سرشناسه : سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
Islamic Revolution Iranian Revolutionary Guards. Holly Defense Research and Documentation Center
عنوان و نام پدیدآور : نخستین عملیات بزرگ در شمال غرب : والفجر 4 : انفجار مقر تفنگ داران امریکایی در بیروت؛ سفر فرستاده ویژه ریگان به بغداد 23 مهر تا 30 آذر 1362/ علیرضا لطف الله زادگان، ایرج همتی؛ تهیه و نشر مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ زیر نظر شورای تدوین و انتشار روزشمار جنگ حسین اردستانی ... [و دیگران].
مشخصات نشر : تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1397.
مشخصات ظاهری : 1440 ص.: مصور (رنگی)، نقشه (رنگی).
فروست : روزشمار جنگ ایران و عراق؛ کتاب بیست و هشتم.
شابک : 650000 ریال:978-600-5443-71-4
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
یادداشت : زیر نظر شورای تدوین و انتشار روزشمار جنگ حسین اردستانی، مهدی انصاری، حمیدرضا فراهانی، علی رضا لطف الله زادگان، حجت الله کریمی.
یادداشت : کتابنامه.
یادداشت : نمایه.
عنوان دیگر : والفجر 4.
عنوان دیگر : انفجار مقر تفنگ داران امریکایی در بیروت؛ سفر فرستاده ویژه ریگان به بغداد 23 مهر تا 30 آذر 1362.
موضوع : جنگ ایران و عراق، 1359-1367 -- گاهشماری
موضوع : Iran-Iraq War, 1980-1988 -- Chronology
موضوع : جنگ ایران و عراق، 1359-1367 -- عملیات والفجر 4
موضوع : Iran-Iraq War, 1980-1988 -- Operation, Val-Fajr 4
شناسه افزوده : لطف الله زادگان، علیرضا، 1336 -
شناسه افزوده : همتی، ایرج، 1341 -
شناسه افزوده : اردستانی، حسین، 1337 - 1396.
شناسه افزوده : روزشمار جنگ ایران و عراق؛ج. [28].
رده بندی کنگره : DSR1602/س25ر9 28 .ج 1397
رده بندی دیویی : 955/084302
شماره کتابشناسی ملی : 5069363
ص: 1
ص: 2
ص: 3
ص: 4
ص: 5
ص: 6
ص: 7
ص: 8
عنوان صفحه
پیشگفتار............................................................................................ 17
مقدمه...................................................... 19
23 مهر 1362................................... 71
24 مهر 1362................................... 95
25 مهر 1362................................ 121
26 مهر 1362................................ 143
27 مهر 1362................................ 161
28 مهر 1362................................ 179
29 مهر 1362................................ 201
30 مهر 1362................................ 227
1 آبان 1362................................... 249
2 آبان 1362................................... 279
3 آبان 1362................................... 309
4 آبان 1362................................... 331
5 آبان 1362................................... 355
6 آبان 1362.................................... 375
7 آبان 1362................................... 397
8 آبان 1362................................... 421
9 آبان 1362................................... 433
10 آبان 1362............................... 457
11 آبان 1362............................... 479
12 آبان 1362............................... 493
13 آبان 1362............................... 515
14 آبان 1362............................... 537
15 آبان 1362............................... 553
عنوان صفحه
16 آبان 1362....................................... 569
17 آبان 1362....................................... 589
18 آبان 1362....................................... 613
19 آبان 1362....................................... 631
20 آبان 1362....................................... 651
21 آبان 1362....................................... 665
22 آبان 1362....................................... 681
23 آبان 1362....................................... 697
24 آبان 1362....................................... 709
25 آبان 1362....................................... 723
26 آبان 1362....................................... 737
27 آبان 1362....................................... 751
28 آبان 1362....................................... 765
29 آبان 1362....................................... 779
30 آبان 1362....................................... 807
1 آذر 1362............................................. 823
2 آذر 1362............................................. 837
3 آذر 1362............................................. 847
4 آذر 1362............................................. 857
5 آذر 1362............................................. 873
6 آذر 1362............................................. 883
7 آذر 1362............................................. 895
8 آذر 1362............................................. 907
9 آذر 1362............................................. 921
10 آذر 1362......................................... 931
ص: 9
عنوان صفحه
11 آذر 1362................................. 937
12 آذر 1362................................. 951
13 آذر 1362................................. 963
14 آذر 1362................................. 971
15 آذر 1362................................. 983
16 آذر 1362.............................. 1005
17 آذر 1362.............................. 1035
18 آذر 1362.............................. 1075
19 آذر 1362.............................. 1069
20 آذر 1362.............................. 1089
عنوان صفحه
21 آذر 1362..................................... 1103
22 آذر 1362..................................... 1129
23 آذر 1362..................................... 1149
24 آذر 1362..................................... 1169
25 آذر 1362..................................... 1189
26 آذر 1362...................................... 1201
27 آذر 1362..................................... 1223
28 آذر 1362..................................... 1241
29 آذر 1362..................................... 1261
30 آذر 1362..................................... 1281
گزارش روزشمار (فشرده اهم مطالب)........................................................................................ 1301
فهرست راهنما (نمایه)............................................................................................................................... 1389
عنوان صفحه
محورهای عملیات پاکسازی منطقه آلان.............................................................................................................. 147
منطقه عمومی عملیات والفجر4................................................................................................................................ 163
مرحله اول عملیات والفجر4......................................................................................................................................... 181
مرحله دوم عملیات والفجر4......................................................................................................................................... 332
مرحله سوم عملیات والفجر4....................................................................................................................................... 495
ص: 10
حسین خرازی فرمانده لشکر14 امام حسین(ع). 72
غلامعلی رشید مسئول عملیات قرارگاه خاتم (سپاه). 74
مهدی زین الدین فرمانده لشکر17 علی بن ابی طالب(ع). 74
طارق عزیز وزیر امور خارجه عراق...... 79
سیدرحیم صفوی، غلامعلی رشید، غلامحسین بشردوست، عزیز جعفری و علی فدوی 96
علی رضائیان فرمانده قرارگاه مقدم حمزه و کریم نصر فرمانده تیپ44 قمر بنی هاشم 101
علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه ایران.... 129
جورج شولتز وزیر امور خارجه امریکا. 131
احمد کاظمی فرمانده لشکر8 نجف.......... 143
عزالدین حسینی رهبر معنوی گروه های مسلح غیرقانونی در کردستان 146
علی اسحاقی مسئول شنود قرارگاه خاتم.... 161
اعزام نیروهای عملیاتی به خط مقدم... 164
رونالد ریگان رئیس جمهور امریکا. 172
محسن رضایی فرمانده کل سپاه پاسداران.... 180
کریم نصر فرمانده تیپ44 قمر بنی هاشم(ع). 180
نمایی از صحنه عملیات و خاکریز احداث شده از دامنه ارتفاعات جبهه بانه 182
مهدی باکری فرمانده لشکر31 عاشورا 186
حافظ اسد رئیس جمهور سوریه... 198
قاسم سلیمانی فرمانده لشکر41 ثارالله(ع) و داود رنجبر راوی و تاریخ نگار مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ 203
علی رضائیان، علی شمخانی و داود رنجبر... 205
بمباران روستاهای اطراف بانه... 211
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی 216
طه یاسین رمضان معاون اول نخست وزیر عراق...... 238
نمایی از ویرانی های ناشی از بمباران هوایی بانه... 254
ارتفاعات قوچ سلطان در شمال شرق مریوان.... 255
شماری از افراد آزادشده خودی از زندان های حزب دمکرات 257
لحظه انفجار مقر تفنگ داران امریکایی در بیروت........ 272
مقر تفنگ داران امریکایی...... 273
علی رضائیان و محمدحسن کوسه چی در مقر تاکتیکی لشکر25 کربلا 281
علی شمخانی جانشین فرمانده کل سپاه.. 287
اولاف پالمه نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد برای میانجیگری در جنگ ایران و عراق 296
تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت ملی امریکا درپی انفجار مقر تفنگ داران این کشور در بیروت 298
شهید علی رضائیان فرمانده قرارگاه مقدم حمزه سیدالشهدا(ع) 309
زکی یمانی وزیر نفت عربستان.... 325
اجساد کشته شدگان انفجار مقر تفنگ داران امریکایی در بیروت 327
مدرسه راهنمایی شهید حمدالله پیروز پس از حمله موشکی عراق به بهبهان 337
تصویر و مشخصات فنی هواپیمای سوپراتاندارد فرانسوی 338
سعید رجایی خراسانی نماینده ایران در سازمان ملل متحد 349
جمعی از فرماندهان سپاه در مراسم یادبود شهید علی رضائیان در قرارگاه تاکتیکی حمزه (سیدرحیم صفوی، علی فدوی، محمد باقری و حسن دانایی فر، محمد پیشبهار، محمد صالحی و محسن رخصت طلب راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ) 355
محمدابراهیم همت فرمانده لشکر27 حضرت رسول(ص) 356
فرانسوا میتران رئیس جمهور فرانسه... 369
تخریب منازل مسکونی بهبهان براثر حملات موشکی عراق 384
عزیز (محمدعلی) جعفری...... 398
حسن تهرانی مقدم فرمانده توپخانه قرارگاه خاتم الانبیای سپاه 422
سلطان قابوس پادشاه عمان.... 427
صدام حسین رئیس جمهور عراق...... 443
محمدعلی (عزیز) جعفری...... 458
دستگیری خلبان هواپیمای ساقط شده عراقی...... 482
عبدالرحمن قاسملو دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران 502
نمازجمعه تهران به امامت حجت الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی 526
حجت الاسلام سیدمحمدباقر حکیم سخنگوی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق 530
تلاش مردم نهاوند برای خارج ساختن مصدومان و شهدا از زیر آوار ساعاتی پس از بمباران این شهر 539
امام خمینی...... 544
محسن رفیق دوست وزیر سپاه.. 558
کلود شسون وزیر امور خارجه فرانسه... 577
جعفر اسدی فرمانده تیپ33 المهدی(عج). 590
سرهنگ محمد سلیمی وزیر دفاع.... 601
علی اکبر ناطق نوری وزیر کشور... 604
محمدابراهیم همت فرمانده لشکر27 حضرت رسول(ص) و مهدی زین الدین فرمانده لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) 613
محسن نوربخش رئیس کل بانک مرکزی ایران.... 623
بازدید خبرنگاران خارجی از مصدومان حملات شیمیایی عراق در بیمارستان طُرفه تهران 638
مصاحبه مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی رئیس جمهور با خبرنگاران داخلی و خارجی 639
کاسپار واینبرگر وزیر دفاع امریکا. 646
حسن دانایی فر، سیدرحیم صفوی و محمدرضا دیانی (راوی قرارگاه حمزه)، غلامرضا صالحی، محمد پیشبهار، علی فدوی و حمید سالکی 651
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی سخنگوی شورای عالی دفاع 669
بازدید خبرنگاران از ویرانه های برجای مانده از حملات موشکی عراق به شهر دزفول 671
بازدید خبرنگاران خارجی از ویرانه های خرمشهر.. 688
آیت الله سیدعلی خامنه ای رئیس جمهور... 700
دیزدارویچ رئیس شورای فدرال روابط خارجی یوگسلاوی 716
فرانسوا میتران رئیس جمهور فرانسه... 730
آیت الله خامنه ای در خطبه های نمازجمعه... 757
حسین کاظم پور اردبیلی معاون اقتصادی و بین الملل وزارت امور خارجه 771
مصطفی طلاس وزیر دفاع سوریه... 777
ملاقات آیت الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور با امام خمینی 787
بازدید پزشکان خارجی از نمایشگاه عکس مصدومان شیمیایی در هتل استقلال تهران 793
حسین شیخ الاسلام معاون سیاسی وزات امور خارجه... 797
علی صیاد شیرازی و محسن رضایی...... 807
علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه ایران.... 814
آندره گرومیکو وزیر امور خارجه شوروی...... 817
یاسر عرفات رهبر سازمان آزادی بخش فلسطین...... 845
سرهنگ هوشنگ صدیق...... 862
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی 864
نبیه بری رهبر جنبش امل لبنان و اسحاق شامیر نخست وزیر رژیم صهیونیستی 890
سفر پیتر وارکورنی وزیر امور خارجه مجارستان به تهران 901
آیت الله خامنه ای رئیس جمهور... 910
نخست وزیر درحال تقدیم لایحه بودجه سال 1363... 911
آیت الله موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور... 924
صدام حسین رئیس جمهور عراق...... 939
امین جمیل رئیس جمهور لبنان.... 948
محمد غرضی وزیر نفت ایران.... 957
سرهنگ علی صیاد شیرازی فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران 964
صادق طباطبایی...... 965
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی 988
اولین جلسه محاکمه اعضای تشکیلات مخفی حزب توده 993
آیت الله موسوی اردبیلی خطیب نمازجمعه تهران.... 1061
امام خمینی...... 1092
نمایی از ساختمان سفارت امریکا در کویت پس از انفجار بمب 1112
دومین جلسه رسیدگی به اتهامات 8 تن از اعضای سازمان مخفی حزب توده 1119
آیت الله خامنه ای رئیس جمهور... 1131
محمد غرضی وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران.... 1136
ویرانه های برجای مانده از مناطق مسکونی دزفول پس از حمله موشکی عراق 1149
ویرانه های حاصل از موشک باران اندیمشک......... 1150
آیت الله موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور... 1179
آیت الله خامنه ای رئیس جمهور در خطبه های نمازجمعه 1192
ملک حسین پادشاه اردن.... 1198
مراسم افتتاح گردهمایی بررسی جنایات صدام با حضور جمعی از مسئولان و حجت الاسلام سیدمحمدباقر حکیم 1215
سلطان بن عبدالعزیز وزیر دفاع عربستان.... 1216
سعید رجایی خراسانی نماینده دائمی ایران در سازمان ملل متحد 1230
آیت الله مهدوی کنی دبیر جامعه روحانیت مبارز تهران.... 1232
حجت الاسلام محمدی ری شهری حاکم شرع دادگاه انقلاب ارتش 1255
مصاحبه نخست وزیر با خبرنگاران پس از پایان جلسه هیئت دولت 1285
نیکلای چاوشسکو رئیس جمهور رومانی...... 1289
ص: 11
جمعی از فرماندهان سپاه در مراسم یادبود شهید علی رضائیان در قرارگاه تاکتیکی حمزه (سیدرحیم صفوی، علی فدوی، محمد باقری و حسن دانایی فر، محمد پیشبهار، محمد صالحی و محسن رخصت طلب راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ) 355
محمدابراهیم همت فرمانده لشکر27 حضرت رسول(ص) 356
فرانسوا میتران رئیس جمهور فرانسه... 369
تخریب منازل مسکونی بهبهان براثر حملات موشکی عراق 384
عزیز (محمدعلی) جعفری...... 398
حسن تهرانی مقدم فرمانده توپخانه قرارگاه خاتم الانبیای سپاه 422
سلطان قابوس پادشاه عمان.... 427
صدام حسین رئیس جمهور عراق...... 443
محمدعلی (عزیز) جعفری...... 458
دستگیری خلبان هواپیمای ساقط شده عراقی...... 482
عبدالرحمن قاسملو دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران 502
نمازجمعه تهران به امامت حجت الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی 526
حجت الاسلام سیدمحمدباقر حکیم سخنگوی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق 530
تلاش مردم نهاوند برای خارج ساختن مصدومان و شهدا از زیر آوار ساعاتی پس از بمباران این شهر 539
امام خمینی...... 544
محسن رفیق دوست وزیر سپاه.. 558
کلود شسون وزیر امور خارجه فرانسه... 577
جعفر اسدی فرمانده تیپ33 المهدی(عج). 590
سرهنگ محمد سلیمی وزیر دفاع.... 601
علی اکبر ناطق نوری وزیر کشور... 604
محمدابراهیم همت فرمانده لشکر27 حضرت رسول(ص) و مهدی زین الدین فرمانده لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) 613
محسن نوربخش رئیس کل بانک مرکزی ایران.... 623
بازدید خبرنگاران خارجی از مصدومان حملات شیمیایی عراق در بیمارستان طُرفه تهران 638
مصاحبه مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی رئیس جمهور با خبرنگاران داخلی و خارجی 639
کاسپار واینبرگر وزیر دفاع امریکا. 646
حسن دانایی فر، سیدرحیم صفوی و محمدرضا دیانی (راوی قرارگاه حمزه)، غلامرضا صالحی، محمد پیشبهار، علی فدوی و حمید سالکی 651
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی سخنگوی شورای عالی دفاع 669
بازدید خبرنگاران از ویرانه های برجای مانده از حملات موشکی عراق به شهر دزفول 671
بازدید خبرنگاران خارجی از ویرانه های خرمشهر.. 688
آیت الله سیدعلی خامنه ای رئیس جمهور... 700
دیزدارویچ رئیس شورای فدرال روابط خارجی یوگسلاوی 716
فرانسوا میتران رئیس جمهور فرانسه... 730
آیت الله خامنه ای در خطبه های نمازجمعه... 757
حسین کاظم پور اردبیلی معاون اقتصادی و بین الملل وزارت امور خارجه 771
مصطفی طلاس وزیر دفاع سوریه... 777
ملاقات آیت الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور با امام خمینی 787
بازدید پزشکان خارجی از نمایشگاه عکس مصدومان شیمیایی در هتل استقلال تهران 793
ص: 12
حسین خرازی فرمانده لشکر14 امام حسین(ع). 72
غلامعلی رشید مسئول عملیات قرارگاه خاتم (سپاه). 74
مهدی زین الدین فرمانده لشکر17 علی بن ابی طالب(ع). 74
طارق عزیز وزیر امور خارجه عراق...... 79
سیدرحیم صفوی، غلامعلی رشید، غلامحسین بشردوست، عزیز جعفری و علی فدوی 96
علی رضائیان فرمانده قرارگاه مقدم حمزه و کریم نصر فرمانده تیپ44 قمر بنی هاشم 101
علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه ایران.... 129
جورج شولتز وزیر امور خارجه امریکا. 131
احمد کاظمی فرمانده لشکر8 نجف.......... 143
عزالدین حسینی رهبر معنوی گروه های مسلح غیرقانونی در کردستان 146
علی اسحاقی مسئول شنود قرارگاه خاتم.... 161
اعزام نیروهای عملیاتی به خط مقدم... 164
رونالد ریگان رئیس جمهور امریکا. 172
محسن رضایی فرمانده کل سپاه پاسداران.... 180
کریم نصر فرمانده تیپ44 قمر بنی هاشم(ع). 180
نمایی از صحنه عملیات و خاکریز احداث شده از دامنه ارتفاعات جبهه بانه 182
مهدی باکری فرمانده لشکر31 عاشورا 186
حافظ اسد رئیس جمهور سوریه... 198
قاسم سلیمانی فرمانده لشکر41 ثارالله(ع) و داود رنجبر راوی و تاریخ نگار مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ 203
علی رضائیان، علی شمخانی و داود رنجبر... 205
بمباران روستاهای اطراف بانه... 211
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی 216
طه یاسین رمضان معاون اول نخست وزیر عراق...... 238
نمایی از ویرانی های ناشی از بمباران هوایی بانه... 254
ارتفاعات قوچ سلطان در شمال شرق مریوان.... 255
شماری از افراد آزادشده خودی از زندان های حزب دمکرات 257
لحظه انفجار مقر تفنگ داران امریکایی در بیروت........ 272
مقر تفنگ داران امریکایی...... 273
علی رضائیان و محمدحسن کوسه چی در مقر تاکتیکی لشکر25 کربلا 281
علی شمخانی جانشین فرمانده کل سپاه.. 287
اولاف پالمه نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد برای میانجیگری در جنگ ایران و عراق 296
تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت ملی امریکا درپی انفجار مقر تفنگ داران این کشور در بیروت 298
شهید علی رضائیان فرمانده قرارگاه مقدم حمزه سیدالشهدا(ع) 309
زکی یمانی وزیر نفت عربستان.... 325
اجساد کشته شدگان انفجار مقر تفنگ داران امریکایی در بیروت 327
مدرسه راهنمایی شهید حمدالله پیروز پس از حمله موشکی عراق به بهبهان 337
تصویر و مشخصات فنی هواپیمای سوپراتاندارد فرانسوی 338
سعید رجایی خراسانی نماینده ایران در سازمان ملل متحد 349
جمعی از فرماندهان سپاه در مراسم یادبود شهید علی رضائیان در قرارگاه تاکتیکی حمزه (سیدرحیم صفوی، علی فدوی، محمد باقری و حسن دانایی فر، محمد پیشبهار، محمد صالحی و محسن رخصت طلب راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ) 355
محمدابراهیم همت فرمانده لشکر27 حضرت رسول(ص) 356
فرانسوا میتران رئیس جمهور فرانسه... 369
تخریب منازل مسکونی بهبهان براثر حملات موشکی عراق 384
عزیز (محمدعلی) جعفری...... 398
حسن تهرانی مقدم فرمانده توپخانه قرارگاه خاتم الانبیای سپاه 422
سلطان قابوس پادشاه عمان.... 427
صدام حسین رئیس جمهور عراق...... 443
محمدعلی (عزیز) جعفری...... 458
دستگیری خلبان هواپیمای ساقط شده عراقی...... 482
عبدالرحمن قاسملو دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران 502
نمازجمعه تهران به امامت حجت الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی 526
حجت الاسلام سیدمحمدباقر حکیم سخنگوی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق 530
تلاش مردم نهاوند برای خارج ساختن مصدومان و شهدا از زیر آوار ساعاتی پس از بمباران این شهر 539
امام خمینی...... 544
محسن رفیق دوست وزیر سپاه.. 558
کلود شسون وزیر امور خارجه فرانسه... 577
جعفر اسدی فرمانده تیپ33 المهدی(عج). 590
سرهنگ محمد سلیمی وزیر دفاع.... 601
علی اکبر ناطق نوری وزیر کشور... 604
محمدابراهیم همت فرمانده لشکر27 حضرت رسول(ص) و مهدی زین الدین فرمانده لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) 613
محسن نوربخش رئیس کل بانک مرکزی ایران.... 623
بازدید خبرنگاران خارجی از مصدومان حملات شیمیایی عراق در بیمارستان طُرفه تهران 638
مصاحبه مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی رئیس جمهور با خبرنگاران داخلی و خارجی 639
کاسپار واینبرگر وزیر دفاع امریکا. 646
حسن دانایی فر، سیدرحیم صفوی و محمدرضا دیانی (راوی قرارگاه حمزه)، غلامرضا صالحی، محمد پیشبهار، علی فدوی و حمید سالکی 651
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی سخنگوی شورای عالی دفاع 669
بازدید خبرنگاران از ویرانه های برجای مانده از حملات موشکی عراق به شهر دزفول 671
بازدید خبرنگاران خارجی از ویرانه های خرمشهر.. 688
آیت الله سیدعلی خامنه ای رئیس جمهور... 700
دیزدارویچ رئیس شورای فدرال روابط خارجی یوگسلاوی 716
فرانسوا میتران رئیس جمهور فرانسه... 730
آیت الله خامنه ای در خطبه های نمازجمعه... 757
حسین کاظم پور اردبیلی معاون اقتصادی و بین الملل وزارت امور خارجه 771
مصطفی طلاس وزیر دفاع سوریه... 777
ملاقات آیت الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور با امام خمینی 787
بازدید پزشکان خارجی از نمایشگاه عکس مصدومان شیمیایی در هتل استقلال تهران 793
حسین شیخ الاسلام معاون سیاسی وزات امور خارجه... 797
علی صیاد شیرازی و محسن رضایی...... 807
علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه ایران.... 814
آندره گرومیکو وزیر امور خارجه شوروی...... 817
یاسر عرفات رهبر سازمان آزادی بخش فلسطین...... 845
سرهنگ هوشنگ صدیق...... 862
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی 864
نبیه بری رهبر جنبش امل لبنان و اسحاق شامیر نخست وزیر رژیم صهیونیستی 890
سفر پیتر وارکورنی وزیر امور خارجه مجارستان به تهران 901
آیت الله خامنه ای رئیس جمهور... 910
نخست وزیر درحال تقدیم لایحه بودجه سال 1363... 911
آیت الله موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور... 924
صدام حسین رئیس جمهور عراق...... 939
امین جمیل رئیس جمهور لبنان.... 948
محمد غرضی وزیر نفت ایران.... 957
سرهنگ علی صیاد شیرازی فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران 964
صادق طباطبایی...... 965
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی 988
اولین جلسه محاکمه اعضای تشکیلات مخفی حزب توده 993
آیت الله موسوی اردبیلی خطیب نمازجمعه تهران.... 1061
امام خمینی...... 1092
نمایی از ساختمان سفارت امریکا در کویت پس از انفجار بمب 1112
دومین جلسه رسیدگی به اتهامات 8 تن از اعضای سازمان مخفی حزب توده 1119
آیت الله خامنه ای رئیس جمهور... 1131
محمد غرضی وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران.... 1136
ویرانه های برجای مانده از مناطق مسکونی دزفول پس از حمله موشکی عراق 1149
ویرانه های حاصل از موشک باران اندیمشک......... 1150
آیت الله موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور... 1179
آیت الله خامنه ای رئیس جمهور در خطبه های نمازجمعه 1192
ملک حسین پادشاه اردن.... 1198
مراسم افتتاح گردهمایی بررسی جنایات صدام با حضور جمعی از مسئولان و حجت الاسلام سیدمحمدباقر حکیم 1215
سلطان بن عبدالعزیز وزیر دفاع عربستان.... 1216
سعید رجایی خراسانی نماینده دائمی ایران در سازمان ملل متحد 1230
آیت الله مهدوی کنی دبیر جامعه روحانیت مبارز تهران.... 1232
حجت الاسلام محمدی ری شهری حاکم شرع دادگاه انقلاب ارتش 1255
مصاحبه نخست وزیر با خبرنگاران پس از پایان جلسه هیئت دولت 1285
نیکلای چاوشسکو رئیس جمهور رومانی...... 1289
ص: 13
ص: 14
ص: 15
ص: 16
پس از چند سال تلاش، مراحل مختلف طراحی، تحقیق، تدوین، ارزیابی، ویرایش، آماده سازی و تهیه عکس ها و نقشه های کتاب بیست وهشتم از مجموعه بزرگ روزشمار جنگ ایران و عراق به پایان رسید و این کتاب با عنوان نخستین عملیات بزرگ در شمال غرب؛ والفجر4؛ انفجار مقر تفنگ داران امریکایی در بیروت؛ سفر فرستاده ویژه ریگان به بغداد آماده انتشار شد.
کتاب حاضر وقایع 68 روز از دوران جنگ ایران و عراق را در بر می گیرد و درمجموع شامل 979 گزارش درباره جنگ و موضوعات مربوط به آن در دوره زمانی 23/7/1362 تا 30/9/1362 است.
کتاب بیست وهشتم روزشمار حاصل تلاش و تحقیقات طولانی دو تن از محققان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است. بخش نظامی شامل مباحث مربوط به تصمیم گیری، طراحی و اجرای عملیات والفجر4، تحرکات عناصر ضدانقلاب در غرب و شمال غرب، تحولات نظامی در خلیج فارس و... را آقای علیرضا لطف الله زادگان تدوین و تألیف کرده است و بخش غیرنظامی نیز شامل اخبار و گزارش های سیاسی، اقتصادی و مسائل داخلی دو کشور ایران و عراق و نیز رویدادهای منطقه ای بین المللی به قلم آقای ایرج همتی تدوین و تألیف شده است. نظارت علمی و محتوایی بخش نظامی به عهده آقایان یدالله ایزدی و مجید مختاری بوده است و نظارت بخش غیرنظامی را آقای حمیدرضا فراهانی با همکاری آقایان سجاد نخعی و محمد محمدپور انجام داده اند.
برای بهره گیری شایسته از کتاب توجه به چند نکته ضروری است:
1. مقدمه کتاب شامل جمع بندی مهم ترین موضوعاتی است که در گزارش های مختلف در سراسر کتاب بدان ها پرداخته شده است.
ص: 17
2. هرروز از روزشمار به منزله یک فصل و در قالب چندین گزارش شامل اخبار و تفسیر و تحلیل وقایع همان روز است که در پایان آن، فهرست منابع و مآخذ مطالب همان روز درج شده است. همچنین برخی از توضیحات ضروری درباره بعضی گزارش ها که در قالب متن روزشمار نمی گنجید، در پانوشت یا در ضمیمه پایان همان روزشمار آمده است.
3. پس از متن اصلی کتاب، چکیده ای از مطالب کتاب با عنوان "گزارش روزشمار" درج شده است که شماره هایی نظیر شماره گزارش های متن کتاب دارد و دستیابی به مطالب موردنظر را آسان می کند. در پایان کتاب نیز فهرست راهنمای موضوعی (اعلام) آمده است. همچنین عکس هایی از صحنه های وقایع و اشخاص ذکرشده در گزارش ها، در کتاب چاپ شده است.
4. برای آگاهی بیشتر از سیر و شیوه تحقیق و تدوین مجموعه روزشمار، مطالعه مقدمه کتاب اول (پیدایش نظام جدید) و ضمیمه کتاب دهم (هجوم سراسری) ضروری است.
* * *
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس ضمن درخواست علو درجات برای راویان شهید، از همه کسانی که در مراحل مختلف تحقیق، تدوین و آماده سازی کتاب با نویسندگان و مرکز همکاری کرده اند، ازجمله هانیه مرشدی (ویرایش ادبی)، مریم سادات سادات نجفی (صفحه آرایی)، زهراسادات صبح گل، (بانک اطلاعات و عکس)، لیلا ساعی منش (تنظیم منابع) محمد محمدپور (گزینش عکس)، اکبر رستمی (تهیه نقشه) و نیز سعید حصاری (تنظیم نمایه) سپاسگزاری می کند.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
1395
ص: 18
نخستین عملیات بزرگ در شمال غرب؛ والفجر4؛ انفجار مقر تفنگ داران امریکایی در بیروت؛ سفر فرستاده ویژه ریگان به بغداد عنوان کتاب بیست وهشتم از مجموعه بزرگ روزشمار جنگ ایران و عراق است. این کتاب مهم ترین وقایع نظامی، سیاسی و اقتصادی مربوط به جنگ را در یک دوره 68 روزه از 23 مهر تا 30 آذر 1362 دربرمی گیرد.
در کتاب حاضر کلیه وقایع مؤثر در روند جنگ در دوره زمانی مذکور اعم از عملیات های نظامی؛ اقدامات و مواضع دولت، مسئولان و نیز کشورها و سازمان های بین المللی درمورد جنگ؛ بازتاب های خبری و تفسیری وقایع جبهه های جنگ؛ رویدادهای داخلی ایران و عراق؛ روابط خارجی دو کشور؛ رخدادهای منطقه خلیج فارس؛ خریدهای تسلیحاتی طرفین جنگ؛ اجلاس های مهم منطقه ای و جهانی و نظایر آنها به اختصار درج شده است. بررسی و گزارش وقایع این دوره همانند سایر کتاب های مجموعه روزشمار جنگ ایران و عراق به شیوه کرونولوژیک یا روزشمار انجام گرفته که هدف آن تنظیم و طبقه بندی بی طرفانه داده ها و اطلاعات دست اول برای پژوهش های تحلیلی در امر جنگ است.
مهم ترین رخداد نظامی این مقطع اجرای عملیات والفجر4 در منطقه شیلر بود. علاوه براین، فضای کلی این دوره همچنان تحت تأثیر تحویل پنج فروند هواپیمای فرانسوی سوپراتاندارد به عراق قرار دارد که اخبار و بازتاب های خبری - تحلیلی آن پیش از محدوده زمانی کتاب حاضر شروع شده و در طول این دوره نیز استمرار یافت و تا حدودی زمینه مناسب را برای تحقق خواست عراق مبنی بر بین المللی کردن جنگ فراهم کرد. تهدید عراق به استفاده از سوپراتانداردها علیه تأسیسات صدور نفت ایران در خلیج فارس و تأکید مقامات جمهوری اسلامی ایران بر انسداد تنگه هرمز در واکنش به اقدام
ص: 19
احتمالی عراق، خطر گسترش جنگ را جدی ساخت و مجموعه ای از فشارهای منطقه ای و بین المللی را با هدف تأثیرگذاری بر موضع ایران درقبال ادامه جنگ شکل داد.
علاوه بر ماجرای سوپراتانداردها، در این دوره وقایع لبنان ازجمله انفجار مقر تفنگ داران دریایی امریکا و قرارگاه چتربازان فرانسوی که در ادامه وقایع پس از تهاجم نظامی رژیم صهیونیستی به لبنان در ژوئن 1982 (خرداد 1361) و انفجار سفارتخانه امریکا در بیروت در آوریل 1983 (فروردین 1362) صورت گرفت، موجب تشدید کشاکش های موجود درمورد آینده لبنان و نقش سوریه و ایران در صحنه سیاست آن کشور شد. همچنین یکی دیگر از موضوعات مهم بازه زمانی کتاب حاضر احتمال تغییر موضع بی طرفانه اعلام شده ازسوی امریکا در جنگ ایران و عراق است که با سفر دونالد رامسفلد فرستاده ویژه رئیس جمهور امریکا به بغداد و اعلام آمادگی وزارت امور خارجه ایالات متحده به مبادله سفیر با عراق به تردیدهای جدی تری درزمینه چرخش احتمالی امریکا از موضع بی طرفی در جنگ دامن زد.
درمجموع اصلی ترین موضوعات این دوره که در ادامه به اختصار به آنها پرداخته شده است، عبارت اند از:
1. عملیات های نیروهای خودی.
2. اقدام عراق به بمباران شهرها و حملات شیمیایی و موشکی علیه اهداف غیرنظامی.
3. عملکرد گروه های مسلح ضدانقلاب و اقدامات نیروهای خودی برای مقابله با آن.
4. قطعنامه شماره 540 شورای امنیت سازمان ملل متحد.
5. ادامه بازتاب تحویل سوپراتانداردها؛ تلاش عراق برای بین المللی کردن جنگ.
6. مقدمات انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی.
7. روابط ایران و فرانسه.
8. تحول در مناسبات عراق با شوروی و امریکا.
9. انفجارهای بیروت و کویت.
10. اوضاع اقتصادی ایران.
11. اوضاع اقتصادی عراق.
12. تشکیل دادگاه اعضا و مسئولان تشکیلات مخفی حزب توده.
1. عملیات های نیروهای خودی
پس از اجرای دو عملیات والفجر مقدماتی و والفجر1 که در دستیابی به هدف اصلی یعنی تصرف العماره ناکام بودند، اجرای عملیات محدود در غرب کشور مورد توجه تصمیم گیران نظامی قرار گرفت. دلایل انتخاب مناطق غرب کشور برای اجرای عملیات عبارت بودند از:
ص: 20
1. نامناسب بودن منطقه جنوب برای اجرای عملیات
الف) اجرای عملیات در جنوب به دلیل وسعت منطقه به توان نظامی زیادی نیاز داشت.
ب) از آنجا که هدف نهایی در جنوب بود (بصره - العماره) حضورنداشتن نیروهای خودی در جنوب می توانست تداعی کننده بی توجهی ایران به آن منطقه و درنتیجه رعایت حفاظت بیشتر منطقه شود. علاوه براین، این امر موجب می شد تا عراق به منطقه جنوب کمتر توجه کرده و اقدامات مهندسی و... کمتری را در آنجا انجام دهد.
2. ظرفیت بالای مناطق غرب کشور برای اجرای عملیات
الف) مناطق غرب کشور ازنظر جغرافیایی (وجود عارضه های مشخص و مستقل (ارتفاعات) مناسب برای عملیات) و موقعیت نظامی دشمن برای اجرای عملیات محدود ظرفیت مناسبی داشت.
ب) بی توجهی دشمن به جبهه های غرب.
ج) آزمایش توان عملیاتی یگان ها در کردستان.
درپی این تصمیم و باتوجه به شناسایی های انجام شده در مناطق مختلف غرب، چند منطقه برای اجرای عملیات به تصویب رسید:
1. منطقه پیرانشهر با هدف تصرف پادگان حاج عمران تا تنگه دربند.
2. منطقه سردشت با هدف پاک سازی نوار مرزی این منطقه.
3. منطقه دهانه شیلر با هدف پیوند ارتفاعات سورکوه و مستقیم کردن خط مرزی.
4. منطقه ارتفاعات شمال قصرشیرین با هدف تصرف ارتفاعات بشکان و کرگمل.
5. منطقه مهران با هدف تصرف ارتفاعات جنوب کانی سخت تا قلاویزان برای خارج کردن مهران از محاصره.
به دنبال نهایی شدن تصمیم اجرای عملیات در این مناطق، پس از انجام هماهنگی های لازم با ارتش، عملیات در منطقه پیرانشهر با نام والفجر2 در تاریخ 29/4/1362، اجرا شد و با موفقیت به پایان رسید. با گذشت کمتر از یک ماه، عملیات والفجر3 نیز در منطقه عمومی مهران به مرحله اجرا درآمد.
عملیات در منطقه قصرشیرین باآنکه بخشی از مقدمات اجرای عملیات با تلاش تیپ10 سیدالشهدا(ع) و لشکر31 عاشورا درحال انجام بود، به دلیل نیاز منطقه عملیاتی والفجر2 به نیرو و مشکلاتی که برای اجرای مانور در منطقه قصرشیرین پیش آمد، منتفی گردید.
درپی لغو عملیات در منطقه قصرشیرین، اجرای عملیات در منطقه دربندیخان با هدف دستیابی به سد دربندیخان، که یک سوم آب و برق بغداد و بصره را تأمین می کرد، در دستور کار قرار گرفت و یگان های خودی چند ماه در این منطقه عملیات شناسایی انجام دادند. بااین حال به علت صعب العبور بودن منطقه، محدودبودن راهکارها و نیاز منطقه عملیاتی
ص: 21
والفجر4 به نیروی یگان های مأمور در منطقه عملیاتی دربندیخان، این عملیات نیز منتفی شد.
عملیات درنظر گرفته شده در منطقه سردشت - که هدف اصلی آن پاک سازی مناطق مرزی این منطقه و بستن بخشی از راه های ارتباطی ضدانقلاب با عراق بود - با موفقیت انجام شد.
الف) اجرای عملیات والفجر4
· شرح عملیات
قرارگاه مقدم حمزه اهداف عملیات والفجر4 (در منطقه دهانه شیلر) را براساس اولویت اجرا، در سه بخش بدین شرح دسته بندی کرده بود:
الف) ارتفاعات لری، کنگرک، گرمک، مارو، خلوزه 1 و 2، براله، سربراله و ارتفاعات پنجوین
ب) ارتفاعات کانی مانگا
ج) ارتفاعات سورن
طبق طرح مانور قرار بود اهداف الف در مرحله اول، اهداف ب در مرحله دوم و اهداف ج در مرحله سوم تصرف شوند. سازماندهی نیروها برای دستیابی به اهداف مذکور نیز چنین بود:
· قرارگاه تاکتیکی حمزه1 شامل: لشکر14 امام حسین(ع) از سپاه و تیپ2 لشکر21 حمزه از ارتش برای تصرف ارتفاعات پنجوین در محور مریوان.
· قرارگاه تاکتیکی حمزه2 شامل: تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) از سپاه و تیپ3 لشکر28 کردستان از ارتش با هدف تصرف مارو، براله و سربراله در محور مریوان.
· قرارگاه تاکتیکی حمزه3 شامل: لشکر8 نجف، لشکر31 عاشورا هر دو از سپاه و تیپ2 لشکر28 کردستان از ارتش با هدف تصرف ارتفاعات لری، کنگرک، گرمک در محور بانه در مرحله اول و تصرف ارتفاعات کانی مانگا در مرحله دوم.
· قرارگاه تاکتیکی حمزه4 شامل: لشکر25 کربلا از سپاه و تیپ1 لشکر28 کردستان که به کارگیری آنها بنا به وضعیت عملیات اعلام شده بود.(1)
عملیات والفجر4 در اولین دقایق بامداد 28/7/1362 در منطقه عمومی شیلر از دو محور بانه و مریوان آغاز شد. در محور بانه لشکر8 نجف به همراه لشکر31 عاشورا و تیپ2 لشکر28 کردستان (قرارگاه تاکتیکی حمزه3) مأموریت داشتند تا ارتفاعات مهم لری، گرمک و کنگرک را به تصرف درآورند.
در محور مریوان نیز تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) به همراه تیپ3 لشکر21 حمزه (قرارگاه تاکتیکی حمزه2) با هدف تصرف ارتفاعات مارو، براله، سربراله، هفت توانان، خلوزه1 و خلوزه2 وارد عمل شدند.
ص: 22
یگان های عمل کننده در محور بانه علاوه بر تصرف ارتفاع بلند و حساس لری، باوجود مقاومت دشمن موفق شدند تنگه بین گرمک و کنگرک را نیز تصرف کنند. نیروهای قرارگاه تاکتیکی حمزه3 همچنین توانستند با پیشروی به سمت جنوب ارتفاع کنگرک، ارتفاع شیخ حسن و قرارگاه تیپ428 عراق را نیز تصرف کرده و معاون این تیپ را به اسارت درآورند و ضمن پاک سازی مناطق و ارتفاعات تصرف شده در همه نقاط مورد نظر الحاق کنند.
از سوی دیگر در محور مریوان باآنکه نیروهای عمل کننده در ساعات اولیه ارتفاع خلوزه را به تصرف درآوردند، ولی پیشروی آنان در دیگر ارتفاعات به کندی صورت گرفت. در ادامه نیروهای قرارگاه تاکتیکی حمزه2 قله اصلی هفت توانان و یکی از قله های خلوزه2 را تصرف کردند، ولی نیروهای عراقی بخشی از خلوزه2 و هفت توانان را بازپس گرفتند و این وضعیت تا پایان شب ادامه یافت. نیروهای دشمن پس از روشنایی هوا با 4 گردان پیاده و یک گردان تانک و پشتیبانی چندین بالگرد پاتکی را به قصد بازپس گیری ارتفاعات لری و کنگرک علیه مواضع لشکر8 نجف انجام دادند، اما با مقاومت نیروهای خودی مجبور به عقب نشینی شدند. در این پاتک، دشمن تلفات و خسارت های فراوانی را متحمل شد و 3 بالگرد عراقی سقوط کرد؛ سرنشین یکی از این بالگردها فرمانده یک گردان پیاده بود که پس از سقوط بالگرد زخمی شد و به اسارت نیروهای خودی درآمد.
دستاوردهای نیروهای خودی در شب اول عملیات به خصوص در محور بانه، قاطع و چشمگیر بود. باوجود آگاهی نسبی دشمن از اجرای عملیات، یگان های عمل کننده در این محور به تمامی اهداف خود دست یافتند. تصرف ارتفاع لری به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی و نظامی آن و همچنین ارتفاعات کنگرک و گرمک و در ادامه ارتفاع شیخ حسن و پادگان واقع در دامنه این ارتفاع گام محکمی بود که نیروهای خودی در اولین شب عملیات برداشتند.
در شب بعد، در محور مریوان لشکر14 امام حسین(ع)، لشکر25 کربلا و تیپ1 لشکر28 کردستان برای تکمیل دستاوردهای شب قبل وارد عمل شدند. مأموریت لشکر14 امام حسین(ع) در گام اول تصرف ارتفاعات شهدا، سه درختی، تخم مرغی و هرگنه و در گام دوم تصرف ارتفاعات حساس و مهم زله (سنگ معدن و کله قندی) بود؛ دلیل حساسیت این ارتفاعات این بود که از یک سو بر شهر پنجوین تسلط کامل داشت و از سوی دیگر، بخش غربی آن بر جاده آسفالت پنجوین - نالپاریز و تنگه مهم روکان، که بین این ارتفاع و کانی مانگا واقع شده بود، تسلط دید و تیر داشت.
در همین حال، قرارگاه تاکتیکی حمزه4 هم تصرف ارتفاع سربراله، براله و بخش باقیمانده هفت توانان، خلوزه2 و الحاق در جناح راست لشکر8 نجف را برعهده داشت. نیروهای لشکر14 امام حسین(ع) باآنکه به طور غیرمنتظره ای به موانع و انواع سیم خاردارها برخورد کردند، توانستند به اهداف خود دست یابند، ولی مقاومت دشمن در ارتفاع حدفاصل این دو یگان (لشکر14 امام حسین(ع) و 25 کربلا) مانع تثبیت کامل عملیات و الحاق آنها بود.
ص: 23
هم زمان با اجرای این عملیات، نیروهای عراقی پاتک سنگینی را برای بازپس گیری ارتفاع لری انجام دادند. با مقاومت نیروهای خودی این پاتک ناموفق ماند و علاوه بر تحمیل تلفات سنگین به نیروهای عراقی 200 تن از آنان نیز به اسارت نیروهای خودی درآمدند.
درپی تصرف بخشی از ارتفاعات شرق پنجوین، فرماندهی عملیات تصمیم گرفت لشکر14 امام حسین(ع) را برای تصرف ارتفاعات زله (کله قندی و سنگ معدن) و یال سیدمصطفی و لشکر41 ثارالله(ع) را برای تصرف بخش دیگری از ارتفاعات شرق پنجوین و غرب هرگنه (ارتفاعات 1530 و 1470) به کار بگیرد. درضمن به قرارگاه حمزه4 (لشکر25 کربلا و تیپ1 لشکر28 کردستان) نیز مأموریت داده شد تا برای تصرف اهداف نیمه تمام شب گذشته خود؛ یعنی ارتفاع خلوزه2 و باقیمانده هفت توانان اقدام کند.
این یگان ها در روز 30/7/1362 با حدود 3 ساعت تأخیر، کار خود را شروع کردند. لشکر14 امام حسین(ع) به علت برخی حوادث ازجمله واژگونی خودروی حامل نیروهای شناسایی و راهنما و پیامدهای ناشی از نبود افراد راهنما دیر وارد عمل شد و به دلیل ناآشنایی گردان های عمل کننده به منطقه نتوانست به اهداف خود دست یابد.
نیروهای لشکر41 ثارالله(ع) نیز که سمت راست لشکر14 امام حسین(ع) عمل می کردند، باوجود تصرف برخی از اهداف ازجمله ارتفاع 1530، به علت آنکه جناح چپ آنها خالی بود و نیروهای دشمن از دو طرف، آنها را تحت فشار قرار می دادند، همانند نیروهای لشکر14 امام حسین(ع) به عقب بازگشتند.
قرارگاه تاکتیکی حمزه4 نیز باوجود کسب پیروزی های نسبی در ساعات اولیه، نتوانست به موقعیتی مناسب دست یابد و با تحمل تلفاتی ناچار به عقب نشینی شد.
در شب بعد، نیروهای قرارگاه تاکتیکی حمزه2 (تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) و تیپ3 لشکر28 کردستان) مناطق و ارتفاعات بین دو محور بانه و مریوان را پاک سازی کردند. دشمن با احساس خطر از به محاصره افتادن نیروهای خود در ارتفاع هفت توانان، آنها را به عقب فراخواند و بدین ترتیب الحاق بین دو محور بانه و مریوان برقرار شد. با الحاق این دو محور مرحله اول عملیات والفجر4 پایان یافته اعلام شد. البته همه اهداف پیش بینی شده در مرحله اول محقق نشد و ارتفاع خلوزه2 و ارتفاعات مشرف به پنجوین همچون زله و پنجوین در دست دشمن باقی ماند.
برای گام اول مرحله دوم عملیات، تصمیم فرماندهان بر آن شد که اهداف باقیمانده از مرحله اول را به تصرف درآورند و بدین منظور در محور بانه لشکر31 عاشورا مأمور تصرف خلوزه2 و ارتفاع کلو شد و در محور مریوان نیز لشکر14 امام حسین(ع) و لشکر41 ثارالله(ع) مأمور شدند بار دیگر اهداف قبلی خود یعنی ارتفاعات زله (سنگ معدن، کله قندی و یال سیدمصطفی) و ارتفاعات هرگنه را تصرف کنند.
ص: 24
قرارگاه تاکتیکی حمزه4 نیز مأموریت یافت تا ضمن برقراری الحاق بین یگان های 41 ثارالله(ع) و 31 عاشورا، خاکریزی را از ارتفاع کلو به سمت جنوب در منطقه ولیاوه احداث کند.
نیروهای لشکر31 عاشورا موفق شدند در اولین ساعات عملیات، با انهدام 2 گردان از نیروهای عراقی ارتفاع خلوزه2 و کلو را تصرف کنند. گردان های عمل کننده لشکر14 امام حسین(ع) نیز با انهدام 8 تانک دشمن ابتدا یال سیدمصطفی و بخشی از ارتفاع سنگ معدن و سپس قله اصلی سنگ معدن را تصرف کردند، ولی براثر فشار بسیار زیاد تیپ29 عراق این ارتفاع بار دیگر به دست قوای دشمن افتاد. از سوی دیگر، نیروهای لشکر41 ثارالله(ع) نیز با تصرف برخی از ارتفاعات درحال پیشروی به سمت قله اصلی هرگنه (1530) بودند، اما به علت پاتک عراقی ها به مواضع لشکر14 امام حسین(ع) و بازپس گیری ارتفاع سنگ معدن، نیروهای این یگان موفق به تصرف قله هرگنه نشدند و به ناچار به عقب بازگشتند. هم زمان با عملیات این یگان ها، لشکر8 نجف نیز با کمک نیروهایی از لشکر31 عاشورا در محور بانه توانست در جنوب کنگرک و گرمک پیشروی کرده و خاکریزی را از یال شرقی کنگرک به سمت کلو احداث کند. حمزه4 نیز که مأمور احداث خاکریز از کلو به سمت جنوب ولیاوه بود توانست خاکریزی را هرچند با انحراف از مختصات پیش بینی شده احداث کند و بدین ترتیب یک خاکریز سراسری و قابل پدافند از جنوب کنگرک به کلو و از آنجا به ولیاوه ایجاد شد.
به طورکلی در جریان عملیات روز 2/8/1362، ارتفاع مهم خلوزه2 و بخشی از ارتفاعات هرگنه و زله به همت لشکرهای 31 عاشورا، 41 ثارالله(ع) و 14 امام حسین(ع) تصرف و قسمت جنوبی ارتفاع کنگرک و گرمک پاک سازی شد و خاکریزی نیز از کنگرک در محور بانه به کلو و ولیاوه در محور مریوان احداث شد.
باوجود خستگی چندروزه ناشی از اجرای عملیات و آسیب های واردشده به یگان ها، فرماندهان بر اجرای عملیات تکمیلی شب گذشته و تصرف کامل ارتفاعات زله و هرگنه و همچنین تصرف کانی مانگا تأکید داشتند. ولی باتوجه به مقدورات یگان ها مقرر گردید دو روز بعد، لشکر41 ثارالله(ع) بار دیگر عملیاتی را با هدف تصرف ارتفاعات باقیمانده هرگنه انجام دهد و لشکر25 کربلا نیز هم زمان با این لشکر خط هرگنه به کلو را تأمین کند.
برای اجرای مرحله سوم عملیات نیز فرماندهی تصمیماتی بدین شرح اتخاذ کرد:
1. لشکرهای 27 حضرت رسول(ص)، 17 علی بن ابی طالب(ع)، 5 نصر و تیپ33 المهدی(عج) به منطقه اضافه شده و به این ترتیب به کار گرفته شوند: تیپ33 المهدی(عج) در جاده غرب ارتفاعات کانی مانگا (حدفاصل شیخ گزنشین تا نالپاریز)، لشکر27 حضرت رسول(ص) برای تصرف تنگه روکان تا نالپاریز (شرق و غرب و خود ارتفاع کانی مانگا)، لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) برای تصرف ارتفاعات زله (کله قندی و سنگ معدن) و لشکر5 نصر برای تصرف ارتفاعات سورن.
ص: 25
2. مناطق پدافند چنین تعیین تکلیف شد: واگذاری پدافند منطقه لری تا کلو به تیپ1 از لشکر28 کردستان و یک گردان از سپاه؛ واگذاری پدافند منطقه کلو، هفت توانان و کرانه شمالی رودخانه قزلجه به تیپ2 از لشکر21 حمزه؛ واگذاری پدافند منطقه براله، سربراله و خلوزه 1 و 2 به تیپ3 از لشکر28 کردستان.
3. پس از اجرای آخرین گام مرحله دوم عملیات و تصرف ارتفاعات هرگنه، 5 روز در اجرای عملیات وقفه ایجاد شود تا علاوه بر بازسازی یگان های عمل کننده، یگان های جدید وارد منطقه شده و اقدامات مقدماتی خود را برای عملیات انجام دهند.
در اولین ساعات روز چهارم آبان، لشکر41 ثارالله(ع) موفق شد در یک نبرد سخت ارتفاعات مهم 1470 و 1530 در غرب و جنوب هرگنه را که در شمال شرقی پنجوین قرار داشتند به تصرف درآورد. درپی این امر و احتمال تصرف شهر پنجوین، فرماندهی سپاه یکم عراق به یگان های مستقر در منطقه مأموریت داد تا این شهر تخریب کنند. بدین ترتیب 6 گردان مهندسی عراق بخش های عمده ای از پنجوین را تخریب کرده و تمامی نشانه هایی که هویت این شهر را مشخص می کرد، از بین بردند.
با تصرف ارتفاعات 1470 و 1530 هرگنه به همت لشکر41 ثارالله(ع) که پیامد آن تخلیه و تخریب شهر پنجوین توسط ارتش عراق بود، مرحله دوم عملیات والفجر4 پایان یافت.
در ادامه، براساس اطلاعاتی که یک گروه شناسایی از منطقه غرب کانی مانگا به دست آورده بود تغییراتی در تصمیم برای تداوم عملیات به وجود آمد؛ بدین ترتیب که تصرف نالپاریز در جنوب غربی کانی مانگا در اولویت قرار گرفت و مقرر شد یگان های 17 علی بن ابی طالب(ع) و 14 امام حسین(ع) از محور پنجوین به کانی مانگا منتقل شوند و لشکر های 27 حضرت رسول(ص) و 31 عاشورا بخشی از ارتفاعات کانی مانگا یعنی شیخ گزنشین، 1866، 1904 و 1900 را به تصرف خود درآورند. هم زمان با این 2 یگان، تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) هم باید ضمن پیشروی در منطقه غرب کانی مانگا از دامنه های جنوبی لری تا بادانه، با حمله به یک واحد نظامی عراقی مستقر در این منطقه آن را منهدم می کرد. در گام بعدی نیز لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) مأموریت داشت از بادانه تا دشت خرمال پیشروی کند. پس از آن، لشکر14 امام حسین(ع) بایستی متصرفات این لشکر را به سمت جنوب ادامه داده و نالپاریز را به تصرف درمی آورد.
مرحله سوم عملیات برای تصرف ارتفاعات کانی مانگا و پاک سازی بخشی از جاده غرب کانی مانگا از اولین دقایق بامداد دوازدهم آبان شروع شد.
لشکر31 عاشورا بخشی از ارتفاع شیخ گزنشین را تصرف کرد، ولی نتوانست به قله اصلی آن (1877) دست یابد و از الحاق با سمت چپ (نیروهای لشکر27 حضرت رسول(ص)) باز ماند. لشکر27 حضرت رسول(ص) نیز موفق شد ارتفاعات 1866، شاخ تارچر و دو ارتفاع مهم 1904 و
ص: 26
1900 را تصرف کند. تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) هم توانست تاحدی در غرب کانی مانگا پیشروی کرده و خود را به بادانه نزدیک کند. با روشن شدن هوا، فشار نیروهای عراقی برای بازپس گیری دو ارتفاع 1904 و 1900 افزایش یافت و این دو ارتفاع دو بار بین نیروهای خودی و دشمن دست به دست شد و بالاخره در ساعت 7 صبح، ارتش عراق بر این دو ارتفاع تسلط یافت.
در نشست فرماندهان برای تصمیم گیری درمورد ادامه مرحله سوم عملیات قرار شد لشکر14 امام حسین(ع) یال های غربی ارتفاع شیخ گزنشین را تصرف کند و لشکر31 عاشورا نیز ضمن تصرف ارتفاع 1877 شیخ گزنشین با لشکر27 حضرت رسول(ص) الحاق کند. لشکر27 حضرت رسول(ص) نیز مأموریت داشت ارتفاعات 1866 و 1904 و درصورت توان ارتفاع 1900 را به تصرف درآورد و لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) نیز باید در ادامه کار تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) جاده موجود در غرب کانی مانگا را تاحد مقدور پاک سازی می کرد. البته ذکر این نکته ضروری است که با به کارگیری لشکر14 امام حسین(ع)، هرچند مشکل بخش شمالی ارتفاعات کانی مانگا حل می شد، ولی این امر به نوعی چشم پوشی از تصرف نالپاریز نیز به حساب می آمد زیرا قبلاً یگان مذکور برای این منطقه در نظر گرفته شده بود.
در عملیات روز سیزدهم آبان، یگان های عمل کننده توانستند تقریباً تمامی اهداف پیش بینی شده را تحقق بخشند بدین ترتیب که لشکر31 عاشورا قله اصلی ارتفاع شیخ گزنشین (1877) را تصرف کرده و با لشکر27 حضرت رسول(ص) الحاق کرد. لشکر14 امام حسین(ع) نیز باوجود ناآشنایی به منطقه عملیاتی موفق شد 2 ارتفاع غربی شیخ گزنشین را تصرف و یک مقر فرماندهی نیروهای عراقی را نیز منهدم کند. لشکر27 حضرت رسول(ص) هم ارتفاعات 1866، 1904 و 1900 را به تصرف درآورد، البته نیروهای عراقی همچنان در ارتفاع 1900 حضور داشتند، علاوه بر آن الحاق بین گردان های این لشکر نیز به صورت کامل انجام گرفته بود. لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) نیز جاده غرب کانی مانگا تا جنوب بادانه را پاک سازی کرد. با پیشروی مؤثر نیروهای خودی، جاده مهم شیخ گزنشین - که در جنوب این ارتفاع قرار داشت - آزاد شد و بخشی از معضلات تدارک نیروهای خودی مرتفع گردید.
باتوجه به موفقیت های به دست آمده، نیروهای عراقی در طول روز برای بازپس گیری مواضع متصرفه در محدوده عملیاتی لشکر27 حضرت رسول(ص) چندین پاتک سنگین اجرا کردند، اما هربار با مقاومت نیروهای خودی متحمل تلفات سنگین شده و مجبور به عقب نشینی شدند.
هرچند در این مرحله از عملیات پیروزی های چشمگیری به دست آمد، ولی از توان نیروهای خودی نیز به شدت کاسته شد؛ به نحوی که از یگان های عمل کننده فقط لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) 2 گردان دراختیار داشت و کمبود نیرو مشکلاتی را برای ادامه عملیات و تصمیم گیری فرماندهان به وجود آورده بود.
ص: 27
بررسی ها نشان می داد که برای دسترسی به نالپاریز حداقل 10 گردان مورد نیاز بود درحالی که نیروهای موجود سپاه 4 گردان بودند. یک راهکار برای حفظ دور تک و تأمین اهداف عملیاتی فراخواندن نیروهای سپاه و ارتش از سایر مناطق بود که مقدمات آن از چندین روز قبل آغاز شده بود و لشکر5 نصر، تیپ33 المهدی(عج) و 2 گردان از لشکر27 حضرت رسول(ص) عازم این منطقه شده بودند. همچنین به گفته سرهنگ صیاد شیرازی امکان آزادسازی تیپ1 لشکر28 کردستان که در مأموریت پدافند در منطقه پنجوین بود وجود داشت و علاوه براین 2 تیپ لشکر30 گرگان نیز از مدت ها پیش در منطقه دزلی به سر می برد و امکان فراخواندن این یگان نیز وجود داشت.
ورود یگان های جدید سپاه به منطقه حداقل سه روز زمان نیاز داشت، لذا فرماندهان سپاه پیشنهاد دادند برای ممانعت از ایجاد وقفه در عملیات، حداقل یک یگان از ارتش به منظور مشغول نگاه داشتن نیروهای عراقی در منطقه غرب کانی مانگا از حد موجود لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) چندین کیلومتر به سمت جنوب پیشروی کرده و خط جدیدی را تشکیل دهد، اما این پیشنهاد با مخالفت فرماندهان ارتش و سرهنگ صیاد شیرازی مواجه شد؛ وی معتقد بود که نیروهای ارتش اگر در کنار نیروهای سپاه باشند خوب می جنگند.
از ساعت 3 بامداد روز چهاردهم آبان، هجوم نیروهای عراقی به مواضع لشکر27 حضرت رسول(ص) برای بازپس گیری دو قله 1904 و 1900 آغاز شد. نیروهای لشکر27 باوجود خستگی و کمبود نفرات مقاومت خوبی را از خود نشان دادند و تلفات سنگینی به دشمن وارد کردند. بااین حال فرماندهان عراقی بدون توجه به تلفات واردشده گروه گروه نیروی تازه نفس وارد صحنه نبرد می کردند و سرانجام پس از 8 ساعت توانستند این دو ارتفاع را بازپس گیرند و نیروهای خودی تا ارتفاع 1866 شاخ تارچر عقب نشینی کردند.
گفتنی است پس از استقرار نیروهای عراقی بر روی این دو ارتفاع توپخانه های خودی آتش بسیار سنگینی را روی این مناطق و به خصوص ارتفاع 1904 اجرا کردند که تلفات سنگینی به نیروهای عراقی وارد آورد و تعدادی از فرماندهان نظامی عراقی نیز کشته شدند.
در همین روز نیروهای لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) در جاده غرب کانی مانگا پیشروی کرده و مواضع مستحکم پدافندی ایجاد کردند.
در این وضعیت، فرماندهان تصمیم گرفتند که لشکر27 حضرت رسول(ص) مجدداً برای تصرف ارتفاع 1904 و پاک سازی یک یال شیخ گز نشین عملیاتی را اجرا کنند و تیپ3 لشکر28 کردستان برای رهاشدن لشکرهای 31 عاشورا، 14 امام حسین(ع) و 27 حضرت رسول(ص) از مواضع پدافندی بخش هایی از مواضع آنها در ارتفاعات شیخ گزنشین و شاخ تارچر را تحویل بگیرد.
درپی این تصمیم لشکر27 حضرت رسول(ص) با سازماندهی مجدد نیروهایی که قبلاً عملیات انجام داده بودند، بار دیگر برای تصرف ارتفاع 1904 وارد عمل شد و توانست قله 1904 را تصرف
ص: 28
کرده و بر روی آن مستقر شود. البته دشمن با به کارگیری آتش پرحجم توپخانه و وارد کردن نیروهای تازه نفس در ساعت 10 صبح این ارتفاع را بازپس گرفت. دراین حال باتوجه به معضلات پیش رو و نبود نیرو چگونگی ادامه عملیات برای تصرف نالپاریز بار دیگر در جلسه فرماندهان مورد بحث قرار گرفت. در بررسی راهکارها برای تصرف نالپاریز دو راهکار در پیش رو بود: 1. ادامه پیشروی در ارتفاعات با تصرف ارتفاع 1904 و 1900 و دامنه های جنوبی 1900 و رسیدن به نالپاریز. 2. ادامه پیشروی در جاده غرب کانی مانگا و تصرف برخی یال های غربی این ارتفاع.
نبود توان در لشکر27 حضرت رسول(ص) و طولانی شدن روند جایگزین کردن یک یگان دیگر با آن، زمان بر بودن عملیات شناسایی یگان جدید و همچنین تجربه به دست آمده در جریان عملیات روزهای گذشته مبنی بر تلاش عراق برای حفظ دو ارتفاع 1900 و 1904 به هر قیمتی، فرماندهان را به انتخاب راهکار دوم ترغیب کرد. از آنجا که حرکت یگان از غرب کانی مانگا به سمت نالپاریز نیز نیازمند مقدماتی بود، ازجمله تصرف دو یال 1740 و 1680 شاخ تارچر و پاک سازی جاده غرب کانی مانگا حداقل تا منطقه کلز، لذا لشکر41 ثارالله(ع) بدین منظور به کار گرفته شد و لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) نیز برای پیشروی در غرب کانی مانگا به سمت جنوب در نظر گرفته شد.
هر دو یگان در اولین ساعات بامداد شانزدهم آبان، عملیات خود را آغاز کردند. لشکر41 ثارالله(ع) پس از پاک سازی موانع زیادی که در سر راه داشت به طور غیرمنتظره با انبوهی از نیروهای دشمن مواجه گردید. در بررسی های به عمل آمده مشخص شد که این نیروها بخشی از یک تیپ گارد ریاست جمهوری عراق بودند که قصد تصرف ارتفاع شیخ گزنشین را داشتند، اما نیروهای عمل کننده لشکر41 ثارالله(ع) ضمن تحمیل تلفات سنگین به آنها توانستند دو یال شاخ تارچر را تصرف کنند.
نیروهای لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) نیز توانستند در جاده غرب کانی مانگا پیشروی خوبی انجام داده و تا نزدیکی دره میانه پیش بروند، اما درحالی که الحاق دو یگان به طور کامل صورت نگرفته بود، عراق با وارد کردن یگان های جدید از شکاف میان دو یگان، فشار زیادی را به هر دو طرف وارد کرد و با اجرای چندین پاتک و آتش انبوه توپخانه آنها را مجبور به عقب نشینی کرد.
در شامگاه شانزدهم آبان، فرماندهان با تشکیل جلسه ای مجدداً بر تصرف نالپاریز تأکید کردند، ولی باتوجه به اصرار عراق بر بازپس گیری ارتفاعات کانی مانگا تصمیم بر آن شد که عملیات روز گذشته برای تصرف دو یال 1740 و 1680 شاخ تارچر و پیشروی در جاده نالپاریز تکرار شود تا با تشکیل خط مطمئن هم دستاوردهای عملیات حفظ شود و هم امکان پیشروی به سمت نالپاریز فراهم گردد.
درحالی که نیروهای خودی مشغول فراهم کردن مقدمات عملیات بودند، عراق نیروهای خود را از جاده غرب کانی مانگا چندین کیلومتر به عقب کشید. بدین ترتیب عملیات شب آینده منتفی و مرحله سوم عملیات والفجر4 پایان یافته اعلام شد.
ص: 29
در نوزدهم آبان ماه، فرماندهان سپاهی و ارتشی قرارگاه خاتم در غیاب سرهنگ صیاد شیرازی و محسن رضایی، که در تهران به سر می بردند، تشکیل جلسه دادند و فرماندهان سپاه دو طرح بدین شرح برای تصمیم گیری درباره ادامه عملیات پیشنهاد کردند:
1. تصرف دو ارتفاع 1904 و 1900 کانی مانگا و یال های شرقی این دو ارتفاع و تصرف ارتفاعات زله (سنگ معدن، کله قندی، شاخ شوکت و...) و تسلط به تنگه روکان.
2. تصرف شهر نالپاریز ازطریق پیشروی در غرب کانی مانگا و تصرف قله های 1904 و 1900 و یال های غربی این دو ارتفاع و یال غربی شاخ تارچر.
بسته شدن عقبه دشمن و اتکای نیروهای خودی به عقبه های مطمئن و استفاده از بخشی از جاده آسفالت در این منطقه از نقاط قوت راهکار اول بود.
در راهکار دوم نیز مرحله بندی عملیات، شناخت نسبی از زمین و انهدام دشمن ازجمله مزیت های طرح پیشنهادی بود، ولی تراکم نیروهای عراق و امکان استفاده عراق از عقبه مناسب و احتمال انهدام نیروهای خودی از معایب آن به شمار می رفت.
هرچند فرماندهان ارتش به نحوی با اجرای طرح دوم موافق بودند، اما این جلسه به نتیجه ای مشخص دست نیافت.
در بیستم آبان ماه، غلامعلی رشید طرحی را ارائه داد که تلفیقی از دو طرح مزبور بود و فرماندهان یگان های سپاه با آن موافقت کردند. در این طرح پیش بینی شده بود که لشکر27 حضرت رسول(ص) یال های غربی شاخ تارچر و دو ارتفاع 1904 و 1900 کانی مانگا و یال های غربی این دو ارتفاع را تصرف کند و هم زمان لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) نیز در منطقه غرب کانی مانگا تا منطقه کلز پیشروی کرده و با لشکر27 حضرت رسول(ص) الحاق کند.
براساس این طرح لشکر5 نصر نیز عهده دار تصرف ارتفاعات شرق 1904 و 1900 و تصرف روکان و ارتفاع سنگ معدن و یال غربی آن (شاخ شوکت) شد. با توافق فرماندهان برای اجرای این طرح، درباره زمان اجرای عملیات نیز مباحثی صورت گرفت. دو یگان 27 حضرت رسول(ص) و 17 علی بن ابی طالب(ع) چون از قبل در منطقه حضور داشته و شناخت کافی از زمین منطقه داشتند برای روز بعد اعلام آمادگی کردند. اما لشکر5 نصر که به تازگی وارد منطقه شده بود و شناسایی کافی از این منطقه نداشت 5 روز مهلت خواست که مورد موافقت قرار گرفت.
در آخرین گفت وگوهایی که با فرماندهان ارتش صورت گرفت، قرار شد تیپ3 لشکر28 کردستان همراه لشکر27 حضرت رسول(ص) و تیپ1 لشکر28 کردستان به همراه لشکر5 نصر و تیپ2 این لشکر به همراه لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) برای اجرای طرح پنجوین - کانی مانگا وارد عمل شوند.
در فاصله پیش آمده بین مرحله سوم و چهارم عملیات والفجر4، فرماندهی عراق واحدهای ضربه خورده خود را از منطقه خارج و واحدهای جدیدی را وارد منطقه کرد.
ص: 30
مرحله چهارم عملیات والفجر4 در ساعت 21:30 روز 28/8/1362، برای تصرف ارتفاعات کانی مانگا و یال های شرقی و غربی این دو ارتفاع، دو یال غربی شاخ تارچر، تنگه روکان، سنگ معدن و دامنه غربی آن و همچنین پیشروی در سمت غرب کانی مانگا تا منطقه کلز آغاز شد.
از سوی دیگر، نیروهای دشمن در اغلب محورها و به خصوص محور کانی مانگا هوشیار بودند و لذا نیروهای خودی در هنگام حرکت به سوی خط مقدم عراق با نیروهای کمین دشمن برخورد کرده و به ناچار با آنها درگیر شدند. این امر باعث کندی پیشروی و واردشدن تلفات به واحدهای خودی و همچنین افزایش آمادگی دشمن در خط مقدم برای مقابله با افراد خودی شد.
نیروهای لشکر27 حضرت رسول(ص) باوجود مشکلات موجود توانستند دو یال غربی شاخ تارچر و در ادامه ارتفاع 1904 را تصرف کنند. نیروهای لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) نیز توانستند در یک محور تا نزدیکی هدف (کلز) پیشروی کنند، ولی الحاق در سمت راست آنها با لشکر27 حضرت رسول(ص) صورت نگرفته بود. نیروهای لشکر5 نصر نیز ازسمت شرق (پنجوین) پیشروی کرده، قله سنگ معدن را به تصرف درآوردند ولی در تصرف یال غربی این ارتفاع و شاخ شوکت موفقیتی به دست نیاوردند. نیروهای خودی در تنگه روکان نیز مواضعی را تصرف کرده بودند.
با روشن شدن هوا دشمن فشار خود را برای بازپس گیری متصرفات یگان های خودی آغاز کرد، تا حدی که ارتفاع 1904 سه بار بین نیروهای خودی و دشمن دست به دست شد و درنهایت دشمن توانست این ارتفاع را بازپس بگیرد. در محور عملیات لشکر5 نصر نیز باتوجه به آنکه استقرار نیروهای خودی بدون الحاق با جناحین خود بود، فرماندهی عملیات با پیش بینی خطر محاصره شدن آنها دستور داد عملیات لشکر5 نصر نیز متوقف و نیروها از مواضع متصرفه در ارتفاع 1830 به عقب بازگردند. در غرب جاده کانی مانگا هم که نیروهای لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) و لشکر27 حضرت رسول(ص) نتوانسته بودند الحاق کنند، دشمن ابتدا با اجرای آتش پرحجم توپخانه و سپس وارد کردن انبوه نیروهای پیاده آنها را به عقب راند و بدین ترتیب علی رغم موفقیت های نسبی به دست آمده اولیه، این عملیات بدون دستیابی به اهداف پایان یافت.
در سی ام آبان ماه با آمدن محسن رضایی و سرهنگ علی صیاد شیرازی به منطقه عملیاتی و حضور در قرارگاه خاتم موضوع جلسات فرماندهی به ریشه یابی عدم الفتح، نقد طرح مانور و عملکرد یگان ها و تصمیم گیری درباره چگونگی ادامه یا توقف عملیات اختصاص یافت. به همین منظور جلسه ای با شرکت فرماندهان رده های مختلف قرارگاه های خاتم و مقدم حمزه سپاه و ارتش در قرارگاه خاتم سپاه برگزار شد. عمده ترین نقدهایی که در این جلسه درباره علت ناکامی نیروهای خودی مطرح شد چنین بود:
· اجرای تک جبهه ای در پنجوین.
· تقسیم شدن اهداف اصلی بین چند یگان.
ص: 31
· دقیق نبودن طرح ریزی یگان ها.
· نبود زمان لازم برای شناسایی یگان ها.
· تکراری بودن راهکار های عملیاتی.
· ناهماهنگی یگان ها در شروع عملیات.
البته یک علت اساسی دیگر نیز که در این جلسه بدان اشاره شد این بود که نیروهای خودی نتوانسته بودند در عمق پیشروی کرده و توپخانه های دشمن را منهدم یا وادار به جابه جایی کنند و ازاین رو توپخانه های دشمن بر روی نیروهای خودی مدام اجرای آتش می کردند.
در جلسه مشترک فرماندهان قرارگاه خاتم مقرر شد با تقویت خاکریزها و احداث استحکامات، خط فعلی حفظ شود (از دره میانه در غرب ارتفاع کانی مانگا تا ارتفاع شاخ تارچر و از ارتفاع شاخ تارچر به کانی شایان به ساحل غرب قزلجه و از ساحل شرقی قزلجه به کلو) و جاده های موجود به خصوص جاده غرب کانی مانگا نیز بهسازی و ترمیم شود.
در ادامه گفت وگوها درباره اجرای عملیات برای تصرف ارتفاع 1904 و 1900 همچنین تصرف ارتفاعات منطقه پنجوین (سنگ معدن، 1830، ارتفاع غربی سنگ معدن، شاخ شوکت و ارتفاع کله قندی) بحث شد که باتوجه به تجربیات به دست آمده، نبود توان و فرارسیدن سرما حاضران به این نتیجه رسیدند که اجرای این طرح با توان و طرح موجود مقدور نیست.
· بازتاب ها و پیامدها
درپی آغاز عملیات والفجر4 در منطقه عمومی شیلر، منابع خبری جهان ضمن اشاره به حملات نظامی ایران در جبهه شمالی جنگ به انتشار گزارش ها و مطالب ضدونقیضی درباره اهداف و نتایج این عملیات پرداختند. خبرگزاری فرانسه در بیست ونهم مهر براساس گزارش منابع نظامی ایران، محدوده درگیری را جبهه ای به طول 150 کیلومتر از سردشت تا مریوان اعلام کرد و افزود 48 دهکده کردستان ایران و همچنین جاده مرزی سردشت - بانه در این عملیات پاک سازی شده است. خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز به نقل از منابع خبری ایران گزارش داد که نیروهای این کشور 15 کیلومتر در عمق خاک عراق پیشروی کرده و به یک کیلومتری شهر پنجوین رسیده اند. این خبرگزاری خاطرنشان کرد: «تصرف احتمالی شهر پنجوین می تواند پیروزی عمده ای برای نیروهای ایرانی در جنگ با عراق محسوب گردد.» رادیو امریکا هم با بیان اینکه هر دو طرف مدعی به دست آوردن پیروزی هایی شده اند، به برخی دستاوردهای اعلام شده ایران در این نبرد اشاره کرد و به نقل از صدام حسین رئیس جمهور عراق، گفت تهاجم ایران دفع شده است. رادیوهای کشورهای عرب حوزه خلیج فارس نیز اخبار نبرد را فقط از خبرگزاری بغداد منعکس کردند. اما رادیو مسکو ضمن اشاره به دریافت خبرهای متفاوت از نبردهای جدید میان ایران و
ص: 32
عراق گفت: «هر قدر که این خبرها ضدونقیض باشد یک چیز کاملاً روشن است و آن اینکه یک گام جدید و خطرناکی در راه گسترش عملیات جنگی برداشته شده و بنابراین مانع جدیدی در راه رفع بحران ایران و عراق ازطریق سیاسی به وجود آورده است.»
همچنین از زمان شروع عملیات، رژیم عراق به انحاء مختلف به حملات نیروهای ایران واکنش نشان داد. رادیو بغداد در بیست وهشتم مهر از ارسال یادداشت رسمی عراق به مجمع عمومی سازمان ملل درباره آنچه "تجاوز ایران به قصبه پنجوین" خوانده شد، خبر داد. در روز سی ام مهرماه طه یاسین رمضان معاون اول نخست وزیر عراق، برای ابلاغ پیام های کتبی صدام حسین رئیس جمهور این کشور، راهی چند کشور حوزه خلیج فارس شد. رمضان در پایان سفر یک روزه خود به خبرگزاری عراق گفت: «ما برادران خود را از چگونگی نبردهایی که در بخش شمالی جبهه جریان دارد با اطلاع کردیم و نیز خسارت های سنگینی را که به نیروهای ایرانی در منطقه نزدیک به پنجوین وارد کرده ایم [به اطلاع آنها رساندیم.]»
علاوه براین عراق اعلام کرد منطقه دریایی منتهی به بندر امام خمینی در شمال خلیج فارس را مین گذاری کرده است. این موضوع موجی از بازتاب های وسیع خبری را به دنبال داشت. رادیو دولتی فرانسه دراین مورد گفت: «این مطلب زمانی اعلام می شود که ایرانیان یک حمله جدید را آغاز کرده اند و جنگ رو به وخامت می رود و درنتیجه شرایط جهت اجرای تهدیدات ایران مبنی بر بستن تنگه هرمز و درنتیجه جلوگیری از صدور نفت کشورهای کرانه خلیج فارس رو به فزونی است.»
واکنش دیگر عراق پس از درهم ریختگی اولیه قوای این کشور در محورهای عملیاتی والفجر4، استفاده از سلاح های شیمیایی بود. منابع خبری جهان به نقل از ایرنا خبرگزاری رسمی ایران، اعلام کردند نیروهای عراقی در روز اول آبان، 20 گلوله شیمیایی توپ را به طرف نیروهای ایرانی در منطقه عملیاتی پرتاب کردند. دو روز بعد نیز چند روستا از توابع شهر بانه در نزدیکی منطقه عملیاتی والفجر4 هدف حملات شیمیایی عراق قرار گرفت که براثر آن تعدادی از اهالی روستای سیدلو در 10 کیلومتری بانه شهید یا مجروح شدند.
همچنین خبرگزاری عراق در دوم آبان به نقل از سخنان صدام حسین در جمع اهالی استان دیاله اعلام کرد: «عراق درصورت لزوم با ایراد ضرباتی در عمق خاک ایران از خود دربرابر تجاوز ایران دفاع خواهد کرد. ... تشدید تجاوزات ایران علیه عراق، تشدید ضربات بازدارنده و تخریبی عراق را به دنبال خواهد داشت.» براین اساس و به موازات تداوم فشار نظامی ایران در چارچوب عملیات والفجر4، عراق حملات گسترده تری را علیه شهرها و مناطق غیرنظامی ایران انجام داد. لوران شوالیه خبرنگار خبرگزاری فرانسه در منامه در تفسیری نوشت: «اقدامات عراق در پاسخ به این حمله [والفجر4] با استراتژی این کشور در جریان حمله های قبلی ایران تفاوت دارد و این بار یک جنبه همه گیر داشته است.» وی افزود: «بغداد امروز از اینکه شهرهای دور از مرز (80 و 120
ص: 33
کیلومتر) ایران را مورد حمله موشک های دوربرد خود قرار دهد و میان بمباران های خود و ازسرگیری فعالیت نظامی ایران رابطه برقرار نماید، خودداری نمی ورزد. درحالی که حمله های موشکی قبلی که با استفاده از موشک های نوع اسکاد بی ساخت شوروی انجام شد و به گفته تهران عمدتاً قربانیانی در میان اهالی غیرنظامی به جا گذاشته با سکوت برگزار شده بود، این بار خود صدام حسین رئیس جمهوری عراق است که اعلام کرد این حملات ادامه خواهند یافت.» شوالیه از مجموعه اقدامات عراق ازجمله مین گذاری در نزدیکی بندر امام خمینی چنین نتیجه گیری کرد که «استراتژی جهت دار توسط بغداد به عنوان راهی انتخاب شده است تا تهران را وادار نماید از دید نظامی خود به عنوان راه پایان دادن به جنگ دست بردارد.»
رفته رفته در سطح خبرگزاری ها و سایر رسانه های خبری روند پیگیری رویدادهای عملیاتی والفجر4 به درگیری نیروهای دو طرف در منطقه پنجوین عراق محدود شد و درنتیجه، انعکاس موفقیت های ایران در پاک سازی بخشی از مناطق و ارتفاعات مهم کردستان از وجود گروه های مسلح غیرقانونی کمرنگ تر گردید. تمرکز رسانه های خارجی بر موقعیت نیروهای درگیر در اطراف شهر پنجوین نیز به این دلیل بود که سقوط این شهر دسترسی ایران به منابع نفت عراق در استان کرکوک را امکان پذیر می ساخت و دراین صورت ضربه جبران ناپذیری به اقتصاد جنگی عراق وارد می شد.
از سوی دیگر هم زمان با اجرای عملیات والفجر4، چند کشور غربی هراسان از خطر گسترش جنگ به منطقه خلیج فارس و قطع جریان صدور نفت از مسیر تنگه هرمز با پیشنهاد طرح قطعنامه ای در شورای امنیت سازمان ملل - که از حمایت اتحاد شوروی نیز برخوردار بود - درصدد پایان دادن به جنگ سه ساله ایران و عراق برآمدند. دوازدهم آبان یعنی سه روز پس از صدور قطعنامه جدید (540)، درحالی که جمهوری اسلامی ایران پذیرش قطعنامه را از پیش غیرممکن اعلام کرده بود، مرحله سوم عملیات والفجر4 در محورهای غرب و شمال غرب پنجوین آغاز شد. خبرگزاری فرانسه در این روز ضمن اشاره به بیانیه نظامی عراق که در آن حمله جدید ایران را نشانه «نادیده گرفتن و تحقیر اذهان عمومی جهان» خوانده بود، یادآور شد که اعلام این موضوع «به طور آشکار اشاره به قطعنامه دوشنبه گذشته شورای امنیت سازمان ملل که خواستار پایان جنگ سه ساله عراق و ایران شده است، می باشد.»
در ادامه مرحله سوم عملیات والفجر4، باوجود درگیری های شدید در منطقه پنجوین و محورهای منتهی به شهرک نالپاریز عراق، وقایع نبرد برخلاف گذشته انعکاس چندانی در رسانه های خارجی نداشت و در همین حال عراق پی درپی مدعی شکست تهاجم تازه ایران و توقف پیشروی نیروهای ایرانی در بخش شمالی جبهه جنگ بود. خبرگزاری رویتر نیز از بغداد گزارش داد: «جنگ هولناکی در حوالی شمال شرقی شهر مرزی پنجوین عراق، جایی که ایران در چهارشنبه گذشته مرحله سوم تهاجمی را که از 19 اکتبر آغاز شده بود، شروع کرد در جریان می باشد.» گزارش های منابع خبری در
ص: 34
روزهای بعد نیز ضمن اشاره به جریان درگیری های شدید از پیچیدگی اوضاع در منطقه کوهستانی پنجوین و عدم تغییر محسوسی در توازن نیروهای درگیر حکایت داشت.
سرانجام در بیست وهشتم آبان، مرحله چهارم عملیات والفجر4 در محورهای کانی مانگا و جنوب شهر پنجوین آغاز شد، اما باوجود کسب موفقیت های نسبی اولیه، این عملیات به اهداف خود دست پیدا نکرد. پیش از این، سرهنگ سلیمی وزیر دفاع ایران از ادامه سلسله عملیات های والفجر و کسب پیروزی های جدید ظرف یک ماه آینده خبر داده بود که تلویحاً حاکی از تدارک و طرح ریزی عملیات تهاجمی دیگری در آینده با تکیه بر مواضع به دست آمده در شمال عراق بود. خبرگزاری آلمان غربی دراین زمینه به نقل از ایرنا خبرگزاری رسمی ایران اعلام کرد که درنتیجه اجرای مراحل پیشین عملیات والفجر نیروهای ایران کنترل شرق، شمال و غرب پنجوین را به دست گرفته اند. درعین حال این خبرگزاری در گزارشی از بغداد نوشت: «لطیف جاسم [وزیر فرهنگ و اطلاعات عراق] در یک کنفرانس مطبوعاتی در بغداد خبرنگاران را دعوت کرد که برای مشاهده نابودی نیروهای ایران، خود از این جبهه دیدن کنند.» سی ام آبان، رادیو بی بی سی در تفسیری با اشاره به اخبار مربوط به وقایع اخیر نبرد در منطقه پنجوین گفت: «ظاهراً نیروهای عراق حمله نیروهای ایران در پنجوین را دفع کرده اند، ازاین رو به نظر می رسد که در این بخش از جبهه جنگ که سی وهفت ماه از آغاز آن می گذرد، هیچ تغییر محسوسی در موضع طرفین پیدا نشده است.» این رادیو همچنین اضافه کرد: «باتوجه به نزدیک شدن زمستان فرماندهان ارتش ایران و عراق احتمالاً آماده اند که با آغاز عملیات تهاجمی عظیم در این بخش از جبهه، سکون کنونی جبهه را از بین ببرند و شاید باتوجه به همین نکته بوده است که محمد سلیمی وزیر دفاع ایران، جمعه گذشته یک روز قبل از حمله اخیر ایران در بخش شمالی جبهه گفت که ظرف کمتر از یک ماه نیروهای ایران به موفقیت های بزرگ تری در جبهه جنگ دست خواهند یافت.»
ب) عملیات منتفی شده دربندیخان
هم زمان با آماده سازی مقدمات عملیات والفجر4 در منطقه شیلر، در برخی مناطق دیگر ازجمله دربندیخان نیز فعالیت هایی برای اجرای عملیات انجام می شد که البته هیچ کدام از آنها به مرحله عمل نرسید.
منطقه دربندیخان که در استان سلیمانیه عراق واقع شده است به علت وجود سد معروف دربندیخان و تأمین بخش قابل توجهی از برق عراق و همچنین امکان استفاده از پتانسیل فراوان آب پشت سد بعد از عملیات والفجر1 مورد توجه طراحان نظامی قرار گرفت و قرارگاه نجف مأ مور شناسایی و طراحی عملیات در این منطقه شد. هم زمان با پیشرفت کارهای شناسایی علاوه بر لشکر27 حضرت رسول(ص) که یگان فعال در این منطقه بود، لشکرهای 31 عاشورا و
ص: 35
17 علی بن ابی طالب(ع) نیز به منطقه اضافه شدند و از ارتش نیز لشکر30 گرگان به منطقه دربندیخان مأمور شد. باوجود تشکیل قرارگاه های فرعی نجف1 و نجف2 همچنان مشکلات لاینحلی بر سر راه اجرای عملیات در این منطقه وجود داشت که مهم ترین آنها عبارت بودند از: 1. نبود عقبه مناسب. 2. نبود راهکار مناسب. 3. آلوده بودن منطقه به افراد ضدانقلاب و جاسوس. 4. اتکای عملیات به بالگرد برای پشتیبانی. 5. امکان پذیرنبودن پشتیبانی مؤثر توپخانه. 6. دسترسی نداشتن به عقبه های دشمن. 7. فاصله زیاد خطوط پدافندی خودی با دشمن. 8. کمبود نیرو.
باتوجه به پیدانشدن راهکار مناسب برای حل این مشکلات و به خصوص مسئله پشتیبانی نیروهای عمل کننده و نیز نیاز فوری منطقه عملیاتی والفجر4 به نیرو قرار شد بخشی از نیروهای مأمور در منطقه دربندیخان به نیروهای عملیاتی منطقه والفجر4 اضافه شوند و عملیات دربندیخان به صورت محدودتری اجرا شود. بااین حال به دلیل باقی ماندن مشکلات موجود و همچنین مغایرت اجرای این عملیات با سیاست های کلی شورای عالی دفاع مبنی بر اجرای عملیات به شکل محدود و با تضمین پیروزی صددرصد، این عملیات در اوایل آبان ماه به طورکلی منتفی شد و لشکر27 حضرت رسول(ص) برای اجرای مأموریت جدید به منطقه عملیاتی والفجر4 انتقال یافت.
گفتنی است موضوع اجرا یا عدم اجرای عملیات در منطقه دربندیخان به چالشی میان فرماندهان سپاه و ارتش تبدیل شده بود، باآنکه سپاه پیشنهاد اجرای عملیات در این منطقه را مطرح کرده و شناسایی های متعدد و دامنه داری را در منطقه انجام داده بود، ولی هنگامی که موضوع بن بست راهکارهای عملیاتی و پشتیبانی عملیات و هوشیاری دشمن پیش آمد، فرماندهان سپاه باوجود سرمایه گذاری فراوانی که در منطقه انجام داده بودند پذیرفتند که اجرای عملیات در این منطقه امکان پذیر نیست و انجام عملیات با خطرپذیری بالایی ازنظر طرح، اجرا و پشتیبانی همراه است. این درحالی بود که فرماندهان ارتش و به ویژه سرهنگ صیاد شیرازی همچنان بر اجرای عملیات دربندیخان اصرار داشتند. البته سرانجام وی با سفر به منطقه و مشاهده واقعیت های بیشتر و رایزنی با سایر فرماندهان به این نتیجه رسید که از اجرای عملیات در آن منطقه، خودداری شود.
ج) منتفی شدن اجرای عملیات در شمال خلیج فارس
در طول این دوره علاوه بر فعالیت هایی که برای اجرای عملیات یا فراهم سازی مقدمات عملیات در مناطق شیلر و دربندیخان در دست اجرا بود عملیات دیگری نیز با فرماندهی قرارگاه کربلا و با شرکت قرارگاه نوح، تیپ15 امام حسن(ع) و نیروی دریایی ارتش برای تصرف اسکله های البکر و العمیه و منطقه خور عبدالله و انهدام تأسیسات شهر فاو و سایت موشکی و رادار دشمن در این منطقه طراحی شده بود و اقدامات لازم برای فراهم آوردن امکانات مورد نیاز و آموزش نیروها درحال انجام بود. استعداد درنظر گرفته شده برای این
ص: 36
عملیات سه ناوگروه نوروز، قفاص و قاسمیه از سپاه را شامل می شد.
در این دوره برای اجرای عملیات در شمال خلیج فارس مباحثی در سطوح مختلف فرماندهی مطرح شد. هم زمان با ادامه پیشرفت کارها، برخی گزارش ها از نواقص و کاستی های موجود ازجمله کمبود امکانات مورد نیاز و نبود جدیت لازم در نیروی دریایی ارتش برای شرکت در این عملیات حکایت داشت؛ به نحوی که نماینده نیروی دریایی ارتش اصلی ترین مأموریت این نیرو را شرکت در عملیات اسکورت کاروان کشتی ها از بندر امام خمینی به بندرعباس عنوان می کرد و انتقاداتی نیز به طرح مزبور داشت، درعین حال وی راهکار جایگزین مناسبی نیز ارائه نمی کرد.
جلسات کسب آمادگی برای تصرف اسکله های البکر و العمیه تا نهم آبان ماه ادامه یافت، ولی بنا به دلایلی اجرای این عملیات منتفی شد. داود رنجبر راوی قرارگاه خاتم، در تشریح دلایل توقف مباحث این عملیات به دو موضوع اشاره کرده است: 1. راهبرد و سیاست جمهوری اسلامی در جنگ مبتنی بر خودداری از کشاندن جنگ به خلیج فارس بود. 2. فعالیت نیروهای خودی در فاو موجب هوشیاری دشمن در منطقه جنوب می شد.
هرچند این عملیات باوجود تلاش های انجام گرفته در ابعاد مختلف ازقبیل آموزش نیروی عملیاتی آبی - خاکی، فراهم سازی امکانات حمل ونقل دریایی، پرورش نیروی سکاندار و ورود جدی سپاه به مقوله جنگ دریایی ناتمام ماند، ولی طرح این عملیات و تجربیات حاصل از آن برای سپاه بسیار ارزشمند بود و شاید هدف فرماندهی سپاه از طرح این عملیات کسب تجربه بود زیرا در همان ایام، فرماندهی سپاه به طور پنهانی اجرای عملیات آبی - خاکی خیبر را در منطقه هورالعظیم پیگیری می کرد، لذا انجام هر نوع فعالیت دریایی و آبی که به نحوی موجب ارتقاء توان لجستیکی و رزم دریایی سپاه می شد، مطلوب و مورد نظر بود.
گفتنی است علاوه بر آماده سازی عمومی یگان های سپاه برای اجرای عملیات آبی - خاکی آینده (خیبر) و کسب مهارت های لازم و همچنین فراهم سازی نیروهای مورد نیاز برای عملیات اصلی خیبر، اوج گیری تنش در روابط ایران و امریکا و نیاز ذاتی نیروهای سپاه به مقابله با تهدیدات احتمالی امریکا نیز محملی مناسب بر این امر بود و بر همین اساس فرماندهی سپاه با اعلام وضعیت هشدار به یگان ها ابلاغ کرد که برای کسب آمادگی لازم به منظور مقابله با تهدیدات امریکا، اقدامات لازم را برای آموزش نیروهای متبحر در رزم دریایی و تشکیل گردان های دریایی به عمل آورند.
2. اقدام عراق به بمباران شهرها و حملات شیمیایی و موشکی علیه اهداف غیرنظامی
عراق از مدت ها قبل از شروع عملیات والفجر4 شهرهای مریوان، بانه و روستاهای اطراف آن را بمباران می کرد؛ شدت این بمباران ها به حدی بود که این دو شهر و برخی از روستاهای اطراف تقریباً خالی از سکنه شده بود، اما در بازه زمانی کتاب حاضر به طور مشخص حملات شیمیایی
ص: 37
عراق از اواخر مهرماه و پرتاب موشک به شهرهای استان خوزستان از اواسط آبان ماه آغاز شد.
هدف اصلی عراق از دست زدن به چنین اقداماتی از یک سو تحمیل فشار های مادی و معنوی به مردم بود تا از این طریق آنها را وادار به واکنش علیه جنگ و کارگزاران حکومت کند و از سوی دیگر عراق درصدد بود با واردآوردن انواع خسارت ها به کشور و بهره گیری از بار تبلیغاتی آن، فشار روانی ناشی از جنگ را بر مسئولان و تصمیم گیران مضاعف ساخته، آنان را مجبور به اتخاذ تصمیمات نامعقول در ادامه جنگ کند.
روزنامه الثوره در تبیین علت اصلی این گونه اقدامات عراق آورده است: باتوجه به آنکه ایران قطعنامه شورای امنیت را رد کرده است عراق به خود حق می دهد که هدف های دست چین شده را در داخل ایران مورد حمله قرار دهد تا حکومت ایران درک کند ادامه جنگ بهای گزافی خواهد داشت. از این پس مهم نیست که چه هدفی در ایران کوبیده شود و چه کسانی کشته شوند.
الف) تجاوز هوایی و بمباران شهرها
عراق تجاوز هوایی علیه شهرها و مناطق مختلف ایران به خصوص منطقه مرزی شیلر و شهرهای بانه، مریوان و روستاهای اطراف این دو شهر را از اوایل شهریورماه شروع کرد و بارها ساکنان این مناطق را تهدید به بمباران کرد. مهم ترین این حملات گاه وبی گاه که تا اواخر دوره کتاب حاضر ادامه یافت، در بیست وسوم مهر در شهر بانه و بیست وهفتم همین ماه در شهر مریوان صورت گرفت که در بمباران بانه 110 تن شهید یا زخمی شدند و خسارت های فراوانی نیز به بار آمد.
در بمباران مریوان نیز 51 تن شهید یا زخمی شدند. البته توجه به این نکته ضروری است بااینکه در زمان بمباران این دو شهر اغلب مردم شهر را ترک کرده بودند، شدت و وسعت بمباران ها و تخریب اماکن و منازل به حدی بود که چنین تلفات گسترده انسانی را درپی داشت.
بااین حال چند روز پس از شروع عملیات و استقرار موشک ضدهوایی هاوک در منطقه و گشت هوایی جنگنده های رهگیر ایرانی و نیز سقوط 2 فروند از هواپیماهای عراقی، باآنکه عملیات زمینی ابعاد گسترده تری می یافت، ولی از فعالیت جنگنده های عراقی در این منطقه به طور محسوس کاسته شد. ازاین رو، نیروی هوایی عراق حمله به سایر مناطق را در دستور کار خود قرار داد که بمباران سکوهای نفتی نوروز در بیست وهفتم آبان، شهر نهاوند در بیست وسوم آذر و... ازجمله آنها بود.
ب) حملات موشکی
در سی ام مهرماه 1362، عراق با حمله موشکی به شهرهای استان خوزستان، تجاوز به مناطق مسکونی را وارد مرحله جدیدی کرد. در این روز عراق شهرهای مسجدسلیمان و دزفول را با سه فروند موشک هدف قرار داد. در چهاردهم آبان نیز سه شهر بهبهان، اندیمشک و
ص: 38
مسجدسلیمان مورد اصابت موشک قرار گرفتند. در بیست وسوم آذرماه هم ارتش عراق شهرهای اندیمشک، دزفول، رامهرمز و بهبهان را با موشک های دوربرد هدف قرار داد. براثر این حملات 195 تن از اهالی شهرهای مذکور شهید و 820 تن نیز زخمی شدند. بیشترین تعداد شهدا و مجروحان مربوط به اولین حمله موشکی عراق به شهر مسجدسلیمان بود.
در این حملات موشکی علاوه بر تلفات جانی ذکرشده بیش از 1000 باب منزل مسکونی و مغازه نیز به طور کامل تخریب شده یا آسیب دید.
ج) بمباران شیمیایی
ارتش عراق از بیست ونهم مهر، استفاده از سلاح شیمیایی را علیه عقبه منطقه عملیاتی والفجر4 آغاز کرد و تا 17 آبان ماه 8 مرتبه در حملات متعدد هوایی و توپخانه ای نقاط مسکونی و مناطق مختلف عملیاتی را با بمب ها و گلوله های حاوی مواد شیمیایی هدف قرار داد. شدت این حملات عراق در مناطق روستایی اطراف بانه بیشتر بود به طوری که 16 تن از اهالی این مناطق که اغلب آنها کودک بودند براثر عوامل شیمیایی به شهادت رسیدند.
همچنین در دوره زمانی کتاب حاضر، بخشی از حملات شیمیایی عراق در عقبه های نیروهای خودی در مناطق لری و پنجوین صورت گرفت که براثر آن 19 تن شهید و 232 تن نیز دچار مصدومیت شیمیایی شدند.
عوامل به کاررفته در گلوله ها و بمب های شیمیایی باعث بروز عوارضی همچون نابینایی، ایجاد تاول، خارش و سوختگی پوست، تنگی نفس، و... در قربانیان می شد. حتی در برخی موارد اشخاص به دلیل استنشاق گازهای شیمیایی به مدت طولانی یا زیادبودن غلظت مواد شیمیایی به کاررفته، جان خود را از دست می دادند.
د) حمله به کاروان کشتی ها در خلیج فارس
در این دوره چند عملیات اسکورت کشتی های تجاری از بندرعباس و به عبارت دقیق تر از منطقه دریایی نوروز به بندر امام خمینی و به عکس انجام گرفت که هر بار با حوادثی همراه بود.
همواره بخش عمده ای از تخلیه و بارگیری کالاهای وارداتی و صادراتی ایران ازطریق بندر امام خمینی انجام می شد و از آنجا که این بندر به علت نزدیکی به خاک عراق در دسترس هواپیماها و بالگردهای عراقی و تیررس موشک های ساحل به دریای دشمن قرار داشت، رژیم عراق به راحتی کشتی هایی را که درحال آمدوشد به این بندر بودند هدف قرار می داد. برای رفع این مشکل و تأمین امنیت کشتی ها تدبیری اندیشیده شد که براساس آن بایستی کشتی هایی که از بندر بوشهر عازم بندر امام خمینی بودند یا کشتی هایی که قصد خروج از بندر امام خمینی را داشتند به تناسب تعداد کشتی ها
ص: 39
در یک دوره ده تا بیست روزه با اسکورت نظامی - شامل جنگنده های نیروی هوایی، بالگردهای هوانیروز و شرکت نفت، ناوچه های نیروی دریایی ارتش، قایق های تندرو مسلح و یدک کش های سپاه و سایر ادوات و لوازمی که برای ایمن سازی عبور کشتی ها ضروری بود - در این مسیر تردد می کردند.
در اولین عملیات اسکورت که نهم آبان اجرا شد، 20 فروند کشتی تجاری از خلیج فارس وارد خور موسی شدند تا در بندر امام خمینی پهلو بگیرند. عراق با آگاهی از این امر با شلیک موشک از خور عبدالله و به پرواز درآوردن هواپیماهای خود درصدد انهدام این کاروان برآمد. براثر حملات عراق یک کشتی یونانی آسیب دید. در همین حال یک فروند هواپیمای عراقی در عملیات نیروی هوایی خودی سرنگون شد و یک فروند ناوچه اوزای عراق نیز توسط ناوچه زوبین ایرانی منهدم شد.
در دومین عملیات اسکورت نیز که در سی ام آبان انجام شد، 23 کشتی قصد ورود به بندر امام خمینی را داشتند و 17 کشتی نیز درحال خروج از این بندر بودند در جریان حملات عراق به کاروان کشتی ها 2 موشک به 2 کشتی باری اصابت کرد که موجب واردآمدن خسارات اندک به یک کشتی و غرق شدن یک کشتی دیگر شد.
در عملیات اسکورت هفدهم آذر نیز هواپیماهای عراقی در منطقه خور موسی یک فروند کشتی حامل آهن را هدف قرار دادند که موجب آتش سوزی بخشی از کشتی شد. یک کشتی دیگر نیز براثر حمله جنگنده های عراقی آسیب جزئی دید. دراین حال جنگنده های نیروی هوایی با تعقیب هواپیماهای عراقی موفق شدند یک فروند از آنها را در حوالی خور موسی هدف قرار داده و ساقط کنند.
3. عملکرد گروه های مسلح ضدانقلاب و اقدامات نیروهای خودی برای مقابله با آن
در این دوره (23/7/1362 تا 30/9/1362) گروه های مسلح کاملاً از محورهای اصلی رانده شده بودند و در هیچ کدام از محورهای اصلی و حتی در مجاورت این محورها استقرار نداشتند. مقر دائمی این گروه ها به دور از محورهای اصلی و در مناطق عمق دار یا مرزی همچون حدفاصل شمال ارومیه و جنوب سلماس؛ غرب و جنوب سردشت به سمت مرز؛ نوار مرزی ارتفاعات و روستاهای موجود بین دیواندره، سقز، مریوان و سنندج؛ جنوب غربی سنندج و غرب جوانرود قرار داشت. اغلب این مناطق به علت کوهستانی بودن، نبود جاده و دوری از محورهای مواصلاتی کم وبیش از دسترس نیروهای خودی دور بودند و علاوه براین در مجاورت مرزهای غربی با ترکیه یا عراق قرار داشتند.
از آنجا که گروه های مسلح ضدانقلاب با استفاده از مقرهای ثابت خود در این مناطق به سایر نقاط نفوذ کرده و به اجرای عملیات می پرداختند و حتی در محورهای اصلی، عملیات کمین و راهزنی اجرا می کردند، تردد در محورهای مواصلاتی غرب کشور به ساعات معینی از روز (8 صبح تا حداکثر 15:30 بعدازظهر) محدود شده بود و در همین ساعات نیز تیم های گشتی مسلح به تیربار برای حفظ امنیت جاده در طول ساعات مجاز، دائماً درحال تردد بودند.
ص: 40
علاوه براین در نقاطی که احتمال نفوذ و کمین ضدانقلاب داده می شد نیروهایی برای مراقبت از محورها تحت عنوان "تأمین جاده" مستقر بودند.
در طول 68 روزی که وقایع آن در کتاب حاضر درج شده است، گروه های ضدانقلاب 276 مورد انواع عملیات در مناطق مختلف کردنشین استان های آذربایجان غربی و کردستان اجرا کردند که به تفکیک نوع و تعداد عملیات ها به این شرح است:
در این دوره نیروهای خودی نیز 58 مورد عملیات در محورهای مختلف و درقالب پاک سازی، کمین و... اجرا کردند که مهم ترین آن عملیات پاک سازی منطقه آلان (نوار مرزی سردشت) بود که در ادامه به آن اشاره شده است.
در جریان حوادث و درگیری های دو استان آذربایجان غربی و کردستان 557 تن از نیروهای نظامی و انتظامی (سپاه، بسیج، ارتش، ژاندارمری و...) و افراد بومی شهید و 667 تن نیز زخمی شدند. همچنین گروه های مسلح ضدانقلاب 230 تن از نیروهای خودی و اهالی روستاها را به گروگان گرفتند؛ البته بیشترین تعداد اسرا و گروگان ها از افراد ژاندارمری بود. از افراد ضدانقلاب نیز 425 تن در حوادث و درگیری های مختلف کشته و 224 تن زخمی شدند.(1) در این مدت، 223 تن از عناصر مسلح غیرقانونی نیز دستگیر شدند.
ص: 41
الف) پاک سازی منطقه آلان و قطع راه تدارکاتی ضدانقلاب ازطریق عراق
ازجمله طرح هایی که در این دوره برای پاک سازی نوار مرزی و قطع ارتباط ضدانقلاب با ارتش عراق صورت گرفت طرح پاک سازی نوار مرزی سردشت بود که از مدت ها پیش در دستور کار سپاه قرار داشت.
این منطقه به علت وضعیت جغرافیایی خاص و موقعیت ممتاز آن در هم جواری با عراق و وجود راه های ارتباطی با آن کشور و نیز امکان پشتیبانی عراق از گروه های مسلح ضدانقلاب یکی از اصلی ترین مناطق فعالیت حزب دمکرات، سازمان کومه له و سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و محل استقرار بخشی از تشکیلات و ایستگاه های رادیویی گروه های مخالف نظام جمهوری اسلامی بود.
در این مقطع زمانی، قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) سپاه با همکاری نیروهای ارتش دو عملیات در جنوب غربی و شمال سردشت اجرا کردند. هدف اصلی این عملیات ها پاک سازی یکی از کانون های اصلی تجمع گروه های ضدانقلاب در مناطق مرزی سردشت و تصرف ارتفاعات این منطقه و نیز قطع راه تدارکاتی آنها ازطریق عراق بود.
اولین مرحله عملیات بیست وششم مهر در منطقه جنوب و جنوب غربی سردشت موسوم به منطقه آلان و به منظور تصرف ارتفاعات و پاک سازی روستاهای این منطقه - که از پیروزی انقلاب تا آن زمان در تصرف گروه های مسلح غیرقانونی و به خصوص حزب دمکرات و سازمان کومه له قرار داشت - انجام شد.
در این مرحله عملیات 17 روستای منطقه پاک سازی و آزاد شد و ارتفاعات مهم مرزی لک لک، هنیمال، باژوال و دولمیری به تصرف نیروهای خودی درآمد و 14 کیلومتر از محور غربی بانه به سردشت آزاد شد.
در دومین و مهم ترین مرحله عملیات پاک سازی منطقه آلان که 6 روز بعد در اول آبان ماه به اجرا درآمد، ارتفاعات مهم و راهبردی نوری و طالش پاک سازی و روستاهای مهم بیژوه، مزرعه و بیتوش آزاد شد. همچنین ایستگاه رادیویی حزب دمکرات و سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و سازمان کومه له که در ارتفاعات این منطقه بود به تصرف نیروهای خودی درآمد.
با اجرای این دو مرحله از عملیات درمجموع 250 کیلومتر از مناطق مرزی جنوب و جنوب غربی سردشت و 28 روستا آزاد شد و 210 تن از نیروهای نظامی، بسیجی و اهالی بومی که در زندان های حزب دمکرات در روستاهای بیتوش و اشکان اسیر بودند، آزاد شدند. علاوه براین 160 تن از افراد ضدانقلاب کشته و تعداد زیادی زخمی شدند و 30 تن از آنان نیز خود را تسلیم کردند. از افراد خودی نیز 90 تن شهید و 180 تن مجروح شدند. همچنین مقدار معتنابهی ادوات و مهمات نظامی به دست نیروهای خودی افتاد.
در گام دوم پاک سازی نوار مرزی سردشت، عملیات دیگری در بیست دوم آبان در شمال غربی
ص: 42
سردشت در منطقه عمومی دولتو اجرا شد و افراد خودی موفق شدند با اجرای عملیات در سه محور، 19 ارتفاع مهم این منطقه و 20 روستا را آزاد کنند. در این عملیات باآنکه گروه های ضدانقلابی به نحوی از اجرای عملیات آگاهی یافته بودند، نتوانستند مانع جدی در رسیدن به اهداف عملیات ایجاد کنند.
به دنبال اجرای دو عملیات آلان (جنوب غربی سردشت) و دولتو (شمال غربی سردشت) و ازدست رفتن یکی از اصلی ترین مراکز تجمع، فعالیت و استقرار تشکیلات گروه های ضدانقلاب در نوار مرزی سردشت و همچنین اجرای عملیات در منطقه شیلر، بخش های اصلی فعالیت های این گروه ها عملاً به مناطق دیگر به ویژه شمال آذربایجان انتقال یافت و بخش هایی نیز که اغلب شامل حوزه فرماندهی، ستاد و تشکیلات سازمانی گروه های ضدانقلاب می شد به شهرهای قلعه دیزه و ماؤوت در استان سلیمانیه عراق انتقال یافت و طبق اخبار منابع موثق، حزب دمکرات کردستان و سازمان مجاهدین خلق (منافقین) بخشی از فعالیت های خود را در منطقه ماؤوت متمرکز کردند.
ب) افزایش آمار تسلیم شدن افراد وابسته به گروه های ضدانقلاب درپی اقدامات مؤثر نهادهای انتظامی و انقلابی دراین زمینه
ازجمله اقدامات مثبتی که در راستای تشویق افراد مسلح غیرقانونی به ترک اقدامات تروریستی و معرفی خود به نیروهای نظامی و انتظامی صورت گرفت، اقدام مشترک سپاه، ارتش، ژاندارمری و دادستانی در استان های آذربایجان غربی و کردستان بود. نهادهای مذکور با انتشار اطلاعیه های متعددی از افراد وابسته به گروه های ضدانقلاب درخواست کردند که با پشت کردن به گروه های مسلح غیرقانونی خود را تسلیم کنند و با دریافت امان نامه به زندگی عادی خود بازگردند. این اقدام که با عملیات های مهم پاک سازی در نوار مرزی و عملیات والفجر4 همراه شده بود تأثیر مطلوبی برجای گذاشت، به طوری که در مقطع زمانی کتاب حاضر 401 تن از افراد مسلح ضدانقلاب خود را تسلیم و درخواست امان نامه کردند.(1) دراین حال گروه های ضدانقلاب برای بازداشتن افراد خود از قطع همکاری با آنها، علاوه بر تهدید و ارعاب دست به اقدامات تروریستی نظیر حمله به منازل این افراد، ترور و آدم ربایی می زدند.
4. قطعنامه شماره 540 شورای امنیت سازمان ملل متحد
احتمال گسترش ابعاد درگیری ایران و عراق به محدوده خلیج فارس درپی تهدید استفاده از هواپیماهای سوپراتاندارد علیه تأسیسات صادرات نفت ایران، کشورهای غربی را بر آن داشت
ص: 43
با طرح قطعنامه جدیدی در شورای امنیت سازمان ملل ضمن تضمین امنیت کشتیرانی در خلیج فارس، ایران و عراق را به مذاکره و سرانجام استقرار آتش بس و خاتمه جنگ ترغیب سازند. طرح قطعنامه پیشنهادی در 18 اکتبر 1983 (26 مهر 1362) ازسوی فرانسه به سازمان ملل ارائه شد و سپس سایر کشورهای غربی نیز از آن حمایت کردند. فرانسه که به سبب تحویل سوپراتانداردها به عراق و خطر گسترش جنگ دربرابر موجی از انتقادات قرار گرفته بود، تلاش می کرد ازطریق این نمایش دیپلماتیک بار مسئولیت نهایی وخامت احتمالی اوضاع را از دوش خود بردارد. این طرح که متن اولیه آن انتشار نیافت و تغییراتی توسط سایر کشورهای عضو شورای امنیت ازجمله امریکا در آن داده شد، خواستار آتش بس همه جانبه در جنگ ایران و عراق و قطع فوری کلیه اقدامات نظامی علیه شهرها و مناطق مسکونی و نیز قطع تمامی مخاصمات در منطقه خلیج فارس شده بود. طرح مذکور برای آنکه به خواست ایران نزدیک باشد پیشنهاد رسیدگی به علل آغاز جنگ را مطرح ساخته و به گزارش 20 ژوئن 1983 (30 خرداد 1362) هیئت اعزامی سازمان ملل درمورد حمله به مناطق مسکونی دو طرف درگیر جنگ نیز اشاره کرده بود. گفتنی است این گزارش از ویرانی سنگین و شدید مناطق مسکونی ایران در طول اشغال نظامی در مقایسه با خسارات اندک مناطق مسکونی عراق حکایت داشت.
هم زمان با ارائه طرح قطعنامه، ریچارد مورفی که به تازگی ازسوی رئیس جمهور امریکا به عنوان مسئول امور غرب آسیا در وزارت امور خارجه امریکا منصوب شده بود، جنگ ایران و عراق را نمونه ای جدی از عوامل تهدیدکننده صلح و ثبات در منطقه غرب آسیا برشمرد و افزود: «پایان یافتن جنگ ایران و عراق مشکل به نظر می رسد و شاید شورای امنیت سازمان ملل با تصویب قطعنامه ای که مورد قبول طرفین باشد قدمی برای حل این مشکل بردارد.»
روزنامه لوموند (چاپ پاریس) درباره انگیزه فرانسه از پیشنهاد طرح قطعنامه جدید نوشت: فرانسه با این اقدام می خواهد «ادعا کند تمام همّ خود را برای تأمین صلح به کار برده است.» به نوشته لوموند، متن قطعنامه اشاره ای به مسئولیت ها در جنگ ایران و عراق نمی کند، ولی آغاز تحقیق دراین زمینه را پیشنهاد می کند زیرا «بدون شک عراق نخواهد پذیرفت که آشکارا به عنوان آغازکننده جنگ معرفی شود.» روزنامه انگلیسی ساندی تایمز نیز اعلام کرد: «شوروی یک پیشنهاد غرب را که هدف از آن پایان دادن به جنگ ایران و عراق می باشد مورد تصویب قرار داده است و احتمالاً ظرف دو هفته آینده درمورد این پیشنهاد در سازمان ملل رأی گیری خواهد شد.» رادیو بی بی سی در روز سوم آبان گفت: هدف قطعنامه پیشنهادی جلوگیری هم زمان از حملات هوایی عراق به تأسیسات نفتی ایران و قطع جریان نفت در تنگه هرمز توسط ایران است که درعین حال به عراق امکان آن را می دهد صادرات نفتی خود از راه تنگه هرمز را از سر گیرد.
ص: 44
اظهارنظرهای مقامات ایران در واکنش به فرایند سیاسی آغازشده در سازمان ملل، نشان می داد قطعنامه جدید نمی تواند به انتظارات موجود در چارچوب شرایط اعلام شده جمهوری اسلامی ایران برای خاتمه دادن به جنگ پاسخ دهد. حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی، در سخنانی با اشاره به این نکته که سازمان ملل به گزارش خود از اقدامات غیرانسانی عراق در تخریب شهرها و مناطق مسکونی ایران ترتیب اثری نداده است، افزود: «ما می دانیم ارتجاع عرب و اربابانشان درمجموع در سازمان ملل آرائی دارند که می توانند قطعنامه بگذرانند و فقط حرف ما این است که واقع بینانه با قضیه برخورد کنند و مظلومیت ما را ببینند. تجاوزی که در منطقه شده و این همه جنایت به بار آورده است را ببینند و متجاوز را بشناسند و باتوجه به این واقعیت ها و روحیه مردم ما تصمیم بگیرند و کاری نکنند که با مسائل غیرقابل قبول اعتبار سازمان ملل را کم کنند.» وی باتوجه به نقش فرانسه در طرح قطعنامه جدید تأکید کرد: «تحقیقاً فرانسه حامی عراق است و این مطلب را هم اعلام کرده است و ممکن است به شکلی بتواند این کار را انجام دهد، ولی امیدواریم کسانی که کمی اعتبار سازمان ملل را می خواهند یک مقداری روی این مسئله با دقت و تفکر کار کنند.»
همچنین آیت الله خامنه ای رئیس جمهور، روز ششم آبان در نمازجمعه تهران اعلام کرد: «قطعنامه ای به شورای امنیت در سازمان ملل برده اند که هدف از این قطعنامه، نجات رژیم صدام است. آن هم با زورگویی در مقابل خواست های مردم ایران.» وی افزود: «ما البته از شورای امنیت سازمان ملل هیچ انتظاری جز این نداریم. چه زمانی شورای امنیت سازمان ملل با آن بافت می تواند به حق حکم کند و حق را ببیند؟ در جایی که امریکا حق وتو دارد، فرانسه حق وتو دارد، قدرت های بزرگ، سردمدار و گرداننده آنجا هستند مگر می شود چیزی جز برخلاف منافع و مصالح ملت ایران در آنجا بگذرد؟» رئیس جمهور تأکید کرد: «ما به شورای امنیت به شدت بدبین هستیم و هیچ قطعنامه ای را که ازسوی این شورا بی توجه به خواسته های بحق ما صادر شده باشد، به هیچ وجه قبول نخواهیم کرد. قطعاً قطعنامه را رد می کنیم و علت آن هم واضح است.» وی همچنین در تبیین دلایل این تصمیم اظهار داشت: «هیئت اعزامی سازمان ملل به ایران آمد، شهرها را دید. ویرانی ها را دید. گزارشی تهیه کرد و در آن گزارش صریحاً اعلام کرد شهادت داد که عراق تجاوز کرده، شهرها را ویران کرده و ادعاهایش درباره ایران از این جهت درست نیست. [این هیئت] رفت و [گزارش را] به سازمان ملل تسلیم کرد. اما هیچ گونه ترتیب اثری به این گزارش داده نشد.»
باوجود این موضع گیری ها که در بیانیه رسمی وزارت امور خارجه ایران در روز پنجم آبان نیز مورد اشاره قرار گرفت، مقامات تصمیم گیرنده در ایران درمورد بخشی از مفاد طرح قطعنامه پیشنهادی که ناظر بر توقف مخاصمات و تضمین امنیت کشتیرانی در منطقه خلیج فارس بود، نظر مساعدی داشتند. حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی در یادداشت های روزانه خود دراین باره نوشته
ص: 45
است: «درباره پذیرش آتش بس در خلیج فارس، این گونه که می گویند سازمان ملل می خواهد قطعنامه بدهد، بحث شد. نظر همه ما این بود که ارجح است بپذیریم.» هم زمان سعید رجایی خراسانی نماینده دائم ایران در سازمان ملل، درباره طرح قطعنامه پیشنهادی اعلام کرد که «هنوز منتظر است دستورات لازم از تهران به وی برسد، اما قطعنامه کشورهای غربی به صورتی که هم اکنون مطرح است ازطرف ایران غیرقابل قبول می باشد، مگر آنکه تغییرات فاحشی در این قطعنامه داده شود و مفادی به آن افزوده گردد.» خبرگزاری فرانسه هفتم آبان به نقل از منابع رسمی سازمان ملل گزارش داد ایران «طرحی مخالف با طرح غرب مبنی بر خارج نگاه داشتن منطقه دریایی خلیج فارس از جنگ ایران و عراق به شورای امنیت سازمان ملل ارائه کرد.» این گزارش همچنین حاکی از آن بود که طرح پیشنهادی ایران «به منظور تضمین کشتیرانی آزاد در آب های بین المللی تنها دو طرف درگیر در جنگ را به خودداری از هرگونه عملی که منجر به به خطرافتادن صلح و امنیت در منطقه خلیج فارس بشود دعوت کرده و هیچ اشاره ای به ناظران بین المللی ندارد.» بنا به این گزارش، درپی ارائه طرح پیشنهادی ایران «اختلافات شدیدی میان اعضای شورای امنیت بروز کرد. بعضی، پیشنهادات ایران را غیرقابل قبول [دانسته] و بعضی دیگر برعکس معتقدند که این پیشنهادات یک تغییر موضع حقیقی ایران است و خواستار بررسی عمیق آن شدند.»
باوجوداین شورای امنیت سازمان ملل در نشست روز نهم آبان، قطعنامه شماره 540 درباره آتش بس در جنگ ایران و عراق و تضمین امنیت کشتیرانی در خلیج فارس را با 12 رأی موافق، 3 رأی ممتنع و بدون رأی مخالف به تصویب رساند. در اولین واکنش به صدور این قطعنامه نماینده ایران در سازمان ملل اعلام کرد شورای امنیت آخرین فرصت خود را برای پایان دادن به جنگ از دست داد. ساعاتی بعد خبرنگار بی بی سی در گزارشی از سازمان ملل این گونه اظهارنظر کرد: «چنین به نظر می رسد که چشم انداز پایان دادن به این جنگ سه ساله از راه مذاکره قطعاً رو به تیرگی گذاشته است.» وی با اشاره به واکنش نماینده ایران نتیجه گرفت «ایران با این حرکت به موضع پیشین خود بازگشته است. اگرچه هفته پیش مایل به مذاکره به نظر می رسید. ایران به کمک پاکستان قطعنامه ای به شورا تسلیم کرده بود که با قطعنامه ای که درنهایت به تصویب شورا رسید چندان تفاوتی نداشت، بجز آنکه خواستار آتش بس در خلیج فارس نبود، زیرا ایران چنین شرطی را بیش از حد، مناسب حال عراق می داند.»
درپی صدور قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل، عراق در بیانیه مشروحی ضمن استقبال از قطعنامه جدید عملی کردن مفاد قطعنامه ازجمله درمورد آزادی کشتیرانی در خلیج فارس را موکول به پذیرش ایران ساخت. عراق تصریح کرد موافقت این کشور با قطعنامه اخیر بر مبنای کلیت آن است که مفهوم آن عدم توقف خصومت ها در حمله به هدف های غیرنظامی (طبق خواست ایران) بود.
ص: 46
از سوی دیگر، باوجود واکنش منفی ایران به قطعنامه جدید، گفت وگوها درباره موضع نهایی در قبال آن در داخل کشور جریان داشت. حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی در یادداشت روزانه خود در روز نهم آبان نوشته است: «با دکتر ولایتی [وزیر امور خارجه] صحبت کردم که درمورد قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل درخصوص آتش بس در خلیج فارس با شدت مخالفت نشود و راه برای پذیرش باز باشد.» سرانجام وزارت امور خارجه ایران در تاریخ 21 آذر 1362 (12 دسامبر 1983)، با صدور بیانیه ای تفصیلی که متن آن برای دبیرکل سازمان ملل ارسال شده بود، اعلام کرد قطعنامه 540 مصوبه 31 اکتبر 1983 شورای امنیت را «غیرسازنده، به دور از حقایق و واقعیت های موجود و غیرقابل اجرا» می داند اما آماده ادامه همکاری با دبیرکل درزمینه تلاش های میانجیگرانه اوست. درپی این اعلام آمادگی، رسانه های گروهی جهان از آغاز دور تازه ای از تلاش های میانجیگری دبیرکل سازمان ملل در جنگ ایران و عراق خبر دادند. خبرگزاری یونایتدپرس بیست ودوم آذر گزارش داد خاویر پرز دکوئیار یک مقام عالی رتبه سازمان ملل را برای ملاقات با اولاف پالمه که چندین بار به ایران و عراق سفر کرده است به سوئد گسیل داشت.
5. ادامه بازتاب تحویل سوپراتانداردها؛ تلاش عراق برای بین المللی کردن جنگ
تصمیم دولت فرانسه به تحویل پنج فروند هواپیمای سوپراتاندارد به عراق که از تابستان 1362 خبرساز شد در طول این دوره نیز همچنان مورد توجه رسانه های خارجی قرار داشت. باآنکه پیش تر، منابع خبری از تحویل قطعی هواپیماها در 16 مهر 1362 خبر داده بودند، مقامات عراق و فرانسه در سیاستی هماهنگ از تأیید صریح این خبر خودداری می کردند. روزنامه آلمانی فرانکفورتر الگمانیه در گزارشی به نقل از منابع موثق عرب ضمن اشاره به تصمیم محرمانه عراق به خودداری از انتشار هرگونه خبری درمورد تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد نوشت: «در توجیه این اقدام گفته می شود که بغداد نمی خواهد بدین ترتیب بهانه ای برای یک حمله نظامی پیشگیرانه دراختیار دولت ایران قرار دهد.»
همچنین هفته نامه فرانسوی لوپوئن درباره سیاست پیچیده فرانسه نوشت: فرانسه مسئله تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد را درحالت رمزی مدبرانه ای حفظ کرده است به امید اینکه مذاکراتی سیاسی در خلیج فارس امکان پذیر شود. لوپوئن هدف فرانسه از انتخاب این سیاست را محدود کردن انتخاب های ایران دربرابر فشارها برای خاتمه دادن به جنگ ایران و عراق معرفی کرد. این نشریه با اشاره به طرح قطعنامه ای در سازمان ملل با هدف پایان دادن به جنگ افزود: درصورتی که مقامات تهران این طرح را بپذیرند، دیگر تحویل سوپراتانداردها به عراق لزومی نخواهد داشت، اما درصورتی که آنها با طرح جدید سازمان ملل درمورد آتش بس در خلیج فارس موافقت نکنند، به ناچار باید عواقب لجاجت خود را پذیرا شوند.
درحالی که انتشار اخبار ضدونقیض از تحویل جنگنده های فرانسوی به عراق همچنان ادامه
ص: 47
دارد، وزیر امور خارجه این کشور در اظهاراتی به طور تلویحی دستیابی به سوپراتانداردها را کوششی برای بین المللی کردن جنگ عنوان کرد. طارق عزیز روز بیست وسوم مهر در گفت وگو با مجله المستقبل گفت: «عراق به مجرد دست یافتن به سوپراتانداردها قادر خواهد بود که جنگ درازمدت خود را به جهان خاطرنشان سازد و شاید طرف های ذی ربط وارد عمل شوند و شاید که ایران در موضع خود تجدیدنظر کند؛ چراکه بالمال ملاک نه تنها ازطریق به کارگیری نیرو مشخص می شود بلکه شناخت دیگران نسبت به آن و پی بردن به بهایی که درنتیجه به کارگیری آن علیه آنان خواهد پرداخت، تعیین کننده است.»
از سوی دیگر و در نقطه مقابل، مقامات جمهوری اسلامی ایران همچنان بر موضع قبلی خود درمورد قطع جریان صدور نفت از مسیر تنگه هرمز در خلیج فارس، گرچه با شدت کمتری، تأکید می کردند. رسانه های خبری ضمن انعکاس هشدار دوباره حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی،(1) مبنی بر اینکه «ایران اگر لازم باشد و بخواهد به سادگی می تواند تنگه هرمز را ببندد»، بر این بخش از سخنان وی تأکید کردند که ایران فقط موقعی اقدام به بستن تنگه هرمز خواهد کرد که دیگر استفاده ای برای این کشور نداشته باشد. براین اساس تصور می شد پس از تهدیدهای اولیه ایران درمورد جلوگیری از صدور حتی یک قطره نفت از خلیج فارس، اکنون مقامات ایرانی درصدد تعدیل موضع خود برآمده اند. بااین حال خبرنگار اعزامی رویتر در گزارشی از ایران با اشاره به سخنان رئیس مجلس اعلام کرد: «دیپلمات های غربی در ایران شک ندارند که اگر ایران مجبور شود، تهدید خود را عملی کرده و تنگه هرمز را خواهد بست، اما معتقدند که عکس العمل شدید ایران بیشتر به خاطر آن است که عراق را از هرگونه اقدام شدید منصرف کرده، موقعیت کنونی جنگ را حفظ کند.»
در همین حال بیست ونهم مهر و درپی آغاز عملیات والفجر4 حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی سخنگوی شورای عالی دفاع، در نمازجمعه تهران از تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد فرانسه به عراق به عنوان یکی از عوامل مؤثر در تصمیم ایران به اجرای این عملیات نام برد و تصریح کرد: «همین جریانِ هواپیماهای فرانسه درست به جای اینکه نجات صدام را بدهد برعکس باعث این عملیات شد و این عملیات، الآن جواب سوپراتانداردهاست. شما فردا یک چیز دیگر هم مطرح بکنید ما مشتمان را محکم تر می کنیم.»
در محدوده زمانی کتاب حاضر همچنین تفاسیر متعددی به نقل از تحلیل گران نظامی انتشار یافت که از یک سو قابلیت سوپراتانداردها برای نابودی تأسیسات نفتی ایران در خارک و از سوی دیگر توانایی ایران در مسدود کردن تنگه هرمز را مورد تردید قرار می داد. بااین حال گمان
ص: 48
می رفت تلاش دو کشور برای عملی کردن این تهدیدات دست کم به افزایش قابل ملاحظه نرخ بیمه دریایی و اجتناب کشتی ها از ورود به آب های خلیج فارس بینجامد.
در این دوره گزارش های زیادی درمورد واکنش های منطقه ای و بین المللی دربرابر تهدید امنیت کشتیرانی و عبور نفت منطقه خلیج فارس از مسیر تنگه هرمز انتشار پیدا کرد. دراین زمینه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس اقداماتی را در دو محور دنبال کردند. در محور اول، تلاش می شد مقامات سوری برای بازگشایی خط لوله نفتی عراق از خاک سوریه ترغیب شوند تا با رفع تنگنای صادرات نفت عراق انگیزه این کشور برای حمله به تأسیسات نفتی ایران برطرف شود. در محور دوم، تلاش های سیاسی و دیپلماتیک کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس برای خاتمه دادن به جنگ ایران و عراق قبل از گسترش احتمالی آن، تشدید گردید. البته این کشورها محور سومی را هم درقالب برگزاری مجموعه ای از مانورهای نظامی مشترک و خریدهای تسلیحاتی به منظور تقویت توانایی های دفاعی در مقابله با اقدام احتمالی ایران به انسداد تنگه هرمز دنبال می کردند که ازسوی ناظران جدی گرفته نمی شد. گزارشگر اعزامی بی بی سی از ابوظبی محل برگزاری اولین مانور مشترک نظامی شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس، اعلام کرد: «مانورهای نظامی که در بیابانی در ابوظبی انجام می گیرد هر کیفیتی داشته باشد در اینجا تا اندازه ای این نگرانی موجود است که اگر ایران بخواهد راه کلی صادرات نفت خلیج فارس را سد کند کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] درحال حاضر کم وبیش فاقد نیروی پایداری هستند.»
امریکا و هم پیمانان غربی این کشور نیز به تهدید ایران مبنی بر بستن تنگه هرمز و قطع صدور نفت واکنش نشان دادند. علاوه بر حرکت سه کشتی حامل تفنگ داران دریایی و یک ناو هواپیمابر امریکا به سوی اقیانوس هند، در بیست وپنجم مهر، جورج شولتز وزیر امور خارجه امریکا، اعلام کرد چنانچه ایران تهدیدات خود مبنی بر بستن تنگه هرمز را عملی کند، امریکا و دیگر کشورهایی که دارای منافع حیاتی در خلیج فارس هستند تدابیری برای تضمین امنیت کشتیرانی در این بخش اتخاذ خواهند کرد. این موضع امریکا نشان می داد عراق به طور حساب شده ای برای واردساختن قدرت های بزرگ به معرکه جنگ برنامه ریزی کرده است؛ چنان که یک روز پس از سخنان شولتز، روزنامه الثوره ارگان حزب بعث عراق ضمن اشاره به خشنودی بغداد از این اظهارات نوشت: «به عقیده دولت بغداد، ایالات متحده در وعده های خود نسبت به بازنگه داشتن تنگه هرمز بسیار جدی است.» الثوره در تفسیری دوصفحه ای درباره جنگ ایران و عراق نیز مدعی شد در موضع امریکا در قبال جنگ تغییری احساس می شود و واشنگتن به عراق حق می دهد برای کشاندن حکومت اسلامی ایران به پای میز مذاکره تأسیسات نفتی ایران را بمباران کند.
ص: 49
باوجوداین، برخی رسانه ها از نگرانی ایالات متحده و انگلیس از پیامدهای خطرناک تجهیز عراق به سوپراتانداردهای فرانسوی خبر دادند. روزنامه دیلی تلگراف (چاپ لندن) نوشت یکی از موارد مورد بحث در ملاقات اخیر فرانسوا میتران رئیس جمهور فرانسه و مارگارت تاچر نخست وزیر انگلیس در لندن، سیاست فرانسه در قبال جنگ خلیج فارس بوده است. این روزنامه افزود: «دولت انگلستان معتقد است که فرانسه در جنگ خلیج فارس دست به یک اقدام نامسئولانه زده است که نهایتاً ممکن است منجر به مسدود شدن آبراه [تنگه] هرمز و متوقف شدن جریان نفت صادراتی حوزه خلیج فارس به غرب شود.»
مسئولیت مستقیم فرانسه در به وجودآمدن موقعیتی که ممکن بود به گسترش جنگ در خلیج فارس و دخالت ناخواسته قدرت های بزرگ بینجامد این کشور را بر آن داشت با پیشنهاد طرح قطعنامه ای در شورای امنیت سازمان ملل شرایط استقرار یک آتش بس محدود در خلیج فارس را که پایه ای برای آتش بس گسترده در جنگ باشد، فراهم سازد. این طرح بلافاصله با حمایت کشورهای امریکا، انگلستان و سایر کشورهای غربی مواجه شد. ارتباط ماجرای تحویل سوپراتانداردها با طرح قطعنامه به حدی آشکار بود که فرد هالیدی صاحب نظر شناخته شده مسائل غرب آسیا، در تحلیلی واگذاری هواپیماهای مذکور را «بخشی از یک طرح جامع برای وادارساختن ایران به قبول صلح» دانسته و اظهار داشت: «ایرانی ها دارند برنده جنگ می شوند و غرب نمی خواهد شاهد سلطه ایران بر عراق باشد.» به گفته وی طبق طرح پیشنهادی فرانسه در سازمان ملل «برای کشاندن ایران به پای میز مذاکره باید دو کار کرد: باید ایران را تهدید کرد، که هواپیماهای سوپراتاندارد و نیروی دریایی غرب این کار را می کنند و درعین حال باید صلحی که به قدر کافی شرافتمندانه باشد پیشنهاد کرد که پیشنهاد سه ماده ای کشورهای غربی چنین کاری را انجام می دهد.»
سرانجام یک روز پس از صدور قطعنامه شماره 540 شورای امنیت سازمان ملل درمورد تضمین امنیت کشتیرانی در خلیج فارس و جنگ ایران و عراق، وزیر امور خارجه فرانسه رسماً تأیید کرد هواپیماهای سوپراتاندارد قبلاً به عراق تحویل داده شده است. همچنین شارل هرنو چند روز بعد در جلسه مجلس سنای این کشور اعلام کرد محرمانه نگاه داشتن جریان تحویل هواپیماهای مزبور به خواست دولت عراق صورت گرفته است. طارق عزیز وزیر امور خارجه عراق نیز در یازدهم آبان، با بیان اینکه روابط میان فرانسه و عراق لحظات حساسی داشته و مسئله سوپراتانداردها بغرنج ترین این لحظات بوده است، افزود: «عراق درحال حاضر کاملاً راضی می باشد زیرا دولت فرانسه با تحویل هواپیماها طی ماه اکتبر به تعهدات خود عمل کرده است.» خبرگزاری رویتر از بغداد نیز به نقل از روزنامه الثوره ارگان حزب بعث عراق اعلام کرد: «اگر عراق از حق آزادی کشتیرانی در خلیج [فارس] محروم باشد دیگر به ایران اجازه نخواهد داد که از چنین حقی برای گرداندن ماشین جنگی خود برخوردار باشد.»
ص: 50
بااین حال و به رغم هشدار عراق که با اشاره تلویحی به تصمیم استفاده از جنگنده بمب افکن های سوپراتاندارد علیه پایانه صادرات نفت ایران مطرح می شد، فرمانده نیروی هوایی ایران نوزدهم آذر در مصاحبه ای ماجرای سوپراتانداردها را یک مانور تبلیغاتی برای روحیه دادن به نیروهای عراقی و نیز کشورهای عرب منطقه خلیج فارس عنوان کرد و افزود: «ما راه های زیادی برای مقابله با سوپراتانداردها داریم که عراق و فرانسه و دیگران نیز بعضاً آنها را می دانند.»
6. مقدمات انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی
باتوجه به درپیش بودن انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی، در این دوره طیفی از اقدامات، تحرکات سیاسی و اعلام مواضع درباره ملاک ها و شرایط داوطلبان نمایندگی مجلس، وظایف مجریان و ناظران و... شکل گرفت. امام خمینی درباره ملاک ها و شرایط داوطلبان نکات و رهنمودهایی را در موارد متعددی بیان داشتند؛ ازجمله در چهارم آبان در دیدار رئیس جمهور و ائمه جمعه مراکز استان ها با ایشان درزمینه ملاک انتخاب کاندید اصلح تأکید کردند: «در مجلس، اسلام تنها کافی نیست. بلکه باید مسلمانی باشد که احتیاجات مملکت را بشناسد و سیاست را بفهمد و مطلع به مصالح و مفاسد کشور باشد و ممکن است به شما و گروه شما هم مربوط نباشد.» ایشان همچنین در جمع فقهای شورای نگهبان ضمن رد معیار وابستگی داوطلبان به گروه، حزب یا قشر خاصی از جامعه گفتند: «مسئله، خوب بودن خود شخص است نه اینکه از یک دسته خاصی باشد. نه اینکه اهل علم باشد، حزبی باشد، بازاری باشد. اینها دیگر شرط نیست. عمده، موازین است که قانون و اسلام تعیین کرده است.»
رهبر انقلاب همچنین در تأکید بر نقش و اهمیت مشارکت و دخالت مردم در تعیین سرنوشت خود اظهار داشتند: «مردم با علما و اشخاص مورد اعتمادشان مشورت کنند، بعد به هرکس که خواستند رأی دهند. مردم نباید کنار بروند، اگر مردم کنار بروند همه شکست می خوریم. خود مردم نگذارند قلدرها دخالت کنند، افراد نالایق دخالت کنند. اگر عده ای جمع شدند و افراد نالایق را انتخاب کردند، مردم به آنها رأی ندهند، اگر مردم هم متوجه نشدند. مجلس آنها را قبول نکند. تمام مردم موظف اند که در انتخابات حاضر باشند و تحت تأثیر هیچ کس قرار نگیرند. بعد از اینکه مشورت کردند که برای اسلام مفید است رأی دهند. اگر کسی مورد شک بود و یا اگر کسانی منحرف، خودشان را معرفی کردند، به آنها رأی ندهند. ما باید مجلسمان را نگه داریم و کاری کنیم که برای دولتی خوب اساس باشد.»
در این باره سایر مسئولان و شخصیت های سیاسی و مذهبی کشور نیز دیدگاه هایی را اعلام کردند. ازجمله رئیس جمهور بیست وپنجم آبان در دیدار با گروهی از روحانیون حزب
ص: 51
جمهوری اسلامی تهران تأکید کرد: «مسئله مهم این است که به فضل الهی انتخابات را با یک حرکت عمومی و واقع بینانه و یک انتخاب دقیق و منطقی انجام دهیم.»
نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز در دهم آذر کلیات لایحه "انتخابات مجلس شورای اسلامی" را تصویب کردند. به گفته مخبر کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس «عمده ترین مسائلی که در این لایحه انجام گرفته یکی مسئله تفکیک اجرا و نظارت بوده که در قانون قبلی همان کسانی که انتخابات را اجرا می کردند - که انجمن مرکزی نظارت و هیئت اجرایی بود - همان ها هم شکایات را بررسی می کردند و درواقع اعمال نظارت می نمودند که در این قانون نظارت و اجرا تفکیک شده است.»
میرحسین موسوی نخست وزیر نیز در مصاحبه ای اختصاصی با واحد مرکزی خبر ضمن اشاره به اینکه قوه اجرایی آمادگی برگزاری مطلوب انتخابات را دارد، گفت: «بنده در اینجا از همه مأمورین و مقامات دولت در سراسر کشور می خواهم که در انجام مأموریت های خود درارتباط با انتخابات، بی طرفی کامل را حفظ کنند.» وی تأکید کرد: «طبیعی است که مردم، روحانیت و تشکل های اسلامی درزمینه تبلیغات و معرفی کاندیداها بسیار فعال باشند، ولی استانداران و فرمانداران باید مراقب باشند که از موقعیت و وسایل و امکاناتی که دراختیار دارند درجهت تقویت این کاندیدا یا آن کاندیدا استفاده نشود و یقیناً مقامات غیردولتی هم نباید از مسئولین و مخصوصاً استانداران و فرمانداران چنین انتظاری داشته باشند.»
7. روابط ایران و فرانسه
جمهوری اسلامی ایران درپی تجهیز عراق به هواپیماهای پیشرفته سوپراتاندارد با تهدیدی بی سابقه علیه صادرات نفت خود روبه رو بود و از سوی دیگر با اقدام احتمالی به انسداد تنگه هرمز درصورت عملی شدن تهدید عراق، می بایست با شرایط پیش بینی ناپذیری در منطقه خلیج فارس مواجه می گردید. درواقع فرانسه با تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد به عراق عامل قرارگرفتن ایران در چنین وضعیتی شناخته می شد. براین اساس، روابط سیاسی ایران و فرانسه در این مقطع زمانی با وخامت بی سابقه ای روبه رو گردید. مقامات ایران پی درپی فرانسه را مهم ترین حامی عراق در میان کشورهای غربی می خواندند که با اصرار به تحویل جنگنده های سوپراتاندارد آشکارا در کنار عراق قرار گرفته و زمینه دخالت ابرقدرت ها را در خلیج فارس فراهم آورده است. حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی روز سوم آبان در سخنانی تأکید کرد: «تحقیقاً فرانسه حامی عراق است و این مطلب را هم اعلام کرده است.» آیت الله خامنه ای رئیس جمهور نیز ششم آبان با اشاره به قطعنامه پیشنهادی فرانسه در سازمان ملل اظهار داشت: «فرانسه می خواهد از عراق حمایت کند. رژیم عراق بماند تا [فرانسه بتواند] طلب هایی که از عراق دارد بگیرد تا بازپرداخت دیونش در عراق به خطر نیفتد.»
ص: 52
موضوع دیگری که در این دوره به طور مستقیم و غیرمستقیم به افزایش تنش در روابط ایران و فرانسه دامن می زد، اوضاع بحرانی لبنان درپی انفجار مراکز استقرار نیروهای امریکایی و فرانسوی در بیروت بود. رسانه های غربی صرف نظر از مشارکت فرانسه در نیروهای چندملیتی حافظ صلح در لبنان، تصمیم این کشور به تحویل پنج فروند هواپیمای سوپراتاندارد به عراق را دلیل دیگری برای حمله هم زمان به نظامیان امریکا و فرانسه در بیروت عنوان می کردند. حادثه ای که به نظر می رسید براساس این نگرش طراحی شده باشد، توقف یک خودروی بمب گذاری شده متعلق به ارتش فرانسه در نزدیکی سفارت ایران در بیروت در ساعات اولیه بامداد روز شانزدهم آبان بود که پیش از وقوع انفجار کشف و خنثی شد. درپی این واقعه کاردار سفارت فرانسه در تهران به وزارت امور خارجه ایران احضار و یادداشت اعتراضی به وی تسلیم گردید. یک روز بعد، رئیس مجلس شورای اسلامی در سخنانی ضمن محکوم کردن اقدام فرانسه خواستار طرح موضوع در مجامع بین المللی شد.
همچنین در بیست وششم آبان، هواپیماهای سوپراتاندارد فرانسه یک روز پس از حمله هوایی رژیم صهیونیستی به منطقه بعلبک لبنان، منطقه مذکور را هدف قرار دادند. چند روز بعد، رئیس مجلس شورای اسلامی در سخنانی ضمن محکوم کردن حملات هواپیماهای اسرائیلی و فرانسوی از شهادت 14 تن از نیروهای پاسدار در جریان این حملات خبر داد. شارل هرنو وزیر دفاع فرانسه، سی ام آبان، در بیانیه ای با هدف خاتمه دادن به تردیدها درباره مؤثربودن حمله هواپیماهای فرانسوی اعلام کرد: «روز جمعه گذشته، جنبش افراطی امل اسلامی تأکید کرد هیچ گونه تلفاتی را متحمل نشده است درحالی که رفسنجانی رئیس پارلمان ایران، تصریح کرد که 14 پاسدار انقلاب در اردوگاه شیخ عبدالله کشته شده اند.»
سرانجام در ادامه روند پرتنش چندماهه ای که از تابستان 1362 و درپی تصمیم فرانسه به واگذاری پنج هواپیمای سوپراتاندارد به عراق در مناسبات سیاسی ایران و فرانسه آغاز شد، در تاریخ 19 آبان یک مقام سفارت فرانسه در تهران اعلام کرد ایران در پاسخ به تحویل هواپیماهای مذکور به عراق دست به اقداماتی علیه منافع اقتصادی فرانسه زده است. تصمیم ایران به تعطیلی دفتر بازرگانی سفارت فرانسه و مؤسسه تحقیقات باستان شناسی این کشور در ایران درست هشت روز پس از تأیید رسمی واگذاری این هواپیماها توسط وزیر امور خارجه فرانسه صورت گرفت. این تصمیم چنان که روزنامه فرانسوی لیبراسیون نوشت امیدهایی را که تعدادی از صاحبان صنایع فرانسوی به ازسرگیری فعالیت های اقتصادی در ایران داشتند، نقش بر آب کرد و این درحالی بود که به نوشته این روزنامه سایر کشورهای اروپایی و نیز ژاپن روی بازار ایران حساب می کردند.
ص: 53
8. تحول در مناسبات عراق با شوروی و امریکا
در بازه زمانی کتاب حاضر تحولاتی در روابط عراق با دو ابرقدرت (شوروی و امریکا) رخ داد که به نوعی موجب تغییراتی در موضع به ظاهر بی طرفانه این کشورها در قبال جنگ شد. در ادامه به طور جداگانه به روابط عراق با شوروی و امریکا پرداخته شده است.
الف) روابط عراق و شوروی
روابط این دو کشور در این دوره گسترش چشمگیری یافت. اتحاد شوروی از آغاز جنگ ایران و عراق بدون اظهارنظر صریح درباره مقصر جنگ فقط به نقش "امپریالیسم امریکا" در برافروختن آتش جنگ اشاره می کرد. بااین حال شوروی برای نشان دادن بی طرفی خود ارسال تسلیحات به عراق را معوق گذاشت. با آغاز عملیات های تهاجمی ایران در سال 1361 و به ویژه درپی تیرگی شدید روابط ایران و شوروی در ماجرای دستگیری سران حزب توده در سال 1362، اتحاد شوروی بار دیگر یکی از مهم ترین تأمین کنندگان تسلیحاتی عراق شد.
در بیست وسوم آبان، روزنامه پراودا ارگان حزب کمونیست شوروی در موضع گیری بی سابقه ای به انتقاد از سیاست ایران در قبال جنگ پرداخت. بلافاصله رسانه های غربی ازجمله خبرگزاری آلمان غربی و مطبوعات پاریس موضع پراودا را نشانه گرایش مسکو به جانب عراق ارزیابی کردند. شش روز بعد، طارق عزیز وزیر امور خارجه عراق به مسکو رفت و هم زمان هیئت های اقتصادی عراق و شوروی در پایتخت های یکدیگر حضور یافتند و درمورد گسترش همکاری های اقتصادی و فنی دو کشور توافقاتی به عمل آمد. در ششم آذر، هیئتی بلندپایه به ریاست رئیس کمیته مناسبات اقتصادی خارجی شوروی وارد بغداد شد تا درباره راه های گسترش روابط دو کشور در زمینه های مختلف با مقامات عراقی مذاکره کند. وی در این سفر با رئیس جمهور عراق دیدار و گفت وگو کرد و هنگام عزیمت به شوروی این سفر را دارای نتایج مثبتی درزمینه پیشرفت مناسبات و همکاری های اقتصادی و فنی میان دو کشور توصیف کرد. رسانه های غربی اعزام هیئت های بلندپایه سیاسی و اقتصادی دو کشور را درمجموع نشانه افزایش پشتیبانی شوروی از عراق در جنگ با ایران ارزیابی کردند.
علاوه براین، یکی از پیامدهای گسترش مناسبات مسکو و بغداد را می توان در افزایش تلاش های دیپلماتیک شوروی برای برقراری مصالحه میان عراق و سوریه مشاهده کرد. مجله المستقبل با اشاره به دیداری که در تیرماه گذشته بین عبدالحلیم خدام و طارق عزیز وزرای امور خارجه دو کشور با حضور مقامات روسی در مسکو صورت گرفت، نوشت: این دیدار در میان نگرانی روس ها بدون اخذ هیچ گونه نتیجه ای به پایان رسید. بااین حال، شوروی به تلاش های خود دراین زمینه ادامه داد به طوری که هفته نامه فرانسوی لوپوئن در بیست ویکم آذر
ص: 54
از میانجیگری این کشور میان عراق و سوریه خبر داد و افزود: «اتحاد شوروی به ابتکارات سری درجهت ایجاد روابط دوستانه میان سوریه و عراق دست زده است.» البته این نشریه توضیح بیشتری درمورد نتیجه اقدامات شوروی نداد.
ب) روابط عراق و امریکا
در سال های اولیه جنگ، امریکا موضع خودداری از مداخله آشکار در جنگ ایران و عراق را در پیش گرفته و درعین حال مراقب بود جریان جنگ به سمت پیروزی یکی از طرفین متمایل نشود؛ براین اساس باتوجه به تغییر روند جنگ به سود ایران، مفهوم سیاست امریکا جلوگیری از پیروزی ایران بود. دولت ریگان که تصریح کرده بود «پیروزی ایران با منافع امریکا مغایر است»، دیدگاه خود را در چارچوب سیاست برقراری توازن در جنگ پیش می برد. بااین حال شواهد مربوط به عملکرد سیاست خارجی امریکا در دوره زمانی این کتاب حاکی از عدم اتخاذ راهبردی منسجم ازسوی این کشور در قبال جنگ ایران و عراق است. یکی از دلایل این امر، درگیری امریکا با سلسله وقایع مربوط به حضور نیروهای چندملیتی حافظ صلح سازمان ملل در لبنان و به ویژه انفجار مقر تفنگ داران دریایی امریکا و چتربازان فرانسوی در بیروت بود که سیاستمداران امریکایی را به شدت در اندیشه نحوه مقابله با پیامدهای این حادثه و ادامه مأموریت نظامیان امریکا در لبنان فرو برد. موضوع دیگری که در این دوره سیاست امریکا در قبال جنگ را تحت تأثیر قرار داده بود وجود اختلاف نظر در میان اعضای هیئت حاکمه امریکا درمورد ادامه سیاست بی طرفی این کشور در جنگ بود که بنا بر گزارش ها تا پایان این دوره ادامه داشت.
درمجموع، حوادث لبنان و تصور مقامات امریکا از نقش ایران در این حوادث و تلاش برای محدود کردن نقش سوریه در لبنان، انتظار دستیابی به نقشی مؤثرتر در روند جنگ ایران و عراق و نیز تمایل به برقراری مجدد روابط رسمی دیپلماتیک با عراق زمینه ساز سفر دونالد رامسفلد نماینده ویژه امریکا در غرب آسیا به عراق در بیست وهشتم آذر شد که بلافاصله انعکاس گسترده ای یافت. هم زمان با این سفر خبرگزاری یونایتدپرس به نقل از وزارت امور خارجه امریکا اعلام کرد: «امریکا آماده مبادله سفیر با دولت عراق است، اما این به معنی تمایلی [حرکت] به سوی رژیم عراق نیست.» گفتنی است روابط دیپلماتیک دو کشور درپی جنگ های موسوم به جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل در سال 1967 متوقف شده بود.
در تفسیر دیدار رامسفلد از بغداد رسانه های گروهی جهان ازجمله رادیوهای اسرائیل، بی بی سی، امریکا و روزنامه های واشنگتن تایمز، دیلی تلگراف، دی ولت و نیز روزنامه پراودا به انگیزه ها و اهداف مختلفی اشاره کردند که مهم ترین آنها عبارت اند از: تلاش برای اعاده روابط کامل سیاسی دو کشور؛ نزدیک شدن عراق به رژیم های میانه روی عرب مانند اردن؛ جلب
ص: 55
حمایت اعراب از موضع امریکا در قبال لبنان و تحت فشار قرار دادن سوریه؛ احتمال بی ثباتی منطقه غرب آسیا براثر ادامه جنگ ایران و عراق؛ فشارها و مشکلات اقتصادی عراق در ادامه جنگ فرسایشی با ایران؛ تردید عراق درمورد تداوم حمایت شوروی از این کشور در جنگ و امید به دریافت گسترده تر تسلیحات غربی؛ احتمال برقراری روابط ایران و امریکا؛ احتمال نزدیکی شوروی به ایران؛ فشار بر هم پیمانان عرب منطقه ای امریکا برای پرداخت پول بیشتر به عراق و به رسمیت شناختن ضمنی رژیم صهیونیستی.
این درحالی است که سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به سفر نماینده ویژه امریکا به عراق در بیست ونهم آذر اعلام کرد: «این سفر که بلافاصله بعد از پیمان های اخیر امریکا و اسرائیل در زمینه های نظامی و اقتصادی و همچنین به دنبال توافق های وزیر خارجه عراق با وزیر خارجه امریکا در ملاقات سپتامبر گذشته (مهرماه) آنان در امریکا صورت می گیرد، بیانگر مرحله ای جدید در استحکام روابط بغداد و واشنگتن می باشد.» میرحسین موسوی نخست وزیر نیز در پایان جلسه روز سی ام آذر هیئت دولت با اشاره به این رویداد گفت: «ما از اول معتقد بودیم رژیم عراق یک رژیم امریکایی است و به تحریک امریکا وارد جنگ با ایران شده است و ما باید در این نبرد شاهد باشیم که چه کشورهایی به عراق کمک می کنند. اسلحه ای که به دست عراق می رسد بدون موافقت صهیونیسم نمی تواند باشد.»
9. انفجارهای بیروت و کویت
الف) انفجار در مقر تفنگ داران دریایی امریکا و قرارگاه چتربازان فرانسه
صبح روز 23 اکتبر (اول آبان)، با برخورد دو کامیون بمب گذاری شده به ساختمان های اصلی مرکز فرماندهی تفنگ داران دریایی امریکا و مقر چتربازان فرانسوی مستقر در بیروت دو انفجار مهیب رخ داد. این انفجارها که به مرگ 241 نظامی امریکایی و 58 نظامی فرانسوی انجامید بازتاب گسترده ای در محافل خبری و سیاسی جهان داشت و اتهاماتی را نیز متوجه ایران، سوریه و گروهی از نیروهای شیعه لبنانی کرد. به دنبال وقوع این انفجارها شخصی که خود را نماینده "جنبش آزاد انقلاب اسلامی" معرفی می کرد به خبرگزاری فرانسه گفت این گروه مسئولیت دو انفجار مزبور را به عهده می گیرد. جنبش مذکور تا این زمان ناشناخته بود. یک روز بعد، سازمان جهاد اسلامی با پخش اعلامیه ای در بیروت مسئولیت انفجارها را پذیرفت و آن را اقدامی علیه " دژهای امپریالیسم" خواند. در این اعلامیه آمده بود: «ما ایرانی یا سوری و یا فلسطینی نبوده، بلکه ما سربازان خدا و عاشق شهادت و از مسلمانان لبنان هستیم.»
لاری اسپیکز سخنگوی کاخ سفید، در اولین نشست خبری بعد از وقوع انفجارها اعلام کرد: «امریکا دلایلی در دست دارد که براساس آنها گروه هایی با برخورداری از پشتیبانی ایران احتمالاً
ص: 56
مسئول سوءقصد خونینی هستند که علیه جان سربازان امریکایی و نیروهای حافظ صلح چندملیتی در بیروت صورت گرفت.» سخنگوی کاخ سفید خاطرنشان کرد: «مأموریت امریکا و نیروهای چندملیتی به هیچ وجه تغییری نکرده است و هیچ تغییری نیز در تعهدات ما به وجود نیامده است.» همچنین کاسپار واینبرگر وزیر دفاع امریکا، در اظهاراتی مدعی شد: «تعدادی از ایرانیان در سوءقصد بیروت مسئول هستند.» وی افزود: «چنانچه این دلایل و پیش بینی ها مورد تأیید قرار گیرد احتمال انتقام جویی ازجانب دولت امریکا بعید به نظر نمی رسد.» از سوی دیگر اسحاق شامیر نخست وزیر رژیم صهیونیستی در واکنش به این حادثه «که در بیت المقدس به عنوان اشاره به سوریه تفسیر شده به آنهایی که درصدد جلوگیری از یک راه حل مسالمت آمیز در لبنان هستند حمله کرد.» سخنگوی کابینه رژیم صهیونیستی نیز گفت: «ما هویت مقصر را نمی دانیم، اما می دانیم که مقامات سوری علیه بازگشت به صلح در لبنان کار می کنند.»
وزارت امور خارجه ایران در روز دوم آبان، رسماً ادعای وزیر دفاع امریکا مبنی بر امکان دخالت ایران در انفجارهای مذکور را رد کرد. سخنگوی وزارت امور خارجه با اشاره به تهدید واینبرگر گفت: «امریکا در گذشته و حال همیشه جمهوری اسلامی ایران را آماج توطئه ها و خصومت های خود قرار داده است.» مقامات جمهوری اسلامی ایران در روزهای بعد هم ضمن تأکید بر دخالت نداشتن ایران در انفجار مقر نظامیان امریکایی و فرانسوی در بیروت، حضور نیروهای بیگانه و اشغالگر در لبنان را دلیل وقوع این حوادث عنوان کردند.
دراین حال، برخی اعضای کنگره امریکا درباره ادامه مأموریت نیروهای امریکایی حافظ صلح در لبنان ابراز تردید کردند. اما جورج شولتز وزیر امور خارجه امریکا در مقابل نمایندگان مجلس سنا و مجلس نمایندگان امریکا گفت: «اگر تفنگ داران امریکایی از لبنان رانده شوند عوامل رادیکال پیروزی بزرگی به دست خواهند آورد و جهان خواهد دانست که باید روی شوروی حساب کند [و] حساب کردن روی امریکا یک اشتباه است.» هم زمان هنری کیسینجر وزیر امور خارجه پیشین امریکا در اظهارنظری درباره حادثه انفجار بمب در بیروت ضمن تأکید بر اینکه جناح های گوناگون و متخاصم در لبنان درحال خارج کردن اختیار امور از دست دولت لبنان می باشند، گفت: «امریکا دو راه دارد: یا ما موازنه قدرت را تغییر می دهیم و موازنه بین رادیکال ها و میانه روها ایجاد می کنیم که نیازمند هماهنگی با تمام کشورهای دوست است؛ یا کشته شدن امریکایی ها و تضعیف تدریجی نیروهای میانه رو و افزایش فزاینده نیروهای رادیکال را مشاهده خواهیم کرد.»
در همین حال، روزنامه امریکایی واشنگتن پست مدعی شد بسیاری از کارشناسان اروپای غربی در امور غرب آسیا حدس می زنند یک گروه مسلمان شیعه معروف به حزب الله که مورد حمایت ایران قرار دارد، به احتمال قوی در این حمله دست داشته است. این روزنامه افزود: «کارشناسان امریکایی می گویند سال گذشته در همان ایامی که سربازان اسرائیلی به سرکوبی چریک های
ص: 57
فلسطینی در لبنان سرگرم بودند و صدها تن از سپاهیان انقلاب اسلامی [آیت الله] خمینی وارد دره بقاع در لبنان شدند، سازمان حزب اللهی های لبنان نیز باتوجه به حمایت های مالی و تشکیلاتی [آیت الله] خمینی به گونه ای روزافزون تحت نفوذ ایران قرار گرفت.» روزنامه فرانسوی لیبراسیون نیز در مقاله ای "شبه نظامیان شیعه هوادار ایران" را عامل انفجارهای بیروت دانست و نوشت: «عاملین این توطئه هر که باشد، غربی ها دیگر نه قادر به پاسخ گویی هستند و نه عقب نشینی.» در روزهای بعد بیشتر رسانه های غربی به فرضیه پردازی درباره دخالت ایران و سوریه در انفجارهای بیروت پرداختند و گروه شیعه انشعابی از جنبش امل به نام امل اسلامی را عامل این انفجارها معرفی کردند. ازجمله روزنامه لوموند (چاپ پاریس) با انتساب هویت سازمان جهاد اسلامی به جناح انشعابی جنبش امل تحت رهبری حسین موسوی، دلیل جدایی موسوی از امل را اختلاف نظر وی با مشی سیاسی و عملکرد نبیه بری دبیرکل این جنبش ذکر و اضافه کرد: «آقای بری بارها به اهداف قانونی جنبش امل و نیز عدم وابستگی آن به سیاست های دمشق و تهران تأکید ورزیده است.»
هم زمان با ادامه اتهامات محافل سیاسی و خبری غرب درمورد ارتباط ایران و سوریه با انفجارهای بیروت و نیز طرح دیدگاه های ضدونقیض درباره انجام اقدامات تلافی جویانه، سیاستمداران و رهبران جناح های لبنان آماده می شدند اجلاس آشتی ملی لبنان را در ژنو آغاز کنند. در این اجلاس علاوه بر نمایندگان 8 جناح مختلف لبنان، نمایندگان سوریه و عربستان سعودی نیز به عنوان ناظر حضور داشتند. برنامه کار نشست ژنو شامل موضوعانی نظیر عقب نشینی کلیه نیروهای خارجی از لبنان، پایان اشغال لبنان توسط نیروهای رژیم صهیونیستی و انجام اصلاحات سیاسی، اقتصادی، اداری و گسترش حاکمیت لبنان بر تمام اراضی این کشور اعلام شده بود. هفتم آبان یک روز قبل از آغاز این اجلاس، امین جمیل رئیس جمهور لبنان، مذاکرات آشتی ملی جناح های لبنانی را «آخرین شانس لبنان برای جلوگیری از آغاز دور جدید جنگ داخلی» خواند. امریکا که نماینده ای را برای شرکت در اجلاس فرستاده بود و نیز فرانسه بیش از سایر کشورهای غربی به این مذاکرات امید بسته بودند، زیرا تصور می شد دستیابی به توافقی باثبات در میان گروه های لبنانی با محوریت دولت امین جمیل تنها راه خاتمه مأموریت نیروهای چندملیتی موسوم به حافظ صلح سازمان ملل در لبنان است که امریکا و فرانسه در کنار ایتالیا و انگلیس در آن شرکت داشتند. مقامات امریکا و فرانسه بااینکه بر اجرای یک عملیات نظامی در لبنان به تلافی انفجارهای بیروت تأکید می کردند، درعین حال نمی خواستند با اقدامات خود روند گفت وگوهای ژنو درزمینه برقراری آشتی ملی در این کشور را به مخاطره اندازند. بااین حال اجلاس ژنو بدون نتیجه مشخصی درباره آینده سیاسی لبنان پایان یافت. خبرگزاری آسوشیتدپرس سیزدهم آبان گزارش داد رهبران لبنانی حاضر در ژنو توافق کردند اجلاس را تا پایان ماه نوامبر به تعویق اندازند تا «به امین جمیل رئیس جمهوری لبنان برای یافتن راهی برای خارج کردن نیروهای اسرائیلی از لبنان فرصت دهند.»
ص: 58
از سوی دیگر، کشورهای غربی در نحوه برخورد با حضور سوریه در صحنه سیاست لبنان دچار سردرگمی شده بودند. جفری هاو وزیر امور خارجه انگلیس، بیست ویکم آبان در مصاحبه ای با بیان آنکه سوریه یک نقش قانونی در لبنان دارد، اظهار امیدواری کرد دمشق از نفوذ خود در تحولات لبنان به طور مفیدی بهره گیرد. لارنس ایگل برگر معاون سیاسی وزیر امور خارجه امریکا نیز در مصاحبه با مجله آلمانی اشپیگل تأکید کرد: «یک سوریه غیرمنطقی می تواند همچون یک اردن، اسرائیل یا عراق غیرمنطقی سبب بحرانی جدی در خاورمیانه [غرب آسیا] شود.» باوجوداین، چند روز بعد رسانه های گروهی جهان از احتمال وقوع یک مناقشه نظامی با سوریه درپی تیراندازی نیروهای سوری به طرف پروازهای شناسایی هواپیماهای امریکا بر فراز بیروت خبر دادند. وزارت امور خارجه ایران بیست وچهارم آبان ماه، تهدیدهای امریکا و رژیم صهیونیستی به استفاده از قدرت نظامی علیه سوریه و نیروهای مسلمان لبنان را محکوم کرد.
بیست وپنجم آبان هواپیماهای رژیم صهیونیستی به تلافی انفجار مقر فرماندهی نیروهای این رژیم در شهر صور واقع در جنوب لبنان که در روز سیزدهم آبان رخ داد، منطقه بعلبک در شرق این کشور را بمباران کردند. در همین حال، رئیس جمهور رژیم صهیونیستی خواهان تعیین خط قرمزی برای سوریه در لبنان شد. یک روز پس از حمله هواپیماهای اسرائیلی، منطقه بعلبک به وسیله جنگنده های سوپراتاندارد نیروی هوایی فرانسه هدف قرار گرفت. در جریان این حملات علاوه بر ده ها لبنانی، 14 تن از نیروهای سپاه پاسداران ایران نیز به شهادت رسیدند. رادیو امریکا در گزارشی گفت: «هواپیماهای فرانسوی پادگان شبه نظامیان شیعه هوادار رژیم جمهوری اسلامی را در دره بقاع بمباران کردند. تنها چند ساعت پیش از این حمله فرانسوا میتران رئیس جمهوری فرانسه، گفت انفجار ستاد نظامی فرانسه در بیروت بدون مجازات نخواهد ماند.» رادیو اسرائیل بیست وهفتم آبان به نقل از یک مقام بلندپایه امریکایی اعلام کرد: «اگر اسرائیل و فرانسه موفق نشده باشند پایگاه های خرابکاران را در بعلبک لبنان به طور کامل ویران کنند، ایالات متحده نیز این مراکز را مورد حمله قرار خواهد داد.» روز بعد روزنامه واشنگتن تایمز در یک تجزیه وتحلیل خبری نوشت: «سیاست امریکا در لبنان سه هدف را دنبال می کند، تخلیه تمام نیروهای اسرائیلی، سوری، فلسطینی، ایرانی و لیبیایی از لبنان، استقرار حاکمیت دولت بیروت بر تمام لبنان، اطمینان یافتن از این امر که لبنان نباید مورد استفاده نیروهای فلسطینی علیه اسرائیل یا اسرائیل علیه سوریه قرار گیرد. سومین هدف به موفقیت دو هدف اول وابسته است.»
دونالد رامسفلد فرستاده ویژه امریکا به منطقه در روز بیست ونهم آبان وارد دمشق شد تا با مقامات سوریه به مذاکره بپردازد. در همین روز جنگنده های رژیم صهیونیستی به مواضع نظامیان سوری، فلسطینی و لبنانی در شرق لبنان حمله کردند؛ دراین بین دو هواپیمای مهاجم مورد اصابت موشک های سوری قرار گرفتند. همچنین درحالی که گزارش ها از وخامت بیشتر اوضاع لبنان درپی
ص: 59
حملات هوایی فرانسه و رژیم صهیونیستی حکایت می کرد، وزارت امور خارجه لبنان کاردارهای سفارتخانه های ایران، لیبی و یمن شمالی در بیروت را فراخواند تا با هریک از آنان به طور جداگانه درمورد خارج کردن نیروهای خود از لبنان مذاکراتی انجام دهد. دوم آذر، منابع رسانه ای از تصمیم قطعی دولت لبنان به قطع روابط دیپلماتیک با ایران خبر دادند و علت آن را به نقل از یک مقام رسمی ظنین شدن مقامات لبنانی به دست داشتن ایران در انفجار مقر تفنگ داران امریکایی و فرانسوی در بیروت عنوان کردند. این تصمیم دولت لبنان با واکنش های اعتراض آمیزی در این کشور مواجه شد؛ ازجمله سیدمحمدحسین فضل الله از علمای لبنان اتخاذ این تصمیم را دور از عرف دیپلماتیک دانست و جنبش شیعه امل نیز بیانیه ای صادر و اقدام دولت لبنان را محکوم کرد. همچنین در اعتراض به قطع روابط علاوه بر تظاهرات مردمی در حومه جنوبی بیروت، گروهی از مردم و علمای لبنان در ساختمان سفارت ایران در بیروت تحصن کردند.
در روزهای ششم تا نهم آذر، در جریان سفر اسحاق شامیر نخست وزیر رژیم صهیونیستی به واشنگتن، مذاکرات مهمی میان هیئت حاکمه رژیم صهیونیستی و ایالات متحده انجام گرفت و برای ایجاد یک گروه مشترک سیاسی - نظامی و گروه دیگری برای نظارت بر کمک های امنیتی امریکا به این رژیم توافقاتی به عمل آمد. این توافق که به تفاهم نامه یا پیمان همکاری راهبردی اسرائیل و امریکا موسوم شد، موجی از واکنش ها را در میان مسلمانان برانگیخت تا جایی که بعدها برخی از دولتمردان کشورهای اسلامی را نیز وادار به انتقاد از انعقاد آن نمود. یک مقام امریکایی یکی از اهداف سفر نخست وزیر رژیم صهیونیستی به واشنگتن را آگاه ساختن سوریه از نبود اختلاف نظر میان امریکا و رژیم صهیونیستی درمورد بحران لبنان اعلام کرد. در جریان این مذاکرات کاسپار واینبرگر وزیر دفاع امریکا، اتحاد شوروی را به شدت مورد حمله قرار داد و گفت: «هم اکنون بین 7 تا 9 هزار مشاور روسی در کشور سوریه حضور دارند.» جورج شولتز وزیر امور خارجه امریکا نیز «سوریه را خطر اصلی خاورمیانه [غرب آسیا] نامید و اظهار داشت که برای مقابله با این خطر، امریکا و اسرائیل باید همکاری نمایند و درعین حال به عقیده وی به کشورهای میانه رو عرب مانند اردن که آنها هم مورد تهدیدات سوریه قرار دارند باید مساعدت و کمک نمود.» موشه آرنز وزیر دفاع رژیم صهیونیستی نیز اظهار کرد: «باید چهار کشور خاورمیانه [غرب آسیا] را که آنها را "لجام گسیخته" نامید، زیر نظر قرار داد.» وی افزود: «این چهار کشور لجام گسیخته عبارت اند از: لیبی، سوریه، عراق و جمهوری اسلامی ایران.»
بااین حال توافق نهایی درمورد چگونگی خروج از بن بست لبنان همچنان در بوته ابهام قرار داشت؛ زیرا نخست وزیر رژیم صهیونیستی اعلام کرد دولت وی مایل نیست حتی یک کلمه از قرارداد 17 می 1983 (27 اردیبهشت 1362) را که با لبنان منعقد ساخته، تغییر دهد. شامیر افزود: «قرارداد 17 می تنها مأخذ برای خروج نیروهای اسرائیل از لبنان می باشد که باید هم زمان با خروج سایر نیروهای خارجی
ص: 60
از خاک لبنان صورت گیرد.» این درحالی بود که قرارداد مذکور علاوه بر سوریه با مخالفت جناح های مختلف لبنانی روبه رو بود. در نهم آذر، منابع خبری اعلام کردند امین جمیل رئیس جمهور لبنان، درحالی که نخست وزیر رژیم صهیونیستی همچنان در واشنگتن به سر می بُرد، وارد این شهر شد تا درباره خروج نیروهای بیگانه و نجات مذاکرات آشتی ملی میان جناح های متخاصم لبنان با مقامات امریکایی مذاکره کند. جمیل هنگام ورود به امریکا گفت: «همکاری امریکا و لبنان شالوده سیاست های دولت او را تشکیل می دهد.» درپی این دیدار گزارش ها حاکی از توافقاتی مبهم درزمینه خروج نیروهای خارجی ضمن وعده کمک های نظامی و اقتصادی امریکا به دولت لبنان بود.
چند روز پس از سفر نخست وزیر رژیم صهیونیستی و نیز رئیس جمهور لبنان به امریکا، هواپیماهای امریکایی مواضع سلاح های ضدهوایی سوریه در لبنان را مورد حمله قرار دادند. در همین حال، روزنامه اسرائیلی هاآرتص از قول مطبوعات بریتانیا گزارش داد: «رهبران اسرائیل و امریکا محرمانه توافق کردند که نیروهای سوریه را در لبنان تحت فشار قرار دهند و مجبورشان کنند که از لبنان خارج شوند.» اما سخنگوی وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی توافق محرمانه دراین مورد را رد کرد و گفت اسرائیل و ایالات متحده ضمن ابراز نگرانی درمورد تقویت سوریه توسط اتحاد شوروی، توافق کردند به منظور یافتن راه هایی برای عقب نشینی کلیه نیروهای خارجی از لبنان تلاش کنند.
چهاردهم آذر یک روز پس از تهاجم جنگنده های امریکا علیه مواضع سوریه در لبنان، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در واکنش به این حمله اعلام کرد: «امریکا و فرانسه نقش ظاهری خود را در لبنان به عنوان "حافظ صلح" کنار گذاشته و به طور تمام عیار به صورت یکی از طرف های درگیر و نیروهای "حافظ اسرائیل" درآمده اند.»
از سوی دیگر، حمله جنگنده های امریکا به طرح احتمالاتی درزمینه رویارویی امریکا و شوروی در منطقه غرب آسیا و نیز برخورد نظامی سوریه و رژیم صهیونیستی دامن زد. خبرگزاری آسوشیتدپرس از واشنگتن گزارش داد بمباران مواضع ضدهوایی سوریه در لبنان «امریکایی ها را هرچه بیشتر در جنگ خاورمیانه [غرب آسیا] درگیر کرده و درعین حال احتمال رویارویی با شوروی را افزایش داده است.» از سوی دیگر آریل شارون وزیر دفاع سابق رژیم صهیونیستی نیز در مصاحبه ای ضمن هشدار درمورد احتمال وقوع جنگ میان امریکا و شوروی تأکید کرد: «اگر خطر جنگ بین دو ابرقدرت وجود داشته باشد این خطر در خاورمیانه [غرب آسیا] و در لبنان می باشد زیرا به اعتقاد وی بحران لبنان در چارچوب هدف های شوروی قرار دارد.» روزنامه لبنانی النهار هم به نقل از منابع دیپلماتیک غربی نوشت: «دولت سوریه ممکن است برای مقابله با همکاری استراتژیک اسرائیل و امریکا از سربازان شوروی برای استقرار در خاک سوریه دعوت به عمل آورد.» به نوشته این روزنامه، هدف سوریه اصلاح موازنه قوا با تقویت بیشتر موقعیت نظامی شوروی در خاک سوریه است و این درحالی است که هم اکنون حدود 7000 تکنسین شوروی در سوریه به سر می برند.
ص: 61
در همین اوضاع و احوال تلاش ها برای یافتن یک راه حل سیاسی و آشتی جناح های لبنانی حول محور دولت مرکزی دوباره از سر گرفته شد. بیست وهفتم آذر درحالی که گزارش ها همچنان از افزایش سطح تهدیدات نظامی امریکا علیه سوریه در لبنان حکایت داشت، وزرای امور خارجه سوریه، لبنان و عربستان مذاکرات خود را در دمشق برای بررسی بحران لبنان آغاز کردند. روزنامه کیهان دراین مورد گزارش داد وزرای مذکور به ویژه درباره پیمان 17 می (27 اردیبهشت) لبنان و رژیم صهیونیستی - که گروه های مخالف دولت لبنان خواستار لغو آن هستند - مذاکره خواهند کرد و درمورد زمان و مکان تشکیل مجدد اجلاس آشتی ملی متشکل از جناح های مختلف لبنان تصمیم خواهند گرفت.
ب) انفجارهای کویت
با گذشت کمتر از دو ماه از انفجارهای بیروت، در صبح روز دوشنبه بیست ویکم آذر (12 دسامبر)، شش انفجار مهیب کویت را به لرزه درآورد و بلافاصله موجی از بازتاب های خبری - تحلیلی و نیز واکنش های منطقه ای و جهانی را برانگیخت. در شش عملیات انفجاری که تقریباً هم زمان صورت گرفت برج مراقبت فرودگاه، سفارتخانه های امریکا و فرانسه، پالایشگاه نفتی الشعیبه، اداره مهاجرت و مجتمع مسکونی امریکایی ها در کویت هدف قرار گرفت که براثر آن 6 تن (ازجمله راننده کامیون بمب گذاری شده در حمله به سفارت امریکا) کشته و بیش از 60 نفر مجروح شدند.
در اولین واکنش به انفجارها، شیخ سعد عبدالله الصباح ولیعهد و نخست وزیر کویت، اعلام کرد: «دولت کویت اقدامات شدیدی را علیه کسانی که این اعمال را مرتکب شده اند اتخاذ خواهد کرد.» متعاقباً یک مقام وزارت کشور کویت از بازداشت چند مظنون و احتمال دستگیری عده بیشتری خبر داد. همچنین باوجود گزارش های اولیه که از دستگیری راننده کامیون حامل بمب در حمله به سفارت امریکا حکایت داشت، فرماندار کویت چند روز بعد اعلام کرد راننده کامیون در همان لحظه انفجار کشته شده و ملیتش هنوز معلوم نیست. وی افزود برخلاف ادعاهای اولیه جز درمورد ساختمان سفارت امریکا، بمب های دیگر از راه دور کنترل می شده است.
خبرگزاری فرانسه گزارش داد شخص ناشناسی که خود را از سازمان جهاد اسلامی معرفی می کرد در تماس تلفنی با دفتر این خبرگزاری در بیروت مسئولیت انفجارهای کویت را به عهده گرفت. رادیو امریکا در گزارشی با اشاره به شباهت این حادثه با انفجارهای صورت گرفته در مقر تفنگ داران دریایی امریکا و قرارگاه سربازان فرانسه در بیروت و هویت گروهی که مسئولیت هر دو حادثه را به عهده گرفته است، مدعی شد: «مقام های تحقیق کننده، افراطیون ایرانی و مسلمانان شیعه لبنان را با انفجارهای بیروت مرتبط می دانند و این احتمال وجود دارد که بیش از یک گروه جهاد به فعالیت های تروریستی مشغول اند.» رادیو اسرائیل نیز
ص: 62
به نقل از منابع اطلاعاتی غربی گفت: «جهاد اسلامی درحقیقت جناح نظامی سازمان انشعابی امل اسلامی به رهبری حسین موسوی می باشد که با حکومت اسلامی ایران همکاری نزدیکی دارد و پاسداران دولتی ایران که به بعلبک لبنان فرستاده شده اند تحت رهبری او قرار دارند.»
ایالات متحده امریکا و فرانسه انفجارهای کویت را محکوم کردند. خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از جورج شولتز وزیر امور خارجه امریکا، حمله علیه سفارت امریکا در کویت را «چرخش شومی به سوی گسترش تروریسم بین المللی» خواند و بدون ذکر نام، "دولت های خارجی" را مسئول این انفجارها دانست. اما در عجیب ترین واکنش به انفجارهای کویت، دولت عراق با صدور بیانیه ای رسمی ضمن متهم کردن ایران به دست داشتن در این حادثه، وعده تلافی آن را داد. یک سخنگوی نظامی در بغداد اعلام کرد: «ما هدف هایی را در ایران انتخاب خواهیم کرد و در مقابل آنچه در کویت اتفاق افتاد، انتقام خواهیم گرفت.» این سخنگو همچنین گفت: «حتی پس از درخواست شورای امنیت برای پایان دادن به جنگ، ایران به عملیات جنگی و اقدامات خود برای بی ثبات کردن منطقه ادامه داده است.» وی افزود: «عراق برای حفاظت از امنیت کویت اقداماتی اتخاذ خواهد کرد.» وزارت امور خارجه ایران ضمن رد دخالت جمهوری اسلامی ایران در حوادث کویت، تهدید عراق را فرصت طلبی آشکاری برای فریب افکار عمومی منطقه اعلام کرد. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفت: «رژیمی که سابقه حرکات تروریستی آن بر همه کشورهای منطقه به خصوص کویت روشن است، اکنون ادعای حراست از امنیت کویت را می نماید.»
یک روز پس از وقوع انفجارها در کویت، خبرگزاری این کشور گزارش داد: «علی رغم اینکه دستگاه های امنیتی و نیروهای پلیس در سرتاسر کشور بسیج گردیده اند، مع الوصف اقدامات غیرعادی ازسوی دولت اعلام نگردیده است که این امر به گفته خبرنگاران و دیپلمات های خارجی نشانه تسلط کامل دولت بر اوضاع می باشد.» بااین حال، روزنامه الخلیج (چاپ امارات عربی متحده) خبر داد: «خروج ایرانیان و اتباع پنج کشور سوریه، عراق، فلسطین، اردن و عربستان تا اطلاع ثانوی از کویت ممنوع شده است.» همچنین به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، «دو نفر مسلح که به نظر می رسید مأموران امنیتی کویت باشند به منزل یکی از کارکنان سفارت جمهوری اسلامی ایران در کویت حمله و وی را مضروب کردند.» این گزارش افزود مأموران امنیتی پس از یک ساعت، منزل کارمند سفارت ایران را ترک کردند. پلیس کویت همچنین 3 تن از کارکنان مدارس ایرانی را درکویت بازداشت کرد که این اقدامات اعتراض سفارت ایران در کویت، وزارت آموزش وپرورش و نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران را درپی داشت به طوری که در آخرین روز دوره کتاب حاضر، برای دومین بار کاردار سفارت کویت به وزارت امور خارجه ایران احضار شد.
در روز بیست وسوم آذر با لغو محدودیت هایی که علیه ورود و خروج اتباع بیگانه به کویت وضع شده بود، منابع رسانه ای از موفقیت احتمالی مقامات امنیتی کویت در شناسایی و بازداشت عوامل
ص: 63
انفجارها خبر دادند. خبرگزاری یونایتدپرس از کویت گزارش داد: «یکی از اعضای یک گروه بنیادگرا که در ایران پایگاه دارد کامیون حامل مواد منفجره را به داخل سفارت امریکا در کویت هدایت کرد.» بنا به این گزارش، فرد مذکور یکی از اعضای حزب الدعوه (حزب الدعوه اسلامی) است. روز بعد سخنگوی سفارت عراق در کویت در بیانیه ای گفت راننده کامیون مردی 25 ساله به نام سعد محسن عقیل بود که قبلاً در عراق به علت ارتکاب جرایم عادی محکوم به اعدام شده بود. این سخنگو مدعی شد که عقیل عضو یک گروه اسلامی بنیادگرا به نام "سازمان الدعوه عراق" بوده که به شدت از ایران پشتیبانی می کند. خبرنگار بی بی سی هم دراین زمینه اظهار کرد: «بیانیه سفارتخانه عراق در کویت این فرضیه را قوی تر می کند که انفجارهای کویت در روز دوشنبه قسمتی از نقشه عناصر طرف دار ایران باشد که می خواهند به کویت به دلیل پشتیبانی اش از عراق در جنگ با ایران آسیب برسانند.» باوجوداین، خبرگزاری فرانسه از تهران گزارش داد: «حزب اسلامی (الدعوه) عراق هرگونه ارتباط خود با انفجارهای اخیر کویت را تکذیب کرد.» سخنگوی این حزبِ مخالف عراق اعلام کرد: «جنازه پیداشده در میان آوارهای سفارت امریکا در کویت از اعضای این حزب نیست و این حزب در انفجارهای روز دوشنبه کویت هیچ گونه دخالتی نداشته است.»
سرانجام روز بیست وششم آذر، مقامات کویتی از دستگیری 10 فرد مظنون ازجمله 7 عراقی وابسته به حزب الدعوه اسلامی خبر دادند. خبرگزاری یونایتدپرس ضمن اعلام این خبر افزود: «حزب الدعوه خواهان سرنگونی صدام حسین رئیس رژیم عراق بوده و خواستار برقراری یک حکومت جمهوری اسلامی در این کشور می باشد.» یونایتدپرس ضمن یادآوری اینکه ایران هرگونه دخالت در انفجارهای کویت را تکذیب کرده است، به نقل از سخنگوی وزارت امور خارجه ایران افزود: «یک چنین اتهاماتی ازسوی امریکا به ایران وارد شده تا از این طریق بتواند به تحقق توطئه ها و تجاوزاتش در لبنان و خاورمیانه [غرب آسیا] نائل گردد.»
همچنین در روزهای بیست وسوم و بیست وچهارم آذر، عراق که پیش تر مدعی دخالت ایران در بمب گذاری های کویت شده بود، به تلافی این حوادث، مناطق مسکونی هفت شهر ایران را هدف حملات موشکی و هوایی قرار داد. درپی این حملات تجاوزگرانه، وزیر امور خارجه ایران در جمع سفرا و نمایندگی های سیاسی کشورهای خارجی در تهران هشدار داد حملات تازه عراق به شهرهای ایران می تواند ابعاد تشنج در منطقه را توسعه بخشد. وزارت امور خارجه نیز با احضار کاردار کویت خواستار محکوم کردن اقدام عراق ازسوی دولت کویت شد. همچنین رئیس مجلس شورای اسلامی در سخنانی در جلسه علنی مجلس به کویت و کشورهای جنوب خلیج فارس هشدار داد نگذارند عراق به نام آنها دست به این اقدامات بزند. حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی تصریح کرد: «جمهوری اسلامی ایران این شجاعت را دارد اگر بخواهد کاری را بکند مسئولیتش را به عهده بگیرد. شما خودتان می دانید که تمام سواحل کشورهای جنوب خلیج فارس در تیررس ما
ص: 64
است و ما اگر بنای ماجراجویی در منطقه داشتیم این کار را می کردیم و دلیل شرعی و قانونی و بین المللی پسند هم داریم. به خاطر اینکه آنها در جنایت صدام شریک اند. اما ما همیشه اعلام عفو کردیم و با اینها درگیر نشدیم و نمی خواهیم بشویم و آن روزی که ما تشخیص بدهیم که در منطقه باید وارد عمل بشویم این کار را با شجاعت می کنیم و مسئولیتش را هم می پذیریم.»
10. اوضاع اقتصادی ایران
در این دوره به گفته مقامات دولتی 30 درصد بودجه سالانه کشور به جنگ اختصاص یافت که این امر بر برنامه های عمرانی کشور و توزیع کالاها و خدمات تأثیراتی گذاشت. درعین حال، گزارش ها از بهبود برخی شاخص های کلان اقتصادی ازجمله رشد ذخایر ارزی، تقلیل بدهی خارجی از 15 میلیارد دلار به 500 میلیون دلار و رشد 28 درصدی سپرده های مردم در بانک ها حکایت داشت.
همچنین در این دوره اخباری از گسترش روابط اقتصادی یا توافقاتی درزمینه افزایش مبادلات بازرگانی میان ایران و کشورهای اروپای شرقی (یوگسلاوی، مجارستان، آلمان شرقی) و ژاپن و نیز افزایش نسبی صادرات کشورهای انگلیس و امریکا به ایران انتشار پیدا کرد. علاوه براین خبرگزاری آلمان غربی با اشاره به تهیه گزارشی درباره برنامه پنج ساله جمهوری اسلامی ایران برای بازسازی و توسعه کشور از آلمان به عنوان یکی از ده کشوری نام برد که به گفته این خبرگزاری، در زمره شرکای ایران برای امر بازسازی انتخاب شده است. این خبر به خودی خود بیانگر ثبات و بهبود اوضاع اقتصادی و تصور دولتمردان از امکان تخصیص منابع مالی مورد نیاز در امر بازسازی کشور ضمن تأمین هزینه های ادامه جنگ بود.
بااین همه مسئله تورم و فشار هزینه های عمومی از مهم ترین معضلات موجود در اقتصاد کشور بود. چنان که مسئولان کشور نیز در اظهارنظرهای مختلف به موضوع تورم و گرانی کالا و خدمات اشاره داشته و در مواردی علاوه بر جنگ و تورم جهانی، نارسایی در سیستم توزیع دولتی را عامل به وجودآمدن این مشکلات دانسته و بر لزوم تقویت بخش خصوصی در این زمینه ها تأکید می کردند. درواقع حدود اختیارات و دخالت دولت در اقتصاد ازجمله مباحث مطرح در این دوره بود.
میرحسین موسوی نخست وزیر، هفتم آبان درمورد انتقاداتی که از عملکرد دولت در مبارزه با گرانی و جلوگیری از تورم می شد، ضمن اشاره به مقاومت های زیاد دربرابر کنترل دولت روی کالاهای اساسی، گفت: «در مقابل ده ها هزار کالای مورد نیاز مردم، اقلام انگشت شماری در زیر کلید دولت است و نیز خوب است که آقایانی که استدلال می کنند که این روش ها سوسیالیستی و امثال آنهاست، نگاهی به شیوه برخورد دولت انگلیس به عنوان مهد سرمایه داری دررابطه با کالاها در زمان جنگ بیندازند و کنترل همه جانبه همه دولت های سرمایه داری درگیر جنگ را دررابطه با تولید و توزیع مطالعه کنند و یقیناً این اطلاعات باعث خواهد شد که بیشتر به ضرورت های یک جامعه درحال جنگ پی ببرند.»
ص: 65
امام خمینی رهبر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی در روز بیست وششم آذر در بیاناتی به فضاسازی ها درباره مسئله گرانی و کمبود کالا در کشور اشاره کرده و خطاب به علما، ائمه جمعه، مجلس، بازار و مردم درباره خطر تضعیف دولت هشدار دادند. ایشان گفتند: «الان وضع این شده است که انسان می نشیند، در اینجا می بیند که همه چیز یادشان رفته، الا اینکه کمبود، گرانی. مگر کسی منکر این است که گرانی است. ... من به شما عرض می کنم نه دولت با من - عرض می کنم که - قوم و خویش است و نه من افرادش را اکثرش را می شناسم، اما من کلی قضیه را دارم می گویم. دولت با این همه کاری که می بینید کرده است، یعنی این مملکتی که به هم خورده است و این طوری است، نگذاشته به هم بخورد. نگذاشته که این همه جرح هایی که، این همه، این مصائبی که، و مجروحینی که هر روز دارند می آورند، اینها زمین بمانند. نگذاشته است که مردم گرسنه بمانند. نگذاشته چه بشود. البته همه قبول دارند، خود دولت هم قبول دارد، گرانی هست. گرانی اولاً همه جا هست، اینجای تنها نیست. ثانیاً وضع انقلابی همچو اقتضا می کند، وضع جنگ این طوری است. نباید ما وقتی که وضع جنگ را می بینیم داریم، ما وضع انقلاب را می بینیم داریم، وضع دشمنی همه دنیا را داریم، همه مان بریزیم سر دولت.»
رهبر انقلاب همچنین افزودند: «الآن می بینیم در مجلس به دولت حمله می شود، در محضر علما به دولت دارد حمله می شود، در بازار به دولت حمله می شود، ... این بی جهت نیست. خود آقایان ملتفت نیستند. آقا خودش خیلی خیلی آدم خوبی است، می رود ده نفر آدم از همین اشخاصی که می خواهند این کارها را بکنند [که در] ایران فراوان اند از این اشخاص. الآن در ایران سلطنت طلب ما داریم. در ایران مخالف با جمهوری اسلامی در این طبقات بالایی که می خواستند عیاشی بکنند [و] حالا نمی گذارند عیاشی بکنند داریم. از منافقین، موجودند. از اقلیت، موجود است. از احزاب، موجود است، هستند همه، زیادند آقایان. عرض می کنم که با ظاهر خیلی خوب می روند پیش فلان آقا می نشینند می گویند هی اسلام دارد از بین می رود، دیدید چی شد، چه شد، اینها می خواهند اینجا را مثل شوروی اش بکنند. آقا فوراً باور می کند.»
بیانات امام خمینی به ویژه تأکید ایشان بر حمایت از دولت به منظور حل مشکلات، اعلام حمایت گروه ها، شخصیت ها، نهادها، سازمان ها، بازار و اتحادیه های حمل ونقل در سراسر کشور را به دنبال داشت. همچنین بیش از 20 نماینده مجلس که در نوبت پاسخ گویی وزرا به سؤالاتشان در صحن علنی مجلس بودند سؤالات خود را پس گرفتند. در همین حال، برخی از رسانه های خارجی ضمن انعکاس سخنان رهبر انقلاب به شرح و تفسیر مصادیق هشدار امام از دیدگاه خود پرداختند. حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی، با اشاره به "شیطنت های سیاسی" دشمنان اظهار داشت: رادیو اسرائیل و رادیو بی بی سی و دیگران می گویند که چون آیت الله منتظری از دولت انتقاد کرده بود نظر امام و حرف های امام با وی هم برخورد داشته یعنی درست می خواهند به
ص: 66
جایی که مایه وحدت است صدمه بزنند و به عمال داخلی خود خط می دهند و افراد ناآگاه ساده لوح را بفریبند که بگویند نظر امام با آیت الله منتظری بود تا از این رهگذر به اختلاف دامن بزنند. ملت ما همه می دانند که آیت الله منتظری پرتوان ترین بازوی این انقلاب بعد از امام امت است. وی همچنین افزود: «دشمنان هم این را می دانند و برای اینکه این امید را در دل مردم ضعیف بکنند و دل مردم را خالی کنند این خط را رادیو اسرائیل می دهد که شیاطین داخلی بدانند چگونه خرابکاری بکنند و به جای آنکه سراغ وحدت و انسجام بروند سراغ این تفرقه ها بروند که یکی بگوید منظور امام این بوده و دیگری بگوید این نبوده است.»
11. اوضاع اقتصادی عراق
برخلاف ایران که در طول جنگ درآمد اصلی خود را از محل صادرات نفت حفظ کرده بود، عراق با ازدست دادن درآمد حاصل از صادرات نفت خود در شمال خلیج فارس و نیز خط لوله عبوری از خاک سوریه، فشارهای اقتصادی بسیار سنگین تری را تجربه می کرد و به این دلیل بسیاری از ناظران سیاسی و تحلیل گران نظامی عقیده داشتند این کشور به ویژه ازنظر اقتصادی توان ادامه جنگی فرسایشی را از دست داده است. ازاین رو عراق از یک سو اقدام به توسعه صادرات نفت خود ازطریق کشورهای همسایه به ویژه ترکیه و عربستان کرد و از سوی دیگر، با حمله به کشتی های حامل نفت ایران و تلاش برای انهدام تأسیسات نفتی ایران در خلیج فارس به وسیله هواپیماهای سوپراتاندارد، تضعیف بنیه اقتصادی ایران برای ادامه جنگ را در دستور کار خود قرار داد. دراین رابطه طه یاسین رمضان که به نمایندگی از صدام حسین رئیس جمهور عراق در افتتاحیه بیستمین نمایشگاه بین المللی عراق شرکت کرده بود، گفت: «اگر بگوییم که علی رغم برخی مشکلات مالی که در سه ماهه اخیر سال 1983 درنتیجه کاهش عایدات نفتی [حاصل از] خط لوله نفتی سوریه بروز کرده، عراق توانسته است خود را با این وضع جدید تطبیق نماید، گزاف نگفته ایم.» وی اضافه کرد: «عراق مرحله تطبیق را پشت سر گذاشته و در مرحله جبران است.» به گفته یاسین رمضان دلایل این امر، پایان احداث خط لوله نفت این کشور به ترکیه در آینده نزدیک و نیز «دریچه های جدیدی» است که ازطریق عربستان به روی عراق گشوده می شود.
علاوه براین، در محدوده زمانی کتاب حاضر، روابط بازرگانی و اقتصادی عراق به خصوص با کشورهای اروپایی گسترش قابل ملاحظه ای یافت و توافقاتی میان عراق با کشورهای مذکور درزمینه دریافت منابع مالی یا تمدید مهلت بازپرداخت اعتبارات دریافتی صورت گرفت. ازجمله اقداماتی که در این دوره درزمینه توسعه مناسبات اقتصادی عراق انجام شد می توان به این موارد اشاره کرد:
توافق بانک تازه تأسیس صادرات واردات هند و بانک مرکزی عراق درمورد تأمین اعتبارات لازم برای اتمام پروژه های ساختمانی عراق؛ دیدار سه روزه ملیکا بلانیتس نخست وزیر یوگسلاوی از عراق و گسترش روابط اقتصادی دو کشور؛ امضای موافقت نامه همکاری اقتصادی، تجاری و فنی با
ص: 67
هلند؛ سفر وزیر بازرگانی انگلیس و وزیر مشاور در امور خارجی یونان به بغداد و گفت وگو درباره روابط اقتصادی و بازرگانی فی مابین؛ سفر معاون نخست وزیر عراق به سه کشور مصر، بلغارستان و رومانی و امضای قرارداد همکاری اقتصادی، فنی و بازرگانی عراق با کشورهای بلغارستان و رومانی؛ دیدار وزیر بازرگانی خارجی فرانسه از بغداد درپی توافق جدید دولت فرانسه درباره برنامه بازپرداخت دیون عراق؛ ورود هیئت عالی رتبه اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی به ریاست معاون وزارت بازرگانی اتحاد جماهیر شوروی به بغداد به منظور مذاکره با مقامات عراقی درمورد جنگ ایران و عراق و توسعه روابط بازرگانی دو کشور؛ ملاقات وزیر بازرگانی عراق با نخست وزیر ژاپن و درخواست کمک از این کشور برای رفع مشکلات اقتصادی عراق در جنگ؛ دیدار عضو کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس کمیته امور اقتصادی خارجی در اتحاد شوروی با صدام حسین رئیس جمهور عراق؛ سفر معاون نخست وزیر آلمان شرقی به بغداد به منظور پیگیری موافقت نامه همکاری اقتصادی و فنی دو کشور؛ اعلام آمادگی آلمان فدرال برای انعقاد قراردادهای جدید اعتباری با عراق درصورت توافق درزمینه حل مشکلات بدهی این کشور.
12. تشکیل دادگاه اعضا و مسئولان تشکیلات مخفی حزب توده
جلسات رسیدگی به اتهامات اعضا و مسئولان تشکیلات مخفی حزب توده از پانزدهم آذر در دادگاه انقلاب ارتش به ریاست حجت الاسلام محمدی ری شهری آغاز شد و تا پایان این دوره ادامه پیدا کرد. در این جلسات که اغلب با حضور نورالدین کیانوری دبیرکل حزب توده و محمدمهدی پرتوی مسئول سازمان مخفی این حزب به عنوان مطلع تشکیل می شد، 3 تن از مسئولان و 28 نفر از اعضای شبکه مخفی و نظامی حزب به اتهام اقدام علیه امنیت کشور، عضویت در تشکیلات مخفی، جاسوسی و تلاش برای براندازی نظام جمهوری اسلامی محاکمه شدند. نخستین کسانی که در این دادگاه به اتهامات آنها رسیدگی شد ناخدا بهرام افضلی (فرمانده سابق نیروی دریایی)، سرهنگ هوشنگ عطاریان (فرمانده سابق منطقه عملیاتی غرب) و سرهنگ بیژن کبیری (فرمانده سابق یگان های کماندویی ویژه) بود که در دو جلسه مورخ 15 و 17 آذر به موارد مطرح شده در کیفرخواست تنظیمی ازسوی دادستان انقلاب ارتش پاسخ دادند.
در اولین جلسه دادگاه، حجت الاسلام ری شهری اعلام کرد: «ما در این دادگاه کادر مرکزی و اعضای یک حزب را محاکمه نمی کنیم، بلکه عده ای جاسوس را محاکمه می کنیم.» سپس پرتوی مسئول سازمان مخفی و کیانوری دبیرکل حزب توده توضیحاتی را درباره سازمان، طرز کار و هدف تشکیلات مخفی حزب دراختیار دادگاه قرار دادند. پرتوی ضمن تشریح سیاست حزب در گسترش فعالیت این سازمان به درون ارتش تصریح کرد: هدف نهایی ایجاد وضعی شبیه به افغانستان بود که این وضع با یک ضربه احتمالی در یک شرایط بحرانی به وجود می آمد و سپس با کمک شوروی
ص: 68
تثبیت می شد. در ادامه، دبیرکل حزب توده نیز گفت: «درباره اهداف این سازمان مخفی و افسران، من فقط باید این را اضافه کنم که آنچه در مغز من و سایر افراد رهبری می گذشت احتمال یک توطئه براندازی در ایران علیه جمهوری اسلامی واقعاً وجود نداشت. این احتمال به این معنی وجود نداشت. فقط به این فرض که اگر درنتیجه تحولات بزرگ و غیرقابل دید، بحران اجتماعی در ایران اتفاق بیفتد آن وقت حزب نیرو داشته باشد که بتواند در این جریانات یک عملی را انجام بدهد.» کیانوری درعین حال تأکید کرد حزب درگیر فعالیت جاسوسی به نفع اتحاد شوروی بوده است.
نکات مطرح شده در دفاعیات متهمان کم وبیش شامل تلاش برای جذب عناصر حزبی از میان نیروهای نظامی، مخفی بودن فعالیت ها و ارائه اطلاعات طبقه بندی شده ازجمله درزمینه اخبار جنگ و اوضاع جبهه ها می شد، اما برخی متهمان از ماهیت ارتباطات حزبی و انتقال اطلاعات ارائه شده به شوروی اظهار بی اطلاعی می کردند. دراین زمینه محمدمهدی پرتوی به عنوان مسئول سازمان مخفی حزب توده تأکید کرد: «تمام اعضای حزب جاسوسی می کردند چون هرکدام در تهیه خبر و در وسع توان و امکاناتشان دراین زمینه کوشش می کردند و همه اعضا فعالیت می کردند که هرچه بیشتر حزب قوی شود و به طرف به دست گرفتن قدرت سوق یابد و بنابراین همه اعضای حزب در این اتهامات شریک اند.» پرتوی درعین حال گفت: «البته من فکر می کنم که می توان بین افرادی که با چشم باز و آگاهانه این جریانات را پدید آورده بودند با افرادی که ناآگاهانه در دام افتاده بودند تفاوت قائل شد. ...»
در بیست وهشتم آذر، حجت الاسلام محمدی ری شهری حاکم شرع دادگاه انقلاب ارتش در یک مصاحبه تلویزیونی با اشاره به پایان محاکمه دو شاخه نظامی تشکیلات مخفی حزب توده اعلام کرد: «احکام افرادی که محاکمه شده اند اکثراً صادر شده ولی چون این احکام برای قطعیت یافتن باید مراحلی را طی کند، لذا ما پس از قطعیت یافتن کلیه احکام همه را یک جا اعلام خواهیم کرد.» وی سپس درمورد هدف رهبران حزب از ایجاد یک تشکیلات مخفی نظامی گفت: «آن طوری که از اعترافات صریح متهمین و محتویات پرونده به دست می آید این اهداف یکی جاسوسی برای شرق درجهت تأمین منافع آنها بود و دیگری براندازی نظام جمهوری اسلامی و روی کارآوردن یک حکومت صددرصد وابسته به شوروی.» حجت الاسلام ری شهری همچنین در پاسخ به سؤالی مبنی بر علت حضورنداشتن خبرنگاران خارجی در جلسات دادگاه اظهار کرد: «... جلسات دادگاه علنی است و هرکس بخواهد می تواند شرکت کند و تنها مسئله ای که سبب شد از حضور خبرنگاران خارجی ممانعت شود جنبه امنیتی قضیه و مسائل محرمانه نظامی است که در دادگاه مطرح می شود و چون ماهیت این خبرنگاران خارجی برای ما معلوم نیست، لذا این تصمیم گرفته شد و حال نیز سعی می کنیم تا در یکی از جلسات که سران حزب به عنوان آخرین دفاع در آن شرکت خواهند داشت و از جنبه امنیتی نیز اشکالی نداشته باشد از آنها دعوت کنیم.»
در طول این دوره اخبار و تفاسیر مختلفی در رسانه های گروهی جهان درباره دادگاه اعضا و مسئولان
ص: 69
شبکه مخفی حزب توده انتشار یافت. رادیو مسکو ششم آذر، با رد اعترافات قبلی سران حزب توده و ادعای اینکه اقدامات حزب درجهت حمایت از برنامه اجتماعی و سیاسی رهبر انقلاب بوده، گفت: «اتحاد شوروی هیچ گاه در امور داخلی ایران همسایه جنوبی خود، مداخله نکرده و مداخله نمی کند.» همچنین نوزدهم آذر پراودا ارگان حزب کمونیست شوروی هدف این محاکمات را «وخیم نمودن روابط ایران و شوروی» عنوان کرد. در این مدت رسانه های غربی اغلب در بررسی روابط ایران و شوروی، به تأثیر دستگیری و پیگرد قضایی کادرهای حزب توده در مناسبات دو کشور و نحوه واکنش رسانه های شوروی به اخبار دادگاه اعضاء شبکه مخفی این حزب پرداختند. دراین میان خبرگزاری آلمان غربی در گزارشی مدعی شد دستگیری سران این حزب پس از آن آغاز شد که «منابع اطلاعاتی غرب انبوهی از اطلاعات دراختیار ایران گذاشتند که نشان می داد مسکو آماده است تا درصورتی که جمهوری اسلامی شروع به ازهم پاشیدن کند دست به یک اقدام نیرومند بزند.» این خبرگزاری با اشاره به این نکته که جهت حرکت حزب توده، نفوذ در دستگاه های دولتی بوده است اضافه کرد: «این اطلاعات محرمانه که تهران را متقاعد به نقش منافقانه حزب توده کرد توسط رئیس کا.گ.ب. در تهران که در ژوئن سال 1982 به انگلیس پناهنده شده بود، تأمین گشت. افشاگری وی همچنین باعث اخراج 18 دیپلمات روسی و حدود 400 تکنسین روسی و بلوک شرق از ایران در اوایل سال جاری (میلادی) شد.»
انتشار این کتاب مرهون تلاش جمعی از همکاران مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است که لازم می دانیم به پاس مسادعت ها و همکاری های بی دریغشان از یکایک آنان نام برده و مراتب قدردانی و امتنان خود را از زحمات ایشان ابراز داریم.
آقایان یدالله ایزدی و مجید مختاری (ناظران بخش نظامی) و جناب آقای حمیدرضا فراهانی با همکاری آقایان سجاد نخعی و محمد محمدپور (ناظران بخش غیرنظامی) که در مراحل تحقیق و تدوین این اثر با ارائه دیدگاه های دقیق و راهنمایی های ارزشمند خود، بر غنای کتاب افزودند؛ خانم ها لیلا ساعی منش و معصومه رحیمی حروفچینی عمده مطالب کتاب در بخش نظامی و غیر نظامی را با دقتی مثال زدنی به انجام رساندند.
سرکار خانم هانیه مرشدی در مقام ویراستار عملکردی تحسین برانگیز و فراتر از انتظار داشت و در تهیه خلاصه روزشمار نیز همکاری ارزنده ای نمود.
جناب حجت الله کریمی مدیریت بخش روزشمار مرکز که با سعه صدر و همراهی صمیمانه خود در مراحل مختلف، نقشی مؤثر در به ثمررسیدن این کار ایفا نمود.
همچنین جا دارد از تلاش های پیگرانه خانم ها صبح گل مسئول آرشیو و سادات نجفی در بخش آماده سازی مرکز نیز یاد شود.
ایرج همتی و علیرضا لطف الله زادگان
تهران، اسفندماه 1395
ص: 70
1
در جلسه امروز مسئولان و فرماندهان عملیات دهانة شیلر (والفجر4)(1) که در قرارگاه مقدم حمزه در منطقه مرانه تشکیل شد، پیشرفت کار یگان های مأمور، دلایل موفق نبودن ادغام نیروهای عمل کننده ارتش و سپاه، شناسایی های انجام شده در منطقه مأموریت لشکر14 امام حسین(ع) و افزایش موانع و استحکامات دشمن در منطقه عملیاتی والفجر4 مورد بررسی قرار گرفت.(2)
در ابتدای جلسه، علی جعفری مسئول اطلاعات لشکر14 امام حسین(ع)، دربارة شناسایی های انجام شده در محور عملیات این یگان گفت: دشمن مسیری را که نیروهای شناسایی قبلاً از آن تردد می کردند مین گذاری کرده است، ولی ما راه تازه ای را پیدا کرده ایم که به روی یال کله قندی منتهی می شود. وی با اعلام اینکه دشمن در منطقه عملیاتی لشکر14 استحکامات خود را تقویت کرده است، به وجود نیروهای متراکم عراق در ارتفاعات پنجوین، کله قندی و سنگ معدن اشاره کرد(3) و افزود: دشمن قصد دارد شیار حسن آباد را ببندد و لذا نیروهای محلی و کماندویی مین ها را با گونی به محل حمل و آنجا را مین گذاری می کنند.
پس از آن، حسین خرازی فرمانده لشکر14 امام حسین(ع)، ضمن تشریح نوع خطوط دشمن در منطقه اظهار کرد:«[آرایش] دشمن طوری است که مشخص نیست کجاست و چه تعداد نیرو دارد. باوجود میدان مین و سیم خاردار جدید دشمن روی ارتفاعات کله قندی و سنگ معدن، تخم مرغی و سه درختی هدف ما شناسایی است، ولی در مرحلة اول عمل نمی کنیم و
ص: 71
بعد از تصرف سنگ معدن از پشت به هرگنه، سه درختی و... می زنیم. ... ازنظر توپخانه و قرارگاه مشکلی نداریم، ولی ازلحاظ شناسایی باید بگویم که کامل نیست و معبر و محور نداریم.» وی همچنین درباره ادغام نیروهای عمل کننده (ارتش و سپاه) افزود: «دررابطه با ادغام، ما نمی توانیم مثل جنوب ادغام شویم و قصد داریم در مرحله اول عملیات، فقط سپاه عمل کند و ارتش را وارد نکنیم. گردان های ارتش سنگین هستند و درصورت ادغام، تعداد نیروی هر گردان 800 نفر می شود که عملاً نمی توان [آن را] اداره کرد. بنابراین فقط در مرحلة دوم عملیات یک گردان برای تأمین ادغام می شود. در مرحلة اول فقط سه گردان نیرو به منطقه می آوریم. ما ابتدا باید، یک عملیات گشتی شناسایی و رزمی داشته باشیم و بعد مرحله دوم را از جا پای آن شروع نماییم. این واقعیت است که توی این منطقه نمی شود با گردان های سنگین ارتش ادغام شد. نیروهای گردان های ما فقط تک ور هستند. درضمن برای مرحلة اول فرصت ادغام هم نداریم.»
در ادامه، سرهنگ امیربیگی فرمانده قرارگاه تاکتیکی حمزه (ارتش)(1) با ابراز تمایل به ادغام نیروهای سپاه و ارتش تأکید کرد که ارتش آمادگی دارد نیروها را در حد دسته ادغام و وارد عمل کند. بااین حال، فرمانده لشکر امام حسین(ع) اصرار داشت که نیروهای ارتش برای تأمین جاده یا مأموریت های پدافندی به کار گرفته شوند. حسین خرازی دلیل مخالفت خود با ادغام نیروها را چنین بیان کرد: نیروهای ارتش چهار ماه است که در منطقه هستند، ولی هنوز توجیه نشده اند. وی در ادامه خطاب به سرهنگ امیربیگی گفت: مسائلی وجود دارد که اگر خواستید به طور خصوصی خدمت شما عرض می کنم.
علی رضائیان فرمانده قرارگاه تاکتیکی حمزه (سپاه) نیز معتقد بود کلیه امور باید مشترک باشد، ولی حسین خرازی همچنان بر ادغام نشدن با نیروهای ارتش در مرحله اول عملیات
ص: 72
تأکید داشت. سرانجام فرمانده لشکر14 امام حسین(ع) پذیرفت که پس از مرحله اول برای عملیات حسن آباد، کله قندی و سنگ معدن نیروهای سپاه و ارتش باهم ادغام شوند.(1)
محمدرضا دیانی راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) درباره مأموریت سایر یگان ها در محور شمالی عملیات والفجر4 (محور بانه) نوشته است: 2 گردان از لشکر31 عاشورا با لشکر8 نجف ادغام خواهد شد و احمد کاظمی با 8 گردان عمل می کند (ارتفاعات لری، 1939، کنگرک، 1805، گرمک، براله، مارو در شمال رودخانه قزلجه). 4 گردان از لشکر31 عاشورا نیز احتیاط لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) خواهد بود که به احتمال زیاد روی ارتفاع کانی مانگا عمل خواهد کرد. لشکر27 حضرت رسول(ص) نیز روی ارتفاع سورن را شناسایی می کند. گردان های لشکر41 ثارالله(ع) هم به منطقه آمده اند.(2)
امروز همچنین، فرماندهان قرارگاه حمزه2 (کریم نصر فرمانده تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) و سرهنگ فرتاش فرمانده تیپ3 از لشکر28 کردستان) برای بررسی منطقه عملیاتی خود در دیدگاه ارتفاع سرکچل حضور یافتند. فرماندهان مذکور پس از این بررسی به این نتیجه رسیدند که باتوجه به عمق زیادی که محور عملیاتی آنان در محور مریوان دارد درصورت امکان یک محور فرعی دیگر نیز برای هجوم به دشمن در نظر بگیرند.(3)
1
درپی تصمیم محسن رضایی فرمانده کل سپاه، مبنی بر به کارگیری لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) در منطقه عملیاتی والفجر4، بعدازظهر امروز غلامعلی رشید مسئول عملیات قرارگاه خاتم سپاه در تماسی با مهدی زین الدین فرمانده لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) ضمن بیان توضیحاتی درخصوص به کارگیری این لشکر در ارتفاعات سورن (در منطقه عمومی) یا ارتفاعات شمال رودخانه قزلجه (لری، کنگرک، گرمک و...) اعلام کرد که این یگان باید برای انتقال به این منطقه عملیاتی آماده باشد. از سوی دیگر، محسن رضایی و غلامعلی رشید درمورد موضوع واگذاری ارتفاع شاخ خشیک در منطقه دربندیخان یا چند قله از ارتفاعات سورن به لشکر27 حضرت رسول(ص) به بحث و تبادل نظر پرداختند. دراین زمینه محسن رضایی بر اجرای عملیات در جنوب سد دربندیخان و تصرف ارتفاعات بمو و شاخ
ص: 73
خشیک توسط این لشکر تأکید داشت.(1)
داود رنجبر راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در قرارگاه خاتم الانبیا(ص) دلایل پافشاری محسن رضایی بر اجرای عملیات در منطقه دربندیخان را چنین ذکر کرده است:
1. فشار برادران ارتش (سرهنگ صیاد شیرازی و ستاد نزاجا) برای اجرای عملیات و امیدواری آنها به انجام هلی برن(2)* (انتقال نیرو به وسیله بالگرد).
2. اشتیاق محمدابراهیم همت فرمانده لشکر27 حضرت رسول(ص) برای اجرای عملیات در این منطقه و اطمینان وی به پیروزی.
3. اعتقاد به اینکه اجرای عملیات در دربندیخان می تواند موجب تجزیه قوای دشمن و به نوعی پشتیبانی از عملیات والفجر4 باشد.
وی در ادامه نوشته است: «تمایل محسن رضایی برای عملیات در ارتفاع بمو به این دلیل است که سرهنگ صیاد شیرازی می خواهد این کار انجام بگیرد و خود سرهنگ صیاد شیرازی گفته است که محسن رضایی دراین باره ملاحظه مرا می کند. وی گفته است که بین من و محسن رضایی اختلاف سلیقه هایی پیش می آید و باید یک نفر باشد که به ما دستور بدهد و آن یک نفر نیست، لذا گاهی من ملاحظه محسن رضایی را می کنم و گاهی او ملاحظه مرا می کند و در بمو نیز باید منتظر باشیم تا فرمانده منطقه برای ما بگوید که می شود عمل کرد یا نه و سپس ما باید بررسی کنیم و تصمیم بگیریم که عملیات انجام بگیرد یا نگیرد.»(3)
ص: 74
1
هواپیماهای عراقی امروز در دو نوبت منطقه عمومی بانه و مریوان را بمباران کرده و خسارت های فراوانی به بار آوردند.(1)
در ساعت 12، جنگنده های دشمن 5 نقطه از شهر و پادگان بانه را هدف قرار دادند. در این بمباران تأسیسات برق شهر آسیب دید و جریان برق قطع شد. علاوه براین، 10 نظامی و غیرنظامی شهید و 30 تن زخمی شدند. هواپیماهای عراقی بار دیگر در ساعت 14:30، دو نقطه در شمال و جنوب این شهر را بمباران کردند. در این حمله 20 تن از مردم عادی و افراد نظامی شهید و 50 تن نیز زخمی شدند، 5 منزل مسکونی ویران شد و 39 دستگاه انواع خودرو، یک جرثقیل، یک تراکتور، 2 آشپزخانه صحرایی و 2 دستگاه موشک انداز ماوریک منهدم گردید.
در بمباران شهر مریوان نیز که در ساعت 12:30 امروز انجام شد، 3 تن از اهالی شهر شهید شدند و خسارت هایی به منازل مسکونی وارد آمد.
هواپیماهای عراقی همچنین پادگان بیکوس در محور سردشت - مهاباد را از ارتفاع زیاد بمباران کردند که تلفات و خساراتی درپی نداشت(2)
2
حمله عناصر گروه های مسلح مخالف جمهوری اسلامی به یک پایگاه نیروهای خودی در جنوب غربی سنندج 11 شهید و 14 زخمی بر جا گذاشت و 16 نفر نیز گروگان گرفته شدند. درپی این حمله قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) خواستار توجه بیشتر فرماندهی و ستاد مرکزی سپاه به تأمین نیرو برای پایگاه های تحت امر این قرارگاه شد.
تعداد زیادی از عناصر حزب دمکرات کردستان ایران و سازمان کومه له شبانه به پایگاه روستای آویهنگ در جنوب غربی سنندج حمله کردند. مهاجمان، که از قبل در منازل برخی اهالی روستا پنهان شده بودند، برای غافلگیری نیروهای خودی با کمک عوامل نفوذی در مدخل روستا خرج گذاری کرده و انفجاری را ایجاد کردند، سپس به سمت پایگاه هجوم بردند. نیروهای پایگاه در مقابل مهاجمان به شدت مقاومت کرده و باوجود تحمل تلفات فراوان مانع سقوط پایگاه شدند، به طوری که مهاجمان در یک مرحله تا سه راهی شویشه تا آویهنگ در شمال به عقب رانده شدند. در این درگیری 11 تن از نیروهای پایگاه ازجمله 7 نفر از پیشمرگان مسلمان کرد به شهادت رسیدند و 14 تن نیز زخمی شدند، از افراد دمکرات و
ص: 75
کومه له نیز 14 نفر کشته شدند. مهاجمان امام جماعت مسجد آویهنگ و 15 تن دیگر از اهالی را گروگان گرفته و پس از مین گذاری محورهای مواصلاتی این روستا و آتش زدن پایگاه، انبار مهمات و 3 بلدوزر موجود در آن مکان، به ارتفاعات اطراف گریختند.(1)
گفتنی است این چهارمین حمله از این نوع در منطقه جنوب غربی سنندج (جنوب محور سنندج - مریوان) است. در روزهای گذشته حملات مشابهی به سه پایگاه تنگی سر، مهراب و نیر در همین منطقه انجام شد که براثر آن 3 پایگاه مزبور سقوط کرده، 51 تن از افراد خودی شهید، 2 تن زخمی و 7 تن دیگر گروگان گرفته شدند.(2)
به دنبال حملات اخیر گروه های مسلح ضدانقلاب و سقوط چند پایگاه خودی، امروز مصطفی ایزدی فرمانده قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) (ارومیه) و مسئول واحد اطلاعات این قرارگاه در نامه های جداگانه به فرماندهی و واحد اطلاعات ستاد مرکزی سپاه ضمن گلایه از کمبود نیرو در حوزه مأموریتی این قرارگاه، خواستار توجه بیشتر فرماندهی و تأمین نیروی سازمانی این قرارگاه شدند. در بخشی از نامه ایزدی فرمانده قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع)، آمده است: درحال حاضر در منطقه سردشت 400 نفر و در بانه 270 نفر کسری نیرو وجود دارد. سپاه پاسداران منطقه 10 کشوری هم به تعهد خود مبنی بر تأمین 200 تن و سپاه منطقه2 نیز تأمین 760 تن نیرو برای قرارگاه حمزه عمل نکرده اند. علاوه برآنکه مأموریت 202 تن از نیروهای اعزامی از سپاه منطقه2 در دو روز آینده تمام خواهد شد و هیچ امیدی برای جایگزینی آنها نیست.
وی در پایان نامه خود برای کاهش ضربه پذیری پایگاه های تحت امر این قرارگاه پیشنهادی را در سه بند مطرح کرده است که بند اول متضمن تأمین خواسته ها و ادامه کار قرارگاه و دو بند دیگر به نوعی بیانگر محدودیت های این قرارگاه برای ادامه مأموریت می باشد؛ این پیشنهاد بدین شرح است:
1. نیروی بسیج مناطق به طورکامل تأمین شود و سایر تعهدات مناطق عملی گردد.
2. فرماندهی دستور فرماید که ما تعدادی از مناطق تحت اختیار جمهوری اسلامی را تخلیه کرده و عقب نشینی کنیم.
3. ستاد مرکزی افرادی را که با وضعیت فعلی قادر به کار هستند برای تحویل پست به منطقه اعزام کنند.(3)
واحد اطلاعات قرارگاه حمزه نیز در نامه ای به واحد اطلاعات ستاد مرکزی با اشاره به سقوط پایگاه های تنگی سر، نیر و مهراب در روزهای گذشته و شهادت تعداد قابل توجهی از نیروهای خودی، بر نقش افراد نفوذی به عنوان عاملان اصلی وقوع این حوادث تأکید کرده و خواستار توجه واحد اطلاعات ستاد مرکزی به تقویت حفاظت نیروها برای جلوگیری از ورود افراد نفوذی و سالم سازی پایگاه های منطقه شد.(4)
ص: 76
1
اقدامات گروه های ضدانقلاب در مناطق عمومی دیواندره، شمال ارومیه، شمال غربی مهاباد و سلماس تلفات و خساراتی را درپی داشت. از سوی دیگر، منطقه ای در جنوب شرقی سردشت پاک سازی شد و اهالی بوکان نیز در مخالفت با گروه های ضدانقلاب راه پیمایی کردند.
در ساعت 15، دو دستگاه خودروی سپاه دیواندره که از روستای شوکلان عازم شاه قلعه در 42 کیلومتری غرب این شهر بودند به کمین افراد مسلح غیرقانونی افتادند. خودروی ایفا که با فاصله از خودروی جلویی حرکت می کرد توانست با استفاده از یک موقعیت استثنایی و حرکت به عقب خود را از معرکه نجات دهد، ولی خودروی تویوتا در کمین افتاد و هر 7 سرنشین آن به شهادت رسیدند.(1)
در منطقه هشتیان در شمال ارومیه نیز یک خودروی ژاندارمری که برای آوردن غذا به قریة ایشکه سو رفته بود هدف حمله قرار گرفت. در این حادثه مهاجمان هر دو سرنشین خودرو را که سرباز بودند گروگان گرفتند و خودروی مزبور را به آتش کشیدند.(2)
در حادثه دیگری یکی از سربازان ژاندارمری در منطقه کوسه کهریزه در شمال غربی مهاباد با مینی که عناصر مسلح غیرقانونی کار گذاشته بودند، برخورد کرد و زخمی شد.
امروز همچنین در حمله عوامل حزب دمکرات به نیروهای خودی در روستای کردوان سلماس یکی از افراد خودی زخمی شد(3)
از سوی دیگر و در ادامه عملیات های پاک سازی مناطق کردنشین شمال غرب کشور، نیروهای سپاه با اجرای عملیاتی در 12 کیلومتری جنوب شرقی سردشت در جنوب جاده نمشیر به سردشت موفق شدند ارتفاعات واقع در منطقه بناویله، یوسف گل، لوله سر و گنه را به تصرف درآورند و روستاهای منطقه را نیز پاک سازی کنند، در این عملیات 3 تن از افراد خودی شهید و 4 تن نیز زخمی شدند. گزارش ها از کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از مهاجمان حکایت دارد، اما باوجود موفقیت و تسلط عملیاتی نیروهای خودی آمار دقیقی از تلفات افراد مسلح غیرقانونی در دست نیست(4)
امروز 20 هزار تن از اهالی بوکان و روستاهای اطراف در یک راه پیمایی، با محکوم کردن اعمال گروه های مسلح ضدانقلاب از عملکرد نیروهای نظامی و انتظامی در برقراری امنیت حمایت کردند. در این راه پیمایی که مقصد آن میدان امام خمینی این شهر بود اقشار مختلف مردم اعم از روحانیون، بازاریان، کارمندان و مسلمانان اهل تسنن و تشیع بوکان شرکت کرده و شعارهایی علیه گروه های کومه له، حزب دمکرات و امریکا و شوروی سردادند.(5)
2
نخست وزیر در بازدید از صنایع هواپیمایی ایران وابسته به سازمان صنایع دفاعی، خواستار تقویت پروژه های مربوط به خودکفایی در این صنایع شد.
به نوشته روزنامه کیهان، میرحسین موسوی در این بازدید با اشاره به اهمیت پروژه های
ص: 77
خودکفایی صنایع هواپیمایی کشور بر استفاده از امکانات سایر ارگان ها برای پیشبرد این طرح ها تأکید کرد. وی در سخنانی در جمع کارکنان این صنعت گفت: «ملت ما علی رغم همه توطئه ها روی پای خود ایستاده است و رمز این ایستادگی این است که جز از خدا نمی ترسد و به ظرفیت عظیم الهی درون انسان ها پی برده است. امروز با همین آشیانه ها و کارگاه های ساخت قطعات و تعمیر فانتوم و موتور هواپیماهای مختلف شما ثابت کردید که ملت ما قادر است سرنوشت خود را به دست گیرد.»(1)
1
برای رسیدگی به وضعیت آسیب دیدگان در حملات عراق به مناطق مسکونی شهرهای کشور، اولین جلسه هماهنگی ستاد پشتیبانی و تسریع کمک به مناطق آسیب دیده در جنگ تشکیل شد.
به نوشته روزنامه کیهان، در این جلسه که به ریاست آیت الله مهدوی کنی و با حضور ایروانی، سرافرازی، محلاتی، آقازاده، رفیق دوست، عسگراولادی و نمایندگان چند وزارتخانه و نهاد انقلابی در محل جامعه روحانیت مبارز تهران تشکیل شد، آیت الله مهدوی کنی ضمن تشریح وظایف و تعیین محورهای اصلی کار ستاد نظیر تأمین نیازهای اولیه آسیب دیدگان و آماده سازی گروه های امداد تأکید کرد: «طبق فرمان امام وظایف ستاد به تسریع، هماهنگی و نظارت بر سازمان های ذی ربط محدود است و ستاد هیچ گونه تداخلی در وظایف محوله به نهادها و سازمان ها ایجاد نخواهد کرد.» این روزنامه یادآور شد در تاریخ 14 مهرماه جاری آیت الله مهدوی کنی ازسوی امام خمینی رهبر انقلاب، مأموریت یافت برای تسریع در امر کمک رسانی به آسیب دیدگان از حملات هوایی، زمینی و موشکی دشمن، ستادی تشکیل داده و اقدامات لازم را برای ایجاد هماهنگی در کمک رسانی به آسیب دیدگان به عمل آورد.(2)
2
وزیر امور خارجه عراق دستیابی به هواپیماهای سوپراتاندارد را تلویحاً تلاشی ازسوی این کشور به منظور بین المللی کردن جنگ دانست.
مجله المستقبل (چاپ پاریس) در شماره اخیر خود با درج اظهارات طارق عزیز وزیر امور خارجه عراق در حاشیه سی وهشتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل به نقل از وی آورده است: «عراق به مجرد دست یافتن به سوپراتانداردها قادر خواهد بود که جنگ درازمدت خود را به جهان خاطرنشان سازد و شاید طرف های ذی ربط وارد عمل شوند و شاید که ایران در موضع خود تجدیدنظر کند، چراکه بالمال ملاک نه تنها ازطریق به کارگیری نیرو مشخص می شود بلکه شناخت دیگران نسبت به آن و پی بردن به بهایی که درنتیجه به کارگیری آن علیه آنان خواهد پرداخت، تعیین کننده است.»
ص: 78
المستقبل با اشاره به دیدارهای طارق عزیز از مسکو، پاریس و نیویورک افزود: «طارق عزیز این کشورها را در جریان موضع عراق قرار داده است و این کشورها متقابلاً موضع عراق را تأیید و از آن قدردانی کردند.» به نوشته این نشریه وزیر امور خارجه عراق در گفت وگو با خبرنگار المستقبل به روابط گسترده عراق با شوروی و موضع این کشور درباره جنگ پرداخته و خاطرنشان کرده است: «اتحاد شوروی به طور مستقیم و از خلال رسانه های تبلیغاتی خود از موضع صلح طلبی عراق ستایش کرده و یادآور می شود که ایران در جنگ از خود لجاجت به خرج می دهد.» وی همچنین ضمن اشاره به اینکه امریکا نیز ازطریق جورج شولتز وزیر امور خارجه این کشور، تمایل خود را به یافتن یک راه حل فوری برای خاتمه درگیری ابراز داشته است، افزود: «در ملاقات با شولتز در نیویورک به وی گفته است که ما نتایج ملموس و مواضع مشخص تر امریکا را تأکید می کنیم و از آن کشور تقاضا داریم که اظهارات خود را در عمل نشان دهد.»(1)
در همین حال، رادیو امریکا در گزارشی با اشاره به قابلیت های فنی هواپیماهای سوپراتاندارد و امید عراق در پایان دادن به جنگ ازطریق تهدید به استفاده از این جنگنده ها گفت: کارشناسان معتقدند که هیچ یک از دو کشور ایران و عراق قادر نیست این جنگ فرسایشی را از نظر نظامی با پیروزی به پایان رساند. ایران با مساحت و جمعیتی نزدیک به سه برابر عراق برای دستیابی به پیروزی عجله ای ندارد و همچنان روزانه بیش از 2 میلیون بشکه نفت برای پرداخت هزینه این جنگ فرسایشی استخراج می کند، درحالی که صادرات نفتی عراق به یک پنجم میزان پیشین آن کاهش یافته و ذخیره پولی این کشور نیز به پایان رسیده است. عراق چنین استدلال می کند که با به کارگیری هواپیماهای سوپراتاندارد علیه تأسیسات نفتی ایران در جزیره خارک و سایر اهداف نفتی ایران در خلیج فارس، این کشور را با همان مشکلات مالی درگیر خواهد ساخت که درحال حاضر خود با آن روبه رو است و چنانچه ایران به تلافی حملات هوایی عراق به تأسیسات نفتی آن کشور دهانه خلیج فارس را به روی خطوط کشتیرانی بین المللی ببندد با خطر مقابله ایالات متحده امریکا و هم پیمانانش مواجه خواهد شد.
به گفته رادیو امریکا، مقام های امریکایی باتوجه به استیصال عراق در جنگ و موضع انعطاف ناپذیر ایران نمی توانند هشدارهای دو کشور را نادیده گیرند. حال آنکه دیگر منابع مطلع بر این باورند که عراق صرفاً می خواهد از این هواپیماها به عنوان حربه ای برای تشویق محافل
ص: 79
جهانی به پایان دادن به جنگ ایران و عراق استفاده کند و از سوی دیگر دوستان عرب خود را به افزایش کمک های مالی به عراق ترغیب کند.(1)
نشریه المستقبل نیز با اشاره به تهدید عراق مبنی بر بمباران تأسیسات نفتی ایران در جزیره خارک خاطرنشان کرد: «اگرچه ممکن است عراق جهت تسریع در پایان دادن به جنگ و جلوگیری از فرسایش اقتصاد خود اقدام به بمباران تأسیسات نفتی جزیره خارک بنماید تا از این رهگذر ایران را به میز مذاکره بکشاند، اما باتوجه به ویژگی های تکنیکی این جزیره که توسط امریکا یی ها بنا نهاده شده انهدام آن بسیار مشکل است و بمباران این جزیره تنها ممکن است که از نزدیک شدن کشتی ها و مختل ساختن جریان حمل ونقل نفت جلوگیری به عمل آورد و شرکت های نفتی را از انجام معاملات نفتی با ایران بترساند.»(2)
1
احداث خط لوله انتقال نفت عراق به عربستان سعودی، تأمین اعتبار پروژه های ساختمانی عراق توسط هند و انجام مقدمات دیدار نخست وزیر یوگسلاوی از بغداد، اهم گزارش های امروز درزمینه روابط بازرگانی خارجی عراق است.
به گزارش رادیو بی بی سی صدام حسین رئیس جمهور عراق، اعلام کرد عربستان سعودی با ایجاد یک خط لوله نفتی از عراق به این کشور که کار ساخت آن در سال آینده انجام خواهد گرفت، موافقت کرده است. این اقدام برای بهبود صادرات نفت عراق می باشد که براثر جنگ مختل شده است. صدام حسین همچنین گفت که اردن نیز با حمل نفت خام صادراتی عراق توسط تانکرهای نفتکش از آن کشور موافقت کرده است.(3)
خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز به نقل از روزنامه انگلیسی فایننشال تایمز گزارش داد: بانک تازه تأسیس صادرات واردات هند و بانک مرکزی عراق درمورد تأمین اعتبارات لازم برای اتمام پروژه های ساختمانی عراق که قرار بود توسط شرکت های هندی انجام پذیرد، به توافق رسیدند. این بانک مبلغ 295 میلیون دلار به منظور ادامه پروژه های ساختمانی و پرداخت اقساط معوقه عراق اختصاص داده است. به نوشته فایننشال تایمز، به منظور کمک به ذخیره ارزی عراق، کشور هند با واردکردن 4 میلیون بشکه نفت خام و 100 هزار تن سولفور از این کشور تا پایان سال 1984 موافقت کرده است.(4)
در همین حال، خبرگزاری عراق از ملاقات زون دراگان معاون نخست وزیر یوگسلاوی در امور اقتصادی و هیئت همراه وی با وزیر بازرگانی عراق در بغداد خبر داد. این دیدار امروز و در چارچوب فراهم کردن مقدمات گفت وگوی ملیکا بلانیتس رئیس شورای اجرایی متحد جمهوری یوگسلاوی (نخست وزیر) با طه یاسین رمضان معاون اول نخست وزیر عراق صورت گرفت. در این ملاقات درباره اجرای پروتکل همکاری های مشترک اقتصادی و فنی و نیز فعالیت شرکت های یوگسلاوی و چگونگی اجرای چند پروژه توسعه در عراق بحث و گفت وگو شد.(5)
ص: 80
1
امروز اخبار ضدونقیضی از تحویل هواپیماهای فرانسوی سوپراتاندارد به عراق انتشار پیدا کرد.
روزنامه فرا نسوی فرانس سوار نوشت پنج فروند هواپیمای سوپراتاندارد فرانسوی هفته گذشته پس از یک پرواز سری که شامل فرود در جزیره کرس، یونان و ترکیه می شد وارد عراق شده اند.(1)
روزنامه لوکوتیدین دوپاری (چاپ پاریس) نیز ضمن اعلام این خبر و با بیان اینکه هواپیماهای مذکور فاقد قطعات اساسی ای هستند که حداکثر کارایی آنها را تأمین می کند، افزود: «به دنبال فشار شدید ژاپن بر فرانسه، عراق متعهد شده است به نفتکش های این کشور که مشغول بارگیری نفت از ایران هستند حمله نکند.» به عقیده مفسر این نشریه، درحال حاضر، جهان نیاز چندانی به نفت خلیج فارس ندارد و باتوجه به اینکه بسته شدن احتمالی تنگه هرمز موقتی خواهد بود این اقدام در آینده تأثیر مثبتی بر ارزش دلار خواهد داشت. در بخش دیگری از مطلب لوکوتیدین دوپاری آمده است: اعراب و فرانسه به دلیل بدهی عراق به آنها که بالغ بر 45 میلیارد دلار می باشد در دام حمایت از صدام افتاده اند.(2)
نشریه لیبراسیون (چاپ پاریس) هم ضمن اشاره به سخنان دیروز پیر موروا نخست وزیر فرانسه، که گفته بود دولت فرانسه مجبور به تأیید یا تکذیب مطالب انتشاریافته درمورد تحویل تجهیزات نظامی به عراق نمی باشد، نوشت: «دولت دستخوش همه گونه فشار است و در اجرای تعهداتش دچار تردید شده است و محتاطانه می کوشد تا موقعیتش را در خلیج [فارس] مسموم نسازد.» لیبراسیون افزود: «تردید دولت فرانسه درهرحال چندان ارتباطی با تهدیدات ایران ندارد، زیرا این کشور [ایران] خود به تنگه هرمز نیاز دارد و نیز ... تقریباً کلیه اتباع فرانسوی مقیم ایران مخفیانه به وسیله ایرفرانس به فرانسه بازگشته اند.»(3)
در همین حال، در بغداد محمد قاسم فرمانده نیروی هوایی عراق، اعلام کرد: ورود هواپیماهای سوپراتاندارد به علت اشکالات فنی به تعویق افتاده است و خلبان های عراقی هنوز دوره آموزشی خود را در فرانسه می گذرانند.(4) وی توضیح بیشتری دراین باره نداد، اما رادیو بی بی سی در گزارشی به اظهارات هفته گذشته رئیس جمهور عراق اشاره و اعلام کرد: صدام حسین گفته بود درمورد نرسیدن هواپیماها با مقامات فرانسوی تماس گرفته و گمان می کند این تعویق به دلیل فشاری است که بریتانیا و امریکا به فرانسه می آورند. صدام همچنین گفت که فرانسه توافق کرده تعهد خود را اجرا کند و هواپیماها قبل از پایان ماه جاری میلادی تحویل عراق خواهد شد.(5)
از سوی دیگر، روزنامه لوموند (چاپ پاریس) در گزارشی با عنوان "تهدید غیرمستقیم صدام" به نقل از رئیس جمهور عراق در نشست مطبوعاتی هفته پیش وی با خبرنگاران فرانسوی نوشت: عراق از میتران انتظار دارد که سوپراتانداردها را به این کشور تحویل دهد، زیرا در غیر این صورت، بازرگانان فرانسوی متوجه خواهند شد که موفقیتشان در عراق قبل از هر چیز بستگی به دوستی عراق با فرانسه داشته است. این دوستی هرچند عمیق باشد،
ص: 81
درصورت عدم تحویل هواپیماها دوام نخواهد یافت.(1)به گفته رادیو اسرائیل، صدام حسین در گفت وگو با خبرنگاران مطبوعات فرانسه اظهار کرده است نیروی هوایی عراق دارای یک اسکادران هواپیمای میراژ اف1 می باشد که آنها نیز به موشک های اگزوسه مجهزند و جنگنده های اف1 همانند سوپراتانداردها دقیق و پرقدرت هستند و او درک نمی کند چرا ارسال سوپراتانداردها موجب این همه آشوب شده است. وی همچنین تأکید کرده است هیچ محدودیتی را درزمینه طرز استفاده از سوپراتانداردها نخواهد پذیرفت.(2)
1
درپی تهدید عراق به استفاده از هواپیماهای سوپراتاندارد علیه تأسیسات نفتی ایران و افزایش نگرانی ها از خطر گسترش جنگ، سه کشتی حامل تفنگ داران دریایی و یک ناو هواپیمابر امریکا به سوی اقیانوس هند حرکت کردند. در همین حال، یک دیپلمات شوروی هشدار داد مداخله امریکا موجب تشدید تنش و وخامت اوضاع منطقه خواهد شد.
روزنامه امریکایی وال استریت ژورنال به نقل از سخنگوی وزارت دفاع امریکا (پنتاگون)، ضمن تأیید حرکت سه کشتی از تفنگ داران دریایی امریکا از آب های لبنان به طرف اقیانوس هند، افزود: حرکت این کشتی ها عکس العمل خوش بینانه و محتاطانه ای است که پس از توافق نیروهای درگیر در جنگ لبنان برای یک آتش بس، امکان پذیر گردید.(3)
هفته نامه انگلیسی گاردین نیز در شماره اخیر خود با اشاره به اعزام ناو هواپیمابر امریکایی "رنجر" به اقیانوس هند به دنبال افزایش بحران در منطقه خلیج فارس و نیز عدم واکنش رسمی امریکا به تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد به عراق، اعلام کرد که چند هفته پیش یک گروه ویژه به منظور بررسی راه های مقابله با اقدام احتمالی دولت ایران به بستن تنگه هرمز تشکیل شده است. به نوشته گاردین، عراق قبلاً مقامات امریکایی را از قصد خود برای پایان دادن به جنگ ازطریق به کارگیری جنگنده های سوپراتاندارد علیه ایران آگاه کرده بود.(4)این درحالی است که لاری اسپیکز سخنگوی کاخ سفید، روز گذشته با یادآوری نگرانی امریکا از هرگونه مداخله در عبورومرور کشتی های غیرجنگی از آب های بین المللی ضمن خودداری از توضیح درمورد اقدام امریکا در قبال بسته شدن تنگه هرمز گفته بود: «ما فقط قادر خواهیم بود که سیاست خودمان مبنی بر فراهم نکردن اسلحه برای ایران و عراق را پیگیری نماییم، اما به هرحال به علت اهمیت منطقه با کشورهای منطقه و هم پیمانان خود دررابطه با اهمیت خلیج [فارس] در تماس هستیم.»(5)
از سوی دیگر، به گزارش خبرگزاری کویت از سازمان ملل، ریچارد اوینیک معاون نماینده شوروی در سازمان ملل در یک نشست مطبوعاتی اعلام کرد که اگر امریکا بخواهد مستقیماً در خلیج فارس مداخله کند وخامت اوضاع را در منطقه تشدید خواهد کرد. وی افزود: از عکس العمل دولت متبوع خود آگاه نیست، ولی شوروی از چنین مداخله ای استقبال نخواهد کرد.(6) در همین
ص: 82
حال، خبرگزاری رسمی شوروی (تاس) در تفسیری بر گزارش روزنامه امریکایی بوستون کلاب درباره طرح دولت ریگان برای انتقال یک گروه از جنگنده های اف15 به منظور شرکت در مانور مشترک امریکا و عربستان سعودی نوشت: حدس مسئله دشوار نیست که چنین عملیاتی درعمل، متضمن مداخله مستقیم نظامی امریکا در جنگ عراق - ایران، به دست گرفتن کنترل میادین نفتی به بهانه حفاظت از آنها و ایجاد کنترل راهبردی بر تمامی منطقه خلیج فارس است.(1)
بعضی از نشریات منطقه نیز تحلیل های مشابهی را درخصوص مداخله کشورهای غربی و امریکا در منطقه خلیج فارس منتشر کردند. روزنامه الوحده (چاپ امارات متحده عربی) نوشت: کشورهای خارجی نیروهای خود را برای مداخله در خلیج فارس تحت بهانه حفاظت از منطقه آماده می کنند. نشریه الوطن (چاپ کویت)، که از روزنامه های هوادار فلسطین است، امریکا را متهم به تلاش برای بهره برداری از جنگ ایران و عراق در جهت تأمین منافع خود متهم کرد. این روزنامه نوشت: «تبلیغات و جاروجنجال امریکا و حرکات وسیع نظامی این کشور ما را متقاعد می سازد که امریکا فرصت را از دست نخواهد داد و از بهانه ای که ایران یا عراق درمورد تهدید علیه کشتیرانی، علی رغم عملی کردن یا نکردن آن به دست می دهند، استفاده خواهد کرد.»(2)
1
احتمال گسترش جنگ ایران و عراق موجب تشدید تلاش های سیاسی شورای همکاری خلیج فارس برای پایان دادن به جنگ شده است.
امروز رادیو کویت به نقل از عبدالعزیز حسین وزیر مشاور در امور شورای وزیران کویت، اعلام کرد در چهارمین اجلاس شورای همکاری خلیج فارس در دوحه موضوع جنگ ایران و عراق مورد بحث قرار خواهد گرفت. عبدالعزیز حسین درعین حال هشدار داد هرگونه اقدامی برای بستن خلیج فارس به روی کشتیرانی بین المللی خطرهای بسیاری برای تمامی دولت های منطقه به دنبال خواهد داشت.(3)
در همین حال، خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داد: الجزایری ها اخیراً به نمایندگی از کشورهای محافظه کار منطقه خلیج فارس که نگران تشدید بحران در منطقه هستند تلاش های جدیدی را آغاز کرده اند. مقامات الجزایری مذاکراتی را با رهبران کویت و امارات متحده عربی انجام داده اند. روز جمعه گذشته نیز سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان که حامل پیامی از شاه فهد بود عازم پایتخت الجزایر شد تا مسئله جنگ را با مقامات الجزایری مورد بررسی قرار دهد. آسوشیتدپرس در ادامه افزود: حبیب شطی رئیس سازمان کنفرانس اسلامی که زمانی درصدد انجام اقدامات میانجیگرانه برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق بود، درمورد توقف فوری جنگ اظهار بدبینی کرد. وی در مصاحبه با روزنامه الوطن (چاپ کویت) با بیان اینکه انتظار دارد قبل از برقراری هرگونه مصالحه میان ایران و عراق، جنگ بین آنها شدت بیشتری
ص: 83
پیدا کند، افزود: «تقاضاهای ایران تغییری نکرده و در رأس آنها موضوع محاکمه صدام حسین رئیس جمهور عراق، قرار دارد که نباید انتظار داشت مورد قبول ما و یا عراق قرار گیرد.»(1)
در همین حال، مجله المستقبل (چاپ پاریس) به نقل از یکی از مسئولان بلندپایه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نوشت: کشورهای خلیجی از پایان یافتن جنگ ایران و عراق کلاً مأیوس هستند. به عقیده این کشورها جنگ جز با پایان زندگی (امام) خمینی خاتمه نخواهد یافت. به نوشته المستقبل، این مقام بلندپایه گفت: «این برداشت و طرز تفکر پس از دیدار شیخ صباح الاحمد وزیر خارجه کویت و راشد عبدالله وزیر خارجه امارات متحده عربی از تهران در ماه اردیبهشت گذشته و ملاقات با مسئولین ایران، در نزد کشورهای خلیجی حاصل شده است.»
این نشریه در ادامه به نگرانی کشورهای خلیج فارس از تبعات ناشی از گسترش جنگ و عملی شدن تهدید ایران به بستن تنگه هرمز اشاره کرد. که درواقع این موضوع خود انگیزه ای برای تلاش بیشتر کشورهای مذکور درجهت خاتمه بخشیدن به جنگ ایران و عراق شده است. المستقبل دراین باره آورده است: «در پرتو جو حاکم بر منطقه خلیج [فارس]، محافل خلیجی از ابراز نگرانی عمیق خود درمورد جدی بودن تهدیدات ایران دایر بر بستن تنگه هرمز و تعطیلی کشتیرانی برای مدتی طولانی درصورت بمباران شدن جزیره خارک امتناع نمی کنند، زیرا که پرتاب یک گلوله کاتیوشا از جزیره قشم برای بستن تنگه هرمز کافی خواهد بود و ایران برای انجام این امر هرگز به بهره برداری از سلاح دریایی خود که همچنان قوی است و جنگ قادر به فرسایش آن نبوده است نیاز ندارد.» المستقبل با اشاره به استقرار توپ های 130 و 155 میلی متری در امتداد جزایر سه گانه افزود: هیچ یک از کشورهای خلیجی به دنبال درسی که از جنگ عراق و ایران فراگرفتند هرگز به خود اجازه نخواهند داد تا به مقابله با ایران برخیزند و به گفته یکی از مقامات عرب این کشورها هرگز در جنگ با ایران خطر نخواهند کرد؛ جنگی که می دانند چگونه آغاز می شود، ولی نمی دانند چگونه پایان می یابد(2)
محور دیگر تلاش های کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس ترغیب سوریه به بازگشایی خط لوله نفتی است که از شمال عراق شروع شده و با عبور از خاک سوریه به پایانه های بارگیری نفت در مدیترانه منتهی می شود. بازگشایی این خط لوله موجب رفع تنگنای صادرات نفت عراق خواهد شد و تصور می شود بدین ترتیب انگیزه این کشور در حمله به تأسیسات نفتی ایران برطرف گردد. مجله المستقبل در شماره اخیر خود در مطلبی به شرایط سوریه برای راه اندازی مجدد خط لوله نفتی عراق پرداخته و با اشاره به دیدار و گفت وگوی شیخ زاید بن سلطان آل نهیان حاکم امارات عربی متحده با حافظ اسد رئیس جمهور سوریه آورده است: دمشق شرط کرده 30 درصد از درآمد این خط لوله به سوریه اختصاص یابد، اما «هنوز بغداد به این خواسته سوریه پاسخ نداده است.» المستقبل افزوده است: «محافل
ص: 84
دیپلماتیک عراق در کشورهای منطقه به امکان بهره برداری عراق از مخازن نفتی شناور خود در بحرین که دو سال قبل خریداری کرده برای صدور روزانه یک میلیون بشکه نفت از جزیره فاو در جنوب شط العرب [اروندرود] اشاره کرده اند.» بااین حال به نوشته این مجله «بهره برداری از این مخازن دربرابر حملات احتمالی ایران نیاز به حفاظت دارد که جنگنده های سوپراتاندارد قادر به آن می باشند.» المستقبل خاطرنشان ساخته است: «کشورهای خلیج فارس خواهان توافق ضمنی عراق و ایران برای آزادی صدور نفت در هر دو کشور هستند.»(1)
1
اولین مانور مشترک نظامی شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس(2) امروز درحالی پایان یافت که به عقیده ناظران، این کشورها درحال حاضر از توانایی دفاعی لازم دربرابر اقدام نظامی احتمالی ایران برخوردار نیستند.
به گزارش خبرگزاری امارات، در مرحله پایانی مانور مذکور در غرب صحرای ابوظبی شیخ خلیفه بن زائد ولیعهد و معاون فرمانده نیروهای مسلح امارات شرکت کرد.(3)رادیو بی بی سی در گزارشی از ابوظبی خاطرنشان کرد که برای نخستین بار چنین مانوری در یکی از نقاط جهان عرب با نظارت شورای همکاری کشورهای خلیج فارس برگزار گردید. این مانور که با شرکت حدود 10 هزار نفر برگزار شد با اجرای یک شبه حمله به موضعی در بالای یک تپه به اوج خود رسید. حمله مذکور به وسیله تانک هایی انجام شد که تحت حفاظت هوایی جت های میراژ و بالگردها قرار داشتند.
به گزارش بی بی سی، این مانورها حامل پیامی سیاسی برای جهان است مبنی بر اینکه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس عزمی راسخ دارند که به فلسفه اتکاء به خویش جنبه عملی ببخشند زیرا برای آنها تصور اینکه در هنگام ضرورت بدون هیچ تردید و درنگی از ایالات متحده امریکا یاری بخواهند، بسیار دشوار بود. این گزارش در ادامه با اشاره به نگرانی شش کشور عربی حوزه خلیج فارس از برانگیختن خصومت همسایه خود ایران، به نقل از سرتیپ محمد سعید البادی رئیس ستاد ارتش امارات متحده عربی آورده است: نیروی نظامی مشترک کشورهای عضو شورای همکاری، خطر و تهدیدی علیه هیچ کشوری نیست. تشکیل این نیرو اساساً به واسطه ضرورتی است که نیازهای امنیتی در این نقطه حساس از جهان آن را ایجاب می کند. سرتیپ البادی افزود هرکس خواهان صلح است باید برای جنگ هم آمادگی داشته باشد.
بی بی سی در پایان گزارش خود توانایی دفاعی شورای همکاری خلیج فارس را چنین ارزیابی کرده است: اما مانورهای نظامی که در بیابانی در ابوظبی انجام می گیرد هر کیفیتی
ص: 85
داشته باشد، در اینجا تا اندازه ای این نگرانی موجود است که اگر ایران بخواهد راه کلی صادرات نفت خلیج فارس را سد کند کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس درحال حاضر کم وبیش فاقد نیروی پایداری هستند، به خصوص اگر ایران تصمیم بگیرد که در تنگه هرمز مین گذاری کند. برای مقابله با این احتمال امریکا اعلام کرده که چه کشورهای حوزه خلیج فارس از آن کشور درخواست کنند و چه درخواست نکنند درصورت اقدام ایران به بستن تنگه هرمز برای بازنگاه داشتن این آبراه مداخله خواهد کرد.(1)
1
امروز درمورد تأثیر قطع احتمالی صادرات نفت از خلیج فارس بر بازار جهانی این محصول دیدگاه های متفاوتی مطرح شد. دراین حال منابع خبری از افزایش حق بیمه نفتکش های عازم پایانه نفتی ایران در خلیج فارس به دلیل آنچه "خطرات فزاینده جنگ در منطقه" خوانده می شود، خبر دادند.
خوزه مورنو لئون وزیر انرژی و معادن ونزوئلا که قرار است در سفر هفته آینده اش به سه کشور کویت، امارات عربی متحده و عربستان سعودی راه های جلوگیری از اشباع بازار نفت را مورد بحث و بررسی قرار دهد، احتمال منجرشدن جنگ ایران و عراق به یک ضربه نفتی را بعید دانست.(2)
اولاف لانتسکه رئیس آژانس بین المللی انرژی نیز پیش بینی کرد که حتی درصورت اقدام ایران به بستن تنگه هرمز، جریان نفت جهان غرب فلج نخواهد شد. به گزارش خبرگزاری آلمان، لانتسکه افزود: بسته شدن تنگه هرمز باعث کمبود روزانه 8 میلیون بشکه نفت در سطح جهان خواهد شد که دراین میان کشورهای صنعتی غرب فقط از 16 درصد مصرف نفت روزانه خود محروم خواهند شد و این کمبود را می توان از نیجریه، اندونزی، مکزیک، عربستان سعودی (ازطریق دریای سرخ) و منابع دیگر تأمین کرد.(3)
علاوه براین، نشریه نفتی لندن اویل ریپورت از دیدگاهی متفاوت به بررسی این مسئله پرداخت و خاطرنشان ساخت درصورت بسته شدن تنگه هرمز، با افزایش ظرفیت انتقال نفت عربستان در دریای سرخ و افزایش ظرفیت تولید دیگر کشورهای عضو اوپک در خارج از محدوده خلیج فارس، بازار نفت همچنان 5/3 تا 5/4 میلیون بشکه کمبود خواهد داشت. این نشریه سپس نتیجه گیری کرد که حتی وقوع چنین شرایطی موجب پیدایش وضعیتی نظیر سال های 1974 - 1973 و 1979 - 1978 نخواهد شد، چراکه هم اکنون تقاضای چندانی وجود ندارد، بااین حال اگر بستن تنگه هرمز ادامه پیدا کند قیمت نفت سرانجام به آسمان خواهد رسید.(4)
از سوی دیگر، به گزارش روزنامه لیبراسیون (چاپ پاریس)، بیمه کنندگان کشتی ها در لندن که اوایل هفته جاری از بیمه کردن نفتکش های عازم پایانه جزیره خارک خودداری می کردند، از دیروز ضمن افزایش حق بیمه، مجدداً نفتکش های مذکور را بیمه می کنند. این روزنامه افزود: «بیمه کنندگان دلیل افزایش حق بیمه را خطرات فزاینده جنگ در منطقه دانسته اند، اما به احتمال
ص: 86
زیاد، عراق و برخی از دوستانش ازجمله فرانسه، عامل این واکنش زودرس بیمه کنندگان بوده اند.» به نوشته لیبراسیون، با افزایش حق بیمه، ایران قیمت نفت خام خود را کاهش می دهد تا مشتریان را از دست ندهد و درنتیجه «از منابع قابل توجه مالی محروم می شود. عراق و متحدینش به منظور مذاکره [با ایران] دقیقاً روی تضعیف مالی ایران حساب می کنند.»(1)
1
کارشناسان امور غرب آسیا در مرکز مطالعات بین المللی و راهبردی در واشنگتن آخرین تحولات جنگ ایران و عراق را با محوریت مسئله نفت و توانایی ایران در عملی ساختن تهدید خود مبنی بر بستن تنگه هرمز مورد بحث قرار دادند.
به گزارش رادیو امریکا، هنری شولر یکی از مدیران سابق شرکت های نفتی درباره اهمیت نفت خلیج فارس در اقتصاد جهان گفت: بیش از نیمی از نفتی که در سال 1981 در تجارت جهانی مورد دادوستد قرار گرفت از خلیج فارس تأمین شد و احتمال نمی رود در سال 1982 از این میزان کاسته شده باشد. هر اندازه که تقاضا برای نفت بیشتر شود این نسبت نیز بیشتر خواهد شد. عراق از ذخائر نفتی قابل توجهی برخوردار است، اما به سبب جنگ نمی تواند نفت خود را ازطریق خلیج فارس صادر کند. خط لوله ای که بخشی از نفت صادراتی عراق را ازطریق سوریه به بنادر دریای مدیترانه منتقل می کرد از آوریل سال گذشته و درپی اتحاد تهران و دمشق قطع شده است. عراق درحال حاضر فقط به وسیله خط لوله ای که از خاک ترکیه می گذرد قادر است مقدار کمی نفت صادر کند.
فردریک اکسل کارد کارشناس مرکز مطالعات بین المللی و راهبردی نیز با اشاره به سه میلیون و پانصدهزار بشکه نفتی که عراق روزانه پیش از جنگ صادر می کرد یادآور شد: صادرات نفت عراق اکنون به ششصد تا هفتصد هزار بشکه در روز محدود شده و به همین نسبت نیز از درآمد نفت آن کاسته شده است. باآنکه عراق درپی کاهش درآمد نفت سیاست صرفه جویی های اقتصادی را در پیش گرفت که به سیاست "سفت کردن کمربندها" شهرت دارد، اما احتمال اینکه عراق به سبب دشواری های اقتصادی برای پایان بخشیدن به جنگ به شرایط ایران تن در دهد بسیار ناچیز است. ایران نیز باوجود تلفات سنگین انسانی که گفته می شود به حدود پانصدهزار نفر می رسد حاضر نیست از امید خود برای سرنگون ساختن صدام حسین رئیس جمهوری عراق، دست بردارد و به جنگ پایان دهد.
یوسف ابراهیم خبرنگار روزنامه وال استریت ژورنال نیز با بدبینی آینده جنگ را چنین پیش بینی کرد: این طولانی ترین جنگ در تاریخ نوین غرب آسیا است و فکر می کنم تا زمانی که رهبری در ایران دچار تغییر و تحول نشود جنگ هم پایان نخواهد گرفت. منظور من از تغییر در رهبری فقط پایان حیات آیت الله خمینی نیست. یوسف ابراهیم همچنین با بیان اینکه ایران
ص: 87
آن گونه که تهدید کرده است توانایی بستن تنگه هرمز را ندارد، افزود: کاملاً آشکار است که آنها نمی توانند با غرق کردن 10، 12 تانکر نفتکش و گذاشتن تانکرها به روی هم تنگه هرمز را ببندند. آنها خودشان قادر به چنین کاری نیستند. چنین اندیشه ای حتی با کارگذاشتن مین هم عملی نیست. آنچه مورد بحث است ترساندن و به وحشت انداختن شرکت های بیمه یا ناخدایان کشتی های نفتکش ازطریق غرق ساختن یکی دو تانکر یا شلیک به سوی آنها است.(1)
1
اتحاد شوروی تلاش می کند روابط نزدیک چهارجانبه ای را میان عراق، سوریه، اردن و سازمان آزادی بخش فلسطین برقرار سازد. مجله المستقبل (چاپ پاریس) در شماره اخیر خود به بررسی این موضوع پرداخته است.
این نشریه در گزارشی با عنوان "کشورهای حوزه خلیج فارس از تلاش مسکو برای ایجاد مصالحه بین سوریه و عراق استقبال و پشتیبانی به عمل آوردند" نوشت: در تیرماه گذشته، دیداری بین عبدالحلیم خدام و طارق عزیز وزرای امور خارجه سوریه و عراق با حضور مقامات روسی در مسکو انجام شد. دو وزیر فقط به دست دادن با یکدیگر اکتفا کردند و هیچ گونه صحبتی میان آنها ردوبدل نشد و بالاخره این دیدار در میان نگرانی روس ها بدون هیچ نتیجه ای به پایان رسید، اما درپی این تلاش ها آشکار شد که بین سوریه و اردن روابط نزدیک و گرمی برقرار شده است.
مجله المستقبل در ادامه افزود: به منظور بارور ساختن تلاش های شوروی برای ایجاد نزدیکی بین دمشق و بغداد، اجلاس اخیر وزیران امور خارجه شورای همکاری خلیج فارس که در مردادماه گذشته در طائف برگزار شد به شیخ صباح الاحمد وزیر امور خارجه کویت مأموریت داد تا با سفر به بغداد و دمشق مقامات عراقی و سوری را به تلاش برای ایجاد تفاهم بین دو رژیم تشویق کند. باوجود این تلاش ها، مفسرین خوش بین در خلیج فارس معتقدند تا مادامی که مصلحتی برای سوریه وجود نداشته باشد نمی توان به برقراری روابط نزدیک میان سوریه و عراق و درنتیجه، اقدام میانجیگری سوریه در نزد ایران امیدوار بود. المستقبل به نقل از یکی از مقامات کشورهای خلیج فارس دراین خصوص آورده است: کشورهای خلیجی باید به دنبال یافتن یک مصلحت سوری بروند و اگر نیافتند، یک مصلحت سوری اختراع کنند تا سوریه را به پذیرش مصالحه با عراق و انجام میانجیگری نزد ایران ترغیب سازند.
این نشریه همچنین ضمن اشاره به نزدیکی اتحاد شوروی و عراق درپی وخامت روابط ایران و مسکو به ویژه بعد از دستگیری سران حزب توده افزوده است: روابط محکم و دوستانه جاری بین مسکو و بغداد این عقیده را در روس ها به وجود آورده که نباید از امکان تحقق یک محور چهارجانبه متشکل از سوریه، عراق، اردن و سازمان آزادی بخش فلسطین مأیوس بود.
ص: 88
هدف از ایجاد این محور برقراری اتحاد بین کشورهای یادشده برای ایستادگی دربرابر ایالات متحده و متحدین آن می باشد. به ویژه باتوجه به اینکه دخالت نظامی و مستقیم امریکا در جنگ (داخلی) لبنان و شکست قطعی سیاست امریکا در حل بحران غرب آسیا و ناتوانی هیئت حاکمه این کشور در انجام تعهدات خود درزمینه اعمال فشار به رژیم صهیونیستی برای عقب نشینی از لبنان و متوقف ساختن احداث شهرک های یهودی نشین در کرانه باختری و... عامل مشوقی در این رهگذر بوده است. ازاین رو اتحاد شوروی به خوبی درک می کند که درصورت برقراری محور فوق، ایالات متحده امریکا دیگر قادر به دورساختن شوروی از جست وجوی هر نوع راه حلی برای مسئله غرب آسیا و یا جنگ عراق با ایران نخواهد بود و درنهایت باید برای مسکو یک نقش اساسی در نظر گرفت.(1)
1
به دنبال توقف فعالیت کمیته چهارجانبه نظامی در لبنان(2) خبرگزاری فرانسه امروز از بیروت گزارش داد کمیته مذکور پس از آنکه نمایندگان جنبش امل و حزب سوسیالیست ترقی خواه لبنان درمورد تصمیم خود مبنی بر تعلیق شرکتشان در این کمیته تجدیدنظر کردند کار خود را از سر گرفت.
بنا به این گزارش، تجدیدنظر این دو حزب پس از اقدامات رفیق حریری میانجی عربستان سعودی حاصل شده است. حریری درحال انجام مذاکراتی با رهبران گروه های لبنانی، دولت لبنان و دستیار رابرت مک فارلین فرستاده ویژه امریکا به غرب آسیا است. هدف این تماس ها تعیین محل اجلاس نشست آشتی ملی لبنان است که طرف های مختلف تاکنون بر سر آن به توافق نرسیده اند. در همین حال، ریموند اده معاون مسیحیان لبنان گفت در این اجلاس شرکت نخواهد کرد. وی نخستین اولویت را خروج نیروهای رژیم صهیونیستی از لبنان اعلام کرد(3)
ضمیمه اول گزارش1: تشریح جغرافیایی منطقه عملیاتی والفجر4
· تشریح منطقه عملیاتی شیلر:
در استان کردستان ایران، خط مرزی در حدفاصل مریوان تا بانه (طبق قرارداد مرزی) به سمت داخل ایران فرورفتگی پیدا کرده و ارتباط مستقیم دو شهر مریوان و بانه را با یکدیگر قطع می کند. این منطقه به دلیل وجود رودخانه ای به نام شیلر، "دهانه شیلر" نامیده می شود. منطقه دهانه شیلر در مجاورت استان سلیمانیه عراق قرار دارد. گفتنی است استان های کردستان ایران و سلیمانیه عراق هر دو از مناطق کردنشین هستند.
ص: 89
· جنس زمین منطقه
منطقه شیلر تلفیقی از دشت و ارتفاع است و ازنظر جنس زمین، دو نوع است:
الف) سنگی و سنگلاخی: رأس اغلب ارتفاعات سنگلاخ است.
ب) خاکی: اکثر زمین های منطقه حتی دامنه ارتفاعات از جنس خاک رس می باشد و فقط در کنار و مسیر رودخانه جنس زمین شن و ماسه است. به علت جنس خاک، در مواقع بارندگی سطح زمین چسبنده شده و حرکت خودروها کند و گاهی غیرممکن می گردد، این وضعیت در قسمت های شمالی کوهستان ها مانع تردد خودروهای چرخ دار در خارج از جاده می شود. اما در فصول غیربارانی عبور خودروهای شنی دار و چرخ دار خارج از جاده امکان پذیر است.
اکثر ارتفاعات منطقه پوشیده از جنگل های بلوط است که ارتفاع و قطر درخت ها در رأس ارتفاعات، بیشتر بوده و دید و تیر را محدود می کند.
· ارتفاعات منطقه
ارتفاعات این منطقه را می توان به سه بخش تقسیم کرد: 1. ارتفاعات مرزی؛ 2. ارتفاعات درون شیلر؛ 3. ارتفاعاتی که دهانه شیلر را مسدود می کند (یعنی خط مرزی به صورت مستقیم به وجود می آید).
1. ارتفاعات مرزی:
ارتفاعات جنوبی شیلر، به ترتیب از غرب به شرق عبارت اند از:
الف) ارتفاعات سورن
این ارتفاعات که بخشی از سلسله جبال زاگرس محسوب می شود، تقریباً 50 کیلومتر از مرز ایران و عراق را تشکیل داده و با حداکثر ارتفاع 2570 متر از شمال نوسود در ایران تا توتمان در جنوب پنجوین ادامه می یابد.
ب) کوه زله یا ارتفاعات پنجوین
این ارتفاعات در جنوب غربی و مشرف بر شهر پنجوین واقع شده، از خط مرزی تا جاده پنجوین - سیدصادق (در جنوب کانی مانگا) در جهت جنوب به شمال امتداد می یابد و همراه ارتفاعات کانی مانگا گذرگاه یا تنگه ای را به نام روکان تشکیل می دهند. ارتفاعات مذکور دارای چند قله می باشد که به طور میانگین حدود 1800 متر ارتفاع دارند. ارتفاعات سنگ معدن، کله قندی در جنوب و دو ارتفاع 1810 و 1830 در میانه و در شمال آن شاخ شوکت قرار دارد که به جاده روکان نالپاریز ختم می شود.
در قسمت جنوبی ارتفاعات زله، شیاری وجود دارد که به دلیل وجود روستایی به نام حسن آباد، این شیار نیز حسن آباد خوانده می شود، این ارتفاعات در جنوب به دو قسمت تقسیم می شود؛ به طوری که در غرب شیار، قله کله قندی و در شرق آن یال حسن آباد قرار دارد.
خط مرزی پس از عبور از ارتفاعات زله با گذشتن از چندین تپه کم ارتفاع و قسمتی از دشت پنجوین قله خلوزه1 را دربرمی گیرد.
ج) ارتفاعات خلوزه
این ارتفاعات شامل دو بخش می شود: خلوزه1 و خلوزه2 که هر دو با اختلاف اندکی حدود 1800 متر ارتفاع دارند و به صورت شرقی - غربی به داخل شیلر کشیده شده اند، به صورتی که خلوزه2 کاملاً در داخل شیلر قرار گرفته است.
ص: 90
د) ارتفاعات مارو
خطوط مرزی پس از خلوزه به سمت ارتفاع مارو که با ارتفاع 1832 متر در شمال شرقی خلوزه واقع شده امتداد پیدا کرده است.
پس از این ارتفاع کوه شیلر با 2600 متر ارتفاع قرار دارد. خط مرز از کوه شیلر به بعد به طرف غرب تغییر مسیر می دهد.
2. ارتفاعات درون شیلر:
الف) ارتفاعات شمالی
· ارتفاعات لری به بلندی 2020 متر، دارای چند قله و شیبی ملایم است.
· ارتفاع کنگرک، به بلندی 1810 متر که نوک آن سنگی و دامنه اش خاکی است.
· ارتفاع گرمک، با وسعت کم و حدود 1816 متر بلندی است.
بین سه ارتفاع ذکرشده فاصله وجود دارد که فاصله بین لری و کنگرک به دلیل وسعت آن، حالت دشت دارد و تقریباً جنگلی است. فاصله بین کنگرک و گرمک نیز را یک تنگه تشکیل داده که جاده ای از آنجا عبور می کند و پادگان گرمک در آن منطقه قرار دارد. در شرق این ارتفاعات دو ارتفاع براله و ادامة آن سربراله، واقع شده و ادامة این دو ارتفاع به ارتفاعات مارو و خلوزه متصل می شود.
ب) ارتفاعات جنوبی از شرق به غرب
· ارتفاع هفت توانان که ارتفاعی است کشیده با ارتفاع 1500 متر.
· تپه شهدا در جنوب هفت توانان واقع شده و دشتی با وسعت دو کیلومتر، این دو را از یکدیگر جدا می کند.
این دو ارتفاع داخل خاک ایران قرار دارد و دشمن روی این مناطق حضور دارد.
· تعدادی ارتفاعات کوچک که بیشتر در اطراف شهر پنجوین قرار دارند؛ ازجمله تخم مرغی، سه درختی و هرگنه که حدود 1400 تا 1500 متر ارتفاع دارند.
· کلو با ارتفاع 1512 متر در انتهای غربی خلوزه2.
3. ارتفاعاتی که دهانه شیلر را مسدود می کند:
ارتفاع مهم و راهبردی کانی مانگا که در امتداد دو ارتفاع مهم، از شمال لری و سورکوه و از جنوب به سورن منتهی می شود. این ارتفاع دارای قلل زیادی است؛ ازجمله شیخ گزنشین با 1877 متر ارتفاع، شاخ تارچر با 1866 متر و 2 ارتفاع 1904 و 1900. این دو ارتفاع از جنوب به جاده سیدصادق - پنجوین منتهی می شود.
· دشت پنجوین
در شمال شهر پنجوین دشت وسیعی به نام پنجوین وجود دارد که در میان ارتفاعات لری، کنگرک، گرمک، کلو، هرگنه، زله و کانی مانگا احاطه شده است.
· تنگه های موجود در منطقه
در آغاز دهانه شیلر بین چهار ارتفاع مهم (سورکوه، لری، کانی مانگا و سورن) سه تنگه وجود دارد: تنگه اول بین ارتفاع سورکوه و لری می باشد که رودخانه شیلر از آن عبور می کند و به دلیل نبودن جاده مناسب از اهمیت زیادی برخوردار نیست. تنگه دوم، بین ارتفاع لری و کانی مانگا که رودخانه قزلجه سو از میان این تنگه عبور می کند. تنگه سوم، تنگه بین کانی مانگا، سورن و زله می باشد. این تنگه به دلیل وجود دو ارتفاع زله و سورن طولانی شده و جاده مهم پنجوین به سیدصادق از این تنگه می گذرد و از این جهت دارای اهمیت فراوانی است و عقبه اصلی دشمن در منطقه محسوب می گردد. این تنگه به دلیل وجود شهرکی به نام نالپاریز در انتهای غربی تنگه، به نام نالپاریز خوانده می شود.
ص: 91
· رودخانه شیلر
رودخانه شیلر که از ارتفاعات قسمت شمالی شیلر سرچشمه می گیرد و به رودخانة زاب کوچک می ریزد 150 کیلومتر طول دارد و در بهار، غیرقابل عبور و در بقیه فصول در قسمت هایی که رودخانه از زمین های صاف عبور می کند قابل عبور است.
- جاده های موجود در منطقه
1. جاده آسفالته سیدصادق - سلیمانیه، به طول 50 کیلومتر و عرض 7 متر است.
2. جاده آسفالته سیدصادق به حلبچه و خرمال به طول 38 کیلومتر و عرض 6 متر است.
3. جاده آسفالته پنجوین - سیدصادق، به طول 15 کیلومتر و عرض 6 متر که از تنگه طولانی نالپاریز عبور می کند.
- جاده های داخل شیلر
الف) جاده شوسه پنجوین به گرمک - سرسوراو.
ب) جاده شوسه پنجوین به نخلان میشاو.
ج) جاده آسفالته کخلان تا سرسوراو.
د) جاده آسفالته درجه3 از پنجوین تا مرز (به طرف بایوه).
ه-) جاده آسفالته درجه2 پنجوین - هرگنه - ولیاوه و هلال آوه.
از دیگر جاده های شوسه منطقه می توان به این موارد اشاره کرد: جاده شوسه پنجوین - کانی مانگا این جاده از روی قله شیخ گزنشین از سلسله قله های کانی مانگا عبور می کند به چوارتا و از آنجا به سلیمانیه ختم می شود؛ جاده جنوب کانی مانگا به توتمان که از بین ارتفاعات زله و سورن عبور می کند؛ جاده سرتاسری روی ارتفاعات پنجوین (زله) که از جاده آسفالت پنجوین - سیدصادق منشعب می شود و قله های ارتفاعات مشرف به پنجوین را به هم وصل می کند(1)
ضمیمه دوم گزارش1: اهداف و مزیت های اجرای عملیات در منطقه دهانه شیلر
اصلی ترین هدف عملیات منطقه شیلر اتصال ارتفاعات سورکوه در جنوب غربی بانه (از شمال) به ارتفاعات سورن در غرب مریوان (در جنوب) بود تا با بهره گیری از آن خط مرزی از حالت فرورفتگی خارج و خط پدافندی مناسبی به دست آید. علاوه براین اهداف فرعی دیگری نیز برای اجرای این عملیات در نظر گرفته شد که برخی از آنها عبارت اند از:
استقرار یگان ها در مواضع قابل پدافند با تصرف منطقه شیلر؛ تأمین پادگان های گرمک و پنجوین؛ در معرض تهدید قرارگرفتن حدود 13 شهر و شهرک عراقی درپی تصرف ارتفاعات سورن و یال های غربی آن؛ فراهم شدن امکانی مناسب برای بهره برداری های سیاسی ازطریق تصرف منطقة شیلر؛ خارج ساختن شهر و منطقه مریوان از زیر آتش توپخانه عراق با عقب راندن دشمن و قطع یکی از راه های اصلی ارتباطی ضدانقلاب با عراق که تأثیر فراوانی بر فعالیت ضدانقلاب می گذارد(2)
ص: 92
ص: 93
ص: 94
1
مباحث مطرح شده در جلسه امروز سیدرحیم صفوی مسئول عملیات ستاد مرکزی سپاه، علی شمخانی جانشین فرمانده سپاه و عزیز جعفری فرمانده قرارگاه نجف، از منتفی شدن عملیات تصرف ارتفاع قلاویزان که به عنوان پشتیبانی عملیات والفجر4 مورد نظر بود، به علت مخالفت سرهنگ صیاد شیرازی حکایت داشت.(1)
عزیز جعفری دراین باره گفت: چون سرهنگ صیاد شیرازی قلاویزان را پشتیبان عملیات والفجر4 نمی داند، لذا اعتقادی به اجرای عملیات در آن منطقه ندارد و ازطرفی چون تصرف قلاویزان نیاز به توپخانه و سایت موشکی ضدهوایی دارد و سپاه نیز دراین زمینه نیازمند کمک ارتش است، لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) که در منطقه مهران حضور داشت، به منطقه بانه فراخوانده شد.
از سوی دیگر، فرمانده نیروی زمینی ارتش باتوجه به تأکیدی که بر اجرای هم زمان عملیات در ارتفاع بمو و ارتفاع شاخ خشیک در جنوب منطقه عمومی دربندیخان دارد نظر کارشناسی سپاه را مبنی بر ناموفق بودن عملیات در بمو بدون اجرای عملیات در شاخ خشیک پذیرفت و با اجرای هم زمان عملیات بر روی این دو ارتفاع موافقت کرد. بدین ترتیب مقرر شد درصورت موفقیت لشکر27 حضرت رسول(ص) در منطقه بمو، عملیات در این منطقه ادامه یابد و در غیر این صورت، بلافاصله نیروهای این یگان به منطقه عملیاتی والفجر4 منتقل شوند. عزیز جعفری نیز پیشنهاد داد که یک تیپ برای کمک احتمالی به لشکر27 حضرت رسول(ص) در نظر گرفته شود.(2)
ص: 95
در ادامه، علی رضائیان فرمانده قرارگاه تاکتیکی حمزه و مسئولان ستاد این قرارگاه در جلسه حضور یافتند و درباره آمادگی یگان ها، مشکلات موجود در اجرای مأموریت لشکر14 امام حسین(ع) و راه حل های آن مباحثی مطرح شد.(1)
فرمانده قرارگاه تاکتیکی حمزه ابتدا درمورد شناسایی های انجام شده توسط یگان های تحت امر این قرارگاه مطالبی را بیان کرد.(2) گزارش وی بیانگر این بود که دشمن معابر و شیارهایی را که لشکر14 امام حسین(ع) برای شناسایی استفاده می کرده، بسته است. بدین ترتیب علاوه بر مشکلاتی که درزمینه شناسایی های در عمق برای این یگان به وجود آمده، شناسایی از خط نیز در برخی از محورها ناقص انجام شده است. رضائیان آمادگی لشکر14 امام حسین(ع) در سایر زمینه ها و همچنین آمادگی تیپ قمر بنی هاشم(ع) را رضایت بخش خواند.
وی درباره میزان آمادگی لشکر31 عاشورا هم گفت: به علت آنکه این یگان دیر به منطقه آمده و احداث بنه، قرارگاه، آشپزخانه و... برای این یگان وقت گیر می باشد، پیشنهاد شده است که لشکر31 با لشکر8 نجف ادغام و با استفاده از امکانات تأسیساتی این یگان (آشپزخانه، بهداری و...) در مرحله اول وارد عمل شود.
رضائیان در ادامه گزارش خود با اشاره به آمادگی نسبی یگان ها، به سؤال رحیم صفوی درخصوص زمان مناسب برای اجرای عملیات این طور پاسخ داد: نظر ما روز یازدهم محرم (26 مهرماه) است، ولی تعیین زمان قطعی را بر عهده یگان ها
ص: 96
گذاشته ایم تا باتوجه به پیشرفت کارشان روز نهایی آمادگی خود را به ما اعلام کنند. وی اضافه کرد: البته این زمان برای یگان های 14 امام حسین(ع) و 44 قمر بنی هاشم(ع) مناسب نیست. چون تکمیل شناسایی ها و جا به جایی آنها زمان بر است. بااین حال با یک یا دو روز جابه جایی این مسئله قابل حل است و از آنجا که لشکر امام حسین(ع) دو روز بعد از لشکر نجف و لشکر عاشورا عمل می کند این مسئله به طور طبیعی حل می شود.
فرمانده قرارگاه تاکتیکی حمزه همچنین در پاسخ سؤال علی شمخانی درمورد معقول بودن تأخیر دوروزه اجرای عملیات در محور مریوان نسبت به محور بانه، اظهار کرد: «ما به این نتیجه رسیده ایم که برای تضعیف عراق در جبهه مریوان، ابتدا در محور بانه عملیات کنیم و تا آن زمان نیز در جبهه مریوان راهکارهای مناسبی پیدا می شود.»
در ادامه جلسه، اکبر غمخوار مسئول لجستیک و مجید برزمهری مسئول مهندسی قرارگاه مقدم حمزه و حسن شفیع زاده مسئول توپخانه این قرارگاه راجع به میزان آمادگی واحدهای خود توضیحاتی دادند. برزمهری از کمبود کمرشکن برای نقل وانتقال دستگاه های مهندسی، شفیع زاده از کمبود گلوله توپ122 میلی متری و کم بودن سهمیه گلوله برای انواع توپ ها و به خصوص توپ های دوربرد که باید عقبه های دشمن در پشت ارتفاعات کانی مانگا و سیدصادق را هدف قرار دهند، اظهار نارضایتی کردند(1)
1
در ادامه مباحث عملیاتی در جلسه فرماندهان قرارگاه مقدم حمزه امروز مانور عملیات، آخرین وضعیت دشمن و راهکارهای پیش رو مورد بحث قرار گرفت.
ابتدا، علی رضائیان ضمن اظهار تأسف از تعلل به وجودآمده در تصرف ارتفاعات لری هنگام عقب نشینی عراق از سورکوه و ارتفاع آسمان بین در شانزدهم شهریورماه، گفت: در آن زمان باتوجه به وضعیت ناپایدار نیروهای عراق این امکان فراهم بود تا با به کارگیری نیروی اندک و بدون تلفات این ارتفاع مهم تصرف شود.(2)
سپس علی فدوی در گزارشی از محل و نحوه استقرار نیروهای دشمن، به حضور 9 تیپ و 9 گردان عراقی در منطقه اشاره کرد و با بیان اینکه هرروز به تعداد یگان های دشمن اضافه می شود، افزود: حدود یک ماه پیش کلاً 3 تیپ و 2 گردان از عراق در منطقه حضور داشت و عراق هیچ کانالی هم احداث نکرده بود و سیم خاردار و مانعی نیز در زمین وجود نداشت. وی همچنین با یادآوری وجود نیروهای احتیاط دشمن در مناطق چوارتا، برزنجه و کانی مانگا و
ص: 97
نزدیکی این مناطق به منطقه درگیری در مرحله اول، گفت که درصورت درگیری، دشمن در عرض یک ساعت نیروهای احتیاط را به منطقه وارد خواهد کرد.
در ادامه جلسه، روی طرح مانور بحث شد. نظر کلی فرماندهان بر آن بود که عملیات در مرحله اول از محور بانه، ارتفاع لری و از ارتفاعات شرق آن بین کنگرک، گرمک، بلاله و مارو اجرا شود و تصرف سورن و کانی مانگا در مراحل بعد صورت گیرد. علی رضائیان در توجیه نظر مثبت خود درباره طرح مذکور گفت: ما نباید ابتدا بر روی هدف های بزرگ عمل کنیم، بلکه باید روی مارو، لری و... محکم عمل کرده و تثبیت کنیم و بعد در پنجوین وارد عمل شویم یا اینکه ابتدا ازسمت لری به روی کانی مانگا (از شمال به جنوب) عمل کنیم. وی اضافه کرد: جمهوری اسلامی ایران تحمل شکست و تلفات زیاد را نخواهد داشت و ندارد.(1)
1
در جلسه ای که بعدازظهر امروز با حضور برخی فرماندهان قرارگاه خاتم و فرماندهان یگان های عمل کننده در عملیات والفجر4 به مدت چهار ساعت در قرارگاه تاکتیکی حمزه برگزار شد،(2) درباره آخرین جابه جایی یگان های مأمور در منطقه، استعداد نیروهای دشمن، میزان آگاهی دشمن از تحرکات و استعداد خودی، نقاط قوت دشمن، چگونگی استقرار و آرایش نیروهای عراقی، مانور یگان ها و نحوه ادغام نیروهای سپاه و ارتش، استعداد توپخانه و کمبودهای آن و خطرهای ناشی از تأخیر احتمالی در اجرای عملیات بحث و گفت وگو شد. در پایان این جلسه نیز روز اجرای عملیات تعیین و درباره تقدم به کارگیری یگان ها تصمیم گیری شد.
در این جلسه، ابتدا سرهنگ امیربیگی فرمانده قرارگاه مقدم حمزه (ارتش) به جابه جایی های یگان ها اشاره کرد و گفت: لشکر31 عاشورا (سپاه) به محور بانه آمد و قرار است با لشکر8 نجف (به عنوان قرارگاه حمزه3) مأموریت خود را اجرا کند. لشکر41 ثارالله(ع) (سپاه) نیز از
ص: 98
احتیاط محور مریوان خارج شد و با لشکر14 امام حسین(ع) (به عنوان قرارگاه حمزه1) در این محور وارد عمل می شود و لشکر28 کردستان (ارتش) نیز احتیاط محور مریوان است.
سپس سرگرد شقاقی افسر اطلاعاتی قرارگاه تاکتیکی حمزه (ارتش)، استعداد یگان های عراقی(1) را چنین تشریح کرد: «در منطقه کلاً 30 گردان مانوری عراقی با ما درگیر هستند و 12 گردان توپخانه، آنها را پشتیبانی می کند و 28 گردان نیز تقویت منطقه را بر عهده دارند، به نحوی که یگان های تقویت نزدیک در 2 ساعت و 40 دقیقه، [و نیروهای] تقویت دور، طی 7 ساعت و 30 دقیقه می توانند وارد منطقه درگیری شوند.» سرگرد شقاقی همچنین درباره اطلاعات دشمن از وضعیت نیروهای خودی افزود: «دشمن از سمت تک ها و اهداف ما آگاه است حتی از تغییرات پاسگاه فرماندهی از دره واران به دره تفی (از شمال مریوان به غرب مریوان) اطلاع دارد. همچنین از حضور یگان های ارتش و ترکیب آنها آگاهی کامل دارد ولی از ترکیب نیروهای سپاه مطلبی نمی داند.» وی درمورد تدابیر تاکتیکی دشمن در خطوط مقدم نیز اظهار کرد: «دشمن چون می داند خطوط اولیه اش سقوط خواهد کرد، نیروهای ضعیف تر را در خط مستقر کرده و نیروهای قوی تر را در خطوط بعدی گذاشته است و اجرای پاتک، تاکتیک اصلی دشمن برای مقابله با نیروهای ایرانی است. ... دشمن شناسایی وسیع و دقیقی توسط هواپیما انجام داده و برخی مناطق را تا 20 بار توسط هلیکوپتر شناسایی کرده است.»
سرگرد شقاقی در توضیح تاکتیک های دفاعی و نحوه آرایش دشمن گفت: «نیروهای عراقی بهترین خطوط دفاعی را اشغال کرده اند (در بهترین مواضع پدافندی مستقر شده اند) و تمام خطوط متکی به میدان مین، کانال و سیم خاردار است و در هرجا که مانع طبیعی وجود ندارد با کارگذاشتن بشکه های آتش زا و بمب های انفجاری مانع ایجاد کرده است.» وی سپس تأکید کرد که نیروهای دشمن در هیچ منطقه ای مجتمع نیستند بلکه در همه ارتفاعات از ردة دسته تا ردة گروهان به صورت پایگاهی آرایش گرفته اند و این پایگاه ها نیز توسط میادین مین، تله های انفجاری و... مجهز شده و به وسیله کانال های باریکی به همدیگر ارتباط دارند و تصرف هرکدام از آنها باعث سقوط بقیه پایگاه ها نمی شود؛ یعنی اگر پایگاهی سقوط کرد نیروهای خودی باید برای تصرف پایگاه بعدی از صفر شروع کنند و تمامی این پایگاه ها نیز انواع سلاح ها را به میزان کافی در اختیار دارند.
افسر اطلاعاتی ارتش در قرارگاه تاکتیکی حمزه در ادامه درباره توانایی های دشمن در کنترل و هدایت منطقه درگیری و هوشیاری آنان درخصوص حمله نیروهای خودی اعلام کرد: دشمن از رادارهای رازیت و دستگاه های کنترل میدان نبرد برخوردار است و با این دستگاه ها می تواند نیروهای خود را هنگام درگیری هدایت کند.
ص: 99
وی درعین حال در توصیف ضعف نیروهای دشمن به افزایش تعداد افراد فراری از یگان های عراقی اشاره کرد و گفت حتی برخی گزارش ها حاکی است از یک گروهان عراقی 20 نفر فرار کرده اند. وی در پایان گزارش خود اضافه کرد که فرماندهان رده بالای عراقی به نیروهای مستقر در منطقه گفته اند که از 25 مهر به بعد آمادة حمله ایران باشند.
در ادامه جلسه، علی فدوی مسئول واحد اطلاعات قرارگاه مقدم حمزه (سپاه)، درباره مناطق استحفاظی نیروها، هدایت یگان های عراقی، اهمیت جاده های موجود در منطقه تحت تسلط عراق و نوع استفادة نیروهای عراقی از این جاده ها مطالبی را به اطلاع حاضران رساند. وی سپس درمورد تحلیل دشمن از وسعت منطقه مورد نظر ایران برای حمله گفت: «دشمن تصور می کند که ما از سورکوه(1) جنوب غربی بانه تا حلبچه (شمال غربی نوسود) به او حمله خواهیم کرد.» فدوی افزود: «موانع دشمن در منطقه عملیاتی مخصوصاً در منطقه پنجوین کامل و مستحکم است، ولی چون یگان های عراقی در محور بانه فرصت زیادی برای ایجاد موانع و احداث میادین مین نداشته اند لذا از رده های بالا به آنها تأکید شده است که درصورت هرگونه سهل انگاری، مجازات های سنگین در انتظارشان خواهد بود.» وی اقدام دشمن در ایجاد موانع جدید در محور بانه را محتمل دانست و درباره هوشیاری و اطلاعات دشمن از وضعیت نیروهای خودی گفت: «دشمن از اجرای عملیات توسط ما کاملاً آگاه است و اطلاعات دقیق از وضعیت نیروهای ما دارد تا جایی که یگان در خط عراق، مسیر دقیق رفت وآمد سرهنگ صیاد شیرازی و اینکه با کدام وسیله و چه ساعتی به منطقه آمد را به رده بالاتر اطلاع داده است.»(2)
پس از گزارش عناصر ستادی قرارگاه مقدم حمزه، برخی از فرماندهان یگان ها درخصوص موضوعات مختلف مربوط به یگان خود گزارش دادند. ابتدا سرهنگ مظفری فرمانده تیپ2 از لشکر21 حمزه (ارتش)، که قرار است با لشکر14 امام حسین(ع) در قرارگاه فرعی حمزه1 عملیات شرکت کند، درباره مأموریت کلی یگان خود و نحوه ادغام نیروهای ارتش و سپاه گفت: «با توافقی که شده است قرار است در مرحله اول نیروهای ما وارد عمل نشوند و فقط گردان های لشکر14 امام حسین(ع) عمل کنند و قرار شد یک گردان ما در مرحله اول در خط پدافندی باشد و یک گردان هم برای تأمین جاده ها در نظر گرفته ایم و یک گردان هم در احتیاط است و در مرحله دوم بنا بر وضعیت منطقه نبرد و فشار دشمن سه گردان تیپ2 را به کار خواهیم گرفت.» وی علت وارد عمل نشدن گردان های تیپ2 لشکر21 حمزه در مرحله اول عملیات را این طور بیان کرد: «نظر برادر حسین خرازی [فرمانده لشکر14 امام حسین(ع)]
ص: 100
این است که باتوجه به اینکه باید واحدهایش را جمع کند و واحدهای آن لشکر شناسایی بیشتری دارند و خود ایشان هم بیشتر کار کرده است و می خواهد یک مقدار وضعیت بهتر در دستش باشد، لذا گردان های مانوری در مرحله اول از لشکر14 امام حسین(ع) انتخاب شدند.»
حسین خرازی نیز در تأیید مقدورنبودن به کارگیری واحدهای ارتش در مرحله اول عملیات گفت: «الآن عملیات نزدیک است و وقت نیست که نیروهای [لشکر14 و تیپ2 لشکر21 حمزه] باهم به شناسایی بروند، لذا در مرحله اول ان شاءالله خودمان عمل می کنیم و تصمیم گرفته ایم که یک گردان از ارتش، جاده عقبه اصلی ما را به طور 24 ساعته تأمین کند و یک گردان هم ان شاء الله بعد از عملیات مرحله اول آماده ادغام است.»
فرمانده لشکر14 امام حسین(ع) مشکلات منطقه واگذارشده به این یگان را چنین برشمرد: «دشمن خودش را مستحکم کرده، نیروی ما باید 4 ساعت پیاده روی کند و تا 50 متری [ارتفاع] کله قندی برود و از آنجا درگیر بشود، لکن باتوجه به استحکامات و موانع موجود تا 2 کیلومتر قبل از هدف، نمی تواند این کار را بکند. لذا هنوز به طرح مشخصی نرسیده ایم. رسیدن به کله قندی و سنگ معدن یک عملیات واسطه ای می خواهد و این کار زمان لازم دارد.»
سپس سرهنگ فرتاش فرمانده تیپ3 لشکر28 کردستان از قرارگاه حمزه2، درباره آخرین وضعیت نیروها، نواقص موجود در شناسایی ها و مشکلات طرح مانور و آمادگی نسبی این یگان مطالبی بیان کرد. وی با اشاره به طرح مانور یگان خود با تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) یادآور شد که باتوجه به بُعد مسافت در یکی از محورها، باید امکاناتی را فراهم سازیم که پس از تصرف هفت توانان نیروهای بعدی بتوانند خود را به اهداف بعدی (قلة مسعود در غرب هفت توانان) برسانند و با یگان سمت چپ الحاق کنند.
کریم نصر فرمانده تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) هم به تبیین هماهنگی های انجام شده با تیپ2 لشکر21 حمزه، چگونگی ادغام نیروها، وضعیت منطقه واگذارشده به این یگان و مشکلات ناشی از وجود موانع پرداخت و ضمن
ص: 101
اظهار نگرانی از نبود هماهنگی کامل در الحاق با جناح های خود (قرارگاه حمزه 1 در جنوب و قرارگاه حمزه 3 در شمال) خواهان توجه بیشتر فرماندهی به امر الحاق شد.
فرماندهان قرارگاه حمزه4 (سرهنگ درافشان فرمانده تیپ1 از لشکر28 کردستان و کوسه چی از لشکر25 کربلا) نیز درمورد آخرین وضعیت یگان های خود، مشکلات پیش رو و شناسایی های انجام شده توضیحاتی دادند. این دو فرمانده درباره نوع ادغام نیروها اختلاف نظرهایی داشتند. سرهنگ درافشان بر واگذاری نیرو به گردان هم جوار و استقلال فرماندهی گردان ها تأکید داشت، درحالی که نظر کوسه چی ادغام کامل 2 گردان تیپ1 با 2 تیپ لشکر25 کربلا و اشتراک فرماندهی بود، که اغلب فرماندهان حاضر در جلسه اشکالاتی را درمورد این نوع ادغام مطرح کردند.(1)
سرهنگ رشید نخعی فرمانده واحد توپخانه قرارگاه مقدم حمزه هم درباره استعداد کلی توپخانه، تعداد و نوع توپ های اختصاص یافته به قرارگاه های فرعی، نحوه سازماندهی توپ ها برای پاسخ گویی به درخواست یگان ها در حین عملیات، شیوه عمل توپخانه ها در عملیات، نقش افسران رابط توپخانه و مشکلات پیش روی این واحد توضیحاتی بیان کرد. پس از آن، علی رضائیان فرمانده قرارگاه مقدم حمزه (سپاه) از کم بودن سهمیه گلوله های توپ اظهار نارضایتی کرد و گفت: می گویند یک "گردان توپخانه" ولی هر توپ آن 7 گلوله سهمیه دارد. در 24 ساعت می شود 42 گلوله، یعنی یک گردان آتشبار 120 گلوله در 24 ساعت سهمیه دارد که این بسیار اندک است. سرهنگ جمالی جانشین فرمانده نیروی زمینی ارتش، دراین باره پاسخ داد: گلوله های واگذارشده نهایت مقدورات جمهوری اسلامی ایران است. این چیزی است که به ما واگذار شده است و ما هیچ چیزی را پنهان نمی کنیم و اگر مهماتی باشد که پای کار نیاوریم، این خیانت است، تمام مقدورات ما همین است.
رضائیان همچنین خواستار سرعت عمل یگان ها برای آغاز عملیات شد و افزود: هرچند برخی یگان ها، نواقصی در شناسایی دارند، ولی هوشیاری و اقدامات روزانه دشمن برای تسلیح زمین و واردکردن نیروهای جدید، ممکن است باعث بسته شدن راهکارهای فعلی و آسیب دیدن کل عملیات شود. وی در ادامه با اشاره به تاکتیک های عملیات در کوهستان تأکید کرد: «جنگ ما در اینجا جنگ پایگاهی است، چه بسا دو یا سه دستة ده نفری با هدایت خوب بتوانند یک پایگاه را تصرف کنند که یک گردان نتواند، اینجا ما هرچه بیشتر نیرو وارد کنیم، بیشتر آسیب خواهیم دید و گردان ها باید به صورت دسته ای وارد عمل بشوند.»(2)
پس از گزارش فرماندهان و تذکرات مسئولان، جلسه به فرماندهان قرارگاه خاتم محدود شد.(3) در این جلسه فرماندهان درباره تقدم و تأخّر به کارگیری یگان ها و زمان آغاز عملیات
ص: 102
گفت وگو کردند و سرانجام قرار شد در مرحله اول در محور بانه قرارگاه حمزه3 (لشکر8 نجف، لشکر31 عاشورا و تیپ2 لشکر28 کردستان) با هدف تصرف ارتفاعات لری و ارتفاعات شرق آن و در محور مریوان قرارگاه حمزه 2 (تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) و تیپ3 لشکر28 کردستان) با هدف تصرف ارتفاعات مارو و خلوزه وارد عمل شوند و دو روز پس از آن لشکر14 امام حسین(ع) ( قرارگاه حمزه1) برای تصرف ارتفاعات پنجوین اقدام کند.
فرماندهان حاضر در این جلسه روز عملیات را چهارشنبه 27 مهرماه تعیین کردند، ولی ساعت قطعی حمله را به نظرخواهی از فرماندهان قرارگاه مقدم حمزه موکول کردند.
پس از طرح این مباحث به منظور مشورت و تصمیم گیری نهایی فرماندهان قرارگاه مقدم حمزه (علی رضائیان و سرهنگ امیربیگی) به جلسه فراخوانده شدند. آنان نیز باتوجه به هوشیاری و اقدامات روزافزون دشمن برای ایجاد موانع در محورهای عملیاتی خواهان اجرای هرچه سریع تر عملیات شدند و درنهایت روز 27 مهرماه به عنوان زمان اجرای عملیات تعیین شد ولی درباره ساعت شروع عملیات تصمیم قطعی اتخاذ نشد.(1)
بعد از آن، بار دیگر همة فرماندهان یگان ها و مسئولان واحدها در جلسه حاضر شدند و زمان قطعی عملیات به آنان ابلاغ شد. در پایان این جلسه علی شمخانی قائم مقام فرمانده کل سپاه پاسداران، نکاتی را بدین شرح به افراد حاضر در جلسه متذکر شد:
1. قرارگاه مقدم حمزه سریعاً برآوردهای لجستیکی را تهیه کند و یگان ها آماده عملیات شوند.
2. نحوه و نوع به کارگیری احتیاط قرارگاه ها مشخص شود، هماهنگی های انجام شده برای ادغام نیروها کافی نیست و شناسایی ها نیز ناهماهنگ است. همچنین یگان های عمل کننده با یگان های جانبی خود هماهنگی کامل انجام نداده اند، لذا قرارگاه حمزه و یگان های عمل کننده باید تا قبل از عملیات این امور را به نتیجه برسانند.
وی تقدم به کارگیری یگان ها را چنین اعلام کرد: در روز چهارشنبه (27 مهر) قرارگاه های حمزه3 و حمزه2 وارد عملیات می شوند. قرارگاه حمزه4 آماده به کارگیری در منطقه حمزه2 باشد؛ حمزه1 هم در مرحله بعد وارد عمل می شود.(2)
راوی قرارگاه مقدم حمزه آن بخش از مذاکرات فرماندهان را که مربوط به طرح مانور یگان ها و اختلاف نظر در به کارگیری نیروهای ارتش در برخی یگان ها می شود این طور جمع بندی کرده است:
«جلسه با حضور کلیه یگان های ارتش و سپاه تشکیل و قرار شد چهارشنبه شب عملیات انجام شود. نظر بچه های سپاه این است که ارتش به خصوص لشکر28 سنندج [کردستان] - که تا حالا عملیات منظم انجام نداده است - توجیه نیست. دلایل دیگر آنها این است که ادغام با ارتش را دست وپاگیر می دانند ... به همین دلایل بچه های شناسایی هنگام
توجیه درمورد راهکارها و محورها [به آنها چیزی] نمی گویند. ... اغلب یگان ها،
ص: 103
نیروهای ادغامی ارتش را برای تأمین جاده ها و احتیاط گذاشته اند.
قرار شد که ابتدا روی ارتفاعات پنجوین عمل نشود. خود فرمانده گردان های لشکر14 امام حسین(ع) با عملیات مخالف هستند، لذا لشکرهای 14 امام حسین(ع) و 41 ثارالله(ع) برای پنجوین [در نظر گرفته شدند] که البته لشکر41 ثارالله(ع) احتیاط خواهد بود. ابتدا نیروهای برادران احمد کاظمی و کریم نصر با ارتش روی لری و مارو عمل می کنند و لشکر25 کربلا احتیاط قرارگاه خواهد بود. درضمن لشکر17 علی بن ابی طالب(ع) برای عمل در کانی مانگا به بانه رفته است.»(1)
1
فرماندهی قرارگاه مقدم حمزه در نامه ای به قرارگاه تاکتیکی حمزه2 (تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) از سپاه پاسداران و تیپ3 لشکر28 کردستان از ارتش) ضمن ابلاغ مأموریت این قرارگاه برای تصرف ارتفاعات مارو، براله، سربراله، خلوزه1، خلوزه2 و هفت توانان در محور مریوان به برخی یگان های پشتیبانی نزدیک و دور، سازمان رزم، و امکانات و نقاط قوت و ضعف دشمن اشاره کرده است.
طبق اطلاعات ارائه شده در این نامه، یگان های پشتیبانی نزدیک دشمن که در منطقه عمومی پنجوین قرار دارند شامل 3 تیپ و 1 گردان پیاده کوهستانی، 1 گردان و 1 گروهان تانک، 2 گردان توپخانه و 8 گروهان کماندویی است و یگان های پشتیبانی دور دشمن نیز که در سلیمانیه، سیدصادق، عربت و قره داغ مستقر هستند، شامل 2 گردان پیاده کوهستانی، 20 گردان پیاده، 9 گردان گارد مرزی، یگ گردان کماندویی و 12 گردان توپخانه می باشد.
در نامه فرماندهی قرارگاه مقدم حمزه برخی روش های دشمن برای جلوگیری از نفوذ نیروهای ایرانی گوشزد شده است که مهم ترین آنها عبارت اند از:
استقرار واحدهای گشتی و کمین در جلوی مواضع دفاعی (خط اصلی)؛ مراقبت دائمی از میادین مین و معابر موجود؛ نصب سیم خاردار و تله منور در جلوی مواضع و مسیر عبور نیروهای خودی؛ اجرای آتش ایذایی در اغلب اوقات و پیش بینی نیروی احتیاط برای مقابله با وضعیت های فوق العاده.
در قسمت دیگری از این نامه آمده است: دشمن برای دید بانی از چته های سازمان کومه له و حزب دمکرات کردستان استفاده می کند(2) و هنگام پیشروی نیروهای خودی، تا رزمندگان به 50 متری مواضع عراقی نرسند اجرای آتش نمی کند.
در ادامه نامه نیز نقاط قوت و ضعف و امکانات نیروهای عراقی این گونه ذکر شده است:
ص: 104
· نقاط ضعف دشمن:
دشمن در مقابل عملیات شبانه و تک های غافلگیرانه آسیب پذیر است. هنگام اجرای آتش خودی نیروهای عراقی به سنگرهای خود پناه می برند و این زمان بهترین زمان غافلگیری دشمن است.
· نقاط قوت دشمن:
ارتش عراق دارای سلاح های شیمیایی است.
دشمن از آتش سنگین و حجیم توپخانه برخوردار است.
دشمن می تواند با استفاده از نیروهای سازمان کومه له و حزب دمکرات کردستان ایران برای نیروهای خودی در نقاط مرزی ایجاد مزاحمت کند.
· امکانات دشمن:
برخورداری از امکان نقل وانتقال سریع، آتش سنگین و زیاد، دراختیارداشتن مهمات و اسلحه فراوان و بهره گیری از آتش هوایی قوی و برتری هوایی.(1)-(2)
1
امروز فرماندهی تیپ15 تکاور دریایی امام حسن(ع) در نامه ای به طرح و عملیات قرارگاه کربلا، مانور این تیپ را برای اجرای عملیات در منطقه عمومی فاو با هدف تصرف منطقه رأس البیشه و انهدام تأسیسات نظامی فاو و سایت و رادار موشکی عراق در این منطقه اعلام کرد.(3)* نیازمندی های تیپ امام حسن(ع) برای اجرای این عملیات، وضعیت و عوارض منطقه و سازمان رزمی گردان های این تیپ(4)** از دیگر مواردی است که در این نامه به آن پرداخته شده است. بخش هایی از نامه بدین شرح است:
«تیپ١٥ تکاور دریایی امام حسن مجتبی(ع) (با عبور از اروندرود) با سه گردان به منطقه عملیاتی قشله [در جنوب فاو] تک خواهد نمود.
الف) گردان١: به استعداد ٣ گروهان مأموریت دارد از نهر بلامه به طرف خط دشمن فاصله بین دو نهر سیدمحمد و قشله با دشمن درگیر شده، پس از عبور از خط و پاک سازی منطقه تا (خلی٢) و جناح راست (جاده قشله) و نوک رادار در امتداد جاده اصلی فاو - رأس البیشه تأمین می نماید.
ص: 105
ب) گردان٢: به استعداد ٣ گروهان مأموریت دارد از نهر عوفی به طرف خط دشمن در فاصله بین دو نهر (خلی١) و عبدالعزیز با دشمن درگیر شده، ضمن پاک سازی تا (خلی٢) و تصرف پادگان هوا، دریا و انهدام رادار و تصرف خط پدافندی در کنار خور عبدالله، سمت راست رأس البیشه در جاده اصلی فاو، رأس البیشه در امتداد گردان١ به طرف خور عبدالله پدافند می نماید.
پ) گردان3: پشتیبانی ٢ گردان عمل کننده گردان سوم می باشد که درصورت ضرورت بنا به دستور، وارد عمل خواهد شد.
توضیح اینکه درصورت کشف تک، آتش سنگین روی خط دشمن اجرا و گردان در زیر آتش تهیه شروع به پیشروی و رساندن خود به ساحل خواهد نمود.»
طبق این نامه، تیپ امام حسن(ع) برای اجرای مأموریت خود، نیازمند ١٨ قبضه توپ130 میلی متری، 18 قبضه توپ105 میلی متری، یک قبضه کاتیوشا، ١ قبضه مینی کاتیوشا، ٢٠ قبضه خمپاره انداز 120 و 81 میلی متری (جمعاً 58 قبضه) می باشد همچنین برای این تعداد قبضه در هر روز عملیات، درخواست 19200 گلوله شده است.(1)
1
ارتش عراق امروز علاوه بر گلوله باران شهرهای آبادان، خرمشهر و مناطق مرزی این دو شهر، اقدام به بمباران اطراف مریوان کرد. در همین حال شهر بانه نیز به دنبال بمباران های اخیر عراق به طور کامل خالی از سکنه شده است.
توپخانه های عراقی امروز مناطق مختلف شهر آبادان ازجمله بازار، ساختمان دادگستری، پارکینگ شهرداری، پالایشگاه و منازل مسکونی واقع در منطقه بوارده جنوبی این شهر را هدف قرار دادند. در خرمشهر نیز مناطق دیری فارم، نیروی دریایی، ساختمان گمرک، راه آهن، پل نو و جزیره مینو گلوله باران شد. در این حملات 2 تن شهید و 26 نفر هم زخمی شدند و خساراتی به بار آمد.(2)
امروز همچنین هواپیماهای عراقی شهر مریوان و آبادی های اطراف آن را بمباران کردند که تلفاتی در بر نداشت(3)
در همین حال، خبرگزاری جمهوری اسلامی از اقدام مردم به تخلیه شهر بانه درپی بمباران های چند روز گذشته خبر داد. این خبرگزاری اعلام کرد: «درپی بمباران های چند روز گذشته شهر مرزی بانه، این شهر به طورکامل از سکنه خالی شده و اهالی آن سعی در بیرون بردن باقیمانده اثاثیه منازل خود دارند. درحالی که به دستور استانداری کردستان ادارات نیز تعطیل شده اند و احتمال بمباران های مجدد نیز وجود دارد، اقدامی نظیر ساختن سنگر و جان پناه جهت کارکنان اداراتی که لزوماً باید در شهر باشند، صورت نگرفته است و حال آنکه باید جهت نگهداری حداقل جوانان شهر در محله های مختلف سنگرهای دسته جمعی ساخته شود تا در مواقع بمباران مردم در آن جای گیرند و در موارد نیاز به نیروی انسانی، به کمک مسئولان اجرایی بشتابند.
ص: 106
گزارشات رسیده حاکی است پزشکان متخصص و عمومی شبکه بهداری بانه ضمن ابراز ناراحتی از اینکه بدون سنگر به خدمت خود ادامه می دهند اظهار داشته اند به هیچ وجه شهر را ترک نخواهند کرد.»(1)
1
براثر اقدامات گروه های مسلح غیرقانونی در مناطق کردنشین آذربایجان غربی، 2 نفر به شهادت رسیدند و خساراتی نیز به بار آمد. در همین حال در عملیات مشترک نیروهای سپاه کامیاران، قروه و باختران در منطقه عمومی گازرخانی، شماری از عاملان حملات اخیر به پایگاه های خودی در این منطقه کشته یا مجروح شدند.
حدود 40 تن از عناصر حزب دمکرات با تیربار و آر.پی.جی7 شبانه به پایگاه نیروهای خودی در روستای گلوان واقع در 8 کیلومتری جنوب غربی نقده حمله کردند که با مقاومت سرسختانه نیروهای پایگاه مواجه شده و با تحمل تلفاتی ناچار به ترک منطقه شدند. در این درگیری که سه ساعت ادامه داشت، 8 تن از مهاجمان کشته و 2 تن از نیروهای پایگاه زخمی شدند.(2)
در حادثه دیگری در جنوب مهاباد، افراد وابسته به گروه های مسلح غیرقانونی 5 تن از اهالی روستای خورخوره را دستگیر و به روستای برده گوره منتقل کردند. مهاجمان سپس یکی از این افراد را به شهادت رسانده و جنازه وی را در کنار جاده انداختند.(3)
در همین منطقه، چته های حزب دمکرات بر سر راه نیروهای پایگاه شهید سپاهی عملیات کمین اجرا کردند. در این حادثه یک تن از افراد خودی به شهادت رسید و یک دستگاه تریلر وزارت راه که حامل یک بلدوزر بود به آتش کشیده شد.(4)
شهربانی جمهوری اسلامی هم در گزارشی اعلام کرد که چند فرد مسلح در شهر مهاباد به اداره شهربانی و پایگاه های مستقر در بانک ملی این شهر حمله کردند، اما با واکنش به موقع نیروهای شهربانی متواری شدند.(5)
در محور بوکان - میاندوآب نیز یکی از نیروهای بسیج بر روی مینی که عناصر ضدانقلاب کار گذاشته بودند رفته و مجروح شد.(6)
علاوه براین، در سردشت عناصر گروه های مسلح ضدانقلاب چندین گلوله خمپاره به نقاط مختلف شهر شلیک کردند که موجب واردآمدن خساراتی به چند منزل و زخمی شدن تعدادی از مردم شد. اغلب مجروحان به طور سرپایی معالجه و ترخیص شدند.(7)
از سوی دیگر به دنبال عملیات های چند روز اخیر عناصر گروه های مسلح غیرقانونی در منطقه عمومی گازرخانی در جنوب محور سنندج - مریوان و سقوط پایگاه های تنگی سر، مهراب، نیر و همچنین حمله افراد ضدانقلاب به پایگاه آویهنگ در روز قبل که خسارات و تلفات فراوانی را به نیروهای خودی وارد ساخت، امروز نیروهای سپاه کامیاران با هماهنگی و همکاری نیروهای سپاه
ص: 107
قروه و باختران عملیاتی را برای به دام انداختن مهاجمان اجرا کردند. در جریان این عملیات و درپی یک تعقیب و گریز، عناصر مسلح مذکور در سرچین محاصره شده و 50 تن از آنان کشته یا زخمی شدند. در این درگیری 7 تن از نیروهای خودی نیز شهید و 4 نفر هم مجروح شدند.(1)
1
هم زمان با تحرکات وسیع نیروهای خودی در آستانه عملیات والفجر4، گزارش های برخی منابع خبری حاکی است مقامات عراق در انتظار حملات نظامی ایران در جبهه های شمالی جنگ هستند.
خبرگزاری تانیوگ به نقل از یک بیانیه نظامی عراق که از رادیو بغداد پخش شد، گزارش داد: مواضع نیروهای ایران در بخش شمالی جبهه برای یک دوره طولانی هدف عملیات نیروی هوایی عراق واقع شده است. تانیوگ افزود: «بغداد چندین بار اعلام کرده است که انتظار حملات جدیدی را ازجانب ایرانیان در این بخش از جبهه دارد.»(2)
خبرگزاری عراق نیز به نقل از صدام حسین رئیس جمهور عراق، اعلام کرد: «ایران از یک ماه پیش، خود را برای اجرای حمله جدیدی به خاک آن کشور [عراق] آماده ساخته، ولی هنوز برای شروع این حمله دچار تردید است.»(3) صدام با بیان این مطلب در جمع گروهی از مردم سلیمانیه عراق که برای امور جنگی پول و طلا هدیه کرده اند، گفت: یک ماه بعد از حمله ایران به حاج عمران در اوایل ماه اوت، عراق درها را به روی داوطلبین کردستان باز کرده و ده روز قبل تعداد آنها به 70 هزار نفر رسیده است. وی افزود: «رهبران ایران به حمایت کردها امیدوار بودند، اما آنها از دیدن اینکه اعراب و کردها هر دو از عراق دفاع می کنند، متعجب شدند.»(4)
از سوی دیگر به گزارش خبرگزاری فرانسه، سعدی توما فرمانده سپاه سوم ارتش عراق، امروز در یک نشست مطبوعاتی با خبرنگاران فرانسوی درحالی که از آمادگی این ارتش برای آتش زدن شهر آبادان و آزادکردن قسمتی از اراضی عراق در مناطق جنوبی جبهه جنگ خبر داد، افزود: البته «فرمانده سیاسی در بغداد» چراغ سبز برای این امر نداده است. خبرگزاری فرانسه اضافه کرد: منظور وی صدور اجازه ازسوی صدام و شورای انقلاب عراق است که شامل مسئولان غیرنظامی حزب بعث و عدنان خیرالله یکی از خویشاوندان بسیار نزدیک رئیس جمهور عراق می باشد. این گزارش به نقل از یکی از فرماندهان بخش مرکزی جبهه افزود دستورات بغداد کاملاً قاطع هستند و تأکید دارند که فقط موضع دفاعی را حفظ کنید. گزارشگر خبرگزاری فرانسه عقیده دارد: «این دستورات می تواند آرامش نسبی که خبرنگاران در بصره واقع در جنوب جبهه مشاهده کردند توجیه نماید.» به گفته سعدی توما، این آرامش مگر در مواردی جزئی، از 14 ماه پیش به وجود آمده است. این ژنرال عراقی در توصیف موقعیت این منطقه گفت: «ایران یک خط یازده در سه کیلومتر را تحت اشغال خود دارد و عراق، قسمت محدودی از سرزمین ایران را در تصرف خود دارد.»(5)
ص: 108
1
مراسم روز تاسوعا در تهران به دلیل شعارهای عزاداران در اعتراض به فروش پنج فروند هواپیمای فرانسوی سوپراتاندارد به عراق، مورد توجه ویژه خبرگزاری فرانسه قرار گرفت. این خبرگزاری امروز گزارش داد: «صدها هزار ایرانی در جریان تظاهرات مذهبی خود به دادن شعار علیه فرانسه که قرار است هواپیماهای جنگنده مدرن تحویل عراق دهد پرداختند.» براساس این گزارش، افراد معتقد مذهبی در این مراسم شعار مرگ بر فرانسه و مرگ بر میتران (رئیس جمهور این کشور) سر دادند و یکی از گویندگان در پشت میکروفون، فرانسه را متهم کرد که این کشور جنایتکار به کمک ابرقدرت ها تسلیحات مرگ بار تحویل عراق می دهد.(1)
2
روابط اقتصادی یوگسلاوی با عراق گسترش می یابد، خانم ملیکا بلانیتس نخست وزیر یوگسلاوی، در رأس یک هیئت عالی رتبه سیاسی برای یک دیدار رسمی سه روزه، بلگراد را به مقصد بغداد ترک کرد. این درحالی است که یک هیئت عالی رتبه اقتصادی به ریاست زون دراگان معاون نخست وزیر یوگسلاوی نیز به منظور گفت وگو درباره مسائل اقتصادی و فراهم کردن مقدمات سفر بلانیتس در بغداد به سر می برد. علاوه براین هیئتی نظامی به ریاست یک سرلشکر عراقی در بلگراد مشغول مذاکره با مقامات عالی رتبه نظامی یوگسلاوی است.(2)
رادیو بغداد ضمن اعلام خبر ورود نخست وزیر یوگسلاوی به بغداد گفت: وی درطول دیدارش از بغداد با مسئولان عراق درخصوص گسترش و تحکیم مناسبات دوستی و همکاری میان دو کشور در تمام زمینه ها به گفت وگو خواهد پرداخت.(3)درباره انگیزه این دیدار روزنامه جمهوری اسلامی در گزارشی نوشت: یوگسلاوی در سال های اخیر اقدام به سرمایه گذاری هنگفتی به ارزش جمعاً 11 میلیارد دلار در عراق کرده است. بیش از 25 هزار متخصص و کارگر یوگسلاوی نیز به کارهای عمرانی در عراق اشتغال دارند. از آنجا که این کشور خود با مشکلات اقتصادی شدیدی مواجه است امیدوار است با رفع مشکلات مالی عراق زمینه اجرای تعهدات و پرداخت بدهی هایش به یوگسلاوی فراهم آید.(4)
3
سرنوشت هواپیماهای سوپراتاندارد خریداری شده ازسوی عراق همچنان در پرده ابهام قرار دارد.
روزنامه آبزرور به نقل از منابع اطلاعاتی واشنگتن نوشت: هواپیماهای تجسسی امریکا هفته گذشته شاهد برخاستن پنج هواپیمای سوپراتاندارد از پایگاه فرانسه بوده اند اما بعد رد این هواپیماها را گم کرده اند. به نوشته این روزنامه، اکنون بجز حلقه کوچکی از مردان سیاسی و نظامی در فرانسه و عراق، دیگران از محل فعلی هواپیماهای فرانسوی که به مقصد عراق حرکت کرده اند، بی خبر هستند.(5)
ص: 109
در همین حال، روزنامه دولتی الجمهوریه (چاپ بغداد)، ضمن انتقاد از امریکا و انگلستان مدعی شد که این دو کشور فرانسه را برای تحویل ندادن هواپیماها تحت فشار قرار داده اند. این روزنامه همچنین نوشت: هدف عراق از دریافت جنگنده های سوپراتاندارد استفاده از آن در جنگ نیست، بلکه می خواهد از این جنگنده ها برای تحت فشار قراردادن ایران به قبول صلح استفاده کند. الجمهوریه افزود: فرانسه موضع مثبت و صحیحی درمورد جنگ و تعهداتش در قبال عراق اتخاذ کرده و آنهایی که چنین فشارهایی را اعمال کرده اند، باید بدانند با انجام این کار خدمتی به صلح نمی کنند بلکه متجاوز را تشویق می کنند.(1)
1
دلایل و آثار تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد بر جنگ ایران و عراق موضوع میزگردی خبری در یک برنامه تلویزیونی در واشنگتن بود.
شیرین هانتر معاون ایرانی برنامه مطالعات خاورمیانه مرکز مطالعات سوق الجیشی و بین المللی دانشگاه جورج تاون، سعید رجایی خراسانی سفیر دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل و ویلیام اولسون کارشناس مسائل خلیج فارس در این میزگرد خبری شرکت داشتند. به گزارش رادیو امریکا، هانتر درباره نیاز عراق به هواپیماهای فرانسوی سوپراتاندارد گفت: عراقی ها مدتی است به ویژه ازلحاظ اقتصادی در وضعیت دشواری قرار دارند. تاکنون عراق با کمک های مالی سخاوتمندانه کشورهایی چون کویت و عربستان سعودی دوام آورده است، اما اشباع بازارهای نفتی جهان سبب شده که این کشورها هم نتوانند به اندازه گذشته به عراق کمک مالی بدهند. عراق می کوشد با پایان دادن به جنگ از این وضعیت دشوار اقتصادی خلاص شود. وی خاطرنشان کرد: «هدف اصلی عراق این است که ظرفیت صادراتی ایران را اگر کاملاً از بین نبرد اقلاً آن را کاهش بدهد تا ایران هم به وضعیت عراق دچار شود و ناچار به مذاکره برای صلح باشد.»
معاون برنامه مطالعات خاورمیانه دانشگاه جورج تاون در پاسخ به این سؤال که آیا نقشه جنگی عراق برای نیل به صلح، واقع بینانه است و عملی خواهد شد، اظهار کرد: پاسخ به این پرسش دشوار است، زیرا متأسفانه منطق و اعمال عاقلانه از خصوصیات دولت ایران و عراق دست کم در ابتدای جنگ نبوده است. در شرایط عادی هر دو طرف بازنده اند. حتی اگر عراق تأسیسات پایانه خارک را نابود نکند، خطر حمله به نفتکش ها سبب می شود که آنها برای حمل نفت ایران به خارک نزدیک نشوند. عراق در گذشته توانایی اجرای تهدیدهای خود را نداشت. همچنین ممکن است قیمت بیمه دریایی به قدری بالا برود که کشتی ها حاضر نشوند نفت ایران را حمل کنند.
از هانتر سؤال شد که دراین صورت عراق تحت فشار اقتصادی است و مجبور است جنگ را به نحوی از انحاء خاتمه دهد. وی پاسخ داد: کاملاً درست است؛ پس از آخرین حمله بزرگ ایران که شکست خورد و به سقوط صدام حسین که هدف اصلی آیت الله (خمینی) است نینجامید، ایران تصمیم
ص: 110
گرفت به جنگ فرسایشی دست بزند تا اقتصاد عراق تحلیل برود و صدام نتواند به حکومت ادامه بدهد.
مجری این برنامه تلویزیونی سپس برای آشنایی با دیدگاه ایران، نظر سعید رجایی خراسانی سفیر جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل را درمورد نقش دستیابی عراق به این سلاح ها در پایان دادن سریع به جنگ جویا شد. رجایی خراسانی پاسخ داد: «فکر نمی کنم که این هواپیماها [بتوانند] جنگ را به پایان بیاورند. آنها ممکن است وضع را بدتر کنند. البته فقط ممکن است. من چندان مطمئن نیستم که آنها [عراقی ها] چندان موفق شوند... .»
سفیر جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به سؤالی درمورد دلیل ناراحتی ایران از تحویل این هواپیماها به عراق، گفت: «ما اصلاً ناراحت نیستیم. ما داریم وضعیت را تشریح می کنیم. ما فکر می کنیم که عراق می کوشد جنگ جنبه بین المللی پیدا کند. ما می خواهیم به کشورهایی که عامل بین المللی شدن این جنگ هستند بگوییم که این کار بسیار خطرناکی است و آنها نباید اهرمی در دست عراق بشوند.» وی ضمن ابراز تردید در موفقیت آمیز بودن حملات عراق درصورت استفاده از سوپراتانداردها گفت: «اما درصورتی که حمله عراق مؤثر بیفتد و تأسیسات نفتی ما نابود شود و ما نتوانیم دیگر نفت صادر کنیم آن گاه صدور نفت از خلیج فارس به طورکلی قطع خواهد شد.»
رجایی خراسانی درمورد موضع ایران درقبال تلاش امریکا یا عربستان برای بازنگه داشتن خلیج فارس، اظهار کرد: «چون این تهدید بسیار جدی است فکر می کنم ایران این احتمالات را هم به حساب آورده است.» وی همچنین یادآور شد: «ما امیدواریم دیگران دخالت نکنند، زیرا این کار عاقلانه ای نخواهد بود. من کاملاً مطمئنم آماده مقابله با این وضعیت هستیم. بنابراین بهترین راه برای دیگران این است که کاری را که دقیقاً عراق می خواهد، انجام بدهند، انجام ندهند.» سفیر ایران در سازمان ملل خاطرنشان کرد که درباره پایان جنگ از راه مذاکره در این مرحله زیاد خوش بین نیست.
مجری برنامه در ادامه، برای تشریح دیدگاه امریکا از ویلیام اولسون کارشناس مسائل خلیج فارس و تحلیل گر امنیت منطقه ای در کالج نظامی ارتش امریکا پرسید که آیا او هم به اندازه سفیر جمهوری اسلامی ایران درمورد امکان حل صلح آمیز منازعه بدبین است؟ اولسون پاسخ داد: «فکر نمی کنم درحال حاضر چندان امکانی برای حل مسئله از راه گفت وگو وجود داشته باشد.» وی درخصوص استفاده های احتمالی عراق از این هواپیماها گفت: «ازنظر عراق هواپیماهای فرانسوی یک اسلحه مطمئن است. خلبانان عراقی مجبور نخواهند بود مستقیماً به تأسیسات دریانوردی ایران حمله کنند بلکه می توانند از فاصله 24 کیلومتری موشک های خود را به هدف بزنند.» اولسون خاطرنشان کرد: «از سوی دیگر، جزیره خارک هدف بزرگی است و عراق نمی تواند به آن چندان آسیب برساند. اما عراق خواهد توانست نه تنها به بنادر نفتی ایران بلکه به کلیه بنادر ایران آسیب برساند و به این وسیله ایران را در محاصره اقتصادی قرار دهد. اما آنچه که عراق می خواهد این است که جامعه بین المللی، ایران را وادار به مذاکره و پایان دادن به جنگ کند.»
ص: 111
اولسون در تحلیل توانایی ایران در اجرای تهدید خود به بستن تنگه هرمز و نیز توانایی امریکا و سایر قدرت های غربی برای جلوگیری از آن، واکنش ایران را غیرقابل پیش بینی خواند و با اشاره به احتمال مین گذاری در تنگه هرمز یا حمله به کشتی ها با استفاده از توپخانه و موشک های ساحلی، ناوها و یا کماندوهای دریایی نتیجه گیری کرد: «اما ایران چندان قابلیت مین گذاری ندارد و سایر تهدیدهای ایران هم عملی کردنش دشوار است. موشک ها و توپخانه های ساحلی ایران و آنهایی که در جزایر دارد چندان دقیق نیستند. تنها خطر واقعی این است که شرکت های کشتیرانی باور کنند که این تهدیدها واقعی است و به اراده خود از ورود به آب های خلیج فارس خودداری کنند.»(1)
1
نگرانی از خطرهای احتمالی ناشی از تحویل هواپیماهای فرانسوی سوپراتاندارد به عراق همچنان تعیین کننده تلاش های تازه شورای همکاری خلیج فارس برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق است. رادیو امان در گزارشی به عوامل تأثیرگذار در موفقیت این تلاش ها پرداخت. این رادیو با اشاره به عواملی نظیر خطرهایی که با ادامه جنگ کشورهای خلیج فارس را تهدید می کند ازجمله آنچه این رادیو به عنوان "نقشه های توسعه طلبانه ایران" از آن نام برد؛ آلودگی شدید ناشی از نشت نفت چاه های ایران در میدان نوروز و احتمال اقدام ایران به بستن تنگه هرمز و خطر مداخله کشورهای بیگانه در منطقه گفت: «عوامل مذکور باعث تسریع در امر تلاش های [کشورهای عضو شورای همکاری] خلیج [فارس] گردیده و آنها حداکثر تلاش های خود را برای خاتمه دادن به جنگ بیش از سه ساله به کار می گیرند.»
رادیو امان همچنین افزود: «تلاش های فشرده ای در [ارتباط با] دمشق به منظور پایان دادن به محاصره اقتصادی عراق که در قطع جریان نفت از خاک سوریه به سوی دریای مدیترانه تجلی می کند، صورت می گیرد. علی رغم اینکه دیپلماسی الجزایر با سکوت کامل اعمال می شود، ولی برخی از منابع سیاسی خاطرنشان می سازند که وساطت الجزایر به خوبی پیش می رود. منابع خلیجی پیش بینی می کنند که در خلال ماه جاری یا ماه آینده (میلادی) بالفعل پیشرفتی حاصل شود.» به گفته این رادیو پیشرفت مورد انتظار به برداشته شدن گام های عملی در اجلاس ماه آینده سران شورای همکاری خلیج فارس و نشست سران عرب در ریاض برای تحت فشار قراردادن ایران و سوق دادن آن به میز مذاکرات بستگی دارد.(2)
بااین حال امروز رادیو کلن به نقل از روزنامه بحرینی اخبار الخلیج، اعلام کرد: اجلاس سران کشورهای اتحادیه عرب که برای روز 20 نوامبر پیش بینی شده بود، به تعویق افتاد تا کشورهای عربی فرصت یابند اختلاف نظرهای خود را درمورد جنگ ایران و عراق و همچنین مسائل موجود میان سوریه و سازمان آزادی بخش فلسطین و ازسرگیری مناسبات سیاسی با قاهره برطرف سازند.(3)
ص: 112
1
انتشار اخبار و تحلیل ها درباره اقدام احتمالی ایران به بستن تنگه هرمز و پیامدهای آن ادامه دارد.
روزنامه عربی الوطن به نقل از کارمند بلندپایه یکی از امیرنشین های عربی نوشت: ایالات متحده به ایران اخطار کرده که اگر تنگه هرمز را ببندد با حمله گسترده امریکا روبه رو خواهد شد. به نوشته این روزنامه، امریکا «تهدید کرده است به بازگشایی تنگه هرمز اکتفا نخواهد کرد و به حمله به داخل خاک ایران نیز دست خواهد زد.»(1)
در همین حال، روزنامه کثیرالانتشار فولهاد سائوپائولوی برزیل گزارش داد: «برزیل در باز نگه داشتن تنگه هرمز دارای منافعی است، اما این بدان معنی نیست که از هرگونه تلاش امریکا در به کارگرفتن نیرو در منطقه خلیج [فارس] لزوماً حمایت کند.» این روزنامه با اشاره به تلاش دولت برزیل در ارزیابی وضعیت انشعابات سیاسی هرگونه حمایت از این اقدام، به نقل از دیپلمات ها نوشت: «فشارهای بیش از حدی که اکنون توسط امریکا و دیگر کشورهای غربی روی ایران اعمال می شود هر حرکت انسانی روی این مسئله را ازجانب برزیل بی فایده می کند. برزیل درگیر مسائل عرضه نفت است، ولی متأسفانه در شرایطی نیست که بتواند اقدامی انجام دهد.» این روزنامه خاطرنشان کرد: «برزیل دوسوم نفت خود را وارد می کند و حدود دوسوم از این نفت وارداتی از خاورمیانه [غرب آسیا] تأمین می شود. عراق و پادشاهی سعودی جمعاً روزانه 300 هزار بشکه نفت به این کشور صادر می کنند. درهرصورت، برزیل اخیراً درصدد تحکیم روابط خود با ایران بوده زیرا هر دو کشور مایل به گسترش روابط تجاری پایاپای بدون توسل به ارز معتبر هستند.»(2)
همچنین خبرگزاری چین در گزارشی ضمن آنکه خریداری هواپیماهای فرانسوی سوپراتاندارد را ازسوی عراق، رویدادی نگران کننده خواند، اعلام کرد: «بسته شدن تنگه هرمز به روی تردد دریایی بین المللی ازجانب ایران نتایج خطرناکی درپی خواهد داشت.» این خبرگزاری درعین حال اضافه کرد: «نظر به اینکه 90 درصد از صادرات و واردات و صدور نفت ایران از این طریق انجام می گیرد، بسته شدن تنگه هرمز ازسوی ایران بعید به نظر می رسد.»(3)
مناشه امیر کارشناس مسائل ایران در رادیو اسرائیل نیز در تفسیری با بیان اینکه «یک نوع عقب نشینی در روش ایران به وجود آمده است»، گفت: «پس از اینکه ایران اظهار داشته بود که اگر صادرات نفت ایران دراثر حمله عراق به وسیله هواپیماهای سوپراتاندارد فرانسوی آسیب ببیند اجازه نخواهد داد حتی یک قطره نفت عربی از تنگه هرمز عبور کند، اکنون اظهارات دیگری به گوش می رسد. حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی در خطبه نمازجمعه اظهار داشت اگر دراثر بمباران عراق به نیمی از صادرات نفتی ایران لطمه بخورد، ایران تنگه هرمز را
ص: 113
نخواهد بست، چون بستن کامل تنگه هرمز باعث قطع صادرات نفتی ایران و اختلال در امر واردات مواد حیاتی برای ادامه زندگی اقتصادی منظم در ایران می گردد.»
به عقیده مفسر رادیو اسرائیل، درعین حال به نظر می رسد که هم فرانسه و هم عراق نیز سعی دارند احساسات را آرام سازند و فرانسه ارسال هواپیماها را بدون ذکر دلیل به تعویق انداخته و صدام حسین نیز گفته انگیزه سروصداهایی که ایران به راه انداخته را درک نمی کند. مناشه امیر در پایان تفسیر خود چنین نتیجه گیری کرد: «عقب نشینی متقابل ایران و عراق از اظهارات افراطی خود به آن بازمی گردد که از یک سو برای ایران روشن شده که قادر به بستن تنگه هرمز نیست و از سوی دیگر، عراق به این نتیجه رسیده که هواپیماهای سوپراتاندارد نمی توانند صادرات نفت ایران را به طور کامل فلج سازند.» بااین حال وی با اشاره به اهمیت نفت به عنوان منبع درآمد اصلی ایران برای ادامه نبرد خاطرنشان کرد: «این عقب نشینی به معنای پایان بحران نیست و اگر عراق هواپیماهای مذکور را تحویل بگیرد یا نگیرد به طور قطع سعی خواهد کرد به تأسیسات نفتی ایران به خارک آسیب برساند و نفتکش های ایرانی را غرق کند و در مقابل، ایران مجبور خواهد شد تهدیدهای خود را اجرا و مانع کشتیرانی در خلیج فارس شود.»(1)
امروز همچنین در شماره جدید هفته نامه ساندی تایمز مقاله ای به قلم امیر طاهری و جان هسکلی درج شد. در این مقاله تجهیز عراق با وسایل نظامی پیشرفته توسط فرانسه موجب افزایش امکان مداخله امریکا و بریتانیا در جنگ ذکر شده و آمده است: علی رغم گزارش های متناقض روزهای اخیر، مقامات ایرانی یقین دارند که پنج هواپیمای جنگنده فرانسوی هم اکنون در عراق می باشند. نویسندگان مقاله ساندی تایمز معتقدند که تحویل این هواپیماها فقط بخشی از یک نقشه هوشیارانه و طراحی شده در فرانسه است که هدف آن پیشگیری از شکست عراق می باشد و بخش دیگر این نقشه کوشش بی وقفه در جبهه سیاسی است.
نویسنده این مقاله در ادامه افزوده است: ایران سخت کوشیده است که بخت خود را باز نگه دارد و فقط درصورتی که عراق از تجهیزات نظامی که جدیداً در اختیارش قرار گرفته، علیه تأسیسات نفتی استفاده کند مبادرت به بستن خلیج فارس و ممانعت از ورود و خروج نفتکش ها کند. اما از سوی دیگر، در مقایسه با پنج سال پیش امروز حتی بسته شدن کامل خلیج فارس فاجعه اقتصادی نخواهد بود(2)
1
وزیر امور خارجه پاکستان از بحرانی تر شدن اوضاع بین المللی درصورت گسترش جنگ ایران و عراق خبر داد. صاحب زاده یعقوب خان وزیر امور خارجه پاکستان، پس از بازگشت از امریکا در مصاحبه با خبرنگاران در اسلام آباد گفت: احتمال گسترش جنگ عراق و ایران و به درازا
ص: 114
کشیده شدن آن، تجاوز رژیم صهیونیستی به لبنان و دخالت های خارجی در افغانستان و کامبوج نشانه های روشنی از بحرانی تر شدن اوضاع بین المللی است. به گزارش رادیو کویت، وی همچنین با اعلام اینکه گفت وگوهایش با بوش معاون رئیس جمهوری امریکا، درباره جنگ عراق و ایران "صریح و همه جانبه" بوده است، افزود: درگیری عراق و ایران یکی از مسائل مهم امریکا و پاکستان است. یعقوب خان با اشاره به مسئله افغانستان نیز خاطرنشان کرد قرار است سازمان ملل متحد تلاش های خود را دراین زمینه از اواسط ماه آینده (میلادی) از سر گیرد.(1)
ضمیمه گزارش18: اهداف سه گانه عملیات والفجر4 و سازماندهی قرارگاه های فرعی حمزه برای تصرف این اهداف
قرارگاه مقدم حمزه اهداف عملیات والفجر4 را بنا به اولویت اجرا، در سه گروه دسته بندی کرده بود:
الف) ارتفاعات لری، کنگرک، گرمک، مارو، خلوزه1 و 2، براله، سربراله و ارتفاعات پنجوین
ب) ارتفاعات کانی مانگا
ج) ارتفاعات سورن
و قرار بود اهداف الف در مرحله اول، اهداف ب در مرحله دوم و اهداف ج در مرحله سوم عملیات تصرف شوند. برای تصرف اهداف نیز سازماندهی زیر در نظر گرفته شده بود:
· قرارگاه تاکتیکی حمزه1 شامل: لشکر14 امام حسین(ع) از سپاه و تیپ2 لشکر21 حمزه از ارتش برای تصرف ارتفاعات پنجوین در محور مریوان.(2)
· قرارگاه تاکتیکی حمزه2 شامل: تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) از سپاه و تیپ3 لشکر28 کردستان از ارتش با هدف تصرف مارو، براله و سربراله در محور مریوان.
· قرارگاه تاکتیکی حمزه3 شامل: لشکر8 نجف، لشکر31 عاشورا هر دو از سپاه و تیپ2 لشکر28 کردستان از ارتش با هدف تصرف ارتفاعات لری، کنگرک، گرمک در محور بانه در مرحله اول و تصرف ارتفاعات کانی مانگا در مرحله دوم.
· قرارگاه تاکتیکی حمزه4 شامل: لشکر25 کربلا سپاه و تیپ1 از لشکر28 کردستان که به کارگیری آنها بنا به وضعیت عملیات اعلام شده بود.(3)
ضمیمه گزارش19: گزارش راوی قرارگاه خاتم الانبیا(ص) درباره چگونگی عقب نشینی عراق از ارتفاعات سورکوه و آسمان بین
داود رنجبر راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در قرارگاه خاتم درباره علت و چگونگی عقب نشینی عراق از دو ارتفاع سورکوه و آسمان بین و اقدامات متقابل لشکر8 نجف می نویسد: نیروهای خودی روی ارتفاعات سورکوه خط پدافندی مناسب نداشتند و روی ارتفاع دارای موضعی محدود در بین دشمن بودند، لذا لشکر8 نجف برای بهبود خط دفاعی تصمیم به گسترش آن گرفت. پس از شناسایی و کسب آمادگی، این یگان متوجه شد که دشمن درحال جابه جایی از ارتفاعات آسمان بین است. لشکر نجف حین عقب نشینی واحدهای عراقی ضربه هایی به آنها زد و حدود دو روز در این محور با دشمن درگیر بود. در این مدت بسیاری از ارتفاعات شمال دره شیلر به تصرف لشکر نجف درآمد و تلفات زیادی به نیروها و تجهیزات دشمن وارد شد. به دنبال این موفقیت، لشکر نجف تصمیم گرفت تا سورکوه را نیز تصرف کند، به این منظور با همان نیروهایی که در ارتفاعات آسمان بین وارد عمل شده بودند به دشمن یورش برد. پس از
ص: 115
شش، هفت ساعت درگیری، دشمن با تحمل تلفاتی سورکوه را نیز خالی کرده و تا پاسگاه شیرکل در غرب این ارتفاع عقب نشینی کرد. لشکر نجف به تعقیب دشمن ادامه داده و پاسگاه شیرکل را هم به تصرف خود درآورد. در جریان این اقدام 10 نفر از نیروهای عراق اسیر و 150 تا 200 تن از آنها کشته شدند. نیروهای لشکر نجف پس از مدتی با انهدام کلیة تجهیزات و وسایل به جای مانده در اطراف این پاسگاه، منطقه را رها کرده و با استقرار روی ارتفاع سورکوه خط پدافندی مناسبی تشکیل دادند.
لازم به توضیح است که دشمن قصد عقب نشینی در محور سورکوه را نداشت و درحقیقت این عقب نشینی بر او تحمیل شد، صحبت های اسرای عراقی حاکی است هنگامی که دشمن قصد تعویض نیرو در این منطقه را داشته است، با هجوم شبانة لشکر نجف مواجه شده و مجبور به عقب نشینی می شود. احمد کاظمی فرمانده لشکر8 نجف نیز در گزارش به مسئولان قرارگاه خاتم اعلام کرد: دشمن در ابتدا در سورکوه قصد عقب نشینی نداشت و الآن هم می خواهد آنجا را بگیرد.(1)
ضمیمه گزارش20: نحوة گسترش نیروهای دشمن در منطقه عملیاتی والفجر4
منطقه عملیاتی والفجر4 حدفاصل بانه از شمال و مریوان در جنوب که منطقه عمومی شیلر و جنوب آن یعنی منطقه پنجوین و سورن را شامل می شود، در حوزه استحفاظی سپاه یکم عراق به استعداد 7 یگان (تیپ و گردان) کماندویی و 5 گردان زرهی قرار دارد. مسئولیت پدافند این منطقه برعهده لشکر4 عراق از سپاه یکم است. حوزه مسئولیت این لشکر از سد دربندیخان تا سور کوه بوده و علاوه بر تیپ های سازمانی خود چند تیپ و گردان مستقل و نیروهای کماندویی نیز به لشکر4 مأمور هستند.
در منطقه عملیاتی والفجر4، تعداد 15 تیپ (پیاده، گارد مرزی و نیروی مخصوص) و حدود 3 گردان مستقل وجود دارد و بیش از 11 گردان توپخانه آتش پشتیبانی نیروهای فوق را به عهده دارند. مناطق تجمع دشمن در عقبه نزدیک شامل سیدصادق، سلمان آقا، کانی پنکه و عربت است. این نیروها در فاصله زمانی اندکی می توانند در منطقه عملیاتی حاضر شوند.
هویت و گسترش نیروهای عراق در منطقه به این شرح است:
تیپ29 پیاده کوهستانی از لشکر4، منطقه استحفاظی آن منطقه عمومی پنجوین است و از یال کوه هفت توانان تا ارتفاعات مشرف بر پنجوین گسترش دارد.
تیپ96 پیاده در منطقه شیار توتمان رشان، مستقر است.
تیپ424 دو گردان از آن در منطقه جنوبی سورن و یک گردان آن در مرانه و سرمرانه مستقر است.
تیپ5 در منطقه جنوبی کوه سورن، تیپ116 در منطقه جنوبی کوه سورن، تیپ602 در ارتفاع کانی مانگا و شیخ گزنشین، تیپ605 در منطقه لری و شیار بین لری و کنگرک، تیپ428 در منطقه کنگرک و گرمک و تیپ105 در منطقه شرق چوارتا، مستقر هستند.
همچنین تیپ66 و 65 نیروی مخصوص احتیاط منطقه پنجوین است.
تیپ504 در منطقه پنجوین تحت امر تیپ29 می باشد.
تیپ101 در احتیاط منطقه دشت پنجوین است.
تیپ704 و 26 احتیاط نیروهای پنجوین و محل آن در سیدصادق است.
گردان55 مستقل در منطقه مارو و خلوزه و گردان56 مستقل در منطقه داخلی پنجوین و مارو مستقر هستند.
علاوه برآن گردان7 کماندویی در منطقه لری و کنگرک، گروهان کماندویی التأمیم زیر امر تیپ424، گردان2 نیروی کماندویی المهدی در منطقه سورن و مرانه، نیروی کماندویی الفاروق در منطقه کانی مانگا و پنجوین، نیروهای کماندویی عقبه در منطقه لری، نیروهای کماندویی مقداد در منطقه کنگرک و گرمک، گردان زرهی ابن الحارثه در لاله حمرین (دشت بین لری و کنگرک)، گردان ابن الولید محل گسترش نامعلوم و گردان9 تانک نیز یک گروهان آن تحت امر گردان1 تیپ29 و گردان4 تانک محل نامعلوم می باشد.
ضمناً گردان667، 18 و 9 توپخانه پشتیبان منطقه تیپ های 96، 29، 424 و 428، گردان18 و 9 توپخانه و
ص: 116
گردان 240 (آتشبار3) پشتیبان 602، گردان4 توپخانه یک آتشبار پشتیبانی منطقه نالپاریز، یک آتشبار از هرکدام از گردان های 137 و 632 و 165 در منطقه هستند که گسترش آنها معلوم نیست و گردان4 و 6 مهندسی هم در منطقه تیپ428 و 605 مستقر شده اند.(1)
ضمیمه گزارش21: سازمان رزم و استعداد برخی یگان های ارتش عراق در منطقه عملیاتی قرارگاه حمزه2
در بخش پایانی نامه فرماندهی قرارگاه مقدم حمزه به قرارگاه تاکتیکی حمزه2 درباره سازمان رزم و تجهیزات نظامی یگان های عراقی در منطقه آمده است:
1. پیاده: هر گردان دارای 3 گروهان پیاده و یک گروهان ارکان (قرارگاه) می باشد و در هر گردان پیاده 14 رأس قاطر برای حمل مهمات و آذوقه موجود می باشد و در گردان های پیاده سلاح هایی ازقبیل خمپاره انداز106 و آر.پی.جی7 و تیربارهای سبک و سنگین موجود است.
2. پیاده کوهستانی: هر گردان پیاده کوهستانی تشکیل شده از چهار گردان پیاده کوهستانی و یک گروهان ادوات و یک گروهان ارکان و سلاح هایی ازقبیل کلاشینکف و خمپاره انداز82 و سلاح های ضدتانک و تیربار دوشکا و تفنگ106.
3. پیاده مکانیزه: هر گردان مکانیزه تشکیل شده از سه گردان مکانیزه و یک گردان پشتیبانی و یک گروهان ارکان و دارای 51 دستگاه نفربر پی.ام.پی و جنگ افزارهای آنها ازقبیل موشک آر.پی.جی7 و خمپاره اندازهای 60 و 120 میلی متری، تیربار سبک و سنگین و تفنگ کلاشینکف می باشد.
4. گردان تانک: هر گردان تانک شامل سه گروهان تانک و یک گروهان ارکان می باشد و دارای 36 دستگاه تانک و تیربارهای سبک و سنگین و تفنگ کلاشینکف و مسلسل ضدهوایی دوشکا می باشند، ضمناً هر گروهان تانک 12 دستگاه تانک دارد.
5. توپخانه: در هر گردان توپخانه 2 آتشبار و یک قرارگاه یا ارکان وجود دارد و هر آتشبار 6 قبضه دارد که در جمع گردان دارای 18 قبضه توپ است.
6. گروهان کماندو از سه دسته کماندو و یک دسته ارکان تشکیل شده است. هر گروهان کماندو از یک صد و سی الی یک صد و پنجاه نفر تشکیل شده و جنگ افزارهایی ازقبیل کلاشینکف، آر.پی.جی7 و نارنجک و مسلسل های سبک و بی سیم با برد 10 کیلومتری و خمپاره انداز60 میلی متری در اختیار دارند.(2)
ضمیمه اول گزارش22: کلیاتی از طرح مانور عملیات درنظر گرفته شده در شمال خلیج فارس برای انهدام اسکله های البکر و العمیه
طبق طرحی که قرار است در شمال خلیج فارس اجرا شود، سه ناوگروه سپاه با کمک نیروی دریایی ارتش و پشتیبانی سپاه پاسداران منطقه ٨ و ٩ کشوری با فرماندهی قرارگاه نوح سپاه و تیپ١٥ امام حسن(ع) به مسئولیت قرارگاه کربلا اهدافی را در خلیج فارس تصرف یا منهدم خواهند کرد.
طبق این طرح، سه ناوگروه نوروز، قفاص و قاسمیه با شناورهای درنظر گرفته شده به ترتیب عقبه های خودی از سکوی نوروز، منطقه قفاص و شهر قاسمیه حرکت کرده و اسکله البکر(هدف فجر)، اسکله العمیه (هدف فتح) و خور عبدالله (هدف احد) را تصرف خواهند کرد. تیپ امام حسن(ع) نیز در منطقه روبه روی فاو، با عبور شناورها از اروندرود رأس البیشه را تصرف و تأسیسات فاو و سایت موشکی و رادار دشمن را که در این منطقه مستقر است، منهدم می کند.
نداشتن تجهیزات کافی خصوصاً شناورهای مناسب برای اجرای مأموریت، دوری راه به ویژه در محور ناوگروه نوروز، نبود تجربه کافی برای طراحی و اجرای این نوع عملیات ها و عدم همکاری نیروی دریایی ارتش ازجمله مشکلاتی است که بر سر راه اجرای این عملیات وجود دارد.(3)
ص: 117
ضمیمه دوم گزارش22: توضیحاتی درباره وضعیت و عوارض منطقه عملیاتی شمال خلیج فارس و سازمان رزم تیپ١٥ امام حسن(ع)
فرماندهی تیپ15 تکاور دریایی امام حسن(ع) در نامه خود به طرح و عملیات قرارگاه کربلا، وضعیت منطقه خودی، عوارض طبیعی منطقه و سازمان رزم این تیپ را این طور تشریح کرده است:
«وضعیت منطقه خودی: ١. راه های مراسلاتی: از نهر قاسمیه تا نهر قصر دارای سه عقبه در منطقه می باشد. عقبه اصلی جاده آبادان به نهر قاسمیه می باشد که خصوصیات آن بدین شرح است: آسفالت و عرض آن ٨ متر می باشد و ارتفاع آن از سطح زمین یک متر می باشد و عقبه های فرعی جاده نهر قصر آسفالت می باشد و عرض آن ٨ متر و 5/1 متر از سطح زمین مرتفع می باشد و عقبه فرعی جاده نهر قصر به نهرهای حد - میچری، بلامه و نهر علی شیر می باشد که خصوصیات آن 70% آسفالت می باشد و 30% شنی می باشد و عرض آن تا نهر بلامه حدود 20 متر و ارتباط بین دو نهر به وسیله پل های ماشین رو (سیمانی) برقرار می شود و از نهر علی شیر تا قاسمیه به وسیله پل های چوبی ارتباط برقرار است.
٢. عوارض طبیعی: وجود نخلستان های انبوه به عمق ٤ تا ٥ کیلومتر و وجود نهرهای اصلی به عمق ٣ الی ٤ کیلومتر و نهرهای فرعی به عمق ١ الی ٢ کیلومتر و همچنین وجود چولان هایی به عمق 200 متر الی 500 متر و باطلاق بودن کنار اروند و نهرها و گل ولای بودن زمین دراثر آب گرفتگی آب به وسیله جزرومد.
ترکیب نیروی خودی در منطقه (پدافندی) گردان47 پیاده، گارد ساحلی و همچنین نیرویی از یگان سوم نیروها به استعداد ٣ گردان در نظر گرفته شده است. یک گردان عمل کننده و یک گردان پشتیبانی و یک گردان احتیاط.
سازمان رزمی گردان تکاور دریایی به شرح زیر است:
هر گردان دارای ١ تا ٣ گروهان؛ هرگروهان دارای ٤ دسته؛ هر دسته دارای ٣ تیم.
استعداد کل گردان: 346.
١. تیربارچی:36
٢. کمک تیربارچی: 36
٣. آر.پی.جی زن: 36
٤. کمک آر.پی.جی زن: 36
٥. سکانی: 55
٦. بی سیمچی: کل بی سیمچی های گردان تا دسته ٢ نفر.
و برای هرگردان ١ تا ٥٥ قایق در نظر گرفته شده است. بدین ترتیب که ٣٦ تیم هرکدام یک قایق و به فرماندهی دسته و فرماندهی گروهان و فرماندهی گردان یک قایق داده می شود.»(1)
ص: 118
ص: 119
ص: 120
1
درحالی که دو روز تا آغاز عملیات والفجر4 باقی مانده است، یگان های قرارگاه تاکتیکی حمزه3 (لشکر8 نجف سپاه پاسداران و تیپ2 لشکر28 کردستان ارتش(1)) که در محور بانه برای تصرف ارتفاعات لری، گرمک و کنگرک وارد عمل خواهند شد، به آمادگی مناسب برای اجرای مأموریت خود دست یافته اند و تنها مشکل پیش روی آنان کمبود مهمات توپخانه است.
علی فضلی مسئول واحد طرح و عملیات قرارگاه مقدم حمزه، در نامه ای آخرین وضعیت آمادگی واحدهای پشتیبانی رزمی قرارگاه حمزه3 را به اطلاع فرماندهی قرارگاه مقدم حمزه رساند. طبق این گزارش که در آن عمدتاً به اقدامات لشکر8 نجف اشاره شده است، این لشکر برای اجرای مأموریت های محوله ازجمله احداث خاکریز دوجداره بین لری به کنگرک، کنگرک به گرمک و در غرب ارتفاع براله؛ اتصال عقبه های خودی به جاده های دشمن (پس از تصرف اهداف) و برخی اقدامات مهندسی همچون احداث سنگر برای توپخانه و...، 27 دستگاه لودر و بلدوزر و 14 دستگاه گریدر آماده کرده است.
همچنین یک بیمارستان صحرایی با 4 اتاق عمل، یک دستگاه رادیولوژی، درمانگاه، پزشک جراح، پزشک عمومی، بهیار و 40 دستگاه آمبولانس و تعدادی نفربر پی.ام.پی برای مداوا و حمل مجروحان در نظر گرفته شده است، بی سیم نیز به اندازه پیش بینی شده دراختیار واحدهای عمل کننده قرار گرفته است.
در ادامه این گزارش به آمادگی کافی واحد تعاون برای حمل شهدا و آمادگی واحد زرهی با 2 گردان تانک و مکانیزه، همچنین توپخانه و واحد تخریب با پیش بینی 2 نفر نیرو در هر دسته
ص: 121
برای خنثی سازی میادین مین و تعدادی نیروی آزاد با همین مأموریت اشاره شده است. تنها مشکلی که در گزارش ذکر شده کمبود مهمات در واحد توپخانه است.
براساس گزارش واحد طرح و عملیات قرارگاه مقدم حمزه امروز همچنین علاوه بر انجام آخرین هماهنگی ها و توجیه فرماندهان گردان های عمل کننده لشکر8 نجف، زمان بندی حرکت یگان ها از نقطه رهایی تا پای کار نیز به گردان ها ابلاغ گردید. طبق برآوردهای انجام شده حداقل 4 تا 5 ساعت برای رسیدن نیروها از نقطه رهایی تا نقطه درگیری زمان لازم است، بر همین اساس، فرماندهی لشکر به گردان ها دستور داده از ساعت 18:30 تا 19 از نقطه رهایی به سمت اهداف حرکت کنند تا در زمان مناسب به نقطه درگیری برسند.
مسئول واحد طرح و عملیات قرارگاه مقدم حمزه در پایان گزارش خود درباره وضعیت نیروهای عمل کننده نیز آورده است: «روحیه نیروها باتوجه به روزهای ... محرم بسیار بالا است و امید می رود باتوجه به وعده های الهی و حول و قوه لایزالش و روحیه بسیار خوب نیروهای پیاده در آخرین روزهای عاشورا نتیجه نهایی را تحقق بخشند.»(1)
1
علی رضائیان فرمانده قرارگاه مقدم حمزه در تماس تلفنی با فرمانده لشکر8 نجف طرح تغییریافته عملیاتی را به اطلاع وی رساند.
به نوشته محمدرضا دیانی راوی قرارگاه تاکتیکی حمزه، رضائیان در این تماس با اشاره به مشکلات پیشِ روی لشکر14 امام حسین(ع) گفت: حسین خرازی (فرمانده لشکر14 امام حسین(ع)) به دلیل وجود مشکلات و موانع زیاد مثل میادین مین، نبود راهکار و... نمی تواند در مرحله اول عملیات بکند، لذا لشکر8 نجف باید در این مرحله وارد عمل شود. احمد کاظمی فرمانده لشکر8 نجف، در پاسخ با عملیات یگان خود در مرحله اول عملیات مخالفت کرد. درپی این گفت وگوی تلفنی رضائیان برای توجیه حضوری احمد کاظمی به بانه رفت. به نوشته دیانی، رضائیان اظهار کرد:(2) «اگر منطقه احمد [محور عملیات لشکر8 نجف] مثل منطقه حسین خرازی باشد [محور مریوان یا هدف تصرف ارتفاعات پنجوین] من هم با کل عملیات مخالف هستم چون در آن صورت بچه های مردم توسط موانع، آتش توپخانه دشمن و... شهید می شوند.» رضائیان همچنین افزود: «ما وقتی به بانه آمدیم (حدود 40 روز قبل) اکثر نیروهای عراق در منطقه پراکنده و درحال فرار بودند و به راحتی می شد با چند گردان ارتفاعات 1939، لری و کنگرک را تصرف کرد.»(3)
ص: 122
1
در جلسه ای که امروز در قرارگاه تاکتیکی حمزه با حضور تعدادی از فرماندهان ارشد سپاه و مسئولان سپاه مریوان تشکیل شد،(1) وضعیت گروه های مسلح غیرقانونی در منطقه شیلر، توانایی و نحوه تعامل آنها با یکدیگر، مشکلات امنیتی محور مریوان، تخلیه افراد بومی قبل از اجرای عملیات والفجر4 از عقبه منطقه عملیاتی و چگونگی تأمین محورهای مواصلاتی در محور مریوان مورد بررسی قرار گرفت.
در ابتدا ابراهیم راحمی مسئول اطلاعات سپاه مریوان، توضیحاتی درباره حضور گروه های ضدانقلاب در منطقه بیان کرد و گفت: «عمده گروه های ضدانقلاب در این منطقه حزب دمکرات کردستان ایران، سازمان کومه له و گروه رزگاری هستند و همچنین گروهی که قبلاً با حزب دمکرات بودند ولی چندی است که از حزب دمکرات جدا شده و با رهبری شخصی به نام علی مریوانی مستقیماً با عراق کار می کند. ... همه گروه ها باتوجه به پاک سازی هایی که قبلاً در برخی مناطق کردنشین صورت گرفته از این مناطق به منطقه شیلر آمده اند و چون می دانند در این منطقه عملیات انجام خواهد شد، لذا فعالیت خود را افزایش داده اند حتی مرکز حزب دمکرات شاخه جنوب نیروهای خود را از منطقه کامیاران [جنوب سنندج] به محور سنندج - مریوان انتقال داده است تا امنیت منطقه و آمدوشد در این جاده را به هم بزنند. حتی چندی پیش به آویهنگ(2) (جنوب محور سنندج - کامیاران) حمله کردند که نزدیک بود ارتفاعات سقوط کند. نیروهای ضدانقلاب در برخی ارتفاعات ازجمله قله میرآجی مریوان برای توپخانه عراق دید بانی و ثبت تیر می کنند و عراق هم روی اینها سرمایه گذاری زیادی کرده است. نیروهای علی مریوانی که مقر اصلی آنها در ارتفاعات کله قندی [پنجوین] است، در حسن آباد مقر موقتی دارند و از آنجا برای مین گذاری و دیدبانی به داخل می آیند. آنها حتی افسران دید بان عراقی را به داخل می آورند. آنها دیدبانی را نزدیک غروب آفتاب انجام می دهند تا بلافاصله با استفاده از تاریکی هوا به سمت عراق فرار کنند. گروه رزگاری هم در بیاره عراق مستقر هستند و 100 تا 150 نفر نیرو دارند آنها نیز در کرمینه مقر دارند و ازطریق کوه کمانجرو و دالانی در پشت دزلی دیدبان های توپخانه و نیروهای شناسایی عراقی را به داخل ایران می آورند.
البته یک گروه از رزگاری ها در منطقه ساوجی و قلقله [شمال غربی مریوان نزدیک مرز] مستقر هستند که بینابینی هستند یعنی هم برای ما کار می کنند هم برای عراق. در این منطقه و
ص: 123
همچنین در نجبران و دره وران [در شمال مریوان] نیروهای حزب دمکرات رفت وآمد دارند و چندی پیش یک درگیری در آنجا رخ داد که حدود 12 تن از دمکرات ها کشته شدند. آنها در جاده ها مین گذاری می کنند و مقر ثابتی ندارند.»
ابوعمار فرمانده سپاه مریوان نیز با اشاره به حضور فعال و روزافزون عناصر ضدانقلاب در محور مریوان، اظهار کرد: «آنها مأموریت دارند تا منطقه مریوان و محور شهر مریوان را به هم بریزند.» وی همچنین درخصوص نوع فعالیت گروه رزگاری افزود: «آنها رفت وآمد نیروهای ما را در محور دزلی زیر نظر دارند و جاده ها را مین گذاری می کنند. آن دسته از نیروهای علی مریوانی نیز که در منطقه مریوان هستند برنامه اصلی شان کسب اطلاعات از نیروهای خودی یا گرفتن اسیر و اجرای عملیات کمین در شب است و از آن چنان توانی برخوردار نیستند که در این منطقه به پایگاه های ما حمله کنند.» فرمانده سپاه مریوان برای ایجاد امنیت در منطقه پیشنهاد کرد تا با افزودن 360 نفر نیرو و امکاناتی همچون تعدادی بی سیم و چندین قبضه تیربار دوشکا امکان تردد در جاده سنندج به مریوان به طور 24 ساعته برقرار شود.(1) ابوعمار همچنین گزارشی از فعالیت سپاه مریوان برای برقراری امنیت در منطقه بیان کرد.
پس از آن شمخانی مسئله تأمین امنیت افراد بومی را که بالطبع دورکردن برخی عناصر نفوذی را هم در پی خواهد داشت مطرح کرد؛ دراین زمینه حمید سالکی معاون قرارگاه مقدم حمزه، به تخلیه 18 روستای منطقه اشاره و درعین حال اضافه کرد که باتوجه به نبود امکانات و همچنین همکاری نکردن استانداری این کار متوقف شده است. وی افزود: در دره وران جمعیت از سه سال پیش (از زمان شروع جنگ) در منطقه مانده اند و وضع نامناسبی دارند.
جانشین فرمانده کل سپاه همچنین با ابراز ناراحتی از اینکه اهالی منطقه مجبور به فروش احشام خود با قیمت ارزان شده اند، گفت: چون آنها مجبور به فروش دام خود هستند ارزان خریدن از آنها اشکال شرعی دارد. شمخانی تأکید کرد قرارگاه مقدم حمزه برای حل این مشکل با فرمانداری هماهنگی های لازم را انجام دهد. فرمانده سپاه مریوان هم با بیان اینکه قبلاً دلال ها از سنندج و جاهای دیگر می آمدند و از مردمی که مجبور به ترک محل سکونت خود بودند گوسفندان را به قیمت ارزان می خریدند، افزود: سپاه جلوی این کار را گرفت و درحال حاضر این کار سروسامانی یافته و از اجحاف به مردم کاسته شده است. وی خاطرنشان کرد: «شاید 10 جلسه با استانداری و سایر مسئولین و نمایندگان مجلس برگزار کرده ایم، ولی کار پیش نمی رود ولی هرکس از بالا به استانداری می آید آنجا گزارش مثبت می دهند و مشکلات را حل شده جلوه می دهند. ما نزد آقای هاشمی رفسنجانی و نخست وزیر رفتیم و گزارش دادیم آنها واقعاً ناراحت شدند.»
ص: 124
در ادامه، حمید سالکی معاون قرارگاه مقدم حمزه، در گزارشی درباره فعالیت سازماندهی شده عراق در منطقه کردستان اعلام کرد که عراق منطقه را به 4 بخش تقسیم کرده و یک هنگ را هم مسئول این کار گذاشته است. یک محور آن بانه با محور فرعی پنجوین و سیدصادق است و محور دیگر پاوه با محورهای فرعی بیاره و طویله است و عناصر گروه رزگاری در محور اول و دمکرات ها در محور دوم فعال هستند و فعالیت آنها هم عمدتاً کسب اطلاع از وضعیت نیروهای خودی از باختران تا بانه، ناامن کردن شهرها از سنندج تا مریوان، حمله به نیروهای رزمی ارتش و سپاه و شناسایی مقر توپخانه ها و پَدهای هلیکوپتر است.
در بخش پایانی جلسه، راحمی مسئول اطلاعات سپاه مریوان، درمورد موفقیت سپاهِ این شهر در کنترل گروه های ضدانقلاب و مهار تحرکات آنان گفت: تابه حال ضدانقلاب نتوانسته ستونی از نیروهای جمهوری اسلامی را در جاده منهدم بکند. شرایط راه ما به گونه ای نیست که ما نتوانیم جلوی آنها را بگیریم. ضدانقلاب به مناطق دیگر و شهرهای مختلف حمله کرده و در برخی مواقع حتی ساعت ها در شهر مانده، ولی مریوان این گونه نیست. وی اطمینان داد که عناصر ضدانقلاب در محور مریوان غیر از دید بانی برای عراق هیچ اقدام دیگری نمی توانند بکنند. او در پایان تأکید کرد که برای شبانه روزی کردن تردد در محور سنندج - مریوان، نباید فقط به احداث پایگاه ها و حضور شبانه نیروهای تأمین جاده اکتفا شود بلکه نیروها باید به هنگام شب هم در طول جاده گشت بزنند. جانشین فرمانده سپاه پاسداران با این امر موافقت کرد. وی برای تأمین نیروهای مورد نظر برای گشت، پیشنهاد داد که یک دسته از هر لشکری که در منطقه حضور دارد زیر نظر سپاه مریوان کار گشت زنی شبانه در جاده را انجام دهند.(1)
1
امروز یک بالگرد ایرانی با 5 سرنشین پس از عبور از مرز درحال حرکت به سمت شهرک نالپاریز در غرب ارتفاعات کانی مانگا بود که هدف موشک های یک جنگنده میگ عراقی قرار گرفت و منهدم شد. در این سانحه هر 5 سرنشین آن شهید شدند.(2)
2
در سه روز گذشته شهرهای مختلف کشور شاهد عزیمت شماری از نیروهای داوطلب بسیجی و نیز گروه هایی از اعضای سپاه پاسداران به جبهه های نبرد بود. به گزارش روزنامه جمهوری اسلامی، گروه های کثیری از داوطلبان رزمنده در میان بدرقه مردم از شهرهای جیرفت، ماکو، ارومیه، کرمان، بندرعباس، خرم آباد و بروجرد به جبهه ها عزیمت کردند.(3) واحد مرکزی خبر
ص: 125
هم گزارش داد: یک تیم پزشکی شامل متخصصان ارتوپدی، جراح عمومی، زنان، بیهوشی، اطفال، پزشک عمومی، تکنسین های اتاق عمل، آزمایشگاه و رادیولوژی برای مدت یک ماه عازم مناطق جنگی شدند.(1)
1
کمبود نیروی انسانی در عراق و به کارگیری نیروهای سایر کشورها در ارتش این کشور، آثار سوء و پیامدهایی را در بر داشته است.
فرماندهی ناحیه ژاندارمری استان خوزستان در گزارشی یکی از پیامدهای اجتماعی روی آوردن سران عراق به استفاده از نیروهای مصری در ارتش این کشور را چنین ذکر کرده است: «خبر رسیده حاکی است به دلیل اعزام اکثر جوانان و اعزام بی رویه کلیه نیروهای نظامی و انسانی عراق به جبهه های جنگ علیه کشور اسلامی ایران، نظم و انتظامات شهرهای عراق به دست مأمورین و نظامیان مزدور اعزامی از کشور مصر سپرده شده [است]. درنتیجه سربازان مصری به علت بیکاری و نبود سرگرمی سالم، اغلب درحال میگساری و پرسه زدن در کوچه و خیابان ها هستند و به همین واسطه فساد و فحشا در عراق رو به فزونی نهاده و فرزندان نامشروعی که در سال های اخیر به دنیا آمده اند بسیار قابل ملاحظه می باشند. در همین حال، اگر فرد مسلمانی اعتراض کند بلافاصله توسط بعثی ها و مزدوران مصر دستگیر می شود.»(2)
2
امروز در چند عملیات حزب دمکرات کردستان ایران که ازنظر تعداد، محدوده جغرافیایی اجرای عملیات و تلفات واردشده به نیروهای خودی کم سابقه بود، 21 تن از نیروهای خودی شهید، 24 زخمی و 4 تن به گروگان گرفته شدند. هرچند دستگاه های ذی ربط گزارش واحد و جامعی درباره این اقدامات انتشار نداده و هرکدام به بخشی از این حوادث پرداخته اند، ولی با کنار هم نهادن این اتفاقات می توان نتیجه گرفت که همه حوادثی که در محدوده شمال مهاباد و در محور مواصلاتی این شهر به میاندوآب رخ داده، توسط یک گروه پرشمار یا چند گروه با هماهنگی کامل و فرماندهی واحد در محدوده جغرافیایی مذکور طراحی و اجرا شده است.
در جریان یکی از این حوادث، عوامل حزب دمکرات با حمله به یک گروه از نیروهای ژاندارمری مستقر در پایگاه بغاز که برای گشت زنی به اطراف قریه دوست علی در 6 کیلومتری شمال شرقی مهاباد رفته بود، یک سرباز را شهید، 7 تن را زخمی و 3 نفر را هم به گروگان گرفتند. متعاقب این اقدام، نیروهایی از تیپ شهید بروجردی سپاه برای کمک به آنها وارد منطقه شدند، اما آنها نیز به کمین مهاجمان افتادند، سرانجام در ادامه درگیری، نیروهای خودی توانستند با واردکردن تلفاتی به مهاجمان آنان را از منطقه به عقب برانند. در این درگیری 5 تن
ص: 126
از نیروهای این تیپ شهید و 10 تن نیز زخمی شدند. افراد حزب دمکرات سپس در همین منطقه یک دستگاه آمبولانس ارتش را با آر.پی.جی هدف قرار دادند. در این حادثه 2 سرباز شهید و یک پزشکیار و 2 سرباز دیگر هم مجروح شدند.
افراد مسلح ضدانقلاب در ادامه اقدامات امروز خود در نزدیکی سه راه خانقاه در 5 کیلومتری شمال مهاباد، مینی بوس حامل نیروهای بسیج دانش آموزی تیپ33 المهدی(عج) اعزامی از جهرم را متوقف کرده و همه 13 سرنشین آن را به اسارت گرفتند. مهاجمان سپس خودروی حامل این افراد را به جنگل های اطراف جاده منتقل و پس از احراز هویت سرنشینان خودرو، آنان را در داخل گودال بزرگی جمع کردند و همه آنان را به طرز فجیعی به شهادت رساندند؛ به طوری که ابتدا دست و پای برخی افراد را قطع کرده و پس از آن همه را به رگبار بستند. راننده و کمک راننده که از مهلکه جان سالم به در برده بودند، ضمن بیان چگونگی این کشتار دسته جمعی، فرمانده اصلی عملیات مهاجمان را یکی از اعضای سازمان چریک های فدایی خلق معرفی کردند. از تلفات مهاجمان گزارشی داده نشده است(1)
در جنوب غربی دیواندره نیز افراد حزب دمکرات با نفوذ به روستای گزمل به منزل 4 تن از توابین این حزب حمله کردند و علاوه بر زخمی کردن یکی از توابین برادر یکی دیگر از توابین را نیز به گروگان گرفتند. مهاجمان همچنین 90 رأس گوسفند و 12 رأس گاو و یک رأس اسب را نیز سرقت کردند.(2)
در منطقه کرند غرب هم براثر حمله 10 تن از عوامل حزب دمکرات به نیروهای خودی در 10 کیلومتری بالاتاق، 3 تن از نیروهای بسیج زخمی شدند و خساراتی به دو خودروی تویوتا و دکل مخابراتی وارد شد. مهاجمان قبل از رسیدن نیروهای کمکی متواری شدند(3)
از سوی دیگر، نیروهای خودی در منطقه انجیران در شمال شرقی مریوان، به گروهی از چته های حزب دمکرات حمله کردند و در یک درگیری توانستند 8 تن از افراد این حزب را کشته و 6 تن را زخمی کنند.(4)
در همین حال و باوجود تداوم درگیری ها میان نیروهای خودی و افراد گروه های مسلح ضدانقلاب در مناطق کردنشین غرب کشور، امروز و دو روز گذشته 2 تن از افراد حزب دمکرات و یک تن از وابستگان سازمان کومه له در مرانه، مریوان و کامیاران خود را به نیروهای سپاه معرفی و ضمن اظهار ندامت، درخواست امان نامه کردند.(12)
1
سپاه پاسداران مریوان درخصوص آخرین وضعیت حزب دمکرات و سازمان مارکسیستی مائوئیستی کومه له در منطقه مریوان، گزارشی را تهیه و به سپاه کردستان ارسال کرد. در این گزارش استعداد، ساختار تشکیلاتی، محل استقرار و تسلیحات این گروه ها بررسی شده است و ضمن اشاره به
ص: 127
برنامه ها و اقدامات احتمالی سازمان کومه له - که نسبت به سایر گروه های مسلح حضور چشمگیرتری در این منطقه دارد - چگونگی عملکرد نیروهای خودی در مقابله با این گروه ها مورد نقد قرار گرفته و برای تأثیرگذاری بهتر عملیات های خودی پیشنهادی مطرح گردیده است.
طبق گزارش سپاه مریوان، در این منطقه، از حزب دمکرات کردستان گردان زریوار با 100 الی 120 نفر نیرو فعالیت دارد. این گردان دارای 2 لک به نام رشید حلاج و سعید کالکال است و هریک دارای 2 پل است و محل استقرار و فعالیت لک ها نیز به ترتیب در شمال شرقی مریوان و شمال مریوان است. لک های مذکور سلاح هایی ازقبیل آر.پی.جی7، تیربار کلاش، قناسه و کلاشینکف دراختیار دارند.(1) در این گزارش همچنین نام روستاها و تعداد افراد حزب دمکرات که در هر روستا استقرار دارند، آورده شده است.
در ادامه گزارش، درباره استعداد و محل استقرار عناصر کومه له در این منطقه آمده است: هیز فواد از سازمان کومه له با 110 نفر نیرو در منطقه فعالیت دارند. این هیز که مقر آن در روستای گلچیدر است دارای 2 پل است و محل تردد و استقرار آنها روستاهای شمال و شمال شرقی مریوان است. زندان این حزب در مکانی بین روستای بایدر بالا و بوردمه واقع شده که در آن حدود 60 الی 80 زندانی نگهداری می شود. همچنین بیمارستان این سازمان نیز در روستای بوردمه قرار دارد. سپاه مریوان در ادامه اسامی روستاهای محل استقرار عناصر این سازمان و نیز تعداد آنها را ذکر کرده است.
در انتهای گزارش به فعالیت ها و برنامه های آینده این گروه ها به ویژه سازمان کومه له اشاره شده و با انتقاد از عملکرد نیروهای خودی آمده است: در این موقعیت حساس کومه له قصد دارد جاهایی را که قبلاً از دست داده و درحال حاضر جمهوری اسلامی در آنها رفت وآمد ندارد، اشغال کند و باتوجه به حضور فعال گروهک ها در منطقه به خصوص کومه له و تبلیغات آنها، تعدادی از افراد ناآگاه به انحراف کشیده شده اند و با وضعیت جدید منطقه، زمینه خوبی برای عده ای طرف دار و هوادار به وجود آمده که خودشان را راحت تر به گروهک ها برسانند. در بیست روز اخیر، تا آنجا که مطلع هستیم، 4 دختر و 10 پسر به کومه له پیوسته و مسلح شده اند. در این هنگام که متأسفانه ضدانقلاب آن قدر جسور شده که در آبادی های پاک سازی شده در نزدیکی مقرهای خودی به جولان بپردازند و در نزدیکی مقر کمین بگذارند و به ایجاد ناامنی در منطقه بپردازند، لازم است که یک پاک سازی گسترده را از منطقه کوماسی تا روستاهای دری، شیخه کویره، تشکاش، چور، آلمانه، انجند، گلیه و میانه انجام دهیم و تردد خود را در مناطق آزادشده زیادتر کنیم تا چته های مزدور از این بیشتر جسور نشوند(2)
ص: 128
1
وزیر امور خارجه ایران به سؤالات خبرنگار روزنامه امریکایی نیوزویک درخصوص اوضاع منطقه خلیج فارس، روابط ایران و فرانسه و شایعه دلسردی تدریجی مردم از جنگ پاسخ داد.
به گزارش روزنامه نیوزویک، علی اکبر ولایتی که به منظور شرکت در اجلاس سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک به سر می برد در پاسخ به این سؤال که ایران چگونه کشتی های حامل اسلحه و مهمات برای عراق را متوقف و از چه طریق از محموله کشتی ها اطمینان حاصل می کند، گفت: «ما در ایران قادریم هرگونه بازرسی که صلاح باشد به عمل آوریم. مهم ترین مسئله ای که می خواهیم دنیا آن را درک کند این است که ما نمی توانیم عبور مهمات جنگی مخربی که توسط بعثیون عراقی بر سرمان ریخته می شود را تحمل کنیم. سه سال تمام است که ما به نصایح و هشدارهای مکرر به عوامل غیرمسئول در خلیج فارس بسنده کرده ایم، لیکن دیگر کافی است.»
ولایتی درمورد بروز واکنش بین المللی درصورت قطع مسیر کشتیرانی در خلیج فارس، ضمن تأکید بر انسداد تنگه هرمز درصورت تهدید منافع حیاتی ایران گفت: «درمورد عکس العمل بین المللی به ویژه اقدام امریکا باید بگویم که ما تصور می کنیم دولت امریکا می بایستی تاکنون آموخته باشد زمانی که مسئله به ایران اسلامی مربوط می شود، این کشور باید پیش از هر اقدامی آن را مجدداً مدنظر قرار دهد.»
وزیر امور خارجه ایران در پاسخ به این سؤال که چرا از میان تمام کشورهایی که در معاملات تسلیحاتی دخالت دارند فقط فرانسه را محکوم می کنید، اظهار کرد: «ما این موضع را فقط در مقابل فرانسه اتخاذ نکرده ایم، بلکه بیش از دو سال است که شوروی و سایر کشورهایی که ماشین جنگی عراق را تجهیز می کنند، محکوم می کنیم.» وی افزود: «این کشور [فرانسه] بدون درنظرگرفتن عواقب کار و با بی مبالاتی هرچه تمام تر از رژیمی که آخرین روزهای حیاتش را می گذراند حمایت به عمل آورده و سلاح در اختیارش می گذارد و ازاین رو بیشترین مسئولیت را در قبال هرگونه فاجعه ای برعهده خواهد گرفت.» ولایتی درمورد ادعای ارسال سلاح های امریکایی و اسرائیلی به ایران گفت: «باید بگویم که این جوک سیاسی احمقانه و تکراری، آن قدر خسته کننده شده است که من هم صرفاً جز تکذیب این ادعای بی اساس چاره ای ندارم.»
خبرنگار نیوزویک در ادامه، به اقدام فرانسه در پذیرفتن امام خمینی در زمان تبعید ایشان، اشاره کرد که ولایتی پاسخ داد: «فرانسه یک ویزای توریستی سه ماهه به رهبر انقلاب اسلامی داد و چنین ویزایی هر سال به میلیون ها توریست داده می شود. اجازه دهید اضافه کنم که فرانسه فقط
ص: 129
به مدت چند ماه حضور امام خمینی را در آن کشور تحمل کرد. به همین خاطر، سفارت فرانسه در تهران ازطرف مردم ما گلباران شد و فرانسه می رفت تا مجدداً روابطی دوستانه با ایران داشته باشد.» وی با اشاره به تغییرات سیاست خارجی دولت فرانسه تأکید کرد: «این گناه ما نیست که دولت سوسیالیست فرانسه که ازنظر اقتصادی در وضع بسیار بدی به سر می برد و سیاست آژانس های بین المللی اجاره ای را در پیش گرفته، اکنون به اجاره سوپراتاندارد [ها]، فروش موشک های اگزوست پرداخته و کارگزاران خود را به کشورهای جهان سوم می فرستد.»
وزیر امور خارجه در پاسخ به این پرسش که آیا پایان جنگ به سقوط صدام بستگی دارد و آیا ایران نمی تواند خود را متقاعد به تحمل وی کند، تأکید کرد: «تجربیات سه ساله از عملکرد رژیم بعثی و عدم هماهنگی اظهارات مقامات این رژیم و عملکردهایشان جای تردید باقی نمی گذارد که این رژیم ضد بشری می بایستی جای خود را به یک دولت مردمی بدهد.»
ولایتی در ادامه این گفت وگو با تکذیب شایعه دلسردشدن تدریجی مردم از ادامه جنگ خاطرنشان کرد: «اکثر جمعیت 40 میلیونی کشور ما چه با حضور در جبهه و چه با کمک های بی شائبه خود، در جانفشانی کوتاهی نکرده اند. درست برخلاف دمکراسی های غربی، اختلاف نظری در بین مردم ایران و دولتشان وجود ندارد. همه ما خواستار صلحی شرافتمندانه و همچنین مجازات عراقی های آدمکش هستیم.»
وی همچنین درباره شایعه اعزام بچه های شش، هفت ساله به جبهه و به کارگیری آنان برای بازکردن راه عبور نیروهای نظامی از میادین مین گفت: «باید بگویم نام نویسی از افراد کمتر از 16 سال برخلاف قوانین ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. چند ماه پیش تعداد زیادی از افراد مسن روستایی داوطلب شدند تا از روی میادین مین عبور کنند، لیکن ... موافقت نشد.» وزیر امور خارجه سپس با بیان اینکه در ایران شمار زیادی از افراد بالاتر از 16 سال داوطلبانه آماده حضور در جبهه های جنگ هستند و از این نظر با هیچ گونه کمبودی مواجه نیستیم، تأکید کرد: «به بچه ها اجازه نزدیک شدن به جبهه های جنگ داده نمی شود.»(1)
1
وزیر امور خارجه امریکا اعلام کرد چنانچه ایران تهدیدات خود مبنی بر بستن تنگه هرمز را عملی کند، امریکا و دیگر کشورهایی که دارای منافع حیاتی در خلیج فارس هستند تدابیری برای تضمین کشتیرانی در این منطقه اتخاذ خواهند کرد.
خبرگزاری فرانسه با اعلام این خبر افزود: جورج شولتز در پایان دیدارش از کانادا در گفت وگو با خبرنگاران اظهار کرد که انگلستان یک ناو هواپیمابر به این منطقه فرستاده و ناو هواپیمابر امریکایی رنجر نیز در آنجا مستقر است. این درحالی است که فرانسه نیز از مدتی پیش چند کشتی مین جمع کن به این منطقه اعزام کرده است. شولتز افزود دولت امریکا از تهدیدات
ص: 130
ایران مبنی بر بستن تنگه راهبردی هرمز به شدت نگران است، پس باید با شنیدن چنین تهدیداتی کاملاً محتاط بود. وی تصریح کرد: «احتمال به اجرادرآمدن تهدیدات ایران درزمینه قطع کشتیرانی تجاری در خلیج [فارس] باعث شده است مشاوره و تبادل نظرهای گسترده میان امریکا و دیگر کشورهای غربی همچنان ادامه یابد.» وزیر امور خارجه امریکا تأکید کرد جهان نمی خواهد در موقعیتی باقی بماند که هر بار ایران احساس خطر کرد فوراً تهدید کند تنگه هرمز را خواهد بست.(1)روزنامه نیویورک تایمز نیز با اشاره به اظهارات شولتز، به نقل از وی نوشت: «امریکا و دیگر کشورهای غربی نمی توانند اجازه دهند که ایران [با تهدید به مسدودکردن راه های آبی خلیج فارس] از آنها باج بگیرد.»(2)
وزیر امور خارجه امریکا همچنین با اظهار بی اطلاعی از تحویل یا عدم تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد به عراق، درخصوص موضع دولت امریکا در قبال تحویل این جنگنده ها فقط به این جمله اکتفا کرد که ما هیچ گونه موضعی در قبال این مسئله اتخاذ نکرده ایم و فرانسه خودش تصمیم گرفته است. شولتز دیدگاه های اخیر رهبران عراق درمورد بهبود احتمالی مناسبات میان واشنگتن و بغداد را بسیار جالب توصیف کرد.(3) به گزارش رادیو امریکا، وی همچنین باوجود ابراز تمایل به برقراری روابط معقول میان ایران و ایالات متحده، افزود چنین چشم اندازی دیده نمی شود. به گفته این رادیو ظاهراً این نخستین باری است که جورج شولتز از سیاست نزدیک تری به عراق در جنگ سه ساله آن کشور با ایران یاد می کند.(4)
1
روزنامه کویتی الرای العام اعلام کرد وزیر امور خارجه عراق چند روز پیش مخفیانه از پاریس دیدن کرد تا از دولت فرانسه بخواهد هواپیماهای سوپراتاندارد را هرچه زودتر به عراق تحویل دهد. این روزنامه ضمن درج این خبر افزود: عراق بیم دارد که فرانسه براثر فشار ایالات متحده، بریتانیا و چند کشور دیگر از ارسال سوپراتانداردها منصرف شود. عراق تهدید کرده است که دراین صورت از پرداخت چند میلیارد دلار بدهی خویش به فرانسه خودداری خواهد کرد(5)
در همین حال، خبرگزاری کویت به نقل از ژنرال ژانو لاکاز رئیس ستاد ارتش فرانسه، اعلام کرد که فرانسه تمامی تعهدات خود را محترم شمرده و به توافقنامه های خود با هر کشوری عمل خواهد کرد. لاکاز که در رأس هیئتی از ارتش فرانسه برای یک دیدار رسمی سه روزه در کویت به سر می برد، افزود: به این ترتیب فرانسه تعهدات خود با عراق را محترم شمرده است.(6)
ص: 131
1
فرانسه سیاست پیچیده ای را به منظور محدودساختن انتخاب های ایران دربرابر فشارها برای خاتمه دادن به جنگ دنبال می کند. این دیدگاه را دو نشریه لوپوئن و الدستور در تحلیل های جداگانه ای بیان کردند.
به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، هفته نامه فرانسوی لوپوئن در شماره اخیر خود نوشت: فرانسه به شکل مدبرانه ای مسئله تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد را در وضعیتی مبهم حفظ کرده است به امید اینکه مذاکرات سیاسی در خلیج فارس امکان پذیر شود. این هفته نامه افزود: یکشنبه دو هفته پیش، منابع بسیار موثق اطلاع داده اند که جنگنده های سوپراتاندارد به بغداد می روند، ولی به نظر می رسد فرانسه می خواهد اتلاف وقت درمورد ارسال این هواپیماها و کمک نظامی به عراق را با تلاش های سیاسی در منطقه خلیج فارس هم زمان سازد.
لوپوئن با اشاره به طرح قطعنامه ای در سازمان ملل به منظور پایان دادن به جنگ ایران و عراق یادآور شد: درصورتی که مقامات تهران این طرح را بپذیرند دیگر تحویل سوپراتانداردها به عراق لزومی نخواهد داشت، اما درصورتی که آنها با طرح جدید سازمان ملل درمورد آتش بس در خلیج فارس موافقت نکنند، اجباراً باید عواقب لجاجت خود را پذیرا شوند. این هفته نامه فرانسوی در پایان اضافه کرد: درحال حاضر، به نظر می رسد پاریس برای قراردادن جمهوری اسلامی در مقابل این انتخاب عمداً این حالت مرموز را ایجاد می کند. گو اینکه هنوز هیچ نکته ای روشن نیست، نه در سازمان ملل متحد و نه در جمهوری اسلامی.(1)
مجله الدستور نیز در مقاله ای با عنوان "هرمز: تنگه یا راه حل بحران" ضمن ابراز اطمینان از تحویل جنگنده های فرانسوی سوپراتاندارد به عراق نوشت: «حال مشخص می شود که این جاروجنجال ها نه تنها در تصمیم فرانسه تأثیری نگذاشته، بلکه خود دولت فرانسه به ادامه این جنجال ها تمایل می ورزد، بدون اینکه کوچک ترین تغییری در تصمیم خود داده باشد.» به نوشته الدستور، دولت فرانسه تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد را به چند روز بعد از سخنرانی میتران در مجمع عمومی سازمان ملل موکول کرده است تا تحویل این جنگنده ها، پیشنهادهای رئیس جمهور فرانسه درزمینه خلع سلاح و مسائل بین المللی را بی اثر نسازد.
الدستور همچنین ضمن اشاره به نظرخواهی فرانسه از چند کشور عربی افزود: «این کشورها به استثنای برخی از دولت های محافظه کار خلیج [فارس] عدم اعتراض خود مبنی بر تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد را به عراق ابراز نموده اند.» این مجله سپس مدعی شد دولت الجزایر با ارسال نامه ای به رئیس جمهور فرانسه در یک موضع گیری صریح اعلام کرده است که الجزایر مایل نیست عراق در این جنگ تضعیف شود و این بدان معنا است که این کشور نیز از تحویل هواپیماها به عراق پشتیبانی می کند.
این نشریه در ادامه، با اشاره به اظهارات روز گذشته کلود شسون وزیر امور خارجه فرانسه، در جمع خبرنگاران نوشت: «[وی گفت] من نمی دانم چرا درمورد این پنج هواپیما این همه
ص: 132
جاروجنجال و هیاهو به راه افتاده است. درحالی که از سال 1980 موشک های اگزوسه دراختیار عراق بوده و این کشور امکان آن را هم داشته است که هر نقطه ایران را که بخواهد مورد هدف قرار دهد.» وزیر امور خارجه فرانسه افزود: «دولت متبوع وی بنا به عللی هرگز از تصمیم خود مبنی بر تحویل هواپیماها منصرف نخواهد شد. اولاً فرانسه آن طورکه شیوه آن است هیچ گاه دربرابر تهدیدها و هشدارها از انجام وظیفه خود صرف نظر نمی کند. ثانیاً اگر ما چنین سلاح هایی را دراختیار عراق نگذاریم لاجرم کشور پرقدرت دیگری این کار را خواهد کرد. ثالثاً هواپیماهای سوپراتاندارد توازن نظامی کنونی را هرگز تغییر نخواهد داد.»
الدستور همچنین انگیزه اصلی فرانسه را در حمایت از عراق، یک انگیزه راهبردی خواند و افزود: «فرانسوی ها معتقدند که در محدوده اختلافات بین المللی بین شرق و غرب بر سر مناطق نفوذی، جغرافیای سیاسی مناطق بی شماری از جهان تغییر خواهد یافت و دراین میان کشورهایی چون فرانسه بایستی در صحنه حضور یافته و در اختلافات دو ابرقدرت موضع قاطعی اتخاذ نمایند. فرانسوی ها همچنین تأکید می کنند که جنگ عراق و ایران از معدود جنگ هایی است که هیچ کدام از ابرقدرت ها سیطره کامل بر آن ندارند.»
این مجله دو هدف اصلی عراق در استفاده از هواپیماهای سوپراتاندارد را افزایش موج مخالفت داخلی با ادامه جنگ در ایران و ایجاد موازنه اقتصادی در خلیج فارس عنوان کرد و پس از طرح این ادعا که «رژیم ایران تلاش می کند پای ابرقدرت ها را به این جنگ بکشاند»، افزود: دراین صورت «مسئله مهم برای ایالات متحده دخالت مستقیم در منطقه به نفع رژیم ایران است.»(1)
1
تحرکات دیپلماتیک اعضای شورای همکاری خلیج فارس هم زمان در دو محور خاتمه دادن به جنگ ایران و عراق و عادی سازی روابط عراق - سوریه دنبال می شود.
به گزارش رادیو کلن، شش کشور عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس طرح صلح جدیدی را برای پایان دادن به جنگ سه ساله ایران و عراق تهیه کرده اند. در این طرح برقراری فوری آتش بس، یک برنامه بازسازی برای هر دو کشور و تشکیل کمیسیونی به منظور رسیدگی به مسئله غرامت جنگ و علت بروز آن، پیش بینی شده است. به گفته برخی منابع دیپلماتیک عربی، این طرح در اجلاس ماه آینده سران شورای همکاری خلیج فارس در دوحه پایتخت قطر ارائه خواهد شد و درصورت موافقت سران شورا با آن، دراختیار مقامات ایران نیز قرار می گیرد. رادیو کلن در ادامه یادآوری کرد که ایران تاکنون با کلیه اقدامات میانجیگرانه مشابه مخالفت کرده است.(2)
خبرگزاری آلمان نیز اعلام کرد: دیپلمات های عرب بخش عمده طرح جدید را به ابتکار شیخ زاید بن سلطان آل نهیان حاکم امارات متحده عربی، دانستند. این خبرگزاری همچنین افزود: در
ص: 133
همین حال عربستان سعودی نیز تلاش جدیدی را به منظور متقاعدساختن سوریه به بازگشایی خط لوله نفتی عراق در خاک آن کشور آغاز کرده است.(1)دراین باره روزنامه کویتی السیاسه به نقل از یک منبع رسمی گزارش داد که شاهزاده سعود الفیصل وزیر امور خارجه سعودی و همتای کویتی وی شیخ صباح الاحمد الصباح احتمالاً به میانجیگری بین بغداد و دمشق خواهند پرداخت. به نوشته این روزنامه، میانجیگری اخیر بخشی از تلاش های شورای همکاری خلیج فارس برای حل اختلافات داخلی اعراب قبل از تشکیل اجلاس سران عرب می باشد که قرار است ماه آینده در عربستان سعودی برگزار شود. السیاسه همچنین افزود: «دیپلمات های مقیم دمشق روز گذشته گفتند که سوریه طرح اعراب جهت بازگشایی خط لوله [نفتی] عراق را بررسی می کند. این دیپلمات ها افزودند که طرح مزبور بخشی از تلاش اعراب جهت متقاعدساختن عراق به عدم استفاده از هواپیماهای سوپراتاندارد فرانسوی علیه ایران است.»(2)
در همین حال، الدستور در گزارشی نوشت: وزیر امور خارجه فرانسه در دیدار با شاذلی قلیبی دبیرکل اتحادیه عرب، از وی خواست تا اتحادیه عرب برای رسیدن به موضع گیری یکپارچه اعراب درمورد جنگ ایران و عراق و وضع داخلی لبنان به تلاش های بیشتری دست بزند.(3) در همین زمینه دو روزنامه کویتی الانباء و کویت تایمز نیز بدون اشاره به نحوه وقوع جنگ، دیدگاه مشابهی را درمورد آن مطرح کردند. به گفته رادیو صوت الجماهیر، روزنامه الانباء نوشت: «می بایست ایران و عراق مسائل مربوط به جنگ و صلح خود را یکسره کنند. اکنون بر اعراب ضروری است تا برای پایان دادن به این جنگ، جانب عراق را در پیش بگیرند زیرا ایران پذیرای صلح نیست.» روزنامه انگلیسی زبان کویت تایمز (چاپ کویت) هم ضمن طرح این نظر که برخی دولت ها به طورجدی به فکر پایان یافتن جنگ ایران و عراق نیستند از موضع «حکمرانان تهران» انتقاد کرد و افزود: «اینها [مقامات ایران] اکنون تنگه هرمز را تهدید به بستن می کنند و از این راه می خواهند جهان را از آب های خلیج [فارس] جدا سازند.»(4)
1
بررسی تأثیرات قطع صادرات نفت از خلیج فارس بر منافع کشورهای مختلف صنعتی جهان، در رسانه های گروهی جهان ادامه دارد. دراین میان یک نشریه اقتصادی، تداوم اوضاع فعلی را از نقطه نظر توسعه روابط خارجی ایران مورد توجه قرار داد.
روزنامه کلنشه رونشا در یادداشتی با عنوان "خطر در خلیج" نوشت: «در منطقه خلیج فارس خطر بزرگی به وجود آمده است که اهمیت آن خیلی بیشتر از اختلافات منطقه ای ایران و عراق است. علاقه کشورهای صنعتی غرب به نفت فقط یک طرف قضیه است. ابرقدرت ها یعنی ایالات متحده و اتحاد شوروی منطقه خلیج فارس را مسبب اختلافات شدید سال های آینده می دانند. این منطقه با منابع نفتی اش به عنوان مهم ترین منبع تهیه کننده نفت جهان می تواند
ص: 134
درباره ضعف و یا قدرت جهان غرب و یا کشورهای شرقی تصمیم بگیرد.»
این روزنامه دلیل علاقه ویژه فرانسه به این منطقه را چنین ذکر کرد: «اگر عراق در جنگ با ایران شکست بخورد، فرانسه درصورت برکناری صدام حسین باید از 40 میلیارد مارکی که به عنوان وام دراختیار عراق گذاشته است صرف نظر کند و همین موضوع نیز دلیل تحویل بی مورد هواپیماهای جنگی فرانسه به عراق است.» این روزنامه در پایان اضافه کرد: «به احتمال قوی در منطقه خلیج فارس در آینده نزدیک خطر بروز جنگ وجود ندارد، زیرا ابرقدرت ها در موقعیت کنونی نمی توانند در این منطقه دست به جنگی دامنه دار بزنند، اما در درازمدت زورآزمایی سختی درباره نفت در این منطقه صورت خواهد گرفت.»(1)
روزنامه کریستین ساینس مانیتور نیز در مطلبی با عنوان "چرا ژاپن برای آرام کردن جنگ ایران و عراق پیش قدم شده است"، با بیان اینکه «دشمنی ایران و عراق که این اواخر کمر به نابودی یکدیگر بسته اند بر اضطراب واشنگتن، توکیو و پایتخت های اروپایی افزوده است»، آورده است: «اگر ایران تهدید خود را مبنی بر متوقف ساختن کشتیرانی در خلیج فارس عملی سازد، خود بازنده اصلی است و بازنده بعدی ژاپن خواهد بود. عراق آسیبی نخواهد دید و اروپا نیز درمجموع کمتر از خاور دور آسیب می بیند.» به نوشته کریستین ساینس مانیتور، مقصد 90 درصد نفتی که در سه ماهه اول سال (میلادی) جاری از تنگه هرمز عبور کرده کشورهای صنعتی آسیا بوده و فقط 10 درصد آن راهی اروپا و امریکا شده است. این روزنامه ضمن یادآوری روابط تجاری گسترده ژاپن با دو کشور ایران و عراق افزود: «ژاپن طی ماه های اخیر دادوستدهای بازرگانی خود را با ایران افزایش داده و برای تکمیل طرح هایی که [در] زمان شاه آغاز شد و جنگ اجرای آنها را متوقف ساخت ازجمله یک مجتمع عظیم پتروشیمی، کارشناسان فنی خود را به ایران اعزام کرده است. پاره ای گزارش ها حاکی است که ژاپن نتایج یک سلسله بررسی های کامپیوتری را دراختیار رهبران ایران گذاشته که نشان می دهد جنگ طولانی و فرسایشی به سود ایران نخواهد بود.»(2)
هفته نامه میدل ایست تایمز (چاپ قبرس) نیز در مقاله ای ضمن بررسی مواضع ایران در قبال تلاش های صلح از نقطه نظر افق های اقتصادی و توسعه روابط خارجی این کشور نوشت: «تحلیل گران متذکر می گردند که باوجود آنکه [امام] خمینی امریکا و حکومت های سلطنتی منطقه [را] که شورای همکاری خلیج [فارس] را تشکیل می دهند، مورد سرزنش قرار می دهد و روابط ایران با کشورهای غربی را محدود و یا اصلاً قطع کرده است، ولی این رژیم عموماً خواهان توسعه روابط تجاری خود می باشد و نسبتاً هم در دادن رونق مجدد به اقتصاد خود موفق بوده است. بنابراین تهدید عراق مبنی بر آنکه اقتصاد رونق یافته ایران را نابود خواهد ساخت ایران را آسیب پذیر می نماید.»(3)
ص: 135
1
روزنامه انگلیسی دیلی تلگراف از تشکیل نیروهای واکنش سریع امریکا برای مداخله احتمالی در منطقه خلیج فارس خبر داد. این روزنامه در شماره امروز خود با اشاره به حضور ناوهای نیروی دریایی ایالات متحده در خلیج فارس اعلام کرد: ستادی به این منظور در ایالت فلوریدای امریکا تشکیل شده است. مسئولیت فرماندهی این نیروها برای دخالت احتمالی در منطقه حساس خلیج فارس برعهده ژنرال رابرت کنزنیکتون است و افرادی از نیروی دریایی، هوایی و زمینی زیر نظر مستقیم وی عمل می کنند. دیلی تلگراف افزود: این نیروها قادرند 234 هزار پرسنل نظامی را برای پشتیبانی نیروهای امریکایی مستقر در منطقه آماده کنند و درصورت بروز درگیری های نظامی، می توانند نیرویی معادل 131 هزار پرسنل نظامی را فوراً به منطقه اعزام کنند. بنا به این گزارش، نیروی دریایی امریکا درصورت لزوم 52 هزار تفنگ دار دریایی و نیروی هوایی و نیز 330 هزار پرسنل نظامی را که 3500 تن از آنان برای جنگ های نامنظم تعلیم دیده اند وارد عمل خواهد کرد(1)
2
باوجود صرفه جویی در مصرف سوخت و کاهش واردات نفت، بحران انرژی که از ده سال پیش براثر تحریم نفتی اعراب در امریکا آغاز شده است، هنوز ملموس به نظر می رسد.
به گزارش رادیو امریکا امروز در دهمین سالگرد تحریم نفتی اعراب، در کنگره امریکا برخی سناتورهای عضو کنگره تأکید کردند که اگرچه امروزه در امریکا برای دریافت بنزین صفی وجود ندارد و درزمینه صرفه جویی های انرژی پیشرفت های قابل توجهی به دست آمده است، اما در هر زمانی ممکن است صفوف بنزین از نو ایجاد شود. به گفته مقامات امریکا، جنگ میان ایران و عراق می تواند به طور ناگهانی بر تولیدات نفتی جهان تأثیر گذارد. جیمز آورستار عضو کنگره امریکا به خبرنگاران گفت یک چنین بحرانی ادامه دارد زیرا امریکا هنوز به انرژی و نفت یکی از پرفرازونشیب ترین مناطق جهان وابسته است.(2)
3
دو روز پس از پایان مانور نظامی مشترک کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، گزارش ها از انجام مذاکرات و خریدهای تسلیحاتی جدید عربستان و کویت حکایت دارد.
امروز رادیو مسقط اعلام کرد شاهزاده سلطان بن عبدالعزیز وزیر دفاع و هواپیمایی عربستان سعودی، برای یک دیدار رسمی پنج روزه از ایتالیا رهسپار آن کشور شد. بنا به این گزارش، انتظار می رود وی با رئیس جمهور و وزیر دفاع ایتالیا درباره همکاری های نظامی میان دو کشور گفت وگو کند. رادیو مسقط یادآور شد که وزیر دفاع سعودی در خلال ماه جاری، از مادرید دیدار و درزمینه خرید سلاح های اسپانیایی مذاکراتی با مقامات اسپانیا به عمل آورده است(3)
ص: 136
همچنین روزنامه الرای العام گزارش داد که ژانو لاکاز رئیس هیئت ستاد ارتش فرانسه، در دیدار با مقامات کویت، آمادگی فرانسه را برای تجهیز کویت و کشورهای خلیج فارس به سلاح های مدرن و پیشرفته اعلام کرده است.(1)دراین باره روزنامه کویتی القبس نیز به نقل از مقام های آگاه نوشت: کویت ممکن است خواستار تعداد نامشخصی از جنگنده بمب افکن های سوپراتاندارد شود. به نوشته این روزنامه، لاکاز درباره یک معامله صد میلیون دلاری شامل خرید 6 بالگرد سوپرپومای مجهز به موشک اگزوسه، با مقامات کویت مذاکره کرده است. القبس افزود: «کویت اخیراً معامله ای درمورد خرید 12 هواپیمای میراژ اف1، 34 نفربر زرهی که بعضی از آنها با موشک های ضدزرهی (تاو) مجهز خواهند شد و شمار مشخصی از هلیکوپترهای (غزال) با فرانسه منعقد کرده است.» این روزنامه اضافه کرد: «کویت برای خرید هواپیماهای فوق مدرن میراژ 2000 و همچنین تانک های ام ایکس40 سرگرم مذاکره با دولت فرانسه است.»(2)
در همین حال، رادیو اسرائیل در تفسیری به بررسی تلاش های اعضای شورای همکاری خلیج فارس درزمینه تقویت توانایی های دفاعی خود ازجمله با برگزاری مانورهای نظامی مشترک پرداخت. این رادیو ضمن اشاره به نگرانی های امنیتی کشورهای مذکور از «تهدیدهای مکرر ایران»، گفت: «طراحان و اداره کنندگان این مانور گفتند که هدف برگزاری آن تحکیم قدرت دفاعی امیرنشین های حوزه خلیج [فارس] و به این امید است که آنها در آینده برای دفاع از خویش دربرابر تعرض خارجی نیروی کافی داشته باشند و بتوانند روی پای خود بایستند و به کمک دیگران متکی نباشند. ولی این آرزویی است که به زودی جامه عمل نخواهد پوشید و امیرنشین های جنوب خلیج [فارس] ضعیف تر از آن هستند که در آینده نزدیک بتوانند روی پای خود بایستند و حتی دایه اصلی آنها؛ یعنی عربستان سعودی کشوری است که هنوز قادر به دفاع از خویش نمی باشد و به ایالات متحده تکیه دارد، اما ایجاد شورای همکاری های خلیج [فارس] و برگزاری نخستین مانور نظامی گام بزرگی در راه اجرای هدف های اعلام شده محسوب می گردد.»
به گفته این رادیو، برنامه ایجاد یک سازمان دفاعی مشترک برای امیرنشین های جنوب خلیج فارس از سال ها پیش وجود داشت و شاه ایران نیز از آن حمایت می کرد، ولی دولت عراق در راه اجرای این برنامه اشکال تراشی می کرد، زیرا مایل بود در چنین سازمانی عضویت یابد و رهبری آن را به دست گیرد. بااین حال، امیرنشین های عرب خلیج فارس که از برنامه های توسعه طلبانه رژیم بعث عراق بیم داشتند، به عضویت آن کشور روی خوشی نشان نمی دادند و به همین دلیل اجرای طرح را عملاً به تعویق انداختند. رادیو اسرائیل در ادامه تفسیر خود اضافه کرد: وقوع انقلاب و استحکام موقعیت آیت الله خمینی و تشکیل حکومتی که هدف علنی آن، صدور انقلاب به کشورهای همسایه، تحت شعار مبارزه با استکبار جهانی است، امیرنشین ها را در برپایی یک چارچوب همکاری های سیاسی، اقتصادی و نظامی مصمم تر ساخت.
ص: 137
این رادیو افزود: «گرچه امیرنشین ها برنامه گسترده ای برای تقویت نظامی خویش تهیه کرده و با اختصاص 6 میلیارد دلار قصد دارند پایگاه های نیرومند زمینی و دریایی به وجود آ ورند، ولی آنها به خوبی می دانند که نه امروز و نه در آینده نزدیک نیروهای آنها به مرحله ای نخواهد رسید که اگر ایران تنگه هرمز را ببندد و یا درصدد مجازات نظامی آنها برآید بتوانند از خویش دفاع کنند و برای این منظور آنها به کمک نظامی ایالات متحده و نیروهای آن کشور در جزیره مصیره و اقیانوس هند نیاز خواهند داشت.»(1)
1
درپی انتشار خبرهایی از تشکیل یک نیروی ضربت اردنی با هدف دخالت سریع در بحران های احتمالی منطقه خلیج فارس،(2) زید بن شاکر فرمانده کل نیروهای مسلح اردن، گفت که اردن همچنان به وظیفه ملی خویش در قبال حمایت از برادران عرب پایبند است. به گزارش رادیو امان، وی این اظهارات را در پاسخ به گزارش اخیر رادیو اسرائیل مبنی بر تشکیل نیروهای واکنش سریع اردنی اعلام کرد. فرمانده کل نیروهای مسلح اردن همچنین گفت: ملک حسین پادشاه اردن، سمت پاسداری از تمام اعرابی که او را به مثابه حامی خود می بینند حفظ خواهد کرد و اردن در قبال کمکی که از برخی کشورهای عربی دریافت کرده به آنان کمک نظامی می کند. وی تصریح کرد: همکاری تسلیحاتی ما با امریکا همیشه در روز روشن جریان داشته است؛ زیرا امریکا منبع اصلی تأمین تجهیزات نظامی ما به شمار می رود و اردن در ازای دریافت اسلحه پیشرفته از امریکا با مشکلاتی ازقبیل تأمین پول و مخالفت رژیم اسرائیل روبه رو می باشد.(3) به گزارش خبرگزاری فرانسه، فرمانده نیروهای مسلح اردن در توضیح این امر گفت: «اطلاعات منتشره دراین زمینه به نحوی بوده است تا تلاش های اردن را برای دریافت سلاح های مدرن از امریکا با شکست روبه رو سازد.»(4)
2
رئیس جمهور امریکا رابرت مک فارلین فرستاده ویژه خود به منطقه غرب آسیا را به سمت مشاور امنیت ملی ایالات متحده منصوب کرد. به گزارش خبرگزاری فرانسه، مک فارلین که 46 سال دارد و در ژوئیه گذشته به جای فیلیپ حبیب به عنوان فرستاده ویژه ریگان به غرب آسیا تعیین شده بود، جایگزین ویلیام کلارک مشاور امنیت ملی امریکا شد. این خبرگزاری افزود: «اطرافیان ریگان معتقدند مک فارلین یکی از کارشناسان زبده در سیاست خارجی امریکاست و درحال حاضر نیز درجه سرهنگی در رده تفنگ داران امریکا را داراست.»(5)
ص: 138
1
امروز اخبار و گزارش هایی درباره تأثیرات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی انقلاب در منطقه و جهان انتشار یافت.
واحد مرکزی خبر به نقل از خبرگزاری یونایتدپرس گزارش داد: ماهاتیر محمد نخست وزیر مالزی، به طور تلویحی حزب اسلامی مالزی را متهم کرد که قصد دارد حکومت این کشور را سرنگون سازد و مالزی را به یک جمهوری اسلامی تبدیل کند. مقامات مالزی گفتند این گروه تحت تأثیر رهبران "یک جمهوری اسلامی" که مدعی هستند مسلمانان نباید تحت سلطه نظام شاهنشاهی باشند قرار گرفته است. تصور می شود منظور این مقامات، کشور ایران می باشد. بااین حال حزب اسلامی مالزی که مخالف حکومت این کشور است، هرگونه شرکت در توطئه براندازی نظام اجتماعی فعلی و روی کار آوردن یک جمهوری اسلامی به جای آن را تکذیب کرده است.(1)
خبر دیگر که رادیو کلن آن را اعلام کرد مربوط به اقدامات دولت ترکیه در مقابله با آنچه این رادیو "تجدید حیات اسلام در سطح جهانی" خواند، می باشد. بنا به این گزارش، ترکیه درصدد تدوین کتاب های درسی مقطع دبستان برای دانش آموزان ترک ساکن در جمهوری آلمان فدرال است که در آنها اصول دین اسلام با اصول کشور محل تابعیت و حقوق مدنی آن آمیخته شده و احترام به کمال آتاتورک به عنوان مؤسس ترکیه مدرن و همچنین احترام به ارتش به عنوان حافظ ملت مورد تأکید قرار می گیرد. به گفته رادیو کلن، این مطلب را مقامات دولتی ترکیه در دیدار و مذاکرات هیئت نمایندگی ایالت باواریای آلمان فدرال از این کشور عنوان کرده اند. این مقامات همچنین بارها بر این موضوع تأکید کردند که روسری برای دختران دبستانی ترک نشانه مقاومت آنها در مقابل به اصطلاح غرب زدگی بوده و با هدف دولت ترکیه مبنی بر شناسایی این کشور به عنوان یک کشور اروپایی مباینت دارد. این رادیو افزود: «دولت ترکیه حتی خود را ناگزیر می بیند که در مقابل تجدید حیات اسلام در سطح جهانی که سمبل آن آیت الله خمینی رهبر انقلاب ایران است، اقداماتی به عمل آورد.»(2)
2
یک روزنامه امریکایی از توافق مقدماتی گروه های مختلف لبنان با تشکیل اجلاس آشتی ملی خبر داد. روزنامه کریستین ساینس مانیتور دراین باره نوشت: از سال 1975 که نخستین شعله های آتش جنگ در لبنان زبانه کشید، روز پنجشنبه گذشته برای نخستین بار، گروه های رقیب برای دستیابی به صلح دور میز مذاکره گرد آمدند. بااین حال، بروز حوادثی گهگاه امید به برقراری صلح را به نومیدی مبدل می سازد. روز جمعه گذشته با کشته شدن یکی دیگر از تفنگ داران دریایی امریکا در نزدیکی فرودگاه بیروت، تعداد قربانیان امریکایی در آن منطقه به 5 تن رسید. شنبه گذشته نیز حوادثی مشابه روی داد و تفنگ داران دریایی چند تن از تک تیراندازان را به هلاکت رساندند.
ص: 139
تیراندازی به سوی نیروهای امریکایی از منطقه ای صورت گرفت که بیشتر ساکنان آن را شیعیان ضددولتی تحت کنترل سازمان امل تشکیل می دهند، اما سازمان امل از پذیرفتن مسئولیت تیراندازی سر باز زد و ادعا کرد که جنگجویان این سازمان نیز مورد حمله افراد ناشناسی قرار گرفته اند که ظاهراً هدفشان ایجاد تشنج در آستانه انجام مذاکرات صلح است.
کریستین ساینس مانیتور افزود: به گفته منابع غربی، تحقیقات اولیه نشان می دهد که ممکن است سازمان امل در گفته هایش صادق باشد، اما کسانی در آن سازمان هستند که می خواهند ایجاد آشوب و درگیری کنند. این روزنامه سپس به نقل از دیپلمات های غربی مدعی شد که گروه های کوچک بسیاری مانند حزب اللهی های طرف دار ایران در لبنان حضور دارند که با نشست آشتی ملی که هدفش تقسیم قدرت بین مسلمانان، مسیحیان و چریک ها است مخالف اند.(1)
ضمیمه گزارش40: مشروح استعداد، ساختار تشکیلاتی و محل اسقرار حزب دمکرات و سازمان کومه له در منطقه مریوان
1. حزب دمکرات
در این منطقه هیز زریوار فعالیت می کند که به تازگی به دلیل کمبود نیرو به گردان تنزل یافته است و به همین علت نیروهای اعضای کمیته سیاسی را در فاز نظامی به کار گرفته اند. گردان زریوار دارای 100 الی 120 نفر است. این گردان از دو لک تشکیل شده است: 1. لک رشید حلاج با استعداد 50 الی 60 نفر که مقرشان در داخل مسجد روستای دوریان و هوارگرمه (شمال شرق مریوان، جنوب ارتفاعات چهل چشمه) است. 2. لک سعید کالکال با استعداد 50 نیرو که مقرشان در آبادی بوردمه می باشد. لک کالکال دارای دو پَل است 1. پَل محمد لطیف (این گروه در تاریخ 10/7/1362 که به انجیران آمده بودند توسط نیروهای خودی محاصره و 15 نفر آنها به هلاکت رسید.) 2. پَل صدیق نوذری.
پَل محمد لطیف حفاظت دو آبادی بوردمه و بایدربالا را که مهمات و خانواده چته ها در آن دو روستا نگهداری می شوند برعهده دارد، استعداد هر پَل 20 الی 25 نفر است. پَل صدیق نوذری فقط گشت منطقه را به عهده دارد.
پَل محمد لطیف علاوه بر سلاح های انفرادی دارای 1 قبضه آر.پی.جی7، 1 قبضه یوزی، 1 قبضه تیربار کلاش، 1 قبضه قناسه دوربین دار، 1 قبضه کالبیر50 که بین بوردمه و بایدربالا است. پَل صدیق نوذری نیز دارای 1 قبضه آر.پی.جی7، چندین قبضه قناسه و چندین سلاح سبک می باشد.
محل تردد لک سعید کالکال: اطراف آبادی های بوردمه و بایدربالا، حاج عبدل، بورده رشه، انجیران، هانی شیخان، گاگل، بیلو و سیف بالا می باشد.
محل تردد لک رشید حلاج: اطراف آبادی های دوریان، چادلکان وزیر، شاه نشین، گلچیدر، تراق تپه، قمچیان، میانه، گلبه و مالک است.
30 الی 100 نفر از افراد این حزب در روستای ارسوله مستقر هستند و در گروه های 20 الی 30 نفری به روستاها می روند و از اهالی روستا حتی آوارگان جنگی پول جمع آوری می کنند. در آبادی هوارگرمه نیز بین 30 تا 80 نفر استقرار دارند. در آبادی گله هم 60 الی 70 نفر از افراد حزب حضور دارند و مقر آنها در مسجد روستا است.
2. سازمان کومه له
از حزب منحله کومه له در این منطقه هیز فواد فعالیت می کند. این هیز دارای 110 نفر نیرو است که 30 نفر آن دختر هستند. مقر این هیز در روستای گلچیدر است. تدارکات و مهمات کومه له از عراق می آید و زخمی ها را به عراق می برند. مهمات و تدارکات را از عراق تا مرز با خودرو می آورند و از مرز با الاغ و قاطر به حاج عبدل و از آنجا به مناطق دیگر حمل می کنند.
ص: 140
هیز دارای 45 قبضه تفنگ کلاشینکف، 1 قبضه قناسه دوربین دار، 1 قبضه تیربار قناسه، 2 قبضه آر.پی.جی7، 2 قبضه تیربار ژ3، 1 قبضه کالیبر75، 8 قبضه برنو و تعدادی ژ3 می باشد. یک قبضه خمپاره انداز 120 میلی متری و یک قبضه 60 میلی متری و یک کالیبر50 نیز از دیگر تسلیحات هیز است. همچنین هیز دارای 2 دستگاه بی سیم پی.آر.سی77 و هر دسته یک بی سیم کوچک دارد.
محل های تردد گردان فواد: روستای ایسوله، گله، زویران، چاله سوره، تراق تپه، گوگچه، کانی تمرخان، تازه آباد، گریچده، اسحاق آباد، سوله، بلچه سور، تشکاش، نالک و سنه، سرکل، گویزه کوره، خیرآباد و شهرانی است.
در بین آبادی بایدربالا و بوردمه زندان کومه له قرار دارد که در آنجا حدود 60 الی 80 زندانی نگهداری می شود. بیمارستان این گروه نیز در بوردمه است که 3 پزشک در آنجا فعالیت می کنند و جدیداً سه دکتر فرانسوی آمده اند که گویا به طرف بانه و سردشت رفته اند. 50 الی 60 نفر از افراد کومه له که تقریباً نصف آنها دختر هستند در روستای زویران مستقر هستند و حدود 40 الی 50 نفر از آنان نیز در مسجد آبادی ایسوله مستقر هستند که مسلح به سلاح های سبک و آر.پی.جی7 می باشند. تشکیلات کمیته ناوچه در آبادی شاه نشین است و حدود 60 نفر کومه له از هیز شورش در آنجا حضور دارند و سلاح های آنها تفنگ سبک آر.پی.جی7 و تیربار کلاش و قناسه دوربین دار است. تعداد 25 نفر از اعضای کومه له در روستای بلچه سور مستقر هستند. این گروه مجهز به یک قبضه تیربار قناسه، یک قبضه قناسه دوربین دار و یک قبضه آر.پی.جی7 و بقیه سلاح های سبک هستند.
مرکز آموزش کومه له در آبادی هوارگرمه است. درحال حاضر دوره 29 را می گذراند. تعداد چته های کومه له به طور ثابت بدون افراد آموزشی 40 الی 50 نفر است(1)
ص: 141
ص: 142
1
در آستانه اجرای عملیات والفجر4 در مرز بانه و مریوان و ارتفاعات منطقه شیلر، علی رضائیان فرمانده قرارگاه مقدم حمزه، برای انجام آخرین هماهنگی ها و رفع مشکلات محور بانه (قرارگاه حمزه3) در مقر لشکر8 نجف حضور یافت و در جلسه ای با حضور فرماندهان لشکرهای 8 نجف و 31 عاشورا(1) به بررسی مشکلات این یگان ها، آمادگی نیروهای خودی و افزایش تحرکات و اقدامات عراق در محور بانه پرداخت.
در ابتدا رضائیان از تأخیر یک ماهه در شروع عملیات ابراز تأسف کرد و گفت: یک ماه قبل می شد به راحتی ارتفاعات محور بانه را با کمترین تلفات تصرف کرد، اما گذشت زمان این امر را مشکل کرده است. سپس احمد کاظمی فرمانده لشکر8 نجف، ضمن بیان مشکلات ناشی از تأخیر در تصمیم گیری، اجرای عملیات در وضعیت فعلی را بسیار مشکل و همراه با تلفات زیاد پیش بینی کرد.
پس از توضیحات فرمانده لشکر8 نجف درمورد مشکلات پیشِ روی این یگان، رضائیان گفت اگر مشکلات لشکر8 نجف به قدری است که نمی توانید عملیات انجام بدهید، من این موضوع را به فرماندهان رده بالاتر انتقال می دهم تا عملیات را لغو کنند، ولی احمد کاظمی که
ص: 143
باتوجه به فراهم شدن شرایط، راضی به لغو عملیات نبود، شرط اجرای عملیات را ابلاغ کتبی فرمانده قرارگاه مقدم حمزه اعلام کرد و خطاب به رضائیان گفت: «اگر شما کتباً بنویسید، من عمل می کنم.» کاظمی اضافه کرد: «من با لغو عملیات موافق نیستم و دارم نیروها را پای کار می برم.»
در ادامه جلسه فرمانده قرارگاه مقدم حمزه اعلام کرد که قرار است لشکر14 امام حسین(ع) در محور مریوان هم زمان با عملیات لشکر8 نجف، برای ازبین بردن کمین های مسیر عملیات و همچنین پشتیبانی از تلاش اصلی در محور بانه با نیروی محدودی یک عملیات گشتی رزمی انجام دهد.(1) گفتنی است این موضوع در تعدیل نظر احمد کاظمی برای اجرای عملیات تأثیر بسزایی داشت. بدین ترتیب لشکر8 نجف و لشکر31 عاشورا باوجود برخی مشکلات و نگرانی ها، برای اجرای عملیات اعلام آمادگی کردند و قرار شد امشب نیروهای خود را پای کار ببرند.
راوی قرارگاه حمزه در یادداشت های امروز خود درباره آخرین آمادگی نیروها به ویژه رزمندگان تیپ قمر بنی هاشم(ع) و لشکر8 نجف نوشته است: ما (راوی و علی رضائیان) برای سرکشی به اورژانس بهداری لشکر8 نجف رفتیم. احمد کاظمی را که برای سرکشی و هماهنگی های نهایی به آنجا آمده بود، دیدیم همه آماده عملیات هستند، همه نیروها آماده اند. شب که برای سرکشی رفتیم نیروها با ایفا و کمپرسی به محل تجمع (قلندرآوا، آسمان بین و سرکچل) که قرار است از آنجا به محورهای عملیاتی اعزام شوند می رفتند. بچه ها خوشحال بودند و روحیه بالایی داشتند. تعدادی پیرمرد و نوجوان نیز در بین آنها بودند و مدام از ما می پرسیدند که آیا امشب عملیات است؟ نیروهای یک گردان در کنار جاده خوابیده بودند بعضی ها هم در سرمای شدید ایستاده بودند. به هر نفر سه تا چهار پتو داده بودند، ولی هوا سرد بود. ما باوجود آنکه شب را در چادر خوابیدیم و پتو هم داشتیم تا صبح لرزیدیم. خداوند این بسیجی ها را حفظ کند ما شرمنده این بچه های مظلوم هستیم.(1)
1
هم زمان با آماده سازی عملیات والفجر4، نیروهای خودی اقداماتی نظیر اجرای عملیات های نفوذی در سایر مناطق درگیر را هم در دستور کار قرار داده اند. در همین راستا امروز نیروهای مشترک ارتش و سپاه در منطقه عمومی عملیات والفجر2(2)* (حاج عمران) با نفوذ به عمق 30 کیلومتری خاک عراق در شرق شهر سیدکان، پادگان و تأسیسات برق این شهر را با خمپاره120
ص: 144
میلی متری هدف قرار دادند. در این عملیات 17 تن ازجمله فرمانده پادگان این شهر به نام کمال حسن زخمی شدند.(1) نیروهای خودی همچنین در مسیر خود، 4 پایگاه ارتش عراق را هم منهدم کردند و سپس همگی سالم به پایگاه های خود بازگشتند. در این عملیات پادگان سیدکان به شدت خسارت دید و علاوه بر انبار مهمات آن، یک قبضه توپ123 میلی متری، یک دستگاه نفربر زرهی و چندین دستگاه خودروی موجود در پادگان نیز منهدم شد.(2)
1
توپخانه های ارتش عراق امروز نیز مناطق مختلف خرمشهر را هدف قرار دادند. در این گلوله باران که در دیری فارم و بخشی از محوطه نیرو دریایی نسبت به پل نو، گمرک و پاسگاه زید از شدت بیشتری برخوردار بود، به 4 مغازه و 2 منزل مسکونی در خیابان آیت الله منتظری این شهر خسارت هایی وارد شد. در جزیره مینو نیز 5 تن از اهالی شهر زخمی شدند و 250 اصله نخل دچار آتش سوزی شد که 70 اصله آن به کلی سوخت و از بین رفت.(2)
2
امروز مرحله اول عملیات پاک سازی مناطق جنوب و جنوب غربی سردشت موسوم به منطقه آلان به منظور آزادسازی ارتفاعات و روستاهای این مناطق که از زمان پیروزی انقلاب تاکنون در تصرف گروه های مسلح به خصوص حزب دمکرات و سازمان کومه له بوده است آغاز شد.(3)*
این عملیات با شرکت 5 گردان از تیپ ویژه شهدا و 3 گردان تیپ قدس سپاه و 3 گردان از لشکر23 نوهد ارتش در دو محور اجرا شد. در محور اول نیروها با هدف تصرف ارتفاع مرزی 2006 متری لک لک، ارتفاع 2250 متری هنیمال و باژوال و در محور دوم با هدف تصرف ارتفاعات دولمیری، سیر، ارتفاع 2000 متری خمل و گردنه این ارتفاع وارد عمل شده و در اقدامی هماهنگ موفقیت های چشمگیری به دست آوردند. نیروهای عمل کننده که از پشتیبانی بالگردهای هوانیروز نیز برخوردار بودند، با تصرف ارتفاعات سرکوب منطقه، 17 روستا را پاک سازی کردند(4)** و در پایگاه های مورد نظر مستقر شدند. همچنین در این عملیات 14 کیلومتر از محور غربی بانه - سردشت نیز آزاد شد. در این مرحله، دستیابی به ارتفاع سیر و گردنه خمل در جنوب منطقه عملیاتی، به دلیل وجود استحکامات متعدد و نیز حضور گسترده افراد گروه های مسلح غیرقانونی در این ارتفاع و معابر وصولی آن مقدور نشد. علت اصلی
ص: 145
سرمایه گذاری ضدانقلاب برای حفظ این قسمت، قرارگرفتن روستای بیژوه در غرب این ارتفاع است که دارای اهمیت خاصی است؛ زیرا این روستا به دلیل قرارگرفتن در عمق از دسترس نیروهای خودی خارج بوده و از امنیت کافی برای گروه های مسلح غیرقانونی برخوردار است، به نحوی که برخی از جلسات و نشست های مشترک سران گروه هایی که محدوده فعالیت آنها در منطقه عمومی سردشت است در بیژوه برگزار می شود. علاوه براین برخی اخبار نیز حاکی از اقامت شیخ عزالدین حسینی رهبر معنوی گروه های مسلح غیرقانونی در این روستا بوده است. براین اساس، حفظ و نگهداری روستای بیژوه از دغدغه های اصلی گروه های ضدانقلاب به شمار می آید.
به دنبال تسلط نیروهای خودی به ارتفاعات منطقه به ویژه ارتفاع لک لک که از تسلط دید و تیر به عمق مناطق عراق برخوردار است، ارتش عراق برای پشتیبانی از گروه های مسلح ضدانقلاب در چند نوبت با توپخانه مواضع نیروهای خودی را هدف قرار داد و عناصر ضدانقلاب نیز برای بازپس گیری مناطق آزادشده چندین ضدحمله انجام دادند که موفقیتی برای آنان درپی نداشت.
در این مرحله از عملیات تعداد زیادی از نیروهای مسلح غیرقانونی کشته یا زخمی شدند و بقیه نیز به عمق منطقه فرار کردند،(1) از نیروهای خودی هم 11 تن شهید و 48 تن زخمی شدند. طبق طرح، مرحله دوم عملیات در جنوب منطقه آلان در اول آبان ماه به اجرا در خواهد آمد.(2)
امروز همچنین نیروهای خودی در اقدام دیگری در نزدیکی اوزون دره در شمال شرقی قروه، بر سر راه کاروان کالای قاچاق گروه های مسلح غیرقانونی یک عملیات کمین اجرا کردند و توانستند 3 رأس اسب حامل کالای قاچاق از آنان به دست آورند. در هنگام اجرای این کمین افراد وابسته به گروه های ضدانقلاب از صحنه درگیری گریختند.(3)
ص: 146
تصویر
ص: 147
1
افراد گروه های مسلح ضدانقلاب به ویژه حزب دمکرات و سازمان کومه له در مناطق کردنشین غرب و شمال غرب کشور با ایجاد درگیری، حمله به مراکز بهداشتی و درمانی و پایگاه های نیروهای خودی تلفات و خساراتی را به بار آوردند.
ساعت 17 امروز، افراد وابسته به حزب دمکرات کردستان ایران ملبس به لباس نظامی قصد نفوذ به مهاباد را داشتند که در ورودی شهر با واکنش نیروهای خودی مواجه شدند. در درگیری ایجادشده 6 تن از نیروهای خودی شهید شدند، از تلفات مهاجمان اطلاعاتی در دست نیست.(1)
در همین حال، تعدادی از عناصر کومه له با حمله به انبار دخانیات و یک کامیون حامل سیگار در این شهر، ضمن سرقت یک صد کارتن سیگار، کامیون و توتون های داخل انبار دخانیات، به ارزش 300 میلیون ریال را به آتش کشیدند. نیروهای خودی آتش سوزی را مهار کردند.
افراد کومه له در اقدامی دیگر به مرکز بهداشت اداره بهداری مهاباد حمله کرده و بخشی از داروهای این مرکز و همچنین دستگاه های اداری را به سرقت بردند. به دنبال این اقدامات، با مداخله نیروهای خودی شهر به حالت تعطیل درآمد، ولی پس از چند ساعت اوضاع به حالت عادی بازگشت. اداره شهربانی در آخرین ساعات امروز در گزارشی به دفتر نخست وزیری اعلام کرد که باوجود تیراندازی های پراکنده، در شهر آرامش نسبی برقرار است.(2)
در حادثه دیگری، افراد مسلح غیرقانونی در ساعت 17:30 به پایگاه روستای شوریک در 15 کیلومتری شمال غربی سلماس حمله کرده و 6 سرباز را به گروگان بردند. مهاجمان 6 قبضه تفنگ ژ3 و یک دستگاه بی سیم پی.آر.سی77 را هم ربودند.(3) در محور بسطام به مریوان (شمال شرق مریوان) نیز افراد مسلح ضدانقلاب به دو خودروی نیروهای سپاه و نیروهای تأمین جاده حمله کردند. در این حادثه 6 تن از نیروهای سپاه که درحال عبور از این محور بودند شهید و 2 نفر نیز اسیر شدند، از نیروهای ژاندارمری و بسیج هم که تأمین جاده را برعهده داشتند یک تن شهید و 5 تن زخمی شدند(4)
همچنین در روستای سنته در محور سقز به دیواندره، براثر حمله گروه های مسلح غیرقانونی به افراد خودی یک سرباز شهید شد. در ادامه درگیری، نیروهای خودی به تعقیب مهاجمان پرداخته و توانستند 2 نفر از آنها را که یکی شان زخمی شده بود، دستگیر کنند.(5)
علاوه براین در درگیری نیروهای دو پایگاه خلیفه لو (در 18 کیلومتری جنوب سقز) و پایگاه شهدا با افراد مسلح ضدانقلاب 2 تن از سربازان ژاندارمری زخمی شدند(6)
افراد حزب دمکرات در روستای نازلو در 18 کیلومتری شمال ارومیه، با تیراندازی به سمت پایگاه نیروهای ژاندارمری و درگیر نگه داشتن آنان به درمانگاه این روستا حمله کرده و داروهای موجود در آنجا را به سرقت بردند.(7)
در روستای کانی رش در 4 کیلومتری هشتیان در شمال ارومیه هم براثر انفجار مینی که افراد مسلح غیرقانونی کار گذاشته بودند پای یک سرباز قطع شد(8)
ص: 148
1
درحالی که یک روز بیشتر تا آغاز عملیات والفجر4 در منطقه شیلر باقی نمانده است، عراق بار دیگر از تدارک یک حمله نظامی جدید توسط جمهوری اسلامی ایران خبر داد.
خبرگزاری بغداد به نقل از یک سخنگوی نظامی عراق گفت: «دشمن ایرانی مدت ها است تدارکات یک حمله جدید علیه عراق را فراهم کرده، لیکن زمانی که از قدرت و آمادگی نیروهای ما برای سرکوب تلاش خود آگاه می شود، در دست زدن به این حمله دچار تردید شده و درعوض موضعی دفاعی اتخاذ می کند.» این سخنگو اضافه کرد: «نیروهای عراقی آمادگی کامل دارند که تهاجم آنها را خنثی کرده و درس تازه ای به آنها بیاموزند.» خبرگزاری بغداد بار دیگر به نقل از سخنگوی نظامی عراق تصریح کرد: «دشمن اینک ظاهراً جزئیات مربوط به یک حمله تازه را تکمیل کرده است.»(1)-(2)
از سوی دیگر، خبرگزاری تانیوگ نیز با یادآوری اینکه این سومین بار است که عراق در بیست روز گذشته از احتمال حمله جدید ایران خبر می دهد، افزود: «در بغداد تاکنون به طور رسمی هیچ گونه مطلبی پیرامون این امر که احتمالاً حمله جدید از چه نقطه ای آغاز خواهد شد، عنوان نشده است، لیکن ناظران معتقدند که ایران ممکن است به قسمت شمالی و یا مرکزی جبهه که هدف حملات تقریباً روزانه نیروی هوایی این کشور در عرض سه هفته گذشته بوده است حمله نماید. در گذشته چنین حملاتی نشانگر جهت حملات ایرانیان بوده است.»(3)
2
رئیس جمهور در دیدارهای جداگانه با سفیر کلمبیا در ایران و اعضای مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، از تلاش های انجام شده برای کسب یا حفظ آزادی و استقلال دو ملت قدردانی کرد.
سفیر کشور کلمبیا در پایان مأموریت چهارساله خود در ایران امروز با آیت الله خامنه ای دیدار کرد. رئیس جمهور در این ملاقات با اظهار علاقه به توسعه روابط با کلمبیا، افزود: «اصولاً نسبت به همه کشورهایی که توانسته اند خود را از نفوذ قدرت های جهانی برکنار دارند احترام خاصی قائلیم و این درحقیقت سیاست اصلی و بسیار مهم انقلاب و جمهوری اسلامی ماست.»
رئیس جمهور همچنین در ملاقات دیگری با اعضای مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق که در آغاز سومین سال تشکیل این مجلس انجام گرفت، اظهار کرد: «مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق نقش فوق العاده مهمی در مبارزات آزادی خواهانه و استقلال طلبانه ملت عراق دارد و خواهد داشت و این مجلس است که خط مبارزه مردم عراق را تعیین می کند تا براساس آن حکومت آینده عراق شکل بگیرد.» به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، در این دیدار
ص: 149
آیت الله خامنه ای «ضمن توصیه به بالابردن کمیت و کیفیت مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق و تقویت هرچه بیشتر کمیسیون های مجلس و همچنین بسیج نیروهای مردمی عراق، درمورد مسئله تبلیغات این مجلس چه در داخل و چه در خارج کشور تأکید نمودند.»(1)
24.
نخست وزیر و وزیر امور خارجه در گردهمایی سفرا و کارداران جمهوری اسلامی ایران در اروپا و امریکا معیارهای روابط سیاسی و دیپلماتیک ایران به ویژه درارتباط با کشورهای اروپایی را تشریح کردند.
میرحسین موسوی نخست وزیر، دراین مورد گفت: «تجربیات ما در این پنج سال مخصوصاً در سه سال جنگ تحمیلی به ما آموخت که علی رغم توسعه روابط با این کشورها هرگاه مسئله ای مربوط به امنیت انقلاب اسلامی بشود چه شرق و چه غرب هیچ عکس العمل مناسبی انجام نمی دهند و ما نباید تکیه ای به هیچ کدام از این قدرت ها داشته باشیم.» وی ضمن تأکید بر پایبندی به مکتب و اتکا به آن در سیاست خارجی خاطرنشان کرد: «ما باید مواظب فریب برخوردهای ظاهرفریبانه دیپلماسی باشیم و همیشه نیز تجربه راهنمای عمل ما نباشد و هیچ گاه اثر مکتب و اصولی که ما به آن اعتقاد داریم نباید از سیاست ما برداشته شود.»
علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه نیز در سخنانی خطاب به نمایندگان جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور اظهار کرد: «شما سفرای کشور اسلامی در دنیای استکباری هستید؛ دنیایی که ملل عالم را تحت ستم کشیده است و سه الی چهار قرن است که هرچه از دستشان برآمده بر انسان ها وارد کرده اند.» وی افزود: «شما می دانید که هم ملت ما و هم ایدئولوژی اسلام هر دو بالقوه این امکان که دنیا را تکان بدهند دارند و این رسالت به دوش ما و مخصوصاً شما به عنوان سفرای رسمی کشور اسلامی ایران می باشد.» ولایتی سپس به روابط سیاسی و اقتصادی جمهوری اسلامی با کشورهای اروپایی پرداخت و تأکید کرد: «شما باید بدانید که اینها هیچ گاه قلبشان با ما نیست اگرچه در ظاهر روی خوش نشان بدهند.»(2)
2
به منظور تثبیت و کاهش نرخ کالاها، نخست وزیر بخشنامه ای خطاب به وزارتخانه ها، سازمان های دولتی و نهادهای انقلاب صادر کرد. در این بخشنامه آمده است: از آنجا که اغلب واحدهای تولیدی تحت پوشش وزارتخانه ها، سازمان های دولتی و نهادهای انقلاب اسلامی از ارائه به موقع اطلاعات درخواستی به منظور بررسی قیمت ها خودداری می کنند، همه آنها موظف اند حداکثر ظرف مدت یک ماه مدارک لازم را برای نرخ گذاری کلیه کالاهای تولیدی خود دراختیار سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان قرار دهند.(3)
ص: 150
1
خانم ملیکا بلانیتس نخست وزیر یوگسلاوی در سومین روز سفر خود به بغداد که گفته می شود بیشتر با هدف تضمین اجرای تعهدات و پرداخت بدهی های مالی عراق به یوگسلاوی صورت گرفته است، امروز با رئیس جمهور عراق دیدار کرد. به گزارش رادیو بغداد، در این ملاقات صدام حسین گفت: «ما به عنوان عرب و نه عراقی خط مشی برجسته یوگسلاوی را در پشتیبانی از اعراب و مسائل عادلانه شان فراموش نمی کنیم.» نخست وزیر یوگسلاوی نیز با ابراز نگرانی از ادامه اوضاع وخیم جهان و جنگ عراق و ایران اظهار کرد: یوگسلاوی از دعوت های پی درپی عراق برای برقراری صلح قدردانی می کند. در این دیدار همکاری دوجانبه عراق و یوگسلاوی در تمامی زمینه ها و تحکیم نقش جنبش عدم تعهد و تثبیت پایه های آن به منظور برقراری صلح در جهان بررسی شد. علاوه براین، دو طرف درباره برخی مسائل مشترک و اوضاع عربی نیز به تبادل نظر پرداختند. در این مذاکرات طه یاسین رمضان عضو شورای فرماندهی انقلاب و معاون اول نخست وزیر عراق، حسن علی عضو شورای فرماندهی انقلاب و وزیر بازرگانی عراق، رئیس دفتر صدام حسین، معاون نخست وزیر یوگسلاوی و سفرای دو کشور نیز حضور داشتند.(1)
2
روزنامه گونز (چاپ ترکیه) در گزارشی ضمن اعلام خبر ورود پنج فروند هواپیمای فرانسوی سوپراتاندارد به عراق نوشت: «عدم موافقت ترکیه با فرود سوپراتانداردها در خاک این کشور موجب تأخیر در تحویل آنها به عراق شد.»
به گزارش خبرگزاری یونایتدپرس روزنامه گونز با درج این خبر به نقل از منابع ناشناس، افزود: تحویل سوپراتانداردها ازطریق ترکیه قسمتی از برنامه ای با اسم رمز عملیات "شکر" بود، اما مقامات رسمی ترکیه با خط سیر اولیه که طبق آن قرار بود این هواپیماها در یک پایگاه هوایی ترکیه سوخت گیری کنند، مخالفت کردند و درنتیجه، سوخت گیری این هواپیماها در هوا انجام شد.
یونایتدپرس یادآور شد: این گزارش اولین بار در روزنامه آبزرور (چاپ لندن) منتشر گردید. آبزرور نوشته بود این هواپیماها ازطریق ترکیه، اردن یا قبرس به عراق رفته اند(2)
3
برخی مقامات و محافل سیاسی اروپا نگرانی خود را از ادامه جنگ ایران و عراق ابراز و از تلاش های منطقه ای و بین المللی برای پایان دادن به جنگ حمایت کردند. از سوی دیگر، در مقابله با فشارهای موجود، جمهوری اسلامی ایران نیز رایزنی هایی را با بعضی از کشورهای منطقه آغاز کرد.
خبرگزاری فرانسه به نقل از روزنامه مصری الاهرام گزارش داد: نیکولای چائوشسکو رئیس جمهور رومانی، که برای یک دیدار رسمی سه روزه وارد قاهره شده است، خواستار
ص: 151
خاتمه درگیری میان ایران و عراق و آغاز مذاکرات برای حل جنگ خلیج فارس شد(1)
یورگن سونیمان وزیر مشاور در امور خارجی آلمان فدرال نیز در مصاحبه با خبرگزاری این کشور با اشاره به اینکه «این جنگ خطری است جدی علیه منطقه و صلح جهانی»، از دولت آلمان خواست نقشی فعال در پایان دادن به اختلافات عراق و ایران ایفا کند. گفتنی است دولت آلمان فدرال در قبال این جنگ خط مشی بی طرفی را اتخاذ کرده است و مناسبات خوبی با هر دو کشور دارد. به گفته رادیو بغداد، سونیمان گفت که دولت متبوعش منویات شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس را برای ارائه ابتکارهای سیاسی جدید به منظور پایان دادن به جنگ دنبال می کند.(2) همچنین روزنامه ایتالیایی ایلتوپلو ارگان حزب دمکرات مسیحی از کشورهای الجزایر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی خواست تا برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق تلاش کنند.(3)
درباره تلاش های سیاسی جاری در منطقه، دیوید برادشو مفسر بخش عربی رادیو بی بی سی در گزارشی تصریح کرد: «تلاش های میانجیگرانه تازه در سه جبهه مجزا در جریان می باشد. امارات متحده عربی در خلیج فارس در تلاش بوده که دولت سوریه را تشویق کند تا ممنوعیت صدور نفت ازطریق شاه لوله های نفتی عراق را که از خاک سوریه می گذرد بردارد.» وی درباره احتمال موفقیت این حرکت گفت: گرچه گفته شده است که روابط سوریه با ایران اخیراً به سردی گراییده است، باز احتمال نمی رود که پرزیدنت اسد به کارهایی دست بزند که برای حزب حاکم بعث در بغداد، که رقیب حزب بعث سوریه است، ایجاد اعتبار کند.
برادشو اقدامات الجزایر را دومین محور تلاش های میانجیگرانه خواند و افزود امکان موفقیت تلاش های الجزایر نیز ضعیف است چون دو سال پیش نیز تلاش این کشور برای پایان دادن به جنگ به نتیجه نرسید. وی به عنوان سومین حرکت دیپلماتیک درجهت حل وفصل جنگ از تلاش فرانسه برای طرح قطعنامه ای در شورای امنیت سازمان ملل نام برد که از یک سو خواستار استقرار آتش بس در جنگ و از سوی دیگر حمایت سازمان ملل از آزادی کشتیرانی برای تمام کشورها در خلیج فارس ازجمله عراق است تا این کشور بار دیگر بتواند نفت خود را ازطریق خلیج فارس صادر و از افزایش درگیری های خود با ایران صرف نظر کند. برادشو در پایان اظهار عقیده کرد: احتمالاً ایران از چنین پیشنهادی استقبال نخواهد کرد زیرا ازنظر دولت ایران این راه حل صرفاً کوششی است ازطرف کشورهای غربی برای آنکه صدام حسین را بر سر قدرت نگه دارند.(4)
از سوی دیگر و با درنظرگرفتن تأثیر احتمالی تلاش های میانجیگرانه جاری، امروز حسین شیخ الاسلام معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران، برای دیدار از کشورهای سوریه، الجزایر، لیبی، یمن دمکراتیک و چند کشور افریقایی عازم دمشق شد. وی قبل از ترک تهران در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی درباره اهداف سفر به سوریه گفت: دو کشور ایران و سوریه همواره روابط نزدیکی با یکدیگر داشته اند و طبیعی است که درارتباط با
ص: 152
مسائل مختلف به گفت وگو و تبادل نظر بپردازند. شیخ الاسلام افزود با مقامات سوریه مذاکراتی درخصوص تحولات جاری منطقه حول تحریکات و توطئه های امپریالیسم و صهیونیسم خواهیم داشت و موضع قاطع خود را در قبال تلاش های مذبوحانه ای که برای نجات صدام ازسوی ابرقدرت ها دنبال می شود، بیان خواهیم کرد(1)
1
واکنش ها به تهدید ایران درمورد بستن تنگه هرمز ضمن تحلیل و تفسیر درباره احتمال عملی شدن این تهدید همچنان ادامه دارد.
به نوشته روزنامه واشنگتن تایمز، شاهزاده بندر بن سلطان سفیر عربستان در امریکا، درباره تهدید ایران گفت: «مسئله ای که با آبراه بین المللی سروکار داشته باشد مستلزم تصمیم دسته جمعی است.» وی افزود: «اگر ایران قوانین و مقررات بین المللی را مورد تجاوز و تخطی قرار دهد و یا به حاکمیت ما لطمه بزند ما هر اقدام لازم را برای جلوگیری از آن معمول خواهیم داشت. ... دولت پادشاهی عربستان سعودی از منافع خود و متحدانش در منطقه دفاع خواهد کرد.»(2)
در همین حال اولاف لانتسکه رئیس سازمان بین المللی انرژی که درحال بازدید از ژاپن است، اظهار کرد که «احتمال اندکی می دهد ایران تنگه هرمز را مسدود نماید.» به گزارش خبرگزاری کیودو، وی گفت دست اندرکاران بازار جهانی نفت معتقدند تنگه هرمز بسته نخواهد شد و این بازار همچنان آرام است. لانتسکه همچنین پیش بینی کرد قیمت آینده نفت ثابت باقی بماند و نرخ تورم افزایش یابد.(3)
از سوی دیگر، به گفته رادیو بی بی سی، خبرگزاری رویتر از ازدحام 70 کشتی باری در ورودی ساحل بندرعباس خبر داد. به گزارش این خبرگزاری کشتی های مذکور برای تخلیه محموله های خود که «هم برای عملیات جنگی ایران و هم برای اقتصاد این کشور اهمیت حیاتی دارند»، در انتظار به سر می برند. ویلیام ریو مفسر بخش شرقی رادیو بی بی سی با اشاره به گزارش رویتر نتیجه گرفت این وضع، درحقیقت مؤید پیام روز جمعه حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی می باشد که گفته بود ایران فقط موقعی اقدام به بستن تنگه هرمز خواهد کرد که دیگر این آبراه استفاده ای برای کشور نداشته باشد.
گزارش رویتر با اشاره به ساخت یک بندرگاه جدید در بندرعباس که در چند کیلومتری بندر قدیمی قرار دارد و پایگاه نیروی دریایی ایران نیز به حساب می آید، افزوده است: «اگر تنها ارقام را در نظر گیریم نیروی دریایی ایران با داشتن 12 رزم ناو بزرگ با قدرت ترین نیروی دریایی منطقه به شمار می آید، اما معلوم نیست که پس از تصفیه هایی که به دنبال انقلاب در آن انجام گرفت، درحال حاضر از چه موقعیتی برخوردار است. باوجود این، باید به این موضوع توجه داشت که نیروی هوایی و زمینی ایران ثابت کرده اند که تصفیه و کمبود تجهیزات نظامی به خاطر عدم ارسال اسلحه ازسوی سازندگان غربی توانایی رزمی آنان را کاهش نداده است.»
ص: 153
خبرنگار رویتر در ادامه با اشاره به سخنان اخیر حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی در نمازجمعه تهران مبنی بر اینکه «ایران اگر لازم باشد و بخواهد به سادگی می تواند تنگه هرمز را ببندد» اظهار کرد: «دیپلمات های غربی در ایران شک ندارند که اگر ایران مجبور شود، تهدید خود را عملی کرده و تنگه هرمز را خواهد بست، اما معتقدند که عکس العمل شدید ایران بیشتر به خاطر آن است که عراق را از هرگونه اقدام شدید منصرف کرده، موقعیت کنونی جنگ را حفظ کند.» این خبرنگار در پایان تأکید کرد: «اگر ایران تصمیم به بستن تنگه هرمز بگیرد، همان طورکه اخیراً آقای رفسنجانی اظهار داشت غرب زمستان سردی خواهد داشت.»(1)
1
اظهارات روز گذشته وزیر امور خارجه امریکا درمورد اقدام کشورهای غربی به افزایش نیروها و امکانات نظامی خود در منطقه خلیج فارس به منظور مقابله با تهدید احتمالی علیه امنیت کشتیرانی در این منطقه، پرسش هایی را درزمینه احتمال دخالت مستقیم امریکا در جنگ ایران و عراق برانگیخت.
سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا امروز در پاسخ به سؤال خبرنگاران درخصوص موضع امریکا در قبال منازعه ایران و عراق، خاطرنشان کرد: «در موضع بی طرفی امریکا دراین زمینه هیچ گونه تغییری حاصل نشده است. از سوی دیگر، ما صراحتاً اعلام کرده ایم که هرگونه اختلال در آمدوشد کشتی های بین المللی را در خلیج فارس شدیداً وخیم تلقی خواهیم کرد.»(2)
علاوه براین، امروز کاخ سفید با انتشار بیانیه ای مطبوعاتی درباره سخنان وزیر امور خارجه امریکا، اتخاذ هرگونه سیاست نوین در منطقه غرب آسیا ازسوی ایالات متحده را به شدت تکذیب کرد. خبرگزاری جمهوری اسلامی با اعلام این خبر، افزود لاری اسپیکز سخنگوی کاخ سفید نیز تصریح کرد: «من نسبت به شایعه تغییر سیاست [امریکا] هشدار می دهم.»(3)
بااین حال، روزنامه نیویورک تایمز نوشت: «این اولین بار بود که شولتز وانمود نمود که امریکا احتمال می رود سیاست بی طرفی خود نسبت به جنگ ایران و عراق را به نفع عراق تغییر دهد.» این روزنامه افزود: «جنگ ایران و عراق که از سال 1980 آغاز گردیده است مشکلاتی را برای امریکا فراهم کرده است؛ زیرا که از یک طرف به خاطر نزدیکی عراق با هم پیمانی چون عربستان، امریکا نمی خواهد که شاهد شکست عراق باشد و از طرف دیگر امریکا از این نگران است که امکان دارد ایران درصورت شکست، از شوروی تقاضای کمک نماید.»
رادیو اسرائیل هم در تفسیری با اشاره به درپیش بودن انتخابات ریاست جمهوری امریکا و اینکه این انتخابات «حال وهوای خاص خود را رفته رفته در فضای سیاست بین المللی می پراکند»، گفت: « شاید بی مناسبت نباشد اگر گفتۀ تند و خشونت آمیز جورج شولتز وزیر خارجه امریکا را نخستین صدای زنگ کاروان انتخابات امریکا بدانیم که دیروز تهدیدات جمهوری اسلامی ایران را در بستن تنگه هرمز باج گیری لقب داد و رسماً اعلام نمود که دولت وی از این باج ها به کسی نخواهد داد.»(4)
ص: 154
رادیو مسکو نیز در تحلیل اظهارات شولتز اعلام کرد: «اوضاع در ناحیه خلیج فارس بیش ازپیش متشنج می شود. کشورهای عضو پیمان ناتو در درجه اول ایالات متحده امریکا، از جنگ بلاوقفه ایران و عراق استفاده می کنند و بر فعالیت نظامی خود در این منطقه می افزایند و اعمال تجاوزگرانه را برضد کشورهای صادرکننده نفت این منطقه تدارک می بینند.» این رادیو افزود: عملیات ماجراجویانه کشورهای عضو پیمان ناتو قطعاً موجب نگرانی کامل محافل صلح دوست جهان از جمله کشورهای غیرمتعهد خواهد شد.(1)
در همین حال، روزنامه الثوره ارگان حزب بعث عراق ضمن اعلام خشنودی مقامات بغداد از اظهارات اخیر وزیر امور خارجه امریکا نوشت: «به عقیده دولت بغداد، ایالات متحده در وعده های خود نسبت به باز نگه داشتن تنگه هرمز بسیار جدی است.» مفسر الثوره در تحلیل دوصفحه ای خود درباره جنگ ایران و عراق ابراز عقیده کرد: در موضع امریکا در قبال جنگ تغییری احساس می شود و واشنگتن به عراق حق می دهد برای کشاندن حکومت اسلامی ایران به میز مذاکره تأسیسات نفتی ایران را بمباران کند. این روزنامه افزود: «ایالات متحده به ایران اخطار کرده که بستن تنگه هرمز به معنی لطمه [زدن] به منافع کشورهای دیگر بوده و با واکنش نظامی امریکا روبه رو خواهد شد.»(2)
امروز همچنین ریچارد مورفی، که به تازگی ازسوی رئیس جمهور امریکا به سمت مسئول امور غرب آسیا در وزارت امور خارجه این کشور منصوب شده، جنگ ایران و عراق را نمونه ای جدی از عوامل تهدیدکننده صلح و ثبات در منطقه غرب آسیا خواند و گفت: «پایان یافتن جنگ ایران و عراق مشکل به نظر می رسد و شاید شورای امنیت سازمان ملل با تصویب قطعنامه ای که مورد قبول طرفین باشد قدمی برای حل این مشکل بردارد.» وی همچنین تصریح کرد: «ایران ممکن است برای کوتاه مدت بتواند تنگه هرمز را مسدود سازد اما نه برای درازمدت، چنان که کشورهای متکی به نفت خلیج فارس این موضوع را تحمل نخواهند کرد.»
به گزارش رادیو امریکا، مورفی در کمیته روابط خارجی سنای امریکا خاطرنشان کرد که بنیاد راهبرد امریکا در منطقه غرب آسیا بدون تغییر باقی خواهد ماند، هرچند تاکتیک و روش ها ممکن است متناسب با شرایط زمانی تغییر کند. وی جهت گیری های راهبرد کنونی امریکا در منطقه غرب آسیا را چنین خلاصه کرد: «کوشش برای حل منازعاتی که منافع امریکا و منافع مردم منطقه را مورد تهدید قرار می دهد، ادامه تلاش ها برای بازگرداندن صلح به خاورمیانه [غرب آسیا]، کمک به کشورهای دوست در منطقه برای یاری دادن به آنها در برنامه های توسعه اقتصادی و تقویت بنیه امنیتی خود و حفاظت از راه ورود نفت از خلیج فارس و اطمینان از آزادی کشتیرانی در خلیج فارس.»(3)
ص: 155
1
به دنبال تیراندازی های اخیر علیه تفنگ داران دریایی امریکا در بیروت، برخی از شبکه های تلویزیونی امریکا جناح انشعابی جنبش شیعیان امل را مسئول اصلی این حوادث دانستند. به گزارش رادیو اسرائیل، این شبکه ها همچنین مدعی شدند جناح انشعابی مذکور به رهبری حسین موسوی توسط مأموران اطلاعاتی حکومت اسلامی ایران اداره می شود و پایگاه آن در شهر بعلبک در شمال شرقی لبنان قرار دارد.(1)امروز همچنین خبرگزاری آلمان از بیروت گزارش داد درگیری هایی در منطقه شیاح بیروت بین نیروهای ارتش و مردان مسلح رخ داد. بنا به این گزارش، یک سخنگوی ارتش لبنان گفت که مردان مسلح با حمله به مواضع تفنگ داران دریایی امریکا قصد دارند آتش بس و جلسه کمیته مذاکره ملی را برهم زنند. وی افزود تفنگ داران امریکایی از هویت حمله کنندگان مطلع هستند، اما توضیح بیشتری دراین باره نداد.(2)
2
درپی اختلافات موجود میان طرف داران و مخالفان رهبری یاسر عرفات بر سازمان آزادی بخش فلسطین، سوریه به این سازمان اطلاع داد «برای پایان دادن به اختلافات دمشق و گروه طرف داران عرفات، خود را از شر یاسر عرفات خلاص نماید.» روزنامه کویتی القبس ضمن اعلام این خبر افزود: این تقاضا ازطریق فاروق قدومی رئیس کمیته سیاسی سازمان آزادی بخش فلسطین به اطلاع این سازمان رسید. عرفات درحال حاضر در شهر طرابلس در شمال لبنان که عملاً در محاصره نیروهای سوریه و مخالفان مورد حمایت این کشور قرار دارد، به سر می برد.
در همین حال، ژنرال مصطفی طلاس وزیر دفاع سوریه نیز عرفات را مسبب اقدامات تحریک آمیز در طرابلس خواند و به وی هشدار داد آنهایی که با آتش بازی می کنند انگشتان خود را خواهند سوزاند. به گزارش خبرگزاری رویتر، طلاس ضمن متهم کردن عرفات به یورش علیه مواضع "جناح های ملی و پیشرو لبنان" تصریح کرد: «سوریه قصد ندارد به کسی اجازه دهد تا نیروهای ملی و پیشرو را در لبنان از بین ببرد. تنها پرچمی که در لبنان برافراشته نگه داشته می شود پرچم ملی گرایی و پیشرفت خواهد بود.»(3)
از سوی دیگر، به گزارش خبرگزاری فرانسه رهبران سازمان الفتح (مهم ترین گروه سیاسی - نظامی فلسطینی در سازمان آزادی بخش فلسطین) در اجلاس فوق العاده ای در کویت گرد هم آمدند تا درباره شکاف ایجادشده در داخل این گروه مهم نظامی ساف و تهدید رهبری یاسر عرفات به مذاکره بپردازند. گفته می شود هشت عضو کمیته اجرایی الفتح بار دیگر حمایت خود را از عرفات به عنوان رهبر الفتح و رئیس سازمان آزادی بخش فلسطین اعلام کرده اند. بنا به این گزارش، تصمیمات این اجلاس شامل تجدید سازمان الفتح و ارزیابی مجدد روابط آن با کشورهای عربی خواهد بود.(4)
ص: 156
ضمیمه گزارش57: موقعیت جغرافیایی، سیاسی منطقه آلان
منطقه آلان سردشت مرز مشترک ایران با عراق می باشد که از آلوت در شمال تا حوالی دوپارا به سمت جنوب امتداد دارد و حصاری کوهستانی آن را فراگرفته و باوجود شیارهای عمیق در دامنه کوه های منطقه، بسیار صعب العبور می باشد. کوه های هنیمال، سیر، زرد که، خمل، نوری، لک لک و... از ارتفاعات این منطقه هستند که هرکدام در موقعیت خود بسیار حائز اهمیت و بر نقاط هم جوار ایران و عراق دید وسیعی دارند. عمده راه ارتباطی منطقه، جاده مرزی آلوت به بیژوه و گردنه خمل است که این منطقه را به بانه و سردشت وصل می کند.
نقطه مقابل آلان، منطقه گناو عراق و سلسله ارتفاعاتی است که چندین پایگاه پراکنده عراقی به منظور تأمین محورهای مواصلاتی در آن وجود دارد.
این منطقه به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی اش، نقطه مناسبی برای جنگ های پارتیزانی است و جنگ های متعددی که در قبل از انقلاب در این منطقه صورت گرفته، سبب رشد و توانمندی گروهک های مسلح گردیده است؛ منطقه ای که معمولاً دولت مرکزی (شاهنشاهی) به هیچ وجه به آن دست نیافته بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی با شروع جنگ در کردستان، آلان به تدریج محلی برای استقرار وسایل مخابراتی، مراکز آموزش چته ها و دفاتر سیاسی گروهک کومه له و دمکرات و پس از آن منافقین قرار گرفت. همچنین محل تدارکات و تنها نقطه مطمئن برای ضدانقلابیون، پس از پاک سازی محورهای عمقی و شمال کردستان خصوصاً پس از فشارهای عملیاتی سال 62 بود.
مردم منطقه که در طول سال های متمادی، تاریخ پرخفقانی را سپری کرده اند، پس از انقلاب همواره تحت فشار و ظلم گروهک ها بوده و به سبب حفاظت دستگاه ها و دفاتر همواره مورد تفتیش امنیتی قرار می گرفته اند، بنابراین برخورد سرشار از عاطفه آنان پس از ورود رزمندگان اسلام به منطقه بیانگر این مطلب بود که تصور قدرت و نفوذ جمهوری اسلامی در این حد برای آنها دور از انتظار بوده است.
باتوجه به قرائن مختلف ضدانقلاب پی برده بود که تا قبل از فرارسیدن سرما، منطقه آلان مورد هجوم نیروهای خودی قرار خواهد گرفت، لذا دفاتر سیاسی حزب اعلام آماده باش کامل داده بود و در آستانه همین عملیات اقدام به عملیات های ایذایی از جمله حمله به شهر بوکان و پایگاه های تحت امر کامیاران و تصرف پاسگاه های آویهنگ و تنگ سر نمود.(1)
ضمیمه گزارش59: گزارش خبرنگار آسوشیتدپرس از اوضاع داخلی عراق
خبرنگار خبرگزاری آسوشیتدپرس با اشاره به آماده شدن نیروهای ایران برای اجرای یک حمله نهایی در طول کوهستان های واقع در مرز دو کشور، به نقل از سرهنگ محی که فرمانده یکی از خطوط مقدم عراق در منطقه خانقین است، گفت: «عملیات جنگی طی چند ماه گذشته تنها به تبادل آتش توپخانه و درگیری های نیروهای گشتی محدود بوده است. [این سرهنگ عراقی افزود] ایرانیان انتظار دارند از مواضعشان که بر روی کوهپایه های مشرف بر عراق قرار دارد بتوانند تیپ وی را منهدم سازند.»
گزارشگر آسوشیتدپرس اضافه کرد که هر دو کشور متخاصم با تأمین مالی و کمک به قبایل مختلف شورشیان کرد از آنها علیه یکدیگر استفاده می کنند. دراین میان، اگرچه نفوذ ایران به داخل خاک عراق فقط چند کیلومتر است، اما نیروهای ایرانی از موقعیت بهتری برای محدودساختن کمک عراق به کردهای ایرانی و نیز دسترسی به شورشیان کرد عراقی برخوردارند.
در ادامه این گزارش همچنین به نقل از سرهنگ محی آمده است: هنگامی که تهاجم مرزی مرکزی صورت بگیرد، احتمالاً به جای انبوه پاسداران انقلاب که آموزش ندیده هستند و از تجهیزات کافی نیز برخوردار نمی باشند، به طور عمده از نیروهای ارتش که آموزش های زیادی را در تاکتیک استفاده از سلاح ها و نیز تانک ها آموخته اند، استفاده خواهد شد. به گفته وی «هنوز یک ارتش خوب در آنجا [ایران] وجود دارد.» خبرنگار آسوشیتدپرس وضعیت ارتش عراق را این طور توصیف کرد: «پس از سه سال جنگ، [ارتش
ص: 157
عراق] به نظر منظم و کارآمد می آید. دولت عراق ادعا می کند که افرادش از روحیه بالایی برخوردارند و منتهای تلاش خود را برای حفظ روحیه آنان به کار می برد. علی رغم کمبودهایی که در بقیه نواحی کشور وجود دارد، در ارتش همواره بهترین غذا موجود است. سربازان ارتش می توانند از پنج هفته، یک هفته مرخصی بگیرند درحالی که افسران ارتش می توانند از چهار هفته، یک هفته مرخصی بگیرند. گفته می شود افسرانی که از جبهه بازمی گردند هنوز اتومبیل مجانی دریافت می کنند و از امتیازات دیگری نیز برخوردارند. پاداش هایی که به خانواده کشته شدگان تعلق می گیرد بسیار بالا هستند لیکن تقریباً هر خانواده ای در عراق یکی از اعضای خود را از دست داده است.»
خبرنگار آسوشیتدپرس در ادامه اوضاع ناشی از جنگ در عراق را چنین گزارش کرد: «شکایت کردن از جنگ در میان عراقی ها بسیار نادر است. علت این امر به طور عمده این است که پلیس مخفی دولت هر کسی که شکایت کند یا مخالفت خود را با صدام ابراز نماید دستگیر می کنند. علی رغم تکذیب دولت، میزان فرار از خدمت ارتش بالا است. تعداد زیادی از گشتی های امنیتی ارتش که کارت های شناسایی را در خیابان های بغداد و جاده های اصلی کشور بازرسی می کنند این افراد را شناسایی می کنند. می توان کامیون های پر از مردان جوانی را دید که طی چنان اقداماتی در خیابان ها جمع آوری شده اند و به مراکز امنیتی برده می شوند. بنا بر گزارش منابع غربی، بیشتر این فراریان به پادگان برگردانده می شوند لیکن گفته می شود برخی از آنها نیز تیرباران می گردند.»
تلاش های گاه وبی گاه افسران ارتش برای کودتا موضوع دیگری است که در این گزارش به آن پرداخته شده است: «دو منبع نظامی خارجی ادعا کردند که یک گروه از سرهنگان و سرتیپ های عراقی تلاش کردند در ماه سپتامبر به یک کودتا دست بزنند. درحدود 70 تن از افسران بلندپایه من جمله برخی از فرماندهان دستگیر شدند. این منابع گفتند حداقل 4 تن تیرباران و بقیه ناپدید شده اند.» خبرنگار آسوشیتدپرس اضافه کرد: «گزارش بمب گذاری های تروریست ها در بغداد و دیگر شهرها غالباً به گوش می رسد. لیکن کسی نمی داند که آیا آنها ناراضیان عراقی - کردها و یا عوامل ایران هستند. حداقل 8 فروند هواپیمای نیروی هوایی عراق من جمله 4 جنگنده میگ، 3 بمب افکن سوخو و یک هلیکوپتر غزال ظرف ماه گذشته دراثر چنان بمب گذاری هایی منهدم شده اند. عراقی ها هم اکنون، 196 فروند هلیکوپتر و 451 فروند هواپیمای جنگنده دارند. یک منبع مطلع گفت لیکن به علت کمبود مکانیسین های ماهر و قطعات یدکی فقط می توان از نیمی از آنها استفاده کرد. ایران هم اکنون 500 هواپیما دارد. [اما] هیچ گاه نمی توان از بیش از 20 درصد این هواپیماها استفاده کرد.»
خبرنگار آسوشیتدپرس در پایان به نقل از این منبع خاطرنشان ساخت: هواپیماهای سوپراتاندارد فرانسه معادله جنگی را تغییر زیادی نخواهد داد، زیرا آنها با موشک های اگزوسه سنگین و کند می شوند. امتیاز عمده سوپراتانداردها در جنگ نیست بلکه در حمله به کشتی ها در دریاست(1)
ص: 158
ص: 159
ص: 160
1
در جلسه ای که ساعاتی قبل از آغاز عملیات والفجر4 با حضور فرمانده کل سپاه و اعضای ستاد قرارگاه خاتم برگزار شد،(1) به طور اجمالی آخرین اقدامات برای اجرای عملیات و تغییرات ایجادشده در به کارگیری یگان ها به اطلاع محسن رضایی رسید.
در این جلسه محمد باقری مسئول اطلاعات قرارگاه خاتم، با اشاره به حساسیت زیاد دشمن در بین ارتفاعات لری و کنگرک در منطقه عملیاتی لشکر8 نجف، گفت: شب گذشته 300 نفر از نیروهای عراقی با تجهیزات کامل برای اجرای کمین آمده بودند که با نیروهای ما درگیر شدند و طبق اخباری که از واحد شنود گرفتم 6 تن از افراد دشمن مفقود شده اند و عراقی ها هم چندین بار با هلیکوپتر به دنبال نیروهای مفقودشده خود گشته اند و پس از این درگیری، از رده بالا به نیروهای عراقی مستقر در منطقه شیلر گفته شده که در گروه های 25 الی 50 نفری برای گشت زنی بروند و هرگونه تحرک ایرانی ها را گزارش کنند.
علی اسحاقی مسئول شنود قرارگاه خاتم نیز ضمن بیان مطالبی درباره افزایش حساسیت دشمن در این محور، از دستگیری یک دید بان نفوذی توپخانه عراقی در این منطقه خبر داد.
مأموریت لشکر14 امام حسین(ع) در محور پنجوین موضوع دیگری بود که در ادامه جلسه مطرح شد. حسین
ص: 161
خرازی فرمانده این یگان، اصرار داشت که به علت مشکلاتی ازقبیل تکمیل نشدن شناسایی ها، نبود راهکار مناسب و حضور نیروهای کمین عراقی در دو کیلومتری خط اصلی، امکان اجرای عملیات وجود ندارد. وی حتی حاضر به اجرای عملیات پوشش و فریب که در روزهای قبل با آن موافقت کرده بود، نشد. بااین حال، سرانجام خرازی پذیرفت که پس از مرحله اول عملیات در جنوب محور عملیاتی تیپ44 قمر بنی هاشم(ع)، وارد عمل شود.(1)
در ادامه این جلسه، دو تن از فرماندهان عملیات نامنظم قرارگاه حمزه (یک نفر از ارتش و یک نفر از سپاه) درباره امکان نفوذ به عمق خاک عراق و اجرای عملیات برای انهدام مقرها و توپخانه های دشمن در منطقه چنان و خرنوکدار و نیز تصرف یا اجرای عملیات انهدامی در برخی شهرهای کوچک ازجمله سیدصادق، شانه دری و خرمال مطالبی را بیان کردند. محسن رضایی به قاسم سلیمانی فرمانده لشکر41 ثارالله(ع)، پیشنهاد کرد که برای بررسی امکان تصرف شهر خرمال و برآورد نیرو برای اجرای این مأموریت یک فرمانده گردان این لشکر را همراه فرماندهان جنگ های نامنظم به داخل عراق بفرستد. البته این کار به علت اجرای عملیات در محور مریوان به چند روز بعد موکول شد.(2)
براساس آخرین تصمیمات امروز فرمانده کل سپاه مقرر شد برای تقویت فرماندهی و نظارت بر عملیات در دو محور، محسن رضایی و غلامعلی رشید در محور مریوان و سیدرحیم صفوی و علی شمخانی در محور بانه مستقر شوند(3)
1
در ساعات باقیمانده تا آغاز عملیات والفجر4، از اوایل شب، احمد کاظمی فرمانده لشکر8 نجف در محور بانه و کریم نصر فرمانده تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) در محور مریوان نیروهای خود را که از قبل در فاصله مناسبی از نقطه درگیری استقرار یافته بودند، روانه نقطه رهایی کردند تا در ساعت مقرر برای تصرف اهداف تعیین شده وارد عمل شوند.(4)
در اولین مرحله از عملیات والفجر4، قرار است امشب در محور بانه (شمال)، ارتفاعات لری، کنگرک و گرمک و در محور مریوان (جنوب)، ارتفاعات مارو، هفت توانان و خلوزه های 1 و 2 تصرف شود و با الحاق این دو محور، خطی مناسب برای پدافند در مرتبه نخست در نقطه ای از منطقه (کلو با گرمک) به دست آید و به دنبال آن مراحل بعدی عملیات توسط یگان های دیگر اجرا شود.
لشکر8 نجف و تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) برای اجرای مأموریت خود ضمن کسب آمادگی های لازم درزمینه تکمیل شناسایی ها و آماده سازی نیروها و امکانات، طرح مانور خود را تهیه کردند.
لشکر8 نجف برای دستیابی به اهداف محول شده به این یگان، برای 7 گردان کوهستانی (هر گردان 200 نفر) طرح مانوری بدین شرح در نظر گرفت:
ص: 162
تصویر
ص: 163
برای تصرف ارتفاعات لری، 3 گردان مأموریت دارند ازطرف غرب، شرق و شمال به جنوب، روی ارتفاع لری رفته و با یکدیگر الحاق کنند. یک گردان نیز مأمور شکستن خط دشمن بین لری و کنگرک و پاک سازی دشمن در این محور می باشد. دو گردان هم مأموریت تصرف ارتفاعات کنگرک را برعهده دارند و باید از دو طرف ارتفاع صعود و ضمن پاک سازی با یکدیگر الحاق کنند. برای پاک سازی و آزادسازی ارتفاع گرمک و تنگه آن هم یک گردان در نظر گرفته شده است.(1)
در طرح مانور لشکر8 نجف همچنین یک واحد مهندسی متشکل از چندین لودر و بولدوزر در نظر گرفته شده تا حین عملیات و با حمایت یک گروهان رزمی، به محض تصرف ارتفاعات لری و کنگرک خاکریزی به طول 5 کیلومتر احداث کند. هدف از زدن خاکریز تأمین این ارتفاعات و بستن راه های نفوذ دشمن از دشت (از جنوب به شمال) و استقرار نیروها برای مقابله با پاتک های دشمن می باشد.(2)
راوی لشکر8 نجف درباره آخرین وضعیت روحی نیروها و اقدامات این یگان در آستانه اجرای عملیات نوشته است: در آستانه عملیات تردد نیروها به شدت کم شده بود، کمتر کسی اجازه می یافت که به دیدگاه ها یا پایگاه های ارتفاعات و محل استقرار گردان ها رفت وآمد کند. به حول و قوه الهی نیروها آمادگی لازم را دارند و از روحیه خوبی برخوردارند، مشکل خاصی ندارند، تنها کمبود آنها نارنجک چهل تکه است که از کیفیت بهتری نسبت به دیگر انواع برخوردار است. آشپزخانه غذای گرم تهیه کرده و واحد ترابری نیز انتقال نیروها را انجام می دهد. حرکت خودروها در خاموشی و سکوت مطلق انجام شد. اسم رمز عملیات (مختص این یگان) "بسم الله القاصم الجبارین" بود و هنگامی که گردان ها آماده عملیات شوند با رمز "یا زینب کبری یا زین العابدین" یگان را مطلع خواهند کرد و رمز "یا حسین مظلوم" برای الحاق در شب در نظر گرفته شده است و برای الحاق در روز نیز قرار بر این است که افراد سلاح ها را روی دست برده و سه بار بلند شوند و بنشینند و از همدیگر آگاهی پیدا کنند. همچنین قرار بود تمام نیروها با طهارت (وضوگرفته) وارد عملیات شوند.(3)
قرارگاه تاکتیکی حمزة2 (تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) و تیپ3 از لشکر28 کردستان) نیز
ص: 164
برای دستیابی به اهداف خود در محور مریوان مانوری را طراحی کرد که براساس آن 5 گردان در مرحله اول عملیات وارد عمل می شوند بدین ترتیب که: گردان اول مأموریت تصرف و آزادسازی ارتفاع مارو را خواهد داشت و پس از آن یک گردان دیگر علاوه بر پاک سازی شیار بین دو ارتفاع مارو و خلوزه به تصرف و پاک سازی ارتفاع براله و سربراله می پردازد. گردان بعد - که ادغامی از نیروهای تیپ3 لشکر28 کردستان و تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) می باشد - مأموریت تصرف و آزادسازی خلوزه1 را برعهده دارد. گردانی که قرار است از خلوزه1 عبور کرده و خلوزه2 را تصرف کند از دو گروهان از ارتش و یک گروهان از سپاه تشکیل شده و فرماندهی آن با ارتش بوده و معاونت گردان را هم برعهده دارد. علاوه بر این چهار گردان، یک گردان دیگر نیز مأموریت دارد ارتفاع طویله و پَست هفت توانان را تصرف و پاک سازی کند.
در مرحله اول عملیات والفجر4 علاوه بر لشکر8 نجف و تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) که به ترتیب در محور بانه و مریوان وارد عمل می شوند، سایر یگان ها ازجمله لشکر31 عاشورا در محور شمالی احتیاط قرارگاه حمزة3 و لشکر25 کربلا و لشکر41 ثارالله(ع) در محور جنوبی به عنوان احتیاط قرارگاه حمزة2 می باشند.(1)
در آخرین ساعات امروز، نیروهای لشکر8 نجف میدان های مین موجود در مسیر را پاک سازی کردند و همه گردان های عمل کننده، نیروهای کمین دشمن را که قبل از خط اصلی مستقر بودند و یا بین پایگاه های دشمن گشت می دادند از سر راه خود برداشتند. 2 گردان این یگان دقایقی قبل از اعلام رمز عملیات با نیروهای خط اول دشمن درگیر شدند که علت آن، درگیری این نیروها با گروه های کمین دشمن و هوشیارشدن نیروهای اصلی مستقر در خط عراق بود.(2)
1
چند گروه از نیروهای جنگ های نامنظم قرارگاه حمزه سیدالشهدا(ع) در محور خرمال - سیدصادق در جنوب منطقه عملیاتی والفجر4 به عمق خاک عراق نفوذ کرده و سه عملیات محدود چریکی انجام دادند.
افراد یکی از این واحدها با نفوذ به داخل شهر خرمال یک پایگاه نظامی عراق را به محاصره درآورده و سه گلوله آر.پی.جی7 به سمت آن شلیک کردند. در این عملیات 7 تن ازجمله یک سروان ارتش عراق کشته و 6 تن نیز زخمی شدند.
نیروهای خودی در اقدام دیگری در محور خرمال - سیدصادق به یک پایگاه حمله کرده و با افراد آن به شدت درگیر شدند. به دلیل سرعت عمل نیروهای خودی و ترک به موقع منطقه درگیری از تلفات دشمن اطلاعاتی به دست نیامد. همچنین نیروهای نفوذی در جاده شانه دری به بانی بنوک، در مسیر عبور نیروهای پیاده دشمن و تانک های مستقر در موضع دفاعی ارتفاعات سورن و مله خور مین گذاری کرده و به مواضع خود بازگشتند.(3)
ص: 165
1
درحالی که هنوز سیستم پدافند هوایی هاوگ در منطقه عملیاتی والفجر4 فعال نشده است، جنگنده های نیروی هوایی عراق به عقبه های اصلی این عملیات (مریوان و بانه) حمله کردند.
هواپیماهای عراقی از ساعت 11:30 تا 11:40 امروز، شهر مریوان و اطراف آن را بمباران کردند که براثر آن 18 تن شهید و 33 تن نیز زخمی شدند. در این بمباران یک خودروی نظامی منهدم و به 14 خودروی دیگر نیز خسارت هایی وارد شد.(1)
جنگنده های عراقی امروز حریم هوایی شهر بانه را نیز مورد تجاوز قرار دادند، ولی بدون هیچ گونه اقدامی آسمان منطقه را ترک کردند.(2)
این حملات درحالی صورت می گیرد که پدافند هوایی هاوگ براساس مجموعه تدابیر اندیشیده شده و اقدامات انجام شده در راستای آماده سازی عملیات والفجر4 از روز گذشته در مریوان مستقر گردیده، ولی هنوز عملیاتی نشده است.(3)
علاوه بر حملات عراق در عقبه منطقه عملیاتی والفجر4، در جبهه جنوب نیز همچنان گلوله باران شهرهای آبادان و خرمشهر ادامه دارد. براثر حملات توپخانه ای امروز عراق در آبادان به 4 مغازه، 2 منزل مسکونی و بخشی از ساختمان دادگستری این شهر خساراتی وارد شد. در خرمشهر نیز اطراف ایستگاه راه آهن هدف چندین گلوله قرار گرفت و 5 تن زخمی شدند.(4)
2
در حوادث امروز مناطق کردنشین آذربایجان غربی 10 تن از افراد وابسته به گروه های مسلح غیرقانونی کشته یا زخمی شدند. همچنین 6 تن از افراد حزب دمکرات و کومه له نیز خود را تسلیم کردند.
در ساعت 8:10 امروز، افراد وابسته به گروه های مسلح ضدانقلاب به نیروهای تأمین جاده مستقر در ایشکه سو واقع در 22 کیلومتری جنوب شرقی هشتیان ارومیه حمله کردند. با اعزام نیروهای کمکی پس از یک درگیری دوساعته، 10 تن از مهاجمان کشته یا مجروح و مابقی آنها متواری شدند.(5)
در روستای کوچه طلا در غرب تکاب نیز یکی از افراد محلی بر روی مینی که عناصر مسلح غیرقانونی کار گذاشته بودند رفته و زخمی شد(6)
همچنین امروز و روز گذشته 5 تن از افراد وابسته به حزب دمکرات کردستان ایران در نقده و میاندوآب و یکی از افراد وابسته به سازمان کومه له در روستای خورخوره سقز با تحویل یک قبضه اسلحه کلاشینکف و مهمات آن خود را به نیروهای خودی تسلیم و امان نامه دریافت کردند.(7)
ص: 166
1
در ادامه عزیمت داوطلبان مردمی به جبهه های جنگ، گروه های دیگری از نیروهای داوطلب بسیجی از شهرهای برازجان، طبس، کاشان، فریمان، تبریز، همدان و نیشابور عازم جبهه ها شدند. امروز همچنین اعلام شد 200 تن از نمایندگان در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در نامه ای آمادگی خود را برای عضویت در "طرح لبیک یا خمینی" اعلام کردند. نخست وزیر نیز درضمن سفر به استان گیلان اعلام کرد: «طرح لبیک یا خمینی می تواند کشور را به دژ مستحکمی در مقابل توطئه ها مبدل کند.»(1)-(2)
2
امروز نماینده دائمی ایران در سازمان ملل در نامه ای به خاویر پرز دکوئیار دبیرکل این سازمان، ضمن اعتراض به بمباران هوایی شهرهای بانه و مریوان توسط جنگنده های عراقی تصریح کرد شورای امنیت سازمان ملل با ادامه سکوت خود به طور تلویحی این حملات را تأیید می کند. سعید رجایی خراسانی همچنین با اشاره به شهید و مجروح شدن ده ها تن از مردان و زنان ایرانی در حملات هوایی عراق تأکید کرد: «پیشرفت واقعی به سوی صلح در جنگ عراق علیه ایران تا زمانی که عدالت درمورد افرادی که مسئول بمباران های هوایی مناطق مسکونی ایران هستند به اجرا درنیاید، ممکن نیست.»(3)
3
حسین شیخ الاسلام معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران، که از دیروز سفر خود را به منظور رایزنی با مقامات برخی از کشورهای عرب منطقه غرب آسیا و افریقا آغاز کرده است، امروز پیام رئیس جمهور ایران را به حافظ اسد رئیس جمهور سوریه تسلیم کرد(4)
درباره محتوای این پیام و موضوع گفت وگوهای امروز شیخ الاسلام با رئیس جمهور سوریه
ص: 167
خبری منتشر نشد، اما رادیو امریکا به نقل از منابع سیاسی در دمشق، سفر معاون سیاسی وزارت امور خارجه را با تلاش های کشورهای حوزه خلیج فارس برای خاتمه یافتن جنگ میان ایران و عراق و بهبود روابط سوریه و عراق مرتبط دانست(1) رادیو اسرائیل نیز ضمن بیان این مطلب افزود: «درصورت بهبود مناسبات سوریه با عراق، دولت ایران یکی دیگر از پشتیبانان عرب خود را از دست خواهد داد و از برخی کمک های نظامی و لجستیک در ادامه جنگ با عراق محروم خواهد شد.» این رادیو همچنین گفت: به تازگی خبر رسیده مناسبات لیبی با حکومت اسلامی ایران به تیرگی گراییده است.(2)
1
نخست وزیر در سخنانی به حمایت های تسلیحاتی غرب و شرق از عراق، تبلیغات جهانی علیه انقلاب اسلامی و تنگناهای موجود درزمینه توزیع و تورم در کشور پرداخت.
به نوشته روزنامه جمهوری اسلامی وی در آغاز سفر به استان های شمالی کشور در گفت وگویی با اشاره به تحویل هواپیماهای فرانسوی سوپراتاندارد به عراق گفت: «درمجموع ما این حرکت را یک تهدید برای انقلاب اسلامی می دانیم منتها توخالی و شانتاژ [گونه]. به خاطر اینکه ما در طول جنگ تحمیلی هیچ گاه بر ابزار و اسلحه به صورت خالص تکیه نکرده ایم.»
نخست وزیر در جلسه ائمه جمعه و شورای روحانیت استان گیلان نیز اظهار کرد: «دادن سلاح های پیچیده به عراق چیز تازه ای نیست و این سروصداها پیرامون این کمک ها نشانگر این است که قدرت های استکباری از عراق حمایت می کنند و ما دراین میان تنها هستیم و از شرق به دشمن ما موشک و تانک و از غرب به او انواع سلاح های پیچیده ازقبیل میراژ و [سوپر] اتاندارد داده می شود.»
نخست وزیر با اشاره به تبلیغات جهانی علیه انقلاب افزود: «درحال حاضر بیش از 40 کشور به زبان فارسی برعلیه انقلاب اسلامی شایعه پراکنی می کنند. ... حقیقت این است که ما تمامی توطئه ها را با ایمان و حضور و ایثارگری مردم خنثی کرده ایم.»
وی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه وضعیت ارزی کشور در بهترین حالت خود قرار دارد، هرگونه کمک و وام گرفتن از کشورهای دیگر را موجب ایجاد محدودیت در اعمال سیاست خارجی دانست. موسوی درخصوص مسئله توزیع و تورم نیز خاطرنشان کرد: «ما تنگناهایی دررابطه با توزیع داریم. ما متناسب با جنگ درزمینه توزیع دچار عدم انتظام هستیم و این یکی از مشکلات ما است. ما در سطح کشور، اقتصادی که متناسب با جنگ باشد نداشتیم. ما باید امروز به فکر ابتکاراتی باشیم که مسئله تورم را که برای نظام و طبقات مستضعف ما شکننده است حل کنیم.»(3)
ص: 168
1
هیئت دولت 30 میلیارد ریال به تقویت بنیه دفاعی سپاه پاسداران اختصاص داد. به نوشته روزنامه جمهوری اسلامی، صبح امروز هیئت دولت به ریاست نخست وزیر تشکیل جلسه داد. در این جلسه پس از استماع گزارشی از جبهه های جنگ و بررسی رویدادهای جاری کشور و تحولات سیاسی منطقه، مقرر شد مبلغ 30 میلیارد ریال به منظور تقویت بنیه دفاعی سپاه پاسداران به این نهاد اختصاص یابد.(1)
2
درپی دعوت استانداری هرمزگان، راه پیمایی های مردمی در جزایر و شهرهای این استان به منظور اعلام آمادگی برای مقابله با قدرت های خارجی در منطقه خلیج فارس برگزار گردید. واحد مرکزی خبر از این مراسم گزارش داد: در بندرعباس شرکت کنندگان راه پیمایی شعار می دادند: "تنگه هرمز را کربلا می کنیم." همچنین ماکت هواپیمای سوپراتاندارد در این مراسم به آتش کشیده شد.(2)
پیش از این مراسم، ناخدا یکم تقی عبقری جانشین فرمانده تاکتیکی نیروی دریایی و ناوگان خلیج فارس و دریای عمان، در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی اعلام کرد: «ناوگان خلیج فارس و دریای عمان با آگاهی کامل حرکات مذبوحانه ناوگان های شرق و غرب را که با صرف هزینه های هنگفت یگان های شناور خود را به این منطقه اعزام می دارند زیر نظر دارد.»(3)
خبرگزاری آسوشیتدپرس ضمن انعکاس خبر راه پیمایی مردم هرمزگان گزارش داد: «[در بیانیه پایانی این مراسم اعلام شد] ایران توسط هیچ یک از تصمیم های شورای همکاری خلیج فارس محدود نخواهد شد زیرا با دارابودن نیمی از خلیج فارس، عضوی در شورای مزبور نیست.» آسوشیتدپرس در تفسیر این مطلب اضافه کرد: «این، توسط ناظرین به معنای رد تلاش های اعضای شورای همکاری خلیج فارس برای میانجیگری در جنگ ایران و عراق و ازبین بردن تشنج حاصله از تهدیدات ایران تعبیر شد.»(4)
3
عراق و ترکیه موافقت نامه ایجاد خط لوله جدیدی را به منظور انتقال گاز عراق به ترکیه امضا کردند.
خبرگزاری آلمان غربی دراین باره گزارش داد: این موافقت نامه به امضا فاهر ایکل وزیر انرژی ترکیه و قاسم احمد تقی وزیر نفت عراق رسید. بنا به این گزارش، وزیر انرژی ترکیه اعلام کرده است این خط لوله سالانه 3 میلیون تن گاز مایع را منتقل خواهد کرد و انتظار می رود کار ساخت آن در عرض سه سال تکمیل شود. خط لوله یک هزار کیلومتری موجود که حوزه های نفتی کرکوک عراق را به پایانه نفتی بندر یومورتالیک متصل می کند تنها راه صادرات
ص: 169
نفتی عراق است.(1) رادیو امریکا هم در گزارشی اعلام کرد: وزیر نفت عراق و وزیر انرژی ترکیه توافق کردند در ملاقاتی در آوریل 1984 درخصوص افزایش ظرفیت خط لوله نفت بین دو کشور تبادل نظر کنند.(2)
1
کشورهای غربی رسماً طرح قطعنامه ای را به شورای امنیت سازمان ملل تسلیم کردند که هدف آن تضمین امنیت خلیج فارس و ملزم کردن ایران و عراق به مذاکره است؛ برای تضمین موفقیت این طرح، در آن بر رسیدگی به علل جنگ نیز تأکید شده است.
خبرگزاری فرانسه از سازمان ملل گزارش داد: این طرح روز گذشته تحویل عبدالله صلاح رئیس اردنی شورای امنیت شد و اکنون وی درحال نظرسنجی از نمایندگان ایران و عراق و نیز اعضای شورای امنیت درمورد میزان موفقیت اجرایی طرح می باشد.
به گزارش این خبرگزاری، در طرح مذکور از شورای امنیت درخواست شده که علل جنگ را مشخص کند و این امتیازی است که به عقیده محافل دیپلماتیک برای تضمین موفقیت این طرح لازم به نظر می رسد؛ به ویژه اینکه هر نوع میانجیگری سازمان ملل در مدت سه سالی که از آغاز جنگ می گذرد، به دلیل احتراز این سازمان از جانب داری در مشخص کردن مسئولیت ها در جنگ، با شکست مواجه گردیده است. به گفته محافل دیپلماتیک، مبتکر این طرح فرانسه است زیرا این کشور به دنبال موقعیتی است تا تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد این کشور به عراق موجب وخیم تر شدن اوضاع و مبادرت ایران به بستن تنگه هرمز نگردد.(3)
رادیو امریکا نیز به نقل از روزنامه امریکایی کریستین ساینس مانیتور طرح قطعنامه جدید را پیشنهادی ازسوی فرانسه با حمایت امریکا، هلند و انگلیس خواند و افزود: این طرح درصدد است ایران و عراق را به قبول یک آتش بس محدود در خلیج فارس که پایه ای برای آتش بس گسترده در جنگ خواهد بود، ترغیب سازد. به نوشته ساینس مانیتور: «در این قطعنامه همچنین به گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد اشاره شده که در آن از خسارات سنگینی که ازسوی هواپیماهای عراقی بر مناطق غیرنظامیان ایرانی وارد شده، یاد شده است. متن همچنین قطع بمباران مناطق غیرنظامی ایران را ازسوی عراق تلویحاً خواستار شده است.»
این روزنامه اضافه کرده است: «منتقدان بر این باورند که فرانسه از یک سو عراق را به یک سلاح تازه و کشنده تجهیز می کند و از سوی دیگر می خواهد پایه گذار روندی تلقی شود که درنهایت این سلاح تازه را برای عراق بی اثر خواهد ساخت.» روزنامه مذکور درعین حال به نقل از منابع آگاه، خاطرنشان کرد که انتظار نمی رود قطعنامه پیشنهادی در شورای امنیت سازمان ملل با مخالفت روبه رو شود.(4)
ص: 170
1
تماس های دیپلماتیک درمورد جنگ ایران و عراق همچنان رو به افزایش است. دراین بین، گزارش یک روزنامه انگلیسی حاکی از مخالفت دولت انگلیس با اقدام فرانسه در تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد به عراق است.
روزنامه دیلی تلگراف (چاپ لندن) در سرمقاله امروز خود نوشت: یکی از موارد مورد بحث در ملاقات اخیر فرانسوا میتران رئیس جمهور فرانسه و مارگارت تاچر نخست وزیر انگلیس، در لندن سیاست فرانسه در قبال جنگ خلیج فارس بوده است. به نوشته این روزنامه، دولت انگلیس با ابراز نگرانی از تحویل سوپراتانداردها به عراق و حمایت فرانسه از این کشور در جنگ با ایران سعی داشته است فرانسه را متقاعد سازد از تحویل این هواپیماها به عراق خودداری کند. دیلی تلگراف افزود: «دولت انگلستان معتقد است که فرانسه در جنگ خلیج فارس دست به یک اقدام نامسئولانه زده است که نهایتاً ممکن است منجر به مسدودشدن آبراه [تنگه] هرمز و متوقف شدن جریان نفت صادراتی حوزه خلیج فارس به غرب شود.»(1)
رادیو کلن نیز گزارش داد: تاچر نخست وزیر انگلیس، در دیدار با سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان، به گفت وگو درباره تلاش های عربی حوزه خلیج فارس برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق و بررسی اوضاع لبنان پرداخت.(2)
به گزارش رادیو امریکا، وشوکی یان وزیر امور خارجه چین که به ترکیه سفر کرده است در دیدار با وزیر امور خارجه این کشور خواهان پایان یافتن جنگ ایران و عراق شد و این منازعه را خطری برای صلح منطقه و جهان خواند.(3)
دراین حال، طه یاسین رمضان معاون اول نخست وزیر عراق، اعلام کرد دولت وی همواره کوشیده به یک راه حل صلح آمیز در جنگ دست یابد، ولی ایران آن را رد کرده است. به گزارش خبرگزاری رویتر، وی که در جلسه افتتاحیه سازمان توسعه صنعتی اعراب در بغداد سخن می گفت، هشدار داد ادامه جنگ ایران و عراق منطقه را با خطر دخالت خارجی روبه رو خواهد ساخت. رمضان همچنین مدعی شد: «عراق هیچ طمعی نسبت به خاک ایران ندارد اما ایران می خواهد انقلاب خود را به بحرین، قطر و دیگر کشورهای خلیج [فارس] صادر کند.»(4)
2
دو روز پس از هشدار وزیر امور خارجه امریکا درمورد مداخله کشورهای غربی درصورت اقدام ایران به بستن تنگه هرمز، رونالد ریگان رئیس جمهور ایالات متحده در مصاحبه ای ضمن امتناع از اظهارنظر صریح درمورد استفاده امریکا از نیروی نظامی برای بازنگه داشتن تنگه هرمز، گفت: «می خواهم یک مسئله را روشن کنم و آن عبارت است از اینکه به اعتقاد من دنیای آزاد بیکار نخواهد نشست و به کسی اجازه نخواهد داد که تنگه هرمز و خلیج فارس را ببندد.»
ص: 171
خبرگزاری رویتر ضمن اعلام این خبر افزود: ریگان تحت فشار قرار گرفت تا بگوید آیا منظور وی استفاده از نیروی نظامی است یا خیر؟ اما وی با لبخندی گفت این سؤالی است که باید حدس زدن درباره آن را به عهده ایران گذارد.(1)وی افزود: «بگذارید دولت ایران راجع به نحوه عملیات ما سرگردان باشد.»(2)
در همین حال، رادیو بی بی سی در گفتاری درخصوص اظهارات اخیر وزیر امور خارجه امریکا، از نگرانی موجود در میان مقامات این کشور درباره موفقیت آمیزبودن سیاست بی طرفی این کشور در جنگ خبر داد. بی بی سی به نقل از پیتر مانگلد مفسر این رادیو گفت: «ایالات متحده امریکا مدت هاست که خود را به تضمین آزادی کشتیرانی ازطریق تنگه هرمز متعهد کرده است و اظهارات جورج شولتز وزیر خارجه امریکا یکی از تازه ترین اخطارهای امریکاست مبنی بر اینکه مانع هرگونه مداخله ای در آمدورفت نفتکش ها خواهد شد. اما اخطار وزیر خارجه امریکا در موقعیت بسیار حساس انجام گرفته است. هم اکنون امریکا به اتفاق بریتانیا و فرانسه بر سبیل احتیاط شروع کرده است به نزدیک کردن ناوهای جنگی به این منطقه و از واشنگتن گزارش هایی رسیده است حاکی از اینکه مقامات دولت امریکا از این بابت که سیاست بی طرفی این کشور در منطقه خلیج فارس موفقیتی نداشته به ناراحتی و نگرانی فزاینده ای دچار شده اند.»(3)
روزنامه فیگارو (چاپ پاریس) نیز در تفسیر سخنان اخیر جورج شولتز، با اشاره به شکست طرح ریگان در غرب آسیا و لزوم تجدیدنظر در سیاست کاخ سفید در منطقه به نقل از کارشناسان امریکایی نوشت: «بی طرفی اعلام شده ازسوی امریکا در درگیری لبنان و جنگ ایران و عراق بیشتر زیان بار است تا مؤثر.» این روزنامه افزود: «باوجود انتقاد شدید [امریکا] از فرانسه و تأکید روی خطری که استفاده از سوپراتانداردها توسط عراق برای تأمین نفت در بر دارد، هیچ یک از مشاوران ریگان موافق حرکتی به سود عراق نیستند.» فیگارو تأکید کرد: «چنین حرکتی این امتیاز را دارد که به اعراب نشان می دهد که در شرایطی که کرملین مدعی است تنها حامی آنان است، امریکا نسبت به آرمان اعراب حساس می باشد.»(4)
1
درحالی که ایران قطع کامل درآمدهای نفتی را شرط اجرای تصمیم خود به انسداد تنگه هرمز اعلام کرده است، برخی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس اقداماتی را به منظور مقابله با این اقدام و پیامدهای آن در پیش گرفته اند. دراین بین مصر تهدید کرد در حمایت از کشورهای عرب این منطقه مداخله نظامی خواهد کرد.
ص: 172
خبرگزاری رویتر در گزارشی از مسقط به نقل از منابع دیپلماتیک اعلام کرد که عمان «حضور ناوگان های امریکا و انگلیس را در اقیانوس هند به عنوان عاملی بازدارنده در مقابل هرگونه حمله ای تلقی می کند.» این خبرگزاری افزود: «عمان نقش حفاظت از تنگه را در دهانه خلیج [فارس] جدی تلقی می نماید، حدود یک ششم نفت مورد نیاز جهان غیرکمونیست از این منطقه عبور می کند. لیکن عمان با وجود آرامش در داخل این کشور و حمایت گسترده ای که در خارج از آن به عمل می آید، در مقابل این تهدیدهای ایران با آرامش عکس العمل نشان می دهد.» رویتر همچنین با اشاره به رابطه تاریخی عمان با انگلیس و امریکا، اضافه کرد: این رابطه به تازگی تقویت شده و عمان به نیروهای امریکایی اجازه داده است تا از تسهیلات فوق العاده ای در جزیره مصیره استفاده کنند.(1)
به گزارش رادیو امریکا، حسنی مبارک رئیس جمهوری مصر، در مصاحبه با روزنامه کویتی السیاسه هشدار داد: «اگر ایران به تهدیدهای خود درمورد بستن دهانه خلیج فارس به روی کشتی های نفتکش جامه عمل بپوشاند یا به بنادر عربی خلیج [فارس] حمله کند، مصر به اقدامات نظامی متوسل خواهد شد.» وی افزود: «نفرات ارتش مصر عرب هستند و این ارتش به قصد کمک به برادرانش درصورتی که زمزمه تحولات مورد بحث به تحقیق نزدیک شود وارد عمل خواهد شد.»(2)مبارک همچنین استدلال کرد: «هر عاملی که توازن منطقه را به هم زند مصر را به خطر می اندازد و ما آماده ایم برای دفاع از کشورهای خلیج [فارس] دربرابر هر نوع خطری وارد عمل شویم.» رئیس جمهور مصر درعین حال خاطرنشان کرد که به اعتقاد وی ایران تنگه هرمز را نخواهد بست چراکه قدرت نظامی کافی برای این کار را ندارد و در جبهه جنگ با عراق هم درگیر است و افزود ابرقدرت ها اجازه نخواهند داد که کشتیرانی خلیج فارس به خطر افتد.(3)-(4)
1
گزارش منابع داخلی کشور حاکی است تعدادی از اشرار منطقه سیستان و بلوچستان جلساتی در کویت و امریکا برای ضربه زدن به پاسگاه های مرزی ایران تشکیل دادند. بولتن هفتگی دفتر فرماندهی سپاه ضمن اعلام این خبر افزود این افراد در پاکستان آموزش چریکی و نظامی دیده اند و فردی به نام ناروئی به آنها گفته که ازطریق پاکستان و افغانستان از آنها حمایت می شود.(5)
در گزارش نشریه سیاسی وزارت کشور نیز با اشاره به اینکه مرزهای هم جوار با پاکستان باوجود دوربودن از احتمال یک درگیری نظامی گسترده، ازنظر فعل وانفعالات سیاسی دارای ظرفیت ویژه ای می باشد، آمده است: گزارش های متعددی راجع به سفر برخی از مقامات نظامی و سیاسی رژیم سابق مثل ارتشبد فراری غلامعلی اویسی و شاهپور بختیار آخرین نخست وزیر رژیم شاه به کراچی در پاکستان رسیده که نشان دهنده فعالیت آنها برای هماهنگی بیشتر
ص: 173
به منظور ایجاد وحدت بین ضدانقلابیون و به خصوص سلطنت طلبان می باشد. در تاریخ 11/3/1362، اویسی در فرودگاه کراچی مورد استقبال سفیر عراق در کراچی قرار گرفته و به سفارتخانه عراق رفته است. وی در جمع اشرار و خوانین منطقه سخنرانی کرده و بختیار و علم خان مبارکی و تنی چند از خوانین منطقه از او استقبال کرده اند. آنها در طول چهار روز اقامت با تشکیل جلساتی در منطقه زاهدان پاکستان به بحث و تبادل نظر پرداخته و وعده داده اند که به زودی به کمک دولت امریکا یک پایگاه آموزشی در منطقه تأسیس می کنند.
به نوشته این نشریه، هدف این ملاقات ها عموماً برنامه ریزی برای استخدام و نفوذدادن افراد به خاک ایران است.
از سوی دیگر، اخبار متعددی درخصوص تشکیل جلسات و تماس های مکرر سران اشرار با خوانین و رؤسای طوایف مرزی بلوچستان و فعالیت هایی برای فراهم کردن زمینه آموزش نظامی در مرزهای میرجاوه، کوهک، جالق و هیدوج می رسد که حاکی از برنامه ریزی برای اجرای طرح های نظامی و ایذایی علیه پاسگاه های ژاندارمری و مراکز سپاه می باشد(1)
1
آموس پرلوموتز استاد دانشگاه و سردبیر مطالعات راهبردی روزنامه وال استریت ژورنال دولت ریگان را به اتخاذ سیاستی واقع گرایانه در قبال ایران دعوت کرد.
وی در مقاله ای تحت عنوان "فرصت های ازدست رفته امریکا در خلیج [فارس]" نوشت: «برای یک لحظه لبنان، کرانه غربی، طرح های ریگان، دروزی ها و مسیحیان، سوریه و سازمان آزادی بخش فلسطین، دوستان میانه روی امریکا را فراموش کنیم. امروز فقط یک قدرت واقعی نظامی و سیاسی در نظر امریکا در خاورمیانه [غرب آسیا] وجود دارد. اگر چنانچه حدس شما اسرائیل می باشد، اشتباه است. برای سیاست خارجی امریکا در خاورمیانه [غرب آسیا]، ایران از اهمیت حیاتی برخوردار است. این کشور تنها کشور مهم و قدرتمند در خلیج فارس می باشد.»
پرلوموتز افزود: «حاکم ایران شاه باشد یا [آیت الله] خمینی یا هرکس که بعد از وی بر سر کار بیاید، این کشور یک قدرت قاطع در خلیج [فارس] بوده، هست و خواهد بود. ... سیاست امریکا در قبال ایران که به ویژه در زمان ریاست جمهوری نیکسون، فورد، کارتر و ریگان تحت سلطه مقاصد غیرواقعی قرار داشت، براثر درنظرگرفتن اهداف نابخردانه در دیگر مناطق خاورمیانه [غرب آسیا] به بیراهه کشیده شد.» وی خاطرنشان کرد: «کارتر ابتدا در امر سقوط شاه با تأکید غیرواقعی بر حقوق بشر شرکت داشته و به تقویت انقلابی که درپی سقوط وی صورت گرفت کمک کرد. لیکن غیر از اشتغال کارتر به بحران گروگان ها وی درحقیقت هیچ گونه سیاستی در قبال ایران نداشت. دولت ریگان نیز در قبال ایران سیاستی ندارد. آقای کارتر ازطریق برژینسکی مشاور امنیتی اش نیمه کوششی کرد تا صدام رئیس جمهور عراق را جانشین ایران در خلیج فارس کند.»
ص: 174
سردبیر مطالعات راهبردی وال استریت ژورنال، سیاست خاورمیانه ای ریگان را تحت تأثیر کشورهایی نظیر عربستان، اردن و مصر دانست که به دشمنی با ایران شناخته می شوند. وی اضافه کرد: «ازلحاظ تکنیکی، امریکا در جنگ عراق و ایران بی طرف است ولی در پشت صحنه دولت ریگان به اصرار متحدان عرب میانه روی خود به طرف عراق کشیده می شود.» پرلوموتز با «احمقانه» خواندن توسل امریکا به زور درصورت بسته شدن تنگه هرمز خاطرنشان ساخت: «احتیاجی به این راه نیست. به طور حتم یک تنفر و بی میلی در رفتار امریکا نسبت به ایران وجود دارد، ولی باید بر آن غلبه شود زیرا نشانه هایی موجود است دال بر اینکه امور در ایران درحال تغییر است. نشانه هایی مبنی بر اینکه طبقه حاکم به جانب یک سیاست عملی کشیده می شوند.»
پرلوموتز با بیان اینکه «ایرانیان با خاطرات زیاد درمورد حیله بازی ها و ضدونقیض گویی های شوروی در خاک کشورشان که مربوط به تقریباً یک قرن پیش می شود بعید به نظر می رسد که به طرف شوروی کشیده شوند» و نیز با این تصور که دولت های آتی در ایران را افرادی تشکیل خواهند داد که «به ماجراجویی های امریکا در خاورمیانه [غرب آسیا] با یک نگاه محتاط و تعصب [نسبت به] وطن نظاره می کنند»، به دولتمردان امریکا پیشنهاد کرد که درمورد ایران سیاستی بر پایه «تجارت دوجانبه و تفاهم» در پیش گیرند. وی در پایان توصیه کرد: «سیاست امریکا نباید به استفاده از ایران به عنوان قائم مقامی در خلیج فارس که توهین آمیز خواهد بود [مبتنی] باشد. این سیاست باید بر پایه بازرگانی و تفاهم دوجانبه براساس دستیابی به نفت و نقل وانتقال برای حمایت اقتصادی استوار باشد. بعد از همه اینها ایران کشوری است که به خاطر محل استراتژیکی اش و ثروت نفتی می تواند از وقوع وقایع جلوگیری به عمل آورد. یک سیاست واقع گرایانه امریکا در قبال ایران به جای برنامه های ریگان یا باتلاق لبنان، سیاستی است که برای یک بار بتواند نتایج ثمربخش برای امریکا در خاورمیانه [غرب آسیا] به بار آورد.»(1)
1
رئیس جمهور امریکا سوریه را مانعی در راه حل وفصل مسئله لبنان خواند و این کشور را متأثر از سیاست های اتحاد شوروی دانست.
به گزارش خبرگزاری رویتر، رونالد ریگان در یک نشست مطبوعاتی تلویزیونی گفت: «من می دانم که سوری ها درحال ایجاد مانع بوده و به ایجاد اختلال و دردسر در لبنان کمک می کنند.» وی هشدار داد: «هیچ راهی وجود ندارد که ما فقط بیکار بنشینیم و به سوریه اجازه دهیم آنچه که بسیاری از مردم خواستار آن هستند؛ یعنی صلح و نظم در آن کشور را از بین ببرد.» ریگان همچنین با بیان اینکه طرح صلح خاورمیانه ای او به حل وفصل مسئله لبنان بستگی دارد، تأکید کرد تا زمانی که امکان عملی کردن این طرح صلح وجود نداشته باشد، تفنگ داران امریکا به عنوان بخشی از نیروی چندملیتی در لبنان باقی می مانند. وی خاطرنشان کرد که از
ص: 175
خطرهای موجود در لبنان آگاه است، لیکن 1600 تفنگ دار امریکایی به وظیفه خود درمورد گشت زنی در حریم فرودگاه بیروت ادامه خواهند داد. رئیس جمهور امریکا دررابطه با سوریه افزود: دمشق که ازسوی مسکو تشویق می شود، رویای تشکیل یک سوریه بزرگ تر که قسمت اعظم لبنان و اردن را در بر می گیرد در سر می پروراند. وی همچنین گفت سوریه از حمایت و تشویق 7 هزار مستشار روسی و سلاح های پیچیده شوروی برخوردار است(1)
در همین زمینه رادیو اسرائیل مدعی شد اتحاد شوروی به تازگی با ارسال تعداد زیادی اسلحه برای دولت سوریه درصدد برآمده تا آن کشور را متقاعد سازد از پیوستن به روند صلح و گفت وگو با رژیم اسرائیل و نیز بررسی پیشنهادهای امریکا درخصوص این موضوع خودداری ورزد. این رادیو به نقل از دیپلمات های عربی و غربی در دمشق، از استقرار موشک های اس.اس21 روسی در اطراف دمشق خبر داد و افزود: بااین حال وزیر دفاع رژیم اسرائیل با بیان اینکه این امر در موازنه قوا در منطقه تغییر اساسی ایجاد نمی کند، خاطرنشان کرده است: «به علت تقویت نیروی نظامی سوریه، اسرائیل ناچار است برای مدت مدیدی هزینه های دفاعی خود را در سطح بالا نگاه دارد.»(2)
ضمیمه گزارش85: مقاله تحلیلی نشریه سیاسی وزارت کشور درباره امکانات مصر درصورت حمله به ایران
درپی تهدید مصر به حمله علیه جمهوری اسلامی ایران، نشریه سیاسی وزارت کشور در تحلیل تحولات روابط مصر و ایران در دوران قبل و بعد از انقلاب و از آغاز جنگ تحمیلی تا دوره مورد بحث، به بررسی امکانات مصر درصورت حمله به ایران پرداخت. این نشریه نخست درمورد نیروی انسانی و امکانات نظامی و تسلیحاتی مصر می نویسد: «مصر با 24 میلیون نفر جمعیت درحال حاضر بزرگ ترین کشور عربی ازلحاظ جمعیت است. نیروهای مسلح این کشور بیش از 367000 نفر می باشد که به این ترتیب بزرگ ترین و قوی ترین ارتش عربی را تشکیل می دهد.» نشریه مذکور درمورد تنوع بخشیدن به منابع تسلیحاتی مصر در دوره ریاست جمهوری انورسادات و جایگزینی سلاح های قدیمی روسی با سلاح های مدرن غربی می افزاید: «در اواسط دهه 1970، سادات توانست از امریکا، انگلستان، فرانسه، آلمان غربی و سایر کشورهای تولیدکننده، سلاح های جدید دریافت نماید. مصر از همان سال ها فروش تدریجی تجهیزات و سلاح های روسی خود را به کشورهای دیگر خصوصاً الجزایر، مراکش و افغانستان آغاز کرد و طی دو سال گذشته مقدار زیادی از سلاح ها و مهمات خود را به عراق فروخته است.»
دومین عامل مساعدکننده تهدید مصر از نقطه نظر این نشریه پشتیبانی مالی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس است. نشریه مذکور با اشاره به این واقعیت که مصر با ایران مرز مشترک ندارد، هر تهاجمی ازسوی این کشور علیه جمهوری اسلامی ایران را مستلزم هماهنگی قبلی با امریکا و پشتیبانی کشورهای «مرتجع» منطقه عنوان کرده و آورده است: «در چنین تهاجمی رژیم مصر از زمینه های مناسبی نیز بهره خواهد برد: اولاً اکثریت 90 درصدی جمعیت اهل سنت و وجود یکی از مهم ترین حوزه های علمیه در این کشور که تقریباً تحت نفوذ حکومت قرار دارد به احتمال زیاد به رژیم حاکم مجال می دهد با دامن زدن به احساسات ضدشیعی محملی را برای تهدید خویش علیه جمهوری اسلامی دست وپا کند. ثانیاً احساسات و تعصبات ریشه دار قومی به صورت ناسیونالیزم عربی همچنان به عنوان حربه ای علیه جمهوری اسلامی مدنظر خواهد بود و ثالثاً وجود اقلیت 3 تا 4 میلیون نفری قبطی ها که با طبقه حاکمه مصر رابطه نزدیکی دارند و باتوجه به تعصبات ضداسلامی خود در زمان سادات باعث شدند که وی بتواند از نیروی آنان برای سرکوبی
ص: 176
حرکت های اسلامی بهره برداری کند. گفته می شود قبطی ها در ارتش مصر و به خصوص نیروی هوایی این کشور نفوذ داشته و اکثریت 60 خلبان اعزامی مصر به عراق را نیز این اقلیت تشکیل می دهد.»
باوجود این زمینه ها، نشریه مذکور، از قدرت گروه های اسلامی و وجود آگاهی بالا در میان جمعیت مصر - که از دیرباز در مقایسه با سایر کشورهای مسلمان منطقه از آزادی نسبی برخوردار بوده اند - در کنار پایبندی مردم این کشور به اسلام و تنفر موجود از رژیم حاکم به عنوان عوامل بازدارنده تهاجم احتمالی مصر علیه ایران یاد کرده و می افزاید رژیم مصر درصورت چنین اقدامی با مشکلات بزرگ داخلی مواجه خواهد شد.(1)
ص: 177
ص: 178
1
با اعلام کلمه "یا الله" رمز عملیات والفجر4، توسط علی رضائیان و سرهنگ امیربیگی فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه مقدم حمزه سیدالشهدا(ع)، از اولین دقایق بامداد امروز درگیری در تمام محورهای عملیاتی شروع شد. در محور شمالی (بانه) گردان های لشکر8 نجف که تصرف ارتفاع مهم لری را بر عهده داشتند موفق شدند در عرض یک ساعت ونیم پس از آغاز عملیات پایگاه های دشمن را منهدم کنند، در سایر محورها نیز درحدود نیمی از مأموریت واگذارشده به یگان ها اجرا شد.
در محور مریوان، گردان های عمل کننده تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) در ارتفاعات خلوزه1 و خلوزه2 پیشروی هایی را انجام دادند، ولی پیشروی در مارو و هفت توانان ضعیف بود.(1)
در محور عملیاتی لشکر8 نجف در تنگه بین گرمک و کنگرک، نیروهای خودی 6 تانک عراقی را که قصد پاتک داشتند منهدم کردند و در محور هفت توانان و مارو نیز موفقیت های به دست آمده 50% اعلام شد(2)دقایقی بعد، خبر رسید که کنگرک و گرمک نیز تصرف شده است. بدین ترتیب اصلی ترین مأموریت لشکر8 نجف که تصرف سه ارتفاع کنگرک، گرمک و لری در محور بانه بود به انجام رسید. بااین حال، پاک سازی، الحاق گردان ها و احداث خاکریز هنوز باقی مانده بود.
برخلاف پیشروی های خوبی که در محور بانه انجام شده بود، موفقیت های به دست آمده در محور مریوان نسبی بود، به طوری که در ساعت 3 بامداد، وضعیت عمومی این محور چنین گزارش شد: دو ارتفاع مارو و خلوزه1 به تصرف درآمده و یک گردان درحال عبور از خلوزه1 برای تصرف خلوزه2 می باشد؛ ارتفاع هفت توانان کاملاً تصرف نشده و دو ارتفاع براله و سربراله نیز همچنان در دست عراقی ها است. از آنجاکه این دو ارتفاع به نوعی جناح چپ محور بانه؛ یعنی منطقه عملیاتی لشکر8 نجف را تشکیل می داد و باقی ماندن نیروهای عراقی در این ارتفاعات می توانست دستاوردهای محور بانه را تهدید کند، لذا فرماندهی عملیات حساسیت ویژه ای به این
ص: 179
مسئله داشت. البته پیگیری های مداوم احمد کاظمی فرمانده لشکر8 نجف نیز این حساسیت را تشدید می کرد. ازاین رو غلامحسین بشردوست و سیدرحیم صفوی امکان به کارگیری لشکر25 کربلا در این محور برای کمک به تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) را مورد بررسی قرار دادند.
غلامحسین بشردوست درباره آخرین وضعیت محور مریوان تا ساعت 3:10، به محسن رضایی چنین گزارش داد: «مارو مسئله اش حل شده است. خلوزه1 نیز کارش تمام است و گردان دوم درحال حرکت به سمت خلوزه2 است. روی هفت توانان نیرو کم آمده است و قرار است تعدادی نیرو از لشکر25 کربلا برای آنجا استفاده شود. منتها مسئله براله و سربراله مانده و احمد [لشکر8 نجف] را تهدید می کند، اگر کریم نصر [فرمانده تیپ44 قمر بنی هاشم(ع)] این دو ارتفاع را تصرف نکند احمد کاظمی هم نمی تواند دوام بیاورد.»(1) محسن رضایی نیز با اعزام نیروهای لشکر25 کربلا برای کمک به تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) موافقت کرد.(2)
بااین حال، کریم نصر فرمانده تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) همچنان انجام این کار را ناممکن می دانست، زیرا عقیده داشت برای به کارگیری نیروی جدید دو راهکار وجود دارد یا باید نیروها ازطریق ارتفاع مارو به هفت توانان بروند که این کار سه تا چهار ساعت وقت می برد و برای انجام آن فرصت کافی وجود ندارد یا یگان ها ازطریق شیار بین مارو و خلوزه، خود را به هفت توانان برسانند که این هم به دلیل آنکه خلوزه2 تصرف نشده است، امکان پذیر نیست.(3)
ص: 180
ص: 181
در ادامه نبرد در محور مریوان، تا ساعت 4 بامداد، قله اصلی هفت توانان و یکی از قله های خلوزه2 با تلاش نیروهای تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) تصرف شد، ولی عراق با اعزام نیرو درصدد بازپس گیری این ارتفاع برآمد(1) و کمی بعد بار دیگر بخشی از ارتفاع خلوزه2 و هفت توانان به دست نیروهای دشمن افتاد. کریم نصر فرمانده تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) دراین باره گفت: «خلوزه2، سه ارتفاع دارد ما روی ارتفاع کوچک بودیم، قله اصلی هفت توانان را هم تصرف کرده بودیم، ولی دشمن با فشار آمد و [بخشی از این ارتفاع را] باز پس گرفت. الآن نصف این ارتفاع در دست ماست.»(2)
قبل از روشنایی هوا، محسن رضایی تذکراتی را درباره پاک سازی کامل ارتفاعات، شیارها، تقویت پایگاه ها و مناطق تصرف شده و لزوم توجه یگان ها به کیفیت الحاق خطاب به رحیم صفوی و غلامحسین بشردوست بیان کرد و از آنها خواست این مطالب را به رضائیان و فرماندهان یگان ها انتقال دهند.(3)
در محور بانه، حدود ساعت 4 بامداد، نیروهای لشکر8 نجف برای تثبیت اهداف تصرف شده در طول شب و تعرض به مقر تیپ ارتش عراق، یک گام به پیش برداشته و به ارتفاع شیخ حسن واقع در جنوب ارتفاع کنگرک هجوم بردند. باوجود مقاومت شدید دشمن این ارتفاع سقوط کرد و نیروهای لشکر8 نجف توانستند ضمن تصرف قرارگاه تیپ428 عراق که در دامنه این ارتفاع واقع شده بود، معاون فرماندهی این تیپ را به اسارت بگیرند. دشمن باوجود آشفتگی و فشار ناشی از پیشروی نیروهای خودی توانست 150 دستگاه انواع خودرو را که در پارک موتوری در جنوب ارتفاع شیخ حسن بود تخلیه کند.(4)
در آستانه روشن شدن هوا، گردان های لشکر8 نجف موفق شدند در همه محورها باهم الحاق کنند و از ساعت 6 بامداد، کار احداث خاکریز در دامنه و حدفاصل دو ارتفاع لری و کنگرک آغاز شد. در ابتدا به علت شدت آتش دشمن و درگیری های پراکنده، دستگاه های مهندسی نتوانستند با استعداد پیش بینی شده به منطقه بروند، اما رفته رفته با تحکیم وضعیت نیروهای خودی و کاسته شدن از فشار دشمن کار احداث خاکریز با
ص: 182
ورود 12 بلدوزر و 2 لودر به منطقه سرعت گرفت و سرانجام در ساعت 14 به پایان رسید. البته باتوجه به وضعیت بحرانی منطقه، این خاکریز 2 کیلومتر عقب تر از محل مورد نظر احداث شد و طول آن نیز به جای 5 کیلومتر پیش بینی شده 4 کیلومتر شد، باوجوداین، همین خاکریز نسبتاً ناقص در حفظ مواضع تصرف شده نقش بسیار مهمی داشت(1)
در محور مریوان نیز واحد مهندسی تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) یک خاکریز به طول 2 کیلومتر از دامنه جنوبی هفت توانان به سمت تپه ایمان در شمال این ارتفاع احداث کرد.(2)
از ساعت 10 صبح، دشمن که به منطقه عملیات لشکر8 نجف حساس شده بود، برای ضدحمله به این منطقه هماهنگی هایی را بین یگان های خود انجام داد. طبق اطلاعات به دست آمده از شنود، 4 گردان پیاده و یک گردان تانک مانوری و یک گردان تانک در احتیاط و یک گردان کماندویی که توسط بالگرد به منطقه هلی برن می شدند پس از سه ساعت هماهنگی به قصد بازپس گیری منطقه کنگرک، لری و به خصوص ارتفاع شیخ حسن ضدحمله خود را شروع کردند، ولی مقابله نیروهای لشکر8 نجف و تدبیر فرماندهی این یگان پاتک عراقی ها را ناکام گذاشت و نیروهای دشمن با تحمل تلفات فراوان سرکوب شدند. در جریان این پاتک 3 فروند بالگرد عراق نیز هدف قرار گرفته و سقوط کردند، یکی از این بالگردها حامل سرهنگ دوم ولید فرمانده نیروهای گردان کماندوی عراق بود که با سقوط بالگرد زخمی و دستگیر شد. گفتنی است دشمن در همین منطقه پاتک های متعدد دیگری نیز انجام داد که در هیچ کدام از آنها موفق نبود.(3)
1
محمدرضا دیانی راوی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در قرارگاه مقدم حمزه که در اولین روز عملیات والفجر4، همراه فرمانده این قرارگاه در صحنه نبرد حضور داشت، وضعیت عمومی عملیات، فعالیت فرمانده این قرارگاه و برخی حوادثی را که خود شاهد آن بوده چنین توصیف کرده است:
«ساعت 5 صبح. الحمدلله وضع خیلی خوب است. من به همراه برادران رضائیان و فدوی به دنبال کریم نصر [فرمانده تیپ44 قمر بنی هاشم(ع)] رفتیم و بعد جهت [بازدید از چگونگی] ادامه عملیات خلوزه2 و هفت توانان به خط و ارتفاع آزادشده مارو، خلوزه و گرمک آمدیم. سپس از ارتفاعات مارو رد شدیم و بعد از گذر از روستای ساوجی به خلوزه رسیدیم. یکی، دو جاده کشیده بودند که تردد در آنها زیاد بود و آمبولانس ها آژیرکشان می آمدند و عراق به شدت با خمپاره کاتیوشا و توپ منطقه را می کوبید، به طوری که لایه ای از دود و خاک بین زمین و آسمان به وجود آمده بود.
جنگ روی خلوزه2 و هفت توانان ادامه دارد و عراق برای پاتک روی هفت توانان آماده می شود. تعدادی تانک برای پوشاندن جناح چپ هفت توانان و به احتمال زیاد برای جلوگیری از پاتک عراق به آنجا رفتند.
ص: 183
ساعت 8:10، تعداد زیادی لودر، بلدوزر و گریدر داشتند با سرعت به عقب برمی گشتند و فقط خدا می داند کجا می رفتند!(1)
احمد کاظمی [لشکر8 نجف] نیز لری، کنگرک و گرمک را گرفته و به تمام اهداف خود رسیده است. تا ساعت 8:10 دقیقه صبح به دشمن خسارات زیادی وارد شده، اما آماری دراین زمینه در دست نیست. ما وقتی روی تپه ایمان نشستیم، دیدیم که شهر پنجوین، دشت پنجوین و رود قزلجه فاصله ای با ما ندارند.
طبق خبری که ساعت 10 صبح رسید، به علت کمبود نیرو همه ارتفاع هفت توانان تصرف نشده و رساندن غذا به نیروها مشکل است. درضمن از خلوزه2 فقط یکی، دو یال پایین ارتفاع دست ما می باشد. ... درحال حاضر، نوک ارتفاع و... چند یال در دست عراق است که به شدت در آنجا مقاومت می کند. بسیاری از بچه هایی که زخمی شده اند را به عقب نیاورده اند. تعداد مجروحین هم زیاد است. عراق قصد دارد، حدود ساعت 4 بعدازظهر با تخلیه براله و سربراله با دو تیپ به خلوزه پاتک کند. هواپیماها[ی دشمن] دائم اطراف مناطق آزادشده را بمباران می کنند. توپخانه و کاتیوشای دشمن هم دائم کار می کنند.»(2)
1
در جریان عملیات والفجر4 در شب گذشته، دشمن باتوجه به اینکه تاحدی از تصمیم ایران برای اجرای عملیات اطلاع داشت، از آمادگی خوبی برخوردار بود، به طوری که از همان ابتدای عملیات با جابه جایی سریع نیروها و تقویت خط و مقاومت سعی داشت مواضع خود را حفظ کند و با بهره گیری از گردان فاروق اقدام به پاتک کرد که ناموفق بود. این گردان بار دیگر در ساعت 6 بامداد، برای بازپس گیری مواضع ازدست رفته در ارتفاع لری، پاتکی را اجرا کرد که با مقابله به موقع و آمادگی نیروهای خودی، 3 گروهان از 4 گروهان این گردان منهدم شدند.
در محور گرمک نیز با شروع تهاجم سریع و موفق نیروهای خودی، دشمن در حد دو دسته تانک را به منظور سد راه در تنگه گرمک، به این محور اعزام کرد که بعد از مدتی درگیری 6 دستگاه تانک عراق منهدم شد.
به نوشته راوی قرارگاه خاتم، دشمن بیشترین توجه و تلاش خود را صرف محور لری کرد، چراکه
ص: 184
نیروهای خودی در این محور پرقدرت تر و سریع تر عمل کردند و دشمن تصور می کرد که ادامه عملیات نیز از این محور به سمت جنوب ارتفاعات کانی مانگا و سورن است، بنابراین عراق به منظور جلوگیری از پیشروی رزمندگان نیروهای خود را ازطریق تنگه بین لری و کانی مانگا وارد منطقه کرد.
علی اسحاقی مسئول واحد شنود سپاه، اوایل صبح در گزارشی به محسن رضایی وضعیت عمومی دشمن را تشریح کرد. در این گزارش که نشان دهنده نوع رابطه فرماندهی یگان در خط با رده ها در ارتش عراق می باشد، آمده است:
«روحیه [نیروهای عراقی] در سطح تیپ و گردان خیلی پایین است، ولی در سطح لشکر [4] تزلزلی نیست. لشکر4 فهمیده چه شده، اولین عکس العملش هم استفاده از تیپ5 بود و تیپ66 نیرو مخصوص به منظور بازپس گیری ارتفاع عظیم لری بود. درحال حاضر گزارش خوبی به رده بالا نمی رسد چون [فرد مسئول در یگان های درگیر] می داند اگر ازدست دادن ارتفاعات را گزارش بدهد رده بالاتر مجبورشان می کنند که مواضع را پس بگیرند یا نیرو در اختیارشان می گذارند و آنان هم می دانند که دیگر نمی توانند و به واسطه جوخه های اعدامی که در عقب هست انتهای کارشان اعدام است. ولی با شروع روشنایی دیگر مجبور به دادن گزارش می شوند و آن موقع رده بالا تصمیم می گیرد.»(1)
1
پیداشدن یکی از نیروهای شناسایی لشکر8 نجف و دستگیری 19 تن از نیروهای عراقی توسط 3 نفر از افراد لشکر8 نجف ازجمله اتفاقات جالبی است که در این روز رخ داد. دوازده روز قبل هنگامی که یک تیم شناسایی لشکر8 نجف، شبانه عازم مأموریت شده بود، 2 نفر از افراد این تیم براثر برخورد با مین مجروح شدند، از آنجا که انتقال آنها به عقب مقدور نبود، سایر افراد تیم آن دو را در جای امنی قرار دادند تا صبح روز بعد با امکانات لازم برای انتقال آنها اقدام کنند. در این فاصله یکی از این افراد به نام کاظمی برای اینکه درصورت مواجه شدن با نیروهای گشتی عراق هویت یگان های آنها کشف نشود از فرد مجروح دیگر دورتر می شود. روز بعد که افراد لشکر8 نجف برای انتقال مجروحان به محل رفتند، باوجود جست وجوهای فراوان نتوانستند کاظمی را پیدا کنند. وی با بدن مجروح در طول دوازده روز از سبزی ها و علف ها تغذیه کرده بود تا سرانجام در عملیات شب گذشته، نیروهای اطلاعات او را پیدا کرده و به بیمارستان انتقال دادند.
واقعه دیگر دستگیری 19 تن از نیروهای عراق توسط 3 تن از دید بان های نفوذی خودی بود. سه تن از دید بان های نفوذی واحد توپخانه لشکر8 نجف که پس از اجرای مأ موریت از عمق خاک عراق به سمت نیروهای خودی بازمی گشتند در مسیر خود با گروهی از نیروهای عراقی که از ارتفاعات لری درحال فرار به سمت عقبه های خود بودند مواجه می شدند، این سه تن با استفاده از موقعیت و به کارگیری تدابیری، 19 تن از عراقی ها را که اغلب بدون اسلحه بودند به اسارت گرفته و به عقبه های خودی انتقال می دهند.(2)
ص: 185
1
باتوجه به دستاوردهای مناسب عملیات والفجر4 در محور بانه و نتایج نسبتاً خوب محور مریوان و کاهش فشار دشمن، فرماندهان تلاش خود را برای ادامه عملیات آغاز کردند.
ادامه پیشروی مشترک لشکر8 نجف و لشکر31 عاشورا در محور شمالی با هدف تصرف ارتفاع کانی مانگا و رفع کمبودهای عملیات شب گذشته (تصرف خلوزه2، براله و سربراله) در محور جنوبی، اهداف اصلی مورد نظر فرمانده کل سپاه پاسداران بود. براین اساس، محسن رضایی در تماس بی سیمی با رحیم صفوی از وی خواست تا مهدی باکری فرمانده لشکر31 عاشورا و احمد کاظمی فرمانده لشکر8 نجف را برای تصرف کانی مانگا ترغیب کند.
محسن رضایی به دلیل موفقیت چشمگیر نیروها در محور بانه، اصرار داشت که مرحله دوم عملیات برای تصرف کانی مانگا را لشکرهای نجف و عاشورا انجام دهند. رحیم صفوی هم که در محور شمالی و در کنار احمد کاظمی حضور داشت، با این نظر موافق بود، اما فرمانده لشکر8 نجف، باتوجه به وضعیت لشکر خود، با این پیشنهاد موافقت نکرد و اصرار فرماندهی نیز او را متقاعد نساخت.(1)بخش هایی از گفت وگوهای بی سیمی محسن رضایی و رحیم صفوی دراین باره بدین شرح است:
رحیم صفوی: الآن به مهدی باکری و احمد کاظمی گفتیم که کارهای شناسایی [روی کانی مانگا] را انجام دهند و اگر می توانند امشب عمل کنند.
محسن رضایی: کاملاً درست است.
صفوی: بله، اگر بتوانند فرداشب با حداکثر قدرت اقدام کنند.
رضایی: نه، نه باید سریع تر کار را تمام کنند، به آنها بگویید به هر قیمتی که هست باید بروند.
صفوی: احمد کاظمی قبول نمی کند.
رضایی: نمی تواند قبول نکند، برای خودش می گوید.
صفوی: ما خیلی با او کلنجار رفتیم.
رضایی: خوب، بیشتر بروید.
صفوی: اصلاً دو ساعت بحث کردیم.
رضایی: باشد، به او بگویید که بچه ها از همه جا می روند.
صفوی: خوب، مهدی باکری می گفت اجازه بدهید یک مقدار چشم ما آنجا باز بشود.
رضایی: نه، نه این اصلاً درست نیست، ما گفتیم که این برخوردها، برخوردهای صحیحی نیست، بگویید اینها قابل قبول نیست(2)
ص: 186
درمورد عملیات محور مریوان نیز محسن رضایی و غلامعلی رشید پس از بحث و تبادل نظر به این نتیجه رسیدند که لشکر25 کربلا به همراه 2 گردان از تیپ1 لشکر28 کردستان (قرارگاه حمزه4) ضمن آزادکردن تیپ44 قمر بنی هاشم(ع) از منطقه، برای دستیابی به اهداف باقیمانده این تیپ یعنی تصرف خلوزه2 و باقیمانده هفت توانان وارد عمل شود و پس از تصرف خلوزه2 با سمت راست خود (لشکر8 نجف) در دامنه جنوب شرقی گرمک الحاق برقرار کند. گفتنی است باتوجه به اخبار رسیده درمورد اقدام عراق در تخلیه ارتفاعات براله و سربراله که با تصرف ارتفاعات گرمک، مارو و خلوزه به نحوی در محاصره قرار گرفته بود، از حساسیت های اولیه به این دو ارتفاع کاسته شده بود، بااین حال اجرای یک عملیات پاک سازی آن هم در روز برای این منطقه در نظر گرفته شد.(1)
برای محور پنجوین نیز (قرارگاه حمزه1)(2) قرار شد لشکر14 امام حسین(ع) در دو مرحله وارد عمل شود، بدین ترتیب که در مرحله اول ارتفاعات تخم مرغی، شهدا و سه درختی را تصرف کرده و خود را به ارتفاع مهم زله - که پنجوین در دامنه شرقی آن قرار دارد - نزدیک کند و در مرحله دوم دو ارتفاع مهم زله یعنی سنگ معدن و کله قندی را به تصرف درآورد. حسین خرازی فرمانده لشکر14 امام حسین(ع)، دربرابر اصرار محسن رضایی و غلامعلی رشید بر اجرای هر دو مرحله عملیات در یک شب، گفت: «ما سعی می کنیم که این کار را بکنیم، البته ما گردان چهارمی را مأموریت دادیم که پس از تصرف تپه ها برود روی [سنگ معدن] و پس از آن روی کله قندی البته با پیش بینی مشکلات زیاد.»(3)
راوی قرارگاه خاتم در تشریح مانور لشکر14 امام حسین(ع) برای دستیابی به اهداف مورد نظر خود نوشته است: برای تصرف ارتفاعات تپه شهدا، هرگنه و سه درختی یک گردان در نظر گرفته شده بود. برای ارتفاعات جنوب پنجوین (سیدمصطفی یا پنج تن) یک گردان و یک گردان نیز برای تصرف تپه تخم مرغی. همچنین پیش بینی شده بود که درصورت مطلوب بودن اوضاع عملیاتی و موفقیت آمیز بودن پیشروی ها چهارمین گردان نیز برای تصرف ارتفاعات کله قندی و سنگ معدن به کار گرفته شود.(4)
1
درپی توصیه محسن رضایی به مسئولان روابط عمومی سپاه مبنی بر خودداری از اعلام اخبار مربوط به عملیات تا پیش از تثبیت آن، به منظور جلوگیری از ایجاد تأثیرات منفی در جامعه درصورت عدم موفقیت عملیات، پخش اخبار مربوط به اجرای عملیات والفجر4 تا ساعت 14 امروز به تأخیر افتاد.(5)
ص: 187
دررابطه با نحوه اعلام خبر شروع عملیات در رسانه ها، به خصوص رادیو، مسئولان قرارگاه خاتم از دست اندرکاران رادیو خواستند، در اخبار ساعت 14 ضمن قطع برنامه های عادی خبر آغاز عملیات والفجر4 را پخش کنند. اجرای این درخواست با مشکلاتی مواجه شد؛ ازجمله اینکه رادیو برای قطع برنامه های عادی خود و اعلام خبر عملیات نیاز به اجازه آیت الله خامنه ای رئیس جمهور به عنوان رئیس شورای عالی دفاع داشت باوجود پیگیری هایی که برای کسب اجازه از رئیس جمهور انجام گرفت، در ساعت 14 خبر اجرای عملیات به طور گذرا و کوتاه اعلام شد. سرانجام ساعت 14:40 دقیقه، پیگیری ها به نتیجه رسید و رادیو نیز با قطع برنامه های خود خبر عملیات را اعلام کرد.
نکته دیگر در شکل تبلیغات عملیات والفجر4 این بود که فرماندهی سپاه عقیده داشت عملیات درون مرزی در محور سردشت که علیه ضدانقلاب اجرا و موجب آزادسازی 10 ارتفاع مهم شده بود باید همراه با عملیات شیلر و درقالب یک عملیات اعلام گردد.(1) وی معتقد بود که خبر این دو عملیات نباید به طور جداگانه منتشر شود، بلکه باید بیانیه ای تحت عنوان یک عملیات بزرگ در سه محور سردشت، بانه و مریوان به اطلاع مردم رسانده شود. محسن رضایی این موضوع را با حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی در میان گذاشت. از آنجا که آیت الله خامنه ای در آن زمان تحت درمان قرار داشت و صحبت با وی امکان پذیر نبود آقای هاشمی گفت: شما اطلاعیه خود را تنظیم کنید من موافقت آیت الله خامنه ای را می گیرم.(2)
به تدریج تبلیغات رادیو نیز به این سمت پیش رفت و دو عملیات درقالب یک عملیات گسترده اعلام شد و پس از آن در جراید و تلویزیون نیز انتشار این خبر روال خاص خود را گرفت.
بااین حال عراق از ساعت 10 صبح، خبر اجرای عملیات را از رسانه های خود پخش کرد. فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق با انتشار اطلاعیه ای مدعی شد که نیروهای ایرانی عملیاتی را در منطقه پدافندی سپاه یکم عراق انجام داده اند، ولی نیروهای عراقی توانسته اند تهاجم ایرانیان را سرکوب کنند.(3)
1
به دنبال تثبیت نسبی اهداف تصرف شده عملیات والفجر4، فرماندهی کل سپاه با مسئولان بلندپایه نظام و ائمه جمعه برخی شهرهای بزرگ درزمینه اطلاع رسانی و همچنین بهره برداری تبلیغاتی از این عملیات درجهت جذب نیروهای مردمی تلفنی گفت وگو کرد.
بعدازظهر امروز فرمانده کل سپاه پاسداران با آیت الله خامنه ای رئیس جمهور و رئیس شورای عالی دفاع، حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی و نماینده امام در شورای عالی دفاع، آیت الله طاهری امام جمعه اصفهان، آیت الله شیرازی امام جمعه مشهد، آیت الله ملکوتی امام جمعه تبریز و آیت الله حائری شیرازی امام جمعه شیراز تلفنی تماس گرفته
ص: 188
و ضمن ارائه گزارش اجمالی عملیات، از آنان خواست تا علاوه بر آنکه اخبار عملیات را در نمازجمعه به اطلاع مردم می رسانند، درزمینه جذب نیرو و امکانات نیز اقداماتی را انجام بدهند تا با تقویت هرچه بیشتر جبهه ها امکان ادامه این عملیات میسر شود.
آیت الله خامنه ای در گفت وگو با فرمانده کل سپاه ضمن طرح سؤالاتی درباره تعداد شهدا و نحوه تأمین اهداف اصلی عملیات درباره چگونگی تحکیم و تثبیت مواضع تصرف شده نیز تذکراتی داد.
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی نیز درباره پدافند هوایی و میزان فعالیت هواپیماهای عراقی، همکاری سپاه با ارتش و تلفات واردشده به نیروهای خودی سؤالاتی پرسید که محسن رضایی به آن پاسخ داد.(1)
1
جنگنده های عراق در اولین روز عملیات والفجر4 عقبه های منطقه عملیاتی را هدف حملات هوایی خود قرار دادند. در منطقه جنوب نیز گلوله باران خرمشهر همچون روزهای گذشته ادامه یافت.
امروز هم هواپیماهای عراقی از ساعت 8 تا ١٨، چهارده بار به حریم شهر مریوان و اطراف آن تجاوز کردند که هر بار با شلیک پدافند هوایی مواجه و منطقه را ترک کردند. جنگنده های عراقی فقط در دو نوبت در ساعت 14و 16:30 توانستند بمب های خود را در بخش غربی و شرقی دریاچه مریوان فرو بریزند که براثر این حملات یک خودرو منهدم و 15 رأس گاو روستائیان تلف شد. هواپیماهای عراقی امروز همچنین اطراف چناره و بانه را که از محورهای مواصلاتی نیروهای خودی است، بمباران کردند.
علاوه بر حملات مذکور، توپخانه های عراقی نیز شهر پاوه را هدف قرار دادند که خساراتی به بار آورد.(2)
دراین حال، باتوجه به بمباران های اخیر شهر بانه و روستاهای اطراف آن، خبرگزاری جمهوری اسلامی از اقدام مردم این منطقه به ترک خانه های خود خبر داد. به گزارش این خبرگزاری، گروه هایی از مردم بانه در چند روز گذشته با وسایل نقلیه مختلف ازقبیل کامیون، وانت بار و تراکتور، اثاثیه منزل و افراد خانواده خود را به طرف سقز برده اند.
یکی از مأموران ژاندارمری در محور بانه دراین باره گفت: در چند شب گذشته تردد وسایل نقلیه اهالی بانه برای حمل اثاثیه به سمت سقز ادامه داشته است.(3)
از سوی دیگر، امروز خرمشهر نیز زیر آتش توپخانه های دوربرد عراقی قرار داشت، در این حملات دیری فارم،(4) پاسگاه زید و گمرک شهر هدف چندین گلوله دشمن قرار گرفت و ٢ تن زخمی شدند.(5)
ص: 189
1
در روز جاری، یک گروه گشتی از نیروهای ستاد جنگ های نامنظم قرارگاه حمزه به عمق خاک عراق نفوذ کرده و یک پایگاه نظامی را در بانی بنوک زیر آتش سلاح های خود قرار دادند. همچنین دید بان توپخانه این ستاد با نفوذ به خاک عراق در محور سیدصادق - شانه دری، آتش پرحجم توپخانه خودی را بر روی محل استقرار یک واحد توپخانه عراقی مستقر در حوالی پادگان سیدصادق هدایت کرد. در این حمله خسارت و تلفات فراوانی به توپخانه عراقی وارد شد.(1)
2
عملیات مشترک افراد سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و حزب دمکرات برای بازپس گیری بخشی از مناطق آزادشده در عملیات آلان، اقدامات عناصر حزب دمکرات در غرب ارومیه، اخاذی افراد وابسته به گروه های مسلح غیرقانونی در جنوب غربی مریوان، تسلیم شدن 2 تن از افراد این گروه ها به نیروهای خودی و پیام ویژه دبیرکل حزب دمکرات کردستان به افراد این حزب به منظور تشدید فعالیت علیه نیروهای خودی در عقبه های منطقه عملیات والفجر4 ازجمله وقایع و اخبار امروز در مناطق شمال غرب کشور می باشد.
درپی عملیات دو روز پیش نیروهای خودی در منطقه آلان که به آزادسازی و پاک سازی بخش های وسیعی از منطقه جنوب غربی سردشت ازجمله ارتفاع مرزی لک لک انجامید، امروز افراد حزب دمکرات کردستان ایران و سازمان مجاهدین خلق (منافقین) با پشتیبانی توپخانه های عراق بخش هایی از این ارتفاع را به تصرف خود درآوردند.(2)
همچنین چته های حزب دمکرات به یک پایگاه ژاندارمری در کورانه واقع در غرب ارومیه، حمله کردند. در این حادثه یک سرباز شهید و ٢ سرباز دیگر زخمی شدند.(3) در اقدام دیگری در نزدیکی همین روستا افراد این حزب شبانه به بهداری روستای موانا هجوم بردند و داروها و لوازم پزشکی موجود در آنجا را سرقت کردند.(4)
در جنوب غربی مریوان نیز گروه های مسلح غیرقانونی 3 تن از ساکنان روستای دری را که برای کار به روستای نشکاش می رفتند، دستگیر کرده و پس از اخذ ٣٠ هزار ریال از آنها و گرفتن تعهد مبنی بر خودداری از همکاری با نیروهای جمهوری اسلامی آنها را رها کردند.(5)
در همین حال، در منطقه عمومی دیواندره، یکی از اعضای حزب دمکرات کردستان که در دادگاه این حزب به زندان محکوم شده و دوره حبس خود را می گذراند، با فرار از زندان، خود را به نیروهای پایگاه ژاندارمری در روستای گزمل تسلیم و تقاضای پناهندگی کرد.(6)
در شمال غربی سلماس نیز یکی از وابستگان به گروه های مسلح غیرقانونی درحالی که یک قبضه اسلحه و تعدادی تیر فشنگ به همراه داشت، خود را به نیروهای ژاندارمری روستای اوربان تسلیم و درخواست امان نامه کرد(7)
ص: 190
از سوی دیگر، با تشدید فعالیت نیروهای نظامی خودی در محور بانه - مریوان برای اجرای عملیات والفجر٤ در این منطقه، فعالیت گروه های مسلح غیرقانونی نیز در محورهای مواصلاتی منتهی به خطوط مقدم جبهه و عقبه نیروهای خودی افزایش یافته است. دراین رابطه رکن٢ تیپ٣ لشکر28 کردستان امروز محورهای پیامی را که عبدالرحمن قاسملو دبیرکل حزب دمکرات کردستان، برای افراد این حزب فرستاده است، چنین اعلام کرد:
١. ایجاد کمین در راه های مواصلاتی و تدارکاتی دشمن (نیروهای ایرانی).
2. ایجاد ناامنی (در جاده ها) چه در شب و چه در روز.
3. ضربه زدن به پایگاه های جمهوری اسلامی در منطقه.
4. اقدام به مین گذاری به عنوان یک کار اساسی.
5. اهتمام نیروهای پیشمرگ به گماشتن دید بان و استراق سمع به منظور جلوگیری از غافلگیری(1)
1
در روزهای اخیر کمک رسانی به مناطق جنگ زده و آسیب دیده براثر حملات اخیر عراق شدت گرفته است. روزنامه کیهان دراین باره نوشت: جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی یک اردوگاه در 12 کیلومتری جاده سنندج - باختران به منظور اسکان مهاجرین جنگی منطقه مریوان، احداث و مقدمات برپایی دو اردوگاه دیگر را نیز فراهم کرده است.(2)گزارش دیگر این روزنامه حاکی است که سرپرست بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی کشور در رأس هیئت اعزامی ازسوی آیت الله مهدوی کنی رئیس ستاد پشتیبانی و تسریع کمک به مناطق آسیب دیده در جنگ، در طول سه روز از شهرهای اسلام آباد غرب، گیلان غرب و سرپل ذهاب و نیز اردوگاه های مهاجرین جنگی در استان باختران بازدید کرده و برای رفع نیازهای فوری مردم مناطق بمباران شده این استان بررسی های لازم را انجام داده است.(3)
همچنین به نوشته روزنامه جمهوری اسلامی، درپی فرمان امام خمینی مبنی بر تشکیل ستاد پشتیبانی از مناطق بمباران شده، ازسوی نخست وزیر مبلغ یک میلیارد ریال به حساب این ستاد به منظور تأمین هزینه های ضروری مناطق آسیب دیده در جنگ واریز شد.(4)
2
وزارت امور خارجه عراق امروز یادداشتی رسمی را درباره عملیات جدید ایران در منطقه شیلر (والفجر4) به دبیرکل سازمان ملل متحد و ریاست دوره ای شورای امنیت - که درحال حاضر برعهده کشور اردن می باشد - تسلیم کرد.
در این یادداشت آمده است: ایران به یک عملیات بزرگ در جبهه های شمالی دست زده که هدف آن تجاوز به حاکمیت ارضی عراق در منطقه پنجوین می باشد. در ادامه این نامه با لحن تهدیدآمیزی اعلام شده است: «عراق حق خود را در پاسخ دندان شکن به متجاوزین و سرکوب
ص: 191
نیروهای مهاجم در هرجایی که ضرورت ایجاد [ایجاب] کند حفظ می کند، تا اینکه متجاوزان ایرانی درک نمایند به اینکه [باوجود] تلاش های مأیوسانه شان در به درازا کشاندن جنگ برخلاف تمایل شورای امنیت جهانی و جامعه بین الملل، غیرممکن است مقاصد شرور جنگ تحقق بخشد.»(1)
روزنامه دولتی الجمهوریه نیز در مقاله ای به نوعی تهدید رژیم عراق را که به طور تلویحی در انتهای نامه مذکور آمده است، تشریح کرد. به نوشته این روزنامه: «عراق از این حق برخوردار است که ایرانیان را به طور بی رحمانه بمباران کند تا از تمامی راه ها برای وادارکردن ایرانی ها به پایان دادن به جنگ و انجام مذاکره استفاده گردد.» خبرگزاری فرانسه با نقل این مطلب افزود: رهبران عراق اخیراً اعلام کرده اند که نیروهای این کشور آماده اجرای یک عملیات علیه ایران می باشند. صدام حسین دراین زمینه دو روز پیش اظهار کرد که نیروهای عراقی بیش از یک ماه است برای این حمله آماده می باشند، اما تاکنون از انجام آن خودداری کرده اند.(2)
1
با آغاز عملیات والفجر4 در محور بانه و مریوان و منطقه عمومی شیلر در خاک ایران و عراق، منابع مختلف خبری ضمن اشاره به حملات جدید ایران مطالب ضدونقیضی را درباره اهداف و نتایج عملیات گزارش کردند.
خبرگزاری رویتر از بیروت به نقل از بیانیه نظامی عراق گزارش داد: نیروهای ایران نیمه شب گذشته یک حمله گسترده را در طول بخش شمالی جبهه جنگ آغاز کرده اند، اما از تلاش آنها برای نفوذ به عمق خاک عراق جلوگیری شده است(3)خبرگزاری فرانسه نیز با استناد به بیانیه فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق، هدف این حمله را مناطق مرزی پنجوین در شمال شرقی کردستان عراق ذکر کرد و افزود: «بخش شمالی کردستان عراق یکی از نقاط حساس جبهه از زمان حمله ایران در 22 ژوئیه گذشته [31 تیر 1362] علیه حاج عمران در شمال شرقی استان کردستان می باشد. این بخش اساساً از کوه های استراتژیک مشرف بر دشت عراق تشکیل شده است. صدام رئیس جمهوری عراق، یکشنبه گذشته به طور ضمنی اعتراف کرد ایرانیان موفق شده اند در این منطقه نفوذ کنند.»(4)
خبرگزاری یونایتدپرس هم ضمن انعکاس بیانیه نظامی عراق اعلام کرد که ایران هنوز هیچ گونه اظهارنظری درباره گزارش عراق درمورد حمله شب گذشته قوای نظامی ایران نکرده است.(5)-(6)خبرگزاری رویتر نیز از بغداد گزارش داد همه ایستگاه های رادیویی عراق برنامه های عادی
ص: 192
خود را قطع کرده و فقط مارش های نظامی و سرود ملی پخش می کنند.(1) بااین حال خبرگزاری فرانسه در گزارش دیگری خاطرنشان کرد که مقامات عراقی درمورد جریان جنگ در بخش شمالی جبهه در کردستان عراق سکوت کرده اند. این خبرگزاری افزود: رادیو بغداد همچنان بیانیه نظامی عراق را درمورد ادامه جنگ پخش می کند و می توان دریافت که احتمالاً عملیات جدید ایران مهم است و ایرانی ها موفق شده اند حداقل در آغاز حمله خود در خاک عراق پیشروی کنند.(2)
خبرگزاری فرانسه همچنین اعلام کرد: «مقامات ایرانی امروز تأیید کردند که نیروهای این کشور شب گذشته در مناطق بانه و مریوان در کردستان ایران اقدام به حمله کرده اند. مقامات ایرانی گفتند که در این حمله 400 تن از ضدانقلابیون و نیروهای عراقی کشته و یا زخمی شده اند.»(3)
خبرگزاری رویتر نیز در گزارشی به نقل از خبرگزاری جمهوری اسلامی هدف از عملیات والفجر4 را خارج ساختن شهرهای مرزی بانه و مریوان از برد توپ های عراق و قطع خطوط تدارکاتی و تماس ضدانقلابیون با نیروهای عراقی ذکر کرد. این خبرگزاری افزود: «این تهاجم ادامه حمله موفقی است که 48 ساعت زودتر در بخش سردشت و همین منطقه شروع شده بود.»(4)خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز گزارش داد: «حمله پنجشنبه ایران چهارمین سری از حملات والفجر محسوب می شود که هدف نهایی قسم خورده آن فتح بغداد و سرنگونی رژیم صدام حسین می باشد.»(5)
به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، رادیوهای کویت، مسقط، ریاض و لبنان در بخش های خبری خود تا ساعت 15 امروز به پخش قسمت هایی از اطلاعیه نظامی عراق اکتفا کردند. رادیو قاهره در ساعت 15: 15، ضمن پخش قسمتی از بیانیه عراق گفت که ایران تاکنون هیچ اظهارنظری درمورد جنگ نکرده است. همچنین رادیوهای دوبی و لیبی نیز تا ساعت 17 امروز اشاره ای به وقایع جنگ نکردند.(6)دراین بین، رادیو امان حمله جدید ایران را فاقد اهمیت نظامی خواند و افزود این اقدام درپی تبلیغات شدید ایران درمورد بستن تنگه هرمز آغاز شده است. این رادیو سپس هدف حملات جدید ایران را طولانی کردن زمان جنگ و انحراف مردم این کشور از «تقاضای رسیدن به صلحی که حقوق مشروع دو کشور را حفظ نماید» عنوان کرد.(7)
1
رئیس دیوان عالی کشور دوام رژیم عراق را ناشی از کمک های امپریالیسم جهانی دانست. به نوشته روزنامه جمهوری اسلامی، آیت الله موسوی اردبیلی در جمع اعضای سپاه پاسداران و بسیج شهرستان قمشه، خانواده های شهدا، اسرا و مفقودان جنگ و جمعی از فرهنگیان این شهرستان گفت: «امروز ما در دنیا به عنوان یک ملت مصمم و ملتی که به تصمیمش عمل می کند و در مقابل هر توطئه ای می ایستد، مطرح هستیم.» وی افزود: «اگر امریکا، فرانسه،
ص: 193
شوروی و بسیاری دیگر از سرسپردگان امپریالیسم جهانی در این جنگ به کمک صدام نشتافته بودند، امروز صدام به اجداد خود یعنی معاویه و یزید پیوسته بود.»(1)
1
نخست وزیر در دومین روز سفر به استان های شمال کشور در سخنان خود به بیان مطالبی درباره پاک سازی بخش هایی از مناطق کردستان از وجود گروه های مسلح غیرقانونی به عنوان یکی از اهداف مهم عملیات جدید ایران و نیز تحولات سیاست خارجی کشور پرداخت.
موسوی صبح امروز در پادگان نیروی دریایی رشت، در سخنانی در جمع نیروهای نظامی و انتظامی این شهر ضمن اشاره به شروع عملیات ایران در شمال مریوان و بمباران مکرر این منطقه به وسیله هواپیماهای رژیم عراق گفت: «رزمندگان ما در راهی که برای خود انتخاب کرده اند انتقام خون عزیزان و مظلومان ملت ما را در مریوان و بانه و دزفول و اندیمشک خواهند گرفت. اما حالت رزمندگان ما برای انتقام نیست، بلکه برای تثبیت ارزش هایی در جهان هست که امروز با تثبیت آنها ملت ها رهایی می یابند.»
نخست وزیر ظهر امروز وارد گرگان شد و با حضور در اجتماع مردم این شهر اعلام کرد که نیروهای رزمنده «نقاط جنوبی سردشت را از دست دمکرات ها، کومه له و منافقین بیرون آورده اند.» وی در ادامه هدف تحرکات گروه های مسلح غیرقانونی در کردستان و گنبد را القای به راه افتادن جنگ شیعه و سنی در درون انقلاب ذکر کرد و افزود: «درگیری در کردستان به خاطر همین جنایتکاران سوسیالیست فرانسوی است که قاسملوی خائن دست در دست میتران دارد. در کردستان برادران ما در کنار پیشمرگان مسلمان کرد به مبارزه خود ادامه می دهند.»
موسوی بعدازظهر در جلسه ای که با حضور روحانیون و مسئولان استان مازندران در ساری برگزار شد، سیاست خارجی کشور را مورد بحث قرار داده و با بیان اینکه در زمان بنی صدر ایران فقط 9 سفیر در جهان داشت، خاطرنشان کرد: «در سال گذشته، با 20 کشور جهان سوم ارتباط برقرار کردیم و این نشان دهنده تحرک در سیاست خارجی ماست و ما اکنون ارتباط بسیار قوی با جهان داریم و بین وزارتخانه های مختلف دررابطه با سیاست خارجی ارتباط خوبی وجود دارد و در آینده با تشکیل وزارت اطلاعات و با هماهنگی بین وزارت ارشاد و وزارت خارجه سیاست خارجی کشور هماهنگ خواهد شد.» وی سپس به دستگیری و اعترافات اعضای کمیته مرکزی حزب توده و ازهم پاشیده شدن گروه های مسلح غیرقانونی اشاره کرد و گفت: « اکنون در سطح کشور بجز کردستان مسئله ای نداریم و در آنجا [نیز] تمامی محورها در دست برادران ماست.»(2)
1
ریچارد لوس یکی از معاونان وزارت امور خارجه انگلیس در تبیین موضع این کشور درمورد جنگ ایران و عراق گفت: «باید راه حلی فوری برای این جنگ پیدا شود، زیرا این جنگ بشکه باروتی خطرناک است که ممکن است منجر به بی ثباتی در منطقه خلیج فارس شده و ثبات خاورمیانه [غرب آسیا] را نیز در مخاطره بیفکند.» به گزارش رادیو بی بی سی، وی که خطاب به خبرنگاران دیپلماتیک در لندن سخن می گفت، اضافه کرد: «به صلاحدید بریتانیا بهترین نقشی که این کشور می تواند داشته باشد اتخاذ موضع بی طرفی مثبت است، ولی بریتانیا تمام توانایی خود را برای ایجاد مصالحه بین دو طرف مخاصمه به کار خواهد برد.» لوس همچنین گفت: «ولی باید به خاطر داشت که کشورها و محافل زیادی در این جهت تلاش کرده اند بدون آنکه موفقیتی به دست آورند.»(1)
2
رادیو بغداد از دیدار وزیر صنایع و برق عربستان با صدام حسین رئیس جمهور عراق به منظور تسلیم پیام شفاهی پادشاه عربستان به وی خبر داد. فهد در این پیام با اشاره به افق های همکاری دو کشور بر پشتیبانی از عراق «در دفاع از حق عربی» تأکید کرده است(2) رادیو صوت الجماهیر نیز گزارش داد: وزرای صنایع عرب که در اجلاس شورای سازمان عربی توسعه صنعتی در بغداد شرکت کرده بودند، در پایان اجلاس دوروزه خود تلگرامی برای رئیس جمهور عراق ارسال و خطاب به صدام اعلام کردند: «در کنار کشور شما در دفاع قانونی از خود دربرابر تجاوزی که ازطرف دشمنان امت عرب به آن صورت می گیرد، ایستاده ایم.»(3)
3
باوجود توافق تازه برای گسترش صادرات نفت و گاز عراق ازطریق ترکیه و درحالی که تلاش های منطقه ای نیز به منظور متقاعدکردن سوریه به بازگشایی لوله نفت عراق ادامه دارد، بغداد همچنان به دنبال راه های جدیدی برای صدور نفت به کشورهای همسایه است.
رادیو بی بی سی در برنامه ای ضمن تحلیل قرارداد تازه ترکیه و عراق برای انتقال گاز مایع شده از حوزه نفتی کرکوک به دریای مدیترانه گفت: عراق برای تداوم جریان نفت خود همواره به همسایگانش متکی بوده و این وابستگی به دلایل مختلف با مشکلات زیادی همراه است. این رادیو با اشاره به دورنمای مبهم تأمین امنیت خطوط لوله های نفت و گاز عراق در خاک ترکیه و نیز مشکلات ترکیه در حفظ روابط متوازن با دو کشور درگیر جنگ افزود: «عراق برای خاتمه وابستگی خود به یک کشور، درپی راه های دیگری برای صدور نفت خود خواهد بود. راه احتمالی که هم اکنون مورد بررسی است، ساختمان لوله ای است که از جنوب غربی عراق آغاز گردد، از اردن بگذرد و عراق را قادر سازد که از بندر عقبه و دریای سرخ نفت صادر نماید.»(4)
ص: 195
به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی از لندن، نشریه فارین ریپورت نیز باتوجه به آسیب پذیری کشورهای عرب حوزه خلیج فارس دربرابر تبعات ناشی از تلاش عراق برای ضربه زدن به تأسیسات صادرات نفت ایران و واکنش احتمالی این کشور، نوشت: در این وضع تنها راه حل کشورهای منطقه فشار بر سوریه است تا با بازگشایی لوله نفت عراق فشار موجود بر رئیس جمهوری عراق - که دولت او به طور اساسی ورشکسته است - برداشته شود و این کشور با افزایش درآمد نفتی خود دیگر احساس نکند به تدابیر اضطراری نیاز دارد. این نشریه افزود: «اسد در معامله سرسخت است و محتملاً سؤال خواهد کرد که این کار برای او چه نفعی دارد. پاسخ آن غیر از تعهد پول ازجانب دولت های مضطرب خلیج [فارس] چیز دیگری نمی تواند باشد. اسد، صدام را به عنوان رقیب قدیمی خود می بیند و دوست خواهد داشت که او تحقیر گردد. این موضوع درصورتی که ایران لوله نفت عراق ازطریق خاک ترکیه را هم بکوبد به سرعت اتفاق خواهد افتاد.»
فارین ریپورت سپس با اشاره به تلاش هایی که برای ملاقات مخفیانه صدام و حافظ اسد در نیویورک، در زمان برگزاری سی وهشتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل جریان دارد، خاطرنشان کرد: «شوروی که به هر دو کشور اسلحه می دهد میل خواهد داشت همکاری و گسترش نفوذ آن دو را ببیند. اما یک درخواست برای ملاقات آن دو، که توسط یوری آندروپوف به عمل آمده بود، نتوانست نتایجی به بار آورد. [بااین حال] ملاقات نیویورک ممکن است بهترین فرصت اجتناب از گسترش جنگ خلیج فارس را ارائه دهد.»(1)
1
درحالی که ابراز نگرانی مقامات کشورهای عرب حوزه خلیج فارس از انسداد تنگه هرمز همچنان ادامه دارد، گزارش ها حاکی است اختلافات درباره چگونگی برخورد با مسائل مهم منطقه ای ازجمله جنگ ایران و عراق، دستیابی به تصمیم جمعی در میان اعراب را دشوار ساخته است.
شیخ خلیفه بن زائد آل نهیان معاون فرمانده ارتش امارات متحده عربی، در مصاحبه ای که امروز در روزنامه عمان (چاپ مسقط) منتشر شد ضمن اشاره به تأثیر انسداد تنگه هرمز بر کلیه کشورها در خلیج فارس، تأکید کرد این کشورها اجازه نخواهند داد که این تنگه بسته شود. این اولین اظهارنظر یک مقام ارشد امارات دراین مورد است. وی که ولیعهد امارات نیز می باشد، ابراز امیدواری کرد که ایران و عراق، جنگ را ازطریق مذاکره حل کنند.(2)
به گزارش رادیو ریاض، کفیل وزارت امور خارجه عمان نیز نظر مشابهی را درمورد تأثیر عملی شدن تهدید ایران بر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و موضع هماهنگ اعضای این شورا در جلوگیری از این امر مطرح کرد، درعین حال وی خاطرنشان ساخت که تلاش های موجود تاکنون به نتیجه نرسیده است(3)
ص: 196
همچنین نشریه انگلیسی فارین ریپورت در گزارشی درباره خطرهای احتمالی گسترش جنگ برای عربستان سعودی نوشت: «ترس امریکا این است که اگر عراق که به عقیده آن کشور به طرف شکست می رود هواپیماهای جدید را علیه جزیره خارک یا علیه منابع نفتی و پالایشگاه های ایران به کار برد، امکان دارد آیت الله خمینی دست به یک ضدحمله تخریبی علیه حامیان مالی عراق در منطقه خلیج فارس بزند.»
این نشریه افزود: «بزرگ ترین نگرانی این نیست که آیت الله خمینی ممکن است برای بستن تنگه هرمز در مدخل خلیج فارس بکوشد، بلکه این است که او ممکن است جت های خود را برای درهم شکستن تأسیسات نفتی عربستان سعودی در رأس تنوره بفرستد. این، راه عبور و صدور نفت عربستان سعودی در خلیج فارس است. اگر رأس تنوره شدیداً مورد حمله واقع شود، صادرات نفت سعودی ممکن است مختل گردد.»(1)
1
امروز اخبار متفاوتی از واشنگتن و تل آویو درباره سرنوشت پنج فروند هواپیمای سوپراتاندارد خریداری شده توسط عراق انتشار یافت.
خبرگزاری رویتر از واشنگتن گزارش داد: مقامات وزارت دفاع امریکا گفتند هواپیماهای مذکور فرانسه را ترک کرده اند، اما خبر رسیدن آنها را به عراق تأیید نکردند. این خبرگزاری افزود: «گزارش های تأییدنشده ای وجود دارد مبنی بر اینکه این هواپیماها از فراز ترکیه، جایی که اجازه فرودآمدن به آنها داده نشده، عبور کرده سپس در هوا سوخت گیری کرده و به مقصد خود رسیده اند.» رویتر یادآور شد: جورج شولتز وزیر امور خارجه امریکا، روز دوشنبه به خبرنگاران گفت فرانسه تصمیم خود را گرفته است. بااین حال، مقامات امریکا دراین مورد که این تصمیم چه بوده اظهارنظری نکردند.(2)
در همین حال، رادیو اسرائیل به نقل از روزنامه معاریو (چاپ تل آویو) مدعی شد که ایران به دولت اردن اخطار کرده است فرودگاه های خود را دراختیار هواپیماهای نظامی عراق قرار ندهد. به نوشته این روزنامه، «محافل دولتی ایران عقیده دارند که هواپیماهای سوپراتاندارد از فرانسه به اردن رسیده و در فرودگاه نظامی مفرق در نزدیکی امان برای عملیات آماده شده اند.»(3)
2
درپی پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران مبنی بر اخراج رژیم اشغالگر قدس از مجمع عمومی سازمان ملل، خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داد که کشورهای عرب از این پیشنهاد پشتیبانی نخواهند کرد. رادیو اسرائیل ضمن اعلام این مطلب افزود: «مقامات سازمان ملل گفتند پس از یک گفت وگوی یک ساعته، کشورهای عرب تصمیم گرفتند به مخالفت کتبی با شرکت اسرائیل در مجمع عمومی اکتفا نمایند و از درخواست دیگری دراین مورد خودداری ورزند.»
ص: 197
بنا به این گزارش، امریکا نیز تهدید کرده است درصورت تصویب پیشنهاد ایران، جلسات مجمع عمومی سازمان ملل را تحریم خواهد کرد و علاوه بر قطع کمک های مالی به این سازمان اقدامات سیاسی دیگری را نیز انجام خواهد داد. آسوشیتدپرس یادآور شد: سال گذشته نیز جمهوری اسلامی ایران کوشش های زیادی به عمل آورد تا از شرکت نماینده رژیم صهیونیستی در مجمع عمومی سازمان ملل جلوگیری کند.(1)
1
حافظ اسد رئیس جمهور سوریه، امریکا را متهم ساخت که می کوشد ازطریق «اسرائیل بزرگ» کلیه مناطق غرب آسیا را تحت کنترل خود درآورد.
به گزارش رادیو بی بی سی، اسد این موضع را در واکنش به سخنان دیروز رونالد ریگان رئیس جمهور امریکا اعلام کرد. ریگان سوریه را متهم کرده بود که سعی دارد تلاش های امریکا را در دستیابی به یک راه حل صلح آمیز در لبنان خنثی کند. رئیس جمهور سوریه همچنین گفت: «صلح در خاورمیانه [غرب آسیا] نمی تواند با تسلط ایجاد شود، بلکه باید ازطریق توازن استراتژیک نیروها در منطقه باشد.(2)
در همین حال، خبرگزاری رویتر گزارش داد با افزایش عملیات نظامی علیه تفنگ داران دریایی امریکا در بیروت، این کشور یک واحد آبی - خاکی تازه نفس مرکب از 1800 تفنگ دار را جایگزین سربازان فعلی خود در لبنان می سازد. بر پایه این گزارش، رابرت مک فارلین که تا روز دوشنبه گذشته، نماینده ویژه رئیس جمهور امریکا در غرب آسیا بود و اکنون ریاست شورای امنیت ملی امریکا را برعهده دارد، حملات فعلی علیه تفنگ داران امریکا در لبنان را غیرقابل تحمل خواند و گفت: «هدف از این حملات کوچک تر کردن پشتیبانی امریکا از آشتی ملی در لبنان است.» مک فارلین همچنین اضافه کرد: «رئیس جمهوری سرگرم تجدیدنظر در سیاست امریکا در منطقه می باشد و ایالات متحده دارای امکاناتی است که تاکنون از آنها استفاده نکرده است.»(3)
2
پس از حدود یک هزار و صدوبیست روز از آغاز جنگ تحمیلی، چراغ های قسمتی از خیابان ها و میدان های شهر اهواز روشن شد. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، چراغ های معابر شهرها هم زمان با تهاجم عراق به خاک ایران خاموش شد که این خاموشی تا
ص: 198
امشب در اهواز ادامه داشت و پس از مدت ها چراغ های مناطق مهمی از این شهر ازجمله نقاط مستضعف نشین روشن شد. این گزارش حاکی است که با برطرف شدن اشکالات سایر پایه های برق، چراغ های دیگر مناطق شهر اهواز نیز روشن خواهد شد(1)
ص: 199
ص: 200
1
درپی عملیات شب گذشته نیروهای خودی که در محور بانه با پیروزی قاطع و تصرف سه ارتفاع مهم لری، کنگرک و گرمک و در محور مریوان با پیروزی نسبی و تصرف ارتفاع خلوزه١ و بخشی از هفت توانان به همراه بود، عملیات امشب با هدف تصرف ارتفاعات مسلط به شهر پنجوین (زله و هرگنه)، تکمیل عملیات شب گذشته و تصرف ارتفاعات هفت توانان و خلوزه٢ و الحاق با لشکر٨ نجف آغاز شد.
پس از تصویب مانور شب دوم و ابلاغ دستور عملیات به لشکر14 امام حسین(ع) و لشکر25 کربلا در محور مریوان، دو یگان موظف شدند که خود را برای اجرای عملیات آماده کنند. لشکر14 امام حسین(ع) از آمادگی برخوردار بود و عملیات این یگان پیش بینی شده بود، اما لشکر25 کربلا آمادگی کافی را برای اجرای عملیات نداشت.
درحالی که قرار بود حداکثر تا ساعت 22 شب گذشته عملیات شروع شود، دو یگان عمل کننده تا ساعت 1 بامداد امروز، موفق نشدند پای کار برسند. نیروهای لشکر25 کربلا باآنکه از ساعت 18 روز گذشته حرکت کرده بودند، حدود ساعت 1:30 بامداد امروز به نزدیک هدف رسیده و اعلام آمادگی کردند و لشکر14 امام حسین(ع) نیز ساعت 1:08 بامداد آمادگی خود را اعلام کرد.(1)
راوی لشکر14 امام حسین(ع) درباره مشکلات و موانع پیش روی این لشکر در عملیات امشب نوشته است: نحوه آرایش دشمن روی ارتفاع زله نفوذ به مواضع را مشکل ساخته بود. نیروهای دشمن از قسمت جنوبی ارتفاعات پنجوین دامنه همه ارتفاعات و دشت را مین گذاری کرده و سیم خاردار کشیده بودند و به هیچ عنوان راه نفوذ وجود نداشت. از روبه رو هم نمی شد به کله قندی زد؛ چراکه عراق حتی زیر ارتفاع صاحب الزمان(عج) که در دامنه غربی ارتفاع قلانجان - در خاک ایران - قرار دارد را نیز مین گذاری کرده بود. حتی دشمن در تپه شهدا هم نیرو گذاشته بود و تمام
ص: 201
جاهایی همچون تخم مرغی، هرگنه و سه درختی را که امکان نفوذ وجود داشت، بسته بود.(1)
نیروهای لشکر14 امام حسین(ع) در ساعت1:40 بامداد، توانستند نزدیک ترین هدف را که تپه شهدا بود تصرف کنند، پس از آن در ساعت 2:15 ارتفاع سه درختی و در ساعت 3:40 نیز دو ارتفاع هرگنه و تخم مرغی را به تصرف خود درآوردند. یک گردان دیگر از نیروهای این لشکر نیز طبق طرح مانور پیش بینی شده با عبور از این دو گردان به سمت ارتفاعات هرگنه که بر شهر پنجوین اشراف داشت حرکت کرد، و در ساعت 4:30 تمامی ارتفاعات مورد نظر به تصرف درآمد و حتی تعدادی از نیروهای این گردان وارد شهر پنجوین شدند.(2)
از سوی دیگر، فرماندهان گردان های عمل کننده لشکر25 کربلا نیز پس از رسیدن به پای کار، چون از موقعیت محل مأموریت خود اطلاعات دقیقی نداشتند، قبل از آنکه به نیروها دستور پیشروی بدهند، خود به بررسی منطقه عملیاتی پرداختند. نظر اولیه آنها پس از مشاهده زمین منطقه عملیاتی بر آن بود که تلفات زیادی خواهند داد، ولی باتوجه به اینکه عملیات شروع شده بود و نیروهای جناح چپ آنها نیز پیشروی هایی داشتند، ناگزیر وارد عمل شدند. بنا به اعلام فرماندهی لشکر25 کربلا، گردان های عمل کننده این لشکر در ساعت 3 بامداد، ارتفاع خلوزه2 را به طور کامل پاک سازی و قله اصلی هفت توانان را نیز تصرف کردند. فرمانده لشکر14 امام حسین(ع) با آگاه شدن از وضعیت جناح راست خود (لشکر25 کربلا) برای تقویت پیشروی های انجام شده چندین تانک و چندین دستگاه لودر و بلدوزر را برای احداث خاکریز از شمال تپه شهدا وارد منطقه کرد.
بااین حال موضوع پیش بینی نشده ای که در این هنگام مشکل آفرین شد، استقرار نیروهای عراق روی ارتفاع کلو در محدوده عملیات لشکر25 کربلا بود، زیرا وجود این نیروها علاوه برآنکه فشار زیادی را به نیروهای لشکر25 کربلا وارد می کرد و مانع الحاق نیروهای این یگان با لشکر14 امام حسین(ع) می شد، به علت تسلط دید و تیری که به تپه شهدا داشت عقبه لشکر14 امام حسین(ع) را هم تهدید می کرد و مانع ورود واحد زرهی این لشکر به منطقه اصلی نبرد می شد. باوجوداین، آن بخش از نیروهای لشکر14 که تپه شهدا، سه درختی و تخم مرغی را تصرف کرده بودند توانستند موقعیت خود را تثبیت کنند.(3)
از سوی دیگر، فرماندهی منطقه ای ارتش عراق نیز برای باز پس گیری ارتفاعات ازدست رفته چندین دستور ضدحمله صادر کرد. براین اساس، تیپ65 نیروی مخصوص عراق مأموریت یافت که با به کارگیری گردان3 تیپ29، ارتفاع خلوزه2 را تصرف کند. بازپس گیری هفت توانان هم به واحدهای تیپ5 و یک گردان تانک واگذار شد و تیپ29 دشمن نیز با باقیمانده گردان دوم در ارتفاعات شرق پنجوین و هرگنه وارد عمل شد.(4)
ص: 202
این یگان های عراقی علاوه بر پیشروی در محور خلوزه2 و تحکیم موقعیت خود، به نیروهای گردان امام سجاد(ع) از لشکر14 امام حسین(ع) که روی ارتفاعات سیدمصطفی در جنوب شرقی پنجوین مستقر بودند فشار زیادی وارد کردند. قوای تجدیدسازمان یافته عراق با پشتیبانی دقیق آتش توپخانه، نیروهای مستقر در ارتفاعات سیدمصطفی را از چند سمت مورد هجوم قرار دادند تا جایی که گردان امام سجاد(ع) اعلام کرد در محاصره قرار گرفته است بدین ترتیب این گردان پس از موافقت فرماندهی لشکر با عقب نشینی آن، حدود ساعت 11 به عقب بازگشت.(1)
این درحالی بود که حدود 12 تن از نیروهای لشکر14 امام حسین(ع) که پیشاپیش در عمق منطقه نفوذ کرده و وارد شهر پنجوین شده بودند، به اسارت نیروهای عراقی درآمدند.
قاسم سلیمانی فرمانده لشکر41 ثارالله(ع)، که برای ارزیابی موقعیت عملیات و بازدید از خطوط درگیری به منطقه پنجوین رفته بود، مشاهدات خود را که حاکی از پیچیدگی و سختی نبرد در اوایل بامداد امروز بود به اطلاع محسن رضایی و سرهنگ صیاد شیرازی رساند. وی در تشریح وضعیت منطقه گفت: «صبح زود یک تیربار روی [ارتفاع] سه درختی بود. خود دشمن سه درختی را با توپ می کوبید. ابتدا بچه های ما با عراقی ها قاطی شده بودند؛ یعنی مشخص نبود که خط ما کجاست خط دشمن کجاست، کل منطقه را دود بسیار غلیظی گرفته بود، چون همه جا آتش است. درخت ها آتش گرفته و هیچ جا دیده نمی شد. روی منطقه دود غلیظی بود. هرگنه (1530) که دو قله بزرگ و کوچک دارد و گمرک هم در کنار آن است یک ارتفاع برجسته ای هست که در دست دشمن است بچه های ما در انتهای ارتفاعات سیدمصطفی که ارتفاع مشرف به پنجوین است، با دشمن درگیر هستند.»(2) وی همچنین درباره اهمیت هرگنه و احتمال سقوط شهر پنجوین درصورت تصرف این ارتفاعات گفت: اگر امشب یک یگان قوی عمل کند و هرگنه را تصرف کند، پنجوین سقوط می کند.(3)
ص: 203
در این مرحله از عملیات، نیروهای لشکر14 امام حسین(ع)، بناسوته، بخش جنوب شرقی ارتفاع زله (سیدمصطفی) تپه تخم مرغی، دو ارتفاع در شرق هرگنه (دو ارتفاع 1530 و 1470 در غرب هرگنه تصرف نشد) و ارتفاع سه درختی و تپه شهدا را به تصرف درآوردند. البته طبق طرح عملیات قرار بود درصورت موفقیت، یک گردان پس از تثبیت موقعیت تخم مرغی و بناسوته برای تصرف کله قندی اقدام کند که به علت کمبود وقت این کار مقدور نشد. مهندسی این لشکر نیز برای تثبیت دستاوردهای عملیاتی یک خاکریز از جناح راست خود از هرگنه به سه درختی احداث کرد. همچنین برای تدارک خط مقدم، دو جاده از مرانه و تپه شهدا به منطقه درگیری کشیده شد.
لشکر25 کربلا نیز باآنکه در ابتدا خوب عمل کرد و توانست خلوزه١ و بخش های اصلی هفت توانان را تصرف کند، در تصرف خلوزه2 ناموفق بود. این لشکر قرار بود خاکریزی از انتهای هفت توانان تا انتهای کلو احداث کند، ولی به علت تصرف نشدن کلو خاکریز بین مارو و خلوزه احداث شد و تا یال غربی هفت توانان امتداد یافت. بدین ترتیب الحاق پیش بینی شده این لشکر با لشکر8 نجف در سمت راست و لشکر14 امام حسین(ع) در سمت چپ مقدور نشد(1)
از نکات قابل ذکر در محور عملیاتی مریوان که واحد شنود از مکالمات بی سیم دشمن دریافت این بود که در ساعت 15:20، توپخانه عراقی در یکی از محورهای عملیاتی (احتمالاً محور لشکر14 امام حسین(ع)) به اشتباه تانک های خود را زیر آتش شدید توپخانه و گلوله های کاتیوشا قرار داده است و از آنجا که امکان ارتباط با فرماندهی آتش مقدور نبوده، اجرای آتش مدتی ادامه یافته و خساراتی به عراقی ها وارد آمده است(2)
هم زمان با شروع عملیات در محور مریوان، نیروهای عراقی در ساعت 1 بامداد، در محور بانه با به کارگیری تیپ66 که در احتیاط منطقه بود، عملیاتی را برای تصرف ارتفاع راهبردی لری که دراختیار لشکر8 نجف قرار داشت، آغاز کردند. در این پاتک دشمن به مواضع خودی نفوذ کرده و علاوه بر 2 کیلومتر از خاکریزی که در جلوی لری احداث شده بود، یکی از ارتفاعات مهم لری (1820) را نیز تصرف کرد. بااین همه، نیروهای لشکر8 نجف با به دست گرفتن ابتکارعمل و تدبیر فرماندهی خود توانستند نیروهای عراق را به عقب برانند. سرعت عمل و شدت واکنش نیروهای خودی در مقابله با نیروهای عراقی به حدی بود که آنها یال های جنوبی لری را که قبل از این پاتک در تصرف خود داشتند، رها کرده و به سمت کانی مانگا عقب رفتند. در این اقدام 200 عراقی نیز به اسارت درآمدند.(3)
فرمانده لشکر8 نجف، پس از فراغت از دفع پاتک دشمن برای حفظ جناح چپ خود نیروهایی را به منطقه براله اعزام کرد و آنها توانستند با کمترین تلفات این ارتفاع را تصرف کنند.(4)
ص: 204
1
در جلسه امروز فرماندهان سپاه(1) که با حضور محسن رضایی و سرهنگ صیاد شیرازی برای بررسی چگونگی عملکرد شب گذشته یگان ها برگزار گردید، پیشرفت عملیات و نتایج به دست آمده مثبت ارزیابی شد.
علی رضائیان فرمانده قرارگاه مقدم حمزه، در این جلسه ضمن موفقیت آمیز خواندن عملیات شب گذشته درباره ادامه آن و تحلیل احتمالی دشمن از حرکات نیروهای خودی در محورهای عملیاتی اظهار کرد: «اگر نیروها بتوانند تا شب مواضع متصرفه را حفظ کنند که حسین [لشکر14 امام حسین(ع)] گردانش را آماده کند و این سنگ معدن سقوط کند، تقریباً سد محکم منطقه که همه از آن هراس داشتیم شکسته خواهد شد. الآن می شود گفت که با گرفتن برخی ارتفاعات مشرف به پنجوین و ارتفاعات جناح راست پنجوین 50 درصد مشکل حل شده است، چون تمام استحکامات دشمن برای جلوگیری از سقوط پنجوین بوده و دشمن فکر می کرد که ما از این بالا (شمال) روی پنجوین می رویم. درصورتی که از پایین (غرب) روی پنجوین رفتیم. شاید اصلاً فکرش را نمی کرد کلاً با حضور ما روی سنگ معدن، دشمن نمی تواند بماند؛ یعنی روی هفت توانان یا خلوزه٢ جایی برای ماندنشان نیست، چون اگر پنجوین و لری سقوط کند دیگر عقبه ای برایش نمی ماند. ان شاءالله اگر حسین [خرازی] هم بتواند و توان داشته باشد که امشب عملیات را ادامه بدهد می تواند مسئله پنجوین را حل کند.»(2)
همچنین گزارش محمد باقری مسئول اطلاعات قرارگاه خاتم و علی فدوی مسئول اطلاعات قرارگاه مقدم حمزه، بیانگر این بود که دشمن درصدد است 5 تیپ را برای تقویت نیروهایش به منطقه وارد کند. علاوه براین، طبق این گزارش باوجود یگان های متعدد عراقی در منطقه، فقط 3 تیپ
ص: 205