ص:2

ص:3

تصویر

ص:4

تصویر

ص:6

خواهند شد.

در این نوشتار، چند نکتۀ کاربردی را درخصوص نحوۀ سامان دهیِ اوقات فراغت فرزندان بازگو می کنیم.

ص:8

پیامبر رحمت… می فرمایند: «فرزندانتان را تربیت کنید؛ چراکه نسبت به آن ها مسئولیت دارید.»(1)

حضرت علی† نیز بیان می دارند: «به درستی، روان کودکان مثل زمین خالی است که هرچه در آن بکارند، می پذیرد [و در آینده، همان محصول را تحویل می دهد.]»(2)

بچه ها مانند نوار ضبط هستند که هرچه بشنوند، حتی صدا های خفیف را، ضبط می کنند.

به فرمودۀ امام صادق†: «فرزندانتان را در دوران کودکی دریابید [و در تربیت آن ها بکوشید]، قبل از اینکه گروه های منحرف آن ها را جذب و منحرف کنند.»(3)

فرزندان، هدیه های خداوندU هستند به شما؛ و تربیت صحیح، هدیۀ شماست به

ص:10

خداوندU.

فرزندان سرمایه های شما هستند: همان طورکه به فکر سرمایه های مادیِ خود هستید، مواظب بزرگ ترین سرمایۀ الهیِ خود هم باشید.

برای پرورش یک گیاه یا حیوان، چندین گروه فعالیت می کنند؛ انصافاً، برای تربیت فرزندتان، چقدر تلاش می کنید؟

آیا آن قدری که به فکر غذای جسم فرزندتان هستید، به فکر تقویت روح و ساختن شخصیت او هم هستید؟

ص:11

تصویر

ص:12

برخی، به اشتباه، فکر می کنند که با تعطیلی مدارس، تربیت هم تعطیل می شود!

مناسب ترین زمان برای جبرانِ کم وکاستی های تربیتیِ زمان تحصیل، روزهای تعطیلی (مانند تابستان) است.

فرزند شما، بی شک، استعداد وافری دارد؛ در تعطیلات، ذهن او تعطیل نمی شود! اگر در تعطیلات، ذهن فرزند شما هم تعطیل شود، در شروع سال تحصیلی کمی تنبلی خواهد کرد.

در تابستان، ذهن فرزند شما هم باید استراحت داشته باشد و هم تمرین.

در نُه ماه تحصیلی، ممکن است استعداد فرزند شما در کار های علمی شکوفا نشود؛ لذا، در تعطیلات، باید آن را با سرگرم کردن به هنر یا مشغول کردن به شغلی، شکوفا کنید.

در تابستان، با توجه به استعداد فرزندتان، او را مشغول کار یا ورزش یا هنری متناسب کنید.

ص:14

اگر بدون توجه به استعداد و علاقۀ فرزند، او را مشغول کاری کنید، عمر او را تلف می کنید یا ضربۀ روحی به او می زنید.

وقت فرزندتان مثل کمُد لباس است: اگر لباس ها را درست بچینید، فضا زیاد می آید؛ وگرنه، جا کم می آورید.

دربارۀ چگونگیِ گذرانِ تابستان فرزندتان با افراد مختلف مشورت کنید.

ممکن است یک کلاس یا برنامۀ تابستانی، مسیر عمر فرزند شما را به سمت منفی یا مثبت تغییر دهد.

در تابستان، فرزندتان بیشتر نیاز به این دارد که در کنار شما باشد تا توجه و ارتباط گرمِ شما را با خودش لمس کند.

به فرزندتان بفهمانید که مهم ترین موضوعی که باید برایش غصه خورد، هدررفتن جوانی است.

در برخورد با تعطیلات فرزندان، کدام روش را می پسندید: اول، بی توجهی و رهاکردن

ص:15

آن ها؛ دوم، به کاربستنِ تمام تلاش، برای راحتی و تفریح بچه ها؛ سوم، برای لحظه به لحظۀ او برنامۀ علمی و حفظی گذاشتن. رعایت اعتدال و به هم آمیختنِ برنامه های علمی و تفریحی، مناسب ترین راه برای مدیریت تعطیلات فرزندان است.

ص:16

گاه گاهی به فرزندتان بگویید: «من به وجود تو افتخار می کنم.»

هرچه ویژگی های فرزندتان را بیشتر بدانید، بیشتر باعث رشد او می شوید؛ وگرنه، دو طرف به هم لطمه می زنید.

فایده های دوست خوب و ضرر های دوست بد را برای فرزند بیان کنید.

دوستان فرزندتان را بیشتر به منزل خود دعوت کنید و از نزدیک، بر رفتار آن ها نظارت کنید.

با والدینِ دوست فرزندتان ارتباط داشته باشید و بدانید که انسان، اغلب، صفات اخلاقیِ خود را از والدین به ارث می برد.

برای حذف دوستانِ نامناسب فرزندتان، باید خودتان بهترین دوستِ او شوید.

فرزند شما اخلاق دوستش را به آرامی و در فرایندی زمان بَر کسب می کند؛ پس، منتظر اتفاق ناگهانی نباشید.

به فرزندتان تذکر دهید که ظاهر زیبا خیلی خوب است؛ به شرط اینکه منجر به تباهیِ

ص:18

عمر و جوانی نشود.

هرگاه خواستید فرزندتان را از کاری نهی کنید، ابتدا کار مثبتی را، به عنوان جانشین، به او پیشنهاد کنید.

فرزندتان را با واقعیت ها، مشکلات و ناهنجاری هایی آشنا کنید که عموماً در جامعه رخ می دهد.

مهارت های حل مسائل اجتماعی را به فرزندتان بیاموزید.

ضمن آشنایی با پیشرفت های علمی در دنیا، فرزندتان را برای زندگی در دنیای واقعیِ نسلِ خودش آماده کنید.

اجازه دهید فرزندتان گاهی شخصاً با مشکلات شخصی اش مقابله کند و شما فقط با محبت، او را نظارت و پشتیبانی کنید.

به فرزندتان بفهمانید که انسان های مختلفی در جامعه وجود دارند و گاهی ممکن است افراد شروری در لباس انسان های خوب ظاهر شوند.

ص:19

تابستان فرصت خوبی است که اعتمادبه نفسِ فرزندتان را، با سپردن مسئولیت هایی به او، تقویت کنید.

این قانون را از راه های مختلف، به فرزندتان بیاموزید: «تلاش بیشتر، مساوی است با موفقیت بیشتر.»

مورچه ای را به فرزندتان نشان دهید که باری را ده ها بار پس از رهاشدن از دهانش، برمی دارد؛ ولی خسته و ناامید نمی شود.

فرصت خوبی است اگر به باغ وحش بروید و صفات خوب و بد حیوانات را برای فرزند توضیح دهید: وفای سگ، غیرت خروس، هیبت عقاب و... . نیز، می توانید عظمت پروردگارU را در نحوۀ خلقت برخی حیوانات به او نشان دهید: زیبایی طاووس، مفیدبودن گاو، مهاجرت پرندگان و... .

ص:20

تصویر

ص:22

1-4 تقویت معنویت در فرزندان

در تعطیلات، فرزندتان را با خداوندU و اهل بیت‰ بیشتر آشنا کرده و داستان های قرآنی و تاریخی را برای او بیان کنید. می توانید کتاب های کم حجم و مفیدی درباب زندگیِ انبیاء الهی‰ و ائمه‰ برایش تهیه کنید.

کلمات مثبت و ذکرهای پُربرکت را به فرزندتان بیاموزید تا در مشکلات و تنهایی ها، از آن ها بهره ببرد: برای مثال، الحمدلله؛ خدایا، مرا تنها نگذار؛ خدایا، به امید خودت؛ خداوند بزرگ است.

به مناسبت تولد هر کدام از چهارده معصوم‰ از فرزندتان بخواهید کتابی از همان معصوم مطالعه کند و برای شما کنفرانس بدهد.

در اعیاد مذهبی (نظیر اعیاد غدیر، فطر، قربان، تولد معصومین‰) در خانه چنان شادی و شوری ایجاد کنید که فرزندتان تا سال بعد، منتظر چنان روزی باشد.

ص:23

احادیث کوتاه را با فرزندتان حفظ کنید.

اگر فرزندتان را به مراسم مذهبی، مثل زیارت یا جلسۀ قرآن می برید، دقت کنید که او از جلسه خوشش بیاید تا برای جلسۀ بعدی، خودش لحظه شماری کند.

به یاد داشته باشید که مؤمن شدن فرزند، فواید متعددی دارد: مأیوس نشدن در مشکلات و به سراغ خداوندU رفتن، افزایش امید به زندگی و رهایی از خطر پوچی، احترام ویژه به والدین، اذیت و آزارندادنِ دیگران، توکل در انتخاب ها.

2-4 اطلاعات عمومی فرزندان

امام علی† می فرمایند: «یادگیری در کودکی، مثل حک کردن روی سنگ و در بزرگی، مثل نوشتن روی آب است.»

فرهنگ کتاب خوانی را در خانواده رواج دهید و اطلاعات عمومی فرزندتان را بالا ببرید.

ص:24

برای مطالعۀ فرزندتان، محل مناسبی را از جهت نور، دما، سکوت و آرامش تدارک ببینید.

فرزندتان را با نقشه های ایران و جهان آشنا کنید.

درست کردنِ روزنامه دیواری را به فرزندتان بیاموزید.

برخی مطالب مجله ها یا روزنامه ها را با فرزندتان بخوانید.

گاهی با فرزندتان جدول حل کنید.

از گذشته و تجربه های خود برای فرزندتان تعریف کنید؛ ولی نه از خود!

اتفاقات شیرین و تلخ زندگی تان را برای او تعریف کنید و علل و راه حل های آن ها را هم برایش بگویید.

همراه با فرزندتان پای صحبت های پدربزرگ و مادربزرگ بنشینید و از خاطرات تلخ و شیرین آن ها بهره ببرید.

از فرزندتان بخواهید برخی خاطرات تلخ و شیرین خود را مکتوب کند؛ چراکه ثبت

ص:25

خاطرات، قدرت فکر و مهارت نوشتنِ آن ها را بالا می برد.

گاهی، با پرسش های کوتاه و معماهای ساده، فکر بچه ها را تقویت کنید.

برای متمرکزساختن توجه و فکر کودک، از روش های عینی استفاده کنید؛ مثلاً، جمع و تفریق را با نخود و لوبیا انجام دهید.

از سنگ، برگ، انواع هسته ها و مانند این ها برای آموزش مفاهیم مختلف استفاده کنید.

از او بخواهید برای مناسبت هایی نظیر عید غدیر و عید نوروز، برای شما یا اقوام نزدیک کارت تبریک های دست ساز درست کند.

همراه فرزند، کاردستی های ساده بسازید.

به او بیاموزید که با مواد بازیافت، کاردستی های زیادی می توان ساخت: مثلاً چراغ خواب، با قوطی های پلاستیکی.

شماره تلفن های ضروری را به فرزندتان یاد دهید: اورژانس، آتش نشانی، اقوام نزدیک و... .

ص:26

روش صحیح استفاده از وسایل نقلیۀ عمومی، خودپردازها، تلفن همگانی و... را به فرزندتان بیاموزید.

3-4 جعبۀ جادو!

در استفاده از تلویزیون، شایسته است نکات زیر را در نظر بگیریم: نوع برنامه، زمان برنامه، فایده و ضرر آن، آثار برنامه و مدت زمان نشستن پای تلویزیون.

آیا می دانید اگر کسی فقط روزی سه ساعت تلویزیون تماشا کند، در سال، حدود هزار ساعت پای این جعبۀ جادوست؟!

هنر استفادۀ صحیح و مفید از تلویزیون را به بچه ها بیاموزید.

اعضاء خانواده باید در نگاه کردن به تلویزیون، هدف داشته باشند؛ نه اینکه همۀ برنامه ها را نگاه کنند.

ص:27

کودکان، بسیاری از خصلت ها مثل شجاعت، ترسویی، ایثار، گذشت و... را از تلویزیون یاد می گیرند.

متأسفانه، برخی والدین با حرص و اشتیاق برنامۀ کودک را نگاه می کنند و با این کار، باعث می شوند کودکِ آن ها به خودش اجازه دهد که همۀ برنامه های مخصوصِ بزرگ ترها را نگاه کند؛ در ضمن، والدین نمی توانند نسبت به نگاه کردن برنامه ها، فرزندان را چندان امر و نهی کنند.

همراه با فرزندتان نکات مثبت و منفیِ بعضی از برنامه های تلویزیون را تحلیل کرده و برخی فیلم ها را نقد کنید.

4-4 وقت کجا؟! طلا کجا؟

آیا می دانید فرزندتان، در تابستان، می تواند حدود 800 ساعت وقت مفید داشته باشد؟

ص:28

حال در نظر بگیرید که برای یادگیری هر کدام از هنرها، علوم، زبان های خارجی، کامپیوتر و... حدود 500 ساعت کافی است!

امام علی† فرمودند: «ازدست دادن فرصت ها، غصه آور و ناراحت کننده است.»

مفاهیمِ زمان و ارزش وقت و سرعت گذر آن را، به فرزندتان تفهیم کنید. درک بهتر زمان، به بچه ها کمک می کند که عمر و مخصوصاً جوانی خود را تباه نکنند.

همراه با فرزندتان بیندیشید: «به نظر تو، در ده ثانیه چه کار های مثبتی می توان انجام داد؟»

جدول برنامه ریزیِ روزانه ای برای فرزندتان تهیه کنید و برای تداومِ تعهد به آن، به او کمک کنید؛ البته مواظب باشید که از برنامه ریزی، خسته یا دل زده نشود.

به فرزندتان بگویید: «وقت طلا نیست و از آن ارزشمندتر است؛ چراکه وقت را با طلا نمی شود خرید.»

ص:29

5-4 تفریح و ورزش

در بین ورزش ها، پیامبر اکرم… سوارکاری، شنا و تیراندازی را سفارش می فرمایند.

تفریحات فرزندتان را جهت دار کرده و رشد جسمی و روحی و مذهبی را در آن لحاظ کنید.

یکی از ورزش هایی که در رشد جسم و روح فرزندان تأثیر بسیار دارد، کوه پیمایی است که فواید کم نظیری در بر دارد: استقامت، کمک به همراهان، تجربۀ کار تیمی، تمرین کم حرف زدن و... .

فرزندتان را زیاد به طبیعت ببرید و ذهن او را به این نکات توجه دهید: علم به عظمت و قدرت پروردگارU، فلسفۀ آفرینش، چگونگی زندگی در طبیعت، نحوۀ برخورد با پدیده های خلقت، ارزش محیط زیست، لذت آرامش در طبیعت، یافتنِ جهات چهارگانه با نگاه به ستاره ها، قبله یابی و... .

ص:30

بچه ها برای یادگرفتنِ چیزی بازی نمی کنند؛ ولی از طریق بازی، مهارت های زیادی را یاد می گیرند. بخش اعظمی از آموزش ها را می توان در خلال بازی و به طور غیرمستقیم به او آموخت.

بچه ها در هنگام بازی، فکر و برنامه ریزی می کنند و دست به نقش آفرینی می زنند؛ ازاین رو، کم کم شخصیت آن ها شکل می گیرد.

تداوم برخی بازی ها، شخصیت فرزندتان را تغییر یا شکل می دهد.

به دختر و پسرتان بگویید که نقش پدر و مادر را در نمایشی اجرا کنند؛ با این کار یا آنچه که هستید، نشان می دهند یا آنچه را که دوست دارند شما باشید!

با فرزندتان ورزش های محبوب او را انجام دهید یا در بازی های بچه گانه، با او مشارکت کنید.

بازی، مدرسۀ زنده و تأثیرگذاری است که کودک در آن پرورش می یابد.

بازی با گِل و درست کردن برخی اَشکال، آثار روانیِ مثبتی دارد.

اسباب بازی ها را متنوع و متعدد کرده و طبقه بندی کنید. سپس، هر چندوقت یک بار، یک

ص:32

گروه از آن ها را در اختیار فرزندتان بگذارید.

با فرزندتان بازی های ورزشی، هوشی، اطلاعاتی و علمی، فراوان انجام دهید.

در هنگام بازی، می توانید نقاط مثبت و منفیِ جسم و روح فرزندتان را متوجه شوید.

وقتی فرزندتان را به فضا های جدید یا خانۀ اقوام می برید، با خودتان وسایل سرگرم کننده ببرید تا هم سرگرم باشد و هم با همسالانش بر سرِ اسباب بازی دعوا نکند.

عده ای از والدین معتقدند که فرزندشان باید چند هنر و ورزش را یاد بگیرد و عده ای می گویند که فقط در یک رشته باید استاد شود. شما با توجه به استعداد فرزندتان، تصمیم بگیرید.

اگر برایتان مهم است که فرزندتان ورزش یا هنر یا علمی بیاموزد، توجه داشته باشید که بهترین زمان برای شروع، دوران نوجوانی است.

نتایج بازی گونه گون اند: ایجاد شادابی، افزایش هیجان، بالارفتن قدرت تکلّم، قوی شدن جسم، تقویت فکر، تخلیۀ انرژی، تمرین کار تیمی.

ص:33

1-5 چند بازیِ مناسب با فضای بسته

به فرزندتان بازی های حیاطی یا داخل اتاق و فضای بسته، مثل اتاق، را بیاموزید و گاهی خودتان نیز با آن ها بازی کنید. برخی بازی ها از این قرار است:

1. اسم فامیل: یک حرف اعلام می شود و همۀ اسامیِ اسم، فامیل، میوه، شهر، کشور و... باید با آن حرف آغاز شود؛ مثلاً، با حرف «ب»: بهاره، باقرزاده، بِهْ، بابل، برزیل،... .

2. هُب هُب: گروهی شروع به شمارش اعداد می کنند و شماره های خاصی را باید به جایش هُب بگویند؛ مثلاً، به جای اعداد زوج یا به جای اعداد ضریب پنج.

3. رادار: شیئی را پنهان کرده و با ضربه زدن و تغییر صدای ضربه، نزدیک یا دور شدنِ فرزندتان را به او اعلام کنید.

4. تمرکز حواس: هدفی را به فرزندتان نشان دهید؛ بعد، چشم هایش را ببندید و بگویید ابتدا سه دور بچرخد و به طرف هدف برود.

ص:34

5. بگرد و پیدا کن: ابتدا اتاق را به فرزندتان نشان دهید؛ بعد، دکور اتاق را عوض کنید و از او بخواهید تغییر را پیدا کند.

6. معما های هوش: مثلاً، دو طرف دیوار، یکی پنبه است و یکی آهن. خروس روی این دیوار تخم می کند. اگر تخم مرغ به کدام طرف برود، نمی شکند؟ / یک لیتر آب سنگین تر است یا یک لیتر روغن؟ / آینه چپ و راست را برعکس می کند؛ چرا بالا و پایین را برعکس نمی کند؟

7. پانتومیم: کلمه یا مفهومی را بدون ادای هیچ کلامی و تنها با حرکت اعضاء بدن نشان دهید تا فرزند حدس بزند.

بازی های آشنای دیگر: بسکتبالِ اتاقی یا حیاطی، گل یا پوچ، نقطه چین، دوز و... .

ص:35

تصویر

ص:36

پرسشی رایج:

تصویر

ص:37

هنگامی که به همراه فرزندمان به حرم امام رضا† مشرّف می شویم، چه نکاتی را رعایت کنیم؟

خاطرات شیرینِ زیارت های قبلی را برایش تعریف کنید.

قبلاً، محبت هایی را که امام رضا† به شما داشته است، برای فرزندتان بازگو کنید.

بعضی از داستان های شیرین زندگی امام رضا† را برای فرزندتان تعریف کنید.

در مسیر رفت و برگشت، مواظب باشید که گناهی انجام نشود؛ مثل موسیقی های غیرمجاز یا نگاه به نامحرم.

آراستگی را رعایت کنید: عطرزدن، لباس تمیز و زیبا و... .

آداب ابتداییِ ورود به حرم امام رضا† را همراه با فرزندتان اجرا کنید.

لازم نیست تمام آداب زیارتی که شما باید رعایت کنید، او هم رعایت کند.

اگر فرزندتان توان دارد، از او بخواهید که برخی زیارت ها را با صدای بلند و برای شما بخواند.

ص:38

زیارتی کوتاه و جذاب برایش اجرا کنید.

در جلوی دید فرزندتان، با حضرت† کمی صحبت و دردِدلِ صمیمانه داشته باشید.

به فرزندتان یاد دهید که از امام رضا†، هم حاجات دنیایی بخواهد و هم آخرتی.

زیباست اگر فرزندتان بیاموزد که از امام هشتم† بیشتر برای دیگران حاجت بخواهد تا خود.

برای او توضیح دهید که امام رضا† حاجت زائران را می دهد، به شرطی که مصلحت باشد.

لازم است بچه ها بفهمند که چهارده معصوم‰ واسطۀ بین ما و خداوندU هستند.

قسمت های مختلف و جذاب حرم را که مربوط به کودکان است، به فرزندتان نشان دهید. به دارالقرآن (مدرسۀ دودرب) و نیز ادارۀ پاسخگویی به سؤالات دینی در مدرسۀ پریزاد، سری بزنید.

فرزندتان را با شخصیت هایی آشنا کنید که در حرم دفن هستند: شیخ طبرسی، شیخ بهایی، شهید هاشمی نژاد و... .

با فرزندتان قرارهایی بگذارید؛ مثلاً، «اگر گُم شدی، خیلی مضطرب نشو و به محل

ص:39

گمشدگان برو.»

در مسیر حرم یا داخل حرم، اگر فرزندتان خسته شد، یا استراحت کنید یا او را بغل کنید.

فرزندتان را به هیچ وجه دعوا نکنید؛ وگرنه، خاطرۀ تلخی برایش از زیارت امام رضا† به جا می گذارید.

اگر می خواهید کمی طولانی تر در حرم بمانید، یا فرزندتان را همراه نبرید یا رضایت او را کاملاً جلب کنید.

قبل یا بعد از حرم، جذابیت های مادی برایش ایجاد کنید؛ مثلِ خرید خوراکی های سالم.

اگر به فرزندتان، داخل حرم، خوراکی های کوچک می دهید، به او یاد دهید به دیگران هم بدهد.

نتیجۀ خوبی ندارد اگر بچه ها را، مخصوصاً صبح زود، از خوابِ گرم و نرم برای رفتن به حرم بیدار کنیم.

ص:40

ص:41