ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

ص:9

ص:10

ص:11

ص:12

ص:13

ص:14

ص:15

ص:16

ص:17

ص:18

ص:19

ص:20

ص:21

کوی جانان را که صد کوه و بیابان در ره است

رفتم از راه دل و دیدم که گامی بیش نیست

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین

در ایامی مبارک توفیق داشتم در برنامه پر بیننده سمت خدا، در شبکه 3 سیمای جمهوری اسلامی، میهمان خانه های پر مهر و محبت هموطنان عزیز و دوستان پیامبر و اهل بیت علیهم السلام باشم و به عنوان برادری کوچک عرض ادب کنم، و به برکت آیات و احادیث نورانی اهل بیت علیهم السلام در این برنامه جذاب، کام بینندگان را شیرین کرده، و بازتاب خوب و مثبت آن را در پیام ها و ملاقات با اقشار مختلف جامعه مشاهده نمایم.

خدای بزرگ را به خاطر این توفیق عظیم که به این کمترین عنایت فرموده، سپاس می گویم و از لطف و مرحمت همهٴ عزیزان صمیمانه تشکر مینمایم.

بحث تواضع و تکبر از مباحث بسیار مهم کلیدی و کاربردی است که در رشد و تعالی، و یا سقوط انسان نقش اساسی دارد. یکی انسان را به اوج قرب و کمال می رساند و دیگری به ورطهٴ سقوط و انحطاط می کشاند.

ص:23

از این رو توجه به مباحثی که پیش روی شماست و دقت در راهکارها و رهنمودهای ارائه شده در آنها، می تواند تأثیر عمیقی در سعادت و رستگاری و کمال خوانندگان گرامی داشته باشد.

جا دارد از همه مسئولین رسانهٴ ملی و عوامل برنامهٴ سمت خدا خصوصاً تهیه کننده بسیار فهیم و دلسوز، جناب آقای سید عبدالمجید رکنی و مجری بسیار خوب و مؤدب و دوست داشتنی آن، جناب آقای نجم الدین شریعتی که با زحمات شبانه روزی آنها این برنامه به ثمر نشسته است قدردانی کنم.

همچنین از برادر بسیار عزیزم جناب آقای اسدی که تدوین و ویرایش این مباحث را بر عهده داشتند و نیز ناشر محترم سپاسگزاری می کنم.

امیدوارم که خدای بزرگ ما را از منشأ زشتی ها، یعنی تکبر و خودخواهی مصون بدارد و به فضل و کرمش به اوج خضوع و خشوع و بندگی که نهایت سیر انسان کامل است نایل گرداند!

همان طور که بارها در برنامه سمت خدا اعلام کرده ایم، همهٴ بینندگان و خوانندگان محترم از یک خانوادهاند. لذا از آنان انتظار داریم که در دعاها و زیارات و خیرات خود همه را شریک گردانند. توفیق روز افزون و شفاعت چهارده معصوم علیهم السلام را برای همه شما عزیزان آرزو داریم.

قم مقدس

1393/10/23

حبیب الله فرحزاد

ص:24

انسان چقدر باید بد و بی مبالات باشد که خدا به او غضب کند. خداوند غیر از یک انسان معمولی است که با یک تکان و با یک تلنگر غضب می کند. او خدایی است که همیشه رحمت او بر غضبش سبقت دارد. خدایی است که رحمت او اندازه ندارد.

وَرَحمَتی وَسَعَت کُلَّ شَئءِ(1) و رحمتم همه چیز را فرا گرفته است. اگر خدا به یک بندهای غضب کند، واقعا چیز خطرناکی است. بدترین چیزها غضب خداست.

ابن ابی یعفور می گوید: امام صادق علیه السلام دست های خود را به دعا برداشته بودند و شنیدم که می گویند:

رَبَّ لاَ تَکِلنی إِلَی نَفسِی طَرفَةَ عَینِ أَبَداً لاَ أَقَلَّ مِن ذَلِکَ و لاَ أَکثَرَ(1)، خدایا، مرا یک چشم بر هم زدن به خود وا مگذار، نه کمتر و نه بیشتر!

و در این هنگام اشک از رخسار امام علیه السلام جاری شد. التماس می کردند و ناله می زدند که خدایا، یک لحظه نظر لطف تو از من برنگردد! می دانستند که اگر کسی از نظر خدا بیفتد کار تمام است و چه به سر او می آید. اگر خدا بگوید: من با تو کاری ندارم، این بدترین چیزهاست.

خشم نکن. به خود و به دیگران خشم نکن. با خود بداخلاقی نکن. بعضی افراد به خود هم حرف های ناپسند می زنند و با خودشان هم بداخلاقی می کنند.

با بندگان خدا خشم نکن. با خدا غضب نکن. بعضی با خدا هم بداخلاق هستند. همیشه با خدا دعوا دارند. مثلاً می گوید: چون خدا حاجت من را نداده، من با خدا قهر می کنم و نماز نمی خوانم. بداخلاقی با خدا هم بد است.

خدا به نماز ما احتیاج ندارد. این تو هستی که از گفت و گو با خدا جان می گیری، نور می گیری، پرواز می کنی، عشق می کنی و لذت و بهره می بری.

خدا هم می گوید: من به تو نظر می کنم، به تو لطف می کنم، دست به سر تو میکشم. با من می نشینی، به تو آرامش و خوشی و راحتی میدهم. . این است که فرمود: اگر می خواهی خدا به شما هیچ وقت غضب نکند، شما سعی کن این غضب و خشم را از خود دور کنی.

تغافل می کنند. اگر بپوشانی، می پوشانند.

این جهان کوه است و فعل ما ندا

از سوی ما آید نداها را صدا

خداوند در قرآن می فرماید:

فَمَن یَعمَل مِثقَالَ ذَرَّةٍ خَیراً یَرَهُ وَمَن یَعمَل مِثقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یَرَهُ(1)؛ پس هر که هموزن ذرهّ ای نیکی کند، نتیجه آن را خواهد

دید. و هر که هم وزن ذرهای بدی کند، نتیجه آن را خواهد دید. اگر انسان به خود و دیگران غضب کند، خدا هم به او غضب می کند. شما غضب نکن، عصبانی نشو، خدا هیچ وقت به شما غضب نمی کند. اگر واقعا کسی خشم نکند، چه بهایی از این بالاتر که هیچ وقت از نظر خدا نمی افتد، هیچ وقت خدا به او خشم نمی کند.

الکبِیرُ وَ التَّجَبَُرُ وَ مَحقَرَةُ النَّاس؛ مبدأ و منشأ این غضب، تکبر و خودخواهی و کوچک شمردن مردم است.

ریشه غضب این است که ما خودخواه و خودمحور هستیم. به همین خاطر است که ناراحت میشویم.

مادر بتهابت نفس شماست

زانک آن بت مار و این بت اژدهاست

بت پرستی چیز بسیار بدی است. در برخی از مناطق الآن بت سنگی و چوبی را می پرستند، گاو و گوساله می پرستند، آتش می پرستند. به نظر شما گاو و گوساله چه گناهی دارد؟ سنگ و چوب چه گناهی دارد؟

بیداری شب، قناعت و سپاسگزاری وجود دارد،(1) اگر می گویند از حیوانات چیز یاد بگیرید، نباید ناراحت شویم. خدا یک حیوان را خلق کرده است و این صفتها را در او قرار داده است. ما باید از او یاد بگیریم.

بت ساز بد است. بت پرست بد است. یعنی کسی را که بت می پرستد باید درست کرد. کسی را که بت می سازد، باید درست کرد، و گرنه گاو و گوساله و آتش و سنگ و چوب گناهی ندارد.

بعد می گوید: بت داریم تا بت! آن بت بزرگ را باید شکست که این همه بت ساز و بت پرست درست کرده است. محور شرارتها «من» ماست. این من را باید درست کرد.

مادر بتهابت نفس شماست

زانک آن بت مار و این بت اژدهاست

گفت: آن قدر مار خورده که اژدها شده است. اوّل باید این «من» را کنار بگذاریم. هر چقدر می توانیم باید تلاش کنیم. خدا هم قطعاً کمک می کند. نگوییم این کار امام هاست. ما در همه قشرها، در پیرمردها، در پیرزنها، پدربزرگها داریم. اصلا عصبانی نمی شوند، آرام و وزین هستند. بچه ها شلوغ می کنند، اما او آرام آرام نشسته است. به همه هم آرامش و سکونت میدهد.

مرحوم علاّمهٴ طباطبایی شخصی بود که اگر یک آدم جاهل چند ساعت از او انتقاد می کرد و با او حرف می زد، عصبانی نمی شد. آرام آرام بود. با لبخند و تبستم با او روبه رو می شد. انسان باید بفهمد ریشهٴ این عصبانیّت ها، غضبها، تندیها برای این است که «من» انسان ناراحت می شود، باید این را درست کنیم.

ص:35

برجسته بودند. شمالی ها خوب ایشان را می شناسند. قبل از انقلاب هم فوت کردند.

آدم بسیار فوق العاده ای بودند. با یک آش ساده از مهمانها پذیرایی می کردند. در منزل خود طلبه ها را درس می دادند. همانجا برای آنها حجره درست کرده بودند.

ایشان در حدّ مرجع تقلید بود، اما به روستای خود رفت و همانجا حوزه به راه انداخت و همانجا از مردم پذیرایی می کرد.

مرحوم آقای دولابی می فرمودند: ما در مسیر مشهد به زیارت ایشان رفتیم. یکی از آقایان علما که همراه ما بود، از آیت الله کوهستانی پرسید: آقا جان، این نفس چیست؟

ایشان به همان لهجه مازندرانی فرمودند: آقا جان! آقاجان! یک کسی چند سال خدا خدا می گفت. «اِیَّاکَ نَعبُدُ»، می گفت. بعد از بیست سال فهمیدیم، خود او دو قسمت شده است. یعنی یک طرف خیال او خدا شده است، یک طرف هم خود اوست. او خیال خود را صدا می زند، نفس خود را صدا می زند، در حالی که خدا جای دیگری بود.

مرحوم آقای دولابی فرمودند: استنباط من این بود که شرح حال و سیر خود را می گفت. کسانی که می گویند: دعای ما مستجاب نمی شود. این به خاطر این است که من دارند. یعنی من آنها نگذاشته که به خدا برسند.

ص:37

ص:40

تافضل و علم بینی بی معرفت نشینی

یک نکته ات بگویم خود را مبین که رستی

تا وقتی که انسان خود را نمی بیند، پرواز می کند. یعنی بت خود را می شکند، خود را کنار می گذارد و بالا می رود. هر وقت خود را می بیند، پر و بال او در هم می رود و زمین می خورد.

اسم را داشته باشد؛ کبیر و متکبر. کبیر یعنی بزرگ است و متکبر یعنی کسی که بزرگی زیبنده اوست. فقط اوست که کبیر است. این دو اسم مخصوص خداست. پیغمبر خدا فرمود: چه کسی بود که گفت: من هستم؟ این من هستم را باید از زبان و زندگی خود کنار بگذاریم. باید این من خود را بشکنیم.

البته اگر کسی واقعاً هیچ گونه قصد منیّتت نداشته باشد، اشکال ندارد. سعی کنیم اصلاً لفظ آن را هم به کار نبریم. «من» لفظ زیبایی نیست. از منم منم خودداری کنیم. فرمودند: من هستم مخصوص خداست. خداست که می گوید من چنین و چنان هستم. جمال مطلق است، کمال مطلق است.

در حدیث قدسی آمده است که خدا غرقگاهی دارد که منطقه ممنوعه است. یعنی مخصوص خداست. و آن کبریایی و عظمت و بزرگی خداست. رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

یَقُولُ الله تَعالی الکِبریَاءُ رِدَائِی وَ العَظَمَةُ إزاری فَمَن نازَعَنی فی واحد مَنهُما القَیتُهُ فی جَهَنَّمَ(1)؛ خدای تعالی می فرماید: کبریا و بزرگی زیبنده من است و عظمت از آن من است. پس هرکس در یکی از اینها با من در ستیزد، او را در جهنم افکنم. کبریایی و بزرگی فقط مخصوص خداست. هیچ کس، حتّی انبیا نباید آن را به خود نسبت بدهند. اگر گاهی یک خطوری به ذهن آنها می کرد، خدا چنان بر آنها سخت می گرفت که سابقه نداشته است.

ص:43

رضی الدین آرتیمانی در ساقی نامه اش می گوید:

بیاتاسری در خم می کنیم

من و تو تو و من همه گم کنیم

الهی به آنان که در تو گم اند

نهان از دل و دیده مردم اند

به میخانه وحدتم راه ده

دل زنده و جان آگاه ده

توصیه می کنم ساقی نامه رضی الدین آرتیمانی را مطالعه کنید. قبر او هم در تویسرکان است. واقعا فکر نمی کنم ساقی نامه ای مثل ساقی نامه ایشان داشته باشیم. خیلی زیباست!

خوب های عالم با آنها هستند. اما اگر این دو من درگیر شدند، زد و خورد کردند، خدا، چهارده معصوم و انبیا همه کنار می روند و شیاطین همه آنجا هستند.

این یک قاعده کلّی است که هر کجا یگانگی و الفت و وحدت وجود دارد، خدا همانجاست. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

یَدُالله مَعَ الجمَاعَة،(1) خدا با جمع است.

خداوند با کسانی است که من آنها با هم یکی می شود و یک می شوند و منیت های خود را کنار می گذارند. هر کجا اختلاف و تفرقه و جدایی و درگیری هست، تمام شیاطین، جیب برها، بدها، منافقین و کافرها آنجا جمع هستند؛ این قاعده کلّی است.

سعی کنیم هر چه می توانیم کوتاه بیاییم. اگر طرف مقابل گذشت نمی کند، من آنقدر گذشت کنم که او مجبور به گذشت شود. اگر یک طرف هم از غرور دست بکشد، طرف او مجبور به گذشت می شود. حداقل راه من باز می شود. هر چه می توانیم و در توان داریم، باید گذشت کنیم.

این تبر هم نشکست، با تبر دیگر آنقدر میزنیم تا شکسته شود.

روایات عجیبی درباره سلام داریم. اوّلاً میدانید که سلام یکی از نامهای خداست. نام بهشت سلام است.

لَهُم دَارُ السَّلاَمِ عِندَ رَبَّهِم وَ هُوَ وَلیُّهُم بِمَا کَانُوا یَعمَلونَ؛(1) برای آنان، نزد پروردگارشان سرای عافیت است، و به پاداش آنچه انجام میدادند، او یارشان خواهد بود. خدا در بهشت سلام می کند.

سَلاَمُ قَولاَ مِن رَبَّ رَحِیمٍ؛(2) از جانب پروردگاری مهربان به آنان سلام گفته می شود. ملائکه سلام می کنند.

«جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ وَالْمَلَائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بَابٍ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ(3)» همان بهشتهای عدن که آنان با پدرانشان و همسرانشان و فرزندانشان که درستکارند در آن داخل می شوند، و فرشتگان از هر دری بر آنان در می آیند. و به آنان می گویند: «درود بر شما به پاداش آنچه صبر کردید. راستی چه نیکوست فرجام آن سرای!»

ص:47

«وَسِیقَ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَی الْجَنَّةِ زُمَرًا حَتَّی إِذَا جَاءُوهَا وَفُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا سَلَامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِینَ(1)»؛ و کسانی که از پروردگارشان پروا داشته اند، گروه گروه به سوی بهشت سوق داده شوند، تا چون بدان رسند و درهای آن به رویشان گشوده گردد و نگهبانان آن به ایشان گویند: «سلام بر شما، خوش آمدید، در آن در آیید و جاودانه بمانید.» بزرگی می فرمود: از احکام دنیایی چیز در بهشت نیست، به جز سلام.

«لَا یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِیمًا إِلَّا قِیلًا سَلَامًا سَلَامًا (2)» سخنی جز سلام و درود نیست. در آنجا نه بیهوده ای می شنوند و نه سخنی گناه آلود. این سلام چقدر زیباست که حتی در بهشت هم همراه ما می آید.

ما برای اموات هم سلام می دهیم. مرده ها هم به همدیگر سلام می دهند. در قیامت و بهشت هم به همدیگر سلام می دهند. خدا سلام می دهد و اسم او هم سلام است.

پیامبر عظیم الشان صلی الله علیه وآله فرمودند:

أولَی النَّاسِ بِاللهِ وَ بِرَسُولِهِ مَن بَدَأَ بِالسَّلاَمِ؛(1) نزدیک ترین مردم و به خدا و پیامبرش کسی است که ابتدای به سلام کند.

بعضی افراد فکر می کنند رسیدن به خدا کار خیلی سختی است. اصلاً امکان ندارد. باید هفتاد سال زحمت بکشد، راه های پر پیچ و خم را طی کند، شاید برسد. اما ببینید، جان عالم به قربان این پیغمبر که می فرماید: من دین سهل و روان و راحتی آورده ام.(2) چقدر زیبا و عالی است! راه میانبر را به ما نشان داده اند. من از این حدیث خیلی لذت و بهره بردم.

چه کسی از همه به خدا نزدیک تر است؟ چه کسی از همه به پیغمبر نزدیک تر است؟ نمی گوید: کسی که هزارها ریاضت بکشد، هزارها عبادت کند، بلکه یک فرمول بسیار سهل و راحت در اختیار ما گذاشته اند: «مَن بَدَأَ بِالسَّلاَمِ، کسی که اول سلام کند، به خدا و پیغمبر نزدیک تر است.» چون من خود را کنار می گذارد. می گوید: من کوچک هستم، شما بزرگ هستید.

به همسر خود سلام می کند، به فرزندان خود سلام می کند، به سرباز خود سلام می کند، به کارگر خود سلام می کند، به مجری سلام می کند، به کارمندان خود سلام می کند. به هر کسی که می رسد سلام می کند و می گوید: من کوچک هستم و شما بزرگ هستید.

این سیره پیغمبر ماست. کسی که اوّل شخصیت عالم بود، به همه سلام

ص:49

می کرد؛ حتّی به بچه ها. ما الآن عار می دانیم که به بچّه ها سلام کنیم.

اوّل صبح که سر کار می رویم، وارد مدرسه می شویم، وارد کلاس می شویم، یا در خانه و کوچه و خیابان و محلّ کار به ارباب رجوع سلام کنیم. چه اشکالی دارد؟

این یکی از راههای میانبر است. می فرماید: کسی که ابتدا سلام کند، از همه به خدا نزدیک تر است. از همه به پیغمبر نزدیک تر است.

مِنَ التَّواضُعِ أَن تُسَلَّمَ عَلی مَن لَقِیتَ؛(1)علامت تواضع این است که به هر کسی میرسی سلام کنی. پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه وآله «رَحمَةُ لِلعالَمین» است. از کجا به این رحمت رسید؟ با همین ادبها و بندگی ها و تواضعها. رحمت گسترده را خدا در دل او قرار داده است. پیغمبر ما به همه سلام می کردند، حتّی به بچّه ها.

کوچک تر هستم، من از این آقا کوچکتر هستم، من از این همکار کوچکتر هستم، من از این شاگرد و سرباز هم کوچکتر هستم. این نگاه باعث می شود از آن منیت دور بشویم.

اگر من یک سر و گردن خود را پایین آوردم، توقّع ها کنار می رود. اگر به من بی احترامی کردند، ناراحت نمیشوم. چون من کوچک هستم.

اگر یک بچه وارد جلسه ای شود و کسی به او سلام نکند، جایی برای او باز نکند، او را تحویل نگیرد، ناراحت نمی شود. چون خود را کوچک می بیند. ولی اگر آقای مدیر کل آمد، اگر آقای حجة الاسلام آمد، اگر آقای استاد دانشگاه آمد و برای او بلند نشدند، دست بالا نکردند، جای بالایی به او ندادند، اوّل دعوا و منازعه است!

وقتی من خود را پایین دیدم، کوچک دیدم، این قدر دعوا درست نمی کنم. دعوا برای این است که من خود را یک سر و گردن بالا می بینم.

امام حسین علیه السلام فرمودند: معنای ادب این است که به هر کس رسیدی، بگویی: او بهتر از من است. وقتی خود را یک سر و گردن پایین بیاوری، سلام می کنی، احترام می گذاری و همیشه سعی می کنی خدمتگزار مردم و بندگان خدا باشی. نمی گویی من رئیس هستم، من معلّم هستم، استاد هستم، حجه الاسلام هستم، آیت الله هستم. آن آرامشی که ما خیلی وقت ها دنبال آن هستیم، این گونه حاصل می شود.

اگر فامیل من را دعوت نکرد، به من محل نگذاشت، نزاع و دلخوری پیش نمی آید. همه نزاعها برای این است که به من ما برخورد کرده است.

. اگر به این فرمایش امام حسین علیه السلام عمل کنیم، این مشکلات حل می شود. این روایت را یک مقدار در زندگی رعایت کنیم. ما که قرص اعصاب می خوریم، حرف دکتر طب جدید و قدیم را گوش می دهیم، بیاییم برای درمان و معالجه مشکلات روحی و معاشرت خود به این نسخه عمل کنیم. معنای ادب این است که در درون و اعتقاد، خود را یک سر و گردن از دیگران پایین تر بدانی.

در روایات ما دو جواب داده اند. یک جواب این است که شما ظاهر آن شخص را می بینید. ممکن است ظاهر او بد باشد، ولی در درون خیلی خوب باشد. ما به ظاهر افراد نمی توانیم قضاوت کنیم. ممکن است همین الآن آن شخص صفات خوب و برجسته ای داشته باشد و من خبر ندارم. ظاهر او بد است. ممکن است باطن او خیلی از من بهتر باشد. این اولا

دوم این که فرموده اند: شما الآن را می بینید. پایان کار را چگونه می خواهید تشخیص بدهید؟ زبیر در ابتدا «مِنَّا أَهلَ البَیتِ(1)» بود، در آخر شمشیر کشید و در مقابل حضرت علی ایستاد و هجده هزار نفر را به کشتن داد! این پشت انسان را می لرزاند. شما نمی توانید بگویید، ممکن است این آقا الآن بد باشد، ولی در آینده ممکن است شما با او جا به جا بشوید!

که من بهتر هستم، جای تو را عوض می کنم. یعنی امتحانی می کنم که او قبول می شود و تو مردود می شوی. اینجا جایی است که باید حواس ما جمع باشد.

زیادی دارد، اگر از او استقبال نکنند، جواب سلام او را ندهند، بلند نشوند، احترام نگذارند، اوّل دعوا و منازعه است؛ چون «من» دارد و من او خیلی بزرگ است.

اما بچه زبان بسته چون من ندارد، یعنی تشخّص، تعیّن، ریاست طلبی، تفوّق طلبی، بزرگ بینی در او نیست ناراحت نمیشود.

بیاییم از بچّه ها یاد بگیریم. بچّه چون منیت ندارد، من ندارد، هیچ وقت دلگیر نمی شود. ناراحت نمی شود. قهر نمی کند. دعوا نمی کند. اگر هم سر یک بازی دعوا کند، کینه در دل او نیست. دو دقیقه بعد آشتی می کند. با بچه دیگر بازی می کند. بیاییم از این بچّه ها که معلّم ما هستند یاد بگیریم.

ص:56

نشود، یعنی منِ خود را خوب ذوب نکند، خود را کنار نگذارد و عبودیت کامل را در مقابل خدا به خود نخرد، در مقابل هست حقیقی علوّ و برتری جوییده است.

باید من خود را کنار بگذاری و راه ساده آن سلام کردن و ادب و تواضع است. این که آدم خود را پایین تر ببیند. می فرماید: هر کس در مقابل هست حقیقی، نیست حقیقی نشود، در مقابل او قد علم کرده است، علو و برتری جسته است، استکبار نشان داده و تکلیفش معلوم است.

«إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْتَکْبِرِینَ(1)»خداوند مستکبرین را دوست ندارد.

هستم، من چنین و چنان هستم و من خود را اظهار می کند، او هم از مستکبرین است.

این آیه مبارکه می فرماید: آدم های متکبر و مستکبر از نظر خدا می افتند. محبوب خدا نیستند. خدا می گوید: من تو را دوست ندارم، منِ خود را کنار بگذار.

مقابل بندگان خدا که از خدا جدا نیستند، حتّی در مقابل بچه ها یک سر سوزن، تعین، خودمحوری، خودخواهی و خودبرتربینی نشان نمی دادند.

نشانه هایی که حاکی از روح تواضع پیامبر صلی الله علیه وآله در برابر حقیقت هستی است عبارت اند از:

این سیره پافشاری داشته اند. در روایتی آمده است:

اِنَّهُ کانَ یُسَلَّمُ عَلَی الصَّغیرِ والکَبیر(1)؛ پیامبر خدا همواره به

کوچک و بزرگ سلام می کردند. سلام کردن به کودکان را دوست داشتند و بر آن تأکید می کردند و می فرمودند:

خَمسُ لا اَدعُهُنَّ حَتَّی الَمهاتِ...وَالتَّسلیمُ عَلَی الصَّبیانِ لِتکُونَ سُنَةُ مِن بَعدی؛(2) پنج چیز است که تا آخر عمر ترک نمی کنم ...

یکی هم سلام کردن به کودکان است، تا بعد از من سنت شود. رسول خدا صلی الله علیه وآله سلام به کودکان را به عنوان یک سنت از خود به یادگار گذاشتند که یکی از راههای مقابله با تکبر و غرور است.

میدادند. گاهی حضرت را برای یک پاچه گوسفند یک فرسخ راه می بردند.

پیغمبر صلی الله علیه وآله چند رقم غذا نمی خوردند. غذای ایشان خیلی ساده بود. اگر چند رقم غذا هم می آوردند، می فرمودند: من خوردن چندگونه غذا را حرام نمی کنم، ولی برای خدا تواضع می کنم و نازل ترین آنها را استفاده می کنم. اگر پیغمبر به پست ترین غذاها دعوت می شدند، به راحتی اجابت می کردند.

فرمودند:

یا عَلُِّ لَؤ اُهدِیَ اِلَیَّ کُراعُ لَقَبِلتُ وَ لَو دُعیتُ اِلی ذِراعٍ لَاَ جَبتُ ؛(1)یا علی، اگر پارچه گوسفندی به من اهدا شود قبول

می کنم، و اگر به ذراع و رانی دعوت شوم اجابت خواهم کرد.

انصاری که فقیرترین و مستضعف ترین مردم مدینه بود، زانو زد. او خانه و زندگی ساده ای داشت. با مادر خود زندگی می کرد.

ابو ایوب انصاری هم زرنگی کرد. فوری رحل و وسایل پیغمبر را به خانه خود برد. پیغمبر فرمود: هر جا که وسایل مسافرت ما برود، ما همانجا می رویم. یعنی مهمان مستضعف ترین مردم شدند.

اگر پیغمبر ذرهای دنبال تعّین، اسم و رسم، سلطنت و ریاست بودند، به خانه بزرگان و رئیس قبیله می رفتند.

ارزش دارد که آدم یک عمری زندگی ساده داشته باشد، به عشق این که امام زمان، یا پیغمبر به خانه او بیایند. مستضعفین به خود ببالند.

بنابراین، یکی از علائم تواضع پیغمبر این بود که با مساکین و فقرا می نشستند و هیچ گونه تعیّنی نداشتند.

خود آن حضرت فرمودند:

اِنَّما اَنَا عَبدُ اَکُلُ اَکلَ العَبیدِ وَ اَجلِسُ جَلسَةَ العَبیدِ؛(1) من بندهای بیش نیستم. همانند بندگان غذا می خورم و همانند آنان می نشینم. پیغمبر خدا با مستضعف ترین افراد می نشستند، با آنها هم غذا می شدند، دعوت آنها را قبول می کردند.

کسی در کنار بندگان او امتیاز داشته باشد.(1) دوست ندارد که بین او و دیگران امتیاز باشد، دوست دارد که همه مثل هم یکنواخت باشند.

پیغمبر خدا با آن همه مشغله تمام کارهای خانه، از آشپزی، بافندگی، دوزندگی، دوشیدن شیر گوسفندان و تیمار کردن چهارپایان را انجام می دادند. با آنکه اوّل شخصیت عالم است!

اصلا بندگی خدا یعنی همین، عبودیت یعنی همین، رسالت یعنی همین، رحمت یعنی همین، خوش اخلاقی یعنی همین، سمت خدا یعنی همین. کسی که سمت خدا می رود، باید خود را کنار بگذارد. حضرت خود را تنزل میدادند و با پایین ترین افراد می نشستند.

جلوتر و با فاصله بروی و من بعداً بیایم.

برای ایشان سنگین بود که سواره باشند و کسی کنار ایشان پیاده باشد. پیغمبری که این قدر به فکر امت است، آیا ممکن است این امت را رها کند؟ آیا می توان به این پیغمبر عشق نورزید؟ آیا می توان او را دوست نداشت؟

تو میر عشقی عاشقان بسیار داری

پیغمبری در جان عاشق جای داری

با این برخوردها، اعماق وجود مردم را تصرف می کردند. حقیقت و تجستم قرآن بودند.

و پایین می رود. به تبع آن شانه های حضرت بالا و پایین می رفت. حضرت صورت مبارک را بردند تا نزدیک کردن این حیوان و گفتند: خدایا، من شلوغ نمی کنم، این الاغ است که شلوغ می کند.

بعد امام باقر علیه السلام فرمودند: پیغمبر عظیم الشأن صلی الله علیه وآله الاغی به نام عفیر داشتند. حضرت گاهی سوار این حیوان می شدند. این حیوان چند قدم که حرکت می کرد، از خوشحالی دور بر می داشت. در روایت آمده است:

اختَالَ فِی مَشیَتِهِ سُرُوراً بِرَسُولِ اللهِ؛(1) به خاطر خوشحالی به وجود رسول الله در راه رفتن دچار غرور میشد.«اختَالَ» یعنی غرور او را می گرفت که پیغمبر سوار من است. چون حیوانات می فهمند، شعور دارند. آن هم حیوانی که پیغمبر سوار آن باشد. از شادی و نشاط غرور او را می گرفت و دور بر می داشت. وقتی حیوان دور برمی داشت، شانه های حضرت بالا و پایین می رفت و حضرت خجالت می کشیدند.

حیای پیغمبر بسیار فوق العاده بود. یعنی همین اندازه که شانه ها بالا و پایین می رود، ناراحت بودند. حضرت صورت مبارک را می آوردند نزدیک گردن حیوان و به در خانه خدا استغاثه می کردند و عرضه می داشتند:

اَللَّهُمَّ هَذَا لَیسَ مِنیَّ وَلکِن ذا مِن عَفیِِرٍ؛ خداوندا، این غرور و جالت از من نیست، از این عفیر است. یعنی من شلوغ کار نیستم، این الاغ دارد شلوغ می کنند.

ص:68

مرحوم حاج آقای دولابی این حدیث را زیاد می خواندند. می فرمودند: این زبان بسته حق داشت. پیغمبر سوار من هم بشود، من هم جفتک می اندازم. اول شخصیت عالم پشت آدم سوار شود. اگر این الاغ تبدیل به براق می شد، حق داشت. براق مرکبی بود که پیامبر خدا با آن به معراج رفتند.

این هم نکته زیبایی است که پیغمبر همین اندازه که شانه هایشان بالا و پایین می رفت، خجالت می کشید. یعنی احساس این که در مقابل هست حقیقی باید نیست شد، موجب می شود که انسان گردن خود را هم بالا نیاورد. شانه های او هم تکان نخورد. یعنی آرام آرام باشد. حضرت در راه رفتن بسیار سر به زیر، باحیا و افتاده حال بودند.

سَوَّلَت لی نَفسی وَ غَلَبَنی هَوَایَ؛(1)

کرد و هوی و هوس بر من غلبه کرد.

نیستی تبدیل می شود. لذا در خطبه متّقین در شمار یکی از علائم بزرگ اهل تقوا می فرماید:

عَظُمَ الخَالِقُ فِی أَنفُسِهِم فَصَغُرَ مَا دُونَهُ فِی أَعیُنِهِم؛(1) خالق هستی در نظر آنان بزرگ است و غیر او هرچه هست، در دید آنها کوچک است. چه چیزی ما را نیست می کند؟ بزرگی خدا. هر چقدر خدا و معرفت و محبت او وارد دل ما شود، به همان نسبت غیر او از دل و نظرمان بیرون خواهد رفت. اگر آن سلطان واقعی بیاید، همه چیز را دگرگون می کند.

«إِنَّ الْمُلُوکَ إِذَا دَخَلُوا قَرْیَةً أَفْسَدُوهَا وَجَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِهَا أَذِلَّةً»(2) پادشاهان چون به شهری در آیند، آن را تباه و عزیزانش را خوار می گردانند. یعنی وقتی ملوک در یک مملکتی گام می گذارند، طاغوت آن مملکت را درهم می کوبند و ذلیل ها را می آورند عزیز می کنند. یعنی عقل و فطرت و روح ما که دلیل شده است، سلطنت پیدا می کند و آن نفس ما، من ما، بت ما کنار می رود.

عبادت و بندگی به خدا نزدیک تر کنیم تا آن کبریایی خدا را ببینیم.

اگر کسی یک مقدار عظمت خدا و فقر و عجز و ناتوانی خود را بشناسد، دست از علو و تکبر بر می دارد. اگر یک مویرگ ما بند بیاید، نتیجه آن یک سکته قلبی یا مغزی است. یک طرف بدن فلج می شود. واقعاً دست ما خالی است.

اگر ناچیزی خود را ببینیم، هیچ وقت غرور و تکبّر به ما دست نمی دهد. هر چقدر خدا در دل ما بزرگ جلوه کند، غیر خدا که یکی از آنها خود ما هستیم، کوچک می شوند و کنار می روند.

ما گاهی کوچک بودن خود را در برابر خدا نمی بینیم، ولی در مقابل خلق خدا و کسانی که با آنها در تعامل هستیم، این اتفاق خیلی کمتر می افتد. معمولاً افراد پیش مدیر کلّ خود، یا مثلا بزرگ خود خیلی مواظب اند. اگر بداند الآن مدیر کلّ او بالای سر اوست، مواظب است کار ارباب رجوع را زود راه بیندازد و بی ادبی نکند.

باید به این نکته توجه داشته باشیم که یاد و توجه به خدا، وضع ما را در معاملات با دیگران هم عوض می کند. باید حضور خدا را در خلق هم ببینیم. بینیم که آنجا هم خدا ما را می نگرد و می بیند و برای همه کارهای ما حاضر است. یعنی حضور او را در همه جا لمس کنیم. آن وقت قطعا این مشکل هم حل می شود.

ص:73

حضرت موسی از زمانی که می خواست متولّد شود، چه گرفتاری هایی برای بنی اسرائیل پدید آمد. فرعون فهمیده بود کودکی به دنیا خواهد آمد که بساط قدرت او را در هم می کوبد. از این رو بچه ها را از بین می برد.

بعد در دامن فرعون بزرگ شد. بعد از مدّتی نزد حضرت شعیب رفت، چوپانی کرد. بعد داستان حضرت موسی و خضر پیش آمد. بعد با سحره درگیر شد. با فرعون درگیر شد. بنی اسرائیل چهل سال در بیابان تیه می گشتند. چقدر او را اذیّت کردند.

داستان حضرت موسی علیه السلام خیلی فراز و نشیب دارد. همه اینها هم آموزنده است.

بیشتر کتاب آسمانی ما قصته است. ما حدوداً پانصد آیه احکامی داریم. بخشی از آیات در مورد اخلاق و معارف است. ولی بیشتر مانور قرآن روی داستانهاست. داستان در وجود انسان خیلی تأثیر دارد. بسیاری از آنها سرگذشت خود ماست. یعنی در وجود ما فرعون است. در وجود ما موسای کلیم الله است.

حضرت موسی علیه السلام بسیار دلسوز و مهربان بود. زمانی که چوپانی می کرد، اگر گوسفند یا بزغالهای شلوغ کاری می کرد و احیانا از گله فرار می کرد، موسای کلیم الله او را رها نمی کرد. دنبال او می دوید، او را در آغوش می گرفت و نوازش می کرد و با او حرف می زد. می گفت: فکر نکنی من نیاز به تو دارم، من می ترسم طعمه گرگ بشوی، تو حیف هستی.

یعنی کارهای او به خاطر نجات آن حیوان و از روی دلسوزی ومحبت و خیرخواهی بود. نگران بود که طعمه گرگ نشود. به خاطر این خیر خواهی، دلسوزی، تواضع و ادب بود که خدا او را انتخاب کرد.

همه عالم تر هستم. یک مقدار به ذهن خود قبولاند که شاید روی زمین کسی از من دانشمندتر نباشد. به محض این که این خطور آمد، خدای متعال به حضرت جبرئیل فرمود:

أَدرِک مُوسَی فَقَد هَلَکَ؛(1) موسای کلیم الله را دریاب که هلاک شد؟ چرا؟ چون این خیال به ذهن او خطور کرده است که کسی دانشمندتر از او در روی زمین نیست. حالا کسی که هفتاد سال است می گوید: من از همه بهتر هستم. من از همه اعلم هستم، من چنین هستم، چه چیز در انتظار اوست؟! این من است که همه را بیچاره کرده است. دنیا را همین من به آتش کشیده است. دارند هلاک می شوند و دیگران را هم هلاک می کنند.

حضرت امام فرمودند: اگر 124 هزار پیغمبر در یک جایی جمع بشوند، با هم نزاع و درگیری ندارند. چرا؟ چون منی وجود ندارد. با این که افقهای آنها خیلی با هم فرق می کند. ما پنج پیغمبر اولی العزم داریم که برای همه دنیا و کره زمین مبعوث شده اند. سطح بقیه بسیار پایین تر بوده است. مثلا یک پیغمبری برای یک روستا یا برای یک شهر کوچک بوده است. ولی چون همان پایین هم خودت و تعین ندارد و در مقابل حق و در مقابل خدا تسلیم است، هیچ نزاعی نیست.

گفت موسی را دریاب که هلاک شد! ای موسی، چرا نگفتی خدا اعلم است؟! |

ص:77

شَرُّ النَّاسِ مَن یَرَی أَنَهُ خَیرُهُم؛(1) بدترین مردم کسی است که خود را بهترین مردم می پندارد. چه کسی از همه بدتر است؟ آن کسی که خود را از همه بهتر می داند. هر کسی می گوید من از همه بهتر هستم، از همه بدتر است. تو چرا خود را خوب می دانی؟ یک وقت دیگران درباره تو چنین قضاوتی دارند، آن اشکال ندارد. دیگران تأیید می کنند، خدا تأیید می کند، اولیای خدا، معلم های تو می گویند، این اشکال ندارد. اما منم منم کردن و خود را از همه بهتر دانستن بد است.

این من، انسان را زمین می زند. مانع پیشرفت ما همین منیت هاست. کسی که کوهنوردی می کند، باید قسمت بالا را نگاه کند که هنوز نرفته است. اگر پایین را نگاه کند، سر او گیج می رود و به پایین می افتد. در امور معنوی هم همیشه باید به بالاتر از خود نگاه کنیم. به اولیای خدا نگاه کنیم. راه های نرفته را بینیم که باید برویم. پایین را که نگاه کنیم، سقوط یا عقب نشینی می کنیم.

خضر و موسی علیهما السلام

خدای متعال فرمود: برو به حضرت موسی علیه السلام بگو که حرکت کند و کنار فلان دریا برود. هرجا ماهی که به عنوان غذا به همراه دارند زنده شد و در آب رفت، آنجا بندهای از بندگان ماست که ما از علم و رحمت خود

ص:79

به او داده ایم. بگو نزد او شاگردی کند.

از اینجا یک داستان قرآنی شروع می شود. در سوره مبارکه کهف، سه داستان مهم قرآنی است. یکی داستان اصحاب کهف است، یکی داستان حضرت موسی و خضر است، یکی هم داستان ذوالقرنین است. از آیه 60 تا آیه 82 داستان مفصل ملاقات حضرت موسی و حضرت خضر است.

منشأ این چه بوده است ؟این بود که به ذهن حضرت موسی خطور کرد.

که عالم تر از من کسی وجود ندارد. خدا هم گفت: حالا برو، من تو را درست می کنم.

این داستان بسیار تکان دهنده است. اهل عرفان و اخلاق و تفسیر به صدها نکته اخلاقی و عرفانی در این داستان اشاره کرده اند که چند مورد از آنها را مطرح می کنیم.

و رفت. خواست همانجا به حضرت موسی بگوید که محل قرار همین جاست، باید بگردیم و آن استاد و معلم را پیدا کنیم. ولی چون ایشان خوابیده بود، گفت: حالا خواب است، بعداً که بیدار شد می گویم. بعد که از خواب بلند شد، فراموش کرد بگوید.

بلند شدند و مسافت زیادی راه رفتند. حضرت موسی گفت: من گرسنه ام، ماهی را بیاور بخوریم. گفت: فراموش کردم. ماهی همانجا که خوابیده بودید به دریا پرید و رفت. موسی گفت: نشانه ای که خدا گفته بود آنجا بود. دوباره بعد از طی مسافت زیادی به جایگاه قبلی برگشتند. قرآن می فرماید:

«فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَیْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا»(1) بنده ای از بندگان ما را یافتند که از جانب خود به او رحمتی عطا کرده و از نزد خود بدو دانشی آموخته بودیم. آن شخص حضرت خضر پیغمبر بود. فرموده اند: نام حضرت خضر را که می برید، به او سلام بدهید: «السَّلَامُ عَلی خِضرِ النَّبی!» در روایات آمده است که این پیغمبر هم همراه امام زمان لا است. آب حیات نوشیده و عمر جاودانه پیدا کرده است.

هَل أَتَّبِعُکَ عَلی أَن تُعَلَّمَنِ مِمَّا عُلَمتَ رُشداً؛(1) آیا تو را به شرط این که از بینشی که آموخته شده ای به من یاد دهی پیروی کنم؟ مؤدبانه اجازه گرفت. گفت: من از طرف خدا آمده ام خدمت شما زانو بزنم و چیز یاد بگیرم. آیا به من اجازه می دهید از رشد و بینشی که خداوند به شما داده است، من هم فرا بگیرم؟ حضرت خضر فرمود:

إِنَّکَ لَن تَستَطیعَ مَعِیَ صَبراً،تو هرگز نمی توانی همپای من صبر کنی.

از همان اوّل گفت: تو اصلا توان شاگردی من را نداری. دارد او را خورد می کند. به ذهن او خطور کرده است که به گمانم عالم تر از من کسی نیست. خدا می گوید: برو نزد خضر شاگردی کن. استاد او می گوید: تو اصلا برای شاگردی من مناسب نیستی. چون توان همراهی با من را نداری.

بعد فرمود: چگونه تو می توانی صبر بکنی بر چیزی که خبر نداری؟ یعنی علمی که من دارم، علوم مخفی و ماورائی است. علم های شما علم های ظاهری است. در روایت آمده است که حضرت موسی عالم به شریعت بود و حضرت خضر عالم به معنا و غیب و پشت پرده

اول به او گفت: تو توان نداری صبر کنی. همین جا مچ حضرت موسی را می توان گرفت. باید به استاد خود بگوید: شما می گویید من توان ندارم، چه کار باید بکنم؟ باید باز دوباره زانو می زد، اما زانو نزد. خضر پیغمبر

ص:82

می گوید: تو توان نداری. موسی می گوید: من توان دارم.

قال سَتَجِدُنی إِن شاءَ اللهُ صابِراً وَ لا أَعصی لَکَ أَمراً؛ (1)گفت: ان شاء الله مرا شکیبا خواهی یافت و در هیچ کاری تو را نافرمانی نخواهم کرد.)

موسی کلیم الله یک إن شاء الله گفته است. در روایت آمده است: چون إن شاء الله گفت، یک مقدار تحمل کرد. و الا از همان اول کار به دعوا می کشید.

می کنم. خوب می رویم، ولی هر کاری من کردم، شما نباید سؤال کنید، باید تسلیم باشید. عرفا و اهل معنا روی این آیه خیلی مانور دادند.

می گویند: شرط اول و آخر سلوک راه خدا این است که در مقابل خدا، در مقابل پیغمبر و در مقابل امام معصوم تسلیم محض باشیم. چون و چرا نکنیم. نگوییم چرا نماز صبح دو رکعت است؟ چرا نماز مغرب سه رکعت است؟ من تا متوجه نشوم نمی خوانم. پس تو می خواهی ازمنِ خودفرمان بگیری.

کار را کرد. چرا این طور شد، چرا آن طور شد. این ها تسلیم نبودن در برابر حق است. اگر تسلیم باشیم، خدا همه دعاهای ما را مستجاب می کند.

گفت: شاگردی من یک شرط دارد. و آن این که دهان خود را ببندی و هر چه دیدی چیزی نگویی.

شاگرد به استادی که خدا معین کرده است می گوید: کار تو بسیار ناپسند است. آیا کشتی مردم را سوراخ می کنی؟ تا این را گفت، حضرت فرمود:

أَلَم أَقُل إِنَکَ لَن تَستَطیعُ مَعِیَ صَبراً؛(1): آیا نگفتم که تو هرگز نمیتوانی همپای من صبر کنی؟ من روز اوّل به تو گفتم تو برای شاگردی من مناسب نیستی. ببینید چطور او را خورد کرده است! خورد بود، می خواست این تبر آخری را بزند که هیچ چیزی باقی نمانده باشد. گفت: نگفتم تو نمیتوانی صبر بکنی؟ حضرت موسی باز عذرخواهی کرد و گفت:

لا تُؤاخِذنی بِها نَسیتُ وَلا تُرهِقنی مِن أَمری عُسراً؛(2) به سبب آنچه فراموش کردم، مرا مؤاخذه مکن و در کارم بر من سخت مگیر. با گفتن این که به من سخت نگیر، إن شاء الله دیگر تکرار نمی شود، از کشتی پیاده شدند.

هم اگر بودیم حتماً اعتراض می کردیم.

آمدند رد بشوند، دیدند یک پسر بچّه ای دارد بازی می کند. حضرت خضر به امر الهی پسر بچّه را خواباند و سر او را برید. روشن فکرهایی که نمی خواهند تسلیم خدا بشوند، روی این آیه خیلی مانور داده و اشکال کردهاند. اگر آیه قرآن نبود، خیلی ها قبول نمی کردند.

« أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَکِیَّةً بِغَیْرِ نَفْسٍ لَقَدْ جِئْتَ شَیْئًا نُکْرًا »؛(1) آیا شخص بی گناهی را بدون این که کسی را به قتل رسانده باشد کشتی؟ واقعة کار ناپسندی مرتکب شدی. کودکی را که نه آدم کشته، نه خیانت کرده است، به چه مجوزی کشتی؟ حضرت موسی علیه لسلام هم حق داشت. وقتی اعتراض کرد، حضرت خضر فرمود:

أَلَم أَقُل لَکَ إِنَکَ لَن تَستَطیعَ مَعِیَ صَبراً؛(2) آیا به تو نگفتم که هرگز نمی توانی همپای من صبر کنی؟ به تو نگفتم تو برای شاگردی من مناسب نیستی، تو توان شاگردی من را نداری؟! خیلی او را خورد کرده است. تازه خدا به موسی علیه السلام گفته است که این استاد است، باید تسلیم باشی و الا موسی علیه السلام برخوردهای تندتری می کرد. اینجا هم رفوزه شد. این دفعه خود حضرت موسی شرط کرد و گفت:

إِن سَأَلتُکَ عَن شَئءِبَعدَها فَلاتُصاحِبنی قَد بَلَغتَ مِن لَدُنَّی عُذراً؛(3) اگر از این پس چیزی از تو پرسیدم، دیگر با من همراهی مکن و از جانب من قطعاً معذور خواهی بود با انصاف حرف زد. گفت: یک بار دیگر هم به من مهلت بده. اگر این دفعه سؤال کردم، اعتراض کردم، دیگر از من جدا شو. خود من می روم. تا

ص:88

به حال دوبار زمین خورده ام. بار سوم اگر زمین خوردم، معلوم می شود من برای شاگردی تو مناسب نیستم. حق با توست.

«أَمَّا السَّفینَهُ»؛ اما این کشتی مال مساکین و افراد فقیر و درمانده ای بود. غاصبی بود که کشتی های خوب را می گرفت. امر دایر بود که کلّ سرمایه آنها از بین برود، یا سرمایه آنها آسیب ببیند، ولی محفوظ بماند.

غاصب نگاه کرد، دید این کشتی سوراخ شده و خوب نیست. گفت: این را رها کنید. اگر کشتی سالم بود، کلّ آن از بین می رفت. من به امر خدا این کار را کردم.

«وَ اَمَّ الغُلامُ»؛ امّا این بچه بچه ای بود که خیلی نفس قوی و شروری داشت. اگر زنده می ماند، پدر و مادر خود را هم گمراه می کرد.

بعضی ها پدر و مادر خود را هم گمراه کرده اند؟ مثل عبدالله زبیر. حضرت امیر علیه السلام می فرماید:

مَا زَالَ الزُّبیرُ رَجُلاً مِنَّا أَهلَ البَیتِ حَتَّی نَشَأَ ابنُهُ المَشئُومُ عَبدُ الله:(1) همواره زبیر از ما اهل بیت بود تا وقتی که پسر شوم او عبدالله پدید آمد. این عبدالله پدر خود را هم گمراه کرد. جنگ جمل را به پا کرد و هجده هزار نفر را به کشتن داد. ای کاش این فرزند او اصلاً به دنیا نمی آمد، یا از دنیا می رفت!

حضرت خضر گفت: این کودک اگر بزرگ می شد، پدر و مادر خود را گمراه می کرد. امر خدا بود، خدایی که مالک و صاحب اختیار است. فرمود:

ص:90

او را بکشم. در عوض این فرزند، خدا یک دختری به اینها داد که هفتاد پیغمبر از نسل آن دختر متولد شد. کدام بهتر است؟

«وَ اَمَّ الجِدارُ»؛ و اما آن دیواری هم که درست کردیم، یک گنجی در زیر دیوار پنهان بود که مال عدهای یتیم بود. پدر آنها مرد صالحی بود. این گنج داشت نمایان می شد و به دست بیگانه می افتاد. خدا به من امر کرد که من این دیوار را درست بکنم که این گنج برای آنها محفوظ بماند و به

اهلش برسد.

«وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی»(1) و من از پیش خود این کار را نکردم. من این کارهایی که کردم امر مستقیم خدا بود. خدا اراده کرد این کار را بکنم. پشت پرده یک چیزهایی بود که تو خبر نداشتی اینجا بود که حضرت موسی علیه السلام دید که حق با حضرت خضر است و از اشتباه خود عذرخواهی کرد.

مورد صحنه های پشت پرده را به او نشان میداد. ولی دیگر توان او از دست رفت و خدا هم البته می خواست او را تربیت کند که حواس او جمع باشد. بداند که «وَفَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ» (1)و برتر از هر صاحب علمی عالمی است.» دست بالای دست بسیار است. این است که انسان باید همیشه خود را پایین بگیرد تا رشد کند

همیشه هم این طور نیست که اگر فرزند از دنیا می رود، به خاطر این است که مثلا اگر می ماند یاغی میشد، طغیان می کرد. نه این یک نمونه از حکمت های خدا بود. هزاران حکمت دیگر هست که ما خبر نداریم. ما فقط باید تسلیم باشیم، راضی به رضای خدا باشیم. اگر راضی و تسلیم بودیم، خدای متعال هم پاداش میدهد و چه بسا آن پرده ها را هم کنار بزند و آن حکمت ها را هم به ما نشان دهد و آرامش ما بیشتر شود.

سرنوشت ما به دست دیگری است

خوش نویس است و نخواهد بد نوشت

این آیه خیلی آرامش دهنده است:

«قُلْ لَنْ یُصِیبَنَا إِلَّا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَعَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ »(1)بگو: جز آنچه خدا برای ما مقرر داشته، هرگز به ما نمی رسد. او سرپرست ماست، و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند. «قنا» یعنی به نفع ما نوشته است. حتّی آن گنهکاری که گناه می کند، پای او به سنگ می خورد، در چاله می رود، خدا خیر او را می خواهد. می خواهد جلوی او را بگیرد تا بیراهه نرود. خطر بزرگ تر را از او دفع می کند.

هر چیزی که خداوند برای ما نوشته است زیباست. او مولای ماست، او نقاش ماست، او سرپرست ماست، او ولی نعمت ماست. از طرف او هرچه پیش می آید، برای ما خیر و مصلحت است.

خداوند آقای راشد یزدی را حفظ کند! می گفتند: پیرمردی در یزد ما بود که آقا کاظم به او می گفتند. این جمله را همیشه تکرار می کرد: «هرچه پیش می آید خوب است و هر چه خوب است پیش می آید.»

باید این دید را به خدا داشته باشیم و تقدیراتی که به دست ما نیست و خدا برای ما مقدر می کند را بگوییم خیر است و ما بهره خوب از آن داشته باشیم. نیت خوب خیلی به رشد ما کمک می کند.

ص:94

مرحوم آیت الله سیّد احمد کربلایی رحمةالله از عرفای بسیار بزرگ و از شاگردان ملاّ حسین قلی همدانی و استاد مرحوم آقای سید علی قاضی بوده است. در حالات ایشان نوشته اند که در قنوت نماز شب خود تضرّع می کرد و این شعر زیبای حافظ را می خواند:

زان پیشتر که عالم فانی شود خراب

ما را ز جام باده گلگون خراب کن

انصافاً حافظ خیلی زیبا گفته است. عالم دنیا فانی و از بین رفتنی است.

«کُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ»(1)؛هرکس روی زمین است فانی است. می گوید: ای خدا، این عالم فانی یک روزی خراب می شود. هم خود عالم، هم همه موجودات از بین می روند. با این من ما و خودیّتِ ما را قبل از این که ما از بین برویم، خراب کن، تا به تو برسیم.

بگذاریم و خدا و حق را قبول کنیم، برای ما بسیار مفید است.

زان پیشتر که عالم فانی شود خراب

ما را ز جام باده گلگون خراب کن

چه چیزی ما را از تخت منیّت و سلطنت به پایین می کشد؟ عشق و محبت. به یک چیزی که علاقه و عشق پیدا کردیم، به خاطر آن من خود را می شکنیم. پا روی خود می گذاریم. کوچک و متواضع می شویم.

محمود غزنوی که هزارش غلام بود

عشقش عنان گرفت و غلام غلام شد

چیزی که ما را از آن اوج و عظمت به پایین می آورد و کوچک می کند، محبّت و عشق است. محبت است که ما را خراب می کند و منیت ها را از بین می برد.

لَا یَدخُلُ الجنَّةَ مَن کَانَ فِی قَلبِهِ مِثقَاُل حَبَّةٍ مِن خَردَلٍ مِنَ الکِبرِ؛(1) هرکس در دلش به اندازه قسمتی از دانه خردل کبر باشد، وارد بهشت نمی شود.

بعضی از چیزها زیاد آن خطرناک است، امّا بعضی از چیزهایک ذره از آن هم خطرناک و مهلک و نابود کننده است. یعنی ایمان را از بین می برد.

کسانی که یک ذره تکبّر و غرور دارند، نمی توانند وارد بهشت شوند. قبل از بهشت باید آنها را ببرند تمیز کنند. در روایت آمده است: افراد متکبر مثل مورچه محشور می شوند و زیر دست و پا آنها را له می کنند تاغرور آنها از بین برود.

کسانی که خود را در دنیا می شکنند، راحت هستند. ولی اگر نشکنند، آنها را می شکنند. اگر هم شکسته نشوند، به آتش جهنّم می روند.

مرحوم امام راحل می فرمودند: اگر 124 هزار پیغمبر در یک زمان و در یک جلسه جمع شوند، هیچ اختلاف و تنازعی بین آنها نیست. اختلاف سلیقه است، اختلاف افق است، اختلاف ایمان است، ولی آن اختلافها روی منیت ها نیست. یکی مهد کودک است، یکی در کلاس ابتدایی است. یکی کلاس متوسطه است، و یکی هم در دانشگاه، ولی با هم هیچ اختلافی ندارند.

بزرگترها می فهمند که با کوچکترها چطور رفتار کنند، ملاحظه می کنند، من ندارند. ولی جایی که هر کسی می گوید چرا من را بالا نبردید، چرا از من تعریف نکردید، این اوّل دعواست.

پس اگر می خواهیم ناراحت نشویم، اگر می خواهیم خشمگین نشویم، اگر می خواهیم زندگی آرامی داشته باشیم، باید این من را بشکنیم.

حضرت را به خواب دیدم. به من فرمودند: من باید تو را بکشم، تو را ذبح کنم تا درست شوی. فهمیدم مراد حضرت این است که باید نفس من را سر ببرند. گفتم: آقا باشد، فقط طوری مرا ذبح کنید که خیلی اذیّت نشوم. یعنی نرم نرم و آهسته آهسته. بعد فرمودند: بعد از دیدن این خواب یک سری امتحانها و ابتلائات و گرفتاری های برای من پیش آمد که مرا درهم شکست. یعنی نفس من را به زمین نشاند.

بعضی ها با فشارهایی که می بینند، با پیشامدهایی که می شود، نفسشان درهم می شکند. این که ما خود را در معرض قرار دهیم، تسلیم خدا شویم، فرمان خدا را اطاعت کنیم، جایی که به ما می گویند برو آشتی کن، برویم آتشی کنیم.این ها شکستن من است.

باید خود ما یک قدم برداریم تا این اتّفاق بیفتد. اگر ما قدم برداریم، خدا چند برابر به ما کمک می کند. اگر بنشینیم و اقدام نکنیم، هرچند دوست داشته باشیم که خود را بشکنیم، راه به جایی نمی بریم. باید شروع کنیم تا امداد خداوند برسد.

مَن سَاءَ خُلُقُهُ عَذَّبَ نَفسَهُ؛(1)هرکس بداخلاق باشد، خویش را عذاب کرده است. چنان که فرمودند:

حُسنُ الخُلقِ خَیرُ رَفِیقٍ؛(2) خوش اخلاقی بهترین رفیق است. آدم های خوش اخلاق آرام و راحت هستند. آتش نمی گیرند. عصبانی نمی شوند. برخورد ناشایست ندارند. به دیگران هم آرامش میدهند. خوش اخلاقی بهترین رفیق است. تنها هم که هست خوش است؛ چون با خدا آرام است. از خدا شکایت ندارد. با هستی مشکلی ندارد. با قضا و قدر الهی درگیر نیست. همیشه راحت و آرام زندگی می کند.

نداد. گفت: خود من جمع کردم و بر بقیّه تفاخر کرد. علیه حضرت موسی هم توطئه کرد.

برای این که زکات ندهد، پول به یک زن بدکاره داد و گفت: برو در ملا عام بگو: حضرت موسی با من رابطه نامشروع داشته است. خلاصه در مقابل حضرت موسی قد علم کرد.

«کَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَیَطْغَی أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَی »(1)

حقاً که انسان سرکشی می کند، همین که خود را بی نیاز پندارد.

آدم هایی که ظرفیت ندارند، وقتی مال و منال و اسم و رسم و شهرت و ثروت به آنها می رسد، طغیان می کنند. طبع بشر این چنین است. انسان وقتی که خود را بی نیاز می بیند، طغیان می کند. قارون از اینها بود.

اللَّهِ وَمَا کَانَ مِنَ الْمُنْتَصِرِینَ»؛(1) آن گاه قارون را با خانه اش در زمین فرو بردیم، و گروهی نداشت که در برابر عذاب خدا او را یاری کنند و خود نیز نتوانست از خود دفاع کند.

انسان هیچ وقت نباید ناامید باشد، هر وقت خدای بزرگ را که از همه انبیا هم به ما مهربان تر است، صدا بزنیم و از صمیم دل استغاثه کنیم، به فریاد ما می رسد.

قارون اشتباه کرد. به جای این که خدا را صدا بزند، مدام به حضرت موسی التماس کرد. تا زانو در زمین فرو رفت. گفت: ای موسی، اشتباه کردم. حضرت موسی فرمود:

یَا ابنَ لَاوَی لَا تَزِدنِی مِن کَلامِکَ؛(2) ای پسر لاوی، با من حرف نزن. گفت: نفهمیدم، اشتباه کردم، من را ببخش! تا کمر فرو رفت. تا سینه فرو رفت. هر چه به حضرت موسی استغاثه کرد، حضرت موسی به او جواب نداد.

جد هر دو آنها لاوی بود. گفت: پسر لاوی با من حرف نزن، تا این که در زمین فرو رفت.

در روایت آمده است: حضرت موسی شب هنگام آمد با خدا نجوا کند. خدا به او گفت: «یَا ابنَ لَاوَی لَا تَزِدنِی مِن کَلامِکَ»؛ همان سخنی را که . حضرت موسی به قارون گفته بود، خداوند به حضرت موسی گفت. یعنی

ص:107

ای موسی، من امشب جواب تو را نمی دهم. گفت: چرا؟ موسی کلیم خداست، پیغمبر خداست، اولی العزم است. گفت: چرا جواب بنده من را ندادی؟ اگر این بنده من (قارون) به جای تو، مرا صدا زده بود، من جواب او را می دادم و او را نجات می دادم.

خدا آنقدر مهربان است! کسی را که در مقابل پیغمبر خود قد علم کرده و تهمت ناروا زده و او را آزار داده است، می گوید: چرا جوابش را ندادی؟

خدا «أَرحَمَ الرَّاحِمین» است، «غِیاثَ المُستَغِیثینَ» است، از همه انبیا و امام ها مهربان تر است. اصلا مهربانی که در انبیا و پیغمبر ماست، لطف خداست که در دل آنها گذاشته است که این قدر مهربان باشند و ما را دوست بدارند.

البتّه بر اساس روایات، همه اسما و صفات خدا در چهارده معصوم علیهم السلام تجلّی پیدا کرده است.

خدای مهربان بعد از نقل داستان قارون که طغیان کرد، یاغی شد و منیت نشان داد، نتیجه گیری می کند. می فرماید: این بهشتی که ما خلق کردیم، این خانه آخرت و خانه ابدیّت، مخصوص کسانی است که ارادهٴ علوّ در روی زمین نداشته باشند. خودبرتربینی و استکبار و غرور و تکبر نداشته باشند و اراده فساد هم در روی زمین نکنند.

می فرماید: حتّی ارادهٴ علو و برتری هم نباید داشته باشید. ممکن است من پایین بنشینم، ولی پیش خود می گویم: ای کاش آن بالا می نشستم! من

رئیس نشدم،ولی دوست دارم که رئیس شوم.میگوید:نباید اراده آن را هم

بکنید. ارادة علو هم نکنید. نه فقط بالا نروید، بلکه اراده آن هم در دل تو نباشد. «لا یُریدُونَ عُلُوّاً». این آیه خیلی مهمی است.

باید غرور خود را در هم بشکند. اگر منیت دارد، او را به بهشت نمی برند. این آیه ریشه غرورها، ریشه آرزوها و خیالات باطل را بر می کند و برای آدم آرزویی باقی نمی گذارد.

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند: این آیه شامل حال کسی که یک بند کفش تهیه کند و بخواهد به وسیله آن دیگری را تحقیر کند. بگوید بند کفش من بهتر از بند کفش توست هم می شود.(1)

بند کفش مثال خیلی کوچکی است. اگر کسی لباس شیک، ماشین شیک، خانه شیک داشته باشد و بخواهد فخر بفروشد، قطعاً مشمول این آیه می شود.

یک موقع ما لباس، خانه، زندگی تهیّه می کنیم، می خواهیم امنیّت ماشین ما بالا باشد، مرتّب باشد، تمیز باشد، این خیلی خوب است. اما اگر می خواهیم فخر بفروشیم، می خواهیم دل ها را بشکنیم، دیگران را تحقیر کنیم و قیافه بگیریم، می خواهیم روی دیگران را کم کنیم، اینجاست که مستوجب آتشیم.

مواظب باشیم اگر من لیسانس می گیریم، دکترا می گیریم تا به دختر خاله های خود، به پسر خاله های خود فخر بفروشم که من از همه بهتر هستم، من حجة الاسلام هستم، من این قدر سواد دارم، این پیامد بدی دارد.

در مسائل عبادی هم همین طور است. شیطان شش هزار سال عبادت کرد و به عبادت خود نازید، به خود فخر کرد، و زمین خورد. در مسائل علمی هم همین طور است. این که کسی بگوید یا معتقد باشد که سواد من از همه بیشتر است. این نوعی فخرفروشی است. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

شَرُّ النَّاسِ مَن یَرَی أَنَّهُ خَیرُهُم؛(1) بدترین مردم کسی است که خود را از همه بهتر می بیند. می گوید: من از همه بهتر هستم، حالا چه در مسائل علمی و معرفتی و عبادی، یا در مسائل مادی. اصلاً منیًت کردن و من گفتن و تحقیر دیگران، کار بسیار زشتی است.

خدا می فرماید: بهشت مخصوص کسانی است که اراده برتری جویی بر

ص:111

دیگران در روی زمین نداشته باشند. این آیه خیلی تکان دهنده است. الآن در بهشت به روی تو بسته است. بله، اگر خود را کنار گذاشتی، در بهشت باز می شود. ولی با حس برتری جویی، به خدا راه نداری. تا «لا اله» را نگذرانی و بت ها را نشکنی، محال است به «إلّا الله» برسی. باید بت منیت را بشکنی.

کسی که درس می خواند تا بگوید من از همه فامیل بیشتر می دانم و درآمد من بالاتر است، کسانی که لباس شیک می پوشند، طلا آویزان می کنند، ماشین کذایی سوار می شوند تا به دیگران فخر فروشی کند، مثل قارون هستند و مثل قارون دارند در آتش فرو می روند. کاری که قارون می کرد تفاخر بر دیگران بود.

را بخورند، اما خدا از نیت او خبر دارد. میداند که اراده علوّ کرده است.

باید خیلی مواظب باشیم.

اگر لباس شیک، ماشین شیک به قصد تحقیر دیگران نیست، به قصد تفاخر و تکبّر نیست، بلکه برای این است که می خواهد آسایش داشته باشد، این اشکال ندارد. اما خیلی مواقع می گوید: در مجلس عروسی یک لباسی بپوشم که هیچ کس نپوشیده باشد. تک باشم. همه به من نگاه کنند. یک کادویی ببرم که بهتر از همه باشد و همه را تحقیر کند. ماشین شیکی سوار شود که همه نگاه کنند، این ارادۂ علو و برتری جویی است.

خدا می فرماید: اگر کسی اراده علوّ و فساد در روی زمین نداشته باشد، یعنی برتری جویی و ظلم و خیانت نداشته باشد، اهل بهشت است. «و العاقِبَةُ لِلمُتَّقین».

امام صادق عیه السلام این آیه را می خواندند و مثل ابر بهار گریه می کردند. شاید گریه او برای ما هم بوده، ما نمی دانیم. فرمودند: «ذَهَبَت وَ اللهِ الأَمَانِیُّ عِندَ هَذِهِ الآیَة»؛ یعنی وقتی خدا می گوید: اگر اراده برتری در روی زمین نداشته باشی، اهل بهشت هستی، تمام آرزوهای دنیایی، خواب و خیال های دنیوی، همه از فکر و ذهن آدم بیرون می رود.

ص:113

ص:114

در روایت آمده است که حضرت نوح علیه السلام از محلی عبور می کرد. دید یک سگ بسیار زشت و قبیح چهره ای دارد می رود. حال او بد شد. گفت:

«مَا أَقبَحَ هَذَا الکَلب»؛ این سگ چقدر زشت است؟» خدای متعال این حیوان را به نطق آورد و به نوح پیغمبر گفت: «إِن کُنتَ لَا تَرضَی بِخَلقِ اللهِ فَحَوَّلنِی»؛(1) اگر تو از خلقت خدا ناراضی هستی، من را عوض کن.»

خلاّق خداست. خدا هر کسی را به شکلی که صلاح و حکمت اوست در می آورد. ما حق نداریم کسی را تحقیر و توهین کنیم و کم بشماریم. از دید خدایی همه چیز زیباست و همه چیز در جای خود درست است.

است. اما رحیمیّت او فقط مخصوص مؤمنین است.

در هر صورت، هر چه فکر کرد که چه کسی را ببرم، به این نتیجه رسید که نمی توانم برتری در خود بینم.

فردا به سمت کوه طور حرکت کرد. به سگی رسید که هم مریض بود، هم لنگ بود، هم چهره او پیسی گرفته بود و رنگ او به هم ریخته و بسیار زشت شده بود. سگ نجس العین هم هست، حتی اگر دهان به چیزی بزند، با آب پاک نمی شود. باید با خاک آن را پاک کرد. میکروب دارد.

گفت: حالا ما این حیوان را می بریم. قلاّدهای به گردن او انداخت و او را کمی به همراه برد. یکدفعه نهیبی به خود زد که چه میدانی؟ این هم مخلوق خداست.

حضرت امیر علیه السلام فرمودند: خدا در این حیوان ده صفت خوب قرار داده است.(1) مثل وفا، بیداری شب، قانع بودن و روحیه تشکر و سپاس گزاری۔ خیلی صفات برجسته دارد.

اگر از دید خدایی نگاه کنیم، همه چیز زیباست. هر چیزی در جای خود زیبا و نیکوست. هیچ خلقتی بی حکمت و بدون زیبایی نیست و الاّ خلق نمی شد.

حضرت موسی به خود آمد و یک نهیبی به خودش زد که چه کار می کنی؟ قلاده را رها کرد. پشیمان شد. برای مناجات آمد. خدای متعال فرمود: ای موسی، چرا کسی را نیاوردی؟ عرض کرد: پیدا نکردم. من

ص:117

نمی توانم بگویم از یک مخلوقی برتر هستم. پیغمبر اولو العزم است، کلیم الله است، با خدا صحبت می کند، این همه معجزه داشته است؟

خطاب شد: چرا آن حیوان را نیاوردی؟ عرض کرد: پروردگارا، من جرأت نمی کنم بگویم من برتر از او هستم. خطاب شد: ای موسی، اگر آن حیوان را می آوردی، نام تو را از دیوان انبیا محو می کردم.(1)

این بزرگی و منیّت شود، من او را خرد می کنم. اینجا هیچ استثنا ندارد.

فرمود: خدا دست از خدایی خود بر نمی دارد. آن کبریایی و عظمت برای اوست. ما باید فکری به حال خود کنیم. باید تسلیم خدا شویم. دو «من» در عالم نمی تواند حکومت کند، باید یکی باشد و آن خداست باشد.

تبرّی در واقع مانند سدی است که بدی های آنها به ما سرایت نکند. اما سخن در این است که چیزهایی که دست طرف نیست، بلکه مربوط به خلقت خداست. قد کوتاه است، قیافه او قیافه خاصّ است، از کودکی معلول است، بچه دار نمی شوند، در این موارد باید مراقب باشیم که

تحقیر نکنیم.

بعضی ها می گویند: ما از این که بچّه دار نمی شویم ناراحت نیستیم، از تحقیر و طعنه هایی که می زنند ناراحتیم. به ما می گویند: حقّ توست. خدا می دانست تو چقدر بد هستی که به تو بچه نداده است. این ها از مصیبت بچه دار نشدن بدتر است.

خود طرف هم به این وضعیت راضی می شود. اگر اینجا حکمت خدا را ببینیم، این حرفها پیش نمی آید.

در مورد بیماری هم همین گرفتاری است؟ به افرادی که معلول هستند، نقص عضو دارند، یک وقت به دیده حقارت ننگریم. در روایت آمده است: اگر دیدی کسی گرفتار است، نه در مقابل او، بلکه پنهانی یا در تنهایی بگو: خدایا، من شکر می کنم که این ابتلایی که او دارد، من ندارم. ولی من تفاخر نمی کنم، مسخره نمی کنم، توهین و تحقیر نمی کنم.

یک بّعد آن این است. این فدا شده است که ما بیدار شویم، متوجّه شویم. ما حق توهین و تحقیر نداریم.

بود. یعنی خدا خیلی وقت ها به همان کسانی که زیبا نیستند، خیلی لطف و عنایت دارد.

ص:127

برود، اما اگر نشد، هم خود او، خود را آزار ندهد و هم دیگران او را آزار ندهد. رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

مَن عَیَّرَ مُؤمِناً بِشَئءِ لَم یَمُت حَتیَّ یَرکَبَهُ؛(1)کسی که مؤمنی را بر کاری ملامت کند، نمیمیرد تا این که خودش به آن مبتلا شود. این خیلی خطرناک است. گاهی خدا طرف را به حال خود رها می کند تا به آن چاله بیفتد و به آن دچار شود. چون به دیگران اهانت کرده است، باید به آن دچار شود. اگر هم کسی تا حالا نمی دانسته، استغفار کند، جبران کند، مرهم به زخم دیگران بگذارد. گناه را گردن خود بیندازد و عذرخواهی کند. خدا هم جبران می کند.

همه علوم در دل شماست. چطور با یک برده و غلام مشورت می کنید؟ فرمودند: چه می دانی! خدا را چه دیدی! شاید خدا آنچه خیر من است به زبان او جاری کند.(1) این حد اعلای فروتنی و تواضع است. او خدا و خلقت خدا را می بیند.

ماشین چهار مهره دارد. از هر کدام یک مهره باز کنید. با سه مهره هم ماشین راه می رود. گفتم: عجب با این که ما عقل داشتیم، معلوم می شود که خدا این دیوانه را بالای درخت گذاشته است تا به ما بفهماند که هیچ کس را تحقیر نکنید. یک وقت می بینید یک دیوانه یک حرف درستی می زند و راه گشاست.

شخصی می گفت: در محل ما دیوانه ای بود. به او گفتم: اسم اعظم خدا چیست؟ گفت: همین است که من خدا را دوست دارم. این اسم اعظم است. شاید کم عارفی به این برسد. در خلقت و دستگاه خدا به هیچ کس توهین نکنیم.

«وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی»(1)و من نفس خود را تبرئه نمی کنم، چرا که نفس قطعا به بدی امر می کند، مگر کسی را که خدا رحم کند.

خدا من را از گناه نجات داده است. من نبودم که این کار را کردم. همیشه همه خوبی ها را به خدا نسبت دهیم تا منیت و غرور ما را نگیرد و ما را هلاک نکند.

این آیه می گوید: من خود را تبرئه نمی کنم تا گمان کنم آدم خوبی هستم. منشأ تمام گناهان و بدیها این است که ما خودمحور و خودخواه می شویم و خدا را فراموش می کنیم. خود را همه کاره می دانیم. در نتیجه به گناه می افتیم.

می فرماید: من خود را تبرئه نمی کنم. نمی گویم آدم خوبی هستم. خدا ما را از این بحران نجات داده است. «إِنَّ النَفسَ لَأَمَّارَةُ بِالسُّوءِ». خدا چهار تأکید محکم اینجا آورده است که نفس انسان طغیان گر است، یاغی و هلاک کننده است. طبع او این است که به طرف گناه و بدیها می رود. برای نجات یک راه وجود دارد و آن «إِلَّا ما رَحِمَ رَبَّی» است. و آن جایی است که خدا طلوع و بروز کند و خود را نشان دهد و جلوی ما را بگیرد. همیشه برای ترک بداخلاقی، برای پرهیز از گناه باید به خدا پناه ببریم. «ِإلَّا ما رَحِمَ رَبَّی» را فراموش نکنیم.

ص:132

مخالف و دشمن هستی، این را به ایشان ببخش. از دو حال خارج نیست؛ یا او را رام می کند، یا سوار آن می شود و او را به زمین می زند. آن را هم تقصیر حیوان می اندازیم.

یک روز حضرت را طلبید و گفت: یک استری است خیلی قوی است. تقدیم شما می کنیم. وقتی نگاه حضرت به استر افتاد، دیدند چموش است و خیلی ناهنجاری دارد. حضرت دست مبارک را روی گردن و پشت او کشیدند، آرام شد.

این دست خداست. این همان «مارَحِمَ رَبَّی» است. رب الارباب خداست، ولی رب به غیر خدا هم اطلاق می شود. این ها مربی ما هستند. یک دست می کشند و آرام می کنند. وقتی حضرت دستی بر او کشیدند، خیس عرق شد و رام شد. بعد حضرت روی او زین انداختند، لجام دادند و سوار شدند.(1) توسّل به اهل بیت، پیوند با اهل بیت، ارتباط با اهل بیت، همان «ما رَحِمَ رَبَّی» است.

خلاصه آن که باید از منیت خود فاصله بگیریم. و یکی از راههای دوری از این منیت این است که دیگران را تحقیر نکنیم و اهل تواضع باشیم. ما وقتی دیگران را تحقیر می کنیم که کبر و غرور ما را می گیرد. یعنی وقتی می گوییم من بهتر می فهمم، من برتر هستم، من زیبا هستم، دور خود می چرخم و دیگران را پست می بینم. این حالت، تحقیر دیگران است. مواظب باشیم؟

ص:134

لَو عَلِمَ النَّاسُ کَیفُ خَلَقَ اللهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی هَذَا الخَلقَ لَم یَلُم أَحَدُ أَحَداً؛(1) اگر مردم می دانستند که خدای تبارک و تعالی این مخلوق را چگونه آفریده است، هیچ کس دیگری را سرزنش نمی کرد. همچنین فرمودند:

النّاسُ مَعادِنُ کَمعادِنِ الذَّهَبِ وَ الفِضَّةِ؛(2) مردم معادن اند؛ همانند معادن طلا و نقره.

مردم مثل معدنهای مختلف هستند؛ مثل معادنی که خدا مختلف خلق کرده است. یعنی انسانها دارای استعدادها، ظرفیتها، فهم و درک متفاوت هستند. البته حساب و کتاب آنها هم متفاوت است. تکلیف آنها هم متفاوت است.

فرمودند: اگر مردم بدانند کیفیت خلقت بر چه نظم و حکمت محکمی استوار است، هیچ کس، هیچ کس را ملامت نمی کند. اصلا ریشه ملامت کنده می شود.

«رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا»؛(1) پروردگارا، رحمت و علم تو همه چیز را فرا گرفته است.

رحمت الهی و علم و قدرت الهی همه مخلوقات را در بر گرفته است. اگر ما به مخلوق خدا ایراد بگیریم، در واقع در قدرت و علم و رحمت خدا دخالت می کنیم که چرا این را خلق کردی؟ چرا قد کوتاه خلق کردی؟ چرا قد بلند خلق کردی؟

خدا از مصنوع خود جدا نیست و عاشق مصنوع و مخلوق خود است. او را پرورش می دهد و بارور می کند. این است که به اصل خلقت نباید ایراد بگیریم.

و بدانیم هر چیزی در جای خود درست است. با این دیدگاه انسان چقدر آرام می شود! چقدر عشق می ورزد!

بود. خیلی زشت بود. به تعبیر روایت «وَ کانَ مِن أَقبَحِ النَّاسِ»؛(1) یعنی در زشتی سرآمد بود.

به پیغمبر خدا عرض کرد: چیزهایی که خدا واجب کرده است چیست؟ فرمودند: هفده رکعت نماز، یک ماه رمضان روزه، زکات، حج اگر استطاعت داشتی.

گفت: یا رسول الله، من یک ذره اضافه بر این واجبات انجام نمیدهم. فرمودند: چرا؟ گفت: برای این که خدا مرا زشت خلق کرده است. من هم فقط واجبات را انجام می دهم.

وقتی این مسأله را مطرح کرد، جبرئیل امین نازل شد. گاهی برای بد قیافه ها، جبرئیل هم نازل می شود. عرض کرد: خدا کسانی که از نظر قیافه زشت هستند را هم دوست دارد.

بلکه گاهی بیشتر از دیگران به او توجه دارد. همانطور که پدر و مادر به بچه ضعیف، معلول و عقب افتاده بیشتر از بقیه بچّه ها توجه می کنند. عقب افتادهها، ناتوانها، ضعیفها مورد توجه خدا هستند. در روایت آمده است:

لَولا مَشایخُ رُکَّعُ وَ فِتیانُ خُشَّعُ وَصِبیانُ رُضَّعُ لَصُببَ عَلَیکُم العَذابُ صَبَّا؛(2) اگر پیرمردانی که در رکوع اند، و جوانان خاشع و کودکان شیرخوار نبودند، مسلم بر شما عذاب خدا مانند باران فرو می ریخت.

ص:139

پیر مردهایی که ضعیف هستند، بچه هایی که ضعیف هستند، خانم هایی که ضعیف هستند. خدا آنها را تنها نمی گذارد. اصلاً خدا در نزد دل شکسته هاست. اگر انسان یک عمری دل شکسته باشد که خدا به او نظر بکند، ارزش دارد.

پیغمبر خدا از مکّه هجرت کردند. وارد مدینه شدند، همه اهل مدینه می گفتند: به منزل ما بیا. ولی پیغمبر فرمودند: شتر من مأمور است. او را رها می کنیم. به امر خدا هر کجا که رفت، همان جا می روم. شتر در خانه فقیر ترین افراد مدینه، ابو ایوب انصاری زانو زد.(1) اگر کسی یک عمر به فقر بگذراند که پیغمبر به خانه او بیاید و مدت طولانی مهمان او بشود، واقعة ارزش دارد.

این ذوالنمره که زشت ترین افراد بود، وقتی به پیغمبر این طور گفت، جبرئیل نازل شد. به پیغمبر عرض کرد: خدا به این ذوالنمره سلام می رساند.

اگر الآن به ما بگویند امام زمان به شما سلام می رساند، اگر از خوشحالی سکته بکنیم جا دارد.

این کلام یک بزرگی است که آویزه گوش بنده است. بارها می فرمودند: تمام آرزوی من این است که حضرت زهرا یا امام زمان یا یکی از امامان معصوم علیهم السلام یک گوشه چشم، یک نگاه رضایت مندانه به من بکنند. حضرت زهرا علیها السلام بگوید من از تو راضی هستم. دیگر تمام است. رضای او رضای خداست.

ص:140

الحَمدُ للهِ الَّذِی عَافَانِی مِمَّا ابتَلَی بِهِ کَثِیراً مِن خَلقِهِ؛(1) خدا را شکر می کنم که از چیزی به من عافیتی داد که بسیاری از مردم گرفتار آن هستند. حضرت عیسی علیه السلام تعجّّب کرد. ما با بدن سالم این قدر شکر نمی کنیم. حضرت عیسی فرمودند: خدا به تو چه چیز داده است که این قدر شکر می گویی؟ گفت: خدا معرفت خود را به من داده است. خدا در دل من است. با خدا هستم. می دانید اگر انسان با خدا باشد، همه ابتلائات باطل می شود؟ اصلا دیگر اینها به چشم او نمی آید.

اگر خدا در دل ما بیاید، او را می شناسیم و «لا اله الا الله» می گوییم، سجده می کنیم، خدا را شکر می کنیم. گفت: خدا معرفت و انس خود را به من داده است. این که دل من با خداست و خدا با من است، بزرگترین نعمت است. اگر بدن من ابتلائی پیدا کرده است، مثل این است که لباس من پاره باشد. من که بدن نیستم. روح من، جان من دست خداست. وقتی من با خدا هم نشین هستم، اگر بدن من، لباس من هم یک کمی خاکی باشد، آلوده باشد، مشکلی به وجود نمی آورد. این قدر خدا را شکر می کرد.

حضرت عیسی علیه السلام به او نگاهی کرد و با او دست داد و گفت: بلند شو! کوری و جذام و برص او رفت. صحیح و سالم و جزء حواریون و اصحاب حضرت عیسی علیه السلام شد.

ص:142

بزنم، او را سرزنش کنم. بگویم تو بدبخت هستی، بیچاره هستی، فلک زده هستی، تو دیگر قابل اصلاح نیستی، همه بدبختی ها برای توست، این کار بسیار زشتی است.

آیا روی زخم باید نمک بپاشم، یا مرهم بگذارم؟ برخورد برخی از ما نمک پاشیدن به زخم مردم است. باید خیرخواهی و دلسوزی کنیم. سرکوفت نزنیم، ملامت و سرزنش و تحقیر نکنیم، نگوییم تو خیلی بد هستی و من خوب هستم. این اول منازعه است. یعنی اول این است که من دارم زمین می خورم و غرور من را گرفته است.

در برخورد با گناهکار دلسوزی، نصحیت، امر به معروف صحیح و به جا و از روی خیر خواهی درست است، ولی سرزنش، سرکوفت و تحقیر اشتباه و ممنوع است.

فَوَ اللهِ لَتَؤبَتُهُ فِیمِا بَینَهُ وَبَینَ اللهِ أَفضَلُ مِن إِقَامَتِی عَلَیهِ الحَدَّ؛(1) به خدا قسم اگر برود و بین خود و خدا توبه کند، بالاتر از حدی است که من به او میزنم. نیازی به حد نیست. نباید افشا کنیم. نباید اقرار کنیم، مگر حقوق دیگران را که باید ادا کنیم.

کند. او را سرکوفت نکن. خود را بالا نگیر.

باز حضرت یحیی فرمود: «زدنی؛ باز هم مرا موعظه کن. گفت:

لَاتَغضَب؛ غضب نکن!

هیچ وقت عصبانی نشو که غضب کلید تمام بدی هاست. حضرت یحیی فرمود: «حبی». یعنی این مواعظ برای من کافی است.

آخرت. زمان دنیا طی می شود. کوتاه مدت است. مثل یک مسافرخانه ای که یکی دو شب در آن هستیم. جایگاه ابدی و خانه همیشگی ما آنجاست.

اگر بدانیم خدا این کمبودها را میلیونها برابر جبران می کند، خدا را بسیار شکر می کنیم. فقط باید گلایه نکنیم، سرزنش نکنیم، سرکوفت نزنیم و شاکر باشیم. حتی خود را هم تحقیر نکنیم.

گاهی خود ما، خود را خورد می کنیم. این هم کار بدی است. در واقع به خلقت و به داده های خدا اعتراض داریم که چرا خدا این بلا را داد؟ چرا مرا امتحان کرده است؟

دید! پس اینها دلیل بر این نیست که خدا نظر نکرده و خدا بنده های خود را رها کرده است. اصلاً خدا به آن کسانی که بیشتر نظر دارد، بیشتر ابتلا می دهد که خوب از این دنیا جدا و کنده شوند. خدا گاهی اولیای خود را با اشقیا و دشمن امتحان می کند.

البته به قول ملا عبدالله ما از بلا خیلی تعریف نمی کنیم. ما باید عافیت طلب باشیم. از خدا هم عافیت بخواهیم. ولی اگر ابتلایی آمد، صبر و تحمل کنیم. خدا جبران می کند.

برعکس آنها که تحقیر می کنند و متکبر هستند. اگر کسی به بنده های خدا احترام بگذارد و ادب را پیشه کند و خود را کوچک بگیرد، بگوید من کوچک همه شما هستم و تمرین کند، چقدر خدا به او درجه و مقام می دهد. چقدر به قول ما برای او طبل می زنند. مراد از صدقین در قرآن اهل بیت علیه السلام هستند.

«وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ»(1)و کسانی که از خدا و پیامبر اطاعت کنند ، در زمره کسانی خواهند بود که خدا ایشان را

گرامی داشته با پیامبران و صدیقان و شهیدان و شایستگان اند. بعد از نبیین، بلندترین درجه و مقام برای صدقین است. امام صادق ع در ذیل این آیه فرمودند:

و نَحنُ الصَّدیقونَ وَالشُّهداءِ؛(2) منظور از صدقین و شهدا ما امامان هستیم.

بنابر این، به فرموده امام عسکری علیه السلام، اگر شما تواضع کنید، در کنار چهارده معصوم خواهید بود. تواضع، شما را با آنها محشور می کند. و از آن بالاتر در مقام شیعة امیر المؤمنین علیه السلام قرار خواهید گرفت. مقام شیعة امیر المؤمنین علیه السلام بسیار بالاتر از مقام دوستان اهل بیت علیه السلام است.

ص:151

و دست شما را می شویم، ده برابر مخلوقات دنیا در آخرت به من ثواب و پاداش میدهد.

آن میهمان هم بلند شد نشست و حضرت دست ایشان را شستند و با حوله خشک کردند. بعد فرمودند: اگر کسی که همراه توست پسر تو نبود، من دست او را هم میشستم. ولی چون خدا اجازه نداده است که احترام پدر و پسر یک اندازه باشد و پدر را باید بیشتر احترام کرد، به فرزند خود محمد بن حنفیه فرمودند: شما به جای من دست پسر را بشوی که بین پدر و پسر تفاوت باشد.

می کند، نه گیاه رویش دارد، دل انسانهای متکبر هم مثل سنگ سفت است. هیچ وقت علم، معارف، ایمان، حقیقت در وجود آنها رشد پیدا نمی کند. هیچ رویشی ندارند. آدم های متکبر همیشه بسته هستند. هیچ رویش معنوی در وجود آنها نیست. خدا معارف و حکمت ها را در دلهای نرم، لطیف، متواضع و افتاده میکارد(1)

در سختی قرار می دهد که زود پخته شوند. ما نباید فرار کنیم. جز این خدا خدای دیگری نداریم، جز این در در دیگری نداریم. در هر حال باید در خانه خدا را بزنیم و از او بخواهیم تا این مشکلات را بردارد. هر سربالایی یک سرازیری هم دارد.

ص:156

باشند. ظاهر آنها یک ظاهر جذاّبی است، ولی از نظر خدا مبغوض باشند. مردم ظاهر آنها را می بینند و باطن و درون آنها ظاهر نشده است. این آقا ثروتمند است، ظاهر خوبی هم دارد، فکر می کنند آدم خوبی است. ولی ممکن است درون او خوب نباشد و مبغوض خدا باشد.

دسته چهارم که بیشتر مورد بحث ما هستند، عده ای هستند که به خاطر محرومیت هایی که در ظاهر دارند، مردم خیلی به آنها توجه ندارند. ولی پیش خدا خیلی عزیز و محترم اند. این ها قشر زیادی از جامعه هستند. مثل افرادی که شغل هایی دارند که در ذهنیت مردم خیلی جذابیت ندارد.

افرادی که به ظاهر خیلی جذابیت مادی و ظاهری ندارند، وضع مالی آن چنانی ندارند، یا افرادی که در ظاهر معلولیّت های جسمی دارند، بیماری هایی دارند، مشکلاتی دارند، اینها دلیل نمی شود که آنها از نظر خدا افتاده باشند. واقعا باید دید خود را با دید الهی تطبیق دهیم و با دید الهی به آنها بنگریم.

قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ»(1)ای مردم، ما شما را از مرد و زنی آفریدیم، و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید. در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا، پرهیزگارترین شماست.

بی تردید، خداوند دانای آگاه است. می فرماید: ما شما را نژادهای مختلف، با گرایش های مختلف، و با زبانهای مختلف قرار دادیم. ولی آن کسی نزد خدا از همه عزیزتر است که تقوا و ایمان او بالاتر است. یعنی ما باید معیارهای خود را به معیارهای الهی نزدیک کنیم. اگر افرادی مبتلا هستند و گرفتاری پیدا کرده اند، یا دچار فقر اقتصادی شده اند، این دلیل نمی شود که از نظر خدا افتاده باشند. بلکه بر اساس روایات، خداوند به کسانی که بلا دیدهاند و گرفتار شده اند، بیشتر نظر دارد.

یعنی ایمان و بلای مؤمن همانند دو کفه ترازو همیشه در حال موازنه هستند. هر مقدار به ایمان افزوده می شود، به بلا افزوده می شود.

افرادی که مقرب تر هستند، خدا ابتلائات آنها را هم بیشتر قرار می دهد. چنان که انبیا و اولیای الهی از همه بیشتر ابتلا دارند. از رسول خداصلی الله علیه وآله پرسیدند: بیشترین بلا در دنیا برای کیست؟ حضرت فرمودند:

النَّبیّونَ ثُمَّ الأَمثَلُ فَالأَمثَل؛(1) بیشترین بلا در دنیا برای پیامبران است و پس از آن برای هر کس که به انبیا نزدیک تر است. یعنی هر کس که به انبیا و اولیای خدا نزدیک تر است، ممکن است بلا و امتحان او بیشتر باشد.

یا دچار غنا می شویم، فکر می کنیم همه نسل های ما هم غنی خواهند بود. این طور نیست.

امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید: دنیا دار ابتلاست. آنقدر بالا و پایین می شود که «تَرَی المَرحُومَ مَغبُوطاً وَ المًغبُوطَ مَرحُوماً»؛(1) یعنی از جمله اسبات تغییر حالات دنیا آن است که می بینی شخصی را که به خاطر فقر و پریشانی مورد ترحم دیگران بوده و اکنون به خوشی و توانگری او غبطه می برند. و دیگری را که به خاطر فراوانی نعمت و ثروت مورد غبطه دیگران بود و الآن به خاطر ذلت و بیچارگی مورد ترحم واقع می شود.

چه بسا آدمی که دیگران به او غبطه می خورند. از آن بالا پایین می آید و مورد ترحم قرار می گیرد. چه بسا آدمی که فقیر بوده است، یکدفعه بالا می رود و مورد غبطه دیگران قرار می گیرد.

بالا و پایین شدن دنیا خیلی زیاد است. هیچ وقت رگه ناامیدی در ما ایجاد نشود. فکر نکنیم از نظر خدا افتاده ایم. یا اگر کسی مورد ابتلاست، فکر نکند از نظر خدا افتاده است.

«وَمَا أَصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ»(1)و هرگونه مصیبتی به شما برسد، به سبب دستاورد خود شماست. برای نوع انسان ها حوادث تلخ که پیش می آید، به خاطر خطا و گناهانی است که مرتکب شده اند. به او گفته اند: با سرعت مجاز برو، سبقت بیهوده نگیر، گوش نداده است، تصادف کرده است، مجروح و قطع نخاع شده است. این دستاورد عمل خود اوست. اگر درست حرکت می کرد، این اتفاق نمی افتاد. این گناه، عامل این نکبت شده است.

در بعضی موارد این درست است، اما موارد بسیار زیادی هست که اصلا ربطی به گناه ندارد. بچه معصوم گرفتار شده است. اصلا گناهی ندارد. یا مثل بلاهایی که به اهل تقوا و ایمان می رسد. یا گرفتاری انبیا و اولیای خدا که ارتباطی با گناه ندارد.

قبل از گناه باید هشدار دهیم تا پیشگیری شود و گناه انجام نشود. ولی بعد از این که انجام گرفت، هیچ وقت راه را نبدنیم، راه را باز کنیم، امیدواری دهیم که می شود بلند شد، می شود نجات پیدا کرد. خیلی مواظب باشیم. افراد را تحقیر نکنیم، توهین نکنیم، کوچک نشماریم، مخصوصا به اهل ابتلا به دید خدایی نگاه کنیم.

که اصلاً اهانت نکرده است، یکسان نیستند.

اگر یک ظرف قیمتی بشکند، ممکن است با چسب آن را به هم بچسبانند، ولی مثل ظرف سالم نیست. یعنی شما به یک جای دل او جراحت وارد کردید. البته وظیفه او این است که ناراحت نشود، پاک کند. خدا هم می بخشد. حتی به فرشته ها می گوید: فراموش کنند، به زمین می گوید، فراموش کند، به اهل آسمان می گوید فراموش کنند. همه فراموش می کنند. ولی می فرماید: با آن کسی که این کارها را نکرده است، یکسان نیستند. درجه کسی که مرتکب این دلشکستگی نشده است بالاتر است.

پس باید خیلی مواظب باشیم که این نیش ها و زخم زبانها، دل آزردنها، متلکها، حرفهای ناپسند زدنها از ما سر نزند.

مستمند یا غیر مستمندی را حقیر شمارد، خدای عز وجل پیوسته او را تحقیر کند و با او دشمن باشد، تا این که از حقیر شمردن او دست بردارد

کسی که بنده ها را تحقیر می کند، خود او نزد خدا کوچک می شود. خدا می گوید: من تو را دوست ندارم تا بروی جبران کنی. دست از تحقیر کردن بردار تا جبران شود. مواظب باشیم هیچ وقت کسی را تحقیر نکنیم، به چشم بد به او نگاه نکنیم، حتّی بدترین خلق را به دید خدایی نگاه کنیم.

هستیم، این اشتباه است.

در برابر آن یک خانمی مؤمن، با تقوا، لباس آنچنانی و چادر قیمتی ندارد، اگر به او احترام لازم نگذاریم، جواب سلام او را ندهیم، تحویل نگیریم. خیلی کار بدی است. و چه بسا او در نگاه خداوند بسیار محبوب باشد.

ما بارها به بعضی افراد می گوییم: به مهمانها احترام بگذارید. به کسی که یک داماد پولدار دارد و یک داماد فقیری، می گوییم: به آن پولدار هر چقدر احترام می گذارد، به آن یکی هم احترام بگذارد، اهمیت نمی دهد. یا بین عروس ها فرق می گذارد. این عروس از یک خانواده پول داری است، این عروس از یک خانواده فقیری است. اینها خیلی اهانت است، اینها واقعة گناه بزرگی است. کسانی که تحقیر می کنند، خدا هم می گوید: من تو را تحقیر می کنم، من تو را کوچک می کنم تا از این کار خود دست برداری.

بود، او خود را این طور نشان نمیداد. پیغمبر خدا خیلی متأثر شدند. به آن غنی فرمودند: ترسیدی از فقر او به تو بچسبد؟

فرمودند: چرا این کار را کردی؟ خیلی پشیمان شد، خیلی عذرخواهی کرد. گفت: یا رسول الله، در وجود من تفسی است که به من می گوید: این کار را بکن. این نفس من، منیت من، خودخواهی من، این شیطان درونی من می گوید این کار را بکن. تقصیر را به گردن نفس انداخت. عذرخواهی کرد.گفت: به جبران این که این بی ادبی و جسارت را کردم، نصف اموال خود را به این فقیر می دهم.

بیمار اصابت نکند، او را پرهیز می دهد. خدا طبیب مهربانی است، جلوی دنیا را می بندد که ما گرفتار آن نشویم.

آقای دولابی می فرمودند: اگر الآن با هر کسی مصاحبه کنیم، می گویند: حاج آقا گرفتار هستیم. گرفتاری او هم یا پول است، یا بیماری، و یا مسائل دنیایی. نوع این طور است. کم داریم که کسی واقعا درد دین داشته باشد و بگوید: من از خدا دور هستم. چرا آدم نشدم. چرا من خود را نشکستم؟ هستند ولی کم هستند، نوعا گرفتار دنیا هستند. پول ندارم، مال ندارم، قسط دارم.

فرمودند: همه اینها می گویند: گرفتار هستیم. فرمودند: نگویید گرفتار هستیم، بگویید: گرفته یار هستیم. یعنی خدا ما را گرفته است. در دنیا را بسته است. اگر ما بیمار نشویم، ناله ما بلند نمی شود. اگر در دنیا به روی ما باز باشد و عافیت و سلامتی و قدرت و همه امکانات به ما عنایت شود، بشر باغی گر عجیبی است. یعنی طبع انسان این طور است. خدا در قرآن می فرماید:

کَلَّا إِنَّ الإِنسانَ لَیَطغی أَن رَاَهُ استَفنی؛(1) چنین نیست که شما

میپندارید. به یقین انسان طغیان می کند، از این که خود را بی نیاز بیندا یعنی طبع بشر این است. اگر همه چیز برای او فراهم باشد، طغیان می کند. این است که خدا با ابتلائات، با بیماری ها، با گرفتاری ها، با

ص:169

پیشامدها، با حوادث مراقب ماست. حتی مؤمن اگر در فکر و خیال گناه می افتد، در راهی که می رود به پای او یک سنگی می خورد، یا به چاله می افتد، یا حزن و اندوهی او را می گیرد.

از راهکارهای خیلی زیبا و عالی سدسازی است. این سدها را جاهایی می زنند که محل نزول رحمت الهی و یا محل طغیان رودخانه است. یعنی همان جاهایی که معمولاً بیشتر سیل می آید. این سد را بین دو کوه می زنند و این سیلاب ها و این آب های گل آلوده و آبهایی که هیجان دارد و طغیانگر است را پشت سد نگه می دارند.

معنای گرفته بار این است که راه آن را می بندند. هر چه ناله میزنیم، فایده ندارد. تا این که گل ها ته نشین می شود. آبها آرام می شود. بعد کم کم دریچه را باز می کنند و از آن برق تولید می کنند و خیلی فواید دیگر. این نفس ما همان سیل بنیان کن است. واقعا خیلی شلوغ کار است.

داشت. می گفت: احتیاج به حمّام داشتم، ولی پول حمام نداشتم. می خواستم به خانه بروم تعلل می کردم. پول نداشتم نانی برای خانواده خود بخرم. می فرمودند: به قدری نفس من شلوغ کار بود که اگر این ابتلائات و فقر را خدا به من نمیداد، بسیار شلوغ کاری می کردم.

می گفت: اوایل جوانی خیلی شلوغ کار بودم. کارهای عجیب و غریبی می کردم. ولی خدا این فشارهایی که به من داد، همه را مهار کرد. من را کنترل کرد و ایشان به قدری پیشرفت کرده بود که آیت الله بهاء الدینی می فرمودند:

ایشان معجزهٴ امام حسین علیه السلام است. امام حسین به او عنایتی کرده است.

می گفت: در جلسه امام حسین و مرحوم شیخ رجب علی خیاط رفتم. با این مهاری که به من زدند، نفس من را کنترل کردند و مؤدب شدم.

امام صادق علیه السلام سه سال روزه ماه رمضان را نتوانستند بگیرند. بیمار بودند و بیماری ایشان تا سال دیگر ادامه داشت. یعنی آن یازده ماه هم نتوانستند قضای آن را بگیرند. کفاره تأخیر دادند. امام صادق علیه السلام امام معصوم و عزیز خداست. مستجاب الدعوه است. می توانستند دعا کنند و آن بیماری را برطرف کنند. ولی راضی به رضای خداست. تسلیم امر خداست.

آقای دولابی می فرمودند: برای مؤمن روزه خوردن خیلی سنگین است. هرچند عذر دارد. شاید این حس در وجود او باشد که من از مهمانی خدا دور شدم، یا زمین خوردم، یا خدا به من نظر ندارد. آن بزرگوار می فرمودند: آن حالتی که اینها دارند، من از آن حالت بیشتر از روزه لذت می برم و آن را پیش خدا از همه بالاتر می بینم.

باید مواظب باشیم هیچ کس را تحقیر نکنیم. به هیچ کس اهانت نکنیم. خود ما هم مواظب باشیم اگر بلا دستاورد گناهان ماست، توبه و استغفار کنیم. اگر هم نه، گناه و خلافی نکردیم، خدا می خواهد ما را تربیت کند و بالا ببرد.

بعد از رفتن از این عالم، از یک طرف همسایه پیغمبر است، از یک طرف همسایه امیرالمؤمنین علیه السلام است. خدا خانه ای در بهشت در کنار این دو عزیز به او داده است.

حضرت خیلی از او تعریف کرده اند. خدا از او راضی بود، پیغمبر راضی بود، امام از او راضی بود. این ها تعریف های فوق العاده ای است.

درباره عبدالله بن ابی یعفور که عزیز کرده امام صادق علیه السلام است آمده است: «کَانَ مِسقَاماً»(1)، به قول امروزی ها کلکسیون امراض و درد و بلا بود. انواع و اقسام بیماری ها را داشت.

یک روز به حضرت عرض کرد، من خیلی بیماری دارم، پشت سر هم بیماری. حضرت فرمودند:

لَؤیَعلَمُ المُؤمِنُ مُا لَهُ مِنَ الأَجرِ فِی المَصَائِبِ لَتَمَنَّی أَنَّهُ قُرِضَ بِالمَقَارِیضِ؛ اگر مؤمن بداند که در این ابتلائات و سختی ها خدا چقدر برای او اجر و پاداش قرار داده است، آرزو می کند که ای

کاش با قیچی تکه تکه می شدم!

شما ببینید در واقعه کربلا، حضرت زینب، امام حسین، عزیز کرده خداوند بودند، ولی این همه مصائب دیدند.

گله و شکایت نکنند. خود آنها هم ناراضی نباشند. خودشان خود را بیهوده مذمت نکنند. اگر گناهی است، توبه و استغفار کنند. خدا به آنها نظر دارد، لطف دارد. خدا بنده خود را رها نمی کند.

ما آقازاده نیستیم. باید ما را بگیرند و به بهشت ببرند. اول می گیرند دردی، بلایی، فقری می دهند، به در خانه خدا می رویم، التماس و ناله می کنیم. بعد یک گوشه چشمی به ما نشان می دهند. بعد می گوییم: خدایا، به ما چیزی بدهی یا ندهی، ما دیگر تو را رها نمی کنیم.

پس در تعامل خود با دیگران و با مردم حواس ما به این باشد که خداوند به آنها چطور نگاه می کند. از نگاه خداوند متعال به آنها نگاه کنیم.

نکته دیگر این که برای این گرفتاری ها و سختی ها و ابتلائات نگوییم گرفتار هستیم، بگوییم گرفته بار هستیم.

دوست دارند، او را بغل می کنند، فشار می دهند. زبان بسته درد می کشد، ولی نه به خاطر گناه، بلکه چون او را دوست دارند.

خدا هر کسی را که دوست دارد، بیشتر به او تلنگر می زند. می خواهد فراموش نکند که من تو را دوست دارم. ناله او را بلند می کند، تا «یا رب و «یا الله» بگوید.

فرمود: شما مرد بلا نیستید، از خدا هیچ وقت بلا نخواهید. اما وقتی بلا آمد، تسلیم باشیم، دست بلند کنیم، خود را نزدیک تر کنیم، به سجده بیفتیم. تن دهیم. وقتی تن دادیم، راحت می شویم.

ص:178

بردارم، فرار می کنی. می خواهم فرار نکنی. اگر مطمئن باشد که فرار نمی کنیم، ممکن است بلا را بردارد. ولی گاهی صلاح نیست. در این صورت چاره ای جز صبر و دعا نداریم. هم صبر می کنیم و هم دعا. یعنی این بلا باعث شده که «یا رب» و «یا الله» بگویم. «أَمَن یُجِیبُ» بخوانم. این ابتلائات، این شوک وارد کردنهای خدا من را مضطر می کند و در خانه خدا ناله میزنم.

اگر خدا بلا را دفع کرد، شکر بر عافیت می کنیم. اگر هم دفع نکرد ناامید نشویم؛ به خاطر این که از دو طرف به ما سود می رسد، هم در بلا صبر می کنیم و درجه و رتبه ما بالا می رود و مدام به حساب ما واریز می شود. هم پاداش صبر خود را می گیریم و هم پاداش دعاهای خود را.

بعضی ابتلائات وجود دارد، شما آن را نمی پسندید و ناخوشایند است، ولی برای شما خیر است. خانم یا آقایی که فرزند ندارد و ملامت مردم را تحمل می کند، تنهایی و غربت را تحمل می کند، زخم زبان ها را تحمّل می کند، خدا ثواب ده ها بچه ای که بزرگ و تربیت کند، به او مرحمت می کند.

مرحوم آیت الله مجتهدی تهرانی فرزند نداشت، ولی خدا این همه طلبه در اختیار ایشان گذاشته بود و اثر آن از صدها فرزند برای ایشان بهتر است.

قطعا بدانید خدای متعال جبار است. جبار یعنی جبران کننده است. این طور نیست که خدا به یک بندهای بی نهایت لطف کند و یک بنده ای را رها کند. خدا همه را دوست دارد. هیچ کس را رها نمی کند.

قطعا بدانیم که اگر یک نفر پاندارد، معلولیت جسمی دارد، آه و ناله میزند. خدای متعال ثواب و درجه و مقامی به او می دهد.

یعنی خدا به آنها چک سفید امضا می دهد. اگر ما بدانیم که خدا برای ما چقدر حساب باز می کند، چه در دنیا چه در آخرت، این بلاها سبک می شود.

می کند. برخورد ما با افراد مجرم و گنهکار باید همانند برخورد یک طبیب مهربان نسبت به بیمار دردمند باشد.

این شرابخوار را نزد حضرت آوردند. کسی او را لعنت کرد. پیغمبر خدا ناراحت شدند. فرمودند:

لَا تَلعَنُهُ فَإِنَّهُ یُحِبُّ اللهَ و رَسولَهُ؛(1) او را لعنت نکن، چون خدا

و رسولش را دوست دارد. فرمودند: حق ندارید این شرابخوار را نفرین کنید. لعن و نفرین برای طاغوتهاست. برای دشمنان اهل بیت است، آنهایی که در اصل باما مخالف هستند. ولی کسی که در فرع گناهی انجام داده، حق نداریم بر او لعنت برستیم. آیا ما می توانیم بی نماز را لعن کنیم؟ خیر. آیا می توانیم انسانی که مجرم است، گنهکار است، معتاد است لعن کنیم؟ نمی توانیم لعن کنیم. لعن جای خاصی دارد. ابوحمزه ثمالی از امام باقر علیه السلام روایت کرده است که حضرت می فرمودند:

إِنَّ اللَّعنَةَ إِذا خَرَجَت مِن فی صاحِبِها تَرَدَّدَت بَینَهُما فَاِن وَجَدَت مَساغاً وَ اِلّا رَجَعَت عَلی صاحِبِها؛(2) همین که لعنت از دهان کسی بیرون آمد، در هوا مردد و سرگردان می ماند. پس اگر جایی پیدا کرد که در آن قرار گیرد می رود وگرنه به صاحب خود، یعنی

گوینده بر می گردد. بنابراین، اگر لعن بیجا باشد، به خود لعن کننده برمی گردد. فرمودند: «لَا تَلعَنُهُ؛ او را لعن نکنید.» درست است که گرفتار شرابخواری است، ولی در

ص:185

ذات و درون خود خدا را دوست دارد. پیغمبر را دوست دارد. ذات او خوب است. گرفتار شده است. مثل طلایی که در زباله ها افتاده است. ما باید آن را تمیز کنیم. یعنی اصل و فرع آن را از بین نبریم. باید راه آن را پیدا کنیم، راه آن لعن و نفرین نیست.

یعنی از روی دلسوزی می خواهند نجات دهند. مثل یک دکتر جرّاح مهربانی که می خواهد این غده را از بدن جدا کند، یا این عضو فاسد را قطع کند. اگر قطع نکند، فساد به دیگر اعضای او سرایت می کند.

این از روی رحمت است. باطن آن رحمت است. فرمودند: حدی که می زنند مثل چهل روز بارندگی است که خیر و برکت بر مردم می بارد. باعث می شود دیگران گناه نکنند.

این بلای دوست تطهیر شماست

علم او بالای تدبیر شماست

خداوند گنهکاران را یک طور و مؤمنین را طور دیگر پاک می کند، یا به آنها رشد می دهد. جالب است کسی را که به او حد می زدند، خود پیغمبر بر او نماز می خواندند و برای او طلب مغفرت می کردند. اینها غیر از افرادی مثل صدام ها و شمرها و طاغوت ها هستند. حساب آنها را باید جدا کنیم. معلوم است که حساب طاغوتها با این چیزها پاک نمی شود.

در روایت می خوانیم

إِنَّ اللهَ تعالی یُحِبُّ القُلُوبُ الُمُنکَسِرَةِ وَ القبُورِ المُندَرِسَةُ؛ (1)همانا خدای تعالی دلهای شکسته و قبرهای کهنه را دوست دارد. یعنی من پیش دل شکسته ها هستم. من نزد قبرهای مندرس هستم. قبرهایی که مندرس و کهنه شده و سال به سال نه کسی فاتحه می خواند، نه کسی سراغ آنها می رود، خدا می گوید من آنجا هستم.

اگر می خواهی به من نزدیک شوی، یک راه آن این است که به زمین خوردهها محبت کنی. رحمت خدا اینجا طلوع می کند. می گوید: اگر تو این قدر مهربان هستی، من از تو بسیار مهربان تر هستم.

خانواده بدبین باشیم.

اگر احیاناً می خواهند از این خانواده دختر بگیرند، یا دختری بدهند، همین که می فهمند در این خانواده یک نفر اعدام شده، یا یک نفر منافق بوده، شرابخوار بوده، منحرف بوده، چرا باید با عینک بدبینی به آنها نگاه کنند؟ این خیلی اشتباه است که ما به خاطر آن یکی همه را بد ببینیم.

مگر در خانواده پیغمبر و امام های ما همه یک دست خوب بودند؟ عموی پیغمبر ابو لهب بود. یا مثلا یکی از فرزندان امام هفتم علیه السلام زید بود، به او زید النار می گفتند. او انسانی بود که با امام هشتم مخالفت کرد. در همه خانواده ها یکی دو نفر بد یا منحرف یا منافق یا کافر وجود دارد. ما نمی توانیم همه را به یک چوب برانیم.

بله در روایات ما آمده است که اگر خانواده یا فامیلی، بیشتر آنها وضع خوبی ندارند، یعنی ریشه ای مشکل دارند، انسان باید احتیاط کند. ولی اگر اکثریت خوب هستند، فقط یکی دو نفر خوب نیستند، نباید به چشم حقارت به آنها نگاه کنیم.

سخت است، به خاطر میانجی گری مَنِ ماست. به خاطر این است که منِ خود را وسط گذاشته ایم. خود را مالک و مولا و صاحب اختیار میدانیم.

امّا اگر من خود را مملوک دانستم. اگر معتقد بودم که مالک بدن من خداست. خدا می گوید: من این عضو تو را میخواهم. مگر من مالک نیستم، می خواهم بردارم. چون من خود را مالک می دانم، با خدا درگیر می شوم. در مناجات امیرالمؤمنین علیه السلام می خوانیم: «أَنتَ المَالِکُ وَ أَنَا المَملُوک؛(1) خدایا، تو مالکی و من مملوک!»

این که تحمّل انبیا و اولیا نسبت به بلا بالا بوده و راحت تسلیم می شدند؛ به خاطر این است که خدا را مالک می دانستند. خدا می خواهد این مالی که به من داده کم کند. مگر ما نمی گوییم اینها عاریه است، مالک آن خدا است؟ این فرزند را می خواهد از من بگیرد. خود او داده، برای اوست، اختیار دست اوست. مگر فرزند پیغمبر را نگرفت؟

با این دیدگاه تمام بلاهایی که از آن احساس درد می کنیم، و از آن گلایه و شکایت داریم آسان می شود.

اگر واقعا این معرفت در ما پیدا شود که مالک ما خداست. من قول می دهم که تمام دردها و ناهمواریها هموار می شود، سوز بلاها از

بین می رود.

نیم ملول که کارم نکو نشد بد شد

شود شود نشود گو مشو چه خواهد شد

ص:191

«قُلْ لَنْ یُصِیبَنَا إِلَّا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَعَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ »(1)بگو: هیچ حادثه ای برای ما رخ نمی دهد، مگر آنچه خداوند برای ما نوشته و مقرر داشته است؛ او مولا و سرپرست ماست؛ و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند؟ هیچ چیزی به ما اصابت نمی کند، هیچ چیز، حتی یک درد کوچک، یک دندان درد، جز آن چیزی که خدا نوشته است. «لَنَا» یعنی همه را به نفع ما نوشته است. هر پیش آمدی که می شود، خارج از تقدیر الهی نیست و خیر است.

ما که دادیم دل و دیده به طوفان بلا

گو بیا سیل غم و خانه ز بنیاد ببر

بنده معتقد هستم آنهایی که روی سیل بنیان کن بلا خود را رها می کنند، اول خوشی و راحتی آنهاست. یعنی دست بالا می کنند. خدایا، من نوکر تو . هستم، چاکر تو هستم، زمین خورده تو هستم! خدا می گوید: من همه را باطل کردم.

بیاییم کمی تمرین کنیم. من را در مقابل خدا کنار بگذاریم. واسطه گری من و منیت و این که خود را مالک می دانیم، ریشه سختی ها و فشارهاست. اگر تسلیم باشیم، اول آسایش و آرامش ماست.

ص:193

ص:194

متکبّرین به شکل مورچه ریزی هستند که آنها را زیر دست و پاله می کنند. یعنی اینجا غرور نشان می دهد، آنجا او را له می کنند. انسان متکبر در باطن ذلیل است. امام صادق علیه السلام فرمودند:

مَا مِن رَجُلٍ تَکَبَّرَ أَو تَجَبَّرَ إَِّلا لِذِلَّةٍ یَجِدُهَا فِی نَفسِهِ؛(1) هیچ کس تکبر و سرکشی نمی کند، مگر به خاطر پستی و ذلتی که در درون

خود احساس می کند.

افراد متکبر و مغرور یک ذلت و کمبود و حقارت هایی در خود می بینند. با قیافه گرفتن و تکبر می خواهند کمبودهای خود را جبران کنند. وگرنه کسی که واقعیت و حقیقت دارد، نیازی ندارد که تظاهر کند و خود را به بزرگی بزند.

و بسیار سیر و سیاحت می کردند. این برای چه بوده است. کوه و دشت که همه جا هست. البّته همین سیاحت و سیر و سفر ظاهری هم خوب است. در همین ها هم نشانه های آثار قدرت خداست و برای همه عبرت است. ولی بیش از این، به دنبال اولیای خدا بودند. یعنی مردان الهی را در اطراف جست وجو می کردند. اگر انسان به اولیای خدا دست پیدا کند، واقعا ممکن است ره صد ساله را یک شبه طی کند.

شاگرد به استاد خود گفت: من سفرها رفتم، رنج ها کشیدم، بادیه ها طی کردم، چنین و چنان کردم که ردی از یک مرد خدا پیدا کنم. استاد در پاسخ این شاگرد، در جمله ای بسیار زیبا فرمود: چرا از خود سفر نکردی که هم خود آرامش پیدا کنی و هم دیگران در سایه تو به آرامش برسند. یعنی سفر واقعی، سفری است که انسان از من خود بیرون بیاید. خداوند در قرآن می فرماید:

«وَمَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَی اللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ »(1)و هر کس به عنوان مهاجرت به سوی خدا و پیامبر او، از خانه خود بیرون رود، سپس مرگش فرا رسد، پاداش او بر خداست. این آیه یک معنای ظاهری دارد و آن این است که آدم از وطن خود و از شهر خود، به جهاد در راه خدا برود و دفاع کند، یا به سفر زیارتی، یا

ص:197

سفرهایی که کارهای خیر در آن است برود.

ولی باطن این آیه این است که از خود هجرت کند. و این یک هجرت معنوی و زیباترین و بهترین هجرت است. هجرت از خود، یعنی این که از من خود بیرون بیاید. مثل پرنده ای که در قفس است، بیرون بیاید و آزاد شود. فضای بیرون را ببیند. یا مثل جوجه ای که در تخم است، باید روزی این تخم را بشکند و بیرون بیاید. تا بیرون نیاید به کمال نمی رسد.

«یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانْفُذُوا لَا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ»(1)ای گروه جن و انس! اگر می توانید از مرزهای آسمانها و زمین بگذرید، پس

بگذرید، ولی هرگز نمی توانید، مگر با نیرویی فوق العاده! اگر می توانید از کرانه های آسمان و زمین به بیرون رخنه کنید، نفوذ کنید، تا دریابید که باطن و حقیقت این عالم چیست و چه خبر است. اگر می توانید، نفوذ کنید. ولی بدانید نمی توانید نفوذ کنید «إِلَّا بِسَلطانٍ». آن سلطان لطف و عنایت خداست.

قطعا بدانید تا خدا کمک نکند و آن ضربه آخر را به بت نفس ما نزند، محال است این نفس کافر کیش مسلمان شود.

هرگز کسی از آنها نجات پیدا نمی کند، مگر این که چنگ به دامان ما بزند. و به طور مسلم خدا تو را فهمانده که از آن دامها

نجات پیدا نمی کنند، مگر بندگان خدا و بندگان خدا دوستان مایند. آنها سلطان هستند. سلطنت اولیای خدا هم از طرف خداست. حتما باید لطف خداوند و عنایت اهل بیت ع باشد تا از این دام و این نفس ویرانگر نجات پیدا کنیم. ولی ما باید خود را در معرض قرار بدهیم. یعنی این تبرهای کوچک تر را مدام بزنیم و آن را کم رنگ کنیم. و دست آنها را باز بگذاریم و استقبال کنیم. ابتلائاتی که می آید را تحمل بکنیم تا این رنجها من ما را بشکند.

در هر صورت محال است کسی به خدا برسد و به بهشت وارد شود و به عالم واقعی و عالم ماوراء نفوذ کند، مگر این که این من و منیت او خرد و له شود.

برده اند، همین است که در برابر او فروتنی ورزند. و عزت کسانی که به جلال و شکوه خدا پی بردهاند، همین است که در برابر او خود را خوار و ناچیز پندارند. کسی که یک مقدار معرفت به بزرگی خدا پیدا کرد و دانست که خدا چقدر بزرگ است، خلقت او چقدر بزرگ است؛ در برابر عظمت او سر تعظیم فرود می آورد.

ما چقدر کهکشان، چقدر آسمان و چقدر منظومه داریم! همین کره زمین، همین منظومه شمسی چه غوغاست! این تازه خلقت خداست. خود خدا چقدر بزرگ است! ما عظمت خلقت خدا را درک نمی کنیم، چه برسد به عظمت خود خدا.

۔ امام مجتبی علیه السلام می فرماید: کسی که عظمت خدا را درک کند، سزاوار نیست که دیگر بزرگی نشان بدهد. همه ما در مقابل عظمت خدا باید کوچک و افتاده باشیم و تواضع کنیم. راه برخاستن و بالا رفتن فقط و فقط در افتادن در مقابل خدا و اولیای خداست. اگر آن عظمت را درک بکنیم، ناخودآگاه به زمین خواهیم افتاد.

آن سلطان هم که در آیه آمده بود، همین است که خدا یک پرده ای را کنار بزند و عظمت خویش را به ما بنمایاند.

چرا امیر المؤمنین با همه قدرت در نماز غش می کردند و بیهوش می افتادند. عظمت خدا جلوه می کرد.

اینجاست که انسان خود را هیچ می بیند و آن «لا اله اتّفاق می افتد.

ص:201

دیگر منیّت ها به کل از بین می رود و انسان ذوب در خدا می شود و فقط خدا را می بیند. تا انسان به آنجا نرسد، برای او رستگاری نیست، یعنی ناخالصی دارد.

نمی خواهید با ما همراهی کنید؟ شما هم یک اسحله به دست بگیرید و یک طاغوتی را بکشید؟

ایشان فرمودند: من به آنها گفتم: نیّتی که من دارم خیلی بالاتر از نیّت شماست. گفتند: شما چه نیتی دارید؟ گفتم: نیّت من این است که شما می خواهید طاغوتها ظاهری را بکشید، حالا یکی را می کشید، یک نفر دیگر می آید جایگزین آن می شود. نیّت من این است که آن مستکبر داخلی، آن طاغوت داخلی را بکشم. قصد من این است که تمام منیّت های روی زمین برداشته شود و همه به بهشت بروند.

آن طاغوت باطنی خیلی بالاتر از این طاغوت است. این جهاد اکبر است و این شهادت بالاتر است. اولیای خدا و اهل معنا، در ضمن این که با طاغوت ظاهری مبارزه می کنند، آن طاغوت درونی که بزرگتر است را در هم می شکنند.

گفت: من قصد دارم همه آن طاغوتهای درونی را بشکنم که اگر آن شکسته بشود، انسان خیلی آزاد می شود و همه چیز درست می شود و مسیر بندگی هموار می شود. این من بین ما و خدا و خلق یک سد و حجاب بزرگی شده است.

و درک او بالا بود. به قدری جمال باطنی و درونی داشت که سلطان محمود را جذب خود کرد. یعنی سلطان محمود عاشق او شد.

گاهی ایاز را به جای خود می نشاند و خود او دو زانو مؤدب در مقابل او می نشست و احترام عجیبی از او می گرفت. شیفته او شده بود.

محمود غزنوی که هزارش غلام بود

عشقش عنان گرفت و غلام غلام شد

چیزی که ما را از سلطنت نفس و منیت بیرون می کشد، محبت است، عشق است. یک مادر وقتی خاطرخواه فرزند خود می شود، مال و جان و آبرو و هستی خود را می دهد. اصلاً هیچ چیز دیگر به چشم او نمی آید. .

چیزی که ما را از سلطنت منیت و این بت پایین می رود و می شکند، محبت و عشق است. اگر به عشق خدا و عشق اولیای خدا برسیم، ما را پایین می آورد. .

ایاز خیلی مورد توجه قرار گرفته بود. وزرا، وکلا، فرزندان خود سلطان، هیچ کس از افراد اطرافیان سلطان محمود این اندازه مقرّب نشده بودند.

اگر کسی جای سلطان می نشست، او را مجازات می کرد. خود سلطان او را می کشت. در تاریخ سلاطین پر است از افرادی که برادران خود را کشتند. چشم فرزندان خود را کور کردند. مبادا جای پدر را بگیرد، یا قصد ریاست داشته باشد.

ص:204

و نداری خود را فراموش نکنم.

من این کار را می کنم تا حواسم جمع باشد. میدانم اگر غرور مرا بگیرد، زمین می خورم. در دل سلطان یک خواب و خیالی می آید و فردا حکم اعدام مرا صادر می کند. چیزی که مرا حفظ کرده است، این پوستین است. اگر من هزار بار هم مقرب درگاه سلطان بشود، غلام و بنده هستم.

حافظ چه زیبا گفته است:

شاها من ار به عرش رسانم سریر فضل

مملوک این جنابم و مسکین این دَرَم

گر بر کنم دل از تو و بردارم از تو مهر

آن مهر بر که افکنم آن دل کجا برم؟

نامم ز کارخانه عشاق محسوباد

ا گر جز محبت تو بود شغل دیگرم

مواظب باشیم این پوستین بندگی از یاد ما نرود. آن وقت هر کجا که باشیم قانع هستیم. غرور ما را نمی گیرد. همیشه وظیفه خود را درست انجام می دهیم.

خیلی زیبا گفته است. می گوید تو از چه چیز درست شدی؟ از منی، از آب گندیده درست شدی. چرا این قدر به خود می بالی؟ امیر المؤمنین علیه السلام می فرمایند:

مَا لِابنِ آدَمَ وَ الفَخرِ أَوَّلُهُ نُطفَةُ وَ آخِرُهُ جِیفَةُ؛(1) پسر آدم را چه به و فخر، که اول او منی و آخر او مردار بدبوست.

در بعضی از روایت ها آمده است که وسط آن هم حتمال آلودگی ها و نجاسات و پلیدیهاست؛ آن گاه تکبر می کند.(2)

در آغاز از نطفه گندیده درست شدیم. آخر هم اگر بدن ما را در سردخانه نگذارند و چند روز بماند بوی گند و تعفن آن از حیوانات مرده هم بدتر است. چرا غرور ما را می گیرد؟ چرا ادعای ربوبیّت می کنیم.

یَا أَیُّهَا الإِنسَانُ مَا غَرَّکَ الکَرِیمِ ؛(3) ای انسان، چه چیز تو را درباره پروردگار بزرگوارت مغرور ساخته؟! این غرور ما را زمین می زند. «از منی بودی منی را واگذار.» اگر خود انسان بفهمد که بدن او از یک نجاست درست شده است، این قدر به خود نمی بالد.

خدای بزرگ را ببین! هر چقدر بزرگی خدا را بشناسی، کوچکی و فقر و عجز خود را می شناسی. و از این طرف هم هرچه به بیچارگی و عجز و فقر خود پی ببری، عظمت خدا را در می یابی. اینها با همدیگر ملازمه دارند.

ص:207

اینها خیلی منیّت ها را خورد می کند و ما را مورد نظر خدای متعال قرار می دهد.

اجازه نشستن میدادند. واقعاً این خیلی تأثیرگذار است. پیغمبر ما می فرمودند:

أَحَبَّ المَسَاکِینَ وَ أَکثِر مُجالَسَتَهُم؛(1) مساکین را دوست بدار و با آنان زیاد مجالست و همنشینی کن.

گاهی زاویه و جهت کارهای ما با انبیا 180 درجه است. یعنی انبیا از این طرف می روند و ما از آن طرف می رویم. انبیا به مستضعفین محبت می کردند، آنان را تکریم می کردند، به آنها احترام می گذاشتند. ما به رؤسا و پولدارها و اسم و رسم دارها احترام می گذاریم. اینها هم اگر تقوا دارند، به خاطر تقوایی که دارند، باید به آنها احترام بگذارید، اشکالی ندارد، ولی به ضعفا و افراد فقیر بیشتر باید احترام کرد.

خیلی عجیب است! کسی که غلام و برده بود، او را خریدند و آزاد کردند و مسئولیّت بیت المال، مسئولیّت اذان گفتن، مسئولیت اعلانات را به او واگذار کردند. موقع اذان که می شد، می فرمودند:

أرِحنا یَا بِلَال؛(1) ما را راحت کن ای بلال!

ببین پیغمبر بلال حبشی را که یک برده سیاه چهره بوده، چقدر تکریم می کرده است. در فتح مکّه حضرت او را به بالای کعبه فرستادند، اذان بگوید. با این که صدای او هم چندان خوب نبود. اذان گفت. به قدری برای آنها که متکبر بودند و غرور داشتند سنگین بود که می خواستند دق کنند. گفتند: پیغمبر عجب سلیقه ای دارد. این کلاغ سیاه را بالای کعبه فرستاده است تا اذان بگوید.

ما اجازه نداریم کسی را تحقیر کنیم. اگر می خواهیم به کسی کمک کنیم مراقب باشیم منت نگذاریم. هر کسی برای خود یک شأنی دارد.

ص:212

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

لَؤ لَم تُذنِبُوالَخَشِیتُ عَلَیکُم مَاهُوَ أَکبَرُ مِن ذَلِکَ العُجب العَجب؛(1) اگر گناه نمی کردید، از چیز بزرگ تر از آن بر شما بیم داشتم؛ خودپسندی، خودپسندی گناه مثل یک چاله است، غرور مثل یک چاه عمیق است. می فرماید: گاهی غرور به مؤمن دست میدهد و خدا افاضات خود را کم می کند تا وارد چاله گناه شود که غرور لو کم شود.

خواجه عبدالله انصاری می گوید: «بنده معصیتی هستم که مرا به عذر آورد، و بیزار از عبادتی که مرا به عجب آورد.» این همان فرمایش امیر المؤمنین ملا است که فرمودند:

سَیَّئَةُ تَسُوءُکُ خَیرُ عِندَ اللهِ مِن حَسَنَةٍ تُعجِبُکُ؛(2) بدی و گناهی که تو را اندوهگین سازد، نزد خدا بهتر از آن حسنه و خوبی است

که تو را به خودبینی وا دارد. گناهی که غرور تو را در هم بشکند و تو را به انفعال و شرمندگی و زمین خوردن وابدارد که توبه کنی، بهتر است از ثواب و حسنه ای که تو را به عجب و غرور وابدارد. گناه در نزد آن کوچک است.

گناهی که ما را به عذر وامی دارد، منفعل و شرمنده و ناراحت می کند، بهتر از ثواب و حسنه ای است که ما را مغرور می کند و می گوییم از همه

ص:214

بهتر هستم. شکستن این غرور چقدر مهم است که اگر با گناه شکسته شود، باز ارزشمند است.

اگر ما به چاله بیفتیم، بهتر از این است که به چاه عمیق بیفتیم. گناه در برابر غرور و خودپسندی مثل یک چاله است، و خودپسندی یک چاه عمیق است.

خود را در نظر نگیرند، آن دختر هم بنده خداست. به آن دختر هم خیر برسانند. از این طرف یک خانواده ای که می خواهند داماد بگیرند، فقط منافع دختر خود را در نظر نگیرند، به این داماد هم خیر برسد. اگر تمگن و امکانات دارند، به او هم خیر برسانند. خود دختر و پسر در ازدواج فقط خیر و منفعت شخصی خود را در نظر نگیرند. به طرف مقابل هم خیر برسانند. به معنای واقعی کلمه ما بشوند.

خانواده ما اضافه شده است. داماد را غریبه و بیگانه حساب نکنند. این طرحها همه مشکلات را حل می کند. وقتی داماد ببینید آنها این قدر به او محبت می کنند، این محبت ها را به دختر این خانواده که همسر او باشد منتقل می کند. هر چقدر ما به عروس خود محبت کنیم، او هم به پسر ما محبت ها را بر می گرداند. اگر ما به داماد خود محبّت کنیم، او هم به دختر ما بر می گرداند.

اگر اینطور رفتار کردیم، علاوه بر این که این فاصله ها کم و کمتر می شود، ما هم از کبر و غرور و خودپسندی دور می شویم. اختلافها کنار می رود و منبتها، تبعیضها، ملامتها از بین می رود.

منفعت خود را در نظر گرفتید. اگر واقعاً نیّت اصلی تولید کننده های کارخانه دارها، سرمایه دارها خیر رساندن باشد، چقدر شیرین می شود؟

من خیلی لذّت بردم وقتی یکی از تجار معروف می گفت: من دوست تاجری دارم که بسیار بامحبت است. آن قدر مهماندوست است که وقتی ما به منزل او می رویم، خود او پذیرایی می کند. دیگران را به زحمت نمی اندازد. یکی از کارهای خوبی که انجام داده، این است که اضافه بر حقوق معمولی که به کارگرها می دهد، از مال شخصی خود برای همه آنها خانه تهیه کرده است. به خدا قسم این کارها چقدر خدا را خشنود می کند؟

اصلا شخصیت های برجسته از همین راه به کمالات رسیدند. کمال در این است که ما خیر دیگران را بخواهیم، منفعت دیگران را بخواهیم. اگر دیگران را هم بر خود مقدم بداریم که نور علی نور است. آن شخص قطعاً ولی خداست.

مَن أَصبَحَ لَا یَهتَمُّ بِأُمُورِ المُسلِمِین فَلَیسَ بِمُسلِمٍ؛ (1)کسی که صبح کند و به امور مسلمین همت نگمارد مسلمان نیست. یعنی کسی که من محور است، مسلمان نیست. مؤمن واقعی نیست. فقط خود را نبینیم. خیر دیگران را هم بخواهیم. آن وقت خدا چقدر به ما خیر و برکت می دهد، چقدر لطف و عنایت می کند!

دعاها و نماز زیارت چند دقیقه بنشینید، تسبیح به دست بگیرید، به اسم دوست و فامیل و همسایه و پدر و مادر و ذوی الحقوق، همه اینها را دعا کنید.

ایثار و فداکاری اهل بیت علیهم السلام

چرا خداوند به پیغمبر ما، به امامان ما، یا حضرت زهرا، یا حضرت خدیجه علیهم السلام این قدر عظمت و مقام عنایت کرده است؟ یک رمز بسیار مهم آن ایثار و فداکاری این بزرگواران در راه خدا بوده است که خود را فدای خلق کردند. از خود گذشتند. امام هفتم علیه السلام فرماید:

إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ غَضِبَ عَلَی الشَّیعَةِ فَخَیَّرَنِی نَفسِی أَو هُم فَوقَیتُهُم وُ الله بِنَفسِی؛(1) خدای عز وجل بر شیعه غضب کرد، پس مرا مخیر ساخت که یا من یا آنها فدا شویم. به خدا من با دادن جان خودم ایشان را حفظ کردم. خیلی روایت عجیبی است. شیعه ها کارهایی کردند. در روایت نیامده است که چه گناهی بوده؛ ترک تقیه بوده، یا افشا کردن اسرار بوده، یا با همدیگر دعوا و نزاع داشتند و کارهایی انجام دادند که خدا بر آنها غضب کرد و بنا بود ابتلا پیدا کنند. یعنی گوشمالی شوند.

امام هفتم علیه السلام فرمودند: مخیّر شدم که من بلاگردان باشم، من سپر بلا بشوم، یا شیعیان من این بلا و مصیبت را ببینند. فرمود: به خدا قسم من با خدا معامله کردم. گفتم: خدایا، این ابتلا و سختی به من برسد و به دوستان من نرسد.

اگر مجنون دل شوریده ای داشت

دل لیلی از او شوریده تر بود

ص:222

ولی به خاطر این که به ما بباورانند و ما باور کنیم قسم خوردند. به خدا قسم امام های ما از خود شما به شما مهربان تر هستند.

امام های ما چقدر ما را دوست دارند! پیغمبر ما چقدر ما را دوست دارد؟ امام صادق علیه السلام به خدا قسم می خورد که خدا بیش از ما شما را دوست دارد.

شخصیت عالم شوهر او شد، بهترین زن عالم دختر او شد، عزیز خدا حضرت علی علیه السلام داماد او شد. این از من بیرون آمدن، چقدر درِ رحمت را باز می کند!

در هر صورت یکی از راههای شکستن این بت بزرگ که خودخواهی است، این است که آدم هر خیری که برای خود می خواهد، برای دیگران هم بخواهد. دیگران را هم در خیر خود شریک کند. این حدّاقل است.

و بچّه را از حوض خارج کرد. به محض این که دید فرزند خود او نیست، او را رها کرد. حالا فرزند شما نه، فرزند باجناق شما، فرزند شخص دیگری، اصلا فرزند غیر مسلمان چه فرقی می کند؟!

گاهی ما برای فرزند خود و منافع خود از جا می پریم، به آب و آتش می زنیم، ولی اگر شخص دیگری باشد چه؟ یک مؤمن کسی است که دیگران را هم در غم و شادی شریک خود بداند. غم دیگران را هم غم خود بداند و دیگران را هم در شادی خود شریک گرداند. بی تفاوت نباشد.

خدای متعال سفارش به امر به معروف و نهی از منکر می کند:

«وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»؛(1) مردان و زنان با ایمان، دوستان یکدیگرند، که به کارهای پسندیده وا می دارند، و از کارهای ناپسند باز می دارند. اول می فرماید: برخی نسبت به هم ولایت دارند. یعنی یکدیگر را دوست دارند. وقتی شما می خواهید به کسی امر و نهی کنی، اول باید او را دوست بداری. یعنی از روی محبت امر و نهی کنی، نه از روی غیظ و کینه و به حالت خشم، که تو بد هستی، تو جهنّمی هستی.

یکی از دلایل این که امر به معروف های ما جواب نمی دهد، یا برعکس جواب می دهد، همین است. یعنی تو باید خیرخواه او باشی، دلسوز او باشی، بخواهی که او را از یک مهلکه نجات بدهی. مثل یک طبیب مشفق مهربان که می خواهد یک بیمار و درمانده ای را مداوا کند. به این مجرم باید به چشم خیرخواهانه نگاه کنی.

اول می گوید: شما ولی هستید. به عنوان ولی نگاه بکن. به عنوان خیر خواه و دلسوز و مهربانی نگاه کن، نه این که من خوب هستم و تو بد هستی. وقتی که «من» وسط می آید، اصلاً جواب نمی دهد و امر به معروف را درست به جا نمی آوریم. خدا این ولایت و خیرخواهی را در شما قرار داده است، و شما به قصد خیرخواهی و مهربانی و دلسوزی می خواهید یک نفر را از یک بیراه وارد راه درست کنید. و این خیلی مهم است.

ص:230

مناجات مریدین از مناجات های زیبای پانزدهگانه امام سجاد علیه السلام است. حضرت در آنجا عرضه می دارد:

وَ سَیَّرنَا فِی أَقرَبِ الطُّرُقِ لِلوُفُودِ عَلَیکَ؛(1) خدایا، و به نزدیک ترین راه برای ورود به حضرتت رهسپارمان گردان! خدایا، از نزدیک ترین راهها من را ببر. نزدیک ترین راهها راه محبت است. اگر انسان خدا را دوست می دارد، اولیای خدا را دوست میدارد، بخواهد یا نخواهد، صفات و اخلاق آنها به او سرایت می کند.

بار اوّل که مرجعیت به ایشان محوّل شد، پول شهریه نداشت که شهریه طلاب را بپردازد. منزل خود را فروخت و شهریه داد! این خیلی عجیب است. سخاوت ایشان عجیب فوق العاده بوده است. وقتی شهریه نمی رسید، از افراد مختلف قرض می گرفتند و می فرمودند: من یقین دارم قرض مرا متدینین و علما می دهند. خاطر من جمع است و مردم هم به من اطمینان دارند. یعنی انسان خود را به زحمت بیندازد که کار مردم راه بیفتد، به دیگران خیر برساند.

گفت: اتّفاقاً ما یک روزی به بن بست رسیدیم و کار ما خیلی سخت شد. به منزل آقا سید ابو الحسن اصفهانی رفتیم و به ایشان گفتیم: برای ما مشکلی پیش آمده است. ایشان به اندرونی رفت و یک مقدار پول خورد آورد، ولی زیاد بود.

در آن زمان همه کشورها و ممالک شیعه از ایشان تقلید می کردند. کشورهای مختلف حتی شوروی سابق در زمان فوت ایشان اعلان عزا کردند. یعنی این قدر مرجعیت ایشان فراگیر بوده است. هندوستان، پاکستان، ایران همه از ایشان تقلید می کردند.

فرمود: من تعجب کردم. ایشان عذرخواهی کردند و فرمودند: در حقیقت از بیت المال و مال خود هیچ چیز در خانه نداشتم. دوست هم ندارم کار کسی را فوری راه نیندازم و ناامید برگردد. رفتم از بچه ها اجازه گرفتم و قلک بچه ها را شکستم. من عذرخواهی می کنم از این که این پولها خورد است.|

آتش جهنّم نروند. امام حسین علیه السلام خون دل خود را داد، «لِیَستَنقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الجهَالَةِ؛(1) تا بندگان خدا را از جهالت نجات بخشد.» این همه ابتلائات و سختی ها برای نجات بشریت است تا به بیراهه نرود، دنبال ظالمها و طاغوتها نرود، دنبال یزید و یزیدیها نرود.

مهربان تر از مهربانان

امام صادق علیه السلام به زید شحام فرمودند:

وَ اللهِ یا زیدُ إِنَّی أَرحَمُ بِکُم مِن أَنفُسِکُم؛(2) ای زید، به خدا قسم من به شما از خودتان مهربان ترم! إن شاء الله یک مقدار باور کنیم، کمی به این فرمایشات و محبت ها ایمان بیاوریم تا ما هم مثل آنها بشویم. در حدیث دیگری فرمودند:

وَ اللهِ إِنَّ اللهَ أَشَدُّ حُبّاً لَکُم مِنَّا؛(3) به خدا سوگند، یقینا خداوند بیشتر از ما شما را دوست دارد. اولا ما از خود شما به شما مهربان ترهستیم. ما چقدر خود را دوست داریم؟ چقدر دور خود می چرخیم؟ آنها بیشتر از ما، ما را دوست دارند. بعد می فرماید: به خدا قسم، خدای مهربان از ما به شما مهربان تر است. امام حسین علیه السلام برای بندگان خدا قربانی شد! همه وجود حضرت زهرا

ص:236

وقف مردم بود، ولی می گوید: خدای فاطمه، خدای امام صادق، خدای پیغمبر مهربان تر از ماست.

خدایی که ما را درست کرده، قدر ما را می داند. پیغمبر و امامی که صفات خدا در آنهاست، قدر ما را می دانند. یک مادری که برای فرزند خود زحمت کشیده، قدر فرزند خود را می داند. مادری که خون دل خورده تا این فرزند به این مرحله رسیده، چقدر به فکر اوست! همه هستی خود را فدا می کند. این یک نمونه از تجلی خداست.

اینها واقعیت است که خدا بیش از چهارده معصوم شما را دوست دارد. اگر این یک حدیث را باور کنیم کار ما درست می شود. بدانیم این اطلاعات هم لطف و عنایت آنهاست. خدا بندگانی را هم که در این مسیر قرار می گیرند خیلی دوست دارد.

سختی می گیرد و از پا می افتد. ایشان تا آخر عمر به این خانم محبت کرد، با این که می توانست همسر دیگری بگیرد، با او را طلاق بدهد، ولی این کار را نکرد. گفته بود: او مسیحی بوده، اسلام آورد، وظیفه دارم جای پدر و مادر و فامیل را برای او پر بکنم. و تا آخر عمر به ایشان محبت کرد و مراقب این خانم بود تا صدمه ای نبیند.

این کارها واقعاً از میلیونها نماز شب و دعا و عبادت بالاتر است. از میلیونها تبلیغ بالاتر است. آدم در مقام عمل این محبت را نشان دهد، خیلی مهم است.

طَرِیقِی أَوجَعَ قَلبِی وَ بَلَغَ مِنّی؛ در مسیری که می آمدم، حادثه تخلی دیدم و دل مرا به درد آورده و غیرت من به جوش آمد. و نمی توانم خرما بخورم.» حضرت فرمودند: به حقّی که من به تو دارم، تو را قسم دادم بیا از این خرما بخور! وقتی حضرت قسم دادند، من نزدیک آمدم و چند خرما خوردم.

بعد حضرت فرمودند: ناراحتی تو چیست؟ چه حادثه ای پیش آمده است که ناراحت شدی و می گویی دل من به درد آمده؟ عرض کردم: در مسیری که می آمدم، دیدم یک مأمور خشن، یک خانمی را به طرف حبس می کشد و با تازیانه به سر خانم می زند. و این خانم فریاد می زد: «المُستَغَاثُ بِاللهِ وَرَسُولِهِ، ای خدا به داد من برس، یا رسول الله به داد من برس!» «وَ لَا یُغیثُهَا أَحَدُ؛ و هیچ کس هم جرأت نمی کرد جلو برود و این خانم را از دست این مأمور جلاّد نجات بدهد.

گفت: من هم تنها بودم. زورم نمی رسید. دل من با دیدن این منظره آتش گرفت. از اطرافیان پرسیدم: جرم این خانم چه بود که این مأمور این خانم را می زد و می کشید و به حبس می برد؟

گفتند: این خانم داشت راه می رفت. پای او لغزید و به زمین افتاد. وقتی که به زمین افتاد، پهلو و بدن او آزرده شد. به یاد فاطمه زهرا علیها السلام افتاد. گفت:

«لَعَنَ اللهُ ظَالمِیکِ یَا فَاطِمَةُ»؛ چون به او آسیب رسید، یاد مصائب حضرت زهرا افتاد. گفت: خدا ظالمین فاطمه زهرا را لعنت کند! آنها را که به او اذیت و آزار رساندند.

ص:239

مأمور آنجا بود. این جمله را شنید و این حرکت را دید. او را گرفت و با تازیانه برد. مردم هم می ترسیدند جلو بروند.

می گوید: وقتی من این جملات را شرح دادم، امام صادق علیه السلام مثل ابر بهاری شروع کرد به شدت گریه کردن.

ببینید امام صادق علیه السلام چقدر به دوستان خود و به دوستان فاطمه علاقه دارد. برای دوستان فاطمه گریه می کند. برای خود حضرت زهرا که ما اندازه آن را نمیدانیم.

در روایت آمده است: «لُم یَزَل بَیکیِ حَتَّی ابتَلَّ مِندِیلُهُ وَلځیَتُةُ وَ صَدرُه»؛ امام صادق علیه السلام برای مظلومی این خانم و همچنین یاد مادر خود فاطمه زهرا، مثل ابر بهار گریه کرد و اشک ریخت تا محاسن و سینه ایشان و حوله ای هم که جلوی ایشان بود تر شد!

این همان است که فرمودند: والله ما شما را بیشتر از خودتان دوست داریم. یعنی یک خانم که دوست اهل بیت است، وقتی به زمین می افتد، دل امام زمان متأثر می شود. به یاد مادر خود می افتد و برای اهل بیت گریه می کند.

می گوید: با حضرت به طرف مسجد حرکت کردیم. در بین راه، حضرت یکی از شیعیان را مأمور کرد. گفت: به دار الإماره برو و بررسی کن سرنوشت این خانم چه می شود و در اولین فرصت برای من خبر بیاور. یک نفر هم دنبال توست که پیگیری کند.

به مسجد سهله رفتیم. حضرت دو رکعت نماز خواندند. من هم دو رکعت نماز خواندم. حضرت دعایی خواندند و به سجده رفتند. می گوید: در سجده من فقط نفس حضرت را حس می کردم. یعنی آرام دعا می کردند و من متوجه نمیشدم چه می گویند. بعد از لحظاتی سر از سجده بلند کردند و خوشحال شدند و فرمودند: این خانم آزاد شد.

می گوید: در مسیری که می رفتیم، مأموری که آقا فرستاده بودند آمد. فرمودند: چه خبر؟ گفت: من رفتم در دارالإماره ایستادم. دریان امیر آمد و از این خانم پرسید: چه گفته بودی؟ گفت: من زمین خوردم و به دشمن های فاطمه زهرا لعنت کردم. نماینده امیر دویست درهم پول در آورد و به او داد . و گفت: «اجعَلِی الأَمِیرَفِی حِلَّ؛ امیر را حلال کن، اشتباه شده.» و عذرخواهی کرد.

حضرت فرمودند: بعد چه شد؟ گفت: آن زن پول دشمن را نگرفت. حضرت فرمودند: پول را نگرفت؟ راوی گفت: والله نگرفت. با این که آدم مستضعفی هم بود، نگرفت. والله با این که احتیاج داشت پول هم نگرفت. این هم از عزّت نفس و بزرگواری این خانم بود.

ص:241

امام صادق علیه السلام فرمودند:

خَیرُ العَمَلِ بِرُّ فَاطِمَةَ وَ وُلدِهَا؛(1) بهترین عمل نیکی به فاطمه و فرزندان اوست.

همان «خَیرُ العَمَلِ» که ما در اذان و اقامه می گوییم. نیکی به حضرت زهرا و فرزندان حضرت زهراست.

آن بزرگ می فرمود: همه آرزوی من این است که حضرت فاطمه زهرا یک گوشه چشم به من کند. این از میلیونها عبادت بالاتر است؛ چون حبیبه خداست، عزیز خداست.

می گوید: این خانم به من گفت: به امام صادق سلام برسانید و بگویید: برای من دعا کند که خدا این کنیزش را آزاد کند. یعنی از آتش جهنّم و بدی ها آزاد بشود. گفتیم: چشم.

گفت: این را هم به شما بگویم که من کسی را بهتر از امام صادق و آبا و اجداد او نمی شناسم که پیش خدا برای کارها واسطه بشوند. یعنی اگر می خواهید توسل پیدا کنید، به این امام و پدران بزرگوار توسل پیدا کنید. آنها رابطه هستند. آنها نور چشمی خدا هستند.

می گوید: ما خدمت امام صادق علیه السلام برگشتیم و این خبرها را به حضرت دادیم که رفتیم و او بیهوش شد و گریبان چاک کرد.

همین طور که ما شرح می دادیم «جَعَلَ یَبکِی وَ یَدعُو لَهَا؛ امام صادق همین طور اشک می ریخت و برای این خانم دعا می کرد.»(1)

الآن هم اگر کسی در این خانه بیاید و با آنها ارتباط برقرار کند، و یک مقدار از خود بگذرد، همین طور است.

باید خدا لطف کند و به برکت حضرت زهرا ما را از آتش جهنّم نجات دهد. آتش جهنم یعنی دشمنان اهل بیت، آتش جهنّم یعنی منیّت ها و خودخواهیها و طاغوت هایی که منم، منم می کردند و فقط منافع خود را در نظر می گرفتند.

ص:244

می فرمودند: شما که می روید زیر دوش خود را بشویید، به این قصد بروید که رذائل اخلاقی، پلیدیها، عیبها، بداخلاقی ها را دارید می شوید. دارید روح خود را پالایش می دهید و پاک می کنید.

وقتی می روید وضو بگیرید و دست و صورت خود را می شوید، به این قصد بشویید که دارم بدی ها را از خود دور می کنم، نیت های بد، فکرهای بد و اخلاق تند و زشت را از خود دور می کنم.

وقتی دارید سر و صورت خود را اصلاح می کنید، به قصد این انجام بدهید که از فکر و خیالات بد بیرون بیایید. فکرهای باطل، وسوسه های شیطانی را از خود دور کنید. چقدر انسان با این نیت پاکیزه می شود!

وقتی زباله و آشغال ها را از خانه خود دور می کنید، به این قصد دور کنید که دشمنان اهل بیت و بدها را از خود دور می کنید. این نگاه خیلی چیز به آدم میدهد. این برای دور کردن دشمنها و بدی هاست.

به خانه که می آیید همسر خود را به عنوان شیعه و دوست فاطمه زهرا نگاه کنید، به قصد فاطمه زهرا به او محبّت کنید.

با حضرت زهرا صحبت می کرد! حضرت امیر به سلمان فرمودند: چرا به فاطمه سر نمی زنی؟ «فَإنَّهَاإلَیکَ مُشتَاقَهُ؛(1)برو به فاطمه سر بزن که فاطمه زهرا مشتاق دیدن تو است.» دل او برای تو تنگ شده است.

برای تفریح بگذارید، وقتی را برای امور معاش بگذارید، وقتی را برای عبادت بگذارید. به خصوص به ساعت های استراحت و تفریح خیلی سفارش شده است. فرمودند: آن ساعت هایی که شما استراحت، یا تفریح می کنید، آنها به کار شما و عبادت شما کمک می کند. آن را هم باید مثل عبادت های خود جدی گرفت.

کار دنیا تمام شدنی نیست. به اندازه ای که وسع و طاقت ماست باید کار کنیم. اگر بنده می توانم ده کیلو بار بلند کنم، چرا پانزده کیلو بار بلند کنم؟ چرا بیست کیلو بار بلند کنم که عصبانی بشوم و با خود و با اطرافیان بد اخلاق شوم. یک مقدار محتوای دیگ را کم کنیم.

اگر مهمان می آید خود را به تکلف نیندازیم، یک رقم غذا درست کنیم. مگر حتما باید چشم و هم چشمی باشد که سه یا چهار رقم غذا باشد. در نظافت وسواس به خرج ندهیم.

بنابراین، یکی از راههایی که انسان را به آرامش می رساند، این است که محتوای کار خود را یک مقداری کمتر کند و بیش از ظرفیت خود کار نکند. هر کدام از ما یک قابلیت هایی داریم. بیشتر از توانی که داریم از خود کار نکشیم، مخصوصاً خانمها.

کارهای خانه تمام شدنی نیست. از بچه داری گرفته، تا نظافت و غذا درست کردن و مهمانی، از رفت و آمد و خیاطی و ... هر چقدر که می توانیم باید کارهای اضافه و مسائل چشم و هم چشمی را کنار بگذاریم. اگر کارهای اضافه را کم کردیم، خیلی وقت اضافه می آوریم. باید مراقب

ص:250

بود بیش از اندازه، خود را مشغول نکنیم؛ چون به ما فشار می آورد و بد

اخلاق میشویم.

با اتّصال به قرآن و خدا و اولیای خدا، مدام روزنه هایی باز می شود که دریا دل می شویم، بزرگ می شویم. هرچه می توانیم با انسانهای تنگ نظر و کوچک کمتر بنشینیم.

انسان اگر با بزرگان بنشیند، بزرگ می شود. دیر متلاطم می شود. هم دیر به جوش می آید و هم سر ریز نمی کند. راه اساسی برای کسی که دیگ غضب او به جوش آمده، این است که شعله آتش را کم یا خاموش کند.

می آید. ولی بعد از چهار ماه که روح در او دمیده شد و جان در او آمد، اگر کسی او را از بین ببرد، دیه کامل می شود.

مرحوم آقای دولابی مثال زیبایی داشتند. می فرمودند: قبل از این که انسانها روح ولایت ائمه در آنها دمیده شود، ارزش ندارند. اگر به امام و انسان کامل متصل شدند و روح معنوی و روح حقیقت در آنها دمیده شد، ارزش پیدا می کنند. البته این بحثی در امور معنوی است. حقیقت ما، روح و جان ماست. ما آن را با بدن خود اشتباه گرفته ایم. مولانا می گوید:

در سرای مردمان خانه مکن

کار خود کن کار بیگانه نکن

کیست بیگانه تن خاکی تو

کز برای اوست غمناکی تو

مثنوی مثال می زند و می گوید: کسی فکر می کرد زمین دیگران زمین خود اوست. تمام سرمایه های خود را در زمین دیگران خرج کرد. خانه ساخت، باغچه ساخت. تمام سرمایه و وقت و همت خود را صرف آنجا کرد. بعد که آمد تصرف کند، صاحب ملک آمد و گفت: این ملک مال من است. این هم سند و مدرک آن. این ملک تو نیست. ملک تو جای دیگری است. خانه را جای دیگر باید می ساختی.

این شخص می بیند که هفتاد سال سرمایه های خود را در زمینی هزینه کرده است که مال او نیست، مال دیگری است.

بعد می گوید: این تنه خاکی تو زمین بیگانه ای است که داری در آن و روی آن هزینه و سرمایه گزاری می کنی. همه همت تو تن و بدن شده است.

ص:254

تو این بدن نیستی. همه همّ خود را برای این بدن نگذار. «بر تن متن، بر تن آفرین تن» این بدن شما یک مرکب گذر است.

می رود و شناسنامه باطل می شود. ولی روح ما چه؟ روح ما هزارهاهزار سال، بلکه میلیونها سال جلوتر خلق شده است.

ای خوش آن روز کزین عالم ویران بروم

رخت برگیرم و تا ملک سلیمان بروم

من به خود نامدم اینجا که به خود باز روم

آن که آورد مرا باز برد در وطنم

حافظ هم می گوید:

فاش می گویم و از گفته خود دلشادم

بنده عشقم و از هر دو جهان آزادم

طائر گلشن قدسم چه دهم شرح فراق

که در این دامگه حادثه چون افتادم

من ملک بودم و فردوس برین جایم بود

آدم آورد در این دیر خراب آبادم

مغربی نیز در این باره خیلی زیبا سروده است:

ماسالها مقیم در یار بوده ایم

واندر حریم محرم اسرار بوده ایم

پیش از ظهور این قفس تنگ کائنات

ماعندلیب گلشن اسرار بوده ایم

چندین هزار سال در اوج فضای قدس

بی پّر و بال طائر و طیار بوده ایم

ص:257

بی ما و بی شما و کجا و کدام و کی

بی چند و چون و اندک و بسیار بوده ایم

بایار خود خرم و خندان به کام دل

بی زحمت و مشقت اغیار بوده ایم

نفس و جنبه های طبیعی و مادی ما اثر می گذارد. اگر روح دریایی باشد، تکان نمی خورد.

روح ما شکست پذیر نیست. قدرت خدایی در آن است. روح الله است. صفات الله در آن است. این تلنگرها به نفس ما و به تعین ما برخورد می کند.

خداوند از آن بالا ما را به اسفل السافلین دنیا انداخته است.

«لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ »(1) به راستی انسان را در نیکوترین اعتدال آفریدیم. سپس او را به

پست ترین مراتب پستی بازگردانیدیم. امام صادق * در پاسخ این سؤال فرمودند:

إِنَّ اللهَ تبارک و تعالی عَلِمَ أَنَّ الأَروَاحَ فِی شَرَفِهَا وَ عُلُوَّهَا مَتَی مَاتُرِکَت عَلَی حَالَهِا نَزَعَ أکثَرُهَا إِلَی دَعوَی الرُّبُوبِیَّةِ دُونَهُ عَزَّ وَ جَلَّ؛ به راستی خداوند تبارک و تعالی دانست که ارواح با آن شرف و والایی، اگر به حال خود گزارده شوند، بیشتر آنها در برابر

خدای عز وجل به دعوی روبوبیت و پروردگاری می گرایند چون روح خیلی شرافت و علو دارد، اگر خدا به همین حال او را رها می کرد، یعنی او را مورد آزمایش و گرفتاری قرار نمی داد، همه آنها ادعای خدایی می کردند.

در روایت دیگری نقل شده است که خدا وقتی روح را خلق کرد، به او خطاب فرمود: «من أنا؟ من چه کسی هستم؟» روح در مقابل خدا قد علم کرد. دم از استقلال زد. گفت: من خودم هستم. تو چه کسی هستی؟

خدا گفت: من تو را به جایی می فرستم که خود را بشناسی، من را هم بشناسی. بعد از این که او را به این دنیا مبتلا کرد، فرمود: «من آنا؛ من چه

ص:261

کسی هستم؟» گفت:

أَنتَ الواحِدُ القَهَّار؛ (1)تو خدای واحد قهار هستی. من دست بالا می کنم و هیچ چیز ندارم. شاید برای همین فرمود:

«لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِی کَبَدٍ»؛ به راستی که انسان را در رنج

آفریده ایم. انسان باید در این سختی ها ساخته بشود. یعنی فکر نکند همه چیز از خود اوست. لذا حضرت فرمودند: اگر به همین حال ترک می شدند، خوف این بود که همه ادعای ربوبیت کنند. نظر خدا به خلق از خود آنها بیشتر است. خداوند با نظر لطف و رحمت خود این ها را در بدن قرار داد و محتاج یکدیگر گردانید.

فَیَعلَمُوا بِذَلِکَ أَنَّهُم بِهَا مَربُوبُونَ وَ عِبَادُ مَخلُوقُونَ؛(2) برای این بود تا

بدانند که آنها پرورده و بنده و مخلوق اند. بدانند که ما ربی داریم، ما مربوب هستیم، ما بنده و بند او هستیم، از خود چیزی نداریم.

وَیُقبِلونَ عَلی عبادَتِهِ فَیَستَحقُّونَ بِذلِکَ نَعیمَ الأَبَدِ وَ جَنّةَ الخُلدِ وَیَأمَنُوا مِنَ الفَزَعِ إِلَی مَا لَیسَ لَهُم بِحَقًّ، و رو به عبادتش آرند و سزاوار نعمت ابدی و بهشت جاویدان گردند و از گرایش بدانچه سزاوارشان نیست آسوده مانند.

ص:262

خداوند می خواست جلوی ادعای اولوهیت آنها را بگیرد. چون اگر خدا این روح را آزاد می گذاشت، ادعای اولوهیت می کرد. یعنی از استقلال حرف میزد. سپس فرمودند:

یَا ابنَ الفَضلِ إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أحسَنُ نَظَراً لِعِبَادِهِ مِنهُم لِأَنفُسِهِم، ای پسر فضل، به راستی خدای تبارک و تعالی برای بندگانش از خودشان خیر خواه تر است. می فرماید: فکر نکنی اگر خدا ما را همانجا نگه می داشت بهتر بود و اتفاقی نمی افتاد. کاری که خدا می کنند احسن است. بهترین گزینه است. خداوند حکیم علی الاطلاق است. نظر خدا به بندگان خود از همه بهتر است، حتی از خود آنها. بعد می فرماید: این خطر جدّی بوده است.

اَلا تَری أَنَّکَ لَا تَرَی فِیهِم إِلَّا ِللعُلُوَّ عَلَی غَیرِهِ: آیا نمی بینی که همه برتری بر دیگران را دوست دارند؟

حاجت و فقر و آلام و حوادث ناگوار و موت غالب و قاهر مبتلا ساخت.

او را به دنیا فرستاد تا مورد آزمایش قرار بدهد. می گوید: من همه چیز دارم، خدا در یک لحظه همه چیز را از او می گیرد. می گوید: صحیح و سالم هستم، با یک ویروس زمین می خورد. این ادّعاها و منیّت ها جز با این فشارها برطرف نمی شود. یک حکمت بزرگی که خدا ما را در این بدن و این دنیا فرستاده است، این است که دست از خدایی بکشیم.

حاج آقای دولابی می فرمودند: مادرها وقتی می خواستند فرزندان خود را بخوابانند، می گفتند: لالالا ...، یعنی لا اله، یعنی از خدایی خبری نیست، بگیر بخواب. اینجا باید الا الله باشد. باید خدا را نشان بدهی، نباید خود را نشان بدهی

برای این که ما ادّعای خدایی نکنیم، در مقابل خدا فریاد نزنیم، در مقابل خدا دستگاه راه نیندازیم و منیّت ها را خرد کنیم، خدا ما را در این خاکدان دنیا فرستاد. امام صادق طلا در آخر فرمود:

یَا ابنَ الفَضلِ إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَتَعَالَی لَا یُفعَلُ بِعِبَادِهِ إِلَّا الأَصلَحَ؛ ای پسر فضل، به راستی خدای تبارک و تعالی با بنده هایش جز آنچه بهتر است نمی کند. هزارها نقشه و گزینه است، ولی بدان که خدای متعال آن که از همه بهتر و صالح تر است نسبت به بندگانش انجام می دهد. یعنی برترین گزینه ها را انجام می دهد و این کاری هم که خدا انجام داده است، ظلم در حق کسی نیست.

ص:264

«إِنَّ اللَّهَ لَا یَظْلِمُ النَّاسَ شَیْئًا وَلَکِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ»(1)و هیچ به مردم ستم نکنند، ولی مردم اند که به هم ستم میکنند. هیچ وقت هم خدا به کسی ظلم نمی کند. اینها که فقر می بیند، مشکلات می بینند، سختی ها می بینند، بدانند که همه برای ساختن آنهاست. برای این است که بت نفس و هوا و هوس آنها شکسته شود. لذا انبیا در حد اعلای ابتلا بودند. برای این که حتی به مقدار کم هم روح آنها اراده برتری و علو نکند، خدا از همه بیشتر مواظب آنها بود تا خاضع و خاشع باشند.

چیزی که ما در زندگی خود از همه بیشتر باید مواظب باشیم، این است که در مقابل خدا قد علم نکنیم، با عنوان درست نکنیم.

گرفتم آن که نگیری مرا به هیچ گناهی

همین گناه مرا بس که با وجود تو هستم

این که در مقابل خدا می گوییم من هستم، من چه کسی هستم، این بالاترین گناه است. اولیای خدا خیلی مراقب بودند.

می گفت: نمی دانم. گاهی برای من سنگین است که بگویم نمی دانم، ولی ایشان با کمال وقار می گفت: نمی دانم.

می گوید: گاهی بعضی ها می آمدند آنقدر سؤال را تکرار می کردند، با ایشان جدل می کردند، و ایشان اصلاً عصبانی نمی شد. یعنی خودت را در خود له کرده بود.

یکی از شاگردان ایشان می گوید: من همراه ایشان از درس برمی گشتیم. به منزل ایشان رسیدیم. ایشان در زدند. خدمتگذاری داشتند که در خانه خدمت می کرد و چای می آورد. ایشان دیر آمد. دو سه بار در زدند که او بیاید در را باز بکند. کلید همراه ایشان نبود. خدمتکار از پشت در با عتاب داد زد چه خبر است، مدام در میزنی؟ و حرفهای تندی زد. بعد در را باز کرد، دید صاحب خانه است.

ایشان حتی یک کلمه به ایشان نگفت که آدم نباید با این عتاب ص حبت کند. می گفت: من تعجب کردم. حتی یک نگاه تند به او نکرد. یعنی اگر کسی ده ساعت ایشان را تحت فشار قرار می داد که ایشان را عصبانی کند، ایشان عصبانی نمی شد. با لبخند و تبسّم پاسخ می داد.

برخی افراد با فلسفه مخالف بودند. علیه ایشان کتاب می نوشتند. می فرمودند: این هم یک نظری است. حتی گاهی شهریه شاگردان ایشان را قطع کردند، درس ایشان را تعطیل کردند، ولی ایشان با کمال مهربانی مدارا و تحمل می کردند. اینها علامت این است که خودیت ها و منیت ها را در هم شکستند.

ص:266

یک شب آتش در نیستانی فتاد

سوخت چون عشقی که بر جانی فتاد

شعله تا سرگرم کار خویش شد

هرنیای شمع مزار خویش شد

یعنی خود آن نی که می سوخت، در واقع شمع مزار خود شد.

نی به آتش گفت کاین آشوب چیست؟

مر تو را زین سوختن مطلوب چیست؟

دنبال چه می گردی؟ نِی وجود ما را که به این زیبایی و سر سبزی و طراوت است چرا آتش زدی؟ مثل همین که ما به خدا بگوییم ما در نزد تو بودیم، خیلی هم خوش و خندان بودیم. «سالها عندلیب گلشن اسرار بوده ایم.» چرا ما را آتش زدی؟ با این سوختن چه چیز به دست می آوری؟

نی به آتش گفت کاین آشوب چیست؟

مرتو را زین سوختن مطلوب چیست؟

گفت آتش بی سبب نفروختم

دعوی بی معنیات را سوختم

آن تعیّنات تو، آن نفسانیت تو، آن خودیّت های تو را سوزاندم، نه روح تو را. ملا عبدالله می فرماید: کسانی که به ما تلنگر می زنند، غیبت می کنند، تندی می کنند، بد اخلاقی می کنند، به روح و جان ما بر می خورد، یا به بدن و تن و نفس ما؟ می گوید: به روح ما که برنمی خورد. روح شاید خوشحال هم می شود. چون نفس ما دشمن است، روح ما خوشحال

ص:268

می شود که نفس ما زمین بخورد و خوار شود.

در روح اثر نمی کند. روح و قلب بسیار بالا است. بداخلاقی های دیگران، تلنگرهای دیگران، به نفس ما و تعینات ما می خورد. بگذار بخورد، بگذار شکسته شود، بگذار زمین بخورد. اگر دشمن ما زمین بخورد، باید خوشحال شویم. جان و دل ما پرواز می کند و بالاتر می رود.

نی به آتش گفت: مقصود تو از این سوختن چیست؟

چرا ما را می سوزانی؟

و گفت آتش بی سبب نفروختم

دعوی بی معنیات را سوختم

من آن ادّعای تو را دارم میسوزانم.

زان که می گفتی نی ام باصد نمود

همچنان در بند خود بودی که بود

یعنی با همه وجود خود می گفتی من نی هستم، نی هستم. این ادّعای توست.

میدانید که نی بند دارد. بسیار زیبا گفته است! یعنی نی تا بند دارد، یک ذره صدا از آن رد نمی شود. این بند باید باز بشود. اگر از این بند باز شدیم، در ما دمیده می شود.

مثنوی هم شعر خود را با نی شروع کرده است. معروف است که همه اشعار مثنوی، در شعرهای اولیه اوست و خلاصه همه شعرهای اولیّه او هم،

ص:269

در شعر اوّل اوست. «بشنو از نی چون حکایت می کند.» یعنی مانی تو

خالی هستیم، نوای خدایی در ما دمیده شده است.

بشنو از نی چون حکایت می کند

از جدایی ها شکایت می کند

از نیستان تا مرا ببریده اند

از نفیرم مرد و زن نالیده اند

از نیستان یعنی همانجایی که بودیم. «از نیستان تا مرا ببریده اند»، از نفیریم، یعنی از ناله من مرد و زن نالیده اند.

آیا ممکن است ما به آنجا برگردیم؟ برمی گردیم. خدا وعده داده است برمی گردیم. فقط این بندها را باید باز کنیم.

زان که می گفتی نی ام با صد نمود

همچنان در بند خود بودی که بود

تو بند خود بودی. خود را به این بدن بند کردی. این بندهایی که برای خود درست کرده ای، باید از بین ببری. و این ابتلائات و سختی ها این بندها را می شکند. در آخر می گوید:

مرد را دردی اگر باشد خوش است

درد بی دردی علاجش آتش است

در طبّ قدیم و در طبّ جدید می گویند:آخرین دارویی که مرض را از بین می برد، چرک و غده را از بین می برد، سوزاندن با لیزر کردن است. قدیمیها جای آن را می سوزاندند، الآن لیزر می زنند و با اشعه از بین ببرند. یعنی اگر با قرص و دوا و با ملایمت دفع نشود، چاره نیست که آن را از بین ببریم و بسوزانیم.

ص:270

ص:272

و نیز رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفش رَبَّهُ؛(1) هرکس خود را بشناسد، بی گمان

پروردگار خود را شناخته است. اهل معنا و عرفان اصلا راه شناخت خدا را منحصر در خودشناسی می دانند. اگر کسی خود واقعی خود را پیدا کند و خود را بشناسد، قطعا خدا را شناخته است. و از آن طرف هم فرموده اند: اگر کسی خود را گم کند و جایگاه اصلی خود را نشناسد، در جهل مطلق است. امیر المؤمنین * می فرماید:

لا تَجهَل نَفسَکَ فَاِنَّ الجَاهِلَ بِمَعرِفَةِ نَفسِهِ جَاهِلُ بِکُلَّ شَئءٍ؛(2) به نفس خود جاهل مباش! کسی که معرفت به خود نداشته باشد،

نسبت به هر چیز جاهل است. یعنی کسی که خود را پیدا نکند، بیرون از خود را پیدا نخواهد کرد. ما که یک عمری با خود هستیم، اگر خود را پیدا نکنیم و نشناسیم، چطور بیرون از خود را می خواهیم بشناسیم و بقیه چیزها را پیدا کنیم؟ چگونه می خواهیم عالم را بشناسیم، خالق را بشناسیم، امام را بشناسیم، دیگران را بشناسیم؟

من که از همه به خود نزدیک تر هستم، وقتی خود را گم کردم، چطور انتظار دارم غیر خود را بشناسم. کسی که خود را گم کرد، همه چیز را گم کرده است. هم خدا را نشناخته، و هم موجودات ص:274

تو راز کنگره عرش میزنند سفیر

ندانمنت که در این دامگه چون افتادی

پیدا می شود. آنجا ظهور واقعیات ماست.

«وَنُنْشِئَکُمْ فِی مَا لَا تَعْلَمُونَ»؛(1) و شما را به صورت آنچه نمیدانید پدیدار گردانیم.

مواظب باشیم که این منهای پنداری، ما را از واقعیات و از آن من واقعی و حقیقی ما غافل نکند. من حقیقی برای خداست و آن چیزی که منسوب به خداست، با هیچ چیزی از بین نمی رود. لذا می گوییم: جسم من کلام من، همسر من، وطن من، ظاهر من، دنیای من، آخرت من. تمام اینها را به من نسبت می دهیم.

همانند خود سازم. همان طور که من زنده هستم و نمی میرم، تو هم همیشه زنده باشی. و همان طور که من غنی هستم و فقیر نمیشوم، تو هم همیشه غنی باشی و فقیر نشوی. و همان طور که

من هرچه می خواهم می شود، تو هم هرچه بخواهی بشود؟ در حدیث آمده است که در بهشت برای مؤمن نامه می آید:

مِنَ الحَیَّ الَّذی لایَمُوتُ إلَی الحَیَّ الَّذی لا یَمُوتَ؛(1) نامه ای از سوی خدای حی لایموت است، به بنده ای که او هم حی لایموت است.

بیت علیه السلام قلب الله هستند، ثار الله هستند، خونبهای آنها خداست. چون ذوب در خدا شده اند. یعنی جنبه های خلقی و ظاهری خود را فنا کردند و خداگونه شدند. همه چیز آنها خدایی شده است. لذا حضرت امیر علیه السلام به سلمان و ابوذر فرمودند:

اِنَّ مَیَّتَنَا لَم یَمُت وَ غَائِبَنَا لَم یَغِب وَ إِنَّ قَتلَانَا لَن یُقتَلُوا؛ (1) بی تردید مرده ما نمرده و غایب ما دور نشده و کشته های ما هرگز کشته نشده اند.

نشده اند. چرا می فرماید مرده ما نمرده است، در صورتی که به ظاهر از دنیا رفته اند؟ چون آنان وجه الله اند و همیشه زنده اند. امام حسین علیه السلام زنده است. یزید مرده است. فرمود: مردۂ ما نمرده است، کشته ما کشته نشده، غائب ما غائب نشده، اگر خدا غائب شود، امام زمان هم می تواند غائب شود.

بر این اساس، ما در تمام سلام ها به صورت خطاب به آنها سلام می دهیم. «السَّلَامُ عَلَیکَ یَا أَبَا عَبِد الله»

در حقیقت به فرد حاضر خطاب می کنیم، نه غایب. یعنی تو هستی و می بینی. اگر کسی جنبۀ الهی و ملکوتی خود را درک کند و به ظهور برساند، تمام غمها، غصّه ها، خوفها و حزنها می رود. از این تعیّنات بیرون می آید و راحت می شود.

ص:280

چون خدای واقعی را فراموش کردند، بت پرست و مشرک شدند. خداوند خودشان را که حقیقت آنان است فراموششان ساخت.

یعنی آن چیزی که ما خرج تعینات دنیایی خود می کنیم، همه از بین می رود، ولی هر چه خرج خدا می کنیم، پایدار است و می ماند. شیخ عباس از این شگرد استفاده کرد و خود را کنار گذاشت.

بگویند: این آقا گزینه بهتری است، آیا سر ریاست این قدر دعوا می شود؟ همه رها می کنند و می روند و به اهل آن می سپارند. اصلا امام زمان ظهور می کند. منتها ما همیشه می خواهیم خود را نگه داریم و مطرح کنیم.

عطار زیبا سروده است:

تا کی از تزویر باشم خودنمای

تا کی از پندار باشم خودپرست

پرده پندار می باید درید

توبه تزویر میباید شکست

می گوید: وقت آن آمده است که من بیایم به میدان و قلندری کنم. یکجا خود را ببازم و راحت شوم که اول خوشی و راحتی من است.

«أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ »، (1)آگاه باشید که بر

دوستان خدا نه بیمی است و نه آنان اندوهگین می شوند.

ولی از مؤلف آن اسم نمی برد.

پدر آقا شیخ عبّاس که پای منبر بوده، خیلی لذّت می برد. وقتی به منزل می آید، به پسر خود آقا شیخ عبّاس می گوید: عبّاس، کاش تو هم عرضه داشتی و یک کتاب مثل «منازل الآخرة» می نوشتی! غافل از این که نویسنده این کتاب همان پسر اوست.

قطعاًض اگر بنده بودم، فوری می گفتم: من نوشتم. ولی تا آخر عمر هم به روی پدر خود نیاوردند. هم ذوق پدر خود را از بین نبرد و هم اخلاص و تواضع خود را حفظ کرد. او من واقعی خود را پیدا کرده بود و ماندگار شد. من پنداری خود را در هم کوبیده بود و وجهه الهی پیدا کرده بود. و این راز ماندگاری است. و یکی از راههای رسیدن به مقصد این است که از خدا کمک بخواهیم که این من خیالی و پنداری را به هم بزنیم.

نردبان این جهان ما و منی است

عاقبت این نردبان افتادنی است

لاجرم آن کس که بالاتر نشست

استخوانش سخت تر خواهد شکست

اگر من را کنار بگذاریم، خدا در تمام مراحل کمک می کند و مشکلات ما حل می شود.

ص:286

چه کسانی به ما پیامک داده اند. بیشتر افراد به پیامک بیش از قرآن اهمیت می دهند. مقید هستند پیامکها را چک کنند و بخوانند، یا ایمیل ها را نگاه کنند، اخبار و روزنامه ها را ببینند. این قدر که برای روزنامه، برای مسائل سیاسی، برای مسائل اقتصادی، برای خواندن پیامک وقت می گذاریم، آیا برای خواندن کتاب خدا، یا مطالعه کتاب نفس خود وقت می گذاریم؟

ا«اقْرَأْ کِتَابَکَ کَفَی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیبًا»(1)کتاب خود را بخوان، کافی است که امروز خودت حسابرس خود باشی کتاب خود را بخوانید که همه حقایق در وجود شما ثبت شده است. خوبی های ما ثبت است، بدیهای ما ثبت است، افکار ما ثبت است. خود ما کتاب آفرینش و کتاب تکوینی خدا هستیم. اگر کتاب خود را مطالعه کنیم، خود را می شناسیم و علم انفس همین است.

تو خود حجاب خودی حافظ از میان برخیز

میان عاشق و معشوق هیچ حائل نیست

طرف بالا می رود و یک جنبه مادی و طبیعی و جسمانی داریم که به طرف پایین است. مولانا می گوید:

ماز بالاییم و بالا می رویم

ما ز دریاییم و دریا می رویم

ما از آنجا و از اینجا نیستیم

ما ز بیجاییم و بیجا می رویم

ما از یک جای بالا و بلندی آمده ایم. اگر انسان جنبه روحانی و معنوی و آسمانی و ملکوتی خود را تقویت کرد، بدن او هم روحانی می شود. از این رو می بینیم که بعضی از بدنها نمی پوسد. گویا روح در آن نفوذ می کند و بدن را هم تازه نگه می دارد. روح که قوی شود، می تواند جسم را هم حتی در خاک، باطراوت نگه دارد و او را روحانی کند.

باید که جمله جان شوی تا لایق جانان شوی

گر سوی مستان می روی مستانه شو، مستانه شو

یعنی باید روح شوی تا جسم هم معنوی شود. لذا جسم انبیا و اولیای خدا نورانیت و معنویت داشته است، ملکوتی بوده است.

اگر ما جنبه های روحانی، معنوی، الهی و ملکوتی خود را تقویت کنیم حتی جسم ما هم به طرف بالا می رود. به تعبیر روان تر و ساده تر حیوانیت هم تبدیل به فرشتگی می شود. به ملائکه تبدیل می شود. به انسان کامل تبدیل می شود و به سوی بهشت می رود. و اگر جسمانیت، مادیت و حیوانیت ما غلبه کند، اگر گرگ صفتی و درنده خویی و حیوانیت ما چیره شود، روح را هم اسیر خود می کند و به طرف آتش جهّنم می برد.

ص:289

انبیا آمده اند تا جنبه های طبیعی و مادی و جسمانی ما را به معنویت و روحانیت تبدیل کنند، تا ملکوتی شود و بالا برود. آن وقت زندگی ما حیات طیبه و حیات نورانی می شود. و انسان زندگی جاودانه پیدا می کند. امام صادق علیه السلام فرمودند:

العُبُودِیَّةُ جُوهَرَةُ کُنهُهَا الرُّبُوبیَّةُ؛(1) بندگی حقیقی، جوهره ای است که اساس و ذات أن ربوبیت است. اگر ما بنده کامل حق تعالی شدیم، محو بندگی شدیم، روحانی و خداگونه شدیم، در آن ربوبیت خوابیده است. ولی اگر این عبودیت را به نحو اکمل و اتم انجام ندادیم، یا طبیعیت و مادیت بر ما غلبه پیدا کرد، یا گناه و معصیت و ظلمتهای دنیا ما را گرفت، روح ما به قالب تن ما می آید و اسیر تن می شود و به زندان جهنم می رود و می سوزد و پایمال می شود.

این است که هر چه بتوانیم باید روی خود مطالعه کنیم. باید یک مقدار مراقبه و فکر و اندیشه داشته باشیم.

وَفی أَنفُسِکُم أَفَلاتُبصِرُون؛(1) و در خود شما؛ پس مگر نمی بینید؟ یعنی خدا در جان شماست، آیا نمی بینید. لحن این آیه نزدیکی را نشان می دهد. مثل این آیه:

«أَفِی اللَّهِ شَکٌّ» (2)آیا در خدا شکی هست؟!

خداوند بدن ما را چطور درست کرده است؟ خدای بزرگ ما را از یک اسپرم ریز درست کرده است. مسائل جنین شناسی، درس خداشناسی و توحید است. خدای بزرگ از یک چیز بسیار ریز، در حدود چهار ماه در رحم مادر، چشم، گوش، دست، پا، بینی، استخوان، کبد، کلیه، قلب و اعضا و جوارح درست می کند. خیلی عجیب است.

با این پیچیدگی بعد از چهار ماه روح از طرف خدای متعال به جنین القا می شود. خدا چطور خودش را به ما نشان بدهد؟!

وَفی أَنفُسِکُم أَفَلا تُبصِرُون؛ و در خود شما: پس مگر نمی بینید؟ این آیه خیلی لطیف است. در وجود خود شماست. آیا آن را نمی بینید؟ اگر واقعا کسی یک مقدار تأمل کند، تفکر داشته باشد، نمی تواند خدا را قبول نکند. نمی تواند بندگی او را نکند. نمی تواند تکبر و غرور را دور نریزد. قهرا دور می ریزد و خود را اصلاح می کند.

شاید به خاطر همین است که سفارش شده است زیاد تفکّر کنیم که به

ص:291

خدا خدا برسیم. متأسّفانه وقتی می گوییم عبادت، فوراً نماز و روز و ذکر و دعا به ذهن ما می آید. تفکّر، ریشه و منشأ همه خوبی ها و عبادت هاست. امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

التَّفَکُّرَ أَبُو کُلَّ خَیرٍ وَ أُمُّهُ؛(1) تفکر پدر و مادر تمام خوبیهاست. نطفه تمام خوبی ها تفکر است. با اندیشه صحیح به خداشناسی و خود شناسی می رسیم.

بزرگی می فرمود: کاش لحظه ای خود را پیدا کنیم، خود را در آغوش بگیریم که آنجا خدا هست، انبیا هستند، همه خوبان هستند. آن جایی که همه هست ها از آنجا آمده اند.

«إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ»؛(2) ما از آن خدا هستیم، و به سوی او باز

میگردیم. می فرمود: می خواهم گریبان چاک کنم برای آنجایی که همه هستها از آنجا می آیند و برگشت آنها هم به آنجاست

تشریفات و اسم و رسم های دنیاست را کنار بگذاریم.

حضرت سلیمان معصوم بوده، پیغمبر هم بوده است. جن و انس و شیاطین و دیو و دد و پرنده ها و ماهی های دریا، طبق آیات قرآن و روایات در اختیار او بوده اند. خود حضرت سلیمان علیه السلام از خدای متعال درخواست کرد:

«قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَهَبْ لِی مُلْکًا لَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِی إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ »؛(1) پروردگارا، مرا ببخش و ملکی به من ارزانی دار که هیچ کس را پس از من سزاوار نباشد. در حقیقت، تویی که خود بسیار بخشندهای ملک عالم ظاهری است و ملکوت عالم بالا است. گفت: ملکی به من بده که به احدی نداده باشی. خدا هم باد و ابر و دیو و دد و اقیانوس و دریا و همه چیز را در اختیار او گذاشت. از این بالاتر نداریم. همه اینها با یک بند آمدن نفس بر باد رفت.

جهان و کار جهان هیچ بر هیچ است

هزار بار من این نکته کردهام تحقیق

جهان مادی را می گوید. جهان ملکوتی همیشه وجود دارد. اصلا از بین رفتنی نیست. می گوید: هزار بار من تحقیق کرده ام که تمام این عنوانها، اسم و رسم ها، سر و صداها، هیچ بر هیچ است. پول و مقام و اسم و رسم با یک نفس بند آمدن تمام شدنی است. چرا آدم روی این ها سرمایه گذاری کند؟ پیغمبر ما صلی الله علیه وآله می فرماید:

إِنَّ أَحَقَ النَّاسِ مَن طَلَبَ الدُّنیَا(1)احمق ترین مردم کسی است که به دنبال دنیا بیفتد. عقل کل این را می گوید؛ کسی که تمام انبیا و امام ها دست به سینه او هستند. عقل کل می گوید: احمق ترین، نادان ترین، جاهل ترین انسانها آن کسی است که طالب دنیا باشد. عاشق مادیات باشد. همه سرمایه ها و هزینه های خود را در این دنیا مصرف کند. بیشتر مردم گرفتار دنیا هستند. چشم و هم چشمیها، تشریفات و تجملات ما را زمین گیر کرده است.

اسم و رسم و سر و صداهای دنیا میدوند. هدف آنها همین مادیات می شود.

بزرگی می فرمود: کمونیست ها را مادی گرا می گویند، اصول دین آنها خوراک و پوشاک و مسکن است. ما مسلمان نماها هم همین را می گوییم. یعنی در عمل روی همین چیزها مانور میدهیم. اگر یک دهم تلاشی که بشر برای مادیات می کرد، برای معنویات می کرد، چند برابر اصلاح می شد. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

مَن أَصلَحَ أَمرَ آخِرَتِهِ أصلَحَ اللهُ لَهُ أَمرَ دُنیَاه؛(1) هرکس کار آخرتش را درست کند، خدا کار دنیای او را درست می کند. اگر ما ملکوت و جان و روح خود را پرورش دهیم، دنیای ما هم اصلاح می شود.

احمق کسی است که تمام سرمایه خود را برای این دنیا خرج کند. بعد موقع مردن می بیند دستش خالی است. مثل فراعنه، مثل قارونها، مثل یزیدها، مثل شمرها که همه هستی خود را در این دنیا خرج کردند. بعد دست خالی، بدون هیچ چیز دارند می روند.

لَو کَانَتِ الدُّنیَا عِندَهُ تَعدِلُ جَنَاحَ بَعوضَةٍ لَا سَقَی کافِراً به؛(1) اگر دنیا در نزد خدا به اندازه بال پشه ارزش داشت، خدا به کافر یک شربت آبی هم نمی داد. اگر دنیا ارزش داشت، خدا به دشمن خود، به شمر و یزید، یک لیوان آب هم نمی داد. مادیات در چشم ما بزرگ جلوه نکند. نگوییم هر چیزی هست مادیات و پول و پز و مدرک و ریاست است. فرمودند:

الدُّنیَا دَارُ مَن لَا دَارَ لَهُ وَلَهَا یَجمَعُ مَن لَا عَقلَ لَهُ ؛(2)دنیا خانه کسی است که خانه ندارد و آن که عقل ندارد، برای دنیا جمع

می کند. چه کسی دنبال دنیا می رود؟ کسی که در هفت آسمان یک ستاره ندارد. یعنی خدا ندارد، امام ندارد، بهشت ندارد، آخرت ندارد، فهم ندارد، شعور ندارد، معنویت ندارد. هیچ سرچشمه ای از بالا برای او باز نشده است. تمام هواس او به دنیا و طبیعت است. امیر المؤمنین ع در وصف دنیا می فرمایند:

اِنَّما الدُّنیَا مُنتَهَی بَصَرِ الأَعمَی؛(3) حقیقت این است که دنیا منتهای حد بینایی کوردل است. یعنی اگر کسی چشم دلش کاملاً کور شود، به دنیا می چسبد. دنیا هدف

ص:296

او می شود. همه چیز را همین جا می بینید. دنیا خانه کسی است که جای دیگر خانه ندارد. اما کسی که می داند جای دیگر وجود دارد، موطن اصلی او جای دیگر است، از این گذرگاه سریع عبور می کند.

عاقل همیشه دنبال چیزهای پایدار و ماندنی می رود، نه دنبال چیزهایی که ناپایدار است. اگر یک مقدار خود را بشناسیم، خود را به این مادیات زودگذر و فانی آلوده نمی کنیم. و چیزهایی را که در این دنیا جدی می گیریم را جدی نمی گیرفتیم.

حضرت فرمودند: نیّت سلیمان خیر بود. می خواست بگوید بدون ظلم و اجحاف و آدم کشی هم می توان به حکومت رسید و بدون ظلم هم می توان حکومت کرد. می خواست یک نمونه حکومت الهی را نشان بدهد.(1) ولی باز هم خداوند می فرماید: آیا حق همین چیزهایی را هم که به تو دادیم ادا کردی؟ امام به حاج احمد آقا نوشتند: فرزندم، از حلال دنیا هم پرهیز کن. تا می توانید دنبال مقام نروید، دنبال پول نروید.

چون فکر او مشغول شد، ناگهان در آب فرو رفت. داشت غرق می شد. فریاد زد: ای عیسی، به داد من برس، من را بیرون بیاور! حضرت عیسی دست او را گرفتند و بلند کردند. فرمودند: فکر تو مشغول شد؟ گفت: بله. فرمودند:

لَقَد وَضَعتَ نَفسَکَ فِی غَیرِ المَوضِعِ الَّذی وَضَعَکَ اللهُ فیه؛(1) خود را در جایگاهی گذاشتی، که غیر از جایگاهی است که خدا تو را گذاشته است. یعنی جایی که ما داریم، فقر و نیاز محض است. چون در این جایگاه واقع شدیم، خدا می گوید: من همه چیز را در اختیار تو قرار می دهم. ولی اگر از جایگاه خود تعدی کردیم، در آب مادیات فرو می رویم و غرق می شویم.

ص:299

ص:300

واجبی است که مثل نماز روی آن پافشاری و تأکید شده باشد. نماز جزء واجبات ضروری است. حتی منکر آن با توجه به این که جزء ضروریات است کافر می شود. ایک وقت یک کسی نماز نمی خواند، یک وقت می گوید: من اصلا نماز را قبول ندارم. کسی که آن را قبول ندارد، با توجه به این که امر خداست، این کفر می آورد. در بعضی از روایات آمده است: نماز مرز بین کفر و ایمان است.

نماز با این همه ویژگی و عظمت، برای این است که تبر محکمی باشد تا من ما را خرد کند. ریشه غرور و تکبر ما را بزند. از این رو باید در نماز تواضع و ادب باشد.

بداریم. دو طرفی محبت ایجاد شود. اگر نماز این ویژگی را ایجاد کند، کرنش و تواضع و افتادگی در ما ایجاد کند، عظمت خدا در دل ما می آید. پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه وآله فرمودند:

مَالِی لَا أَرَی عَلَیکُم حَلَاوَةَ العُبَادَةِ؛(1) چرا من شیرینی عبادت را در شما نمی بینم؟

فرمودند:

إِنَّ المُؤمِنَ عَذبُ یُحِبُّ العُذُوبَةَ وَ المُؤمِن حُلوُ یُحِبُّ الحَلاوَةَ؛(2) گواراست و گوارا را دوست دارد. مؤمن شیرین است و شیرینی را دوست دارد.

ائمه ما تجسّم حلاوت و شیرینی هستند. فرمودند: شیعیان ما هم شیرین و خوشمزه هستند. آقای دولابی می فرمودند: مؤمن شیرینی ساز است، شیرینی خور است، شیرینی معرفی کن است. خود او شیرینی را می خورد، به دیگران می دهد، یعنی همه کارهای ما باید شیرین باشد، شیرین کاری باشد. حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند:

اِنّا وَ شیعَتُنا خُلِقنا مِن الَحلاوَةِ فَنَحنُ نُحبُّ الحَلواءَ؛(3)ماو شیعیانمان از شیرینی آفریده شده ایم. بنابراین، شیرینی را دوست داریم.

ص:303

این شیرینی از ذات خدای متعال است. بخشی از اینها ذاتی است، و بخشی دیگر را با اعمال و صفات خوب کسب می کنیم.

خدای متعال اوّل همه را شیرین خلق کرده است. چنان که پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه وآله فرمودند:

کُلُّ مَولُودٍ یُولَدُ عَلَی الفِطرَةِ؛(1) هر مولودی بر فطرت پاک به دنیا می آید.

همه فرزندان انسانها بر فطرت شیرین و پاک و توحید خلق میشوند. الا این که پدر و مادر، محیط، یا خود آنها به بدیها و آلودگی ها کشیده می شوند.

در هر صورت پیغمبر عظیم الشان صلی الله علیه وآله فرمودند: چرا من در شما حلاوت و شیرینی عبادت را نمی بینم؟ یعنی عبادت ها باید در شما شیرینی و حلاوت ایجاد کند. عرض کردند: یا رسول الله، «وَ ما حَلاوَةُ العِبادَةِ؛ شیرینی عبادت چیست؟» فرمودند: «التَّواضُعُ؛ شیرینی عبادت تواضع است.» یعنی اگر ببینم نسبت به خدا و نسبت به بندگان خدا فروتن و متواضع شده اید، این افتادگی علامت این است که عبادت در شما اثر کرده است. یعنی وقتی شیرینی عبادت به جان ما می نشیند که متواضع باشیم.

وقتی این شیرینی به قلب ما رسید، نفسانیّت و منیّت ما ضعیف می شود و این روح ما تلألؤ پیدا می کند. تواضع آثار و نتیجه آن است.

ص:304

حضرت در این دعا به خدای متعال عرضه می دارد: من را عزیز قرار بده، ولی متبلا به کبر نکن. مواظب باشیم عبادت ها و علم و دانش ما موجب تکبر ما نشود. عبادت چیز خوبی است. همان طور که علم و دانش خوب است. کسی نمی تواند بگوید علم و دانش چیز بدی است. اما باید مراقب باشیم موجب انحطاط و سقوط ما نگردد. مثل آب، رحمت است. اما اگر این آب رحمت در مجرای صحیح جاری شود، قابل استفاده است. اما اگر سیل شود، بنیاد کن است. شهرها و روستاها را از بین می برد. ما باید از عبادت استفاده صحیح بکنیم. عجب، طوفان عبادت می شود.

بعد می فرماید:

وَ عَبَّدنِی لَکَ وَ لَا تُفسِد عِبَادَتِی بِالعَجب؛ به عبادت خالص خود مشغولم بدار، و عبادتم را به عجب و غرور فاسد نگردان آسیب عبادت، عجب و غرور است. یعنی این عبادتها باید طوری باشد که منیت های ما را از بین ببرد. علامت این که ما رشد می کنیم و بالا می رویم، این است که آن کسانی که عبادت صحیح و خالصانه انجام می دهند، تواضع و ادب و فروتنی آنها بیشتر شود.

«إِنَّمَا یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ»(1) از بندگان خدا تنها دانایان اند که

از او می ترسند. یعنی علامت علم و عالم این است که خشیت و فروتنی او زیادتر شود. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

ثَمَرَةُ العِلمِ العِبادَةُ؛(2)

ثمره علم و دانش عبادت و بندگی است. از کجا متوجه شویم که علم و دانش ما نتیجه و ثمرة مطلوب داده است؟ می فرماید: علامت آن عبودیت و بندگی است. مقصد، عبادت، عبد و بنده شدن است. باید خداگونه شویم و صفات خدا در ما تجلی کند.

شیرینی عبادت این است که من ما را بشکند. نه این که من نماز بخوانم و غرور مرا بگیرد.

عبادت به انسان نیرو و انرژی می دهد، ولی انرژی را باید در مجرای صحیح، در ادب و تواضع و بندگی و فروتنی به کار ببریم، نه این که غرور ما را بگیرد. این ها آفتی است که انسان را زمین می زند و از آثار منفی عبادت است.

لذا امام سجاد علیه السلام در این دعا عرضه می دارد: خدایا، توفیق بندگی و عبادت را به من مرحمت بکن، ولی عبادت مرا با غرور و عجب فاسد نکن. عجب و غرور ویروسی است که تا وارد شود، انسان را زمین گیر می کند.

عبادت ما باید در مسیر تواضع و بندگی باشد. آن طور که خدا

ص:307

می خواهد پرستش کنیم تا فروتن شویم.

برخی افراد گاهی با یک انتقاد از کوره در می روند. انسان چقدر باید متکبر و مغرور باشد که اگر یک انتقاد به او می کنند، یک تلنگر به او می زنند، یا یک ابتلا به او می رسد، به او بر می خورد. این فرعونیت است. این نماز باید تبر محکمی باشد که ریشه منِ ما را بزند.

با خدا می شود. در آن صورت انسان خیلی دوست دارد با نماز حال کند. به قول بزرگی، باید در نماز جانم باشد.

گفتم: پس لااقل امشب ایام ضربت خوردن و شهادت مولا امیرالمؤمنین علیه السلام است، به ایشان متوسل شوم. آن حضرت حلال مشکلات است. در را باز می کند، باب علم پیغمبر و بت شکن است. همه کاره اوست. کلید حل مشکلات به دست اوست. راه ورود به همه خوبی هاست.

نشستم و گفتم: برای مولا علی علیه السلام اشعاری بگویم. قلم به دست گرفتم. خدا به من الهام کرد و این قصیده زیبایی که زبانزد است را سرودم.

علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را

که به ماسوا فکندی همه سایه هما را

برو ای گدای مسکین در خانه علی زن

که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا

تا آخر این اشعار به قلب من جاری شد و نوشتم و با حالت شرمندگی آن شب را صبح کردم.

چند روزی گذشت. از منزل آیت الله مرعشی نجفی که از مراجع قم بودند زنگ زدند که آیت الله مرعشی نجفی، یک مرجع تقلید، شما را می خواهد.

آیت الله مرعشی نجفی در قم خواب می بینند که در مجلسی وارد شدند که امیر المؤمنین علیه السلام در آن مجلس حضور دارند و شعرای اهل بیت را به آن مجلس دعوت کرده اند. بعد مولا امیرالمؤمنین در میان شعرا شهریار را صدا زدند. به ایشان فرمودند: اشعارت را بخوان. شهریار هم آن اشعار را خواند. بعد حضرت به او صله دادند و از او خیلی تفقّد کردند.

آیت الله مرعشی نجفی وقتی این خواب را دیدند، از جایی خبر نداشتند.

ص:312

به فرزند خود آقا سیّد محمود می گویند: ما شاعری به نام شهریار داریم؟ ایشان می گویند: بله، در تبریز است و یک مقداری توصیف ایشان را می گویند. می گویند: من چنین خوابی دیدم. ایشان را دعوت کن بیاید ببینم.

ایشان را دعوت می کنند. به ایشان می گویند: شما این اشعار را سورده اید؟ «علی ای همای رحمت تو چه آیتی»، می گوید: آقا، من این اشعار را برای کسی نخوانده ام. شما از کجا خبر دارید؟ می گوید: من چنین خوابی دیدم و به ایشان صله مفصلی می دهند و از ایشان خیلی تشکّر می کنند.

در بازار دنیا تملّق، چاپلوسی، حقّه بازی و فریب رواج دارد. ولی در بازار خدا و اولیای خدا افتادگی می خرند. بزرگواری می گوید: در دستگاه خدا و چهارده معصوم علیه السلام اگر خود را رها کنی، تو را می گیرند. اگر خود را بگیری، تو را رها می کنند. حرف بسیار زیبایی است.

هر چقدر تواضع داشته باشی و خود را رها کنی و کنار بگذاری، تو را می گیرند. هرچه هم تکبر داشته باشی، شما را رها می کنند.

در کوی ما شکسته دلی میخرند و بس

بازار خودفروشی از آن سوی دیگر است

حلاوت عبادت تواضع و افتادگی است. و نماز واجب شده است برای این که کبر و غرور را از ما دور کند.

ص:314

بزنم، این از اصل گناه بدتر است. یعنی هم گناه می کند، هم اصرار بر گناه دارد و هم گناه خود را توجیه می کند. اصلا گاهی بدعت می گذارد و گناه را واجب می داند. می گوید: لازم است ناسزا بگویم، لازم است چنین و چنان کنم.

هیچ وقت گناه را توجیه نکنید. کسی که می گوید ربا حلال است، این از اصل ربا بدتر است. چون بدعت است. شراب خوردن گناه بزرگی است، ولی توجیه شرابخواری، یا حلال کردن شرابخواری از اصل گناه بالاتر است.

شود که در آن چاه عمیق نرود. اگر عُجب نبود، خدا هیچ مؤمنی را به گناه آلوده نمی کرد؛ از بس غرور و تکبر و خودخواهی و خود محوری بد است.

شیطان می گوید: عجب غلطی کردم! اگر می دانستم، او را به این گناه نمی انداختم. اگر آلوده به گناه شدیم، زمین خوردیم، نامید نشویم، بدانیم که این گناه وسیله ای است که ما بالا برویم.

بزرگی می فرمود: هر زمین خوردنی زمین خوردن نیست و هر بالا رفتنی بالا رفتن نیست. شیطان بالا رفت، معلم ملائکه شد، در آسمان چهارم عبادت کرد، اما سرنگون شد و زمین خورد. فطرس ملک زمین خورد. ترک اولایی مرتکب شد و پر و بال او سوخت. به گهواره امام حسین علیه السلام پناهنده شد، توبه کرد و دربان امام حسین علیه السلام شد. تمام سلامها و پیغام هایی که مردم به امام حسین علیه السلام می دهند، او واسطه رساندن آنهاست. او نوکر امام حسین علیه السلام شد.

پس هر زمین خوردنی زمین خوردن نیست. هر بالا رفتنی هم بالا رفتن نیست. خطر آن بالا رفتنی که غرور بیاورد، بسیار بسیار بیشتر از گناه است. البته باید مراقب باشیم یک وقت گناه را توجیه نکنیم.

این آیه بشارت است:

«وَلَکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمَانَ وَزَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَکَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْیَانَ»(1)ولیکن خدا ایمان را برای شما دوست داشتنی گردانید و آن را در دل های شما بیاراست و کفر وپلید کاری و سرکشی را در نظرتان ناخوشایند ساخت.

محبت امیر المؤمنین علیه السلام

بر اساس روایات، منظور از ایمان امیرالمؤمنین، علی علیه السلام است. خدا در سرّ وجود و جان و باطن ما محبت و ولایت امیرالمؤمنین را عجین کرده است. محال است امیر المؤمنین را دوست نداشته باشیم. خود حضرت امیر علیه السلام می فرماید:

لَوضَرَبتُ خَیشُومَ المُؤمِنِ بِسَیفِی هَذَا عَلَی أَن یُبغِضَنِی مَا أَبغَضَنِی؛(2) اگر من با این شمشیرم به بینی مؤمن بزنم که مرا

دشمن بدارد، مرا دشمن نخواهد داشت.

داستان همان کسی است که دوست امیر المؤمنین بود و دزدی کرد. حضرت انگشت های او را قطع کردند. انگشتهای بریده را گرفت و گفت: انگشتان مرا کسی قطع کرده که تقسیم کننده بهشت و جهنم است و چنین و چنان است و شروع کرد به گفتن فضائل مولا. حضرت او را برگرداندند و

ص:319

با اعجاز انگشتان او را به دستش متصل کردند.(1)

یعنی اگر خود حضرت احکام الهی را بر دوست واقعی اهل بیت اجرا کند، با ایشان دشمن نمی شود. از آن طرف هم می فرماید:

وَلَو صَبَبتُ الدُّنیا بِجَهّاتِها عَلَی المُنافِقِ عَلی اَن یَحِبَّنی ما اَحَبَّنی؛ اگر دنیا را لقمه کنم و در دهان کسی بگذارم که منافق و دشمن

من است که بخواهم دوست من بشود نخواهد شد. چنان که رسول خدا کا خطاب به امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

أَنَّهُ لَا یَحِبُّکَ إِلَّا مُؤمِنُ وَ لَا یُبغِضُکَ إِلَّا مُنَافِقُ؛(2) جز مؤمن تو را

دوست ندارد. و جز منافق با تو دشمنی نمی ورزد. لذا می بینیم که حضرت به ابن ملجم بیشتر از بقیه احسان کردند، ولی باز هم آن جنایت بزرگ را انجام داد.

وَ لکِنَّ اللهَ حَبَّبَ اِلَیکُمُ الایمانَ»؛ یعنی ایمان، تقوا و پاکی را محبوب دل شما قرار داده است. ذاتا همه دوست دارند پاک باشند. ذاتا همه دوست دارند گناه نکنند. «وَ کَرَّهَ إِلَیکُمُ الکَفرُ وَالفُسُوقَ وَ العِضیانَ»؛ یعنی کفر و فسق و گناه را مکروه دل شما قرار داده است. به آن بی رغبت هستید، دوست ندارید.

کفر یعنی این که انسان انکار کند، حق را بپوشاند. گناه و معصیت محبوب دل مؤمن نیست، مبغوض دل مؤمن است. نوعاً بعد از آن نشاط ندارد. .

ص:320

آدم احمق دو رکعت نماز می خواند و می گوید: چرا بر من وحی نازل نمی شود؟

بی بند و باری کردند و زیر پل رها شده اند.

آنها به شما نگاه می کنند و شما به آنها نگاه می کنید. شما می گویید: - نعوذ بالله - خاک بر سر شما، چقدر آدمهای بدی هستید! جهنمی هستید؟ آن زبان بسته ها هم که زیر پل افتاده اند، می گویند: خوش به حال اینها؟ رفتند دعا خواندند، نماز شب خواندند، وای بر ما، ما از همه پست تر و بدتر هستیم! و همین طور نفس خود را ملامت می کنند و به خود اهانت و جسارت می کنند.

روایات می فرماید: خدا اینها را جا به جا می کند. یعنی آنها را بالا می برد و اینها را پایین می آورد.

عوض کرد. یعنی فاسق شد مؤمن و بنده خوب خدا و خدا آن عابد را به خاطر تفاخر و تکبر و عجب و غرور به زمین زد و عبادات او را باطل کرد.(1)

ما نمی خواهیم بگوییم عبادت چیز بدی است. اما مواظب باشیم غرور ما را نگیرد. گناه چیز بدی است، ولی غرور بدتر از گناه است.

بعضی افراد هم هستند که هیچ عملی ندارند و باز هم مغرور هستند. وضع آنها خیلی خراب است. یعنی عمل نکرده و مغرور است. می گوید: من دل پاکی دارم و می دانم چه کنم. وضع آنها خیلی بدتر است. عمل ندارد، غرور هم دارد.

البته غرور فقط به عبادت نیست. غرور به علم، به مقام، به پول، به زیبایی، به ریاست و به هر چیزی ممکن است باشد. نباید به نعمت خدا ببالیم. نعمت از جانب خداست

اللَّهُمَّ مَا بِنَا مِن نِعمَةٍ فَمِنکَ لَا إِلَه إِلَّا أَنت؛(2) خدایا، هر نعمتی که به ما برسد از سوی توست، خدایی جز تو نیست!یکی از راههای رهایی از عجب و غرور این است که همیشه خدا را ببینیم. اگر خدا را ببینیم، اصلا خود را نمی بینیم. چه رسد به این که فعل و کارهای خود را ببینیم. از گناه بترسیم، ولی بدتر از گناه از غرور بترسیم که ریشه تمام فسادهاست.

ص:324

عبادت چیز خوبی است. نماز و روزه باید باشد. عبادت مثل آب و غذاست. نیاز روحی ماست. منتها می خواهیم بگوییم اگر این غذا به جای این که مرا تقویت کند، مرا زمین گیر کند، در آن اشکالی وجود دارد. این اشکال ها را باید برطرف کنیم. یعنی مواد مسموم کننده، یا مضر آن را برداریم تا این عبادت، ما را بارور کند و رشد دهد.

عبودیت یعنی دور خدا چرخیدن، نه دور خود چرخیدن. اگر دور خود چرخیدیم می شود عبادت، اما اگر دور خدا چرخیدیم، می شود عبودیت. عابد دور خود می چرخد، عبد دور خدا می چرخد. این که ما فرمان خدا را بر همه چیز مقدم بداریم، تحت فرمان خدا باشیم، از خودمان بیرون بیاییم، آن ما را نجات میدهد و رشد آور است.

بسیاری از افراد پرچم امر خدا را بلند نمی کنند، پرچم من خود را بلند می کنند. یعنی دور خود می چرخند. هفتاد سال است به میل خودش است. اگر میل او در جایی با فرمان خدا همخوانی داشت اجرا می کند، ولی اگر یک جایی اصطکاک پیدا کرد، با فاصله داشت، حرف خود را بر حرف خدا مقدم می دارد. ان شاءالله باید از مرحله عبادت به عبودیت برسیم. از عابد بودن و خشکه مقدس بودن، عبد و تسلیم خدا بشویم.

آیت الله بهجت می فرمود: پیغمبر خدا فرمودند: من دو یادگار بزرگ در میان شما می گذارم؛ «کِتَابَ اللهِ وَ عِترَتِی»؛ کتاب خدا، قرآن است و عترت من، روایات اهل بیت است. یعنی با یک دست باید قرآن را بگیریم، با دست دیگر روایات اهل بیت عله السلام را.

ص:326

شکست، بت دل ما و نفس ما را هم مولا حضرت علی علیه السلام باید بشکند. و یک راه آن همین «نهج البلاغه» و این خطبه قاصعه است.

البته این خطبه خیلی مفصل است. من عصاره و چکیده آن را عرض می کنم. شروع خطبه با این بیان نورانی است:

الحَمدُ للهِ الَّذِی لَبِسَ العِزَّ وَ الکِبریَاءَ؛ حمد سزاوار خداوندی است که لباس عزت و بزرگی از آن اوست. خداوند لباس بزرگی و کبریایی را مخصوص خود قرار داده است. این را حریم و قرقگاه خود قرار داده و به دیگری حق ورود به این حریم را نداده است. هر کس وارد این حریم شود، او را خرد می کند. حتی به انبیا و اولیای خود هم اجازه ورود به حریم کبریایی را نداده است. حق ندارند من من کنند، از خودشان بگویند. بعد حضرت مثال به شیطان می زنند که بیایید از کار شیطان عبرت بگیرید:

فَاعتَبِرُوا بِمَا کَانَ مِن فِعلِ اللهِ بِإِبِلیسَ إِذ أَخبَطَ عَمَلَهُ الطَّویلَ وَ جَهدَهُ الجَهیدَ وَ کَانَ قَد عَبَدَ اللهَ سِتَّةَ آلَافِ سَنَةٍ لَایُدرَی أَمِن سِنِی الدُّنیَا أَم مِن سِنِی الآخِرَةِ عَن کِبرِ ساعَةٍ واحِدَةٍ؛ پس از آنچه خدا با شیطان کرد عبرت گیرید. که عمل دراز مدت او را باطل کرد و کوشش فراوان او بی ثمر ماند. او شش هزار سال با پرستش خدا زیست. معلوم نیست این شش هزار سال از سال های دنیاست یا سالهای آخرت. اما با ساعتی که تکبر کرد، خدایش از بهشت بیرون آورد.

ص:328

حضرت به دوستان و شیعیان خود این پیام را دادند که بیایید قبل از این که ما را با مرگ و رفتن از این عالم بیدار کنند، از کار شیطان عبرت بگیرید و بیدار بشوید. شیطان شش هزار سال عبادت کرد. شش هزار سال خیلی زیاد است. از زمان پیغمبر ما تا الآن 1400 سال می گذرد. حضرت می فرماید: معلوم نیست این شش هزار سال از سال های دنیایی است، یا از سالهای آخرتی.

چون علی القاعده در کره زمین و منظومه شمسی نبوده است. در آسمان چهارم عبادت می کرده است. بر اساس روایات با ملائکه همراه بوده است. در آنجا کهکشان ها و گردش آنها فرق می کند. قاعدتا سال های آن خیلی

طولانی تر است. یعنی شش هزار سال را باید ضرب در صدها هزار کنیم. شش هزار سال در آن محیطی که بوده عبادت کرد. که نمیدانیم از سال های دنیایی بوده، یا آخرتی.

«إِذ أَحبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِیلَ وَ جَهدَهُ الجَهِیدَ ... عَن کِبرِ سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ»

مولا امیرالمؤمنین علیه السلام به همه ما هشدار می دهد که مواظب باشیم! شیطان شب و روز عبادت می کرد. خدای متعال به شیطان و ملائکه خطاب فرمود: امتحان مهمی در پیش دارید، می خواهم شما را امتحان بکنم. حواس شما جمع باشد.

ملائکه ترسیدند و به خدا پناه بردند. شیطان در آسمانها موجه بود. دائم العباده بود. منبری داشت. برای ملائکه منبر می رفت و آنها را موعظه می کرد. ابلیس با انبیا هم مراوده داشته و حرف هایی با آنها رد و بدل کرده

ص:329

است. گاهی هم موعظه می کرده، موعظه های خیلی زیبا و عالی و نقاط ضعف خود را گفته است.

گفت: اگر می خواهی از سختی ها و زحمتها در امان بمانی، قانع و راضی باش. دنبال چشم و هم چشمی و تشریفات و تجملاّت و مدگرایی نباش. اینها حدی ندارد. مدام از این گل خسته می شویم، از این مبل خسته می شویم، از این موبایل خسته می شویم، اینها انتهایی ندارد.

کسی که به یک زندگی قانع و راضی باشد، هم دنیا راحت است و هم آخرت. آسایش و آرامش دنیایی دارد. به حداقل آنچه خدا رسانده قانع و راضی است. بقیه آن را در راه خدا انفاق می کند. در آخرت هم بدون حساب و کتاب به بهشت می رود.

اگر حکما جمع شوند، شاید به این زیبایی کم بتوانند بگویند. در دنیا قانع و راضی باش، خوشی دنیا را نصیب شما می کند و برای آخرت هم چیزی که از همه بیشتر به درد تو می خورد، حب علی بن ابی طالب علیه السلام است.

شیطان می گوید: من در آسمانها عبادت کردم، در زمین مخالفت خدا را کردم، ندیدم هیچ بیغمبری، هیچ فرشته ای، هیچ عبدی به خدا نزدیک شود، مگر به محبت مولا امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام این شخص می گوید: من این را به امام باقر علیه السلام انتقال دادم. فرمودند:

آمَنَ المَلعُونُ بِلِسَانِهِ وَ کَفَرَ بِقَلبِهِ؛ آن ملعون به زبانش ایمان آورد و به دلش کافر شد. فرمود: حرف شیطان حرف درستی است، ولی قلباً ایمان ندارد. از زبان او حرف صحیحی جاری شده است.

ص:331

خودم را دیدم، دور خودم چرخیدم زمین خوردم.(1) الحق موعظه و نصیحت خوبی است.

شرط دوم برای عبادتی که کارایی دارد و ما را جلو می برد، تسلیم است. باید دور او بچرخیم، نه دور خود. فرمان نفس را بردن، عبادت نمی شود. بنابراین، هدف عبادت باید عبودیت باشد و این محقق نمی شود مگر این که اهل ولایت و تسلیم باشد.

می خواست چند هزار سال دیگر دور خود بچرخد. خدای متعال فرمود:

اُریدُ اَن أُعبَدَ مِن حَیثُ أُرِیدُ لَا مِن حَیثُ تُرِیدُ؛(1) خواست من این است که آن طور عبادت شوم که من میخواهم، نه آن طور که تو

میخواهی. گاهی می بینیم بچّه از مدرسه آمده، گرسنه و تشنه است، خدا می گوید: اول شکم این بچه را سیر کن. می گوید: نه. بگذار بچه زار بزند و گریه کند، من کاری به این حرفها ندارم، می خواهم نماز اول وقت بخوانم.

یا خدا می گوید: در مسافرت باید نماز دو رکعتی باشد. می گوید: نه، من چهار رکعت می خوانم. این طور به دل من نمی چسبد. وسواسی ها همه این طور هستند. خدا می گوید: یک بار شستی پاک می شود. می گوید: نه. این شیطان پرستی است. راه شیطان است.

فرمان خدا را نمی بریم، دور خود می چرخیم. حاضر است از اینجا تا مشهد، تا کربلا پیاده برود، ولی وقتی مادرش به او می گوید: برو یک نان برای من بخر، نمی رود. حاضر است چندین مدرسه بسازد، اما زکات واجب را نمی دهد. خمس نمی دهد. خمس فرمان خداست. شما اگر میلیاردها صدقه بدهید، جای خمس واجب را نمی گیرد.

خدا می گوید: من می گویم به آدم سجده بکن، می گوید: نه، من دو هزار رکعت دیگر نماز می خوانم. می گوید: من هزار مدرسه درست می کنم. به

ص:336

خدا قسم، هزار مدرسه جای یک درهم زکات، جای یک درهم خمس واجب را، جای دو رکعت نماز صبح را نمی گیرد. هر چیز به جای خود. نمی گوییم کار خیر را ترک کنید، ولی خدا می گوید: اول واجبات را انجام بده، آنطور که من می گویم.

مقداری که طول کشید، بلال آمد که آقا مردم منتظر هستند. حضرت فرمودند: این هم امر خداست.

ما هر شب برای نماز به حسینیه آیت الله بهاءالدینی رحمةالله می رفتیم و پشت سر ایشان نماز می خواندیم. ایشان تا میدیدند بچه ها همراه ما هستند، می فرمودند: بروید در گنجه را باز کنید و شکلاتی، بیسکویتی، برای بچه ها بیاورید، تا سرگرم باشند.

بچه که نماز را متوجه نمی شود. اگر این کار را نکنیم، بچه نمازهای ما را می خورد. وقتی سرگرم و آرام شدند، راحت با خدا صحبت می کنیم. اینها هم جدا از خدا نیستند. دل اینها هم مملو از محبت خداست. خدایی هستند. امر خدا این است که به بنده های خدا برسیم.

پیغمبر خدا به بلال فرمودند: می توانی بروی منزل و چیزی پیدا بکنی که ما این بچه ها را سرگرم کنیم. بلال رفت هشت گردو پیدا کرد و آورد. بچه ها خیلی صاف و ساده هستند. زود راضی می شوند. به قول یک آقایی می گفت: مهمان به خانه می آید. یک شکلات به بچه می دهد، می گوید: من را بیشتر دوست داری یا پدرت را؟ پدر خود را با یک شکلات می فروشد. گردو آوردند. به بچه ها فرمودند:

أَتَبِیعُونَنِی جَمَلَکُم بِهَذِهِ الجُوَیزَات؛ آیا حاضر هستید با این گردوها مرا معامله کنید؟ گفتند: بله، گردو می خواهیم. حواس آنها به سمت گردوها رفت.

ص:340

سرگرم گردو خوردن، یا بازی با گردو شدند و پیغمبر راحت شدند. به طرف مسجد آمدند. تبسمی کردند و فرمودند:

رَحِمَ اللهُ اَخی یُوسُفَ باعُوه بِثَمَنٍ بَخسٍ دَراهِمَ مُعدُودَةٍ....؛(1) خدا برادرم یوسف را رحمت کند. برادرانش او را به چند درهم اندک

فروختند. ولی بچه های این امت مرا به هشت گردو فروختند. مواظب باشیم گردوی دنیا ما را فریب ندهد. این دنیا ما را از پیغمبر خدا غافل نکند.

نزدیکان، یا دوستان خود با کمترین اصطکاک، با کمترین مشاجره، با کمترین پیشامد، قطع رابطه می کنیم.

حضرت امیر علیه السلام دست بالا را فرموده اند. اگر کافر هم شد، او را رها نکن.

یکی از اساتید بزرگ می فرمودند: من دوستی داشتم که انسان فوق العاده ای بود. با هم در مجالس می رفتیم. ایشان صحبت می کرد، بحث می کرد، مناظره می کرد، بعضی جاها جوابی برای گفتن نداشت. گاهی هم غالب می شد. من هم سکوت می کردم و گوش میدادم.

یک روز یک جا جوابی برای گفتن نداشت و مغلوب شد. بعد کمی عصبانی شد. به من گفت: فلانی تو چرا به من کمک نمی کنی؟ مگر مؤمن آن نیست که در حق به انسان کمک کند؟ گفتم خیر، مؤمن این نیست. گفت چطور؟ گفتم: مؤمن آن است که در حق و باطل به تو کمک کند.

او خیلی تعجب کرد. گفت: در حقّ و باطل؟ گفتم: بله. گفت: چطور؟ گفتم: در حق که همه عالم باید به تو کمک کنند، ولی دوست صمیمی و واقعی، یا زن و شوهر واقعی این است که در حقّ و باطل همراه هم باشند.

یعنی چه در باطل همراه هم باشند؟ یعنی اگر شخص در چاله هم رفت، ما به زحمت بیفتیم برویم او را از چاله در بیاوریم. نگوییم: ما در حق کمک می کنیم، ولی در باطل او را تنها می گذاریم.

رسول خدا صلی الله علیه وآله سی حق برای مسلمان بر گردن برادر مسلمانش بر شمردهاند: یکی هم این است:

ص:344

یَنصُرُهُ ظَالِماً وَ مَظلُوماً؛(1) او را کمک کند، ظالم باشد یا مظلوم. یعنی مؤمن باید بار و کمک برادر مؤمن خود باشد، چه در حال ظالم بودن او، چه در حال مظلوم بودن او. بعد فرمودند:

فَاَمَّا نُضرَتُهُ ظالماً فَیَرُدُّهُ عَن ظُلمِهِ وَ اَمَّا مَظلوماً فَیعینُهُ عَلی أَخذِ حَقَّهِ؛ اما یاری او در ستمکاری اش این است که او را از ستمش برگرداند. و یاری در مظلومی او این است که کمکش کند حقش

را بستاند. در حال مظلوم بودن که خیلی واضح است، یعنی به یک معنا وظیفه همه هستی و عالم است به او کمک کنند. اما اگر ظالم شده، باید برویم جلوی ظلم او را بگیریم. بینیم چه کمبودهایی داشته که دست به دزدی زده، دست به اعتیاد زده، دست به باطل زده، دست به ظلم زده است. آنجا هم خود را مسئول بدانیم و برویم دست او را بگیریم.

کنیم، جلوی گناه او را بگیریم، جلوی باطل او را بگیریم.

خانمی که پنجاه سال در خانه غذا پخته، خوب کار کرده، حالا یک روز غذا درست نکرده، یا دست پخت او خوب نشده، ما به رخ او می کشیم، آن را برجسته و بزرگ می کنیم. این واقعة خلاف انسانیت و انصاف و خلاف دین و ایمان است. ما روی عیبها و بدی ها متمرکز نشویم. خوبی ها را هم ببینیم.

باید خوبی ها را ببینیم، در عین حال اشتباهات را هم محترمانه، صمیمانه و مشفقانه تذکر بدهیم تا آن اشتباه را برطرف کند. این بشارت بزرگی است که حضرت امیر می فرماید: «لَا تَقطَع صَدِیقاً وَ إِن کَفَرَ»، یعنی اگر دوستی داری و با او خیلی صمیمی هستی و این دوست دارد از اسلام بیرون می رود و کافر می شود، ببین چه مشکلاتی پیدا کرده، کجا کمبود دارد، کجای کار او ایراد دارد، برو او را برگردان، قطع نکن که به انتهای جهنم برود. این اشتباه است.

ما همین را هم از امامها توقع داریم. بشارت بزرگی که اگر هم خطا و اشتباه می رویم، قطعا آنها به این حدیث عمل می کنند. یعنی ما اگر عناد نداشته باشیم و اشتباه می کنیم و روحیه برگشت داشته باشیم، آنها ما را رها نمی کنند، چون خودشان فرمودند: «لَا تَقطَع صَدِیقاً وَ إِن کَفَرَ».

گر خطا گفتیم اصلاحش تو کن

مصلحی توای تو سلطان سُخُن

کیمیا داری که تبدیلش کنی

گرچه جوی خون نُبَود نیلَش کنی

این همه میناگریها کار توست

این همه اکسیرها ز اسرار توست

ص:346

خدا «مُبَدَّلُ السَّیَّئَاتِ بِالَحَسنَات» است. بدیها را به خوبی تبدیل می کند. ما هم ان شاء الله همینطور باشیم، با دوستان و بستگان خود، با خدا، با کمترین چیز قهر نکنیم. با یک دوست صمیمی قهر نکنیم.

پیغمبر خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: من وقتی در مقام شفاعت قرار بگیرم، از چند نفر شفاعت می کنم، از جمله دوستی که در جاهلیت داشتم که با من صمیمی بوده است.(1)

سوار می شوی؟ گفت: وقتی او را به غرور و تکبر و خودخواهی و خودمحوری بیندازم، شش دانگ سوار او شدهام. یعنی مهار او دست شیطان است. حضرت امیر علیه السلام فرمودند:

فَعَدُوُّ اللهِ إِمَامُ المَتَعَصَّبِینَ؛(1) پس دشمن خدا، شیطان، پیشوای گردنکشان است. یعنی امام و رهبر متعصبین، متکبرین، خودخواه ها و مغرورها شیطان است. مواظب باشید به دردی که او گرفتار شد، گرفتار نشوید. مراقب باشیم به خاطر تکبر زیر پرچم شیطان نرویم. شیطان تسلیم ولی خدا که حضرت آدم بود نشد. حضرت آدم خلیفه خداست. خدا به شیطان گفت: اقرار کن، قبول نکرد. گفت: من بهتر هستم. تسلیم فرمان خدا هم نشد. وقتی فرمود: سجده کن! گفت: من سجده نمی کنم و در مقابل خدا ایستاد. گفت: من بهتر هستم. من از آتش هستم و او از خاک. آتش بالاتر است و خاک پایین و پست است. او باید به من سجده کند. با خدا لجبازی کرد.

کار واجب تر را انجام بده، أو بگوید: نه من عادت کرده ام، یا مرا راضی نمی کند، من باید این کار را انجام دهم. این خشک مقدس بودن و منعطف نبودن در برابر فرمان خدا و جمود داشتن است.

جمود بر آنچه که خود من می گویم، جمود بر این که هر چه من می فهمم، نه آنکه مجتهد می گوید، نه آن که استاد و کارشناس می گوید. نه آن که خدا می گوید. ما نباید عادت پرست شویم، نباید رسم پرست باشیم، نباید خودپرست باشیم. در هر زمینه ای باید ببینیم خدای متعال چه می گوید.

شکی نیست که فضیلت نماز اول وقت بالاتر است، روزه مستحبی خیلی سفارش شده است، اما اگر جایی با حق مهم تری اصطکاک کرد، نگوییم من حاضر نیستم از آن دست بردارم.

از جهاد به سلامت بازگشتی، از گناهانت بازگشتی، مثل روزی که به دنیا آمده ای!

معمولاً روحیه سلحشوری در جوان ها و نوجوان ها زیاد است. حضرت فرمودند: خیلی خوب است، اگر شما بروید شهید بشوید، «عِندَ رَبَّکَ تُرزَقُ؛ در نزد پروردگارت روزی میخوری.» خدا در قرآن می فرماید: شهدا پیش خدا رزق و روزی می خورند. اگر هم در مسیر جنگ از دنیا بروی، اجر تو با خداست. اگر هم سالم برگردی، خدا بهشت را بر تو واجب می کند. در هر صورت همه طرف آن خوب است.

عرض کرد: ولی یا رسول الله، من پدر و مادر پیری دارم که آنها دوست ندارند من بروم. می گویند: به ما رسیدگی کن. کار ما را انجام بده. اگر تو بروی ما کسی را نداریم.

یک موقع جبهه نیرو ندارد، رفتن به جبهه واجب عینی است. اگر نرویم شکست می خوریم. آنجا پدر و مادر هم باید رضایت بدهند. پدر و مادر هم یک جاهایی باید فرمان خدا را ببرند. یعنی بگویند اینجا که خدا می گوید: برو، ما هم جان و مال می دهیم. واقعاً ما مدیون پدر و مادرهایی هستیم که جانباز دادند، شهید دادند، ایثار کردند. ثواب اینها کمتر از خود شهدا نیست. پارۂ جگر خود را در راه خدا انفاق کرده اند.

یک جاهایی است که پدر و مادر باید تسلیم باشند. اگر خدا می گوید: به جبهه برود، جان امام در خطر است، اصل اسلام در خطر است، برود. امّا یک جایی است که نیرو در جبهه هست. این سؤال موردی است که نیرو در

ص:350

جبهه به اندازه کافی بوده است. این هم به طور داوطلب می خواسته برود. وقتی گفت پدر و مادر من مسن هستند، راضی نیستند من بروم، می گویند: پیش ما باش به ما رسیدگی کن، حضرت فرمودند:

فَقِرَّ مَعَ وَالِدیکَ فَوَالَّذِی نَفسِی بِیَدِهِ؛ لَأُنسُهُمَا بِکَ یَوماً وَلَیلَةً خَیرُ مِن جِهَادِ سَنَةٍ؛(1) در این صورت با پدر و مادر باش. سوگند به آن کسی که جان من در دست اوست، یک شبانه روز انس با پدر و

مادر بهتر از یک سال جهاد است. فرمودند: اگر فرمان خدا را ببری و در خانه به پدر و مادر خدمت کنی، و یک شبانه روز در خدمت پدر و مادر باشی، از جهاد یک سال بالاتر است.

ایشان به مسافرت رفت. اتفاقاً پدرش بیمار شد. زن کسی را نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله فرستاد و گفت: شوهرم به سفر رفته و گفته است که من از خانه خارج نشوم تا باز گردد. اکنون پدرم بیمار شده، شما اجازه می فرمایید به عیادتش بروم؟ فرمودند:

اجلِسی فی بَیتِکَ وَ اَطیعی زروجَک؛ در خانه بمان و به فرمان شوهرت عمل کن!

پدرش از دنیا رفت. از رسول خدا صلی الله علیه وآله سؤال کرد: پدرم وفات کرد. شما اجازه می دهید در نمازش شرکت کنم؟ فرمودند: نه، در منزل خود بمان و اطاعت شوهر نما. پدر را دفن کردند. رسول خدا صلی الله علیه وآله کسی را نزد آن زن فرستادند و پیغام دادند:

اِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلّ غَفَرَ لَکِ اَبیکِ بِطاعَتِکَ لِزَوجِکَ؛(1) خداوند عزّ وجل بی تردید تو و پدرت را به خاطر اطاعتی که از فرمان شوهر بردی آمرزید. شاید برای بعضی ها سنگین باشد، با احساسات سازگار نباشد، ولی فرمان بردن خیلی مهم است.

بر اثر این که تسلیم حکم خدا بود، غیر از این که خود او مورد لطف و عنایت خدا قرار گرفت، پدرش هم آمرزیده شد. چه بسا انسان به تشییع جنازه می رود، اما ممکن است هیچ اثر عملی نداشته باشد.

ص:352

نکات ریز دقیق بودند. مرحوم آقای شیخ حسین حیدری با مرحوم آیت الله بهاء الدینی خیلی مأنوس بود. هر هفته تقریباً آقا را به منزل خود می برد و به آقا خیلی خدمت می کرد. آقا هم او را دوست داشتند.

ایشان نقل می کند که من بعضی از وقتها برای منبر به مسافرت می رفتم. آیت الله بهاء الدینی را هم می بردم. یک مرتبه به آقا عرض کردم ما کرج منبر داریم، شما هم اگر دوست دارید بیایید. فرمودند: باشد. همراه من آمدند. من آقا را منزل میزبان پیاده کردم و برای منبر رفتم. پس از روضه و عزاداری، دیر وقت آمدم، شام خوردیم و خوابیدیم.

آیت الله بهاء الدینی معمولاً شبها هم زود میخوابیدند و از آن طرف دو سه ساعت قبل از اذان بلند می شدند. آقای حیدری کاشانی می گوید: اذان صبح از خواب پریدم. دیدم آیت الله بهاء الدینی در رختخواب هستند. با نگرانی از ایشان پرسیدم: آقا شما قبل از اذان بیدار نشدید؟

ایشان فرمودند: ما سحر بیدار بودیم، ولی ملاحظه شما را کردیم. گفتیم منبر بوده اید. دیر وقت آمده اید و خسته هستید. اگر بلند شویم ممکن است سر و صدا شود و شما بیدار شوید. این بود که از جا بلند نشدیم.

بعضی موارد است انسان باید ایثار کند. در رختخواب هم می شود با خدا نجوا و درد دل کرد.

حضرت امام له که سحر بلند می شدند، مواظب بودند چراغ روشن نکنند، در را آرام بندند، دیگران را بیدار نکنند. بعضی هستند صبح که می خواهند سر کار بروند، همه آپارتمان را از خواب بیدار می کند با بوق و

ص:354

سر و صدا، همه را بیدار می کنند.

عبد بودن این است که به وظیفه عمل کنیم. اگر هم تشخیص نمیدهیم، از اهل آن بپرسیم که اینجا وظیفه من چیست. برخی پدر و مادرها شکایت می کنند که فرزند ما به ما توجه نمی کند. به دیگران خیلی رسیدگی می کند، ولی به ما نمی رسد. بعضی خانم ها می گویند: شوهر ما به غریبه ها، خیلی رسیدگی می کند، ولی به خانواده خود که واجب النّفقه او هستند رسیدگی نمی کند. این خلاف فرمان خداست.

پیغمبر خدا صلی الله علیه وآله به امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

یا عَلیُّ اِذا رَأَیتَ النّاسَ یَشتَغِلُونَ بالفَضائِلِ بالفَضائِل فَاشتَغِل اَنت بِاِتمامِ الفَرائِضِ؛(1) یا علی، وقتی دیدی مردم به مستحبات پرداختند و واجب را رها کردند، بر تو باد که واجبات را به طور کامل انجام دهی. همیشه فرمان واجب و اولویت های خدا را جدی بگیریم تا عبد واقعی خدا باشیم. عبادت را باید انجام دهیم، منتها مغز و روح و جان عبادت ما تسلیم بودن و عبد بودن است.

عرض کردیم: خطبه قاصعه طولانی ترین خطبه «نهج البلاغه» است.

عمده بحث حضرت در این خطبه درباره تکبر و غرور است. فرمایشات فوق العاده ای است.

حضرت فرمودند: بیایید از کار شیطان عبرت بگیرید. شش هزار سال خدا را عبادت کرد، اما به خاطر یک لحظه تکبر و غرور، خدا همه آنها را حبط کرد. بعد از شیطان چه کسی می تواند محفوظ باشد؟ او زمین خورد، ما عبرت بگیریم که زمین نخوریم و به دردی که او مبتلا شد، مبتلا نشویم.

ص:356

دنیا نیست. این فشارها برای چیست؟ حضرت امیر علیه السلام در پاسخ این پرسش می فرماید:

وَلَکِنَّ اللهَ یَختَبِرُعِبَادَهُ بِأَنوَاعِ الشَّدَائِدِ وَیَتَعَبَّدهُم بِأَنوَاعِ المَجَاهِدِ وَیَبتَلِیهِم بِضُرُوبِ المَکَارِهِ،(1)

ولیکن خداوند بندگانش را به سختیهای گوناگون می آزماید و با انواع تلاشها از آنان

بندگی می خواهد و با امور ناخوشایندی آنان را امتحان می کند. خدای متعال که پاک و منزه است، بندگان خود را به انواع سختیها آزمایش می کند. با انواع فشارهای روحی و جسمی، ناراحتی ها، بیماری های فقر و سختی ها، امتحان می کند. خدا که مهربان است و بد بنده خود را نمی خواهد و نیازی به بنده خود ندارد، اما چرا این قدر او را با این سختی ها و فشارها مشت و مال می دهد؟ حتی انبیا و اولیای خود را بیشتر از دیگران تحت فشار قرار می دهد. هر کسی که بیشتر به خدا و اولیای خدا نزدیکتر است، بیشتر تحت فشار قرار می گیرد.

هر که در این بزم مقرّب تر است

جام بلا بیشترش می دهند

مگر امام حسین علیه السلام به خدا نزدیک نبود؟ چقدر فشار و امتحان و بلا و مصیبت دید؟ خداوند انواع تلاش ها را برای عبادت و بندگی خودش از بندگان خود می خواهد. باید بلند شود نماز صبح بخواند. باید روزه بگیرد. باید تشنگی و گرسنگی بکشد. حج چقدر زحمت دارد! تکلیف زحمت دارد. چرا خداوند با انواع واجبات و عبادت ها ما را امتحان می کند؟ چرا با

ص:358

چیزهایی که برای ما ناخوشایند است ما را امتحان می کند؟ حضرت امیر علیه السلام می فرمایند: تمام فشارها و امتحانها و تلنگر زدنها برای این است:

إِخرَاجاً لِلتَّکَبُّر مِن قُلُوبِهِم وَ إِسکَاناً لِلتَّذَلُّلِ فِی نُفُوسِهِم؛ برای بیرون کردن کبر و خودپسندی از دلهاشان و جای دادن فروتنی در جانهاشان.

حضرت دارند فلسفه این بلایا و ابتلائات را بیان می فرمایند. فلسفه تمام این فشارها این است که تکبر ما را نگیرد. اگر هم گرفته است بیرون برود. خود را بالا نگیریم و آن بلایی که به سر شیطان آمد، به سر ما نیاید.

او باید بمیرد. او که « حَیُّ لَا یَمُوتُ» است و نمی میرد. پس تو باید بمیری. اگر نمیری این قدر تو را تحت فشار قرار می دهند تا جانت را بگیرند. پس بهتر این است که دست بلند کنید و تسلیم شوید. اگر تسلیم شدید، شما هم «حَیَّ لَا یَمُوتُ» می شوید. اگر تو به « حَیُّ لَایَمُوتُ» جان دادی، «فَانِیَ فِی اللهَ» و «بَاقِیَ بِالله» و « حَیَّ بِالله» می شوی. زنده می شوی. هیچ وقت دو سلطان در یک اقلیم نمی گنجند.

اصلا ابتلائات برای نفس ماست و نفس ما هم دشمن ماست. اگر دشمن ما زمین بخورد و پایین بیاید، قلب و روح ما خوشحال می شود. رسول خدا فرمودند:

أَعدَی عَدُوَّکَ نَفسُکَ الَّتِی بَینَ جَنبَیکَ؛(1) دشمن ترین دشمن تو، همان نفس توست که با خود داری.

ملاقات خدا بیشتر شوق بیشتری پیدا می کرد. این ابتلائات بر بدن و نفس است، ولی روح و جان خوشحال است.

اصحاب امام حسین علیه السلام سختی نیزه و شمشیر را حس نمی کردند، از بس شوق و عشق و محبت خدا در دل آنها بود. رسول خدا صلی الله علیه وآله در توصیف اصحاب حضرت سید الشهدا علیه السلام به آن حضرت خطاب فرمودند:

وَیُستَشهَدُ مَعَکَ جَماعَةُ مِن أَصحابِکَ لا یَجِدُونَ اَلَم مَسَّ الَحدید؛(1) گروهی با تو شهید می شوند که درد نیزه و شمشیر را در خود احساس نمی کنند.

از بس خدایی شده بودند، لذّت هم می بردند. چون بدن ما برای دنیاست. این بدن باید خرج روح و راه خدا شود.

نبودیم. یا اگر پول و مقام و ریاست داشتیم، باخدا کاری نداشتیم. برای کسانی که فراری هستند، بلاها تیرهای خداوند است، تا آنان را شکار کند. حافظ می گوید:

از دستش جان نشاید برد کز هر سو که می بینم

کمین در گوشه ای کرده است و تیری در کمان دارد

خداوکیلی چه کسی توانسته است از دست خدا فرار کند؛ کدام فرعون، کدام نمرود، کدام قارون؟ کدام یک توانستند پیر نشوند، بیمار نشوند؟ در دعای جوشن کبیر میخوانیم:

یَا مَن لَا مَفَرَّ إِلَّا إِلَیهِ یَا مَن لَا مَفزَعَ إِلَّا إِلَیهِ یَا مَن لَا مَنجَی مِنهُ إِلَّا إِلَیهِ؛ ای آن که جز درگاهت گریزگاهی نیست؛ ای آن که غیر لطفت پناهی نیست؛ ای آن که جز درگاه رحمتت راه نجاتی نیست. کسی نمی تواند از دست خدا فرار کند. همه جا حکومت اوست. چون نمی توانیم فرار کنیم، پس بهتر است از اول تسلیم او شویم. مثل انبیا و اولیای خدا باید به عزت و لطف و عنایت او پناه برد. اشقیا و معاندین مدام درگیر شدند، جان به سر شدند، آخر هم در آتش جهنم می سوزند. تا تسلیم نشوند، جهنّم است. تسلیم که شدند می شود بهشت.

کسی که می خواهد برگردد، به کجا می خواهد برگردد؟ خدای دیگری هست؟ حکومت دیگری هست؟ جای دیگری هست که از این خدا فرار کنیم و پیش او برویم؟ مثنوی شعر قشنگی دارد. می گوید:

ص:362

گر به جنّت میروی بستان اوست

گر به دوزخ میروی زندان اوست

گر به مشرق میروی هم زان اوست

گر به مغرب می روی هم سوی اوست

بهشت، مهمان خانه خداست. جهنّم هم زندان همین خداست. از دست او نمی توانی فرار کنی. پس بیا تسلیم شو.

«ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کَافَّةً»(1) همگی به اطاعت خدا در آیید و تسلیم او

شوید. وقتی تسلیم شدی، بلاها باطل میشود. «من» تو به کنار می رود.

کارد بهر اوست او را گردنی است

سایه افکنده است او را کارد نیست

یعنی وقتی تو می خواهی با طرف مقابله کنی، او تو را فشار میدهد. ولی وقتی تسلیم شدی، چرا فشار دهد؟ لذت می بری. می گویی: خدایا، من در خدمت هستم! خدا هم می گوید: من همه چیز به تو می دهم. تو را راضی می کنم.

نقش های مخالف چون خلاف میل و خلاف فطرت است و باید ناهنجاری کنی، خیلی زحمت دارد. |

می گفت: اگر خواستید در تعزیه بازی کنید، نقش نعش و مرده را بازی کنید. این از همه راحت تر است؛ برای این که هیچ کاری نباید بکنی. فقط باید تکان نخوری. یک طوری وانمود کنی که واقعا مرده است. این از همه راحت تر است. البته از یک نظر از همه سخت تر است؛ چون نفس تو باید تکان نخورد.

کسی می گفت: به این آدمیزاد دو پا هر کاری بگویند آسان است، جز این که بگویند بنشین و هیچ کاری نکن. این سخت است. مثل این که به آدم بگویند حرف نزن. این سخت تر از این است که بگویند حرف بزن. میدانی سکوت چقدر سخت است؟ چون پرهیز است.

هر گاه تسلیم شدیم و «من» را کنار گذاشتیم، تمام خیرات و برکات روی سر ما می بارد.

این ها ورزیده شود. ابتلائات خدا هم همین طور است؛ برای رشد ماست. این لطف، عین رحمت است.

خدا نه به ما نیاز دارد، نه به فشارهایی که به ما می دهد، بلکه اینها برای رشد و تعالی ماست. محبت و رحمت و لطف است. مثل پدر و مادری که بچه را خیلی دوست دارند. او را بغل می کنند، فشار می دهند، گاهی به او درد وارد می شود، ولی آن محبت و لطف و خیرخواهی است. می خواهند وجود خود را در او تزریق کنند. خدا قطعاً دوست انبیا بوده، ولی از همه بیشتر به آنها ابتلا داده است.

حیاة القلوب» مرحوم علامه مجلسی، کتاب زیبایی است. شرح حال انبیاست. در آنجا آمده است که آدم صفی الله برگزیده خدا بوده است. چرا خدا او را مبتلا کرد که از گندم بخورد؟ چرا حضرت یونس را در شکم ماهی زندانی کرد؟ چرا انبیا را مبتلا کرد؟

انبیا بالاترین امتحانها را دیدند. برای این که تکبر و غرور به سراغ آنها نیاید. همان چیزی که به سراغ شیطان آمد. حضرت آدم بعد از این جریان چقدر ناله زد، چقدر گریه کردن:

«رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ»؛ (1)پروردگارا، ما بر خویشتن ستم کردیم، و اگر برما نبخشایی و به ما رحم نکنی، مسلما از زیانکاران خواهیم بود. خدا این سوختگی را دوست دارد. پیش از این گفتیم: غرور بدتر از گناه

ص:365

است. خدا مؤمن را به گناه مبتلا می کند، مثل این که حضرت آدم به ترک اولی مبتلا شد، تا غرور او را نگیرد.

این عابد مدام منِ خود را خرد کرد. به نفس خود بد و بیراه گفت خودشکنی کرد. خطاب شد:

أنَّ مَقتکَ لِنَفسِکَ خَیرُ لَکَ مِن مِاَئةِ أَلفِ سَنَةِ عِبَادَة؛(1)سرزنشنفس برای تو از عبادت صدهزار سال بهتر است. یعنی این لحظه ای که خود را شکستی، خود را ناچیز دیدی، به خود بد و بیراه گفتی، «من» خود را خرد کردی، برای تو از عبادت صدهزار سال بالاتر است. منتها چه کسی این کار را می کند؟ آن کسی که اهل عبادت است. کسی که اهل عبادت نیست، برای او مهم نیست.

کسی که هدیه می دهد و هدیه او رد می شود، این حالت برای او به وجود می آید. ولی کسی که نه هدیه می دهد، نه عبادت می کند، وضع او خیلی خراب است.

بر کریم وارد شدم، در حالی که زاد و توشه ای از حسنات و قلب سلیم به همراه ندارم؛ چرا که هرگاه کسی بر کریمی وارد می شود،

حمل زاد و توشه زشت ترین چیزهاست. مستحب است این دو بیت شعری که حضرت امیر بر کفن سلمان نوشتند، مؤمنین هم بر کفن خود بنویسند.

مگر سلمان قلب سلیم نداشت؟ مگر بهترین قلب ها را نداشت؟ او بهترین بار امام بود، چرا حضرت روی کفن او این را نوشتند؟ داشت، ولی نباید نگاه کند؛ چون خدا این را دوست دارد. باید من را کنار بگذاریم و با دست تضرع و گدایی در خانه او برویم.

دیگران زور می گویند و الآ اگر دست و پای ما شکست، دیگر ظلم نمی کنیم، زور نمی گوییم. ریشه ظلمها تکبر است. مواظب باشید به کبر گرفتار نشوید که فرمود:

فَإِنَّهَا مَصیَدَهُ إِبلِیسَ العُظمَی وَ مَکِیدَتُهُ الکُبرَی؛ گردنکشی و ستمگری بزرگترین دام و فریب بزرگ شیطان است. مواظب باشید شما را به این دام گرفتار نکند.

ص:370

«فَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرِینَ»؛(1) و چه بد جایگاهی است جای متکبران این چه رذیله ای است که کم آن هم باعث می شود، انسان بهشت نرود. کم آن هم خطرناک است.

در مقابل، تواضع، فروتنی، کوچکی، شکستگی، کیمیای عجیبی است که گناهان را ذوب می کند، موجب می شود اعمال ما قبول گردد، بلاها باطل شود و صلح و آشتی بین ما و خدا ایجاد می کند. یعنی همان طور که کبر و غرور ریشه تمام بدیهاست، افتادگی، تواضع، فروتنی و ادب ریشه تمام خوبیهاست.

به رأی خود تکیه می کند، سقوط خواهد کرد. بعد فرمودند: حضرت عیسی بن مریم علیه السلام فرماید:

دَاوَیتُ المَرضَی فَشَفَیتُهُم بِإِذنِ اللهِ وَ أَبرَأتُ الأَکمَهَ وَ الأَبرَصَ بِإِذِنِ اللهِ وَ عَالَجتُ المَوتَی فَأَحیَیتُهُم بُإذن اللهِ؛ من بیماران را به اذن خدا شفا دادم، افراد نابینا و کسانی که مبتلا به پیسی بودند به

اذن خدا سالم گرداندم و مردگان را به اذن خدا زنده کردم. من هر نوع بیماری را به اذن خدا مداوا کردم. همه را شفا دادم. هر بیمار لاعلاجی که پیش حضرت عیسی علیه السلام می آمد، با اعجاز الهی و به اذن خدا خوب میشد. حتّی برای کور مادر زاد دعا می خواند و به اذن الهی بینا می شد. مرض پیسی، که پوست بدن رنگ خاصّی پیدا می کند و قابل علاج نیست، را هم معالجه می کرد. حتّی مرضی که هیچ کجای دنیا نمی توانند علاج بکنند، یعنی مردن را علاج می کرد. افرادی که مرده بودند، و روح از بدن جدا شده بود، به اذن خدا زنده می کرد. دیگر از این قوی تر و بالاتر نیست. بعد می فرماید:

وَعَالَجتُ الأَحَمقَ فَلَم أَقدِر عَلَی إِصلَاحِهِ؛ اما در پی علاج احمق بر آمدم، ولی نتوانستم آن را اصلاح کنم. عیسی روح الله که خود او از دم الهی درست شده و دم الهی او مرده ها را زنده می کرد، می گوید: من از درمان آدم احمق درمانده شدم. خدا نصیب هیچ کسی نکند؟

ص:374

گفتند: یا روح الله، احمق کیست؟ فرمود:

المُعجِبُ بِرَأیِهِ وَنَفسِهِ الَّذی یَرَی المَضلَ کُلَّهُ لَهُ لا عَلَیهِ وَ یُوجِبُ الحَقَّ کُلَّهُ لِنَفسِهِ وَ لا یُوجِبُ عَلَیها حَقّاً فَذلِکَ الأَحَمقُ الّذی لا حیلَةَ فی مُداواتِهِ؛ کسی که خودرأی و خودپسند است و همیشه حق را از آن خود می داند، نه علیه خود، همواره خود را صاحب حق می انگارد و برای دیگران حقی قائل نیست. این را

احمق می گویند که چاره ای برای درمان و اصلاح او نیست. پدر و مادرهایی که خودمحور هستند، مدیرهایی که خودمحور و یکه تاز میدان هستند و خود را هم از همه بالاتر می بیند، در حماقت به سر می برند و چاره ای برای درمانشان نیست.

کسی که می داند و می گوید من جاهل هستم، این نصف راه را رفته است. امیدی به او هست. دنبال علاج می رود. می گوید: من بیمار هستم، نادان هستم، کمبود دارم. این خیلی خوب است؛ چون اقرار می کند قابل اصلاح است. اما کسی که نمی داند و معتقد است که می داند، قابل اصلاح نیست. حضرت عیسی علیه السلام هم می گوید: من در اینجا درمانده شدم.

نمی توانست بگوید. به جای الف می گفت: انف. وقتی میخواست شروع

به درس دادن کند می گفت: همه بگویید انف. بچه ها می گفتند: انف. . می گفت: من می گویم انف، شما نگویید انف. شما بگویید انف. بچه ها هم می گفتند انف. او هم بچّه ها را فلک می کرد، کتک می زد، چوب میزد.

می گفت: من می گویم انف، شما انف نگویید. بگویید انف. چه کسی می تواند به این معلم بفهماند که گیر در زبان توست. اشکال از توست. باید اشکال خودت را برطرف کنی، نه این که اشکال را از دیگران بینی.

اول من کارشناس باید خود را درست کنم، منِ پدر باید خود را درست کنم، من معلم باید خود را درست بکنم، تا مشکل دیگران هم برطرف شود.

یکی باید بیاید این من معلم را بشکند، بگوید تو خرابکار هستی، تو باید زبان خود را درست کنی. امام زمان باید بیاید بگوید: شما نمی توانید الف بگویید، من می توانم الف بگویم. یا کار را به من واگذار کنید، یا بیایید خود را درست کنید و دست و چشم و زبان گویای من باشید. یا راه من را بروید و فانی در امام و فانی در خدا بشوید.

بدترین دردها جهل مرکّب است. بزرگان اخلاق گفته اند: جهل مرکّب این است که کسی خود را دانا می داند. فکر می کند خودش دارد الف را درست می گوید. در صورتی که خود او درست نمی گوید. این بچه ها هیچ تقصیر ندارد.

ما خیلی از مواقع گناه را به گردن زیر مجموعه می اندازیم. در صورتی که خود ما مقصر هستیم. خود ما درست نرفتیم. خود ما داریم بی راهه

ص:375

می رویم. بعد مدام مردم را آزار می دهیم. باید خود را درست کنیم. مدیریت های خود را درست کنیم. خود را هم بشکنیم. بگوییم شاید ما هم اشتباه می کنیم.

واقعاً حدیث عجیبی است. عیسی روح الله می گوید: من مرده را زنده کردم، ولی آدم احمق را نتوانستم اصلاح کنم. می فرماید: آدم احمقی که قابل علاج نیست، آن کسی است که می گوید: هرچه من می گویم و هرچه من میفهمم درست است. هیچ وقت نمی گوید اینجا شما درست می گویید، من اشتباه کردم. همیشه خود را حق به جانب می گیرد. انتقادپذیر نیست. به قول سعدی: بزرگان نکردند در خود نگاه

خدا بینی از خویشتن بین مخواه

اولیای خدا، خدا را نگاه کردند. انسان های احمق و معجب و متکبر خود را نگاه می کنند. تا وقتی که انسان خود را می بیند، خدای خود را نمی بیند. باید این خود را کنار بگذارد تا خدا را ببیند. باید به او نگاه کنیم، ولی ما به خود نگاه می کنیم. اشتباه ما این است.

حافظ هم می گوید:

فکر خود و رای خود در عالم رندی نیست

کفر است در این مذهب خودبینی و خودرایی

درباره شیطان آمده است:

«أَبَی وَاسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ »(1)سر باز زد و کبر ورزید و از کافران شد.

ص:376

یعنی تکبر انسان را به کفر می کشاند. این که انسان بگوید: هرچه من می گویم، هرچه من میفهمم، این به کفر می انجامد.

خود حضرت این بود که در مدینه باشند بهتر است، ولی جوانها اصرار کردند که بیرون مدینه بجنگیم. فرمودند: بیرون از مدینه برویم. خداوند به پیامبرش می فرماید:

«وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ»؛(1) با آنان در کارها مشورت کن!

خدا امر کرده است. پیامبر عقل کل است، ولی می گوید: من با بندگان خدا مشورت می کنم. چرا ما این قدر به خود میبالیم و مینازیم؟!

خانم یکه تاز خانه است. می گوید: هرچه من می گویم. من از همه شما بهتر هستم. همه را طرد می کند. یا آقای خانه یا مدیر یا معلم یا سرپرست یا کارشناس یا هر کس دیگر. اگر در مسائل سیاسی ضربه هایی خوردیم، به خاطر یکه تازی ماست. نخواستیم فهم و فکر همه را با خود جمع کنیم. نخواستیم از فکر و اندیشه دیگران استفاده کنیم.

جعفر با عقل انسانها موازنه نمی کرد. یعنی از همه عقلها بالاتر بود، ولی گاهی می نشستند با یک غلام، با یک برده ساده مشورت می کردند. می فرمود: چنین کاری می خواهیم بکنیم، نظر شما چیست؟

گاهی اوقات برای ما سخت است که زیر بار مشورت پدرها، معلم ها و مربی های خود برویم. خیلی از جوانها حاضر نیستند مشورت بزرگترها را قبول بکنند، ولی امام معصوم چقدر خود را پایین آورده است که با یک برده و غلام مشورت می کند. می گوید نظر شما چیست؟

به موسی بن جعفر علیه السلام گفته شد: چطور با این غلام مشورت می کنید؟ حضرت فرمودند:

إِن شاءَ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالی رُبَّها فَتَحَ عَلی لِسانِهِ؛ اگر خدای تبارک و تعالی بخواهد، زبانش را به صلاح گشاید.

چه میدانی شاید خدا به قلب او، به زبان او یک چیزی که خیر و صلاح من باشد و من به آن نرسیده ام جاری کند. یعنی شخص را نمی بیند، خدا را می بیند. این نگاه، الهی است.

سلیمان دید هدهد غایب است. گفت: بی اجازه غیبت کرده است. اگر بیاید و عذر موجه نداشته باشد، او را توبیخ می کنم. بعد هدهد آمد. به او گفت: چرا غایب بودی؟ گفت: من چیزی کشف کردم که توی سلیمان پیغمبر کشف نکردی. یعنی من یک چیزی می دانم که تو نمیدانی. یک شانه به سر ممکن است از چیزی اطلاع پیدا کند که سلیمان نبی با این همه عظمت پیدا نکند.

سلیمان با چنان حشمت

نظرها بود با مورش

حضرت سلیمان گاهی با مورچه می نشست و نصیحت مورچه را گوش می کرد. آدم های بزرگ همیشه خود را پایین می آورند.

یکی از راههای اساسی دور کردن غرورها و تکبرها این است که ما درک کنیم، و بپذیریم کمبود داریم. بپذیریم جاهل هستیم و اشتباه کردیم. خود این راه را باز می کند که دنبال علاج برویم.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی فرمودند: کسی که یک مقدار با دستگاه خدا آشنا شود، پشت پا به همه چیز می زند.

اشتباه ما این است که سر ما پایین است و خود را می بینیم. اگر یک مقدار سر ما بالا بیاید و با دستگاه خدا آشنا شویم و یک مقدار عظمت خدا را درک کنیم، هیچ وقت احساس بزرگی نمی کنیم، بلکه احساس بندگی و کوچکی می کنیم.

امام سجاد علیه السلام فرمودند: اگر گرفتاری کار و زندگی نبود، هر شب تا به صبح به آسمانها نگاه می کردم. (1)ببینید این منظومه شمسی در مقابل آسمان ها همانند یک خشخاش است. این قدر کوچک است! کره خورشید هزارها برابر زمین است. چه عظمتی است! تازه این یک مخلوق خداست. آن وقت در این آسمانها میلیاردها ستاره است، هزارها کهکشان است. تازه این آسمان اول است. اگر عظمت خلق خدا را بینیم، خود را کوچک می بینیم؛ چه برسد به وقتی که خدایی که اینها را درست کرده است ببینیم.

چه عظمتی خدا در ما قرار داده است! از یک نطفه گندیده، یک بدن کامل درست کرده است. باید عظمت و قدرت خدا را در وجود خود حس کنیم. هرچه سر خود را بالا بگیریم و او را بینیم، خود ما کوچک می شویم.

گفته اند: یاد خدا کن، عظمت و بزرگی خدا را ببین تا خود را فراموش کنی. اگر کسی خود را در مقابل یاد خدا و بزرگی خدا کوچک و فراموش کرد، همه وجود او خدایی می شود، همه وجود او اطاعت و بندگی خدا می شود.

ص:381

یکی قطره باران ز ابری چکید

خجل شد چون پهنای دریا بدید

که جایی که دریاست من کیستم؟

گر او هست حقا که من نیستم

چو خود را به چشم حقارت بدید

صدف در کنارش به جان پرورید

سپهرش به جایی رسانید کار

که شد نامور لؤلؤشاهوار

بلندی از آن یافت کو پست شد

در نیستی کوفت تا هست شد(1)

در جایی دیگر می گوید:

بلندیت باید، تواضع گزین

که این بام را نیست سُلّم جز این

قطره اوّل خیلی مبتهج بود و جولان می داد. وقتی عظمت دریا را دید، خیلی احساس حقارت کرد. گفت: اگر دریا هست، من هیچ نیستم. چون خود را حقیر و کوچک دید، خدا به صدف امر کرد که دهان خود را باز کن و این قطره را دریاب. من می خواهم به او وجود بدهم. این قطره ای که از ابر چکیده بود، به امر الهی در این صدف پرورش داده شد و یک لؤلؤ قیمتی شد. بعد انگشتر اولیای خدا و خوب های عالم شد. چون خود را حقیر دید، خدا او را بزرگ کرد.

بلندی از آن یافت کو پست شد

در نیستی کوفت تا هست شد

راه رسیدن به هستی، نیست شدن و فناست، کوچک شدن و تواضع است، ادب و فروتنی است. این است که انسان باید برای دیگران هم ارزش قائل شود، تواضع کند، فروتنی داشته باشد.

ص:383

نشود. بزرگترین بتها خود ما هستیم.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

احثُوا فِی وُجُوهِ المَدَّاحِینَ التُّرَابَ؛(1) در چهره ستایشگر انسان

خاک بپاشید.

این اشاره و کنایه است. یعنی پاداشی به آنان ندهید. پاداش آنان خاک است. یعنی کسی که در مقابل شما از شما تعریف می کند، شما را بزرگ می کند، بت درست می کند، به شما خدمت نمی کند که لایق پاداش باشد.

کبریائی و بزرگ بینی را باید هر طور که می توانیم از خود دور کنیم. و یک راه حل اساسی آن دعا و توسّل و تضرّع در خانه خداست.

ص:385

ص:386

این قید کثیر اندازه نمی دهد. به مکان و زمان و موقعیتی خاص اختصاص نمی دهد. منظور از یاد خدا توجه قلبی است. ذکر و یاد خدا نهایت ندارد. یعنی در هر زمانی، در هر مکان و موقعیتی ذکر خدا خوب و توصیه شده است.

حضرت موسی علیه السلام به خدا عرضه می دارد: من گاهی برای قضای حاجت میروم، خجالت می کشم ذکر خدا کنم. خداوند فرمود:

یَا مُوسَی إِنَّ ذِکِری حَسَنُ عَلَی کُلَّ حاَلٍ؛(1) ای موسی، یاد من در هر حالی پسندیده است.

اصلاً نمی شود خدا را کنار بگذاریم، یا فراموش بکنیم، یا حاضر و ناظر ندانیم.

که امکان بوده که از خزانه خود به انسان کامل عطا کند، به چهارده معصوم مرحمت کرده است.

فَبَلَغَ اللهُ بِکُم أَشرَفَ مَحَلَّ المُکَرَّمِینَ وَ أَعلَی مَنَازِلِ المُقَرَّبِینَ وَ أَرفَعَ دَرَجَاتِ المُرسَلِینَ؛ خداوند شما را به شریف ترین مقام اهل کرامت و عالی ترین منزلت مقربان درگاهش و بلند مرتبه ترین

درجات پیامبران خود نائل گرداند. با این همه تعبیرات بلندی که در زیارت جامعه درباره مقام و منزلت اهل بیت ال آمده است، چرا این ها غرور ندارند؟ شما یک سر سوزن غرور در اینها نمی بینید. چون همه اینها را از خدا می بینند. می گویند: هر چه هست از آن خداست، ما کارهای نیستیم، ما چیزی نیستیم و اظهار فقر می کنند.

«یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ »؛(1) ای مردم، شما به خدا نیازمندید، و خداست که بی نیازِ ستوده است. اگر این یاد خدا و توجه به خدا که از ذکر زبانی شروع می شود و با ذکر قلبی ادامه پیدا می کند، همه وجود انسان را بگیرد، همه وجود او خدایی می شود. لذا چون اهل بیت علیه السلام غرق توجّه خدا هستند، یک سر سوزن غرور، خودمحوری و خودخواهی در آنها راه ندارد. از این روست که وجود آنها بد الله، وجه الله و عین الله شده است. آنان بر اساس روایات، چشم خدا، دست خدا، زبان خدا و قلب خدا و محلّ مشیّت خدا هستند. ذوب در خدا شده اند.

ص:389

تصویری که روی این پرچم است، از خود حرکتی ندارد، مگر این که باد به این پرچم بوزد و یک تکانی بخورد.

می گوید: ما همه شیر هستیم، ولی شیر روی پرچم. یعنی از خود هیچ حرکت نداریم. تنها یک تصویریم. فقط یک ظهور و بروز ظاهری داریم. عمر چه هست از آن خداست.

ما همه شیران ولی شیر علم

حمله مان از باد باشد دم به دم

اگر یک بادی به ما بخورد، یک نفخه الهی به ما بوزد، می توانیم حرکتی از خود نشان بدهیم، وگرنه از خود هیچ نداریم. اگر این هیچ بودن خود را یک مقدار درک کنیم و بفهمیم همه چیز از خداست، دیگر غرور به سوی ما نمی آید.

درست شده است. آخر او هم مردار است. یعنی اگر بدن ما را در سردخانه نگذارند، یا در قبر دفن نکنند، بوی تعفن آن همه جا را می گیرد.

در بعضی روایات دیگر هم آمده است که وسط آن هم حتمال نجاسات و آلودگی هاست.(1)

این دیگر چه تفاخری دارد؟ اگر ما وجود و حقیقت خود را درک کنیم، برای چه فخر بکنیم؟

همین شکم برای رسوایی ما کافی است. شما ببینید موقع روزه گرفتن، در هنگام غروب، انسان از گرسنگی ضعف می کند و بی حال است. وقتی دو لقمه هم غذا می خورد، باز ضعف او را می گیرد. یعنی می خورد ضعف می گیرد، نمی خورد هم ضعف می گیرد.

حضرت امیر علیه السلام می فرمایند:

مسکینُ ابنُ آدَمَ لَهُ بَطنُ یَقُولُ املَأنِی وَإِلَّا فَضحتُکَ وَ اِذا امتَلَأَ یَقُولُ فَرَّغنی وِ اِلا فَضَحتُکَ وَ هُوَ اَبَداً بَینَ فَضیحَتَین؛(2) فرزند بیچاره آدم شکمی دارد که می گوید: من را پر کن، و گرنه تو را رسوا می کنم. و هر گاه آن را پر کند، می گوید: مرا خالی کن، وگرنه تو را

رسوا میکنم. و این بیچاره همواره بین دو رسوایی است؟ بنی آدم خیلی ضعیف است، همین شکم برای رسوایی او کافی است. اگر چیزی به آن ندهی، می گوید: مرا پر کن، و الا تو را رسوا می کنم. می دانید که آدم گرسنه نه خدا می شناسد، نه خلق می شناسد. در زمانهای

ص:392

قحطی واقعاً آدم می کشتند، بچه های خود را می خوردند. این مطالب در تاریخ ثبت شده است. یعنی آدم گرسنه هیچ چیز نمی فهمد. انسان اگر معاش نداشته باشد، معاد هم ندارد. به هیچ کس رحم نمی کند. اگر غذا به ما نرسد، برای بیچارگی ما کافی است.

می گوید: من را پر کن وگرنه تو را مفتضح می کنم. وقتی آن را پر می کنی، می گوید: من را خالی کن وگرنه تو را مفتضح می کنم. یعنی اگر کسی حبس بول شود، یا مشکل دفع مزاجی داشته باشد، تمام میکروب ها و آلودگی ها در وجود او جمع می شود. انسان از خود هیچ ندارد.

«إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی»(1)نفس قطعأ به بدی

امر می کند، مگر کسی را که خدا رحم کند. اگر ما احتیاج به خدا نداشتیم، برای چه به ما می گویند: دویست بار در نماز امام زمان طلا بگو: «اِیّاکَ نَستَعین»؛ خدایا، من از تو کمک می خواهم. تو به من کمک کن.

فرمود: بین ما و گناه چیزی نمی تواند حائل بشود، مگر خدا. اگر خدا رحم نکند، ما به دام گناه گرفتار می شویم.

مرحوم آیت الله بهاء الدّینی رحمة الله مکرّر می فرمودند: اگر خدا حفظ نکند، دامن پیرمرد نود ساله هم آلوده می شود. هیچ شکی در این نیست. آدمی که هفتاد سال زاهد و عابد بوده، اگر آن لطف و عنایت و نظر خدا نباشد، گرفتار می شود. نفس انسان قطعا به بدیها امر می کند، مگر آنجایی که خدا جلوی آن را می گیرد. یعنی خدا به ما رحم می کند.

اگر لطف و عنایت خدا به قلب انسان نخورد، یوسف پیغمبر هم باشد آلوده می شود. چه کسی حضرت یوسف را از فحشا و منکر باز داشت؟

خدا می گوید:

کَذالِکَ لِنَصرِفَ عَنهُ السُّوءَ وَالفَخشاءَ إِنَّهُ مِن عِبادنَا المُخلَصینَ؛(2) چنین کردیم تا بدی و زشتکاری را از او بازگردانیم، چرا که او از بندگان مخلص ما بود.

ص:394

یعنی ما او را منصرف کردیم. البته این برای همه است. وقتی ما به خدا پناهنده شویم و از خدا بخواهیم که خدایا، ما به تو پناه می بریم، ما را از این گناه حفظ کن، و خودمان هم تلاش کنیم، حتماً خداوند دستگیری می کند. برای طاعات هم همین طور است. «وَ لَا قُوَّةَ لَنَا عَلَی طَاعَةِ اللهِ إِلَّا بِتَوفیقِ اللهِ عزّوجلّ»، در تمام طاعات و بندگی ها هم اتکای ما باید به خدا باشد. خدایا، تو به ما توفیق بده، تو به ما کمک کن، تو همراه ما باش!

اگر اینطور باشد، درگیر عجب هم نمی شویم؛ چون توفیق را از خدا می خواهیم، یعنی کسی که «لَا حَولَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ العَلِیِّ العَظِیمِ» را با وجود خود بگوید و لمس کند و به معنای آن توجه داشته باشد، قطعا دچار غرور نمی شود. وقتی بدانیم «وَما تَوفیقی إَِّلا بِاللهِ؛(1) توفیق من جز به یاری خدا نیست.» باور می کنیم که اگر هم صفت خوبی، یا عمل خوبی داریم، اگر روزه می گیریم، نماز می خوانیم، کار خیر انجام می دهیم، همه برای اوست، برای ما نیست.

ما همه شیران ولی شیر علم

حمله مان از باد باشد دم به دم

حمله مان پیدا و ناپیداست باد

جان فدای آن که ناپیداست باد

یعنی مانی هستیم، توخالی هستیم. این نی اگر هزار سال هم باشد، صدایی از آن در نمی آید، مگر کسی تفسی در آن بدمد. وقتی در آن دمیده شد، صدای آن نی زن از آن بیرون می آید. ما همه مثل نی توخالی هستیم، آن نوای الهی و دم الهی است که از ما ظهور و بروز می کند، وگرنه ما با مرده چه فرقی می کنیم؟

اگر آن دم الهی و آن روح الهی که در او دمیده شده، گرفته شود، هیچ و پوچ می شود. اگر خدا به جسم ما هم نظر نکند، آن هم محو و نابود می شود. یعنی ما عدم محض هستیم.

بشنو از نی چون حکایت می کند

وز جداییها شکایت می کند

از نیستان تا مرا ببریده اند

از نفیرم مرد و زن نالیدهاند

این اشاره به «إِنَّا للهِ وَإِنَّا إِلَیهِ راجِعُونَ» دارد. یعنی ما نزد خدا بودیم. در آن نیستان در محضر حق تعالی بودیم. ما را از آنجا جدا کردند. دور افتادیم. باز به همانجا برمی گردیم. اگر بدانیم از کجا آمده ایم، اگر شوق آنجا در ما باشد، تمام این سختی های دنیا پوچ و سبک می شود. ما برای جای دیگری هستیم. در اینجا یک زندان و قفسی برای ما درست کرده اند. ما را از نیستان جدا کرده اند و در غربت دنیا گرفتار شده ایم.

هم یعنی انرژی ما، روح ما، جان ما. یعنی ظاهر و باطن ما همه از خداست.

«هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ (3)»(1)

اوست اول و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چیزی داناست.

ظاهر ما هم که حول ماست. هر چه که در ظاهر داریم، اینها همه از خداست. باطن و نیرو و انرژی و حرکت درونی هم از خداست. وقتی کسی همه چیز را از خدا می بیند، هم احساس آرامش می کند و هم غرور و تکبر برای او معنا ندارد. چون هر لحظه ای ممکن است او را پیاده کنند. ممکن است در یک لحظه قلب و مغز ما از کار بیفتد. اگر یک لحظه خدا عنایت خود را بردارد، دست ما خالی است، هیچ هستیم.

مرحوم فیض کاشانی و شیخ بهایی، دو عالم برجسته از علمای شیعه در علوم مختلف تبحر داشتند. اشعار فیض کاشانی بسیار عمیق و پرمغز و پر محتواست. مرحوم آقای دولابی هم روی اشعار ایشان خیلی نظر داشتند و گاهی می خواندند. حتی در اواخر عمر شعرهای ایشان را می خواندند و از دنیا رفتند.

یعنی ما به محبوب خود می گوییم: چرا نمی آیی تو را ببینیم؟ می گوید: تو مانع هستی. حضرت موسی علیه السلام به خدای متعال گفت:

«رَبِّ أَرِنِی أَنْظُرْ إِلَیْکَ»،(1) پروردگارا، خود را به من بنمای تابرتو بنگرم.

خدا فرمود:

لَن تَرانی: هرگز مرا نخواهی دید.

یعنی تا وقتی تو هستی، من را نمی بینی. اگر تو کنار بروی، من را می بینی. لذا فرمود: من به کوه تجلی می کنم. بسیاری از عرفا و اهل معنا، از جمله امام راحل فرموده اند: این کوه، کوه منیت ماست. اگر این کوه متلاشی شود و کنار برود، خداوند عیان می شود و روح و قلب و جان ما او را می بیند.

«لَوْ أَنْزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَتِلْکَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ»(2): اگر این قرآن را بر کوهی فرو می فرستادیم، یقینا آن کوه را از بیم خدا فروتن و از هم پاشیده میدیدی. و این مثلها را برای مردم

میزنیم، باشد که آنان بیندیشند. خدا می فرماید: این کلام ما اگر بر یک کوهی تجلّی کند، قطعه قطعه می شود، فروتن می شود، افتاده می شود، خرد می شود، ولی این مثال است

که ما می زنیم