ص: 2

5. علت یابی دروغ 43

6. پرهیز از نسبت دروغ گویی 43

7. افزایش قدرت اعتماد به نفس 44

فصل دوم:انحرافات اجتماعی

اعتیاد/ 54

انواع اعتیاد 50

عوامل خانوادگی اعتیاد. 56

1.کمبود محبت.. 56

2.افراط در محبّت.. 56

3. تبعیض بین فرزندان. 57

4. محدود کردن فرزندان. 57

5. اعتیاد اعضای خانواده. 57

6. رفاه اقتصادی خانواده. 58

7. بی سوادی یا کم سوادی والدین.. 59

8. فقر اقتصادی.. 60

9. اختلافات خانوادگی والدین.. 61

10. کم توجهی به نیازهای جوانان. 62

وظایف پیشگیرانه خانواده 62

بدحجابی و خودآرایی

نتایج ارزنده حجاب.. 68

عواقب اجتماعی بد حجابی... 69

وظایف پیشگیرانه والدین.. 71

طلاق

عوامل طلاق.. 79

عواقب طلاق.. 82

وظایف پیشگیرانه والدین.. 83

1. رعایت اصول اسلامی گزینش همسر. 83

2. توجه به مسائل معنوی و دینی... 84

ص: 4

3. پرهیز از خشونت های خانوادگی... 85

4. تعدیل توقعات.. 86

5. تامین نیازهای جنسی 86

6. آگاهی از اهمیت و شرایط ازدواج. 88

7. ازدواج عاقلانه 89

8. حمایت مالی اطرافیان. 90

9. اشتغال مناسب.. 90

10. ساده زیستی... 90

11. صله ارحام. 91

12. پرهیز شدید از ازدواج اجباری.. 91

13. داوری صلح جویانه. 92

14. عدم دخالت اطرافیان. 94

15. نپذیرفتن خرافه گویی... 95

خودکشی

دلایل خودکشی... 99

1. ضعف اعتقادی و مذهبی... 99

2. اختلافات خانوادگی... 102

3. افراط در زشت دانستن طلاق.. 103

4. افسردگی... 106

5. شرایط اقتصادی.. 107

6. فقر و بی کاری.. 108

7. کمبود محبت.. 108

وظایف پیشگیرانه والدین 109

1. تقویت عقاید مذهبی... 109

2. توجه به علائم خودکشی... 110

3) ازدواج هوشمندانه. 112

4. آموزش مهارت های زندگی... 113

5. خودشناسی... 114

6. پرهیز از بدآموزی.. 116

7.سایر راههای پیشگیری.. 116

فرار از خانه / 118

پیامدهای فرار دختران. 118

ص: 5

عوامل خانوادگی فرار 119

1. عدم توجه و اهمیت به مقام دختران. 119

2. طلاق.. 120

3. خشونت های خانوادگی 120

4. آشفتگی های رفتاری والدین.. 121

5. تبعیض در خانه. 122

6. افراط و تفریط در آزادی 122

7. فقراقتصادی خانواده. 123

8. اشتغال نامعقول والدین.. 124

9. ازدواج اجباری.. 124

10. بستگان بزه کار 125

11. آشفتگی خانوادگی... 126

وظایف پیشگیرانه والدین 126

1. توجه به منزلت دختران. 126

2. مساوات خانوادگی... 127

3. اعتدال در اعطای آزادی و امکانات.. 128

4. تعیین منزل دوم. 128

5. تامین حداقل های زندگی... 129

6. پرهیز از خشونت در خانه. 129

7. جلوگیری از شبگردی.. 130

فصل سوم: انحرافات اقتصادی

سرقت / 134

عواقب اجتماعی سرقت.. 134

انواع سرقت.. 136

علل و انگیزه های سرقت.. 137

الف) انگیزه های روانی – عاطفی... 137

ب) انگیزه های اجتماعی – اقتصادی.. 141

وظایف پیشگیرانه والدین 150

1. تقویت اعتقادات مذهبی... 151

2. تأمین نیاز های روحی و عاطفی... 152

ص: 6

3. نظارت بر دوستان. 152

4.تأمین نیاز های مالی... 153

5. معقول بودن توقعات.. 154

6. قناعت پیشگی... 154

7. پرهیز از اسراف.. 155

8. آموزش مهارت های مالی( مدیریت پول) 155

9. بهینه سازی اوقات فراغت.. 155

10. پرهیز از ترک تحصیل.. 156

11. عبرت آموزی.. 156

12. ایجاد اشتغال. 157

13. ایجاد و تقویت عزت نفس.... 158

14. الگو سازی.. 159

15. پرهیز از مهاجرت.. 160

بررسی سرقت در کودکان / 160

عوامل سرقت کودکان. 163

حرام خواری / 165

حسابرسی اموال. 167

مهمترین اقسام حرام خواری.. 169

1.ربا 169

2. کم کاری.. 171

3. غصب.. 171

4. تصاحب اموال یتیمان. 172

5. رشوه. 173

6. احتکار 174

عواقب حرام خواری.. 175

1. از بین رفتن برکت مال. 175

2. مانع پذیرش عبادت.. 176

3. مانع استجابت دعا 176

4. قساوت قلب.. 177

5. مورد نفرین.. 177

وظایف پیشگیرانه والدین 178

1. توجه به اهمیت تغذیه. 178

ص: 7

2. فرا گرفتن احکام شرعی... 179

3. آموزش احکام مالی... 179

4. توجه به اموال عمومی... 180

5. کسب اجازه برای تصرف.. 180

6. توجه به اموال یتیمان. 181

7. دقت در معاملات.. 181

8. توضیح احکام مالی... 181

فصل چهارم: انحرافات جنسی

روسپی گری/ 188

پیامدهای روسپی گری.. 189

1. ارتکاب گناهان کبیره. 190

2. اختلال در وظایف خانوادگی... 190

3. گسترش بی بندوباری جنسی... 191

4. افزایش فرزندان نامشروع و سقط جنین.. 191

علل و زمینه های روسپی گری.. 191

عوامل خانوادگی... 192

1. عدم رعایت اخلاق جنسی والدین.. 192

2. عدم توجه والدین به مسائل جنسی فرزندان. 192

عوامل اخلاقی... 193

ویژگی های شخصیتی و رفتاری روسپیان. 194

همجنس گرایی / 196

عواقب همجنس گرایی... 197

زنا و خودارضایی/ 198

ضررهای جسمانی خودارضایی... 200

ضررهای روحی و روانی.. 200

ضررهای اجتماعی... 201

توصیه هایی به والدین برای فرزندان. 201

ص: 8

عوامل خانوادگی انحرافات 204

عوامل انحرافات 205

1. بلوغ زودرس و دیررس... 205

2. دوستی با جنس مخالف.. 206

3. وسوسه های شیطانی... 206

زمینه های انحراف جنسی 206

وظایف پیشگیرانه والدین 213

وظایف پیشگیرانه والدین نسبت به همدیگر 214

وظایف پیشگیرانه والدین نسبت به فرزندان 215

توصیه به والدین در باره اینترنت.. 219

1. آشنایی والدین با شیوه صحیح استفاده از اینترنت.. 220

2. مشارکت داشتن.. 220

3. سفارش های امنیتی... 220

4. داشتن دیدگاه مناسب.. 221

5. نظارت برمحل استقرار کامپیوتر. 221

6. نظارت بر زمان استفاده. 221

7. یاد گیری شگردهای کنترل نرم افزاری.. 221

8. نظارت بر میزان استفاده. 221

9. آموزش های فرهنگی و دینی... 222

10. گذاشتن قوانین دوستانه برای فرزندان. 222

وظایف پیشگیرانه والدین نسبت به جامعه 223

ص: 9

ص: 10

می کوشد که با یاری امت از تولید، تکثیر و پیدایش و افزایش جرم های گوناگون پیشگیری کند. هسته های مردمی حفاظت اجتماعی و ستادهای احیای امر به معروف و نهی از منکر و نیروهای مخلص بسیج و سپاه و نیروی انتظامی و همه فرزندان مساجد در هر کجای کشور، با هدایت و نظارت عالمان دین می کوشند که فضای زندگی عمومی را از هر گونه آلودگی به ویروس جرم و گناه پاک نگه دارند و از بروز جرائم عقیدتی، فرهنگی، اخلاقی، اقتصادی و رسانه ای جلوگیری کنند. شناخت زمینه های جرم، انگیزه های مجرمان، انواع جرم، علل و عوامل پیدایش و گسترش آن، یک وظیفه اجتماعی است که بدون آن پاس داری از امنیت اخلاقی و ایمانی جامعه، امکان پذیر نیست.

یکی از برنامه های این ستاد- که با همکاری گروهی از محققان و پژوهشگران حوزه و دانشگاه تحقق یافت- تدوین کتاب های عمیق و کاربردی در زمینه مباحث پیشگیری از جرم است. این ستاد تاکنون بیش از ده اثر علمی - پژوهشی و بعضاً آموزشی در راستای هدف پیشگیری از جرم فراهم آورده است. کتاب حاضر، که به قلم برادر گرامی سید سیف الله نحوی تألیف شده تلاشی علمی استکه امید است هم چون دیگر خدمات برادران و خواهران مؤمن و فداکار در زمینه ی پیشگیری از جرم، مقبول آستان قدس ربوبی قرار گیرد و یاران همراه در اقامه این وظیفه اجتماعی، از الطاف حضرت حق- جلّ و علا- بهره مند شوند. پیشگیری از جرم و گناه نوعی «جهاد فرهنگی» و مرزبانی در جبهه تقوا و پارسایی است.

در پایان از حمایت های ریاست محترم قوه قضائیه، حضرت آیةالله هاشمی شاهرودی و همکاران ستاد مردمی و برادر گرامی حجةالاسلام محمود مهدی پور، به دلیل هدایت و نظارت بر تحقیق و تولید این مجموعه، و از ناشر محترم، جناب آقای جلالوند، سپاس گزاری می شود.

دبیر ستاد مردمی پیشگیری و حفاظت اجتماعی کشور

سید احمد زرگر/ اسفند 1387

ص: 12

نظارت اعضای خانواده، علاوه بر عواقب دنیوی آن، شعله خشم و آتش الهی را خواهد افروخت. قرآن مجید پیروان خود را به انجام این وظیفه مهم دعوت کرده و فرموده است:

( یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا اَنْفُسَکْمْ وَ اَهْلِیَکُمْ ناراً وَ قُودَهَا النّاسَ وَ الْحِجارَة عَلَیْها مَلا ئِکةُ غِلاظٌ شِدادٌ لا یٌعِصٌونً الله ما اَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلونَ ما یُؤْمِرُونَ)؛(1)

ای کسانی که به خدا ایمان آورده اید، خود و خانواده خویش را از آتش نگاه دارید؛ چنان آتشی که مردم و سنگ خارا آتش افروز اوست و بر آن دوزخ، فرشتگانی بسیار سخت دل مأمورند که هرگز نافرمانی خدا را نخواهندکرد و آنچه به آن هاحکم شود، انجام دهند.

توصیه قرآن به اهل ایمان آن است که خود و خانواده خود را ازآتش سوزان دوزخ حفظ و نگه داری کنند. آنچه می بایست بدان توجه نمود، این است که شیوه های پیشگیری خانواده از آتش عذاب الهی و راه های نجات آنان از آسیب های دنیوی و اخروی آن چگونه است؟

همان گونه که سرپرست خانواده مسئولیت تأمین تغذیه، تحصیل، مسکن و مایحتاج افراد خانواده خویش را بر عهده دارد، وظیفه الهی تربیت دینی و اخلاقی و جلوگیری از انحرافات و گناهان نیز به عهده اوست.

از امام صادق (علیه السّلام) پرسیده شد:

این که خداوند فرموده است:«خود وخانواده خود را از دوزخ حفظ کنید »، چگونه آنان را ازآتش حفظ کنیم ؟ حضرت فرمود: «تأمرونهن وتنهونهن؛ آنان را امر ونهی کنید». (کنایه از نظارت بر آن هاوکارهایشان واهتمام به وظیفه امر به معروف ونهی از منکر). می پرسند: ما آنان را امر و نهی می کنیم؛ ولی پذیرا نیستند. در پاسخ می فرماید:

ص: 14

«اذا امرتموهن و نهیتموهن فقد قضیتم ما علیکم»؛(1)

هر گاه آنان را امر ونهی کنید، تکلیفی را که بر دوش شماست، انجام داده اید.

علامه مجلسی درتفسیر آیه فوق می نویسد:

حفظ خویشتن از آتش، آن است که انسان با صبر وشکیبایی در راه طاعات خد،ترک معصیت و با پرهیز از پیروی شهوات وتمنیات نفسانی، خود را از عذاب دور نگه دارد و خانواده را با چهار برنامه، از آتش جهنم مصونیت بخشد:

1. دعوت آنان به اطاعت پروردگار؛

2. یاد دادن فرایض و واجبات دینی به آنان؛

3. نهی و بازداشتن آنان از زشتی ها؛

4.تشویق و واداشتن آنان به کارهای خوب؛

سپس می افزاید: آیه دلالت می کند که امر به معروف ونهی از منکر، نسبت به نزدیکان و بستگان، بر انسان واجب است و اینان در این مسئله مقدم بر دیگرانند.(2)

از حدیث فوق برمی آید که علاوه بر دعوت خانواده به کارهای خیر، گاهی هم باید با جدیت بیشتری آنان را به سوی انجام کارهای خوب سوق داده، مانع انجام رفتارهای انحرافی آن هاشد؛ بنابراین حراست از کیان خانواده و تربیت فرزندان و نظارت بر باورها و رفتارهای آنان از وظایف پیشگیرانه والدین محسوب می گردد.

امام علی(علیه السّلام) در خصوص تربیت پذیری انسان به فرزندش امام حسن مجتبی(علیه السّلام) این گونه می فرماید:

« لِتَسْتَقْبِلَ بِحَدِّ رَأْیِکَ مِنَ الامْرِ ما قَدْکَفاکَ اَهْلُ التَّجارِبِ بُغْیَتَهُ وَ تَجْرِبَتَهُ»؛(3)

ص: 15

من در تعلیم و تربیت تو پیش از آن که قلبت سخت شود و عقل و فکرت به امور دیگری مشغول گردد، مبادرت ورزیدم تا با تصمیم جدی به استقبال کارهایی بروی که اندیشمندان و اهل تجربه زحمت آزمون آن را کشیده اند.

مجموعه توصیه های قرآن و احادیث نسبت به وظایف تربیتی خانواده، بیان گر این است که تربیت اعتقادی، نظارت بر اندیشه ها و رفتارها، پیشگیری از انحرافات فکری، اجتماعی، اقتصادی و تلاش برای جلوگیری از آسیب ها و انحرافات جنسی، کنترل حلال وحرام زندگی، حساسیت نسبت به ناهنجارهای اخلاقی، از مهم ترین وظایف خانواده است که به عهده سرپرست خانواده بوده، هر گونه کوتاهی و سهل انگاری در این مسائل، موجب شکست در زندگی دنیا و دوزخی شدن خانواده می شود.

جامعه شناسان، کارکردهای گسترده ای را برای نهاد خانواده بر شمرده اند که عبارتند از: هدایت فکری و مذهبی، تأمین نیازهای اقتصادی، تنظیم رفتارهای جنسی، حمایت و مراقبت از اعضا، جامعه پذیری، آموزش مهارت های اجتماعی، تأمین پایگاه اجتماعی برای افراد خانواده، کنترل و نظارت اجتماعی برهمسران و فرزندان.

در میان وظایف فوق، نقش پیشگیرانه خانواده از انحرافات، مهم ترین آن کارکردهاست. ایفای این نقش مهم از سوی والدین می تواند در دو زمینه آموزشی و مدیریتی عملی گردد.

همچنین به دلیل این که در جامعه کنونی ابزارهای انحراف و شیوه های آن در جامعه افزایش یافته است، زمینه های کج روی ها و آسیب های اعضای خانواده بیش از گذشته فراهم شده و در نتیجه، مسئولیت خانواده افزایش یافته است. سنگین بودن این وظیفه خطیر و سرنوشت ساز، والدین به ویژه مادران را وامی دارد تا با صبر و حوصله بیشتر و با توکل بر پروردگار توانا، تلاش بیش تری در تربیت فرزندان خویش و نجات آنان از گرداب های فساد و انحراف، برای ساختن

ص: 16

جامعه ای سالم و دین دار از خود نشان دهند. به یقین حمایت های مادی و معنوی و قدردانی از این مادران از وظایف همگان محسوب می شود.

رهبر معظم انقلاب اسلامی با عنایت به وظیفه پیشگیرانه والدین نسبت به اعضای خانواده خود می فرمایند:

«... عزیزان من! ایمان را در بین خودتان، در بین مجموعه تان و در بین زن و بچه تان، خانواده هایتان تقویت کنید. من می خواهم به همه شما برادران و جوانان و مردان و زنان عزیزی که در این جا هستید، هشدار بدهم که مراقب خانواده هایتان باشید. گاهی اوقات خانواده ها وسیله فساد می شوند. وقتی ما مراقبشان نباشیم، آن هامی شوند مفسد ما. چرا ؟ چون آن هایک اهرم فشار قوی علیه ما دارند. آن چه است ؟ آن محبت ما به آنهاست. این محبت، روی ما اثر می گذارد و ذهن، فکر، عقاید وتشخیصمان عوض می شود و خیلی چیزهایی که می گفتیم خوب نیست، بعد یواش یواش می بینیم که نه، خیلی هم بد نیست. این ها آفت است. این ها را خیلی مراقب باشید. در مجموعه وزارت و در بخش های آموزشی، عملی وآموزش های حین خدمت، حتماً به این نکات عناصرخودتان را متوجه کنید. به خانواده های خودتان هم برسید؛ به زن، به فرزند برسید. گاهی آن ها بهتر از ما هستند، گاهی هم احتیاج دارند به این که ما حفظشان کنیم. اگر بهتر از ما بودند، کاری نکنیم که خراب شوند. اگر دیدیم خدای ناکرده طوری هستند که احتیاج به کمک ما دارند، کمکشان کنیم.

مراقب باشید!

( قُوا اَنفسُکُم وَاَهلیکُم نارَاً وَقُودُهَا النَّاسَ وَالْحِجَارةِ)؛

از آتشی که آتشگیرۀ آن، انسان ها وسنگ ها هستند، خودتان و زن و بچه تان را حفظ کنید.

ص: 17

معلوم می شود که وظیفه حفظ زن و بچه هم به عهده ماهاست؛ البته این کارها با کمک خود خدای متعال میسر می شود؛ این را هم بدانیم، خداوند خودش باید کمک کند. باید از خدا همین را بخواهید... (1)

مجموعه مطالب فوق، مؤلف را برآن داشت تا با استمداد از خدای مهربان، در این نوشتار به مطالعه مهمترین انحرافات و آسیب های موجود در جامعه پرداخته، علاوه بر بیان عوامل و چگونگی آن انحرافات بر مبنای متون دینی، نقش خانواده و وظایف والدین در جلوگیری از آن انحرافات را بررسی کند و بیش از 160 توصیه پیشگیرانه برای خانواده ها را ارائه نماید.

گر خطا گفتیم اصلاحش تو کن

کیمیا داری که تبدیلش کنی

این چنین میناگری ها کار توست

مصلحی تو، ای تو سلطان سُخَن

گرچه جوی خون بود نیلش کنی

این چنین اکسیرها زاسرار توست(2)

گر خطا گفتیم اصلاحش تو کن

کیمیا داری که تبدیلش کنی

این چنین میناگری ها کار توست

مصلحی تو، ای تو سلطان سُخَن

گرچه جوی خون بود نیلش کنی

این چنین اکسیرها زاسرار توست(3)

سید سیف الله نحوی (موسوی بهبهانی)

تهران/ 1387 - نیمه شعبان

ص: 18

ص: 20

به طور کلی، تا فکر و عقیده فرد و جامعه، سالم و معقول نشود و از خرافات و دل بستگی های زودگذر، منزّه نگردد، جامعه در راه رشد حقیقی وارد نخواهد شد. پر واضح است بدون برخورداری از اندیشه صحیح، هر چه مظاهر مادی یا ظواهر اقتصادی و تمدن بشری پیشرفت کند، کار بر انسان سخت تر شده، زاویه انحراف بیشتر گردیده و آسیب های فردی و اجتماعی، سرعت بیشتری می یابد. انحرافات عقیدتی و ناپاکی اعتقادی، از هر درد و بیماری خطرناک تر است.

در جوامع انسانی از دوران پیامبران الهی تاکنون، آنچه مورد نظر مصلحان بشری به ویژه انبیاء بوده است، هدایت اندیشه و تصحیح افکار و توجه مخلوق بسوی خالق و نیز نبرد با خدایان ساختگی ( بت های بیرونی و درونی ) بوده است.

نفیس و بی بدیل انسان، دست برد بزنند و بدین ترتیب از انحراف مرزهای فکری و عقیدتیِ مسلمین جلوگیری شود.

قرآن کریم از پیروان خود چنین خواسته است:

( وَ إِذا رَأَیْتَ الَّذینَ یَخُوضُونَ فی آیاتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ..)؛(1)

هرگاه دیدی گروه ها و افرادی به خرده گیری و طعنه زدن در آیات ما مشغول هستند، از آنان دوری گزین... .

در آیه دیگری به مسلمانان دستور داده است:

( إِذا سَمِعْتُمْ آیاتِ اللَّهِ یُکْفَرُ بِها وَ یُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّی یَخُوضُوا فی حَدیثٍ غَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ... )؛(2)

هرگاه آیات خدا را شنیدید که بدان کفر می ورزند و تمسخر می کنند، پس با آنان همنشین نشوید تا وارد صحبتی دیگر شوند....

امام جواد(علیه السّلام) در این باره فرمودند:

(مَن أصغی إلی ناطِقٍ فَقَد عبده... ) (3)

کسی که به سخنان شخصی گوش فرا دهد، گویا او را پرستیده است.

بنابر این، اگر گوینده از خدا و دستورهای او سخن بگوید، او خدا را عبادت می کند و اگر از شیطان سخن می گوید، او شیطان را عبادت کرده است. همچنین تأکید بر همنشینی با اندیشمندان خداپرست و پرهیز از شرکت در مجالس بدعت گذاران و باطل سرایان، همه به همین منظور است.

از این رو بر هر مسلمانی، از جمله والدین و اعضای خانواده - که اولین کانون تربیت اعتقادی جامعه بوده و در خط مقدم دفاع از عقاید و افکار

ص: 23

خانواده خویش هستند- واجب است برای مطابق بودنِ باورهای آنان با روشن گری های قرآن مجید، تعالیم و سیره پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه و آله )، صیانت از اندیشه توحیدی خانواده و پیشگیری از انحرافات اعتقادی آن هابه فعالیت آموزشی و نظارتی پرداخته، وظیفه خود را در این باره به نحو احسن انجام دهد.

خداوند در قرآن اجرای این مهم را وظیفه مسئول خانواده دانسته و می فرماید:

( یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا اَنْفُسَکْمْ وَ اَهْلِیَکُمْ ناراً وَ قُودَهَا النّاسَ وَ الْحِجارَة عَلَیْها مَلائِکَة غِلاظٌ شِدادٌ لا یٌعِصٌونً الله ما اَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلونَ ما یُؤْمِرُونَ.)؛(1)

ای کسانی که به خدا ایمان آورده اید، خود و خانواده خویش را از آتش نگاه دارید. چنان آتشی که مردم و سنگ خارا آتش افروز اوست و بر آن دوزخ فرشتگانی بسیار سخت دل مأمورند که هرگز نافرمانی خدا را نخواهندکرد و آنچه به آن هاحکم شود، انجام دهند.

این آیه بر هر مرد مسلمانی واجب کرده است خود و خانواده خویش را با تعلیم فرائض و صبر در طاعت خدا و نهی کردن از کارهای زشت و تشویق ایشان بر کارهای خوب از آتش دوزخ برهاند.(2)

توصیه به پاک سازی و بهبود اندیشه ها و افکار و تقویت عقاید دینی در متون اسلامی به راحتی مشهود است. یکی از شیوه های جلوگیری از انحرافات و آسیب ها در سیره عملی اهل بیت:پرورش و تقویت اندیشه دینی و واداشتن انسانها به تفکر در مسائل زندگی است.

ص: 24

در سیره رفتاری امام حسین (علیه السّلام)آمده است که فردی خدمت آن حضرت شرفیاب شد و گفت: «من گناه کار هستم و نمی توانم گناه را ترک کنم. شما مرا نصیحت کنید.»

امام حسین (علیه السّلام)فرمود: « پنج کار را انجام بده، آن گاه هرچه می خواهی گناه کن: از روزی خدا نخور و هرچه می خواهی گناه کن.

از ولایت و حکومت خدا بیرون برو و هرچه می خواهی گناه کن.

جایی را پیدا کن که خداوند تو را نبیند و هرچه می خواهی گناه کن. هنگامی که فرشته مرگ سراغ تو آمد تا جان تو را باز ستاند، او را از خود دور کن.

هنگامی که مالک دوزخ خواست تو را به درون آتش افکند، در آتش نرو و سپس هر گناهی می خواهی انجام بده.»(1)

این ماجرا تلاش امام را برای ایجاد اندیشه خداباوری و تقویت روح خداجویی و اعتقاد به معاد، برای پیشگیری از انحرافات انسان ها مشخص می کند.

بدیهی است که هدایت افکار و اندیشه اعضای خانواده و پاسخ قانع کننده به پرسش های آنان، نه تنها تکلیفی برای والدین و مربیان جامعه است، بلکه اصلی ترین راه پیشگیری از آسیب های مختلف جوانان شمرده شده است.

شهید مرتضی مطهری، رمز انحرافات نسل جوان را در عدم پاسخ گویی منطقی به نیازهای او می داند و می فرماید: «ریشه بیشتر انحرافات دینی و اخلاقی نسل جوان را در لابه لای افکار و عقاید آنان باید جُست، فکر این نسل از نظر مذهبی چنان که باید راهنمایی نشده است، و از این نظر، فوق العاده نیازمند است».(2)

ص: 25

البته دیدگاه ها و برخوردهای فکری والدین با موضوعاتی از این قبیل و موضع گیری و گفتارهای قضاوت گونه آنان نسبت به مسائل زندگی در مقابل فرزندان، نوعی آموزش غیر مستقیم فرزندان در مسائل اعتقادی است.

استفاده از آن در محیط و جمع خانواده، به ویژه در جمع جوانان و نوجوانان، در روشن کردن افکار اعضای خانواده مناسب خواهد بود. بر اساس دستورهای تربیتی اسلام، حضور درقبرستان ها و زیارت اهل قبور و قرائت فاتحه برای درگذشتگان، می تواند تأثیر مناسبی در اندیشه و سپس اعمال انسان ها داشته باشد. ذکر ماجراها و داستان های واقعی از افراد نیکوکار و برجسته ای که پس از گذشت قرن ها از مرگشان، دارای جنازه ای سالم در قبر بوده و به صورت اتفاقی، برای بازماندگان آشکار شده و ذکر دلایل معنوی آن بسیار مفید خواهد بود.

بی شک به کارگیری تدابیر انگیزشی برای فراگیری فرزندان از قبیل جوایز و هدیه و تشویق در رسیدن به آن اهداف مقدس نیز یاری گر والدین است.

والدین محترم به این حکم الهی توجه خواهند داشت که خداوند عزوجل فرمودند:

( إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً )؛(1)

همانا گوش و چشم و قلب انسان ها در برابر فعالیت های خود پاسخ گو خواهند بود.

بنابراین، شنیدن، دیدن و دل سپردن به هر سخن و صحنه و اندیشه ای، نیازمند اجازه الهی بوده، در قیامت از آن سؤال خواهد شد.

انسان در مقابل شنیده ها و گفته ها و باورهای خود باید پاسخ قانع کننده ای در پیشگاه ذات احدیت داشته باشد؛ از این رو توجه و استقبال از سخنان و افکار باطل، عذاب الهی را در پی دارد.

ص: 29

( وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّ الْمُنافِقینَ لَکاذِبُونَ )(1)

خدا گواهی می دهد که منافقان، دروغ گویند.

منافقان در زبان، اظهار اسلام می کردند و خود را پیرو رسول خدا(صلّی الله علیه و آله )می خواندند، ولی در دل، دشمن آن حضرت بودند و پیامبری او را انکار می کردند. قرآن آنان را چنین معرفی می کند:

برخی از مردم می گویند که ما به خدا و روز قیامت ایمان آورده ایم، ولی آن ها مؤمن نیستند و می خواهند خدا و

مسلمانان را فریب دهند، آن ها خودشان را فریب می دهند و بس، ولی نمی فهمند.(2)

در آیه ای دیگر منافقان دروغ گو را چنین معرفی می کند:

وقتی که مسلمانان را می بینند، می گویند: ما ایمان آورده ایم، وقتی که با هم کیشان پلید خود می نشینند، می گویند: ما با شماییم. و مسلمانان را مسخره می کنند؛ خدا هم آن ها را مسخره می کند و آنان را رها می کند تا در این گمراهی هم چنان سر گردان بمانند. این ها کسانی هستند که هدایت و رستگاری را داده، ضلالت و گمراهی خریده اند و تجارت شان سود نکرده است.(3)

امام علی (علیه السّلام) در این باره می فرماید:

«اِن اَعظم الخطایا عند الله اللسان الکذوب»(4):

بزرگ ترین گناهان نزد خدا، زبان بسیار دروغ گو است.

حضرت امام خمینی(رحمه الله) در کتاب چهل حدیث خود می فرماید:

«دروغ از جمله گناهانی است که عقلاً و نقلاً نهی شده و این خود نه تنها گناه است، بلکه گاه مفاسد و گناهان دیگری هم بر آن

ص: 31

مترتب می گردد؛ و گاهی چنان انسان را از اعتبار ساقط می کند که امکان جبران وجود ندارد».

امام باقر(علیه السّلام) فرمود:

خدای متعال برای شر، قفل هایی قرارداده و کلیدهای آن قفل ها را شراب مقرر نموده و دروغ گویی از شراب بدتر است.

با توجه به این حدیث که مورد قبول تمام علما است، آیا عذری برای ارتکاب دروغ باقی می ماند؟ البته از آن جا که ما صورت غیبی اعمال را نمی دانیم، این گونه روایات را مبالغه آمیز می خوانیم!

همچنین در روایتی از امام رضا(علیه السّلام) به نقل از رسول خدا(صلّی الله علیه و آله ) آمده است:

از ایشان سؤال شد، آیا مؤمن ترسو می شود؟

حضرت فرمود: آری.

سؤال شد: آیا مؤمن بخیل می شود؟

حضرت فرمود: آری.

گفته شد: آیا مؤمن دروغ گو می شود؟

حضرت فرمود: نه.

دروغ گفتن حتی به شوخی هم ممنوع شده و علما از جمله صاحب وسائل الشیعة حکم به حرام بودن آن داده اند.

یکی از سفارش های امام سجاد(علیه السّلام) به فرزندان خود این بوده که از دروغ کوچک و بزرگ در سخن های خود دوری کنند چه جدی باشد و چه شوخی؛ زیرا هر گاه انسان در امری کوچک مرتکب دروغ شد، نسبت به [دروغ در] امر بزرگ هم جرأت پیدا می کند. آن حضرت در ادامه فرمود: آیا نمی دانید که رسول خدا(صلّی الله علیه و آله ) فرمود:

«بنده، راستی را پیشة خود می کند تا جایی که خداوند او را صدیق قلمداد می کند و دروغ گویی را پیشة خود می کند، تا آن جا که خداوند او را کذاب می نویسد؟»

امام خمینی (رحمه الله) در انتهای مطلب فرموده اند:

ص: 32

«براساس این روایات از رسول خدا(صلّی الله علیه و آله ) و ائمه(علیهم السّلام) ، بسیار جرأت و شقاوت می خواهد که انسان به این گناه بزرگ دست بزند. چنین روایاتی زنگ خطری جدی است و دل انسان را می لرزاند؛ اما این گناه از بس رواج یافته، زشتی آن از بین رفته است(1)»

کسی دروغ نمی گوید مگر به خاطر بی ارزش بودن خودش در نظر خویش.

هنگامی که انسان در برابر دیگران احساس حقارت، کوچکی و پستی کند، برای جلب توجه دیگران و بالا بردن شخصیت خود، به دروغ گویی روی می آورد تا از این راه کمبودهای خود را در نزد دیگران پنهان کند.

جرم محسوب شده، گناه کبیره است. به یقین، اگر این نوع از دروغ گویی ها همراه با سوگند باشد، گناه و مجازات آن دوچندان است.

کم آبروترین مردم، کسی است که دروغ می گوید.

دروغ گو، خود را از این نعمت ارزش مند، محروم می سازد و با پای خویش به سوی سیاه بختی می رود. کسی که مورد بی اعتمادی قرار گرفت، بایستی از جامعه کناره گیری کند و در گوشه ای به انتظار مرگ بنشیند؛ زیرا دیگر نمی تواند در آن جامعه موفقیتی به دست آورد. حضرت علی(علیه السّلام) فرموده:

«ینبغی للرجل المسلم، ان یجتنب مواخاة الکذّاب، فانه یکذب حتی یجی ء بالصدق فلا یصدق »؛(1)

کسی که خود را مسلمان می داند، شایسته است که از سر و کار داشتن با دروغ بپرهیزد، زیرا دروغ، کارش را به جایی می رساند که سخن راستش را کسی باور نمی کند.

باطن افراد، آنان را به سوی دروغ گویی می کشاند و تا زمانی که آن علت بر طرف نشود، بیماری دروغ علاج نخواهد شد.

ترس، عجز، ضعف شخصیت، احساس حقارت، عقده حقارت یا بعضی از حالات نفسانی نظیر این ها می تواند بشر را از راه مستقیم فطرت منحرف کند و به دروغ گویی وادارش نماید. (1)

بنابراین با توجه به ریشه های دروغ در فرزندان، والدین باید بکوشند با از بین بردن ریشه های آن و همچنین اصلاح رفتار خویش با کودکان، محیط مناسبی را برای پرورش صحیح فرزندان ایجاد کرده، آنان را به مسیر صداقت و راست گویی راهنمایی کنند. در این جا به تعدادی از این کارها اشاره می کنیم.

یا واکنش نامناسب و دروغ گویانه والدین، نوعی آموزش عملی دروغ گویی است.

مثلاً وقتی به او می گویند: گوشی تلفن را جواب بده و بگو من در خانه نیستم، یا هنگامی که فردی در پشت در سراغ والدین را می گیرد و آنان با ایما و اشاره می گویند که به فرد مزبور دروغ بگوید، در حقیقت به فرزندان خود به طور عملی درس دروغ گویی می دهند. تأسف بار این که والدین برای توجیه گناه خود، به او یاد می گویند که این دروغ مصلحتی است و گفتنش اشکالی ندارد.

در این صورت، او نیز یاد می گیرد که به والدین، بستگان، دوستان و همه کسانی که با آنان ارتباط دارد، دروغ

بگوید و اگر آنان دلیل دروغ گویی اش را بپرسند، می گوید: شما خودتان هم دروغ مصلحتی می گویید.

بنابراین، باید فضای خانه و روابط بین والدین و فرزندان به گونه ای باشد که فرزندان احساس کنند که می توانند بدون هیچ گونه مصلحت جویی به راحتی حقیقت را به والدین خود بگویند.

دروغ را به وی گوشزد کرد. ذکر این نکته هم ضروری است که تا پیش از یقین کامل به دروغ گویی فرزند، نباید آنان را متهم به دروغ گویی کرد. (1)

ص: 45

ص: 46

«عجب دارم از آن کس که عواقب بد لذت های مضر را می داند، چگونه از آن هادست نمی کشد».(1)

متأسفانه جوانان امروز، از ناملایمات اجتماعی و فاصله ی طبقاتی و زندگی ماشینی به مواد افیونی پناه برده اند. امروزه جامعه شناسان برای تحلیل علل رویکرد جوانان به اعتیاد بیشتر روی بی کاری انگشت می گذارند. اگرچه این علت، علت بیرونی است؛ اما ده ها علت و عامل درونی و فرهنگی نیز ممکن است در پس این روی کرد، نهفته باشد. تربیت سوء، جهل و بی سوادی، فقدان ارزش های اعتقادی، ضعف ایمان، فقر و... نیز می تواند عامل رواج اعتیاد باشد.(2)

با توجه به این که جمعیت کشور ما جوان است، متأسفانه تعداد معتادان کشور دو میلیون نفر می باشد که حدود 1200000 نفر دائمی و هشتصد هزار نفر به صورت تفننی مصرف می کنند و با توجه به جمعیت جوان ایران، همین آمار رسمی معتادان دائمی (1200000) نفر برای کشور بسیار خطرناک است.

براساس آخرین پژوهش به عمل آمده در کشور، بیش از 85 % مردم پس از فقر و بیکاری، اعتیاد و مواد مخدر را به عنوان سومین مشکل و آسیب اجتماعی کشور مطرح کرده اند. اعتیاد به مواد مخدر را می توان یکی از معضلات بهداشتی، روانی و اجتماعی جهان امروز به حساب آورد. اعتیاد به داروهای مجاز و غیرمجاز در چند دهه گذشته بسیار فراگیر شده و حاکی از بروز یک مشکل جدی در سلامت جسمی، روانی و اجتماعی است.

ص: 48

یکسان لباس می پوشیدند تا خود را به صورت یک گروه درآوردند. بزرگ ترین گروه اکس بازها فرقه« لاین پت» بود. اعضای این فرقه گمان می کردند که با خوردن قرص های اکستازی به روشنایی می رسند.

اما اصطلاح اکس پارتی درباره مجالسی است که معمولاً از ابتدای شب تا بامداد روز بعد به طول می انجامد. این میهمانی ها با رقص های تند و متمادی در حین پخش موسیقی های تند همراه اند. در این میهمانی ها قرص اکستازی در ظرف هایی دست به دست می گردد. در برخی از میهمانی ها به منظور جذب مصرف کنندگان، قرص ها را به صورت رایگان عرضه می کنند.

افزایش حضور دختران و پسران در پارتی های دوستانه، زنگ خطری را برای خانواده ها به صدا درآورده است. به عقیده بسیاری از جوانانی که در این میهمانی ها حضور می یابند، فرار از مشکلات و گذراندن لحظاتی شاد با حضور در میهمانی های موسوم به «رِیو»(rave) به دست می آید. که این مهمانی های مختلط، در گوشه و کنار شهرهای بزرگ با حضور دختران کم سن و سال با آرایش های تند و پسران جوانی که شادی را با اکس تجربه می کنند، جوانان را به سمت دنیای خیالی می کشاند.

یکی از پژوهشگران اجتماعی با تحقیقی بر روی 230 جوان و نوجوان دختر و پسر، دریافته که نزدیک به 56 % از جوانان علاقه دارند که همراه با دوستانشان در میهمانی های شبانه شرکت کنند. هم چنین 6/43 % از این عده بیش از یک بار در میهمانی های مختلط به همراه دوستانشان شرکت کرده اند. یافته های این تحقیق نشان می دهد 88 % از افرادی که حضور در پارتی های مختلط را تجربه کرده اند، بدون اطلاع خانواده هایشان در چنین جشن هایی شرکت کرده اند. 31 % از جوانان پاسخ داده اند که از ترس خانواده هایشان در چنین جشن هایی شرکت نمی کنند.

ص: 51

این یافته ها هم چنین بیان گر آن است که 12 % از جوانان اصلاً تمایلی به حضور در مجالس مختلط ندارند؛ با این حال به نظر می رسد که صرف نظر از یافته های پژوهشگران، آمارهای تکان دهنده از حضور جوانان در میهمانی های مختلط بسیار نگران کننده به نظر می رسد. مهم ترین بیماری هایی که در این مجالس و میهمانی ها دامن گیر جوانان می شود؛ بیماری هایی نظیر: ایدز، هپاتیت و... است.(1)

اعتیاد می شوند. در تعیین درجه شیوع مواد مخدر مسئلۀ دیگر این است که دو مفهوم مصرف مواد مخدر و اعتیاد به مواد مخدر، معنای یکسانی ندارد و مرز اعتیاد و عدم اعتیاد را نمی توان به درستی مشخص کرد و نیز اگر مصرف الکل و سایر مواد مخدر قوی در شمار اعتیاد قرار داده شود، بدیهی است ارقام بسیار بزرگی خواهد شد.

غالباً چنین تصور می شود که مصرف اندک مواد ضعیف مخدر، مثل سیگار خطری ندارد. مسلماً این کار برای گروهی از نوجوانان یک اقدام کنجکاوانه و نمودی از بزرگ سال دانستن خویشتن است؛ اما همیشه چنین نیست. مصرف کم ترین تعداد سیگار نیز برای نوجوانانی که مشکلات دیگری هم دارند، مقدمه ای برای ورود به رفتارهای ناپسندیده شدیدتر و در برخی از موارد، اعتیاد تدریجی به مواد مخدر است و می تواند در آینده برای مصرف مواد قوی تری مانند: الکل، حشیش و تریاک و حتی هروئین زمینه سازی کند.

تصور نادرست دیگر این است که بسیاری از والدین، فکر می کنند فرزند آنان مصون از مصرف سیگار و مواد مخدر دیگر است و همیشه «بچه های دیگران» را در معرض این خطر می بینند. گمان آنان این است که نوجوانان گروه های محروم تر یا فرزندان خانواده های درهم فروریخته، دچار اعتیاد می شوند؛ اما این تصور همیشه درست نیست. در واقع، خطر انحراف تمام نوجوانان و جوانان را تهدید می کند.(1)

خطر اعتیاد در میان نوجوانان و جوانان یکسان نیست. افرادی که در خانواده های معتاد پرورش می یابند، در معرض خطر بزرگ تری هستند. نوجوانان و جوانان با مشکلات خانوادگی یا محیط نامناسب محل زندگی

ص: 53

وضع بد درسی و رفتاری در مدرسه که با هم سالان منحرف دوستی می کنند، در معرض خطر جدی هستند.

واسطه ذهنیت مثبتی که از سیگار و مواد مخدر دارند، در معرض آن قرار می گیرند. تصوراتی مثل این که موارد مخدر، باعث کیف و لذت است، «رسیدن به آرامش»، «رفتن به عالم هپروت و راحتی از فکر و خیال» و... هم چنین بسیاری از افراد سیگاری معتقدند که «سیگار» برای افراد مسن و بیماران قلبی مضر است و نه برای فرد سالم.

تمامی این موارد باعث آمادگی جوان برای مصرف سیگار و سایر مواد مخدر می شود.(1)

اصلاح روابط خانوادگی، در پیشگیری از اعتیاد نوجوانان و جوانان نقش مهمی دارد. در بررسی زندگی معتادان، آشفتگی وضع خانواده به وضوح دیده می شود. اگر خانواده بتواند نقش اصلی خود را- که همان پناه دادن به فرزندان است- به خوبی ایفا کند و والدین علاوه بر نقش پدر و مادری، دوست و رفیق فرزندان خود باشند، آنان دیگر احساس خلأ نمی کنند و بعید است که به طرف اعمال خلاف مقررات و قوانین حاکم بر زندگی، از جمله اعتیاد بروند.

والدین باید برای جلوگیری از انحراف های فرزندان، در چگونگی روابط خانوادگی خود حساس باشند و در روابط با فرزندان خود نهایت کوشش را داشته باشند. مبارزه با اعتیاد زمانی کامل می شود که فرد معتاد، به مشکل خویش پی ببرد و آن را بپذیرد. سپس در مراکز بازتوانی تحت مراقبت و درمان قرار گیرد تا با ارائه برنامه های ترک اعتیاد، شخصیت اصلی فرد معتاد به او برگردد و زندگی عادی خود را شروع کند که این برنامه نیز مستلزم همکاری و حمایت خانواده از فرد معتاد است.

ص: 55

احساس کینه و عقده جویی می نماید و برای جبران این مسئله دست به هر خلافی خواهد زد.

بیشتر در معرض دید الگوهای معتاد در خانواده قرار بگیرند، به همان میزان از طریق الگو پذیری گرایش به سوی اعتیاد بیشتر خواهد بود.

اگر پدر و مادر در خانواده معتاد باشند، اعتیاد آن ها از یک سوکنترل و تسلط آنا ن را بر فرزندان کاهش می دهد و از سوی دیگر، عامل انتقال این عادت به فرزندان می شود. البته گاهی اوقات برخی فرزندان به دلیل انزجار از رفتار پدر و مادر و عبرت گرفتن از آن ها، از این صفت دوری می جویند؛ اما چنین والدینی در گرایش به اعتیاد فرزندانشان نقش مؤثری دارند.

نتایج تحقیقات نشان می دهند که بسیاری از معتادان در خانواده، افراد معتادی از قبیل: پدر، مادر، پدربزرگ و... داشته اند.

و کافران، لذت گرایی، غرق شدن در کامیابی ها و نیز اقدام به کج روی ها می شود. پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله )در فرازی می فرمایند: «من از ثروت بیش از حد، بیش از فقر برای شما هراسان هستم و آن را موجب هلاکت و سقوط می دانم» و نیز امام علی (علیه السّلام)فزونی ثروت را مایه هلاکت، طغیان و فنا دانسته است. (1)

اگر خانواده ها وضعیت اقتصادی ضعیفی داشته باشند،

فرزندان دچار مشکلات فراوانی در جهت ادامه تحصیل و شغل و .... می شوند. بنابراین، بعضی از جوانان در اثر این مشکلات به اعتیاد روی می آورند. به همان اندازه، اگر وضعیت اقتصادی خانواده مطلوب باشد و نیازهای مالی جوانان از سوی والدین بر آورده شود، روحیه گریز از اعتیاد در آن ها افزایش می یابد.

پس وضعیت اقتصادی خانواده ها در روی آوردن نوجوانان به اعتیاد مؤثر است.

زمانی که محیط خانواده، محیط مناسبی برای زندگی نباشد، فرد سعی می کند بیشترین وقت خود را در خارج از خانه صرف نماید و این کار، ارتباط افراد را با شکارچیانی که به دنبال شکار می گردند، مهیا می سازد. باید توجه داشت که هر قدر ستیزه های خانوادگی بیشتر باشد، احتمال کشش افراد به سوی مصرف مواد مخدر و دیگر انحرافات اجتماعی بیشتر است.

2. تامین نیاز عاطفی(محبت) در پیشگیری از این امور بسیار موثر است. نقش مهر و محبت از سوی والدین به قدری اهمیت دارد که گفته می شود اگر فرزندان از محبت والدین سیراب نشوند، و احساس کمبود محبت کنند و آن ها را تکیه گاهی امن و مورد اطمینان برای خود به حساب نیاورند، ممکن است جذب کسانی شوند که نسبت به آن ها اظهار محبت و علاقۀ کاذب نمایند و این نقطه، آغاز انحرافات بعدی افراد است. در حالی که اگر به نیازهای عاطفی فرد در محیط خانواده توجه شود، فرزند نسبت به بسیاری از اظهار محبت ها ی ساختگی خویش تنداری می کند و از فریب آن ها مصون خواهد ماند و بر اساس عقل و خرد و به دور از احساسات، جهات مثبت و منفی عمل خود را خواهد سنجید.(1)

3. رفتار محترمانه با فرزندان باید به گونه ای باشد که عزت و کرامت آنان حفظ شود. این شیوه باعث خواهد شد تا آن ها صاحب عزت نفس و وجاهت معنوی شوند.

4. توجه مناسب والدین به نیازهای روانی فرزندان از قبیل نیاز به پذیرفته شدن از سوی والدین، نیاز به موفقیت در کارها، نیاز به وابستگی و ارتباط با جمع و... . این گونه نیازها باید توسط پدر و مادر تشخیص داده شده، به نحو صحیح تأمین شوند.

5. ایجاد ارتباط کلامی با فرزندان و گسترش فضای همدلی؛ تا به دل های یکدیگر راه یابند تا چنانچه جوان در معرض آسیب قرار گرفت، راهی برای ارتباط با والدینش وجود داشته باشد.

6. نظارت بر انتخاب دوستان و معاشرت فرزندان؛ اولیا باید با شناخت کامل، معیارهای انتخاب دوست مناسب را به فرزندان بدهند تا در آن مسیر به بی راهه نروند. دخالت والدین در مسیر طبیعی دنیای معاشرت و دوستی

ص: 63

فرزندان و ارزشیابی روابط اجتماعی بین دوستان فرزند، نقش مهمی در اصلاح فرهنگ دوست یابی دارد.

تحقیقات نشان داده که در بیش از 60 % موارد، اولین مصرف با تعارف دوستان و هم سالان صورت می گیرد. در شروع مصرف، سیگار و حشیش بسیار موثرند، برای خنثی کردن تاثیر نگرش ها و فشارهای دوستان از آموزش «مقاومت» در برابر فشار دوستان باید استفاده شود.

7. برنامه ریزی برای سودمند کردن اوقات فراغت و بی کاری فرزندان؛ پدر و مادر باید با واقع بینی راهنمای مناسبی برای اشتغال و سرگرمی جوانان فراهم آورند و آن ها را به مطالعه و سرگرمی های سالم مانند ورزش تشویق نمایند.(1)

8. خانواده باید با آموزش های شفاهی یا نوشتاری، جوانان و نوجوانان خود را در ارتباط با معضلات فردی و اجتماعی مصرف مواد مخدر و عواقب آن آگاه کند.

9. والدین ارتباط فردی میان خود و فرزندان را افزایش و بهبود بخشیده، حتی الامکان به آن ها استقلال رأی داده، در تصمیم گیری های درون خانواده آن ها را مشارکت دهند.

10. تبعیض بین فرزندان را از زندگی خود دور کنند. و به عنوان حامی، پشتوانه ای مادی و معنوی برای فرزندان در موقعیت های شغلی، تحصیلی و... باشند. اصولاً تبعیض در برخورد و رفتار با فرزندان همچون: اظهار محبت به یک فرزند و بی اعتنایی به فرزند دیگر و نیز عدم برقراری رابطه دوستانه با همه فرزندان، منشأ بسیاری از سَرخوردگی ها و لغزش های نوجوانان و جوانان است که باعث خلأ عاطفی و احیاناً در آینده باعث اعتیاد خواهد شد.

ص: 64

11. باید نیازهای مالی فرزندان را در حد معقول مرتفع ساخت و به چگونگی و میزان مصرف پول هایشان توجه بیشتری کرد.

12 . والدین باید شیوه های انضباطی سالم، به منظور نظم بخشیدن و کنترل رفت و آمدهای فرزندان خود را در طول شبانه روز، به طور مستمر اجرا کنند.

13. تشویق فرزندان به انجام فرایض دینی به منظور استفاده از عامل کنترل درونی ایمان در جلوگیری از مفاسد اجتماعی و بزهکاری بسیار تأثیر گذار خواهد بود.

14. والدین از بحث ها و مجادله های بیهوده در منزل خودداری کرده، و روحیه گذشت و ایثار را در خانواده افزایش دهند.

15. نباید همه خواسته های فرزندان را بدون چون و چرا برآورده؛ بلکه باید اجازه داد تا آنان برخی از سختی های زندگی را احساس نمایند تا زمانی که در اجتماع قرار گرفتند و با مشکلی روبه رو شدند، بتوانند با آن رویارویی کنند.

16. خانواده ها باید عیوب فردی و اجتماعی فرزندان خود را به آنان تذکر دهند تا فرزندان، کمبودها و نقص های دوران کودکی خود را به دوران بزرگ سالی منتقل نکنند و در پی رفع عیوب خود باشند.

17. آموزش مهارت های اجتماعی؛ تحقیقات مختلف نشان داده اند که آموزش مهارت های اجتماعی، میزان مصرف مواد مخدر و بدرفتارهای وابسته به آن مانند: پرخاش گری، انزوا، فرار از مدرسه یا خانه و سرقت را کاهش می دهد. برخی از مهارت های اجتماعی که کسب آن در پیشگیری از اعتیاد اهمیت دارند، عبارتند از: مهارت های ارتباطی و شیوه صحیح ارتباط با دیگران، توانایی بیان رای و نظر صریح خود به دیگران، توانایی و جسارت « نه »گفتن به تقاضاهای غیرمعقول برخی دوستان و اطرافیان.

ص: 65

پسر برادرشان، یا پسر خواهرانشان یا زنان هم کیششان یا بردگانشان (کنیزان) یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند، یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند و به هنگام راه رفتن، پاهای خود را به زمین نکوبند تا زینت پنهانی شان دانسته شود (و صدای خلخال های پایشان به گوش رسد) و ای مومنان همگی به سوی خدا باز گردید تا رستگار شوید.(1)

همچنین در جای دیگر فرموده:

ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان با ایمان بگو، جلباب ها(روسری های بلند) خود را بر خویش افکنند، که این کار برای این که (به عفت و حریت) شناخته شوند و مورد اذیت قرار نگیرند، بهتر است و (اگر تا کنون خطا و کوتاهی از آنان سر زده، توبه کنند؛ زیرا) خداوند همواره غفور و رحیم است(2).

با توجه به شأن نزول آیات مزبور، علت صدور این حکم الهی را می توان در دو مطلب دانست:

1. جلوگیری از آسیب های اجتماعی و مزاحمت های خیابانی برای زنان.

2. شناسایی زنان متدین و مذهبی به عنوان تعیین شخصیت اجتماعی آنان با هدف جلو گیری از اذیت و آزار از سوی افراد منحرف.(3)

با توجه به دومین علت یاد شده گفت که لباس و پوشش زنان، اولین نماد ارتباط غیر کلامی آنان با دیگران و اطرافیان محسوب می شود؛ یعنی از طرز لباس و نوع پوشش می توان به دیگران اعلام کرد که طرز رفتار و نگاهشان می باید چگونه باشد. بنا براین حجاب و عفاف نیز، نحوه برخورد اطرافیان به ویژه نامحرمان را نسبت به زنان معین می کند.

ص: 67

از آن جا که رعایت این اصل انسانی فواید و آثار بسیاری از جمله: حفظ کرامت و عزت، پویایی، کارآمدی و دین داری یک ملت خواهد داشت، غارت گران بین المللی و سود جویان جهانی آن را بزرگ ترین مانع برای رسیدن به اهداف پلید خویش دانسته، در ترویج بی حجابی و بد حجابی تلاش فراوانی در طول تاریخ نموده اند و امروزه نیز به فعالیت های استثماری خود، بیش از پیش مشغولند. البته سهم شهوت پرستان خوک صفت را در این توطئه نمی توان نادیده گرفت.

بر این اساس، بد حجابی و بی حجابی را از دستاوردهای شوم استعمار جدید و حربه مهم تهاجم فرهنگی دانسته، آن را یکی از آسیب های مهم اجتماعی یا دست کم از ابزارهای مهم انحرافات اجتماعی به شمار آورده اند. از این رو هر جامعه ای که حجاب و عفاف خود را حفظ کند، خواهد توانست از نظام خانوادگی، نظام اجتماعی و نظام سیاسی خود صیانت و محافظت کند.

3. از آن جا که زنان بیش از مردان نیازمند امنیت اجتماعی هستند، حجاب و پوشش شایسته، آنان را از سوء استفاده های جنسی مصون داشته، میزان امنیت را برای آن ها افزایش می دهد. از این جهت «حجاب» ایمنی بخش و نگهبان جامعه است.

4. با توجه به این که پوشش زنان، زمینه هر نوع لذت جویی مردان را در اجتماع از بین برده، آن را به محیط خانواده محدود می کند، این خود موجب صیانت خانواده و جلوگیری از «ازهم پاشیدگی» آن و استحکام پیوند خانواده می گردد.

5. با وجود حجاب از هرگونه بهره مندی جنسی در محیط اجتماع و کار، اجتناب شده، در نتیجه زمینه امنیت زنان برای حضور در ابعاد متفاوت جامعه و میزان مشارکت آنان در اجتماع افزایش یافته و قهراً نیرو و کارآمدی آنان بیشتر می شود.

6. زنان به خوبی می دانند تا زمانی که دارای ظاهری آراسته و پوشیده باشند، از نظر شخصیتی دارای جاذبه ای بالاتر بوده، گران بها تر و ارزش مندتر جلوه می کنند.

بنابراین، عدم پای بندی به اصل حجاب به معنای نابود کردن مهم ترین سرمایه یک کشور محسوب می گردد.

2. هرگاه هیجان ها و فشارهای جنسی جوانان، با دیدن صحنه های تحریک کننده و چهره های آرایش کرده زنان بی حجاب همراه باشد، جوان را آن چنان بی اختیار می کند که تلاش می کند تا به هر وسیله ممکن، شهوت خود را خاموش سازد.

امام رضا(علیه السّلام) می فرمایند:

«خدای متعال چشم اندازی به گیسوان زنان را حرام دانست؛ زیرا موجب تحریک مردان گشته، در نتیجه

آن، مفاسد و انحرافاتی به وقوع خواهد پیوست که نه حلال است و نه پسندیده»(1).

بدیهی است انحراف مذکور هنگامی اتفاق می افتد که گیسوان و بدن نمایش گران، بدون پوشش بوده، همچون چراغ سبزی آنان را به سوی خویش فراخواند.

3. زنان بی حجاب- که عامل اصلی انحراف جوانان هستند- در جرم و کیفر مردان چشم چران شریک هستند؛ زیرا اینان با خودنمایی و هرزگی خود، غرایز جوانان را تحریک کرده، نسل جوان، فعال و کارآمد یک جامعه را روانه پرتگاه فساد می نمایند.

4. زنان و دخترانی که زیبایی های خود را به دیگران نشان می دهند و غرایز جنسی مردان را تحریک می کنند، جریمه طبیعی رفتار ناصواب خود را با ریختن آبروی خویش و خانواده و پذیرفتن آسیب جسمی و روانی می پردازند. چه بسا این افراد برای همیشه خود را از یک زندگی مشترک آرامش بخش محروم می کنند.

ص: 70

5. گسترش روز افزون ناهنجاری های اجتماعی، ناسازگاری ها و چالش های خانوادگی، افزایش آمار دختران و پسران فراری، اعتیاد، طلاق و... برخاسته از همین انحراف و بی بندوباری برخی زنان و دختران است.

با توجه به آثار زیان بار فردی و اجتماعی بی حجابی و تأثیرات مخربی که بر نظام اجتماعی در جامعه اسلامی می گذارد، می باید آن را یکی از حقوق عمومی جامعه تلقی کرد و از همین رو بی اعتنایی به اصل حجاب و عدم رعایت آن، به معنای نادیده گرفتن حق جامعه و از مصادیق اخلال و بر هم زدن نظم اجتماعی و سلامت روانی مردم بوده، جرم به حساب می آید. بدیهی است هیچ شخص حقیقی یا حقوقی نمی تواند در برابر این مقاومت کند. براین اساس، نه تنها زنان و دختران بلکه شوهران و پدران و برادران هم نمی توانند ساقط کننده این حق عمومی جامعه باشند. به عبارت دیگر شوهر یا پدر نمی تواند به بهانه چشم پوشی از حق خود، مانع حجاب زن شود؛ بلکه این جامعه است که به دلیل داشتن حق صیانت از نظام خانواده و فساد و فحشا، زن را مکلف به رعایت حجاب نموده است.

بحث حجاب همانند ماجرایی است که پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله ) برای جلوگیری از منکرات بیان فرمودند. براساس فرمایش رسول خدا «چگونه می توان پذیرفت که یکی از ساکنان کشتی به اسم آزادی در حریم و حق خصوصی خویش، محل نشستن خود را سوراخ نماید!» آیا در این صورت، کشتی جامعه اسلامی به قعر فلاکت و بدبختی فرو نخواهد رفت! آیا رعایت حجاب در برابر نامحرمان واقعاً یک حق شخصی است یا اجتماعی؟

بی حجابی، یکی از آثار و عوارض شوم احساس خود کم بینی و ضعف شخصیتی در جامعه است که در میان عده ای از دختران و زنان جوان رواج پیدا کرده؛ از این جهت، برای جلوگیری از معضل خودآرایی و بدحجابی، نباید از بررسی و ریشه کن نمودن عوامل زمینه ساز این اختلال روانی بانوان غفلت نمود؛ در زیر شماری از این کارها را با هم مرور می کنیم:

1. تبیین و تکریم مقام زن؛ در تجزیه و تحلیل دلایل بد حجابی و خودآرایی زنان، در می یابیم که خود کم بینی و عقده حقارت و عدم درک موقعیت و مقام واقعی جنس مونث، موجب شده تا این عده از زنان برای خود نمایی، نمایش و مطرح کردن خویش در جامعه و به دست آوردن رده اجتماعی مدنظرشان، دست به چنین اعمالی بزنند.

از این رو والدین محترم برای جلوگیری از رخنه این افکار نابه جا و ناآگاهانه، می باید به اقدامات فکری و فرهنگی متوسل شوند و یا در رفتارها و گفتارهای خود، بیش از پیش دقت داشته باشند. به نظر می رسد در ایجاد این تفکر و باور ناصحیح و مخرب، علاوه بر مردان، زنان نیز مقصر هستند.

یکی از محققین می نویسد:

«به کار بردن اصطلاحات و عبارات تحقیر آمیز، نظیر: «مادر بچه ها»!، «منزلمان»، «ضعیفه» و...که نه عقل می پسندد و نه شرع، موانعی در القا و ایجاد اعتماد به نفس در اعضای خانواده است که متأسفانه در بین بسیاری از مردان مکرر به کار برده می شود. در بین اقشار و طبقات مختلف مردم به خصوص عوام، بسیار دیده شده به مردی که ازخود ضعف و سستی نشان دهد، خطاب می شود: مگر زنی ؟ و یا پسر بچه ای را که گریه کند، با عبارت «مگر دختری؟» (که گریه می کنی ؟) وادار به آرامش می کنند. جوان مردی، مردانه عمل کردن، شیرنرشدن، مردانگی و ده ها اصطلاح و عبارت دیگر، نشان از فکر و فرهنگ مرد سالارانه و تحقیر آمیزی است

ص: 72

که که طی سالیانی دراز، ذهن و زندگی مردان و زنان ما را در فشار و تنگنا قرار داده است. نتایج این فرهنگ و ادبیات گفتاری و انحرافی عبارتند از: رشد غرور کاذب مردان کم مایه، تحقیر و تحمیق لایه های عظیمی از زنان و دختران، گسترش روز افزون شکاف و تبعیض جنسیتی، افزایش آمار رسمی و غیر رسمی طلاق و، اضافه شدن بر تعداد زنان و دختران آلوده به فساد، بی اعتنایی به حجاب و گسترش بد حجابی و ....

البته زنان نیز در تقویت این انحراف نقش دارند؛ زیرا مادرانی که مرتب از حجاب می نالند وآن را مانع فعالیت و تحرک و نشاط خود می دانند و یا از زن بودن خود شکوه و شکایت می کنند، در واقع بیشترین تأثیر را در شکسته شدن قبح بد حجابی و نیز تحقیر جایگاه و منزلت زنان در جامعه داشته و دارند.

2. نیاز به الگو برداری از فرهنگ خانوادگی پیشوایان معصوم: می بایست در صدر برنامه های والدین قرار گیرد. خداوند متعال نام زیبای" مریم" را در صدر سوره ای از سوره های کتاب مبین خود قرار داده است و پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله ) و ائمه اطهار(علیهم السّلام) از زیباترین و محترمانه ترین تعابیر برای دختران و همسران خود استفاده می کردند. به راستی آیا رسول اعظم اسلام نام مبارک همسرش (خدیجه کبری(علیهاالسّلام) و یا نام دختر گرامی اش (زهرای مرضیه(علیهاالسّلام) یا ائمه اطهار(علیهم السّلام) در محیط خانه، نام همسران خود را با محترمانه ترین شیوه و عبارت به زبان نمی آوردند؟ چرا برخی مقدس مآبان و مردان به اصطلاح غیرتی(!)به جای بردن نام همسرخود، از ایما و اشاره گرفته، تا به کار بردن

اسامی فرزندان ذکور و «تا مادر بچه ها» و ببین و «آهای» و...استفاده می کنند؟

خانواده ها به ویژه مردان، باید همواره ادبیات رفتاری و گفتاری معصومین(علیهم السّلام) را به عنوان بهترین الگوهای زندگی دینی مد نظر داشته، پاسخ گوی این سؤال باشند که آیا پیامبر بزرگ اسلام (صلّی الله علیه و آله ) و اهل بیت: در زندگی خانوادگی

ص: 73

خود از چه تعاییر و واژه هایی استفاده می کردند؟ فرمایش پیامبراسلام در حق دخترش(فاطمه زهرا (علیهاالسّلام) که فرمود: « پدرش فدای او باد!» پاسخ به این سؤال را مشخص کرده است.

بنابراین، والدین و تمام اعضای خانواده می باید در همۀ شئون زندگی خانوادگی، به ویژه در رفتار با زنان و دختران، از بزرگان و پیشوایان دینی پیروی کنند تا خانواده ای رشد یافته و بالنده و زنان و دخترانی با کرامت و پای بند به عفاف و حجاب و به دور از هرگونه انحراف و آسیب داشته باشند.

3. شناسایی و تبیین قابلیت ها و توانایی های زنان و دختران، یادآوری چهرهای ماندگار و برجسته زنان مسلمان در طول تاریخ، برشمردن آمار و ارقام هایی از فعالیت های سیاسی، اجتماعی و علمی کشورهای مسلمان، تحلیل و توصیف نقش های سرنوشت ساز زنان در تاریخ صدر اسلام، تبیین نقش زنان در دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس کشورمان ایران و مباحثی از این دست، موجب رشد و تقویت روحیۀ خودارزش مندی زن -که مانع عمده فساد و بد حجابی زنان محسوب می شود- به شمار می آید. انجام این مهم از سوی والدین و با کمک گرفتن از کتاب ها و منابع معتبر دینی و تاریخی، امکان پذیر خواهد بود.

4. گفت وگو و پوشش در برابر افراد غیر همجنس، اگر چه محرم باشند، می باید محترمانه و به دور از هرگونه لحن و صدای تحریک کننده باشد. اگرچه دختران نسبت به پدر و برادران خود محرم اند، اما این موضوع دلیل برآن نیست که به هر صورتی که بخواهند، لباس بپوشند و در هر جا و به هر شکلی بخوابند. همچنین مادران می باید در مقابل پسران خود، شرم و حیا را رعایت کرده نپدارند که به دلیل محرم بودن می توانند آزادانه هرنوع لباس و رفتاری در محیط خانه داشته باشد.

5. دختران می باید در محیط خانه و در مقابل پدر و برادران از پوشیدن لباس های تنگ، کوتاه و بدن نما، به طوری که نشان دهنده حجم و

ص: 74

برجستگی های بدن بوده و تحریک آمیز باشد پرهیز کنند. البته والدین و فرزندان لازم است رعایت این ضوابط را در جمع دیگر محرم های فامیل از جمله: عمو، دایی، عمه، خاله و... مورد توجه وتأکید جدی قرار دهند.

6. پیش از هر چیز پدر و مادر باید نسبت به حجاب و ارز ش های دینی، انجام واجبات و پرهیز از محرمات، اعتقاد قلبی و التزام جدی داشته باشند و قبل از گفتار، با آموزش عملی، فرزندان خود را با این اصل آشنا سازند.

7. والدین به ویژه مادران می باید در پوشاندن لباس و آرایش دختران نابالغ خود در مجامع عمومی و کوچه و خیابان، دقت لازم را داشته باشند. پوشیدن لباس های نیمه برهنه به دلیل شرکت در جشن یا گرمای هوا و امثال این ها و گرداندن او در مقابل چشمان تشنه و به کمین نشسته، عواقب ناگواری خواهد داشت. توجه به آمارهای دختر ربایی از جمله دختران نابالغ، زنگ خطری برای والدین خواهد بود.

8. پوشش محجوب به همراه آرایش های غلیظ و نامعقول، ترکیب ناهمگونی خواهد بود که جه بسا علاوه برعوام فریبی، مفاهیم منفی دیگری را دارد و در نهایت آسیب پذیرخواهد بود.

9. روانه کردن دختران در اوقات خلوت معابر( هرچند با پوشش مناسب) از اشتباهاتی است که برخی مواقع از دید والدین مخفی می ماند.

10. رعایت وقار و ادب دینی در برخورد با گروه های غیر همجنس (نا محرم ) نباید مورد غفلت و بی توجهی اولیا قرار گیرد. زیرا بر اساس تعالیم قرآن، صحبت کردن بانوان با نامحرمان نباید به گونه ای باشد که قلب های بیمار برخی را به سوی خود گرایش داده، آن ها را به طمع بیندازد.

11. عدم تجسس وتعصب بی جا در بارۀ همسر وفرزندان، از اصلی ترین لوازم و پیش نیازهای ایجاد و تقویت اعتماد و محبت در بین اعضای خانواده است.

ص: 75

12. فراموش نکنیم که تبلیغات و برنامه های مسموم فرهنگی، برای فرزندان زهرآگین و خطرناک است، و با توجه به اینکه بسیاری از انحرافات مربوط به حجاب و نفی و نقض آن از طریق رسانه های الکترونیکی جدید (ماهواره، اینترنت ) انجام می شود. بنابراین پدران و مادران مسئول وآگاه لازم است استفاده از این رسانه ها را در محیط خانه ضابطه مند کنند.

مطالعه کتاب های مناسب و مفید در موضوعات تربیتی و خانوادگی و نیز مشاوره با کارشناسان متعهد و متبحر می تواند بسیاری از مشکلات پیش آمده در کانون خانواده را برطرف کند.

13. پدر و مادر باید از شرکت در میمانی ها و جشن هایی که در آن به اینگونه امور بی اعتنایی می شود و موجب بدآموزی برای فرزندان می شود، پرهیز کنند. البته رعایت اصل امر به معروف و نهی از منکر با رعایت شرایط و اصول آن نباید مورد غفلت قرار گیرد.

14. تبلیغ و نمایش چهره منطقی و زیبای دین و پرهیز از ترسیم جنبه های ترس، خوف، مجازات و خطوط قرمز دین از سوی والدین می تواند در گرایش زنان و دختران جوان به تعالیم دینی و آموزه های اجتماعی آن از جمله حجاب، تأثیر بسزایی داشته باشد. نباید فراموش کرد که بنا به گفتۀ شهید مرتضی مطهری، رفتارهای خشونت آمیز و عقل ستیزانه کلیسا و تعالیم ضد علمی بزرگان کلیسا در قرون وسطا موجب دین گریزی و دین ستیزی مردم در اروپا گردید.

15. تبیین فلسفه حجاب و تحلیل روان شناسانه و جامعه شناسانه آن با تکیه بر تعالیم دینی و سخنان بزرگان دینی، از طریق کتب مربوط به حجاب در فرهنگ سازی برای پیشگیری از این گونه انحرافات مؤثر خواهد بود.

16. آگاه سازی دختران و زنان از نقشه ها و توطئه های دشمنان برای کشف حجاب در طول تاریخ و بیان ماجراهای سرنوشت ساز مربوط به حجاب در کشورهای اسلامی همچون اسپانیا در قرن هفتم هجری و جنگ

ص: 76

روسری در برخی کشورها در زمان کنونی، عامل خوبی برای شناخت مهم بودن حجاب در جامعه اسلامی است.

17. توجه دادن دختران و زنان به نقش رنگ و مدل لباس در ایجاد شخصیت و هویت اسلامی و پرهیز از پوشیدن لباس های تحقیرآمیز و دوری از مدگرایی، موجب هدایت افراد به رعایت حجاب برتر می شود.

ص: 77

آن چه در سیرۀ پیشوایان دین مبین اسلام مشاهده می شود، این است که حتی الامکان سعی داشتند از طلاق پرهیز نمایند و اگر به ندرت طلاقی صورت گرفت، علت منطقی و معقولی داشته باشد.

با تأسف امروزه دیده می شود که بدون توجه والدین به عواقب جبران ناپذیر طلاق، گرایش به این انحراف اجتماعی رو به افزایش است و همچنین آمار طلاق رجعی (که در آن امکان رجوع به زندگی بیش از انواع دیگر است) کاهش یافته است. در برخی از خانواده ها نیز وقوع طلاق به صورت طلاق عاطفی و رضایت مندانه گزارش شده که این خود، نشان از انحرافی عمیق تر در نظام خانواده دارد.

هنگام از هم گسستن زنجیر خانواده، تنها حلقه ای که پاره نمی شود، بلکه بکلی از میان می رود، فرزندان هستند؛ زیرا پدر و مادر هر دو افرادی مستقل هستند. ولی آنچه که دیگر نامی ندارد و بی پناه و متزلزل است، فرزند و یا فرزندان باز مانده از طلاق هستند. اینان حتی اگر زیر حمایت یکی از دو پارة زنجیر قرار گیرند، باز هم حلقه ای گسسته به شمار می آیند و اغلب آنان دچار جراحات عاطفی می گردند؛ از این رو موجبات آسیب پذیری و آسیب رسانی اجتماعی را فراهم می سازند.

به طور کلی بین 30 تا 90% از جوانان مجرم در خانواده های از هم گسیخته 24% در خانوادهایی که پدر و مادر از هم جدا شده اند، 11% به علت کمبود یکی از والدین و 11% به علت فساد اخلاق والدین بوده اند.(1)

رسانه های جدید صوتی و تصویری از قبیل کانال های ماهواره ای، شبکه های اینترنتی و فیلم های بدآموزی که هدفی به جز تخریب نظام خانواده و ولنگاری اجتماعی و خانوادگی ندارند، قابل توجه ویژه خواهد بود.

نتایج منفی این ناراحتی ها بعدها در سنین بلوغ و بزرگ سالی به صورت عصیان، پرخاش گری، سرکشی از مقررات و قوانین اجتماعی و یا بی تفاوتی، انزوا و گوشه نشینی ظاهر و منجر به ارتکاب جرائم مختلف می گردد. از این جهت می توان ادعا کرد که وضعیت فردی و اجتماعی فرزندان طلاق به مراتب شدید تراز کودکان یتیم است.

5. اثرات طلاق در مردان این است که از آنان افراد غیر متعهد بار می آورد.آمار جنایی نشان می دهد که تعداد این افراد غیر متعهد در میان زندانیان قابل ملاحظه است. اثر طلاق در زنان به خصوص آن هایی که پناهگاهی ندارند و فاقد استقلال اقتصادی هستند، سخت خطرناک است و زمینه بسیاری از جرائم و تخلفات سنگین اجتماعی و جنسی را به طور فوق العاده تقویت می کند.

6. از هم گسیختگی خانواده در دختران، موجب فرار از منزل و مدرسه و ولگردی می گردد. پسران، کوچه و خیابان را بر

محیط خانواده از هم پاشیده ترجیح داده، با قبول عضویت در باندها به ارتکاب جرائم مختلف کشانده می شوند.(1)

از سوی دیگر پس از انتخاب آگاهانه و ضابطه مند، توصیه های دینی اغلب گرایش به آسان گیری در مراسم ازدواج و نیز خوش بینی و چشم پوشی نسبت به شریک زندگی در بعد از ازدواج

دارد. با متأسفانه برخی از خانواده های آسیب زده یا طلاق گرفته، انتخابی راحت و بدون سختگیری و ازدواجی همراه با سخت گیری و بدبینی دارند؛ بنابراین، روآوردن به دستور العمل های دینی قبل از ازدواج مهم ترین عامل پیشگیری از طلاق خواهد بود، زیرا اساس ناسازگاری دو همسر به تفاوت های آن هادر ارزش ها، احساسات، شناخت ها و رفتارهای هریک برمی گردد. بنابراین، هرچه افراد در این زمینه ها مشابه باشند، اختلاف کمتری بین آن ها بروز می کند.(1)

والدین به دلیل برخورداری از تجربه و اندیشه برتر و دل سوزی برای فرزندان می باید با راهنمایی های لازم و هدایت صحیح فرزندان در امر ازدواج به ویژه در انتخاب همسر مناسب برای آنان، ضریب این گونه آسیب پذیری ها را کاهش دهند.

جهت تحقق آن تلاش می کند. همچنین زن متدین، حفاظت از اموال و آبروی شوهرش را از واجبات دینی خویش به حساب آورده همواره با شوهرش صادقانه برخورد می کند و عقایدش هرگز این اجازه را به او نمی دهد که به شوهرش خیانت کند. اعتقاد عمیق و توجه زوجین به این اصل مهم قرآنی که « زنان لباسی برای مردان و مردان نیز لباسی برای زنان هستند»، آنان را از لکه دار کردن و ضایع کردن همدیگر برحذر خواهد داشت؛ زیرا هریک از همسران خود را آیینه ای از دیگری می دانند.

دلیل مشکلات در روابط جنسی رخ می دهد؛ حتی اگر زوجین، این علت اصلی را پنهان نگاه دارند. بنابراین، یکی از اصلی ترین کارکردهای نهاد خانواده برای زن و مرد دچار ضعف می گردد. نزدیک به 40 % زنان از اختلالات جنسی در روابط زناشویی رنج می برند.(1) این در حالی است که یکی از مهم ترین کارکردها و فلسفه های ازدواج، ارضای نیازهای جنسی

است. همچنین یکی از مهم ترین عوامل استحکام خانواده و رضایت مندی بین زن و شوهر، رعایت کامل و صحیح این موضوع است. توجه به آیات قرآن و توصیه های ائمه معصومین(علیهم السّلام) در خصوص این موضوع و نیز حافظه تاریخی ملت ها و مردم و خانواده های خوشبخت، بیان گر نقش ویژه و اهمیت نیاز جنسی در خانواده است.

چنانچه عطش جنسی افراد در چارچوب خانه برآورده نشود، علاوه برایجاد اختلالات رفتاری و خشونت های اخلاقی در خانه، دامنه این عطش به بیرون منزل کشیده شده، موجب رفتارهای ضد ارزشی و آسیب های متعدد در جامعه می شود؛ زیرا برخی انسان های بسیار تشنه برای سیراب شدن و رفع تشنگی خود، به هر آب مسموم و گندیده ای روی می آورند.

اگر چه در متون اسلامی این گونه مباحث به صورتی کنایه وار و عفیفانه بررسی و تشریح شده است؛ اما اسلام به روابط جنسی زوجین با نگاهی مثبت و رفتاری معنوی نگریسته است. به طوریکه در برخی از احادیث، معصومین(علیهم السّلام) پاداش روابط جنسی را معادل با برخی تکالیف دینی مانند جهاد دانسته، آن را موجب ریزش گناهان و پاک شدن افراد می دانند.(2) بر اساس روایات هیچ یک از زن یا مرد برای سرباز زدن از این امور، نباید عبادت خود را طولانی کنند.(3)

ص: 87

بنابر این، در کانون خانواده زن و شوهر می بایست ضمن مقدس دانستن این مطالب، توجه داشته باشند که ارضای معقول نیازهای جنسی هیچگونه منافاتی با رعایت عفت، حیا و تقوا ندارد و هرگونه محرومیت یا سرکوب شدید اینگونه هیجانات طبیعی، عواقب ناگواری خواهد داشت.

بدیهی است که زن و شوهر می بایست توصیه های دینی مربوط به لباس زیبا، بدن تمیز، استفاده ازعطر لوازم آرایشی مناسب، رضایتمندی کامل و... را در این موضوع مد نظر قرار دهند.(1)

رزق و روزی(1) و تعظیم سنت نبوی و موجب پذیرش عبادت انسان(2) است. البته در اینجا لازم است به این نکته نیز اشاره کرد که تنها عشق و تفاهم برای ایجاد زندگی سعادت مند کافی نیست و در کنار آن، باید به تناسب نیز توجه شود. دختر و پسر باید از نظر سن، دیانت، فرهنگ و اخلاق با هم تناسب داشته و هم شأن(کفو) یکدیگر باشند؛ زیرا در این صورت بهتر همدیگر را درک کرده، و زندگی خوش گوارتری خواهند داشت.

تفاوت های دینی، مالی و فرهنگی، اغلب موجب توهین و تحقیر یکدیگر شده و زندگی مشترک را تلخ می کند. همچنین تفاوت سنی زیاد باعث عدم درک متقابل، سردی روابط می گردد و احیاناً طلاق می شود.

از هم پاشیدگی آن را پایین می آورد. توجیه منطقی دختران و پسران و اطلاع رسانی به آنان در شناخت ها و ملاک و معیارهای ازدواج و همسر موجب تعدیل عشق های تصادفی و زودگذر می گردد.

باور فرهنگ پذیری از برخی رسانه ها از قبیل ماهواره و اینترنت در افزایش رضایت مندی موثر است

زود هنگام و پرشتاب، ازدواج های مبتنی بر روابط نامشروع قبلی، ازدواج های مبتنی بررسوم و آداب غیر معقول عشیره ای و طایفه ای، ازدواج های مبتنی بر رسوم غیرمشروع قومی و قبیله ای ( از قبیل ازدواج به عنوان خون بها) ازدواج های مبتنی بر دست یافتن زوجین بر اعتبار اجتماعی، ازدواج های مبتنی بر دست یابی والدین به ثروت یا موقعیت اجتماعی و... از مواردی است که اجبار و الزام در آن از سوی خود زوجین و یا از سوی والدین و اطرافیان زوجین اعمال شده است. این نوع ازدواج ها ضریب ناکامی و ناسازگاری خانوادگی را افزایش داده، چه بسا منجر به طلاق و از هم پاشیدگی خانواده ها می شود.

ازدواج اجباری در جامعه پدر سالاری قریش و عرب آن روز، بسیار متداول بود و اغلب دختران برخلاف میل باطنی خود با فرد پیشنهادی اولیا خویش ازدواج می کردند؛ اما رسول اکرم(صلّی الله علیه و آله ) با این رسم جاهلی به شدت مبارزه کرده، بارها ازدواج های اجباری را بر هم زدند و والدین را متقاعد ساختند که دختر و پسر باید با عشق و علاقه قلبی ازدواج نمایند، نه فقط به خاطر رضایت اولیا.

البته در اینجا لازم است به این نکته نیز اشاره شود که تنها عشق و تفاهم و رضایت طرفین برای ایجاد زندگی سعادت مند کافی نیست و در کنار آن باید به تناسب های مختلف فرهنگی، سنی و اخلاقی نیز توجه شود.

در قرآن مجید آمده است:

( وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَیْنِهِمَا فَابْعَثُواْ حَکَمًا مِّنْ أَهْلِهِ وَحَکَمًا مِّنْ أَهْلِهَا إِن یُرِیدَا إِصْلاَحًا یُوَفِّقِ اللّهُ بَیْنَهُمَا )؛(1)

اگر بیم دارید که در میان آن ها عداوت و دشمنی واقع شود، یک داور از بستگان شوهر و یک داور از بستگان زن را مأمور حل اختلافات کنید؛ اگر مایل به اصلاح باشند، خداوند میان آن هاتوافق برقرار می کند.

بر اساس دستور قرآن مجید، افرادی که آگاه به مسائل خانواده و مطلع از ویژگی ها و صفات و رفتارهای زن و شوهر هستند و قابل اعتماد بوده، دارای شرائط لازم برای تشخیص مشکل و توانایی ارائه راه حل، برای ایجاد صلح و صمیمیت باشند، وظیفه دارند هرچه سریع تر برای جلوگیری از آسیب های بیشتر، به عنوان یاوران نظام خانواده، مقدمات سازش آن دو را فراهم سازند.

دروغ در اسلام عملی زشت و از گناهان کبیره است؛ اما اگر کسی برای ایجاد صلح و آشتی میان دو خانواده، کلامی به ظاهر خلاف واقع بگوید؛ یعنی به این صورت که از انتقال مسائلی که موجب کدورت گشته، دشمنی را بیشتر می کند، اجتناب کرده، در عوض به هریک از آن دو بگوید که طرف مقابل در مورد او حسن نیت دارد و به این صورت زمینه را برای صلح و آشتی فراهم آورد، از دروغ گویان نخواهد بود و وکیفرهای عمل زشت دروغ، شامل او نخواهد شد.

انجام این توصیه دینی موجب می شود تا علاوه بر آرام و عادی سازی روابط زوجین، افراد دیگر از اختلافات خانوادگی آن ها مطلع نشده، حرمت

ص: 93

و اعتبار اجتماعی آنان پابرجا بماند. این شیوه داوری و سازش، خانواده را از مراجعه به مراکز قضایی و دادگاه باز می دارد.

و نیز می فرمایند:

( وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً )(1)؛

آن گاه که جاهلان آن ها را (به سخن مکروهی) مخاطب قرار دهند، آن ها(در جواب) سخنی سالم میگویند.

یکی از جامعه شناسان می گوید: «خود کشی هم اکنون به عنوان چهارمین علت مرگ در تهران شناخته می شود و مهم ترین انگیزه برای اقدام به خودکشی، اختلافات خانوادگی است».(1)

میزان سواد و فرهنگ اجتماعی افراد نیز در این امور تأثیر بسزایی دارد؛ به طوری که در ایران، اقدام به خودکشی در افراد بالاتر از دیپلم 6% و زیر دیپلم 41% گزارش شده است.(2)

در مسیر رشد و توسعه اقتصادی – اجتماعی، هر چه بر پیچیدگی روابط و مناسبات اجتماعی افزوده می شود، فاصله طبقاتی هم بیشتر می گردد و سرخوردگی ها فزونی می یابد و در نهایت به افزایش تعداد خودکشی منجر می شود. از هم گسیختگی پیوندهای سنتی و هم بستگی های اجتماعی و نیز بیگانه شدن با ارزش ها و هنجارهای جامعۀ خودی، موجب فزونی آمار خودکشی در جامعه و به ویژه در جامعه های صنعتی گردیده است. معمولاً پدیده خودکشی با سایر مشکلات دیگر مثل افسردگی، اعتیاد و... همراه است.

سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده که آمار خودکشی مخصوصاً در میان روشن فکران بالاست و بر حسب گزارش این سازمان، در هشت کشور اروپایی، خودکشی خیلی زیاد شده است. یکی از آن هشت کشور سوئیس است که ما آن کشور را نمونه خوشبختی می انگاریم! (3)

همچنین در فرانسه سالی یازده هزار نفر خودکشی می کنند. (4)

آمارهای سازمان جهانی بهداشت، نشان می دهد که سالیانه حدود چهارصد هزار نفر به دلیل خودکشی موفق، جان خود را از دست می دهند.

ص: 97

خودکشی در ردیف دهمین علت مرگ و میر برای تمام سنین در بیشتر کشورهای جهان است. در حالی که آمار مرگ و میر بیماران خودکشی کرده در بین مردان، سه برابر بیشتر از زنان است، ولی زن ها چهار برابر بیشتر از مردها اقدام به خودکشی می کنند.(1)

اسلام نیز پدیده خودکشی را مذموم حتی ممنوع می داند. فقهای اسلامی در تفسیر آیه ی 192 از سوره ی بقره که می فرماید:

(لا تُلْقُوا بِأیْدِیکُمْ إلَی التَّهْلُکَة)؛

با دست های خود، خودتان را به مهلکه نیفکنید.

معتقدند که خودکشی، با دست خود، خویشتن را به مهلکه انداختن است و ناقض دستور خداست؛ بنابراین از گناهان شمرده می شود و ممنوعیت دنیوی و دینی دارد. بدین سان معلوم شد که خودکشی یا «موت بالاراده و بالاختیار» سابقه تاریخی دیرینه ای دارد و ادیان، مذاهب و حکما نسبت به آن مواضع متفاوتی گرفته اند.(2)

هم چنین خداوند متعال در قرآن کریم می فرمایند:

ای کسانی که ایمان آورده اید! اموال یکدیگر را به باطل نخورید مگر این که تجارتی با رضایت شما انجام گیرد و خودکشی نکنید، خداوند نسبت به شما مهربان است.(3)

برخی از مفسران از این آیه نیز چنین استفاده کرده اند که در حقیقت، قرآن با ذکر این دو حکم پشت سر هم، اشاره به نکته مهم اجتماعی کرده و آن این که اگر روابط مالی مردم بر اساس صحیح استوار نباشد و اقتصاد جامعه به صورت سالم پیش نرود و در اموال یکدیگر به ناحق تصرف کنند، جامعه گرفتار یک نوع خودکشی و انتحار خواهد شد. علاوه بر این که

ص: 98

انتحار شخصی افزایش خواهد یافت، انتحار اجتماعی هم از آثار ضمنی آن است.(1)

امام محمد باقر(علیه السّلام)می فرمایند:

«مؤمن به تمام بلاها گرفتار می شود و به هر شکلی می میرد، اما خودکشی نمی کند».(2) از این جهت خودکشی در اسلام حرام است.

شهید دستغیب می نویسد:

در قتل نفس که از گناهان کبیره، بلکه از اشد کبائر است، فرقی بین کشتن خود یا دیگری نیست. پس کسی که انتحار می کند، تمام عقوبت هایی که بر قتل نفس مترتب است، بر او هم هست.(3)

یکتاپرستان در مورد «شرور و بلاها» معتقدند که وجود هر هیچ چیزی حساب شده است، بدی های وارد شده به انسان یا کیفر عادلانه بدی های او هستند، یا امتحاناتی هدف دار و پاداش آور می باشند.

از این رو انسان های جدای از خدا و مذهب و گروه های بی دین، منحرف و ضعیف الایمان در این گذرگاه خطرناک توقف کرده، آسیب های ناگواری را متحمل می شوند.

بسی دردناک است که آدمی جهان را فاقد ادراک و احساس و هدف بداند. انسانی که خود را فرزند کوچکی از جهان می داند و برای زندگی خویش هدفی قائل است، وقتی چنین بیندیشد که «جهانی که من و فکر مرا به وجود آورده و هدف داشتن را به من آموخته است، خودش هدف ندارد»، سخت به خود می لرزد. کسی که فکر می کند عدالت در جهان نیست و تبعیض و ظلم وجود دارد، اگر همه نعمت های دنیا را هم به او بدهند، بدبین و ناخشنود خواهد ماند. کوشش های چنین کسی برای سعادت خود و نیک بختی نوع بشر با هیچ گونه دل گرمی و امیدی همراه نیست. وقتی پایه هستی بر ستمگری استوار باشد، دیگر عدالت خواهی انسان بی معناست. وقتی اصل جهان بی هدف باشد،هدف داشتن ما، همچون نقش برآب چیزی احمقانه است.

هرگاه افراد بی ایمان گرفتار رفاه مادی شوند، پوچ گرایی آنان نیز افزایش یافته، چه بسا منجر به خودکشی گردد.

شهید مطهری، در تبیین این مسئله می گوید:

«یکی از علل خودکشی او (صادق هدایت) این بود که اشراف زاده بود. او پول توجیبی بیش از حد کفایت داشت، اما فکر صحیح و منظم نداشت. او از موهبت ایمان بی بهره بود، جهان را مانند خود، بوالهوس و گزافه کار و ابله می دانست. لذت هایی که او می شناخت و با آن ها آشنا بود، کثیف ترین لذتها بود، و از

ص: 100

آن نوع لذتها دیگر چیز جالبی باقی نمانده بود که هستی و زندگی، ارزش انتظار آن ها را داشته باشد. او دیگر نمی توانست از جهان لذت ببرد.

دلیل این که خودکشی در طبقات مرفه زیادتر است، یکی این است که معمولاً بی ایمانی در طبقه مرفه بیشتر است و دیگر این است که طبقه مرفه، لذت حیات و ارزش زندگی را درک نمی کنند، زیبایی عالم را احساس نمی کنند، معنای حیات و زندگی را نمی فهمند. لذت و رفاه بیش از اندازه، انسان را بی حس کرده، به صورت یک موجود کرخ و ابله در می آورد. چنین انسانی بر سر موضوعات کوچکی خودکشی می کند». (1)

جابربن حیان از امام صادق (علیه السّلام) سؤال کرد: علت این که بعضی ها در صدد انتحار و خودکشی برمی آیند چیست؟

امام صادق (علیه السّلام) فرمودند:

«افرادی که خودکشی می کنند، ایمان مذهبی ندارند و من یقین دارم که تو تا امروز یک مسلمان با ایمان را ندیده ای که خودکشی کرده باشد، مسلمان ممکن است در میدان جهاد کشته شود، ولی دست به خون خود نمی آلاید».(2)

آمار و ارقام نشان می دهد، در ممالک اسلامی که مردم پایبندی بیشتری به مذهب، آمار خودکشی بسیار کمتر از سایر کشورهاست: آقای هدایت الله ستوده می نویسد:

در سال 1987 میزان خودکشی منجر به مرگ در کشورهای گوناگون صفر (مثل مصر) تا تقریباً هزار نفر (مثل ماکلند- مالدیو) در میلیون نفر نوسان داشته است، جالب این که در کشورهای مسلمان و آمریکای لاتین، میزان خودکشی بسیار کمتر از اروپا و آمریکای شمالی و استرالیا بوده است. میزان خودکشی در سوریه

ص: 101

سه نفر در میلیون و در فرانسه 458 نفر در میلیون بوده است.(1) در گزارش سازمان بهداشت جهانی هم به این مطلب اشاره شده که در کشورهای در حال توسعه- که در حال از دست دادن ایمان هستند-خودکشی زیادتر است.(2)

ستم گرانه در پوشش و آرایش زنان و دختران، رفت و آمدهای مشکوک برخی زنان، تهدید و ارعاب فرزندان و زنان، بی محبتی و سخت گیری در رفتار با فرزندان و همسر، ازدواج مجدد، وجود روابط ارباب و رعیتی میان والدین و فرزندان، عدم نظارت پدر برخانواده، اشتغالات طاقت فرسای مردان، عدم وجود رفتارها و فعالیتهای عاطفی و... .

دکتر فرجاد، جامعه شناس و استاد دانشگاه نیز در نتیجه گیری خود از وضعیت خودکشی ها در ایران به چند نکته اشاره کرده و نوشته است:

«اقدام خودکشی دز زنان چهار برابر مردان است. اقدام به خودکشی بین متأهلین بیش از مجردین و افراد طلاق گرفته است».(1)

از مهم ترین عوامل واقعیت های بالا می توان به ازدواج های اجباری اشاره کرد که از سوی والدین و بستگان به افراد تحمیل می شود و بدون اهمیت به نظر دختر و پسر، آنان را ملزم به زندگی مشترک می کنند. در خانواده هایی که دارای ازدواج اجباری هستند، چه بسا پس از نگاه منفی گرایانه و افراطی زوجین به طلاق، آنان را در معرض خودکشی قرار می دهند.

همچنین اعتقاد و پیش بینی برخی زنان در بی پناهی و دربه دری های بعد از طلاق، نگاه تحقیرانه والدین و بستگان به زنان طلاق گرفته، وجود فرهنگ اجتماعی مبنی بر زشت و ناپسند بودن هر نوع طلاق، نابسامانی شدید مالی پس از طلاق، آلوده شدن ناخواسته به انحرافات اجتماعی و جنسی بعد از طلاق، پایین بودن شانس ازدواج مجدد و ... از مواردی است که به ناحق، گرایش به طلاق را به عنوان آخرین راه حل اختلافات خانوادگی کاهش داده و خودکشی را جایگزین مناسبی برای آن می پندارند.

اگر چه تعالیم اسلامی، طلاق را به عنوان یک «حلال منفور» معرفی کرده و موافق جدا شدن زوجین از یکدیگر نیست و برای پیشگیری از آن هم تدابیری اندیشیده است، اما چنانچه سرانجام خانواده ای به هر دلیل به طلاق منجر شد، ضوابط و توصیه های عملی شرع مقدس به گونه ای طراحی و سامان دهی شده که عوارض منفی و آسیب های آن به حداقل برسد. خداوند متعال برای هدایت طلاق در مسیر اخلاق، سه بار مردان را به رعایت

ص: 104

قوانین الهی توصیه کرده و به آنان تذکر می دهد(1) و می فرماید: «هر کس از حدود الهی تجاوز کند، از ظالمین است.» و در ادامه فرموده است:

( الطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْریحٌ بِإِحْسانٍ )(2)؛

طلاق (رجعی که شوهر درآن حق رجوع دارد) دو بار است، پس (در هر بار بر شوهر است یا در عدّه رجوع کردن و او را ) به نیکی نگه داشتن و یا (ترک رجوع و او را ) به خوشی و احسان رها ساختن.

این در حالی است که مردان نه بخوبی با آنان زندگی می کنند و نه به راحتی آنان را رها می سازند. در این حالت رفتارهای ضد دینی و آزارهای ناجوانمردانه برخی مردان در عدم پرداخت حقوق، نفقه و مهریه زنان، به حدی می رسد که زنان با نادیده گرفتن همه حقوق خویش، تقاضای طلاق کرده، در مسیری سراسر تاریک و سراشیب واقع می شوند. برخی دیگر از این زنان، به دلیل وحشت کاذب خود از آینده و مواجه شدن با ناکامی های اجتماعی و خانوادگی، با کمال تأسف، چاره کار را در ارتکاب گناه کبیره خودکشی می جویند. این بدبینی در تعداد اندکی از مردان هم وجود دارد.

بنابراین، چنانچه در وضعیت کنونی شاهد آسیب های بسیار شدید طلاق مثل خودکشی هستیم، این موضوع ناشی از سه مسئله می باشد:

1. بی مبالاتی مردان طلاق دهنده نسبت به ضوابط شرعی و عدم تقوا و پایبندی به دین؛

2. نگاه بدبینانه و غیر هوشمندانه زنانِ در آستانه طلاق؛

3. وجود فرهنگ طلاق ستیزانۀ افراطی در اغلب اقشار جامعه.

ص: 105

بدیهی است تنها راه نجات از پدیده خودکشی های جای گزین طلاق، تمسک همه اقشار جامعه به دستورهای حیات آفرین اسلام است.

اسلام به ذات خود ندارد عیبی هر عیب که هست از مسلمانی ماست.

فرد احساس درماندگی و نومیدی، تعارض های دوگانه بین زندگی و استرس بی پایان و عدم امکان تغییر در جهت مثبت می کند. این نگرش ها و احساس ها، نگرانی ها، نشانه های ناراحتی است و گام بعدیِ این افراد، اقدام به مرگ عمدی است.

در افرادی که دچار بیماری افسردگی هستند، مقدمات و عوامل زمینه سازی بوده که طی سالیان متمادی به روان آن شخص هجوم برده و در فرد به صورت افسردگی ظاهر شده است. در بین این پیش زمینه ها می توان به موضوعاتی مانند: بیکاری، فقر، اعتیاد، اختلالات خانوادگی، بحران بلوغ در نوجوانان و بحران هویت در جوانان و شکست تحصیلی و... اشاره کرد.(1)

ای پیامبر، بگو به درستی که همه عبادت و رفتار و زندگی و مرگ من به دست خدای جهانیان است.

افرادی که دارای جهان بینی الهی و ایمان به خداوند متعال هستند، در سختی های زندگی، شکیبایی به خرج داده،

برای نجات جان خود مرتکب گناه کبیره خودکشی و محرومیت از لطف الهی در دنیا و آخرت نمی شوند؛ از همین رو نرخ خودکشی در جوامع اسلامی و خانواده های مذهبی بسیار پایین تر است؛ زیرا آن ها راه حل همه مشکلات خود را با اتکا به عقاید قلبی و باورهای دینی خود پیدا می کنند و به همین دلیل برای از بین بردن جسم خود تلاشی نمی کنند.

شایسته است والدین محترم همواره برای احیا و تقویت حس مذهبی و استحکام پایه های اعتقادی خانواده و فرزندان خویش، تلاش کنند و با حضور در مساجد و اماکن مذهبی، مطالعه کتب سودمند دینی، ارتباط دوستانه و خانوادگی با افراد و خانواده های متدین، شرکت در مجالس و برنامه های مذهبی، الزام به موقع در انجام وظایف شرعی و صحبت های صمیمانه خانوادگی به این امر مهم و سرنوشت ساز اقدام نمایند.

و خطرناک است و زمانی که نوجوان از خودکشی حرف می زند، باید حرفش را جدی تلقی کرد.

حقیقت غم انگیز این است که بسیاری از نوجوانان یا بزرگسالانی که تهدید به خودکشی می کنند - و با بی اعتنایی روبه رو می شوند یا صرفاً به عنوان افرادی که به دنبال جلب توجه اند، با آنان برخورد می شود- سرانجام اقدام به این کار می کنند. علاوه بر این، وقتی که نوجوانان تهدید به خودکشی می کنند، می خواهند این پیام را منتقل کنند که اشکالی وجود دارد و نیاز به کمک دارند؛ حتی اگر واقعاً قصد نداشته باشند که به عنوان تنها راه حل موجود برای حل مشکلشان به خودکشی متوسل شوند.

مراقبت و توجه به علائم هشداردهنده زیر در افراد افسرده، می تواند نشانه هایی از احتمال ارتکاب به خودکشی به حساب آید:

الف) نا امیدی مداوم.

ب) اختلال در خواب و خوراک.

ج) افت شدید و ناگهانی تحصیلی.

د) انزوای اجتماعی تدریجی و افزایش کناره گیری از دیگران.

ه) قطع یا کاهش شدید ارتباط نوجوان با والدین یا افراد مورد علاقه و تاثیر گذار در زندگی.

و) داشتن سابقه ای مبنی بر اقدام به خودکشی در گذشته

ز) داشتن حالاتی حاکی از بی پروایی و آسیب رسانی به خود.

ح) مصرف الکل یا مواد مخدر و رانندگی بی پروایانه و یا فرار از خانه.

ط) گفتن مستمرجملاتی مثل «ای کاش بمیرم» یا «برای چه زندگی می کنم؟»

ی) ایجاد اتفاقات غیرمعمول در زندگی جوان، مثل شکست تحصیلی.

ص: 111

ک) مرگ ناگهانی یکی ازعزیزان.(1)

برخی دیگر از علائم ظاهری افسردگی عبارتند از: علاقه نداشتن به شرکت در فعالیت های تفریحی و لذت بخش، بی علاقه بودن به مورد تقدیر و احترام قرار گرفتن، شکایت از مشکلات جسمی و روحی مختلف بدون وجود هیچ بیماری خاصی، بی توجهی به وضعیت ظاهری خود، تغییر فاحش و مقطعی در خصوصیات شخصیتی، نارضایتی از خود و اعتقاد بر بد بودن و غیرقابل اعتماد بودن خود، انجام ندادن فعالیت های عادی و روزمره زندگی، رفتارهای خشونت آمیز، پرخاش گری(2)، کم کردن وزن، بی حالی، احساس ناامیدی شدید، خستگی زیاد جسمی و روحی، خطای حواس و حافظه، عدم اعتدال در گفتار و رفتار.(3)

والدین و نزدیکان و تمامی حمایت گران با دیدن علامت های فوق، می باید از طریق صحبت، همراهی، مشاوره دوستان یا نزدیکان، مسافرت یا تفریحات سرگرم کننده، مشکل گشایی، اعتماد بخشی، مراجعه به مراکز روان درمانی و... اقدامات پیشگیرانه و بهبود بخشی خود را نسبت به فرد مورد نظر با شدت پیگیری نمایند.

اگرچه در اهمیت ازدواج سخن بسیار گفته شده است؛ اما آنچه مهم تر از ازدواج است، دقت و توجه در شرایط و صلاحیت های جوان در اقدام به این کار است. لزوم انتخاب و همسر گزینی صحیح، لزوم بلوغ عقلی و اجتماعی جوان، پرهیز از شتاب زدگی و فیصله بخشیدن به آن، در نظر گرفتن مراحل پس از ازدواج از قبیل اشتغال و مسکن، تبیین فلسفه و علت ازدواج و کارکردهای مهم آن، مشاوره و هدایت در چگونگی و اصول زندگی مشترک و رفتارهای مسالمت آمیز، پرهیز از قراردادن جوان در تعارفات و رودربایستی ها، و... از مواردی است که پدر و مادر پیش از اقدام نهایی برای ازدواج فرزندشان، می باید در نظر داشته باشند.

در بین افرادی که دارای ازدواجی هوشمندانه اند، ضریب ناهنجاری خانوادگی و طلاق به شدت کاهش یافته، به دنبال آن نرخ خودکشی نیز به حداقل خود می رسد.

برخی از این مهارت ها که می باید از طریق والدین به نسل جدید انتقال یابد، عبارتند از: آموزش چگونگی رفتار با همسر در قالب بیان خاطرات و تجربیات خود، توصیه به مطالعه کتب سودمند در این موضوع، آموزش چگونگی برخورد با کمبود های اقتصادی خانواده، توصیه به صرفه جویی مالی، چگونگی رفت و آمد خانوادگی با بستگان همسر، شیوه رفتار با همسایگان و دوستان، پرهیز از چشم و هم چشمی، توجه دادن فرزندان به عقاید مذهبی، توصیه های عفیفانه به فرزند در مسائل زناشویی، چگونگی پوشش در محافل خانوادگی وعمومی، میزان و زمان حضور در منزل و ورود و خروج از آن، لزوم احترام و سرکشی به خانوادۀ همسر، شیوه های واکنش

مناسب در برابر ناسازگاری های همسر، راه های برخورد با عوامل ناامید کننده و دلسرد کننده در ازدواج و ... .

شناخت اشتباه ها، نقاط ضعف، نارضایتی ها و شکست ها، نخستین قدم برای تغییر و اقدام برای رفع و اصلاح آن و سپس رشد انسان است.

امام علی (علیه السّلام) فرمودند:

« خداوند رحمت کند شخصی را که بداند از کجا آمده، در چه جایگاهی قرار دارد و به کجا می رود»

. این شناخت همه جانبه انسان از مبدأ و معاد و خودشناسی موجب هدف مند دانستن زندگی و حساب گر دانستن حیات و مرگ او می گردد. این در حالی است که در دهه های اخیر، جامعه شناسان و روان شناسان در بررسی اختلال های رفتاری و انحراف های اجتماعی به این نتیجه رسیده اند که بسیاری از اختلال ها و آسیب ها، ریشه در ناتوانی برخی افراد برای شناخت و تحلیل موقعیت هایشان دارد؛ زیرا افرادی که به درجه کامل خود آگاهی رسیده باشند، در تجزیه و تحلیل حوادث و رفتارهای پیرامونی خود، تصمیماتی حکیمانه و منطبق بر امکانات فردی و اجتماعی خویش گرفته، و هیچ گاه خود را در بن بست نمی بیند. کسب مهارت خودشناسی فواید زیر را برای افراد به دنبال دارد:

الف) در مقابل فشار و ضربه های روانی و اجتماعی مقاومت بیشتری از خود نشان می دهند.

ب) از مشورت با دیگران و افراد صاحب نظر استقبال می کنند.

ج) نسبت به ارزش ها و اعتقادات گاهی دارند و از آن دفاع می کنند.

د) احساس خشنودی و رضایت خاطر زیادی دارند.

ه) برای خود ارزش قائل اند.

و) از روحیه انتقاد پذیری برخوردارند.

ز) اغلب از روحیه مثبت اندیشی برخوردارند.

ح) روحیه همکاری و مشارکت بالایی دارند.(1)

ص: 115

ه) جلوگیری از احساس تردید در مورد با کفایتی در مردان.

و) توسعه تماس و ارتباطات اجتماعی با فرد مورد خودکشی.(1)

ز) کنترل قرص ها و داروهای روان گردان در محیط زندگی افراد.

سخن آخر اینکه، آنانی که گرفتار مشکلات بسیاری در زمینه های خانوادگی، اجتماعی، اقصادی و... هستند، همواره باید به یاد داشته باشند اگرچه خودکشی می تواند یک اقدام پایان دهنده باشد، اما بدترین و آخرین راه حل مشکل بوده و حاکی از ناتوانی و عدم اراده و تدبیر معقولانه در حل مشکلات است. علاوه آن که از گناهان کبیره ای است که خداوند وعده عذاب برآن داده است. همیشه برای بر طرف کردن همه مشکل ها، راه حل های بسیار ساده، ارزان و آبرومندانه ای وجود دارد... .

ص: 117

انحرافات اجتماعی متعددی می شوند؛ بنابراین، پدیده فرار تبعات زیر را در پی خواهد داشت:

فرار دختران می تواند بزرگ ترین لطمه و ضربه برای حیثیت و شرافت خانوادگی فرد باشد. و نشانه ناکار آمدی خانواده در تربیت فرزندان می باشد.

فرار، آغاز بی خانمانی و بی پناهی آنان بوده، زندگی آینده آن ها را به تباهی و فساد می کشاند و احتمال تشکیل خانواده برای آنان به حد اقل ممکن کاهش یافته، در اغلب موارد به صفر می رسد.

حضور در باندهای سرقت و فساد، ابتلا به انواع بیماری ها مثل ایدز و بیماری های مقاربتی، ارتکاب انواع جرائم و فساد اخلاقی، روسپی گری، گرفتاری در باندهای توزیع و مصرف مواد مخدر و از دست دادن سلامت روحی و روانی آنان، برخی از عواقب وخیم فرار است.

اگرچه پدیده گریز از خانه و سپس در شمارزنان خیابانی درآمدن، عوامل متعددی دارد؛ اما مهم ترین آن را باید در خانه و خانواده ریشه یابی کرد.

ضوابط و شرایط مناسب از سوی والدین در جلوگیری از این پدیده شوم، اولین اولویت در پیشگیری از آن است.

تحقیقات نشان می دهد که حدود 70 % علل فرار فرزندان را والدین تشکیل می دهند؛ به طوری که از خرداد تا شهریور ماه، وقتی که نوجوانان پس از فراغت از مدرسه نمی توانند محیط نامساعد خانواده را تحمل کنند، به

امید قرار گرفتن در فضایی بهتر و مساعدتر، از خانه فرار می کنند و در فروردین ماه- که اعضای خانواده و فامیل به دید و بازدید و انجام مراسم سال نو مشغول هستند- کم ترین فرار را مشاهده می کنیم. آمار ارائه شده نشان می دهد افرادی که از خانه فرار می کنند، غالباً 14 تا 25 سال دارند و 80% آن ها به دلیل ناسازگاری با والدین ترجیح می دهند خانه را ترک کنند.

همچنین برخی اوقات رفتارها و سخت گیریهای به اصطلاح غیرت مندانه برادران و دیگر مردان فامیل نسبت به دختران، آن چنان عرصه را بر دختران تنگ می کند که راه نجات خود را گریز از خانه می دانند.

حسّ استقلال کودک را کاهش می دهند و او را در برابر مشکلات و ناملایمات زندگی، فردی فاقد تحمّل و کم طاقت بار می آورند؛ از این رو شخص در رویارویی با موانع طبیعی زندگی، به جای صبر و جست و جوی راه حل منطقی برای حل مسئله، به ساده ترین و سریعترین راه ( فرار) روی می آورد، حتّی اگر این راه نادرست و غلط باشد و او را مرتکب جرم نماید، تا او بدین کار مبادرت می ورزد دیگران را زیر پا بگذارد.

از سوی دیگر، توجه بیش از حد متعارف به فرزندان و در اختیار قرار ادن حداکثرامکانات زندگی،بدون در نظر گرفتن ظرفیت ها و نیز غرق کردن فرزندان در توقعات و نیازهای مختلف مادی موجب خواهد شد تا آستانه صبر و مقاومت آنان به شدت کاهش یابد و در مواجهه با کوچک ترین سختی و ناکامی و مشکلات موجود در خانه، عصیان و طغیان نموده، برای رهایی از مشکلات و درهم شکستن مقاومت های اطرافیان، فرار از خانه را برگزیند. چنین فردی پس از فرار نیز اقدام خود را توجیه نموده، با احساس عمیق بیدادگری، خود را محق و والدین خود را متهم می پندارد.

نمیر به ایشان داده و به همان میزان نیز از ایشان کار کشیده اند و البته امنیت جانی ایشان در خانه و بیرون از خانه یکسان بوده است.(1)

این افراد عمدتاً در سنین 12 - 15 سالگی مبادرت به فرار کرده اند و درصدی از آنان، دارای پدر و مادر بوده، بقیه از داشتن پدر یا مادر و یا هر دو محروم بودند.

دختران، تنها به صلاح دید والدین خویش و برمبنای گرایش های قومی، فامیلی، اقتصادی و.... تن به ازدواج داده، به ناچار آنچه را پدر یا مادرشان انتخاب می کنند، برگزینند.

اگرچه والدین همواره به دنبال خیرخواهی و خوشبختی دختران و پسران خود هستند، اما توجه به روحیات فردی و گرایش های شخصیتی و آرزوهای منطقی فرزندان در انتخاب همسر آینده، از مهم ترین مسائل ضروری و انکار ناپذیر است.

از این رو چنانچه در انتخاب همسر این مهم در نظر گرفته نشود و سرانجام، دختران تن به ازدواج اجباری دهند، چه بسا پس از شروع زندگی، میزان ناسازگاری ها به حد غیر قابل تحمل رسیده، منجر به رها کردن محیط خانواده و گریز از خانه گردد.

البته در برخی موارد ازدواج، اجباری ناشی از برخی فشارها و بحران های فردی، روانی، مالی، اجتماعی و... است که در این حالت تصمیم های نابخردانه زوجین برای ازدواج و عدم مشاوره با دیگران به ویژه والدین، ریشه اصلی به حساب می آید.

کسی که از بازار هدیه ای بخرد و آن را برای خانواده خود ببرد، مانند کسی است که صدقاتی را برای افراد بی بضاعت و فقیر می برد. پس باید هنگام تقسیم هدیه، دختران را مقدم بدارد؛ چون هر کس دخترش را شاد کند، مانند آن است که برده ای از فرزندان حضرت اسماعیل را خریده و در راه خدا آزاد کرده است.(1)

پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله ) می فرماید:

«هدایا را میان فرزندان به عدالت تقسیم کنید. اگر من می خواستم فضیلتی را در نظر بگیرم، دختران را مقدم می داشتم».(2)

روایاتی که در فضیلت دختران آمده است، زمینه را برای این درخواست فراهم می کند؛ از جمله این روایت از امام صادق (علیه السّلام) که فرمود:

«پسران نعمت اند و دختران حسنه؛ خداوند از نعمتی که داد، بازخواست می کند و بر حسنات پاداش می دهد».

و یا در روایت دیگری آمده که دختران دارای گرمی و جاذبه و لطافت معنوی هستند،آمادۀ خدمت و مونس ند، مایۀ، برکت و رحمت ند، پاکیزگی را دوست دارند و تحمل پلیدی را ندارند.(3)

آیا به همه فرزندانت مثل آن چیز را می دهی؟ گفت: نه. حضرت فرمود: از خدا بترسید و میان فرزندان خود به عدالت رفتار کنید.(1)

زوجین، به ویژه زنان اولین و بهترین جایگاه برای فرار ر ا منزل والدین خود دانسته، بدان جا پناه ببرند تا از این طریق، از افتادن آنان در

دام شیطان های جنایت کار و فرصت طلب جلوگیری شود.

ص: 131

ص: 133

1. اموال و دارایی مردم و افرادی که از طریق فعالیت های اقتصادی صحیح و مشروع، توانسته اند مالک ثروتی شوند، به یغما رفته و حریم مالکیت خصوصی و حق الناس ضایع می گردد. این خود، عامل ایجاد فقر اقتصادی در برخی خانوارها می شود.

2. احساس تهدید و رعب و وحشت نسبت به اموال و جان مردم از سوی برخی افراد جامعه را ایجاد کرده، همزمان بر هم زننده امنیت مالی و جانی دیگران است. به عبارت دیگر، فرد سارق با ارتکاب عمل سرقت، احساس عدم تعهد نسبت به اموال و جان دیگران و تجاوز به حریم دیگری را تقویت می نماید.

3. شیوع سرقت تا حد زیادی انگیزه افراد را برای تلاش و کسب دارایی و ثروت از طریق مشروع تضعیف کردهف می تواند رواج دهنده و آسان کننده هرج و مرج در مناسبات و روابط اجتماعی گردد و به دنبال آن موجب تزلزل در بنیان های نظم عمومی و سامان اجتماعی باشد.

4. احساس رفع نیازهای فردی و جمعی به هر شیوه ممکن از جمله تجاوز به اموال غیر، باعث به وجود آمدن «الگوی سرقت» به عنوان شیوه ای برای امرار معاش و کسب مال و ثروت و انباشت داریی می گردد.

5. سارقان در ضمن سرقت، به زمینه ها و راه کارهای دیگری به منظور ارتکاب سایر جرائم اجتماعی دست یافته، از این جهت عامل انحرافات و آسیب های دیگری خواهند شد. از این جهت، سارق کسی است که جسارت ارتکاب تخلفات و جرائم دیگری را پیدا می کند.

شیوه و میزان این انحراف در جوامع مختلف متفاوت و در مواردی شدیدتر است. بر اساس آمار، در بسیاری از جوامع، بیشترین انحرافات پس از فحشا و روابط نامشروع، سرقت است و در برخی دیگر آن را بالاترین و بیشترین انحراف پس از اعتیاد و مصرف مواد مخدر ذکر کرده اند، طبیعی

ص: 135

است که این آمار، در کشورهای مختلف با فرهنگ ها و اعتقادات گوناگون تفاوت دارند؛ ولی در همه جوامع با درجات بالا یا پایین وجود دارد.

این جرم در تمام گروه های سنی دیده شده و چه بسا کودک، نوجوان، جوان، میان سال و سال خورده، ممکن است مرتکب آن شوند؛ اما میزان آن در هر یک ازگروه های سنی مختلف متفاوت است. بر اساس تحقیقات به عمل آمده، کمترین سن برای ارتکاب سرقت، زمانی است که در کودک احساس مالکیت به وجود می آید و آن، سن چهار - پنج سالگی است.

همان گونه که ملاحظه می شود، بیش ترین فراوانی، مربوط به سارقان سنین 18 -

24 سال بوده و حدود 10 % از سارقان دستگیر شده در سن نوجوانی قرار داشته اند که این خود جای بسیار تأمل است.(1)

هدف» است. وقتی انسان میل دارد به هدفی برسد، ولی به علت برخورد با برخی موانع به آن هدف نمی رسد، در او «ناکامی» ایجاد شده است.

برخی صاحب نظران معتقدند که شیوع فراوانی سرقت و دیگر تبه کاری ها، در میان گروه های فقیرتر و افزایش آن در دوران سختی و تنگ دستی را، باید واکنشی در برابر ناکامی دانست. وقتی میان امیال شدید ما و هدف هایمان صدها مانع غیر قابل شکست و گذشت وجود داشته باشد، با ناکامی و تعارض و تنش های درونی مواجه می شویم؛ به عنوان مثال، جوانی که در خانواده ای فقیر و بی چیز متولد

شده و در کودکی محبت ندیده و سال ها مورد بی مهری و بی توجهی واقع شده، احتمالاً در بزرگی به غارت گری اموال دیگران دست می زند و این امر، برای او رضایت خاطری را فراهم می آورد که همواره در جست وجوی آن بوده است.(1)

وابستگی های عاطفی خود را با والدین به شدت کاهش داده برای ارضای نیازهای مادی و معنوی خود یا برای انتقام گرفتن از والدین به خاطر محدودیت ها و سخت گیری های نابه جای آن ها، دست به سرقت می زند.

نیاز و تهیدستی، امکانات رفاهی، تفریحی، تحصیلی و حتی غذایی را از خانواده های فقیر می گیرد. افرادی که دزدی می کنند، معمولا خانواده هایی نابسامان و بی سرپرست دارندکه برای سیر کردن شکم خود از دوران کودکی و نوجوانی با کیف زنی و جیب بری و دزدی از مغازه ها شروع می کنند و تا بدان جا می رسند که ماهرانه وارد منازل مردم شده، اشیا و لوازم قیمتی آن ها را می دزدند.

رسول گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله )فرمود: «کادَ الْفَقْرُ اَنْ یَکُونَ کُفْراً»(1): چه بسا فقر، انسان را به ورطۀ کفر و بی دینی خواهد کشاند.

بر این اساس بسیاری از اوقات خوشبختی و بدبختی، ترقی و انحطاط، تضاد و تشاجر، جرم و جنایت که در خانواده ها و جوامع بشری به وقوع می پیوندد و گاهی مفاسد عظیم و غیر قابل جبرانی به بار می آورد، از مسائل اقتصادی سرچشمه می گیرد.

در واقع دزدی در این گونه افراد دو بُعد دارد؛ یکی انتقام جویی و دشمنی با جامعه و دیگری رفع نیازهای شخصی. در اثر تقسیم ناعادلانه ثروت، اختلاف طبقاتی در جامعه شدت می گیرد و فاصله فقیر و ثروت مند به اوج خود می رسد. با گسترش ماشینی شدن زندگی، بخش عمده ای از کارها در کارخانه ها توسط ربات ها و ماشین های مکانیکی انجام می گیرد و بالطبع، نیاز به استفاده از نیروی انسانی کاهش می یابد. همراهی این دو عامل و تقسیم ناعادلانه ثروت و ماشینی شدن کارها به شیوع بی کاری، ولگردی و گدایی منجر خواهد شد. با ماشینی شدن هر کارخانه، تعداد زیادی از کارگران بی کار می شوند و خانواده های آنان در معرض خطر فقر و گرسنگی قرار می گیرند. فرزندان این خانواده ها مجبور می شوند برای

ص: 142

گذران زندگی، مشاغل کاذب مثل سیگار فروشی اختیار کنند؛ و اگردرآمد مناسبی کسب نکردند،حتی دست به دزدی بزنند.

به این ترتیب، چه بسا نیازمندان با توسل به شیوه های غیرقانونی و ضد اجتماعی به فکر فقر زدایی و نجات خویش بوده، به سرقت یا جنایت کشیده شوند. اگر کمبودها در کل جامعه شدید باشد، یا بخش های بزرگ جامعه در فقر به سر برند، به طور طبیعی دزدی، سرقت، جیب بری، باج خواهی و راه زنی نیز شیوع پیدا خواهد کرد.

بنابراین، فقر و کمبود مالی، ناآگاهی و بی سوادی را به دنبال می آورد و حتی هویت فرهنگ جوامع را دست خوش تغییر می کند و پس از انحراف فرهنگی، زشتی و ناپسند بودن بسیاری از اعمال خلاف و منافی عفت از بین رفته، جامعه دچار آسیب های شدیدی می شود. رابطه اوضاع اقتصادی و انواع کج روی های اجتماعی، خصوصاً دزدی، در تحقیقات متفاوتی به اثبات رسیده است. در کشور سوئد همراه با صنعتی تر شدن، رشد دزدی در نوجوانان کاملاً مشهود است.

از برخی متون دینی ارتباط بین فقر و سرقت فهمیده می شود؛ برای مثال، دربارۀ نحوۀ اجرای احکام از سوی حضرت علی (علیه السّلام) روایت شده که:

آن حضرت انگشتان دست جوانی را که دزدی کرده بود قطع کرد. چند روزی او را نگه داشت و فرمود که از بیت المال به او لباس، غذا و دوا بدهند.(1)

در عین حال که جوان به خاطر عمل ضد اجتماعی خود مؤاخذه می گردد، اما برای این که دوباره به این عمل دست نزند، از نظر مالی تأمین می گردد، زیرا در غیر این صورت، جوان بار دیگر مجبور خواهد شد به سرقت و دزدی ادامه دهد.(2)

ص: 143

آیة الله جوادی آملی در تفسیر سوره حضرت ابراهیم، با بیان این که هیچ فردی فطرتاً خلاف کار به دنیا نیامده است، فرمودند: «فقر اقتصادی و اخلاقی، جوانان را به اعتیاد، سرقت و بزه کاری می کشاند؛ اما جامعه ای که افراد آن از لحاظ اقتصادی زندگی متوسط و قابل قبولی داشته باشند، قابلیت رشد فرهنگی دارد.(1)

البته نمی توان ادعا کرد که اگر موجبات رشد و پیشرفت اقتصادی و امکان رفاه و آسایش پدید آید، همه مسائل و دشواری ها از بین خواهد رفت، بلکه می توان معترف شد که اگر احتیاجات اولیه انسان برآورده شود، جلوی بسیاری از مفاسد و انحرافات گرفته خواهد شد.

همچنین گاهی اوقات رفاه اقتصادی و وضع مالی خوب، در رفتار جوانان اثر معکوس می گذارد؛ مثلاً وقتی که ارزش پول را درک نمی کنند، ممکن است عادت به ول خرجی و خوش گذرانی های مضر پیدا کرده، در نتیجه آدمی بی کار ولاابالی بار آمده، زمینه های انحراف و ارتکاب جرم در وی تشدید می گردد.

«المرءُ علی دین اخیه»(1)؛

هر انسانی بر شیوه و طریقه دوست و رفیق خود زندگی می کند.

حضرت علی (علیه السّلام)نیز فرمودند: « مجالسة اهل الهوی منساهُ الایمان و محضرة للشیطان»(2)؛ همنشینی با هواپرستان موجب فراموشی ایمان و حاضر شدن شیطان در زندگی می شود.

دوستی و رفاقت با افراد منحرف، اگر هیچ تاثیر منفی بر ای انسان نداشته باشد، حداقل موجب اتهام و بدنامی او می گردد؛ از این رو امام صادق(علیه السّلام) می فرمایند: « لاتَصْحَبُوا اَهْلَ الْبدَع وَ لاتُجالسُوهُم فَتَصیروا عنْدَالنَّاس کَواحدٍ منهُم»(3)؛ با افراد منحرف هم نشین نشوید؛ زیرا هم نشینی با آنان موجب می شود که مردم شما را یکی از آنان به شمار آورند.

همان گونه که هم نوایی با هنجارها و ارزش های پذیرفته شده جامعه از طریق ارتباط با افراد و دوستان خوب و مناسب ایجاد می گردد و افراد از طریق حضور در جمع گروه ها و دوستان خویش، ملزم و معتقد به ارزش های دینی و فرهنگی می شوند، همچنین افراد در ارتباط با دوستان ناباب و هنجارشکن نیز گرایش به گناه و ارتکاب تخلفات و جرائم پیدا می کنند.(4)

بنابراین، هر گاه والدین هیچ گونه کنترل، نظارت و شناختی از دوست نوجوان یا جوان خود نداشته باشند، چه بسا او افرادی را به عنوان دوست برگزیند که بر خلاف ارزش های فرهنگی و سنت های جامعه باشد. در این صورت رفتارهای او دارای پیامد های مثبت نخواهد بود. دوست سارق، نوجوان را به دزدی می کشاند و به همین سادگی است که پدر و مادر با اندکی سهل انگاری و غفلت، در یک چشم بر هم زدن، هنگامی به خود

ص: 145

می آیند که نوجوان سر به راهشان، به جرم سرقت یا کیف زنی در چنگ قانون گرفتار شده است.

به موجب تحقیقی که در ایران انجام شده، 42 % سارقان تحت بررسی، دوستان نابابی داشته و 75 % آن هارفت وآمد زیاد و طولانی با هم داشته اند.(1)

ناشی از عدم دست یابی به هدف هایی که پیش از مهاجرت مورد نظر نوجوان مهاجر بوده است.

جوانانی که به تنهایی خانواده را رها کرده به امید تحقق بخشیدن به آرزوهای خود، زادگاه خویش را ترک می کنند، چون نمی توانند در شهرهای دیگر به خواسته های خود برسند، به کارهای خلاف کشیده شده، بیشتر از سایرین دچار رفتار انحرافی می شوند.

البته برخی از انواع مهاجرت ها برای ادامه تحصیل، پی گیری درمان یا سکونت های الزامی، خدمت سربازی و... در

شهرهای دیگر است که به نوبه خود می تواند آسیب هایی داشته باشد.

محلات جرم زا کشیده می شوند، با تقلید و پیروی از بزرگ سالان، بعد ها راه آنان را می پیمایند.(1)

پدر و مادر برای جلوگیری از این نوع انحراف و پیشگیری از آثار زیان بار سرقت باید به امور زیر توجه نمایند:

باور به معاد در وجود خود و فرزندانشان، آنان را از این گونه انحرافات باز داشته، هرگونه آسیبی را در دوران زندگی شان از آنان دور کنند.

نوجوانان از هم سالان خود الگو می گیرند. به خصوص از دوستانی که محبوبیتی در بین گروه هم سالان دارند،

تقلید کرده، سعی می کنند راه حل هایی که آنان برای مشکلات برگزیده اند، بکار گیرند.

نظارت مستمر و نامحسوس و نیز مراقبت والدین نسبت به اعمال و رفتار فرزندان و رفت و آمد و ارتباط آن هابا دوستانشان، از وظایف والدین است. بدیهی است شناسایی روحیه، افکار و وضعیت خانوادگی دوستان فرزند، بخش مهمی از وظیفه نظارتی والدین به حساب می آید.

تشویق و هدایت او به ارتباط با دوستان مناسب، اظهار ناخوشایندی از ارتباط با دوستان غیر مناسب و بیان نقش و آثار دوستان، آگاهی بخشی منطقی و مستدل فرزندان در باره نقش سازنده یا مخرب دوستان، تأثیر مثبتی برتصمیم گیری های فرزندان در دوست یابی دارد.

در یک پژوهش،50 % بزه کاران و سارقان اظهار کرده اند که دوستان ایشان توسط پلیس دستگیر شده اند و نیز حدود 47 % از آنان، دوستانی نوعاً خلاف کار داشته اند! 5/87 % از آنان نیز اظهار کرده اند که دوستان ناباب، نقش زیادی

در سارق شدن آنان داشتند. و 53 % از همین افراد اظهار کرده اند که به خاطر جلب توجه دوستانشان دست به سرقت زده اند.(1)

داشت؛ بنابراین، والدین نباید با ایجاد محرومیت ها و سخت گیری های نامعقول در خرید و تهیه لوازم زندگی، عامل انحراف فرزندان خود شوند.

برنامه ریزی برای مسافرت ها و تفریحات سالم در اوقات فراغت، از دیگر راه کارهایی است که والدین را در صیانت اجتماعی فرزندان یاری می کند.

افراد سارق، از نوع مشاغل سطح متوسط به پایین جامعه است. این نوع مشاغل عموماً پرزحمت و کم درآمد هستند. (1)

زاییده هوای نفس است- را می گیرد. تحقیر، توهین و تنبیه بدنی مکرر فرزندان، آن ها را انسان هایی پست و ناکارآمد و ضعیف جلوه می دهد.

آیة الله جوادی آملی با بیان این که هیچ فردی فطرتاً خلاف کار به دنیا نیامده است، تصریح کرده که وقتی حیثیت و عزت انسان لگدکوب شود، دست به هر کاری می زنند.(1)

در سرقت کودکان باید توجه داشت که کدام نیاز یا نیازهایی کودک را به ارتکاب این کار واداشته است. گاهی کودک به چیزی علاقه داشته و آن را از کودک دیگری که آن شی ء را در اختیار دارد، برمی دارد. همچنین بعضی از کودکان برای این که خود را نشان دهند و از سایر بچه ها عقب نمانند، بدون اجازه از منزل پول برمی دارند.

هنگامی که والدین با درخواست های کودک با پرخاش گری برخورد می کنند، در کودک این ذهنیت به وجود می آید که در مقامی نیست تا به صورت مشروع خواسته خود را مطرح کند و این مسئله به همراه عوامل یاد شده از علت های مهم گرایش به سرقت در جوانان و نوجوانان است.

یکی از کارشناسان تربیتی می گوید: «با توجه به این که برخی از کودکان برای جلب توجه، برخی برای انتقام و تعدادی نیز برای بیان احساس کینه توزی نسبت به والدین به سرقت مبادرت می کنند. وقتی که کودکی اسباب بازی یا شیء ناشناسی را در دست دارد، مادر و پدر از دیدن آن آزرده و نگران شده و با خشونت با وی رفتار می کنند؛ ولی این چاره کار نیست! به هیچ وجه نباید او را دزد نامید، بلکه باید فهمید چرا او چنین کاری کرده است.

شاید کودک به دلایل خاصی مرتکب سرقت شده؛ حسادت نسبت به خواهران و برادران دیگر، ابتدایی ترین علت است ولی در تکرار چنین کارهایی باید به جست وجوی

دلایل دیگر پرداخت؛ نظیر: کم بودن پول توجیبی، احساس کمبود توجه، احساس حقارت و....

کودک به دلیل این که هنوز به آن مرحله از رشد نرسیده تا بتواند بین مالکیت خود و دیگران فرق بگذارد و احساساتش به مراتب بیش از عقل اوست، به همین علت به محض این که چیزی به نظرش جالب و

ص: 161

دوست داشتنی بیاید بدون این که به عاقبت کار خود بیندیشد، درصدد به دست آوردنش بر آمده و آن را بر می دارد ! (1)

کودک ذاتاً غاصب نیست و ضایع کردن حقوق دیگران از باطن ذاتش سرچشمه نگرفته است. این ها پدیده هایی است عارضی و اکثر کودکان دچار این رفتارها و اعمال در زمان کودکی می شوند. چه بسیارند افراد پرهیزگار و درستی که در ایام کودکی از این خطاهای کوچک داشته اند، اما به مرور زمان با رشد میزان تعقل و درک آن ها؛ دیگر دست به چنین اعمالی نزده اند. البته نباید به

محض دیدن این عمل کودک، آن را بر حسب کودک بودنش بی اهمیت دانست؛ بلکه در همان کودکی نادرست بودن وغیر اخلاقی بودن کارش را به او گوشزد نمود و در صدد علاج و چاره جویی برآمد. در مواردی هم ممکن است در اثر تکرار این خطاهای کوچک، کودک در آینده نیز به همین صورت برخورد کرده، مشکلات فراوانی ایجاد شود. بنابراین از همان زمان کودکی باید با آن برخورد کرد؛ زیرا اگر کودک به این عمل عادت کند، ترک عادت دشوار است.

حضرت علی (علیه السّلام) در این باره می فرماید:

«ترک عادت دشوار ترین کارهاست».(2)

کودکی که از همان اوان کودکی این رفتار ها در او رشد کرده و به صورت یک عادت در آمده و والدین هیچ برخوردی در خصوص این رفتار منفی کودک نداشته اند این عمل برای او عادت می شود؛ طوری که به سختی می توان آن را از کودک جدا نمود.

ص: 162

4. در برابر دست بردهای کوچک کودک نباید او را مورد تحقیر و سرزنش قرار دهند و این عمل کودک را مکرراً به او یادآوری کنند که این، خود عامل بی حیایی و توهین به کودک شده، او برای جبران این حقارت ممکن است عمل خود را ادامه دهد. بنابراین باید در برابر این کار با ملایمت و نرمی با او برخورد کرده، زشتی کارش را بازگو نمود.

5. در مورد اطفالی که مرتکب جرائمی همچون سرقت می شوند، والدین و اطرافیان باید به این نکته توجه داشته باشند که به دلیل شرایط سنی حساس و ویژه این قشراز افراد جامعه، نباید عناوین مجرمانه ای از قبیل دزد و جنایتکار و... را در مورد آن ها به کار برند؛ زیرا برچسب زنی این عناوین روی کودکان، می تواند از نظر روحی و شخصیتی تأثیرات زیان باری بر آنان داشته باشد.

ص: 164

اموال یکدیگر را به باطل و ناحق نخورید و برای خوردن بخشی از اموال مردم از روی گناه، قسمتی از آن را به عنوان رشوه به قاضیان ندهید، در حالی که می دانید این کار گناه است.

در این آیه، پس از نهی مردم از هرگونه مال حرام، به طور ویژه از رشوه خواری که یکی از راه های حرام خواری است- نهی شده است.

البته پرهیز از لقمه حرام معنای گسترده ای دارد و تنها به غذای حرام اختصاص ندارد. منظور از حرام خواری، هر نوع استفاده از اموال، لوازم و امکاناتی است که از راه موازین شرعی و احکام الهی به دست نیامده و ضوابط اقتصاد اسلامی در تهیه آن رعایت نشده باشد. بنابراین، استفاده از ثروت و امکاناتی که از راه دزدی، رشوه، ربا، کلاه برداری، اختلاس،کم کاری، گران فروشی و کم فروشی به دست آمده و نیز اموال بدون پرداخت خمس و زکات، استفاده و بهره برداری از اموال دیگران بدون اجازه مالک، تصرف کردن در اموال منقول یا غیر منقول دیگران، استفاده از بیت المال مسلمین از موارد لقمه حرام و خوردن باطل محسوب می گردد. همچنین خوردن و آشامیدن چیز هایی که از نظر شرعی ممنوع است، از قبیل گوشت مردار و شراب نیز از این موارد محسوب می گردد؛ زیرا آن دو نیز یکی از راه های تصرف غیر مجاز و بدون اذن الهی است که اثراتی سوء در زندگی فرد می گذارد.

در روایتی از معصومین(علیهم السّلام) چنین آمده: «ترک یک لقمه حرام در پیشگاه خداوند، از دو هزار رکعت نماز مستحبی بهتر است و برگرداندن یک دانگ(یک ششم درهم) از مال حرام به صاحبش، از هفتاد حج مقبول بهتر است. (1)

ص: 166

باشی! می گوید: نه، پروردگارا! حق هیچ یک از کسانی را که امر فرمودی ضایع نکردم.

در این وقت این صاحبان حق می آیند و با او مخاصمه می کنند و می گویند: پروردگارا! مال به او عطا کردی و او را توان گر ساختی و در میان ما قرار دادی و به او امر کردی که از آن به ما هم بدهد. اگر توانست از عهده مخاصمه

برآید و معلوم شود که حق آنان را داده و چیزی از فرایض از او ضایع نشده و در چیزی فخرفروشی و مباهات نکرده؛ خطاب می رسد: بایست! شکر نعمتی را که به تو ارزانی داشتم، از آنچه خورده ای و آشامیده ای و لذتی که برده ای به جای آور... و بدین سان همواره مورد سؤال و محاسبه است».

از بیم این خطر است که یکی از اصحاب پیامبر(صلّی الله علیه و آله )گفت:

«خشنود نیستم که روزی هزار دینار از حلال به دست آورم و در راه اطاعت خدا خرج کنم با این که آن کسب مرا از نماز جماعت باز دارد. به او گفتند: خدا تو را رحمت کند، چرا؟ گفت: می خواهم از ایستادن و محاسبه روز قیامت بی نیاز باشم، آنجا که خداوند می فرماید: بندۀ من! از کجا آوردی و در چه راهی خرج کردی؟

رسول خدا (صلّی الله علیه و آله )فرمود:

«بعد از من بیش از هر چیز بر امتم از این کسب های حرام و شهوت پنهانی و ربا بیمناکم».

سپس ادامه داد:

«وقتی که مردی از راه غیرحلال مالی را کسب کند، سپس با آن مال به حج رود و لبیک گوید، ندا آید: لا لبیک و لا سعدیک. اما اگر از راه حلال باشد، این ندا را می شنود: لبیک و سعدیک. کسب حرام پیامدش در اولاد انسان آشکار می شود».(1)

ص: 168

(؛زیرا فرق میان این دو بسیار است) و اگر کسی اندرز الهی به او رسد و )از رباخواری) خودداری کند، سودهایی که در سابق )قبل از نزول حکم تحریم) به دست آورده، مال اوست (و شامل کارهای گذشته اش نمی شود) و کار او به خدا واگذار می شود و خداوندگذشتۀ او را خواهد بخشید) اما کسانی که باز گردند (و بار دیگر مرتکب این گناه شوند اهل آتش جهنم بوده، همیشه در آن می مانند.

همچنین در سوره آل عمران فرموده است:

(یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (1)(؛ای کسانی که ایمان آورده اید! (ربا و سود پول)را چند برابر نخورید. به خدا ایمان آورید تا رستگار شوید.

خداوند متعال هرگونه معامله اقتصادی به صورت ربا را به منزله اعلان جنگ با خدا دانسته و فرموده است:

(یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ) (2)؛

ای کسانی که ایمان آورده اید از (مخالفت) خدا بپرهیزید و آنچه از (مطالبات) ربا باقی مانده را رها کنید، اگر ایمان دارید. اگر چنین نکنید، بدانید که خدا و رسولش با شما پیکار خواهند کرد و اگر توبه کنید سرمایه های شما از آن شماست (اصل سرمایه بدون ربا) نه ستم می کنید و نه برشما ستم می شود.

ص: 170

غصب کند، خداوند پیوسته از او روی گردان است و همه اعمال نیک و خوب او را مغبوض می دارد و هیچ عمل نیکی را از وی ثبت نمی کند، مگر این که توبه کند و مالی را که غصب کرده، به صاحبش بر گرداند.

بدیهی است که در این موارد، رضایت کامل قلبی مالک مد نظر است و رضایت های دروغین یا اجباری و رضایت بر اساس معذورات عرفی و تعارفات، قابل قبول نیست.

غصب اموال و املاک دیگران به حدی مورد تنفر شرع مقدس است که انجام هر عبادت یا وضو یا غسل، با آب غصبی و خواندن نماز در مکان یا لباس یا روی فرش غصبی که رضایت مالک آن را بدنبال نداشته باشد، تجاوز به حقوق دیگران بوده، مقبول درگاه احدیت نیست.

چنانچه در فلسفه این حکم شرعی دقت شود، معلوم می گردد که دعوت به اقامه نماز مقبول( حق الله) به معنای دعوت به رعایت حق الناس و پرهیز از سرقت، ربا، غصب، کم فروشی، رشوه خواری و کسب درآمد حرام است. بنابراین، تکرار نماز در نوبت های پنج گانه به معنای دعوت مستمر مسلمانان به رعایت حقوق همدیگر می باشد.

در یکی از سخنرانی های خود فرموده: «خداوند پرهیز از خوردن مال یتیم را به خاطر جلوگیری از ظلم و حق کشی واجب فرمود».

کالا را احتکار می کنند و به دلخواه، نرخ گران می بندند و این کار برای توده مردم زیان بار و برای حکم رانان عیب و ننگ است. بنابراین، از احتکار جلوگیری کن؛ زیرا که رسول خدا(صلّی الله علیه و آله ) از آن منع فرموده است. هر احتکاری که به مردم زیان رساند و نرخ ها را بالا برد، خیر و برکتی در آن نیست. محتکر بخیل، برای کسی گرد می آورد ( وارث) که از او تشکر نمی کند و ( در آخرت) به سوی کسی می رود که عذرش را نمی پذیرد.

«مَنْ کَسَبَ مالاً مِنْ غَیرِ حله سلط علیه البناء والطین والماء»؛ (1)

کسی که مالی را از راه غیر مشروع به دست آورد، ساختمان و آب و گل بر او مسلط می شوند. کنایه از این که اموال به دست آورده اش بی برکت شده، از هم پاشیده و نابود خواهد شد.

از امام صادق(علیه السّلام) نیز نقل شده است که فرمود:

«کسی که دوست دارد دعایش به استجابت برسد، باید غذای خود و محل کسب و درآمدش را پاک سازد».(1)

اِذا وَقَعَتِ اللُّقْمَةِ مِنْ حَرام فی جَوْفِ الْعَبْدِ لَعَنَهُ کُلَّ مَلِک فی الّسمواتِ وَالاْرْضِ؛

هرگاه کسی لقمه حرام بخورد، و جزء بدنش شود تمام ملائکه آسمان و زمین او را لعنت می کنند.(1)

یکی از مهم ترین وظایف مرد، تأمین معاش خانواده، آن هم از راه حلال است؛ زیرا فرزندانی که با لقمه حلال پرورش می یابند، افرادی رقیق القلب و با صفا بار می آیند. از این رو والدین باید به این موضوع توجه کنند که خوراک و تغذیه خانواده بر اساس موازین شرعی بوده، از هر گونه حرام یا شبهه ناک بودن برحذر باشد؛ زیرا اگر لقمه شبهه داشته باشد، در روحیه فرزندان و حتی نسل ما آثار بدی خواهد گذاشت. از همین رو امام عصر (عج) در دعای خود ( اللهم طهر بطوننا عن الحرام و الشبهة) از خداوند خواسته تا او را علاوه بر پاکی از غذای حرام، حتی از غذای شبهه ناک نیز پاک نموده، شکم را از ورود چنین غذایی، محفوظ نگهدارد.

خرید و فروش را به آن ها آموخته، یا به طور غیر صریح به آنان منتقل کنند. بدیهی است چنانچه این گونه دقت های دینی در انجام معامله و خرید از سوی والدین، در معرض تماشای فرزندان باشد، تأثیر بسیاری در رفتارهای مالی آنان خواهد داشت.

در پایان این فصل اشعار نغزی از شیخ بهایی; در موضوع پی آمدهای شوم غذای حرام را یاد آوری می کنیم:

لقمه نانی که باشد شبه ناک

گر به دست خود نشاندی تخم او

ورمه نو در حصادش داس کرد

ور به آب زمزمش کردی عجین

ور بخواندی بر خمیرش بی عدد

ور بدی از شاخ طوبی آتشش

ور تنور نوح بند مریمش

ور تو بر خوانی هزاران بسمله

عاقبت خاصیتش ظاهر شود

در ره طاعت تو را ای جان کند

در دینت هست گر ای مرد راه

در حریم کعبه، ابراهیم پاک

ور به گاو خویش کردی شخم او

ور زسنگ کعبه اش دستاس کرد

مریم آئیین، پیکری از حور عین

فاتحه یا قل هو الله احد

ور شدی روح القدس هیزم کشش

ور دم عیسی بود آتش دمش

بر سر آن لقمه ی پر ولوله

نفس از آن لقمه تو را قاهر شود

خانه ی دین تو را ویران کند

چاره ی خود کن که دینت شد تباه(1)

ص: 182

ص: 183

ص: 184

جوان هم دارد که این امر به سیستم های تربیتی موجود در یک جامعه برمی گردد.

قرآن مجید، ابتلا به این پدیده شوم و زشت را نتیجه وسوسه های شیطانی و دنباله روی انسان ها از آن خطوط انحرافی دانسته و بیان می فرماید:

( یَا أیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لتَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ وَ مَنْ یَتْبَعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ فَإنَّهُ یَأمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ)؛(1)

ای اهل ایمان! هیچ وقت از شیطان را پیروی نکنید کسی که همیشه دنبال شیطان می رود به درستی که او را به کارهای زشت و ناروا وادار می کند.

خداوند وجود هر گونه فسادی را نتیجه رفتارهای انسان ها برشمرده است.

(ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی البرّ و الْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجَعُونَ)؛(2)

بر اثر اعمال ناروای مردم فساد و تباهی در خشکی و دریا آشکار گردید تا خداوند نتایج شوم پاره ای از کارهای ناپسند آنان را به خودشان بچشاند، باشد که متنبه شوند و از راه غلطی که رفته اند، باز گرداند.

طبق آیه بالا، تمام انحرافاتی که در جامعه رخ می دهد، مسبب اصلی آن افراد جامعه هستند که هر کدام دانسته یا نادانسته این عمل را رواج می دهند، از این رو هر کسی، اعم از خانواده و یا مربیان و یا محیط اجتماعی و نظام

تربیتی در انحراف جنسی جوانان مقصر اند می باشند.

به طور کلی، انحرافات و جرائم جنسی در جامعه کنونی را می توان در موارد زیر دانست: روسپی گری، همجنس بازی، روابط نامشروع (زنا)، لواط،

ص: 186

خودارضایی (استمناء)، چشم چرانی، خود نمایی، رابطه ی جنسی با حیوانات.(1)

به یقین وجود جرائم و انحرافات جنسی در یک جامعه معلول عوامل متفاوتی از قبیل اندیشه های اعتقادی و گرایش های دینی، نظام سیاسی و حکومتی، رفتارهای اجتماعی، خصوصیات فردی و شخصیتی و عوامل خانوادگی است. همچنین هریک از انواع انحرافات مزبور علاوه بر عوامل مشترک و عمومی، می تواند دلایل اختصاصی داشته باشد. از این رو هریک از آن ها به طور جداگانه بررسی می شود.

ص: 187

شهید مطهری(رحمه الله) می فرماید: که در مکه پیش از اسلام خانه هایی وجود داشته که با آویختن پرده ای به آن هابه عابران می فهماندند کسانی در آن خانه ها حضور دارند که به این رفتار شنیع مشغول و پاسخ گوی مراجعین اند!(1)

متأسفانه با وجود ارشادهای دینی و محکومیت عرفی این رفتار به خصوص در جامعه اسلامی ما، مدتی است که روسپیان به یک معضل اجتماعی بدل شده اند، در این میان کسانی نیز به قصد فاسد نمایی جامعۀ دینی ایران، در صدد بزرگ جلوه دادن ابعاد پدیدۀ مزبورند. بر این اساس، به جاست که با واقع بینی، وجود این پدیده را که غدۀ سرطانی جامعه سالم و باعفت ما به حساب می آید، بپذیریم.

باورداشتن این حقیقت، باعث می شود که بتوانیم ابعاد آن را به خوبی تحلیل کنیم و به تعریف روشنی از آن برسیم. همان طور که تبیین درست عناصر روسپی گری، عوامل و آثار آن، می تواند ما را در دست یابی به رهیافت های دقیق یاری کند.

حقیقی دانسته، در زندگی خانوادگی خویش همواره نوعی از شک و تردید بر فضای ذهنی آنان سایه می اندازد.

احساسات دیگران و برقراری ارتباط صحیح با آنان، ضعف در جامعه پذیری، بی سوادی، فقراقتصادی، مهاجرت، اختلالات خانوادگی که در شکل ناسازگاری والدین و طلاق خود را نشان می دهد، موقعیت های نامناسبی که سبب تحریک جنسی می شود، ضعف قوانین و عوامل کنترل اجتماعی و گسترش اندیشه های انحرافی لیبرالیسم جنسی و... .

است که فرزندان حاضر در این خانواده ها، با بلوغ زودرس مواجه می شوند و به شدت در معرض رفتارهای جنسی خارج از چارچوب خانواده قرار می گیرند.در مقابل خانواده هایی هم هستند که کنترل شدیدی به مسائل جنسی فرزندان دارند؛ به حدی که از واقع بینی در این باره، دور می شوند. این کنترل هم خود یک فشار و عامل بحران زاست و هم باعث دوری والدین و فرزندان از یکدیگر می شود. طبعاً در چنین شرایطی آگاهی صحیح و لازم از سوی والدین به فرزندان به مقتضای سن و نیاز آن ها داده نمی شود؛ در حالی که معمای اصلی سنین نوجوانی و جوانی همین مسائل جنسی است.

و به زنان مؤمن بگو چشم های خود را فروبندند و عفت (فروج) خود را نگه دارند.(1)

امام صا دق(علیه السّلام) در این باره می فرماید:

«نگاه بعد از نگاه، شهوت را در دل کشت می کند و همین موضوع برای به انحراف کشیدن صاحبش کافی است».(2)

- 1/54% از شوهران روسپیان، معتاد و یا در کار قاچاق بوده اند. بیش از 11% شوهران مروج روسپی گری 78/15% مرتکب سایر جرائم مثل دزدی و تنها 54/19% از آنان بدون جرم مشخصی بوده اند.(1)

- 8/23% از آنان پیش از روسپی گری و 5/43% بعد از آن به دام اعتیاد افتاده اند و تنها 5/32% بدون سابقه اعتیاد بوده اند. از این جا می توان به پیوند میان این دو جرم پی برد.

- 68% از این زنان به وسیلۀ دوستان و افراد محله با این کار آشنا شده اند.

-6/49% از این زنان قاچاق مواد مخدر و گسترش اعتیاد را در محل خود گزارش کرده اند.

- 2/44% از زنان روسپی خود را موجودات کم ارزشی در خانواده می دانستند؛ در حالی که این نسبت در میان زنان عادی 4/2% بوده است.

- بیش از یک چهارم از زنان روسپی در سنین نوجوانی از خانه فرار کرده اند. 8/94% از این افراد به فاصلۀ کم تر از 48 ساعت از زمان خروج از منزل به دام فساد افتاده اند که مهم ترین علت آن نداشتن سرپناه ذکر شده.

هیچ یک از زنان روسپی دارای مهارت درآمدزایی نبوده اند. 7/0% از آنان دارای سواد دانشگاهی و 5/11% متوسطه و 3/77% راهنمایی و پایین تر بوده اند.(2)

در یک نگاه گذرا، می توان بر اساس آمارهای موجود عوامل خانوادگی از جمله ناهنجاری در روابط خانوادگی، فقدان سرپرست، بی سوادی، اعتیاد، مشکلات روانی ناشی از کمبود محبت، اختلال های شخصیتی و عوامل اجتماعی چون فقر و بی کاری و محیط فاسد را از علل گرایش به روسپی گری دانست. البته مواردی از جمله وجود تقاضا، پدیدۀ مهاجرت و فریب خوردن در سنین جوانی را نیز می توان افزود.

ص: 195

همچنین طبق ماده 134 قانون مجازات اسلامی، هر گاه دو زن که با هم نسبت خویشاوندی داشته باشند، بدون هیچ گونه ضرورتی، به صورت برهنه زیر یک پوشش قرار گیرند، به کمتر از صد تازیانه تعزیر می شوند و در صورت تکرار این عمل و تکرار تعزیر، در مرتبه سوم به هریک صد تازیانه زده می شود.(1)

3. این عده از منحرفین، موجبات خشم الهی را فراهم آورده و از عذاب او ایمن نیستند. امام صادق (علیه السّلام) می فرماید: «هر گاه جنس مذکّر با مذکّر آمیزش کند عرش خداوند به لرزه در می آید».(1)

امیر المؤمنین علی (علیه السّلام) فرمود:

«از پیغمبر اکرم (صلّی الله علیه و آله ): شنیدم که می فرمود: نفرین خدا بر مردانی باد که خود را شبیه زنان می سازند (با مردان آمیزش جنسی می کنند) و لعنت خدا بر زنانی باد که خود را شبیه مردان می کنند».(2)

4. دانشمندان می گویند: ادامه کار همجنس بازی، تمایلات جنس را نسبت به جنس مخالف در انسان تدریجاً می کاهد و احساس زنانه در او پیدا می شود و هر دو گرفتار ضعف شدید جنسی و سرد مزاجی می شوند، به طوری که بعد از مدتی قادر به آمیزش طبیعی با جنس مخالف نخواهند

بود، به همین دلایل اخلاقی و اجتماعی، اسلام همجنس بازی را در هر شکل و صورت شدیداً تحریم کرده و برای آن مجازاتی شدید قرارداده است. بعضی از فقها گفته اند:

«اگر زن شوهر داری این عمل را انجام دهد، مجازاتش اعدام است».(3)

حقوق الهی ندارند. طبق ماده 68 قانون مجازات اسلامی، هرگاه مرد یا زنی چهار مرتبه نزد حاکم اقرار به زنا کند، محکوم به حد زنا ( اعدام) خواهد شد.

این دسته از منحرفین، علاوه بر شکستن حرمت الهی و ضایع کردن حقوق انسان ها، سلامت اعتقادی و امنیت روانی جامعه و محیط اجتماعی را به مخاطره انداخته، موجب انحراف جوانان و اضمحلال خانواده ها می گردند.

کسی که در شهوات تندروی کند آفات و بلایا نیز با سرعت به سوی او می شتابند.

7. احساس گناه، ضعف اراده و عدم اعتماد به نفس.

4. اوقات فراغت خود را با مطالعه، ورزش، زیارت، عبادت، تفریح سالم و به طور کلی با کارهای مثبت مثل فعالیت در امور خانه، کمک به اهل خانواده و ... پر کنند.

5 . به یاد داشته باشند که ورزش منظم و زیاد در رشته های تخصصی، رزمی، دفاع شخصی برای تخلیه انرژی زائد بدن بسیار لازم است.

6. تقویت ایمان مذهبی و اراده و کنترل برخویشتن، شرکت مداوم در مجالس مذهبی و مراسم دعای توسل، تلاوت زیاد قرآن و تدّبر و تفکر در معانی آیات آن مهم ترین پشتوانه ها و عامل نظارت درونی انسان خواهد بود.

7. هیچ گاه بدن خود را به صورت برهنه در آینه نگاه نکنند.

8. در غیر موارد ضروری از نگاه کردن به اندام های جنسی خود پرهیز کنند.

9. برای نظافت موهای زائد بدن، هرگز از تیغ و صابون استفاده ننموده و زود به زود به ازاله موهای بدن نپردازند بلکه از داروی نظافت بهداشتی (نوره) استفاده کنند.

10. از نگاه کردن به مواضع جنسی و برجستگیهای بدن دیگران (حتی از روی لباس ) پرهیز نمایند.

11. از نگاه کردن به فیلمها و عکس ها و نیز گوش دادن به صداها و نوارهایی که موجب تحریک جنسی می شود اجتناب کنند.

12. از پرخوری و سیری بیش از اندازه به هنگام خواب پرهیز کنند. از این رو در شب غذای سبک و کم حجم میل شود و غذا را زودتر میل کنند تا به هنگام خواب احساس پری و سنگینی نکنند.

13. از نوشیدن بیش از حد آب و مایعات در هنگام شب و قبل از خواب به ویژه در بین غذاها و غذای چرب پرهیز کنند.

ص: 202

14. سعی کنند هرگز به روی شکم نخوابند؛ زیرا این شیوه خوابیدن در تعالیم دینی مکروه بوده، یکی از قوی ترین تحریککنندههای جنسی محسوب می شود.

15. از پوشیدن لباس های تنگ و چسبان (به ویژه لباس های زیر) خودداری کنند.

16. از تصور نمودن و حتی تخیل امور جنسی (چه جنس موافق، چه مخالف) اجتناب کنند و حتی به قصد داشتن اطلاعات و آگاهی به سراغ این نوع مطالب نروند.

17. از خوردن غذاهای تحریک کننده مانند: خرما، پیاز، فلفل، ادویه جات، تخم مرغ، سوسیس، کالباس، گوشت قرمز و غذای چرب اجتناب کنند. کنار نهادن این غذاها به صورت موقت هرگز بدن را دچار کمبود جسمی و سوءتغذیه نمی کند.

18. با جنس مخالف کمتر مراوده داشته باشند و از روی ملایمت، لطف و محبت با آن ها صحبت نکنند.

19. مطالعه و توجّه به ضررهای جسمانی، روحی و اجتماعی و نیز توجه به عواقب گناه خودارضایی می تواند بازدارنده خوبی باشد.

20. هیچ گاه در حمام به طور کامل عریان نشوند.

البته والدین گرامی نباید تنها به ارشاد و توصیه زبانی اکتفا کنند، بلکه نظارت مستمر و غیر مشهود خود را در مسائل مزبور برای رسیدن به نتیجه نهایی ضروری و لازم به حساب آورند.(1)

ص: 203

جوانی که در آغاز بلوغ جنسی در کوچه و خیابان و حتی مدرسه با صحنه های شهوت انگیز روبه رو شود و از طرفی هم وسایل ارتباط جمعی مثل سینما و تلویزیون، اینترنت و ماهواره، نشریات و مجلات، صحنه های تحریک کننده را نمایش دهند و از سوی دیگر در حالی که والدین تعالیم تربیتی مکتب انسان ساز اسلام را نادیده گرفته و در محیط خانوادگی خود،رفتارهای نابه جا و غیر معقولی از خود نشان دهند، چگونه می توان شاهد کنترل صحیح مسائل جنسی از سوی جوان یا نوجوان بود؟

2. مساعد نبودن مسکن و محله زندگی؛ مسکن مناسب، یکی از نیازهای اولیه هر خانواده است. مسکن هر خانواده ای نشان گر سطح اجتماعی و اقتصادی والدین آن خانواده است. والدین با انتخاب محل جغرافیایی مسکن خویش، مستقیماً اطرافیان کانون خانواده خود را در جامعه انتخاب می نمایند و موقعیت کانون خانواده به نوبه خود و در حد وسیعی به برخورد کودک با انواع الگوها و سرمشق ها بستگی پیدا کرده، از این رهگذر اثرات خوب یا بدی حسب مورد در شکل گیری شخصیت کودک به جا می گذارد.

فقر، تأثیر بسزایی در انتخاب محل سکونت و نیز نوع منزل مسکونی دارد. حاشیه نشینی و سکونت در زاغه ها یا اتاق های مخروبه و کثیف از تبعات فقر در مسکن است. این منازل علاوه بر داشتن شرایط بسیار نامساعد و غیر بهداشتی و کوچک بودن، در اغلب موارد همه اعضای خانواده در یک اتاق زندگی می کنند. ازدحام و شلوغی خانه ها، زندگی اجباری در یک اتاق به عنوان خوابگاه و دل گرم کردن خود به روابط جنسی و عدم امکان تربیت صحیح از جمله پیامدهایی است که خود، زمینه ساز بسیاری از انحرافات است.

چنانچه مسکن فاقد حداقل استانداردهای مورد پذیرش شهرسازان و جامعه شناسان و جرم شناسان باشد و مساحت آن به نسبت ساکنین آن کمتر باشد، چه بسا آثار سوء و شومی بر ساکنین آن منزل و علی الخصوص به کودکان و نوجوانان آن منزل خواهد داشت. از جمله این آثار سوء، تحت تأثیر قراردادن حیات جنسی کودکان و نوجوانان است. اگر والدین و کلیه اعضای منزل شب را در یک اتاق به سر برند، چه بسا روابط جنسی زن و شوهر تأثیر مخرّب در کودک گذارده، موجبات بی بند و باری و انحرفات جنسی در آن ها می شود. مبرهن است که در چنین کاشانه های محقّری احتمال وقوع جرائمی مثل زنا با محارم بیشتر از سایر منازل است.

ص: 207

3. عدم توجه والدین به احکام دینی و توصیه های اخلاقی و تربیتی در انجام رفتارهای زناشویی به منظور سلامت روانی فرزندان و سهل انگاری پدران و مادران و برخورد کودکان با منظره هایی که نباید آن را ببینندف سرچشمه انحرافات اخلاقی و گاه بیماری های روانی شده است. والدین باید خیلی مواظب باشند که با دست خود، جوان و نوجوان آن هاآلوده به این امر نشود.

پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله ) می فرماید:

«به خدا سوگند! اگر مردی با همسرش نزدیکی کند، در حالی که کودکی در آن اتاق خوابیده باشد وآنان را ببیند و صدای گفت وگو و تنفسشان را بشنود، آن کودک خواه پسر باشد خواه دختر، ابداً به رستگاری نمی رسد بلکه آلوده خواهد شد».(1)

4. مهاجرت های خانوادگی؛ بدون در نظر گرفتن انگیزه این گونه مهاجرت ها باید گفت در مهاجرت های خانوادگی که شامل تمامی اعضای یک خانواده می گردد، والدین برای تربیت و هدایت فرزند خود دچار مشکل خواهند شد و چناچه تدبیرهای جدید و صحیحی برای وظایف تربیتی خود نیندیشند، دیگر نخواهد توانست مانند گذشته که در شهرستان کوچک خود زندگی می کردند، روی فرزند خویش کنترل و تسلط داشته باشد.از طرف دیگر فرزندان هم با مشاهده رفتارها و فرهنگ جدید شهروندان، دچار تضادهای فکری و فرهنگی شده، به دنبال آن هویت خود را کم و بیش از دست می دهند. این بحران هویت موجب فاصله گرفتن فرهنگی از والدین خود می گردد و این خود، باعث بروز زمینه هایی برای بزه کاری آنان از جمله انحرافات جنسی می شود.

ص: 208

همچنین غریبه بودن مهاجران و ناشناس بودن آنان، موجب جرئت و جسارت بیشتر ایشان برای ارتکاب برخی جرائم و گناهان و یا غافل گیر شدن به دست مجرمان جنسی خواهند شد.

4. سوء استفاده ازعشق جوانی؛ احساسات محبت آمیزی که در دوران جوانی رخ می دهد و تحت عنوان «عشق» خوانده می شود، ممکن است مورد سوء استفاده قرار گیرد و جوان را از جاده مستقیم کمال، منحرف سازد. عشق، نوعی کشش و جاذبه ای نیرومند است که بین انسان و یک موجود خارجی، برای رسیدن به یک هدف، ایجاد می گردد؛ اگر منشأ آگاهانه و انگیزه الهی داشته باشد، یکی از عالی ترین تجلیات روحی انسان و از پرشکوه ترین جلوه های آفرینش به شمار می رود، اما اگر همین جاذبه «عشق»، تنها ریشه ای غریزی و شهوانی داشته باشد و انگیزه شیطانی پیدا کند، از مظاهر نفس اماره بوده، در این حالت عقل و ایمان را در وجود آدمی تضعیف می کند، به طوری که فرد عاشق، دیوانه وار برای رسیدن به معشوق خود به هر کار نامشروعی دست می زند تا به کام خود برسد؛ حتی اگر در نظر مردم هم رسوایی هایی به بار آورد.

آری، غفلت از هدف آفرینش و راه صحیحی که به آن منتهی می شود، انسان را از چهارپایان هم پست تر و گمراه تر، بلکه از هر جانور و جنبنده ای بدتر می کند.

پسران و دختران جوان باید مراقب این دام های خطرناک و گوناگون باشند که با نام دروغین «عشق پاک» بر سر راه آنان قرار می گیرد، دام هایی که پس از افتادن در آن غالباً رهایی بسیار دشوار است و کفاره لحظه ای غفلت و خوش بینی بی جا، تسلیم شدن در برابر الفاظ فریبنده ای همچون «محبت» برای افرادی که کمبودهایی دارند و در محرومیت به سر برده اند، خواهد بود.

ص: 209

خیلی از دوستی ها و دل بستگی های غیرعاقلانه- که تفکری منطقی به دنبال آن نباشد- با کمال تأسف موجب ارتباط های نامشروع به صورت تلفن، نامه و ملاقات هایی در کوچه و خیابان می شود که عشق های دروغین و هوس های زودگذر است و نقطه پایانی آن ارضای کام جویی های گناه آلود و بی قید و شرط است و پس از آن، با فرونشستن آتش هوس و شهوت از هم جدا شده و بعد از اندکی همه چیز فراموش می گردد و عشق سوزان، مبدل به حالت پشیمانی، غم و اندوه، بی آبرویی و رسوایی و سردرگمی در آغاز زندگی خواهد شد و این خود اختلال ها و ناسازگاری های مراحل بعدی زندگی را به دنبال خواهد داشت. میدان ندادن به عقل و بازگذاردن عرصه شهوات، چشم وگوش انسان را کور و کر می کند، به طوری که عواقب وخیم و خطرناک آن را تنها پس از ارتکاب عمل می فهمد؛ زیرا پیش از عمل، رسوایی کار ناپیدا و پوشیده است.(1)

امام علی(علیه السّلام) در این باره می فرماید:

«رُبَّ شهوة ساعة تورث حزناً طویلاً »؛(2)

چه بسا یک ساعت شهوت رانی، اندوه طولانی به بار می آورد.

6. چشم چرانی و رفت وآمدهای بی جا در کوچه و خیابان و حضور در اماکن و محلات آلوده و جرم خیز.

7. گوش دادن به حرف های افراد منحرف و آلوده در باره مسائل جنسی و کسب اطلاع نادرست و نامناسب و نداشتن آگاهی صحیح از مسائل بلوغ.

8. عدم کسب موفقیت های تحصیلی و درسی.

9. خیال پردازی های انحراف آمیز در هنگام تنهایی.

10. تماشای فیلم ها و تصاویر ماهواره ای و برخی از برنامه های شبکه های اینترنت و مطالعه داستان ها و کتاب های تحریک کننده.

ص: 210

11. عدم توجه والدین به درخواست ها و نیازهای همدیگر در مسائل و روابط زناشویی.

12. همنشینی با دوست و رفیق منحرف.

13 . کمبودهای عاطفی و روابط آشفته خانواده و طرد از خانواده زمینه مناسبی برای احساس تنهایی و تسلیم به افراد شهوت طلب را فراهم می آورد.

14. ضعف عقلانی؛ نقص و ضعف عقلی برخی افراد مانع از آن است که شخص از ارزش های انسانی خود آگاه شود و در نتیجه در موقع مقتضی نمی تواند تصمیم مطلوب و پسندیده بگیرد و تحت تأثیر عوامل نامساعد محیطی و جوّ موجود قرار می گیرد.

15. سوء استفاده ابزاری از مسائل جنسی؛ برخی از مؤسسات اقتصادی برای جلب نظر مصرف کننده و تأمین منافع هر چه بیشتر اقتصادی و تجاری، نیازهای جنسی افراد را تحریک می کنند؛ عدم ارضای آن به انحرافات اخلاقی و جنسی منجر می شود.

16. وجود فقر مادی و نیاز های اقتصادی در برخی نوجوانان و جوانان، موجب گرایش آنان به این موارد می شود.

همه این ها می تواند زمینه های بروز انحرافات جنسی را در افراد فراهم سازد. اگر ریشه های پیدایش انحرافات جنسی از قبیل: روابط نامشروع بین دختر و پسر، همجنس گرایی، خود ارضایی و... بررسی شود، معلوم خواهد شد هر خانواده ای که در آن حریم بین زن و مرد و دختر و پسر رعایت نشده باشد، به نوعی از انواع انحراف جنسی مبتلا شده است.(1)

17. در حال حاضر مهم ترین وسیله و ابزار سرگرمی قابل دسترسی عمومی، در شهرهای کوچک و بزرگ ایران، استفاده و تماشای فیلم ها و

ص: 211

بازی های رایانه ای است. برخی ازاین فیلم ها و بازی های رایانه ای در بردارنده مطالب غیر اخلاقی و برافروزنده احساسات جنسی و مغایر با ارزش های تربیتی اسلامی است که نتایج ضد دینی و انحرافی بسیاری در پی خواهد داشت.

این نرم افزارهای مخرب، روزانه در خانه ها و برخی اماکن عمومی و «گیم نت ها» به عنوان سرگرمی توسط کودکان، نوجوانان، جوانان و حتی بزرگ سالان استفاده می شود.

18. استفاده نامعقول از اینترنت؛ استفاده نامعقول و غیر شرعی از اینترنت، آسیب هایی مختلفی را در محیط خانه ایجاد می کند که هر یک از آن ها، پس از کشانده شدن به محیط خارج از خانه، شدت ویژه ای پیدا کرده، زمینه ساز جرائم و گناهان متعددی خواهد شد.

مسائل جنسی بزرگ ترین ترس والدین در قبال کودکان در اینترنت هستند. با این وجود، سایر مطالب نامناسب ممکن است مانند آزار و اذیت، مواد مخدر و سیگار، اسلحه و مواد منفجره، قمار، کلمات ناپسند و خرافات نیز کودکان را تحت تأثیر قرار دهند. در هنگام گشت و گذار در اینترنت، کودکان ممکن است با بعضی افراد که در سایت ها با آن ها آشنا شده اند، قرار ملاقات بگذارند. افراد منحرف جنسی معمولاً از پست الکترونیکی، بولتن های خبری و اتاق های گفت وگو برای کسب اعتماد کودکان و سپس ملاقات با آنها، بهره می گیرند. هر ماه در آمریکا، کودکان زیادی برای ملاقات با افرادی که در اینترنت با آن ها آشنا شده اند، از خانه خارج می شوند یا فرار می کنند. گاهی اوقات آن هاحتی می خواهند به کشور های دیگر بروند.(1)

19.بدحجابی و ولنگاری پوششی دختران و پسران؛ از آنجا که رعایت نکردن ضوابط شرعی و قانونی پوشش در جامعه اسلامی و محیط اجتماعی مسلمانان، خود جرم و گناهی فردی محسوب می شود، همچنین به دلیل آثار

ص: 212

مخرب آن بر عموم مردم و ایجاد تحریکات اخلاقی و جنسی نسبت به دیگران و برهم زدن تعادل روانی و انضباط اجتماعی جامعه، گناه و انحراف اجتماعی می باشد.

20. عدم توجه به مجالست ها و همنشینی با افراد بی بندوبار و لاابالی و منحرف خانواده های فامیل.

21. عدم برنامه ریزی مفید در اوقات فراغت و بی کار بودن فرزندان؛ به ویژه در فصل تابستان.

به هر صورت، والدین باید فشارهای ناشی از غرایز جنسی را بر فرزندان خود باور کنند و ضمن پیراستگی محیط زندگی خود از هر گونه عامل تحریک زا، شرایط ازدواج صحیح را در اولین فرصت برای فرزندان خویش فراهم آورند.(1)

از آنجا که خانواده ها قابلیت پیشگیری از انحرافات جنسی را در سه محور جداگانه ( زوجین، فرزندان، جامعه) دارند، وظایف پیشگیرانه آن ها در هر یک از سه محور مزبور، جداگانه ارائه می گردد:

کاهش یافته که شوهران آن ها به سر وروی خود نمی رسند.» سپس فرمود: «آیا مایلی همسرت را در وضعیت نامناسبی از حیث نظافت و آراستگی ببینی؟» گفتم: «نه.» فرمود: «پس در مورد همسرت نیز این را نپسند (که تو را در وضعیت نامناسبی ببیند). آنگاه فرمود: «پاکیزگی، استفاده از بوی خوش، زدودن موهای اضافی و اهمیت دادن به رابطه جنسی، جزء اخلاق پیامبران است. »(1)

3. پرهیز زنان ازحضور در مشاغل اجنماعی نامناسب؛ به ویژه کا رگاه های خصوصی و به همراه پیمودن مسافت زیاد و معاشرت و اختلاط متعدد با مردان نامحرم.

4. پرهیز مردان از بیکاری و ناتوانی مالی و اقتصادی؛

5. پرهیز از اشتغال مردان به کارهای نامناسب و یا اماکن و کارگاه های با خطر آسیب پذیری جنسی.

سپس مراحل اولیه جست وجو و گزینش و کمک به انتخاب همسر مناسب را برای فرزندشان مهیا سازند.

2. اطلاع رسانی منطقی به فرزند درباره مسائل جنسی؛ یکی از مشکلات جامعه ما این است که وجود شرم و حیای بی جا و حرمت داری های نابه جای دختران و پسران، مانع نزدیک شدن عاطفی آن ها به پدران و مادران گشته است. والدین باید با منطقی ساده و بدون پرده پوشی های غیر لازم و به عنوان دوست و محرم رازفرزندان، اطلاعات کافی و مفیدی درباره مسائل جنسی و بلوغ و آثار آن به فرزندان منتقل نمایند تا آنان علاوه برآشنایی با تحولات جدید جسمی و روحی خود، راه های کنترل و هدایت صحیح این فشارها را بیاموزند.

بدیهی است نزدیکی عاطفی فرزندان به والدین، موجب خواهد شد تا آنان تحولات، دیده ها، شنیده ها و اتفاقات پیش آمده در این باره را به راحتی و بدون دلهره، با والدین خود در میان گذاشته، راه کارها ی مناسب فردی و اجتماعی مربوط را به دست آوردند. همچنین با این تعامل دو طرفه و ایجاد حس اعتماد، والدین قادر خواهند بود با گرایش ها و افکار و احساسات فرزندان خویش آشنا شده، پیش از هر گونه رفتار مجرمانه و انحرافی فرزندانشان، آنان را از بزه کاری های احتمالی نجات دهند.

3. رعایت اصول و ضوابط شرعی در باره رفتارهای جنسی و زناشویی از سوی والدین؛ قرآن و احادیث، مکرر توصیه کرده اند که والدین نباید عملی انجام دهند که موجب بیداری بی موقع یا تشدید غریزه جنسی در جوان گردد.

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:

ص: 216

(وَ إذَا بَلَغَ الْأطْفَالُ مِنْکُمُ الْحُلُمَ فَلْیَسْتَأذَنُوا کَمَا اسْتَأذَنَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللهَ لَکُمْ ایَاتِهِ وَاللهُ عَلیمٌ حَکیمٌ)؛(1)

هنگامی که کودکان شما به حد بلوغ رسیدند، باید مانند سایرین و به همان شیوه سابق، برای ورود به جایگاه خصوصی والدین اجازه بگیرنند، خدا آیات خود را این گونه برای شما بیان می کند؛ در حالی که از روی علم و حکمت به مصلحت شما واقف است.

در این باره، حدیثی از امام صادق(علیه السّلام) نقل شده که فرموده اند:

«مرد نباید با همسر یا کنیز خود- در صورتی که کودکی در آن جا وجود دارد- نزدیکی نماید؛ زیرا این عمل موجبات زنا را فراهم می آورد».(2)

4. جدا سازی محل خواب و بستر فرزندان از محل خواب والدین. همچنین جداسازی محل خواب فرزندان پسر از از محل خواب فرزندان دختر.

5. والدین باید تلاش کنند تا فاصله بین زمان اصلی خواب با هنگام به بستر رفتن فرزندان را تا حد امکان کوتاه نمایند. هچنین جداشدن از بستر بلافاصله پس از بیدار شدن در این مسئله سفارش شده است.

6. والدین تلاش کنند حتی الامکان مدت حضور فرزندان خود را در حمام کوتاه نمایند.

7. تهیه تغذیه مناسب با سنین بلوغ جنسی و هیجانات درونی او با هدف کاهش هیجان ها و بحران های درونی. در سبد غذایی چنین فرزندانی، وجود سبزیجات و میوه و لبنیات مناسب بوده، پرهیز از ادویه جات و ترشیجات و خوردن بی رویه گوشت توصیه شده است.

8. رعایت عفت و حیا در پوشش والدین؛ پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله ) فرمود: «کسی که حیا ندارد دین کاملی ندارد». نیز فرمود: «شرم و حیا بخشی از

ص: 217

ایمان است؛ از این رو طرز پوشش و نوع لباس پدر و مادر در خانه و هنگام حضور فرزندان باید بر اساس رعایت کامل عفت و حیا باشد. همچنین والدین باید هنگام

تعویض لباس خود، مراعات شرایط خانه و توجه فرزندان خود را بنمایند».

9. ورزش از جمله فعالیت هایی است که مورد توجه و علاقه اعضای خانه به ویژه فرزندان بوده، در درمان یا کاهش این گونه انحرافات مناسب است.

10. رعایت عفت و حیا در گفتارها؛ والدین نباید در مقابل فرزندان کلمات و واژه های مربوط به مسائل جنسی و اندام های جنسی انسان را به طور صریح و به اصطلاح با «رک گویی» به زبان آورند و هچنین در شنیدن این گونه کلمات، نرمش به خرج ندهند. همچنین رفتار و نگاه پدر و مادر به یکدیگر(در حضور فرزندان) نباید به گونه ای باشد که نشانه ها و علائم رفتار جنسی درآن ها احساس شود.

11. نظارت بر زمان و مکان تماشای فیلم ها و بازی های رایانه ای فرزندان و کنترل بر ورود و خروج سی دی ها در منزل یا محیط کار.

12. با توجه به این که امروزه برخی سریال ها و فیلم های در شبکه های ماهواره ای، خلاف سلامت روانی و تربیتی افراد و خانواده هاست و آثار مخربی بر جای خواهد گذاشت، والدین محترم می توانند تدابیری برای جلوگیری از تماشای این فیلم ها و برنامه های ماهواره ای در نظر بگیرند. قرار دادن تلویزیون در محل عمومی منزل، پرهیز از تماشای آن ها در ساعات پایانی شب یا نیمه شب، تماشای فیلم با حضور والدین، مسدود کردن الکترونیکی کانال های آلوده به مسائل جنسی و خشونت از این دسته اند.

13. دقت و توجه والدین به ویژه مادران به وضعیت ظاهری و پوشش مناسب دختران در بیرون از خانه برای مصون ماندن از هرگونه تعرض یا

ص: 218

پیشگیری از دل فریبی دیگران؛ بدیهی است والدین باید معقول و مناسب بودن لباس فرزندان پسر را هم مدنظر قرار دهند.

14. تامین مایحتاج زندگی و فراهم کردن امکانات مورد نیاز خانواده و فرزندان؛ از آن جا که مرد دارای وظیفه حمایتی از اقتصاد خانواده بوده و از نظر فقهی ملزم به تأمین مخارج زندگی خویش است، سهل انگاری او در این قسمت، برخلاف شرع مقدس بوده، تبعات منفی دنیوی و اخروی را در پی خواهد داشت.

15. پرهیز از مهاجرت های غیر ضروری برخی از اعضای خانواده و یا مهاجرت خانوادگی به شهرهای بزرگ بدون پیش بینی های قبلی.

16. تنظیم، کنترل و تصحیح استفاده از اینترنت. برای کنترل بهتر و جلو گیری از آسیب های احتمالی از اینترنت، توجه به دستورالعمل های زیر برای والدین ضروری است.

مادران لازم است که راه های پیشگیری و مبارزه با این امور را تا حدامکان فرا گرفته، به کار ببندند؛ از این رو برخی از دستورالعمل های مربوط به آن را مرور می کنیم:

و) وارد اتاق های گفت وگو(چت) و وب سایت هایی که توافق نموده ایم نامناسب است، نمی شوم.

ز) هیچ ملاقات رودرو را با کسانی که در اینترنت با آن ها آشنا شده ام، بدون اجازه یا همراهی والدینم، ترتیب نخواهم داد.(1)

برخی مواقع لازم است که زنان در مقابل تعدادی از بستگان محرم نیز مراعات پوشش را بنمایند.

همچنین لازم به ذکراست که رعایت وقار و حیا در پوشش و انتخاب لباس برمردان وهم بر زنان ضروری است.

2. زنان باید زیور آلات ( دست بند، النگو، گردن بند، انگشتر و...) خود را در برابر نامحرمان مخفی نمایند. (1)

3. آرایش زن برای مردان نامحرم ممنوع می باشد. اگرچه ممکن است برخی زنان آرایش را نوعی تنوع و تفریح به حساب آورند، اما از دیدگاه مردان، نشانه بی مبالاتی دینی و وجود کمبودهای عاطفی و خود نمایی برای ربودن قلب دیگران است.

4. زنان باید به هنگام راه رفتن حجب و حیا را رعایت کنند.(2) راه رفتن در معابر عمومی و یا شرکت در مجالس و میهمانی ها چنانچه همراه با حرکات زاید و ورفتارهای تحریک کننده جنسی باشد، از دیدگاه برخی مردان به منزله مجوز ارتباط و حضور در حریم خصوصی وی تلقی شده، چه بسا نتایج مخربی برای آن زن داشته باشد.

5. زنان درهنگام سخن گفتن با نامحرمان، متانت خود را حفظ کرده، از سخنان وسوسه انگیز خودداری کنند.( فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذی فی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً )؛(3) به گونه ای هوس انگیز (با مردان نامحرم) سخن نگویید تا بیمار دلی در شما طمع نکند و به گونه ای شایسته و معمولی سخن بگویید.

گاه جنایت های بزرگ از یک سخن وسوسه انگیز و لبخندی معنا دار و ارتباط نابه جا ایجاد شده است. پرونده های فراوانی در دادگاه ها و محاکم

ص: 224

قضایی وجود دارد که عشوه گری یا طنّازی یک زن، عامل ارتباط نامشروع گشته و سرانجام منجر به یک ماجرای جنایی و قتل شده است.

6. ورود زنان به برخی مشاغل یا موقعیت های اجتماعی که مستلزم ارتباط زیاد با نامحرم است، ممنوع یا مکروه است.(1)

7. خروج زن از خانه مشروط به اجازه از شوهر است.(2)

8. زنان سخن گفتن با نامحرمان را کوتاه کرده، در موارد لزوم، به اندازه ضرورت اکتفا کنند.(3) صحبت و گفت وگوی الکترونیکی از طریق اینترنت(چت) با نامحرمان و رد و بدل کردن واژه ها و کلمات تحریک آمیز بسیار فریب کارانه و گمراه گننده است. چه بسا دوستی ها و علاقه های دروغینی که از طریق گفت وگوهای اینترنتی (چت) ایجادشده و پس از قول وقرار های بیرونی و حضوری، مقدمات آسیب ها پی ریزی می شود. از این رو والدین محترم هرنوع ارتباط و دوستی این گونه را باید زیر نظر داشته و هدایت کنند.

9. خلوت گزینی با نامحرمان ممنوع است(4)؛

در بسیاری از مواقع، پس از حضور دو فرد نامحرم در یک خانه یا مکان خلوت دیگر با هر بهانه و انگیزه ای، چه بسا نفر سوم در بین آن دو شیطان باشد که در این صورت وجود هر اتفاق ناگواری بعید نیست. بهترین راه در چنین وضعیتی ترک کردن آن جلسه و مکان دو نفری و خلوت خواهد بود.

10. ورود مرد نامحرم به خانه زن بدون اجازه سرپرست خانواده ممنوع است.(5)

ص: 225

توجه به توصیه امام علی (علیه السّلام) در باره صفات سه گانه زنان علت برخی از این محدویت ها را به خوبی روشن می کند:

« بهترین صفات زنان، بدترین صفات مردان است. تکبر، ترس، بخیل بودن؛ زیرا هرگاه زن دارای تکبر باشد، در مقابل دیگران سرتسلیم فرود نمی آورد. و هرگاه بخیل باشد، از اموال خود و همسرش به خوبی محافظت می کند و هرگاه ترسو باشد، خود را از تمام آسیب های احتمالی ر هایی می بخشد.»(1)

عدم فرق نهادن بین شجاعت و حماقت و بین تواضع و تکبرو بین خوش رفتاری و سبک سری از سوی برخی دختران و زنان موجب شده تا عده ای از آنان ناخواسته در گرداب بحران های بی آبرویی و بی عفتی واقع شوند و از این رهگذر، هزینه های سنگین اجتماعی و خانوادگی پرداخت کنند.

11. نگاه شهوت آلود و با قصد لذت جنسی به نامحرم ممنوع و گناه است(2)؛ زیرا نگاه به منزله تیری از تیرهای سهمگین شیطان است که برجان و دل نگاه کننده نشسته و او را به وادی سقوط اخلاقی می کشاند. بدیهی است تماشای عکس ها و فیلم های مستهجن زنان و دختران در شبکه های ماهواره ای و سایت های اینترنتی، شراره های آتش و هیجان همگان به ویژه جوان و نوجوان، را افزوده و موجب انحرافات متعدد می گردد.

12. نگاه کردن به نامحرم حتی با داشتن حجاب مکروه است. (3)

13. هنگام رویارویی با مرد یا زن نامحرم چشمان خود را فرو افکنیم.(4) زیرا درخواست های قلبی ناروا به دنبال نگاه های ناروا ایجاد می شود. به قول شاعر:

ص: 226

زدست دیده و دل هر دو فریاد که هر چه دیده بیند دل کند یاد.

14. سلام کردن مردان بر زنان نامحرم به ویژه زنان جوان و دعوت مرد از زن نامحرم برای هم غذا شدن مکروه است. (1)

این گونه توصیه ها نشان می دهد که اسلام علاوه برنفی ارتباطات فیزیکی، دیدار ی و گفتاری با نامحرمان، ارتباط و تعامل عاطفی بین زنان و مردان نامحرم را ناپسند می شمارد و خواهان محدود شدن ارضای نیازهای عاطفی زن و مرد در کانون خانواده است.

15. اختلاط زنان و مردان در اماکن عمومی مکروه است.(2)

16. هر گونه تماس فیزیکی با نامحرم ( حتی پسر بچه ها و دختر بچه ها)؛ همچون دست دادن، در آغوش کشیدن و بوسیدن نهی شده است.(3)

17. مردان می بایست جهت حفظ حریم عفاف غیرت ورزی مناسب داشته باشند.

علامه طباطبایی(رحمه الله) با توجه به برخی از روایات در این زمینه می فرمایند:

«غیرت یکی از اخلاق حمیده و ملکات فاضله است و آن عبارت است از:

دگرگونی حالت انسان از حالت عادی و اعتدال، به طوری که انسان را برای دفاع و انتقام از کسی که به یکی از مقدساتش اعم از دین، ناموس و یا جاه و امثال آن تجاوز کرده، از جای خود حرکت می دهد. غیرت، یکی از امور فطری است و اسلام هم دینی است که براساس فطرت تشریع شد...و آن مقداری که در حیات بشر لازم و ضروری است، معتبر و واجب می سازد.(4) البته غیرت ورزی و تعصب نا به جا به شدت نکوهش شده است.(5)

ص: 227

سکوت و بیتفاوتی در مقابل زیر پا نهادن ارزش های دینی و انسانی با فرهنگ اسلامی سازگار نیست؛ چون در تعالیم دین و متون روایی بر حفظ موازین شرع، بسیار تأکید شده است. در حقیقت روحیهی دینی با غیرت پیوند خورده و بیغیرتی، مساوی با ضعف اعتقادات دینی یا بی دینی است. از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله )روایت شده است که فرمودند:

«سوگند به ذات پاک خداوند که چند نفر وارد بهشت نمی شوند، از جمله دیوّث (کسی که در ناموس داری و عفت بی تفاوت باشد) و بی غیرت».(1)

ص: 228

ص: 229

نشر آگاه، تهران، 1383، ش 95.

11.جان هاولز وجان واتسون، راهنمای جامع کامپیوتر: کنترل والدین، مترجم: بیژن معصوم، نشر سنبله،

1386.

12.فرجاد، محمد حسین؛ آسیب شناسی کجروی های اجتماعی، تهران: مرکز مطبوعات وانتشارات قوه قضاییه،

بهار 1383.

13.فرجاد، محمد حسین؛ روانشناس جنائی تهران، نشر همراه، چاپ دوم.

14.فرجاد، محمد حسین؛ روانشناسی و جامعه شناسی جنایی، تهران، نشر همراه، چاپ دوم.

15.فرجاد، محمد حسین؛ آسیب شناسی خانواده و طلاق، انتشارات منصوری، تهران، 1372.

16.فرجاد، محمد حسین، بررسی مسائل اجتماعی ایران،

اساطیر،1377.

17جرم شناسی و جرم یابی سرقت، جهاد

دانشگاهی، تهران.

18.فلسفی، محمدتقی؛ کودک از نظر وراثت و تربیت، جلد 1 و 2، هیئت نشر و معارف اسلامی،1382.

19.فرهادیان، رضا؛ والدین و مربیان مسئول، مؤسسه بوستان کتاب قم، 1382.

20.سالاری فر، محمد رضا؛ خانواده در نگرش اسلام و روان شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ سوم، 1386.

21.طالبان، محمدرضا؛ دینداری و بزهکاری، تهران، فجر اسلام، 1380.

22.شفیعی، ابراهیم سروستانی؛ نظام اسلامی و مسئلۀ روسپی گری، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، قم، 1385

23.کریم خانی حمزه؛ سقازاده، سید محمد؛ هجوم خاموش، عطر یاس، 1385.

24.سبزواری، محمد بن محمد، جامع الاخبار.

25.ستوده، هدایت الله، آسیب شناسی اجتماعی، (جامعه شناسی انحرافات)، آوای نور، تهران، 1381.

26.کلینی، محمد یعقوب، اصول کافی، انتشارات اسلامیه،1381.

27.کلینی، محمد بن یعقوب، فروع کافی، ج5.

28.نهج البلاغه، ترجمه علی دشتی، مؤسسه تحقیقاتی

امیرالمؤمنین،

ص: 231

قم،1382.

29.غرر الحکم، ترجمه انصاری قمی، تهران 1360.

30.قائمی، علی؛ آیین تربیت.

31.پاینده، ابوالقاسم؛ نهج الفصاحه، دنیای دانش 1380.

32.قمی شیخ عباس؛ سفینه البحار،انتشارات مجمع البحوث الاسلامیه، مشهد، ج 1.

33محمد، باقر مجلسی؛ بحارالانوار، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، 1403، جلدهای: 6-9-79- 78- 75- 73- 90.

34.حرعاملی، وسائل الشیعه، انتشارات اسلامیه، تهران، 1398، جلد2-4-5.

35.روسپی گری، کودکان خیابانی و تکدی، مقالات اولین همایش ملی آسیب های اجتماعی در ایران، تهران 1381.

36.طهماسبی، احمد؛ شیوه های رفتار با جوانان از منظر ولایت، انتشارات یاقوت، قم، 1380.

37.برزگر، صادق؛ فرار دختران، نشر جهان، قم، 1382.

38.مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، جلدهای: 14- 17

39.حکیمی، محمد رضا؛ الحیاة، ترجمه احمد آرام انتشارات دلیل ما، قم 1383، ج4 وج6.

40.شریف قرشی، باقر، نظام تربیتی اسلام، تهران، 1362

41.شهید دستغیب، گناهان کبیره، ج 1،چاپ ششم.

42.ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ترجمه احمد جنتی، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1382.

43.کلمن، ورنان؛ اعتیاد چیست و معتاد کیست؟ ترجمه: علیرضا میرفخرایی، نشر واحدی، تهران، 1378.

44.آیت الله صافی، لطف الله؛ بین العالمین.

45قرائتی، محسن؛ گناه شناسی، انتشارات پیام آزادی،1369.

46قائمی، علی، سازندگی و تربیت دختران، انجمن اولیا و مربیان، تهران، 1384.

47.محمدی ری شهری، مهدی، میزان الحکمه، ج 1.

ص: 232

48.ری شهری، مهدی، مناظره در رابطه با مسائل ایدئولوژی.

.فیض کاشانی؛ المحجة البیضاء، ج 5.

50.امام خمینی، شرح چهل حدیث.

51.مطهری، مرتضی؛ عدل الهی، انتشارات صدرا، چاپ یازدهم، 1376.

52.مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، انتشارات صدرا 1353.

53.مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج 3.

54.مدنی، سعید، خانواده و اعتیاد (مجموعه مقالات دومین همایش ملی آسیب های اجتماعی در ایران) نشر آگاه، تهران، 1381.

55.کنز العمال، ج3.

56.محدث نوری، مستدرک الوسائل، قم مؤسسه آل البیت، 1408، ج9 ج 2.

57.متقی، غلام رضا؛ شیوه جذب جوانان و نوجوانان از دیدگاه قرآن و حدیث، انتشارات یاقوت، 1383.

58.علامه طباطبایی، محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی،

انتشارات اسلامی، قم، 1386. جلد4- 15- 25-.

68. www. andisfeqom. Com

69. WWW. News.police.ir (پایگاه خبری پلیس ایران(

70. Aftab.Ir

71. www.emammahdi.com

72. www.hawzah.net ) مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی)

573. www.tebyan.net

74. www.fpm.ir (مجله فرهنگ و پژوهش)

75. www.rie.ir (پژوهشگاه مطالعات آموزش

و پرورش)

76. www.torum.niksalehi.com

77. www.iranspdp.net

78. www. Parsine.com

79. www.kh-setadehya.ir

ص: 234

ص: 237