آرشیو دروس خارج فقه آیت الله العظمی حسین نوری همدانی 94-93

ضرورة الحکومة الإسلامیة/ولایة الفقیه کتاب البیع

امام رضوان الله علیه در نجف اشرف بحث ولایت فقیه را در 13 جلسه مطرح کرده اند و همچنین ایشان در کتاب البیع بحث ولایت فقیه را مطرح کرده اند منتهی طرح بحث در نجف با طرح بحث در کتاب البیع فرق می کند، خلاصه یکی از نکاتی که ما باید به آن توجه داشته باشیم همین وجود تفاوت ها در طرح مسئله ولایت فقیه می باشد.

خوب واما حضرت امام رضوان الله علیه در کتاب البیع مسئله را اینطور طرح کرده اند که ما باید کل قوانین و معارف اسلام را مجموعاً در نظر بگیریم که اگر اینطور باشد برای ما روشن می شود که این قوانین کلی یک حاکمی نیاز دارند تا آنها را اجرا کند چراکه یکی از شئونات حاکم اجراء قوانین می باشد بنابراین باید کل قوانین اسلام را در نظر بگیریم، سپس ایشان به نمومنه هایی از قوانین اسلام اشاره کرده که به عرضتان می رسانیم، ایشان ابتدا می فرمایند:« ضرورة الحکومة الإسلامیّة :

و من جملة أولیاء التصرّف فی مال من لا یستقلّ بالتصرّف فی ماله الحاکم، و هو الفقیه الجامع لشرائط الفتویٰ، و لا بأس بالتعرّض لولایة الفقیه مطلقاً بوجه إجمالیّ، فإنّ التفصیل یحتاج إلیٰ إفراد رسالة لا یسعها المجال.

فنقول: من نظر إجمالًا إلیٰ أحکام الإسلام، و بسطها فی جمیع شؤون المجتمع؛ من العبادیّات التی هی وظائف بین العباد و خالقهم، کالصلاة و الحجّ، و إن کانت فیهما أیضاً جهات اجتماعیّة و سیاسیّة مربوطة بالحیاة و المعیشة الدنیویّة، و قد غفل عنها المسلمون، و لا سیّما مثل ما فی الاجتماع فی الحجّ فی مهبط الوحی و مرکز ظهور الإسلام.

ص: 14

و مع الأسف، قد أغفلوا برکات هذا الاجتماع الذی سهّل تحقّقه لهم الشارع الأقدس بوجه لا یتحقّق لسائر الدول و الملل إلّا مع جهاد عظیم، و مصارف خطیرة.

و لو کان لهم رشد سیاسیّ و اجتماعیّ، أمکن لهم حلّ الکثیر من المسائل المبتلیٰ بها؛ بتبادل الأفکار، و التفاهم و التفکیر فی حاجاتهم السیاسیّة و الاجتماعیّة » (1)

ما می دانیم اسلام معارف عبادی از قبیل نماز و حج دارد که همین عبادات نیز با سیاست توأم هستند مثلاً نماز جماعت محتوای خیلی بلندی دارد زیرا اولاً حاکی این است که خداوند دوست دارد عبادات در اجتماع صورت بگیرد ثانیاً با اینکه اجتماع است اما یک امام جماعت عادل می خواهد، و یا مثلاً حج خیلی با سیاست توأم است زیرا شارع مقدس حج را برای کل مسلمانان جهان که تمکّن و استطاعت دارند در یک زمان و مکان معیّن قرار داده آن هم در محبط وحی ومرکز بوجود آمدن اسلام، منتهی آن طور که شارع مقدس خواسته از حج بهره برداری به عمل نیامده چراکه اگر مسلمانان بیدار بودند اولاً حج می توانست خودش یک مرکز و یک مانوری برای نشان دادن قدرت اسلام باشد و ثانیاً مسلمانان می توانستند با تبادل نظر و مشورت خیلی از مشکلات را حل کنند و تصمیمات مهمی برای دنیای اسلام بگیرند .

حضرت امام رضوان الله علیه در ادامه کلامشان به بخشی دیگر از قوانین اسلامی اشاره می کنند و می فرمایند:« و من القوانین الاقتصادیّة و الحقوقیّة و الاجتماعیّة و السیاسیّة، لرأی أنّ الإسلام لیس عبارة عن الأحکام العبادیّة و الأخلاقیّة فحسب، کما زعم کثیر من شبّان المسلمین بل و شیوخهم؛ و ذلک للتبلیغات المشؤومة المسمومة المستمرّة من الأجانب و عمّالهم فی بلاد المسلمین طیلة التاریخ؛ لأجل إسقاط الإسلام و المنتسبین إلیه عن أعین الشبّان و طلّاب العلوم الحدیثة، و إیجاد الافتراق و التباغض بین المسلمین قدیمهم و حدیثهم.

ص: 15

و قد وقفوا فی ذلک إلیٰ حدّ لا یتیسّر لنا رفع هذه المزعمة و التهمة بسهولة، و فی أوقات غیر طویلة.

فعلی المسلمین و فی طلیعتهم الروحانیّون و طلّاب العلوم الدینیّة القیام بوجه تبلیغات أعداء الإسلام بأیّة وسیلة ممکنة، حتّی یظهر أنّ الإسلام قام لتأسیس حکومة عادلة، فیها قوانین مربوطة بالمالیّات و بیت المال، و أخذها من جمیع الطبقات علیٰ نهج عادل» (1)

بعضی ها خیال کرده اند اینکه در روایت گفته شده اسلام غریب بوجود آمد و بعد هم غریب خواهد شد یعنی طرفداران اسلام کم هستند ولی امام رضوان الله علیه در جای دیگری می فرمایند معنای حدیث مذکور این است که اسلام اول شناخته نشده بود و بعداً هم طوری خواهد شد که اسلام شناخته نشود یعنی نقاب هایی بر چهره ی اسلام خواهند انداخت تا اسلام ناب در بین مردم غریب و ناشناخته بماند .

امام رضوان الله علیه در ادامه می فرمایند:« و قوانین مربوطة بالجزائیّات قصاصاً و حدّاً و دیةً؛ بوجه لو عمل بها لقلّت الجنایات لو لم تنقطع، و انقطعت بذلک المفاسد المترتّبة علیها، کالتی تترتّب علی استعمال المسکرات من الجنایات و الفواحش إلیٰ ما شاء اللّٰه تعالیٰ، و ما تترتّب علی الفواحش مٰا ظَهَرَ مِنْهٰا وَ مٰا بَطَنَ.

و قوانین مربوطة بالقضاء و الحقوق علیٰ نهج عادل و سهل، من غیر إتلاف الوقت و المال، کما هو المشاهد فی المحاکم الفعلیّة.

و قوانین مربوطة بالجهاد و الدفاع و المعاهدات بین دولة الإسلام و غیرها.

ص: 16

فالإسلام أسّس حکومة لا علیٰ نهج الاستبداد المحکّم فیه رأی الفرد و میوله النفسانیّة فی المجتمع، و لا علیٰ نهج المشروطة أو الجمهوریّة المؤسّسة علی القوانین البشریّة، التی تفرض تحکیم آراء جماعة من البشر علی المجتمع.

بل حکومة تستوحی و تستمدّ فی جمیع مجالاتها من القانون الإلهیّ، و لیس لأحد من الولاة الاستبداد برأیه، بل جمیع ما یجری فی الحکومة و شؤونها و لوازمها لا بدّ و أن یکون علیٰ طبق القانون الإلهیّ، حتّی الإطاعة لولاة الأمر.

نعم، للوالی أن یعمل فی الموضوعات علیٰ طبق الصلاح للمسلمین، أو لأهل حوزته، و لیس ذلک استبداداً بالرأی، بل هو علیٰ طبق الصلاح، فرأیه تبع للصلاح کعمله » (1)

بنده زمانی معارف اسلامی را دسته بندی کردم که حد أقل ده مورد می باشند که عبارتند از:

اول : معارف اعتقادی که علم کلام آنها را بیان می کند .

دوم: معارف عبادی، یعنی آنچه که مربوط به عبادات است و باید با قصد قربت صورت بگیرد .

سوم: معارف اخلاقی، یعنی آنچه که مربوط به ملکات و روحیات اخلاقی انسان می باشد که کتابهائی نظیر معراج السعادة و جامع السعادات مبیِّن معارف اخلاقی اسلام هستند .

چهارم: معارف اقتصادی که خیلی وسیع هستند نظیر مسائل مربوط به تجارت و مکاسب و معاملات .

پنجم: معارف مدنی که مربوط به آداب معاشرت و رعایت حقوق در معاشرت می باشد .

ششم: معارف فرهنگی، مثل اینکه اسلام به تحصیل چه علومی تشویق و ترغیب می کند چراکه تحصیل بعضی علوم واجب و بعضی مستحب و حتی بعضی مثل سحر حرام است مگر برای افراد خاصی .

ص: 17

هفتم: معارف سیاسی که مربوط به مدیریت جامعه می باشد .

هشتم: معارف حکومتی که بیان گر شرایط حکومت و حاکم می باشد .

نهم: معارف قضائی که دارای امتیازات خاصی در اسلام است .

دهم: معارف جهادی و دفاعی می باشد .

حالا یک جمله معترضه خدمتتان عرض می کنم، غزالی احیاء العلوم را نوشته که در آن اسلام و علوم اسلامی را کوچک و در چهار چیز خلاصه کرده: العبادات، العادات، المنجیات، المهلکات که این واقعا یک جفائی به اسلام است، فلذا امام رضوان الله علیه معارف اسلامی را یک به یک شمردند و ما نیز آنها را به ده قسم تقسیم کردیم، حتی امام رضوان الله علیه می فرمایند مرزداری و مرز شناسی از معارف اسلام است لذا باید جلوی مرزها را گرفت که بیگانگان نفوذ نکنند و حتی امور فرهنگی و اقتصادی و سیاسی مرز دارد زیرا دشمن همیشه سعی کرده از راه فرهنگ و اقتصاد و سیاست نفوذ کند بنابراین مرز بانی فقط مربوط به مرزهای زمینی و دریایی و هوائی نمی باشد .

امام رضوان الله علیه بعد از ذکر برخی از معارف اسلامی در ادامه کلامشان می فرمایند:« و بعد ما عرفت ذلک نقول: إنّ الأحکام الإلهیّة سواء الأحکام المربوطة بالمالیّات، أو السیاسیّات، أو الحقوق لم تنسخ، بل تبقیٰ إلیٰ یوم القیامة، و نفس بقاء تلک الأحکام یقضی بضرورة حکومة و ولایة، تضمن حفظ سیادة القانون الإلهیّ، و تتکفّل بإجرائه، و لا یمکن إجراء أحکام اللّٰه إلّا بها؛ لئلّا یلزم الهرج و المرج.

ص: 18

مع أنّ حفظ النظام من الواجبات الأکیدة، و اختلال أُمور المسلمین من الأُمور المبغوضة، و لا یقام بذا، و لا یسدّ هذا إلّا بوال و حکومة.

مضافاً إلیٰ أنّ حفظ ثغور المسلمین من التهاجم، و بلادهم من غلبة المعتدین، واجب عقلًا و شرعاً، و لا یمکن ذلک إلّا بتشکیل الحکومة، و کلّ ذلک من أوضح ما یحتاج إلیه المسلمون، و لا یعقل ترک ذلک من الحکیم الصانع.

فما هو دلیل الإمامة، بعینه دلیل علیٰ لزوم الحکومة بعد غیبة ولیّ الأمر عجّل اللّٰه تعالیٰ فرجه الشریف، و لا سیّما مع هذه السنین المتمادیة، و لعلّها تطول- و العیاذ باللّٰه إلیٰ آلاف من السنین، و العلم عنده تعالیٰ» (1)

امام رضوان الله علیه در ادامه بحث را به علم کلام بر می گرداند و می فرماید:« فهل یعقل من حکمة الباری الحکیم إهمال الأُمّة الإسلامیّة، و عدم تعیین تکلیف لهم، أو یرضی الحکیم بالهرج و المرج و اختلال النظام، و لا یأتی بشرع قاطع للعذر؛ لئلّا تکون للناس علیه حجّة؟! و ما ذکرناه و إن کان من واضحات العقل؛ فإنّ لزوم الحکومة لبسط العدالة، و التعلیم و التربیة، و حفظ النظم، و رفع الظلم، و سدّ الثغور، و المنع عن تجاوز الأجانب من أوضح أحکام العقول، من غیر فرق بین عصر و عصر، أو مصر و مصر » (2)

همان طور که عرض شد امام رضوان الله علیه ابتدا اسلام را کل و مجموع در نظر گرفتند و بعد فرمودند شخصی باید حافظ و مبیِّن و مجری معارف کلی اسلام باشد که وقتی ما تمام اشخاص و افراد را غربال می کنیم می بنیم که که فقط فقیه عادل است که می تواند اینگونه باشد، یعنی فقیه باشد و اسلام را کاملا عن فقهٍ بشناسد و غیر فقیه نمی تواند این کار را بکند و حضرت امیر علیه السلام نیز در نهج البلاغه فرموده:﴿اَیُّهَا النّاسُ، اِنَّ اَحَقَّ النّاسِ بِهذَا الاَمْرِ اَقْواهُمْ عَلَیْهِ، وَاَعْلَمُهُمْ بِاَمْرِ اللّهِ فیهِ﴾ (3) ، بعلاوه باید عادل باشد، أتقی باشد، تالی تلو عصمت باشد، مدیر و مدبّر و شجاع باشد .

ص: 19

حضرت امام رضوان الله علیه در ادامه می فرماید اگر در زمان غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه یک نفر از فقهاء قیام کرد و توانست که اسلام را عملاً پیاده کند و مبیِّن و مجری و حافظ باشد لازم است که بقیه ی فقهاء از او تبعیت کنند و او را یاری و حمایت کنند و اگر یک نفر نتوانست واجب کفائی است که همه جمع شوند و این کار را انجام بدهند و اگر این هم نشد بالاخره فقیه باید جایگاه خودش را حفظ کند و حتی المقدور احکام اسلام را پیاده کند ومثلاً خمس را بگیرد و در جای خودش مصرف کند و حدود الهی را جاری کند ( ذکر شده که در اصفهان سید شفتی حد جاری می کرده و در همدان ما نیز آقای بهاری بوده که حد جاری می کرده ) اما باز اصل بر تشکیل حکومت می باشد .

در کتاب جامع الشتاة که تألیف میرزای قمی رحمه الله است مردم ایران 24 سؤال در مورد جنگ روسیه و تسلط آن بر ایران پرسیده اند که خیلی آموزنده است، اولاً سوال شده که آیا بر مرد و زن و پیر و جوان لازم است که فنون نظامی یاد بگیرند تا بروند به جنگ با دشمن و شهرها را پس بگیرند؟ میزای قمی جواب داده اند بله لازم است .

ثانیاً در مورد هزینه کردن و رفتن به کربلاء و نجف برای زیارت سوال شده که میرزای قمی فرموده خیر، باید تمام پولهایشان را جمع کنند و برای جنگ با دشمن هزینه کنند.

ص: 20

ثالثاً در مورد حج سوال شده که ایشان فرموده جنگ با دشمن بر حج مقدم است، خلاصه 24 سوال پرسیده شده و جالب است حتی سوال شده اگر ما برای جنگ رفتیم و دشمن تَتَرُّس (ایجاد سپر انسانی از اُسراء مسلمین)کرد چه کنیم؟ ایشان می فرمایند اگر این کار را کردند بکشید تا به دشمنان برسید، خلاصه 24 فتوی شبیه اینها از میرزای قمی ذکر شده که خودش یک تاریخ است و قابل توجه می باشد، و بالاخره ایشان در آخر کلامش فرموده افسوس که من بسط ید ندارم، زیرا زمان فتحعلی شاه قاجار بوده و اولاً فرهنگ جهاد و شهادت و ایثار در مملکت حاکم نبود و ثانیاً فتحتعلی شاه کاخ نشین بود و چنین روحیه ای نداشت، خلاصه اینکه میرزای قمی ابراز تأسف می کند و حتی می فرماید با گفتن شیرین دهان شیرین نمی شود و متأسفیم که ما قدرت و بسط ید نداریم .

حضرت امام رضوان الله علیه در آخر کلامشان مطلبی را از نهج البلاغه نقل می کند و می فرماید حضرت امیر علیه السلام اینطور فرمودند:﴿وَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّهُ لاَ یَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ اَلْوَالِی عَلَی اَلْفُرُوجِ وَ اَلدِّمَاءِ وَ اَلْمَغَانِمِ وَ اَلْأَحْکَامِ وَ إِمَامَةِ اَلْمُسْلِمِینَ اَلْبَخِیلُ فَتَکُونَ فِی أَمْوَالِهِمْ نَهْمَتُهُ وَ لاَ اَلْجَاهِلُ فَیُضِلَّهُمْ بِجَهْلِهِ وَ لاَ اَلْجَافِی فَیَقْطَعَهُمْ بِجَفَائِهِ وَ لاَ اَلْحَائِفُ لِلدُّوَلِ فَیَتَّخِذَ قَوْماً دُونَ قَوْمٍ وَ لاَ اَلْمُرْتَشِی فِی اَلْحُکْمِ فَیَذْهَبَ بِالْحُقُوقِ وَ یَقِفَ بِهَا دُونَ اَلْمَقَاطِعِ وَ لاَ اَلْمُعَطِّلُ لِلسُّنَّةِ فَیُهْلِکَ اَلْأُمَّةَ﴾ (1)

ص: 21