرا علی قطع کننده سر پدران و اجدادم است. (2)

حالا این ناصبی با این حالش و آن وضع کردن احادیثش، در مکتب اهل سنت ثقه است و بخاری از امامان اهل بیت علیهم السلام در صحیحش حدیث روایت نمی-کند، ولی از دشمنان اهل بیت صحیحش را پر کرده است. آیا این برای بخاری افتخار نیست!؟

بخاری در شرح حال حریز او را افضل اهل شام معرفی کرده و می گوید: ابوالیمان گفته است: حریز همیشه مردی را دشنام می داد و سپس آن را ترک نمود. (3) پس بنابر این، بخاری آگاه بوده که او ناصبی است. همچنین بخاری دوست ندارد مردم بدانند که او ناصبی است و لذا تصریح به اسم امیرالمؤمنین علیه السلام نکرده است.

ص:207

کان یحمل علی علی تحاملا شدیدا وقال: لا أحب علیا؛ یعنی با شدت به علی حمله می کرد و می گفت: علی را دوست ندارم. ابن حجر می گوید: من لم یحب الصحابة فلیس بثقة ولا کرامة؛ هر که صحابه را دوست نداشته باشد ثقه نیست. (1) ولی باز در «تقریب التهذیب» می گوید: صدوق تکلم فیه للنصب. (2) و در مورد حریز بن عثمان قبلی نیز ابن حجر می گوید: ثقه، ثبت رمی به نصب شده.(3) و این تناقض تنها از جانب ابن حجر در تاریخ به جای نمانده است، بلکه اکثر محدثین دچار چنین تناقض عجیب

شده اند و سخنان خود را به باد بازی و فراموشی سپرده اند.

ص:208

یغزون البحر قد اوجبوا. قالت أم حرام: قلت یا رسول الله، أنا فیهم؟ قال: أنت فیهم. ثم قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: اول جیش من أمتی یغزون مدینة قیصر مغفور لهم. فقلت: أنا فیهم یا رسول الله؟ قال: لا؛(1) ام-حرام از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم شنیده است که می فرموده اند: اولین لشکری از امتم که به سوی بحر به جهاد می روند همانا برای

آن ها واجب گشته است. ام حرام گفت: من نیز در بین آن ها خواهم بود؟ حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: آری. سپس پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: اولین لشکری از امتم که به شهر قیصر جهاد انجام می دهند، بخشیده شده اند... .

در این خبر چنان که ابن حجر در شرح این حدیث معنا کرده و ابن تیمیه به آن در دفاع از یزید بن معاویه استدلال کرده است(2)، بخاری برای یزید منقبتی از زبان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده و مورد آمرزش خداوند متعال قرار گرفتن یزید را بازگو کرده است؛ زیرا می گویند: اولین لشکری که به قیصر حمله کرده امیر آن یزید بوده است.

اولا: امام بخاری باز دست به عمل عجیب زده؛ زیرا در این موضوع دو خبر نقل کرده که با هم همخوانی ندارند. ثانیاً: این حدیث با همین یک سند روایت شده است که در آن از غزوه مدینه قیصر و مغفور لهم، سخن به میان آمده است. و ثالثاً: این خبر که تنها با یک سند نقل شده است، در تمام اسانید آن عمیر بن الاسود و خالد بن معدان و ثور بن یزید هستند که همگی از اهل شامند. رابعاً: سه لفظ جعلی از جانب رجال اهل شام در این خبر است: 1. ذکر مدینه قیصر. 2. مورد آمرزش قرار گرفتن آن ها. 3. واجب گشتن بهشت برای اهل غزوه بحر، چنان که ابن حجر معنا کرده است و ظاهراً این غزوه را معاویه در زمان عثمان انجام داده است.(3) خامساً: این خبر را هیچ یک از کتب مسانید و سنن و صحاح نقل نکرده اند و تنها حاکم و طبرانی و ابن ابی عاصم در «الآحاد والمثانی»

ص:209

نقل کرده اند.

دقت داشته باشیم که با اسانید متعدد از انس و خود ام حرام نقل شده است که در آن ها پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از دو غزوه و فتح در آن که اولی غزوه بحر است خبر داده و به

ام حرام فرموده اند: تو در اولی حضور خواهی داشت. و آن خبر را بخاری و دیگران

با اسانید متعدد روایت کرده اند و در آن هیچ ذکری از این جعلیات اهل شام از قبیل، واجب شدن بهشت برای آن ها و مغفور لهم بودن آن ها، نیامده است. و همچنین متن این حدیث با آن، در سؤال و جواب بین ام حرام و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با هم تفاوت و اختلاف دارند. (1)

فرضا اگر این عبارات از جعلیات اهل شام نباشد، باز هرگز شامل ظالمانی امثال معاویه و یزید نخواهد شد، زیرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در حدیث اصلی که اشاره کردیم فرموده اند: امتم این غزوه را انجام می دهند. و ابن حجر بیان کرده است که در غزوه بحر (غزوه قبرس) برزگانی مانند ابوذر و ابودردا حضور داشته اند.(2) و در غزوه قسطنطنیه نیز ابوایوب و امثال او حضور داشته اند. همچنین در شرح حال ابوایوب انصاری در

کتاب های «سیر اعلام النبلاء» و«الاصابه» گفته اند: او سال 50 ه. ق. از دنیا رفته است. بنابر این، غزوه قسطنطنیه سال 50 ه. ق. بوده و یزید در آن زمان 20 سال داشته است، لذا بعید است که بزرگان صحابه مانند ابوایوب که حتی با معاویه مخالفت می کردند حاضر به امیر شدن یک چنین فرد کم عقلی و آن نیز در آن سن و سال شده باشند. بنابر این، احتمال دارد حضور و امیر بودن یزید در این غزوه، کلاً جعلی باشد، گرچه آن، هیچ منقبتی نیز نمی تواند برایش باشد.

ص:210

ص:211

ص:212

یعنی مردی به او گفت: تو را به خدا سوگند می دهم بگو که چه وقت علی را دشمن داشتی و کینه او را در دل گرفتی؟ آیا پس از آن نبود که در کوفه به تو و اهلت چیزی نداد؟ گفت: اکنون که مرا به خدا سوگندم دادی (حقیقت را می گویم) آری همین گونه است.

شهد مع علی صفین ثم صار عثمانیا؛ (1) یعنی ابوعبدالرحمن همراه علی در صفین حاضر شد و سپس عثمانی (ناصبی) گشت.

باز می گویند: تنازع أبوعبد الرحمن السلمی وکان عثمانیا وحبان بن عطیة وکان علویا فقال أبوعبد الرحمن لحبان: لقد علمت الذی جرأ صاحبک علی الدماء یعنی علیا سمعته یقول: بعثنی النبی صلی الله علیه و آله و سلم والزبیر فقال: «ائتو روضة کذا وتجدون بها امرأة أعطاها حاطب کتابا». فأتینا الروضة فقلنا: الکتاب قالت: لم یعطنی فقلنا: لتخرجن اولاجردنک فأخرجت من حجزتها فأرسل إلی حاطب فقال: لا تعجل والله ما کفرت ولا ازددت للإسلام إلا حبا ولم یکن أحد من أصحابک إلا وله بمکة من یدفع الله به عن أهله وماله ولم یکن لی أحد فأحببت أن أتخذ عندهم یدا فصدقه النبی صلی الله علیه و آله و سلم قال عمر: دعنی أضرب عنقه فإنه قد نافق فقال: «ما یدریک لعل الله اطلع علی أهل بدر فقال اعملوا ما شئتم». فهذا الذی جرأه؛(2) ابوعبدالرحمن که عثمانی بود با حبان بن عطیة که علوی بود نزاع کردند او به حبان گفت: دانستم که چه چیز صاحبت یعنی علی را به ریختن خون مردم جسور کرده... و آن این که او از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده که خداوند شاید در باره اهل بدر

ص:213

فرموده باشد که هر چه می خواهید انجام دهید.

از این حدیث نیز علامت نصب و بغض او نسبت امیرالمؤمنین علیه السلام به روشنی استفاده می شود مضافا بر این که در گذشته ثابت شد که اهل سنت از برخی نواصب به عثمانی تعبیر می کرده اند.

حالا شما توجه کنید که بخاری چنین سخنانی را روایت کرده تا نوعی تنقیص در مورد امیرالمؤمنین علیه السلام را از زبان دیگران بیان کند، ولی به هیچ یک از اخبار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مورد جنگ های امیرالمؤمنین علیه السلام اشاره ندارد تا خواننده اش متوجه نشود که جنگ با امیرالمؤمنین علیه السلام حکمش چیست.

پس این سه خبر فوق ناصبی بودن او را ثابت می کند و روشن می شود که او به دلیل عدم تحمل عدالت امیرالمؤمنین علیه السلام کینه آن حضرت را به دل گرفته و چنین سخن و اشکال را متوجه آن حضرت کرده است و گرنه با آگاهی از جنگ آن حضرت در جمل، همراه آن حضرت در صفین حاضر نمی شد.

همچنین نقل چنین حدیثی از تناقضات دیگر امام بخاری در صحیحش پرده

بر می دارد؛ زیرا او چنان که خواهد آمد در رابطه با جنگ جمل حدیث روایت کرده است به این معنا که هرگاه دو مسلمان برای جنگ رو در روی هم قرار گیرد قاتل و مقتول در جهنم خواهد بود و در جنگ های جمل و صفین همراه امیرالمؤمنین علیه السلام اهل بدر فراوان بودند. حالا کدام یکی از این دو صحیح است؟ این ها اهل جهنم هستند و یا هر چه بکنند بخشیده شده است!

نشانه دروغگویی او:

عن أبی عبد الرحمن: صمت لله ثمانین رمضان؛(1) او می گوید: هشتاد رمضان را برای خدا روزه گرفتم. این سخن دروغگویی او را ثابت می کند؛ زیرا او از صحابه

ص:214

محسوب نشده است. پس در آخر حیات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به دنیا آمده؛ یعنی شاید در سال دهم هجری. و گفته شده که در سال 73 یا 74 و یا قبل از هشتاد از دنیا رفته است،(1) پس چگونه هشتاد رمضان را روزه گرفته است. ذهبی نیز بعد از نقل این سخن می گوید: ما اعتقد صام ذلک کله؛ (2) یعنی فکر و اعتراف نمی کنم که او آن همه را روزه گرفته باشد. با این بیان ثابت می شود که او حد اکثر هفتاد سال عمر کرده است، ولی می گوید: هشتاد سال روزه ماه رمضان را گرفته است. البته چنان که در حدیث دوم او خواهد آمد او در حدیث پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز تصرف کرده و معنای آن را تغییر داده است.

اما دو حدیث او در صحیح بخاری:

ص:215

قبل از هر چه باید دقت داشته باشیم که بخاری باز در این موضوع دچار تناقض شده؛ زیرا در جای دیگر می گوید: وَقَالَ عُثْمَانُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم: «مَنْ یَشْتَرِی بِئْرَ رُومَةَ فَیَکُونُ دَلْوُهُ فِیهَا کَدِلاَءِ الْمُسْلِمِینَ». فَاشْتَرَاهَا عُثْمَانُ. (1) یعنی در این خبر می گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند که چه کسی این چاه را (از صاحبش) می خرد، پس عثمان آن را خرید.

ابوعبدالرحمن دو حدیث دیگر معنعن از عثمان روایت کرده است، ولی شعبه

می گوید: لم یسمع من عثمان؛ (2) او از عثمان حدیث نشنیده است.

وقال ابن أبی حاتم عن أبیه: لیس تثبت روایته عن علی فقیل له: سمع من عثمان؟ قال: روی عنه ولم یذکر سماعا؛ (3) یعنی روایتش از علی ثابت نیست و از عثمان نیز شنیدنش را ذکر نکرده است. با این بیان ابوحاتم، نوزده روایت او در صحیح بخاری منقطع و ضعیف خواهد بود؛ زیرا با حدیث فوق سه حدیث از عثمان وشانزده حدیث از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است و همه روایاتش در صحیح بخاری از عثمان معنعن و از امیرالمؤمنین علیه السلام نیز اکثراً معنعن است.

از دلائل باطل بودن حدیث فوق این است که ابن بطال می گوید: این وهم از بعض روات است و معروف این است که عثمان آن چاه را خریده است، نه این که حفر کرده باشد. (4)

این خبر یعنی احتجاج عثمان و تصدیق دیگران، از همین راوی ناصبی و سیف بن عمر کذاب روایت شده است و ابن حجر نیز چندین شاهد ذکر می کند که عثمان این چاه را حفر نکرده است، بنابر این، باطل بودن این خبر از این طریق نیز ثابت می-گردد و

ص:216

در آن خبر که وارد شده عثمان آن را خریده است پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هرکه آن را بخرد بخشیده خواهد شد. البته گذشته از صحت و سقم این خبر، باید دقت داشته باشیم که سعد بن عباده و فرزندش قیس بن سعد اهل خیر و بخشش فراوان بوده اند تا جایی که سعد می گوید: خلیفه اول و دوم به فرزندم قیس بخل می ورزیدند. (1) با این وجود چگونه ممکن است که چنین موضوعی را حضرت خواسته باشند و اهل مدینه که امکاناتشان بیشتر از عثمان و امثالش بوده آن را بر عهده نگرفته باشند و آن هم با وجود خیر و بخشش های آن چنانی که در باره قیس بن سعد وارد شده است.

اما خبر دوم ابوعبدالرحمن

2. عن علی علیه السلام ... قال عمر: دعنی أضرب عنقه فإنه قد نافق فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: ما یدریک لعل الله اطلع علی أهل بدر فقال: اعملوا ما شئتم فقد وجبت لکم الجنة؛(2) ... عمر بن خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم گفت: اجازه بده گردن این منافق را بزنم؛ همانا او نفاق پیشه کرده است. حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: تو چه می دانی، شاید خداوند به اهل بدر نظری کرد و فرمود: هر چه می خواهید انجام دهید، همانا بهشت برایتان واجد گشته است.

ابوعبدالرحمن سلمی این حدیث را گاه از امیرالمؤمنین علیه السلام «معنعن» روایت کرده و گاه با لفظ «قال» و گاه هم «سمعته» و گاهی هم گفته: بهشت را واجب کردم و یا شما را بخشیدم، که این خود نشانه اضطراب است. ثانیا: این حدیث را در تمام کتاب ها غیر ابوعبدرحمان سلمی از امیرالمؤمنین(3) و همچنین از عمر بن خطاب، ابن عباس و ابوهریره

ص:217

چنین روایت کرده اند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «...اعملوا ما شئتم فقد غفرت لکم؛ هر عملی می خواهید انجام دهید همانا من شما را بخشیدم.» چنان که اشاره شد در تمام کتاب ها تنها ابوعبدالرحمن سلمی ناصبی این حدیث را با لفظ «بر شما بهشت واجب شد» روایت کرده است و دیگران حتی از امیرالمؤمنین علیه السلام نیز این حدیث را با لفظ فوق روایت کرده اند که بخاری باز با تناقض هر دو این لفظ را از امیرالمؤمنین علیه السلام به عنوان احادیث صحیح در صحیحش وارد کرده است.

ابن جوزی در باره این حدیث و در رد برداشت ابوعبدالرحمن سلمی می گوید:

وینبغی أن یعلم أن معنی الحدیث: لتکن أعمالکم المتقدمة ما کانت فقد غفرت لکم. فأما غفران ما سیأتی فلا یتضمنه لک، أتراه لو وقع من أهل بدر وحاشاهم الشرک -إذ لیسوا معصومین- أما کانوا یؤاخذون به؟ فکذلک المعاصی. ثم لو قلنا: إنه یتضمن غفران ما سیأتی، فالمعنی أن مآلکم إلی الغفران؛ (1) لازم است روشن گردد که معنای حدیث چنین است: اعمال گذشته ی شما هر چه باشد من آن را برای شما بخشیدم، ولی این حدیث و عمل ضامن بخشش گناهانی که بعد از این مرتکب شوند نخواهد شد. فرضا اگر اهل بدر مرتکب شرک شوند –چون آن ها معصوم نیستند- به خاطر حضور در بدر مئاخذه نخواهند شد!؟ و همچنین اگر مرتکب گناه شوند.

پس این برداشت غلط است که گفته شود هر بدری هر کاری بکند دیگر اشکالی ندارد؛ زیرا چنین برداشتی از این حدیث هم با روح اسلام مخالف است و هم این که این حدیث به هیچ وجه شامل هر بدری نمی شود؛ چون افرادی در بدر حضور داشتند که منافق بوده اند. در زیر با چند نمونه آشنا خواهیم شد:

1. معتب بن قشیر: ولیس له عقب وشهد بدرا واحدا وکان منافقا وهو القائل یوم احد:

ص:218

لو کان لنا من الامر شئ ما قتلنا ها هنا وقیل انه تاب؛ (1) معتب ابن قشیر. او در بدر و احد حضور داشت و از جمله منافقین است و اوست که در جنگ احد گفت: «اگر ما حق بودیم این جا کشته نمی شدیم.» ابن حجر می گوید: گفته شده که او توبه کرده است. نگفته نماند که هیثمی و ابن حجر او را جزء کسانی نام برده اند که در عقبه می خواستند پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را ترور کنند.

2. ذهبی می نویسد: مسطح بن أثاثة ابن عباد المهاجری البدری المذکور فی قصة الافک توفی سنة أربع وثلاثین؛ (2) مسطح ابن اثاثه مهاجر بدری که در داستان افک همدست بوده. (البته این داستان ونسبت مردود است که در بخش آخر کتاب مورد بررسی قرار خواهد گرفت).

3. ثعلبة بن حاطب شهد بدرا واحدا؛ (3) ثعلبه بن حاطب در بدر واحد شرکت کرد. و نزل فیه: «ومنهم من عاهد الله لَئِن آتانا من فضله لَنَصَدَّقَنَّ ولنکونَنَّ من الصالحین فلما آتاهم من فضله بخلوا به وتولَّوا وهم مّعرضون»؛(4) بعضی از

آن ها با خدا پیمان بسته بودند که: «اگر خداوند ما را از فضل خود روزی دهد قطعاً صدقه خواهیم داد؛ و از صالحان خواهیم بود، اما هنگامی که خداوند از فضل خود به آن ها بخشید، بخل ورزیدند وسرپچی کردند وروی برتافتند! توبه، 75 و76.

در ادامه، قرآن از نفاق او خبر داده است. او کسی است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم خواست برایش دعا کنند تا خداوند برایش مال عطا فرماید و او زکات مالش را خواهد داد. پس از اصرار او حضرت دعا کردند و او ثروتمند شد و زکات مالش را ادا نکرد و بعد از نزول این آیه دیگر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و خلفاء پس از آن حضرت، از او زکات را

ص:219

قبول نکردند.

ص:220

سمعته یقول: انفروا معی إلی بقیة الأحزاب إلی من یقول کذب الله ورسوله ونحن نقول صدق الله ورسوله؛(1) اعمش می گوید: به قیس گفته شد: چرا علی را دشمن می داری؟ گفت: چون شنیدم که (در باره معاویه و لشکرش در جنگ صفین) می گفت: حرکت کنید همراه من به طرف باقی مانده مشرکان بدر به سوی گروهی که می گویند: خدا و رسولش دروغ گفتند و ما می گوییم: خدا و رسولش راست گفتند.

اصل این خبر از غیر قیس نیز روایت شده و سندهای زیاد و صحیحی دارد و سند خبر فوق نیز صحیح است.

همچنین در مورد قیس گفته اند: بیش از صد سال عمر کرد و عقلش را از دست داد و یحیی قطان او را منکر الحدیث نیز گفته است. (2) یعقوب سدوسی نیز می گوید: اصحاب ما او را منکر الحدیث خوانده اند. (3)

از جمله احادیثی که بخاری از قیس روایت کرده خبر ذیل است:

ص:221

باطل و بی اساس بودن آن شهادت می دهد؛ زیرا اولا:

بنابر دلائل متقن در کتب اهل سنت، عمر بن خطاب سال 9 بعثت مسلمان شده و یا کمی قبل از هجرت؛(1) زیرا اخبار اهل سنت بیان می کند که اسلام و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم سال ها قبل از مسلمان شدن عمر بن خطاب با مسلمان شدن حمزه عموی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عزیز گشته است.

می گویند: فلما أسلم حمزة عز به النبی صلی الله علیه و آله و سلم و اهل اسلام وشق ذلک علی المشرکین؛(2) وقتی حمزه مسلمان شد به وسیله او پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و دین اسلام عزیز گشت و این مطلب برای مشرکین گران تمام شد. هیثمی سند خبر خود را مرسل و رجالش را رجال صحیح خوانده است.

و حمزه ابوجهل را به خاطر آزار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، در جمع مشرکین کتک زد و غرق در خونش کرد.(3) هیثمی دو داستان در این موضوع ذکر کرده و هر دو را مرسل و رجال یکی را ثقات و دیگری را رجالش را رجال صحیح معرفی کرده است.

ابن کثیر که به راحتی خیلی از حقایق مسلم و متواتر در باره امیرالمؤمنین و ائمه را تکذیب و انکار می کند، در این موضوع می گوید: فکان حمزه ممن عز الله به الدین؛(4) حمزه از کسانی بود که خداوند متعال اسلام را به وسیله او عزیز گردانید.

همچنین این حمزه بود که به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم گفت: فاظهر یابن أخی دینک، فوالله ما أحب أن لی ما أظلته السماء وأنی علی دین الاول؛ پسر برادر، دینت را آشکار

ص:222

بکن... . (1) ابن حجر و ذهبی در شرح حال حمزه در کتاب «سیر اعلام النبلاء» و «الاصابه» عزیز گشتن اسلام با مسلمان شدن او و به ملازمت او در نصرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بعد از آن، تصریح کرده اند.

ثالثا: در سیره عمر بن خطاب عکس این خبر دیده می شود؛ زیرا از کتب مکتب اهل سنت استفاده می شود که خلیفه دوم در واقع نسبت به مسلمین سخت گیر و در برابر غیر مسلمین چنین صفتی نداشته است که چند نمونه برای این دو واقعیت تلخ، ذکر می کنیم:

ص:223

عمر بن خطاب در زمان خلافت خویش چون به این داستان اشاره کرد، گفت: پدر این (انس بن نضر) روز احد آمد، در حالی که من و ابوبکر می گفتیم: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم کشته شد، او گفت: ای ابوبکر و ای عمر، چه شده است که شما را می بینم که نشسته اید؟ اگر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم کشته شده است خدا زنده است و نخواهد مرد. (1)

عمر بن خطاب خطبه خواند و آیه فرار از جنگ احد را تلاوت کرد و گفت: روز احد فرار کردیم و من به بالای کوه فرار کردم... . (2) این سند در متابعات قطعاً صحیح است و تمام رجالش رجال صحیح است جز کلیب بن شهاب که او رجال چهار سنن و ثقه است و او از صحابه نیز خوانده شده است. (3)

در خبر دیگر خلیفه دوم می گوید: روز احد از اطراف پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم متفرق شدیم (فرار کردیم) و من به بالای کوه برآمدم... . (4)

در صلح حدیبیه وقتی عمر بن خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم اعتراض کرد، حضرت خطاب به او فرمودند: مگر روز احد فرار خود را فراموش کردید، در حالی که من یکا یک شما را صدا می کردم؟ مگر روز احزاب را فراموش کردید...؟ مگر فلان روز را فراموش کردید؟... مسلمین گفتند: خدا ورسولش راست گفتند... . (5)

بیهقی این خبر را از موسی بن عقبه و زهری از عروه با سه سند نقل کرده است و واقدی این خبر را از ابوسعید خدری از عمر بن خطاب نقل کرده است.

ص:224

ابن عباس می گوید: لعلی أربع خصال هو أول عربی وعجمی صلی مع النبی صلی الله علیه و آله و سلم وهو الذی کان لواؤه معه فی کل زحف وهو الذی صبر معه یوم المهراس انهزم الناس کلهم غیره وهو الذی غسله وهو الذی أدخله قبره؛(1) علی چهار خصال دارد؛ او اولین شخصی از عرب و عجم است که همراه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نماز خواند و اوست که در تمام جنگ ها پرچم اسلام دستش بود و اوست که در جنگ احد زمانی که همه جز او فرار کردند صبر نمود و فرار نکرد و اوست که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را غسل داد و وارد قبر نمود.

البته ابن تیمیه ناصبی این خبر را کذب دانسته و دلیل خود را عدم به دست امیرالمؤمنین بودن پرچم در جنگ ها ذکر کرده، ولی به معنای این بخش از سخن این عباس افراد زیاد سخن گفته و در تأیید آن خبر نقل کرده اند که ما در این جا دیگر به آن نخواهیم پرداخت.

ص:225

ابی شیبه نیز مرسل صحیح است وخبر انس آن را تقویت می کند.

ابوقتاده می گوید :... مردم روز حنین فرار کردند و من نیز همراه آن ها فرار کردم. به ناگاه در بین مردم به عمر بن خطاب برخوردم و به او گفتم: به مردم چه شده است؟ گفت: کار خداست. سپس مردم به سوی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برگشتند. (1) بخاری این خبر را با این لفظ وکامل در این جا نقل کرده است، ولی در دو مورد دیگر(2) آن را ناقص نقل نموده وسعی کرده فرار از جنگ را به نوعی برای خواننده مشتبه سازد.

باز نقل کرده اند: مسلمین روز حنین فرار کردند و همراه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جز ده نفر و گفته شده نه نفر باقی نماند که عبارت اند از: علی علیه السلام ، عباس، ابوسفیان بن حارث، نوفل، ربیعه بن حارث، عتبه، معتب بن ابی لهب، فضل بن عباس و ابن زبیر و گفته شده که ایمن بن ام ایمن نیز فرار نکرده است. (3)

ص:226

یارانش را ترسو می خواند. (و هر کدام دیگری را سبب فرار از جنگ می دانستند.)

این خبر را امیرالمؤمنین، ابن عباس، جابر، سلمه بن اکوع و بریده نقل کرده اند.»

حاکم و ذهبی سند نقل امیرالمؤمنین علیه السلام را صحیح دانسته اند و متقی نیز آن را حسن دانسته و حاکم سند اول جابر را به شرط مسلم صحیح دانسته و سند دوم جابر را که حاکم و ذهبی در موردش سکوت کرده اند هیثمی سخنی در باره آن گفته که دلالت بر حسن بودن آن سند می کند و دو سند ثعلبی از سلمه بن اکوع بدون نزاع صحیح است و یک سند ابن عساکر از سلمه نیز در شواهد حسن است.

... امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «... ای ابولیلی! مگر همراه ما در خیبر نبودی؟ گفت: آری، به خدا قسم که همراه شما بودم. فرمود: همانا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ابوبکر را برای جهاد وفتح خیبر فرستاد. ابوبکر همراه مردم حرکت کرد، ولی پس از اندکی خود وهمراهانش پا به فرار گذاشته و از میدان فرار کردند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عمر را فرستاد و او نیز پا به فرار گذاشت. سپس پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هم اکنون پرچم را به دست مردی می دهم که خدا وپیامبرش او را دوست دارند و او نیز خدا وپیامبرش را دوست دارد. خداوند پیروزی را نصیب او می گرداند و او فرار نمی کند. سپس کسی را به سراغ من فرستاده، مرا خواستند. من آمدم در حالی که چشمانم درد می کرد ونمی توانستم چیزی را ببینم. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از آب دهان خود بر چشمانم مالیده وفرمودند: « خدایا، گرمی وسردی را از او دور فرما... .»

فرار شیخین از یهودیان خیبر را امیرالمؤمنین علیه السلام (با دو سند)، ابن عباس، جابر، بریده، (با سه سند)، ابولیلی، ابوسعید خدری، سلمه بن اکوع و عمار روایت کرده اند. (1)

ص:227

این لفظ را ابن ابی شیبه و بزار و برخی دیگر روایت کرده اند و سندش صحیح است و متقی در باره ی همین لفظ می گوید: طبری سند آن را صحیح دانسته است. بقیه به صورت: «ابوبکر و عمر پرچم را گرفتند و بدون پیروزی برگشتند» این داستان را نقل کرده اند. حاکم و ذهبی سه سند این خبر را و هیثمی پنج سند این خبر را صحیح دانسته اند و شعیب ارنؤوط و البانی نیز سند این خبر را صحیح دانسته اند.

ص:228

4. در صحیحین وارد شده که امیرالمؤمنین علیه السلام بعد از شهادت حضرت زهرا  تحت فشار قرار گرفته و تصمیم گرفتند با ابوبکر صلح کنند و برای ابوبکر چنین پیام فرستادند: «بیا با هم صلح می کنیم، ولی تنها بیا و این سخن را به این خاطر گفت که از حضور عمر بن خطاب بدش می آمد.» (1)

البته نمونه ها در این موضوع و تندی خلیفه دوم نسبت مسلمین فراوان است که نیاز به ذکر بیش از این نیست و این واقعیت ها خبر مورد بحث را انکار می کند و همچنین در تاریخ نمونه ی عملی صحیح دیده نمی شود که عزت اسلام به وسیله عمر بن خطاب را در آن زمان نشان دهد.

ص:229

ص:230

ص:231

باز همو می گوید: برای زهری کتابی آورده می شد که نه آن را می خواند و نه برای او خوانده می شد و گفته می شد: این را از تو روایت کنم؟ می گفت: آری، روایت کن. (1)

اوزاعی می گوید: زهری صحیفه ای به من داد و گفت: این را از من روایت کن.(2)

سفیان ثوری نیز می گوید: به نزد زهری رفتم و او با اخلاق سوء با من برخورد نمود. پس به او گفتم: آیا دوست داری که تو نیز به نزد مشایخ بروی و با تو همین-گونه رفتار کنند! به من گفت: همین جا بمان. پس رفت و کتابی را برای من خارج کرد و گفت: این را بگیر و از من روایت کن. سفیان می گوید: یک حرف هم از آن روایت نکردم. (3) با این بیان اگر به احادیث زهری توجه شود، خیلی از آن منفردات اوست و با مسلمات فراوان مخالف است.

معمر می گوید: گمان می کردیم ما فراوان از علم زهری نوشتیم، تا این که ولید کشته شد و ناگهان کاغذ و دفاتر از خزانه ولید حمل کرده بردند و گفتند: (آن ها همه) علم زهری است. (4)

با در نظر گرفتن مجموع این اخبار روشن می شود که اولا: زهری با اجبار این ظالمان، حدیث نوشته است. ثانیاً: او کتابی در حدیث نداشته است. ثالثاً: تنها برای فرزندان این حاکمان ظالم چیز هایی نوشته است. رابعاً: چیزی را که نمی دانسته در آن چه است، می گفته است: آن را از من روایت کنید. پس او نسبت به حدیث متساهل وبی رغبت بوده و اهمیتی برای آن قائل نبوده است.

ص:232

ص:233

کرد و او را به منزلش برد و صد دینار و بغله و غلام و ده لباس داد و بار دوم وقتی به نزد عبدالملک آمدند، تأکید کرد که از عبدالملک چیزی نخواهد. عبدالملک گفت: من برای تو مخارج خانواده ات را نوشتم. (و در همین ملاقات همچنین از عبدالملک خواست که قرضش را ادا کند.) به قبیصه امر کرد تا اسم او به دیوان نوشته شود و به زهری گفت: دوست داری دیوانت کجا باشد. این جا همراه امیرالمؤمنین علیه السلام یا در شهر خودت؟ گفت: ای امیرالمؤمنین، من همراه تو هستم. عبدالملک او را به عنوان اصحاب نزدیک دربارش نگه داشت. زهری می گوید: عبدالملک از دنیا رفت پس ملازم پسرش ولید بودم. سپس ملازم سلیمان و سپس ملازم عمر بن عبدالعزیز و سپس ملازم یزید بن عبدالملک بودم. سپس ملازم هشام بن عبدالملک بودم. هشام سال 106 حج نمود و زهری نیز او را همراهی کرد. سپس هشام زهری را به تعلیم و تحدیث فرزندانش امر کرد و او همیشه همراه آن ها بود و از آن ها جدا نشد تا این که در مدینه از دنیا رفت. (1)

هشام بن عبدالملک سال 106 ﻫ. حج نمود و زهری همراه او بود و هشام زهری را همراه فرزندانش فرستاد (نگه داشت) تا به آن ها تعلیم بدهد و همراه آن ها حج انجام دهد. پس زهری از آن ها جدا نشد تا این که از دنیا رفت. (2)

زهری می گوید: همراه حجاج بن یوسف برای حج خارج شدیم.(3) از خبر دیگر نیز همراهی زهری با حجاج استفاده می شود.(4)

از این اخبار استفاده می شود زهری تمام عمر خود را پس از سی سالگی در خدمت حاکمان ظالم بنی امیه سپری نمود و در ظلم آن ها با سکوت و رضایتش شریک گشت.

ص:234

عن مکحول وذکر الزهری فقال: أی رجل هو لو لا أنه أفسد نفسه بصحبة الملوک؛(1) علی بن حوشب می گوید: نزد مکحول زهری را یاد کردند. او گفت: چه مردی است او اگر خود را با صحبت وهمنشینی ملوک فاسد نکرده بود.

احمد بن حنبل در مقام تضعیف عکرمه می گوید: وأتی خراسان یطوف علی الامراء یأخذ منهم؛ عکرمه به خراسان آمد، به امرا وارد می شد و از آن ها هدایا

می گرفت. ذهبی پس از نقل این سخن احمد می گوید: قبول کردن عکرمه جوائز امرا را مانع از قبول حدیثش نمی شود؛ زیرا ابن شهاب زهری در قبول جوائز امرا مشهورتر از عکرمه بود و کسی هم روایت از او را به این جهت ترک نکرده است. (2)

عمر بن ردیح می گوید: کنت مع ابن شهاب الزهری نمشی فرآنی عمرو بن عبید فلقینی بعد فقال: ما لک ولمندیل الأمراء یعنی ابن شهاب؛(3) همراه ابن شهاب راه می رفتم و مرا در آن حال عمرو بن عبید دید و گفت: تو را با مندیل و دست مال امیران چه کار. (یعنی عمرو بن عبید زهری را دست مال کاغذی بنی امیه می دانست که حاکمان ظالم ظلم خود را با وجود امثال زهری مورد توجیه قرار می دادند.)

شعبة می گوید :... فلما قدمنا مکة مررت به وهو قاعد مع الزهری فقلت: أبا معاویة من هذا؟ قال: شرطی لبنی أمیة فلما قفلنا جعل یقول: حدثنا الزهری. فقلت: و این رأیته؟ قال: الذی رأیته معی قلت: أرنی الکتاب. فأخرجه فخرقته...؛ (4) چون به مکه رفتیم به هشیم عبور کردم، در حالی که او همراه زهری نشسته بود وگفتم: ای ابومعاویه، این چه کسی است؟ گفت: او شرطه وبرگزیده (برای خدمت) بنی امیه است. پس وقتی برگشتیم شروع کرد به گفتن: حدیث

ص:235

کرد مرا زهری. گفتم: او را کجا دیدی؟ گفت: همانی که همراه من دیدی. گفتم: نوشته ات را به من نشان بده. پس آن را درآورد وپاره اش کردم. شعبه در مکتب اهل سنت امیرالمؤمنین در حدیث معرفی شده و او از زهری حدیث روایت نکرده است، چنان که داستان فوق نیز همین را تصدیق می کند و ابن حجر در «تهذیب» نیز زهری را از شیوخ شعبه ذکر نکرده است.

خارجه بن مصعب می گوید: به نزد زهری رفتم ودیدم که او شرطی ونگهبان برخی از بنی مروان است و دیدم که او سوار شد و در دستش سر نیزه است و در جلویش مردم هستند که بر دستانشان کافر کوبات، پس گفتم: خداوند قبیح قرار داده این عمل را برای عالم، لذا از او حدیث نشنیدم وبرگشتم و سپس از یونس از زهری حدیثش را شنیدم. (1)

قال محمد بن إشکاب، کان الزهری جندیا؛(2) زهری سرباز و نوکر حاکمان بنی امیه بود.

سلمه بن دینار در نامه ای به زهری در مورد نوکری او به حاکمان بنی امیه او را چنین مورد خطاب قرار داده است: تو مال و منالی را گرفتی که از آنِ دهنده نیست، و به کسی نزدیک شدی که برای کسی حق را نمی خواهد و وقتی تو را به خود نزدیک نمود، باطل را ترک نمی کند. دعوت کسی را پذیرفتی که با دعوتش می خواهد تو را فریب دهد. (حاکمان ظالم بنی امیه)... تو را پلی قرار دادند که به وسیله آن به خواسته-هایشان می رسند. تو را قطب و محوری قرار دادند که بر اطراف باطلشان می چرخند و تو را به سوی گمراهی و خراب کاری خود دعوت گر و پیماینده ای راه خود قرار داده-اند. به وسیله تو بر علما شک وارد می کنند و قلوب جهال را به خود جذب می کنند... چقدر ناچیز است آنچه برای تو آباد کردند در مقابل چیزی که خراب کردند (یعنی دنیای بی ارزش تو را آباد و آخرت ابدی تو را خراب کردند) و چقدر کم است آنچه به تو دادند

ص:236

در مقابل (دین و آخرتت) آن چه از تو گرفتند... .(1)

شبیه این نصیحت و سخن را که خیلی مفصل تر از این است امام سجاد علیه السلام نیز به زهری داشته اند. (2)

ص:237

منابر اسلامی امیرالمؤمنین علیه السلام را لعن می کردند که برای نمونه تنها با اشاره به یک سخن از اعتراف علما به این تاریخ ننگین بنی امیه بسنده می کنیم:

یاقوت حموی در مورد سجستان می نویسد: رهنی گفته است: بزر گ تر از همه ای این ها علی بن ابی طالب در منابر شرق و غرب لعن می شد، ولی در منبر سجستان جز یک مرتبه لعن نشد و مردم آن، بنی امیه را نگذاشتند چنین کاری را در شهر و منبر آن-ها انجام دهند و اضافه کردند که هیچ کسی در منبر آن ها لعن نشود... چه شرفی بزرگ تر است از روی گرداندن مردم سجستان از لعن برادر رسول خدا بر منبرشان است، در حالی که او در منبر های مکه و مدینه لعن می شد. (1)

زهری حیات خود را وقف یک چنین خاندانی نمود و حال آن که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بنی امیه را دشمنان اسلام معرفی فرموده و آن ها را لعنت کرده اند. زهری خود را کاملاً تسلیم سیاست این دشمنان اسلام کرد و بنابر این با وجود این که این همه اخبار در کتب حدیثی مکتب اهل سنت از او به جای مانده است، با اعتراف اهل سنت، زهری هیچ حدیثی در فضائل اهل بیت علیهم السلام روایت نکرده است و در مقابل در مذمت اهل بیت صلی الله علیه و آله و سلم اخبار جعل کرده است.

ابن حبان از محدثین بزرگ اهل سنت می گوید:

از مالک و زهری در بین احادیثی که روایت کرده اند، هیچ حدیثی در مناقب علی در حفظ ندارم. (2)

ابوجعفر خطمی می گوید: زهری مردی را به قتل رسانید و من آن را به ابن عیینه گفتم و او سخن مرا تأیید کرد و گفت: همچنین در فضیلت علی هیچ حدیثی روایت نکرد و مروانی بود. (3)

ص:238

جعفر بن إبراهیم جعفری می گوید: کنت عند الزهری أسمع منه فإذا عجوز قد وقفت علیه فقالت: یا جعفری لا تکتب عنه فإنه مال إلی بنی أمیة وأخذ جوائزهم فقلت: من هذه؟ قال: أختی رقیة خرفت قالت: خرفت أنت، کتمت فضائل آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم؛(1) نزد زهری بودم و از او حدیث می شنیدم. پس ناگهان پیره زنی بر سر زهری ایستاد و گفت: ای جعفری، از او منویس. همانا او به سوی بنی امیه تمایل نمود و جوائز آن ها را گرفت. گفتم: این چه کسی است؟ زهری گفت: خواهرم رقیه، دیوانه شده است. خواهرش گفت: تو دیوانه شده ای فضائل آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم را کتمان نمودی.

زهری می گوید: به شام رفتم و بر عبدالملک وارد شدم تا به او سلام دهم. دیدم که او در قبه ای ایستاده و مردم در زیر هستند. پس سلام دادم ونشستم. گفت: ای ابن شهاب، می دانی صبح روزی که پسر ابی طالب کشته شد در بیت المقدس چه رخ داد؟ گفتم آری، گفت: نزد من بیا. از پشت مردم به پشت قبه رفتم. صورتش را به من گردانید و پرسید، گفتم: هیچ سنگی در بیت المقدس برداشته نشد، مگر این که زیرش خون بود. عبدالملک گفت: این را کسی از تو نشنود. زهری می گوید: به کسی آن را نگفتم تا وقتی که او از دنیا رفت. (2)

معمر می گوید: زهری هنگام مریضی اش از عکرمه، از ابن عباس برای من حدیث روایت کرد که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند: بنی اسرائیل به دلیل سوء رأیشان نسبت انبیا و اختلاف در دینشان از برکات آسمان محروم گشتند. و این امت را دشمنی با علی از برکات آسمان محروم خواهد کرد. معمر می گوید: من قبل از آن نشنیدم که زهری از عکرمه حدیث نقل کند و چون از مریضی اش خوب شد، پشیمان گشت و به من گفت: ای یمانی این حدیث را کتمان نما و از غیر من نقل کن و همانا بنی امیه کسی را که علی

ص:239

را به خوبی ذکر می کند معذور نخواهند داشت. به او گفتم: چرا با این قوم این قدر فاصله ات را نزدیک و حفظ کردی، در حالی که نظرات آن ها را شنیدی و می دانی! گفت: بس است ای تو، همانا این ها ما را در دنیایشان شریک کردند و در هوا و هوس خواهی آن ها ما نیز کوتاه آمدیم. (1)

مدائنی می گوید: واخبرنی ابن شهاب قال: قال لی خالد بن عبدالله القسری احد ولاة بنی أمیة: اکتب لی النسب فبدأت بنسب مُضَر فمکثت فیه ایاما ثم اتیته فقال لی: ما صنعت؟ قلت: بدأت بنسب مضر و ما اتممته. فقال: اقطعه قطعه الله مع اصولها واکتب لی السیرة. فقلت له: فإنه یمر بی الشئ من سیرة علی بن أبی طالب أفأذکره؟ فقال خالد: لا إلا أن تراه فی قعر الجهیم؛ (2) ابن شهاب زهری به من خبر داد و گفت: خالد قسری، یکی از ولات بنی امیه (که امیرالمؤمنین علیه السلام را سب می نمود)، به من گفت: انساب را برای من بنویس. پس من از نسب مضر شروع کردم و چند روزی از نوشتن آن خودداری کردم. سپس به نزد قسری رفتم و او به من گفت: چه کردی؟ گفتم: از نسب مضر شروع کردم و آن را تمام ننمودم. گفت: آن را قطع کن که خداوند آن را از ریشه اش قطع و نابود گرداند، برای من سیره را بنویس. به او گفتم: همانا به چیز هایی از سیره علی عبور می کنم و آیا آن را نیز بنویسم؟ خالد گفت: نه، مگر اخباری باشد که او را در قعر جهنم معرفی کند.

ذهبی می نویسد: خالد قسری (از سال 89 الی 106) از جانب ولید و سلیمان حاکم مکه بود و هشام او را (تا سال 120 ﻫ.) حاکم بصره و کوفه قرار داد، و او ناصبی معروف بود. او علی را دشنام می-داد. فضل بن زبیر گفته است: شنیدم که قسری سخنی در مورد علی می گفت که ذکر آن جایز نیست. و برای مادرش کنیسه ای درست کرده بود که در آن به عبادت مشغول بود. (3)

ص:240

خالد قسری چنان که ملاحظه می کنید، برای مادر مسیحی خود عبادتگاه درست کرده و در شرح حال او در «انساب الاشراف» اخبار عجیب در دشمنی او با امیرالمؤمنین علیه السلام وبی دینی او فراوان نقل شده است. و حالا شما تصور کنید که زهری وقتی زیر چتر چنین افرادی حیات دینی خود را سپری می کند و در همان حال اسلام را معرفی می کند و با فرمان آن ها حرکت می نماید، از خود چه چیز ها به جای خواهد گذاشت!.

ص:241

دشمنی زهری نسبت امیرالمؤمنین علیه السلام و اوج نوکری او به سلاطین جور خواهد بود که او بنی امیه و یزید را از خلفای اسلام می داند، ولی امیرالمؤمنین علیه السلام را خلیفه نمی داند.

2. معمر می گوید: به زهری گفتم: چرا از علی بن حسین زیاد حدیث روایت

نمی کنی؟ گفت: من زیاد با او همنشینی می کردم، ولی او قلیل الحدیث بود. (1)

ابن عیینه از زهری نقل کرده که گفته است: من کسی را فقیه تر از علی بن حسین ندیدم، ولی او قلیل الحدیث بود. (2)

حال آن که ابن سعد می گوید: (محدثین) گفته اند: علی بن حسین ثقه مأمون و کثیر الحدیث بود. (3) پس زهری دروغ گفته است.

دروغ های دیگر زهری ضمن آشنایی با روایات او ذکر خواهد شد.

ص:242

1. ابوذر از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمودند: إذا بلغ بنو أبی العاص ثلاثین رجلا اتخذوا مال الله دولا ودین الله دغلا وعباد الله خولا قال حلام فأنکر ذلک علی أبی ذر فشهد علی بن أبی طالب أنی سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: ما أظلت الخضراء و لا أقلت الغبراء علی ذی لهجة أصدق من أبی ذر و أشهد أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قاله؛(1) وقتی بنی ابوالعاص به سی مرد رسید، مال خدا (بیت المال) را به ناحق تصرف می کنند و دین خدا را در فساد خود مورد استفاده قرار می دهند و بندگان خدا را عبد و غلام خود قرار می دهند. (عثمان) این حدیث را انکار نمود و امیرالمؤمنین علیه السلام شهادت دادند که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیدند که در حق ابوذر فرمودند: آسمان سایه نیفکنده وزمین به خود جای نداده به فردی راستگوتر از ابوذر. این متن را حاکم و ذهبی به شرط مسلم صحیح دانسته اند و شطر اول حدیث که مورد نظر است از ابوذر، ابوسعید خدری، ابوهریره و معاویه روایت شده است و هیثمی، بوصیری، حاکم، البانی و حسین سلیم اسد سند آن را صحیح دانسته اند.

زهری نوکری همین افراد را که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم این گونه از ظلم آن ها خبر دادند بر عهده گرفت و خدمت به ظلم آن ها را اختیار نمود.

2. عبد الله بن حارث زبیدی می گوید: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: سیکون بعدی سلطان الفتن علی أبوابهم کمبارک الإبل لا یعطون أحدا شیئا إلا أخذ من دینه مثله؛(2) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: به زودی پس از من فتنه ی سلاطین شروع خواهد شد. مردم به در منزل آن ها جمع خواهند شد، ولی آن ها برای کسی چیزی نمی دهند مگر

ص:243

این که به همان مقدار از او دینش را خواهند گرفت. هیثمی سند این حدیث را تضعیف کرده است، ولی سند عبدالرزاق از ابن مسعود موقوف و صحیح است.

3. حذیفه گفت: از مواقف فتنه ها برحذر باشید. گفتند: مواقف فتنه ها چیست؟ گفت: ابواب امرا، یکی از شما به امیر وارد می شود و او را به دروغ تصدیق می کند و چیزی در مورد او

می گوید که در وی نیست. (1)

4. عن ابن عباس عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم قال: من أتی السلطان افتتن؛ (2) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هر که به نزد سلطان رفت مورد امتحان قرار خواهد گرفت. هیثمی دو سند ابوهریره را و البانی سند ابن عباس را صحیح دانسته اند.

5. عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم: و من لزم السلطان افتتن و ما ازداد عبد من السلطان دنوا إلا ازداد من الله بعدا؛ (3) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هر که ملازم سلطان بود، مورد آزمایش قرار می گیرد و بنده هر قدر به سلطان نزدیک شد، همان مقدار از خداوند متعال دور خواهد شد. هیثمی و البانی سند این حدیث را صحیح دانسته اند.

6. ابن عمر می گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: اتقوا أبواب السلطان وحواشیها فإن أقرب الناس منها أبعدهم من الله و من آثر سلطانا علی الله جعل الله الفتنة فی قلبه ظاهرة باطنة وأذهب عنه الورع وترکه حیران؛(4) از رفتن به در سلطان بپرهیزید و همانا نزدیک ترین مردم به سلطان دورترین آن ها از خداوند هستند... .

7. إذا قرأ الرجل القرآن، وتفقه فی الدین، ثم أتی باب السلطان تملقا إلیه،

ص:244

وطمعا لما فی یده؛ خاض بقدر خطاه فی نار جهنم؛(1) اگر انسان قرآن بخواند و در دین فقیه گردد، سپس از روی تملق و طمع بر آنچه در دست سلطان است به در سلطان برود، به مقدار قدمی که برداشته در آتش جهنم فرو خواهد رفت.

8. امام صادق علیه السلام فرمودند: الفقهاء امناء الرسل فاذا رایتم الفقهاء قد رکنوا الی السلاطین فاتهموهم؛(2) فقها امنای پیامبران هستند و اگر دیدید که فقها به سوی سلاطین میل پیدا کردند، آن ها را (نسبت به دین و ایمانشان) متهم بدانید.

9. ابوسعید خدری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمودند: یکون أمراء یغشاهم غواش وحواش من الناس یکذبون ویظلمون فمن دخل علیهم فصدقهم بکذبهم وأعانهم علی ظلمهم فلیس منی ولست منه و من لم یدخل علیهم ویصدقهم بکذبهم ویعینهم علی ظلمهم فأنا منه بریء وهو منی بریء؛(3) امیرانی خواهند آمد که پنهان کنندگان ظلم (بر ظلم آن ها) روپوش می گزارند. به مردم دروغ می گویند و ظلم می کنند. پس هرکه بر آن ها وارد شود و دروغ آن ها را تصدیق کند و آن ها را در ظلمشان یاری کند، من از او بیزار هستم و او از من بیزار است.

این حدیث را هیثمی از حذیفه، خباب، کعب و نعمان نیز روایت کرده و سند همه را صحیح دانسته است و در حدیث کعب و حذیفه اضافه شده است: همانا به زودی امیرانی بر شما حاکم خواهند شد... کسی که آن ها را تصدیق و در ظلمشان یاری کند سر حوض بر من وارد نخواهد شد. حاکم و ذهبی و شعیب ارنؤوط نیز اسانید این حدیث را صحیح دانسته اند و احمد در مسند از ابن عمر و ابوهریره نیز به این معنا حدیث روایت

ص:245

کرده است.

این تنها برخی روایات در این موضوع است که همگی همکاری و رضایت نسبت به ظلم این حاکمان ظالم را به شدت مذمت کرده است و با این وجود چگونه ممکن است به هر روایت امثال زهری اعتماد کرد و دین را از او اخذ نمود!

ص:246

ص:247

گفت: وای بر تو ای پسر شهاب! شاید تو باز برگردی و این کار را تکرار کنی. زهری گفت: از ابن مسیب شنیدم که می گفت: مؤمن دو بار از یک سراخ گزیده نمی شود. راوی می گوید: پس از آن باز برای دریافت بدهی برگشت... . (1)

زهری از یزید بن محمد بن مروان نیز قرض کرده بود و پانزده هزار آن باقی مانده بود که ابن شهاب در حال طواف او را دید وچاپلوسی نمود و یزید از آن درگذشت و آن را به زهری بخشید. (2)

ابراهیم بن سعد از پدرش نقل کرده که می گوید: همانا هشام بن عبدالملک هشتاد هزار درهم از بدهی زهری را پرداخت نمود و شنیدم که پدرم زهری را در این مورد مذمت می کرد و به او می گفت: همانا هشام هشتاد هزار درهم از بدهی تو را پرداخت نمود و تو می دانی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در مورد قرض چه فرموده است... . (3)

زهری حدیث پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را در مورد این که مؤمن در یک چیز دو مرتبه فریب نمی خورد... ذکر می کرد، ولی به آن عمل نمی کرد؛ زیرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند: مؤمن چنین صفاتی نخواهد داشت، نه هر کسی که مانند زهری خود را با ایمان نشان دهد و مؤمن وانمود کند.

محمد بن عمر أخبرنی شیخ من أخوال الزهری من بنی نفاثة من بنی الدیل قال: أخدم الزهری فی لیلة خمس عشرة امرأة کل خادم بثلاثین دینارا تعینه العشرة خمس عشرة؛ (4) محمد بن عمر از دایی زهری نقل کرده که گفته است: در یک شب پانزده زن به زهری خدمت کردند که به هر کدام سی دینار معین کرده بود... .

از این خبر استفاده می شود که زهری با قرض به اشرافی گری می پرداخته است و

ص:248

همچنین با وجود این که در زیر چتر حاکمان بود، باز ملاحظه می کنید که چقدر پست بوده است که مدام قرض می کرده و با ذلت از ظالمان درخواست پرداخت آن را می نموده است.

ص:249

و اخبار مرا به بنی مروان رساندی. (1)

همچنین به سعید بن مسیب این حدیث زهری که گفته است: «لا تناشدوا الخلفاء بالله» رسید، پس گفت: لعنت خدا به ابن شهاب! مگر نشنیدی برادر خزاعه را که

می گوید: خدایا من با محمد صلی الله علیه و آله و سلم مناشده می کنم. آیا با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مناشده می شود کرد، ولی با ولید بن عبدالملک نمی-شود. (2)

سفیان از مردی از آل عمر نقل کرده که می گوید: به سعید بن مسیب گفتم: بنی امیه (حاکمان بنی امیه) را دعا و نفرین کن، سعید گفت: خدایا دینت را عزیز گردان و اولیایت را پیروز ساز و دشمنانت را ذلیل فرما، همراه با عافیت برای امت محمد صلی الله علیه و آله و سلم. (3)

در همین زمانی که زهری نوکری حاکمان ظالم بنی امیه را می کرد، کسی اگر

می خواست همنشین سعید بن مسیب شود سعید به او تذکر می داد که این ها (حاکمان بنی امیه) مرا شلاق زدند و مردم را از همنشینی با من منع کردند. (4) سعید بن مسیب از جانب عبدالملک بن مروان خیلی ظلم و آزار متحمل شد و مورد زجر آن ها قرار گرفت و زندانی نیز شد، ولی با این وجود هرگر خواسته ی آن ها را براورده نکرد و درخواست آن ها را اجابت ننمود.

سعید می گفت: چشمانتان را با نگاه به یاوران ظالمان پر نکنید، مگر با انکار از قلبتان، تا این که اعمالتان از بین نرود. (5) ومنظور سعید بن مسیب از یاوران ظالمان امثال زهری و عامر شعبی هستند که یاوران حاکمان ظالم بنی امیه بودند.

سعید بن مسیب که در مکتب اهل سنت سید فقها و محدثین و علما معرفی شده،

ص:250

توسط عبدالملک بن مروان و دیگر حاکم بنی امیه بار ها شلاق خورده و بر او ظلم شده است، ولی ابن شهاب زهری و امثال او به دامن این ظالمان پناه برده و خود را نوکر این ظالمان قرار داده اند بنابر این، بعید است که ابن مسیب احادیث چندانی به زهری تعلیم داده و بازگو کرده باشد.

ابوبکر بن عیاش می گوید: به ابوحصین عثمان بن عاصم داخل شدم در حالی که او از (حاکمان) بنی امیه مخفی شده بود و گفت: همانا بنی امیه دین من را می-خواهند والله من دینم را به آن ها نمی دهم. (1)

شما شخصیت و جایگاه زهری را با سخن این شخصی که خود عثمانی بوده و چنان که در مورد حدیث غدیر اشاره شد آن کذب بزرگ را در مورد حدیث غدیر گفته و حدیث متواتر را انکار کرده است که انکار آن کفر خوانده شده است، او با این وجود خود را از بنی امیه مخفی کرده که بنی امیه می خواهند مرا در ظلم خود شریک کرده و دینم را از من بگیرند، ولی ابن شهاب زهری خود با اختیار به دامان بنی امیه پناه برده است که هرچه از دینش بخواهند در مقابل آباد کردن دنیایش، از او بردارند.!

یحیی قطان حدیثی را از اعمش و ابراهیم از علقمه از ابن مسعود روایت کرد و شخصی گفت: اعمش مانند زهری است. یحیی گفت: من از اعمش برائت می جویم اگر او مانند زهری باشد زهری برای بنی امیه خدمت می کرد، سپس اعمش را مدح نمود و گفت: اعمش شخصی فقیر و صبور بود و خود را از سلطان کنار کشیده بود... . (2)

ابوحازم سلمه بن دینار که از تابعین و رجال صحاح سته است و گفته اند که کسی در زمانش مثل او نبود و زهری از او حدیث روایت کرده، زهری را بسیار مذمت کرده است.(3)

ص:251

باری سلیمان بن عبدالملک (از حاکمان ظالم) برای حج به مدینه آمد و زهری نیز در کنارش بود و گفت: آیا کسی هست که صحابه ای را درک کرده باشد؟ گفتند: آری، ابوحازم. سلیمان او را فرا خواند و گفت: این چه جفایی است که به من کردی؛ زیرا خیلی از بزرگان به زیارت ما آمدند و تو نیامدی، سلمه گفت: نه تو مرا قبل از این

می شناختی و نه من تو را دیده ام، لذا من به تو جفایی نکردم. سلیمان رو به زهری کرد و گفت: شیخ بر ثواب رفت و تو خطا کردی. سپس سلیمان از سلمه پرسید: چرا ما از مرگ کراهت داریم؟ گفت: چون دنیای خود را آباد و آخرت را خراب کرده ایید لذا از ترک آبادی برای رفتن به سوی خرابی کراهت دارید... پس از نصیحت های ابوحازم سلیمان به او گفت: آیا می خواهی همراه ما باشی تا از ما به تو (مال و منال) برسد و از تو به ما؟ ابوحازم گفت: نه، سلیمان گفت: چرا؟ گفت: چون می ترسم که مقدار کمی بر شما میل نمایم و خداوند عذاب دنیا و آخرت را به من بچشاند. سلیمان گفت: ای ابوحازم، حاجت خود را به من عرضه کن. ابوحازم گفت: مرا داخل بهشت نما و از جهنم نجاتم ده. سلیمان گفت: این در توان من نیست، ابوحازم گفت: من حاجتی جز این ندارم... سلیمان گفت: ای ابوحازم در مورد عمل (حکومت) ما نظرت چیست؟ سلمه پس از اصرار او بر جواب، گفت: پدرانت خلافت را از مردم غصب نمودند و با زور شمشیر آن را گرفتند و خیلی از مردم را کشتند و رفتند... مردی از همراهان سلیمان گفت: چه بد سخنی گفتی. ابوحازم گفت: دروغ گفتی، همانا خداوند از علما عهد گرفته که حق را برای مردم بیان کنند و آن را کتمان ننمایند... سپس سلیمان به او صد دینار داد و گفت: همین مقدار باز نزد ما حق تو محفوظ است. ولی ابوحازم داستانی از حضرت موسی نقل کرد و آن را رد نمود و با استدلال بیان نمود که در هر صورت آن پول برایش حرام است. سپس گفت:... همانا بنی اسرائیل پیوسته در راه حق و هدایت بودند تا زمانی که امرا و حاکمانشان با رغبت به علم به نزد علما می آمدند، ولی وقتی که بر عکس شدند از چشم پروردگار سقوط کردند و به جبت و طاغوت ایمان آوردند و

ص:252

این گونه شد که علمائشان به نزد حاکمان می آمدند و در دنیای آن ها شریک شدند و در ظلم آن ها نیز شریک گشتند. زهری گفت: منظورت من هستم؟ ابوحازم گفت: منظورم تو نیستی، ولی حق همین است که شنیدی. سلیمان گفت: ای ابن شهاب آیا او را می شناسی؟ زهری گفت: آری، همسایه ام است، ولی سی سال است که یک کلمه هم با او صحبت نکرده ام. ابوحازم گفت: تو خدا را فراموش کردی و لذا مرا نیز فراموش کردی و اگر خدا را دوست می داشتی، مرا نیز دوست می-داشتی. زهری گفت: مرا دشنام دادی! ابوحازم گفت: من تو را دشنام ندادم، ولی تو خود را دشنام دادی. مگر نمی دانی که همسایه به همسایه حق دارد و آن مانند حق قرابت واجب است. وقتی ابوحازم رفت، شخصی به سلیمان گفت: آیا دوست داری که همه ای مردم مثل او باشند؟ گفت: نه. (1)

ذهبی می گوید: برخی از امرا ابوحازم را فرا خواند، در حالی که نزدش زهری، افریقی و دیگران بودند و گفت: حرف بزن ای ابوحازم. ابوحازم گفت: همانا بهترین امرا کسی است که علما را دوست داشته باشد و بدترین علما کسی است که امرا را دوست داشته باشد. (2) بنابر این سخن ابوحازم نیز زهری بدترین علما خواهد بود.

بار دیگر سلیمان بن عبدالملک زهری را به نزد ابوحازم فرستاد تا به نزد او بیاید، ابوحازم به زهری گفت: اگر او حاجت و کاری دارد خود بیاید، اما من هیچ حاجتی به او ندارد. (3)

از این خبر استفاده می شود که زهری یک خادم درباری بود و هیچ احترامی نزد آن ظالمان نداشت؛ چنان که از اخبار دیگر نیز این مطلب استفاده می شود.

ص:253

ص:254

وجُوهِ بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ الْمَوْتَ فَاذْهَبْ بِنَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَنَسْأَلَهُ فِیمَنْ یَکُونُ الْأَمْرُ فَإِنْ کَانَ فِینَا عَلِمْنَا ذَلِکَ و ان کَانَ فِی غَیْرِنَا أَمَرْنَاهُ فَأَوْصَی بِنَا قَالَ عَلِی: واللَّهِ لَئِنْ سَأَلْنَاهَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَیَمْنَعُنَا لَا یُعْطِینَاهَا النَّاسُ أَبَدًا وإِنِّی لَا أَسْأَلُهَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم أَبَدًا؛ (1) عباس عموی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به امیرالمؤمنین علیه السلام زمانی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در آستانه رحلت قرار داشتند گفت: بیا با هم برویم و از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سؤال کنیم که خلافت پس از آن حضرت از آن کیست و اگر از آن ما بود از آن آگاه می شویم و اگر در غیر ما بود از آن حضرت می خواهیم در مورد ما به صاحب خلافت توصیه کنند! ولی علی علیه السلام گفت: به خدا سوگند اگر خلافت را از آن حضرت سؤال کنیم ما را از آن منع می کند و سپس مردم هرگز آن را به ما نخواهند داد و من هرگز آن را از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سؤال نخواهم کرد.

این حدیث خیلی جالب است و در شرح حال امام بخاری اشاره ای به این شده بود. اشکالات این خبر:

1. این حدیث به ابن عباس نسبت داده شده است در حالی که ابن عباس احادیث فراوان در مورد خلافت بلا فصل امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است.

2. ابن عساکر این حدیث را از عکرمه از ابن عباس روایت کرده است که سند آن به وجود عکرمه که به ابن عباس نسبت کذب می داده موضوع است و همچنین ابن لهیعه در سند آن است که او شیعه خوانده شده و بعید است چنین کذبی را نقل کرده باشد و همچنین حرمله بن یحیی در سند آن تضعیف شده است و ابوحاتم و فرهادانی او را تضعیف کرده اند گرچه برخی دیگر او را توثیق کرده اند. پس این سند از اصل با وجود عکرمه باطل است.

ص:255

3. پس راوی این خبر تنها زهری است و از غیر او روایت نشده است.

4. این خبر را جز بخاری و احمد کسی روایت نکرده و در نقل احمد زهری این خبر را معنعن روایت کرده است، ولی بخاری دو سند در صحیح و تاریخش برای آن ذکر کرده و موصول قرار داده است.

5. در این خبر به امیرالمؤمنین علیه السلام نسبت داده شده که فرمود: والله اگر از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در باره خلافت سؤال کنیم، خلافت را از ما منع می-کند و سپس مردم هرگز آن را به ما نمی دهند.

6. این افسانه که از نوکر بنی امیه بازگو شده با آیات و روایات فراوان مخالف است که ما این جا به برخی اخباری که تنها از ابن عباس و امیرالمؤمنین علیه السلام در این موضوع رسیده است اشاره می کنیم:

1. ابن عباس می گوید: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه السلام فرمودند: سزاوار نیست که من بروم، مگر این که تو خلیفه ای من هستی.(1) حاکم، ذهبی و هیثمی سند این حدیث را صحیح دانسته اند و البانی در اولی حسن دانسته و در دومی تصحیح حاکم و ذهبی را نقل کرده و رد نکرده است.

2. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمودند: تو را گذاشتم تا خلیفه ای من باشی... . (2) هیثمی می گوید: رجال این سند رجال صحیح است.

3. بنابر روایت امیرالمؤمنین علیه السلام ، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: برای خودم هیچ دعایی نکردم، مگر آن که مانند آن را برای تو نیز از خدا خواستم و هر

ص:256

چه از خداوند خواستم قبول فرمود، مگر این که به من فرمود: پس از تو نبوت نخواهد بود.(1) ابن ابی عاصم می گوید: قاضی گفته است: در فضیلت علی حدیثی افضل از این نمی شناسم. چنان که روشن است، اصل این حدیث که همان حدیث منزلت است، متواتر می باشد و از این حدیث نیز خلافت به روشنی استفاده می شود.

4. ابن عباس روایت کرده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «تو، ولی و سرپرست تمام مؤمنان پس از من هستی.» (2) حاکم، ذهبی، هیثمی و البانی سند این حدیث را صحیح دانسته اند.

5. امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده اند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به ایشان فرمودند: پنج چیز از خداوند برای تو خواستم (پنجمی) همانا تو ولی و سرپرست مؤمنان پس از من خواهی بود. (3) در سند این خبر طبق معمول عبدالله بن عیسی بن عمر بن علی بن ابی طالب را به خاطر روایت فضائل اهل بیت علیهم السلام متهم کرده اند و هیچ دلیل دیگری ندارند. بنابر این می توان گفت: این حدیث صحیح و یا حسن است و معنای آن به تواتر از دیگران نیز روایت شده است و محدثین اسانید آن را صحیح دانسته اند؛ چنان که از ابن عباس نیز در حدیث فوق گذشت.

6. حدیث ثقلین: این حدیث متواتر است. مضافاً بر این، امیرالمؤمنین علیه السلام و ابن عباس نیز از جمله راویان آن هستند. اما متن حدیث امیرالمؤمنین علیه السلام : پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم

ص:257

فرمودند: «من چیزی بین شما می گذارم که اگر از آن تبعیت کنید هرگز گمراه

نمی شوید. (وآن) کتاب خدا و عترتم اهل بیتم هستند. » (1)

هفت نفر این حدیث را از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده اند و محاملی بنابر نقل (کنز العمال، ج 1، ص380، ح1650 وج13، ص140، ح36441) و ابن حجر، سیوطی و البانی سند آن را صحیح دانسته اند.

اما حدیث ابن عباس را کتاب های ذیل روایت کرده اند. (2) و البانی سند حدیث او را صحیح دانسته است.

7. حدیث غدیر که متواتر است و ذهبی آن را حتی تنها از امیرالمؤمنین علیه السلام متواتر دانسته است (3) و از ابن عباس نیز دارای اسانید صحیح است و امیرالمؤمنین علیه السلام در موارد مختلف به این حدیث شریف احتجاج کرده اند، هم در روز شوری و هم در جنگ جمل با طلحه و هم در مسجد رحبه کوفه، پس از آن که برخی خلافت آن حضرت را در غیاب آن حضرت انکار کرده اند.

8. زمان نزول آیه ای «وانذر عشیرتک الاقربین»(4) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «... این علی برادر، وصی وخلیفه من در بین شماست... .

این حدیث هم از امیرالمؤمنین علیه السلام (با پنج سند) و هم از ابن عباس با سند صحیح روایت شده است. (5) طبری، اسکافی، مقدسی، هیثمی در دو مورد و خفّاجی سند این

ص:258

حدیث را صحیح دانسته اند. احمد بن حنبل در «مسند» با دو سند و در «فضایل» با سه سند حدیث مذکور را روایت کرده است که همه اسنادش صحیح است و البانی در مورد یکی از سندهای نسائی می گوید: سندش خیلی خوب است، اگر جهالت ربیعه بن ناجذ (ناجد) نبود، ولی این خیانت و خدعه از جانب البانی است؛ زیرا ربیعه را ابن حبان و عجلی و ابن حجر در «تقریب» توثیق کرده اند.(1)

9. در حدیث صحیح دیگر امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:... به خدا سوگند همانا من برادر، ولی، ابن عم و وارث پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هستم. پس چه کسی می تواند سزاوارتر از من به آن حضرت باشد. (2) هیثمی رجال سند این حدیث را رجال صحیح دانسته است.

10. امیرالمؤمنین علیه السلام در موارد مختلف از حیات خود بارها فرموده اند: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از دنیا رفتند و من سزاوارترین مردم بر خلافت از ابوبکر و عمر بودم... .(3) این حدیث را شش نفر از امیرالمؤمنین علیه السلام با اسانید متعدد در مواقع گوناگون روایت کرده اند و اکثر سند این خبر و تمام اسانید عبدالله و بلاذری صحیح است و همچنین به این واقعیت ابوبکر(4)، عمر(5)، عثمان(6)، ابوسفیان(7) و دیگران نیز اعتراف و تصریح کرده اند که ما در

ص:259

کتاب «ابن تیمیه امام سلفی ها» مفصل اعتراف این ها را ذکر کردیم.

البته این ده حدیث تنها بخشی از احادیث در خلافت بلا فصل امیرالمؤمنین علیه السلام تنها از امیرالمؤمنین علیه السلام و ابن عباس است که زهری افسانه مورد بحث را به این دو بزرگوار نسبت داده است و اگر تمام احادیث امیرالمؤمنین علیه السلام و ابن عباس در این موضوع و احادیث دیگر صحابه ذکر و شمارش شود و احادیث وصی و وارث و وزیر بودن امیرالمؤمنین علیه السلام مورد توجه قرار گیرد، آن وقت مسلمین انگشت حیرت خواهند گزید که چگونه بخاری چنین افسانه ای را در کتاب معتبر به عنوان خبر صحیح تاریخی ذکر کرده و چنین تهمت ناروا را به امیرالمؤمنین علیه السلام زده است!

حدیث دیگر زهری:

ص:260

لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: { إنک لا تهدی من أحببت ولکن الله یهدی من یشاء }. (1) خلاصه این حدیث این است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سعی کردند تا ابوطالب هنگام وفات «لا اله الا الله » بگوید و مسلمان شود، ولی ابوجهل و ابن امیه گفتند: ای ابوطالب، آیا از ملت عبدالمطلب روی می گردانی و آن قدر این را تکرار کردند تا این که ابوطالب گفت: ملت عبدالمطلب را اختیار کردم، پس دو آیه فوق در مورد ابوطالب نازل شد.

این حدیث از دو نفر روایت شده است: مسیب بن حزن و ابوهریره که هر دو در زمان وفات ابوطالب غیر مسلمان بودند و معلوم نیست کجا بودند و در آن زمان حضور نداشته اند. مضافاً بر این، حدیث مسیب تنها از طریق زهری روایت شده و او در اکثر کتاب های مشهور و متقدم این حدیث را از سعید معنعن روایت کرده است. و همچنین زهری گاه این حدیث را از سعید از ابوهریره نیز معنعن نقل کرده است.(2) و در ما بقی سند ابوهریره، ابوحازم ناصبی است که از ابوهریره این خبر را نقل کرده است.(3) همچنین پدر سعید بن مسیب با او قهر بوده و تا مرگ با او سخن نگفته است(4) و مسیب بنابر قواعد علم رجال مجهول نیز است؛ زیرا کسی جز سعید از او حدیث روایت نکرده است، واقدی و مصعب زبیری او را از طلقا خوانده اند، و ابن حبان او را از تابعین خوانده است.(5)

همچنین در مورد دو آیه مذکور که نزول آن را بر این داستان تطبیق کرده اند، در شأن نزول آن اخبار متناقض بسیار روایت کرده اند و حتی آن را در مورد استغفار نمودن

ص:261

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم برای والدین و یا مادرشان نیز تطبیق کرده اند.(1) و حالا معلوم نیست که کدام یک از این اکاذیب را خواهند پذیرفت. هر یک از این اشکالات به تنهایی بی اساس بودن این حدیث را ثابت می کند، چه رسد به مجموع آن.

ولی واقع این است که این آیه در سوره توبه است و قطعاً سال ها پس از وفات ابوطالب نازل شده است و برای روشن تر شدن کذب این ادعا که نزول این آیه را در مورد استغفار نمودن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به ابوطالب و یا مادرشان دانسته اند، همین کافی است که روایت کرده اند:

عَنْ عَلِیٍّ، قَالَ: سَمِعْتُ رَجُلا، یَسْتَغْفِرُ لأَبَوَیْهِ وهُمَا مُشْرِکَانِ، فَقُلْتُ: تَسْتَغْفِرُ لأَبَوَیْکَ وهُمَا مُشْرِکَانِ، فَقَالَ: أَلَمْ یَسْتَغْفِرْ إِبْرَاهِیمُ لأَبِیهِ؟ فَذَکَرْتُ ذَلِکَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله و سلم، فَنَزَلَتْ: مَا کَانَ لِلنَّبِیِّ والَّذِینَ آمَنُوا أَنْ یَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِکِین...؛(2) امیرالمؤمنین علیه السلام شنیدند که مردی برای پدر و مادر مشرکش استغفار می کند. وقتی به او تذکر دادند، گفت: مگر ابراهیم برای پدرش استغفار منمود. امیرالمؤمنین علیه السلام داستان را به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بازگو نمودند، پس این آیه نازل شد... . حاکم، ذهبی وبوصیری این حدیث را صحیح دانسته اند وترمذی، البانی، شعیب ارنؤوط و سلیم حسین اسد حسن دانسته اند.

ص:262

اگر دلائل تناقض و اکاذیب این خبر و امثال آن را به خصوص در مورد آیه منع از استغفار ذکر کنیم هم فراوان است و هم خیلی طول خواهد کشید، بنابر این ما به همین مقدار بسنده می کنیم.

دلائل دیگر بی اساسی خبر مورد بحث:

عباس به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم گفت: آیا برای ابوطالب امیدوار هستی؟ حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هر خیری را از پروردگارم برای او آرزو دارم. (1)

ابن سعد با سندی که تمام رجالش ثقه و از رجال صحاح سته هستند جز فطر بن خلیفه که غیر مسلم بقیه از او حدیث روایت کرده اند، چنین نقل کرده است: محمد حنفیه گفت: در جنگ جمل به مردی از اهل بصره حمله کردم و بر او تسلط پیدا کردم که او گفت: من بر دین ابوطالب هستم، من منظور او را متوجه شدم و او را رها نمودم. (2)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم سالی را که حضرت خدیجه و ابوطالب از دنیا رفتند «عام الحزن» گذاشتند. (3)

همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مگر ابوطالب را در طول ده سال که با تمام توان از آن حضرت و دین و تبلغشان حمایت می کرد و در دشوارترین لحظات در شعب ابوطالب در کنار هم بودند، به اسلام دعوت نکرده بودند! تا نیاز به این باشد که در دم مرگ چنین کاری را انجام دهند. ابوطالب در برابر ابوجهل و دوستان مشرکش که با تمام قدرت

با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مخالفت کرده و به آن حضرت ضربه وارد می کردند ایستاد ونگذاشت با آن حضرت کاری کنند که موجب ناخوشایند آن حضرت باشد، چنان که در شرح حال عمرو بن عاص به تصریح خود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در این مورد اشاره کردیم. با این

ص:263

حال چگونه ممکن است ابوطالب که فراوان در مدح پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و حق بودن دین آن حضرت و مانند دعوت موسی بودن دعوت و دین آن حضرت و راست وصدق بودن دعوت و سخنان آن حضرت سخنان و اشعار فراوان گفته و دیگران را به نصرت و پیروی از آن حضرت فراخوانده و تشویق کرده است، به سخن دشمنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم امثال ابوجهل گوش داده باشد و از مذمت آن ها بهراسد! اگر ابوطالب از مذمت مشرکین می ترسید، در طول ده سال نیز با همان تفکر غیر خدایی نصرت آن حضرت را ترک می کرد. و این واقعیت نیز به کذب بودن این افسانه تأکید می کند. ابن حجر برخی اخباری را که دلالت بر ایمان ابوطالب می کند در «الاصابه» شرح حال ابوطالب وارد کرده و به خاطر امثال این اکاذیب زهری آن ها را رد کرده است و حال آن که این اخبار و احادیث در واقع قابل رد هستند، اما دلائل ایمان ابوطالب آن قدر فراوان است که این نوع اخبار هرگز نمی تواند کوچک ترین خدشه در آن ها وارد کند. برای شناخت جایگاه ابوطالب همان دو خبری که در شرح حال عمرو بن عاص ذکر کردیم، کفایت می کند و اهل سنت پاره ای از آن مناقب و خدمات والا و وصف-نشدنی ابوطالب در دفاع از اسلام را که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پس از وفات ابوطالب از آن یاد کرده اند، به ابوبکر نسبت داده و آن را از مناقب وی خوانده و به آن افتخار می کنند، ولی در مقابل با پیروی از اخباری که دشمنان امیرالمؤمنین علیه السلام به خاطر خدشه وارد کردن به جایگاه امیرالمؤمنین علیه السلام جعل کرده اند، خدمات واقعی و به مراتب والایی را که جهت افتخار برای ابوبکر برخی از آن را در مورد وی نقل کرده اند، نادیده گرفته و به چنین تهمت ها در مورد او چنگ زده اند و حال آن که سیره خلیفه اول آن اخبار را که در مورد او نقل کرده اند، تکذیب می کند، ولی اخبار دفاع بی امان ابوطالب از مسلمات تاریخ اسلام است.

همچنین باید توجه داشته باشیم که امیرالمؤمنین علیه السلام در برخی نامه های خود به معاویه به این که او و پدرش در شرک به سر برده اند تأکید نموده و حتی در نامه ی

ص:264

فرمودند: امیه مانند هاشم نیست... و ابوسفیان مانند ابوطالب نیست.(1) ولی در مقابل معاویه و دوستانش هرگز نتوانسته اند چنین مطلبی را در حق ابوطالب به رخ امیرالمؤمنین علیه السلام بکشند که این خود بهترین دلیل بر ایمان ابوطالب است. و فراوان اند علما از اهل سنت که بر مؤمن بودن ابوطالب تأکید کرده و برخی از آن ها کتاب ها در این مورد نوشته اند.

کتانی در کتاب «نظم المتناثر من الحدیث المتواتر» اهل توحید و نجات بودن ابوطالب و والدین و جمیع اجداد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و همچنین محبت و دفاع ابوطالب را جزء اخبار متواتر محسوب کرده است.(2)

ص:265

اولاً: این حدیث نیز تنها از ابن شهاب زهری نقل شده است و از عجایب ساخته و پرداخته ذهن خود اوست؛ زیرا:

1. زهری در این خبر گاهی می گوید: علی بن حسین به من خبر داد، در حالی که در نقل دیگر تمام سند بعد از خود را با «عن» نقل کرده و گاهی هم امام حسین علیه السلام و امیر المؤمنین علیه السلام را نیز از سند انداخته است.

2. در بعضی کتاب ها گوینده «اختیار ما در دست خداست» حضرت علی علیه السلام هستند، در حالی که در نقل طبرانی، گوینده این سخن حضرت زهرا علیها السلام هستند.

3. در بعضی نقل ها گویا حضرت علی علیه السلام در جواب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند: «نه به خدا سوگند، ما به غیر از نماز واجب دیگر نمازی نمی خوانیم،(1) ولی در اکثر نقل ها سوگند وجود ندارد. (شعیب ارنؤوط این سند را حسن دانسته است.)

4. در بعضی نقل ها آمده است: حضرت یک مرتبه آمدند آن ها را بیدار کرده و این سخن را فرمودند در حالی که در بعضی نقل ها می گوید: بار اول بیدار کرده و برگشتند و خود نماز خواندند و سپس بار دوّم برگشتند و این سخن را گفتند.(2)

5. همچنین در بعضی نقل ها آمده است که حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: برخیزید نماز بخوانید. (3) در حالی که در نقل دیگر فرمودند: «آیا نماز نمی-خوانید؟».

6. در بعضی نقل ها پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با صیغه تثنیه خطاب کردند،(4) در حالی که در نقل دیگر با صیغه جمع خطاب کرده اند.(5)

ص:266

7. در بعض نقل می گوید: جان و اختیار ما در دست خداست. (1) در نقل دیگر

می گوید: جان و اختیار ما نزد خداست. (2)

این اختلافات متن حدیثی است که راوی آن ها تنها زهری است و در کتاب هایی که در پاورقی متن حدیث ذکر کردیم، این اختلافات موجود است. اگر شما به شرح حال بخاری در کتاب ها مراجعه کنید، به گونه ای او را وصف کرده اند که اگر این حدیث در حق او باشد با توجه به اوصاف مذکور در مورد او، نمی تواند که او چنین باشد، ولی امام بخاری چنین صفتی را برازنده سرور زنان عالم و بهشت و امیرالمؤمنین علیهما السلام دیده که بهشت مشتاق آن حضرت است. این گونه اکاذیب را هم جایگاه اهل بیت علیهم السلام و هم سیره عملی آن ها به افسانه بودن و از جعلیات نواصب بودنش گواهی می دهد.

ص:267

2. زهری این حدیث را گاه به ابن عمر وگاه به ابوهریره و گاه به ابوسعید خدری رسانده است.

3. این حدیث در تمام کتاب ها مانند مصنف عبدالرزاق، ابن ابی شیبه، نسائی، احمد، ابن حبان و دارقطنی از زهری معنعن روایت شده است، ولی باز امام بخاری برخی اسانید را معنعن و برخی را موصول روایت کرده است، حال آن که برخی از اسانیدی را که بخاری موصول قرار داده حتی خودش نیز معنعن روایت کرده و دو سند دیگرش را دیگران معنعن روایت کرده اند بنابر این می توان گفت: زهری این حدیث را معنعن روایت کرده است. پس این حدیث از حیث سند مانند ریح و باد است و ضعیف خواهد بود؛ زیرا زهری مدلس است.

4. این حدیث با سیره ای خلیفه دوم سازگار نیست. به چند نمونه از آن به طور مختصر اشاره می کنیم:

1. ابن تیمیه می گوید: و همچنین عمر بن خطاب در مواضع (فراوان) به عدم آگاهی خود اعتراف می کرد، به مانند این که فراوان از فتواهای خود برمی گشت وقتی حق برایش بیان و روشن می شد، بر خلاف آنچه گفته شده و از صحابه از برخی سنت ها سؤال می کرد تا از آن ها استفاده کند و در مواضع (فراوان) می گفت: به خدا سوگند نمی دانم که عمر صواب کرد یا خطا و می گفت: خانمی حق و صواب گفت و مرد (خلیفه دوم) خطا کرد... . (1)

2. عمر بن خطاب کراراً در مشکلات می گفت: اگر علی نبود من هلاک شده بودم. (2)

3. ابن عباس و ابن مسیب گفته اند: عمر همیشه از مشکلاتی که برای حل آن علی نباشد به خدا پناه می برد. (3) سند ابن سعد صحیح است.

ص:268

4. سعید بن مسیب می گوید: عمر بن خطاب همیشه می گفت: خدایا مرا در مشکلاتی باقی مگذار که برای حل آن علی حضور نداشته باشد. (1) بلاذری این خبر را با دو سند نقل کرده و سندش صحیح است.

5. مردی به نزد خلیفه دوم آمد و گفت: برای ما یک ماه و دو ماه می گذرد وآب پیدا نمی کنیم، خلیفه دوم گفت: اگر من (به جای شما) باشم نماز نمی خوانم تا زمانی که آب پیدا نکنم... . (2) در برخی روایات آمده است: نماز نخوان تا زمانی که آب پیدا کنی. ابن حجر پس از نقل این خبر می گوید: این مذهب از عمر مشهور است.(3) با این که قرآن تصریح دارد: اگر آب پیدا نکردید با خاک پاک تیمم کنید.(4)

6. عمر بن خطاب در زمان خلافت خویش معنای «اب» در این آیه (وفاکهة واباً) را ندانست و گفت: این تکلف است ای عمر. (5) حاکم و ذهبی سند این خبر را به شرط شیخین صحیح دانسته اند.

7. خانمی را به نزد عمر بن خطاب آوردند که در شش ماه بچه به دنیا آورده بود. خلیفه دوم خواست وی را سنگسار کند، خبر به امیرالمؤمنین علیه السلام رسید، حضرت فرمود: بر او رجمی نیست. عمر علتش را سؤال کرد. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: قرآن

ص:269

می فرماید: مادران، اولاد خود را دو سال کامل شیر می دهند. (1) و فرمود: حمل و مدت شیرخواری سی ماه است. (2) پس شش ماه حملش و دو سال شیرخوارگی است و برای وی حد و رجمی نخواهد بود. عمر گفت: اگر علی نبود، قطعاً عمر هلاک شده بود. (3)

8. خلیفه اول، ابوبکر در خمر چهل حد زد. سپس خلیفه دوم، عمر در صدر خلافتش چهل حد و سپس در آخر خلافتش هشتاد جلد زد و عثمان هر دو حد را جاری کرد و معاویه امر را در هشتاد قرار داد و ثابت گردانید. (4) البانی سند این حدیث را صحیح دانسته است. امیرالمؤمنین علیه السلام به این عمل عمر و این که آن بر خلاف سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است، تصریح فرموده اند. (5) شعیب سند این خبر را صحیح دانسته است.

9. زن دیوانه ای مرتکب زنا شده بود. و عمر پس از مشورت امر کرد تا رجمش کنند. امیرالمؤمنین علیه السلام بر آن ها عبور کرد و پرسید که چه خبر است؟ گفتند: زن دیوانه زنا کرده و عمر امر کرد تا رجم شود. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: او را برگردانید. سپس به عمر گفت: مگر نمی دانی که قلم از سه دسته برداشته شده است: از دیوانه تا این که خوب شود و از خواب تا بیدار شود و از بچه تا بالغ شود. (6) حاکم، ذهبی و البانی این خبر را صحیح دانسته اند.

باید دقت داشته باشیم که در تاریخ از این نمونه ها فراوان است که عمر بن خطاب از روی عدم علم و آگاهی خواسته حکمی را صادر کند و یا کرده، وامیرالمؤمنین علیه السلام و در مواردی دیگر

ص:270

صحابه از بر خلاف اسلام بودن آن خبر داده واحکام اسلام را به او بیان کرده اند. و چنین داستان ها و راه نمایی عمر بن خطاب و سؤال او از احکام از صحابگان فراوان حتی از مانند ابن عباس که خیلی فاصله ای سنی با خلیفه دارد، در تاریخ ثبت شده و ثابت است.

10. عمر بن خطاب گفت: سه چیز است که اگر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آن ها را برای ما بیان کرده بود، برای من بهتر از دنیا و ما فیها بود: مسأله خلافت، کلاله و ربا. (1) حاکم و ذهبی به شرط شیخین سند این خبر را صحیح دانسته اند.

11. عمر بن خطاب در نماز هیچ سوره ای نخواند، به او گفتند: چیزی نخواندی، گفت: رکوع و سجده چگونه بود؟ گفتند: خوب بود. گفت: پس مشکلی ندارد. (2)

12. این عمل از خلیفه دوم چندین مرتبه سر زده است. در داستان دیگری می گویند: خلیفه دوم در رکعت اول سوره نخواند و در رکعت دوم فاتحه را دو بار خواند وسجده سهو انجام داد. ابن حجر پس از صحیح خواندن این خبر می گوید: گویا این مذهب عمر بود. (3) این تنها برخی نمونه در مورد علم خلیفه دوم است که حدیث ساخته و بافته ای زهری را نقض و انکار می کند و به بی اساس بودن آن شهادت می دهد. البته باید دقت داشته باشیم که در تاریخ کسی از صحابه را پیدا نمی کنید که مانند عمر بن خطاب در احکام خطاهای فراوان داشته باشد که حکایت از علم نداشتن وی نسبت آن احکام را داشته و فراوان صحابه او را از فتواهای غیر صحیحش با تذکر و یادآوری آیات و روایت منصرف می کردند، ولی با این حال احادیث فراوان در علم و فضل او ساخته و بافته اند که سیره عملی خلیفه به بی اساسی آن ها به روشنی گواهی می دهد و تا حدی در این مورد افراط

کرده اند که با سند صحیح به ابن مسعود نسبت داده اند که گویا گفته است:

ص:271

لو أن علم عمر وضع فی کفة میزان ووضع علم أحیاء الأرض فی کفة لرجح علم عمر بعلمهم؛ (1) اگر علم عمر در کفه میزان قرار داده شود و علم زندگان اهل زمین در کفه دیگر، قطعا علم عمر بر علم آن-ها سنگینی خواهد کرد.

این سخن کذب و امثالش را در حالی نقل می کنند که ابن مسعود فراوان در مسائل و احکام اسلامی با عمر بن خطاب مخالفت کرده است. ابن جوزی می گوید:

الوجه الثامن والثلاثون قولهم إن ابن مسعود کان یأخذ بقول عمر فخلاف ابن مسعود لعمر أشهر من أن یتکلف إیراده وإنما کان یوافقه کما یوافق العالم العالم وحتی لو أخذ بقوله تقلیدا لعمر فإنما ذلک فی نحوأربع مسائل نعدها وکان من عماله وکان عمر أمیر المؤمنین و اما مخالفته له ففی نحومائة مسألة؛ (2) وجه سی و هشتم سخن آن هاست (ادعای پیروان مذاهب) که می گویند: ابن مسعود سخن عمر را می گرفت. ابن جوزی می گوید: حق این است که مخالفت ابن مسعود با عمر مشهورتر از این است که خود را به سختی انداخته آن را انکار کنیم. همانا ابن مسعود چنان که یک عالم با عالم دیگر موافقت می کند با عمر تنها در چهار مسئله موافقت کرده است که آن را ذکر خواهیم کرد و از عمال عمر نیز بود؛ اما در حدود صد مسئله ابن مسعود با عمر مخالفت کرده است. و باز ابن مسعود گفته است: «اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می دانند که من داناترین آن ها به کتاب خدا هستم و اگر بدانم که کسی داناتر از من است به نزد او برای اخذ علم سفر خواهم کرد.» (3) (چنان که در این کناب اشاره کردیم منظور ابن مسعود در این سخن طرفداران دستگاه خلافت هستند)

ص:272

با این حال چگونه ممکن است که ابن مسعود چنین کذب بزرگ را گفته باشد و همچنین ابن مسعود از جمله کسانی است که عمر بن خطاب آن ها را به خاطر روایت حدیث از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مدینه حبس نمود تا نتوانند برای مردم سنت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را بازگو نمایند. (1) البته این-گونه اکاذیب به دیگر صحابه نیز فراوان نسبت داده شده است که بدون تردید سیره عمر بن خطاب به طور کامل بر خلاف آن اخبار بوده و تمام آن ها را تکذیب می کند.

ص:273

نکردیم. ثانیا: از کشیده شدن استفاده می شود که لباس او به زمین می رسیده است و امروزه وهابی ها حتی در پایین از کعبین بودن شلوار را بر خلاف سنت خوانده جائز نمی دانند چه رسد بر پیراهن.

ثالثا: زهری این خواب را گاه از ابوسعید خدری و گاه از بعضی اصحاب(1) بدون ذکر اسم نقل کرده است. همچنین گاه آن را با «عن» و گاه «اخبرنی» و گاه «حدثنی» نقل کرده است. همچنین گاه می گوید: عمر بر من عرضه شد، گاه می گوید: عمر از نزد من عبور کرد.

البته زهری اخبار دیگری نیز در فضل عمر بن خطاب نقل کرده است که در آن توهین به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است و بطلان آن خیلی روشن است.

ص:274

خلوت را دوست داشت و در غار حراء خلوت می کرد و برخی شب ها را در آن با عبادت خدا می گذراند و سپس به نزد خدیجه برمی گشت تا این که حق در غار آمد وملک گفت: بخوان، حضرت فرمود: من خواندن نمی توانم، ملک مرا فشار داد و من به حرکت درآمدم وسه مرتبه این کار را تکرار نمود و من گفتم که نمی توانم بخوانم وبار سوم گفت: بخوان به نام پروردگارت که آفرید... وحضرت آن را تکرار نمود، در حالی که قلبش می لرزید. سپس به نزد خدیجه برگشت و گفت: مرا بپیچانید... وخبر را به خدیجه گفت وفرمود: بر خود می ترسم. خدیجه گفت: نه هرگز، خداوند تو را خوار نخواهد کرد... خدیجه آن حضرت را به نزد ورقه بن نوفل برد وورقه پس از آگاه شدن از داستان گفت: این ناموسی است که خداوند به موسی داد کاش من زمانی که قومت تو را از دیارت خارج می کنند حضور داشتم وکمکت می کردم ودیری نگذشت که ورقه وفات کرد (ووحی مدتی به تأخیر افتاد تا جایی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم محزون شد، بنابر آنچه به ما رسید. ومرارا اتفاق افتاد که اگر تا صبح وحی نمی آمد، می خواست خود را از بالای کوه پرت کند و هر وقت می خواست خود را پرت کند، جبرئیل ظاهر می شد ومی گفت: ای محمد، تو رسول بر حق خدا هستی، پس آرام می شد وبرمی گشت. و اگر باز وحی به تأخیر می افتاد وتا صبح پس از طلوع خبری نمی-شد، به بالای کوه می رفت که خود را پرت کند وجبرئیل ظاهر می شد ومثل همان سخن را می گفت).

ابن حجر می گوید: از عبارت (وحی به تأخیر افتاد تا این که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم محزون شد) تا آخر، از زیادات معمر بر روایت عقیل و یونس است و عمل بخاری در این جا توهم ایجاد می کند که این عبارات داخل در روایت است و حمیدی بیان کرده است که این عبارات جزء حدیث نیست، ولی بخاری در نقلش آن را به روایت معمر از زهری اضافه کرده است. و عبارت «در خبری که به ما رسید» سخن زهری است، نه از حدیث. (1)

ص:275

کرمانی، ابوشهبه و موسی شاهین نیز تأکید کرده اند که این زیاده از جانب زهری است نه عبارت حدیث و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ایمان کامل و یقین مطلق داشت. چگونه ممکن است چنین اتفاق برایش پیش آید و... غلط بودن عمل بخاری را که آن را جزء حدیث وانمود کرده، بیان کرده اند.(1) و دیگران نیز اعتراف کرده اند که این زیاده، سخن زهری است، نه عبارت حدیث. این عمل هم جایگاه امانت داری زهری را بیان می کند و هم از مقدار آگاهی بخاری حکایت دارد که چنین خرافات را نسبت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روا دیده و نقل کرده است.

ص:276

در ردیف احادیث ضعیف قرار خواهد گرفت.

ص:277

با این حال انسان مؤمن و مسلمان چگونه به خود اجازه می دهد که از یک منافق، دین و عقیده خویش را اخذ نماید! ولی متأسفانه در مورد اهل بیت خیلی از مسلمین از این واقعیت چشم

پوشیده اند و از چنین افرادی دین خویش را اخذ می کنند.

قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: یا علی من فارقنی فقد فارق الله و من فارقک یا علی فقد فارقنی؛(1) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: ای علی، هر که از من جدا شود حتماً از خدا جدا شده و هر که از تو جدا شود حتماً از من جدا شده است.

سند این حدیث بدون شک صحیح است. حاکم و هیثمی نیز سند آن را صحیح دانسته اند. علاوه بر این که این حدیث از ابوذر و بریده و عمر وابوهریره و ابن عمر روایت شده است.

از این حدیث شریف استفاده می شود کسانی که در عمل و عقیده با امیرالمؤمنین علیه السلام مخالفت کرده اند، در واقع با خدا و اسلام مخالفت کرده و از خدا و اسلام جدا شده اند. با این وجود چگونه می توان از چنین افراد دین و عقیده خویش را اخذ نمود. چگونه کسانی که از چنین افراد دین خویش را اخذ می کنند، می توانند در قیامت با رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم رو به رو شوند وخجالت نکشند! و چه عذری خواهند داشت!.

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: من أطاعنی فقد أطاع الله و من عصانی فقد عصی الله و من أطاع علیّاً فقد أطاعنی و من عصی علیّاً فقد عصانی؛(2) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هر که مرا اطاعت کند، در واقع خدا را اطاعت کرده و هر که مرا نافرمانی کند، خدا را نافرمانی کرده و

ص:278

هر که علی را اطاعت کند، در واقع مرا اطاعت کرده و هر که علی را نافرمانی کند، حتماً مرا نافرمانی کرده است.

این حدیث از امیرالمؤمنین، ابوذر، حذیفه، ابوبرزه، ام سلمه، عائشه و یعلی بن مره روایت شده است. حاکم و ذهبی سند آن را صحیح دانسته اند و از این حدیث استفاده می شود که راویانی که در گذشته اسم برده شد و بخاری آن همه احادیث از آن ها روایت کرده بنابر این حدیث شریف حتماً خدا وپیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را نافرمانی کرده اند.

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: من آذی علیّاً فقد آذانی؛(1) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هر که علی را آزار دهد، حتماً مرا آزار داده است.

این حدیث از امیرالمؤمنین و امام حسین علیها السلام ، عمر، ام سلمه، جابر، سعد، عمرو بن شاش و دیگران روایت شده و حاکم، ذهبی، مقدسی و هیثمی سند آن را صحیح دانسته اند.

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: عادی الله من عادی علیّاً؛ (2) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: خدا دشمن دارد هر کسی را که با علی دشمن است.

این حدیث از ابورافع و ابن زبیر روایت شده و البانی سند آن را صحیح دانسته است.

عوف بن أبی عثمان النهدی قال: قال رجل لسلمان: ما أشد حبک لعلی قال: سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: من أحب علیا فقد أحبنی و من أبغض علیا فقد أبغضنی؛ (3) مردی به سلمان گفت: چرا علی را خیلی دوست داری؟ گفت: شنیدم

ص:279

که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرمود: هر که علی را دوست دارد، حتماً مرا دوست داشته و هر که علی را دشمن بدارد، حتماً مرا دشمن داشته است.

حاکم، ذهبی و البانی سند این حدیث را صحیح دانسته اند مضافاً بر این، این حدیث شریف از ام سلمه، ابن مسعود، بریده و دیگران نیز با سندهای صحیح در کتبی که در زیر ذکر خواهد شد، روایت شده و هیثمی دو سند از آن را صحیح دانست است. (1)

از این احادیث استفاده می شود که بدون تردید دشمنان امیرالمؤمنین علیه السلام همان دشمنان خداوند متعال و اسلام هستند.

نظر رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم إلی علی والحسن والحسین وفاطمة فقال: أنا حربٌ لمن حاربکم وسلمٌ لمن سالمکم؛ (2) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با اشاره به علی وفاطمه وحسن وحسین علیهم السلام فرمودند: من در جنگم، با کسی که با شما بجنگد و در صلح هستم، با کسی که با شما در صلح است.

این حدیث از ام سلمه، زید بن ارقم، ابوسعید خدری، ابوهریره وصبیح روایت شده است. حاکم، ذهبی و البانی سند آن را حسن دانسته اند و هیثمی در باره یک سند گفته است: در آن راوی است که من او را نمی شناسم و در سند دوم گفته است: در سند آن تلید بن سلیمان است که مورد خلاف است و بقیه رجالش رجال صحیح هستند. باید دقت داشته باشیم که موافقت ذهبی در تحسین حدیث را از تلخیص مستدرک حذف کرده اند؛ زیرا شعیب ارنؤوط در حاشیه «سیر اعلام النبلاء، ج 3، ص 257، شرح حال امام حسن علیه السلام » در باره این حدیث می گوید: حاکم سند آن را

ص:280

حسن دانسته و ذهبی با او موافقت کرده است. اما این موافقت ذهبی در تلخیصی که در اختیار ما است وجود ندارد. پس وهابی ها آن را حذف کرده است.

قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: والّذی نفسی بیده لا یُبْغِضُنا أهل البیت أحدٌ إلاَّ أدخله الله النّار؛ (1) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: قسم به ذاتی که جانم در اختیار اوست، کسی ما اهل بیت را دشمن

نمی دارد، مگر اینکه خداوند او را وارد جهنم می کند. حاکم، ذهبی و البانی سند این حدیث را صحیح دانسته اند. البته موافقت ذهبی را از تلخیص مستدرک حذف کرده اند و شعیب ارنؤوط در «حاشیه سیر اعلام النبلاء» از موافقت ذهبی در تصحیح این خبر، خبر داده است.

و بالاخره رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در حدیث متواتر در روز غدیر خم دستان مبارک

امیرالمؤمنین علیه السلام را بالا برداشته فرمودند: «اللهم وال من والاه وعاد من عاداه»؛ (2) خدایا دوست بدار کسی را که علی را دوست دارد ودشمن بدار کسی را که علی را دشمن دارد.

این حدیث را بیش از سی نفر از صحابه (3) با این لفظ روایت کرده اند و قطعاً متواتر است و ابن عساکر آن را در جلد 42 از ص 205 تا 236 با بیش از چهل سند روایت کرده است.

این مقدار برخی از نمونه ها در حکم و جایگاه دشمنان اهل بیت علیهم السلام از دیدگاه اسلام است و همه ثابت می کند که دشمنان امیرالمؤمنین علیه السلام حتماً دشمن اسلام و خداوند متعال هستند و اگر ما ایمان به فرموده خداوند متعال و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم داریم، چگونه می توانیم از چنین افرادی دین و

ص:281

اعتقادات خویش را اخذ نماییم و این غیر ممکن است، ولی چون قانون خداوند متعال در مورد اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در خیلی چیزها نادیده گرفته و کنار گذاشته شده است، این جا نیز این قوانین خداوند را از زندگی دینی خویش کنار گذاشته و خیلی از اعتقادات و دین خود را از دشمنان اسلام اخذ نموده ایم! پس با این بیان ثابت شد که تمام روایاتی که بخاری در صحیحش از افراد مذکور وارد کرده است، طبق قواعد مقرر در کتب حدیثی و مصطلح فاقد ارزش اند، مگر این که از غیر آن ها شاهدی در آن مورد و موضوع وارد شده باشد.

همچنین از نظر قانون علم رجال اهل سنت، که در کتاب ها مذکور است نیز، این اخبار فاقد ارزش وضعیف اند، ولی متأسفانه اهل سنت مثل مسائل دیگر در مورد اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم کم لطفی دارند و به سادگی از سر آن می گذرند. در گذشته به سخن ابن حجر اشاره کردیم که گفت: هر که صحابه را دوست نداشته باشد، نه ثقه است و نه ارزشی دارد. (1) ولی با این وجود، این ادعای خود را در مورد اهل بیت علیهم السلام فراموش می کنند و حتی احادیثی را که دشمنان اهل بیت علیهم السلام را مذمت کرده توجیه می کنند. و البته شبیه سخن ابن حجر را دیگران از متقدمین نیز گفته اند که نیاز به ذکر آن نیست.

در آخر باید دقت داشته باشیم که افراد مذکور خارج از شرط بخاری در صحیحش نیز هستند و او بر خلاف شروط خود از افرادی که فاقد اعتقاد سالم اند حدیث روایت کرده است.

ص:282

1. عکرمه نزد نجده بن عامر (رأس فرقه نجدیه خوارج) شش ماه اقامت کرد. وقتی به نزد ابن عباس برگشت و سلام داد، ابن عباس گفت: همانا خبیث آمد. گفت: (چون) رأی و عقیده نجده را تبلیغ می کرد. (1)

2. ابواسود می گوید: من اول کسی هستم که سبب رفتن عکرمه به مغرب شدم. این گونه که از مصر به مدینه آمدم. عکرمه مرا دید و از حال اهل مغرب سؤال کرد و من از جهل وناآگاهی آن ها خبر دادم. پس او به سوی آن ها رفت و او اول کسی است که رأی صفریه خوارج را در مغرب پایه گذاری کرد. (2)

3. ابن بکیر می گوید: خوارج مغرب به وسیله عکرمه به خوارج مایل شدند و این عقیده را از او گرفتند. (3)

4. عطاء بن ابی رباح می گوید: عکرمه از خوارج اباضیه بود. (4)

5. ابن مدینی می گوید: عکرمه معتقد به عقیده خوارج بود. (5)

6. ابن معین می گوید: مالک در «موطا» از عکرمه یاد نکرده است؛ زیرا عکرمه خارجی بود. (6)

ص:283

7. ابومریم می گوید: عکرمه بیهسی (فرقه ای از خوارج) بود. (1)

8. از احمد سؤال کرد که آیا عکرمه اباضی بود؟ احمد گفت: گفته می شود صفری (فرقه ای از خوارج) بود. (2)

9. ابوطالب می گوید: به احمد گفتم: عکرمه چه جایگاه دارد؟ گفت: ابن سیرین از وی راضی نبود و او عقیده خوارج را داشت. (3)

10. مصعب می گوید: عکرمه از خوارج بود و ادعا داشت که ابن عباس نیز از خوارج بوده است. (4)

ذهبی می گوید: این خبر بدون سند نقل شده است. (5) ولی این سخن ذهبی غیر صحیح است؛ زیرا می توان گفت که در نقل ابن عساکر تمام سخن با همان سندی است که ذکر شده و مضافاً سلیمان بن خلف نیز آن را با سند روایت کرده است و اما ابن سعد یک خبر دیگری از مصعب در خارجی بودن عکرمه نقل کرده است.

پس عکرمه چنان که ملاحظه می کنید به ابن عباس به دروغ نسبت خارجی بودن داده است.

11. یعقوب الحضرمی از جدش نقل کرده که گفته است: عکرمه به درب مسجد ایستاد و گفت: در مسجد کسی جز کافر نیست و گفت: عکرمه از خوارج بود. (6)

ص:284

پس با این بیان هیچ شکی در خارجی بودن عکرمه باقی نخواهد ماند.

ص:285

خبیث به پدرم دروغ می بندد.

ابن حبان و ابن حجر در دفاع از عکرمه می گویند: به سخن امثال ابن ابی زیاد هیچ توجه نمی شود کرد؛ زیرا او خودش مجروح است و محال است که شخص عادل به وسیله سخن مجروح مورد طعن قرار گیرد... و من سراغ ندارم که کسی عکرمه را به چیزی مذمت کرده باشد جز صفت مزاح و شوخی که در او بوده. (1)

این سخن ابن حبان دور از واقعیت است و ابن ابی زیاد تنها در سند همین یک خبر قرار دارد و مابقی صحیح هستند و الا ابن حبان و ابن حجر و ذهبی آن را بیان می کردند. اما ابن ابی زیاد از راویان صحاح سته است و بخاری مقرونا از او حدیث روایت کرده و عکرمه را خیلی ها تکذیب کرده اند، ولی ابن ابی زیاد را کسی تکذیب نکرده است (2) تا این جرح، جرح شخص عادل توسط مجروح خوانده شود.

ص:286

کرده است. سعید گفت: این خبیث (عکرمه) دروغ گفته است. برو او را سب نما، حضرت بعد از خارج شدن از احرام با میمونه ازدواج کرد. (1) سند این خبر صحیح است.

5. عثمان بن مرة قال: قلت للقاسم (بن محمد): إن عکرمة قال: حدثنا ابن عباس أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نهی عن المزفت والنقیر والدباء والحنتم والجرار. قال: یا ابن أخی! إن عکرمة کذاب یحدث غدوة حدیثا یخالفه عشیة. وروی روح بن عبادة عن عثمان نحوه؛(2) ابن مره به قاسم گفت: همانا عکرمه از ابن عباس روایت کرد که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از درست کردن نبیذ در ظرف هایی که از چوب خرما و کدو و کوزه نهی فرمود. قاسم گفت: ای پسر برادرم، همانا عکرمه کذاب است صبح حدیثی روایت

می کند و شب با آن مخالفت می کند. روح بن عباده نیز مثل این سخن قاسم را نقل کرده است.

6. عن عکرمة: أنه کره کراء الأرض قال فذکرت ذلک لسعید بن جبیر فقال: کذب عکرمة سمعت بن عباس یقول: إن أمثل ما أنتم صانعون استیجار الأرض البیضاء سنة بسنة؛ (3) عکرمه از کراء زمین کراهت داشت پس این موضوع را به ابن جبیر گفتم، او گفت: عکرمه دروغ گفته است، شنیدم که ابن عباس می گفت: از چیزهایی که می توان انجام داد اجاره زمین است.

البته سعید بن جبیر در موارد متعدد تصریح به دروغ گویی عکرمه کرده است. (سیر

ص:287

اعلام النبلاء, شرح حال عکرمه)

7. قال الصلت أبوشعیب: سألت محمد بن سیرین عن عکرمة فقال: ما یسوءنی أن یکون من أهل الجنة ولکنه کذاب؛ (1) ابن سیرین گفت: بدم نمی آید که عکرمه اهل بهشت باشد، ولی او کذاب است.

8. عن یحیی بن سعید الأنصاری کان (عکرمة) کذابا؛ (2) یحیی بن سعید گفت: عکرمه کذاب بود.

چنان که ملاحظه می کنید این همه بزرگان اهل سنت با صیغه مبالغه می گویند که عکرمه کذاب بوده است، ولی ابن حبان می گوید: هیچ گونه مذمتی در مورد او سراغ ندارم!

وقال الأعمش عن إبراهیم: لقیت عکرمة فسألته عن البطشة الکبری قال: یوم القیامة فقلت: ان عبد الله کان یقول: یوم بدر فأخبرنی من سأله بعد ذلک فقال: یوم بدر؛ (3) ابراهیم نخعی می گوید: از عکرمه معنای «بطشة الکبری» را سؤال کردم، گفت: روز قیامت است. گفتم: ابن مسعود می گفت: آن، روز بدر است. پس از آن، کسی که از عکرمه سؤال کرده به من خبر داد که عکرمه روز بدر می گفت.

عبد الرحمن قال: حدث عکرمة بحدیث فقال: سمعت بن عباس یقول: کذا وکذا قال: فقلت: یا غلام هات الدواة فقال: أعجبک قلت: نعم قال: ترید أن تکتبه؟

ص:288

قلت: نعم قال: إنما قلته برأیی؛ (1) عکرمه گفت: از ابن عباس شنیدم که چنین وچنان می-گفت. گفتم: ای غلام دوات بیاور. عکرمه گفت. می خواهی بنویسی؟ گفتم: آری گفت: آن را به رأی خودم گفتم.

عن الصلت بن دینار قلت لمحمد بن سیرین: إن عکرمة یؤذینا ویسمعنا ما نکره قال: فقال کلاما فیه لین أسأل الله أن یمیته ویریحنا منه؛ (2) ابن دینار می گوید: به ابن سیرین گفتم: همانا عکرمه مارا آزار می دهد وسخنی از او به ما می رسد که ما از آن کراهت داریم. ابن سیرین کلام لینی در باره عکرمه گفت: از خدا می خواهم که او را بکشد و ما را از دست او نجات دهد.

سمعت أیوب یحدث عن عکرمة قال: إنما أنزل الله متشابه القرآن لیضل به؛ (3) عکرمه گفت: خداوند آیات متشابه را تنها برای گمراه کردن مردم نازل کرده است.

مات عکرمة وکثیر عزة فی یوم فشهد الناس جنازة کثیر وترکوا جنازة عکرمة؛ (4) عکرمه وکثیر عزة در یک روز وفات کردند و مردم جنازه کثیر را تشییع کردند وجنازه عکرمه را ترک کردند. این خبر از ابوزناد و اهل مدینه و احمد بن حنبل نقل شده است.

ونقل الإسماعیلی فی المدخل أن عکرمة ذکر عند أیوب من أنه لا یحسن

ص:289

الصلاة فقال أیوب: وکان یصلی؟!؛ (1) نزد ایوب سختیانی گفتند: عکرمه نمی تواند نمازش را صحیح بخواند. ایوب گفت: مگر عکرمه نماز می خواند؟

پس ایوب سختیانی که از بزرگان تابعین است، گواهی می دهد که عکرمه حتی نماز هم نمی خوانده است.

مالک عکرمه را ثقه نمی دانست و دیگران را از اخذ حدیث او منع می کرد. (2) و

می گفت: کسی را نبینم که حدیث عکرمه را قبول بکند. (3) ایوب سختیانی وابوالاسود، عکرمه را کم عقل معرفی کرده اند.(4) ابن أبی ذئب می-گفت: عکرمه را دیدم و او ثقه نبود.(5) ابن سعد می گوید: عکرمه علم زیاد داشت و بحری از بحور بود، ولی به حدیثش احتجاج نمی شود و مردم او را جرح کرده اند. (6)

ذهبی و ابن حجر می گویند: مسلم در صحیحش تنها یک حدیث و آن نیز مقرون به دیگری از عکرمه روایت کرده است. (7) ولی ما هیچ حدیث مقرون نیز پیدا نکردیم که مسلم از عکرمه در صحیحش روایت کرده باشد.

این سخنان که در باره عکرمه گفته شده است، بدون اشکال صحیح هستند و هر جا که اشکالی به خبری وارد شده ما به آن اشاره کردیم و در مابقی موارد ابن حجر در «مقدمه فتح الباری» و تا حدی در «تهذیب التهذیب» آن اخبار را برای دفاع از عکرمه

ص:290

توجیه کرده که آن توجیهات همه دور از انصاف و واقعیت است. چگونه ممکن است انسان دین خود را از کسی اخذ کند که این همه شخصیت های بزرگ تابعین در مکتب اهل سنت او را کذاب معرفی کرده اند و ابن عمر که نزد اهل سنت از فقهای صحابه محسوب می شود و ابن مسیب که سید تابعین و فقها معرفی شده، و عطاء و ابن جبیر که خود از شاگردان ابن عباس بوده اند و علی بن عبدالله به دروغگویی او شهادت داده اند؟! علاوه بر این که بنابر احادیث رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم عکرمه وامثالش از خوارج، از کلاب جهنم معرفی شده اند.

ص:291

حفر لهم حفائر وخرق بعضها الی بعض ثم دخن علیهم حتی ماتوا؛(1) همچنین کل این داستان و قتل این افراد مشکوک است؛ زیرا در تاریخ نقل کرده اند که امیرالمؤمنین علیه السلام این ها را تبعید فرمود و برخی گفته اند که این ها فرار کردند. حالا کدام یک صحت دارد!

ابن تیمیه می گوید: از علی وارد شده که وقتی به او خبر رسید که عبدالله بن سبأ ابوبکر و عمر را سب کرده است او را خواست تا بکشد، ولی او فرار کرد.(2)

ابن حجر نیز در شرح حال عبدالله بن سبأ با اعتماد به این اکاذیب دچار تناقض شده و می گوید: به گمان من علی عبدالله بن سبأ را با آتش سوزانید. سپس در دو خبر

می گوید: 1. علی او را تبعید نمود. 2. علی بعد از آن که متوجه شد او ابوبکر وعمر را سب می کند، او را به مدائن تبعید نمود.(3)

حالا بالأخره امیرالمؤمنین علیه السلام آن ها را سوزاندند، و یا با دود کشتند و یا تبعید کردند و یا می خواستند بکشند که آن ها فرار کردند؟. از این اقوال و اخبار متناقض روشن می شود که اصل داستان جعلی است و وجود فردی به نام عبدالله بن سبأ خود مشکوک است و اکثر اخبار در باره او از سیف بن عمر است که اهل سنت او را وضاع، کذاب و زندیق خوانده اند و او داستان ها و افسانه های عجیب و اکاذیب فراوان ساخته است که امروزه مدعیان دروغین پیروی از قرآن و سنت با آگاهی به افسانه های او در فریب مسلمین پناه برده و می برند، و ظاهرا این شخص را برای توجیه قتل عثمان بن عفان و جنگ های جمل و صفین و ... به وجود آورده اند؛ زیرا از طریق غیر سیف بن عمر کذاب هیچ اثری در این جنگ ها و قیام ها از وجود عبدالله بن سبأ دیده نمی شود.

همچنین جایگاه ابن عباس و فرمانبری او از امیرالمؤمنین علیه السلام حتی در جنگ ها معروف و ثابت است. لذا نسبت چنین سخنی به او قطعا از اکاذیب عکرمه است.

حدیث دیگر عکرمه:

ص:292

ص:293

ص:294

إنی لاذکره حینا فأحسبه - او فی البریة عند الله میزانا

أکرم بقوم بطون الطیر قبرهم لم یخلطوا دینهم بغیا وعدوانا... . (1)

یعنی «ضربتی که از دست مرد پرهیزکاری که در راه خشنودی خداوند عرش فرود آورد؛ من هرگاه از او یاد می کنم پندارم که میزان عمل او در نزد خدا از همه آفریدگان سنگین تر است؛ چه گرامی مردانند آن گروهی که در شکم خاک مدفون اند و هرگز دین خود را با ظلم و ستم و تجاوز نیامیختند؛ آفرین خدا بر آن مرد از قبیله مراد که با دست خود خون مردی را ریخت که بدترین انسان ها بود! او با ضربتی که شبانگاه بر فرق او وارد آورد خود را از همه گناهان گذشته پاک ساخت».

باید افتخار امثال بخاری این باشد که از چنین انسان ها حدیث روایت کرده و دین اخذ نموده اند!.

البته بعضی از بزرگان از متقدمین و متأخرین اهل سنت مانند ابوطیب طبری ومحمد بن احمد طبیب، عمران بن حطان و ابن ملجم را به جهت این شعر -ضمن پاسخ به این شعر-، لعن کرده اند.(2) و ابن حجر می گوید: قاضی حسین گفته است: این که قاضی ابوطیب گفته (یعنی عمران را به جهت این شعر لعن کرده است) خطا کرده است؛ زیرا عمران بن حطان صحابی است و لعن صحابی نیز جایز نیست. (3) (ولی این صحابی کسی را که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بدبخت ترین این امت معرفی کرده اند، مدح کند و از شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام خوش حالی کند، و امیرالمؤمنین را بدترین مردم معرفی کند، نزد این عالم نماها هیچ اشکالی نخواهد داشت!.)

ص:295

عقیلی گفته است: به حدیث عمران بن حطان توجه نمی شود و او ازخوارج بود. همچنین عقیلی و ابن عبدالبر با جزم گفته اند که او از عائشه حدیث نشنیده است و دارقطنی به بخاری به خاطر روایت حدیث از عمران عیب گرفته و گفته است: عمران به خاطر عقیده سوء و مذهب خبیثش ترک شده است. (1)

حال آن که هر دو روایت عمران در صحیح بخاری از جناب عائشه است.

ذهبی می گوید: لا یتابع علی حدیثه؛(2) از حدیث او تبعیت نمی شود.

ص:296

ص:297

خارج می شود، این ها نیز از اسلام خارج می شوند. (1) این حدیث نیز از امیرالمؤمنین علیه السلام ، ابن عمر، ابن عباس، ابن مسعود، ابوسعید خدری، انس، جابر، سهل بن حنیف، عقبه بن عامر، ابوبرزه، ابوبکره، ابوذر و دیگران روایت شده است.

هر کدام از این احادیث به تنهایی متواتر است و ما تنها برخی مصادر آن را ذکر کردیم.

چنان که ملاحظه می کنید اولا: بخاری بر خلاف شرطی که گذاشته، از این افراد حدیث روایت کرده است و ثانیاً: خود بخاری برخی از احادیث در مذمت خوارج را در صحیحش نقل کرده است، ولی با این وجود این همه اخبار از آن ها روایت کرده و به آن احادیث عمل نکرده است، که این نیز بیانگر تناقض بخاری خواهد بود.

ص:298

ص:299

یسمع من مثل بن مسعود وعائشة و غیرهما الا أنه ضعیف عنده؛(1) یعنی بخاری بعد از نقل روایت از او گفته است: در اسنادش ضعف است و ابن عدی

می گوید: روایات او از صحابه صحیح نیست وسخن بخاری: «در اسنادش اشکال است» منظورش این است که او از افرادی مانند ابن مسعود وعائشه و غیر آن دو حدیث نشنیده و او نزد بخاری ضعیف است واحادیثش مستقیم. (2)

چنان که اشاره شد بخاری از ابوجوزاء حدیثی را در صحیحش روایت کرده که او آن حدیث را از ابن عباس معنعن روایت کرده است و امام بخاری خود معتقد بوده که ابوجوزاء از ابن عباس حدیث نشنیده است، ولی با این حال در صحیحش چنین حدیثی را از او روایت کرده است.

ص:300

ص:301

ص:302

ص:303

ص:304

خلیفه سوم او را تبعید کرده است مخالف است و سخن ابوذر در عبارات آخر خود حدیث فوق نیز این حقیقت را تأیید می کند. همچنین با حدیث خود زید بن وهب که در این موضوع وارد شده نیز مخالف است. راوی این حدیث با سند فوق ابن ابی هاشم ضعیف است. در برخی کتاب های دیگر نیز این حدیث با لفظ فوق از هشیم روایت شده که او مدلس است و سفیان ثوری گفته است: از او حدیث ننویسید.(1)

خود بخاری و دیگران این حدیث را با لفظ ذیل نیز روایت کرده اند:

عن حصین عن زید بن وهب قال: مررت علی أبی ذر بالربذة فقلت: ما أنزلک بهذه الأرض؟ قال: کنا بالشام فقرأت: {والذین یکنزون الذهب والفضة ولا ینفقونها فی سبیل الله فبشرهم بعذاب ألیم}. قال معاویة: ما هذه فینا ما هذه إلا فی أهل الکتاب قال قلت: إنها لفینا وفیهم؛ (2) و این حدیث با اختصار چنین بیان می کند که سبب اخراج او از مدینه به ربذه مخالفت با معاویه بوده است. البته هر دو این حدیث ناقص و بر خلاف واقع است و حصین چنان که ملاحظه کردید از جانب حتی خود بخاری و دیگران تضعیف شده است و این اخبار از منفردات اوست.

باید توجه داشته باشیم که ذکر این نوع اخبار در واقع ظلم بزرگ بر ابوذر است؛ زبرا در آن مخفی داشتن مظلومیت ابوذر است. داستان اخراج و ربذه ای ابوذر خیلی مفصل تر از این حرف هاست و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از قبل این ظلم و سرگردانی او را به ابوذر مفصل بیان فرموده و خبر داده اند. اکنون تنها به برخی اخبار سبب تبعید ابوذر در ذیل اشاره می کنیم:

1. اسماء بنت یزید در خبر مفصلی می گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مفصل به ابوذر تبعید او را به شام و سپس به مدینه و باز بار دوم از مدینه خبر دادند و ابوذر وقتی به این جا رسید

ص:305

گفت: اگر بار دوم خواستند مرا از مدینه اخراج کنند شمشیرم را به دست می گیرم وتا مرگ می جنگم. حضرت او را آرام کردند و فرمودند: دوست داری که راه بهتر از این را برایت نشان دهم، گفت: آری، پدر و مادرم به فدایت. حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: به هر کجا تو را تبعید و اخراج کردند به همان جا برو تا این که مرا ملاقات کنی.(1) سند این خبر صحیح است گرچه شعیب ارنؤوط و البانی این حدیث را به خاطر شهر بن حوشب تضعیف کرده اند؛ زیرا اولا: احمد، ابن معین، عجلی، بخاری، یعقوب بن شیبه، ابن عون و ابوزرعه او را توثیق کرده اند و احمد او را مدح می کرده و گفته است: شهر از اسماء احادیث خوب روایت کرده است.(2) و این خبر را شهر از اسماء به صورت سماع روایت کرده است و هیثمی در خیلی موارد می گوید: او حسن الحدیث است. ثانیاً: طبرانی این خبر را با سند دیگر از ابوعلقمه شیبانی روایت کرده است و عبدالرزاق این خبر را با سند صحیح از طاووس، ولی در آن طاووس مرسل نقل کرده است و از ابوذر شنیده یا نه بیان نکرده است، ابن عساکر نیز با سند دیگر از ابوالاسود با دو سند روایت کرده است و شهر بن حوشب در روایت اول این خبر را از عبدالرحمن بن غنم نقل کرده است و تمام این افراد خبر را از ابوذر شنیده اند، پس خبر شهر به تنهایی صحیح است چه رسد بر این که آن این همه شواهد دارد.

2. ودخل علیه وهو یقسم وعبدالرحمن بن عوف بین یدیه وعنده کعب فأقبل عثمان علی کعب فقال: یا أبا إسحاق ما تقول فیمن جمع هذا المال فکان یتصدق منه ویصل الرحم؟ قال کعب: إنی لارجوله. فغضب ورفع علیه العصا وقال: و ما تدری یا ابن الیهودیة لیودن صاحب هذا المال لو کان عقارب فی الدنیا تلسع السویداء من قلبه؛(3)

ص:306

ابوذر به حضور عثمان وارد شد در حالی که مال عبدالرحمن بن عوف را (بنابر نقل ابونعیم) تقسیم می کردند و کعب الاحبار نیز نزد او بود. عثمان رو به کعب کرد و پرسید: ای ابواسحاق، در مورد کسی که این مال را جمع کرده است و از آن انفاق و صله رحم می کرد چه می گویی؟ کعب گفت: از برای او امید وار هستم. ابوذر غضب نمود و عصا را بر سر کعب برداشت و گفت: از کجا می دانی ای یهودی زاده، قطعاً صاحب این مال دوست دارد (کاش) کژدم ها در دنیا به قلب او نیش زده بودند (و او این مال را نداشت و جمع نکرده بود). شعیب ارنؤوط در حاشیه سیر ذهبی سند این خبر را صحیح دانسته است.

در خبر دیگر عثمان به کعب گفت: عبدالرحمن از دنیا رفت و از خود مال به جای گذاشت... ابوذر کعب را با عصا زد و از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم حدیثی نقل کرد و به عثمان گفت: آیا تو نیز این حدیث را شنیدی؟ و او نیز آن را تصدیق کرد. (1) شعیب در این سند، ابن لهیعه را تضعیف کرده است وحال آن که خیلی ها او را حسن الحدیث دانسته اند و در شواهد قطعاً حدیث او صحیح خواهد بود.

در خبر دیگر راوی می گوید: خلیفه سوم به ابوذر اذن ورود نمی داد و مردی سبب شد تا به او اذن داد و پس از آن که ابوذر کعب را زد و از قرآن به ناحق بودن سخن او ، آیاتی را ذکر نمود، عثمان به آن مردی که سبب دادن اذن ورود به ابوذر شده بود، گفت: از اذن دادن به ابوذر به خاطر این کارش کراهت داریم. (2)

3. عن أبی ذر: أن رجلا أتاه فقال: إن مصدقی عثمان ازدادوا علینا أنغیب عنهم بقدر ما ازدادوا علینا فقال: لا قف مالک وقل ما کان لکم من حق فخذوه و ما کان باطلا فذروه فما تعدوا علیک جعل فی میزانک یوم القیامة وعلی رأسه فتی من قریش فقال: أما نهاک أمیر المؤمنین عن الفتیا فقال:

ص:307

أرقیب أنت علی؟! فوالذی نفسی بیده لو وضعتم الصمصامة ههنا ثم ظننت أنی منفذ کلمة سمعتها من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قبل أن تحتزوا لأنفذتها؛ (1) مردی به نزد ابوذر آمد و گفت: اگر عثمان را تصدیق کنیم به ما بیش تر حق و مال می دهند آیا از آن ها عیب جوئی کنیم به همان مقداری که بر ما می افزایند. ابوذر گفت: نه، هر چه حق شماست بگیرید و هر چه به باطل به شما داده می شود کنار بگزارید و آن قیامت بر پای تو کشیده نمی شود. (تا این جا عبارت ابونعیم است) در بالای سر او جوانی از قریش بود و گفت: مگر امیرالمؤمنین علیه السلام (عثمان) تو را از فتوا دادن منع نکرد! ابوذر گفت: مگر تو (جاسوس) مراقب من هستی، به خدا سوگند اگر شمشیر بر پشتم بگذارید و من بدانم که در همان حال قبل از این که شمشیر را بر من فرو برید می توانم سخنی را که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیده ام به هدف برسانم چنین کاری را خواهم کرد.

سند این خبر صحیح است و بخاری این حدیث را خیلی مختصر از «اگر شمشیر را بر پشتم بگذارید...» بدون ذکر طرف مقابل ابوذر در تعلیقاتش ذکر کرده است و این را می توان هم به پنهان کاری بخاری حمل نمود و هم به تناقضات صحیحش.

4. بلاذری می گوید: (اهل سیره) گفته اند: پس از آن که عثمان به مروان و زید بن ثابت از بیت المال مبالغ زیادی را داد ابوذر شروع کرد به تلاوت این آیه شریفه «بشر الکانزین بعذاب الیم...» مروان خبر را به عثمان رسانید و عثمان غلامش را فرستاد تا ابوذر از این عمل دست کشد و ابوذر گفت: آیا عثمان مرا از تلاوت قرآن وعیب گیری از ترک امر الهی منع می کند! به خدا سوگند اگر خداوند متعال را با غضب ناک کردن عثمان از خود راضی کنم برایم بهتر ومحبوب تر از آن است که خداوند را به خاطر جلب رضایت عثمان به غضب آورم. عثمان از سخنان او به غضب آمد و خود داری نمود و این را در

ص:308

دل نگه داشت. روزی عثمان گفت: آیا به امام جائز است که از بیت المال (برای خود) بردارد و هر وقت قادر شد آن را برگرداند؟ کعب الاحبار گفت: هیچ اشکالی ندارد. ابوذر گفت: ای یهودی زاده، آیا به ما دینمان را تعلیم می دهی! عثمان گفت: چه قدر مرا آزار می دهی و به اصحاب من جسارت می کنی، برو به شام (پس او را به شام تبعید نمود). در شام نیز ابوذر عرصه را به معاویه تنگ نمود (چنان که در اخبار دیگر گذشت) و عثمان به معاویه نوشت: به غلیظ ترین مرکب او را سوار کن و به نزد من بفرست و معاویه نیز فردی را امر نمود تا شب و روز او را حرکت دهد و به نزد عثمان برساند. چون ابوذر به مدینه رسید شروع کرد به اعتراض که: (عثمان) کودکان را حاکم قرار می دهد و طلقا را به خودش نزدیک کرده و... عثمان به سراغ او فرستاد که به هر سرزمینی که

می خواهی ملحق شو! ابوذر گفت: به مکه، گفت: نه گفت: به بیت المقدس، گفت نه، گفت: به یکی از دو مصر، گفت: نه، ولی من تو را به ربذه روانه ات می کنم، پس او را به ربذه تبعید نمود. پیوسته ابوذر در آن جا بود تا این که از دنیا رفت. (1)

چنان چه اشاره شد بلاذری این خبر را به صورت این که اهل سیره (با اتفاق) نقل کرده اند وارد کرده است و ابن ابی الحدید نیز در مورد این خبر می گوید: جمیع اهل سیره با اختلاف طرق و اسانید، این خبر را نقل کرده اند.

5. در این اخبار مشاهده می کنید که خلیفه مسلمین از یک یهودی که به تازگی مسلمان شده است حکم اسلام را اخذ می کند. این برخورد های ابوذر سبب شد تا خلیفه سوم ابوذر را به شام فرستاد و در شام ابوذر به فسادکاری و ریخت و پاش بیت المال و به ثروت اندوزی معاویه اعتراض کرده و مردم را بیدار می کرد. پس معاویه به عثمان نوشت: اگر شام را می خواهی با ابوذر کاری کن که برای تو شام را خراب می-کند. معاویه با امر خلیفه ابوذر را به مدینه فرستاد و باز بین خلیفه و ابوذر اختلاف شد و خلیفه

ص:309

سوم ابوذر را به ربذه تبعید کرد(1) و او همان جا در غربت وتنهایی چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خبر داده بودند از دنیا رفت و در این خبر که از ابن مسعود است می گوید: زمانه گذشت و ابوذر را عثمان به ربذه تبعید نمود و او در تنهایی از دنیا رفت... . (2) حاکم سند این خبر را صحیح دانسته و ذهبی آن را منقطع دانسته است، حال آن که در شرح حال محمد بن کعب قرظی در تهذیب تصریح شده که او از ابن مسعود حدیث شنیده است. ابن شبه با سند مرسل صحیح از زید بن اسلم نقل کرده است که چون خلیفه سوم ابوذر را از شام احضار نمود، ابوذر به خلیفه گفت: شنیدم که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمود: چه حال خواهی داشت زمانی که تبعید می شوی. و من شروع کردم به گریه کردن... .(3) ابن حبان

می گوید: عثمان ابوذر را به ربذه فرستاد.(4)

6. یزید بن شریک می گوید: به ابوذر گفتم: چه چیز تو را به ربذه آورد؟ گفت: نصیحتم به عثمان و معاویه.(5) سند این خبر رجالش همه ثقه اند، جز واقدی و خبر او در چنین مقام قطعاً صحیح است؛ زیرا شواهد فراوان دارد وواقعیت ها نیز آن را تأیید می کند.

7. عن سعد قال: لما توفی أبوذر بالزبدة تذاکر علی وعبد الرحمن بن عوف فعل عثمان فقال علی: هذا عملک. فقال عبد الرحمن: إذا شئت فخذ سیفک وآخذ سیفی إنه قد خالف ما أعطانی؛ (6) چون ابوذر در ربذه از دنیا رفت علی و عبدالرحمن بن عوف در مورد فعل عثمان صحبت کردند و علی گفت: این عمل توست (زیرا عبدالرحمن عثمان را به کرسی

ص:310

خلافت نشاند). عبدالرحمن گفت: هر وقت خواستی شمشیرت را بگیر و من نیز شمشیرم را می گیرم، همانا عثمان با عهدی که به من داده بود مخالفت نمود. رجال این سند همه ثقه اند، جز واقدی که مورد خلاف است و می توان به صحت این سند حکم نمود؛ زیرا شواهد فراوان دارد.

8. عبد الله بن خراش الکعبی قال: وجدت أباذر بالربذة فی مظلة شعرٍ فقال: ما زال بی الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر حتی لم یترک الحق لی صدیقاً... . وشیع علیّ أباذر فأراد مروان منعه منه، فضرب علیّ بسوطه بین أذنی راحلته، وجری بین علیّ وعثمان فی ذلک کلام حتی قال عثمان: ما أنت بأفضل عندی منه، وتغالطا، فأنکر الناس قول عثمان ودخلوا بینهما حتی اصطلحا؛(1) ابن خراش می گوید: ابوذر را در ربذه یافتم، پس او گفت: پیوسته امر به معروف و نهی از منکر نمودم و گفتن سخن حق برای من دوستی باقی نگذاشت... علی ابوذر را (هنگام تبعیدش) بدرغه نمود و مروان خواست علی را از این عمل منع کند، علی به گوش مرکب مروان زد (و مروان را از خود راند). به این جهت بین عثمان و علی کلام رد و بدل شد و عثمان به علی گفت: تو نزد من برتر از مروان نیستی، پس بین آن ها سخن به تندی کشیده شد و مردم سخن عثمان را مذمت و انکار نمودند و بین آن دو صلح کردند. رجال این سند همه ثقه و از رجال صحاح سته هستند جز شیخ بلاذری بکر بن هیثم که ما او را نشناختیم.

9. عن قتادة قال: تکلم أبوذر بشیْ کرهه عثمان فکذبه فقال: ما ظننت أن أحداً یکذبنی بعد قول رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: ما أقلَّت الغبراء ولا أطبقت الخضراء علی ذی لهجةٍ أصدق من أبی ذر، ثم سیره إلی الربذة، فکان أبوذر یقول: ما ترک الحق

ص:311

لی صدیقاً؛ فلما سار إلی الربذة قال: ردنی عثمان بعد الهجرة أعرابیاً؛(1) قتاده می گوید: ابوذر سخنی گفت که ناخوشایند عثمان بود وعثمان او را تکذیب نمود. ابوذر گفت: گمان نمی کردم پس از این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که فرمود: آسمان سایه نیفکنده و زمین بر خود جای نداده فردی را که راستگوتر از ابوذر باشد، کسی مرا تکذیب کند. سپس عثمان ابوذر را به ربذه تبعید نمود و ابوذر همیشه می گفت: گفتن سخن حق برای من دوستی باقی نگذاشت و چون به ربذه رفت، گفت: عثمان مرا پس از هجرت اعرابی گردانید. در سند این خبر بکر بن هیثم شیخ بلاذری را ما نشناختیم و بقیه ثقه اند و قتاده زمان ابوذر را درک نکرده است.

10. عن عبد الرحمن بن غنم قال: کنت مع أبی الدرداء فجاء رجل من قبل المدینة فسأله فأخبره: أن أبا ذر مسیر (سیر) إلی الربذة فقال: أبوالدرداء: إنا لله وإنا إلیه راجعون لو أن أبا ذر قطع لی عضوا او یدا ما هجنته بعدما سمعت النبی صلی الله علیه و آله و سلم یقول: ما أظلت الخضراء ولا أقلت الغبراء من رجل أصدق لهجة من أبی ذر؛(2) عبدالرحمن بن غنم

می گوید: همراه ابودردا بودم، پس مردی از مدینه آمد و ابودردا از او در باره اخبار مدینه سؤال کرد. او گفت: همانا ابوذر به ربذه تبعید شد. ابودردا گفت: انا لله وانا الیه راجعون (در خبر احمد ابودردا و صاحبش حدود ده مرتبه این کلام را تکرار نمودند) و ابودردا گفت: اگر ابوذر عضوی از من و یا دستم را قطع کند او را به غضب نخواهم آورد پس از آن که در مورد او از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمودند: آسمان سایه نیفکنده و زمین به خود جای نداده فردی را که راستگوتر از ابوذر باشد.

ص:312

ذهبی سند این خبر را خیلی خوب دانسته و هیثمی رجال آن را ثقه خوانده است و این خبر در نقل احمد مفصل تر وارد شده و در آن اختلاف بین ابوذر و معاویه و این که ابوذر را تکذیب کرده و تبعیدش نموده اند با صراحت بیان شده است.

11. عن عبدالله بن سیدان السلمی: تناجی أبوذر وعثمان حتی ارتفعت أصواتهما ثم انصرف أبوذر متبسما فقالوا: مالک ولامیر المؤمنین؟ قال: سامع مطیع ولو أمرنی أن آتی صنعاء او عدن ثم استطعت أن أفعل لفعلت وأمره أن یخرج إلی الربذة؛(1) ابوذر و عثمان سخن می گفتند تا این که صداهایشان بلند شد. سپس ابوذر با تبسم برگشت، مردم گفتند: بین تو و عثمان چه بود؟ گفت: من با گوش و جان مطیع هستم و اگر عثمان امر کند که به صنعا و یا عدن بروم و من بتوانم قطعاً انجام خواهم داد و عثمان امر کرد تا به ربذه برود (و او نیز رفت).

سند این خبر صحیح است. در مورد عبدالله بن سیدان در این سند اختلاف شده است، عجلی و ابن حبان او را توثیق کرده اند، ابن شاهین، ابن سعد و ابن حبان او را از صحابه خوانده اند(2) و بخاری به حدیث او که پشت سر ابوبکر نماز جمعه خوانده است وخلیفه آن نماز را قبل از نصف نهار انجام داده و...، اشکال گرفته است. البانی بعد از نقل این حدیث می گوید: عبدالله بن سیدان تابعی کبیر است، ولی عدالتش معروف نیست.(3) پس بی شک این سند صحیح است مضافا بر این که سند ابن شبه نیز صحیح است و آن از غیر ابن سیدان است، ولی عبارت آخر را از آن حذف کرده اند.

12. مالک بن اوس نیز پس از نقل داستان تبعید ابوذر به شام و... می گوید: چون به مدینه برگشت و بین ابوذر و عثمان سخنانی رد و بدل شد و ابوذر با صدای بلند آیه «بشرهم (الکانزین) بعذاب الیم» را تلاوت نمود، عثمان او را امر نمود که به ربذه

ص:313

خارج شود و او نیز خارج شد.(1)

رجال این سند همه ثقه و از رجال صحاح سته هستند جز ابوعمرو بن خماش که ما او را نشناختیم.

13. إنه لما بلغ عثمان موت أبی ذر بالربذة قال: رحمه الله. فقال عمار بن یاسر: نعم فرحمه الله من کل أنفسنا قال عثمان: یا عاض أیر أبیه أترانی ندمت علی تسییره؟ وأمر فدفع فی قفاه وقال: ألحق بمکانه فلما تهیأ للخروج جاءت بنومخزوم إلی علی فسألوه أن یکلم عثمان فیه فقال له علی: یا عثمان! إتق الله فإنک سیرت رجلا صالحا من المسلمین فهلک فی تسییرک ثم أنت الآن ترید أن تنفی نظیره وجری بینهما کلام حتی قال عثمان: أنت أحق بالنفی منه فقال علی: رم ذلک إن شئت. واجتمع المهاجرون فقالوا: إن کنت کلما کلمک رجل سیرته ونفیته فإن هذا شئ لا یسوغ فکف عن عمار؛ چون خبر وفات ابوذر به عثمان رسید، گفت: خدا او را رحمت کند. عمار گفت: آری، خداوند از جانب همه ما او را رحمت کند. عثمان به عمار بدجوری دشنام داد و گفت: آیا گمان می کنی من از تبعید او پشیمان شدم؟ امر نمود تا عمار را کتک زدند و گفت: تو به جای او ملحق شد. وقتی عمار برای خروج آماده شد قبیله او آمدند و از علی خواستند تا با عثمان در این مورد صحبت کند و علی به عثمان گفت: ای عثمان! از خدا بترس، تو مرد صالحی از مسلمین را تبعید کردی و در تبعید تو از دنیا رفت و اکنون باز می خواهی نظیر او را تبعید کنی. بین آن دو سخنان رد و بدل شد تا این که عثمان گفت: تو سزاوارتر بر تبعید هستی. علی گفت: اگر می خواهی انجام ده. مهاجرین جمع شدند و گفتند: اگر تو بخواهی هر کسی سخنی به تو گفت او را تبعید کنی، این عملی است غیر جایز، پس عثمان از تبعید عمار دست برداشت. بلاذری در «انساب الاشراف، ج 2، ص 277 » با این قول که «همچنین روایت شده است» بدون سند این خبر را نقل کرده است.

ص:314

از ابن عباس نیز در «تاریخ المدینه» ابن شبه ج3 ص1040، خبر مفصل در این موضوع که عثمان ابوذر را به شام تبعید نمود و با خواست معاویه باز از شام به مدینه امر نمود تا برگردد، نقل شده و سندش ضعیف است.

این تنها پاره ای از اخبار ابوذر ومظلومیت اوست که به افسانه بودن اخباری که بخاری روایت کرده است، گواهی می دهد و همچنین این واقعیت ها، این را که چگونه این افراد واقعیت را پنهان نموده و آن را وارونه نشان داده و مظلومیت امثال ابوذر و ظلم بر آن ها شده را مخفی می کنند، ثابت می کند.

ص:315

گزارش کند، ولی ولید به حمران رشوه داد وحمران نیز پس از برگشت به عثمان در باره ولید دروغ گفت وولید را مدح نمود، ولی حقیقت را به مروان خبر داد ومروان به عثمان خبر داد عثمان بر حمران غضب کرد و به جهت کذبش او را به بصره تبعید کرد ومنزلی برایش مهیا نمود.

پس حمران به امانت خیانت کرده، رشوه گرفته و لذا دروغ گفته است و بخاری او را در ضعفائش وارد کرده، ولی باز در صحیحش از او حدیث روایت کرده است.

ص:316

بخاری او را تضعیف کرده است. (1)

عمر بن شاهین می گوید: ولیس بحجة قاله عثمان؛(2) عثمان او را حجت نمی دانسته است.

ص:317

ص:318

هانئ أنه سمع معاویة یقول: سمعت النبی صلی الله علیه و آله و سلم یقول: لا یزال من أمتی أمة قائمة بأمر الله لا یضرهم من خذلهم ولا من خالفهم حتی یأتیهم أمر الله وهم علی ذلک. قال عمیر: فقال مالک بن یخامر: قال معاذ: وهم بالشأم فقال معاویة: هذا مالک یزعم أنه سمع معاذا یقول: وهم بالشام؛(1) پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرمودند: پیوسته گروهی از امتم در راه حق خواهند بود وتنها گذاشتن دیگران ومخالفت مردم با آن ها ضرری نخواهد رسانید تا این که امر خداوند (ظهور امام زمان علیه السلام ) فرا رسد. مالک بن یخامر گفته است: معاذ گفت که این گروه، اهل شام هستند.

اصل این حدیث شریف متواتر است و با معنای ذیل در کتب روایی وارد شده است: «طایفه ای از امتم پیوسته در راه حق خواهند بود وخوار نمودن وتحقیر توسط دیگران هیچ ضرری به آن ها نخواهد رسانید، تا این که امر خدا (ظهور امام زمان) فرا رسد.» (2)

اولا: باید دقت داشته باشیم که این حدیث را بیش از پانزده نفر از صحابه روایت کرده اند و تنها کسی که بر این حدیث «اهل شام» را اضافه کرده راوی مورد بحث ما عبدالرحمن بن یزید بن جابر و مالک بن یخامر است. ثانیا: از این جا روشن می شود که این اضافه از منکرات و جعلیات است و حتی خود بخاری با سند دیگر از معاویه بدون این زیاده حدیث مذکور را روایت کرده است.(3) ثالثا: ابن کثیر چنان که اشاره شد فراوان

ص:319

احادیث متواتر و مسلم در رابطه با اهل بیت علیهم السلام را با پیروی از هوا و هوس رد و انکار می کند، به این حدیث بارها استدلال کرده و همچنین گفته است: معاویه به این خبر در جنگ در برابر اهل عراق (در جنگ با امیرالمؤمنین علیه السلام ) استناد می کرد. (1)

پس چنان که ملاحظه می کنید برای ابن کثیر و معاویه جهت فریب مردم می شود به هر دروغی استناد نمود.

باید دقت داشته باشیم مالک بن یخامر که چنین نسبتی را به معاذ داده اولا: اهل شام است و معلوم است که از نوکران معاویه بوده. ثانیا: او پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را درک نکرده، ولی سخن کذب دیگری را نیز به آن حضرت نسبت داده و چنین روایت کرده است: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «خدایا بر عمرو بن عاص درود بفرست، همانا او تو و پیامبرت را دوست دارد.» (2) البته اصل این حدیث نزد ابن عساکر با درود به ابوبکر، عمر، عثمان، ابوعبیده جراح شروع شده و سپس با درود به عمرو بن عاص پایان یافته است که ذهبی آن را مختصر نقل کرده است.

این دو خبر می رساند که اولا: چگونه اهل شام برای جلب رضایت معاویه راحت حدیث وضع می کرده اند. ثانیا: ابن عساکر و بالتبع دیگران بعد از نقل این خبر در مورد سند آن به سخن ابن عساکر اشاره کرده و گفته اند : مضافا بر مرسل بودن این خبر، بین یزید بن ابی حبیب و ابن یخامر نیز انقطاع است. ولی این سخن صحیح نیست؛ زیرا: اولا: ابن یخامر سال 72 از دنیا رفته و ابن ابی حبیب راوی از او، سال 53 به دنیا آمده است (پس راحت می تواند او را درک کرده باشد.) ثانیا: ابن ابی حبیب از رجال صحاح سته و ثقه است و کسی هم او را حتی مدلس نخوانده است. پس می توان گفت: گرچه در سند حدیث مورد بحث ابن جابر ضعیف است، ولی این کار، کار مالک بن یخامر بوده که

ص:320

نمونه ای دیگری نیز از او ثابت شده است. از جعلیات مالک بن یخامر بودن این دو خبر را سخن ابن کثیر نیز تأیید می کند که گفت: معاویه با استدلال به این حدیث ابن یخامر خود و اهل شام را در برابر جنگ با امیرالمؤمنین علیه السلام حق تلقی می کرد. پس معاویه

با آگاهی بر این که این خبر جعلی است، باز در فریب مردم شام به آن استناد می کرده است؛ زیرا او خود این حدیث را از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم شنیده است که حضرت چنین سخنی نفرموده اند.

در آینده، در بخش آشنایی با برخی روایات «صحیح بخاری» با تصریح چهار عالم و محدث اهل سنت آشنا خواهیم شد که تأکید کرده اند: در زمان معاویه چگونه بازار حدیث سازی در فضائل خلفا و صحابه راه انداختند که این دو نمونه نیز به وضوح واقعیت داشتن سخن آن ها را تأیید می کند.

ص:321

ص:322

گفته می شود که در مقابل تبلیغ جبری بودن اعمال که در زمان معاویه و بنی امیه رواج داشت ایستاده اند، ولی این راوی تضعیف نیز شده و بخاری نیز او را تضعیف کرده و با این وجود از او حدیث روایت کرده است.

ص:323

معتقد به «قدر» بود. امید است خداوند عذر امثال او را که به وسیله تدلیس و بدعت گذاری تعظیم خدا را خواسته اند، بپذیرد... آری ما به او در بدعت و خطایش اقتدا نمی کنیم و برای او توبه و برگشت از آن بدعتش را آرزو می کنیم. (1)

ابن عدی این حدیث را در کاملش وارد کرده است.(2) در اکثر اسانید این حدیث قتاده با «عن» روایت کرده است و گاه هم می گوید: «عن قتاده ان انس حدثهم» و گاه هم «انبأهم» گفته است و این نیز اضطراب در سند حدیث است. در روایت دیگر نزد مسلم ابوهریره بر این حدیث در سند اول امیرالمؤمنین علیه السلام و طلحه و زبیر را اضافه کرده و در سند دوم بر این شش نفر سعد بن ابی وقاص را نیز افزوده است.(3) و همچنین در این خبر، کوه «حراء» (یکی از کوه های مکه) گفته شده است نه کوه احد. این سند علاوه براین که با حدیث انس مخالف است و خود ابوهریره نیز مجروح است، تنها با سندی روایت شده که در تمام آن سهیم بن ابی صالح و عبدالعزیز بن محمد هستند که در مورد هر دو ضعف است: یحیی بن معین در مورد سهیل گفته است: او حجت نیست. ابوحاتم گفته است: به حدیث او نمی شود احتجاج نمود.(4) ابن حجر نقل کرده: حافظه اش ضعیف شده و یحیی گفته است: همیشه محدثان از حدیث او پرهیز می کردند.(5)

و همچنین سعید بن زید نیز این حدیث را روایت کرده و عبدالرحمن بن عوف و خودش را نیز به آن اضافه کرده است. (6) پس این سه لفظ حدیث مختلف بوده و با هم اختلاف و تناقض دارند و واقعیت نداشتن آن را ثابت می کنند. همچنین واقعیت تاریخی

ص:324

نیز این خبر را تکذیب می کند؛ زیرا قاتلین عثمان صحابه و تابعین دسته اول در رأس آن ها ام المؤمنین عائشه، طلحه، زبیر و امثال این ها بودند که سبب آن مفصل در تاریخ ذکر شده است و همچنین برخی از این افراد مانند زید، عبدالرحمن و سعد نیز بنابر معتقدات اهل سنت، شهید نشده اند.

ص:325

ص:326

کرده است.

ص:327

مسلم حدیث او را به خاطر ضعفش ترک کرده است.(1)