کیمیای سعادت : دوست گزینی و آداب دوستی

مشخصات کتاب

سرشناسه : فرحزاد، حبیب الله، 1341 -

عنوان و نام پدیدآور : کیمیای سعادت : دوست گزینی و آداب دوستی/حبیب الله فرحزاد ؛ تدوین و ویرایش اکبر اسدی.

مشخصات نشر : قم: نشر عطش، 1395.

مشخصات ظاهری : 302 ص.

فروست : سلسله مباحث برنامه سمت خدا.

شابک : 978-600-7429-24-2

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

موضوع : دوستی -- جنبه های مذهبی -- اسلام

موضوع : دوستی -- احادیث

موضوع : آداب معاشرت اسلامی

شناسه افزوده : اسدی، اکبر، ویراستار

رده بندی کنگره : BP254/2/ف43ک9 1395

رده بندی دیویی : 297/652

شماره کتابشناسی ملی : 4217511

------------------------

این کتاب به صورت مردمی (خواهران و طلاب) شهر نجف آباد اصفهان به صورت افتخاری تایپ، کدزنی و غلط گیری شده جهت نشر دیجیتالی در فضای مجازی بر روی سایت مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان

ص: 1

اشاره

ص: 2

ص: 3

ص:4

فهرست مطالب

پیشگفتار..........17

گفتار اول: شخصیت پنهان..........................................................................................21

عوامل شکل گیری شخصیت..........23

مهم ترین شاخصه شخصیت..........23

همراهی با راهزنان..........24

میزان عقل..........26

کیمیای سعادت..........26

بوی همنشین..........27

تأثیر هم نشینی..........28

صیقل..........29

محبان غارتگر..........31

محکم ترین دستاویز ایمان..........31

بزرگ ترین شعبه ایمان..........34

فرستادگان خدا و چهارده معصوم علیهم السلام..........34

تجسم دوستان به هنگام مرگ..........35

ص: 5

گفتار دوم: گزینش دوست..........................................................................................37

نزدیک ترین نزدیکان..........39

رنگ و بوی دوست..........39

درخشش آهن..........40

دوست یابی..........41

دوستان همراه..........43

شیوه دوست یابی..........44

همراه و همسفر..........46

انس با دوستان پاک..........47

گزینش همسفر..........49

مصاحب ناجنس..........50

نگاهی به فرودستان..........52

گفتار سوم: دوستان ناباب..........................................................................................55

معاشرت با بدان..........57

مشاوران ناباب..........59

ای کاش با فلانی دوست نمی شدم!..........60

رنگ پذیری از همنشین..........62

انسان دو بین..........63

فاصله گرفتن از منحرفان..........64

در معرض اتهام..........65

ص: 6

گفتار چهارم: با چه کسانی رفاقت نکنیم......................................................................67

رفاقت با چند گروه ممنوع!..........69

1) دروغگویان..........70

2) فاسقان و اهل گناه..........71

رفاقت با کافر و فاجر..........73

3) انسانهای بخیل..........74

4) انسانهای احمق..........75

5) قاطعان رحم..........76

6) جاهلان نافهم..........77

برخورد با جاهلان..........77

7) انسانهای شرور..........79

8) بدعت گزاران..........80

9) مرفهان بی درد..........81

نگاهی به کم توان تر از خود..........82

گفتار پنجم: لذت دیدار....................................................................................................85

لذت دیدار دوست..........87

هم نشینی با اولیای الهی..........88

قدرشناسی از نعمت دوست خوب..........89

در پی دوستان خوب..........90

نعمت هم نشینی با اهل تقوا..........92

ص: 7

نظر ولی خدا..........92

هم نشینی امام علیه السلام با ابوحمزه..........94

آرامش هم نشینی با مؤمن..........95

زمینه ارتباط معنوی..........95

حرکت از درون..........97

دوست دیرینه امام راحل..........98

گفتار ششم: آثار معاشرت..........................................................................................101

تأثیر مجالست..........103

یاد خوبان و بدان..........103

سید جمال الدین گلپایگانی در وادی السلام..........105

کنترل معاشرت ها..........106

برکات دوستان خوب..........108

صلوات های شما به داد ما رسید!..........109

نجات از گرفتاری در برزخ..........112

چشم های کور..........113

معاشرت با خویشان نااهل..........114

تحمل یکدیگر..........116

نجات غریق..........117

ص: 8

گفتار هفتم: دوستی با رنگ خدا..........119

دوستان ایمانی..........121

لذت مجالست با خوبان..........122

نمونه ملاقات خدا در بهشت..........124

دیدار اهل بیت علیهم السلام..........125

محبت خدایی..........126

قوت انسان الهی..........127

شخصیت زکریا بن آدم..........128

زکریا در کنار امام هشتم علیه السلام..........129

برترین انیس..........131

اسباب پیوند با امام علیه السلام..........132

خلوت با امام زمان علیه السلام..........135

گفتار هشتم: مونس تنهایی................................................................................137

خویش تر از پدر و مادر..........139

دوستان هم افق..........140

دوستان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم..........140

نصیب روح و ایمان..........142

رفاقت در معاشرت..........142

پیامدهای تنهایی..........143

محرومیت در تنهایی..........145

ص: 9

آرامش در کنار دوستان..........147

با طناب دوست..........148

دوستان پدر..........149

دستگیری از دوست..........150

عاقبت همراهی با دوست نااهل..........152

موقعیت های دوست یابی..........153

گفتار نهم:آداب دوستی................................................................................155

سپر امنیت..........157

تقوای دوست..........158

دوستی های دیرینه..........160

آداب دوستی..........161

1) یکرنگی..........162

2)یگانگی..........162

3) ثبات در دوستی..........163

4) کمک بی دریغ..........164

5) همراهی در گرفتاریها..........164

وفا در رفاقت..........165

6) مراعات دوست..........166

7) نصرت دوست در همه حال..........166

8) نبریدن از دوست..........168

ص: 10

9) بی تکلفی..........168

10) احسان و بخشش..........169

11) همراهی و پیوند..........170

قهر کردن..........170

قهر کردن بیش از سه روز..........172

خروج از اسلام..........174

سبقت در آشتی..........174

کیفر عداوت بین دو دوست..........175

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم برای اهل مکه..........177

وفای دوست..........177

یعقوب لیث..........178

وفای مرحوم حاج اسماعیل دولابی..........179

برکت مؤمن..........180

اصحاب رقیم..........181

گفتار دهم: دوستان برگزیده..........................................................................................185

دوستی عقل..........187

گمشده انسان..........188

دوستی با خود..........189

مجالست با صالحان..........191

مجالست با کریمان..........191

ص: 11

اهل سخاوت و کرامت..........192

تحول عظیم زهیر..........194

همراهی با امام حسین علیه السلام..........195

با چه کسانی مجالست کنیم؟..........196

خیری از سوی خداوند..........197

بهترین دوستان..........198

جهانگیرخان قشقایی..........199

محدث قمی در کشاکش دوران..........200

راستگویی و امانتداری..........202

صداقت در رفتار..........203

دوستی و مجالست با مساکین..........204

گفتار یازدهم: الفت و گذشت..........................................................................................207

الفت و یگانگی..........209

میعادگاه شیاطین..........210

همبستگی..........211

تعامل با دشمن..........213

خیری که به وسیله ظالم می رسد!..........215

احسان به خود..........216

حقیقت ستم ستمگر..........217

واقعیت تغییر ناپذیر..........218

ص: 12

دلهای تهی از فریب و کینه..........218

قضاوت در جایگاه ظالم..........220

گفتار دوازدهم: رنجاندن و رنجیدن..........................................................................................223

همدلی و همراهی..........225

صلح و آشتی..........226

اتصال و جدایی..........227

مهر پیامبر و اهل بیت علیهم السلام..........228

پیوند جزء با کل..........229

اساس احکام الهی..........231

مرنج و مرنجان..........231

برترین جهاد..........232

نشانه ایمان..........233

حفظ زبان..........234

دوزخ شعله ور..........235

عذاب زبان..........236

تخریب دیگران..........237

کمال عقل و آسایش تن..........238

آه مظلوم..........239

گشودن گره ها..........240

جوانی که سخت جان می داد..........241

ص: 13

گفتار سیزدهم: ظلم و حماقت..........................................................................................245

ویژگی های مؤمن..........247

گستره یک ظلم..........248

تعامل با خدا..........249

در برابر هستی مطلق..........250

سبک شمردن اهل بیت علیهم السلام..........252

حق ناپذیری..........253

مراتب حماقت..........254

درمان احمق..........255

بازنگری در خود..........256

متهم ساختن خویشتن..........257

حقیقت حماقت..........258

داروی محبت..........259

نیم نگاهی به خود..........260

گفتار چهاردهم: پذیرش اشتباه..........................................................................................261

احمق ترین مردم..........263

دو نوع ظالم..........264

انگشت اتهام به سوی خویش..........264

دو کلمه نجاتبخش..........265

تفاوت ابلیس و آدم علیه السلام..........266

ص: 14

ادب آدم علیه السلام..........266

اقرار حضرت یونس علیه السلام..........267

ذکر یونسیه..........269

حلالیت طلبی..........271

عاقبت به خیری..........271

سرانجام زبیر..........272

تفاوت زبیر با حر..........273

ریشه بدی ها..........274

برخورد امام هشتم علیه السلام با زید..........275

آمادگی برای مرگ..........277

فهرست ها..............................................................................................................279

فهرست آیات..........281

فهرست روایات و دعاها..........284

فهرست منابع..........295

ص: 15

ص: 16

پیشگفتار

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین

یکی از عوامل مهم تربیت و رشد و تعالی انسان که در شکل گیری شخصیت والای او بسیار تأثیرگذار است، دوستان خوب و هم نشینی با افراد فرهیخته و مؤدب به آداب الهی است.

جذبه دوست بالاترین جذبه هاست و رشدی که از طریق دوستان خوب نصیب انسان می شود، آسان ترین، کم هزینه ترین، شیرین ترین و مؤثرترین رشدهاست.

دوست است که ناخودآگاه انسان را هم شکل و هم رنگ خود و در حقیقت همانندسازی می کند. بر این اساس بزرگان فرموده اند: مهمترین شاخصه برای شناخت شخصیت افراد دوستان آنها هستند.

تو اول بگو با کیان زیستی

پس از آن بگویم که تو کیستی

از این روست که رسول خدا فرمودند:

إن المرء یحشر یوم القیامة مع من احب؛(1) بی تردید انسان در روز قیامت با کسانی که دوستشان دارد محشور میشود.

ص: 17


1- التفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسکری علیه السلام ص 371.

یعنی کشش دوستی آن قدر نیرومند است که تا قیامت انسان را به دنبال خود می برد. بنابراین، اگر انسان بخش زیادی از عمر خود را در پی یافتن دوستان خوب و الهی صرف کند ضرر نکرده است؛ که دوست و رفیق خوب کیمیای سعادت و راه نجات انسان است. و به قول حافظ:

دریغ و درد که تا این زمان ندانستم

که کیمیای سعادت رفیق بود رفیق

بی دلیل نیست که پیامبر عظیم الشان اسلام صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

أوثق عمری الإیمان أن تحب الرجل فی الله و تبغض فی الله؛(1) محکم ترین رشته ایمان، این است که دوستیها و دشمنی ها برای خدا و در راه خدا باشد.

بنابراین، نزدیک ترین و مطمئن ترین راه رسیدن به همه کمالات و سعادتها، دوستان الهی و دوستی هایی است که بر اساس محبت خداوند شکل می گیرد.

مدتی چند توفیق داشتم که در برنامه سمت خدا، در شبکه سوم سیما، با تمسک به آیات الهی و روایات اهل بیت علیهم السلام و سخنان بزرگان، مباحثی پیرامون اهمیت دوست یابی، دوست گزینی و آداب و شرایط دوستی برای مخاطبان عزیز مطرح کنم، تا از این رهگذر بخش کوچکی از دین خود را ادا کرده باشم.

آنچه پیش روی شماست حاصل همان مباحث است که پس از تدوین و ویرایش به شما عزیزان تقدیم می گردد. امید است این مباحث راه گشای

ص: 18


1- الاختصاص، ص 365.

همه رهروان وادی عشق و محبت بوده و با به کار گیری آن مشکلات و معظلات را پشت سر گذارده و نردبان تعالی و سعادت جاودان را بپیمایند.

در پایان از تهیه کننده فهیم و دلسوز برنامه سمت خدا، جناب آقای سید عبدالمجید رکنی و مجری عزیز و دوست داشتنی آن، جناب آقای نجم الدین شریعتی که با زحمات شبانه روزی آنها این برنامه به ثمر نشسته است قدردانی کنم. همچنین از دوست بسیار عزیزم جناب آقای اسدی که زحمت تدوین و ویرایش این مباحث را بر عهده داشتند و نیز از ناشر محترم تشکر می کنم.

قم مقدس

95/1/21- اول رجب 1438 / ولادت امام پنجم علیه السلام

حبیب الله فرحزاد

ص: 19

ص: 20

گفتار اول: شخصیت پنهان

اشاره

ص: 21

ص: 22

عوامل شکل گیری شخصیت

یکی از موضوعات کلیدی و کاربردی که نقش بسیار مهمی در تربیت و رشد و تعالی انسان دارد، دوست یابی و دوست گزینی است.

چند چیز در شکل گیری شخصیت افراد نقش اساسی و سازنده دارد.

یکی از آنها وراثت است که مربوط به آباء و اجداد است. وراثت در جسم و روح انسان تأثیر می گذارد.

یکی دیگر از چیزهایی که در شخصیت ما بسیار مؤثر است، پدر و مادر و نحوه تربیت آنان است.

از دیگر مسائل شخصیت ساز انسان محیط و فضای جامعه است.

اما قوی ترین و مهم ترین چیزی که شاکله و شخصیت ما را بارور می کند و می سازد، دوستان ما هستند. باید ببینیم با چه کسانی انس داریم. دوستان خوب کلید بزرگی برای حل معضلات و مشکلات ما هستند.

مهم ترین شاخصه شخصیت

مهم ترین شاخصه برای شناخت شخصیت افراد، دوستان آنها هستند. پدر و مادر برای شناخت افراد آنقدر مهم نیستند که دوستان مهم اند. ممکن است جوانی جلوی پدر و مادرش سیگار نکشد، کار خلاف نکند و بسیاری

ص: 23

از مسائل را مراعات می کند، اما با دوستان خود که صمیمی و یگانه هستند و خیلی رفت و آمد دارند، به راحتی خود را نشان می دهد.

بر این اساس، در هنگام خواستگاری برای شناخت پسر و دختر باید از دوستانشان تحقیق کرد؛ چون دوستان از روحیات و شخصیت او خبر دارند. واقعیت ها را می دانند. ممکن است انسان شخصیت واقعی خود را پیش پدر و مادر و کارفرما و استاد نشان ندهد، ولی سفره دلش را پیش دوست پهن می کند. ملاحظاتی که جاهای دیگر است آنجا نیست. شاعر می گوید:

عن المرء لا تسأل وسل عن قرینه

فکل قرین بالمقارن یقتدی (1)

درباره افراد از خودشان سؤال نکنید، بلکه از دوست و رفیقشان بپرسید که هرکس به دوست و رفیقش اقتدا می کند.

تو اول بگو با کیان زیستی

پس آنگه بگویم که تو کیستی

همراهی با راهزنان

می گویند: گروهی از دزدان و راهزنان سالیان سال مشغول دزدی و راهزنی بودند و کسی به آنها دست نمی یافت. تا بالاخره به دست امیری که گویا عضد الدوله بوده است، گرفتار شدند. امیر یک یک از آنها بازپرسی می کرد و بعد از ثبوت جرم هر یک دستور قتل وی را صادر می کرد.

چون نوبت به یکی از دزدها رسید، با گریه و زاری گفت: ای امیر، من دزد نیستم و ارتباطی با این قوم ندارم. من در میان اهل قافله ای که از شهری

ص: 24


1- شرح نهج البلاغه، ج 10، ص46؛ منهاج البراعة، ج 1، ص 141.

به شهری می رفتند بودم. قافله به دست این دزدان گرفتار شد. همه به قتل رسیدند. من چون خوش آواز بودم و دزدان از این موضوع باخبر شدند، مرا برای آوازه خوانی پیش خود نگاه داشتند.

امیر گفت: اگر راست می گویی برای ما آوازی بخوان. آن مرد ابیاتی خواند که از آن جمله همین بیت بود: «از خود مرد مپرس که چه کاره هستی و پیشه و شغلت چیست، بلکه از قرین و رفیقش بپرس؛ زیرا هرکس با همجنس خود آمد و رفت می کند و افت و خیز دارد.» یعنی ملاحظه حال هرکس را به ملاحظه حال هم نشین او بکن که این بهترین معرف اوست.

امیر چون این بیت را شنید، پرسید: چند سال در دست اینان گرفتار بودی؟ گفت: سالیان متمادی است. گفت: باید گردن تو را نیز بزنم؛ زیرا اگر از این گروه نبودی و میل به کار ایشان نداشتی، در ظرف این چند سال می توانستی ایشان را غافل کرده و فرصتی به دست آری و فرار کنی تا از دست ایشان خلاص شوی. چون این کار را نکردی معلوم می شود که همکار و همفکر ایشان بوده ای. پس به حکم این بیت دستور قتل وی را نیز صادر کرد.

تو اول بگو با کیان زیستی

پس آنگه بگویم که تو کیستی(1)

«عن المرء لا تسأل وسل عن قرینه»؛ از خود شخص پرسش نکن، برو از رفقا و اطرافیانش که با او هم پیاله هستند و انس دارند پرس و جو کن.

ص: 25


1- شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم، ج3، ص،462.

میزان عقل

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

خلیل للمرء دلیل علی عقله؛(1)دوست هرکس نشان میزان عقل اوست.

یعنی از دوستان یک شخص می توان عقل و بی عقلی او را استنباط کرد و فهمید. اگر دوستان او نادان باشند، این نشان بی عقلی اوست. و اگر دوستان او عاقل و دانا باشند، این نشان عقل و دانایی اوست.

پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

المرء علی دین خلیله و قرینه؛(2)انسان پیرو دین و آیین دوست و هم نشین خود می باشد.

نشست و برخاست با هواپرستان در انسان تأثیر خواهد گذارد. دین هرکس مطابق دین دوست و رفیق اوست. باید ببینیم با چه کسانی معاشر است. اگر معاشرانش خوب هستند، شک نکنید که او هم در آن وادی است. اما اگر دوستان و معاشرانش ناباب و ناجور و آدمهای عوضی هستند، شک نکنید که او هم در آن مسیر و وادی است.

کیمیای سعادت

حافظ شخصیت بزرگی است. ما تنها به دید یک شاعر نباید به او نگاه کنیم. او عارف و سالک و عالم بوده است. با چهارده روایت حافظ قرآن بوده است. شخصیتی راه رفته و کار کشته است. این شعر حافظ برگرفته از

ص: 26


1- عیون الحکم، ج 1، ص 242؛ تصنیف غررالحکم، ص413.
2- الکافی، ج 2، ص 375؛ بحارالانوار، ج 71، ص 192.

بسیاری از آیات و روایات است:

دریغ و درد که تا این زمان ندانستم

که کیمیای سعادت رفیق بود رفیق

یعنی بعد از ده ها سال سیر و سلوک فهمیدم چیزی که توانسته مرا متحول کند و نجات بدهد، یک دوست خوب و صمیمی بوده است. حسرت می خورد که چرا تا به حال نمیدانستم رفیق این قدر مهم است.

ما گاهی میخواهیم یک صفت بدی را کنار بگذاریم، اما نمی شود. بلکه گاهی شدیدتر می شود. می خواهیم خوش اخلاق باشیم، غضب نکنیم، عصبانی نشویم نمی شود. گاهی بدتر می شود. ولی چند مدتی که با یک دوست حلیم و مهربان و نرم، قاطی و یگانه می شویم، ناخودآگاه و بدون دردسر و زحمت خلق و خوی او به ما منتقل می شود.

رشته ای در گردنم افکنده دوست

می کشد هر جا که خاطر خواه اوست

دوست، چه خوب و چه بدش معجزه می کند، حافظ از صمیم قلب می گوید:

دریغ و درد که تا این زمان ندانستم

که کیمیای سعادت رفیق بود رفیق

بوی همنشین

امیر المؤمنین علیه السلام در تعبیر زیبایی فرمودند:

ص: 27

صحبة الأشرار تکسب الشر کالریح إذا مرت بالنتن حملت نتناً؛(1)همنشینی با بدان کسب بدی می کند، همچنان که هرگاه باد به بوی بدی گذر کند، بوی بد بر می دارد.

صحبة الأخیار تکسب الخیر کالریح إذا مرِّت بالطیب حملت طیباً؛(2)همنشینی با خوبان کسب خوبی می کند، همچنان که باد هرگاه به بوی خوشی بگذرد، بوی خوش بر میدارد.

دوستی و هم نشینی مثل نسیم و بادی است که از فضایی عبور می کند. اگر در آن فضا زباله و کود و کثافت باشد، بوی بد به خود می گیرد.

خود نسیم و باد بو ندارد. مثل آب است. آب رنگ ندارد. رنگ آن بستگی به ظرفی دارد که آب در آن است. نسیم و باد هم از خودش بو ندارد. بو بستگی به محلی دارد که از آن رد می شود. وقتی به فضایی برود که کود و کثافات در آن است، آن بو را به همه جا منتقل می کند. اگر این نسیم به گل و گیاه و شکوفه و باغستان برسد، بوی عطر را در فضا منتشر می کند. ما هم همان طور هستیم؛ از دیگران رنگ و بو می گیریم.

تأثیر هم نشینی

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:

مجالسة الأخیار تلحق الأشرار بالأخیار و مجالسة الفجار للأبرار تلحق الفجار بالأبرار؛(3) همنشینی با نیکان افراد شرور را به خوبان

ص: 28


1- عیون الحکم، ص 304؛ تصنیف غررالحکم، ص431.
2- عیون الحکم، ص 304؛ تصنیف غررالحکم، ص429.
3- صفات الشیعة، ص 6: وسائل الشیعة، ج 16، ص 265؛ بحارالانوار، ج 71، ص 197.

ملحق می کند و هم نشینی زشتکاران با نیکان، زشتکاران را به خوبان ملحق می سازد.

یعنی مجالست با آدم های خوب، بدها را به خوبان ملحق می کند. اگر بدها طرف خوبهایی که قرص و محکم اند بیایند، کم کم خوب می شوند.

تأثیر معاشرت هیچ شک و شبهه ای ندارد. حتی انبیا و اولیا گاهی از نشستن با افراد خسته و اذیت می شدند. پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

انه لیغان علی قلبی وانی لأستغفر بالنهار سبعین مرّة؛(1)گاهی غبار به قلب من می نشیند، و من هر روز هفتاد بار استغفار می کنم.

منظور این نیست که عصمت و عدالتشان به هم می خورد. بعضی از بزرگان فرموده اند: این غبار بر اثر هم نشینی و معاشرت با بعضی از منافقین یا افراد ناجور بوده است. می خواهم بگویم حتی عقاب هم اینجا پر می ریزد.

پیغمبر ما با سلمان با ابوذر می نشستند و چقدر کیف می کردند و لذت می بردند. نطق حضرت باز می شد. برای سلمان صحبت می کردند و لذت می بردند. به طوری که بعضی از زنهای پیامبر می گفتند: وقت ماضایع می شود و بیرونش می کردند.

معاشرت با خوبها، روی آدم تأثیر مثبت دارد و معاشرت با بدها تأثیر منفی. معاشرت و رفاقت و انس با افراد خوب برای خودسازی و تعالی است.

صیقل

مثنوی در همین زمینه مثال قشنگی می زند و می گوید: در زمان سابق بین

ص: 29


1- مفتاح الفلاح، ص150؛ بحارالانوار، ج 60، ص183.

چینی ها و رومیها رقابت بود. آنها دو امپراطوری عظیم روی کره زمین بودند. با هم در مسائل مختلف رقابت می کردند. آمدند در هنر نقاشی با هم رقابت کنند. برای این آزمون دو دیوار خیلی بلندی در مقابل هم درست کردند. به چینی ها گفتند: شما این طرف روی دیوار نقاشی بکشید و به رومی ها هم گفتند: شما هم آن طرف روی دیوار نقاشی ها را ارائه کنید. تا داورها حکم کنند که کدام قشنگ تر است.

مثنوی می گوید: چینی ها رفتند و رنگهای مختلف خریدند. نقاش های قوی آوردند و بسیار زحمت کشیدند تا نقش گل و گیاه و درختانی کشیدند. چند ماه وقت و نیرو گذاردند تا یک نقش بسیار زیبا آفریدند. اما رومی ها رند بودند. چون میان آنها پرده زده بودند و معلوم نبود پشت پرده چه کار می کنند، هرچه می توانستند از دیوار مقابل زنگارها را پاک کردند و آن را صیقل دادند. تا مثل آینه شفاف و زلال شد. نه احتیاج به رنگ بود، نه احتیاج به نقاش. فقط دیوار را صیقلی کردند.

می گوید: «صیقلی کن صیقلی کن صیقلی» یعنی هر چه آدم خودش را شفاف کند، رنگش زیبا شود. رنگ خدا و رنگ اولیای خدا در او تجلی پیدا می کند.

اینها هر چه می توانستند صیقلی دادند. زنگارها را پاک کردند تا دیوار بسیار شفاف شود. روز موعد فرا رسید. پرده ها را کنار زدند. وقتی پرده چینی ها را کنار زدند، دیدند کولاک کرده اند. چه نقش های عجیبی خلق کرده اند! بعد پرده رومی ها را کنار زدند. دیدند هر نقش و زیبایی که چینی ها طی شش ماه زحمت کشیده و روی آن کار کرده اند، بسیار شفاف تر و

ص: 30

زیباتر آن این طرف منعکس شده است. بدون هیچ زحمت و دردسری.

عکاس ها می گویند: عکس شما در آینه خیلی زیباتر می افتند. می آیند ما را مقابل آینه قرار می دهند و عکس در آینه را می گیرند، از بس شفاف و زیبا نشان می دهد، البته اگر آینه آینه صاف و زلال و خوبی باشد.

محبان غارتگر

اهل محبت غارتگر همه خوبی ها هستند. یعنی بدون هیچ زحمت و از راه محبت همه را دریافت می کنند. می روند با خوبان، با اهل ذکر و دعا و عبادت هم نشین می شوند و محبت می کنند و با این دوستی به طور خودکار هم روحیات آنها را کسب می کنند و هم ثوابهای آنها را. یعنی در چند جلسه از کسی که این همه ریاضت کشیده، عبادت کرده، اهل سخاوت شده، آن حالات را به خود منتقل می کند. واقعا اهل محبت غارتگر عجیبی هستند.

محکم ترین دستاویز ایمان

باید مواظب باشیم با چه کسی قاطی می شویم، و با چه کسی یگانه می شویم. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم گاهی ابتدائا کلامی را به صورت سؤال مطرح می فرمودند. اصحاب هم هر کدام به اندازه معرفتشان پاسخ می دادند، اما هیچ کدام از پاسخ ها، پاسخ کاملی نبود. وقتی خودشان پاسخ کامل را مطرح می کردند، در نفوس بهتر جا می افتاد.

هم پیغمبر خدا و هم امام صادق علیه السلام در جمع اصحاب سؤال کردند:

ص: 31

ایّ عری الایمانِ اَوثقُ؛(1)کدام دستاویز ایمان قوی تر است؟

ما در مکتبمان دست آویز نجات زیاد داریم. نماز، روزہ، زکات، خمس، جهاد، حج، عمرہ، زیارت و ... همه دست آویز نجات اند. همه کارهای خیر وسیله نجات است. نماز آدم را می سازد، روزه آدم را می سازد، زکات و خمس و جهاد و همه دستورات دینی در سازندگی انسان نقش موثری دارند، اما کدام یک سازندگی اش از همه بیشتر است؟

این سؤال مهمی است و پاسخش هم مهم تر. أصحاب اول عرض کردند: خدا و پیغمبر بهتر می دانند. فرمودند: نه، بگویید کدام دست آویز ایمان از همه محکم تر و قوی تر است. یک نفر بلند شد و گفت: نماز دستاویز مهمی است. اگر کسی ارتباط با خدا پیدا کند، این ارتباط انسان را به سعادت می رساند. فرمودند: نماز فضیلت است، ولی آن چیزی که من مد نظر دارم که قوی تر از همه باشد این نیست.

دیگری بلند شد و گفت: زکات است. کسی که سخاوتمند است و زکات می دهد، اهل گذشت می شود، مالش پاک می شود، جان و روحش پاک می گردد، و خدا او را نجات می دهد و از او دستگیری می کند. فرمودند: این هم فضل است، ولی از این قوی تر چیست؟

دیگری بلند شد و گفت: جهاد در راه خداست. انسان مال و جانش را در راه خدا می دهد. فرمودند: این هم فضیلت است، ولی این نیست.

دیگری بلند شد و گفت: حج و عمره است. فرمودند: این هم دست آویز ایمان است، ولی قوی ترین نیست.

ص: 32


1- الکافی، ج 2، ص 125؛ بحارالانوار، ج 66، ص 242.

یکی دیگر گفت: روزه ماه رمضان. فرمودند: این هم وثیقه است. در ماه رمضان خیلی ها ساخته می شوند، ولی از این قوی تر می خواهم.

فرمودند: من سؤالم این است که قوی ترینش کدام است؟ این خیلی مهم است که ما چیزی پیدا کنیم که از نماز مهم تر باشد. از حج و عمره مهم تر باشد. از جهاد و روزه ماه رمضان مهم تر باشد. گفتند: ما نمی دانیم. خدا و رسولش آگاه ترند. هر چه در ذهن ما بود گفتیم. شما خودتان بفرمایید.

حضرت فرمودند: «لکل ما قلتم فضل و لیس به؛ برای همه اینهایی که گفتید فضیلت است، ولی پاسخ پرسش من نیست.» معنایش این نیست که آنها قوی نیست. قوی هست، ولی آن چیزی که محکم ترین دستاویز ایمان است و بالای دست همه است و می تواند ما را نجات بدهد، این است:

الحب فی الله و البغض فی الله توالی ولی الله و تعادی عدو الله؛(محکم ترین دستاویز ایمان) دوستی برای خدا و دشمنی برای خدا،و پشت سر اولیای خدا قرار گرفتن و بیزاری از دشمنان خداست.

به خاطر خدا با افراد خوب دوست شویم. به خاطر خدا از بدها جدا شویم. به خاطر خدا از طاغوتها دوری کنیم. به خاطر خدا به خوبها وصل شویم. و به خاطر خدا از بدها ببریم.

این سرچشمه نماز است، سرچشمه زکات است، سرچشمه حج و عمره است. یعنی اگر رشته ارتباط شما با یک دوست خوب که همه این کمالات را دارد، برقرار شد و به او پیوند زدید، نماز خوان هم می شوید. و این از نماز مهم تر است؛ چون ریشه است.

فرمودند: به کسی که عطا می کنی، سعی کن برای خدا باشد. ببین برای

ص: 33

چه به این شخص عطا می کنی؟ آیا برای خداست؟ برای چه از این شخص منع می کنی و نمی دهی، یا از آن جدا می شوی؟ آیا برای خداست؟

بزرگ ترین شعبه ایمان

پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه وآله و سلم در کلام نورانی دیگر فرمودند:

ود المؤمن للمؤمن فی الله من أعظم شعب الإیمان؛(1) دوستی مؤمن با مؤمن برای خداوند، از بزرگ ترین شعبه های ایمان است.

ودّ یعنی دوستی و پیوند. دوستی مؤمن با یک مؤمن برای خدا، نه این که من بخواهم سوء استفاده کنم. بخواهم زمینش بزنم، بخواهم عیبهایش را پیدا کنم. فرمود: دوستی یک مؤمن با یک مؤمن به خاطر خدا بزرگ ترین شعبه و بزرگ ترین دست آویز ایمان است.

تجربه نشان داده است که اگر کسی همه خوبی ها را رها کند و در جمع خوبها برود و رفقای خوب پیدا کند، بخواهد یا نخواهد، همه خوبی ها به طرف او خواهد آمد. همه آنهایی که دنبالش هستیم؛ مثل نماز، روزه و ذکر و دعا، همه آنها می آید.

فرستادگان خدا و چهارده معصوم علیهم السلام

بسیاری می گویند: ما مدت هاست می خواهیم با خدا و اهل بیت مأنوس شویم. دعا می خوانیم، توسل می جوییم، چه کنیم؟ مرحوم حاج آقای دولابی می فرمودند: افرادی که طالب حق اند و جهاد و کوشش می کنند، خدا و

ص: 34


1- الکافی، ج 2، ص 125؛ وسائل الشیعة، ج 16، ص 166.

چهارده معصوم علیهم السلام را می خواهند، کمال می خواهند، اگر واقعا جدی هستند و نیت پاک دارند، علامت استجابت دعایشان این است که خدا یک دوست خوب سر راهشان می گذارد.

دوست خوب نماینده خدا و چهارده معصوم است. از اول که خورشید تابنده نمی آید. ما طاقت دیدنش را نداریم. امام اگر نورش تجلی کند، همه عالم کن فیکون می شود. اول یک شمعی، یک نوری به اندازه ظرفیت وجودی ما، سر راه ما قرار می دهند. این دوست خوب نماینده قرآن و چهارده معصوم و امام زمان است. ما را وصل می کند. اگر شما به این برق ضعیف وصل شدی و از او استفاده کردید، یک چراغ قوی تر برای شما می فرستند. همین طور تا آخر پله پله می برند.

تجسم دوستان به هنگام مرگ

پیغمبر خدا فرمودند:

انظروا من تحادثون فإنه لیس من أحد ینزل به الموت إلا مثل له أصحابه إلی الله إن کانوا خیاراً فخیاراً و إن کانوا شراراً فشراراً و لیس أحد یموت إلا تمثلت له عند موته؛(1) بنگرید با چه کسی هم صحبت میشوید؟ زیرا هیچ کس نیست که مرگش فرا رسد، جز آن که یارانش در پیش خدا برابرش مجسم شوند. اگر از نیکان باشد، او هم از نیکان است. و اگر از بدان باشد، او هم از بدان است. و هیچ کس نیست که بمیرد و هنگام مرگش هم صحبتش در برابر او مجسم نشود.

ص: 35


1- الکافی، ج 2، ص 638؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص23.

کسی که می خواهد از دنیا برود، خدا رفقایش را موقع مردن می آورد. دوستان خوبی که با آنها معاشرت داشتیم، روح هایشان دور ما جمع می شوند و ما را به طرف بهشت می برند. اگر با اراذل و اوباش و بدها و فاسق و فاجرها هم نشین است، قطعا با آنها محشور می شود.

گفت: به من بگو چطور می میرم؟ گفتم: به من بگو چطور زندگی می کنی؟ با چه کسانی زندگی می کنی؟ در دنیا با هرکس هم نشین بودیم، بد یا خوب، موقع مردن و برزخ و آخرت با آنها هستیم. سعی کنیم دوستان بد را از خودمان دور کنیم. از آنان فاصله بگیریم و باخوبها همنشین شویم.

ص: 36

گفتار دوم: گزینش دوست

اشاره

ص: 37

ص: 38

نزدیک ترین نزدیکان

شاکله و شخصیت انسان را اطرافیان انسان، اعم از پدر و مادر و معلم و مربی و از همه به او نزدیک تر، یعنی دوست می سازد.امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: الصدیق اقرب الاقارب؛ (1)دوست نزدیک ترین نزدیکان است.

دوست از همه به ما نزدیک تر است. درست مثل لباس زیری است که به ما چسبیده است. چون فکر و اندیشه و افق ذهن انسان را دوست می سازد. آن چیزی که نماز و حج و جهاد و علم و دانش و فهم و همه چیز را تزریق می کند، بالاتر از نماز است. و آن دوستی است که مبدأ و منشأ همه خوبی است و همه خوبی ها را به ما تزریق می کند.

بر این اساس پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: دوستی و پیمان یک مؤمن با یک مؤمن با انگیزه هایی الهی و خدایی بزرگ ترین شعبه و دست آویز ایمان است.(2) ان شاء الله قدردان دوستان خوب باشیم.

رنگ و بوی دوست

اگر با آدم هایی که معطر اند بنشینید، بوی عطر می گیرید. گاهی که در

ص: 39


1- عیون الحکم، ص 50؛ غرر الحکم، ص 674.
2- الکافی، ج 2، ص 125؛ بحارالانوار، ج 66، ص 242.

تاکسی یا اتوبوس که سوار می شوم، وقتی به خانه می روم خانواده می گوید: چرا بوی سیگار می دهی؟ می گویم: شما می دانی که من از سیگار بدم می آید، چه کنم که یک سیگاری کنار من نشسته بود. تا منزل بویش همراه من است. کسی هم که بوی عطر می دهد، فضا را عوض می کند. دوستانش را هم معطر می کند.

نار خندان باغ را خندان کند

صحبت مردانت از مردان کند

با هرکس که بنشینی رنگ و بوی او را می گیری. اگر هم نشین یک جوانمرد باشی جوانمرد می شوی.

درخشش آهن

حالت اولیه آهن و فولاد، سرد و تیره و تاریک است، ولی این آهن را وقتی کنار آتش کوره می گذارند، همه چیزش عوض می شود. رنگش سرخ و براق می شود و می درخشد. از سردی به گرمی می رود. اگر کسی آهن و فولاد هم باشد، در اثر معاشرت با آتش رنگ و درخشش آتش را به خود می گیرد. از او حرارت و انرژی می گیرد. انسان هر چقدر هم فولاد باشد، ولی اگر با خوب ها بنشیند، رنگ و بوی آن ها را می گیرد. این است که بعضی بزرگان فرموده اند: تأثیر معاشرت و مجالست از تأثیر تعلیم و تعلم بالاتر است. راه میانبر است. وقتی آدم به کسی عشق و علاقه پیدا کرد، همه صفات و اخلاقش در او

ص:40

اثر می گذارد. اگر مردم تأثیر مجالست و معاشرت را حس کنند، راهی جز آن بر نمی گزینند. راه میانبر و بسیار مؤثری است.

دوست یابی

باید به دنبال یافتن و گزینش دوستان خوب باشیم که یکی از رمزهای پیشرفت و تعالی انسان است. مولا امیر المؤمنین علی علیه السلام فرمودند: أعجز الناس من عجز عن اکتساب الإخوان، وأعجز منه من ضیع من ظفر به منهم؛(1) ناتوان ترین مردم کسی است که از دوست یابی ناتوان باشد. و ناتوان تر از او کسی است که دوستی را که به دست آورده است از دست بدهد. چه کسی در دنیا عاجزترین و ناتوان ترین مردم است؟ به تعبیر خودمان چه کسی از همه بی عرضه تر است؟ بی عرضه ترین و ناتوان ترین و عاجزترین افراد کسی است که دوست خوب برای خودش پیدا نکند. قطعا در هر کجا دوست خوب دست یافتنی است. دوستهای خوب ستون عالماند. اگر نباشند سنگ می بارد و بلا نازل می شود.من معتقدم در همه جا حتی در کفرستان، حتی در خانه فرعون که طاغوت بود و می گفت: «أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی»(2) یک انسان شایسته و لایق دوستی وجود دارد. آسیه، همسر فرعون، مؤمن بود. خود پدر حضرت موسی مؤمن بود و در خانه فرعون کار می کرد. مؤمن آل فرعون پسر عموی

ص:41


1- نهج البلاغه، حکمت 12؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص18.
2- سوره نازعات، آیه24.

فرعون بوده است که سوره مؤمن به نام اوست. خداوند در بدترین جاها هم افراد برجسته قرار می دهد. در هر کجا، حتی در ظلمات و تاریکی زمین، خدا یک مؤمن و یک آدم خوب قرار داده است. در بین هم کلاسی های شما، در همسایه های شما، در فامیل شما قطعا دوست خوب یافت می شود. این ها ستون اند و الأ سقف عالم پایین می آید. البته کم هستند. وَقَلِیلٌ مِنْ عِبَادِیَ الشَّکُورُ ؛ (1)و از بندگان من اندکی سپاسگزارند. مؤمنین قلیل اند. چیزهای ارزشی و گرانقیمت معمولا کمیاب است، ولی خداوند در خانه طاغوت ها هم قرار داده است. هارون الرشید وزیری به نام علی بن یقتین داشت که از شیعیان مخلص امام هفتم علیه السلام بود. خیلی هم حضرت به ایشان عنایت داشت. این را بهانه نکنیم که نیست. هست منتها ما باید دنبالش باشیم. رصد کنیم. امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید: عاجزترین و بی عرضه ترین آدم ها آن کسی است که نتواند دوستی برای خودش تهیه کند. خواهرها با خواهرها، برادرها با برادرها دوست شوند. اصلا انسان از مادة أنس است. انسان بدون انیس و انس نمی تواند زندگی کند. باید با خدا انس بگیرد. با مؤمنی که بوی خدا می دهد انس بگیرد. اگر با این ها انس نگرفت، به تور شیاطین جنی و انسی می افتد.

هر که گریزد ز خراجات شاه

باج ده غول بیابان شود

ص:42


1- سورة سبأ، آیه 13.

حضرت امیر علیه السلام در مرحله بعدی می فرماید: از این بی عرضه تر کسی است که دوست خوب دارد و از دست بدهد. خدا نعمت دوست خوب را سر راهش گذاشته، ولی این را ضایع می کند و از دست می دهد. گاهی در فامیل و دوست و آشنا و هم کلاسی ها به سراغش می آیند، ولی او به حفظ آنان اهتمامی ندارد.

دوستان همراه

خداوند قطعا در مسیر ما دوستان خوب قرار می دهد. و اگر قرار ندهد حجت تمام نمی شود. چون آدم می تواند بگوید: خدایا، من کمک نداشتم. در کنار هر طاغوتی، یک آدم مشاور نایاب بوده است. کنار تمام انبیا و خوب ها هم یک مشاور و معاون و وصی و وزیر خوب بوده است. وقتی خدا به حضرت موسی علیه السلام امر کرد که برو به سوی فرعون که یاغی شده است و او را راهنمایی کن، فورا گفت:وَاجْعَلْ لِی وَزِیرًا مِنْ أَهْلِی هَارُونَ أَخِی ؛(1) و وزیری از خاندانم برای من قرار ده، برادرم هارون را! یعنی بدون کمک نمی شود. گفت: برادرم هارون را کمک و مشاور و معاون من قرار بده. تمام انبیا همراه و مشاور و معاون و وصی و کمک کار داشتند. اگر امیر المؤمنین علیه السلام در کنار پیامبر ما نبود، کارش پیش نمی رفت. لذا با حضرت علی عقد اخوت و برادری بست. سلمان را با ابوذر، مقداد را با

ص:43


1- سوره طه، آیه 29 و 30.

عمار،همین طور دو به دو بین آن ها اخوت ایجاد کرد. هر کسی را با هم سنخ خودش برادر کرد.

ذره ذره کاندرین ارض و سماست

جنس خود را هر یکی چون کهرباست(1)

نوریان مرنوریان را جاذب اند

ناریان مر ناریان را طالب ان(2)

شیوه دوست یابی

یکی از راه های یافتن دوست های خوب این است که خودمان را پاک و پاکیزه کنیم. اگر پاک شدیم، دوستان خوب به سراغ ما می آیند و سر راه ما قرار می گیرند. بزرگی می فرمود: دوستان بیرونی از انگیزه های درونی ما درست می شوند. این حرف خیلی پخته ای است. گاهی آدم خدا را می خواهد، امام زمان را می خواهد. گاهی به این ها التماس می کند و نتیجه اجابت دعا و توسلش این است که دوست خوب و استاد خوب سر راه او قرار می دهد. استاد و دوست خوب نتیجه دعا و توسلات است. نتیجه پاکیزگی شماست. شما هر چقدر خودت را تمیز می کنی، دوستان خوب و پاکیزه سر راهت قرار می گیرند. دوستانی هم سنخ خودت. بنابراین، کلید یافتن دوست خوب در خود ماست. به نیت درونی ما و

ص:44


1- مثنوی معنوی، دفتر ششم.
2- مثنوی معنوی، دفتر دوم.

مسیری که می رویم بستگی دارد. شما فردا به سمت مشهد حرکت می کنی. در مسیر مشهد که قرار می گیری، همه کسانی که در مسیر مشهد هستند با شما همراه می شوند. تصمیم می گیری کربلا بروی، همه آن هایی که در مسیر کربلا هستند با شما برخورد می کنند و همسفر می شوند. در مسیر گناه که قرار می گیری، با اهل گناه و معصیت همراه می شوی. اگر کبوتر باز باشد، کبوتر بازها سر راهش قرار می گیرند. کسی که در مسیر اعتیاد است، ناخودآگاه معتادها در مسیرش سبز می شوند. نیت و فکر و اندیشه ما و مسیری که انتخاب می کنیم خواه ناخواه جذب کننده دوستانی در همان مسیر است. این یک واقعیتی است که قرآن هم به آن پرداخته است:الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ وَالطَّیِّبَاتُ لِلطَّیِّبِینَ وَالطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّبَاتِ ؛(1) زنان ناپاک از آن مردان ناپاک اند، و مردان ناپاک نیز به زنان ناپاک تعلق دارند؛ و زنان پاک از آن مردان پاک،و مردان پاک از آن زنان پاک اند!آدم های خبیث که نیت خبیث و فکر بد و مقصد بد دارند، در مسیر با خبیث ها و گناهکارها آشنا می شوند و در مسیرشان قرار می گیرند. چاقوکش ها و ارازل و اوباش در مسیرشان قرار می گیرند. اگر خودمان را پاک کنیم، نیتمان را پاک کنیم، دوستان و رفقای خوب می آیند و سر راه ما قرار می گیرند.

ص:45


1- سوره نور، آیه 26.

همراه و همسفر

تأثیر دوست از تأثیر استاد بیشتر است؛ چون دوست هم افق ماست. راحت با او قاطی می شویم. راحت می توانیم تماس بگیریم. اگر آن دوست خیلی خوب باشد، ما را به استادهای بالاتر هم می رساند. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

سل عن الرفیق قبل الطریق وعن الجار قبل الدار؛(1) پیش از راه از همراه بپرس و پیش از خانه از همسایه. یعنی اگر شما یک راهی را می خواهی بروی، راه طولانی، یا راه کوتاه، قبل از مسافرت باید به دنبال رفیق و همسفر بگردی. ما معمولا در مسافرت وسایل بهداشتی، خوراک، پوشاک، آذوقه و خرج سفر و وسیله رفت و آمد را چک می کنیم، ولی مهمترین موضوع در یک راه و یک سفر که همراهان و دوستان هستند را چک نمی کنیم. ببینید با چه کسانی همسفرید؟ خیلی مهم است. اگر همسفرهای ما آدم های خوب و با ادب و خوش اخلاق و مهربان و مؤمن باشند، هیچ مشکل ندارد. اگر راه دست انداز دارد و وسیله اش مشکل دارد، راحت است و اشکالی ندارد؛ چون رفقایش خوب است. با آرامش و صحت و امنیت می روی و می آیی. ولی اگر وسیله بهترین وسیله است، توشه راه بهترین امکانات زاد و توشه است، ولی رفقای شما همه فاسق و فاجر و ظالم و دزد و حقه باز و

ص:46


1- نهج البلاغه، نامه 31.

کلک و آدم های آلوده هستند، هیچ فایده ای ندارد. بلکه شما را هم آلوده می کنند. لذا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

الرفیق ثم الطریق(1) ابتدا رفیق و آن گاه راه و مسیر. باید ببینیم رفقای راه چه کسانی هستند؟ اگر رفقای شما مؤمنین هستند، پیامبران و امامان هستند، در هر چاله ای هم بروید، می گویم خطر ندارد. حتی می خواهم بگویم اگر جهنم هم بروید، جهنم را خاموش می کنند. ولی اگر رفقای شما ناباب باشند، اگر بهشت هم می روند شما نرو؛ به خاطر این که بهشت را جهنم می کنند. این انسان ها هستند که بهشت و جهنم را می سازند. این انسان ها هستند که راه را هموار یا ناهموار می کنند.

یکی از نعمت های بزرگی که خداوند به ما داده و باید شاکر باشیم، اساتید بزرگواری است که سر راه ما قرار داده است و هم دوستان و رفقای خوبی که واقعا ما از شکرش عاجز هستیم.

انس با دوستان پاک

مرحوم آیت الله بهاء الدینی خیلی اهل انس بودند. با جمعی از رفقای قدیمی شان از جمله حضرت امام مأنوس بودند. در طی سیرشان به دوستان خوب می رسیدند و اظهار وجد می کردند. ما رصد می کردیم گاهی که خسته می شدند، ایشان را سوار ماشین می کردیم و لب جوی آبی یا چشمه و قناتی می رفتیم. هر روز سعی داشتند بیرون بروند تا فضا عوض شود. چون همواره در خانه بودند و با عبادت و

ص:47


1- المحاسن، ج 2، ص357؛ بحارالانوار، ج 73، ص367.

تفکر و درس سر و کار داشتند.یک موقع بنده به ایشان عرض کردم: آقا، الآن سوار ماشین شدیم، کجا برویم؟ ایشان فرمودند: هر کجا بروی من همراهت می آیم. جهنم هم بروی همراهت می آیم. گفتم: ای والله، یعنی اطمینان دارند که ما جای بد نمی رویم. اگر هم جای بد برویم اصلاح می شود. این تجدد و تمدن همه را از فطرت اولیه بیرون برده است. بعضی ها خیلی دست نخورده و صاف اند. اصلا حقه بازی و کلک و دروغ بلد نیستند. یک روستایی از اهالی ایلام شنیده بود شخصی به نام آیت الله بهاءالدینی در قم است. برای زیارت به قم آمده بود. آدرس گرفته بود و خدمت آیت الله بهاءالدینی آمده بود. ایشان فرمودند: این شخص نیم ساعت پیش ما نشست، ولی آنقدر صاف و شفاف و زلال بود که خستگی را از تن ما در آورد. ایک موقع آیت الله بهاءالدینی فرمودند: خدا به من لطفی کرده که من افراد را می شناسم. بعضی ها محرم اسرار خدا هستند. البته بیجا خرج نمی کنند که آبروی کسی را بریزند. ولی خوب ها را ممکن است بشناسند و معرفی کنند. ایشان فرمودند: این قدر او بی شیله پیله و پاک و صاف و دست نخورده بود که تمام خستگی ها را از جان من گرفت. یعنی وقتی انسان از کار و برنامه ها خسته شد، دوست خوب، معاشرت خوب، همه نکبت ها، ظلمت ها، تاریکی ها، خستگی ها، کوفتگی ها را از جان او می برد. عکس آن هم همین طور است. گاهی آدم با کسی معاشرت می کند که

ص:48

ظلمت و نکبت دارد. این هم برای انسان تاریکی می آورد. می فرمودند: من یک موقعی در یکی از محل ها می خواستم جایی بروم. به یک بچه رسیدم. پرسیدم: فلان خیابان کدام طرف است؟ عمدأ طرف مقابل آن را آدرس می داد. یعنی دروغ می گفت. می گفت: هفت هشت سؤال کردم، همه اش را دروغ گفت. فرمودند: این بچه مرا خیلی خسته کرد.بچه فطرتا دروغ بلد نیست. معلوم نیست پدر و مادر با این بچه چه کرده اند که به اینجا رسیده است؟ چرا محیط این طور آدم درست کند؟

گزینش همسفر

فرمودند: «الرفیق ثم الطریق». یعنی اول ببین رفیق راه کیست، چه کسانی همراه تو هستند، بعد حرکت کن. اگر کربلا هم می خواهید بروید، اگر رفقای راه شما فاسق و آدم های بدعقیده و منحرف اند، با آن ها نرو. خطرناک است. مخ انسان را می زنند. به عکس رفقای مؤمن و با تقوا و با اخلاق و مهربان که شما را حفظ می کنند. دوست و همراه از خود راه بالاتر است. به یک معنا رفقای خوب جهنم را بهشت می کنند و رفقای بد بهشت را جهنم می کنند. این قدر تأثیر دارند. امام باقر علیه السلام در مورد همسایه هم فرمودند:

الجار ثم الدار؛(1) نخست همسایه، آن گاه خانه. اگر می خواهید خانه اجاره کنید یا بخرید، قبل از خانه، به همسایه های خانه فکر کنید. ببینید همسایه ها چه کسانی هستند. بعضی خانه ها خیلی شیک است، امکانات زیاد دارند، ولی در محیطی است که بیشتر افراد آنجا

ص:49


1- هدایة الامة، ج 5، ص166.

منحرف و فاسدند. این خانه ارزش ندارد. یک خانه هم ممکن است خیلی سر و سامان نداشته باشد، ولی در محیطی است که همه خوب هستند. ارزش این خانه از آن خانه بالاتر است. می فرماید: در انتخاب راه اول دوست را انتخاب کن و در انتخاب خانه، اول همسایه ها و افرادی که آنجا هستند. این ها همه اهمیت هم نشین را می رساند. هم نشینی و معاشرت خیلی مهم است. خوب گزینش کنیم. افرادی که در خانه، یا در محیط کار و یا در محیط تحصیل هستند و خواه ناخواه با آنان معاشرت و رفت و آمد داریم، در سرنوشت انسان بسیار مهم هستند. از رفقای ناباب و منحرف فرار کنیم. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم هم فرمودند:

التمسوا الجار قبل سری الدار و الرفیق قبل الطریق؛(1) پیش آن که خانه ای بخرید، در پی همسایه خوب باشید. و پیش از آنکه سفر کنید، در پی همراه و رفیق خوب باشید.

مصاحب ناجنس

نخستین گام اصلاح خود، اصلاح معاشرت است. گام اول «لا اله» است. باید بت ها را از خودمان جدا کنیم تا به «الا الله» برسیم. اول باید دشمن را از خانه بیرون کرد، بعد خوبان را جایگزین کرد. قدم اول پرهیز کردن از دوستان ناباب است. رشته این دوستی ها را باید قطع کنیم.

ص: 50


1- نهج الفصاحة، ص246؛ مستدرک الوسائل، ج 8 ص43.

نخست موعظه پیر می فروش این است

که از مصاحب ناجنس احتراز کنید

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

صحبة الأحمق عذاب الروح؛(1) هم صحبتی با آدم احمق و نادان مایه شکنجه روح است.

خدای مهربان به پیغمبرش می فرماید:

«فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّی عَنْ ذِکْرِنَا وَلَمْ یُرِدْ إِلَّا الْحَیَاةَ الدُّنْیَا ذَلِکَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اهْتَدَی ؛(2) پس، از هر کس که از یاد ما روی برتافته و جز زندگی دنیا را خواستار نبوده است، روی برتاب. این منتهای دانش آنان است. پروردگار تو، خود به «حال »کسی که از راه او منحرف شده داناتر، و او به کسی که راه یافته [نیز] آگاه تر است.

افرادی که شش دانگ فکرشان دنیا و تشریفات و تجملات است، اهل دنیا هستند. کسانی که اصول دین را خوراک و پوشاک و مسکن می دانند، اهل دنیا هستند. کسانی که ذوب در دنیا و با فکر دنیا شب و روز می کنند، زمین گیر و اهل دنیا هستند، هرچند بهره چندانی از دنیا نداشته باشند. اما اگر کسی مال فراوان داشته باشد، ولی وابسته دنیا نباشد، اهل دنیا نیست.

خدای مهربان به پیغمبر می فرماید: از کسانی که تمام هم و غمشان، فکر و اندیشه شان دنیاست روی بگردان. با اهل دنیا که بنشینی، مهر دنیا و فکر و

ص: 51


1- عیون الحکم، ص 301؛ تصنیف غررالحکم، ص432.
2- سورۂ نجم، آیه 29 و 30.

حب دنیا می آید. «ذلک مبلغهم من العلم؛ این ها فقط همین دنیای پست را می بینند. معنویت و آخرت و خدا را نمی بینند.

آیا تأثیر یک آدم بداخلاق دروغگو، از تأثیر یک ویروس سرما خوردگی کمتر است؟ قطعا بیشتر است. چطور ما از کسی که سرما خورده است پرهیز می کنیم، اما از یک آدم دروغگو پرهیز نمی کنیم؟ اخلاق و رفتار یک دوست ناباب بخواهیم یا نخواهیم به ما سرایت می کند. در رفت و آمدها خیلی باید مراقب باشیم.

نگاهی به فرودستان

در مسائل معنوی همیشه به بالاتر از خودتان نگاه کنید؛ به افرادی که با تقواترند، عالم ترند، خوش اخلاق ترند مهربان ترند. اما در مسائل مادی و دنیایی به افرادی که پایین تر از شما هستند نگاه کنید.

کسی می گفت: ما یک مهمانی رفتیم که ده میلیون تومان برای ما هزینه داشت. گفتم: چطور؟! گفت: خانواده ما دکور و پرده و تشریفات باجناق ما را دید، وقتی برگشتیم آنقدر به ما ور رفت و روی مخ ما کار کرد که ده میلیون تومان روی دست ما گذاشت. قرآن می فرماید:

«وَلَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَی مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَرِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَأَبْقَی ؛(1) و هرگز چشمان خود را به نعمت های مادی که به گروه هایی از آنان داده ایم میفکن؛ این ها شکوفه های زندگی دنیاست، تا آنان را در آن بیازماییم؛ و روزی

ص: 52


1- سورة طه، آیه 131.

پروردگارت بهتر و پایدارتر است!

به تجملات و تشریفات و ماشین کذایی و خانه کذایی چشم نینداز. اینها زودگذر و تمام شدنی است. شکوفه های دنیاست و تمام می شود و زود از بین می رود. بیاییم به افرادی که پایین تر هستند نگاه کنیم و راضی و قانع شویم.

خدا می فرماید: از آن هایی که شش دانگ روح و جسم و جانشان آمیخته به دنیاست اعراض کن که تو را هم آلوده به دنیا می کنند.

ص: 53

ص: 54

گفتار سوم: دوستان ناباب

اشاره

ص: 55

ص: 56

معاشرت با بدان

نخستین قدم در مسیر رشد و تعالی این است که انسان دشمن را از خانه بیرون کند و بعد به عمران و آبادانی بپردازد. بیشتر کسانی که جهنمی شدند، بر اثر معاشرت با دوستان ناباب بوده است. در قرآن آمده است که از جهنمی ها سؤال می کنند:

ما سلککم فی سقر؛ چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟

پاسخ می دهند:

لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ وَلَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ وَکُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِینَ (1) ما از نمازگزاران نبودیم. و اطعام مستمند نمی کردیم، و پیوسته با اهل باطل هم نشین و هم صدا بودیم.

جهنمی ها می گویند: علت جهنمی شدن ما این بود که اهل نماز نبودیم، اطعام نمی کردیم، سخاوت نداشتیم، و روزگار را با اهل بطالت به بطالبت می گذراندیم. قطع ارتباط با خدای متعال بخل و نشست و برخاست با آن هایی است که اهل باطل و گمراهاند، باعث رفتن به جهنم می شود. یکی از ارکان اساسی سعادت، پیوند با نیکان است. خوبان انسان را به همه خوبی ها می کشانند و پیوند با بدها انسان را به سمت همه بدی ها می برد.

ص: 57


1- سوره مدثر، آیه42 -45.

یک عامل مهم جهنم رفتن نشست و برخاست با اهل باطل و گمراهان است. رنگ و بوی آن ها انسان را جهنمی می کند. آهن اگر کنار آتش باشد، رنگ و بو و حرارت آتش را به خود می گیرد. هر چیزی در کنار هر چیزی قرار بگیرد، خواه نخواه رنگ و بوی او را می گیرد. شما اگر پسر حضرت نوح پیغمبر هم باشید، معاشرت با بدان منحرفت می کند. قطعا حضرت نوح در تربیت فرزندش کوتاهی نکرده است. لقمه حرام به او نداده است. همه جوانب تربیت را مراعات کرده است. پسر حضرت نوح چون با بدها نشسته، در پایان کار غرق شد و به جهنم رفت.

پسر نوح با بدان بنشست

خاندان نبوتش گم شد

سگ اصحاب کهف روزی چند

پی نیکان گرفت و مردم شد

اگر شما فرزند پیغمبر باشید، ولی با رفقا و معاشران ناباب بنشینید، قهرا رنگ و بوی آن ها را می گیری.

می رود در سینه ها از سینه ها

از ره پنهان صلاح و کینه ها

صحبت صالح تو را صالح کند

صحبت طالح تو را طالح کند

طالح مقابل صالح است، یعنی مصاحبت با آدم بدکار شما را بد می کند. صحبت خوبان شما را خوب می کند.

کاذبی با صادقی چون شد روان

آن دروغش راستی شد ناگهان

وقتی یک آدم دروغگو با آدم های صادق و راستگو معاشرت و نشست و برخاست می کند، ناگهان او هم راستگو و اهل دیانت و تقوا می شود.

ص: 58

مشاوران ناباب

اکثر قریب به اتفاق اهل جهنم بر اثر معاشرت با افراد ناباب جهنمی شدند. تمام سردمداران کفر و طاغوت ها یک معاون و مشاور ناباب کنارشان بوده و او را از راه به در کرده است.

فرعون خودش در سحر و جادو مهارت و تخصصی داشته و سحر را از معجزه تشخیص می داده است. می دانسته کار حضرت موسی سحر نیست. وقتی حضرت موسی عصا را انداخت و معجزه خود را نشان داد، فرعون هم تکان خورد. فهمید واقعا معجزه است. می خواست ایمان بیاورد که اگر ایمان آورده بود، کار تمام شده بود. ولی یک معاون و مشاور ناباب به نام هامان داشت که اسمش هم در قرآن آمده است.

به فرعون گفت: ای داد و بیداد! می خواهی به خدای موسی ایمان بیاوری؟ این همه زحمت کشیدیم تا خدایی تو را جا انداختیم. حکومت و ریاستت از بین می رود. خلاصه مخش را زد. این قدر به فرعون ور رفت که ایمان نیاورد. وگرنه می خواست واقعا ایمان بیاورد. قرآن می فرماید: وَاسْتَیْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا ؛(1) و آن را از روی ظلم و سرکشی انکار کردند، در حالی که در دل به آن یقین داشتند!

یعنی فرعون یقین داشت و می فهمید که حق با حضرت موسی است، اما علو و تکبر و منیت و مشاورش نگذاشت ایمان بیاورد. هم خودش را غرق و جهنمی کرد و هم جمعی را به جهنم برد. امان از مصاحب ناجنس و

ص: 59


1- سوره نمل، آیه 14.

مشاور ناباب! هر چه می توانید از چنین افرادی پرهیز کنید. هامان مرتب در منیت او می دمید که چگونه می خواهی که سلطنت و حکومت بر مردم را وابگذاری، تو خیلی عظمت داری، تو خیلی قدرت داری.

ای کاش با فلانی دوست نمی شدم!

در زمان پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه و آله و سلم چند نفر از سران قریش از سر ستیز در مقابل پیغمبر ایستادند. البته عده ای هم ایمان آوردند. یکی از کسانی که در برابر پیامبر خدا ایستاده است، شخصی به نام عقبة بن ابی معیط است. وی از سران مکه بود، ولی آدم سفره دار و سخاوتمندی بود. معمولا در وجود آدم های سخی و سخاوتمند رگ خوبی هست و این مقدمه ایمان آوردن است. این شخص هرگاه مسافرت می رفت، یا پیشامد خوبی برایش می شد، اطعام می داد و سفره داری می کرد. یک بار از سفر برگشت. همه بزرگان مکه را دعوت کرد. از جمله پیغمبر ما را هم دعوت کرد. پیغمبر عظیم الشان هم در مجلسش حاضر شدند. موقع خوردن غذا فرمودند: من غذای تو را نمی خورم. چون مشرک هستی، مگر این که به من ایمان بیاوری. او روی میهمان خیلی حساس بود. حتما مهمان باید پذیرایی شود. اگر غذا نمی خورد، برایش خیلی سنگین بود. گفت: چه کار کنم؟ گفت: شهادتین بگو و ایمان بیاور. گفت: «اشهد ان لا اله الا الله و اشهد ان محمدا رسول الله» و ایمان آورد. بعد حضرت غذایش را میل کردند. این شخص هم بزرگ مکه بود و هم تأثیر گذار. چند روزی گذشت.

ص: 60

رفیقی به نام ابی بن خلف داشت. پرسید چه خبر شده؟ گفتند: چنین جریانی پیش آمد و رفیقت عقبه مؤمن و مسلمان شد. این هم مثل همان هامان که به جان فرعون افتاد، آمد و گفت: تو بچه شدی! تو این قدر نفهم هستی که به خاطر پذیرایی از یک میهمان دست از بت ها برمیداری؟ چرا مسلمان شدی؟ آن قدر روی مغزش کار کرد که مرتد شد. یعنی از دین برگشت و جزء مخالفین پیغمبر شد. به حدی که آب دهان به صورت پیغمبر خدا انداخت. حضرت فرمودند: حالا که این کار را کردی کشته خواهی شد. و به او وعیدهای تندی دادند که عاقبت و پایان کارت خوب نمی شود. عقبه که بر اثر رفیق ناباب مرتد شد، در جنگ بدر شرکت کرد و کشته شد و به جهنم واصل شد. رفیقش هم که او را به این کار وادار کرد، در جنگ احد کشته شد و به جهنم رفت. عقبه در آستانه عاقبت بخیری بود، ولی بر اثر معاشرت با رفیق ناباب بد عاقبت شد. و این آیه درباره او نازل شد:(1)وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یَا وَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا ؛(2) و (به خاطر آور) روزی را که ستمکار دست خود را (از شدت حسرت) به دندان می گزد و می گوید: «ای کاش با رسول (خدا) راهی برگزیده بودم! ای وای بر من، کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده

ص: 61


1- انساب الاشراف، ج 1، ص 138، امتاع الأسماع، ج 14، ص 327.
2- سوره فرقان، آیه 29 - 27.

بودم! او مرا از یادآوری (حق) گمراه ساخت بعد از آن که (یاد حق) به سراغ من آمده بود!» و شیطان همیشه خوار کننده انسان بوده است! روز قیامت بعضی ها که به خودشان ظلم کردند. از کثرت ندامت و حسرت و پشیمانی دست هایشان را می جوند. یعنی بالای دستشان را همین طور گاز می گیرند و تکه تکه می کنند و از شدت ناراحتی و حسرت می گویند: ای کاش با پیغمبر رابطه برقرار می کردیم و با فلانی دوست نمی شدیم! این رفیق رابطه ما را با خدا و پیغمبر قطع کرد و با شیاطین متصل کرد. ای کاش من با فلانی دوست نمی شدم! مرا از ذکر، یعنی پیغمبر گمراه کرد. بعد از این که ذکر و حقیقت مرا گرفته بود. «وکان الشیطان للانسان خذولا »؛ این شیطان است که انسان را خوار و ذلیل می کند. پرده ها که می افتد، تازه انسان متوجه می شود چه اشتباهی کرده است. این آیه هشداری است درباره کسانی که دوستان ناباب بر می گزیند.

رنگ پذیری از همنشین

امام صادق علیه السلام می فرمایند:من جالس أهل الریب فهو مریب؛(1) کسی که با اهل شک و تردید بنشیند، خود او نیز اهل شک است. انسان با هرکس مجالست و نشست و برخواست کند، خودش هم جزء آن ها می شود. این طبیعی است. دو دو تا چهار تاست. آدمی که با دشمن

ص: 62


1- صفات الشیعة، ص 9؛ وسائل الشیعة، ج 16، ص 265.

می نشیند، بوی دشمنی به او می خورد. آدمی که با اهل شک و شبهه می نشیند، شبهه به ذهنش القا می شود که به این راحتی پاک نمی شود. شبهات یکی پس از دیگری او را به کفر می کشد. بر اثر جلسات بد، یا معاشران ناباب به این راه ها کشیده می شوند. امام هفتم علیه السلام به شخصی به نام سلیمان جعفری فرمودند: شما چرا با عبدالرحمن بن یعقوب می نشینی؟ عرض کرد: این دایی و قوم و خویش من است، چرا با او ننشینم؟ حضرت فرمودند: اعتقاد این شخص فاسد است. درباره خدا قائل به تجسم است. می گوید: خدا - نعوذ بالله - جسم است. و کسی که به تجسم خدای متعال معتقد باشد، کافر و اعتقادش باطل است.فاما جلست معه و ترکتنا و إما جلست معنا و ترکته؛(1) پس یا با او همنشین شو و ما را واگذار، یا با ما بنشین و او را ترک کن. این طوری نمی شود که هم با ما نشست و برخاست کنی و هم با کسی که دشمن و ضد ماست.

انسان دو بین

یک نفر آمد و به حضرت امیر عرض کرد: «آنا أحبک و آهوی فلان؛ من هم شما را دوست دارم، و هم فلانی را که یکی از دشمنان حضرت بود.» حضرت به او فرمودند: أنت الآن أعور؛(2) الآن تو لوچ و اعور هستی.

ص: 63


1- مستدرک الوسائل، ج 2، ص 66.
2- مشارق انوار الیقین، ص 231.

آدم لوچ و دو بین از کور هم بدتر است. یک موقع آدم چشم دارد و راحت همه چیز را می بیند. یک وقت کور است و با عصا راه می رود، یا دست به دست بینا می دهد و راه می رود. از این بدتر لوچ یا منافق است. یعنی کسی که در بین است. یک ستون را دو ستون می بیند. نه بیناست نه کور است. یک جوی را در جوی می بیند. می خواهد رد شود پایش را وسط جوی آب می گذارد. این خیلی بد است. یک آدم را دو آدم می بیند. فرمودند: تو الآن لوچ و اعور هستی. یا بیا طرف ما و بینا شو یا برو طرف دشمن و کور شو.

امام کاظم علیه السلام فرمودند: یا با ما بنشین و او را رها کن، یا با او بنشین و ما را رها کن. این قابل جمع نیست. نمی توان گفت: امام حسین را خیلی دوست دارم و عاشقش هستم، ولی شمر هم آدم بدی نیست. این دو قابل جمع نیست. تولی و تبری با هم اند.

بسیاری از بزرگان ما می گویند: تبری از تولی مهم تر است. اول «لا اله» است و بعد «الا الله». در زیارت عاشورا اول صد بار بر دشمنان اهل بیت علهما السلام لعن می کنیم و بعد صدبار به آنان سلام می دهیم. یعنی اول باید از آلودگی ها پاک شویم.

فاصله گرفتن از منحرفان

حضرت برای سلیمان جعفری مثال زدند و فرمودند: در زمان حضرت موسی شخصی خودش در لشکر حضرت موسی علیه السلام بود و پدرش در لشکر فرعون. وقتی آمدند پای رود نیل به حضرت موسی گفت: من بروم پدرم را

ص: 64

نصیحت کنم. نمی بایست می رفت. الآن وقتش نبود. گفت: بروم. رفت پدر را نصیحت کند و اعتقادش را برگرداند، اتفاقا بلا نازل شد و همراه قوم فرعون غرق شد. به حضرت موسی گفتند: این مؤمن بود، طرف شما بود. رفت پدرش را بیاورد غرق شد. حضرت فرمودند:

هو فی رحمة الله و لکن النقمة إذا نزلت لم یکن لها عمن قارب المذنب دفاع؛(1) او در رحمت خداست، ولی چون عذاب نازل گردد، از آن که نزدیک گنهکار است دفاعی نشود.

به خاطر این که در جمع دشمن رفت و سیاهی لشکر دشمن شد، او هم غرق شد. بلا و عذاب تر و خشک را می گیرد. البته در آخرت خدا او را نجات می دهد؛ به خاطر این که نیت و عقیده اش پاک بود، ولی چون بلا آمد، او را هم می گیرد.

ما هم اگر با بدها بنشینیم، و بلای آخرتی ما را نگیرد، ممکن است بلای دنیایی ما را بگیرد. لذا در قدم اول از افرادی که روی انسان تأثیرات منفی دارند و با اعتقادات با اخلاق ما بازی می کنند و ما را از خدا و پیغمبر و اهل بیت و قرآن و دین جدا می کنند، باید فاصله گرفت.

در معرض اتهام

یکی از آثار هم نشینی و رفت و آمد با بدان و منحرفان این است که انسان متهم به بدی و انحراف می شود، هرچند بسیار محکم باشد و انحراف به او راه پیدا نکند. حضرت امیر علیه السلام فرمودند:

ص: 65


1- الکافی، ج 2، ص 375؛ بحارالانوار، ج 71، ص195.

مجالسه الأشرار تورث سوء الظن بالآخیار؛(1) همنشینی با اشرار، بدگمانی به نیکان را به دنبال دارد.

معاشرت خوب ها با بدها موجب بدبینی به خوب ها می شود. یعنی مردم وقتی می بینند یک آدم خوبی با بدها و اراذل و اوباش می نشیند، می گویند: پس او هم با آن هاست. سعدی می گوید:

«هرکه با بدان نشیند، اگر نیز طبیعت ایشان در او اثر نکند، به طریقت ایشان متهم گردد.» یعنی هم نشینی با بدان در انسان تأثیر می گذارد. به فرض آن که انسان تأثیر ناپذیر باشد و این معاشرت ها در او تأثیر نگذارد، دست کم متهم به بدی می شود. یعنی در عرف مردم سوء ظن ایجاد می کند و باعث بدبینی می شود. گمان می کنند او هم از آنان است، با این که سنخیتی بین آن ها نیست.

افزون بر آن کم کم ظلمت ها و تاریکی های آن ها به او سرایت می کند و نورانیت را از او می گیرد. سنایی غزنوی هم می گوید:

با بدان ننشین که صحبت بد

گرچه پاکی تو را پلید کند

آفتابی بدین بزرگی را

لکه ای ابر ناپدید کند

ص: 66


1- صفات الشیعة، ص 6؛ وسائل الشیعة، ج 16، ص 265.

گفتار چهارم: با چه کسانی رفاقت نکنیم

اشاره

ص: 67

ص: 68

رفاقت با چند گروه ممنوع!

امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارشان امام باقر علیه السلام نقل می کنند که فرمودند: پدرم علی بن الحسین علیه السلام به من فرمودند:

یا بنی انظر خمسة فلا تصاحبهم و لا تحادثهم و لا ترافقهم فی طریق؛ پنج کس را در نظر داشته باش و با آن ها همراه و هم صحبت و رفیق راه مشو.

با پنج طائفه و گروه رفاقت نکن. در سفر هم با آن ها همراهی نکن. با آن ها هم صحبت نشو. با آنان گفت و گو نکن و حتی در یک مسیر و راه هم با این ها رفاقت نکن.

بعضی افراد مثل سم مهلک هستند. رفقا و معاشران ناباب واقعا از سم خطرش بدترند. مولانا می گوید:

تا توانی می گریز از یار بد

یار بد بدتر بود از مار بد

مار بد تنها تو را بر جان زند

یار بد بر دین و بر ایمان زند

ممکن است یک مار و عقرب آدم خوبی را بزند، و چون اجلش رسیده، به بهشت رود. این بدنش را تلف می کند، ولی رفیق بد هم جسم ما، هم روح ما، هم دین و اخلاق ما و دنیا و آخرت و ابدیت ما را از بین می برد. ما نمی دانیم با ما چه کار می کند. خیلی خطرناک است.

ص: 69

بنابراین، ابتدا باید راه دوستان بد را به خودمان ببندیم تا کامل شویم و به حدی برسیم که بتوانیم از آن ها دستگیری کنیم. اگر به حدی رسیدیم که می توانیم نجات غریق آنان شویم، می بایست از آن ها دستگیری کنیم. ولی وقتی ضعیف هستیم، باید از آن ها فاصله بگیریم.

امام باقر علیه السلام فرمودند: من به پدر گفتم: آن پنج گروه که باید از معاشرت و رفاقت و مصاحبت با آنان دوری گزینیم چه کسانی هستند؟ امام سجاد علیه السلام آن پنج دسته را این گونه معرفی فرمودند:

1)دروغگویان

ایاک و مصاحبة الکذاب فانه بمنزلة السراب یقرب لک البعید ویباعد لک القریب؛ از همراهی و رفاقت با دروغگو بپرهیز؛ زیرا او به منزله سرابی است که دور را به تو نزدیک و نزدیک را به تو دور می سازد.

نخستین گروه که نباید با آن ها معاشرت کنیم، آدم های کذاب هستند. کسانی که زیاد دروغ می گویند. دروغ از گناهان کبیره است. پیامبر عظیم الشان صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

المؤمن إذا کذب من غیر عذر لعنه سبعون ألف ملک و خرج من قلبه نتن حتی یبلغ العرش فیلعنه حملة العرش؛(1) مؤمن هرگاه بدون عذر دروغ بگوید، هفتاد هزار فرشته او را لعنت می کنند و از درونش بویی خارج می گردد که تا عرش می رسد و حاملان عرش او را لعنت می کنند.

ص: 70


1- جامع الاخبار، ص 148؛ بحار الانوار، ج 69، ص 262.

در روایت دیگری آمده است که فرمودند:

إن العبد إذا کذب تباعد منه الملک من نتن ما جاء منه؛(1) بنده وقتی دروغ بگوید، فرشتگان به خاطر بوی گندی که از او متصاعد می شود فرار می کنند.

البته اگر کسی یک بار دروغ گفت و توبه کرد، این قابل اغماض است. کذاب کسی است که کارش دروغگویی است. روال زندگی اش بر دروغ است. قسم دروغ می خورد، حرف دروغ می زند.

فرمود: با آدمی که سجیه اش دروغ گفتن است، هیچ وقت مصاحبت نکن. این آدم حقیقت را وارونه جلوه می دهد. دور را نزدیک و نزدیک را دور می کند.

امام صادق علیه السلام در وصایای خود به سفیان ثوری فرمودند: پدرم به من فرمود:

یا بنی من یصحب صاحب السوء لا یسلم؛(2) کسی که با آدم های ناباب بنشیند سالم نمی ماند.

یعنی سلامت نفس را از دست خواهد داد و قطعا از بدی هایش به او سرایت خواهد کرد.

2)فاسقان و اهل گناه

و إیاک و مصاحبة الفاسق فإنه بائعک بأکلة أو أقل من ذلک؛ و از رفاقت و همنشینی با فاسق بپرهیز؛ زیرا او تو را به لقمه ای از

ص: 71


1- مستدرک الوسائل، ج 9، ص89.
2- تحف العقول، ص 376.

خوراکی یا کمتر از آن می فروشد.

فاسق یعنی کسی که تقوا ندارد. خودش را به هر گناهی آلوده می کند. زیاد گناه می کند. همه ما ممکن است لغزش داشته باشیم، ولی کسی که نسبت به گناه بی پرواست فاسق است. از گناه ابایی ندارد. علنی گناه می کند. مال حرام می خورد. به ناموس مردم خیانت می کند. دروغ می گوید.

فرمودند: با چنین شخصی رفاقت نکن و هم نشین نشو؛ چون پایبند به خدا و پیغمبر و تقوا نیست. به کمترین چیز تو را می فروشد. آدمی که حرف خدا را زیر پا می گذارد، حرف من و تو را خیلی راحت تر زیر پا می گذارد و من و تو را به راحتی می فروشد.

از حضور در مجالس گناه و معصیت و هم نشینی با کسانی که نسبت به گناهان بی مبالات اند و به راحتی تن به گناه می دهند و انسان قادر به جلوگیری از گناه نیست هم باید اجتناب کنیم. امام صادق علیه السلام فرمودند:

لا ینبغی للمؤمن أن یجلس مجلسا یعصی الله فیه و لا یقدر علی تغییره؛(1) برای مؤمن شایسته نیست که در مجلسی بنشینید که خداوند در آن مجلس نافرمانی شود و آن مؤمن قدرت بر هم زدنآ ن مجلس را نداشته باشد. مؤمن حق ندارد در مجلسی که در آن گناه و معصیت می شود بنشیند، در حالی که قدرت بر تغییر مجلس ندارد. اگر در مجلسی شراب نوشیده می شود، باید بلند شود برود. اگر ناراحت هم می شوند بشوند. ما باید فرمان خدا را ببریم. اینجا دیگر جای رو در بایستی نیست.

ص: 72


1- الکافی، ج 2، ص374؛ وسائل الشیعة، ج 16، ص 260.

رفاقت با کافر و فاجر

دوستان ناباب دین و دنیا و آخرت و ظاهر و باطن ما را از بین می برند. دوستان بد آتش برافروخته و سم مهلک اند، بلکه بدتر از آتش و سم مهلک هستند. پیامبر عظیم الشان صلی الله علیه و اله می فرمودند:

من کان یؤمن بالله والیوم الآخر فلایواخین کافراً و لا یخالطن فاجراً؛(1) و هرکس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، هرگز با هیچ کافری برادری و دوستی نمی کند و با هیچ زشتکاری هم نشینی نمی نماید.

کسی که خدا و آخرت و معاد را قبول کرده، باید این گونه باشد. یعنی کسانی که با بدها می نشینند، گویا خدا را قبول نکرده و مؤمن نیستند و آخرت را باور نکرده اند. کسی که واقعا به خدا و معاد ایمان آورده، هیچ وقت نمی تواند با یک آدم کافر و دشمن خدا برادری کند.

البته اگر داد و ستدی و تعامل داریم، همسایگی داریم، به جای خود محفوظ است، ولی نمی توان با دشمن خدا رفاقت و دوستی و پیوند قلبی داشت. با آدمی هم که فسق و فجور می کند و اهل گناه هست هم نمی توان قاطی شد. بعد فرمودند:

و من کان اخی کافرا او خالط فاجرا کان کافرا فاجرا؛ هرکس با کافری برادری و دوستی کند، یا با فاجر و زشتکاری هم نشینی و رفاقت کند، خود او نیز کافر و فاجر است.

این یک امر طبیعی است که اگر کسی با کافر طرح برادری ایجاد کند و

ص: 73


1- صفات الشیعة، ص 6: وسائل الشیعة، ج 16، ص 265؛ بحارالانوار، ج 71، ص 197.

با کسی که فاسق و فاجر است قاطی شود، او هم کافر و فاسق می شود. دست کم باید صف بندی در قلبمان باشد. ممکن است من با کسی داد و ستد و معامله دارم، ولی این به آن معنا نیست که با او پیوند قلبی برقرار کنم و به او ارادت بورزم و بر این اساس با او معاشرت داشته باشم. اگر چنین باشد، در من اثر منفی و مضرت باری دارد.

3)انسان های بخیل

و إیاک و مصاحبة البخیل فانه یخذلک فی ماله أحوج ما تکون إلیه؛ و از مصاحبت و رفاقت با بخیل بپرهیز؛ زیرا آن گاه که تو بی اندازه به مال او نیازمندی، او از کمک کردن به تو به وسیله مالش دست می کشد.

شخص بخیلی پیش پیغمبر آمد. حضرت فرمودند:

إلیک عنی لا تحرقنی بنارک؛(1) از من دور شو! مرا به آتش خودمسوزان!

بعد فرمودند: اگر به همین حالت از دنیا بروی، خدا تو را با صورت در آتش جهنم می اندازد.

بخیل کسی است که خودش یک مقدار استفاده می کند، ولی به دیگران نمی دهد. خیرش به بقیه نمی رسد. این هم خیلی مذمت شده است. بخل جامع همه بدی هاست. بخیل از خدا دور است، از بهشت دور است، از مردم هم دور است.

ص: 74


1- المحجة البیضاء، ج 6، ص75؛ احیاء العلوم، ج 10، ص44.

با آدم های خسیس و بخیل هیچ وقت رفاقت نکن؛ چون در وقتی به او محتاج هستی تو را رها می کند. به خلاف آدم هایی که لوطی مسلک هستند. آدم بخیل در موقع گرفتاری ها و نیازها شما را رها می کند. مهم ترین زمان شناخت رفیق، در موقع گرفتاری هاست. باید ببینیم وقتی گرفتاری برای انسان پیش می آید آیا او را رها می کند؟ اگر بخیل باشد در موقع گرفتاری تو را نمی بیند.

رفیق بی وفا را کمتر از دشمن نمی دانم

شوم قربان آن دشمن که بویی از وفا دارد

دشمن با وفا خیلی بهتر است از دوست بی وفا و دوستی است که سر بزنگاه پشت آدم را خالی می کند. اصلا یکی از اسم های خدا «وفی» است. در هرکس وفا هست، همه خوبی ها هست.

4)انسان های احمق

و إیاک و مصاحبة الأحمق فإنه یرید أن ینفعک فیضرک؛و از مصاحبت و دوستی با انسان احمق بپرهیز؛ زیرا می خواهد به تو سود برساند، ولی (به خاطر حماقتش) به تو زیان می رساند.

آدم های احمق آدم هایی هستند که عقل درست و حسابی ندارند. و به تعبیر مردم دوستی های آن ها دوستی خاله خرسه است. می خواهد کار خیر کند، ولی نمی فهمد به انسان ضرر می زند؛ چون نادان و نفهم است. با این ها هم نباید معاشرت کنی؛ چون به شما ضرر می زند. شاید قصد خیرخواهی

ص: 75

دارد، ولی به تو ضرر می زند و سر شما را افشا می کند. در بزنگاه ها نمی تواند کمک کند. پس از مصاحبت احمق هم باید پرهیز کرد.

5)قاطعان رحم

و إیاک و مصاحبة القاطع لرحمه فإنی وجدته ملعونا فی کتاب الله عز و جل فی ثلاثة مواضع؛ (1)و از رفاقت و مصاحبت با قاطع رحم بپرهیز؛ زیرا در سه جای قرآن او را ملعون یافتم.

کسی که قاطع رحم است و با خویشانش قطع رابطه کرده است، صلاحیت برای رفاقت و هم نشینی ندارد. حضرت امیر علیه السلام به فرزندشان فرمودند:

ومن یقبض یده عن عشیرته فانمایقبض عنهم یدا واحدة و تقبض عنه منهم أیدی کثیره؛ (2) آن کس که دست دهنده خود را از بستگانش باز دارد، تنها یک دست را از آن ها گرفته است، اما دست های فراوانی را از خویشتن دور کرده است.

کسی که از فامیل قطع رابطه کرده، نود و نه تا دست از خودش قطع کرده، ولی از آن ها یک دست قطع شده است. و این یک دست به جایی بر نمی خورد. هیچ وقت با کسی که قاطع رحم است معاشرت نکن؛ چون رحمت خدا از او قطع است. فرمودند: خداوند در سه جای قرآن، قاطع رحم را لعنت کرده است. کسی که از فامیل بریده، از رحمت خدا دور است. کسی که به پدر مادرش وفا نکند، قطعا به شما وفا نمی کند.

ص: 76


1- الکافی، ج 2، ص 376؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص 32؛ بحارالانوار، ج 71، ص 208.
2- الکافی، ج 2، ص 154؛ نهج البلاغه، خطبه 23؛ بحار الانوار، ج 71، ص 101.

خدا کمک کند که از بدها فاصله بگیریم، مگر آن که بتوانیم دستشان را بگیریم که حساب آن جداست.

6)جاهلان نافهم

یکی از کسانی که نباید با آن ها طرح دوستی ببندیم، جاهل نفهم است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: أحکم الناس من فر من جهال الناس؛(1)

داناترین مردم کسی است که از مردم جاهل و نادان فرار کند. یعنی حکیم ترین و داناترین انسان ها آن هایی هستند که از آدم های جاهل و نفهم و نادان فرار کنند. یک موقع جاهلی است که ما می توانیم او را هدایت و دستگیری کنیم. حرفمان را گوش می دهد. این اشکالی ندارد. شاید واجب هم باشد.

اما اگر یک جاهلی است که اهل بگو مگو و جر و بحث و جدال است. نه کار شما به جایی می رسد، نه کار او. یا اصلا آدم متکبر و مغرور و خودخواه و مستبدی است. فکر می کند همه چیز می داند، ولی در واقع جاهل محض است. این طور آدم ها قابل اصلاح نیستند. مثل ابوجهل اند. اگر گوینده و واعظ پیامبر هم باشد، زیر بار نمی روند. معاندند. آدم باید از این ها فرار کند.

برخورد با جاهلان

قرآن در اوصاف عباد الرحمن می فرماید:

ص: 77


1- من لا یحضره الفقیه، ج4، ص 395؛ بحارالانوار، ج 1، ص 202.

وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا ؛(1) بندگان (خاص خداوند) رحمان، کسانی هستند که با آرامش و بی تکبر بر زمین راه می روند؛ و هنگامی که جاهلان آن ها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گویند)، به آن ها سلام می گویند (و با بی اعتنایی و بزرگواری می گذرند).

هیچ کجای قرآن نمی گوید با جاهل درگیر شوید. یا می گوید اعراض کن، یا بگو سلام علیکم. یعنی با او مدارا و مسالمت داشته باش. با تحمل و گذشت با او برخورد کن.

بنابراین، اگر جاهل همسر خود ماست، فرزند و برادر و خواهر و پدر و مادر ماست، راه گریزی نیست. باید با مسالمت و مدارا با او رفتار کرد. این مثل این می ماند که ما در یک زندانی گرفتار یک زندانی ناجوری شده ایم. چاره ای جز مدارا و تحمل و مماشات نیست.

آدم نباید سر به سر جاهل بگذارد؛ چون آتش فتنه را روشن می کند. تو که می فهمی این آدم حالش خوب نیست، چرا تلنگر میزنی؟ امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

لو سکت الجاهل ما اختلف الناس؛(2) اگر انسان نادان ساکت باشد، مردم با یکدیگر اختلاف ندارند. این جاهل است که کار را خراب می کند و باعث دردسر می شود. اگر آدم های جاهل سکوت اختیار می کردند، همه اختلاف ها برچیده می شد. این

ص: 78


1- سوره فرقان، آیه 63.
2- کشف الغمة، ج 2، ص 349؛ بحارالانوار، ج 75، ص 81.

اختلاف ها مال این است که آدم های نادان و نفهم زیاده روی می کنند، یا بیجا دخالت می کنند، یا حرف نابه جا می زنند و برای همه مشکل درست می کنند. همچنین فرمودند:

الجهل أصل کل شر؛(1) نادانی ریشه همه بدی هاست.

جهالت، حماقت، نفهمی و نادانی ریشه تمام شرور و بدی هاست. کسی که جاهل و نفهم است، وقتی با او معاشرت می کنی، بدی های او به شما سرایت می کند. اگر ناچاریم در کنارش زندگی کنیم، باید با ملایمت و مسالمت آمیز با او رفتار کرد. بهتر است از کسانی که وظیفه معاشرت نداریم جدا شویم.

7)انسان های شرور

یکی دیگر از افرادی که باید از آن دوستی و معاشرت با آنان پرهیز کرد، انسان های شرور هستند. امیر المؤمنین علیه السلام می فرمایند:

إیاک و معاشرة الأشرار فانهم کالنار مباشرتها تحرق؛(2) از معاشرت با بدان دوری کن که همانند آتش اند، مباشرت با آنان می سوزاند.

مراقب باشید با افرادی که شرورند، کارهای خلاف انجام می دهند، ظلم می کنند، خیانت می کنند، اهل حرام اند، اهل تعدی اند، معاشرت نکنید. معاشرت با این ها مثل آتش می ماند. همان طور که دارد خودش شعله

ص: 79


1- تصنیف غرر الحکم،ص 73.
2- تصنیف غرر الحکم ، ص431.

می کشد، شما را هم آتش می زند.

باید از کسی که اعتقاداتش فاسد است و نسبت به خدا و معاد و پیغمبر و امام بدبین و بد عقیده است، شبهه می افکند و اعتقادات شما را فاسد می کند، پرهیز و دوری کرد؛ چون بدون این که ما متوجه شویم آتش و فساد او به ما سرایت می کند. و در جایی دیگر فرمودند:

لاتصحب الشریر فان طبعک یسرق من طبعه شراً و أنت لا تعلم ؛(1)با شخص شرور مصاحبت و هم نشینی نکن که طبیعت تو از طبیعت او شر و بدی را می رباید. این در حالی است که تو متوجه نیستی.

اگر با یک آدمی که با آلودگی ها سر و کار دارد و بوی تعفن می دهد نشست و برخاست کنیم، ما هم بوی تعفن می گیریم. از کسی هم که عطر زده و در بازار عطر فروش ها رفت و آمد دارد، بوی عطر می گیریم. بخواهیم یا نخواهیم این اثر وضعی وجود دارد. این یک امر طبیعی است. بنابراین، هیچ وقت با آدم شرور بدجنس مصاحبت نکن. اگر هم آدم مجبور به رفت و آمد شد، با او قاطی نشود. قلب و عملا بگوید من عمل او را دوست ندارم، این صفت را دوست ندارم. حداقل انکار قلبی داشته باشیم با قلبمان قاطی نشویم. با این نوع مجالست ها ناخودآگاه بده بستان هایی انجام می شود. بدی های او به شما سرایت می کند.

8)بدعت گزاران

یکی از آدم هایی که از معاشرت با آن ها مذمت شده است، آدم های

ص: 80


1- شرح نهج البلاغه، ج 20، ص 272.

بدعت گزارند. کسانی که بدعت در دین می گذارند. چیزی را به اسم دین اختراع کرده و در بین مردم رواج می دهند. معاشرت با بدعت گزار تأیید او می شود. سفارش شده است که با بدعت گزار ننشینید. امام صادق علیه السلام فرمودند:

لاتصحبوا أهل البدع و لا تجالسوهم فتصیروا عند الناس کواحد منهم ؛(1)با اهل بدعت رفاقت نکنید و با آنان همنشین نشوید که در نظر مردم از بدعت گزاران محسوب می شوید.

9)مرفهان بی درد

یکی از کسانی که معاشرت با آن ها بسیار نهی شده است، معاشرت و نشست و برخاست با ثروتمندان و ریاست طلبان و مرفهان بی درد است.

افرادی هستند که ثروت دارند، مقام و پست دارند، ولی عاشق خدمت اند. عاشق خیر رساندن به دیگران هستند. به فکر فقرا هستند. گره گشایی می کنند. کار مردم را راه می اندازند. مسئولیت دارد، ولی شب و روز برای مردم تلاش می کند. معاشرت با این ها عیب ندارد. ولی افرادی که فرعون صفت و قارون صفت اند و خیری از آن ها به کسی نمی رسد و در زمره مرفهان بی دردند و معاشرت با آنان دل را می میراند و باعث گرایش شما به دنیا می شود. خدای متعال به پیغمبرش می فرماید:

وَلَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَی مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا

ص: 81


1- الکافی، ج 2، ص 375؛ وسائل الشیعة، ج 16، ص 260.

لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَرِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَأَبْقَی ؛(1) و هرگز چشمان خود را به نعمت های مادی، که به گروه هایی از آنان داده ایم، میفکن! این ها شکوفه های زندگی دنیاست؛ تا آنان را در آن بیازماییم؛ و روزی پروردگارت بهتر و پایدارتر است!

به کسانی که مال و ثروت و خانه و ماشین کذایی دارند چشم مدوز. این ها شکوفایی موقت دنیاست. قرآن زیبایی موقتی دنیا را به گندمی تشبیه می کند که در اول بهار یک طراوت و سرسبزی دارد و در اردیبهشت و خرداد زرد می شود و باید آن را بچینند.

نگاهی به کم توان تر از خود

می فرماید: شکوفایی های زود گذر دنیا شما را آلوده نکند. به چشم شما نیاید. نشستن با اغنیای بی درد، اغنیایی که به دنبال تجمل و تشریفات و چشم و هم چشمی هستند، معاشرت کسانی که وابسته به دنیا هستند، هم دل را می میراند و هم شما را به دنیا آلوده می کند. امام صادق علیه السلام فرمودند:

یا حمران انظر إلی من هو دونک فی المقدرة و لا تنظر إلی من هو فوقک فی المقدرة فان ذلک أقنع لک بما قسم لک و أحری أن تستوجب الزیادة من ربک؛(2) أی حمران، به آن ها که کم توان تر از تو هستند توجه و نگاه کن و به بالاتر از خودت در توانایی نگاه و توجه نکن. که اگر چنین کنی، به آنچه در دست داری قناعت

ص: 82


1- سورة طه، آیه 131.
2- الکافی، ج 8 ،ص 244؛ بحارالانوار، ج 66، ص400.

خواهی کرد. و در این صورت شایستگی زیارت را از سوی پروردگارت پیدا خواهی کرد وقتی با فامیل هایی که خیلی ثروتمند هستند می نشینی، می گویی: خدا به این ها چه داده و به من چه داده است! من خانه صد متری دارم، این ها خانه هزار متری. من چقدر عقب هستم. تمایل به دنیا پیدا می کنی و دلت آلوده به دنیا می شود. هم خدا و آخرت فراموش می شود و هم ناشکری می شود. فراوان شده است که افرادی به دیدن فامیل ثروتمند مرفه و تجملاتی رفته اند و وقتی به خانه برگشته اند، دعوا داشتند که تو عرضه نداری. ببین چه کرده است. بر خلاف نشست و برخاست با افراد ضعیف که انسان را قانع و شاکر بار می آورد.

ص: 83

ص: 84

گفتار پنجم: لذت دیدار

اشاره

ص: 85

ص: 86

لذت دیدار دوست

بنای عالم بر محبت و عشق است. خدای متعال اعلام دوستی کرده است. با او دوست شویم. با اولیا و بندگان صالح و خوبی که در این دنیا هستند دوست شویم. در برزخ و قیامت و بهشت هم با دوست باشیم. دوست است که انسان را زنده می کند و حیات و جلا می دهد.

انسان اگر با دوست باشد، زندان گلستان می شود. و اگر دوست نباشد، بهشت هم جهنم می شود. دوستی خیلی مهم است. می گویند: شخصیتی خدمت امام زمان علیه السلام مشرف شد.حضرت به او فرمودند: آمادگی داری تو را به بهشت بفرستم. عرض کرد: اگر شما هستید حاضرم، ولی اگر شما نیستید، نه. من بهشتی را می خواهم که شما در آن باشید.

لذت های زیارت و بهشت و جلسات این است که انسان با اولیای خدا و با خوبها می نشیند و مأنوس می شود و رفع هم و غم می شود و همه ی گرفتاری ها را از انسان دور می کند.سعی کنید با کسانی که هیچ منفعت دنیا و دینی در آنها نیست ارتباط دوستی پیدا نکنید.خیلی مواقع آدم با افرادی رفت و آمد دارد که هیچ خیری در آنها متصور نیست، نه خیر دنیوی و نه خیر آخرتی. این معاشرتها به ضرر انسان است. هیچ فایده ای ندارد. اگر هم با کسی که این گونه است مأنوس بودیم، کمش کنیم.

ص: 87

همنشینی با اولیای الهی

آیت الله بهجت رحمه الله می فرمودند:اگر کسی یک بار یک دوست خوب، یک ولی خدا، یک مؤمن واقعی، یک آدمی که پاک و طیب و بی غل و غش است، شیعه ی واقعی اهل بیت علیهم السلام است را پیدا بکند و با آن نیم ساعت بنشیند، بهتر و بالاتر است از تمام کتاب های اخلاقی که مطالعه کند. این قدر تأثیر دارد. چون آن ولی خدا به شما رنگ می زند.

صِبْغَةَ اللَّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً؛(1)رنگ خدایی (بپذیرید! رنگ ایمان و توحید و اسلام؛) و چه رنگی از رنگ خدایی بهتر است؟!

بهتر از خدا چه کسی می تواند ما را رنگ کند. رنگ های طبیعی بعد از مدتی از بین می رود. با شست وشو پاک می شود. ولی اگر خدا و اولیای خدا کسی را رنگ کنند، با چیزی در عالم از بین نمی رود. خداوند نشانه ای از خودش به آدم می زند. همان طور که بدها مخ ها را می زنند، خوب ها هم می آیند نور افشانی و رنگ آمیزی می کنند؛با رنگ ایمان و تقوا.

این کلام خیلی پخته است که اگر ما یک ولی خدا، یا یک دوست خوب پیدا کردیم و نیم ساعت با او گپ زدیم و گفت و گو کردیم و قاطی شدیم، بهتر است از تمام کتاب های اخلاقی است که فقط مطالعه کنیم. چون این تجسم خوبی هاست. یک وقت نقشه ی راه را به ما نشان میدهند و یک وقت خود راه را. اولیای الهی خود راه هستند. امام باقرعلیه السلام می فرماید:

لمجلس أجلسه إلی من أثق به أوثق فی نفسی من عمل سنة؛(2)

ص: 88


1- سوره بقره، آیه 138.
2- الکافی، ج 1، ص 39؛ منیة المرید، ص111.

مجلسی که در آن با کسی بنشینم که به او اعتماد دارم، در نفس من مطمئن تر از عمل یک سال است.

این حدیث از حدیث های کلیدی و کاربردی است. اگر در مجلسی با مؤمنی که به دینش اطمینان دارم معاشرت و مجالست کنم، اگر با یک دوست نیم ساعت بنشینم، برای من امام باقر از عبادت یک سال بالاتر است.

ما ثواب یک سبحان الله امام را درک نمی کنیم. ارزش دو رکعت نماز امام را درک نمی کنیم. می فرماید:همنشینی بایک انسان مؤمن معتقد مورد اطمینان برای من از عبادت یک سال بالاتر است.

ما معتقد هستیم که امامان ما مبالغه و گزاف و زیاده گویی ندارند. «قولکم حکم و حتم؛(1)قول و فرمان شما حکم حتمی است.» کلامشان همه حقیقت است. ممکن است تنزل داده باشند، ولی گزافه گویی نمی کنند. آن طرفش قطعی است.

به قول مرحوم حاج آقای دولابی، این هم نشینی که برای امام باقرعلیه السلام این قدر فایده دارد. برای طرف مقابل چقدر فایده دارد،خدا میداند!

قدرشناسی از نعمت دوست خوب

یکی از بزرگترین نعمت هایی که خدای متعال در مسیر زندگی ما قرار داده است دوستان و استادان خوب بوده است که ما را رنگ زدند.ما هر چه داریم به برکت آنهاست.

ص: 89


1- زیارت جامعه کبیره.

یکی از نزدیکان آیت الله بهجت می فرمودند: ایشان هر روز برای پدر و مادر و استادان خود نماز و زیارت عاشورا و زیارت جامعه کبیره می خواند و دعا می کرد. به ایشان گفتند: شما چقدر برای استادان و پدر و مادر دعا می کنید! فرمودند: ما هر چه داریم از آنها داریم. آنها ما را رنگ کردند. آن ها بهجت تربیت کردند. ما ازخودمان چیزی نداریم. باید قدرشناس آنها باشیم.

در پی دوستان خوب

در هر صورت ما باید همواره به دنبال پیدا کردن دوستان خوب باشیم که بزرگترین سرمایه در دنیا و آخرت هستند. امام صادق علیه السلام فرمودند:

واطلب مؤاخاة الأتقیاء ولوفی ظلمات الأرض و إن أفنیت عمرک فی طلبهم؛(1)وکوشش کن که برادری از پرهیزکاران با حقیقت پیدا کنی، هرچند در ظلمات زمین باشد و عمرت را در آن به سر برسانی.

مواخاة به معنای برادری و دوستی است. یعنی با آدم های باتقوا و مؤمن و پرهیزگار طلب دوستی و برادری کن. دوست خوب کیمیاست. گوهر ارزشمندی است. برویم و پیدایش کنیم. دوست خوب مثل اکسیژن است. مثل آب است.مثل غذاست.حتی دوستان پایین تر مثل درمان و مسکن اند.درمان می کند و آرامش می دهند.خوبش شفا و حیات می دهد. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

ص: 90


1- مصباح الشریعة، ص 150؛ بحار الانوار، ج 71، ص 282.

معاشرة ذوی الفضائل حیاة القلوب؛(1)معاشرت با صاحبان فضیلت مایه ی زنده شدن دلهاست.

به تعبیر رسول خداصلی الله علیه وآله«رؤیة الحبیب جلاء العین؛(2)دیدار دوست خوب،دل راجلاوروشنی میدهد.» همان طور که سرمه نور چشم را زیاد می کند و مسواک زدن دندان را تمیز می کند، دیدن دوستان خوب و معاشرت با آنها دل را جلا می دهد و سبک می کند و ظلمتها را می برد.

از این رو امام صادق علیه السلام فرمودند:دراین دنیای ظلمتها، فسادها،ظلمها،خیانت ها و بدی ها که همه غافل شدند و از دنیا به دنبال دنیا می دوندودنیا را می خواهند، چراغی که می تواند دست ما را بگیرد، یک دوست خوب با ایمان است. فرمود:طلب کن دوستی و برادری با اهل تقوا و پرهیز را هرچند در تاریکی های دنیا باشد.

دوست خوب از غذای شب واجب تر است. چون همه مشکلات معنوی و مادی ما را حل می کند.

فرزندی که مدت هاست مادرش را ندیده است، وقتی به مادرش می رسد، چقدر احساس سبکی و آرامش و خوشی می کند. داروی غصه ها این است که دنبال دوست خوب بگردیم.

امام صادق علیه السلام می فرماید: اگر عمرت را در پیدا کردن دوست خوب فانی کنی جا دارد و هیچ ضرر نکرده ای.چون به مقصد رسیده ای. وقتی دستت در دست دوست خوب رفت، به خدا و پیغمبر و همه ی کمالات راه پیدا کردهای.

ص: 91


1- تصنیف غررالحکم،ص429.
2- نثر اللئالی،ص 70.

نعمت همنشینی با اهل تقوا

بزرگی می فرماید:اگر کسی به ولی خدا رسید،اگر همه عالم به او چنگ بزنند، همه را بلند می کند و بالا می برد؛ چون به خدا وصل شده است. ولی اگر به خدا و پیغمبر وصل نباشد،خودش را هم پایین می کشند.اگر وصل شویم همه مان را بلند می کنند و بالا می برند.بعد فرمودند:

فان الله عزوجل لم یخلق أفضل منهم علی وجه الأرض بعد النبیین؛بدون تردیدخداوند عزوجل پس از پیامبران نعمتی بهتر ازهمنشینی با دوستان و برادران با تقوا نیافریده است.

اگر به دنبال بهترین نعمت ها هستی، به دنبال دوستان خوب برو.خود امام های ماعلیهم السلام چقدر از هم نشینی و انس با دوستان و شیعیان بهره و لذت می بردند.

معاشرت با خوبها روح و جسم و جان و ظاهر و باطن و همه ی شراشر وجود انسان را احیا می کند.مرحوم آقای دولابی رحمه الله با بسیاری از بزرگان همچون مرحوم آیت الله شاه آبادی، مرحوم بافقی، مرحوم آشیخ غلامعلی قمی،مرحوم آقای انصاری همدانی و امثال اینها مراوده داشتند.

می فرمودند:من می دیدم یک جوانی مؤدبانه آمده در جلسه مرحوم آقای انصاری و آن بزرگ عنایتی به او کرده و جزء خودش قرار داده و زندگی آن را عوض کرده است.

نظر ولی خدا

این که ما کاری کنیم که یک ولی خدا،یک مؤمن ما را بپسندد و قبول

ص: 92

کند و بپذیرد و یک نظر و عنایتی کند،غنیمت بزرگی است. نظر بندگان خالص خدا جدا از خدا نیست.

مجرمی را به دار آویختند. بعد از مدتی یکی از دوستانش او را در عالم رؤیا دید که جایش خوب است و نجات پیدا کرده است.پرسید:تو که مجرم بودی،چطور تو را به این جای خوب آورده اند. گفت: یک ولی خدا از کنارجنازه من که بر دار بود گذشت. یک نگاهی به من کرد و دلش رحم آمد.دست به دعا برداشت.گفت: خدا تو را رحمت کند و گناهان تو را ببخشد!آن شخص گفت:خدا به من فرمود:فلانی، عقوبتها در انتظار تو بود،ولی تو را به نظر ولی خودم بخشیدم. چون ولی و دوست مؤمن من از کنار جنازه تو گذشت و به نظر رحمت به تو نگریست و برای تو دعا کرد،من تو را در نظر او شریک کردم.

وقتی یک ولی خدا به یک جنازه ای گوشه چشم نشان بدهد،یادرقبرستان پابگذارد و دعا کند اثر دارد،آیا نظر او به زنده ها اثر ندارد؟ قطعادر زنده هابیشتر اثر دارد. بیاییم خودمان را در معرض ارتباط با اولیای خدا قرار بدهیم.بیاییم نظر یک مؤمن را جلب کنیم تا ما را در دعا و لطف و محبتش شریک کند.هم برای ما فایده دارد، هم برای آنها.

یک زغال به تنهایی زود خاموش و خاکستر می شود، اما اگر ده بیست تا زغال کنار آن چیده شود، همدیگر را تقویت می کنند.

آقایی می گفت: من از این معتادها خیلی خجالت می کشم.گفتیم: چرا؟ گفت: به خاطر این که تولید مثل دارند.مثل خودشان را زیاد می کنند. ولی ما مثل خودمان را زیاد نمی کنیم. جهنمی ها تولید مثل دارند،خیلی هم گسترده

ص: 93

فعالیت می کنند. ما هم در طریق خوبی باید تولید داشته باشیم.دوستان خوب را جذب و زیادتر کنیم.روی آنها کار کنیم تا چند برابر شوند.

همنشینی امام علیه السلام با ابوحمزه

امام های ماعلیهم السلام با هم دوست داشتند با خوبهابنشیند.ابوحمزه ثمالی همنشین چهار امام بوده است.ابوحمزه این قدر جذاب و دوست داشتنی بوده که گاهی امام صادق علیه السلام به دنبالش می فرستاد و می فرمود: دلم برایت تنگ شده است. این برای ابوحمزه افتخار خیلی بزرگی است.

راوی می گوید: من به قبرستان بقیع رفتم و ابوحمزه را پیدا کردم.گفتم:امام صادق علیه السلام دنبالت فرستاده اند و دوست دارند با شما بنشینند.الله اکبر! چقدر آدم باید پاک باشد و صفا و جمال و کمال داشته باشدکه امام علیه السلام مشتاق دیدار او باشد.

ابوحمزه می گوید:وقتی به محضر امام علیه السلام شرفیاب شدم،حضرت فرمودند:

إنی لأستریح اذا رأیتک؛(1)من هنگامی که تو را می بینم احساس راحتی می کنم.

خیلی حدیث قشنگی است. امام معصوم قلب عالم امکان است.به همه عالم فیض می دهد،ولی این مصداق همان حدیثی است که امام فرمود: اگر یک جلسه با کسی که مورد وثوق من است بنشینم برای من از عبادت یک سال بالاتر است.به ابوحمزه فرمود:البته من وقتی تو را می بینم راحت می شوم.جگرم حال می آید.

ص: 94


1- سفینة البحار، ج 2، ص440؛رجال الکشی،ص 33.

آرامش همنشینی با مؤمن

در روایت نورانی دیگر امام صادق علیه السلام فرمودند: گاهی من در مدینه این طرف و آن طرف می گردم و کسی که مرا آرام کند پیدا نمی کنم.

أنا فی المدینة بمزلة الشعیرة اتقلقل حتی أری الرجل منکم فأستریح إلیه؛(1)من در مدینه همچون یک دانه ی جو در اضطراب ونگران و ناراحتم تا یکی از شما را ببینم و بدو بیاسایم.

وقتی یکی از دوستان مؤمنین و شیعیان پاک و ناب و خالص را می بینم قلبم راحت می شود و احساس آرامش می کنم. امام صادق علیه السلام فرمودند:

إن المؤمن لیسکن إلی المؤمن کمایسکن الظمآن إلی الماء البارد؛(2)مؤمن به مؤمن آرامش می گیرد،چنان که تشنه به آب سرد آرامش می یابد.

آدم تشنه چطور در به در دنبال آب می گردد و برای یک لیوان آب له له می زند؟وقتی به یک آب زلال و خنک می رسد کیف می کند و آرام می شود و عطشش فروکش می کند. می فرماید: مؤمن هم همین طور است،به یک مؤمن و رفیق و دوست خوب آرامش پیدا می کند.

زمینه ی ارتباط معنوی

_افرادی که محضر امام صادق علیه السلام را درک کرده اند،بالاخره چون امام معصوم است یک نفرشان ابوحمزه میشود.چه اتفاقی می افتد که وقتی ما با

ص: 95


1- المحاسن، ج 1، ص 163؛الدعوات، ص 275؛ بحار الانوار،ج 65، ص 29.
2- الکافی، ج 2، ص 247؛ بحارالانوار، ج 64، ص 165.

بزرگانی مواجه می شویم، هیچ اثری نمی پذیریم. شما این همه از همنشینی با بزرگان و خوبان گفتید.بودند کسانی که امام صادق علیه السلام را هم درک کردند،ولی حالشان خوب نشد،اما یک نفر ابوحمزه شد.چه کار باید کرد که این همنشینیها اثر بگذارد؟

ابتدا باید موانع را از خودمان برداریم. ظلم کردن به خود و آن انانیت و منیت و خود محوری و خود خواهی مانع این تأثیر است.

آدمی که منافق است،آدمی که با خودش نفاق وچند چهره دارد،با خودش سرجنگ دارد،به خودش ظلم می کند،به خودش خیانت می کند، نمی تواند ارتباط برقرار بکند.باید پاک شد و با پاکان ارتباط برقرار کرد.

بزرگان فرموده اند:«السنخیه علة الإنضمام». یعنی ما باید سنخیت با پاکان پیدا کنیم تابتوانیم ارتباط معنوی برقرار کنیم و از آنان بهره مند شویم. در مسیر پاکی، محبت،راست زیستن قرار گیریم تا با آنان هم مسیر شویم و ارتباط برقرار کنیم.چنان که قرآن می فرماید:

وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ؛(1)با راستگویان باشید.

اگر هم نمی توانید صادق کامل باشید،با آنان همراهی کنید.در مسیر آنان قرار گیرید.حداقل باید تمرین کنیم و عناد و منیت ها و حسادت ها و بخل و کینه هاراازخودمان بزداییم تا آنها هم ما را بپذیرند و بتوانیم با آنها بنشینیم.انسان تا پاک نشود، نمی تواند با پاکان بنشیند.نمی تواند آنان را بپذیرد و نمی تواند قاطی شود.

افراد منافقی بودند که با پیغمبر می نشستند و هیچ بهره ای هم نگرفتند،

ص: 96


1- سوره توبه،آیه 119.

بلکه ظلمتشان هم بیشتر شد.پیغمبر مثل باران رحمت است.از باریدن دریغ ندارد.بر همه میبارد،ولی آن زمینی که شوره زار است،آمادگی و قابلیت بهره مندی را ندارد.اما همین باران در باغ گل و لاله می رویاند.

خورشید بر همه می تابد،وقتی بر زباله می تابد،بوی گند زباله بلند می شود،اما وقتی بر گل و ریحان می تابد،بوی عطر آن فضا را پر می کند.مابایدخودمان را پاک و پاکیزه کنیم. باید زمینه و قابلیت پذیرش هم درمابه وجود بیاید.امیر المؤمنین علیه السلام می فرمایند:

واعلموا أنه من لم یعن علی نفسه حتی یکون له منها واعظ وزاجرلم یکن له من غیرها لا زاجر و لا واعظ؛(1)وبدانید کسی که از خویشتن کمک و یاری نشود،تا این که از جانب خودپند دهنده و جلوگیرنده برایش باشد،منع کننده و پنددهنده ای از غیر برای اونمی باشد.

حرکت از درون

مبدأ حرکت برای اصلاح باید از درون خود انسان باشد.وقتی درون انسان آمادگی و اشتیاق برای پذیرش حق و اصلاح داشته باشد،ازمعاشرتها تأثیر بسزایی دارد.امام صادق علیه السلام نیز فرمودند:

من لم یکن له واعظ من قلبه و زاجر من نفسه ولم یکن له قرین مرشد استمکن عدوه من عنقه؛(2)کسی که واعظی از قلبش و

ص: 97


1- نهج البلاغه،خطبه 90؛بحار الانوار، ج4، ص 310.
2- من لایحضره الفقیه،ج4، ص402؛ بحارالانوار، ج 71، ص 187.

مانعی از نفسش نداشته باشد،وهمراه هدایت کننده ای برای اونباشد،دشمنش بر گردنش سوار می شود.

باید واعظ درونی داشته باشیم. باید جلوی نفسمان را بگیریم.کلنجار برویم و مهارش کنیم.اگرکسی هم واعظ درونی و هم دوست صمیمی نداشته باشد،دشمن بر گردنش سوار می شود.چه دشمنان جنی و چه دشمنان انسی.این است که هم باید در درونمان خودسازی داشته باشیم و هم از بیرون کمک بگیریم.دوست خوب،استاد خوب از بیرون خیلی کمک انسان است.

دوست دیرینه ی امام راحل

مرحوم میرزا علی اکبر معلم دامغانی از رفقای قدیمی حضرت امام راحل رحمه الله بود.دردوران جوانی با هم رفیق بودند.ایشان ابتدا طلبه بود.بعدازطلبگی بیرون آمد.بنده در دامغان چند بار خدمت ایشان شرفیاب شدم.آدمی خانه نشین و ناشناسی بود،ولی دوست صمیمی حضرت امام رحمه الله بود.

امام بعد از این که از نجف به ایران آمدند و در جماران مستقر شدند،به حاج احمد آقا گفتند:من یک دوستی داشتم به این اسم،پیدایش کنید.رفقای ما ایشان راپیدا کردندوبه جماران بردند و رابطه ی دیرینه بعد از چهل پنجاه سال دوباره برقرار شد.

یکی از نزدیکان حضرت امام می فرماید:امام روزهای اواخر عمرشان به خاطر بیماری خیلی در زحمت بودند.ملاقات ها را هم تعطیل کرده بودند.امام یک موقع می فرمودند:نمی دانید من چقدر درد می کشم.با این که بنای

ص: 98

بر شکایت نداشتند،ولی برایشان درد و بیماری سنگین بود.حال ملاقات نداشتند.خودی ها و بستگان نزدیک دور امام جمع بودند.

نوه ی امام می گوید: یک وقت یکی از این محافظان آمد و گفت:یک نفر آمده و اصرار دارد که با شما ملاقات کند.ایشان گفتند:ماملاقات نداریم. مسئولین هم که می آمدند راه نمی دادند. آن شخص پیغام داده بود به آقا بگویید:میرزا علی اکبر معلم دامغانی است.

امام وقتی اسم ایشان را شنیدند،حالشان برگشت و به خانواده و بچه ها فرمودند:ازاینجا بیرون بروید.شما نباشید.این نوه امام گفت:من تا به حال مخالفت با پدر بزرگم نکردم. اینجا حیفم آمد.امام که با هیچ کس ملاقات نمی کند، چطور ایشان را با شوق پذیرفته بود.

گفت: من رفتم پشت پرده مخفی شدم ببینم این چه کسی است.گفت:پدربزرگم،حضرت امام بلند شدند و به استقبال آقای معلم دامغانی رفتند.وسط اتاق همدیگر را در آغوش گرفتند.مدتی به هم نگاه کردند،یک نگاه پر مهر و عمیق و چاق سلامتی گرم، گفت و گویی اگر شد، من پشت پرده بودم و متوجه نشدم.ولی من از لای پرده نگاه می کردم.بعد خداحافظی کرد و رفت.

گفت:بعد از این ملاقات بود که حضرت امام فرمودند:حالم خوب شد، سرحال شدم. اگر از مسئولین کسی می خواهد بیاید ملاقات بیاید.بااین دیدار شارژ شدند و روحیه گرفتند. رسول خداصلی الله علیه وآله فرمودند:

رؤیة الحبیب جلاء العین؛(1)دیدار دوست روشنی بخش دیده است.

ص: 99


1- نثر اللآلی،ص 70.

این یک واقعیتی است که انسان با دیدن دوست خوب و صمیمی نور و جلا می گیرد.وقتی در امام معصوم اثر دارد،برای بقیه چه خواهد بود.امیدواریم اگر دوستان خوب داریم قدردان باشیم و بیشتر بهره بگیریم و اگر هم نداریم پیدا کنیم که بالاترین ذخیره است.

دریغ و درد که تا این زمان ندانستم

که کیمیای سعادت رفیق بود رفیق

ص: 100

گفتار ششم: آثار معاشرت

اشاره

ص: 101

ص: 102

تأثیر مجالست

شاکله و هویت و شخصیت ما به وسیله ی افرادی که با آنان در ارتباط هستیم ساخته می شود.عمل خوب یا بد ما اثر گذاروسازنده شخصیت ماست،اما بیش از اعمال ما چیزی که ما را می سازد شخصیت هایی هستند که با آنها در ارتباط هستیم.

پیغمبر خداصلی الله علیه وآله می فرمایند:محکم ترین دستاویز ایمان یک دوست خوب است.چون دوست خوب هم شما را نماز خوان،هم روزه گیر،هم به راه صلاح و نیکی می کشاند.دوست خوب سرچشمه خوبیهاست. انسان را به سمت خیرات سوقت می دهد.عکس آن هم همین طور است.دوست بد از همه گناهان بدتر است؛چون ام الفسادوسرچشمه ی همه بدیهاست.

یاد خوبان و بدان

تأثیر مجالست و معاشرت بسیار فوق العاده است.چراوقتی اسم دشمن ها آورده می شود،به ماگفته اند لعن کنیدوتبری بجویید؟وقتی اسم شمرویزیدوطاغوتها می آید،بایدبا قلبمان،یابازبانمان تبری بجوییم.به خاطر این است که هر کس را که ما یاد می کنیم، ارتباط برقرار می شود.حتی وقتی یزید و شمر را که مجسمه ی بدیها و طاغوت هستند یاد می کنیم،

ص: 103

روح و قلب ما یک ارتباط برقرار می کند.بالعن و برائت،خودمان را از آنان جدا می کنیم.باقلب و زبان می گوییم:خدایا،من ازاعمال او بیزارم.

وقتی از طاغوتی که صدها سال قبل از دنیا رفته،یاد می کنیم،بایدبازبان و قلبمان تبری بجوییم تا قاطی نشویم.چون با قاطی شدن صفات و رفتار و منش او در ما اثر منفی می گذارد.نفس توجه به او درماتأثیرمی گذارد.

چرا وقتی اسم افرادی که ما از آنها بدمان می آید می برند می گوییم:حرفش را نزن که حالم بدمی شود.وقتی کسی را که رفتار بدی با ما داشته یاد می کنیم حالمان بد می شود.معلوم می شود یادش که می کنیم، آن رذائل و بدی هایش را یادآور می شویم.

همچنین هر وقت خوبها را یاد می کنیم،یاد آنها روی آدم اثر خوب دارد.رسول خداصلی الله علیه وآله فرمودند:

عند ذکر الصالحین تنزل الرحمه؛(1)به هنگام یاد انسان های صالح،رحمت خداوند فرو می بارد.

وقتی یاد آنها چنین اثرگذار است،اگر آنها را ببیندچه می شود! حالش خیلی خوب می شود.چرا به ما فرموده اند:اسم پیغمبر و امامان را با ادب و احترام ببرید.چرا فرمودند:هرگاه نام پیغمبر را بردید و آن حضرت را یاد کردید صلوات بفرستید؟ چون وقتی یاد پیغمبر می کنی، شارژ می شوی و حقش را باید ادا کنی و درود بفرستی و بگویی: «صلی الله علیه و آله».وقتی نام امام را می بری،براو درود می فرستی و می گویی: «علیه السلام».بااین کار ارتباط را قوی تر می کنی و یک پله بالاترمی روی.چرااین همه یاد خدا

ص: 104


1- بحارالانوار، ج 90، ص 349؛ مستدرک الوسائل، ج 5، ص 275؛ سفینة البحار، ج 3، ص 54.

سفارش شده است؟

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا؛(1)ای کسانی که ایمان آورده اید،خدارابسیاریاد کنید!

ذکرخدا آدم رااحیا می کند. چرا گفته اند:یاد دشمنها و بدها را نکنید،اگر هم کردید تبری بجویید که در شما تسری نکنند؛به خاطراین است که معاشرت سرچشمه ی خوبی ها و بدی هاست.

سید جمال الدین گلپایگانی در وادی السلام

مرحوم آسید جمال الدین گلپایگانی از علمای نجف، اهل دل و اهل معنا و مرجع بوده است.شخصیت های بزرگی با ایشان مراوده داشتند.صاحب کرامات بوده است.

چندین نفر از نزدیکان ایشان این داستان را نقل کرده اند که یکی از شاگردان ایشان می گوید:مرتب به وادی السلام می رفتند و گاهی خلوت می کردندومشغول ذکر می شدند.

وادی السلام محل اجتماع ارواح مؤمنین و بهترین قبرستان در روی زمین است.ارواح مؤمنین در جوار امیرالمؤمنین علیه السلام درآنجا جمع می شوند.حضرت امیرعلیه السلام به اصبغ بن نباته فرمودند:

لو کشف لکم لألفیتم أرواح المؤمنین فی هذه حلقا حلقا یتزاورون ویتحدثون؛(2)اگر پرده ها برای شما برداشته شود، ارواح مؤمنان را

ص: 105


1- سوره احزاب، آیه41.
2- بحارالانوار، ج 97، ص 234.

در وادی السلام می بینید که حلقه حلقه دور هم نشسته اند و بایکدیگر دیدار و گفت و گو می کنند.

در وادی السلام گروه گروه ارواح مؤمنین دور هم جمع می شوند. لذا اولیای خدا مثل مرحوم آقای قاضی، مرحوم آسید جمال گلپایگانی، مرحوم آقای کشمیری زیاد به آنجا می رفتند و با ارواح انس داشتند.

می گوید:دیدم که مرحوم آسید جمال به وادی السلام می رود و در آنجا خلوت می کند. با فاصله به دنبال ایشان رفتم. دیدم ایشان مشغول ذکر و انس با ارواح مؤمنین شد و فضا عوض شد.نسیم خنک و بوی عطر عجیبی حس کردم. دیدم در گرمای نجف نسیمی می وزد و آرامش عجیبی فضا را پر کرد.

ذکر و انسشان تمام شد.به طرف نجف برگشتند.من هم به همراهشان آمدم. آن بوی دل انگیز همراه ایشان بود،تا این که به شخصی که آدم نااهلی بود برخوردیم. به آسید جمال گلپایگانی یک سلام کرد و سلام و علیک و ارتباط جزئی برقرار شد و آن نسیم و بوی عطر و روح و ریحان قطع شد.

آسید جمال رویشان را به طرف من کردند و فرمودند: این آقابایک ملاقات زحمات چند ساعت مرا هدر داد.

کنترل معاشرت ها

معاشرت خواه ناخواه اثر دارد.شما اگر به بازار عطرفروشها بروید، معطر می شوید.اگر به جاهایی که آلوده و متعفن است هم بروید جلوی بینی خود را می گیرید. انسان وقتی در فضایی قرار می گیرد که سیگار

ص: 106

کشیده اند، بوی سیگار می گیرد. بخواهیم نخواهیم این هست.

پیغمبر و امامان گاهی استغفار می کردند. آنها که معصیت و غفلت نداشتند. ملاقات در آنها اثر می گذاشته و غباری روی دلشان می نشست. برای برطرف شدن آن استغفار می کردند.امیر المؤمنین علیه السلام می فرمایند:

من لم یصحبک معیناعلی نفسک فصحبته وبال علیک إن علمت؛(1)هرکس مصاحبتش کمکی بر نفس تو نباشد،مصاحبت با او وبالی بر توست.

یعنی شما با آنهایی که هم صحبت می شوی و معاشرت میکنی،اگر کمک شمانباشندوبه نفع شمانباشد،مصاحبت با آنان وزر و وبال است.بار سنگینی بر دوش شماست.

همنشین تو از تو به باید

تا تو را عقل و دین بیفزاید

بیاییم معاشرت هایمان را کنترل و هدف دار کنیم. اگر با این هم کلاسی یا با این دوست معاشرت و رفت و آمد می کنم، یا باید برای او نافع باشم،یااوبرای من نافع باشد؛بالاخره یک نتیجه مثبت و منفعتی داشته باشد.ولی اگر هیچ منفعتی ندارد،یاضرر دارد،یابرای من یا برای طرف مقابل این وزر و وبال است.بار انسان راسنگین می کند.

مجالس هم همین طور است. یکی از اساتید می فرمودند:وقتی کسی زنگ خانه ی مرامی زند،دلم میلرزد.چرا؟ فرمودند:بعضی ها می آیند نیم ساعت یک ساعت می نشینند غیبت می کنند،تهمت می زنند،حرف های دنیا

ص: 107


1- تصنیف غررالحکم، ص433.

می زنند و دل ما را تاریک می کنند و می روند.بعد بایدچقدراستغفار کنیم تا پاک کنیم.

چه لزومی دارد که ما هر کسی را راه دهیم، یا با هرکس معاشرت کنیم؟معاشرت هایی را که اختیارش دست خود ماست محدود کنیم،مگر جاهایی که ما بتوانیم دست کسی را بگیریم. معاشرت با کسانی که در زندگی دنیا و آخرتمان کمک کار ما نباشند،وزر و وبال است.

برکات دوستان خوب

مرحوم آیت الله بهاء الدینی خیلی اهل انس بودند.واقعا تعینی در وجود ایشان نبود.با هرکسی که می آمد انس می گرفتند.خیلی اهل معاشرت بودند.واقعا خودشان را تنزل می دادند.

چون سر و کارت با کودک فتاد

پس زبان کودکی باید گشاد

این خصوصیت در ایشان خیلی تجسم داشت.مابچه طلبه بودیم،گاهی می رفتیم و ایشان خیلی عنایت و لطف می کردند. ایشان یک موقع فرمودند:این که آدم با خوبها معاشرت داشته باشد،یک روزی به دردش می خورد.اولا در دنیا دستگیری می کنند.اگر هم نشد به خاطر حق و حقوقی که پیدا می شود،سلام علیک و نان و نمکی که خورده می شود، یک موقعی به درد ما می خورند.

دوستان خوب را زیاد کنیدکه هر کدام از آنها می توانند برای ما دعا و شفاعت کنند.امام صادق علیه السلام فرمودند:

استکثروا من الإخوان فإن لکل مؤمن دعوة مستجابة وقال

ص: 108

استکثروا من الإخوان فإن لکل مؤمن شفاعه وقال أکثروامن مؤاخاة المؤمنین فإن لهم عند الله یدایکافئهم بها یوم القیامة؛(1)برادر و رفیق زیاد بگیرید؛زیرابرای هر مؤمنی دعایی مستجاب است. و برادر و دوست خوب بسیار بگیرید؛زیرابرای هرمؤمنی شفاعتی است.وبامؤمنان بسیار پیمان دوستی و برادری بندید؛ زیرا آنان درپیشگاه خدا حقی دارند که روز قیامت برابر آن ازوی پاداش گیرند.

دوستان خوب روز قیامت می توانند شفاعت کنند و دست شما را بگیرند.هر چه بادوستان خوب رابطه داشته باشید،هم دردنیامشمول دعای آنان می شوید و هم درقیامت نجات پیدا می کنید. نظر و لطف می کنند و دست آدم را می گیرند.انسان هرچه دوست خوب داشته باشد کم است.

صلوات های شما به داد ما رسید!

آیت الله بهاء الدینی رحمه الله می فرمودند: یک بنده خدایی بودکه در جلسه ما شرکت می کرد و با ماسلام و علیک و ارادت و علاقه ای پیدا کرده بود. ولی مبتلا و آلوده به چند نوع گناه بود. معلوم می شود در او هم یک حقیقتی بوده که خدمت آقا می آمده است.

فرمودند: ایشان بعد از مدتی از دنیا رفت.بعدازمردن خوابش را دیدم که گرفتار است.فرمودند:به سه نوع عذاب گرفتار بود.

عذاب هم دستاورد اعمال و صفات خود ماست. خدای بزرگ کسی را نمی خواهد شکنجه بدهد.خدا نه کارخانه مار و عقرب دارد و نه کارخانه

ص: 109


1- مصادقة الإخوان، ص46؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص 17.

آتش افروزی این آتش افروزی ها و این جهنم ها و این مار و عقربها اعمال و صفات ماست. رسول خداصلی الله علیه وآله فرمودند:

انما هی أعمالکم ترد الیکم؛(1)این اعمال شماست که به شما بازمی گردد.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی فرموده بودند:بعضیها دهان که باز می کنند،ازآن آتش بیرون می زند.اختلاف میاندازد،نیش می زند،دلها را آتش می زند،اینها آتش جهنم می شود. آتش را از همین جا مهیا می کند.از الآن آتش جهنم را پیش پیش می فرستد.با نیش هایی که میزند،مار و عقرب درست می کند. به قول مثنوی:

این سخنهای چومار و کژدمت

مار و عقرب گردد گیرد دمت

در روایت آمده است که خدا هر کسی را که خلق می کند، هم در بهشت و هم در جهنم جایگاهی برای او خلق می کند که بکر و دست نخورده است.درجایگاه جهنم هیچ آتش و عذابی نیست.جایگاه بهشت هم زمین بکر است.بستگی دارد که انسان کاخ و قصر و حورالعین و غلمان درست کند،یا آتش و عذاب.

پیغمبر خدا شب معراج دیدند که ملائکه مشغول کارند،اما یکمرتبه رها می کنند.گفتند:دنبال مصالح هستیم.مؤمن وقتی کار خیر می کند،صفات خوب دارد، صدقه میدهد،مصالح میرسد.

ص: 110


1- توحید المفضل، ص 93،بحار الانوار، ج 3،ص 90.

جهنم هم همین طور است. عوامل جهنم هم یا ساکت اند،یا مشغول.بستگی دارد به این که ما آتش و مار و عقرب می فرستیم،یا نه.

این که ایشان فرمودند آن آقا به سه نوع عذاب گرفتار است،ممکن است هرنوع گناهی یک نوع عذاب داشته باشد. ربایک نوع عذاب دارد، دروغ یک نوع عذاب دارد.فرمودند: من متأثر شدم. از خواب که بلند شدم در فکرش فرو رفتم.

این است که اگر انسان با عالمی رابطه داشته باشد،با دوستان خوب،باجلسات خوب،باهمسایه های خوب،یک روزی به دردش می خورند. هم در دنیا و هم در آخرت.این ها می توانند شفاعت کنند. در دنیا و برزخ و آخرت دستشان باز است.ما فقط باید به خوبها وصل شویم.

ایشان فرمودند:من به حال ایشان متأثر شدم.فکر کردم چه چیزی برایش هدیه کنم،مقداری صلوات بر ایشان هدیه کردم.

بارها می فرمودند: من ذکر صلوات را کمتر از تلاوت قرآن نمی دانم؛ چون اولا صلوات هم امر خود قرآن و هم عمل به قرآن است. و عمل به قرآن کمتر از تلاوت قرآن نیست. معمولا ما برای اموات حمد که خلاصه قرآن است و سه مرتبه سوره توحید که یک ختم قرآن است هدیه می کنیم. یعنی دو ختم فشرده ی قرآن، ولی ایشان می فرمودند:من حتی برای اموات به جای حمد و قل هو الله سه صلوات می فرستم. چون اثرش را دیده بودند.

این بهترین هدیه برای خودمان و برای دیگران است. کم ذکری داریم که مجموعه ی فضائلش یک کتاب بشود. فضائل و آثار صلوات یک کتاب روایت می شود.

ص: 111

ایشان فرمودند: من مقداری صلوات به ایشان هدیه کردم و به فکرش بودم که برایش کار خیری بکنم. بعد از مدتی دوباره ایشان را خواب دیدم که بحمدالله جایش خیلی خوب است و سرحال شده است. به من گفت: صلوات های شما به داد ما رسید و ما را نجات داد.

این است که آدم باید با خوبها ارتباط داشته باشد.بایک عالم،باشخصی که اهل دل باشد که یک روزی به دردش می خورد.

نجات ازگرفتاری در برزخ

آیت الله حائری رحمه الله فرموده بودند:مایک آشنایی داشتیم که آدم محترمی هم بود. بعد ازمردن اوراخواب دیدم که کور است.خیلی متأثر شدم.رفتم در روایات دیدم که چرا این اتفاق افتاده است و چه عملی باعث این می شود.

امام صادق علیه السلام فرمودند: «کسی که واجب الحج شودوامروزوفردا کند،وبه حج واجب نرود،کور محشور می شود.»(1) و در جایی دیگر از آن حضرت روایت شده است: کسی که حج بر او واجب شود و هیچ مانعی برای رفتن به حج نداشته باشد و حج نرود «فلیمت یهودیاأونصرانیا؛(2)پس یا یهودی یا نصرانی بمیرد.»

یعنی آنهایی که مستطیع شده اند، اگر راه باز باشد و بتوانند بروند،اما نروندبایهودی و نصرانی فرقی نمی کند!

ص: 112


1- الکافی، ج4، ص269؛ وسائل الشیعة، ج 11،ص 27.
2- الکافی، ج4، ص 268؛ دعائم الاسلام، ج 1، ص 289؛ وسائل الشیعة، ج 11، ص 30.

یکی از رفقا می گفت:پدربزرگ من حج نرفت. وصیت کرد بعد از مردنش برایش حج به جا بیاورند.دو سه سال طول کشید.بعدازدوسه سال که نائب رفت وحج به جا آورد،به خواب مادرم آمد و گفت: من دو سه روز است که از محله ی یهودی ها به محله مسلمانها آمده ام.

مرحوم آقای حائری متأثر شدندوازپول شخصی خودشان نائب گرفتند و کسی را فرستادند تا برای آن شخص حج واجب به جا بیاورد.تا آن آقا از گرفتاری اش نجات پیدابکند.

چشم های کور

آیت الله دستغیب کتاب خیلی قشنگی به نام داستانهای شگفت دارندکه همه آنها مستند و واقعی است. بنده از محضر ایشان شنیدم که فرمودند: این کتاب ماافرادبسیاری را متحول کرده است.

نقل می کنند که ما آشنایی داشتیم که در اطراف شیراز زندگی می کرد.مرد متمولی بود.زراعت و چشمه ی آب داشت.چشمه ی آب ایشان کنار یک روستایی بود که روستایی ها می آمدند و از آن چشمه استفاده می کردند.

ایشان به خاطر این که روستاییان زراعتش را پایمال نکنند،این چشمه را کور کرد که زراعتهایش آسیب نبیند؛چون چاه آب هم داشت.خیری را که مردم از آن استفاده می کردند بستند.

ایشان فوت کرد.بستگانش او را خواب دیدند که کور است.گفتند:توکه بینا بودی چرا کوری؟ گفت: چون من چشمه ی آب مردم را کور کردم،اینجا هم چشمم کور است.این ها بازتاب اعمال انسان است و حقیقت است.

ص: 113

ایشان می فرماید: راه دارد. بروید این چشمه را باز کنید. این خبر را جاری کنید. آن چشمه را احیا می کنند و به مردم می گویند بیایید استفاده کنید. همان هایی که می گفتند خدا پدرت را لعنت کند، حالا می گویند: خدا پدرت را بیامرزد. چشمه را که احیاکردند،بعد از چند روز خواب دیدند که پدرشان بینا شده.اینها واقعیت است.

فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ؛(1)پس هرکس هم وزن ذره ای کار خیر انجام دهد آن را می بیند! و

هرکس هم وزن ذره ای کار بد کرد آن را می بیند!

اگر این آیه را باور کنیم، همه چیز را باور کرده ایم.

لازم به یادآوری است که خواب نمی تواند به تنهایی مدرک و سند باشد.خواب یک هشدار،یایک بشارت است. پیام دارد.اگر مطابق روایات باشدوببینیم در خارج هم واقعیت دارد، می توانیم به آن عمل کنیم و الا هر خوابی سندیت ندارد.خواب خوب رؤیای صادقه است که جزئی از هفتاد جزء نبوت است. با خواب خوب می توانیم تلنگری بزنیم و حقی را ادا کنیم.

معاشرت با خویشان نااهل

_حدیثی از امام سجادعلیه السلام خواندید که به فرزندشان فرمودند:باپنج دسته معاشرت نکن؛باآدمهای دروغگو، فاسق،بخیل،احمق و قاطع رحم که در سه جای قرآن خدا او را لعنت کرده است.گاهی افرادی که دارای این صفات

ص: 114


1- سوره زلزله، آیه 7 و 8.

هستند از نزدیکان ما هستند؛برادر،همسر،پدر و مادر و اولاد ما هستند.اگر معاشرت نداشته باشیم،خودش قطع رحم است.اینها را چه کار کنیم؟

قاعده ی کلی در معاشرت این است که برای همه ی بندگان خدا حرمت قائل شویم.

وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا؛(1)وبه مردم نیک بگویید.

برخورد ما باید با مدارا و شایسته باشد.امام صادق علیه السلام به اسحاق بن عمار فرمودند:

یا إسحاق صانع المنافق بلسانک و أخلص ودک للمؤمن وان جالسک یهودی فاحسن مجالسته؛(2)ای اسحاق،بامنافق به زبانت مدارا کن،وبامؤمن دوستی ات را از هر شائبه پیراسته ساز و اگریک نفر یهودی با تو هم نشین شود، همنشینی اش را نیکو بدار!

اگر با آدم منافق و چند چهره هم برخورد کردی که بدترین آدمهاست،جوری با او با مصالحه و مدارا رفتار کن که باعث اذیت و آزار تو نشود.اگر با آدم منافق همسفر شدی،بااو مدارا کن و اگر مؤمنی یافتی عشق و محبتت را نثار او کن. با او یگانه شو.واگر با انسان غیر مسلمان معاشرت کردی،حسن معاشرت و مجالست نشان بده. این دستور دین ماست.

بنابراین، قاعده کلی این است که معاشرتها بر اساس مدارا و تحمل و رفق باشد. اما کسانی که معاشرت و رفاقت با آنها نهی شده است، مثل کذاب و فاسق، بخیل و احمق و قاطع رحم، چنین افرادی که اقوام نزدیک

ص: 115


1- سوره بقره، آیه 83.
2- من لایحضره الفقیه، ج4، ص404؛ بحارالانوار، ج 71، ص 162.

ما هستند،مثل پدر، عمو، دایی،گریزی از معاشرت با آنها نیست.

ما نمی توانیم از همسر یا از اولاد یا از پدر و مادرمان جدا شویم.همسر و اولاد حضرت نوح بد بودند.آیا آنها را ترک کرد؟ بعضی از همسران پیامبر حضرت را اذیت می کردند،سرش را افشا کردند.یاهمسر امام حسن علیه السلام قاتل آن حضرت بود.امام علیه السلام نه او را بیرون کردند،نه او را ترک کردند.

ما از معاشرت با نزدیکان راه گریزی نداریم. چاره ای جز معاشرت نیست.این یک امتحان است.بایدباآنها معاشرت داشته باشیم.پدرومادر ما هستند.نمی توانیم از آنان جدا شویم، باید حد اعلای رفق و مدارا و خیرخواهی را برای آنها داشته باشیم.به عنوان یک طبیب برایشان دلسوزی کنیم.اگر تأثیر منفی دارد،کمتر معاشرت داشته باشیم؛به اندازه ی ضرورت.معاشرت را به حداقل برسانیم.ازکارهای بدشان اعلان نارضایتی داشته باشیم و قاطی نشویم،اماحد اعلی خیرخواهی را داشته باشیم.

تحمل یکدیگر

یکی از علمای برجسته همسری داشتند که خیلی بداخلاق و مردم آزار بود.حتی دست بزن داشته و آقا را می زده است.ولی ایشان تحمل می کردند.به حدی که برادر خانم های ایشان می فهمند و می آیند می گویند:اگر اجازه بدهیدماخواهرمان را از شما جدا کنیم.آقا می فرماید:من می ترسم شما او را تحمل نکنید.اوحالش بد است.به هم ریخته است. می ترسم حقش را ادا نکنیدونتوانید نگهش بدارید. من تحملش می کنم.

رشد یک انسان برجسته این است که بتواند تحمل کند.پیامبر گرامی

ص: 116

اسلام صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: اگر کسی با همسر ناباب بسازد،ثواب صبر ایوب را به او می دهندودرمقابل خانمی که با شوهر ناباب بسازد،ثواب حضرت آسیه و مقام حضرت آسیه را به او می دهند.(1)این پاداش خیلی زیادی است.این روحیه را خدا خیلی دوست دارد. روحیه ی خیلی خوبی است.

ما باید خیرخواه باشیم. حضرت نوح هم تا لحظه ی آخر خیرخواهی می کرد.حتی پیش خدا به قول ما چک و چانه زد:

وَنَادَی نُوحٌ رَبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَإِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَأَنْتَ أَحْکَمُ الْحَاکِمِینَ؛(2)نوح به پروردگارش عرض کرد:«پروردگارا! پسرم از خاندان من است؛ و وعده ی تو (در مورد نجات خاندانم) حق است؛ و تو از همه ی حکم کنندگان برتری!»

اما پسر نوح از اهلیت جدا شده و بریده.اگر وصل بودمانجاتش می دادیم.

اما فامیلهای دورتراگرروی ما اثر منفی دارند،روی فرزندان ما اثر منفی دارند،وضع زندگی شان یک جوری است که اگرمابرویم آلوده می شویم،لازم نیست زیاد رفت و آمد کنیم. ارتباط حداقلی داشته باشیم.حداقل صله ی رحم واجب است، هر چند به یک سلام.به یک تلفن و احوال پرسی.

نجات غریق

با خانواده هایی که صفات بدی دارند،اعتقادات ما را فاسد می کنند،

ص: 117


1- مکارم الاخلاق، ص 214؛ بحارالانوار، ج 100، ص 247.
2- سوره هود، آیه45.

رذائل اخلاقی را منتقل می کنند لازم نیست زیاد معاشرت کنیم.به خصوص افرادی که بیرون از فامیل و بستگان و همسایگان هستند.

لازم نیست با هر کسی معاشرت کنیم. اگر خوب هستند،نور علی نور.آثار و برکات در معاشرت با آنها زیاد است.ولی افرادی که مجبور به معاشرت با آنها نیستیم و دارای صفات و اخلاق و رفتار ناپسند هستند لزومی ندارد با آنها معاشرت کنیم. مگر این که بتوانیم دست آنها را بگیریم.

کسی که شنا کردن نمی داند، نباید در آب عمیق برود. جایی برود که پایش به زمین برسد و غرق نشود. آب عمیق مال کسانی است که شنا بلد باشند.

آدمی که واکسینه نشده است،آدمی که هنوز نمی تواند روی پایش بایستد،آدمی که هنوز ضعیف است،نهالی است که با یک باد کنده می شود،نباید در مجالس گناه برود.نباید با بدها معاشرت کند.بلکه با بدها قطع رابطه کندتا آلوده نشود.تا زمانی که خودش را قوی کند.حالا که قوی شدبه آب عمیق و جاهایی که می تواند خودش را حفظ بکند برود.

کسی که می خواهد نجات غریق باشد،بایددوره ای ببیند تا بتوانددست دیگران رابگیرد.فراوان داشته ایم افرادی راکه رفتند نجات بدهند،خودشان هم غرق شدند.رفته اند معتادی را نجات بدهند،خودشان هم آلوده شده اند.آنهایی که می خواهند انسان آلوده ای را دستگیری کنند،باید حتما زیرپایشان محکم باشد و دوره ی دستگیری از یک ضعیف را دیده باشند.محکم باشند وگرنه خودشان هم آلوده می شوند.

ص: 118

گفتارهفتم: دوستی با رنگ خدا

اشاره

ص: 119

ص: 120

دوستان ایمانی

در روایات روی موضوع معاشرت و دوستی بسیار تأکید شده است. حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند:

لیس شیء انکی لإبلیس وجنوده من زیارة الإخوان فی الله بعضهم لبعض؛(1) برای شیطان و سپاهیانش چیزی کوبنده تر از دید و بازدید برادران برای خدا نیست.

چیزی که شیطان را در هم می کوبد و خوار و ذلیل می کند، زیارت دوستان مؤمن است. وقتی با یک مؤمن رفیق می شویم، ظلمتها و نکبتها و شیاطین از ما دور می شوند و این رفاقت ما را به خدا نزدیک می کند. حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

من آخی أخاً فی الله رفعه الله له درجة فی الجنة لا ینالها بشی من عمله؛(2) هر کس در راه خدا با کسی دوست و برادر شود، در بهشت مقامی خواهد داشت که با هیچ عملی به آن نمی رسد. کاری که دوست انجام می دهد، اعمال ما انجام نمی دهد. اعمال ما آنقدر کاربرد ندارد تا ما را به آن مقام برساند. دوست خوب برتر و بالاتر است. ما را به آن مقام بالاتر می رساند. امام رضا علیه السلام فرمودند:

ص: 121


1- الکافی، ج 3، ص 270؛ بحارالانوار، ج 71، ص 263.
2- المحجة البیضاء، ج 3، ص 286؛ احیاء العلوم، ج 5، ص 142.

من استفاد أخاً فی الله فقد استفاد بیتاً فی الجنة؛(1) هرکس برادری دینی به دست آورد، خانه ای در بهشت به چنگ آورده است.

همه ما دوست داریم خانه ای در بهشت داشته باشیم. فرمودند: کسی که یک دوست خوب برای خودش فراهم کند، مثل این است که خانه ای در بهشت برای خودش تهیه کرده است. این تضمینی و قطعی است. دوست خوب او را به طرف بهشت می کشند.

لذت مجالست با خوبان

یکی از عرفای بزرگ که مرحوم فیض کاشانی نامه های ایشان را به عنوان منتخب مکاتیب جمع آوری کرده است، ملا عبدالله جهرمی است. ایشان در مورد ملاقات و معاشرت و مجالست با خوبها جملات قشنگی دارند.

می فرماید: «محبت ورز می باید بود.» همانطوری که مردم در امور مختلف ورزش می کنند، ما هم باید ورزش محبت کنیم. مسابقه محبت بدهیم. محبت ورز باید بود که آن لذت که مردمان از طعام و نوشیدنی و سائر لذائذ می یابند، از محبت یابند. و هیهات لذت محبت کجا و لذت آنها کجا.»

گاهی آدم از خوردن لذت می برد، از نوشیدن آب گوارا لذت می برد. این ها لذت های جسم ماست. گاهی روح و جان ما لذت می برد؛ مثل لذت دیدن یک دوست و رفیق خوب. با دیدار یک انسان شفاف و نورانی و بامحبت، حال خوشی به آدم دست می دهد. این غذای روح ماست.

ایشان می گوید: این لذت های مادی لحظه ای است. تمام می شود. یعنی

ص: 122


1- مصادقة الاحزان، ص46: الأمالی للمفید، ص 316؛ بحارالانوار، ج 71، ص 276.

لذت بهترین نوشیدنی ها و بهترین خوراکی ها همان لحظه ای است که در کامتان می رود و تمام می شود. بعد هم ممکن است ثقل معده پیدا کنید.

اما این که با یک مؤمنی می نشینی، گاهی آن روح و ریحان و آن رنگی که به شما می زند و آن محبتی که در شما تزریق می کند سالیان سال ماندگار است.

می فرماید: «محبت ورز می باید بود که آن لذت که مردمان از طعام و نوشیدنی و سایر لذتها می یابند، از محبت یابند.» می گوید: این یک قیاس مع الفارق است. این دو هیچ ربطی به هم ندارند. «هیهات لذت محبت کجا و لذت طعام و خوراک و پوشاک کجا؟! لذت محبت لذت حیّ است و لذت مادیات لذت میت است.»

بهره آدم های دنیاطلب و مادی، لذت های مادی است، ولی انسان های معنوی و اهل دل، از لذت های معنوی بهره می برند. لذا فرمودند: «حلوا به کسی ده که محبت نچشیده است.»

ما از تو نداریم به غیر تو تمنا

حلوا به کسی ده که محبت نچشیده است

کسی که لذت محبت را بچشد، پشت پا به همه لذتها می زند. آنها را لذت نمی داند. کسی که با خدا انس بگیرد کیف می کند.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی می فرمودند: کسی که یک ذره با دستگاه خدا آشنا شود و انس داشته باشد، طعم لذت دعا، لذت مناجات، لذت قرآن، لذت نشستن با یک انسان را بچشد، دیگر تمام لذائذ دنیا در نظرش کوچک می شود.

ص: 123

نمونه ملاقات خدا در بهشت

ملا عبدالله این نکته را هم یادآور می شود که بزرگی فرموده است: «هر چه که در بهشت هست، نموداری از آن در دنیا هست.» در قرآن هم به آن اشاره شده است: « وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا»؛(1) آنچه در دنیا هست، نمونه اش در آخرت هم هست.

یکی از جاهای مهم بهشت جایی است که مردم برای ملاقات خدا می روند. یعنی خدای بزرگ نه در چشم ظاهر، بلکه در دل آنها تجلی می کند. با خدا ملاقات می کنند. یک جایی می روند که با خدا انس می گیرند. نمونه ملاقات خدا در بهشت، در این دنیا چیست؟ آن ملاقات در این دنیا چطور تجلی و بروز پیدا می کند؟

آن بزرگ می فرماید: «هر چه که در بهشت هست، نموداری از آن در دنیا هست. نمودار لقا خدا در بهشت، ملاقات برادران دینی است.»(2) ملاقات انسان هایی که به حق انسان هستند. یعنی نمونه ملاقات خدا در بهشت که برای مؤمنین اتفاق می افتد، ملاقات با دوستان خوب در دنیاست، آنهایی که مؤمن واقعی هستند. رنگ و بوی خدایی دارند. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

من زار أخاه إلی منزله لا لحاجة منه إلیه کتب من زوار الله و کان حقیقاً علی الله أن یکرم زائرهُ(3)هرکس بدون اینکه حاجتی از برادر مؤمنش داشته باشد برای دیدار او به خانه اش برود، از زائران

خدا نوشته می شود. و بر خداست که زائرش را گرامی بدارد.

ص: 124


1- سوره بقره، آیه 25.
2- مکاتیب، ص 511، مکتوب 215.
3- کشف الریبة، ص 93؛ وسائل الشیعة، ج 17، ص 210؛ بحارالانوار، ج 72، ص 364.

کسی که به خاطر خدا و بدون طمع و اغراض مادی به ملاقات دوستی برود، این ملاقات خود خدا حساب می شود. نه جزء زوار بیت الله، بلکه از زوار خود خدا محسوب می شود.

کسی که مؤمنی و عالم ربانی را پیدا کرد و به خاطر خدا به ملاقات او رفت، به ملاقات خود خدا رفته است. محبت فی الله است. در واقع خدا را می خواهد. این هم واسطه است که ما را به خدا برساند.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

من زار أخاه فی الله قال الله عز و جل إبای زرت و ثوابک علی و لست أرضی لک ثواباً دون الجنة؛(1) اگر کسی به خاطر خدا به دیدن برادر و دوستش برود، خداوند عزوجل می فرماید: مرا زیارت کردی و ثواب تو بر عهده من است و غیر از بهشت به ثواب دیگر رضایت نمیدهم.

کسی که برادر دینی اش را برای خدا ملاقات کند، زائر خود خداست؛ چون نیت او خداست. در اینجا شخص کنار می رود. خدا مطرح است. می فرماید: من را زیارت کردی و بهره و پاداش این زیارت هم با من است و کمتر از بهشت به تو نخواهم داد.

دیدار اهل بیت علیهم السلام

امام صادق علیه السلام نیز درباره ارتباط با اهل بیت علیهم السلام فرمودند:

من لم یقدر علی صلتنا فلیصل صالحی شیعتنا یکتب له ثواب

ص: 125


1- الکافی، ج 2، ص 176؛ بحارالانوار، ج 71، ص 345.

صلتنا ومن لم یقدر علی زیارتنا فلیزر صالحی موالینا یکتب له ثواب زیارتنا؛(1) کسی که قادر به صله ما نباشد، باید افراد صالح از شیعیان ما را مورد صله قرار دهد تا ثواب صله ما برایش نوشته شود. و هرکس قادر به زیارت ما نباشد، پس شایستگان پیروان ما را زیارت کند تا ثواب زیارت ما برای او نوشته شود

اگر کسی دسترسی ندارد تا به امامش هدیه، یا صله ای بدهد، یا خودش را وصل کند، برود دوستان خوب ما را صله بدهد. ثواب صله ما به او داده می شود.

یعنی الآن بهترین نذر برای امام زمان علیه السلام این است که ما به دوستداران امام زمان، به آنهایی که مشکلی دارند هدیه بدهیم. مشکل دوستان امام زمان را حل کنیم. هر هدیه ای که در زمان غیبت به دوستان امام زمان و به قصد امام زمان می دهیم، در واقع به دست امام زمان داده ایم.

فرمودند: کسی که نمی تواند خود ما را به طور مستقیم زیارت کند، برود دوستان ما را به قصد ما زیارت کند، ثواب زیارت ما در نامه عملش نوشته می شود.

فرمود: هر چه در بهشت هست، نموداری از آن در دنیا وجود دارد. نمودار لقای خدا، لقای انسانهای برجسته در دنیاست.

محبت خدایی

در روایات بر این نکته تأکید شده است که دوستی ها باید به خاطر خدا

ص: 126


1- من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 73؛ وسائل الشیعة، ج 9، ص476؛ بحارالانوار، ج 71، ص 354.

حب فی الله باشد، نه به خاطر اغراض مادی. بعضی افراد در طول سال هر وقت کار دارند به انسان زنگ می زنند. اگر کار نداشته باشند نه زنگ می زنند و نه احوال پرسی می کنند.

بعضی ها نسبت به خدا و اهل بیت هم همین طور هستند. هر وقت کار دارند، یا الله یا الله می گویند. اگر رفع شد رها می کنند. واقعا این بد است. ما طرف را نمی خواهیم، جیب او را می خواهیم. لذا می فرماید: آن محبتی انسان را به کمال می رساند که خالی از اغراض و امیال دنیایی باشد.

قوت انسان الهی

ملا عبدالله می فرماید: ای ولی من، هر مخلوقی و هر حیوانی و هر انسانی قوت مخصوصی دارد. پرنده ها دانه استفاده می کنند، بسیاری از حیوانات گوشتخوار هستند. هر کدام یک خوراک علی حده دارند. قوت انسان های واقعی و غذای آنها ملاقات انسانهاست.

مرحوم آقای دولابی می فرمودند نزدیک ما نیایید که ما آدم خور هستیم. ایشان می فرمودند: قوت روح و جان ما دیدن انسانهای برجسته است. اگر ببینیم قشنگ قاطی می شویم. انسان برجسته حیات می دهد، انرژی میدهد، نورانی می کند، حیات قلب است، جلا می دهد. همه خستگی های آدم را در می کند. گناهان انسان را پاک می کند. در مجالسی که آدم خوبها و اولیای خدا را می بیند، گناهانش ریخته می شود، پاک می شود. خدا فرشته ای را می فرستد و می گوید: بهشت را بر تو واجب کردم، جهنم را حرام کردم. یعنی بهشتی شدی.

ص: 127

می فرماید: روح و قلب از انسانهای واقعی اشباع می شود. از دیدار آن ها لذت می برد و تغذیه می کند. بعد می فرماید: محبت یکدیگر را به جان خریدار باشید. ورزش محبت در این زمان کهنه شده است. بیایید شما این ورزش محبت را در زندگی تان احیا کنید.

خود پیغمبر و امامان ما بیشترین لذتی که در این دنیا می بردند، بعد از تلاوت قرآن و انس با خدا، نشستن با اصحاب و یاران و شیعیان و دوستان بود. با آنان گرم می گرفتند و مأنوس بودند.

شخصیت زکریا بن آدم

زکریا بن آدم قمی، چهار امام را درک کرده است. این مرد این قدر شفاف و صاف و زلال بود که ائمه علیهم السلام با او انس می گرفتند. میل داشتند با او بنشینند و گفت و گو داشته باشند. امامان ما خاطر خواه این آقا بودند.

یک موقعی زکریا بن آدم قمی خدمت امام رضا علیه السلام آمد و به حضرت عرض کرد: می خواهم از قم بروم؛ چون بیشترشان سفیه و نادان شده اند. امام رضا علیه السلام فرمودند:

لا تفعل فإن أهل مم یدفع عنهم بک؛(1)این کار را نکن که بلا از اهل قم توسط تو دفع می شود.

من اجازه نمی دهم از قم بیرون بروی؛ به خاطر این که خدا به برکت شما بلا و عذاب را از اهل قم بر می دارد.

یک مؤمن می تواند عذاب را از یک منطقه، از یک محیط بردارد. در

ص: 128


1- الاختصاص، ص 87؛ بحارالانوار، ج49، ص 278.

روایات کم پیدا می شود که امام معصوم کسی را در بست تأیید کند. زکریا بن آدم قمی یکی از آنان است.

یک نفر خدمت امام هشتم عرض کرد: فاصله بین من و شما خیلی زیاد است. نمی توانم همیشه خدمت شما برسم. از چه کسی مسائل و دستورات دین را فرا بگیرم؟ فرمودند:

من ذکریا بن آدم القمی المأمون علی الدین و الدنیا؛(1) از زکریا بن آدم که مورد اعتماد دین و دنیاست.

زکریا بن آدم قمی الآن قبرش نزدیک مرقد حضرت معصومه سلام الله در قبرستان شیخان است. فرمودند: او امین دین و دنیای شماست و همه را به این شخصیت ارجاع دادند. این قدر صاف و پاک بوده است.

زکریا در کنار امام هشتم علیه السلام

در حالاتش نوشته اند: وقتی که به مدینه رفت، امام هشتم علیه السلام عازم مکه بودند. ایشان هم عازم مکه بود. ما معمولا وقتی می خواهیم مسافرت برویم با همسر و پدر و مادر و قوم و خویش و با نزدیکان خود می رویم. مخصوصا در اتوبوس سعی می کنیم صندلی کناری مان از نزدیکان ما باشد.

آن زمان با شتر به مسافرت می رفتند. امام هشتم علیه السلام فرمودند: زکریا بن آدم قمی هم کجاوه من و هم صندلی من باشد. امام هشتم در میان همه اینها زکریا بن آدم قمی را انتخاب کردند. فرمودند: او هم کجاوه من شود. حدود پانصد کیلومتر راه است. ده پانزده روز طول می کشیده

ص: 129


1- الاختصاص، ص87 ؛وسائل الشیعة، ج 27، ص 146: رجال الکشی، ص 595.

است. با ایشان گفت و گو می کردند.

زکریا بن آدم قمی می گوید: من از سر شب خدمت امام هشتم علیه السلام رسیدم.

لم یزل یحدثنی و أحدثه حتی طلع الفجر ثم قام صلی الله علیه و آله و سلم وصلی صلاة الفجر؛(1) پیوسته با هم صحبت می کردیم تا اذان صبح شد. آنگاه بلند شدند و نماز صبح را خواندند.

امام هشتم تا صبح با ایشان حرف زده اند. طبق این روایت حضرت به بستر و رختخواب نرفته اند و نماز شب نخوانده اند. نماز شب بر پیغمبر واجب است، ولی بر امام واجب نیست. حضرت قرآن نخوانده اند. ذکر نگفته اند، چون ملاقات مؤمن فی الله عین ملاقات خداست. همه چیز در ملاقات مؤمن است. چنان که پیش از این گفتیم که امام صادق علیه السلام فرمودند: ملاقات یک مؤمن برای من از یک سال عبادت بالاتر است.

وقتی با یک انسان مؤمن راه را پیدا کنیم، این پا آن پا نمی کنیم. خدمت عالم ربانی فرصتی فوق العاده است. ملاقات عالم ربانی از جلسات موعظه، از ختم قرآنها، از تشییع جنازه و عیادت بیمار بالاتر است. ما سوراخ را گم کرده ایم. رمز تحول زندگی مان این است که با یک شخصیت برجسته بنشینیم و رنگ خدایی بگیریم؛ رنگی که از بین نمی رود.

«ولم یزل یحدثنی و أحدثه»؛ یعنی امام رضا علیه السلام با من گفت وگو می کرد و من با حضرت گفت وگو می کردم. فکر نکنیم همه اش امام رضا با او حرف می زدند. گفت و گو دو طرفه بوده است. گاهی دیده ایم که مثلا دختر خانم ها

ص: 130


1- الاختصاص، ص 86؛ وسائل الشیعة، ج 8 ص 163؛ رجال الکشی، ص 616.

مادرشان را چند ماه ندیده اند، خیلی حرف دارند. متوجه گذر زمان نمی شوند. دو دوست که چند سال یکدیگر را ندیده اند، حرف برای گفتن زیاد دارند.

حضرت این قدر سرحال و با نشاط شدند که نرفتند استراحت کنند. بدن نیاز به استراحت دارد. دیدار یک مؤمن آدم را احیا می کند. به خدا قسم بنده آرزویم این است که امام رضا علیه السلام یک لحظه به من نگاه کند. برای هفتاد پشت من بس است. ولی این آقا چه بوده، چقدر پاک و زلال بوده که حضرت از مجالست با او لذت می بردند. طوری بوده که حضرت دربست تأییدش می کردند. امیدوارم اگر دوستان خوب داریم قدردان باشیم. اگر هم نداریم فراهم کنیم.

برترین انیس

بحث درباره انس و مصاحبت و دوستی است. چه انیسی بهتر از امام زمان؟ چه مونسی بهتر از امام زمان؟ چه رفیقی بهتر از ایشان؟ چطور زکریا بن آدم راه پیدا کرد و با امام هشتم به گفت و گو می نشست و انس می گرفت؟ ما هم می توانیم با امام زمان رابطه قلبی و معنوی پیدا کنیم. حتی به حدی برسیم که امام زمان به دیدن ما بیایند. ارتباط معنوی خیلی مهم است. امام هشتم علیه السلام فرمودند:

الإمام الأنیش الرفیق و الوالد الشفیق و الأخ الشقیق و الأم البرة بالولد الصغیر و مفزع العباد فی الداهیة الناد؛(1) امام همدم و

ص: 131


1- الکافی، ج 1، ص 200؛ الغیبة للنعمانی، ص 219.

رفیق، پدر مهربان، برادر برابر، مادر دلسوز به کودک، پناه بندگان خدا در گرفتاری سخت است.

همه چیز در این جمله آورده شده است. تمامش محبت است. امام امین است. خود امین خیلی مهم است. امین همه کاره خداست. همه چیز در اختیار اوست. رفیق است، یعنی رفق و مدارا می کند. به معنای دوست هم آمده است. هم دوست است و هم مدارا می کند. والد الشفیق به معنای پدری مهربان است.

چرا ما با پدر مهربان رابطه برقرار نکنیم؟ چرا با او گپ نزنیم؟! وقتی زیارت می خوانیم، نماز و قرآن می خوانیم و به محضر حضرت هدیه می کنیم، همه اینها ارتباط است. امام علیه السلام مثل برادر همزاد است. خواهر و برادرانی که هم قل هستند محبتشان بیشتر است.

امام علیه السلام می فرماید: مثل یک برادر و خواهر همزاد است. وابستگی بیشتر است. هم دوست است، هم پدر است، هم مثل برادر و خواهر است و هم مثل مادر مهربان است.

مادر چقدر به نوزاد خود مهربان است. اصلا نوزاد جان مادر است. شب و روز نوزاد وابسته به اوست. مادر تا صبح به خاطر نوزاد بیداری می کشد. می فرماید: امام زمان مثل مادری مهربان برای فرزند خردسال است. مثل پناه بندگان است. و ما چقدر غافلیم.

اسباب پیوند با امام علیه السلام

امام زمان علیه السلام در توقیع و نامه ای به شیخ مفید مرقوم فرمودند:

ص: 132

فلیعمل کل امرء منکم بما یقرب به من محبتنا ولینتجب ما یدنیه من کراهتنا و سخطنا؛(1)پس هر کس از شما باید به آنچه که به وسیله آن به محبت و دوستی ما نزدیک می شود عمل کند. و از آنچه او را به ناخشنودی و خشم ما نزدیک می کند اجتناب نماید.

جالب است که در این نامه می فرمایند: «الأخ السَّدید؛ برادر استوار» یعنی من برادر شما هستم. می فرمایند: هر کاری که شما را به محبت امام زمان علیه السلام نزدیک می کند انجام دهید و هر کاری که باعث دوری شما از امام زمان علیه السلام می شود آن کار را ترک کنید.

همه می دانند امام زمان چه دوست دارد. امام زمان تقوا را دوست دارد. اطاعت و بندگی خدا را دوست دارد. ظلم و فساد و دوز و کلک و خیانت و دروغ را دوست ندارد. بیاییم با امام زمان ارتباطی برقرار کنیم. قول و قراری بگذاریم.

کسی که نماز نمی خوانده، یا کاهلی می کرده، بگوید من به گل روی شما از این به بعد مقید می شوم نمازم را بخوانم. خود حضرت فرمودند:

فما أرغم أنف الشیطان بشیء مثل الصلاة فصلها و أرغم أنف الشیطان؛(2)چیزی همانند نماز بینی شیطان را به خاک نمی مالد. پس نماز بخوان و بینی شیطان را به خاک بمال.

سعی کنید نماز را در اول وقت بخوانید. کسی که حجاب درستی ندارد، کسی که با دیگری قهر است، کسی که

ص: 133


1- تهذیب الاحکام، ج 1، ص 38؛ الاحتجاج، ج 2، ص498.
2- هدایة الامة، ج 2، ص 54؛ بحار الانوار، ج 53، ص 182.

حساب خمس و زکات ندارد، با امام زمان علیه السلام عهد کند که وظیفه الهی خودش را انجام دهد. نسبت به یکی از کمبودها و تقصیراتی که در زندگی خود داریم، یک تعهد اخلاقی به ساحت مقدس حضرت امام زمان علیه السلام بدهیم.

گرت هواست که معشوق نگسلد پیوند

نگاه دار سر رشته تانگه دارد

یکی از این پیوندها را با امام زمان نگه داریم. هرکس خودش می داند در زندگی یک جاهایی می لنگد. آن باعث جدایی او و امام زمان شده و بین او و آن حضرت فاصله انداخته است.

حضرت فرمودند: خود محبت بهترین معلم است. خود محبت می گوید که من چه می خواهم. خود محبت معلم سر خانه است.

فرمود: هر کاری که شما را به این رشته محبت و پیوند ما نزدیک می کند انجام دهید. هر چیزی که رشته پیوند محبت را شل می کند، ترک کنید. در همین نامه فرمودند:

فاتقوا الله جل جلاله و ظاهرونا علی انتیاشکم من فتنة قد أنافت علیکم؛(1) تقوا پیشه سازید و به ما اعتماد کنید و چاره این فتنه و امتحان را که به شما رو آورده است از ما بخواهید.

چیزی مثل تقوا ما را به خدا و اهل بیت نزدیک نمی کند؛ پرهیز از گناه و انجام واجبات. فرمودند: در زندگی تان تقوا پیشه کنید. ما را کمک کنید، ما

ص: 134


1- بحار الانوار، ج 53، ص 175.

شما را از فتنه ها و آسیب ها نجات دهیم. امام زمان برای گرفتن دست ما دست دراز کرده است. ما هم دست بدهیم.

مرحوم آیت الله میلانی شخصیت فوق العاده ای بود. مرحوم علامه طباطبائی مرید ایشان بود. ایشان علاقه وافری به حضرت داشتند و به آن حضرت زیاد متوسل می شدند. با آن حضرت ارتباط معنوی و روحی داشتند. در تابلویی که بالای سر ایشان بود، نام مقدس حضرت و این شعر نوشته شده بود:

بالای سرم نام تو را نقش نمودم

یعنی که سر من به فدای قدم تو

تا وقتی می نشینند و بلند می شوند این را ببیند. یاد و توجه حضرت چقدر آدم را می سازد. انسان ارتباط برقرار می کند. ما را در دل امام زمان جا می دهد.

خلوت با امام زمان علیه السلام

یک بزرگواری خدمت ایشان شرفیاب می شود. عرض می کند: مرا موعظه کنید. ایشان می فرماید: در یک شبانه روز 1440 دقیقه از عمر ما و سرمایه ما می گذرد. از این 1440 دقیقه، 1435 دقیقه از آن را کارهای دیگرتان را انجام دهید و پنج دقیقه از آن را در یک جای خلوت در اختیار امام زمان باشید. با امام زمان خلوت و ارتباطی برقرار کنید. انس بگیرید. قرآن هدیه کنید. با حضرت گفت وگو کنید. حضرت می شنود. گوش

ص: 135

خداست، قلب خداست. درد دل کنید. نماز حضرت را بخوانید. استغاثه به حضرت کنید. زیارت آل یس که بهترین زیارت برای امام زمان علیه السلام است، بخوانید. دعای الهی عظم البلا و دعای فرج را بخوانید.

مرحوم آیت الله بهجت دعای «اللهم کن لولیک...» را خیلی سفارش می کردند. می فرمودند: امام زمان به دعای ما احتیاج ندارد. در حفظ خداست. این دعاها و عرض ادب ها ما را حفظ می کند. فرج و گشایش ماست و ما را به طرف حضرت می برد. ما نیازمند و فقیر این خانه هستیم، او عزیزی است که به همه فیض و لطف و عنایت خواهد داشت.

ص: 136

گفتار هشتم: مونس تنهایی

اشاره

ص: 137

ص: 138

خویش تر از پدر و مادر

گاهی تأثیرگذاری دوست از پدر و مادر و معلم و مربی بیشتر است. امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید:

الأخ المکتسب فی الله أقرب الأقرباء وأحم من الأمهات والآباء؛(1) برادری که آدمی در راه خدا به دست آورده باشد، نزدیک ترین خویشان و خویشتر از پدران و مادران است.

در بعضی از نسخه ها به جای «احم»، «ارحم» آمده است. یعنی مهربان تر از مادران و پدران است.

خیلی عجیب است. برای خود من تازگی داشت. ما فکر می کنیم کسی بعد از پیغمبر و ائمه و اولیای خدا از پدر و مادر به ما نزدیک تر نیستند. ولی حضرت امیر علیه السلام می فرمایند: دوست خوبی که به خاطر خدا با او دوستی می کنی، نزدیک ترین نزدیکان شماست. چسبیده و متصل به شماست. حتی نزدیک تر و صمیمی تر از پدر و مادر است.

فرزند حضرت نوح پدرش خیلی خوب بود. پیغمبر بود. غذای حلال به او داده بود. در تربیتش کوتاهی نکرده بود، اما دوست ناباب او را به بیراهه کشاند.

ص: 139


1- تصنیف غررالحکم، ص423.

دوستان هم افق

خانمی فریاد کنان و سراسیمه خدمت مولا علی علیه السلام آمد. گفت: پشت بام بودیم. بچه من رفته نوک ناودان نشسته و هر کاری می کنیم برنمی گردد. هر لحظه ممکن است از بالا به پایین پرت شود. چه کنیم؟ چه چیزی می تواند یک بچه را از لب پرتگاه برگرداند. چیزی که جاذبه اش از همه بیشتر است چیست؟ چیزی که جاذبه اش از پدر و مادر بیشتر است چیست؟

حضرت فرمودند: راه حلش خیلی آسان است. بچه ای هم سن و سال او بیاورید. آوردند. تا او را دید به هوای او بازگشت.(1)جذبه هم سن و سال و کسی که هم افق انسان است به گونه دیگر است.

انسان گاهی با پدر و مادر گفت و گویی می کند و زود تمام می شود، ولی با رفیق صمیمی و همدل مدتها می نشیند گپ می زند و سیر نمی شود. بسیاری از حرفها را نمی توان به پدر و مادر گفت، اما به دوستان می توان گفت. دوستان از درد دلهایمان بیشتر خبر دارند.

دوستان پیامبران صلی الله علیه وآله وسلم

پیغمبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم دوستان خوبی داشتند که با آنها خلوت می کردند. یکی از همسران پیغمبر می گوید: گاهی شبها پیغمبر آنقدر با سلمان گپ و گفت و گو داشتند، «حتی کاد یغلبنا»(2). یعنی این قدر پیغمبر گرم صحبت با سلمان می شد و به او دل میداد که نزدیک بود حق ما خانم ها ضایع شود.

ص: 140


1- الفضائل، ص 63؛ بحارالانوار، ج40، ص 267.
2- شرح نهج البلاغه، ج 18، ص 36؛ بحار الانوار، ج 22، ص 391.

نه پیغمبر دل می کند، نه سلمان. با هم انس می گرفتند و لذت می بردند. این بالاترین عبادت و قرب به خداست.

زید بن حارثه غلام حضرت خدیجه بود که او را به پیغمبر خدا بخشید. حضرت او را آزاد کردند. پدرش بت پرست و کافر بود. آمد او را با خود ببرد. پیامبر فرمودند: او آزاد است هر کجا می خواهد برود. اما زید گفت: من از نزد رسول الله جایی نمی روم. پدرش هم از او تبری جست. گفت: من در جمع مردم مکه اعلام می کنم که فرزند من نیستی. پیغمبر فرمود: مردم مکه شاهد باشید که زید فرزند من است.(1)لذا فرزندخوانده پیامبر بود.

تنها شخصیت خوب که از این امت نامش در قرآن آمده، همین زید است. پیغمبر فرمودند: زید فرزند من است.

پیغمبر بسیار او را دوست داشتند و او هم پیغمبر را دوست داشت، به طوری که به «زید الحب» معروف شده بود. یک غلام می تواند این قدر در دل پیغمبر جا باز کند. با پیغمبر رفیق و دوست صمیمی شود. محبوب پیغمبر شود. خیلی مهم است. ما دوست داریم پیغمبر و اهل بیت گوشه چشمی به ما نگاه کنند. اگر چنین شود هفتاد پشت ما را آباد می کند.

در جنگ موته هم ایشان هم جعفر طیار برادر حضرت امیر فرمانده بودند و شهید شدند. حضرت در فراق اینها گریه کردند و فرمودند:

أخوای و مونای و محدثای؛(2) این دو، دو برادر و دو دوست خوب و دو هم صحبت خوب برای من بودند.

ص: 141


1- بحارالانوار، ج 22، ص 172؛ مجمع البحرین، ج 3، ص 61.
2- شرح نهج البلاغه، ج 15، ص 73؛ بحارالانوار، ج 21، ص 64.

پیامبر خدا در این جنگ دو همدم و رفیق را از دست دادند.

وقتی ما می توانیم با پیغمبر، با امام زمان و با خوبها و با خدای مهربان رابطه برقرار کنیم، چرا کوتاهی کنیم. بهترین دوست برای ما خود خدا و چهارده معصوم و اولیای خدا هستند.

نصیب روح و ایمان

برادر تنی ما نصیب جسم ماست. یعنی در جسم با هم بردار هستیم، ولی دوست خوب نصیب روح و ایمان ماست. آن برادر و خواهری موفق اند، آن زن و شوهری موفق اند و می توانند تأثیر گذار باشند که این رابطه دوستی بینشان ایجاد شود. یعنی زن و شوهر علاوه بر این که زن و شوهرند، باید با هم رفیق و دوست باشند. آن وقت نتیجه می دهد. ولی اگر هفتاد سال با هم زن و شوهر هستند، ولی به قول امروزی ها طلاق عاطفی دارند، دل به هم نمی دهند، دوست نیستند، بهره ای که باید ببرند نمی برند. چون دلشان یکی نیست. همدل نیستند.

در خانواده ها همین طور است. برادر و خواهر و فامیل و قوم و خویش همین طور است. استاد و شاگرد، امام جماعت و مأموم، باید بینشان رابطه محبت آمیز برقرار باشد تا بهره کامل ببرند.

رفاقت در معاشرت

اگر بین ما رفاقت باشد، بچه ها از ما لذت می برند، ما هم باید از بچه ها لذت ببریم. باید خودمان را پایین بیاوریم و بچه ها را بالا ببریم. دست روی

ص: 142

سرشان بکشیم و بگوییم عزیز من مشکلت چیست؟

دوست با بچه های ما چه کار می کند؟ مخش را می زند، قاپش را می دزدد. باید مادرها با بچه هایشان این کار را بکنند. رفیق شوند. استاد با شاگرد رفیق شود. مردم با هم دیگر رفیق باشند. همسایه ها اگر با هم رفیق بودند، مشکلات حل است. صرف همسایه بودن مشکل ما را حل نمی کند. اگر رفیق شدیم، در غم و شادی هم شریک بودیم، نتیجه میدهد.

آثار دوستی زیاد است. دوستی هر کجا بیاید، در فامیل، در همسایه، در استاد و شاگرد، رابطه ها را بارور می کند. ولی اگر این پیوند نباشد، واقعاً ضرر می کنند.

پیامدهای تنهایی

در بسیاری از کارها اگر تک و تنها باشیم زود خسته می شویم. مثلا وقتی می خواهیم به مسافرت برویم، نیازمند یک رفیق صمیمی هستیم تا خستگی به ما راه پیدا نکند.

البته از تنها مسافرت رفتن در روایات ما نهی شده است. در روایات آمده است:

من بات وحده فی بیت فهو ملعون من سافر وحده فهو ملعون من اکل زاده وحده ملعون؛(1) کسی که شب در خانه تنها بخوابد ملعون است، کسی که به تنهایی مسافرت کند ملعون است، کسی از توشه اش به تنهایی بخورد ملعون است.

ص: 143


1- الکشکول بحرانی، ج 1، ص 264.

این ملعون نه به این معنای است که ما می توانیم لعن کنیم و بلکه یعنی از رحمت خدا دور است و برکاتی از او گرفته می شود. کسی که به تنهایی سفر برود، کسی که به تنهایی بخورد، کسی که به تنهایی در خانه ای بخوابد از رحمت خدا دور است.

تنها مسافرت کردن خوب نیست. کراهت دارد. ممکن است مشکلاتی برای انسان پیش بیاید، یا انسان خسته شود. تنهایی خوابیدن در خانه ای که کسی نباشد هم کراهت دارد، مگر این که اضطرار باشد.

حضرت امیر هیچ وقت تنها نمی خوابیدند. قهرمان روزگار هم بودند، از کسی هم نمی ترسیدند. اگر کسی نبود، حتی اگر شده یک بچه را به خانه می آوردند. این خودش آرامشی می دهد. دستور خدا و پیغمبر است که انسان تک و تنها زندگی نکند. خوب نیست، مگر موارد خاصی که مجبور باشد.

تنها غذا خوردن هم خوب نیست. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

أکثر الطعام برکة ما کثرت علیه الأیدی؛(1) با برکت ترین طعام وسفره ها طعامی است که دستهای زیادی به سوی آن دراز باشد.

متأسفانه به خاطر اشتغالات زیاد و سوء مدیریت، صبحانه را باهم صرف نمی کنیم، نهار با هم نمی نشینیم. شام را جدا جدا می خوریم. هر کدام در یک ساعت خاصی تنها غذا می خوریم. این خوب نیست. حداقل یک وعده ای را با هم باشیم.

بزرگی می گفت: پدرم از علمای برجسته است، گاهی که روزه بودم، یا

ص: 144


1- دعائم الاسلام، ج 2، ص 116؛ بحارالانوار، ج 63، ص 349.

گرسنه بودم و زود شام خورده بودم، سفره را که می انداختیم، پدرم می گفت: اگر سیر هم هستی بیا سر سفره بنشین. یک نگاهی می کنی، یک ذره مز مزه می کنی. این دور هم بودن و با هم بودن خیلی مهم است. تک خوری خوب نیست. تنها مسافرت رفتن غیر از این که تبعاتی دارد و ممکن است خطراتی داشته باشد، موجب خستگی می شود.

شما وقتی یک اردو می روید و با رفقا هستید، احساس خستگی نمی کنید، هرچند شرایط سخت باشد. ما گاهی راههای طولانی را با رفقا رفته ایم و هیچ متوجه نشده ایم. ولی وقتی راه کوتاه را تنها می رویم، می گوییم چرا نمیرسیم.

کسی که می خواهد کوهنوردی برود، ورزش کند، اگر تنها باشد دو سه روز که می رود، خسته می شود، ولی اگر جمعی به هوای هم بروند اگر یکی هم شل شود، چهار نفر دیگر هلش می دهند.

زغال های سیاه را کنار زغال گداخته می گذارند و آتش به بقیه سرایت می کند و همه شعله ور می شوند. انسان از کنار دوست خوب حرارت و شعله و انگیزه می گیرد و حرکت در او ایجاد می شود.

محرومیت در تنهایی

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

من لا صدیق له لا ذخر له؛(1)کسی که دوستی ندارد، پشتوانه و اندوخته ای ندارد.

ص: 145


1- عیون الحکم، ص438؛ تصنیف غررالحکم، ص414.

یعنی دستش خالی است و زود خاموش می شود. یک زغال تنها زود خاموش می شود، اما وقتی ده زغال کنارش می گذاریم، کمک همدیگر می کنند حضرت امیر علیه السلام در روایت دیگر فرمودند:

و الغریب من لم یکن له حبیب؛(1) غریب کسی است که دوستی ندارد.

بی کس واقعی کسی است که دوست خوب ندارد. در وطن و بیرون از وطن غریب است. اما کسی که دوستانی دارد، کمکش می کنند و هیچ وقت غریب نیست؛ نه در دنیا و آخرت. همه جا نجاتش می دهند. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

علیکم بالاخوان فانهم عدة فی الدنیا والآخرة؛(2) به برادران ایمانی خود توجه کنید که آنها در دنیا و آخرت به درد شما خواهند خورد.

فکر نکنید دوستان خوب فقط در دنیا به درد ما می خورند، ما در آخرت و برزخ بیشتر به آنها نیاز داریم. حضرت می فرمایند: این دوستان خوب، هم در دنیا هم در آخرت کمک شما و همراه شما هستند. ذخیره و پشتوانه شما هستند. بعد به آیه ای از قرآن استشهاد کردند و فرمودند: مگر نشنیده اید که خداوند در قرآن از قول اهل دوزخ می فرماید:

فَمَا لَنَا مِنْ شَافِعِینَ وَلَا صَدِیقٍ حَمِیمٍ؛(3) (افسوس که امروز) نه شفاعت کنندگانی برای ما وجود دارد، و نه دوست گرم و پرمحبتی!

چرا جهنمی ها به جهنم می روند؟ چون در دنیا با پیغمبرها و امامان و

ص: 146


1- نهج البلاغه، نامه 31؛ بحارالانوار، ج 71، ص 165.
2- مشکاة الأنوار، ص 187؛ مستدرک الوسائل، ج 2، ص 62.
3- سوره شعرا، آیه 100 و 101.

علما و شهدا و با دوستان خوب و مؤمنین رابطه ای نداشتند. با افرادی که آنها را شفاعت کنند ارتباطی نداشتند. دوست صمیمی و خوب برای خود نگرفتند. به اهل آتش می گویند: چرا در آتش جهنم رفتید؟ می گویند: کسی که در دنیا دستمان را بگیرد و نجات بدهد نداشتیم.

آرامش در کنار دوستان

مرحوم آقای دولابی همیشه به دوستانشان سفارش می کردند و می فرمودند: قدر دوستان خوبتان را بدانید. من در طول زندگی، در بچگی و نوجوانی و تا پایان عمر در هر دورانی، خدای متعال بهترین دوستان از علما و از اهل ولا را نصیبم کرد. همراه من بودند و مرا حفظ و کمک می کردند.

فرمودند: تا آخر عمر هیچ وقت دست از رفقای سلوکی برندارید. از رفقای خوب دست نکشید. اگر دست کشیدید، نورتان خاموش می شود و بیراهه می روید و اشتباه می کنید.

خیلی ها فکر می کنند که اگر بروند کنار دریا، یا در جای ییلاقی یک ویلایی تهیه کنند به آرامش می رسند. برای آرامش و آسایش بهتر از همه اینها دوست خوب است. آرامشی که دوست خوب به انسان می دهد، ویلا و باغ و بستان نمی دهد. اصل آرامش هم نشین خوب است. اگر باشد، از هزارها باغ و بستان برای شما بهتر است.

ایشان می فرمودند: بنده خدایی بود که با ما رابطه داشت. تک افتاده بود. برای تنهایی خودش رفته بود گوشه کناری یک جایی گرفته بود تا تنها و در آرامش باشد، بعد هم در راه تصادف کرد و از دنیا رفت.

ص: 147

فرمودند: اگر به جای این که خانه تک تهیه کرده بود، با رفقای خوب می نشست و با اینها گفت و گو می کرد و انس می گرفت، از هزار باغ و بستان و گلستان برایش بهتر بود. آرامش پیدا می کرد. از جامعه هم فرار نمی کرد.

کسی که در جامعه هست و زندگی می کند و تحمل می کند، به مراتب از کسی که تنها در بیابان و در گوشه ای زندگی کند و خیرش به کسی نمی رسد، بهتر و بالاتر است. این خیلی هنر نیست.

با طناب دوست

برخی از شغل ها برای برخی از افراد خطرناک است. چون ممکن است کسی ظرفیت پول و پست و قضاوت را نداشته باشد. این ها ظرفیت می خواهد. ممکن است شهرت پیدا کند و برای او باعث دردسر شود.

ایشان می گفتند: اگر شما یک موقعی می خواهید شغل خطرناکی بگیرید که نباید بگیرید، طنابهایتان را به دوستان خوب محکم ببندید و با آنها تا ته چاه بروید. این حرف خیلی حکیمانه ای است. فرمودند: ارتباط با علما و دوستان و رفقا را محکم کنید. طناب را محکم ببندید.

آدم اگر راه دور می رود، یا شغل سنگینی قبول می کند، ارتباط با دوستان را قطع نکند. اگر هم در پستی، مقامی، خطری گیر افتادید و شما را در مسیری ناگوار می کشند، اگر دوستان خوب داشته باشید، نمی گذارند در چاله بیفتید. اگر در چاله رفتید، با آن طناب و پیوندی که با آنها دارید، قطعا شما را در می آورند.

همان طور که دوستان خوب ما را از جهنم در می آورند، در دنیا هم

ص: 148

مواظب اند و ما را حفظ می کنند. اگر می خواهیم در چاله ای هم برویم، کمرمان را به دوستان خوب محکم ببندیم تا دستگیری کنند.

دوستان پدر

حتی ما وظیفه داریم دوستان خوب پدرمان را هم حفظ کنیم. امام باقر علیه السلام فرمودند:

لاتقطع اوداء ابیک فیطفی نورک؛(1) با دوستان پدرت دوستی را قطع مکن؛ زیرا نورت خاموش می شود.

اگر پدر ما دوستان خوبی داشته و با او مراوده داشته، با دوستان پدرمان قطع رابطه نکنیم که نور ما خاموش می شود؛ چون آنها بوی پدرمان را می دهند. گاهی پدران ما دوستان خوبی داشته اند که با هم یگانه بوده اند. انس داشتند. مثل عموی تنی می مانند که بوی پدر را میدهند. رابطه را قطع نکنیم. پیغمبر ما هر گاه گوسفندی قربانی می کردند، می فرمودند:

ارسلوا إلی أصدقاء خدیجة؛ از این قربانی برای دوستان خدیجه بفرستید.

می فرمودند:

إنی لأحب حبیبها؛(2) دوستان خدیجه را دوست دارم.

دوستان خدیجه، خاطره حضرت خدیجه را در دل پیامبر خدا زنده می کردند.

ص: 149


1- علل الشرایع، ج 2، ص 582؛ بحارالانوار، ج 71، ص 187.
2- الإصابة، ج 8، ص 103.

دستگیری از دوست

دوست خوب بسیار تأثیرگذار است. ابوبصیر می گوید: من یک همسایه ای داشتم که در دیوان بنی امیه کار می کرد و مالیات می گرفت و تقسیم می کرد و کمک کار آنها بود. چون با من رفت و آمد داشت، به من علاقه پیدا کرد. فهمید که کارش اشتباه است و شغل و درآمدش حرام است.

یک بار به من گفت: اگر شما خدمت امام صادق علیه السلام می رسی، می توانی برای من یک راه حل پیدا کنی؟ ببین من می توانم از این جهنم در بیایم؟ من از اول در دیوان آنها کار می کردم. از عمال ظالم ها و طاغوت ها بودم. اموالم هم از آنهاست و از راه حرام جمع شده است. بین آیا راهی برای بازگشت من وجود دارد؟

انسان باید با پیغمبر و امام به طور مستقیم، یا با دوستان آنها و کسانی که با آنها پیوند دارند ارتباط داشته باشد.

ابوبصیر گفت: قبول کردم. به مدینه آمدم. خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم و داستان همسایه را گفتم. حضرت ابتدا فرمودند: به او بگو: شما نمی بایست در این کارها می رفتی. این نکته مهمی است.

فرمودند: اگر بنی امیه اعوان و انصار و یار نداشتند، آیا می توانستند حق ما را غصب کنند و ظلم و جنایت کنند؟ یعنی شما ظالم هستید که کمک به ظالم و تأیید ظالم می کنید. ولی حالا که واقعا پشیمان و نادم شده و به قول ما چراغ دلش روشن شده است و فهمیده است اشتباه کرده، اگر برگردد و

ص: 150

حقوق مردم را ادا کند و اموالش را بین فقرا تقسیم کند و توبه کند، من امام صادق برایش بهشت را ضمانت می کنم. بنابراین، راه برگشت باز است.

ابوبصیر می گوید: برگشتم. این آقا به دیدن من آمد. گفتم: پیغام امام صادق علیه السلام این است: اولا نمی بایست میرفتی، ولی حالا که رفتی، اگر برگردی و گذشته را جبران کنی، من امام صادق بهشت را برای شما ضمانت می کنم. قبول کرد و گفت: من هم مردانه به میدان می آیم.

فردا آمد و اموال غیر ضروری را که نیاز نداشت تقسیم کرد و به فقرا بخشید. دیون خود را ادا کرد و حلالیت طلبید. حتی دنبال من فرستاد که من امکاناتی در زندگی ندارم. من هم از رفقا کمک گرفتم و مال حلالی تهیه کردم تا این چند روز زندگی اش بگذرد.

یک چند وقتی در سلامت زندگی کرد. یک روز پیام فرستاد که حالم خوب نیست. به بالینش رفتم. دیدم در حال احتضار است. در آن لحظه آخر که داشت جان می داد، بعد از شهادتین گفت: ای ابابصیر، به خدا قسم، صاحب تو امام صادق، به وعده ای که داده بود وفا کرد. یعنی جای مرا در بهشت نشانم دادند.

ابوبصیر می گوید: من خیلی خوشحال شدم. بعد از مردنش غسل دادیم، تشییع و دفن کردیم. به مدینه برگشتم. به خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم. پایم دم دهلیز خانه بود که امام صادق علیه السلام از اندرونی فرمودند:

یا أبا بصیر قد وفینا لصاحبک؛(1) أی ابابصیر، ما نسبت به رفیقت وفای به عهد کردیم.

ص: 151


1- الکافی، ج 1، ص474؛ بحارالانوار، ج47، ص 146.

قولی که داده بودیم عمل کردیم. ببینید که رفیق خوب، همسایه خوب، دوست خوب آدم را از کجا به کجا می برد. از آن طرف رفیق بد انسان را به انحراف می کشاند و سرنگون می کند.

عاقبت همراهی با دوست ناهل

نجاشی شاعر زبردستی بود. در زمان سابق شعر گفتن حکم رسانه را داشته است. فضائل اهل بیت را به وسیله شعر نشر می دادند. شعر در آن زمان ابزار بسیار قوی برای نشر فرهنگ بود. اشعار دهان به دهان می گشت. مثل آب روان در دنیا حرکت می کرد. رسانه آن زمان شعر و شاعری بود.

نجاشی از شاعران زبردست و توانمند زمان أمیر المؤمنین علیه السلام بود. به محضر امیر المؤمنین علیه السلام رسید و ایمان آورد و دنباله رو حضرت شد.

نجاشی در ماه رمضانی روزه گرفته بود. آمد پشت سر امیر المؤمنین علیه السلام در مسجد کوفه نماز بخواند. در مسیری که می خواست به نماز جماعت بیاید، یک رفیق ناباب بدتر از گرگ سر راهش را گرفت. گفت: من شراب نابی تهیه کرده ام. خیلی عالی است. گفت: من روزه ام. ماه رمضان است. می خواهم بروم نماز.

شراب همه وقت حرام است. در ماه رمضان حرمتش بیشتر است. آدم با حرام بخواهد روزه اش را باز کند، کفاره جمع دارد. خیلی بد است. مثنوی می گوید:

ای بسا ابلیس آدم روی هست

پس به هر دستی نباید داد دست

هر چه از در انکار در آمد، آن دوست بدجنس قوی تر بود. گفت: چه

ص: 152

کسی می فهمد؟ چه کسی خبر دارد؟ در خانه است. بیا همه وقت شراب ناب گیر نمی آید. این بزم گیر نمی آید. آن قدر وسوسه کرد که مخش را زد و او را از صراط مستقیم به بزم شراب کشاند. او هم شراب خورد و به حالت مستی از خانه بیرون آمد. چند نفر او را دیدند. آمدند خدمت حضرت امیر علیه السلام و شهادت دادند که نجاشی شاعر مست کرده و از خود بیخود شده است.

او را نزد حضرت آوردند. حضرت فرمودند: باید تازیانه بخورد. در ماه مبارک رمضان جرمش بیشتر است. فامیل و اطرافیان واسطه شدند. حضرت فرمودند: نه، حکم خدا باید اجرا شود. می خواست فرار کند، نگذاشتند. به او تازیانه زدند. بعد از سه روز از کوفه فرار کرد و به معاویه ملحق شد.(1)عاقبتش پیوند با طاغوت بود. به قعر جهنم کشیده شد.

دوست خوب آدم را به کجا می برد، دوست ناباب به کجا می برد. در تاریخ نمونه های فراوان داریم از آنهایی که دوست خوب داشتند و به همه خوبی ها کشیده شدند. اگر دوست خوب داریم، قدرش را بدانیم و حفظ کنیم. اگر هم نداریم با چنگ و دندان به سراغش برویم.

موقعیت های دوست یابی

_از اهمیت و آثار و برکات دوست و دوست یابی گفتید. اما آنهایی که دوست ندارند، چه کار باید بکنند؟ آیا جای خاصی باید دنبال دوست بگردند؟

ص: 153


1- الغارات، ج 2، ص 366؛ جامع احادیث الشیعة، ج 30، ص 874.

یکی از راه های دوست یابی که خدا پیش روی همه گذاشته است جلسات خوبی است که تشکیل می شود. نماز جماعت است، مشاهد مشرفه است. آدم به عتبات یا حج واجب می رود، در همسفرها گاهی افراد فوق العاده ای پیدا می شوند.

ص: 154

گفتار نهم: آداب دوستی

اشاره

ص: 155

ص: 156

سپر امنیت

بحث در آداب و شرایط دوست خوب است. دوست خوب چه معیارهایی باید داشته باشد؟

بزرگی کلام و تشبیه قشنگی دارد. می فرماید: یک نفر که تک و تنها باشد، مثل آب قلیل است و جمع خوب دوستان مثل آب کر هستند. آب قلیل از نظر شرعی با کمترین نجاست نجس میشود. یعنی تأثیر پذیر است. اگر با نجاست ارتباط پیدا کند، خود آن آب هم نجس می شود. به خلاف آب کر که هم نجس نمی شود و هم مطهر و پاک کننده است.

یک نفر که تک و تنهاست؛ تأثیر پذیری اش زیاد است. زود هم آلوده می شود. اما اگر جمعی شدند، هم گمراه نمی شوند و هم بقیه را هم می توانند پاک کنند.

هر چقدر دوستان خوب را دور خودمان زیاد کنیم، سپری هستند که ما را حفظ و بیمه می کنند. مثل یک سرباز که در یک میدان تک و تنهاست و نمی تواند با انبوه دشمن بجنگد. ولی اگر تبدیل به گردان یا لشکر یا تیپ شد، می توانند مقابله کنند. جناب لقمان به فرزندشان فرمودند:

یابنی اتخذ الف صدیق و الف قلیل ولا تتخذ عدوا واحدا والواحد کثیر:(1)ای پسرم، هزار دوست بگیر، که هزار دوست کم

ص: 157


1- الأمالی للطوسی، ص669؛ وسائل الشیعه، ج 12، ص 16.

است و یک دشمن نگیر که یکی هم بسیار است. دوست خوب هرچقدر زیاد باشد اشکال ندارد. دوست خوب شفاعت می کند. هرچقدر بتوانی دوست خوب انتخاب کنی خوب است. هزار تا هم بگیری عیب ندارد، بلکه هزار تا هم کم است.

فرمودند: یک دانه دشمن هم نگیر که یک دانه هم زیاد است. انسان سعی کند وسایل دشمنی را با کسی فراهم نکند. دشمن مثل سم و آتش است، کمش هم زیاد است. سعی کنیم از دوستان بد فاصله بگیریم و دوستان خوب را زیاد کنیم. هر چقدر دوستان خوب زیاد باشند، قابلیت ها و توانایی های ما مضاعف می شود. و این نکته مهمی است.

تقوای دوست

یکی از شرایطی که در آیات قرآن و روایات برای دوستی بیان شده است تقواست. یعنی با دوستی پیوند داشته باشیم که واقعا متدین و اهل تقوا باشد. روی آدمی که واقعا پایبند به خدا و دین است می توان سرمایه گذاری کرد.

فلسفه بسیاری از احکام تقوی است.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛(1)ای افرادی که ایمان آورده اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد؛ تا پرهیزکار شوید.

ص: 158


1- سوره بقره، آیه 183.

کلاس روزه برای این است که اراده و صبر و توانمندی ما بالا برود. در ترک گناه و انجام واجبات محکم شویم. انسان می تواند هر نوع سرمایه گزاری روی آدم های با تقوا بکند؛ کسانی که امین و راستگو و خداترساند. همسر انسان می تواند رفیق او بشود.

امام صادق علیه السلام به یکی از دوستان خود فرمودند: دخترت را به کسی بده که با تقواست؛ برای این که اگر دختر شما با کسی ازدواج کرد که دوست داشتنی بود و بینشان مودت ایجاد شد، همه مشکلات حل است؛ چون یکدل شده اند.

اگر هم یک موقعی بین عروس و داماد مودت و محبت ایجاد نمی شود، ممکن است هر دو آدم های خوبی باشند، اما کدهایشان به هم نخورده است. فرمودند: اگر با تقوا بود، اگر هم دخترت را دوست نداشته باشد، او را اذیت نمی کند و آزار نمی دهد. خیالت راحت است.

اگر با یک همسایه، با یک همسر، با یک شریک و همسفری که با تقوا و متدین واقعی است و خداترسی در دلش نفوذ کرده است بودیم، دیگر دچار بحران نمی شویم. خیانت در حق ما نمی کند. خیال ما راحت است. از مهم ترین شرایط پیوند رفاقت و دوستی تقواست. خدای متعال می فرماید:

الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ؛(1) دوستان در آن روز دشمن یکدیگرند، مگر پرهیزگاران!

این آیه هشدار عجیبی است. می فرماید: روز قیامت تمام دوستان با هم دشمن می شوند، تمام آنهایی که دوستی هایشان بر اساس معیارهای دنیایی

ص: 159


1- سوره زخرف، آیه 67.

و مال و ثروت و ریاست و پست و مقام زیبایی ظاهری و معیارهای ظاهری غیر خدایی و غیر تقوا بوده، تمام اینها از هم دیگر مطالبه می کنند. به یکدیگر می گویند: چرا حق مرا ضایع کردی و همواره دعوا و نزاع است.

این صریح قرآن است. خیلی مهم است. دوستان در روز قیامت همه باهم دشمن اند. فقط یک استثناء دارد: آنهایی که بر اساس تقوا و بر اساس رابطه های الهی با هم پیوند برقرار کردند و در کنار هم اند و بین آنها پیوند است.

«إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی مَقَامٍ أَمِینٍ فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ؛(1) پرهیزگاران در جایگاه امنی قرار دارند، در میان باغها و چشمه ها.

هم پیش خدای متعال هستند، هم امن هستند، هم در دنیا راحت زندگی می کنند، هم در عالم برزخ با هم دوست اند. این دوستی خیلی مهم است. دوست است که دست آدم را می گیرد و به انسان آرامش میدهد.

دوستی های دیرینه

انسان اگر دوست خوب برگزیند، دنیا و آخرت و دینش تأمین شده است. پس اگر می خواهیم دوستی هایمان به هم نخورد و پیوندش تا ابدیت باشد، دوستان با تقوا انتخاب کنیم که این دوستی های دیرینه قرابت و خویشی ایجاد می کند. امام رضاعلیه السلام می فرمایند:

مودة عشرین سنه قرابة:(2)دوستی بیست ساله خویشاوندی است. اگر با کسی بیست سال سابقه دوستی پیدا کردی، جزء قوم و خویشان و

ص: 160


1- سوره دخان، آیه 51 و 52.
2- عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص131؛ بحارالانوار، ج 71، ص 175.

ارحام شما محسوب می شود. اگر رابطه طولانی شد، و از بیست سال گذشت، در حکم ارحام ما هستند. برادر ما نصیب جسم ماست. رابطه مان پدر و مادراند، ولی رابطه رفقای معنوی خداست، اهل بیت اند. به خاطر خدا بین ما دوستی و رابطه روحی و معنوی برقرار است. ریشه اش هم از اول محکم تر است.

چه بسا برادران ظاهری اگر هم فکر ما نباشند. از هم جدا شوند. چه بسا بیگانه هایی که هم فکر ما و هم عقیده ما هستند و تا ابد با ما خواهند بود. از این رو فرمودند: در دوستی های بیست ساله با هم فامیل می شوید و قرابت پیدا می کنید.

آداب دوستی

امام صادق علیه السلام پنج علامت برای دوست خوب بیان کردند. فرمودند:

لا تکون الصداقة إلا بحدودها فمن کانت فیه هذه الحدود أو شیء منها فانسبه إلی الصداقة و من لم یکن فیه شیء منها فلا تنسبه إلی شیء من الصداقة؛(1) دوستی از روی راستی و درستی نمی باشد، مگر با شرایط آن. پس هر کس در آن شرایط یا پاره ای از آنها باشد، او را اهل چنین دوستی بدان. و کسی که چیزی از آن شرایط در او نباشد، او را به چیزی از دوستی نسبت مده.

دوستی حدود و شرایطی دارد. کسی که در او همه این حدود و شرایط بود، یا دست کم بعضی از آن شرایط بود، می توان او را به عنوان یک

ص: 161


1- الکافی، ج 2، ص 639؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص25.

دوست خوب به شمار آورد. ولی اگر هیچ کدام از آن شرایط را ندارد، معنا ندارد اسم او را دوست بگذاری. او دوست واقعی شما نیست، باید از او پرهیز کنی.

حضرت آن پنج علامت را این گونه بر شمردند:

1)یکرنگی

فاولها أن تکون سریرته و علانیته لک واحدة؛ علامت اول دوست خوب این است که ظاهر و باطنش با شما یکی باشد.

این خیلی مهم است. بسیاری هستند که حالت نفاق دارند. به ظاهر دست روی سینه می گذارند و تملق گویی می کنند، ولی پشت سر ممکن است هر خیانتی به دوست خود بکنند. این صفت بد است، و در دوستی بسیار بدتر است.

اگر کسی دست دوستی به شما می دهد و از او احساس نفاق می کنید و می بینید که ظاهر و باطنش یکی نیست، به درد دوستی باشما نمی خورد. البته چیزهای جزئی قابل تحمل است، باید چشم پوشی کرد. نباید سخت گیر باشیم، وگرنه بی رفیق می مانیم.

2)یگانگی

و الثانی ان یری زینک زینه و شینک شینه؛ و دوم این که زینت تو را زینت خودش بداند و زشتی تو را زشتی خود شمرد.

دوست خوب شما کسی است که با شما هم دل و هم فکر و هم عقیده

ص: 162

باشد. یعنی اگر به شما صدمه ای رسید، بداند که به او رسیده است. جدا نباشد. خودش را با شما یکی بداند. اگر شما خوبی هایی داری او هم خودش را خوب کند. اگر عیبهایی در شما بود برطرف کند، همان طور که از خودش برطرف می کند.

3)ثبات در دوستی

و الثالثة أن لا تغیره علیک ولایه و لا مال؛ و سوم این که ریاست ودارایی، حالش را نسبت به تو تغییر ندهد.

علامت دیگر دوست خوب این است که اگر پست و مقام گرفت و به مال و ثروت رسید، روابطش با شما عوض نشود. امام صادق علیه السلام فرمودند:

إذا کان لک صدیق فولی ولایة فأصبته علی العشر مما کان لک علیه قبل ولایته فلیس لک بصدیق سوء؛(1)هر گاه دوستی از تو به پست و ریاستی برسد و یک دهم قبل از ریاستش به تو توجه کند، دوست بدی نیست.

اگر کسی پست و مقام گرفت و یک دهم دوستی شما را حفظ کرد، می توان روی او سرمایه گذاری کرد و به رفاقتش پایبند بود.

ریاست و ثروت دنیا آدم ها را فریب می دهد و همه چیز را فراموش می کنند. پدر و مادر و فامیل و رفقا را گم می کنند. غرق ریاست و پست و مقام که می شوند، خودشان را هم گم می کنند. وقتی خودشان را گم کردند، همه را گم می کنند.

ص: 163


1- الأمالی للطوسی، ص 279؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص 124؛ بحارالانوار، ج 71، ص 176.

اگر کسی می خواهد دوست واقعی انتخاب کند، دوست واقعی کسی است که در هر پست و مقام و شهرت و اسم و رسمی که هست دوستی اش با شما تفاوت نکند.

4)کمک بی دریغ

و الرابعة أن لا یمنعک شیئا تناله مقدرته؛ و چهارم این که از آنچه توانایی دارد، نسبت به تو دریغ نکند.

چهارمین علامت دوست خوب این است که اگر توانمندی هایی دارد که می تواند به شما کمک کند، در موقع کمک به شما کم نگذارد. از مال و آبرو، و از علم و فهم و درکش برای شما مایه بگذارد. بی تفاوت نباشد. چیزهایی را که بلد نیستید، به شما یاد بدهد. اگر توانمندی هایی دارد که برای رشد شما مفید است دریغ نکند. اگر در مال می تواند کمک کند بکند. این هم شرط مهمی است.

5)همراهی در گرفتاری ها

و الخامسه و هی تجمع هذه الخصال أن لا یسلمک عند النکبات؛ شرط پنجم که همه خصلتهایی که گفته شد را در بر دارد، این است که به هنگام بیچارگی و پیش آمدهای ناگوار تو را رها نکند.

در موقعی که آدم وضعش خوب و رو به راه است، دارای امنیت سلامت است، راحت و خوش است، و همه چیز برایش فراهم است، ممکن است همه دوست آدم باشند و همه دور آدم سینه بزنند. ولی وقتی

ص: 164

برای او مشکلی پیش آمد، او را رها کنند و حتی به او تهمتی بزنند. وقتی زمین خورد، مشکل روحی یا جسمی یا مالی، یا آبرویی پیدا کرد، آنجاست که دوست واقعی از دوست دروغین مشخص می شود. دوست خوب و دوست بد خود را نشان می دهند.

این شرط پنجم همه آن چهار شرط را شامل می شود و همه شروط در شرط پنجم خلاصه می شود. باید دید در موقع زمین خوردن، وقتی مشکلی پیدا کرد، آبرویش در خطر بود، مالش در خطر بود، جانش در خطر بود، چه کسانی می آیند به پایش می ایستند. این ها دوست واقعی هستند.

دوست آن باشد که گیرد دست دوست

در پریشان حالی و درماندگی

وفا در رفاقت

کسانی که فقط در رفاه و آسایش دوست انسان هستند، در وجودشان وفا نیست. وفا صفت بسیار مهمی است. یک سگ چقدر به صاحبش وفا می کند. یک حیوان از خود وفا نشان می دهد، ولی گاهی این آدمیزاد دو پا وفا را زیر پا می گذارد.

رفیق بی وفا را کمتر از دشمن نمیدانم

شوم قربان آن دشمن که بویی از وفا دارد

وفا صفت بسیار بلند و بزرگی است. امام صادق علیه السلام فرمودند:

من غضب علیک ثلاث مرات ولم یقل فیک سوء فاتخذه لنفسک

ص: 165

خلیلا؛(1) هرکس بر تو سه مرتبه غضب کرد و حرف بدی به تو نزد،او را به عنوان دوست برای خود برگزین.

یعنی اگر سه بار دوست خودت را ناراحت کردی و به شما پرخاش نکرد، این دوست خوبی است. او را برای خود نگه دار. کسی که در برابر پیشامدهای ناگوار کم نیاورد، و از شما حمایت کند، می توان روی دوستی او حساب کرد.

6)مراعات دوست

انسان خیلی باید مراعات دوستش بکند. مبادا او را برنجاند که خودش زیان می بیند. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

إذا احتشم المؤمن أخاه فقد فارقه؛(2) هرگاه مؤمن برادر و دوست خود را به خشم آورد، بی گمان از او جدا شده است.

یعنی اگر شما وسائل رنجش و کدورت و خشم و غضب و ناراحتی دوستت را فراهم کردی، از او جدا شده ای؛ چون با او همراهی نکرده ای.

بنابر این، دوستان خود را باید در موقع سختی ها و گرفتاری ها امتحان کنیم. یک دوست خوب کسی است که همیشه هوادار دوستش باشد. مراقب او باشد و در کارهای خوب کمکش کند و در کارهای بد مانعش شود.

7)نصرت دوست در همه حال

امیر المؤمنین علیه السلام در شمار حقوق برادران ایمانی و دوستان فرمودند:

ص: 166


1- معدن الجواهر، ص 34؛ مجموعة ورام، ج 2، ص 118؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص 147.
2- نهج البلاغه حکمت 480؛ بحار الانوار، ج 71، ص 165.

وینصره ظالما و مظلوما فاما نصره ظالما فیرده عن ظلمه و أما نصره مظلوما فیعینه علی أخذ حقه و لایسلمه و لا یخذله؛(1)و یاری اش کند، چه ظالم باشد و چه مظلوم. یاری او در ستمکاری اش این است که او را از ستمش برگرداند، و یاری در مظلومی او این است که کمک کند و حقش را بستاند و او را تسلیم دشمن نکند و رهایش نکند.

یعنی اگر با مؤمنی پیوند دوستی برقرار کردی، چه در حال ظالم بودن، و چه در حال مظلوم بودن باید کمر همت ببندی و یاور و ناصر و کمک او باشی. این همان وفاداری است.

جای سؤال است که چطور ممکن است ظالم را کمک کنیم؟ دوست من اگر مظلوم قرار گرفت معلوم است. هر مظلومی را باید کمک کنیم. ولی اگر دوست من کار خلافی کرده است، به کسی ظلمی کرده است، حق کسی را پایمال کرده است؟ اینجا چطور او را یاری کنم؟!

می فرماید: یاری اش به این است که جلو ظلم و خطای او را بگیری. اگر دوست من معامله بیجا کرده، کلاهبرداری کرده، خدای نکرده معتاد شده، گرفتار یک بحرانی شده است، رهایش نکنم.

نمی گوییم از او دفاع بیجا کنیم. دفاع بیجا هم ظلم و میل به ظالم است. فرمودند: اگر می بینید حمایت شما کمک به ظلم ظالم می شود، نزدیک ظالم هم نروید. حتی اگر برای قلم ظالم مرگب هم تهیه کنی، در ظلمش شریک هستی. راضی به زنده بودن ظالم هم نباید باشی. آنها معلوم است.

ص: 167


1- اعلام الدین، ص 321؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص213؛ بحارالانوار، ج 71، ص 236.

از ظالم دفاع بیجا نکنید، بلکه سعی کنید از او رفع ظلم و خطا کنید. ببینید چرا گرفتار این ظلم شده است؟ چه کمبودی داشته که گرفتار اعتیاد شده است؟ چه کمبودی داشته که به زندان رفته است. کمبودهایش را جبران کنید. در حقیقت جلوی ظلمش را بگیرید، نگذارید بیش از این ظلم کند. هر چقدر جلوی ضرر و شر را بگیری، دوست خوبی هستی.

8)نبریدن از دوست

اصل دوستی اینجا گل می کند. آنهایی که در دوستی ریشه دار هستند، انسان را رها نمی کنند. از این یک پله بالاتر روایتی است که از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده است. فرمودند:

لا تقطع صدیقا و إن کفر؛(1) از دوست نبر، هرچند کافر شود.

ارتباط با دوستت را قطع نکن، حتی اگر کافر شود. کفر از ظلم هم بالاتر است. بحث ایمان است. اگر دوست شما از اسلام بیرون رفت و کافر شد، برو او را بر گردان. هدایتش کن. ببین چرا کفر ورزیده است.رهایش نکن.

9)بی تکلفی

یکی دیگر از شرایط و معیارهای یک دوستی خوب و پایدار این است که موجب تکلف و زحمت انسان نشود. حضرت امیر علیه السلام فرمودند:

شرط الألفه إطراح الکلفه؛(2) شرط الفت و دوستی، کنار گزاردن تکلفات و تشریفات است.

ص: 168


1- عیون الحکم، ص 518؛ تصنیف غررالحکم، ص744.
2- عیون الحکم، ص298.

در دوستی ها و رفت و آمدها خودمان را به تکلف و زحمت نیندازیم. هزینه های سنگین، تشریفات و تجملات با آداب دوستی بیگانه است. در مسافرت ها با افرادی مسافرت بروید که هم شأن شما باشند و پا به پای هم بتوانید خرج کنید. معاشرت با افراد ثروتمند و پولدار که انسان نمی تواند آبرویش را حفظ بکند صلاح نیست.

دوستی که در آن تکلف و زحمت و دردسر است به درد نمیخورد. دوستی که در آن تکلف و ریاکاری و تجملات نباشد و مشکلات برای افراد پیش نیاورد، دوستی پایدار و خوبی است.

10)احسان و بخشش

یکی از آداب دوستی و چیزهایی که در دوستی به آن سفارش شده، این است که اگر دوست شما کار بدی کرد، از او بگذرید و با خوبی مقابله کنید. با هر پیشامدی دوستی را رها نکنید. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

عاتب أخاک بالإحسان إلیه و اردد شره بالإنعام علیه؛(1)برادر و دوست خود را به وسیله نیکی سرزنش کن و بدی او را با بخشش بر او برطرف گردان.

اگر یک وقت دوست شما اشتباه و خطا و کوتاهی کرد، با احسان و خوبی کردن او را عتاب بکن. یعنی به جای سرزنش به او خوبی کن تا شرمنده شود؛ چون اثر شرمندگی از هر سرزنشی بیشتر است. این باید مرام ما در دوستی باشد.

ص: 169


1- نهج البلاغه، حکمت 158؛ بحارالانوار، ج 68، ص427.

اگر هم شری از طرف او به شما رسید، او را ببخش و به او محبت کن؛ زیرا این بخشش و محبت دوستی را زیاد می کند. بنابراین، بدی را با خوبی مکافات کن تا این دوستی پایدار بماند.

11)همراهی و پیوند

در فرمایش دیگری فرمودند:

أطع أخاک و إن عصاک وصله و إن جفاک؛(1) از دوست و برادر دینی ات اطاعت کن، هرچند او نافرمانی کند. و به او بپیوند، هرچندبه تو جفا کند.

اگر احیانا دوست شما با شما مخالفت کرد، شما حرفش را در غیر گناه و خط قرمز گوش بده. او اگر یک جا حرفت را گوش نداد، یا خلف وعده کرد، شما خوبی ات را ادامه بده. با او صله رحم کن، گرچه به تو جفا و نامهربانی کرده باشد. مراقب باش، این دوستی قطع نشود.

کسی که بیست سال با شما دوست باشد، حکم فامیل را پیدا می کند و قطع رابطه با او، حالت قطع رحم را پیدا می کند. دوستی هایی قدیمی را خیلی غنیمت بشماریم که دوستی های بسیار مهمی است. حکم فامیل و برادر را پیدا می کند.

قهر کردن

قهر کردن با یک مؤمن و یک مسلمان جایز نیست، چه برسد که دوست

ص: 170


1- تحف العقول، ص 86 ؛ تصنیف غررالحکم، ص 421؛ بحارالانوار، ج 74، ص 213.

ما هم باشد، چه برسد که همسایه ما هم باشد، چه رسد که فامیل و نزدیک ما هم باشد، چه رسد که همسر ما هم باشد که عقوبتش بسیار بیشتر است.

درباره قهر کردن با یک مؤمن روایات تندی داریم. البته در موارد خاصی جایز است. مثلا در امور تربیتی، پدر و مادر با فرزند، معلم و مربی با شاگرد، یا دوستی با دوست دیگر می توانند به عنوان نهی از منکر، آن هم به طور موقت قهر کنند تا باعث تنبه او شود. این در صورتی است که از راههای مختلف اقدام کرده ایم، ولی اثر نکرده است. البته باید این قهر ما در دست برداشتن از منکر تأثیر داشته باشد.

در زمان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله سه نفر در جنگ تخلف کردند. پیغمبر خدا به آنها فرمودند: با من صحبت نکنید. این قهر باعث شد که آنها توبه کنند. قهر موقتی و کوتاه اگر برای اصلاح کاربرد داشته باشد و مؤثر باشد عیب ندارد. ولی قاعده اولی و کلی این است که قهر در اسلام حرام و ممنوع است.

اگر ارزش دوستی را بدانیم به سادگی قهر نمی کنیم. رابط بین دو دوست خدا و ایمان است. امام رضا علیه السلام فرمودند:

المومن اخ المؤمن من ابیه و أمه ابوه النور و امه الرحمة؛(1) مؤمن برادر مؤمن است از یک پدر و مادر. پدرش نور و مادرش رحمت است.

دو دوست مؤمن نه فقط از جنبه ایمانی دوست هستند، بلکه عین برادر پدر و مادری هستند. پدرشان نور است و مادرشان رحمت است.

ص: 171


1- المحاسن، ج 1، ص 131؛ بحارالانوار، ج 64، ص 73.

قهر کردن بیش از سه روز

پیغمبر خداصلی الله علیه و آله فرمودند:

لا یحل لمسلم أن یهجر أخاه فوق ثلاث؛(1) بر مسلمان روا نیست که از برادر دینی خودش بیش از سه روز دوری کند.

یک روز قهر کردن هم جایز نیست، ولی بعد از سه روز عقوبت آن تشدید می شود. اصلا قهر به طور کلی جایز نیست، مگر در موارد خاص تربیتی که مؤثر باشد. امام باقر علیه السلام فرمودند:

ما من مؤمنین اهتجرا فوق ثلاث الا وبرئت منها فی الثالثة؛ دو مؤمن که پیش از سه روز از یکدیگر قهر کنند، من روز سوم از آندو بیزارم.

فرمودند: بعد از سه روز من از هر دوی آنها بیزارم. عرض شد: یا ابن رسول الله، این بیزاری سزای طرف ستمکار است. «فمابال المظلوم؛ گناه مظلوم چیست؟» حضرت فرمودند:

ما بال المظلوم لا یصیر إلی الظالم فیقول أنا الظالم حتی یصطلحا؛(2) چرا مظلوم به نزد ظالم نمی رود تا به او بگوید تقصیر با من بود وبا هم آشتی کنند.

اگر بنده اشتباه کردم و یک حرف تندی زدم، و یا یک خطای ناروایی کردم و باعث قهر و جدایی شدم، اگر سه روز گذشت و صلح و آشتی نشد، طرف مظلوم بیاید بگوید من از حقم گذشتم، اصلا من ظالم هستم،

ص: 172


1- الخصال، ج 1، ص 183؛ روضة الواعظین، ج 2. ص 386؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص 263.
2- الخصال، ج 1، ص 183؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص 263؛ بحار الانوار، ج 72، ص 188.

من اشتباه کردم، تا دعوا و اختلاف و تفرقه برطرف شود.

بسیاری از خانواده ها سر مال دنیای بی ارزش، یا سر ارث، یا سر دعوت، یا بگو مگوی جزئی، سالیان سال با هم قهر هستند. اگر ظلمی اتفاق افتاده است مثل چاله می ماند، اما قهر و جدایی و اختلاف در خانواده مثل چاه عمیق است. ما اگر چاله را تحمل کنیم، بهتر از چاه عمیق است.

کسی که از فامیل بریده است، خدا در سه جای قرآن لعنتش کرده است. در حقیقت از رحمت خدا بریده شده است. ما نمی خواهیم این رحمتها قطع شود.

از این رو امام باقر علیه السلام فرمودند: اگر دیدید این قهر و جدایی بعد از سه روز ادامه پیدا کرد. مظلوم بیاید بگوید من اشتباه کردم. اگر این کار را کرد، پیش خدا گم نمی شود.

من اگر گذشت کنم خیلی برد کرده ام. اگر هم گذشت نمی کنم لا اقل به خدا واگذار کنم. خدا جبران می کند. بگویم: خدایا، من به خاطر تو به تو واگذار می کنم. تو جزایش را به من بده. چون تو گفتی، پاروی نفسم می گذارم و آشتی می کنم.

ما فکر می کنیم معصوم هستیم. فکر می کنیم فقط ما مظلوم هستیم و بقیه ظالم اند. صدها جا هم ما ظالم هستیم. این را باید توجه داشته باشیم.

در روایت آمده است: کسی پای یک نفر را لگد کرد. او هم نفرین کرد و گفت: ان شاء الله نابود شوی! خدا گفت: چند جای دیگر هم تو پای افراد را لگد کردی. آنها گفتند: نابود شوی، آیا اجابت کنم؟ گفت: خدایا، نه مال مرا و نه مال او را، هیچ کدام را اجابت نکن.

ص: 173

در نزاع ها مظلوم بیاید از حقش صرف نظر کند، تا این دعوای خانوادگی نباشد و این جمع از هم نپاشد.

خروج از اسلام

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

ایما المسلمین تهاجرا فمکثا ثلاثا لا یصطلحان إلا کانا خارجین من الإسلام ولم یکن بینهما ولایه فایهما سبق إلی کلام أخیه کان السابق إلی الجنة یوم الحساب؛(1) هر دو نفر مسلمانی که از همدیگر قهر کنند و سه روز بر آن حال بمانند و با هم آشتی نکنند، هر دو از اسلام بیرون روند و میانه آنها پیوند و دوستی دینی نباشد. پس هر کدام از آن دو به سخن گفتن با برادرش پیشی گرفت، او در روزحساب به بهشت پیشرو باشد.

اگر دو مسلمان با هم قهر کردند، از سه روز به بعد اوج قطع رحمت است. تعبیر خیلی تندی است. فرمود: اگر از دنیا بروند، از اسلام بیرون رفته اند. مسلمان واقعی نیستند. اینها تعارف نیست. اختلاف اینها آتش جهنم است. اگر دلمان چرکین باشد و علیه هم آه و ناله کنیم، این زندگی نمی شود. همه اش آتش است. آتش نقد است. فرمود: هم از اسلام خارج می شوند و هم بین آنها ولایت خدا و دوستی الهی قطع شده است.

سبقت در آشتی

فرمودند: هر کدام که به آشتی کردن سبقت بگیرد، خدا او را زودتر وارد

ص: 174


1- الکافی، ج 2، ص 345؛ مصادقة الإخوان، ص 48؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص 262.

بهشت می کند. اگر شما پیام دادی، تلفن زدی، به در خانه اش رفتی و اعلام دوستی کردی، به وظیفه ات عمل کرده ای و راهت باز شده است؛ چون خودت را شکسته ای. تمام انبیا و اولیا پشت سرت هستند. خیالت راحت باشد. اگر او پاسخ مثبت هم ندهد، راه رحمت برای شما باز شده است. امام صادق علیه السلام فرمودند:

ملعون ملعون رجل یبدؤه اخوه بالصلح فلم یصالحه؛(1) ملعون و از رحمت خدا دور است کسی که دوست و برادر دینی اش برای آشتی با او بیاید و او آشتی نکند.

کسی که آشتی را نمی پذیرد، دو بار مورد لعنت خدا قرار گرفته است. بگذریم تا خدا هم بگذرد. وقتی شما این طور به میدان می آیی، خدا هم تو را می بخشد. علامت بخشش خدا این است که حالت بخشندگی به شما بدهد.

کیفر عداوت بین دو دوست

رسول خدا صلی الله علیه و آله به اباذر فرمودند:

یا اباذر تعرض أعمال أهل الدنیا علی الله من الجمعة إلی الجمعة فی یوم الإثنین والخمیس فیغفر لکل عبد مؤمن إلا عبدا کان بینه وبین أخیه شحناء فقال اترکوا عمل هذین حتی یصطلحا؛(2) ای اباذر، اعمال اهل دنیا از جمعه تا جمعه دیگر در دو روز دوشنبه

ص: 175


1- کنز الفوائد، ج 1، ص 150؛ وسائل الشیعة، ج 16، ص 280؛ بحار الانوار، ج 71، ص 236.
2- الامالی للطوسی، ص 537؛ مکارم الاخلاق، ص 470؛ بحارالانوار، ج 74، ص 89.

و پنج شنبه بر پیشگاه خداوند عرضه می شود. پس هر بندۂ مؤمنی را می بخشد، مگر بنده ای که میان او و برادر ایمانی و دوستش عداوتی باشد. پس خداوند می فرماید: عمل این دو را رها کنید تا بایکدیگر آشتی کنند.

اعمال ما همیشه به خدا و اهل بیت عرضه می شود، اما در جنبه تشریفاتی اش هفته ای دو بار، روزهای دوشنبه و پنج شنبه اعمال ما بر امام و اهل بیت علیهم السلام عرضه می شود. و امام برای تمام مؤمنین دعا می کند که خدایا، اینها را ببخش و پاک کن! و خداوند می آمرزد. مگر این که با کسی قهر باشد. اهل بیت علیهم السلام روی این گناه حساس اند. چون این گناه راه به سوی خدا را قطع می کند، دیگر جواب نمی دهد.

دین ما دین محبت و ولایت و پیوند است. اگر این پیوند قطع شود، ارزش ندارد. رشته اتصال ما قطع می شود. فرمود: گناهان همه آمرزیده می شوند، جز کسی که بین او و برادر مؤمنش کینه و کدورت است و با هم قهر هستند. می فرماید: پرونده شان را بایگانی کنید. نه ثوابهایشان پذیرفته می شود، نه گناهانشان آمرزیده می شود. حالت بلاتکلیفی است. واقعا این روایات تکان دهنده است.

این «من» را باید بشکنند تا اختلافات و کدورت ها و جدایی ها حل شود. چقدر خود انسان احساس آرامش می کند! وقتی کینه ها را دور می ریزد، مثل این است که یک کوهی از سر دل انسان برداشته می شود.

ص: 176

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برای اهل مکه

قربان پیغمبر و اهل بیت علیهم السلام که مجسمه و حقیقت وفا بودند. مردم مکه پیامبر را حدود بیست سال شکنجه دادند. ولی پیغمبر ما فرمودند: من همه شما را بخشیدم. شما برادران من هستید. خیلی عجیب است. اعلان برداری می کند. ما با کمترین چیز دوستمان را رها می کنیم. او با کمترین چیز می خواهد دشمنان را به سمت خودش بکشد. وقتی پیامبر مکه را فتح کردند و اهل مکه را به اسارت در آوردند، فرمودند:

فأنتم الطلقاء؛(1) همه شما آزادید.

حتی خانه ابوسفیان را مأمن قرار داد. چرا ما این قدر تنگ نظریم؟! چرا این قدر دفع ما زیاد و جذب ما کم است؟

وفای دوست

پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

لو قمت المقام المحمود لشفعت لأبی و أمی و أخ کان لی مواخیا فی الجاهلیة؛(2) من وقتی به مقام محمود و مقام شفاعت برسم، برای پدر و مادر و عمویم و دوستی که در جاهلیت داشتم شفاعت می کنم.

آن دوستی را هم که در زمان جاهلیت داشتم و به من خدمت و محبتی کرده فراموش نمی کنم. از او هم شفاعت می کنم. این قدر در پیوند دوستی

ص: 177


1- قرب الاسناد، ص 384؛ بحارالانوار، ج 97، ص 59.
2- تفسیر القمی، ج 2، ص 25؛ بحارالانوار، ج 15، ص 110.

قرص و محکم بودند.

نقل شده است که آیت الله مرعشی نجفی بارها در دعاهایشان می فرمودند: خدایا، مرا با این داش مشتی ها، با این لوطی صفت هایی که با وفا و با گذشت هستند و مرام دارند محشور کن. با آنهایی که ظاهرا اسم دین را یدک می کشند، با مقدس مآب های بی مرام که با کمترین چیز آدم را می فروشند، مشحور نکن.

یعقوب لیث

یعقوب لیث صفار سرسلسله صفاریون است. از همین لوطی ها و داش های سیستان بوده است. اینها یک جمعی بودند که تصمیم می گیرند به خزانه امیر سیستان دستبرد بزنند. نقشه می کشند و برنامه ریزی می کنند و موفق هم می شوند. در خزانه را می شکنند و در شب تاریک صندوقی که در آن جواهرات بوده را در می آورند که ببرند.

یعقوب لیث صفار می بیند یک گوهری بسیار براق و شفاف می درخشد. می فهمد این خیلی قیمتی است. این را می گیرد و از خوشحالی در دهانش می گذارد. وقتی در دهانش می گذارد، می بیند که این نمک شفاف است. یک مقدار نمک به کامش می نشیند.

به رفقایش می گوید: دیگر تمام شد. این ها را بگذارید بروید. می گویند: چرا؟ ما این همه زحمت کشیدیم تا به خزانه راه پیدا کردیم. می گوید: من نمک گیر شدم. خیلی عجیب است. این را جوانمردی و فتوت می گویند. گفت: من نمک گیر صاحبخانه شدم. نمکش در دهانم آمده و من نمک

ص: 178

نمیشکنم. نمک نشناس نیستم.

صد رحمت به آن لوطی که پایبند یک صفت اخلاقی است. پایبند به جوانمردی و وفاست. اگر چیزی می گفتند پایش می ایستادند. گفت: اگر به چیزی دست بزنید، همه تان را لو می دهم. اینها هم همه را گذاشتند و برگشتند.

فردای آن شب مأموران امیر سیستان آمدند و گفتند: دیشب به خزانه دستبرد زده شده است، ولی تعجب از این است که چیزی نبرده اند. امیر سیستان هم خیلی تعجب کرد. این سؤال برایش پیش می آید که اینها با این که می توانستند برند چرا نبردند؟ اعلام کرد که دزدی که فلان شب به خزانه امیر دستبرد زده است چه کسی است؟ ما به او امان می دهیم. امیر اگر اعلام امان بکند دیگر نمی تواند کاری بکند.

وقتی امان می دهند، یعقوب لیث صفار خودش را معرفی می کند. او را پیش امیر می برند. امیر از او می پرسد: چرا چیزی نبردی؟ جریان را تعریف می کند. امیر می گوید: واقعا تو جوانمردی و او را جزء نزدیکان خودش قرار می دهد و بعد از او یعقوب لیث صفار حاکم و امیر آن منطقه می شود.

وفای مرحوم حاج اسماعیل دولابی

مرحوم آقای دولابی واقعا در وفاداری فوق العاده بود. آرامش ایشان بسیار فوق العاده بود، ولی اگر برای دوستان ایشان پیشامدی می شد، شب خوابش نمی برد. می گفت: من چطور بخوابم، در حالی که دوستم گرفتار باشد.

ص: 179

یک موقعی در یک جلسه ای نشسته بودیم. بنده خدایی که اهل دنیا بود، به یکی از دوستان ما که روحانی محترمی است ایراد بی جایی کرد. حاج آقا که آن گوشه بودند شنیدند. وقتی آمدیم بیرون فرمودند: این یک تیری بود که این آقا به من زد. یعنی اذیت دوستان من اذیت من است.

فرمودند: رفقا جان من اند، رفقا جانان من هستند. ما اصلا شاگرد ایشان هم حساب نمی شدیم، ولی ایشان این قدر وفادار بودند که می فرمودند: رفقا جان من اند، اگر کسی به اینها اهانت کند، به من اهانت کرده، من را اذیت کرده است.

اگر کسی با آدم نان و نمکی خورد و بنای دوستی و رفاقت گذاشت، نباید وسط راه رهایش کند. وفا مهم ترین علامت دوستی است. باید حق دوستی را ادا کند.

برکت مؤمن

امام عسکری علیه السلام فرمودند:

المؤمن برکة علی المؤمن و حجة علی الکافر؛(1) مؤمن برای مؤمن مایه برکت و بر کافر حجت است.

مؤمن برای مؤمن برکت است، یعنی خیر فراوان دارد. دو مؤمن وقتی دلهایشان با هم یکی می شود، چند برابر می شوند. مؤمن حجت خداست. مؤمنی که با تقواست و فکر و اعتقادات و عملش قشنگ است، برای دیگران الگو و حجت می شود و می توانند به او احتجاج بجویند و دنبال او بروند.

ص: 180


1- تحف العقول، ص 489؛ بحارالانوار، ج 75، ص 374.

اصحاب رقیم

اصحاب کهف و اصحاب رقیم هر دو مدتی غارنشین بودند و به غار پناه برده بودند. داستان اصحاب کهف معروف است. در قرآن آمده است.

اما اصحاب رقیم در روایت آمده است: سه نفر دوست و رفیق بودند که با هم پیوند دوستی داشتند. با هم به مسافرت و گشت و گذار و تفریح می رفتند.

در یک روز تعطیلی با یکدیگر به کوهنوردی رفتند. ناگاه هوا تیره و تار شد و بارندگی و سرمای شدید پدیدار شد. چون هوا خیلی ناملایم و بارندگی شدید بود، به غاری پناه بردند تا هوا آرام و مساعد شود و بر گردند.

وقتی داخل غار شدند، کوه ریزش کرد و سنگ بزرگی دهانه غار را بست. در بن بستی واقع شدند که هیچ راه نجاتی نداشت. نه کسی را می توانند خبر کنند و نه کسی می تواند حدس بزند که اینها در این غار رفته باشند. پیدا کردنشان در آن زمانها کار سخت و پیچیده ای بود. واقعا به بن بست رسیدند. گفتند: چه کنیم؟ یکی از اینها انسان فهمیده و عاقلی بود. گفت: رفقا ما در این بن بست گیر کرده ایم.

خوشا به حال آنهایی که قبل از این که به بن بست برسند، با خدا و اولیای خدا رابطه داشته باشند. خیلی ها هستند که فقط وقتی به بن بست می خورند، دعا و امن یجیب و یا الله سر می دهند، ولی در رفاه و خوشی کاری به خدا و پیغمبر ندارند.

گفت: ما در این بن بست قرار گرفتیم. می توانیم با خدا معامله کنیم. اگر

ص: 181

در عمرمان یک کاری را بی غل و غش و خالصانه به حساب خدا واریز کرده ایم و در بانک خدا سرمایه داریم، الان بگوییم: خدایا، این سرمایه ما را الآن خرج کن. هر کدام سی چهل سال عمر داریم بیاییم پرونده مان را اعمالمان را بررسی کنیم، ببینیم سابقه خوبی داریم که الآن به قول ما به رخ خدا بکشیم؟ اگر سرمایه گذاری کردیم، قطعا خدا پاسخ می دهد.

نشستند فکر کردند. یکی از اینها گفت: خدایا، تو شاهدی من یک کاری محض رضای تو کردم. کالایی داشتم. مشتری خیلی خوبی آمد، آن را بخرد. سودش هم خیلی زیاد بود. معامله را انجام دادیم. بنا بود جنس را تحویل دهم. آمدم دیدم انبار قفل است و کلید در انبار زیر سر پدر من است و پدر من هم تازه استراحت کرده است. اگر بخواهم جنس را تحویل دهم، باید پدرم را از خواب بیدار می کردم. گفتم: حرمت پدرم از مال دنیا برایم بیشتر است.

کم کسی است به خاطر سود کلان از بیدار کردن پدرش مضایقه کند. به خریدار گفتم: جنس را الان نمی توانم تحویل بدهم. دو سه ساعت بعد بیا. خریدار گفت: کار دارم. اگر نمی توانی از جای دیگری تهیه می کنم. گفتم: بروید جای دیگر و به احترام پدرم از سود کلان صرف نظر کردم.

خدایا، اگر این کار را برای تو کردم، ما را از بن بست رهایی بده. یک وقت حرکت در سنگ ایجاد شد و یک روزنه باز شد و هوای لطیفی به داخل وارد شد.

دومی فکر کرد و گفت: خدایا، من دختر عمویی داشتم که عاشق من بود. من هم عاشق او بودم. در جای خلوت به هم رسیدیم. خدایا، محض

ص: 182

رضای تو پشت پا به هوس خودم زدم. خدایا، اگر به خاطر تو بوده، ما را از این بن بست نجات بده. دوباره سنگ حرکتی کرد و بخشی از مسیر باز شد.

سومی گفت: خدایا، تو شاهدی من کارگری را اجیر کردم. اشتباه کردم اجرتش را طی نکردم. پایان کار حقوقی که مرسوم بود، به او دادم. گفت: کم است. اجرت من خیلی بیشتر از این است. گفتم: کارگران همه همین اندازه می گیرند. گفت: نه و با ما قهر کرد. هر چه خواهش کردیم پول را نگرفت رفت.

گفتم: این پول امانت است. با آن مبلغ میشد گوسفند بخری. گوسفندی خریدم و کنار گلهام رها کردم. گوسفند هر سال زایید و بعد از ده پانزده سال گذر آن کارگر به آنجا افتاد. گفت: ما فلان روز کاری برای شما کردیم. گفتم: این پانزده گوسفند مال توست بردار و برو. چه کسی می تواند این کار را بکند؟ بعد از بیان این واقعه سنگ تکان خورد و از بن بست بیرون آمدند.(1)

دوستان خوب همه وقت و همه جا به داد آدم می رسند. برای دوستان خوب سپاسگزار خدا باشیم. اگر هم نداریم از خدا و اهل بیت بخواهیم نصیبمان کنند.

ص: 183


1- المحاسن، ج 1، ص253؛ بحار الانوار، ج 67، ص 244.

ص: 184

گفتار دهم: دوستان برگزیده

اشاره

ص: 185

ص: 186

پیش از این افرادی را که باید از دوستی و مصاحبت با آن بپرهیزیم را مطرح کردیم. در این بخش از بحث بنا داریم کسانی را که باید با آنان طرح دوستی بیفکنیم مطرح کنیم. دوستانی که روح و جان ما هستند. ممد حیات اند و ما را احیا و زنده می کنند.

دوستی عقل

نکته ای که در اینجا باید یادآور شویم این است که بعضی هستند که با خودشان هم قهرند. خود ما می توانیم دوست خوبی برای خودمان باشیم. خدای متعال در وجود ما قلب و وجدان پاکی قرار داده است. فهم و عقل و شعوری قرار داده که می تواند دوست خوب ما باشد. امام هشتم علیه السلام در تعبیر زیبایی می فرمایند:

صدیق کل إمری عقله و عدوه جهله؛(1) دوست هر انسانی عقل اوست و دشمنش جهل اوست.

خدا در وجود ما عقلی قرار داده که دوست صمیمی ماست. نوری است که هیچ کسی را به گمراهی دعوت نمی کند. البته به انبیا و نور بیرونی هم نیاز داریم، این طور نیست که عقل ما را بی نیاز کند.

از عقل به رسول باطنی تعبیر شده است. حضرت موسی بن جعفر علیه السلام

ص: 187


1- المحاسن، ج 1، ص194، الکافی، ج 1، ص11؛ بحارالانوار، ج 1، ص87.

به هاشم بن حکم فرمودند:

یا هشام إن لله علی الناس حجتین حجة ظاهرة وحجة باطنة فاما الظاهره فالرسل و الأنبیاء و الائمه علیهم السلام و أما الباطنة فالعقول؛(1) ای هشام، خدا بر مردم دو حجت دارد: حجت آشکار و حجت پنهان، حجت آشکار رسولان و پیغمبران و امامان اند و حجت پنهان عقلمردم است.

حجت درونی عقل و فهم و درک و شعور ماست. و حجت بیرونی انبیا و رسل و ائمه علیهم السلام و بزرگان هستند. آنها راه را نشان میدهند؛ راهی که مطابق عقل و فطرت ماست. این فطرت درونی و عقل ما دوست خوبی است. مراقب باشیم آن را زیر پا نگذاریم. با خودمان هم دوست باشیم.خودمان را جهنمی نکنیم. این دوست خوبمان را جهنمی نکنیم. با خودمان لجبازی می کنیم. خودمان را اذیت می کنیم. به خودمان ظلم می کنیم. بالاترین ظلم ها ظلم به نفس است. در دعای کمیل می خوانیم:

ظلمت نفسی؛ من به خودم ظلم کردم.

چرا ما به خودمان ظلم کنیم؟ چرا این بدن و روح و جانمان را آلوده کنیم؟ چرا این دوست صمیمی را که همیشه با ماست و تا ابد خواهد بود آلوده کنیم و به آتش جهنم بسوزانیم؟

گمشده انسان

بزرگی از عرفا تعبیر قشنگی دارد. می فرماید: بزرگترین جهل این است

ص: 188


1- الکافی، ج 1، ص 16؛ بحار الانوار، ج 1، ص 137.

که آدم خودش را پیدا نکند و از خودش فاصله بگیرد. بر این اساس در روایت آمده است که اگر آدم خودش را شناخت، خدا را شناخته است. اگر خودش را پیدا کرد، خدا را پیدا کرده است، همه گم شده ها را پیدا کرده است. امیرالمؤمنین عله السلام می فرمایند:

لا تجهل نفسک فإن الجاهل معرفة نفسه جاهل بکل شیء؛(1) به نفس خود جاهل نباش؛ که کسی که به نفس خود جاهل است، بههمه چیز جاهل است.

کسی که خودش را گم کرده، دوستی صمیمی را گم کرده است. کسی که از خودش خبر ندارد، به همه چیزهای بیرونی جاهل است. همه چیز را گم کرده است. خدا را گم کرده، فامیل را گم کرده، دوستان بیرونی را گم کرده، آخرت را گم کرده، مبدأ و معاد را گم کرده است.

اول باید خودمان را پیدا کنیم. از خود ما به خود ما چه کسی نزدیکتر است؟ لذا فرمودند: کسی که جاهل به خود است، جاهل به همه چیز است. و کسی که عارف به خود است، همه گمشده ها را پیدا کرده است.

دوستی با خود

پس اول قدم در دوست یابی این است که خودمان را پیدا کنیم. خوبی ها و نکات مثبتی که خدا در ما قرار داده را پیدا و آنها را احیاء کنیم. با خودمان دوست باشیم. اگر من با خودم دوست بودم، با پدر و مادر و رفیق و فامیل و همسایه و همسر با همه صمیمی خواهم بود. ولی اگر با خودم

ص: 189


1- عیون الحکم، ص524: تصنیف غررالحکم، ص233.

دشمن شدم، با آنها هم دشمن خواهم بود.

آن بزرگ می فرماید: هیچ وقت شده خودت را در آغوش بگیری و با خودت گپی بزنی و با خودت انس بگیری و خودت را دریابی که همه گمشده ها در آنجا پیدا می شود.

در حالات یکی از بزرگان می دیدم که گاهی ایشان دست خودش را می بوسید و می گفت: این مال خداست. من از خودم هیچ چیز ندارم. حول و قوه من همه از خداست.

استاد بزرگواری داشتیم که وقتی می آمدند دست او را می بوسیدند ناراحت میشد. می گفت: برو دست خودت را ببوس. خودت را پیدا کن. به جای این که دست دیگران را ببوسیم و دنبال دیگران باشیم، اول خودمان را پیدا کنیم.

شاید این که می گویند زیاد با خودمان خلوت داشته باشیم، برای همان دوستی است. در خلوت خود را در می یابیم. می فهمیم که ما هیچ هستیم. فقر محض و عجز محض هستیم. هم عجز مان را کامل در می یابیم، هم داده های خدا را که به ما مرحمت کرده است.

هرچه هست اوست. اگر کسی این را درک کند، به همه معضلات و مشکلات فائق و همه دردها درمان می شود. از این رو معرفت نفس بالاترین معارف است و پیدا کردن خود و دوستی با خود، ریشه تمام خوبی هاست.

فرمودند: دوست هر انسانی عقل و فهم اوست و دشمنش جهل اوست. جاهل یعنی کسی که چراغ عقلش خاموش است. یا از عقلش استفاده نکرده است. جهل بزرگترین دشمن انسان است.

ص: 190

دشمن فقط دشمن بیرونی نیست، خودمان دشمن خودمان می شویم و به خودمان ظلم می کنیم و خودمان را آلوده به گناه نکنیم. باید خودمان را دوست داشته باشیم. خودمان را در آغوش بگیریم. با خودمان گپی بزنیم. و این چقدر به ما آرامش میدهد!

مجالست با صالحان

امام سجاد علیه السلام فرمودند:

مجالس الصالحین داعیة الی الصلاح؛(1) مجالس و محفل أفراد صالح دعوت به نیکی و صلاح است.

با افرادی که صالح و با تقوا و با ایمان انسد زیاد بنشینید که دعوت به صلاح می کنند و نا خودآگاه به سمت خوبی ها کشیده می شوید.

مجالست با کریمان

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

أسعد الناس من خالط کرام الناس؛(2) سعادتمندترین انسانها آنهایی هستند که با افراد کریم و بزرگوار می نشینند. پیغمبر عظیم الشان مردم را چهار دسته کردند و فرمودند:

الرجال أربعه سخی و کریم و بخیل و لئیم فالسخی الذی یأکل و یعطی و الکریم الذی لا یأکل ویعطی و البخیل الذی یأکل ولا

ص: 191


1- تعف العقول، ص 283؛ مجموعة ورام، ج 2، ص 35؛ بحار الانوار، ج 75، ص 141.
2- من لا یحضر الفقیه ج 4، ص 395؛ بحارالانوار، ج 1، ص 202.

یعطی و الئیم الذی لا یأکل ولایعطی؛(1) مردم بر چهار دسته اند: با سخاوت، بزرگوار، بخیل و پست. سخاوتمند می خورد و بخشش می کند. بزرگوار خود نمی خورد و بخشش می کند. بخیل می خورد، ولی بخشش ندارد. لئیم و پست فطرت نه می خورد و نه بخشش می کند.

انسان های پست فطرت نه خودشان می خورند نه به دیگران می خورانند. فقط جمع می کنند و با اقل زندگی می گذرانند. می گوید: فقط جمع کنم و در بانک بگذارم. اینها پست ترین افراد جامعه هستند. نه خودشان استفاده می کند، نه به بچه ها و نزدیکان و زیر مجموعه خود می دهند. بدون شک اینها یک ضرب به جهنم می روند.

اهل سخاوت و کرامت

اما آدم سخی کسی است که هم خودش می خورد و هم به دیگران میخوراند. خوش به حال آنهایی که سخاوت دارند. ما الان فراوان داریم افرادی که به اندازه گذران زندگی استفاده می کنند و بقیه را به دیگران می دهند. اگر جامعه ما این طور شود، بهشت برین می شود.

از این بالاتر کریم است. آدم های کریم کسانی هستند که از خودشان می زنند و نمی خوردند و به دیگران می دهند؛ مثل حضرت زهرا و حضرت امیر المؤمنین علیه السلام که لقمه دهانشان را به دیگران می دادند. لباس خودشان را به دیگران می دادند.

ص: 192


1- جامع الاخبار، ص 113؛ بحارالانوار، ج 68، ص 356؛ نهج الفصاحة، ص 507.

افرادی که از خودشان کم می گذارند و ایثار می کنند خیلی بزرگوارند. یک ضرب به بهشت می روند. آتش جهنم بر اینها حرام است. از این روست که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: «أسعد الناس من خالط کرام الناس؛ سعادتمندترین افراد آنهایی هستند که با افراد کریم و بزرگوار معاشرت کنند.»

معنای دیگر کریم این است که از عیب و بدی دیگران صرف نظر می کند. گیر نمی دهد، انتقام جو نیست. حضرت امیر علسه السلام می فرمایند:

من أشرف أفعال الکریم غفلته عما یعلم؛(1) از بهترین اعمال بزرگوارانه یک آدم با کرامت این است که به بدی هایی که دیگران در باره اش کردند بی توجه است.

یعنی صرف نظر می کند و بدی را به بدی پاسخ نمیدهد. خدایی می شود؛ چون این تجلی صفات خداوند است. ما این همه «یا کریم» و «یا رب» می گوییم تا کمی از کرم خدا در ماسرایت کند. حضرت امیر علیه السلام فرمودند:

ولقد امر علی الئیم یسبنی

فمضیت ثمت قلت لایعنینی (2)

به انسان پستی گذر کردم در حالی که مرا دشنام میداد. پس ازآنجا گذشتم و گفتم مقصودش من نبودم.

از بهترین اعمال یک انسان کریم این است که از چیزهایی که میداند غفلت کند و خودش را به ندیدن و ندانستن بزند.

ص: 193


1- نهج البلاغه، حکمت 213.
2- منهاج البراعة، ج 15، ص 309.

تحول عظیم زهیر

فرمودند: سعادتمندترین افراد آنهایی هستند که با آدم های کریم بزرگوار معاشرت کنند. مرحوم حاج آقای دولابی از قول مرحوم انصاری همدانی می فرمودند: اگر انسان یک بار با یک شخصیت فوق العاده برخورد کند، متحول می شود. انسان اگر پنجاه سال زحمت بکشد و یک دوست خوب، یک استاد خوب پیدا کند و خودش را بند به او کند، این برای نجات او کافی است.

معروف است که زهیر عثمانی و مخالف امام حسین علیه السلام بود. حتی بعد از اعمال حج مراقب بود که جایی که امام حسین اتراق می کند، اتراق نکند. اگر حضرت در جایی بیتوته می کردند، یک کیلومتر آن طرف تر می رفت و محل دیگری را انتخاب می کرد که با امام حسین رو به رو نشود. ولی یک جا بیابان برهوت بود. ممکن نبود جایی دیگر برود تا نزدیک به امام حسین علیه السلام نباشد. مجبور شد همانجایی که حضرت اتراق کردند، اتراق کند.

وقتی که با فاصله کمی از خیمه امام حسین علیه السلام خیمه زد، امام حسین علیه السلام دیدند آماده شکار است. قابلیت و ظرفیت دارد. به دنبالش فرستادند. قاصد امام حسین به در خیمه آمد. داشتند غذا می خوردند. گفت: امام حسین، فرزند رسول الله می گوید: بیا کارت دارم.

لقمه در دهانش ماند. نمی دانست چه کار کند. خانمش زن فهمیده و عاقلی بود. بارک الله به زنانی که همسر و فرزندان را به کار خیر تشویق می کنند. در تمام ثواب آنها شریکاند. گفت وای بر تو! پسر پیغمبر دنبالت

ص: 194

فرستاده و نمی خواهی بروی؟ برو ببین چه می گوید.

بلند شد و به ملاقات امام حسین آمد. شاید چند دقیقه بیشتر طول نکشید. حضرت جملاتی به او فرمودند که 180 درجه عوض شد. زهیر سر تا پا خدایی شد. سر تا پا حسینی شد. با یک ملاقات، با یک جمله از سعادتمندترین افراد شد.

کسانی که با افراد بزرگوار نشست و برخاست می کنند، رنگی از آنها می گیرند. رنگ آنها با هیچ چیزی نمی رود.

همراهی با امام حسین علیه السلام

زهیر برگشت و حال و هوایش عوض شد. خیمه اش را جمع کرد. گفت: ببرید کنار خیمه امام حسین بزنید. به خانمش گفت: این راه، راه پر خطری است. من تو را به دست قبیله میسپارم. برو پیش قبیلهات. من به همراه امام حسین علیه السلام می روم تا همه هستی ام را فدا کنم. همسرش هم گفت: حالا که من جدا می شوی، پیش جدش پیغمبر از من شفاعت کن. دست مرا هم بگیر.

زهیر از افرادی است که شب عاشورا سخن گفته است. وقتی حضرت سید الشهداء علیه السلام فرمودند: من بیعتم را برداشتم، هرکس میخواهد برود برود، بلند شد و گفت: اگر هفتاد بار به آتش سوزانده شوم، دست از حمایت شما بر نمی دارم. اصلا بهشت هم نمی خواهم. این خیلی مهم است. ایمان خیلی بالایی می خواهد. عشق کامل است. ولایت کامل است. گفت: اصلا اگر آخرت نباشد، بهشت و جهنم هم نباشد، عمر دنیا هم جاودانه باشد، من

ص: 195

حاضرم هزار بار کشته شوم و زنده شوم و از شما حمایت کنم. از شما جدا نمی شوم. همه وجودش می گفت حسین!

این یک ملاقات است. عکسش را هم داریم. کسی با آدم منافق و شرور نشسته و 180 درجه فکرش را زده و جهنمی شده است. رفقای ناباب خطرشان از هر سمی و از هر آتشی و از هر فتنه ای بیشتر است.

زهیر با یک ملاقات با امام حسین طوری شده که تمام انبیا و اولیا به او سلام می دهند. امام زمان به این آقا سلام می دهد. با خوبان یک پیوند قلبی که برقرار کنید، مثل آب قلیلی است که وصل به دریا می شود.

با چه کسانی مجالست کنیم؟

دوستی هایی را که به دین ما، یا به علم ما، یا به کمالات ما، یا به معرفت ما بیفزاید باید تقویت کنیم. حواریین از حضرت عیسی علیه السلام پرسیدند:

یا روح الله من نجالس؛ ای روح الله، ما با چه کسانی معاشرت ونشست و برخاست داشته باشیم؟

حضرت سه ویژگی را بیان فرمودند:

من یذکرکم الله رؤیته ویزید فی علمکم منطقه و یرغبکم فی الآخرة عمله؛(1) با کسی که دیدار او شما را به یاد خدا اندازد، و سخن او بر دانش شما بیفزاید و عمل او شما را به آخرت متمایل سازد.

با کسانی معاشرت کنید که دوستی با آنها شما را به آخرت ترغیب کند

ص: 196


1- الکافی، ج 1، ص 39؛ بحارالانوار، ج 14، ص 331.

و به یاد خدا بیندازد. بعضی ها هستند که معاشرت با آنها انسان به یاد گرفتاری ها و مشکلات و دنیا و زینت دنیا و تشریفات می افتد. خدای متعال به پیغمبرش امر فرمود:

«فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّی عَنْ ذِکْرِنَا وَلَمْ یُرِدْ إِلَّا الْحَیَاةَ الدُّنْیَا ذَلِکَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اهْتَدَی؛(1) پس از کسی که از یاد ما روی می گرداند و جز زندگی مادی دنیا را نمیطلبد، اعراض کن! این آخرین حد آگاهی آنهاست؛ پروردگار تو کسانی را که از راه او گمراه شده اند بهتر میشناسد، و (همچنین) هدایت یافتگان را از همه بهتر میشناسد!

افرادی که شش دانگ دنیاپرست، ریاست پرست و پول پرست اند، دل انسان را تاریک می کنند. دل را می میرانند. فرمود: از کسانی که فقط همشان دنیاست و دلشان غافل است اعراض کن. لذا حضرت عیسی فرمود: با کسانی معاشرت کنید که معاشرت با آنها شما را به یاد خدا بیندازد، گفت و گوی با آنها علم و فهم و درک شما را بالا ببرد، و رفتار و اعمال آنها شما را به آخرت سوق بدهد. یعنی بی رغبتی به دنیا در شما ایجاد کند.

خیری از سوی خداوند

بسیاری از افرادی که در زندگی تحول پیدا کردهاند، در برخورد با یک شخصیتی فوق العاده بوده است. یک رفیق خوب، یا استاد خوب نصیب او شده و تأثیر پذیر هم بوده است. پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

ص: 197


1- سوره نجم، آیه 29 و 30.

من أراد الله به خیرا رزقه الله خلیلا صالحا؛(1) هرکس را که خداخیر او را بخواهد، دوستی صالح و شایسته نصیب او می کند.

اگر خدا اراده کرده باشد به بنده ای خیر برساند و لطف و عنایت و رحمت و محبت خدا شامل حال بندهای شد و در کمند جذبه و محبت خدا قرار گرفت، علامتش این است که خدا یک دوست خوب سر راهش می گذارد تا اگر خواست زمین بخورد یا غفلت بکند، او را یادآوری و کمکش کند.

بهترین دوستان

پشتوانه افراد انسان هایی هستند که به او کمک می کنند. اگر آن را بردارند، انسان در راه می ماند. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

خیر إخوانک من أعانک علی طاعة الله و صدک عن معاصیه و أمرک برضاه؛(2) بهترین برادران و دوستان ایمانی تو کسی است که تو را بر اطاعت خدا یاری دهد، و مانع تو از معصیت خدا شود، و به کسب خشنودی خداوند فرمان دهد!

یک همسر خوب هم همین ویژگی را دارد. پیغمبر خدا از امیرالمؤمنین پرسیدند: همسرتان چگونه همسری است؟ عرضه داشتند:

نعم العون علی طاعة الله؛(3) خوب کمکی بر طاعت و بندگی خداست!

ص: 198


1- نهج الفصاحة، ص 776، حکمت 3064.
2- مجموعة ورام، ج 2، ص 123.
3- مناقب آل ابی طالب علیه السلام ج 3، ص 356. بحار الانوار، ج 43، ص 117.

بهترین اصحاب و یاران و رفقا، آنهایی هستند که ما را در بندگی خدا و طاعات و کارهای خوب کمک می کنند. اگر دوستی پیدا کردید که در مسیر حق و صحیح شما را کمک می کند، این رفیق مشفق و خوبی است. قدرش را بدان و از او بهره بگیر و استفاده کن و حضورش را مغتنم بشمار.

جهانگیرخان قشقایی

معاشرت با عالمان ربانی مسیر زندگی انسان را عوض می کند. مرحوم جهانگیر خان قشقایی عالم برجسته و عارف و فیلسوف بزرگی است. استاد مرحوم آیت الله بروجردی است. تا آخر عمر عمامه نگذاشت؛ چون خودش را قابل نمی دانست. بسیاری از علمای برجسته در درس ایشان شرکت می کردند.

در حالات این انسان برجسته نوشته اند. ایشان از طایفه قشقایی ها بوده که در اصفهان و شیراز وجود داشتند. پدرش خان بود. ایل و ثروت فراوانی داشتند. در جوانی عشق به تار زدن و نوازندگی داشت.

یک موقع تارش خراب می شود. به اصفهان می آید که تارش را درست کند. به بازار اصفهان می رود. به کاسبی که اهل دل و معنا و آدم فوق العاده ای بوده برخورد می کند. از آن کاسب می پرسد: اینجا آلات نوازندگی و تار را کجا اصلاح می کنند. ایشان یک نگاهی به جهانگیر خان می کند و می بیند زمینه و ظرفیت دارد. به او می گوید: عزیز من، اگر این تار را هم درست کنی مشکل شما را حل نمی کند. گیرم با این موسیقی چند ساعتی دمی گرفتی، ولی محبوب واقعی را باید پیدا کنی. اگر می خواهی او را پیدا بکنی،

ص: 199

باید تار دلت را میزان کنی. اگر خود انسان میزان نباشد، مشکل حل نمی شود. باید تار دلش کوک و تنظیم باشد. تنظیم دل و روح ما از همه مهم تر است. انبیا آمده اند خود ما را تنظیم کنند. اگر خودمان تنظیم شدیم، همه چیز تنظیم می شود.

در یک کلمه به او گفت: برو تار دلت را تنظیم کن. این مطلب مثل تیری به جانش خورد. پرسید: کجا تار دل را درست می کنند؟ اشاره می کند به مدرسه ای و می گوید: اینجا تار دل را می توانند درست کنند. ایشان از همانجا تار را کنار می گذارد و به پدرش پیغام میدهد که رفتم درس بخوانم. می آید درس می خواند و جزء علمای تراز اول اصفهان می شود.

اصلا نه خانواده و نه مسیرش به این راه ها نمی خورد. ولی یک دوست خوب، یک همسفر خوب، یک رفیق خوب و یک ناصح مشفق سرنوشت انسان را از این رو به آن رو می کند. از جهانگیر خان یک عارف برجسته می سازد که شاید صدها مجتهد پای درسش می نشستند. آدم بسیار متواضع و فروتنی بوده است. به حرمت این که این لباس عظمت دارد، حاضر نشد عمامه بگذارد.

محدث قمی در کشاکش دوران

میرزای نائینی از مفاخر علمای تراز اول نجف بود. بسیاری از شاگردان ایشان مرجع و مجتهد بودند. یک موقعی به آشیخ عباس قمی می رسد. به ایشان می گوید: من پا درد دارم و اذیت می شوم. شما آدم خیلی خوبی هستی، مخلص هستی. برای من دعا کن خدا پا درد مرا خوب کند.

ص: 200

مرحوم آشیخ عباس قمی می گوید: من احتمال می دهم با زبانم یک وقت گناه کرده باشم و دعای من زود اجابت نشود، ولی یادم نمی آید که با این دستم و این انگشتانم گناه کرده باشم، میدانم که با این انگشت ها و دست ها هزارها حدیث نوشتم و در مسیر اهل بیت حرکت کردم. اگر اجازه بدهی به جای دعا کردن من این دست را که منتسب به اهل بیت است به پای شما بکشم.

دستش را به پای میرزای نائینی می کشد و درد و مریضی از پای ایشان بیرون می رود. این قدر آدم مخلصی بوده است. رمز این که این همه توفیق کسب کرد چه بود؟

ایشان می گوید: من زمانی که رفتم در نجف درس بخوانم، جوان بودم. دیر هم وارد طلبگی شده بودم. دوره ای بود که اختلاف شدیدی بین علما افتاده بود. علما و مردم دو دسته شدند: مشروطه طلب و استبداد طلب. یک عده این طرف و یک عده آن طرف و دو دستگی و شکافی ایجاد شده بود. در هر مجلس و محله ای میرفتی یک عده طرفدار مشروطه بودند، و یک عده طرفدار استبداد. در ایران هم همین طور بود.

ایشان می گفت: ما در آن گیر و دار رفتیم طلبه شدیم. اول درس خواندن ما بود. یک روز برای استحمام به حمام رفتم. سابق حمام های عمومی دلاک و کیسه کش داشت. گفت: با این دلاک باب گفت و گو را باز کردم. از این پیرمرد پرسیدم: حق با کدام طرف است؟ ایشان کمی با من تند شد. گفت: من شغلم دلاک و کارم کیسه کشیدن و کارگری است. وظیفه الهی من این است که خوب کیسه بکشم و خوب دلاکی کنم. اگر هم یک امری مشتبه

ص: 201

پیش آمد، علما و بزرگان باید نظر بدهند. ما تابع آنها هستیم.

من اگر یک روز طرفدار این حزب و گروه شوم و یک روز طرفدار گروه دیگری، از کار و زندگی ام می مانم. گفت: من به تو نصیحت می کنم که اگر می خواهی موفق شوی، تمام همتت را بگذار که درس بخوانی و به جایی برسی. الآن وظیفه ات این است که خودت عالم فرهیخته و مجتهد و صاحب نظر شوی. اگر تو در جناح و گروه و دسته بازی ها بروی، از همه کارهایت وا می ماند. خودت را درگیر نکن. ببین خدا چه می خواهد همان را انجام بده.

می گوید: حرف این دلاک وضع زندگی مرا زیر و رو کرد. یک آدمی بود که شاید سواد هم نداشت، ولی حرف پخته ای زد. گفت: الان وظیفه تو این نیست که درگیر این مسائل شوی، وظیفه ات این است که درس بخوانی تا صاحب نظر شوی. حرف این آقا باعث شد که من محکم به درس و بحث چسبیدم و در حدیث و روایات کار کردم و افتخار نوکری اهل بیت نصیبم شد و این همه موفقیت در زندگی ام کسب کردم.

راستگویی و امانتداری

یکی از نشانه ها و معیارهای دوست خوب، راست گفتاری و امانتداری است. امام صادق علیه السلام فرمودند:

لا تنظروا إلی طول الرکوع الرجل و سجوده فإن ذلک شئ اعتاده فلو ترکه استوحش لذلک ولکن انظروا إلی صدق حدیثه و أداء أمانته؛(1)

ص: 202


1- الکافی، ج 2، ص 105؛ وسائل الشیعة، ج 19، ص68؛ بحارالانوار، ج 68، ص8.

به طول دادن رکوع و سجود شخص ننگرید؛ زیرا به آن عادت کرده است. اگر آن را ترک کند وحشت می کند. بلکه به راستی گفتار و ادای امانتش بنگرید.

آیا عبادت زیاد می تواند معیاری برای یک دوست خوب باشد؟ طول دادن رکوع و سجده و عبادت زیاد نمی تواند معیار خوبی شخص باشد. چه بسا شخص به این عبادت عادت کرده باشد. اگر آن را ترک کند ممکن است به وحشت بیفتد. آنچه ملاک خوبی افراد است، راستگویی و امانتداری است.

کسی که در زندگی راستگو و امانتدار است بر او صحه بگذارید و با او دوست شوید. کسی که راستگو نیست، یا در امانت خیانت می کند، اصلا به درد دوستی نمی خورد. روی آن سرمایه گذاری نکنید.

صداقت در رفتار

یکی دیگر از علائم و معیارهای دوست خوب صداقت در رفتار و محبت است. کسانی که فقط به فکر بهره برداری از انسان هستند، به درد دوستی نمی خورند. فرمود:

أخدم اخاک فان استخدمک فلا ولا کرامة؛(1) به برادرت خدمت کن و اگر تو را به خدمت گیرد، نه، و احترامی نیست.

با افرادی دوست شوید که به شما مهر بورزند و محبت و خدمت کنند. اگر با کسی دوست شدی که تو را میخواهد به بردگی و بیگاری بگیرد و

ص: 203


1- الاختصاص، ص243؛ مجموعة ورام، ج 2، ص249؛ بحارالانوار، ج 71، ص178.

از تو سوء استفاده کند، این به درد دوستی نمی خورد. خدا به ما اجازه نداده است که ذلیل باشیم.

دوستی و مجالست با مساکین

پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم به اباذر فرمودند:

أحب المساکین و أکثر مجالستهم؛(1)مساکن و بینوایان را دوست بدار و فراوان با آنان همنشینی کن.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم خود نیز با فقرای اصحاب سر یک سفره می نشستند. فقیر ترین افراد حضرت را دعوت می کردند و ایشان به خانه آنها می رفتند و می فرمودند:

اللهم أحینی مسکینا و أمتنی مسکینا و الحشرنی فی زمرة المساکین؛(2) خدایا! مرا مسکین زنده بدار، و مسکین بمیران، و بامساکین محشور کن!

کار مساکین راحت و آسان است. به اندازه گذران زندگی حساب و کتاب دارند. آلوده به دنیا نیستند. حتی فرمودند:

اوصانی بسبع خصال حب المساکین و الدنو منهم؛(3) پروردگارم مرا به هفت خصلت وصیت فرمود: دوستی با فقرا و نزدیک شدنبه آنها.

سلمان چرا این همه مقام و درجه پیدا کرد؟ امام صادق علیه السلام فرمودند: سه

ص: 204


1- الخصال، ج 2، ص 526؛ مکارم الاخلاق، ص 473.
2- روضة الواعظین، ج 2، ص 454؛ بحارالانوار، ج 69، ص 30.
3- الاصول الستة عشر، ص 75.

صفت خوب در او بود؛ نخست این که پایش را در جای پای امیر المؤمنین علیه السلام می گذاشت. دوم این که علم و علما را دوست داشت. سوم این که فقرا را دوست داشت و با آنان معاشرت می نمود.(1)

نشستن با فقرایی که آبرومند هستند منظور است نه گداها. افرادی که تمکن آن چنانی ندارند. زندگی ساده ای دارند. با زحمت می گذرانند. در فامیل و همسایه و دوستان یافت می شوند. این رفت و آمدها، هم آدم را شاکر و قدردان قرار می دهد، و هم قانع و راضی می کند.

عده ای از اشراف مکه به محضر پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله آمدند و عرض کردند: ما حرفی نداریم به شما ایمان بیاوریم و کمک شما کنیم، ولی این فقیران و اصحاب صفه را از خودت دور کنید تا ایمان بیاوریم. آیه نازل شد:

وَاصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا؛(2)با کسانی باش که پروردگار خود را صبح و عصر میخوانند، و تنها رضای او را می طلبند. و هرگز به خاطر زیورهای دنیا، چشمان خود را از آنها برمگیر! و از کسانی که قلبشان را از یاد خود غافل ساختیم اطاعت مکن! همان ها که از هوای نفس پیروی کردند، و کارهایشان افراطی است.

ص: 205


1- کشف الغمة، ج 1، ص 388؛ سفینة البحار، ج 4، ص 241.
2- سوره کهف، آیه 28.

مبادا یک وقت اینها را طرد کنی که خدا با این هاست. خدا با این دل شکسته هاست. مبادا دنبال زینت دنیا بروی و بگویی پولدارها بیایند دورت جمع شوند و اینها را طرد کنی.

ص: 206

گفتار یازدهم: الفت وگذشت

اشاره

ص: 207

ص: 208

الفت و یگانگی

پیغمبر خدا فرمودند:

فی أول لیلة من شهر رمضان تغل المردة من الشیاطین و یغفر فی کل لیلة سبعین ألفا فإذا کان فی لیلة القدر غفر الله بمثل ماغفر فی رجب وشعبان و شهر رمضان إلی ذلک الیوم إلا رجلا بینه و بین أخیه شحناء فیقول الله عزوجل أنظروا هؤلاء حتی یصطلحوا؛(1)

در هر شبی از شب های ماه مبارک رمضان، خداوند هفتاد هزار بنده را بیامرزد؛ و چون شب قدر شود، حق تعالی به قدر آنچه در ماه رجب و شعبان و رمضان تا آن زمان آمرزیده است، همه را بیامرزد، به جز کسی که میان او و برادر دینی اش عداوتی باشد. در این صورت خداوند به فرشتگان می فرماید: مهلتشان دهید تاآشتی کنند.

شب قدر خدا به تعداد ماه رجب و ماه شعبان و هر شب و روز ماه رمضان می آمرزد، جز کسانی که با هم قهر هستند. قهر بودن در شب قدر که شب عفو عمومی است، مانع ایجاد می کند و انسان از رحمت و بخشش خداوند محروم می ماند، جز این که آشتی کند.

ص: 209


1- عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 71؛ بحارالانوار، ج 72، ص 188.

مرحوم آقای دولابی می فرمودند: خدا و چهارده معصوم و انبیا یگانگی را خیلی دوست دارند. هر کجا که دو دل با هم یکی می شود و «من»ها کنار می رود، و زن و شوهر، دوست و فامیل، خواهر و برادر یکی می شوند، خدا، انبیا و ملائکه و عالم هستی، همه با آن ها هستند. همهء اهل آسمان با آن ها هستند. هر کجا یگانگی و انس و الفت و همدلی و محبت باشد، خدا آنجاست. امیر المؤمنین علیه السلام در تعبیر زیبایی فرمودند:

فإن ید الله مع الجماعة و إیاکم و الفرقة(1)؛ بدون شک دست خدا باجماعت است و بر حذر باشید از جدایی.سعی کنید تفرقه و اختلاف و دو دستگی و جدایی بین شما نباشد. دست خدا یعنی همهء انبیا و ملائکه و امامان و امام زمان. همهء این ها دست خدا و قدرت خدا و رحمت خدا هستند. هر کجا که دو دل با هم یکی است و به هم جوش می خورد، تمام خیرات عالم بالای سر آن هاست؛ چون «من» در این موضوع کنار رفته است.

میعادگاه شیاطین

مواظب باشید تفرقه و اختلاف بین شما نیفتد. هر کجا که تفرقه است شیاطین، جنایتکارها، جیب برها، دزدها، بدها و اشقیا آنجا جمع اند. دشمن خدا و اولیای خدا از تفرقه خوششان می آید؛ چون رحمت خدا قطع می شود. بعد فرمودند:

و إیاکم و الفرقة فإن الشاذ من الناس للشیطان کما أن الشاذمن

ص: 210


1- نهج البلاغه، خطبه 127؛ بحارالانوار، ج 33، ص373.

الغنم للذئب؛زیرا تنها مانده از مردم نصیب شیطان است؛ همان طور که تنها مانده از گله گوسفند طعمه گرگ است. وقتی گوسفند از گله جدا می شود، طعمهء گرگ می شود. آدمی هم که از جمع جدا شود، طعمهء شیطان می شود.

در روایات و آیات قرآن از تفرقه و اختلاف بسیار مذمت شده است. خدا تفرقه را دوست ندارد. اگر برادر و خواهری با هم قهر باشند، پدر و مادر چقدر زجر می کشند! وقتی دو نفر آشتی می کنند، امام زمان چقدر خوشحال می شود! خدا چقدر خوشنود می شوند! چرا زن و شوهر باید با هم قهر باشند؟! این یک طلاق عاطفی است. خیلی بد است.مرحوم حاج آقای دولابی می فرمودند: در خانواده ای که زن و شوهر قهر هستند، نمی توانم بخوابم؛ چون می بینم رحمت خدا قطع است. مثل خانه ای که آب و برق در آن قطع است. نمی توان در آن زندگی کرد. اگر زن و شوهر و خواهر و برادر و قوم و خویش با هم قهرند، دست خدا و رحمت خدا و لطف خدا بریده و قطع شده است. باید مواظب باشیم .

همبستگی

امیرالمؤمنین تا لحظهء شهادت خیرخواهی و نصیحت و دلسوزی و مهربانی می کردند. یک سردرد و گرسنگی ما را بی تاب می کند و همه چیز را فراموش می کنیم. پیشانی حضرت شکافته شده است. سم وارد بدن شده است، به طوری که حضرت بعد از این ضربت نتوانستند از جا بلند شوند. اما چقدر سفارش دشمن خودشان را می کنند. فرمودند:

ص: 211

إن أعف فالعفو لی قربه و لکم حسنه؛(1)اگر عفو کنم، عفو برای من قربت و موجب نزدیکی به خداست و برای شما حسنه است. در وصیت خود به فرزندان خود فرمودند:

علیکم بالتواصل والتباذل و ایاکم التدابر والتقاطع؛(2) بر شما باد که با هم وابستگی و دوستی و بخشش داشته باشید و بترسید از

پشت کردن به یکدیگر و جدایی از هم. همیشه به هم وصل شوید. ولایت کارش وصل کردن است. شیاطین و دشمنان خدا کارشان جدا کردن و تفرقه ایجاد کردن است. این تواصل را خدا و اهل بیت خیلی دوست دارد. وقتی فامیل و دوست با هم یکی شوند، آثار فراوانی دارند. همهء انبیا پشت سر آن هستند. اما وقتی اختلاف و تفرقه باشد، شیطان حاکم می شود. امیر المؤمنین علیه السلام در خطبه ای فرمودند:

و ایم الله ما اختلفت أمة بعد نبیها إلا ظهر باطلها علی حقها؛(3)به خدا سوگند، هیچ امتی بعد از پیغمبر اختلاف پیدا نکردند، مگر

این که باطل بر حق غالب شد. چون ولی و امام و وصی جایی می آید که یگانگی است. اگر تفرقه افتاد می گوید: من نیستم و باطل می آید.

فَذَلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمُ الْحَقُّ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلَالُ فَأَنَّی تُصْرَفُونَ؛(4)

آن است خداوند، پروردگار حق شما! با این حال، بعد از حق، چه

ص: 212


1- الکافی، ج 1، ص 299؛ نهج البلاغه، خطبه 23.
2- نهج البلاغه، نامه47؛ بحارالانوار، ج42، ص 256.
3- الأمالی للمفید، ص 235؛ بحارالانوار،ج74،ص397.
4- سورة یونس، آیه 32.

چیزی جز گمراهی وجود دارد؟! پس چرا (از پرستش او) روی گردان می شوید؟!به محض این که در مملکت ما اختلاف و تفرقه بیفتد، استکبار و دشمن می آید و غالب می شود. همیشه به هم وصل شوید و بذل و بخشش کنید. یکی از چیزهایی که دل ها را به هم نزدیک می کند و کینه ها را می برد، بذل و بخشش و سخاوت و هدیه دادن است. در گفتار، در رفتار، به هر وسیله ای بذل و بخشش کنید. هیچ وقت زن و شوهر با هم قهر نکنند. اگر ناراحتی وجود دارد، با هم حرف بزنند. قهر چیز بدی است. نمازهایشان قبول نمی شود. روزه هایشان قبول نمی شود. عباداتشان قبول نمی شود. پشت به هم کردن، قطع کردن راه خداست.

تعامل با دشمن

_آیا اگر ما از ظالم بگذریم، ظالم پروری نمی شود؟

اولا مواظب باشیم حق کسی را پایمال نکنیم. اگر حق ما پایمال شد، در مواجهه با ظلم از راه صحیح دفاع کنیم و حقمان را بگیریم. نمی گوییم کسی حقش را نگیرد. اما اگر کسی از راه صحیح و شرعی و قانونی نتوانست حقش را بگیرد چه کار کند؟

جاهایی که نمی توانیم حقمان را بگیریم، چند راه داریم. یک راه این است که به خدا واگذار کنیم. این از راه های خوب است. امیرالمؤمنین علیه السلام در شمار اوصاف متقین می فرمایند:

ص: 213

وإن بغی علیه صبر حتی یکون الله هو الذی ینتقم له؛(1) و چون براو ستم کنند، شکیبایی پیش گیرد تا خدا انتقام او را بکشد. پیش خدا گم نمی شود. خدا در قرآن فرموده است:

فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ،وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ؛(2)

پس هرکس هم وزن ذره ای کار خیر انجام دهد، آن را می بیند! وهرکس هم وزن ذره ای کار بد کرده، آن را می بیندا هرکسی بازتاب عمل خودش را خواهد دید. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند: من ابن ملجم را بخشیدم. شما ببخشید، ولی خدا کار خودش را می کند. بنابراین، اگر کسی نتوانست از راه صحیح حقش را بگیرد، به خدا واگذار کند. صبر زیادی می خواهد، ولی خدا کمکش می کند. چاره ای نیست. وقتی قابیل می خواست هابیل را بکشد، هابیل به او گفت:

لَئِنْ بَسَطْتَ إِلَیَّ یَدَکَ لِتَقْتُلَنِی مَا أَنَا بِبَاسِطٍ یَدِیَ إِلَیْکَ لِأَقْتُلَکَ إِنِّی أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِینَ؛(3)اگر تو برای کشتن من دست دراز

کنی،من هرگز به قتل تو دست نمی گشایم؛ چون از پروردگار جهانیان می ترسم!

من برادر نمی کشم. تا جایی که زورم برسد دفاع می کنم، اما نمی کشم. در کربلا تا جایی که دشمن تیراندازی نکرد، امام حسین علیه السلام دست به شمشیر نبرد. فرمودند: مظلوم می شویم، ولی ظالم نمی شویم. آن ها آب می بندند، ولی ما آب نمی بندیم. در ظلم آن ها شریک نمی شویم. دفاع می کنیم، ولی

ص: 214


1- نهج البلاغه، خطبه 193؛ بحارالانوار، ج64، ص 345.
2- سوره زلزال، آیه 7 و 8.
3- سوره مائده، آیه 28.

هر کجا نمی توانیم به خدا واگذار می کنیم. خدا عادل و حکیم است. بگوییم هر طور که خودت صلاح میدانی.

خیری که به وسیله ظالم می رسد!

اگر بدانیم که ظالم به نفع ما کار می کند و به ضرر خودش، آرام می شویم. ظالم وسیلهء امتحان ماست. یک آدم نادان که به مال و آبروی ما تعدی می کند، در عین این که به اختیار خودش می کند، بدون ارادهء خدا نیست. همهء امور به مشیت خداست. پشت این قضا و قدر تلخ حکمت هایی خوابیده است.چه بسا این ظالمی که ما را اذیت می دهد، دل ما را می شکند و ما را متوجه خدا می کند. گاهی ظالم ما را از شرک نجات می دهد. ممکن است به کسی دل بسته باشیم. خدا می خواهد دل ما از او کنده شود. امید ما فقط خدا باشد.

این جفای خلق با تو در جهان

گر بدانی گنج زر آمد نهان

خلق را با تو چنین بدخو کنند

تا تو را ناچار رو آن سو کنند

اگر فشارهای افراد نباشد، ممکن است دل ببندیم و اصلا خدا را فراموش کنیم. برای همین فشارمان می دهند. این فشار دادن ها تلخ و سخت و سنگین است، ولی ما بی اختیار آن طرف می رویم.گاهی هم ما را تأدیب می کنند. با ظلم خود به ما می گویند: ما به دردت نمی خوریم، خدا به دردت می خورد. می گوییم بشکند دستی که به تو خدمت کرد. من باید به خدا خدمت کنم. مزدم را از خدا بخواهم.

ص: 215

احسان به خود

حضرت علی فرمودند:

ما أحسنت قط إلی أحد و لا أسأت إلیه؛(1) من تا به حال به هیچ کس خوبی نکردم و به هیچ کس هم بدی نکردم. از حضرت پرسیدند: چگونه چنین چیزی ممکن است؟! حضرت فرمودند: چون که خدای تعالی می فرماید:

إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا؛(2) اگر نیکی کنید، به خودتان نیکی می کنید؛ و اگر بدی کنید باز هم به خود می کنید. یعنی هر کاری کردم در حقیقت به خودم کردم. کمی این مطلب را به خودمان بباورانیم که اگر کسی کار خوبی می کند، گل به خودش می زند. خیر به خودش می رساند. آن چیز به خودش بر می گردد. اگر خرابکاری کند، به خودش ضرر زده است. اگر مال مرا ببرند، مال من مال من است. ملک من است. ده دست هم بگردد، باز از ملک من بیرون نمی رود. اگر شد خدا در دنیا بر می گرداند. اگر هم نشد ثواب های کسی را که مال مرا خورده است، به من می دهند و گناهان مرا به او. با این تبادل جبران می کند.

خوبی های من همه به خودم بر می گردد. چرا عصبانی می شویم؟ چرا خشمگین می شویم؟ چرا اگر کسی عمل خلافی انجام داد، غضبناک می شویم؟ اگر کسی فحش بدهد، به خودش برمی گردد. این ناراحتی ندارد. چرا من به خاطر بدی دیگران خودم را آزار بدهم؟ بدی او به خودش بر می گردد.

ص: 216


1- شرح نهج البلاغه، ج 6، ص 236؛ متشابه القرآن، ج 1، ص118.
2- سوره اسراء، آیه 7.

حقیقت ستم ستمگر

حضرت امیر علیه السلام در نامه ای به امام حسن علیه السلام فرمودند:

لا یکبرن علیک ظلم من ظلمک فإنه یسعی فی مضرته و نفعک؛(1) ستم ستمگر نباید بر تو بزرگ بیاید؛ زیرا او به زیان خود وسود تو تلاش می کند. کسی که دربارهء شما خطا و ظلم و اذیت و آزاری می کند، برایت بزرگ جلوه نکند. از کوره در نروی، هیجانی نشوی، خودت را نخوری، کینه ای نشوی؛ چون او به ضرر خودش و نفع شما کار می کند. ثواب های خودش را به شما می دهد و گناهان شما را می گیرد.

به شیخ بهایی گفتند: فلانی پشت سر شما بد و بیراه می گوید. ایشان یک مقدار پول در پاکت گذاشت و برایش فرستاد. گفتند: مثل این که آقا گوش هایش سنگین شده است. فکر کرده تعریف او را می کنند. گفتند: غیبت شما را می کند.

فرمود: متوجه شدم. گفتند: پس چرا پول می فرستی؟ فرمود: کسی که غیبت مرا می کند، ثواب هایش را برای من می فرستد. گفتند: معلوم نیست ثواب داشته باشد، آدم فاسقی است. فرمود: ما که گناه داریم. گناهان ما را به خودش منتقل می کند.

بعد از مدتی که ایشان چیزی فرستادند. گفتند: غیبتت را نمی کند. گفت: ما هم دیگر پاکت نمی فرستیم. هرکسی هر کاری می کند، به خودش بر می گردد.

ص: 217


1- تحف العقول، ص82،نهج البلاغه، نامه 31؛ بحارالانوار، ج 71، ص169.

این جهان کوه است و فعل ماندا

سوی ما آید نداها را صدا

اگر کسی تهمت می زند، خرابکاری می کند، بدی می کند، اول به خودش می کند. شعاع و پرتوش به ما می خورد. ما اگر عکس العمل نداشته باشیم طوری نمی شود. کمی تمرین کنیم و باورهایمان را بالا ببریم.

واقعیت تغییر ناپذیر

امام هفتم علیه السلام به هشام فرمودند:

یا هشام لو کان فی یدک جوزة و قال الناس فی یدک لؤلؤة ما کان ینفعک و أنت تعلم أنها جوزة ولو کان فی یدک لؤلؤة و قال الناس إنها جوزة ما ضرک و أنت تعلم أنها لؤلؤه؛ای هشام، اگر در دست تو یک گردو باشد و مردم بگویند در دست تو یک جواهر و مروارید است، چه سودی برای تو خواهد داشت با این که می دانی یک گردو است. و اگر در دست تو جواهری باشد و مردم بگویند یک گردو است، چه ضرری به تو می رسد با این که تو خود می دانی که آنچه در دست توست جواهر و مرواریدی است.

دل های تهی از فریب و کینه

واقعیت با حرف دیگران عوض نمی شود. معیار ما نباید توهم و خیال باشد. اگر من آدم بی گناهی هستم، هر چه می خواهند بگویند. نباید از کوره در بروم. نباید زیر و رو شوم. حرف دیگران ما را زیر و رو نکند. گاهی با

ص: 218

یک کلمه خیلی به هم می ریزیم. کینه به دل می گیریم. کینه صفت بدی است. امام حسین علیه السلام فرمودند:

إن شیعتنا من سلمت قلوبهم من کل غش و غل و دغل؛(1)شیعیان ما کسانی هستند که دل آن ها از هر مکر و حیله و نیرنگ و فریب

و کینه خالی باشد. شیعیان ما کسانی هستند که دل هایشان از هر غل و غش و کینه ورزی پاک است. اگر کسی حرفی زده، یا مالی خورده، به خدا واگذارش می کنیم. از خدا بخواهیم او را ببخشد، ما را هم ببخشد. خدا این حالت را خیلی دوست دارد. اگر بخشیدیم به نفع ماست. وقتی خدای متعال امر به گذشت و عفو می کند، از وجدان و درون ما سؤال می کند:

أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛(2) آیا دوست نمی داریدخداوند شما را ببخشد؟! و خداوند آمرزنده و مهربان است! خیلی قشنگ است. بعضی جاها خدا امر و نهی می کند و بعضی جاها سؤال می کند.

أَلَیْسَ اللَّهُ بِکَافٍ عَبْدَهُ؛(3) آیا خداوند برای(نجات و دفاع از) بنده اش کافی نیست؟! آیا نمی خواهید خدا شما را بیامرزد؟! ما که گناهان بی شماری داریم، دوست داریم خدا ما را ببخشد. خدا می گوید: همان طور که من با تو رفتار می کنم، تو هم با دیگران رفتار کن.

ص: 219


1- تفسیر الامام العسکری،ص 309؛ البرهان، ج4، ص 603؛ بحارالانوار، ج 65، ص 156.
2- سوره نور، آیه 22.
3- سوره زمر، آیه 36.

قضاوت در جایگاه ظالم

گاهی آدم مظلوم قرار می گیرد، ولی وقتی می آید انتقام بگیرد، کاری می کند که رو دست آن ظالم می زند. مثلا اگر در خانه ام صد هزار تومان پول گم شد، می گویم: شاید خانمم دزیده، بچه ام دزدیده، چهل نفر بی گناه را به خاطر صد هزار تومان تهمت می زنم. صد رحمت به دزد.اگر ما خیلی جاها مظلوم هستیم. خیلی جاها ممکن است ظالم باشیم. اگر ما یک جایی ظالم شدیم، دوست داریم دیگران دربارهء ما چه برنامه ای پیاده کنند. آیا دوست داریم آبروی ما را ببرند، انتقام بگیرند، قصاص کنند و به ما مهلت ندهند؟ نمی گوییم همه جا عفو کنید. کسی که اراذل اوباش است و شمشیر از رو کشیده باید قصاص شود.

وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛(1) و برای شما در قصاص، حیات و زندگی است، ای صاحبان خرد!شاید شما

تقوا پیشه کنید. چرا کسی را که یک بار عصبانی شده و اصلا سابقة خلافکاری ندارد، چندین سال زندان کرده ای؟ آیا خدا راضی است؟ دوست دارید خدا با گناهانی که شما کردید چه کار کند؟ همان کار را هم شما با دیگران بکنید. قرآن خیلی زیبا گفته است:

أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ؛(2) آیا دوست نمی دارید خداوند شما راببخشد؟!

ص: 220


1- سوره بقره، آیه 179.
2- سوره نور، آیه 22.

می گویند: در عفو لذتی است که در انتقام نیست. اگر جوان ما کسی را کشته بود، آیا دوست داریم قصاص کنند یا عفو کنند؟ امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید: من عفو می کنم. شما هم اگر عفو کنید بهتر است. «العقولی قربة ولکم حسنه ؛(1)عفو و بخشش برای من موجب تقرب به خدا، و برای شما حسنه و نیکی است.»

تمرین عفو و گذشت آدم را خیلی بزرگ می کند. اولش سنگین است. با تمرین راحت می شود. کسی که می خواهد وزنه بردارد، کم کم بر می دارد. از روز اول کسی فوتبالیست قوی نمی شود، ولی تمرین آدم را بزرگ می کند.

آقای دولابی می فرمودند: کسی که شما را اذیت کرد، بلند شوید وضو بگیرید و دو رکعت نماز بخوانید و بگویید: خدایا، ببخش! به خودت هم بگو: بخشیدم، بخشیدم. می بینی که آرام می شوی. این تمرین ها اثر دارد.

ص: 221


1- نهج البلاغه، نامه 23.

ص: 222

گفتار دوازدهم: رنجاندن و رنجیدن

اشاره

ص: 223

ص: 224

همدلی و همراهی

یگانگی و وحدت و همدلی ریشهء همهء خوبی هاست. هر کجا خیر و برکت و لطف و عنایت و بهشت و اوصاف بهشت و نعمت های بهشتی است، مال یگانگی و همدلی است. اهل بهشت هر چقدر هم زیاد باشند، با هم همدل هستند، هر چند در درجات متفاوت باشند.امام راحل فرمودند: اگر 124 هزار پیغمبر با هم جمع شوند، با هم دعوا و نزاع ندارند. با این که اختلاف درجه و رتبهء انبیا بسیار متفاوت بوده است. گاهی حوزهء رسالت یک پیغمبر یک شهر کوچک بوده است و حوزه و گسترهء رسالت پیغمبری مثل پیغمبر ما «کَافَّةً لِلنَّاسِ؛(1) برای همهء مردم» است. برای اولین و آخرین است. حیات اولین و آخرین به دست او بوده است.

این همدلی و هماهنگی پیامبران به خاطر این است که منیت و خودیت و کینه ورزی در آن ها نیست. در میان اهل بهشت کینه نیست. بر خلاف اهل جهنم که بینشان دعوا و نزاع است. اگر کسی جهنم نقد می خواهد، دعوا و کینه و اختلاف جهنم نقد است. بهشت نقد هم یگانگی و همدلی وصفاست.

ص: 225


1- سورۂ سباء، آیه 28.

صلح و آشتی

نماز ستون دین است. روزه آن قدر اهمیت دارد که خوردن عمدی آن شصت روز روزه گرفتن جریمه دارد. همهء اعمال را خدا به وسیله ملائکه و دیگران می گیرد مگر صدقه را که خود خدا به طور مستقیم و بدون واسطه می گیرد.

امام سجادعلیه السلام وقتی صدقه می دادند دستشان را می بوسیدند. از آن حضرت در این باره پرسیدند. فرمودند:

لأنها تقع فی ید الله قبل أن تقع فی ید السائل؛(1) صدقه قبل از آن که به دست فقیر برسد، در دست خدا قرار می گیرد. آیا از نماز و روزه و صدقه چیزی بالاتر داریم؟ پیغمبر خدا فرمودند:

ألا أخبرکم بأفضل من درجة الصیام و الصدقۃ و الصلاة؛ آیا می خواهید شما را از چیزی که بهتر از روزه و صدقه و نماز است خبر بدهم؟

گفتند: بله یا رسول الله! فرمودند:صلاح ذات البین؛ صلح و آشتی بین مردم.

بعد فرمودند:

و فساد ذات البین و هی الحالقه؛(2) و فاسد و خراب بودن رابطهء بین مردم هلاک کننده است. یعنی صلح و آشتی از همه این ها بالاتر است. رمزش این است که نماز

ص: 226


1- عدة الداعی، ص 68.
2- مجموعة ورام، ج 1، ص 39.

برای این است که دل آدم با خدا و خلق خدا یکی شود. و صلح و آشتی نتیجه نماز و روزه و صدقه است.اول خودمان با خدا و خلق آشتی کنیم و بعد هم بین دل ها صلح ایجاد کنیم. ریشه تمام برکت ها و لطف ها و عنایات الهی صلح و آشتی و یگانگی است.

اتصال و جدایی

یک سیب با یک دم نازک به درخت وصل است. تا وقتی که این سیب به درخت وصل است، از آفتاب بهره می برد. آفتاب او را پرورش می دهد و بارور می کند. باد و نسیم او را بارور می کند. از خاک و آب به وسیله ریشه و تنه تغذیه می کند، و تا وقتی که وصل است از آفت ها مصون است. از آفتاب و باران انرژی و نیرو می گیرد و به کمال می رسد. ولی اگر این سیب از درخت جدا شد، همان خورشید او را فاسد می کند. اگر در آب بماند فاسد می شود.تا وقتی که ما به خدا وصل هستیم، به امام زمان وصل هستیم، به اهل بیت و به خانواده و قوم و خویش و رفقای خوب وصل هستیم، تمام عالم و هستی کمک ما هستند. تمام فرشته ها، تمام انبیا، باد و خورشید و آب و زمین و خاک همه حامی ما هستند.لامپ ها و نور افکن ها تا وقتی که به کارخانه برق وصل باشند فایده دارند. بهترین لامپ اگر به برق اتصال نداشته باشد، فایده ندارد. اتصال مهم است. شیر آب وقتی به منبع وصل است، آب می دهد. وقتی وصل نباشد،

ص: 227

آهن پاره است به درد نمی خورد. اتصال خیلی مهم است. کار خدا و پیغمبر و انبیا اتصال دادن است.

تو برای وصل کردن آمدی

نی برای فصل کردن آمدی

اگر پیغمبر یا امامی بخواهد فاصله بیندازد، خدا برکنارش می کند.

مهر پیامبر و اهل بیت علیهم اسلام

وقتی یک دل شدید، دست خدا بالای سر همه شماست، ولی وقتی از هم جدا شدید، گرگ ها و شیطان ها به سراغ شما می آیند. پیغمبر عظیم الشان فرمودند:

ما اختلط حبی بقلب عبد فأحبنی إلا حرم الله جسده علی النار؛(1)محبت من با قاب بنده ای آمیخته نشد و مرا دوست نداشت، جز این که خداوند بدن او را بر آتش حرام کرد. محبت رسول الله با دل هیچ بنده ای قاطی نمی شود، مگر این که خداوند بدن او را بر آتش جهنم حرام می کند. وقتی شما به پیغمبر وصل هستی، آتش جهنم آنجا راه ندارد. این اتصال ها را قطع نکنیم. قهر بدترین حربه هاست. چرا فوری از گزینه قهر استفاده می کنیم؟! «تا توانی پا منه اندر فراق».

مبغوض ترین چیزها نزد پیغمبر خدا جدایی است. پیامبر فرمودند: هرکس مهر و عشق من با دلش قاطی شود، جذبه ای او را می کشد و به بهشت می برد. محال است آتش جهنم عاشق پیغمبر و اهل بیت علیهم السلام را

ص: 228


1- کنز العمال، ج1،ص184، ح 939.

بسوزاند. نه تنها به او راه ندارد، بلکه آتش ها را هم خاموش می کند یک علامت مؤمن این است که هر کجا قدم می گذارد آتش را خاموش می کند. نه تنها آتش بیار معرکه نیست، بلکه دل ها را به هم جوش می دهد.کار انبیا و اولیا اتصال و جوش دادن است. دل ها را به هم جوش می دهند. کار طاغوت و شیاطین هم تفرقه است. می گویند: تفرقه بینداز و حکومت کن. هرجا که اختلاف است، شیطان هم حاکم است. امام صادق علیه السلام فرمودند:

لکل شی أساس و أساس الإسلام حبنا أهل البیت؛(1) هر چیزی پایه و اساسی دارد. پایه و بنیاد اسلام محبت ما اهل بیت است.

پیوند جزء با کل

پیوند با خدا، پیوند با اهل بیت، پیوند با دوستان خوب. از پایه های محکم اسلام است. اگر از فامیل قطع کنی،فکر نکن یک دست از صد تا دست کم می شود، نود و نه دست از شما کم می شود. یعنی همه فضای شما را آلوده می کند. به غربت و بیراهه می روی و طعمه شیاطین می شوی۔ مثنوی در تعبیر زیبایی گفته است:

گفت پیغمبر شما را ای مهان

چون پدر هستم شفیق و مهربان

در روایات آمده است که پیغمبر و امیر المؤمنین و امامان علیهم السلام پدران ما هستند. از پدر و مادر نزدیک تر و مهربان تر هستند.

ص: 229


1- المحاسن، ج 1، ص 150؛ الکافی، ج 2، ص46؛ بحار الانوار، ج 27، ص 91.

زان سبب که جمله اجزای منید

جزء را از کل چرا بر می کنید

جزء از کل قطع شد بیکار شد

عضو از تن قطع شد مردار شد

تا نپیوندد به کل بار دگر

مرده باشد نبودش از جانی خبر

خدا دست سالم به ما داده است. خدا را باید بی نهایت شکر کنیم که دستمان سالم است. اگر دست نباشد نمی توانیم یک دستشویی برویم. چه کسی باید ما را بشوید؟ اگر دست نباشد، نمی توانی لباس بپوشی. نمی توانی چیزی بنویسی. باید بگوییم: خدایا، ممنون که انگشت سالم، دست سالم، چشم سالم و ... به ما دادی!

این انگشت ها و دست های ما این همه کارآیی دارد و ما غافل هستیم. این انگشت و دست چه وقت کارایی دارد؟ وقتی که وصل به بدن باشد. وقتی این جزء به کل وصل باشد. اگر انگشت ما قطع شد، دیگر به درد نمی خورد، یک تکه گوشت است. باید دفنش کنیم.

پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: من کل هستم و شما جزء. پدر و مادر و فامیل کل هستند و ما جزء هستیم. ما باید وصل به این کل باشیم. شجرۂ انبیا و اولیای خدا روح و جان ما را جلا می دهند. هم جسم و ظاهر ما را جلا می دهند و هم روح ما را.

مثنوی می گوید: پیغمبر کل هست و شما جزء هستید. این جزء وقتی کارایی دارد و اثر گذار است که وصل به کل باشد. اگر از این کل جدا شود، از بین می رود و در حقیقت مرده است. از این رو می فرماید: هیچ وقت خودتان را از کل جدا نکنید. اگر از کل جدا کردید، طعمه آتش جهنم هستید. اگر وصل باشید، محال است آتش جهنم شما را بسوزاند.

ص: 230

اساس احکام الهی

در اسلام هر چیزی که این اتصال ها را زیاد می کند، یا واجب شده یا مستحب. می توانیم قاعده کلی پیدا کنیم که اساس مکتب ما بر همین محور است. هر چیزی که ما را به خدا و به انبیا و اولیای الهی نزدیک می کند و بین مردم و خودمان یگانگی ایجاد می کند، یا واجب شده یا مستحب. نماز پیوند ما با خداست، صله رحم پیوند ما با خویشان است. احترام به پدر و مادر و اولاد، هدیه دادن، زیارت، بذل و بخشش، تکریم ها، یا واجب است یا مستحب.

تمام احکام اسلام را می توان در یک کلمه خلاصه کنیم که هر چیزی که ارتباط و اتصال را زیاد می کند، یا واجب است یا مستحب. هر چیزی که قهر و اختلاف و جدایی و تفرقه ایجاد کند، یا گناه کبیره و جرم است، یا مکروه.

شاید طلاق عاطفی بدتر از طلاق رسمی باشد. آدم آتش می گیرد. خانم در یک طبقه زندگی می کند و مرد در یک طبقه دیگر. چون دعوا و اختلاف دارند. از طرفی مسائلی وجود دارد که نمی توانند رسما از هم جدا شوند. سالیان سال است که با هم ارتباط ندارند. این چه زندگی و چه مسلمانی است؟! خدا این را دوست ندارد.

مرنج و مرنجان

برای زیارت و ملاقات یک بزرگواری به یکی از شهرها رفتم. دیدم تابلوی بزرگی در اتاق زده و این دو کلمه را نوشته است: «مرنج و مرنجان».

ص: 231

چکیده اسلام در روابط و اخلاق و معاشرت ها در همین دو کلمه است: «مرنج و مرنجان». اگر کسی به این دو کلمه عمل کند، به همه دین عمل کرده است.

عفو و گذشت مرنج است. البته کار مشکل و سختی است. مرنجان هم خیلی مهم است. یعنی علل و اسباب رنجش را باید بر طرف کرد. باید به افرادی که زمینه ظلم را فراهم می کنند، وسیله رنجش فراهم می کنند و باعث و بانی قهر و جدایی و طلاق می شوند، هشدار بدهیم.

رنجاندن و اذیت و آزار رساندن به دیگران، یکی از بدترین گناهان کبیره است. اگر ما به مظلوم می گوییم ببخشید، معنایش این نیست که به کسی چراغ سبز نشان بدهیم که ظلم کند، دروغ بگوید و خیانت کند. اول می گوییم کسی آن کار را نکند. اما اگر خدای ناکرده اتفاقی افتاد، گذشت کنیم.

برترین جهاد

پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه و آله وسلم به امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

یا علی أفضل الجهاد من أصبح لایهم بظلم أحد؛(1) برترین جهاد آن است که چون صبح سر از بالین برداری به فکر ستم به کسی نباشی.

بالاترین جهادها و کوشش ها را کسی دارد که صبح که از خواب بلند می شود، نیتش این باشد که اذیت و آزارش به کسی نرسد. کسی را نرنجاند

ص: 232


1- المحاسن، ج 1، ص 292؛ من لا یحضر الفقیه، ج4، ص 353؛ بحارالانوار، ج 72، ص 314.

و باعث رنجش کسی هم نشود. مسیر خودش را برود. همش این باشد. آدم وقتی جلوی نفس اماره اش را بگیرد و اذیت و آزارش به کسی نرسد، بالاترین جهادها را کرده است.

این که آه مظلوم پشت سر آدم نباشد، این مرنجان است. البته اگر اتفاقی و به طور ناخواسته ظلمی به کسی شد، باید جبران و استغفار و عذرخواهی کنیم. در این حد عیب ندارد. ولی بنایش این باشد که وسایل رنجش کسی را فراهم نکند. این بالاترین جهادهاست. مسلمان واقعی از دید قرآن و روایات همین است. امام صادق علیه السلام فرمودند:

المسلم من سلم الناس من یده و لسانه و المؤمن من ائتمنه الناس علی أموالهم وانفسهم؛(1) مسلمان کسی است که مردم از دست و زبان او آسوده باشند و مؤمن کسی است که مردم وی را بر اموال وجان های خود امین بدانند.

نشانه ایمان

ما نوعا مسلمان شعاری و مسلمان شناسنامه ای هستیم. ولی آیا از نظر قرآن و روایات هم مورد تأیید هستیم؟ قرآن می فرماید: الَّذِینَ آمَنُوا وَلَمْ یَلْبِسُوا إِیمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ ؛(2) (آری،) آنها که ایمان آوردند، و ایمان خود را با شرک و ستم نیالودند، ایمنی تنها از آن آنهاست؛ و آن ها هدایت یافتگان اند!

ص: 233


1- معانی الأخبار ، ص 239؛ بحارالانوار، ج 72، ص 51.
2- سوره انعام،آیه82.

اهل ایمان یک علامت دارند. و آن این است که ایمانشان را با ظلم آمیخته نمی کنند. لباس ظلم نمی پوشند. آزار و اذیتشان به خواهر و برادر و پدر و مادر و فامیل و مشتری نمی رسد. اگر نرسید در امن کامل و از آتش جهنم محفوظ هستند. برات آزادی از آتش برایشان صادر شده است. هدایت کامل پیدا کرده اند. مسلمان واقعی کسی است که دیگران از دست و زبانش در امان باشند. با دست و زبانش کسی را آزار ندهد.

حفظ زبان

یکی از بالاترین اذیت ها و آزارهایی که وسیله رنجش را فراهم می کند، آزارهای زبانی است؛ زخم زبان و نیش زبان است. اگر کسی با این زبان بتواند آزار و رنجش دیگران را فراهم نکند، بسیاری از اختلافات، دعواها و قهرها می خوابد. مواظب باشیم با زبانمان به کسی نیش نزنیم. زبان دم دست است. راحت غیبت می کند، تهمت می زند، فحاشی می کند، طعنه و کنایه می زند. چرا با این زبان موجب رنجش دیگران می شویم؟! این زبان را کنترل کنیم. پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

من حفظ لسانه فکأنما عمل بالقرآن؛(1) کسی که زبانش را حفظ کند،گویا به قرآن عمل کرده است. حدیث کوتاه است، ولی دریایی از معانی است. چه کسی به همه قرآن عمل می کند؟ کسی که مهار زبانش را در دست داشته باشد. زبانش مهار گسیخته نباشد. امام صادق علیه السلام فرمودند:

ص: 234


1- جامع الاخبار، ص 180.

المؤمن ملجم؛(1)مؤمن افسار گسیخته نیست. مؤمن لجام دارد، افسار گسیخته نیست که هرکار بکند و هرچه از دهانش در بیاید بگوید.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی می فرمودند: بعضی ها زبانشان که باز می شود مثل کوره های آتش زبانه می کشد. این ها جهنم است.

دوزخ شعله ور

مرحوم سید عبدالکریم کشمیری می فرمودند: کسی خدمت آقای حداد آمده بود. از آدم های شرور بود. آقای حداد این آیه را خواندند:

وَإِذَا الْجَحِیمُ سُعِّرَتْ ؛(2) و در آن هنگام که دوزخ شعله ور گردد. یعنی شعله های آتش جهنم را می بینی؟! ببین چقدر شعله ور شده است. آتش جهنم برای بد زبان هاست. پیغمبر ما فرمودند:

إن الله حرم الجنه علی کل فحاش بذی قلیل الحیاء لا یبالی ما قال ولا ما قیل له؛(3) خداوند بهشت را بر هر فحاش بدگفتار کم حیا که باکی ندارد چه می گوید و چه به او گفته می شود، حرام کرده است.

بر اساس روایات بیشتر اهل جهنم را زبان جهنمی می کند. این مختصر گوشت را کمی کنترل کنیم. بی ادبی ها، توهین ها، تحقیرها، شکنجه ها، تهمت ها، غیبت ها، سخن چینی ها، همه از زبان است. حدود چهل گناه برای زبان بر شمرده اند.

ص: 235


1- معانی الأخبار، ص 170؛ بحارالانوار، ج 75، ص 275.
2- سورۂ تکویر، آیه 12.
3- کتاب سلیم بن قیس، ج 2، ص 956؛ارشاد القلوب، ج 1، ص143؛بحارالانوار، ج 60،ص207.

مگر هر حرفی در مورد کسی زده شد. من باید به او برسانم. کسی پشت سر شخصی حرف زد. یک سخن چین رفت به او گفت. آن شخص گفت: من از تو بیشتر ناراحت شدم. گفت: چرا؟ گفت: چون فلانی تیری در تاریکی به طرف من پرتاب کرده که به من نخورده است. تو آمدی این تیر را به قلب من فرو کردی. با این کارها دل ها را از هم جدا می کنیم. کسانی که آتش بیار معرکه هستند، از همه بدترند.

عذاب زبان

روز قیامت عذاب زبان سخت ترین عذاب هاست. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

یعذب الله اللسان بعذاب لایعذب به شیئا من الجوارح فیقول أی رب عذبنی بعذاب لم تعذب به شیئا فیقال له خرجت منک کلمة فبلغت مشارق الأرض ومغاربها فسفک بها الدم الحرام و انتهک بها المال الحرام و انتهک بها الفرج الحرام و عزتی و جلالی لاعذبنک

بعداب لا أعذب به شیئا من جوارحک؛(1)خدا زبان را عذابی کند که هیچ یک از اعضا را آنچنان عذاب نکرده باشد. زبان می گوید: پروردگارا، مرا عذابی نمودی که چیزی را آن گونه عذاب نکردی؟ به او گفته می شود: تو یک جمله گفتی که به مشارق و مغارب زمین رسید و به وسیله آن خون محترم ریخته شد و مال محترم غارت شد و ناموس محترم هتک حرمت شد. به عزت و

ص: 236


1- الکافی، ج 2، ص 115؛ وسائل الشیعة، ج 27، ص 21؛ بحارالانوار، ج 68، ص 304.

جلالم سوگند که تو را چنان عذاب کنم که هیچ یک از اعضای دیگر را عذاب نکرده باشم.

تخریب دیگران

بعضی وقت ها آدم حرفی می زند که آبروی کسی می رود. مرحوم حاج آقای دولابی می فرمودند: بنده و شما داریم نان آبرویمان را می خوریم. اگر آبرو نباشد کسی ما را تحویل نمی گیرد. به ما کار نمی دهد. جواب سلام ما را نمی دهد. ما همه در گرو آبرویمان هستیم. آبرویی که با یک تهمت برود، مگر می شود آن را جمع کرد. بیاییم رنجش ها را کم کنیم. امام صادق علیه السلام فرمودند:

من روی علی مؤمن روایة یرید بها شینه و هدم مروءته لیسقط من أعین الناس أخرجه الله من ولایته إلی ولایة الشیطان لا یقبله الشیطان؛(1)هرکس علیه مؤمنی حکایتی نقل کند و قصدش عیب او و ریختن آبرویش باشد که از چشم مردم بیفتد، خداوند او را از ولایت خود به ولایت شیطان براند و شیطان هم او را نپذیرد. کسی که با زبانش چیزی نقل کند، یا با نوشته و یا پیامکی شایعه پراکنی کند و در صدد ریختن آبروی مؤمن باشد و بخواهد ننگی بچسباند، یا مروتش را زیر سؤال ببرد، از ولایت خدا خارج می شود و به سوی ولایت شیطان سوق داده می شود. و آن قدر بیچاره می شود که شیطان هم او را نمی پذیرد.

ص: 237


1- الکافی، ج 2، ص 358؛ وسائل الشیعة، ج 12، ص 294.

بعضی افراد به هر قیمتی شده می خواهند رقیب خود را از صحنه خارج کنند. در زمان انتخابات یکی از نمایندگان در ستادش نوشته بود، راضی نیستیم به هیچ عنوان از رقیب ما حرفی به میان بیاید و تخریب یا غیبت شود. من از این کار خیلی خوشم آمد. چند نفر این کار را می کنند؟

یک بقال خوب کسی است که جنس خوب تحویل مردم بدهد. چرا باید رقبا را تخریب کند؟ چرا برای بالا بردن خودمان دیگران را می کوبیم؟

بر اساس روایت امام صادق علیه السلام اگر کسی علیه آدم بی گناهی چیزی را انتشار بدهد، مخصوصا در شبکه های مجازی و قصدش تخریب او باشد، اتصال او با خدا و اولیای الهی قطع می شود. خدا می گوید: از ولایت ما بیرون برو. خدا می گوید: من تو را به خودت واگذار کردم.

به او می گویند: برو در ولایت شیطان. شیطان هم به او می گوید: من قبولت ندارم. خیلی عجیب است. بنابراین، مواظب باشیم کسی را مرنجانیم و زبان که یکی از اسباب مهم رنجاندن است را کنترل کنیم.

کمال عقل و آسایش تن

نخستین قدم در راه خدا و راه ایمان و سیر و سلوک این است که انسان مواظب باشد اذیت و آزارش به کسی نرسد. حضرت موسی بن جعفر علیه السلام می فرماید:

کف الأذی من کمال العقل و فیه راحه البدن عاجلا و آجلا؛(1) خودداری از آزار، نشانه کمال عقل و آسایش تن در دنیا و آخرت است.

ص: 238


1- الکافی، ج 1، ص20؛ بحار الانوار، ج 75، ص 304.

انسان عاقل کسی است که اذیت و آزارش به کسی نرسد و کسی را نرنجاند و دلی را آزار ندهد. چنین شخصی همیشه در آرامش و آسایش است.

آه مظلوم

امام حسین علیه السلام در واپسین لحظات عمرشان وقتی به خیمه آمدند تا خداحافظی کنند، به فرزندشان امام سجاد علیه السلام فرمودند:

یابنی إیاک و ظلم من لا یجد علیک ناصرا إلا الله؛(1)ای فرزندعزیزم، مبادا به کسی که در برابر تو یاوری جز خدا ندارد ستم کنی.

عقوبت ظلم به کسی که پناهی جز خدا ندارد بسیار سنگین است. آه مظلوم کار خودش را می کند. از امام مجتبی علیه السلام پرسیدند: فاصله زمین تا آسمان چقدر است؟ فرمودند:

بین السماء و الأرض دعوة المظلوم؛(2)فاصله میان آسمان و زمین به اندازه دعا و آه مظلوم است.

یعنی آه و نفرین مظلوم این فاصله طولانی را طی می کند.مرحوم حاج آقای دولابی میفرمودند: از آه مظلوم بترسید که بسیار تأثیر گذار است. اگر یک مظلومی را بی گناه به گوشه زندان بیندازند، اگر گوشه زندان آه بکشد، از آدم های رده بالای مملکت تا آن پیرزنی که پشت کوه است و از این ظلم خبر ندارد، نمازش درست بالا نمی رود، دعاهایش بالا نمی رود، بی برکتی می آید و بارندگی کم می شود. ظلم چیزی است که تبعاتش کل عالم را می گیرد.

ص: 239


1- الکافی، ج 2، ص 331؛ تحف العقول، ص 246؛ بحارالانوار، ج 72، ص 38.
2- تحف العقول، ص 229؛ الخصال، ج 2، ص441؛ بحارالانوار، ج 33، ص 239.

مسائل آبرویی، دل شکستن، تهمت زدن، تحقیر کردن، همه از مصادیق ظلم است. بزرگی به من فرمود: فلانی من خیالم از طرف خدا راحت است. خدا ارحم الراحمین است. سریع الرضاست. از همه مهربان تر است. ولی همین خدا می گوید: من از ظلم ظالم نمی گذرم، از حق الناس نمی گذرم، مواظب باش آه مظلوم پشت سرت نباشد. اگر هست برو حلالیت بطلب، عذرخواهی بکن، از دلش در بیاور.ما اگر اینجا خودمان را نشکنیم، با فشار قبر و آتش جهنم و گرز ملائکه غلاظ شداد ما را می شکنند. در دعا می خوانیم:اللهم إنی أسألک خشوع الإیمان قبل خشوع الذل فی النار؛(1) خدایا، از تو درخواست می کنم که از روی ایمان و شوق زار و نالان باشم،پیش از آن که در آتش دوزخ به ذلت و خواری بنالم! این دعایی است که در سحرهای ماه رمضان می خوانیم. بترس از آه مظلوم، بترس از آه همسر، بترس از آه پدر و مادر! گاهی هم پدر و مادرها در حق بچه ها ظلم می کنند و بچه ها آه می کشند و عاق بچه ها می شوند. این آه اثر وضعی دارد. اگر کسی سم خورد بدنش مسموم می شود، بداند یا نداند. دانستن شرط نیست. آه مظلوم هم همان طور اثر خود را دارد. گره هایی را در زندگی پیش می آورد.

گشودن گره ها

افرادی برای حل مشکلاتشان خدمت مرحوم آیت الله انصاری همدانی

ص: 240


1- مصباح المتهجد، ج 2، ص 598؛ مفاتیح الجنان، ص 357، اعمال مشترک سحرهای ماه رمضان.

می آمدند. اولین کاری که ایشان می کردند، این بود که گره ها را باز می کردند.شخصی خدمت آقای انصاری همدانی می آید، ایشان در همان جلسه اول می گوید: چرا این قدر همسرت را اذیت می کنی؟ راه را بر خودت بسته ای. دست می گذارد روی آن گره کوری که حواسش نبود.

خیلی مواقع ما خودمان را ظالم نمی دانیم. می گوییم کارمان درست است. وقتی مرحوم آیت الله انصاری این تلنگر را می زند، می گوید: درست است. من در زندگی ام به خانمم خیلی ظلم کردم. به تهران بر می گردد و شروع به محبت کردن و مدارا کردن و گذشت کردن می کند. خانمش می گوید: تو عوض شدی. گره ها باز می شود و زندگی شان متحول می شود.

جوانی که سخت جان می داد

به پیامبر عظیم الشان صلی الله علیه و آله وسلم خبر دادند که جوانی در حال جان دادن است .حضرت به بالینش حاضر شدند. وجود خود پیغمبر تمام نکبت ها را دور می کند. فرشته های رحمت را می آورد. ولی باید طرف هم ظرفیت داشته باشد. باید حق الناس را اصلاح کرده باشد، یا اصلاح کند.

پیغمبر کنار بستر این جوان که در حال جان دادن بود آمدند و فرمودند: شهادتین بگو. زبانش بند آمد. نتوانست بگوید. هر چه پیغمبر تلقین می کردند، نمی توانست بگوید. گره کوری داشت. باید ببینیم کجا پیاله شکسته است.

حضرت توجهی کردند و فرمودند: این جوان مادر دارد؟ یک خانمی آن نزدیک ها بود. گفتند: بله، این مادر جوان است. فرمودند:شما از او راضی

ص: 241

هستی؟ گفت: ابدأ راضی نیستم. شش سال است با او قهر هستم.

خیلی زشت است که خواهر و برادر و پدر و مادر و اولاد با هم قهر باشند. حضرت وساطت کردند و فرمودند: بیا از او بگذر. یعنی اگر با این وضع از دنیا برود، ملائکه او را عذاب می کنند. در آتش جهنم می سوزد. بگذر. نباید راضی باشیم که به خاطر ما کسی در آتش بیفتد. هرچند اولاد ما نباشد. غریبه باشد.

این خانم به احترام پیغمبر عرض کرد: به خاطر شما من از او گذشتم و راضی شدم. آن جوان «لا اله الا الله» گفت. حضرت دعای کوتاهی به او یاد دادند. فرمودند بگو:

یا من یقبل الیسیر ویعفو عن الکثیر اقبل منی الیسیر واعف عنی الکثیر انک انت الغفور الرحیم؛ ای آن که عمل اندک و ناچیز بندگان را می پذیری و از گناه بسیار در می گذری، از من این عمل کم را بپذیر و از گناهان بسیارم در گذر؛ که تو بسیار مهربان وآمرزنده ای !

آن جوان وقتی این دعا را خواند، حضرت فرمودند: چه می بینی؟ عرض کرد: دو موجود هولناک سیاه چهره بسیار مهیبی بر من وارد شدند.

فرمودند: دوباره بخوان. خواند. پیامبر پرسیدند: چه می بینی؟ گفت: آن دو موجود سیاه از من دور شدند و دو موجود سفید نورانی بر من وارد شده اند. و اکنون به من نزدیک شدند و مشغول قبض روح من هستند. و در همان لحظه از دنیا رفت.(1)

ص: 242


1- من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 132؛ بحارالانوار، ج 71، ص 75.

این جوان به برکت قدم پیغمبر و به برکت رضایت این مادر نجات یافت. بدون رضایت مادر مشکلش حل نمی شد، هرچند پیغمبر وساطت کرده باشد.حق الناس را جدی بگیرید. از ظلم بپرهیزید. مشکل بیشتر مردم حق الناس و رنجش و ظلمی است که به مردم دارند. اگر این ظلم را در دنیا پاک کنیم، ان شاء الله صحیح و سالم و راحت از دنیا می رویم و راحت به آخرت وارد می شویم.

ص: 243

ص: 244

گفتار سیزدهم: ظلم وحماقت

اشاره

ص: 245

ص: 246

ویژگی های مؤمن

چنان که گفتیم، همه اخلاق و آداب معاشرت در دو کلمه خلاصه می شود: مرنج و مرنجان. از یک طرف کسانی که رنجش پیدا می کنند عفو و گذشت کنند. از طرف دیگر اسباب رنجش را فراهم نکنند. نرجاندن باید در رأس کارهایمان قرار گیرد. امام صادق علیه السلام در شمار خصلت ها و ویژگی های مؤمن فرمودند:

لا یظلم الأعداء؛ به دشمنان هم ستم نکنند.

یک علامت مؤمن این است که هیچ وقت به کسی ظلم نمی کند، هرچند دشمن باشد. به یک مجرم دشمن فحاشی و هتاکی و بی ادبی و جسارت و تحقیر و توهین نمی کند، چه برسد به دوست و فامیل و نزدیکان.

در ادامه می فرمایند:

والناس منه فی راحةٍ؛(1)و مردم از ناحیه او در آسایش اند.

یعنی هیچ اذیت و آزاری نسبت به مردم ندارد. مردم با او احساس راحتی و امنیت می کنند. خیالشان از او راحت است. اطمینان قلبی در مردم ایجاد می کند که از ناحیه او هیچ صدمه و گزندی نمی خورند.

ص: 247


1- الکافی، ج 2، ص47 ؛ التمحیص، ص 66؛ بحارالانوار، ج 64، ص 268.

گستره یک ظلم

ما فکر می کنیم به یک شخص ظلم می کنیم، ولی بر اساس آیات و روایات فراوان، ظلم به یک شخص ظلم به یک فرد نیست، ظلم به کل اهل بیت است، ظلم به عالم هستی است. چون دلی را که میشکنیم، با پیغمبران و امامان رابطه دارد. این مخلوق با همه عالم سر و کار دارد. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

من اذی مؤمناً فقد آذانی ومن آذانی فقد آذی الله ومن آذی الله فهو ملعون فی التوراة والإنجیل و الزبور و الفرقان و فی خبر آخر فعلیه لعنه الله و الملائکة والناس أجمعین؛(1) هرکس مؤمنی را بیازارد مرا آزرده است. و هر کس مرا بیازارد، خدا را آزرده است. و هر کس خدا را بیازارد، در تورات و انجیل و زبور و فرقان ملعون شمرده شده است. و در خبر دیگر آمده است: لعنت خدا و فرشتگان

و همه مردم بر او باد!

فکر نکنید به فامیل و همسر و اولاد ظلم می کنید. این ظلم بازتابش حتی پیغمبران و امامان و اولیای خدا را می گیرد. امام باقر علیه السلام فرمودند: خداوند در شب معراج به پیامبرش فرمود:

یا محمد من أهان لی ولیا فقد بارزنی بالمحاربة و دعانی إلیها؛(2) ای محمد، هرکس به دوستی از من اهانت کند، آشکارا به جنگ من آمده است.

ص: 248


1- جامع الاخبار، ص 147؛ بحار الانوار، ج 72، ص 150.
2- الکافی، ج 2، ص 352؛ وسائل الشیعة، ج 2، ص428.

اگر کسی به دوست من اهانت کند، با من خدا به جنگ و محاربه و مبارزه برخواسته است. خدا یعنی هستی مطلق، خدا یعنی بندگانش. مصداق اذیت کردن خدا کجاست؟ آزار و اذیت بندگانش.

تعامل با خدا

از آن طرف هم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

من أکرم مؤمنا فإنما یکرم الله عزّوجلّ؛(1) کسی که مؤمنی را تکریم کند، بی تردید خداوند عزوجل را تکریم کرده است.

مصداق احترام گرفتن از خدا، احترام گرفتن از یک مؤمن است. اگر می خواهم به خدا خدمت کنم و عاشق خدا هستم، خدا می گوید: به بندگان من خدمت کن. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

أشدکم حبا لله أشدکم حبا للناس؛(2)کسی خداوند را بیشتر دوست می دارد که مردم را بیشتر دوست بدارد.

اگر می خواهی به خدا عشق بورزی، به همسرت، به پدر و مادرت، به فرزندانت عشق بورز. به آنها رسیدگی کن. خدا در خلقش تجلی کرده است. خدا نه غذا می خورد، نه نیاز دارد و نه قرض می خواهد، اما می گوید:

مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَةً؛(3) کیست که به خدا «قرض الحسنه ای» دهد، تا آن را برای او چندین برابر کند؟

ص: 249


1- المؤمن، ص 54: مستدرک الوسائل، ج 12، ص419.
2- مستدرک الوسائل، ج 12، ص 358.
3- سوره بقره، آیه 245.

خدایی که محتاج شود، ارزشی ندارد. پس چرا چنین می گوید؟ چون قرض دادن به بندگان خدا، قرض دادن به خود خداست. آن کسی خدا را از همه بیشتر دوست دارد که مردم را بیشتر دوست داشته باشد. به آنها خدمت کند، دلشان را نشکند، گره از کارشان باز کند.

نیازارم ز خود هرگز دلی را

که می ترسم در آن جای تو باشد

خداوند در حدیث قدسی می فرماید:

لا یسعنی أرضی و لا سمائی ولکن یسعنی قلب عبدی المؤمن؛(1)

آسمان و زمینم مرا فرا نگیرد، اما دل بندۂ مؤمن مرا فرا گیرد.

یعنی من در آسمانها و زمین جایم نمی شوم، در دل بندۂ مؤمنم جا می شوم.

در برابر هستی مطلق

امام سجاد علیه السلام نیز فرمودند:

أشکرکم لله أشکرکم للناس؛(2)شکرگزارترین شما برای خدا کسی است که شکرگزارترین نسبت به مردم باشد.

چه کسی از همه بیشتر شاکر و سپاسگزار خداست؟ آن کسی که شکرگزاری اش نسبت به واسطه های نعمت از همه بیشتر است. تشکر از معلم، مربی، پدر، مادر، دوست و رفیق و هر کسی به او خدمت کرده، تشکر از خداست. اینها حقیقت است. خدا یعنی هستی مطلق.

ص: 250


1- عوالی اللئالی، ج4، ص 7؛ بحارالانوار، ج 55، ص 39.
2- الکافی، ج2، ص99؛ وسائل الشیعة، ج 16، ص 310؛ بحارالانوار، ج 68، ص 38.

اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ؛(1) خداوند نور آسمانها و زمین است.

خدا که - نعوذ بالله - موجود مستقل از خلق و جدا از خلق نیست.

لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ؛(2) (هرگز) نزاده و زاده نشد.

این تعبیر خیلی قشنگ است. یعنی هیچ کس از خدا جدا نشده، وگرنه عبارت «نزاد و زاده نشد» درباره خدا معنا ندارد. خدا که حامله نمی شود و حمل ندارد. منظور این است که هیچ کس از خدا جدا نشده است، خدا هم از هیچ کس جدا نیست.

بنابراین، خدمت به خلق و بندگان خدا و به هستی و حتی به یک جماد و یک گیاه خدمت به خداست. چون با خدا رابطه برقرار می کند.

چرا در روایت آمده است که اگر گیاهی را بیجا بکنی، ملائکه لعنت می کنند؛ چون به حریم خدا تعدی کرده ای. رحمت و علم خدا وسعت دارد. همه موجودات را فرا گرفته است.

اگر بنده ای را از در خانه ات رد کنی. خدا را رد کرده ای. اگر بنده ای را تحقیر کنی، به خدا کرده ای. فرمود: کسی که دوست من را اهانت کند، به جنگ با من خدا آمده و شمشیر را از رو بسته است. مثنوی می گوید:

ای بسا کس را که صورت راه زد

وصف الله کرد و بر صورت بزد

شما اگر به بچه ات می زنی، اگر به شاگرد و دوست و رفیقت میزنی، یعنی به خدا میزنی، به قرآن می زنی، به صورت پیغمبر میزنی.

ص: 251


1- سوره نور، آیه 35.
2- سورۂ اخلاص، آیة 3.

سبک شمردن اهل بیت علیهم السلام

ابو هارون می گوید: من در خدمت امام صادق علیه السلام به بودم. به چندین نفر فرمودند:

مالکم تستخفون بنا؛ چرا شما ما را سبک میشمارید؟!

مردی خراسانی برخاست و گفت: به خدا پناه می بریم از این که به تو یا چیزی از اوامر تو بی توجه باشیم و آن را سبک انگاریم. امام علیه السلام فرمودند:

بلی إنک أحد من استخف بی؛ آری تو خود یکی از کسانی هستی که مرا سبک میشماری.

آن شخص گفت: به خدا پناه می برم از این که شما را سبک بشمارم.

امام علیه السلام فرمود: وای بر تو! وقتی که ما نزدیک جحفه بودیم، آیا نشنیدی که فلانی به تو می گفت: مرا به مسافت یک میل سوار کن که به خدا وامانده ام؟ و به خدا سوگند تو به او نگاه هم نکردی و هیچ پاسخی به او ندادی و او را سبک شمردی. بعد فرمودند:

من استخف بمؤمن فبنا استخف وضیع حرمة الله عزّ وجلّ؛(1) هرکس مؤمنی را سبک شمرد، ما را سبک شمرده است و احترام

خداوند را تباه ساخته است.

این جزءها به کل وصل اند. اگر این مسأله جا بیفتد، بسیاری از مشکلات حل می شود. اگر به این بینش برسیم که وقتی این طفل معصوم گریه می کند، شلوغ کاری می کند، بر سر او جیغ میزنی، بر سر امام زمان علیه السلام زده ای، حواسمان جمع می شود.

ص: 252


1- الکافی، ج 8 ص 102: وسائل الشیعة، ج 12، ص 272.

حق ناپذیری

یکی از مهم ترین مشکلات که ریشه رنجاندن است، این است که بسیاری از افرادی که ظالم و مجرم و تبهکار هستند، حاضر نیستند قبول کنند که تبهکارند. حق را به خودشان می دهند. می گوییم تندی نکنید، خانم به آقا می گوید: تو گوش کن. آقا به خانم می گوید: به تو می گوید. پدر و مادرها می گویند: بچه ها گوش کنید. این خیلی بد است.

بدترین معضل اجتماعی آدمهای جاهلی هستند که جهل مرکب دارند. یعنی نمیداند و نمی داند که نمی داند. اگر انسان متوجه باشد که نمی فهمد، می رود فهم و درک پیدا می کند. آدمی که بیمار است و نمی داند که بیمار است، بیماری او را از بین می برد. اگر فهمید بیمار است، می رود مداوا می کند و خوب می شود.

بدتر از ندانستن این است که نمی داند و خودش را دانا می داند. این طور آدم ها انتقاد پذیر نیستند. به هیچ وجه حاضر نیستند مشاوره بروند. حاضر نیستند تغییر کنند. اینها بدترین آدمها و جایگاهشان ته جهنم است. معاند و لجوج اند.

همه ما ممکن است گرفتار ظلم و گناه و معصیت باشیم. معصوم هم نیستیم. ولی ما دو نوع ظالم و مجرم و فاسق داریم. یکی آن که به اشتباهش پی برده و اقرار می کند و می گوید: من ظلم کردم، ای خانم، ای آقا، ای رفیق، حق با شماست و اقرار می کند. این به نجات خیلی نزدیک است.

اما آقای بداخلاق، پدر بداخلاق، معلم بداخلاق می گوید: نه کار من

ص: 253

درست است. از گناه بدتر، قبول نکردن گناه است. از گناه بدتر، پافشاری و لجبازی و اصرار بر گناه و توجیه گناه است. افرادی که از خود راضی اند، حاضر نیستند نظر دیگری را هم بپذیرند. حاضر نیستند انتقاد را بپذیرند. حاضر نیستند مراقبه و محاسبه داشته باشند. حاضر نیستند خودشان را نقد کنند. انعطاف ندارند.

مراتب حماقت

فرمودند: با آدم های احمق رفیق نشوید؛ چون می خواهد خیر برساند عقلش نمی رسد و ضرر بزرگی بر شما وارد می کند.

احمق مراتب دارد: یک احمقی است که مثل آدمهای ساده است و اذیت و آزار ندارند. یک احمقی است که درجه اش بالاتر است، خوب تشخیص نمی دهد، اما اگر به او بگویی ممکن است قبول بکند.

یک احمق هم درجه اش خیلی بالاست. ان شاء الله نصیب هیچ کس نشود. آدم هایی که خودشان را عقل کل میداند و عیب خود را به دیگران نسبت می دهد و می گوید: شما این عیب ها را دارید. پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

کفی بالمرء عیبا أن یبصر من عیوب الناس ما یعمی عنه من أمر نفسه أو یعیب علی الناس أمرا هو فیه لا یستطیع التحوّل عنه إلی غیره؛(1) برای انسان همین عیب کفایت می کند که عیب های مردم را بنگرد و عیوب خود را نادیده بگیرد. با آن که مردم را

ص: 254


1- الزهد، ص 3: الکافی، ج 2، ص460؛ وسائل الشیعة، ج 15، ص 289.

عیب جویی نماید بر عیبی که خود مبتلای به آن است و توان گریز از آن را ندارد.

خودش این عیب ها را دارد و قبول نمی کند. به دیگران می گوید: چرا توهین و بد اخلاقی می کنید؟ چهل سال است بداخلاق است، اما قبول نمی کند که بداخلاق است. رابطه های نامشروع دارد، خلاف می کند، ظلم می کند، رشوه می گیرد، اما می گوید: کارم درست است، خرابی ها از شماست. امام صادق علیه السلام فرمودند:

من أعجب بنفسه هلک و من أعجب برأیه هلک؛ کسی که خودپسند شد، هلاک می شود. و هرکس استبداد به خرج داد نابود می گردد.

درمان احمق

بعد فرمودند: عیسی بن مریم علیه السلام می فرمود:

داویت المرضی فشفیتهم بإذن الله و أبرأت الأکمه و الأبرص بإذن الله و عالجت الموتی فأحییتهم بإذن الله و عالجت الأحمق فلم أقدر علی إصلاحه؛(1) من بیماران را مداوا و به اذن خدا شفا دادم. افراد کور و کسانی که بیماری پیسی دارند، به اذن خدا سالم گرداندم و مردگان را به اذن خدا زنده کردم، ولی نتوانستم احمق را معالجه کنم.

می فرماید: کور مادر زاد که قابل علاج نیست علاج کردم. کسی را که

ص: 255


1- الاختصاص، ص 221؛ بحارالانوار، ج 69، ص 320.

بیماری پیسی دارد مداوا کردم و خوب شد. از این بالاتر، . مرده ها را به اذن خدا زنده کردم. هیچ دکتری نمی تواند مرده را زنده کند.

در قرآن خلق کردن به حضرت عیسی نسبت داده شده است. چرا بعضی ها از این مطلب وحشت میکنند؟! به اذن خداست. حضرت عیسی علیه السلام مرده ای را که روح از بدنش جدا شده بود به اذن خدا زنده می کرد. اما می گوید: من این طور آدم های از خود راضی و احمق را نتوانستم معالجه کنم.

بازنگری در خود

باید ببینیم آیا من همسر خوبی هستم، شوهر خوبی هستم، پدر خوبی هستم، روحانی خوبی هستم؟ حتما بازنگری کنیم. امام هفتم علیه السلام فرمودند:

لیس منّا من لم یحاسب نفسه فی کل یوم؛(1) از ما نیست کسی که هر روز محاسبه نداشته باشد.

خیلی تعبیر تندی است. یعنی از ما جدا می شود. ما همواره می خواهیم حساب دیگران را برسیم. در مسائل اجتماعی هم همین طور است. ما همه گناهان را به گردن دولت می اندازیم. دولت به گردن ما می اندازد. آیا ما هیچ گناهی نداریم؟ نه هرکدام در حد خودمان ممکن است خطا کنیم.

اولیای خدا خودنگر بودند. خودشان را بازنگری می کردند. توپ را در زمین طرف مقابل نمی انداختند.

مرحوم حاج احمد آقا خمینی در خانه با پدر خیلی خصوصی بود. یک

ص: 256


1- الکافی، ج 2، ص453؛ بحارالانوار، ج 67، ص 72.

بار سؤال می کند: از این کرامات و تشرفات و چیزهای پشت پرده به من هم بگویید. خیلی اصرار کرده بود. حضرت امام فرموده بودند:

این مدعیان در طلبش بی خبران اند

آن را که خبر شد خبری باز نیامد

اگر خدا چیزی از این امور به کسی داده باشد، نباید بگوید. اگر بگوید، دلیل بر این است که مدعی است. خلاصه هیچ اظهار نکرده بودند.

متهم ساختن خویشتن

نکته ای که مهم است این است که یک موقع حاج احمد آقا به ایشان خیلی پیله کرده بود که شما الآن محبوب مردم ایران و مسلمانان دنیا هستید. اگر فردا صبح مردم ایران از خواب بلند شدند و گفتند امام خمینی را نمی خواهیم، شما چه کار می کنید؟

ایشان فرموده بودند: من می روم قم به خانه ای که قبلا داشتم می نشینم ببینم من خمینی چه کار کرده ام که مردم از من ناراحت شدند. نمی گوید: مردم فلان فلان شده هستند.

این از هزاران کرامت بالاتر است. عیب را به خودش می زند، به مردم و دیگران نمی زند. می گوید: باید ببینم من چه کار کرده ام که مردم از من ناراحت شدند و از من برگشتند. این خیلی مهم است. امیر المؤمنین علیه السلام در اوصاف متقین می فرمایند:

قهم لأنفسهم متهمون؛(1)آنان خویشتن را متهم می کنند.

اولیای خدا و متقین واقعی کسانی هستند که همیشه خودشان را متهم و

ص: 257


1- نهج البلاغه، خطبه 193؛ بحارالانوار، ج 64، ص 316.

مقصر می دانند. ولی ما برعکس عمل می کنیم. می گوییم: کارم خیلی درست است. شک ندارم. هرکس حرفی میزند بیخود می گوید.

حقیقت حماقت

حضرت عیسی علیه السلام می فرماید: من مرده را زنده کردم، اما احمق را خواستم معالجه کنم، قدرت بر اصلاح او نداشتم. از حضرت عیسی علیه السلام پرسیدند: «یا روح الله و ما الأحمق؛ ای روح الله، احمق کیست؟» فرمود:

المعجب برأیه و نفسه الذی یری الفضل کله له لا علیه ویوجب الحق کله لنفسه و لایوجب علیها حقا فذاک الأحمق الذی لا حیلة فی مداوایه؛(1)کسی که خودرأی و خودپسند است و همیشه برتری را از آن خود می داند، نه علیه خود، و همواره حق را به نفع خود میداند و برای دیگران حقی قائل نیست، این چنین شخصی احمق است که هیچ راهی برای مداوای او نیست. کسی که من از معالجه اش نا امید شدم احمقی است که به رای و فهمش مغرور است. می گوید: هر چه من می فهمم. خودش را عقل کل میداند و خودبین و از خود راضی است. می گوید: کار من درست است. فهم من درست است. همه شما بیخود می گویید. خودش را عقل کل میداند.

می گوید: خانم بیخود کرده است. بچه ها بیخود کرده اند. همواره به دیگران بد و بیراه می گوید. می گوید: کار من درست است و کار همه خراب است. مثل شیطان همه حق را به خودش می دهد و دیگران را ناحق می داند. فرمود:

ص: 258


1- الاختصاص، ص 221؛ بحارالانوار، ج 69، ص 320.

این احمق واقعی است که حیله ای برای مداوای او پیدا نکردم.

لکل داء دواء یستطب به

إلا الحماقة أعیث من یداویها(1)

برای هر دردی دارویی است که با آن مداوا می شود. مگر حماقت که طبیبان از مداوای آن درمانده اند.

هر دردی درمانی دارد، مگر حماقت. دلها را می رنجاند و اختلاف می اندازد. جهل و حماقت دارد. غرور و تکبر دارد. همیشه می گوید: کار من درست است. کار او خراب است. خودت را بازنگری کن.

داروی محبت

می گویند: یک عروسی می خواست مادر شوهرش را بکشد. رفت از حکیم دارویی بگیرد. آن حکیم هم دانا بود. دارو میداد. گفت: اگر فوری کشته شود، می آیند و تو را می کشند. دارویی داد و گفت: تدریجا باید کشته شود. بعد گفت: ممکن است باز به تو سوء ظن پیدا شود. طوری رفتار کن که به تو شک نبرند. رفتارت خیلی با مهر و محبت باشد که نگویند: از او بدت می آمده و با او دشمنی داشته ای.

اخلاق و رفتارش را درست کرد. با مهربانی با مادر شوهر رفتار می کرد. مادر شوهر هم درست شد.

آن عروس آمد به حکیم گفت: من پشیمان شدم. نمی خواهم او کشته شود. حکیم گفت: نگران نباش. آن دارو بی خاصیت بود. درمان واقعی، همان اخلاق و رفتار و محبت ورزیدن تو بود.

ص: 259


1- سفینة البحار، ج 2، ص444: اساس البلاغه، ص 382.

نیم نگاهی به خود

می گویند: نسبت به دیگران حسن ظن داشته باشید و به خودتان سوء ظن. ما برعکس عمل می کنیم. به دیگران سوء ظن داریم و به خودمان حسن ظن.

بزرگواری می فرمود: وقتی می خواهیم از خانه بیرون بیاییم، جلوی آینه می رویم و خودمان بررسی می کنیم که عیب و ایرادی در ظاهر ما نباشد. قیافه ما به هم ریخته نباشد. مبادا دیگران تذکر دهند و از تذکر دیگران ناراحت شویم. اعمال و باطن و صفاتمان را هم باید مقابل آینه قرار بدهیم و اصلاح کنیم.

آدم گاهی خودش را مقابل خودش قرار بدهد و بیند آیا پدر خوبی، مادر خوبی، همسر خوبی و فرزند خوبی هستم، یا نه. نیم نگاهی هم به خودمان داشته باشیم.

این که اولیای خدا در شبانه روز دقایقی را به محاسبه و مراقبه می پرداختند، بی حساب نیست. به نظر من از نان شب واجب تر است.

ای خانم و آقایی که از دیگران گلایه می کنید، آیا خود شما هیچ عیب و مشکلی ندارید. می گوید: شوهر من چنین و چنان است. آیا شما معصوم کامل هستی؟ خودت را درست کن. ممکن است رفتار ما باعث رفتار او شده باشد.

ص: 260

گفتار چهاردهم: پذیرش اشتباه

اشاره

ص: 261

ص: 262

احمق ترین مردم

گفتیم بیشترین رنجش ها از طرف کسانی است که خود را ظالم و مقصر نمی دانند. و این یک آفت بسیار خطرناک و مهلک است. حضرت عیسی علیه السلام فرمودند: من مرده ها را زنده کردم، بیماران لاعلاج را علاج کردم، ولی از علاج آدم احمق که همه حقها را به خودش نسبت می دهد و دیگران را ناحق میداند عاجزم. امیر المؤمنین علیه السلام هم فرمودند:

أحمق الناس من ظن أنه أعقل الناس؛(1) احمق ترین انسانها کسی است که فکر کند از همه عاقل تر است.

رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

من قال انا عالم فهو جاهل؛(2) هرکس بگوید: من عالمم، البته او جاهل است. کسی که از خود تعریف و خود ستایی کند و بگوید من خیلی چیز می فهمم. من عالم و دانشمند هستم، آدم جاهلی است. نباید از خودمان تعریف کنیم.

ص: 263


1- عیون الحکم، ص 113؛ تصنیف غررالحکم، ص 77.
2- منیة المرید، ص 137؛ بحارالانوار، ج 2، ص 110.

دو نوع ظالم

دو نوع ظالم داریم: یکی ظلوم جهول، و دیگری ظالم جاهل. ظالم جاهل نادم و منفعل و شرمنده و پشیمان و متوجه اشتباهش می شود و جبران و عذرخواهی می کند. اما ظلوم جهول کارش مشکل است. ظلم ملکه او شده است و خودخواهی و خودبرتربینی عادت اوست.

ظالم هایی که ناراحت و متأثر و پشیمان اند و طاقت آه مظلوم را ندارند، امیدوار باشند. خدای مهربان هم قول داده که گناه افراد نادم و پشیمان را می بخشد و دوستشان دارد. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

کل بنی آدم خطّاء وخیر الخطّائین التّوابون؛(1)همه فرزندان آدم خطاکارند و بهترین خطاکاران توبه کنندگان اند.

فرزند بنی آدم خطاکار است. ممکن است زیاد خطا کند و زمین بخورد؛ چون نفس اماره هست، شیطان هست، پیشامدها و امتحانات هست. ولی بهترین خطا کارها آنهایی هستند که توبه می کنند. نادم و پشیمان اند. جبران می کنند.

انگشت اتهام به سوی خویش

یکی از راه هایی که برای همه مفید است، حتی آنهایی که فکر می کنند ظالم نیستند و آدم های خوب متدین اند. این است که همیشه انگشت اتهام را به طرف خودشان بگیرند. در هر حادثه ای احتمال بدهیم ماهم یک تقصیری کرده ایم. هم خود را بازنگری کنیم، هم به طور جدی انگشت اتهام

ص: 264


1- نهج الفصاحه، ص 609، ح 2149.

را به سمت خودمان بگیریم.

می گویند: دزدی ماشین کسی را برد. فامیل جمع شدند و همه به او هجوم آوردند که چرا بیمه نکرده بودی؟ چرا قفل نزده بودی؟ چرا دزدگیر نگذاشته بودی؟ خلاصه تمام تقصیرها را به گردن آن بیچاره انداختند. گفت: طوری صحبت می کنید که دزد تقصیری ندارد.

ما هم فرافکنی می کنیم و تقصیرها را گردن این و آن می اندازیم. فرافکنی خیلی بد است. اگر کسی می خواهد از بحران ظلومیت و جهولیت رها شود، انگشت اتهام را به سمت خودش بگیرد.

دو کلمه نجاتبخش

امام صادق علیه السلام فرمودند: خدای متعال از یک عرب بیابانی به خاطر گفتن دو کلمه گذشت کرد. به خدای متعال عرض کرد:

اللهم إن تعذبنی فأهل لذلک أنا و إن تغفر لی فاهل لذلک أنت؛(1)خدایا، اگر مرا عذاب کنی، این منم که شایسته و سزاوار آنم؛ و اگر مرا بیامرزی، این تویی که شایسته و سزاوار آنی؟

گفت: پروردگارا، من گنهکار و مقصرم. خودم را مقصر می دانم و حق با توست. من ناحق هستم. اگر عذابم بکنی، من مستحق ام. یعنی حق با شماست. ولی اگر بخشی از کرم توست. من خودم را مقصر می دانم.

چون حق را به خدا داد و خودش را محکوم کرد، امام صادق علیه السلام فرمودند: به خاطر این دو کلمه اقرار، خدا او را بخشید.

ص: 265


1- الکافی، ج 2، ص 579؛ روضة الواعظین، ج 2، ص 327؛ بحارالانوار، ج 91، ص 91.

تفاوت ابلیس و آدم علیه السلام

فرق حضرت آدم و ابلیس در این دو کلمه است: یکی شد ملعون و مطرود و ته جهنم باید بسوزد و مظهر اضلال و گمراهی شد. یکی هم خلیفة الله و صفی الله شد.

انبیا صد در صد معصوم بودند و دست کم خطای مهم نداشتند. برخی خطاهای ریز داشتند که از آن به ترک اولی تعبیر می کنیم. با این وجود می گویند: من به خودم ظلم کردم. چنان که حضرت آدم به خدا عرضه داشت:

قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ؛(1)پروردگارا! ما به خویشتن ستم کردیم! و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی، از زیانکاران خواهیم بود!

حضرت آدم مثل شیطان با خدا چک چک نکرد. شیطان گفت: من را از آتش آفریدی و او را از خاک. و آتش بهتر است. تو مرا گمراه کردی. حضرت آدم هم بلد بود از این حرف ها بزند و بگوید: تو همه چیز را حلال کردی. فقط گندم را گفتی نخور و حرص مرا در آوردی. هر کجا می رفتم گندم می دیدم. می توانست بگوید: تو این را رزق و روزی من کرده بودی. می توانست توجیه کند؛ چون بعضی جاها قابل توجیه هم است.

ادب آدم علیه السلام

در بعضی روایت آمده است: خدا می خواست گندم را بخورد تا در

ص: 266


1- سوره اعراف، آیه 23.

دنیا بیاید. خواست خدا بود. ما معتقدیم هیچ برگ درختی بدون اذن خدا نمی افتد.

حضرت آدم هم می توانست مثل شیطان به گردن خدا بیندازد. ما و قوه ما و شهوت ما، همه از خداست، ولی صحیح این است که از راه ادب وارد شویم. بگوییم: خدایا، بدی ها مال من است و خوبی ها مال توست. سرمان را پایین بیندازیم و به خدا بگوییم: «رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا». همان چیزی که حضرت آدم و حوا پدر بزرگ و مادر بزرگ ما گفتند. و خدا آنها را برگزید و انتخاب کرد.

اما شیطان آکنده از غرور و تکبر است. همواره می گوید: من بهترم، من چنین و چنانام. همین چیزها او را زمین زده است. هر کسی این کار را بکند زمین می خورد. این سخن هیچ وقت نباید از زبان و دل ما بیفتد. انگشت اتهام را به طرف خودم بگیرم.

اقرار حضرت یونس علیه السلام

حضرت یونس پیغمبر است. هرچه کرد قومش اصلاح نشد. آخر الامر نفرین کرد. منتها بعد از نفرین راه علاج و مفری برای آنها قرار نداد و رفت. منتظر بود اینها از بین بروند و برگردد. خداوند هم او را به شکم ماهی فرستاد.

وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَی فِی الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ؛(1)

ص: 267


1- سوره انبیا، آیه 87.

یونس را (به یاد آور) در آن هنگام که خشمگین (از میان قوم خود) رفت؛ و چنین می پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت؛ اما موقعی که در کام نهنگ فرو رفت، در آن ظلمتهای (متراکم) صدا زد: «(خداوندا!) جز تو معبودی نیست! منزهی تو! من از

ستمکاران بودم!»

خداوند می فرماید: یونس فکر کرد ما به خاطر نفرینی که کرده و علاجی برای امتش انجام نداده بود به او تنگ نمی گیریم. خدای متعال با کسی تعارف ندارد. آنهایی که ظلوم و جهول اند این طور نیست که خدا رهایشان کند. خدا با ابتلائات، با فشارها و سختی ها و گرفتاری ها ناله شان را در می آورد. اگر اینجا در نیاورد در آخرت در می آورد.

لا یمکن الفرار من حکومتک؛(1) امکان فرار از حکومت تو وجود ندارد.

هیچ شقی، هیچ نمرود و فرعونی، هیچ انسان خوب و بدی نمی تواند از دست خدا در برود. آیا کسی می تواند پیر نشود؟ آیا می تواند نمیرد؟

حضرت یونس یک ترک اولی کرد. یعنی گزینه بهتر این بود که می آمد و علاج می کرد. یک راه حلی، یک راه برون رفتی از این مشکل برای امتش درست می کرد. ولی بعد از نفرین اینها را رها کرد. خدای متعال هم یونس پیغمبر را به شکم ماهی برد. هیچ زندانی را از این سخت تر نمی توان پیدا کرد. نه راه فراری وجود دارد، و نه برای گرما و سرما تدبیری می توان کرد. نه نور است و نه بهداشت. در قعر دریاست.

حضرت یونس برای نجات از شکم ماهی از چه راهی وارد شد؟ گفت:

ص: 268


1- دعای کمیل.

لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ؛(1) خداوندا، جز تو معبودی نیست! منزهی تو! من از ستمکاران بودم!

در این آیه چندین تأکید است؛ یعنی خدایا، من همیشه ظالم و ظلوم بوده ام. این اقرار چقدر قشنگ است! کسانی که می خواهند از این جهل ها و خود محوری ها بیرون بیایند، از انبیا و از امامان یاد بگیرند. ذکر یونسیه خیلی مهم است.

نکته قابل توجه این است که حضرت یونس اگر اقرار به گناه خود نمی کرد، نجات پیدا نمی کرد. گفت: تو خوبی، تو پاکی، جز تو خدایی نیست، همه خوبی ها مال توست، من باعث شدم در شکم ماهی بروم. من کوتاهی کردم. این اقرارها باعث شد که خداوند او را نجات دهد. خداوند فرمود:

فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذَلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ؛(2) ما دعای او را به اجابت رساندیم؛ و از آن اندوه نجاتش بخشیدیم؛ و این گونه مؤمنان را نجات میدهیم!

ذکر یونسیه

بنابراین، اقرار به ظالم بودن خودمان، همان بیرون آمدن از بن بست است. بعضی ها می گویند: ما مدتها ذکر یونسیه را گفتیم، ولی نجات پیدا نکردیم. حضرت یونس این ذکر را چهار صد بار نگفته، شاید یک بار گفته

ص: 269


1- سوره انبیا، آیه 87 .
2- سورۂ انبیا، آیه 88.

است. من و شما هم اگر با همه وجودمان بگوییم و باور داشته باشیم، نجات پیدا می کنیم.

امام صادق علیه السلام فرمودند: من تعجب می کنم از کسی که به بحران و غم و بن بست می خورد، چرا به ذکر یونسیه پناه نمی برد.(1) آیت الله بهجت می فرمودند: ذکر حضرت یونس با توجه و حقیقت و حال واقعی چه اعجازی می کند که او را از قعر دریا و شکم ماهی به اوج عزت می رساند. چون خدا می فرماید:

فَلَوْلَا أَنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ؛(2) و اگر او از تسبیح کنندگان نبود تا روز قیامت در شکم ماهی می ماند!

اگر این اقرار را نمی کرد و این تسبیح را نمی گفت، تا روز قیامت در شکم ماهی حبسش می کردم. بیاید با یک اقرار از عمق جان این طلسم را بشکنیم. نگوییم: ما کارمان خیلی درست است. این طلسم «من» است.

چرا برخی از ماها این قدر مغرور هستیم؟ به خود می بالیم که من کارم خیلی درست است. من خوش اخلاق هستم. آیا نمی خواهی در خود بازنگری کنی بینی دیگران در باره شما چه قضاوتی می کنند؟ بچه های شما، پدر و مادرهای شما، شما را چگونه می بینند؟

چرا به شما بر می خورد؟ چرا انتقاد پذیر نیستید؟ مدیر، مسئول، معلم، سرپرست، روحانی صندوق پیشنهادات بگذارند نترسند.

چرا برخی از افراد حق را تاب نمی آورند؟ حق تلخ است، ولی باید آن

ص: 270


1- من لا یحضره الفقیه، ج4، ص 393؛ روضة الواعظین، ج 2، ص450؛ بحارالانوار، ج 90، ص184.
2- سوره صافات، آیه 143 و 144.

را تحمل کنیم. چرا حاضر نیستیم این «من» را بشکنیم. انگشت اتهام را به سوی خودمان بگیریم. «إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ». واقعیت را بپذیریم. عذرخواهی کنیم.

حلالیت طلبی

عالم بزرگواری می فرمود: من هر چند روز یک بار از خانمم حلالیت می طلبم. خانم ها همین طور. از همسرانشان حلالیت بطلبند. بر اساس روایات، در قیامت عقبه و موقفی هست که تا همسر راضی نباشد، اجازه رد شدن به انسان نمی دهند. یک موقفی است که پدر و مادر باید راضی باشند، اولاد باید راضی باشند تا انسان بتواند رد شود.

چرا برخی از آقایان در خانه همیشه طلبکار هستند؟ بداخلاقی و تندی می کنند. خودش را بهترین آدم می داند. این خیلی بد است.

عاقبت به خیری

امام کاظم علیه السلام به یک شخصی فرمودند: این دعا را همیشه بخوان:

اللهم لا تجعلنی من المعارین و لا تخرجنی من التقصیر؛(1)خدایا، مرا از کسانی که ایمانشان عاریتی است قرار مده و مرا از حد و مرز تقصیر و کم دیدن عبادت خود بیرون مکن!

برخی ایمانشان عاریه است. با این وجود به ایمانمان می بالیم. از کجا معلوم که عاقبت به خیر باشیم؟ باید مرتب به خدا التماس کنیم و بگوییم:

ص: 271


1- الکافی، ج 2، ص 73؛ وسائل الشیعة، ج 1، ص 96.

یا مقلب القلوب ثبت قلبی علی دینک؛(1)ای تغییر دهنده و برگرداننده دل ها، دل مرا بر دین خود ثابت بدار!

چه کار کنیم که مثل زبیر ایمان ما عاریه ای نباشد. امام صادق علیه السلام فرمودند:

ومنهم من أعیر الإیمان عاریة فإذا هو دعا و ألح فی الدعاء مات علی الإیمان؛(2)و برخی از مردم ایمانشان عاریتی است. پس اگر دعا کنند و در دعا اصرار ورزند با ایمان از دنیا می روند. اگر کسی خودش را بشکند و دعا کند و در دعا اصرار کند، اگر در لوح محفوظ ایمان موقت داشته باشد، خدا به او ایمان واقعی و عاقبت به خیری مرحمت می کند و با ایمان از دنیا می رود.

سرانجام زبیر

جناب زبیر پسر عمه پیغمبر بود. جزء بهترین رزمنده ها بود. به قول خودش عاشق حضرت علی بود، ولی این ایمان و عشق را تا پایان راه نتوانست حفظ کند. جنگ جمل را به پا کرد و هجده هزار نفر را در یک روز به کشتن داد. این یک واقعیت تاریخی است. حضرت امیر علیه السلام می فرماید:

ما زال الزبیر رجلا منا أهل البیت حتی نشأ ابنه المشئوم عبد الله؛(3) زبیر همواره مردی از ما اهل بیت بود تا وقتی که پسر شوم او عبدالله پدید آمد.

ص: 272


1- مهج الدعوات، ص 332؛ بحارالانوار، ج 52، ص 149.
2- الکافی، ج 2، ص419؛ وسائل الشیعة، ج 7، ص 59.
3- نهج البلاغه، حکمت453؛ بحارالانوار، ج41، ص 145.

تا وقتی که پسرش عبدالله بزرگ نشده بود و مخ پدر را نزده بود، از حامیان اهل بیت و امیر المؤمنین علیه السلام بود. اما وقتی پسر مخ پدر را زد و او را به ریاست و پست و مقام دعوت کرد، با همدستی طلحه و عاشیه جنگ جمل را به راه انداخت.

این یک واقعیت تاریخی است. در این جنگ هجده هزار نفر کشته شدند. اینها را چه کسی جواب می دهد. خلیفه به حق امیر المؤمنین علی علیه السلام است. زبیری که از اهل بیت بود، در برابر آن حضرت ایستاد.

این مطلب پشت آدم را می لرزاند. چرا به خودمان می بالیم؟ چرا به سابقه مان تکیه می کنیم که من چنین و چنان ام، من ریشه ام خیلی محکم است، اصالت خانوادگی دارم؟ همه اینها کشک است.

اگر این نفس فرعون ما، این شمر ما، و این هوا و هوس ما کنترل نشود و خدا حفظ نکند و او را به ایمان وا ندارد، هرکس باشد زمینش می زند.

تفاوت زبیر با حر

_بعضی وقت ها متوجه اشتباهمان می شویم، ولی احساس می کنیم که اگر عذرخواهی کنیم، طرف مقابل پررو میشود.

بشود. من وظیفه دارم وقتی خطا کردم عذرخواهی کنم. کسر شأن نیست. این افتخار است که محکم بایستد بگوید من اشتباه کردم.

فرق زبیر با حر چیست؟ زبیر پایان کار پشیمان شد. حضرت امیر علیه السلام او را خواستند و به او گفتند: یادت هست پیامبر به تو خبر دادند که مقابل علی می ایستی؟ گفت: بله، یادم هست. فرمود: پس بیا جبران کن. جبران نکرد.

ص: 273

اگر می آمد در جمع لشکر و می گفت: ایها الناس من اشتباه کردم، حق با علی است، حداقل از اطراف سپاه جمل متفرق می شدند. قبول کرد که اشتباه می رود، ولی عارش شد بگوید من اشتباه کردم. وقتی آدم عارش می شود، هم خودش را جهنمی می کند، و هم دیگران را.

اما حر این طور نبود. برگشت و جبران کرد. حر گفت: به خدا قسم خودم را بین بهشت و جهنم می بینم. بدنش لرزید و گفت: به خدا قسم چیزی را بر بهشت مقدم نمی کنم، هرچند بدنم قطعه قطعه و سوخته شود.

ریشه بدی ها

ما بارها بین بهشت و جهنم قرار می گیریم، ولی حق را انتخاب نمی کنیم. چرا باید ده پانزده میلیون پرونده در قوه قضائیه داشته باشیم؟ یکی می گوید: حق با من است. دیگری هم می گوید: حق با من است. چرا این قدر آمار طلاق باید بالا باشد؟ چرا این قدر طلاق های عاطفی وجود دارد؟ چون هر کدام می گویند حق با من است.

این از این فرعونیت و منیت و جهل و نفهمی است. جهل با صاحبش کاری می کند که دشمن با دشمن نمی کند. جهل همان منیت و خودخواهی و خود پسندی است. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

الجهل أصل کل شرّ؛(1) اصل و ریشه همه شرور و بدی ها جهالت است.

من خودم را همه چیز دان می دانم. مرد می گوید: حق با من است، زن

ص: 274


1- تصنیف غرر الحکم، ص73.

می گوید حق با من است. پدر و مادر و اولاد هر کدام می گویند حق با من است. اصلا مقصری در عالم وجود ندارد. دیگران مقصراند. اگر یک طرف کوتاه بیاید، طرف مقابل رحمش طلوع می کند. اگر ظالم هم باشد، می گوید حق با توست. خود او هم ممکن است متحول و تسلیم شود. تسلیم هم نشود، ما برد کرده ایم، ضرر نکرده ایم.

گام نخست علاج این است که انگشت اتهام را همیشه به طرف خودمان بگیریم. بگوییم ممکن است من مقصر باشم. ممکن است من کوتاهی کرده باشم. اول خودمان را کاملا چک کنیم. این خیلی مهم است. خود نگری و باز نگری خودمان در مرحله نخست است.

برخورد امام هشتم علیه السلام با زید

امام هشتم علیه السلام برادری به نام زید بن موسی، معروف به زید النار دارند. بدون اجازه امام و برخلاف فرمان و نظر امام در مدینه قیام کرد و خانه بنی هاشم را آتش زدند و مشکلاتی برای اهل بیت بنی هاشم درست شد. و به زید النار معروف شد. این آقا برادر امام رضاست.

چرا زیارت حضرت معصومه بهشت را واجب می کند؟ حضرت معصومه سلام الله علیها نه امام است و نه پیغمبر، بلکه امام زاده است، ولی امام رضا علیه السلام می فرماید:

من زارها عارفاً بحقها فله الجنة؛(1) اگر کسی با معرفت او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می شود.

ص: 275


1- بحارالانوار، ج 99،ص 266، مستدرک الوسائل، ج 10، ص 368.

این خواهر امام رضاست. ببینید چه برکاتی دارد. میلیون ها انسان در پرتو او رستگار می شوند و بهشت می روند و از محضر این بانو استفاده می کنند.

زید فرزند بلافصل امام هفتم است. همین زید بن موسی وقتی خدمت امام هشتم علیه السلام آمد و به حضرت سلام کرد، حضرت جواب او را ندادند. خیلی عجیب است. ما این همه می گوییم با بدها خوبی کنید، مدارا کنید، جواب سلام دهید، قطع رحم نکنید. اما این آقا به قدری از خودراضی و خودمحور و مصداق ظلوم جهول بوده است که امام هشتم ما که امام مهربانی هاست، از پدر و برادر مهربان تر است، از هر کس مهربان تر است، ولی چون این آقا را باید معالجه کرد، جواب سلامش را ندادند، تحویل نگرفتند، اجازه نشستن به او ندادند. به قول ما خوردش کردند.

حضرت به او فرمودند: آیا این روایت که آتش جهنم اولاد حضرت زهرا سلام الله علیها را نمی سوزاند و جهنم نمی روند تو را مغرور کرده است؟! فکر کردی می توانی هر کاری بکنی و بگویی آتش جهنم مرا نمی سوزاند؟ آتش جهنم فرزندان بلافصل حضرت زهرا، مثل امام حسن امام حسین و حضرت زینب را نمی سوزاند؛ آنهایی که از دامن حضرت زهرا آمده اند. ولی آنهایی که با فاصله هستند خیر.

چه ضمانتی است که اگر تو معصیت و گناه بکنی، خدا تو را بالای بهشت ببرد و پدرم را هم که یک عمری عبادت کرده کنار تو بگذارد. پس تو از پدرت پیش خدا عزیزتری. برای این که پدرت که یک عمری سجده و دعا و عبادت کرد و در زندان به سر برد بهشت برود، تو هم که یک عمری گناه کردی بهشت بروی. این حرفها نیست. فرمودند:

ص: 276

و الله ما ینال أحد ما عند الله عز وجل إلا بطاعته و زعمت انک تناله بمعصیته فبئس ما زعمت؛(1) به خدا سوگند، کسی به بهشت خداوند دست نمی یابد، مگر به اطاعت او. و تو گمان کرده ای که با

معصیت خدا می توانی به بهشت دست یابی، این بدگمانی است.

آمادگی برای مرگ

کسانی که انگشت اتهام را به طرف خودشان می گیرند و در خودشان بازنگری می کنند که حقی را ضایع نکرده باشند، دلی را نشکسته باشند،خدای متعال آرامش عجیبی به آنها می دهد. «آن را که حساب پاک است از محاسبه چه باک است.»

با چند تا از دوستان به دیدن آقایی که از اولیای خدا بود رفتیم. جالب این است که راننده بود. مرحوم علامه امینی و علما را این طرف آن طرف می برد. راننده علما بود. اواخر هم در قم ساکن شده بود. پیرمرد سیدی بود.

به ما گفت: آن گوشه اتاق چیست؟ دیدیم یک بقچه سفیدی است. گفت: این بقچه سفید کفن من است. تربت در آن گذاشته اند. چهل نفر امضا کرده اند. همه کار کرده اند. دعا نوشته اند. همه چیز آماده است. اگر حضرت ملک الموت جناب عزرائیل بر بیاید، با خوبی و خوشی - ان شاء الله - بغلش میکنم.

اموال آدم را از خدا غافل می کند. حاضر نیست بدهی اش را بدهد. فرمود: خمس دادم و زکات دادم، حق الناس ندارم. از همه حلالیت طلبیدم

ص: 277


1- عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص234؛ بحار الانوار، ج49 ،ص 217.

و تسویه حساب کامل کرده ام و آماده رفتن هستم.

کسانی هم هستند که هزارها حق دیگران به گردنشان هست. معلوم نیست چگونه می خواهند بروند. چه کار می خواهند بکنند. بیاییم حساب خودمان را برسیم و تسویه حساب کنیم.

ص: 278

فهرست ها

اشاره

ص: 279

ص: 280

فهرست آیات

أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ ..........219،220

الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ ..........159

الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ وَالطَّیِّبَاتُ لِلطَّیِّبِینَ وَالطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّبَاتِ ..........45

الَّذِینَ آمَنُوا وَلَمْ یَلْبِسُوا إِیمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ ..........233

اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ..........251

أَلَیْسَ اللَّهُ بِکَافٍ عَبْدَهُ ..........219

إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا ..........216

إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی مَقَامٍ أَمِینٍ فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ ..........160

أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی ..........41

إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ ..........271

ذَلِکَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ..........52

رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ ..........266،267

صِبْغَةَ اللَّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ..........88

فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذَلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ ..........269

فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّی عَنْ ذِکْرِنَا وَلَمْ یُرِدْ إِلَّا الْحَیَاةَ الدُّنْیَا ذَلِکَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اهْتَدَی ..........51،197

فَذَلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمُ الْحَقُّ فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلَالُ فَأَنَّی تُصْرَفُونَ ..........212

ص: 281

فَلَوْلَا أَنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ ..........270

فَمَا لَنَا مِنْ شَافِعِینَ وَلَا صَدِیقٍ حَمِیمٍ ..........146

فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ ..........214،114

کَافَّةً لِلنَّاسِ ..........225

لَئِنْ بَسَطْتَ إِلَیَّ یَدَکَ لِتَقْتُلَنِی مَا أَنَا بِبَاسِطٍ یَدِیَ إِلَیْکَ لِأَقْتُلَکَ إِنِّی أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِینَ .......... 214

لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ ..........269

لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ وَلَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ وَکُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِینَ ..........57

لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ ..........251

مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ ..........57

مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَةً ..........249

وَاصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا ..........205

وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا ..........78

وَقَلِیلٌ مِنْ عِبَادِیَ الشَّکُورُ ..........42

وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا ..........115

وَلَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَی مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَرِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَأَبْقَی ..........82،52

وَنَادَی نُوحٌ رَبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَإِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَأَنْتَ أَحْکَمُ الْحَاکِمِینَ ..........117

وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یَا وَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا ..........61

وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا ..........124

وَاجْعَلْ لِی وَزِیرًا مِنْ أَهْلِی هَارُونَ أَخِی ..........43

ص: 282

وَإِذَا الْجَحِیمُ سُعِّرَتْ ..........235

وَاسْتَیْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا ..........59

وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَی فِی الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ ..........267

وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا ..........62

وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ ..........96

وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ..........220

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا ..........105

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ..........158

ص: 283

فهرست روایات و دعاها

احب المساکین و اکثر مجالستهم...204

احکم الناس من فر من جهال الناس...77

احمق الناس من ظن انه اعقل الناس...263

الاخ المکتسب فی الله اقرب الاقربا و احم من الامهات و الابا...139

اخدم اخاک فان استخدمک فلا و لا کرامته...203

اخوای و مونسای و محدثای...141

اذا احتشم المومن اخاه فقد فارقه...166

اذا کان لک صدیق فولی ولایه فاصبته علی العشر مما کان لک علیه قبل ولایته فلیس لک بصدیق سو...163

ارسلوا الی اصدقا خدیجه...149

استکثروا من الاخوان فان لکل مومن دعوه مستجابه و قال استکثروا من الاخوان فان لکل مومن شفاعه و قال اکثروا من مواخاه المومنین فان لهم عند الله یدا یکافئهم بها یوم القیامه...109

أسعد الناس من خالط کرام الناس...193،191

اشدکم حبا لله أشدکم حبا للناس...249

أشکرکم لله أشکرکم للناس...250

أطع أخاک و إن عصاک و صله و إن جفاک...170

ص: 284

أعجز الناس من عجز عن اکتساب الإخوان، وأعجز منه من ضیع من ظفر به منهم...41

أکثر الطعام برکه ما کثرت علیه الأیدی...144

ألا أخبرکم بأفضل من درجة الصیام و الصدقۃ و الصلاة...226

الجهل أصل کل شر...274،79

العقولی قربه و لکم حسنة...221

الغریب من لم یکن له حبیب...146

المؤمن اخ المؤمن من أبیه و أمه أبوه النور وامه الرحمة...171

المؤمن ملجم...235

إلیک عنی لا تحرقنی بنارک...74

الإمام الأنیس الرفیق و الوالد الشفیق و الأخ الشقیق و الأم البره بالولد الصغیر ومفزع العباد فی الداهیه الناد...131

إن أعف فالعفو لی قربه ولکم حسنة...212

إن العبد إذا کذب تباعد منه الملک من نتن ما جاء منه71

إن الله حرم الجنته علی کل فحاش بذی قلیل الحیاء لا یبالی ما قال ولا ما قیل له...235

إن المؤمن لیسکن إلی المؤمن کما یسکن الضمان إلی الماء البارد...95

إن المرء یحشر یوم القیامة مع من أحب...17

إن شیعتنا من سلمت قلوبهم من کل غش و غل و دغل...219

أنا أحبک و آهوی فلان...63

أنا فی المدینة بمنزلة الشعیرة اتقلقل حتی أری الرجل منکم فأستریح إلیه...95

أنت الآن أعور...63

انظروا من تحادثون فإنه لیس من أحد ینزل به المؤت إلا مثل له أصحابه إلی الله إن کانوا خیارا فخبارا و إن کانوا شرارا فشرارا و لیس أحد یموت إلا تمثلت له عند موته...35

انما هی أعمالکم ترد الیکم...110

ص: 285

انه لیغان علی قلبی وانی لأستغفر بالنهار سبعین مرة...29

إنی لأحب حبیبها...149

إنی لأستریح اذا رایتک...94

أو فی عری الإیمان أن تحب الرجل فی الله و تبغض فی الله...18

أوصانی بسبع خصال حب المساکین والدنو منهم...204

ای عری الإیمان أوثق...32

ایاک و مصاحبة الکذاب فانه بمنزله السراب یقرب لک البعید ویباعد لک القریب...70

إیاک و معاشرة الأشرار فانهم کالنار مباشرتها تحرق...79

أیما مسلمین تهاجرا فمکثا ثلاثا لا یصطلحان إلا کانا خارجین من الإسلام و لم یکن بینهما ولایة فایهما سبق إلی کلام أخیه کان السابق إلی الجنة یوم الحساب...174

بلی إنک أحد من استخف بی...252

بین السماء والأرض دعوة المظلوم...239

التمسوا الجار قبل سری الدار و الرفیق قبل الطریق...50

الجار ثم الدار...49

الحب فی الله و البغض فی الله توالی ولی الله و تعادی عدو الله...33

حتی کاد یغلبنا...140

خلیل المر دلیل علی عقله...26

خیر إخوانک من أعانک علی طاعة الله و صدک عن معاصیه و أمرک برضاه...198

داویت المرضی فشفیتهم بإذن الله و أبرأت الأکمه و الأبرص بإذن الله و عالجت الموتی فأحییتهم بإذن الله و عالجت الاحمق فلم أقدر علی إصلاحه...255

رؤیة الحبیب جلاء العین...99،91

الرجال اربعه سخی و کریم و بخیل و لئیم فالسخی الذی یاکل ویعطی و الکریم الذی لا یأکل ویعطی و البخیل الذی یأکل ولا یعطی و اللئیم الذی لا یأکل ولایعطی...192

ص: 286

الرفیق ثم الطریق ...49،47

سل عن الرفیق قبل الطریق وعن الجار قبل الدار ...46

السنخیه عله الإنضمام ...96

شرط الألفه إطراح الکلفه ...168

صحبة الاحمق عذاب الروح ...51

صحبة الأخیارتکسب الخیر کالریح إذا مرت بالطیب حملت طیبا ...28

صحبة الأشرارتکسب الشر کالریح إذا مرت بالنتن حملت نتنا ...28

الصدیق أقرب الأقارب ...39

صدیق کل امرئ عقله وعدوه جهله ...187

صلاح ذات البین ...226

ظلمت نفسی ...188

عاتب أخاک بالإحسان إلیه و ارددشره بالإنعام علیه ...169

علیکم بالاخوان فانهم عدة فی الدنیا والآخرة ...146

علیکم بالتواصل والتباذل و ایاکم التدابر والتقاطع ...212

عن المرء لا تسأل وسل عن قرینه فکل قرین بالمقارن یقتدی ...24

عندذکر الصالحین تنزل الرحمة ...104

فاتقوا الله جل جلاله و ظاهرونا علی انتیاشکم من فتنة قد أنافت علیکم ...134

فاما جلست معه و ترکتنا و إما جلست معنا وترکته ...63

فان الله عزوجل لم یخلق أفضل منهم علی وجه الأرض بعد النبیین ...92

فإن یدالله مع الجماعة وإیاکم والفرقة ...210

فانتم الطلقاء ...177

فاولها أن تکون سریرته وعلانیته لک واحدة ...162

فلیعمل کل امرء منکم بما یقرب به من محبتنا ولیتجنب مایدنیه من کراهتنا وسخطنا ...133

ص: 287

فلیمت یهودیا أو نصرانیا ...112

فما أرغم أنف الشیطان بشیء مثل الصلاة فصلها و ارغم أنف الشیطان ...133

فما بال المظلوم ...172

فهم لأنفسهم متهمون ...257

فی أول لیلة من شهر رمضان تغل المردة من الشیاطین ویغفرفی کل لیلة وسبعین ألفا فإذا کان فی لیلة القدر غفر الله بمثل ماغفرفی رجب وشعبان و شهر رمضان إلی ذلک الیوم إلا رجلابینه و بین أخیه شحناء فیقول الله عزوجل أنظروا هؤلاء حتی یصطلحوا ...209

قولکم حکم و حتم ...89

کف الأذی من کمال العقل و فیه راحة البدن عاجلا و آجلا ...238

کل بنی آدم خطاء وخیر الخطائین التوابون ...264

کفی بالمرء عیباأن یبصرمن عیوب الناس ما یعمی عنه من أمر نفسه أو یعیب علی الناس أمرا هو فیه لا یستطیع التحول عنه إلی غیره ...254

لا تجهل نفسک فان الجاهل معرفة نفسه جاهل بکل شیء ...189

لا تصحب الشریرفان طبعک یسرق من طبعه شراوأنت لا تعلم ...80

لاتصحبوا أهل البدع و لا تجالسوهم فتصیرواعندالناس کواحد منهم ...81

لا تفعل فإن أهل قم یدفع عنهم بک ...128

لا تقطع أوداء أبیک فیطفی نورک ...149

لا تقطع صدیقا و إن کفر ...168

لا تکون الصداقه إلا بحدودها فمن کانت فیه هذه الحدود أو شیء منها فانسبه إلی الصداقة و من لم یکن فیه شیء منها فلا تنسبه إلی شیء من الصداقة ...161

لا تنظروا إلی طول رکوع الرجل و سجوده فإن ذلک شیء اعتاده فلو ترکه استوحش لذلک و لکن انظروا إلی صدق حدیثه و أداء أمانته ...202

لایحل لمسلم أن یهجر أخاه فوق ثلاث ...172

ص: 288

لا یسعنی أرضی و لاسمائی و لکن یسعنی قلب عبدی المؤمن ...250

لایظلم الأعداء ...247

لایکبرن علیک ظلم من ظلمک فإنه یسعی فی مضرته ونفعک ...217

لایمکن الفرار من حکومتک ...268

لا ینبغی للمؤمن أن یجلس مجلسایعصی الله فیه ولایقدرعلی تغییره ...72

لأنها تقع فی ید الله قبل أن تقع فی یدالسائل ...226

لکل شیء أساس و أساس الإسلام حبنا أهل البیت ...229

لکل ما قلتم فضل ولیس به ...33

لکل داء دواء یستطب به إلا الحماقة أعیت من یداویها ...259

لم یزل یحدثنی و أحدثه حتی طلع الفجر ثم قام صلی الله علیه و آله و سلم وصلی صلاة الفجر ...130

لمجلس اجلسه إلی من أثق به أوثق فی نفسی من عمل سنة ...88

لوسکت الجاهل ما اختلف الناس ...78

لوقمت المقام المحمود لشفعت لأبی و أمی و أخ کان لی مواخیافی الجاهلیة ...177

لو کشف لکم لألفیتم أرواح المؤمنین فی هذه حلقا حلقا یتزاورون ویتحدثون ...105

اللهم أحینی مسکینا و أمتنی مسکینا و احشرنی فی زمرة المساکین ...204

اللهم إن تعذبنی فأهل لذلک أناوإن تغفرلی فأهل لذلک أنت ...265

اللهم إنی أسألک خشوع الإیمان قبل خشوع الذل فی النار ...240

اللهم کن لولیک ...136

اللهم لا تجعلنی من المعارین و لا تخرجنی من التقصیر ...271

لیس شیء انکی لإبلیس و جنوده من زیارة الإخوان فی الله بعضهم لبعض ...121

لیس منا من لم یحاسب نفسه فی کل یوم ...256

المؤمن إذا کذب من غیر عذرلعنه سبعون ألف ملک وخرج من قلبه نتن حتی یبلغ العرش

ص: 289

فیلعنه حملة العرش...70

المؤمن برکة علی المؤمن و حجة علی الکافر ...180

ما أحسنت قط إلی أحد و لا أسأت إلیه...216

ما اختلط حبی بقلب عبد فأحبنی إلا حرّم الله جسده علی النار ...228

ما بال المظلوم لا یصیر إلی الظالم فیقول أنا الظالم حتی یصطلحا ... 172

ما زال الزبیر رجلا منا أهل البیت حتی نشا ابنه المشئوم عبد الله ...272

مالکم تستخفون بنا ...252

ما من مؤمنین اهتجرا فوق ثلاث إلا و برئت منهما فی الثالثة ...172

مجالس الصالحین داعیة الی الصلاح ...191

مجالسه الأخیار تلحق الأشرار بالأخیار و مجالسة الفجار لابرار تلحق الفجار بالأبرار ... 28 مجالسة الأشرار تورث سوء الظن بالآخیار ...66

المرء علی دین خلیله و قرینه ...22

المسلم من سلم الناس من یده و لسانه و المؤمن من ائتمنه الناس علی أموالهم و انفسهم ... 233

معاشرة ذوی الفضائل حیاة القلوب ...91

المعجب برأیه و نفسه الذی یری الفضل کله له لا علیه ویوجب الحق کله لنفسه و لایوجب علیها حقا فذاک الأحمق الذی لا حیلة فی مداواته ...258

ملعون ملعون رجل یبدؤه اخوه بالصلح فلم یصالحه ...175

من اذی أخاً فی الله رفعه الله له درجة فی الجنة لا ینالها بشی ء من عمله... 121

من آذی مؤمنا فقد آذانی و من آذانی فقد آذی الله ومن آذی الله فهو ملعون فی التوراة و الإنجیل و الزبور و الفرقان و فی خبر آخر فعلیه لعنه الله و الملائکة و الناس أجمعین .... 248

من أراد الله به خیرا رزقه الله خلیلا صالحاً...198

من استخف بمؤمن فینا استخف ضیع حرمة الله عزوجل...252

من استفاد أخاً فی الله فقد استفاد بیتاً فی الجنة ...122

ص: 290

من أشرف أفعال الکریم غفلته عما یعلم...193

من أعجب بنفسه هلک و من أعجب برأیه هلک...255

من أکرم مؤمنا فإنما یکرم الله عز وجل ...249

من بات وحده فی بیت فهو ملعون من سافر وحده فهو ملعون من اکل زاده وحده ملعون ...143

من جالس أهل الریب فهو مریب ...62

من حفظ لسانه فکأنها عمل بالقرآن ...234

من روی علی مؤمن روایة یرید بها شینه و هدم مروءته لیسقط من أعین الناس أخرجه الله من ولایته إلی ولایة الشیطان فلا یقبله الشیطان ...237

من زار أخاه إلی منزله لا لحاجة منه إلیه کتب من زوار الله و کان حقیقاً علی الله أن یکرم زائره ...124

من زار أخاه فی الله قال الله عز وجل ایای زرت و ثوابک علی ولست أرضی لک ثواباً دون الجنة ...125

من زارها عارفا بحقها فله الجنة...275

من زکریا بن آدم القمی المأمون علی الدین و الدنیا ... 129

من غضب علیک ثلاث مرات و لم یقل فیک سوء فاتخذه لنفسک خلیلا ...166

من قال انا عالم فهو جاهل ...263

من کان یؤمن بالله و الیوم الآخر فلا یواخین کافراً و لا یخالطن فاجراً... 73

من لا صدیق له لا ذخر له ...145

من لم یصحبک معینا علی نفسک فصحبته وبال علیک إن علمت ... 107

من لم یقدر علی صلتنا فلیصل صالحی شیعتنا یکتب له ثواب صلتنا و من لم یقدر علی زیارتنا فلیزر صالحی موالینا یکتب له ثواب زیارتنا ...126

من لم یکن له واعظ من قلبه و زاجر من نفسه و لم یکن له قرین مرشد استمکن عدوه من عنقه ...97

ص: 291

من یذکر الله رویته و یزید فی علمکم منطقه ویرغبکم فی الآخرة عمله...196

مودة عشرین سنه قرابة...160

نعم العون علی طاعة الله ...198

واطلب مؤاخاة الأتقیاء و لو فی ظلمات الأرض وإن أفنیت عمرک فی طلبهم ...90

واعلموا أنه من لم یعن علی نفسه حتی یکون له منها واعظ و زاجر لم یکن له من غیرها لا زاجر و لا واعظ ...97

و الثالثة ان لا تغیره علیک و لایة ولا مال ...163

و الثانی ان یری زینک زینه و شینک شینه ...162

والخامسه وهی تجمع هذه الخصال أن لا یسلمک عند النکبات ...164

والرابعه أن لا یمنعک شیئا تناله مقدرته ...164

و الله ما ینال أحد ما عند الله عز وجل إلا بطاعته و زعمت انک تناله بمعصیته فبئس ما

زعمت...277

والناس منه فی راحة ...247

وان بغی علیه صبر حتی یکون الله هو الذی ینتقم له ...214

و ایاک و مصاحبة الأحمق فانه یرید أن ینفعک فیضرک ...75

و إیاک و مصاحبة البخیل فانه یخذلک فی ماله أحوج ما تکون إلیه ...74

وإیاک و مصاحبة الفاسق فانه بائعک بأکلة أو أقل من ذلک ...71

و إیاک و مصاحبة القاطع لرحمه فإنی وجدته ملعونا فی کتاب الله عز وجل فی ثلاثة مواضع ...76

وإیاکم و الفرقة فان الشاذ من الناس للشیطان کما أن الشاذ من الغنم للذئب ... 211

و ایم الله ما اختلفت أمة بعد نبیها إلا ظهر باطلها علی حقها ...212

و فساد ذات البین و هی الحالقة... 226

ولقد امر علی اللئیم یسبنی فمضیت ثمت قلت لا یعنینی ...193

ص: 292

ولم یزل یحدثنی و احدثه...130

ومن کان آخی کافرة او خالط فاجرا کان کافرا فاجرا ...73

ومن یقبض یده عن عشیرته فإنما یقبض عنهم یدا واحدة وتقبض عنه منهم أیدی کثیرة...76

ومنهم من أعیر الإیمان عاریة فإذا هو دعا و ألح فی الدعاء مات علی الإیمان...272

وینصره ظالما و مظلوما فأما نصره ظالما فیرده عن ظلمه و امانصره مظلوما فیعینه علی أخذ حقه ولایسلمه و لایخذله...167

ود المؤمن للمؤمن فی الله من أعظم شعب الإیمان...34

هوفی رحمة الله ولکن النقمة إذا نزلت لم یکن لها عمن قارب المذنب دفاع...65

یا أبا بصیر قد وفینا لصاحبک ...151

یا ابا ذر تعرض أعمال أهل الدنیا علی الله من الجمعة إلی الجمعة فی یومین الإثنین والخمیس فیغفر لکل عبد مؤمن إلا عبدا کان بینه وبین أخیه شحناء فقال اترکواعمل هذین حتی یصطلحا ...175

یا إسحاق صانع المناق بلسانک و أخلص ودک للمؤمن وإن جالسک یهودی فاحسن مجالسته... 115

یابن اتخذ ألف صدیق و ألف قلیل ولا تتخذ عدوا واحدا و الواحد کثیر...157

یا بنی انظر خمسة فلا تصاحبهم و لا تحادثهم و لا ترافقهم فی طریق...69

یا بنی ایاک و ظلم من لا یجد علیک ناصرا إلا الله ...239

یابنی من یصحب صاحب السوء لا یسلم ...71

یا حمران انظر إلی من هو دونک فی المقدرة ولا تنظر إلی من هو فوقک فی المقدرة فان ذلک اقنع لک بما قسم لک و أحری أن تستوجب الزیادة من ربک...82

یا روح الله من نجالس...196

یا روح الله و ما الأحمق...258

یا علی أفضل الجهاد من أصبح لایهم بظلم أحد 232

ص: 293

یا محمد من أهان لی ولیا فقد بارزنی باالمحاربة و دعانی إلیها...248

یا مقلب القلوب ثبت قلبی علی دینک....272

یا من یقبل الیسیر ویعفو عن الکثیر اقبل منی الیسیر واعف عنی الکثیر انک انت الغفور الرحیم 242

یا هشام ان الله علی الناس حجتین حجة ظاهرة و حجة باطنة فاما الظاهرة فالرسل والأنبیاء و الأئمة علیهم السلام و أما الباطنة فالعقول 188

یا شام لو کان فی یدک جوزة وقال الناس فی یدک لؤلؤة ما کان ینفعک و أنت تعلم أنها جوزة و لو کان فی یدک لؤلؤ وقال الناس إنها جوزة ماضرک و أنت تعلم أنها لؤلؤة 218

یعذب الله اللسان بعذاب لا یعذب به شیئا من الجوارح فیقول أی رب عذبتنی بعذاب لم تعذب به شیئا فیقال له خرجت منک کلمة فبلغت مشارق الأرض ومغاربها فسفک بها الدم الحرام و انتهب بها المال الحرام وانتهک با الفرج الحرام وعزتی وجلالی لأعذبنک بعذاب لا أعذب به شیئا من جوارحک ...236

ص: 294

فهرست منابع

١. قرآن کریم.

2. الاحتجاج علی اهل اللجاج (للطبرسی) / طبرسی، احمد بن علی، نشر مرتضی، مشهد، چاپ اول، 1403 ق.

٣. احیاء العلوم/ابوحامد، محمدبن الغزالی، دارالفکر، بیروت، 1411 ق ۔1991 م.

4. الاختصاص / مفید، محمد بن محمد، المؤتمر العالمی لالفیة شیخ المفید، قم، چاپ اول، 1413 ق.

5. ارشاد القلوب الی الصواب (للدیلمی) / دیلمی، حسن بن محمد، الشریف الرضی، قم، چاپ اول،1412 ق.

6. الاصابة فی تمییز الصحابة / ابن حجر عسقلانی، دارالکتب العلمیه،بیروت، چاپ اول، 1415 ق.

7. الاصول الستة عشر / عده ای از علما، دار الشبستری للمطبوعات، قم، چاپ اول، 1363 ش.

8.اعلام الدین فی صفات المؤمنین / موسسة آل البیت علیهم السلام قم، چاپ اول، 1408 ق.

ص: 295

9. الأمالی للطوسی /طوسی، محمد بن الحسن، دار الثقافة، قم، چاپ اول،1414 ق.

10.الأمالی للمفید / محمد بن محمد (شیخ مفید)، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413 ق.

11. امتاع الأسماء بما للرسول من الأنباء و الأموال و الحفدة و المتاع/تقی الدین ابو العباس، احمد بن علی المغریزی، دار الکتب العلمیه،بیروت، چاپ اول، 1420 ق - 1999 م.

12. بحارالانوار / مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق.

13. البرهان فی تفسیر القرآن / بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، موسسه بعثه، قم، چاپ اول، 1374 ش.

14. تحف العقول / ابن شعبة حرانی، حسن بن علی، جامعه مدرسین، قم،چاپ دوم، 1404 ق.

15. تصنیف غررالحکم و درر الکلم / تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، دفتر تبلیغات، قم، چاپ اول، 1366 ش.

16. تفسیر القمی /علی بن ابراهیم، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، 1404 ق.

17. التفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسکری علیه السلام/ حسن بن علی علیه السلام،امام یازدهم، مدرسة الامام المهدی علیه السلام، چاپ اول، 1409 ق.

18. التمحیص / ابن همام الکافی، محمد بن همان بن سهیل، مدرسة الامام المهدی علیه السلام ،قم، چاپ اول، 1404 ق.

ص: 296

19. توحید المفضل / مفضل بن عمر، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.

20. تهذیب الاحکام / طوسی، محمد بن الحسن، دارالکتب الاسلامیة تهران، چاپ چهارم، 1407 ق.

21. جامع احادیث الشیعة / بروجردی، آقا حسین، انتشارات فرهنگ سبز،تهران، چاپ اول، 1386 ش.

22. جامع الاخبار (للشعیری) / محمد بن محمد شعیری، مطبعة حیدریة،نجف، چاپ اول.

23. دعائم الإسلام / ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، مؤسسه آل البیت علیهم السلام قم، 1385 ق.

24. دیوان خواجه حافظ شیرازی / به اهتمام سید ابوالقاسم انجوی شیرازی،سازمان انتشارات جاویدان، تهران، چاپ سوم، 1358 ش.

25. رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال) / محمد بن عمر کشی، مؤسسه آل البیت علیهم السلام قم، چاپ اول، 1363 ش.

26. روضة الواعظین و تبصرة المتعظین / فتال نیشابوری، محمد بن احمد،انتشارات رضی، قم، چاپ اول، 1375 ق.

27. سفینة البحار / شیخ عباس قمی، دارالأسوة للطباعة و النشر، تهران،چاپ اول، 1414 ق.

28. شرح آقا جمال خوانساری بر غررالحکم و درر الکلم / محمد بن حسین، آقا جمال خوانساری، دانشگاه تهران، تهران، چاپ چهارم،1366 ش.

ص: 297

29. شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید / ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، مکتبة آیت الله المرعشی النجفی، قم، چاپ اول، 1404 ق.

30. عدة الداعی و نجاح الساعی / ابن فهد حلی، احمد بن محمد، دار الکتب الاسلامی، چاپ اول، 1407 ق.

31. علل الشرایع / ابن بابویه، محمد بن علی، کتاب فروشی داوری، قم،چاپ اول، 1385 ش.

32. عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة / ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین، دار سید الشهداء للنشر، قم، چاپ اول، 1405 ق.

33. عیون اخبار الرضا علیه السلام/ ابن بابویه، محمد بن علی، نشر جهان، تهران،چاپ اول، 1378 ق.

34. عیون الحکم و المواعظ /لیثی واسطی، علی بن محمد، دار الحدیث،قم، چاپ اول، 1376 ش.

35. الغارات /ثقفی، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال، انجمن آثار ملی،تهران، چاپ اول، 1395ق.

36. الغیبة للنعمانی / ابن ابی زینب، محمد بن ابراهیم، نشر صدوق، تهران،چاپ اول، 1397 ق.

37. الفضائل / ابن شاذان القمی، ابو الفضل شاذان بن جبرئیل، رضی، قم،1363ش.

38. قرب الاسناد / حمیری، عبد الله بن جعفر، مؤسسة آل البیت علیهم السلام قم،

1413 ق.

ص: 298

39. الکافی/کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، دارالکتب الاسلامیه،تهران، چاپ چهارم، 1407 ق.

40.کتاب سلیم بن قیس الهلالی / الهادی، قم، چاپ اول، 1405 ق.

41.کشف الریبة/ زین الدین بن علی، شهید ثانی، دارالمرتضوی للنشر،چاپ سوم،1390 ق.

42.کشف الغمة فی معرفة الأئمة علیهم السلام / اربلی، علی بن عیسی، بنی هاشم،تبریز، چاپ اول، 1381 ش.

43.الکشکول بحرانی / شیخ یوسف بحرانی، دار و مکتبة الهلال، بیروت،1998 م.

44. کلیات سعدی / به اهتمام محمد علی فروغی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، 1369 ش.

45. کلیات شمس تبریزی / مولانا جلال الدین محمد مولوی، نشر پیمان،تهران، چاپ چهارم،1381 ش.

46. کنز العمال / المتقی الهندی، مؤسسة الرسالة، بیروت، 1409 ق - 1989 م.

47. کنز الفوائد / کراجکی، محمد بن علی، دارالذخائر، قم، چاپ اول،1410 ق.

48. المؤمن / حسین بن سعید کوفی اهوازی، مؤسسة الامام المهدی علیه السلام،قم،1404 ق.

49.متشابه القرآن و مختلفه (لابن شهر آشوب) / ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، دار بیدار للنشر، قم، ص 1369 ق.

50. مثنوی معنوی / جلال الدین محمد بلخی (مولوی)، به کوشش و اهتمام رینولدالین نیکلسون، نشر طلوع، تهران، 1373 ش.

ص: 299

51. مجمع البحرین / الشیخ فخر الدین الطریحی، مرتضوی، تهران، چاپ دوم، 1362 ش.

52.مجموعة ورام / ورام بن ابی فراس، مسعود بن عیسی، مکتبة فقیه، قم،چاپ اول، 1410 ق.

53. المحاسن / احمد بن محمد بن خالد برقی، دارالکتب الاسلامیة، قم، چاپ دوم، 1371 ش.

54. المحجة البیضاء فی تهذیب الأحیاء / الفیض الکاشانی، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1428 ق.

55. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل / نوری، حسین بن محمد تقی،مؤسسة آل البیت علیهم السلام ،قم، چاپ اول، 1408 ق.

56. مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمؤمنین علیه السلام / حافظ برسی، رجب بن محمد، اعلمی، بیروت، چاپ اول، 1422 ق.

57. مشکاة الأنوار فی غررالاخبار / طبرسی، علی بن حسن، المکتبة الحیدریة، نجف، چاپ دوم، 1385 ش.

58. مصباح الشریعة (ترجمه مصطفوی) / منسوب به جعفر بن محمد علیه السلام امام ششم، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1360 ش.

59. مصباح المتهجد و سلاح المتعبد / طوسی، محمدبن الحسن، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت، چاپ اول، 1411 ق.

60. معانی الاخبار / ابن بابویه، محمد بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم،چاپ اول، 1403 ق.

ص: 300

61.معدن الجواهر و ریاضة الخواطر/کراجکی، محمد بن علی، المکتبة المرتضویة، تهران، 1394 ق - 1353 ش.

62. مفاتیح الجنان / حاج شیخ عباس قمی، چاپ و نشر قدسیان، قم، چاپ اول، 1389 ش.

63. مفتاح الفلاح / شیخ بهایی، محمد بن حسین، نشر دارالاضواء، بیروت، چاپ اول، 1405 ق.

64. مکاتیب / عبدالله قطب بن محیی، انتشارات قائم آل محمد علیه السلام، قم، چاپ اول، 1384 ش.

65. مکارم الاخلاق /طبرسی، حسن بن فضل، شریف رضی، قم، چاپ چهارم، 1412 ق.

66. من لا یحضره الفقیه / ابن بابویه، محمد بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413 ق.

67. مناقب آل ابی طالب علیه السلام / ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی،علامة، قم، چاپ اول، 1379 ش.

68. منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة / هاشمی خویی، میرزا حبیب الله،مکتبة الاسلامیة، تهران، 1400 ق.

69. منیة المرید / شهید ثانی، زین الدین بن علی، مکتب الاعلام الاسلامی،قم، چاپ اول، 1409 ق.

70.مهج الدعواة و منهج العباد / ابن طاووس، علی بن موسی، دار الذخائر،قم، چاپ اول، 1411 ق.

ص: 301

71. نهج البلاغة / شریف الرضی، محمد بن حسین، هجرت، قم، چاپ اول، 1414 ق.

72. نهج الفصاحة / ابوالقاسم پاینده، دنیای دانش، تهران، چاپ چهارم،1382 ش.

73. وسائل الشیعة / شیخ حر عاملی، محمدبن حسن، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، 1409 ق.

ص: 302

ص: 303

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109