تصویر

ص:3

تصویر

ص:4

تصویر

ص:6

بازمی کاود و خوانندگان جست وجوگر را به مطالعۀ آثار تفصیلی تر دعوت می کند. امید است این کوشش کوتاه قامت برای خوانندگان گرامی مفید واقع شود و مقبول درگاه ربوبی و عنایت آستان مقدس رضوی قرار گیرد.

ص:8

«فقیه» از مادۀ «فقه» به معنای فهم عمیق و آگاهی و دانایی(1) برگرفته شده و به کسی گفته می شود که در شریعت اسلامی تخصّص دارد و احکام الهی را از منابع دینی، یعنی کتاب، سنت، عقل و اجماع، استنباط می کند.

«ولایت» معانی مختلفی دارد. ریشۀ لغوی آن، به معنای نزدیکی و اتصال و پیوند دو یا چند شی ء است.(2) یکی از معانی رایج اصطلاحی ولایت، عبارت است از: تصدی امور و ادارۀ حکومت.(3) در نگاه مقام معظم رهبری، در همۀ معانی ذکرشده برای ولایت، به نوعی این پیوند و نزدیکی بین دو معنای ولایت وجود دارد؛ مثلاً ولایت به معنای محبّت است؛ چون محب و محبوب، با یکدیگر

ص:10

اتصال معنوی دارند و جدا ساختن ایشان از یکدیگر، امکان پذیر نیست. (1)در نگاه ایشان، ولایت به معنای حاکمیت بر انسان های پارسا و مخالف با شهوت ها و انسان های عامل به نیکی هاست.(2)

منظور از «ولایت فقیه»، در اصطلاح رایج، تصدی امر و ادارۀ حکومتی است که خداوند برای پیامبر… و امامان معصوم‰ تشریع کرده است. ولایت در زمان دسترس ناپذیری امام معصوم†، مانند عصر غیبت، بر عهدۀ فقیه عادل و با تقوا و دارای کفایت لازم است. رهبر معظم انقلاب نیز ولایت فقیه را به معنای حاکمیت دین و تقوا(3) یا حاکمیت معیارهای اسلامی بر مجموعۀ جامعه تعبیر می کنند و آن را سبب افتخار می دانند.(4)

ص:11

تصویر

ص:12

هر جامعۀ انسانی ازآن رو که مشتمل بر افراد گوناگون با نیازها، منافع، دلبستگی ها و سلیقه های مختلف است، به طور ضروری نیاز به حکومت دارد. نیاز به برنامه ریزی کلان برای پیشبرد امور و تنظیم قواعدی برای رفع مشاجره های ناشی از اصطکاک منافع و چالش میان افراد و اخلال در نظم و امنیت، مقوله هایی است که وجود نهادی مقتدر و معتبر را برای رسیدگی به این امور و برقراری نظم و امنیت ایجاب می کند. بنابراین، جامعه بدون حکومت یا دولتی که دارای اقتدار سیاسی لازم و قدرت برنامه ریزی، تصمیم گیری، اجرا و امر و نهی است، ناقص خواهد بود و دوام و بقای خویش را از دست خواهد داد.

اما اینکه در اسلام رهبری امت در عصر غیبت به فقیه جامع شرایط واگذار شده، از آن روست که رسالت و وظیفۀ حکومت، تطبیق امور مسلمانان با تعالیم شریعت است. امور جامعه و روابط آن باید با احکام و اصول و ارزش های دینی مطابق باشد و این نیازمند آن است که مدیر جامعه اسلامی، درعین برخورداری از توانایی های لازم در عرصۀ مدیریت،

ص:14

آشناترین مردم به حُکم خداوند در این مسائل بوده و از فقاهت لازم در امور اجتماعی و سیاسی برخوردار باشد. امام علی† می فرمایند: أَیُّهَا النَّاسُ انَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِهَذَا الْأَمْرِ أَقْوَاهُمْ عَلَیْهِ وَ أَعْلَمُهُمْ بِأَمْرِ اللهِ فِیه؛ (ای مردم، سزاوارترین مردم به امارت و خلافت کسی است که بدان تواناتر و در آن به فرمان خدا داناتر باشد.)(1)

از طرف دیگر، رهبر جامعۀ اسلامی علاوه بر ادارۀ اجتماع، رسالت هدایت و تربیت دینی جامعه را نیز بر عهده دارد. از این رو باید خود به زیور فضایل و اخلاق عالی انسانی و ادب اسلامی آراسته و از لغزش ها به دور باشد تا بتواند در مواقع مقتضی، دیگران را به راه کمال رهنمون کند و از آفت ها و آسیب های اخلاقی باز دارد. زمامداران و چهره های برجسته و شاخص هر جامعه، خواه ناخواه نقش الگو برای قشر وسیعی از جامعه پیدا کرده و منش و سیره و رفتارشان

ص:15

تأثیرهای جدی در الگوپذیری توده ها و بهنجار و یا نابهنجار شدن رفتار آنان دارد. امیرمؤمنان† در این باره می فرمایند: من نصب نفسه للناس اماماً فلیبدأ بتعلیم نفسه قبل تعلیم غیره.(1)

آیت الله جوادی آملی در این باره می نویسند: «اینکه امام خمینی„ در سخن مشهور خود فرمودند "پشتیبان ولایت فقیه باشید تا به این مملکت آسیبی نرسد"، برای آن است که اگر انسان بخواهد شجرۀ طوبی بشود، نیازمند قانون الهی و دین خداست و دین خدا زمانی انسان را رشد می دهد که در جامعه تحقّق یابد و برای تحقّق آن در عصر غیبت امام معصوم†، باید یک فقیه اسلام شناسِ اسلام باور، زمام امور مسلمانان را در دست بگیرد تا هر آنچه می گوید و هر حکمی که صادر می کند، نخست خودش به آن عمل کند و سپس دیگران. این معنای ولایت فقیه است و بازگشت آن، چنان که مکرّراً گفته شد به "ولایتِ

ص:16

فقاهت و عدالت" می باشد و در نهایت، به ولایت دین و خدا بر می گردد.»(1)

رهبر معظم انقلاب نیز بر آن اند که ولایت در اسلام ناشی از ارزش هایی همچون عدالت و تقواست که موجب مصونیت دارندۀ آن سِمت می شود. این شرط سبب می شود حاکم کوچک ترین ظلمی انجام ندهد و درصورت ارتکاب کمترین ظلم، حاکم عزل شود. این روش که در آن، پارساترین انسان ها حکومت می کنند، عاقلانه ترین شیوۀ حکومت است که درصورت تفهیم مناسب، تمام عُقلای جهان آن را تصدیق خواهند کرد. در این شیوۀ حکومتی، بیشترین ضمانت برای استیفای حقوق مردم همراه با بهترین شکل نظارت مردمی موجود است.(2)

ص:17

تصویر

ص:18

امام خمینی„ بر آن اند که مسئلۀ ولایت فقیه به امری کاملاً بدیهی و به اموری تبدیل شود که تصور دقیق و درست موضوع، بی فاصله به تصدیق آن بینجامد. در عین حال عالِمان دینی، از گذشته های دور، استدلال های متعدد عقلی و نقلی بر آن اقامه کرده اند. اکنون، به اختصار، پاره ای از این دلایل را با مراجعه به قرآن و روایت ها و نگاه عقلی مرور می کنیم:

توجه به ماهیت حکومت اسلامی و وضعیت حاکم بر آن است. آنچه اکنون به اختصار می توان گفت این است که:

1. قرآن مجید فقط حکومتی را برمی تابد که در آن، قانون و هنجارهای الهی و دینی ملاک عمل باشد. قرآن پشت پازنندگان به این اصل را کافر و فاسق و ظالم خوانده و می فرماید:

الف. کسانی از کافران اند که به موجب آنچه خدا نازل کرده، داوری نکرده اند.(1)

ب. کسانی از ستمگران اند که به موجب آنچه خدا نازل کرده، داوری نکرده اند.(2)

ج. کسانی از فاسقان اند که به آنچه خدا نازل کرده، حکم نکنند.(3)

2. مقتضای سرشت قانونی و الهی حکومت دینی این است که کسی در رأس آن قرار گیرد

ص:21

که علاوه بر دارا بودن شروط عام لازم برای رهبری جامعه، از دو ویژگی دیگر نیز برخوردار باشد:

الف. شناخت دقیق نظام حقوقی و احکام و هنجارهای الهی و توان کشف و استنباط آن ها از منابع و مصادر اصلی، در مواجهه با مسائل گوناگون سیاسی و اجتماعی (فقاهت). به بیان دیگر حاکم باید عالِم به احکام اسلام باشد تا بتواند آن ها را اجرا کند. قرآن دربارۀ شرط علم می فرماید: ]أَفَمَنْ یَهْدِی الَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لایَهِدِّی الاَّ أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ[ (=آیا کسی که به راه حق هدایت می کند، سزاوارتر است که از او پیروی شود یا کسی که راه نمی یابد؛ مگر آنکه راه برده شود. شما را چه می شود؟ چگونه داوری می کنید؟)(1)

این علم را خداوند به پیامبر… و امام معصوم† داده است و در زمان غیبت، داناترین مردم به احکام، یعنی فقها، حاملان این علم اند. فقیه با تخصصی که سال ها در تحصیل آن

ص:22

کوشش کرده است، می تواند احکام اسلام را از قرآن، سنت، عقل و اجماع به دست آورد؛ اما غیر فقیه این تخصص را ندارد و باید احکام اسلام را از فقیه بیاموزد.

ب. التزام و پایبندی به اسلام و احکام الهی (ایمان و عدالت). زیرا بدون این دو هیچ تضمینی برای اجرای احکام الهی نیست. ازهمین رو خداوندU ایمان را شرط لازم برای رهبری امت اعلام کرده و می فرماید: ]لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلاً[ (=خداوند هرگز کافران را بر مؤمنان سلطه نمی دهد)(1) ]ولا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرِینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَی ءٍ[ (=مؤمنان نباید کافران را به جای مؤمنان ولیّ خود بگیرند و هر کس چنین کند از لطف خدا بی بهره است.)(2)

همچنین قرآن دربارۀ شرط عدالت می فرماید: ]وَ لا تَرْکَنُوا الَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ[ (=به

ص:23

ستم پیشگان گرایش نیابید که آتش دوزخ به شما خواهد رسید.)(1) این تکیه و گرایش در روایت ها، به دوستی و اطاعت تفسیر شده است.(2) در نتیجه، قرآن پیروی از ظالمان و قرار گرفتن آنان را در مَسند حکومت و رهبری منع کرده که همراه با اطاعت و فرمانبرداری است و عدالت را لازم دانسته است. از آنچه گفته آمد، روشن می شود که شروط حاکم در قرآن، تنها بر معصومان و فقیهان عادل و با تقوا منطبق می شود. به عبارت دیگر، این آیه ها بیانگر روح و محتوای اساسی ولایت فقیه است.

فقیه می نامیدند، باید بر جامعه تحقّق یابد و تخلف از آن، خیانت به اسلام و مسلمانان است: «کسی که کاری از مسلمانان به عهده گیرد، در صورتی که می داند فرد مناسب تری برای آن موضوع وجود دارد که به کتاب خدا و سنّت پیامبر داناتر است، به درستی که به خدا و رسول او و همۀ مسلمانان خیانت کرده است.»(1)

بعد از پیامبر اکرم …، ائمۀاطهار‰ نیز به مسئلۀ ولایت عالِمان دینی اهمیت ویژه ای داده اند و بر نقش فقه و فقاهت در اداره و رهبری جامعۀ اسلامی تأکید کرده اند. امام علی† می فرمایند: «ای مردم، به درستی که شایسته ترین مردم به این امر (حکومت)، قوی ترین مردم و عالِم ترین آنان به دستورهای خداوند در امر حکومت است.»(2) حضرت اباعبدالله†

ص:25

نیز فرمودند: «جریان امور و احکام باید به دست عالِمان ربانی باشد که به احکام و حلال و حرام الهی پایبند و وفادارند.»(1) در روایت دیگری آمده است: «عالِمان حاکمان بر مردم اند.»(2) روایت های متعدد دیگری نیز بر ولایت فقیه دلالت دارند که به لحاظ اختصار به این مقدار بسنده می شود.(3)

رهبر معصوم محروم اند، عقل اصل تنزل تدریجی و حاکمیت اصلح را جاری می سازد. به عبارت دیگر، در نگاه عقل و خِرد، هنگامی که مردم از مواهب حکومت معصوم† محروم باشند، نباید به هر حکومتی تن دهند و چون به برترین ها دسترسی ندارند، نباید به طاغوت ها و حاکمان جاهل و تبهکار و فاقد صلاحیت، تن دهند؛ بلکه باید به دنبال حاکمی باشند که از نظر صفات علمی و اخلاقی نزدیک ترین و شبیه ترین اشخاص به امامان معصوم‰ باشد.

از طرف دیگر کسی که از سایر مردم مناسب تر است، فقیهِ عادل زمان شناس و سیاست مدار و قادر به مدیریت کلان اجتماعی است. بنابراین او باید رهبری جامعه را عهده دار شود و حکومت را به سوی اهداف مطلوب سوق دهد. این مسئله در اصل 109 قانون اساسی چنین بازتابیده است: «شرایط و صفات رهبر: 1. صلاحیت علمی لازم برای افتا در ابواب مختلف فقه؛ 2. عدالت و تقوای لازم برای رهبری امت اسلام؛ 3. بینش صحیح سیاسی و اجتماعی، تدبیر، شجاعت، مدیریت و قدرت کافی برای رهبری.»

ص:27

مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند: «در اسلام سرپرستی جامعه، متعلق به خدای متعال است که خالق و عالِم به مصالح و مالک انسان هاست و هیچ انسانی حق ندارد ادارۀ امور انسان های دیگر را به عهده بگیرد. خدای متعال این ولایت و حاکمیت را از مجاری خاصی اِعمال می کند. کسی که ولایت را از طرف خداوند عهده دار می شود، باید پرتو و سایه ای از آن ولایت الهی را تحقق ببخشد. لذا در جامعه و نظام اسلامی، عدالت، علم، دین و رحمت باید حاکم باشد. بهترین شکل ممکن، حکومت معصومان است و در صورتی که حاکمیت معصوم میسّر نیست، باید دین و تقوا و عدالت بر مردم حکومت کند که از آن با عنوان ولایت فقیه یاد می شود؛ یعنی انسان دین شناسی که دارای ملکه عدالت و تقواست.»(1)

افزون بر آنچه گذشت، از منظر جامعه شناسی سیاسی، کارآمدی هر حاکم و حکومتی

ص:28

وابستگی جدی به ارزش های حاکم بر آن جامعه دارد: هر اندازه رهبری و نظام سیاسی سازگاری و هماهنگی بیشتری با ارزش های جامعه داشته باشد، از مقبولیت و اطاعت پذیری و کارآیی بیشتری برخوردار است. در مقابل، حکومت های بیگانه با ارزش های جامعه مقبولیت چندانی ندارند و غالباً با نافرمانی مدنی روبه رو شده و برای رسیدن به اهداف خود باید از بیشترین خشونت و هزینه ها استفاده کنند و کمترین کارآیی را به دست آورند.

از طرف دیگر، جامعۀ دینی دلبستگی نیرومندی به ارزش ها و هنجارهای دینی دارد؛ پس در جامعۀ دینی، حکومت و رهبری دینی مقبولیت و کارآمدی بیشتری دارد و ولایت فقیه که تجسم ارزش های دینی است، بیشترین تناسب را با جامعۀ اسلامی دارد.

ص:29

تصویر

ص:30

ولایت فقیه در آیه های قرآن و احادیث پیامبر… و امامان‰ ریشه دارد و در کتاب های فقهی شیعه نیز از آغاز غیبت کبرا و حتی پیش از آن، به طور جدی مطرح بوده است. بر اساس تصریح برخی از فقهای بزرگ شیعه، فقیهان بر اصل ولایت فقیه اتفاق نظر دارند. برخی از سخنان عالِمان برجستۀ شیعه در این باره به شرح زیر است:

مرحوم علامه نراقی می نویسد: «ولایت فقیه فی الجمله بین شیعیان، اجماعی است و هیچ یک از فقها فی الجمله در ولایت فقیه اِشکال نکرده است.»(1) ابن ادریس حلی از فقهای قرن ششم هجری می نویسد: «ائمه همۀ اختیارهای خود را به فقهای شیعه واگذار کرده اند.»(2) صاحب جواهر می فرماید: «کسی که در ولایت فقیه وسوسه کند، طعم فقه را نچشیده است و

ص:32

معنا و رمز کلمه های معصومان‰ را نفهمیده است.»(1)

امام خمینی„ نیز در این زمینه می فرماید: «موضوع ولایت فقیه، چیز تازه ای نیست که ما آورده باشیم؛ بلکه این مسئله از اول جای بحث داشته است. حکم میرزای شیرازی در حرمت تنباکو، چون حکم حکومتی بود... همۀ علما تبعیت کردند... مرحوم کاشف الغطاء بسیاری از این مطالب را فرموده اند... مرحوم نراقی همۀ شئون رسول الله را برای فقها ثابت می دانند. آقای نائینی نیز می فرمایند: این مطلب از مقبولۀ عمر بن حنظله استفاده می شود... این مسئله تازگی ندارد.»(2)

حضرت آیت الله خامنه ای در این زمینه فرموده است: «ولایت فقیه و رهبری جامعه و اداره کردن شئون اجتماعی در هر عصر و زمان از ارکان مذهب حَقۀ اَثنا عشری است و ریشه

ص:33

در اصل امامت دارد؛ پس اگر کسی از راه دلیل خلاف آن را معتقد شود، معذور است؛ ولی در عین حال برای او جایز نیست که تفرقه و اختلاف ایجاد کند.»(1)

برخی از دیگر فقیهان برجسته و نامداری که به این مسئله پرداخته اند عبارت اند از: شیخ مفید، ابوالصلاح حلبی، محقق کَرَکی، محقق حلی، مقدس اردبیلی، حسینی عاملی، میرفتاح مراغی، شیخ انصاری، حاج آقا رضا همدانی، سید بحرالعلوم، آیت الله بروجردی و... .(2) نتیجه آنکه مسئلۀ ولایت فقیه عمری به درازای اصل اسلام و فقه شیعه دارد و فقها بر آن اِجماع دارند. در این زمینه اگر اختلافی هست، ناظر به چگونگی اثبات و گسترۀ اختیارهای فقیه است.

ص:34

ولایت مطلقه فقیه یعنی فقیه همۀ اختیارهای لازم را در امور حکومتی که پیامبر… و امام معصوم† داشته اند، دارا باشد؛ جز آنچه به دلیل خاص از مختصات معصومان‰ شمرده شده، مانند اختیارهایی که پیامبر… در حوزۀ مسائل خصوصی افراد داشته اند. امام خمینی„ در این باره می فرماید: «این توهم که اختیارات حکومتی رسول اکرم… بیشتر از حضرت امیر† بود یا اختیارات حکومتی حضرت امیر† بیش از فقیه است، باطل و غلط است. البته فضایل حضرت رسول اکرم… بیش از همۀ عالَم و بعد از ایشان فضایل حضرت امیر† از همه بیشتر است؛ لیکن زیادی فضایل معنوی اختیارهای حکومتی را افزایش نمی دهد. همان اختیارات و ولایتی که حضرت رسول… و دیگر ائمه† در تدارک و بسیج سپاه، تعیین ولایت و استانداران، گرفتن مالیات و صَرف آن در مصالح مسلمانان داشتند، خداوند همان اختیارات را برای حکومت فعلی قرار داده است؛ منتها شخص معیّنی نیست، روی عنوانِ

ص:36

«عالم عادل» است.»(1)

در نگاهی تفصیلی تر، از این سخن دو نکته مدنظر است:

1. حوزۀ اختیارهای فقیه محدود و مقید به عرصۀ خاصی، مانند امر قضاوت و امور حسبه نیست؛ بلکه شامل همۀ امور اجتماعی می شود و در واقع رهبری و مدیریت کلان سیاسی و اجتماعی را در برمی گیرد. در این معنا، ولایت مطلقه همان معنایی را دارد که امروزه از ولایت فقیه فهمیده می شود و افزوده شدن کلمۀ مطلقه، نقش تأکیدی دارد.

2. اختیارهای ولی امر در زمامداری منحصر به اجرای احکام اوّلیِ شرعی نیست. به عبارت دیگر وظیفۀ او، رهبری جامعه است به گونه ای که مصالح جامعه در پرتو هدایت های الهی به خوبی تأمین شود و نیازمندی های متنوّع و تغییرپذیر جامعه، در موقعیت های مختلف

ص:37

برآورده شود و جامعه از رشد و تعالی باز نماند.

ازاین رو، اگر در وضعیتی ویژه، اجرای یکی از مصالح و نیازمندی های جامعه با یکی از احکام اولیه در تزاحم قرار گرفت، یعنی اجرای یکی مانع دیگری شود و نتوان هر دو را رعایت کرد، ولی فقیه باید بین آن دو مقایسه کند. پس اگر مسئله ای که با حکم اوّلی در تزاحم قرار گرفته، دارای مصلحتی برتر برای جامعه باشد، او اختیار دارد که آن حکم اولیه را به طورموقت تعطیل کند و مصلحت برتر جامعه را مقدم بدارد.

برای مثال، در فقه اسلامی، تخریب مسجد حرام است. اکنون اگر به تخریب مسجدی برای خیابان کِشی حاجت افتاد، چه باید کرد؟ بر اساس ولایت مطلقه، اگر با بررسی های کارشناسانه و با توجه به مبانی دینی تشخیص داده شد که مصلحت و فایدۀ چنان خیابانی برای جامعه مهم تر از مصلحت تخریب نکردن مسجد است و راه دیگری نیز برای تأمین آن نیز وجود ندارد، ولیّ امر مجاز است با رعایت اهم و مهم، حُکم تخریب مسجد را صادر و البته

ص:38

به جای آن مسجد دیگری بنا کند.

از آنچه گذشت، روشن می شود که ولایت مطلقۀ فقیه رفع کننده گره های کور در مقام اجراست و نشانۀ راهگشایی اسلام در مواجهه با نیازها و اقتضاء های زمان و اجرای قاعدۀ اهم و مهم است.(1)

ص:39

تصویر

ص:40

چنان که در بحث از معنای ولایت مطلقه گذشت، از نظر فقهی، ولی فقیه همۀ اختیارهای لازم حکومتی را دارد. اصل 119 قانون اساسی نیز وظایف و اختیارهای رهبر را این گونه تعیین کرده است:

1. تعیین سیاست های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران، پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ 2. نظارت بر حُسن اجرای سیاست های کلی نظام؛ 3. فرمان همه پرسی؛ 4. فرماندهی کل نیروهای مسلح؛ 5. اعلام جنگ و صلح و بسیج نیروها؛ 6. نصب و عزل و قبول استعفای: الف. فقهای شورای نگهبان. ب. عالی ترین مقام قوۀ قضاییه. ج. رئیس سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران. د. رئیس ستاد مشترک. ه. فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و فرماندهان عالی نیروهای نظامی و انتظامی؛ 7. حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه گانه؛ 8. حل معضلات نظام که از طرُق عادی حل شدنی نیست، ازطریق مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ 9. امضای حکم ریاست جمهوری پس از انتخاب مردم؛ (صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری ازنظر دارابودن شروطی که در این قانون می آید، باید قبل از

ص:42

انتخاب به تأیید شورای نگهبان و در دورۀ اول به تأیید رهبری برسد)؛ 10. عزل رئیس جمهور با در نظر گرفتن مصالح کشور، پس از حکم دیوان عالی کشور به تخلف وی از وظایف قانونی یا رأی مجلس شورای اسلامی به بی کفایت وی بر اساس اصل 89؛ 11. عفو یا تخفیف مجازات محکومان در حدود موازین اسلامی، پس از پیشنهاد رئیس قوۀ قضاییه. رهبر می تواند بعضی از وظایف و اختیارهای خود را به شخص دیگری تفویض کند.

البته باید توجه داشت که اختیارها و وظایف ذکرشده در این اصل، جنبۀ تمثیلی دارد، نه حصری؛ زیرا چنان که گذشت، از نظر فقهی گسترۀ اختیارهای فقیه در همۀ امور حکومتی است و در برخی دیگر از اصول قانون اساسی نیز وظایف دیگری برای رهبر برشمرده اند؛ مانند تعیین و پیشنهاد اصول اصلاح یا تتمیم قانون اساسی به شورای بازنگری قانون اساسی،(1) انتخاب ده نفر برای عضویت در شورای بازنگری(2) و دو نفر برای عضویت در

ص:43

شورای عالی امنیت ملی(1) و موافقت با تصدی اختیارهای رئیس جمهور توسط معاون اول، زمانی که به دلایلی کشور فاقد رئیس جمهور شود.(2)

شایان ذکر است که برخی بدون توجه به معنای ولایت مطلقه در فقه اسلامی، گمان کرده اند در قانون اساسی، برای ولی فقیه اختیارهایی لحاظ شده که در نظام های دموکراتیک و جمهوری برای رئیس حکومت چنین قدرتی در نظر گرفته نشده است. چنین گمانه ای هرگز واقعیت ندارد؛ برعکس، ولایت مطلقه در نظام جمهوری اسلامی ایران دارای شروطی سخت تر و قدرتی محدودتر از رئیس حکومت در دیگر نظام های سیاسی دنیاست.(3)

ص:44

ولایت فقیه آثار و برکت های ارزشمندی درپی دارد که به اختصار برخی از آن ها را مرور خواهیم کرد:

دین و رحمت حاکم باشد.(1) ولایت در اسلام، ناشی از ارزش هایی همچون عدالت و تقواست که سبب می شود کوچک ترین ظلمی ازسوی حاکم صورت نگیرد و... بیشترین ضمانت برای استیفای حقوق مردم همراه با بهترین شکل نظارت مردمی موجود است.(2)

قانون عرضه دارند.»(1)

از امتیازهای بزرگ ولایت فقیه این است که اول، مبتنی بر قانون الهی و مجری آن است؛ دوم، تجلی اخلاق و معنویت و پاکی و درست کاری در جامعه است؛ سوم، پیوند عمیق معنوی با جامعه دارد و بهترین الگوی مردم سالاری است.

تصویر

ص:52