یک قمقمه دریا : صد قصه و نکته از زندگی امام رضا علیه السلام

فهرست

11 / مقدمه

15 / -1 ولادت

16 / ستاره

17 / نخستین سجده

18 / خورشید در آغوش...

19 / سوّمین علی

20 / واژههای آفتابی

21 / از طلوع تا طلوع23 / -2 خانواده

24 / همسرانِ خورشید25 / فرزند یا فرزندان؟

27 / -3 امامت

28 / این فرزند، جانشین من است

29 / چرا دیر کردی؟

30 / دوران امامت31 / -4 رضا

32 / رضا

35 / -5 امتداد پ امبر  ی

36 / هجده دانه رطب

38 / چه کسی به پیامبر  نزدیکتر است؟

41 / -6 ولاتعهدی ی

42 / تنها چارهی مأمون

ص:5

مقدمه

آیینه ای جیبی در برابر خورشید گذاشته ام

قمقمه ای از آب دریا پر کرده ام

نقطه ای آبی از شرقی ترین کرانه ی آسمان ترسیم کرده ام یا برگ سبزی از باغ های بهشت...

ای آفتاب بلند مشرق! دست های خاکی من چگونه می تواند از شاخسار بلند خورشید تو نور بچیند؟! چگونه می تواند آبی بی کرانه ی آسمانت را در دفترچه ی خط کشیده ی زمین نقاشی کند؟!

تو؛ ای شرقی ترین نقطه ی طلوع! در آیینه ی مکدّر خاک نمی گنجی؛ حتی پرنده ی خیال را نیز در عینیّت بلند آفتابِ تو راهی نیست!

ای خودِ خورشید! چشمان شب زده ام را با رشته ای از اشک به پنجره ی فولادت دوخته ام تا از مشبک های آن، قطعه ای از بهشت را در این قاب مه آلود مهمان کنی و دلِ لبریز از امید و شوقم را به حلقه ی در دخیل بسته ام تا هیچ گره اش ناگشوده نماند.

ص:11

1- ولادت

ستاره

بی بی حمیده؛ همسر امام صادقC، کنیزی خرید که دختر یکی از بزرگان عجم بود. شبی بی بی حمیده در خواب، رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم را دید که به او فرمود:

«این کنیز را به پسرت موسی بده تا برای او فرزندی بیاورد که بهترین انسان روی زمین باشد!»

و حمیده، کنیز را به پسرش موسی ابن جعفر C داد. نام آن کنیز"نجمه"، یعنی"ستاره" بود؛ ستاره ای که خورشیدِ خورشیدها را به جهانیان هدیه کرد.(1)

ص:16

نخستین سجده

بی بی نجمه می گوید: «علی را که در شکم داشتم ابداً احساس سنگینی نمی کردم و وقتی می خوابیدم، صدای آوایی ملکوتی از کودکی که در شکم داشتم می شنیدم که نام خدا را ترنّم می کرد».

وقتی فرزندم به دنیا آمد، دست هایش را روی زمین گذاشت و سر خود را به سمت آسمان بالا برد، لب های کوچک فرزندم تکان می خورد؛ انگار که با خدا سخن می گفت!»(1)

ص:17

خورشید در آغوش...

دیگر باید خورشیدِ خورشیدها طلوع می کرد؛ در باز شد، پرستار لبخند زد، امام کاظم علیه السلام به درون خانه شتافت، به نجمه نگاهی کرد و فرمود:

«هدیه ی خدای بزرگ مبارکت باشد!»

خورشیدِ خورشیدها در آغوش پدر، گوش به آوای خوش اذان و اقامه سپرده بود. آن روز یازدهم ذی قعده سال 148 هجری قمری بود.(1)

ص:18

سوّمین علی

پدر، قطره ای از آب فرات در کام کودک نورسیده چکاند و به سجده افتاد.(1) آسمان آبی تر از همیشه تمام ابرها را کنار زده بود تا مدینه را تماشا کند.

پس از علی ابن ابی طالبC و علی ابن الحسینC، سوّمین علی در خانه ی اهل بیت علیهم السلام طلوع کرده بود.

ص:19

واژه های آفتابی

"رضا"، "صابر"، "وفیّ"، "صادق"، "رضیّ"، "زکیّ"، "ولیّ" و... هر کدام لقبی بودند که برای نمایاندن پرتوی از پرتوهای خورشید ما آمده بودند؛ اما آیا دریا را می توان در قالب تنگ واژه ها محصور کرد؟ این جا واقعاً واژه ها کم می آورند...

ص:20

از طلوع تا طلوع

از مدینه تا توس فاصله بسیار است اما آقا این فاصله ی بسیار را در زمانی اندک پیمودند. از مدینه طلوع کردند و در توس غروب؛ مثل خورشید... از طلوع شمس الشّموس تا غروب ایشان فقط 55 سال طول کشید؛ هر چند که خورشیدِ خورشیدها هرگز غروب نمی کند؛ این را از برق چشمان زائران مشتاق و تلألوء اشک های آنان می توان فهمید.(1)

ص:21

2- خانواده

همسرانِ خورشید

"سبیکه" از خاندان همسر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم ؛ ماریه ی قبطیه بود. "سبیکه"؛ همسر امام رضاC و مادر امام جوادC بود. تاریخ نویسان او را سرآمد زنان روزگار خود در علم و پارسایی می شناسند.

او سالیان دراز تنها همسر امام رضاC بود تا روزی که ولایت عهدی آن حضرت اعلام شد؛ آن روز مأمون دخترش "اُمّ حبیبه" را نیز به عقد آن حضرت درآورد.(1)

ص:24

فرزند یا فرزندان؟

گفته اند امام رضا علیه السلام چند فرزند داشته اند: محمد، حسن، جعفر، ابراهیم، عایشه، فاطمه و موسی؛ ولی خود آقا فرمودند: «من بیش از یک فرزند نخواهم داشت اما از آن یک فرزند، فرزندان فراوان پا به عرصه ی وجود خواهند نهاد».(1) و امام جواد علیه السلام نیز فرمودند: «شک و تردید از میان رفت؛ زیرا پدرم جز من فرزندی ندارد»؛(2) تا کسی نتواند بگوید که او (امام رضا علیه السلام ) نیست.

ص:25

3- امامت

این فرزند، جانشین من است

علی بن عبدالله هاشمی می گوید:

به اتفاق شصت نفر از دوستان و شیعیان در کنار قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ایستاده بودیم. حضرت امام کاظم علیه السلام وارد شدند. دست فرزندشان علی، در دستشان بود و فرمودند: «می دانید من کیستم؟»

گفتیم: «شما آقا و سرور ما هستید!»

فرمودند: «نام و نسب مرا بگویید!»

گفتیم: «موسی؛ پسر جعفر، پسر محمد علیهم السلام »

فرمودند: « این که با من است کیست؟»

گفتیم: «ایشان علی؛ پسر شماست!»

فرمودند: «گواهی بدهید که این فرزند من، در حال حیات من، وکیل من و بعد از این که از دنیا رفتم، وصی و جانشین من خواهد بود!»(1)

ص:28

چرا دیر کردی؟

حیدر بن ایّوب می گوید:

«جلسه ای داشتیم که در محلّه ی قبا تشکیل می شد. یکی از اعضای جلسه، محمدبن زید بن علی بود. یک روز محمد دیرتر به جلسه رسید. پرسیدیم: «چرا دیرکردی؟» گفت: «امام کاظم علیه السلام امروز هفده نفر از فرزندان علی علیه السلام و فاطمه B را دعوت کرده بود و در جمع آن ها فرزندش علی را به عنوان وکیل در زندگی و جانشین پس از خود معرفی کرد».(1)

ص:29

دوران امامت

امامت آقا 20 سال طول کشید؛ 10 سال در زمان هارون، 5 سال در روزگار امین و 5 سال در زمان مأمون. آقا در تمام این دوران همه ی تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد و انقلابی بزرگ در حوزه ی فرهنگ

سامان داد.

ص:30

4- رضا

رضا

می گویند: «مأمون به پدر شما لقب رضا داده است!»

امام جواد علیه السلام فرمودند: «نه! خدا این لقب را به او داد. چون او در آسمان رضای خدا بود و در زمین رضای رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و تمامی امامان پس از او...»

بزنطی(1) یار دیرین امام رضا علیه السلام از جواد الائمه علیه السلام پرسید:

ص:32

5- امتداد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم

هجده دانه رطب

ابن علوان می گوید: در خواب دیدم که کسی می گوید: «پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به بصره آمده اند!»

پرسیدم: «کجا هستند؟» گفت: «در خانه ی فلانی». رفتم و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را دیدم که نشسته اند و اصحابشان همراه آن حضرت اند. در مقابل پیامبر طبقی از رطب بود. ایشان مرا که دید مشتی رطب برداشت و به من مرحمت کرد. آن ها را شمردم؛ هجده دانه بود. از خواب برخاستم...

ص:36

چه کسی به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نزدیک تر است؟

مأمون به امام رضا علیه السلام گفت: «من درباره ی نسب خودم و شما فکر کردم و به این نتیجه رسیدم که ما و شما یکی هستیم؛ جدّ ما عباس؛ عموی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بود و مادر شما؛ فاطمهB، دختر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و اختلافاتی که بین پیروان ما هست ناشی از هیجان و تعصب بی دلیل است».

امام فرمودند: «در این جا مطلبی هست که اگر دوست داشته باشی می گویم و اگر نه، نمی گویم».

گفت: «این حرف را زدم که نظر شما را بدانم!»

ص:38

6- ولایت عهدی

تنها چاره ی مأمون

نهضت های علویان همه جا را فرا گرفته بود، عرب ها از کشته شدن امین که نماد حکومت عربی بود خشمگین بودند. ایرانیان و خراسانیان دلبسته ی اولاد علی علیه السلام بودند. مأمون گیر افتاده بود؛ راه چاره تنها علی بن موسی الرضاC بود که علویان، اعراب و ایرانیان، همه او را سید و آقای خود می دانستند و این آغاز یک توطئه بود؛ توطئه ی ولایت عهدی...(1)

ص:42

امید دل ها

مأمون داشت منت می گذاشت که بله، من بودم که برای شما چنین کردم... و من بودم که به شما ولایت عهدی دادم...

امام فرمودند: «من در مدینه که بودم، نوشته ام در شرق و غرب، حکم قانون داشت؛ با این تفاوت که آن موقع سوار استر خودم می شدم و در کمال آزادی و آرامش در کوچه های مدینه می رفتم و آن آزادی و آرامش برای من از همه چیز خواستنی تر بود.

می بینی که ولی عهدی تو چیزی به من نداده است».(1)

ص:43

مانند یوسف پیامبر علیه السلام

ریان بن صلت می گوید: به امام رضا علیه السلام گفتم: «بعضی ها می گویند که علی بن موسی از زهد سخن می گفت اما ولی عهدی مأمون را پذیرفت!»

امام فرمودند: «خدا می داند که من این را نمی خواستم اما وقتی بین قبول ولی عهدی و کشته شدن باید یکی را انتخاب می کردم، قبول ولی عهدی را انتخاب کردم. وای بر آنان! آیا نمی دانند که یوسف علیه السلام رسول خدا بود اما وقتی ضرورت حکم کرد، سرپرستی خزاین عزیز مصر را پذیرفت...

مرا با اکراه و اجبار وادار کردند، مرا تا مرز نابودی بردند! از همه ی این ها گذشته، من در دایره ی ولایت عهدی وارد نشدم مگر مانند کسی که از آن خارج شده باشد. (یعنی ولایت عهدی هیچ سودی به حال من ندارد و من هیچ بهره ای از آن نمی برم و شرط هم کرده ام که در هیچ کاری دخالت نکنم).

من نزد خدا شکایت می برم و از او یاری می خواهم!»(1)

ص:44

اگر خلافت مال توست...

اباصلت می گوید: مأمون به امام رضا علیه السلام گفت: «من فضل و علم و زهد و پارسایی وعبادت تو را می دانم، و می دانم که تو از من برای خلافت شایسته تری!» امام فرمودند: «من به بندگی خدا افتخار می کنم و با بی میلی و زهد نسبت به دنیا، امیدوارم که از شر آن نجات یابم و با پرهیز از حرام، امید به پاداش الهی بسته ام و با تواضع و فروتنی در دنیا امیدوارم که نزد خدا سربلند باشم».

مأمون گفت: « من می خواهم خودم را از خلافت عزل کنم، تو را خلیفه کنم و با تو بیعت نمایم!»

امام فرمودند: «اگر خلافت مال توست و خدا به تو داده، حق نداری آن را به دیگران واگذار کنی و لباسی را که خدا بر تنت پوشانده به تن دیگران بپوشانی و اگر مال تو نیست، باز حق نداری چیزی را که مال تو نیست به من بدهی».(1)

ص:45

من شهید می شوم، نه خلیفه!

مأمون اصرار کرد: «باید قبول کنی!»

امام رضا علیه السلام فرمودند: «اگر به میل من باشد هرگز قبول نمی کنم!»

روزها گذشت و تلاش مأمون بی نتیجه ماند و به امام گفت: «اگر خلاف را نمی پذیری ولی عهد من باش؛ تا پس از من، تو خلیفه باشی!»

امام علیه السلام فرمودند: «پدرم موسی بن جعفر از قول پدرانش، از قول امیرمؤمنان؛ علی و ایشان از قول رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم برایم نقل کرد که من پیش از تو، توسط سَم و مظلومانه شهید خواهم شد و فرشتگان آسمان و زمین برایم گریه خواهند کرد و در سرزمین غربت در کنار هارون الرشید دفن خواهم شد!»

مأمون گفت: «من زنده باشم و کسی جرأت کند تو را بکشد یا حتی به تو اسائه ی ادب کند!!؟»

ولی او خوب می دانست که امام علیه السلام چه می گوید...(1)

ص:46

می پذیرم اما...

مأمون گفت: «ای پسر رسول خدا! با این سخنان می خواهی شانه خالی کنی و این مسئولیت را نپذیری تا مردم بگویند که علی بن موسی، زاهد و بی اعتنا به مال و مقام است؟!»

امام رضا علیه السلام فرمودند: «به خدا از هنگامی که خدا مرا آفریده دروغ نگفته ام و به خاطر مردم دنیا اهل زهد نبوده ام و می دانم که تو چه قصدی داری!»

گفت: «چه قصدی دارم؟»

امام علیه السلام پرسیدند: «در امانم؟»

گفت: «بلی»

ص:47

آغاز یک سند

«بِسم ِاللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم؛

سپاس و ستایش خدایی را سزد که هر چه اراده کند انجام می دهد و هیچ کس توان سرپیچی از فرمان او را ندارد، به هیچ وجه نمی توان چیزی بر فرمان و اراده ی او افزود و به هیچ روی نمی توان از اجرای مقدرات او سر باز زد. او چشم های خیانتکار را می شناسد و از آنچه در سینه ها پنهان است، آگاهی دارد».(1)

امام رضا علیه السلام با این چند جمله که در آغاز سند ولایت عهدی خود نوشته اند، تسلیم خود را در برابر فرمان خدا اظهار و توطئه ی دشمن خود را آشکار کردند.

ص:49

ادامه ی سند

امام در همان سند نوشت:

«مأمون ولایت عهدی و فرمانروایی این سرزمین بزرگ را به من واگذار کرد تا اگر بعد از او زنده بمانم، این منصب و جایگاه از آنِ من باشد».(1) و این، خبر از شهادت زود هنگام امام علیه السلام بود.(2)

ص:50

7- در نیشابور

در نیشابور

کجاوه ی طلایی رنگ امام رضا علیه السلام وارد نیشابور شد. نیشابور به استقبال آمده بود. جمعیت موج می زد. مردم با اشکِ شوق راه را آب می زدند. گریبان ها از شوق چاک می شد. عده ای خود را روی خاک انداخته بودند تا قدمگاه آفتاب را بوسه باران کنند.

ظهر شده بود، کسی قصد رفتن نداشت، علما و دانشمندان فریاد می زدند: «مردم بشنوید! گوش کنید! فرزند پیامبر را اذیت نکنید!...»

... سکوت برقرار شد. یکی گفت: «آقا می خواهند برای ما حدیثی بگویند!» مردم لباس های خود را کاویدند و قلم ها بیرون آمدند. قلم ها می خواستند کلمه هایی از جنس طلا بنویسند!(1)

ص:52

سلسلة الذّهب

امام رضا علیه السلام فرمودند: «از پدرم موسی بن جعفر شنیدم که فرمود: از پدرم جعفربن محمد شنیدم که فرمود: از پدرم محمدبن علی شنیدم که فرمود: از پدرم علی بن الحسین شنیدم که فرمود: از پدرم حسین بن علی شنیدم که فرمود: از پدرم علی بن ابی طالب شنیدم که فرمود: از برادرم و پسرعمویم؛ حضرت رسول شنیدم که فرمود: از جبرئیل شنیدم که گفت: از حضرت باری تعالی شنیدم که فرمود:

" کَلِمَةُ لا إِلَهَ اِلَّا اللهُ حِصنِی فَمَن قَالَهَا دَخَلَ حِصنِی أَمِنَ مِن عَذَابِی؛

کلمه ی" لا اله الّا الله" برج و باروی من است که هر کس در آن وارد شود، از عذاب من در امان خواهد بود".(1)

استری که امام رضا علیه السلام بر آن سوار بودند؛ راه افتاد اما چند قدم جلوتر ایستاد؛ حضرت سر از کجاوه بیرون آوردند و فرمودند:

ص:53

8- امام و مأمون

مدرسه ای که تعطیل شد

به مأمون خبر دادند که امام رضا علیه السلام در منزلِ خود جلساتی تشکیل داده و در آن جلسات، مسایل مهم کلامی و دینی را برای مردم بیان می کند؛ مردم دسته دسته می آیند و می روند. هر کس می آید، شیفته ی آقا می شود و هر روز این جلسات، رونق بیشتری می یابد. مأمون به شدت عصبانی شد و دستور داد نگهبانان منزل حضرت از ورود مردم به خانه ی ایشان جلوگیری کنند.

روز بعد کلاس عالی درس تعطیل شده بود.(1)

ص:56

نماز عید

مأمون اصرار داشت که آقا نماز عید را بخوانند. امام رضا علیه السلام فرمودند: «با شما شرط کرده بودم که در هیچ کاری دخالت نکنم».

گفت: «می خواهم دل مردم با شما همراه شود!»

امام علیه السلام فرمودند: «مرا معذور بدارید!...»

مأمون بیشتر اصرار کرد.

امام علیه السلام فرمودند: «حالا که اصرار می کنی، بدان که من مانند جدم؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نماز عید را خواهم خواند!»

گفت: «هر طور دوست دارید؛ انجام دهید!»

جارچی ها خبر را به اطلاع مردم رساندند که: «فردا نماز عید را حضرت رضا علیه السلام خواهند خواند!» آفتاب عید طلوع کرد، کوچه ها و خیابان ها در موج مردم گم شده بود، زن ها و کودکان روی پشت بام ها نشسته بودند، کارمندان و رجال دولت پشت در خانه ی آقا جمع شده بودند.

ص57

پشیمانی مأمون

مأمون شایستگی امام رضا علیه السلام را برای رهبری جهان اسلام رسماً تأیید کرده بود.

علویان که پراکنده و دسته دسته بودند، متحد شده بودند. تریبون عظیم خلافت در اختیار امام علیه السلام قرار گرفته بود و دوستان ایشان از انزوا خارج شده بودند.(1)

شاعران در مدح حضرت شعر می گفتند و عالمان با آزادی در محضر ایشان حضور می یافتند.

امام رضا علیه السلام از حاشیه ی جهان اسلام به متن آن انتقال یافته بودند. نام علی بن موسی الرضاC و سخنان ایشان نقل تمام محافل بود. مأمون از کار خودش خیلی پشیمان شده بود اما دیگر دیر بود...

ص:59

9- خبر از آینده

عبدالله، محمد را می کشد!

"حسن بن بشّار" می گوید:

امام رضا علیه السلام فرمودند: «عبدالله، محمد را می کشد!» گفتم: «یعنی می فرمایید عبدالله بن هارون(مأمون) محمدبن هارون (امین) را می کشد؟!»

حضرت فرمودند: «بله؛ عبدالله که در خراسان است، محمدبن زبیده را که در بغداد است، خواهد کشت!»

مدتی گذشت؛ آنچه را که فرموده بودند، دیدم!(1)

ص:62

یک ماه کمتر و بیشتر

حسین بن موسی؛ برادر امام رضا علیه السلام می گوید: در جمع تعدادی از جوانان بنی هاشم، دور امام رضا علیه السلام را گرفته بودیم. "جعفر علوی" از کنار ما رد شد؛ لباسش پاره و کهنه بود، به همدیگر نگاه کردیم و خندیدیم. امام علیه السلام فرمودند: «به زودی او را خواهید دید که اموال و همراهان فراوان داشته باشد!»

یک ماه کمتر و بیشتر نگذشته بود که "جعفر علوی" حاکم مدینه شد. وضعش خیلی خوب شد و هر روز او را می دیدیم که می رود و عده ی زیادی نوکر و حشم و خدم همراهش هستند.(1)

ص:63

من بارانی برداشته ام

حسین بن موسی بن جعفر علیهم السلام می گوید:

روزی آفتابی همراه امام رضا علیه السلام از شهر بیرون آمدیم تا سری از املاک آن حضرت بزنیم؛ امام فرمودند: «آیا با خودتان بارانی آورده اید؟»

گفتیم: «نه؛ هوا آفتابی است، از باران هم خبری نیست، چه نیازی به بارانی؟!»

امام فرمود: «من که بارانی برداشته ام...»

هنوز اندکی نرفته بودیم که هوا ابری شد و باران شدیدی باریدن گرفت و همه ی ما خیس آب شدیم!(1)

ص:64

بیچاره ها نمی دانند!

مسافر می گوید:

با امام رضا علیه السلام در منا بودیم که یحیی بن خالد برمکی به همراه تعدادی از اقوامش سوار بر مرکب از کنار ما رد شدند. گرد و خاکی راه انداخته بودند به طوری که گرد و غبار، سر و صورت ما را خاکی کرد.

امام رضا علیه السلام فرمودند:

«بیچاره ها نمی دانند که امسال چه بر سرشان خواهد آمد!»

امام علیه السلام وقتی تعجب مرا دیدند، انگشت اشاره و وسطی خودشان را به هم چسباندند و فرمودند: «عجیب تر این که من و هارون مثل این دو تا خواهیم بود!»(1)

همان سال هارون، برامکه را قتل عام کرد.

ص:65

ای توس!

حمزة بن جعفر می گوید:

هارون از مسجدالحرام بیرون آمد، امام رضا علیه السلام فرمودند:

«چقدر خانه های ما دور و همسایگی مان نزدیک است ای توس! ای توس! ای توس! به زودی من و او(هارون) را همسایه خواهی کرد!»(1)

ص:66

با محمد دیباج...

"محمد دیباج" در مکه در برابر حکومت مأمون شورش کرد؛ بیعت مأمون را شکست و خود را خلیفه خواند.

امام رضا علیه السلام نزد او رفتند و فرمودند:

«عموجان! پدرت[امام صادق علیه السلام ] و برادرت [امام کاظم علیه السلام ] را تکذیب مکن؛ زیرا این کار[خلافت تو] به سرانجام نمی رسد!» محمد دیباج سخن امام را نپذیرفت. سپاهیان مأمون به فرماندهی جلودی از راه رسیدند و جنگ در گرفت. محمد دیباج و نیروهایش شکست خوردند. محمد دیباج از جلودی امان خواست، او هم به محمد امان داد به این شرط که در حضور مردم اظهار ندامت کند.

محمد در مکه بالای منبر رفت، مجبور شد حرفش را پس بگیرد و گفت: «مردم! خلافت حق مأمون است، نه حق من!»(1)

ص:67

من به حمام نمی آیم!

مأمون به گروهی از مزدوران خود گفته بود در حمام سرخس منتظر امام رضا علیه السلام و "فضل بن سهل" (وزیر مأمون) باشند و به محض این که وارد شدند؛ آن ها را بکشند...

او دعوتنامه ای برای امام علیه السلام و فضل بن سهل فرستاد که: «دوست دارم همراه فضل در معیّت شما به حمام برویم!»

امام نوشتند: «من دیشب رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم را در خواب دیدم که فرمود: "علی جان! فردا به حمام نرو!" بنابراین من صلاح نمی دانم که تو یا فضل فردا به حمام بروید».

مأمون نوشت: «سید من! شما راست گفتید، رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم هم راست گفت؛ من فردا به حمام نخواهم رفت اما فضل، خودش می داند!»(1)

فضل به حمام رفت. دقایقی بعد فضل در خون خودش غوطه ور بود.

ص:68

عمویت نمی میرد!

یحیی بن محمد بن جعفر می گوید:

«پدرم مریض شد. حضرت رضا علیه السلام به عیادت او آمد. عمویم اسحاق نشسته بود و خیلی گریه می کرد. امام رضا علیه السلام به من فرمودند:

"عمویت چرا گریه می کند؟"

گفتم: "به خاطر برادرش که دارد می میرد، گریه می کند".

امام فرمودند: "عمویت قبل از پدرت خواهد مرد!"

پدرم خوب شد و مدت ها زندگی کرد و عمویم پیش از پدرم مرد».(1)

ص:69

اگر هارون یک مو از سر من کم کرد...

"محمدبن سنان" می گوید: به امام رضا علیه السلام گفتم: «هارون همه ی مخالفانش را کشته است، شما هم اصلاً احتیاط نمی کنید و حرفتان را بی پروا می زنید؛ می دانید که از شمشیر هارون خون می چکد!»

امام فرمودند: «جدّم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «اگر ابوجهل یک مو از سر من کم کرد، من پیغمبر نیستم؛ من هم می گویم اگر هارون یک مو از سر من کم کرد، من امام نیستم!»(1)

ص:70

برای من گریه کنید!

وقتی آقا می خواستتند از مدینه به سمت مرو حرکت کنند، اقوام وخویشان خود را جمع کردند و فرمودند: «برای من گریه کنید!»(1)

صدای شیون و فریاد از خانه ی امام رضا علیه السلام بلند شد؛ آن ها فهمیدند که دیگر آقا را نخواهند دید.

حضرت، دست پسرشان امام جواد علیه السلام را گرفتند، او را به کنار قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم آوردند و گفتند: «یا رسول الله! ابوجعفر(امام جواد علیه السلام ) را به تو می سپارم!» امام جواد علیه السلام گریه کردند و گفتند: «بابا! به خدا قسم تو داری نزد خدا می روی که مرا به جدّم سپردی!»(2)

ص:71

هنوز فرزندی نداشت!

"محمدبن اسماعیل بزیع" می گوید: از حضرت رضا علیه السلام پرسیدم: «آیا امامت به دایی یا عموی امام منتقل می شود؟» حضرت فرمودند: «خیر» گفتم: «به برادر چطور؟» فرمودند: «خیر» گفتم: «پس در این صورت امام بعد از شما کیست؟» فرمودند: «فرزندم». تعجّب کردم؛ امام تا آن موقع فرزندی نداشتند!(1)

ص:72

هیچ کس نمی دانست

ام--ام رض--ا علیه السلام ب--رای بعض-ی از دوس--تان خود نوشتند: «از احمدبن سابق ملعون سرشکافته دوری کنید!»

هیچ کس نمی دانست سر او شکافته است! روزی احمد سرش را برهنه کرد؛ همه شکاف سرش را که در زیر موهایش پنهان بود دیدند. او واقفی بود و در اواخر عمر به شراب خواری و گناه گرفتار شده بود.(1)

ص:73

ای بغداد!

روزی مأمون به امام رضا علیه السلام گفت: «ان شاء الله به بغداد می رویم و چنین و چنان می کنیم!»

امام رو به مأمون کردند و فرمودند: «تو به بغداد خواهی رفت!»

وقتی مجلس خلوت شد از امام علیه السلام پرسیدم: «قصه ی بغداد چه بود؛ مگر شما به بغداد نمی روید؟!»

حضرت فرمودند: «مرا به بغداد چه کار؟! نه من بغداد را می بینم و نه بغداد مرا خواهد دید!»(1)

و امام در مسیر بغداد؛ در توس شهید شدند

ص:74

10- مناظرات

کدام عیسی؟

پیشوای مسیحیان بود. او را به نام"جاثلیق" صدا می زدند. با عالمان مسلمان بحث می کرد که شما و ما نبوت عیسی علیه السلام را قبول داریم؛ همه ی ما می گوییم عیسی علیه السلام زنده است و همه ی ما می گوییم محمد صلی الله علیه و آله وسلم از دنیا رفته است. بیایید همه ی ما آنچه را که مورد قبول همگان است بپذیریم و آنچه را که مورد قبول همه نیست، رها کنیم!

این موضوع را در جلسه ی مأمون و در حضور امام رضا علیه السلام نیز مطرح کرد.

مأمون نگاهی به امام علیه السلام انداخت، حضرت فرمودند: «من به پیامبری عیسی علیه السلام و کتاب او و بشارت های او به پیروانش ایمان دارم». سپس افزودند: «اما ای مسیحی! ما به عیسایی ایمان داریم که به محمد صلی الله علیه و آله وسلم ایمان دارد».(1)

ص:76

عبادت عیسی علیه السلام

امام رضا علیه السلام خطاب به "جاثلیق" فرمودند: «تنها اشکالی که بر عیسای شما داریم این است که خیلی کم نماز می خواند و روزه می گرفت!»

جاثلیق قیافه ای حق به جانب گرفت و گفت: «اتفاقاً عیسی علیه السلام همه ی روزها را روزه می گرفت و شب ها را به عبادت می گذراند!» امام رضا علیه السلام فرمودند: «برای چه کسی روزه می گرفت و نماز می خواند؟» جاثلیق که عیسی علیه السلام را خدا می دانست، درمانده شد.(1)

ص:77

پیامبران یا خدایان؟

یکی گفت: «چرا شما نصرانیان عیسی علیه السلام را می پرستید؟»

"جاثلیق" گفت: «کسی که مرده را زنده کند و کور مادرزاد و پیس را شفا دهد، مستحق پرستش است!»

امام رضا علیه السلام فرمود: «"یسع علیه السلام " (از پیامبران بنی اسراییل) روی آب راه می رفت و کور مادرزاد و پیس را شفا می داد، "حزقیل علیه السلام " سی و پنج هزار نفر را که شصت سال از مرگشان گذشته بود زنده کرد...

"ابراهیم علیه السلام " مرغ های سربریده و قطعه شده را زنده کرد، "موسی علیه السلام "... اگر حرف تو درست باشد باید همه ی این پیامبران، خدا باشند؟!»(1)

ص:78

موقعیت و مقام سلیمان

"سلیمان مروزی" دانشمند بزرگ علم کلام بود. نزد مأمون آمد. مأمون برای او سنگ تمام گذاشت، هدیه های بسیار به او داد و گفت:

«علی بن موسی الرضا از حجاز نزد ما آمده است؛ اگر مایلی بیا و با او مناظره کن!»

سلیمان گفت: «نمی خواهم در محضر شما و بنی هاشم از او چیزی بپرسم که نتواند جواب بدهد و در نتیجه، مقام و موقعیتش از بین برود».

مأمون لبخند شیطنت آمیزی زد و گفت: «اتفاقاً هدف من همین است؛ بیا که تو می توانی این کار را انجام دهی!»

جلسه که برگزار شد این سلیمان بود که موقعیت خودش را از دست داده بود.(1)

ص:79

11- عالم آل محمد صلی الله علیه و آله وسلم

کتاب های امام رضا علیه السلام

مسندالامام الرّضا علیه السلام ؛ که در تهران، قم، یمن، مشهد و بیروت چاپ شده است. این کتاب مجموعه روایاتی است که امام رضا علیه السلام از پدران خود، از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نقل کرده اند.

الرِّسَالَة الذَّهبِیه؛ درباره ی طب و پزشکی است و در نجف و قم چاپ شده است.

امالی الامام الرّضا علیه السلام ؛ که آن را "برادرِ دعبل خُزاعی" یعنی "علی بن علی خُزاعی"، از امام رضا علیه السلام نقل کرده است.

کتاب های منسوب به امام رضا علیه السلام را در مجموع بیش از 20 جلد می دانند.(1)

ص:82

با زبان هندی

از اهالی هندوستان بود؛ شنید مردی از مردان خدا که عرب زبان است به خراسان آمده، دوست داشت او را ببیند. راه افتاد و سراغ آن مرد خدایی را گرفت. نزد او بردندش. عربی بلد نبود؛ به زبان خود سلام کرد. جوابش را به زبان هندی دادند.

گفت: «در جستجوی شما از هند تا این جا آمده ام».

امام رضا علیه السلام فرمودند: «درست آمده ای؛ هر چه می خواهی بپرس!»

او پرسید و امام مانند کسی که هیچ گاه از هندوستان بیرون نرفته، تمام سوالاتش را با لهجه ی او پاسخ گفتند!(1)

ص:83

تفاوت در معجزات پیامبران

"ابن سکیّت" عالمی بزرگ بود، از امام رضا علیه السلام پرسید: «چرا خدا موسی علیه السلام را با معجزه ی ید بیضا (دست درخشان)، و عیسی علیه السلام را با معجزه ی طب، و محمد صلی الله علیه و آله وسلم را با معجزه ی سخن فرستاد؟»

امام رضا علیه السلام فرمودند: «خدا وقتی موسی علیه السلام را فرستاد؛ زمان، زمان سِحر و جادو بود و خدا چیزی به او داد که از عهده ی هیچ یک از جادوگران ساخته نبود...

وقتی عیسی علیه السلام را فرستاد؛ روزگار پزشکی و پیشرفت علوم پزشکی بود و خدا چیزی به عیسی علیه السلام داد که از عهده ی هیچ پزشکی ساخته نبود مثل زنده کردن مرده... و وقتی محمد صلی الله علیه و آله وسلم را فرستاد؛ روزگار سخنوری بود و خدا به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم معجزه ای داد که سکه ی آنان را از رونق انداخت...» "ابن سکیّت" گفت: «والله هیچ کس را مثل تو ندیده ام و نخواهم دید!»(1)

ص:84

هجده هزار مسأله

"محمدبن عیسی یقطینی" می گوید: «وقتی دیدم مردم در مورد امام رضا علیه السلام اختلاف نظر دارند، مسائلی را که از او پرسیده بودند جمع کردم؛ هجده هزار مسأله بود که به همه ی آن ها جواب داده بودند».(1) بسیاری از علمای اهل سنّت در کتاب های خود از محمدبن عیسی این مسائل را روایت کرده اند از جمله: "ابوبکر"؛ خطیب بغدادی در کتاب تاریخ خود، "ثعلبی" در تفسیرش، "سمعانی" در رساله اش، "ابن معتز" در کتابش و...

ص:85

کتابی در آستین

"حسن بن علی وشاء" از واقفیان بود؛ او معتقد بود که امامت، به امام موسی کاظم علیه السلام پایان یافته و آن حضرت، آخرین امام است. او می گوید:

سوال های زیادی را نوشته و در کتابی گرد آورده بودم که برخی از آن سوال ها مربوط به روایاتی بود که از پدران علی بن موسی الرضا علیهم السلام در کتابم نوشته بودم و می خواستم با این سوال ها علی بن موسی الرضاC را آزمایش کنم. روزی کتاب را در لباسم گذاشتم و به سمت خانه ی امام رضا علیه السلام رفتم. می خواستم در تنهایی کتاب را به او بدهم. وقتی به در خانه ی علی بن موسی الرضاC رسیدم، جلوی در، عده ای از

ص:86

امامان، امام اند!

"سلیمان جعفری" می گوید:

نزد امام رضا علیه السلام بودم. خانه ی آن حضرت مملو از جمعیت بود. مردم یکی یکی سوال می کردند و آن حضرت جواب می دادند. جواب ها آن قدر عالی بود که در دلم گفتم: «این خانواده، شایسته ی پیامبری اند!» وقتی مردم رفتند، امام رو به من کردند و فرمودند:

«ای سلیمان! امامان، عالم و بردبارند و بی خبران، آن ها را پیامبر می پندارند در حالی که امامان، پیامبر نیستند».(1)

ص:88

عالم آل محمد صلی الله علیه و آله وسلم

"امام موسی کاظم علیه السلام " فرزندانشان را جمع کردند و فرمودند:

«این برادرتان "علی بن موسی"، "عالم آل محمد علیهم السلام " است. مسایل دینی خودتان را از او بپرسید و به هر چه می گوید عمل کنید! زیرا من از پدرم؛ "جعفر بن محمد" شنیدم که فرمود: "عالم آل محمد علیهم السلام " از نسل توست، کاش من او را می دیدم! او همنام امیرالمؤمنین؛ علی علیه السلام است».(1)

ص:89

کتاب طلایی

"یوحنّابن ماسویه" و "جبرائیل بن بختیشوع" و دیگر پزشکان و فیلسوفان، نزد مأمون گرد آمده بودند. موضوع جلسه، مسایل پزشکی بود. امام رضا علیه السلام در طول جلسه ساکت بودند. مأمون گفت: «یا اباالحسن! شما چه می فرمایید؟»

امام علیه السلام فرمودند: «من نظریاتی دارم که آن ها را خواهم نوشت».

مأمون از مرو به بلخ رفته بود. برای حضرت نوشت: «الوعده؛ وفا!» امام علیه السلام کتابی نوشت شامل علم تشریح، زیست شناسی و بهداشت، وظایف الاعضا، علم الامراض و علم تغذیه و آن را برای مأمون فرستاد. مأمون دستور داد این کتاب را با آب طلا بنویسند و نام کتاب، "رساله ی ذَهبِیه" شد.(1)

ص:90

12- تفسیر

برترین فضیلت علی علیه السلام

مأمون از امام رضا علیه السلام پرسید:

«بزرگ ترین و برترین فضیلتی که در قرآن برای امیرالمؤمنین؛ علی علیه السلام آمده است چیست؟»

امام علیه السلام فرمودند: «آیه ی مباهله که خدا فرموده: "... فَقُل تَعالَوْا نَدعُ أبنَآءَنَا وَ أبنَآءَکُم وَ نِسَآءَنَا وَ نِسَآءَکُم وَ أنفُسَنَا وَ أنفُسَکُم ثُمَّ نَبتَهِل فَنَجعَلْ لَعنَتَ اللهِ عَلَی الکَاذِبینَ؛ ...[به مسیحیان نجران] بگو: بیایید ما پسرانمان را می آوریم؛ شما هم پسرانتان را بیاورید، ما زنانمان را می آوریم؛ شما هم زنانتان را بیاورید، خودمان هم می آییم؛ شما هم

ص:92

آفرین یا اباالحسن!

عده ای از مسلمانان معتقد بودند که پیامبران؛ معصوم نیستند و احتمال خطا و گناه در مورد آنان وجود دارد. "ابن جهم" همین سوال را از امام علیه السلام پرسید. درباره ی حضرت آدم علیه السلام ، حضرت ابراهیم علیه السلام و... جواب گرفت تا رسید به یونس علیه السلام ...

پرسید: «اگر چنان که شما می گویید پیامبران؛ معصوم هستند، پس معنی این آیه که: "وَ ذَالنّونِ اِذ ذَهَبَ مُغَاضِباً فَظَنَّ أنْ لَن نَقدِرَ عَلَیهِ...؛" [که معنای آن در نگاه اول چنین است که] یونس [وقتی دید دعایش مستجاب نشد] خشمگین شد و رفت و گمان

ص:94

فریب، استهزاء، نیرنگ

یکی پرسید در قرآن آمده است:

«الله یستهزیء بهم؛ خدا آن ها را ریشخند می کند!»

«سخرالله منهم؛ خدا آن ها را مسخره می کند!»

«مکروا و مکرالله؛ آن ها فریبکاری کردند، خدا نیز فریبشان داد!»

«یخادعون الله و هو خادعهم؛ ... و خدا به آن ها نیرنگ زد!»

آیا ریشخندکردن، مسخره کردن، فریب و نیرنگ با شأن خدا ناسازگار نیست؟

امام رضا علیه السلام فرمودند: «خدا ریشخند و مسخره نمی کند و فریب نمی دهد و نیرنگ نمی زند؛ بلکه کیفر کار آنان را می دهد».(1) (آنچه خدا می کند؛ کیفر و بازخورد اعمال زشت آنان است.)

ص:97

ایمان فرعون

پرسید: «چرا خداوند فرعون را غرق کرد در حالی که او در آخرین لحظات عمر خودش به خدا ایمان آورد؟»

امام رضا علیه السلام فرمودند: «فرعون وقتی عذاب الهی را مشاهده کرد؛ ایمان آورد و چنین ایمانی پذیرفته نیست.(1) قرآن می فرماید: «فَلَمّا رَاَوا بَأسَنا قَالوُا ءامَنّا بِاللهِ وَحدَهُ وَ کَفَرنَا بِمَا کُنَّا بِه مُشرِکینَ* فَلَم یَکُ یَنفَعُهُم ایمَانُهُم لَمّا رَاَوا بَأسَنا...؛ آن گاه که عذاب ما را دیدند، گفتند به خدای یگانه ایمان آوردیم و به آنچه شریک خدا قرار داده بودیم کافر شدیم، اما ایمان آنان وقتی که عذاب ما را دیدند، به حال آنان سودی نبخشید!»2

ص:98

نعیم چیست؟

«ثُمَّ لَتُسئَلُنَّ یَومَئِذٍ عَنِ النَّعیمِ؛ سپس آن روز (روز قیامت) درباره ی نعیم حتماً مورد پرسش قرار خواهید گرفت».(1)

یکی پرسید: «آیا نعیم یعنی آب گوارا، غذای دلپذیر یا خواب و استراحت خوب؟»

امام رضا علیه السلام فرمودند: «خدا نسبت به آنچه که به بندگانش ارزانی داشته سوال نمی کند و بر آنان منت نمی گذارد؛ چرا که حتی برای مردم نیز زشت است به خاطر لطفی که کرده اند بر یکدیگر منت بگذارند و چطور ممکن است کاری را که حتی از مردم هم زشت است، به خدا نسبت داد؟!

مقصود از "نعیم"، "دوستی با اهل بیت علیهم السلام " است که اگر کسی بِدان پای بند بود، به بهشت خواهد رفت و از نعیم آن برخوردار خواهد شد[و در این باره مورد سوال قرار خواهد گرفت]».(2)

ص:99

نشانه ها و ستاره

«و علامات و بالنّجم هم یهتدون؛ و علامت ها و نشانه هایی وجود دارد که مردم با آن نشانه ها و نیز با ستاره، هدایت می شوند».

یکی پرسید: «مقصود از نشانه ها و ستاره چیست؟»

امام رضا علیه السلام فرمودند: «نشانه ها ماییم و ستاره، رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم است».(1)

ص:100

13- عبادت و دعا

اجازه ی ملاقات

اباصلت می گوید: «برای دیدار آقا به سرخس رفتم؛ آقا در آن جا زندانی بود. از زندانبان خواستم اجازه ی ملاقات بدهد!

گفت: امکان ندارد. گفتم: چرا؟ گفت: آقا در طول شبانه روز یک سره مشغول نماز است، فقط در هنگام طلوع، قبل از ظهر و قبل از غروب، دقایقی از نماز فارغ می شود؛ تازه آن وقت هم سر جای خود می نشیند و راز و نیاز می کند.

گفتم: همان وقت اجازه بده!

اجازه داد و من به دیدار یار آشنا رسیدم».(1)

ص:102

عبادت امام رضا علیه السلام

"رجاء بن ابی ضحاک"، مأمور مأمون بود. آمده بود که با سربازانش امام رضا علیه السلام را از مدینه به مرو ببرد. راه، دراز و طولانی بود. دستور داشت امام علیه السلام را زیر نظر بگیرد و گزارش کند.

او می گوید:

«به خدا هیچ کس را با تقواتر از او ندیدم؛ نام خدا همواره بر لبانش بود و ترس از خدا همیشه در دلش...»

وقتی شرح عبادت های روزانه و شبانه ی امام علیه السلام را برای مأمون گفت، سری تکان داد و گفت: «این مرد بهترین انسان روی زمین و داناترین و عابدترین آنان است اما آنچه را که دیده ای به هیچ کس مگو تا من، خودم آن ها را برای مردم بگویم!» اما هیچ وقت آن را برای کسی نگفت!(1)

ص:103

سلاح پیامبران

امام رضا علیه السلام به یاران خود می فرمودند:

«سلاح پیامبران را همیشه همراه داشته باشید!»

گفتند: «اسلحه ی پیامبران چیست؟»

حضرت فرمودند: «دعا»(1)

ص:104

امنیت و ایمان

امام رضا علیه السلام برای طلب امنیت و ایمان این دعا را زمزمه می کردند:

«یا من دلّنی علی نفسه و ذلّل قلبی بتصدیقه، اسئلک الأمن و الایمان فی الدّنیا و الآخرة؛ ای خدایی که مرا به سوی خود راهنمایی کرده و دلم را با پذیرش خود رام ساخته است؛ از تو در دنیا و آخرت امنیت و ایمان می خواهم!»(1)

ص:105

به من بیشتر اعتماد داری یا به خدا؟!

"احمدبن محمدبن ابی نصر بزنطی" خدمت امام رضا علیه السلام رسید و گفت: «دو سال پیش، از خدا حاجتی خواسته بودم اما هنوز حاجتم برآورده نشده است، فکر می کنم خدا نمی خواهد جوابم را بدهد!»

امام علیه السلام فرمودند: «ای احمد! مواظب باش که شیطان تو را ناامید نکند!» و سپس فرمودند: «امام باقر علیه السلام می فرمودند: بنده ی مؤمن از خدا حاجتی می خواهد، خدا برآوردن حاجتش را به تأخیر می اندازد تا صدای او را بشنود...».

آن گاه به احمد رو کردند و گفتند: «به من بگو: اگر من به تو قولی بدهم؛ آیا به من اعتماد می کنی؟»

احمد گفت: «فدای شما شوم! اگر به قول شما اعتماد نکنم به چه کسی می توانم اعتماد کنم؟! شما حجت خدا در میان مردم هستید...»

حضرت فرمودند: «پس اعتمادت به خدا بیشتر از من باشد چرا که او خودش به تو وعده داده است!(1) [که از من بخواهید تا پاسختان را بدهم!]»

ص:106

14- آداب

مهمان امام

"احمدبن محمدبن ابی نصر بزنطی" می گوید:

امام رضا علیه السلام مرا به دنبال کاری فرستادند؛ دستور دادند سوار مرکب آن حضرت شوم، شب نیز مرا مهمان کردند و در خانه ی حضرت خوابیدم. وقتی وارد بستر شدم با خودم گفتم: «چه کسی از من بهتر؟ امام رضا علیه السلام مرا به دنبال کاری فرستادند، مرا سوار بر مرکب خود کردند، شب مرا مهمان کردند و حالا هم در خانه ی حضرت خوابیده ام!»

در این فکر بودم که صدای حضرت را شنیدم؛ در چارچوب در ایستادند، رو کردند به من و فرمودند: «ای احمد! امیرالمؤمنین؛ علی علیه السلام روزی به عیادت «صعصعة بن صوحان» (از اصحاب خاص خودش) رفت و وقت برگشتن فرمود: «ای صعصعه! عیادت مرا وسیله ی فخرفروشی به قوم و خویش خودت قرار نده!»(1)

امام رضا علیه السلام این حدیث را فرمودند و رفتند...

ص:108

فرش و لباس حضرت

درباره ی امام رضا علیه السلام می گویند:

«در تابستان روی حصیر می نشستند و در زمستان روی پلاس، لباس های درشت و زبر می پوشیدند اما وقتی در جمع مردم حاضر می شدند، لباس های قیمتی می پوشیدند و خود را در انظار، مزیّن جلوه می دادند».(1)

ص:109

رسم و راه آفتاب

"ابراهیم بن عباس" می گوید:

- هرگز ندیدم که حضرت رضا علیه السلام درباره ی کسی سخن ناروا بگویند.

- هر کس با ایشان صحبت می کرد آن حضرت با دقت به حرف هایش گوش می دادند و هرگز سخن کسی را قطع نمی کردند.

- خواسته های مردم را تا آن جا که توانایی داشتند برآورده می کردند.

- هرگز در نزد دیگران پای خود را دراز نمی کردند.

- هرگز در مقابل همنشین خود تکیه نمی دادند.

- هیچ گاه به خدمتکاران و زیردستانِ خود سخن بد نمی گفتند.

- بلند نمی خندیدند و خنده ی حضرت فقط تبسم بود.

ص:110

لباسی برای خلق، لباسی برای حق!

"سفیان ثوری" که مردی پشمینه پوش بود و به آن افتخار می کرد، در جلسه ای کنار امام رضا علیه السلام نشست، نگاهی به لباس امام علیه السلام انداخت؛ لباس آن حضرت از جنس خز بود، قیافه ای حق به جانب گرفت و گفت: «کاش لباسی ارزان تر از این می پوشیدید!!!»

امام با مهربانی دست سفیان را گرفتند و آن را داخل آستین لباس کردند، دست سفیان زمختی لباس پشمینه را در زیر لباس خز احساس کرد.

سفیان متحیر ماند و امام علیه السلام فرمودند:

«سفیان! لباس خز برای خلق است و لباس پشمی، برای حق!»(1)

ص:112

15- مردم داری

سفره ای برای همه

"عبدالله بن صلت" از قول مردی از بلخ می گوید: در سفر خراسان همراه امام رضا علیه السلام بودم؛ سفره را که پهن کردند، خدمتکاران آن حضرت که بعضی هم سیاه بودند، کنار سفره نشستند و مشغول خوردن شدند.

آرام به حضرت گفتم: «کاش برای این ها سفره ای دیگر می انداختند!»

امام علیه السلام ناراحت شدند و فرمودند: «خدای ما یکی است، پدر و مادر همه ی ما یکی است و معیارمان، اعمال ماست».(1)

ص:114

اول بینوایان، بعد خودمان

درباره ی امام رضا علیه السلام می گویند:

وقتی سر سفره می نشستند، سینی بزرگی می آوردند؛ آقا از بهترین غذاهای سفره برمی داشتند و در سینی می گذاشتند، سینی که پر می شد، دستور می دادند که آن را ببرند و به بینوایان بدهند. وقتی سینی را می بردند، حضرت این آیات را تلاوت می کردند: «فَلَا اقتَحَمَ العَقَبَةَ* وَ مَآ اَدریکَ مَالعَقَبَةُ* فَکُّ رَقَبَةٍ* اَو اِطعامٌ فِی یَومٍ ذی مَسغَبَةٍ* یَتیماً ذا مَقرَبَةٍ* اَو

مِسکیناً ذا مَترَبَةٍ؛ او گردنه را نمی پیماید! گردنه چیست؟ آزاد کردن انسانی اسیر یا غذا دادنی در روز گرسنگی و سختی به یتیمی از خویشاوندان یا به بینوایی خاک نشین»(1)

و بعد لقمه ای بر می داشتند؛(2) یعنی اول بینوایان، بعد خودمان!

ص:115

برای راحتی مراجعان

"احمدبن محمدبن ابی نصر بزنطی" می گوید:

«در قادسیه به استقبال حضرت رضا علیه السلام رفتم؛ قرار شد امام در قادسیه بمانند، پس به من فرمودند: «برایمان اتاقی اجاره کن که دو در داشته باشد؛ یک درِ آن به حیاط باز شود و درِ دیگر آن، به بیرون!» می خواستم علت را بپرسم که فرمودند: «برای این که مراجعه کنندگان بتوانند به راحتی رفت و آمد کنند».(1)

ص:116

تکریم بدون تبعیض

در میان عرب ها رسم این بود که برای احترام به دیگران آنان را با "کنیه" صدا می زدند؛ ابوعلی، ابوالحسن یا امّ علی، امالحسن و... امام رضا علیه السلام هیچ گاه فرزند خود را به اسم صدا نمی زدند و به ایشان که در هنگام شهادت حضرت، هفت ساله بودند، "ابوجعفر" می گفتند.

امام رضا علیه السلام با غلامان خود نیز همین گونه رفتار می کردند.(1)

ص:117

از فقر نترس!

آقا؛ امام رضا علیه السلام برای فرزندشان نوشتند: «به من خبر رسیده وقتی که می خواهی از خانه بیرون بروی، غلامان، تو را از درِ اصلی خانه نمی برند؛ آن ها در نظر دارند که خیر تو، به کسی نرسد و به نیازمندان منتظر، کمک نکنی! از این به بعد به حقّی که در گردن تو دارم، باید همیشه از درِ اصلی وارد و خارج شوی و همیشه مقداری پول همراه داشته باشی تا هر کس کمک خواست به او کمک کنی... پولت را در راه خدا خرج کن و از فقر و ناداری نترس!»(1)

ص:118

16- کرامات آفتاب

تعظیم نسیم

وقتی امام از مدینه به مرو آمدند، مأمون آن حضرت را به کاخ خود دعوت کرد. دربانان و پرده داران کاخ پیش آمدند، پرده ها را کنار زدند و به رسم دربار از آن حضرت استقبال کردند اما وقتی فهمیدند که مأمون می خواهد امام را ولی عهد خود کند، با همدیگر توطئه کردند که بار دیگر به آن حضرت احترام نگذارند و نسبت به ایشان بی اعتنایی کنند.

روز بعد وقتی امام علیه السلام آمدند، تحت تأثیر عظمت آقا قرار گرفتند و ناخودآگاه تشریفات معمول را دوباره انجام دادند اما بعد همدیگر را سرزنش کردند که قرار ما این نبود...

ص:120

چشمه ای که گم شد

خادم امام موسی کاظم علیه السلام می گوید:

در مسیر خراسان همراه امام رضا علیه السلام بودیم. بیابان، بی انتها بود و خورشید سوزان، آب تمام شده بود، داشتیم از تشنگی می مردیم؛ نزد امام رضا علیه السلام رفتیم، جایی را در آن نزدیکی نشانمان دادند و فرمودند: «بروید؛ آن جا آب هست!» رفتیم آن جا؛ چشمه ای پُر آب بود. تمام اهل کاروان سیراب شدند و به چارپایان نیز آب دادیم.

از دست مرگ فرار کرده بودیم، سیراب برگشتیم، وقت رفتن گفتیم برویم مقداری دیگر آب برداریم.

رفتیم؛ اما از چشمه خبری نبود!(1)

ص:122

آبی که اثر آن هنوز هم باقی است

وقتی امام رضا علیه السلام به ده سرخ رسیدند، نزدیک ظهر بود. گفتند: «وقت نماز است». امام علیه السلام فرمودند: «مقداری آب بیاورید!» به همدیگر نگاه کردند و گفتند: «آب نداریم».

امام با دست های مبارک، خاک ها را کنار زدند و آب جوشید!

اثر آن آب، هنوز هم باقی است!(1)

ص:123

برکت کوه سنگی

امام رضا علیه السلام در کوه سنگی به صخره ای تکیه زدند و فرمودند:

«خدایا! این کوه را برای مردم سودمند گردان و به آنچه که از این کوه می تراشند و به آنچه که در ظرف های تراشیده از این کوه می ریزند، برکت ده! و...»(1)

قرن هاست که مردم از آن کوه، ظرف های سنگی می سازند.

ص:124

بخور! سرد است

در خانه ی امام رضا علیه السلام بودم، به شدت تشنه بودم اما خجالت می کشیدم که در میان مجلس، آب بخواهم.

امام علیه السلام فرمودند: «آب بیاورید!» آوردند، حضرت اندکی نوشیدند، رو به من کردند و فرمودند: «ای محمد؛ بخور که سرد است!»(1)

ص:125

این پارچه برای دخترت

"حسن بن علی وشاء" می گوید:

از کوفه روانه ی خراسان شدم؛ وقت رفتن دخترم آمد و گفت: «پدرجان! این پارچه را بگیر، آن را بفروش و از خراسان برایم فیروزه بخر!» وقتی به مرو رسیدم یکی از خادمان امام رضا علیه السلام آمد و گفت: «پارچه ای بده که یکی از رفقایمان را که از دنیا رفته، با آن کفن کنیم!»

گفتم: «ندارم».

خادم حضرت رفت ولی دوباره برگشت و گفت: «مولای ما به تو سلام رساندند و فرمودند: "همراه تو در فلان انبان، پارچه ای هست که دخترت به تو داده و گفته است برای من با آن فیروزه بخر!"(1)

آن را بده؛ این هم پولش!»

ص:126

از خدا بخواه باران ببارد!

قحطی و تشنگی رمق مردم را گرفته بود، مأمون هم بیچاره شده بود که با این ملّت گرسنه و فقیر چه کند؟! دست به دامن امام رضا علیه السلام شد که: «از خدا بخواه بارانی ببارد!»

امام علیه السلام فرمودند: «باشد؛ روز دوشنبه دعا خواهم کرد!...»

مأمون فرمان داد: «اعلام کنید مردم روز دوشنبه برای دعای باران بیایند! علی بن موسی می خواهد دعا کند!»

جارچیان جار زدند.

دوشنبه از راه رسید. مردم به صحرا هجوم آوردند، امام علیه السلام روی منبر رفتند، صحرا از مردم موج می زد و آسمان از صدای تکبیر سرشار بود.

حضرت پس از حمد و ثنای الهی فرمودند: «خدایا! پروردگارا! تو به ما اهل بیت عظمت بخشیدی و مردم بر اساس دستور تو به ما

ص:127

اشاره ی امام

سرخس، وطن "فضل بن سهل" بود. کشته شدن او به دست نوکران مأمون، خون مردم را به جوش آورده بود؛ آتش برداشتند تا کاخ مأمون را به آتش بکشند، نگهبانان درها را بستند، جمعیت خشمگین به پشت درها رسیده بودند، مأمون می لرزید، دست به دامن امام رضا علیه السلام شد که: «آقا جان! کاری بکن!»

امام علیه السلام برخاستند، پیش مردم رفتند و اشاره ای کردند؛ مردم متفرق شدند! خطر از بیخ گوش مأمون رد شده بود.(1)

ص:129

دو شیر، روی پرده

امام رضا علیه السلام دعا کرده بودند؛ باران فراوانی باریده بود، دشت پر از گل و سبزه شده بود، در مزرعه ی دل های مردم، امید جوانه زده بود؛ بهار بود...

علف های هرز هم اما رشد کرده بودند، خاربن ها هم قد کشیده بودند...

مأمون خیلی پشیمان بود. یکی از کوردلان نزد مأمون آمد و گفت: «اجازه بده علی بن موسی را پیش مردم خوار و خفیف کنم!...»

قند توی دل مأمون آب شد: «باشد؛ هر کاری می خواهی بکن!»

گفت: «پس بفرمایید رجال مملکت، سرداران لشکر، قضات و فقها جمع شوند!»

ص:130

برای دخترهایت

"ریّان بن صلت" می گوید:

می خواستم از خراسان به عراق بروم؛ باید با امام رضا علیه السلام خداحافظی می کردم. با خودم گفتم: «می روم خداحافظی می کنم و یک پیراهن از حضرت می گیرم تا مرا در آن کفن کنند. چند درهم هم می گیرم تا برای دخترانم انگشتر تهیه کنم». رفتم، وقت خداحافظی به شدت گریه ام گرفت؛ از پیراهن و درهم فراموش کردم، به راه افتادم، چند قدمی نرفته بودم که امام علیه السلام صدا زدند: «ای ریّان! دلت نمی خواهد یکی از پیراهن هایم را به تو بدهم تا برای خودت کفن درست کنی؟! دلت نمی خواهد چند درهم به تو بدهم که برای دخترهایت انگشتر تهیه کنی؟!»(1)

ص:132

لبخند آرامش بخش

می گوید در منا امام رضا علیه السلام را دیدم و گفتم: «قربانت گردم! وضع خانوادگی ما خیلی خوب بود، خدا همه ی نعمت ها را از ما گرفت، حالا نیازمند کسانی شده ایم که روزی، به در خانه ی ما می آمدند».

امام علیه السلام فرمودند: «آیا دوست داری همه ی دنیا را به تو بدهند و مانند ستمکاران زندگی کنی؟»

گفتم: «نه به خدا!...»

لبخند امام، آرامش فقر همراه با ایمان را به من هدیه کرد!(1)

ص:133

آب روی آتش بود

"علی بن خطّاب"، واقفی بود. می گوید: «امام رضا علیه السلام را در عرفه دیدم که همراه گروهی از علویان بودند. تب داشتم، حالم خیلی بد بود و داشتم از تشنگی می مردم!

امام علیه السلام ایستادند و به یکی از غلامان خود چیزی گفتند که نفهمیدم. غلام مقداری آب آورد، حضرت نوشیدند، بقیه ی آن را روی سرشان ریختند و دوباره به غلام چیزی گفتند.

غلام برایم آب آورد و گفت: "تب داری؟" گفتم: " آری!"

گفت: "بخور!"

خوردم؛ تبم قطع شد، انگار که آب روی آتش بود».(1)

ص:134

چشمی که دیگر درد نمی کرد

درد چشم امانم را بریده بود که خدمت امام رضا علیه السلام رفتم. ماجرا را گفتم. کاغذی برداشتند، چیزی در آن نوشتند و فرمودند: «نزد فرزندم؛ "ابوجعفر" برو!»

به همراه خادم، نزدم امام جواد علیه السلام رفتیم که کودکی خردسال بودند؛ امام جواد علیه السلام نامه را خواندند، سرشان را به طرف آسمان بلند کردند و چیزی گفتند.

درد از چشمم پرید، انگار که دردی نبوده است!(1)

ص:135

17- جود و بخشندگی

سود یا زیان؟

روز عرفه بود؛ امام رضا علیه السلام هر چه داشتند به بینوایان دادند. "فضل بن سهل"؛ وزیر مأمون که از این کار خوشش نیامده بود گفت: «این که ضرر بزرگی است!»

امام علیه السلام فرمودند: «خیر؛ این سودِ خالص است. هرگز چیزی را که برای خدا داده ای و در مقابل آن پاداش و کرم خدا را دریافت کرده ای، زیان و ضرر مدان!»(1)

ص:138

لطف بی منّت

مرد وارد خانه ی امام رضا علیه السلام شد، بر آن حضرت سلام کرد و گفت: «من از دوستان شما و دوستان پدران شما هستم. داشتم به سفر حج می رفتم، پولم تمام شد، راه رفتن و برگشتن ندارم، اگر ممکن است لطف کنید پولی به من بدهید تا به شهر و دیار خودم برگردم؛ قول می دهم وقتی به شهر خودم رسیدم هر چه به من داده اید، از جانب شما صدقه بدهم!»

امام رضا علیه السلام فرمودند: «خوش آمدی؛

بنشین!» ساعتی بعد مردم

ص:139

گنجایش دست های بینوا

بینوایی نزد امام رضا علیه السلام آمد و گفت: «به اندازه ی آقایی تان به من کمک کنید!»

امام علیه السلام فرمودند: «امکان ندارد!»

فقیر متوجه اشتباهش شد و گفت: «به اندازه ی مروّت من به من کمک کنید!»

لبخندی نمکین در چهره ی امام نقش بست، آن گاه فرمودند: «این امکان دارد!»

دست های بینوا گنجایش بیش از دویست دینار طلایی را که امام به او بخشیده بود، نداشت.(1)

ص:141

بیست دینار دیگر، مال خودت!

بعد از نماز صبح به در خانه ی امام رضا علیه السلام رفتم. امام از خانه بیرون آمدند، نگاهم که به چهره ی امام افتاد خجالت کشیدم چیزی بگویم، سلام کردم، امام ایستادند، نگاه مهربان و پرسش گر حضرت زبانم را باز کرد و گفتم: «قربانت گردم! فلانی از من طلبکار است، دست از سرم بر نمی دارد، آبرویم را برده است...»

امام علیه السلام فرمودند: «همین جا بنشین تا من برگردم!»

غروب شده بود، ماه رمضان بود، نماز خواندم و با خودم گفتم بروم؛ نشستن فایده ای ندارد. برخاستم. امام از در وارد شدند. عده ی زیادی دور

ص:142

حالا مؤدب شدی!

"دعبل" می گوید: خدمت امام رضا علیه السلام رفتم. حضرت به من هدیه ای دادند، گرفتم و تشکر کردم.

امام علیه السلام فرمودند: «چرا شکر خدا نکردی؟!»

شرمنده شدم و نزد امام جواد علیه السلام رفتم. ایشان هم هدیه ای به من دادند. گرفتم و گفتم: «الحمدلله!» امام جواد علیه السلام فرمودند: «حالا مؤدب شدی!»(1)

ص:144

18- شهادت

کتاب به پایان خود رسیده است؟

شب تیره و تار بود؛ ستاره ها نقابی از ابر تیره بر چهره کشیده بودند، دل آسمان از تپش ایستاده بود. "هرثمه" از درد به خود می پیچید، هراسی مبهم دلش را در هم می فشرد. صدای در بلند شد؛ از جا پرید، قاصد امام رضا علیه السلام بود.

- «بیا! آقا تو را خواسته اند...»

- «خدایا! این وقت شب؟»

خود را در محضر امام علیه السلام یافت.

امام علیه السلام فرمودند: «ای هرثمه! وقت کوچ من به سوی خدای تعالی و هنگام دیدار من با جدّم و پدرانم فرا رسیده است؛ کتاب به پایان خود رسیده است؟...»

اشک در چشمان هرثمه چرخی زد و فرو بارید. در نگاه پرسش گر و گریانش همه چیز یک باره تاریک شد...

امام رضا علیه السلام ادامه دادند: «این طغیانگر، عزمش را جزم کرده که مرا با انگور و انار مسموم کند؛ انگور را به وسیله ی نخ و سوزن مسموم

ص:146

انار و انگور بیاورید!

طلوع آن روز، رنگ غروب داشت!

نبض کوچه از حرکت ایستاده بود. سناباد بوی فاجعه می داد. مأمون کسی را به دنبال امام فرستاد. خورشیدِ خورشیدها در خانه ی مأمون طلوع کرد اما ظلمتکده سر آشتی با نور نداشت! مأمون سعی کرد صمیمی تر از هر روز به نظر برسد؛ برخاست و پیشانی امام علیه السلام را بوسید، در کنار امام نشست و به نوکرش گفت: «انار و انگور بیاور!»

تن"هرثمه" دستخوش لرزشی تند و آشکار شده بود...(1)

ص:149

فقط سه دانه!

مأمون خوشه ای انگور برداشت و به امام رضا علیه السلام گفت: «ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ! من تا به حال انگوری به این خوبی ندیده ام!»

امام علیه السلام فرمودند: «انگوری بهتر از این در بهشت هست!»

مأمون گفت: «بفرما میل کن! خوشمزه است».

حضرت فرمودند: «میل ندارم!»

مأمون گفت: «نکند به من شک داری؟»

...امام علیه السلام سه دانه میل کردند، خوشه ی انگور را انداختند و برخاستند.

مأمون برخاست و گفت: «کجا می روی؟»

امام رضا علیه السلام فرمودند: «آن جا که مرا فرستادی!»(1)

ص:150

زینبی نبود که روی تل بایستد...

سم در سلول های تن امام نفوذ می کرد و هر لحظه خنجری تازه بر جان خورشید می زد. خانه ی آقا گودال قتلگاه بود و سم؛ تیر و خنجر کوفیان! رضا علیه السلام ؛ حسین علیه السلام بود و سناباد؛ کربلا... اما این جا زینبی نبود که روی تل بایستد و برای مردی که بر خاک افتاده بود، مویه کند...

خورشید، غریبانه غروب می کرد!

ص:151

یکی فریاد زد: آقا!...

اهل خانه غذا نمی خوردند. حال آقا خیلی وخیم بود. چه کسی در چنین اوضاع و احوالی به فکر خوردن و آشامیدن است؟!

امام رضا علیه السلام ، یاسر خادم را صدا زدند و فرمودند: «آیا مردم چیزی خورده اند؟» یاسر که گریه گلویش را گرفته بود، گفت: «آقا! با این حال شما چه کسی می تواند غذا بخورد؟»

امام علیه السلام از جا بلند شدند و فرمودند: «سفره را بیاندازید!»

سفره را انداختند. حضرت فرمودند: «بگویید همه ی اهل خانه بیایند!» همه آمدند. امام علیه السلام از یکی یکی آن ها احوال پرسی کردند؛ لقمه ای برداشتند تا دیگران هم بخورند. وقتی همه غذا خوردند، فرمودند: «به زن ها غذا داده اید؟» گفتند: «آن ها هم غذا خورده اند». انگار که خاطر حضرت جمع شده بود؛ یکی فریاد زد: «آقا از هوش رفت!...»(1)

ص:152

جنازه ی خورشید روی دست ها!

نبض توس از حرکت ایستاده بود؛ طابران و نوغان خالی بود، پرنده پر نمی زد، شهر بوی فاجعه می داد...

نبض واقعه در روستایی آن سوتر می زد...

"هزار مسجد" و "بینالود" سیاه پوشیده بودند. دل چلچله و بال قاصدک شکسته بود. جنازه ی خورشید روی خاک بود و از آسمانِ چشم ها ستاره می بارید. خراسان داغی چنین سهمگین ندیده بود! سناباد غرق در اشک فرشتگان بود! خراسان، یتیم شده بود!...

ص:153

دو بیتِ دیگر

"دعبل" می خواند:

«ای فاطمه! ای دختر خوبی ها! برخیز و گریه کن برای ستارگان آسمان که در خاک پنهان شده اند؛ در کربلا... در کوفه... در مدینه... در فخ... در جوزجان... در باخمری...»

دعبل می خواند و امام می گریست: «و قبری در بغداد است؛ قبر انسانی پاک که خدای مهربان او را در قصرهای بهشتی جای داده است...» وقتی دعبل به این جا رسید، امام رضا علیه السلام فرمودند: «ای دعبل! آیا دو بیت به شعر تو اضافه کنم؟» گفت: «آری؛ ای فرزند رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم !» امام علیه السلام فرمودند: «و قبری در توس است که عظمت مصیبتش تا روز قیامت جان ها را آتش می زند تا آن که خدا، قائم آل محمد علیهم السلام را برانگیزد و غم و اندوه بی کران ما را بزداید!»(1)

ص:154

19- زیارت آفتاب

پاره ی تن پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم

"جابر جُعفی" می گوید: از وارث علم پیامبران؛ حضرت امام محمد باقر علیه السلام شنیدم که فرمودند: «سیدالعابدین؛ علی بن الحسینC، از سی---دالشهداء؛ حسین بن عل---یC، از سی----د اوصی---اء؛ علی بن ابی طالبC روایت کرد که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:

"به زودی پاره ای از تن من در سرزمین خراسان دفن خواهد شد. هر غمدیده ای او را زیارت کند، خدا غم و اندوه او را برطرف خواهد کرد و هر گنه کاری به زیارتش برود، خدا گناهانش را خواهد بخشید!"»(1)

ص:158

زیارت بهشتی

امام جعفر صادق علیه السلام از پدرش محمدبن علیC، از پدرش علی بن الحسینC، از پدرش سیدالشهدا علیه السلام ، از پدرش علی علیه السلام نقل کرده اند که: از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم که فرمودند: «به زودی پاره ای از تن من در خراسان دفن خواهد شد، هر مؤمنی او را زیارت کند، خدا بهشت را برایش واجب خواهد کرد و جسدش را بر آتش جهنم حرام خواهد ساخت!»(1)

ص:159

یک زیارت؛ سه دیدار

امام رضا علیه السلام فرمودند:

«هر کس منِ غریب را زیارت کند، در روز قیامت، در سه موقعیت نزد او خواهم آمد تا او را از وحشت و خطر آن برهانم؛

- هنگامی که نامه های عمل مردم از چپ و راست به پرواز در آید

- هنگام عبور از صراط

- و وقتی که میزان عمل برای سنجش اعمال مردم گذاشته شود».(1)

ص:160

باغی از باغ های بهشت

در مدینه بودیم که امام رضا علیه السلام فرمودند:

«در خراسان حرمی است که محل آمد و شد فرشتگان خواهد شد و تا آن گاه که در صور بدمند (و روز قیامت فرا رسد) همواره دسته ای از فرشتگان از آسمان به آن جا فرود خواهند آمد و دسته ای از آن جا به آسمان خواهند رفت!»

یکی گفت: «ای فرزند رسول خدا! آن حرم کجاست؟»

امام علیه السلام فرمودند: «در سرزمین توس! به خدا قسم آن جا باغی از باغ های بهشت است! هر کس مرا در آن جا زیارت کند، مانند آن است که حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم را زیارت کرده باشد و خدا ثواب هزار حج و عمره ی مقبوله به او خواهد داد و من و پدرانم در روز قیامت شفیع او خواهیم بود!»(1)

ص:161

20- سفارش ها

سلام به دوستان

امام رضا علیه السلام به حضرت عبدالعظیم علیه السلام فرمودند:

«ای عبدالعظیم! سلام مرا به دوستانم برسان؛

به آن ها بگو راه نفوذ شیطان را بر روی خود ببندند!

آن ها را به سکوت و ترک بگو مگوی بی مورد فرمان ده!

به آن ها بگو هوای همدیگر را داشته باشند و به دیدار یکدیگر بروند که این کار موجب تقرب و نزدیک شدن به من است! بگو یکدیگر را بدنام نکنند و سرگرم اختلاف و دشمنی با هم نشوند که هر کس چنین کند، یا موجب خشم یکی از دوستان من شود؛ من قسم خورده ام که از خدا بخواهم او را در دنیا به سخت ترین عذاب ها دچار کند و در آخرت از زیانکاران قرار دهد!»(1)

ص:164

عقل کامل

امام رضا علیه السلام فرمودند:

«عقل هیچ فرد مسلمانی بدون این ده ویژگی کامل نیست:

- خیرش به دیگران برسد.

- شرش به دیگران نرسد.

- نیکی اندک دیگران را بسیار بشمارد.

- نیکی بسیار خود را اندک بداند.

- از درخواست نیازمندان دلگیر نشود.

- از طلب علم در تمام عمر خسته نشود.

- تهی دستی در راه خدا را از ثروت، بیشتر دوست داشته باشد.

- ذلت در راه خدا را از عزت در مسیر دشمنان خدا بیشتر بخواهد.

- گمنامی برایش دلپذیرتر از شهرت باشد».

ص:165

اعمال شیعیان

در کنار حصار توس صدای ناله ای شنیدیم. نزدیک تر رفتیم. جنازه ای روی زمین بود و عده ای در اطراف جنازه شیون می کردند. امام رضا علیه السلام پیاده شدند، کمک کردند تا جنازه را برداشتند، به دنبال جنازه راه افتادند در حالی که خیلی ناراحت بودند و فرمودند: «ای موسی بن سیّار! هر کس در تشییع جنازه ی یکی از دوستان ما شرکت کند، از گناهان پاک می شود گویی که تازه از مادر متولد شده است!»

جنازه را در خاک نهادند، دست مبارکشان را روی سینه ی مرده نهادند، اسم مرده را گفتند و فرمودند: «تو را به بهشت بشارت می دهم!»

گفتم: «آیا او را می شناختید؟»

امام رضا علیه السلام فرمودند: «مگر نمی دانی که اعمال شیعیان ما هر صبح و شب به دست ما می رسد و ما در برابر تقصیرهای آنان از خدا طلب آمرزش و از برای خوبی هایشان از خدا طلب اجر و پاداش می کنیم؟!»(1)

ص:167

مسابقه

ص:169

سوالات تستی:

1- کدام گزینه درباره ی امام رضا علیه السلام صحیح است؟

الف: در روز یازدهم ذی قعده سال 148 ه.ق متولد شدند.

ب: ده سال از دوران امامت ایشان با هارون، پنج سال با امین و پنج سال نیز با مأمون مقارن بود.

ج: امام رضا علیه السلام ولایت عهدی مأمون را با اکراه و اجبار پذیرفتند.

د: همه ی موارد

2- با انتخاب گزینه ی صحیح، این سخن امام رضا علیه السلام را کامل کنید.

«با بی میلی و زهد نسبت به دنیا، امیدوارم که از شر آن نجات یابم و با.................... امید به پاداش الهی بسته ام».

الف: پرهیز از حرام ب: تواضع و فروتنی

ج: عمل به واجبات د: عمل به مستحبات

ص:172

سوالات تشریحی:

1- سه مورد از سفارش های امام رضا علیه السلام به عبدالعظیم حسنی علیه السلام را بنویسید.

2- پنج مورد از ویژگی ها و شرایط کامل شدن عقل انسان مسلمان را بنویسید.

ص:177