ص: 2

ص: 3

ص: 4

سرایت وسواس به دیگران...............30

ترک واجبات...............31

اختلال در نظام خانواده...............32

امید به بهبود...............33

فصل دوم: آشنایی با اصول و قواعد فقهی...................35

آسان بودن احکام دین...............37

1)اصل آسان گیری...............39

آئینی آسان...............41

از سنخ بهشت...............42

آموزگاری آسان گیر...............43

مدارا در دین...............44

سبک برگزار کردن نماز جماعت...............46

بهره مندی از رخصت خداوند...............47

مدارا با نفس، در عبادت...............48

غلبه آسانی بر سختی...............49

2)قاعده نفی عسر و حرج...............51

یکی از مصادیق عسر و حرج...............52

٣)اصل طهارت...............54

شمار نجاسات...............55

حکم به نجاست...............55

ص: 6

تجسس در نجاست...............56

پرهیز از احتیاط در نجاست...............57

شرایط زندگی پیامبر و امامان علیه السلام...............59

شرایط عصر حاضر...............60

پرهیز از وارسی برای یافتن نجاست...............61

4)اصل حلیت...............63

گستره قاعده حلیت...............63

لازم نبودن تحقیق...............65

اثر وضعی مال حرام واقعی...............66

علم به حرمت...............66

تجسس در امر نجاست...............68

پرسش های دردسر ساز...............69

گاو بنی اسرائیل...............70

پرهیز از زیاد سوال کردن...............72

کاوش در امور پنهان...............73

5)قاعده لاضرر...............75

نفی ضرر...............75

درختی که موجب آزار دیگران بود!...............76

وسواس و «قاعده لاضرر»...............78

مدیون مردم نباشیم!...............79

ص: 7

حرمت شکنی...............80

شومی گناه وسواس...............81

6)قاعده تجاوز...............82

7)قاعدۀ فراغ...............83

اصل استصحاب...............85

فروختن یقین به شک...............85

استصحاب پاکی...............87

فلسفه وضو...............88

طهارت مؤمن...............88

مقدار آب برای وضو و غسل...............90

9)قاعده سوق...............92

بازار مسلمانان...............92

10)قاعده ی ید...............94

نشانه مالکیت...............94

11)قاعدۀ صحت...............96

حکم به صحت کار دیگران...............96

پرهیز از اتهام زنی...............97

12)قاعده ی «ما غلب الله علیه »...............98

عذر پذیری خداوند...............98

دین آسان و روان...............99

ص: 8

13)حرمت بدعت گذاری...............102

نکوهش بدعت ...............102

بدعت های وسواس...............103

سنت های خوب و بد...............103

14)حدیث رفع...............106

1.خطا...............106

٢.نسیان...............107

اراده خدا در انجام کارها...............108

گناه سازنده!...............109

3. عمل از روی اکراه و اجبار...............110

اطمینان قلب به ایمان...............111

4. ندانستن...............111

5. کارهای فوق طاقت...............112

6.اضطرار...............112

تعریف از خود...............113

7. حسادت...............114

8.فال بد...............115

9. وسوسه در تفکر در خلق...............116

فصل سوم: نکته های مهم برای مبارزه با وسواس...................119

١. پرهیز از زیاده روی در شست و شو...............121

ص: 9

2. طهارت در نماز...............121

٣. کوتاه خواندن نماز...............122

4. تداخل در غسل...............123

5. وسواس در نیت کردن...............123

6. وسواس در قرائت ...............125

سخت گیری در قرائت...............126

سین بلال...............127

7. وسواس در وقت نماز...............128

8. وسواس در قبله...............129

9.وسواس در امام جماعت...............130

عدالت امام جماعت...............130

10. وسواس در وضو و غسل...............131

11. بادهای معده...............133

12. ترشحات انسان...............133

13. بی اعتباری علم وسواسی...............134

14. خونی که می توان با آن نماز خواند...............135

15. رنگ و بوی نجاست...............135

16. حکم الکل طبی...............136

17. پرهیز از کنجکاوی ...............136

18. پرهیز از دقت های بی مورد...............137

ص: 10

19. اعتقاد به همه احکام الهی...............138

20. خون داخل بدن...............139

21. در سفرهای خارجی...............139

فصل چهارم:راهکارهای درمان وسواس...........................................................................141

١. بی اعتنائی به وسوسه ها...............143

بهترین حربه برای مقابله با وسواس...............143

سرسختی در برابر دشواری ها...............144

شک زیاد...............145

رها کردن باطل...............146

اشاعه باطل...............146

محو باطل...............147

٢. اصلاح بینش...............148

زندگی با شک و وسواس...............149

رهایی از بیم ها...............149

نگرانی های بیجا...............150

چارچوب های خیالی...............151

٣.مراجعه به روانپزشک...............152

4.پرهیز از تکرار...............153

در پوسته وسواس...............154

5. جریمه کردن...............155

ص: 11

نذر شرعی...............155

اکراه در عبادت ...............156

6. بیان صحیح احکام ...............157

7. پرهیز از آدم های وسواسی...............158

8.تشویق و امید دادن...............158

9. ایجاد فضایی آرام...............159

10. ذکر اهل بیت علیهم السلام...............159

11. اطاعت و یاد خدا...............161

12. دوستان خوب...............163

13. کمک در انجام عمل...............163

14. استغفار فراوان...............163

15. خود را در محضر خدا دیدن...............163

فصل پنجم: وسواس فکری...............165

هجوم شیطان...............167

میهمان ناخوانده...............168

وسوسه فکری...............168

برای رهایی از وسوسه ها...............169

ذکر «لا اله الا الله»...............170

تشکیک در باره خدا!...............171

خطورات قلبی...............173

ص: 12

ذکر «لا حول ولا قوة الا بالله»...............175

نفی خواطر...............178

فکرهای ماندگار...............178

تضرع به درگاه الهی...............180

پناه بردن به خدا...............182

پرهیز از بیکاری...............183

دشمنی خداوند با انسان سالم بیکار...............184

اشتغال و مبارزه با وسواس...............185

اشتغال و درمان افسردگی...............187

بیکاری و ناهنجاری ها...............188

بی اعتنائی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به انسان بیکار...............188

چکیده سخن...............189

نکته پایانی...............190

فهرست ها...........................................................................193

فهرست آیات...............195

فهرست روایات و دعاها...............197

فهرست منابع...............205

ص: 13

ص: 14

اهل بیت علیهم السلام و ذکر و توجه قلبی به خدای متعال و دریافت درست از دین و یادگیری صحیح مسائل و بی اعتنائی کامل به افکار منفی و تکرار نکردن عمل را می توان مهم ترین راهکارها دانست.

آنچه در این مجموعه ملاحظه می فرمایید، حاصل این مباحث است که پس از تدوین و ویرایش به شما خواننده عزیز و گرامی تقدیم می گردد.

در پایان از همه عزیزانی که ما را در این راه یاری دادند و زمینه طرح این مباحث را فراهم کردند، از مسئولین صدا و سیما، به ویژه تهیه کننده عزیز برنامه، جناب آقای رکنی و مجری خوب و توانمند آن، جناب آقای نجم الدین شریعتی، همچنین از برادر بزرگوارم، جناب آقای اسدی که تدوین و ویرایش آن را به عهده داشتند و نیز ناشر محترم آن صمیمانه تقدیر و تشکر می کنم.

امید است که این مباحث بتواند گره از کار عزیزانی که به این بلیه گرفتار آمده اند بگشاید و آنان را از دام وسوسه های شیطان برهاند و ما را مشمول دعاهای خود گردانند!

ایام سالگرد جشن ازدواج امیر المؤمنین و حضرت زهرا علیهم السلام

اول ذیحجه 1438

حبیب الله فرحزاد

ص: 16

ص: 18

وسواس یک ناهنجاری روحی و یک بیماری خطرناک و خانمان سوز و از عادت های ناپسند به شمار می رود. شاید کسی که به مواد مخدر عادت پیدا می کند، خطرش کمتر از کسی باشد که به وسواس مبتلا می شود. خطر وسواس را باید جدی بگیریم.

وسواس ریشه در پیروی از شیطان دارد. خدای متعال در قرآن می فرماید:

وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ؛(1)و از گامهای شیطان، پیروی نکنید؛ چرا که او، دشمن آشکار شماست!

شیطان در قرآن به «عدو مبین» و دشمن آشکار تعبیر شده است. یعنی در فکر و اندیشه ما ایجاد توهم و وسوسه می کند. این است که باید از وسوسه شیطان به خدا پناه برد؛ چنان که در قرآن به این امر توصیه فرموده است.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ مَلِکِ النَّاسِ إِلَهِ النَّاسِ مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ؛(2) به نام خداوند بخشنده مهربان. بگو: پناه می برم به پروردگار مردم، به مالک و حاکم مردم، به (خدا و) معبود مردم، از شر وسوسه گر پنهانکار، که در درون سینه انسانها وسوسه می کند، خواه از جن باشد یا از انسان!

شیطان های انسی و جنی فکر منفی به انسان می دهند و سپس به عمل های منفی وامی دارند. وسواس فکری یک ذره اش هم خیلی زیاد است. کسانی که سیگاری می شوند و اعتیاد پیدا می کنند، اول از یک نخ سیگار شروع می کنند.

ص: 20

وسواس هم آرام آرام شکل می گیرد. و شیطان گام به گام انسان را در این باتلاق فرو می برد. وسواس از بیماری های خطرناکی است که باید آن را در نطفه خفه کرد. اگر نشانه هایی از وسواس در کسی پیداشد، باید فوری پیشگیری کند و نگذارد در او نفوذ کند که بعد درمانش مشکل است.

بر اساس روایات، کسانی که بدعت گذارند، بدترین انسانها هستند و در کنار حکام و ظالمان و طاغوت ها قرار می گیرد. و بدعت گذار در گناهان کسانی که تحت تأثیر این بدعت عمل می کنند شریکاند. گاهی با وسواس خود بدعتی در دین می گذاریم.

وضو سی ثانیه فرصت لازم است. در باره وضو فرمودند: «غَسْلَتَانِ وَ مَسْحَتَان».(1)یعنی وضو دو شست وشو است؛ شست و شوی صورت و دست و دو مسح؛ مسح سر و مسح پا. عجیب است که برخی افراد این دین به این آسانی را به راحتی با توهمات شیطانی سنگین می کنند!

بعضی افراد نیم ساعت وضو می گیرند. چند ساعت در حمام خودشان را می شویند. حضرت فرمودند: اینها عقل ندارند و تحت فرمان شیطان اند.

اگر شک دارید؟ از خودشان بپرسید. بگویید: وقتی وضو و غسل و نمازت را چند بار تکرار می کنی، چه کسی می گوید این کار را بکن؟ خودش می گوید: خدا شیطان را لعنت کند! این کار شیطان است. وجدانش می گوید: این کار شیطانی است. ولی مبتلاست و نمی خواهد شیطان را رها کند.

اگر جلوی وسواس را نگیریم، گام به گام زیاد می شود و آرامش و خوشی و شادی و نشاط را از انسان می گیرد و فساد روح و جسم و دین و دنیا را به دنبال دارد. هم دنیا را از دست می دهیم، و هم آخرت را؛ و این همان خسران و زیان آشکاری است که قرآن می فرماید.

خَسِرَ الدُّنْیَا وَالْآخِرَةَ ذَلِکَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِینُ؛(2) در دنیا و آخرت زیان دیده است. این است همان زیان آشکار.

یکی را برگزین و دو تا را رها کن». آدم گفت: «ای جبرئیل! آن سه چیست؟». گفت: «اَلعَقْلُ وَالْحَیاءُ وَ الْدّینُ، عقل، حیا و دین».

آدم گفت: «إِنّی قَدِ اِخْتَرْتُ اَلْعَقْلَ، عقل را برگزیدم.» آن گاه جبرئیل به حیا و دین رو کرد و گفت: «انصَرِفَا وَ دَعاهُ ؛ بروید و او را رها کنید». آن دو گفتند: « يَا جَبْرَئِيلُ إِنَّا أُمِرْنَا أَنْ نَكُونَ مَعَ اَلْعَقْلِ حَيْثُمَا كَانَ؛ ای جبرئیل! ما مأموریم همیشه با عقل باشیم». گفت: «خود دانید»، و بالا رفت.(1)

راحت زندگی کردن و راحت خوابیدن و با آرامش زیستن. یکی از چیزهایی که این آرامش و راحتی را از بین می برد و به اضطراب و سختی تبدیل می کند، وسواس است.

انسان وسواسی هرجا می رود می گوید: وضویم چه میشود؟ غسلم چه می شود؟ آب کشیدنم چه میشود؟ دست به سیاه و سفید نمی زند. خودش و اطرافیانش را در حالت قرنطینه قرار می دهد، آرامش و راحتی ندارد.

اساسا آدمهای وسواسی معذب هستند. یعنی از همین حالا جهنمشان شروع می شود. آدم های وسواسی از زندگی لذت نمی برند. اطرافیانشان هم در زحمت و فشار قرار می گیرند.

بیاییم محض رضای خدا به دهان شیطان بزنیم. شک نکنید که خدا به شما کمک می کند. اصلا کلمه یأس و ناامیدی و نمی توانم و نمی شود را کنار بگذارید. ما کسانی را داشتیم که پنجاه سال در گیر وسواس بوده اند، ولی با گفت و گو مشکلشان حل شد و راحت شدند.

شیطان وقتی شش دانگ سوار انسان می شود که او را ناامید کند و همه درها را به روی او ببندد. ولی اگر امید و روزنه نجاتی باشد، شیطان عقب نشینی میکند.

بیاییم برای آرامش خودمان و آخرتمان و حفظ معنویت خودمان، از خر شیطان پیاده شویم و زمام امور خود را به دست خدا بدهیم. خدا می گوید: اگر حرف من را بشنوی، در مقام امن و آسایش قرار می گیری.

إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی مَقَامٍ أَمِینٍ؛(1)به راستی پرهیزگاران در جایگاهی آسوده [اند].

ص: 25

تقوا یعنی این که فقط حرف خدا را بشنویم و به آنچه خدا فرموده است عمل کنیم و دنباله رو شیطان نباشیم. ولی چه کنیم که برخی افراد با پیروی و حرف شنوی از شیطان خود را در وادی اضطراب و ناامنی می اندازند.

مرحوم آیت الله سید احمد شبیری زنجانی، پدر آیت الله شبیری زنجانی، کتابی به نام «اَلْکَلامُ یَجُرَّ اَلْکَلامْ» دارد. در این کتاب داستان های آموزنده ای آورده اند.

در آنجا می نویسند: خانمی سرش را تکان نمی داد و همین طور می نشست حتی نمی خوابید. گفتند: چرا؟ گفت: روی سر من یک ظرف بلوری است. اگر سرم را تکان بدهم می افتد. هرچه می گفتند: این طور نیست، می گفت: هست! توهم داشت.

آخر کار او را نزد یک روانشناس بردند. گفت: عیب ندارد. من می خواهم این ظرف تو را بشکنم که خیالت راحت شود. آن روانشناس اول پذیرفت که روی سر او یک ظرف بلوری است، بعد چیزی زد و آن را شکست. آنگاه خانم گفت: حالا راحت شدم!

انسان وسواسی دارای توهم است. می گویند: می ترسم پاک نشده باشد. این توهم و خیال است.

در قدیم حمام ها خزینه داشت. مثل الآن بهداشتی نبود. حوضچه ای بود که آنجا همه خودشان را می شستند و غسل می کردند. مرحوم شیخ انصاری دید یک بنده خدایی مرتب زیر آب می رود و بالا می آید و غسل ارتماسی می کند. بعد می گوید: نشد. دوباره و سه باره توهم داشت.

شیخ انصاری به او گفت: چرا نشد؟ گفت: من وقتی درون آب می روم پاک هستم. ولی آب بخار کرده است، این بخار همین طور وصل است تا توالت ها، این بخار به توالت ها می رسد، من وقتی درون این بخار می آیم نجس میشوم.

ببینید شیطان چطور توهم ایجاد می کند! شیخ انصاری برای این که توهم او

ص: 27

را باطل کند، گفت: درست است که این بخارها وصل به توالت هاست، اما از این طرف هم وصل به آب کُر است. این بخارها پاک می شود. گفت: خیالم را راحت کردی.

گاهی افراد مسائل را بلد نیستند. اگر من هزار سال با لباسی که نمی دانستم نجس است نماز خواندم، همه می گویند: صحیح است. بسیاری از مشکلات بر اثر ندانستن مسائل و خیالات و توهمات است.

می گویند: یک بنده خدایی در خزینه زیر آب می رفت و بالا می آمد و می گفت: نشد. یعنی غسلم درست نشد. یک سید بزرگواری آنجا بود و دید این ول نمی کند. دستش را پشت گردن این وسواسی انداخت و او را زیر آب فرو برد. هرچه دست و پا می زد، نمی گذاشت بیرون بیاید. بعد از نیم دقیقه او را رها کرد. وقتی بیرون آمد. پرسید: حالا شد؟ گفت: به جدت شد. چون به همه روزنه هایم آب رفت.

بنده افرادی را سراغ دارم که به خاطر وسواس شدید و بدبینی، کارشان به درگیری و قطع رابطه با فامیل و طلاق کشیده شده است.

بزرگواری به من می فرمود: خانمی در فامیل ما هست که وسواس دارد. جایی نمی رود. می گوید: هرکجا دست می گذارم، یا پا می گذارم نجس است. راحتی ندارد. من نمیدانم با شوهر و بچه ها چطور زندگی می کند!

شیطان می آید مخ ما را می زند. اوست که فرمان می دهد. ما می خواهیم به یاری خدای متعال این فرمان را از دست شیطان در بیاوریم.

در آنجا نوشته اند: مرحوم آیت الله محقق داماد نقل می کردند که یکی از روحانیون سرحوض مدرسه فیضیه داشت وضو می گرفت و با خودش کلنجار می رفت و یک مقدار وضویش را طول می داد.

مؤسس بزرگ حوزه علمیه قم، مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری این صحنه را دیدند. جمله ای در گوشش گفتند و رفتند.

مرحوم آیت الله داماد می گفتند: این فرد تا عمر داشت دیگر سر حوض مدرسه دیده نشد. بعد از او پرسیدم: حاج شیخ به شما چه گفت؟ گفت: به من فرمود: اگر مردم این وضو را از تو یاد بگیرند و خیال کنند وضوی اسلام این است، در روز قیامت چه جوابی داری؟

چنان که نقل کرده اند: خود مرحوم آیت الله حائری وقتی برای وضو گرفتن سر حوض می آمدند، یک مشت آب به صورت می زدند، یک مشت به دست راست، و یک مشت هم به دست چپ و مسح سر و پا را می کشیدند و می رفتند. یعنی وضوی ایشان یک دقیقه بیشتر طول نمی کشید. این وضوئی است که اسلام از ما خواسته است.

یک وقت آدم در خلوت گناهی می کند و به خودش ضرر می رسد. یک وقت یک سنت غلطی می گذارد که به همه سرایت می کند.

یک آقایی می گفت: خانم من وسواس است. خانه قرنطینه است. حق نداریم به لباس و کفشش دست بزنیم. حق نداریم نزدیکش برویم. می گفت: یک بار من می خواستم از این اتاق به اتاق دیگر بروم، کفش جلوی پا نبود. پایم را در کفش ایشان کردم که بروم. داد و فریاد که چرا پایت را در کفش من کردی.

گفت: خانمم را مکه بردم، به خانه کعبه روی کرد و گفت: ای خدا، تو را قسم می دهم که دیگر مرا نطلب، من نمی خواهم به زیارت خانه تو بیایم! اینجا نجس است. من اینجا می آیم نجس میشوم.

بر اساس روایات کسی مکه برود و آرزو کند که دیگر برنگردد، عمرش کوتاه می شود. این خانم قسم می دهد که خدایا مرا برنگردان. این خیلی خطرناک است. یعنی گناه روی گناه، تاریکی روی تاریکی. همه چیز مختل می شود. این هشدارها را جدی بگیریم.

ص: 34

ص: 36

دانستن این اصول و قواعد به ما کمک می کند که اسیر اوهام و وسوسه های شیطان نشویم و اعمال عبادی و دستورات دینی را به راحتی و آسانی انجام دهیم. خود را به رنج و زحمت نیندازیم و با انجام آنها از لذت های معنوی بهره مند شویم.

از باب نمونه، یکی از آن اصول، اصل طهارت است. اصل طهارت می گوید: به جز دوازده مورد همه چیز پاک است. برای نجاست هم باید یقین کنی. اصل دیگر اصل حلیت است. یعنی جز مواردی که در شرع حرام شمرده شده است، همه چیز حلال است.

اصل استصحاب می گوید: هر چیزی که پیش از این به آن یقین داشته ای با شک به هم نمی خورد. بنا را بر همان یقین سابق باید بگذارد. اگر من قبلاً وضو گرفته ام و الآن شک دارم که وضویم باطل شده یا نه، تا یقین پیدا نکرده ام که باطل شده است، باید بنا را بر این بگذارم که باطل نشده است.

توجه به اصول مهمی که ذکر می شود، برای همه به ویژه کسانی که به وسواس مبتلا هستند، بسیار کارساز و راحت کننده است. هم نگاه انسان را عوض می کند و هم برداشت خوبی از دین اسلام خواهند داشت.

ص: 38

پیرمرد و پیرزنی که روزه گرفتن برایشان مشقت دارد و طاقت فرساست، اینها روزه نگیرند. زنهایی که حامله هستند، یا باید بچه شیر بدهند، و روزه برای خودشان یا فرزندشان ضرر دارد، روزه نگیرند. سپس در صدد بیان یک قاعده کلی بر آمده و می فرماید:

یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ؛(1) خداوند، راحتی شما را می خواهد، نه زحمت شما را!

خدا نمی خواهد به شما سختی و رنج و مشقت بدهد، وگرنه می گفت: مسافرها هم روزه بگیرند. مریض ها و پیرمردها هم بگیرند. روزه را یک ماه قرار داده است. اگر می خواست سخت بگیرد، می فرمود: شش ماه روزه بگیرید. دین ما دین آسانی است.

البته مقصود این نیست که در شریعت مقدس اسلام هیچ نوع دشواری وجو ندارد؛ زیرا به جا آوردن بسیاری از تکالیف شرعی توأم با نوعی سختی است. روزه گرفتن در تابستان همراه با نوعی سختی است. همچنین سایر عبادات از سختی هایی برخوردار است.

اصلا معنای تکلیف همین است. ولی سختی هایش طاقت فرسا نیست. به قدر وسع و توان انسان است. آنچه در اسلام وجود ندارد سختی هایی است که فوق طاقت انسان است، یا مشقت بار است. هرجا احکام به عسر و حرج و زحمتی سنگین و طاقت فرسا رسید، برداشته می شود، یا تبدیل به چیز دیگری می شود. چنان که در قرآن فرموده است:

ص: 40

لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا؛(1)خداوند هیچ کس را، جز به اندازه توانایی اش، تکلیف نمی کند. فقهای بزرگ شیعه در جای جای کتاب فقهی شان از اصل تیسیر و آسان گیری استفاده کرده اند.

صد رکعت نماز واجب کند. اما هفده رکعت نماز واجب قرار داده است. ماه رمضان یک ماه روزه می گیری و یازده ماه آزاد هستی. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

إن الله تعالی یجب السهل الطلیق؛(1) خداوند متعال، شخص آسانگیر و راحت را دوست دارد.

بر خود و دیگران سخت نگیریم که خدا انسان های سخت گیر را دوست ندارد. خدا آدم های آسان گیر را دوست دارد. قطعا افراد وسواسی به خودشان و به دیگران سخت می گیرند. خدا سهل و آسان گرفته است، چرا ما به خودمان سخت می گیریم؟!

می گیرد. «سهل» یعنی کسی که بر خود و دیگران آسان می گیرد.

محال است آتش جهنم چنین شخصی را بسوزاند. او صفات بهشتیان را دارد و از سنخ بهشت است و بهشتی است. حافظ در غزلی زیبا می گوید:

دوش با من گفت پنهان کاردانی تیزهوش *** وز شما پنهان نشاید کرد سر می فروش

گفت آسان گیر بر خود کارها کز روی طبع سخت می گردد جهان بر مردمان سخت کوش(1)

اگر سخت بگیری، خدا هم بر تو سخت می گیرد. باید جواب بدهی. چرا این قدر آب می ریزی؟ چرا این قدر وضو را تکرار می کنی؟ خدا می گوید: من حرام کردم، دوست ندارم نمی خواهم، آسان بگیر. من آسان گرفتم، تو هم آسان بگیر.

خداوند، مرا سخت گیر و آزار دهنده برنینگیخت؛ بلکه مرا آموزگاری آسان گیر برانگیخت.

برای پیغمبر ما رنج امت سنگین و سخت بود. در احکام و آئینی که آورد سخت گیر نبود. «متعنت» یعنی کسی که طرف را به زحمت بیاندازد، ایراد بیجا بگیرد.

خداوند معلم هایی را که به شاگردان و خودشان و دیگران سخت می گیرند دوست ندارد. دنبال یک بهانه می گردد که طرف را بیندازد. پیغمبر خدا می فرماید: من معلم سخت گیری نیستم. معلم بهانه گیری نیستم.

آقایی می گفت: ما دبیری داشتیم که می گفت: من تا به حال نمره بیست به کسی نداده ام. اگر می خواهی به تو بیست بدهم، باید تمام این تاریخ را حفظ کنی. می گفت: حفظ کردم. آمدم جلوی بچه ها جواب دادم. عصبانی شد و گفت: من تا به حال بیست به کسی ندادم، ولی مجبورم کردی به تو بدهم.

البته هرج و مرج را قبول نداریم، ولی سخت گیری هم خوب نیست. فرمود: خدا مرا نفرستاده که سخت گیر و بهانه جو باشم.

امیر المؤمنین علیه السلام و معاذ بن جبل را که از آنان خواسته بود به سوی یمن رهسپار شوند، طلبید و فرمود:

اِنطَلَقا وَ بَشّرا وَ لا تَنَفِّرا ، وَ يَسِّرا وَ لاتُعَسِّرا ، فَإِنَّه قَد أُنزَلَ عَلَىَّ ( يا أيُّهَا النَبي...؛(1) رهسپار شوید و بشارت دهید و بیزاری ایجاد نکنید. آسان بگیرید و سختگیری نکنید، که بر من این آیه فرود

آمده است: «ای پیامبر! ...».

مخصوصا نسبت به کسانی که تازه مسلمان هستند باید آسان گرفت و با مدارا و نرمی پیش رفت. مرحوم آیت الله بهجت نقل می کردند که عالمی به هند رفته بود و اسلام را عرضه کرده بود. برخی مسلمان شده بودند. دیده بود پنج نماز برای این تازه مسلمانها مشقت دارد. گفته بود: نماز صبح بخوانید. یک ماه نماز صبح خوانده بودند. بعد گفته بودند: خیلی چیز خوبی است. گفته بود: نماز ظهر را هم بخوانید. قدم به قدم.

پیغمبر ما هم اسلام را قدم به قدم جلو برد. اول می گوید: اگر شراب نخورید بهتر است. بعد می گوید: ضرر شراب بیشتر از منافع آن است. آخرالامر می گوید: پلید و عملی شیطانی است و خوردن آن تازیانه دارد و شدیداً نهی می کند. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

إِنَّ هَذَا اَلدِّینَ مَتِینٌ فَأَوْغِلُوا فِیهِ بِرِفْقٍ وَ لاَ تُکَرِّهُوا عِبَادَهَ اَللَّهِ إِلَی عِبَادِ اَللَّهِ فَتَکُونُوا کَالرَّاکِبِ اَلْمُنْبَتِّ اَلَّذِی لاَ سَفَراً قَطَعَ وَ لاَ ظَهْراً أَبْقَی.(2) به راستی که این دین، استوار است. پس با مدارا، وارد آن

ص: 45

شوید. عبادت خدا را نزد بندگانش ناگوار مسازید تا مانند سوارکارتازه کار شوید که نه راهی پیموده و نه مرکبی باقی گذاشته است.

دین اسلام دین محکم و متینی است، با مدارا و نرمی باید آن را بیان کرد. بعضی پدر و مادرها در انجام عبادات، یا غسل و وضو طوری عمل می کنند و سخت می گیرند که بچه ها وقتی می بینند، می گویند اصلا من این دین را نمی خواهم. مراقب باشید باعث دین زدگی و دین گریزی مردم نشویم.

امام جماعت سعی کند مراعات ضعیف ترین مأموم ها را بکند. یعنی حال مأمومی را که بیمار و پیر است مراعات کند. نماز جماعت کوتاه و مختصر باشد. سخنرانی ها کوتاه و مختصر باشد. دعا و مراسم کوتاه و مختصر باشد.

نماز جماعت پیغمبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم کوتاه بوده است. به انجام واجبات نماز اکتفا می کردند. کوتاه سخن می گفتند. در سیره پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم آمده است:

وَ كانَ اخَفَّ النّاسِ صَلاةً فى تَمامٍ وَ كانَ اقْصَرَ النّاسِ خُطبةً؛(1) و نمازش در جماعت از همه کس سبک تر و سخنرانی اش از همه کس کوتاه تر بود.

إِنَّ اَللَّهَ یَغْضَبُ عَلَی مَنْ لاَ یَقْبَلُ رُخَصَهُ؛(1) خداوند از کسی که رخصت های او را نپذیرد(و مورد عمل قرار ندهد)، خشمگین می شود.

جاهایی که خدا رخصت داده و فرموده است: من می خواهم این امتیاز را بدهم، آسان بگیرم و سخت نگیرم، اگر کسی به این تخفیف خداوند اعتنا نکند، خشم خداوند را برای خودش خریده است. کسی که بگوید: با این که خداوند فرموده است اگر روزه ضرر دارد، نباید روزه بگیری، ولی با این وجود من روزه می گیرم، این کارش خشم خدا را به جوش می آورد؛ چون دارد خلاف تکلیف عمل می کند و بدعت می گذارد. ما باید تابع امر خدا باشیم.

نَشاطَها ، إلاّ ما کانَ مَکتوبا عَلَیکَ مِنَ الفَریضَهِ ؛ فإنّهُ لا بُدَّ مِن قَضائها وَتَعاهُدِها عِندَ مَحَلِّها ؛(1)نفس خود را برای عبادت کردن بفریب و با آن مدارا کن و به زور، به عبادت وادارش مساز و از اوقات فراغت و سرخوشی آن [برای عبادات مستحبی] بهره برگیر، مگر فرایضی که بر تو واجب گشته است، که در این موارد باید آنها را به موقع انجام دهی و بر آنها مواظبت نمایی.

بنابراین، یسر و آسانی بر سر و سختی غلبه دارد. از این جهت حضرت متبسم و خندان بودند. این دو یسر، عسر را از بین می برد و ریشه اش را می زند. دین ما دین آسانی است. اصل آسان گیری در دین اصل مهمی است.

ص: 50

کلی را بیان می کنند. احکام و جزئیات را بر اساس آن اصول کلی می توان استنباط کرد، که البته این کار فقیه است.

چقدر روی تیمم وسواس دارند. دستتان را روی خاک یا سنگ میزنید و به پیشانی و بعد دست چپ را روی دست راست می کشید. و سپس دست راست را روی دست چپ و تمام. چه بسا این از همه بیشتر قبول باشد.

یکی از شاگردان امام راحل نقل کردند که امام فرمودند: خرداد ماه سال 1342، آن روزی که ساواکیها ما را از قم بردند، سحر بود. برای این که مبادا مردم متوجه و مانع شوند، شبانه ما را با یک جیپ ارتش به تهران بردند.

در بین راه وقت اذان صبح شد. گفتم: به من دو دقیقه مهلت بدهید بیایم پایین و نماز بخوانم. گفتند: می ترسیم نگه داریم و مردم با خبر شوند. هرچه خواهش کردم، گفتند: نه، باید در همین ماشین نماز بخوانی. با یک ذره خاکی که در کف ماشین بود تیمم کردم.

در ایران قبله رو به جنوب است. از قم هم که به تهران می آییم پشت به قبله است. در جیپ ارتش، پشت به قبله، با تیمم نماز خواندم. خدا از ما همین را می خواهد. خدا را چه دیدی! شاید همین نماز از همه نمازها بیشتر قبول شود. چه بسا عبادت هایی که به دل ما نچسبیده، قبول شود و آن که به خیال خودمان درست بوده است، اصلا قبول نشود.

ص: 53

می کنند، بر خلاف گفته خدا و پیغمبر عمل می کنند. می گویند: شاید این نجس باشد، شاید نجاست ترشح شده باشد. این درست نیست. باید یقین کند. با احتمال نمی توانیم حکم به نجاست کنیم، بلکه باید صد در صدی باشد و یقین داشته باشی و بتوانی روی آن قسم بخوری.

من یادم هست مرحوم آیت الله گلپایگانی سحرها برای نماز به حرم می آمدند. سابق برف و باران زیاد می آمد و سگها در کوچه ها زیاد رفت و آمد داشتند، یا گاهی گوسفند می کشتند و گوچه ها خون آلود می شد.

ایشان وقتی برای نماز می آمدند، به عبایشان گل پاشیده بود. بعضی از افرادی که حساس بودند به آقا می گفتند: آقا عبای شما گلی شده است. ایشان می فرمود: چه عیب دارد؟ بعد هم در حرم نماز می خواندند. می گفتند: گاهی سگ از آنجا عبور می کند، یا خونی ریخته می شود.

می فرمود: خوب بریزند! اگر خدا می گفت واجب است با عبای نجس و لباس نجس نماز بخوانید، برای شما یقین حاصل می شد که لباس شما نجس است و می توانید با آن نماز بخوانید؟ می گفتند: نه! یقین نداریم. با این که شاید سگ رفته باشد و شاید اینجا خون ریخته باشد، نمی توان حکم به نجاست کرد.

پاشید. فرمودند:

مَا أُبَالِي أَبَولٌ أَصَابَنِی أَوْ مَاءٌ إِذَا لَمْ أَعلَم؛(1) مادامی که نمیدانم آن چیست، پروا ندارم که ادرار به من اصابت کرده باشد یا آب؟

یعنی نمیدانم آنچه به من رسیده ادرار است، یا آب. چون نمیدانم وظیفه من این نیست که از آن پرهیز کنم. برای من تکلیفی نمی آورد که بخواهم لباس یا بدنم را آب بکشم.

از کلام حضرت برمی آید که احتمال ادرار بودن آن وجود داشته است، شاید هم احتمال قوی می دادند که ممکن است ادرار باشد، ولی می فرمایند: باکی ندارم که از آن پرهیز نکنم و با همان نماز بخوانم.

به صرف احتمال نجاست چیزی نمی توان حکم به نجاست آن کرد، بلکه یا باید به نجاست آن یقین صد در صد پیدا کنیم، یا دو نفر عادل به نجس بودن آن شهادت بدهند. مثلا بگویند: ما دیدیم که بچه اینجا ادرار کرد. سوم این که صاحب خانه بگوید: مثلا این فرش نجس است. در این سه صورت نجاست آن ثابت می شود.

می گفتیم: همه نوع آدمی اینجا حمام رفته است. جلوی امام پارچه ای انداختند تا وقتی از حمام بیرون آمدند، پایشان را روی آن بگذارند. امام پارچه را برداشتند و پایشان را روی زمین گذاشتند و گفتند: این کار شما بیخود است و احتیاط لازم نیست.

عروس امام می گوید: من وضو گرفتم. امام آمدند وضو بگیرند، گفتم: آقا شیر را آب بکشید. گفتند: برای چه؟ آب نمی کشم. چه کسی گفته آب بکشم؟ لزومی ندارد اسراف کنیم.

یکی از نزدیکان مرحوم آیت الله بهاءالدینی شوخی می کرد و می گفت: خانم ایشان می گوید: آقا اصلا کاری به نجاست و طهارت ندارد. با همان پا از حمام بیرون می آید، بدون این که آن را آب بکشد.

مرحوم آیت الله حاج آقا حسن صافی اصفهانی، از بزرگان اصفهان و از شاگردان آیت الله العظمی خویی بودند. ایشان مسائل را سهل و آسان می گرفتند و حقیقت دین را پیاده می کردند.

یکی از دوستان که با ایشان به سفر حج یا عمره رفته بود، می گفت: در مسجد شجره زائران قبل از این که احرام ببندند، دستشویی می روند و کنارش هم دوش حمام است. به ایشان گفتم: حوله به زمین کشیده شد و نجس شد. فرمود: نجس نیست. گفتم: زمین تر بود.

فرمود: تر باشد و برای این که ثابت کند نجس نیست، با حوله احرامشان روی زمین نشستند. گفتند: حالا به دلت نشست؟ آیت الله و مجتهد با حوله روی زمین تر نزدیک دستشویی و حمام عمومی می نشیند تا بفهماند نجس نشده است. بعد فرمود: من با همین احرام اعمالم را انجام می دهم.

ص: 58

چرا اینقدر از نجاست وحشت می کنیم؟ آقای فلاح زاده می گفتند: وسواسی داریم که شیلنگ می گیرد وسط اتاق و حیاط، می گوید: هوا نجس است. این کارها آدم را به حد جنون می رساند. چنین شخصی خواب و راحتی ندارد. دیگران را هم آزار می دهد.

می آمدند تا بچه را بگیرند. پیغمبر می فرمود: نه، ادرار او را قطع نکنید و بگذارید با آرامش ادرار کند. بعد تطهیر می کردند.

پیغمبر و اهل بیت علیهم السلام مسأله طهارت و نجاست را سهل می گرفتند؛ با همه معاشرت می کردند، دست می دادند، می بوسیدند، مهمانی می رفتند و مهمانی میدادند. در حجاز آن زمان محال بود کسی بتواند وسواس شود.

حضرت امیر علیه السلام در غدیر خم وقتی می خواستند بیعت کنند، تشت آب گذاشتند، هزاران خانم آمدند و در آن آب دست فرو بردند و حضرت امیر علیه السلام هم دست در آن دست فرو بردند. این علامت بیعت بوده است. اگر کسی وسواسی بود می گفت: من دست نمیزنم! اگر زندگی پیغمبر و اهل بیت علیهم السلام را در نظر بگیریم خیلی راحت می شویم.

آمده است، آیا کفش های او نجس است؟ در پاسخ می گوییم: اطراف توالت و حتی خود توالت اگر با شیلنگ آب ریزی می شود، نمی توانیم بگوییم نجس است. اگر عین نجاست در آنجا نباشد، پاک است.

در مورد لباسشویی هم اگر عین نجاست شسته شود، اما رنگ و بوی نجاست باقی بماند، مشکلی ندارد. پاک است. چون آب آن وصل به شیر است و چرخش دارد. هم خود ماشین لباسشویی پاک می شود، هم لباس هایی که درون آن است.

اگر هم یک وقت ناخواسته چشمت افتاد، به فتوای بیشتر علما پاک است البته خوردن آن خون جایز نیست. باید خون آن را جدا کرد و بقیه قابل مصرف است.

اگر فضله پرنده ای به لباس یا بدن شما اصابت کرد و نمی دانید پاک است یا نجس، لازم نیست وارسی کنید. به حکم اصل طهارت پاک است. البته بسیاری از مراجع فعلی فضله پرندگان حرام گوشت را هم پاک میدانند.

آسان ترین احکام در اسلام، احکام طهارت و نجاست است که برخی از ما آن را برای خودمان سخت و مشکل می کنیم. غیبت، تهمت، دروغ و بداخلاقی و رشوه و حق الناس و ضرر به دیگران برای برخی افراد مهم نیست، اما همه هم و غم خود را صرف نجس و پاکی می کنند.

ص: 62

وسواس است شک کردیم که حلال است یا حرام، بر اساس آیات قرآن کریم و روایات و فتوای فقهای شیعه حلال است. خداوند در قرآن در این باره فرموده است:

یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ؛(1)ای مردم! از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه بخورید. و از گامهای شیطان، پیروی نکنید؛ چه این که او، دشمن آشکار شماست!

قُلْ لَا أَجِدُ فِی مَا أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّمًا عَلَی طَاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَیْتَةً أَوْ دَمًا مَسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنْزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ؛(2) بگو: «در آنچه بر من وحی شده، هیچ غذای حرامی نمی یابم؛ به جز این که مردار باشد، یا خونی که (از بدن حیوان) بیرون ریخته، یا گوشت خوک که اینها همه پلیدند، یا حیوانی که به گناه، هنگام سر بریدن، نام غیر خدا [نام بت ها] بر آن برده شده است.»

مسعدة بن صدقه از امام صادق علیه السلام روایت می کند: شنیدم که آن حضرت می فرمودند:

کُلُّ شَیْءٍ هُوَ لَکَ حَلاَلٌ حَتَّی تَعْلَمَ أَنَّهُ حَرَامٌ بِعَیْنِهِ فَتَدَعَهُ مِنْ قِبَلِ نَفْسِک؛(3) هر چیزی برای تو حلال است، مگر آن که علم به حرمت آن پیدا کنی. در این صورت آن را ترک کن.

مسافرتی که می خواهند بروند. چیزی ها که می خواهند بخرند یا بفروشند،

ص: 64

چیزهای که می خواهند بخورند، و در تمام چیزها، هرجا چراغ قرمز است و ممنوع شده است، باید دست نگه دارند، اما بقیه چیزها حلال است.

مهمانی هایی که می رویم و نمی دانیم از مال حلال است یا نه، برای ما حلال است. حقوقی که کارفرما به ما می دهد، وقتی علم به حرمت آن نداریم، برای ما حلال است.

نشویم. چون برخی افراد در حلال و حرام وسواس دارند.

این که گفته اند از مال شبهه ناک پرهیز کنید، برای اینجا نیست. مال شبهه ناک جاهایی است که آدم می داند فامیلش قاچاقچی است، آنجا آدم احتیاط کند. اگر یقین دارد همه اموالش شبهه دارد، انسان در آنجا محدودیت دارد. البته نه این که دیگر دست به سیاه و سفید نزند و چیزی نخورد.

تا خود حرامش را بدانی و آن را وانهی.» اگر یک جایی قاطی است، برای شما حلال است، مگر جایی که بدانی این حرام مسلم است و آنجا رهایش کنی. بعد فرمودند:

وَ اَلْأَشْیَاءُ کُلُّهَا عَلَی هَذَا حَتَّی یَسْتَبِینَ لَکَ غَیْرُ ذَلِکَ أَوْ تَقُومَ بِهِ اَلْبَیِّنَهُ؛ همه اشیا به همین صورت هستند، مگر آن که خلاف آن برای تو آشکار شود، یا بټنه بر آن اقامه گردد.

در همه چیز راه برای شما باز است. همه جا برای شما حلال است، تا جایی که غیر حلال بودن آن برای شما ثابت شود. مثلا بفهمی که مال دزدی است. در این صورت خرید و استفاده از آن جایز نیست. الآن غذای جدیدی آمده است که نمی دانیم حلال است یا حرام. این برای ما حلال است، مگر این که دستور برسد که این حرام است.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

کُلُّ شَیْءٍ مُطْلَقٌ حَتَّی یَرِدَ فِیهِ نَهْیٌ ؛(1)هر چیزی جایز است تا مادامی که نمیای از آن (از ناحیه شارع) وارد شود.

هر چیزی رها و آزاد و جایز است، مگر این که برای آن یک نهی آمده باشد، یا قیدی داشته باشد. قاعده کلی آزادی و حلال بودن و جواز هرکاری است که می خواهی بکنی، مگر جایی که نهی آمده است و گفته اند نکن. تا وقتی که پلیس نگفته از این اینجا نرو، راه برای شما باز است. ما خیلی سخت گرفته ایم، در حالی که سیره پیغمبر و امامان ما هم همین طور بوده است.

ص: 67

اگر ما با خانواده ای رفت و آمد می کنیم که نمیدانیم خمس می دهد یا نه، یا نمی دانیم مالش حلال است یا حرام، برای ما حلال است. اما اگر یقین داریم که منابع درآمد این آقا فقط از راه ربا و نزول است، فقط از راه قاچاق است، فقط از راه حرام است، باید پرهیز کرد. در چنین مواردی تجسس لازم نیست.

می توانی تفحص نمایی.(1)

حضرت فرمودند تفحص و وارسی واجب است. بنابراین، انسان می تواند اعتنا نکند و بنا را بر پاک بودن آن بگذارد. در نجاست و طهارت و اموری که خدا سهل گرفته است، تفحص و تجسس لازم نیست. وارسی لزومی ندارد.

دراز کند و از دیگران چیزی بخواهد. این خیلی مذمت شده است. یکی هم این که زیاد سؤال کند. مرتب می گوید: اگر شک کردم چه کنم؟ اصلا شکیات را همین وسواسی ها درست کرده اند. بزرگی می فرمود: اگر شک است که نماز نیست، و اگر نماز است که شک نیست.

بعضی از آدم های وسواسی زمان امامان مرتب سؤال می کردند و احکام را پیچ و تاب می دادند. امام هم مجبور بود جواب بدهد. مثلا روایت آمده است: پیغمبر خدا فرمود: حج خانه خدا بر مسلمانی که استطاعت دارد، واجب است. یک آدم نفهم بلند شد گفت: هر سال، یا یک بار در عمر؟

حضرت ناراحت شدند و فرمودند: چرا فضولی می کنی؟ اگر لازم باشد می گویم. اگر بگویم هر سال، آن وقت هرسال واجب می شود.(1)

در حدیث آمده است که هر گاوی می کشتند کافی بود، اما نفهمی و جهالت، بار آنها را سنگین می کند. سؤال زیاد تکلیف را برای ما زیاد می کند. چرا سؤال می کنی و برای خودت دردسر درست می کنی؟

هر گاوی را می کشتند آن خاصیت را داشت، اما پرسیدند: چه گاوی بکشیم؟ خداوند فرمود: گاوی که نه پیر و از کار افتاده باشد و نه بکر و جوان. باز پرسیدند: چه رنگی داشته باشد؟ خداوند فرمود: زرد یکدست. باز پرسیدند: خصوصیات دیگرش چیست؟

این قدر سؤال کردند که این مشخصات در یک گاو منحصر شد که دست یک نفر بود. او هم گفت: اگر به اندازه این گاو به من طلا بدهید، آن را به شما می دهم و گرنه نمیدهم.

بنی اسرائیل با این سؤالات کار را بر خودشان سخت کردند. اگر سؤال نمی کردند، هر گاوی را ذبح می کردند، کارشان انجام می شد.

خدا امر کرد گاوی را ذبح کنید و دم گاو را به مقتول بزنید زنده می شود. امام رضا علیه السلام فرمودند:

وَلَو أَنَّهُم عَمَدُوا إِلَی أَي بَقَرَةٍ أَجزَأَتهُم وَ لَکِن شَدَّدُوا فَشَدَّدَ اللّهُ عَلَیهِم؛(1) اگر اینان به دستور موسی عمل می کردند و گاوی می آوردند کار تمام بود و قاتل پیدا میشد، لکن سخت گرفتند، پس خدا هم برایشان سخت گرفت.

بنی اسرائیل با سؤال هایشان آن را محدود کردند، خدا هم محدود کرد.

ص: 71

نذر کردن عادت شود و نتوانی انجام بدهی، خوب نیست. از این رو از نذر زیاد نهی شده است.

بِیَدِهِ ؛(1)پدرم غسل جنابت کرد. به او گفته شد: یک قسمت از پشت شما را آب فرا نگرفته است. پدرم گفت: اگر سکوت می کردی گناهی بر تو نبود. بعد قدری آب برداشت و آن قسمت را خیس کرد.

فرمودند: چرا ساکت نماندی و حرف زدی؟ من فکر کردم آب رسیده است. برای من کافی است! خدا می خواهد ما امرش را اطاعت کنیم.

خدا می خواهد لاابالی نباشیم. تفحص و تجسس خوب نیست. آیا این کسبش حلال است؟ آیا این از کجا در می آورد؟ در امور مالی و اقتصادی هم تفحص و تجسس لازم نیست.

ص: 74

ضایع می شود، یا جان کسی در خطر است، این قاعده و قانون جاری است.

این یک قاعده ای است که همه فقها بر اساس آن فتوا دادند. قاعدهای است که در کل مسائل اجتماعی، مسائل سیاسی و اقتصادی و عبادی جریان دارد. در همه روابط ما، هرجا منفعت و کار و عمل ما به منافع دیگران ضرر می زند، آنجا حکمش عوض می شود.

درخت به تو بدهم. سمره گفت: نه. فرمودند: دو درخت متعلق به تو باشد. سمره گفت: نمی خواهم. پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم همچنان بر تعداد درختان افزود تا به ده درخت رسید و به وی فرمودند: ده درخت در فلان محل متعلق به تو باشد، ولی سمره نپذیرفت.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: دست از آن درخت بردار تا درختی در بهشت از آن تو باشد. سمره گفت: نمی خواهم. سرانجام به سمره فرمودند:

إنَّكَ رَجَلٌ مُضَارٌّ و لَاضَرَرَ وَ لَاضِرَارَ عَلَي مُؤمِنٍ؛ تو مرد زیان رسانی هستی و زیان و زیان رساندن بر مؤمن نیست.

سپس دستور دادند تا درختش را بر کنند و در مقابلش بیندازند. و چنین کردند. آنگاه به وی فرمودند:

انْطَلِقْ فَاغْرِسْهَا حَیْثُ شِئْتَ؛(1) برو هر کجا می خواهی آن را بکار.

اگر می خواهند اینجا خیابانی بکشند و یک نفر می گوید من از خانه ام تکان نمی خورم، قیمت گذاری می کنند و پول آن را به حسابش می ریزند و خانه را خراب می کنند. جایی که منفعت من با منافع عموم اصطکاک پیدا می کند، منافع عموم مقدم است.

نمی گوییم خدای نکرده در حق کسی ظلم و تجاوز کنند، اما وقتی دارد زور می گوید، حتی بهشت ضمانت شده را هم قبول نمی کند، باید به زور متوسل شد و کند و دور ریخت.

حضرت به ثمره فرمودند: تو یک انسانی هستی که به دیگران ضرر می زنی. «إِنَّکَ رَجُلٌ مُضَارٌّ وَ لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ». یعنی در دین و آیین و

ص: 77

مکتب ما ضرر به دیگران نهی شده است.

ما حق الناس را در جامعه جدی نمی گیریم. اگر رعایت می کردیم، پانزده میلیون پرونده قضائی، به صد هزار میرسید. مکرر دیده ام شب راه مردم را بسته اند، و از ماشین عروس پیاده شده و در خیابان می رقصند. این حرام است.

چرا شب به این مبارکی را با گناه و معصیت آغاز می کنی؟! چرا به دیگران ضرر بزنیم؟ آدم اگر عقل داشته باشد، کافی است که این کارها را نکند.

بالین می گذارند و گرفتار سوء تغذیه هستند.

ایران ما در چند چیز رکورد جهانی را می شکند، یکی در اسراف است. در مصرف گاز، برق، آب، بنزین، خیلی زیاده روی می کنیم. ما همه مسئول هستیم.

وسواسی هایی که شب و روز آب مصرف می کنند، حق الناس را مراعات نمی کنند. نمی دانند این آب را که حیف و میل می کنند حق دیگران هم در آن است. برخی به خاطر این ریخت و پاش ها، بی آب می مانند. چرا برای غسل نیم ساعت آب دوش را باز می گذارند؟!

خانم یا آقایی که دائم مشغول شست و شو است و دائم نماز را تکرار می کند، قطعا حق خود و دیگران را ضایع می کند. حق همسر و اولاد و پدر و مادر و همسایه و افرادی که با او در تعامل اند را ضایع می کند.

شما که آب زیادی را هدر می دهی، حق هشتاد میلیون نفر را از بین می بری. اگر بر اثر مصرف زیاد و بی رویه آب و برق کسانی که در گوشه و کنار مملکت هستند به بحران آب و برق بخورند، مسئول هستیم.

دستگاه های بزرگ می گذرد تا به دست ما برسد. پایین آخرین خزائن شیشه ای بود نوشته بودند «یا حسین!»

بزرگی همراه ما بود. فرمود: من وقتی به اینجا رسیدم، گفتم: خدایا، من مدیون مردم نباشم. این آب برای میلیونها نفر است. میلیون ها فرشته روی آن زحمت کشیده اند. این آب به آسانی به دست نیامده است. از عرش تا فرش، همه عالم حرکت کردند تا این آب به خانه های ما بیاید.

«لاضرر« یعنی به دیگران ضرر نزنید. افرادی که مشکل وسواسی دارند و با کارهایشان دیگران را هم درگیر می کنند و به آنها ضرر می رسانند، مصداق کسانی هستند که حق الناس به گردن آنهاست.

و ذلیل می شود.

گناهی که دیگران را هم درگیر می کند بسیار بد است. گاهی کسی گناهی انجام میدهد و چندین نفر را هم به گناه مبتلا می کند. پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

اَلذَّنْبُ شومٌ عَلى غَيْرِ فاعِلِهِ إِنْ عَيَّرَهُ ابْتُلِىَ بِهِ وَإِنِ اغْتابَهُ أَثِمَ وَإِنْ رَضىَ بِهِ شارَكَهُ؛(1) گناه برای غیر گنهکار نیز شوم است؛ زیرا اگر از گناهکار عیب بگیرد، به آن مبتلا می شود، اگر از او غیبت کند،گنهکار می شود، و اگر به گناه او رضایت دهد، در آن شریک می شود.

عمل. وقتی از عملی فارغ شدی فاتحه اش را بخوان.

البته همه این بحثها در مورد شک و تردید است. بنابراین، اگر به بطلان عملی که انجام داده ای یقین داری، باید آن را دوباره انجام دهی.

ص: 84

هَلَكَ مَن باعَ اليَقينَ بِالشَّكِّ ، والحَقَّ بِالباطِلِ ، والآجِلَ بِالعاجِلِ؛(1) نابود شد کسی که یقین را به شک فروخت، و حق را به باطل، و آخرت را به دنیا.

همچنین فرمودند:

مَنْ کَانَ عَلَی یَقِینٍ فَأَصَابَهُ شَکٌّ فَلْیَمْضِ عَلَی یَقِینِهِ فَإِنَّ اَلْیَقِینَ لاَ یُدْفَعُ بِالشَّکِّ؛(2) هرکس نسبت به چیزی یقین داشته باشد و سپس دچار تردید شود، بر یقین خود بماند؛ زیرا یقین باشک از بین نمی رود.

امام باقر علیه السلام هم در باره کسی که در وضوی خود شک کرده بود فرمودند:

لا یَنْقُضُ الیقینَ أبداً بالشَّکِّ ، وَلکنْ ینقضُهُ بیقینٍ آخَرَ؛(3)هرگز یقین را با شک از میان نبرد، بلکه آن را با یقینی دیگر از میان برد.

هیچو قت یقین قبلی را با این شک جدید بر هم نزن، بلکه به یقین جدید به هم بزن. ظن و گمان نمی تواند یقین را از میان بردارد. این اصل در همه جا کارساز است. اگر قبلا وضو گرفته ایم، یقین داریم که قبلا وضو داشته ایم. حالا شک داریم که در این چند ساعت که از وضوی ما گذشته چیزی که وضو را باطل کند انجام داده ایم یا نه. این اصل می گوید: یقینت را ادامه بده. بنابراین، وضو داری.

استصحاب یعنی ادامه دادن حالت یقین سابق است. انسان وضو گرفته

ص: 86

است، بعد حس می کند حبابی از او خارج شد. آیا با این احساس وضو باطل می شود؟ چون یقینی نیست، وضو پایدار است. باید یقین داشته باشی که وضو باطل شده است. و گرنه با شک و گمان و احساس نمی توان یقین را بر هم زد.

اگر کسی یقین داشته که لباسش پاک بوده و بعد شک کند که ادرار به آن اصابت کرده یا نه، یقین به پاکی را با شک به نجاست نمی توان از بین برد.

حَتّى يُسَلِّمَ لَنا ويَكونَ سَلَمًا لَنا ، فَإِذا كانَ سَلَمًا لَنا سَلَّمَهُ اللّه ُ مِن شَديدِ الحِسابِ ، وآمَنَهُ مِن فَزَعِ يَومِ القِيامَةِ الأَكبَرِ؛(1) هیچ بنده ای نیست که ما را دوست بدارد و ولایت ما را بپذیرد، مگر این که خداوند دل او را پاک می گرداند. و خداوند دل هیچ بنده ای را پاک نکرد، مگر این که تسلیم ما شد و از ما فرمانبرداری کرد و چون فرمانبردار ما شد، خداوند او را از سختی حساب، به سلامت داشت و از هراس بزرگ روز قیامت، ایمنش گرداند.

خداوند در باره اکراه مؤمن از گناه می فرماید:

وَلَکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمَانَ وَزَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَکَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْیَانَ؛(2)ولی خداوند ایمان را محبوب شما قرار داده و آن را در دلهایتان زینت بخشیده، و (به عکس) کفر و

فسق و گناه را منفورتان قرار داده است.

روح و جان مؤمن که از طینت اهل بیت علیهم السلام است، با هیچ چیزی آلوده نمی شود. اگر هم آلوده به گناه شود، ظاهر آن که لباس عاریه است آلوده می شود. مؤمن از گناه بدش می آید، با اکراه آن را انجام می دهد. روح و جانش به آن آلوده نمی شود.

معنای دیگر آن این است که مؤمن تا زمانی که آفت نجاست به بدنش نخورده پاک است. یعنی اصل اولیه این است که مؤمن پاک است. اگر هم به ما گفته اند وضو بگیرید، خدا می خواهد یک شادابی و نشاط در مؤمن ایجاد شود.

ص: 89

غسل کردن خیلی آسان است، سخت نگیریم. دو ساعت و یک ساعت حمام رفتن و غسل کردن حرام است. ما با بحران آب مواجه هستیم. وسواسی ها میلیونها لیتر آب اضافه مصرف می کنند. امام عسکری علیه السلام فرمودند:

مَنْ تَعَدَّی فِی طَهُورِهِ کَانَ کَنَاقِضِهِ؛(1)کسی که در غسل و وضو آب زیاده بریزد، همچون کسی است که وضو را نقض کرده است.

یعنی غسل و وضویش را به هم زده است.

ص: 91

می رسد جایز است. همچنین ادکلن، عطر، لوازم آرایش، و شکلات و تنقلات، بر اساس قاعده طهارت پاک می باشد و تحقیق لازم نیست، مگر آنکه علم و یقین به نجاست آنها داشته باشیم.

همین که در بازار مسلمین خرید می کنی، باید خیالت راحت باشد که همه اصول رعایت شده است، مگر جایی که یقین به خلاف داشته باشی.

ص: 93

اوست. کسی که ماشینی در اختیار دارد، لباسی و فرشی دارد، حاکم شرع و قاضی و مردم همه باید حکم کنند که آن شخص مالک آن است. مگر این که سند محکمی پیدا شود که این را دزدیده یا غصب کرده است.

از کسی که خانه و ماشین و ملک و زمین و مغازه در اختیار دارد، دلیل و بینه و برهان نمی خواهیم که ثابت کن این مال توست. همین که در اختیار اوست کفایت می کند که بگوییم مال اوست. یعنی همین خودش دلیل و برهان است. چهل سال است در این خانه می نشیند، چند سال است ماشین زیر پای اوست. نمی توانیم بگوییم مال او نیست.

بنابراین، به افرادی که چیزی تحت تصرفشان است نباید سوء ظن پیدا کنیم و بد گمان شویم. اگر این کتاب در اختیار من است، مال من است. به همین دلیل حضرت زهرا سلام الله علیها برای فدک حجیت شرعی داشتند. فرمودند: فدک از اول دست ما و در اختیار ما بود. همین دلیل بر مالکیت ماست.

متأسفانه بعضی ها قواعد اولیه را هم بلد نبودند. به آن حضرت می گفتند بروید شاهد بیاورید. در صورتی که طرف مقابل که انکار می کند باید شاهد بیاورد.

ص: 95

یا کسی که بر اثر بیماری نتوانسته است روزه بگیرد، در صورتی که بیماری اش تا ماه رمضان آینده استمرار یابد، بنابر این قاعده قضای روزه ماه رمضان گذشته از او ساقط و برداشته می شود و تنها کفاره بر او واجب است.

همچنین روزه داری که از روی سهو عملی را که موجب افطار و بطلان روزه می شود، انجام داده، مانند این که چیزی خورده یا آشامیده است، به دلیل این قاعده روزه اش باطل نمی شود.

از دیگر موارد کاربرد این قاعده این است که زن و مرد نامحرم به هنگام ضرورت، مانند معالجه، یا نجات دادن و موارد مشابه می توانند یکدیگر را نگاه و لمس کنند.

همچنین خوردن و آشامیدن آنچه در حال اختیار حرام است، بنابر این قاعده در حال اضطرار حلال می شود.

«لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا؛(1) خداوند هیچ کس را جز به قدر توانایی اش تکلیف نمیکند.

همچنین از خداوند درخواست می کنیم:

رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ ؛(2) پروردگارا، و آنچه تاب آن نداریم بر ما تحمیل مکن.

هرجا که ما فوق طاقت ماست، خدا حکمش را برداشته است. کسی که واقعا نمی تواند ایستاده نماز بخواند، می گوید: هر چقدر می توانی. رکوع و سجده را اگر می توانی کامل بجا بیاور، و اگر نمی توانی نشسته انجام بده. باز اگر نمی توانی به طور خوابیده و با ایما و اشاره انجام بده.

هر مقداری که ما فوق طاقت ماست، تحملش سخت است، یا دکتر گفته برای شما خطر دارد، از عهده ما برداشته شده است. هیچ شک و شبهه نکنید. خدا برای ما سختی نمی خواهد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

لَم يُرسِلنِي اللّه ُ تَعالى بِالرَّهبانِيَّةِ ، ولكِن بَعَثَني بِالحَنيفِيَّةِ السَّهلَةِ السَّمحَةِ؛(3)خداوند متعال، مرا به رهبانیت و گوشه گیری برنینگیخت؛ بلکه مرا با دینی پاک و آسان و روان برانگیخت. خداوند هم فرموده است:

یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ؛(4) خداوند برای شما آسانی می خواهد و دشواری نمی خواهد.

ص: 100

این اصول و قواعد می تواند گره های زیادی را در زندگی ما باز کند و نوع نگاه ما را تغییر بدهد. دین خدا آسان است. گاهی ما خودمان آن را سخت و دشوار می کنیم. قطعا خدا و رسولش به آنچه افراد وسواسی انجام می دهند راضی نیستند. تکلیفهایی برای خودشان می تراشند که در دین خدا نیست.

ص: 101

خدا از تو به جد خواسته است. و بدترین آنها آن است که نو پدید و بی سابقه باشد.

ووزر من عمل بها؛(1) مبادا سنتی را بدعت گذاری؛ زیرا اگر بنده سنت بدی را به وجود آورد، گناه آن و گناه کسی که به آن عمل کند به گردن اوست.

همچنین فرمودند:

مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً كَانَ لَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ وَ مَنْ سَنَّ سُنَّةً سَيِّئَةً كَانَ عَلَيْهِ وِزْرُهَا وَ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ؛(2) کسی که سنت خوبی بگذارد پاداش آن و پاداش هر کس که به آن عمل کند تا روز قیامت برای اوست. و کسی که سنت بدی بنیان نهد، گناه آن و گناه هر کس که به آن عمل کند تا روز قیامت به عهده اوست.

شما اگر درخت کاشتی، به یتیمها رسیدگی کردی، خیریه درست کردی، مستحباتی انجام دادی، سنت حسنه ای را احیا کردی، برایت ثواب هر کسی را که به آن عمل کند می نویسند. ولی اگر دیوار کجی گذاشتی و سنت بدی بنیان نهادی، گناه آن و گناه هرکس که به آن عمل کند را پای شما هم می نویسند.

بنده اگر وضو و غسل و طهارتم درست بود، بچه من، شاگردان من، رفقای من یاد می گیرند. بر اساس احادیث، مؤمنی که کار خوب می کند، به صلاح و پاکی او، خدا، فامیل و بستگان و همسایه ها را تا چند طبقه اصلاح می کند.

عکس آن هم فاسق و فاجری است که شراب می خورد، کار خلاف می کند، این در نسلش حرمت شکنی است، دیگران را هم درگیر آن کار

ص: 104

می کند. ما فراوان افرادی داریم که می گویند: پدر ما، پدر بزرگ ما، مادر بزرگ ما وسواس دارند، به ما هم سرایت کرده است. این ارث بدی است. شما هم مواظب باشید بچه هایتان دچار نشوند. کار شر را همین جا قطع کنید تا دیگران هم گرفتار نشوند.

قدمگاه محلی است که جای پای امام هشتم ما در آنجاست. مکان متبرکی است. قدیم ها گاهی که با رفقا به مشهد می رفتیم، اتوبوس ها در مسیر مشهد معمولا در قدمگاه توقفی می کردند. آنجا گدایی بود. می آمد داخل اتوبوس می گفت: من می خواهم دو کلمه با مسافرها حرف بزنم! بعد می گفت:

خدا می گوید: بده، پیغمبر می گوید: بده، امامان و همه علما می گویند: بده، همه خوبها و فرشته ها می گویند: بده. شیطان و منافق و کافر می گویند: نده! بعد بشکن میزد و در ماشین می رقصید و می گفت: میل خودت، عشق خودت، کیف خودت، می خوای بده میخوای نده!

126 هزار پیغمبر و تمام علما و دکترها می گویند: وسواس چیز بدی است. شیطان و همه بدها می گویند: خوب است. محض رضای خدا بیاییم این بدعتها را از خودمان دور کنیم.

ص: 105

از روی خطا انجام می گیرد، بخشوده است و خطاکار بر آن مؤاخذه نمی شود؛ خواه در اتباط با خود باشد، مانند آنکه شراب را به گمان آب بنوشد، یا در ارتباط با دیگری باشد، مثل این که به اشتباه در مال کسی تصرف کند، یا از روی خطا، یا فراموشی حیوانی را رو به قبله ذبح نکند. که در این صورت حلال است.

البته اتلاف مال دیگران موجب ضمان است، خواه از روی عمد باشد، یا خطا. همچنین خطا در قتل و آسیب بدنی به دیگران فقط موجب ثبوت دیه است و حکم قصاص در آن نیست.

بشر ممکن الخطا و جایز الخطاست. انسان خطا و اشتباه می کند، ما معصوم نیستیم. مثلا اگر بنده به یک رستوران رفتم و هیچ خبری هم نداشتم. بازار مسلمانها بود. برای من یک نوشیدنی آوردند. بعد معلوم شد درونش الکل یا شراب است، خدا عقوبت نمی کند.

جایی که انسان خطا می کند، مؤاخذه و عقوبت ندارد. خدا از آن رفع عقوبت کرده است، مگر مواردی که وظیفه داشتی بروی یاد بگیری.

غذائی میخوری، این نه روزه را باطل می کند و نه عقوبتی دارد. استغفر الله هم ندارد. اگر در ماه رمضان در حال روزه فراموش کردی و نشستی ناهار مفصلی خوردی، بعد از آن یادت آمد، هیچ عقوبتی ندارد. این روزی تو بوده است. امام باقر علیه السلام فرمودند: امیر المؤمنین علیه السلام می فرمودند:

مَنْ صَامَ فَنَسِيَ فَأَكَلَ أَوْ شَرِبَ فَلَا يُفْطِرُ مِنْ أَجْلِ أَنَّهُ نَسِيَ فَإِنَّمَا هُوَ رِزْقٌ رَزَقَهُ اللَّهُ تَعَالَي فَلْيُتِمَّ صِيَامَهُ؛(1) کسی روزه دار باشد و (از روی فراموشی) بخورد، یا بیاشامد، روزه او باطل نیست؛ چون فراموش کرده بود. این فقط رزقی بوده که خدای تعالی روزی او ساخته بوده است. بنابراین، باید روزه اش را تمام کند (و صحیح است).

قبل از این که احکام بیاید، رزق و روزی و تقدیرات تو میلیونها سال جلوتر نوشته شده است. خدا در روز الست برای شما مقرر کرده بود که مثلا روز پانزدهم ماه رمضان فراموشی بر شما غلبه کند و یک پرس ناهار مفصل و یک نوشیدنی خنک بخوری. این رزق را خدا بریده است. چون رزق را بریده است، فراموشی را بر شما مسلط می کند تا این رزق به شما برسد.

حتی گاهی که آبروی آدم ریخته می شود، راه خیلی از چیزها را برایت باز می کند. بزرگواری می گفت: من تصادف سختی کردم، پایم شکست. گوشه بیمارستان به ظاهر سختی و درد بود، ولی پرونده چهل سال زندگی را پاک کردم. در آنجا حساب و کتاب کردم که چه کردم؟ چرا پایم شکست؟

مرحوم علامه مجلسی کتابی به نام «حیات القلوب» دارد که شرح حال انبیاست. اول این کتاب ایشان توجیه قشنگی دارد. علامه مجلسی غواص دریای احادیث اهل بیت علیهم السلام بوده است. می فرماید: چرا انبیایی که در عصمت به سر می بردند، خطاهای ریز و ترک اولی داشتند؟ یعنی بهتر بود این کار را نمی کردند. در پاسخ می گوید: به خاطر این که مبادا عجب آنها را بگیرد.

بزرگی می فرمود: اگر معصیت نبود، خیلی از ما ادعای خدایی می کردیم! چیزی مانند گناه، مؤمنین و علما و عباد و زهاد را دست خالی نمی کند. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

سَیِّئَةٌ تَسُوءُکَ، خَیْرٌ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ حَسَنَةٍ تُعْجِبُکَ؛(1) گناهی که تو را پشیمان کند بهتر از کار نیکی است که تو را به خود پسندی وا دارد.

گناهی که تو را به عذر و غلط کردن بیاندازد، به مراتب از حسنه و ثوابی که تو را به غرور و عجب وا دارد بهتر است.

خواجه عبدالله می گوید: قربان معصیتی که مرا به عذر آورد و گریزان هستم از طاعتی که مرا به عجب آورد.

به زور غذا در دهان من کردند، روزه ی من صحیح است. و هیچ گناهی برای من ندارد.

حتی بالاتر از این، اگر به زور ما را وادار کردند تا در اصول دین کفر بگوییم و به خدا شرک بورزیم و مجبور شدیم این کار را بکنیم، عقوبتی بر ما نیست و از دین خارج نشده ایم.

یا این که یک عمر نمی دانستم این مکان غصبی است و در آن نماز خواندم، در این صورت نمازم صحیح است و قضا ندارد.

خودش باشد، یا کسی که حفظ او بر انسان واجب است. ضرر هم می تواند جانی باشد، یا مالی، و یا آبرویی و ناموسی.

با وجود اضطرار تکلیف اولیه از عهده مکلف برداشته می شود و ارتکاب حرام و یا ترک واجب در حال اضطرار جایز می شود. مانند خوردن مردار، و یا ترک نماز که در شرایط عادی حرام و در حال اضطرار جایز است. از این مطلب به قاعده اضطرار نیز تعبیر می شود.(1)

مثلا کسی که در بیابان گیر کرده است و اگر این غذای حرام را نخورد تلف می شود، به اندازه ای که از مرگ نجات پیدا کند، می تواند از آن غذا بخورد، بدون این که گناه و عقوبتی متوجه او باشد. یا اگر راستش را بگوید،خانواده ای زمین می خورند و نانشان قطع می شود. در این صورت برای نجات آنان جایز است دروغ بگوید.

ولی در قرآن می بینید که بعضی از انبیا از خودشان تعریف کرده اند. مثلا حضرت یوسف علیه السلام به عزیز مصر می گوید:

اجْعَلْنِی عَلَی خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ ؛(1)مرا بر خزانه های این سرزمین بگمار، که من نگهبانی دانا هستم.

تعریف از خود یک جاهایی رو حساب خودستایی نیست. می خواهد کاری را پیش ببرد.

امیر المؤمنین علیه السلام بارها در سخنرانی ها از خودشان دفاع کردند که من مشرک نبودم، یا این آیات در باره من نازل شده است. حضرت سجاد علیه السلام در برابر یزید چقدر از خود تعریف کردند که من پسر چه کسی هستم.

جایی که دفاع از حق است. تعریف از خود اشکالی ندارد. مواردی که اضطرار است حکم را عوض می کند.

رفته است، اما صرف خطور آن به قلب ، بدون ترتیب اثری بر آن حرام نمی باشد. و حدیث رفع ناظر به همین صورت است. یعنی تا در ذهن و خیالت است، خداوند مؤاخذه نمی کند. این فکر و خیال شاید برای عموم مردم وجود داشته باشد.

می گویند: مرحوم علامه بحر العلوم یک موقع سر به سجده گذاشت و خدا را شکر کرد. گفتند: بی موقع سجده شکر کردید؟ گفت: الآن به ته قلبم مراجعه کردم. دیدم الحمد لله حسد از من برداشته شده است.

دیدم اگر آیت الله و عالمی جلو بیافتد، من خوشحال می شوم. اولیای کمل به اینجا می رسند. حسد، مادامی که به عمل نرسد، خدا آثارش را بر می دارد.

زننده بستگی دارد؛ اگر آن را سبک و کوچک بشمارد، کار بر او سبک و آسان می شود. و اگر سخت بگیرد، سخت و دشوار می شود. و اگر ناچیز انگارد، هیچ اثر سوئی بر او نخواهد گذاشت.

فال بد زدن، متأسفانه همه جای دنیا و مخصوصا در مملکت ما فراوان است. یک کلاغ پریده است. می گوید: من تصادف می کنم. عطسه می کند، می گوید: باید صبر کنم، ممکن است اتفاق بدی بیفتد. بر اساس روایات عطسه را باید به فال نیک بگیریم، نه به فال بد.

بنابر این، نفوس بد زدن و این که به دلم بد آمد، چیز بدی است و در اسلام از آن نهی شده است. و بر اساس حدیث رفع، اگر کسی فال بد زد برای او گناهی نمی نویسند، ولی نباید به آن عمل کند و ترتیب اثر بدهد. چنان که در روایات از رسول خداصلی الله علیه و آله وسلم نقل شده است که فرمودند:

كَفّارَةُ الطِّيَرَةِ التَّوَكُّلُ ؛(1) کفاره فال بد زدن توکل بر خداست.

در پرتو توکل بر خداوند متعال و اعتنا نکردن به آنچه رخ داده، اثر سوء عملی که به آن فال بد زده شده بر طرف خواهد شد.

دچار تردید کند؟

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم در این حدیث می فرمایند: فکرهای بد که به ذهن شما می آید، خدا مؤاخذه نمی کند. عقوبت ندارد، ولی به آن توجه نکن و اهمیت نده.

می گویی: چرا او با این که ایمان ندارد وضعش خوب است و ما با این که ایمان داریم وضعمان بد است؟ این خانم در بدترین شرایط هزار تا خواستگار دارد، ما بهترین مؤمن هستیم حال و روزمان این است. این افکار فراوان است.

درباره قضا و قدر، از خدا گلایه و شکایت داریم. خدا اینها را تا زمانی که به زبان نیاوریم مؤاخذه نمی کند. باید روی این افکار کار کنیم، فکرها را تصحیح کنیم و از آنها عبور کنیم. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرموند:

تَجاوَزَ اللّه ُ لاُمَّتي عَمّا حَدَّثَت بهِ أنفُسَها مالَم تَنطِقْ بهِ أو تَعمَلْ؛(1) خداوند، از وسوسه ها و تشکیکات ذهنی امت من، تا زمانی که آنها را به زبان، یا به مرحله عمل نیاورده باشند، گذشت کرده است.

ص: 117

ص: 118

ص: 120

روی آن نماز می خوانم اگر نجس و خشک باشد، مشکلی ندارد. فقط محل سجده باید پاک باشد.

یک نفر به امام صادق علیه السلام عرض کرد: عیسی بن اعین دائم در نماز شک می کند و دوباره نماز را می خواند. حضرت فرمودند:

هَلْ یَشُکُ فِي الزَّکَاةِ فَیُعْطِیَهَا مَرَّتَیْنِ؛(1) آیا در زکات هم شک میکند و دوباره می پردازد؟!

اگر واقعا در عبادات وسواس و شکاک است، در زکات دادن هم شک کند و دو بار زکات بدهد. در خمس دادن هم شک کند و دو بار خمس بدهد! چرا فقط در آب ریختن و در نماز وسواس به خرج میدهد؟!

یعنی این شیطان است. انشاء الله پولدارها در خمس دادن شک کنند و هی بدهند. اگر کسی وضع مالی اش خوب است، در صدقه و خیر رساندن شک کند و وسواس بگیرد. این خیلی هم خوب است.

قصد. اصلاً آدم عاقل بدون نیت و قصد کاری را انجام نمی دهد. بنده تا به دلم نگذرد که دستم برود این لیوان را بردارد، این کار را نمی کنم.

بدون قصد و نیت هیچ کاری انجام نمی گیرد. همین که در ذهنم می گذرد و به دستم امر می کنم این را بگیر، این نیت است. وقتی در مسجد از شما می پرسند چه کار می خواهی بکنی؟ می گویید: می خواهم نماز بخوانم. همین نیت است.

بعضی فکر می کنند نیت باید به ذهن و زبان بیاید. همین که بلند شدیم و به سمت شیر آب رفتیم که وضو بگیریم، نیت است. برخی از وسواسی ها می گویند: من نیم ساعت کنار شیر آب هستم و نمی توانم نیت بکنم. این وسوسه شیطان است.

یک نفر خدمت مرحوم آیت الله بروجردی آمد. مبتلا به وسواس در نیت بود. ایشان فرمودند: من نیت را حرام می دانم. اصلا نباید نیت کرد. دیگر خیالش راحت شد و رفت.

می گویند: کسی نزد عالمی آمد و گفت: من هنگام غسل هر چه می کنم نیتم نمی آید. آن عالم گفت : شما باید بدون نیت غسل کنی. رفت و فردا آمد. پرسید: چه شد؟ گفت: هرچه می خواهم نیت نکنم نیتم می آید. گفت: اگر نیتت آمد با نیت غسل کن و اگر نیامد بدون نیت غسل کن. ببینید شیطان چگونه انسان را بازی می دهد. این ماییم که نباید بازی بخوریم.

شما که آمدی و رو به قبله ایستادی معلوم است می خواهی چه کار کنی. بگو «الله اکبر» و نماز ظهرت را بخوان. گردن بنده و همه مراجع! بعضی به بهانه نیت نیم ساعت سر نماز می ایستند. بگو: «الله اکبر» و خودت را خلاص

ص: 124

کن. اصلا کاری بدون نیت انجام نمی شود.

بالاخره برای هر کاری قصدی وجود دارد. این قصد همان نیت است. انسان باید تمرین کند و خودش را بشکند. به شیطان بگوید: من می خواهم نماز باطل بخوانم. شما چه می گویی؟ به دهان شیطان بزند. «الله اکبر» بگوید و شروع کند. اگر در نیت گیر بیفتی پدرت را در می آورد.

وقتی شما می ایستی برای نماز، همان نیت است. وقتی زیر دوش می روی برای غسل کردن، همان نیت غسل است. نه لازم است به زبان بگویی، و نه لازم است به ذهن خود مرور دهی. معطل هم نکنید.

سخت گیری را باید در آبروی مردم، در غیبت از مردم، در مال مردم، در ربا و امثال اینها به کار برد که در اسلام سخت گیری شده است.

باید عربی صحیح بخواند. حضرت امام در «تحریر الوسیله» می فرماید: در قرائت لازم نیست دقتهایی که در تجوید سفارش شده است باشد. لازم نیست حتما اینها را مراعات کنیم و دقت فوق العاده داشته باشیم، به طوری که آدم را به وسواس بیاندازد.

نمازی که حضرت امام رحمة الله به جماعت خواندند و از سیما مشاهده کردیم، و یا نمازی یک مرجع تقلید می خواند، چقدر روان و ساده است. آیت الله بهاءالدینی نماز را بسیار ساده می خواندند. اصلا سخت نمی گرفتند. اگر می توانیم یاد بگیریم، و اگر نتوانستیم این دقتها لازم نیست.

متعال آن را به جای حرف شین می پذیرد.

پیر مرد و پیرزنی که حروف را بلد نیستند، مخارج را بلد نیستند، و نمی توانند یاد بگیرند، بر آنان سخت نگیریم.

بزرگواری می گفت: خدمت آیت الله بهاء الدینی رسیدم، شک می کردم که اذان شده یا نه. ایشان می فرمودند: از شما بعید است. در شأن شما نیست. شما استاد هستی، روحانی و مؤلف هستی. در شأن شما نیست که وسواس داشته باشی. اذان که تمام شد نماز را بخوان.

نمازش صحیح است.

البته اگر کشف خطا در بین نماز بوده باشد، باید به سمت قبله برگردد و لازم نیست نماز را دوباره بخواند. (1)با توجه به این مسائل می توان دریافت که در باره قبله سخت گیری نشده است.

عدالت قاضی و مرجع تقلید و ولی فقیه و کسی که می خواهد زمام امور را به دست بگیرد و کارهای بزرگ انجام بدهد، سخت گیری شده است. اما امام جماعت که فقط می خواهی پشت سرش نماز بخوانی، باید قرائتش درست باشد و در عدالت او آن گونه سخت گیری نشده است.

خیلی از بزرگان فرمودند: برای احراز عدالت او حسن ظاهر کافی است. یعنی همین که اهل محل و همسایه ها به او اقتدا می کنند کافی است. خیلی هستند که در حرم ها نماز نمی خوانند و می گویند: من شک دارم این آقا عادل است یا نه. این آقا خطش به خط من نمی خورد.

ما می گوییم: پشت سر اهل سنت نماز بخوانید، این که شیعه و دوست اهل بیت است، چرا شک می کنیم؟! حیف است که شیطان ما را از نماز جماعت محروم کند.

حتی اگر پشت سر آقایی نماز خواندی و بعد معلوم شد یهودی و جاسوس است، نماز شما صحیح است.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی گاهی به یک بچه طلبه که در نماز ایستاده بودند، اقتدا می کردند. مرحوم آیت الله نجابت، مرحوم دولابی، خیلی راحت به رفقا اقتدا می کردند. سخت نگیریم. عدالت امام جماعت سخت گرفته نشده است.

این قدر شک میکنید؟!

اگر یک لیوان آب نجس بر سر شما بریختند، می گویی: همه جانم نجس شده است. چطور این طرف را زود باور می کنید، ولی پاکی را نه؟! این حتما کار شیطان است. وقت غسل کردنمان را کم کنیم. این قدر برای غسل و وضو آب نریزیم. امام صادق علیه السلام فرمودند:

وَ اللَّهِ مَا كَانَ وُضُوءُ رَسُولِ اللَّهِ ص إِلَّا مَرَّةً مَرَّةً؛(1) به خدا سوگند، وضوی پیامبر جز آن نبود که بر هر عضوی یک بار آب می ریخت.

به طور طبیعی با کمتر از یک لیوان آب می توان یک وضوی کامل گرفت. برای وضو سه مشت آب کافی است؛ یک مشت آب برای صورت، یک مشت برای دست راست، و یک مشت برای ست چپ.

در روایت در باره ارکان وضو آمده است: «غَسْلَتَانِ وَ مَسْحَتَان»؛(2) یعنی وضو دو شستن و دو مسح کردن است؛ شستن صورت و شستن دو دست، و مسح سر و مسح دو پا. اگر مسح سر را با یک انگشت و به اندازه یک بند انگشت هم بکشیم کافی است. مسح پا را هم می توان با یک انگشت، از سر یکی از انگشتان پا تا قوزک پا کشید. همین قدر کافی است.

مرحوم آیت الله مرعشی نجفی سحرها به حرم حضرت معصومه سلام الله علیها می آمدند. گاهی که خسته بودند و چرتی می زدند، همانجا برایشان یک تشت می آوردند و راحت وضو می گرفتند. مرحوم آیت الله خویی یک حوله می انداختند، نشسته با مختصری آب وضو می گرفتند.

ص: 132

است. اگر یقین دارد ادرار است، نجس است. اگر یقین دارد منی است، نجس است. یقین به این معناست که بتوانی روی آن قسم بخوری. غیر از این سه مورد، ترشحات دیگر پاک است.

برای خانم ها در دوران عادت ماهیانه، فقط خون نجس است. عرق بدن و لباس نجس نیست. فقط محل خون نجس است. خانم هایی که در عادت ماهیانه هستند، مستحب است محل خون را تمیز کنند و در سجاده بنشینند و ذکر بگویند.

وسواسی نشویم. چرک و عفونت بدن میکروب هست، اما نجس نیست. میکروب هایی که در خانه هست، به عنوان نجاست مطرح نیست.

کسانی که حس می کنند ترشحاتی از آنها دفع شده است، به صرف این حس نمی توان حکم به دفع ترشح کرد. البته اگر کسی مرض سلس البول دارد، باید کیسه بگذارد و طبق احکام مربوط به آن عمل کنند.

اما افرادی که می گویند: ما حس می کنیم از ما ادرار رفته است، تفحص و تجسس لازم نیست و نباید اعتنا کنند. اینجا شیطان دخالت کرده است. بنابراین، هرجا شک و گمان دارید که وضو باطل شده است، اصلا اعتنا نکنید. تفحص هم لازم نیست.

طهارت و نجاست معتبر نیست.

مرحوم آیت الله سید محمد کاظم یزدی در «العروة الوثقی» می فرماید: «لا اعتبار بعلم الوسواسی فی الطهارة و النجاسة؛ علم وسواسی در طهارت و نجاست اعتبار ندارد.»

اگر کسی بیماری وسواس بر او حاکم است، حتی جایی که یقین کرده است اعتنا نکند. ببیند بقیه چه می گویند. اگر بقیه گفتند نجس است، قبول کند. اگر گفتند پاک است، اعتنا نکند. چون دچار توهم است. هرجایی که می گوید لباسم نجس است، بدنم نجس است، دچار توهم است. به علمش هم اعتنا نکند.

خون بگذاریم.

می فرماید: شما باید با خدا بنشینید، معمولا فکر آدمهای وسواسی یا خون است، یا ادرار است، یا حمام و غسل و وضو است.

خویشتن نشناخت مسکین آدمی *** از فزونی آمد و شد در کمی

خویشتن را آدمی ارزان فروخت *** بود اطلس خویش بر دلقی بدوخت(1)

حضرت می فرماید: قدر شما خیلی بیشتر از این است که در مسائل ریز و پست وقت بگذرانی. با وسواس اگر در مسیر بندگی عقب گرد نداشته باشیم، حتما داریم در جا می زنیم.

یکی از کارهای مهم شیطان این است که ما را با خودش درگیر می کند و از خدا و مقصد غافل می کند. این بزرگترین ترفند شیطان است.

دست ها شسته شده است، کافی است. لازم نیست که بگردیم بینیم همه جا را شسته ایم یا نه. دقت عقلی لازم نیست. از آن طرف هم نباید لا ابالی باشیم.

بسیاری از وسواس هایی که در انجام عبادات به وجود آمده، بر اثر درست بیان نشدن مسأله، یا درک ناصحیح آن بوده است. می گویند: کسی که می خواهد وضو بگیرد یا غسل کند، نباید در اعضای وضو و غسل مانع باشد. کسی که حنا بسته است، از نظر فیزیکی و مولکولی ذرات حنا پس از شست و شوی آن هنوز وجود دارد، ولی از نظر عرفی حنایی نیست.

در اینجا عرف میزان است. بنابراین، مانعی برای وضو و غسل وجود ندارد. یا اگر سرمه کشیده است و بعد آن را پاک کرده است همین که عرف بگوید سرمه از محل وضو پاک شده است کافی است. یا اگر دست آدم خودکاری باشد، مانع وضو نیست. آیت الله مکارم شیرازی فرمودند: خودکار مانع نیست. یعنی دقت عقلی لازم نیست.

می کنیم و می خواهند میان این دو، راهی برای خود اختیار کنند.

آدم های وسواسی اینطور هستند. نمی توانی بگویی من اینجا را قبول دارم، ولی آنجا را قبول ندارم. همان خدایی که می گوید خون و بول نجس است، همان خدا می گوید اینجا پاک است و برای شما اشکال ندارد. همان خدایی که می گوید: وضو بگیر، همان خدا می گوید: این طور و این اندازه بگیر. یک بار شستن واجب است. اما بار سوم حرام است. یعنی برای ما حد گذاشته اند.

نمی توانیم بگوییم من اینجا حرف شما را گوش میدهم، ولی آنجا گوش نمی دهم. همان خدایی که طهارت و نجاست را برای ما بیان و معین کرده است، حد و حدود آن را هم بیان فرموه است. فرموده است: من بیش از این نمی خواهم، حرام است و راضی نیستم.

وسایلشان پاک است. فرش، موکت، مبل، همه پاک است.

فقط گوشت هایی که باید ذبح شرعی شود و در آنجا نمی شود حرام است. البته در برخی از کشورها شرکت هایی هست که ذبح اسلامی می کنند و مطمئن است و می توان از آنجا گوشت تهیه کرد.

اما ماهی؛ اکثر علما می گویند: اگر غیر مسلمان هم آن را بگیرد اشکال ندارد. لبنیات و غذاهای دیگر همه پاک است.

ص: 140

ص: 142

محل گذاشت و با او درگیر شد. باید رد تماس کرد. اگر چند بار اعتنا نکردی، دست بر می دارد. ولی اگر به او توجه کردی، باز به سراغ شما می آید.

یکی از علما مثال خوبی زده است. می گوید: یک عالم برجسته ای بود که می توانست با جن و شیاطین ارتباط برقرار کند. ممکن است کسی به یک فن و هنری راه پیدا کند و با فرشته ها یا با جن و شیاطین ارتباط داشته باشد.

این آقا آدم فوق العاده ای بود، یک موقع که شیطان سراغش می آید، وارد یک موضوع فقهی می شوند. دو سه ساعتی در آن موضوع بحث می کنند تا بلاخره آن آقا در بحث بر شیطان غلبه می کند.

بعد از دو سه ساعت به شیطان می گوید: من محکوم شدم یا شما؟ شیطان می گوید: شما محکوم شدید. هرچند در بحث و استدلال شما پیروز شدید، ولی من سه ساعت از بهترین سرمایه عمرتان را به خودم مشغول کردم!

شیطان می آید وقت و عمر و فکر و عمل ما را مشغول می کند. عمر ما بهترین سرمایه ماست که از ما می گیرد.

یکی از کسانی که به وسواس مبتلا بود می گفت: من در وسواس کارم به جایی رسید که صبح به حمام می رفتم، و اذان مغرب بیرون می آمدم. الآن خیلی بهتر شده ام. می گفت: از قول من به مخاطبین وسواسی بگویید: حتی برای یک دقیقه هم وقت صرف وسوسه های شیطان نکنند.

موارد، می بینیم که یک کار، از دور، ترسناک به نظر می رسد، ولی در صورت درگیر شدن با آن، ترس از بین خواهد رفت. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

إذا خِفتَ صُعوبَةَ أمرٍ فَاصعُب لَهُ يَذِلَّ لَكَ ، وخادِعِ الزَّمانَ عَن أحداثِهِ تَهُن عَلَيكَ؛(1) هرگاه از سختی و دشواری کاری ترسیدی، در برابر آن، سرسختی نشان بده، که رامت میشود و در برابر حوادث روزگار، چاره اندیشی کن، که بر تو آسان می شوند.

إِذَا كَثُرَ عَلَيْكَ السَّهْوُ فَامْضِ فِي صَلَاتِكَ فَإِنَّهُ يُوشِكُ أَنْ يَدَعَكَ إِنَّمَا هُوَ مِنَ الشَّيْطَانِ؛(1) اگر همواره در نمازهایت شک میکنی، به شک خود اعتنا مکن و به نمازت ادامه بده؛ زیرا شک از وسوسه شیطان است، و اگر بی اعتنا بگذری تو را ترک خواهد کرد.

فرمود: اگر این کار را بکنی امید هست که شیطان تو را رها کند.

شود، ولی اگر برای دیگران باشد آن را اشاعه می دهیم.

«غفار» به معنای پوشاننده است؛ پوشاننده گناهان. چرا به کافر، کافر می گویند؟ چون حق را می پوشاند.

خدا که تکفیر می کند، یعنی می پوشاند. «يَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِيلَ وَ سَتَرَ الْقَبِيحَ؛(1) ای خدایی که زیبایی را ظاهر می کنی و گناه را می پوشانی!»

بیاییم هم در مسائل شخصی مان، هم در مسائل خانوادگی و اجتماعی مان، باطل را پخش نکنیم، با آن درگیر نشویم که کار خوبی نیست. خداوند «ستار العیوب» است. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

لَو تَكاشَفتُم ما تَدافَنتُم؛(2) اگر از درون همدیگر آگاه میشدید،یکدیگر را دفن نمی کردید.

اگر پرده ها کنار برود، کسی، کسی را دفع نمی کند، ولی خدا می پوشاند.

اگر چیزی هنوز در دادگاه ثابت نشده است و صرف اتهام است، نباید منتشر شود. آبروی افراد از مال و جان آنها بالاتر است. ما با آبرو زندگی می کنیم. آبرو اعتبار ماست.

بیشترین چیزی که در در نماز می گوییم تکبیر است. شروع نماز با تکبیر است. اذان و اقامه با تکبیر است. رکوع و سجده با تکبیر است. نقاط وصل ما همه با تکبیر است. سلام نماز هم با تکبیر است. تکبیر یعنی این که خدا بزرگ است و غیر خدا کوچک است. توجه به خدا شیطان و فکر و خیال را کنار می زند. فقط خدا!

می نویسد: آنهایی که وسواسی هستند، حتی علم و یقینشان هم اعتبار ندارد؛ چون علم و یقین او عادی نیست، توهم است. به علمش هم اعتباری نیست، چه برسد به شک او.

اِذا هِبْتَ اَمْرا فَقَعْ فيهِ فَاِنَّ شِدَّةَ تَوَقّيهِ اَعْظَمُ مِمّا تَخافُ مِنْهُ؛(1) هرگاه از کاری ترسیدی، خود را به کام آن بینداز؛ زیرا ترس شدید از آن کار، دشواتر و زیان بارتر از اقدام به آن است.

اولین اقدام در فراگیری شنا برای کسانی که شنا کردن بلد نیستند و قصد یادگیری آن را دارند، این است که ترس از آب را از خود دور کنند. بهترین راهکار نیز این است که خود را در آب بیندازند. تا وقتی که ترس از آب، در وجود فرد باشد و به خاطر این ترس، خود را به آب نزند، شنا کردن را یاد نخواهد گرفت.

مرحوم آیت الله بهاءالدینی می فرمودند: در قدیم استخر نبود. حوضچه های عمیقی بود که آب در آن جمع می شد و ما به آنجا می رفتیم. ماشنا بلد نبودیم. بنده خدایی آمد و گفت: بیا اینجا تا به شما شنا یاد بدهم. ما را گرفت و در آب انداخت و خودش رفت! ما دست و پا زدیم و همانجا یاد گرفتیم.

و خیالی که موش هست، زندگی ما را مختل می کند.

وسواس همین است. یعنی فکر می کند یک موشی در زندگی اش می دود و تمام فکر و اعصابش درگیر است. فکر موش را از خودت دور کن. یا موش را بردار دستت بگیر. بگذار تمام شود. یک بار برای همیشه خودت را خلاص کن.

حضرت علی می فرماید: اگر از چیزی ترسیدی، خودت را در آن بیانداز. تو پنجاه سال از آب می ترسی و هول می کنی و عقب عقب می روی. یک لحظه در آب می افتی و تمام می شود.

آقایان و خانم های وسواسی بگویند: اصلا میخواهم بدنم نجس باشد. من مثل بقیه انجام می دهم. دو دقیقه غسل می کنم و تکرار نمی کنم. اصلا درمان کثیر الشک بی اعتنا بودن به شک است.

راحت می شود. وسواسی مثل کسی است که سی کیلو بار اضافه روی دوشش دارد. بارت را زمین بگذار تا راحت شوی. به شیطان بگو: می خواهم نجس باشم. می خواهم وضو و غسل باطل بگیرم. می خواهم ادای نماز خواندن را در بیاورم. من قول می دهم دو سه بار این کار را با شیطان بکنید، این طلسم شکسته می شود. از این توهم بیرون بیایید.

ماست. اگر خون در بدن نباشد می میری!

افراد وسواسی یک هولی دارند. می گویند: همه زندگی ام نجس میشود. فرشم نجس است. بگو: هرچه می خواهد بشود. خودت را در آن بیانداز. در وسواس باید بی اعتنا باشی.

دارد، قرائت شما اشکال دارد، پس نشد، دوباره از اول بخوانم. آدم وسواس نماز و غسل و وضویش را تکرار نکند.

وسواس فقط در امور عبادی نیست. هرجا شیطان با این حربه به سراغش آمد، این گونه به او بی اعتنائی کند.

بعضی در پاکیزگی هم وسواس دارند. مثلا فرش پاک شده است، دوباره آب می کشند. که در عمل وسواس نباید تکرار باشد؛ چون تکرار شیطان را به طمع می اندازد و سوار شما شود. و اگر شیطان سوار شما شد، شما را تا جهنم می برد. شیطان خیلی خبیث است. اگر شما را به عادت بد انداخت، بیچاره می کند. باید شیطان را با بی اعتنائی از خود دور کرد.

مثلا اگر مریض من خوب شد، گوسفندی بکشم. اگر همین معنا را به فارسی هم بگوییم صحیح است و این نذر شرعی و واجب الوفاست و تخلف از آن حرام و گناه است و کفاره دارد.

البته اگر انسان بدون خواندن صیغه نذر، در دلش با خدا تعهد کند، وفای به آن واجب نیست، ولی بهتر است انجام دهد. این یک تعهد اخلاقی است و خوب است؛ چون تکلیفی را به صورت واجب به گردن خودش نگذارده است که اگر یک موقع نتوانست یا پیشامدی شد و انجام نشد، مرتکب گناه نشود.

تعهد اخلاقی خوب است. پیش خود متعهد می شوم که اگر نماز صبح من قضا شد، مثلا هزار تومان به فقیر بدهم. اگر صیغة شرعی بخواند و این اتفاق افتاد پرداخت واجب می شود. اما اگر صیغة شرعی نخواند واجب نیست.

آدم وسواسی برای اصلاح خودش یک تعهد اخلاقی بدهد که مثلا اگر غسلم را زیاد طول دادم، یا در وضو وسواس به خرج دادم، فلان مبلغ صدقه بدهم، یا یک روز روزه بگیرم.

اضطراب دارند و غصه دار می شوند. نباید این طور باشد. وقتی من می توانم با یک لیوان آب وضو بگیرم، شاداب می شوم. حتی مستحب است بدون این که وضو باطل شود، برای نماز تجدید وضو کنم.

انسان مواظب باشد کاری نکند که از وضو و غسل و عبادت زده شود. کسی می گفت: من در نمازم زیاد شک می کنم. اصلا از نماز زده شده ام و نماز را کنار گذاشتم. ترک نماز گناه بزرگی است. تکلیفمان را سنگین نکنیم. افراد وسواسی تکلیف خودشان را سنگین می کنند.

شرع و دین نیستند. لا ابالی محض هستند. بی مبالاتی نسبت به احکام و طهارت هم خوب نیست. برخی طهارت و نجاست برایشان هیچ مهم نیست. این هم غلط است. اگر یقین کردیم بدن یا لباسمان نجس است، باید برای نماز آن را تطهیر کنیم.

وضو گرفت، او را تشویق کنید. این تشویق خیلی اثر دارد. از آن طرف هم جریمه کردن خیلی تأثیر دارد.

یاد محمد و آل محمد در گرفتاری ها و سختی ها یکی از قوی ترین مددهای الهی است که حیله ها و وسوسه های شیطان را از کار می اندازد. و رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم چه زیبا فرمودند:

ألا فَاذکُروا یا امَّةَ مُحَمَّدٍ مُحَمَّداً و آلهُ عِندَ نَوائِبِکُم و شَدائِدِکُم ،لِیَنصُرَ اللهُ بِهِ مَلائِکَتَکُم عَلَی الشَّیاطینِ الَّذینَ یَصُدُّونَکُم؛ فَإِنَّ کُلَّ واحِدٍ مِنکُم مَعَهُ مَلَکُ عَن یَمینِهِ یَکتُبُ حَسَناتِهِ، و مَلَکٌ عَن یَسارِهِ یَکتُبُ سَیِّئاتِهِ، و مَعَهُ شَیطانانِ من عِندِ إبلیسَ یُغوِیانِهِ، فَإِذا وَسوَسا في قَلبِهِ، ذَکَرَ اللَّهَ و قالَ: «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ، وَ صَلَّی اللهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبينَ» خَنَسَ الشَّیطانانِ، ثُمَّ صارا إلی إِبلیسَ فَشَکَواهُ و قالا لَهُ: قَد أَعیانا أمرُهُ، فَأَمدِدنا بِالمَرَدَةِ؛ فَلا یَزالُ یُمِدَّهُما، حَتّی یُمِدَّهُما بِأَلفِ ماردٍ فَیَأتونَهُ، فَکُلَّما راموۀ ذَکَرَ اللّه وَ صَلّی عَلی مُحَمَّدٍ و آلِهِ الطَّیِّبینَ، لَم یَجِدوا عَلَیهِ طَریقا وَ لا مَنفَذا؛(1) هان! ای امت محمد، در هنگام رنجها و سختی هایتان، محمد و خاندان او را یاد کنید تا خداوند، به واسطه او، فرشتگانتان را بر شیاطینی که شما را باز می دارند، یاری بخشد؛ زیرا هر یک از شما، فرشته ای در سمت راستش دارد که کارهای نیک او را می نویسد، و فرشته ای در سمت چپش که کارهای بدش را مینویسد. نیز با او دو شیطان از جانب ابلیس، همراه است که در گمراه کردنش می کوشند. پس هرگاه آن دو، در دلش وسوسه کردند و او بگوید: «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ

ص: 160

العَظِیمِ، وَ صَلّی عَلی مُحَمَّدٍ و آلِهِ الطَّیِّبینَ؛ هیچ نیرو و توانی نیست، مگر به یاری خدای والا و بزرگ و درود خدا بر محمد و خاندان پاکش باد!»، آن دو شیطان، دور می شوند و نزد ابلیس می روند و به او شکایت می کنند و به او گویند: ما از پس او بر نمی آییم. [شیطانهای] عصیانگر را به یاری ما بفرست! و ابلیس، پیوسته، نیروی کمکی می فرستد تا شمارشان به هزار شیطان برسد و همگی نزد آن کس بیایند. و هر بار که آهنگ او کنند، او خدای را یاد می کند و بر محمد و خاندان پاکش، درود می فرستد. پس هیچ راه و روزنه ای به سوی او نمی یابند.

در ناهنجاری ها و سختی ها و مشکلات اهل بیت علیهم السلام را زیاد یاد کنید. وقتی پیغمبر و آل پیغمبر را یاد می کنید، خدا ملائکه را به کمک می فرستد تا بر شیاطین غالب شوند. خدا به وسیله ملائکه شما را نصرت می کند.

ملا عبدالله کلام خیلی زیبایی دارد. می گوید: اگر کسی غرق یاد خدا و اهل بیت علیهم السلام شود، این قدر قوی است که نه تنها شیطان کاری نمی تواند بکند، شیطان که نزدیکش می آید مصروع می شود. یعنی برق او شیطان را محکم زمین می زند. شیاطین جمع می شوند می گویند: چه شده است؟ می گوید: نور این آدم مرا زمین زده است. از این رو شیطان از او فرار می کند. با نور خدا جلوی وسواس و ظلمتها را بگیریم.

خداست. پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

فَإِن أَرَدتُم أَن تُدِیمُوا عَلَی إِبلِیسَ سُخنَةَ عَیْنِهِ وَ أَلَمَ جِرَاحَاتِهِ فَدَاوِمُوا عَلَی طَاعَةِ اللّهِ وَ ذِکْرِهِ وَ الصَّلَاةِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ إِنْ زِلْتُمْ عَنْ ذَلِکَ کُنْتُمْ أُسَرَاءَ فَیَرْکَبُ أَقْفِیَتَکُمْ بَعضُ مَرَدَتِهِ؛(1) اگر میخواهید پیوسته چشم ابلیس را گریان دارید و زخمهای او را دردناک سازید، پیوسته بر طاعت خدا و یاد او و صلوات بر محمد و خاندانش باشید. و اگر از آن دست بکشید اسیر گردید و برخی دیوان پلید بر پشت شما سوار شوند.

مداومت بر طاعت و یاد خدا شیطان را ناراحت می کند. اگر طاعت خدا و یاد خدا و پیغمبر را رها کنید، اسیر شیطان می شوید.

هر که گریزد ز خراجات شاه *** باج ده غول بیابان شود

شیطان منتظر است که شما یاد خدا و پیغمبر را رها کنید و از زیر این چتر بیرون بیایید. اگر از ذکر خدا و پیغمبر سر باز زدید، شیطان شما را اسیر می کند و سوار بر شما می شود.

قُلْ إِنْ تُخْفُوا مَا فِی صُدُورِکُمْ أَوْ تُبْدُوهُ یَعْلَمْهُ اللَّهُ وَیَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَاللَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ؛(1) بگو: «اگر آنچه در سینه های شماست نهان دارید یا آشکارش کنید، خدا آن را میداند، و [نیز] آنچه را در آسمانها و آنچه را در زمین است میداند، و خداوند بر هر چیزی تواناست.»

اگر این مسأله جا بیافتد که خدای مهربان به همه کارهای ما اشراف دارد، بسیاری از ناهنجاری های ما اصلاح می شود. انسانهای عادی فقط ظاهر ما را می بینند، ولی خدای بزرگ بر درون و اسرار و ظاهر و باطن ما اشراف و احاطه دارد.

اگر انسان متوجه باشد که هر کاری می کند خدا میداند و خبر دارد، و کارهایش نزد خدا شفاف است و ظاهر و باطن ندارد، حواسش را جمع می کند.

ما گاهی در محضر بزرگی مواظب هستیم که فکر بد هم سراغمان نیاید. خدای بزرگ می گوید: من از همه افکار درون و برون شما خبر دارم. اگر ما خودمان را در محضر خدا ببینیم، بهترین راه درمان همه فکرهای بد و علاج وسواس است.

خدا به آنچه در آسمان و زمین است داناست و بر هر چیزی هم قدرت دارد. خدا قدرت دارد همه بیماران را هم خوب کند.

ص: 164

ص: 166

آن ها وسوسه فکری بود. «وَ التَّفَكُّرُ فِي الْوَسْوَسَةِ فِي الْخَلْقِ مَا لَمْ يَنْطِقْ بِشَفَة؛(1) و تفکر وسوسه آمیز در آفرینش، تا زمانی که به زبان آورده نشود.»

خدا برای وسوسه فکری گناه نمی نویسد. پس این دغدغه را از ذهنمان دور کنیم. برای ما گناه نیست. منتهی باید تدریجا آن وسوسه را از خودمان دور کنیم.

وسواس می افتاد، «لا اله الا الله» می گفتم و آن از من دور می شد.»

برخی افراد می گویند: فکرهای بدی در باره خدا و معصومان به دلمان افتاد و کافر شدیم. و دائم نگران اند. چون آدم های پاکی هم هستند، یک خدشه زود خودش را نشان می دهد. یک خال وقتی روی لباس سفید می افتد، خودش را نشان میدهد.

حضرت فرمودند: هرچه فکر بد به قلبت می آید، فقط «لا اله الا الله» بگو. نور که می آید ظلمت می رود.

نفر آن را نوشتند، از قول خدای تعالی فرمودند:

كَلِمَةُ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ حِصْني فَمَنْ قَالَهَا دَخَلَ حِصْنِي وَ مَنْ دَخَلَ حِصْني اَمِنَ مِنْ عَذابي؛(1) کلمه «لا اله الا الله» دژ محکم من است. هرکس آن را بگوید وارد دژ من شده است. و هرکس وارد دژ من شود، از عذاب من در امان است.

چکیده سخن همه ادیان یک جمله است و آن «لا اله الا الله» است. پیامبر اسلام هم ابلاغ رسالت خویش را با این جمله شروع کردند: «قولوا لا إلَهَ إلَّا اللَّهُ تُفلِحوا؛ لا اله الا الله بگویید تا رستگار شوید.»

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: این «لا اله الا الله» کلید ورود به بهشت است. اگر کسی با اعتقاد و درست و با توجه «لا اله الا الله» بگوید، یعنی جز خدا کسی نیست، همه چیز من دست خداست، و همه چیز را به خدا واگذار می کنم. این همه حجاب ها را می شکافد و موانع را برمی دارد تا طرف را به خدا برساند. حجابی بین او و خدا باقی نمی گذارد.

بزرگترین حجاب خود ما هستیم. بزرگترین حجاب شیطان است. شیطان درونی و بیرونی با «لا اله الا الله» شکسته می شود. این بت بزرگ را با «لا اله الا الله» بشکنیم.

پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به او فرمودند:

أَتَاكَ اَلْخَبِيثُ فَقَالَ لَكَ: مَنْ خَلَقَكَ ؟فَقُلْتَ: اَللَّهُ، فَقَالَ لَكَ اَللَّهُ مَنْ خَلَقَهُ؛ آن خبیث (شیطان) به سراغ تو آمد و گفت: چه کسی تو را آفریده است؟ و تو گفتی: خدا. و او گفت: خدا را چه کسی آفریده است؟

آن مرد گفت: «إِي وَ اَلَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ لَكَانَ كَذَا؛ آری، سوگند به آن که تو را به حق برانگیخت، مطلب همین گونه است [که می فرمایی].» پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم بیان فرمودند:

ذَاكَ وَ اللَّهِ مَحْضُ الْإِيمَانِ؛ به خدا سوگند که این، ایمان محض است.

ابن ابی عمیر می گوید: من این حدیث را برای عبد الرحمان بن حجاج گفتم. او گفت: پدرم از امام صادق علیه السلام برایم حدیث کرد که فرمود:

إنّما عَنى بقولِهِ: «هَذا وَ اللّهِ مَحْضُ اَلْإيمانِ» خَوفَهُ أن يَكونَ قَد هَلَكَ حَيثُ عَرَضَ لَهُ ذلكَ في قَلبِهِ؛(1) مقصود پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم از این که فرمود: «به خدا سوگند که این، ایمان محض است»، همان ترس او از

این است که نکند با خطور آن افکار در ذهنش، به هلاکت افتاده باشد.

همین که در ذهن بگویی خدا را چه کسی خلق کرده است؟ خدا چه کسی است؟ در باره خدا تشکیک کرده ای. فرمود: نه تنها هلاک نشده ای، همین که فکر کردی می خواهی در باره خدا شک کنی، به خدا قسم این محض ایمان است. یعنی بزن دهان شیطان را خرد کن! این نه تنها گناهی نیست، همین که هول کردی خودش ایمان است. شما از یک خدشه ناراحت

ص: 172

می شوی و می خواهی خدشه را پاک کنی.

همین که شما از یک خدشه شیطان که در قلبت عارض شده ناراحت شدی، معلوم می شود آدم خوبی هستی و این محض ایمان است. یعنی اگر افکار شیطانی آمد و تو ناراحت نشدی، مشکل داری. ولی اگر ناراحت شدی و خواستی مبارزه کنی، ایمانت محکم است.

به زبان نیاورند؛ اما پیامبر خدا به ایشان فرمود: «سوگند به آن که جانم در دست اوست، این همان ایمان ناب است. هرگاه با این وسوسه ها رو به رو شدید، بگویید:

آمَنّا بِاللّه وَ رَسُولِهِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاّ بِاللّه؛ به خدا و پیامبرش ایمان آورده ایم و هیچ نیرو و توانی نیست، مگر به خدا.

آدمی که خدا و پیغمبر و امام زمان برایش مهم است، اگر خدای نکرده یک چیز بدی به ذهنش بیاید، خیلی وحشت می کند که مبادا توهینی از او سرزده باشد.

امام باقر علیه السلام فرمودند: مردی نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم آمد و عرض کرد: ای رسول خدا، من منافق شدم. حضرت فرمودند:

وَ اَللَّهِ مَا نَافَقْتُ وَ لَوْ نَافَقْتُ مَا أَتَيْتَنِي تُعْلِمُنِي مَا اَلَّذِي رَابَكَ؛ إِنَّ اَلْعَدُوَّ اَلْحَاضِرَ أَتَاكَ، فَقَالَ لَكَ: مَنْ خَلَقَكَ؟ فَقُلْتَ: اَللَّهُ خَلَقَنِي فَقَالَ لَكَ: مَنْ خَلَقَ اَللَّهَ؛ به خدا سوگند تو منافق نشده ای! اگر منافق بودی نزد من نمی آمدی که مرا به آن آگاه کنی. چه چیز تو را به شک انداخته است؟ به گمانم آن دشمن حاضر به خاطرت آمده و به تو گفته است: چه کسی تو را آفریده؟ تو گفتی: خدا مرا آفریده است. پس به تو گفته است: چه کسی خدا را آفریده است؟

عرض کرد: آری، به آن که تو را به راستی فرستاده است سوگند که چنین است که می گویی! پیامبر فرمودند:

إنّ الشَّيطانَ أتاكُم مِن قِبَلِ الأعمالِ فلَم يَقوَ علَيكُم ، فأتاكُم مِن هذا الوَجهِ لِكَي يَستَزِلَّكُم ، فإذا كانَ كذلكَ فلْيَذكُرْ أحَدُكُم اللّه َ

ص: 174

وَحدَهُ؛(1) همانا شیطان از راه کردارهای شما (و جلوگیری شما از اعمال نیک) نزدتان آید و بر شما دست نمی یابد. پس از این راه به سراغتان می آید تا شما را بلغزاند. و هرگاه چنین شد، هرکدام از شما (که برایش چنین رخ داد) خدا را به یگانگی یاد کند، (خیالات شیطانی برطرف می گردد).

آدم هایی که پاک هستند، فکر می کنند با یک فکر کفر آمیز منافق و کافر شده اند، در صورتی که این احساس از عمق ایمانشان حکایت می کنند.

حضرت فرمودند: منافق نشده ای. نگران نباش، گناه نیست. اگر منافق شده بودی که نزد پیغمبر نمی آمدی درد دل کنی. منافق توطئه می کند. نمی گوید که شیطان به من حمله کرده و فکر بد سراغم آمده است، چه کار کنم؟ منافق مخفی می کند و ادامه می دهد.

شیطان می آید در اعمال فشار بیاورد و شما را به اعمال زشت وادار کند. زورش نمی رسد. از راه فکر و خیال وارد می شود تا انسان را به لغزش بیاندازد. اگر چنین فکر و خیالی به شما هجوم آورد، خدا را یاد کنید. «لا اله الا الله»، «استغفر الله»، «لا حول و لا قوة الا بالله» بگویید و بر محمد و آل محمد صلوات فرستید تا شیطان دور شود.

بین می برد، ذکر «لا حَولَ وَلا قُوَّةَ إِلّا بِاللهِ العَليِّ العَظیمِ» است با بسم الله، یا بدون بسم الله. به این ذکر «حوقله» می گویند. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

مَن تَظاهَرَتْ عَلَیهِ النِّعَمُ فَلْیَقُلْ: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ»، وَ مَنْ أَلَحَّ عَلَيْهِ اَلْفَقْرُ فَلْيُكْثِرْ مِنْ قَوْلِ لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ اَلْعَلِيِّ اَلْعَظِيمِ» فَإِنَّه کَنزٌ مِن کُنُوزِ الجَنَّةِ، وَفِیهِ شِفاءٌ مِن إِثنَینِ وَسَبعِینَ داءً أَدناها الهَمُّ؛(1) هرکس پیاپی به او نعمت رسید، « الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ» بگوید و هرکس فقر بر او فشار آورد، جمله «لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ اَلْعَلِيِّ اَلْعَظِيمِ» را زیاد بگوید؛ چرا که گنجی از گنج های بهشت است و هفتاد و دو درد را شفا می بخشد که

کمترین آنها، نگرانی است.

اگر یک وقت احساس دلشوره و پریشانی می کنیم، این «لا حول ولا قوة إلا بالله العلی العظیم» دل را محکم می کند. یعنی حول و قوه من از خداست. من غیر از خدا کسی را ندارم و تسلیم دست خدا هستم. این خیلی آرامش دهنده است.

امیرالمؤمنین علیه السلام در پاسخ به سؤال از معنای سخن مردمان که می گویند:«لا حول ولا قوة إلا بالله» فرمودند:

معنی قولهم: لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ، إنا لا نملک مع الله شیئا، ولا نملک إلاما ملکنا، فمتی ملکنا ما هو أملک به منا کلفنا، ومتی أخذه منا وضع تکلیفه عنا؛(2)معنای «لا حول ولا قوة إلا

ص: 176

باللّهِ» این است که با وجود خداوند، ما مالک چیزی نیستیم و چیزی نداریم مگر آنچه او به تملک ما در آورده باشد. پس هرگاه چیزی را که او به مالکیتش سزاوارتر است به تملک ما در آورد، بر عهده ما تکلیفی نهاده و هرگاه آن را از ما بگیرد، تکلیفش را از ما برداشته است.

در حقیقت انسان با این ذکر خودش را تسلیم خداوند متعال می داند و همه چیز را از او می داند. امام صادق علیه السلام فرمودند:

إِذَا قَالَ الْعَبْدُ: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمَلَائِكَةِ :اسْتَسْلَمَ عَبْدِي، اقْضُوا حَاجَتَه ؛(1) هرگاه بنده بگوید:«لا حول و لا قوة إلا بالله»، خداوند عز و جل به فرشتگان می فرماید: «بنده ام تسلیم شد. حاجتش را برآورده سازید».

حضرت آدم علیه السلام هم با همین ذکر از وسوسه های شیطان رهایی پیدا کرد. پیامبر خدا فرمودند:

إِنَّ آدَمَ شَکَا إِلَی اللَّهِ مَا یَلْقَی مِنْ حَدِیثِ النَّفْسِ وَ الْحُزْنِ فَنَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ لَهُ یَا آدَمُ قُلْ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ فَقَالَهَا فَذَهَبَ عَنْهُ الْوَسْوَسَةُ وَ الْحُزْنُ؛(2) آدم علیه السلام به خداوند عز و جل از دچار شدن به خیالات و اندوه، شکوه کرد. پس جبرئیل بر او فرود آمد و به او گفت: ای آدم، بگو: «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ؛ هیچ نیرو و توانی نیست، مگر به یاری خدا». آدم این را گفت و وسوسه و اندوهش برطرف شد.

ص: 177

ببریم. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

اِنَّ لِلشَّيْطانِ لَمَّةً بِابْنِ آدَمَ وَ لِلمَلَكِ لَمَّةً ، فَاَمّا لَمَّةُ الشَّيطانِ فَاِيعادٌ بِالشَّرِّوَ تَكذيبٌ بِالحَقِّ ، وَ اَمّا لَمَّةُ المَلَكِ فَاِيعادٌ بِالخَيْرِ وَ تَصديقٌ بِالحَقِّ ، فَمَن وَجَدَ ذلِكَ فَليَعْلَماَ نَّهُ مِنَ اللّه ِ فَلْيَحمَدِ اللّه َ ، وَ مَن وَجَدَ الاُخرى فَليَتَعَوَّذ بِاللّه ِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيمِ؛(1) شیطان به آدمی القا می کند و فرشته نیز القا می کند. القای شیطان، وعده دادن او وسوسه کردن به بدی و تکذیب حق است. و القای فرشته وعده دادن او راهنمایی کردن به خوبی و تصدیق حق است. پس هرکس این (دومی) را احساس کرد، بداند که آن از جانب خداست و خداوند را سپاس و ستایش بگوید، و هرکس آن دیگری را احساس کرد، از شیطان رانده شده به خدا پناه ببرد.

در درون ما گوش هایی است که در این گوش ها هم شیاطین میدمند و هم فرشته ها می دهند. فرشته ها، خوب ها، انبیا و امام زمان فرستنده دارد و می دمند که کار خوب بکنید. امام هفتم علیه السلام فرمودند:

نَحْنُ نُوَیِّدُ الرُّوحَ بِالطَّاعَةِ لِلهِ وَ الْعَمَلِ لَهُ؛(2) ما (اهل بیت) آن روح را به وسیله اطاعت خدا و عمل برای او تأیید می کنیم.

بعضی فکر می کنند فقط اسرائیل و آمریکا فضای مجازی و فرستنده دارند. هزارها برابر آن را امامان ما دارند و مدد می کنند. فرمودند: ما روح مؤمنین و خوبها را به ایمان و عمل به ایمان مدد می کنیم.

ص: 179

آواز خدا همیشه در گوش دل است *** کو دل که دهد گوش به آواز خدا

فکرهای خوب را باید در آغوش بگیریم و از آن استقبال کنیم. گل و ریحان است. فکر خوب می گوید: احسان کن، انفاق کن، خوش بین باش. از این فکرها باید استقبال کنیم. به ما آرامش می دهد و هرچه هم باشد خدا ثواب و اجر هم به ما می دهد.

می گوید: یا الله! هر چه با آن مبارزه می کنیم، باز هست. وسواس فکری برخی را بیچاره کرده است. بسیاری افرادی به روانشناس مراجعه کردند، در بیمارستان بستری شدند.

ایشان می فرماید: اینجا به خدا باید تضرع کرد. زاری و التماس کرد. اینجا جایی است که باید بگویی: خدایا، جز تو هیچ کس نمی تواند. مثل بیمارانی که همه دکترها جواب کرده اند.

فَلَوْلَا إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُوا؛(1) پس چرا هنگامی که بأس ما به آنان رسید تضرع نکردند؟

بأس یعنی امتحان الهی، یک بلای الهی، دست ما را بسته است و فرض هم این است که ما نمی توانیم کاری کنیم. فکری است که پشت سر هم به ما حمله می کند. اینجا باید به درگاه خدا تضرع کرد.

تضرع و زاری کنید و خدا اجابت می کند. اینجا جایی است که باید «أَمَّنْ یجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَیکشِفُ السُّوءَ» خواند. اینجا جای دعای توسل است. جای دعای مشلول است.

اینجا باید دست به دامن خدا شوی که خدایا مرا نجات بده! گاهی با هزار دکتر و دوا هم این فکر نمی رود. اینجا جای تضرع و زاری به درگاه الهی است. اصلا نا امید نباشید. خدا ما را در این امتحان آورده است. اگر پایداری کنیم و از خدا کمک بخواهیم، از این موج رهایی پیدا می کنیم.

زور را بگذار و زاری را بگیر *** رحم آید سوی زاری فقیر

ص: 181

خدا وقتی عجز و ضعف و ناله ما را می بیند، یک نهیبی به شیطان و فکر بد می زند و از ما دور می شود و از این شک ها و تردیدها و خطورات نجات پیدا می کنیم.

وسوسه کرد، به خدا پناه ببرد و بگوید: « آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ مُخْلِصاً لَهُ الدِّين ؛ به خدا و پیامبرش ایمان دارم، و دین خود را برای او خالص کرده ام».

خواندن چهار سورۂ آخر قرآن که با «قل» آغاز می شود، یعنی سورهای توحید، فلق، ناس، و کافرون، در درمان وسواس بسیار مفید است. این چهار سوره برای از بین بردن فکر بد، خیالات، مرض های وسواسی بسیار سفارش شده است. مخصوصا سورۂ ناس و فلق را بیشتر تکرار کنیم و از خدا کمک بخواهیم.

شیطان به همه تلنگر میزند، حتی با انبیا دست و پنجه نرم کرده است.

جایی که برق عصیان بر آدم صفی زد *** از ما چگونه زیبد دعوی بی گناهی

*****

دام سخت است مگر یار شود لطف خدا *** ورنه آدم نبرد صرفه ز شیطان رجیم

شیطان با انبیا دست و پنجه نرم کرده است. تلنگر میزند، وسوسه ایجاد می کند. «نزغ» یعنی فکر فاسد. مرتب می گویند: این کار را بکن، مخصوصا به آدم های وسواسی.

خدای مهربان می فرماید: اگر شیطان تلنگری زد و وسوسه ایجاد کرد، از ته دل به خدا پناه ببر. اگر دشمن به ما حمله کند چه می کنیم؟ به پناهگاه می رویم. از صمیم دل از خدا پناه بخواه، خدا به تو پناه می دهد. او هم شنوا و هم داناست و از وضع ما خبر دارد.

و ذهن ما درگیر کار خوب نشود، ظرفش خالی می ماند و فکرهای بد می آید. نباید جای خالی برای شیطان بگذاریم. چرا ما سراغ فکرهای خوب نمیرویم؟!

پدر و مادرها تا وقتی مشغول کار هستند، نماز می خوانند، ظرف می شویند، بچه ها به آنها کار ندارند. ولی تا مادر نشست و بیکار بود، سراغ او می روند و از سر و کولش بالا می روند. شیطان هم به آدم های بیکار تلنگر میزند.

آدم هایی که بیکار یا کم کار هستند، یا فکرشان در کارهای خوب مشغول نیست، گرفتار افکار شیطانی می شوند. ذهن و قلبمان را باید با کارها و فکرهای خوب پر کنیم. «دیو چو بیرون رود فرشته درآید.» عکس آن هم صادق است. وقتی خدا آمد شیاطین می روند. وقتی فرشته آمد، بدها می روند.

از خوبها استقبال کنیم. نفس شما دائم می خواهد شلوغ کاری کند. مثل بچه ای که دائم شلوغ می کند. اگر او را به بازی نگیری، او تو را به بازی می گیرد. همیشه در عمل و فکرمان، مشغول به کار خوب باشیم.

آدم هایی که دچار وسواس فکری شده اند، بیکاری برایشان سم مهلک است. شبانه روز باید مشغول کار باشند، یا استراحت کند، و یا تفریح و ورزش. ما در اسلام بازنشستگی و بیکاری نداریم.

است و نه به کار آخرت، دشمن است.

جوان بیکاری که تنش سالم است، ذهن و دلش را برای شیطان باز می گذارد. عمده گناهان و فکرهای بد در حالت بیکاری است. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

القَلبُ الفارِغُ يَبحَثُ عَنِ السّوءِ ، وَاليَدُ الفارِغَةُ تُنازِعُ إلَى الإِثمِ؛(1) دل بیکار، بدی را جست و جو می کند و دست بیکار، به سوی گناه کشیده میشود.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم هرگاه به مردی نظر می افکند و از او خوشش می آمد، می پرسید: «هل له حرفة؛ آیا حرفه ای دارد؟»

اگر می گفتند: خیر. می فرمود: «سقط من عینی؛ از چشمم افتاد.» گفته شد: چرا ای پیامبر خدا؟ فرمود:

لأنَّ المؤمنَ إذا لَم يَكُن لَهُ حِرْفَةٌ يَعيشُ بدِينهِ؛(2) زیرا مؤمن، وقتی کاری ندارد، با دینش زندگی می کند.

بیکاری یعنی برای این همه هوش و استعداد هیچ ارزشی قائل نشدن. فرمودند: هر کسی باید شغل و حرفه و کاری داشته باشد. کسی که حرفه و کاری نداشت، دین فروشی و خود فروشی می کند. اگر نرفتیم کار درست و صحیح انجام بدهیم، باید خودمان و دینمان را بفروشیم و همه هستی مان را به باد بدهیم.

بودن برای همه، به خصوص افراد وسواسی لازم و مفید است. حتی کارهایی که کم فایده و بی فایده هم هست، بهتر از بیکاری است.

لنگ و لوک و خفته شکل و بی ادب *** سوی او می غیژ و او را می طلب

دوست دارد یار این آشفتگی *** کوشش بیهوده به از خفتگی

مرحوم آقای دولابی می فرمودند: شیخ علی چیذری از علمای بزرگ بود. یکی از بزرگان به دیدن ایشان رفت. خانه ها سابق سنگ فرش بود. دید ایشان سنگ فرش های کهنه شده یک گوشه از حیاط را در می آورد و دوباره میچیند. پرسید: چرا این طور می کنی؟

گفت: هم حیاط را اصلاح می کنم و هم خودم را به کاری مشغول می کنم. اگر بیکار باشم خسته می شوم. از این رو وقتم را با کارهای خوب، یا عبادت، یا هنر، یا کار معمولی پر می کنم.

آدم بیکار هزار فکر و خیال به سراغش می آید. وقتی شما خودت را مشغول کاری کردی، حتی کار کم فایده هم باشد، افکار و خیالات نابه جا به سراغت نمی آید.

سابق مسافرت با کشتی خیلی طولانی و خسته کننده بود. عارفی در کشتی بود که پیوسته روح و قلبش مشغول یاد و توکل به خدا بود. کلاهی داشت. مرتب آن را می شکافت و دوباره می بافت. می گفت: در کشتی کتابی نیست که مطالعه کنم. قلبم مشغول یاد خداست و زبانم هم ذکر می گوید، بدن من اگر مشغول کاری نباشد، فکر من ممکن است هزار جا برود. خود همین مشغول بودن یک تمرکزی به من میدهد. بیکاری و بی حرفه بودن سم مهلک است.

ص: 186

جوانی که از صبح زود دنبال کار می رود. خسته و کوفته می آید استراحت کند. برای همین دوستان ناباب و شیطان سراغش نمی آیند. تمام این آفت ها مال بیکاری است.

حضرت فرمودند: موقع رفتن دیدم بیکار محض است. کسی که بیکار محض است، شیطان می آید به او تلنگر میزند. ولی در برگشت دیدم که با انگشتش چیزی را روی زمین می کشد.

بیکار که شدی وسوسه و هزار فکر و خیال به سراغت می آید. پر کردن اوقات فراغت یکی از راه های درمان وسواس است.

اشتغال و تفریح و ورزش برای آدم وسواس فکری و عملی لازم و ضروری است.

یکی از مسائلی که باید دقت داشت، یادگیری درست مسائل است. وسواسی ها زیاد سؤال نکنند، زیاد سؤال را تکرار نکنند. اگر هم می خواهند سؤال کنند، از آدم های وسواسی سؤال نکنند. چون وقتی از یک شخصی که وسواس است و آدم محتاطی است سؤال می کنند، وسواسشان بیشتر می شود. مسأله شان را از کسی که معتدل و آسان گیر است بپرسند.

البته احتیاط کلا در دین ما کار پسندیده ای است، ولی برای آدم های عادی. برای آدم های که زیاد شک نمی کنند و وسواس ندارند. اما آدم های وسواسی قطعا باید خلاف احتیاط عمل کنند. چون کثیر الشک هستند، بر اینها واجب است خلاف احتیاط عمل کنند. نباید اعتنا کنند.

برخی افراد اینقدر از دفاتر و اشخاص متفاوت سؤال می کنند تا یکی از آنها مطابق وسواس خودش است جواب بدهد. این خودش ایجاد وسوسه می کند. تکرار سؤال خوب نیست. اگر یک بار گفتند پاک است و اعتنا نکنید، باز نپرسید. این پرسیدن هم وسواس است.

باید با خدا عهد ببندیم. باید بدانیم که نزد خدا مسئولیم. در برابر وقت و عمری که بیهوده تلف میکنیم مسئولیم. در برابر اطرافیانمان مسئولیم. در برابر نعمت های خداوند و در برابر آبی که هدر میدهیم مسئولیم.

اگر از این قطار پیاده نشویم، هم به خودمان ظلم کرده ایم و هم به کسانی که وقتشان را گرفتیم و احیانا به خاطر ما آزار دیده اند و به زحمت افتاده اند ظلم کرده ایم و روز قیامت مدیون هستید. خودتان را تکان بدهید و این طلسم را بشکنید.

افرادی که مبتلا به وسواس هستند هیچ گاه از درمان خود ناامید و مأیوس نباشند که ناامیدی هدف شیطان است. می کوشد تا افراد را به ناامیدی بکشاند و پس از آن به راحتی بر گرده آنها سوار شود و به هر کجا که بخواهد ببرد.

در مدتی که این مباحث از برنامه سمت خدا پخش می شد، بسیاری از مخاطبین این برنامه، از قشرهای مختلف، با حضور و تماس ها و پیام های خود، این مباحث را بسیار مؤثر و راهگشا دانستند و اعلام کردند که از قطار وسواس پیاده شده اند.

حتی کسانی که به وسواس حاد و مزمن گرفتار بودند و یک عمر در رنج و عذاب به سر می بردند، با راهکارهایی که در این برنامه ارائه شد، بحمد الله از این بیماری مهلک، نجات پیدا کردند.

این افراد می توانند برای بقیه مبتلایان به وسواس حجت باشند که این بیماری به راحتی قابل درمان است. ان شاء الله با یک تصمیم جدی و با توکل به خدای مهربان و با به کارگیری راهکارهای درمان، این طلسم وسواس را بشکنیم و دست از خود پرستی و به دلم نمی چسبد و اوهام و خیلات برداریم

ص: 191

و فقط به آنچه خدای تعالی و پیشوایان دین می فرمایند عمل کنیم.

بنده و همه مؤمنین دعاگوی آنها هستیم تا دست همت بدهند و از این حصار رنج آور نجات یابند.

خدا را به حق محمد و آل محمد قسم می دهیم که همه بیمارهای روحی و جسمی و مخصوص بیماران وسواسی را شفای عاجل عنایت بفرماید.

آمین یا رب العالمین!

ص: 192

ص: 194

مَاءً فَتَیَمَّمُوا صَعِیدًا طَیِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُمْ مِنْهُ مَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَکِنْ یُرِیدُ لِیُطَهِّرَکُمْ وَلِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ... 52

وَقُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِینِ ... 182

وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ ... 20

وَلَا تَجَسَّسُوا ... 68

وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ ... 51

وَیَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَکْفُرُ بِبَعْضٍ وَیُرِیدُونَ أَنْ یَتَّخِذُوا بَیْنَ ذَلِکَ سَبِیلًا ... 138

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ... 39

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْیَاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ ... 69

یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ ... 64

یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِیرًا ... 44

یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ ... 40،29

ص: 196

فأمددنا بالمردة؛ فلا یزال یمدهما، حتی یمدهما بألف مارد فیأتونه، فکلما راموۀ ذکر الله و صلی علی محمد و آله الطیبین، لم یجدوا علیه طریقا و لا منفذا ... 160

الذنب شوم علی غیر فاعله إن عیره ابتلی به وان اغتابه أثم وإن رضی به شارکه ... 81

إن آدم شکا إلی الله عز و جل ما یلقی من حدیث النفس و الحزن، فنزل علیه جبرئیل علیه السلام فقال له: یا آدم قل: «لا حول و لا قوة إلا بالله»، فقالها فذهب عنه الوسوسة و الحزن ... 177

إن الشیطان اتاکم من قبل الأعمال فلم یقو علیکم فاتاکم من هذا الوجه لکی یستزلکم فإذا کان کذلک فلیذکر أحدکم الله وحده ... 175

إن الشیطان ینفخ فی دبر الإنسان حتی یخیل إلیه أنه قد خرج منه ریح ولا ینقض الوضوء إلا ریحٌ تسمعها أو تجد ریحها ... 133

إن الله تعالی یجب السهل الطلیق ... 42

إن الله عز و جل إن شاء ثبتک فلا یجعل لإبلیس علیک طریقاً ... 173

إن الله لم یبعثنی معنتا ولا متعنتا، ولکن بعثنی معلماً میسراً ... 43

إن الله یبغض الصحیح الفارغ، لا فی شغل الدنیا و لا فی شغل الآخرة ... 184

إن الله یحب أن تؤتی رخصه کما یجب أن تؤتی عزائمُهُ ... 47

إن الله یغضب علی من لا یقبل رخصه ... 48

ان رسول الله نهی عن القیل والقال و فساد المال و کثرة السؤال ... 69

إن سین بلال عند الله شین ... 127

إن للشیطان لمة بابن آدم، و للملک لمة ، فأما لمة الشیطان فإیعاد بالشر و تکذیب بالحق، و أما لمة الملک فایعاد بالخیر و تصدیق بالحق، فمن وجد ذلک فلیعلم أنه من الله، فلیحمد الله، و من وجد الأخری، فلیتعوذ بالله من الشیطان الرجیم ... 179

ص: 198

إن هذا الدین متین فأوغلوا فیه برفق، ولا تکرهوا عبادة الله إلی عباد الله، فتکونوا کالراکب المنبت الذی لا سفراً قطع ولا ظهراً أبقی ... 45

انطلق فاغرسها حیث شئت ... 77

انطلقا، وبشّرا ولا تنفرا، ویسرا ولا تعسرا؛ فإنه قد انزلت علیّ: یا أیها النبیّ... ... 45

إنک رجل مضار و لاضرر و لاضرار علی مؤمن ... 77

إنما الوضوء حد من حدود الله لیعلم الله من یطیعه ومن یعصیه و إن المؤمن لا ینجسه شیٌ انما یکفیه مثل الدهن ... 88

إنما عنی بقوله: «هذا والله محض الإیمان» خوفه أن یکون قد هلک حیث عرض له ذلک فی قلبه ... 172

إنما یرید الخبیث أن یطاع فإذا عصی لم یعد إلی أحدکم ... 153

إنه تقع فی قلبی أمر عظیم .... 169

إنی قد اخترت العقل ... 24

إیاک أن تسن سنة بدعة؛ فإن العبد إذا سن سنة سیئةَ لحقه وزرها و وزر من عمل بها ... 104

تجاوز الله لأمتی عما حدثت به أنفسها ما لم تنطق به أو تعمل ... 117

خادع نفسک فی العبادة وارفق بها ولا تقهرها، وخذ عفوها و نشاطها، إلا ما کان مکتوباً علیک من الفریضة؛ فإنه لابدّ من قضائها وتعاهدها عند محلها ... 49

ذاک والله محض الإیمان ... 172

ذکرنا أهل البیت شفاء من العلل والأسقام و وسواس الریب ... 159

رفع عن امتی تسعة: الخطأ، والنسیان، وما اکرهوا علیه، ومالا یعلمون، وما لا یطیقون، وما اضطروا إلیه، والحسد، والطیرة، والتفکر فی الوسوسة فی الخلق ما لم

ص: 199

ینطق بشفة ... 106

سألت أباعبدالله علیه السلام عن الوسوسة و إن کثرت ... 169

سقط من عینی ... 185

سله هذا الذی یأتیه من أی شیء هو؟ فإنه یقول لک: من عمل الشیطان ... 22

سیئة تسوءک خیرٌ عند الله من حسنة تعجبک ... 110

الطیرة علی ما تجعلها إن هونتها تهونت و إن شددتها تشددت و إن لم تجعلها شیئا لم تکن شیئاً ... 115

العقل والحیاء و الدّین ... 24

غسلتان و مسحتان ... 132،23

فإن أردتم أن تدیموا علی إبلیس سخنة عینه و ألم جراحاته فداوموا علی طاعة الله و ذکره و الصلاة علی محمد و آله و إن زلتم عن ذلک کنتم أسراء فیرکب أقفیتکم بعض مردته ... 162

فکلما وقع فی قلبی شیء قلت: لا إله إلا الله، فیذهب عنی ... 169

قد شکا قوم إلی النبی صلی الله علیه وآله وسلم لما یعرض لهم لأن تهوی بهم الریح أو یقطعوا أحب إلیهم من أن یتکلموا به، فقال رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم:أتجدون ذلک؟ قالوا: نعم، فقال: والذی نفسی بیده إن ذلک لصریح الإیمان، فإذا وجدتموه فقولوا: آمنا بالله ورسوله ولا حول ولا قوة إلا بالله ... 173

القلب الفارغ یبحث عن السوء، و الید الفارغة تنازع إلی الإثم ... 185

قولوا لا إله إلا الله تفلحوا ... 171

کفارة الطیرة التوکل ... 116

ص: 200

کل بدعة ضلالة، وکل ضلالة سبیلها إلی النار ... 102

کل شیء مطلق حتی یرد فیه نهی ... 67

کل شیء نظیف حتی تعلم أنه قدر، فإذا علمت فقد قدر، وما لم تعلم فلیس علیک ... 54

کل شیء هو لک حلال حتی تعلم أنه حرام بعینه فتدعه من قبل نفسک ... 64

کل ما کان فیه حلال و حرام، فهو لک حلال حتی تعرف الحرام بعینه، فتدعه ... 66،65

کلمة لا إله إلا الله حصنی فمن قالها دخل حصنی و من دل حصنی أمن من عذابی ... 171

لاتعودوا الخبیث من انفسکم بنقض الصلاة فتطمعوه فإن الشیطان خبیث یعتاد لما عود فلیمض أحدکم فی الوهم ولا یکثرن نقض الصلاۃ فإنه إذا فعل ذلک مرات لم یعد إلیه الشک ... 153

لا تکرهوا إلی أنفسم العبادة ... 156،48

لا ضرر و لاضرار فی الاسلام ... 75

لا یحبنا عبد ویتولانا حتی یطهر الله قلبه، ولا یطهر الله قلب عبدحتی یسلم لنا ویکون سلماً لنا، فإذا کان سلما لنا سلمه الله من شدید الحساب، وآمنه من فزع یوم القیامة الأکبر ... 89

لا ینقض الیقین أبدأ بالشک، ولکن ینقضه بیقین آخر ... 86

لا تداقوا الناس ونا بوزن، و عظموا أقدارکم بالتغافل عن الدنی من الأمور ... 136

لأنّ المؤمن إذا لم یکن له حرفة یعیش بدینه ... 185

لم یرسلنی الله تعالی بالرهبانیة، ولکن بعثنی بالحنیفیة السهلة السمحة ... 100

لن یغلب عسر یسرین ... 49

ص: 201

لو تکاشفتم ما تدافنتم ... 147

ما ابالی ابول اصابنی او ماءٌ اذا لم اعلم ... 57

ما احدثت بدعة إلأترک بها سنة، فاتقوا البدع والزموا المهیع،إن عوازم الأمور أفضلها، وإن محدثاتها شرارها ... 102

ما غلب الله علیه فالله أولی بالعذر ... 98

ما قسم الله للعباد شیئا أفضل من العقل، فنوم العاقل أفضل من سهر الجاهل، وإقامة العاقل أفضل من شخوص الجاهل ... 24

المستتر بالحسنة یعدل سبعین حجة و المذیع بالسیئة محذول و المستتر بها مغفور له ... 80

معنی قولهم: لا حول ولا قوة إلابالله، إنا لا نملک مع الله شیئا، ولا نملک إلاما ملکنا، فمتی ملکنا ما هو أملک به منا کلفنا، ومتی أخذه منا وضع تکلیفه عنا ... 176

من أکثر الاستغفار جعل الله له من کل هم فرجا، ومن کل ضیق مخرجا، ویرزقه من حیث لا یحتسب ... 163

من تظاهرت علیه النعم فلیقل: «الحمد لله رب العالمین»، ومن ألح علیه الفقر فلیکثر من قول: «لا حول ولا قوة إلا بالله العلی العظیم» فإنه کنز من کنوز الجنة، وفیه شفاء من إثنین وسبعین داء أدناها الهم ... 176

من تعدی فی طهوره کان کناقضه ... 121،91

من سن سنة حسنة کان له أجرها وأجر من عمل بها إلی یوم القیامة و من سن سنة سیئة کان علیه وزرها و وزر من عمل بها إلی یوم القیامة ... 104

من صام فنسی فأکل أو شرب فلا یفطر من أجل أنه نسی فانما هو رزق رزقه الله تعالی فلیتم صیامه ... 108

ص: 202

من کان علی یقین فأصابه شک فلیمض علی یقینه، فإن الیقین لا یدفع بالشک ... 86

من مدح نفسه ذبحها ... 113

نحن نوید الروح بالطاعة لله و العمل له ... 179

و الأشیاء کلها علی هذا حتی یستبین لک غیر ذلک أو تقوم به البینة ... 67

و التفکر فی الؤسوسة فی الخلوة ما لم ینطق بشفة ... 169،116

و الطیرة ... 115

والله کان وضوء رسول الله إلا مرة مرة ... 132

و الله ما نافقت ولؤ نافقت ما أتیتنی تعلمنی ما الذی رابک أظن العدو الحاضر اتاک فقال لک من خلقک فقلت الله خلقنی فقال لک من خلق الله ... 174

و کان أخف الناس صلاة فی تمام و کان أقصر الناس خطبة ... 47

ولا تکونوا بحاثین عما غاب عنکم فیکثر عائبکم ... 73

ولو أنهم عمدوا إلی أی بقرة أجز اتهم و لکن شددوا فشدد الله علیهم ... 71

و ما أکرهوا علیه ... 110

و ما لا یطیقون ... 112

و ما لا یعلمون ... 111

وإذا قمت فی صلاتک للناس فلا تکونن منفراً ولا مضیعاً؛ فإن فی الناس من به العله وله الحاجة، وقد سألت رسول الله حین وجهنی إلی الیمن: کیف اصلی بهم؟ فقال: صل بهم کصلاة أضعفهم وکن بالمؤمنین رحیماً ... 46

والحسد ... 114

و ای عقل له و هو یطیع الشیطان ... 22

ص: 203

الوضوء مد و الغسل صاع و سیأتی أقوام بعدی یستقلون ذلک فأولئک علی خلاف سنتی و الثابت علی سنتی معی فی حظیرة القدس ... 90

و کیف یطیع الشیطان ... 22

و مااضطروا الیه ... 112

هل له حرفة ... 185

هل یشک فی الزکاة فیعطیها مرتین ... 123

هلک من باع الیقین بالشک و الحق بالباطل والآجل بالعاجل ... 86

الهین اللین القریب السهل ... 42

یا أبا ذر: إن العبد لیذیب الذنب فیدخل به الجنة ... 109

یا أیها الناس! اتقوا الله، ولا تکثروا السوال، إنما هلک من کان قبلکم بکثرة سؤالهم أنبیاءهم و قد قال الله_عز و جل _یا ایها الذین آمنوا لا تسئلوا عن أشیاء إن تبد لکم تسؤکم و اسألوا عما افترض الله علیکم، و الله إن الرجل یأتینی فیسألنی فأخبره فیکفر، ولو لم یسألنی ما ضره ... 72

یا جبرئیل، إنا أمرنا أن نکون مع العقل حیث کان ... 24

یا عثمان الله تعالی بالرهبانیة، ولکن بعثنی بالحنیفیة السهلة السمحة، أصوم واصلی وألمس أهلی ، لم یرسلنی ... 41

یا معاذ إنک تقدم علی قوم أهل کتاب و إنهم سائلوک عن مفاتیح الجنة فأخبرهم أن مفاتیح الجنة لا إله إلا الله ... 170

یا من أظهر الجمیل و ستر القبیح ... 147

یکون ذلک الذنب نصب عینیه تائباً منه فاراً إلی الله عز و جل حتی یدخل الجنة ... 109

ص: 204

1362 ش.

11. الدر المنثور فی تفسیر المأثور /سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، 1404 ق.

12. دعائم الإسلام / ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، مؤسسه آل البیت علیهم السلام قم، 1385 ق.

13. دیوان خواجه حافظ شیرازی به اهتمام سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، سازمان انتشارات جاویدان، تهران، چاپ سوم، 1358 ش.

14. شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید / ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، مکتبة آیت الله المرعشی النجفی، قم، چاپ اول، 1404 ق.

15. عدة الداعی و نجاح الساعی / ابن فهد حلی، احمد بن محمد،دارالکتب الاسلامی، چاپ اول، 1407 ق.

16. عیون اخبار الرضاعلیه السلام/ ابن بابویه، محمد بن علی، نشر جهان، تهران، چاپ اول، 1378 ق.

17. غررالحکم و دررالکلم / تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد،دار الکتاب الاسلامی، قم، چاپ دوم، 1410 ق.

18. علل الشرایع / ابن بابویه، محمد بن علی، کتاب فروشی داوری، قم،چاپ اول، 1385 ش.

19. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام/ سید محمد شاهرودی،مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام قم، 1395ش.

20. الفصول المختاره / مفید، محمد بن محمد، کنگره شیخ مفید، قم،1413 ق.

ص: 206

21. الکافی / کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، دار الکتب الاسلامیه،تهران، چاپ چهارم، 1407 ق.

22. کمال الدین و تمام النعمة / ابن بابویه، محمد بن علی، اسلامیه، تهران، چاپ دوم، 1395 ق.

23. کنز العمال / المتقی الهندی، مؤسسة الرسالة، بیروت، 1409 ق -1989 م.

24. مثنوی معنوی / جلال الدین محمد بلخی (مولوی)، به کوشش و اهتمام رینولدالین نیکلسون، نشر طلوع، تهران، 1373 ش.

25. مجموعة ورام / ورام بن ابی فراس، مسعود بن عیسی، مکتبة فقیه، قم،چاپ اول، 1410 ق.

26. المحاسن / احمد بن محمد بن خالد برقی، دارالکتب الاسلامیة، قم چاپ دوم، 1371 ش.

27. مکارم الاخلاق / طبرسی، حسن بن فضل، شریف رضی، قم، چاپ چهارم، 1412 ق.

28. من لا یحضره الفقیه / ابن بابویه، محمد بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413 ق.

29. نهج البلاغة / شریف الرضی، محمد بن حسین، هجرت، قم، چاپ اول، 1414 ق.

30. نهج الفصاحة / ابوالقاسم پاینده، دنیای دانش، تهران، چاپ چهارم، 1382 ش.

31. وسائل الشیعة / شیخ حر عاملی، محمدبن حسن، مؤسسة آل البیت علیهم السلام قم، چاپ اول، 1409 ق.

ص: 207