رهنما51 (رجعت چیستی و چرایی)

مشخصات کتاب

سرشناسه : پورامینی، محمد حسین، 1354 -

عنوان و نام پدیدآور : رجعت، چیستی و چرایی/ نویسنده محمدحسین پورامینی؛ برای آستان قدس رضوی، معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی.

مشخصات نشر : مشهد: انتشارات قدس رضوی، 1391.

مشخصات ظاهری : 60ص.؛ 12×17س م.

فروست : رهنما؛ 51.

شابک : 978-600-6543-62-8

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

موضوع : رجعت

شناسه افزوده : آستان قدس رضوی. معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی

شناسه افزوده : موسسه انتشاراتی قدس رضوی

رده بندی کنگره : BP222/4/پ9ر3 1391

رده بندی دیویی : 297/44

شماره کتابشناسی ملی : 2857400

رجعت، چیستی و چرایی

ص:1

اشاره

رجعت چیستی و چرایی

پرسش های زیر را در این نوشتار پاسخ می گیرید:

1. منظور از «رجعت» چیست؟

2. رجعت واجد چه هدف و فلسفه ای است؟

3. چه دلیلی بر وقوع رجعت وجود دارد؟

4. رجعت در چه زمانی اتفاق خواهد افتاد؟

5. اعتقاد به رجعت چه آثاری در پِی دارد؟

6. آیا رجعت امری همگانی است یا خاصّ برخی؟

7. حضرت رضا درخصوص مسئلۀ رجعت چه بیاناتی دارند؟

ص:5

درآمد

یکی از باورهای شیعیان، اعتقاد به رجعت و حیات مجدّدِ افراد و گروه هایی خاص، پس از ظهور حضرت مهدی است. در این نوشتار، برآنیم تا به برخی پرسش ها دراین باره به طورمختصر پاسخ گوییم.

ص:6

معنای رجعت (1. منظور از رجعت چیست؟ )

رجعت در لغت، به معنای بازگشت است؛(1) اما ازنظر اصطلاحی، به این معناست که به امر خداوندU و به دست حضرت مهدی گروهی از مردگان، زنده شده و با قیام آن حضرت، همراه می شوند. بر این حساب، قبل از روز رستاخیز، مردگان به دنیا بازمی گردند تا به پاداش یاوری و همراهی و درک حکومت مهدی نائل آیند؛ نیز، خداوندU برخی دشمنان حضرت ولی عصر را زنده می کند تا وی از آنان انتقام گیرد.(2)

علمای شیعه اعتقاد به رجعت را ملازم با پیروی از مذهب تشیّع می دانند و اگر اعتقاد به امامان معصوم وجود داشته باشد، اعتقاد به بازگشتِ امامان معصوم و مؤمنان، قبل

ص:7

از رستاخیز، هم باید وجود داشته باشد و این دو لازم و ملزومِ هم اند. در تمام دوران ها، بر سرِ اعتقاد به رجعت، اِجماع علمای شیعه وجود داشته است و هیچ کس از آنان منکِر رجعت نبوده اند. علامه مجلسی در بحارالانوار، نام بسیاری از علمای شیعه را آورده است که در کتاب هایشان به اصل رجعت تأکید کرده اند.(1)

چراییِ رجعت (2. رجعت واجد چه هدف و فلسفه ای است؟ )

مقدمه

ازآنجاکه در عالَم خلقت، هیچ امری بدون هدف نیست، یکی از سؤالات اصلی در مسئلۀ رجعت این است که چرا باید عده ای از انسان ها، خوب باشند یا بد، قبل از قیامت و در دوران

ص:9

ظهور حضرت امام مهدی به دنیا برگردند؟

1-2 یاری و نصرت دین الهی

یکی از اهدافی که رجعت مؤمنان بر آن استوار است، نصرت و یاری رساندن به دین الهی در آرمان شهر مهدوی و عصر حکومت قائم آل محمد است که حکومت عدل الهی را جهانی می کند. خداوندU می فرماید: «همانا فرستادگان خویش و مؤمنان را در دنیا و روزی که شاهدان برخیزند، یاری خواهیم کرد.»(1) از ظاهر این آیه استفاده می شود که این نصرت، دسته جمعی انجام می شود، نه فردی. ازآنجاکه چنین نصرتی تاکنون تحقق پیدا نکرده است، قطعاً در آینده تحقق خواهد یافت؛ زیرا وعدۀ الهی تخلف ناپذیر است.

ص:10

امام صادق در تفسیر این آیه می فرمایند: «به خدا سوگند، این نصرت در رجعت است؛ چراکه ائمه و بسیاری از پیامبران در دنیا کشته شدند و کسی آنان را یاری نکرد. این مطلب در رجعت تحقق خواهد یافت.»(1)

2-2 تکامل مؤمنان

براساس برخی روایات، یکی از حکمت ها و اهداف رجعت، به کمال رسیدن مؤمنان خالص است؛ چراکه آنان در مسیر تکامل معنوی، با موانع دشمنان روبه رو بوده اند و از تکامل باز مانده اند. ازاین رو، حکمت الهی اقتضا می کند که آنان مسیر تکاملی خویش را از طریق بازگشت به این جهان به پایان برسانند و در گسترش حکومت حق و آرمان شهر مهدوی، سهیم باشند. شرکت در

ص:11

چنین حکومتی، بی شک، از افتخارات بزرگ محسوب می شود. ازاین رو، امام صادق می فرمایند: «هر مؤمنی که کشته شده باشد، به دنیا برمی گردد تا [بعد از زندگی مجدّد] به مرگ طبیعی بمیرد و هر مؤمنی که مرده باشد به دنیا بر می گردد تا کشته شود [و به ثواب شهادت برسد].»(1)

3-2 فخر مؤمنان، از تشکیل آرمان شهر مهدوی

در طول تاریخ، بسیاری از مؤمنان در آرزوی برقراری حاکمیت دین در سراسر جهان بوده اند و برای تحقق این هدف، بسیار مبارزه کرده اند؛ اما دشمنان دین با ظلم خویش نگذاشتند دین الهی در تمام ابعاد، حاکمیت یابد. ازاین رو، براساس دسته ای از روایات، در دوران رجعت، مؤمنان به این جهان برمی گردند تا عزت دین و خفت وخواری ظالمان را مشاهده کنند و از

ص:12

برقراری و تشکیل آرمان شهر مهدوی و حکومت عدل مهدوی، لذت برند.

امام باقر می فرمایند: «اما مؤمنان، به سوی روشنایی های چشمانشان برمی گردند [تا چشمشان با دیدن حکومت عدل امام زمان روشن شود] و اما ستمگران، برمی گردند تا دچار عذاب الهی شوند؛ چنان که خداوند می فرماید؛ و قطعاً غیر از آن عذاب بزرگ تر، از عذاب این دنیا به آنان می چشانیم.»(1)

4-2 کیفر دنیوی کافران و تأثر آنان از استقرار حکومت مهدوی

یکی دیگر از اهداف رجعت را چشیدن کافران از عذاب های دنیوی شمرده اند.(2) امام باقر می فرمایند: «هیچ شخص نیک و بدی از این امت نیست؛ مگر اینکه رجعت می کند: مؤمنان

ص:13

برمی گردند تا اینکه عزیز شده، چشمانشان روشن شود و فُجّار برمی گردند تا خداوند ذلیلشان کند. آیا نشنیده ای گفتار خداوند را که می فرماید:«همانا عذاب نزدیک تر (کوچک تر) را که غیر از عذاب بزرگ تر است، به آن ها می چشانیم.»(1) عذاب نزدیک تر، به عذاب رجعت منطبق شده است.

حضرت علی در تفسیر آیۀ مبارکِ ]رُبَما یوَدُّ الَّذینَ کفَرُوا لَوْ کانُوا مُسْلِمینَ[(2)می فرمایند: «زمانی که من با شیعیان برمی گردم، بنی امیه را با خواری و ذلت به قتل می رسانم. در این هنگام، کفار می گویندکه ای کاش مسلمان بودیم.»(3)

ص:14

5-2 انتقام جویی از دشمنان

در پاره ای روایات، یکی از اهداف رجعت را انتقام گرفتن از دشمنان اهل بیت عنوان کرده اند؛ به طوری که یکی از لقب های امام عصر را منتقم گفته اند.

امام صادق فرمودند: «هنگامی که مصیبت [جدّم] حسین صورت پذیرفت، ملائکه به درگاه خداوند تضرع کردند. پس خداوند سایۀ حضرت قائم را برپا داشت و فرمودکه به وسیلۀ وی، از آنان که به او (امام حسین) ستم کردند، انتقام می گیرم.»(1) امام زمان در صورتی می تواند از قاتلان امام حسین انتقام بگیرد که آنان زنده باشند و این، با رجعت تحقق می یابد.

ص:15

ادلّۀ رجعت( 3. چه دلیلی بر وقوع رجعت وجود دارد؟ )

1-3 ادلّۀ قرآنی

ادلّه ای که بر وقوع رجعت دلالت دارند، بر دو دسته اند:

1-3 ادلّۀ قرآنی:در قرآن کریم آیات زیادی دلالت بر حیات مجدّد انسان دارد. خداوندU نمونۀ افرادی را برای ما بیان فرموده است که قبل از رستاخیز، حیات مجدّد پیدا کرده اند و به اصطلاح، به دنیا رجعت داشته اند؛ لذا همان گونه که در اقوام گذشته، رجعت صورت گرفته است، در آینده هم رجعت صورت می گیرد و امری محال و غیرممکن نمی باشد. برای مثال، نمونه هایی را بیان می کنیم که در قرآن آمده است:

اگرچه زنده کردن یک مُرده، برای خداوندU تفاوتی با زنده کردن تمام مردگان نمی کند، این گونه نبوده است که افراد معدودی زنده شوند. خداوند متعال در آیه ای، خبر از زنده شدن هزاران مُرده داده است: آنجا که می فرماید: «آیا از [حال] کسانی خبر نیافتی که از بیم مرگ

ص:17

از خانه های خود خارج شدند، درحالی که هزاران تَن بودند؟ پس خداوند به آنان گفت: «تن به مرگ بسپارید.» آنگاه آنان را زنده ساخت. آری، خداوند به مردم، بخشنده است؛ ولی بیشترِ مردم سپاسگزاری نمی کنند.»(1)

رسول گرامی اسلام می فرمایند: «هر آنچه در امت های گذشته رخ داده است، در امت من نیز رخ خواهد داد.»(2) از این سخن نتیجه گرفته اند که از آن جایی که رجعت یکی از حوادث مهم امت های گذشته است و تاکنون نیز تحقق نیافته، قطعاً در زمان آینده صورت خواهد گرفت.

علاوه بر آیات فوق، آیات فراوانی در قرآن کریم آمده است(3) که از نظر شیعه، بر رجعت در آخر الزمان تطبیق پذیر است؛ برای اختصار تنها به یک نمونه اشاره می کنیم: خداوند

ص:18

در آیۀ83 سورۀ نمل می فرماید: «... و آن روز که از هر امّتی گروهی از کسانی را محشور می کنیم که آیات ما را تکذیب کرده اند، پس آنان نگاه داشته می شوند تا همه به هم بپیوندند.» علامه طباطبایی دربارۀ این آیه می گوید: «از ظاهر آیه بر می آید که حشر در آن، حشر در غیر روز قیامت است؛ زیرا حشر در قیامت، اختصاص به یک گروه از هر امت ندارد، بلکه تمامی امت ها در آن محشور می شوند و حتی به حکم آیۀ ]وَ حَشَرْنا هُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً[(1) یک نفر هم از قلم نمی افتد. اما در آیۀ محل بحث، می فرماید که از هر امتی، فوْجی را محشور می کنیم.» (2)وی سپس در تأیید اینکه نظر قرآن در این آیه، حشری غیر از قیامت است، می نویسد: «... و باز مؤیّد گفتار ما این است که این آیه و دو آیۀ بعدش، بعد از داستان بیرون شدن دابّه از زمین واقع شده اند که خود، یکی از علایمی است که قبل از قیامت واقع می شود؛ قیامتی که در چند آیۀ بعد دربارۀ آن می فرماید: ]وَ یوْمَ ینْفَخُ فِی الصُّور[(3) و تا چند آیۀ بعد،

ص:19

اوصاف وقایع آن روز را بیان می کند. معنا ندارد که قبل از شروع به بیان اصل قیامت و وقایع آن، یکی از وقایع آن را جلوتر ذکر کند؛ چون ترتیب وقوعی اقتضا می کند که اگر حشرِ فوْج از هر امتی هم جزو وقایع قیامت باشد، آن را بعد از مسئلۀ نفخِ صور ذکر فرماید، ولی این طور ذکر نکرد؛ بلکه قبل از نفخ صور، مسئلۀ حشر فوْج از هر امتی را آورده است. پس معلوم می شود این حشر، جزو وقایع قیامت نیست.» (1)

در توضیحِ همین آیه، روایات فراوانی از اهل بیت نقل کرده اند که ایشان این آیه را دلیل محکمی بر وقوع رجعت در دوران حکومت مهدی دانسته اند.(2)

2-3 ادلۀ روایی

روایات رجعت را نیز به می توان دو دستۀ کلّی تقسیم کرد: دستۀ نخست،

ص:20

روایاتی است که به تحقق رجعت در امت های گذشته اشاره کرده است. این روایات را، عمدتاً، در شرح آیات مربوط به رجعت ذکر کرده اند. به برخی از آن ها در سؤال قبل اشاره کردیم.

دستۀ دوم، روایاتی است که به وقوع رجعت در آخر الزمان و در آستانۀ برپایی قیامت اشاره می کند. در این دسته، علاوه بر روایاتی که ذیل آیات مرتبط ذکر کردیم، روایات مستقلی نیز به چشم می خورد. یکی از آن ها این است که امام باقر می فرمایند: «روزهای خدا سه تاست: روزی که قائم قیام می کند و روز رجعت و روز قیامت.»(1) به علاوه، دعاها و زیارت نامه های متعددی در دست است که به نحوی به مسئلۀ رجعت اشاره دارند.(2)

ص:21

زمان رجعت (4. رجعت در چه زمانی اتفاق خواهد افتاد؟)

روایات گوناگونی که دلالت بر امر رجعت دارند، در یک معنا با هم اتحاد دارند و آن، این است که سِیر نظام دنیا به سوی روزی است که در آن، آیات الهی به بالاترین و کامل ترین شکل، ظهور خواهد کرد و در آن روز، گناهی وجود ندارد و شیطان، قدرت اغواگری نخواهد داشت و همۀ عبادت ها خالصانه برای خداU خواهد بود و حق از باطل جدا می شود. در چنین روزی، بعضی از اولیای الهی و برخی از دشمنان خداU که از دنیا رفته اند، رجعت خواهند کرد.

با این توضیح، روشن است که زمان دقیق رجعت را با ذکر سال و ماه و روزِ آن، نمی توان معلوم کرد؛(1) اما به طورکلّی، براساس آنچه از روایات و تفاسیر علما به دست می آید، پیش از

ص:23

رستاخیز و در زمان حکومت حضرت مهدی اتفاق می افتد.

آثار اعتقاد به رجعت (5. اعتقاد به رجعت چه آثاری در پِی دارد؟ )

اعتقاد به رجعت عاملی برای حرکت سازندۀ فردی و اجتماعی و وسیله ای برای طغیان علیه بی عدالتی ها است؛ زیرا:

1-5 همان گونه که درباب زنده شدن مردگان، شکّ حضرت عُزیر پس از حیات دوبارۀ وی و نیز تردید حضرت ابراهیم با مشاهدۀ حیات چهار پرندۀ ذبح شده(1) از بین رفت و موجب ایمان بیشترِ آنان به حقانیت گفتار خداوندU شد، اعتقاد به اصل رجعت نیز شیعیان را به

ص:24

1- . اشاره دارد به داستان مُردن عُزیر پیامبر که خداوندU وی را پس از صد سال زنده ساخت و نیز ابراهیم پیامبر که به امر خداوندU چهار پرنده را انتخاب و آن ها را ذبح کرد و گوشت آنان را به هم آمیخت و آنگاه در چهار نقطه قرار داد؛ سپس آن ها را صدا زد و هریک نزد او حاضر شدند.

حقانیت خویش آگاه می سازد و آنان را به تلاش فردی، اجتماعی و دینی ترغیب می کند؛

2-5 در رجعت، ائمۀ اطهار و مؤمنان خالص، به این جهان باز می گردند تا حقّ خود را بازستانند و کافران نیز برمی خیزند تا قصاص شوند. داشتنِ چنین اعتقادی آثاری به همراه دارد:

1-2-5 شیعیان سعی می کنند اعمالشان را به گونه ای انجام دهند که از مؤمنانی باشند که به همراه ائمۀ اطهار به این دنیا رجعت می کنند؛

2-2-5 با رجعت، شیعیان خالص قادرند انتقام همۀ ظلم هایی را بگیرند که بر آنان رفته است. نتیجه اینکه اشتیاق به شیعۀ خالص بودن و امید به انتقام گرفتن، شیعه را برای اِصلاح خویش و کسب شایستگی برای قصاص گرفتن از کافرانِ محض، به تحرک وامی دارد.(1)

ص:25

رجعت کنندگان (6. آیا رجعت امری همگانی است یا خاصّ برخی؟)

پدیدۀ رجعت امری همگانی نمی باشد و منحصر به جمعی از مؤمنان راستین و مشرکان محض خواهد بود. بهترین دلیل بر این گفته، حدیثی از حضرت صادق است: «به درستی که رجعت برای همه نیست، بلکه به جمعی خاص اختصاص دارد. رجعت نمی کنند، مگر مؤمنان راستین و مشرکانِ فرو رفته در شرکِ محض؛ غیر از آنان، هیچ کس به دنیا باز نمی گردد.»(1)

البته روایات فراوانی به صورت ویژه، خبر از رجعت افراد خاصی داده است. به صورت اختصار می توان به برخی اشاره کرد: امام حسین را اولین رجعت کننده(2) و برای مولاعلی

ص:26

رجعت های متعددی ذکر کرده اند.(1) ائمه به صورت خصوصی به برخی یاران خود بشارتِ رجعت داده اند.(2) برخی روایات می گوید انبیای گذشته رجعت خواهند کرد(3) و پیامبر به همراه ائمۀ معصومین رجعت می کنند.(4)

ص:27

امام رضا علیه السلام و مسئلۀ رجعت (7. حضرت رضا درخصوص مسئلۀ رجعت چه بیاناتی دارند؟ )

روزی مأمون از امام رضا پرسید: «ای ابالحسن، نظر شما دربارۀ رجعت چیست؟» امام در پاسخ فرمودند:

اعتقاد صحیحی است و این رجعت [مسئلۀ جدیدی نیست و] در امت های گذشته نیز بوده و در قرآن نیز آمده است [مثل قصۀ عُزیر و کسانی که از ترس مرگ، از خانه هایشان فرار کردند...].

جدّم رسول خدا فرمود که هرچه در امت های گذشته روی داده است، در این امت نیز روی خواهد داد. هرگاه مهدیS که از فرزندان من است، ظهور کند، عیسی با وی نماز خواهد گزارد. نیز، حضرت رسول فرمودند: اسلام در آغاز، غریب بود و بار دیگر غریب خواهد شد و خوشا به حال غریبان! پرسیدند: یا رسول الله، بعد از آن چه خواهد شد؟ فرمودند: حق، به

ص:29

حق دار خواهد رسید.(1)

برای مطالعۀ بیشتر

1. محمدرضا طبسی نجفی، شیعه و رجعت، ترجمۀ محمد میرشاه ولد، تهران: جمهوری، 1384.

2. خدامراد سلیمان، بازگشت به دنیا در پایان تاریخ، قم: بوستان کتاب، 1384.

ص:30