ص: 4
عنوان و نام پدیدآور : قطع رابطه آمریکا با ایران/نویسنده هادی نخعی ؛ ویرایش ادبی محمد مدنی.
مشخصات نشر : تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1385 - .
مشخصات ظاهری : 2ج.
فروست : روزشمار جنگ ایران و عراق؛ کتاب هفتم
شابک : :70000 ریال:(ج.1)964-6315-72-0
یادداشت : فیپا
یادداشت : نمایه.
یادداشت : کتابنامه.
مندرجات : مندرجات: ج. 1. 1 تا 31 فروردین 1359.-
موضوع : جنگ ایران و عراق، 1359 - 1367 -- سالشمار.
موضوع : ایران -- روابط خارجی -- ایالات متحده.
موضوع : ایالات متحده -- روابط خارجی -- ایران.
شناسه افزوده : نخعی، هادی، 1328 -
شناسه افزوده : سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
شناسه افزوده : روزشمار جنگ ایران و عراق؛ج.7
رده بندی کنگره : DSR1602/س25ر9 7.ج 1385
رده بندی دیویی : 955/084302
شماره کتابشناسی ملی : م85-31349
ص: 1
ص: 2
روزشمار جنگ ایران و عراق – زمینه سازی
کتاب هفتم – جلد 1
قطع رابطه امریکا با ایران
فروردین 1359
مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
ص: 3
ص: 4
روزشمار جنگ ایران و عراق
تهیه و نشر: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
زیر نظر شورای تدوین و انتشار روزشمار جنگ:
حسین اردستانی، مهدی انصاری، محسن رخصت طلب، حمیدرضا فراهانی،
محمد کرمی راد، علی رضا لطف الله زادگان، مجید مختاری، هادی نخعی
ص: 5
عکس
ص: 6
عکس
ص: 7
ص: 8
پیش گفتار................................................................................................................... 15
مقدمه ............................................................................................................................... 17
روزشمار 1/1/1359 ...................................................... 67
روزشمار 2/1/1359 ..................................................... 98
روزشمار 3/1/1359 .............................................. 116
روزشمار 4/1/1359 ............................................. 135
روزشمار 5/1/1359 ............................................. 152
روزشمار 6/1/1359 .............................................. 171
روزشمار 7/1/1359 ............................................. 207
روزشمار 8/1/1359 ............................................. 237
روزشمار 9/1/1359 ............................................. 255
روزشمار 10/1/1359 ..................................... 299
روزشمار 11/1/1359 ..................................... 345
روزشمار 12/1/1359 ..................................... 370
روزشمار 13/1/1359 ..................................... 395
روزشمار 14/1/1359 ..................................... 423
روزشمار 15/1/1359 ..................................... 452
روزشمار 16/1/1359 ...................................... 477
روزشمار 17/1/1359 ...................................... 526
روزشمار 18/1/1359 ..................................... 571
روزشمار 19/1/1359 ...................................... 632
روزشمار 20/1/1359 ....................................... 686
روزشمار 21/1/1359 ..................................... 734
روزشمار 22/1/1359 ..................................... 788
روزشمار 23/1/1359 ...................................... 826
روزشمار 24/1/1359 ...................................... 869
روزشمار 25/1/1359 ...................................... 916
روزشمار 26/1/1359 ....................................... 963
روزشمار 27/1/1359 ............................. 1004
روزشمار 28/1/1359 .............................. 1060
روزشمار 29/1/1359 .............................. 1106
روزشمار 30/1/1359 ............................. 1137
روزشمار 31/1/1359 ............................. 1191
فشرده و اهم مطالب کتاب........................................................................................................................................................................... 1265
نمایه: فهرست راهنمای موضوعی(اعلام)...................................................................................................................................................................................... 1367
ص: 9
امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی................................ 67
جیمی کارتر رئیس جمهور امریکا.................................. 67
کورت والدهایم دبیرکل سازمان ملل................ 68
برژنف و کارتر سران شوروی و امریکا............... 68
دکتر مصطفی چمران وزیر دفاع................................. 74
امام خمینی - پیام نوروزی....................................................... 77
ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور ایران.......... 83
آیت الله خامنه ای امام جمعه تهران .................. 85
پیمان رهبر جنبش مسلمانان مبارز................... 89
برژینسکی و سایروس ونس مشاور امنیت
ملی و وزیرخارجه امریکا ................................................................ 98
محمدرضا پهلوی شاه مخلوع ایران ................ 101
رئیس جمهور - مصاحبه با النهارالعربی...... 106
جرج بوش کاندیدای حزب جمهوری خواه
امریکا برای ریاست جمهوری................................... 117
ابوشریف فرمانده عملیات سپاه به همراه
فرماندهان ارتش .................................................................................. 124
رجوی، بنی صدر - تلاش رجوی برای
نزدیکی به بنی صدر ...................................................................... 126
بنی صدر و رجوی پس از فرار از ایران .. 126
طارق عزیز معاون نخست وزیر عراق . 139
عبدالرحمان قاسملو .................................................................... 143
امام خمینی در بیمارستان ....................................... 149
آیت الله حسین علی منتظری................................ 150
تجمع و تظاهرات مقابل لانه جاسوسی 153
انور سادات رئیس جمهور مصر......................... 154
صادق قطب زاده وزیرخارجه ایران......... 157
کادر مرکزی سازمان مجاهدین خلق:
خیابانی، رجوی، ابریشمچی، یعقوبی........ 167
آیت الله صادق خلخالی......................................................... 168
فهد بن عبدالعزیز ولیعهد عربستان....... 169
جیمی کارتر - ارسال نامه به متحدان
امریکا دربارة ضرورت مجازات ایران.......... 171
جرج بوش - تأکید بر تحریم ایران..... 172
انور سادات.......................................................................................................... 177
حقگو استاندار آذربایجان غربی.................... 182
میرسلیم معاون سیاسی وزارت کشور.. 185
تداوم پیگیری رجوی برای نزدیکی
به بنی صدر......................................................................................................... 188
مصاحبه مطبوعاتی دکتر بهشتی............. 195
هاشم صباغیان عضو هئیت ویژه دولت
برای حل مسائل کردستان...................................... 215
آیت الله مدنی امام جمعه تبریز...................... 226
حجت الاسلام محمدجواد باهنر.................... 229
آیت الله محمدرضا مهدوی کنی....................... 229
سایروس ونس وزیر خارجه امریکا........ 237
کیسینجر وزیر خارجه سابق امریکا.. 238
ملاقات شاه و صدام در الجزایر ....................... 243
آیت الله طاهری امام جمعه اصفهان... 248
یاسر عرفات...................................................................................................... 257
آثار حملة مهاجمان به پاسگاه مرزی 264
حاج احمد خمینی در کنار امام در
مدرسه فیضیه............................................................................................ 303
تشییع شهیدان درگیری های غرب کشور.. 311
شیخ عزالدین حسینی......................................................... 317
غلامعلی اویسی از سران ارتش شاه.. 327
ص: 10
آیت الله منتظری - پیام 12 فروردین 333
حجت الاسلام محمدجواد باهنر.................... 337
امام خمینی - تأیید مجدد صلاحیت
رئیس دیوان عالی و دادستان کل کشور.......... 338
حافظ اسد رئیس جمهور سوریه................... 340
مارگارت تاچر نخست وزیر انگلیس...... 346
آیت الله العظمی گلپایگانی.......................................... 351
ببرک کارمل رئیس جمهور افغانستان... 368
مراسم سالگرد روز جمهوری اسلامی.... 371
قرائت پیام امام در مراسم 12 فروردین........ 374
سخنرانی رئیس جمهور در 12 فروردین 383
داریوش فروهر دبیرکل حزب ملت ایران... 385
لئونید برژنف رهبر شوروی........................................ 387
صدام حسین - ادامة زمینه سازی
برای درگیری با ایران............................................................ 401
تصویر صفحه اول نشریه کار ................................ 411
نمایندگان منتخب مرحله اول انتخابات
مجلس در تهران................................................. 415 و 416
آیت الله مهدوی کنی..................................................................... 424
ملاقات صادق طباطبایی و گنشر................... 427
تظاهرات مردم در مقابل لانه جاسوسی 456
شیخ حسین کرمانی نماینده اعزامی
امام خمینی به غرب کشور..................................... 463
امام خمینی، آقای هاشمی...................................... 478
یاسر عرفات - ابراز تمایل برای
میانجی گری بین ایران و عراق....................... 485
تظاهرات عراقیان مقیم ایران............................. 487
مصاحبه ابوشریف با خبرنگاران.................... 493
هاشم صباغیان........................................................................................ 497
شورای فرماندهی جدید سپاه پاسداران: عباس
دوزدوزانی، ابوشریف، یوسف کلاهدوز.............. 505
مصاحبه آیت الله منتظری بعد از ملاقات
با امام خمینی............................................................................................ 510
مراسم عید پاک در لانه جاسوسی.......... 526
سعدون حمادی وزیر خارجه عراق،
علی موسوی گرمارودی، قطب زاده.............. 532
خطوط لوله انتقال نفت پس از انفجار.. 536
اخراج ایرانیان مقیم عراق........................................... 539
آیت الله سیدمحمدباقر صدر.................................... 541
امام خمینی، کارتر - قطع روابط
دیپلماتیک امریکا با ایران........................................... 571
رونالد ریگان رقیب انتخاباتی کارتر.... 575
دکتر بهشتی - مصاحبه درباره تصمیمات
قاطع ایران درقبال قدرت نمایی امریکا............. 578
داریوش فروهر - پاسخ به ادعاهای عراق
در مورد سه جزیره....................................................................... 593
کاظم سامی عضو شورای مرکزی جاما 593
آیت الله قدوسی دادستان کل انقلاب 609
علی اکبر معین فر وزیر نفت ایران............. 614
زکی یمانی وزیر نفت عربستان..................... 614
امام خمینی - پیام به مناسبت قطع رابطه
امریکا با ایران............................................................................................. 632
صدام - ادامه تهدیدات علیه ایران......... 653
تیمسار فلاحی فرمانده نیروی زمینی
ارتش جمهور اسلامی ایران................................ 654
سیدمحمد غرضی استاندار خوزستان 655
تظاهرات عراقیان مقیم ایران............................. 662
حجت الاسلام لاهوتی امام جمعه رشت 673
اعلام آمادگی دانشجویان پیرو خط امام
برای مقابله با حمله امریکا....................................... 687
صادق قطب زاده وزیرخارجه ایران......... 694
انفجار و آتش سوزی خطوط لوله نفت. 702
شیخ عزالدین حسینی امام جمعه مهاباد. 707
تیمسار فلاحی - جوسازی چریک های
فدایی علیه سران ارتش................................................... 711
دکتر بهشتی - مصاحبه مطبوعاتی..... 720
تیمسار ظهیرنژاد فرمانده کل ژاندارمری 753
آیت الله العظمی خویی......................................................... 759
صادق طباطبایی................................................................................. 769
برژینسکی - نامه به کارتر.......................................... 771
ص: 11
راهپیمایی ضدامریکایی مردم تهران 791
نماز جمعه تهران به امامت
آیت الله خامنه ای.................................................................................. 791
شاپور بختیار آخرین نخست وزیر شاه........ 794
پاپ ژان پل دوم رهبر کاتولیک ها................ 795
هلموت اشمیت صدراعظم آلمان غربی. 798
معمر قذافی، یاسر عرفات - میانجی گری... 804
استقرار پاسداران در پاسگاه های مرزی 810
محمد مکری سفیر ایران در مسکو.... 814
جشن قطع رابطه با امریکا........................................ 871
امام خمینی، آیت الله منتظری - گفت وگو
دربارة عراق....................................................................................................... 889
رئیس جمهور - درباره خودمختاری.... 894
مهدی بازرگان: عضو شورای انقلاب. 907
بولنت اجویت رهبر حزب خلق ترکیه. 910
تجمع دانشجویان در جلو لانه جاسوسی 921
سخنرانی حجت الاسلام موسوی خوئینی ها
به مناسبت قطع رابطه با امریکا.................. 921
حجت الاسلام شیخ فضل الله محلاتی
دبیر جامعه روحانیت مبارز تهران......... 935
آوارگی ساکنان روستاهای کردنشین
بر اثر فشار گروه های مسلح.................................... 941
امام موسی صدر رهبر شیعیان لبنان 949
راهپیمایی مردم لبنان......................................................... 949
سادات - حمایت از امریکا علیه ایران..... 969
سلطان بن عبدالعزیز وزیر دفاع عربستان 969
هاشمی رفسنجانی - سخنرانی در دانشگاه
تبریز و ایجاد تشنج به وسیله گروه ها...... 995
حجت الاسلام ناصر مکارم شیرازی... 1028
آیت الله صادق خلخالی.................................................. 1028
دکتر باهنر - تأکید بر ضرورت دگرگونی
اساسی در دانشگاه ها............................................................ 1039
جیمی کارتر - اقدامات جدید علیه ایران. 1061
تظاهرات ضدامریکایی در تهران.......... 1061
شاپور بختیار - حمایت از اقدام نظامی
امریکا علیه ایران داد.......................................................... 1081
نورالدین کیانوری دبیرکل حزب توده 1083
دکتر چمران و آیت الله خلخالی............... 1086
آیت الله اشراقی داماد امام خمینی.. 1086
دکتر بهشتی - ارائة کارنامه یک ساله
حزب جمهوری اسلامی............................................. 1087
آیت الله موسوی اردبیلی............................................ 1091
کارتر، برژینسکی و ونس........................................ 1107
برژینسکی در جمع فرماندهان عالی رتبه
نظامی امریکا......................................................................................... 1107
بهشتی، هاشمی، بازرگان و بنی صدر در
انتظار جلسه شورای انقلاب................. 1123
درگیری در دانشگاه تربیت معلم...... 1127
راهپیمایی در اعتراض به اقدامات گروه ها 1129
کیانوری - مصاحبه با اریک رولو....... 1134
فرمانده کل قوا - رد هرگونه مماشات با
گروه های ضدانقلاب در کردستان........... 1155
آیت الله سیدصادق روحانی 1161
آیت الله مهدوی کنی - اظهار نظر درباره
حفاظت و کنترل دانشگاه ها........................... 1176
محمدعلی رجایی وزیر آموزش وپرورش.... 1182
دکتر بهشتی - پاسخ به پرسش ها درباره
روابط با امریکا....................................................................................... 1197
مصاحبه کیهان با آقایان باهنر، موسوی
خوئینی ها، سلامتیان و یزدی درباره
ترکیب نخستین مجلس انقلاب................... 1225
تجمع هواداران گروه های سیاسی در
دانشگاه تهران..................................................................................... 1237
سخنرانی رجوی در دانشگاه تهران 1237
نمازجمعه در دانشگاه تهران به امامت
آیت الله خامنه ای........................................................................... 1237
حبیبی وزیر فرهنگ و آموزش عالی و 1241
شیخ علی تهرانی......................................................................... 1254
ص: 12
پیش گفتار
مقدمه
ص: 13
ص: 14
با توفیقات الهی، پس از چند سال تلاش، مراحل مختلف طراحی، تحقیق، تدوین، ارزیابی، ویرایش، آماده سازی و تهیه عکس های جلد اول هفتمین کتاب از مجموعه بزرگ روزشمار جنگ ایران و عراق به پایان رسید و با عنوان "قطع رابطه امریکا با ایران" آماده انتشار شد. کتاب حاضر 31 روز از دوران زمینه سازی جنگ ایران و عراق را در بر می گیرد و در مجموع شامل 759گزارش درباره مهم ترین و اساسی ترین مسائل، بحران ها و موضوعاتی است که در دورة زمانی 1/1/1359 تا 31/1/1359 رخ داده است.
مجموعه بزرگ روزشمار جنگ ایران و عراق، در 57 عنوان کتاب طراحی گردیده است که تا کنون کتاب های اول، دوم، دهم، یازدهم، بیستم، سی وسوم، سی وهفتم، چهل وسوم، چهل وچهارم، چهل وهفتم، پنجاهم و پنجاه ودوم از این مجموعه منتشر شده و در اختیار عموم قرار گرفته است.
برای بهره گیری شایسته از کتاب توجه به چند نکته ضروری است:
1- مقدمه کتاب شامل جمع بندی مهم ترین موضوعاتی است که طی گزارش های مختلف در سراسر کتاب درج شده است.
2- هر روز از روزشمار شامل چندین گزارش و تفسیر و تحلیل از وقایع آن روز است که در پایان آن فهرست منابع و مآخذ مطالب آن روز درج شده است. همچنین برخی از توضیحات ضروری درباره بعضی گزارش ها که در قالب روزشمار نمی گنجید، با عنوان ضمیمه در پایان همان روز آمده است.
3- پس از متن اصلی کتاب، چکیده ای از مطالب کتاب با عنوان "گزارش روزشمار" درج شده است که دارای شماره هایی نظیر شماره گزارش های متن کتاب می باشد و دست یابی به مطالب مورد نظر را آسان می کند. در پایان کتاب نیز نمایه (فهرست راهنمای موضوعی) آمده است. فهرست راهنمای عکس ها نیز دسترسی موضوعی به عکس های کتاب را تسهیل می کند.
ص: 15
4- برای آگاهی بیش تر از سیر و شیوه تحقیق و تدوین مجموعة روزشمار، مطالعة مقدمه کتاب اول (پیدایش نظام جدید) و ضمیمه کتاب دهم (هجوم سراسری) ضروری است.
* * *
مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ ضمن تقاضای علّوِ درجات از خداوند متعال برای راویان شهید مرکز، از کلیه برادران و خواهران مرکز و مؤسسه اندیشه ناب که در مراحل مختلف تهیه کتاب صمیمانه همکاری کرده اند، سپاسگزار است. این مرکز همچنین از برادر فاضل و گرانقدر سردار غلامعلی رشید، که با مطالعه کتاب حاضر و قبول زحمت تأمل کارشناسانه در آن، نکاتی مفید و ضروری را یادآور شدند، تشکر و قدردانی می کند.
مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
1385
ص: 16
کتاب "قطع رابطه امریکا با ایران" که پیشِ رو دارید، جلد اول کتاب هفتم از مجموعه بزرگ روزشمار جنگ ایران و عراق است. صاحب این قلم، قبلاً در بعضی کتاب های منتشر شدة روزشمار جنگ، به تناسب درباره شکل و محتوی، شیوه تدوین، روش تحقیق و نیز تاریخچه، اهداف و چگونگی شکل گیری پروژه بزرگ روزشمار جنگ ایران و عراق توضیحاتی داده است که مطالعة آن برای بهره برداری بهتر از کتاب حاضر مفید و ضروری است. از جمله رجوع کنید به مقدمه کتاب اول [هادی نخعی و حسین یکتا، پیدایش نظام جدید (تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1375)] و کتاب یازدهم [علیرضا لطف الله زادگان، هویزه آخرین گام های اشغالگر (تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1373)] و نیز در ضمیمه "آشنایی با مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ" در کتاب دهم [مهدی انصاری و حسین یکتا، هجوم سراسری (تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1372)]. با توصیة مؤکد به ملاحظه توضیحات مزبور و نکات مندرج در آن، در این جا از تکرار آنها خودداری می شود و فقط به عنوان نمونه در ادامه به درج مجدد بخشی کوتاه از این مطالب ضروری، اکتفا می گردد:
"روزشمار"، به عبارتی یادداشت های روزانه است که (البته نه به دست یک تن، بلکه به همّت ده ها تن) در هنگام وقوع حوادث نوشته شده است. نقل وقایع و مطالب و اخبار در روزشمار، مثل خاطرات روزانه، باید نشان دهنده حال و هوای "آن روز" باشد، نه "امروز".(1) ارائه تاریخ جنگ به این شیوه، به مثابه نمایش دوبارة روزهای گذشته است. هر روز جنگ، حتی المقدور هر چه شبیه تر به خودش بازسازی می شود. عناوین، اشخاص، لحن گفتارها، نوع برخوردها و شیوه تصمیم گیری های هر روز، خاص همان روز است. حتی آرمان ها و ایده آل های مطرح ممکن است خاص "آن روز" باشد و چه بسا با مقتضیات و حال و احوال "امروز" متفاوت و گاه متناقض باشد.
ص: 17
اگر کسی که امروز فردی عادی محسوب می شود و یا منفور و مطرود است، آن روز شخصیتی سرشناس، قدرتمند و محبوب بود و یا برعکس اگر برگزیدگان امروز، آن روز افراد عادی، گمنام و یا حتی مورد خشم و غضب بودند، در روزشمار، چنانکه آن روز مطرح بوده اند، انعکاس خواهد داشت، نه چون امروز. خواننده موقتاً از فضای امروز رها می شود و در فضای آن روز قرار می گیرد؛ با همان دغدغه ها، خوشی ها، غم ها، انگیزه ها و ضد انگیزه ها. اگر همه آنها امروز ساده، ابتدایی، ناشیانه یا برعکس انقلابی، ایثارگرانه و مکتبی محسوب شوند، تفاوتی در اصل ارائه مطالب به وجود نمی آورد. محقق و نویسنده، فارغ البال از مقتضیات امروزی و تحولات قدرت، با امانت داری، به بازگویی حقایق و واقعیات اقدام می کند و همین از مهم ترین مایه ها و پایه های اعتبار علمی و تحقیقی یک اثر است.
در این شیوه [روزشمار]، بیش تر مشکل گزینش داده ها مطرح است تا نحوة ارائه آنها. انبوه داده ها را چه باید کرد؟ اگر همه آنها ارائه شود، حوصله و تحمل خواننده اجازة آن را نمی دهد. به علاوه، بسیاری از مطالب هیچ انگیزه ای برای خواندن ایجاد نمی کنند، یعنی ارزشی ندارند. بنابراین باید داده های با اهمیت را گزینش کرد. امّا ملاک اهمیت چیست؟ چه بسا مسئله ای نزد محقق غیرمهم باشد، بنابراین حذف گردد یا کم رنگ شود امّا همین مسئله نزد خواننده ای پیگیر و بصیر، اهمیت ویژه ای داشته باشد و اصلا ً در پی همین مسئله باشد. با این همه محقق ناچار است داده های با اهمیت را گزینش کند؛ یعنی ناچار است مطالب مهم را خود تشخیص دهد.
تهیه کنندگان کتاب حاضر کوشیده اند بین وضعیتی که ارائه انبوه و بی حساب داده ها باعث پس زدن ذهن خواننده می شود و وضعیتی که در آن خواننده صرفاً با گزینش فشرده نویسنده روبه رو است، تعادلی ایجاد کنند. به این ترتیب که مجموعه ای از اخبار که هر کدام از نظر بعضی مهم و از نظر بعضی دیگر غیرمهم است، در ترکیب با یکدیگر به نحوی قرار داده شده است که هم از ارائه اخبار به شکل پر تعداد، پراکنده و ملال آور پرهیز شود و هم حتی المقدور از حذف اخبار به دلیل غیرمهم به نظر رسیدن، خودداری گردد.
هر مجموعة اخبار با یک شمارة ردیف مشخص گردیده است. هر شمارة ردیف بسته به موضوع، نشان دهنده یک یا چند خبر است که بعضاً به شکل یک گزارش یا مقاله کوتاه تنظیم شده است.
ممکن است حجم زیاد مطالب، ملال آور شود و کتاب را برای بعضی خوانندگان غیرقابل استفاده کند. از این رو علاوه بر متن مفصل روزشمار، فشرده ای از مطالب تحت عنوان "گزارش روزشمار" بعد از پایان متن اصلی کتاب ارائه شده است. طبعاً برای دنبال کردن
ص: 18
سریع وقایع به صورت یک زنجیرة مرتبط، استفاده از "گزارش روزشمار" مفیدتر است، امّا برای بررسی و تحقیق دقیق و قابل اعتماد، مراجعه به متن روزشمار الزامی است.
جهت استفاده هر چه بهتر از انبوه مطالب متن، علاوه بر "گزارش روزشمار"، فهرست اعلام اشخاص، اماکن و ... نیز تهیه و در آخر کتاب درج شده است.
در کتاب حاضر، نویسنده با استفاده از منابع غنی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، روزشمار فروردین ماه 1359 را طی 759 گزارش که با 115 ضمیمه همراه است، تهیه و ارائه کرده است. در طرح اولیه، قرار بود در کتاب هفتم روزشمار ماه های فروردین و اردیبهشت 1359 درج شود و با عنوان "عراق بر طبل جنگ می کوبد"، منتشر گردد؛ امّا در عمل، حجم مطالب تهیه شده به طور پیش بینی نشده ای افزایش یافت. این به دلیل ویژگی خاص مقطع تاریخی نیمه اول سال 1359 است که آکنده از تحولات و سرشار از مطالب تاریخی مهم می باشد. البته این امکان وجود داشت که با حذف بعضی مطالب، کتاب هفتم در همان یک جلد انتشار یابد، امّا به نظر رسید که تنگ تر کردن دامنه گزینش و صرف نظر کردن از مطالب مزبور، می تواند به اصالت این مرور تاریخی لطمه وارد کند.
به این ترتیب کتاب هفتم به دو جلد اول و دوم شامل مرور جداگانه فروردین و اردیبهشت 1359، تقسیم شد. کتاب حاضر به مرور فروردین ماه 1359 اختصاص دارد و در این مرور روند مهم ترین موضوعات مبتلابه کشور، که درگیر مشکلات و بحران های عدیده داخلی و خارجی است، بررسی شده است. این حوادث و وقایع بعضی به طور مستقیم به زمینه سازی های جنگ تحمیلی مربوط اند و بعضی غیرمستقیم. نویسنده کوشیده است علاوه بر تحلیل و توصیف موضوعاتی که به طور مستقیم با جنگ ربط داشته اند، از موضوعاتی که بر قدرت حکومتی، امنیت ملّی و ثبات سیاسی نظام تازه تأسیس جمهوری اسلامی تأثیر مهمی داشته اند و یا به نوعی در زمینه سازی جنگ دخیل بوده اند، نیز غفلت نکند.
در موضوعات خارجی سیر رابطه و مناسبات ایران با دو کشور امریکا و عراق که فروردین ماه 1359 روزهای تعیین کننده ای از آن را در خود داشته است، و در موضوعات داخلی صف بندی های عرصه سیاسی کشور شامل گروه ها و جریان های داخل و خارج جناح بندی حکومتی و نیز درگیری های غرب کشور به خصوص آغاز دور جدید درگیری های خونین سقز و سنندج، از مهم ترین ها محسوب می شوند.
به طور کلی، در دوره زمانی کتاب حاضر نظام جمهوری اسلامی در وضعیتی دوگانه قرار دارد. نظام از سویی با اتکاء به مشروعیت سیاسی بالای حاصل از پتانسیل انقلاب، پی درپی نهادهای قانونی خود را تأسیس یا پایه ریزی می کند؛ رفراندوم قانون اساسی و انتخابات ریاست جمهوری انجام شده است، مرحله اوّل انتخابات اولین دوره مجلس قانون گذاری نیز
ص: 19
انجام شده است و این مجلس با برگزاری مرحله دوم انتخابات که در پیش است، به زودی رسمیت خواهد یافت. امّا از سوی دیگر نظام جدید هنوز مرحله گذار را طی می کند و به مرحله استقرار قطعی و ثبات طبیعی و قانونی خویش نرسیده است. گرچه نظام جدید به طور رسمی و حقوقی تأسیس شده است، امّا هنوز پتانسیل ناشی از وضعیت انقلابی نیرومند است و جریان های سیاسی و اجتماعی [اعم از مخالفان و یا موافقان نظام جدید] با نوع رفتار انقلابی فعالیت می کنند و در یک چرخه منظم قانونی و عقلانی قرار نگرفته اند. هنوز بسیاری تشکل ها مسلح هستند و بسیاری از ساختمان ها و امکانات دولتی در اختیار گروه های سیاسی است. در این اوضاع، مطالبات سیاسی نیرومندی وجود دارد که نظام قادر و یا مجاز به جذب و پاسخ مساعد به آنها نیست، بنابراین مطالبات مزبور بلاتکلیف می ماند و عرصه سیاسی را دستخوش بحران می کند.
"بحران مشارکت"(1)، هم در جناح بندی حکومتی و صف بندی نخبگان نظام جدید و هم در صف بندی جریان های عرصه سیاسی کلی کشور، هر روز تهدیدکننده تر از پیش خود را نشان می دهد. مطالبات قومی در مناطق کردنشین که به وسیله گروه های غیرمذهبی و مسلح کرد قالب براندازی و تجزیه طلبانه پیدا کرده است، نظام را با بحران دیگری مواجه کرده که آن هم هر روز تهدیدکننده تر می شود. علاوه بر تداوم تحرکات ایذایی پراکنده در سطح استان های کردستان و آذربایجان غربی (نظیر ماه های قبل از آن)، فروردین ماه زمان شروع درگیری های مسلحانه در سقز و سپس در سنندج است که اساساً دور جدیدی از تحولات و درگیری های مسلحانه در کردستان با آن شروع می شود.
البته وضعیت دوگانه این مقطع، یعنی امتزاج وضعیت انقلابی و استقرار حاکمیت قانونی نظام جدید، طبیعی هر دولت مبعوث انقلاب است و بحران های مختلف از پیامدهای طبیعی این دورِة گذار است که ضرورتاً به تدریج باید حل و فصل شود. امّا ایران انقلابی، علاوه بر این با دو بحران خارجی بسیار مهیب هم باید به رویارویی بپردازد: بحران اوّل مربوط به امریکا است که "ژاندارم منطقه" و بزرگ ترین پایگاه سیاسی - نظامی خود را با پیروزی انقلاب اسلامی از دست داده است و سپس در ماجرای "لانه جاسوسی" تا جایی تحقیر شده که حتی نتوانسته است به وفادارترین عوامل خود، محمدرضا پهلوی، اجازه ورود به امریکا را بدهد. بحران دوم مربوط به حاکمیت دیکتاتوری بعثی عراق است که با مشاهده وقوع انقلاب در ایران، در پی ارضاء قدرت طلبی و تحقق مطامع خویش برآمده است. رژیم عراق اهدافی از این قبیل را در اولویت های مختلف، امّا هم زمان، دنبال می کند: احراز رهبری
ص: 20
جهان عرب با طرح و پیگیری مسئله سه جزیره خلیج فارس، حل ضعف ژئوپلتیک عراق برای دسترسی به دریا از طریق تحقق آرزوی تاریخی احراز مالکیت و حاکمیت تمامی اروندرود و عقب بردن مرز دو کشور به ساحل شرقی آن و نیز عربستان سازی در خوزستان ایران که اگر به تجزیه بخش زرخیز ایران منجر نشود لااقل یک پایگاه نفوذ دائمی در ایران بیابد و یک بحران قومی عرب گرایانه دائمی را به ایران تحمیل کند. این تحریک دائمی، آشکارا در گفتار و رفتار رهبران و تصمیم گیران بعث عراق مشهود است.
مرور فروردین 1359 (دوره زمانی کتاب)، به وضوح نشان می دهد که کشور در این مقطع زمانی، در معرض بحران های متعددی که بیان گردید، قرار داشته است؛ مجموعة این بحران ها را در چهار عنوان می توان دسته بندی کرد:
1- بحران در روابط و مناسبات ایران و امریکا.
2- بحران در روابط و مناسبات ایران و عراق.
3- بحران قومی کردی.
4- بحران در تعامل و مناسبات نیروهای سیاسی داخلی [اعم از جریان های داخل جناح های حکومتی و خارج از آن].
یادآور می شود در متن روزشمار، گزارش های هر روز، عموماً به همین ترتیب ردیف های چهارگانه مزبور تنظیم شده است که نشانة نگرش خاص کتاب به زمینه سازی جنگ عراق علیه ایران می باشد. توضیح این که عراق در فضای ناشی از درگیری های ایران و امریکا، در پی تحقق مطامع خویش برمی آید در حالی که در درگیری های غرب کشور، جبهه دیگری جلوی نیروهای مسلح ایران گشوده شده است و برای عراق این نوعی ایجاد سهولت در حرکت محسوب می شود و عامل مساعدی برای زمینه سازی تجاوز است. در همین حال مرکزیت سیاسی و به تبع آن فرماندهی نظامی ایران در نوعی بحران و عدم ثبات به سر می برد و تحت تأثیر برخوردهای تضعیف کننده ناشی از جناح بندی موسوم به لیبرال - خط امام قرار دارد. این وضع وقتی وخیم تر می شود که در صف بندی کلی عرصه سیاسی کشور، گروه های متعددی با دعاوی انقلابیِ مانده از مبارزه با رژیم گذشته، به شدت فعال هستند و حاضر به قرار گرفتن در ذیل حاکمیت جدید نیستند. آنها هر جا ضرورت ایجاب کند مدّعی ایفای نقش جریان های سیاسی دارای مطالبات دمکراتیک و ... هستند و هرجا که لازم شود با اتکا به سلاح، نقش چریکی و شبه نظامی خود را نشان می دهند. همچنین گروه های دیگری که نه در صف محاربان هستند و نه در صف وفاداران قطعی نظام جدید قرار دارند، نیز فعالند که مطابق سنخ، ماهیت و نوع حضور، بعضاً از هر دو طرف متحمل فشار و حتی قربانی می شوند. در این زمان نوع صف بندی جریان های سیاسی داخلی، اعم از داخل حاکمیت و غیر آن، در مجموع فضایی ایجاد کرده است که این نیز نظیر بحران قومی، از دیدگاه رژیم عراق تسهیل کننده
ص: 21
تحرکات و عامل مساعدی برای زمینه سازی تجاوز ارتش عراق به شمار می رود.
در این مقدمه هر یک از بحران های چهارگانه یاد شده، به ترتیب بررسی می شود:
1. بحران در روابط و مناسبات ایران و امریکا
هر چند ریشه های تیرگی روابط ایران و امریکا و ستیزه بین دولتمردان امریکا با حاکمان وقت(1) ایران به حوادث تاریخی بزرگ چون 15 خرداد 1342 و 28 مرداد 1332 بازمی گردد؛ و هرچند آخرین دوره این منازعه، از ماجرای "لانه جاسوسی" و تصرف سفارت امریکا در تهران به دست "دانشجویان مسلمان پیرو خط امام" یعنی از 13 آبان 1358 آغاز شده است؛ امّا فروردین 1359 از نقاط مهم در این سلسله منازعات است که با اقدام امریکا مبنی بر اعلام رسمی قطع رابطه سیاسی با ایران، به اوج خود رسید. قبل از اینکه جیمی کارتر، رئیس جمهور امریکا با اخذ مصوبه شورای امنیت ملّی امریکا قطع رابطه با ایران را اعلام کند، طی چندین روز، با افزایش فشارهای سیاسی و تبلیغاتی و دیگر روش ها کوشید دولت ایران را وادار کند که گروگان ها را از دانشجویان تحویل بگیرد تا پس از آن با یک دولت رسمی و قانونی طرف باشد، نه با وضعیتی انقلابی که عده ای دانشجوی مبارز محور اصلی آن هستند. تحویل گروگان ها به دولت، اقدامات بعدی امریکا را، به لحاظ حقوقی و حمایت سیاسی دولت های دیگر بسیار تسهیل می کرد و برای دولت های مخالف امریکا که با استدلال های گوناگون، مستقیم یا غیرمستقیم از ایران در مقابل امریکا حمایت می کردند، محدودیت و محظوریت های آشکاری ایجاد می نمود. در ایران، در جناح بندی حکومت در این باره، دو نظر متفاوت وجود داشت که نهایتاً با دخالت مؤثر امام، تعیین تکلیف نهایی گروگان ها به مجلس شورای قانون گذاری که هنوز مرحله دوم انتخابات آن انجام نشده بود، محول گردید و قرار شد تا آن زمان، گروگان ها همچنان در اختیار دانشجویان باقی بمانند. در این مقدمه، توضیح بیش تر بحران در روابط و مناسبات ایران و امریکا در چهار عنوان زیر، ارائه خواهد شد.
الف: قطع رابطه سیاسی امریکا با ایران (روند برخوردهای طرفین تا قطع رابطه)
ب: تحریم اقتصادی (پایداری ایران و تزلزل متحدان امریکا)
ج: حذف تحقیرآمیز شاه
د: تدارک به کلی سری اقدام نظامی
در بین چهار عنوان فوق، عنوان الف، به دلیل اهمیت قضیه، نسبت به دیگر عناوین با تفصیل بیش تری خواهد آمد. در این عنوان، طی گزارشی نسبتاً جامع، چگونگی و روند حوادث منجر به اعلام قطع رابطه و نیز بازتاب آن، بررسی می شود.
ص: 22
الف) قطع رابطه سیاسی امریکا با ایران (روند برخوردهای طرفین تا قطع رابطه)
فروردین 1359 در حالی شروع گردید که درگیری سیاسی موجود بین ایران و امریکا، هر روز تشدید می شد؛ روندی که تا آخرین روز مربوط به دورة کتاب حاضر (31 فروردین 1359)، ادامه یافت. هر چند سابقه این تیرگیِ روابط به چندین دهه قبل می رسد امّا آخرین دور آن از "ماجرای تسخیر لانه جاسوسی" آغاز شده است. به این ترتیب، محور اصلی منازعة کنونی ایران و امریکا مسئله گروگان های امریکایی در تهران است که حل آن، مهم ترین دغدغة همه دولتمردان امریکایی است؛ از جمله در آستانة شروع سال جدید ایرانی، جرج بوش نامزد ریاست جمهوری امریکا از حزب جمهوری خواه، از جیمی کارتر خواست مناسبات دیپلماتیک با ایران را قطع کند. ریچارد لوگار سناتور جمهوری خواه ایالت ایندیانا نیز از کارتر خواست ایران را در محاصره دریایی قرار دهد، بندرگاه های ایران را مین گذاری، ذخایر ایران را تصرف و تمام دیپلمات های ایران را توقیف کند. لوگار گفت: «به اعتقاد من، دولت ایران با این اقدام خود به امریکا اعلان جنگ داده است.»
در این حال کارتر، اقدام نظامی علیه ایران را در سطح سرّی به طور جدی پیگیری می کند و نیز در پی ایجاد و افزایش فشارهای سیاسی اقتصادی متحدان خود از جمله دولت های اروپای غربی، بر ایران است. البته دولت امریکا نیم نگاهی نیز به تحولات داخلی ایران و تصمیم گیری مسئولان نظام جمهوری اسلامی دارد. کارتر در اولین روز فروردین ماه هنگام عزیمت به کمپ دیوید اظهار امیدواری کرد که «بعد از انتخابات پارلمانی ایران، دولتی که بتواند از عهده افراطیون اشغالگر سفارت امریکا در تهران برآید تشکیل بشود.» دیوید پاسیچ سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز گفت: کابینه کارتر امیدوار است زمانی که ایران 50 گروگان امریکایی را آزاد کند روابط امریکا با تهران به حالت عادی بازگردد. وی افزود: هنگامی که گروگان ها آزاد شدند. ما مایلیم در آینده، روابط خود را با ایران مورد بررسی قرار دهیم.
در این میان، کارتر موضوع "شاه" را که در ایجاد بحران کنونی ایران و امریکا نقش یک چاشنی را داشته است، نیز پیشِ رو دارد. در شروع دوره، شاه که در جزیره پانامایی کانتادورا به سر می برد، در مواجهة با پیگیری های حقوقی ایران، پاناما را با کمک امریکا به قصد مصر ترک می کند. کارتر ضمن اینکه افراد زیادی را در سطح رئیس دفتر کاخ سفید مأمور پیگیری وضع اقامت شاه و بیماری وی کرده است، چندان مایل به گفت وگوی صریح در این باره نیست. وی در عین اینکه بر وارد نشدن شاه به امریکا تصریح می کند، امّا تأکید دارد که برای معالجه شاه و مراقبت از وی، امریکا هر اقدامی لازم باشد به بهترین وجه انجام خواهد داد.
خروج اجباری شاه از پاناما و عزیمت وی به مصر هرچند اقتدار و نقش فعال دیپلماسی ایران را نشان داد، امّا در عین حال تلاش وزارت امور خارجه ایران را برای دست یابی به امکان تفاهم نسبی با امریکا از طریق ایجاد محدودیت برای شاه در پاناما و حتی تهدید تحویل وی به
ص: 23
ایران، خنثی کرد و جوّ ضد شاه - ضد امریکا در ایران را یک بار دیگر دامن زد.
از سوی دیگر، شیوة رفتار امریکا با یکی از مؤثرترین متحدان و مهره های ایالات متحده در خاورمیانه و خلیج فارس، حاکی از نوعی ضعف و انفعال دولت امریکا در قبال ایران بود و این بعضاً با طعن و کنایه در رسانه های امریکا و دیگر نقاط جهان ابراز می گردید. برخی گزارش های مطبوعاتی حاکی از این بوده است که مقامات ایرانی قصد داشتند به محض اینکه تقاضای ایران برای استرداد شاه مخلوع در محاکم پاناما به جریان افتد، گروگان های امریکایی را در تهران از کنترل اشغالگران سفارت خارج کنند، ولی مقامات امریکایی به دلائل پیش گفته نمی توانستند و نمی خواستند از این راه استفاده کنند، بنابراین چنین گزارش هایی را قصّة شاه پریان خواندند و در صحت آن تردید کردند.
در هر حال چشم انداز تفاهم همچنان تیره بود و ایران به هیچ وجه به این مقدار امتیاز یعنی به صِرف منع ورود شاه به امریکا رضایت نمی داد. کارتر نیز بیش تر از این قادر به دادن امتیاز به ایران نبود، چیزی که افکار عمومی قطعاً آن را تحقیر بیش تر امریکا در مقابله با انقلاب اسلامی ایران تلقی می کرد. از این رو جیمی کارتر می کوشید چشم انداز امتیازی برای ایران را ترسیم کند امّا تضمینی در باب آن ندهد تا هم به عناصر مورد نظر در حاکمیت ایران انگیزه لازم برای حل مسئله گروگان ها را تزریق کند و هم در عمل امریکا و خود را در جایگاه "بازنده" تثبیت نکند و همه چیز را به معادلات آتی بسپارد.
مدت کوتاهی پس از بردن شاه به مصر و خنثی کردن اقدامات در دست انجام ایران، جیمی کارتر در دیدار با "بورگه" وکیل فرانسوی ایران که دعاوی ایران درباره نوع برخورد دولت پاناما با شاه را دنبال می کرد، نظر قطعی دولت امریکا را به وی اعلام کرد. این نظر حاوی سه محور مشخص بود: الف) گروگان ها هر چه زودتر، سالم، آزاد شوند. ب) امریکا برای برقراری روابط عادی با ایران و دولت فعلی، توأم با قبول نتایج انقلاب ایران، در موقع مقتضی اقدام کند. ج) در نظر امریکا، ایران می تواند دعاوی خود علیه شاه را از طریق مجامع جهانی و دیوان بین المللی لاهه دنبال و یا در مطبوعات و رسانه های گروهی مطرح کند.
در همین چارچوب، گام بعدی را سنای امریکا برداشت. در 27 مارس (7/1/1359) رهبران سنای امریکا پیشنهاد کردند که گزارشی دربارة روابط ایران و امریکا در زمان سلطنت شاه مخلوع منتشر شود. سناتور فرانک چرچ رئیس کمیته روابط خارجی سنا به سایروس ونس وزیر امور خارجه گفت که وی این پیشنهاد را با سناتور جاکوب جاویتس عضو حزب جمهوری خواه در کمیته مزبور در میان گذاشته است. به گفته وی این گزارش یک سند تاریخی از روابط بین دو کشور خواهد بود و شرحی است از نقش امریکا در ایران از تمام دیدگاه ها؛ از کمک های قابل ملاحظه این کشور به ملت ایران تا شرکت در کودتای نظامی سال 1953 در ایران که به روی کار آمدن شاه انجامید. ونس هم گفت که وی
ص: 24
اعتراضی به انتشار این گزارش ندارد و موافقت وزارت خارجه را با انتشار "کتاب سپید"ی درباره روابط امریکا با رژیم محمدرضا پهلوی به اطلاع کمیته روابط خارجی سنا رساند. این در حالی است که دولت کارتر قبلاً با هر گونه اقدامات کنگره درباره ادعای ایران مبنی بر دخالت امریکا در امور ایران در زمان شاه مخلوع، مخالفت کرده بود. این در واقع تلاشی برای کسب رضایت مسئولان ایران و ایجاد زمینه مناسب برای اقدامات مسالمت جویانه آنان در مورد قضیه گروگان ها است. هرالدتریبون در گزارش خود از این اقدام امریکا نوشت: ابوالحسن بنی صدر که تمایل خود را به آزادی گروگان ها اظهار داشته است، غالباً این پیشنهاد را مطرح کرده است که اگر کنگره امریکا یک سری جلسات بحث و بررسی ترتیب دهد که در آن، دخالت های امریکا در اعمال اشتباه شاه عنوان شود، این امر به حل بحران کمک خواهد کرد. سناتور چرچ وجود هر گونه جلسة بحث و بررسی را پیش از آزادی گروگان ها منتفی دانست. دیگر کمیته های کنگرة امریکا نیز بیم آن دارند که تشکیل این گونه جلسات به افزایش درخواست های ایران منجر شود. امّا چرچ اظهار داشت این کتاب سپید که تحقیق و بررسی 27 سال گذشته است، ممکن است تا حدودی به تقاضاهای ایران جامة عمل بپوشاند و شاید راه حل این بحران را هموار سازد.
در بازتاب این اقدام عده ای از کارشناسان غربی احتمال دادند که ابتکار جدید امریکا تحرک تازه ای در جهت حل مسئله گروگان ها ایجاد کند؛ هرچند آنها درصد این احتمال را آن قدر بالا ندانستند که به معنای ایجاد امید تازه ای برای آزادی فوری گروگان ها باشد. همچنین خبرنگار بی.بی.سی از واشنگتن اعلام کرد به نظر می رسد که راه برای این ابتکار هموار شده است؛ زیرا بیانیة اخیر کاخ سفید درباره این که امریکا دیگر هیچ تعهدی نسبت به شاه سابق ندارد، خود بهترین مقدمه برای انتشار مدرک یاد شده به شمار می آید.
در کنار چنین انعطافی سرسختی لازم نیز ابراز می شد، روز بعد از انتشار خبر مذکور (8/1/1359) رادیو امریکا خبر داد که ونس گفته است: دولت امریکا به پیشنهاد سناتور فرانک چرچ رئیس کمیته روابط خارجی سنا مبنی بر رسیدگی به روابط ایران و امریکا در دوران شاه سابق ایرادی ندارد؛ ولی با انتشار بیانیه رسمی درباره اعتراف به خلافکاری در دوران حکومت شاه، مخالف است. همین رادیو خبر داد که: ونس در کنگرة امریکا ضمن اشاره به بحران ایران گفته است صلاح نمی داند اقدامات احتمالی دولت کارتر برای آزادی گروگان ها را فاش کند. هم زمان یکی از مقامات عالی رتبة دولتی امریکا نیز به خبرنگاران در واشنگتن گفت انتظار می رود امریکا به زودی اقدامات غیرنظامی تازه ای انجام دهد. اقدامات بعدی به منظور این طرح ریزی شده است که به مقام های ایرانی نشان دهد با ادامة اسارت گروگان ها، به پرداخت بهای سنگینی مجبور خواهند شد.
در همین حال بعضی شخصیت های سرشناس امریکایی بر راه حل نظامی اصرار دارند، از
ص: 25
جمله: هنری کیسینجر وزیر خارجة سابق امریکا تأکید کرد که تنها راه برای آزاد کردن گروگان های امریکایی در تهران، برخورد میان امریکا و ایران است و غیر از این چارة دیگری نیست. کیسینجر خاطرنشان کرد که خطر این برخورد برای جان گروگان ها بیش تر از خطرهایی نیست که در حال حاضر هر روز برای آنان در شرف وقوع است. کیسینجر سیاست کارتر برای آزادی گروگان ها را یک سیاست غلط، بی هدف و نامشخص خواند. در همین زمان رادیو امریکا سخنان یک سخنگوی کاخ سفید را پخش کرد که گفت: دولت امریکا با صبر و حوصله و تفاهم نسبت به مشکلات سیاسی ایران عمل کرده است ولی هر روز که می گذرد مسئولیت رهبران ایران در نگهداری غیرقانونی گروگان ها شدیدتر می شود.
از سوی دیگر، رادیو مسکو خبر داد سه گروگان سابق امریکایی که موفق شدند در ماه ژانویه با استفاده از گذرنامه های جعلی از ایران فرار کنند، به دادگاه فدرال در امریکا مراجعه و اقامه دعوی کردند که دولت ایران 110 میلیون دلار بابت جبران خسارات وارد شده به آنها بپردازد. در صورت قبول این دادخواست در دادگاه امریکا، وزارت دارایی امریکا می تواند اجازه دهد که این مبلغ از وجوه ایران پرداخت شود؛ وجوهی که برخلاف قانون در بانک های امریکایی بلوکه شده است.
در ساعات آخر روز بعد (9/1/1359) یک "افشاگری" از سوی ایران به ابتکار شخص امام خمینی، به مثابه یک انفجار خبری، به کلی اوضاع موجود و مباحث پیرامون آن را عوض کرد. شب هنگام خبری از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد که بلافاصله خبرگزاری های بزرگ جهان آن را با قید "فوری فوری" به سراسر جهان مخابره کردند. این خبر را دفتر امام برای پخش در اختیار قرار داده بود. خبر این بود که جیمی کارتر رئیس جمهوری امریکا به وسیلة سفارت سوئیس پیامی برای امام خمینی فرستاده است که مطابق نظر امام و بنا به دستور ایشان، پیام منتشر می شود. در این پیام نسبتاً مفصل، کارتر اعلام کرده بود که صلح جهانی نیازمند روابط جدید بین دولت ها و به خصوص نیازمند حاکمیت ملل و حق مردم و اثر بر سرنوشت خویش است. کارتر به هم نوایی خود با امام خمینی و رئیس جمهوری ایران (بنی صدر) در این موضوع تأکید کرده بود. کارتر همچنین با این عبارت که: «مزیت بزرگ دمکراسی امریکایی این است که همیشه توانسته است اشتباهات خود را شناسایی نموده و یا آن را محکوم کند.» موافقت خود را با تشکیل یک کمیسیون تحقیق که بتواند حل بحران موجود بین دو ملت را امکان پذیر سازد، اعلام و به اهتمام جدی خود به تأمین رضایت مردم ایران و حل مسالمت آمیز اختلاف کنونی بین دو حکومت تصریح کرده بود. وی با توضیحاتی دربارة بیماری شاه، سفر وی به پاناما و مصر را امری شخصی و بدون ارتباط با برنامه ریزی و هدایت امریکا اعلام و یادآوری کرده بود که با ورود وی به امریکا و معالجة وی به دست پزشکان امریکایی، مخالفت کرده است. نامة کارتر با این عبارت تمام شد: «اجازه می خواهم جسارتاً اعلام دارم که به نظر من،
ص: 26
زمان و دشمنان واقعی نظام های سیاسی مربوطة ما، به زیان ما مشغولند. با تقدیم بهترین احترامات، جیمی کارتر 26 مارس 1980.»
در امریکا برخورد مقامات امریکایی دربارة ارسال پیام کارتر به امام خمینی یا مقامات دیگر ایران با نوعی تناقض همراه بود؛ جودی پاول سخنگوی کاخ سفید منکر ارسال پیامی برای هر مقام ایرانی شد؛ مقامات دیگر (از جمله وزیر خارجه امریکا) به ارسال پیام برای رئیس جمهوری، بنی صدر، اعتراف کردند، امّا نامه کارتر به امام را نامه ای جعلی خواندند. پاول هم روز بعد برخلاف اظهارات قبلی خود تأیید کرد که هفته گذشته کارتر پیامی در جهت حل بحران گروگان ها برای رئیس جمهور ایران ارسال کرده است.
برعکس، در ایران بر اینکه کاردار سفارت سوئیس پیامی را از طریق وزارت خارجه تسلیم امام کرده است تردیدی وجود ندارد؛ علاوه بر دفتر امام دیگر مقامات ایرانی از جمله رئیس جمهوری، وزیرخارجه و سیداحمد خمینی نیز بر صحت ارسال پیام کارتر به امام تأکید کردند. بنی صدر گفت: «پیام آقای کارتر به امام و این جانب، هم زمان به وسیله کاردار سوئیس در تهران تسلیم شده است.» وی افزود: «ظاهراً در عرف سیاسی معمول نیست این طور پیام ها منتشر گردد امّا ضابطه های یک انقلاب، دیگرند و ناگزیر این ضابطه ها ملاک عمل ما قرار می گیرند.»
قطب زاده وزیر خارجه ایران نیز از ارسال پیام کارتر به بنی صدر خبر داد و تأکید کرد این دومین پیام کارتر و نشانة جدی بودن مسئله پیام نخستین است. وی آشکارا از این تحرک امریکا استقبال کرد و آن را حاکی از این دانست که مشکل روابط ایران و امریکا باید براساس معیارهای شرافتمندانه و صادقانه و عدل و عدالت حل شود.
حاج سیداحمد خمینی نیز ضمن گزارش مشروحی از آنچه گذشته است، گفت: البته در پیام به امام تندی هایی که در پیام به آقای بنی صدر بوده نبوده و ملایمت داشته و از بابی که امام فرمودند هیچ چیزی نباید از ملت دور باشد، ما این را به رادیو دادیم و منتشر شد. وی در پاسخ به خبرنگاران بار دیگر با اطمینان، ارسال این پیام از جانب کارتر را مسلّم دانست.
جالب اینکه سفارت سوئیس نیز در این ماجرا دچار تناقض گویی شد. در حالی که در خبرها شخص کاردار عامل انتقال پیام ذکر شده بود، مارکوس کایزر وابستة مطبوعاتی سفارت سوئیس در گفت وگو با کیهان خبر تحویل نامة کارتر به وزارت امور خارجه ایران به وسیله کاردار سوئیس را قویاً تکذیب کرد. از سوی دیگر، سخنگوی سفارت سوئیس در تماسی با روزنامه انقلاب اسلامی گفت: ما عامل فعالی در این جریانات نیستیم لذا نمی توانیم متن این پیام را تکذیب یا تأیید کنیم.
دربارة تکذیب امریکا، حاج احمد خمینی گفت: از جایی که آقای کارتر در یک وضعیت بسیار بدی در امریکا قرار گرفته و با شکست مواجه شده است، دست به هر عملی می زند؛
ص: 27
من جمله آقای رئیس جمهوری را تهدید می کند و می داند که امام اهل تهدید نیست، پیش او خضوع می کند و بعد هر دو را تکذیب می کند و امیدواریم آقای رئیس جمهوری هم پیامشان را منتشر کنند. قطب زاده وزیر خارجه نیز در کنفرانسی مطبوعاتی کوشید تا حد ممکن، مانع تیرگی بیش تر روابط ایران و امریکا شود. او گفت: «تکذیب این پیام فقط سیاستی است برای فروکش ساختن هیجانات مردم امریکا.» قطب زاده دربارة آثار پیام کارتر گفت: «نظر من دربارة کارتر نظر مثبتی است و امریکا اگر بخواهد با ما رابطة معقولی داشته باشد، باید سیاست خود را با تفهیم و درک خواسته های منطقی ما و دیگر ملل جهان وفق دهد.» وی درباره واکنش ایران گفت: «مسلماً اگر امریکا وجود پیام را تأیید کند، از نظر ایران شناخت حق حاکمیت ایران از سوی امریکا در حل بحران بسیار مؤثر خواهد بود.»
در بازتاب وسیع ماجرای ارسال پیام کارتر به امام خمینی و تکذیب آن، خبرگزاری فرانسه از این که سخنگوی کاخ سفید تأیید کرده است کارتر هفتة گذشته برای حل بحران امریکا و ایران و تسریع آزادی گروگان ها، پیامی برای رئیس جمهور ایران ارسال کرده است خبر داد و افزود: «این نخستین بار است که یک مقام رسمی امریکا پس از انتشار خبر مذکور از جانب ایران، قبول می کند تماسی بین پرزیدنت کارتر و دولت ایران صورت گرفته است.»
خبرگزاری فرانسه همچنین در گزارشی از نیویورک از گفت وگوی قطب زاده با شبکة تلویزیونی ای.بی.سی امریکا خبر داد که گفته است: «عمل انتشار پیام جیمی کارتر در تهران بدون آگاه کردن واشنگتن یک اشتباه بوده است.» وی افزوده است: «محتوای این پیام بسیار سازنده و بیش تر متعادل بود و دمکراسی امریکا آن قدر قوی است که اگر به طور مؤثر اشتباهاتی مرتکب شده باشد به آن اعتراف کند.» بنا بر این گزارش، وزیر خارجه ایران گفت از تکذیب روز شنبة کاخ سفید متعجب شده است و این تکذیب تأثیر مثبتی را که پیام به وجود آورده بود، کاهش داده است.
رادیو لندن نیز در گفتاری حاوی اطلاعات و اخبار متعددی دربارة روابط ایران و امریکا اعلام کرد: ظرف دیروز و امروز دربارة پیامی که مقامات ایران می گویند جیمی کارتر برای آیت الله خمینی فرستاده است، غوغای بزرگی به پا شد و مقامات امریکا منکر قضیه شدند. علی رغم تکذیب ارسال پیام، مقامات ایران در صحت پیام شکی ندارند. ابوالحسن بنی صدر و صادق قطب زاده هر دو معتقدند که انکار مقامات امریکا به آن علت است که آنها انتظار علنی شدن پیام مزبور را نداشتند و به همین دلیل غافلگیر شدند.
رادیو لندن نگرش مثبت ایران به این قضیه را چنین بازتاب داد: «قطب زاده معتقد است که انکار این پیام برای مصرف داخلی امریکا صورت گرفته است. قطب زاده قبول دارد که افشای پیام بدون هشدار دادن به امریکا اشتباه بوده است ولی اضافه می کند این اشتباه به نامطلوبی انکار موجودیت چیزی که واقعیت است، نیست. قطب زاده گفت حتی با در نظر گرفتن انکار امریکا
ص: 28
این پیام نمودار قدم مثبتی است؛ گرچه اثر این پیام تا اندازه ای تقلیل یافته است. وزیر خارجة ایران از این پیام حسن استقبال را کرد و گفت به عقیدة او تشکیل کمیسیون مشترکی با شرکت ایران و امریکا یعنی آنچه پیام مزبور با آن موافقت کرده است، بسیار ضروری است.»
در سطح جناح بندی ها و گروه ها و تشکل های سیاسی داخلی ایران، وجه غالب اعلام مواضع ضد امریکایی و حمایت از افشاگری و سازش ناپذیری امام خمینی است که با سرزنش تلویحی یا آشکار دیگر دولتمردان همراه است. کارتر، به دلیل توطئه گری و دولتمردان ایران به جز امام خمینی به علت انواع صفات منفی سرزنش می شوند. در این میان سازمان مجاهدین خلق شدیدترین مواضع ضدامریکایی را اتخاذ و اعلام آن را با حمایت مؤکدی از امام خمینی همراه کرد.
در حاشیه مطالب مربوط به پیام مزبور و در تفسیر و تحلیل برخی پیام ها که از طرف متحدان امریکا برای رئیس جمهور و وزیرخارجه ایران می رسد، اظهار امیدواری به تشکیل یک کمیسیون تحقیق از جمله با پیگیری "شون مک براید" ایرلندی در رسانه های خارجی قابل توجه است. نکته مهم دیگر توجه رسانه ها به موضع آشتی جویانه کارتر در نامه است که البته به تحویل دادن گروگان ها به دولت ایران و خارج شدن آنها از اختیار دانشجویان منوط گردیده است.
در این میان افکار عمومی در داخل امریکا به گونه ای است که دولت و رئیس جمهور امریکا ناچارند تا حصول نتیجه ای قطعی در ماجرای گروگان ها، نوعی تحرک ضد ایرانی را مرتباً برای مردم به نمایش بگذارند و در این مسیر به برخی تدابیر حاشیه ای نیز متوسل می شوند؛ از جمله دیوان عالی امریکا از اجازه تمدید اقامت به گروهی از دانشجویان ایرانی خودداری کرد. در ایران، امّا وضع افکار عمومی به گونه ای است که بدون پرداختن به اصل صحت و سقم ماجرا، اساساً نفس ارتباط و هر گونه حرکت مسالمت آمیز به شدت رد و نفی می شود؛ اگرچه با ضعف مواضع امریکا و برتری ایران همراه باشد. علت عمده این نوع موضع گیری گروه ها و جریان های سیاسی، استفاده از این فضا برای ارتقاء پشتوانه عمومی است؛ از این رو طوری رفتار می کنند که تأکید می شود فقط طالب تشدید فضای دشمنی هستند. البته برای دفاع از این مواضع، از شواهد فراوان تاریخی و غیرتاریخی موجود - که مورد توجه افکار عمومی است - استفاده می کنند. کم و کیف اعلام مواضع سازمان مجاهدین خلق نمونه ای قابل ذکر از این گونه برخوردها است. به عبارت دیگر می توان گفت: در داخل ایران در ذهن بیش تر نخبگان و در افکار عمومی فضای حاد رادیکال حاکمیت تمام دارد و در این ماجرا به چیزی جز پیروزی چشمگیر ایران و تسلیم آشکار امریکا در این مبارزه رضایت داده نمی شود.
با نزدیک شدن روز 12 فروردین، سالروز رسمیتِ حقوقی نظام جمهوری اسلامی، مسئله تعیین تکلیف گروگان های امریکایی از مهم ترین موضوعات نظام است که با این روز گره خورده است. پیش بینی می شد که یکی از مطالب مهم سخنرانی رئیس جمهوری در این روز
ص: 29
در میدان آزادی، آخرین گزارش ها درباره گروگان ها باشد. به نظر بسیاری از کارشناسان آنچه بنی صدر خواهد گفت جمع بندی تلاش های او در اقناع دیگران است و نیز علامتی است از میزان پیشرفت روش های مسالمت آمیز حل ماجرا. از سوی دیگر، در نزد دولت امریکا و بیش تر رسانه های جهانی، نوعی انتظار ایجاد تحول در وضعیت کنونی گروگان ها وجود دارد. در واقع دولتمردان امریکا از این روز، روز تعیین کننده ای را انتظار می کشند، از این حیث که نتیجة تحولات و تبادل پیام های تشویق آمیز و بعضاً تهدیدآمیز چند روز اخیر را ارزیابی کنند و متناسب با آن به اخذ تصمیم در انتخاب راه های مختلف پیش ِ رو بپردازند. با فرا رسیدن روز 12 فروردین، آنچه در ساعت 7 صبح از بخش فارسی رادیو امریکا پخش شد و همچنین مضمون مطالب تقریباً تمامی رسانه های جهانی که در این روز، قبل از قطعی شدن تصمیمات و اقدامات ایران منتشر شد، تلفیقی از "بیم و امید" را همراه داشت؛ وجود نوعی امیدواری همراه با تهدیدهایی تلویحی.
از جمله در ساعت 7 صبح (به وقت ایران) بخش فارسی رادیو امریکا اعلام کرد: «در وزارت خارجة امریکا خوش بینی احتیاط آمیز دربارة قضیة گروگان ها محسوس است و این با توجه به گزارش هایی است مبنی بر این که شورای انقلاب احتمالاً گروگان ها را از افراطیونی که سفارت را در اشغال دارند تحویل می گیرد. اکنون مقامات دولتی می گویند که هر اقدام تازه ای از جانب امریکا بستگی به تحولات ایران خواهد داشت؛ تحولاتی که قاعدتاً باید به زودی روشن شود.»
در ساعت 7:45 صبح بخش فارسی رادیو لندن نیز گزارش داد: «ممکن است که بحران گروگان های امریکایی به پایان خود نزدیک شده باشد. اگرچه بعد از دفعات متعدد که امیدها به یأس بدل شده است هیچ کس روی این احتمال حساب نمی کند.»
در ساعت 8:45 صبح بخش عربی رادیو امریکا خبر داد که: «قرار است امروز هر یک از رؤسای جمهوری امریکا و ایران روش خود را دربارة وضع گروگان های امریکایی روشن کنند. در واشنگتن تأکید شده است که جیمی کارتر برای نطق امروز آقای بنی صدر دربارة مسئله گروگان ها، اهمیت ویژه ای قائل شده و صدور بیانیة خود را به بعد از ایراد نطق رئیس جمهوری ایران موکول ساخته است. مشاوران جیمی کارتر تأکید کردند که اگر دولت ایران برای نظارت خود بر گروگان ها اقدام نکند، رئیس جمهوری امریکا در بیانیة خود اقدامات جدیدی را بر ضد ایران اعلام خواهد کرد.»
خبرگزاری رویتر گزارش داد: «پرزیدنت ابوالحسن بنی صدر منتظر آن است که ابتدا آیت الله خمینی موافقت خود را در مورد انتقال گروگان ها اعلام کند و سپس وی این مسئله را در سخنرانی]امروز[ خود به مناسبت نخستین سالگرد استقرار جمهوری اسلامی ایران به مردم اعلام نماید. منابع آگاه اعلام داشتند صادق قطب زاده وزیر خارجه ایران شب گذشته با
ص: 30
ارسال پیامی امریکا را از تحولات آگاه ساخته است. یک بیانیه کاخ سفید نشان دهندة آن است که مجازات جدید سیاسی و اقتصادی امریکا بر ضد ایران احتمالاً در صورتی که دولت ایران، حداقل، کنترل گروگان ها را به دست نگیرد، بلافاصله اعمال خواهد شد.»
خبرگزاری فرانسه نیز خبر داد: «کاخ سفید اواخر امروز در مورد این تحولات جدید بیانیه ای صادر خواهد کرد... کاخ سفید انتظار دارد نطق بنی صدر شامل پیشنهادهای جدیدی باشد؛ پیشنهادهایی که اگر شامل آزادی فوری گروگان ها نباشد، حداقل جریان امور را به سوی یک جهت صحیح سوق دهد.»
به این ترتیب در اولین ساعات روز 12 فروردین 1359 دولت امریکا، افکار عمومی بخش عمده ای از جهان غرب و محافل سیاسی و خبری جهانی، منتظر آخرین نظرها و مواضع ایران بودند و نیز جهان منتظر تصمیمی بود که بعد از آن امریکا باید اتخاذ کند.
در مراسم بزرگداشت روز جمهوری اسلامی طبق برنامه پیام امام خمینی قرائت شد و سپس رئیس جمهوری سخنرانی کرد.
بخش عمدة پیام امام خمینی که سیداحمد خمینی آن را در مراسم مزبور قرائت کرد، در سرزنش امریکا به خاطر بردن شاه به مصر بود. در این پیام با توجه به نامة اخیر کارتر به امام چنین آمده بود: «این نیرنگ جدید کارتر شبیه همان نیرنگی است که شاه مخلوع در اواخر سلطنت ننگینش زد و در مقابل ملت و روحانیون به چاپلوسی و حیله گری پرداخت و دسیسة او نقش بر آب شد. آقای کارتر باید بداند که فرستادن شاه مخلوع به مصر و عذرخواهی از اشتباهات گذشته و اعتراف به خیانت های امریکا به ملت های مظلوم - از آن جمله ایران - و راه حل لانة جاسوسی را از من که یک نفر از ملت بزرگ ایران هستم خواستن، به بیراهه رفتن است. حل این مسئله به دست هیچ کس جز ملت شریف ایران و مجلس شورای اسلامی منبعث از آرای ملت نیست.»
بنی صدر نیز در سخنرانی خود به مسئله امریکا پرداخت. وی ابتدا گزارشی از آنچه گذشته است ارائه کرد؛ از جمله تشکیل کمیسیون بررسی جنایات امریکا در ایران و تلاش ها در زمینة حضور شاه در مصر. بنی صدر سپس متن پیام دوم کارتر به خویش را قرائت کرد که در آن بر ضرورت انتقال گروگان ها به دولت تا 31 مارس (11/1/1359) تأکید شده بود و در ضمن تلاش های بنی صدر در این باره به نحوی مورد قدردانی قرار گرفته بود. در آخر پیام آمده بود: «ما آماده ایم هر فکر خاص را در این باره دریافت کنیم... . انتقال گروگان ها می تواند راه را برای حل سریع بحران باز کند.»
بنی صدر در ادامه سخنان خود افزود: «بعد از این که این پیام آمد، در شورای انقلاب مورد بحث قرار گرفت و شورا تصمیم گرفت که اگر امریکا طبق یک بیان رسمی اعلام کند که تا تشکیل مجلس و اتخاذ تصمیم از سوی مجلس، درباره گروگان ها نه تبلیغی کند، نه ادعایی
ص: 31
کند، نه حرفی بزند و نه تحریکی کند، شورای انقلاب می پذیرد که گروگان ها را تحت نظارت خود در آورد. بنابراین ما این موردی که درباره روابط ما با امریکا بود، در این مرحله هستیم که عیناً به اطلاع شما مردم ایران رسید.»
علی رغم سخن تند امام بر ضد امریکا در این پیام، امریکاییان از بروز تحول مورد نظر خویش نومید نشدند. به گزارش خبرگزاری فرانسه از واشنگتن، مقامات رسمی کاخ سفید در واشنگتن گفتند: این حقیقت که در نطق آیت الله خمینی هیچ گونه اشاره ای به انتقال گروگان های امریکایی از محل سفارت نشده است، می تواند بدین گونه تعبیر شود که وی با تحویل گروگان ها به شورای انقلاب مخالفت ندارد. به خصوص آنچه بنی صدر از قول شورای انقلاب اعلام کرده بود، اگرچه به صورت مشروط بود، می توانست برای امریکایی ها یک حداقل باشد؛ یعنی تحویل گرفتن گروگان ها از دانشجویان و دادن آنها به دولت جهت تعیین تکلیف به وسیلة مجلس. از این رو کاخ سفید پیامی برای رئیس جمهوری ایران ارسال کرد که متن آن به این شرح است: «اظهارات پرزیدنت بنی صدر مبنی بر اینکه گروگان ها تحت حمایت دولت ایران قرار خواهد گرفت، نشانه روشن مثبت و موفقیت آمیزی است؛ در نتیجه دولت امریکا فعلاً اجرای پاره ای از مجازات های اقتصادی جدید را به تعویق می اندازد. ما این مسئله را درک می کنیم که موضع دولت ایران این است که مسئله گروگان ها هنگامی که پارلمان جدید تشکیل شود حل و فصل گردد. آزادی هر چه زودتر اتباع کشور ما مسئله اساسی ما بوده است. به طوری که اطلاع دارید این هدف و نقطه نظری است که توسط ایالات متحده امریکا تعقیب می گردد.»
این امیدواری در مقامات سازمان ملل نیز پدید آمده بود. به گزارش آسوشیتدپرس کورت والدهایم دبیرکل سازمان ملل، امروز سخنان بنی صدر در تهران را گامی در جهت صحیح تلقی کرد؛ سخنانی که درباره تمایل شورای انقلاب برای برعهده گرفتن امر گروگان ها بود. وی اطمینان داد که انجام هر چه زودتر این اقدام راه را برای بازگشت کمیسیون تحقیق به ایران و تکمیل کارش هموار خواهد ساخت.
جواب کارتر هرچند انعطافی از طرف امریکا محسوب می شد امّا آن چیزی نبود که شورای انقلاب در پی آن بود؛ تضمین خاصی در پاسخ کارتر اعلام نشده بود، باز هم همه چیز را به تصمیم گیری آتی دولت امریکا وابسته کرده بود. بررسی بازتاب ها و تفاسیر سخنان و مواضع روز 12 فروردین نشان می دهد که خوش بینی های ابراز شده در ساعات اولیة این روز در پایان روز تا حد زیادی کمرنگ شده است. از جمله در گزارش ساعت 19:45 روز 12 فروردین رادیو لندن که در آن جنبه های مهمی از مسئله مورد توجه قرار گرفته و پس از گزارشی از امیدواری ها برای رفع بن بست کنونی می افزاید: «ولی قبول شرایطی که اکنون پیشنهاد شده، برای جیمی کارتر بسیار مشکل است.» در ادامه به مرحله کنونی مبارزات
ص: 32
انتخاباتی ریاست جمهوری امریکا و نگرانی های کارتر در این باب اشاره می کند و می افزاید: «کارتر نخواهد توانست که شرایط پرزیدنت بنی صدر را پذیرفته و بدین ترتیب آشکارا در برابر تقاضاهای ایرانیان تسلیم گردد. سخنگوی کارتر سخنرانی پرزیدنت بنی صدر را مثبت خواند و کارتر نیز اظهار داشته است که تصمیم خود را در مورد تحریم ایران تغییر خواهد داد ولی فشار افکار عمومی مبنی بر اتخاذ یک روش قاطع تر همچنان ادامه دارد.»
در مجموع آنچه که در روز تاریخی 12 فروردین واقع شد، درباره ماجرای گروگان ها این باور را در ناظران و مفسران به وجود می آورد که نظرهای دو طرف بیش تر از آن با هم فاصله دارد که بتوان به راه حلی نزدیک تر از زمان تصمیم گیری مجلس ایران اندیشید. طرف ایرانی تعهد واضح و رسمی امریکا را طلب می کند و تنها در این صورت گروگان ها به قدرت رسمی حاکم بر ایران تحویل داده می شوند، امّا طرف امریکایی در عین این که مُصِرّانه طالب داده شدن گروگان ها به دولت و شورای انقلاب است، حاضر به سپردن تعهد مورد نظر ایران نیست و همان اعلام را که اقدامات رئیس جمهوری ایران را مثبت می شمارد و از تحریم های جدید ایران فعلاً صرف نظر می کند، کافی می داند.
به این ترتیب از نظر طرف ایرانی، این یک نگرانی جدی و واضح است که امریکا صرفاً در پی این است که مسئولیت رسمی متوجه دولت ایران شود و به این شکل بدون تعهدی بازدارنده و با برتری حقوقی و روانی مناسب، ابتکارات مورد نظر خویش را یکی پس از دیگری به اجرا درآورد. این در حالی است که در فضای رادیکالیزة داخل ایران، توقعات بسیار بالاتری از رهبران انقلاب و نظام جدید وجود دارد؛ به طوری که حتی اخذ تعهد رسمی از دولت امریکا چیزی به شمار نمی آید و برای تحویل گرفتن گروگان ها از دانشجویان پیرو خط امام و دادن آنها به دولت و قدرت رسمی، مجوز قابل اعتنایی محسوب نمی شود. تقریباً تمام گروه های سیاسی اعم از طرفداران نظام و مخالفان آن هر گونه مماشات با امریکا و انعطاف در برابر آن را شدیداً محکوم می کنند و طالب شدت عمل هر چه بیش تر هستند و آشکارا رو در رویی هر چه خصمانه تر با امریکا را یک امتیاز و ضرورت برای انقلاب و ایران می شمارند. در این میان در طرف امریکایی نکته قابل توجه اینکه آنچه از ذکر آشکار آن خودداری و در پردة ابهام باقی گذاشته می شود، تصمیمات و طرح های اصلی امریکا برای تغییر وضعیت کنونی به نفع خویش است؛ طرح هایی که به گونه ای بسیار مجمل و کلی و در قالب اظهار بی صبری و وعدة تلویحیِ اقدامات تعیین کنندة آتی، در رسانه ها منعکس می شود.
در همین حال بنی صدر با خوش بینی بیش تری از دیگران، از روند تحولات کنونی یاد می کند. وی روز 13 فروردین در مصاحبه با شبکة تلویزیونی ای.بی.سی امریکا ضمن تأیید این که گروگان های امریکایی تحت کنترل شورای انقلاب در خواهند آمد، گفت: شورای انقلاب بدون تصویب امام خمینی اقدامی نخواهد کرد. وی تأکید کرد نگران نباشید؛ این امر
ص: 33
صورت خواهد گرفت. وی افزود: روز گذشته (12/1/59) پیامی از کارتر دریافت داشته است؛ پیامی که در آن قول داده شده است تا زمانی که پارلمان آیندة ایران درباره سرنوشت نهایی گروگان ها تصمیم بگیرد، ایالات متحده در امور داخلی ایران دخالت نخواهد کرد.
بعداً مشخص شد که تأکید ایران بجا بوده است و کارتر در همان حال که در سطح آشکار به ذکر کلیاتی در پاسخ به خواسته ایران می پرداخت و وعدة عدم اقدام می داد، در سطح سرّی اقدامات مربوط به حمله نظامی را با جدیت دنبال می کرد. گزارش های بعدی یک تهیه کنندة مشهور تلویزیونی امریکا، پیر سالینجر نشان می دهد که دقیقاً هم زمان با ابراز خوش بینی بنی صدر در مصاحبه با شبکة ای.بی.سی امریکا، کارتر که در منطقه حساس نیویورک به سناتور ادوارد کندی باخته بود و نگرانی شکست بزرگی را در زندگی سیاسی خویش بیش از پیش احساس می کرد، کلافه و عصبانی، با اعلام "بس است" به مشاوران خود، به مرحله ای از طراحی حمله ای نظامی به ایران مشغول بوده است.
روز بعد (14/1/1359) نیز بنی صدر با یک رسانه امریکایی (هفته نامه نیوزویک) به مصاحبه نشست. وی باز هم گفت: شورای انقلاب تصمیم گرفته است در صورتی که دولت امریکا متعهد شود که حرف و نقلی تا تشکیل مجلس پیش نیاورد، گروگان ها تحت نظارت شورای انقلاب در بیایند و من هم این را به مردم اعلام کردم و مخالفتی هم از جانب مردم مشاهده نشد، بنابراین تصمیم اجرا خواهد شد.
در همین روز آقای عزت الله سحابی عضو شورای انقلاب در یک گفت وگوی اختصاصی با روزنامه کیهان خبر داد که وی و آقای هاشمی رفسنجانی، نمایندگان دائمی شورای انقلاب در امر رابطه با دانشجویان پیرو خط امام بوده اند و مذاکرات خود را از چندی قبل با آنان ادامه داده اند. وی گفت که او و اکبر هاشمی رفسنجانی دیگر عضو شورای انقلاب، روز شنبة آینده (پس فردا) برای مذاکره با دانشجویان پیرو خط امام و تحویل گروگان ها از آنها، به جاسوسخانه خواهند رفت. البته وی یادآوری کرد چنانچه کارتر شرایط آقای بنی صدر رئیس جمهوری کشورمان را پذیرفته باشد، مسئلة تحویل گروگان ها به شورای انقلاب و دولت نیز عملی خواهد شد. مهندس سحابی سپس تأکید کرد که در جلسة امشب شورای انقلاب، مسئلة محل نگهداری و انتقال گروگان ها به آن محل و تحویل آنها به دولت، بار دیگر مطرح خواهد شد.
در این باره آقای مهدوی کنی دیگر عضو شورای انقلاب تأیید کرد که نمایندگان دائمی شورای انقلاب مهندس سحابی و حجت الاسلام رفسنجانی، پس فردا برای مذاکره و تحویل گروگان ها، به جاسوسخانه امریکا خواهند رفت. سرپرست وزارت کشور دربارة این سؤال که پس از تحویل گروگان ها، تکلیف دانشجویان پیرو خط امام چه خواهد شد، تأکید کرد: این طبیعی است که با تحویل گرفتن گروگان ها به وسیلة دولت و شورای انقلاب، دانشجویان
ص: 34
جاسوسخانه را ترک خواهند کرد. وی دربارة محل نگهداری گروگان ها گفت: این مسئله برای اتخاذ تصمیم قطعی، در جلسة امشب شورای انقلاب مطرح خواهد شد؛ امّا به نظر می رسد که ترجیح داده شود که از گروگان ها در همان جاسوسخانه، تحت نظارت دولت نگهداری شود.
در عمل مباحث و اقدامات مربوط به تحویل گروگان های امریکایی به دولت و شورای انقلاب چند روز دیگر هم به طور گسترده ای ادامه یافت، امّا به نتیجه ای نرسید. در ایران برخی مقامات و محافل از جمله رئیس جمهوری و وزیر امورخارجه، با ابراز نوعی خوش بینی مسئله را دنبال می کردند ولی اکثر عناصر حاکمیت نظام، در این باره با احتیاط بیش تری برخورد می کردند و نشان می دادند که منتظر پاسخ صریح و رسمی امریکا به خواسته و شرط ایران هستند. در امریکا نیز همچنان وضع سابق ادامه یافت و دولت امریکا حاضر به تصریح در پذیرش رسمی شرایط ایران نگردید.
بعدازظهر روز 17 فروردین (6 آوریل) در تهران مراسم عیدپاک برای گروگان های امریکایی برگزار شد. این مراسم با حضور سه کشیش امریکایی - که روز گذشته به دعوت دانشجویان مسلمان پیرو خط امام به ایران آمده بودند - و اسقف کاپوچی و دو کشیش ایرانی انجام شد. گروگان ها در گروه های جداگانه با کشیشان ملاقات کردند و کشیشان مراسم عیدپاک را برای آنها انجام دادند. اسقف کاپوچی نیز در این مراسم نامه های خانواده ها و بستگان گروگان ها را به آنان تسلیم کرد. در همین حال، در این شب باز هم موضوع اصلی جلسه شورای انقلاب مسئله انتقال گروگان ها به دولت بود. حسن حبیبی سخنگوی شورای انقلاب در پایان این جلسه گفت: «تصمیم گرفته شد که نظر امام را در این مورد بدانیم. بر اساس تصمیم و نظر امام تصمیم نهایی اعلام خواهد شد.» وی در پایان خاطرنشان کرد: «فردا در ملاقات با امام، مطالب با ایشان در میان گذاشته خواهد شد.» این جلسه با شرکت ابوالحسن بنی صدر تشکیل شده بود. در امریکا نیز مقامات رسمی امریکایی گفتند دولت این کشور در مقابله با شکست تلاش ها درباره انتقال گروگان های امریکایی به دولت ایران، ممکن است ظرف 24 ساعت تصمیم به اعمال یک سری مجازات های اقتصادی جدید بر ضد ایران بگیرد. این مقامات افزودند اگر شانس فوری برای ایجاد اوضاعی بهتر در ایران به وجود نیاید، اقدامات اولیه در این راه را روز دوشنبه (18/1/59) پرزیدنت کارتر انجام خواهد داد.
به این ترتیب همه چیز به روز دوشنبه هفتم آوریل (هجدهم فروردین) موکول شد. کارتر حاضر نشده بود تعهدی را رسماً اعلام کند که تا تعیین تکلیف گروگان ها در اولین مجلس ایران به اقدامی دست نزند و در عوض گروگان ها رسماً تحویل دولت ایران بشوند. واضح است که انتقال گروگان ها به دولت به معنای تضمین سلامت و آزادی قطعی آنان بود، لیکن در صورتی که این را مجلس ایران عملی می کرد، یک معنای آن این بود که ملت ایران تصمیم گرفته است خود از طریق نمایندگانش سرنوشت گروگان ها را تعیین کند. امّا کارتر می خواست
ص: 35
آزادی گروگان ها را با ابتکار عمل خود به دست آورد و از این طریق پیروزی خود در مبارزه انتخابات آتی را رقم بزند. انتقال گروگان ها به دولت ایران بدون تعهد رسمی کارتر به عدم اقدام، معنای واضحی داشت و آن این که وضع گروگان ها از گرفتار بودن در یک "وضعیت انقلابی" تغییر می یافت و به اسیران یک دولت یاغی علیه حقوق بین الملل تبدیل می شدند و در این حال امریکا ابزار و نیز شرایط حقوقی و سیاسی لازم برای اعمال فشارهای مطلوب برای آزادی گروگان ها را در اختیار می گرفت. نظام جمهوری اسلامی از خارج با وضع خاصی که ذکر شد مواجه بود و در داخل نیز تقریباً تمامی جریان های سیاسی سرسختانه طالب مبارزه جدی تر با امریکا بودند و هر گونه حرکت ملایم به معنای سازش و تسلیم انقلاب به دشمن شماره یک خود تلقی می شد و بانیان آن با مشکل مشروعیت مواجه می گردیدند.
در شورای انقلاب به ریاست بنی صدر، کشش لازم برای حل قطعی این بغرنج وجود نداشت و بنابراین به امام خمینی و نظر وی محول گردید. در واقع یک بار دیگر مسئولان نظام بار زمین ماندة مشکلات عظیم و عدیده نظام جدید را بر دوش امام قرار دادند.
به این ترتیب، در حالی که روز 18 فروردین به روزی تعیین کننده تبدیل گردیده بود، حدود ظهر، بلاتکلیفی ماجرای گروگان ها و نوعی حالت انتظار که در مسئولان ایران و امریکا به وجود آمده بود، با اطلاعیة دفتر امام خمینی در قم، پایان یافت؛ به این ترتیب موضوع گروگان ها و در پی آن، رابطة ایران و امریکا، وارد مرحلة جدیدی شد و دولت امریکا قطع رابطة سیاسی بین دو کشور را اعلام کرد.
ساعت 12 ظهر جلسه ای با شرکت رئیس جمهوری و چند تن از اعضای شورای انقلاب، در حضور امام خمینی تشکیل شد. در پایان این جلسه، دفتر امام اطلاعیه ای دربارة مسئلة گروگان ها منتشر کرد. طبق این اطلاعیه مصوبه غیررسمی شورای انقلاب و به عبارت دیگر، نظر نهایی امام، به قرار زیر اعلام شد: «گروگان ها و سفارت تا تشکیل مجلس شورای اسلامی و تعیین سرنوشت آنان به دست وکلای محترم ملت، به دست دانشجویان مسلمان و مبارز باقی می ماند. ما بارها تذکر داده ایم که حال گروگان ها و مکان آنان از هر حیث خوب می باشد. برای اثبات این موضوع اگر کسانی بخواهند از سلامت و رفاه آنان مطلع گردند، با نظارت مقامات مسئول بلامانع است.»
چند ساعت بعد، صبح روز 7 آوریل به وقت امریکا در کاخ سفید جلسه شورای عالی امنیت ملی به ریاست کارتر تشکیل شد. در این جلسه از جمله برژینسکی مشاور امنیت ملی، والتر ماندیل معاون رئیس جمهور، هارولد براون وزیر دفاع، استانفیلد ترنر رئیس سیا، ژنرال دیوید جونز رئیس ستاد مشترک ارتش و سایروس ونس وزیرخارجه شرکت داشتند. رئیس جمهوری امریکا در ابتدای جلسه گفت: از این که تا به حال به امید حصول نتیجه از مذاکره با ایرانی ها نشسته و زودتر به اقدام قاطعی دست نزده است، متأسف است و در
ص: 36
این باره مرتکب اشتباه شده است. وی پیشنهاد قطع رابطه با ایران را مطرح کرد و در کنار آن امکان دیگر اقدامات را نیز بیان کرد. سایروس ونس به قطع روابط اعتراض کرد و در عوض تنها پیشنهاد اخراج دیپلمات های ایران را مطرح نمود؛ امّا برژینسکی، والتر ماندیل، براون و دیگران چنین نظری نداشتند. بنابراین رئیس جمهوری امریکا تصمیم رسمی قطع روابط را به تصویب رساند.
کارتر سرانجام هدف واقعی خود از پیگیری مداوم تحویل گروگان ها به دولت ایران را در این جلسه بروز داد و علی رغم شکست در این زمینه نتیجه گیری کرد که: «ما دیگر با آدم ربایانی که در قبال دولت ضعیف ایران، گروگان ها را در اختیار خود نگاه داشته اند مواجه نیستیم، بلکه با دولت متخاصمی مواجه هستیم که اقدامات متخاصمانة آن، ما را مجبور کرده است تا به آن، پاسخ قهرآمیز بدهیم...»
شب هنگام (به وقت امریکا) کارتر در تلویزیون ظاهر شد و سخنانی ایراد کرد که تمام خبرگزاری ها فوراً آن را به سراسر جهان مخابره کردند. وی در این سخنان، دانشجویان مسلمان پیرو خط امام را تروریست هایی خواند که دولت ایران پشت آنها پنهان می شود و باید برای این کار بهای گزافی بپردازد. وی اعلام کرد که امروز دستور این اقدامات را صادر کرده است: قطع رابطة دیپلماتیک با ایران، اعمال مجازات های اقتصادی حتی در زمینة مواد غذایی و دارو، فراهم آوردن امکان شکایت مالی برای استفاده از دارایی های مسدود شدة ایران و لغو روادید جدید و عدم تمدید روادید قبلی ایرانیان. وی افزود که چنانچه این تدابیر نتواند به آزادی سریع گروگان ها منجر شود، تدابیر دیگری اتخاذ خواهد کرد.
در ادامه، وزارت خارجه امریکا نیز رسماً اعلام کرد که روابط سیاسی این کشور با ایران به طور کامل قطع شده است. دیپلمات ها و کارمندان ایرانی سفارت، تا 36 ساعت دیگر یعنی تا نیمه شب سه شنبه (به وقت امریکا) باید امریکا را ترک کنند.
نوع برخورد کارتر، به سرعت نشان داد که انتقال گروگان ها به دولت، بدون تضمین لازم، چه حربه مهلکی را به دست امریکا می داده است. این گونه برخورد، صحّت نظر محتاطان و غیرخوش بینان و نیز مخالفان سرسخت هر گونه مماشات با امریکا را ثابت می کرد.
در ایران، واکنش امام خمینی در برابر این اقدام، طی پیامی به نحو زیر ابراز شد: «اگر کارتر در عمر خود یک کار کرده باشد که بتوان گفت به خیر و صلاح مظلوم است، همین قطع رابطه است. رابطه بین یک ملت به پاخاسته برای رهایی از چنگال چپاولگران بین المللی با یک چپاولگر عالم خوار، همیشه به ضرر ملت مظلوم و به نفع چپاولگر است. ما این قطع رابطه را به فال نیک می گیریم چون که این قطع رابطه دلیلی برای قطع امید امریکا از ایران است. ملت رزمنده ایران این طلیعه پیروزی نهایی را که ابرقدرت سفاکی را وادار به قطع رابطه یعنی خاتمه دادن به چپاولگری ها کرده است، اگر جشن بگیرد حق دارد.»
ص: 37
این نوع برخورد، منحصر به شخص امام خمینی نبود، امام در واقع یک روح جمعی شدیداً ضد امریکایی را نمایندگی و تأیید و البته آن را هدایت می کرد. با مرور مختصر فضای سیاسی ایران در فردای شبی که قطع رابطه اعلام شد، وجود این فضای حاد در قبال این موضوع، تا حدی قابل ترسیم است.
برای بررسی اقدامات ضروری در قبال قطع رابطه امریکا، در 19/1/1359 جلسه فوق العاده شورای انقلاب که در آن کلیه استانداران کشور نیز شرکت داشتند تشکیل شد. در پایان این جلسه که از 7:30 تا 13:30، طول کشید و در واقع ادامة جلسه فوق العادة ناتمام شب گذشته بود، بیانیه ای انتشار یافت که در آن وضع کنونی "شرایطی کاملاً استثنایی و فوق العاده" توصیف شده است. بیانیه با آیه «اذن للذّین یقاتلون بانهم ظلموا و ان الله علی نصرهم لقدیر» شروع می شود و در آن آمده است:
«ما آن روزی را پیش بینی می کردیم که دولت امریکا آن آزمندی و تجاوزطلبی را که در بافت طبیعی نظام سیاسی اقتصادی اوست، به ظهور رساند و در برابر ملتی که پس از روزگاران دراز اکنون می خواهد مستقل و آزاد و رستگار باشد آشکارا صف آرایی کند و ما منتظر حمله شیطان بزرگ ابرقدرت امریکا و دست نشاندگانش بودیم و اکنون آن روز فرا رسیده است...
رئیس جمهوری امریکا سعی می کند مطامع امپریالیستی دولت خود را زیر پوشش مسئله گروگان های سفارت پنهان کند در حالی که ما می دانیم برای دولت امریکا مسئله اساسی اصل انقلاب اسلامی و قطع دست متجاوز آن دولت از ایران است.
اکنون ملت ایران در برابر یک آزمایش بزرگ قرار گرفته است؛ آزمایش رویارویی قاطع حق و باطل، رویارویی دولتی تجاوزطلب و آزمند با ملتی از بند رسته و ملتزم به ایدئولوژی انقلابی اسلام.»
با تأکید بر اینکه در جهت تحقق خواست ملت ایران، شورای انقلاب مصمم به مقاومت در برابر زورگویی و تهاجم امریکا است و با تأکید به ضرورت هوشمندی و وحدت ملی، در پایان این بیانیه یادآوری شده است که «شورای انقلاب در جلسات فوق العادة خود طی شب گذشته و امروز تصمیماتی اتخاذ کرده است که به اطلاع عموم ملت خواهد رسید.»
حسن حبیبی سخنگوی شورای انقلاب درباره این جلسه گفت: «کلیه استانداران پیشنهاد کرده اند که حالت فوق العاده در کشور اعلام شود و همة آنها با توجه به اوضاع و احوال و روحیة مردم اعلام کرده اند که امکان این کار هست.»
بنی صدر نیز به خبرنگار رادیو تلویزیون درباره نتایج این جلسه گفت: «ما تصمیم به مقاومت گرفته ایم خوشبختانه امریکا هم از نظر ما لحظه مناسبی را برای این حمله انتخاب کرده است؛ چون ما دو هفته بود که در شورا راجع به مسائل و راه حل های آنها بحث می کردیم امروز به این نتیجه رسیدیم که بنا باید بر یکدلی باشد و اختلافات گروهی کنار گذاشته شود تا آماده مبارزه برای تکمیل استقلال خودمان بشویم.»
ص: 38
در همین روز علی اکبر معین فر وزیر نفت در یک مصاحبه مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی به گفته امام اشاره کرد که اگر کارتر در تمام عمرش کار صحیحی کرده باشد همین کار است. وی افزود: ببینید که بدبختی یک کشور امپریالیستی به کجا رسیده که از داشتن رابطه با یک کشور وحشت دارد. وی در ادامه گفت: ما آمادگی خفه کردن و بیرون راندن هر متجاوزی را داریم و 36 میلیون ایرانی آماده جنگ و کشته شدن هستند. معین فر در پاسخ به این سؤال که نظر وی درباره گروگان ها و درباره محاکمه گروگان ها چیست؟ گفت: نمی شود حدس زد که مجلس چه تصمیمی خواهد گرفت ولی نظر شخصی من این است که باید امتیازاتی از امریکا بگیریم؛ این امتیازات تسلیم شاه به ملت ایران تا سایر امتیازات را در برمی گیرد. ما ملت جنگ زده ای هستیم و غرامت خواهیم خواست. کسی که جنگ را تحمیل می کند باید غرامت هم بدهد.
نهضت آزادی نیز اعلام کرد: «نهضت آزادی ایران همان طور که قبلاً اعلام نموده است با هر گونه وابستگی به غرب و شرق مخالف سرسخت می باشد. قطع رابطه امریکا برای ما قابل پیش بینی بوده است و برای انقلاب ما محاسن زیادی دارد و در جهت تداوم انقلاب می تواند بسیار مؤثر باشد. ... مردم مسلمان و مبارز ایران وقتی که با شهادت های خود و رهبری قاطع امام ریشة پنجاه سالة عُمّال امپریالیسم را از ایران قطع کردند بدیهی است برای آنها در مقابل تحریم های اقتصادی مقاومت کردن کار بسیار سهل و آسانی می باشد.»
در همین روز جنبش مسلمانان مبارز به رهبری دکتر پیمان اعلام کرد: «اعلام قطع رابطه سیاسی بین ایران و امریکا از جانب کارتر دلیل درستیِ تصمیم امام و امت در نگهداری جاسوسان توسط دانشجویان مسلمان بود. این تصمیم که با مجازات های شدید اقتصادی همراه است نشان می دهد که امریکا در توطئه دیگر خود هم شکست خورد. اراده ملت و تصمیم قاطع امام به تردیدهای سازشکاران پایان داد و محافل امپریالیستی را یک بار دیگر از تحمیل سازش به انقلاب و ضربه زدن بر واقعیت سازش ناپذیری امام باطل نمود و موج تازه ای در دل های خلق قهرمان ایران تاباند. ما چنانچه بارها اعلام کرده بودیم از کارتر استقبال می کنیم. ملت بیدار و مسلمان ایران آماده است بار یک مبارزة طولانی علیه شیطان بزرگ را به دوش کشد و مطمئن هستیم در این مرحله پیروزی با ما خواهد بود.»
در همین روز سازمان توحیدی حدید(1) اعلام کرد: «هر چه مبارزات سرنوشت ساز با
ص: 39
امپریالیسم شدت و حِدَّت یابد و محتوا و عمق پیدا کند، توده ها آزادتر و پویاتر خواهند شد و تمامی عناصر و گروه های ناخالص سازشکار و واپسگرا و همة سرمایه داران و فئودال های مسلمان نما، تصفیه شده و تنها امام و امت در صحنة نبرد خونین و ضد استکباری پابرجا خواهند ماند و بر دولت است که به آرمان های والای امت و امام ارج گذاشته و در برابر امپریالیسم جنایتکار قاطعیت علی وار به کار بندد.»
در همین روز داریوش فروهر دبیر حزب ملت ایران گفت: «اعلام قطع رابطه سیاسی با ایران از سوی رئیس جمهور امریکا به نظر من هیچ چیز را تغییر نمی دهد؛ زیرا ملت ایران آن روز که به فرزندان دلیر خود اجازه داد جاسوسخانة امریکا را در ایران اشغال کند این قطع رابطه را آغاز کرده بود؛ ولی حرکت جدید را می توان نشانة آن دانست که دولت کارتر از عمق ایستادگی مردم ایران و قاطعیت یکتا رهبر انقلاب، آگاهی بیش تر یافته است و تصورهای باطلی را که برای فریب کاری با تکیه به عامل های سازشکار و اختلاف سلیقه ها در ایران داشت به کلی از دست داده و چنان دچار سردرگمی شده است که به کارهای بی نتیجه دست می زند.»
در همین روز دکتر پارسا سخنگوی جبهة ملی ایران گفت: «با این عمل امریکا، بدون شک شدت عمل هایی از طرفین نسبت به هم به عمل خواهد آمد و به هر حال در هر انقلابی مردم باید منتظر تحمل شدایدی باشند. من امیدوارم که ما در سیاست جهان منزوی نشویم و دول غربی دیگر از امریکا پیروی نکنند و من همچنین امیدوارم این "وزارت خارج از امور" ما متوجه اهمیت سیاست خارجی در زمان انقلاب باشد.»
در همین روز سازمان مجاهدین خلق اعلام کرد: «مجاهدین خلق ایران با سپاسگزاری از موضع گیری قاطع امام خمینی مبنی بر افشای پیام کارتر، قطع رابطة دیپلماتیک امریکا با ایران را به عموم مردم قهرمان ایران تبریک می گوید. اگر چه به خاطر مماشات مسئولین امور این بار نیز این خود امریکای جنایتکار است که برای چندمین بار و از جمله در این مورد پیش دستی کرده است. بدیهی است رابطه با امریکا، این طاغوت بزرگ جهان، چنانچه امام خمینی بارها اشاره کرده اند مضمون مثبتی برای میهن ما نداشته و نخواهد داشت. از این نظر ما خواستار آن هستیم که لااقل یک بار هم که شده دولت ایران خود با ابتکار به قطع کامل روابط و قراردادهای استعماری (اعم از اقتصادی و نظامی) اقدام ورزیده و با اتکا به خدا و خلق از هیچ مشکلی در این مسیر واهمه نکند... مرگ بر امپریالیزم امریکا، برقرار باد وحدت ضد امپریالیستی تمام خلق.»
در همین روز سازمان چریک های فدایی خلق اعلام کرد: «در این رویداد، پیروزی دیگری است برای توده های محروم ایران که با مبارزات درخشان خود راه را بر سازشکاران بستند و تلاش آنان را که می خواستند بدون استرداد شاه و ثروت هایش جاسوسان را به دولت امریکا تحویل دهند، درهم شکستند.»
ص: 40
در همین روز کمیته مرکزی حزب توده ایران اعلام کرد: «امپریالیسم غدّار امریکا با قطع رابطه سیاسی با ایران و با اعلام محاصره اقتصادی کشور ما نقاب ریا از چهرة کریه و ضد بشری خود برداشت. این جنایتکار جهانخوار بار دیگر نشان داد که دشمن اصلی انقلاب ما، خلق ما و کشور ما است. انقلاب در خطر است... باید تمامی مشاجرات و تمام وجوه اختلاف مسلکی، عقیدتی و سیاسی موجود بین گروه ها سازمان ها و احزاب کنار گذاشته شود و همه مردم ایران همه نیروهای انقلابی ایران در جبهه متحد نبرد با دشمن مشترک (امریکای جنایتکار) زیر رهبری قاطع و آشتی ناپذیر امام خمینی رهبر انقلاب ایران بسیج شوند، این ضرورت مبرم روز است.»
در همین روز حزب رنجبران ایران(1) اعلام کرد: «خط جمهوری اسلامی ایران به رهبری امام خمینی همیشه علیه ابرقدرت های شرق و غرب بوده و باید همچنان تا قطع وابستگی از آنها ادامه یابد.»
در حالی که تنوع شخصیت ها و گروه های مذکور در ایدئولوژی و خط مشی قابل ملاحظه است، اشتراک آنان در محور مبارزه با امریکا، گویای اجماعی نیرومند است. علاوه بر این، واکنش های توده های مردم از قبیل اجتماع در خیابان ها، ابراز شادی، روشن کردن چراغ و بوق زدن نیز علامتی از وحدت توده ها، مسئولان، شخصیت ها و جریان های سیاسی در این قضیه است.
در همین حال، ایران راه را بر اقدامات مسالمت آمیز امّا غیرتسلیم طلبانه نبسته است. این موضوع از طریق رسانه های امریکا نیز اعلام شد. وزیر خارجه ایران از طریق تلویزیون ای.بی.سی امریکا (در 20/1/1359) اعلام کرد که تصمیمات جدید کارتر، ملت ایران، امام خمینی و دانشجویان مبارز را تحت تأثیر قرار نداده است. وی افزود این مسئله راه حلی غیر از مذاکره ندارد و هیچ گونه تهدید یا اعمال مجازات نمی تواند این مشکل را حل کند. قطب زاده تأکید کرد مذاکراتی که به صورتی مؤثر قبلاً در جریان بود باید مجدداً از سر گرفته شود و وی شخصاً در جست وجوی راه حلی صلح آمیز خواهد بود. وقتی از وی سؤال شد امریکا در حال حاضر باید چه کاری انجام دهد؟ در پاسخ گفت: امریکا باید بررسی جنایاتی را که شاه سابق مرتکب شده است، آغاز کند. قطب زاده در اظهارنظر دیگری گفت: این اقدام امریکا نشانة این است که مقامات این کشور سخت عصبانی شده اند. تاکنون هرگز سابقه نداشته است امریکا رابطة سیاسی خود را با کشوری قطع کند و این نخستین بار است
ص: 41
که امریکا به صورت یک جانبه در این زمینه پیش قدم می شود؛ باید شکیبایی به خرج داد و عجولانه تصمیم نگرفت؛ باید با خونسردی اندیشه کنیم سپس تصمیم بگیریم. وی گفت: اعلام قطع رابطة امریکا با ایران بیش تر ناظر به فعل و انفعال داخلی امریکا است. قطب زاده افزود: قطع رابطه دیپلماتیک اصلاً مفهوم و اثر ندارد. موضوع این است که مداخلة امریکا در ایران در دوران گذشته یعنی آن طور که در 25 سال سلطنت شاه مخلوع بوده است باید قطع شود و هر چه زودتر این کار انجام شود بهتر است.
وزیرخارجه دربارة پیروی احتمالی متحدان غربی امریکا از تحریم ایران گفت: وضعیت جغرافیایی و استراتژیکی ما به نحوی است که تحریم اقتصادی اصلاً عملی نیست و ما قادریم با هر گونه محاصرة اقتصادی مقابله کنیم. قطب زاده در ادامه گفت: از دو ماه پیش ما مشغول تدارکات خاصی هستیم که بتوانیم با هر گونه فشاری مقابله کنیم. وی توضیح داد: حتی در خود امریکا که تاکنون صدور بسیاری چیزها را به ایران ممنوع کرده است، خود کمپانی های امریکایی می گفتند که با واسطه می توانیم برای شما بفرستیم؛ بنابراین نگرانی ما به آن شکل نیست. ما سیستم درستی را از دو ماه پیش چنان تنظیم کردیم که به هیچ گونه اشکال برنخوریم. با تمام کشورهای صنعتی تماس گرفتیم و این برنامه را ساختیم.
راهپیمایی سراسری ضد امریکایی در ایران، از دیگر پیامدهای مهم قطع رابطه است. روز جمعه 22 فروردین در ایران یکی از بزرگ ترین راهپیمایی های وسیع و سراسری با مضمونی ضد امریکایی و به مناسبت اعلام قطع رابطة امریکا با ایران برگزار شد این مراسم در کنار اعلام محکومیت امریکا، اعلام محکومیت رژیم بعث عراق را نیز همراه داشت. تقریباً در همه شهرهای ایران راهپیمایان با جمعیتی که تعداد آنها در راهپیمایی های پس از پیروزی انقلاب در ایران کم سابقه یا بی سابقه بوده است، این مراسم را برپا داشتند. امامان جمعه محور خطبه های نماز را در همین باره قرار دادند و راهپیمایان در شعارها و سخنرانان در مطالب خویش به همین موضوع پرداختند. در تهران طبعاً حساسیت و اهمیت مسئله بیش تر بود.
سپاه با برنامه رژة افراد آموزش دیدة "ارتش 20 میلیونی" در مقابل سفارت امریکا در این راهپیمایی حضور یافت و مقامات و شخصیت های سیاسی مطرح در جناح بندی کنونی حکومت نیز به صورت سخنرانی، حضور خود را نشان دادند. آقایان هاشمی رفسنجانی، بنی صدر و خامنه ای به ترتیب در مقام سخنرانان قبل از خطبه ها و امام جمعة تهران به ایراد سخنرانی پرداختند. از دیگر برنامه های این مراسم اجرای سرود با همت "بسیج ملی"، سخنرانی آصفی یکی از روحانیون عراقی در جایگاه یکی از عراقیان مخالف رژیم بعث، نمایش سقوط آزاد کلاه سبزها و فرود چتربازان در محوطة برگزاری نماز جمعه در میان ابراز احساسات شدید حاضران، مانور هوایی شکاری های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی برفراز زمین چمن دانشگاه تهران (محل برگزاری مراسم نماز جمعه) و قرائت قطعنامة
ص: 42
راهپیمایی بود. مسئله مهم تر اینکه تکاپو و تحرک و نشاط بارز در جمعیت انبوه چشمگیر بود.
وسعت این راهپیمایی سراسری از محدوده طرفداران نظام اسلامی فراتر رفت و تعدادی از جریان های مخالف نظام از جمله گروه های کمونیستی و گروه های قومی کردی را نیز در برگرفت. در این موقعیت اعلام موضع دربارة قطع رابطه با امریکا، موضوعی است که برای گروه های سیاسی اجتناب ناپذیر است و از ضروریات تداوم حداقل مشروعیت سیاسی آنان تلقی می شود. گفتنی است که برخلاف مخالفان داخلی، مخالفان نظام در خارج کشور که عمدتاً به رژیم گذشته تعلقاتی دارند، موضع حمایت از امریکا را اتخاذ کرده اند.
در نهایت با انتخاب سوئیس و الجزایر به ترتیب به عنوان حافظ منافع امریکا و ایران در پایتخت کشور مقابل، ایران و امریکا در دورة جدیدی از مناسبات دیپلماتیک قرار گرفتند. دوره ای که به لحاظ تنوع و تعدد عوامل و متغیّرهای تعیین کننده در این مناسبات، از نظر عموم ناظران، آینده مشخصی برای آن قابل ترسیم نیست، پرابهام و آبستن حوادث و وقایع تاریخی عدیده ای است.
ب) تحریم اقتصادی - پایداری ایران و تزلزل متحدان امریکا
تکاپوی امریکا برای وارد کردن ضربات کاری اقتصادی به ایران و تصمیم قاطع ایران بر ایستادگی در مقابل این فشارها از همان آغاز دوره زمانی کتاب تا آخر آن به طور جدی مطرح بوده است. امریکا در این راه از متحدان غربی خود، به ویژه کشورهای عضو بازار مشترک اروپا و ژاپن توقع کمک مؤثر داشت. ایران در واکنشی سرسختانه هر گونه ضربه اقتصادی از طرف کشورهای دوست امریکا را به ضربه متقابل - عمدتاً تحریم نفتی - تهدید می کرد. در همین حال دولتمردان ایران از وجود و پیگیری طرح هایی برای وضع اضطراری کشور به مردم گزارش می دادند و بر مقاومت و توانایی ایستادگی اقتصادی ایران تکیه می کردند. کشورهای اروپایی در حالی که برای پیوستن به تحریم مورد نظر امریکا، آشکارا کراهت نشان می دادند امّا از امریکا اعلام حمایت می کردند و نیز می کوشیدند با نوعی میانجی گری، ایران را به آزاد کردن گروگان ها یا لااقل برداشتن قدم هایی در این راه ترغیب و تهدید کنند.
تردیدها و تزلزل های اروپای غربی در برخورد قطعی با مسئله تحریم ایران، امریکا را واداشت که زمانی مشخص را برای پیوستن آنان به تحریم، تعیین کند. امریکا همچنین به کشورهای عضو بازار مشترک اروپا فشار وارد می کرد که در اجلاس وزیران خارجه خود (21 آوریل 1980 - 1/2/1359) تصمیم مشترکی اتخاذ کنند، امّا برخی از جمله ژاپن و فرانسه تصمیم گیری را به اجلاس آتی سران محول می کردند. برای تشویق به تحریم، حتی برخی نخبگان امریکا از جمله سناتور ادوارد کندی پیشنهاد می کردند که برای رفع نگرانی های موجود، امریکا مشکلات احتمالی ناشی از کمبود نفت ایران را جبران کند. در
ص: 43
این میان بسیاری از تحلیل گران امریکایی و اروپایی تأکید می کردند که در صورت نپیوستن اروپا و ژاپن، تحریم های امریکا مشکل بزرگی برای ایران ایجاد نخواهد کرد.
در اواخر دوره کتاب، (28/1/1359) کارتر مجازات اقتصادی جدیدی علیه ایران اعلام کرد، از جمله: ممنوع کردن تبادل پولی و هر گونه معامله اتباع امریکا با سازمان ها و اشخاص ایرانی، قرار دادن تجهیزات قبلا ً خریداری شده ایران در اختیار نهادهای امریکایی، اقدام برای برداشت میلیاردها دلار دارایی مسدود شده ایران در امریکا، به عنوان غرامت و ... کارتر همچنین تهدید کرد اگر واکنش ایران مطلوب نباشد، به مجازات های فوق، تحریم دارویی و مخابراتی نیز افزوده خواهد شد و اگر باز هم نتیجه ای حاصل نشد اقدام نظامی نیز دور از نظر نخواهد بود.
معدودی از کشورها از جمله پرتغال علاوه بر اعلام حمایت، به اقدام عملی نیز پرداختند؛ امّا به طورکلی اروپای غربی مایل نبود در قبال ایران واکنش شدید نشان دهد. با این همه محتمل بود که در اجلاس وزیران خارجه 9 کشور بازار مشترک که از اول اردیبهشت شروع می شد، تصمیم شدید برضد ایران گرفته شود. متقابلاً در ایران مقامات ذی ربط با بی اعتنایی با قضیه روبه رو شدند و علاوه بر شخصیت های رادیکال، واکنش افرادی چون قطب زاده (وزیر خارجه)، عزت الله سحابی (عضو شورای انقلاب و رئیس سازمان برنامه و بودجه) و علی اکبر معین فر (وزیر نفت) نیز محکم و مبتنی بر ارادة مقاومت و حاکی از امیدواری به برنامه ریزی مشخص برای مقابله با تهدیدها و تحریم ها بود.
در همین حال کشورهای بلوک شرق، طبعاً از این وضعیت و حادتر شدن آن استقبال می کردند و چه در سطح تبلیغات و چه در سطح تحرکات دیپلماتیک، برای نزدیکی به ایران و افزایش روابط اقتصادی آمادگی نشان می دادند.
ج) حذف تحقیرآمیز شاه
محمدرضا پهلوی، شاه سابق ایران، که ماجرای پذیرش وی در امریکا چون چاشنی ای در فضای انفجاری رابطه ایران و امریکا عمل کرده و ماجرای لانه جاسوسی را سبب شده بود، در این دوره به شکلی تحقیرآمیز از چرخه بحرانی مناسبات دو کشور حذف شد. شاه ایران در گذشته ای نزدیک وفادارترین متحد امریکا در خاورمیانه و خلیج فارس محسوب می شد و با عنوان "ژاندارم منطقه" وظیفه حفاظت از منافع امریکا و در عین حال جلوگیری از "تکرار کابوس ویتنام" را برعهده داشت، بنابراین حذف تحقیرآمیز وی طبعاً با تحقیر امریکا همراه بود. امّا دولت امریکا در برابر ایران در وضعی قرار داشت که به پذیرش این حقارت ناچار گردید و در اوائل فروردین 1359، محمدرضا پهلوی پس از چند ماه انتظار در پاناما، از پشت مرزهای امریکا به مصر "دیپورت" شد. به خصوص وقتی حدّت بیماری شاه و ضرورت
ص: 44
معالجه وی در امریکا مطرح می گردید کارتر آشکارا نشان می داد که تمایلی ندارد در این باره بحث مشخصی بکند. البته امریکا هر چه در توان داشت به کار برد که اقدامات حقوقی ایران در عودت شاه از پاناما به ایران به عنوان یک مجرم سیاسی، به جایی نرسد. با تدابیر امریکا و مصر در اقدامی غیرمنتظره، شاه مجدداً از پاناما راهی مصر شد تا حقوقدانان اعزامی ایران، هیچ راهی برای ادامه پیگیری پرونده شاه پیشِ روی خود نبینند. در مصر، سادات که به دلیل امضای پیمان کمپ دیوید، در خیابان های ایران با شعار "مرگ بر سه مفسدین، کارتر و سادات و بگین" از وی پذیرایی می شد، به شدت از شاه حمایت کرد و کوشید از وی اعاده حیثیت کند. وی از حمله نظامی امریکا به ایران رسماً حمایت کرد و گفت آماده کمک به امریکا در این حمله است. سادات شاه را یک مسلمان واقعی خواند و گفت بگذار مردم ایران تا روز قیامت فریاد بزنند. امّا این سخنان نمی توانست زشتی این اقدام سادات را بپوشاند و حلقه ای دیگر بر زنجیر سرسپردگی حکومت مصر به امریکا تلقی می شد و قبح خیانت وی در مورد رابطه با اسرائیل را تأیید و تأکید می کرد؛ تظاهرات پی درپی مردم مصر حاکی از همین امر بود. سادات به سرعت به شخصیتی منفور تبدیل گردید؛ تا جایی که بعدها، ترور وی در مصر و جهان اسلام و عرب، تعجب و تأسف چندانی را در پی نیاورد.
د) تدارک به کلی سری اقدام نظامی
در طول فروردین1359 در حالی که امریکا در سطح علنی، در جنبه های سیاسی و اقتصادی به شدت علیه ایران فعال بود، در سطح سرّی اقدام نظامی را تدارک می دید. در روز دوم فروردین جلسه ای مهم و طولانی با شرکت کلیه مقامات عالی سیاسی، نظامی و امنیتی امریکا در کمپ دیوید تشکیل شد.
در این جلسه رئیس ستاد مشترک ارتش امریکا، گزارش کاملی درباره آنچه طی ماه های گذشته برای عملیات نجات گروگان ها انجام شده بود ارائه کرد. با وجود مخالفت ونس وزیرخارجه با هر گونه اقدام نظامی که آن را به مصلحت امریکا و گروگان ها نمی دانست، نهایتاً قرار شد یک تیم شناسایی راهی ایران شود. این تیم جزئیاتی از طرح نجات، قسمت های مربوط به سوخت گیری مجدد در طبس و انتقال کماندوهای امریکا از هواپیما به هلی کوپتر را بررسی و طرح یاد شده را در جهت تسریع عملیات، اصلاح و تکمیل می کرد.
به این ترتیب بعد از مدتی وقفه ناشی از ملاحظات مختلف از جمله اشغال افغانستان و حضور مستقیم شوروی در حاشیه ایران، امریکا در تحرک برای اقدام نظامی علیه ایران جدی شد. البته حمله بزرگ نظامی اساساً به دلیل ملاحظات مربوط به شوروی و به خصوص عدم جمع بندی دقیق از عکس العمل غیرقابل پیش بینی ایران، منتفی گردیده بود و صرفاً عملیات کماندویی نجات در دستور کار قرار داشت. درباره وسعت و دامنه حمله، البته
ص: 45
هیچ گاه معلوم نشد که اگر عملیات در طبس متوقف نمی شد و به تهران می کشید، دامنه و حوزه شمول آن تا کجا و چه افرادی تسرّی می یافت، امّا در هر حال این یک عملیات کماندویی نجات بود نه یک حمله نظامی تمام عیار.
توضیح بیش تر اینکه از همان زمان آغاز ماجرای "لانه جاسوسی" موضوع حملة نظامی برای نجات گروگان های سفارت امریکا در تهران، در دستور کار مقامات امریکایی قرار داشته، امّا با توجه به عوامل مختلف گاهی جدی تر و گاهی فرعی تر می شده است. می توان گفت به طور کلی از زمان "اشغال لانه" تا زمانی که ارتش شوروی افغانستان را اشغال کرد، نظریة اجرای عملیات نظامی بر ضد ایران، روز به روز قوّت بیش تری می یافته و احتمال آن زیادتر می شده است؛ حتی اگر این حمله به کشته شدن گروگان ها منجر می شد. امّا با اشغال افغانستان، امریکایی ها ملاحظات مربوط به این اقدام شوروی را ارزیابی کردند و درباره هرگونه تحرک نظامی در ایران محتاط تر شدند.
ملاحظات دیگری هم که در اقدام نظامی بر ضد ایران تردید ایجاد می کرد چنین بود: اقدام نظامی جان گروگان ها را به خطر خواهد انداخت که البته این موضوع در برابر اهمیت اعتبار و بی اعتباری امریکا قابل چشم پوشی تلقی می شد. علاوه بر این، این احتمال هم داده می شد که این اقدام منافع امریکا در منطقه خلیج فارس را هم به خطر جدی بیندازد و نیز اینکه ایران را به سمت بلوک شرق سوق دهد. همچنین استدلال هایی از این قبیل وجود داشت: «به فرض این که ایران برای مقابله با ما به شوروی متوسل نشود، آیت الله خمینی این قدرت را دارد که با تهییج پیرامون خود و بهره گیری از حس شهادت طلبی شیعیان، جنگ مقدسی علیه ما راه بیندازد و چه بسا که از عملیات نظامی امریکا برای متحد ساختن جهان اسلام علیه غرب استقبال نماید.»
به هر ترتیب، تحرک جدیدی که در روز دوم فروردین شروع شد، حدود سه هفته در سطحی به کلی سرّی ادامه یافت و نهایتاً در 22 فروردین به تصمیم گیری نهایی دربارة طرح منجر شد.
روز 22 فروردین مقارن با برگزاری یک راهپیمایی وسیع و سراسری که در سرزنش و محکومیت امریکا و دولت عراق، در ایران انجام گرفت، طرح نجات گروگان ها به تصویب شورای امنیت ملّی امریکا رسید. همه حاضران به طرح رأی موافق دادند به جز کریستوفر معاون وزارت خارجه که به جای ونس در جلسه شرکت کرده بود.
تا آخر فروردین کارتر چندین بار در مصاحبه های مطبوعاتی ضمن پرداختن به ضرورت پیوستن اروپا به قطع رابطه و تحریم ایران، تهدید کرد که امریکا در صورت ضرورت به اقدام نظامی نیز متوسل خواهد شد. از سویی دیگر برخی شخصیت ها و مطبوعات نیز اقدام نظامی آتی امریکا را مطرح می کردند، امّا هم کارتر و هم دیگران، در سخنان خود نوعی فریب و
ص: 46
غافلگیری را نیز مدنظر داشتند. در واقع از طرفی افکار عمومی برای اقدام نظامی امریکا آماده می شد و از طرفی دیگر با مطرح کردن زمان بندی های مختلف و دوردست و با انتشار خبرهایی درباره محاصره دریایی، مین گذاری سواحل ایران و دیگر اقدامات نظامی، ذهن مسئولان و تصمیم گیرندگان ایران از حرکت اصلی نظامی امریکا دور می گردید. در این خصوص گزارش های مفصل رادیو امریکا درباره چگونگی و تبعات مین گذاری و میزان احتمال آن، اعلام اخبار غیررسمی مقامات پنتاگون درباره محاصره بنادر ایران، اظهارات سناتورهای امریکایی دربارة چگونگی استفاده از نیروهای نظامی، انتشار نظرسنجی ها در مطبوعات درباره حمله نظامی قابل ذکر است که به خصوص در چند روز آخر فروردین افزایش یافته بود و در کنار آن از کانال های مختلفی وانمود می گردید که اقدام نظامی اگر هم در کار باشد بعد از شکست قطعی فعالیت های امریکا و متحدان آن، در زمینه های سیاسی و اقتصادی خواهد بود. فراخواندن سفیران کشورهای مختلف و بازگشت آنان به تهران، انتظار برپایی اجلاس وزیران کشورهای بازار مشترک اروپا و بعد از آن اجلاس سران آن کشورها، همراه با بلاتکلیفی در نوع همراهی با امریکا، از جمله این اقدامات است.
در مجموع آنچه در فروردین درباره حمله نظامی و حواشی آن انعکاس یافت فضایی ایجاد کرد که خود به خود ایرانیان را به احتمال وقوع حمله نظامی و در عین حال نزدیک نبودن وقوع آن عادت می داد و حساسیت را از آنان می گرفت. به خصوص در اواخر فروردین تشدید بحران های داخلی مربوط به دانشگاه ها و کردستان عمده حساسیت ها را متوجه خود کرده بود و جای چندانی برای تمرکز در موضوع احتمال حمله نظامی امریکا باقی نگذاشته بود.
2. بحران در روابط و مناسبات ایران و عراق، عراق بر طبل جنگ می کوبد
اظهارات بنی صدر رئیس جمهوری و فرمانده کل قوا در اولین روز سال نو (1359)، خود ترسیم واضحی از وخامت اوضاع در مناسبات ایران و عراق است. وی در نماز جمعه نوروزی تهران که با وسعت و تنوع مطالب بی نظیری در بهشت زهرا برگزار شد، به عنوان سخنران قبل از خطبه ها سخنرانی کرد. بنی صدر درباره روش و طریقه شدیداً خصمانه ای که دولت بعثی عراق در قبال ایران در پیش گرفته است و در مقابله با آن گفت:
«سفیر عراق یک بار پیش من آمد. به او گفتم به رئیس خودت بگو که اگر فکر کنید تیر و تفنگ دشمن، ما را ناراحت می کند، ابداً؛ چون اینها برای ما مثال نقل و نبات می باشد و هیچ ناراحت نیستیم. ما در مورد این که شما دستتان را از وطن ما کوتاه بکنید مذاکره نمی کنیم ... ملت برادر ما عراق هم بداند همان طور که ما می توانیم نماینده ابرقدرت امریکا را بیرون کنیم، می توانیم با توطئه های بین المللی هم مبارزه کنیم. آنها هم می توانند این کار را بکنند و زودتر کلک صدام حسین را بکنند.»
ص: 47
این نوع سخنان در واقع بازگو کننده افکار عمومی و مواضع تمامی مسئولان ایرانی در قبال اقدامات خصمانه عراق است. اقدامات و رفتاری که از قبل وجود داشت و در دوره زمانی کتاب حاضر همچنان پی درپی ادامه یافت. اقدام نیروهای عراقی به عملیات ایذایی محدود و حمله به پاسگاه ها و یا مراکزی چون مجتمع نفتی بالاتاق در مناطق غرب کشور، اقدامات مسلحانه مهاجمان محلی وابسته به حکومت عراق و ایجاد رعب در مناطق مرزی که در صورت تعقیب به عراق متواری می شدند، اجرای آتش توپخانه، مین گذاری جاده ها، ایجاد ناامنی برای ساکنان مناطق مرزی که باعث کوچ عده ای از آنان گردید، دست زدن به انفجارات در اماکن عمومی شهرهای خوزستان و کشتار غیرنظامیان و انفجار و انهدام خطوط لوله انتقال نفت، تجهیز و سازماندهی عناصر فراری وابسته به رژیم گذشته در قالب های مختلف، حمایت شدید و آشکار از افزایش تشنج و درگیری ها در مناطق کردنشین، بخشی از تحرکات ضد ایرانی حکومت عراق در فروردین 1359 بود.
در جنبه ای دیگر، در جنگ تبلیغاتی نیز عراق به شدت فعال بود و می کوشید از تمام مشکلات داخلی کنونی ایران، به خوبی بهره ببرد. تحریک دائمی و ایجاد درگیری در کردستان از آن جمله بود؛ مثلاً در اولین روزهای سال نو، رادیو بغداد ضمن تبلیغات مستمر ضد ایرانی خود اعلام کرد:. «از مسائل جدیدی که رژیم خمینی در حال حاضر تصمیم گرفته است، دخالت ارتش در عملیاتی است که جز افشاندن تخم کین و دشمنی بین فرزندان خلق های ایران و نیروهای مسلح، چیز دیگری در برنخواهد داشت.»
در جنبه ای دیگر، عراق می کوشید ایران را متحد اسرائیل قلمداد کند امّا به دلیل عملکرد آشکار و مواضع روشن ایران علیه اسرائیل از این کار کم تر نتیجه می گرفت. مثلاً در یک کنفرانس قومی عربی در بغداد، به رغم تلاش وافر، بعثی ها نتوانستند کلیه شرکت کنندگان را به پذیرش این موضوع و اعلام موضع به نفع عراق، وادار کنند. برچیدن پایگاه های امریکا در ایران و قطع رابطه نظام جدید ایران با سادات کمپ دیویدی، از جمله دلائل این دسته شرکت کنندگان عنوان می شد.
برعکس آنچه در تبلیغات جهانی امریکا و متحدانش علیه ایران مطرح می شد، در جنگ تبلیغاتی عراق، حکومت جدید ایران ادامه رژیم شاه و در خدمت امریکا قلمداد می شد و دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، عروسک های کوکی در خدمت امریکا خوانده می شدند. امّا هم زمان با تیرگی روابط ایران و امریکا و وخیم شدن اوضاع بین دو کشور، رژیم عراق ضمن این که در بعضی موارد رنگی از مواضع چپ و ضد امریکایی سابقش را در تبلیغات خود لحاظ می کرد، امّا می کوشید از بحران پیش آمده بین امریکا و ایران و جوانب آن، در جنگ روانی و تبلیغاتی خویش بر ضد ایران بیش ترین بهره را ببرد. در عمل، عراق ضد امریکایی، در این جنگ تبلیغاتی، از متحدان خوب امریکا محسوب می شد؛ چیزی که اظهار
ص: 48
رضایت تلویحی و آشکار بعضی سران دولت امریکا را در پی داشت. علاوه بر میدان تبلیغات رسانه ای، مسئولان عراق نیز به شدت علیه ایران به اعلام موضع می پرداختند و البته متقابلاً ایرانیان نیز اعلام موضع می کردند.
در جنبه ای دیگر، رژیم بعث در داخل عراق وضعیت غیرعادی ایجاد کرد و شدیداً در پی ایجاد زمینه های لازم برای اجرای مقاصد خویش بود و در این راه از روش های خشونت آمیز و گسترش سرکوب و اختناق استفاده می کرد. محاکمه برخی پرسنل ارتش عراق اعم از افسر، درجه دار و سرباز، به اتهام فعالیت بر ضد حزب بعث و صدام حسین و اجرای بلافاصله حکم اعدام، مثالی در این زمینه است. اساساً حکومت بعث عراق با کوچک ترین فعالیت ضد بعثی مردم عراق شدیداً برخورد می کرد که در نیروهای نظامی این شدت عمل بیش تر بود.
در یازدهم فروردین 1359 با حکم شورای فرماندهی انقلاب عراق، حزب الدعوه عراق غیرقانونی اعلام شد و به این ترتیب، سرکوب شیعیان عراق و طرفداران انقلاب اسلامی و نیز عراقیان ایرانی الاصل وارد مرحله تازه ای گردید.
در دوازدهم فروردین طارق عزیز در دانشگاه المستنصریه بغداد هدف سوء قصدی نافرجام واقع و مجروح شد. خبرگزاری عراق اعلام کرد سمیر نورعلی، یک ایرانی الاصل که ضارب طارق عزیز بود، هدف گلوله قرار گرفته و کشته شده است. رژیم عراق این را یک حادثة تروریستی به وسیله عوامل ایران اعلام کرد و با این بهانه، فشار علیه عراقیان شیعه و ایرانی الاصل را افزایش داد. در این موقعیت، در ایران خبرگزاری پارس که به وسیله کادرهای نهضت آزادی مدیریت می شد، با انتشار مسامحه کارانه یک خبر، بهانه کافی به دست دولت عراق داد. خبرگزاری پارس اعلام کرد: بعدازظهر روز حادثه، ناشناسی که خود را عضو فداییان اسلام معرفی کرده است، تلفنی به این خبرگزاری اطلاع داده است که سمیر نورعلی یکی از اعضای فداییان اسلام است که اکنون فراری است ولی خانواده او در عراق دستگیر شده اند.
به رغم اینکه جمعیت چندنفره فداییان اسلام در این شرایط عملاً غیرفعال و به جز صدور برخی اعلامیه ها به کاری قادر نبودند، امّا بر اساس خبرهای بی اساس که قبلاً در آن آیت الله خلخالی رهبر فداییان اسلام خوانده شده بود، این خبر تلفنی مستمسک تشدید تبلیغات علیه ایران و ایرانیان و شیعیان عراق گردید.
در پی این ماجرا رسانه ها و مطبوعات عراقی کوشیدند زمینه سازی روانی - اجتماعی برای آغاز یک درگیری بزرگ با ایران که از قبل شروع شده بود، به طور واضح و علنی تر انجام شود. مسئولان عراقی، به خصوص شخص صدام حسین نیز در جایگاه بالاترین مقام کشور عراق، به طور علنی در این زمینه بیش از گذشته فعال شدند، از جمله روز بعد از ترور طارق عزیز، صدام حسین از دانشگاه مستنصریه بازدید کرد و گفت: «من سه بار سوگند می خورم
ص: 49
که خون پاکی که در این جا به زمین ریخت به هدر نخواهد رفت.» وی افزود: «این حمله خیانتکارانه، کار بزدلانی است که قصد انتقام جویی از جریان قادسیه را دارند.» صدام با این عبارت صراحتاً ایران را مورد خطاب تهدیدآمیز قرار داد. بعدها مسئولان و مراکز تبلیغاتی رژیم عراق، جنگ تحمیلی را قادسیه صدام نامیدند.
آسوشیتدپرس سخنان صدام را چنین تفسیر کرد: «اظهارات صدام نشانة روشن تیره شدن هر چه بیش تر روابط ایران و عراق تلقی می شود. ذکر سه بار سوگند، نشان دهندة قاطعیت تصمیم عراق برای تلافی اقدام ایران است.» البته سخنان قبلی صدام به اندازه کافی گویای این بود که واقعه ترور طارق عزیز بهانه ای برای افکار عمومی داخل عراق است و الا صدام در کنفرانس قومی سابق الذکر صراحتاً ایران را مشابه اسرائیل، اشغالگر سرزمین های عربی [سه جزیره خلیج فارس] خوانده بود و تأکید کرده بود کشورهای خلیج عربی برای حفظ سرزمین های خود احتیاج به عراق قوی دارند.
مواضع صدام و ادعای رهبری جهان عرب و دفاع از اعراب در مطبوعات منطقه بازتاب گسترده ای داشت و تبلیغ می شد که عراق نه تنها به استرداد حقوق اعراب در سه جزیره، بلکه برای آزادی یک میلیون عرب منطقه نفت خیز عربستان [خوزستان] مصمم است.
چند روز بعد (17/1/1359) عراق علاوه بر اقدامات هر روزه، در چند جنبه مشخص به اقدامات گسترده ای دست زد. ایجاد انفجارات وسیع در ایران یکی از این اقدامات بود. در این روز عوامل عراق چند انفجار در اماکن عمومی شهرهای خوزستان و در لوله های انتقال نفت و گاز آبادان و ماهشهر ایجاد کردند. این اعمال در رادیو بغداد با شادمانی بازتاب یافت و اقداماتی قهرمانانه به وسیله انقلابیون و جوانان عرب خوانده شد که در شهرهای عربستان [خوزستان] علیه رژیم خمینی انجام گرفته است.
در همین روز و در ادامة فضاسازی رژیم عراق بر ضد ایران، در جنبه ای دیگر زمینه های تشدید وخامت اوضاع بین دو کشور، بُعد تازه ای یافت و دولت عراق به نحوی بی رحمانه و توهین آمیز، به اخراج وسیع عراقیان ایرانی الاصل و ایرانیان مقیم عراق اقدام کرد. بر اساس گزارش ژاندارمری به استاندار کرمانشاه در این روز 367 نفر از طریق مرزهای حسین آباد، گرمک و تنگاب نو و 126 نفر از طریق مرز سومار از عراق اخراج و وارد ایران شدند. شب هنگام نیز 1800 نفر از مرز خسروی وارد ایران شدند. این اخراج ها که به شیوه ای فاجعه بار و غیرانسانی انجام می گرفت، ادامه یافت به طوری که تا پایان فروردین 1359 تعداد معاودین به حدود 23000 نفر رسید و مشکلی بر مشکلات دولت ایران اضافه کرد.
در همین روز همچنین عراق گام بلندی در راه افزایش تنش ها برداشت و از ایران خواست بی درنگ نیروهای خود را از جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی خارج کند. سعدون حمادی وزیر امور خارجه عراق از دولت ایران خواست که به توسعه طلبی، روش
ص: 50
تهاجمی و تهدیدهای خود پایان دهد و از مداخله در امور کشورهای "خلیج عربی" خودداری کند و حاکمیت و استقلال آنها را محترم شمارد. وزیر خارجة عراق، طی نامه ای رسمی به کورت والدهایم دبیرکل سازمان ملل، این خواسته ها را مطرح کرد. حمادی در نامه خود گفت: رژیم بغداد اشغال جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک به وسیله ایران را یک اقدام تجاوزکارانه تلقی می کند.
در ایران، موضوع سه جزیره بیش ترین حساسیت را ایجاد کرد. هم مسئولان و نهادهای حکومتی و هم تمام گروه ها و جریان های موافق و مخالف نظام، عراق را در این زمینه محکوم کردند و عموماً دولت عراق را عامل و مزدور امپریالیسم امریکا و یا تحریک شده به وسیله آن، خواندند. شعار "مرگ بر صدام" همیشه در کنار "شعار مرگ بر امریکا" قرار داشت.
جنگ تبلیغاتی متقابل در این باره به صورت های مختلف ادامه یافت. در اواخر این دوره به خصوص عراق در این زمینه بسیار فعال بود و به فضای عرب گرایی شدید با این جهت گیری که عراق رهبری این گرایش را در جهان عرب به دست آورد دامن می زد. کار به جایی رسید که مسئولان عراق و نیز صدام در گفت وگو با رسانه ها صراحتاً سه شرط زیر را برای توقف حالت موجود بین دو کشور اعلام کردند: 1- خروج بی قید و شرط ایران از سه جزیره. 2- بازگرداندن وضع دنباله شط العرب [اروندرود] به قبل از قرارداد 1975. 3- به رسمیت شناختن عرب بودن مردم عربستان [خوزستان].
متقابلاً صادق قطب زاده وزیرخارجه ایران در نوعی مقابله به مثل انفعالی، سه شرط زیر را برای حل مسئله ایران و عراق اعلام کرد: 1- نابودی رژیم اسرائیلی صدام حسین. 2- پیوستن عراق به کشورهای ضدامپریالیستی و ضد صهیونیستی. 3- آزادی تمام زندانیان سیاسی عراق و مردم این کشور و در رأس آنها حضرت آیت الله صدر. قطب زاده تأکید کرد که تا حصول شرایط مزبور، ایران از پای نخواهد نشست.
به این ترتیب یک مسابقه در اعلام مواضع تند، بین سران دو کشور در گرفت. از جمله صدام ضمن شدیدترین حملات به امام و بنی صدر، صراحتاً اعلام کرد در صورتی که برخوردهای نظامی ایجاب کند، ارتش عراق آماده است وظیفه ملی خود را در جنگ بر ضد ایران انجام دهد. وی تأکید کرد چنانچه حس شود که احتیاج به این رویارویی داریم عراق از درگیری در یک جنگ چند جانبه، دریغ نخواهد کرد و بدین سان از شرافت ملت عرب و عراق دفاع خواهد نمود.
دستگیری آیت الله سیدمحمدباقر صدر و خواهرش بنت الهدی به دست دولت عراق نیز از مسائلی بود که در ایران و لبنان واکنش بسیاری در پی داشت، ولی دولت بعثی با نحوة خبررسانی از این جنایت و ایجاد ابهام در اینکه آیا آنان را به شهادت رسانده یا خیر، سبب شد افکار عمومی به تدریج به این اقدام به عنوان یک احتمال عادت کند و بازتاب
ص: 51
چندان شدیدی نداشته باشد. تا آخرین روز فروردین ماه نیز به رغم اینکه خبرهای زیادی درباره شکنجه و شهادت آیت الله صدر و خواهرش منتشر می شد، دولت ایران هیچ گاه نتوانست نظر قطعی و رسمی در این باره اعلام کند. هر چند عراقیان مقیم ایران و لبنان واکنش شدیدی علیه دولت عراق نشان دادند و به خصوص در لبنان این واکنش به درگیری های خونین کشید.
دربارة اخراج ایرانیان نیز رژیم عراق با انتشار خبرهایی که نشان می داد مسئله معاودین و رانده شدگان از عراق به ایران چندان هم وسیع نیست، کوشید تبعات منفی آن را کاهش دهد. آخرین مسئله قابل ذکر، روند رو به افزایش سرکوب شدید مخالفان داخلی رژیم عراق از جمله غیرقانونی اعلام شدن حزب الدعوه و صدور حکم اعدام برای اعضای آن، و نشر متواتر خبرهای غیرقابل تأیید دستگیری ها و شکنجه ها و اعدام های پی درپی در داخل عراق بود.
در مجموع می توان گفت: در حالی که در عراق مجموعه ای منسجم از اقدامات برای احراز آمادگی همه جانبه سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی و روانی علیه ایران روز به روز سرعت و شتاب و وضوح بیش تری می گرفت، در ایران شدت منازعات سیاسی گروه های داخلی با حکومت، که در مناطقی با درگیری مسلحانه همراه بود، و نیز درگیری جناح های حکومتی که خود را در غالب موضوعات نشان می داد، فرصت و امکانی برای احراز آمادگی متقابل باقی نمی گذاشت. البته از نظر روحی و روانی، به دلیل پتانسیل انقلابی موجود، کوچک ترین تزلزلی در هیچ یک از مسئولان نظام و عامه مردم، در مقابل مطامع عراق نشان داده نمی شد. حتی معدود کسانی که در مقابله با امریکا تزلزل ها و احتیاط هایی تلویحاً بروز می دادند، در این زمینه مواضعی همراه با سرسختی و قاطعیت ابراز می کردند.
3. بحران قومی کردی
در مسئله کردستان مقایسه دو مقطع آغاز و پایان فروردین 1359، نشان دهندة تفاوت فاحش در وضعیت آرامش و تشنج مناطق کردنشین است. روند حوادث این منطقه، در جهت افزایش درگیری ها و حادتر شدن روابط نیروهای معارض و محارب قوم گرای کرد با نیروهای طرفدار نظام، قرار داشته است. مثلاً مطابق اسناد مندرج در کتاب، روز اول فروردین در ابلاغیه ای از فرماندهی سپاه به نیروهای ذی ربط منطقه تأکید بر این است که سپاه کلیه وسایل و مهمات خود را تحویل ستاد غرب بدهد و با هواپیما سنندج را تخلیه کند. امّا در آخر فروردین در سنندج و سقز درگیری ای تمام عیار و خونین بروز می کند که اساساً روند حوادث این منطقه را به کلی نسبت به قبل تغییر می دهد و اقدام مسلحانه، مجدداً محور اصلی حرکت طرفین می شود.
ص: 52
قبل از توضیح بیش تر درباره آنچه در فروردین 1359 رخ داد، نگاهی به گذشته(1) مفید به نظر می رسد.
کم تر از ده روز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و به رغم تأکیدهای مکرر رهبر آن، امام خمینی، مبنی بر عدم تعرّض به مراکز نظامی، روز 30 بهمن 1357، پادگان مهاباد طی یک عملیات توطئه آمیز به دست حزب دمکرات تصرف شد. گزارش های داخلی سپاه نشان می دهد که عزالدین حسینی در مقام قاضی عسکر پادگان با همکاری مشاور خویش سرگرد عباسی نامی که بعدها در لیست سران گروه های مسلح مخالف نظام ظاهر شد، تمام مسئولان پادگان و فرماندهان گردان آن را به یک جلسه دعوت کرد. مدعوین همگی دستگیر و به زندان پادگان برده شدند و پادگان بدون مقاومت سقوط کرد و غارت شد. پادگان مهاباد مقر تیپ بود و تمام امکانات یک تیپ از جمله حدود 8 دستگاه تانک، 105 عراده توپ 105 میلی متری، تعدادی سلاح پدافند هوایی، انبار مهمات، تعدادی خودرو و ... را داشته است. غارت این اقلام - که بعدها در درگیری های منطقه علیه نظام و طرفداران آن مورد استفاده قرار گرفت - و سقوط پادگان عملاً به معنای سلطه کامل حزب دمکرات بر شهر مهاباد بود. حدود یک ماه بعد، یعنی در اواخر اسفند 1357 یک هجوم دیگر برای تصرف پادگان سنندج طراحی شد که ناموفق ماند و باعث حوادث نوروز 1358 سنندج و اعزام هیئتی عالی رتبه شامل آیت الله طالقانی، بنی صدر و ... به سنندج گردید. سه ماه بعد پادگان سردشت تصرف شد و تجهیزات آن به غارت رفت. البته علاوه بر تعدادی قابل توجه خمپاره انداز و گلوله آن، تجهیزات این پادگان عمدتاً انفرادی و سبک بود، از تجهیزات سنگین فقط دو نفربر وجود داشت. در مورد مقرها و پاسگاه ها و پادگان های ژاندارمری قضیه آسان تر بود و در مجموع طبق برخی گزارش ها، طی شش ماه اول سال 1358 حدود 50 درصد اموال و امکانات ژاندارمری در منطقه به غارت برده شد. در بعضی از موارد سلاح و تجهیزات ژاندارمری خیلی مسالمت جویانه و بدون درگیری تحویل حزب دمکرات شد. حتی لیست اقلام تحویلی برای ارائه به مقامات دولتی، تهیه می شده است.
در مجموع طی 6 ماه اول بعد از پیروزی انقلاب، نوعی بلاتکلیفی در مناطق کردنشین حاکم بود. تا این زمان اگر مقاومتی در منطقه انجام می گرفت، محلی بود و در مرکزیت نظام برنامه متمرکز و سراسری برای کردستان، عملاً وجود نداشت و همین، پیشرفت روزافزون مخالفان قوم گرای کرد را سبب می شد و بر انزوای طرفداران نظام می افزود. طی
ص: 53
این مدت حوادث مهاباد، سنندج و سردشت پیش آمد که اشاره شد. همچنین حادثه نقده(1) رخ داد و بعد حادثه مریوان و پاوه و کشتار پاسداران بومی این دو شهر پیش آمد که به صدور فرمان تاریخی امام درباره کردستان در تاریخ 28/5/1358 منجر شد.
فرمان امام، یک بسیج عجیب و بی سابقه در مسئله کردستان ایجاد کرد و سپاه امکان یافت نیروهای داوطلب مردمی بسیاری را سازماندهی و راهی منطقه کند. تجهیزات و مهمات و امکانات ارتش در منطقه و نیز نیروهای محلی سپاه در شهرها موازنه را به کلی در مناطق کردنشین به نفع نظام و نیروهای مسلمان تغییر داد. این مرحله دوم حوادث کردستان محسوب می شود که اندکی بیش از دو ماه طول کشید. طی این دو ماه، عناصر مسلح و گروه های مسلح محلی، عمدتاً حزب دمکرات و در مرحله بعد کومه له و نیز عناصر وابسته به سازمان های سراسری از قبیل سازمان چریک های فدایی خلق از مراکز تصرف شده در شهرها، پی درپی رانده می شدند و حاکمیت دولت استقرار می یافت، امّا این استقرار موقتی و بدون برنامه کامل دائمی شدن بود. در واقع این قیام ملی سبب شده بود مدعیان حاکمیت بر کردستان از صحنه درگیری با موج وسیع داوطلبان اعزامی فرار کنند، نه اینکه تکلیف نهایی آنان تعیین شود.
نیروی پیروز مبتنی بر احساس نیاز انقلاب، به قصد "ممانعت از سقوط شهرهای کردنشین به دست ضدانقلاب فرصت طلبی که در پوشش های مختلف سلطه خود را بر مردم تحمیل کرده است"، عمل می کرد.
این نیرو برای خود در آزادسازی ها بیش تر نقش موقت قائل بود، تا حرکت بر اساس کار تشکیلاتی و نهادی با مرکزیت تصمیم گیری واحد. از این رو در شهرها و مناطق آزاد شده نهادها و تشکیلات متناسب با این آزادسازی تأسیس نشد. در نتیجه عامه مردم کرد خود را در عمل با گروه های محلی قوم گرای پیگیر و دارای برنامه و متقابلاً با نیروهای دولتی و داوطلب موقتی و غیرقابل اتکا مواجه می دیدند.
این بلاتکلیفی ضمنی، با ایجاد هیئت حسن نیت، کاملاً به یک طرف، یعنی به زیان نیروهای هوادار نظام فرو غلطید. در اواخر مهرماه، داریوش فروهر سفری به کردستان کرد و گزارشی به دولت و امام تقدیم کرد. در پی آن بحث هایی در ضرورت تشکیل گروهی از وزیران مرتبط با امور کردستان انجام گرفت و در نهایت اوایل آبان ماه، در مطبوعات "توقف عملیات نظامی در کردستان" رسماً اعلام شد. به این ترتیب هیئت ویژه بررسی مسائل کردستان یا هیئت حسن نیت کار خود را شروع کرد و دورة جدیدی در مسائل کردستان شروع شد.
ص: 54
امیدواری به حل مسالمت آمیز بحران قومی کردی، البته کمی خوش بینانه تلقی می شد؛ زیرا طرف مقابل کاملاً با برنامه و با اهداف مشخص وارد صحنه شده بود و برای بسیاری از محافل و کادرهای انقلاب واضح بود که مطالبات آنان طوری طراحی شده که نمی تواند به وسیله نظامی با مشخصات نظام جمهوری اسلامی تحقق یابد. به خصوص شیوه هایی که به وسیله گروه های کرد به کار گرفته می شد اساساً مانع ایجاد مختصر خوش بینی موجود در داخل محافل و نهادهای نظام می گردید.
با این حال نومیدی کامل نیز امری عام نبود و به هر صورت بایستی راه حل مسالمت آمیز امتحان می شد و مشخص می گردید که با توجه به ماهیت اهداف و روش های طرف مقابل تا چه حد امکان حل و فصل قضایا از طریق غیر خشونت بار می تواند وجود داشته باشد.
در عمل به جای اینکه جنگ طلبی و خشونت ورزی مهار شود و زمینه مناسب برای امکان پاسخگویی یک دولت قانونی و دارای مشروعیت انقلابی، به مطالبات حقه و مشروع مردم منطقه فراهم آید، دوباره شهرهای کردنشین به صحنه درگیری تبدیل شد. این بار نیروهای هوادار نظام که به پذیرش حاکمیت نظام ملتزم بودند، به همین دلیل به انزوا کشیده شدند و طرف مقابل که با هیئت حسن نیت برخوردی منفعت طلبانه و سودجویانه می کرد، روز به روز جدی تر و طلبکارتر می شد. دوگانگی روش در نیروهای نظام، از نظر مردم نوعی تزلزل محسوب می شد، برعکس وجود تصمیم قطعی از طرف مقابل تبلیغ و ترویج می گردید. این وضع و برداشت، پایه های ساختمان مورد نظر از تشکیل هیئت حسن نیت را سست می کرد و آن را بنایی فرتوت و در حال ریزش نشان می داد.
در واقع "وضعیت انقلابی" و نه نظام مندی و قانون پذیری، در منطقه همچنان ادامه داشت امّا در آن، نیروهای انقلابی هوادار نظام، امکان ابتکار عمل و مانور نداشتند.
به زودی مشخص شد که بخش های حکومتی مرتبط و مسئول در قضیه کردستان، به خصوص اعضای سپاه و نیروهای مؤمن و فعال ارتش، از نتیجه اقدامات هیئت مزبور ناامیدند و از روند موجود رضایت ندارند و اقدامات هیئت حسن نیت را سبب از دست رفتن قدرت و حاکمیت دولت در مناطق کردنشین می شمارند. بر اساس توافقات هیئت به تدریج حضور سپاه در شهرها حداکثر به اقامت در مقرها محدود شد و در جاده ها هم امکان کنترل دولت اساساً از بین رفت.
البته در مقاطعی برای ارتش آزادی عمل بیش تری وجود داشت که نیروهای سپاه هم در پوشش آن اجازه حداقل ترددهای ضروری را می یافتند. امّا این تا وقتی بود که برای تحرک و نقل و انتقال نیروهای ارتشی مزیت چشمگیری در استقرار حاکمیت دولت در کار نباشد.
در این میان عده ای از نیروهای سپاه که از نزدیک در جریان تحولات ناشی از عملکرد هیئت حسن نیت و سوء استفاده شدید طرف مقابل از آن، قرار داشتند، آشکارا با هیئت
ص: 55
مزبور ابراز مخالفت می کردند. مثلاً شهید اصغر وصالی که در حد یک فرمانده تیپ عملکرد نظامی داشت، دعوت شرکت در جلسات هیئت را نمی پذیرفت و صراحتاً می گفت من شرکت در این گونه جلسات را خیانت می دانم. البته همسر وی به عنوان خبرنگار روزنامه انقلاب اسلامی در آن جلسات شرکت می کرد و خبرهای آن را برای سپاه می آورد. استدلال این گونه نیروها به سادگی قابل درک بود. آنها می گفتند از یک هفته پس از حضور و فعال شدن هیئت حسن نیت در منطقه، دوباره تظاهرات دانش آموزان با سازماندهی گروه های مسلح، علیه نظام شروع شده است. آنها می گفتند برچیده شدن پست های ایست و بازرسی، بازگشت مداوم فراریان مسلح به شهرها و سازماندهی مجدد تحرکات خودسرانه و مسلحانه آنها را در پی داشته است. آنها می گفتند گروه های مسلح این اقدام دولت را پیروزی خود می دانند، نه گام های اصلاحی دولت؛ از همین رو مرتباً فشار را بر سپاه و دیگر نیروهای طرفدار نظام اعم از بومی و اعزامی افزایش می دهند. آنها می گفتند هرچه سپاه بر طبق نظر هیئت عقب رفته، آنها جلوتر آمده اند. حتی حمله با آر.پی.جی.7 به مقرهای غیرفعال سپاه یا خودروهای آنان، به بهانه های مختلف تکرار می شود و این موجب توهم پیروزی و گستاخی بیش تر ضدانقلاب می شود.
به این ترتیب، شهرها، عملاً یکی پس از دیگری، مسیر کمرنگ تر شدن حاکمیت دولت و سلطه بیش تر و حاکمیت گروه های مسلح را طی می کرد. وقتی به بهمن 1358 می رسیم، دوران اوج انزوای نیروهای طرفدار نظام در کردستان است.
در بهمن 1358 حوادثی رخ داد که به تدریج زمینه را برای تغییر اوضاع فراهم کرد، از جمله، در این ماه در کامیاران که کاملاً تحت سلطه نیروهای دمکرات و کومه له قرار گرفته بود و به کلی سقوط کرده محسوب می شد، تشکیلات "سازمان پیشمرگان کرد مسلمان" که با همت برخی اعضای سپاه، به خصوص شهید بروجردی، از نیروهای بومی علاقه مند به نظام طراحی و راه اندازی شده بود، تحرکی نشان داد. پس از عملیاتی چند کامیاران مجددا ً آزاد شد و عملاً علامت سؤالی در روند پیروزی گروه های مسلح ایجاد شد. علامت سؤالی که همچنین علامت ناتوانی روش های هیئت حسن نیت بود که با "سوء نیت" قطعی طرف مقابل روبه رو بود امّا نمی توانست و یا نمی خواست این را بپذیرد. به تدریج سوء استفاده شدید گروه های مسلح کرد از مماشات حکومت و کوشش آشکار آنان برای سلب اساس حاکمیت دولت در منطقه، مجدداً راه حل های مسلحانه را به عنوان تنها راه حل مسائل کردستان مطرح کرد.
در این میان مواضع بنی صدر به عنوان رئیس جمهور و فرمانده کل قوا، یکی از عوامل مهم پایان یافتن این دوره و شروع دورة بعدی بود؛ دوره ای که حرکت نظام بر پاسخگویی مناسب و قاطعانه به تحرکات مسلحانه و خشونت بار مبتنی گردید. بنی صدر که در درگیری
ص: 56
با جناح خط امام نیاز شدیدی به حفظ و توسعه مشروعیت جریان خویش داشت، در مناسبت های مختلف مسئله کردستان را مطرح می کرد و قاطعانه و با صراحت از تسلیم نشدن نظام به گروه های مسلح سخن می گفت. او در عمل، خط مشی های کاملاً متفاوتی با مشی دولت موقت که پس از ماجرای لانه جاسوسی نقش خود را به شورای انقلاب داده بود، پیش گرفته بود.
این گونه اعلام مواضع و رفتار و عملکرد از اوایل سال 1359 [دوره زمانی مربوط به کتاب حاضر] روز به روز برجستگی بیش تری یافت و در عمل نوعی وحدت نظر نزدیک و اجماع در میان جناح ها و شخصیت های حکومتی ایجاد کرد و جریان مسالمت جو که طی نیمه دوم سال 1358 در منطقه کردستان میدان را به ابتکار عمل حریف واگذار کرده بود، در تهران نیز طی فروردین 1359 عرصه را به رقیب واگذار کرد.
آنچه در مراسم روز جمهوری اسلامی اعلام شد شاهد خوبی بر این مطلب است. در موقعیتی که افکار عمومی به شدت از ناتوانی نظام در قضیّه کردستان نگران و عصبانی بود و هر روز تحرکات مسلحانه رو به افزایش گروه های مسلح کرد در بازتاب وسیعی بازگو می گردید، طبیعی بود که مسئله کردستان از مهم ترین مباحثی باشد که در سخنرانی بنی صدر در مقام رئیس جمهوری و فرمانده کل قوا، در مراسم 12 فروردین مطرح می شود.
بنی صدر به خوبی غلیان احساسات مردم را حس کرد و خود را در شأن یک قهرمان انقلابی و اسلامی قرار داد. اقدامی که واضح بود به افزایش مشروعیت وی منجر می شود و موضع او را در مبارزات جناحی موجود تقویت خواهد کرد. وی در سخنرانی خویش به ویژه دربارة کردستان، مفصلاً صحبت کرد و از جمله گفت: به گمان این که من آزادی گرا و لیبرال هستم، وانمود می کردند که قاطعیت انقلابی در کار نخواهد آمد ... و جواب گلوله را با حرف خواهم داد. وی این را تصوری غلط خواند و خاطرنشان کرد: «ما هم در گنبد و هم در کردستان با قاطعیت در برابر هر توطئه ای ایستاده ایم.»
بنی صدر از "ارتش و سپاه انقلاب که با قاطعیت، توطئه ای مسلحانه را درهم شکستند" تقدیر کرد و به آنها گفت: «ملت شما در این جا حاضرند و با تکبیر شما را ستایش می کنند.»
بنی صدر گفت: «از روز نخست من بر این باور بودم که مردم کردستان جدایی از ایران را به هیچ قیمت نمی خواهند؛ نه زیر بار می روند، نه تحمل می کنند. بر این باور بودم که مردم کردستان از صمیم دل خواهان پیروزی انقلاب اسلامی ما هستند و خود آنها جزئی از این انقلاب و کوشای در این انقلاب و شریک ما در سرنگون کردن رژیم منفور پیشین بودند؛ بنابراین من به این مردم گفته ام که هر وقت آنها بخواهند، ارتش با نیروهای مسلح ما آماده اند از خواست آنان پیروی نمایند و عناصر مسلحی را که می خواهند به زور، ارادة خودشان را بر مردم آن سامان و به ملت ما تحمیل کنند، بر سر جای خودشان بنشانند.»
ص: 57
بنی صدر تأکید کرد که حکومت انقلاب اسلامی زیر بار غربت اسلام و مسلمانان در کردستان نخواهد رفت و افزود که در مقابل خلع سلاح پاسگاه ها و تهدید امنیت داخلی ساکت نخواهد ماند. وی با تأکید بر استضعاف مضاعف مردم کرد، اقدامات گروه های مسلح را مانع خرج بودجه های تعیین شده برای سازندگی کردستان عنوان کرد و هشدار داد که گروه های مسلح را در کردستان تحمل نخواهد کرد. بنی صدر در پایان به کسانی که در شهر خوی افرادی را گروگان گرفته اند اخطار کرد که مبادله ای در کار نخواهد بود و هر کس در جمهوری اسلامی خدمت می کند، باید آمادة شهادت باشد؛ از جمله گروگان ها؛ حتی اگر رئیس جمهوری جزء گروگان ها باشد. وی با به زبان آوردن ذکر "انّا للّه و انّا الیه راجعون"، گروگان ها را شهید ملت خواند و از موضع فرمانده کل قوا تأکید کرد: «از همین لحظه ارتش حق ندارد پوتین از پای درآورد، مگر آن که آن خِطّه را از وجود این یاغی ها پاک کند.»
اعلام موضع فوق که نه تنها در عموم مردم، بلکه در میان مخالفان سرسخت بنی صدر نیز طرفداران زیادی داشت، نشان می داد که روند حوادث در کردستان دستخوش تحول جدی خواهد شد.
اظهارات هاشم صباغیان عضو شاخص هیئت حسن نیت، چند روز بعد از سخنرانی بنی صدر، علامت دیگری از این تحول بود. وی در گفت وگویی که در کیهان 18/1/1359 درج شد، اعتبار قائل شدن برای جمعی به نام "هیئت نمایندگی خلق کُرد" را صراحتاً رد کرد. جمع مزبور با این عنوان، مواضع گروه های مسلح درگیر در کردستان را نمایندگی می کند. در بیان وی هیئت ویژه طرح خودمختاری را منتفی اعلام نکرده است بلکه آن را بعد از تحقق شرایطی، از جمله خلع سلاح، در شورای انقلاب قابل طرح می داند.
صباغیان اعلام کرد که طرح خودمختاری کردستان که حزب دمکرات تسلیم رئیس جمهوری کرده است، تا خلع سلاح کامل گروه های سیاسی منطقه، در شورای انقلاب مطرح نخواهد شد. وی افزود: طرح پیشنهادی حزب دمکرات هم اکنون در اختیار رئیس جمهوری است و همان گونه که خود ایشان در سخنرانی روز 12 فروردین گفتند، پیاده کردن هر طرحی در کردستان موقعی امکان پذیر است که آرامش در منطقه برقرار شده باشد و طبیعی است که با برگشتن آرامش به منطقه، امکان هرگونه کارهای عمرانی یا به گفتة وزیر کشور، برگزاری انتخابات مجلس، به وجود خواهد آمد.
هاشم صباغیان دربارة اعلام آمادگی شیخ عزالدین حسینی برای مذاکرات صلح آمیز، تحت عنوان هیئت نمایندگی خلق کُرد، گفت: اصولاً اگر ضرورتی باشد، هیئت ویژه با شخصیت های سیاسی و مذهبی و نیز مردم کردستان مذاکره خواهد کرد؛ ولی با هیئت نمایندگی خلق کُرد به طور جداگانه، نه. وی دربارة احتمال بروز جنگ دیگری در کردستان که برخی گروه های سیاسی در مورد آن هشدار داده بودند، گفت: «نیروهای انتظامی و
ص: 58
نظامی مستقر در منطقه قصد هیچ گونه جنگی نداشته اند و ندارند؛ ولی طبیعی است که ارتش جمهوری اسلامی هرگونه حمله به مواضع خود را قاطعانه پاسخ خواهد داد. همچنین ارتش جمهوری اسلامی برای حفظ استقلال مملکت این حق را خواهد داشت که در تمام خاک کشور رفت وآمد کند و هیچ کس حق ندارد از این کار جلوگیری کند.»
هاشم صباغیان در پایان، گفتة رئیس دفتر شیخ عزالدین حسینی را مبنی بر این که هیئت حسن نیت جدیدی به کردستان می رود، تکذیب کرد و افزود هیئت حسن نیتی در کار نیست و تنها هیئت ویژه دولت برای کردستان که منتخب امام و شورای انقلاب و مورد تأیید رئیس جمهوری است، در امور کردستان دخالت می کند؛ بنابراین هر گونه تغییر در این زمینه و اعزام هیئت جدید، باید به وسیلة امام و رئیس جمهوری باشد. البته طبیعی است که هیئت ویژه هیئت هایی را برای بررسی به منطقه می فرستد؛ چنانکه در مورد کامیاران هم این کار صورت گرفت.
به هر ترتیب، در شروع دورة زمانی کتاب حاضر، هنوز فعالیت هیئت ویژه مسائل کردستان یا هیئت حسن نیت، ادامه دارد و اتفاقاً در اولین ساعات سال نو، به وسیله همین هیئت، یک مراسم مبادله دستگیرشدگان طرفین در مهاباد انجام می شود و نیز این که در روز سوم فروردین سپاه قروه از سپاه همدان درخواست می کند که از طریق این هیئت، برای آزادی یک پاسدار بومی در سنندج اقدام کند، علامت تداوم فعالیت این هیئت است. با این همه، شواهد متعدد از بی ثمر بودن این فعالیت و رو به افول بودن دورة آن حکایت می کند. این حتی در اظهارات قاطعانه هاشم صباغیان عضو هیئت مزبور آشکار است. استعفای داریوش فروهر وزیر مشاور و رئیس هیئت حسن نیت که در 26/12/1358 طی نامه ای به امام خمینی و بنی صدر اعلام شده بود، نیز علامت دیگری است. دلیل ذکر شده برای این استعفا (اعتراض به نحوة انتخابات مجلس) نیز نشان دهنده شکافی رو به افزایش است که بین کادرهای حکومتی درگیر در قضیه این هیئت، وجود دارد. هرچند دفتر امام در 28/12/1358 اعلام کرد که امام این استعفا را نپذیرفته اند و گفته اند «ایشان چون گذشته مورد تأیید اینجانب می باشند و به کار خود ادامه می دهند.» امّا با تجرّی بیش تر و تندروی از سوی گروه های مسلح کرد و متقابلاً قاطعیت و سرسختی رو به افزایش بخش عمده نظام در مقابل این تحرکات، روند رو به افول فعالیت هیئت همچنان ادامه یافت.
نهایتاً در هر روز وضع کردستان، وقتی به آخرین روزهای فروردین 1359 و آخرین صفحات این کتاب می رسیم. تفاوت اساسی با روزهای اول و صفحات اول ایجاد شده است. یک مقایسه مختصر در زیر ارائه شده است.
ضمن مطالب اولین روز کتاب می خوانیم:
امروز فرمانده سپاه کرمانشاه که در سنندج مستقر است، از فرماندهی سپاه در تهران درباره
ص: 59
تخلیه سنندج کسب تکلیف کرد. در پاسخ، ابوشریف فرماندهی ستاد عملیات سپاه، این دستور را ابلاغ کرد: «سپاه باید به وسیلة هواپیما سنندج را تخلیه و کلیه وسایل و مهمات خود را تحویل ستاد غرب دهد.» در این حال ناآرامی ها در برخی مناطق غرب کشور کم و بیش ادامه دارد.
اما مطالب آخرین روز (31/1/1359) نشان می دهد که روزهای خوش بینی و امیدواری به حل مسالمت آمیز مسائل کردستان و آذربایجان غربی سپری شده است. در مطالب این روز کتاب می خوانیم:
ماجرای حرکت ستون نظامی مستقر در فرودگاه سنندج، امروز وارد تحولی تعیین کننده شد و مشخص گردید که مخالفان مسلح نظام در کردستان نه تنها از تردد نیروهای ارتش در داخل شهرها ممانعت می کنند، بلکه اساساً با هر گونه تحرک و تردد نیروهای مسلح نظام، حتی در جاده ها، مخالف هستند. این امر تأکید مجددی است بر اینکه برخلاف مشی هیئت ویژه، برخورد، اجتناب ناپذیر خواهد بود و راه حل مسالمت آمیز در مسئله، به بن بست رسیده است. ساعت 6:30 بامداد امروز، ستون ارتشی مستقر در فرودگاه سنندج به طرف سقز حرکت کرد ... وقتی ستون از طریق راه معروف به قشلاق به حرکت خود ادامه می داد، حدود چهار کیلومتری حومه سنندج مورد حمله قرار گرفت و متوقف شد. ... سازمان کومه له که توان اصلی آن در سنندج متمرکز است و نیز در مقایسه با دیگر گروه ها، در این شهر از موقعیت بهتری برخوردار است، عمده ترین گروه در برخوردهای امروز با ستون مزبور محسوب می شود. نبوی یکی از سخنگویان سازمان کومه له در سنندج به خبرنگاران اعزامی کیهان گفت: «ما با هر گونه نقل و انتقال نظامی مخالف هستیم و روی این اصل از حرکت ستون ارتش جلوگیری کردیم.» همچنین یک سخنگوی دفتر چریک های فدایی خلق در سنندج گفت: «11 اتومبیل از این ستون به دست پیشمرگان افتاده است.»
... در ساعت 18، بغدادی مسئول حزب دمکرات شاخة سنندج، به خبرگزاری پارس در سنندج اعلام کرد: در این درگیری بین 200 تا 300 نظامی کشته و زخمی شده اند و بین دو روستای نای سر و قشلاق، هلی کوپترها با خمپاره و راکت به سوی گروه های مسلح تیراندازی می کنند.
... در حالی که در چند کیلومتری سنندج، درگیری در طول امروز ادامه داشت، شهر سنندج که از قبل در وضعی غیرعادی به سر می برد، امروز به کلی و به صورتی یکپارچه در تعطیلی فرورفته بود. گاه و بیگاه هواپیماهایی بر فراز شهر پرواز می کردند و به ویژه بین ساعت 7:30 تا 8:30 صبح امروز، چند فروند فانتوم و هلی کوپتر بر فراز شهر سنندج به پرواز درآمدند. یک خبر واصله از ستاد مشترک ارتش به ژاندارمری حاکی از آن است که «در شهر سنندج، کلیة مدارس و ادارات دولتی و بخش خصوصی، با توصیة گروه های مسلح، به مدت نامحدود اقدام به تعطیل کرده اند.»
ص: 60
... لازم است اشاره شود که ورود پاسداران یاد شده در این گزارش به فرودگاه سنندج با هواپیما با ریسک و خطر جدی همراه بود. با این حال، بر اعزام این گروه اصرار مکرر وجود داشت. در واقع قرائن نشان می داد که دور جدیدی از درگیری های مسلحانه در مخالفت با استقرار و اعمال حاکمیت نظام جمهوری اسلامی در کردستان شروع شده است و سپاه می بایست هر چه زودتر ابتکار عمل را از دست گروه های مسلح می گرفت. در میان این گروه از پاسداران، کادرهای با تجربه چون رحیم صفوی حضور داشتند که نشان می داد دغدغة سپاه در مسئله سنندج جدی است و با توجه به موضع سرسختانه گروه های مسلح کرد در این موضوع، شروع تازه ای از درگیری های وسیع در کردستان، قابل پیش بینی بود...
در بالا، نمونه هایی از مطالب آخرین روز کتاب برای مقایسه ذکر شد. اضافه می شود که در گزارش های این روز راجع به وضع سقز و درگیری شدید آن، درگیری های شهر پاوه و مناطق اطراف آن و نیز درگیری های جوانرود مطالبی وجود دارد. همچنین درباره نوسود که به علت گروگان گرفتن یک گروهان ارتش به وسیله افراد مسلح حزب دمکرات خود به صورت کانون بحرانی در منطقه پاوه درآمده است. درباره وضع غیرعادی نقده و مهاباد و نیز آثار درگیری های اخیر دره قاسملو مطالبی ذکر شده است.
در مجموع می توان گفت در دوره زمانی کتاب حاضر (فروردین 1359) ایام پایان خوش بینی و شکست نگاه های خوش بینانه و مسالمت جویانه در حل و فصل بحران کردستان است، بحرانی که با تحریک سازمان یافته و هدفمند و تشکیلاتی گروه های مسلح قومی کرد، مرتباً و به طور مداوم تشدید می شود و برای طرف مقابل، جز تسلیم به دیدگاه های رادیکال و انقلابی داخل حکومت، راهی باقی نمی گذارد.
در پایان کتاب، دور تازه ای از جنگ های کردستان شروع شده است که در کتاب بعدی دنبال خواهد شد. مرکز درگیری، این بار سنندج است جایی که با بایکوت و سرکوب نیروهای بومی مسلمان و انزوای مراکزی چون مکتب قرآن، یکسره در سلطه گروه های مسلح به خصوص کومه له قرار گرفته است. این بار برای برقراری مجدد حاکمیت دولت، فقط نیروهای اعزامی می توانند فعال باشند. در طرف مقابل تحرک تشکیلاتی گروه ها آنان را در وضعیتی حاد، به موقع از مهلکه خارج خواهد کرد و طبعاً مصیبت جنگ و خسارت عمده، متوجه آن دسته از مردم عادی شهر است که امکان ترک شهر را نداشته اند.
4. بحران در تعامل و مناسبات نیروها و جریان های سیاسی داخلی
بررسی "تعامل و مناسبات نیروهای سیاسی در داخل کشور" در دوره کتاب حاضر (فروردین 1359) نشان می دهد که سه بحران پیش گفته، در این دوره به مراتب از حِدَّت و شدت بیش تری برخوردار بوده اند. اعلام رسمی قطع رابطه سیاسی امریکا با ایران در اولین بحران،
ص: 61
طرح صریح و پافشاری بر مطامع رژیم بعث در پوشش عرب گرایی افراطی در بحران دوم و طرح سرسختانه مطالبات غیرقابل اجابت در بحران سوم و به خصوص خشونت رو به افزایش در هر دو بحران اخیر، علائمی از این حدّت است.
البته هر چند در سطح جریان های سیاسی داخلی، اختلافات موجود به حدّت و شدّت اختلافات امریکا و ایران، عراق و ایران و نیز آنچه تحت عنوان اختلافات قومی مطرح می شود نیست؛ امّا مسئله مهم این است که در زمینه تعامل و مناسبات گروه های مخالف و موافق نظام، وضع کنونی قابل تداوم نیست. این وضع آشکارا مقدمه ای برای وضعیت جدید است که دیر یا زود، فرا خواهد رسید.
در واقع نوع طرح سرسختانه مواضع و انعطاف ناپذیری رفتار سیاسی و چگونگی پیگیری مطالبات، خود نشان می دهد که اختلافات فعلی می تواند دستمایه درگیری های شدیدی در آینده باشد. در مواردی، رفتار و مواضع سیاسی به شدت کینه توزانه و غیرقابل پذیرش برای طرف مقابل است؛ ولو بخواهد که منعطف باشد. این کینه توزی، به خصوص وقتی با دروغ پردازی و برخوردهای عوام فریبانه و غیرصادقانه همراه می شود، کوچک ترین روزنة امیدی برای حل مسالمت آمیز اختلافات و رفتن به سوی تجربه جامعه چند صدایی باقی نمی گذارد.
یک مثال: ضمن مطالب روز 11/1/1359 در کتاب، اعلامیه ای از سازمان پیکار در راه آزادی طبقه کارگر درج شده که در آن ارتش جمهوری اسلامی ایران با ارتش امریکا در ویتنام و ارتش اسرائیل یکی شمرده شده و از آن با عباراتی چون "ارتش ضد خلقی"، "ارتشی که فرمان آن دست تیمسارهای شاهنشاهی است" یاد شده است. در واقع از ارتشی که بر اثر انقلاب زیر و رو شده است و در وضع بازسازی است و از جمله به جز معدودی، عموم فرماندهان آن درجه سرهنگ و پایین تر دارند، یک سازمان جنگجوی قدرتمند غول پیکر سراسری مشابه ارتش شاه ترسیم می شود که دستش "برای هر گونه جنایتی بازگذاشته شده است." این گونه برخورد، اختصاصی به ارتش و سپاه که به هر حال نیروهای نظامی حکومت هستند، ندارد. نوع برخورد با شخصیت ها و مسئولان نظام جدید نیز عموماً به شدت هتاکانه و با آشتی ناپذیری قطعی همراه است. حتی شخصیت های میانه رو و معتدل نظام به گونه ای مورد خطاب قرار می گیرند که هیچ راهی برای مسالمت از سوی طرف مقابل باز گذاشته نمی شود.
در مطالب روز 1/1/1359 ضمن یک گزارش خبری از سازمان چریک های فدایی خلق چنین آمده است: "عوامل سرسپرده امپریالیسم امریکا، این دشمنان قسم خوردة کارگران و زحمتکشان ایران، اکنون از بلندگوهای تبلیغاتی و روزنامه های جیره خوارشان - که تا دیروز سنگ حکومت شاه جلاد و سلطنت ننگین وی را به سینه می زدند - استفاده کرده و با
ص: 62
وقاحت تمام دست به تحریف وقایع و توجیه جنایات و مخدوش ساختن اذهان خلق های دلاور میهنمان زده اند؛ به طوری که آیت الله مهدوی کنی عضو شورای انقلاب و سرپرست وزارت کشور، این نوکر سرمایه داران وابسته به امپریالیسم، اعلام می کند که حضور ارتش در مناطق کردنشین برای از بین بردن عوامل تشنج است که موجب رکود مذاکرات سیاسی شده اند. این یاوه سرایی ها و صدها نمونة دیگر از این توجیه ها که صرفاً برای سرپوش گذاشتن بر روی جنایات کثیف جنگ افروزان در کردستان است، نشان دهندة ماهیت این توطئه گران می باشد. منظور ایشان از عوامل تشنج کیست؟ مگر به غیر از سرمایه داران وابسته و ارتش ضدخلقی چه نیروی دیگری می خواهد کردستان را به خون بکشاند.»
باید اذعان کرد همه گروه هایی که وجوه اشتراک آنها مخالفت با هویت اسلامی نظام جدید است [گروه های مختلف مارکسیستی، مجاهدین خلق، جبهه دمکراتیک ملی و ...] این میزان از فقدان عقلانیت را در مواضع و رفتار خود نشان نمی دهند و حتی بعضاً این گونه مواضع را مورد نقد هم قرار می دهند. امّا به طور کلی در عمل جبهه واحدی را تشکیل می دهند که گروه های مثال ما، خط آتش آنها محسوب می شوند. دیگر گروه ها نیز هیچ گاه خود را از جبهه ای که از خط حمله آن نمونه هایی ذکر شده جدا نمی شمارند، بلکه بر حضور خود در این جبهه تأکید هم می کنند. آنان در واقع همان عمق اختلاف را به طرزی مهار شده بروز می دهند. تعدیل نسبی موجود در برخورد آنان البته در جلوگیری از افزایش حدّت و شدت برخوردها، در مقطع فعلی مؤثر هم هست. امّا جهت گیری کلی را به نحوی ماهرانه و به تدریج به سمتی جلو می برند که نه تنها عمق اختلافات در اذهان هواداران در هر حال محفوظ بماند بلکه برای زمان مناسب، به اندازه کافی انباشت شده، برای برخورد شدید با حکومت، ذخیره شود. رفتار سازمان مجاهدین خلق، نمونه عالی به کارگیری این روش است.
در داخل جناح بندی حکومت نیز دو جناحی "بنی صدر - خط امام" از دوره قبلی همچنان ادامه دارد. قطب سوم که ضعیف تر از این دو است، گرایش مربوط به نهضت آزادی است که قبلاً با هر دوی این دو جناح مشکلات عدیده داشت، امّا در این دوره (فروردین 1359) به تدریج به یکی از دو جناح حکومتی خود را نزدیک تر می کند. در مرحلة اول انتخابات تهران برای مجلس، تعدادی از عناصر سرشناس نهضت آزادی نظیر دکتر یزدی، مهندس بازرگان، دکتر چمران و ... انتخاب شدند که یک اقلّیت قابل توجه و پویا را می توانند در جناح بندی حکومت نمایندگی کنند. مصاحبه مفصل مهندس بازرگان که عنوان آن "بازرگان: با دوستانم چاقوی رئیس جمهور را تیز می کنیم" در صفحه اول روزنامه بامداد 24/1/1359 درج شد و متن آن یک صفحه کامل داخل روزنامه را به خود اختصاص داد، نشانه ای مهم محسوب می شود. در این مصاحبه مهندس بازرگان با حمایت
ص: 63
از بنی صدر، به قرار گرفتن در جبهه مقابل خط امام در جناح بندی کنونی "خط امام - بنی صدر" در حاکمیت، آشکارا اذعان کرد.(1)
جریان دیگری نیز در طول دوره کتاب حاضر کوشید علی رغم اختلافات شدید قبلی، به جریان بنی صدر نزدیک شود و آن سازمان مجاهدین خلق بود که در طول دوره زمانی کتاب در این راه گام های اساسی برداشت. البته هیچ کدام از این حرکت ها در دوره کتاب حاضر به نتایج ملموس و مهمی منجر نشد و نتایج نهایی آن در آینده (مثلاً مراسم 14 اسفند 1359 در دانشگاه تهران که هر سه جریان بنی صدر، نهضت آزادی و مجاهدین خلق در آن آشکارا در یک وحدت عملی ظاهر شدند) بروز کرد.(2)*
در دورة کتاب حاضر به خصوص با تدابیر و اقدامات امام خمینی و توازنی که بین دو جناح عمده حکومت (بنی صدر - خط امام) ایجاد می کرد، تضادهای این دو جناح چندان حاد نشد ولی در قالب ها و صورت های مختلف و متنوعی بروز می کرد که در کتاب آشکارا قابل بررسی است.
در این میان بنی صدر می کوشید جایگاه و موقعیت ریاست جمهوری خود را با اتکا به مبانی مشروعیت نظام و پایه های ارزشی آن استحکام بخشد ولی در این راه حرکت وی به هر حال با محدودیت های فکری خاص او درگیر و دارای اخلال بود. در بعضی موارد نظیر کردستان کار راحت تری در موضع گیری داشت، امّا در مسائلی نظیر لانه جاسوسی و یا درگیری های دانشگاه ها، در عین اینکه در وضعیت دفاع کامل از نظام در برابر گروه ها قرار
ص: 64
داشت، لیکن در مواردی همراهان خط امام خود را از نیش انتقادات خود بی بهره نمی گذاشت و نشان می داد اگر بتواند مایل به موج سواری انحصاری است و البته برای حل و فصل قضیه طبق تفکر خود بعضاً عملی هم نشان می داد که همین جا تفاوت وی با حرکت اصلی نظام معلوم می شد.
در اواخر دورة کتاب حاضر با یک درگیری که گروه های مارکسیستی علیه آقای هاشمی رفسنجانی در دانشگاه تبریز به راه انداختند، حرکتی در دانشگاه تبریز و سپس در کلیه دانشگاه ها شروع شد که بعداً به انقلاب فرهنگی موسوم گردید. هرچند در دورة کتاب بعدی تکلیف نهایی این حرکت، روشن می شود، امّا در کتاب حاضر نیز حوادث به اندازه کافی گویای این هستند که چشم انداز جدیدی در تقابل جریان های سیاسی گشوده شده است.
درباره تحرکات یاد شده در دانشگاه ها هر دو جناح حکومت در اینکه این فرصتی برای حل و فصل وضعیت دانشگاه هاست متفق النظر بودند. هیچ یک مایل نبودند که دانشگاه ها به صورت یک حوزه خارج از اعمال حاکمیت نظام و ستادی برای بسیج و تجهیز و عضو گیری گروه هایی باقی بماند که به هیچ وجه حاضر نیستند شأن سیاسی - نظامی خود را با یک شأن سیاسی عوض کنند. گروه هایی که به رغم وزن سیاسی نسبتاً قابل توجه و غیرقابل صرف نظر کردن، هیچ کدام، به جز مجاهدین خلق، موفق نشده بودند حداقل وزن اجتماعی لازم برای حرکت خود را کسب کنند. این بود که دانشگاه ها برای آنان سنگری حیاتی و حذف آنان از دانشگاه ها به معنای یک شکست بزرگ غیرقابل جبران محسوب می شد.
در سطح دانشجویی، درگیری بین دانشجویان طرفدار گروه ها و دانشجویان مسلمان طرفدار نظام بود. حرکت قبلی و جمعی انجمن های اسلامی و سازمان های دانشجویان مسلمان دانشگاه های سراسر کشور که بعدها عنوان "دفتر تحکیم وحدت" گرفت، به اندازه کافی آنها را نیرومند کرده بود که بتوانند درگیری دانشجویی را به سود خود جلو ببرند. امّا در واقع این یک قضیه دانشجویی نبود بلکه عقبة آن آشکارا عرصه ای از درگیری وسیع تری بود. یک طرف درگیری گروه هایی غالباً سیاسی - نظامی بودند که به هیچ وجه راضی و حاضر به پذیرش حاکمیت جدید - که دارای مشروعیت سیاسی و مردمی بسیار بالایی بود - نبودند. اینان که توان کافی هم برای درگیری نداشتند، در دانشگاه ها و جنبش دانشجویی امکانات ممتاز و منحصر به فردی یافته بودند که می توانست تا حدی به آمادگی و افزایش توانایی آنها کمک و آنها را برای روزهای درگیری آتی حفظ کند. طرف دیگر نیز هواداران نظام و در عمل، نهادهای آن قرار داشتند. از نظر اینان نیز تکلیف بسیار روشن بود؛ گروه ها بایستی دانشگاه ها را تخلیه می کردند در بیرون به مثابه یک گروه سیاسی و نه شبه نظامی در چارچوب قانون به فعالیت خود ادامه می دادند.
در نهایت، در اواخر فروردین حرکت دانشجویان مسلمان به سرعت گسترش یافت. در
ص: 65
سطح کشور، نظیر ماجرای لانه جاسوسی، از حمایت کلیه هواداران نظام برخوردار گردید و در داخل حکومت نیز هر دو جناح را برای تعیین تکلیف قطعی نوع حضور گروه های مسلح و متحدان آن در دانشگاه ها، به صحنه درگیری فرا خواند. تعیین تکلیفی که به اردیبهشت ماه کشیده شد و در کتاب آتی (روزشمار اردیبهشت 1359)، و از همین قلم، چنانچه توفیق الهی مدد فرماید، گزارش آن خواهد آمد. ان شاء الله.
در این جا لازم است از کلیه اعضا و کارکنان مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ که در مدت طولانی مراحل تحقیق و تدوین این کتاب حتی خارج از وظایف رسمی مرکز به رفع مشکلات عدیده کار اقدام کردند و در جنبه های مختلفی اینجانب را یاری دادند، به خصوص برادران عزیزم محسن رشید، محسن رخصت طلب، حمید مشهدی فراهانی، مهدی انصاری، مجید مختاری و سیدکمال حسینی سپاسگزاری کنم. همچنین باید از کوشش و تلاش دستیارانم در امر تحقیق محمدرضا نخعی، زهره بطحایی، محمدحسن شادپور قدردانی کنم، به ویژه از زحمات پیگیرانه و موشکافانه سجاد نخعی در رفع ابهامات و اشکالات مراحل مختلف تحقیق و تدوین و همچنین تلاش ایشان در تهیه "گزارش روزشمار" و عکس های کتاب و همکاری در استخراج "فهرست اعلام" کتاب تشکر می کنم.
آرزو می کنم این اثر بتواند در امر تهیه منابع اولیه تاریخ دفاع مقدس و زمینه های آن در انقلاب اسلامی و در جهت رفع نیاز محققان کنونی و آتی و در ممانعت از تحریف تاریخ ایران اسلامی گامی هر چند ناچیز محسوب شود، که در این صورت مقصود نویسنده حاصل شده است.
و دعای پایانی اینکه: امید دارم تهیه این کتاب مرضی حضرت حق جل و علا بوده باشد و به این سبب پدر و مادرم را مشمول غفران و رحمت واسعه اش قرار بدهد و خانواده ام را از شر آسیب های جسمی و روحی مصون دارد و به این حقیر از خزانه بی کران لطفش پاداش دنیوی و اخروی عنایت بفرماید.
هادی نخعی
تیرماه 1384
ص: 66
1
درگیری سیاسی کنونی بین ایران و امریکا هر روز شدیدتر می شود و چشم انداز روشنی، حتّی در میان مدّت، برای آن قابل تصوّر نیست. هر چند سابقة این تیرگی روابط به چندین دهه قبل می رسد، لیکن دور آخر تیرگی و تبعات آن، از "ماجرای لانه جاسوسی"(1) آغاز شده است. به این ترتیب، سرنوشت گروگان های لانة جاسوسی، محور اصلی منازعة کنونی ایران و امریکا به شمار می رود. حلّ مسئلة این گروگان ها، مهم ترین دغدغة دولتمردان امریکایی است. دو روز قبل، جرج بوش نامزد ریاست جمهوری امریکا از حزب جمهوری خواه، از جیمی کارتر (رئیس جمهور امریکا) خواست مناسبات دیپلماتیک امریکا با ایران را قطع کند. بوش گفت: «ما باید اوّلین تدابیری را که یک جامعة پیشرفته بایستی در برابر یک دولت غیرقانونی نشان دهد، اتخاذ کنیم.»(2)دولت کارتر هنوز پاسخ رسمی به این گونه پیشنهادها نداده است.
استفاده از زور، پیشنهاد دیگری است که دولت کارتر با آن روبه رو است. این پیشنهاد را رقیبان جمهوری خواه حزب دمکرات بیش تر مطرح می کنند؛ از جمله "ریچارد لوگار"سناتور جمهوری خواه ایالت "ایندیانا"، روز گذشت-ه از
کارتر خواست ایران را در محاصره دریایی قرار دهد؛ بندرگاه های ایران را مین گذاری کند؛
ص: 67
ذخایر ایران را تصرّف نماید؛ و تمام دیپلمات های ایرانی را توقیف کند. لوگار که یکی از شش سناتور جمهوری خواه امریکا در کمیتة روابط خارجی سنای این کشور است، گفت: «به اعتقاد من، دولت ایران با این اقدام خود به امریکا اعلان جنگ داده است.»(1) یادآوری می شود که علاوه بر مشکلات موجود در اجرای طرح مبتنی بر استفاده از زور بر ضدّ ایران، پیامدهای غیرقابل پیش بینی آن نیز مورد نظر ناظران است. روز گذشته کورت والدهایم، دبیرکل سازمان ملل متّحد، در واشنگتن اعلام کرد: «هرگونه اقدام امریکا از طریق اعمال زور برای حلّ بحران امریکا و ایران، باعث انفجاری در خاورمیانه خواهد شد.» والدهایم تأکید کرد: «چنانچه امریکا تصوّر می کند می تواند این مسئله را با اعمال زور حل کند، اشتباه می کند.» وی افزود: «شکیبایی و پشتکار فرصت خواهد داد تا جریانات به آزادی 50 گروگان امریکایی ختم شود.»(2)
موضوع دیگری که البته به آن تصریح نمی شود، مسئلة شوروی است. بخش عربی رادیو اسرائیل، امروز گزارش داد: «هارولد ساندرز، معاون وزیر خارجه ایالات متّحده، اظهار داشت که ایالات متّحده مایل است پس از آزادی گروگان های امریکاییِ بازداشتی در تهران، روابط حسنه ای با ایران برقرار سازد. ساندرز شب گذشته در خلال ملاقات خود با کمیتة روابط خارجی مجلس سنای امریکا اضافه کرد که ادامة رویارویی میان واشنگتن و تهران، در زمانی که اتّحاد جماهیر شوروی به تجاوزات وحشیانة خود علیه مردم مسلمان افغانستان ادامه می دهد، امنیّت ملّی ایران را در معرض خطر قرار می دهد.»(3) در واقع، هرگونه اقدام امریکا باید با توجّه به سیاست های شوروی و منافعی که ممکن است در درازمدّت نصیب آن شود، طرّاحی گردد. به هر صورت، وزارت خارجة امریکا تلویحاً و تصریحاً، اقداماتی را که ممکن است برای گروگان ها مخاطره آور باشد، فعلاً منتفی اعلام کرده است(4)
ص: 68
در این حال، امریکا طرح دعوا بر ضدّ ایران در دادگاه بین المللی لاهه را سخت دنبال می کند.(1) بلوکه کردن غیرقانونی اموال ایران، مورد انتقاد دادگاه مزبور است. با این حال دولت امریکا می کوشد از طریق این دادگاه، اهرم فشار مناسبی ضدّ ایران به دست آورد تا اقدامات قبلی خود نظیر بلوکه کردن اموال ایران، تحریم اقتصادی و تهدیدهای غیرمستقیم دیگر را تکمیل کند. امروز بخش عربی رادیو امریکا، از پیگیری های امریکا و وضعیّت و اقدامات اخیر دادگاه مزبور، گزارشی پخش کرد:(2)* در این گزارش، چگونگی دفاع نمایندة امریکا در دادگاه لاهه، از بلوکه کردن سپرده های ایران ذکر شده است. همچنین، نحوة پاسخ وی به ایرادهای حقوقی یک قاضی تبعة شوروی در این دادگاه، بیان شده است. در این گزارش آمده است که نمایندة امریکا از دادگاه خواست حکم نهایی را صادر کند؛ مبنی بر این که ایران به حقوق بین المللی تجاوز کرده است و باید گروگان ها را آزاد کند و خسارت بپردازد.(3)یادآوری می شود امریکا روز گذشته به طرح شکایت خود در دیوان دادگستری بین المللی برای آزادی گروگان های آن کشور در تهران، پایان داد و از دادگاه خواست هرچه زودتر رأی خود را بر ضدّ ایران صادر کند.(4) در نهایت، 15 قاضی دادگاه بین المللی لاهه پس از استماع بیانات، آماده تصمیم گیری شدند. طبق گزارش رادیو امریکا، این اتّخاذ تصمیم شاید چند هفته طول بکشد(5)
2
سفر اخیر "هامیلتون جردن" رئیس دفتر کاخ سفید به پاناما (محلّ اقامت شاه قبل از ورود به امریکا) شایعات جدیدی را دربارة خبر سفر شاه سابق ایران به امریکا - که مانند یک چاشنی در روابط بحرانی ایران و امریکا عمل کرده است - موجب شد. طبق شایعات، هامیلتون جردن به منظور حلّ اختلاف بین پزشکان امریکایی و پانامایی در مورد عمل جرّاحی شاه، به این مسافرت رفته است(6) امروز خبرنگار تلویزیون نیویورک، در کاخ سفید از کارتر دربارة هدف این سفر سؤال کرد. کارتر از پاسخ دادن به این سؤال خودداری نمود. وی گفت: چنانچه شاه در امر مراقبت های پزشکی خود در پاناما و یا جایی دیگر، برای تأمین وسایل پزشکی به کمک امریکا احتیاج داشته باشد، این کشور در انجام آن خواهد کوشید. رئیس جمهوری امریکا در این مصاحبه گفت که ترجیح می دهد دربارة برنامة سفری مشخص، صحبت نکند؛ ولی اضافه کرد نخستین محلّ مناسب انتخابی برای شاه جهت مراقبت های کافی پزشکی، پاناما خواهد بود(7)
ص: 69
به این ترتیب، رئیس جمهوری امریکا به سخن گفتن صریح دربارة سرنوشت اقامت و معالجة شاه، تمایلی نشان نداد؛ امّا به عدم ورود شاه به امریکا و معالجة وی در پاناما اشاره کرد. گزارش های رادیو امریکا تصریح بیش تری در این باره دارد. این رادیو خبر داد: «بعضی از گزارش های رسیده حاکی از این بوده که هامیلتون جردن در صدد است اختلاف نظرهایی را که بین اطبای معالج شاه بروز کرده است، برطرف سازد؛ به طوری که امکان عمل جراحی وی در پاناما فراهم شود.»(1)این رادیو همچنین بدون ذکر نام گوینده، یک خبر قطعی را در این باره به نحو زیر اعلام کرد: «به گفتة یک مقام رسمی دولت کارتر، نه ایالات متحده و نه شاه سابق هیچ کدام خیال ادامه معالجات شاه را در امریکا ندارند. شاه سابق ایران که در جزیرة پانامایی "کانتادورا" به سر می برد، دچار بیماری سرطان است و در معرض جراحی طحال قرار دارد.»(2)
3
این مسئله که امام خمینی، تعیین تکلیف گروگان های لانه جاسوسی امریکا را به مجلس واگذار کرده است، واکنشی را از طرف رئیس جمهوری امریکا به دنبال داشت. جیمی کارتر امروز قبل از عزیمت به کمپ دیوید گفت امیدوار است بعد از پایان انتخابات پارلمانی ایران، دولتی با قدرت کافی بر سر کار آید که بتواند از عهدة افراطیون اشغالگر سفارت امریکا برآید. رئیس جمهوری امریکا گفت: انتظار می رود که این امر بعد از تشکیل دولت جدید، به خوبی پیشرفت کند. کارتر همچنین اظهار کرد: «افراطیون ادّعا می کنند که عمیقاً مذهبی و مسلمان هستند، امّا در واقع با تنبیه مردم بی گناه، اصول و مبانی دین اسلام را نقض می کنند و به دین خود صدمه می زنند.(3)
در این حال، مقام های امریکایی از هر وسیله ای برای افزایش فشار بر ایران استفاده می کنند؛ از جمله مقامات اداره مهاجرت امریکا امروز اعلام کردند که در نظر دارند کنترل اقامت دانشجویان خارجی در آن کشور را سخت تر کنند و تمدید مدّت ویزای آنها را به یک سال محدود نمایند. برای هر بار تمدید ویزای سالانه، دانشجویان موظّف خواهند بود که جزئیات مربوط به محلّ اقامت خود را در آن کشور، اطّلاع دهند. این اقدام، در ادامة تصمیم اواخر سال گذشتة ادارة مهاجرت صورت گرفت. سال گذشته ادارة مهاجرت، در مورد تعیین محلّ اقامت دانشجویان ایرانی در آن کشور و تعیین اعتبار روادید آنها، تصمیماتی گرفت. دستور کنترل مذکور را جیمی کارتر صادر کرده بود. این دستور، پس از تصرّف سفارت امریکا به دست دانشجویان مبارز ایرانی در تهران در 4 نوامبر (13/8/1358) و گروگان گرفتن امریکایی ها صادر شد. طبق ارقامی که امروز وزارت امورخارجة امریکا منتشر کرد، بین 14 تا 31 نوامبر (23/8/تا 9/9/1358)، 49400 نفر از 56700 دانشجوی ایرانی در امریکا، به مقامات ادارة مهاجرت اطلاع دادند که ویزای آنها مورد بررسی قرار گرفته
ص: 70
است. در این بازرسی معلوم شد که ویزای 5500 دانشجو منقضی است و مقامات قضایی دستور اخراج 1700 تن از آنان را صادر کردند(1)
4
یکی از اقدامات امریکا برای حلّ مسئلة گروگان های سفارت این کشور در تهران، همراه کردن کشورهای اروپایی با طرح ها و حرکت های مورد نظر دولت امریکا است. هرچند پارلمان اروپا در آغاز سال جاری، طی تصمیمی از کشورهای عضو خواست برای آزادی گروگان های امریکایی توصیه هایی را اجرا کنند،(2) امّا هنوز همراهی ثمربخشی مشاهده نمی شود.
همراهی هایی که امریکا خواهان آنهاست، در دو زمینه است: یکی در مسئله تحریم اقتصادی ایران است که فعّالیت های امریکا هنوز نتیجه نداده است؛ دوم در امر کاهش یا قطع روابط دیپلماتیک با ایران است که بررسی های کشورهای مزبور ادامه دارد. امروز روزنامة معتبر فرانسوی هرالدتریبون، گزارشی در این باره منتشر کرد. این گزارش حاکی است که ده کشور اروپایی، در دو امر قطع رابطة سیاسی و تحریم اقتصادی، امر اوّل را با نگاه مثبت تری مورد بررسی قرار می دهند و در مسئلة تحریم اقتصادی هنوز تردیدها جدّی است. همچنین نوعی بدبینی به عملکرد و رفتار امریکا، در این گزارش دیده می شود. در گزارش هرالدتریبون آمده است:
«منابع دیپلماتیک فاش کردند که سفیران 9 کشور عضو بازار مشترک در تهران و سفیر یونان، به دولت هاشان توصیه کرده اند در صورتی که اقدام های دیگر برای آزادی گروگان ها با شکست روبه رو شود، قطع روابط با ایران را بررسی کنند. این سفیران اخیراً یک کمیتة مشورتی تشکیل داده اند تا در مورد موقعیّت گروگان ها، گزارش هایی مشترک تهیّه کنند و پیشنهادهای مشترکی برای دولت های خود فراهم نمایند و بدین ترتیب در جهت تلاش های جامعة اقتصادی اروپا باشند؛ تلاش هایی که برای برپایی یک جبهة مشترک در مورد مسائل خاصّ دیپلماتیک صورت می گیرد. آنها گزارش آخر خود را بعد از شکست کمیسیون تحقیق سازمان ملل در تهران، ارسال کردند. آنان معتقد بودند که این کمیسیون تقریباً موفق شده بود؛ امّا سرانجام به دلیل وجود مبارزه بر سر کسب قدرت در داخل ایران، مأموریّتش با شکست روبه رو شد. آنها اظهار داشتند که شکست کمیسیون تحقیق، بار دیگر مسئلة بین المللی مصونیّت دیپلماتیک و همچنین مسئلة احترام به قوانین بین المللی را پیش می کشد و موجب احیای مجدد تحریم اقتصادی ایران خواهد شد.
در گزارش آنها آمده است که بررسی کمیسیون تحقیق نشان می دهد مسئلة گروگان ها بیش تر یک امر سیاسی است تا اقتصادی؛ در نتیجه باید از طریق سیاسی آن را حل کرد نه با فشارهای اقتصادی. دیپلمات ها نتیجه می گیرند که احتمالاً برداشت مردم ایران از تحریم های
ص: 71
اقتصادی این خواهد بود که دولت های غربی برای به زحمت انداختن آنها با هم تبانی کرده اند، به ویژه اگر این تحریم شامل مواد غذایی و حمل و نقل شود. این امر پیش از آن که مسئلة گروگان ها را حل کند، به حمایت شدید از تندروهای ضدّغربی منجر خواهد شد. آنها یک سری اقدامات را پیشنهاد و مطرح کردند که از دید آنها یک راه سیاسی برای مسئله است؛ از جمله افزایش پیغام های هشدار دهندة تند به مقام های ایرانی. آنها حدس می زنند در صورتی که اقدامات دیگر نتیجه ندهد، اقدام نهایی، قطع روابط با ایران خواهد بود.
پیغام مشترک سفیران به دولت هاشان، شامل یادداشت تندی - هرچند ضمنی - بود، مبنی بر آن که امریکا مواضع خود را در قبال تحریم اقتصادی ایران تغییر داده است. در این پیغام، آشکارا آمده است که دولت های اروپایی قبل از هرگونه اقدامی، خواهان اطمینان از سیاست و مقاصد امریکا هستند. این مقامات خاطرنشان می کنند که دولت های اروپایی آماده شده بودند که از تحریم اقتصادی پیشنهاد شده از طرف امریکا جانبداری کنند، و تمایل خود را در زمینة دفاع از قوانین بین المللی به اطلاع واشنگتن برسانند؛ و این درست در موقعی بود که بعد از اقدام شوروی در افغانستان، امریکا اشاراتش را تغییر داد. هرچند که آنها دست به اقدامی نزده بودند، امّا مقامات اروپایی احساس کردند که امریکا آنها را تنها گذاشته است(1)
در این حال رادیو لندن خبر داد سرجان گراهام، سفیر بریتانیا در ایران - که در جمع سفرای مزبور حضور داشته است - به منظور مذاکراتی با مقامات وزارت خارجة بریتانیا، روز دوشنبة آینده (4/1/1359) به مدّت یک هفته به لندن باز می گردد. سخنگوی وزارت خارجه بریتانیا گفت که سفیر بریتانیا کلیّة موارد روابط کشورش با آن کشورها را مورد بحث قرار خواهد داد.(2)
از سوی دیگر رادیو مونت کارلو در بخش عربی خود، با اندکی تردید، به خصوص دربارة مواضع انگلیس، خبر مزبور را پخش کرد. در گزارش این رادیو آمده است: «روز گذشته سفرای کشورهای اروپایی در تهران، جلسه ای برای بررسی تحوّلات داخلی و ارزشیابی مسئلة گروگان ها تشکیل داده اند و مباحثات این جلسه، ضمن مسائل سرّی باقی مانده است؛ ولی برخی گزارش ها که امروز در پایتخت های غربی عنوان شده حاکی است که سفرای 9 کشور عضو بازار مشترک اروپا، دولت های خود را نصیحت کرده اند تا اگر گروگان های امریکایی به زودی آزاد نشوند، روابط خود را با ایران قطع کنند. وزارت خارجه بریتانیا و سایر منابع مسئول اروپا، از تفسیر و اظهار نظر دربارة این خبر خودداری کرده اند.»(3)
5
در ادامة بازتاب مسائل مربوط به شاه و امریکا، بخش فارسی رادیو مسکو، امروز گفتاری با عنوان "امریکا چرا از شاه حمایت می کند" پخش کرد. این گفتار که بر برخی اطّلاعات و نکات قابل توجّه، تأکید دارد، در واقع بخشی از جنگ تبلیغاتی شوروی بر ضدّ امریکا در
ص: 72
موضوع ایران و مسائل جاری آن است. در این گفتار، بدون اشاره به موضوع گروگان ها، همدستی امریکا و شاه بر ضدّ مردم ایران مورد بررسی و تأکید قرار گرفته است. در این گفتار آمده است:
«تمرکز نیروهای دریایی امریکا در سواحل ایران ادامه دارد. اخبار مربوط به این تمرکز نیروها و اردوکشی ها همراه با اخبار مربوط به محمدرضا پهلوی شاه مخلوع - که هزاران مایل دور از تهران در جزیره کونتادور واقع در سواحل پاناما اقامت دارد - اغلب در روزنامه ها چاپ و منتشر می شود.
میان اقدام های ضدّ ایرانی کنونی ایالات متّحدة امریکا و رفتار آن با شاه مخلوع ایران، رابطة مستقیم وجود دارد. محمّدرضا پهلوی 38 سال بر تخت سلطنت تکیه زد و در واشنگتن او را خودی می شمردند. وقتی در سال 1953 تخت سلطنت دچار تزلزل شد، ایالات متّحدة امریکا به محمّدرضا پهلوی کمک کرد جنبش رهایی بخش ملّی را در خون غرق کند و دوباره بر تخت سلطنت تکیه زند. شاه دوازده میلیارد دلار برای خرید جنگ افزار از امریکا هدر داد و امیدوار بود که با این جنگ افزارها بتواند ایرانیان را مطیع سازد؛ ولی این سلاح ها هم مؤثّر واقع نشد. شاه در ماه ژانویة سال گذشته، از ترس انقلاب ضدّ امپریالیستی از ایران فرار کرد و ثروت های غارتی را با خود برد. می گویند شاه جمیعاً بیش از بیست میلیارد دلار غارت کرده و برده است. اندوخته های مخفی شاه مخلوع به شکل جواهرات، طلا و اوراق بهادار به طور عمده در بانک های امریکایی نگهداری می شود.
حقایق زیادی حاکی است که ساواک در واقع شعبة سازمان سیای امریکا بود که با سلاح های امریکایی، قتل و کشتار در ایران انجام می داد و میهن پرستان را نیز با وسایل ارسالی از ایالات متّحدة امریکا زجر می داد؛ مثلاً تخت خواب عمو سام در میان وسایل زجر و شکنجه معروف بود که میله ها و مفتول های فلزی آن به برق وصل می شد.
از اسناد و مدارک مسلّم چنین برمی آید که محمّدرضا پهلوی در دوران سلطنت خود، میلیون ها دلار به عدّه ای از شخصیت های سیاسی امریکا رشوه داده است؛ از جمله هنری کیسینجر وزیر خارجة سابق امریکا مقادیری رشوه گرفته، و به همین جهت هم هست که امروزه از مدافعان و هواداران شاه مخلوع است.(1)
6
خبرگزاری یونایتدپرس گزارشی از واشنگتن ارسال کرد حاکی از آن که برخی از مقامات ایرانی ابراز کرده اند به ادامة روابط با امریکا و حتّی کمک امریکا به ایران در صورت دخالت شوروی در امور ایران، علاقه مند هستند؛ ولی این امر با بی میلی امریکا مواجه شده است. طبق این گزارش، امروز واشنگتن پست مصاحبه ای را با مصطفی چمران وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران، درج کرده است. به گزارش یونایتدپرس، وی در این مصاحبه گفت: «ایران در صورت مواجه شدن با حملة شوروی،
ص: 73
از ایالات متحده انتظار دارد که به کمک کشورش بشتابد.(1)
در ادامة این گزارش آمده است: «مصطفی چمران به واشنگتن پست گفت خواستار موازنه هستیم. بنابراین هرگونه تهدیدی از جانب ایالات متّحده با حملة شوروی مواجه خواهد شد و همین طور برعکس. چمران که با خبرنگار واشنگتن پست در تهران گفت وگو می کرد، اضافه کرد دولت ایران درک می کند اگر فشار امریکا نبود، روس ها به ایران حمله می کردند. وی گفت عکس آن نیز صادق است. چمران در مقابل این پرسش که اگر یک ستون زرهی شوروی خاک ایران را مورد تاخت و تاز قرار دهد، عکس العمل ایران چه خواهد بود، پاسخ داد: ما با شوروی ها خواهیم جنگید و در عین حال، ایالات متّحده طبیعتاً وارد ماجرا خواهد شد و با قدرت شوروی مقابله خواهد کرد. چمران گفت ذخایر نفتی و موقعیّت استراتژیک ایران در منطقه خلیج فارس، ایالات متحده را مجبور خواهد کرد که علی رغم روابط ضعیف ایران و امریکا، به خاطر امنیّت خود دست به عمل بزند. وی اضافه کرد: علی رغم تحریم فروش اسلحه به ایران از جانب امریکا، ایران می تواند به طور مخفی لوازم یدکی مورد نیاز را خریداری کند و برخی از آنها را بسازد.
چمران اضافه کرد مشی سیاست دفاعی ایران از اتّکای زیاد به سلاح های اروپای غربی پیروی می کند؛ زیرا کشورهای اروپای غربی جاه طلبی های امپریالیستی ندارند. ولی ایران از ایالات متّحده و اتّحاد شوروی هراسان است.(2)
در بازتاب این خبر، رویتر از واشنگتن گزارش داد: «وزارت خارجة امریکا اعلام کرد که از وجود تفاهم بین ایالات متّحده و ایران بر سر آیندة کمک های نظامی امریکا به دولت ایران، بی اطّلاع است. این مسئله از یک گزارش مطبوعاتی به نقل از مصطفی چمران وزیر دفاع ایران، پدید آمد. چمران در مصاحبه ای با واشنگتن پست گفته بود کشور وی از ایالات متّحده یا اتّحاد شوروی انتظار دارد که در صورت حملة یکی از این کشورها به ایران، کشور دیگر به کمک ایران بشتابد. "دیوید پاسیچ" سخنگوی وزارت خارجة امریکا گفت: کابینه کارتر امیدوار است زمانی که ایران 50 گروگان امریکایی را آزاد کند، روابط امریکا با تهران به حالت عادی بازگردد. وی افزود: از وجود هر نوع تفاهمی با دولت ایران در مورد کمک نظامی امریکا به ایران بی اطلاع است. سخنگوی وزارت خارجه امریکا اضافه کرد: ما حمایت خود را از تمامیت ارضی ایران و همچنین امید خود را برای عادی شدن روابط ایران و امریکا در آینده، هنگامی
ص: 74
که ایران گروگان های امریکایی را آزاد کند، اعلام کرده ایم. وی گفت: هنگامی که گروگان ها آزاد شدند، ما مایلیم در آینده، روابط خود را با ایران مورد بررسی قرار دهیم.»(1)
7
وضعیّت کنونی بین ایران و عراق از حسّاسیت خاصّی برخوردار است؛ از این رو پیگیری تحرّکات و ناآرامی ها در مرزهای ایران و عراق، موضوع دائمی و هر روز گزارش های ارسالی نیروهای نظامی و انتظامی مستقر در نواحی مرزی است؛ از جمله: یک گزارش از هنگ ژاندارمری سوسنگرد، که به اعلام پاسگاه طلائیة قدیم استناد کرده، حاکی است که بعدازظهر دیروز «یک اکیپ گشتی شش نفرة پاسگاه، در حین سرکشی از چاه نفت و کنارة هورالعظیم، با تعدادی از عوامل و افراد عراقی در آب های ایران برخورد نمود و به آنان دستور توقّف داد؛ ولی آنان به ایست مأمورین توجّه ننموده، مبادرت به تیراندازی می نمایند. متعاقباً پاسخ لازم داده می شود. در حین انجام تیراندازی، دو نفر عراقی مورد اصابت گلوله واقع می شوند؛ ولی به وسیلة سرنشینان از محلّ حادثه خارج و با استفاده از بلم های موتوری، به سوی خاک عراق متواری می گردند.» در گزارش همچنین یادآوری شده است: «به مرزبان مقابل، اعتراضات لازم صورت گرفته است.(2)
در این حال، از مرز شلمچه نیز گزارشی رسیده است که از ورود تعداد زیادی اسلحة کلاشینکف، کلت و مقدار زیادی مواد منفجره حکایت می کند. یک اکیپ پنج نفره به سرپرستی یک استوار سابق ارتش ایران - که اکنون متواری است و در عراق به سر می برد - این اقلام را از طریق مرز شلمچه وارد ایران کرده و به عوامل مورد نظر تحویل داده است.(3)همچنین بر اساس یک گزارش از منابع ایران در عراق، امروز خود صدام حسین وارد بصره شده است و از نیروهای مستقر در تنومه و بصره و نیز از نیروهای امن العام (مرتبط با ضدانقلابیون ایرانی) بازدید کرده و به آنها دستورهایی داده است(4)
امروز تحرّکات دیگری نیز در مناطق مرزی غرب کشور، از عوامل عراقی مشاهده شد؛ از جمله نیروی زمینی ارتش گزارش داد: «عثمان خالدی رهبر کردهای مریوان، از طریق "دره که" به عراق جهت مذاکره عزیمت نموده است.»(5) از مرز باویسی نیز ناآرامی ذیل گزارش شد: «حدود 500 نفر از مهاجمین مسلّح، در مرز باویسی در منطقه "بمو" مستقر هستند. آنان دارای سلاح آر.پی.جی7، خمپاره انداز سبک و تیربار کلاشینکف هستند. مهاجمین، بخشی از حدّ فاصل دو روستای باویسی و شیخ تپه را مین گذاری کرده اند.»(6)
در گزارشی دیگر، امروز ستاد مشترک ارتش اعلام کرد: «از تعداد ده نفر پاسداری که در منطقه پاوه در حدود چند ماه قبل دستگیر و به گروگان گرفته شده اند، پرویز (یکی از آنان) از زندان به اتّفاق یکی از دوستانش گریخته و خود را به سپاه پاسداران قصرشیرین معرفی کرده است. نامبرده اظهار نموده که دوستان دیگرش توسّط "محمّد طاهربگ کلاشی"
ص: 75
اسیر شده اند که ابتدا آنان را به "غله" و سپس به "سوئینگ" و بالاخره به کوه های "بمو" انتقال [داده است] و در حال حاضر در اردوی محمّد طاهربگ(1) در بمو زندانی هستند.»(2)
8
"هیئت ویژة دولت برای حلّ مسئلة کردستان"(3)* همچنان در مناطق کردنشین حاضر است. در ادامة این حضور و در چارچوب تصمیمات گرفته شده و میانجی گری ها و اقداماتی که در این باره انجام شده است، طبق گزارش خبرگزاری پارس از ارومیه: «در نخستین ساعات سال جدید، سومین گروه از گروگان های مسائل کردستان، در مهاباد مبادله شدند. مبادله گروگان ها که 20 نفر بودند، در حضور مهندس هاشمی نمایندة هیئت ویژه، سرهنگ نجف زاده فرماندة پادگان مهاباد و نمایندگان گروه های سیاسی مهاباد در پادگان این شهر صورت گرفت.»(4)
یادآوری می شود برخی اقدامات "هیئت ویژه" از جمله خروج نیروهای مسلّح از شهرها، نارضایتی ها و نگرانی هایی پدید آورده است.(5)** این نگرانی ها به دلیل پیش بینی افزایش ناامنی و شدّت گرفتن تحرّکات مسلّحانة مخالفان نظام است. در این باره دفتر هماهنگی سپاه در بیجار به مرکز سپاه در تهران گزارش داد: «مرکز ارتش مستقر در بیجار، دیروز شهر بیجار را به طرف زنجان ترک نموده اند. مردم خیلی ناراحت می باشند.»(6) همچنین امروز فرمانده سپاه کرمانشاه که در سنندج مستقر است، از فرماندهی سپاه در تهران دربارة تخلیة سنندج کسب تکلیف کرد(7)در پاسخ، "ابوشریف" فرماندهی ستاد عملیات سپاه، این دستور را ابلاغ کرد: «سپاه باید به وسیلة هواپیما، سنندج را تخلیه و کلّیة وسایل و مهمّات خود را تحویل ستاد غرب دهد.»(8)
در این حال، ناآرامی ها در برخی مناطق غرب کشور کم و بیش ادامه دارد. گزارش امروز نیروی زمینی ارتش حاکی است: «چند روز قبل به مدّت چهار ساعت، از تپه نقده به وسیلة اهالی آذری زبان، به محلّة کردنشین، یکطرفه تیراندازی شد و برای جلوگیری از بروز جنگ، کردهای نقده از جواب متقابل خودداری نموده اند.» در این گزارش اضافه شده است: «اهالی نقده دو دستگاه نفربر چرخدار ژاندارمری را به زور تحویل گرفته و در تپّه ها مستقر می گردانند که این امر موجب وحشت کردها می گردد و تعدادی از کردهای نقده، منازل خود را ترک و به سایر نقاط کوچ می نمایند.»(9)
ص: 76
9
امام خمینی به مناسبت فرارسیدن سال نو، پیامی خطاب به ملت ایران صادر کرد. امام خمینی در پیام نوروزی خود، موارد زیر را خاطرنشان کرد(1):
- وظیفة ماست که در مقابل ابرقدرت ها بایستیم و قدرت ایستادن هم داریم؛ به شرط این که روشنفکران، دست از غرب و شرق و غرب زدگی و شرق زدگی بردارند و صراط مستقیم اسلام و ملّیّت را دنبال کنند.
- ما با کمونیسم بین المللی به همان اندازه در ستیزیم که با جهان خواران غرب، به سرکردگی امریکا؛ و با صهیونیزم و اسرائیل شدیداً مبارزه می کنیم.
- ما باید در صدور انقلابمان به جهان کوشش کنیم و تفکّر این که ما انقلابمان را صادر نمی کنیم کنار بگذاریم؛ زیرا اسلام بین کشورهای مسلمان فرقی قائل نمی باشد و پشتیبان تمام مستضعفین جهان است. از طرفی دیگر، تمام قدرت ها و ابرقدرت ها کمر به نابودی مان بسته اند و اگر ما در محیطی دربسته بمانیم، قطعاً با شکست مواجه خواهیم شد.
- من پشتیبانی خود را از فلسطین رشید و لبنان عزیز اعلام می دارم. من بار دیگر اشغال سَبُعانة افغانستان را توسّط چپاولگران و اشغالگران شرق متجاوز، شدیداً محکوم می نمایم.
- من با احساس وظیفة الهی و شرعی، مطالبی را گوشزد می کنم و جناب آقای رئیس جمهور و شورای انقلاب و دولت و قوای انتظامی را اکیداً عهده دار اجرای آن می نمایم و از عموم ملّت می خواهم که با تمام قوا و تعهّدی که به اسلام عزیز دارند، در سرتاسر کشور از پشتیبانی جدّی آنان خودداری نکنند. من توطئه های شیاطین ضدّانقلاب را برای بازکردن دست شرق و غرب، در حال گسترش می بینم و برای دولت و ملّت ما، وظیفة الهی - انسانی - ملّی است که با تمام توان از آن جلوگیری نمایند.
امام خمینی سپس افزود: «اینک مسائلی را متذکّر می شوم» و در ادامه طیّ 13 بند، به تذکّر مواردی پرداخت؛ از جمله:
- امسال سالی است که باید امنیّت به ایران باز گردد و مردم شریف، در کمال آسایش زندگی نمایند.
ص: 77
- بار دیگر پشتیبانی کامل خودم را از ارتش نجیب ایران اعلام می دارم. ولی ارتش جمهوری اسلامی باید ضوابط و مقرّرات را کاملاً مراعات نماید.
- باردیگر پشتیبانی خود را از سپاه پاسداران اعلام می نمایم و به آنان و فرماندهان آنان گوشزد می نمایم که کوچک ترین تخلّف، موجب تعقیب است.
- شهربانی و ژاندارمری کشور باید نظم را رعایت نمایند. از قرار اطّلاع کم کاری عجیبی در کلانتری ها دیده می شود. اینان که از گذشته تجربیات خوبی ندارند، برای هرچه بیش تر همگامی با مردم و نظم در سراسر ایران، کوشش نمایند و مردم را از خودشان بدانند.
- انفجارات جنوب مرا شدیداً متأثّر کرده است؛ که چرا سپاه و شهربانی و ژاندارمری، عدّه ای خدانشناس وابسته به رژیم فاسد خارجی متّکی به امریکا را دقیقاً شناسایی نمی نمایند و به مجازات نمی رسانند. اینان "مفسد فی الارض" هستند... دادگاه های انقلاب هرچه بیش تر قاطعیّت به خرج دهند تا ریشه آنان را برکنند.
- دادگاه های انقلاب در سراسر ایران باید نمونه کامل اجرای حدوداللّه باشند. باید سعی کنند که قدمی از احکام خدای تعالی منحرف نشوند و احتیاط کامل را رعایت نمایند. باید با صبر انقلابی، به قضاوت بنشینند. دادگاه ها حق ندارند نیروی مسلّح از خود داشته باشند. باید طبق قانون اساسی عمل نمایند و به تدریج، دستگاه قضایی اسلامی، مسئولیّت های این دادگاه ها را بر عهده گیرند.
- دولت موظّف است اسباب کار و تولید را برای کارگران و دهقانان و زحمتکشان فراهم آورد.
- من نمی دانم دولت چرا طرح های متوقّف شده خود را که به سود ملّت می باشد، به کار نمی اندازد. باید دولت هرچه سریع تر طرح های به سود ملّت را که متوقّف شده، و آنها که جدید است، به اجرا گذارد تا وضع اقتصادی کشورمان سروسامان یابد.
- در ادارات دولتی، باید همه از دولت برگزیده تبعیّت کنند. در غیر این صورت، شدّت عمل لازم است. باید بی درنگ، هرکس در هر اداره ای که خواست اخلال کند، او را اخراج و به ملّت معرّفی نمایند.
- مصادرة اموال متجاوزین از طرف افراد غیرمسئول و یا محاکم غیرصالحه، شدیداً محکوم است. ... زمین ها باید روی موازین شرعیّه توزیع گردد و بعد از اثبات این موضوع، محاکم صالحه حقّ اخذ دارند. هیچ کس حقّ تجاوز به زمین و یا مسکن و یا باغ کسی را ندارد، و اصولاً اشخاص غیرمسئول، حقّ دخالت در این گونه امور را ندارند؛ ولی اطّلاعات خود را دربارة زمین و مسکن و باغ طاغوتیانی که به ناحق، اموال مردم را غصب نموده اند، به مسئولین امور برسانند و اگر کسی بر خلاف موازین اسلامی و قانونی اقدامی بنماید، شدیداً قابل تعقیب است.
ص: 78
- باید انقلابی اساسی در تمام دانشگاه های سراسر ایران به وجود آید(1) تا اساتیدی که در ارتباط با شرق و یا غربند، تصفیه گردند و دانشگاه محیط سالمی شود برای تدریس علوم عالی اسلامی. باید از بدآموزی های رژیم سابق در دانشگاه های سراسر ایران شدیداً جلوگیری کرد.
- طلاب علوم دینی و دانشجویان دانشگاه ها، باید دقیقاً روی مبانی مطالعه کنند و شعارهای گروه های منحرف را کنار بگذارند و اسلام عزیز راستین را جایگزین تمام کج اندیشی ها نمایند. این دو دسته باید بدانند اسلام، خود مکتبی است غنی که هرگز احتیاجی به ضمیمه کردن بعضی از مکاتب به آن نیست. و همه باید بدانید که التقاطی فکر کردن، خیانتی بزرگ به اسلام و مسلمین است که نتیجه و ثمرة تلخ این نوع تفکّر، در سال های آینده روشن می گردد.
- من بارها گفته ام که مطبوعات باید مستقل و آزاد باشند؛ ولی متأسّفانه و با کمال تعجّب، تعدادی از آنها را در مسیری دیدم که با کمال بی انصافی، مقاصد شوم راست و یا چپ را در ایران پیاده می کردند و هنوز می کنند. مطبوعات در هر کشوری نقش اساسی را در ایجاد جوّی سالم و یا ناسالم دارند. امید است که در خدمت خدا و مردم درآیند. و همچنین رادیو تلویزیون باید مستقل و آزاد باشند و همه گونه انتقاد را با کمال بی طرفی منتشر سازند تا بار دیگر، شاهد رادیو تلویزیون زمان شاه مخلوع نگردیم. رادیو تلویزیون باید از عناصر طرفدار شاه و یا منحرف، پاکسازی شود.
- آنانی که روحانیون را مرتجع می دانند، در نهایت، راه شاه و امریکا را می روند. ملّت شریف ایران با پشتیبانی از روحانیّت اصیل و متعهّد ایران که همیشه حافظ و سنگربان این مرز و بوم بوده اند، دین خود را به اسلام ادا می نمایند و طمع ستمکاران تاریخ را از کشور قطع می نمایند. از طرف دیگر، من به روحانیین محترم در هرجا هستند، اعلام می کنم ممکن است شیاطین با ایادی خود تبلیغات سوئی علیه جوانان عزیز، خصوصاً جوانان دانشگاهی، بکنند. باید روحانیون بدانند که امروز تکلیف آن است که همة قشرهای ملّت، خصوصاً دو قشر معظّم که مغز متفکّر ملّت هستند، دست به دست هم داده و علیه قدرت های شیطانی و مستکبرین کوشش نموده و در صف واحد، نهضت اسلامی را جلو رانده و استقلال و آزادی را چون جان عزیز خود نگهبانی کنید. نقشة جهان خواران و عمّال آنان، جدا کردن این دو طبقة مؤثّر متفکّر، در زمان رژیم طاغوتی بود؛ و مع الاسف موفّق شد و کشور را به تباهی کشاند. و آن نقشه بار دیگر در
ص: 79
دست اجرا است؛ که با غفلت جزئی، رو به تباهی خواهیم رفت. امیدوارم که همة طبقات ملّت، به خصوص این دو طبقة محترم، در این سال جدید از توطئه ها و دسیسه ها غافل نباشند و با وحدت کلمه، نقشه های شوم را باطل کنند(1)
در بازتاب پیام امام، رادیو بی.بی.سی. گزارش داد: «آیت الله خمینی خواستار برنامة جدیدی برای بازسازی ایران شده است که شامل پاکسازی کمونیست ها و تعلیمات غربی، و جانشین کردن آنها با قوانین خالص اسلامی است.(2)در این گزارش، پس از فهرست کردن رئوس تذکّرات امام، آمده است: «آیت الله خمینی بدون بردن ذکری از اسم شوروی، مداخلة بی رحمانه در افغانستان به وسیلة اشغالگران و غارتگران را محکوم کرد. ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور ایران، در یکی از بیانات خود گفته است وی به رهبران شوروی پیشنهاد کرده بود که یک هیئت بین المللی به افغانستان رفته، دامنة مداخلة خارجی در این کشور را ارزیابی کنند؛ ولی مسکو این پیشنهاد را رد کرد. بنی صدر گفت که ایران چنین تجاوز بی حدّی را نمی تواند تحمّل کند و شوروی چه بخواهد و چه نخواهد، باید از افغانستان خارج شود.»(3)
10
مراسم نخستین نماز جمعة سال جدید، در بهشت زهرا برگزار شد. این مراسم علاوه بر این که مکانش تغییر کرده بود، از جهت مطالب گفته شده در آن و به خصوص از حیث شخصیّت های شرکت کننده، از مراسم گذشتة این آیین به کلی متمایز بود. نظر به این که این مراسم و نحوة انعکاس آن در روزنامة جمهوری اسلامی (ارگان حزب جمهوری اسلامی) وضعیّت سیاسی حاکم را تا حدّ زیادی ترسیم می کند، به شکل نسبتاً مفصّلی به آن پرداخته می شود:
طبق گزارش روزنامة جمهوری اسلامی، برنامه های این مراسم به ترتیب عبارت بودند از سخنرانی "یکی از برادران اهل تسنّن"، قرائت "پیام آیت الله منتظری"، سخنرانی "آقای بنی صدر رئیس جمهور" و ایراد خطبه ها و اقامة "نماز جمعه ای کم نظیر به امامت حجّت الاسلام سیّدعلی خامنه ای، امام جمعه تهران."(4)
به گزارش این روزنامه «قبل از برپایی نماز جمعه، یکی از برادران اهل تسنّن و نمایندة اتّحادیة انجمن های اسلامی شهرستان ایرانشهر، ضمن اظهار مطالبی پیرامون انقلاب اسلامی ایران، گفت: ما به دلیل نیاز فرهنگی و اقتصادی، از تمامی نیروها می خواهیم به آن منطقه توجّه بیش تری نموده تا با اتّحاد و یگانگی، توطئة خوانین را خنثی کنیم. ما خواهان اعزام چند روحانی متعهّد به منطقه هستیم و همچنین از شورای انقلاب و رئیس جمهوری می خواهیم که با جلوگیری از توطئه های خوانین و حلّ مسئلة زمین، زمینه برای تبلیغات دشمنان اسلام باقی نگذارند. در خاتمه این سخنرانی، جمعیّت، با شعار "تشیّع! تسنن! پیوندتان خدایی است" از وی استقبال کردند.»(5)
مطابق گزارش روزنامة جمهوری اسلامی: «پس از آن، پیام فقیه عالی قدر، آیت الله مبارز و
ص: 80
مجاهد، حسین علی منتظری، توسّط آقای رستگاری سرپرست دفتر برگزاری نمازجمعه قرائت شد.» موارد ذکر شده دراین پیام عبارتند از:
- در آستانة تشکیل مجلس شورای اسلامی و تکوین قدرت قانون گذاری جمهوری اسلامی، لحظاتی که امام امّت زبان توانای تاریخ اسلام، همچنان با بیاناتی قاطع و فریادی گویا، پرده از توطئه های امپریالیسم غرب و شرق و دسیسه های صهیونیسم جهانی برمی دارد، ... شایسته است که مردم وظیفه شناس ایران، به رسالت تاریخی خویش توجّه بیش تری مبذول فرمایند.
- نباید اجازه داد جوشش و زایش انقلابی، سرد گردد؛ بلکه باید همه مانند مشعلی فروزان و فریادی خروشان بکوشند تا هرچه زودتر اوضاع داخلی کشور سروسامان یابد و برای صادر کردن انقلاب به دنیای محرومین و استعمارزدگان افریقا، آسیا و امریکا، تلاش وسیعی را آغاز نمایند.
- هرچند طاغوت در شکل سیاسی - نظامی، سرنگون شده، ولی در بعد فرهنگی و اقتصادی اش هنوز در جامعة ما مطرح است؛ لذا نباید تصوّر کنیم انقلاب اسلامی به هدف نهایی خود رسیده؛ بلکه باید تلاش های منظّم و پیگیر را در جهت استقرار حکومت عدل اسلامی در کلّ نظام حاکمة سیاسی، نظامی، فرهنگی آغاز کرد.
- یکی از نیرنگ های ارزیابی شدة دشمن در شرایط کنونی، بهره برداری از نارضایتی برخی از اقشار ملت در جهت مقاصد شوم خود می باشد. انتظار داشتن یک مدینة فاضلة انسانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، یک امر طبیعی است و اکنون با اوضاع استثنایی اقتصادی و اجتماعی حاضر، بعضی اقشار دچار نوعی سرخوردگی و یا نارضایتی شده اند که باید به تدریج، ریشه های این نگرانی ها را قطع کرد. ولی دشمن در کمین ما، استعمار غرب و امپریالیسم امریکا، با تزویر سیاسی، این نارضایی ها را دامن زده و می کوشد سازمان دهی کند؛ تا آن جا که توسّط گروه های مزدور خویش، نوعی طغیان و هرج و مرج را طر ح ریزی می نماید.
- ملّت شریف و آگاه ما می داند برخی از گروه ها که از سال ها پیش شکل گرفته و احیاناً سنگ خلق به سینه می زنند و برای حقانیّت خود به خون شهدا تمسّک می جویند با طرح امپریالیسم و عمّال آن در ایران به وجود آمده، و سرنخ آنان بیش تر در واشنگتن و مسکو به دست تئوریسین های اسارت ملّت ها می باشد. اکنون این گروه های هرج و مرج طلب، بدون آن که نسبت به انقلاب اسلامی و خون شهدای پاک و حفظ دستاوردهای انقلاب تعهّدی داشته باشند، در کارخانه ها و روستاها و دبیرستان ها و دانشگاه های کشور، بذر نارضایی را می پاشند و طرح یک آشوب بزرگ سیاسی را پایه ریزی می کنند. می توان گفت امپریالیسم امریکا، هم اکنون در سه جبهه با جمهوری اسلامی در ستیز است: 1- محاصرة اقتصادی 2- محاصرة نظامی 3- طرح آشوب های داخلی در دو جبهة نظامی و اقتصادی. دولت های
ص: 81
مزدور در منطقه و حکومت های وابستة محلّی نیز از عوامل توطئه به شمار می آیند، و در جبهة سوم، برخی گروه ها با ماسک چپ گرایی که از امریکا تغذیه می شوند، نقش اوّل را بازی می کنند. ولی باید به امریکا و دولت های مرتجع و دست نشاندة منطقه، و گروه های وابستة داخلی هشدار داد که آرزوی شیلی و یا لبنان دوم را برای همیشه به گور خواهند برد.
ملّت رشید ایران به رهبری زعیم بزرگ، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی مدظلّه، این امانت بزرگ خدا در زمین، این حلقوم همیشه رزمنده و فریادگر اسلام، رسالت تداوم پیروزی انقلاب را با تمام وجود خویش دنبال می کند و بر عموم مسلمین واجب است راه پرافتخار این زعیم عالی قدر اسلام را تعقیب نمایند.»(1)
در ادامة گزارش روزنامة مزبور آمده است: «سپس آقای بنی صدر، رئیس جمهور کشورمان، با اشاره به اقدامات انجام شده طیّ یک سال گذشته، گفت:
استقرار نظم و امنیّت در ایران، اسباب پیشرفت اقتصادی و قوّت سیاسی و فرهنگی برای آن است که بتوانیم در جهان، نقش خود را به عنوان رهبری و پیشگام نهضت های رهایی بخش ملّت های مسلمان و مستضعفان جهان ارائه بدهیم. امیدوارم که همة سربازان ما، ارتشیان، پاسداران، پیام امام را به جان دل بپذیرند و می دانند که من با مسئولیتی که از طریق این پیام بر عهده ام گذاشته شده است، ناگزیر با شدت عمل و قاطعیت تمام، نظم و انضباط کامل را در سپاه و ارتش، شهربانی و ژاندارمری، برقرار خواهم کرد. مردم ما می خواهند مسائل کشور با سرعت حل شود. اقتصاد ما با سرعت آمادة پیشرفت سریع بشود. مردم می خواهند در شهرها و روستاهای ما کار و تولید، جانشین ناامنی ها بشود. اینک که در آستانه سال نو هستیم لازم است یک گزارش کوتاهی از سال گذشته با شما در میان بگذارم.
در زمینة اقتصادی، اقدامات مهمی انجام گرفت. همه شما می دانید که قسمت اعظم صنایع، بانک ها و بیمه، ملی شد. با کاستن از تولید نفت، علاوه بر این که توانستیم نفت را برای نسل آینده ذخیره کنیم، توانستیم درآمدهای حاصل از نفت را نیز افزایش بدهیم. برای این که شما بدانید تفاوت میان سرگرمی های کوچک بر سر کم و زیاد امتیازها، و مبارزه در راه استقلال چیست، توضیح می دهم. معنای این که 55 درصد از تولید کم کرده ایم این است 40 سال و بیش تر بر عمر چاه های نفت افزوده ایم. یعنی سالی 25 تا 30 میلیاد دلار که رژیم گذشته غارت می کرد و می دزدید، پس گرفته ایم. آخرین کاری که از نظر تنظیم روابط حقوقی اقتصاد انجام دادیم، مسئلة زمین بود که کارش دو شب پیش تمام شد و امیدواریم روستاییان ما که می خواهند از زمین استفاده کنند، امیدوار باشند که سال جدید، مسئله ای به نام زمین نخواهیم داشت.
مطابق گزارشی که دادند، در زمینة کشاورزی در سال گذشته پیشرفت داشته ایم. میزان تولید گندم، خیلی بیش تر از سال ماقبل رژیم شاهنشاهی شده است و دهقانان ما
ص: 82
خوشبختانه کم تر دعوا کردند و در نتیجه بیش تر تولید کردند. بنابراین ملت ما رهین تلاش کشاورزان زحمتکش ماست. ... متأسفانه در زمینة صنعت، وضع بد است؛ یعنی ما نه تنها تولید را بالا نبرده ایم، بلکه بسیار هم پایین آورده ایم. این که می بینید قیمت ها بالا هستند، تمام به علت عوامل غیراقتصادی نیست؛ عوامل اقتصادی هم دارد که تولید به اندازة کافی نیست. این است که من از وزارت صنایع خواهم خواست که صنایع ملی شده را روی قرار تازه ای اداره کند و آن این است که بیایند به کارگران و کارکنان هر صنعت بگویند که این سرمایة ملت است و در اختیار شما است و خودتان به تولید بپردازید و آنچه که مربوط به خرید دستگاه ها است کنار بگذارید و بقیه هم مال خودشان باشد؛ به شرطی که تولید کنند. سود نمی خواهد دولت؛ و هر سودی داشت مال شما؛ به شرطی که خودتان تولید کنید و خودتان از نتیجة زحمت خودتان استفاده ببرید. ...
اگر ما بخواهیم سایة دو ابرقدرت جهان را از سرمان و همة مستضعفان کم کنیم، باید که در داخل مملکت قوی باشیم و نگذاریم در زندگی مان دخل و تصرف کنند؛ تا بتوانیم به دیگر برادران مسلمان هم بگوییم که از ما بیاموزند. برای این که ما بتوانیم (این است که بتوانیم ما) این رهبری را در جهان محرومان به عهده بگیریم، لازم است که قوی باشیم و آمادة ایفای یک نقش جهانی بشویم. و در همین سال روس مجبور می شود از افغانستان بیرون برود و صدام حسین از عراق. شما با کار و تلاشتان می توانید موج انقلاب ایران را در پهنة جهان بگسترانید و جهان که به پا خاست، ملت ما می تواند مطمئن شود که آیندة خود را نجات داده است.»(1)
به گزارش این روزنامه «رئیس جمهور در مورد روشی که دولت عراق در مقابل دولت ایران اعمال می کند، گفت: سفیر عراق یک بار پیش من آمد. به او گفتم به رئیس خودت بگو که اگر فکر کنید تیر و تفنگ دشمن، ما را ناراحت می کند، ابداً؛ چون این ها برای ما مثل نقل و نبات می باشد و هیچ ناراحت نیستیم. ما در مورد این که شما دستتان را از وطن ما کوتاه بکنید مذاکره نمی کنیم. ... ملت برادر ما عراق هم بداند همان طور که ما می توانیم نمایندة ابرقدرت امریکا را بیرون کنیم، می توانیم با توطئه های بین المللی هم مبارزه کنیم. آنها هم می توانند این کار را بکنند و زودتر کلک صدام حسین را بکنند.»(2)
ص: 83
روزنامة جمهوری اسلامی در ادامه، به نحو زیر، بقیة مراسم و نیز خطبه های نماز جمعه را گزارش داده است:
«حجت الاسلام سیدعلی خامنه ای امام جمعه تهران، در خطبة اول نماز ضمن اشاره به شهدا و نام آوران گمنام، گفت: رهنمود اماممان، خط مشی آیندة ما خواهد بود. این روح امت و این پدر انقلاب، در صحنة عظیم سیاست جهانی، راه های سعادت را به ما مانند همیشه، در طلیعة این سال جدید نیز ارائه داده.
امام جمعة تهران سپس افزود: انقلاب ما با گذرانیدن یک سال، گام های بلندی در خط پیدایش نظام توحیدی برداشته است؛ برخلاف یاوه گویی ها و منفی بافی های دشمنان و همة دلسردی هایی که غالباً بر اثر تلقین دشمنان، در برخی مشاهده شده است، گام های بلندی برداشت. اما این پیشرفت، بیش تر در بعد فرهنگی و اخلاقی است؛ زیرا اقتصاد را آسان می توان تغییر داد تا این که فرهنگ را بخواهیم تغییر بدهیم. قطع وابستگی های اقتصادی آسان تر است از قطع وابستگی های تحمیل شدة فاسد اخلاقی و فرهنگی. ولی انقلاب ما این معجزه را توانسته است نشان بدهد که در سطحی عام، یک دگرگونی شگفت آور اخلاقی در جوّ جامعه به وجود آوَرَد.
اخلاق اسلامی می آموزد که ما برای انسان ها، به خاطر انسانیت آنها ارزش قائل بشویم نه به خاطر مالشان؛ چون امروز ملت ما از ثروتمند نامیده شدن، ننگ می کند. دیروز هر کسی سعی می کرد در خانه ای لوکس تر، خود را بر دیگران تحمیل کند؛ ولی امروز کسی که آن خانة لوکس را دارد، خجالت می کشد. این است معنای دگرگونی بنیادی یک فرهنگ. ... مردم همیشه سران حکومت ها را به کل، موجودات افسانه ای می دیدند؛ اما امروز آنها را برادرانی در کنار خود می یابند. امام جمعة تهران اضافه کرد که عظمت انقلاب ما در این نبود که نظامی از بین برود تا نظامی دیگر به جای آن بنشیند، سیستم اقتصادی را محو کند تا سیستم دیگری جایگزین آن شود. عظمت آن انقلاب در احیا و زنده کردن ارزش های معنوی و اخلاقی بود.»
این روزنامه افزوده است: «امام جمعة تهران، خطبة دوم را با یاد حضرت آیت الله طالقانی شروع کرد و گفت نزدیکی مزار مرحوم طالقانی و شهدای انقلاب، حکایت کنندة یک پیوند مستحکم میان آن مرد بزرگوار و مبارز و فداکار با شهیدان عزیز است. وی سپس برخی اقداماتی را که از بدو تأسیس جمهوری اسلامی تا به حال صورت گرفته، به صورت فهرست وار اعلام، و پیرامون آنها شرح داد. [که فهرست این اقدامات به این شرح است:]... قطع صدور نفت به امریکا، قطع گاز بر روی شوروی به علّت این که گاز را با اعمال زور به قیمتی در حدود صفر می برد، ترقّی قیمت نفت، کاهش تولید نفت، قطع رابطة سیاسی و اقتصادی با افریقای جنوبی جلاد و آدم خوار، قطع رابطة مطلق با مصر، قطع همة روابط با
ص: 84
اسرائیل، اخراج کارشناسان امریکایی، ملی کردن حدود 90 درصد کارخانجات، ملی کردن بانک ها، ملی کردن بیمه، لغو قراردادهای تسلیحاتی زائد، جلوگیری از (واردات) اجناس لوکس، ایجاد رابطه با جنبش های آزادی بخش، تشکیل کنفرانس های جهانی از سراسر عالم اسلام و مستضعفین جهان، ایجاد جهادسازندگی با آمارهای شگفت انگیز از نتیجة فعالیتشان، تصفیه ادارات و کارخانجات، قلع و قمع مایه های فساد چون خسرودادها، رحیمی ها، نصیری ها، ربیعی ها، لغو مدارس اختصاصی در فرهنگ، دگرگونی فرهنگ اشرافی گری و لوکس پرستی در ادارات، میدان دادن به نسل جوان در سطوح بالای ادارات و وزارتخانه ها، حل کردن مسئلة زمین، انتخابات پیاپی، تشکیل سپاه پاسداران، شکستن سطح بالای حقوق، برچیدن مراکز فساد، اعادة روحیة ارتش که توسط دولت و ملت انجام گرفت، منع ورود و فروش مشروبات الکلی با همة مفاسدی که داشت، منع قرارداد ننگین با امریکا، لغو دو مادة قرارداد با شوروی، عفو امام، طرح تقسیم اراضی، طرح اشتغال بیکاران، راه اندازی واحدهای صنعتی و تولیدی بسیاری در سطح مملکت که تصور می شود اینها جز توسط کارکنان خارجی امکان پذیر نیست.»
در پایان گزارش روزنامة جمهوری اسلامی آمده است: «حجت الاسلام خامنه ای در پایان خطبه دوم، برای برادران و خواهران عرب زبان که در مراسم حضور داشتند، مطالبی به زبان عربی ایراد داشت. لازم به یادآوری است که قبل از شروع مراسم نماز جمعه، آقای بنی صدر رئیس جمهور، دقایقی با خانواده های شهدای انقلاب ملاقات کرد و نسبت به بازماندگان شهدا ابراز همدردی نمود.»(1)
11
انتخابات مجلس که مرحلة اول آن، ماه گذشته برگزار شده است، هنوز موضوع تفاسیر مختلف مطبوعات منطقه و جهان است. امروز در روزنامة مشهور السّفیر چاپ بیروت، دو مقاله در این باره درج شد. در مقالة اول با عنوان "توازن و کشمکش"، به تأثیر این انتخابات در
ص: 85
موازنة قوای موجود بین دو جناح اصلی کنونی حکومت (جریان بنی صدر و جریان حزب جمهوری اسلامی) پرداخته شده است. در مقالة دوم با عنوان "انتخابات ایران و دمکراسی اسلام"، تأثیر کلّی انتخابات در تقویت و تثبیت انقلاب، مورد بحث قرار گرفته است. همچنین به اثبات نادرستی گفته های مخالفان و آثار تحقّق "دمکراسی اسلام" در ایران بعد از انقلاب، پرداخته شده است.
در مقالة اول آمده است: «شاید صحبت از نتایج نهایی انتخابات مجلس شورای ملی در ایران، هنوز زود باشد؛ ولی می توانیم بگوییم که حزب جمهوری اسلامی، در راه به دست آوردن اکثریت در مجلس می باشد؛ اگرچه اکثریت مطلق را از میان 270 نماینده به دست نیاورد. در صورتی که این پیش بینی درست باشد، توازن قدرت ها در ایران در چارچوب مقنّنه ادامه خواهد داشت و تداوم حقیقت اوضاع شکل بندی گروه ها و زمینه های نفوذ را بر اساس یک توازن ناهماهنگی تأمین خواهد نمود. از برجسته ترین نتایج موفقیت حزب جمهوری اسلامی در انتخابات مجلس این است که رئیس جمهور بنی صدر، ناچار خواهد شد که نخست وزیر آینده را یا از اعضای حزب مذکور یا از میان کسانی که مورد رضایت حزب باشند، برگزیند. در حالی که بنی صدر در نخستین روز پیروزی اش در انتخابات ریاست جمهوری، اعلام کرده بود که حزب جمهوری اسلامی از بین رفت و مردم را به تشکیل حزب جدیدی به نام "کمیته ملی برای هماهنگی با رئیس جمهور" دعوت کرد.»
السّفیر در ادامة مقاله می نویسد: «بنی صدر در وضعیت آشفته ای به سر می برد؛ مگر این که امام خمینی برخی از اختیارات خود را به او واگذار کند؛ همان طوری که قبلاً برای دادن قدرت به او، از او خواست تا ارتش را بازسازی کند و باید اعتراف کرد که امام دوست ندارد تمام قدرت را به او واگذار کند. درست است که امام از بنی صدر حمایت کرد، ولی ضمناً جواز مرور(1) کامل را به وی نداده است و شکست وی را در مسئلة کمیتة تحقیق بین المللی در مقابل دانشجویان فراهم کرد.»(2)
در مقالة دوم آمده است: «صرف نظر از این که در انتخابات مجلس شورای ملی ایران، چه کسانی پیروز خواهند شد، باید گفت که بیش از همه، پیروزی از آن دمکراسی اسلام است و علی رغم برخی خلاف کاری هایی که در چهارمین انتخابات، در نخستین سال پیروزی انقلاب اسلامی شده است، باید گفت به کوری چشم کسانی که نسبت به تجربة دمکراسی اسلامی از خود شک و تردید نشان می دهند و یا کسانی که تلاش در شکست آن دارند، در مقایسه با موفقیت این تجربه، این خلاف کاری ها مسئله ای ساده و جزئی می نمایند؛ خواه پرزیدنت ابوالحسن بنی صدر دستور لغو دورة نخست انتخابات و تجدید آن را بدهد و خواه دستور
ص: 86
تعلیق آن را تا پایان رسیدگی به برخی شکایات و اعتراض ها صادر کند. باید گفت که انقلاب اسلامی در راه استقرار نهادهای خلقی و زدودن میراث سنگین شاه، گام های بلندی برداشته است و اگر عدّه ای از پیش، انقلاب اسلامی را مورد سرزنش قرار می دادند، اکنون باید تجدید نظر کنند؛ زیرا انقلاب ایران علی رغم موانع و کمبودها هنوز به پیش می تازد. و اگر برخی از همین افراد به روی انقلاب، سلاح انتقاد می کشند تا نسبت به آن شکّ و دودلی یا علامت های تعجّب و استفهام به وجود آورند، باید گفت که آنها در پوشش انتقاد از انقلاب ایران، اسلام را مورد انتقاد قرار می دهند.»
در ادامة مقاله افزوده شده است: انتخابات اخیر، به حق، مهم ترین رویداد سیاسی شاخص برای انقلاب به شمار می رود که از میزان قدرت و حجم هر گروه و حزبی، تصویری روشن به دست می دهد. بدیهی است که معنای این کلام این نیست که چهار دورة انتخاباتی گذشته - که به ترتیب برای استقرار نظام جمهوری اسلامی، انتخاب نمایندگان مجلس خبرگان، تصویب قانون اساسی و برگزیدن بنی صدر به ریاست جمهوری ایران صورت گرفته اند - فاقد ارزش عملی هستند؛ چراکه آنها خط مشی انقلابی و دمکراتیک کشور را به رهبری اسلام و در چارچوب قوانین اسلام، تحکیم و تقویت نموده اند؛ اما به شناخت ویژگی و میزان قدرت گروه های مختلف در داخل انقلاب کمکی نکرده اند و نیز به حجم و نقش هر گروهی که در پیشبرد انقلاب و براندازی رژیم شاه سهیم بوده اند.
دوره های انتخاباتی گذشته علی رغم اهمیت سیاسی آنها در تکوین انقلاب، ویژگی های دمکراتیک انقلاب را به وضوح روشن نکرده اند. در هر یک از آن دوره ها، از آن جا که انتخاباتی همگانی و فراگیر بوده اند، گروه ها، خط مشی ها و نهادهای گوناگون در هم آمیخته شدند. به همین جهت و نیز به خاطر ائتلاف هایی که پیش از آنها صورت گرفت، امکان شناخت صحیح نحوة تقسیم بندی گروه های سیاسی و نیز میزان قدرت آنها، وجود نداشت؛ اما انتخابات کنونی یعنی انتخابات مجلس شورای ملّی، بازتابی است از میزان قدرت گروه های حاکم یا اندیشة برتر سیاسی، که در نهایت، رهبری انقلاب و جهت گیری آن را در تمام زمینه ها در دست خواهد داشت.
گذشته از همة اینها، مهم این است که این تجربة بزرگ، روبه تکامل برود و دمکراسی اسلام ریشه بدواند. همین دمکراسی به خاطر ویژگی خلقی خود و تکیه بر رأی اکثریت مردم، خواهد توانست مسیر خود را از هر انحرافی جدا کند. در چارچوب این دستاوردها، هر گروه و نهاد و سازمانی می تواند امید آن را داشته باشد که در آینده، برنامه های خود را اجرا کند و به مبارزات خود در راه جذب اکثریت بیطرف به سمت خود و رهبری آن ادامه دهد.
در این حال، مهم این نیست که چه کسی در انتخابات پیروز شده است، بلکه مهم این است که این دوره از انتخابات، ضعف و زبونی بسیاری از احزاب و سازمان ها را برملا ساخت؛
ص: 87
سازمان هایی که پیش از این، ادعای نمایندگی اکثر مردم را داشتند و از همان آغاز، برنامه های رادیکال خود را مطرح کردند و از انقلاب ایران خواستند در همان ماه اول پیروزی در پیکار علیه رژیم شاه، آنها را اجرا کند. مسئلة مهم دیگر این است که نتایج این دوره از انتخابات، در موازنة داخلی میان نهادهای اصلی که از نظر تاریخی در حال حاضر منتسب به خط امام خمینی هستند جابه جایی به وجود آورده است.(1)
12
پس از اشغال سفارت امریکا در تهران(2) تاکنون، رسانه های خارجی تحلیل های متفاوتی دربارة آن ارائه داده اند که این امر همچنان ادامه دارد. این تحلیل ها که طبق برداشت ها یا مصلحت اندیشی های نویسندگان آن رسانه ها است، در زمینه هایی از جمله علل وقوع این حادثه و عوامل هدایت کننده یا تأثیرگذار آن، به بحث می پردازد. امروز نیز نشریة هرالدتریبون چاپ فرانسه، در این باره مقاله ای با عنوان "رهبر رادیکال ها در پی تداوم انقلاب است" نوشت. در این مقاله، به معرفی دکتر پیمان و گروه وی، "جنبش مسلمانان مبارز"، پرداخته شده و به نحوی دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، مرتبط با این گروه و تحت تأثیر افکار آنان قلمداد شده است. در این مقاله همچنین مواضع پیمان دربارة بنی صدر، بازرگان، امام خمینی، و روند حرکت دولت موقت و شورای انقلاب، بازگو شده است. در این مقاله آمده است:
«دیروز رهبر جنبش مسلمانان مبارز - که تصور می رود هدایت کنندة دانشجویان تندرو و مبارزی است که سفارت امریکا را اشغال کرده اند - اظهار داشت هدف اصلی از این عملیات این است که تداوم انقلاب در ایران حفظ شود. وی اضافه کرد تا زمانی که این مأموریت کامل نشود، این 50 گروگان آزاد نخواهند شد. حبیب الله پیمان گفت: "علت اشغال سفارت، فقط وادار کردن امریکا به پس دادن محمدرضا پهلوی و پول هایش نیست؛ کار اصلی آنها بسیج و به حرکت واداشتن توده های مردم است و این، عملی است مداوم و چیزی نیست که متوقف شود." حبیب الله پیمان، رهبر جنبش مسلمانان مبارز که یک گروه کوچک رادیکال مذهبی است، بنی صدر و دولت وی را به عنوان لیبرال های اصلاح طلب، سرزنش می نماید و آنها را متهم می کند که آمادة مصالحه با امریکا هستند.»
در این جا نویسندة هرالدتریبون توضیح می دهد که بنی صدر رئیس جمهور ایران، سعی کرده است برای حل بحران سفارت امریکا، مذاکراتی انجام دهد؛ اما دانشجویان تندرو تلاش های وی را عقیم گذاشته اند. نویسنده سپس می افزاید:
ص: 88
«دکتر پیمان ایدئولوژی جنبش خود را چنین شرح داد که طرفداران جنبش او مسلمانان پارسا و وفادار به آیت الله خمینی هستند که قویاً ضد امریکایی و ضد سوسیالیست می باشند و از طرف دیگر با مارکسیسم کاملاً مخالف هستند. وی اظهار داشت که خود را رهبر و یا مشاور دانشجویان مبارزی نمی داند که سفارت را در چهارم نوامبر اشغال کرده اند؛ اما تصدیق می کند که اکثر دانشجویان تندرو، نظرگاه های سیاسی مشترکی با وی دارند. وی گفت: "این دانشجویان از تجربه و تحلیل های من استفاده می کنند و از کتاب های من الهام می گیرند؛ اما آنها عضو رسمی جنبش ما نیستند."
اما منابع مطلع ایران می گویند که دکتر پیمان روابط بسیار نزدیکی با 400 دانشجوی تندرو مستقر در سفارت دارد. اغلب اوقات، وی در حال داخل شدن به محوّطة سفارت یا خروج از آن دیده شده است. روزنامه نگاران ایرانی اظهار می دارند که او به منظور کمک به دانشجویان تندرو در بیان دعوی شان، همراه آنها به تلویزیون آمده است. وی تنها شخصیت خارج از سفارت نیست که با دانشجویان مستقر در سفارت، در ارتباط است؛ اما به نظر می رسد مهم ترین آنها است. این منابع اظهار می دارند که دانشجویان برای مشورت های سیاسی به دکتر پیمان رجوع می کنند و ظاهراً این امر از روزهایی که نقشة اشغال سفارت کشیده شده، صورت می گرفته است.
طبق نظر دکتر پیمان و به گفتة خود او، عقیدة دانشجویان مستقر در سفارت این است که انقلاب ایران هنوز از کمال مطلوب بسیار دور است. به نظر آ نها کشور هنوز از نظر اقتصادی به امریکا و دیگر کشورهای غربی وابسته است و بنی صدر و شورای انقلاب که در قطع این وابستگی ها آهسته پیش می روند، انقلابیون واقعی نیستند. وی در یک گفت وگوی طولانی که در آن، ظاهراً از اصطلاحات به عاریت گرفته شده از مارکسیسم استفاده می کرد، اظهار داشت: "هدف اصلی سازمان ما پافشاری در اهمیت دادن به قطع بندهای وابستگی به امپریالیسم جهانی است که در رأس آن امریکا قرار دارد. ما معتقدیم که لیبرال ها، یک طبقة اجتماعی متعلق به سرمایه داری وابسته حامیان امپریالیسم هستند.»
در ادامة این مقاله آمده است: «هدف اشغال سفارت، گسیختن روابط با امریکا، واژگونی دولت بازرگان و بخشیدن جان تازه به انقلاب است، که از هر سه مسئله
ص: 89
موفق بیرون آمده اند. دکتر پیمان در این باره اظهار داشت: "هدف از گروگان گیری و اشغال سفارت، تنها جنگ با امپریالیسم نبوده، بلکه هدف دیگر آن برداشتن ماسک از چهرة سیاست مداران مصالحه کار لیبرالی است که با به ظاهر انقلابی بودن و قرار داشتن در خط امام، قدرت را در ایران قبضه کرده اند." او گفت: "بدین ترتیب نه تنها دانشجویان مبارز، خواهان استرداد شاه مخلوع و پول هایش هستند، بلکه آنها خواهان برکناری لیبرال ها از پست های دولتی می باشند." وی افزود: «و بدین ترتیب، آزاد کردن گروگان، در حکم شکست برای ما است."»
نویسندة مقاله هرالدتریبون اضافه می کند: «مقامات ایرانی اظهار داشته اند که به اعتقاد آنها در میان دانشجویان مستقر در سفارت، شکاف افتاده است. منابع دولتی گفته اند که این شکاف های ظاهری، به چندین تصفیه منجر شده است که بر اساس آن، مخالفان از محوطة سفارت اخراج شده اند. یکی از امیدهای دولت این است که بتواند به طریقی این شکاف ها را عمیق کند تا از آن راه، میانه روها را در صورتی که فردی باقی مانده باشد، قوی گرداند. دکتر پیمان اصرار ورزید که دولت بنی صدر هیچ گونه دخالتی در این مسئله ندارد. وی گفت دانشجویان تندرو دستورهای آیت الله خمینی را انجام می دهند و تاکنون آیت الله به آنها نگفته است که گروگان ها را آزاد کنند. اما وی [آیت اللّه خمینی] همچنان گفته است که تصمیم نهایی را مجلس جدید ایران خواهد گرفت. پیمان نیز بر این عقیده است که هرآنچه مجلس تصمیم بگیرد، خواست ملت خواهد بود.»(1)
13
نظر به این که با پیروزی انقلاب، رژیم پهلوی و ژاندارم امریکا در منطقه فرو پاشید و نابود شد، در استراتژی منطقه ای امریکا، اهمیت عربستان سعودی و ضرورت تسلیح و تقویت آن، افزایش یافته است. برخی اخبار حاکی از چنین امری است؛ از جمله امروز بخش عربی رادیو قاهره، به نقل از منابع لبنانی و غربی گزارش داد: «مملکت عربستان سعودی هم اکنون سرگرم تأسیس یک شبکة پیشرفتة امریکایی زمین به هوا در طول مرزهای عربستان سعودی با یمن و تا مرز آن کشور با سلطان نشین عمان می باشد. شبکة موشکی، مرکب از 16 پایگاه است که 14 واحد از آنها در مرز با یمن و 2 واحد دیگر در منطقة ظهران الدمام در شرق عربستان سعودی برپا می شود.»(2)
ص: 90
ضمیمه اول گزارش1: اظهارات مشاور حقوقی وزارت خارجه امریکا علیه ایران در دادگاه لاهه.
بخشی از اظهارات و استدلالات مشاور حقوقی وزارت خارجة امریکا، رابرت اوئن که طی سه روز گذشته در دادگاه لاهه ارائه شده، به قرار زیر است:
سه شنبه 18 مارس 1980 (28/12/1359): تصوّر این امر مشکل است که تجاوزی وقیحانه تر از این اقدام، با توجه به مقررات حقوق بین المللی، صورت گیرد. همدستی دولت ایران در تمام این عملیات، بارها و بارها از رفتار این دولت آشکار شده است. این مطلب روشن است که دولت ایران و آیت الله خمینی، از قبل اطلاع داشته اند یا می بایستی اطلاع داشته باشند که سفارت امریکا مورد هجوم یک گروه سازمان یافته قرار خواهد گرفت. در روزهای قبل از اشغال سفارت، آیت الله خمینی طی نطق های آتشین، مردم را به تظاهرات ضدامریکایی دعوت کرد. دانشجویان اشغالگر سفارت، از آن پس با افتخار ادعا می کردند که به ندای آیت الله خمینی برای تشدید حمله به امریکا پاسخ گفته اند. به علاوه، این دانشجویان اخیراً آشکار کرده اند که آنان قبل از دست زدن به حمله، با فردی به نام موسوی خوئینی مشورت کرده اند. آقای خوئینی سپس با صادق قطب زاده که در آن زمان سرپرستی رادیو تلویزیون را به عهده داشت، تماس گرفت و از او خواست که پس از اشغال سفارت از آن حمایت کند.(1)
چهارشنبه 19 مارس 1980 (29/12/1359): اسیر کردن گروگان های امریکایی در تهران در پیشگاه افکار جهانی قابل دفاع نیست. هیچ کشوری در روی زمین نیست که تصرف سفارت امریکا را در چارچوب قوانین بین المللی توجیه کند.
اگر جامعة جهانی هرگونه اقدام ممکن را برای محکوم کردن این گونه اعمال ایران انجام ندهد، قوانین بین المللی به شدّت به خطر خواهد افتاد. با گروگان ها در هفته های اول با خشونت رفتار می شده است و بارها به وسیلة تفنگ و سلاح های دیگر تهدید شده اند.(2)
پنجشنبه 20 مارس 1980 (30/12/1359): علائمی که از ایران دریافت می شود حاکی است که بازداشت گروگان ها تا مدت نامعلومی ادامه خواهد داشت. هیچ کس در این دادگاه، به هیچ وجه نمی داند که آیت الله خمینی اسارت گروگان ها را برای یک ماه، یک سال یا ده سال دیگر ادامه خواهد داد یا نه؟ از آن جا که ایالات متّحده همچنان این دادگاه را نقطة امیدی می داند برای آزادی نهایی گروگان ها از طریق ارائة رأی نهایی قابل اجرا، از این رو در این موقع خواستار صدور رأی نهایی در نهایت فرصت و امکان است.(3)
ضمیمه دوم گزارش1:
گزارش امروز رادیو امریکا از وضعیت اخیر دادگاه لاهه و اقدامات امریکا در این دادگاه، به شرح زیر است: «ایالات متّحده، در تمام بیاناتی که در هفتة جاری در دادگاه بین المللی لاهه ایراد کرده است، از تصمیم خود مبنی بر بلوکه کردن سپرده های ایران دفاع نموده و آن را یک تصمیم سبک و قابل توجیه دانسته است. یک قاضی دادگاه مذکور که تبعة شوروی است، از وکلای امریکایی خواست دربارة موضوع بلوکه کردن سپرده های ایران در داخل و خارج ایالات متّحده، توضیحاتی بدهند. مشاور حقوقی وزارت خارجة امریکا رابرت اوئن، در پاسخ گفت که مسئولان دولت ایران، اندکی پس از تصرف سفارت امریکا، تهدید کردند که تمامی سپرده های ایران را از بانک های ایالات متحده خارج خواهند ساخت. همچنین تهدید کردند که از پذیرفتن دلار برای بهای نفت، خودداری خواهند کرد و بدهی های ایران را به ایالات متحده و شهروندان امریکایی نخواهند پذیرفت.
قاضی شوروی خاطر نشان ساخت که سپرده های مورد بحث ایران، 12 میلیارد دلار است. اوئن با سادگی توضیح داد که این مبلغ، بسیار زیاد است؛ ولی اگر با مفهوم مبالغ هنگفت سخن بگوییم، این
ص: 91
تهدیدهای ایران به منزلة تجاوزی به ثبات اقتصادی جهان و سیستم پولی جهان به شمار می رود. اوئن اضافه کرد که ایرانیان هزارها میلیون دلار را که دولت ایران به ایالات متحده بدهکار است، در معرض خطر قرار داده اند. از جمله هدف های تصمیم پرزیدنت کارتر، پرداخت این بدهی ها در صورت عدم ایفای تعهد از طرف ایران بوده است. اوئن گفت در صورت آزاد شدن گروگان ها، ایالات متحده آماده خواهد بود تا برای تحقق یک راه حل مشترک برای بدهی ها، مذاکراتی را آغاز کند. وی افزود که این امر به پایان دادن مسئلة بلوکه کردن سپرده ها منجر خواهد شد. قاضی شوروی گفت ایالات متحده با بلوکه کردن سپرده های ایران، به سیستم حالت اضطراری دادگاه بین المللی تجاوز کرده است، و ایالات متحده و ایران نباید هیچ گونه اقدامی که به تشنّج دامن بزند، انجام دهند. اوئن پاسخ داد که تصمیم بلوکه کردن سپرده ها، یک ماه قبل از اتخاذ تصمیم به وسیله دادگاه بین المللی - که هنوز ایران آن را کاملاً نادیده می گیرد - گرفته شده است.»
در این جا گویندة رادیو امریکا توضیح داد: «پانزده قاضی دادگاه، دستور آزادی فوری گروگان ها را صادر کرده بودند و دادگاه این دستور را یک اقدام اضطراری دانسته بود.»
در پایان گزارش رادیو امریکا، سرانجام مباحث به این ترتیب ذکر شده است: «ایالات متحده، در حال حاضر از دادگاه لاهه خواستار است که حکم نهایی را مبنی بر این که ایران به حقوق بین المللی تجاوز کرده است، صادر کند و به ایران دستور بدهد گروگان ها را آزاد کند و افراد مسئول بازداشت گروگان ها، محاکمه شوند و خسارات ناشی از آن پرداخت شود. پانزده قاضی دادگاه بین المللی بیانات نهایی را استماع کردند. آنان در حال حاضر برای صادر کردن تصمیم خود آماده می شوند و شاید، گرفتن این تصمیم چند هفته طول بکشد.»(1)
ضمیمه گزارش 9: متن کامل پیام نوروزی امام خمینی
«بسم الله الرحمن الرحیم
حلول سال جدید را - که ره آورد آن تمامیت ارکان جمهوری اسلامی است - به همة مستضعفین و ملت شریف ایران تبریک عرض می کنم. ارادة خداوند متعال - وله الشکر - تعلق گرفت که این ملت مظلوم را از زیر بار ستمگری ها و جنایات حکومت طاغوتی و از زیر سلطه قدرت های ستم پیشه، خصوصاً دولت امریکای جهانخوار نجات دهد و پرچم عدل اسلامی را برفراز کشور عزیزمان به اهتزاز درآورد. و وظیفه ماست که در مقابل ابرقدرت ها بایستیم و قدرت ایستادن هم داریم؛ به شرط این که روشنفکران دست از غرب و شرق و غرب زدگی و شرق زدگی بردارند و صراط مستقیم اسلام و ملیت را دنبال کنند.
ما با کمونیسم بین الملل به همان اندازه در ستیزیم که با جهانخواران غرب به سرکردگی امریکا؛ و با صهیونیزم و اسرائیل شدیداً مبارزه می کنیم. دوستان عزیزم! بدانید که خطر قدرت های کمونیستی از امریکا کمتر نیست؛ و خطر امریکا به حدی است که اگر کوچک ترین غفلتی کنید نابود می شوید. هر دو ابرقدرت، کمر به نابودی ملل مستضعف بسته اند و ما باید از مستضعفین جهان پشتیبانی کنیم. ما باید در صدور انقلاب مان به جهان کوشش کنیم و تفکر این که ما انقلاب مان را صادر نمی کنیم کنار بگذاریم؛ زیرا اسلام بین کشورهای مسلمان فرقی قائل نمی باشد و پشتیبان تمام مستضعفین جهان است. از طرفی دیگر تمام قدرت ها و ابرقدرت ها کمر به نابودی ما بسته اند، و اگر ما در محیطی دربسته بمانیم قطعاً با شکست مواجه خواهیم شد. ما باید حساب مان را صریحاً با قدرت ها و ابرقدرت ها یکسره کنیم و به آنها نشان دهیم که با تمام گرفتاری های مشقت باری که داریم، با جهان، برخوردی مکتبی می نماییم.
جوانان عزیزم که چشم امید من به شماست، با یک دست قرآن و با دست دیگر، سلاح را برگیرید و چنان از حیثیت و شرافت خود دفاع کنید که قدرت تفکر توطئه علیه خود را از آنان سلب نمایید. چنان با دوستانتان رحیم باشید که از ایثار هر چه دارید نسبت به آنان کوتاهی ننمایید. آگاه باشید که جهان امروز دنیای مستضعفین است و دیر یا زود پیروزی از آنان است و آنان وارثین زمین و حکومت کنندگان خدایند.
ص: 92
من بار دیگر پشتیبانی خودم را از تمام نهضت ها و جبهه ها و گروه هایی که برای رهایی از چنگال ابرقدرت های چپ و راست می جنگند اعلام می کنم. من پشتیبانی خود را از فلسطین رشید و لبنان عزیز اعلام می دارم. من بار دیگر اشغال سَبُعانة افغانستان را توسط چپاولگران و اشغالگران شرق متجاوز شدیداً محکوم می نمایم، و امیدوارم هر چه زودتر مردم مسلمان و اصیل افغانستان به پیروزی و استقلال حقیقی برسند؛ و از دست این به اصطلاح طرفداران طبقه کارگر نجات پیدا کنند.
ملت شریف باید بداند که تمام پیروزی ها به اراده خداوند قادر و با تحولی که در سراسر کشور تحقق پیدا کرد و روح ایمان و تعهد و تعاونی که در اکثریت قاطع ملت پیدا شد به دست آمد. توجه به خدای متعال و وحدت کلمه اساس پیروزی ما شد؛ و با از یاد بردن رمز پیروزی و سرپیچی از اسلام بزرگ و احکام مقدس آن و پیمودن راه اختلاف و تفرق، خوف آن است که عنایت حق تعالی سلب و راه برای مستکبرین باز و حیله ها و دسیسه های قدرت شیطانی، ملت عزیز ما را به اسارت کشد، و خون های پاکی که در راه استقلال و آزادی ریخته شده و رنج هایی که جوانان و پیران عزیز ما برده اند به هدر رود، و بر کشور اسلامی تا ابد آن گذرد که در رژیم طاغوتی گذشت، و شکست خوردگان از انقلاب اسلامی با ما آن کنند که با مستضعفان مظلوم جهان کرده و می کنند. لهذا من با احساس وظیفه الهی و شرعی مطالبی را گوشزد می کنم و جناب آقای رئیس جمهور و شورای انقلاب و دولت و قوای انتظامی را اکیداً عهده دار اجرای آن می نمایم، و از عموم ملت می خواهم که با تمام قوا و تعهدی که به اسلام عزیز دارند در سرتاسر کشور از پشتیبانی جدی آنان خودداری نکنند. من توطئه های شیاطین ضدانقلاب را برای باز کردن دست شرق و غرب در حال گسترش می بینم؛ و برای دولت و ملت ما وظیفة الهی - انسانی، ملی است که با تمام توان از آن جلوگیری نمایند. اینک مسائلی را متذکر می شوم:
1- امسال سالی است که باید امنیت به ایران بازگردد و مردم شریف در کمال آسایش زندگی نمایند. بار دیگر پشتیبانی کامل خودم را از ارتش نجیب ایران اعلام می دارم. ولی ارتش جمهوری اسلامی باید ضوابط و مقررات را کاملاً مراعات نماید. جناب آقای رئیس جمهور که به نمایندگی از طرف اینجانب به فرماندهی کل قوا منصوب شده اند موظف هستند که هر کس با هر درجه و مقامی که خواست در ارتش اخلال کند و یا اعتصاب راه بیندازد و یا کم کاری کند و یا نظم و مقررات ارتش را نادیده گیرد و یا از قوانین ارتش سرپیچی کند شدیداً مؤاخذه نمایند؛ و در صورت اثبات جرم، بلافاصله از ارتش اخراج نمایند و تحت تعقیب قانونی قرار دهند. من دیگر بی نظمی در ارتش را به هیچ وجه تحمل نمی کنم و هر کس که در کار ارتش اخلال نماید بلافاصله به عنوان ضدانقلاب به ملت معرفی می شود تا ملت عزیز حسابش را با باقیماندة ارتش شاه جنایتکار روشن گرداند.
برادران عزیز ارتشی ام! ای کسانی که به شاه پلید و ایادی چپاولگرش پشت نمودید و به ملت پیوستید، امروز روز خدمت به ملت و ایران عزیز است. سعی کنید با تلاش پیگیر خویش، این مرز و بوم را از دست دشمنان اسلام و ایران نجات دهید.
2- بار دیگر پشتیبانی خود را از سپاه پاسداران اعلام می نمایم و به آنان و فرماندهان آنان گوشزد می نمایم که کوچک ترین تخلف موجب تعقیب است و اگر خدای ناکرده کاری کنید که موجب اخلال در نظم سپاه شود، بلافاصله اخراج می گردید و تمام آنچه را که درباره ارتش گفتم درباره آنان به اجرا در می آید. فرزندان انقلابی ام! مواظب باشید که با همه با مهربانی و اخلاق اسلامی مواجه شوید.
3- شهربانی و ژاندارمری کشور باید نظم را رعایت نمایند. از قرار اطلاع کم کاری عجیبی در کلانتری ها دیده می شود. اینان که از گذشته تجربیات خوبی ندارند برای هر چه بیشتر همگامی با مردم و نظم در سراسر ایران کوشش نمایند و مردم را از خودشان بدانند.
امید است در آینده تجدید سازمان اساسی برای ژاندارمری و شهربانی در نظر گرفته شود. قوای انتظامیه خود را از اسلام و مسلمین بدانند و انفجارات جنوب مرا شدیداً متأثر کرده است که چرا سپاه و شهربانی و ژاندارمری، عده ای خدانشناس - وابسته به رژیم فاسد خارجی متکی به امریکا - را دقیقاً
ص: 93
شناسایی نمی نمایند و به مجازات نمی رسانند. اینان مفسدین فی الارض هستند، چه آنان که مستقیماً در این گونه اعمال شرکت می نمایند و چه آنان که این گونه جریانات را هدایت می کنند، و حکم "مفسد فی الارض" روشن است. دادگاه های انقلاب هر چه بیشتر قاطعیت به خرج دهند تا ریشه آنان را بر کَنند.
4- دادگاه های انقلاب در سراسر ایران باید نمونة کامل اجرای حدودالله باشند. باید سعی کنند که قدمی از احکام خدای تعالی منحرف نشوند و احتیاط کامل را رعایت نمایند. باید با صبر انقلابی به قضاوت بنشینند. دادگاه ها حق ندارند نیروی مسلح از خود داشته باشند. باید بر طبق قانون اساسی عمل نمایند و به تدریج دستگاه قضایی اسلامی مسئولیت های این دادگاه ها را بر عهده گیرند. قضات باید با تمام جدیت جلوی تخلفات را بگیرند، و اگر خدای ناکرده کسی از دستورات الهی سرپیچی کرد، بلافاصله به ملت معرفی شده و به مجازات برسد.
5- دولت موظف است اسباب کار و تولید را برای کارگران و دهقانان و زحمتکشان فراهم آورد، ولی اینان نیز بدانند که اعتصاب و کم کاری نه تنها موجب تقویت ابرقدرت ها می شود، بلکه سبب می شود امید مستضعفان کشورهای اسلامی و غیراسلامی ای که به پا خاسته اند، به یأس مبدل شود. مردم هر شهر به محض اطلاع از اعتصاب هر کارخانه، خود را به آنجا برسانند و ببینند آنان چه می گویند. باید ضدانقلاب را شناسایی و به مردم معرفی نمایند. مردم شریف ایران دیگر نمی توانند حقوق بی جهت به عده ای از خدا بی خبر بدهند.
زحمتکشان عزیز! بدانید آنانی که هر روز در گوشه ای بلوا به پامی کنند و اصولاً با منطق اسلحه به میدان می آیند، دشمنان سرسخت شما هستند و می خواهند شما را از مسیر انقلاب منحرف نمایند. آنان دیکتاتورانی هستند که اگر روزی روی کار آیند به هیچ کس حق نفس کشیدن نمی دهند. با آنان در تمام زمینه ها مبارزه کنید و آنان را به عنوان دشمنان شمارة یک خود به مردم معرفی نمایید و از بستگی آنان و وابستگی آنان به شرق متجاوز و یا غرب استثمارگر پرده بردارید. دولت موظف است اشخاصی که در این گونه اعمال دست دارند شدیداً مجازات کند.
6- من نمی دانم دولت چرا طرح های متوقف شده خود را، که به سود ملت می باشد، به کار نمی اندازد. باید دولت هر چه سریع تر طرح های به سود ملت را که متوقف شده و آنها که جدید است به اجرا بگذارد تا وضع اقتصادی کشورمان سروسامان یابد.
7- در ادارات دولتی باید همه از دولت برگزیده تبعیت کنند، در غیر این صورت شدت عمل لازم است. باید بی درنگ هر کس در هر اداره ای که خواست اخلال کند او را اخراج و به ملت معرفی نمایند. من تعجب می کنم که چرا اولیای امور از نیروی مردم غفلت می کنند؟ مردم خود حساب ضدانقلاب را می رسند و او را رسوا می کنند.
8- مصادرة اموال متجاوزین از طرف افراد غیرمسئول و یا محاکم غیرصالحه شدیداً محکوم است. تمام مصادرات باید از روی موازین شرعیه با حکم دادستان و یا قضات دادگاه ها باشد و هیچ کس حق دخالت در این گونه امور را ندارد. متخلفین باید شدیداً مؤاخذه شوند.
9- زمین ها باید روی موازین شرعیه توزیع گردد و بعد از اثبات این موضوع، محاکم صالحه حق اخذ دارند. هیچ کسی حق تجاوز به زمین و یا مسکن و یا باغ کسی را ندارد و اصولاً اشخاص غیرمسئول حق دخالت در این گونه امور را ندارند، ولی اطلاعات خود را درباره زمین و مسکن و باغ طاغوتیانی که به ناحق اموال مردم را غصب نموده اند به مسئولین امور برسانند، و اگر کسی برخلاف موازین اسلامی و قانونی اقدامی بنماید شدیداً قابل تعقیب است.
10- بنیاد مسکن و بنیاد مستضعفان هر چه زودتر بیلان کار خودشان را بدهند تا مردم از فعالیت این دو نهاد انقلابی مطلع گردند. بنیاد مسکن باید روشن کند که چه میزان کار کرده است و بنیاد مستضعفین صورت اموال منقول و غیرمنقول طاغوتیان خصوصاً شاه و خاندان و دار و دسته کثیفش در سراسر ایران را به روشنی برای مردم بیان دارند و بگویند چه کرده اند، اموال شاه خائن را به چه کسی
ص: 94
داده اند؟ آیا راست است که بنیاد مستضعفین بنیاد مستکبرین گردیده است؟ اگر چنین است تصفیه ضروری است و غفلت از این امر مهم حرام. باید این دو نهاد دقیقاً برای مردم شرح دهند که چرا از این سریع تر نتوانسته اند کار نمایند، و اگر کسانی به اسم مستضعفین خلاف می کنند، بر دادگاه های سراسر ایران است که سریعاً اقدام نمایند.
11- باید انقلابی اساسی در تمام دانشگاه های سراسر ایران به وجود آید تا اساتیدی که در ارتباط با شرق و یا غرب اند تصفیه گردند و دانشگاه محیط سالمی شود برای تدریس علوم عالی اسلامی. باید از بدآموزی های رژیم سابق در دانشگاه های سراسر ایران شدیداً جلوگیری کرد، زیرا تمام بدبختی جامعة ایران در طول سلطنت این پدر و پسر از این بدآموزی ها به وجود آمده است. اگر ما ترتیبی اصولی در دانشگاه داشتیم، هرگز طبقه روشنفکر دانشگاهی ای نداشتیم که در بحرانی ترین اوضاع ایران در نزاع و چند دستگی با خودشان باشند و از مردم بریده باشند و از آنچه که بر مردم می گذرد چنان آسان گذرند که گویی در ایران نیستند. تمام عقب ماندگی های ما به خاطر عدم شناخت صحیح اکثر روشنفکران دانشگاهی از جامعه اسلامی ایران بود، و متأسفانه هم اکنون هم هست. اکثر ضربات مهلکی که به این اجتماع خورده است از دست اکثر همین روشنفکران دانشگاه رفته ای [است] که همیشه خود را بزرگ می دیدند و می بینند و تنها حرف هایی می زدند و می زنند که دوست به اصطلاح روشنفکر دیگرش بفهمد، و اگر مردم هیچ نفهمند، نفهمند؛ زیرا دیگر چیزی که مطرح نیست مردمند، و تمام چیزی که مطرح است خود اوست، برای اینکه بدآموزی های دانشگاهی زمان شاه، روشنفکر دانشگاهی را طوری بار می آورد که اصولاً ارزشی برای خلق مستضعف قائل نبود و متأسفانه هم اکنون هم نیست.
روشنفکران متعهد و مسئول، بیایید تفرقه و تشتت را کنار گذارید و به مردم فکر کنید و برای نجات این قهرمانان شهید داده، خود را از شرّ "ایسم" و "ایست" شرق و غرب نجات دهید. روی پای خود بایستید و از تکیه به اجانب بپرهیزید.
طلاب علوم دینی و دانشجویان دانشگاه ها باید دقیقاً روی مبانی اسلامی مطالعه کنند و شعارهای گروه های منحرف را کنار گذارند و اسلام عزیز راستین را جایگزین تمام کج اندیشی ها نمایند. این دو دسته باید بدانند اسلام خود مکتبی است غنی که هرگز احتیاجی به ضمیمه کردن بعضی از مکاتب به آن نیست. و همه باید بدانید که التقاطی فکر کردن خیانتی بزرگ به اسلام و مسلمین است که نتیجه و ثمره تلخ این نوع تفکر در سال های آینده روشن می گردد. با کمال تأسف گاهی دیده می شود که به علت عدم درک صحیح و دقیق مسائل اسلامی، بعضی از این مسائل را با مسائل مارکسیستی مخلوط کرده اند و معجونی به وجود آورده اند که به هیچ وجه با قوانین مترقی اسلام سازگار نیست. دانشجویان عزیز! راه اشتباه روشنفکران دانشگاهی غیرمتعهد را نروید و از مردم خود را جدا نسازید.
12- مسئله دیگر مطبوعات است. من بار دیگر از مطبوعات سراسر ایران می خواهم که بیایید و دست در دست یکدیگر نهید و آزادانه مطالب را بنویسید، ولی توطئه نکنید. من بارها گفته ام که مطبوعات باید آزاد و مستقل باشند، ولی متأسفانه و با کمال تعجب تعدادی از آنها را در مسیری دیدم که با کمال بی انصافی مقاصد شوم راست و یا چپ را در ایران پیاده می کردند و هنوز می کنند. مطبوعات در هر کشوری نقش اساسی را در ایجاد جوّ سالم و یا ناسالم دارند. امید است که درخدمت خدا و مردم درآیند.
و همچنین رادیو - تلویزیون باید مستقل و آزاد باشند و همه گونه انتقاد را با کمال بی طرفی منتشر سازند تا بار دیگر شاهد رادیو - تلویزیون زمان شاه مخلوع نگردیم. رادیو - تلویزیون باید از عناصر طرفدار شاه و یا منحرف پاکسازی شود.
13- این روزها حملات به روحانیت اصیل که به راستی چه در زمان شاه و چه در زمان پدرش از بارزترین اقشاری بودند که با قیام های متعدد خود در مقابل فساد دستگاه به افشاگری و مبارزه پرداختند و مبارزات ضدشاهی - امریکایی را در طول مبارزات بر حق مردم شریف هدایت می کردند و به پیروزی رساندند، از طریق ایادی شاه و دارودسته اش گسترش پیدا کرده است. درست زمانی که روحانیت، مبارزة
ص: 95
سرسختش را در سال های 42 - 41 علیه شاه خائن شروع کرد، شاه روحانیت متعهد و مسئول را "ارتجاع سیاه" نامید، زیرا تنها خطر جدی برای او و سلطنتش روحانیون مبارزی بودند که ریشه در عمق جان مردم داشتند و در مقابل او و ستمکاری اش ایستادند.
درست اکنون ایادی شاه برای خرد کردن روحانیت که اساس استقلال و آزادی این مملکت است کلمة "ارتجاع" را در دهان فرزندانم که از عمق جریانات مطلع نیستند انداخته اند.
فرزندان عزیز و انقلابی ام! امروز توهین و تضعیف روحانیت ضربه به استقلال و آزادی و اسلام است. امروز راه شاه خائن را رفتن و کلمة ارتجاع را به این طبقة محترم که از نادرترین قشرهایی هستند که زیر بار شرق و غرب نمی روند، خیانت است. خواهران و برادران عزیزم! بدانید آنانی که روحانیون را مرتجع می دانند، در نهایت راه شاه و امریکا را می روند. ملت شریف ایران با پشتیبانی از روحانیت اصیل و متعهد ایران که همیشه حافظ و سنگربان این مرز و بوم بوده اند، دِین خود را به اسلام ادا می نمایند و طمع ستمکاران تاریخ را از کشور قطع می نمایند. از طرف دیگر من به روحانیین محترم در هر جا هستند اعلام می کنم، ممکن است شیاطین با ایادی خود تبلیغات سوئی علیه جوانان عزیز خصوصاً جوانان دانشگاهی بکنند، باید روحانیون بدانند که امروز تکلیف آن است که همة قشرهای ملت خصوصاً دو قشر معظم که مغز متفکر ملت هستند دست به دست هم داده و علیه قدرت های شیطانی و مستکبرین کوشش نموده و در صف واحد، نهضت اسلامی را جلو رانده و استقلال و آزادی را چون جان عزیز خود نگهبانی کنید. نقشة جهانخواران و عمال آنان، جدا کردن این دو طبقه مؤثر متفکر در زمان رژیم طاغوتی بود و مع الأسف موفق شد و کشور را به تباهی کشاند، و آن نقشه بار دیگر در دست اجرا است که با غفلت جزئی رو به تباهی خواهیم رفت. امیدوارم که همة طبقات ملت به خصوص این دو طبقه محترم در این سال جدید از توطئه ها و دسیسه ها غافل نباشند و با وحدت کلمه نقشه های شوم را باطل کنند.
در خاتمه لازم است در این سال جدید بعد از طلب مغفرت برای شهدای انقلاب اسلامی و قدردانی از فداکاری های آنان به بازماندگان آنان، مادران و پدران آنان تبریک عرض نمایم که چنین شیر زنان و شیر مردانی تربیت نمودند. و نیز به معلولین و آسیب دیدگان انقلاب که در پیشبرد نهضت ملت و تحقق جمهوری اسلامی پیشقدم بودند، تبریک عرض کنم. الحق انقلاب اسلامی ما مرهون فداکاری های این دو قشر عزیز است. اینجانب و ملت ما این دلاوری ها را فراموش نمی کنیم و یاد آنان را گرامی می داریم.
از خداوند متعال عظمت اسلام و مسلمین را خواستارم. و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته.
1/1/59 - روح الله الموسوی الخمینی»(1)
ص: 96
ص: 97
14
امروز یک جلسة طولانی و مهم با شرکت عالی ترین مقام های سیاسی و امنیتی امریکا، در کمپ دیوید تشکیل و در آن طرح نظامی نجات گروگان های امریکایی در ایران، بررسی و پیگیری شد. در این جلسه که جیمی کارتر رئیس جمهوری امریکا، والتر ماندیل معاون رئیس جمهوری، سایروس ونس وزیر امور خارجه، زبیگنیو برژینسکی مشاور امنیت ملی، هارولد براون وزیر دفاع، ژنرال دیوید جونز رئیس ستاد مشترک ارتش و جودی پاول سخنگوی کاخ سفید در آن شرکت داشتند، "استراتژی دیپلماتیک" برخورد با ایران نیز مورد بررسی قرار گرفت.
در گزارش برژینسکی از این جلسه آمده است: «ملاقات با رئیس جمهور، زمان زیادی به طول انجامید؛ یعنی از 10:40 صبح تا 4 بعد از ظهر. در پایانِ مشورت هامان دربارة استراتژی دیپلماتیک، ژنرال جونز نخستین گزارش جامع و کامل خود را درباره مأموریت نجات گروگان ها - که طی ماه های گذشته تهیه شده بود - به رئیس جمهوری تقدیم کرد. رئیس جمهوری یک هیئت شناسایی و اکتشافی را مأمور کرد تا عازم ایران شود و طرح های ما را برای یک مأموریت سوخت گیری مجدد در بیابان ایران (طبس)، و انتقال تیم نجات هواپیمای سوخت گیری شده به هلی کوپترها، تسریع کند. اما راجع به خود این مأموریت هیچ گونه تصمیمی گرفته نشد. ما امیدوار بودیم که مذاکرات به یک نتیجة موفقیت آمیز برسد. سایروس ونس در این جلسه با هرگونه اقدام نظامی بر ضد ایرانیان مخالفت کرد. رئیس جمهوری با
ص: 98
بی تابی از او پرسید: "یعنی شما میل دارید در حالی که گروگان ها در زندان باقی می مانند، ما تا آخر سال بنشینیم و منتظر باشیم؟" من نکته ای را بیان کردم که کارتر با آن موافقت کرد. آن نکته این بود که اگر متحدانمان متقاعد شوند که ما در حال طرح کردن نوعی اقدام نظامی هستیم، شانس پیوستن آنان به ما، احتمالاً افزایش پیدا خواهد کرد.»(1)
سایروس ونس در این باره چنین می گوید: «من مخالفت خود را با استفاده از نیروی نظامی، از جمله محاصرة دریایی و مین گذاری بنادر ایران، تا زمانی که به گروگان ها آسیبی نرسیده یا در معرض خطر جدی نیستند، اعلام داشتم. من در تشریح نظریات خود گفتم که دست زدن به عملیات نظامی در ایران، علاوه بر این که جان گروگان ها را به خطر خواهد انداخت، ممکن است منافع ما در منطقه خلیج فارس را هم به خطر بیندازد و ایران را به بلوک شوروی سوق دهد. من اضافه کردم که به فرض این که ایران برای مقابله با ما به شوروی متوسل نشود، آیت الله خمینی این قدرت را دارد که با تهییج پیرامون خود، و بهره گیری از حس شهادت طلبی شیعیان، جنگ مقدسی علیه ما راه بیندازد و چه بسا که از عملیات نظامی امریکا، برای متحد ساختن جهان اسلام علیه غرب استقبال نماید.»(2)
به این ترتیب، در این جلسه دربارة راه حل نظامی که موافقان و مخالفانی در جلسه داشت، تصمیم قطعی و نهایی گرفته نشد اما منتفی نیز نگردید؛ بلکه در راه جدی تر شدن آن، گامی هم برداشته شد.(3) برژینسکی در گزارش خود از جلسة امروز، این مطلب را چنین بازگو می کند: «رئیس جمهوری به گزارش کامل پیرامون مأموریت نجات گوش داد و سپس اعزام گروه شناسایی را به ایران تأیید نمود. بنابراین، در حالی که تصمیم نهایی هنوز به روشنی اتخاذ نشده بود، بررسی راه حل نجات گروگان ها شکل جدی تر به خود می گرفت.»(4)
در این جلسه، در حالی که دربارة برداشتن نخستین گام های مربوط به طرح حملة نظامی (اعزام نیروهای شناسایی) تصمیم گیری شد، به موازات آن، در زمینة تشدید اقدامات امریکا بر ضد ایران در جنبه های دیگر نیز تصمیماتی اتخاذ و پیگیری شد و برخی اقدام ها آغاز گردید. در این باره ونس، وزیر خارجه از جلسة امروز چنین گزارش می دهد: «پرزیدنت کارتر دستور داد که مقدمات یک رشته اقدامات جدی را علیه ایران فراهم کنیم. دستورات رئیس جمهوری شامل اقدامات اجرایی در جهت مجازات های اقتصادی و تحریم بازرگانی ایران، دعاوی مالی علیه ایران، اخراج باقی ماندة دیپلمات های ایرانی از امریکا و قطع روابط سیاسی با ایران بود. کارتر از من خواست که پیامی به عنوان رهبران کشورهای متحد امریکا تهیه کنم و ضمن این پیام، از آنها بخواهیم که روابط سیاسی خود را با ایران قطع کنند و
ص: 99
مجازات های اقتصادی علیه ایران را در تاریخ معینی به موقع اجرا بگذارند.»
سایروس ونس ادامه می دهد: «در این پیام همچنین می بایست به متحدین خود هشدار بدهیم که اگر از این اقدام هم نتیجه نگیریم، مرحلة بعدی اقدام نظامی است. من نگران عاقبت این کار بودم؛ زیرا بحث دربارة دست زدن به یک اقدام نظامی علیه ایران، به تدریج بالا می گرفت. از جمله پیشنهاداتی که به عنوان آغاز عملیات نظامی علیه ایران مطرح شد، محاصره دریایی ایران و مین گذاری بنادر ایران بود. در میان مشاوران رئیس جمهوری کاخ سفید، دربارة ادامة تلاش های دیپلماتیک نوعی بدبینی و ناشکیبایی به وجود آمده بود. به طور روزافزونی این سخن به گوش من می رسید که باید برای حفظ شرف و حیثیّت ملی خود "دست به کاری بزنیم." خود کارتر هم اعتقاد خود را به امکان نتیجه بخش بودن اقدامات دیپلماتیک، از دست می داد و از طفره رفتن متحدین ما دربارة اِعمال مجازات های اقتصادی و فشار سیاسی به دولت ایران، عصبانی شده بود.»(1)
از سوی دیگر، رادیو امریکا خبر جلسة مزبور را به نحو زیر اعلام کرد: «پرزیدنت کارتر در جلسه ای با اعضای شورای امنیت ملی، که در کمپ دیوید برگزار شد، شرکت کرد. در این جلسه که مدت پنج ساعت و نیم طول کشید، مسائل مهم بین المللی از جمله اوضاع ایران و افغانستان و موضوع صلح خاورمیانه مورد بحث و مذاکره قرار گرفت. مقامات رسمی کاخ سفید اظهار داشتند که این فرصتی بود تا مسائل، در یک محیط غیررسمی مورد گفت وگو و تبادل نظر قرار گیرد. عقیده بر این است که در ارتباط با مسائل ایران، موضوع مذاکرات جاری پاناما دربارة ادامة معالجات شاه سابق ایران نیز مطرح شده است. طبق اظهار یک مقام رسمی، نه از جانب امریکا و نه از سوی خود شاه برنامه ای برای سفر وی به امریکا در میان نیست.»(2)
15
در حالی که شاه سابق ایران در پاناما به سر می برد، سؤالاتی در حاشیة این حضور وجود دارد که دارای اهمیت است؛ از جمله این که: سرانجام وضع وی با توجه به مشکلات امریکا در قبال ایران (گروگان های سفارت امریکا در تهران) چه خواهد شد؟ آیا دولت پاناما به تقاضای ایران، شاه را بازداشت خواهد کرد؟ در این باره رادیو لندن امروز طی گزارشی خبر داد: «هامیلتون جردن یکی از مقامات ارشد پرزیدنت کارتر، در حال حاضر در پاناما است. ماهیت مأموریت آقای جردن در پاناما رسماً اعلام نشده است؛ ولی پرزیدنت کارتر ضمن یک مصاحبة تلویزیونی گفت امریکا سعی خواهد کرد که از شاه چه در پاناما و چه در مکان دیگری، حتماً به بهترین وجه معالجه و مراقبت شود. در همین حال، دو قاضی ایرانی عازم پاناما شده اند تا درخواست ایران را مبنی بر تحویل شاه، به مقامات این کشور تسلیم کنند.»(3)
رادیو کلن نیز خبر داد: «انظار مقامات تهران متوجه پاناما است؛ زیرا فردا مشاور دوم وزیر خارجه ایران، تقاضای رسمی دولت ایران از پاناما را دایر بر تسلیم شاه تقدیم خواهد کرد.
ص: 100
عده ای می گویند که شاید شاه رهسپار مصر شود و به عنوان میهمان پرزیدنت سادات در این کشور اقامت کند؛ ولی این مطلب فقط پیش بینی است. در حال حاضر آشکار نیست که آیا ایران آماده است تا از اجرای مجازات مرگ نسبت به شاه صرف نظر کند؟ البته این شرط اصلی است که دولت پاناما برای تسلیم شاه به مقامات ایران، قائل می باشد. دانشجویانی که گروگان ها را درسفارت امریکا در بازداشت دارند، از اظهارنظر دربارة این شرط خودداری کردند و فقط گفتند که ملت ایران باید در این مسئله تصمیم بگیرد.»(1)
در این حال، یک موضوع مهم این است که مسئلة بازداشت شاه، به هر شکلی باشد، با تعهدات و الزامات امریکا مخالف است؛ زیرا نتیجة چنین بازداشتی این است که خودبه خود، موضوع درخواست استرداد او به دنبال می آید که این خود، یک رشته مسائل و مشکلات سیاسی جدید در پی خواهد داشت. این در حالی است که دولت امریکا به طور رسمی موظّف شده است که آزادی شاه را حفظ و تأمین کند.
از طرف دیگر، مأموریت جردن منحصر به این است که کوشش کند مذاکرات مربوط به آزادی گروگان ها به نتیجه برسد. در این صورت مسلم است که عزیمت شاه از پاناما در چنین اوضاع و احوالی، همة تلاش های او را خنثی می کند. به علل مذکور، جردن تمام کوشش خود را صرف این می کند که شاه در پاناما بماند(2) یادآوری می شود که هامیلتون جردن، نظر "بورگه" (وکیل فرانسوی مرتبط با ایران) را در مورد عکس العمل ایرانی ها در برخورد با پنج مورد ذیل خواستار شده بود: «1. بازگشت شاه به ایالات متحده برای انجام یک عمل جراحی مجدد. 2. عزیمت وی به مصر زیر همین عنوان و به همین منظور. 3. عزیمت به یک کشور غیرمشخص. 4. انتقال او به بیمارستان جورجاس برای اجرای عمل جراحی. 5. حفظ وضع موجود.»(3) جواب بورگه لااقل در یک مورد خاص، بسیار صریح و قطعی بود. وی گفت: «اگر شاه به ایالات متحدة امریکا برگردد، تمام گروگان ها اعدام خواهند شد.»(4)
در این حال، دولت امریکا دربارة خطر اصلی یاد شده ریسک نکرده است و همین امروز طبق گزارش آسوشیتدپرس از واشنگتن، اعلام کرده است که «هیچ برنامه ای برای بازگشت شاه مخلوع ایران به ایالات متحده جهت معالجات پزشکی وجود ندارد.» این خبرگزاری می افزاید: یک مقام دولت امریکا که مایل به افشای نامش نبود، متنی را برای خبرنگاران قرائت کرد که در آن، مسافرت شاه مخلوع به امریکا تکذیب شده است.»(5)
ص: 101
اما دولت کارتر واقف است که دادن این حد از امتیاز به ایران، به هیچ وجه برای حل مسئلة گروگان ها کفایت نمی کند و تنها از حِدِّت وضعیت می کاهد. از این رو، همین امروز کارتر و اعضای کمیسیون امنیت ملی، در یک جلسة طولانی غیررسمی به بررسی اوضاع پرداختند.(1)
16
به دنبال انتشار خبرهای روز گذشته مبنی بر این که سفیران کشورهای اروپایی در تهران، ضمن یک جلسه، برضد ایران و در جهت نظریات امریکا تصمیماتی گرفته اند، رادیو کلن در بخش عربی خود گزارش داد: «وزارت خارجة ایتالیا گزارش های مطبوعات را دایر بر این که سفرای کشورهای بازار مشترک اروپا در تهران، دولت های متبوع خود را نصیحت کرده اند تا به هنگام ضرورت، به خاطر نیل به آزادی گروگان های امریکایی، روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کنند، تکذیب نموده است. سخنگوی وزارت خارجة ایتالیا تأکید کرده که 9 سفیر برای مشورت فی مابین، جلساتی در تهران تشکیل می دهند. لازم به یادآوری است که هم اکنون ایتالیا ریاست شورای وزیران بازار مشترک را به عهده دارد و گزارش های فوق هنوز در بن، پاریس و لندن تکذیب نشده است.»(2)
در این باره بخش عربی رادیو ریاض نیز گزارش داد: «یک سخنگوی وزارت خارجة امریکا، این گزارش ها را که برخی از کشورهای غربی مسئلة احتمال قطع روابط خود با ایران را به عنوان همبستگی با ایالات متحده مورد بحث قرار می دهند، تکذیب کرد و گفت واشنگتن هنوز هیچ اطّلاعی با این مفهوم دریافت نکرده است.»(3)
17
در بازتاب مسائل جاری بین ایران و امریکا، اخبار و گفتارهای رادیو مسکو، از موضع یک رقیب، غالباً سرزنش امریکایی ها و مواضع آنان را در بردارد. این گفتارها به طور غیررسمی، مواضع دولت شوروی را تبلیغ و بازگو می کند. امروز نیز رادیو مسکو در یک برنامة خبری گزارش داد: «شورای مرکزی اتحادیه های شوروی، با صدور بیانیه ای افزایش روزافزون نیروهای نظامی امریکا را در خلیج فارس محکوم ساخت و متذکر شد که امریکا تلاش می کند با اعمال فشار به ایران و دیگر کشورها، این منطقة جهان را تحت سلطة نظامی و اقتصادی خود در آورد. اتحادیه های شوروی همبستگی خود را با مبارزة استقلال طلبانة خلق های حوزة خلیج فارس اعلام داشته و خواستار خروج ناوهای جنگی امریکا از این منطقه شدند.»(4)
امروز همچنین این رادیو گفتاری با عنوان "تفسیری دربارة طرح شکایت امریکا در دادگاه لاهه"(5) پخش کرد. این گفتار، دربردارندة جوانب مختلفی از دعاوی و اقدامات امریکا
ص: 102
برضد ایران و نیز ردّ آنها به وسیلة مفسّر رادیو شوروی است. گفتار مزبور، شکایت امریکا از ایران در لاهه را شکایتی "افتراآمیز" خوانده است که هدف آن، دامن زدن به هیستری ضد ایرانی در امریکا است. همچنین نمایندة امریکا در لاهه را فردی مزوّر، دورو و ریاکار خوانده و امریکا را قدرتی دانسته است که صلح جهانی را به خطر می اندازد. در این گفتار دخالت های امریکا در ایران نیز مورد انتقاد قرار گرفته، و اقدامات امریکا از جمله بلوکه کردن اموال ایران، غیرقانونی خوانده شده است. همچنین، رفتار امریکا، مخالف مصوبات قبلی همین دادگاه ارزیابی شده است.(1)-(2)
18
هم زمان با تیرگی روابط ایران و امریکا و وخیم شدن اوضاع بین آنها، رژیم عراق ضمن این که در بعضی موارد، رنگی از مواضع چپ و ضد امریکایی را در تبلیغات خود ارائه می کند، می کوشد از قضایای پیش آمده و جوانب آن، حداکثر بهره برداری را در جنگ روانی و تبلیغاتی خویش بر ضد ایران صورت دهد. امروز رادیو بغداد در گفتاری، موضوع تشکیل یک کمیسیون تحقیق بین المللی برای بررسی جنایات شاه، و حضور آن در ایران(3)* را وسیله ای قرار داد برای کوبیدن نظام جدید. در این گفتار آمده است: «قابل تحسین است که عده ای از شخصیت های بین المللی بیایند و جنایات شاه سابق را مورد بحث و تفسیر قرار دهند؛ اما قابل تحسین بیش تر، آن که شخصیت هایی که برای ارزیابی حقایق به ایران آمده اند، به دنبال پرونده های جدیدی بروند که مدفون در مغز هر فرد ایرانی است و گویای این است که ساواک شاه سابق، از نو پا گرفته و در جنایات پاسداران به اصطلاح انقلابی تجلی کرده و تهران را در سایة ارعاب و ترور و ناامنی، به صورت شیکاگوی دیگری در آورده است.»(4)
روزنامة الجمهوریه چاپ بغداد نیز در شمارة امروز خود، روش مشابهی را در بررسی ماجرای گروگان گیری و "حوادث لانة جاسوسی امریکا" به کار گرفته و در مقاله ای با عنوان "ایران به کجا می رود"، نوشته است: «دانشجویان، اعضای سفارت امریکا در تهران را به گروگان گرفته اند، بسیار خوب؛ گفتیم که این یک جوش و خروش جوانانه است؛ به آنان گفته شده بود که امریکا سبب بدبختی ها در ایران است و این بدبختی ها از مخفی گاه های سفارت امریکا در تهران سرچشمه می گیرد. بدین سان بود که ماجرای گروگان گیری به وقوع پیوست. اما روزگار می گذرد و ناگهان ماجرای گروگان ها، ابعاد سیاسی خارجی و متفرقه به خود می گیرد که نه به توطئه و دسیسه های امریکایی ربطی دارد و نه حتی به دانشجویان؛
ص: 103
بلکه از آنها تنها به شکل یک حربه استفاده کرده اند و دانشجویان پیرو خط، به عروسک هایی تبدیل شده اند که دست هایی از پشت پرده، آنان را به دلخواه خود هر موقع که بخواهند، به حرکت در می آورند؛ به نحوی که تنها امریکا از آن سود می برد.»
این روزنامه در ادامه می افزاید: «ناوها به سوی خلیج به حرکت در می آیند تا از گرمی امواجش لذت ببرند و تهدیدات امپریالیسم به طور مداوم صورت بپذیرد. سیاست مداران و مسئولان در تهران، مسئلة گروگان گیری را وسیله ای قرار می دهند برای سرپوش بدبختی ها و مصیبت هایی که ملت ایران شاهد آن می باشد و نیز سرپوش نیرنگ هایی که علیه خلق های ایران و توطئه هایی که علیه همسایگان ایران اعمال می شود. ارتجاع عرب و جهان، در جهتی موافق با جنبش های آزادی بخش به حرکت در می آیند. افغانستان در چنگ خرس سفید می افتد و با یاوه گویی های کاخ سفید مواجه می شود. این است روی اول سکة بازی گروگان گیری؛ اما روی دیگر همان است که در داخل کشور همسایه مان ایران جریان دارد و برای همه روشن و آشکار است. شاید سؤال شود چه کسانی پشت سر این مسئله هستند و چه منظور و هدفی دارند و عامل واقعی، چه کسانی هستند. کسانی که راه را برای فرار شاه باز کردند، همان افراد هم پشت سر این واقعه ایستاده اند؛ به منظور منصرف کردن مردم از نبرد واقعی با استعمارگران و فئودال ها و مرتجعین نوین و به منظور غرق نمودن کشور در دریای خون و پایان دادن به مسئله به نفع امپریالیسم و صهیونیسم و ارتجاع، و بازگرداندن ایران به اوضاع گذشته یعنی به همان نظام شاهنشاهی سابق، اما بدون شاه.»(1)
19
دربارة فراریان ایرانی مخالف نظام جمهوری اسلامی ایران، خبرهایی از منابع مرتبط با ایران، به برخی مراکز انتظامی می رسد. این اخبار نشان می دهد که دولت عراق، این فراریان را در جهت مقاصد امنیتی خویش مورد بهره برداری قرار می دهد؛ از جمله برخی گزارش ها حاکی است: «از طرف سازمان " امن العام" عراق، 25 نفر از اعضای ساواک منحلة ایران که پس از پیروزی انقلاب به عراق متواری شده اند، امروز جهت شناسایی و ترور مجاهدین عراقی که بر علیه حکومت عراق فعالیت دارند، با پوشش مقتضی به کشورهای متحدة عربی در خلیج فارس اعزام شدند.»(2)
20
در ادامة تحرکات مرزی عراق، امروز نیز در منطقه قصرشیرین چنین تحرکاتی مشاهده شد. به گزارش هنگ ژاندارمری قصرشیرین «در ساعت 21، تعداد ده دستگاه نفربر مجهز به سلاح های سبک و سنگین، و دو دستگاه خودرو جیپ ارتشی، در جادة پرویزخان به طرف پادگان قوره توه، در حال گشت زنی مشاهده [شده اند] که از این تعداد، دو دستگاه نفربر بین پاسگاه مجید سالار و پرویزخان روی جادة آسفالته توقف نموده اند و به نظر می رسد قصد حمله داشته باشند.»(3)
ص: 104
21
روزنامة السیاسه چاپ کویت، در شماره امروز خود، با نقل مصاحبه ای از دکتر مصطفی چمران وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران،(1) نوشت: «چمران وزیر دفاع ایران گفت با وجود این که ورود لوازم یدکی سلاح های امریکایی به ایران ممنوع شده، ولی ما هنوز این لوازم را به صورت محرمانه دریافت می کنیم و ایران تصمیم گرفته است سلاح های مورد نیاز خود را از کشورهای اروپای غربی - که آنها را بدون هدف های امپریالیستی توصیف کرد[ه است] - خریداری کند.»(2)
22
هفته نامة "النهارالعربی والدّولی" چاپ پاریس، به درج مصاحبه ای مفصل با بنی صدر اقدام کرد. عنوان مقاله این بود: "برای نخستین بار در یک گفت وگوی همه جانبه با یک مجلة عربی، بنی صدر می گوید جزایر را پس نخواهیم داد و با هیچ رژیم عربی همکاری نخواهیم کرد."(3)* در این مصاحبة طولانی، بنی صدر از موضع یکی از رهبران و بنیان گذاران انقلاب و نظام جمهوری اسلامی، به سؤالات متعدد و متنوع خبرنگار مجلّة مزبور پاسخ داد.(4)**وی در خلال پاسخ هایش، از جمله به اظهار مطالب زیر پرداخت:
- من با این انقلاب زندگی کرده و می کنم. برای من ریاست جمهوری چیز مهمی نیست؛ بلکه تلاش در راه ساخت تمدن جدید، با الهام از ارزش هایی که اسلام آورده شرط اصلی است. ... من تنها رئیس جمهوری در تمام جهان هستم که با مردم می خورم و می آشامم و می خوابم و صحبت می کنم.
- من همیشه ایدة اروپای مستقل را تأیید کرده ام و اگر ما با موانع داخلی مواجه نبودیم و کشورهای اروپای غربی نیز با موانع داخلی خود روبه رو نبودند، می توانستیم به اتفاق هم، سیاست استقلال کامل را به مورد اجرا بگذاریم. ... اگر اروپا عملاً بخواهد مستقل باشد، باید مانند ما عمل کند. ... اگر قرار شد امریکا برود، نباید شوروی به جایش بیاید.
- وجود انقلاب ما، برای ملت افغانستان پشتوانة بزرگی است. ... آنان از ما اسلحه نخواسته اند و ترجیح می دهند کمک های پزشکی و مادی و نظیر آن دریافت دارند؛ ولی هر وقت اسلحه بخواهند، فوراً به درخواست آنان پاسخ خواهیم گفت.
ص: 105
- طرح هایی کلّی پیش بینی شده است که ترکیب سیاسی مجلس منتخب آینده، نمی تواند تغییری در آن بدهد. اگر مجلس این را درک نکند، به طور مستقیم به ملت روی می آوریم.
- مسئلة گروگان ها، فضای روانی به سود دو ابرقدرت و به ضرر ایدة رهایی از سلطة آنان به وجود آورده است. ... ما می دانیم در تمام دنیا جاسوسانی وجود دارند؛ پس به نظر من این مسئله بیش از حد بزرگ شده است.
- به عنوان فرماندة کل نیروهای مسلح سعی در بازسازی ارتش و پلیس دارم و این بازسازی موجب انحلال بسیاری از مراکز تصمیم گیری که شرایط، آنها را به وجود آورده، خواهد شد؛ به ویژه سازمان نظامی و شبه نظامی. ما تمامی مراکز تصمیم گیری را با دخالت مستقیم یا غیرمستقیم ملت، منحل خواهیم کرد. ... [در این باره] معتقدم امام خمینی در آیندة نزدیک همه چیز را تقریر خواهند کرد.
- در حال حاضر، روابطی که با دولت های عربی داریم، خوب نیست و این مطلب روشن است؛ زیرا ما این دولت ها را مستقل نمی دانیم و بالاخره نمی خواهیم با آنها همکاری کنیم.
- سه جزیره (تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی) را تخلیه کنیم؟ که چه کسی وارد آن شود؟ آیا امکان دارد ما این هدیه را به امریکا بدهیم؟ اگر همة کشورهای پیرامون خلیج، مستقل بودند، چنین مشکلاتی دربارة جزایر کوچک و کم مساحت این همسایگان، مطرح نمی شد و در آن صورت ما این جزایر را به آنان پس می دادیم. [امّا الآن] ابداً، بلکه بر عکس می خواهیم خلیج فارس را از حضور امریکا و هرچه به آن وابسته است، پاکسازی کنیم.
- از آغاز، من نظرم این بود که شیعیان لبنان باید مسلح شوند. در اواخر دهة شصت این نظر خود را به اطلاع امام موسی صدر رساندم. ... لبنان باید در برابر هر بیگانه ای، از اسرائیل گرفته یا سوریه،آزاد و نیرومند باشد و شیعیان آن جا می توانند در این زمینه نقش پیشقراول را ایفا کنند و باید چنین کنند.
- می خواهم به ملل عرب بگویم اگر پان عربیسم نخستین هدف بود، پیامبر اکرم، اسلام را نمی آورد. ملل عرب در گذشته متحد نشده اند و هیچ گاه نیز بر اساس ملیت و قومیت وارداتی غرب، متحد نخواهند شد. ... ملل عرب با اسلام می توانند نه تنها وحدت خود را برقرار کنند و اسرائیل را از بین ببرند، بلکه قادرند با دیگر ملل اسلامی هم متحد شوند.(1)
ص: 106
ضمیمه گزارش 14: گزارشی از سابقه و روند تصمیم گیری درباره حمله نظامی امریکا به ایران (یادداشت های برژینسکی)
از زمان آغاز ماجرای "لانة جاسوسی"، بررسی موضوع حملة نظامی برای نجات گروگان های سفارت امریکا در تهران، در دستور کار مقامات امریکایی قرار داشته است. این موضوع، با توجه به جوانب مختلف و عوامل متفاوت، گاهی جدی تر و گاهی فرعی تر می شده است. به طور کلی از زمان "اشغال لانه" تا زمان اشغال افغانستان به وسیلة ارتش شوروی، نظریة اجرای عملیات نظامی بر ضد ایران، روز به روز قوّت بیش تری می یافته و احتمال آن زیادتر می شده است؛ حتی اگر این حمله به کشته شدن گروگان ها منجر می شد. با اشغال افغانستان، امریکایی ها ملاحظات مربوط به این اقدام شوروی را ارزیابی می کنند و در مورد هرگونه تحرک نظامی در ایران، محتاط تر می شوند. در اوایل سال1359، توقف شاه در پاناما پایان یافت و او به مصر بازگشت که این مسئله پس از شکست یک هیئت بررسی کننده ماجرا در تهران، صورت گرفت. هم زمان با این امر، طرح حملة نظامی برای نجات دوباره جدّی می شود که در جلسة امروز شورای امنیت ملی امریکا (یاد شده در متن) گزارش آن داده می شود و دربارة چگونگی پیگیری آن، تصمیم گیری می شود. سیر ماجرا، در یادداشت های برژینسکی مشاور امنیتی کارتر، حکایت شده است. در این یادداشت ها، دربارة گزارشی که در جلسة شورای امنیت ملی امریکا (مورّخ 22 مارس، 2/1/1359) به رئیس جمهوری امریکا داده شد و نیز در مورد سابقه و روند تصمیم گیری آن، چنین آمده است:
«گزارش مأموریت نجات گروگان ها، محصول پروسة یک طرح ریزی طولانی بود. ماجرا از ششم نوامبر آغاز شد؛ یعنی یک روز پس از گروگان گیری. ... لزوماً سه راه انتخاب، پیش روی ما قرار داشت: 1- ادامة مذاکرات برای همیشه؛ حتی در صورتی که ایرانیان تمایل و توانایی سازگاری از خود نشان ندهند. در این مورد البته امید هم می رود که در نهایت، آنها به پذیرش شرایط تحقیر کننده تن در دهند. 2- دست زدن به عملیات نظامی علیه ایران، به عنوان یک عمل تنبیهی. در این جا نیز ممکن است ایرانی ها با یک روش وحشیانه و یا احیاناً قتل گروگان ها، به این عملیات پاسخ داده و شاید از شوروی ها خواهان کمک نظامی گردند. 3- انتخاب سناریوی مأموریت نجات گروگان ها؛ که هر چند مسلماً پرخطر است، اما بسیار هم امیدبخش و دلگرم کننده می باشد.
با توجه به پرالتهاب شدن اوضاع سیاسی و بهره برداری ماهرانة رقبای سیاسی ما [حزب جمهوری خواه] از مسئلة ایران برای گیج کردن رئیس جمهوری، فشار عمومی برای انتخاب راه حل دوم افزایش می یافت. در ضمن، به روشنی می دانستیم که این مسئله برای ما بدترین انتخاب می باشد. این راه حل، گروگان ها را آزاد نمی کرد و موقعیت استراتژیک را در این منطقة حیاتی به نفع اتحاد شوروی تمام می نمود. بدین ترتیب، در حالی که همه با اصرار زیاد خواستار انتخاب راه حل دوم بودند، ما می بایستی میان مذاکرات بی حد و حصر، و یک راه حل عملی تر دیگر یعنی مأموریت نجات، یکی را انتخاب کنیم. ... به مرور زمان، همگی ما مطمئن شدیم که طرح نجات گروگان ها از پیچ و تاب کم تری برخوردار است و احتمال موفقیت آن افزایش می یابد.»(1)
در گزارش برژینسکی، همچنین برخی جزئیات دیگر و نیز روند ماجرا، به نحو زیر توصیف شده است:
«در تاریخ اول دسامبر 1979، یک یادداشت شدیداللّحن از جانب هارولد براون (وزیر دفاع) برای رئیس جمهور فرستادم. در آن یادداشت، وزیر دفاع نیز اظهار داشته بود که احساس می کند زمان بررسی جدی راه حل نظامی فرا رسیده است. در این یادداشت آمده بود: نظر من این است که ما می توانیم برای یک مدت 10 تا 15 روزه، از طریق دیپلماتیک وارد عمل شویم، و این در صورتی است که شیوة مزبور، امیدبخش بوده و هیچ گونه سوء ظن آشکاری در مورد صدمه دیدن گروگان ها در میان نباشد. اگر اقدامات شدید نظامی، توسط متحدان اصلی ما علیه ایران صورت بگیرد، یک هفتة دیگر از وقت ما را خواهد گرفت؛ اما من فکر نمی کنم که بتوانیم حتی دست زدن به ملایم ترین اقدام نظامی را از اکنون به مدت بیش از حدود یک ماه به تعویق اندازیم.»(2)
«... شورای امنیت ملی بار دیگر در چهارم دسامبر تشکیل جلسه داد و من قبل از آن، نظرم را مبنی بر
ص: 107
این که زمان به نفع ما پیش نمی رود، با رئیس جمهور در میان گذاشتم. هراس خودم را از این که مسئله به نحو فزاینده ای تبدیل به رویارویی امریکا با اسلام می شود، بیان کردم. (زیرا تظاهرات مکرر و فزایندة ضد امریکایی در منطقه، به نوبة خود، احساسات ضد اسلامی را در امریکا برانگیخته بود.) همچنین اظهار داشتم که ما در خلیج فارس با وخامت کلی اوضاع روبه رو هستیم. در نتیجه، نه تنها باید به روی چگونگی نجات جان گروگان ها، بلکه باید روی مسائل استراتژیک مهم تر، تمرکز کنیم. من چندین طرح را برای افزایش حضور امنیتی خودمان در منطقه و وارد آوردن فشار بیش تر به روی ایران، توصیه کردم. از جمله این طرح ها یکی احتمال کمک و حمایت از تلاش هایی بود که به منظور سرنگونی آیت الله خمینی صورت می پذیرفت. در حقیقت، احساس می کردم که ما نباید تنها به روی مسئلة جان گروگان ها خود را متمرکز کنیم، بلکه باید چگونگی حفظ منافع حیاتی خودمان را نیز مد نظر قرار دهیم. با نهایت اندوه، از این مسئله آگاهی داشتم که شاید لحظه ای فرا برسد که ما ناچار باشیم بین دو مسئله یکی را انتخاب نماییم.(1)
«در گزارش هفتگی خود به رئیس جمهور، در 21 دسامبر، همین موضوعات را مورد تأکید قرار دادم و اشاره کردم که ما به مرحلة انتخاب راه های واقعاً دشوار نزدیک می شویم. ... اما در چهارمین هفتة ماه دسامبر (مقارن با تهاجم شوروی به افغانستان) شرایط استراتژیک اقدامات و تلاش های ما به نحو عمیقی تغییر یافت. مفهوم تهاجم شوروی به افغانستان این بود: از حالا به بعد، هرگونه اقدامی از سوی ما علیه ایران می بایستی سنجیده صورت بگیرد. میزان سنجش این اقدام، به منظوردادن نتایج احتمالی برای محدود کردن جاه طلبی های شوروی در منطقه، می بایست وسیع تر از قبل باشد. اگر بخواهیم روشن تر سخن بگوییم، باید متذکر شویم که تهاجم به افغانستان، بسیج مقاومت اسلامی علیه شوروی ها را پر اهمیت تر کرده [بود.] مفهوم این مسئله این بود که باید از هر گونه اقدامی که می تواند مخالفت اسلامی با توسعه طلبی شوروی را از هم بپاشد، اجتناب ورزید. بدین خاطر، اجتناب از بروز رویارویی نظامی ایران و امریکا، اهمیت بیش تری از گذشته پیدا کرد. به عبارت دیگر تا زمان تهاجم شوروی به افغانستان، تمایل به بررسی جدی اقدام نظامی، بیش تر و بیش تر می شد. تجاوز شوروی به افغانستان این تمایل را از بین برد و استراتژی ما، بیش تر این شد که با خودداری از اقدام نظامی، جان گروگان ها را نجات داده و منافع ملی خود را افزایش دهیم. در نتیجه، طی سه ماه بعدی، در حالی که درگیر مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم فعال تری بودیم، در تلاش هامان بر تشدید تدریجی مجازات ها تأکید می کردیم.»(2)
در اوایل سال 1359، ایدة عملیات نظامی، البته در حد طرح نجات گروگان ها، دوباره قوّت می گیرد. این موضوع هم زمان با پافشاری ایران در تحویل شاه از دولت پاناما، و مأیوس شدن امریکا از انتقال گروگان ها به دولت بنی صدر، و شکست یک هیئت تحقیق اعزامی به تهران است. در واقع امریکا وقتی می بیند ایران بر تحقق شرایطش اصرار می ورزد، مجدّداً به سمت راه حل نظامی گرایش می یابد. به نوشتة برژینسکی «تصمیم تلاش برای نجات گروگان ها از طریق زور، در ظرف سه هفته ای تبلور پیدا کرد، که تقریباً از 21 مارس [1/1/1359] شروع شد و به تصمیم گیری نهایی در 11 آوریل [22/1/59] ختم گردید.»(3)
ضمیمه گزارش 17: تفسیر رادیو مسکو دربارة شکایت امریکا از ایران در دادگاه لاهه
متن گفتار امروز بخش فارسی رادیو مسکو دربارة شکایت امریکا از ایران در دادگاه لاهه - که روز گذشته جلسه های مربوط به آن پایان یافت - حاوی جهت گیری های شوروی است. این رادیو ضمن این جهت گیری ها، مایل است افکار عمومی در ایران به آن آگاه باشند و در واقع از حمایت شوروی از ایران اطلاع یابند؛ از این رو متن آن در این ضمیمه ذکر می شود:
«مفسر ما به مناسبت مطرح شدن شکایت افتراآمیز امریکا از ایران در دادگاه بین المللی لاهه می نویسد: نمایندة امریکا در دادگاه بین المللی لاهه، ظرف چند روز هوا را با نطق های آتشین ضد ایرانی به لرزه در می آورد. هدف این نطق ها این نیست که به حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف امریکا و ایران کمک کند؛ بلکه برعکس، هدف، دامن زدن هرچه بیش تر به هیستری ضد ایرانی در امریکا و انحراف
ص: 108
توجه محافل اجتماعی جهان از تدارکات امریکا به منظور مداخلة مسلحانه در ایران است. نمایندة امریکا داد سخن می داد که: بلی، رفتار ایران مبانی صلح جهانی را متزلزل می کند؛ موازین و ضوابط حقوقی بین المللی را مختل می سازد؛ و به معنای سرپیچی از حکم دادگاه لاهه، صادره در دسامبر پارسال است.
شنوندگان عزیز! ممکن نیست که انسان از دورویی و تزویر و ریای نمایندة واشنگتن دچار تعجب نشود. کیست که با رفتار خود مبانی صلح جهانی را متزلزل می کند، امریکا یا ایران؟ مگر این امریکا نیست که نیرومندترین گروه بندی ناوگان جنگی پس از جنگ دوم جهانی را در سواحل ایران متمرکز نموده است، و مگر این رهبران امریکا نیستند که هر هفته از تشبّث به زور و نیروی نظامی، برای حل اختلاف امریکا با ایران دم می زنند؟ چگونه می توان این تهدیدات را که خطاب به ایران ایراد می شود، با موازین و ضوابط حقوق بین المللی که نماینده امریکا برای آن سینه چاک می کند، توجیه کرد؟
مگر این اقدامات و تهدیدات [امریکا]، لغو همان حکم دادگاه لاهه صادرة دسامبر پارسال نیست که طرف امریکایی آن را یادآوری می کند؟ زیرا در همان حکم دادگاه لاهه چنین ثبت شده است که طرفین باید از توسل به اقداماتی که ممکن است موجب وخامت مناسبات میان ایران و امریکا شود، خودداری کنند. و بالاخره یک پرسش دیگر: دولت امریکا از کدام حقوق بین المللی پیروی می کرد که تصمیم گرفت سپرده های ایران در بانک های امریکا را مسدود کند؟ نمایندة شوروی در لاهه، هنگام بررسی شکایت افترا آمیز امریکا در دادگاه لاهه، این پرسش ها را از نمایندة امریکا کرد؛ ولی تاکنون پاسخی نشنیده است. آخر، نمایندة امریکا چه پاسخی می تواند بدهد؟ بر همگان واضح است که مواضع واشنگتن در اختلافات امریکا با ایران، با تمایلات به حل و فصل اختلافات بر پایة عدالت و انصاف هیچ وجه مشترکی ندارند.
واشنگتن مسئلة دیپلمات ها شان را که در تهران بازداشت شده اند، پیش می کشد. بدین وسیله می کوشد که از بررسی مسائل مبرمی که در نتیجة مداخلات بیش از 25 سالة امریکا در امور داخلی ایران و شرکت و مباشرت امریکا در جنایات شاه سابق بر ضد ملت ایران، پدیدار شده، سرپیچی کند. مهم تر از همه، واشنگتن با جار و جنجالی که دربارة گروگان ها برپا کرده است می خواهد از فرصت استفاده کند تا گسترش عظیم قدرت نظامی خود در منطقة خلیج فارس و اقیانوس هند را توجیه کند و در زمینة فعالیت های خرابکارانة خود برضد انقلاب ایران، پرده پوشی کند. البته ممکن نیست که تمام این ها، موضوع برافروختن آتش خشم عادلانة محافل وطن پرست ایرانی نشود.»(1)
ضمیمه گزارش 22: بخش هایی از مصاحبه بنی صدر با هفتة نامه النهار العربی و الدولی
مصاحبة بنی صدر با "النهارالعربی و الدّولی" (بین المللی) چاپ پاریس، به خصوص در بخش های مربوط به کشورهای عربی و "سه جزیره"، انعکاس وسیعی داشت. به علاوه، این مصاحبه به دلیل پرداختن بنی صدر به جنبه های مختلف در آن، به نوعی معرفی یک دولتمرد است؛ دولتمردی در موقعیت دوران گذار و عبور از وضعیت انقلابی به یک نظام سیاسی؛ دولتمردی که هرچند بعدها وضعیت کاملاً متفاوتی یافت - که علائمی از رفتار و مواضع آیندة او، در نظریات امروزش قابل مشاهده است - امّا در هر حال، در جایگاه و نقش رئیس جمهوری نظام جدید، به اعلام مواضع پرداخته است که در تبیین این مقطع، می تواند مفید باشد. از این رو در این ضمیمه، بخش هایی از این مصاحبة طولانی ذکر می شود؛ مصاحبه ای که بازتاب هایی درخور توجه داشته و موجب ارائة تحلیل ها و تفسیرهایی دربارة ایران و انقلاب اسلامی شده است.
سؤال: کشوری مانند ایران، در اوضاع و شرایط بین المللی کنونی چگونه می تواند استقلال خود را در میان قدرت های بزرگ حفظ کند؛ به ویژه این که روابط آن با جهان خوب نیست؟
جواب: اگر به نقشة ایران نظر افکنیم، خواهیم دید که این سرزمین از رشته کوه هایی تشکیل شده است؛ پس ما طبیعت و محیط آماده و آسانی برای انسان نداریم؛ به خلاف اروپا و ایالات متحد ة امریکا که طبیعت بازی دارند که مایة ناراحتی ساکنانشان نمی باشد. زراعت در کشور ما سخت است و مدام
ص: 109
زمین لرزه هایی در آن واقع می شود؛ به اضافة موانع زیاد دیگر، و به طوری که ملاحظه می کنید ما در میان رژیم های سلطه گر احاطه شده ایم. روس ها وارد افغانستان شده اند و در شمال نیز حضور دارند و از سمت دیگر، کشورهای غربی و ایالات متحدة امریکا حضور دارند. زندگی در چنین شرایطی دشوار است؛ ولی کسانی که در جهان تحت سلطه قرار دارند نیز، در شرایط سختی به سر می برند و از این جا، نیاز آنان به یک فرهنگ بدون واسطه نمایان می گردد که سلطه گری را از بین برده و خود، جایگزین آن شود. من با این انقلاب زندگی کرده و می کنم و هر روز با همان مشکلات مواجه هستیم. نظراتی وجود دارد که می خواهد نظام سلطه گر دیگری جایگزین رژیم شاه شود؛ یعنی رژیمی که دوباره ملت را سرکوب کرده و بر آن تسلط یافته [و] وادار به تسلیم کند. من به عنوان رئیس جمهوری، نظری خلاف این نظر داشته و عمل می کنم؛ چون برای من ریاست جمهوری چیز مهمی نیست؛ بلکه تلاش در راه ساخت تمدن جدید با الهام از ارزش هایی که اسلام آورده، شرط اصلی است. من تنها رئیس جمهوری در تمام جهان هستم که با مردم می خورم و می آشامم و می خوابم و صحبت می کنم؛ یعنی به خلاف آنچه که در کتاب ها نوشته شده است، مبنی بر این که یک رئیس جمهور باید فاصله ای را میان خود و ملت حفظ کرده و خیلی در میان آنها ظاهر نشود و زیاد صحبت نکند و ... الی آخر، و کوتاه سخن این که رئیس جمهور باید تصویر نیرومندی از خود نشان داده و بتواند به خوبی در جشن ها نمایش بدهد، چون ملت این طور دوست دارد. اما من عکس اینها را نشان داده ام؛ چون رئیس جمهوری که نزدیک ملت ها شد، بیش تر فعال و با نشاط می شود و هرگاه با مقاومتی از سوی یکی از مراکز قدرت مواجه شد، می تواند ملت را فرا خواند تا خود، این مرکز قدرت را از بین ببرد و به همین خاطر دیگر نیازی به نیروهای امنیتی و پلیس مخفی و... الی آخر ندارد. اگر انقلاب ما پیروز شود، دنیا خواهد دید که ما مانند تجربة حضرت پیامبر توانسته ایم از صحرا جامعه نوینی بسازیم که الگوی قابل پیروی در تمامی جهان بوده باشد، و بر اساس این تجربه می توانیم روابط دوستانة راستینی را با دیگر ملت ها برقرار کنیم.
س: نظر شما نسبت به ایدة اروپای مستقل چیست؟
ج: من همیشه این ایده را تأیید کرده ام، و اگر ما با موانع داخلی مواجه نبودیم و کشورهای اروپای غربی نیز با موانع داخلی خود مواجه نبودند، می توانستیم به اتفاق هم، سیاست استقلال کامل را به مورد اجرا بگذاریم؛ ولی همان طورکه رژیم شاه نمی توانست از سلطة ایالات متحدة امریکا آزاد شود، اروپای امروز نیز نمی تواند آزاد باشد. اگر اروپا عملاً بخواهد مستقل باشد، باید مانند ما عمل کند؛ یعنی لازم است که اروپا خود را از گروه هایی که بر آن تسلط داشته و وابسته به امریکا هستند، آزاد سازد. من علائم تمایل اروپا به استقلال را می بینم؛ ولی اگر قرار باشد امریکا برود، نباید شوروی به جایش بیاید. انقلاب ما امریکا را از ایران بیرون راند و انقلاب دیگری را در افغانستان وجود آورد که روس ها را ناگزیر از دخالت مستقیم در آن نمود. وضع افغانستان پیش از اوج گیری انقلاب ما آرام بود و رژیم آن، دوست نزدیک مسکو [بود] و با مشکلات جدی مواجه نبود. همچنین، مشکلاتی را برای اتحاد جماهیر شوروی در داخل خاک خود، یعنی در میان مسلمانانی که پیرو دین و فرهنگ ما هستند به وجود آوردیم. پس اروپا می تواند آزاد شود بدون آن که در دام شوروی بیفتد. و نباید ملل اروپایی ترسی به خود راه بدهند؛ بلکه باید حرکت کنند و برای خود، رهبری های مستقل از وابستگی به دو ابرقدرت، برگزینند. و از این طریق، اروپا دیگر قدرت سلطه گری نخواهد بود؛ بلکه مبدل به قدرت اقتصادی و صنعتی و فرهنگی خواهد شد که می تواند با همکاری کشورهای دیگر مانند کشور ما، افق های جدیدی را در برابر جهان بگشاید که رهنمود نظامی دیگر که جدا از نظام کنونی جهان خواهد بود، می باشد.
س: دخالت شوروی در افغانستان را چگونه می بینید؟
ج: ما نمی توانستیم در برابر این تجاوز، دست روی دست بگذاریم؛ چون به طوری که در نقشة منطقه ملاحظه می کنید، اگر ارتش سرخ در مرز پاکستان مستقر شود، هدف بعدی ایران خواهد بود. از سوی دیگر، ما نمی توانیم در استقلال زندگی کنیم، در حالی که در نزدیکی ما ملت دیگری قرار دارد که در
ص: 110
برابر تجاوز یک ابرقدرت خرد می شود. درست است که امریکاییان ما را تهدید می کنند، اما بالاخره گرگ ما روس ها می باشند؛ چون در این جا هستند. اگر روس ها بخواهند برای ما ناراحتی های داخلی به وجود بیاورند و مانع از اتخاذ یک سیاست فعال از جانب ما در مورد افغانستان شوند، این کار برای ما غیرمنتظره نخواهد بود؛ ولی باید روس ها بدانند که فعالیت ما در اسلحه ای که می توانیم بدهیم نبوده، بلکه در نفس خود فعالیت است؛ یعنی ما می توانیم فضای روانی پایداری را به وجود بیاوریم که ارتش شوروی قادر به شکست آن نخواهد بود.
س: در مورد حضور نظامی امریکا در خلیج و دریای عمان چه می گویید؟
ج: اگر به تاریخ معاصر ایران و افغانستان نگاه کنیم، خواهیم دید که دو ابرقدرت همیشه دربارة سرنوشت این دو کشور با هم توافق داشته اند. گویی میان آنها توافق ضمنی وجود دارد تا نگذارند ملّتین ایران و افغانستان، خود، سرنوشت خویش را تعیین کنند ... از این رو وقتی که اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان دخالت می کند، ایالات متحدة امریکا نیز به نوبة خود در خلیج دخالت می کند، و یکی از هدف های مهم ما این است که مانع از این توافق جهانی دربارة سرنوشت منطقة خودمان شویم.
س: آیا به نظر شما خطر دو ابرقدرت برابر است یا خطر یکی بیش از دیگری است؟
ج: چون ما به ایالات متحدة امریکا مربوط هستیم، لذا خطر آن بیش تر قابل لمس است؛ ولی نمی توانیم بگوییم اتحاد جماهیر شوروی خطری برای ما ندارد؛ زیرا در مرزهای ما قرار دارد.
س: ایران به حرکت مقاومت اسلامی افغانستان چگونه کمک می رساند؟
ج: نخست، وجود انقلاب ما در حد خود برای ملت افغانستان پشتوانة بزرگی به شمار می رود. این ملت می بیند که ما علی رغم همة سختی ها، پیروز شدیم و این خود، امید افغان ها را به پیروزی تقویت می کند. علاوه بر این، بسیاری از پناهندگان افغانی به ایران و پاکستان می آیند و ما در حد امکان به آنان کمک مادی می کنیم.
س: آیا به مقاومت افغانستان کمک تسلیحاتی و نظامی هم می کنید؟
ج: آنان از ما اسلحه نخواسته اند و ترجیح می دهند کمک های پزشکی و مادی و نظیر آنها دریافت دارند و هر وقت اسلحه بخواهند فوراً به درخواست آنان پاسخ خواهیم گفت.
س: اگر مجلس شورای ملی ایران سیاستی در جهت مخالف سیاست شما برگزید، شما چه خواهید کرد؟
ج: برای مقابله با وضع [کنونی] در ایران و حل مشکلات اقتصادی، یا بهتر بگویم فلج اقتصادی، و دشواری های سیاسی که در سر راه زندگی عادی ما قرار دارد، طرح هایی کلی پیش بینی شده است که ترکیب سیاسی مجلس منتخب آینده، نمی تواند تغییری در آنها بدهد، ما باید اقتصادمان را به حرکت در آوریم و بر بیکاری فائق آییم، و برای رسیدن به این منظور، راه های بسیاری وجود ندارد؛ چون بیماری به قدری شدید است که احتیاج به عمل جراحی دارد. در برابر چنین وضع دشواری، مجلس منتخب دو راه دارد: یا این که اوضاع را درک کرده و مأموریت دولت را آسان کند، یا این که اوضاع را احتمالاً به علت کشمکش میان قدرت های داخلی آن، درک نمی کند؛ در این صورت به طور مستقیم به ملت روی می آوریم تا خود، تصمیم بگیرد. ولی معتقدم اگر امور بر وفق مراد جریان یابد، این مجلس موانعی را به وجود نخواهد آورد. دشواری ما در حال حاضر این است که مراکز تصمیم گیری بسیاری را که در این جا و آن جا وجود دارند، از بین ببریم؛ چون تنها با از بین بردن این مراکز تصمیم گیری است که دستگاه دولتی می تواند شروع به کار کند. انتخابات مجلس شورای ملی به محو این مراکز تصمیم گیری کمک کرده و راه را برای تمرکز وظایف و مسئولیت ها و رشته های کار باز می کند.
س: درباره مسئلة گروگان ها چه؟ و اگر مجلس شورای ملی موانعی را در برابر حل این مسئله به وجود آورد، چه خواهد شد؟
ج: معتقدم که مسئلة گروگان ها یک نقطة اساسی و یا حتی یک نقطة نیرومندی برای ما به شمار نمی رود؛ بلکه نقطة ضعفی در نقاط استراتژی سیاست ما است. چرا نقطه ضعف است؟ ما همین الآن دربارة
ص: 111
امکان اتخاذ یک سیاست مستقل با همکاری اروپا صحبت کردیم، مبنی بر این که ما می توانیم نیرومند باشیم و می توانیم سیمای جهان را تغییر بدهیم؛ اما مسئلة گروگان ها فضای روانی به سود دو ابرقدرت و به ضرر ایده رهایی از سلطة آنان به وجود آورده است؛ به طور مثال برای یک فرد اروپایی که تحت تأثیر رسانه های گروهی است، مسئلة گروگان های سفارت امریکا کل قضیه را تشکیل می دهد. اگر مجلس آینده این حقیقت را درک نکند و تصمیم به محاکمه آنان بگیرد، من نمی دانم چه کاری را امکان دارد بعداً در مورد آنان بکند؛... آیا آنان را با تأکید بر این که برخی از آنان جاسوس هستند محاکمه خواهد کرد؟ همگی ما می دانیم در تمامی کشورهای دنیا جاسوسانی وجود دارند؛ پس به نظر من این مسئله بیش از حد لازم بزرگ شده؛ چون دارای محتوای مهمی نیست. ما باید قدری شجاعت داشته باشیم و حقیقت را به ملت بگوییم و یقیناً ملت درک می کند؛ چون این ملت بر ضد منافع خود هیچ تصمیمی را نمی گیرد.
س: دانشجویان مسلمانی که در سفارت حضور دارند، چه کسانی هستند؛ شما دربارة آنان گفته بودید که تحت تأثیر حزب توده قرار گرفته اند. برخی دیگر می گویند از طرفداران خمینی هستند؟
ج: من نگفته ام این دانشجویان قبلاً یا در حال حاضر تحت تأثیر حزب توده قرار گرفته اند. چنین چیزی را روزنامة لوموند منتشر کرد. من میان آنچه در داخل سفارت و در خارج آن می گذرد تفاوت قائلم. در خارج سفارت، گروه های سیاسی وجود دارند که از این مسئله بهره برداری می کنند: حزب توده با روش خود، احزاب چپی دیگر با روش های خود، و از میان خود ما نیز هستند کسانی که از این مسئله استفاده می کنند. در میان دانشجویان، برخی عناصر هستند که برای احزاب و گروه های به خصوصی کار می کنند؛ یعنی همة دانشجویان پاک نیستند و در میان آنان عناصر طفیلی وجود دارد که نمی دانم برای چه کسانی کار می کنند. آنان مرا ناراحت کرده اند؛ بلکه شورای انقلاب را ناراحت کرده اند. شورای انقلاب با آمدن کمیسیون تحقیق [بین المللی] و برنامه های آن موافقت کرده بود؛ ولی این شورا ضعیف است و همه از ضعف آن با خبرند؛ زیرا با اندک فشاری تغییر عقیده می دهد، و این تغییر عقیده مشکلاتی را به وجود آورده است.
س: شما برای از بین بردن مراکز متعدد تصمیم گیری، که کثرت آنها بر زندگی سیاسی ایران اثرات منفی گذاشته است، چند بار وعده داده اید؛ آیا برای از بین بردن این مراکز و از جمله سپاه پاسداران و کمیته های انقلابی، برای خود ضرب الاجلی در نظر گرفته اید؟
ج: من از مدتی پیش برنامة خود در این باره را به مورد اجرا گذاشته ام. گام نخست، ایجاد افکار عمومی است که قادر به حرکت، به هنگام ضرورت بوده باشد، و معتقدم که ما این گام را برداشته ایم؛ زیرا ملت در هر لحظه، آمادة حرکت است و در روزهای آینده در این زمینه تصمیمات مهمی گرفته خواهد شد. در حال حاضر به عنوان فرماندة کل نیروهای مسلح، سعی در بازسازی ارتش و پلیس دارم و این بازسازی موجب انحلال بسیاری از مراکز تصمیم گیری که شرایط و اوضاع و احوال، آنها را به وجود آورده است، خواهد شد؛ به ویژه سازمان های نظامی و شبه نظامی. ما تمامی مراکز تصمیم گیری و نیروهای باقی مانده را با دخالت مستقیم یا غیرمستقیم ملت منحل خواهیم کرد.
س: آیا امام خمینی شما را در این حرکت تأیید می کند؟
ج: بله
س: ولی امام ظاهراً چیزی را تقریر نمی کند؛ چون به ندرت سخن می گویند و اگر هم سخن می گویند چیزی را به وضوح نمی گویند.
ج: معتقدم امام در آیندة نزدیک همه چیز را تقریر خواهند کرد.
س: کمیسیون تحقیق بین المللی چه موقع می تواند به ایران باز گردد؟
ج: بدیهی است که هر وقت بخواهد می تواند باز گردد.
س: وقتی که شما وزیر امور خارجه بودید، ایران به خاطر عدم شرکت در جلسات سازمان ملل متحد و عدم رساندن صدای خود به گوش جهانیان، فرصت سیاسی بزرگی را از دست داد، و مبادرت کمیسیون تحقیق به ترک ایران فرصت دیگری بود که از دست رفت. مسئول این امر کیست؟
ص: 112
ج: من تقریباً یقین داشتم که اگر به سازمان ملل متحد می رفتم یا کمیسیون تحقیق مأموریتش را به پایان می رساند، می توانستیم شاه را برگردانیم؛ ولی در هر بار و در لحظة سرنوشت ساز، اتفاقی می افتاد که تمامی تلاش های ما را به هدر می داد. و متأسفانه مسئولان آن، در همه جا هستند؛ چون مرکز تصمیم گیری واحدی وجود ندارد، بلکه مراکز بسیاری هستند. و وقتی که مسئولیت ها به این شکل تداخل پیدا می کند، دیگر دشوار است که بگوییم چه کسی مسئول می باشد.
س: به روابط خود با جهان عرب چگونه می نگرید؟
ج: در حال حاضر روابطی که با دولت های عربی داریم خوب نیست و این مطلب روشنی است؛ زیرا ما این دولت ها را مستقل نمی دانیم و بالاخره نمی خواهیم با آنها همکاری کنیم.
س: آیا به آن معنا نیست که شما اصولاً نمی خواهید روابط خوبی را با دولت های عربی برقرار سازید؟
ج: مشکل این نیست که ما می خواهیم یا نمی خواهیم، مشکل این است که آنان نمی خواهند؛ چون تصور می کنند ما بیمار خطرناکی هستیم که اگر درها را به روی ما باز بگذارند، این مرض به همه سرایت خواهد کرد.
س: اگر دولت های عربی، خود دست به ابتکار در برابر شما بزنند، آیا شما برای همکاری آنها آماده خواهید شد؟
ج: نمی توانم آمادگی برای همکاری با آنها را مورد تأیید قرار بدهم.
س: به طوری که اعلام کرده اید، یکی از انتقادات اساسی شما بر رژیم های عربی این است که این رژیم ها منتخب ملت های خود نبوده، بلکه متشکل از خاندان ها و گروه های حاکمی هستند که بدون نظر خواهی مردم به قدرت رسیده اند. آیا از نظر اصول امکان دارد با چنین رژیم هایی همکاری کنید؟
ج: من نمی توانم آن را مورد تأکید قرار دهم؛ زیرا ما یک اصل اساسی داریم و آن حق تعیین سرنوشت است که برای ما یک اصل استراتژیکی به شمار می رود. ما می توانیم به ملت ها کمک کنیم؛ البته نه کمک نظامی و مالی، بلکه به این طریق که به آنها نظامی را که می سازیم نشان دهیم تا با پیروی از آن بتوانند آزاد شوند و از دخالت دیگران در امور خود جلوگیری کنند.
س: اگر یک جنبش خلقی اسلامی در یک کشور عربی از شما کمک خواست، آیا تصمیم شما در این مورد، با توجه به شرایط جهانی و با توجه به روابط خود با آن کشور عربی مربوطه اتخاذ خواهد شد، یا این که شما نسبت به این مسئله دیدگاه اصولی دارید؟
ج: نه، نه، ما دیدگاه اصولی داریم و به طور قطع به چنین جنبشی کمک خواهیم نمود.
س: معروف است که شما اقدامات و کارهای شاه را رد می کنید. شاه سه جزیره خلیج یعنی تنب کوچک و تنب بزرگ و ابوموسی را اشغال کرده است؛ چرا این جزایر را تخلیه نمی کنید؟
ج: تخلیه؟ که چه کسی وارد آنها شود؟ این جزایر متعلق به چه کسی بود؟ متعلق به کسی نبود، من دیدگاه خودمان را برای شما از روی نقشه شرح می دهم. در جنوب، ابوظبی، قطر، عمان، دبی، کویت، عربستان سعودی قرار دارد؛ از نظر ما این کشورها وابسته به ایالات متحدة امریکا بوده و مستقل نمی باشند. در آن طرف خلیج، تنگة هرمز قرار دارد که از آن نفتکش ها می گذرند. آنان از انقلاب ما بیمناکند و اگر ما به آنان اجازه بدهیم این جزایر را به دست آورند، مآلاً بر این تنگه تسلط خواهند یافت؛ یعنی ایالات متحدة امریکا دست روی این تنگه خواهد انداخت. آیا امکان دارد ما این هدیه را به ایالات متحدة امریکا بدهیم؟ اگر همة کشورهای پیرامون خلیج، مستقل بودند، در آن صورت این مسئله مطرح نمی شد؛ زیرا میان همسایگان یک چنین مشکلاتی دربارة جزایر کوچک و کم مساحت مطرح نمی شود و در آن صورت ما این جزایر را به آنان پس می دادیم.
س: پس در نظر ندارید این جزایر را پس بدهید؟
ج: خیر، ابداً، بلکه برعکس می خواهیم خلیج فارس را از حضور امریکا و هرچه به ایالات متحدة امریکا وابسته است، پاکسازی کنیم.
ص: 113
س: پس، پیش از حصول جنبش اسلامی در جهان عرب، روابط تهران با پایتخت های عربی بهبود نخواهد یافت؟
ج: حتی اگر رژیم های غیراسلامی ولی خلقی و دمکراتیک برقرار شود و این نیز غیرممکن است؛ زیرا امکان ندارد در یک کشور اسلامی، رژیمی خلقی برقرار شود که اسلامی نباشد؛ زیرا اسلام، خود، ایدئولوژی و راهی برای آزادی انسان سرکوب شده است. امکان ندارد یک جنبش خلقی غیراسلامی در جهان عرب و یا در یکی از کشورهای اسلامی جهان وجود داشته باشد. من نمی توانم چنین جنبشی را درک و یا تصور کنم.
س: گویا مسئلة ناپدید شدن امام موسی صدر، مانع بهبود روابط ایران و لیبی می شود. آیا نشانه هایی در دست دارید که حاکی از زنده ماندن امام صدر باشد؟
ج: نه، نشانه های عینی که بر زنده بودن امام صدر تأکید داشته باشد، در دست نداریم. ... علی رغم این که یک سال و نیم از ربودن امام می گذرد، ما تلاش بسیاری کردیم تا اثری از او به دست آوریم؛ ولی چیزی نیافتیم.
س: دید شما نسبت به شیعیان لبنان چیست؟
ج: شیعیان لبنان از محروم ترین محرومانند. شیعیان لبنان باید در ایجاد یک توازن منفی تلاش کنند؛ یعنی تلاش در راه این که جز به نیروی خود، بر دیگران تکیه نکنند؛ چون ضعف این طایفه، مایة قدرت دیگران خواهد شد. بر شیعیان لبنان که بیش از همه از جنگ با اسرائیل رنج و محنت کشیده اند، لازم است که در جست و جوی ذات خود و نیروی ابتکار عمل خود بوده و این نیرو را به کار گیرند، و در غیر این صورت، همچنان بیش از همه در محرومیت بوده و قربانی همیشگی خواهند بود؛ زیرا در سیاست، آن که ضعیف تر است بها را می پردازد. از آغاز، نظر من این بود که شیعیان باید مسلح شوند و وقتی که در اواخر دهة شصت با امام موسی صدر در پاریس ملاقات کردم، این نظر خود را به اطلاع ایشان رساندم.
س: آیا معتقد هستید جست و جوی شیعیان دربارة هویتشان، با وحدت لبنان و حضور فرقه های دیگر در آن سرزمین منافات دارد؟
ج: باید نخست نیازهای لبنان را مشخص کنیم. لبنان در برابر هر بیگانه ای، از اسرائیل گرفته تا سوریه و هر کشور دیگری، باید آزاد و نیرومند باشد. شیعیان آن جا می توانند نقش پیشقراول را در این زمینه بازی کنند و باید چنین نقشی را ایفا نمایند. محرومیت شیعیان از این جا ناشی می شود که هنوز این نقش را بازی نکرده اند و اگر هم در آینده آن را بازی نکنند، حضور آنان در آن جا قابل توجیه نخواهد بود؛ زیرا شیعه یعنی پیشقراول. این نقش با وحدت لبنان و وجود فرقه های دیگر در سرزمین آن، منافات ندارد؛ بلکه برعکس... ما شیعیان ایران نقش پیشقراول را بازی کردیم که فرقه های دیگر نیز با آن توافق داشتند، و باید شیعیان همین نقش را در لبنان داشته باشند؛ یعنی هویت استقلال طلبی و عدم وابستگی را ارائه دهند و این نقش مورد موافقت کلیة فرقه های لبنان قرار خواهد گرفت یا حداقل مورد موافقت محرومان دیگر فرقه ها خواهد بود.
س: آیا برنامه ای برای دیدار از کشورهای عربی دارید؟
ج: حالا، نه.
س: اگر همین امروز بخواهید به جهان عرب سفر کنید، برای دیدارتان چه کشوری را بر دیگر کشورها ترجیح می دهید؟
ج: [پس از سکوت] کشوری که اکنون تا حدودی به ما نزدیک است، الجزایر می باشد، و اگر مسئلة امام موسی صدر نبود، لیبی؛ هر چند در همه چیز با آن توافق نداریم و نیز جنبش های خلقی در داخل جهان عرب وجود دارند که آرزو می کنم فرصت دیدار آنها برایم فراهم شود.
س: آیا اگر با شاذلی بن جدید رئیس جمهور الجزایر ملاقات کنید، در نظر دارید مسئلة 15 سال بدون
ص: 114
محاکمه در زندان بودن "بن بلا" را با او درمیان بگذارید یا این که این مسئله از نظر شما یک امر داخلی الجزایر به شمار می رود؟
ج: مسئله بن بلا یک امر داخلی الجزایر به شمار می رود؛ ولی مردانی که نقش بزرگی در انقلابات بازی کرده اند، مسئلة جهانی می شوند. من بن بلا را خیلی دوست داشتم و وقتی هنوز دانشجو بودم، برای من سمبلی به شمار می رفت و عکس او را در اطاقم آویزان کرده بودم. روزی که شنیدم او را زندانی کرده اند، احساس کردم آسمان انقلاب الجزایر تیره و تار شده است. با گذشت زمان، غیبت او برای من عادی شده است؛ ولی هنوز برای او احترام قائلم. اگر روزی با پرزیدنت شاذلی ملاقات کردم، به او خواهم گفت که انقلاب نباید یکی از بنیان گذاران خود را زندانی کند. اگر فرصتی پیش آمد، نظرم را به پرزیدنت شاذلی خواهم گفت؛ چرا که نه؟ من که در رؤیای جهانی هستم که در آن، زندانی نباشد.
س: آیا سخن دیگری خطاب به ملت عرب دارید؟
ج: می خواهم به ملل عرب بگویم اگر پان عربیسم نخستین هدف بود، پیامبر اکرم(ص)، اسلام را نمی آورد. ملل عرب در گذشته متحد نشده اند و هیچ گاه نیز بر اساس ملیت و قومیت وارداتی غرب، متحد نخواهند شد؛ ملیت و قومیتی که رژیم های نظامی برای ادامة وجود خود، آن را بهانه قرار می دهند. هویت ملل عرب یک هویت فرهنگی است و لذا باید وحدت خود را در این فرهنگ جست وجو کنند. تکیه گاه این فرهنگ اسلام است و ملل عرب، با اسلام، می توانند نه تنها وحدت خود را برقرار کرده و اسرائیل را از بین ببرند، بلکه قادرند با دیگر ملل اسلامی متحد شوند و این آغاز راهی به سوی رستاخیز انسانیت جدید است.(1)
ص: 115
23
سحرگاه امروز، یک مأمور سیاسی ایران به نام "پارسی"، برای تسلیم درخواست استرداد شاه وارد پاناما شد. این اقدام، طبق قرار،(1) خود به خود می بایست به بازداشت شاه منجر شود، ولی سرویس اداری تعطیل بود(2) و تعطیلی یکشنبه بهانه ای برای جریان نیافتن اقدامات اداری مربوط به این امر شد.
در ساعت 13:30، از رادیو کلن چند خبر زیر پخش شد که از ابهامات ماجرا حکایت می کرد:
- دو حقوقدان ایرانی وارد پاناما شدند تا طی مذاکراتشان، خواست دولت ایران مبنی بر تحویل دادن شاه مخلوع به مقامات ایران را مورد تأکید قرار دهند.
- یک فرستندة تلویزیونی در ایالات متحدة امریکا گزارش می دهد که شاه سابق، قبل از این که مسئلة تحویل دادن وی به ایران، وارد مراحل حساسی شود، قصد دارد خاک پاناما را ترک کند و در مصر اقامت گزیند. دفتر رئیس جمهوری مصر اعلام داشت مسئلة سفر شاه سابق به کشور مصر، مطرح نشده است و چنین برنامه ای وجود ندارد.
- صادق قطب زاده وزیر امور خارجة ایران اظهار داشت در صورتی که ایالات متحدة امریکا مانع شود که پاناما، شاه مخلوع را به مراجع کشور ایران تحویل دهد، زمان آزاد کردن گروگان های امریکایی در تهران نیز به تعویق خواهد افتاد(3)
در حالی که این اخبار از رادیو کلن پخش شد، نیم ساعت بعد، «در ساعت 2 بعد از ظهر، شاه و همراهانش به وسیلة یک هواپیمای دی.سی. پاناما را به مقصد مصر ترک کردند.»(4)به این ترتیب، اقامت صد روزة شاه در پاناما پایان یافت و اعلام شد که در مقصد بعدی یعنی قاهره (نه امریکا)، دومین عمل جراحی روی وی انجام خواهد شد(5)
در این حال، امیدواری ها به حل مسئلة گروگان ها کم رنگ تر شد و دور تازه ای از تصمیم گیری ها و اقدامات امریکا بر ضد ایران، آغاز گردید. این دور تازه، روز گذشته در
ص: 116
جلسة طولانی شورای امنیت ملی امریکا - قبل از این که عزیمت شاه از پاناما عملی شود - طراحی، و راجع به آن تصمیم گیری شده است. در واقع رفتن شاه از پاناما، بعد از حضور چند روزة هامیلتون جردن مشاور و فرستادة ویژه کارتر در پاناما، خود بخشی از این مجموعة تصمیم گیری شورای امنیت ملی امریکا می باشد.(1)
24
در کنار اقدمات آشکار و پنهان مقام های دولت کارتر برای حل مسئلة گروگان ها، برخی نارضایتی ها و بی تابی ها در زمینة تداوم گروگان گیری ابراز می شود. این بی تابی ها را بیش تر، رقبای سیاسی کارتر ابراز می کنند. در این میان سناتور رابرت برد رهبر اکثریت در سنای امریکا اظهار داشت که با ادامة قضیة گروگان گیری، صبر و حوصلة امریکایی ها کم تر شده است؛ ولی تأیید کرد که اقدامات سخت تر، نتیجه ای ندارد و تنها افراطیون و احساسات ضد امریکایی را در ایران تقویت خواهد کرد(2)
همچنین جرج بوش، یکی از کاندیداهای جمهوری خواه - که در ایالات کنتیکت در مجاورت نیویورک سرگرم فعالیت انتخاباتی است - از سیاست کارتر در مورد ایران انتقاد کرد و خواستار اقدامات جدی تری برای حل مسئلة گروگان ها شد. بوش پیشنهاد کرد که روابط دیپلماتیک با ایران قطع شود و تحریم اقتصادی در مورد ایران برقرار گردد(3)
از سوی دیگر به گزارش یونایتدپرس، دیوید پاسیج سخنگوی وزارت خارجة امریکا گفت که به رغم بن بست مسئلة گروگان ها، امریکا قصد ندارد روابط خود را با ایران قطع کند. یونایتدپرس می افزاید: «پس از انتشار گزارش هایی دایر بر این که چند دولت اروپایی، تهدید به قطع روابط دیپلماتیک با ایران را به عنوان یک راه احتمالی برای فشار به منظور آزادی گروگان ها دیده اند، پاسیج اظهار داشت: واشنگتن یک چنین اقدامی را رد کرده است؛ زیرا ما در وضع موجود همچنان هدف هایی را دنبال می کنیم.»(4)
در همین حال، رادیو مسکو خبر داد: «والتر ماندیل معاون ریاست جمهوری امریکا، ضمن بیانات خود که از تلویزیون سی.بی.اس. پخش گردید، گفته است ایالات متحدة امریکا اقدامات مختلف احتمالی علیه ایران را بررسی می کند.» این
ص: 117
رادیو افزود: «بازرگانی دو کشور عملاً قطع گردیده و سپرده های نقدی ایران در بانک های امریکا بلوکه شده است. اقدام های دیگری هم به عمل می آید تا ایرانی ها مجبور به عقب نشینی شوند. به گفتة روزنامه واشنگتن پست، پس از بازداشت گروگان های امریکایی، بمباران شهرها و محاصرة ایران و مین گذاری خلیج فارس مورد بررسی قرار گرفت.»(1)
25
امروز خبرگزاری یونایتدپرس، بخشی از اظهارات یکی از مسئولان ایرانی را دربارة سرنوشت گروگان های امریکایی در تهران، به نحو ذیل گزارش کرد: «صادق طباطبایی در مصاحبه ای با خبرنگار نشریه "نیوزو هرزایتونگ" گفت: دربارة گروگان ها پارلمان ایران تصمیم خواهد گرفت. تا حدود سه هفتة دیگر، مجلس آغاز به کار خواهد کرد و من اطمینان دارم که این نخستین وظیفة آن خواهد بود. همکار ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور، گفت: بنابراین پیش بینی می شود تصمیم مذکور، چهار الی پنج هفتة دیگر اتخاذ گردد. طباطبایی گفت او نمی تواند پیش بینی نماید که آیا پارلمان - که انتظار می رود حزب جمهوری اسلامی به رهبری روحانیان، در آن تفوق داشته باشد - گروگان ها را آزاد یا محاکمه و یا وادار به امضای یک اعترافنامه خواهد نمود؛(2) که بستگی به اوضاع محلی و سیاست دولت امریکا دارد. وی گفت: مقامات ایرانی چاره ای جز قبول گروگان گیری چهارم نوامبر گذشته نداشتند؛ ولی گفت ما نمی توانستیم بدون به مخاطره انداختن جان گروگان ها به زور متوسل شویم.
طباطبایی گفت: او می داند که سیاست ایران به دنبال سرنگون کردن شاه، غربی ها را اغلب گیج کرده است. او گفت که با این حال، این سردرگمی از این واقعیت ناشی گردید که رژیم جدید وادار شده بود که از همان ابتدا، با برداشت های اشتباه آمیز غرب دربارة ایران مبارزه کند. وی اظهار داشت: من اعتراف می کنم که طی سال گذشته به سختی می شد یک سیاست روشن از طرف ایران را مشاهده کرد؛ کشوری که از آن فقط صدای شاه شنیده می شد. او اتهامات دولت ایران را مبنی بر این که سفارت امریکا یک مرکز جاسوسی بوده است، مورد تأکید قرار داد و مدعی شد که کارکنان سفارت، اقدام به جعل گذرنامه کرده و به شورشیان در طرح طغیان علیه دولت کمک نموده اند.»(3)
یادآوری می شود که خبرگزاری رویتر نیز در 21 مارس (1/1/59) گزارش داده بود: «صادق
ص: 118
طباطبایی یکی از مقامات رسمی ایران، طی مصاحبه ای با نشریة آلمانی "نیوزاین زی تونگ" اظهار داشت در مورد آزادی گروگان های امریکایی پارلمان ایران تصمیم خواهد گرفت و ظرف دو یا سه هفتة دیگر، پارلمان ایران کار خود را شروع خواهد کرد. طباطبایی اضافه کرد نخستین موضوع مورد بحث در پارلمان ایران، مسئلة گروگان های امریکایی خواهد بود. بنابراین کارکنان سفارت امریکا در تهران ممکن است ظرف چهار یا پنج هفتة دیگر آزاد شوند. طباطبایی اشغال سفارت امریکا در تهران را که توسط دانشجویان صورت گرفت، محکوم کرد و گفت این شیوة پیشبرد مبارزة ضدامپریالیستی نیست. در پاسخ به این سؤال که آیا این اقدام نشان دهندة عدم احترام ایران به حقوق بین المللی نیست، طباطبایی پاسخ داد: خیر! ایران به حقوق بین المللی احترام می گذارد. باید درک کنید که اشغال سفارت امریکا در تهران توسط مقامات مسئول ایرانی صورت نگرفته است. طباطبایی گفت دولت ایران راه دیگری جز تأیید آن نداشت. طباطبایی اضافه کرد چه کار دیگری از دست ما ساخته بود؛ 50 گروگان امریکایی در دست دانشجویان هستند. طباطبایی گفت: حتی اگر این اقدام را محکوم می ساختیم، نمی توانستیم از نیروی زور استفاده کنیم؛ بدون به خطر انداختن جان گروگان ها، نمی شود دست به مداخلة نظامی زد.
از طباطبایی در مورد نظر شخصی وی سؤال شد. وی گفت: اگر کسی در انزوا اظهار نظر کند، طبیعتاً باید این اقدام را محکوم سازد. دکتر طباطبایی گفت: اشغال سفارت امریکا از نقطه نظر سیاسی برای مبارزة ضدامپریالیستی مفید نبوده است. وی گفت: باید از لحاظ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با امپریالیزم مبارزه کرد؛ در غیر این صورت چیزی به دست نخواهیم آورد. طباطبایی در جای دیگری از سخنان خود گفت از نقطه نظر دیگر نیز می توان به مسئله نگاه کرد؛ زیرا سفارت امریکا مرکز جاسوسی بوده است و ایالات متحده برای 35 سال از شاه حمایت کرده است و اکنون از استرداد وی خودداری می کند.»(1)
26
در بازتاب ماجرای گروگان گیری و چگونگی تداوم آن، سیاست تبلیغات رسانه ای بلوک شرق در مخالفت شدید با امریکا و حمایت موضعی از ایران، با جهت گیری های خاص خود، تنظیم شده است. گفتارهای امروز رادیو آلبانی و رادیو مسکو دو نمونة شایان ذکر است.
امروز در رادیو آلبانی، تحت عنوان "تهدیدهای امپریالیسم امریکا خلق های ایران را به زانو در نخواهد آورد" تفسیری پخش شد(2) که در آن امریکا به خاطر شانتاژ نظامی برضد خلق ایران، سرزنش و محکوم شده است. این تفسیر، اهداف امریکا را از این تهدیدات و اقدامات برضد ایران، عبارت می داند از: چپاول دوبارة نفت ایران و کسب پایگاه نو استعماری از دست رفته، مقابله با اوج گیری موج ضد امریکایی در حوزة خلیج و ... . مفسّر رادیو آلبانی اشتباه
ص: 119
امریکا را در ندیدن سرسختی خلق ایران یادآوری می کند و ضمن اشاره به مبارزات وسیع ضد امریکایی ایرانیان، پیروزی را در این مبارزه برای ایران پیش بینی می کند. این تفسیر همچنین، مطابق موضع دولت آلبانی، سازش امپریالیست های امریکایی با سوسیال امپریالیست شوروی و چین را خاطرنشان و انقلاب ایران را به هوشیاری در برابر آن توصیه کرده است.(1)
رادیو مسکو نیز امروز در گزارشی تفسیری، وضعیت نهایی بین امریکا و ایران را بررسی کرد. در این گزارش، دربارة حمایت اتحاد شوروی از ایران در مقابل تهدیدات احتمالی امریکا، تصریح و تأکید شده است. در این گزارش تفسیری آمده است: «هیستری ضدّ ایرانی، در ایالات متحدة امریکا همچنان ادامه دارد. این اواخر، کرمستون معاون رهبر اکثریت دمکرات ها در سنای امریکا، خواست روابط با ایران بی درنگ قطع شود و این کشور، مورد قرنطینة استبدادی و دیپلماتیک در مقیاس جهانی قرار بگیرد.»
رادیو مسکو اضافه کرد: «مجلة امریکایی تایم، ایران را با بمباران و روزنامة والتری جورنال ارگان محافل مالی امریکا، با پیاده کردن تفنگ داران دریایی در خاک ایران می ترسانند. مردم ایران برای مقابله با این عملیات جبّارانة امپریالیسم امریکا، به مبارزة خود به خاطر دفاع از حق و عدالت و برای این که صاحب کشور خویش باشند، ادامه می دهند. اتحاد شوروی و دیگر کشورهای سوسیالیستی و همة نیروهای ترقی خواه عصر کنونی، از مردم ایران جانبداری می کنند و محافل حاکم امریکا نمی توانند این حقیقت را در نظر نگیرند.»(2)-(3)
27
یک گروه موسوم به "جبهة ملی آزادی عمان" که مخالف رژیم سلطان قابوس است، در مورد استفادة امریکا از عمان به صورت یک پایگاه برای دخالت در منطقه، هشدار داد. سخنگوی این جبهه، بنابر خبری که از رادیو مسکو پخش شد، گفت: «ایالات متحدة امریکا عمان را به بزرگ ترین پایگاه و انبار اسلحة خود در منطقة خلیج فارس مبدّل می سازد. در حال حاضر، تا ده هزار امریکایی اعم از افسر و سرباز و واحدهای مهندسی و نظامی، در بخش های مختلف کشور مستقر هستند. توجه عمدة امریکایی ها متوجه جزیرة "مسیره" است که می خواهند آن را پایگاه بزرگی مانند جزیرة "دیه گو گارسیا" در مرکز اقیانوس هند مبدّل سازند. امریکایی ها عمان را پایگاهی می شمارند که نیروهای مداخله گرشان بتوانند از آن جا به هر نقطه ای از خاور نزدیک و میانه اعزام شوند.»(4)
28
عراق علاوه بر جنگ تبلیغاتی و سیاسی و نیز تحرکات مرزی و حرکت های ایذایی پراکنده بر ضد ایران، در تجهیز و سازماندهی ضد انقلابیون ایرانی مخالف نظام نیز فعال است. به گزارش
ص: 120
منابع اطلاعات ژاندارمری، امروز «سید هادی مزاری پور و عادل فیصلی و صدام زویدات پسر شیخ حامد زویدات، از سران [جریان موسوم به خلق عرب که] متواری [هستند]، در پاسگاه "شرطه مرزی سیحان" (مقابل جزیره مینو) حوزة گروهان آبادان، با عده ای از اعراب ایرانی که توسط "ح.س" و "ع.م" و "ع.غ"(1) به عراق هدایت شده بودند، ملاقات [کردند] و ضمن دستورات لازم، به آنان، سلاح و مواد منفجره تحویل و بلافاصله مراجعت نموده اند.»(2)*(3)
در گزارش مزبور اضافه شده است: «ضمناً عادل فیصلی، مسئول نظارت آموزش متواریان ایرانی که در پادگان الزّبیر دوره های چریکی طی می نمایند، می باشد.»(4)
29
در جنگ روانی و تبلیغاتی عراق برضد ایران، موضوع کردستان و غرب کشور یکی از محورهای عمده است. امروز نیز بخش فارسی رادیو بغداد، گفتاری پخش کرد که در آن آمده است:
«از مسائل جدیدی که رژیم خمینی در حال حاضر تصمیم گرفته است، دخالت ارتش در عملیاتی است که جز افشاندن تخم کین و دشمنی بین فرزندان خلق های ایران و نیروهای مسلح، چیز دیگری در بر نخواهد داشت...
وزیر کشور رژیم خمینی خلق های مختلف ایران را مورد حمله قرار داد و با کمال بی شرمی اعلام کرد که نیروهای مسلح ارتش، ضدّ همة مخالفان رژیم، به ویژه به سوی کردها در سنندج، جهت خاموش ساختن لهیب قیامشان آتش خواهد گشود، و ارتش، این اقدامات را نه تنها در این شهر به مورد اجرا می گذارد، بلکه این دستورات را در دیگر مناطقی که رژیم در آنها احساس به فعالیت توده ها علیه دولت بکند، فوراً اجرا خواهد کرد. اتخاذ این گام ها می رساند هر نوع اقدامی را که رژیم دستور دهد و یا هر اقدامی را که اتخاذ کند، اکیداً با زور سرنیزه و خشونت همراه می گردد. حال به جای نیروی حقانیتی که خلق های ایران، سالیان دراز برای نیل به آن مبارزه و پیکار نمودند تا محرومیت های آنها در نتیجه ظلم و ستم رژیم سابق رفع گردد، حال متأسفانه می بینند که گرفتار استبداد و ظلم طاغوتی شده اند که سخت تر و بیدادگرتر از استبداد رژیم گذشته است.»(5)
30
در غرب کشور، هنوز قرار است که هیئت حسن نیت، به طور رسمی و به طریق صلح آمیز امور را به سامان برساند.(6)** از همین رو، امروز سپاه قروه از طریق سپاه همدان پیامی به
ص: 121
مرکز سپاه ارسال کرد که در آن آمده است: «یکی از پاسداران محلی سپاه قروه، در تاریخ 1/1/59 در سنندج دستگیر شده. هرچه زودتر توسط هیئت حسن نیت، نسبت به آزادی وی اقدام شود و نتیجه را گزارش کنید. نام وی سعید ملکی است.»(1)
اما در عمل، درگیری های موجود و اختلاف ها، شدیدتر از آن است که از طریق یاد شده، مهارشدنی باشد. عبارات و عناوینی که دو طرف درگیری، در مورد یکدیگر به کار می برند و نیز نوع گزارش هایی که هر طرف دربارة طرف دیگر می دهد، حاکی از حدّت وضعیت یاد شده است. به طور نمونه: با مقایسة یک بیانیة سازمان "پیشمرگان مسلمان کرد" که نیروهای بومی طرفدار نظام هستند، و یک اعلام موضع از سازمان چریک های فدایی خلق، شاخة سنندج، دیده می شود که دو طرف یکدیگر را با عناوینی چون جاش های بعثی و روسی و جاش های خودفروش یاد کرده اند. بخش هایی از این دو نمونه، در ذیل ارائه می شود.
به گزارش روزنامة انقلاب اسلامی، در اطلاعیة سازمان پیشمرگان مسلمان کرد دربارة حوادث امروز، چنین آمده است: «امروز یک واحد از پیشمرگان کرد مسلمان با کمک برادران پاسدار اقدام به پاکسازی مناطق اطراف جوانرود کرد که در این عملیات، با جاش های بعثی و روسی درگیر می شوند. طی این عملیات، یکی از پاسداران، از ناحیة پا مجروح، و 12 نفر از مزدوران کشته و زخمی شدند.» به نوشتة روزنامه انقلاب اسلامی، سازمان پیشمرگان مسلمان کرد همچنین اعلام کرد: «10 تن از پاسداران مریوانی که در گروگان مزدوران بعث عراق هستند، اکنون در محلی به نام چارداران، زندانی و در شرایط بسیار بد جسمانی به سر می برند. طبق آخرین خبر، دو تن از این پاسداران موفق به فرار شده اند.»(2)
همچنین در این بیانیه، بعد از ذکر مناطق پاکسازی شده آمده است: «پیشروی به طرف مرز عراق ادامه دارد.»(3)
از سوی دیگر، در نشریة "خبر"، ارگان سازمان چریک های فدایی خلق ایران - سنندج، دربارة اقدامات و هویت عناصر سازمان پیشمرگان مسلمان کرد چنین آمده است: «اخیراً جاش های خودفروش، در سطح شهر دست به خرابکاری و ایجاد تشنّج زده اند. این مزدوران که اکنون تحت نام "تشکیلات پیشمرگان مسلمان کرد"، مستقیماً با چمران و دیگر فرماندهان ارتش ضد خلقی و قشریون مرتجع رابطه دارند، فعالیت خود را گسترش داده و در چند روز اخیر، در چند نقطة شهرمان به انفجارهایی دست زده و همراه با آن، خبرنامه های کذایی و دروغین خود را پخش نموده اند. این اعمال توطئه گرانه نشان دهندة نقشة شومی است که مرتجعین و وابستگان به امپریالیسم می خواهند آن را به اجرا درآورند و خیال خام تصرف نظامی کردستان را تحقق بخشند.»
این نشریه افزوده است: «آنها می خواهند چنین وانمود نمایند که شهر سنندج آرام نیست و به بهانه جویی هیئت حاکمه که انتخابات شهر سنندج را متوقف ساختند، به خیال خام
ص: 122
خود جامة عمل بپوشانند. مردم آگاه ما به درستی می دانند علت توقف انتخابات در سنندج و مریوان، ناآرامی منطقه نبوده؛ بلکه ترس هیئت حاکمه از انتخاب کاندیداهای نیروهای مترقی و انقلابی بوده و هست. هیئت حاکمه، برای جلوگیری از ورود کاندیداهای سازمان ما به مجلس شورای ملی و افشای هرچه بیش تر قوانین ارتجاعی و چهرة نیروهای ضد مردمی، در تمام شهرهای ایران به بهانه های مختلف و با دسایس گوناگون (تقلب های فراوان، سمپاشی ها، کارشکنی ها) تلاش مزوّرانه ای به کار بسته اند.»(1)
ماجرای زیر نیز گویای گوشه ای دیگر از همین وضعیت است و نشان می دهد که گروه های درگیر با نظام، در سرکوب طرفداران جمهوری اسلامی و همکاران محلی نیروهای امنیتی و نظامی آن، مُصِر و کوشا هستند. روز گذشته واحدهای ذی ربط در نیروی زمینی ارتش، تلفنگرامی به ستاد مشترک ارسال کردند. در این تلفنگرام که بر اساس گزارش لشکر28 سنندج بود، چنین آمده بود: «یک نفر از مسلمانان متعهد سنندج به نام م.خ(2) و دو فرزندش به پادگان پناهنده شده اند، این سه نفر قرار است فردا با یک فروند هلی کوپتر به کرمانشاه تخلیه گردند. این شخص که از همکاران اطلاعاتی پادگان است، به وسیلة حزب کومه له مورد تهدید به کشتن قرار گرفته است. لشکر28 استدعا دارد که ظرف امشب، به سپاه پاسداران کرمانشاه ابلاغ گردد که نامبردگان را که فردا به کرمانشاه تحویل می گردند، نگهداری نمایند. ضمناً م.خ آمادة همه نوع همکاری با سپاه پاسداران می باشد.»(3)
در ادامه، امروز، مراکز مربوط در ارتش اعلام کردند که «مراتب از [طریق] سپاه پاسداران، به ستاد عملیات سپاه پاسداران اعلام گردید. ضمناً دستور فرمایید چنانچه احتمال خطری برای آنان، در شهر، در مرکز سپاه پاسداران وجود دارد که احیاناً با رفت و آمد در شهر، عوامل حزب کومه له مزاحم آنها شوند، ممکن است لشکر81 از آنها پذیرایی کند.»(4)
31
به گفتة مسئول سپاه پاسداران تکاب، امروز «سرهنگ رضوانی کاندیدای مجلس شورای ملی از این منطقه، که عضو حزب دمکرات کردستان نیز می باشد، وارد تکاب شده و به منزل یکی از مأمورین شهربانی می رود. اتومبیل وی که در شهرداری تکاب پارک شده بود، منفجر شد.»(5)
در یک گزارش دیگر از سپاه تکاب یادآوری شده است که «این انفجار در ساعت 24 و هنگامی که او به همراه تعدادی از یارانش در خانة یک ضدانقلاب به نام تیله کوه مستقر بود، رخ داده است.»(6)
روزنامة انقلاب اسلامی در گزارش این ماجرا نوشت: «سرهنگ رضوانی و حزب دمکرات، ادعا می کنند سپاه اتومبیل وی را منفجر کرده است؛ ولی به گفتة مسئول سپاه، این انفجار به دست خودشان و با همدستی مأمورین شهربانی، به خاطر دسیسه علیه سپاه و بر هم زدن اوضاع تکاب
ص: 123
انجام گرفته است. در حال حاضر حزب کومه له تا چهار کیلومتری تکاب آمده و شهر را در محاصره دارد. مردم تکاب نیز به همراه سپاه پاسداران همگی مسلح شده و آمادة دفاع از شهر هستند.»(1)
32
در مناطق کردنشین، تحرکات غیر عادی و درگیری های پراکنده ای ادامه دارد؛ از جمله بر اساس گزارش سپاه به ستاد مشترک ارتش، امروز «پمپ های بنزین مهاباد به شدت شلوغ است و جهت تهیة کوکتل مولوتف، برای مردم کلاس های آموزشی مواد منفجره برقرار گردیده و احتمالاً قصد حمله به تانک های ارتش و ژاندارمری و مقر سپاه را دارند.»(2)
گزارش دیگری از اطلاعات سپاه ارومیه حاکی است: «در ساعت 21، پاسگاه "آغ بولاغ سیلوانا" توسط ضدانقلاب خلع سلاح شد.»(3) بر اساس گزارشی دیگر، امروز همچنین «در درگیری مسلحانه که از ساعت 8 صبح، بین افراد حزب دمکرات با اکراد طرفدار دولت در ترگور روی داد و تا ساعت 20 ادامه داشت، دو نفر از اکراد کشته و سه نفر زخمی شدند و از تلفات حزب دمکرات خبری نیست. علت درگیری، مسلح شدن ارباب های منطقه به وسیلة دولت است و سعی حزب دمکرات بر این است که با حمله به طرفداران فئودال ها، اوضاع را از نظر سیاسی به نفع خود تمام کند.»(4)
در یک تلفنگرام فوری نیز که ابوشریف فرماندة عملیات سپاه، به ستاد مشترک ارسال کرد، آمده است: «درگیری شدیدی نیز در "خانه شور" نزدیک "ازگله"، بین نیروهای ضدانقلاب و بعثی ها از یک طرف و پیشمرگان کرد مسلمان و سپاه پاسداران از طرف دیگر به وجود آمده که نتیجتاً یکی از پیشمرگان کرد مسلمان، شهید و تعداد دو نفر نیز مجروح گردیده اند. هم اکنون منطقه کاملاً تحت محاصرة دشمن می باشد و تقاضای پشتیبانی زمین را از طریق " گرده نو" دارند.»(5)
ابوشریف (عباس آقازمانی) فرمانده عملیات سپاه به اتفاق فرماندهان ارتش.
ص: 124
در این حال، در بازتاب وضع کنونی غرب کشور، خبرگزاری فرانسه گزارش داد: «گروه های کرد در تماس هایی که در سنندج با ایشان به عمل آمد، امروز اظهار داشتند پاسداران انقلاب و شبه نظامیان کرد طرفدار دولت، محدودیت های اقتصادی را علیه سنندج، مرکز استان کردستان، افزایش می دهند. یک سخنگوی حزب دمکرات کردستان ایران به خبرگزاری فرانسه گفت کمبودهایی در زمینة دارو و مواد غذایی وجود دارد. وضع از این لحاظ روز به روز بدتر می شود. سخنگوی نهضت چپ افراطی فداییان خلق نیز گفت در مورد بعضی از داروها و روغن نباتی کمبود وجود دارد. گزارش هایی از پاوه و نوسود واقع در جنوب غربی سنندج حاکی است که به علت محدودیت های مشابه، اهالی این منطقه مجبورند نفت حرارتی را به قیمت 22 برابر بهای معمولی آن، از عراق خریداری کنند. سخنگوی حزب دمکرات کردستان ایران گفت: پاسداران انقلاب و شبه نظامیان، در شهرهایی که تحت کنترل دارند (شامل کامیاران از جنوب، میاندوآب از شمال غربی و بیجار از شمال شرقی)، جلوی کامیون های حامل آذوقه به مقصد سنندج را می گیرند. وی افزود هنوز نشانه ای که حاکی از برنامة وزارت کشور مبنی بر جایگزین کردن پلیس محلی سنندج با نیروهای ارتش باشد، وجود ندارد.»(1)
33
به جز مناطق کردنشین که وضعیت خاص خود را دارد، در دیگر نقاط کشور نیز گاهی تحرکات و ناآرامی هایی بروز می کند. این تحرکات، اگرچه در مقایسه با مناطق کردنشین، بسیار جزئی است، اما به هر حال وضع عادی را برهم می زند. در ایجاد این گونه ناآرامی های پراکنده، حضور برخی گروه های سیاسی مخالف نظام مشاهده می شود. این گروه ها، در خارج از کردستان به جای تحرک نظامی، از نوع سازمان دهی اعتراض ها و خواست های مردم و جهت دادن به آنها استفاده می کنند؛ از جمله: امروز شهربانی رشت از وزارت کشور خواست برای فائق آمدن بر ناآرامی های این شهر، برای آنها نیروی کمکی اعزام کند. در گزارشی که طی آن درخواست نیرو شد، آمده است: «در حال حاضر نیروهای مخالف، مسلحانه، در مقابل ستاد جهادسازندگی با پاسداران درگیر بوده و به علت راهپیمایی های گروه های مخالف و موافق، منجر به بسته شدن راه های ارتباطی گردیده؛ امکان کمک رسانی به سپاه پاسداران مقدور نیست.»(2)
همچنین در گزارشی که امروز به استاندار خوزستان رسید، مدیر کل انتظامی با استناد به گزارش نیروی زمینی ارتش اعلام کرده است: «چون مقامات مسئول نتوانستند مشکلات اندیمشک را حل نمایند، هر روز حدود 1700 الی 2000 نفر در شهر راهپیمایی نموده و شعارهایی ضد امریکا و پاسداران می دهند و خواهان رسیدگی به خواست های خود هستند. خواهشمند است مقرّر فرمایید اقدام عاجل معمول فرمایند.»(3)
ص: 125
34
در شرایطی که بنی صدر به تدریج در جناحی متقابل با نیروهای خط امام قرار می گیرد، سازمان مجاهدین خلق، آشکارا موضع حمایت از رئیس جمهوری در برابر حزب جمهوری اسلامی را دنبال می کند. این سازمان در واقع به طور مخفی، سیاست نزدیکی به بنی صدر و دور کردن وی از خط امام و در نهایت، دور کردن از نظام را پیگیری می کند.
از سوی دیگر، بنی صدر از حمایت وسیع مردم که پیرو امام هستند و او را نیز از یاران و پیروان امام می شمارند، برخوردار است. امام خمینی نیز همواره در تقویت وی در مقام رئیس جمهوری و فرمانده کل نیروهای مسلح می کوشد؛ بنابراین جای چندانی برای رابطة دوستانة آشکار سازمان مجاهدین خلق و بنی صدر باقی نمی ماند؛ اما در هر حال با توجه به خصلت های فردی بنی صدر، سازمان، اجرای این سیاست را از چندی قبل، با احتیاط و تأنّی بسیار آغاز کرده است. در نامة امروز مسعود رجوی به بنی صدر که گام مهمی در این راه است، چنین آمده است:
«آقای دکتر بنی صدر؛ رئیس جمهوری!
پس از سلام؛ اولاً چنانچه گرفتاری هاتان در این ایام اجازه نمی دهد که حضوراً مصدّعتان گردیم، با توجه به ضرورت فوق العادة ارتباط مستمر با رئیس جمهوری در اوضاع حساس کنونی کشور، می خواستم تقاضا کنم که
ص: 126
یک رابط سیاسی کاملاً مورد اعتماد که ضمناً بتواند نیابتاً افکار و نظریات خود شما را در مراجعات ما منعکس سازد، و همچنین قادر باشد که مسائل ما را دقیقاً به استحضارتان برساند، برایمان تعیین نمایید تا ان شاءالله قادر باشیم بدون فوت وقت و از دست رفتن فرصت های مربوطه، مشاورت لازم را به عمل بیاوریم. نیازی به تذکر نیست که اگر مزاحمتی نباشد و مطبوعات نیز مانع نشوند و تبلیغات نکنند، بسیار بسیار مرجّح می دانم که مستقیماً با خودتان در ارتباط باشم.(1)»-(2)
35
در بازتاب مواضع رئیس جمهوری اسلامی ایران دربارة سه جزیرة ایرانی خلیج فارس - که در مصاحبة بنی صدر با نشریه "النهار العربی والدّولی" چاپ پاریس ابراز شد - خبرگزاری رویتر از کویت گزارش داد که امروز، روزنامه های کویتی، ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهوری ایران را به خاطر اظهاراتش مبنی بر این که او می خواهد منطقة خلیج فارس را از نفوذ امریکا پاک کند، مورد انتقاد قرار دادند. روزنامه الرّأی العام در سرمقاله ای نوشت: «ما همواره طرفدار روابط برادرانه و حسن همجواری بین ایران و کشورهای عربی خلیج هستیم؛ اما به نظر می رسد که ایران چنین چیزی را نمی خواهد.» این روزنامه در تفسیری دربارة گفته های بنی صدر نوشت: «این کشور می خواهد منطقه را ویران کند و آن را به سطح خودش تقلیل دهد. چه راهی بهتر از این برای خدمت به منافع امریکا در این منطقه؟» روزنامة القبس نیز نوشت: «رئیس جمهور ایران نمی خواهد مردم خلیج(فارس)، از رؤیای خود در مورد داشتن بهترین روابط با کشور مسلمان ایران لذّت ببرند.» این روزنامه افزود: «سخنان وی چهرة جدیدی را که ما از ایران انقلابی و اسلامی انتظار داشتیم، مخدوش کرد و همان چهرة قدیمی را نشان داد.»(3)
36
امروز خبرگزاری فرانسه در گزارشی تحلیلی، وضعیت ارتش ایران را بررسی کرده است. در این گزارش آمده است:
ارتش ایران که روزگاری مایة غرور و شادی شاه مخلوع بود، به گفتة مصطفی چمران وزیر دفاع، در ماه های آینده تحت اصلاحات اساسی قرار می گیرد تا به صورت یک ارتش خلقی، به کارآمدی ارتش اسرائیل، درآید. در رژیم شاه، ارتش ایران عبارت بود از چهارصد هزار نیروی کاملاً مجهز به سلاح ها و تجهیزات مدرن و پیچیده. هم اکنون تعداد سربازان به دویست و پنجاه هزار نفر رسیده است؛ آن هم سربازانی با روحیه ای سخت صدمه دیده، و با اسلحه هایی که به علت نبود قطعات یدکی و انبار کردن مداوم لوازم و قسمت های حیاتی، روز به روز بی استفاده تر می شود. آقای چمران برنامه هایی را برای ایجاد نیروهای مسلح سه
ص: 127
قسمتی، شامل سربازان عادی ارتش، پاسداران و بسیج (نیروی دفاعی مردم) تهیه کرده است.
چمران گفت نیروهای ارتش بعد از تجدید سازمان، کاملاً حالت دفاعی خواهند داشت. وی ضمن تشریح این موضوع که ایران دیگر نمی پذیرد که "پلیس منطقه خلیج فارس" باشد، گفت: ما می خواهیم انقلابمان را صادر کنیم؛ اما از طریق عقاید نه اسلحه. چمران قصد دارد در کنار نیروهای عادی، پاسداران انقلاب را که در نخستین روزهای انقلاب ایران به وجود آمدند، با سهم مشترک و مشابه در وظایف، حفظ کند.
ایران می خواهد که بتواند تمامی جمعیت کشور را در صورت لزوم، در مدتی کوتاه بسیج کند؛ لذا "بسیج" ایجاد شده است. تلویزیون ایران برنامه های آموزش نظامی ارائه می کند. پاسداران انقلاب، جلسات آموزش را که شدیداً به مرد و زن توصیه می شود در آنها شرکت کنند، اداره می کنند. علاوه بر این، دولت قصد دارد از طریق مبارزاتی که تاکنون نامشخص بوده است، توجه شهروندان را به نیاز به دفاع از کشور در مقابل تهدیدهای داخلی و خارجی جلب کند.
اما برای نیروهای مسلحی که وضع آنها، از نظر تجهیزات، همواره وخیم تر می شود، شدیدترین احساسات هم چندان مؤثر واقع نمی شود. دو سوم این تجهیزات از ایالات متحده به ایران می آمد که هم اکنون تحویل قطعات یدکی از آن کشور به ایران، کاملاً متوقف شده است. مقدار بسیار زیادی از تجهیزات، بر اثر فقدان قطعات یدکی بدون استفاده مانده است. ناظران تخمین می زنند که فقط یک سوم هواپیماهای نظامی ایران هنوز می توانند پرواز کنند. خروج تقریباً شصت هزار تکنسین امریکایی نیز اثر شدیدی بر کارآیی ارتش ایران گذاشته است.
چمران گفت سرگرم تلاش جهت جبران صدمات وارده بر اعتبار ارتش است و این کار را از طریق خرید قطعات یدکی از سایر منابع و - ان شاءالله - خرید اسلحه از اروپا انجام خواهد داد(1)
37
با نزدیک شدن زمان انتخابات مرحلة دوم و تشکیل نخستین مجلس پس از انقلاب، حساسیت محافل داخلی و خارجی دربارة آن افزایش می یابد. همچنین با مشخص شدن نتایج مرحلة اول انتخابات که از پیروزی طرفداران خط امام حکایت می کند، تلاش مخالفان داخلی و خارجی برای ارائة تصویری مخدوش و گاه وحشتناک از این مجلس، فزونی یافته است؛ از جمله هرالد تریبون چاپ فرانسه در شمارة امروز خود، در این راستا تحلیلی از امیر طاهری درج کرده است. وی در این تحلیل، این پیروزی را زمینه ساز بروز وقایعی همچون واقعة "سن بارتلی" در فرانسه محسوب می کند که طی آن، کاتولیک ها به قتل عام وسیع پروتستان ها پرداختند. او در تحلیل خود می نویسد:
«آخوندها امیدوارند که مجلس جدید به تلاش های بیش از صدسال سیاست غرب گرایی ایران به وسیلة نمایندگانی با کلاه های ابریشمی بلند، خاتمه خواهد داد. جمهوری اسلامی
ص: 128
ایده آل آیت الله روح الله خمینی، ظاهراً نمی تواند به دست تحصیل کرده های غرب که دینداری آنها احتمالاً مورد تردید است، تحقق پذیرد. حزب جمهوری اسلامی در فرایند خویش، به جای آن که اسلام را جایگاهی جهت وحدت مردم ایران قرار دهد، با تبدیل آن به یک صحنةسیاسی حزبی، خود، رهبر واقعی خویش آیت الله خمینی را منزوی می کند. حقیقت این است که آخوندها می خواهند اهرم های واقعی قدرت را زیر کنترل داشته باشند. وقتی مجلس به این ترتیب تشکیل می شود، رئیس جمهوری یا باید با حزب جمهوری اسلامی خود را هماهنگ سازد و یا با جبهة وسیع مخالف کل تشکیلات موجود، متحد شود. بنی صدر احتمالاً تا زمانی که توازن جاری نیروها به نفع حزب جمهوری اسلامی ادامه دارد، در طرف امن باقی می ماند. مرکز سیاست ایران هنوز در خیابان ها است. حزب جمهوری اسلامی با بیش از هشتاد هزار کادر عمامه دار که فعالیت آنها در مساجد و معابد سراسر کشور انجام می گیرد، در وضع حاضر حکومتی "موبوکراتیک" غیرقابل شکست است. این حزب می تواند رقبای خود را هم از طریق تبلیغات وسیع و هم از طریق اعزام طرفداران سخت متعصب حزب الله (پارتیزان های خدا) - که با ساطور و زنجیرهای مخصوص وارد بحث می شوند - مغلوب سازد و اگر لازم باشد، مجادله های قوی تری را هم می تواند به کار برد.
مجلس اسلامی معجونی خواهد بود. نمایندگان این مجلس را رؤسای قبایل، افسران سابق، وکلای اسلامی و کارگران کارخانه ها تشکیل می دهند. مجلس حالت تنفر و ترس از خارجی را پیدا خواهد کرد و احساسات ضد کمونیستی به تدریج جای حالت ضد امریکایی را خواهد گرفت. بیش تر آنهایی که انتخاب شده اند، مشهود است که رؤیاهای تصویر ضد چپی "سن بارتلی" را در سر می پرورانند. آنها رؤیای نسخة دیگری از اسلام میهنی الهام گرفته از عقاید قدرت میهنی "پرونیست ها" را در سر دارند و مدتی طولانی است که چپی ها را دشمنان طبیعی خود می دانند.
دربارة روابط خارجی ایران، بیانات ضد امریکایی آخوندها نشان نمی دهد که این موضع آنها دوام داشته باشد. دخالت شوروی در افغانستان به دنبال کشتار ده هزار آخوند به دست دولت کمونیست دست نشانده، از جانب رهبران حزب جمهوری اسلامی مدام به عنوان دروس ناخوشایند برای اسلام اشاره می شود.»(1)
* * *
ضمیمه گزارش 23
حضور شاه در پاناما و خروج امروز وی، به معنای پایان یک دوره و آغاز دوره ای دیگر در ماجرای گروگان گیری است. در این باره سایروس ونس وزیر خارجة وقت امریکا یادداشت هایی دارد که در توضیح این موضوع مفید است. وی در این زمینه چنین می نویسد:
«در اواسط ژانویة سال 1980، به علت عدم امکان ارتباط مستقیم با رهبران ایران، تلاش های ما برای مذاکره با مقام های ایرانی به نتیجه نرسید. در ایران هرج و مرج حکمفرما بود و هیچ کس جز شخص
ص: 129
آیت الله خمینی قدرت تصمیم گیری نداشت. با وجود این، در طول ماه ژانویه ما توانستیم راه ارتباطی تازه ای با تهران باز کنیم که موجب زنده شدن فکر تشکیل کمیسیون بین المللی شد و در ماه مارس تا آستانة موفقیت پیش رفت. این راه ارتباطی تازه، به وسیلة هامیلتون جوردن رئیس ستاد کاخ سفید گشوده شد. جوردن که در جریان امضای قرارداد کانال پاناما، با رهبران پاناما روابط دوستانه ای برقرار کرده بود و در انتقال شاه به پاناما هم نقش مؤثری بازی کرد، از طریق پانامایی ها با یک وکیل فرانسوی به نام "کریستیان بورگه" و یک بازرگان آرژانتینی به نام "هکتور ویلالون" - که با بعضی از اعضای شورای انقلاب ایران روابط نزدیک داشتند - تماس برقرار کرد. من در مورد امکان نتیجه بخش بودن این تما س ها تردید داشتم؛ ولی از آن جا که نمی خواستیم کم ترین شانس در راه حل این مسئله را از دست بدهیم، با ادامة این تماس ها موافقت شد. با موافقت پرزیدنت کارتر، روز 18 ژانویه هامیلتون جوردن و هال ساندرس برای یک ملاقات محرمانه با بورگه و ویلالون، به لندن رفتند و این دیدار آغاز یک رشته مذاکرات طولانی و ملاقات های محرمانه برای حل مسئله گروگان گیری بود. این اقدام ها پس از دو ماه به بن بست رسید و عزیمت شاه از پاناما در روز 23 مارس که اقدامات دولت ایران را برای استرداد او از طرف دولت پاناما، عقیم گذاشت، نقطة پایان این ماجرا بود.»(1)
ضمیمه اول گزارش 26
تفسیر امروز رادیو آلبانی با عنوان "تهدیدهای امپریالیسم امریکا خلق های ایران را به زانو درنخواهد آورد" از جهت ادبیات سیاسی و تأکیدات، ترکیبی است از ادبیات و تأکیدات برخی حامیان داخلی اشغال لانه؛(2) به همین جهت نمونه ای شایان ذکر محسوب می شود. متن گفتار مزبور که در بخش فارسی رادیو آلبانی پخش شد، به قرار زیر است:
«هنگامی که خلق ایران، دلاورانه پیکار ضدّامپریالیستی خود را برای برآورده ساختن کامل خواست های درست خود پی می گیرد، امپریالیسم امریکا بر کارزار دشمنانة خود افزوده است. برژینسکی یکی از مشاوران نزدیک کارتر، چند روز پیش گفت که ایالات متحدة امریکا روش های دیگری را نیز به کار خواهد گرفت تا به اصطلاح، بحران ایران را حل کند. "لوگار" سناتور امریکایی، با ذکر مواردی از جمله محاصرة نظامی، مین گذاری بندرها و قطع کامل روابط بازرگانی از طریق آماده ساختن تجاوز نظامی بر ضد ایران، این روش ها را روشن تر بیان کرد.
از سوی دیگر، شانتاژهای نظامی همچنان ادامه دارد. ناوگان نظامی امریکا طول و عرض کرانه های ایران را می پیماید. واشنگتن نفرات جدیدی برای تقویت پایگاه های نظامی موجود و برپا کردن پایگاه های جدید گسیل می دارد. تمامی کوشش های واشنگتن، برای سرکوب انقلاب ایران و به زانو درآوردن خلق دلاور آن است که در راه آزادی، از خود می گذرند، و نیز در جهت آن است که خلق را به کنار گذاشتن خواسته های خود وادار می کند.
امپریالیست های امریکایی با کاربرد تهدید و شانتاژ، در پی آن هستند که سیر رویدادهای ایران را به بیراهه بکشانند و پایگاه های استعماری از دست رفتة خود را برای چپاول نفت ایران، دوباره به چنگ آورند و از اوج گیری موج ضد امریکایی در سراسر حوزة خلیج(فارس) جلوگیری کنند؛ ولی آنها در حساب های خود دچار اشتباه شده اند. منافع تنگ نظرانه و استعماری امپریالیست های امریکایی، آنها را کور ساخته است؛ از این رو قادر به دیدن سرسختی خلق ایران برای دفاع از آزادی، استقلال و منافع کشور نیستند. خلق ایران از تهدیدهای امپریالیست ها ترسی به خود راه نمی دهد و مبارزه را پیگیرانه به جلو می برد. امپریالیست های امریکایی در گذشته به هر کاری دست زده اند تا انقلاب را فرو نشانند و شاه
ص: 130
را بر سر قدرت نگه دارند؛ ولی در برابر نیروی خلق ایران مفتضحانه شکست خورده اند. پس از انقلاب نیز کوشش های مذبوحانة آنها برای خرابکاری در دستاوردهای انقلاب و تضعیف جبهة ضدامپریالیستی و جدا افکنی در آن، به شکست انجامید. تهدیدهای نظامی کنونی، بسیج و پیگیری مبارزه جویانه را افزایش خواهد داد. خلق در برابر تهدیدهای امپریالیستی امریکا و شوروی به پا خاسته است.
صدها تظاهرات برگزار می شود و هزاران تن در خیابان های شهرهای ایران شعار می دهند: مرگ بر کارتر، مرگ بر امپریالیسم امریکا. خلق ایران از آزادی و حاکمیت خود، با خون خود دفاع خواهد کرد. در همین حال، دانشجویان، سفارت امریکا را همچنان در دست خود دارند. آنها خواستار این هستند که شاه برای جواب گویی به جنایاتش و پس دادن ثروت هایی که از خلق ایران چپاول کرده، به ایران بازگردانده شود. خلق ایران مصمم است انقلاب را تا به آخر پیش برد و هشیاری خود را در برابر توطئه ها، نیرنگ ها، مانورها و سازش های امپریالیست ها و سوسیال امپریالیست ها - چه امریکایی و چه شوروی و چینی - بیفزاید. توده های وسیع خلق ایران، طبقة کارگر قهرمان، دهقانان، جوانان و دانشجویان، قهرمانانه مبارزه کردند و یکی از خون آشام ترین و ددمنش ترین رژیم های زمانه را سرنگون ساختند؛ از این رو بدون شک، در این نبرد نیز بر امپریالیسم امریکا، این دشمن ددمنش آزادی و استقلال، چیره خواهند شد(1)
ضمیمه دوم گزارش 26
در گزارش تفسیری امروز رادیو مسکو که در پایان آن موضع صریح شوروی را اعلام کرد، اخبار مربوط به تهدیدات نظامی امریکا و نیز اهداف و خطرهای آن به صورت ذیل مورد تأکید و یادآوری قرار گرفته است: «از عملیات سیاست مداران و امرای ارتش امریکا چنین برمی آید که واشنگتن می خواهد به زمان سیاست راهزنی بی بندوبار استعماری در مناسبات بین المللی برگردد. این سیاست در حقیقت امر، هم اکنون به وسیلة گروهی از ناوهای جنگی امریکا در خلیج فارس عملی می شود. به گزارش روزنامه واشنگتن پست، براون وزیر دفاع امریکا دستور داده است طرح مفصل مین گذاری خلیج فارس تهیه شود. امپریالیست های امریکا در این منطقة جهان که هزاران کیلومتر از خاک این کشور دور است، طوری رفتار می کنند که گویا خلیج فارس یکی از دریاهای داخلی ایالات متحدة امریکا است. به نقشة مین گذاری در تنگة هرمز پرداخته اند تا ایران را از امکان فروش نفت به دیگر کشورها محروم سازند. مگر این سیاست، سیاست راهزنی نیست.
بر همه معلوم است که دکترین عقاب های امریکایی دربارة سلب حاکمیت از ایران، بر اساس یک طرح رسمی کاملاً مشخص امپریالیستی واشنگتن استوار است. به موجب این طرح، امریکا هر نقطه ای را که در آن جا منابع نفت و ثروت های طبیعی مختلف دیگر کشورها و خلق ها وجود دارد، به اصطلاح، حریم منافع حیاتی خود می داند. امپریالیسم امریکا اگر می توانست، نفت ایران را هم به مالکیت خود درمی آورد و حاکمیت بر این ثروت طبیعی را از مردم ایران سلب می کرد. پنتاگون بدین منظور توپ های ناوهای جنگی خود را متوجه ایران و دیگر کشورهای استخراج کنندة نفت خلیج فارس کرده است. حق با آیت الله خمینی است که در این باره گفته است امپریالیسم امریکا همیشه چشم طمع به ثروت نفت ایران دوخته و می دوزد. امریکا به جای این که به گناه خود در برابر مردم ایران اعتراف بکند و دست از دخالت در امور داخلی این کشور بردارد، ایران را با چماق تهدید می کند.(2)
ضمیمه گزارش 30
از "هیئت حسن نیت" با عنوان "هیئت ویژه" یا "هیئت ویژه کردستان" ، یا "هیئت ویژة دولت برای حل مسئله کردستان" نیز یاد شده است. یادآوری می شود در آن اوضاع که "وضعیت انقلابی"، همچنان به نوعی ادامه داشت، نیروهای انقلابی هوادار نظام، از نقش این هیئت رضایت نداشتند؛ به خصوص کسانی که مستقیماً دست اندرکار مسائل کردستان بودند؛ از جمله اعضای سپاه و نیروهای فعال ارتش،
ص: 131
اقدامات این هیئت را سبب از دست رفتن قدرت و حاکمیت دولت در مناطق کردنشین می شمردند. بر اساس توافقات این هیئت، به تدریج حضور نیروهای سپاه در شهرها محدود شد به اقامت در مقرهاشان. در جاده ها هم امکان کنترل را از دست دادند. در بهمن 1358 که اوج انزوای نیروهای مسلح طرفدار نظام در شهرهای کردنشین است، کامیاران یک بار دیگر از دست گروه های مسلح مخالف نظام آزاد شد و اوضاع کردستان در چرخه دیگری افتاد. آنچه موجب این آزادی شد، ابتکار عمل تشکیل "سازمان پیشمرگان مسلمان کرد" و نقش عمدة شهید محمد بروجردی بود.
در نهایت، سوء استفادة شدید گروه های مسلح کرد مخالفت نظام از مماشات حکومت و مخالفت آن گروه ها با هرگونه تحرک نیروهای مسلح نظام در منطقه - که به معنای سلب حاکمیت دولت بود - باعث شد که مجدداً درگیری های خشونت بار، به عنوان تنها راه حل مسائل کردستان، بر راه حل های دیگر غلبه پیدا کند. مواضع بنی صدر در مقام رئیس جمهوری و فرمانده کل قوا را می توان از جمله زمینه های تحقق این شرایط دانست. وی که در درگیری با جناح های خط امام، نیاز شدیدی به حفظ و توسعة مشروعیت مردمی خویش داشت، در مناسبت های مختلف، مسئله کردستان را مطرح می کرد. او قاطعانه با صراحت از این که نظام تسلیم شرایط گروه ها نمی شود، سخن می گفت و در عمل، خط مشیی کاملاً متفاوت با مشی دولت موقت و شورای انقلاب (بعد از ماجرای لانه تا بهمن 58) اتخاذ کرد.
به نظر پژوهشگران مؤسسة ایرانی مطالعات و پژوهش های سیاسی «یکی از مسائلی که از نخستین روزهای سال 1359 در سخنرانی ها و مصاحبه های بنی صدر برجستگی یافت، مهیا شدن نیروهای مسلح برای پاکسازی کردستان بود؛ تا بالاخره در تاریخ 29/1/59 ، فرمان پاکسازی کردستان از سوی او صادر شد.»(1)
یادآوری این نکته نیز مفید است که داریوش فروهر وزیر مشاور و رئیس "هیئت حسن نیت" کردستان، در تاریخ 26/12/1358 طی نامه ای به امام خمینی و بنی صدر، استعفا کرد. دلیل ذکر شده برای این استعفا (اعتراض به نحوة انتخابات مجلس)، خود نشان دهندة شکافی بود که به تدریج بین نیروهایی چون فروهر و جریان های انقلابی طرفدار نظام، افزایش می یافت. البته دفتر امام خمینی در تاریخ 28/12/1358 اعلام کرد که امام این استعفا را نپذیرفته اند و گفته اند: «ایشان چون گذشته مورد تأیید این جانب می باشند و به کار خود ادامه دهند.»(2) اما به طور کلی، روند جدید کردستان، نشان دهندة عدم موفقیت هیئت ویژه و مسئولانش و نیز کاهش اقتدار آن بود.
ضمیمه گزارش 34: متن نامة مسعود رجوی به بنی صدر
متن کامل نامه امروز مسعود رجوی به بنی صدر، که برخلاف دیگر نامه های سازمان مجاهدین خلق با "بسم الله الرحمن الرحیم" و نه با "به نام خدا و به نام خلق قهرمان ایران" شروع شده است، به شرح زیر می باشد:
«بسم الله الرحمن الرحیم
آقای دکتر بنی صدر رئیس جمهوری 3/1/59
پس از سلام:
اولاً - چنانچه گرفتاری هایتان در این ایام اجازه نمی دهد که حضوراً مصدّعتان گردیم، با توجه به ضرورت فوق العاده ارتباط مستمر با رئیس جمهوری در اوضاع حساس کنونی کشور، می خواستم تقاضا کنم که یک رابط سیاسی کاملاً مورد اعتماد که ضمناً بتواند نیابتاً افکار و نظریات خود شما را در مراجعات منعکس سازد و همچنین قادر باشد که مسائل ما را دقیقاً به استحضارتان برساند، برایمان تعیین نمایید، تا ان شاءالله قادر باشیم بدون فوت وقت و از دست رفتن فرصت های مربوطه، مشاورات لازم را به عمل بیاوریم. نیازی به تذکر نیست که اگر مزاحمتی نباشد و مطبوعات مانع نشوند و تبلیغات نکنند، بسیار بسیار مرجّح می دانم که مستقیماً با خودتان در ارتباط باشم.
ثانیاً - پیشنهاد می کنم: شخصاً، در حداکثر سرعت ممکن، چنانچه صلاح بدانید روز 12 فروردین را
ص: 132
خودتان به مناسبت سالروز رفراندوم جمهوری اسلامی اعلام راهپیمایی بفرمایید. این امر کمک خواهد نمود تا:
الف) دست سوءاستفاده چی ها از بهره برداری گروهی از این روز قطع شود.
ب) این روز اسباب تفرقه و فتنه مضاعف نشود.
ج) وحدت بیش از پیش همه اقشار و گروه های ملت که به نظام جمهوری اسلامی رأی داده اند، تأمین شود.
د) وسیله تقویت رئیس جمهور که خود از پشتیبانی کل نظام جمهوری اسلامی سرچشمه گرفته فراهم شود.
ه) کسی نتواند از یک مسئلة عمومی و ملّی و سراسری به نفع منافع اخص انتخاباتی خود بهره برداری کند.
و) مردم ببینند که پس از امام این رئیس جمهوریست که کل نظام و قانون اساسی در او متبلور می شود.
بدیهی است که عنوان کردن شعارهای مناسبی که در خور رئیس جمهوری و شأن قانونی و سیاسی اوست، می تواند به دنبال نشست تلویزیونی شما با چریک های فدایی، فضای مسالمت و نظم و قانون و همزیستی دمکراتیک همه نیروها و اقشار را تداعی کند. به ویژه اگر صلاح بدانید که راهپیمایی عمومی و سراسری مزبور وحدت و تفاهم ملّی نامگذاری شده و با همین مضمون پیامی از شخص خودتان را نیز همراه داشته باشد.
مسعود رجوی
خواهشمندم اگر پیشنهاد فوق مورد موافقتتان نیست، بفرمایید زودتر به ما اطلاع بدهند که فکر خودمان را بکنیم، چرا که به نظر من بهترین شق برای عموم نیروها شرکت در راهپیمایی به دعوت شماست.»(1)
یادآوری می شود این نامه در زمان ارسال، انتشار علنی نیافت و مطابق مندرجات بیانیه شماره 21 دفتر سیاسی سپاه [31/6/1360] جزء اسنادی است که بعدها در "فاز نظامی" از خانه های تیمی سازمان به دست آمد. در بیانیه مزبور، تصویر (کپی) این نامه نیز پیوست شده است.
ص: 133
ص: 134
38
بعد از حدود دو ماه اقامت پر جنجال شاه مخلوع در پاناما، عزیمت روز گذشتة او از این کشور به مصر نیز پر مسئله و پر حاشیه بود. خبرگزاری ها گزارش خروج شاه مخلوع از پاناما همراه همسرش فرح دیبا، خواهرش اشرف، دو سخنگو و دو سگ(1)را، با خبرهای حاشیه ای و تحلیل هایی همراه کردند. "رابرت آرمائو" که آسوشیتدپرس وی را سخنگوی شاه مخلوع نامید، بیانیه ای در این باره منتشر کرد. به گزارش خبرگزاری مزبور، در این بیانیه، شاه مخلوع ایران که از وی با عنوان اعلی حضرت نام برده شده است، قدردانی عمیق خود را از جمهوری پاناما، ژنرال توریخوس، پرزیدنت رویو و مردم پاناما ابراز کرده است. این قدردانی به دلیل یاری رساندن به او در زمانی است که به این یاری احتیاج داشته است. از سوی دیگر، "خوان مارتینز واسکوئز"، نمایندة قانونی ایران در پاناما گفت که وی قبل از ادامة کار مربوط به استرداد شاه، منتظر دستورهای رهبران ایران خواهد ماند. واسکوئز به خبرنگار آسوشیتدپرس گفت: «وضع همچنان بدون تغییر باقی مانده است...؛ زیرا هیچ کس نگفته است که شاه در چه شرایطی پاناما را ترک کرده است.»(2)
خبرگزاری یونایتدپرس نیز گزارش داد که خروج شاه از پاناما خشم وکیل پانامایی ایران را برانگیخت. وی قرار بود امروز تقاضای استرداد شاه به ایران را برای روبه رو شدن با عدالت اسلامی، رسماً به دولت پاناما تسلیم کند. خوان مارتینز واسکوئز، وکیل ایران که سابقاً عضو دیوان عالی پاناما بوده است، گفت پاناما با اجازه دادن به خروج شاه پیش از آن که او بتواند تقاضای استرداد وی را تسلیم دولت کند، قوانین بین المللی را نقض کرده است؛ لکن وزارت خارجة پاناما تأکید کرد که شاه مخلوع، مانند هر خارجی دیگری در پاناما به سرمی برد و هرگاه بخواهد، می تواند این کشور را ترک کند.(3)
یادآوری می شود که به دنبال عزیمت شاه مخلوع از پاناما به مصر، وزارت خارجة پاناما بیانیه ای منتشر کرد. در این بیانیه آمده است که شاه مخلوع، سخنان هامیلتون جردن رئیس پرسنل کاخ سفید را برای اطمینان دادن به او در این که عمل جراحی برداشتن طحال وی
ص: 135
می تواند در پاناما انجام شود، نپذیرفت. در بیانیه آمده است: «هیئت امریکایی به آقای محمدرضا پهلوی اطمینان داد که پاناما تسهیلات لازم برای جراحی را در اختیار دارد و آنها به وی توصیه کردند که با تصمیم پزشکان پانامایی در مورد انجام عمل جراحی موافقت کند.» در ادامه اضافه شده است: «علی رغم هشدارهایی که در مورد خطراتی که یک مسافرت طولانی برای سلامت محمدرضا پهلوی در بر دارد، و نیز دشواری هایی که متعاقب چنین مسافرتی برای امنیت گروگان های امریکایی در تهران، اوضاع داخلی مصر و موقعیت حساس در خاورمیانه پیش می آید، ایشان تصمیم خود را مبنی بر انجام این مسافرت تأکید کردند.»(1)
39
خروج شاه از پاناما در حالی انجام شد که قطب زاده وزیر خارجة جمهوری اسلامی ایران تقریباً یقین داشت در امر بازداشت شاه در پاناما که مقدمة انتقال وی به ایران است، موفق شده است و به این ترتیب، از طرفی در حل مسئلة گروگان های امریکایی و از طرف دیگر در امر تبلیغات ریاست جمهوری خویش، گام بلندی برداشته است. سفر شاه از پاناما به مصر در روز گذشته، نشان داد که این برداشت دقیق نبوده است. در واقع امریکا حاضر به معامله نشده بود و حتی به بازداشت ظاهری شاه هم رضایت نداده بود؛ به این ترتیب تحویل گروگان ها به دولت نیز منتفی شد. تحویل گروگان ها به دولت ایران، در افکار عمومی امریکا و جهان گامی اساسی در تضمین امنیت و سلامت و سپس آزادی آنها به شمار می رفت. خبرگزاری فرانسه، این فرصت از دست رفته را به نحو زیر گزارش می کند:
«منابع کاملاً آگاه در تهران اعلام کرده بودند که گروگان های امریکایی سفارت امریکا در تهران، امروز به مقامات دولت ایران تحویل می شوند تا تحت حمایت آنها قرار گیرند و این در صورتی است که شاه مخلوع پاناما را ترک نکند. ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهوری ایران، به خاطر نشان دادن حسن نیت در برابر مقام های پاناما، مقدمات این نقل و انتقال را با موافقت امام خمینی فراهم کرده بود. شب گذشته صادق قطب زاده وزیر امور خارجة ایران، ضمن ملاقات با امام خمینی توافق وی را در مورد این نقل و انتقال جلب کرده بود. دانشجویان مستقر در سفارت نیز این کار را پذیرفته بودند. از سوی دیگر به مقامات پانامایی رسماً از طرف بنی صدر اطلاع داده شد که ژنرال توریخوس مرد قدرتمند پاناما را در جریان بگذارند. بنی صدر شب گذشته دوبار تلفنی با پاناما تماس گرفته است. بار اول وی با مقامات پاناما در مورد تحویل گروگان ها صحبت کرده است و مقامات پانامایی از او جزئیات کار را درخواست کرده اند. آنها اضافه نموده اند که موقعیت تازة ایران را تحت مطالعه و بررسی قرار خواهند داد. متأسفانه در دومین تماس تلفنی، مقامات پاناما اعلام کردند که خیلی دیر شده و شاه مخلوع پاناما را ترک کرده است.
این منابع هنری کیسینجر را به این متهم می کنند که وی مقدمات رفتن شاه از پاناما
ص: 136
را با کمک دیوید راکفلر فراهم کرده است. همین منابع "آریستیدریو" رئیس جمهوری پاناما را مسئول این عزیمت می دانند. منابع مزبور اضافه می کنند که بر اساس اظهارات ژنرال توریخوس، کیسینجر و انور سادات با کمک هم، برنامة تبعیدگاه تازة شاه مخلوع را تنظیم کرده اند.
به گفتة این منابع مسئلة باقی مانده، مسئلة گروگان ها است؛ زیرا ابهام بسیار بزرگی برای تحویل آنها در دوشنبه شب (امشب) وجود دارد. از سوی دیگر، این عملکرد یک عمل جنایتکارانه است و پاناما احتیاجی نداشته است که اجازه دهد شاه مخلوع، این چنین سریع خاک آن کشور را ترک کند. آنها احساس کرده اند که نمی توانند شاه مخلوع را در برابر درخواست دولت ایران با کمک پرونده های کامل وی نگاهدارند. آنها در برابر 53 گروگان امریکایی اشتباه کرده اند. آنها دیوانه شده اند.
این منابع در پایان می افزایند که ما تصور می کنیم این ضربه ای است از جانب کیسینجر به جیمی کارتر.»(1)
40
عزیمت محمدرضا پهلوی از پاناما، بحران موجود در روابط ایران و امریکا را تشدید کرد. مقامات امریکایی که معاملة شاه با گروگان ها را آشکارا رد کرده اند و حفظ شاه را در هر وضعی ترجیح داده اند، می کوشند تا حدّ ممکن از وخامت اوضاع بکاهند و فرصتی برای سازمان دهی اقدامات بعدی به دست آورند. در این چارچوب خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داد: «یک مقام امریکایی که نمی خواست نامش فاش شود، هرگونه نقش ایالات متحده را در تصمیم گیری شاه مخلوع برای ترک پاناما و رفتن به مصر، تکذیب کرد. این مقام امریکایی گفت ظاهراً شاه مخلوع از تأخیرها و خبرهایی که دربارة دعوا میان پزشکان امریکایی و یک تیم پزشکی پانامایی می شنید، خسته شده بود. در این میان، بحث بر سر این بود که چه کسی عمل جراحی را روی طحال وی انجام دهد. هامیلتون جردن فرستادة ویژة کاخ سفید، نتیجة تحقیقات خود را که حاکی از امکان عمل جراحی موفقیت آمیز وی در پاناما بود، تسلیم شاه مخلوع کرد؛ اما وی از پذیرفتن آن خودداری کرد و گفت که تصمیم گرفته است به مصر برود. مقام مذکور گفت: ما روز جمعه از او خواستیم که راجع به این موضوع فکر کند؛ اما روز شنبه، شاه مخلوع گفت که می خواهد برود.»(2)
در کنار این گونه "انکار"های رسمی و غیررسمی، مقامات امریکایی جنبه های "تهدید" را نیز فراموش نمی کنند. امروز ایالات متحده بار دیگر به ایران درمورد "اخباری که راجع به محاکمة بعضی از گروگان ها شنیده می شود" هشدار داد. جودی پاول سخنگوی رئیس جمهوری امریکا گفت در صورت محاکمة هر یک از این گروگان ها، ایران و دولت ایران مسئولیت کامل خواهند داشت.(3)
ص: 137
41
امروز ماجرای خروج شاه از پاناما، در رسانه های جهانی بازتاب گسترده ای داشت. نمونه های متفاوت زیر، بخش هایی از این موضوع را نشان می دهد.
رادیو لندن در بخش عربی خود خبر داد که مسئلة سفر شاه مخلوع ایران از پاناما به مصر، تیتر اول روزنامه های چاپ لندن را به خود اختصاص داده است و بازار فروش مطبوعات امروز بریتانیا را گرم و داغ کرده است. روزنامه های انگلیسی همگی سفر شاه سابق را یک نوع سازش کاری دولت امریکا با مصر و پاناما دانسته اند؛ زیرا اگر شاه سابق چند ساعت دیگر در پاناما باقی می ماند، اقدامات قانونی ایران بر ضد وی برابر اصول بین المللی و قانون دولت پاناما، نتیجه بخش می شد و برگرداندن وی به ایران حتمی بود. روزنامة دیلی تلگراف در این باره نوشت: اکنون دانشجویان تندرو که گروگان ها را در اختیار دارند و نیز دولت ایران و طبیعتاً همه جهانیان، حق دارند بگویند که امریکا قبلاً با دولت پاناما برنامة این توطئه را تنظیم کرده است. روزنامة تایمز نیز نوشت: اگر شاه سابق به قاهره نمی رفت، امروز گروگان های امریکایی به دولت و شورای انقلاب تسلیم می شدند و شاه نیز به ایران بازگردانده می شد؛ ولی این که چرا دولت امریکا دست به این کار زده است، خود مسئله ای است که باید مرور زمان آن را روشن کند.(1)
روزنامة لوس آنجلس تایمز نوشت: «رهبران ایران پیشنهاد کرده بودند در مقابل تعهّد دولت پاناما به جلوگیری از خروج شاه مخلوع از این کشور، ترتیب انتقال 50 گروگان امریکایی در تهران را بدهند. در این باره صادق قطب زاده وزیر خارجة ایران گفته است: "آنها (دولت پاناما) از ما خواستند که ظرف 24 ساعت، به نوعی، در مورد گروگان ها اقدام کنیم. من قول دادم که گروگان ها منتقل و تحت معاینات پزشکی قرار خواهند گرفت؛ آن وقت آنها شاه را از پاناما انتقال دادند." پرزیدنت ابوالحسن بنی صدر این مذاکرات را تأیید کرد.» روزنامة لوس آنجلس تایمز در ادامه، به منبع دیگری اشاره کرد که گفته است مقامات ایرانی فقط موافقت کردند که سعی کنند ترتیب نقل مکان گروگان های امریکایی را بدهند و قول ندادند که چنین اقدامی صورت خواهد گرفت.
در ادامة گزارش لوس آنجلس تایمز، از قول منبع مزبور آمده است: «این مذاکرات که در آن، مقامات امریکایی شرکت داشته اند، ظرف سه روز گذشته صورت گرفته است. دولت ایران می خواست که شاه مخلوع تا دوشنبه (4/1/1359) در پاناما نگاه داشته شود تا ایران بتواند دعوای استرداد وی را به جرم جنایی مطرح کند؛ اما طبق گزارش ها و پس از تأخیرهای متعدّد ایران، صبر پاناما و امریکا تمام شد. عمر توریخوس، رهبر پاناما، به ایران 24 ساعت مهلت داد که اقدام کند؛ یا موافقت کند که گروگان ها منتقل شوند، یا به شاه اجازة خروج از پاناما داده خواهد شد. به گزارش این روزنامه، طبق گفتة این منبع،
ص: 138
تقاضاهای ایران برای تمدید مهلت، با شکست مواجه شد. طبق گزارش ها، قطب زاده گفت که اگر شاه مخلوع، در توقف های خود در مسیر پرواز، دستگیر و به پاناما برگردانده شود، وی حتی بعد از خروج شاه مخلوع از پاناما بر سر توافق خود خواهد ماند.»(1)
اما در این باره نیویورک تایمز نوشت: توریخوس به مقامات ایرانی گفته است که وی در مقابل فشار اقتصادی که جمهوری خواهان امریکایی بر او وارد می کنند، توان ایستادگی ندارد. این روزنامه به نقل از منابعی که فاش نشده اند، نوشت: توریخوس به ایرانی ها گفت که او نمی تواند حتی یک دقیقة دیگر در مقابل فشارها مقاومت کند؛ فشارهایی که برای دادن اجازة خروج به شاه، بر وی وارد می شود(2)
از سوی دیگر، رادیو مسکو امریکا را در این ماجرا به نحو زیر مقصر می شمارد: «وقتی هیئت نمایندگی حقوقدانان ایران با اسنادی که حقانیت خواست ایران را مبنی بر استرداد محمدرضا پهلوی به ایران برای تعقیب کردنش به دادگاه [ثابت می کرد] وارد پاناما شد، دولت کارتر تدابیر عاجلی اندیشید تا نوکر وفادار خود را از پاناما به در برده و در جای امن تری پنهان کند. بنا به اطلاع خبرگزاری های غربی، شاه سابق ایران از پاناما گریخت و یکی از نوکران حلقه به گوش واشنگتن که در این مقام از شاه سابق ایران دست کمی ندارد، یعنی انور سادات، او را با آغوش باز استقبال کرد. هر چند وزارت خارجة امریکا دربارة عدم شرکت امریکا در این فرار و گریز، مِن و مِن می کرد، مع هذا هیچ کس در هویت سازمان دهندگان فرار تردیدی ندارد.»(3)
42
در پی سخنان رئیس جمهوری ایران بنی صدر، دربارة سه جزیرة ایرانی خلیج فارس (در مصاحبه با النّهارالعربی و الدّولی) و تأکید وی بر این که ایران به هیچ وجه آنها را واگذار نخواهد کرد، در برخی محافل عربی، فضایی ضدایرانی با محور این موضوع ساخته شده است. عراق در ایجاد این فضا سهم عمده ای دارد و می کوشد بیش ترین استفاده را از آن ببرد. طارق عزیز، معاون نخست وزیر عراق، در گفت وگو با شمارة امروز هفته نامة لبنانی "الکفاح العربی"، دولت ایران را به دورویی متهم کرد و گفت: «این سه جزیره که 9 سال قبل به وسیلة سربازان شاه اشغال شد، باید به صاحبان عرب آن بازگردانده شود.» معاون نخست وزیر عراق گفت رژیم کنونی ایران سیاست های شاه را محکوم کرده است؛ اما در عین حال هر آنچه را شاه از طریق تهاجم به اعراب به دست
ص: 139
آورد، دستاوردهایی می داند که نمی توان آنها را از دست داد. اگر رژیم ایران با سیاست های شاه مخالف است، باید سه جزیرة واقع در خلیج(فارس) را به صاحبان عرب آن بازگرداند. طارق عزیز افزود: اگر ایران این کار را انجام دهد و مداخله در امور داخلی اعراب را متوقف سازد، آن گاه می تواند دوستی و همکاری را از جانب ما به دست آورد(1)
امروز همچنین رضا عبدالعزیز حسین، کفیل وزارت خارجة کویت، پس از اجلاس کابینة این کشور اعلام کرد که وی علی شمس اردکانی سفیر ایران در کویت را احضار کرده است تا با او دربارة اظهارات منسوب به بنی صدر مذاکره کند.(2)
در این باره، در بخش عربی رادیو قاهره تفسیری پخش شد که در آن آمده است: سه جزیرة تنب ها و ابوموسی دارای مساحت ناچیزی هستند؛ لیکن این جزایر هرچه باشند، در اوایل دهة هفتم قرن بیستم، نیروهای ایرانی آنها را اشغال کردند و از کشورهای خلیج(فارس) جدا شدند. پس از سقوط رژیم شاه در ایران، این کشور همچنان روی ادامة این اشغال پافشاری دارد. این واقعیت نشان می دهد که رژیم جدید ایران، حقایق و اصالت تاریخی عربی بودن این جزایر را زیر پا می گذارد. ... تمام تاریخ دانان می دانند که جزایر مورد بحث، پیش از این که بریتانیا به منطقه بیاید، به دولت های کوچک منطقه به ویژه شارجه و رأس الخیمه وابسته بودند؛ چون در بین دولت های منطقه، به سواحل دو جزیره نزدیک تر می باشند.
در ادامة تفسیر رادیو قاهره، موارد ذیل "عوامل ادامة اشغال" سه جزیره دانسته شده اند: 1- این جزایر به صورت مراکز حساس دیده بانی مدخل شرقی خلیج، از اهمیت زیادی برخوردار هستند. 2- ایران می کوشد از طریق ادامة اشغال این منطقة خلیج از امنیت برخوردار باشد. 3- ایران می تواند بر رفت و آمدهای میان خلیج و اقیانوس هند، تسلط کامل داشته باشد. 4- هدف های اقتصادی که مهم ترین آنها عبارت است از تأمین راه های صدور نفت ایران به بازارهای جهانی. 5- ترس ایران از این که ممکن است امریکا بر ضدّ آن، دست به اقدامات گستردة تحریم اقتصادی بزند و اگر این جزایر را از دست بدهد، در واقع شریان حیاتی خود را با خطر مواجه خواهد ساخت.
در پایان تفسیر، ارتباط مسئلة مزبور با منافع و سیاست های امریکا در خلیج فارس، به این نحو ترسیم شده است: به هر حال پافشاری ایران در زمینة ادامة اشغال این جزایر، خود موجب تشدید بحران روابط میان این کشور و امریکا شده است؛ زیرا ایران می ترسد که ایالات متحدة امریکا آنها را تحت سلطة خود درآورد؛ به ویژه این که امریکا با بعضی از کشورهای منطقه قراردادهای نظامی بسته است تا منافع خود را حفظ کند. مسئلة دیگری که مطرح است، پیش بینی برای حفظ برتری قدرت رزمی امریکا در منطقه در مقابل نیروهای شوروی است که با ارزیابی های وزارت دفاع امریکا در این خصوص، صورت می گیرد(3)
ص: 140
43
هم زمان با تداوم تیرگی روابط ایران و امریکا، تیرگی رابطة ایران و عراق نیز ادامه دارد. در کنار تهدیدهایی که از ناحیة امریکا متوجه ایران است، دولت عراق نیز در تبلیغات مستمر خویش، پیوسته دشمنی خود را با ایران ابراز می کند و بر تشدید تیرگی روابط با ایران اصرار می ورزد. امروز رادیو بغداد در بخش فارسی خود، دو موضوع داخلی مهم ایران را در دو گفتار جداگانه، مورد بررسی کینه توزانه قرار داد. در بخش هایی از این گفتارها رژیم عراق از ادبیات انقلابی چپ و ضد امریکایی رایج در ایران، به نحوی ناشیانه بهره برده است. در یکی از گفتارها، انتخابات پارلمان ایران دستمایة تهاجم تبلیغات برضد ایران قرار گرفته است. در این تفسیر نیز نظیر بیش تر برنامه های تبلیغاتی عراق، شخص امام خمینی آماج اصلی حملات است. در این گفتار آمده است:
«از هنگام سقوط رژیم شاهنشاه مزدور و زمامداری خمینی و سلطه گری اش بر خلق های ایران و بازیچه قراردادن مقدرات مردم و روبه رو شدن با خواست های مشروع آنان با طرق خونین، از آن هنگام تاکنون ایران شاهد سه نوع انتخابات بود: اولین انتخابات دربارة قانون اساسی خمینی، دومین انتخابات درباره ریاست جمهوری و سومین انتخابات - که هنوز در جریان است - مخصوص مجلس شورا می باشد. مسلماً خلق های ایران دربارة خیمه شب بازی هایی که این انتخابات را همراهی کرده و یا می کند، اطلاعات تامی دارند که گویاترین مشخصات آن، خودداری خلق ها از شرکت در آن بود، و احیاناً رویارویی با آن از طریق رویارویی با دار و دسته های رژیم خمینی و مؤسسات قلع و قمعی اش که با ترور و ارعاب کوشش می کنند مردم را به شرکت در انتخابات وا دارند.
اما مشخصات دیگر این انتخابات همان جعل و تقلب و تزویر است که متصدیان حوزه های انتخاباتی با توطئه با دار و دستة خمینی، بدان دست می زنند. در پرتو رژیم خمینی که با فئودالیسم و بورژوازی هم پیمان می باشد و هیچ گامی را در راه اجرای قانونی که از سلطه گری فئودالیسم و بورژوازی بر مقدرات و سرنوشت مردم جلوگیری می کند، برنداشته، انتخابات نمی تواند به صورت شرافتمندانه و به دور از جعل و تقلب انجام گیرد؛ چه این تقلب و تزویر به منزلة روش منطقی است که با ماهیت رژیم به ظاهر اسلامی خمینی و روش دیکتاتوری فاشیستی اش، و با سلطه گری نیروی فئودالیسم و بورژوازی سازگار می باشد و این خود، بیانگر علل اوضاع وخیمی است که در ایران حکمفرما است. چماق به دستان خمینی ... در این روش، با تمامی عناصر شرور که جور و ستم را علیه خلق های ایران اعمال می دارند، همگام و هم پیمان می باشند. این عناصر در پرتو رژیم عقب ماندة استبداد خمینی، فرصت جدیدی یافته تا از راه انتخابات خمینی، این روش های جور و ستم را افزایش دهند. آری این است رژیم خمینی و این است خصیصه های پیروان نامسلمانش و یاران فئودالیست و بورژوازی اش. و اگر چه خلق های ایران در انقلابشان علیه شاه مخلوع، می خواستند آزادی و عدالت و برابری را به
ص: 141
دست بیاورند، ولی اکنون راهی در پیش ندارند مگر این که این انقلاب را علیه رژیم نامسلمان خمینی ادامه دهند تا این که به آرمان و اهداف والایشان نائل گردند.(1)
در گفتار دیگر، دربارة موضوع عفو عمومی در ایران، آمده است:
«با اعلام عفو خمینی، مبارزین اسیر ایرانی آزاد می شوند و یا جاسوس ها و ساواکی ها؟ شنوندگان عزیز!... مقاماتی که از شاه حمایت و پشتیبانی می کردند و وسایل سرکوبی جنبش توده ای را برای شاه فراهم می نمودند، دست در دست خمینی نهادند، و اولاً او را به قدرت رسانیدند و ثانیاً وسایل ادامة این قدرت را برای او فراهم نمودند و این مقامات عبارت از مقامات امپریالیستی امریکا می باشند. خمینی برای طرفداران و یاران شاه فرمان عفو صادر می کند که بار دیگر این جنایتکاران، دوشادوش پاسداران نامسلمان خمینی قرار گیرند و علیه خلق های مبارز ایران به ستمکاری بپردازند، که در اثر آن ، صدها نفر از ساواکی های جنایتکار بار دیگر به همان کارهای سابق خود باز می گردند؛ بنابراین ساواک که از بین نرفته است، فقط نام آن از بین رفته است و این سازمان اطلاعات شاهنشاهی به سازمان اطلاعات خمینی تبدیل گشته است، و اکنون پاسداران نامسلمان خمینی و عناصر ساواک ... به یک چیز واحدی تبدیل شده اند که با خلق های مبارز ایران دشمنی نمایند و در راه سرکوبی منظم جنبش ملی و سازمان ها و احزابی که مظهر خواست ها و مبارزات خلق های ایران می باشند، به وسیله ای برای حمایت از این رژیم مستبد تبدیل گردند.
خمینی باید بداند که خلق های ایران، افراد ساواک را که آزاد کرده است دنبال خواهند کرد و همچنین خلق های ایران عناصر خمینی را که در همه جا به کاشتن تخم هول و هراس و هرج ومرج پرداخته و دست به خون ریزی می زنند، تعقیب خواهند نمود.»(2)
44
ارتش عراق از روز گذشته تغییرات و نقل و انتقالات وسیعی در سطح ارتش انجام داده است؛ از جمله هر پرسنل ارتش که شش ماه در محلی خدمت کرده است، باید به محل دیگری منتقل شود. همچنین، پرسنلی که در شمال خدمت می کنند باید به جنوب منتقل شوند و بالعکس. ظاهراً در شمال عراق، مراقبت های ویژه در داخل ارتش شدیدتر است؛ از جمله افسران کرد زبان به مراکز آموزش احضار می شوند تا از هرگونه توطئه جلوگیری شود.(3)
همچنین، منابع ایران از بعضی درگیری های جزئی در داخل نیروهای مسلح عراق گزارش می دهند که به سرعت تحت کنترل قرار می گیرد. امروز بین فرمانده ارتش ملی و پلیس شهر دیوانیه بحث و مشاجره پیش آمد. در پی این مشاجره، بین مأموران دو سازمان برخورد مسلحانه روی داد که پنج پلیس و یک نفر از ارتش ملی، کشته و تعدادی از پرسنل مجروح شدند. ظاهراً علت این مشاجره، نوع موضع گیری یکی از دوطرف دربارة صدام حسین و امام خمینی بوده است که متعاقب آن، فرمانده دو سازمان به بغداد احضار شده اند.(4)
ص: 142
تقویت پاسگاه های مرزی و نقل و انتقال در آنها نیز ادامه دارد. به گزارش نیروهای مرزی ایران، امروز همة پاسگاه های "شرطه" در منطقة فاو - که در مقابل حوزة گروهان ژاندارمری خسروآباد واقع است - و در منطقة خمیر در جنوب فاو، به وسیلة پرسنل شرطه های محلی و افراد ارتش ملی تقویت شد.(1)
عراق هم زمان با تقویت پاسگاه های مرزی، تقویت و سازمان دهی عناصر مسلح مخالف نظام جمهوری اسلامی ایران را نیز ادامه می دهد. منابع ایران خبر دادند که مرکز فرماندهی نیروی دریایی بصره زیر نظر سازمان امن العام، تعداد زیادی اسلحه و مقادیری مواد منفجره به سران ضد انقلاب که به عراق متواری شده اند و مقر آنان در بصره است، تحویل داد؛ اما آنان از مسئولان عراق خواستند که بعد از این، از تعداد سلاح های تحویلی کاسته شود و به جای آن، مواد منفجره بیش تری به اعراب ایرانی داده شود.(2)
در این حال خبرهایی از تردد برخی سران فلسطینی در مراکز "امن العام" عراق و ملاقات آنان با فراریان ایرانی، به ایران می رسد.(3)
از سوی دیگر، در مقابله با این گونه تحرکات، در ایران نیز عوامل عراق تحت تعقیب قرار می گیرند. سپاه دزفول امروز گزارش داد که پاسداران سپاه دزفول، شیخ یعقوب سعدی معروف به شیخ یعقوب را در یک عملیات ضربتی دستگیر کردند. او جاسوسی عراقی و وارد کنندة اسلحه و مواد منفجره، و آدم کشی معروف است. دستگیری این شخص به دنبال درگیری یک ساعته ای بود که به زخمی شدنش منجر گردید.(4)
45
دکتر عبدالرّحمان قاسملو دبیرکل حزب دمکرات، امروز در یک سخنرانی در اجتماع عده ای از میهمانان نوروزی کردستان گفت: «می گویند قبلاً سلاح ها را زمین بگذارید، آن وقت برای مذاکره بیایید. نه قربان، نخیر! ملت کُرد این سلاح را به منظور حمایت از دستاوردهای انقلاب ایران، آزادی و حفاظت از شرف و ناموس ملت کُرد در دست گرفته و تا لحظه ای که خودمختاری در کردستان و دمکراسی در ایران تحقق نپذیرد و انتظامات محلی به پیشمرگان محول نشود، سلاح را بر زمین نخواهیم گذاشت. بنابراین خیلی خوشحالیم که در تهران این را به خوبی درک نمایند؛ ولی این را نیز به صراحت بیان می کنیم که زیر بار رفراندوم خلع سلاح نمی رویم؛ زیرا یک نفر کاشانی یا یک برادر اصفهانی یا کرمانی نمی داند که ما
ص: 143
به چه هدفی سلاح به دوش گرفته ایم، و اجازه نمی دهند از طریق رادیو و تلویزیون موضع خود را روشن نماییم که چرا سلاح برداشته ایم(1) و این تنها ملت کُرد است که صلاحیت دارد در مورد خلع سلاح اظهار نظر نماید.»(2)
در این حال، حزب دمکرات به صراحت از تداوم رفتار مسلحانه در مقابل حکومت صحبت می کند. این حزب طبق یک برنامه و استراتژی مشخص، قدم به قدم در جهت حذف دولت در منطقه حرکت می کند. در چنین اوضاعی، نیروهای امنیتی و انتظامی خودی در منطقه با مشکلاتی رو به رو هستند؛ مانند ناهماهنگی در فرماندهی عملیات و لجستیک نیروهای مسلح تازه تأسیس. امروز سپاه کرمانشاه طی یک پیام رمز برای قسمت های مربوط به امر عملیات در تهران، اعلام کرد: «دیروز 70 نفر به کامیاران اعزام کردیم. تدارکات، آنها را تدارک نمی کند و مهمات هم نمی دهد؛ می گوید باید تهران تکلیف ما را معلوم کند. مهمات شدیداً مورد نیاز می باشد.»(3)
از جمله مشکلات دیگری که احتمال وجود آن در منطقه هست، تأثیرپذیری از ضدانقلاب و عدم استحکام و انسجام لازم در برخی واحدهایی است که از قبل از انقلاب در منطقه مستقر شده اند. در گزارش امروز یک واحد خودی مستقر در منطقه به تهران آمده است: «درجه داران پاسگاه تکاب، همکاری نزدیک با حزب دمکرات دارند و چند بار ملاقات خصوصی با رئیس حزب، یوسف رضوانی، داشته و او از اداره به پاسگاه رفته و آمده است. جهت تکلیف و دستور، منتظر جواب هستیم.»(4)
46
در روند توسعه و شکل گیری سازمانی سپاه و به تناسب موقعیت و الزامات کنونی، موضوعات متنوعی در حوزة مأموریت سپاه قرار گرفته است. مضمون دو گزارش از واحد تحقیقات و اطلاعات سپاه در یکی از شهرهای شمالی کشور، که امروز خطاب به هیئت اعزامی مرکز فرستاده شده است، نمونه ای از این تنوع مأموریت می باشد. در گزارش اول آمده است: بنا به شواهد عینی و با رؤیت پرونده های انتخابات مجلس شورای اسلامی و گزارش های رسیده، و نیز طبق شناختی که از آقای "ج"(5)* فرماندار این شهر داریم،(6)** متوجه شدیم این فرماندار به تنها چیزی که نمی اندیشد، جمهوری اسلامی است. ما متوجه شدیم آقای فرماندار با برنامه ای که
ص: 144
چیده و با نشست هایی که با گروه ها داشته است، همة افراد هیئت اجرایی و نظارت صندوق ها را از گروه های به اصطلاح مجاهدین و توده ای و فدایی تشکیل داده است. بلافاصله فرمانده سپاه و برادرشان که مسئول حزب جمهوری اسلامی و یکی از اعضای شورای شهر هستند، آقای فرماندار را از عواقب این عمل خطرناک و خیانتکارانه مطلع کردند؛ ولی وی هیچ عکس العملی از خود نشان نداد و چون همة صندوق ها در دست گروه ها بود، کاندیدای چریک های فدایی با اکثریت آراء، همراه کاندیدای حزب جمهوری اسلامی به مرحلة دوم رسیدند.
در ادامة این گزارش ذکر شده است: علت عوض شدن فرماندار قبلی نیز توطئة افراد و مجاهدین خلق بود که اکثر شورای شهر از آنها تشکیل یافته بود. چون او را از افراد فعال و مؤمن به انقلاب مشاهده کردند، نقشه ای کشیدند که آقای "م" معاون استانداری، به این شهر آمدند و با وجود این که ما آقای "م"(1) را از جریان توطئه با خبر کردیم، متأسفانه ایشان نیز با سهل انگاری خود، با آبروی این شخص بازی کرد و یک نیروی مثبت را از این شهر گرفت. امیدوارم به طوری که شفاهاً برادر محترم، جناب آقای استاندار قول داده اند، فرماندار قبلی را مجدداً به این شهر بفرستند.(2)
در گزارش دیگر نیز آمده است:
«موضوع گزارش: در مورد آقای "س.الف"** رئیس آموزش و پرورش. احتراماً نامبرده بالا، تمامی اهالی شهر از ماهیت ایشان با خبرند. فردی است خوش گذران و مشروب خوار که از دوستان نزدیک سرهنگ "م"*** رئیس سابق ساواک جهنمی (فراری) است. با وجودی که هیچ کس راضی نیست که ایشان رئیس آموزش و پرورش باشد، با حقّه و نیرنگ، همیشه یک صورت جلسه ای که به امضای چند نفر از چپی های آموزش و پرورش رسانده، در جیب دارد و به هر کس نشان می دهد تا نزد مقامات، پایگاهی برای خود جور کند. نامبرده، خانوادگی توده ای شناخته شده و از فئودال زاده های قدیم می باشد. دختر عمویش در حدود پنج یا شش ماه است که از شوروی آمده است و یکی از کاندیداهای انتخابات اخیر می باشد. و پسر عمویش نیز که از شوروی آمده، در انتخابات مجلس خبرگان و در همین انتخابات اخیر نیز در تبریز خود را کاندیدا کرده، و وی، آقای رئیس آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ما نیز، علناً به نفع دختر عموی خود فعالیت و تبلیغ می کرد.»
در انتهای گزارش آمده است: «برای امتحان، یک نفر اگر برای بازدید به مدارس این شهر بیاید، در شیشه پنجرة دفتر مدیر اکثر مدارس، عکس های تبلیغی چپی ها را مشاهده خواهد کرد. با وجود این که جریان امر را با نامبرده در میان گذاشته ایم، نتیجه ای ندیده ایم؛ بلکه بر علیه حکومت حاکم و پاسداران نیز سمپاشی می کند.»(3)
ص: 145
47
انتخابات مجلس از مسائل مهم امروز ایران است که در داخل و خارج کشور مرتباً دربارة آن صحبت می شود. در مرحلة اوّل این انتخابات، بیش تر، کاندیداهای مرتبط با شخصیت ها و جریان معروف به خط امام پیروز شده اند و مرحلة دوم آن نیز در پیش است.
امروز عصر هم، رئیس جمهور در مصاحبه ای اختصاصی با خبرگزاری پارس، در این باره به گفت وگو پرداخت. بنی صدر گفت: مسلم این است که مردم باید کسی را انتخاب کنند که فکر می کنند او می تواند در یک مجلس هماهنگ با رئیس جمهور کار کند. هرکس را که دلشان خواست می توانند انتخاب کنند؛ بنابراین نه نماز جمعه جای معرفی داوطلب است و نه گروهی حق دارد که نظر خود را از راه تحصن و غیره به دیگران تحمیل کند. من تا آن جا که بتوانم، زیر بار مجلس تقلبی نخواهم رفت؛ بنابراین هرکجا که انتخاباتش نادرست انجام گرفته باشد، باطل خواهد شد تا اصل مجلس خراب نشود، و در جاهایی که تقلب شده است به آنها رسیدگی خواهد شد(1)
در محافل خارج از کشور غالباً، از موضع حمایت از بنی صدر، این مسئله را به جناح بندی کنونی و سپس به موضوع گروگان های امریکایی و آیند ة آن می کشانند. از میان نظرها و سخنان این محافل، بخش هایی از مطالب امروز دو نشریة مشهور اروپایی ذکر می شود. یکی از این نشریه ها "نوول آبسرواتور" چاپ فرانسه است. در مقالة این نشریه آمده است:
«آیا خمینی می خواهد از بنی صدر یک رئیس جمهوری بدون قدرت بسازد؟ به دنبال ناراحتی های قلبی که او را مجبور به بستری شدن کرد، آیت الله نسبتاً از صحنه سیاست به دور ماند. البته چندان هم از سیاست جدا نبود، چون درست یک روز پیش از انتخابات ریاست جمهوری، با سفارش های خود در مورد "وحدت قبل از هر چیز" اوضاع را به نفع بنی صدر تمام کرد. امروز نیز دقیقاً به نظر می رسد که موضع گیری های امام قبل از انتخابات مجلس، در رأی گیری تأثیر بگذارد.
در واقع خمینی با مخالفت با درخواست رئیس جمهوری مبنی بر تحویل گروگان ها به شورای انقلاب و ملاقات اعضای کمیسیون سازمان ملل با آنها، بار تمام مسئولیت های تحمل ناپذیر دانشجویان مسلمان و حزب بهشتی را به دوش کشید. از طرف دیگر، امام با این عمل خود، این تصور را برای اینان به وجود آورد که بنی صدر به امریکایی ها بسیار نزدیک است. پس از آن نیز چون این ضربة غیرمنتظره، کافی نبود، آیت الله دوباره از سکوت خارج شد و سفارش کرد که "نه به راست رأی دهید نه به چپ یعنی نه شرق و نه غرب". منظور خمینی از جناح راست، لیبرال های غرب زده ای است که رؤیای دمکراسی انگلیسی یا فرانسوی را در سر می پرورانند. جناح چپ نیز شامل گروه های مارکسیست چون فداییان و حزب توده (طرفداران شوروی) و همچنین مجاهدین می شود ... خمینی با انتقادهای خود
ص: 146
عمداً یا سهواً باعث تضعیف جناح بنی صدر شده است.
قطعاً نتایج اوضاع تا بعد از دومین مرحلة انتخابات مجلس در چهار آوریل، مشخص نخواهد شد؛ ولی از هم اکنون این اطمینان وجود دارد که پیروزی چشمگیر بنی صدر (75 درصد آرا) در انتخابات ریاست جمهوری، دوباره تکرار نخواهد شد. در حقیقت عدم موفقیت بنی صدر قابل پیش بینی است.
در انتخابات مجلس ... حزب جمهوری اسلامی به پیروزی می رسد. این مسئله بیش تر به این دلیل است که سیاست جناح بنی صدر برای هیچ کس کاملاً مشخص نیست و تنها عدة معدودی از آن مطلع هستند. در حیطة عمل، رأی دهندگان که 50 درصد آنها بی سواد هستند، سردرگم می شوند؛ چون دقیقاً نمی توانند تفاوت دو تشکیلات بزرگی که خود را به آیت الله خمینی منسوب می کنند، درک نمایند؛ به همین دلیل بیش تر آنها به حزب جمهوری اسلامی رأی داده اند؛ حزبی که نام آن مأنوس تر و قابل فهم تر از نام "دفتر همکاری و هماهنگی های مردم با رئیس جمهوری" است که گروه بنی صدر آن را اداره می کنند.
اگر در چهارم آوریل (15/1/1359) بنی صدر اکثر کرسی ها را در مجلس به دست نیاورد، طبق قانون اساسی یک رئیس جمهوری بدون قدرت خواهد بود؛ در نتیجه نه تنها مسئله گروگان ها، بلکه مشکلات تأسف بار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که در حال از هم پاشیدن ایران هستند، هیچ یک به این زودی ها حل نخواهد شد.»(1)
"اشپیگل" چاپ آلمان غربی نشریة دیگری است که دربارة انتخابات مجلس و مسائلی در حاشیة آن، مطالبی درج کرد. این نشریه نوشت:
«رهبر شیعیان از ایرانی ها خواست آرزوهای دشمنان جمهوری اسلامی را نابود کنند و به صندوق های آرا هجوم ببرند. آنها آمدند و به عمامه داران مدافع استاد رأی دادند ... و چنین شد که در نخستین دور انتخابات مجلس نادر(2) خمینی، شیعیان رادیکال حزب جمهوری اسلامی بیش ترین کرسی ها را در مجلس ایران صاحب شدند. واشنگتن حساب کرده است که نمایندگان مجلسی که تشکیل خواهد شد، کسانی هستند که خواستار تسلیم شاه و ثروت او در برابر آزادی 50 گروگان امریکایی خواهند بود، و طبق خواستة آیت الله که هنوز در ایران مانند قانون است، باید 270 نماینده دربارة گروگان ها تصمیم بگیرند. ...
در زمانی که در اقیانوس هند یک ناوگان آمادة فرمان است، تعداد افرادی که در امریکا حوصله شان از ایران اسلامی سر رفته، افزایش یافته است. تندروهایی مانند "هایاکاوا"، سناتور کالیفرنیا، از پرزیدنت کارتر خواسته اند که همة ایرانی هایی را که در امریکا به سر می برند، به یک اردوگاه کار اجباری منتقل کنند و بالاخره به بلوکه کردن اموال یا حداقل به
ص: 147
یک تحریم اقتصادی بر ضد ایران دست بزند. از دو هفته پیش به این طرف، عقاید آنها مورد توجه قرار گرفته است.
بنی صدر تقریباً تنها جنگنده است. ملاها آن گونه که باب میلشان است به دستورهای او عمل می کنند و او نمی تواند روی یک سازمان که از وی تبعیت کند، حساب نماید. بنی صدر دستور تشکیل یک کمیسیون بررسی اتهامات را در زمینة سوء استفاده در امر رأی گیری، داده است. وی گفت اگر به ما ثابت شود که تقلبات در انتخابات زیاد بوده است، این انتخابات را غیرقانونی اعلام خواهیم کرد. این امر مطمئناً برای طرفداران گروه هایی که انتخاب نشدند و راهی نداشتند، بسیار خوب بود؛ به خصوص برای خود پرزیدنت بنی صدر که مایل بود بدون مردان خدا [آیت الله ها]، در مورد گروگان ها با امریکا وارد عمل شود.
... مشکل عمدة بنی صدر این است که بتواند مردم کشورش را از رؤیای انقلاب اسلامی بیرون آورد و آنها را به سوی واقعیات اقتصادی پیش ببرد و این خود به اندازة کافی مشکل است. بنی صدر که خود، تحصیلات اقتصادی دارد، نباید انتظار کمکی داشته باشد؛ بلکه برعکس، از زمانی که آیت الله در پنجشنبة گذشته (29/12/1358) انتخابات را غیرقابل تغییر خواند، دستة ملاها احتمالاً به خود زحمت خواهند داد که رئیس جمهوری را فاقد قدرت کنند.»(1)
48
بحث دربارة ماهیت گروگان گیران، همچنان در بین رسانه های خارجی ادامه دارد. هر رسانه ای سعی دارد نظریة خود را درخصوص وابستگی گروگان گیران اثبات کند. در این میان، "نیوزویک" چاپ اروپا مقاله ای با عنوان "دانشجویان کیستند"؟ درج کرده که در آن آمده است:
«دانشجویان مسلمانی که سفارت امریکا در تهران را در اشغال خود دارند، کیستند؟ هفتة گذشته پرزیدنت ابوالحسن بنی صدر تلویحاً گفت که آنان آلت دست شوروی هستند. صادق قطب زاده وزیر امور خارجه نیز به خبرنگار نیوزویک گفت: "احتمال دارد که عناصر کمونیست افراطی، آنان را به بازی گرفته باشند." تعدادی مارکسیست در داخل سفارت هستند. با این حال اکثر دانشجویان، ناسیونالیست های افراطی مسلمان هستند. این افراد مانند خود ایران به جناح های مختلف و مراکز قدرت متعدد تقسیم شده اند. افراطیون مؤکّداً از افشای این که کیستند، خودداری می ورزند؛ لیکن اغلب آنان از طبقة متوسط هستند؛ ولی دست کم با ثبت نام در دانشگاه تهران و گرفتن چند واحد درسی در رشته هایی که معمولاً مهندسی یا علوم است، از نظر فنی دانشجویان واقعی به شمار می آیند.
در روزهای آغاز بحران، حدود چهار صد دانشجو سفارت را اشغال کردند؛ هرچند هفتة گذشته، نیمی از آنان به مرخصی رفته بودند. این افراد به هشت "شورای کمکی" تقسیم شده اند که عبارتند از: روابط عمومی، اطلاعات، اسناد و مدارک، امنیت، عملیات، تدارکات،
ص: 148
نگهبانی و رفاه. تقریباً اکثر آنان به وسیلة پاسداران انقلاب ایران، و ظاهراً بعضی به دست کماندوهای فلسطینی آموزش دیده اند.
نظارت بر امر اشغال سفارت به عهدة یک شورای هشت نفره است که جهت اتخاذ سیاست لازم، هر روز تشکیل جلسه می دهد. یکی از پنج عضو اصلی که نقشة اشغال سفارت را طرح ریزی کرده است، محمد موسوی خوئینی است که یکی از افراد کار کشتة گروه تبعیدی آیت الله خمینی در پاریس بود. وی مدتی در مقام مشاور مذهبی رادیو تلویزیون دولتی ایران، فعالیت می کرد. چهار نفر دیگر دانشجویان، تهرانی هستند که دو نفر از آنان برای افراد خارج سفارت کاملاً ناشناخته هستند. نفر سوم محسن میردامادی است که هنگامی که در اعتصابات دانشجویی بر ضد حکومت شاه، بازداشت شده بود، استوارنامة رادیکال خود را کسب کرد. نفر چهارم حسن حبیبی است که در زمان انقلاب به سبب اعتقادات مارکسیستی از خوابگاه اسلامی اخراج شد.
گمان می رود یکی از سه نفری که اخیراً به این گروه پیوسته اند، یک زن باشد که ناشناخته است. دو مرد دیگر، یکی نائینی دانشجوی 20 ساله ای است که ترتیب ملاقات خارجیان دلسوز را با گروگان ها فراهم می آورد. مرد دیگر حسن است که 23 ساله و دانشجوی مهندسی است. او یک مسلمان مؤمن شناخته شده است که برای نشان دادن اعتقاد و ایمان خود، به امر مصادرة مزرعه بزرگ پدرش کمک کرد. "مِری" یا نیلوفر ابتکار، سخنگوی اصلی افراطیون می باشد. او 20 ساله است و انتقادات تلخ ضد امریکایی را به زبان انگلیسی قرائت می کند. وی زبان انگلیسی را هنگامی آموخته است که در سال 1960 در حومة فیلادلفیا زندگی می کرد.»(1)
49
بیماری امام خمینی و بستری شدن وی، امید بسیاری برای غرب به وجود آورد که عمر امام دیری نخواهد پایید و نهالی که او کاشته است، بدون باغبان، خشک خواهد شد؛ از این رو غربی ها با حساسیت ویژه ای، مسئلة سلامتی امام و آیندة بدون امام را مورد نظر قرار داده اند. هرالدتریبون چاپ فرانسه، در مقاله ای که امروز منتشر کرده به بررسی جانشینی امام پرداخته و نوشته است:
ص: 149
«چنین به نظر می رسد که آیت الله حسین علی منتظری که مدت شش سال در زندان شاه بوده است، به عنوان ولی فقیه یا رهبر مذهبی ملت، منتخب جانشینی آیت الله خمینی شود. ناظران ایرانی معتقدند که انتظار می رود آیت الله منتظری 57 ساله، شاگرد قدیمی آیت الله خمینی - که در فعالیت های انقلابی مذهبی در اوایل 1960، بر ضد طرح های غرب گرایانة شاه مخلوع شرکت داشته است - خط مشی های الهی آیت الله خمینی را دنبال کند. مسئلة جانشین، به دلیل وجود نگرانی در مورد سلامتی آیت الله خمینی - که به زودی 80 ساله خواهد شد - از اهمیت بسیاری برخوردار است. در قانون اساسی جدید اسلامی که بر مبنای رهبری روحانیت تهیه شده، آمده است که فقیه می تواند رئیس جمهوری را بر کنار کند، اعلان جنگ دهد و در میان دیگر قدرت های جامعی که دارد می تواند مقامات نظامی و قضایی را انتخاب کند. یکی از نشانه های مقدماتی برای انتخاب آیت الله منتظری به جانشینی آیت الله خمینی، این است که وی تنها مقامی بود که علاوه بر آیت الله خمینی و پرزیدنت بنی صدر، به مناسبت آغاز سال نو ایرانی پیام فرستاد. بر اساس قانون اساسی اسلامی [ولی] فقیه فردی است که اکثر ملت او را به عنوان رهبر شناخته، تأیید کنند؛ اگرچه در قانون اساسی روشن نشده است که چنین تصمیمی بر اساس چه ضوابط و مکانیزمی گرفته می شود.
هرالد تریبون: آیت الله منتظری شاگرد قدیمی آیت الل-ه خمینی منتخب جانشینی اوست.انتظار می رود
خط مشی آیت الله خمینی را دنبال کند، آیا قادر به حفظ نفوذ سیاسی بسیار گسترده آیت الله خمینی خواهد بود؟
ص: 150
آیت الله ها در زندگی مذهبی خود با نوعی اتفاق آرای نامتشکل و با جذب تعدادی پیرو، به درجة اجتهاد نائل می شوند. آیا آیت الله منتظری شخصاً از موهبت الهی در جهت ابقا و حفظ نفوذ بسیار گستردة سیاسی آیت الله خمینی برخوردار است یا نه؟ آیا این پست تا حدودی همانند سلطنت مشروطه، بیش تر یک مقام تشریفاتی خواهد بود، در حالی که قدرت به یک دولت منتخب و با ثبات واگذار شده است، یا این که در صورت مرگ آیت الله خمینی و یا وخیم شدن حال او، همه چیز از هم خواهد پاشید؟ اینها همه سؤالات آشکاری است که به ذهن می رسد.
هنگامی که در ماه گذشته، آیت الله خمینی بیمار شد، آیت الله منتظری از مقام مهم خود که امام جمعة تهران بود، استعفا کرد و به قم رفت. در اواخر پاییز گذشته، جامعة مدرسین حوزة علمیه قم بیانیه ای منتشر کرد که در آن آیت الله منتظری به عنوان جانشین آیت الله خمینی نام برده شده است.»(1)
ص: 151
50
امروز در ایران، در اعتراض به خروج شاه از پاناما و پذیرش وی از جانب مصر، واکنش شدیدی بروز کرد. این در حالی است که رسانه های تبلیغاتی از جمله صدا و سیما مواضع ایران را به این نحو بازتاب می دهند: امریکا فرار شاه به مصر را سازمان داده است. ... راکفلرها، کیسینجر و کارتر از این به بعد خواب راحت نخواهند داشت. امریکا از این توطئه ای که برای هیتلر زمانه چیده است، طرفی نخواهد بست.(1) این واکنش ها در سطحی وسیع به شکل تظاهرات و راهپیمایی، در بیش تر شهرهای ایران ابراز شد. روزنامة جمهوری اسلامی در این باره نوشت: «در پی انتقال دادن محمدرضا پهلوی (شاه خائن) از کشور پاناما به مصر و به دنبال صدور اعلامیه های جوامع روحانیت شهرستان ها، مردم غیور و مبارز ایران به خیابان ها ریخته و به عنوان اعتراض به فراری دادن یکی از جانیان و قاتلین آزادی خواهان، دست به راهپیمایی زدند. تظاهرکنندگان ضمن دادن شعار علیه امپریالیسم جهانی و شیطان بزرگ، امریکا، و انور سادات رفیق و یار دیرینة شاه خائن و نوکر دَدصفت امپریالیسم جهان خوار، خواستار استرداد فوری محمدرضا قاتل جوانان رزمندة این آب و خاک شدند.»(2)
در تهران نیز تظاهرات وسیعی برپا شد. روزنامة اطلاعات نوشت: «در پی دعوت جامعة روحانیت مبارز تهران از مردم برای شرکت در راهپیمایی اعتراض به فرار شاه، از نخستین ساعات بامداد مردم از نقاط مختلف به سوی لانة جاسوسی امریکا حرکت کردند. در این مراسم سه نفر از روحانیون تهران سخنرانی کردند و دربارة قدرت خداوند و پیام نوروزی امام خمینی سخنانی بیان داشتند. اطلاعیة 107 دانشجویان پیرو خط امام نیز قرائت شد و قطعنامة مراسم نیز خوانده شد.»(3)
در روزنامة جمهوری اسلامی فضای این مراسم چنین ترسیم شده است: «از نخستین ساعات صبح، گروه های کثیری از زنان و مردان مسئول تهرانی در دسته ها و گروه های کوچک و بزرگ و به دعوت جامعة روحانیت مبارز و پشتیبانی گروه های مختلف سیاسی، به سوی لانة جاسوسی به حرکت در آمده و با شعارهای "شاه باید برگردد، اعدام باید گردد" و
ص: 152
تهران - تجمع و تظاهرات مقابل لانه جاسوسی
امروز در اغلب شهرهای ایران در اعتراض به پذیرش شاه در مصر، تظاهرات وسیعی بر پا شد.
"ملت مصر به پا خیز! سادات را سرنگون کن" و "امریکا، شوروی مرگ به نیرنگتان! خون جوانان ما می چکد از چنگتان" فضای خفتة شهر را به انقلاب بیداری کشاندند. در ساعت 10 صبح، انبوه جمعیت در مقابل لانة جاسوسی موج می زد و در حالی که جمعیت، یکپارچه شعار "خمینی می رزمد، امریکا می لرزد" را تکرار می کرد، از بلندگوهای اطراف جاسوسخانه، اعلام برنامه گردید. آن گاه سرودهایی توسط گروهی از نوجوانان، اجرا و قسمت هایی از پیام نوروزی امام خمینی در رابطه با ابرقدرت ها، قرائت شد. سپس حجت الاسلام الهی ضمن برشماری ضرورت راهپیمایی اظهار داشت: از
ص: 153
هنگامی که دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، با قیام قهرمانانة خود این قلعة فتنه و فساد را تصرف کردند، روابط ایران و امریکا از هر زمان دیگر بحرانی تر شد و این بحران مناسبات، بر سر گروگان ها نیست، بلکه محصول ارادة ملتی است که می خواهد آزاد زندگی کند و دولتی که می خواهد این ملت را در رقیت و اسارت و بندگی خود نگه دارد. ...»
به گزارش روزنامة مزبور، در پایان این مراسم قطعنامة راهپیمایی قرائت شد که در آن تأکید شده است: «ما در کنار دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، با الهام گیری از امام امت، مبارزة الهی خویش را با امپریالیسم ادامه داده، تا استرداد شاه مخلوع و اموال به غارت رفته از پای نخواهیم نشست.»(1)
امروز همچنین اصناف و بازاریان شهر ری تعطیل عمومی اعلام کردند و در صحن حرم مطهّر حضرت عبدالعظیم اجتماع نمودند و در یک راهپیمایی نیز، هزاران نفر از مردم از خیابان های شهر ری عبور کردند. آنها با شعارهای مرگ بر امریکا و اللّه اکبر قطعنامة شورای اصناف شهر ری را که در شش ماده قرائت شد، تأیید کردند.(2)یادآوری می شود که در غالب شهرستان ها نیز وضع مشابهی وجود داشت که بعضاً حوادثی نیز در حاشیة مراسم اتفاق افتاد؛ از جمله در یک گزارش شهربانی به وزارت کشور، دربارة مراسم بندرعباس چنین آمده است: «برابر گزارش شهربانی بندرعباس، ساعت 9 عده ای حدود دو هزار نفر از طبقات مختلف مردم، به دعوت جامعة روحانیت آن شهرستان، به عنوان اعتراض به سفر شاه سابق به مصر اقدام به راهپیمایی نموده، پس از قرائت قطعنامه، عده ای با دادن شعار "مرگ بر کمونیست" به دکة فروش نشریات مجاهدین خلق حمله، و با طرفداران مجاهدین خلق به زد و خورد پرداختند و در نتیجه مأمورین سپاه پاسداران اقدام به تیراندازی هوایی نموده و با همکاری مأمورین آن شهربانی، مسببین حادثه دستگیر و به سپاه پاسداران منتقل شدند. در حال حاضر وضع عادی است.»(3)
51
انور سادات رئیس جمهوری مصر که با پذیرش شاه، متحد نزدیک امریکا و شاه محسوب می شود، در عمل خود را به شدّت رو در روی انقلاب ایران و حامیان آن قرار داده است. او در مقابل تظاهرات امروز تهران واکنش نشان داد و به خبرنگاران گفت: «ممکن است آنها تا آخر دنیا (روز قیامت) فریاد بزنند؛ ما شاه را به عنوان مسلمان واقعی پذیرفته ایم، نه اسلامی که در آن جا (ایران) عمل می شود.» رئیس جمهوری مصر یادآور شد که در طول جنگ مصر با اسرائیل در سال 1973، شاه سابق حدود 600 هزار تن نفت در اختیار مصر گذاشت تا از بروز بحران در این کشور
ص: 154
جلوگیری کند. سادات گفت این نمونه ای از رویة شاه در مقابل مردم مصر است. وی تأکید کرد که ایران هر اندازه انتقاد کند، نمی تواند در اخراج شاه از مصر موفق شود. به گزارش رویتر، انور سادات برای شاه مخلوع ایران، به اصطلاح سنگ تمام گذاشت و گفت که شاه پیشنهاد وی را برای اقامت دائمی در مصر پذیرفته است.(1)
در این حال، سخنان سخنگوی رسمی دولت مصر نیز روشن کرد که سادات چگونه کوشیده است دوست خود را هرچه بیش تر عزیز نشان دهد. سخنگوی مزبور طی یک بیانیة رسمی اظهار داشت: «جمهوری عربی مصر موافقت کرد که شاه سابق ایران به این کشور سفر کند و این امر و تصمیم دولت مصر از منبع انسانی سرچشمه گرفته که بالاتر از هر مسئلة دیگر است و مصر همیشه جای امنی برای هرکس خواهد بود که از وی درخواست یاری نماید و در این امر هیچ مسئلة سیاسی را در مدنظر نمی گیرد. و علاوه بر این اسلام دین رحمت و انسانیت و گذشت است و هرنوع کینة انتقام جویی و کام جویی را به شدت محکوم می سازد؛ لذا چنان که گفته شد دولت مصر با سفر و اقامت شاه سابق ایران به مصر موافقت کرده است.»
در این بیانیه تلاش شده است که این اقدام مصر، در تقابل با اسلام قرار نگیرد و حمایت از شاه سابق ایران و مقابله با انقلاب اسلامی، مقوله ای ضروری، اخلاقی و حتی اسلامی نشان داده شود. در بیانیة مزبور آمده است: «با توجه به احساس ملت مصر در ایفای نقش تاریخی و انسانی خود و عمل به مفاهیم و اصول دین مبین اسلام - که همواره انسان را محترم شمرده و اختیار امنیت جان خود را به دستش سپرده است و او را در برگزیدن راه نجات از مرگ، آزاد گذاشته است - و نیز با توجه به احساس وفاداری نسبت به شخصی که در مبارزات مشروع ملت اصیل مصر، از او حمایت و پشتیبانی کرده است و از بذل هر کوششی برای پیروزی ملت مصر در راه آزادی و بازپس گرفتن سرزمین های اشغالی اش، کوتاهی از خود نشان نداده است و این ملت را پشتیبان و مددکار بوده است، طبیعی بود که ملت مصر به وفای خود برای کسی که از وی در زمان سختی حمایت کرده است، قیام کند و نسبت به تاریخ اصیل انسانی خود و تقالید و رسوم و آداب اسلامی برجسته و با ارزش خویش، پایدار باشد و به آنها احترام بگذارد.»(2)
52
امروز رادیو لندن، دربارة آخرین وضعیت محمدرضا پهلوی در مصر و رابطة وی با دولت این کشور، گزارش داد: «سادات رئیس جمهوری مصر از شاه سابق ایران که در بیمارستان نظامی در نزدیکی قاهره بستری است، عیادت کرد. قرار است یک عمل جراحی روی طحال شاه سابق که احتمالاً مبتلا به سرطان است، انجام گیرد. سادات به خبرنگاران گفت که شاه مخلوع تب دارد؛ ولی ظرف چند روز آینده تحت عمل جراحی قرار خواهد گرفت. او گفت که پزشکان
ص: 155
مصری با همتاهای امریکایی و فرانسوی خود در تماسند و انتظار می رود بعضی از این پزشکان به مصر بروند. سادات باردیگر گفت که شاه برای همیشه در مصر خواهد ماند.»(1)
53
متناسب با مواضع و جناح بندی ها، در مطبوعات منطقه و جهان نظر های گوناگونی دربارة اقدام مصر در پذیرش شاه، ابراز می شود.
در لبنان، برخی مطبوعات تصمیم انورسادات را مبنی بر دادن پناهندگی دائمی به شاه مخلوع در مصر، مورد حمله قرار دادند؛ از جمله روزنامة چپ گرای "السفیر" که رابطة نزدیکی با سرهنگ معمر قذافی رهبر لیبی دارد، نوشت که این امر یک تحول جدی است که بدون شک با برنامه ریزی قبلی امریکا صورت گرفته است. برخی روزنامه های لبنانی پیش بینی کردند کشورهای عرب مخالف جریان صلح کمپ دیوید - که زیر نظارت امریکا صورت گرفته است - از مسئلة حضور شاه مخلوع در مصر استفاده خواهند کرد تا حملات تبلیغاتی خود بر ضد رهبر مصر را شدت بخشند.(2)
در انگلستان، ستایش از سادات وجه غالب فضای مطبوعاتی است. گاردین چاپ لندن نوشت: باید با دیدة احترام به سادات نگاه کرد؛ زیرا تمام کشورهای غربی همة روابط دیرینة خود را با هم پیمان صادق خود یعنی شاه مخلوع ایران، قطع کرده اند و کوچک ترین توجهی به او نمی کنند؛ ولی پرزیدنت سادات هنوز به صورت یک مهمان از او استقبال می کند. با این حال گاردین در قسمتی دیگر از مقاله افزود این اقدام سادات به منظور این است که پشتیبانی هرچه بیش تر امریکا را از سیاست مصر کسب کند و در نتیجه پشتیبانی کشورهای غربی از برنامه های آیندة سیاسی مصر را به دست آورد؛ ولی این مسئله به تنهایی نمی تواند علت اساسی اقدام سادات دربار ة شاه سابق را توجیه کند.(3)
تایمز لندن نیز نوشت: انسان هرگونه تصوری که از شاه داشته باشد، ناگزیر پرزیدنت سادات را تحسین خواهد کرد. خطا است اگر ژست او را به منزلة اقدامی تاکتیکی تلقی کنیم که برای کسب حمایت پرزیدنت کارتر در مذاکرات ماه آیندة واشنگتن صورت گرفته است. با این حال صواب آن است که اقدام وی را بخشی از یک استراتژی بدانیم که به موجب آن، وی از سال 1973 به بعد مایل بوده است حمایت امریکا را برای سیاست های مصر جلب کند. او استدلال می کند که امریکایی ها تنها در صورتی که مصر را دوستی صدیق و قابل اعتماد بدانند، حاضر خواهند شد به مصر کمک هایی بکنند؛ کمک هایی که برای بازسازی اقتصاد و تجهیز مجدد نیروهای مسلح آن کشور مورد نیاز است، و دشوارتر از همه برای ستاندن اراضی فلسطین از اسرائیلی ها ضرورت دارد، و این اقدامات روش های وی را در چشم جهان عرب موجه جلوه خواهد داد.
تایمز لندن در پایان، جنبة اخلاقی را در عمل سادات قوی تر کرد و نوشت: با این حال،
ص: 156
محاسبة سیاسی مستمر در این اقدامات خالی از انگیزه هایی والاتر نیست که برخی از این انگیزه ها عبارتند از: تمایل به کمک به دوستی که دچار عسرت شده است، بدون اعتنا به این که آیا خطای خودش باعث واژگون بختی اش شده یا نه؛ و تمایل به ارائة چهره ای از اسلام که متفاوت با "عدل انقلابی اسلامی" در تهران است؛ برای آن که به جهان نشان داده شود آنهایی که دائماً صفات رحم و شفقت را جزء ذات باری تعالی می دانند، می توانند به مناسبت های مختلف، همین صفات را از خود نیز بروز دهند(1)
در آلمان نیز "زوددویچه سایتونگ" چاپ مونیخ، به این نحو به تمجید از اقدام سادات پرداخت: سادات با این کار، دعوت از شاه، آرامش سیاسی به دست نخواهد آورد؛ بلکه هم در کشورش و هم در خارج با ناراحتی های سیاسی روبه رو خواهد شد؛ به همین خاطر باید قبول کرد که سادات این کار را فقط به خاطر یک وظیفة اخلاقی انجام داده است. او آماده است بدون در نظر گرفتن اهداف سیاسی و حتی آنچه امریکا با آن موافق است، چنین کاری را انجام دهد.(2)
54
در ماجرای عزمیت شاه به مصر، صادق قطب زاده وزیر خارجه ایران، بیش ترین لطمات شغلی و فردی را متحمل شد. وی که نامزد نخستین دورة انتخابات ریاست جمهوری ایران بود، علاوه بر اینکه در انتخابات مزبور بازنده شد بازنده بزرگ ماجرای اقامت و خروج شاه از پاناما محسوب می شود. وی که پرستیژ سیاسی خود را در معرض آسیب جدی می دید با امیدواری زیادی نمایندگان و حقوقدانانی را به پاناما اعزام کرده بود؛ اما سران پاناما در یک بازی آشکار، با گذراندن وقت و به بهانة تعطیلات یکشنبه، از قبول مدارک خودداری کردند. نتیجه آن شد که قبل از پایان روز تعطیل، یعنی ساعت چهارده همان یکشنبه، شاه پاناما را ترک کرد. به این ترتیب، به ناچار چند ساعت پس از آن که شاه پاناما را ترک کرد، وکلای نمایندة ایران مدارک لازم را برای استرداد و محاکمة شاه، رسماً به پاناما عرضه کردند.(3)
به گزارش خبرنگار بی.بی.سی. در امریکای لاتین: «وکلایی که از جانب دولت ایران به پاناما رفته بودند، اظهار داشتند که مدارک لازم را به این جهت تقدیم مقامات پاناما کردند که شاید شاه در صدد برآید به پاناما بازگردد. این اسناد و مدارک شامل جزئیات اتهاماتی است که به حکمران سابق ایران وارد آمده و او را متهم می کند که اموال کشور را دزدیده و به طور غیرقانونی اموال و سرمایه هایی را به خارج فرستاده و در شکنجه و کشتار و
ص: 157
قتل عام مردم دست داشته است. وکلایی که از جانب ایران به پاناما رفته اند، این مدارک را به وزارت امورخارجه پاناما تقدیم کردند.»(1)
صادق قطب زاده بعد از ظهر امروز در یک کنفرانس مطبوعاتی با حضور خبرنگاران داخلی و خارجی شرکت کرد. وی در پاسخ به این سؤال که آیا دولت ایران برای استرداد شاه مخلوع از کشور مصر اقدامی خواهد کرد یا نه، گفت: «به عقیدة ما دولت کنونی مصر حاکمیتی بر آن سرزمین ندارد، بنابراین در صورت اقدام به این امر، مدارک استرداد باید به امریکا یا اسرائیل فرستاده شود؛ زیرا انور سادات فقط بازیچه ای در دست این دو طرف است.»(2)
در این حال، لوموند در شمارة امروز خود نوشت قطب زاده روز دوشنبه (دیروز) ساعت3، به دانشجویان مسلمان دستور داد که گروگان ها را به مقامات رسمی جمهوری اسلامی تحویل دهند. سپس چون موفق به دیدار بنی صدر نشده بود، اعلامیه ای در مطبوعات درج کرد مبنی بر این که «اگر از خروج شاه از پاناما جلوگیری شود و موضوع استرداد وی در جریان بیفتد، گروگان ها در ظرف 24 ساعت آینده به مقامات رسمی ایران تحویل داده خواهند شد.»
روزنامة مزبور، طی گزارش مفصلی در این باره، به مسئلة خروج شاه علی رغم مذاکرات قطب زاده با توریخوس، اشاره می کند. سپس می افزاید: مقامات مسئول ایرانی از این اقدام متحیر می شوند. آنها به غلط فکر می کردند که این بار نیز یک صحنه سازی معمولی در کار است. آقای "هکتور ویلالون" وکیل آرژانتینی - که در هفته های اخیر نقش زیادی بین تهران، واشنگتن و پاناما بازی کرده بود - برای تسکین خاطر، سکوت را می شکند و اظهار می دارد که «در هرحال پاناما هیچ مجوز قانونی برای ممانعت از خروج شاه در اختیار نداشت.» قطب زاده از این اظهار نظر متعجب می شود و به زبان فرانسه فریاد می زند که «پس این طور آنها قوانین خودشان را نقض می کنند. بیش از دو ماه است که آنها می بایست این شخص را دستگیر می کردند؛ چون ما درخواست این امر را کرده بودیم. آدم نباید یک جانی را چند ساعت قبل از این که دلایل مجرم بودنش را دریافت کند، فراری دهد.» او خطاب به ما می گوید: «ما تمام آنچه را که خواسته بودند، تهیه کرده بودیم؛ مدارکی کاملاً مستند و حتی قول قطعی مبنی بر این که اگر شاه را پس از رأی دادگاه پاناما به ما تحویل دادند، از اعدام وی خودداری کنیم.»
لوموند در بخش دیگری از گزارش خود می نویسد: از طرف دیگر قطب زاده در مصاحبه های مختلف با نمایندگان مطبوعات امریکا گفت که به عقیدة وی در مسئلة فرار شاه به پاناما، تنها کیسینجر و راکفلر مسئول می باشند؛ چون حزب جمهوری خواه امریکا می خواهد بدین وسیله، شکست کارتر را در انتخابات موجب شود.
اریک رولو، نویسندة این گزارش، در بخش دیگر گزارش نظر قطب زاده و بنی صدر را مقایسه می کند و در توضیح نظر بنی صدر می نویسد: آقای قطب زاده دولت کارتر را مسئول
ص: 158
نمی داند، ولی آقای بنی صدر در این باره عقایدی مهم اظهار داشته است. او می گوید: «از یک چیز مطمئن هستم و آن این که نیروهایی در امریکا وجود دارد که می خواهند هرگونه تصمیم گیری را برهم بزنند. این آدم ها حتی حاضرند برای مقاصد سیاسی خود، گروگان ها را قربانی کنند. آنها می دانند چطور جمهوری اسلامی را تضعیف کنند.» آقای بنی صدر در ادامة گفتارش می افزاید: «مسئله در این جا تمام شده نیست. ما از امریکا درخواست خود را مبنی بر استرداد شاه ادامه خواهیم داد. پاناما و مصر برای ما هر دو سر و ته یک کرباس هستند؛ هر دو مطیع امریکا می باشند. سادات حتی بیش تر از توریخوس به کاخ سفید وابسته است.» آقای احمد سلامتیان می گوید: «کارتر برای سادات یک هدیه زهر آگین فرستاده است.» بنی صدر معتقد است که جمهوری اسلامی قربانی یک توطئة بین المللی شده است. عوامل این توطئه در میان ایرانیانی که طرفدار دو ابرقدرت هستند وجود دارند. به عقیدة بنی صدر، امریکا و شوروی سعی می کنند این بحران را طولانی کنند تا ایران نتواند یک سیاست استقلال ملی اتخاذ کند و روابط سالم با قدرت سومی مثل اروپا، برقرار سازد.(1)
55
امروز جیمی کارتر رئیس جمهوری امریکا، در دیدار با "بورگه" وکیل فرانسوی ایران، آخرین مواضع دولت امریکا در قبال گروگان ها را چنین اعلام کرد: «برای این که جای هیچ گونه ابهام و تردیدی باقی نماند و موضع و روش من کاملاً روشن باشد، آنچه را که دولت امریکا می خواهد، در این صفحة کاغذ نوشته ام: الف) آزادی دستگیر شدگان، به فوریت و بدون آن که کوچک ترین آسیبی به آنها برسد. ب) در موقع مقتضی، برقراری روابط عادی با ایران و دولت فعلی، توأم با قبول نتایج انقلاب ایران. ج) ایران می تواند شکایات خود را در سازمان های ملل متحد، دیوان بین المللی لاهه و یا در مطبوعات و رسانه های گروهی مطرح نماید.»(2)
در این حال، رادیو صدای امریکا گزارش داد که مقامات وزارت خارجة امریکا، تحولات ناشی از عزیمت شاه سابق ایران به مصر را بررسی کرده اند و آثار احتمالی آن را در مورد گروگان های امریکایی در تهران، مورد ارزیابی قرار داده اند. در گزارش خبرنگار صدای امریکا از وزارت خارجة این کشور، در این باره چنین آمده است:
یک مقام وزارت امورخارجة امریکا، به طور خصوصی گفته است که رفتن شاه مخلوع ایران از پاناما به مصر، بعضی ها را در تهران ناراحت کرده است و از این رو می توان گفت بدون تأثیر نبوده است. ولی مقامات دولت امریکا رسماً اظهار عقیده کردند که این نقل و انتقال و تغییر و تحول نباید در سرنوشت گروگان های امریکایی در تهران اثری داشته باشد. به قول هادینگ کارتر سخنگوی وزارت خارجة امریکا، اصولاً رفتن شاه از پاناما به مصر، با مسئلة گروگان های امریکایی که بر خلاف اصول و قواعد و قوانین شناخته شدة بین المللی به اسارت گرفته شده اند، هیچ گونه ارتباطی ندارد.
ص: 159
مقامات وزارت امورخارجة امریکا ضمناً اشاره کردند که عزیمت شاه سابق ایران از پاناما و رفتن او به مصر، تصمیم خود او بوده است، نه به خاطر فشار امریکا، و اگر نقل مکان شاه مخلوع یک روز و یا چند ساعت قبل از مطرح شدن مسئلة استرداد وی صورت گرفته است، به خاطر این موضوع نبوده است. سخنگوی وزارت خارجة امریکا اضافه کرده است که دولت امریکا تصور نمی کرد دولت پاناما با استرداد شاه به ایران موافقت کند، و ترک پاناما از طرف شاه صرفاً به خاطر این بوده است که وی به جرّاحی حساس و مهمی نیاز دارد که ظاهراً انجام آن در پاناما میسّر نبوده است.
گزارش های مطبوعاتی حاکی از این بوده است که مقامات ایرانی قصد داشتند به محض این که تقاضای ایران برای استرداد شاه مخلوع در محاکم پاناما به جریان افتد، گروگان های امریکایی را در تهران از کنترل اشغالگران سفارت خارج کنند؛ ولی مقامات امریکایی این گزارش را به اصطلاح، قصة شاه و پریان خوانده اند و در صحت آن تردید کرده اند. همچنین به اظهارات شیخ صادق خلخالی که گفته است گروگان ها به عنوان جاسوس محاکمه خواهند شد، وقعی نگذارده اند؛ زیرا می گویند او در دستگاه دولت سمتی ندارد که بتواند از طرف دولت ایران چنین اظهاراتی بکند. سخنگوی وزارت امورخارجة امریکا اضافه کرده است که دولت ایران از عواقب چنین اقدامی و از محکومیتی که به همراه دارد، به خوبی واقف است.(1)
56
به گزارش رسیده از پاسگاه های مرزی عراق، «امروز به کلیه پاسگاه های "شرطه مرزی" یک گروه اطلاعاتی متشکل از مأمورین سازمان "امن العام" و استخبارات و حزب بعث، اعزام گردید تا کلیة فعالیت های مأمورین شرطه، زیر نظر این گروه صورت گیرد.»(2)
از سوی دیگر، گزارش هایی از مناطق مرزی در استان کرمانشاه در غرب کشور، خبر از حملة مهاجمان محلّی می دهند. طبق این گزارش ها، مهاجمان محلّی تحت حمایت دولت عراق، همچنان به حملات خود به پاسگاه های مرزی ادامه می دهند و در صورت عدم موفقیت، به عراق فرار می کنند. در همین راستا، پاسگاه مرزی تیله کوه امروز مجدداً هدف حملة مهاجمان مسلح قرار گرفت. رضایی مسئول سپاه پاسداران مستقر در قصرشیرین، در این باره گفت: دیروز و امروز به پاسگاه مرزی تیله کوه از توابع قصرشیرین حمله شد و پاسداران به دفاع برخاستند. در این درگیری که چهار ساعت طول کشید، به افراد سپاه پاسداران خسارتی وارد نیامد؛ اما از تلفات مهاجمین هنوز اطلاعی به دست نیامده است. این افراد از ایادی سردار جاف و کدخدا محمود نظری هستند که دولت عراق آنها را مسلح کرده است و برای خرابکاری به خاک ایران فرستاده می شوند. رضایی در مورد علت حمله های مکرر مهاجمان به پاسگاه تیله کوه گفت: چون تنها راه نفوذی به مرز ایران این منطقه است، بنابراین مهاجمین به این نقطه حمله می کنند.(3)
ص: 160
به دلیل چنین حوادثی، برخی اهالی مناطق مرزی کشور، از محل سکونت خود کوچ می کنند و به مناطق دیگر پناه می برند؛ از جمله امروز یکی از روستاهای مرزی قصر شیرین در محدودة پاسگاه مرزی "تنگاب نو" تخلیه شد. گزارش رسیده حاکی است که در ساعت 14 روز جاری، فردی غیرنظامی به پاسگاه مزبور مراجعه کرد و اظهار داشت که تعداد 800 نفر از ضدانقلابیون و چریک های وقت کشور عراق، قصد حمله به آبادی "ولدکشته" و پاسگاه مذکور و تصفیه خانة آب تنگاب را دارند. وی اضافه کرد تعداد هفت خانوار از قریة ولدکشته به قصرشیرین کوچ نموده اند و بقیه خانواده ها در حال کوچ هستند. پاسگاه "تنگاب نو" هفت مأمور خود را برای برقراری امنیت این آبادی اعزام کرد.
در پی این موضوع، ناحیة ژاندارمری کرمانشاه از طریق هنگ ژاندارمری قصرشیرین مراتب را به تیپ ابوذر اعلام کرد تا اقدام لازم صورت گیرد. همچنین به هنگ نیز ابلاغ کرد که با استفاده از کلیة امکانات موجود، پیش بینی های لازم و اقدام بایسته را معمول دارد.(1)
57
در گزارشی که امروز سپاه کرمانشاه به تهران ارسال کرد، وضعیت کلی غرب کشور آرام توصیف شده است.(2) گزارش دیگری از سپاه کرمانشاه نیز حاکی است: «عملیات [استقرار سپاه] در منطقه شروع شده و مناطق، در اختیار سپاه قرار گرفته، بی سیم های کامیاران، کرند، اسلام آباد، قصرشیرین، جوانرود، روانسر، پاوه را سپاه کنترل می کند. ضمناً هرکدام از این شهرها شبکه دارند که زیر پوشش سپاه می باشد.»(3) از سوی دیگر، در همین روز دفتر ابوشریف فرمانده عملیات سپاه، در پیامی از تهران برای سپاه کرمانشاه نوشت: «خواهشمند است مهمات جهت نیروی کامیاران ارسال دارید. نیاز شدیدی به مهمات می باشد.»(4)سپاه کرمانشاه نیز از تهران درخواست کرد به علت موقعیت اضطراری منطقة تکاب، سپاه آن جا احتیاج به نیرو دارد؛ از تهران نیرو بفرستید(5) این در حالی است که همین سپاه گزارش داد: چنانچه فردا هوا مساعد باشد، با "گشتی بانی" هوانیروز و ارتش به طرف باینگان حرکت می کنیم.(6)
58
درگیری های چند روز اخیر در روستاهای ارومیه، ظهر امروز با آزاد شدن ژاندارم ها و جوانمردان که حزب دمکرات آنها را گروگان گرفته بود، فروکش کرد. دربارة چگونگی و نتیجة درگیری های مزبور، اطلاعیة لشکر64 ارومیه حاکی است: «در تاریخ 2/1/1359 عناصر مسلح غیرقانونی به پاسگاه های ژاندارمری در آق بلاق، راژان و سیلوانا حمله نمودند که این حمله با مقاومت دلیرانة مردم مسلمان و میهن دوست منطقه، دفع گردید؛ ولی این عناصر خائن با جمع آوری نیروهای مزدور و بی وطن از اطراف، در 3/1/1359 حملة گسترده تری را به نقاط فوق تکرار نمودند که بر اثر این حملات، در ساعت 21 روز 3/1/1359 پاسگاه آق بلاق سقوط نمود و تعدادی ژاندارم و جوانمرد کُرد که در خدمت ژاندارمری هستند، با اسلحه و مهمات و
ص: 161
با به جای گذاشتن دو شهید و سه زخمی، توسط مهاجمین دستگیر شدند که افراد ژاندارم آن، توسط مقامات مسئول به اشنویه تخلیه شدند. با توجه به وضعیت فوق، لشکر64 ارومیه بار دیگر مسئله را به قضاوت مردم شریف آذربایجان غربی گذاشته و خاطرنشان می سازد که ارتش به هیچ گروه سیاسی اجازة اقدامات نظامی به ویژه مسلحانه را نخواهد داد.»(1)
اما در گزارش سپاه ارومیه در این باره چنین آمده است: «در تاریخ 3/1/1359 در ساعت 21، افراد ژاندارمری پاسگاه آق بولاق و جوانمردان کرد، و فردایش 4/1/1359 در ساعت 16:30، اکراد وابسته به خان های محلّی راژان به تعداد 160 نفر و 21 نفر از ژاندارم ها، بدون هیچ مقاومت خلع سلاح [می شوند] و پس از دستگیری آزاد می شوند. و در منطقه سیلوانا دمکرات ها با ژاندارمری درگیر هستند. همچنین موسی گیلانی زاده ارباب راژان، ظاهراً توسط دمکرات ها دستگیر می شود که احتمالاً صحنه سازی است.»(2)
در این حال، سازمان چریک های فدایی خلق - شاخة سنندج، واقعه را چنین گزارش کرد: «به دنبال توطئة جاش ها در منطقة اشنویه در روز یکشنبه 3/1/1359، جاش های دولتی دو نفر از پیشمرگ های دمکرات را دستگیر می کنند. به دنبال پخش این خبر، پیشمرگان دمکرات خواستار آزادی آنها می شوند. جاش های محلی و ژاندارم ها به سوی نیروهای خلقی که در آن منطقه بودند (دمکرات، فدایی) تیراندازی می کنند و پیشمرگان دمکرات و فدایی برای جلوگیری از تهاجم و گسترش جنگ، دست به دفاع می زنند. در نتیجه پاسگاه "سی کانیان" سقوط می کند و درگیری به منطقة راژان کشیده می شود. از تعداد تلفات اطلاع دقیقی در دست نیست. به دنبال تحریکات اخیر جاش ها و ژاندارم ها و شکست توطئة آنها، ارتش در تاریخ 4/1/1359 اعلام می کند که در صورتی که پیشمرگان خلق کُرد، اسلحه های مصادره شده را تا ساعت 12 روز سه شنبه 5/1/1359 تحویل ندهند، ارتش مداخله خواهد کرد. در پی این توطئه ها برای آغاز یک جنگ تحمیلی دیگر، دو ستون ارتشی به همراهی تعدادی تانک و پاسدار، تا روستای "قلاتان" پیشروی کرده اند و نیروهای جنبش مقاومت خلق کرد، در اطراف جاده نقده - اشنویه موضع گرفته اند. تا زمان چاپ این خبرنامه (5/1/1359) هیچ گونه برخوردی گزارش نشده است.»(3)
در هر صورت، لشکر64 عصر روز گذشته خطاب به مهاجمان، ضرب الاجلی به شرح زیر اعلام و ابلاغ کرد: «بدین وسیله به جنگ افروزان حیله گر و روباه صفتان دغل ابلاغ می گردد که نسبت به اعادة کلیة پرسنل دستگیرشده و جنگ افزارهای مسروقه از پاسگاه های آق بلاق، راژان و سیلوانا، تا ساعت 12 روز 5/1/1359، و [برای] مرمت پاسگاه ها و منازل تخریب شده و اموال غارت شده، حداکثر تا دو هفته از این تاریخ اقدام [شود.] در غیر این صورت، ارتش مصمم و قاطع به وظایف خود که از طرف ملت ایران به او محول گردیده، نسبت به استرداد مجدد پاسگاه های ژاندارمری اقدام، و عناصر غیرقانونی را دستگیر و تسلیم دادسراهای انقلاب اسلامی خواهد نمود.»(4)
ص: 162
در این حال تلفنگرام مورّخ امروز ستاد مشترک ارتش به سپاه پاسداران، نشان می دهد که در منطقة مزبور، برای طراحی و اجرای عملیات احتمالی (بعد از پایان ضرب الاجل یاد شده) بین ارتش و سپاه توافق و هماهنگی وجود ندارد. در تلفنگرام مزبور آمده است: برابر گزارش لشکر64 پیاده، به منظور شرکت سپاه پاسداران در وقایع اخیر منطقة استحفاظی لشکر64، این لشکر از نمایندة سپاه پاسداران دعوت به عمل آورد. بعد از مذاکرات لازم، مقرر شد سپاه پاسداران، با عملیات لشکر همکاری های لازم را صورت دهد؛ لیکن در ساعت 24 روز 4/1/59، آقای بدری نمایندة سپاه پاسداران پس از مشاوره و تماس با سایر برادران پاسدار، تلفنی اظهار داشتند که سپاه پاسداران در این مأموریت شرکت نخواهد کرد. به طوری که ملاحظه می فرمایید، پس از 14 ماه این نخستین مأموریت مقابله با ضدانقلابیون است که سپاه پاسداران دربارة آن چنین عکس العملی نشان می دهد. میزان بهره دهی سپاه پاسداران ارومیه به استحضار ریاست جمهوری نیز رسیده است(1)
از سوی دیگر، امروز سپاه ارومیه نیز طی گزارشی به مرکز عملیات سپاه در تهران، چنین می نویسد: «ارتش برای عملیات مورخ 5/1/1359 در منطقه، در ساعت 20:45 مورخ 4/1/59 از سپاه ارومیه درخواست همکاری می نماید. شورای فرماندهی سپاه بنا به دلایلی که متعاقباً ارائه خواهد نمود، عدم امکان شرکت خود را بدین وسیله جهت اطلاع اعلام می دارد.»(2)
در نهایت، دستگیرشدگان قبل از پایان مهلت تعیین شده آزاد شدند؛ به این ترتیب که افراد دستگیر شده را مقامات مسئول بخش اشنویه به ارومیه انتقال داده، تحویل دادند.(3)بنابراین، قسمت عمدة مفاد اخطار لشکر64، یعنی آزادی افراد ژاندارم و جوانمردان اسیرشده، اجرا شد.
59
امروز شهربانی کل کشور، دربارة عملکرد سازمان کومه له تلفنگرامی از رکن سوم ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی دریافت کرد. در این تلفنگرام، منابع نیروی زمینی ارتش مستقر در منطقه، بخشی از عملکرد غیرعلنی این سازمان را تهیه و به ستاد مشترک ارسال کرده اند. طبق این گزارش که شهربانی نیز آن را برای وزارت کشور ارسال کرد، سازمان مزبور در سطح تشکیلات، حرکتی مبتنی بر براندازی مسلحانه را دنبال می کند. شایان ذکر است که این سازمان در سطح سنندج و بعضی شهرهای کردستان، در پوشش تشکل های مختلف، فعالیت علنی سیاسی دارد و اعضای آن در نهادهایی مثل شورای شهر فعال هستند. در گزارش مزبور که در چند بند تنظیم شده، آمده است:
1. آقایان عطاءالله برازنده با اسم مستعار "صادق"، ناظری با اسم مستعار "وریا" و صابر علی پناه با اسم مستعار "زرگا"، مسئولان شبکة حزب کومه له می باشند که عده ای از مردم نیز به وسیلة آنان و صدیق کمانگر شکنجه شده اند.
2. آقایان یوسف اردلان، صدیق کمانگر، سید مهدی نبوی، مهندس وطن دوست، ایوب
ص: 163
نبوی، مسعود نبوی، ناظری، عطاءالله برازنده و صابر علی پناه در تصمیم گیری های حزب کومه له شرکت دارند و از اعضای مؤثر تصمیم گیری های این حزب هستند.
3. افرادی که در زندان کومه له شناسایی شده اند عبارتند از: الف) سه نفر پاسدار که دو نفر از آنان به اعدام محکوم شده اند و در حال حاضر در زندان می باشند. ب) دو نفر به نام های صالح و شیخ احمدی، اهل کامیاران، به اتهام جاسوسی. پ) یک نفر استوار ژاندارمری به نام اسماعیل زبده. ت) آقای معین الدّین فخرالعلما.
4. نیازمندی های مالی و مواد خوراکی حزب کومه له و زندانیانی که در اختیار دارند، از طریق تهدید و ارعاب مردم به وسیلة افراد مسلح حزب و با توزیع فرم های مخصوص بین مردم شهر و روستا به عنوان کمک، تأمین می شود.
5. آقای تاج الدّین فخرالعلما اصرار دارد در صورتی که عده ای افراد مسلح در اختیار او گذاشته شود، به مقابله با کومه له ها بپردازد و آنها را خلع سلاح کند. ضمناً حاضر است در صورتی که امکان داشته باشد، در مرکز صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و رادیو و تلویزیون مرکز سنندج حضور یابد و اطلاعات خود را دربارة اعمال و کارهای حزب کومه له در اختیار مردم ایران بگذارد.
6. ظرف چند روز گذشته آقای تاج الدین فخرالعلما برادر معین الدین فخرالعلما - که در حال حاضر در زندان کومه له است - کراراً از طرف حزب، تهدید به مرگ شده است و قصد دارد به محض آزاد شدن برادرش از زندان، همراه اعضای خانواده به لشکر سنندج پناهنده شود و در لشکر اسکان یابد.(1)
60
نشریة "خبر"، ارگان سازمان چریک های فدایی خلق ایران - سنندج، از یک تجمع نوروزی گروه های مسلّح فعال در کردستان گزارش داد. در این گزارش، به سخنرانی یکی از اعضای سازمان چریک های فدایی خلق اشاره شده است که در تجمع مسافران نوروزی ایراد شده است.
نشریة مزبور در این باره نوشت: از طرف خانة شورا و بنکة(2) محلة فیض آباد، به مناسبت تشریح اوضاع کردستان و جنبش مقاومت خلق کُرد، میتینگی با شرکت میهمانان نوروزی ترتیب یافت که در ساعت 10:30 بر مزار شهدا (تایله) برگزار شد. در این مراسم پس از خواندن سرود "زنده بود خلق کُرد" و سخنرانی دربارة شکل گیری خانة شورا و بنکة فیض آباد، یکی از اعضای سازمان چریک های فدایی خلق ایران - سنندج، در مورد مسائل حاد جنبش سخنرانی کرد و مراسم با سرود "ئه ی رقیب" پایان یافت.
این نشریه ادامه داد: رفیق در قسمتی از سخنانش ضمن تأیید این که تقویت هیئت نمایندگی خلق کُرد ضرورت دارد، گفت: «جناح های مختلف هیئت حاکمه، با تمامی تضادهای
ص: 164
درونی خود، در سرکوب کارگران، زحمتکشان و خلق های به پا خاسته هم جهت بودند و در شرایط فعلی، با محاصرة نظامی و اقتصادی، با جنگ تبلیغی و روانی وسیع، و با جنگ موضعی می خواهند کردستان را به خون بکشانند؛ ولی خلق ما با تجربه گیری از تجارب غنی جنبش های رهایی بخش جهانی در تمامی زمینه ها بر ضد این مسائل به پاخاسته و در راه اعتلای جنبش شکوهمند مقاومت خلق کُرد، هم اکنون در شهر سنندج شوراهای محلات و بنکه ها را به عنوان بازوی مسلّح این شورا ها به وجود آورده است. این شوراها باید شوراهای واقعی توده های مردم محلات باشند که در آن، نمایندة کارگران، بازاریان، کارمندان مسلمان و دانش آموزان، از زن و مرد، در تشکیل و ادارة آن فعال باشند، و این گامی است در راه خودمختاری به دست شوراها. اکنون بنکه ها گرچه نتوانسته اند بازوی مسلح شوراهای واقعی باشند، امّا ما در جهت این رشد و اعتلا تلاش عظیمی را آغاز کرده ایم.»
این نشریه افزود: رفیق در بخش دیگری گفت: «مبارزة خلق کرد در شرایط فعلی، مبارزه ای است که از چارچوب تنگ ملی بیرون آمده و هرچه بیش تر طبقاتی می شود. از آن جا که سرمایه داران و زمین داران بزرگ، به وسیلة جنگ افروزان و عمال وابسته به امپریالیسم مسلح شده اند و بر ضد خلق به پاخاسته و در کنار سرکوب گران قرار گرفته اند، هر مبارزه ای بر ضد زمین داران بزرگ و بر ضد سرکوب کنندگان حقوق دمکراتیک خلق، مبارزه ای است برای کسب خودمختاری و مبارزه ای است برای رفع ستم اقتصادی کارگران، خوش نشینان، دهقانان فقیر و زحمتکشان؛ لذا مبارزه ما مبارزه ای است ملی - طبقاتی و ما در اعتلای آن تلاش همه جانبه را به کار خواهیم بست. ما ایمان داریم کردستان بدون ایران آزاد نخواهد شد و رهایی ایران در گرو قطع سلطة امپریالیسم و عوامل وابسته است و جنبش خلق به رهبری طبقة کارگر، ضامن پیروزی و رهایی واقعی ایران و رفع ستم اقتصادی - سیاسی - فرهنگی تمامی خلق هاست.»(1)
61
امروز سازمان مجاهدین خلق نامه ای به امام خمینی نوشت.(2) متن کامل این نامه به قرار زیر است:
«بسم الله الرحمن الرحیم. حضرت آیت الله العظمی امام خمینی پدر گرامی مان!
مجاهدین خلق ایران در نهایت اعتذار از این که هنگامی که آن حضرت بیش از پیش نیازمند آرامش هستید، مزاحم اوقات شریف می شوند، ضمن آرزوی سلامت و عمر طولانی
ص: 165
برایتان، در رابطه با پاره ای مطالب بسیار حساس مملکتی به استحضار می رسانند:
1- شاه خائن با اشاره و صلاحدید اربابان امریکایی خود، راهی قلب منطقه شده است تا در مرکز ثقل ساواکی ها و دژخیمان فراری، و زیر چتر امنیتی و نظامی سادات و اسرائیل، کماکان توطئه بر علیه انقلاب ایران را از نزدیک ادامه دهد، و به همین دلیل نیز آنها در مدت اقامت امام در بیمارستان، بر ضد آمال فرد فرد ملت از هیچ گونه شایعه پردازی ابا نداشتند. همچنین در این ایام، نوکر سرسپردة دیگر امریکا یعنی بختیار خیانتکار، به فعالیت های بی سابقه ای در اروپا دست زده است و مراودات و مراجعات بسیاری پیدا کرده است. قبل از این نیز شاهد بودیم که امریکا هم زمان با فعل و انفعالات شدید نظامی در منطقه، تلاش نمود تا در کسوت کنفرانس پاکستان، سران ارتجاعی وابسته به خودش در منطقه را از موج احساسات ضد استعماری امریکایی که تحت رهبری شما در منطقه برانگیخته شده بود، مصون دارد؛ چرا که امریکا به رغم منطق خدشه ناپذیر خلق ها و تاریخ جهان، گمان این را داشته و دارد که افکار عمومی کشورهای تحت سلطه را تا آن جا که می تواند، از دشمن اصلی شان منحرف سازد؛ حال این که شما بارها و بارها تأکید فرموده اید که امریکا این شیطان بزرگ جهان، دشمن اصلی است و کلیة روابط و پیوندهای استعماری اقتصادی و سیاسی و نظامی و فرهنگی بایستی با آن قطع گردد.
2- متأسفانه تا این تاریخ، منویات ضد امپریالیستی شما مبنی بر قطع تمام پیوندهای استعماری، چنانکه باید و شاید اجرا نشده و برای همة مسلمانان انقلابی ایران در رابطه با آنچه فوقاً عرض شد، اسباب نگرانی است.
3- علاوه بر همه این ها، این روزها در کوران انتخابات در صحنة سیاست داخلی نیز شاهد بالاگرفتن اختلافات فرقه ای و حزبی و گروهی من جمله بر علیه مجاهدین خلق ایران هستیم. تمایلی که بر حسب آن، با آن که موقعیت کشور ما در مقابل امریکا هیچ تفاوتی با یک ماه پیش نکرده است، مجاهدین نیز به مثابة دشمن تلقی شده و گاه صراحتاً "مهدورالدم"، و بدتر از ساواکی، و دشمن اصلی در داخل کشور، و شایستة هرگونه سرکوب معرفی می گردند و البته آشکار است که اگر این گونه تمایلات مهار نشود، عواقب وخیم آن، که یادآور اختلافات و جنگ و جدال های حیدری - نعمتی است، بیش از پیش راه را بر مقاصد شوم امپریالیست ها هموار خواهد نمود. حال آن که بدیهی است لااقل تا وقتی زمینه های هرگونه طمع و چشم داشت امپریالیست ها بر این میهن اسلامی، منتفی نشده باشد، شقّه شدن نیروهای مردم هرگز به سود انقلاب نبوده و هیچ چیز مسموم تر و خطرناک تر از تبدیل وحدت کلمه به تفرقه و تفرق نیست.
4- در ارتباط با همین گونه اختلافات - که نهایتاً چشم اندازی جز موضع گیری متقابل نیروها در قبال یکدیگر، به زیان تمامی انقلاب رهایی بخش ضد امپریالیستی و اسلامی مان ندارد - ما نمی توانیم از مقدمه چینی هایی که به اشکال مختلف، در آستانة انتخابات صورت می پذیرفت، فروگذار نموده و مثلاً تهدید مسلحانة یک روزنامه، به خصوص علیه خودمان را به عرض امام
ص: 166
نرسانیم؛ زیرا که بالصّراحه در روز 27 اسفندماه عنوان کرده بودند که در برابر ما چاره ای جز " اندیشه به سلاح" نیافته اند، و تأثّر ما وقتی افزایش می یابد که به یاد بیاوریم همین نویسندگان در دوران رژیم طاغوتی و در برابر آن، چنین اندیشه ای را نفی و طرد می کردند.
5- به این ترتیب، مجاهدین خلق در آرزوی یک زندگی مسالمت آمیز و تفاهم بار شورایی که فارغ از هرگونه تهدید و عمل و عکس العملی ناخوشایند باشد، خود را محق می دانند که به منظور نیل به حداکثر وحدت کلمه و یکپارچگی ممکن، از محضر شما تقاضا کنند که با ارشادات خود به این گونه نگرانی ها خاتمه دهید؛ به خصوص که در کوران انتخابات و در فاصلة کوتاه ما بین مرحلة اول و دوم، قطعاً هیچ تشنّجی بر صلاح خلق و انقلاب و امام نیست؛ به همین دلیل ما مشتاقانه در انتظار رهنمودهای آن حضرت، پیرامون ممانعت از افزایش اختلاف و تشنج و بهترین نحوة مواجهة عموم نیروها با دومین مرحلة انتخابات هستیم.
6- علی هذا اجازه می خواهیم در محضر امام بر این حقیقت تأکید کنیم که مسئلة انتخابات و کرسی های نمایندگی، برای فرزندان مجاهدتان فرع بر منافع کلی انقلاب بوده و شرکت ما در انتخابات تنها به این خاطر صورت گرفته است تا با حضور در یک مجتمع واحد سراسری، نگهبانی و اکمال سنن ضد امپریالیستی شخص آن حضرت و به ویژه زندگانی تفاهم بار ملی را برای عموم مردم، هرچه بیش تر تأمین نماییم.
السلام علیکم و رحمة الله.
با آرزوی مجدد سلامتی و طول عمر امام
مجاهدین خلق ایران 5/1/59.»(1)
کادر مرکزی سازمان مجاهدین خلق: از چپ، موسی خیابانی، مسعود رجوی، مهدی ابریشم چی و پرویز یعقوبی
سازمان در نامه امروز خود به امام خمینی: "متأسفانه تا این تاریخ منویات ضدامپریالیستی شما مبنی بر قطع تمام پیوندهای استعماری چنانکه شاید و باید
ص: 167
اجرا نشده"
62
رابطة حسنة ایران و لیبی به دلیل موضوع مفقود شدن امام موسی صدر دچار اختلالاتی شده است. در این حال، برخی گرایش ها می کوشند این تیرگی را کنار بزنند و به توسعه و بهبود هرچه بیش تر روابط اهتمام ورزند. نحوة اعلام مواضع برخی دست اندرکاران روزنامة جمهوری اسلامی و نیز اظهارات امروز "آیت الله خلخالی"، مندرج در این روزنامه، نمونه هایی از این گونه کوشش ها است. روزنامة مزبور به نقل از خبرگزاری "جماهیریه" از تریپولی، گزارشی از ملاقات امروز خلخالی با مقامات لیبی درج کرد که در آن آمده است:
«سرگرد عبدالسلام جلود با آیت الله خلخالی یکی از رهبران انقلاب اسلامی ایران که سرگرم دیدار از جمهوری عربی لیبی است، دیدار کرد. در طی این دیدار، آیت الله خلخالی به گرمی از انقلاب لیبی و نقش آن در مبارزه با امپریالیزم و ارتجاع، تمجید کرد. وی به گرمی به رهبر انقلابی لیبی درود فرستاد و گفت ما به او و نقش پیشتاز او در حمایت از عرب و اسلام، افتخار می کنیم. وی تأیید کرد که روابط میان انقلاب ایران و انقلاب لیبی رو به توسعه است. وی هرگونه اختلاف میان دو انقلاب را مردود دانست. آیت الله خلخالی گفت: ما مطمئن هستیم امپریالیزم و ارتجاع را شکست می دهیم. وی خاطرنشان ساخت که اوضاع کنونی، اتحاد و یکپارچگی مسلمان ها را ایجاب می کند تا بتوانند از آرمان های بحقّشان، به خصوص آرمان فلسطین، پشتیبانی کنند. آیت الله خلخالی سادات را متهم کرد که با رفتار غیرانسانی خود خصوصاً برافراشتن پرچم اسرائیل در خاک مصر، به اسلام خیانت کرده است. سرگرد عبدالسلام جلود نیز به نوبة خود اظهار داشت که انقلاب لیبی تنها کشوری بود که از برقراری رابطه با شاه خائن امتناع کرد. این انقلاب از آغاز، انقلاب ایران را پیش بینی و از آن حمایت کرد. وی گفت ایرانیان و عرب ها می توانند نقشی حساس در حمایت از اسلام ایفا کنند و زمان آن رسیده است که اقدام مشترکی برای به حقیقت درآوردن این کوشش ها به نفع آرمان های اسلامی و مسلمانان جهان به عمل آید.»(1)
63
امروز در بخش عربی رادیو ریاض گفتاری پخش شد که بازگو کنندة نوع موضع گیری
ص: 168
سران عربستان در زمینة اوضاع ایران است. در این گفتار آمده است: امیر فهد بن عبدالعزیز طی
یک مصاحبة مطبوعاتی با خبرنگار روزنامة فرانسوی "نوول آبسرواتور"، در پاسخ به پرسشی که دربارة اوضاع ایران از وی شد گفت: «آنچه در ایران به وقوع پیوسته یک مسئلة داخلی است و بستگی به ارادة ملت ایران دارد و مسئله ای نیست که به ما ارتباط داشته باشد وحق ما نیست در آن دخالت یا اظهار نظر کنیم، و ما با برادران ایرانی روابط دوستانه داریم و برای ملت این کشور خیر و آسایش و پیشرفت آرزو می کنیم.»(1)
فهد بن عبدالعزیز: ما با برادران ایرانی رابطه دوستانه داریم.
64
در بازتاب اظهارات اخیر بنی صدر در گفت وگو با "النهارالعربی و الدولی" دربارة سه جزیرة ایرانی خلیج فارس، امروز رادیو مسکو نیز با اشاره به سخنان بنی صدر، از جنبه ای دیگر و به نحو ذیل نارضایتی مقامات شوروی را منعکس کرد. در گفتار امروز رادیو مسکو آمده است: ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهوری ایران، بازهم اظهارات غیردوستانه ای در مورد اتحاد شوروی ایراد کرد. وی ضمن گفت وگویی با نمایندة روزنامة لبنانی النهارالعربی و الدولی ادعا کرد که گویا اتحاد شوروی برای ایران خطری به وجود می آورد.
خبرگزاری تاس می نویسد متأسفانه چنین اظهاراتی اغلب در زندگی سیاسی تهران به گوش می رسد. گرچه روشن ساختن علت این امر آسان نیست، معلوم است که این امر ناشی از سیاست اتحاد شوروی نیست؛ زیرا اتحاد شوروی روابط سنّتی حُسن همجواری با ایران دارد و مجدانه در برابر هرگونه دخالت در امور داخلی ایران اقدام می کند.(2)
ص: 169
ص: 170
65
جیمی کارتر رئیس جمهوری امریکا، امروز نامه هایی برای تاچر نخست وزیر انگلستان، ترودو نخست وزیر کانادا، اوهیرا نخست وزیر ژاپن، اشمیت صدراعظم آلمان و ژیسکاردستن رئیس جمهوری فرانسه نوشت. وی در این نامه ها ضمن اعلام تصمیم خود دربارة اعمال مجازات های اقتصادی برضد ایران، خواستار کمک و پشتیبانی آنها شد. در گزارش برژینسکی مشاور امنیت ملی کارتر، در این باره آمده است: ما سفرای این کشورها را برای ارسال نامه های پرزیدنت کارتر برای رؤسای دولت هاشان فرا خواندیم.
ما ضمن تشریح اهمیت موضوع برای آنان، گفتیم که باید اقداماتی هماهنگ به عمل آید تا ایرانی ها به وخامت وضعی که پیش آورده اند، پی ببرند. ما همچنین به آنها هشدار دادیم که بدون پشتیبانی جدّی و فعالانة متحدان خود، به اقداماتی که فعلاً در نظر گرفته ایم اکتفا نخواهیم کرد و به ناچار عملیات جدی تری در آینده انجام خواهیم داد. واکنش ابتدایی سفیران کشورهای نامبرده کاملاً منفی بود. آنها از این که قبلاً دربارة این تصمیمات، مورد مشورت قرار نگرفته اند، گله کردند و دربارة عواقب توسل به زور در حل این مسئله، ابراز نگرانی و تردید نمودند.(1)-(2)
در همین حال، جرج بوش نامزد ریاست جمهوری از حزب جمهوری خواه - که به طور روز افزونی از سیاست کارتر دربارة ایران انتقاد می کند - امروز از سایر رقبای انتخابات
ص: 171
ریاست جمهوری امریکا خواست دربارة این موضوع سخن بگویند. خبرگزاری آسوشیتدپرس در این باره گزارش داد:
جرج بوش خواستار تحریم اقتصادی کامل بر ضد ایران شد و گفت: من فکر می کنم همة ما که در صحنة سیاسی برای مقام ریاست جمهوری مبارزه می کنیم، باید بگوییم که چه کار خواهیم کرد. جرج بوش در پاسخ به این سؤال که آیا وی خواستار اعمال کردن محاصرة دریایی بر ضد ایران می باشد، گفت که به نظر او این اقدام ضرورتی ندارد؛ اما افزود که اگر کارتر خواستار آن باشد، وی قویاً از آن حمایت خواهد کرد. بوش گفت موقعیت ضعیف کارتر در انتخابات مقدماتی نیویورک و کانکتیکات، نشانة آن است که صبر امریکاییان دارد تمام می شود. او در سخنان خود که در اجتماعی در یک کالج عنوان می شد، گفت در چنین موردی، در صورتی که دولت وی سرکار باشد، هیچ گونه روابطی با ایران نخواهد داشت؛ مگر آن که گروگان ها به سلامت باشند و برای حقوق بین المللی احترامی وجود داشته باشد.
جرج بوش گفت: ما باید تحریم اقتصادی کاملی بر ضد ایران اعمال کنیم؛ یعنی از ایران اصلاً نفت وارد نکنیم. در سی روز گذشته ما 5/7 میلیون بشکه نفت از این کشور - که برای حقوق بین المللی احترامی قائل نیست - وارد کرده ایم. او گفت متحدان امریکا باید به این کوشش ها بپیوندند.(1)
خبرگزاری آسوشیتدپرس در ادامة گزارش فوق یادآوری کرد که بوش در آغاز مبارزات انتخاباتی اش گفته بود تا وقتی که گروگان ها آزاد نشده باشند، وی از سیاست دولت کارتر انتقاد نخواهد کرد.
66
مقامات امریکایی می کوشند با توجیهات متناسب، پیامدهای منفی عزیمت شاه از پاناما به مصر را کاهش دهند. آنها سعی می کنند ارتباط این موضوع را با مسئله گروگان ها، هرچه می توانند کمرنگ تر نشان دهند؛ از جمله سایروس ونس وزیر امورخارجة امریکا تأکید کرد که فکر نمی کند سفر شاه مخلوع به مصر تأثیری بر وضع گروگان های امریکایی در تهران داشته باشد. وی گفت: سفر شاه مخلوع به مصر فقط یک تصمیم شخصی از جانب شخص محمدرضا پهلوی بوده است و بس.(2) برژینسکی مشاور امنیت کارتر نیز گفت اینک که مصر به شاه سابق ایران پناهندگی دائم داده است، امریکا دیگر تعهدی در قبال وی ندارد.
خبرنگار بی.بی.سی. در واشنگتن در گزارشی می نویسد: خبرنگاران از وی سؤال کردند آیا
ص: 172
ایالات متحده هنوز هم خود را مجبور می بیند که به پادشاهی که زمانی مهم ترین متحد امریکا بوده است کمک کند یا نه؟ برژینسکی در پاسخ گفت دولت امریکا هیچ گونه تعهدی در برابر شاه مخلوع ندارد. وی دربارة تقاضای تهران در بازپس گرفتن شاه مخلوع گفت که استرداد شاه، هرگز موضوع اصلی بحث نبوده است؛ مسئلة اساسی توقیف و دستگیری دیپلمات های امریکایی در ایران به وسیلة گروهی تندرو است. در این جا بی.بی.سی. یادآوری می کند که سخنان برژینسکی با تضمین هایی که دولت امریکا در گذشته به شاه مخلوع می داد تضادّی کامل دارد.
بی.بی.سی. می افزاید: امّا به هرحال مقامات ایالات متحده حداقل در زمینة احساسات و بی تابی های یک گروه با آنها، همدردی می کنند؛ یعنی با بستگان گروگان های امریکایی در تهران. این بستگان طی نامه ای به کاخ سفید، نگرانی خاص خود را دربارة تلاش های مداوم دولت امریکا برای کمک های درمانی به شاه مخلوع، ابراز کرده اند. بی.بی.سی. در آخر تصریح می کند: «اعلامیة رسمی دولت امریکا حاکی از آن است که تعهدات ایالات متحده نسبت به شاه مخلوع پایان پذیرفته است.»(1)
در این حال، گزارش هایی وجود دارد که نشان می دهد پس از عزیمت شاه مخلوع به مصر، یک نوع آرامش توأم با نگرانی، خانواده های گروگان های امریکایی را فرا گرفته است. بر اساس این گزارش ها، خانم ماری لوپز که پسرش گروهبان جیمز لوپز، جزء گروگان ها است، گفت: من خوشحالم که شاه مخلوع به ایالات متحده نیامده است. آرزو می کنم که ورود وی به قاهره، حادثه ای برای گروگان ها در بر نداشته باشد. "دیک گاله گوس" پدر یکی از گروگان ها نیز اعلام کرد چنانچه تصور کنیم که ایرانیان نتوانند شاه مخلوع را از مصر تحویل بگیرند، این امر ادامة زندانی بودن گروگان ها را به دنبال خواهد داشت.
خانوادة گروگان ها تصمیم گرفته اند اواخر هفتة آینده گردهم جمع شوند. آنها قبل از عزیمت شاه مخلوع از پاناما، نامه ای به جیمی کارتر نوشته و از وی تقاضا کرده بودند که شاه مخلوع را برای عمل جراحی به امریکا راه ندهد. در این نامه که به امضای 43 تن از خانواده های گروگان ها رسیده بود، تأکید شده است که اجازة ورود شاه مخلوع به امریکا در اکتبر گذشته و بستری شدن وی در نیویورک، اساس مسئله گروگان گیری بوده است.(2)
67
خروج شاه از پاناما و نوع همکاری و هماهنگی سران پاناما با مقامات امریکایی، مورد اعتراض ایران است و از جمله مباحث رسانه های گروهی می باشد. در توجیه این مسئله، وزیر خارجة پاناما در مصاحبه با روزنامة ژاپنی آساهی، توضیحاتی داد. کارلوس اوزورس گفت: «اگر تقاضای تهران مبنی بر استرداد شاه مخلوع ایران، این مسئله را ایجاب می کرد، وی در پاناما توقیف می شد.» وی توضیح داد: «دولت پاناما پس از مطالعة اسناد استرداد، در صورت لزوم
ص: 173
شاه مخلوع را توقیف می کرد.» وی در عین حال افزود اگر شاه دستگیر می شد می توانست ظرف چند ساعت به قید ضمانت آزاد شود؛ اما نمی توانست پاناما را ترک کند. دکتر اوزورس گفت شاه که هم اکنون در یک بیمارستان مصری در انتظار یک جراحی است، ممکن است به سه دلیل پاناما را ترک کرده باشد؛ اوّل: بیم از آن که ممکن است پاناما با درخواست ایران مبنی بر استرداد وی موافقت کند. دوم: پزشکان پانامایی با برنامه عمل جراحی شاه مخلوع به وسیله یک پزشک امریکایی مخالفت کردند. سوم: وضع مزاجی او در حال وخیم شدن است(1)
از سوی دیگر، به گزارش خبرگزاری فرانسه از سازمان ملل متحد، کورت والدهایم دبیرکل سازمان ملل متحد گفت عزیمت غیرمنتظرة شاه سابق ایران به مصر، تلاش های جاری را که برای حل بحران گروگان ها صورت می گیرد، دشوارتر ساخت. سخنگوی کورت والدهایم گفت با وجود این، دبیرکل سازمان ملل متحد تصمیم دارد کوشش های خود را برای رسیدن به یک راه حل سیاسی مسالمت آمیز ادامه دهد. این سخنگو اظهار داشت: والدهایم نخست سعی خواهد کرد که اوضاع را با توجه به رویدادهای جدید و غیرمنتظره بسنجد.(2)
"کلودیس مقصود"، ناظر سازمان اتحادیة عرب در سازمان ملل متحد، نیز اظهار داشت عزیمت شاه مخلوع به مصر، یافتن راه حل مسالمت آمیزی را که در جست وجوی آن هستیم دشوارتر ساخت. کلودیس مقصود در پاسخ خبرنگاران تأکید کرد که شاه سابق را نمی توان به صورت مهمان یک کشور عربی نگریست. او در حقیقت مهمان رئیس جمهوری کشوری است که اتحادیة عرب او را معلّق ساخته است.(3)
68
در کنار موج ضد امریکایی سراسری اخیر در ایران که در واکنش به خروج شاه از پاناما با برنامه ریزی امریکا، برپا شده است، اظهارات مسئولان نیز مورد توجه می باشد؛ در این میان بنی صدر نیز با مشی خاص خود و با رعایت جوانب مختلف و در نظر گرفتن فضای سیاسی و موازنة قدرت موجود در جناح بندی حکومتی، اهداف خود را دنبال می کند. وی در این باره با خبرگزاری فرانسه گفت وگویی انجام داد که این خبرگزاری امروز گزارش آن را انتشار داد. در این گزارش آمده است:
رئیس جمهوری ایران در گفت وگویی با خبرگزاری فرانسه، از محکوم ساختن جیمی کارتر به طور مستقیم خودداری کرد. وی افزود: «من نمی دانم کارتر یا کس دیگری در جلوگیری از به ثمر رسیدن طرح استرداد شاه از پاناما، مقصر و مسئول است.» وی تأکید کرد که سرنوشت گروگان های امریکایی به مجلس آینده ایران بستگی دارد و نباید سرنوشت آنها را به استرداد شاه مخلوع ربط داد. وی سپس خاطرنشان ساخت: «برای ما استرداد شاه مخلوع تلاشی برای منافع بشری است. ما فکر می کنیم که این ماجرا دورة تازه ای در تاریخ بشریت خواهد گشود و اراده و حقوق ملتی برای به دست آوردن پیروزی، باید مدنظر قرار گیرد.»
ص: 174
رئیس جمهوری ایران افزود: «هر بار که درصدد بوده ایم تسلط امریکا بر ایران را فاش کنیم، حادثه ای به وجود آمده که جلوی آن را گرفته است.»
وی خاطر نشان ساخت که با انتقال گروگان های امریکایی و قرار دادن آنها در اختیار شورای انقلاب موافق است، زیرا این تنها مرکز قدرت برای کشور و استرداد شاه مخلوع است.
در این مصاحبه وی تأکید کرد که مراکز متعدد تصمیم گیری در ایران و ایالات متحده، باعث شده اند که طرح استرداد شاه مخلوع از پاناما، به نتیجه نرسد. بنی صدر در پایان خاطرنشان ساخت که به زودی تدابیری بر ضد این مراکز تصمیم گیری در ایران، به ویژه در قلب ارتش، دستگاه های دولتی، دولت و شهرها اتخاذ خواهد کرد. وی گفت: «نقش دولت جلوگیری از برگشت دیکتاتوری به کشور است.»(1)
69
صادق قطب زاده وزیر امورخارجه، در یک مصاحبة تلویزیونی دربارة تلاش هایش برای استرداد شاه، توضیحات و گزارشی ارائه کرد.
وی گفت: ما می دانستیم که تمام اموال شاه مخلوع یا قسمت اعظم آن، نه در داخل امریکا، بلکه در بانک های اروپایی است و زیر کنترل دیوید راکفلر سرمایه دار جنایتکار و کیسینجر وزیرخارجة سابق امریکا است. شاه مخلوع هم نمی خواست از امریکا خارج بشود و از لحاظ قوانین هم نمی توانستند اخراجش کنند؛ در نتیجه کیسینجر با "رویو" رئیس جمهوری پاناما تماس می گیرد و به خاطر فشاری که می آورد، رویو دعوتنامه ای برای شاه مخلوع می فرستد و شاه به اعتبار این دعوتنامه، به پاناما می رود. به همین دلیل با تقاضا از یکی دو نفر از دوستان خیلی خوبمان - که وکلای دعاوی در فرانسه و امریکا بودند - اقدامات اولیه را شروع کردیم. این اقدامات منجر به این شد که ما آن تقاضای استرداد و در حقیقت توقیف شاه مخلوع را به پاناما فرستادیم.
قطب زاده ادامه داد: دولت پاناما مواجه با یک اشکال اساسی شد؛ از یک طرف برای شاه دعوتنامه فرستاده بود، از طرف دیگر بایستی به ما جواب می داد. جوابی که دولت پاناما داد این بود که ما شاه را تحت الحفظ داریم و شما در مدت 60 روز، مطابق قوانین پاناما مدرکتان را ارائه دهید. در این جا نکتة جالبی که وجود داشت این بود که وقتی صحبت از 60 روز می شود، مطابق قوانین پاناما بعد از توقیف است؛ یعنی در این مدت 60 روز، طبق قوانین پاناما شاه مخلوع باید توقیف می بود و این ها او را از توقیف خارج کردند. وکیل ما این کار را تعقیب می کند و ما استرداد شاه مخلوع را دنبال خواهیم کرد.(2)
وزیر امورخارجه در مورد عکس العمل رفتن شاه مخلوع به مصر گفت: این جنایتکار را
ص: 175
هیچ کجا قبول نکرد؛ حتی افریقای جنوبی. تلاش این بود که او را به افریقای جنوبی بفرستند و کیسینجر تلاش زیادی کرد؛ ولی موفق نشد. اسرائیل جنایتکار هم او را نپذیرفت. تنها جایی که کیسینجر توانست او را بفرستد (با روابطی که با انورسادات خائن دارد) مصر بود. ما بعد از این به شدت، فعالیت های خودمان را در این زمینه شروع خواهیم کرد. در واقع این جرثومة فساد و جنایت را طوری بکنیم - که واقعاً با آن جرثومه فساد دیگر یعنی انورسادات عیناً شبیه هستند - که مصر در این زمینه تکان بخورد. ما در این زمینه باید سیاست قاطع و روشنی در مورد روابطمان با کشورهای عربی داشته باشیم. در نظر دارم که این مسئله را امشب در شورای انقلاب مطرح کنم و گزارش آن را خواهم داد. روز پنجشنبه سیاست مستقل و قاطع خود را در مقابل کشورهای عربی اعلام خواهیم کرد تا بتوانیم از این فرصت استفاده کنیم که جریان داخلی مصر هم حرکت کند.(1)
70
به دنبال ورود محمدرضا پهلوی به مصر، دفتر اطلاعات و انتشارات وزارت امور خارجه اعلام کرد: امروز گروه کثیری از ایرانیان مقیم مدینه و زوار خانة خدا - که برای عمرة نوروزی به عربستان سعودی مسافرت کرده اند - در مقابل مسجدالنبی بر ضد حکومت انورسادات راهپیمایی کردند و تکبیرگویان، حکومت مصر و "محمدرضای خائن" را محکوم نمودند.(2)یادآوری می شود که در خود مصر نیز امروز عدة زیادی از دانشجویان مصری، بر ضد حضور وی در مصر دست به تظاهرات زدند و خواهان اخراج او شدند. این خبر در بسیاری از رادیوها مورد توجه قرار گرفت؛ از جمله:
رادیو لندن گزارش داد: دانشجویانی که در قاهره تظاهرات کردند، متعلق به یک جنبش اسلامی اند که انقلاب آیت الله خمینی را مورد تحسین قرار می دهند؛ ولی در عین حال، داشتن هرگونه ارتباط مستقیم را با رژیم جدید ایران انکار می نمایند. حتی حزب قانونی چپ گرا به رهبری هالد(3) محی الدّین یکی از 12 رهبر انقلاب مصر، علیه حکومت سلطنتی آن کشور به وجود یک مبارزة سیاسی و اطلاعاتی که در راستای قربانی جلوه دادن شاه سابق صورت می گیرد، اعتراض دارد. آقای محی الدین می گوید: من با کمک پزشکی به مردی که در حال مرگ است، مخالف نیستم؛ ولی با تبدیل این موضوع به یک مسئله سیاسی مخالفم.(4)
به گزارش بخش عربی رادیو مونت کارلو، دانشجویان دانشگاه قاهره ضمن ایراد سخنرانی هایی، خواستار بیرون کردن شاه مخلوع از مصر شدند. آنان شعار می دادند: پذیرایی از شاه خائن و خون آشام در مصر، به جبران خدمتی است که طی آن خون هزاران شهید در تهران جاری شد.(5)
ص: 176
بخش عربی رادیو اسرائیل نیز خبر داد از بامداد امروز بیش از هفتصد دانشجوی مسلمان متعصب در داخل دانشگاه قاهره دست به تظاهرات زدند. در این تظاهرات حضور شاه مخلوع ایران در مصر، به شدت محکوم شد. در پی این تظاهرات، دانشگاه قاهره تعطیل شد و دانشجویان طی اعلامیه ای، از تمام دانشجویان دانشگاه های سراسر مصر خواستند که برای اعتراض به وجود شاه سابق ایران، دست به تحصن و تظاهرات بزنند(1)
در این حال، انور سادات در توجیه اقدام خویش شواهد و ادلّه مختلفی ارائه می کند؛ از جمله به گزارش رویتر وی اظهار داشت: ما رژیم جدید ایران را به رسمیت شناختیم؛ ولی اول آنان بودند که روابط خود را با مصر قطع کردند.(2)
71
در بازتاب اقدام سادات و پذیرش شاه مخلوع ایران در مصر، این حرکت همچنان براساس جهت گیری های سیاسی تعبیر و تفسیر می شود. رسانه های غربی غالباً در کنار ذکر نکات مربوط به منافع سیاسی و اقتصادی و نظامی مصر در این اقدام، می کوشند مسائل اخلاقی را نیز در این مسئله، پر رنگ نشان دهند، (مواردی از این مطلب در روزشمار گذشته ملاحظه شد.) نمونه هایی از نوع انعکاس این قضیه به قرار زیر است:
به نظر یک مفسر خبرگزاری فرانسه، دلیل پذیرایی از شاه سابق در مصر، از نظر انورسادات بسیار روشن است. سادات عقیده دارد که هر یک روز حکومت کردن آیت الله خمینی، به معنای فرستادن عدة دیگری از افراد بی گناه به میدان های تیرباران است؛ و استقبال از شاه، به صورت انجام یک عمل انسانی و خیرخواهانه، می تواند اثر مثبتی بر افکار جهانیان برای اسلام داشته باشد.(3)
از سوی دیگر، برخی روزنامه های کشورهای ساحلی خلیج فارس اقدام سادات را در دادن پناهندگی به شاه مخلوع، محکوم کردند. روزنامة الوطن کویت نوشت: هیچ کس نمی تواند تعجب کند از این که سرنوشت شاه گریبان گیر سادات نیز خواهد شد؛ به همین منظور است که سادات حمایت خود را از وی دریغ نداشته است. روزنامة الفجر امارات متحده عربی نوشت؛ اقدام سادات عمر حکومت رو به پایان او را تسریع می بخشد. السیاسه روزنامة دیگر کویتی، ضمن اظهار این که پذیرش شاه می تواند مقدار مقاومت رژیم سادات را در قبال مخالفت ها نشان بدهد، خاطرنشان ساخت که سادات با این اقدام خواست توجه اعراب را از مسئلة مبادلة سفیر بین دو کشور مصر و اسرائیل، به سوی شاه مخلوع برگرداند.(4)
خبرگزاری رسمی شوروی، تاس، نیز به نقل از ناظران سیاسی اعلام کرد انتقال شاه
ص: 177
مخلوع به قاهره، تحت حمایت رژیم سادات و دولت امریکا و سرویس های اطلاعاتی آن، تهیه و اجرا شده است. تاس سپس شاه مخلوع را یک جنایتکار فراری از خشم ملت ایران توصیف کرد. این خبرگزاری ضمن ارائة تفسیری اضافه کرد: جای تعجب نیست که جنایتکاران فراری خود را زیر بال انورسادات پناه دهند. تاس در پایان افزود: رژیم مصر پس از امضای قرارداد جداگانه با اسرائیل و خیانت به منافع اعراب، بیش از پیش به صورت عاملی برای امپریالیسم در آمده است و پایگاهی برای ایالات متحده در خاورمیانه شناخته شده است.(1)
پس از عزیمت شاه به مصر، روابط امریکا و مصر نیز در برخی محافل عربی با حساسیت بیش تری مورد توجه است. امروز بخش عربی رادیو کویت گزارش داد: ایالات متحدة امریکا اعلام کرد که علاوه بر کمک های نظامی قبلی به مصر، به زودی 550 اتومبیل حمل و نقل نظامی دیگر و نیز تجهیزات نظامی برای ارتش مصر، در اختیار این کشور قرار خواهد داد که جایگزین سلاح ها و وسایل یدکی و تجهیزات نظامی شوروی شوند(2)
72
در حالی که تبلیغات امریکا و برخی دیگر از کشورهای غربی بر ضد ایران، هر روز گسترش می یابد، دولت عراق نیز در کنار تحرکات مرزی و اقدامات ایذایی خود، جنگ روانی و تبلیغاتی بر ضد ایران را به شدت ادامه می دهد. در تبلیغات عراق، برعکس آنچه در تبلیغات جهانی بر ضد ایران مطرح است، نظام جدید ایران ادامة رژیم شاه و در خدمت امریکا و علیه طبقات محروم قلمداد می شود. از جمله اقدامات عراق در این راه، استفاده از ادبیات سیاسی متفاوت گروه های مخالف افراطی داخلی است که البتّه این کار به نحوی تقلیدی و سطحی انجام می شود. در این باره دو گفتار از گفتارهای امروز بخش فارسی رادیو بغداد، و یک گفتار از صوت الجماهیر (بخش عربی) برای نمونه ذکر می شود.
در گفتار اول با عنوان "نگاهی به اوضاع ایران"، آمده است: «پر واضح است که ایران در سایة حکومت خمینی، بیش از پیش به سوی اوضاعی گام برمی دارد که در زمان رژیم مزدور شاهنشاهی وجود داشت؛ دورانی که خلق های ایران غرق در صفات آن شده بودند و مقدرات آنان بازیچة دست قرار گرفته بود و تحت ترور و خشونت و رنج های بسیاری به سر می بردند. شگفت این که در رژیم خمینی تلاش می شود تا ایران به دنباله روی از نیروهای امپریالیستی بپردازد، و از عهدة انجام همان نقشی برآید که در زمان رژیم منفور شاهنشاهی ادامه داشت؛ ولی تحت پرده هایی جدید و چهره هایی نو. ...
[این نیروهای امپریالیستی همان] نیروها و گروه هایی [هستند] که در گذشته در حکم تکیه گاه های رژیم مزدور شاهنشاهی بودند و اکنون در سایة همکاری و ارتباط با آنها، به تکیه گاه های رژیم خمینی تبدیل شده اند. در صف اول این نیروها و گروه ها، جریانی فراماسونری قرار گرفته است؛ در حالی که این جریان، آن طور که معروف است نقشی
ص: 178
خرابکارانه و دامنه دار در ایران ایفا کرده است؛ البته به سود امپریالیسم امریکا و صهیونیسم جهانی. این جریان خطر بزرگی را بر ضد ملل اسلامی و دین مبین اسلام تشکیل می دهد. چنانچه خمینی و مقامات او ادعا کند که با فراماسونری و صهیونیسم مخالفت می کنند، چه دلیلی برای صحت این پندارها ذکر خواهند کرد. آیا تبدیل اسامی خیابان ها و میدان های شهرهای ایران به اسامی فراماسونرها، و یا برپا کردن نمایشگاه ها جهت احیای نام برخی از فراماسونرهای معروف، و یا تمجید آنان در روزنامه های مقامات خمینی و بوق و کرناهای تبلیغاتی آنان، خود دلیل فراماسونر بودن این مقامات نمی باشد.»(1)
عنوان گفتار دیگر رادیو بغداد، "پرتوی بر رویدادها" است. در گفتار دوم نیز آمده است: اعتراضات و اعتصابات در سرتاسر ایران همچنان ادامه دارد. ... قشرهای پایین جامعه در ایران هستند که با فئودالیسم و بورژواهای شهر و روستا دست به گریبانند. آنها هستند که روش های گوناگون پیکار را به کار می برند؛ در حالی که رژیم خمینی در صف قشرهای استعمارگر می ایستد و فتواهایی را صادر می کند تا استثمارگری کارگران و دهقانان به دست این اقشار را توجیه کند، و پاسداران سلاح به دست را برای حمایت از سران این عناصر تعیین می نماید.»(2)
از سوی دیگر، در بخش عربی رادیو عراق (صورت الجماهیر) نیز، نوعی دیگر از مطالب ضد ایرانی، البته با ادبیات و مضامینی متفاوت با بخش فارسی، پخش می شود؛ از جمله امروز صوت الجماهیر از یک تجمّع ساختة دولت عراق، گزارشی منتشر کرد که در آن مطامع عراق دربارة ایران به وضوح ذکر شده است. در این گزارش آمده است:
«دومین جلسة کنفرانس ملی و خلقی عرب، بامداد امروز در سالن هتل "المنصوره" در بغداد، به ریاست عبدالمجید فرید، نمایندة نهضت ملی مصر، کار خود را دنبال کرد. رئیس کنفرانس طی سخنانی گفت: ملت مصر بار دیگر صفوف خود را برای مبارزه متشکل می کند تا بر رژیم فاسد سادات پیروز شود. وی خاطر نشان کرد که ملت مصر به دو حقیقت ایمان دارد: نخست این که راه مبارزه همواره در سرنوشت این ملت از سوی خدا تعیین شده است. دوم این که مبارزه، به خاطر تمامی ملت عرب و از روح عربیت واقعی سرچشمه گرفته و متعلق به همة اعراب است. در این جلسه "سیدی احمد" عملیات قلع و قمع رژیم ایران را بر ضد ملت عربمان در عربستان، محکوم کرد و افزود رژیم ایران به توده های عرب در عربستان اجازه فعالیت برای تعیین سرنوشت خود به دست خود، نمی دهد.»(3)
یادآوری می شود در قطعنامة این گردهمایی تصریح شده است: «دولت عراق طرفدار مبارزات مردمی ایران بوده و علاقه مند است که ایران از قید استعمار خارجی خلاصی یابد و اقلیت های قومی ایران به حقوق مشروع خود برسند.»(4)
73
ص: 179
در موقعیتی که عراق از موضع عرب گرایی، تبلیغات شدیدی بر ضد ایران به راه انداخته است، اظهارات اخیر بنی صدر دربارة سه جزیره و کشورهای عرب منطقه،(1) بهانة برپا کردن موجی از تبلیغات ضد ایرانی در مطبوعات عربی شده است. در جهت خنثی کردن آثار این وضعیت، سفیر ایران در کویت مصاحبه ای با روزنامه کویتی الوطن انجام داد که در شمارة امروز آن، درج شد. وی طی این مصاحبه، بخشی از "اظهارات منسوب به بنی صدر" را که باعث بروز انتقادهای شدیدی در مطبوعات مزبور شده بود، تکذیب کرد.
امروز یونایتدپرس از کویت در این باره گزارش داد: علی شمس اردکانی سفیر ایران در کویت، گفت: اظهاراتی که به پرزیدنت ابوالحسن بنی صدر نسبت داده شده است، مبنی بر این که وی چند کشور عربی خلیج فارس را به ارتباط نزدیک با امریکا متهم کرده است، حقیقت ندارد. اردکانی به روزنامة الوطن گفت بنی صدر این اظهارات را تکذیب کرده و از گفته هایی که در بخش بین المللی روزنامه لبنانی النهار در پاریس، از قول وی منتشر شده است، عمیقاً اظهار شگفتی کرده است. اردکانی همچنین گفته است سخنان بنی صدر حاکی از قصد مداخلة ایران در امور داخلی کشورهای منطقه یا در شکل دولت های آنها نبوده است(2)
یادآوری می شود دو روز قبل، سفیر ایران در کویت به کاخ وزارت خارجة این کشور دعوت شده بود تا در مورد اظهارات اخیر بنی صدر، توضیحات لازم را بدهد(3)
74
بنابر یک گزارش تأیید شده از منابع داخل عراق، امروز ارتشبد "عدنان خیرالله الطلفاح" وزیر دفاع و فرمانده سپاه دوم ارتش عراق، از واحدهای لشکر6 زرهی در بعقوبه بازدید کرد و با "سهیل نجم عبدالله" استاندار دیالی ملاقات محرمانه ای انجام داد. در ضمن این ملاقات و بازدید، موارد ذیل مورد بررسی قرار گرفت: 1- اعزام گروهان کماندو جهت خرابکاری در داخل ایران. 2- همکاری لشکر6 با نیروهای انتظامی و امنیتی به منظور سرکوبی هرگونه اغتشاش و نا امنی در مناطق کفری، جلولا، خانقین، مندلی. 3- مراقبت شدید پاسگاه های مرزی و تقویت یگان های نظارتی عراق در مرز ایران.(4)
یادآوری می شود که مسائل مطرح شده در این دیدار، جنبة پیگیری و تأکید تدابیر اتخاذ شدة قبلی را داشته است. این موارد در عمل، همراه با تلاش های دیگر از قبل شروع شده است و در دست اجرا و اقدام می باشد. گزارش های زیر، همین مطلب را نشان می دهد:
گزارش مرزبانی خرمشهر مربوط به امروز: «یک فروند قایق گشتی ایران با سرنشینان آن، توسط پاسگاه پلیس قلعة عراق، در مرز آبی آن کشور توقیف شد و سرنشینان آن جهت بازجویی به سازمان امنیت بصره تحویل داده شده اند.»(5)
ص: 180
گزارش امروز اطلاعات ژاندارمری به نخست وزیری، به نقل از مرزبانی قصرشیرین: «کشور عراق با اعزام گروه های خرابکار (به سرپرستی افراد نظامی) به نوار مرز پاسگاه های هدایت، قلعه سفید [و] دربندجوق، در نظر دارد حملاتی غافلگیرانه به پاسگاه های فوق و هنگ قصرشیرین و سپاه پاسداران بنماید.»(1)
تلفنگرام امروز ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، با امضای سرلشکر شادمهر رئیس این ستاد، به فرماندهی نیروی زمینی ارتش، سپاه پاسداران و ژاندارمری: «برابر اطلاع واصله پرسنل پاسدار پاسگاه "تیله کوه" که روز جاری برای گشت به تنگة "هوان" رفته بودند، در ساعت 7 صبح با مهاجمین درگیر [می شوند] و مهاجمین با مسلسل و آر.پی.جی7 و توپ های پنج لوله ای - که به نام توپ "خمسه" مشهور است - به پاسداران حمله و گلوله های توپ به طریق تأخیری در بالای سر نفرات در فضا منفجر می شدند. پرسنل پاسداران با تلاش فراوان و سنگربندی، با مسلسل و خمپاره موجود، به آتش مهاجمین پاسخ داده و آنها را وادار به تغییر موضع نموده، این تغییر چهار بار ادامه داشته و عملیات تا ساعت 15 ادامه یافت و پاسداران بدون تلفات، قطع درگیری نموده و عقب نشینی نمودند. در حال حاضر [ساعت ارسال تلفنگرام؛ ساعت 23] پاسگاه باویسی در دست مهاجمین است و پرسنل نظامی عراق با لباس محلی با مهاجمین همکاری نزدیک دارند. واحدهای "جلو دار" و پاسگاه های عراقی، با توپ خمسه مهاجمین را پشتیبانی می نمایند. برای تحویل گرفتن پاسگاه باویسی لازم است یک واحد ارتشی مستقیماً وارد عمل شده و پاسگاه را از مهاجمین تخلیه و به سپاه پاسداران تحویل نمایند. ضمناً چون پاسگاه عراقی در باویسی، روی یک ارتفاع مشرف به پاسگاه ایران واقع شده، لازم است جهت تحویل گرفتن پاسگاه، دو دستگاه توپ 106 در اختیار این پاسگاه قرار گیرد. ... موقعیت حساس پاسگاه باویسی در گذشته به طریقی بوده که همواره یک گروهان سواریزه (موتوریزه) این پاسگاه را محافظت می نمودند. دستور فرمایید نسبت به حمایت سپاه پاسداران، اقدام و نتیجه را گزارش نمایند. ملاحظات: یگ گلوله توپ عراقی عمل نکرده نیز که در نزدیکی تیله کوه افتاده، برای بررسی و اثبات دخالت مستقیم ارتش عراق در این عملیات، به تهران آورده خواهد شد.»(2)
75
در حالی که در مرزهای ایران و عراق تشنج و ناامنی محسوس است و نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، عملاً در وضعیت فوق العاده به سر می برند، در داخل نیز گرفتاری های عدیده ای ناشی از تحرکات قومی گروه های کرد مخالف نظام وجود دارد؛ از جمله این که: حرکت نیروهای ارتشی در بخش هایی از غرب کشور با وجود آن که مورد حمایت نیروهای انقلابی و دولت جمهوری اسلامی ایران است، به دلیل مخالفت گروه های مسلح قوم گرا، با ممانعت همراه است. امروز استاندار آذربایجان غربی، جمشید حقگو،
ص: 181
حمایت خود را از این حرکت ارتش اعلام داشت. وی بر ادامة حرکت یک ستون ارتشی از نقده به اشنویه تأکید کرد و از حوادثی که بر سر راه این ستون رخ می دهد - که گاهی تلفاتی نیز به همراه دارد - ابراز تأسف کرد و از تلاش دولت برای خلع سلاح همة حاملان غیرمجاز سلاح، از جمله فئودال ها و خوانین خبر داد.
حقگو بعد از ظهر امروز نیز در گفت وگویی اعلام کرد: ارتش جمهوری اسلامی ایران، به فرمان رهبر انقلاب یک نهاد انقلابی است و در هر موقعیتی می تواند در هر نقطه ای از کشور، ضمن نشان دادن حاکمیت دولت، برنامه های خود را اجرا کند. سؤال شد: شایع است یکی از گروه های سیاسی مسلح گفته است ستون ارتش حرکت نکند؛ چون آنها (گروه های سیاسی مسلح) بر ضد اربابان و خوانین دست به اسلحه برده اند. وی گفت: آنهایی که ادعا می کنند به خاطر از بین بردن برخی خوانین و اربابان ظالم، اسلحه برد اشته اند، باید بدانند که خود دولت بیش از هر کس دیگر، مدافع زارعان، مستضعفان و زحمتکشان است و هیچ ارباب یا خانی نمی تواند این حرکت ارتش را حرکتی در دفاع از خود قلمداد کند. ضمناً همة خوانین و ارباب ها، به هر نحوی که در گذشته مسلح شده اند و نیز تمام کسانی که به طور غیرقانونی اسلحه به دست گرفته اند، باید خلع سلاح شوند.(1)
وی همچنین اعلام کرد: به علت عدم آگاهی گروه هایی از مردم منطقه، هنگام عبور ستون های لشکر64 ارومیه در مسیر نقده به اشنویه، متأسفانه برخوردهایی بین گروه های مسلح سرراهی و ستون های ارتش به وجود آمده است. حقگو ضمن تأکید بر این نکته که عبور ارتش و گشت ستون ها، صرفاً یک مانور منظم پیش بینی شده بوده است، از وقوع چنین حادثه ای ابراز تأسف کرد و گفت: متأسفانه گفته می شود تاکنون (ساعت 17) در این برخوردها سه نفر کشته و تعدادی زخمی شده اند. وی مشخص نکرد که تلفات حادثة امروز از چه گروهی بوده است. استاندار آذربایجان غربی در این گفت وگو، خطاب به برادران کُرد منطقه ابراز امیدواری کرد که تحت تأثیر تبلیغات مسموم کننده قرار نگیرند و مانور ارتش را - ارتشی که متعلق به تمام نقاط کشور است - مورد استقبال قرار دهند؛ مانند دفعات پیش که در اشنویه و مهاباد استقبال کردند.(2)
در این حال یک گزارش سپاه حاکی است طبق اطلاع فرمانده سپاه مهاباد، اوضاع در شهر مزبور غیرعادی است و پیشمرگان با سلاح سنگین به طرف اشنویه حرکت کرده اند.(3) امّا برخی گزارش ها نیز از تصمیم جدی ارتش و خسارات وارد بر مخالفان حکایت می کند. خبرگزاری
ص: 182
رویتر از قول منابع کُرد، درگیری های امروز را گزارش داد. در گزارش رویتر آمده است:
در نبردی که بین نیروهای دولتی و افراد کُرد در نزدیکی پیرانشهر درگرفت، حداقل 20 تن کشته و بسیاری مجروح شدند. یک سخنگوی شیخ عزالدین حسینی رهبر مذهبی کردها، در یک تماس تلفنی با رویتر گفت: نبرد هنگامی روی داد که سربازان دولتی که در این منطقه به مانور مشغول بودند، با سلاح های سنگین به طرف روستای "قلاتان" شلیک کردند. این سخنگو گفت که در این درگیری 17 روستایی و 3 چریک کُرد به قتل رسیدند. یک سخنگوی حزب دمکرات کردستان گفت علت این درگیری، نبردی دیرینه بین کشاورزان و زمین داران بزرگ است؛ زمین دارانی که از حمایت ارتش و سپاه پاسداران برخوردار هستند. دفتر شیخ عزالدین حسینی گفت ارتش سعی دارد جنگ دیگری را در کردستان به راه اندازد. این دفتر در بیانیه ای گفت رهبران مذهبی کردستان حالت بسیج عمومی و آمادگی دفاعی اعلام کرده اند. رویتر خاطرنشان می کند: ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهوری ایران، ماه گذشته گفته بود که دولت وی با هیچ یک از گروه های مسلح مذاکره نخواهد کرد و از مردم خواهد خواست که سازمان های مسلح را در هم بکوبند.(1)
از سوی دیگر، حزب دمکرات کردستان مخالفت خود را با استقرار کامل حاکمیت دولت جمهوری اسلامی در مناطق کردنشین، با بهانه های مختلف توجیه می کند؛ از جملة این بهانه ها مبارزه با فئودال ها و خوانین است. این حزب در یک اقدام تبلیغاتی و سیاسی، با انتشار پیامی، ضمن پافشاری آشکار بر حقانیت مواضع خویش، مقولة "حفظ ظاهر" را مورد توجه قرار داد تا از فشارهای بیش تر نظامی و نیز تهییج بیش تر افکار عمومی بر ضد خویش، جلوگیری کند. در این پیام - که عصر امروز حزب دمکرات کردستان ایران، تشکیلات ارومیه، خطاب به پیشمرگان این حزب منتشر کرد - آمده است:
عملیات مسلحانة فئودال های منطقه را - که تعداد بی شماری از کشاورزان فقیر را مدت یک سال است از خانه و کاشانة خود بیرون رانده اند و اکنون نیز از اجرای برنامة جدید دولت برای اصلاحات ارضی به وحشت افتاده اند و مشغول توطئه چینی هستند - محکوم می کنیم و آنان را عامل اغتشاش و دشمن انقلاب ایران و سرسپردة رژیم سرنگون شده و وابسته به امپریالیسم امریکا می دانیم. ما حضور مسلحانة آنان را در منطقه، دشمنی آشکار با حیات سیاسی ایران می شماریم و از شما پیشمرگان عزیز می خواهیم تا حصول نتایج نهایی مذاکرات سودمندی که هم اکنون با جناب استاندار آذربایجان غربی در جریان است، از گسترش هرگونه درگیری خودداری کنید و در همان حال از ژاندارمری و ارتش می خواهیم از گلوله باران دهکده های کردنشین خودداری کنند و به پایگاه های اصلی خود برگردند و به جنگ افروزان اجازه ندهیم که زمینه برای توطئه های امپریالیسم، به ویژه امپریالیسم امریکا، بر ضد دستاوردهای انقلاب ایران آماده شود. درود بر شما پیشمرگان کردستان؛ پیروز باد انقلاب
ص: 183
شکوهمند ایران به رهبری قائد اعظم امام خمینی؛ مرگ بر عمال امپریالیسم و ارتجاع.(1)
76
بخشی از درگیری های غرب کشور، در شمارة امروز کیهان منعکس شده است. این روزنامه خبر داد که سپاه پاسداران میاندوآب در پی حوادث اخیر این شهر و برای جلوگیری از بروز وقایع ناهنجار، رفت و آمد مسلحانه در شهر میاندوآب را ممنوع کرده است. در اطلاعیه سپاه پاسداران، به حوادث دو هفته پیش میاندوآب اشاره شده است که در جریان آن، سه نفر از اعضای یک خانواده و یک شبگرد، به طور دلخراشی به قتل رسیدند. در این اطلاعیه گفته شده است که سپاه پاسداران در پی کشف علل و تعقیب عاملان این واقعه است و از افراد خواسته شده است که به طور مسلحانه در شهر رفت و آمد نکنند که در غیر این صورت، تحت تعقیب قانونی قرار خواهند گرفت(2)
77
در رقابت داخلی گروه های مسلح قوم گرای کُرد، حزب دمکرات توانایی سیاسی و تبلیغاتی بیش تری دارد. همچنین برای ارتباط با افکار عمومی قدرت زیادتری در اختیار دارد. امروز دو روزنامة معتبر داخلی ایران یعنی اطلاعات و کیهان، مطالبی از عبدالرحمان قاسملو دبیرکل این حزب انتشار دادند.
در روزنامة اطلاعات امروز، به نقل از خبرنگار این روزنامه در مهاباد آمده است: با حضور هزاران تن از مردم کردستان و مسافران نوروزی، حزب دمکرات اجتماع عظیمی در میدان شهدا برگزار کرد. در این مراسم قاسملو دبیرکل حزب چنین گفت: خلق کُرد تجزیه طلب نیست و در چارچوب استقلال و تمامیت ایران، خواهان خودمختاری است. وی طرح اصلاحات ارضی را بسیار خوب و مترقی دانست و خواهان اجرای آن شد. در مورد نقل و انتقالات ارتش نیز گفت: در زمان صلح، ارتش باید جابه جا شود و هیچ کس نباید مزاحم این کار شود؛ اما در زمان جنگ - اگر خدایی نخواسته پیش آید - حزب دمکرات پیشاپیش همه در هنگامی که به ما حمله شود، خواهیم جنگید.(3)
در کیهان امروز نیز گزارش زیر درج شده است: دکتر قاسملو دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران، در یک گفت وگوی اختصاصی با خبرنگار کیهان گفت: نمایندگان ما از طرف اکثریت قاطع مردم کردستان انتخاب شده اند و برای حقوق این مردم در مجلس فعالیت می کنند. نامبرده همچنین افزود: چون این افراد را مردم کردستان انتخاب کرده اند، شناسایی و صلاحیت نمایندگی آنها در مجلس، به عهدة خود این مردم است. قاسملو دربارة اصل شش ماده ای حزب دمکرات گفت: اگر این طرح مورد تصویب شورای انقلاب قرار گیرد، مسئلة خودمختاری قابل حل می شود و چون این 6 اصل (اصل شش ماده ای)، از طرح 26 ماده ای هیئت نمایندگی خلق کُرد مشتق شده است، دربارة جزئیات این طرح هم باید با
ص: 184
دولت مذاکره کرد. روزنامة کیهان در ادامه گزارش می نویسد: دبیرکل حزب دمکرات ضمن تکذیب مخالفت حزب دمکرات با هیئت نمایندگی خلق کُرد، گفت: ما سخنگوی این هیئت هستیم و بقای این هیئت را امری ضروری می دانیم و به هیچ وجه قصد به هم زدن این ترکیب را نداریم. قاسملو در پایان گفت: ما راجع به گروه هایی که در منطقة کردستان نقش سازنده ای ندارند، تصمیم نهایی را خواهیم گرفت و مدت ها پیش هم خلع سلاح این گروه ها را به هیئت نمایندگی خلق کُرد پیشنهاد کردیم؛ ولی دوستان کومه له به تنهایی دست به این عمل(1) زدند و البته در این کار موفق نشدند.(2)
یادآوری می شود در نوعی رقابت که بین کومه له و دمکرات وجود دارد، سازمان کومه له می کوشد با سرزنش رفتار سیاسی رقیب خود، با افزایش نفوذ آن مبارزه کند. در همین راستا، امروز در مریوان تظاهراتی بر ضد "سازش کاری حزب دمکرات و رهبر آن قاسملو" برپا شد. به گزارش "سازمان پیشمرگان مسلمان کُرد"، رهبری این تظاهرات را سران حزب کومه له در مریوان بر عهده داشتند؛ یعنی: عبدالله دارابی، رشید فتاحی، مولا شیخ الاسلامی، احمد نیک جو و عطا رستمی. جریان تظاهرات و اطلاعیه های حزب کومه له، از رادیو مخفی "ندای خلق کُرد" - که در شهربانی سابق این شهر مستقر و در اختیار کومه له است - پخش می گردید و اطلاعیه های این گروه از این رادیو خوانده می شد(3)
78
عصر امروز مهندس مصطفی میرسلیم از تغییرات اساسی در شهربانی و نیز از ادغام کلیة نیروهای انتظامی و تشکیل یک نیروی انتظامی واحد خبر داد. وی که سرپرست شهربانی و معاون سیاسی وزارت کشور است، در یک گفت وگوی اختصاصی با روزنامة جمهوری اسلامی اعلام کرد با شروع سال نو تغییراتی در شهربانی آغاز شده است؛ اما تغییرات گسترده و بنیادی، از هفتة آینده در شهربانی شروع خواهد شد. میرسلیم همچنین اعلام کرد که از قبل از نوروز 1359 به تدریج در شهربانی پاکسازی آغاز شده است و هنوز ادامه دارد. او ضمن عدم افشای اسامی لیست پاکسازی، همچنین اعلام کرد که با کمک گرفتن از تمام کسانی که در امر انتظامات دخالت دارند،
ص: 185
طرح تشکیل یک واحد منسجم انتظامی یگانه، در دست بررسی است که به زودی اجرا خواهد شد. وی گفت جزئیات آن نیز در یک مصاحبة مطبوعاتی اعلام خواهد گردید.(1)
از سوی دیگر، سازمان چریک های فدایی خلق، در برابر بخشی از اقدامات ذکر شده، واکنش نشان داد. این واکنش به صورت درج خبر ذیل در نشریة "خبر" بود که ارگان شاخة این سازمان در سنندج است. در این نشریه آمده است: «مصطفی میرسلیم معاون سیاسی وزارت کشور و سرپرست شهربانی کل کشور، در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه گفته است دولت با سازمان های سیاسی کردستان به توافق رسیده است که در شهر سنندج، به جای شهربانی، ارتش مستقر شود.» در ادامه به نحو ذیل، بر ضد این اقدام موضع گیری شده است: «سازمان چریک های فدایی خلق ایران، صراحتاً این اتهام را که دولت در زمینة جایگزینی ارتش به جای شهربانی سنندج، با ما مذاکره ای کرده باشد، رد کرده و هرگونه مذاکره جداگانه ای که از جانب هر نیرویی صورت بگیرد، مردود دانسته و آن را در جهت تضعیف هیئت نمایندگی خلق کُرد می دانیم و معتقدیم گماشتن ارتش یا هر نیروی نظامی دیگر به جای افراد فعلی شهربانی سنندج، بهانه جویی و زمینه چینی درگیری های ناخواسته و تحمیلی است و این تعویض نیرو را توطئة دیگری بر ضد خلق خود به حساب آورده، و از مردم قهرمان خود می خواهیم هشیارانه تر توطئه ها را در هم بشکنند.»(2)
یادآوری می شود که سازمان مزبور، از تصفیة عناصر وابسته به گروه های مسلح قوم گرا در برخی شهربانی های شهرهای کردنشین نگران است؛ عناصری که از آنها به صورت یک امکان مبارزه استفاده می کنند. همچنین، با توجه به ضرباتی که مجموع شهربانی در جریان انقلاب خورده است، استقرار نیروهای ارتش به جای آن، طبعاً مورد پسند گروه های مزبور نیست.
79
علاوه بر مناطق کردنشین، در برخی مناطق دیگر کشور نیز برخوردهایی بین گروه ها و جریان های مخالف و موافق نظام مشاهده می شود. علاوه بر مواردی که جنبة سیاسی دارد، برخوردهایی نیز هست که مربوط به عملکرد و رفتار اشرار غیرسیاسی است. دو موردی که در ذیل ذکر می شود، از مواردی است که امروز اتفاق افتاد.
بعداز ظهر امروز" هواداران اتحادیة کمونیست ها"(3) در اهواز، جلسة بحثی در "زیتون کارگری" برگزار کردند. این گردهمایی "مبارزة ضد امپریالیستی و انتخابات" عنوان داشت که شامل پرسش و پاسخ بود و سه ساعت و نیم به طول انجامید. به گزارش روزنامة کیهان، در همین حال چادری که متعلق به جوانان اسلامی کوی زیتون کارگری بود به آتش
ص: 186
کشیده شد و گروهی از جوانان این منطقه به وسیلة بیل و چماق به اجتماع کنندگان حمله ور شدند. در این برخورد دو تن مجروح شدند و کلیة وسایل اتحادیة کمونیست های اهواز، از جمله میکروفن و پلاکاردها و آفیش ها، تخریب شد.(1)
در منطقة کرمان نیز امروز شروری به نام قنبر نارویی به همراه افرادش راه را بر مسافران در منطقة کشمیران بست و به آنها تیراندازی کرد؛ در نتیجه یک پسربچه دوازده ساله به قتل رسید و چهار نفر گروگان گرفته شدند که یک نفر از گروگان ها فرار کرد. نظر سپاه محلی این است که هدف از این عمل، ایجاد رعب و وحشت در بین اهالی جهت همکاری با نامبرده است.(2)
80
در اوضاع کنونی، سازمان مجاهدین خلق که از فعال ترین جریان های کشور است، با تناقض ها و مشکلات زیادی روبه رو است. یکی از معضلات بزرگ این سازمان، تناقضی است که به شدت به آن دچار است و در این اوضاع هیچ توجیهی هم برای آن نمی تواند ارائه دهد. آن تناقض این است که این سازمان از یک سو می خواهد یک سازمان چریکی مسلح باشد تا در صورت لزوم، مستقل از حاکمیت نظام و نیروهای مسلح آن عمل کند؛ از سوی دیگر هم می خواهد یک سازمان سیاسی باشد که طبعاً در ذیل نظام و نهادهای آن، به مشارکت و رقابت سیاسی مسالمت آمیز بپردازد و از این طریق، کسب قدرت حکومتی را پیگیری کند. البته از این تناقض، سازمان های دیگری چون سازمان چریک های فدایی خلق نیز رنج می برند؛ اما وضعیت سازمان مجاهدین خلق، به دلیل نفوذ گسترده تر در خانواده ها و محافل مذهبی، با سازمان های غیرمذهبی متفاوت است؛ بنابراین رهبران آن امید زیادی به ارتقا و صعود از نردبان قدرت سیاسی دارند. در این حال، مسلح بودن، به یک معنا نپذیرفتن حاکمیت نظام جدید است؛ در حالی که سازمان، پذیرفتن آن را به شکل های مختلف اعلام می کند که این خود به نوعی نفاق، تعبیر می شود؛ از این رو سازمان همواره در معرض پرخاش کادرها و توده های وسیع مذهبی هوادار نظام جدید قراردارد و لقب منافقین که اوایل انقلاب، فقط مارکسیست های داخل این سازمان را در بر می گرفت، اکنون بر مجموع سازمان اطلاق می شود.
این سازمان برای حفظ موقعیت فعلی و مواضع خویش، با مسائل و اموری مواجه است که باید آنها را حل کند و از عهدة انجام آنها برآید. از جملة این مسائل، کاستن از فشارهای مربوط به "چهرة منافقانة سازمان" است. مسئلة دیگر، کسب امکان تداوم حضور سیاسی از موضع یک گروه داخل نظام جدید در جهت کسب اقتدار لازم است. مسئلة سوم، حفظ شأن چریکی و مسلح بودن سازمان است تا در روزی که برای "ورود به فاز نظامی" مناسب است، مورد استفاده قرار بگیرد. برای انجام این امور و حل این مسائل، هستة مرکزی سازمان
ص: 187
مجاهدین خلق تدابیری اندیشیده است. نخست آن که به جای پرداختن به علّت ضرورت داشتن سلاح، اعلام کند مراکز رسمی سازمان، غیرمسلح هستند. تدبیر دیگر این که با تداوم روند نزدیک شدن به بنی صدر - که از مدتی قبل آغاز شده است - از وی در مقام فرمانده کل نیروهای مسلح، نوعی مجوز تداوم مسلح بودن سازمان، اخذ شود تا هم مسئلة تلقی پذیرش نظام جدید از جانب سازمان، در افکار عمومی ایجاد شود و هم قدرت نظامی سازمان برای روز موعود، حفظ گردد.
نامة امروز سازمان به بنی صدر، نمونه ای از حرکت در همین چارچوب است. در این نامه، بر پذیرش مرگ پرافتخار و نیز بر وجود نوعی حق شرعی و قانونی در دفاع از سازمان در مقابل مفسده جویان و آتش افروزان، تأکید شده است. همچنین در یک تهدید تلویحی، پرهیز از خشونت متقابل، فقط تا اطلاع ثانوی مصلحت دانسته شده است. در این نامه، سازمان مجاهدین خلق از بنی صدر در مقام رئیس جمهوری و فرمانده کل قوا دعوت می کند که بدون طی تشریفات و مراحل قانونی، نمایندة خود را برای بازدید و نظارت بر مراکز مجاهدین اعزام کند تا مشخص گردد که این مراکز، غیر مسلح هستند. سازمان این را نوعی پیشگیری می خواند؛ پیشگیری از خون ریزی هایی که به دروغ، مجاهدین را بانی آن معرفی خواهند کرد.
این نامه که خبر آن در روزنامه های مختلف و با عنوان "نامة مجاهدین خلق ایران به رئیس جمهوری، بنی صدر"، در روزنامة مجاهد درج شد، به این شکل آغاز می شود: «به نام خدا و به نام خلق قهرمان ایران.
آقای دکتر بنی صدر، ریاست جمهور و ریاست شورای انقلاب! به قرار اطلاعات موثقی که دریافت داشته ایم، توطئه های سازمان یافتة وسیعی، در سراسر کشور علیه مجاهدین خلق ایران در جریان است که یک به یک به منصة ظهور می رسد. شرایط فوق العاده حساس سیاسی کشور در این ایام، چه در رابطه با تحولات بین المللی و آمدن شاه خائن به مصر و چه در رابطه با انتخابات مجلس شورای ملی در داخل کشور - که هم اکنون فاصلة میان مرحلة اول و دوم آن را طی می کنیم - ایجاب می کند که ضمن جلب توجه شما به موارد
ص: 188
زیرین، تقاضای اعمال حداکثر مسئولیت و قاطعیت قانونی تان را به عنوان ریاست جمهوری و به عنوان ریاست شورای انقلاب، بنماییم. بدیهی است که تنها در این صورت می توان آرامش سیاسی و تفاهم درون کشور را تأمین نمود، و به هیچ گونه سوء استفادة بین المللی نظیر رفتار برخی رهبران بعثی در مورد ایران نیز میدان نداد و نگذاشت تا کسی بتواند از آب گل آلود ماهی بگیرد.»
در ادامه، موارد ذیل اقداماتی دانسته شده است که بر ضد مجاهدین خلق صورت می گیرد:
- «حمله و هجوم علیه ما و هوادارانمان و اقداماتی از قبیل سوزانیدن کتاب و جزوات در نقاط مختلف کشور.»
- «بازار افشاگری های مجعول کذایی نیز همچنان پررونق است تا در شرایط عدم انتشار همة پرونده ها و فهرست های ساواک، به جای سازش کاران و سپاس گویان شاه، اصیل ترین فرزندان انقلابی این میهن را هدف قرار دهند.»
- «در قبال شکایت های انتخاباتی ما و به منظور لوث کردن آنها، شکایت های مجعولی - البته پس از اطلاع از موارد شکایت سازمان مجاهدین خلق ایران - عنوان نموده اند تا تودة مردم کم اطلاع، گیج و سردرگم شده و در این میان تقلبات اساسی بزرگ از دیده ها پنهان بماند و یا کم اهمیت جلوه داده شود.»
- «جوّ اختلافات و دوگانگی های زیانبار حزبی و گروهی به شدت بر علیه مجاهدین خلق ایران که اغلب، احتمال سرمنشأ آنها مسئلة انتخابات است، دامن زده می شود.»
- «رادیو تلویزیون در تحریک توده های ناآگاه، آن هم در چنین شرایط حساسی، نقش بسیار خطرناکی به عهده گرفته و فارغ از همة عواقب وخیم سیاسی و اجتماعی، همچنان به سمپاشی برعلیه ما ادامه می دهد.»
در آخر، این سازمان به نحو زیر به طرح مقصود اصلی و پیشنهاد مورد نظر می پردازد:
«از مجموعة اوضاع و احوال چنین به نظر می رسد که دست های مشخصی سر آن دارند که با فتنه جویی و ایجاد درگیری و آشوب و هرج و مرج و رواج دادن عمل و عکس العمل خشونت بار، افق مسالمت آمیز سیاسی کشور را تیره و تار ساخته و با همه گیر نمودن فضای خشونت، به مقاصد خود دست یابند.
اکنون با عطف به کلیة موارد فوق و تأکید مجدد بر ضرورت رسیدگی قاطعانه به تمامی آنها، مجاهدین خلق ایران بدین وسیله به اطلاع شخص رئیس جمهوری و فرماندهی کل قوا می رسانند که به منظور پیشگیری از هر توطئة ضد مردمی و نفاق انگیز، و ممانعت از هر جنگ و جدال و خونریزی ناحقی که بعداً بخواهند در برنامه های سراسر دروغ رادیو تلویزیونی، مجاهدین را مسئول یا بانی آن جلوه دهند، کلیة شعب خود در سراسر کشور را نظیر دوران
ص: 189
انتخابات ریاست جمهوری، غیرمسلح نموده و آماده ایم تا نمایندة شما را در هر ساعتی، جهت بازدید و نظارت در این مهم، بدون طی هیچ گونه تشریفات و مراحل قانونی بپذیریم.
ضمناً در همین جا از کلیة هوادارانمان در سراسر کشور می خواهیم که پایداری اصولی و سرسختی عقیدتی اسلامی و انقلابی خود را تا مرز شهادت، به گونه ای اعمال کنند که هیچ دستاویزی به دست مفسده جویان و آتش افروزان نیفتد، و به عبارت دیگر، ما برای اثبات صداقت و حسن نیت خود و برای خنثی کردن توطئه های از پیش برنامه ریزی شده و ضد خلقی، به رغم استقبال از مرگ پرافتخار، تا اطلاع ثانوی اعمال خشونت متقابل را مصلحت نمی دانیم. لیکن بی تردید ریاست جمهوری می دانند که هیچ کس را نمی توان الی الابد به صرف نظر کردن از حق دفاع شرعی و قانونی اش سفارش نمود.
مجاهدین خلق ایران - 6/1/1359»(1)
81
از جمله تحرکات سازمان مجاهدین خلق، فعالیت در شاخة دانش آموزی است و روش های تشکیلاتی این سازمان برای دانش آموزان جذابیت خاص خود را دارد. همچنین عمدة نیروهایی که بعد از انقلاب جذب سازمان مزبور شده اند، از همین قشر هستند و بار اصلی اجرایی طرح های تبلیغاتی وسیع مجاهدین خلق را در مناسبت های مختلف، این قشر برعهده دارد. با توجه به این مسائل، جریان های مخالف سازمان و هوادار نظام و نیز امام خمینی، در مسئلة دانش آموزی حساسیت ویژه ای نشان می دهند. مطلبی که در شمارة امروز روزنامة جمهوری اسلامی، ارگان حزب جمهوری اسلامی، درج شده است در همین چارچوب معنا پیدا می کند. این مطلب که با عنوان "پیام فقیه مجاهد، حضرت آیت الله منتظری، در اولین گردهمایی انجمن های اسلامی دانش آموزان استان خوزستان" به چاپ رسیده است نشان دهندة حساسیت ذکر شده است. در پیام مزبور آمده است:
«با توجه به نقش سازندة جوانان تحصیل کرده در آیندة کشور و انقلاب، دشمنان دیرینة اسلام با طرحی ماهرانه و مزورانه، سعی می کنند مدارس ما را به آشوب کشانده و جوانان معصوم را با یک سلسله مسائل گروهی و حزبی درگیر نموده و فرصت درس خواندن و تحقیقات علمی را از آنان سلب نمایند. چه بسا این درگیری های گروهی، زیر ماسک انقلابی و اسلامی انجام گیرد و به گونه ای طرح ریزی شده که این نونهالان، به صورت آلت دست جمعیت ها و گروه هایی در آمده اند، و زیر نام دفاع از خلق، آنان را به راهی می کشانند که نه رضایت خدا در آن است و نه مصالح انقلاب اسلامی تضمین می گردد و نه منافع خلق و توده های محروم تأمین می گردد. ...
گروه های مزدور وابسته به سیاست های خارجی و عمال داخلی آنها، هم زمان با طرح های محاصرة اقتصادی و نظامی که بر علیه حکومت اسلامی آماده کرده اند، طرح به اسارت
ص: 190
کشیدن منابع عظیم انسانی و فرهنگی انقلاب را آماده می سازند. ... من از نقشه های ویرانگر این گروه ها اطلاع دارم و می دانم سیاست های خارجی، ناکامی خویش را از پیروزی انقلاب اسلامی چگونه جبران خواهند ساخت. شما از وضعیتی که در صدر اسلام پیش آمد، آگاهید و به خوبی می دانید یک انقلاب پیروز شده را چگونه و با چه تردستی هایی، می توان از درون با شکست روبه رو ساخت. ...
امروز بهترین نیروها شما هستید و آماده ترین انرژی ها در درون پاک شما نهفته است. از تجربیات تلخ تاریخ نهضت های آزادی بخش جهان اسلام عبرت بگیرید. تعلیمات رهبر عزیز انقلاب را با دقت بررسی کنید. آیندة انقلاب را با دید وسیع و نگرشی عمیق بنگرید. مصالح فردی این امت به پا خاسته را که چشم امید به شخصیت اسلامی شما دانش آموزان دوخته، قربانی خوشایند گروه های معلوم الحال که گذشتة آنها روشن است، نگردانید.»(1)
82
روزنامة جمهوری اسلامی، ارگان حزب جمهوری اسلامی که در برخورد با رفتار سازمان مجاهدین خلق و در افشاگری بر ضد آن، نشریه ای شاخص است، امروز در نخستین شمارة سال جدید این روزنامه، نامة سرگشادة دکتر فاضل، معاون پارلمانی وزیر بهداری به مسعود رجوی را با امضای محفوظ، درج کرد. این نامه در واقع واکنش دکتر فاضل به درج گزارشی در نشریة مجاهد، ارگان سازمان مجاهدین خلق است. این نشریه در آخرین روز سال گذشته، در شمارة 28 خود، گزارشی درج کرد که به ملاقات و گفت وگوی مسعود رجوی با زنی به نام شهلا حریری مطلق اختصاص داشت.(2) خبر این گزارش به صورت تیتر یک و خبر اصلی صفحة اوّل، و با عنوان "ملاقات برادر مسعود رجوی با خواهر مسلمان انقلابی" به چاپ رسیده بود. عکسی از این ملاقات و گفت وگو نیز در صفحة اول درج شده بود که رجوی را در حال گفت وگو با زنی با بینی باندپیچی شده نشان می داد. در کنار این عکس با خطّی درشت توضیح داده شده بود: «خواهر حریری مطلق (ناظر وزارت کشور) به دلیل اعتراضش به تقلب و خلافکاری در انتخابات، ناجوانمردانه شکنجه و مضروب شد.»(3)
در توضیح دکتر فاضل دربارة نامه اش آمده است: «سردبیر محترم روزنامة جمهوری اسلامی! در هفتة آخر سال 58، خبری در روزنامه ها و به ویژه نشریة مجاهد به چاپ رسیده بود که طی آن، یک خواهر انقلابی مسلمان یعنی همسر من، مورد ضرب و شتم قرار گرفته بود. برای تکمیل آن خبر، بر آن شدم تا نامة سرگشاده ای به آقای مسعود رجوی نوشته و رونوشت آن را در اختیار جراید قرار دهم تا ملت مسلمان و آگاه ایران، در جریان کامل خبر
ص: 191
مزبور قرار گیرند. امید است با چاپ نامة پیوست، در آگاهی دادن به جوانان ما قدم مؤثری برداشته شود. ضمناً خواهشمند است نامه را با امضای محفوظ امر به درج فرمایند.»(1)
در این نامه، نویسنده جزئیات حضور همسر خویش را در فعالیت های تشکیلاتی سازمان، و اوج گیری اختلافات بین خود و همسرش را تا مرز طلاق، مفصلاً توضیح داده است.(2)
83
در اوضاع فعلی واضح است که جهت گیری اصلی آرای اکثر مؤثّر مردم، به نفع هوادران نظام و پیروان خط امام است؛ با این حال، جریان های مخالف و کاندیداهای وابسته به آنان، به ویژه عناصر وابسته به سازمان مجاهدین خلق، مرتباً بر امر تقلب در انتخابات تأکید می کنند و آن را عامل تعیین کنندة نامزدها می دانند. در حاکمیت نیز، جریان وابسته به بنی صدر - که جناح رقیبش برندة مرحلة اول انتخابات است - کم و بیش و تلویحاً از طرح چنین مسائلی استقبال می نمایند و معترضان را به حصول نتیجة مورد نظر امیدوار می کنند. کیهان در شمارة امروز خود نوشت: «در حالی که شمارش آرای انتخابات مجلس شورای ملی، در بسیاری از شهرها به پایان رسیده است، گروهی از کاندیداها با ارسال تلگرام هایی برای بنی صدر رئیس جمهور، به انواع تقلبات و اعمال نظرها در انتخابات اشاره کرده و با ذکر دلایل و مدارک، به نحوة برگزاری انتخابات اعتراض کرده و خواستار ابطال و تجدید آن شدند. این عده همچنین انتخابات را نامشروع و غیرقانونی خوانده و مجلس را بی اعتبار دانسته اند.(3)
از سوی دیگر، مجریان انتخابات نیز از عملکرد خود دفاع می کنند؛ از جمله به نوشتة روزنامة جمهوری اسلامی «ذهنی فرماندار تبریز، در گفت وگویی با خبرگزاری پارس، انتقاداتی را که سازمان مجاهدین خلق به نحوة برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی کرده است، رد کرد و گفت: اگر اِعمال نفوذ هایی صورت گرفته باشد، از سوی خود اعضای سازمان مجاهدین خلق بوده که سبب شد چند صندوق را باطل اعلام کنیم.»(4)
در این حال دکتر حسن حبیبی سخنگوی شورای انقلاب، در پایان جلسة فوق العادة شورا، شب هنگام اعلام کرد پس از بررسی شکایات مربوط به تخلفات انتخابات که تا یک ماه دیگر اعلام خواهد شد، تاریخ برگزاری مرحلة دوم انتخابات مجلس شورای ملی معلوم می شود. سخنگوی شورای انقلاب درباره کمیسیون بررسی شکایات انتخابات گفت: کمیسیون هفت نفری، از روز گذشته 5/1/1359 کار بررسی شکایات مربوط به تخلفات انتخابات را شروع کرده است و یک ماه مهلت دارد نتیجة کار خود را گزارش کند که بعد از اعلام این گزارش، مرحلة دوم انتخابات انجام خواهد شد.(5)
همچنین دفتر بحث آزاد صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، اطلاعیه ای در اختیار
ص: 192
خبرگزاری پارس قرار داد که متن آن بدین شرح است: «از آن جا که ادامه و توسعه برنامه های بحث آزاد و مناظره، اقدام مثبتی در جهت تحقق آزادی و افزایش آگاهی مردم میهن ما است، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران انجام این مهم را از جمله وظایف خویش می داند، بدین وسیله از هر یک از سازمان ها و نهادهای شش گانه [که عبارتند از:] دفتر هماهنگی مردم با رئیس جمهوری، سازمان ها و احزاب شرکت کننده در ائتلاف معروف به ائتلاف بزرگ،(1) گروه همنام،(2)* شورای معرفی نامزدهای انقلابی و ترقی خواه،(3)** ستاد انتخاباتی وزارت کشور، و انجمن نظارت بر انتخابات تهران دعوت می کند تا برای شرکت در یک میزگرد جهت بحث دربارة مسائل و اشکالات نحوة رأی گیری انتخابات مجلس شورای اسلامی، فقط یک نماینده که کاندیدا نباشد به دفتر بحث آزاد صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران واقع در ساختمان جام جم، معرفی نمایند.»(4)
84
روزنامة جمهوری اسلامی ارگان حزب جمهوری اسلامی، امروز طیّ سرمقالة خود با عنوان "نوروز، اوج ابتذال در رادیو و تلویزیون"، در انتقاد به وضعیت حاکم بر رادیو و تلویزیون و بر ضد شورای سرپرستی آن، مطالبی نوشت. این نوشته نوعی اعلام نارضایتی حزب از عملکرد و بافت مسئولان فعلی رادیو و تلویزیون محسوب می شود. در این سرمقاله آمده است:
«مدتی بود که ابتذال به رادیو و تلویزیون راه یافته بود. شیوه های ارتجاعی گذشته، روش های دوران طاغوت و تهیه برنامه های مختلف رادیویی، از برنامة کودک تا برنامة خانواده و حتی تفسیرهای سیاسی، به خدمت مسئولین محترم! و واقعاً انقلابی! رادیو تلویزیون در آمده بود. ... فیلم های بی ارزش غربی و اکثراً امریکایی، افراد بسیاری را به زندگی بی بندوبار غربی و شیوه های طاغوتی کم کم عادت می داد. گفتیم که حتماً اشتباهی پیش آمده و مسئولین محترم، به سبب کثرت کار و مشغلة زیاد نمی توانند برنامه های مفید و آموزنده ارائه دهند.
امیدمان به نوروز بود که تفاوتی با گذشته در آن ببینیم...، اما افسوس! و ای کاش که نوروز نمی آمد! ای کاش که وسیله ای به نام رادیو و تلویزیون اصلاً وجود نمی داشت تا این چنین به نام اسلام و انقلاب اسلامی به ابتذال و حتی فحشا کشیده شود. ای کاش قطره ای از خون شهدا در رگ های شورای سرپرستی رادیو و تلویزیون جریان می یافت، تا ذره ای حیا از پخش این چنین برنامه هایی، به خود روا می دانستند. نوروز اوج ابتذال در برنامه های رادیو و تلویزیون بود. تمام برنامه ها، به سبک دوران طاغوت و با روش های آن چنانی تهیه شده
ص: 193
بود؛ با این تفاوت که چهره های جدیدی (البته نه چندان جدید) برنامه ها را اجرا می کردند. صدای خوانندگانی که وابستگی آنها به ساواک افشا شده بود (ستار، عبدالوهاب شهیدی و...) از رادیو شنیده شد. آیا می شود از گناهان کبیره این افراد، به خاطر صداشان گذشت؟
به نظر ما، رادیو و تلویزیون به یک تصفیة شدید نیازمند است؛ تصفیه از عناصر وابسته به رژیم گذشته و غربزدگان روشنفکر دانشگاه دیده ای که به گفتة امام، بزرگ ترین خطر انقلاب اسلامی هستند. کار این عناصر تهی مغز، تغییر محتوا نیست، بلکه تغییر قالب ها و روبناها است، و به اصطلاح، مطابق سلیقة مردم در آوردن و در یک کلام، "نان به نرخ روز خوردن" است. اگر مسئولین رادیو و تلویزیون از هنر اصیل اسلامی و متعهد خبری ندارند، اگر نمی دانند در اسلام موسیقی حرام است یا نه، اگر نمی دانند چه نوع برنامه هایی می تواند بر رشد اسلام و انقلاب و آگاهی مردم کمک کند، اگر هنوز هم تسلیم انگیزه های مانده از طاغوت هستند، صادقانه بهتر است که با میل خویش کنار روند تا دچار قهر انقلابی مردم مسلمان نشوند. کارنامة نوروز حضرات به قدری خراب است که امکان پاک کردن لکه های ننگ آن، دیگر برای مسئولین رادیو و تلویزیون میسر نخواهد بود.»(1)
85
"آیت الله دکتر بهشتی" دبیرکل حزب جمهوری اسلامی، جزء معدود شخصیت های مذهبی مقطع کنونی نظام است که نه تنها در امور سازماندهی تشکیلات، مدیریت و اجرا، بلکه در جنبه های تئوریک نیز قوت های چشمگیر و بعضاً منحصر به فردی دارد. وی که عضو شورای انقلاب و رئیس دیوان عالی کشور(2) است، در فرصت های مختلف به تبیین نظری ساختار، عملکرد و حرکت نظام جدید می پردازد؛ از جمله امروز در یک مصاحبة مطبوعاتی، در پاسخ سؤال خبرنگاران مطالبی در این زمینه بیان داشت. یکی از خبرنگاران پرسید: آن طوری که ما از دمکراسی برداشت داریم، به موجب آن، اکثریت می تواند تصمیم بگیرد و این تصمیم، قانونی خواهد بود؛ اگر مصوبات اکثریت با قوانین اسلام مخالف باشد، چه پیش خواهد آمد؟ دکتر بهشتی گفت: نظام اسلامی می گوید کلیة تصمیمات باید بر اساس موازین اسلامی باشد و در قانون اساسی این مسئله پیش بینی شده است.
یکی از خبرنگاران گفت: «با وجود فتاوا و نقطه نظرهای مختلف در اسلام، احتمال اشکال خواهد رفت.» وی پاسخ داد: «به خاطر همین هم ما شورای نگهبان را داریم که متشکل از حقوقدانان و فقها است که در این خصوص تصمیم می گیرند.» خبرنگ-ار گفت: «نتیجه می گیریم
ص: 194
دکتر بهشتی دبیرکل حزب جمهوری اسلامی، عضو شورای انقلاب و رئیس دیوان عالی کشور در مصاحبه مطبوعاتی امروز:
مسئولیت شورای نگهبان مربوط به مصالح سیاسی قوانین نیست، صرفاً مربوط به انطباق یا عدم انطباق آنها با اسلام و قانون اساسی است.
که تصمیم گیرنده فقط فقها هستند نه سیاست مداران.» دکتر بهشتی پاسخ داد: «نه، مسئولیت شورای نگهبان مربوط به مصالح سیاسی قوانین نیست، صرفاً مربوط به انطباق یا عدم انطباق آنها با موازین اسلام و قانون اساسی است.»(1)
86
حزب توده در درگیری های کنونی روش خاص خود را دنبال می کند. این روش مبتنی است بر انتقاد ملایم از حاکمیت، طرفداری از گروه های "مترقی"، و در عین حال سرزنش شدید گروه های چپ غیر روسی (مائوئیست ها، تروتسکیست ها و...) و نیز مذهبی های "تندرو". این حزب، امروز در نشریة خود "نامه مردم"، تحلیلی دربارة اوضاع سیاسی امروز کشور درج کرد. این تحلیل که با عنوان "شما ضدانقلاب را فراموش کردید ولی ضدانقلاب شما را فراموش نکرده است" به چاپ رسید، نمونه ای تکرار شونده از نوع جمع بندی های خاص حزب توده است. در این تحلیل آمده است: «جبهة وسیعی از ضدانقلاب محض تا چپ نماها، از همه کسانی که از دورنمای تحکیم و تثبیت و گسترش انقلاب ناخرسندند، به طور خود به خودی تشکیل شده است. تفرقه در میان خود انقلابیون کار این جبهة نامرئی را تسهیل می کند. ضدانقلاب خزخزان پیش می آید.»
همچنین آمده است: «انقلاب ما به وحدت، به عمل مشخص، به مرزبندی دوست و دشمن نیازمند است؛ یعنی به آن چیزهایی که با کمال تأسف هنوز به وجود نیامده است. ... در افغانستان ضدانقلاب با پخش توصیف های طلایی از حکومت اسلامی در ایران، انقلاب افغانستان را می کوبد. در ایران همان ضدانقلاب (بخوان سیا) با حمله به فالانژیسم "حزب اللّهی" که خود به وجود آورده انقلاب را می کوبد. شکل متضاد است، ولی محتوی
ص: 195
یکی است. امپریالیسم با کمونیسم ضد شوروی "هواکوفنگ" و "کومه له" و "رنجبر" و "اسلام" ضد کمونیستی انور سادات و ضیاءالحق موافق است، ولی با کمونیسم ضد امریکایی و با اسلام دشمن امپریالیسم، مخالف است. طرف می داند که چه می خواهد؛ ولی آیا شما هم می دانید که چه می خواهید؟ پاسخ متأسفانه مثبت نیست.»(1)
امروز همچنین "صدای ملی ایران" که با مشی حزب توده، از مناطق تحت پوشش بلوک شرق و به زبان فارسی پخش می شود، تحلیلی دربارة جناح بندی حاکمیت ارائه کرد. این تحلیل متناسب با مواضع حزب توده و در جهت نفی و رد نظرهای بنی صدر و اطرافیان وی تنظیم شده است. در این تحلیل آمده است: «در سطح بالا و حتی در نهادهای انقلابی، از مدتی پیش دو جریان متمایز و ماهیتاً متفاوت، در برخورد با مسائل حاد مملکتی و هدف های انقلاب ملت ایران به چشم می خورد؛ جریانی که خواستار تداوم انقلاب و اجرای پیگیر و قاطعانة هدف های آن، یعنی اهداف ضد امپریالیستی و خلقی و مردمی آن است، و جریانی که انقلاب را در چارچوب محدود خلع شاه و استقرار روابط به اصطلاح عادلانه با غرب غارتگر و انجام برخی اصلاحات صوری می بیند ... از جمله شیوه های مطلوب این حضرات، تکرار همان به اصطلاح تزهای رسوای مائویی ها دایر بر وجود دو ابرقدرت و به اصطلاح سازش این دو ابرقدرت و به حساب، خدشه دار نمودن منافع کشورهای جهان سوم است؛ بنابراین، به پیش کشیدن به اصطلاح تئوری کذایی دو ابرقدرت، محل و وسیله ای در دست گروه سازش کار و لیبرال، برای توجیه مغازله ها و سازش ها با امپریالیسم امریکا و متحدین غربی آن، برای محدود ساختن هدف های انقلاب ایران در چارچوب منافع سرمایه داران و زمین داران بزرگ، برای مسخ کردن اهداف انقلاب و رهنمودهای امام امت است.»(2)
87
صادق قطب زاده وزیر امورخارجه در یک مصاحبة تلویزیونی، دربارة مسائل افغانستان مطالبی را عنوان کرد. او از تماس های مقامات ایرانی با سفیر کبیر اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، و حصول توافق های اولیه ای در این زمینه خبر داد. به گزارش کیهان وی گفت: «در مورد مسئلة افغانستان، ما با شوروی تماس گرفتیم و با سفیر شوروی چندین جلسه مذاکره کردیم. تشکیل کمیسیون بین المللی، مورد موافقت آنها نبود؛ ما پیشنهاد دیگری ارائه کردیم.»
طبق این گزارش، قطب زاده در توضیح مذاکرات خود با سفیر شوروی افزود: مسئله ای که ما نمی توانیم هیچ زمان قبول کنیم، ادامة حضور نیروهای نظامی شوروی در افغانستان است؛ ولی شوروی دردش این است که احتمالاً مرزهایش به خطر بیفتد و ما نه تنها این را نمی توانیم قبول کنیم، بلکه فعل و انفعالات منطقه را هم نمی توانیم قبول کنیم. روسیة شوروی از مسئلة ایران استفاده کرد و نیروهایش را به افغانستان فرستاد. امریکا از مسئلة افغانستان استفاده کرد و ناوگانش را به خلیج فارس و تنگة هرمز و اقیانوس هند آورد؛ به
ص: 196
همین دلیل ما به این نظر رسیدیم که اگر شوروی توافق کرد، به ابتکار ما یک مذاکرة چندجانبه بین ایران، شوروی، افغانستان، سازمان های انقلابی افغانستان و احتمالاً پاکستان و چین که همسایگان افغانستان هستند، آغاز شود.
قطب زاده در ادامه، اصول کلی مورد نظر ایران در این مذاکرات را به قرار ذیل مورد تأکید قرار داد: «1- قوای شوروی از افغانستان خارج شود و استقلال و تمامیت ارضی و همچنین بی طرفی افغانستان، توسط همسایگانش تضمین شود. 2- نوع حکومت افغانستان فقط ارتباط به مردم آن دارد و باید خودشان آزادانه نوع حکومتشان را انتخاب کنند.» وزیرخارجة ایران در پایان، درباره واکنش و نظر طرف شوروی گفت: شوروی اصل مذاکرات در این زمینه را پذیرفت و این یک موفقیت دیپلماسی برای ایران است.(1)
به دنبال این اظهارات، روزنامة جمهوری اسلامی گزارش داد: «یک نمایندة جنبش مقاومت افغانستان، "جماعت اسلامی"، در مشهد، امروز در تماسی تلفنی با خبرگزاری فرانسه گفت این جنبش موافق مذاکره نیست. نمایندة مذکور این مطلب را در رابطه با اظهارات صادق قطب زاده که گفته بود پیشنهاد تشکیل کنفرانس با مشارکت کلیة طرف های درگیر در افغانستان را کرده است، بیان کرد. وی افزود جماعت اسلامی مخالف هرگونه آشتی است و خاطرنشان کرد تنها با مبارزة مسلحانه می توان رژیم کابل را سرنگون و یک دولت اسلامی تشکیل داد. وی در مقابل، از پیشنهاد بنی صدر رئیس جمهوری ایران در مورد تحویل اسلحه به مبارزان افغانستان استقبال کرد.»(2)
در این حال، همین روزنامه امروز خبر داد: «دفتر جمعیت اسلامی افغانستان(3) در قم، طی اطلاعیه ای پرده از یک توطئه تبلیغاتی رژیم دست نشانده "ببرک کارمل" برداشته و از دفتر امام بت شکن امت اسلام و همچنین از دفتر ریاست جمهوری استمداد طلبید. در این اطلاعیه ضمن اظهار اطمینان به موضع دکتر بنی صدر علیه امریکا و شوروی، اعلام کرد که در رادیو کابل پیام تبریکی از جانب رئیس جمهوری ایران خطاب به ببرک کارمل پخش شده است که ضمن آن، رژیم دست نشاندة کودتاچیان، دولت دمکراتیک خوانده شده است و همچنین از جانب بنی صدر، برای ببرک کارمل آرزوی تندرستی و پیروزی وی در بازگرداندن امنیت به کشور افغانستان شده است. دفتر جمعیت اسلامی افغانستان، ضمن اشاره به پیام امام که برای ما شرق تجاوزگر و غرب جنایتکار فرقی نمی کند، خواسته شده است که دروغ پردازی های کابل رسماً تکذیب شود.»(4)
از سوی دیگر، امروز رادیو مسکو به نحو ذیل از مواضع کنونی ایران دربارة افغانستان انتقاد کرد. در گفتاری که امروز تحت عنوان "تفسیری در مورد یاوه گویی ها و تبلیغات
ص: 197
امریکا"، از رادیو مسکو پخش شد، آمده است: «به دستة کُر تبلیغاتی غرب که مضمون واقعی رویدادهای افغانستان را تحریف می کند، متأسفانه گاه به گاه صدای برخی از رجال ایران هم اضافه می شود و آنها در این کار، در ارزیابی کمک اتحاد شوروی به افغانستان، تا سطح مبتذل ترین یاوه گویی های تبلیغات امریکا سقوط می کنند و اقداماتی را که اتحاد شوروی بنا به خواهش دولت قانونی افغانستان انجام داده، تقریباً، به اصطلاح، تجاوز قلمداد می کنند. و بعداً بر روی این پایه مسلماً دروغ، عجیب ترین و وحشیانه ترین حدس سیاست را می زنند که مثلاً بعداً ممکن است نوبت ایران هم برسد. آری انحراف از واقعیات عینی و ارزیابی صحیح و درست آنها، ممکن است انسان را به کجاها بکشاند. انصاف بدهید، رفتار اتحاد شوروی با ایران، نیک خواهانه ترین رفتارها است و مطلقاً برای چنین دعاوی افسانه آمیزی هیچ مبنایی به دست نمی دهد.»
این رادیو به سخنان سخنگوی وزارت خارجة امریکا اشاره می کند و می گوید: «اظهارات اخیر سخنگوی وزارت خارجة امریکا را - که گفت علت این که امریکا تاکنون، به اصطلاح مجازاتی را بر ضد ایران اعمال نکرده، تدابیری است که اتحاد شوروی در افغانستان به کار بسته است - در این زمینه باید ارزیابی کرد. حقیقت این است که انقلاب ایران، در شمال از همان نخستین لحظات شروع انقلاب، با پشت جبهة خیرخواه و مطمئن تضمین شده بود و حالا هم از همین پشت جبهة مطمئن برخوردار است. رویدادهای اخیر افغانستان، در مشرق هم جناح مطمئن برای ایران تأمین کرد؛ زیرا حکومت نوین جمهوری دمکراتیک افغانستان هم، مانند اتحاد شوروی با انقلاب ایران قاطعانه همبستگی می کند و می کوشد با ایران نوین، بهترین روابط و مناسبات حسن همجواری را برقرار سازد.»(1)
88
مواضع شوروی در قبال تهدیدات ضد ایرانی امریکا، از جمله مطالبی است که در رسانه های گروهی مورد توجه است؛ از جمله رادیو دوبی در بخش عربی خود خبر داد که به گزارش خبرگزاری رسمی شوروی، تاس، ایالات متحدة امریکا خود را برای به کار گرفتن نیروی نظامی بر ضد ایران آماده می سازد. رادیو دوبی افزود: تاس خاطرنشان کرد که اتحاد جماهیر شوروی هر نوع دخالت نظامی امریکا بر ضد ایران را تجاوز مستقیم به امنیت و آسایش شوروی تلقی می کند و در برابر آن بی تفاوت نخواهد بود. خبرگزاری تاس اضافه کرد خطر تهدید نظامی امریکا بر ضد ایران هر روز شدت بیش تری می یابد؛ زیرا ایالات متحده به طور مرتب و روزمره، ناوگان جنگی خود را در نزدیکی ایران تقویت می کند و این ناوگان مجهز به بزرگ ترین ناوهای هواپیمابر جنگی امریکایی شده است.(2)
از سوی دیگر، امروز رادیو آلبانی که بازتاب دهندة مواضع حکومت کمونیستی ضد روسی آلبانی است، در بخش فارسی خود، طی تفسیری شوروی را در کنار امریکا قرار داد. این
ص: 198
رادیو با گردآوری نظرهایی از مسئولان ایرانی، اعلام کرد: سیاست فشار و توطئه های پنهان و آشکار دو ابرقدرت امپریالیسم امریکا و شوروی بر ضد ایران، همواره با مخالفت سرسختانة این کشور روبه رو می شود. مقامات این کشور در اطلاعیه های مختلف، موضع ضد امپریالیستی تزلزل ناپذیر خلق ایران را بازتاب می دهند. آیت الله خمینی در پیامی خطاب به خلق ایران به مناسبت سال نو ایران، ضمن افشای تجاوز سوسیال امپریالیست های شوروی به افغانستان، خاطر نشان ساخت این یک تجاوز ددمنشانه و چپاولگرانه است. وی همچنین گفت اتحاد شوروی، ایالات متحده و اسرائیل، به یک اندازه برای ایران خطرناک هستند. از سوی دیگر، ابوالحسن بنی صدر گفت: ما نمی توانیم حضور نظامی شوروی را در کشور همسایه تحمل کنیم. همچنین در اطلاعیة مطبوعاتی دیگری، رئیس جمهور ایران اعلام کرد: ما می خواهیم خلیج فارس از حضور امریکا و تمامی آنهایی که به ایالات متحده وابسته اند، پاک شود. بنی صدر بعد از عنوان کردن این امر که ایالات متحده و اتحاد شوروی به یک اندازه برای ایران خطرناکند، خاطرنشان ساخت که دور از انتظار نیست که روس ها برای بازداشتن ایران از سیاست پشتیبانی از افغانستان، در ایران آشوب داخلی ایجاد کنند.»(1)
89
روزنامة چپ گرای السفیر چاپ بیروت، گزارش داد: عربستان سعودی درصدد ایجاد 14 پایگاه پرتاب موشک زمین به هوا است. عربستان این پایگاه ها را در طول مرز خود با کشورهای یمن جنوبی و شمالی، در دریای سرخ، ایجاد خواهد کرد. این روزنامه به نقل از منابع دیپلماتیک غربی که نامشان فاش نشده است، می افزاید: شبکة موشکی مذکور که امریکا آن را دایر می کند، 600 مایل حریم هوایی میان ساحل دریای سرخ و مرز جنوب غربی سلطان نشین عمان را در بر می گیرد. گزارش السفیر همچنین حاکی است که دو پایگاه موشکی دیگر نیز در مراکز نفتی دمان و دهران در خلیج فارس ایجاد می شود. به نوشتة السفیر، با هر یک از این پایگاه ها یک شهر نظامی نیز ساخته می شود که 4000 افسر و سرباز را در خود جای خواهد داد. در این گزارش نوع موشک ها ذکر نشده و تنها گفته شده است که این موشک ها پیشرفته و پیچیده اند.
یادآوری می شود دولت عربستان مدت ها است که از رشد نفوذ شوروی در یمن جنوبی احساس نگرانی می کند. یمن جنوبی تنها کشور کمونیستی واقع در جهان عرب است. عربستان سعودی به دلیل این احساس نگرانی و به دنبال یک قرارداد تسلیحاتی که در سال گذشته میان یمن شمالی و مسکو به امضا رسید، کمک مالی خود به این کشور را به حال تعلیق درآورد.(2)
ضمیمه گزارش 69: بخشی از مصاحبه قطب زاده دربارة گروگان های امریکایی و انتقال شاه از پاناما به مصر
ص: 199
علاوه بر این که مصاحبه امروز قطب زاده حاوی اطلاعات متنوعی است، ملاحظات، تأکیدات و ادبیات سیاسی خاص آن دوره را نیز تا حدی نشان می دهد؛ از این رو، بخش های دیگری از آن، به نحوی نسبتاً تفصیلی، در این ضمیمه آورده شده است. یادآوری می شود که مقامات امریکایی مرتبط با این موضوع، بعدها در خاطرات خود یادآوری کردند که به هیچ قیمتی نه تنها به استرداد شاه به ایران، بلکه به توقیف موقت وی در پاناما نیز رضایت نمی دادند؛ در نتیجه طرح این موضوع صرفاً محملی برای تحویل گروگان ها از دانشجویان به دولت و مقامات رسمی بوده است تا ایران، رسماً پاسخگوی دولت امریکا باشد. در هر حال، قطب زاده به مهلت 60 روزة دولت پاناما به دولت ایران برای ارسال مدارک پروندة استرداد شاه اشاره کرد. وی سپس با ذکر این که طبق قوانین پاناما باید شاه را توقیف می کردند، اضافه کرد:
«این ها [به جای توقیف] گفتند تحت الحفظ است. ما بدون این که وارد این دعوای حقوقی بشویم، سعی کردیم در این 60 روز عمل کنیم؛ در نتیجه ما توانستیم تمام اسناد و مدارک را آماده کنیم و روز شنبة گذشته، یک روز قبل از موعد مقرر، مدارک ما در پاناما حاضر بود. از روز جمعه، طرف فهمیده بود که مدارک آماده است، کیسینجر از امریکا به پاناما می رود؛ با آن مجمع وکلایی که هم منافع کیسینجر و هم منافع راکفلر را در پاناما حفظ می کنند، وارد مذاکره می شود، که 21 وکیل یعنی زبردست ترین وکلای دنیا را برای دفاع از شاه مخلوع استخدام کرده بود؛ در حالی که ما یک وکیل پانامایی و یک وکیل فرانسوی و یکی هم آرژانتینی داشتیم.»
قطب زاده سپس گفت: «وقتی که ما مدارک را آماده کردیم، آنها دیدند که کیسینجر فشار آورد که شاه از پاناما خارج بشود. و ضمناً با انور سادات خائن هم در تماس بودند. هواپیمای مصری هم در فرودگاه نیویورک آماده پرواز به سوی پاناما است و از پاناما هم اجازه پرواز گرفته شده بود، و روز جمعه من خودم در جریان بودم. با اختلافی که ده ساعت شب و روز داشت، ما مرتب در تماس بودیم. بالنتیجه یک اختلاف نظر هم بین دکترهای معالج شاه مخلوع پیدا شده بود برای عمل جراحی. ما تمام فشاری که توانستیم وارد آوردیم؛ ولی البته فشار و قدرت ما محدود است. از طرف دیگر عمل خود دولت امریکا در حقیقت معلوم بود. در پاناما هم دو دسته وجود دارد: یک دسته طرفدار دمکرات ها و دستة دیگر طرفدار جمهوری خواهان هستند. [دور] جمهوری خواهان را کیسینجر و راکفلر گرفته بودند و جنجال می کردند و در داخل پاناما هم شلوغ شده بود.»
قطب زاده افزود: «مقدار زیادی در پاناما پول خرج کرده بودند و علیه ما تبلیغات وسیعی شده بود، و گفته بودند به هیچ عنوان ایران نمی تواند مدارک را در رأس موعد تسلیم کند. ما سیاستمان بر این اساس بود که هر طرف قضیه انجام بگیرد، به نفع ما است. کار به جایی رسید که با داشتن 21 وکیل و قدرت بین المللی در پشت سر شاه مخلوع، رسیدند به آن جایی که هیچ چاره ای ندارند؛ به محض این که این اسناد و مدارک تسلیم دولت پاناما بشود، مجبورند که شاه مخلوع را توقیف کنند. کار به اینجا که رسید، همه فهمیدند که باید شاه را از پاناما حرکت بدهند. در هرحال شب و روز مشغول اقدامات شدند. پاناما به ما گفت که شما یک ژستی در حقیقت در مورد گروگان ها بگیرید که در دستمان یک قدرت تبلیغاتی باشد در مقابل افکار عمومی داخلی، که بتوانیم از حرکت شاه مخلوع جلوگیری کنیم. این مطلب عصر روز شنبه [2/1/59] به ما اطلاع داده شد و شب به اطلاع من رسید و من روز یکشنبه صبح خدمت امام شرفیاب شدم و مطلب را عرض کردم. گفتم ما کاری باید بکنیم و الا این که طرف خواهد رفت. ایشان نظر مستقیمی در این مورد ندادند. گفتند که بعداً جواب می دهم. بعداً من با حاج احمدآقا پسر امام صحبت کردم. ایشان گفت اگر صددرصد لازم است، کاری بکنیم. گفتم به نظر من اگر بخواهیم شاه مخلوع را در پاناما نگاهداریم، باید هرچه زودتر کاری بکنیم. ایشان گفت بلکه بتوانیم در این زمینه
ص: 200
کاری انجام بدهیم؛ ولی من گفتم تا امشب هرطور است جواب داده شود. برای این که گارد ملی آن جا تصمیم گرفته بود اگر تا 24 ساعت ما یک کاری در مورد گروگان ها بکنیم و آنها دستشان پر باشد و بتوانند، عمل بکنند؛ و الا آنها هم زیر فشار افکار عمومی، قضیه را رها کنند.»
قطب زاده ادامه داد: «من در ساعت 8 شب به نخست وزیری نزد آقای بنی صدر رفتم. تا ساعت 12 شب ما در جریان این مسئله بودیم؛ که ما نتوانستیم جواب مثبت به آنها بدهیم و کاری در مورد گروگان ها بکنیم. البته من یک تردید هم داشتم که مبادا این ها بخواهند یک بازی انجام دهند و مواظب هم بودیم که کلک نخوریم؛ ولی به هرحال لازم بود که ما یک عملی در مورد گروگان ها انجام بدهیم که ما نتوانستیم بدهیم؛ برای این که مذاکرات آن شب نتیجه ای نداد. ساعت 9:30 شب بود که حاج احمد آقا با بنی صدر هم صحبت کرد و هنوز به نتیجه نرسیده بودیم؛ بالنتیجه شاه مخلوع از پاناما پرواز کرد که در حدود ساعت 1 بعد از نیمه شب بود که ما مطلع شدیم. برای این که هیچ گونه بهانه ای در این مورد نباشد، ساعت 2 بعد از نیمه شب من در مصاحبة تلفنی با چند تن از خبرنگاران اعلام کردم اگر شاه مخلوع را برگردانند به پاناما، ما گروگان ها را تحویل می دهیم. البته ما می دانستیم که دیر شده است؛ ولی در عین حال امکان وجود داشت که او را از جزیرة "آزور" برگردانند. فی الواقع 2 ساعت هم در آن جزیره او را نگهداشتند که بتوانند تصمیم بگیرند و آخر سر هم نتوانستند تصمیم بگیرند و بالنتیجه به طرف مصر پرواز کرد.»
قطب زاده گفت: «ولی این واقعیت است که ما در این ماجرا یک پیروزی نسبتاً بزرگ برایمان ایجاد شد؛ یعنی در مقابل هرگونه فکری که ما نمی توانستیم و حقانیت نداشتیم در مقابل جنایات شاه، این مسئله دیگر از بین رفت. پرونده کامل است و مسئله روشن است و دنیا به جایی رسید که ما پرونده مان علیه این جنایتکار کامل شد و هیچ گونه تردیدی وجود ندارد، و اگر او 24 ساعت دیگر مانده بود، توقیف می شد و محاکمه می گردید، و این امر در جهان ثابت شد. من امروز هم یک تلگرافی آماده کردم که برای سازمان ملل متحد بفرستم که بگویم ملاحظه کنید خود نفس این عمل نشان داد که ما تا چه اندازه حقانیت داشتیم و افکار عمومی پاناما الآن فهمیده است و جنجال وسیعی در پاناما در مورد رفتن شاه مخلوع شروع شده است. من فکر می کنم که رئیس جمهور و دولت پاناما، این که اجازه دادند که شاه مخلوع پرواز کند برخلاف قوانین خودشان بود.»(1)
ضمیمه اول گزارش 82
در گزارش روزنامة مجاهد از ملاقات مزبور، آمده است:
«امروز صبح برادر مجاهد، مسعود رجوی به دیدار خواهر مسلمان انقلابی، شهلا حریری مطلق که مورد ضرب وجرح ناجوانمردانة مرتجعین قرار گرفته است، شتافت. در این دیدار خواهر حریری به تشریح ماوقع جریان پرداخت. در زیر، قسمت هایی از صحبت های ایشان را که از نوار پیاده شده است می آوریم:(2)
«... رئیس کمیته فهمیده بود که این پاسدار می خواهد مرا بزند. پاسدارهای دیگر را فرستاد توی خیابان تا جلوی او را بگیرند و من هم رفتم سوار یک پیکان شدم؛ ولی او آمد جلوی پیکان را گرفت. ... گفت پیاده شو. آمدم پایین و گفتم چی می گویی برادر، که ناگهان مشت از چپ و راست آمد توی صورتم؛ به طوری که خون سر و صورتم پاشید. ... در بیمارستان ... پاسدارها که ایستاده بودند خیلی متأثر می شدند. ... در کلانتری یک سروانی بود که گفت من زیر ورقه ات را امضا می کنم که این ها چه
ص: 201
کار کردند. [یک] کمیته ای(1) گفت که پروندة افسر کلانتری را بیاورید تا به جریان بیندازم که بدانند این افسر گارد بوده. خلاصه برای آن افسر یک سری پرونده سازی کرد؛ چرا؟ فقط به جرم این که چون شب تا صبح کشیک بوده و حاضر بود شهادت بدهد که قضیه از چه قرار بوده است. ... من صبح رفتم پیش رئیس کلانتری. معاون کلانتری گفت ما اصلاً اختیاری نداریم؛ تمام اختیارات دست کمیته است و ما مطلقاً نمی توانیم حرفی بزنیم . ...
توی حوزه تقلب می شد. من شدیداً جلوی تقلب ها را می گرفتم. حوزة 12 جوادیه برایم دو سه تا استشهاد درست کردند؛ چرا که مرتب جلوی تقلب ها را می گرفتم. بالاخره هم افراد حوزه مرا عوض کردند و بردند آن یکی حوزه ... سر تقلب کردن ها هم خیلی من جلوشان می ایستادم و وقتی که آرا را می خواستند بخوانند، وقتی اسم شما در می آمد، با چهار پنج تا فحش یک دانه ضربدر می زدند.»(2)
روزنامة مجاهد افزوده است: «در این جا خواهر مسلمان انقلابی، به شرح گرفتن یک نمونه تقلب می پردازد و شرح می دهد که چگونه عمل غیرقانونی اعضای حوزه، مورد حمایت روحانی محل قرار می گیرد و روحانی با دخالت نابجای خود، مسئله را حادتر می کند. ... در پایان این دیدار، خواهر حریری توضیح داد که فردا صبحش ساعت هفت من رفتم آن جا شکایت را تنظیم کردم. شکایت را دادم به کلانتری. افسرنگهبان گفت ما نمی توانیم به این رسیدگی کنیم، برو پیش معاون. رفتم پیش معاون. گفت حالا کمیته چی ها برایمان دردسر درست می کنند و...»(3)
ضمیمه دوم گزارش 82
نامة سرگشاده دکتر ایرج فاضل به مسعود رجوی که با امضای محفوظ درج شد، ویژگی های دو طرف منازعه ای وسیع را در آن مقطع نشان می دهد؛ چه در سطح فعالیت های سیاسی و اجتماعی، و چه در سطح مسائل خانوادگی و اختلافات ناشی از تفاوت مشرب سیاسی؛ بنابراین می تواند در ترسیم وضعیّت خاص این ایام - که درگیری های حادّ خانوادگی ناشی از تعالیم عقیدتی و سیاسی و آموزش های تشکیلاتی سازمان مجاهدین خلق، از ویژگی های آن است - مفید باشد؛ از این رو متن کامل آن در این جا آورده شده است.
باسمه تعالی
نامة سرگشاده به برادر مسعود رجوی
برادر عزیز! پس از دو روز بی خبری، از بیان سخنگوی مجاهدین خلق در روزنامة اطلاعات (27/12/1358) خواندم که همسرم، آن خواهر انقلابی مسلمان شما، مضروب و مصدوم در بیمارستان بستری است و این در حالی بود که او به عنوان ناظر انتخابات، از سوی سازمان مجاهدین خلق به وزارت کشور معرفی شده بود. بهتر است داستان را از چند روز زودتر شروع کنم.
ساعت 5 صبح روز جمعه 24/12/1358، آن خواهر انقلابی مسلمان بدون آن که با بچه هایش خداحافظی کند و یا به همسرش مقصدش را و حوزة محل نظارتش را بگوید، از خانه بیرون رفت، و بعد فهمیدم که در جنوبی ترین قسمت شهر، از سوی شما مجاهدین مأمور خدمت و مجاهدت شده است؛ در حالی که منزل ما در محلة طاغوتی خیابان آپادانا است و مسجدالرضا هم که حوزه انتخاباتی بود، بغل گوشمان. از نظر من مرتجع بهتر بود آن سازمان انقلابی اسلامی، ترتیبی می داد تا اعضای
ص: 202
طاغوتی نشینش - که دارای همسر و فرزند هستند و شرعاً در مقابل آنها مسئولند - در حوزه های نزدیک به منزل مسکونی خود نظارت نمایند و زحمتکش نشین ها هم در حوزه های مربوط به خود.
از او خبری نداشتیم تا ساعت 4 بعد از نیمه شب. دو روز بعد که به منزل آمد، از راه نرسیده بدون این که از حال خانواده اش جویا شود، بلافاصله تلفن را برداشت و گزارش خلافکاری هایش را در حوزة نظارت، به برادر مجاهدی در دفتر سازمان داد، و جالب این که در تلفن متذکر شد که همان مأموران کلانتری - که به زعم شما مجاهدین، بافتشان طاغوتی و شاهنشاهی و غیرقابل اعتماد است - او را تأیید کرده و روی شکایت او صحّه گذاشته اند. و بالاخره گفت فردا صبح دوباره به محل مأموریت خود خواهد رفت و شکایت خود را دنبال خواهد کرد و پدری از مرتجعین در خواهد آورد تا دیگر با انقلابیون راستین در نیفتند، و نیز اطمینان داد که مأموریتش را خوب انجام خواهد داد. در خلال تلفن، بچه هامان یکی یکی از خواب بیدار شدند و از تخت های خود پایین آمده، در اطاق های خود را باز کردند و از بالای پله های ساختمان دوبلکسمان، به مادرشان نگاه می کردند و حیران و سرگردان از این که چه اتفاقی رخ داده است که او این وقت شب به منزل آمده و حرف از کلانتری و جنگ و دعوا می زند. تلفن تمام شد. همه از ترس این خواهر انقلابی مسلمان سرشان را به زیر انداخته، به داخل اطاق ها مان رفتیم و او در حالی که فاتحانه شعار "اسلام پیروز است، ارتجاع نابود است" را بلند بلند می خواند، از پله های ساختمان بالا آمده، به طرف وان آب گرم رفت.
ساعت 6 صبح روز بعد، پس از بیدار شدن از خواب بدون این که سری به اطاق بچه هایش بزند یا احوالی از همسرش بپرسد، بلند شد و به آشپزمان دستور صبحانه داد و بعد که نگاهش به من افتاد، گزارش فعالیت های انقلابی و مسلمانانة خود را به صورت چند فحش رکیک به روحانیت و آخوندها، تحویل من ارتجاعی قشری داد و در حالی که لقمه های صبحانه و شیرینی دانمارکی را گاز می زد، در مقابل این سؤال که مگر چه اتفاقی افتاده است، پایش را به زمین می کوبید و به ارتجاع، روحانیت مبارز، حزب جمهوری اسلامی، مجاهدین انقلاب اسلامی و گروه همنام و مؤتلفین و همه و همه به جز مجاهدین و فداییان خلق، فحش و ناسزا می داد و از این که ملت بی شعور به کاندیداهای خود رأی داده اند، شدیداً دلخور بود.
بالاخره گفت امروز بلایی بر سر این مرتجعین خواهم آورد تا برای همیشه دست از انحصارطلبی بردارند، آخرین لقمه از گلویش پایین نرفته بود که آن طرفدار زحمتکشان، تاکسی تلفنی خبر کرد و از منزل بیرون رفت. تاکسی تلفنی از آن جهت که شورلت رویال او پنچر شده بود و وقت آن نبود که باغبانمان یا خودم لاستیک زاپاس را برای آن خواهر انقلابی مسلمان عوض کنیم. بله سوار تاکسی تلفنی شد و رفت تا در کنار خلق زحمتکش ایران، با ارتجاع بجنگد، و دیگر از او خبری نشد.
فردای آن روز زنگ تلفن مطبم به صدا در آمد و دوستی از آن طرف تلفن اطلاع داد که همسرم مورد ضرب و شتم قرار گرفته و هم اکنون در ویترین نمایشگاه سازمان مجاهدین خلق ایران، به معرض نمایش خبرنگاران امریکایی و اروپایی داخلی و خارجی قرار گرفته است؛ یعنی به فرمان شما رهبران مجاهدین راستین انقلابی مسلمان به مرکز امداد مجاهدین خلق واقع در خیابان بهار، ظاهراً بستری شده بود؛ در حالی که در بیمارستان راه آهن، روز قبل زخم بندی و پانسمان او انجام شده بود و عملاً دیگر احتیاجی به امداد و درمان نداشت و منزل ما هم از هر بیمارستان و هتلی هم مجهز تر بود.
ساعت از 9 شب گذشته بود که با فرزندانم پای تلویزیون نشسته بودیم و گپ می زدیم و دختر پنج ساله ام از فراق مادرش سر خود را روی شانه ام گذاشته بود و بهانه می گرفت که در باز شد و آن خواهر انقلابی مسلمان و آن مجاهد خلق کبیر یا اکبر، با سر و روی باندپیچی شده، ولی با ژست محمدعلی کلی
ص: 203
که رقیبش را در رینگ شکست داده باشد، وارد شد. از راه نرسیده به آشپزمان دستور غذای اختصاصی خود را داد و جلوی چشمان زل زدة خانواده، به گاز زدن مرغ بریان و سایر مخلفات مشغول شد و به جای آن که احوالی از همسر و فرزندانش بپرسد، با دهان پر، لعنت خدا و خلق قهرمان ایران را به سوی پاسداران و مرتجعین حواله می کرد. پس از صرف شام و دسر مربوطه، شلوار مرا آورد و از جیب آن، حقوق کارگر و باغبانمان را با عیدی و پاداش آنان پرداخت، و خوشحال و خندان از این که وظایف و تکالیف انقلابی اسلامی خود را انجام داده و حقوق و پاداش زحمتکشان را هم از کیسة من استثمارگر پرداخته است، به اطاق خواب رفت و من بیدار ماندم.
بله برادر مسعود من؛ ای رجوی عزیز و ای رهبر این گونه انقلابیون مسلمان راستین!
من بیدار ماندم و به فکر فرو رفتم؛ فکر انقلاب، ارتجاع، فکر اقساط مطبم، فکر بدهکاری هایم، استعمار، استثمار، استبداد، فکر بقیة پول این خانة طاغوتی که آن خواهر انقلابی مسلمان و مجاهد، از گرفتاری های من - در حالی که بیش از نیمی از روز خود را به رایگان در خدمت خلق بودم - سوء استفاده کرد و دو ماه قبل، بر خلاف نظر من که پول خرید آن را نداشتم، پسندید و با کارگر و باغبان و مبلمانش مجبورم کرد بخرم، و از همة اطرافیانم هم در این راه قرض کردم، و اصرار عجیبی هم داشت که سندش باید تماماً به اسم آن خواهر مجاهد باشد تا با خیال راحت بتواند در کنار یا جلوی خلق زحمتکش ایران، به جهاد با مرتجعین بپردازد.
بله برادر رجوی! درست در روزهایی که برای تغییر دکوراسیون آن خانه، [به] خرید می رفت و پرده دوز به منزل می آورد تا رنگ پرده ها را عوض کند، وسایل مربوط به تهیه پوستر و پلاکارد و عکس کاندیداهای انقلابی را هم خریداری می کرد، و در حالی که دکوراسیون منزل را کارگران شریف و زحمتکش عوض می کردند، او دختر پنج ساله ام را هم با خود می برد تا در توزیع عکس های انتخاباتی شما، با او همکاری نموده، جلب ترحم خلق ایران را بنماید. بله برادر! باز هم فکر کردم. به فکر "بیت فاطمه" افتادم و آن را با خانة این خواهر انقلابی مسلمان مقایسه می کردم، و فکر زینب. (راستی برادر مسعود! به آن خواهر انقلابی مسلمان بگو که بداند زینب خواهر فاطمه بود یا دختر او؛ زیرا آن خواهر مجاهد هنوز فرصت آن را پیدا نکرده است که به این گونه مطالعات ارتجاعی بپردازد.)
برادر رجوی؛ ای رهبر مبارزین و مجاهدین راستین اسلامی! بیش از این وقت تو را تلف نمی کنم که کار زیاد داری و امپریالیسم شکست خوردة شرق و غرب منتظر نتایج فعالیت های چشمگیر و انقلابی شما خواهران و برادران مسلمان است؛ ولی باید به اطلاع آن برادر عزیزم برسانم که من قشری تر و ارتجاعی تر از آن هستم که در حالی که دشمن اصلی ما امریکا و شوروی و چین و انگلیس و ووو... چنگ و دندان تیز کرده اند تا خون هفتادهزار شهید و بیش از صد هزار معلول ما را به دست تفرقه افکنان پایمال کنند، بر علیه شما انقلابیون راستین و ضد ارتجاع، اعلام جرم کنم که چرا زن شوهر و فرزندداری را آلت دست مطامع سازمانی و گروهی خود کرده، از او برای مظلوم نمایی سازمان مجاهدین خلق ایران در آتش زدن روزنامة مجاهد طبق دستورالعمل سازمانی (سند دستورالعمل به خط همسرم موجود است) و مبارزه بر علیه روحانیت و کشیدن او به کلانتری ها و کمیته ها و ترتیب دادن نمایشگاه استفاده کرده، و او را برای تهیه فیلم و خبر در اختیار روزنامه نگاران داخلی و خارجی و رادیو تلویزیون ها سوژه اش قرار داده ای، و بعد هم به عنوان جایزه، لقب خواهر انقلابی مسلمان به او داده ای و برای تحریک چشم و هم چشمی سایر خواهران انقلابی مسلمان مشابه او، در کنارش به مصاحبه و سخن پراکنی نشستی.
ص: 204
راستی برادر رجوی، به یاد روزنامة مجاهد شمارة 18(1) و عکس آن خواهر انقلابی مسلمانتان افتادم. تمام مطالب آن مصاحبه را خواندم. تا آن جا که او در نظارت انتخابات چه کرده است را خبری از صحت و سقمش ندارم؛ ولی در صفحة 14، ستون دوم، مطلب جالبی دیدم. درست در ذیل بیانات پدرانه و مشعشانة شما که فرموده اید: خدا کند که بچه ها این شایستگی و مقاومت برایشان سرمشق باشد، آن بچة، ببخشید آن خواهر انقلابی و مسلمان 35 سالة شما، سرمشق بزرگی به بچه ها داده است. و آن دروغ بزرگی است که در مورد کبودی پای چشمش گفته. کبودی ارتباطی به زد و خورد با مرتجعین نداشت. روزی که چوب پلاکاردی را درست می کرد، از دستش در رفت و به پای چشم آن خواهر انقلابی مسلمان اصابت نمود. مادر و فرزند او شاهد و ناظر این امر بوده اند و اتفاقاً دخترم چقدر قشنگ آن صحنه را تعریف می کند. امیدوارم سایر مطالب مورد ادعای آن خواهر انقلابی مسلمان، بدین گونه نباشد؛ که اگر همة آن مطالب به صحت همین موضوع باشد، وای به حال بچه های مسلمان ایران که این گونه دروغ گویانی باید سرمشقشان باشند.
برادر رجوی؛ ای رهبر انقلابیون راستین اسلامی! در پایان چون همسرم با همة تحصیلات کلاسیک و سیاسی - اجتماعی خود، هنوز حتی یک آیه از قرآن را هم نمی تواند بخواند، اگر تو می توانی آیة زیر را برایش بخوان و برای او بگو که در این آیة شریفه، شیاطین چه کسانی هستند که بین زنان و شوهرانشان جدایی می اندازند و چه سخنرانانی در بیانات انقلابی خود، جوانان را به راه شیاطین می کشند و سلیمان زمان را مرتجع می خوانند؛ تا شاید بفهمد که از چه کسانی پیروی می کند و به چه راهی کشیده شده و چه کسانی تفرقه افکن هستند. و بالاخره از تو برادر مجاهد دعوت می کنم برای این که نتیجة اقدامات انقلابی خود و سازمانت را لااقل در کانون گرم یک خانواده ببینی، در مراسم طلاق من و همسرم به عنوان شاهد شرکت کنی و در صورت لزوم از فیلمبرداران و خبرنگارانی هم که در آستین داری، برای تهیة فیلم و خبر دعوت کن که رادیو و تلویزیون های امریکا و شوروی و قاهره و اسرائیل هم از این خبر بی بهره نمانند.
وَاتّبعوُا ما تَتْلوُ الشّیاطینَ علی مُلکِ سُلیمانَ و ما کَفَرَ سلیمانُ و لکنَّ الشَّیاطینَ کفروُا یعلِّمِونَ النّاسَ السِّحرَ و ما نَزَّلَ علی الْمَلَکَیْنِ بِبابِلَ هاروتَ و ماروتَ و ما یُعلّمانِ مِن أحدٍ حتّی یَقولا انَّما نحنُ فتنهٌ فلا تَکفُر فَیَتعلَّمونَ مِنْهما ما یُفّرِقوُنَ بِهِ بینَ المرءِ و زَوْجِهِ و ما هُمْ بضارّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ الّا بِاِذنِ اللهِ وَ یَتَعلَّمونَ ما یَضُرُّهم و لا یَنْفَعُهُم ولَقدْ عَلِموُا لَمَنِ اشْتَراهُ مالَهُ فی الاخرهِ مِن ْ خَلاق و لبئسَ ما شَرَوْا بِهِ اَنفسَهم لَوْ کانوا یَعلَمونَ. آیه 102، سوره بقره.
امضا محفوظ(2)
ص: 205
ص: 206
90
رهبران سنای امریکا همچنان برای یافتن راهی جهت پایان دادن به مسئلة گروگان های سفارت امریکا در تهران، تلاش می کنند. در همین راستا، طبق گزارش رویتر از واشنگتن، آنها امروز پیشنهاد کردند که گزارشی دربارة روابط ایران و امریکا در زمان سلطنت شاه مخلوع منتشر کنند. سناتور فرانک چرچ رئیس کمیتة روابط خارجی سنا توضیح داد که این گزارش پاسخگوی درخواست های ایران مبنی بر قبول اشتباهات از جانب امریکا، نخواهد بود. به گزارش رویتر، فرانک چرچ به سایروس ونس وزیر امورخارجه گفت که وی این پیشنهاد را با سناتور جاکوب جاویتس عضو حزب جمهوری خواه در کمیته، درمیان گذاشته است. وی گفت: این گزارش یک سند تاریخی از روابط بین دو کشور خواهد بود. سایروس ونس هم گفت که وی اعتراضی به انتشار این گزارش ندارد. رویتر اضافه کرد که دولت کارتر قبلاً با هرگونه تخفیف(1) کنگره دربارة ادعای ایران مبنی بر دخالت امریکا در امور ایران در زمان شاه مخلوع، مخالفت کرده است.(2)
هرالدتریبون چاپ فرانسه نیز طی گزارشی در این باره نوشت: سایروس ونس وزیر امور خارجة امریکا موافقت خود را در مورد پیشنهاد انتشار "کتاب سپید"ی دربارة روابط امریکا با رژیم محمدرضا پهلوی، به اطلاع کمیتة روابط خارجی سنا رساند. این تلاشی است در جهت حل بن بستی که هنوز در مسئلة گروگان ها وجود دارد. سناتور فرانک چرچ رئیس کمیتة مزبور اظهار داشت که این گزارش شرحی است از نقش امریکا در ایران از تمام دیدگاه ها؛ از کمک های قابل ملاحظه این کشور به ملت ایران تا شرکت در کودتای نظامی سال 1953 در ایران که به روی کار آمدن شاه انجامید.
هرالدتریبون در ادامه نوشت: ابوالحسن بنی صدر که تمایل خود را به آزادی گروگان ها اظهار داشته است، غالباً این پیشنهاد را مطرح کرده است که اگر کنگرة امریکا یک سلسله جلسات بحث و بررسی ترتیب دهند که در آن دخالت های امریکا در اعمال اشتباه شاه
ص: 207
عنوان شود، این امر به حل بحران گروگان ها کمک خواهد کرد. سناتور چرچ وجود هرگونه جلسة بحث و بررسی را پیش از آزادی گروگان ها منتفی دانست. دیگر کمیته های کنگرة امریکا نیز بیم آن دارند که تشکیل این گونه جلسات، به افزایش درخواست های ایران منجر شود. اما چرچ اظهار داشت این "کتاب سپید" که تحقیق و بررسی 27 سال گذشته است، ممکن است تا حدودی به تقاضاهای ایران جامة عمل بپوشاند و شاید راه حل این بحران را هموار سازد. سایروس ونس گفت وی از این سند تاریخی که کادر کمیتة کنگرة امریکا تهیه خواهد کرد، پشتیبانی می کند.(1)
از سوی دیگر، رادیو لندن خبرهایی از ایران دربارة گروگان ها پخش کرد. این رادیو ضمن اعلام این خبر که تا پایان کار تحقیق کمیسیون تخلفات دورة اول انتخابات مجلس ایران، مرحلة دوم انتخابات انجام نخواهد شد، نتیجه گرفت که افتتاح مجلس شورا که قرار است تکلیف گروگان ها را تعیین کند، باز هم به تأخیر خواهد افتاد. رادیو لندن: در ادامه افزود: صبح امروز آیت الله بهشتی رهبر حزب جمهوری اسلامی گفت که اگر شاه و ثروتش به ایران بازگردانده نشود، وی با محاکمة گروگان های امریکایی موافق خواهد بود. وی ادامه داد که پس از انجام محاکمات، احتمال دارد که گروگان ها مورد عفو قرار گیرند. آیت الله بهشتی رهبری حزب جمهوری اسلامی را به عهده دارد؛ حزبی که احتمالاً بیش ترین کرسی را در پارلمان آیندة ایران خواهند داشت؛ بنابراین احتمال تشکیل محاکمة نمایشی گروگان ها را باید جدی تلقی کرد. احتمال دارد محاکمة نمایشی مزبور، نقطة پایانی در بحران بین ایران و امریکا باشد و با تبلیغات گسترده ای بر ضد ایالات متحده، به آزادی گروگان های امریکایی بینجامد.(2)
91
ماجرای گروگان های امریکایی در تهران، در کنار تصمیمات و رفتار سران ایران و امریکا، حواشی مختلفی به همراه دارد که حاکی از شأن خبرسازی این موضوع است؛ از جمله امروز یونایتدپرس از واشنگتن گزارش داد: یک ایرانی اخیراً با 35 قطعه عکس از صحنه های سفارت ایالات متحده در تهران - که محل نگهداری 50 گروگان امریکایی است - وارد امریکا شد. پس از آن که اف.بی.آی. علاقه ای به این تصاویر نشان نداد، یونایتدپرس آنها را به دست آورد. این عکس ها مشتمل است بر: صحنه هایی از برخی گروگان ها، قطعات مختلف تجهیزات مخابراتی، اسلحه، و ورود دانشجویان به محل های امنیتی. پس از بررسی امر به وسیلة وزارت خارجه، توصیه شد که از ویزا صرف نظر کنند و اجازة ورود به وی بدهند.(3)
92
بخش عربی رادیو امریکا، امروز در "بررسی مطبوعات" خود به موضوع عزیمت شاه از پاناما پرداخت. این رادیو ابتدا یادآوری کرد که «تمام مطبوعات امروز ایالات متحدة امریکا، مسئلة سفر شاه سابق ایران را از پاناما به مصر مورد توجه قرار داده و با اهمیت فراوان آن را
ص: 208
بررسی کرده اند.» سپس این رادیو به نحو زیر به بررسی مطبوعات مزبور پرداخت:
روزنامه شیکاگو تریبیون طی مقاله ای سؤال می کند: چگونه جایز است که سرنوشت و زندگی گروگان های امریکایی و امنیت تمام منطقه خاورمیانه، برای طحال سرطانی شاه به مخاطره بیفتد؟ این روزنامه اضافه می کند: سفر ناگهانی شاه سابق به قاهره، به احتمال زیاد، خطرناک ترین تحولات در این مرحله حساس به شمار می آید؛ تحولاتی که دورنمای آن، چنین به نظر می رسد که پایان خوبی نخواهد داشت؛ زیرا سفر شاه به مصر موجب شده است که مسئله از چارچوبی معین و تقریباً کوچک - که تنها میان ایران و امریکا جریان داشت - به سطح منطقه و جهان گسترش پیدا کند.
روزنامه نیویورک تایمز نیز آثار این تحولات را مورد توجه قرار داده است؛ به ویژه آثاری که در زمینة امنیت منطقه به جای خواهد گذاشت. این روزنامه می نویسد: هر یک از شاه سابق ایران و مناخیم بگین نخست وزیر اسرائیل، در جای نادرستی پیاده شدند. همچنین زمان غلطی را برای این پیاده شدن برگزیدند. این دو غلط با امریکا و مصر ارتباط دارد؛ زیرا قراردادهای کمپ دیوید بر اثر وجود شاه در قاهره، در جریان تندباد قرار گرفته است. همچنین حضور اسرائیلی ها در الخلیل نیز بر جریان این تندباد افزوده است؛ زیرا هر دو، شاه و بگین، با این اقدامشان احساس اسلامی و عواطف جهان اسلام را جریحه دار کردند. تردیدی نیست که جیمی کارتر نیز نیازی به هیچ گونه نقاط ضعف نداشت و احتیاجی به نشان دادن عدم کارآیی دیپلماسی، مخصوصاً در شرایط کنونی برگزاری انتخابات مقدماتی ریاست جمهوری امریکا، نداشت.
روزنامة واشنگتن پست اقدام غلط شاه سابق در سفر به مصر را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و نوشته است: صادق قطب زاده وزیر خارجة ایران گمان می کند که خروج شاه از دایرة قانونی دولت پاناما، موجب شده است که مسئلة انتقال گروگان ها به جایی که تحت کنترل دانشجویان تندرو نباشند، با شکست مواجه شود. واشنگتن پست اضافه می کند: این ادعای قطب زاده را باید در پرونده ای بایگانی کرد که ورق های آن هرگز اجرا نشده است؛ پرونده ای که به دست قطب زاده درست و تنظیم شده است و یکی از صدها وعدة دیپلماسی موجود در آن عملی نشده است.
روزنامه لس آنجلس تایمز تأکید کرده است که آقای قطب زاده تمام سخنان و گفته هایش، فقط برای خدمت به هدف های شخصی خویش است؛ ولی نباید حقیقت را نادیده گرفت که جیمی کارتر نیز هرگز نتوانست در زمینة بحران جاری ایران و امریکا درست عمل کند؛ زیرا کارتر در حساس ترین اوضاع مرحله، شخصیت های سیاسی و برجسته ای را از قبیل امرسن به پاناما اعزام کرد. او حاضر نشد جنایات شاه را بپذیرد و به اشتباه امریکا در جانبداری از این جنایات اعتراف کند؛ در نتیجه همة این خوب عمل نکردن های کارتر، احساسات ملت
ص: 209
ایران بر ضد امریکا را بیش تر برانگیخت.(1)
93
وزارت خارجة عراق، امروز کاردار سفارت ایران در بغداد را احضار کرد. در این احضار یادداشت اعتراضیة شدید اللّحنی در زمینة سخنان اخیر بنی صدر دربارة "جزایر اشغالی خلیج عرب" (فارس)، تسلیم وی شد. در یادداشت اعتراضیه دولت عراق، مسئولیت چنین سیاست ها و اعمال تهاجمی به عهده خود دولت ایران گذاشته شده است. در این یادداشت تأکید شده است که دولت عراق برای حفظ حقوق ملی اعراب و وحدت خاک اعراب، با تمام قوا در مقابل چنین سیاست هایی ایستادگی خواهد کرد.
یک سخنگوی وزارت امورخارجة عراق نیز گفت: سخنان پرزیدنت بنی صدر تنها تکرار مواضع توسعه طلبانه پیشین ایران در مقابل کشورهای همسایه است و نیز ادامة تلاش آن برای تحمیل استیلاجویی خود بر این کشورها است. این سخنگو گفت این مواضع با جاه طلبی های شاه سابق تفاوت چندانی ندارد. وی افزود: این اظهارات به استقلال کشورهای منطقه لطمه می زند و نشان دهندة یک مداخلة آشکار در امور داخلی این کشورها است؛ مداخله ای که به گونه ای کاملاً مغایر با منشور سازمان ملل و اصول همزیستی مسالمت آمیز میان کشورها صورت می گیرد.(2)
در پی این اقدام، رادیو بغداد طی برنامه ای که از بخش عربی آن پخش می شد، به قسمتی از مندرجات روزنامه الجمهوریه توجه ویژه ای نشان داد که در آن به طور تلویحی ایران تهدید شده بود. در این مطلب الجمهوریه که با عنوان "اخطار شدید دولت عراق به دولت ایران" درج شد، آمده است: «با تمام نیرو و توان، به خاطر دفاع از حقوق ملی و وحدت اراضی اعراب، هر نوع توطئه، دسیسه و تجاوز را به خاک، ملیّت و حس ناسیونالیستی اعراب در هرجای میهن عرب و از هر سو که باشد، به شدت دفع خواهیم کرد.»(3)
94
در ادامة تحرکات ارتش عراق در مرزهای جنوبی ایران، طبق خبرهای رسیده از منابع ایران، امروز ستاد ارتش عراق به تیپ15 از لشکر5 مکانیزة عراق دستور داد به منظور آمادگی رزمی، از تاریخ 15/1/1359 در منطقة ناصریه به انجام مانور اقدام کنند.(4) همچنین به گزارش منابع ژاندارمری، ارتش عراق در منطقة تنومه(مقابل خرمشهر)، در اطراف پایگاه هوایی الشعیبه(توابع بصره) موشک های زمین به زمین و زمین به هوا به طرف مرزهای ایران مستقر کرده است.(5) در این حال منابع ژاندارمری ناحیة خوزستان خبر دادند که امروز دستور "عدنان خیرالله" وزیر دفاع عراق، به کلیة پاسگاه های مرزی عراق ابلاغ شده است؛ مبنی بر این که باید یک افسر و سه نفر سرباز تکریتی بعثی به این پاسگاه ها اعزام شوند. بنا به این گزارش، استان بصره نخستین منطقه ای است که پرسنل تکریتی وارد آن
ص: 210
شده اند و به شدت مأموران را کنترل می کنند. پرسنل غیربعثی از این موضوع اظهار نارضایتی می نمایند.(1)
هم زمان با این گونه تحرکات در داخل خاک عراق، در این سوی مرز در خاک ایران نیز عناصر وابسته به عراق در خوزستان، فعالیت هایی دارند. این عناصر که در گذشته با عنوان "خلق عرب" فعالیت سیاسی - نظامی آشکار داشته اند، دست به انفجار در مراکز اقتصادی و مجامع عمومی می زنند. در ساعت 20:13 امروز، انفجاری در بازار سیف خرمشهر به وقوع پیوست که بر اثر آن 13 نفر مجروح شدند که حداقل حال 3 نفر آنان به شدت وخیم گزارش شده است.(2) این بمب در یک مغازة اسباب بازی فروشی منفجر شد و افزون بر تخریب این مغازه، به چند فروشگاه اطراف آن نیز آسیب رساند. یکی از مسئولان سپاه پاسداران خرمشهر، در مورد این انفجار به خبرنگار کیهان گفت: این بمب از نوع ساعتی بود و حدود چهار پوند مواد منفجره در آن به کار رفته بود. بمب در زمان شلوغی فروشگاه و موقع خرید، کار گذاشته شده است. این مسئول اضافه کرد: سه نفر در ارتباط با انفجار بازار سیف دستگیر شدند(3)
انفجار دیگری به یک پل در حوالی یک روستا آسیب رساند؛ اما تلفات جانی به بار نیاورد.(4) بنا به گزارش رسیده به خبرگزاری پارس در اهواز، این حادثه در بخش مرزی بستان و در بین جادة اکبار به سعیدیه روی داد. با شنیدن صدای انفجار، مأموران به محل رفتند، اما از خرابکاران اثری به دست نیاوردند.(5)
95
گزارش ژاندارمری ناحیة کرمانشاه به استاندار کرمانشاهان، حاکی از این است که امروز عده ای رانده شده از عراق، از مرزهای غربی، اجباراً به ایران کوچانده شده اند. در این گزارش آمده است: «تعدادی عراقی در حدود 200 الی 252 نفر زن و کودک و مرد، از شهرستان های عراق به وسیله رژیم حکومت بعثی عراق، در مرز پاسگاه های میان تنگ و سیف آباد به طور نامطلوبی به داخل خاک کشور ایران طرد، و کلیة اموال و دارایی آنان به وسیله عمال بعثی ضبط [شده است] و اطفال رانده شده ناصاحب می باشند.»(6)
96
بنا بر اعلام مسئول ارتباطات ستاد مرکزی سپاه پاسداران، تنگة هاوان واقع در نوار مرزی شمال قصرشیرین که قبلاً در اختیار "مهاجمین"(7) بود، امروز با حملة سپاه پاسداران منطقه
ص: 211
آزاد شد.(1)در این باره فرمانده سپاه قصرشیرین اعلام کرد: این تنگه که در اختیار مهاجمین عراقی بود، تنها راه ارتباطی بین ایران و عراق (ناحیه چوارکلاه) می باشد و مهاجمین از این راه، آذوقه و خواربار به خاک عراق می برند. وی از تلفات و مجروحان احتمالی آنان اظهار بی اطلاعی کرد و افزود که از پاسداران کسی زخمی یا شهید نشده است.(2)
ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی نیز به نیروی زمینی ارتش خبر داد در مناطق مرزی ازگله و شیخ سله واقع در استان کرمانشاه پاکسازی و استقرار نیرو صورت گرفته است. طبق این گزارش نیروهای قیاده موقّت (بارزانی ها) و نیروهای محلی سپاه، از جمله پاسداران ازگله، شرکت مؤثر و فعال در این کار داشته اند. در این گزارش، با اشاره به ادامة فشارهای موجود در "باویسی"، یادآوری شده است که پاسگاه شیخ سله در اختیار نیروهای قیاده موقت است و طبق مذاکرات، طی روزهای آینده تحویل داده خواهد شد. از جمله مواردی که در گزارش مزبور ذکر شده است، درگیری چندروز قبل نیروهای قیاده موقت با "مهاجمین" در "شاخ بمو" و "تپه دوهل" است که با حمایت آتش خمپاره سپاه ازگله، با شکست مهاجمین به پایان رسید. همچنین از موارد دیگر، عدم موفقیت مأموران عراقی در انفجار پل شیخ سله است و نیز کشته شدن آنان به دست نیروهای قیاده و برجا ماندن وسایل تخریب و 61 قالب تی.ان.تی.(3)
شهربانی قصرشیرین نیز از نوعی دیگر از فعالیت مأموران عراقی در مناطق مرزی ایران خبر داد. در گزارشی در این باره آمده است: «یک پناهندة عراقی به نام "موفق" که خود را افسر ارتش، معرفی و با سپاه پاسداران شهرستان قصرشیرین همکاری می نموده، وقتی ساعت 21 [امروز] همراه هشت نفر از پاسداران به عنوان گشت در منطقة "منظریه" به نوار مرز عراق می روند، افسر موصوف با شلیک چند تیر هوایی، پاسداران را با عده ای از ارتش عراق که قبلاً در قسمت مرزی مستقر شده اند، درگیر می نماید که هشت نفر از پاسداران به "خسروی" مراجعه [می کنند.] به طوری که اظهار گردیده، "موفق" افسر پناهنده و یک نفر از پاسداران به نام "ع.ص"(4) به عراق رفته[اند] و "موفق" قصد داشته کلیه همراهان خود را به دولت