ص:2

ص:3

ص:4

21 - جهان اسلام و فاجعه بوسنی و هرزگوین··· 278

22 - سه نهضت اسلام: بعثت رسول اکرم صلی الله علیه و آله، انقلاب اسلامی، قیام مهدی علیه السلام··· 285

23 - انقلاب اسلامی و نهضت حسینی··· 301

24 - پاسداری از فرهنگ و تمدن اسلامی··· 313

25 - بودجه حوزه علمیه··· 328

26 - مرجعیّت··· 339

ص:6

و چهره اسلام را نیکو جلوه داده است، یا به عکس، به نسبت دوری از مفاهیم و حقایق اسلامی، در وضع مسلمانها تأثیر نامطلوب گذارده و چهره ای ناپسند، از اسلام ترسیم نموده است. در اینجا مجال آن نیست که یک یک انقلابات و تحولات مهم و مؤر تاریخ اسلام را ارزیابی

کنیم، که خود نیاز به تألیف یک یا چند کتاب دارد، تا حق هر انقلاب را ادا و حدود کاربرد و تأثیر منفی یا مثبت آن را روشن کند، ما تنها فهرستی از آنها را یاد می کنیم با اشاره به برخی از آثار هر کدام. اولین تحول مهم در تاریخ اسلام، هجرت رسول اکرم از مکه به مدینه بوده است، که اسلام را از انزوا بیرون آورد و برای اسلام در صحنه سیاسی جهان، جایی باز کرد و به همین خاطر به اشاره علی علیه السلام مبدأ تاریخ اسلام قرار گرفت. دوران پس از هجرت را باید دوران حاکمیت اسلام و تشریع قوانین اجتماعی و سیاسی و بلکه تشریع بخش عمده احکام عبادی دانست، این تحول، در آیات و سوره های مکی و مدنی و در قوانین اسلامی، کاملاً مشهود است و شرح آن معمولاً هنگام بیان فرق این دو دسته از آیات و سور قرآنی، و گاهی، در مسأله ناسخ و منسوخ و نیز در «تاریخ فقه» در دوران نخست: (دوران تشریع) تحریر می گردد. دومین تحوّل، رحلتِ رسول اکرم صلی الله علیه و آله است در سال یازدهم هجرت، و استقرار نظام خلافت و پیامدهای آن مانند ارتداد بسیاری از قبایل عرب و جنگهای مسلمانها با اهل ردّه (مرتدین) در درونِ جزیره العرب، و آغاز فتوحات اسلامی در بیرون از جزیره العرب بخصوص در شام و عراق و ایران.

از آنجا که نظام خلافت به عقیده شیعه، عدول از نظام امامت و سرپیچی از نص خدا و رسول

بوده است، دیدگاه شیعیان نسبت به آن منفی است، اما اهل سنت با استناد به مبارزه قاطع نظام خلافت با حرکت ارتداد و پیشرفتهای پیاپی لشکر اسلام در شرق و غرب جزیره العرب و به تصوّر این که خلافت ناشی از شورای اهل حلّ و عقد بوده است، آن را یک ارزش شمرده اند. شیعه معتقد است که اگر پس از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله نظام امامت استقرار می یافت، حقایق و معارف و احکام اسلامی و مفاهیم قرآنی روشنتر می شد، زمینه اختلافات فقهی و سیاسی از میان می رفت و یا کم رنگ می گردید. و در نتیجه، سرنوشت جهان به گونه دیگری رقم می خورد، که بررسی این مطلب نیازمند بحثی

مستوفا است. تحول سوم، قیام مردم علیه خلیفه سوم و استقرار خلافت بر علی علیه السلام بود. گرچه از دیدگاه تاریخی، علی علیه السلام با اصرار و بیعت مردم به خلافت رسید و نه با معیار نصّ و براساس نظام امامت، ولی شیعیان بر این عقیده اند که این تحول، برگشت مردم از باطل به حق یعنی همان نظام امامت بوده است. و بدین ترتیب پس از گذشت سالها از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بار دیگر اسلام در مسیر واقعی خود قرار گرفته است. و این مطلب نیز بحث دامنه داری را می طلبد.

در هر حال، اگر علی علیه السلام از دیدگاه جمهور مسلمانها، خلیفه چهارم بوده و هست، و از لحاظ تاریخی خلافت او، امتداد خلافتهای پیش از آن بوده است و او با همان معیار معمول خلافت روی

ص:8

کار آمد و نه با معیار نصّ، و براساس نظام امامت، در عین حال، شیعیان خاصِّ آن حضرت، قبل از ایام خلافت، او را امام می دانستند و در حال خلافت هم به دیده امامت (و نه خلافت) به او می نگریستند و باید گفت: خلافت علی علیه السلام، هر دو گروه اکثریت و اقلیت را با دو دیدگاه مختلف راضی و خشنود کرده بود. و علی القاعده باید مسلمانها در دوران خلافت علی علیه السلامروزگار خوشی را طی کرده طعم شیرین نظام ارزشمند اسلام را می چشیدند. ولی به عکس، با توجه به کیفیّت روی کار آمدن او پس از قتل خلیفه پیش از وی و با توجه به وقایع تلخی که گروههای مختلف ناکثین و قاسطین و مارقین پدید آوردند و با انگیزه های گوناگون جامعه اسلامی را درگیر سه جنگ خونین (جمل، صفّین و نهروان) کردند، علی علیه السلامفرصت نیافت چنان که می خواست به اهداف والا و بلند خود برسد و به دنبال آن، سرانجام در محراب عبادت به شهادت رسید و مسلمانها با شهادت

علی علیه السلام پا به دوران تاریک و تلخی گذاشتند که قریب یک قرن ادامه یافت: دوران حکمرانی «بنی امیّه» با دو تیره «سفیانی» و «مروانی»اش. تحوّل چهارم، بنابراین، آغاز خلافت «بنی امیه» است که نه تنها شیعیان خاص علی، که دوستان و طرفداران عام اهل بیت یعنی اکثریت قریب به اتفاق مسلمانها، از آن رنج بردند. هر چند در همین دورانِ استبداد سیاسی و قومی، که رنگ نژادی و برتری عرب بر عجم، به خود

گرفت، دامنه فتوحات اسلام در اطراف کشور اسلام، بخصوص در غرب آن، تا اندلس، ادامه یافت و همین امر باعث گردید که عده ای از مورخان اسلام، این دوران را مثبت ارزیابی کنند که خود قابل تجزیه و تحلیل و جای تأمّل است. به نظر می رسد در این دوران، ظواهر اسلام حاکم بوده و نه روح اسلام و باطن آن. به هر حال، این دوران، با همه تحوّلات مثبتِ کم و منفی بسیار و حوادث بسیار تلخ آن، با انقراض خلافت «اموی» و روی کار آمدنِ خلافت «بنی عباس» سپری گردید. تحول پنجم، استقرار خلافت بنی عباس بود با گرایش و تظاهر به دوستی اهل بیت پیغمبر، نه، بلکه به نام «اهل بیت علیهم السلام» و به داعیه حکومت فردی از آل محمّد که مورد رضایت مسلمانها باشد (رضی من آل محمد). بنی عباس به یاری ایرانیان و با گرایش به فرهنگ ایرانی، روی کار آمدند، که شرح آن از بُعد سیاسی و فرهنگی در کتابها آمده است. از جمله در کتاب پرتو اسلام نوشته «دکتر احمد امین» مصری. خلافت آل عباس، با همه تبعات تلخ و شیرین آن، به جای گسترش سیاسی و پیشرفت در فتوحات اسلامی که قبلاً اتفاق افتاده بود، مبدأ تحول فرهنگی عظیمی در اسلام گردید، زمینه تألیف و تأسیس و پیشرفتِ علوم اسلامی و آشنایی با فرهنگ وعلوم یونانی و ایرانی و هندی و مصری و

دیگر ملل را فراهم کرده و سرانجام باعث آغاز کار تألیف و تصنیف در اسلام گردید. پیشرفت این حرکت فرهنگی، تقریباً تا سه قرن ادامه داشت و پس از قرن چهارم تدریجاً دچار رکود و درجا زدن

ص:9

گردید و با حمله «مغول» در قرن هفتم رو به ضعف و انقراض رفت. خلافت عباسی، نه تنها باعث رونق بازار علم و دانش برای جمهور مسلمانها و اهل سنت گردید،

که برای پیروان اهل بیت نیز - برخلاف خواست دستگاه خلافت - منشأ خیر شد. ما می دانیم که در دوران امام باقر و امام صادق علیهماالسلام (نیمه اول قرن دوم) روایات و افکار اهل بیت نضج گرفت و در محیط علمی، رسمیت پیدا کرد، به طوری که در قرن سوم و چهارم با مذاهب دیگر رقابت می کرد. من در یک مقاله که در شماره 32 همین نشریه تحت عنوان «نقش امام صادق در نهضت علمی اسلام»

چاپ شد، به شرح این حقیقت پرداخته ام. از لکه های ننگ و تاریکِ دوران «بنی عباس» همان به شهادت رسانیدن امامان معصوم و اولاد

پیغمبر به دست خلفا و نیز گسترش بساط لهو و لعب و شهوترانی و میگساری است کما این که از تاریکترین نقاط دوران «بنی امیه» فاجعه کربلا و پس از آن فاجعه شهادت «زیدبن علی بن

الحسین»است که هر کدام، اثر خود را گذاشت: شهادت امام حسین، به حکومت «آل ابی سفیان» و شهادت «زیدبن علی» به حکومت «آل مروان» پایان داد. و هر دو جنایت و جنایات مشابه آن، زمینه را برای تبلیغات «آل عباس» و روی کارآمدن آنان فراهم کرد. تحول ششم، در اوایل خلافت «آل عباس»، با حدود نیم قرن جلو و عقب تحوّلی با دو گرایش متضاد، در غرب جهان اسلام اتفاق افتاد: اول، روی کار آمدن «امارت اموی» در اندلس با فرار یک تن از «بنی امیه» به نام «عبدالرحمن داخل» از دست «منصور دوانیقی» به «اندلس» و تأسیس حکومت

مستقل از خلافت عباسی در آنجا است که باعث رونق بازار علم و فرهنگ و تمدّن اسلامی بسیار

جالب و جاذب گردید و آثار آن تا قرن پنجم و تا انقراض دوران «امارت» و یا «خلافت» اموی در اندلس، و حتی تا نیمه قرن نهم هجری، و انقراض حکومت اسلامی و «غروب اسلام در اندلس»

ادامه داشت و شرح آن را باید در کتابهای مربوط به اسلام در اندلس، از جمله کتاب با ارزش تاریخ دولت اسلامی در اندلس تألیف «محمد عبداللّه عنان» و ترجمه «عبدالمحمد آیتی» در 5 مجلد، ملاحظه کرد. این اتّفاق عجیب پلی میان اسلام و اروپا و وسیله آشنایی اروپا با

«فرهنگ اسلامی» گردید. باری، این تحول عظیم سیاسی و فرهنگی، عمدةً گرایش اموی و سنّی داشت. اما اتّفاق دومی که با گرایش شیعی و با عاطفه خاص به اهل بیت و به وسیله این خاندان، در غرب اتّفاق افتاد، همانا نهضت علوی «ادریسیان» بود در غربی ترین نقطه افریقای اسلامی (کشور مغرب کنونی) که توسط

«ادریس بن عبداللّه بن الحسن بن الحسن بن علی بن ابیطالب علیه السلام» رخ داد و هر چند فکر فقهی و مذهبی آنان، سنّی بود، با مذهب مالکی، اما با عواطف شدید به اهل بیت توأم بود که تا عصر حاضر

این عواطف در مغرب بشدّت بچشم می خورد و آنان خود را شیعه می دانند. همین عواطف و تمایلات به اهل بیت، باعث گردید که اکثر سلسله های حاکم بر مغرب پس از ادریسیان، از میان

ص:10

علویین و «بنی الحسن» پدید آیند، از جمله سلسله علوی کنونی با حدود چهارصد سال سابقه. کمی پس از آن در شرق و اواسط افریقا سلسله های خوارج با گرایشهای افراطی و غیرافراطی (در لیبی و الجزایر) پیدا شدند و یک تیره از آنان (آل رستم) چندی حکمرانی داشتند که آن نیز در این زمان تحوّلی در افریقای اسلامی به شمار می آمد. رقابت و درگیری این دو گرایش در میان حاکمان اندلس و حاکمان مغرب، تا چند قرن ادامه

داشت و همچنین، بین حاکمان مغرب با طرفداران خلافت عباسی و با گروههای خوارج که گفتیم در افریقا روی کار آمده و از میان رفتند ولی پیروان آنان در الجزایر و تونس و لیبی هنوز باقی هستند، کما این که بقایای خوارج به نام «اباضیه» در کشور عمان هنوز حاکمیت دارند. ولی بطور کلی نقش این فرقه در قرون بعد از سه قرن اول کمرنگ بوده است و تنها یک تیره از آنان یعنی «اباضیه» که از همه تیره های خوارج معتدلتر هستند تاکنون باقی مانده اند. این تضادهای سیاسی و فکری و فرهنگی، در میان مسلمانان افریقا، تا عصر حاضر، قابل لمس

است، هر چند بجز کشور مغرب، در نقاط دیگر افریقا چندان مشهود نیست. البته در مغرب، حرکت موحّدین رنگ شیعی داشته با گرایش «سلفی گری» که شرح آن مفصّل است و آثار آن کم و بیش مشهود می باشد. تحول هفتم، که در جهت گسترش فرهنگ «اهل بیت» اتفاق افتاد، همانا استقرار دو قدرت سیاسی با فرهنگ شیعی، در شرق و غرب جهان اسلام بود. در آغاز قرن چهارم: در شرق، به قدرت

رسیدن «آل بویه» در ایران و در «بغداد» مرکز خلافت اسلامی، که تا نیمه قرن پنجم ادامه داشت. اما در غرب، استقرار خلافت و امامت «فاطمیین» بود که از وسط شمال افریقا «تونس کنونی» آغاز و در «مصر» مستقر گردید و تا قرن ششم ادامه یافت. از قدرت «آل بویه» عمدةً شیعیان اثنی عشری سود بردند و حوزه های علمی شیعه در همه جا و از همه بیشتر در بغداد مرکز خلافت رونق پیدا کرد که در تاریخ تشیع به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است و علوم مذهب «شیعه» عمدةً در همان شهر رواج و گسترش یافت و تألیف و تدریس می گردید. اما به قدرت رسیدن «فاطمیین» در غرب جهان اسلام، براساس فکر و اندیشه «باطنی گری» و به نام «اسماعیلیه» بود و گرچه این فکر، حتی در قلمرو حکومت «فاطمیین» فراگیر نگردید، اما محبّت و علاقه به اهل بیت پیغمبر را در غرب جهان اسلام، و بلکه در شرق گسترش داد که تاکنون آثار آن در مصر باقی است. تحولات ناشی از حرکت «اسماعیلیه» در شرق اسلامی با حمله مغول و سقوط بغداد در سال 656 هجری قمری، و اندکی پس از آن در سوریه، ادامه داشت و کم کم افول نمود، و به صورت اقلیت متفرق در هند و افریقا و ایران و یمن باچند فرقه و عمدةً با دو فرقه «بُهره» و «آقاخانیه» تاکنون، به حیات خود ادامه می دهد و هیچ نقش سیاسی و فرهنگی بارز و آشکاری

ص:11

به عهده ندارد. برخلاف گرایش «شیعی امامی» که پس از «آل بویه» تا عصر حاضر همواره نقش مهمی را بازی می کرده که اثر آن را در تحولات پس از حمله مغول، خواهیم دید. فرق آشکار دیگر این دو نهضت و حرکت شیعی، علاوه بر گستردگی علوم اسلامی با تمام شعباتش در مذهب امامیه از فقه و تفسیر و حدیث و رجال و جز آن و به علاوه ازدیاد پیروان آن در شرق و غرب عالم اسلام و به علاوه ادامه قدرت آن تاکنون در ایران، آن است که فرقه اسماعیلیه از آغاز، به ترور و خشونت دست زد در حالی که طائفه امامیه همواره آرامش و امانت و متانت و دعوت خود را از راه علم و دانش و منطق، رعایت نموده و می نماید و شاید همین امر سرّ بقاء و راز پیشرفت آن باشد، با این که سنّت مبارزه خود را با حکومتهای جور همواره حفظ کرده و هیچگاه تن به سازشکاری نداده است. تحول هشتم در تاریخ اسلام، که سرنوشت اسلام و مسلمین را از لحاظ سیاسی و فرهنگی دگرگون کرد و اسلام را رو به انحطاط برد، همانا از حمله مغول در سال 616 قمری و عمدةً پس از سقوط «بغداد» و انقرض خلافت «آل عباس» در 656 آغاز می شود. درباره آثار و تبعات منفی بسیار و مثبتِ اندک و غیرقابل ذکر این تحول، سخن بسیار گفته اند و هنوز هم جای بحث دارد. بطور کلی، قدرت سیاسی اسلام، صددرصد و بخش عمده آثار علمی و دستاوردهای فرهنگی چشمگیر مسلمانها به دست مغول از میان رفت، منش و شخصیت اسلامی و اخلاق و آداب و سنتهای به جای مانده از صدر اسلام تا آن هنگام و همچنین، مواریث قرون گذشته مسلمانها که دست آورد همه ملل اسلامی بخصوص ایرانیان و مصریان و دیگر عربها بود، از میان رفت و به عقیده برخی از مورخان بزرگ، خودباختگی و انحطاط روحی مسلمانها از آن هنگام آغاز شد و تا دوران

کنونی همچنان آثار آن باقی است. از لحاظ سیاسی، شیرازه سیاست و معیار وحدت امت اسلام که در خلیفه بغداد متمرکز بود از

میان رفت، هر چند اقلیتهایی در اینجا و آنجا، در شرق و غرب اسلامی، تسلیم آن خلافت نبودند،

ولی به هر حال، خلافت بغداد قدرتی برای اسلام شمرده می شد. پس از آن، در شرق اسلام،

حکومتهای متفرق و متضاد با گرایشهای مختلف سنی و شیعی و با مذاهب گوناگون فقهی و کلامی و نظامهای متفاوت سیاسی و به نامهای گوناگون پی درپی به وجود آمدند و ازمیان رفتند، هر چند قدرت عمده در شرق از آنِ سلاطین ایرانی و ترک نژاد بود. غرب جهان اسلام، نیز وضعی مشابه

داشت، هر چند عنصر عربی و تفکّر «سنّی» بر آن غلبه داشت که تاکنون ادامه یافته است.

تحوّل نهم، این وضع، تا حدود دو قرن و اندی ادامه داشت، تا به طور معجزه آسا و در ناباوری تمام، دو نظام نیرومند با دوگرایش «شیعی و سنی» تدریجاً در شرق و شمال جهان اسلام، رخ نمود،

و بعداً نظام سومی به آن دو، در شرقی ترین جهان آن روز اسلام (شبه قاره هند) پیوست. اول، نظام سلطنت و امارت و (بعداً خلافت) «آل عثمان» در آسیای مرکزی (ترکیه) کنونی در

ص:12

حدود «یک قرن» پس از انقراض «خلافت عباسی» با گرایش شدید سنّی بود، که پس از سیطره «سلطان سلیم» (923 ه . ق) بر سوریه و مصر و عربستان، رسماً به عنوان «نظام خلافت اسلامی»

شناخته شد و تدریجاً جای خلافت بغداد را گرفت و تا ناف اروپا و افریقا قلمرو قدرت سیاسی و فرهنگی خود را گسترش داد. خلافت عثمانی تا چند قرن در جهان اسلام، حرف اول را می زد تا این که پس از جنگ بین الملل اول، در ثلث اول قرن چهاردهم هجری قمری با نیرنگ اروپاییها و عمدةً «انگلیس» از هم پاشید و قلمرو آن به بیش از 20 کشور عربی و یک کشور ترک، تقسیم گردید.

این نظام سنّی اسلامی، از لحاظ سیاسی بسیار قوی ولی از لحاظ فرهنگی، چشمگیر نبود اما

در هر حال، در پیشبرد فکر اسلامی سنّی و حمایت از اسلام، ظرف چند قرن، نقش عمده را به عهده داشت. دوم، نظام پادشاهی صفویه در پایان قرن نهم و آغاز قرن دهم هجری قمری، در ایران اسلامی

باگرایش شدید و مفرط «شیعی اثنی عشری» و با ضدیت آشکار با گرایش «سنّی» و با درگیریهای

فراوان با همتای سنّی خود «خلافت عثمانی». سلطنت صفویه با ادعای سیادت و انتساب به اهل بیت پیغمبر (که بعداً مورد بحث مورّخان قرار گرفت و طرفداران و مخالفان فراوان پیدا کرد) داعیه حمایت صددرصد از مذهب شیعه امامیه داشت و بدان عمل می کرد. این نظام، از لحاظ سیاسی تدریجاً دوشادوش نظام «عثمانی» در بخش عمده شرق اسلام تا ماوراءالنهر و آسیای وسطی و تا مرزهای هند گسترش پیدا کرد. اما از لحاظ فرهنگی، فرهنگ و فکر شیعی را گسترش داد، به طوری که پس از دوران طلایی آل بویه هیچ گاه فرهنگ و علوم شعیه امامیه تا این پایه گسترش نیافته بود. علوم فقه و اصول، حدیث و روایت و رجال، کلام و فلسفه و عرفان، فوق العاده پیشرفت کرد البته با فکر شیعی و با تعهد به مذهب اهل بیت (مذهب امامیه اثنی عشریه). هر چند نظام سلطنت صفوی پس از حدود دو قرن با حمله ازبکهای متعصّب به ایران و تصرف پایتخت ایران (اصفهان) از میان رفت اما جای خود را به نظامهای سلطنت شیعی دیگر داد که از همه با دوام تر سلسله قاجاریه بود که در آغاز قرن سیزدهم هجری پدیدار و در نیمه اول قرن چهاردهم توسط «رضاخان پهلوی» منقرض گردید. سلسله قاجار، نسبت به سلسله صفوی، هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ فرهنگی ضعیف بود و

بخش مهمی از شمال و شرق کشور را از دست داد. اما نظام سومی که سالهای پس از استقرار نظام «خلافت عثمانی» و نظام سلطنت ایرانی، روی کار آمد همانا استقرار سلطنت تیموریان، خاندان «امیر تیمور» در شبه قاره هند بود با گرایش سنّی و گاهی با تمایلات شیعی که از لحاظ سیاسی نوسان داشت و از لحاظ فرهنگی چشمگیر نبود.

این سلسله، سرانجام در اواخر قرن سیزدهم هجری در تاریخ(1275ه .ق) به دست «انگلیس» از میان رفت و شبه قاره دربست در قبضه آنان قرار گرفت. تا این که در نیمه دوم قرن چهاردهم هجری

ص:13

با قیام مردم هند از چنگال استعمار نجات یافت اما آن کشور پهناور، به دو کشور اسلامی، و هندی و بعداً کشور اسلامی هم به دو کشور پاکستان و بنگلادش تقسیم شد، و تاکنون این وضع ادامه دارد و هنوز هم مسلمانها در آن منطقه حساس و پرآشوب، وضع اطمینان بخشی ندارند، آینده آنان در

پاکستان و بنگلادش دچار ابهام و در کشور «هند» بسیار اسف انگیز و یأس آور است «وللّه الأمر من قبلُ و من بَعْد». خدا می داند که سرنوشت اسلام در «شبه قاره هند» به کجا می انجامد، مخصوصاً با نغمه های تازه وهابیت و «سپاه صحابه» که علاوه بر جنگ عقیدتی، دست به اسلحه برده است و جنگ «شیعه و

سنی» و «سنّی و سَلَفی» راه انداخته است. در حالی که این مردم، از لحاظ فرهنگ اسلامی ضعیف، و از لحاظ سیاسی هم، قدرت در دست عناصر «لائیک» است و از سوی آنان با استقرار «نظام اسلامی»

که مسلمانها به آرزوی آن، از «هند» جدا شدند، و بنیانگذاران کشور پاکستان بزرگ، به همین انگیزه مسلمانها را از هندیها، جدا کردند، بشدّت مبارزه می شود بخصوص پس از استقرار نظام اسلامی در ایران. هر چند هواخواهان نظام اسلامی رو به ازدیاد هستند. در همین دوران، قبل و بعد از شبه قاره هند، بسیاری از نقاط اسلامی افریقا و آسیا مستعمره

اروپاییان بود که بعداً راجع به آزادی آنها بحث می کنم. تحول دهم، معمولاً مورّخان ما مشروطیت را در ایران و نیز در ترکیه عثمانی، آغاز یک تحول می دانند، که البته از لحاظ سیاسی و فرهنگی می تواند یک تحول باشد هر چند در هر دو بُعد ضعیف، و از لحاظ سیاسی ضعیف تر بوده و مدت کمی هم به حیات خود ادامه داده است. تقریباً همزمان با یکی دو دهه اختلاف، فکر مشروطیت با تأثر از اروپا و با چاشنی اسلامی در این دو کشور اسلامی اوج گرفت و به نتیجه رسید. در سال 1324 قمری نظام حکومت مشروطه در ایران

و اندی پیش از آن در «عثمانی» رسمیت یافت، اما اسم آن از رسم آن بیشتر بود، و چون اصل فکر از بیگانه بود سرانجام کار به دست حامیان فکر غربی و نظام لائیک، افتاد و علمای دین که اکثراً بشدت از آن به عنوان بخشی از حکومت عادله اسلامی، حمایت می کردند از صحنه سیاست بخصوص پس

از روی کار آمدن رضاخان به کمک انگلیسیها، بیرون رانده شدند بنابراین، این دوران اگر در آغاز، تحول آزادی بخش به شمار می آمد «به نظام استبداد» انجامید، که باید آن نظام را هم به عنوان یک تحول، مورد بحث قرار داد. تحول یازدهم، استقرار استعمار انگلیس و فرانسه در هند و کشورهای عربی و افریقا و استقرار نظام استبداد در ایران و در ترکیه با دو چهره: در ترکیه پس از انقراض خلافت عثمانی و جدا شدن کشورهای عربی و افریقایی از آن، نظام استبدادی «آتاتورک» با گرایش مفرط «لائیک» و بیرون راندن

دین بکلّی از عرصه سیاست و حکومت و سرکوب کلیه حرکتهای اسلامی و جلوگیری از مظاهر دینی و تعطیل مدارس علمی اسلامی و بالاخره گسترش فرهنگ اروپایی با تمام مظاهرش در پوشش

ص:14

قومیت و ملیت ترکی، روی کار آمد. این وضع در بدنه نظام حکومت و در «سران آن» تاکنون بشدت ادامه دارد هر چند حرکت (آتاتورک) نتوانست اسلام را از میان ببرد و مردم ترکیه همچنان مسلمان هستند و ملزم به آداب و رسوم اسلامی در چهره اروپایی، کما این که فکر اسلام سیاسی هم رو به گسترش است و پیش بینی

می شود که دیر یا زود، سیاست و حکومت به دست طرفداران نظام اسلامی بیفتد. اما در ایران، استبداد رضاخانی با پوشش کمرنگ و مسخره نظام مشروطه، در بُعد سیاسی و

فرهنگی بشدت در جهت ضدیت با اسلام و با فرهنگ و مظاهر اسلامی، پیش می رفت، هر چند پس

از شروع جنگ بین المللی دوم و هجوم «متفقین» به ایران و با فرار رضاخان، این قدرت ضد اسلامی، ضعف پیدا کرد و محمدرضا تا سالها نتوانست دیگر علمای دین و اسلام خواهان را کنترل نماید تا این که با فرار او نیز، این سلسله پنجاه ساله ضد ارزشهای اسلامی هم، منقرض گردید و نظام اسلامی استقرار یافت که اینک، در صدد مقایسه آن با نظامهای گذشته کشورهای اسلامی هستیم. تحول دوازدهم استقرار نظام جمهوری اسلامی؛ هر چند این نظام جمهوری اسلامی، در ایران حاکمیت پیداکرد و به ظاهر تحولی است خاص ایران، اما با توضیحات ما که در این جا به اختصار و در مقالات مندرج در این مجموعه به تفصیل آمده است خواهیم دید که این انقلاب، یک انقلاب

اسلامی فراگیر نسبت به کل جهان اسلام است و به محدوده ایران اختصاص ندارد و ما ترجیح

می دهیم این مطلب را طی چند فراز بیان کنیم. اول زمینه های انقلاب اسلامی

1- فکر اسلام سیاسی یا اندیشه استقرار نظام اسلامی فراگیر و حکومت اسلامی مستقل، همراه اسلام پدید آمده و پس از هجرت رسول اکرم عملاً در مدینه، به منصّه ظهور رسیده است و پس از آن حضرت، همان طور که قبلاً گفته شد تا قرن چهاردهم به گونه های مختلف و به نامها و عناوین

متفاوت در جهان اسلام جریان داشته است و آخرین پایگاه حکومتی به نام اسلام کشور پهناور

عثمانی بود که با انقراض آن، عملاً حکومتی به نام اسلام دیگر وجود نداشت بجز حکومت آل سعود در عربستان که متظاهر به اسلام و مدعی تعهد به مقررات اسلامی است. 2- اصولاً ریشه اختلاف فِرَق اسلامی از جمله فرقه های سنّی و شیعه و خوارج با تیره های

مختلف، از صدر اسلام تاکنون، از اختلاف در حکومت نشأت گرفته است وهر کدام از آنها به نحوی از حکومت خاصی حمایت و با نظام حاکم مخالفت یا موافقت داشته است.

3- کما اینکه تحولات یاد شده در بالا پیش از تحول اخیر یعنی «انقلاب اسلامی» عمدةً از یک نوع فکر سیاسی و یک نوع بینش خاص نظام حکومتی سرچشمه گرفته است. معنی این سخن این نیست که کل اختلافات مذاهب را ناشی از سیاست و در محدوده سیاست

ص:15

بدانیم بلکه مراد آن است که منشأ اصلی پیدایش فرقه ها، اختلافات سیاسی و دیدگاههای متفاوت

درباره نظام حکومت بوده است که البته پس از پیدایش فرقه ها، هر کدام در قلمرو فقه و کلام راه خاصی را پیش گرفته اند و این اختلافاتِ درون گروهی امری طبیعی است و همه ناشی از اختلاف نظر در حکومت نبوده است. 4- باری، تفکر سیاسی مذهبی و دینی و نظام حکومت در اسلام، هیچ گاه از اسلام جدا نبوده

است و این پدیده عصری است که نظام لائیک و جدایی دین از سیاست به تقلید از غرب، در بیشتر

کشورهای اسلامی مطرح گردید و عمدةً طرفداران غرب و غربگرایان به آن تن داده اند و از آن حمایت کرده و می کنند. و گرنه در بستر اسلام، حتی در اوایل حمله مغول، فکر حاکمیت نظام

اسلامی، همواره در بین همه مسلمین وجود داشته و جزئی از هویت اسلامی هر مسلمان شمرده

می شده است، و مسلمانها از انقراض خلافت به دست مغول تأسف می خورده اند. حتی حکومتهای

حاکم بر کشورهای اسلامی که گرایش دینی هم نداشته اند برای جلب مردم زیر نفوذ خود، شعار

اسلام می داده اند و پایتخت خود را «دارالخلافه» و پادشاهان خود را «اسلام مدار» و «اسلام پناه»

می دانسته اند. و این خود حاکی از رسوخ و ارتکازی بودن فکر حکومت اسلامی در ذهن عموم

مسلمانها است. 5- کما این که قیامهای پیاپی اشخاص به نام «مهدی موعود» و گرایش جوامع اسلامی به این

دعوتها همه مؤد این سخن است که مسلمانها همواره در آرزو و با انتظار حکومت صالح اسلامی، به سر می برده اند و به تصور آن که این دعوتها آرزوی آنان را تأمین می کند به آن نداها لبیک می گفته اند. مدعیان مهدویت نیز، که بیشتر آنان از میان اهل سنت برخاسته اند ولی ادعای سیادت و انتساب به اهل بیت را داشته اند، از این آرزوی پنهانی مسلمانها باخبر بودند و دعوت خود را با آرزوهای مردم، هماهنگ می ساختند تا مورد پذیرش عامه مردم قرار گیرد و غالباً هم قرار می گرفت. بررسی تاریخ این قیامها در سراسر جهان اسلام، بخصوص در افریقا این حقیقت را کاملاً روشن

می کند و جای هیچ گونه شک وتردیدی باقی نمی گذارد. 6- این فکر مقدس حکومت اسلامی، در کشاکش تاریخ اسلام با نشیب و فرازهایی راه خود را

پیمود تا به قرن سیزده و چهارده هجری قمری رسید که عواملی چند زمینه نهضتهای جدید و

متشکلی را فراهم آورد و مصلحان و داعیان بزرگی را به دعوت اسلام وادار کرد. عامل اول، استعمار

یکی از آن عوامل، سیطره سیاسی، نظامی و فرهنگی غرب بر سراسر کشورهای اسلامی بود که قبلاً در تحول یازدهم از آن سخن گفتیم. اندونزی و کشورهای شرق اسلامی از سه چهار قرن پیش از این، شبه قاره هند از حدود دو قرن پیش از این، کشورهای اسلامی، قاره افریقا نیز در همین حدود یا

ص:16

کمی جلوتر و عقب تر، به استعمار اروپا درآمدند. کشورهای آسیای وسطی از حدود یک قرن پیش از این، رسماً مستعمره و تحت تصرف روسهای غیرمسلمان قرار گرفت. استعمارگران، هرچه می توانستند درباره مسلمانهای تحت سیطره خود انجام می دادند، دعوت تبشیر مسیحیت در همه جا از شرق و غرب عالم اسلام، مایه استقرار پایه های استعمار غرب بود که در این رابطه کتاب نفیس «التبشیر والاستعمار» قابل ملاحظه است. مساجد و معابد، حوزه های علمیه، عالمان مسلمان و اوقاف اسلامی همه جا مورد تجاوز و تعدی استعمارگران قرار می گرفت. علاوه بر این، در کشورهای

آسیای وسطی از حدود هفتادسال پیش از این، با اصل عقیده دینی اعم از اسلامی و غیراسلامی نبرد می کردند و چند نسل از مسلمانها در فضای الحاد و لادینی نشو و نما نمودند مسلمانان چین، خیلی بیش از چهار قرن تحت سیطره و ستم حاکمان چین بودند. اما کشورهای مستقل مانند ایران، کشور عثمانی، عربستان و برخی دیگر هر چند به ظاهر استقلال

داشتند اما در واقع وابسته بودند و همواره کشورهای روسیه، انگلستان و گاهی هم فرانسه و سالهای آخر امریکا در سرنوشت آنها دخالت می نمودند. آثار شوم استعمار رسمی و آشکار، و غیررسمی و پنهان، در این کشورها روزبه روز ظاهر می گردید و در کلیه آداب و رسوم و فرهنگ و اندیشه مردم نفوذ پیدا می کرد، منابع طبیعی این کشورها به یغما برده می شد و مردم، از لحاظ سیاسی و اقتصادی و فرهنگی برده ای بیش نبودند.

این عامل استعمار و تبعات تلخ آن، مسلمانان غیور را به تلاش برای خلاصی و رهایی از شر

استعمار وادار می کرد. صدها عالم و سیاستمدار و زمامدار مسلمان را در صد ساله اخیر و حتی پیش از آن می توان نام برد که در حد توان خود، روبه روی استعمار قیام و مقاومت کرده و بسیاری از آنان شربت شهادت نوشیده اند. البته نام چند تن از این رهبران در متن تاریخ بیشتر نیامده و مردم مسلمان تنها از همان چند نفر شناخت دارند، مانند امیر عبدالقادر جزایری، آیه اللّه میرزا محمّدحسن شیرازی، سید جمال الدین

اسدآبادی، آیه اللّه سید ابوالقاسم کاشانی، شیخ محمد عبده، عبدالحمیدبن بادیس، شیخ حسن بنا، سید قطب و چند تن دیگر؛ در حالی که بررسی تاریخ یک یک این کشورهای استعمارزده، نام دهها رهبر ضد استعمار را به ما معرفی می نماید. شمه ای از آنان، در کتاب نهضتهای اسلامی صد ساله اخیر از استاد مطهری و پیش از آن، در کتاب «حاضر العالم الاسلامی» و ترجمه آن «عالم نو اسلام یا امروز مسلمین» و در تاریخ استقلال یک یک آن کشورها به چشم می خورد. به نظر من، تمام این نهضتها و قیامها و پیدایش آن رهبران انقلابی، همه نتیجه سیطره استعمار و

عکس العمل در برابر آن بوده است. چه خوب است باز هم این قیامهای ضد استعماری و آن شخصیتهای انقلابی شناسایی و درباره آنها مقاله و کتاب نوشته شود و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند.

ص:17

عامل دوم، علوم و دانشهای جدید

عامل دیگر این قیامها و نهضتها و پیدایش آن مصلحان، که ناشی از عامل اول است، هر چند یک توطئه عمدی از سوی استعمار به شمار نمی آید، همانا صیانت اسلام و مسلمین بخصوص نسل تحصیل کرده و آشنا با علوم و دانشهای جدید از خطر جلب شدن و هضم شدن در جاذبه آن علوم و دانشها بود که بی قید و بند و بدون کنترل مذهب، در مغز جوانان مسلمان وارد می گردید و با توجه به عدم آمادگی ذهنیات مذهبی آنان برای تلقی صحیح آن دانشها و عدم استعداد آنان برای ایجاد

هماهنگی منطقی بین آن علوم با عقاید اسلامی و متأسفانه با فقدان یا ندرت وجود عناصر عالم و واقع بین در بین مسلمین که بتوانند اذهان جوانان را از شبهات ناشی از ناحیه آن علوم پاک کنند. این عامل در گذشته وجود داشته هم اکنون نیز به حال خود باقی است و عقاید و آداب اسلامی را مورد خطر و هجوم قرار می دهد، و این بخشی از همان تهاجم فرهنگی است که اینک نه تنها در ایران

اسلامی که در سطح جهان اسلام بلکه در میان همه ادیان آسمانی مطرح است و این خطر به قدری

حساس و مهم است که بخشی از راهنماییهای امام راحل و رهبر انقلاب و دیگر شخصیتهای دلسوز

به حال انقلاب را به خود اختصاص داده است و همچنان این جهاد مقدس با «تهاجم فرهنگی» یا به فرموده رهبر انقلاب «شبیخون فرهنگی» ادامه دارد و باید داشته باشد. که آن، آخرین تیر ترکش استعمار و بزرگترین خطر برای اسلام و انقلاب است. عامل سوم، آشنایی با نظامهای غربی

اگر به دیده انصاف بنگریم استعمار غربی هر چند زیانهای فراوان به عالم اسلام وارد آورد در عین حال مایه بیداری مسلمانها هم گردید. مسلمانها رفته رفته با پیشرفتها و علوم ونظامهای غربی آشنا شدند و راه آزادی و استقلال و ترقی و تمدن را که غالباً در نتیجه غلبه جهل و نادانی و سیطره استعمار از یاد برده بودند دوباره به خاطر آوردند و لهذا بسیاری از رهبران مسلمان در قرن سیزده و چهارده مانند سیّد جمال الدّین اسد آبادی از اوضاع و احوال اروپا مطلع و متأثر از حرکتهای سیاسی و فرهنگی آن بودند. بلی این حقیقت را نباید مکتوم داشت اما نکته ای را باید بر آن افزود و آن نکته این است که آشنایی و تأثّر آن رهبران از تمدّن اروپا، به دو گونه ثمر بخشید: صورت اول این که آنان که

عرق و حمیّت اسلامی داشتند از ذلّت و عقب افتادگی مسلمانها به خود آمدند و به سنتهای اسلامی

برگشته، مردم را به استقلال و آزادی اسلامی از دست رفته دعوت می کردند که به نظر من سید جمال الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده و حسن البناء و ابوالاعلای مودودی و در پایان همه امام خمینی را باید از این زمره دانست. آنان از پیشرفتهای اروپا درس آموختند اما در آن غرق نشدند و در قیام خود اصالت منش و شخصیت اسلامی را حفظ کردند هر چند برخی از سخنان سیّد جمال الدّین

اسدآبادی حاکی از دعوت به یک نوع آزادی و دموکراسی غربی است که البته چنان که خواهیم گفت

ص:18

مسلماً روش او و بسیاری از رهبران اسلامی دیگر با روش امام خمینی فرق داشته است و حکومت

اسلامی بر مبنای ولایت فقیه را در نظر نداشتند بلکه صرفاً استقلال و عظمت از دست رفته اسلام و مسلمین را طالب بودند. صورت دوم آن بود که از غرب روش آزادی و دموکراسی را به همان مشخصات غربی آموختند هر چند به نام اسلام و مسلمین دعوت خود را آغاز کردند اما دیگر طالب برگشت به نظام حکومت

اسلامی نبودند به نظر من بنیانگذاران پاکستان، جناح و دوستانش و از جمله اقبال لاهوری طراحان اصلی استقلال پاکستان، از این زمره بودند و نیز زمامداران نخست در الجزایر مستقل و مغرب و تونس و اندونزی و دیگر کشورهای استقلال یافته. شاید بهتر است بگوییم در همه این حرکتهای استقلال طلبانه همواره دو جناح مذهبی و غربگرا با هم همکاری و در عین حال رقابت داشته اند منتها جناح غربگرا پیروز گردیده اند که در ایران نیز چنین تضادی هم در مشروطیت و هم در انقلاب اسلامی، وجود داشت در مشروطیت نظام غربگرا،

ولی در انقلاب، جناح مذهبی پیروز گردید، مسلماً در کشور الجزایر که شخصیت مسلمانی مانند

عبدالحمید بادیس در رأس نهضت قرار داشت در فکر برگشت به نظام اسلامی خالص بود نه آنچه به دست جناح مخالف صورت گرفت و هنوز هم این تضاد در الجزایر و مصر و بسیاری از حرکتهای

استقلال طلبانه جهان اسلام بشدت ادامه دارد. تضاد میان سران مشروطیت و نیز در نهضت ملی کردن صنعت نفت در بین دو جناح روحانی و ملی نمونه هایی از این دو گرایش بوده است. باری، این قبیل عوامل، به نضج گرفتن اندیشه ضرورت استقرار نظام اسلامی مستقل از غرب و جدا از همه نظامهای حاکم بر کشورهای جهان، کمک کرد و نهضتها و احزاب و جمعیتهای متشکلی را سبب گردید که به شمه ای از آنها اشاره می کنم هر چند برخی از آنها شیوه های غربی راالگو قرار داده بودند: حرکتهای سیاسی قرن اخیر در کشورهای اسلامی

1- حرکت اصلاحی سید جمال الدین اسدآبادی معروف به افغانی در اواخر قرن 13 و اوایل قرن

14 هجری قمری که عمدةً مبنی بر دعوت مسلمانها به بیداری، استقلال، احیای اسلام، وحدت اسلامی و این قبیل مسائل بود که به وسیله شاگردش شیخ محمد عبده دنبال گردید بخصوص در

بُعد علمی. 2- نهضت خلافت در شبه قاره هند مقارن با اواخر خلافت عثمانی و در تأیید آن در اوایل قرن چهاردهم هجری قمری. 3- نهضت خلافت در مصر در همین زمان با دعوت شیخ ماضی ابوالعزائم مصری متوفای 1356 ق.

ص:19

4- قیام شیخ عبدالحمید بن بادیس در الجزایر مبنی بر سه شعار: الإسلام دیننا، العربیة لغتنا، الجزائر وطننا. که پس از درگذشت او به استقلال این کشور از استعمار فرانسه انجامید، اما به شیوه غربی و نه اسلامی. 5- قیام مسلمانان شبه قاره هند به دعوت اقبال فیلسوف و شاعر هندی و با رهبری محمدعلی جناح که به استقلال کشور پاکستان انجامید و یک حرکت اسلامی خالص نبود. 6- قیام علال الفاسی و حزب استقلال او برای کسب استقلال کشور مغرب از استعمار فرانسه که به استقلال آن کشور انجامید اما نه به یک نظام اسلامی. 7- قیام مردم اندونزی وکشورهای مجاور آن جهت کسب استقلال از استعمار کشور هلند که به

استقلال آن کشورها انجامید ولی با شیوه غربی. 8- نهضت اخوان المسلمین به رهبری استاد حسن البنّاء در مصر که در بسیاری از کشورهای

اسلامی طرفداران و شعبات و بعداً انشعاباتی پیدا کرد. اندیشه اخوانی هم اکنون، به نامهای گوناگون در سودان، تونس، الجزایر، افغانستان، هند، پاکستان، مالزی، اندونزی، بوسنی هرزگوین و دیگر اقطار اسلامی نفوذ و حامی دارد. و از آن جمله حرکت جماعت اسلامی شبه قاره هند به رهبری استاد

ابوالاعلا مودودی می باشد. 9- آخرین این نهضتها که مهمترین حرکتهای کسب استقلال و تجدید هویت اسلامی و تأسیس حکومت اسلامی مستقل بود، همانا انقلاب شکوهمند اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی

رضوان اللّه تعالی علیه است که محور مقالات این مجموعه است و درباره آن تاکنون کتابها نوشته شده و شاید به طور کلی بیشترین کتابها و مقالات و تجزیه و تحلیل های مثبت و منفی، درباره آن در سطح جهان اسلام و بلکه در کل جهان صورت گرفته است و ما در اینجا درصدد نوشتن شرح حال امام

خمینی رهبر این انقلاب و تاریخچه انقلاب نیستیم تنها به چند بُعد آن فهرست وار اشاره می کنیم: امتیازات و مشخصات انقلاب اسلامی ایران

در این خصوص بارها در ضمن مقالات این مجموعه، هم راجع به انقلاب و هم درباره شخصیت امام بحث کرده ام، از جمله در دو مقاله «شخصیت امام خمینی و امتیازات او» و «اسلام ناب محمدی و اسلام آمریکایی» همچنین در مقاله «امام خمینی و احیاء تفکر اسلامی». در اینجا تنها به رؤس مطالب اشاره می شود. 1- بزرگترین امتیاز و هم عامل قطعی موفقیت و پیروزی انقلاب اسلامی، آن بود که رهبر آن، عالمی برجسته و جامع علوم اسلامی و مرجع تقلید مردم بود. مرجعیت تقلید در بین شیعه، از بالاترین احترام و قداست و نفوذ کلام برخوردار است، مردم، برحسب عقیده مذهبی خود، حکم

مرجع را حکم امام و حکم خدا و رسول و تخلف از آن را حرام می دانند، مرجع تقلید، در بین شیعه

ص:20

دارای استقلال در فتوی و حکم، و در اخذ و صرف و دخل تصرف در وجوهات شرعیه می باشد و

حرفی بالای حرف او و قانونی بالای فتوای او قابل قبول نیست. پس رهبری این انقلاب، بالاترین

جایگاه دینی و نفوذ کلام را در بین مردم دارا بود و همین نکته عامل موفقیت او بود و همین نکته باعث اطمینان مردم مسلمان به انقلاب اسلامی گردید. 2- یاران اصلی انقلاب هم همه ازعلمای دین و عالمان شریعت و بیشتر آنان از شاگردان مکتب

امام و از لحاظ مبانی علمی و فقهی و اندیشه سیاسی، هماهنگ با او بودند. عناصر غیر روحانی در میان حامیان و منادیان اصلی انقلاب، زیاد بودند که اکثر آنان تبعیت و تقلید امام را پذیرفته و خود را با آراء رهبر و روحانیون همفکر او هماهنگ نموده بودند. عناصر غیر روحانی که تحت تأثیر ملیت

جدای ازمذهب و طرفدار نظام حکومتی دموکراسی به طرز غربی بودند، وجود داشتند که یا تسلیم

انقلاب شدند و یا در انزوا قرار گرفتند و از این لحاظ تضاد اندیشه مذهبی و ملی یا اختلاف سلیقه در چگونگی نظام حاکم بین مذهبی و لائیک چنان که در اکثر انقلابهای یاد شده در بالا، و هم اکنون در سراسر کشورهای اسلامی از جمله در الجزایر و مصر بشدت وجود داشته و دارد، در مورد انقلاب

اسلامی ایران با همه تلاش و کوشش که از سوی حامیان تفکر غربی و بلکه از سوی حامیان آنان در غرب، به عمل می آمد، کارگر نیفتاد و از این لحاظ انقلاب، از تضاد درونی مصون ماند، که این نیز معلول رهبری منحصر به فرد و بسیار قوی انقلاب بود. نمونه این تضاد را می توان در نام این نظام اسلامی در اولین نظرخواهی عمومی، مشاهده کرد. که امام خمینی می گفت: «جمهوری اسلامی»

نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد، و دیگران می گفتند جمهوری دموکراتیک یا جمهوری دموکراتیک اسلامی. البته باید اعتراف کنیم که غلبه اندیشه اسلامی خالص بر اندیشه دموکراسی خالص یا بر التقاط از اسلام و دموکراسی به آسانی به دست نیامد و تنها عظمت و صلابت رهبر و بنیانگذار انقلاب بود که این موفقیت را نصیب انقلاب کرد. 3- و به همین خاطر، انقلاب صددرصد بر مبنای فقاهت و با تعهد به قوانین اسلام و به دور از

التقاط و اختلاط، به ثمر رسید. و گرایشهای مخالف آن با شکست مواجه گردید. 4- و باز به همین خاطر، قانون اساسی جمهوری اسلامی از سوی فقها و کارشناسان فقهی و منطبق با موازین اسلامی تدوین و از سوی مردم تصویب گردید به طوری که بجرأت می توان ادعا

کرد تاکنون نه در جهان و نه در کشورهای اسلامی و نه در تاریخ اسلام، قانونی با این جامعیت و با این التزام دقیق و عمیق به موازین اسلامی، تدوین نگردیده و قابل مقایسه با هیچ یک از قوانین موجود نیست. این بحث یعنی مقایسه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با قوانین دیگر، از جمله با قانون مصوب دوران مشروطیت، تاکنون چنان که باید انجام نگرفته و شایسته بررسی می باشد.

از خصوصیات این قانون، آن است که در بین نمایندگان مجلس مؤسان عده بسیاری از فقها و

ص:21

نیز عده ای از حقوقدانان وجود داشتند و از هر لحاظ جامع و کامل تدوین گردید. از امتیازات دیگر این قانون آن است که اکثریت قریب به اتفاق ملت بدان رأی دادند و تمام مراجع تقلید ایران بر آن صحه گذاردند. کما اینکه از مزایای این قانون، بحث رهبری انقلاب و شرایط آن و تأسیس مجلس خبرگان از

مجتهدین منتخب از سوی ملت، و نیز شورای نگهبان قانون اساسی از بین مجتهدان بزرگ و قانوندانان، جهت کنترل قوانین ناشی از قانون اساسی است که برخلاف اسلام و قانون اساسی نباشد. بالاخره باید گفت یکی از امتیازات مهم انقلاب اسلامی همانا قانون اساسی آن است. 5- علاوه بر این که مقام و شخصیت امام همه مردم را به تسلیم و اطاعت از وی وادار می کرد، در بین مردم عده بیشماری مرید دلباخته او به نام «حزب اللّه» پیدا شدند که شریان نیروهای مردمی را تشکیل می دادند و آنان از اول انقلاب تاکنون بخصوص در تمام دوران جنگ تحمیلی هشت ساله،

جان بر کف از انقلاب حمایت می کردند و این هم از مزایای خاص انقلاب بود که از شخصیت

رهبری آن مایه می گرفت. 6- همانطور که می دانیم شعار اصلی انقلاب پیش از پیروزی، بر سه اصل مبتنی بود: استقلال،

آزادی، جمهوری اسلامی. از امتیازات انقلاب آن است که این شعارها را دقیقاً در قانون اساسی و در قوانین منشعب از آن و در قوای سه گانه و در عمل، کاملاً رعایت نموده ومی نماید. از جمله در زمینه استقلال سیاسی به هیچیک از اقطاب سیاسی جهان از جمله دو ابر قدرت سابق

و تک ابر قدرت کنونی وابسته نبوده و نیست. و این قولی است که جملگی برآنند و هیچ آدم منصفی نمی تواند این حقیقت را انکار نماید و شاید در این زمینه هم بجرأت بتوان گفت: هیچ کشوری از کشورهای جهان، وجود نداشته باشد که به یکی از ابرقدرتها وابسته نباشد، دلیل آن موضعگیری این کشورها در مسائل مهم جهانی است که کاملاً در خط یک ابرقدرت حرکت می کنند، سابقاً در خط شوروی یا امریکا و الآن غالباً در خط آمریکا، حتی روسیه کنونی هم، چنین است. البته در کشاکش تحولات سیاسی ایران، ضد انقلاب داخلی و خارجی سعی می کردند که برخی

از دولتمردان و گاهی کل انقلاب را دنباله رو یکی از ابرقدرتها قلمداد کنند و اصرار هم می ورزیدند. رسانه ها و بوقهای استکبار هم به آن دامن می زدند، اما سیر حوادث نشان داد که آن همه واهی و افترا و جنگ روانی بود و همه نقش برآب گردید. در بُعد اقتصادی انقلاب، بجز قراردادهای تجاری و اقتصادی و صنعتی، با کشورهای مختلف

شرق و غرب که برای هر کشوری ضرورت دارد، بدون وابستگی و بدون تأثیر گذاری آن در استقلال

سیاسی، به نظر می رسد استقلال اقتصادی خود رامحفوظ نگه داشته است. شاید عده ای مایل باشند ایران انقلابی، مانند کشور کوچک آلبانی قبل از فروپاشی جناح شرق، دور خود را دیوار آهنین بکشد و با هیچ کشوری رابطه اقتصادی و صنعتی نداشته باشد و در انزوای

ص:22

مطلق به سر برد، این عناصر، شاید استقلال اقتصادی را عبارت از انزوای اقتصادی بدانند که البته نه صحیح است و نه عملی. بلی باید بر این نکته تأکید کنیم که رسیدن به خودکفایی که یکی از اصول اقتصادی جمهوری

اسلامی است، باید همچنان دنبال شود که می شود، کما این که انحصار قراردادهای اقتصادی با یک جناح خاص سیاسی جهان تدریجاً استقلال اقتصادی و بلکه استقلال سیاسی را تحت الشعاع قرار

می دهد و باید از آن پرهیز کرد که پرهیز هم شده و می شود. در عین حال، من تأکید دارم که استقلال اقتصادی با تأمین مواد اولیه و تأمین نیازهای اولیه در داخل کشور به دست می آید و باید همچنان این امر در اولویت قرار گیرد که می گیرد. ولی بی نیازی مطلق از دیگران نه برای ما میسور است و نه برای دیگران. بلی اگر نیازهای اقتصادی و صنعتی

کشورها دوطرفه و متقابل باشد به استقلال اقتصادی و سیاسی لطمه وارد نمی آورد ولی اگر این نیازها یکطرفه باشد ظاهراً هر دو نوع استقلال را زیر سؤل می برد. و همچنین وامها و تعهدها باید دوطرفه باشد و گرنه مشکل می آفریند. اما استقلال صنعتی و علمی، ظاهراً به این آسانی به دست نمی آید مگر این که سطح علمی و پژوهشی دانشگاهها و قدرت صنعت و ابتکار ما به حدی برسد که قابل رقابت و شایسته بده بستان با کشورهای صنعتی پیشرفته باشد، همچنان که مثلاً بین انگلیس و آمریکا یا آلمان و فرانسه یا ژاپن با کشورهای اروپایی وجود دارد و در غیر این صورت نمی توان ادعای استقلال علمی و صنعتی کرد و در این حال باید سعی کنیم این نیاز، ما را وابسته و دنباله رو کشورهای پیشرفته نکند که به نظر می رسد سیاست جمهوری اسلامی ایران نیز همین است. اما اصل آزادی، در جمهوری اسلامی ایران آزادیهای گوناگون در حد قانون اساسی رعایت می شود و اگر نغمه های مخالفی وجود دارد چه در داخل و چه در خارج، پس از بررسی و دقت نظر، آن نغمه ها، راجع به آزادیهای خارج از محدوده قانون اساسی است، و در حقیقت می خواهد اصل نظام اسلامی را زیر سؤل ببرد. مثلاً گفته می شود چرا هر فردی از افراد مردم حق ندارد کاندیدای

نمایندگی مجلس شورای اسلامی یا کاندیدای ریاست جمهور یا منتخب برای وزارت و از این قبیل پستها بشود؟ یا صادرات و واردات بطور دلخواه و خارج از محدوده قوانین جاری باشد؟ و از این قبیل نغمه های نامیمون، گاه به گاه به گوش می رسد که در محتوا، با روح نظام اسلامی مخالف و به منظور مقابله و ضدیت با آن، ساز می شود که البته و صد البته، صیانت این نظام، برحسب قانون اساسی آن، جلو این قبیل آزادیها و نیز آزادیهای دیگر موجود در غرب و فسادهای اخلاقی را می گیرد بلکه کنترل اجتماع و محافظت آن از این آزادیها از اصول اصلی انقلاب است. بنابراین، نظام جمهوری اسلامی، شعارهای سه گانه پیش از انقلاب و اصول مدون در قانون

اساسی را دقیقاً رعایت نموده و می نماید که البته تخلّفات اداری برخی از مسؤلان و کارگزاران را

ص:23

نباید به حساب نظام گذاشت و قابل اعتراض و انتقاد و تعقیب است و در خور اغماض نیست و

کسی در این خصوص حرفی ندارد ولی نباید از چنین اتفاقاتی، سوء استفاده و علیه نظام به کار گرفته شود. 7- انقلاب اسلامی مانند صاعقه ای جهان گیر شد، آوازه و موج آن نه تنها کشورهای اسلامی که کل جهان را فرا گرفت و به جرأت می توان گفت در چند دهه اخیر و شاید در قرن ما، پرجاذبه ترین

حوادث جهان بوده است، و لهذا بیش از هر حادثه دیگر، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و مردم جهان را به پیگیری آثار انقلاب وادشته است. مبارزه چند ساله امام و انقلابیون با شاه، غلبه ناگهانی آنان بر وی، عکس العمل ابرقدرتهای جهان و صف آرایی آنان در قبال انقلاب، گروگانگیری

جاسوسان امریکایی، جنگ تحمیلی هشت ساله و تبعات و آثار و اخبار آن و عواملی از این قبیل،

موجب گردید که بر اهمیت انقلاب و بر جاذبه خبری آن، افزوده شود و مردم جهان، هر چه بهتر از ماهیت انقلاب آگاه شوند و از امام خمینی شناختی بهتر پیدا کنند. امام، در فواید جنگ می فرمود: «ما در جنگ انقلاب خودمان را صادر کردیم، ما در جنگ دشمنانمان را از دوستانمان شناختیم، ما در جنگ بر ابر قدرتها پیروز شدیم...» بلی طوفان انقلاب اسلامی، جهان گیر شد و شاید کسی در جهان یافت نشود که از انقلاب و امام خمینی چیزی به

گوشش نخورده باشد. بنابراین، از امتیازات انقلاب اسلامی آن است که در عرصه جهانی آشکار و روباز و شناخته است و سر به مهر و سرّی مکتوم نیست. معلوم است این امیتاز، بسیاری از امتیازات دیگر را در پی دارد. 8 - مسلماً با زمینه های موجود از قبل در کشورهای اسلامی، که قبلاً بدان اشاره شد، انقلاب اسلامی ایران، جزء متمم علت و آخرین سنگ بنای یک حرکت جهانی اسلام گردید و پس از انقلاب، حرکتهای آزادیبخش اسلامی و یا چنان که عربها تعبیر می کنند «الصحوة الإسلامیة» یا آن طور که دشمنان انقلاب و صهیونیسم جهانی می گویند «بنیادگرایی یا اصولگرایی اسلامی» یا هر تعبیر دیگری که بکنیم این حرکتها پی درپی آغاز شد و آنچه از قبل بوده شتاب بیشتری پیدا کرد و همین،

معنی صحیح «صدور انقلاب» بود که امام امت بر آن تأکید داشت. 9- انقلاب اسلامی، تجدید حیات سیاسی و فرهنگی اسلامی است و همان طور که قبلاً گفتیم امام امت هم مجددّ اسلام در رأس قرن است، تجدید حیات سیاسی همان است که قبلاً گفتیم، اما تجدید حیات فرهنگی عبارت از نوآوری در فقه، در نظام و حکومت و در اقتصاد اسلامی است که هر کدام جداگانه قابل بحث و بررسی است و در جهان قابل رقابت با مشابه خود است. 10- انقلاب اسلامی بسیاری از آثار اجتماعی و فرهنگی و سیاسی دیگر را در پی داشت: از قبیل عفت زنان، اصلاح جوانان، تشویق به تعلّم علوم دینی، ایجاد عشق و علاقه به فرهنگ اصیل اسلامی، احیای جمعه و جماعت، ترویج و اشاعه روح شهادت طلبی و فداکاری در راه اسلام، سلامت فضای

ص:24

آموزشی و بطور کلی پاکی و سلامت فضای جامعه، مبارزه اصولی با فساد، توجه نسل جوان به

امدادهای غیبی و به امور اخروی، تحکیم بنیه مقاومت امت در سختیها، روح دادن و معنویت

بخشیدن به فریضه حج، بخصوص مراسم برائت از مشرکین که روح حج است و احیای حج ابراهیمی، مردمی کردن حکومت و بیداری حسّ سیاسی عموم مردم و امتیازات دیگر را که در مقاله «به یاد ایام اللّه انقلاب اسلامی» و دیگر مقالات به شرح و بسط آنها پرداخته ام. از جمله آن آثار معنوی و فرهنگی، که شایسته تأمل است همانا، به وجود آوردن یک نوع روح عرفانی و یا تجدید بُعد

عرفانی اسلام است که از روح عرفانی امام سرچشمه می گیرد، زیرا امام همان طور که یکی از بزرگترین مجتهدین و فقها بود به همین گونه از بزرگترین عرفا و فیلسوفان عصر خود بود و آثار عرفانی او به نثر و نظم دست کمی از آثار فقهی و اصولی او ندارد و این خود فتح باب جدیدی بود در این عصر که مانند صدر اسلام، فقه و عرفان را به هم پیوند داد و نسلی از شاگردان روحانی و غیر روحانی را به جامعه اسلامی تقدیم کرد که این بُعد انقلاب، جداگانه قابل بررسی است و تاکنون بررسی نشده است. 12- انقلاب اسلامی مانند صدر اسلام یک نوع فرهنگ و ادب و شعر انقلابی و اسلامی به وجود

آورد که پیش از آن بخصوص در قرون اخیره، سابقه نداشته است. البته در این زمینه کارهایی انجام گرفته و آثار ادبی انقلاب را گرد آورده اند و کسانی مانند «شهید سید مرتضی آوینی» که خود یکی از همان تربیت شدگان مکتب امام و انقلاب بود، آثاری از خود به یادگار گذاشته اند. وصیتنامه های

شهیدان که دائماً در جراید و مجلات، انتشار می یابد گنجینه نفیسی از ادب انقلاب و عرفان است که باید گردآوری شود. مقایسه انقلاب اسلامی با حرکتهای اسلامی گذشته و حال

با توجه به مزایای انقلاب اسلامی و خصوصیات حرکتهای اسلامی پیش از آن، جای شک باقی

نمی ماند که این انقلاب قابل مقایسه با هیچکدام از آنها مخصوصاً با تحولات صدر اسلام و روی کار

آمدن بنی امیه و بنی عباس و خلافت عثمانی و نظامهای سلطنتی نیست. هیچ یک از آن حرکتها

رهبری با خصوصیات امام خمینی و یارانی مانند یاران امام و سخن تازه یی مانند سخن امام نداشته است. شما سفاح و منصور دو خلیفه اول بنی عباس و خلفای دیگر آنان را یا خلفای اموی اندلس، یا خلفای فاطمی مصر، یا خلفای عثمانی چه برسد به شاهان سلسله های مختلف را بنگرید هیچ کدام

مشخصات امام را نداشته اند و هیچ یک از آن حرکتها و نظامهای سیاسی دارای مزایای یاد شده انقلاب اسلامی نبوده اند. بلی، آنچه در آن حرکتها و نظامها مشهود است همانا موفقیتهای نظامی و کشورگشایی بوده است که در انقلاب اسلامی وجود ندارد اما در عوض انقلاب اسلامی، کشور دلها را تسخیر نموده و به

ص:25

جای پیشروی نظامی پیشرفت معنوی داشته است که گفته شد. کما این که انقلاب اسلامی با حرکتهای عصر ما از جمله حرکت «اخوان المسلمین» که اصیلترین

و گسترده ترین آنها است قابل مقایسه نیست. رهبر اول اخوان المسلمین «حسن البناء» یک معلم مدرسه بود و نه یک فقیه جامع الشرایط او به لیدر حزب شبیه تر بود تا به یک عالم چه برسد به یک مرجع تقلید، جانشینان او و رهبران گروههای منشعب از آن، همه همین طور بوده و هستند. علاوه بر این که آنان غالباً گرایش وهابی داشتند که طبعاً از لحاظ سیاسی و فرهنگی به عربستان وابسته بوده و هستند. با این همه در هیچ جا توفیق تأسیس حکومت را نیافته اند و همچنان، به صورت احزاب و گروههای پراکنده و گاهی متضاد با هم، در مصر و چند کشور دیگر به حیات خود ادامه می دهند و با سیاستهای حاکم بر آن کشورها غالباً دمخور هستند و امید پیروزی آنها نمی رود. این احزاب کجا و انقلاب اسلامی با رهبری قاطع و عالم و مستقل آن کجا. حق آن است که حرکتهای اسلامی موجود در جهان اسلام، اگر بخواهند پیروزی به دست آوردند، موبه مو تعالیم امام امت و الگوی انقلاب اسلامی را دنبال کنند، با رهبری قاطع و عالم و وحدت کلمه و تأکید بر اسلام خالص، بدون وابستگی به حاکمان موجود به پیش بروند تا به یاری خداوند منّان، توفیق کسب کنند و گرنه «در جبین این کشتی نور رستگاری نیست» نتیجه، آن که انقلاب اسلامی ایران ریشه دارترین،

اصولی ترین و موفق ترین انقلابها و حرکتهای اسلامی است و همین طور رهبر بزرگوار آن سرآمد

رهبران اسلامی است. دیگر در اینجا نیازی به مقایسه امام با یک یک رهبران گذشته جهان اسلام، یا رهبران کنونی نیست و «چیزی که عیان است چه حاجت به بیان است». سابقه و زیربنای فکری من

من با نوشتن این مقاله و دیگر مقالات درباره انقلاب اسلامی و امام خمینی ادعای انقلابی بودن

ندارم اما وقتی درست فکر می کنم و به خود می نگرم می بینم از اوایل جوانی یک نوع تمایل و گرایش فطری به این نوع اندیشه اسلامی داشته ام، حوادث دوران کودکی من برای پدرم، مبارزه رضاخان با اسلام و با روحانیت، فاجعه خونین مسجد گوهرشاد که من خاطرات خودم را از آن مشروحاً جداگانه نوشته ام، خانه نشینی پدرم حدود چهار سال پس از آن فاجعه و سفر سه سال و نیمه من با پدر به عتبات عالیات و منبرها و دعاهای داغ او در نجف علیه رضاخان، شادمانی او و عموم مردم، از سقوط و فرار رضاخان، آشنایی با زندگی علمای انقلابی مانند سید جمال الدین اسدآبادی و

شاگردانش، اطلاع از مبارزات علما در صدر مشروطیت و ناکامی آنان، نهضت ملی کردن صنعت

نفت و شخصیت برجسته آیه اللّه کاشانی و نقش بارز او در مبارزه با انگلیس، پیروزی جمال

عبدالناصر در مصر، که من اخبار آن را در روزنامه ها و از رادیوی قاهره دنبال می کردم، هر چند حرکت او قومی بود نه اسلامی ولی به هر حال در آن روزگار، پیروزی او بر انگلیس، آبرویی برای

ص:26

اسلام شمرده می شد، استقلال پیاپی کشورهای اسلامی پاکستان، اندونزی، الجزایر، رهایی کانال سوئز، که من خبرهای آنها را دنبال می کردم، تفکر باز و روشن آیه اللّه بروجردی که حدود 11 سال از نزدیک در جاذبه آن قرار داشتم و همچنین جاذبه انقلابی مرحوم آیه اللّه سید محمدتقی خوانساری، و آزادمنشی مرحوم آیه اللّه سید صدرالدین صدر، و استماع بیانات بسیاری از وعاظ نامی، افکار بلند استاد ما مرحوم آیه اللّه شیخ هاشم قزوینی در مشهد و همنشینی با فضلای برجسته مانند مرحوم شهید مطهری و دوستان دیگر در قم، بالاخره مقاله نویسی در مجله مکتب اسلام و چند سال شاگردی نزد امام خمینی در قم و عواملی از این قبیل تمایل به اسلام انقلابی و تجدید حیات اسلام را در ابعاد سیاسی و فرهنگی در من شکوفا نمود، لهذا از همان آغاز که در مجله مکتب اسلام دست به قلم بردم موضوع «فتوحات مسلمین» را برگزیدم، تا روح حماسی را در خوانندگان پرورش دهم.

سفرهای پیاپی به کشورهای اسلامی و تماس با متفکران مسلمان که بخشی از خاطرات آن سفرها را در نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد نوشته ام، بالاخره جوّ دانشگاه که حدود 34 سال سابقه تدریس در آن را دارم و نیز شرکت در کنگره های ادبی و اسلامی مختلف در داخل و خارج کشور از جمله اداره کنگره عظیم شیخ طوسی در سال 1350 در دانشگاه مشهد و آشنایی با بسیاری از دانشمندان مسلمان در طی آن، همه و همه مایه نشو و نمو این طرز فکر در من بوده است و لهذا از آغاز حرکت امام خمینی تا آنجا که وضع من اجازه می داد با آن همگام بودم، در کشاکش پیروزی به خاطر دارم متن تلگراف دانشگاهیان مشهد را به پاریس و همچنین برخی از اعلامیه های

علمای مشهد را در کشاکش پیروزی انقلاب، من تهیه کردم، اولین مقاله را در مجله دانشکده تحت عنوان «انقلاب اسلامی ایران» که در آغاز این مجموعه از مقالات قرار دارد نوشتم و همچنین در تحولات پس از آن تا امروز بهتر آن است که درباره خود این جمله را یادآور شوم «أُحبّ الصالحین ولست منهم» و صلی اللّه علی محمّد و آله الطاهرین.

محمد واعظ زاده خراسانی

ص:27

دگرگون شدن نیرو و نظام حاکمیت». بنابراین، انقلاب راستین و حقیقی تنها جابجا شدن زمام داران و

افرادی جای افرادی را گرفتن و خاندانی از کاخ بیرون رفتن و خاندانی دیگر بدان داخل شدن و سلسله ای منقرض گشتن و سلسله ای دیگر آغاز بکار کردن، نیست. و نیز انقلاب، تنها شکل

حکومت و قالب و چهارچوب رژیم حاکم عوض شدن نیست، بلکه علاوه بر تغییر چهره ها و شکل و قالبها که البته در هر انقلابی امریست ضروری باید از بن و ریشه و اساس، دگرگونی بنیادی و همه جانبه ای در باطن و دل اجتماع صورت گیرد، باید معیارها و مقیاس های سابق، و ارزشها و امتیازات ناشی از آنها لغو گردد و از نو معیارهائی انسانی تر با امتیازات و ارزشهای راستین و عادلانه تر بر اساس ایده ئولوژی خاص انقلاب، طرح ریزی و بر جامعه حکم فرما شود. اینست معنی راستین «انقلاب».

و اما «اسلام» همان مکتب آسمانی است که چهارده قرن پیش از این، برای نجات انسانها با نهادها

و معیارها و ارزشها و قوانین الهی، و با ایده ئولوژی توحیدی، جهت بیرون آوردن بهترین امت از دل تاریخ، «کُنْتُمْ خَیْرُ اُمّةٍ اُخْرِجَتْ لِنّاسِ» و تشکیل جامعه بدون طبقه توحیدی «طبقات معروف در جوامع غیر اسلامی» پدید آمد و گرچه غالبا از شکل و محتوای اسلام، اجمالاً با خبر هستیم. اما به لحاظ عوامل و تحولات سیاسی و اجتماعی و دخل و تصرفها و اجتهادهای شخصی و بدآموزیها و صدها

علل و عوامل شناخته شده و یا ناشناخته، حقیقت آن، از دید و اندیشه اکثر ما مسلمانان پنهان مانده است چه برسد به دیگران که بقول سید جمال الدین اسدآبادی از لای انگشتهای مسلمین به اسلام

می نگرند و اسلام را از چهره مسلمین می شناسند در حالی که بگفته همین شخص اسلام، مستور و محجوب است به وسیله همین مسلمین «الاسلام محجوب بالمسلمین» و بزرگترین خدمت به اسلام

از دید این فیلسوف، آنست که مسلمین خود را از اسلام مبرَّی بدانند!!!

به همین لحاظ، نهاد و باطن اسلام، نیاز به کاوش و بحث فراوان دارد و چون دریائی است ژرف

که هر چه در آن فرو رویم به قعر آن نمی رسیم. و اینست رمز خاتمیت و سِرّ جاودانی بودن این مکتب آسمانی.

پس انقلاب اسلامی یعنی دگرگونی و تحول راستین در قلب و قالب اجتماع و نظام اجتماعی و سیاسی، براساس معیارها و ایده ئولوژی توحیدی که چون باران رحمت، پاک و دست نخورده از

آسمان وحی الهی نازل گردید یعنی بازگشت به اسلام راستین و بقول یک نویسنده عرب «الی

الاسلام من جدید»: از نو بسوی اسلام، اسلام محمد و علی و فاطمه و زینب و حسین و ابوذر و سلمان و نه اسلام دست خورده و تحریف یافته، اسلامی که رنگ طاغوتی بخود گرفته و محتوای

انسانی و توحیدی و خلق و خالقی خود را از دست داده: اسلام معاویه ها، یزیدها، حَجّاجها و همه طاغوتها که یکی پس از دیگری و سلسله ای پس از سلسله دیگر، آن را ملعبه قرار دادند و بنام «اسلام پناه» و با دعای خیر «وعاظ السلاطین»: «خلداللّه ملکه» بعنوان خلافت، سلطنت، شاهی،

ص:29

شاهنشاهی، امامت، شیخی، امارت، حکومت، خانی، اتابکی، یا سایر عناوین، بر مردم فرمانروائی کردند و اسلام را در خدمت خود آوردند و نه این که آنان در خدمت اسلام باشند. و تفاوت از موی باریکترِ اسلام راستین و اسلام طاغوتی در همین نکته است.

اینجاست که وظیفه ما پس از انقلاب، بسیار سنگین و دشوار می نماید:

1- شناخت انقلاب اسلامی، یا اسلام انقلابی با همه معیارها، معارف، موازین و ابعادش، چنان

که هست.

2- پیاده کردن دقیق و درست آن، چنان که باید باشد.

مقایسه انقلاب

انقلاب ما، در بین همه انقلابهای دو قرن اخیرِ جهان، بی نظیر است. این انقلاب کودتای نظامی

نیست که در آن جمعی ارتشی در یک فرصتِ حساب شده زمام قدرت را بدست گیرند و آن گاه که بر اوضاع مسلط شدند، ایده ئولوژی خاصی را که از قبل داشتند و یا پس از پیروزی، ساخته اند، مطرح کنند و آن را بر مردمی که بکلی از آن بیگانه اند، تحمیل و به دورغ وانمود کنند که ملت، آن ایده ئولوژی را پذیرفته است، همانطور که در بسیاری از کشورهای خاورمیانه بخصوص چند کشور

عربی اتفاق افتاد.

انقلاب ما، از قبیل غلبه یک حزبِ ایده ئولوژی انقلابی، نیست که از لحاظ نفرات، اقلیت ناچیزیست، اما دارای تاکتیک و در پی فرصت مناسب است، تا پنهانی مسلح شود و آنگاه در قیافه انقلابی بدون سلاح، ولی در باطن تا دندان مسلح، بر اکثریت بدون تاکتیک، مسلط شود و چنان

وانمود نماید که به ظاهر مردم با میل و رغبت ایده ئولوژی حزب را پذیرفته اند، چنان که در انقلاب اکتبر روسیه و در کلیه رژیمهای کمونیستی و سوسیالیستی عمل شده است(1)

انقلاب ما، صرفا نارضایتی و خشم و طغیانِ عمومی علیه یک رژیم و یا حاکمِ ستمگر نیست که خون ملت را مکیده و ملت، فقط برای رفاه و بدست آوردن آب و نان و تأمین مسکن و خوراک و پوشاک وآزادی، بدون داشتن ایده ئولوژی خاصی، قیام کرده باشد چنان که در انقلاب کبیر فرانسه، رخ داده است.

و حتی از قبیل انقلاب و قیام مردم الجزائر و هند و سایر کشورهای اشغال شده و استعمارزده که صرفا برای آزادی و استقلالِ کشور خود، قیام کردند و دولتهای اشغالگر را بیرون راندند و مسلما اصیل ترین و مقدّس ترین انقلابات جهان، بشمار می روند، نیز نمی باشد.

خیر، این انقلاب، با هیچ یک از اینها در تمام محتوی و در اصل ماهیت، سنخیت ندارد گو این که

ص:30

شباهتها و وجوه مشترکی با هر یک از آنها می تواند داشته باشد، بخصوص، با انقلاب کبیر فرانسه و انقلابهای استقلال طلبانه ملل استعمارزده که هدف آنها کسب استقلال و آزادی بوده است و این دو امر، یکی از ارکان انقلاب ما است اما در انقلاب ما چیزهای دیگری هم وجود دارد و ماهیّت آن، چیز دیگریست.

اصولاً انقلاب ما تنها یک بُعدی یعنی صرفا نظامی، اقتصادی، سیاسی، ملّی، مذهبی، و فرهنگی نیست بلکه همه این ابعاد را در بردارد.

از لحاظ سیاسی: استقلال ملی، آزادی، عدم تعهّد کامل در برابر بیگانه و برادری اسلامی.

از لحاظ اقتصادی، استقلال و خودکفائی بر اساس نظام و مکتب میانه اسلامی که نه از نوع سرمایه داری غربی و نه کمونیستی بلوک شرق و دور از افراط و تفریط مالی است.

از لحاظ اجتماعی، الغاء کلیه امتیازات ظالمانه و طبقه بندیهای دوره طاغوتی و برگشت به نظام

عادلانه توحیدی با رعایت استعدادها، لیاقتها و کارآمدها.

از لحاظ ملی و مذهبی، حفظ ملیت ایرانی در چهره تابناک یک امت اسلامی دست نخورده و تحریف نشده.

از لحاظ نظامی، تهیه ارتشی جهت پاسداری انقلاب و نگه داری دقیق دست آوردهای آن با تمام

ابعادش در قبال عوامل مخرب خارجی و داخلی.

از لحاظ فرهنگی، زنده کردنِ فرهنگ اصیل اسلامی با ابعاد گسترده اش به منظور پرورش استعدادها و پیشبرد علوم و معارف از هر نوع و هر قبیل به خیر و صلاح بشریت. و آراسته شدن به اخلاق خدائی «تَخَلَّقوا أخْلاقِ اللّه» و شناختِ انسان و جهان و خالقِ جهان بر اساس جهان بینی اسلامی.

حقیقت اینست که انقلاب ما، قیامی و گامی بسوی مفاهیم و مقیاسهای انقلابی شناخته شده غربی و یا بلوک شرق و تقلید از آنها نیست، بلکه جوهر این انقلاب، بازگشتی است به جنبش و جهش

بی مانند اسلامیِ صدر اسلام با همه ابعاد و مشخصاتش. در این انقلاب، دیکتاتوری، توارث قدرتها و ثروتها و مقامات و مناصب، و اختلاف طبقاتی وحشتناک، در سطوح گوناگون اجتماعی، وجود

ندارد در انقلاب ما دیگر کاخ و کوخ وجود ندارد. اما آزادی در تمام سطوح و ابعاد گوناگون، با رعایت حقوق دیگران، وجود دارد.

منشأ و ریشه انقلاب

پس اگر بخواهیم ریشه اصلی این انقلاب را پیدا کنیم باید از چهارده قرن پیش، آغاز نهضت اسلامی شروع کنیم. چنان که می دانیم انقلابی و یا بتعبیر درست تر معجزه ای در دل صحرای سوزان و بی آب و علف و عقب مانده عربستان، اتفاق افتاد در بین مردمی بیسواد و دور از تمدن، و پس از

ص:31

یک ربع قرن، سراسر منطقه را فرا گرفت و دو ابر قدرت آن روز: امپراطوری ایران و روم، اوَّلی را بکلی نابود ساخت و دیگری را از شرق بسمت غرب راند و سرانجام پس از چند قرن آن را از صحنه جهان برانداخت. این همان مکتب آسمانی چند بُعدی اسلام بود که همه معیارهای عقیدتی، اخلاقی،

اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را عوض کرد و راهی خدائی و انسانی فراراه بشریت گشود و جامعه آی توحیدی بر ویرانه های جوامع طبقاتی و نا برابر طاغوتی پیش از خود بنا نهاد.

این مکتب، گر چه پیشرفتهای چشمگیری داشته و دست آوردهای گرانبهائی که هنوز بشریت از ثمرات آنها بهره می برد، تقدیم نموده اما چنان که می دانیم از همان آغاز، دستخوش انحراف و رکود گردید، بخصوص در بُعد سیاسی و اجتماعیش که پس از چند سال، ماهیت حقیقی خود را از دست

داد و همین امر باعث گردید که اقلیتهائی بیدار و متعهد، درصدد برآمدند از انقلاب، پاسداری کنند و آن را در همه ابعادش به ثمر برسانند و جلو انحراف را بگیرند.

از آن به بعد، بازگشت به اسلام راستین، یک ایده انقلابی گردید که فداکاریها، جانبازیها، قیامهای پی درپی، جنگها و حکومتها و تشکیل سلسله ها و فرقه هائی غالبا بنام تشیع و گاهی بعناوین دیگر را، با شعار «بازگشت به کتاب و سنت» و (وفاداری به عترت پیغمبر که مخصوص شعیه بود) در زمانها و مکانهای مختلف، در طول تاریخ پدید آورد و تاریخ اسلام، مملو از این قیامها و دولتها و جانبازیها است، هر چند هیچ کدام از آنها این هدف را تأمین نکردند بلکه غالبا در ادّعای خود از اخلاص و صداقت و صدق نیّت تهی، و عملاً پیروِ سنتها و روشهای طاغوتی غیر اسلامی با تمام مفاسد آنها بوده اند. و آن شعار مقدس، جز بهانه ای برای کسب قدرت نبوده است.

بنظر اینجانب خلافت علی علیه السلام سرآغاز این قیامها است و پس از آن، قیام حسین علیه السلام و زید بن علی و سایر علویان و آنگاه دولتهای بنی عباس، ادریسیان مغرب، فاطمیان، امامان زیدی یمن و طبرستان تا برسد به خلافت عثمانی و سلسله ی صفویه همه همین شعار را عنوان کرده اند با همه انحرافی که غالبا از اسلام راستین داشته اند و بزرگترین انحراف این سلسله ها به هر نام و عنوانی که بوده، همان تشکیل سلسله و انحصار فرمانروائی قرنها در یک خاندان بر سبیل توارث است، چیزی که اسلام آن را نابود ساخت.

به هر حال، اندیشه بازگشت به اسلام راستین و طرد رژیمهای طاغوتی بظاهر اسلامی، در اعماق

روح و روانِ هر مسلمانی بخصوص شیعیان که در انتظار ظهور مهدی علیه السلام و حکومتِ عدل جهانی هستند، همواره وجود داشته و هیچگاه این اندیشه از میان مسلمین زائل نگشته است و بر فرض که با روی کار آمدن دولتی بنام اسلام، این عطش، موقتا تسکین می یافته اما پس از کشفِ ماهیت طاغوتی آن دولت، دوباره امیدها بیأس می گرائیده و بسوی آینده معطوف می شده است.

این عطش و التهاب و آرزوی دولت عدل اسلامی، در دو قرن اخیر که دولتهای مسلمان علاوه بر فساد ذاتی و انحراف از مسیر اسلام راستین، به بیگانگان و استعمارگران اروپائی مُتّکی و یا

ص:32

دست نشانده آنان بوده اند و مسلمانان، علاوه بر تحمل جور و فساد و ستم این دولتها، حقارتِ بردگی کفار و بیگانگان را نیز باید بر خود هموار می کردند، شدت می یابد و انتظار مسلمانان به اوج می رسد.

سرفصلی در انقلاب

در پایان قرن سیزدهم هجری، ضرورت تاریخ و اراده خدا به این انتظار پاسخ می دهد، مردی در

شرق ظهور می کند بنام سید جمال الدین اسدآبادی معروف به «افغانی، با دانشی گران، و فکری

روشن و نیرومند، و هشیاری خارق العاده و بیانی توانا، و اراده ای تسلیم ناپذیر، و آگاهی وسیع از اوضاع شرق و غرب و زبونی و بدبختی مسلمانان و سر سپردگی و فساد فرمانروایان در جهان اسلام. این مرد نابغه، در کشورهای اسلامی براه می افتد و فرزندان اسلام را از نو به اسلام راستین و اتحاد و اخوت اسلامی و تشکیل یک نوع حکومت عدلِ اسلامی می خواند.

این ندا و فریاد انقلابی، سرفصلی جدید و سرآغازی نو در حیات مسلمین و منشأ کلیه قیامهای

آزادیخواهانه قرن اخیر در جهان اسلام است. این صدا در هر گوشه از سرزمین اسلام، آهنگی و زمزمه ای سر می دهد: در مصر، الجزائر و شمال آفریقا، هند، ایران، افغانستان و در امپراطوری گسترده عثمانی، فکر بازگشت به دوران مجد و سیادت و حکومت عدل اسلامی و آزادی و رهائی از چنگال

استعمار گسترش می یابد.

این دعوت، گر چه در هیچ جا به نتیجه مطلوب نرسید، اما جنبشها و نهضتهائی را براه انداخت که با استعمار خارجی و استبداد داخلی به درگیری پرداختند، از آن جمله در ایران، جنبش تنباکو و سپس نهضت مشروطه را باید بشمار آورد که اول، صرفا اسلامی و تحت رهبری روحانیت بود و به نتیجه

رسید، اما در حد لغو قرارداد تنباکو متوقف شد و شاید زمینه ای هم برای نهضت دوم فراهم کرد. و اما دوم یعنی نهضت مشروطه که تلفیقی بود از حک ومت عدل اسلامی و دموکراسی غربی و علاوه بر

تعصّب به عقیده اسلامی از حماسه ملیّت ایرانی هم برخوردار بود، به ظاهر موفّق ولی در باطن و محتوا ناموفق بود و تنها نتیجه قطعی غیر قابل انکار آن، انتقال نفوذ بیگانه از روس به انگلیس و تضعیف دربار قاجار بود و پس از چند سال هم به کمک همان نفوذ بیگانه که در مشروطیت سهم

بسزائی داشت، به حکومت استبدادی خاندان پهلوی منتهی گردید و همانطور که به قول نهرو: «از انقلاب کبیر فرانسه ناپلئون بیرون آمد» از انقلاب مشروطیت ایران هم رضاخان بیرون آمد، البته با تفاوتهای فراوان میان آن دو از جمله اصالت و محبوبیت وملی بودن ناپلئون، بعکس رضاخان.

بلی، انقلاب مشروطیت، اندیشه یک نوع حکومت دموکراسی غربی را هم در قشر روشن فکر و اروپا رفته و یا غرب زده ما زنده کرد، اما در عین حال، همراه آن اندیشه، آرزوی حکومتِ عدل اسلامی در اعماق دل مؤمنین که اکثریت جامعه ما را تشکیل می دهند باقی ماند و هر اندازه بدعتها و

ص:33

ستمها و قوانین ضد اسلامی دوران رضاخانی و پسرش بیشتر می گردید، خشم درونی همان اکثریت وفادار به اسلام، نسبت به رژیم، و عطش و التهاب ایشان به برقراری نظام عدل اسلامی، اوج

می گرفت کما این که اندیشه نظام دموکراسی غربی هم طرفداران بیشتری پیدا می کرد.

این دو نوع اندیشه و آرزو، پس از شهریور بیست که به مقتضای ضرورتهای بین المللی، ملتِ ما

توانست نسیم آزادی را استشمام کند، رشد و نمو محسوسی کرد و تدریجا بهم پیوست و طی یک

سلسله تحولات با رهبری روحانیت و رجال ملّی، سرانجام نهضت ملی کردن صنعت نفت و حکومت ملی دکتر مصدق را ببار آورد که آن هم با کودتای 28 مرداد به ناکامی گرائید و همه چیز پایان یافت، کودتائی که دوران استبداد و اختناق 25 ساله را بدنبال داشت و خشک و تر را سوزانید و نَفَسها را در سینه ها حبس کرد.

آغاز و تکامل انقلاب

در سال 41 پس از صدور تصویبنامه ضد اسلامی انجمنهای ایالتی و ولایتی، جنبشی صرفا مذهبی برهبری روحانیت علیه رژیم، آغاز شد و در بین چهره های سرشناس مراجع تقلید نجف و قم و مشهد، رهبریِ جنبش را، پیشوائی روشن بین، شجاع، صریح، مصمّم، قاطع و آشتی ناپذیر، حضرت آیه العظمی امام خمینی بعهده گرفت و دیگران هم با او همگام شدند، جنبش، در 15 خرداد سال 42 که امام را دستگیر و زندانی کردند، اوج گرفت تدریجا همه قشرهای ملی و آزادیخواه بخصوص

عناصر مذهبی انقلابی را که پس از 28 مرداد به فعالیتها و مبارزات زیرزمینی محدودی ادامه می دادند، به خود جلب کرد.

این جنبش، گرچه، در آغاز، در چهارچوب مخالفت با قوانین خائنانه ضد اسلامی شاه؛ که پس از

انقلاب باصطلاح شاه و ملت، یکی پس از دیگری تصویب میگردید، منحصر بود اما کم کم گسترش

پیدا کرد و آرمان دیرینِ در دلها نهفته ی حکومتِ عدل اسلامی را، مجددا زنده کرد.

امام خمینی، با استفاده از کلیه فرصتها چه در ایران و چه پس از تبعید به ترکیه و عراق، مبارزه را ادامه داد و انقلاب را به پیش برد تا این که در 19 دی 56 پس از انتشار مقاله ننگین اطلاعات و اهانت به امام، نهضت، رنگ دیگری بخود گرفت ابتدا در قم و سپس در تبریز، مشهد، تهران و سایر شهرها مردم با نثار خون خود انقلاب را یاری کردند و هر چه جانبازی مردم اوج می گرفت، سفّاکی و خونخواری رژیم هم گسترش می یافت و بالاخره در نتیجه فشار رژیم، امام، عراق را به سمت

پاریس ترک کرد، واین هجرتِ امام، همچون هجرت رسول اکرم؛ سرفصلی جدید است که جهشی به وجود آورد و انقلاب را از داخل، به صحنه جهانی کشانید.

و پس از این که طی پانزده سال، انقلاب، توأم با نوسان و نشیب و فراز و رکود و حرکت بود و در مجموع رو به جلو می رفت، ناگهان، جهشی خارق العاده در آن پدید آمد که در کمتر از چهار ماه،

ص:34

ارکان رژیم استبداد را لرزانید و کاخهای ستم را پی درپی واژگون ساخت و دولتهای فرمایشی را یکی پس از دیگری ساقط کرد. در پاریس بود که امام، حرف آخر خود را بزبان آورد: شاه و رژیم

شاهنشاهی باید برود و «جمهوری اسلامی» بجای آن برقرار گردد. این سخن، از طرف قاطبه ملت،

طی راه پیمائیهای چندصدهزار تا چند میلیون نفری بازگو شد و ملت هم رأی خود را به آن داد، امام، به ایران آمد و با استقبال بی سابقه ای روبرو گردید و سرانجام، انقلاب؛ در 22 بهمن 57 بطور اعجازآمیزی به پیروزی قطعی رسید و به رژیم 2500 ساله طاغوتی پایان داد.

وظیفه ما در قبال انقلاب

آنچه انجام یافته گام اولست، و گامهای دیگری که در پیش داریم، تا نظام عدل اسلامی با تمام

ابعادش مستقر و آثار شوم طاغوتی که در اعماق افکار و آداب و رسوم و سنّتهای اجتماعی ما رسوخ کرده ریشه کن شود.

پیروزی اولیه انقلاب، شوق و شَعفی زائدالوصف در ملت ما و ملتهای مسلمان ایجاد کرد و بهمان نسبت، سطح انتظار و توقع را بالا برد و کوهی از مشکلات را در قبال ما روی هم انباشت که ما خود مسئوول رفع آنها می باشیم.

اولین وظیفه آنست که روحیه انقلابی را زنده نگه داریم و با روحیه بی تفاوتی و ناامیدی و کار را پایان یافته انگاشتن، که خودبخود پس از هر انقلابی بر جامعه ای که از تلاشهای انقلابی خسته شده و به آرامش نیاز دارد، مستولی می گردد، بشدت مبازه کنیم. این اولین شرط موفّقیّت است.

علاوه بر این، رعایت سنّتِ تدریج و گام بگام پیش رفتن، عجله نکردن، صبرو حوصله بخرج دادن، فرصت کافی برای دولت و رهبر انقلاب قائل شدن، اولویتها و امکانات را سنجیدن، از

خطاهای جزئی در عزل و نصبها و در مسائل فرعی، در عین انتقاد سازنده، چشم پوشیدن، سعه صدر

داشتن در تحمل کمبودها، تنگ نظریها، رقابتها، عقده ها، حُبّ و بغضها، انتقام گیریها، کنترل کردن خشم انقلابی که تر و خشک را نابود و خوب و بد و صالح و فاسد را با هم درو می کند، خودداری از دسته بندی، حزب بازی، فتنه انگیزی، فرصت طلبی، انحصارطلبی، برتری جوئی؛ امتیازخواهی،

سهم الارث انقلاب خواستن و بالاخره رعایتِ رشد فکری، منش انسانی و اخلاق انقلابی، همه و همه جزء وظایف انقلابی و شرط پیروزیست.

عناصر ضد انقلاب

مسلم است ریشه فساد را یک شبِ نمی توان کَند اما عناصر فاسد و ضد انقلاب را می توان ارزیابی و دسته بندی و تا حدّی شناسائی نمود بدین قرار:

1- استعمارگران و ابرقدرتها که از وضع سابق سود و از انقلاب زیان دیده اند، در هر حال از

ص:35

کارشکنی دست بردار نیستند، اما در شرائط کنونی، آنان بیشتر از طریق عناصر ضد انقلاب داخلی، به

ما ضربه خواهند زد، گو این که از هجوم مسلحانه امپریالیست، صهیونیست و کمونیست هم نباید

خاطرجمع بود واز راههای سیاسی و نظامی باید در برابر آنان، سدّی محکم ایجاد کرد.

2- سردمداران و هواخواهانِ رژیم سابق که پی فرصت می گردند تا اگر بتوانند انقلاب را نابود

کنند. آنان از هیچ کوششی حتی توسل به بیگانگان دریغ نخواهند کرد حال اگر نتوانند خود را برای مبارزه مسلحانه آماده کنند ممکن است چهره انقلابی بخود بگیرند و در صف انقلابیون مانند

آب زیرکاه نفوذ، و تدریجا مراکز قدرت را قبضه نموده انقلاب را از باطن و محتوا بی خاصیت و به چیزی شبیه وضع سابق تبدیل کنند و آنان که نتوانسته اند از دری که بیرون رانده شده اند بازگردند از پنجره و پشت بام برخواهند گشت و بلائی که بر سر مشروطیت آوردند، بر انقلاب ما نیز وارد

خواهند آورد.

3- عناصر ملی و انقلابی دارای ایده ئولوژی غیر اسلامی چه آنان که از نظام دموکراسی غربی دم می زنند و یا مارکسیست ها و چپ گرایان که احیانا چهره مذهبی هم بخود میگیرند و خلاصه کلیه طرفداران «ایسم وارداتی». اینها خود را در انقلاب، سهیم می دانند سهم الارث طلب می کنند در حالی که خوب می دانند که اگر در براه افتادن چرخ انقلاب، تأثیری داشته اند، همگام با توده ملت با همان شعارهای اسلامی و زیر فرمان همان رهبری مذهبی، گام برداشته اند و نه با شعار مخصوص خود، و انقلاب با چهره و ایده اسلامی و با تظاهرات مذهبی، و راه پیمائی در اعیاد فطر واضحی و سوگواریهای عاشورا و اربعین، و اجتماعی در مساجد و شنیدن سخن واعظ و تکبیر نیمه شب، و دادن شعارهای صرفا اسلامی از قبیل «حزب فقط حزب اللّه، رهبر فقط روح اللّه» و حمل پلاکارتهای اسلامی و مانند اینها، به نتیجه رسید.

اینک که هنوز ما در نیمه راه پیروزی هستیم طرح ایده ئولوژیهای دیگر و کوشش در عوض کردن چهره انقلاب، نه تنها خدمتی به انقلاب نیست بلکه دانسته یا ندانسته خیانتی بدان محسوب می شود و ما امیدواریم به این قبیل فعالیتهای ضد انقلابی پایان داده شود.

پاسداری انقلاب

جهت پاسداری از انقلاب به دو نوع سپاه نیاز داریم:

اول - پاسدارانی مسلّح، آشنا با ایده ئولوژی انقلاب و وفادار به آن تا با نهایتِ هشیاری هر گونه توطئه ی عناصر ضد انقلاب را سرکوب نمایند.

دوم - پاسدارانی آگاه از فلسفه ی انقلاب، مسلّح به سلاح تقوا و دانش. وظیفه این دسته آنست که:

اولاً توده ملت و اقشار پراکنده را با انگیزه و راه و رسم انقلاب آشنا و مردم را نسبت به آن، روشن و مؤمن سازند. اصول فکری و اخلاق انقلابی را با بیان و قلم، تشریح و تفسیر نمایند و با عمل خود

ص:36

مردم را آموزش و پرورش دهند.

ثانیا با هشیاری تمام، توطئه ها و دسیسه ها را فاش سازند، انحراف را گوشزد نمایند، حوادث ومسائل روزمره را که ممکن است شک و تردید ایجاد کند بطور شایسته تفسیر و توجیه نمایند، در صورت لزوم از انتقادهای سازنده و خیرخواهانه خودداری نکنند، از نشر اخبار ضد انقلاب و تأویل و تفسیرهای ناروا، مانع شوند. و خلاصه با درایت و دلسوزی نهال انقلاب را رُشد دهند و بثمر برسانند. و این نوع پاسداری برای همیشه لازم است و هیچگاه انقلاب از آن بی نیاز نخواهد بود.

این مقاله در واپسین روزهای سال انقلاب، فراهم گردید و حال که از چاپ بیرون می آید در آغاز سال جدید، انقلاب گامی دیگر بجلو نهاده و نظام جمهوری اسلامی طی رفراندوم بیست میلیون نفری استقرار یافته است و ما باید به برادران و خواهران ایرانی خود، سه بار تبریک بگوئیم یکی بمناسبت آغاز سال، و دو دیگر به لحاظ پیروزی

انقلاب

و برقراری نظام جمهوری اسلامی، به این امید که در ظرف سال جدید، ملت ما در سایه لطف پروردگار با وحدتِ کلمه و همبستگی و همگامی همه اقشار و با پیروی از رهبر انقلاب، مشکلات را یکی پس از دیگری حل کند و انقلاب را در همه ابعادش بثمر رساند «ان شاءاللّه»

ص:37

تحقیق باشند و شکوه گذشته را بازگردانند، و تا حدّ امکان انتظاری که جهان، در بعد فرهنگی و علمی از ایرانِ انقلابی و جمهوری اسلامی دارد، برآورند، و لب تشنگان اسلام انقلابی را سیراب کنند. در راه رسیدن به این هدف، لازم است: اولاً مجله مشکوة به خود تکانی بدهد و از درون تحولی اساسی پیدا کند.

ثانیا به زبان فارسی اکتفا نکند، با دیگران به زبان خودشان سخن گوید و پیام دهد. به همین جهت، در آینده ای نه چندان دور، به خواست خدا، مجله مشکوة، به زبانهای اردو، عربی و انگلیسی نیز منتشر خواهد شد، و هم اکنون زمینه این کار فراهم گردیده است.

بنیاد پژوهشهای اسلامی، با مترجمانی چیره دست و پژوهشگرانی زبان دان، آماده ایفای نقش خویش در این راه است.

بنابراین، دیگر عذری برای محققان ما در حوزه های علمیه و دانشگاهها و در هر جای دیگر، که آرزو و حسرت چنین فرصت را به دل داشته اند، باقی نمی ماند.

ما به سوی آنان دست دراز می کنیم، و از آنان کمک می خواهیم، آراءِ نو، نظرات و پیشنهادهای

تازه، برداشتها و تفسیرهای ابتکاری از مفاهیم اسلامی، کاوشهای دست اول از مواریث علمی

گذشتگان، و هر نوع پژوهش ارزنده ای که به گونه ای با اسلام و ابعاد گسترده آن مرتبط باشد، همه را با آغوش باز، و با وسعت نظر می پذیریم.

خط مشی اصلی مجله، پژوهشهای اسلامی است، پژوهشهایی که با فرهنگ و علوم اسلامی، تاریخ و جغرافیا، اقتصاد، فقه و قانون، سیاست و حکومت، دادگستری و قضاوت، رفاه و آسایش یا

رنج و تعب مسلمانان در بند و عقب مانده و مستضعف، کشورهای اسلامی و یا اقلیتهای مسلمان،

بررسی روشهای مثبت و منفی و سیاستهای درست و نادرست حاکمان و سیاستمداران مسلمان و غیر مسلمان و ابرقدرتهای جهان، در رابطه با موجودیت اسلام، و انقلاب اسلامی، فرهنگ و تفکر اسلامی، و با سرنوشت مسلمانان مرتبط باشد. چنین مسائلی بطور کلی در محدوده خط مشی این

مجله است.

مجله مشکوة همانند بنیاد پژوهشهای اسلامی، نقطه تلاقی و تبادل افکار قدیم و جدید و حوزه و دانشگاه و وسیله ی پخش آن اندیشه ها است، با شرایطی که در ذیل به نظر محققان می رسد.

1- نوشته، حتی الامکان پرمحتوا، فشرده و محکم با الفاظی کوتاه و روشن باشد.

2- آموزنده، سازنده و قابل فهم برای اکثریت خوانندگان بوده باشد، بیگانه با ابعاد اسلام یا صرفا تخصصی که خوانندگان معدودی دارد، مانند مباحث ادبی صرف، نباشد.

3- نویسنده در زمینه کار خود تخصص و آمادگی لازم را واجد، و از آخرین نظرات بهره گرفته باشد.

4- مقاله بکر و دست اول باشد و قبلاً در جای دیگر انتشار نیافته باشد.

ص:39

5- منابع و مصادر دقیقا ذکر شود، از طرح ونقل مطالب بی مدرک و سست خودداری گردد.

6- در هر حال، باید مکتبی، و در راستای انقلاب اسلامی و اسلام انقلابی و پیام آور وحدت باشد، و سنگ تفرقه و اختلاف و دشمنی نیفکند.

7- یادآور روزهای تاریک قبل از انقلاب، یا بیانگر پیشرفتهای چشم گیر پس از آن، و یا حاوی

خاطرات گرانبهای مسؤولان محترم کشور و جانبازان و طراحان مسائل سیاسی و اقتصادی و انقلابی

جمهوری اسلامی ایران بوده باشد.

ص:40

بوده است. جبهه گیری فلاسفه و متلکمان، در قبال هم و هر دو گروه در برابر محدّثان و فقیهان، خود نمونه بارز و آشکار چنین رابطه ای میان علم و دین است. کما این که مثلاً مواجهه و تقابل هیأت قدیم و علومی از آن قبیل با نصوص و آثار دینی نمونه دیگری از آن است.

این که گفتیم علم و دین از دو منبع شروع می شوند، گاهی در یک کانال، و احیانا در مجاری مختلف و رویاروی قرار می گیرند، سه ادعای مهم ودر خور بحث و گفتگو است؛ که گر چه از بحث اصلی ما خارج است، اما زیربنای بحث است. پس به جاست به طور گذرا و کوتاه آنها را مورد گفتگو قرار دهیم.

راجع به مطلب اول، باید گفت: دین ناشی از وحی الهی است که در تمام مراحل نزول و ابلاغ از

خطا مصون است. در ذات باری جهل و خطا متصور نیست. در وسایط وحی تا برسد به پیامبر، عصمت شرط است. بنابر این اصل مسلّم، وحی دست نخورده، به وسیله پیامبران به مردم ابلاغ

می شود. پس اگر اختلاف نظری در آن بروز کند به طور حتم در مراتب پس از ابلاغ وحی است، حتی اگر در وحی، ناسخ و منسوخ قایل شویم و یا اختلاف تعبیری در لسان وحی به تناسب استعداد مردم به چشم بخورد از باب این که انبیای الهی مکلّفند با مردم به قدر فهمشان سخن گویند «نَحْنُ مَعاشِر الأنبیاء أُمِرنَا أَنْ نُکَلِّمَ النَّاسَ عَلی قَدْرِ عُقُولِهِم»، باز هم موجب آن نمی شود که در اصل وحی اختلاف و اشتباهی رخ دهد.

این راجع به دین، اما علم با تمام اقسام و انواعش، از عقل و فکر و حسّ بشر نشأت می گیرد.

بشر، طبعا خطاپذیر، و حس و اندیشه اش محدود است. قرآن می گوید: «وَ ما أُوتِیتُم مِنَ العِلْمِ اِلاّ قَلِیلاً»(1) هر چند برخی از مکاتب فلسفی علم را ناشی از فیض الهی می دانند، روایاتی از قبیل: «العِلْمُ نُورٌ یَقذِفهُ اللّه ُ فِی قَلْبِ مَنْ یَشاءُ» و آیه هایی از قبیل: «وَ الَّذیِنَ جاهَدوا فِینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا»(2) این اصل را که عمدةً با فلسفه افلاطونی و مشرب اشراق وفق می دهد تأیید می کند.

در عین حال، هیچ کس ادّعا ندارد این فیض قدسی در ردیف وحی الهی است و همواره، از سهو و خطا و لغزش در امان است و این سخن که: «الإنسانَ مَحَلُّ السَّهْوِ والنَّسْیانِ» همچنان به اعتبار خود باقی است. تغییرنظر و اختلاف فراوان بین دانشمندان یک علم، گواهی صادق بر این ادعاست.

اما این که علم و دین با هم تلاقی می کنند به این علت است که قلمرو هر دو در بسیاری از اوقات

موضوع واحد است. مسائل اصلی در فلسفه الهی، خصوصا در «الهیات به معنی الاخص»، خدا و

صفات اوست. پیدایش جهان، حدوث و قدم آن، بقای نفس و حیات پس از مرگ، کمالات و اخلاق

نفسانی و حتی سیاست و تنظیم خانواده از مسائل اساسی فلسفه و دین است.

با توجه به این دو امر، مطلب سوم یعنی برخورد و اختلاف، یا توافق و تطابق علم و دین، در این قبیل مسائل امری است قهری و طبیعی.

ص:42

نکته دیگری را در این باره نباید از نظر دور داشت؛ و آن، این که علم و دین هر دو از واقع و حقیقت دم می زنند. دین، می خواهد در قلمرو خود حقیقت را بگوید و حتما می گوید. علم نیز

درصدد کشف حقیقت است، و اگر در تلاش خویش خطا نکرده و ابزار لازم را در اختیار داشته باشد، قهرا آن چه بدان دست یافته عین حقیقت است. چون واقع و حقیقت هر چیز یکی است و تعدد نمی پذیرد، بنابراین قاعدةً باید نتیجه هم یکی باشد و عقل و دین با هم موافق باشند.

در علم کلام و اصول فقه قاعده ای است به نام «قاعده ملازمه» که مجرای آن فقط مستقلات عقلیه

است. با این تعبیر: «کُلَّما حَکَمَ به العَقْلُ حَکَمَ به الشَّرعُ و کُلَّما حَکَمَ بِه الشَّرْعُ حَکَم به العَقْلُ.»، که نیاز به شرح و بحث دارد. روی این حساب، اختلاف میان علم و دین در قلمرو واحد در واقع بی معنی، و صرفا ناشی از یک خطا و اشتباه است. حال این خطا(علی الاصول) در وحی نمی تواند رخ دهد، بلکه یا در فهم صحیح وحی و برداشت درست از آن است، و یا در علم و یا در هر دو است.

آنچه گفته شد یکی تصویر کلی و اجمالی از رابطه علم و دین است، که شرح آن را باید در کتابهای علمی مربوط مطالعه کرد.

آنچه در اینجا مورد نظر است جستجوی راه حل برای مسائلی است که اینک در سطح کل مراکز علمی و فرهنگی اسلام، مطرح است، و داغترین مباحث حوزه های علمیه را تشکیل می دهد. بنیاد

پژوهشهای اسلامی، که گفتیم محل تلاقی افکار قدیم و جدید و حوزه و دانشگاه است؛ به نوبه خود درگیر این مشکل و خواهان حل آن می باشد.

توضیح این که خطوط مشترک علم و دین اگر در گذشته به مسائل عقیدتی و اخلاقی و احیانا هیأت و نجوم و علوم مشابه آن اختصاص داشت؛ اینک با گسترش و بسط روزافزون علوم و سرایت

و رسوخ علم به درون اجتماع و زندگی بشر، نقاط تلاقی بسیاری با دین پیدا کرده است. به خصوص با اسلام که دینِ جامع الاطراف است و قلمرو آن از مرز عقیده و اخلاق و عبادت گذشته است.

همه نیازهای روحی و جسمی، مادی و معنوی، فردی و اجتماعی بشر را زیر پا گرفته است. به

همه ابعاد وجود بشر نظر دارد، علوم اسلام به معنی خاص، هر کدام مربوط به یکی از این ابعاد مختلف است. تنها علم فقه همه نیازهای انفرادی و اجتماعی بشر، از شخص گرفته تا خانواده و کشور و جهان، از اقتصاد تا سیاست، حکومت و قضاوت، از عبادت تا بهداشت، همه را فرا گرفته است.

نظری به کتابها و ابواب فقه که بخش عمده آن مربوط به زندگی فردی و اجتماعی بشر است، و عبادت که عمدةً رابطه انسان با خداست سهم کمتری در آن دارد، شاهد گویای این حقیقت است.

علم کلام و فلسفه الهی نیازهای عقلی، و علم اخلاق نیازهای متنوع روانی و اجتماعی را مطمح

نظر قرار می دهد.

این در حالی است که علم بشر اینک در همه این ابعاد تبلور و جهش قابل ملاحظه پیدا کرده است. تحصیل کرده های ما هر کدام به تناسب رشته تحصیلی خود با یک یا چند تا از این علوم آشنا و

ص:43

قهرا مدافع آن ها می باشند.

علم حقوق با رشته ها و شعب گوناگون آن، اینک چشمها و گوشها را کور و کر کرده است. علم اقتصاد با مکتبهای متعدّد و رشته های متنوع آن، جامعه شناسی، روان شناسی، سیاست و حکومت که در اصل رشته ای از علم حقوق است، اما چیزی مستقل می نماید. پزشکی و بهداشت، زیست شناسی

و زمین شناسی و جز آن، علومی است که در بستر کار خود با دین تلاقی پیدا می کنند. این تلاقی را نباید امری تصادفی و اتفاقی دانست، و نباید آن را دست کم گرفت و بی تفاوت از کنار آن گذشت. این امر بیشتر وظیفه حتمی عالمان و حامیان دین است؛ تا جویندگان و آموزندگان علوم، این گروه می گویند: ما باید بدون دغدغه خاطر به کار خود برای دستیابی به راز طبیعت ادامه دهیم. کار ما حد و مرز نمی شناسد. از مخالفت یا موافقت و یا برخورد با دین، نه واهمه داریم و نه شاد می شویم. این همان حرفی است که از قدیم فیلسوفان در تعریف فلسفه می گفتند: «حکمت = علم به حقایق اشیاء

است به قدر طاقت بشر.»

یک دانشمند به زبان حال می گوید «قلمرو کار من طبیعت است و وسیله کار هم دوربین، ذره بین،

آزمایشگاه، آزمایش و کاوش عینی است... ما در اعماق دریاها و فضای باز و نامحدود آسمانها،

مطالعه می کنیم؛ کار نداریم که در کتابهای آسمانی چه نوشته است. اصلاً مطالعه آنها گاهی برای ما سدّ راه است».

اما حامیان و عالمان دین در عین حال که نباید از گسترش علم جلوگیری کنند، نباید از آن هم

واهمه داشته باشند. زیرا مطالعه راز خلقت که قلمرو علم است، نه تنها کار خلاف نیست که خود امری واجب و فریضه دینی است. نظر در کاینات، علم، قدرت و حکمت بی منتهای خالق را در

نظرها جلا می بخشد. خداوند موفقیت و هدایت مجاهدان و ساعیان راه حق را تضمین فرموده است. «والَّذِینَ جاهَدوُا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُم سُبُلَنا.»، و این، شامل کوششهای علمی برای دست یافتن به راز طبیعت

نیز می شود.

حال که چنین است آیا عالمی که نسبت به پاسداری از دین تعهد دارد، تضاد قهری علم با دین را

زنگ خطر نمی داند؟ از این بابت که به مجرد احساس ناهماهنگی میان آن دو، آشنایان با علوم معمولاً نخست در اصالت دین تردید می کنند، نه در صداقت و صحت علم. به خصوص علوم تجربی که نتیجه آن را قطعی تلقی می کنند.

با این که علی الاصول دین حق، اگر دست نخورده باشد، مخالف هیچ یک از حقایق قطعی نیست، و اگر برخوردی رخ دهد همانطور که گفتیم حتما ناشی از خطا و بدفهمی دین و یا در

خط مشی علم و نتیجه گیری از آن و یا در هر دو است.

به نظر شما چه باید کرد؟ آیا به کلی شانه از زیر بار خالی کنیم و خطر را ندیده بگیریم؟ آیا بر خلاف همه اصول اسلامی عوامانه عمل کنیم و به تخطئه علم بسنده کنیم و یا با حرکتی مذبوحانه از

ص:44

پیشرفت آن جلوگیری کنیم؟ آیا چنان که سالهای دراز معمول بوده است دست به تأویل و توجیه دین

یا علم یا هر دو بزنیم؟ یا این که واقع بین باشیم: میان مباحث قطعی و ضروری و مباحث اجتهادی دین از یک طرف و همچنین بین مسائل قطعی و فرضیات غیر قطعی علوم از طرف دیگر تفاوت قایل شویم.

دقیقا ملاحظه کنیم آیا برخوردی میان مسائل ضروری و قطعی علم و دین وجود دارد یا همواره چنین برخوردی میان دو مسأله غیر قطعی در طرفین و یا یک طرف قطعی و طرف دیگر غیر قطعی پیش می آید؟ در این صورت برای تجدید نظر در مسائل غیر قطعی علم و دین، راه باز است، و این ناهماهنگی هشداری است به متخصصان علم و دین که در اجتهاد و برداشت خود تجدید نظر کنند

بخصوص متخصصان علوم دینی از این برخوردها استقبال کنند و متون دینی را با نظری عمیق تر و منطبق بر واقعیات موجود مورد بررسی قرار دهند و از تجزیه و تحلیل ها و راهگشایی علوم خصوصا در دسته بندی و نحوه عرضه کردن مسائل دینی بهره ببرند.

در رسیدن به این هدف دانشمندانی در علوم مختلف آگاه از مبانی و اصول دین و متعهد به آن،

(که متأسفانه وجودشان کیمیاست) لازم است تا با همکاری آنان و با همیاری سایر علما و دانشمندان علم و دین، و با یک سلسله تحقیقات ابتکاری و نظرات توجیهی، بن بستهای موجود را از میان

برداریم؛ و فرصت برداشتهای تازه از مفاهیم عمیق و جامع و جاویدان قرآن و سنت را مغتنم

شماریم. در عین حال از طغیان و تک تازی برخی از طرفداران علم که با انگیزه های گوناگون دانش خود را وسیله ستیزه با دین قرار می دهند بکاهیم. این سخن همینجا ختم نمی شود و این رشته سرِ دراز دارد...

ص:45

مطرح نیست. در جامعه انقلابی کسی طالب نام و آوازه و شهرت، و در بندِ جایزه و مقام و مدال

افتخار نمی باشد. و اگر مدالی هست، در درون سینه است نه بر سینه.

ثانیا، تمرکز روی هدف، جامعه را از کارهای بی ثمر و به گفته قرآن (لَهْو و لَعِب) و نیز از کارهای صوری و تشریفاتی و تکلفی و تصنعی باز می دارد. و همه کارها معنای واقعی خود را پیدا می کند، و قهرا کارها به نحو احسن و به وجه اکمل صورت می گیرد، و جامعه همواره رو به کمال گام

بر می دارد.

ثالثا، از اسراف و تبذیر، و افراط و تفریط، ندانم کاری، دوباره کاری، بی کاری و کم کاری، بی

مصرف ماندن نیروها و امکانات و بی کار ماندن افراد، و در نتیجه از امراض گوناگون اقتصادی

جلوگیری می کند، و جامعه از اقتصادی سالم، و نیروی انسانی برخوردار می گردد. و کارها به طور سهل و ساده و از اقرب طرق و با کمترین هزینه، به نتیجه می رسد.

بدیهی است، چنین جامعه ای از کفایت و صلاحیت اخلاقی و تعالی روحی و سلامت نفس بهره مند و از امراض گوناگونِ روحی و اجتماعی نیز مصون خواهد بود، و تا جامعه چنین جهشِ

روحی نداشته باشد جامعه انقلابی نخواهد بود.

در ثمراتِ «انقلاب محوری» هر چه گفته شود کم است، همین قدر کافی است که بدانیم انقلاب در همه شؤون فرزندانِ خود اعم از اقتصاد، اخلاق، سیاست، دانش و پژوهش، اثر می گذارد حتّی اگر بگوییم در زندگی روزمره: در غذا خوردن، لباس پوشیدن، خانه ساختن، راه رفتن و معاشرتِ افراد، اثر دارد، سخن گزافی نگفته ایم. تنها کسانی که در کشاکشِ عمر در جاذبه انقلابی قرار گرفته اند معنای این حرف را درست درک می کنند. «انقلاب محوری» مانند عشق است، نه بلکه خود عشق است که

عاشق را در کلیه شؤون به سمت معشوق می کشد و تحت الشعاع وی قرار می دهد. او از خود وجودِ

مستقلی ندارد، بلکه هستی او در وجودِ معشوق محو است. آری انقلابِ واقعی، عشقی است جانسوز و توفنده که عاشق را از خود تهی و از معشوق لب ریز و در راه وصال او فدا می کند.

به طور حتم، عمیق ترین انقلابهای جهان در طول تاریخ به وسیله انبیای الهی صورت گرفته است هر پیغمبری در حریم خود انقلابی ریشه دار و بنیادین به وجود آورده است. اما همه دارای یک هدف واحد و مشخص بوده اند که زنجیروار از آدم تا خاتم ادامه یافته است، و اسلام زرّین ترین ورقِ این دفتر، و برجسته ترین نقش این لوحه و درشت ترین خطِ این طومار است، کاملترین و جامعترین همه ادیان است، مزایای همه را در خود گردآورده است. «شَرَعَ لَکُم مِنَ الذِّینِ ما وَصّی بهِ نُوحا وَالذّی

ص:47

أَوحَینا إلیکَ...»(1) کدام انقلاب فراگیرتر از دین و شریعتی است که اصول و ارکان آن، اصلاح عقیده، اخلاق، و عمل انسان، و قلمرو آن همه ارکان وجود آدمی یعنی عقل، دل، و جسم اوست.

هدفِ اصلی در اسلام و همه ادیان، خداست تا بشر خود را از خدا بداند و برای او زندگی کند و

بمیرد. حیات و مماتش، عبادت و عملش، حرکت و سکونش همه برای خدا باشد. «قُل اِنَّ صَلوتی وَ نُسُکِی وَ مَحْیایَ و مَماتی للّه ربَّ العالمِینَ»(2). جمله های توحیدی: لا الهَ إلا اللّه، إنَّاللّه وَإنَّا إلَیْهِ رَاجِعُونَ، لا حَولَ وَلا قُوَّةَ إلاَّ بِاللّه، و مفاهیم شایع توحیدی: اخلاص، نیّت، قُربت، قربةً إلی اللّه، وَجْه اله، فی سبیل اللّه، در قلمرو فرهنگِ اسلامی همه همین حقیقت را در بردارد. جهاد و هجرت باید (فی سبیل اللّه) باشد، ارزش کار هم بر حسب نیّت است «إنَّما الأعْمالُ بالنّیّاتِ.»

انقلاب محوری، همان تعهد است که شاخصِ انقلابی بودن فرد است، و معنای آن التزام کامل به اهداف انقلاب است. و اگر هدف اصلی انقلاب الهی، خداست پس، انسان متعهد الهی، همه چیز را فدای راه خدا می کند، و خود را به مقام «فنای فی اللّه» می رساند و اراده اش در اراده خدا ذوب می گردد.

به شهادت تاریخ، ادیان الهی، و بالاخص اسلام، فداکارترین شخصیتها را در دامن خود پرورش

داده اند، کسانی که شورانگیزترین حماسه های جانبازی را آفریده اند، و الگو و اسوه تاریخ آینده بشر گردیده اند.

شک نیست که انقلاب ما اسلامی است، سرگذشت انقلاب از آغاز تا کنون، شیوه رهبری و خط مشی یاران و انصار انقلاب، تحولات و حوادثِ پیش و پس از انقلاب، ماهیتِ دشمنان انقلاب،

قانون اساسی و قوانینِ ناشی از آن، سخنرانیها، تبلیغات و رسانه های گروهی... همه گواه اسلامی بودن انقلاب است. بنابراین، باید همه فعل و انفعالات و تحویل و تحولات، از اسلام نشأت بگیرد. حکومت و سیاست، دادگستری و قضاوت، مجلس و قانون، ارتش و سپاه، تجارت و زراعت، آموزش و پرورش، کار و سرمایه، کارخانه و صنعت، کارگری و کارفرمایی، دانشگاه و حوزه، محراب و منبر همه باید اسلامی باشد و بر محور اسلام دور بزند. و به قول حضرت امام: (مملکتِ اسلامی همه چیزش باید اسلامی باشد).

راه اسلامی شدنِ هر یک از این ابعاد، موضوع بحثهای جداگانه ای است و عجالةً از محدوده بحث ما، و بلکه از قدرت و تخصص یک یا دو نفر خارج است. بحث اصلی ما در آن است که روند

انقلاب اسلامی در قلمرو دانش و پژوهشهای اسلامی چه نوع اثری می گذارد و اگر این بُعد از

انقلاب در راه خود پیش رود، سرنوشت علوم اسلامی چه خواهد بود.

گفتیم: انقلاب راستین کارها را معنادار و متوجه هدف واقعی خود می کند و از اقرب طرق و کمترین مؤونه به بهترین نتیجه می رساند. حال ببینیم این مزیَّت در دانش و پژوهش اسلامی چطور

ص:48

باید پیاده شود.

ظاهرا جای انکار نیست که به مرور زمان و ناخواسته، علوم اسلامی گرفتار یک نوع سرگردانی و ناهماهنگی با هدفِ واقعی خود گردیده اند، که با صَرف وقت بسیار به نتیجه کمی می رسند و در برابر پیشرفتهای علمی عصر، ضعیف و ناتوان می نماید، و به طور کلی رنگِ کهنگی گرفته اند. انقلاب باید این علوم را به سمتِ اهداف واقعی خود هدایت کند تا از همه مزایای «انقلاب محوری» که قبلاً گفته شد بهره مند گردند. و اینک چند نمونه:

علوم ادبی به طور کلّی برای آن است که انسان، خوب صحبت کند و بنویسد و سخنِ دیگران را خوب بفهمد؛ حال، اگر سالها نحو و صرف و معانی و بیان بخوانیم ولی نتوانیم فصیح و درست

سخن بگوییم و بنویسیم و رموزِ قرآن و حدیث و اشعار و کلام شعرا و فصحا را بفهمیم، این دلیل است که این علوم به هدف خود نرسیده اند. هنرِ انقلاب باید این باشد که ما بدانیم عیب کار در کجاست، و چرا این دانشها از هدف خود دور افتاده و بی خاصیّت یا کم خاصیّت شده اند و ما باید چه بکنیم که این آب رفته را به جوی بازآوریم. تا با صَرفِ وقت و هزینه کم تر نتیجه مطلوب را از آموزشِ این علوم به چنگ آوریم.

غرض از منطق و فلسفه آن است که انسان با تفکّر درست، مشکلاتِ علمی و عقلی را حل

کند، و به حقایقِ نظری برسد، حال، اگر سالها منطق و فلسفه بخوانیم اما در برابر مشکلات فلسفی و وسوسه ها و سفسطه های علمی و مکتبهای الحادی عصر، ناتوان باشیم باید اعتراف کنیم که علم ما به نتیجه خود نرسیده و باری از دوش ما برنداشته است، بلکه خود باری سنگین بر دوش ماست. و به قول عارفان: «العِلمُ هوالحِجابُ الأکبَر» اصطلاحات و مباحثِ بغرنج فلسفی ما را در کوچه های پیچ در پیچ اندیشه پیشینیان سرگردان کرده است، و راه به جایی نمی بریم.

هدف از علم کلام بصیرت در عقاید اسلامی و دفع شبهه از آن است حال اگر، تنها این علم را در چهارچوب مباحثِ قرون گذشته و جنگ و نزاع اشاعره و معتزله محدود کنیم، لااقل برای زمان ما مفید نخواهد بود، و از دفع شبهات فراوان ناشی از مکاتبِ فلسفی و فرضیّه های علمی و سفسطه های

خاورشناسان عاجز خواهیم بود.

منظور از علم فقه و اصول قدرتِ استنباط صحیح احکام و اجتهاد است تا بتوانیم حوادث

روزمره و غیر منصوص و به اصطلاح «مسائل مُسْتَحدثَه» را از ضوابط کلّی استخراج کنیم، و مسلمانان را از حیرت و بلاتکلیفی و سردرگمی در برابر انبوه مشکلاتِ ناشی از روح زمان، و برخاسته از تحولات علمی و صنعتی و اجتماعی و سیاسی جهان، نجات دهیم.

حال، اگر پس از سالیان دراز سیر در مسائل بغرنج این دو علم، به ضروری ترین نیازهای مردم نتوانیم پاسخ صریح بدهیم و یا به قول یکی از اساتیدِ بزرگ، فقه را نتوانیم در بازار و در متن جامعه پیاده کنیم، باید بپذیریم که از هدف دور مانده ایم.

ص:49

غرض از علم حدیث و تفسیر آشنایی مستقیم با سخنِ خدا و رسول و امام (و در خصوص حدیث، تشخیص صحیح از ضعیف نیز) و بالاخره هدایت به سوی اهداف واقعی دین است. سرگردانی در مسائل اجنبی و احنبی از قرآن و حدیث در آموزش این دو علم، تبعید مسافت و

انحراف از هدف است. و کسانی که در قلمرو قرآن و حدیث و یا فقه و اصول و سایر علوم اسلامی

دچار این سرگردانی و حیرت اند کم نیستند.

هدف از علم تاریخ عبرت از گذشته برای آینده است، مطالعه درستِ سرگذشت پیشینیان، به طور حتم راهگشای آیندگان است. این هدف جز با پی گیری علل و معلولاتِ حوادث، و دانستنِ

فلسفه تاریخ بدست نمی آید. روی هم انباشتن و تراکمِ منقولات، بدون توجّه به پیوند و رابطه آنها و نتایج مثبت و منفی که از نقلِ آنها حاصل می گردد، نه تنها انسان را به این هدف نمی رساند، بلکه غالبا تأثیر معکوس دارد و سهم ما مسلمانان از این قبیل نوشته های تاریخی بی ثمر و بی هدف و گمراه کننده کم نیست و هم اکنون نیز انتشار می یابد.

ترجمه رجال علمی و سیاسی بدون تجزیه و تحلیل زندگیِ سیاسی و اخلاقی و روال فکری و علمی و خطِ مشیِ عملی ایشان و تأثیری که در پیشرفت و یا عقب گرد و یا درجا زدنِ چند قرن جامعه ی اسلامی داشته اند، به هیچ وجه هماهنگ با انقلاب نیست، چه بسیارند رجالی که بیش از نیم قرن، در سرنوشت یک مملکت یا یک ناحیه و یک شهر، تأثیر داشته اند امّا در تراجم آنان، به چند عنوانِ علامه، جامع المعقول و المنقول، صدراعظم و امثال آن اکتفا شده است، و شخصیتِ سیاسی و اجتماعی آنان تحت الشعاع شهرتِ علمی و تقوا یا نفوذ اجتماعی آنان قرار گرفته است. به نظر این جانب این گونه شرح حال نویسی به منزله تحریف شخصیت افراد است، تحریف شخصیت کسان همچون تحریف کتاب خدا و سنتِ رسول جُرمی است نابخشودنی. «انقلاب محوری» باید صریحا و به طور قاطع تکلیف این قبیل شخصیتهای تحریف شده تاریخی را روشن نماید.

کسانی که برای هزاران مسلمان ناآگاه، اُسوه و مقتدا بوده اند و تدریجا، زندگی آنان سَنَد و

مُستمسِک دیگران و سرمشقِ اخلاف ایشان قرار گرفته است «و سُنَّت سَیِّئه» آنان به جای «سُنَّتِ حَسَنه» اسلام جامعه اسلامی را در حالِ رکود و سکوت، مرده و بی جان نگه داشته است. چهره

واقعی این طبقه باید روشن گردد تا در آینده کسی شیوه آنان را معیار قرار ندهد.

نوشتن سیره رسول اکرم و ائمه هدی (که خود سلسله جنبان حرکتهای سیاسی و اخلاقی و اجتماعی بوده اند) به گونه ای که قرنها شایع بوده و صرفا به ذکر سال و روز تولد و وفات و عدد اولاد و ازواج و مدت عمر، و نقشِ خاتم و لقب و کنیه بسنده می شده یا تنها به نقلِ معجزات و کارهای خارق العاده و یا به ارائه نیم رخی از وارستگی، زهد، ورع و عبادت آن بزرگواران اکتفا می کرده اند، و نقشِ آنان را در مبارزه با انحرافات عقیدتی، فکری، سیاسی اجتماعی عصر خود، و با طاغوتها و جبّاران روزگار، نادیده گرفته اند، آن نیز به منزله تحریف و تقطیع و تکه پاره کردن زندگی پیشوایان

ص:50

است، و از قبیل «نؤمُن بِبَعضٍ وَ نکفُرُ بِبَعضٍ» است. آنان با همه ابعاد و مشخصات وجودی أسوه اند،

شخصیتِ آنان تفکیک و تبعیض نمی پذیرد. فی المثل، درباره زهد و عبادت و بی اعتنایی رسول اکرم و علی علیه السلام به زور و زیورِ دنیا، داد سخن دادن، بدونِ دم زدن از این که رسول اکرم تمام دوران رسالتش صرف مبارزه گردیده و از جمله، حدود ده سال از عمر شریفش در میدانهای جنگ و جهاد

گذشته است. تا جایی که سیره نویسان، ناچار شده اند همین بُعد از جهاد خونین او را عنوانِ سیره آن بزرگ مرد الهی قرار دهند، و آن را مَغازی - جمع مَغزی به معنای جنگ یا میدان جنگ - بنامند.

و یا علی علیه السلام راکه به قول خودش از دوران نوجوانی تا پس از 60 سالگی، عمر گرانبارش در میدانهای نبرد با دشمنانِ خدا گذشته، فردی صرفا تارِک دنیا و گوشه گیر و شب زنده دار، و کانونِ معجزات معرفی کردن، یا صرفا دلاوری و شجاعت و زوربازوی وی را ستودن، بدون این که بر

هدف والای او از آن دلاوریها و جنگها تأکید کنند، این نوع سیره نویسی برای پیغمبر و امام، به جز تحریف شخصیت، و تبعیض در قبول سنت آنان، چه معنا و مفهومی می تواند داشته باشد؟ در حالی

که سیره سیاسی علی علیه السلام دستِ کمی از معجزات او ندارد، و به همان درجه خارق العاده و بی نظیر است. با این تفاوت که معجزات او قابلِ پیروی و تقلید نیست، اما سیره او تا قیامت الهام بخش همه زمامداران و زعما و رهبران روحانی و سیاسی جامعه اسلامی و غیر اسلامی است.

آری سیره نویسِ درستکار، حتّی از لقب و کُنیه و نامِ فرزندان و نقشِ خاتمِ امامان، و از ذکر و دعا و تعقیب نماز روزمره، و از ثوابِ گریه بر مصیبت، و زیارت قبور آنان، تحلیل سیاسی و حرکتِ

اصلاحی و انقلابی بیرون می آورد. و چه بسیار است این قبیل نکاتِ برجسته در زندگی پیشوایان، که هنوز مانند گنجی سر به مهر در دلِ کتابها نهفته است و در انتظار آن است که فرزندانِ انقلاب اسلامی به سراغش بروند و آن گنجها را استخراج کنند، و به خاطرِ نجات مستضعفان جهان از دست مستکبرانِ شرق و غرب، و در راه بیداری جامعه خوابیده و پراکنده مسلمان، آن گوهرها را نثار کنند.

شعر و ادب جزء زندگی عادی بشر است، و در اسلام نقش عمده ای به عهده داشته است، اما بخش عمده سروده ها و نوشته های ادبی نوعا فاسد و دروغ و مبالغه است چنان که درباره شعر

گفته اند: (اَشعَرُها اَکذَبُها) آیا در شرایطِ انقلاب اسلامی می توان هزاران شعرِ عاشقانه و یا تملق آمیز قرون گذشته را نشخوار کرد و به عنوان پشتوانه ادب ملی و زبان فارسی رواج داد، و یا از آن تقلید کرد، و باز هم اجازه دهند در عرصه ادبِ فارسی و در پهنای فرهنگ اسلامی در آینده چون گذشته، صدها شاعر و نویسنده چاپلوس، متملّق، شهوت ران، بدزبان، بلهوس و یا قلندر و بی تفاوت، عرض وجود کنند؟

یکی از شعرای معروف جاهلیّت پس از اسلام گفت: «من امروز مانند گذشته نمی توانم شعر بگویم زیرا اسلام به زبان من قید زده است.»

شعر و ادب اسلامی و تعهد ادبی حتما باید حاوی و معرِّف مفاهیم عالی اسلام راستین، و مالامال

ص:51

از عشقِ به خدا، و از نثار و ایثارِ جان و مال، و تعهد اخلاقی باشد.

تألیف و تصنیف مقاله نویسی و از همه مهمتر دائره المعارف نویسی، به طور حتم باید در شعاع انقلاب اسلامی و با تأکید بر اصول و مبانی و مفاهیم انقلاب، صورت گیرد. در کشورهای بزرگ،

دائره المعارف آینه و نمودار ایده ئولوژی آنهاست. در رژیم کمونیستی، با فکر سرمایه داری

دائره المعارف نمی نویسند، بلکه همه علوم و فنون و سراسر تاریخ را از دید سوسیالیستی بررسی و تجزیه و تحلیل می کنند.

ما امروز اگر در نوشتنِ دائره المعارف به شرح حال بی رمق و بی هدف از دانشمندان، و فرازهایی

خشک از تاریخ بدون تحلیلِ اجتماعی و سیاسی اکتفا کنیم، و افکارِ کُهنه و پوسیده و مرده یا مغشوش و مشکوک را دوباره از کتابهای کوچک در کتابهای بزرگتر گردآوریم کار تازه ای برای انقلاب

نکرده ایم، بلکه وضع افسانه ای و اَسَف بارِ دیرین را تا چند قرن دیگر حفظ کرده ایم.

امید است در تدوین دائره المعارفها که اینک در دست تهیه است این نکته رعایت گردد و همه این امیدهایی که به این کار بزرگ داریم، با موفقیت برآورده شود.

تصحیح متون یکی دیگر از پژوهشهای جاری است که گاهی دچار درد بی درمان می گردد. کسانی خوش نیّت و پرکار بدون در نظر گرفتنِ محتوای یک متن قدیمی و ارزش و اندازه کاربرد آن، صرفا به خاطر احیای چند واژه متروک و مرده، آن را با رنجِ فراوان و هزینه کمرشکن، تصحیح و منتشر، و در حقیقت باری بر بارهای گران و بی ثمر، اضافه می کنند. در حالی که در این قبیل از کارهای علمی و فرهنگی و ادبی هم، باید تجدیدنظر شود، و آن را نیز هماهنگ، با انقلاب اسلامی، هدف دار، با معنا و راهگشا (و نه سدّ راه) سازند، و لااقل تعادلی و تحولی در انتشار این سری از کتابها پدید آورند، تا این همه عمرها و هزینه ها که می تواند در پژوهشهای مفیدتری صرف گردد به خاطر فائده کم و احیانا خسارت زیاد، هدر نرود.

خلاصه این که دانش و پژوهش اسلامی در پرتو انقلاب، باید صریح، بی پیرایه، معنادار و با هدف، دور از خودنمایی علمی، اصطلاح پردازی، پرگویی و تکرار مکررات، و برعکس، لب ریز از بینش و منشِ اسلامی، و سرشار از عشق به ارزشهای والای الهی باشد. به امید چنین روزی...

ص:52

به مصداق آیه شریفه «قُلْ لِلَّذینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذیْنَ لا یَرْجُونَ أیّامَ اللّه»(1) باید در انتظار روزهای امیدبخش آینده به سر بریم، و همواره نورِ امید به آینده را در دل روشن نگه داریم. و باز باید این سنّت لایتغیَّر خدا را به خاطر بسپاریم که روزهای تلخ وشیرین و سرنوشت نیک وبد در بین اقوام و ملل، در گردش است. و هر قوم و ملتی روزهای نامیمون و میمون را خواهد دید «و تِلْکَ الأیّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النّاسِ»(2) خوشبختی و بدبختی به نسبت و بر اساس حق و عدالت در بین مردم در گردش است. و چنین نیست که مردمِ بدبخت، همواره بدبخت، و مردم خوشبخت، همواره خوشبخت باشند. و این

مردم هستند که با سعی و کوشش خود روزگار خود را نیک یا بد می کنند، و تا در مردم، تحوّلی و تحرکّی پیدا نشود، خداوند سرنوشت آنان را تغییر نمی دهد «إنَ اللّه لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّروا ما بِأَنْفُسِهِمْ»(3) «ذالِکَ بِأنَ اللّه لَمْ یَکُ مُغَیِّرا نِعْمَةً أنْعَمَها عَلی قوْمٍ حَتّی یُغَیِّروا ما بِأنْفُسِهِم»(4).

ظاهرا معنای صحیح تذکار «ایّام اللّه»، آن است که انسان به چگونگی و خصوصیّت آن ایام پی ببرد، و به جستجو از علل حوادث و ارزیابی ثمرات و خطرات آنها بپردازد، و به فکر تجزیه و تحلیل گذشته و نتیجةً درصدد استفاده از حوادث شیرین و سپاسگزاری آنها، و نیز احتراز از تکرار

پیشامدهای ناگوار باشد. و تا چنین نکند، از یادآوری ایّام گذشته، سودی عاید نمی گردد و تذکار آن ایام او را از ظلمات به نور نمی رساند. و این همان معنای عبرت گرفتن از تاریخ است.

معیار ارزیابی ایام در قرآن

مسلما، در تاریخ ملت ما و امتِ اسلام، روزهای پایان سال 1357 و آغاز 1358 از بزرگترین روزهای نورانی ودرخشان و سرنوشت ساز این ملت و این امّت است، که پس از روزگار صدر اسلام

نظیر ندارد، یا کم نظیر است.

حال، در این فرصت کوتاه، برآنیم که با عجله و با مروری گذرا به دستاوردهای این انقلاب عظیم،

نظر افکنیم. به نظر شما، باید سخن را از کجا آغاز کنیم، و کدام بُعدِ انقلاب را یادآور شویم؟

ما در این خصوص هم، یعنی در کیفیت یادآوری ثمرات انقلاب، از قرآن الهام می گیریم. قرآن بارها نعمتهای خویش را از زبان پیامبران بزرگ به مردم مسلمان و هم سایر اقوام متذکر شده است در آیاتی خطاب به مسلمانان چنین می گوید: «وَاذْکُرُوا نِعْمتَ اللّه عَلَیْکُمْ إذْ کُنْتُمْ أَعْداءً فَالَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَاَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إخْوانا و کُنْتُمْ عَلی شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَاَنْقَذَکُمْ مِنْها کَذلِکَ یُبیِّنُ اللّه َ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ»(5) به

خاطر بیاورید نعمت خدا را بر شما آن هنگام که دشمن یکدیگر بودید، پس خداوند در بین شما

الفت و دوستی برقرار و شما را به کَرَم خود برادر کرد. هنگامی را به یاد آورید که شما بر لب پرتگاهی

ص:54

از آتش بودید و خدا شما را از آن نجات داد. خداوند، این چنین آیات خود را برای شما بیان می کند شاید هدایت شوید.

«وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللّه ِ عَلَیْکُمْ وَ ما اَنْزَلَ عَلَیْکُمْ مِنَ الْکِتَابِ وَ الْحِکْمَةِ(1)...» نعمت خدا و این که بر شما کتاب و حکمت را نازل کرد به خاطر بیاورید.

«وَاذْکُرُوا اِذْ اَنْتُمْ قَلیلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِی الْأَرْضِ تَخافُونَ أنْ یَتَخَطَّفَکُمُ النّاسُ فَأویکُمْ وَ أَیَّدَکُمْ بِنَصْرِهِ و رَزَقَکُمْ مِنَ الطَّیِباتِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»(2) به خاطر بیاورید هنگامی را که شما اندک و در زمین مستضعف بودید، می ترسیدید که مردم شما را بربایند، پس خداوند شما را پناه داد و با نصرت و یاری خود کمک کرد و از روزیهای طیّب و حلال به شما ارزانی فرمود، شاید سپاس این نعمتها را بگزارید.

«یا ایُّهاالَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَهَ اللّه ِ عَلَیْکُمْ اِذْ جاءَتْکُمْ جُنُودٌ فَأرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحا وَ جُنُودا لَمْ تَرَوْها...»(3) ای مؤمنان! به خاطر آورید نعمت خدا را بر شما هنگامی که لشکرهایی به سراغ شما آمدند و ما (با امدادهای غیبی) بادی و لشکریانی که شما آنان را نمی دیدید فرستادیم.

«یا ایُّهاالَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوْا نِعْمَتَ اللّه ِ عَلَیْکُمْ اِذْهَمَّ قَوْمٌ اَنْ یَبْسُطُوا إلَیْکُمْ أیْدِیَهُمْ فَکَفَّ اَیْدیَهُم عَنْکُمْ»(4) ای مؤمنان! به خاطر آورید نعمت خدا را بر شما هنگامی که قومی همت گماشتند تا به شما دست درازی

کنند، پس خداوند دستهای آنان را از سَر شما کوتاه کرد.

«وَاذْکُروا نِعْمَه اللّه ِ عَلَیْکُمْ وَ میثاقَهُ الَّذی واثَقَکُمْ بِهِ إذْ قُلْتُمْ سَمِعْنا وَأطَعْنا»(5) به خاطر بیاورید نعمت خدا را برشما و پیمانی که با شما بست، هنگامی که گفتید شنیدیم و فرمان بردیم.

قرآن به قوم یهود، دوبار در یک سوره می گوید: «یا بَنیاسراییلَ اذکُرُوا نِعْمَتیَ الَّتی أنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَنّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمینَ»(6) ای بنی اسراییل به خاطر آورید نعمتی که من به شما انعام کردم و این که شما را بر همه جهانیان برتری و فضیلت دادم.

«وَ إذْ قالَ مُوسی لِقَوْمِهِ یا قَوْمِ اذْکُرُوا نِعْمَهَ اللّه ِ عَلَیْکُمْ إذْ جَعَلَ فِیکُمْ أنْبیآءَ وَ جَعَلَکُمْ مُلُوکا و اتیکُمْ مالَمْ یُؤْتِ أحَدا مِنَ الْعالَمینَ»(7) هنگامی که موسی به قوم خود گفت: ای قوم به یاد آورید نعمت خدا را بر شما به این که در میان شما پیغمبران فرستاد و شما را پادشاهان قرار داد و آنچه به کسی از جهانیان نداده است به شما عنایت کرد.

«و إذْنَجَّیناکُمْ مِنْ آل فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذابِ یُذَبِّحُونَ أَبْناءَکُم وَ یَسْتَحْیُونَ نِسَائَکُمْ وَ فی ذالِکُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظیمٌ»(8) (به خاطر بیاورید!) هنگامی که شما را از دست فرعونیان نجات دادیم که شما را به سختی عذاب و شکنجه می دادند پسران شما را سر می بریدند و زنان شما را (برای خدمتکاری و

ص:55

کام بری) زنده نگه می داشتند و در این نجات، نعمتی و آزمایشی (یا در این شکنجه، عذابی و بلایی)

بزرگ بود از طرف پروردگارتان!

در این آیات و مانند آنها، به وضوح دیده می شود که خداوند اولاً بر نعمتهای معنوی از قبیل

حکمت، معرفت، وحی و نبوت و کتاب، وحدت، قوّت، نصرت و تفوّق و برتری بر دیگران که به

قوم موسی و یا به مسلمانان داده است تکیه کرده است، حتی اگر سخن از نعمتهای مادّی آمده باز هم در رابطه با معنویّات، از طیّبات و روزی حلال و پاکیزه یاد کرده است، سخن از امدادهای غیبی خداست، سخن از امنیّت و کثرت و قدرت و نجات مؤمنان از دست کافران است.

ثانیا، نسبت به هر دو قومِ مسلمان و یهود یادآوری این نعمتها در مقایسه با حالت پیش از آن است. عربها پیش از اسلام در پرتگاه سقوط حتمی و انقراض و تباهی بودند خداوند آنان را با اسلام، نجات داد، قبایل عرب در ستیزه و دشمنی دائم به سر می بردند، خداوند، الفت و دوستی و برادری در بین آنان ایجاد کرد. نادان بودند، عالم شدند و حکمت آموختند. قوم یهود نیز، دائما از فرعونیان شکنجه و عذاب و تحقیر می دیدند و در دست آن مستکبران، مستضعف و ناتوان بودند که خداوند

آنان را از این رنجها و ناتوانیها نجات داد، و به آنان حکمت و کتاب و قانون عطا کرد، و انبیا و ملوک الهی از میان آنان برانگیخت، و فضیلت و برتری نسبت به همه اقوام و ملل جهان آن روز، به آنان ارزانی داشت.

ارزشهای معنوی انقلاب اسلامی

بنابراین، ما نیز به پیروی از قرآن، بر ثمرات و دستاوردهای معنوی انقلاب یعنی همان چیزهایی که از یک انقلاب اسلامی و الهی انتظار می رود تکیه می کنیم - هر چند ثمرات مادی آن - هم، کم نیست و آمارهای رسمی و غیر رسمی گویای آن است. به علاوه، همان آثار معنوی، زیربنای یک

تحوّل مادی و اقتصادی سالم و ریشه دار هم می باشد که، تدریجا، آثار آن ظاهر می شود.

در نظامهای جهانی شرق و غرب، هدف اصلی و زیربنا، اقتصاد و مادیات است. بنابراین، ارزیابی موفقیّت آن نظامها هم بر اساس محاسباتِ اقتصادی و مادی است. اما در اسلام، و همه ادیان الهی، زیربنا و هدف، مسائل اخلاقی و سلامتِ روح و روان است، مادیات تنها به عنوان وسیله مطرح است و به همان اندازه اهمیت دارد و به آن بها داده می شود. پس اگر چنین است در انقلابی که بر اساس اسلام به وجود آمده و بر همان اساس باقی و استوار خواهد بود. غفلت از معیارهای معنوی و ارزیابی آن، با میزان و منطق نظامهای مادی درست نیست. این اشتباهی است که نه تنها مخالفانِ

انقلاب دارند، بلکه دامنگیر بسیاری از هواخواهان انقلاب اسلامی نیز شده است. به این علت که درک درستی از انقلاب و اهداف مقدس آن ندارند. هر چند حُسن نیت و ایمان و عشق و علاقه به انقلاب دارند. به نظر ما، اگر پس از انقلاب همه مردم، از همه امکانات رفاهی و مادی برخوردار

ص:56

می شدند، ولی در بُعد معنوی قدمی پیش نرفته بودند، این یک فاجعه بود. زیرا معنای آن این بود که

اسلام، از رسالت واقعی خود که تحول معنوی و روحی و سلامت اجتماع است بازمانده است، و یا این که انقلاب، اسلامی نیست، در حالی که چنین نیست. و اینک مروری بر آن ارزشهای معنوی:

1- تجدید حیات سیاسی اسلام

تجدید حیات سیاسی اسلام، بر اساس اخوّت و وحدت اسلامی و احیای آرمان عزت و قدرت مسلمین و امید دادن به شیفتگان اسلام در سراسر جهان، که دوباره مجد و عظمت از دست رفته را بازیابند و این حقیقتی است انکارناپذیر که خبرِ آن را از زبان دشمنان و بیگانگان، بیش از دوستان می شنویم. هفته وحدت، کنگره های وحدت و چیزهایی از این قبیل به همین منظور است.

2- اسلام مکتب سیاسی مستقل

مطرح کردن اسلام در سطح جهانی به عنوان یک مکتب سیاسی مستقل با ایده ئولوژی خاص خود، با شعار «نه شرقی و نه غربی، جمهوری اسلامی» همان چیزی که در صدر اسلام با ناباوری

تمام، در میان دو قطبِ جهان آن روز، و دو امپراطوری خسروان شرق و قیصرانِ غرب، عرض وجود

کرد. و اینک تاریخ تکرار شده است، و جهان غرق مادیات، ناظر سیاستی مستقل بر اساس دین اللّه می باشد که رو به گسترش است.

3- احیای حماسه اسلامی

عرضه کردن اسلام، با حماسه و جاذبه خاص آن در بین ملتهای اسلامی که به طور انکارنانپذیر هم اکنون، اسلام بیش از هر مکتب و ایده ئولوژی دیگر، نسل جوان را که معمولاً به اقتضای

احساسات حادّ، و عواطفِ خام جوانی، جذب مکتبهای الحادی و انحرافی می شدند، به خود جذب

کرده است، و اینک در دانشگاههای کشورهای اسلامی، هزاران جوان، فریاد برقراری نظام اسلامی

سر می دهند، و اسلام را بر همه مکتبهای دیگر ترجیح می نهند.

این امر، به همان نسبت که مایه امید و انبساط خاطر دوستان خداست، باعثِ وحشت و خشم ابرقدرتها و دنیاپرستان، گردیده است. درست مانندِ صدراسلام که این دینِ جوان و نوپا، جوانان را بیش از سالمندان، و پیش از آنان به خود جلب می کرد.

این مزیّت رامی توان چنین بیان کرد که انقلابِ اسلامی رنگ کهنگی و ناتوانی را از چهره اسلام

زدوده و افسانه «دین چهارده قرن پیش از این، قادر به حل مشکلات جهان کنونی نیست» را از میان برد و امید تازه ای به عاشقان «اللّه» داد.

همین مزیّت، حربه های بُرّنده ای که در دستِ مذاهبِ باطل و گروههای منحرف بود از دست آنان

گرفت، و همه را در بُهت و حیرت فرو برد، و نیز مُشتِ فلسفه دیالکتیک را که می گفت: «مذهب

افیون توده هاست» باز، و هواخواهان آن مکتب را رسوا کرد.

ص:57

4- حکومتِ مستضعفان

مطرح کردنِ شعارِ قرآنی حکومتِ مستضعفان و محرومان و صالحان، در قِبالِ ادّعاهای پوچ رژیمهای شرق و غرب و مستکبرانِ جهان، بخصوص ابرقدرت شرق که همواره سنگِ محرومان و گرسنگان را به سینه می زند - اما پایه های قدرت خود را جز با ستم به محرومان، در همه جا از جمله در افغانستان بنا نکرده است - بعد دیگری از این ارزش معنوی است.

و اینک، این اسلام است که در ایران مطرح گردیده و امید مستضعفان را به خود جلب کرده است،

و طبلِ رسوایی مکتبهای سیاسی و اقتصادی حاکم بر جهان را نواخته است و مدعیّان دروغگوی

حقوق بشر را که سالها، با نیرنگ افکار را به خود جلب کرده بودند بی آبرو کرده است.

5- خروج از مدار ابرقدرتها

خارج کردن ایران از مدار ابرقدرتهای شرق و غرب و کسبِ استقلال واقعی که پیش از آن در ایران و هم اکنون در بسیاری از کشورهای جهان سوم افسانه ای بیش نبوده و نیست، و به اثبات

رساندن این که ملتهای ضعیف با مقاومتِ خستگی ناپذیر خود می توانند مستقل زندگی کنند و وابسته به هیچ اَبَرقدرتی نباشند، این مزیّت، حاصل انقلاب اسلامی ایران است. زیرا تمامی انقلابهایی که در زمان ما رخ داده است، به یکی از دو قطبِ خاص وابسته بوده است و به همین علت، آزادی واقعی

راکسب نکرده است، بلکه از سلطه قدرتی به قدرت دیگر پناه برده است و از چاهی برآمده و به چاهی دیگر درافتاده است.

این امر، افسانه شکست ناپذیری ابَرقدرتها را در برابر ملتهای ضعیف از میان برد، و ثابت کرد که اگر ملتی بخواهد مستقل و آزاد زندگی کند می تواند در برابر قلدرهای جهان بایستد. در همین رابطه، انقلاب اسلامی ثابت کرد که می تواند در قبال توطئه تحمیل جنگ بدون کمک اَبَرقدرتها، هشت سال روی پای خود بایستد و یک شاهی از کسی وام و کمک نگیرد، در حالی که دشمنِ ما تا فرقِ سر، در قرض فرو رفته و از همه طاغوتها و طاغوتچه های جهان کمک گرفته است و باز هم ذلیل و زبون

است. و این است فرقِ یک رژیم اسلامی و غیر اسلامی.

6- اخراج طاغوتیان وابسته

نجات ایران از دست طاغوتیان و سرمایه داران کلان که آلت اجرای مقاصد شوم اَبَرقدرتِ آمریکا

در ایران بودند، و قطع پیوندهای سیاسی و اقتصادی که به دست این طاغوتیها همواره به نفع

بیگانگان و به ضرر مردم ما در جریان بود، و همین طبقه باعث رواج فساد و مروّج فرهنگ غرب، در بین مردم بودند.

فرار مغزهای آلوده علمی و متخصصان غیر متعهد، که خود عامل مستقیم دیگری برای اسارت و وابستگی فرهنگی ایران بودند، مظهر دیگری از این امر است.

ص:58

و همچنین است قطع این پیوندهای نامشروع با اخراج هزاران کارشناس امریکایی و غیر امریکایی که با کمک آن افراد طاغوتی، از پایه های محکم استقرار سیاست امریکا و دیگر بیگانگان، در ایران بودند.

7- خودکفایی

مطرح کردن شعار خودکفایی و قطع وابستگی و تلاش پیگیر در راه رسیدن به این هدفِ مقدس، که علاوه بر استقلالِ اقتصادی، مسلما استقلال سیاسی و فرهنگی را هم به دنبال دارد. زنده کردنِ روح ابتکار در افراد، و تأکید بر این که حتی الامکان از مایه خود صرف کردن و به دیگران چشم نداشتن و به قول امام بزرگوار: «ما نان و پنیر خود را می خوریم و زیر بار دیگری نمی رویم» این امر مهم، به طور حتم، زیربنای استقلال واقعی است. و زمینه هر گونه پیشرفت مادی و اقتصادی سالم را فراهم می کند، اما ارزش واقعی آن، معنوی است، نه مادی.

8- تحریم اسرائیل و افریقای جنوبی

قطع رابطه با رژیمهای غاصبِ افریقای جنوبی و اسرائیل که همواره لکه ننگی بر دامن ایران اسلامی بود و امید رهایی بخشیدن به سیاه پوستان افریقایی و فلسطینیهای ساکن اراضی اشغالی و یا آواره در جهان، و از همه مهمتر گرایشِ اسلامی دادن به حرکتهای انقلابی آنان که تنها راهِ نجاتِ آنان از دسایس شرق و غرب و از خطر جهتگیری و تمایل به یکی از دو قطب سیاسی جهان است، این

همه از دستاوردهای با ارزش انقلابِ اسلامی است. آرزوی آزادی فلسطین هم اکنون در جهان

اسلام، سال بسال و روزبروز، رو به گسترش است و ما در 23 رمضان امسال روز جهانی قدس، ناظرِ تظاهرات میلیونی مسلمانان بودیم که در شرق و غرب اسلامی با دهان روزه، فریاد مرگ بر اسرائیل سر دادند. این مراسم با شکوه، یاد قدس شریف و مسجد اقصی را زنده نگه می دارد تا مانند اَندلس و قفقاز(1) و سایر نقاط و سرزمنیهای اسلامی از دست رفته در محاقِ نسیان قرار نگیرد.

9- سنّت اسلامی شهادت

زنده کردن روحِ ایثار و فداکاری و آرمان شهادتِ در راه خدا، در دل مؤمنان، بخصوص نسلِ جوان، در ایران، لبنان، مصر، تونس و سایر کشورهای اسلامیِ دربند و اسیرِ قدرتهای بی ایمان و حکومتهای طاغوتی. این همان چیزی است که در صدر اسلام در بین مؤمنان رواج داشت، و اسلام

جز با همین روحیه عالی خدایی، به پیروزی نرسید و در آینده نیز جز با همین انگیزه مقدس، پیروزی به دست نخواهد آورد.

هم اکنون، در کشور ما هزاران نفر که اکثر از نسلِ جوان هستند آماده شهادت می باشند. این یک

ص:59

ادّعا نیست، یک حقیقت است که در بسیاری از خانواده ها به چشم می خورد و رو به گسترش است. اَبرقدرتها و مستکبرانِ جهان، از آن می ترسند که این روحیه عالی سراسرِ جهانِ اسلام را فرابگیرد، و آن وقت دیگر همه امیدهای آنان برای همیشه بر باد می رود، و همه حربه های استعماری و استثماری آنان، کند خواهد شد. آنان دیگر نخواهند توانست نفت و دیگر سرمایه های کشورهای اسلامی را به یغما برند، و در عوض، تولیدات صنعتی خود را به طور دلخواه به این کشورها سرازیر کنند.

خدا عالم است، شاید حکمتِ این جنگِ تحمیلی و ناخواسته، پرورش همین روحیّه شهادت طلبی باشد که هزاران هزار عاشقِ دلباخته را در دامن خود رشد داده است و اینک جبهه های

جنگ بزرگترین دانشگاه انسان سازی و مالامال از روحِ ایثار و جانبازی در راه خداست. و از این لحاظ: «جنگ برای ما رحمت است».

10- فرهنگ اصیل اسلامی

مطرح کردن فرهنگ اصیل اسلامی در تمام سطوح زندگی، علمی و آموزشی و بی رنگ ساختنِ فرهنگ غربی، که طی سالیان دراز، با یک برنامه دقیق و حساب شده در ایران و در سایر کشورهای

اسلامی در حال گسترش بود، و می رفت که فرهنگ اسلامی را ریشه کن کند، و مسلمانان را از فرقِ سر تا قدم فرنگی و از خود تهی سازد و این بزرگترین خطر برای ما و بزرگترین آرمان برای

بیگانگان بود.

علائم و نشانه های فرهنگِ غرب، در کلیّه شؤون ما دیده می شد که نیاز به شرح ندارد. و اینک، به یُمنِ انقلاب اسلامی این پیوندهای نامشروع، یکی پس از دیگری در حال گسستن است و جای

خود را به آداب و رسوم و سنتهای اسلامی می دهد.

11- رونق علوم اسلامی

در همین رابطه، علوم و معارفِ اسلامی که در دوره پیش از انقلاب سعی بر عقب زدن و بی رنگ

کردن آن بود، و تنها به عنوان «علوم قدیمه» مورد توجه قرار می گرفت، اینک از نو رونق گرفته و هزاران جوان تحصیل کرده راه خود را از دانشگاهها به سوی حوزه های علمیّه متوجه ساخته اند.

کتابهای مذهبی پرفروش ترین مطبوعات است و جای مطبوعات فاسد را گرفته است. بنا به نقل یکی از مطلعین، در سال جاری پرفروش ترین کتابها در نمایشگاه بین المللی کتاب در قاهره، کتابهای چاپ جمهوری اسلامی ایران بود. مدارس مخروبه قدیمی تعمیر و نوسازی شده و مملو از طالبان علم

دین است به علاوه، صدها مدرسه و چند دانشگاه به سبک جدید و با محتوای اسلامی تأسیس گردیده است.

ص:60

12- احیای فقه اسلامی

و باز از ثمراتِ فرهنگی انقلاب، این که آن بخش از ابواب فقه از یاد رفته، بار دیگر حیثیت خود را بازیافته، و اینک پس از سالها نسیان و غفلت، می بینیم در حوزه های علمیه مسائل قضا و شهادات، حکومت و سیاست، حدود و دیات و قصاص و امثال اینها مطرح است، و این نشان آن است که فقه

اسلامی با تمام وجود، تجدید حیات کرده و قانون اسلام حاکمیت خود را باز یافته است.

یکی از مراجع تقلید می فرمود «بیشترین استفتائات از طرف دادگاهها و مؤسسات قضایی می رسد و ما هم جواب می دهیم، و این از برکت جمهوری اسلامی است».

منحصرا در جهان اسلام، قانون اساسی جمهوری اسلامی بر مبنای فقه، و دور از هر نوع التقاط تدوین گردیده است، و این خود مزیت مستقلی است که می تواند الگو و راهنمای سایر کشورهای

اسلامی قرار گیرد.

همچنین بحثها و کاوشهای تاریخی و علمی در مسایل سیاسی و اقتصادی و قضایی اسلام به طور روزافزون در جریان است و نه تنها طی مقالات و مجلات و کتابها و در جلسات درس که در کنفرانسها و کنگره ها و مجامع علمی گوناگون، چنین بحثهایی مطرح است، هم اکنون دهها مؤسسه

پژوهش اسلامی و چند نهاد و دائره المعارف اسلامی سرگرم تحقیق هستند. و این همه مایه امید محققانِ اسلامی و باعثِ دلگرمی و تلاش پی گیرِ آنان در پژوهشهای اسلامی است.

13- سلامتِ فضای آموزشی

سالم ساختن فضاهای آموزشی و فرهنگی در تمام سطوح آموزشی از مدرسه ابتدایی تا دانشگاهها و مراکز تعلیمات عالی، و برقراری آداب و رسوم اسلامی و اعمال عبادی و معارف

اسلامی در آنها، یکی دیگر از دستاوردهای انقلاب اسلامی است. این کار بسیار دشوار با ناباوری تمام، با ایجاد شورای عالی انقلاب فرهنگی، جهاددانشگاهی، انجمنهای اسلامی دانشجویان و دانش آموزان، هم اکنون به نتیجه رسیده است.

در دانشگاههای ما اینک هزاران جوان با منش اسلامی در حال تحصیل هستند. چهره مدارس پسرانه و دخترانه به کلی عوض شده است، و از آن همه فساد و تباهی اخلاقی و انحراف فکری دیگر خبری نیست.

در سابق، بزرگترین عامل خطر و تباهیِ جوانان، همین مدارس و دانشگاهها بود که متصدیان امور

سعی می کردند فساد را از آن مراکز شروع کنند و گسترش دهند. مردم مسلمان، نسبت به فرزندان

خود در این مراکز علمی دلهره داشتند و هم اکنون احساس آرامش می کنند. همین سلامتِ محیط

آموزشی باعثِ رشد تحصیلات گردیده و به طور محسوس بچه ها بیش از گذشته به آموختن علاقه

نشان می دهند، و در آینده این مراکز فرهنگی، عناصر مطمئن و سالمی تحویل جامعه خواهند داد.

ص:61

14- مبارزه اصولی با فساد

مبارزه با فساد، در سطح جامعه یکی از اهداف و آثار مهمِ انقلاب اسلامی است. فسادی که طبق برنامه طرح شده مانند سرطان در تمامِ شؤون زندگی مردم سرایت داده می شد، و در چهره های

گوناگون در کلیه مراکز عمومی به چشم می خورد. هتلها، پلاژها، پارکها و گردشگاهها، باشگاهها،

دانشگاهها و مدارس، خانه جوانان، سینماها، رادیو و تلویزیون، مجلات و مطبوعات و آگهیهای

بازرگانی، فروشگاهها، بازارها و خیابانها، سالنهای رقص و جشن، میخانه ها، فاحشه خانه ها،

قمارخانه ها، شیره کشخانه ها و مراکز پخش و استعمال موادّ مخدّر، مراکز جلب توریست و جهانگردی و شب نشینیها و صدها امثال آن، که با کمال تأسف ناچار از نام بردن بخشی از آن مراکز هستیم، تا چهره وحشتناک گذشته را به ذهن افراد فراموشکار و ناسپاس بیاوریم.

اینها همه مظاهر و وسایل فساد بود و چنان رو به گسترش می رفت که اگر چند سال دیگر ادامه می یافت همه مردم را از زن و مرد و خرد و کلان آلوده می کرد. آیا اینها مصداق آشکار «کُنتُم عَلی شَفا حُفرَةٍ مِنَ النَّارِ» نبود که انقلاب ما را از آن مهالک نجات داد؟

به نظر ما، اگر انقلاب اسلامی هیچ خاصیتی جز همین کار خارق العاده نمی داشت باز هم بزرگترین خدمت را به کشور کرده بود - کاری که سلامتِ روح و جسم مردم را تضمین می کند و جامعه را از سقوط حتمی می رهاند.

شاید کسانی باشند که از دید اقتصادی و یا با منطق اروپایی و غربی، آن همه را از مظاهر تمدّن و مایه رشد اقتصاد بدانند، و بر انداختن آن را باعث زیان کشور بپندارند. ما جز این که از خدا بخواهیم چشمِ دل آنان را باز کند و منطقِ غربزدگی را از آنان بزداید سخنی دیگر با آنان نداریم. این گروه، روح اسلامی و ایرانی را از دست داده اند و اگر جسما در ایران زندگی می کنند، روحشان در جای دیگر پر می زند، و با همان روحیّه به داوری می نشینند.

سخن ما با کسانی است که هنوز عواطفِ اسلامی را از دست نداده اند، اما گاهی مانند گروه اول

قضاوت می کنند و از همان سخنان بر زبان می آورند. به آنان می گوییم: «التزام به شی ء التزام به لوازم آن است. شما اگر به اسلام پای بند هستید باید آن را با همه لوازم و تعهداتش بپذیرید، عقیده اسلامی با بسیاری از مظاهر زندگی فرنگی ناسازگار است. اسلام انسان را مهار می کند و از آزادیهای ناروا باز می دارد. حال اگر به نظر شما این آزادیها که حتی خود اروپاییان، از پیامد آن رنج می برند به مصلحت ملت بوده است که باید در ارزیابی خودتان از اسلامی که به آن ایمان دارید تجدیدنظر کنید و از نو اسلام را بیاموزید.

15- عفت زنان

بازگردانیدن عفت زنان با رواج سنّت پوشش اسلامی، یکی از موفقیتهای معجزآسای انقلاب است که به یک رؤیا شبیه تر است تا یک واقعیت. استعمار با کوشش چندین ساله به عفت زنان

ص:62

مسلمان لطمه زد، زیرا پوشش اسلامی را سدّی محکم در برابر خود می دید، کلید همه فسادهای اجتماعی بی عفتی زن است، که انقلاب اسلامی توانست این کلید را از دست بدخواهان بگیرد، و ما در آینده، ثمرات شیرین آن را خواهیم دید. سال گذشته یک دانشمند مسلمان انقلابی الجزائریِ

ساکنِ فرانسه طی سخنرانی خود در دانشگاه مشهد می گفت: «روی آوردن زنان مسلمان در کشور

فرانسه به حجاب و پوشش اسلامی، مانند خاری است در چشم استعمارگران فرانسه، زیرا می بینند

تلاش بیش از یک قرن آنان در الجزایر و سایر کشورهای افریقای شمالی در حال نابودی است». و این نکته ای است که شاید اهمیت آن تا این اندازه برای ما روشن نباشد.

16- امدادهای غیبی

امدادهای غیبی که در این چند سال، ایران اسلامی را از هجوم بیگانگان از خارج کشور و از زیانِ

توطئه ایادی آنان در داخل حفظ کرد از امتیازات این انقلاب است و خود یادآور همان امدادهای

غیبی است که آیات ذکر شده بالا، مسلمانان را به یاد آنها می اندازد. حمله آمریکا به طبس، حمله عراق به ایران، توطئه کردستان و گروهکها و احزاب با عناوین و نامهای گوناگون، از یک طرف، پایداری انقلاب اسلامی، از طرف دیگر، این امر، اگر امدادهایی از قبیل آنچه در «بدر» و «حُنین» اتفاق افتاد نباشد، پس باید آن را چه طور توجیه کرد؟

هم اکنون، جمهوری اسلامی در برابر شرق و غرب و اَذناب و ایادی آنان چون کوه ایستاده، و در همه میدانها دست بالا را دارد. و این است معنای: «و ما النَّصرُ إلا مِن عِندِاللّه ِ العَزیزِ الحَکیِمٍ(1)».

17- طرح مذهب اهل بیت و رهبری فقیه

شاید گرانبهاترین مزیّت انقلابِ اسلامی طرح مذهب اهل بیت در جهان و در سطح جهان اسلام باشد هم اکنون طبق اطلاعات واصله، تحقیقاتی در برخی از مراکز علمی جهان راجع به مذهب شیعه در جریان است که چه رمزی در آن، نهفته است که قادر است چنین حرکت عظیمی را به راه اندازد و کشوری را بر آن اساس، اداره کند.

در این باب، سابقه تاریخی تشیّع، پیشوایان و امامان شیعه، معارف و علوم و فقه شیعه، تشکیلات

و سازمانهای شیعه در طول تاریخ، نقش حرکتِ تشیع در اسلام، نقش فقاهت و رهبری و ولایت فقیه در حکومت و سیاست، کتب و آثار علمی شیعه، اینها همه مورد ارزیابی قرار می گیرد و حتی باعثِ گرایش برخی از مسلمانان به این مذهب گردیده است.

امید است برخی افراد ساده لوح و اغفال شده، از روی انصاف قضاوت کنند و بدین حقیقت برسند که انقلاب اسلامی را در سراسر جهان اسلام، وابسته به مکتبِ اهل بیت، و امام امت را، که حقا امروز رَهبر همه مسلمانان است، تربیت یافته این مکتب مقدس، و از خاندان پیغمبر و وارث و

ص:63

جانشین امامان می دانند. در قانونِ اساسی ایران، که به زبانهای گوناگون ترجمه شده است مسأله

رهبری فقیه به نیابتِ از حضرت ولی عصر ارواحنا فداه جایگاه مهمی دارد و همه آن را می خوانند.

آیا این خدمتِ بی نظیر تاریخی به مذهبِ اهل بیت را می توان دست کم گرفت؟

18- نیروی مقاومت در سختیها

به نظر می رسد گفتارِ خداوند «تِلکَ الأیّامُ نُداوِلُها بَینَ النَّاسِ(1)» روزهای تلخ و شیرین هر دو را در بر دارد، در انقلابِ اسلامی نیز همان طور که روزهای شادی توأم با موفقیت، زیاد داشته ایم، ملت ما، ایّام نحس و نامیمون و بسیار تلخی را نیز در این چند سال پشت سر گذاشته که از همه آنها سرفراز بیرون آمده است، و باید از گذشته درس آموزد که در آینده آن ایام، تکرار نشود، و یا اگر شد باز هم سرافراز از آنها بیرون آید. روزهایی که نیروهای اهریمنی داخل و خارج و بالاخص شیطان بزرگ و ایادی وی با توطئه های پیاپی پیش آورد تا اگر بتواند انقلاب را از ریشه نابود و ناکام سازد، و اگر نه، لااقل، چرخِ انقلاب را کُند، و از جهش و شتاب آن جلوگیری کند.

این کوششهای شیطانی مسلما به هدفِ اول خود یعنی نابودی انقلاب نرسید و ان شاءاللّه با مقاومتِ ملت، بعدا هم با آن نخواهد رسید. اما، ظاهرا در هدفِ دوم موفقیتهایی نصیب دشمن

گردید. سنگهای بزرگی که در راه انقلاب پرتاب کرد مسلما انقلاب را از پیشرفتِ سریع به سمتِ اهداف اقتصادی و عمرانی خود باز داشت. اما، اگر موشکاف و باریک بین باشیم باید اعتراف کنیم که پشت سر گذاشتن آن روزهای تلخ، و عبور از آن همه سنگلاخها و موانع پِی در پی، ملت ما را آبدیده کرد، و استعداد و قدرت مقاومت مردم را در برابر مشکلات آینده و فتنه های تاریک به آزمایش

گذاشت، فتنه هایی که بنا به سنت لایتغیر خداوند در آیه «أحَسِبَ النَّاسُ أَن یُترکُوا أن یَقُولُوا آمَنّا وَ هُم لایُفتَنُون(2)» همواره وجود دارند و سرِ راه رهروانِ راه حق، و حرکتهای الهی سبز می شوند، تا مؤمنان صادق، از کاذب، شناخته شوند.

آن ایّامِ نحس و نامیمون، علاوه بر تقویتِ بنیه مقاومت ملت، حقانیّت و مظلومیت انقلاب را در عرصه جهانی بخصوص در بین ملتهای مسلمان و مستضعف به ثبوت رسانید.

اگر آن همه کارشکنی و جنگ افروزی و نفاق افکنی علیه انقلاب نمی بود به طور حتم، فرصتِ بررسی و مطالعه درباره حقانیت انقلاب به این گونه که هست فراهم نمی شد، زیرا ماهیت دشمنانِ

انقلاب، خود بهترین معرفِ حقانیت آن است.

شیفتگان اسلام در سراسر جهان، با پیگیری این حوادث مستمر، هر گونه شک و شبهه را در مورد انقلاب اسلامی از دل زدودند. و تنها دلهای مریض «وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم زَیغٌ»(3) طور دیگر

ص:64

قضاوت می کنند.

حوادثِ تلخ و شیرین این چند سالِ اول انقلاب، بسیار شبیه به حوادث و اوضاعِ صدر اسلام و پیروزیها و شکستهای دوران رسول اکرم است. شاید به فکر کسی برسد چه خوب بود، اسلام، در

آغاز، با آن همه کارشکنی و صف آرایی دشمنان روبرو نمی شد. و این دعوتِ الهی بدون برخورد به مانع، و بدون تضییع وقت و از دست دادنِ فرصتهای گرانبها پیش می رفت. و عمرِ کوتاه و با ارزشِ رسول اکرم در میدانهای رزم عقیدتی، و در صحنه های خونینِ جنگ هدر نمی رفت!!

بلی، این یک آرزوست و شاید هم آرزویی خام، اما سنت خداوند بر خلافِ آن است. سنّتِ خدا بر آن است که همواره گُل از میان خار، و ظَفَر بر اثر صبر، و آسایش در سایه رنج، حاصل شود، و «نابرده رنج، گنج میسّر نمی شود» «فَإنَّ مَعَ العُسرِ یُسرا إنَّ مَعَ العُسرِ یُسرا(1)» به علاوه، طبق آیه «أحَسِبَ

النَّاسُ أَن یُترَکُوا...(2)» و آیات دیگر، مردم باید در راهِ حق آزمایش شوند، و صِرفِ ادعا از کسی پذیرفته نیست، و طبق آیه «أَم حَسِبَ الَّذِینَ فی قُلُوبِهِم مَرَضٌ أَن لَن یُخرِج اللّه أَضغانَهُم(3)» باید دلهای مریض از سالم، شناخته شوند. خداوند، مردم را آزمایش می کند تا مجاهدان و صابران، شاخته شوند «وَ نَبلوکُم حَتّی نَعلَمَ المُجاهِدِینَ مِنکُم وَالصَابِرینَ وَ نَبلُوَ أَخبارَکُم(4)».

و بالاخره، طبق گفته قرآن، مؤمنان راستین آنانند که پس از ایمان، شک و تردید به دل راه ندهند و با مال و جان، در راه خدا جهاد کنند: «إنَّما المُؤمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللّه ِ وَرَسُولهِ ثُمَّ لَمْ یَرتَابُوا وَجاهَدوا بِأَموَالِهِم وَأَنفُسِهِم فی سَبِیلِ اللّه ِ أولئِک هُمُ الصّادِقُونَ(5)».

حال، اگر باور داریم که این انقلاب، استمرار انقلاب پیغمبر و علی است - که هست - باید خود را برای این حوادثِ تلخ، که قطعا میوه های شیرین در بر دارد آماده می کردیم. باید قانع شویم که راه حق، ناگزیر از این قبیل موانع است. صف آرایی سردمدارانِ قریش، در مکه، و همانان، با همراهی سرانِ قبائل عرب و اقطاب یهود، در مدینه، در برابر رسول اکرم، گرچه از پیشرفتِ سریع اسلام مانع شد، وگر چه عده ای از بهترین یاران باوفای پیمبر را به خاک و خون کشید، اما همین جریانها،

سرانجام، حقّانیّتِ این دعوت را برای دیگران روشن کرد، این مَصافِ حق و باطل، زمینه مطالعه درباره اسلام را برای عرب جزیره فراهم کرد. درست، همین تجربه تلخ، در دورانِ خلافت ولیّ خدا علی، علیه السلام، تجدید شد و به محض روی کار آمدنِ وی، نیروهای اهریمنی و ریشه های نفاق که تصور می شد با رحلت پیغمبر، از میان رفته اند، این دفعه در زیر لوای اسلام، و با چهره مسلمانی در برابر علی صف بستند، و آن صحنه های خونبار را تجدید کردند و جان هزاران یارِ باوفای اسلام و علی را گرفتند.

ص:65

آری، باید پذیرفت که سنّتِ خدا لایتغیّر است، مصافِ حق و باطل ادامه دارد، نور با ظلمت، و

جنود شیطان با جنود رحمن همواره در ستیزند. حال که چنین است، پس چرا در این مصافِ حق و باطلِ قرنِ ما، این تجربه تکرار نشود؟ اگر نمی شد، اگر نیروهای اهریمنی جهان در برابر ما نمی ایستادند، چهره انقلاب خدشه دار می گردید. حقّانیت انقلاب زیر سؤال می رفت، که اگر این سخن حق است پس چرا همه قدرتها و اقطابِ جهان، دست خود را به طرفِ آن دراز کرده اند، و دستِ انقلاب را فشرده اند؟ آیا بشر به سر عقل آمده، و تُخمِ نفاق و نسلِ شیطان از جهان برافتاده است؟ پس، چرا شعار «نه شرقی و نه غربی» عملاً به «هم غربی و هم شرقی» تبدیل شده است؟ آیا اشتراک منافع و سِنخّیتی میان انقلاب و اهداف استعماری شرق و غرب وجود دارد که این طور به ما تبریک می گویند؟ خیر! به هیچ وجه چنین نیست! شرق و غرب به یک نسبت در برابر ما ایستاده اند و باید بایستند، تا هنگامی که ما تسلیم آنان شویم. قرآن می گوید «وَلَن تَرضی عَنکَ الیَهُودُ و لا النَّصارَی حَتَّی تَتَّبعَ مِلَّتَهُم(1)» تا ما دنباله رو و مطیع آنان نشویم از ما خشنود نمی شوند. و اگر تسلیم آنان شدیم دیگر انقلاب، اسلامی نیست، انقلاب ماهیّت خود را از دست داده است و اسمی بی مسمّی خواهد بود.

باری، در این هنگام، نمی خواستیم از تلخیها سخن بگوییم، بلکه سخن از پیشرفتها و مزایای معنوی انقلاب بود و همین صبر و پایداری امت و امام، در سختیها از بارزترین آثار و مزایای معنوی انقلاب است. که ناچار، سخن از سختیها و ناملایمات به میان آمد.

19- روح دادن به حجّ

مناسک حج، یکی از عبادات و ارکان اسلام است، که به طور حتم دارای محتوای اجتماعی و سیاسی است. نخستین حجِ رسمی مسلمانان، در سال نهم هجرت، یعنی اولین سال پس از فتح مکه

برگزار شد. که رسول خدا آیات صدر صوره براءة را به وسیله علی علیه السلام به مشرکان ابلاغ فرمود، آیاتی که سراسر انذار و تهدید و برائت از مشرکان و تخویف سیاسی است و بر اساس این آیات، از آن به بعد شرکتِ مشرکان در حج، و به طور کلی دخولِ آنان به مکه اکیدا ممنوع گردید.

سال بعد، یعنی سال دهم هجرت، دومین حج رسمی به سرپرستی رسول اکرم با شرکتِ هزاران مسلمان که بر اثر اعلان عمومی پیغمبر، از گوشه و کنار جزیره العرب به شوق همگامی با آن حضرت، آمده بودند، برگزار گردید و با مهمترین توصیه های سیاسی و اجتماعی، از جمله اعلان خلافت

علی علیه السلام از طرف پیغمبر همراه بود. در دوران خلفا نیز از این اجتماع عظیم استفاده سیاسی می کردند. امام حسین علیه السلام قیام خود را علیه طاغوت زمان از همین نقطه و در ایام حج آغاز کرد و پس از وی عبداللّه بن زبیر داعیه خلافت را در همان مکه ادامه داد. این بود وضع حج در صدر اسلام.

ص:66

اما تدریجا حج، تبدیل به یک عمل عبادی صرف گردید، و به جای این که آن اجتماع عظیم، تجلیگاه وحدت و همبستگی و هشیاری مسلمانان باشد، به مظهر بیگانگی و یا محلی جهتِ بروز

اختلاف و دوگانگی بدل شد.

برای اولین بار پس از قرنها، انقلابِ اسلامی، حج را به جایگاه خود بازگردانید و اینک، هر سال صفوفِ مسلمانان در ایام حج جهت اظهار براءت از شرک و طغیان جهانی و طاغوتها و طاغیان دنیا بخصوص از شیطان بزرگ و اسرائیل غاصب هر سال از سال قبل فشرده تر و طولانی تر می گردد. و باعث آگاهی بیش از یک میلیون حاجی بلکه میلیونها مسلمان دیگر جهان می شود.

20- مردمی کردن حکومت

حرکتِ اسلامی در ایران، از آغاز مردمی بود. با شرکت مردم و راه پیمایی هزاران نفر، شروع شد و با قدرت و حرکتِ مردم به ثمر رسید، بر خلاف اکثر انقلابها که عمدةً نظامی بوده است. در مراحل بعد، گام به گام، مردمی باقی ماند، حتی جنگ هم مردمی است و بر خلاف کلیه جنگهای دیگر،

جبهه ها و پشت جبهه ها مالامال از نیروی مردمی و داوطلب است. من گمان نمی کنم این مزیتِ

مردمی بودن انقلاب تا این حد در جای دیگر از جهان یافت شود و یا نظیر داشته باشد. و این همه از برکتِ اسلامی بودن انقلاب است، که اسلام دین مردم و توده ها است و چون چنین است، انقلاب

آسیب ناپذیر است، و اگر خدای نکرده روزی این خاصیّت را از دست بدهد، دیگر انقلاب اسلامی

نخواهد بود.

خصلتِ مردمی بودن انقلاب، تنها به داخل کشور محدود نمی شود، بلکه از مرزها گذشته و راه خود را به درون مجامعِ اسلامی جهان باز کرده است. درست است جمهوری اسلامی روابط دوستانه

دیپلماسی با اکثر دولتهای اسلامی بر قرار کرده و این امر، جزء لاینفک سیاست ایران است. اما پیوند واقعی و مستحکمِ انقلاب، با ملتهای اسلامی است که حد و مرزی ندارد، و قابل توصیف هم نیست. رابطه با دولتها طبعا در چهارچوب سیاستی است که آن دولتها دارند . و همان طور که می دانیم این رابطه تحت الشعاع رابطه آنان با یکی از ابرقدرتها است. اصولاً بسیاری از آنها اسما اسلامی هستند، اما خط مشی سیاسی و قانونی آنان متأثر از غرب و یا شرق است. پس عواطف و روابط میان ما و آنها در همین حد، محدود خواهد بود.

اما رابطه با ملتهای مسلمان، تنها بر اساس عقاید و عواطفِ مشترک اسلامی است آنها هستند که

حرف ما را می فهمند و به انقلاب عشق می ورزند، و تا بتوانند خود را به آن نزدیک می کنند و از آن درس می آموزند.

آری انقلاب اسلامی فریاد دل است که صدای خدا است، پس باید مردمی باشد زیرا به زبان مردم

و با دل مردمِ مسلمان، و از زبان خدا سخن می گوید و سخن کز دل برآید بر دل می نشیند.

شما در کجای دنیا راه پیمایی دو تا چهار میلیونی سراغ دارید، و این حقیقتی است که در طول

ص:67

سال، چند نوبت در ایران اسلامی به وقوع می پیوندد، آیا این دلیل مردمی بودن انقلاب نیست؟

21- احیای جمعه و جهاد

نماز جمعه، یکی دیگر از ارکان عبادی سیاسی اسلام است. اگر حج کنگره عمومی سالانه اسلام به شمار آید، نماز جمعه را باید کنگره محلی و هفتگی اسلامی دانست که ثمرات بسیار دارد. این اجتماع عظیم اسلامی، سالها، بلکه قرنها در جامعه ما به دست فراموشی سپرده شده بود، اگر هم در گوشه و کنار، نماز جمعه ای برگزار می شد چنان خشک و بی رمق و بدون محتوا بود که مایه شرم، و نشانه ورشکستگی اسلام بود. نماز جمعه ای که باید سراسر نشاط و آگاهی و هشیاری اسلامی باشد،

باعث رکود و جمود و سستی بود.

اینک نمازهای جمعه، تریبون سیاست و عبادت و مسائل دنیوی و اخروی است. بخصوص مزیتی که برای نماز جمعه در فقه شیعه وجود دارد که در مسافت یک فرسخ بیش از یک نماز نباید برگزار گردد؛ این امر موجب عظمت و شکوه نماز جمعه شده است.

به طور حتم، در سراسر جهان اسلام، نماز جمعه ای با کمیت و کیفیت نماز جمعه دانشگاه تهران

وجود ندارد. در کشورهای دیگر اسلامی، سعی بر آن است که سیاست را از مجامع مذهبی دور نگه دارند. و یا آنها را در خدمت سیاستهای غیر اسلامی حکومتها درآورند، درست، به عکس آنچه در ایران می گذرد. به علاوه، در کشورهای دیگر، در همه مساجد مهم نماز جمعه برگزار می گردد و این باعث تفرق و پراکندگی نمازگزاران می شود.

هم اکنون، بلندگوی خطبه نماز جمعه تهران، تریبون جهانی عالم اسلام و بلکه سیاست جهانی است. رادیوهای بیگانه اخبار سیاسی ایران را در رابطه با سیاست جهانی و جنگ، همواره از خطبه نماز جمعه تهران نقل می کنند. آیا تاکنون نماز جمعه ای در جهان اسلام با این کیفیّت، و با آن کمیّت عظیم میلیونی در تاریخ اسلام برگزار شده است؟ کجا و کی؟

اما مسأله ی جهاد که به قول علی علیه السلام بابی از ابواب بهشت است. چنان در بوته نسیان قرار گرفته بود، که برخی از کتب فقهی و کلیه رساله های عملیه از آن سکوت می کردند. و اینک جنگ تحمیلی و مسایل آن، فقها را ناچار می کند که عنوان جهاد را به کتب و رسایل عملیه خود بازگردانند. اتفاقا در یکی دو قرنِ اخیر، استعمار انگلیس در مستعمرات مسلمان نشین خود، سعی وافر به خرج می داد که جهاد را از قاموس اسلام طرد کند. مذاهبِ ساختگی به نام اسلام در هند و جاهای دیگر پیدا شدند که الغای جهاد را رسما اعلام کردند. پس طبیعی است، این قبیل سیاستها با انقلاب اسلامی ایران که بافته های آنان را پنبه می کند، و به مسلمانان از نو حیات سیاسی و روحِ مبارزه و جهاد می بخشد درافتند. و عُمّال آنان، در لباسهای مختلف، و در چهره وُعّاظُ السلاطین، مسلمانان را از دخول در سیاست و جنگ و شهادت باز بدارند.

ص:68

22 - رسوائی ملی گرائی کاذب

یکی از برکات انقلاب اسلامی، بازکردنِ مُشت ملی گرایان نیم قرن اخیر است. بطور کلی استعمار،

بهترین عامل تفرقه میان مسلمانان را تجدید و احیای قومیتها و ملیتهای اقوام و ملل اسلامی را تشخیص داده و آن را به عنوان حربه ای علیه حمیت و وحدت اسلامی به کار برده است. این بحث بجای خود بسیار مهم است، آنچه اینجا می خواهیم بگوییم این است که در ایران عده ای سنگِ ملیت را به دروغ به سینه می زدند، و تنها از مظاهر ملی به آن اندازه بسنده می کردند که باعث تضعیف اسلام و تقویت این سیاست استعماری بود. مثلاً آنها از تبدیل تاریخ هجری به تاریخ دوهزاروپانصد ساله شاد شدند نه از آن جهت که نام و تاریخ کورش زنده شد، بلکه از آن جهت، که نام «کورش» جای نام «محمد صلی الله علیه و آله» و ملیت، جای اسلام را گرفته است. در حالی که بیشتر آنان از فرق تا قدم غرب زده هستند، گرایش سیاسی و عواطف اجتماعی آنان غربی است، به نام وطن پرستی بزرگترین خیانتها را به کشور کردند، فرزندان آنان در کشورهای بیگانه بزرگ شده اند و فارسی بلد نیستند. متأسفانه برخی از آنان بیش از چهل سال نبض فرهنگ مملکت را در دست داشتند، سرانجام در پناه آمریکا، کتاب «از کلینی تا خمینی» نوشتند و بی وفایی خود را به تاریخ هزار ساله این ملت بر ملا کردند.

انقلاب اسلامی همه اینها را رسوا کرد. و کذب آنان را آشکار ساخت. این افراد گاهی قیافه اسلامی هم به خود می گیرند که آن داستانی دیگر دارد.

باری، در باره مزایای معنوی این انقلاب، هر چه بگوییم کم است، هر قدر می خواهیم سخن را کوتاه کنیم، می بینیم باز هم مطلب ناگفته بسیار است. ناچار سخن را قطع می نمائیم و تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.

ص:69

معلوم شد که صهیونیسم و سعودیسم پشت و روی یک سکّه تقلبی هستند و این دو رژیم به منزله دو

چنگال آمریکایند، همان طور که اعتاب مقدسه معصومان اسیر چنگال دیگر آمریکا، یعنی صدام

عفلقی است.

آمریکا که به حق میراث خوار استعمار لقب گرفته، جانشین انگلیس در این مناطق است. انگلیس این سرزمینها را از خلافت عثمانی جدا کرد و پس از چندی به آمریکا سپرد. آمریکا، غول

خون آشامی است که این منطقه را یک بدین چنگ و یک بدان چنگال و یک به دندان گرفته است.

آمریکا اینک ذات القبلتین و ذات الحرمین است. شاه سعودی که از سال گذشته خود را «خادم الحرمین» لقب داده، در حقیقت غلام حلقه به گوش آمریکاست. همان طور که اسرائیل و صدام غلامهای دست به سینه او هستند.

مسلمانان اگر تا دیروز گمان می کردند باید برای رهایی قدس بکوشند امروز برایشان روشن شد که نجات قدس بدون نجات کعبه میسر نیست. انگلیس، اول سرزمین حجاز و مکه و مدینه را به

آل سعود بخشید آن گاه فلسطین و قدس را به اسرائیل داد. معلوم شد که اشغال حجاز توسط آل سعود، مقدمه اشغال قدس توسط اسرائیل و با کمک انگلیس و دیگر ابر قدرتها بوده است. و تا کعبه آزاد نشود قدس آزاد نخواهد شد.

اگر تا دیروز فریاد می زدیم «راه قدس از کربلا می گذرد» از این به بعد فریاد بکشیم: راه قدس از کربلا و کعبه می گذرد.

آل سعود، برای رژیم اشغالگر قدس از لحاظ نظامی سپر بلا است و از لحاظ اقتصادی نیز پشتوانه مالی است. ثروتهای کلان طلای سیاه و سرخ سرزمین عربستان ظاهرا در دست و در اختیار خاندان

مزدور آل سعود، و در واقع در چنگال آمریکا و اسرائیل است. این ثروتها شریان حیات استعمار

غرب در منطقه است همه نیازهای استعمار را همین دلارهای نفتی برمی آورد و همه قیامهای

آزادی خواهانه و انقلابهای راستین منطقه را، پول و نفوذ آل سعود و شمشیر و توپ و تفنگ اسرائیل و صدام عفلقی سرکوب می کنند.

نهضت مصر را دلارهای سعودی و سلاح آمریکا و اسرائیل و نفاق صدام خنثی کرد.

از روز نخست، سیاست و شیطنت شیطان بزرگ آمریکا و پول سعودی، سلطان نفتی خاورمیانه که در اختیار صدام و دیگر ایادی پیدا و ناپیدای آمریکا قرار می گیرد، انقلاب اسلامی ایران را رنج می دهد.

همه می دانند که تنزل بهای نفت جز با تسلیم آل سعود در برابر آمریکا غیر ممکن بود و کوششهای کشورهای صادرکننده نفت اوپک، که به ابتکار ایران در جهت بالا بردن بهای نفت و پایین آوردن میزان صادرات نفتی به عمل می آید، با اخلال آل سعود بی اثر می شود! و گرنه، آمریکا قادر نبود با تنزل بهای نفت به ما ضربه اقتصادی بزند. همان طور که صدام و حزب بعث عفلقی هم بدون

ص:71

دلارهای نفتی و عطایا و کمکهای بلاعوض آل سعود و کویت، نمی توانست تا کنون در برابر سپاه اسلام مقاومت نمایند.

همه می دانند دلارهای آل سعود و امیر کویت، آن همه سلاح مخرب را به دست عفلقیان بعثی داده است. پس ما نه امروز در کنار کعبه، که از روز نخستِ جنگ، از دست آل سعود سیلی می خوریم.

ابعاد مختلف نبرد آل سعود با اسلام

نبرد آل سعود با اسلام راستین و انقلاب اسلامی، ابعاد گوناگون دارد و آن رژیم منفور و مزدور در ابعاد مختلف با اسلام و انقلاب اسلامی در سرتاسر جهان اسلام، در جنگ است.

اول بعد اقتصادی

همان طور که گفته شد ثروتهای کلان و بی حساب این سرزمین، در راه اهداف استعماری و ضد اسلامی و در جهت ناکامی و ورشکستگی اقصاد ما و دیگر مسلمانان به کار گرفته شده است.

دوم، بعد سیاسی

اهل اطلاع می دانند آخرین پایگاه سیاسی مستقل اسلام، که با همه ضعفها و ناتوانیهایش، در برابر استعمار اروپا ایستادگی می کرد، خلافت عثمانی بود. اولین صدای مخالف برای نابودی این خلافت، در قرن 12 هجری - از حلقوم همین خاندان آل سعود - در ناحیه نجد جزیره العرب - بیرون آمد. این خاندان که قبلاً اِمارت محلی کوچکی را بر عهده داشتند، با پشتوانه عقیده وهابیگری و توأم با نیرنگهای پیر استعمار یعنی، انگلیس، تدریجا به پیشرفت خود ادامه دادند تا آن که بر تمام شرق جزیره العرب و اخیرا - در نیمه های قرن 14 هجری - بر بخش مهمی از جزیره العرب استیلا یافتند و همه جا انگلیس پشت سر آنان ایستاده بود.

انگلیس، حرمین شریفین را، با موقعیت حساس و مرکزیت مذهبی اش در میان مسلمانان، و سرزمین جزیره العرب را با گنجهای سر به مهر و پنهان طلای سیاه و سرخش، به دست آن غلامان

حلقه به گوش سپرد تا در راه اهداف استعماری و ضد اسلامی انگلیس و بعدا آمریکا و اسرائیل به کار رود، و از قداست و احترام حرمین، در نظر مسلمانان، استفاده ببرد و به علاوه مرکز اصلی اسلام و قبله مسلمین را برای همیشه در اختیار داشته باشد.

انگلیسها، با روی کار آوردن آل سعود وهّابی مسلک، با یک تیر چند نشان زدند:

1- تضعیف خلافت عثمانی که به عنوان خادم الحرمین و کلیدداران کعبه، شرعیّت خود را به اثبات رسانیده بودند و سرانجام به انقراض خلافت عثمانی منجر شد و زمینه مساعدی برای تشکیل دولت اسرائیل غاصب فراهم آمد زیرا با وجود خلافت عثمانی این کار عملی نبود.

2- در اختیار گرفتن آن سرزمین مقدس با مرکزیت اسلامی و خزاین گرانبهای نفتی، و این که هر

ص:72

وقت بخواهند از اجتماع بیش از یک میلیون مسلمان، که برای انجام فریضه عبادی، سیاسی حج بدان

جا رفته آند، مانع شوند تا مبادا کوچکترین برخوردی با دولت غاصب اسرائیل پیدا کنند، یعنی همان چیزی که امروز مشاهده می کنیم.

3- مرکزیت دادن پوشالی اسلامی به آن خاندان، در راه اهداف استعماری که بعدا بیان خواهد شد.

4- قبور مبارک ائمه بقیع، صحابه و تابعین، قُرّاء و خویشاوندان رسول اکرم صلی الله علیه و آله و قبور عمّات

النّبی، زوجات النّبی عمّ النّبی و دیگران را با خاک یکسان کردند و اگر از ترس مسلمانان نبود مرقد مطهر رسول اکرم صلی الله علیه و آله را نیز ویران می کردند، کما این که قبور شهدای بدر و اُحد و دیگر شهدای صدر اسلام را که در آن ناحیه بود از میان بردند. فرقه وهابی در نظر دارد آثار اسلامی اولیا، علما و بزرگان اسلام را در سراسر جهان پهناورِ اسلام از میان ببرد. در همین سالهای اخیر بی سروصدا قبر مقدس «عبداللّه» پدر رسول اکرم صلی الله علیه و آله که در یکی از کوچه های اطراف مسجد نبوی باقی مانده بود و من آن را زیارت کردم به بهانه توسعه اطراف مسجد، از بین بردند. گفته می شود قصد دارند با توسعه مسجد، آثار بجای مانده بقیع را به کلی نابود کنند.

پس، استعمار برای نابودی دین اسلام می خواهد این قبور و بقاع مقدس را با همه خاطرات مقدس آنها، از دیده و دل مسلمانان اعم از شیعه و سنی محو کند.

5- انگلیس به استفاده غیر مستقیم دیگری هم دست یازید که برای ضبط در تاریخ، در این جا یاد

می کنیم و آن روی کارآوردن غلام حلقه به گوش دیگری به نام رضاخان قلدر - با همه کارهای ضد اسلامی اش - در ایران بود.

پدر من که واعظ معروف عصر خود در مشهد مقدس بود نقل می کرد: «مقارن با آغاز قدرت رضاخان، گاه بگاه خَبَر خرابی قبور ائمه بقیع بر سر زبانها می افتاد. یک روز عصر، وارد مسجد جامع گوهرشاد شدم، دیدم داشها و سردسته ها که معمولاً در آن هنگام از عمال حکومت بودند، دارند

مسجد را سیاهپوش می کنند از یکی پرسیدم چه خبر است؟ گفت فرمودند: به لحاظ خراب شدن قبور ائمه بقیع، مسجد را سیاهپوش کنیم، غوغایی بر پاشد جمعیت بی شماری گرد آمدند، سخنرانان

داد سخن دادند.

پس از سه روز باز وارد مسجد شدم دیدم، پوششهای سیاه را جمع می کنند، از همان شخص پرسیدم چرا جمع می کنید؟ گفت فرمودند، بس است. چند روز پس از این واقعه، در روزنامه ها با عکس و تفصیلات، مراسم مسجد گوهرشاد را منعکس کرده بودند، به این عنوان: که مردم مشهد در مسجد جامع گوهرشاد گرد آمدند و می گویند ما «احمدشاه» را نمی خواهیم «رضاخان سردار سپه» را می خواهیم، اتفاقا پس از مدتی معلوم شد اصل آن خبر دروغ بوده، و قبور ائمه خراب نشده است. سال بعد باز شایع شد که قبور ائمه را خراب کرده اند این دفعه مردم باور نکردند و گفتند دروغ است

ص:73

و عکس العمل چندانی نشان ندادند ولی بعدا معلوم شد که راست است. این هم یک یا چند سوء

استفاده دیگر.

باری، در بعد سیاسی، انگلیس، برای خوش خدمتیِ خانواده آل سعود آن سرزمین پهناور را که از ایران هم وسیعتر است و قبلاً بخشهای آن به نام حجاز، نجد، یمامه و جز آن نامیده می شد همه را یکجا به نام آنان کرد و آن را «عربستان سعودی» یا به قول خودشان «المملکة العربیة السعودیة» نامید. همان گونه که بخشی از فلسطین را از بدن اصلی «فلسطین» جدا کرد و به نام خاندان مزدور دیگری - که پیش از آل سعود بر حرمین شریفین فرمانروایی داشتند، و آنان نیز به عنوان وحدت سرزمینهای

عربی و تشکیل کشور واحد عربی، علیه خلافت عثمانی قیام کردند - یعنی، خاندان شریف علی و فرزندان شریف حسین، «اردن هاشمی» نامید.

گویا این سرزمینهای متصل به هم و سپر بلای اسرائیل، مِلک طِلق این دو خاندان منفور و تحمیلی است.

همه می دانند این خاندان دوم، در قرن اخیر چه خدماتی که به استعمار نکرده اند! و اینک وارث

منحصر به فرد این خاندان «شاه حسین اردنی» به گفته امام، «دلال دوره گرد استعمار» است که با رفت وآمدهای خود به مناطق عربی و کشورهای استعمارگر جهان، هزینه سازوبرگ جنگی صدام را

از آل سعود و امیر کویت و شیوخ خلیج فارس گدایی و حمایت ابرقدرتها را از صدام جانی جلب

می کند. همان طور که در کنار صدام، پشت توپهای دورزن ایستاد و فرمان شلیک صادر کرد.

سوم، بعد عقیدتی و مسلکی

همان طور که اشاره شد این خاندان، با پشتوانه عقیده خاصی به نام وهابیّت کار خود را آغاز کردند و هم اکنون نیز حامی آن عقیده هستند. در این جا فرصت بسط کلام در باره این مسلک نیست. اجمال مطلب آن که در نیمه ی دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری، مردی در شام به نام:

ابوالعباس تقی الدین احمد بن عبدالحلیم حرَّانی دمشقی معروف به «ابن تیمیّه» (661-728ه) که در کودکی همراه پدرش از شهر «حرّان» به «دمشق» آمده بود، به نام مبارزه با خرافات و بدعتها قیام کرد و کلیه مذاهب اسلامی را به لحاظ بدعتهایی که از نظر وی نهاده بودند، مورد انتقاد قرار داد، و در شام و مصر و برخی از بلاد دیگر غوغایی بپا کرد و با پشتکار خستگی ناپذیری با بیان و قلم، به نشر افکار خود پرداخت و از میان شاگردانش کسانی شهرت یافتند و کار او را دنبال کردند و مسلک او را رواج دادند. وی با مسلک تصوّف و عرفان - که در آن هنگام توسط: محی الدین عربی(م 638ه) و شاگردانش رواج یافته بود - و نیز با فلاسفه، متکلمان، فقهای مذاهب اهل سنت بخصوص با پیروان قیاس، و از جمله با شیعه، در افتاد و کتابهایی در رد این مذاهب نوشت از آن میان، بین او و علامه حلّی دانشمند معروف شیعه(م 726ه) مباحثاتی واقع و کتابهایی رد و بدل شد. وی کتاب «منهاج السّنة» را بر رد کتاب علاّمه «منهاج الکرامة» تحریر کرد و عقاید شیعه را به باد انتقاد گرفت. چند بار از

ص:74

طرف حکّام ایوبی در شام و مصر به زندان افتاد و سرانجام در زندان شام (قلعه دمشق) از دنیا رفت، در حالی که جمعیت انبوهی از مردم شام به حمایت از وی بازارها را تعلطیل، و جنازه او را تشییع کردند.

از جمله سخنان وی آن بود که، بنای قبه و بارگاه بر روی قبور اولیا و توسّل به آنان بدعت و بلکه شرک است. افکار وی کم وبیش در شام، عراق و مصر طرفدارانی پیدا کرد و گاه بگاه سروصدایی بپا می کرد تا این که در قرن 12 هجری در نجد، عالمی به نام: محمدبن عبدالوهاب(1115-1206ه) پیدا شد و این مسلک را تبلیغ کرد و آل سعود را که در آن ناحیه امارت محدودی داشتند پیرو خود نمود. از آن به بعد، آل سعود با همیاری وی و خاندانش که اینک به نام «آل شیخ» زمام روحانیّت عربستان را در دست دارند(1)، به بسط نفوذ خود ادامه دادند تا این که در اواسط قرن 14 هجری قمری، با حمایت

انگلیس، بر سراسر آن سرزمین، از جمله حرمین شریفین طی جنگهایی مسلط گردیدند.

محمد بن عبدالوهاب (که وهابیت از نام او گرفته شده، هر چند خودشان از این عنوان نفرت دارند) پیروان خود را «اهل توحید» می نامید و گاهی صریحا سایر مسلمانان را مشرک می خواند. وی طی سفرهایی میان قبایل بدوی عربستان و نیز در سفری به شام و بصره به نشر افکار خود پرداخت.

آل سعود از قبایل بدوی پیروان عبدالوهاب، سپاهی نیرومند گرد آوردند و به اطراف و اکناف جزیره حمله بردند و تا مرزهای شام و عراق پیش رفتند.

وهابیان، در سال 1215 یا 16 هجری قمری به شهر کربلا هجوم آوردند، مردم شهر را قتل عام و خانه فقیه و مرجع معروف وقت، مرحوم سیدعلی طباطبایی صاحب کتاب «ریاض المسائل»(م 1231ه) را اشغال کردند و قصد جان او را داشتند که خداوند او را به نحو خارق العاده ای نجات داد.

به حرم مطهر حسینی وارد شدند، اسبهای خود را در صحن مطهر بستند، ضریح حسینی را در داخل قبه شکستند و در بالای سر امام قهوه جوشانیده نوشیدند و به دیگران نوشانیدند. و انواع هتک حرمت و اسائه ادب را به آن آستانه مقدسه روا داشته و آن گاه از ترس مردم و دولت فرار کردند.

طرز تفکر وهابیت، بر اساس یک نوع ظاهرگرایی و اخباریّت، و جمود فکری و عدم تعمق در کتاب و سنت، و عدم توجه به ارزشهای عقلی و اصول علمی مبتنی است. هر چند مذهب اشعری پیش از آن تا حدودی همین رویه را دنبال می کرد و اشاعره همواره در برابر عقلیون و عدلیون

صف آرایی داشتند، اما مسلک وهّابی با گرایش به روش حنبلی در این راه افراط کرده است، مسلمانان را از به کار بردن منطق و اندیشه آزاد و بینش و تعمق عقلی در نصوص کتاب و سنت، و به کار بستن قواعد اصولی در اجتهاد و استنباط احکام، و استفاده از آرای محققان، و ارج نهادن به اجماعات و شهرتهای موجود در مسائل فقهی، و بالاخره از هر نوع استدلال عقلی در عقاید و در زمینه احکام

ص:75

فرعی باز می دارد، و این خطر را دست کم نباید گرفت. جمود فکری و ظاهرگرایی، و نسنجیدن ظواهر کتاب و سنت با موازین عقلی، در طول تاریخ، ضربه های کاری به اسلام و مسلمانان، وارد آورده است و غالبا حکومتهای اسلامی بخصوص سلسله اموی از این روش فکری حمایت می کرده اند از جمله پذیرشهای این عقیده، اعتقاد به جبر است که بنی امیّه از آن سوءاستفاده می کردند، و حکومت خود را بر اساس تقدیر الهی مشروع و مورد رضایت خدا می دانستند و میان تقدیر و تشریح خلط می کردند.

و اینک آل سعود، با تکیه بر این مسلک، پرچمدار این طرز فکر در جهان اسلام است و از میان

سلسله های گذشته حکام اسلامی، بیش از همه به سلسله اموی گرایش دارند.

این بُعد عقیدتی، طبعا یک بُعد سیاسی خطرناک را هم بدنبال دارد، و آن این که: ولیّ امر و خلیفه و پادشاه، نماینده خدا و مجری قضا و قدر او است و هر چه بکند مورد تقدیر و امضای الهی است و مردم جز تسلیم و رضا در برابر حکّام خونخوار، نه، چاره ای دارند و نه حق عیبجویی و اعتراض.

همین مایه فکری است که هواخواهان آل سعود، با علم به این که آنان، اموال بی شمار مسلمانان را

در بسط قدرت و ارضای شهوت خواهشهای خود صرف می کنند و بیش از هزار شاهزاده شهوتران و

وابستگان این خاندان علاوه بر خرجهای بی حساب روزمرّه، بانکهای اروپا و آمریکا را از دلارهای نفتی خود پر کرده اند و سرمایه هر کدام سر به میلیونها دلار می زند، در عین حال این هواخواهان به خود، حق هیچ گونه اعتراض را نمی دهند، زیرا تقدیر و رضای الهی بر این منوال جاری شده است.

حتی برخی از تیره های اخوان المسلمین که در اصل مسکلی ضد استبکاری و استعماری بوده است، به لحاظ گرایش فکری به مسلک وهابیّت، و وابستگی اقتصادی به آل سعود به هیچ وجه در مجلات و مقالات و کتابهای خود، از این رژیم طاغوتی انتقاد نمی کنند. گویا مقام خلافة اللّهی آنان و حمایتشان از سنت نبوی و قیامشان در برابر بدعتها (به عقیده آنان) حریمی از عصمت وهاله ای از قداست به دور آنان کشیده است.

تبلیغات و پولهای آل سعود، هم اکنون در کشورهای اسلامی، حامیانی به نامهای «انصارالسنّه» «سَلَفیه» (یعنی پیروان سَلَف صالح و صحابه و تابعین) و «اهل حدیث» برای ایشان فراهم کرده است که از آن رژیم حمایت می نمایند، و در آثار و مجلات و نیز در دانشگاهها و مراکز تحقیقی خود - که همه با پول آل سعود اداره می شود - برای آن رژیم آبرو به جا می کنند.

باری، در بُعد عقیدتی، مسلک وهابی گری، مسلمانان را به جمود و رکود فکری و سکوت و تسلیم سیاسی سوق می دهد و به همین جهت استعمار انگلیس در گذشته، و اینک آمریکا از آن

حمایت کرده و می کند و دست او را در همه کشورهای اسلامی باز گذاشته اند. دولتهای اسلامی

دست نشانده بیگانه هم به هواخواهان سعودی اجازه تبلیغ می دهند، در حالی که غالبا چنین اجازه ای را به طرفداران انقلاب اسلامی ایران نمی دهند و بالاخره خطر آل سعود، خطر آمریکایی کردن اسلام

ص:76

است و حکومت آل سعود پشتوانه اسلام آمریکایی است که نقطه مقابل اسلام انقلابی و انقلاب اسلامی است.

بعد چهارم، بعد تبلیغی

در بعد تبلیغی، ضدیت با انقلاب اسلامی است که طرفداران زرخرید آل سعود در کشورهای اسلامی از جمله در مصر، پاکستان و هند، سدّی در قبال صدور انقلاب اسلامی محسوب می شوند،

بسیاری از علما و وعاظ این کشورها را، سعودیها خریده اند و غالبا زمام تبلیغات را در دست دارند. در کشورهای غیر اسلامی، اروپا و آمریکا و آفریقا نیز اقلیتهای اسلامی غالبا از لحاظ ساز و برگ تبلیغی وابسته به کشور سعودی! هستند، با پول آنان، مسجد و مدرسه و کتابخانه و مرکز تحقیقات

تأسیس می کنند و کتاب و مجله نشر می دهند.

این مؤسسات با برنامه های حساب شده و منظمی علیه جمهوری اسلامی ایران و شیعه سمپاشی می کنند و اذهان عموم را مشغول می سازند. گاهی اهل سنت را از شیعه گرایی انقلاب اسلامی

می ترسانند و می گویند این یک انقلاب شیعی است و ربطی به اسلام ندارد، و عجیب است که گاهی همین قبیل مبلغان درباری در میان شیعیان عکس این را تبلیغ می کنند که انقلاب اسلامی

سنّی گراست. به استنباط بنده این هر دو صدابا سلسله مراتب در اصل، از یک حلقوم بیرون می اید و آن حلقوم آمریکا است. پولهای سعودی هم به احتمال قوی به هر دو گروه مدد می رساند و این

احتمال را - هر چند ضعیف باشد - باید جدی گرفت و دنبال کرد. در پاکستان و هند مؤسسات و آخوندهای طرفدار آل سعود در کتابهایی که نشر می دهند، شیعه را به عقیده تحریف قرآن و قبرپرستی متهم می کنند.

در سفری که چند ماه پیش از این به هند داشتم، صف آرایی طرفداران سعودی و مخالفان آنان را

در میان اهل سنت مشاهده کردم. معلوم شد مخالفان وهابیت، همان حامیان اصلی مذاهب اربعه ی

اهل سنت و کسانی هستند که گرایش به تصوف و عرفان دارند همان چیزی که وهابیت، سخت با آن مخالف است. در یک دانشگاه و حوزه علمیه اهل سنت، در شهر حیدرآباد که با تهیدستی و فقر اداره می شود به ما گفتند سعودیها حاضرند به ما کمک کنند اما ما از آنها پول نمی گیریم زیرا آنان را از اسلام منحرف می دانیم ولی اگر شما (یعنی جمهوری اسلامی) به ما کمک کنید، می پذیریم.

این نکته ای است که مسؤولان امر تبلیغ، در خارج کشور، باید حداکثر استفاده را از آن ببرند. حمایتِ بی دریغ جمهوری اسلامی ایران از مسلمانان هند، در قتل عام چند ماه قبل که همزمان با سکوت محافل اسلامی، طرفدار سعودی هند بود بنا به گفته یکی از مسؤولان ایران در هند، اثر قابل توجهی داشته است و بگفته وی، زحمات و خرجهای چهل ساله سعودیها را بر باد داد، زیرا مسلمانان هند پی بردند که وهابیان مانند اصلِ رژیم سعودی، مسلمانان پوشالی هستند و هر چه استعمار بخواهد همان را انجام می دهند، و آنان حامیان واقعی اسلام نیستند، بر عکس جمهوری

ص:77

اسلامی که بی باک و بی ملاحظه از روابط دیپلماتی، از آن مظلومان حمایت کرد، و علمای شیعه و اهل سنتِ طرفدار ایران، در برابر آن جنایت، مقاومت از خود نشان دادند و حتی به زندان افتادند.

حج خونین

آنچه گفته شد حقایقی بود که تنها دست اندرکاران تبلیغات خارج کشور می دانستند این جانب به

نوبه خود سالها بود که از این خط انحرافی عقیدتی سیاسی خطرناک، رنج می بردم و از سکوتی که همه جا را فرا گرفته بود تأسف می خوردم تا این که فاجعه حج خونین امسال همه چیز را روشن کرد و همه زبانها و قلمها را آزاد ساخت. و امام بزرگوار در بیانیه خود صریحا این فرقه گمراه و رژیم جنایتکار آل سعود را رسوا کرد.

آری حج امسال، همه ی پرده ها را بالا زد، و همه ی حقایق را آفتابی کرد، گویا این هم یکی دیگر از الطاف خفیه الهی بود که با بهای خونهای پاک زایران خانه خدا، شامل حال انقلاب اسلامی گردید و معلوم شد که رژیمهای آل سعود و اسرائیل و صدام هر سه فرزند نامشروع یک پدر هستند، و کنار هم در برابر اسلام و انقلاب اسلامی ایستاده اند. و آل سعود هم مانند جنایتکاران اسرائیل و صدامیان عفلقی، از هیچ جنایتی شرم ندارند و اگر اسرائیل سالهاست که بر سر آوارگان فلسطینی و لبنان بی پناه، بمب خوشه ای می ریزد، و اگر صدام، سالهاست که بر سر مسلمانان انقلابی ایران واکراد عراق آتش می بارد، آل سعود هم بر سر آن مظلومان بی دفاع، سنگ و چوب و تیر و گلوله و بمب سمّی می افشاند و همان طور که خون پاک حسین و فرزندانش، بنی امیّه را رسوا کرد خون این شهیدان هم، آن رژیم طاغوتی و تحمیلی را مفتضح و رسوا خواهد کرد (وَلَتَعْلَمُنَّ نَبَأَه بَعْدَ حِیْنٍ)(1).

این پیروان ابوسفیان و ابولهب، روی آنان را سفید کردند، معلوم شد که اگر آل سعود بازارها و خیابانهای مکه شریف را به نام ابی سفیان و ابی لهب نامگذاری کرده اند، راه و رسم آنان را نیز در ضدیت با اسلام دنبال می کنند. معلوم شد که این خادمان قلابی حرمین، هیچ حرمتی برای حرمین

قایل نیستند آنان در واقع «خائن الحرمین اند نه خادم الحرمین».

باری، حال که این فرصت، با قیمت خون صدها شهید و مجروح و مفقود به دست آمده است، لازم است همه مسلمانان جهان، بلکه همه جهانیان را از ماهیت شیطانی این رژیم منحوس و این مکتب انحرافی که خود را پرچمدار اسلام معرفی کرده است، آگاه ساخت، و این لکه ننگ را از دامن اسلام زایل کرد.

پیداست که کسی و دولتی جز نظام انقلاب اسلامی قادر نیست به طور پوست کنده و عریان از این قوم سخن بگوید اینک جهان، گوش و دل خود را برای شنیدن و فهمیدن باز کرده، حرمت خون

ص:78

آن مظلومان هم ما را برای گفتن و نوشتن موظف و مکلف ساخته است. این گوی و این میدان...

باید بگوییم، بنویسیم و ترسیم کنیم: در پرده ها و تابلوها، در مساجد و تکایا و بازارها، در مدارس و دانشگاهها، در مجلات و روزنامه ها و کتابها، در مراسم عزاداری و میدانهای ورزش و سالنهای

سخنرانی، در رادیو و تلویزیون و سینماها، در شعر و نثر و خطبه و درس و در رزم و بزم...

قتل عام حجاج ایرانی به دست آل سعود، همزمان با تجمع کشتیهای جنگی آمریکا و متحدانش در خلیج فارس، بُعد سیاسی فاجعه را تفسیر می کند. مسلما اگر دلگرمی آل سعود، به این نیروها نبود جرأت چنین جنایتی را نداشتند، این عمل ننگین، در حقیقت لبیک و پاسخ مثبتی است به حضور آن نیروها و به طور حتم، از پیش طرح ریزی و هماهنگ با آن گردیده است و ما باید در انتظار حوادث دیگری هم در ارتباط با آن فاجعه در این منطقه باشیم، که حتما از طرف آمریکا و اقمارش طرح ریزی شده است و تدریجا اجراء می شود.

تحلیلی از پیام امام

امتیاز دیگر حج خونین امسال، پیام مهم امام برای حجاج بیت اللّه الحرام است. پیامهای امام امت،

هر سال، برای حجاج و همه شیفتگان اسلام و انقلاب، آموزنده و روشنگر و نسبت به دشمنان اسلام و انقلاب اسلامی کوبنده و افشاگر بوده است. اما پیام امسال، مانند حج امسال، رنگ و بویی دیگر دارد، این پیام، خلاصه و فشرده اسلام و ابعاد گوناگون انقلاب اسلامی، و عصاره روح عرفانی و الهی امام است. امام، با تمام وجود و آرمانهای خدایی خود این پیام را نوشته است و هیچ مهمّی را در آن فروگذار نکرده است.

از عرفان و ولایت، تا قرآن و عترت و وحدت اسلامی، جهاد در راه خدا و شهادت، توطئه ابرقدرتها و اسرائیل و ا عوان و انصار و اذناب آنان در منطقه، و تجمع احزاب اهریمنی در خلیج فارس، حمایت از محرومان و مستضعفان جهان و مسلمانان در بند و مظلوم فلسطین، لبنان، آفریقا،

افغانستان، هند و عراق، اقتصاد متین اسلامی در برابر مکتبهای سرمایه داری و کمونیستی، نقش روحانیّت در همه این صحنه ها، بخصوص در دفاع از محرومان و قیام بر ضد مستکبران، وارستگی

روحانیت راستین، و خطر روحانی نماها و علمای درباری، رسالت واقع حج و ابعاد برائت از مشرکان و طاغوتها و مستکبران جهان، راهپیمایی حج و رعایت نظم و وحدت، عظمت انقلاب اسلامی و

توفیق پیشرفت آن در ابعاد گوناگون و صدور انقلاب، عظمت اسلام در جهان امروز و استقبال نسل جوان از اسلام راستین، نمایاندن چهره اسلام آمریکایی، جنگ تحمیلی و انگیزه های شیطانی و علل تداوم آن از زمان طاغوت تا کنون، صلح تحمیلی و خطرات آن، حکام خلیج فارس و نقش آنان در جنگ...

ص:79

هجرت الی اللّه و شهادت

اولین نکته در این پیام آن است که در آغاز آیه شریفه «وَ مَنْ یُهاجِرْ فیِ سَبیلِ اللّه ... ثُمَّ یُدْرِکْهُ المَوْتُ...» بر قلم امام جاری شده که خود الهام گونه ای(1) و پیامی است راجع به شهادتی که در انتظار حجاج

بیت اللّه و اجر و پاداش تضمین شده آنان است.

عرفان، اخلاص، تقوا، شهادت

این معانی در اسلام از هم جدا نیستند، عرفان الهی، وارستگی و اخلاص عقیده و صدق نیّت و صفای دل و تقوا، و این همه، تشنگی و عطش شهادت و فنای فی اللّه را به دنبال دارد، پیام امام که جوشش و جهش و تراوش روح عرفانی اوست مالامال از عرفان حق و اخلاص و عشق به شهادت است در سراسر آن نِثار و ایثار و فداکاری در راه خدا موج می زند و دلها را به سوی معشوق

سوق می دهد:

... خالقی که با جلوه سراسر نورانی خود عوالم غیب و شهادت وسروعلن را به نعمت وجود آراسته... و با ظهور جمیلش پرده از جمالش برافکنده... و وصول به کمالات و فنای در کمال مطلق را تعلیم فرموده و سلوک الی اللّه را گوشزد کرده... در آستانه عزیمت حجاج محترم ایرانی به سوی معبد عشق و مرقد معشوق و هجرت الی اللّه و رسوله...

... خداوندا این نعمتهای بزرگ را از ما و ملت ما نگیر

خداوندا ما رابه ارزش برکات خود بیشتر آشنا فرما

خداوندا بر بندگی ما و خلوص ما و اظهار عجز و ذلّت ما در برابر خودت بیفزا

خداوندا به ما توکل و صبر و مقاومت و رضا و توفیقِ جلب عنایتِ خود را کرامت فرما...

... زائران محترم مبادا که از احساس رشد و عظمت انقلاب خود در برابر مسلمانان دیگر کشورها

به غرور و عُجْب گرفتار شوند...

و از شکر این نعمت بزرگ الهی که تواضع در برابر مسلمانان و مستضعفان و برادران دینی است،

غافل بمانند.

... قلمها و زبانها و گفتارها و نوشتارها عاجز است از شکر نعمتهای بی پایانی که نصیب عالمیان

شده و می شود...

ملاک ارزش و برتری در نزد آنان، تقوا و سبقت در جهاد گردیده است...

... من خودم را خادم یک چنین ملتی می دانم و به این خدمت افتخار می کنم و همه این برکات

معنوی را از توجه پیامبر رحمهً للعالمین و خاتم المرسلین می دانم.

ص:80

مردم و جوانان کشورهای اسلامی را به کشف و شناخت و ایجاد روابط گرم و برادرانه با این عصاره های فضیلت و تقوا دعوت نموده و در این فرصت، به همه مسؤولان کشورمان تذکر می دهم

که در تقدّمِ ملاکها، هیچ ارزش و ملاکی مهمتر از تقوا و جهاد در راه خدا نیست، و همین تقدم ارزشی الهی باید معیار انتخاب و امتیاز دادن... و بالاخره جایگزین همه سنتها و امتیازات غلط و مادی و نفسانی شود...

جهاد در راه خدا و خلق و مقاومت تا مرز شهادت

صفای دل و تقوی، وارستگی نفسانی و کوشش در راه خدا و خلق تا مرز شهادت از نشانه های مردان خدا و سالکان راه حق است:

... که مسلمانان باید با همه امکانات و وسایل لازم، به مقابله جدی و دفاع از ارزشهای الهی و منافع مسلمین برخیزند و صفوف مبارزه و دفاع مقدس خویش را محکم و مستحکم نمایند.

... زائران عزیز، از بهترین و مقدس ترین سرزمینهای عشق و شعور و جهاد، به کعبه بالاتری رهسپار شوند، و همچون سید و سالار شهیدان، حضرت ابی عبداللّه الحسین علیه السلام، از احرام حج به احرام حرب، و از طواف کعبه و حرم، به طواف صاحب بیت، و از توضُّوء زمزم به غسلِ شهادت و خون رو آورند...

من خون و جان ناقابلِ خویش را برای ادای واجب حق، و فریضه دفاع از مسلمانان آماده نموده آم، و در انتظار فوز عظیم شهادتم.

... ما به این نکته نه فقط در جنگ تحمیلی، که از روز نخستِ شروع مبارزه، و از پانزده خرداد

تابیست و دوم بهمن رسیده ایم، و به خوبی دریافته ایم که برای هدفی بزرگ، و آرمانی اسلامی الهی باید بهای سنگین پرداخت نماییم و شهدای گرانقدری تقدیم کنیم...

تجربه انقلاب اسلامی در ایران، با خونهای هزاران شهید و مجروح... به دست آمده است.

... یا دست یکدیگر را در شادی پیروزی جهانِ اسلام در کلّ گیتی می فشاریم، و یا همه به حیات

ابدی و شهادت رو می آوریم و از مرگِ شرافتمندانه استقبال می کنیم. ولی در هر دو حال، پیروزی و موفقیت با ماست و دعا را فراموش نمی کنیم...

... خدا راسپاس می گزاریم که ملت و دولت و مسؤولین و ارتش وسپاه و بسیج و نیروهای مردمی

و همه اقشار دلاور کشورمان، در آمادگی کامل به سر می برند، و همه اهل جنگ و هنرآفرینان مدرسه

عشق و شهادتند...

... و به لطف خدا تمامی فشارها و محاصره های جهانی را برای نیل به این هدف بزرگ، تحمل می کنیم و از جنگ کردن در راه خدا خسته نمی شویم.

... و این ملت بزرگ ایران است که با قامتی استوار، بر بام شهادت و ایثار ایستاده است و هر روز نشاط و تحرک و فریادِ او برای ادامه راه بیشتر می شود.

ص:81

... الحمدللّه این کشورِ رسول خدا امروز میلیونها جوان داوطلب جنگ و شهادت در خود پروریده است، ودل و دیدگان ملتِ ما را جز رضایت حق، چیزی پر نخواهد کرد، و به همین جهت از بذلِ مال و جانِ فرزندان خویش در راه خدا لذت می برند.

... چرا که وقتی جوانانِ کشورهای اسلامی برای دفاع از مقدسات دینی خود تا سر حد شهادت پیش رفته اند، و برای بیرون کردن متجاوزان، خود را به دنیای حوادث و بلا زده اند، و زندانها و شکنجه ها را به جان خریده اند...

... راستی وقتی پابرهنه ها و گودنشینان و طبقات کم درآمدِ جامعه ما، امتحان و تعبد خود را به احکام اسلامی تا سرحد قربانی نمودن چند عزیز و جوان، و بذلِ همه هستی خود داده اند، و در همه صحنه ها بوده اند و ان شاءاللّه خواهند بود، و سرو جان در راه خدا می دهند، چرا ما از خدمت به این بندگان خالص حق، و این رادمردان شجاع تاریخ بشریت، افتخار نکنیم من مجددا می گویم که یک این سر این کوخ نشینان و شهیددادگان به همه کاخ نشینان جهان شرف و برتری دارد.

... (خداوندا) در مسیر خدمت به بندگانت ما را تا مرز قربانی خود و فرزندان و هستی مان، همراهی و مدد بنما...

... امت و ملت شهید داده ایران، گرچه در طولِ دوران مبارزه و جنگ و حوادث دیگر انقلاب، مظلومیتها و سختیها و درد و رنجهای فراوان دیده است، و جوانان و عزیزان گرانقدری را تقدیم راه خدا کرده است، ولی یقینا وسعتِ مظلومیتها و سختیهایی که بر پیشوایانِ ما رفته است، به مراتب بالاتر از مسائل ماست.

... خداوندا تو می دانی که فرزندانِ این سرزمین، در کنار پدران و مادرانِ خود، برای عزت دین تو به شهادت می رسند، و با لبی خندان و دلی پر از شوق و امید، به جوار رحمت بی انتهای تو بال و پر می کشند.

... و دل مردم ما را که برای دین تو شهید و مفقود و مجروح واسیر داده اند، و سختی هجران

عزیزان را به عشق لقا و رضای تو کامل کرده اند، شاد فرما، و همه ما را در مسیر بندگی خود عاشق و درد آشنا فرما، و شهیدان ما را از کوثرِ زلال ولایتِ خود و رسول اکرم و ائمه هدی سیراب نما.

حمایت از محرومان و جهاد با مستکبران

دو رکنِ اساسی است که در سراسر این پیام تاریخی به چشم می خورد، و از اهداف اصلی انقلاب

اسلامی و همه انبیای الهی به شمار آمده است:

... کتاب کریمی که ما را از برخورد انبیای معظم الهی به مستکبران جهان و جهانخواران، در طول تاریخ آگاه نموده...

... و گامهای مستکبران لرزانتر، و رسوایی کاخ سیاه برملاتر، و پریشان گویی و دلهره کاخ نشینان

افزونتر...

ص:82

... و لازم است در این جوّی که پیش آمده است مسلمین و مستضعفان جهان، آگاهانه از آن استفاده کرده، و جمیع فرقِ مسلمین و مستضعفان، دست در دست هم داده، خودشان را از قید

اسارت ابرقدرتها خارج نمایند.

... فریاد برائت ما، فریاد فقر و تهیدستیِ گرسنگان و محرومان و پابرهنه هایی است که حاصل

عرق جبین و زحمات شبانه روزی آنان را زراندوزان و دزدان بین المللی به یغما برده اند، و حریصانه از خونِ دل ملتهای فقیر و کشاورزان و کارگران و زحمتکشان، به اسم سرمایه داری و سوسیالیزم و کمونیزم مکیده، و شریان حیات اقتصاد و جهان را به خود پیوند داده اند، و مردم جهان را از رسیدن به کمترین حقوق حقه خود محروم نموده اند.

... خداوندا بر ما منّت بنه و انقلاب اسلامی ما را مقدمه فرو ریختن کاخهای ستم جباران و افول

ستاره عمر متجاوزان، در سراسر جهان گردان، و همه ملتها را از ثمرات و برکات، وراثت و امامتِ مستضعفان و پابرهنگان برخوردار فرما.

... صرف امتیاز لفظی و عرفی کفایت نمی کند که باید هم در متن قوانین و مقررات و هم در متن و عقیده و روش و منش جامعه پیاده شود...

طرح اقتصاد اسلامی در برابر نظام اقتصادی شرق و غرب

در دفاع از محرومان و ستیز با مستکبران بین المللی، حضرت امام، فرهنگ منحط و ظالمانه اقتصادی شرق و غرب را به یک نسبت و با هم محکوم کرده، تأکید خود را بر حمایت از محرومان

جهان و نجات آنان از شرّ این دو نظام استکباری و طرح نظام اقتصاد اسلامی تکرار فرموده است:

و یکی از مسائل بسیار مهمی که به عهده علماء و فقهاء و روحانیت است مقابله جدی با دو فرهنگ ظالمانه و منحطّ اقتصادی شرق و غرب، و مبارزه با سیاستهای اقتصادی سرمایه داری و اشتراکی در جامعه است، و عملاً بردگی جدیدی بر همه ملتها تحمیل شده و اکثریت جوامع بشری

در زندگی روزمره خود به اربابان زر و زور پیوند خورده اند، و حق تصمیم گیری در مسائل اقتصادی جهان از آنان، سلب شده است.

و علی رغم منابع سرشار طبیعت و سرزمینهای حاصلخیز جهان، و آبها و دریاها و جنگلها و ذخایر، به فقر و درماندگی گرفتار آمده اند و کمونیستها و زراندوزان و سرمایه داران، با ایجاد روابط گرم با جهانخواران، حق حیات و ابتکار عمل را از عامه مردم سلب کرده اند، و با ایجاد مراکز انحصاری و چند ملیتی، عملاً نبض اقتصادی جهان را در دست گرفته و همه راههای صدور و استخراج و توزیع عرضه و تقاضا و حتی نرخگذاری و بانکداری را به خود منتهی نموده اند، و با القای تفکرات و تحقیقات خود ساخته، به توده های محروم باورانده اند که باید تحت نفوذ ما زندگی کرده، و اِلاّ راهی برای ادامه حیات پابرهنه ها جز تن دادن به فقر، باقی نمانده است، و این مقتضای

ص:83

خلقت و جامعه انسانی است که اکثریت قریبِ به اتفاق گرسنگان، در حسرتِ یک لقمه نان بسوزند و بمیرند، و گروهی از پرخوری و اسراف در تعیّشها، جانشان به لب آید.

به هر حال، این مصیبتی است که جهانخواران بر بشریت تحمیل کرده اند، و کشورهای اسلامی به

واسطه ضعف مدیریتها و وابستگی، به وضعیتی اسف بار گرفتار شده اند.

... که این به عهده علمای اسلام و محققین و کارشناسانِ اسلامی است که برای جایگزین کردن

سیستم ناصحیح اقتصادی حاکم بر جهان اسلام، طرحها و برنامه های سازنده و در برگیرنده منافع محرومین و پابرهنه ها را ارائه دهند، و جهان مستضعفین و مسلمین را از تنگنا و فقرِ معیشت،

درآورند.

البته پیاده کردن مقاصد اسلام... نیازمند به زمان باشد ولی ارائه طرحها و اصولاً تبیین جهت گیری

اقتصاد اسلام در راستای حفظ منافع محرومین و گسترش مشارکتِ عمومی آنان، و مبارزه اسلام با زراندوزان، بزرگترین هدیه و بشارتِ آزادی انسان از اسارتِ فقر و تهیدستی به شمار می رود.

سیاستِ گرایش به محرومان و اجتناب از به قدرت رساندن ثروتمندان

امام در جابه جای پیام خود خطر به قدرت رسیدن ثروتمندان در نظام جمهوری اسلامی و تحویل کارهای کلیدی و سیاست اقتصادی کشور را به دست آنان، گوشزد می نماید:

... و باید سعی شود تا از راه رسیده ها و دین به دنیافروشان، چهره کفرزدایی و فقر ستیزیِ روشنِ انقلاب ما را خدشه دار نکنند، و لکه ننگِ دفاع از مرفّهینِ بی خبر از خدا را، بر دامن مسؤولین نچسبانند.

و آنهایی که در خانه های مجلل، راحت و بی درد آرمیده اند، و فارغ از همه رنجها و مصیبتهای

جانفرسای ستون محکمِ انقلاب و پابرهنه های محروم، تنها ناظر حوادث بوده اند، و حتی از دور هم دستی بر آتش نگرفته اند، نباید به مسؤولیت کلیدی تکیه کنند، که اگر به آن جا راه پیدا کنند چه بسا انقلاب را یک شبِ بفروشند، و حاصل همه زحمات ملت را بر باد دهند چرا که هرگز عمق راه طی شده را ندیده اند و فرق و سینه شکافته نظام و ملت را به دستِ از خدا بی خبران، مشاهده ننموده اند، و از همه زجرها و غربتهای مبارزان و التهاب و بی قراری مجاهدان، که برای مرگ و نابودیِ ظلمِ بیگانگان، دل به دریای بلا زده اند، غافل و بی خبرند.

... و بیان این حقیقت که صاحبانِ مال و منال، در حکومتِ اسلامی هیچ امتیاز و برتری از این

جهت بر فقرا ندارند و ابدا اولویتی به آنان تعلق نخواهد گرفت، مسلما راه شکوفایی و پرورش

استعدادهای خفته و سرکوب شده پابرهنگان را فراهم می کند.

و تذکر این مطلب، که ثروتمندان هرگز به خاطر تمکّن مالی خود، نباید در حکومت و حکمرانان و اداره کنندگان کشورهای اسلامی نفوذ کنند، و مال و ثروت خود را بهانه فخرفروشی و مباهات قرار

ص:84

بدهند و بر فقرا و مستمندان و زحمتکشان، افکار و خواسته های خود را تحمیل کنند، این خود بزرگترین عاملِ دخالت دادنِ مردم در امور، و گرایش آنان به اخلاقِ کریمه وارزشهای متعالی، و فرار از تملق گوییها می گردد. و حتی بعضی از ثروتمندان را از این که تصور کند که مال و امکانتشان، دلیل اعتبار آنان در پیشگاه خداست، متنبه می کند.

... خلاصه کلام، این که بیان این واقعیت که در حکومت اسلامی بهای بیشتر و فزونتر، از آن کسی است که تقوا داشته باشد، نه ثروت و مال و قدرت...

و همه مدیران و کارگزاران و رهبران و روحانیونِ نظام حکومت عدل، موظفند که با فقرا و مستمندان و پابرهنه ها بیشتر حشر و نشر و جلسه و مراوده و معارفه و رفاقت داشته باشند تا متمکنین و مرفهین و در کنارِ مستمندان و پابرهنه ها بودن و خود را در عرض آنان دانستن و قرار دادن، افتخار بزرگی است که نصیب اولیا شده، و عملاً به القاءات و شبهاتِ منحرفین، خاتمه می دهد که بحمداللّه در جمهوری اسلامی ایران، اساس این تفکر و بینش در حال پیاده شدن است.

و همچنین مسؤولین محترم کشور ایران، علی رغم محاصرات شدید اقتصادی و کمبود درآمدها، تمامی کوشش و تلاش خود را صرف فقرزدایی جامعه کرده اند، و همه آرمان و آرزوی ملت و دولت

و مسؤولین کشور ماست که روزی فقر وتهیدستی از جامعه ما رخت بربندد و مردم عزیز و صبور و غیرتمند کشور ما از رفاه در زندگی مادی و معنوی برخوردار باشند.

خدا نیاورد آن روزی را که سیاستِ ما و سیاست مسؤولین کشور ما پشت کردن به دفاع از محرومین و روآوردن و حمایت از سرمایه دارها گردد، و اغنیا و ثروتمندان، از اعتبار بیشتری

برخوردار شوند.

معاذاللّه که این با سیره و روش انبیاء و امیرالمؤمنین و أئمه معصومین علیهم السلام سازگار نیست،

حرمت و پاکی روحانیت از آن منزه است و تا ابد هم باید منزه باشد.

و این از افتخارات و برکات کشور ما و انقلاب و روحانیت ماست که به حمایت از پابرهنگان

برخاسته اند، و شعار دفاع از مستضعفان را زنده کرده اند.

... از آن جا که محرومیت زدایی، عقیده و راه و رسم زندگی ماست. جهانخواران در این مورد هم

ما را آرام نگذاشته اند... از گرایش و روح اقتصاد اسلام، به طرف حمایت از پابرهنگان در هراسند و مسلما هر قدر کشور ما به طرف فقرزدایی و دفاع از محرومان حرکت کند، امید جهانخواران از ما منقطع تر، و گرایش ملتهای جهان به اسلام زیادتر می شود، و روحانیت عزیر باید به این اصل، توجه عمیق داشته باشند...

حمایت از مسلمانان و مستضعفان جهان

و ستیز با ابرقدرتها و استعمارگران

همان طور که امام، از محرومان کشور ایران دم می زند مسلمانان در بند سایر کشورهای اسلامی و

ص:85

بطور کلی مستضعفان جهان را مورد توجه قرار داده، و آن را از اصول اساسی انقلاب اسلامی دانسته

و بخش وسیعی از پیام تاریخی خود را به این امر اختصاص داده است.

فلسطین و اسرائیل: همواره امام، زدودن لکه ننگ اسرائیل از دامن سرزمینهای اسلامی را از اهداف مقدس انقلاب اسلامی دانسته و آن اصل را زنده نگه می دارد که مبادا مسلمانان از آن غفلت نمایند و توطئه ها و سازشکاری و خیانت سران عرب و کشورهای اسلامی را نادیده انگارند:

... فریاد برائتِ ما فریاد برائتِ مردم لبنان و فلسطین و همه ملتها و کشورهای دیگری است که ابرقدرتهای شرق و غرب خصوصا آمریکا و اسرائیل به آنان چشم طمع دوخته اند و سرمایه آنان را به غارت برده اند و نوکران و سرسپردگانِ خود را به آنان تحمیل نموده اند...

ملتهای مسلمان باید به فکر نجات فلسطین باشند و مراتب انزجار و تنفر خویش را از سازشکاری و مصالحه رهبرانِ ننگین و خودفروخته ای که به نام فلسطین آرمان مردم سرزمینهای

غصب شده و مسلمانان این خطّه را به تباهی کشیده اند به دنیا اعلام، نگذراند این خائنان بر سر میز مذاکره ها و رفت وآمدها، حیثیت و اعتبار و شرافتِ ملتِ قهرمانِ فلسطین را خدشه دار کنند.

این انقلابی نماهای کم شخصیت و خود فروخته، به اسم آزادی قدس به آمریکا و اسرائیل متوسل شده اند.

عجبا، که هر روز که از فاجعه خونبار غصب فلسطین بیشتر می گذرد، سکوت و سازش سران کشورهای اسلامی و طرح مماشات با اسرائیل غاصب، بیتشر و حتی از تبلیغ و شعارهای بیت المقدس هم خبری به گوش نمی رسد. و اگر دولت و مردمِ کشوری همانند ایران، که خود در حالت دفع تجاوز و جنگ و محاصره است، به پشتیبانی از مردم فلسطین برخاسته و فریاد می زند و او را محکوم می کند، و حتی از این که یک روز هم به نام «قدس» برگزار شود وحشت نموده اند.

نکند که اینان تصور کرده اند که گذشتِ زمان، سیرت و صورت خیانتهای اسرائیل و صهیونیزم را

دگرگون ساخته است، و گرگهای خون آشامِ صهیونیزم، از فکر تجاوز و غصب سرزمینهای از نیل تا فرات، دست برداشته اند.

... مسؤولین محترم کشور ایران و مردم ما و ملتهای اسلامی از مبارزه با این شجره خبیثه و

ریشه کن کردن آن، دست نخواهند کشید و به یاری خداوند، از قطرات پراکنده پیروان اسلام و توان معنوی امت محمد صلی الله علیه و آله وسلم، و امکانات کشورهای اسلامی، باید استفاده کرد، و با تشکیل هسته های مقاومت حزب اللّه در سراسر جهان، اسرائیل را از گذشته جنایت بار خود پشیمان، و سرزمینهای

غصب شده مسلمانان را از چنگال آن خارج کرد.

و من همان گونه که بارها و در سالهای گذشته قبل و بعد از انقلاب، هشدار داده ام، مجددا خطر فراگیری غدّه چرکین و سرطانی صهیونیزم را در کالبد کشورهای اسلامی گوشزد می کنم، و مراتب

حمایت بی دریغ خود و ملت و دولت و مسؤولین ایران را از تمامی مبارزات اسلامی ملتها و جوانان

ص:86

غیور ومسلمان، در راه آزادی قدس اعلام می نمایم.

حزب اللّه لبنان و مسلمانان جهان: امام، از حزب اللّه لبنان، فلسطین، مردم مسلمان هند، افغانستان، آفریقا و جز آن حمایت بی دریغ خود را اعلام فرموده است.

... و از جوانان عزیز لبنان، که موحب سرافرازی امت اسلام، و خواری و ذلت جهانخواران گردیده اند تشکر می کنم و برای همه عزیزانی که در داخل سرزمینهای اشغالی و یا در کنار این کشور غصب شده با تکیه بر سلاح ایمان و جهاد، به اسرائیل و منافع آن ضرر می زنند، دعا می کنم.

و اطمینان می دهم که ملّتِ ایران، شما را تنها نخواهد گذاشت، بر خدا توکل کنید، و از قدرت

معنوی مسلمانان بهره بجویید، و با سلاح تقوا و جهاد و صبر و مقاومت، بر دشمنان حمله برید که «إنْ تَنْصُروُاللّه یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ اَقدامَکُمْ(1)».

... جرم و گناه ما احیای سنت پیامبر و عمل به دستورات قرآن کریم، و اعلان وحدت مسلمانان

اعم از شیعه و سنی برای مقابله با توطئه کفر جهانی و پشتیبانی از ملت محروم فلسطین و افعانستان و لبنان و بستن سفارت اسرائیل در ایران، و اعلان جنگ با این غدّه سرطانی و صهیونیسم جهانی و مبارزه با نژادپرستی و دفاع از مردم محروم آفریقا... بوده است.

... و همچون مسلمانان شجاع و مبارز و عزیزان حزب اللّه لبنان و سایر کشورها مقاومت کرده اند.

... امروز دولتها و سرسپردگان ابرقدرتها اگر چه به جنگ جدی با مسلمانان برخاسته اند، و همچون دولت هند، مسلمانان بی گناه و بی پناه و آزاده را قتل عام می کنند.

... و از سلطه ای که بتخانه هایی چون کاخ سیاه و بر ممالک اسلامی و خون و ناموس مسلمانان و

جهان سوم پیدا کرده اند خبر نداشته باشد.

امروز فریاد برائت ما از مشرکان و کافران، فریاد از ستم ستمگران و فریاد امتی است که جانشان از تجاوزات شرق و غرب و در رأس آنان آمریکا و اذنانِ آن به لب رسیده است و خانه و وطن و

سرمایه اش به غارت رفته است.

افغانستان: ... فریاد برائتِ ما فریاد ملت مظلوم و ستم کشیده افغانستان است. و من متأسفم که شوروی به تذکر و هشدار من در مورد افغانستان، عمل ننمود و به این کشور اسلامی حمله کرد.

بارها گفته ام و اکنون نیز تذکر می دهم که ملّت افغانستان را به حال خود رها کنید. مردم افغانستان،

سرنوشت خودشان را تعیین نموده و استقلال واقعی خود را تضمین می کنند. و به ولایت کرملین یا قیمومیت آمریکا احتیاج ندارند.

مسلما بعد از خروج نظامیان بیگانه از کشورشان به سلطه دیگری گردن نمی نهند و پای آمریکا را

اگر قصد دخالت و تجاوز در کشورشان را کرده باشد، می شکنند.

ص:87

آفریقا: و نیز فریاد برائت ما فریاد مردم مسلمان آفریقاست، فریاد برادران و خواهران دینی ماست که به جرم سیاه بودن، تازیانه ستم سیه روزان بی فرهنگ نژادپرست را می خورند...

وحدت اسلامی در پناه قرآن و عترت

امام، در این پیام راجع به وحدت اسلامی که یک اصل مسلم اسلامی است، بسیار تأکید دارد همان طور که هماهنگی قرآن و عترت را که اساس مذهب و انقلاب ماست بارها یادآور گردیده است و این دو اصل مهم را از هم جدا نکرده است که هرگز جدا شدنی نیستند. امام انقلاب اسلامی را انقلاب همه امت محمد صلی الله علیه و آله وسلم و مقدمه ظهور منجی کل، و امامت مطلقه حق می داند:

قرآن و عترت... و کشور ولی اللّه الأعظم امام زمان ارواحنا لمقدمه الفداء

... و همه تیرها و کمانها و نیزه ها به طرف قرآن و عترت عظیم نشانه رفته اند. و هیهات که امت محمد صلی الله علیه و آله وسلم و سیرآب شدگان کوثرِ عشق و منتظران وراثت صالحان، به مرگ ذلت بار و به اسارت غرب و شرق تن در دهند.

و هیهات که خمینی در برابر تجاوز دیوسیرتان و مشرکان و کافران به حریم قرآن کریم و عترت

رسول خدا و امت محمد صلی الله علیه و آله وسلم و پیروان ابراهیم حنیف، ساکت و آرام بماند و یا نظاره گر صحنه های ذلت و حقارت مسلمانان باشد.

... که ان شاءاللّه به خدا و رسول خدا و أئمه هدی علیهم السلام ... وابسته اند.

... ولی با تمام این احوال ما افتخار می کنیم که در این نبرد طولانی و نابرابر فقط بر سلاح ایمان و توکل بر خدای بزرگ و دعای بقیه اللّه عجل اللّه تعالی فرجه... به پیروزی رسیده ایم...

... و عنایات خاصه حق تعالی و توجه امام زمان ارواحنا فداه به این ملت...

... واقعا پیغمبر اکرم و أئمه هدی در چه غربتهایی برای...

... و به یاری خدا راه را برای منجی و مصلح کل و امامت مطلقه حق، امام زمان ارواحنا فداه

هموار می کنیم.

... و به برکت احکام نورانی اسلام و کتاب آسمانی پیامبر اکرم حضرت محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم و پیروی از ائمه هدی علیهم السلام اداره می شود.

... معاذاللّه که این با سیره و روش انبیاء و امیرالمؤمنین و أئمه معصومین علیهم السلام سازگار

نیست.

وحدت اسلامی و قدرت مسلمانان: در این پیام بارها بر وحدت اسلامی تکیه شده است و ما به نقل فرازهایی از آن بسنده می کنیم:

... جرم و گناه ما احیای سنت پیامبر و عمل به دستورات قرآن کریم، و اعلان وحدت مسلمانان اعم از اشیعه و سنّی برای مقابله با توطئه کفر جهانی و پشتیبانی از ملت محروم فلسطین و افغانستان و

ص:88

لبنان... بوده است.

... که ان شاءاللّه با تحقق آن(سقوط صدام) در کنار کشورهای اسلامی سیاستی محکم و بنیادینی،

برای همه کشورها و ملتهای اسلامی پایه ریزی شده است و در پرتو آن، منافع مردم از آفت و خطر مهاجمین و متجاسرین محفوظ خواهد ماند، و همه کسانی که به فکر تجاوز به حریم کشورهای

اسلامی افتاده اند، از سرنوشت صدامیان عبرت می گیرند و خودشان را به خشم و غضب ملتها گرفتار نخواهند ساخت.

امروز، بدون شک سرنوشت همه امتها و کشورهای اسلامی به سرنوشت ما در جنگ گره خورده است...

تجلّی وحدت اسلامی در حج

... و یکی از فرصتهای مناسب و مغتنم برای روحانیون، ارتباط با صاحبنظران و اندیشمندان و

علمای کشورهای اسلامی است، هر چند استکبار جهانی و یا سران بعضی از کشورهای اسلامی بشدت از این نوع ملاقاتها و رابطه ها بیمناک، و از آن جلوگیری و مراقبت می نمایند، ولی برنامه ریزی سالم و استفاده کردن از این موقعیت مناسب برای تبادل افکار و اندیشه ها و پیدا کردن راه حل برای معضلات جوامع اسلامی از خواسته های جمهوری اسلامی ایران بوده است...

... و حج بهترین میعادگاه معارفه ملتهای اسلامی است که مسلمانان، با برادران و خواهران دینی و اسلامی خود، از سراسر جهان، آشنا می شوند و در آن خانه ای که متعلق به تمام جوامع اسلامی و پیروان ابراهیم حنیف است گرد هم می آیند و با کنار گذاشتن تشخّصها و رنگها و ملیّتها و نژادها، به سرزمین و خانه اولین خود رجعت می کنند، با مراعات اخلاق کریمه اسلامی و اجتناب از مجادلات

و تجملات، صفای اخوت اسلامی و دورنمای تشکّل امت محمدی را در سراسر جهان به نمایش می گذارند.

و مبادا... از شکر این نعم بزرگ الهی که تواضع در برابر مسلمانان و مستضعفان و برادران دینی است، غافل بمانند. در کنار خانه خدا و مرقد پیامبر اکرم بیعتها و پیوندهای دوستی و ارتباط آینده را با مسلمانان محکم کنید، و حدیث انقلاب و لطف خدا را به آنان بازگو نمایید، و از جانب من و همه ملت ایران به همه مسلمانان اطمینان بدهید که جمهوری اسلامی ایران پشتیبان شما و حامی مبارزات و برنامه های اسلامی شماست، و در هر سنگری علیه متجاوزان، در کنار شما ایستاده است و از حقوق گذشته و امروز و آینده شما ان شاءاللّه دفاع خواهد کرد، و به آنان بگویید که اقتدار و اعتبار جمهوری اسلامی ایران، متعلق به همه ملتهای اسلامی است، و دفاع از ملت قهرمان و دلاور ایران، در حقیقت دفاع از همه ملتهای تحت ستم است و ما با خواست خدا دست تجاوز و ستم همه ستمگران را در کشورهای اسلامی می شکنیم...

رسالت و روح حج: پیداست بخش اعظم پیام امام برای حجاج بیت اللّه در رابطه با حج است و

ص:89

اینک عبوری بر محتوای آن:

اعلان برائت از مشرکان از اهداف اصلی حج است. این برائت همواره تا روز قیامت ادامه دارد. برائت از مشرکان، از برائت از ستمگران و در رأس آنان آمریکا جدا نیست، برائت از ابرقدرتها و طاغوتها فقط یک عمل سیاسی نیست که خود عین عبادت و توحید است «که مسلما روح و پیام حج

چیز دیگری غیر از این نخواهد بود.» مبارزه با جنود ابلیس از اصول اولیه توحید است و اگر مسلمانان در خانه خدا اظهار برائت نکنند پس در کجا می توانند اظهار نمایند، «اعلان برائت مرحله اول مبارزه و ادامه آن، مراحل دیگر وظیفه ماست و در هر زمانی جلوه ها و شیوه ها و برنامه های

متناسب خود را می طلبد». «کدام انسان عاقلی است که بت پرستی جدید و مدرن را در شکلها و افسونها و ترفندهای ویژه خود نشناخته باشد و از سلطه ای که بتخانه هایی چون کاخ سیاه بر ممالک اسلامی و خون و ناموس مسلمانان و جهان سوم پیدا کرده اند، خبر نداشته باشد...»؛ «در آن فضا و شرایط معنوی همه دلها برای تحول وپذیرفتن حق آماده است».

رسالت مسجد، جمعه و جماعات: مساجد بهترین سنگر و جمعه و جماعات مناسبترین

میدان تشکیل و بیان مصالح مسلمین می باشند. امروز دولتها و سرسپردگان ابرقدرتها اگر چه به جنگ جدی با مسلمانان برخاسته اند... ولی هرگز جرأت و قدرت تعطیلی مساجد و معابد مسلمین را برای همیشه ندارند و نور عشق و معرفت میلیونها مسلمان را نمی توانند خاموش کنند. در عین حال اگر آنان مساجد و محافل مذهبی و سیاسی علمای اسلام را به تعطیلی بکشانند...

عظمت اسلام، انقلاب، ایران، و ملت ایران: بخش مهمی از پیام امام در مورد رشد اسلام،

در جوامع بشری از برکت انقلاب اسلامی ایران و صدور انقلاب و عظمت ملت ایران است در این

زمینه فرازی چند از پیام امام استخراج کرده ام که تنها به برخی از آنها اکتفا می کنم:

... ندای اسلام براقصی بلاد جهان طنین افکنده و بیرق معنوی اسلام در اقطارِ عالم به اهتزاز

درآمده و چشم جهانیان به سوی کشور ولی اللّه الأعظم ارواحنا لمقدمه الفداء دوخته شده است.

... امروز پس از سالها، کشور عزیز اسلامی ایران، از همیشه پایدارتر و ملت عظیم آن سرفرازتر...

... ملت ایران تجربه پیروزی بر کفر جهانی را در خراب شدن منازل خود بر سر کودکان در خواب، به دست آورده است و با فداکاریها و مجاهدات، انقلاب و کشور خود رابیمه نموده است...

... اسلام، موانع بزرگ داخل و خارج محدوده خود را یکی پس از دیگری برطرف و سنگرهای کلیدی جهان را فتح خواهد کرد.

ملت شریف ایران، توجه داشته باشید کاری که شما مردان و زنان انجام داده اید آن قدر گرانبها و پر قیمت است که اگر صدها بار ایران با خاک یکسان شود و دوباره با فکر و تلاش فرزندان عزیر شما ساخته گردد، نه تنها نکرده اید که سود زیستن در کنار اولیاء اللّه را برده اید، و در جهان، ابدی شده اید، و دنیا بر شما رشک خواهد برد، خوشا به حالتان.

ص:90

... و مردم کارآزموده و متوکل ما با استعانت از ذات مقدس کبریا یکّه و تنها و مظلومانه، بر مشکلات بسیاری از طرحها و عملیّات و بسیج و آموزش نیروها، تا نیاز تسلیحاتی کشورمان فایق آمده اند...

... و از میدانهای نبرد و کارزار گرفته تا مراکز تحقیقات علمی دانشگاهها و حوزه ها، و از مجالس قانونگذاری و تدوین همه مقررات کشوری و لشکری، تا قوه مجریه که دست اندرکارِ حلّ وفصل

بزرگترین مسائل اداری و اجرایی یک کشور بزرگ در حالت جنگ و جهاد و با جمعیّتی متجاوز از پنجاه میلیون نفر است...

... زایران محترم کشور ایران، ارزش دستاوردهای معنوی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران را در

برخورد با سایر مسلمانان بهتر درک می کنند...

... و از تحولی که در جوانان و اقشار دیگر ملت به وجود آمده است، و آنان را به بهشت صلابت

و عفت و حیا و شرافت و آزادی و جهاد، رهنمون شده اند، خدا را سپاس می گذارند.

جنگ تحمیلی و صلح تحمیلی: سخن امام، در این مورد طولانی است. علل جنگ و ستیز عراق و ابرقدرتها با ما و ترس و وحشت آنان از ما تجزیه و تحلیل گردیده است و در یک کلام،

جهانخواران از اسلام راستین وحشت دارند زیرا دنیای آنان را که به قیمت ستم بر محرومان به دست آورده اند، از دست آنان می گیرد. امام کشتار خونین جوانان ما را در میدانهای نبرد دنباله ی همان کشتارهای همگانی زمان شاه می داند، و همه را از آمریکای جنایتکار، و در هر حال جنگ را در رأس امور کشور دانسته است:

از آن جا که جنگ در رأس امور و برنامه های کشور ماست جهانخواران در آستانه پیروزی قاطع

ملّت ایران بر نظام پوسیده و رو به زوال عفلقیان تلاش گسترده ای را در جهت مشوش ساختن افکار عمومی جهانیان به کار گرفته اند.

دنیا از آغاز تا کنون و در تمام مراحل دفاعی ما هیچ گاه با زبان عدالت و بی طرفی با ما سخنی

نگفته است...

آن روزی که صدام اولین جرقه و شعله های آتش جنگ را در خرمن امنیت همه کشورهای اسلامی و خلیج فارس برافروخت هیچ کس از این مدّعیان صلح، جلوی آتش افروزی او را نگرفت...

... جرم واقعی ما از دید جهانخواران و متجاوزان، دفاع از اسلام و رسمیت دادن به حکومت اسلامی به جای نظام طاغوت ستم شاهی است...

... ولی چه کسی است که نداند شاه نوکر و مأمور آمریکا، و تمامی شهیدان و عزیزان ما خونبها و قربانیانی بودند که به خاطر آزادی، از ایران گرفته شدند... و تا توانست انتقام آمریکا را از اسلام و مسلمین گرفت، ولی کارگزارِ اصلی ماجرا یعنی خود آمریکا در پشت صحنه باقی مانده بود. آمریکا از اسلام راستین می ترسید و از قیام منتهی به حکومت عدل، واهمه داشت... دوباره آمریکا همان تیغی

ص:91

را که به دست محمدرضاخان سپرده بود در کف صدام، این زنگی مست نهاد. صدام چه کرد؟ آیا صدام همان کاری را که شاه، قبل از انقلاب انجام داده بود انجام نداد؟ شاه قبرستانهای ما را از سروهای بلند آزادی پر ساخت؟ و آیا صدام... غیر از این کرد؟

... اندیشه کنند که ما در مسیر چه اهداف و آرمانی مورد تهاجم قرار گرفته ایم...

... و هم اکنون که به مرز پیروزی مطلق رسیده ایم و قدمهای آخرمان را برمی داریم و صدای ناآشنای صلح طلبی آن هم از کام ستمگران و جنگ افروزان، به گوش می رسد، و در جهان غوغا به راه انداخته اند و عزا و ماتم صلح طلبی برپا نموده اند و مدافع آزادی و امنیت انسانها شده اند...

راستی چه شده است که استکبار جهانی و در رأس آن آمریکا این قدر طرفدار ملتها شده است؟ و جنگ افروزان و آتش بیاران معرکه ها و جلاّدان قرن، به شرف انسانیت، و همزیستی مسالمت آمیز،

اعتقاد پیدا کرده اند؟... آیا این حقیقت است یا فریب... روزی سکوت را مصلحت خویش می دید و امروز صلح طلبی را؟

... کدام انسان عاقلی است که با وجود همه شرایط مناسب و مقدمات لازم و فداکردن هزاران قربانی بزرگ، از نبرد با دشمن رو به احتضار مکتب و جامعه و کشور خود چشمپوشی نموده و به او مهلت و توان دوباره دهد تا در موقع مناسب به کشور ما حمله کند؟

هشدار به آمریکا و کشورهای خلیج فارس!

... و من با وجود چنین شرایطی به همه ی سران کشورهای خلیج فارس و همه ی ابرقدرتهای شرق و غرب، خصوصا آمریکا و شوروی هشدار می دهم و آنان را از دخالت و ماجراجویی و تصمیمات عجولانه برحذر می دارم... من به سران کشورهای خلیج فارس سفارش می کنم که به

خاطر یک عنصر ورشکسته سیاسی، نظامی، اقتصادی، بیش از این، خود و مردم کشورتان را تحقیر

نکنید و با توسّل به دامن آمریکا، ضعف و ناتوانی خود را برملا نسازید و از گرگها و درنده ها برای شبانی و حفظ منافع خود، مدد نطلبید.

سیاست ایران در خلیج فارس: البته سیاست ما در مورد خلیج فارس از اول تاکنون صریح و روشن بوده است. جمهوری اسلامی ایران، به امنیت در خلیج فارس اهمیت زیادی می دهد و به

همین دلیل و علی رغم فراهم بودن همه امکانات دریایی و هوایی و زمینی در بستن تنگه هرمز و صدمه وارد کردن به کشتیها و نفتکشها... تا به حال از سیاست صبر و انتظار و جلوگیری از گسترش جنگ پیروی نموده است...

و حتما آمریکا باید به این نکته برسد که دخالت نظامی در خلیج فارس، صرفا یک آزمایش نیست که یک دام بزرگ و یک بازی خطرناک است و ما و همه مسلمانان منطقه خلیج فارس حضور

نظامی ابرقدرتها را نقشه و مقدمه تهاجم و حمله به ممالک اسلامی و کشور جمهوری اسلامی ایران و در ادامه حمایت از صدام تلقی می کنیم مسلمانان جهان با همراهی نظام جمهوری اسلام ایران، عزم

ص:92

خود را جزم کنند تا دندانهای آمریکا را در دهانش خورد کنند.

تصمیم بر ادامه جنگ تا پیروزی: به هر حال اصرار ما در ادامه ی نبرد، تا رفتن صدام و حزب کثیف عراق و رسیدن به شرایط بر حق و عادلانه دیگرمان، یک تکلیف شرعی و واجب الهی است که از آن هرگز تخطی نمی کنیم...

... و رها کردن یک ملت و یک کشور و یک مکتب بزرگ، در نیمه راه پیروزی خیانت به آرمان بشریت و رسول خداست لذا تب جنگ در کشور ما جز به سقوط صدام فرو نخواهد نشست، و ان شاءاللّه تا رسیدن به این هدف، فاصله چندانی نمانده است... و از جنگ کردن خسته نمی شویم...

به خاک دیگران نظر نداریم: ... از اول جنگ به صراحت اعلام کرده ایم که ایران حتی به یک وجب از خاک عراق چشم ندوخته است و مردم عراق در تصمیم گیریها و انتخاب حکومت خود آزادند...

انسجام و وحدت مسؤولان در مورد جنگ: ممکن است... احیانا آنها که خارج از مرزها نشسته اند. باورشان بیاید که مردم و مسؤولین و ارتش و سپاه و بسیج از جنگ و ادامه آن خسته شده اند و یا در میان آنان بر سر جنگ، اختلاف افتاده است. و حال آن که به لطف خدا در حاکمیت جمهوری اسلامی ما اختلافی بر سر مواضع اصولی سیاسی و اعتقادی وجود ندارد و همه مصمّمند

تا توحید ناب را در بین ملل اسلامی پیاده نموده و سرِ خصم را به سنگ بکوبانند، تا در آینده ای نه چندان دور به پیروزی اسلام در جهان برسند...

مقام روحانیت و وظائف آن: در پایان، می رسیم به سهمی را که امام، در پیام خود برای

روحانیت و تأثیر آن در حفظ اسلام و انقلاب اسلامی قایل شده است. امام، بر نفوذ معنوی روحانیت در جامعه اسلامی و تأثیر آن در رهبری عقیدتی سیاسی مردم انگشت نهاده است و سرّ آن را در وارستگی و تقوی و پشتِ پا زدن آنان به ظواهر مادی و لذات دنیوی می داند:

تعجب است که چگونه بسیاری از علما و روحانیون کشورهای اسلامی از نقش عظیم و رسالت الهی و تاریخی خود در این عصری که بشریت تشنه معنویت و احکام نورانی اسلام است، غافلند. و عطش ملتها را درک نمی کنند...

... علما و خطبا و أئمه جمعه ی بلاد و روشنفکران اسلامی، با وحدت و ا نسجام و احساس مسؤولیت و عمل به وظیفه سنگین هدایت رهبری مردم، می توانند دنیا را در قبضه نفوذ و حاکمیت

قرآن درآورند...

... من مجددا تأکید می کنم که دنیا امروز تشنه حقایق و احکام نورانی اسلام است و حجت الهی

بر علما و روحانیون تمام گردیده است.

... چه حجتی بالاتر از این و چه بهانه ای برای سکوت و مماشات و در خانه نشستن و تقیه کردنهای بی مورد مانده است؟... علما و روحانیت متعهد اسلام اگر دیر عمل کنند، کار از کار می گذرد.

ص:93

مگر نه این است که خداوند از علما پیمان گرفته است که در برابر ستم ستمکاران و ظلم جنایت پیشگان ساکت و آرام نمانند؟

مگر نه این است که علما، حجت پیامبران و معصومین بر زمین هستند؟ پس باید علما و روشنفکران و محققان، به داد اسلام برسند و اسلام را از غربتی که دامنگیرش شده است، نجات دهند...

... و آمریکا متوجه اقتدار و رهبری علما و روحانیت اسلام، و عزم جزم و اراده پولادین ملت

ایران برای کسب آزادی و استقلال و رسیدن به نظام عدل اسلامی گردید...

... متأسفانه نه تنها مردم کشورها، بلکه روحانیون ممالک اسلامی اکثرا از کارایی و نقش سازنده و تعیین کننده خود در مسائل روز و سیاستهای بین المللی بی خبر هستند، و متأثر از القاءات و برداشتهای مادی. تصور می کنند که در عصر تمدن و تکنیک و صنعت و تحولات علمی و پیشرفتهای مادی،

نفوذ روحانیت کم شده است و نعوذ باللّه اسلام، از اداره کشورها عاجز مانده است! که به حمداللّه پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری روحانیت خلاف این تصورات را ثابت نمود...

... که روحانیت ایران فقط به خطابه و وعظ و ذکر مسائل روزمره اکتفا ننموده است و با دخالت

در مهمترین مسائل سیاسی کشور خود و جهان، توانسته است قدرت و مدیریت روحانیت اسلام را

به نمایش بگذارد... و اتمام حجتی برای همه قایلین به سکوت و سازشکاران بی تعهد و علم فروشان

بی عمل...

ساده زیستن روحانیت: و آخرین نکته ای که در این جا ضمن تشکر از علما و روحانیون و دولت خدمتگزارِ حامی محرومان، باید از باب تذکر عرض کنم و بر آن تأکید نمایم مسأله ساده

زیستن و زهدگرایی علما و روحانیت متعهد اسلام است، که من متواضعانه و به عنوان یک پدر پیر از همه فرزندان و عزیزان روحانی خود می خواهم که در زمانی که خداوند بر علما و روحانیون منت نهاده است و اداره یک کشور بزرگ و تبلیغ رسالت انبیاء را به آنان محول فرموده است، از زیّ روحانیت خود خارج نشوند و از گرایش به تجملات و زرق و برق دنیا که دون شأن روحانیت و

اعتبار نظام جمهوری اسلامی ایران است، پرهیز کنند و بر حذر باشند که هیچ آفت و خطری برای روحانیت و برای دنیا و آخرت آنان، بالاتر از توجه به رفاه و حرکت در مسیر دنیا نیست که الحمداللّه روحانیت متعهد اسلام، امتحان زهدگرایی خود را داده است، ولی چه بسا دشمنان قسم خورده اسلام و روحانیت، بعد از این برای خدشه دار کردن چهره این مشعلداران هدایت و نور، دست به کار شوند، و با کمترین سوژه ای به اعتبار آنان لطمه وارد سازند که ان شاءاللّه موفق نمی شوند...

روحانی نماها، جاهلان متنسک و علمای درباری: امام امّت خطر روحانی نماها و آخوندهای درباری حکومتهای اسلامی را همواره گوشزد می کند و در این پیام مهم تاریخی، از این امر خطیر سکوت نفرموده است و خاطرنشان کرده که خطر این گروه در ردیف جهانخواران و

ص:94

منافقان است:

... که مسلما جهانخواران و دشمنان ملتها بعد از این آرام نخواهند داشت و به حیله ها و تزویرها و چهره های گوناگون، متمسک می شوند، و روحانی نماها و آخوندهای درباری و اجیرشدگان سلاطین

و ملی گرایان و منافقین، به فلسفه ها و تفسیرها و برداشتهای غلط و منحرف، رو می آورند و برای خلع سلاح مسلمانان، و ضربه زدن به صلابت و ابهّت و اقتدار امّت محمد صلی الله علیه و آله به هر کاری دست می زنند.

چه بسا جاهلان متنسّک بگویند که قداست خانه حق و کعبه ی معظمه را به شعار و تظاهرات و راهپیمایی و اعلان برائت نباید شکست و حج جای عبادت و ذکر است نه میدان صف آرایی و رزم...

... راجع به علما و روحانیون کشورهای اسلامی... و به جای نوشتن و گفتن لاطائلات و کلمات

تفرقه انگیز و مدح و ثنای سلاطین جور، و بدبین کردن مسضعفان به مسائل اسلام و ایجاد نفاق در صفوف مسلمین به تحقق و نشر احکام نورانی اسلام همت گمارند...

آیا برای علمای کشورهای اسلامی ننگ آور نیست که با داشتن قرآن کریم و احکام نورانی اسلام

و سنّت پیامبر اکرم و أئمه معصومین علیهم السلام، احکام و مقررات کفر، در ممالک اسلامی تحت نفوذ آنان پیاده شود و تصمیمات دیکته شده ی صاحبان زر و زور و تزویر و مخالفان واقعی اسلام اجرا گردد و سیاستگذران کرملین یا واشنگتن دستورالعمل برای ممالک اسلامی صادر کنند؟...

... در توصیه به علمای متعهد... و در این راستا دو چهره ها، و روحانی نماها و دین به دنیافروشان

و قیل وقال کنندگان را از خود و از کسوت خود برانند و اجازه ندهند که علمای سوء و تملق گویان

ظلمه و ستمگران، خود را به جای پیشوایان و رهبران معنوی امتهای اسلامی بر مردم تحمیل کنند و از منزلت و موقعیت معنوی علمای اسلام، سوء استفاده کنند...

روحانیون متعهد اسلام باید از خطر عظیمی که از ناحیه ی علمای مزدور و سوء و آخوندهای درباری، متوجه جوامع اسلامی شده است سخن بگویند چرا که این بی خبران هستند که حکومت

جائران و ظلمِ سران وابسته را توجیه، و مظلومین را از استیفای حقوق حقه خود منع، و در مواقع لزوم به تفسیق و کفر مبارزان و آزادیخواهانِ در راه خدا، حکم می دهند که خداوند همه ملتهای اسلامی را از شَرَه و ظلمت این نااهلان و دین فروشان نجات دهد.

باری تجزبه و تحلیل این پیام تاریخی و این منشور انقلاب اسلامی نیاز به نوشتن یک کتاب دارد و در اینجا فرصتِ بیش از یک اشاره نیست...

ص:95

رکود و توقف در آن، به معنی پایان حرکت انقلابی و آشتی حق و باطل است و به قول مولانا:

رگ رگ است این آب شیرین و آب شور

در خلایق می رود تا نفخ صور

و به قول اقبال لاهوری:

ما زنده از آنیم که آرام نداریم

موجیم که آسودگی ما عدم ماست

در این نبرد دائم، گاهی پیروزی و کامیابی از آنِ حق و گاهی به صورت ظاهر از آنِ باطل است اما سرانجام، حق پیروز است. در این زمینه قرآن می فرماید: «اِنْ یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَ تِلْکَ الْأیّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النَّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اللّه ُ الَّذین آمَنُوا وَ یَتَّخِذَ مِنْکُمْ شُهَداءَ وَاللّه ُ لا یُحِبُّ الظَّالِمینَ(1)».

اکنون در این فرصت کم و کوتاه از باب مقدمه بحث اصلی، بر ابعاد سیاسی و نظامی و رؤوس حوادث و رویدادهای کشور در ماههای اخیر مروری گذرا می کنیم تا بعدا بطور روشن، موضع

کنونی ایران اسلامی را در جهان اسلام و انتظاری که مردم مسلمان و بطور کلّی مستضعفان جهان از آن دارند بازگو کنیم.

در خلال این بحثها، خوابهای پریشانی که دشمنان انقلاب اسلامی برای آن می بینند و نقشه هایی که می کشند خودبخود برملا خواهد شد که این خود نیز در برداشت و شناخت درست موضع کنونی

ایران، بسیار مهم است زیرا موضع حقیقی ما را دشمنان و دوستان ما تعیین می کنند و تا دوست و دشمن و عوامل مساعد و مخالف و زمینه های فتح و پیروزی و ضعف و زبونی و نظرگاههای امیدبخش و یأس آور و افقهای روشن و تاریک و راههای سود و زیان معلوم نشود، ارزیابی صحیح

موقعیت کنونی ایران میسور نمی باشد و طبعا توقعات و انتظاراتی که از آن هست همچنان مجهول و مکتوم خواهند ماند.

در بُعد نظامی

در یکسال گذشته در جبهه جنگ، تحولاّت عظیمی رخ داد؛ از آن جمله در طرف ایران واپس گیری مهران و چند پیروزی دیگر و در رأس همه «والفجر ده» بود که بسیج همگانی مالی و جانی را به دنبال داشت. امّا از سوی دشمن وارد کردن ناوگان آمریکا و دوستانش در خلیج فارس بود که سرانجام به یک همکاری آشکار آمریکا و کویت و رژیم حجاز در خلیج فارس و منطقه «فاو» و هجوم این نیروهای مشترک از زمین و هوا و دریا به جمهوری اسلامی ایران منتهی گردید، گر چه دشمن این پیروزی را به حساب شخص خود می گذارد امّا بر کسی پنهان نیست که هجوم همزمان

ناوگان آمریکا به سکوهای نفتی و قایقهای ایران در دریا، و شرکت کویت از راه جزیره بوبیان در زمین و هلیکوپترهای آمریکا در هوا و بنا به روایتی شرکت نیروی ضربتی اسراییل و مصر که چند

ص:97

روز پیش از آن در بحرین پیاده شدند، اینها همه ابعاد این همکاری را روشن کرد. همچنین از سوی دشمن، بکار گرفتن موشکهای روسی بروی شهرها از جمله تهران و قم و بمبهای شیمیایی در حلبچه و فاو و نقاط دیگر را باید به خاطر آورد.

در بُعد سیاسی

اما در بُعد سیاسی، نخست باید از حرکت فعّال دیپلماسی ایران با شرکت هیأت جمهوری اسلامی به سرپرستی ریاست جمهور و سخنرانی ایشان در جلسه مجمع عمومی سازمان ملل یاد کرد؛ این حرکت سیاسی اهداف و آرمانهای انقلاب اسلامی و موضع بحق ایران را در رسانه های

گروهی غرب و شرق به معرض داوری افکار عمومی جهان گذاشت. مسلّما تا آن زمان رادیو و تلویزیونهای آمریکا و اروپا، چنان تحلیل منطقی از انقلاب اسلامی و دعاوی ایران علیه عراق را پخش نکرده بودند. مصاحبه های جنبی رئیس جمهور در جمع خبرنگاران کشورهای سراسر جهان،

در زیر سقف سازمان ملل، به نوبه خود بسیار مؤثر و مکمّل آن سخنرانی بود که وجدانهای خفته و یا غافل و بی خبر جهان را بیدار کرد و نباید آن را دست کم گرفت و یا در کشاکش انقلاب آن را فراموش کرد.

قطعنامه 598 سازمان ملل نیز به نوبه خود گامی مثبت در راه وصول به حقوق ایران بود و باید آن

را یک موفقیت سیاسی به شمار آورد، زیرا برای اولین بار در آن، سخن از شناسائی متجاوز رفته بود؛ موضعگیری حکیمانه جمهوری اسلامی ایران که نه آن را رد کرد و نه دربست پذیرفت و تنها

خواستار تسریع در پیاده کردن این ماده شد، نیز حاکی از منطق استوار و منصفانه ایران در قبال مسأله جنگ تحمیلی بود. عکس العمل و راه پیمایی میلیونی بی سابقه ملت ایران پس از حضور آمریکا در خلیج فارس را می توان حرکتِ سیاسی دیگری به شمار آورد که هدف آن، مستقیما ضربه زدن به

آمریکا بود و حقد و کینه ملت ما را از این تجاوزگر بین المللی به نمایش گذاشت.

اما پیش از این جریانها که صرفا حرکتهای سیاسی بودند، حادثه خونین سال گذشته را باید به

خاطر آورد که در بُعد نظامی به دست عامل سرشناس آمریکا رژیم حجاز طی یک برنامه از پیش

طرح ریزی شده صورت گرفت؛ اما این حرکت نظامی از طرف دشمن در خانه خدا و در حرم امن الهی در بُعد سیاسی، به سود ایران کارگر افتاد، و بیش از پیش از همکاری این رژیم با آمریکا و رژیم عفلقی بغداد و مآلاً با رژیم اشغالگر قدس پرده برداشت، زیرا این حمله، صرفا به خاطر جلوگیری از شعار مرگ بر آمریکا و مرگ بر اسراییل و مرگ بر صدّام، انجام گرفت و مسلّما هر شعار دیگری از طرف حُجّاج ایرانی با چنان عکس العملی مواجه نمی شد.

در این فاجعه، چهره ننگین استعماری حکمرانان حجاز کاملاً نمایان شد و بیش از یک میلیون و نیم حاجی پیام رسان این واقعیت تلخ به جهان اسلام بودند؛ این حادثه چیزی شبیه به فاجعه کربلای

ص:98

حسینی بود که آبروی کم رنگ حُکّام بنی اُمیّه را بکلّی از میان برد و به سقوط یک شاخه اموی

(خاندان ابوسفیان) منتهی شد. همان طور که قطع رابطه رژیم حجاز (همزمان با تحرّک نظامی عراق - آمریکا در فاو و خلیج فارس) به منظور عدم شرکت حجاج ایرانی در حج، و بالنتیجه جلوگیری از آن شعارها صورت گرفت و اعلان منع شرکت حجاج فلسطینی در حج امسال از طرف رژیم اشغالگر قدس، نیز مکمّل این هدف بود و از توطئه آمریکایی، سعودی، عفلقی، اسرائیلی پرده برداشت؛

همان طور که پرتاب موشکهای روسی بر شهرهای ایران در راستای این همکاری چند بُعدی و اعتراف روسها به روسی بودن موشکها، و در عین حال سکوت مرگبار این ابرقدرت شرقی در این

امر و نیز در مورد بمباران شیمیایی عراق، و در حضور ناوگان آمریکا در خلیج فارس و هجوم آن به منافع ایران، سکوت مسکو در برابر این حوادث (بجز شعارهای توخالی که صرفا برای خالی نبودن

عریضه بود) همه و همه از یک همکاری وسیع دو ابرقدرت شرق و غرب نیز پرده برداشت.

از این همکاری آشکار و رسوا، این نکته آشکار شد که منافع دو ابرقدرت در قبال هم هر چه باشد و به هر قیمت تمام شود ولو به بهای خارج کردن موشکهای هسته ای میان برد از اروپا از سوی آمریکا، و خروج نیروهای شوروی پس از حدود هفت سال جنگ خونین و خانمان برانداز و در عین

حال بی ثمر، از افغانستان، از سوی روسها، و گذشت طرفین از هر نوع منافع دیگری در سراسر جهان و فدا کردن این منافع در برابر واهمه ای که دو ابرقدرت از جمهوری اسلامی ایران دارند، بسیار ناچیز و قابل گذشت است. باید هر طور شده این یخهای منجمد در روابط دو ابرقدرت آب شود تا طرفین

با خیال راحت نیروهای خود را علیه این انقلاب نوپای اسلامی بسیج کنند مگر این انقلاب جوان در جهان پهناور، چه نقشی دارد که تا این حد شرق و غرب بطور یکسان از آن حساب می برند؟

هیچ؛ همان شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» که از روز نخست بر زبان آورد و تا این

لحظه و مسلّما تا هر وقت دیگر بر سر آن ایستاده است. این سخن، به مذاق هیچ یک از دو ابرقدرت شرق و غرب و هواخواهان آنان جور نمی آید و تحمّل شنیدن آن را ندارند و با تمام امکانات درصدد خاموش کردن این صدا هستند که دیگر کشورهای اسلامی و ملتهای مستضعف نشنوند و از آن درس

نگیرند، همان طور که ملّت مستضعف و محروم فلسطین شنید و از آن درس گرفت.

پس، آنچه دو ابرقدرت را با همه تضادها و تقابل عمیق بین آنان به همسویی و همیاری علیه جمهوری اسلامی، وادار کرده است همان شعار سه بُعدی «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی»

است. آنان می گویند اکنون که این انقلاب شرقی و غربی نیست برای هیچ یک از ما قابل تحمّل

نیست. آمریکا شعار شرقی بودن کشورهای بلوک شرق را و نیز شوروی شعار غربی بودن بلوک غرب را تحمّل می کنند امّا شعار «نه غربی، و نه شرقی» را به هیچ وجه تحمّل نمی کنند و به قول معروف «دیگی که برای ما نمی جوشد بگذار نجوشد» بخصوص که این شعار، از نظر آنان عنصر

ناآشنا و خطرناک دیگری را با خود دارد و آن عنصر اسلامی بودن انقلاب است. جهان سیاست و

ص:99

استکبار حاکم بر شرق و غرب، جهان ضِدّ اللّه است، چه طور می تواند یک انقلاب اسلامی را که صددرصد خدایی است تحمّل کند و یا با آن همزیستی داشته باشد؟

باری، به نظر ما زمزمه حلّ اختلاف دو قُطب سیاسی جهان، و به تبع آن همزیستی صلح آمیز دو بلوک شرق و غرب در چند سال گذشته، یعنی از اوایل انقلاب اسلامی که گام به گام در حال پیشرفت است و هر روز در یک نقطه از نقاط اختلاف به توافق می رسند، و یک گره کور را باز می کنند؛ بطور حتم نقشه ای است که از همان آغاز استقرار و ثبات نظام جمهوری اسلامی ایران جهت مقابله با آن طرح ریزی شده است و موضوع گفتگوی سران شرق و غرب اعمّ از کارتر یا ریگان با برژنف یا

گرباچف، در درجه اول، همیاری علیه ایران بوده است از جمله در مسأله جنگ تحمیلی علیه ایران، به نظر می رسد هیچ یک از طرفین، گامی در این جهت برنداشته است جز با اطلاع و موافقت

طرف دیگر.

مثلاً می توان اطمینان حاصل کرد در کنفرانس ژنو در مورد حل مسأله افغانستان، حمله ناوگان آمریکا به سکوهای نفتی و قایقهای ایران، مورد توافق قرار گرفته است و الاّ شوروی در برابر آن سکوت نمی کرد. این رشوه ای است که شوروی به آمریکا داده است تا در عوض مسأله بغرنج ولاینحلِّ افغانستان، که دامی برای روسها است همچون جنگهای کره و ویتنام برای آمریکا، این مسأله به دلخواه روسها حل شود و مسأله از حلِّصحیح (ملت افغانستان - شوروی) به حلّ استعماری

(آمریکا - شوروی) بدل شود هر چند حقوق و منافع ملت مبارز و مسلمان افغانستان نادیده گرفته شود و خون بیش از یک میلیون شهید و ضایعات مالی و بدنی میلیونها آواره و مجروح هدر رود که برود مانعی ندارد.

و هر چند، این همکاری آمریکا - شوروی، ماسکِ ضدّ امپریالیستی بودن را از چهره روسها بزداید و هر چند باعث شود هواخواهان روسها در جهان (اگر هواخواه واقعی و معتقدانی داشته

باشند) دست از اعتقاد و اخلاص خود بردارند زیرا برأی العین می بینند که قُطب و مُرشد سیاسی شان آشکارا علیه منافع ملّت مظلوم افغانستان و یا انقلاب نوپای ایران، با دشمن خود در یکسوی قرار گرفته است، و هر چند این مریدان، به این نتیجه برسند که روس و آمریکا الگوهای سرمایه داری و سوسیالیسم، پشت و روی یک سکّه هستند، هر دو به یک نسبت امپریالیست و ضد مردمی و ضعیف کُشند.

از دست دادن این آبروی مصنوعی برای روسها بسیار گران تمام می شود اما در برابر خطر انقلاب

اسلامی (که نشانه هایی از سرایت آن به داخل مسلمانان شوروی نیز به چشم می خورد) چاره ای از آن نیست بگذار این آبرو برباد رود.

همیاری کشورهای عضو اُوپک با پادرمیانی و پافشاری رژیم آمریکایی حجاز، برای پایین آوردن بهای نفت و بالا نگهداشتن میزان صادرات نفتی نیز، همان طور که بی بی سی هم آن را در تفسیر

ص:100

سیاسی خود پذیرفته صفحه دیگری از همکاری علیه اقتصاد جمهوری اسلامی ایران است هر چند این عمل باعث میلیونها دلار زیان در هر روز بر صادرکنندگان نفت و حتی خود حجاز باشد

مانعی ندارد.

باری از برشمردن این حرکتهای پنهان و آشکار و توطئه های شرق و غرب و اقمار آنان علیه ایران، می خواهیم در رابطه با موضعِ ایران در جهان که نیمی از بحث اصلی ما است چند نتیجه بگیریم:

1 - قدرت نمایی در جبهه ها نقش عمده را به عهده دارد

تلاش جوانان جان بر کف ما در جبهه های نبرد بیش از آنچه ما تصوّر می کنیم در مقیاس جهان،

اهمیت دارد و باعث خوف و وحشت ابرقدرتها و اذنابشان گردیده است. سردمداران شرق و غرب و حتی کسانی مانند هیکل، روزنامه نویس معروف مصری صریحا می گویند اگر ایران در این جنگ

پیروز شود، دولتهای عرب تا اقیانوس اطلس به خطر خواهند افتاد، معنی این سخن این است که تنها عراق، سپر بلای این دولتهای دست نشانده است و با سقوط این رژیم بعثی، حاکمان سعودی،

کویت، مصر، مراکش و تونس در برابر آن، تاب مقاومت نخواهند آورد پس عملاً همه این دولتها باید در صحنه جنگ حضور یابند تا بتوانند به حیات خود ادامه دهند.

گر چه ممکن است این سخن، صرفا به منظور بسیج این دولتها علیه ایران به حمایت عراق گفته

شده باشد، امّا آمادگی ملتهای مسلمان در این مناطق برای برقراری نظام اسلامی، دلیل است که آن گفته عبث نیست و از یک نوع واقعیتی برخودار است.

2- اسرائیل از ما چشم می زند

از آنهمه نزدیکی دولتهای عرب به رژیم اشغالگر قدس، که پس از انقلاب ایران روزبروز در حال

گسترش است، باید به عظمت و اُبُهّت این انقلاب و به کاربرد نیروی مقاومت ما در جبهه ها پی برد، مسلّما اسرائیل از این قدرت چشم می زند، چرا از آن نترسد؟ در حالی که موج انقلاب اسلامی در بیخ گوش وی تا داخل خانه ها و کوخها و خیمه های مردم مستضعف فلسطین راه یافته و نیز در همسایگی اسرائیل هزاران جوان حزب اللّه لبنانی را بسیج کرده است، کسانی که سالیانی دراز درگیر فشار حکومت مارونی لبنان احساس محرومیت سیاسی می کردند، و اینک روح تازه ای در کالبد آنان،

دمیده و توانستند مهاجمان صهیونیزم و فرانسه و آمریکا را در یک لحظه از کشور خود بیرون بریزند و نقش عمده را در قلمرو منطقه بدست گیرند.

ص:101

3- ابرقدرتها از ما واهمه دارند

مسلّما انقلاب اسلامی ایران، منافع ابرقدرتها را در خلیج فارس به خطر انداخته است و با پیروزی ایران در این جنگ، دیگر حتی جای قدمی برای آنان در خلیج فارس باقی نمی ماند، و این به منزله قطع رگ و تین و شریان حیات اقتصادی و سیاسی آنان است. کارشناسان می گویند 80% نفت جهان در این نقطه از جهان ذخیره شده و مرتبا از این آبراه صادر می گردد، بنابراین، ارزش دارد که آمریکا این رسوایی را در سطح بین المللی به خود بخرد و ماسک بی طرفی در جنگ ایران و عراق را از چهره برگیرد که حتی کیسینجر هم دخالت آمریکا در خلیج فارس به بهانه حمایت از نفتکش ها را با بی طرفی اعلام شده این کشور مغایر دانست ولی به حرف او گوش ندادند. پس ما باید به اهمیت کار و وضع خود بهتر پی ببریم که گلوگاه استعمار را در دست داریم. و استعمار می خواهد به هر قیمت شده خود رااز دست ما برهاند.

4- طرف ما در جنگ تنها عراق نیست

باید باور کنیم که طرف ما در این جنگ تنها عراق نبوده و نیست بلکه در درجه اول ابرقدرتهای جهانخوار اعم از شرقی و غربی و در درجه بعد حُکّام دست نشانده آنان در منطقه هستند که با ما می جنگند، باید موضع خود را در برابر همه آنان کاملاً درک کنیم و همسوی این موقعیت گام برداریم و عمل کنیم.

5- دوستان ما همه جا با ما نیستند

باید توجه داشت که حتی کشورهای اسلامی معدود عربی و غیر عربی که ظاهرا با ما روشی دوستانه دارند نمی توان آنان را صددرصد حامی نظام جمهوری اسلامی دانست بلکه آنان با ایران در پاره ای از مواضع سیاسی اش دوست هستند. مصلحت سیاسی آنان آن است که در قبال دشمنانشان با ما دوست باشند و یا لااقل با ما مماشات نموده و ما را تحمل نمایند، و شاید هم منافقانه رفتار کنند. ما بدون اینکه از کشور خاصی نام ببریم علت این موضع گیری را چنین توجیه می کنیم:

اول - این قبیل از کشورها در واقع یا شرقی هستند یا غربی و یا هم شرقی و غربی، معنی این سخن آن است که آنان دارای سیاست مستقلّی نیستند و این در حالی است که جمهوری اسلامی

ایران فریاد می زند که نه شرقی است و نه غربی، و در برابر دو بلوک شرق و غرب کاملاً مستقل و بلکه در واقع ضدّ قدرتهای استکباری و استعماری جهان است، در این صورت، آن دولتهای دوست، چطور می توانند همه جا و در هر شرایطی با ما در یک موضع سیاسی، چه برسد به یک سنگر نبرد

قرار گیرند؟ و به اصطلاح علمی (آنان بشرط شی ءاند و ما بشرط لا) و این دو با هم جمع نمی شوند،

ص:102

ما به هر دو ابرقدرت «نه» می گوئیم و آنان به یکی یا به هر دو (بلی) می گویند. به قول علما آن (لا بشرط) است که (یجتمع مع الف شرط). پس آنان با ما موافق مشروط اند نه مطلق.

دوم - فرضا اگر هم برخی از این کشورهای دوست صددرصد با ما موضع سیاسی مشترکی داشته و مانند ما نه شرقی و نه غربی باشند (که خیلی بعید است) اما بطور حتم، هیچ یک از آنان در عنصر سومی که ما روی آن تأکید داریم یعنی نظام حکومت اسلامی، با ما هم موضع نیستند زیرا نظام

حکومتی آنان، پیرو نظامهای موجود جهان است و بر اساس اسلام و قوانین آسمانی بنا نشده است.

آنان، از این بابت نه تنها با جمهوری اسلامی ایران، همسو و یا بی طرف نمی باشند که طبیعةً مخالف هم هستند و از انقلاب اسلامی وحشت دارند و از نفوذ آن به درون کشورهای خود جلوگیری می کنند؛ رفتار آنان در حوادث و رویدادها، این موضع موافقت مشروط آنان را در قبال جمهوری اسلامی، کاملاً روشن می کند، مثلاً در جنگ تحمیلی، دشمن ما را محکوم، و ما را لفظا یا عملاً یاری می دهند، حمله آمریکا را در خلیج فارس به سکوهای نفتی و قایقهای ایرانی رد می کنند. امّا در روز جهانی قدس با ایران ابدا همکاری نمی کنند و تاکنون به گوش ما نخورده است که مثلاً در کشورهای سوریه و لیبی که بیش از دیگران در جنگ با ما همدردی نشان می دهند تظاهرات و

راهپیمایی صورت گرفته باشد و یا اخبار این راهپیماییها و تظاهرات ضد اسرائیلی مردم ایران را در رادیو تلویزیونها و روزنامه های خود، منعکس کنند؛ بعلاوه این دو کشور و الجزایر نیز در بیانیه های مشترک خود با ایران، سعی می کنند از هجوم اشغالگران شوروی به افغانستان نام نبرند. نمونه دیگر، یکی از استادان عرب که هنگام پیروزی انقلاب اسلامی ایران در الجزایر بود می گفت موج انقلاب اسلامی تمام الجزایر را فرا گرفت و ملت و دولت همصدا با هم از آن استقبال کردند تا اینکه یکی از وزرای رژیم حجاز به الجزایر آمد و به سران آنان گفت شما می دانید دارید چه می کنید؟ با این وضع شما فردا نمی توانید حکومت خود را نگه دارید و مردم دیر یا زود حکومت اسلامی تشکیل خواهند

داد(1). با این حرف، دولت الجزایر از خواب بیدار شد و از آن پس با شدت از انقلاب اسلامی و پی آمدهای آن در الجزایر ممانعت به عمل آورد، و حتی از دخول دانشجویان دختر با حجاب

اسلامی به دانشگاهها که در حال گسترش بود شدیدا جلوگیری کرد.

نظیر این وضعیت، از مصر، تونس، ترکیه و بسیاری از کشورهای اسلامی دیگر نقل می شود که در آغاز انقلاب اسلامی همراه ملتها، دولتها نیز روی خوش به آن نشان دادند ولی تدریجا از آن فاصله گرفتند و ترس و واهمه از گسترش آن در میان ملتهای مسلمان، همه سردمداران کشورهای اسلامی را فرا گرفت و گویا سلسله جنبان و سرخیل این سیاست پیشگیری از نفوذ انقلاب اسلامی به درون

کشورهای اسلامی و اقلیتهای مسلمان در سراسر جهان، کشور ضد اسلامی عربستان سعودی است

که پرچمدار اسلام آمریکایی نیز می باشد.

ص:103

6- جمهوری اسلامی ایران در خط خود تنها است

از آنچه گفته شد در رابطه با دولتهای اسلامی و ابرقدرتهای جهانخوار و بلوک شرق وغرب، این

حقیقت روشن شد که جمهوری اسلامی در قلمرو سیاست جهانی، تنها است تنهای تنها، همان طور

که حق در برابر باطل تنها است همان طور که علی علیه السلام تنها است. رسول اکرم فرمود: بُدِءَ الإسْلامُ غَرِیْبا وَ سَیَعُوْدُ غَرِیْبا فَطُوْبی لِلْغُرَبَاءِ خدا هم فرموده است: «وَ قَلِیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُورُ»(1).

آری باید به این حقیقتِ تلخ کاملاً توجه داشته باشیم که ما در میان قدرتها و سیاستهای حاکم بر همه کشورها بدون استثناء تنها هستیم زیرا آن قدرتها به رسم ستم و جور و زورگویی و برخلاف

مقررات الهی، روی کار آمده اند، و ظلم و جور نقطه مقابلِ عدل، و حق نقطه مقابل باطل است، و شرک ضد توحید است و با هم جمع نمی شوند.

معنی این سخن این نیست که ما با همه اعلان جنگ دهیم و حتی از دولتهای دوست هم ببریم. خیر، به عکس، با علم به این واقعیت، باید عاقلانه حساب کنیم. با این تجزیه و تحلیل نمی خواهیم

مانند برخی تندروان بگوییم پس باید به سیم آخر زد و یکسره به پرخاشگری و قطع روابط پرداخت.

تا کنون این جانب چند سخنرانی از جناب آقای وزیر امور خارجه در دانشگاه علوم اسلامی رضوی و سخنرانیهایی از جناب آقای مدیر کل روابط فرهنگی آن وزارتخانه در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد در باره همین روش حکیمانه سیاست خارجه ایران، شنیده ام و آن را

می ستایم و با برخی تندرویها که نتایج خوبی هم نداشته است موافق نیستم عمده آن است که هر روش منطقی و حکیمانه ای که پیش می گیریم باید با وقوف کامل از تنهایی سیاسی ما و با شناخت صحیح سیاست دیگران باشد و از کشورهای دیگر انتظار نابجا نداشته باشیم.

روش مدارا با دیگران از سنّتهای اسلامی است و رسول اکرم به گواهی سیره درخشان آن بزرگوار

در این سنّت، مقتدای ما است و شواهد بسیاری از روش عملی آن حضرت را می توان ارائه داد که از آن جمله است صُلح حُدَیبِیَّه در سال ششم هجرت.

7- از تنهایی نهراسیم

ما از این تنهایی نباید وحشت داشته باشیم. علی علیه السلام می فرماید: «أیُّهاالنّاسُ لا تَسْتَوْحِشُوا فِی طَرِیْقِ الْهُدی لَقَلّةِ أَهْلِهِ»(2).

اگر تنهایی در راه حق بتواند باعث وحشت کسی گردد باید پیش از همه، انبیاء الهی وحشت می کردند زیرا عموما در شرایط تنهایی و غربت قیام کردند. ابراهیم شیخ الانبیاء و سر سلسله موحّدان،

ص:104

به گفته قرآن تنها بود: «إنَّ إبْرَاهِیْمَ کَانَ اُمَّةً قَانِتا»(1). یک امّت در وجود یک فرد خلاصه شده بود، در عین حال، نهراسید و یک تنه به نشر کلمه توحید در زادگاه خود بابل و در کشورهای دیگر ادامه داد. چرا راه دور برویم؟ رسول اکرم صلی الله علیه و آله به تنهایی علاوه بر نشر توحید، حکومت توحیدی تشکیل داد که سرانجام بخش عمده جهان متمدن را فرا گرفت. قرآن در این زمینه بسیار سخن گفته است. در مورد قوم رنج کشیده بنی اسرائیل می فرماید: «وَ نُرِیْدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِیْنَ اسْتُضْعِفُوْا فِیْ الأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمْ الْوَارِثِیْنَ»(2) که به حکومت حضرت مهدی علیه السلام نیز تأویل گردیده است.

8- انعطاف معقول غیر از تسلیم است

آنچه گفته شد که باید در تنهایی روش معقول و انعطاف آمیز پیش گرفت معنی آن ترس، عقب گرد، یأس یا حتی توقف از حرکت به پیش، و سازش و دست از هدف برداشتن و به رنگ جماعت درآمدن، نیست، کما اینکه معنی صحیح «تقیّه» هم اینها نیست بلکه، مراد آن است که انسان، در پیشبرد هدف با تدبیر و حکمت گام بردارد که با کمترین ضایعات و تلفات و با تحمّل سبک ترین

خسارات، بالاترین نتایج را کسب کند، و بی جهت خود را در مهلکه نیندازد و در هر حال، هیچ گاه دست از حق برندارد و مأیوس نگردد. یأس از یاری خدا گناه است خداوند وعده نصرت داده است.

وعده خود را خُلْف نمی کند اما این نصرت الهی پس از صبر بسیار و رنجهای طاقت فرسا، سر

می رسد. قرآن می فرماید: «حَتَّی إذَا اسْتَیْئَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا اَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا جَاءَهُمْ نَصْرُنَا»(3) و بالاخره پیروزی

نهایی از آنِ حقّ است. «کَتَبَ اللّه ُ لَأَغْلَبَنَّ أنَا وَ رُسُلِیْ...»(4)، «وَ لَقَدْ سَبَقَتْ کَلِمَتُنَا لِعِبادِنَا الْمُرْسَلِیْنَ، إنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورونَ، وَ إنَّ جنْدَنا لَهُمْ الغالبون»(5).

9- ملّتهای مسلمان و مستضعفان جهان با ما هستند.

به موازات روابط با دولتها و شناخت موضع واقعی آنها باید وضع ملتهای مسلمان و مستضعفان جهان را در قبال انقلاب اسلامی درست ارزیابی کرد، و کمّ و کیف آن را چنانکه باید شناخت. به طور کلّی اگر موضع سیاستهای جهانی و حاکمان کشورهای اسلامی در قبال انقلاب اسلامی چنان است

که گفته شد، و از تنهایی ما حکایت دارد، و بازگو کردن آن یأس آور است که نباید باشد، به عکس، موضع ملتهای مسلمان و اقلّیتهای اسلامی و همچنین ملّتهای مستضعف در بند جهان، در قبال

انقلاب اسلامی بسیار امیدبخش است. این ملّتها معمولاً به ابرقدرت شرق که شعار خود را حمایت از محرومان قرار داده چشم دوخته بودند امّا تدریجا پی می برند که این شعارها، طبل تو خالی است و

ص:105

این ابرقدرت هم به اندازه ابرقدرت غرب ستمگر و ضعیف کُش است، و همه جا در کنار آن ایستاده

و زور می گوید. و اینک این ملتها امید به جمهوری اسلامی بسته اند که با هر دو ابرقدرت به یک نسبت، طرف است و می خواهد نظام الهی حامی محرومان را پیاده کند و این خود برای ما ایجاد

وظیفه می کند، بجز وظیفه ای که در برابر ملل مسلمان داریم.

و امّا ملّتهای مسلمان که اکثرا تحت فشار حکومتهای دست نشانده و ستمگر قرار دارند، و بطور

مستقیم یا غیر مستقیم فشار ابرقدرتهای بزرگ را تحمّل می کنند، از فشارهای سیاسی و اقتصادی

گذشته، از آداب و رسوم و سلوک ضدّ مذهبی دولتهایشان رنج می برند. خیلی طبیعی است که این مردم مسلمان، چه در کشورهای اسلامی و چه در جاهای دیگر، به جمهوری اسلامی چشم بدوزند و از آن حمایت کنند. آیا خبرهای پی درپی از حرکتهای اسلامی آنان را می توان ندیده گرفت؟

حرکتهایی که ابرقدرت آمریکا را مجبور می کند تا از نوکری سالخورده و مطیع مانند «حبیب بورقیبه» صرف نظر نماید، و چه معلوم که همین حرکتها، سرانجام، آمریکا را وادار به کنار زدن مبارک در مصر، شاه حسن و شاه حسین در مغرب و اردن، شاه فهد در حجاز و دیگران، در جاهای دیگر، پیش از طرد آنان از سوی ملّتهایشان، نکند؟ آیا معنی این حرکتها و آن تظاهرات عظیم در کشورهای اروپا و آمریکا به مناسبت روز قدس دلیل بر صدور انقلاب اسلامی به نقاط دور و نزدیک، و جلب حمایت

مسلمانان از انقلاب نیست؟

اینها همه دلیل است که اگر ما به دولتها نمی توانیم متّکی باشیم، در عوض به ملّتها باید امید داشته باشیم این فریادهای معصومانه، قلبهای مسلمان، سرانجام پاسخ موشکها و توپ و تانکهای دولتهای

آنان را علیه ما خواهد داد، و روزی آن همه سلاح مخرّب به دست همین مردم خواهد افتاد، و در راه برقراری نظام اسلامی در آن کشورها بکار گرفته خواهد شد. «إنَّ مَوْعِدَهُمْ الصُّبْحُ أَلَیْسَ الصُّبْحُ بِقَرِیب»(1). «نَصْرٌ مِنَ اللّه ِ وَ فَتْحٌ قَرِیْبٌ»(2). «ألا إنَّ نَصْرَاللّه ِ قَرِیْبَ»(3).

نتیجه آنکه اگر ما از حمایت ابرقدرتها و دولتها جز در موارد کمی و اهداف خاصی برخوردار نیستیم، در عوض از حمایت خلق و خالق به حدّ کافی برخورداریم، حمایت خالق، زیرا سخن ما

حق است و خداوند بنا به وعده صریح خود سرانجام، حق را بر باطل پیروز می گرداند، اما حمایت خلق، که ما حامی خلق خدا هستیم و در جهان بجز ما نظامی دیگر واقعا از حقوق مردم مستضعف

حمایت نمی کند. بعلاوه جهان اسلام، همان طور که گفته شد، تنها به ما چشم دوخته است و بجز امام اُمت، رهبری برای خود نمی شناسد که بخواهد نظام اسلامی را صددرصد در جهان پیاده نماید، و آمال و آرزوهای مسلمانان راستین را برآورد و مجد و عظمت گذشته اسلام را تجدید کند و این آب رفته را به جوی باز آورد.

ص:106

10- دولتمردان پاکدل با ما هستند

نبایداز خاطر ببریم که علاوه بر ملتها حتی در میان دولتمردان کشورهای شرق و غرب بخصوص کشورهای زجر کشیده آفریقا و برخی از کشورهای اسلامی، کسانی یافت می شوند که برخلاف مشی

سیاسی دولتهای خود به حکم اعتقادات شخصی مذهبی و یا روشن بینی و انصاف و آزاداندیشیِ

باطنی، یک نوع گرایش به خط سیاسی جمهوری اسلامی دارند، منتها نمی توانند و یا نمی خواهند

بطور رسمی آن را اظهار کنند، تنها در گفتگوهای خصوصی با مسؤولان بلندپایه جمهوری اسلامی از آن دم می زنند. یکی از سران آفریقا در دیدار خصوصی با یکی از سران کشور ما گفته بود: «این تنها شما هستید که آزادانه شعار «نه شرقی، نه غربی» سر می دهید و در برابر هر دو ابرقدرت ایستاده اید، و من از آن لذت می برم، اما اگر من یک بار چنین شعاری را مطرح کنم روز بعد در سِمَت خود

نخواهم بود!!»

مسلما عده ای از سران و مسؤولان کشورهای جهان از این موضع بحق و از این شعارهای بی پیرایه ما لذت می برند و آرزو دارند در قبال فشار سیاست حاکم بر آنان، بتوانند چنین آزادانه شعار دهند و جبهه بگیرند. همین گرایش باطنی باعث آن است ک در تنگناها بطور تماس خصوصی و شخصی و نه بطور رسمی و علنی ما بتوانیم از آن سود ببریم.

11- انعطاف احزاب اسلامی نسبت به انقلاب اسلامی ایران

بجز تمایلات و هواخواهی عمومی ملّتها و اقلیّتهای مسلمان از انقلاب، باید نسبت به دو جریان

و دو گروه دیگر در جهان اسلام بیشتر توجه داشت و از عواطف و انعطاف شدید آنان نسبت به

انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران، کاملاً با خبر بود، و از آن بهره گرفت و به آن پاسخ مثبت داد. آن دو جریان، عبارت است: از احزاب اسلامی و گرایشهای عرفانی و تصوّف، در سرتاسر

کشورهای اسلامی.

می دانیم در صدساله اخیر، پس از حرکت سیاسی سید جمال الدین اسدآبادی و یا همزمان با آن، در جهان اسلام، احزابی اسلامی پدید آمد که عمدةً دارای دو هدف بوده اند. اول وحدت اسلامی،

دوم برقراری نظام حکومت به رسم خلافت اسلامی. این قبیل احزاب و نهضتها در شبه قاره هند،

مصر، و سایر کشورهای عربی و در کشورهای اسلامی آفریقا و سایر نقاط، در عرصه سیاسی ظاهر

گردیده و

فعالیّتهای چمشگیری داشته اند. در نیم قرن اخیر به طور اجمال می توان از حرکت ابوالغرائم برای تجدید خلافت اسلامی در مصر، حرکت سیاسی مذهبی اخوان المسلمین به رهبری حسن البناء در

مصر، سودان، اردن ودر برخی از کشورهای عربی، جنبش خلافت در بنگلادش، حرکت جماعت اسلامی به رهبری ابوالاَعلی مودودی در پاکستان، حرکت اسلامی الجزایر به رهبری شیخ عبدالحمید

ص:107

بن بادیس در آفریقا، و جنبش اسلامی ترکستانِ روس و معدودی دیگر احزاب اسلامی را نام برد.

همه این احزاب، مسلمانان را اولاً به وحدت اسلامی و سپس بطور آشکار یا پنهان به برقراری

حکومت اسلامی فرا می خواندند. این دعوتها مسلمانان را به یاد وحدت قومی و ملّیت اسلامی از یاد رفته و مجد و عظمتی که در پناه نظام خلافت داشتند انداخته، آرمان قدیمی اسلامی را که مسلمانان، امت واحد هستند و باید به گفته قرآن «وَ أنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِیْنَ»(1) قدرت برتر در جهان باشند، در دل آنان زنده کردند.

باید به خاطر داشته باشیم که برخی از این حرکتها بسیار جدّی و قوی بودند و نزدیک بود زمام

کار را در منطقه فعالیت خود بدست بیاورند. از آن جمله اخوان المسلمین در مصر، و حرکتهای

اسلامی بنگلادش و پاکستان بود اما در برابر حرکتهای ملّی گرایانه مورد حمایت ابرقدرتها،

ناکام ماندند.

حرکت «ابن بادیس» در الجزایر، برای استقلال الجزایر نیز صرفا اسلامی بود اما اَخلاف وی در

دمادم پیروزی، آن را از صبغه اسلامی به رنگ ملی تحریف کردند، و این آخرین ترفندی است که استعمار در برابر حرکتهای اسلامی بکار می برد، یعنی اگر نتواند از اصل انقلاب جلوگیری کند و آن را از بیخ و بن براندازد، به این اکتفا می نماید که لااقل خاصیّت اسلامی را از آن بزداید و این سیاست، بارها در مصر، آفریقا، اندونزی، پاکستان و جاهای دیگر پیاده شده است، حتّی در آغاز انقلاب

اسلامی ایران، بشدّت از آن پی گیری شد ولی با هُشیاری امام امت و مردم مسلمان، عقیم ماند. هم اکنون نیز اگر چنین اتفاقی در ایران بیفتد همه ابرقدرتها شاد خواهند شد، و لااقل بطور موقّت از آن حمایت خواهند کرد تا بعدا ریشه آن را هم اگر أصالتی داشته باشد، بخُشکاند.

باری غرض از این بحث، معرفی و سرگذشت انقلابها و حرکتهای اسلامی نیست، منظور آن است که بدانیم این حرکتها در سطح جهان اسلام، اندیشه استقلال سیاسی اسلام را زنده کرده و در اینجا و آنجا میلیونها مسلمانِ دلباخته و عاشق را به اندیشه فرو برده و به کار و تلاش واداشته است ولی این آرزو در هیچ نقطه ای از جهان اسلام چنانکه باید برآورده نشده است، و همین ناکامی بر شور و التهاب و حسرت هواخواهان آن افزوده است.

در چنین جوّی مسلمانان، از حرکت اسلامی ایران و سپس پیروزی چشمگیر آن در کشورهای طاغوتی مثل ایران، که آمریکا آن را جزیره ثبات برای خود می دانست، با خبر می شوند. شعارهای

وحدت اسلامی، نظام جمهوری اسلامی، روابط صمیمانه و سخاوتمندانه این نظام با مسلمانانِ

جهان، برای همه بخصوص رهبران و اعضاء و افراد وابسته به آن احزاب و حرکتهای اسلامی یاد

شده نقطه امید است.

ما باید به همه این زمینه های مساعد که از صد سال قبل و در حقیقت از صدر اسلام، برای پذیرش

ص:108

این انقلاب فراهم آمده است بیندیشیم و برای پاسخ به آن خود را مهیّا کنیم.

این جانب، به چشم خود دلبستگی و عشق جانسوز مسلمانان هند را دیدم که میلیونها مسلمان و اکثرا از اهل سنّت چه طور همه آرزوهای خود را در عشق و امید به جمهوری اسلامی ایران خلاصه کرده اند و با علاقه مسائل و اخبار ایران را دنبال می کنند به حدّی که احیانا از خود ما مسائل ایران را بهتر می دانند.

بجز هند، از سایر نقاط نیز راجع به احزاب اسلامی چیزهای زیادی می دانیم. یکی از علمای هند

در اوایل پیروزی انقلاب از قول ابوالاَعلی مودودی که هنوز در قید حیات بود، برای من نقل کرد که این دانشمند مسلمان به مریدان و هم مسلکان حزبی خود گفته است: «انقلاب و نظام اسلامی همین است که در ایران اتفاق افتاده و بی جهت به فکر چیز دیگری نباشید. هر نوع انقلاب اسلامی که اتفاق بیفتد همین مسائل انقلاب ایران را خواهد داشت و نمی تواند بهتر از آن باشد».

از وضعیت سیاسی مذهبی حاکم بر کشور سودان در رابطه با انقلاب اسلامی خبرهای امیدبخش می رسد. سه حزب عمده سودان هر کدام به گونه ای با انقلاب اسلامی ایران هماهنگی و انعطاف

نشان می دهند که شرح آن نیاز به نوشتن یک مقاله دارد. اجمالاً در سودان از لحاظ تفکر سیاسی و معلومات اسلامی خلأیی احساس می شود که جمهوری اسلامی باید حتما آن خلأ را پُر کند. یکی از مسؤولان روابط بین الملل اسلامی ایران، اظهار داشت: نخست وزیز سودان به من گفت: «شما کتابهای مذهبی خود را بیاورید و در سودان منتشر کنید که ما بسیار فقر علمی داریم»(1).

از کشورهای آفریقایی تانزانیا، نیجریه، تونس، الجزایر و حتی ترکیه و اندونزی نیز نظیر این

مژده ها می رسد اینها همه برای ما ایجاد وظیفه می کند و بی اعتنایی به آن جایز نیست.

12- انعطاف طرق تصوف و عرفان نسبت به انقلاب اسلامی

از میان فرق اسلامی اهلِ سنّت، نزدیکتر از همه به فکر تشیع، طرق و فرقه های تصوف هستند.

اکثر آنان سلسله طریقت خود را به مولا علی علیه السلام می رسانند و او را سرحلقه طریقه خود می دانند، بسیاری از اعتقادات خاص شیعه به گونه ای در میان آنان رواج دارد و شاید بسیاری از آنان، نخست شیعه بوده اند که به مرور زمان از اصل خود دور افتاده اند و فشارهای سیاسی حاکم بر آن مناطق، ایشان را به تقیّه وادار کرده است ولی در هر حال عواطف و گرایشهای باطنی آنان به اهل البیت علیهم السلام هنوز باقی است.

من در سفرهای متوالی به مصر این عواطف پاک را در پیروان طرق تصوف آن جا لمس کرده ام(2)،

ص:109

در کشورهای مغرب و ترکیه و از همه جا بیشتر در هند و پاکستان نیز وضع چنین است. در این

کشورها مسأله تصوّف حتی در بین پیشوایان دینی شیوع دارد و کمتر کسی است که به یکی از این طُرُق، وابسته نباشد، مشایخ آنان غالبا نسبت خود را به خاندان پیغمبر و به امام حسن و امام حسین علیهماالسلاممی رساند.

حال، این مسلمانان به ظاهر سنّی با عواطف تشیّع می شنوند پیشوایی از خاندان پیغمبر با علم و تقوا و عرفانی گسترده در ایران زمام امر را به دست آورده و به تجدید حیات اسلام، تصمیم گرفته تا آن را صددرصد پیاده کند. او در مسند فقاهت فقیهی زبردست، در سلوک و ارشاد عارفی واصل، و در حکمت اسلامی استادی مسلَّم، و در قلمرو سیاست بسیار جدی و قاطع است و مانند کوه در برابر

استکبار جهانی و ابرقدرتها ایستاده است آیا آن فرقه ها به چنین کسی و چنین نظامی دل نمی بندند؟

آنچه نوشته شد عین واقع است و ذره ای در آن مبالغه وجود ندارد.

در این جا باید این نکته را نیز ناگفته نگذرایم که همین گرایشهای عرفانی و طرق تصوّف، اهل

سنّت را در سراسر جهان اسلام به دو دسته متمایز تقسیم نموده است. تبلیغات و پولهای کلان رژیم وهّابی حجاز، در بین این گروهِ عارف پیشه ابدا کارگر نیست زیرا وهّابیّت در اول، با عرفان و تصوّف ضدیت نشان داده و بالاترین انتقادات را شخص (ابن تیمیه) بنیادگزار مسلکِ وهّابیّت از تصوّف نموده است. وهّابیّت در همه جا تبلیغ می شود اما تنها آنان که پیرو طریقت نیستند تحت تأثیر آن قرار می گیرند.

مثلاً در کشور هند چند دانشگاه اسلامی تحت تأثیر وهّابیّت قرار دارد، و از طرف حاکمان حجاز

کمکهای زیادی به آنها می شود، ولی در «جامعه اسلامی حیدرآباد» که در حقیقت حوزه علمیه اهل سنّت است با نظام دانشگاهی و در نهایت عُسرت و فقر اداره می شود و بنیادگزار آن عالمی عارف بوده است. یکی از اساتید آن جا به ما گفت: «رژیم سعودی حاضر است به ما کمک کند ولی ما

نمی گیریم زیرا وهّابیّت را یک نوع انحراف از اسلام می دانیم ولی اگر شما یعنی جمهوری اسلامی به ما کمک کند می گیریم».

این واقعیتها را باید مدّ نظر داشت و از آنها بهره برد.

موضع شیعیان جهان در قبال جمهوری اسلامی

شیعیان در هر جا هستند بجز ایران در اقلیّت می باشند. آنان قرنها یا زیر شکنجه دیگران قرار داشتند و یا لااقل از قدرت سیاسی و احیانا از آزادی مذهبی محروم بوده اند. این محرومیت طولانی همواره آنان را رنج می داده و در انتظار بسر می برده اند. طبعا ایران که مهد تشیّع است باید برای آنان

ص:110

نقطه امید و مایه پشت گرمی باشد، ولی ایران جز در برخی از دورانهای پیشین، به این انتظار پاسخ نداده است بخصوص در رژیم گذشته نه تنها دولت ایران مایه سربلندی و افتخار و نقطه امید برای اقلیّتهای شیعه نبوده که موضع سیاسی رژیم، در قبال دشمنان اسلام از جمله دوستی و حمایت

آشکار او از اسرائیل، برای آنان مایه شرمندگی و حقارت بوده و نمی توانستند میان مسلمانان دیگر، سر بلند کنند.

به عکس، اهل سنّت در این کشورها غالبا به یکی از دولتهای مسلمان وابسته و مورد حمایت آن

بوده و هستند. به خاطر دارم در دوران قدرت جمال عبدالناصر مسلمانان سنّی لبنان به وی

می نازیدند و حتی بیش از خود مصریان از وی حمایت و تجلیل می کردند، ولی در همان وقت،

شیعیان لبنان نمی توانستند چنین موضعی را نسبت به شاه ایران داشته باشند.

این بود وضع اقلیتهای شیعه پیش از انقلاب، اما پس از انقلاب، وضع به کلی معکوس شده و این

شیعیان هستند که به این انقلاب عظیم افتخار می کنند و آن را انقلاب خود می دانند که حقا چنین است.

هر فرد شیعی در هند، پاکستان، بنگلادش، لبنان، اروپا و آمریکا طبعا و به خودی خود هواخواه

انقلاب اسلامی است، مگر اینکه عامل دیگری او را از این راه بازدارد که این قبیل عوامل از جمله گرایشهای سیاسی غیر اسلامی مسلّما کم و بیش وجود دارد ولی شیوع ندارد و نتوانسته است شیعیان را از انقلاب اسلامی جدا کند.

بنابراین، انقلاب اسلامی ایران می تواند روی حدود صد میلیون شیعه پراکنده در جهان حساب کند به شرطی که بتواند به انتظار آنان نیر پاسخ مساعد بدهد.

توقّع و انتظار از جمهوری اسلامی

به نظر می رسد طیّ بیان موقعیت انقلاب اسلامی از نظر گروه های مختلف، توقّع و انتظار آنان از این جمهوری نوپا تا حدودی دانسته شده باشد، در عین حال هر چند مختصر نیاز به توضیح دارد.

رویهمرفته می توان این انتظارات را به چند دسته تقسیم کرد: سیاسی، مالی و بهداشتی، علمی و فرهنگی، حقوقی و قانونی.

انتظارات سیاسی

با موج عظیمی که از انقلاب اسلامی در میان مسلمانان جهان به راه افتاده است بلااستثنا همه مسلمانان اعم از آنان که در کشورهای اسلامی زندگی می کنند و یا اقلیتهای اسلامی سایر کشورها، از جمهوری اسلامی به عنوان یک قدرت صددرصد اسلامی موجود در جهان، توقع دارند

که در مسائل سیاسی همواره در کنار آنان و حامی و پناه ایشان باشد. فشارهای سیاسی را از آنان

ص:111

برطرف و از حقوق و منافع ایشان دفاع کند، و هیچ گاه مانند دیگر دولتهای اسلامی، سَرِ مصالح و منافع آنان با دشمنان اسلام و ابرقدرتها معامله نکند.

در جهان اسلام، متأسفانه در گذشته های دور و نزدیک و در زمان حاضر، ما شاهد چنین معاملات سیاسی حاکمان مسلمان بوده و هستیم از جمله معامله سران عرب با آمریکا در مورد

حقوق فلسطینیها در فلسطین اشغال شده، و در مورد مسلمانان لبنان در برابر مارونیهای متعصّب، و در مورد بسیاری از اقلیتهای مسلمان در اقصی نقاط جهان. و از جمله روش سازشکارانه ی بسیاری

از دول اسلامی در مورد افغانستان در برابر شوروی یا مسلمانان هند در برابر هندوهای بت پرست.

از انصاف نباید گذشت، روشی را که تاکنون ایران در این بُعد سیاسی پیش گرفته کاملاً با انتظار

این قبیل ملتهای مسلمان تطابق دارد. در قتلِ عام سال گذشته مسلمانان توسط هندوها تنها جمهوری اسلامی ایران و شخص حضرت امام بود که صریحا اعتراض کردند و بسیار مؤثر افتاد. در حالی که سایر دولِ اسلامی از جمله شاه فهد «خادم الحرمین»!! و هواخواهان وی در هند، در قِبال آن حادثه ناگوارد سکوت کردند.

موضع ایران اسلامی در قبال فلسطینی ها از روز اول انقلاب حتی در سخنان امام از بیست سال قبل معلوم است که بی ریا و مخلصانه و بدون حیله های سیاسی از آن مظلومان حمایت کرده و می کنند.

همچنین، موضع ایران در قبال افغانستان بسیار روشن و صریح است. به نظر ما ایران اسلامی در اتخاذ چنین موضع سیاسی از هیچ کوششی دریغ نکرده است(1) و بسیاری از فشارها و مضایق را هم در این راه تحمّل نموده است. مثلاً اگر چنان جدّی از مردم فلسطین حمایت نمی کرد شاید آمریکا هم، چنان آشکارا با جمهوری اسلامی در نمی افتاد. آنچه نوشته شد برای ارشاد مسؤولان نیست آنان به وظایف خود حتّی المقدور عمل کرده اند بلکه هدف از آن، اقناع کسانی است که شاید فکر می کنند ما باید به خاطر حفظ منافع خودمان، با ستمگران جهان کنار بیاییم ولو بطور موقّت، از حمایت مسلمانان در بند دست برداریم. اما چنین سازش و یا سکوتی با منطق اسلام و اُخوّت اسلامی سازگار نیست. رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مَنَ سَمِعَ مُسْلِما یَقُولُ یَا لَلْمُسْلِمِیْنَ فَلَمْ یَجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ». حال چه طور ممکن است ما طرفدار اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله باشیم ولی به شیوه طرفداران اسلام آمریکایی رفتار کنیم؟

ص:112

این مسؤولیت سنگین، ایجاب می کند که اداره ای با بودجه ای کافی برای تشخیص گرفتاریها و فشارهای مسلمانان جهان و توقعات به حق آنان از ایران، وجود داشته باشد و کارش صرفا حلّ

مشکلات سیاسی مسلمانان باشد.

2- توقّعات مادّی و بهداشتی

فقرِ مالی و محرومیت و نیز ابتلای به امراض و ناتوانی های جسمی که نتیجه قهری فقر است، در

بسیاری از کشورهای اسلامی بیداد می کند، همان طور که در کشور خود ما هم کم نیست، البته

جمهوری اسلامی آن قدر امکانات ندارد که نیاز همه نیازمندان مسلمان را برآورد، شاید چنین توقعی هم از آن نباشد، امّا آیا یک دولت صددرصد اسلامی می تواند نسبت به این مسأله بی تفاوت باشد؟

آیا با برنامه ریزی صحیح و با مسؤولیت افرادی دلسوز در درازمدت، نمی توان تا حدودی به این

فرزندان اسلام و پیامبر صلی الله علیه و آله از هر ملت و مذهب که باشد کمک کرد؟ چرا، می توان با ایجاد کار و تعلیم صنعت و کمک رایگان به بهداشت آنان تدریجا گامهای بلندی برداشت.

عمده آن است که دولت اسلامی باید خود را کفیل مسلمانان به شمار آورد و برای این کار حسابی

باز کند. مرزبندیهای جغرافیایی در اسلام، نمی تواند این مسؤولیت را از گردن زمامداران مسلمان بردارد. اسلام مرز نمی شناسد، فرضا مرزهای سیاسی در جهان اسلام، به عنوان حکم ثانوی و از باب رعایت مصلحت، به رسمیّت شناخته شود امّا به هیچ وجه وظایف مسؤولان را نسبت به مردم مسلمان شرق و غرب جهان از بین نمی برد. سخنانی از قبیل: «ما خودمان هزار و یک درد بی درمان

داریم» و یا «چراغی که در خانه روا است در مسجد روا نیست»، سخن یک مسلمان راستین نیست

چه برسد به یک دولت اسلامی، به خاطر بیاوریم که علی علیه السلام در دوران خلافت خود می فرمود: «أَأَقْنَعُ مِن نفسی بِأَنْ یُقالَ: هذَا أمِیرُالمُؤمِنینَ وَ لا أُشارِکْهُمْ فِی مَکارِهِ الدَّهْرِ، أَو أکُونُ أُسْوَةً لَهُمْ فِی جُشُوبَةِ العَیْشِ؟(1)» رسول اکرم صلی الله علیه و آله در باره مسؤولیت مشترک مسلمانان فرمود: «یَسْعی بِذِمَّتِهِمْ أدْنَاهُمْ وَ هُمْ یَدٌ عَلی مَنْ سواهُمْ». کسب اطلاع از حال مسلمانان خود نیاز به تشکیلات دارد، و از وظایف مهم دولت اسلامی است در سطحی وسیع، تا بتواند به فراخور حال خود آن نیازها را برآورد. مسلّما تاکنون دولت اسلامی ما در این راه، گامهایی برداشته است و با همه گرفتاریهایش طرحهایی برای آینده دارد که ا نشاءاللّه توفیق حاصل خواهد کرد.

ص:113

3- انتظارات علمی و فرهنگی

در کنار فقر مالی و شاید بیش از آن، فقر فرهنگی و علمی بخصوص در زمینه معارف اسلامی در

سراسر جهان اسلام غوغا می کند، خوب است لااقل بنا به آیه «قُلْ سِیرُوا فِی الْأرْضِ» به خاطر وقوف بر وضعیت هواخواهان اسلام، طول و عرض بلاد اسلامی را سیر کنند تا به عمق فاجعه پی برند. اینک مسلمانان تا کنون هر چه انتظار کشیده اند کسی به دادشان نرسیده است، حالا تمام امیدها به ایران است که به این انتظار پاسخ گوید، کتاب، مجله، روزنامه، فیلم، اسلاید، مبلّغ و استاد و معلّم برایشان بفرستد و آنان را از این فقر نجات دهد. این خود سازمانی اقلاً پنجاه برابر سازمان تبلیغات اسلامی کنونی و هزاران انسان عالم و زباندان و با اخلاص لازم دارد. از تانزانیا خبر می رسد که مسلمانان، حتی دسترسی به قرآن ندارند و یک جلد قرآن را باید با بهای کلان بخرند. در چین، شوروی، استرالیا وضع از این بهتر نیست. مسلمانان آفریقایی پی درپی از ایران معلّم قرآن طلب می کنند، آنان مدرسه برای سوادآموزی بچه های خود ندارند چه برسد به قرآن و علوم اسلامی. بسیاری از نقاط، نیاز به یک حوزه علمیه دارند تا طبق نیاز خود طَلَبه پرورش دهند. در گذشته صدها مسلمان دل سوخته و عالمان دین، در پی این امر داد زدند و سرانجام این آرزو را با خود به گور بردند. نکند در نظام جمهوری اسلامی، این قبیل فریادها و توقعات که قهرا صد برابر شده است و جز در موارد کم و ناکافی که انجام شده است، باز هم ناکام بماند و همچنان با حسرت راهی گور گردد.

مسلمانان انتظار دارند جمهوری اسلامی ایران در همه دانشهای بشری به سرعت تا حد خودکفایی پیش رود و دیگر مسلمانان را هم خودکفا کند. تا کی باید سلطه فرهنگی، علمی و صنعتی غرب و شرق را مسلمانان تحمّل کنند؟ با این وابستگی بی حدّ و حصر هرگز نمی توان دعوی

استقلال کرد. خوب است چشم باز کنیم و به اطراف خود نگاه کنیم دولتهای غیر اسلامی هر کدام دارند گلیم خود را از آب بیرون می کشند تنها این مسلمانان هستند که حرکت معکوس دارند،

دولتهای دست نشانده ی آنان هم مأمور ادامه این عقب ماندگی و ازدیاد این وابستگی هستند، تنها ایران است که عزت اسلام و مسلمین را می خواهد و این جز با استقلال علمی و صنعتی ممکن نیست.

4- توقّعات حقوقی و قانونی

شاید این عنوان به خودی خود گویا نباشد مراد آن است که در سراسر جهان اسلام پیشوایان مذهبی و سیاسی چشم براه اند که از ایران اسلامی در زمینه حقوق سیاسی و اقتصادی و قانونی منطبق با موازین اسلامی چه مطلب تازه ای عاید آنان می شود. ایران این همه مشکلات اقتصادی و

حقوقی و سیاسی رادر مقایسه با راه و رسم غربی یا شرقی و با قوانین و نظامهای جهانی چگونه

ص:114

حل وفصل می کند(1)؟

آیا شعار «نه شرقی نه غربی» را در بُعد سیاست، اقتصاد، قانون چه طور پیاده می کند؟ به خاطر

دارم در حدود پانزده سال پیش از این، مدتی در کشور مصر سرگرم مطالعات علمی بودم و به

دانشگاهها سر می زدم از جمله در دانشگاه بزرگ «عین الشمس» قاهره روزی با رئیس دانشکده

حقوق تماس گرفتم به مجردّ نشستن گفت من دارم رسیدگی می کنم که چطور می شود احکام فقهی

را به صورت قانون درآورد (این کار را «تقنین الشریعة الاسلامیة» می نامند و این اصطلاح در سالهای اخیر در کشورهای عربی رواج دارد) آن گاه ادامه داد آیا شما هم در ایران چنین کاری کرده اید؟ اتفاقا همان اوقات از یکی از استادان فقه در دانشکده حقوق دانشگاه تهران شینده بودم که می گفت با بیرون رفتن ما چند نفر از استادان قدیمی، حقوق اسلامی هم از دانشگاه بیرون می رود و جای آن را حقوق اروپایی می گیرد. من مدتی به فکر فرو رفتم که چه جواب او را بدهم و چقدر تفاوت است میان آن جا و این جا؟

اکنون به خواست خدا نه تنها شریعت و احکام اسلام در ایران بصورت قانون در آمد که در نظام جمهوری اسلامی پیاده هم شده و یا در شرف آن است. آن قبیل استادان که مسلّما منحصر به مصر نیستند، می خواهند بدانند ما چه طور اسلام را با نیازهای عصر حاضر تطبیق داده ایم؟ بانکداری را با همه مسائلش چه طور طبق احکام اسلام حل نموده ایم؟ مسأله زمین و کشاورزی را که شرق و غرب هنوز در پیچ و خم آن هستند ما چگونه حلّ آن را از اسلام استنباط و در عمل پیاده کرده ایم.

خلاصه، استقرار نظام صددرصد اسلامی با هزاران مشکل قانونی روبرو است که متفکران اسلامی را در این صدساله اخیر به خود مشغول کرده است و هنوز هم راه حلّ جامع و مطمئنی ارائه نداده اند. مایلند بدانند ما چه طور یک روزه این ره صدساله راطی کرده ایم؟

این است توقعات حقوقی و قانونی که مسلمانان از ما دارند تا راه گشای آنان در برقراری نظام

اسلامی بوده باشد.

5- چشم داشت شیعیان

نیازها و کمبودهای شیعیان جهان در ابعاد گوناگون آنقدر زیاد است که نیاز به یک کتاب دارد و

نمونه ای از آن را در مقاله «وضع شیعیان هند» در شماره 15 مجله مشکوة لابد خوانده اید. اگر قرار

باشد آنچه در باره اقلیتهای شیعه در کشورهای اروپا، آمریکا، کانادا، استرالیا، آفریقا و شبه قاره هند

ص:115

می دانیم بازگو کنیم «مثنوی هفتاد من کاغذ می شود» پس بهتر آن است که آن را به فرصتی دیگر موکول نمائیم(1).

اصولاً انقلاب اسلامی ایران متعلق به شیعیان است شیعیان هم ایتام آل محمد صلی الله علیه و آله هستند و علمای شیعه کفیل این ایتام اند که اکنون به فضل الهی در مسند قدرت نشسته اند طبیعی است که شیعیان جهان چشم براه ایران باشند تا به این انتظار و التماس پاسخ گوید، به امید آن روز.

ص:116

2- صریحا اعلام داشته باب اجتهاد در این قبیل مسائل همواره باید باز باشد، طبیعت انقلاب هم اقتضا می کند که نظرات مختلف در این زمینه ها آزادانه عرضه شود.

3- امام اضافه فرموده است که اجتهاد موجود و جاری در حوزه ها کافی نیست، بلکه علاوه برآن،

صاحبنظران در این رشته از مسائل، باید از بینش سیاسی و اجتماعی برخوردار باشند، و تنها چنین مجتهدین صاحبنظری می توانند در این قبیل مسائل، تصمیم بگیرند. و بالاخره به این نتیجه می رسد که خیلی از اختلافات موجود ناشی از اختلاف نظر فقهی است.

4- این اختلافات قبلاً هم وجود داشتند ولی بخاطر عدم احساس نیاز به آنها در حکومتهای طاغوتی و غیر اسلامی، به میان جامعه و بازار کشانده نشده، مردم عادی از آن اختلافات، با خبر نمی شده اند، و در چهار دیواری مدارس حوزوی و در بطن کتب فقهی محصور و مدفون بوده است.

و اینک پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی، این بخشهای فراموش شده فقهی، قدم به میدان

اجتماع و حکومت و قانون، گذارده، مناظرات و مباحثات مدرسه به بازار اقتصاد و سیاست راه یافته است، اسراری که سالها فقط معتکفان مدرسه سرگرم آن بودند و کسی از آن خبر نداشت اینک

داستانی است که بر سر هر کوچه و برزنی ورد زبانها است، و این خود یکی از برکات انقلاب

اسلامی است.

5- از این بحثها چاره ای نیست و اختلاف هم باید باشد و خواهد بود ولی سرانجام در مقام اجرا

و عمل، باید به وحدت برسد. و از میان نظرهای مختلف و گرایشهای فقهی گوناگون، تنها آن نظری که موافق با مصلحت نظام است و علاوه بر اتقان استدلال فقهی، توأم با بینش اجتماعی و سیاسی عمیق و پخته می باشد همین نظر باید پیاده و اجرا گردد، و بر طبق آن عمل شود.

بخش دوم: موضعگیری و اختلاف نظر چه فقهی و چه سیاسی و اجتماعی مشروط به چند شرط است: اول، پافشاری و موضعگیری در یک مسأله تا هنگامی رواست که تهدیدی متوجه کلّ

نظام و انقلاب و اسلام، نباشد و مورد بهره برداری دشمنان داخلی و خارجی انقلاب، قرار نگیرد، و گرنه ادامه اختلاف و میدان داری در بحث جایز نیست.

دوم، همه جناحهای طرف بحث، به اصول اسلام و انقلاب از جمله سیاست (نه شرقی نه غربی جمهوری اسلامی) متعهّد و ملتزم باشند، و در کشاکش بحثها و در عین حرارت دفاع از نظر خود، ذره ای از آن اصول، عدول نکنند و گرنه باز هم ادامه اختلاف جایز نیست.

سوم، هیچ یک از افراد در جناحهای درگیر، گرفتار هوای نفس و خودخواهی و حُبّ جاه و مال و مقام و پست نباشد. و این مرضی است که هیچ کس مصون از آن نیست، و همه مقامات و مسؤولان،

اعمّ از روحانی و غیر روحانی، ریاست جمهور و نخست وزیر و دیگران، دانشجو و بازاری، زن و مرد همه در معرض ابتلای به این مرض هستند. و دوای آن تنها ریاضت و جهاد با نفس امّاره و ا ستعانت از خداوند است تا انسان را از شرّ آن نجات دهد.

ص:118

پس اگر اختلافها، هر چند ظاهرا بصورت اختلاف نظر فقهی و سیاسی و اجتماعی خودنمایی کند، اما در باطن ناشی از خودخواهی باشد، یا در آغاز امر، صرفا علمی باشد امّا تدریجا ناخودآگاه به داعیه هوای نفس و حمایت از منافع شخصی و گروهی، آلوده شود، باز هم ادامه چنین اختلافی جایز نیست. بنابر این همواره باید مسؤولان و صاحبنظران نظام جمهوری اسلامی، مراقب نفس خود

باشند که مبادا در موضعگیری و جبهه بندی، یا ا تخاذ نظرِ فقهی و سیاسی آنان، خدای نکرده هوای نفس رخنه کند و بدانند که:

این نفسِ بداندیش به فرمان شدنی نیست

وین کافر بدکیش، مسلمان شدنی نیست

چهارم، هیچ کس نباید خود را مطلق و مبرّا از عیب و دور از انتقاد بداند و به همین جهت در مسائل حیاتی کشور، و بطور کلی در همه مسائل نظری، اعم از فقهی و سیاسی و اجتماعی و

اقتصادی و جز اینها همواره باید باب اجتهاد و بحث و انتقاد، باز باشد تا به نتیجه مفید برسد، مطلق گرایی در این قبیل مسائل با طبیعت علم و تحقیق و حق جویی سازگار نیست. و قهرا باید در بحثها تنها روح انصاف و حق طلبی، حاکم باشد، نه حفظ شخصیت و دفاع از موضع، کما این که

تبادل نظر و مشورت و برخورد افکار، قهرا رقابتها را از آلودگی و انحراف و تفریط پاک، و جوّ بحث را سالم می سازد.

پس انتقاد سازنده باید باشد، امّا انتقاد سالم، به معنی ایجاد اختلاف و دامن زدن به آن، و مبارزه و جنگ با طرف مخالف نیست و هیچ گاه نباید ا نتقاد به این منظور باشد و یا از طرف مخالف، به این معنی تلقی شود.

پنجم؛ در موضعگیری و اختلاف نظرها، هیچکس نباید در صدد تخریب و حذف دیگران برآید، و خط خود را بر خط انقلاب، و مصلحت خویش را بر مصلحت انقلاب ترجیح دهد که در این صورت، پیش از این که به رقیب و رقبا ضربه بزند، به اسلام و انقلاب لطمه زده است. پس اگر در بین طرفهای درگیر، احساس شود کسی یا کسانی از یک طرف یا از همه طرف، درصدد کوبیدن طرف مخالف و حذف وی از صفحه سیاست، و بیرون راندن وی از میدان قدرت است، این امر، خودبخود، حاکی از خروج آنان از خط انقلاب است، دیگر این اختلاف نظر را نمی توان ناشی از عشق به اصول انقلاب و اسلام، و مصلحت نظام دانست، بلکه حتما ناشی از هوای نفس و خودخواهی و زیر پاگذاردن اصول انقلاب و اسلام است. مگر این که مدّعی شوند که اختلاف مبنائی و اصولی است و هر یک دیگری را از خط خارج بداند و بگوید: به همین خاطر با وی مخالف است.

این مسأله را بعدا باید دنبال کنیم که آیا شاخصی برای شناخت خط گرایی از انتقاد سازنده وجود دارد یا خیر؟

ششم، اختلاف نظر در پاره ای از مسائل به این معنی نیست که طرفداران یک نظر، همه تابع یک جریان باشند و برای خود تشکیلات جدید به وجود آورند، کما این که مخالفت با یک جریان هم به

ص:119

معنی ایجاد اختلاف نمی باشد. به این معنی که اختلاف نظرها نباید حتما به دسته بندی و خط بازی و جریانهای مختلف و متعدد بینجامد، و موضعگیری در یک مسأله نظری به موضعگیری در یک جریان کلّی در کلّ مسائل مملکتی تبدیل شود، و پیروان و طرفداران یک جریان، بجای حمایت

مستدَلّ و بی شائبه از نظر خود در مسأله و یا مسائل مورد اختلاف، همه از یک جریان حمایت کنند و اگر نشانه های چنین موضعگیری، در سخن و عمل و تبلیغات و انتشارات آنان به چشم بخورد،

می تواند شاهد بر انحراف از خط اصلی انقلاب باشد و این هم نکته مهمی است که بعدا باید روی آن بحث کنیم.

بخش سوم: حضرت امام، در بخشی از نامه خود راجع به جناحهای موجود در سطح بالای نظام جمهوری اسلامی و ایجاد برادری بین آنان سخنانی گفته اند که در چند امر خلاصه می شود:

1- اختلافات موجود عمدةً ناشی از اختلاف عقیده در اصول نیست، همه در اصول کلی مشترک اند و نسبت به اسلام و قرآن و ا نقلاب وفادار، و به استقلال کشور علاقه مند، و از سلطه سودجویان و ضدّ انقلاب داخلی و ا ستعمار خارجی بیزار، و به شرافت و صلاحیت همه مردم از کارمند و بازاری و کشاورز و اداری، و به نظم و انضباط ادارات و دستگاههای دولتی و به رُشد اقتصادی و فرهنگی، و عدالت اجتماعی در کشور، و به قدرت جهانی اسلام عشق می ورزند.

2- این اختلافات عمدةً سیاسی و بر اساس تشخیص مصلحت است؛ به این معنی که نظرها در تشخیص مصلحت، وحدت ندارد و با هم وفق نمی دهد، و راه رسیدن به وحدت نظر همان تبادل نظر و شیندن و دل دادن به نظرات مخالف با نهایت انصاف و بی طرفی و با اجتناب از هوای نفس و خط گرایی است.

3- تألیف قلوب و تلاش جهت زدودن کدورتها و نزدیک ساختن موضعها، خدمت به انقلاب و به یکدیگر است و باید همه جناحها در این راه تلاش کنند.

4- از واسطه ها که کارشان ایجاد بدبینی و فتنه انگیزی است باید پرهیز کنند.

5- آنان، آن قدر دشمنان مشترک دارند که باید تمام توان خود را مصروف دفع آن دشمنان کنند نه این که در برابر هم بایستند.

6- اگر کسی از اصول تخطّی کرد باید همه در برابر وی بایستند.

7- کشور در مرحله سازندگی به تفکّر سالم، و وحدت نظر و برادری نیاز دارد. و خداوند به همه کسانی که دلشان برای احیای اسلام ناب محمدی و نابودی اسلام امریکایی می طپد توفیق عنایت

فرماید و آنها را حفظ کند.

اینک لازم می بینم راجع به چند عنوان از عناوین این منشور بحث کنیم تا عمل به آن آسانتر شود و دیدگاهها به هم نزدیکتر و روح اخوّت و مودّت میان برادران انقلابی نیرومندتر گردد.

ص:120

راه حل اختلافات فقهی و سیاسی

امام، در آغاز، بخش عمده اختلاف نظرهای موجود را فقهی و بعدا بخشی از آنها را سیاسی و غیر اصولی دانست، اختلاف نظر فقهی طبعا ناشی از استنباطهای گوناگون از ادله فقهی است؛ اما بسیاری از آنها هم مسبّب از آن است که همه صاحبنظران، واجد شرایط لازم نیستند زیرا گفتیم،

علاوه بر تخصّص فقهی در مسائل مورد ابتلای نظام، بینش اجتماعی و سیاسی و تخصّص علمی هم در آن مسائل، لازم است، حال چه در این صورت، و چه در فرضی که همه واجد همه شرایط باشند،

اگر باز هم اختلاف نظر باقی بماند چاره چیست؟ همان طور که بارها دیدیم میان مجلس شورای

اسلامی و شورای نگهبان، اختلاف نظر باقی می ماند و کار قانون گزاری به بن بست می رسید!!

امام، تأکید فرمود حتما باید نظرها در مقام عمل، به وحدت برسد، و میزان در انتخاب یک نظر واحد آن است که با مصلحت نظام جمهوری اسلامی موافق باشد. پس مآلاً آنچه حاکم بر اختلافات

فقهی و سیاسی است همان تشخیص مصلحت است که قهرا این تشخیص، کار فقها و یا کارشناسان،

هر یک جدای از دیگری نیست. کما اینکه کار مُجریان مملکت هم به تنهایی نمی باشد زیرا ممکن است آنان چیزی را مصلحت بدانند که بر خلاف اصول مسلّم فقهی باشد، هر چند در موارد اضطراری به عنوان ثانوی می توان طبق مصالح نظام از عناوین اوّلی دست برداشت، اما همین امر هم بسته به نظر فقها و دایر مدار ولایت فقیه است.

پس چاره چیست؟ امام، چاره را در آن دانست که شورایی به نام «مجمع تشخیص مصلحت» مرکب از فقهای شورای نگهبان، ریاست جمهور، ریاست مجلس، نخست وزیر، رئیس دیوان عالی کشور و نماینده امام تشکیل شود و در صورت ضرورت، وزیران و مسؤولان مربوط هم در آن شورا

شرکت نمایند، تصمیمات این شورا قطعی خواهد بود و دیگر کسی را نرسد که بر خلاف آن عمل کند(1)

جریان سالم و ناسالم

امام، در نامه خود به وجود دو جریان در کشور و تعهّد و وفاداری آنها به اصول، اعتراف می فرماید و موارد و وجوه اشتراک آن دو را بر می شمارد:

- هر دو به اسلام و انقلاب وفادارند.

- هر دو به استقلال کشور عشق می ورزند.

- هر دو خواستار سلامت و شرافت همه طبقات و نظم ادارات هستند.

ص:121

- هر دو به رشد فرهنگی و اقتصادی علاقه مندند.

- در نهاد هر دو جریان اعتقاد و عشق به خدا و خدمت به خلق نهفته است.

اختلاف بر سر آن است که هر کدام عقیده دارد راه او زودتر به هدف می رسد. امّا امام، بعدا در ادامه بیان مشترکات دو جریان وظایف مشترک آنان را نیز گوشزد می کند:

- هر دو باید با تلاش پی گیر، به سیاست «نه شرقی نه غربی جمهوری اسلامی» پایبند باشند.

- هر دو از مطلق پنداری خود اجتناب نمایند.

- هر دو به انتقاد سالم گوش دهند و از انتقاد سالم هم دریغ نورزند.

- هر دو به تبادل نظر با هم بپردازند.

- هر دو از واسطه ها و دلاّلان فتنه انگیز پرهیز کنند

- هر دو از کوشش برای حذف دیگری شدیدا اجتناب نمایند.

- هر دو خشم انقلابی خود را متوجه جهان سرمایه داری و کمونیستی بکنند.

- هر دو از دشمنان مشترک خود بر حذر باشند و بهانه بدست آنان ندهند.

- هر دو از شرّ هوای نفس حذر کنند.

- هر دو متوجه باشند که اختلاف در چند مسأله الزاما به معنی آن نیست که تابع یک جریان باشند. پس امام، اصل دو جریان را پذیرفته و بر آن صحّه گذارده اما شرایط مثبت و منفی و خطرهای جریان گرایی را هم گوشزد، و به نشانه ها و علائم جریان سالم و ناسالم اشاره فرموده که هر کس و هر جریان، آنها را رعایت کند سالم، و آنکه رعایت نکند ناسالم خواهد بود.

اکنون که چهارچوب جریان سالم و ناسالم، از سخن خود امام بدست آمد برویم بر سر مطلب:

عرض می کنم: این که چند جریان، یا به تعبیر دیگر چند حزب در اصول با هم مشترک باشند و هیچ کدام دیگری را به انحراف از خط انقلاب و مخالفت با اصول، متهم نکنند، و به قول امام،

اختلاف و موضعگیری صرفا سیاسی باشد نه عقیدتی و بنیادی، پس اختلاف بر سر چیست و تعدد

جریانها چه معنی دارد و از کجا ناشی شده است؟ آیا اصولاً چنین جریانهایی قابل توجیه است؟

لابد اگر اختلاف قابل توجیه باشد به این معنی است که دو جریان، در عین اشتراک در اصول، در پاره ای از مسائل اجتماعی و سیاسی و اقتصادی دیدگاههای متفاوت دارند:

مثلاً یکی معتقد به سیاست اقتصادی درهای بسته و دولتی کردن تجارت خارجی و تحدید مالکیت است و علاوه بر صنایع بزرگ که به نصّ قانون اساسی در دست دولت است؛ دولت در سایر

کارها و صنایع خصوصی هم دخالت نماید به گونه ای که درهای اقتصادی بروی مردم بسته باشد،

دیگری به عکس، معتقد است بجز محدودیتهای قانونی، باید درها را بروی مردم باز نگه داشت تا نشاط و جنبش در کارها وامید در دلها پیدا شود.

یکی معتقد است مملکت دارد به طرف سرمایه داری و یا کمونیستی می رود دیگری منکر

ص:122

آن است.

یکی معتقد است در مبارزه با منکرات نباید خشونت بخرج داد، دیگری طرفدار قاطعیّت و سرسختی است.

یکی طرفدار نظارت و مراقبت روحانیت در نهادهای کشور است، دیگری می گوید لازم نیست.

یکی می گوید کار قانون گزاری باید بیشتر بر عهده عالمان دین باشد، دیگری می گوید باید بدست متخصّصین در رشته های مختلف مورد نیاز مملکت باشد.

یکی کنترل اخلاقی و عقیدتی دانشگاهها را وظیفه روحانیت می داند، دیگری می گوید دانشگاه محیطی آزاد است و کنترل عقیدتی لازم ندارد.

یکی می گوید: وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات، باید در خارج کشور جهت نشر اسلام انقلابی معرفی اصول انقلاب، سرمایه گزاری کند، دیگری می گوید: ما چنین وظیفه ای نداریم «چراغی که در خانه رواست در مسجد حرام است».

یکی طرفدار مماشات و تفاهم با دولتهای اسلامی غیر انقلابی و دولتهای غیر اسلامی است، دیگری این روش سیاسی را با روح انقلابی مباین، و آن را یک نوع محافظه کاری می داند و به تعبیر دیگر، یکی، می گوید ما باید به جهان، خشم انقلابی نشان دهیم؛ دیگری می گوید: قیافه خنده وتبسّم.

یکی، طرفدار آزادی نسل جوان و دانشجویان در اظهار نظر و فعالیتهای سیاسی است، دیگری آن را خطرناک می پندارد.

یکی، بر تقسیم زمینهای کشاورزی تأکید دارد، دیگری آن را مانع رُشد کشاورزی می داند.

یکی، با دخالت بخش خصوصی در آموزش و پرورش و تأسیس دانشگاه موافق است، دیگری موافق نیست.

باری، اگر بخواهیم گرایشهای مختلف موجود یا محتمل الوجود را بشماریم که کم و بیش در جریانهای فعلی هم به چشم می خورند، فراوان است و قابل انکار نیست و نمی توان همه آنها را غیر مشروع و خارج از اصول انقلاب دانست، اما می توان چند حاشیه بر آن زد و چند نکته بر آن افزود:

1- اولین سؤالی که به ذهن می رسد آن است که چطور کلیه افرادِ تابعِ یک جریان، در این قبیل مسائل هم رأی و هم عقیده هستند؟ یعنی اگر مسائل مورد اختلاف نظر را پنجاه مسأله فرض کنیم، همه افراد یک جریان، در این پنجاه مسأله رأی مثبت، و همه افراد جریان دیگر رأی منفی می دهند، با این که مسائل با هم چندان ربطی ندارند، و الزاما رأی مثبت در یک مسأله همواره ملازم با رأی مثبت در مسأله دیگر نیست، و قاعدةً اگر دسته بندی خاصی وجود نداشته باشد، وافرادِ آزاد از قید و بند خط و جریان خاص، بخواهند. در مسائل اظهار نظر کنند، حتما افرادِ یک جریان نیز گاهی با هم اختلاف خواهند داشت، و چه بسا چند تن از طرفداران دو جریان، در برخی مسائل هم عقیده شوند. این امر بسیار طبیعی است.

ص:123

پس اگر مشاهده شود کلیه افراد دو جریان، در تمام مسائل، روبروی هم قرار بگیرند، این خود دلیل است که اختلافِ آنان، طبیعی و ناشی از تشخیص مصلحت و دور از دواعی و اغراض دیگر

نمی باشد، بلکه نظرها قالبی وناشی از یک جریان و تابع آن است و این است معنی «جریانگرایی» که ما آن را عنوان کردیم، و یا جریان ناسالم.

2- این قبیل اختلافات، اگر صرفا ناشی از تشخیص مصلحت کلّی نظام باشد وتوأم با عامل و داعی دیگری نباشد، تا حدود زیادی قابل حلّ است؛ با برگزاری سمینارها و کنفرانسها و تشکیل میز گرد و با بحثهای منطقی در جراید و رادیو تلویزیون، و یا در مجلس شورای اسلامی، مسلما نظرها به هم نزدیک، و یا لااقل از برخورد تند و خشن با هم جلوگیری می شود.

هر کدام با استدلال، مزیّت نظر خود، و نقص نظر دیگران را توضیح می دهد: مثلاً واقعیت عینی سیاست اقتصاد آزاد و یا محدود را بیان می کند، و دقیقا می گوید: که ما در این چند سال پس از انقلاب، از کدام یک از این دو روش بیشتر زیان یا سود برده ایم. پس همان را باید برگزینیم. حال، ار واقعا طرفین دلشان برای انقلاب می طپد و تحت تأثیر عوامل دیگر نیستند حتما از روی انصاف و واقع بینی به سخنان یکدیگر گوش می دهند و به مصداق «وَ بَشِّر عبادِی الَّذیْنَ یَسْتَمِعُونَ القَولَ فَیَتَّبِعُونَ اَحْسَنَهُ...» نظر اَحَسن را می پذیرند.

پس، اگر مشاهده شود کسانی و جریانهایی بجای این روش قرآنی و معقول، حتی بدون اطلاع کامل از نقطه نظر مقابل، به نزاع و حمایت از خط خود، آن هم در همه مسائل پراکنده و غیر منسجم، می پردازند؛ این خود دلیل «جریانگرایی» و ناسالم بودن جریان است.

3- یکی از نشانه های جریان ناسالم، تکیه بر اشخاص و شخصیتها و دفاع از همه اقوال و اعمال آنان است، چنین کسی درست بر خلاف فرموده علی علیه السلام «أُنْظُرْ إِلَی مَا قالَ وَ لاَ تَنْظُرْ إِلَی مَنْ قَالَ»

رفتار می کند برای «جریانگرایی»، سخن و مطلب مطرح نیست، بلکه اشخاص مطرحند، زیرا جریان،

بر اساس منافع فرد و گروه و بر روابط، مبتنی است و نه بر اساس مصالح نظام و ضوابط، در حالی که همه افراد در معرض خطا و اشتباه و قابل انتقادند، پس چه طور هر چه را اشخاص وابسته به یک جریان بگویند و عمل کنند مورد قبول و غیر قابل نقد و نقض، و مورد حمایت طرفداران آن جریان می باشد؟ این خود دلیل جریانگرایی است.

4- یکی از نشانه های جریانگرایی کیفیّت انتقاد از نظر مخالف است که بعدا به شرح ابعاد گوناگون آن می پردازیم.

5- یکی دیگر از نشانه های جریانگرایی، تأکید بر حفظ پست ومقام، و اصرار بر حذف طرف مخالف است که از آن نیز بحث خواهیم کرد.

6- نشانه دیگر آنکه یک جریان، وجود خودش را باعث شکاف در جامعه نمی داند، امّا به مجرد تشکیل جریان دیگر، آن را انشعاب و مخالف نظام می داند.

ص:124

7- اگر جریان، بمعنی حزب باشد خود جای بحث دارد، و ما انشاءاللّه در یکی از سرمقاله های آینده راجع به «حزب از نظر قرآن و اسلام» و این که اصولاً در محیط اسلامی، تعدّد احزاب، و دسته بندیهای مختلف، روا است یا ناروا و اگر هست، پس حدود و شرائط آن چیست؟ به تفصیل

سخن خواهیم گفت.

انتقاد سالم و ناسالم

امام، اصل انتقاد سالم و سازنده را پذیرفته است که باید باشد، همه عقلا و سیاستمداران جهان هم آن را پذیرفته اند، در روایات آمده دوست انسان کسی است که عیب او را بگوید(1)، انتقاد خود، از فروع و راههای عملی شورا است، و می دانیم که شورا در اسلام و در قانون اساسی ما نیز یک اصل است، و تا انتقاد نباشد شورا به معنی واقعی محقق نمی شود، در این مطلب بحثی نیست. اما این را هم باید بپذیریم که همه انتقادها سالم و یا سازنده نیست.

انتقاد سالم از دل پاک و قلب سلیم، و انتقاد ناسالم از دل بیمار و مریض (فیِ قُلوبِهِمْ مَرَضٌ) سر می زند.

انتقاد سالم و سازنده آن است که به انگیزه تشخیص مصلحت جامعه و به داعی خیرخواهی و رفع اشتباهِ طرف، و در راستای «النَّصِیحةُ لِأَئِمّةِ الْمُسْلِمینَ» صورت گیرد. اما انتقاد ناسالم، چیز دیگری است و هدفهای دیگری را دنبال می کند. حال، ما انتقاد سالم و ناسالم را از کجا باید تشخیص دهیم؟ آیا راهی برای آن هست یا خیر؟ آیا از نحوه انتقاد، و لحن سخن انتقادکننده، و تناقضها و تضادهای موجود در آن، می توان سالم و ناسالم را تشخیص داد؟ بلی می توان و اینک توضیح:

1- تبعیض در انتقاد: دو تن و یا دو جریان هر دو کار خلاف کرده اند: مثلاً در انتخابات، از اصول قانونی و اخلاقی تخطّی، و تبلیغات ناروا علیه رقیب خود کرده اند، که قاعدةً انتقادکننده اگر واقعا سلامت انتخابات، و مصلحت نظام را در نظر داشته باشد باید از هر دو انتقاد کند نه از یکی. حال، اگر بجای این کار، فقط انگشت روی کارهای ناروای طرف مخالف بگذارد، و از جریان مربوط

به خودش دم نزند، این دلیل است که او در انتقاد خود مخلص و بی نظر نمی باشد و تنها «یکطرف

دیوار را کاه گل می کند» و بجای این که اول، عیب خود را ببیند بعد عیب دیگران را، و یا «یک سوزن به خود بزند یک جوالدوز به دیگری»، همه جوالدوزها، و اگر نه، همه تیرها و شمشیرها را به دیگری حواله می دهد و بر جان و فرق وی فرود می آورد. از این قبیل تبعیضها در انتقادات روزنامه ها و سخنرانیهای سیاسی، کم نیست، و انسان نمی داند چطور باید آنها را توجیه کند؟

2- انتقاد بدون تقدیر: از قدیم گفته اند: «عیب آن جمله بگفتی هنرش نیز بگو» اگر انتقاد صرفا

ص:125

به منظور رفع نقصها و خطاها است، پس خوبیهای طرف هم باید به نظر آید و مورد تقدیر و سپاس قرار گیرد. حال، اگر کسی تنها به ذکر عیب دیگران اکتفا کند و از خوبیهای آنان دم نزند، باید گفت او تنها دارای حسّ عیب جویی و چشم عیب بین است و با یک چشم به دیگران نگاه می کند نه با دو چشم: مثلاً کارهای دولت و حکومت جمهوری اسلامی را مورد انتقاد قرار می دهد، اما هیچ گاه از کارهای خوب و سازنده ی وی نام نمی برد نقصها و کمبودها را به رخ وی می کشد اما خدمتها و کارهای سازنده ی او را کتمان می کند؛ انگشت روی گرانی، تورّم، چند قیمتی اجناس، سوءاستفاده ها،

می گذراد - و حق هم هست - اما از کارهایی نظیر راههای شوسه جدیدالاحداث فراوان، و لوله کشی

گاز در شهرها که پس از انقلاب با وجود جنگ، در سطح وسیعی از مملکت و چند برابر کارهای

پیش از انقلاب، صورت گرفته ابدا دم نمی زند!!

از کمبود فضای آموزشی در شهرها و دهات انتقاد می کند که انتقاد بجائی است، اما از ارقام و آماری که مسؤولان می دهند مبنی بر این که در این چند سال اخیر، با وجود همه گرفتاریهای گوناگون،

فضای آموزشی در سطح کشور دو برابر شده، که آن نیز حق است، ابدا نام نمی برد!!

از کم و کاستیها داد می کشد، ولی چشمش هزینه های سنگین جنگ، محاصره اقتصادی، تنزّل بهای نفت، خودداری دولت از گرفتن وامهای کلان، که پشت دشمن ما را در جنگ و پشت همه کشورهای اطراف ما، و بلکه جهان سوم را خم کرده است و ما بحمداللّه از آن بار سنگین فارغ هستیم ابدا حرف نمی زند!!(1)

دلار روزنامه ها نوشتند: هر نوزاد که در ترکیه به دنیا می آید 9هزار دلار بدهی دارد!! الجزایر 23میلیارد بدهکار است و سالی 5میلیارد دلار یعنی تقریبا پس از تنزل بهای نفت تمام عایدات نفتی خودش را باید بهره وام بدهد... عراق دشمن ما، به جز سرشکستی و زبونی اخلاقی در برابر

کشورهای عرب به قول او «امپریالیست» که میلیاردها دلار کمک بلاعوض به او داده اند، و چند سال میلیونها بشکه نفت خود را به حساب عراق فروخته اند، علاوه بر این، شصت هفتاد میلیارد دلار یا بیشتر بدهی دارد. در حالی که ما یک دینار بدهی به کسی نداریم (یعنی هنگام نوشتن این سطور).

جریانگرایی، تنها در انتقاد بی تقدیر، از دولت و مسؤولان نمی باشد، از دیگران هم هست: سال جاری(2) در مشهد مقدس، از طرف بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی کنگره اقتصاد اسلامی با هزار زحمت و خون دل، و با موفقیت چشمگیر و مزایای فراوان (که استادان شرکت کننده

آن را با بزرگترین کنگره های اقتصاد اسلامی جهان مقایسه کرده و بر آنها ترجیح می دهند) برگزار گردید، این کنگره مورد انتقاد قرار می گیرد حتی از طرف کسانی که هیچ اطلاعی از کمّ و کیف آن ندارند، آن هم انتقادات واهی و دور از حقیقت! چه طور می توان این قبیل انتقاد را حمل برصحّت کرد؟

ص:126

3- فرصت طلبی برای انتقاد: انتقاد سالم، طبعا حدّی دارد و نامحدود و همه وقت ودر هر پیش آمدی نمی تواند باشد. و این که به نظر می رسد که یک جریان، هشیار و بیدار ایستاده و از هر فرصتی برای کوبیدن طرف و انتقاد از وی استفاده بکند، این خود انسان را در اخلاص و حسن نیّت طرف انتقاد کننده به شک می اندازد، اگر نگوییم گاهی به مرز یقین هم می رسد.

از باب نمونه؛ در کشاکش انقلاب و تحولاّت سیاسی ممکن است کسی از مسؤولان بالا مورد هشدار و یا انتقاد و توبیخ امام بزرگوار قرار گیرد، که به گفته خود امام از باب تذکّر پدرانه نسبت به فرزندان خود او است، نظیر آنچه در مورد اختلاف نظر بین شورای نگهبان ومجلس شورای اسلامی

پیش آمد، که حقیقةً جز رهنمایی و ایفای نقش رهبری از طرف حضرت امام چیز دیگری نبود، ولی ما دیدیم به مجرد اظهار نظر امام، قلمها و زبانها برای بی حیثیت کردن آن شورا به کار افتاد، مثل اینکه همه انتقادکنندگان قلم بدست و زبان در کام در انتظار انتقاد ایستاده بودند و فورا وارد فعالیت شدند. ای کاش دایره انتقاد را به همان مسأله مورد نظر محدود می کردند و دامنه آن را به اصل شخصیت آن شورا و عملکرد آن گسترش نمی دادند!!

آری، گسترش انتقادات و نادیده گرفتن نقاط مثبت فراوان آن شورا، امام را زود متوجه خطر کرد و جلو گفتار و تبلیغات مخالف را گرفت و آن را جبران و ترمیم فرمود. بطوری که آنان که درانتقاد، داد سخن داده بودند با نهایت شرمندگی از ادامه راه خوددست برداشتند، امّا مسلّما باز هم در انتظار ایستاده اند تا فرصت دیگری به دستشان بیفتد و شورای نگهبان را متهم به (کارشکنی) در کار مجلس شورا بکنند چنان که کردند.

عین این ماجرا، در همان وقت راجع به ریاست جمهور و اندکی بعد البته خیلی مؤدب تر در مورد استعفای دولت وردّ و بدلهای فیمابین، تکرار شد.

حال، اگر شما از یک آدم بی طرف، و فارغ از حلقه «جریانگرایی» که دلش صرفا برای انقلاب می طپد و مصلحت نظام را در نظر دارد و اهل خط و خطوط نیست، بپرسید: حق با کیست؟ می گوید:

مسلما مسؤولان، در مسائل و حوادث مملکتی حق اظهار نظر و تصمیم گیری دارند، امام هم به عنوان روح طپنده انقلاب و به حکم و مقتضای مقام رهبری و ولایت فقیه، حق دارد هشدار دهد و حتی

احیانا از کسی گله کند، مردم هم باید در همین حد و نه بیشتر، آن سخن را بشنوند، و از آن عبرت بگیرند، نه، حتی آن قبیل سخنان را دلیل علاقه امام به فرد یا افراد مورد خطاب بدانند، اما از این حد تجاوز ننمایند، وله و علیه جریان و یا گروه و فرد یا افراد مورد بحث، میدان داری نکنند. و چهره های برجسته انقلاب که عمری را در این راه سر کرده اند، به این بهانه که امام حرفی زده خدشه دار و بی حیثیت نکنند، بر سخن امام، صدها حاشیه و شرح و تفسیر از پیش خود نزنند بلکه آن را بر معنی خودش حمل کنند لاغیر.

این قبیل پیش آمدها را از مراحل عادی و سیر طبیعی انقلاب و سیاست کشور به حساب آورند.

ص:127

بدانند که امام مصلحت اندیشی و راهنمایی می کند، نظرش به تخریب و یا حذف کسی یا جریانی نیست. من از منشور برادری این را می فهمم. آیا اگر پدری نسبت به یکی از فرزندانش عتاب کند و یا پند تلخی به او بدهد، سایر فرزندان حق دارند او را از فرزندی پدر نفی و از خانواده خود طرد کنند؟ فرصت را مغتنم شمارند و رقابتها و حسدهای معمولِ خانوادگی را برملا سازند و فاش کنند، وراه تجدید شخصیت و ترمیم حیثیت آن برادر را بکلی سدّ نمایند؟

آیا همین است معنی انتقاد سالم و سازنده روح سالم و قلب سلیم؟

4- انتقاد توأم با تحریف حقایق: یکی از نشانه های انتقاد ناسالم آن است که فرد منتقد، حقایق را تحریف و سخن یا عمل دیگری را وارونه جلوه دهد یا حرف او را تقطیع و تکه پاره کند و آنگاه به انتقاد از او بپردازد.

این جانب با وقتِ کمی که برای مطالعه جراید و مقالات انتقادی، صرف می کنم می توانم نمونه های بسیاری از این نوع انتقاد را ذکر کنم، ولی ممکن است حمل بر جریانگرایی و خط بازی

شود، لهذا تنها به ذکر یک نمونه که مربوط به سخن امام بزرگوار می شود اکتفا می کنم. حضرت امام در بیانیه پذیرش قطعنامه 598 با اینکه تصریح فرمودند: مصالح مملکتی اجازه نمی دهد علل و موجبات آن را فاش کنند و بعدا در وقت مناسب علنی خواهد شد، و علاوه بر این، آن را بسیار تلخ و به منزله نوشیدن کاسه زهر معرفی کردند، که به لحاظ رعایت مصالح کشور و انقلاب، به آن تن داده اند.

حوادث پس از آن هم کمابیش مبیّن آن علل و اسباب بود که حق با امام بوده و چاره ای از آن نبوده است مع الوصف برخی، سخن امام را حمل بر تحمیل و اجبار کردند و برای امام دلسوزی می کنند که برخی بر او فشار آورده اند و او را مجبور کردند، و از این راه سوءظنّ مردم را به سلطه مسؤولان و ناتوانی امام، می خواهند برانگیزند. البته این نیرنگ شیطانی و تحریف حقیقت، نخست در رادیوهای استعماری عنوان شد ولی می بینیم در برخی از سخنرانیهای داخل کشور هم عنوان می شود و یک چنین دروغ شاخدار و اتهام رسوا را مرتکب می شوند.

مسلما این نوع انتقاد، سالم نیست، و از دلهای مریض و زبانهایی که به تبلیغات برون مرزی بیش از گفته خود امام، دل بسته اند، سر می زند.

این یک نمونه را به عنوان مثال و به حکم وظیفه دفاع از امام گفتم والاّ از این نمونه ها فراوان است.

5- انتقاد بی فایده و غیر عملی: پیداست انتقاد سازنده آن است که مفید و قابل عمل و مثمر ثمر است نه این که صرفا حق باشد اما تنها مرکّبی و کاغذ و صوتی در هوا و بلافایده باشد، در این صورت این قبیل انتقادات نمی تواند از روی دلسوزی و مصلحت سنجی سرزند، بلکه صرفا به منظور افشا کردن نقطه ضعف طرف مقابل مطرح می شود و مفید که نیست بماند، ضرر هم دارد.

چرا همه دیپلمه ها نمی توانند به دانشگاه راه یابند؟

ص:128

چرا ما به سهمیه بندی اُپک پایبند هستیم؟ باید مانند سیل، نفت را به بازارهای جهان سرازیر کنیم و دلار به کف آوریم.

چر جلو دلاّلان مرگ و باندهای پخش مواد مخدّر را نمی گیرند؟

چرا کتاب گران است؟ چرا کاغذ کمیاب است؟

چرا فلان جریان سیاسی را آن طور که هست فاش نمی کنند؟ چرا و چرا و چرا!! که البته بر سبیل مثال گفته شد و الاّ ممکن است این انتقادات مفید و قابل عمل باشد.

اگر به سخن منقّدان گوش دهی، صدی پنجاه انتقادشان غیر عملی و بی فایده است، حال اگر شخص، متعهّد باشد، اوّل می اندیشد بعد انتقاد می کند، فکرش بر سخنش مقدّم است نه برعکس،

علی علیه السلام فرمود: «لِسانُ العَاقِل وراءَ قَلْبِهِ وَ قَلْبُ الجَاهِلِ وَراءَ لِسانِهِ»(1) حرفی که عملی نیست چرا گفته شود؟ بلی مگر این که گوینده بخواهد بازار را آشفته و آب را گل آلود کند و ماهی بگیرد، عقب بهانه بگردد که رقیب را بکوبد و از میدان به در کند...

یکی از همین منقّدان، نوشته بود «چرا جنگ را پایان نمی دهید» داخل پرانتز (البته عراق باید غرامت بدهد)!! آیا آن آدم نمی فهمد کمه تمام دعواها سر همین مطلب داخل پرانتز است؟ و حالا که جنگ متوقّف شده و طرفین قطعنامه را پذیرفته اند، این عراق است که حتی یک قدم پیش نیامده و هنوز بند اول قطعنامه را کاملاً اجرا نکرده است چه برسد به پرداخت غرامت.

6- انتقاد کور: مقصود آن است که انتقاد بکنند اما راه چاره ارائه ندهند. کلیه کسانی که روی کشاورزی تأکید دارند و رشد کشاورزی آمریکا و کانادا را مثلاً به رخ ما می کشند، در حالی که می دانند کشاورزی مانند کارخانه های مهم در آنجا غالبا در دست مالکان کلان است و این امر، در سیاست و حکومت آنان اثر می گذارد و همان سرمایه داران بزرگ هستند که مقدرات کشور را تعیین می کنند. اگر ما هم همان راه را برویم که باید فاتحه انقلاب را بخوانیم، مملکت را به دست یک عده سرمایه دار

بدهیم، آنها هم که خط خود را با خط سرمایه داران بین المللی و از جمله شیطان بزرگ متصل می کنند و خواهی نخواهی دو مرتبه کشور به چنگال آمریکا می افتد، پس اصلاً چرا انقلاب کردید؟

به عکس، عده دیگر طرفدار تقسیم اراضی کشاورزی هستند بدون این که پاسخ این سؤال را بدهند که تجربه نشان داده خرده مالکی و زمینهای کوچک از رشد کشاورزی می کاهد.

هیچ یک از این دو دسته از نقّادان و نظریه پردازان، طرحی ارائه نمی دهند که فاقد این دو نقص باشد نه کشور را به سوی سرمایه داری سوق دهد و نه زمینه کمونیستی را فراهم کند همان نظامی که به اعتراف خودشان در کشاورزی شکست خورده اند(2)!!

ص:129

کسی که می گفت بهترین نظام اقتصادی، اقتصاد کشور سوئد است. گفتم در آنجا مانند غالب کشورهای اروپایی رقم موالید محدود است، اکثریت مردم معلومات دانشگاهی دارند، و از رشد

فکری برخوردارند، شرایط آب و هوا هم مساعد است، ما با این رشد سریع جمعیت، و آن اکثریت

بی سواد و رشدنیافته و این زمینهای بی آب، چطور می توانیم پابپای مردم سوئد پیش برویم و یک شبه از رشد اقتصادی آنجا برخوردار شویم؟ بلی، اگر ما درست عمل کنیم و با برنامه ریزی صحیح و همه جانبه پیش رویم، شاید نیم قرن دیگر به سوئد برسیم و شاید هم در بعضی جهات هیچ وقت،

زیرا آب و هوا و وضع اقلیمی را نمی توان عوض کرد!!

بازهم می توان درباره انتقادسالم و ناسالم و سازنده وبی فایده بحث کرد،عجالهً همین قدر بس است.

سیاست حذف دیگران

یکی از نشانه های جریانگرایی و عدم تعهّد به اصول انقلاب، تلاش و کوشش برای حذف عناصر انقلابی از صحنه ی سیاست است. حال، از کجا می توان پی برد چه کسی درصدد حذف دیگران است؟ ظاهرا خیلی زود و آسان می توان به این امر دست یافت: دولتی تازه روی کار آمده تمام مسؤولان رده ی اول را از یک کنار عقب می زند و کسان دیگر را به کار می گمارد. این عمل نسبت به دوران بعد و قبل از انقلاب، قابل توجیه است؛ یعنی این بجا است که پس از انقلاب، همه مسؤولان رده بالا که کارهای کلیدی را در دست دارند از کار بر کنار کنند، برای یک نظام انقلابی چاره ای جز این نیست. زیرا بطور حتم افراد سابق، مورد اطمینان نظام قبلی و همکار و همیار او بوده اند، پس آنان، در همان خط سابق مغایر خط انقلاب هنوز باقی هستند و چون خط کلی عوض

شده باید دولتمردان سابق هم عوض شوند و کار را به نیروهای متعهد و انقلابی و مطمئن واگذراند.

این یک امر طبیعی است.

بگذریم از افراد استثنایی و نادر که ممکن است بطور پنهان قبلاً باعناصر انقلابی همداستان بوده و در کارهای فاسد و طاغوتی، سعی و کوششی بخرج نمی داده اند. این قبیل افراد را تنها همان عناصر انقلابی و مبارزان اوّلیه می توانند شناسایی و معرفی کنند، به لحاظ اینکه در کشاکش مبارزات خود، با آنان در تماس و احیانا مورد حمایت و معاضدت آنان بوده اند.

کما اینکه در بین مسؤولان دیروز، مسلّما مردمی سالم و صحیح العمل هم می توان یافت که گرچه قبلاً هم متصدّی کار مهمّی بوده اند، اما همه بر صحّت عمل آنان گواهی می دهند و چنین پیداست که او در هر شرایطی به وظیفه وجدانی خود عمل می کند و چنین عناصری اصولاً کارهایی را به عهده می گیرند که با سیاست، کمتر ربط داشته باشد، از این افراد هم بعد از انقلاب بخصوص اگر دارای تخصّص مورد نیاز کشور باشند باید استفاده کرد. ولی به دیگر متصدیان کارهای کلیدی سابق، به این زودی نمی توان در این قبیل کارها اعتماد کرد.

ص:130

اما پس از انقلاب، طبعا مسؤولان درجه بالا، از میان افراد انقلابی سابقه دار برگزیده می شوند؛ هر دولتی روی کار آید قاعدةً باید از همین افراد استفاده کند و تا هنگامی که نادرستی و بی لیاقتی و کار ضد انقلابی، از آنان سر نزده، موجبی برای تعویض و کنار زدن آنان نیست. (بگذریم از خط مخالفی که در سالهای اول انقلاب بر مملکت حاکم شد و تا توانستند طرفداران خود را بر سر کار گماشتند) اما پس از تغییر وضع، قاعدةً با عوض شدن دولت و یا تغییر سِمتِ یک وزیر، منطقی نیست که همه مسؤولان دولت و یا وزارتخانه عوض شوند. پس اگر مشاهده شود دولت و یا وزارت جدید، درصدد عوض کردن و حذف عناصری است که عمری در راه انقلاب و امام سرکرده اند، این خود

دلیل آشکار بر پیروی از سیاست «حذف و جریانگرایی» است.

حال، اگر این کار پس از بررسی و مطالعه و مصلحت سنجی و پی بردن به عدم شایستگی افراد سابق، یا عدم رضایت مردم از آنان، انجام گیرد باز هم قابل توجیه است، اما این که گفته شود: «همه آنان فاقد شایستگی و جانشینان آنان همه از شایستگی لازم برخوردار هستند» قابل قبول نیست و باعث سوء ظن و بدگمانی است.

این قبیل حذف و تغییر و تبدیلهای دسته جمعی، نمی تواند خالی از غرض و ناشی از روحیه انقلابی محض باشد. بگذریم از این که مسؤولان جدید هم تا مدتها قهرا با شخصیتهای ذی نفوذ

محلّی و ارگانهای انقلابی درگیر خواهند بود، و جوّ را ناسالم و آلوده خواهند کرد، هنوز به کار مشغول نشده اند مشخص می شود که آنان نیامده اند، تا نقصی را بر طرف، و خللی را جبران، و نارضایتی را زایل کنند، بلکه آمده اند تا نفوذ و سلطه یک جریان را جایگزین جریان دیگر کنند.

سیاستِ تألیف قلوب

امام، تأکید بر ایجاد مودت و تألیف قلوب بین جریانهای موجود کشور فرمود: «یکی از راههای تألیف قلوب آن است که هر کدام در سخنرانیها و نوشته های خود از دیگران به نیکی و عظمت و با لحنِ برادری یاد کنند و خدمات آنان را بر زبان آورند» مطلب مربوط به دیگران را در روزنامه خود، تمام و کمال با عکس و تفصیلات بیاورند، چنین نباشد که از آنچه مربوط به جریان خود است در صفحه اوّل و با عناوین درشت و عکسهای بزرگ، و آنچه مربوط به دیگران است، در صفحات وسط، با عناوین ریز و کلمات مبهم و عکسهای کوچک، درج کنند، این نوع زرنگی خیلی زود فاش

می شود، و بر کسی پنهان نمی ماند، و حرف آخر این که به قول قرآن «بَل الاْءنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیْرَةٌ وَ لَو أَلْقَی مَعاذِیرَهُ»(1) هر کس در پیش خود بهتر می داند چه می کند، مردم نیز می فهمند، خداوند هم که از

نیات آگاه است «وَ کانَ اللّه ُ بِما یَعْمَلونَ مُحیطا»(2).

ص:131

هفته وحدت.

5- در 15/6/67، نامه امام به نخست وزیر، در مورد استعفای وی.

6- در 30/6/67، نامه امام در مورد هنر اسلامی، و این که تنها هنری مورد قبول قرآن است که

صیقل دهنده اسلام ناب محمّد صلی الله علیه و آله باشد.

7- نامه امام در پاسخ آقای انصاری، در زمینه گرایشهای موجود بین مسؤولان کشور که به نام

«منشور برادری» شهرت یافت و در سرمقاله شماره 8 به تفصیل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

8- در 11/7/67، در مورد بازسازی کشور و تأکید بر این که جمهوری اسلامی، تحت هیچ شرایطی از اصول و آرمانهای مقدّس خود دست برندارد و همان گونه که در جنگ، همه در کنار هم بودند، در صلح و سازندگی هم باید در کنار یکدیگر باشند.

9- در 2/9/67، پیام امام، در سالگرد تأسیس بسیج که در آن آمده بود: بسیج مدرسه عشق است،

ملّتی که در خط اسلام ناب محمّدی صلی الله علیه و آله و مخالف با استکبار و پول پرستی و تحجّرگرایی و تقدّس نهایی است؛ باید همه افرادش بسیجی باشند.

10- در 10/10/67، نامه امام، به آقای سید عبدالحمید روحانی راجع به تدوین تاریخ انقلاب اسلامی که باید بر دوش پابرهنگان مغضوب قدرتها و ابرقدرتها باشد و چهره کسی از رجال نامی و روحانی خدمتگذار گذشته در آن، خدشه دار نگردد.

12- نامه امام به گورباچف رهبر شوروی که کراور آن عینا در آغاز این شماره آمده است.

13- در 25/11/67، فتوای کفرستیز و قاطع امام، به وجوب اعدام سلمان رشدی نویسنده کتاب «آیات شیطانی» و ناشران آن با علم به محتوای کتاب.

14- در 13/12/67، پیام مهم امام در باره مسائل مملکتی که به «منشور سوّم انقلاب» یا «منشور

روحانیّت» معروف شد و زمینه ساز مسائل مهم آغاز سال 68 در رابطه با قائم مقام رهبری گردید.

سال اوج رهنمودها

با توجه به کمیّت و کیفیّت این پیامها؛ سال 67 نسبت به سالهای پیش از آن را می توان اوج

رهنمودهای امام در ضروری ترین مسایل سیاسی و اجتماعی جمهوری اسلامی، و هشدار در مورد

لغزشهای قطعی یا احتمالی مسؤولان، در امور داخلی و خارجی کشور دانست، که در مقایسه با سال قبل از آن، بسیار چشمگیر و پرمحتوا است.

ما در اینجا نمی خواهیم و فرصت آن را هم نداریم که در باره همه این رهنمودها صحبت کنیم،

بخصوص که راجع به «منشور برادری»، قبلاً به تفصیل بحث کرده ایم، بنابراین تنها به تعدای از آنها که به نظر ما مهمتر است اکتفا می کنیم:

ص:133

منشور دوم انقلاب در سالگرد حجّ خونین

و پذیرش قطعنامه 598

محتوای این پیام، به تناسب زمان صدور آن بیشتر راجع به سه مسأله بود:

اول - بیان روح و هدف حج و لزوم اعلان برائت از دشمنان اسلام در آن و تأکید بر این نکته:

حجّی که جنبه سیاسی و برائت از مشرکان در آن نباشد حج نیست:

«حج بی روح، بی تحرّک و قیام، حجّ بی برائت، حجّ بی وحدت و حجّی که از آن، هَدمِ کفر و شرک برنیاید، حجّ نیست.

«این همان فریاد ملت ماست که در ایران شاه را و در بیت المقدس غاصبان را به نومیدی کشاند».

دوم - مبارزه اسلام با کفر همیشگی است.

«تا شرک و کفر هست، مبارزه هست، تا مبازه هست، ما هستیم؛ اگر بندبند استخوانهایمان را جدا سازند، اگر سرمان را بالای دار برند، اگر زن و فرزندان و هستیمان را جلو دیدگانمان به اسارت و غارت برند، هرگز امان نامه کفر و شرک را امضا نمی کنیم. انقلاب اسلامی ما تا

کنون، کمینگاه شیطان و دام صیّادان را به ملتها نشان داده است.

بحمداللّه از برکت انقلاب اسلامی ایران، دریچه های نور و امید به روی همه مسلمانان باز شده است، و می رود تا رعد و برق حوادث آن، رگبار مرگ و نابودی را بر سر همه مستکبران

فرو ریزد».

سوم - انگیزه پذیرش قطعنامه و قبول آتش بس و این که این امر مانند ادامه جنگ، مبنی بر تشخیص مصلحت و عمل به تکلیف الهی بوده است، در این باره می فرماید:

«مردم عزیز و شریف ایران من فردفرد شما را چون فرزندان خویش می دانم و شما می دانید که من به شما عشق می ورزم و شما را می شناسم، شما هم مرا می شناسید، در شرایط کنونی

آنچه موجب این امر شد، تکلیف الهی ام بود.

شما می دانید که من با شما پیمان بسته بودم که تا آخرین قطره خون و آخرین نفَس بجنگم، امّا

تصمیم امروز، فقط برای تشخیص مصلحت بود، تنها به امید رحمت و رضای او؛ از آنچه گفتم

گذشتم، و اگر آبرویی داشته ام با خدا معامله کرده ام» این پیام، قبل از هر مطلب دیگر، گواه آن بود که امام، همان طور که مرد جنگ است، مرد صلح نیز هست و در هر دو امر، به یک نسبت جدّی و

صمیمی و قاطع و تابع مصلحت اسلام و مسلمین و خیر و صلاح دولت و ملت است، تا هنگامی که

به تشخیص ایشان، مصلحت ادامه جنگ بود، با شجاعتِ تمام، بر آن تأکید داشت و به مجّرد

تشخیص مصلحت در قطع جنگ، با نهایت شهامت، دندان سر جگر گذاشت (و این کاسه زهر را نوشید و آبروی خود را با خدا معامله کرد).

ص:134

حوادث پس از آن، نشان داد که تشخیص امام بسیار بجا و مفید و بلکه لازم بوده است و گرنه ممکن بود صدها هزار بی گناه با بمبهای شیمیایی استکبار جهانی که در اختیار عراق گذارده و نمونه آن را در حلبچه به چشم دیدیم، نابود می شدند و نیز دهها فروند کشتی جنگی ما غرق، و هواپیماهای مسافربری ایران سرنگون و هزاران مرد و زن وکودک عشایری و شهری مناطق مرزی

بدست منافقان خودفروخته و تا دندان مسلّح، قتل عام می گردیدند. امام، با یک اقدام انقلابی بسیار سنجیده و پر برکت، جلو آن نابودیها و خسارتها را گرفت و همان گونه که گاهی در جنگها،

عقب نشینی تاکتیکی به مصلحت است و کسی آن را شکست نمی داند، اعلان آتش بس نیز چنین است.

علاوه بر این، پذیرش قطعنامه، ماسک صُلح خواهی را از چهره فریبنده دشمن زدود و این مُدّعیِ

دروغگو را که سالها فریاد صلح می زد، ولی پس از قبول قطعنامه بلافاصله به یورش وحشیانه خود در جبهه جنوب و غرب و پیشروی در سرزمینهای ما ادامه داد، رسوا کرد و برای همیشه حربه

صلح طلبی را از دست دشمن گرفت و به گفته امام:

«با اعلان این تصمیم، حربه تبلیغاتِ جهانخواران علیه ما کُند شده است».

هر چند آتش بس، نه تنها به کام امام بلکه در ذائقه دلاوران رزمنده ما هم، بسیار تلخ و چون زهری ناخواسته و غیر قابل انتظار بود، امّا خیر بسیار و برکات فراوان دربر داشت.

حقیقةً همان طور که در آن موقع زبانزد عام و خاص گردید، پذیرش قطعنامه، از جهاتی شبیه به صلح حُدیبیّه از طرف رسول اکرم صلی الله علیه و آله بود، که با کراهت و نارضایتی جمهور انصار و مهاجر، مواجه شد که نمی توانستند نتایج گرانبهای آن را درک کنند، مع ذالک خداوند در سوره فَتح که به همین مناسبت نازل گردید آن را (فَتح مُبین) نامید و رسول اکرم آن را پیروزی بزرگ وصف ناشدنی (فتحٌ و ایُّ فَتْح) دانست. حوادث پس از آن، از جمله فتح خیبر و غلبه بر یهود بدون این که یاران و هم پیمانان مکّی آنها پس از این صلح بتوانند آنها را یاری دهند، سپس عمره القضاء در سال هفتم و روبرویی دو گروه و تماس مسلمانان با مشرکان مکّه، و نرمش و انعطافشان نسبت به مسلمین، آنگاه فتح مکّه در سال هشتم و گرایش مکّیان به اسلام، همه از برکات این صلح بود.

تقدیر از شهدا

امام در این پیام، به یاوه گویانی که اشکِ تمساح برای شهدا می ریختند پاسخ گفت و مانند همیشه

از مقام والای شهادت و شهدا دفاع فرمود:

«خوشا به حال آنانی که با شهادت رفتند.

خوشا به حال آنان که در این قافله نور، جان و سرباختند.

خوشا به حال آنهایی که این گوهرها را در دامن خود پروراندند.

ص:135

خداوندا، این دفتر و کتاب شهادت را همچنان به روی مشتاقان باز و ما را هم از وصول به آن محروم مکن.

من در برابر عظمت فداکاری این ملت بزرگ احساس شرمساری می کنم».

توصیه بر حفظ انقلاب

آنگاه امام، چند سفارش مهم راجع به حفظ انقلاب به مردم و جوانان و استادان می کند:

«من در میان شما باشم یا نباشم، به همه شما وصیّت و سفارش می کنم که نگذارید انقلاب، به

دست نااهلان و نامحرمان بیفتد. نگذارید پیش کسوتان شهادت و خون، در پیج و خم زندگی روزمره، به فراموشی سپرده شوند.

مردم ما که در طول جنگ و مبارزه، ابعاد کینه و قساوت و عداوت دشمنان خدا و خود را لمس کرده اند، باید خطر تهاجم جهان خواران در شیوه ها و شکلهای مختلف را جدّی تر بدانند.

من در اینجا به جوانان عزیر کشورمان، به این سرمایه ها و ذخیره های عظیم الهی و به این

گلهای معطّر و نوشکفته جهان اسلام، سفارش می کنم که قدر و قیمت لحظات شیرین زندگی خود را بدانید و خودتان را برای یک مبارزه علمی و عملی بزرگ، تا رسیدن به اهداف عالی

انقلاب اسلامی آماده کنید.

مبادا اساتید و معلمینی که به وسیله معاشرتها و مسافرتها به جهان (به اصطلاح متمدّن)، جوانان ما را که تازه از اسارت استعمار رهیده اند، تحقیر و سرزنش نمایند و خدای ناکرده از پیشرفت و استعداد خارجی، بت بتراشند و روحیه پیروی و تقلید و گداصفتی را در ضمیر جوانان تزریق نمایند».

پیامد پذیرش قطعنامه

پیامدهای نیک و رضایتبخش پذیرش قطعنامه، در سطح جهان و در رسانه های دنیا و نیز در داخل ایران، از جمله مقاومت مردم و ارتش در حادثه شیرین مرصاد، راهپیمایی بی سابقه بیعت با امام، بسیج همگانی و پرشور و حضور همه طبقات از سراسر کشور، در جبهه ها، نمونه های بارز

آن است.

منشور برادری

این منشور، موضع امام را در برابر گرایشهای سیاسی گوناگون کشور روشن ساخت، معلوم شد امام کاملاً از وجود این جریانها و اختلافها، از نقاط ضعف و قوّت و خطرات احتمالی و یا قطعی و

ص:136

در عین حال از مزایا و فواید جنبی آنها با خبر است. و تا جایی که صلاح بداند از همه حمایت

می کند. با بینش عمیق خود این جریانها را ارزیابی و تجزیه و تحلیل فرموده است، انتقادهای بجا و مفید و خرده گیریهای بی جا و زیانبخش را از هم تفکیک می کند، در عین حال، از روحِ انحصارطلبی

و تخریب یا حذفِ دیگران بشدّت انتقاد و نکوهش می نماید. امام، با این بیانات، در حقیقت

چهارچوب سالم و بی ضرر برای فعالیت احزاب و جریانها را در نظام اسلامی، ترسیم فرموده است که مبادا کسی از محدوده آن چهارچوب خارج شود؛ امّا وجود اختلاف غیر اصولی و فرعی، اعم از سیاسی و عقیدتی و فقهی را در داخل آن محدوده، قابل قبول دانسته و آن را تصویب کرده است،

فرق فقه سُنّتی و فقه پویا و امتیاز فقیه صاحب نظر در مسائل سیاسی و مجتهد جامد و متحجّر را بیان می کند، همان طور که اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله و اسلام آمریکایی را کاملاً از هم جدا و روحانی واقعی را از روحانی نمایان، و خادم را از خائن باز می شناساند.

روح این منشور، حفظ تعادل و هماهنگی و برادری بین عناصر انقلابی کشور در راه حفظ انقلاب و تدوام نظام جمهوری اسلامی است که از خطّ «نه شرقی نه غربی» منحرف نشوند، دستخوش حذف و تخریب دیگران و تقدیم مصلحت گروهی بر مصلحت عمومی نظام، نگردند، باب اجتهاد به معنی صحیح و باب انتقاد سالم همواره باز بماند، از پیروی هواهای نفسانی در فعل و انفعالات کشور، جلوگیری بعمل آید؛ و هیچ کس خود را مصون از خطا واشتباه نداند و هرگز از اصول اسلام و انقلاب عدول نکنند:

هیچ کس نباید خود را مُطلق و مُبرّا از انتقاد ببیند.

هر دو جریان باید تلاش کنند که ذره ای از سیاست نه شرقی و نه غربی جمهوری اسلامی، عدول نشود.

طبیعت و نظام انقلاب، همواره اقتضا می کند که نظرات اجتهادی و فقهی در زمینه های مختلف ولو مخالف با یکدیگر آزادنه عرضه شود.

موضعگیرها باید در عین حفظ اصول اسلام، حافظ خشم و کینه انقلابی مردم علیه آمریکای جهانخوار و شوروی متجاوز باشد: «اگر در این نظام، کسی یا گروهی خدای نکرده در فکر حذف یا تخریب دیگران برآید و مصلحت جناح وخط خود را بر مصلحت انقلاب مقدم بدارد، به اسلام و انقلاب لطمه وارد کرده است».

کشور ما در مرحله بازسازی و سازندگی، به تفکر و به وحدت و برادری نیاز دارد».

نامه امام به رهبر شوروی

اگر در پیامدهای دیگر، روی سخن امام بیشتر محافل سیاسی و روحانی و مردم داخل کشور و هدف آنها بیان وظایف درون مرزی بود؛ در این نامه، امام امت، نظر خود را متوجه یکی از بزرگترین

ص:137

پایگاههای استکبار جهانی بُرون مرزی کرده است.

در اتحاد شوروی که هنوز هم قبله آمال اکثر مارکسیستهای جهان و نقطه امید کشورهای سوسیالیستی است، تحوّلی رخ داد و عُنصری روی کار آمد که تظاهر به تجدید نظر در روش اقتصادی و بافت اجتماعی و سیاسی کشور می کند.

به مناسبت این که میلیونها مسلمان در اتحاد شوروی زندگی می کنند امام، که در عین عمل به

وظایف خود در داخل کشور، همواره به فکر سایر مسلمانان و بلکه همه مستضعفان جهان است و به حق، امام امّت و پیشوای اسلام جهان شمول است، فرصت را مغتنم شمرد و این تکلیف الهی سنگین

را هم، انجام داد و طی نامه ای مستدلّ و منطقی، با قدردانی از تسهیلاتی که آقای گورباچف برای مناطق مسلمان نشین آن کشور، قائل شده و اجازه اذان گفتن در مناره مساجد را پس از هفتاد سال به آنان داده است، روی چند نکته تکیه فرموده است:

اولاً، نظام بلشویکی را ورشکسته اعلام کرد و گفت:

«رهبر چین ضربه اول را به کمونیسم در بُعد اقتصادی وارد آورد و شما ضربه دوم را» و این عجیب است که رهبر شوروی در پاسخ امام، این مطلب را رد نکرد و در برابر آن، موضع دفاعی به خود نگرفت، با این که در بُعد عقیدتی، تا حدّی موضع گرفت، و این خود یک اعتراف ضمنی است که امام از گورباچف گرفته است.

ثانیا، در بُعد عقیدتی؛ امام، درد اصلی نظام اتحاد شوروی را انکار خدا و الحاد می داند نه اقتصاد،

و صریحا می گوید: «سران شوروی در این باره باید تجدیدنظر نمایند و با تکیه بر مسلک مادی ارزش انسان را با آن همه کمالات بالقوه و بالفعل، که حاکی از تجرّد نفس و بقای آن است به مرتبه نازل حیوانیت تنزّل ندهند که نیازش در آب و نان خلاصه شود. مسلکِ مادّی، این بُعد نامحدود و بسیار متعالی شخصیّت انسان را، نادیده گرفته است».

امام، این مطلب را با دلیل و برهان در حدودی که مجال بوده به روش محققان اسلامی از دو طریق استدلال بُرهانی، و کشف و شهود عرفانی بیان کرده است.

در روش استدلال عقلی، اوج تفکّر اسلامی، حکمت متعالیه صدرالمتألهین شیرازی، و در کشف و شهود، اوج عرفان اسلامی، طریقه محی الدین بن عربی را معرفی و مطالعه آثار این دو دانشمند را توصیه فرموده است.

در اینجا باید به شبهه ای که برخی از عناصر متحجّر القا کرده اند، پاسخ گفت: شنیدم که یکی از آنان گفته است: چرا امام، بجای ملاصدرا و مُحی الدین از امام باقر و صادق علیهماالسلام نام نبرده است؟

ما در عین اعتراف به این که ملاصدرا و مُحی الدین، معصوم از خطا نبوده اند و هیچ گاه فلسفه و فکر بشری مصون از خطا نیست، یادآور می شویم: آن آدم معترض، از این نکته غافل است که اساس مکتب مارکسیسم بر فلسفه خشک دیالکتیک و تضاد هِگل مبتنی است، در برابر آن فلسفه که سراسر

ص:138

گفتگو از بحثهای فلسفی است، با قرآن و حدیث نمی توان سخن گفت، مگر بر اساس فلسفه الهی که اساس فلسفه هگل و مارکس را از هم پاشیده، مغز متفکّر این مکتب، شخصی مانند احسانِ طبری را به خدا و اسلام معتقد کرده است.

اشتباه دیگر در این شبهه آن است که فلسفه ملاصدرا و عرفان محی الدین را روبروی قرآن و حدیث و ضد آن دو قرار داده در حالی که فلسفه و عرفان اسلامی در حقیقت، شرح قرآن و حدیث

است با روش خاص؛ فلاسفه و عُرفا، خویش را مفسّر و مُبیّن حقایق عقلی و عرفانی اسلامی

می دانند و به این افتخار می کنند. آیاملاّصدرا که تفسیر قرآن و شرح اصول کافی نوشته و آن همه آیات و احادیث مشکل را بیان کرده که حتی علاّمه مجلسی در کتاب «مرآت العقول» از آن بهره برده است، یا محی الدین که ولایت اهل بیت را در مسلک عرفانی خود پذیرفته، این دو نفر خواسته اند در برابر قرآن و حدیث صف آرایی و عرض اندام کنند و یا مثلاً منکر مقام ولایت بوده اند؟

با مروری بر آثار این دو دانشمند می توان یقین کرد که قدر و منزلت و مقام ولایت علی و خاندانش را به مراتب از شیعیان معمولی، والاتر می دانند و به آن روح تازه ای بخشیده اند.

این طرز تفکر و تحجرگرایی در اصول اعتقادی، عینا شبیه مسلک اخباریین است که روش مجتهدین و اصولیین را چیزی در قبال و ضدّ مسلک اهل بیت می دانند، در حالی که بزرگان مجتهدین از قبیل شیخ طوسی، محقق حلّی، علاّمه، شهیدین، وحید بهبهانی و شیخ مرتضی انصاری از مخلص ترین پیروان اهل بیت بوده اند.

در عین حال، هیچ یک از این بزرگان خود رامصون از خطا نمی دانسته اند و اساس مسلک ایشان

بر تخطئه است نه تصویب. داوری در باره بزرگان باید مبتنی بر نقاط مثبت اندیشه ایشان باشد نه منفی که هیچ کس جز سلسله معصومین خالی از نقاط منفی نمی باشد و بطور حتم ملاصدرا و محی الدین هم از این قانون مستثنی نیستند. البته در پایان این بحث، صریحا می گویم درصدد دفاع از کلیه افکار ملاصدرا و محی الدین نیستم، عرضم آن است که آن دو نفر در صدد ضدیّت با اسلام

نبوده اند، بلکه روش ایشان اوج تفکر فلسفی و عرفانی اسلام است که محصول تلاش قرنها متفکران

اسلام است با زیربنای فلسفه و منطق، و نباید یکسره از آن چشم پوشید و آن را غیر اسلامی دانست.

باری؛ رهبر شوروی پس از بررسی نامه امام، و پرسشهای پیاپی از فرستاده امام، راجع به نقاط مبهم آن، به ایشان گفته بود ما نیز فلسفه ای داریم، ولی نامه امام را مطالعه می کنیم و پاسخ می گوییم، بعدا هم فرستاده وی اظهار داشت که نوشته امام را بین اعضای هیأت رئیسه اتحاد شوروی جهت

مطالعه و بررسی، پخش کرده ایم. خیلی جای خوشوقتی است که در جوابیه گورباچف، نه تنها در ردّ فلسفه الهی و اثبات فلسفه مادّی، سخنی دیده نمی شود، بلکه از آن تقدیر هم شده است:

«در پیام شما، ملاحظات عمیق راجع به سرنوشت بشریّت وجود دارد» نماینده وی نیز به امام گفت:

«پیام جنابعالی خطاب به دبیر کلّ کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد شوروی، از مفاهیم فراوان

ص:139

سرشار است».

در این نامه، حتی رهبر شوروی توصیه نکرده است که امام نیز فلسفه آنان را مطالعه کند و یا این که آن فلسفه نیز مانند فلسفه اسلام، سرشار از مفاهیم عالی است، بلکه تنها به نقاط مشترک و انقلاب روسیه و ایران در بُعد سیاسی و اجتماعی، مبارزه پی گیر، و انقلاب با امپریالیزم و سرمایه داری،

براندازی نظام استبدای سلطنتی و حمایت از محرومان اشاره شده است واین خود، یعنی سکوت

وعدم دفاع از فلسفه مارکسیستی، در برابر سخنان امام، خود یک اعتراف ضمنی دیگری است که امام، از رهبر شوروی گرفته است. در عین حال، امام در پاسخ گورباچف از ردّ ادّعای وجوه اشتراک هم، سکوت نکرد و از این که او بحث را از جنبه عقیدتی و توحیدی به میدان سیاست و اجتماع و اقتصاد کشانیده، صریحا انتقاد کرد و به سفیر شوروی فرمود:

«از قول من به آقای گورباچف بگویید: من می خواستم جلوی شما دریچه ای به دنیای جاویدان باز نمایم».

و این خود یک ردّ ضمنی بر ادعای اشتراک دو نظام در بُعد اجتماعی و سیاسی بشمار می رود.

زیرا نظام حاکم بر شوروی عمدةً یک رژیم اقتصادی است، در حالی که انقلاب اسلامی، روحا یک انقلاب عقیدتی و الهی است.

فتوای اعدام سلمان رُشدی

فتوای پرآوازه و عالمگیر و حیرت برانگیز امام به مناسبت انتشار کتاب کفرآمیز «آیات شیطانی» نوشته سلمان رشدی مسلمان زاده هندی الاصل تبعه انگلیس، و عضو شورای فرهنگی سلطنتی آن

کشور، یکی دیگر از رهنمودهای بسیار مهم امام، در سال گذشته بود، که موجی از حمیّت اسلامی را در میان مسلمانان جهان، برانگیخت. متن فتوا چنین است:

إنّا للّه و إنّا الیه راجعون

به اطلاع مسلمانان غیور سراسر جهان می رسانم؛ مؤلّف کتاب «آیات شیطانی» که علیه اسلام و پیامبر و قرآن تنظیم و چاپ و منتشر شده است، همچنین ناشرین مطّلع از محتوای آن، محکوم به اعدام می باشند. از مسلمانان غیور می خواهم تا در هر نقطه که آنان را یافتند سریعا آنها را اعدام نمایند تا دیگر کسی جرأت نکند به مقدسات مسلمین توهین نماید و هر کس در این راه کشته شود شهید است، انشاءاللّه.

ضمنا اگر کسی دسترسی به مؤلف کتاب دارد ولی خود قدرت اعدام آن راندارد او را به مردم معرفی نماید تا به جزای عملش برسد.

والسلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته

25/11/67 روح اللّه الموسوی الخمینی

ص:140

این فتوای چند سطری، چنان انفجاری در سطح جهان ایجاد کرد که شاید تاکنون هیچ فتوای دیگری از هیچ عالم مسلمان، چنین انعکاس جهانی نداشته است. مثلاً فتوای معروف میرزای شیرازی راجع به تحریم تنباکو، تنها در سطح ایران و احتمالاً در برخی از کشورهای مسلمان

همجوار، چنین موج سهمگینی را برانگیخت که دامنه آن، دربار ناصرالدین شاه را هم فرا گرفت.

اتفاقا در مورد هر دو فتوا، انگلیس، این پیر استعمار، نقش داشته و در هر دو بار، از فتوا سیلی خورده و بی اعتبار شده است، با این تفاوت، که فتوای تحریم تنباکو، تنها از طرف یک مرجع تقلید که ابدا سمت رهبری سیاسی نداشت صادر گردید، در حالی که فتوای قتل سلمان رشدی، از طرف کسی صادر شد که علاوه بر مقام مرجعیت مذهبی، رهبر سیاسی یکی از عظیمترین انقلابهای عصر حاضر

و بنیان گذار نظام جمهوری اسلامی در ایران است.

فرق دیگر میان این دو فتوا آن است که فتوای قتل سلمان رُشدی در محتوای خود صرفا مذهبی بود و در آغاز ابدا جنبه سیاسی و اقتصادی نداشت و تنها جهت دفاع از حریم قرآن و رسول اکرم و مقابله با هتک حرمت اسلام، صدور یافت، در صورتی که تحریم تنباکو رأسا یک فتوای سیاسی و اقتصادی بود و بُعد مذهبی آن، تحت الشعاع آن دو بُعد دیگر قرار داشته است.

بلی، فتوای امام، در متن خود صرفا مذهبی و دفاع از قرآن و پیغمبر بود و حتی تصوّر نمی شد

بُعد سیاسی و اقتصادی پیدا کند، ولی عکس العمل انگلستان و به دنبال او کشورهای عضو بازار

مشترک، که بظاهر یک اتحادیه صرفا اقتصادی است، ابعاد دیگری به این فتوا داد که حتی می توان

گفت در سیاست جهانی اثر گذاشت.

واکنش کشورهای مختلف، از آمریکا و کشورهای بلوک غرب گرفته تا شوروی و بلوک شرق و نیز عکس العمل و عملکرد سران کشورهای اسلامی، در برابر این فتوا، در حقیقت موضع آن کشورها

را در برابر اسلام عموما و جمهوری اسلامی ایران خصوصا، مشخص کرد.

از موضعگیری بازار مشترک در برابر ایران، سرانجام دُم خروس نمودار شد و کاشف بعمل آمد که

این اتحادیّه، بیش از این که اقتصادی باشد سیاسی است آن هم سیاست ضد اسلامی. بازار مشترک،

ثابت کرد که اسلام انقلابی، برای او خطر دارد، گسترش چنین اسلامی، حتی در وضع اقتصادی این بازار تأثیر می گذارد. معلوم شد سیاست و اقتصاد و مذهب بر خلاف گفته مدّعیان جدایی دین از سیاست، درهم تأثیر متقابل دارند و از هم جداشدنی نیستند، بلکه هم اکنون نیز مذهب، و لامذهبی در سیاست و اقتصاد جهان نقش عمده را ایفا می کند.

از طرف دیگر، انگلیس، این پیر فرتوت سیاست، بر خلاف انتظار، این بار هم قافیه را باخت و

چهره زیر نقاب هم پیمانان خود را آشکار کرد. با عجله و سراسیمه بازار مشترک را که به ظاهر بُعد سیاسی و به طریق اولی بُعد مذهبی هم ندارد با خود به میدان کشید و معلوم شد داستان سلمان

رُشدی و کتاب «آیات شیطانی» ریشه دار است، نه تنها ریشه اقتصادی که ریشه سیاسی هم دارد.

ص:141

معلوم شد که انتشار این کتاب شیطانی، یک امر تصادفی نبوده است، بلکه طرحی است از پیش ساخته جهت کوبیدن اسلام سیاسی، اسلام ناب محمّدی صلی الله علیه و آله که در حال گسترش است و روشنفکران جهان، حتی جهان کمونیست را به خود جلب کرده است و حالا مسلمانان قرنها خفته را دوباره بیدار کرده وخواهد کرد.

اسلامی که امام بزرگوار بارها فرموده است «جهانخواران از اسلام می ترسند» اسلامی که همچون رقیبی نیرومند، ناگهان در صحنه جهانی، در قبال دو بلوک دیگر عرض وجود کرده است و تقسیم بندی جهان را به جناح چپ و راست سرمایه داری و کمونیستی برهم زده است.

و اینک، در قبال آن دو نظام مادّی و غیر الهی، در جهان اسلام عموما و در کشورهای غیر اسلامی

بطور غیر رسمی، سخن از بلوک سوّمی به نام اسلام با ایده ئولوژی الهی و زیربنای توحیدی

مطرح است.

باری، این فتوا، در جهان اسلام با آن چنان استقبالی روبرو شد که ابدا قابل پیش بینی نبود، ناگهان امام خمینی را دوباره در سطح جهان مطرح کرد و او را از رهبری جمهوری اسلامی ایران به رهبر کلّ جهان اسلام، تبدیل کرد؛ بطوری که مسلمانان اعم از مخالف و مؤالف طوعا و یا کَرها پشت سر او قرار گرفتند واگر کسی کوتاه آمد یا نظر مخالف ابراز کرد از طرف مسلمانان طرد و از صحنه

خارج گردید.

این سخن یکی از دانشمندان و رهبران مذهبی هند است که به من گفت: نامه امام خمینی به رهبر

شوروی و فتوای سلمان رُشدی، در هند غوغا بپا کرد و چنان انفجاری در بین مسلمانان هند بوجود آورد، که همه علمای اهل سنّت، حتّی ابوالحسن ندوی طرفدار سعودی و حامی مسلک وهّابی در

هند، که قبلاً صریحا بر ضد امام و جمهوری اسلامی و بطور کلی علیه شیعه مطالبی نشر داده بود، در ردّ سلمان رُشدی، از امام خمینی تجلیل، و فتوای امام را تأیید کرد و اگر نکرده بود بکلّی موقعیتش در بین مسلمین هند، به خطر می افتاد و آبرویش می رفت. یکی از استادان ایرانی که اخیرا از مصر دیدن کرده بود، عینا همین گونه عکس العمل را از مصر نقل می کرد.

وضع، در کشورهای اسلامی و اقلیتهای مسلمان اروپا و آمریکا و افریقا و آسیا عموما چنین است. مسأله به این صورت در آمده که مسلمانان و پیروان قرآن و محمد صلی الله علیه و آله همه پشت سر امام

امت، در سطح جهان در یک طرف، و دشمنان اسلام در طرف دیگر قرار گرفته اند؛ چیزی که طرّاحان

این نقشه شیطانی، ابدا گمانش را نمی بردند. این جریان، درست مصداق آیه شریقه قرآن است:

«یُریدُ لِیُطْفِؤُا نُورَاللّه ِ بِاَفْواهِمْ وَاللّه مُتمّ نورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرونَ(1)».

اما در کشورهای غیر اسلامی، مانند آمریکا، اسرائیل و کشورهای اروپایی، وضع طور دیگری است؛ سران این کشورها به بهانه آزادی بیان ودفاع از حقوق بشر! ابتدا از این فتوا انتقاد کردند و آن را

ص:142

منافی آزادی بیان دانستند و به دنبال آنها مشتی از نویسندگان و ارباب جراید و از جمله (متأسفانه)

برخی از مسلمانان و ایرانیان غربزده و خودباخته که همواره چشمشان به دهن روشنفکران اروپایی

است، در کشورهای مختلف به صحنه وارد شدند و آنچه لازمه غربزدگی بود انجام دادند و آنچه را دیگران گفته بودند نشخوار کردند.

در داخل ایران نیز، برخی از عناصر ملی گرا وبی تفاوت و ضد انقلاب و لیبرالیست و یا بظاهر

انقلابی در مجالس خصوصی بدون این که متوجه باشند موضع نادرستی بخود گرفته اند که آنها را به نقطه ای نزدیک می کند که بگفته قرآن «هُمْ لِلْکُفْرِ یَوْمَئِذٍ اَقْرَبُ مِنْهُم لِلایمانِ(1)».

آنان، همان سخنان روشنفکران اروپایی و اسرائیلی را مزه مزه می کردند، و انسان نمی داند این

گونه طرفداری از دشمنان خدا و تمایل به سکوت، در برابر اهانت آشکار به ساحت مقدس پیغمبر

اسلام و قرآن کریم، با ادّعای مسلمانی و یا طرفداری از انقلاب، چه طور جمع می شود! مگر اینکه بر عدم توجه به واقعیتها حمل شود.

جالب اینجاست که این نوع داوری عجولانه در قبال حوادث و تحوّلات مربوط به انقلاب، که بلا انقطاع و بطور مستمر یکی پس از دیگری انفاق می افتد، نه تنها ضد انقلاب را به موضعگیری

فوری، علیه انقلاب و امام و جمهوری اسلامی و به انتقاد و گاهی به استهزاء وا می دارد، که گاهی بسیاری از عناصر انقلابی را به قضاوت نادرست و عجولانه تحت تأثیر جوّ فراهم آمده از طرف ضد انقلاب و تبلیغات بیگانه و بوقهای استعماری، وادار می کند و انسان از زبان این عناصر

ضعیف الایمان و مردّد و یا متظاهر به انقلابی بودن، همان سخنان را منتها در غالب دلسوزی و خیرخواهی می شنود، و این یک خطرِ جدّی برای انقلاب و یک نوع عقب گرد و بازگشت غیر عمدی

از انقلاب و از اسلام ناب محمّدی صلی الله علیه و آله است.

اگر قرار می شد مسلمانان، در حیات رسول اکرم، در قبال هر شکست و یا هر شایعه دروغ از طرف منافقان، در گرماگرم مبارزه با کفر و شرک، چنین سستی از خود نشان می دادند و تحت تأثیر جوّ، قرار می گرفتند، فاتحه اسلام خوانده می شد. اتفاقا در پاره ای از حوادث از قبیل صُلح حُدیبیّه، داستان إفک، شکست اُحد، شکست حُنین، چنین ضعفهایی از مسلمانان دیده شد که شدیدا در قرآن

محکوم می گردید و آنان را به توبه و ا ستغفار وادار می کرد.

چطور ممکن است کسی پیرو و مقلّد امام باشد و علی الاصول عقیده داشته باشد «اَلرادُّ عَلَیْهِ کَالرادِّ عَلَیْنا وَالرادُّ عَلَیْنا کَالرادِّ عَلَی اللّه» و نه تنها در مسائل سیاسی که در یک چنین امر اسلامی صرف، که با موجودیت اسلام در برابر کفر ربط دارد، با تبلیغات صهیونیزم جهانی و روشنفکران ملحدِ اروپا، که حتی از اهانت به حضرت مسیح، پیغمبر خودشان هم باک ندارند و از شنیدن آن، ناراحت نمی شوند،

همصدا شود و گفته آنان را بازگو نماید.

ص:143

فتوای امام، علاوه بر این که فتوای شرعی مورد اتّفاق همه مسلمین است، یک حکم قطعی ولیّ فقیه است که بر همه مسلمین حتّی مجتهدین دیگر و مقلدانشان واجب الاتباع است، و این نکته ای است که خیلی ها از آن غفلت دارند. شخصی می گفت این مطلب در همه کتب فقهیّه و

رساله های عملیّه نوشته شده که دشنام دادن به پیغمبر حکمش قتل و باعث ارتداد یک مسلمان است، دیگر این که گفتن ندارد؟

آیا این افراد جاهلند یا تجاهل می کنند؟ آیا وجود این مسأله در کتابها همین موج عظیم که این فتوا در بین مسلمین و در سطح جهانی به وجود آورد می توانست داشته باشد؟ آن هم با لحن قاطع که شامل نویسنده و ناشران کتاب «آیات شیطانی» در سطح جهان بود و حتی مسلمان غیور را تا مرز شهادت جهت اجرای آن فتوی پیش برد. آیا بین فتوای کلی و یک حکم مشخصّ نسبت به یک موضوع خاص، فرقی نیست؟

خیلی طبیعی است که استکبار جهانی و وابستگان آنان در کشورهای اسلامی و بطور کلّی جبهه کفر و نفاق در سطح جهان، از سلمان رُشدی و افکار شیطانی وی حمایت کنند. انتظار از عناصر

غربزده و خودباخته و لیبرالهای بی تفاوت و ضد انقلاب هم جز دنباله روی از آنان چیزی نیست، اما از مسلمانان راستین طرفدار انقلاب اسلامی، چنین انتظار نمی رود. خداوندهمه ما را از لغزش مصون دارد که مبادا با اتخاذ این روشها، ادعای پیرویمان از اسلام انقلابی و دعوی اطاعت از ولایت فقیه را بی اعتبار کنیم و مآلاً ادعای مسلمانی ما هم زیر سؤال برود.

باید از این نکته غفلت نکنیم که ما مسلمانها با تعهد و حفظ صبغه اسلامی، هر کاری می کنیم

مورد اعتراض و ریشخند غربیها قرار می گیریم، پس چرا چشممان را در حسّاسترین مسائل اسلامی

به دهن و قلم آنان بدوزیم تا ما را تأیید یا انکار کنند؟

جای بسی خوشوقتی است که کنفرانس اسلامی جدّه هم با امام امت، همصدا شد و ارتدادِ سلمان رُشدی را که در حقیقت تأیید حکم اعتدام او است، اعلام کرد. گویا آقایان اعضاء، از سران کشورهای خود و قهرا از قدرتهای بالاتر، چشم زده اند و گرنه باید صریحا همان حکم اعدام مورد اتفاق همه فقهای اسلامی را تأیید می کردند، به هر حال، این امر خود یک موفقیّت برای اسلام و جمهوری اسلامی ایران بود که نقش نماینده محترم ایران حجه الاسلام والمسلمین تسخیری را در آن نبایداز نظر دور داشت و خدمات مخلصانه و بی سروصدای این شخصیت روحانی را باید ارج نهاد.

منشور سوم انقلاب یا منشور روحانیت

همزمان با پایان دهمین سال انقلاب اسلامی در تاریخ 3/12/67، پیام مهم امام، بسیاری از حقایق پشت پرده روحانیّت و حوزه های علمیه ومسائل مملکتی و وضع آینده رهبری را روشن کرد. این پیام، زمینه ساز تصمیم امام در طلیعه سال 68 در مورد مسأله رهبری بود و بسیاری از سرفصلها و

ص:144

فرازهای آن، مبیّن علل و اسباب این تصمیم گیری مهم است که بمجرّد صدور این پیام، افراد باریک بین که سررشته جریانها و تحولات انقلاب را در دست دارند و حوادث را با بصیرت دنبال

می کنند، حدس زدند که هدف اصلی از آن چیست و بعدا چه اتفاقی خواهد افتاد. بنظر این جانب،

سایر پیامهای امام در سال گذشته همین حال و هوا را داشته و همین هدف را دنبال می کرده است.

اگر در «منشور برادری» سخن از گرایشهای سیاسی و اختلاف سلیقه مسؤولان و گروهها و احزاب هواخواه انقلاب بود، در این منشور، امام بزرگوار، راجع به گرایشها و اختلاف سلیقه حوزه ها داد سخن داده است، موضعگیری مقدس مآبان و ظاهری مسلکان و متحجّران، در قبال اندیشمندان و عقلگرایان را، برملا کرده است.

شاید این اولین بار است که این برخوردهای فکری و سلیقه ای که وجود آن در داخل حوزه ها در

میان طلاّب و مدرسّان، امر عادی بود، در سطح عمومی مطرح می شود و مردم بطور روشن از این گرایشهای متضادّ علمی داخل حوزه ها باخبر می شوند.

نکته خیلی مهم در این پیام، رابطه این دو طرز تفکر از یک طرف با سیاست جهانی اسلام، و از

طرف دیگر با مقام مرجعیت بود که امام روی آن انگشت گذارد که متحجّران مقدس مآب، مآلاً همان ناشران اسلام آمریکا هستند و قولاً و عملاً دین را از سیاست، جدا می دانند و با ترویج از یک اسلام بی خطر و بی ضرر و ساکت و سر براه، راه را برای استکبار جهانی هموار می سازند.

این قماش از گرایشهای خطرناک، پیش از انقلاب و پس ا ز آن، گاهی دانسته و گاهی ندانسته به

سود استعمار عمل کرده و می کند. پیش از انقلاب، در چهره مقدس مآبی و انتظار فرج و اجتناب

شدید از دخالت در سیاست به بهانه این که دخالت در سیاست و تشکیل حکومت، وظیفه امام زمان علیه السلام است و فقط در عصر ظهور آن حضرت مشروع است، با این اندیشه و عمل منفی، جلو حرکتهای اسلامی را سد می کرده یا از شتاب آن جلوگیری بعمل می آوردند.

این دسته، پس از انقلاب، ناگهان تغییر روش داده رویّه سابق را رها کرده و مهر سکوت پیش از

انقلاب را شکسته سراپا سیاسی شده اند و به همه کارها اعتراض دارند: به قانون اساسی؛ به مقام رهبری، به دولت، به اقتصاد، به سیاست خارج و داخل، به جنگ و صلح، به همه چیز.

آیا آن سکوت و حالت تسلیم پیش از انقلاب، و این فریادهاو حرکتهای موذیانه پس از انقلاب،

گواه آن نیست که خطّ آنان، از آغاز تاکنون یک خط مشکوکی است به نفع دیگران، منتها این خط، در هر زمان، به اقتضای وقت، نقش خود را ایفا می کند.

متأسفانه این نوع گرایش، غالبا زیر پوشش و نقاب ولایت، خودنمایی می کند، اما نه ولایت علی پسند که آمریکاپسند. آنان به نام ولایت، بزرگترین ضربه را به ولایت واقعی می زنند و از سیاست [مذهب علیه مذهب] پیروی می کنند و به قول شاعر:

و یُکبِّرون بأَنْ قُتِلْتَ وَ إنّما

قَتَلوا بِکَ التَکْبیر وَالتَهْلیلا

ص:145

آنان، کاربُرد ولایت را محدود به زمان علی و امام زمان می کنند و دیگر هیچ؛ و با این کار، میدان سیاست و اقتصاد و حکومت را برای تاخت و تاز طاغوتها و ابرقدرتها بازمی گذارند. کسانی که در حکومتهای طاغوتی با سکوت خود عملاً آنها را تأیید و یا لااقل تحمّل کردند و علیه او دم نزدند حالا جمهوری اسلامی و ولایت فقیه را تحمّل نمی کنند و آن را به باد انتقاد می گیرند. قبلاً محور تبلیغ و موعظه برخی، تنها مسائل اخلاقی مقطعی بود، حالا که آرزوی آنان بطور اعجازآمیز نه فقط در هر کوی و برزن و کوچه و بازار بلکه، در درون ادارات و دانشگاهها و گردشگاهها به برکت استقرار نظام اسلامی برآورده شده، ابدا از آن دم نمی زنند. بعکس، هر جا می نشینند از اقتصاد، از رادیو تلویزیون، از دستگاه قضائی و از همه چیز دیگر دولت، انتقاد می کنند. خاموشان دیروز، سیاست بافان امروز و گوشه نشینان دیروز، میدان داران امروز شده اند. این تضادها را چه طور توجیه کنیم؟ جز اینکه بگوییم اکثرا ساده اندیش و خوش نیّت هستند ولی آلت دست و وسیله اجرای مقاصد کسان دیگر،

یعنی بازیگران و معرکه گیران اصلی این خط، قرار گرفته اند.

هشدار امام به طلاب جوان، نسبت به خطر این طرز تفکّر، برای اسلام و انقلاب، که این هشدار، قطعا برای هواخواهان آن خط، خوش آیند نیست، یکی از ضروری ترین نیازهای امروز حوزه ها است.

متأسفانه، همان طور که از خلالِ سخنان امام بدست می آید، یک پیوند و پیمان نامیمون بین این نوع از تحجّر فکریِ جاهلانِ متنسّک، و ضدیّت با اندیشه فلسفی و بینش عقلی و احیانا بین

طرفداری از حکومتهای طاغوتی و استکبار جهانی و سرمایه دارن داخلی و روحانیت بی درد، به چشم می خورد و در هر جا ردّ پای یکی دیده می شود، آن دیگری هم بگونه ای آنجا حضور دارد. آیا این هماهنگی تنگاتنگ، میان این عناصر به ظاهر از هم بیگانه، اتفاقی است؟ البته هستند مردمان مجاهدی که روی خوشی با فلسفه ندارند، واین سخن، و بسیاری از سخنان دیگر، شامل آنان نمی شود.

باری، این یک برنامه شیطانی از پیش طرح ریزی شده است که در بیش از یک قرن، پیاده می شده و غالبا از معرکه، پیروز بیرون می آمده است. هر چند در صدساله اخیر از روحانیت بیدار و هوشیار، گاه بگاه محکم سیلی می خورده و احیانا عقب نشینی می کرده و یا پیشرفت آن کند می شده است.

تنها در عصر ما با قیام عظیم و ابراهیم وار امام، این بت و بتهای دیگر، شکسته شد و این خط سیاسی نامرئی، زمام امر را از دست داده ولی به حرکت مذبوحانه خود ادامه می دهد و خطر آن هنوز بکلی از میان نرفته است و اگر آنی غفلت شود ممکن است این طرز تفکر دوباره میان طلاّب جوان کم تجربه و بی مایه، گسترش یابد و در آینده تداوم انقلاب را تهدید کند و سرانجام حتی عناصری از پیروان این خط را به مرجعیت هم برسانند.

بخاطر دارم در حدود سی سال پیش، یک از افراد وابسته و مرتبط با رجال سیاسی سطح بالای آن

ص:146

روزگار می گفت: کسانی که در حوزه های علمیه زمینه مرجعیت و ریاست دارند هم اکنون از طرف مقامات، ارزیابی شده و از طرز تفکّر آنان کاملاً تحقیق بعمل آمده است تا مبادا کسی به این سمت برسد که برای آنان خطرناک باشد و نتوانند او را کنترل کنند.

حال، باید گفت: «وَ مَکروا وَ مَکَراللّه وَ اللّه خیرُالماکرین»، در برابر اراده و مشیّت الهی مکر و حیله و تزویر انسانها تاب مقاومت ندارد؛ آنچه را نمی خواستند واقع شد و آن خط خطرناک، شکست

خورد، امّا مسلّما ناامید نیست و همچنان تلاش می کند تا آب رفته را به جوی باز آورد و این گنج تاراج شده را دوباره به چنگ آورد.

در اینجا، فرصت را مغتنم شمرده مطلبی را که بارها راجع به آن اندیشیده ام یادآور شوم:

استعمار، در راه پلید خود، در درجه نخست تا توانسته و تا بتواند از راه اشاعه فساد و نشر غربگرایی و غربزدگی بین مسلمین بخصوص در نسل جوان احساساتی و بین طبقه تحصیل کرده تجدّدطلب و ترقّی خواه که قهرا زمامداران آینده کشورهای اسلامی خواهند بود، کوتاهی نکرده و نخواهند کرد.

برای اجرای این نقشه شوم، عناصری خودفروخته و لامذهب و تا حدی تجدّدطلب مانند آتاتورک در ترکیه، رضاخان در ایران، امان اللّه خان در افغانستان و دیگران را در جاهای دیگر به قدرت رسانیده تا این برنامه را پیاده کنند و کردند.

استعمار، به موازات آن، به قشر مذهبی و متدیّن که اکثریت مسلمانان را تشکیل می دهند نیز توجه دارد. این مؤمنان پاک باخته را نمی توان به آسانی به فساد اخلاق و غرب گرایی سوق داد و آنان را شیفته مظاهر پلید تمدّن غرب نمود، پس چه باید کرد؟ و چه طور از خطر این قشر عظیم با ایمان و فداکار که با یک اشاره پشوایان روحانی متعهّد خود، جان برکف قیام کرده و توفانی از آتش علیه استعمار بپا می کنند و به منافع او صدمه می زنند، باید در امان ماند؟

هیچ، از راه خود مذهب و بهره گیری از احساسات پاک مذهبی و پیروی از سیاست «مذهب علیه مذهب». پس از این مقدمه وارد اصل مطلب می شویم:

استعمار در مورد این قشر مسلمان و مؤمن ترفند دیگری بکار بسته، هم در بین اهل سنّت و هم در بین شیعه.

در اهل سنّت، مسلک متحجّر و ظاهرگرا و ضد تفکّر و تعقّل و متعبّد سرسخت ظواهر روایات و آیات را مشهور به وهابیت که اصل آن، مذهب حنبلی با پیرایش ابن تیمیه فقیه حنبلی قرن هشتم است، این مسلک را پیدا کرده و با نفوذ روحانی محمد بن عبدالوهاب و سلطه آل سعود، آن را در عربستان نشر داده است و اینک آل سعود، با پولهای سرشار نفت، به ترویج این مسلک در همه

کشورهای اسلامی پرداخته و هم اکنون، اکثر مجامع مذهبی اهل سنّت، چه در کشورهای اسلامی و چه اقلیتهای مسلمان کشورهای دیگر، تحت نفوذ مسلک وهابیّت، اسیر درهم و دینار آل سعود

ص:147

هستند. و این رشته سرِ دراز دارد.

اساس مسلک وهابی، از طرفی پیروی از حدیث و نفی هر گونه تفکر و تعقّل است و حتی ظاهر آیات متشابه را که با اصول عقلی مباین است می پذیرد و به همین جهت، با همه مذاهب اسلامی اعم از مذاهب فقهی و کلامی که نتیجه فکر و اندیشه و ابتکار و اجتهاد هزاران دانشمند و متفکر مسلمان در طول هزار و چهارصد سال است، از درِ مخالفت درآمده و همه را بدعت می داند؛ نه تنها مذهب شیعه، که مذاهب مختلف اهل سنّت را نیز و این خود، علوم و فرهنگ اسلامی را برباد خواهد داد.

بر این اساس، بسیاری از آداب و رسوم اسلامی از جمله زیارت و توسّل و بنای قبه و بارگاه بر قبور پیشوایان دین را بدعت و شرک می داند که باید از بین برود، در حوزه قدرت و نفوذ خود اقدام به تخریب بقاع متبرکه ائمه و صحابه و بزرگان دین، کرده است و بر آن است که سایر آثار اسلامی را نیز اگر دستش برسد ویران کند. خود این برنامه، بخش عظیمی از آثار اسلامی و نام شخصیّتهای مسلمان را از صفحه روزگار محو خواهد کرد.

از سوی دیگر، وهابیّت، معتقد به اطاعت و تسلیم مطلق در برابر ولیّ امر می باشد که هم اکنون مصداق آن، شاه فهد است، هیچ نوع انتقاد از او و از گرایشهای سیاسی او را روا نمی داند، و قهرا قیام علیه او را هم که اینک حافظ مناع آمریکا در منطقه است، جایز نمی شمرد.

در یک کلام؛ مسلک وهابیّت و حکومت آل سعود، پایه نیرومند استعمار و پایگاه اصلی «اسلام آمریکایی» است که امام، دائما خطر آن را گوشزد می کند.

امّا در بین شیعه؛ با مطالعاتی که مستشرقین، جاسوسان فرهنگی استعمار، در دو قرن اخیر کرده اند، به وجود یک گرایش خشک ظاهرگرای مخالف فلسفه و کلام و ضدّ هر نوع اظهار رأی و توسّل به عقل، و متعبّد به روایات اهل بیت را به نام «مسلک اخباری» کشف کردند. آنان با این کشف ارزشمند! مطلوب خود را به موازات مسلک وهّابی در اهل سنّت، در بین طایفه شیعه که اینک تعداد آنان بیش از یک پنجم مسلمین تخمین زده می شود، پیدا کردند.

اساس این تفکّر بر آن است که اجتهاد در احکام عملی، با این عرض و طول که در کتاب جواهر و در کتابهای اصول، امثال رسائل انصاری و کفایه آخوند خراسانی دیده می شود، بدعت است. حتّی کلمه اجتهاد و مجتهد را هم بدعت (و سُنّی می دانند)، فقیه حق ندارد از ظواهر روایات اهل بیت علیهم السلام تخطّی کند، اِعمال رأی و تمسّک به علم اصول، با آن بحثهای پُر پیچ و خم و نامفهوم، همان عمل به قیاس ابوحنیفه است و لااقل دست کمی از آن ندارد. باید آن را کنار گذاشت و مسائل نوپیدا را با رأی و سلیقه حلّ نکرد بلکه اضافه بر ظواهر روایات، هر جا گیر کردند احتیاط کنند.

این مسلک می گوید: در اصول عقاید کتابهای کلامی و به طریق اولی کتابهای فلسفی را باید بدور ریخت که محتویات آنها ساخته فکر بشر است، فلاسفه و متکلّمان در برابر اهل بیت و عصمت دکّان باز کرده اند، در این دکّان را باید تخته کرد.

ص:148

این طرز تفکر، در فقه و در اصول اعتقادی با شکل دیگر و خیلی معتدلتر از این، در بین محدثین شیعه در قرن سوم و چهارم وجود داشت که با همّت اندیشمندانی چون شیخ مُفید، سیّد مرتضی

علمُ الهُدی، شیخ طوسی و پیروان ایشان، از رواج افتاد و تقریبا نام و نشانی از آن، باقی نماند، تا این که در قرن یازدهم هجری همزمان با استقرار قدرت صفویه در ایران، دوباره زنده شد و طرفدارانی

پیدا کرد و حتی بزرگانی امثال فیض کاشانی در فقه و نه در اصول عقیدتی از آن حمایت کردند گاهی به حد افراط و گاهی بسیار معتدل و بیرون از طرد و لعن طرفِ مخالف. در دوره قاجاریه بخصوص

در دوران فتحعلیشاه قاجار، نزدیک بود این خط، نظر او را هم جلب کند و قدرتی به چنگ آورد و حاکم بر حوزه های علمیه شود، که ناگهان، شخصیت علمی مقتدری به نام وحید بهبهانی قد علم کرد و کمر همّت را علیه این فکر خطرناک محکم بست و در نتیجه کوششهای وی و شاگردانش از قبیل

شیخ جعفر کبیر کاشف الغطاء، علاّمه بحرالعلوم، ملا مهدی نراقی، میرزای قمّی و افراد دیگر؛ حوزه های علمیّه و مرجعیّت شیعه، از این خطر و این انحراف، نجات یافت.

همان طور که ظهور متفکّرانی از قبیل شیخ بهائی، میرداماد، ملاصدرا، ملامحسن فیض کاشانی، لاهیجی در آن عصر، و پیروان ایشان که تا همین اواخر، زنجیره وار ادامه داشتند، بساط فلسفه و اندیشه اسلامی را با گرایش نوِ تشیّع، گسترش داد و روح تازه ای به تفکر اسلامی بخشید که پیش از آن وجود نداشت و عامل مهمّی در پیشرفت تشیع گردید.

گر چه اخباری گری اسما از میان رفت و جز اقلیّت معدودی در گوشه و کنار ایران و عراق و حجاز؛ کسی خود را اخباری نمی داند و از این نسبت، اِبا دارد؛ امّا اصل این گرایش، بکلّی از میان نرفته و گاه بگاه نه به اسم اخباری گری، بلکه به نام دفاع از ولایت و اخبار اهل بیت، در چهره تقدّس، خودنمایی می کند. همواره در میان طلاّب و مدرسّین، کسانی با این شیوه از تفکر هستند که حساسیّت خاصی نسبت به فلسفه و کلام که بخش عمده آن فلسفه است دارند. کلامی که آنان از آن دم می زنند، یک سلسله بحثهای عقیدتی متّخذ از روایات است و خود آنها هم آن را کلام نمی نامند؛ تفاوت میان آن بحثها، با کلام شرح تجریدی، خیلی زیاد است. ناگفته نماند بسیاری از این افراد از اخیار و مجاهدان هستند که در صف مقدم جبهه ها حضور داشته اند.

باری؛ این طرز تفکر پراکنده در حوزه ها و میان طلاب، در چند دهه اخیر یک نوع تشکلّ پیدا کرده و برای خود مکتبی شده است. طرفداران این مکتب، خیلی بیش از علمای ربّانی و متکلّمانِ

آگاه، دم از ولایت می زنند، گویا دیگران ضد ولایتند.

به عقیده من، آنان در عقیده خود تا حدود زیادی مُخلص هستند، امّا به هر حال، به کاروان علم و دانش صدمه می زنند. این گرایش تاکنون نتوانسته است در برابر فلسفه و کلام اثرِ قابل توجهی که جلب نظر متفکران اسلام را بکند، عرضه کند بجز این که علم و دانش هزار ساله اسلامی را از آن سطح بالا و اوج خود پایین می کشاند و هر نوع فکر نو اسلامی را که ریشه فلسفی و کلامی دارد، رد

ص:149

می کند؛ در حالی که خود، جای آن را هم نمی تواند پُر کند. آنان صرفا به برشمردن نقاط ضعفِ فلسفه و کلام و شطحاتِ متصوّفه اکتفا می کنند بدون اینکه با منطق علمی بتوانند اساس آن رابی اعتبار کنند.

فی المثل، فلسفه اسلامی در سه دهه اخیر به جنگ فلسفه مادی رفت و اصول مکتب ماتریالیسم دیالکتیک را ویران کرد. امّا این مکتب، در برابر آن فلسفه الحادی چیزی به میدان نیاورد که در بازار علم و دانش، قابل طرح باشد.

من خود از همه مسائل فلسفی دفاع نمی کنم و حتی نسبت به برخی از مسائل نظر مخالف دارم، ولی اساس این تفکر را هم روا نمی دانم تضعیف کنم، زیرا می بینم همین تفکر، افرادی مانند ا ستاد مطهری، علاّمه طباطبائی، شهید صدر، از همه بالاتر حضرت امام خمینی و شاگردان انبوه او را در دامن خود پرورش داده است. ما اگر تفکّر فلسفی را از آنان بگیریم آثار علمی و حتی نظر سیاسی آنان، این رنگ و بو را ندارد و نمی تواند در برابر فلسفه های غرب و شرق اظهار وجود کند؛ پس چرا با این شدّت و صلابت آن را بکوبیم و طلاّب را از آن فراری دهیم و از خواندن آن محروم کنیم؟

باری، از همه این حرفها که بگذریم، مبارزه با فلسفه و کلام و اجتهادِ پویا، اگر در گذشته صرفا بُعد علمی داشت، اینک بُعد سیاسی پیدا کرده است زیرا انقلاب اسلامی، از میان علما و دانشمندان متفکّر فلسفه دان و عارف و مجتهدان شجاع صاحب نظر و روشن فکر، پدید آمد و رشد یافت و با حمایت آنان ادامه دارد و اگر خدای نکرده روزی آنان حمایت خود رااز انقلاب بردارند یا دست آنان از آن کوتاه شود، آن گرایش دیگر، مرد میدان نیست و به آسانی انقلاب را به باد فنا می دهد و تدریجا همان مساعدت قبلی خود را هم از آن دریغ خواهد کرد. در حقیقت موفقیت کنونی انقلاب برای آنان وظیفه ایجاد کرد که آن را یاری دادند ولی بعدا شاید احساس چنین وظیفه ای نکنند و سکوت را بر قیام ترجیح دهند.

شاید وحید بهبهانی و شاگردان او، توجه نداشتند که کار آنان، بُعذ سیاسی هم دارد یا بعدا پیدا خواهد کرد. و آنان با گشودنِ اُفق وسیع اجتهاد بروی طلاّب، در حقیقت دارند جلو یک نوع تحجّر سیاسی را هم می گیرند، اما امروز و حتی دیروز، این حقیقت آقتابی گردیده که این نوع تحجّر فکری در میان شیعه، مآلاً نظیر همان گرایش وهابیّت، در اهل سنّت است یعنی زیربنای فکری یکی است و نتیجه ای هم که استعمار از آن می گیرد نیز یکی است. او بندِ تشیّع و تسنّن و نام علی و عمر نیست. استعمار مصمّم است کاری کند که مسلمانان از مبارزه و تفکّر دست بردارند و دیگر مزاحم او نشوند، یا اقلاً در قبال یکدیگر صف آرائی و هر کدام یکدیگر راتکفیر و تفسیق کنند و احیانا به قتال با هم بپردازند، زِهر طرف که بود کشته سود استعمار است.

دوباره تأکید می کنم که ضدیّت با فلسفه و کلام در شرایط کنونی، صرفا یک حرکت سیاسی علیه انقلاب اسلامی است و بیش از همه، طلاّب جوانِ جان بر کف که حضورشان در نبرد حق علیه باطل جبهه ها را زینت داده و خون پاکشان به اسلام آبرو بخشیده است، باید توجه کنند که اگر زیربنای

ص:150

فکری آنان تغییر کند، گرایش سیاسی آنان هم دگرگون خواهد شد و بدین وسیله اخلاص، صدق نیّت و اطاعت از امام است را از دل آنان بیرون خواهندبرد.

اگر این حرکت ضدّ فلسفه بُعد سیاسی نداشت، امام با آن صراحت آن را عنوان و از آن درد دل نمی کرد، ما نیز تا این حد بر آن پافشاری نمی کردیم، زیرا در گذشته و حال عالمان مبارز و فداکار و با تقوی اما مخالف فلسفه کم نبوده و نیستند.

کسی نمی گوید که کورکورانه از گرایش فلسفی تقلید کنند بلکه آن را به عنوان یکی از علوم اسلامی، از کسی که فلسفه را خوانده و فهمیده و نقاط قوّت و ضعف آنرا منصفانه و بدون جبهه گیری بیان می کند، بیاموزند، آنگاه آن را با روشهای دیگر بسنجند و خود دست به انتخاب بزنند «فَبشّرْ

عِبادِالَّذین یَستَمعُونَ القَوْلَ فَیَتَّبِعونَ أحْسَنَهُ»(1) نه این که از آغاز، تحتِ تلقین ضدّ فلسفه باشند، که هیچ علمی را از این چنین نمی توان آموخت. و به طور حتم، چنین فلسفه آموختن، شهید مطهری، تحویل جامعه اسلامی نمی دهد که مرد همه میدانهای علمی باشد. نتیجه این که تقاضا از افراد با تقوی هر چند هم گرایش فلسفی ندارند آن است که عجالةً از هماهنگی با این حرکت مشکوک خودداری کنند.

خلاصه سخنان امام در منشور روحانیت

این پیام مهم با این جمله آغاز شده است:

«خدمت حضرات روحانیینِ سراسر کشور و مراجع بزرگوار اسلام و مدرسّین گرام و طلاّب عزیز حوزه های علمیه و ائمه محترم جمعه و جماعات دامت برکاتهم و سلام و درود بر روان شهدا،

خصوصا شهدای عزیز حوزه ها و روحانیت»

پایگاه روحانیت

پس مخاطب اصلی در این پیام، روحانیّت و طلاّب هستند، نخست امام بر پایگاه محکم روحانیّت و حوزه ها در طول تاریخ اسلام، تأکید فرموده که تلاش آنان در حفظ و تأسیس و ترویج علوم اسلامی و اجتهاد آنان، هم سنگ با جهاد فی سبیل اللّه است کما این که روحانیّت، صدها سال است که تکیه گاه محرومان و مستضعفان، و مدافع حریم اسلام است و در این راه مرارتها دیده است:

«تردیدی نیست که حوزه های علمیّه وعلمای متعهّد، در طول تاریخ اسلام و تشیّع مهمترین پایگاه محکم اسلام در برابر حملات و انحرافات و کجرویها بوده اند. علمای بزرگ اسلام،

در همه عمر خود تلاش نموده اند تا مسائل حلال و حرام الهی را بدون دخل و تصرّف ترویج نمایند.

ص:151

اگر فقهای عزیز نبودند، معلوم نبود امروز چه علومی به عنون علوم قرآن و اسلام و اهل بیت علیهم السلام به خورد توده ها داده بودند.

... که بحمداللّه امروز نتیجه آن زحمات را در آثار و کتب با برکتی همچون کتب اربعه و کتابهای دیگر متقدّمین و متأخّرین، از فقه و فلسفه و ریاضیات و نجوم واصول و کلام و

حدیث و رجال و تفسیر و ادب و عرفان و لغت و تمامی رشته های متنوع مشاهده می کنیم.

اگر ما نام این همه زحمت و مرارت را جهاد فی سبیل اللّه نگذاریم چه باید بگذاریم؟ تصور نمی کنم برای بررسی عمیق همه جانبه علوم اسلامی، طریقه ای مناسبتر از شیوه علمای سلف

یافت شود.

بیش از هزار سال تحقیق و تتبّع علمای راستین اسلام، گواه بر ادّعای ما در راه بارور ساختن نهال مقدّس اسلام است.

صدها سال است که روحانیّت اسلام، تکیه گاه محرومان بوده است و همیشه مستضعفان از کوثر زلال معرفت فقهای بزرگوار سیراب شده اند. از مجاهدت علمی و فرهنگی آنان که بحق، از جهاتی افضل از دماء شهیدان است که بگذریم، آنان در هر عصری از عصار برای دفاع از مقدسات دینی و میهنی خود، مرارتها و تلخیهایی متحمّل شده اند و همراه با تحمّل

اسارتها و تبعیدها، زندانها و اذیّت و آزارها و زخم زبانها، شهدای گران قدری را به پیشگاه

مقدس حق تقدیم نموده اند».

مقاومت، قناعت و احساس مسؤولیت

امام، روی مقاومت روحانیت در برابر طاغوتها و سرمایه داران و نیز فقر و قناعت روحانیت و احساس مسؤولیت آنان تکیه فرموده است:

«علمای اصیل اسلام، هرگز زیر بار سرمایه داران و پول پرستان و خوانین نرفته اند و همواره این شرافت را برای خود حفظ کرده اند و این ظلم فاحش است که کسی بگوید: دست روحانیّت اصیل طرفدار اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله با سرمایه داران در یک کاسه است. خداوند کسانی را که این گونه تبلیغ کرده و یا چنین فکر می کنند نمی بخشد.

روحانیت متعهّد، به خون سرمایه دارانِ زالو صفت، تشنه است و هرگز با آنان سر آشتی نداشته و نخواهد داشت.

آنها با زهد و تقوی و ریاضت، درس خوانده اند و پس از کسب مقامات علمی و معنوی نیز، به همان شیوه زاهدانه و با فقر و تهیدستی و عدم تَعلّق به تجملات دنیا، زندگی کرده اند و هرگز زیر بار منّت و ذلّت نرفته اند. در ترویج روحانیّت و فقاهت، نه زور سرنیزه بوده است

نه سرمایه پول پرستان و ثروتمندان، بلکه هنر و صداقت و تعهّد خود آنان بوده است که مردم

آنان را برگزیده اند.

ص:152

به هر حال، خصوصیّات بزرگی چون قناعت و شجاعت و صبر و زهد و طلب علم و عدم وابستگی به قدرتها و مهمتر از همه، احساس مسؤولیت در برابر توده ها، روحانیت را زنده و پایدار و محبوب ساخته است و چه عزّتی بالاتر از این که روحانیّت، با کمی امکانات، تفکّر

اسلام ناب را بر سرزمین افکار و اندیشه مسلمانان، جاری ساخته است و نهال مقدس فقاهت، در گلستان حیات و معنویت هزاران محقّق، به شکوفه نشسته است».

شهدای روحانیت

امام، همان طور که سخن خود را با درود به شهدای روحانیت آغاز کرده، در سراسر این پیام از آن شهیدان گرانقدر یاد می کند:

«درود بر حاملان امانت وحی و رسالت، پاسداران شهیدی که ارکان عظمت و افتخار انقلاب اسلامی را بر دوش تعهّد سرخ و خونین حمل نموده اند؛ سلام بر حماسه سازان همیشه جاوید روحانیّت که رساله علمیه و عملیه خود را به دَم شهادت و مرکّب خون نوشته اند و بر منبر هدایت و وعظ و خطابه ناس، از شمع حیاتشان، گوهر شب چراغ ساخته اند.

افتخار و آفرین بر شهدای حوزه و روحانیت که در هنگامه نبرد، رشته تعلّقات درس و بحث و مدرسه را بریدند و عِقال تمنیّات دنیا را از پای حقیقت علم برگرفتند و سبکبالان به

میهمانی عرشیان رفتند و در مجمع ملکوتیان شعر حضور، سرودند...

آنان که حلقه ذکر عارفان و دعای سحرِ مناجاتیان حوزه ها و روحانیّت را درک کرده اند در خلسه حضورشان، آرزویی جز شهادت ندیده اند و آنان از عطایای حضرت حق، در میهمانی خلوص و تقرّب جز عطیّه شهادت نخواسته اند.

البته همه مشتاقان و طالبان هم به مراد شهادت نرسیده اند. یکی چون من عمری در ظلمات حصارها و حجابها مانده است ودر خانه عمل و زندگی جز ورق و کتاب منیّت نمی یابد...

شهدای روحانیّت، منحصر به شهدای مبارزه و جنگ در ایران نیستند، یقینا رقم شهدای گمنام حوزه ها و روحانیت که در مسیر نشر معارف و احکام الهی به دست مزدوران و نامردمان، غریبانه جان باخته اند، زیاد است.

در هر نهضت و انقلاب الهی و مردمی، علمای اسلام، اولین کسانی بوده اند که بر تارک جبینشان، خون و شهادت نقش بسته است. کدام انقلاب مردمی اسلامی را سراغ کنیم که در آن، حوزه روحانیّت پیش کسوت شهادت نبوده اند و بر بالای دار نرفته اند و اجساد مطهّرشان

بر سنگ فرشهای حوادث خونین، به شهادت نایستاده است؟ بیش از دو هزار و پانصد نفر از طلاب علوم دینیّه در سراسر ایران در جنگ تحمیلی، شهید شده اند و این رقم، نشان می دهد

که روحانیّت برای دفاع از اسلام و کشور اسلامی ایران تا چه حد مهیّا بوده است. امروز نیز همچون گذشته، شکارچیان استعمار در سرتاسر جهان از مصر و پاکستان و افغانستان و لبنان

ص:153

و عراق و حجاز و ایران و اراضی اشغالی، به سراغ شیردلانِ روحانیّت مخالف شرق و غرب و متّکی به اصول اسلام ناب محمّدی صلی الله علیه و آله رفته اند و از این پس نیز جهان اسلام، هر چندگاه شاهد انفجار خشم جهانخواران، علیه یک روحانی پاک باخته است.

راستی اگر کسی فکر کند که استعمار، روحانیّت را با این همه مجد و عظمت و نفوذ، تعقیب نکرده و نمی کند، ساده اندیشی نیست؟

یقینا اگر جهانخواران می توانستند ریشه و نام روحانیّت را می سوختند؛ ولی خداوند همواره حافظ و نگهبان این مشعل مقدس بوده است و ان شاءاللّه از این پس نیز خواهد بود، به شرط

آن که حیله و مکر و فریب جهانخواران را بشناسیم. خداوندا، شهدای روحانیت و حوزه ها را

از نعم بیکران و رزق حضور خویش بهره مند فرما. خداوندا، به جانبازانشان شفا مرحمت کن

وبه خانواده های شهدایشان صبر و اجر مرحمت فرما و مفقودین و اسرایشان راهر چه زودتر

به اوطانشان برگردان».

شهیدان دیگر

امام بزگوار در این پیام، در کنار شهدای روحانیت، دیگر شهدا را از یاد نبرده و والاترین سپاس و تقدیر خود را از آنان و از پدران و مادرانشان ابراز داشته است:

«... همه اینها از برکت خونهای پاک شهدای عزیز هشت سال نبرد بود، همه اینها از تلاش مادران و پدران و مردم عزیز ایران در ده سالِ مبارزه با آمریکا و غرب و شرق، نشأت گرفت.

من در اینجا از مادران و پدران و خواهران و برادران و همسران و فرزندانِ شهدا و جانبازان، به خاطر تحلیلهای غلط این روزها از شما معذرت می خواهم و از خداوند می خواهم مرا در

کنار شهدای جنگ تحمیلی بپذیرد.

چه کوته نظرند آنهایی که خیال می کنند چون ما در جبهه به آرمان نهایی نرسیده ایم پس شهادت و رشادت و ایثار و از خودگذشتگی و صلابت بی فایده است؟...»

پیروزی انقلاب در همه ابعاد، حتی جنگ

امام، در این پیام مانند همیشه با قامتی رسا و صلابتی مخصوص به خود، فریاد می زند که ما از جنگ یک لحظه پشیمان نیستیم و پیروزی از آنِ ما بوده است:

«من امروز بر این عقیده ام که مقتدرترین افراد در مصاف با آن همه توطئه ها و خصومتها و جنگ افروزیها که در جهان علیه انقلاب اسلامی است، معلوم نبود موفقیّت بیشتری از افراد

موجود بدست می آوردند.

در یک تحلیل منصفانه از حوادث انقلاب، خصوصا از حوادث ده سالِ پس از پیروزی، باید عرض کنم که انقلاب اسلامی ایران، در اکثر اهداف و زمینه ها موفق بوده است و به یاری

ص:154

خداوند بزرگ در هیچ زمینه ای مغلوب و شکست خورده نیست.

حتی در جنگ، پیروزی از آنِ ملت ما گردید و دشمنان، در تحمل آن همه خسارت چیزی به دست نیاوردند.

البته اگر همه علل و اسباب را در اختیار داشتیم در جنگ به اهداف بلندتر و بالاتری می نگریستیم و می رسیدیم ولی این بدان معنا نیست که در اهداف اساسی خود که همان رفع

تجاوز و اثبات صلابت اسلام بود، مغلوب خصم شده ایم. هر روز ما در جنگ برکتی داشته است که در همه صحنه ها از آن بهره جسته ایم:

ما انقلابمان را در جنگ به جهان صادر نموده ایم.

ما مظلومیّت خویش و ستم متجاوزان را در جنگ ثابت نموده ایم.

ما در جنگ، پرده از چهره تزویر جهانخواران کنار زده ایم.

ما در جنگ، دوستان و دشمنانمان را شناخته ایم.

ما در جنگ، به این نتیجه رسیدیم که بایدروی پای خود بایستیم.

ما در جنگ، اُبُهّتِ دو ابرقدرت شرق و غرب را شکستیم.

ما در جنگ، ریشه های انقلاب پرُبار اسلامیمان را محکم کردیم.

ما در جنگ، حسّ برادری و وطن دوستی را در نهاد یکایک مردم بارور کردیم.

ما در جنگ، به مردم جهان و خصوصا مردم منطقه نشان دادیم که علیه تمامی قدرتها و ابرقدرتها سالیان سال می توان، مبارزه کرد.

جنگِ ما، کمک به فتح افغانستان را به دنبال داشت.

جنگِ ما، فتح فلسطین رابه دنبال خواهد داشت.

جنگِ ما، موجب شد که تمامی سردمداران نظامهای فاسد، در مقابل اسلام احساس ذلّت کنند.

جنگِ ما، بیداری پاکستان و هندوستان (و همه ملتهای مسلمان مصر، اردن، ترکیه و دیگران را) به دنبال داشت.

تنها در جنگ بود که صنایع نظامی ما از رشد آن چنانی برخوردار بود...

جنگِ ما جنگِ حق و باطل بود و تمام شدنی نیست.

جنگِ ما جنگِ فقر و غنا بود.

جنگِ ما جنگِ ایمان و رذالت بود.

و این جنگ، از آدم تا ختم زندگی وجود دارد».

ص:155

خطر تحجّرگرایی و تقدس نمایی

امام، حوزه های علمیه را از تحجّرگرایی و فریب تحجّرگرایان که قبلاً به تفصیل راجع به آن بحث شد برحذر داشته است و خون دل چند ساله را از دست این گروه، از نیش قلم خود بیرون ریخته است:

«در حوزه های علمیّه هستند افرادی که علیه انقلاب و اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله فعالیت دارند، امروز با ژست تقدّس مآبی چنان تیشه به ریشه دین و انقلاب و نظام می زنند که گویی وظیفه ای غیر از این ندارند.

خطر تحجّرگرایان و مقدس مآبانِ احمق، در حوزه های علمیه کم نیست، طلاب عزیز لحظه ای از فکر این مارهای خوش خط و خال کوتاهی نکنند. اینها مروّج اسلام آمریکایی اند

و دشمن رسول اللّه، آیا در مقابل این افعیها، نباید اتّحاد طلاّب عزیر حفظ شود؟

عده ای مقدس گرای واپس گرا همه چیز را حرام می دانستند و هیچ کس قدرت این رانداشت که در مقابل آنها قد علم کند.

خونِ دلی که پدر پیرتان، از این دسته متحجّر خورده است هرگز از فشارها و سختیهای دیگران نخورده است.

حماقت روحانی در معاشرت با مردم، فضیلت شده بود.

به زعم بعض افراد، روحانیت زمانی قابل احترام و تکریم بود که حماقت از سراپای وجودش ببارد والاّ عالم سیّاس و روحانی کاردان و زیرک کاسه ای زیر نیم کاسه داشت و این

از مسائل رایج حوزه ها بود که هر کس کج راه می رفت متدیّن تر بود.

یادگرفتن زبان خارجی، کفر و فلسفه و عرفان گناه و شرک به شمار می رفت، علمای دین باور در همین حوزه ها تربیت شدند و صفوف خویش را از دیگران جدا کردند. قیام بزرگ اسلامی مان نشأت گرفته از همین بارقه است».

تحجّر فکری و جدایی دین از سیاست

«البته هنوز حوزه ها به هر دو تفکر آمیخته اند و باید مراقب بود که تفکر جدایی دین از سیاست از لایه های تفکر اهل جمود، به طلاب جوان سرایت نکند، و یکی از مسائلی که باید

برای طلاّب جوان ترسیم شود همین قضیّه است که چگونه در دوران وانفسای نفوذ مقدّسین نافهم و ساده لوحانِ بی سواد، عدّه ای کمر همت بستند و برای نجات اسلام و حوزه و روحانیت، از جان و آبرو سرمایه گذاشتند.

اوضاع مثل امروز نبود، هر کس صددرصد معتقد به مبارزه بود زیر فشارها و تهدیدهای مقدّس نماها از میدان به در می رفت.

ترویج تفکّر شاه سایه خدا است، و یا با گوشت و پوست نمی توان در مقابل توپ و تانک

ص:156

ایستاد، و این که ما مکلّف به جهاد و مبارزه نیستیم، و یا جواب خون مقتولین را چه کسی می دهد، و از همه شکننده تر، شعار گمراه کننده «حکومت قبل از ظهور امام زمان علیه السلامباطل

است» و هزاران اِنْ قلتِ دیگر، مشکلات بزرگ و جان فرسایی بودند که نمی شد با نصیحت و

مبارزه منفی و تبلیغات، جلو آنها را گرفت.

تنها راه حل، مبارزه و ایثار و خون بود که خداوند وسیله اش را آماده نمود. علما و روحانیت متعهّد، سینه را برای مقابله با هر تیر زهرآگینی که به طرف اسلام شلیک می شد، آماده نمودند و به مَسلخ عشق آمدند.

واقعا روحانیت اصیل در تنهایی و اسارت، خون می گریست که چگونه آمریکا و نوکرش پهلوی، می خواهند ریشه دیانت اسلام را برکنند و عده ای روحانی مقدّس نمای ناآگاه یا بازی خورده وعده ای وابسته که چهره شان بعد از پیروزی روشن گشت، مسیر این خیانت بزرگ را هموار نمودند. آنقدر که اسلام، از این مقدّسین روحانی نما ضربه خورده است از هیچ قشر

دیگر نخورده است...

استکبار، وقتی که از نابودی مطلق روحانیت و حوزه ها مأیوس شد، دو راه را برای ضربه زدن انتخاب نمود: یکی راه ارعاب و زور و دیگری راه خدعه و نفوذ. در قرن معاصر، وقتی حربه

ارعاب و تهدید چندان کارگر نشد، راههای نفوذ تقویت گردید.

اولین و مهمترین حرکت، ابقای شعار جدایی دین از سیاست است که متأسفانه این حربه، در حوزه روحانیت، تا اندازه ای کارگر شده است تا جایی که دخالت در سیاست، دون شأنِ فقیه،

و ورود در معرکه سیاسیون، تهمتِ وابستگی به اجانب را به همراه می آورد.

ضربات روحانیت ناگاه وابسته به مراتب کاری تر از اغیار بوده و هست، در شروع مبارزات، اگر می خواستی بگویی شاه خائن است بلافاصله جواب می شنیدی که «شاه شیعه است».

خطرِ اختلاف روحانیت مبارز

«مسأله دیگر، این که امروز مقابله و تجزیه روحانیت انقلابی به سود کیست؟ دشمنان، از دیرباز برای اختلاف افکنی میان روحانیون آماده شده اند، غفلت از آنان، همه چیز را بر باد می دهد، حال اختلاف به هر شکلی باشد، بدبینی شدید نسبت به مسؤولین بالا باشد یا مرزبندی فقه سنّتی و پویا و امثال آن. اگر طلاب و مدرسّین حوزه علمیه با یکدیگر هماهنگ

نباشند، نمی توان پیش بینی نمود که موفقیّت از آن کیست و اگر بر فرض محال، حاکمیّت فکری از آن روحانی نماها و متحجّرین گردد، روحانیت انقلابی جواب خدا و مردم را چه می دهد؟

اگر خدای ناکرده اینها شکسته شوند چه نیرویی جای آنان را خواهد گرفت و آیا ایادی استکبار، روحانی نماهایی را که تا حد مرجعیّت تقویت نموده است یا فرد دیگری را بر

ص:157

حوزه ها حاکم نمی کنند؟

خلاصه؛ اختلاف به هر شکلی کوبنده است، وقتی نیروهای مؤمن به انقلاب حتی به اسم فقه سنّتی و فقه پویا، به مرز جبهه بندی برسند، آغاز باز شدن راه استفاده دشمنان خواهد بود،

جبهه بندی نهایةً معارضه پیش می آورد.

البته هیچ گاه نگران مباحثات تند طلبگی در فروع و اصول فقه نبوده ام، ولی نگران تقابل و تعارض جناحهای مؤمن به انقلابم که مبادا منتهی به تقویت جناح رفاه طلب بی درد و نق بزن گردد.

نتیجه می گیریم که اگر روحانیون طرفدار اسلام ناب و انقلاب دیر بجنبند ابرقدرتها و نوکرانشان مسائل را به نفع خود خاتمه می دهند».

فقه سنّتی و پویا و اجتهاد جواهری

«امّا در مورد روش تحصیل و تحقیق حوزه ها، این حانب معتقد به فقه سنّتی و اجتهاد جواهری هستم و تخلّف از آن را جایز نمی دانم، اجتهاد به همان سبک صحیح است ولی بدان معنا نیست که فقه اسلام پویا نیست.

زمان و مکان، دو عنصر تعیین کننده در اجتهادند، مسأله ای که در قدیم دارای حکمی بوده است به ظاهر، همان مسأله در روابط حاکم بر سیاست و اجتماع و اقتصاد یک نظام، ممکن است حکم جدیدی پیدا کند. بدان معنا که با شناخت دقیق روابط اقتصادی و اجتماعی و سیاسی، همان موضوع اول، که از نظر ظاهر با قدیم فرقی نکرده است، واقعا موضوع جدیدی شده است که قهرا حکم جدیدی می طلبد. مجتهد باید به مسائل زمان خود احاطه داشته باشد. برای مردم و جوانان و حتّی عوام هم قابل قبول نیست که مرجع و مجتهدش بگوید من در مسائل سیاسی اظهار نظر نمی کنم.

حکومت، در نظر مجتهد واقعی، فلسفه عملی تمامی فقه در تمامی زوایای زندگی بشریّت است. حکومت، نشان دهنده جنبه عملی فقه در برخورد با تمامی معضلات اجتماعی و سیاسی و نظامی و فرهنگی است. فقه، تئوری واقعی و کامل اداره انسان و اجتماع از گهواره

تا گور است».

خطر لیبرالها برای انقلاب اسلامی

گروهی که به عمق انقلاب اسلامی پی نبرده و به آن اعتقاد نداشته اند و هم آهنگی آنان با انقلاب، به منظور رسیدن به اهداف لیبرالی خودشان بوده است، در اول انقلاب، از باب قحط الرجالی و مصلحت اندیشی، روی کار آمدند و ضربه های کاری به انقلاب زدند. اخیرا نیز سکّوی مطمئنّی برای خود یافته بودند و با نزدیک شدن به یک مرکز قدرتِ روحانیت، خواب بقدرت رسیدن دوباره

ص:158

می دیدند، که امام بزرگوار به موقع، از این خطر جلوگیری کرد و فرازهایی از پیام روحانیّت، ناظر به همین جریان است تا عناصر پاک دل و خوش باور، دوباره گول آنان را نخورند وبلندگوی منویّات

آنان نگردند. و این یکی از علل تصمیم جدید امام در باره رهبری آینده است:

«امروز بعد از ده سال پیروزی انقلاب اسلامی، همچون گذشته اعتراف می کنم که بعضی تصمیمات اول انقلاب در سپردن پستها و امور مهمه کشور به گروهی که عقیده خالص و واقعی به اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله نداشته اند، اشتباهی بوده است که تلخی آثار آن به راحتی از میان نمی رود. گر چه در آن موقع هم من شخصا مایل به روی کار آمدن آنان نبودم ولی با صلاحدید و تأیید دوستان، قبول نمودم و الآن هم سخت معتقدم که آنان به چیزی کمتر از انحراف انقلاب از تمامی اصولش و حرکت به سوی آمریکای جهانخوار، قناعت نمی کنند در حالی که در کارهای دیگر نیز جز حرف و ادعا هنری ندارند.

امروز، هیچ تأسفی نمی خوریم که آنان در کنار ما نیستند چرا که از اول هم نبوده اند انقلاب به هیچ گروهی بدهکاری ندارد، و ما هنوز هم چوب اعتمادهای فراوان خود رابه گروهها و لیبرالها می خوریم.

آغوش کشور و انقلاب همیشه برای پذیرفتن همه کسانی که قصد خدمت وآهنگ مراجعت داشته و دارند گشوده است، ولی نه به قیمت طلبکاری آنان از همه اصول که چرا مرگ بر آمریکا گفتید؟ چرا جنگ کردید؟ چرا نسبت به منافقین و ضدّ انقلابیون حکم خدا را جاری

می کنید؟ چرا شعار «نه شرقی و نه غربی» داده اید؟ چرا لانه جاسوسی را اشغال کرده ایم؟ و صدها چرای دیگر.

و نکته مهم در این رابطه این که نباید تحت تأثیر طرحهای بی جا و بی مورد نسبت به دشمنان خدا و مخالفین و متخلّفین نظام به گونه ای تبلیغ کنیم که احکام خدا و حدود الهی زیر

سؤال بروند.

من بعضی از این موارد را نه تنها به سود کشور نمی دانم که معتقدم دشمنان، از آن بهره می برند. من به آنهایی که دستشان به رادیو و تلویزیون و مطبوعات می رسد و چه بسا حرفهای دیگران را می زنند صریحا اعلام می کنم:

«تا من هستم نخواهم گذاشت حکومت به دست لیبرالها بیفتد».

تا من هستم نخواهم گذاشت منافقین، اسلام این مردم بی پناه را از بین ببرند.

تا من هستم از اصول نه شرقی و نه غربی عدول نخواهم کرد.

تا من هستم دست ایادی آمریکا و شوروی را در تمام زمینه ها کوتاه می کنم».

ص:159

افسانه تجدید نظر در سیاست کشور

«آنان که هنوز بر این باورند و تحلیل می کنند که باید در سیاست و اصول دیپلماسی خود تجدید نظر نماییم و ما خامی کرده ایم و اشتباهات گذشته را نباید تکرار کنیم و معتقدند که شعارهای تند با جنگ، سبب بدبینی غرب و شرق نسبت به ما و نهایةً انزوای کشور شده است و اگر ما واقع گرایانه عمل کنیم آنان با ما برخورد متقابل انسانی می کنند و احترام متقابل به ملت ما و اسلام و مسلمین می گذراند، این یک نمونه ای که خدا می خواست پس از انتشار

کتاب کفرآمیر «آیات شیطانی» در این زمان، اتفاق بیفتد و دنیای تفرعن و استکبار و بربریّت، چهره واقعی خود را در دشمنی دیرینه اش با اسلام بر ملا سازد تا ما از ساده اندیشی به درآییم و همه چیز را به حساب اشتباه و سوء مدیریت و بی تحرّکی نگذرایم و با تمام وجود درک کنیم که مسأله اشتباه ما نیست، بلکه تعهّد جهان خواران به نابودی اسلام و مسلمین است والاّ مسأله فردی سلمان رُشدی آن قدر برایشان مهم نیست که همه صهیونیستها و استکبار پشت سر او قرار بگیرند.

روحانیّون و مردم عزیز حزب اللّه و خانواده شهدا، حواسشان را جمع کنند که با این تحلیلها و افکار نادرست، خون عزیزانشان پایمال نشود.

ترس من این است که تحلیل گرانِ امروز، ده سال دیگر بر کرسی قضاوت بنشینند و بگویند که باید دید فتوای اسلامی و حکم اعدام سلمان رُشدی مطابق اصول و قوانین دیپلماسی بوده

است یا خیر؟ و نتیجه گیری کنند که چون بیان حکم خدا، آثار و تبعاتی داشته است و بازار

مشترک و کشورهای غربی علیه ما موضع گرفته اند، پس باید خامی نکنیم و از کنار اهانت کنندگان به مقام مقدّس پیامبر صلی الله علیه و آله و اسلام و مکتب بگذریم!!»

نکات و دقایق این پیام مانند همه پیامهای دیگر امام، آن قدر زیاد و عمیق است که هر جمله آن، شرح و تفسیر لازم دارد و از حوصله یک مقاله خارج است، همین قدر هم بیش از حدّ انتظار و توقع خوانندگان می باشد که باید از تطویل آن پوزش خواست. والحمدللّه اوّلاّ و آخرا.

متن نامه امام به گورباچف

جناب آقای گورباچف صدر هیئت رئیسه اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی

با امید خوشبختی و سعادت برای شما و ملت شوروی

از آنجا که پس از روی کار آمدن شما چنین احساس می شود که جنابعالی در تحلیل حوادث سیاسی جهان خصوصا در رابطه با مسائل شوروی، در دور جدیدی از بازنگری و تحول و برخورد قرار گرفته اید و جسارت و گستاخی شما در برخورد با واقعیات جهان، چه بسا منشأ

تحولات و موجب به هم خوردن معادلات فعلی حاکم بر جهان گردد، من هم دیدم نکاتی را

ص:160

یادآور شوم.

هر چند ممکن است حیطه تفکر و تصمیمات جدید شما تنها روشی برای حلّ معضلات حزبی و در کنار آن حلّ پاره ای از مشکلات مردمتان باشد، ولی به همین اندازه هم شهامت

تجدید نظر در مورد مکتبی که سالیان سال فرزندان انقلابی جهان را در حصارهای آهنین زندانی

نموده بود قابل ستایش است. و اگر به فراتر از این مقدار فکر می کنید اولین مسئله ای که مطمئنا باعث موفقیت شما خواهد شد اینست که در سیاست اسلاف خود دائر بر خدازدائی و دین زدائی از جامعه که تحقیقا بزرگترین و با بالاترین ضربه را بر پیکر مردم کشور شوروی وارد کرده است، تجدید نظر نمائید و بدانید که برخورد واقعی با قضایای جهان جز از این طریق

میسر نیست.

البته ممکن است از شیوه های ناصحیح و عملکرد غلط قدرتمندان پیشین کمونیسم در زمینه اقتصاد، باغ سبز و زیبای غرب رخ بنماید ولی حقیقت جای دیگری است. شما اگر بخواهید در

این مقطع تنها گره های کور اقتصادی سوسیالیسم و کمونیسم را با پناه بردن به کانون سرمایه داری غرب حل کنید. نه تنها دردی از جامعه خویش را دوا نکرده اید، که دیگران باید

بیایند و اشتباهات شما را جبران کنند. چرا که هر قدر اگر مارکسیسم در روشهای اقتصادی و اجتماعی به بن بست رسیده است، دنیای غرب هم در همین مسائل البته به شکل دیگر و نیز در

مسائل دیگر گرفتار حادثه است.

جناب آقای گورباچف

باید به حقیقت رو آورد. مشکل اصلی کشور شما مسئله مالکیت و اقتصاد و آزادی نیست. مشکل شما عدم اعتقاد واقعی به خدا است، همان مشکلی که غرب را هم به ابتذال و بن بست

کشیده و یا خواهد کشید. مشکل اصلی شما مبارزه طولانی و بیهوده با خدا و مبدأ هستی و

آفرینش است.

جناب آقای گورباچف

برای همه روشن است که از این پس کمونیسم را باید در موزه های تاریخ سیاسی جهان جستجو کرد. چرا که مارکسیسم جوابگوی هیچ نیازی از نیازهای واقعی انسان نیست، چرا که

مکتبی است مادی، و با مادیت نمی توان بشریت را از بحران عدم اعتقاد به معنویت که اساسی ترین درد جامعه بشری در غرب و شرق است، به در آورد.

حضرت آقای گورباچف

ممکن است شما اثباتا در بعضی جهات به مارکسیسم پشت نکرده باشید و از این پس هم در مصاحبه ها اعتقاد کامل خودتان را به آن ابراز کنید، ولی خود می دانید که ثبوتا اینگونه نیست. رهبر چین اولین ضربه را به کمونیسم زد و شما دومین و علی الظاهر آخرین ضربه را بر پیکر آن

ص:161

نواختید. امروز دیگر چیزی به نام کمونیسم در جهان نداریم. ولی از شما جدّا می خواهم که در شکستن دیوارهای خیالات مارکسیسم، گرفتار زندان غرب و شیطان بزرگ نشوید. امیدوارم افتخار واقعی این مطلب را پیدا کنید که آخرین هدیه های پوسیده هفتاد سال کره ی جهان

کمونیسم را از چهره تاریخ و کشور خود بزدائید. امروز دیگر دولتهای همسو با شما که دلشان

برای وطن و مردمشان می طلبد، هرگز حاضر نخواهند شد بیش از این منابع زیرزمینی و روزمینی کشورشان را برای اثبات موقعیت کمونیسم - که صدای شکستن استخوانهایش به گوش فرزندانشان رسیده است - مصرف کنند.

آقای گورباچف

وقتی از گلدسته های مساجد بعضی از جمهوریهای شما پس از هفتاد سال، بانگ اللّه اکبر و شهادت به رسالت حضرت ختمی مرتبت صلی اللّه علیه و آله وسلم بگوش رسید، تمامی طرفداران اسلام ناب محمدی9 را از شوق به گریه انداخت. لذا لازم دانستم این موضوع را به شما گوشزد کنم که بار دیگر به دو جهان بینی مادی و الهی بیاندیشید.

مادّیون معیار شناخت در جهان بینی خویش را «حسّ» دانسته و چیزی را که محسوس نباشد از قلمرو علم بیرون می دانند و هستی را همتای ماده دانسته و چیزی را که ماده ندارد موجود

نمی دانند. قهرا جهان غیب مانند وجود خداوند تعالی و وحی و نبوت و قیامت را یکسره افسانه

می دانند. در حالی که معیار شناخت در جهان بینی الهی اعم از «حسّ و عقل» می باشد و چیزی که معقول باشد داخل در قلمرو علم می باشد گر چه محسوس نباشد، لذا هستی اعم از غیب و شهادت است و چیزی که ماده ندارد می تواند موجود باشد. و همان طور که موجود مادی به «مجرد» استناد دارد، شناخت حسی نیز به شناخت عقلی متکّی است. قرآن مجید اساس تفکر مادی را نقد می کند و به آنان که بر این پندارند که خدا نیست و گرنه دیده می شد «لن نؤمن لک حتی نری اللّه جهرة» می فرماید: «لا تدرکه الابصار و هو یدرک الائصار و هواللطیف الخبیر» از قرآن عزیز و کریم و استدلالات آن در موارد وحی و نبوت و قیامت بگذریم که از نظر شما اول بحث است اصولاً میل نداشتم شما را در پیچ و تاب مسائل فلاسفه، بخصوص فلاسفه اسلامی بیندازم. فقط به یکی دو مثال ساده و فطری وجدانی که سیاسیون می توانند از آن بهره ای ببرند بسنده می کنم: این از بدیهیات است که ماده و جسم، هر چه باشد، از خود بی خبر است. یک

مجسمه سنگی یا مجسمه مادی انسان، هر طرف آن از طرف دیگرش محجوب است. در صورتیکه به عیان می بینیم که انسان و حیوان، از همه اطراف خود آگاه است. می داند کجاست،

در محیطش چه می گذرد، در جهان چه غوغائی است، پس در حیوان و انسان، چیز دیگری است که فوق ماده است و از عالم ماده جدا است و با مردن ماده نمی میرد و باقی است.

انسان در فطرت خود هر کمالی را بطور مطلق می خواهد، و شما خوب می دانید که انسان

ص:162

می خواهد قدرت مطلق جهان باشد وبه هیچ قدرتی که ناقص است دل نبسته است. اگر عالم را در اختیار داشته باشد و گفته شود: جهان دیگری هم است، فطرتا مایل است آن جهان را هم در

اختیار داشته باشد، انسان هر اندازه دانشمند باشد و گفته شود: علوم دیگری هم هست، فطرتا

مایل است آن علوم را هم بیاموزد. پس قدرت مطلق و علم مطلق باید باشد تا آدمی دل به آن

ببندد. آن خداوند متعال است که همه به آن متوجه ایم گر چه خود ندانیم.

انسان می خواهد به «حق مطلق» برسد تا فانی در خدا شود. اصولاً اشتیاق بزندگی ابدی در نهاد هر انسانی نشانه وجود جهان جاوید و مصون از مرگ است.

اگر جنابعالی میل داشته باشید در این زمینه ها تحقیق کنید می توانید دستور دهید که صاحبان اینگونه علوم، علاوه بر کتب فلاسفه غرب، در این زمینه به نوشته های فارابی و

بوعلی سینا رحمه اللّه علیهما در حکمت مشاء مراجعه کنند تا روشن شود که: قانون علیّت و معلولیّت که هر گونه شناختی بر آن استوار است معقول است نه محسوس، و ادراک معانی کلی و نیز قوانین کلی که هر گونه استدلال بر آن تکیه دارد، معقول است نه محسوس. و نیز به کتابهای

سهروردی رحمه اللّه علیه در حکمت اشراق مراجعه نموده و برای جنابعالی شرح کنند که: جسم

و هر موجود مادی دیگر به نور صرف که منزه از حس می باشد، نیازمند است، و ادراک شهودی

ذات انسان از حقیقت خویش، مبرّا از پدیده حسی است. و از اساتید بزرگ بخواهید تابه حکمت متعالیه صدرالمتالهین رضوان اللّه تعالی علیه و حشره اللّه مع النبیین و الصالحین مراجعه نمایند تا معلوم گردد که: حقیقت علم، همانا وجودی است مجرد از ماده و هر گونه اندیشه از ماده منزه است و به احکام ماده محکوم نخواهد شد.

دیگر شما را خسته نمی کنم و از کتب عرفا بخصوص محیی الدین ابن عربی نام نمی برم، که اگر خواستید از مباحث این بزرگمرد مطلع گردید تنی چند از خبرگان تیزهوش خود را که در

این گونه مسائل قویّا دست دارند، راهی قم گردانید تا پس از چند سالی با توکل بخدا، از عمق لطیف باریکتر زموی منازل معرفت آگاه گردند. که بدون این سفر آگاهی از آن امکان ندارد.

جناب آقای گورباچف

اکنون بعد از ذکر این مسائل و مقدمات، از شما می خواهم در باره اسلام بصورت جدّی تحقیق و تفحص کنید و این نه به خاطر نیاز اسلام و مسلمین به شما، که به جهت ارزشهای

واحد و جهان شمول اسلام است که می تواند وسیله راحتی و نجات همه ملتها باشد و گِرِه

مشکلات اساسی بشریت را باز نماید. نگرش جدّی به اسلام ممکن است شما را برای همیشه از مسئله افعانستان و مسائلی از این قبیل در جهان نجات دهد، ما مسلمانان جهان را مانند

مسلمانان کشور خود دانسته و همیشه خود را در سرنوشت آنان شریک می دانیم.

با آزادی نسبی مراسم مذهبی در بعضی از جمهوریهای شوروی، نشان دادید که دیگر این

ص:163

گونه فکر نمی کنید که مذهب مخدّر جامعه است. راستی مذهبی که ایران را در مقابل ابرقدرتها

چون کوه استوار کرده است، مخدّر جامعه است؟ آیا مذهبی که طالب اجرای عدالت در جهان، و خواهان آزادی انسان از قیود مادی و معنوی است مخدّر جامعه است؟ آری مذهبی که وسیله شود تا سرمایه های مادی و معنوی کشورهای اسلامی و غیر اسلامی، در اختیار ابرقدرتها و

قدرتها قرار گیرد و بر سر مردم فریاد کشد که دین از سیاست جدا است، مخدّر جامعه است.

ولی این دیگر، مذهب واقعی نیست، بلکه مذهبی است که مردم ما آن را مذهب امریکائی می نامند.

در خاتمه صریحا اعلام می کنم که جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگترین و قدرتمندترین پایگاه جهان اسلام به راحتی می تواند خلأ اعتقادی نظام شما را پر نماید. و در هر صورت کشور ما همچون گذشته به حسن همجواری و روابط متقابل معتقد است و آنرا محترم می شمارد والسلام علی من اتبع الهدی.

ص:164

خود نشان می دادند اما همه بر عظمت آن تأکید داشتند. این فاجعه، مسلمانان جهان را در غم ماتم فرو برد و همه را به سوک نشاند، بلکه از دیگر مردم جهان، آنان که شیفته آزادی، حق خواهی،

دلاوری، مقاومت و سرسختی امام، در برابر زورگویان جهان بودند، آنان نیز با مسلمانان در این غم شریک و با آنان در این سوک بزرگ همصدا و همنوا شدند.

درباره علی علیه السلام گفته اند: کسی نیست او را بشناسد و شیفته او نباشد. زیرا مجسمه حقیقت و راستی بود و هر کسی ناچار است او را دوست بدارد. این فرزند علی هم در جهان معاصر همین گونه

بود. کیست که نام و آوازه او را شنیده باشد و شیفته او نگردد؟ در این جا اسلام و دین مطرح نیست. حقیقت خواهی مطرح است. هر کس طالب حق و حقیقت است، ناچار است در برابر این مردِ حق و

اُسوه مقاومت سر تعظیم فرود آورد.

کدام عالِم مسلمان و غیر مسلمان و رهبر روحانی در جهان یافت می شود که نسبت به این رهبر قرن، احساس عظمت نکند؟ کدام رهبر سیاسی در غرب و شرق وجود دارد که درس رهبری سیاسی را از امام، بهتر آموخته باشد و یا در پیشگاه او خضوع ننماید؟ کدام روان شناس و جامعه شناس را پیدا می کنید که بهتر از امام، نبض جامعه را در دست داشته و موقع شناستر از او باشد؟

کیست که به تنهایی و با دست خالی، اما با هوشی سرشار و علمی ژرف و عزمی استوار و دلی لبریز از عشق خدا، در برابر همه زورمندانِ تا دندان مسلّحِ جهان، بایستد و بر همه پیروز شود و اَثرِ زور و تزویرشان را بر باد دهد؟

کیست که همه نقشه های غرب و شرق را نقش بر آب نماید؟

کیست در جهان کنونی، که تا این پایه همه جا مطرح باشد؟ و با این که هزاران کتاب و مقاله در

باره او نوشته اند باز هم شخصیّت او مطلب برای نوشتن و تجزیه و تحلیل نویسندگان و تحلیل گران

جهان دارد؛ مگر او وجودی نامتناهی و شخصیّتی خارق العاده بود؟

باز راجع به علی علیه السلام گفته اند: دوستانش از ترس، فضایل او را پنهان کردند و دشمنانش از خشم، مع ذلک فضایل او کتابها را پر کرده است.

امام خمینی، دوستانش در کشورهای مسلمان و در ایران پیش از پیروزی انقلاب، از ترس جهانخواران، استعمارگران و حکومتهای دست نشانده، مقام و عظمت او را با هم سرگوشی می کردند.

دشمنانش هم صدها کتاب و مقاله و هزاران ساعت در سال، از وقت رادیو و تلویزیونهای خود را صرف بدگویی و دشنام و شایعه سازی برای او کردند، اما به وضوح می بینیم که شخصیّت او همچنان می درخشد و از این همه معرکه ها پیروز بیرون آمده است. باز هم او همچنان در اوج قداست و طهارت و در قله عظمت قرار دارد.

استعمار، کوشش کرد که او را از صحنه سیاست و از رواق روحانیّت، بیرون براند، و کاری کند که هنگام مرگ دیگر یک قهرمان نمیرد. اما به این آرزو نرسید و او همچنان، قهرمان یکه تاز جهان

ص:166

سیاست و روحانیت است. و نام او قرنها، در درون دلها و روی صفحات تاریخ، زنده و جاوید خواهد بود.

براستی او نور خدا بود که در این عصر ظلمانی طلوع کرد و جهان را روشنی بخشید. او روح خدا بود که در کالبد بی جان جهان مادّی دمید و آن را زنده کرد. او با شخصیت روحانی خود، وجود خدا و حقانیّت اسلام و جاودانگی این دین را ثابت کرد و نظریّه مهدی موعود و غلبه او بر همه ادیان و بر جهان را توجیه نمود.

او با ایمان و مقاومتِ خود میلیونها انسان را در جهان، با ایمان و مقاوم کرد. او به ملتهای

مستضعف یاد داد که چگونه از ذلت و استضعاف و از زیر یوق مستکبران بیرون آیند. او به روحانیان و مبلّغانِ مذاهب یاد داد که از چه راه مردم را به خدا و دین سوق دهند. او به فقیهان و مجتهدان، درسِ فقاهت و اجتهاد، به سیاستمداران جهان، درس سیاست، به رزمندگانِ میدانها درس رزم، به انقلابیون درس انقلاب، به زاهدان درس زهد، به عارفان درس عرفان، به رهبران جهان درس رهبری، به

اقتصاددانان جهان درس اقتصاد سالم، و به زورگویان جهان هم نوید مرگ و نابودی داد.

او با روحانی نماها، سیاست بازان، زورگویان، مال اندوزان، فتنه انگیزان و بدخواهان جهان

درافتاد و بر همه پیروز گردید.

می گویند علی علیه السلام: قسیم الجنّة و النار و میزان حقّ و باطل است. امام نیز در عصر ما و اعصار آینده، میزان حق و باطل خواهد بود. هر کس به راه او برود حق است و هر کس از راه او فاصله بگیرد باطل است.

او در مقیاسِ جهانی، میزان عدالت و حق خواهی و اسلام راستین است و همه باید او را شاخصِ

راه و دلیل سعادت و معیار واقعیّت بشناسند و از او تبعیت کنند. خطّ او خطّ خدا و رسول است و جز آن بیراهه است.

سعه وجودی امام، با یک مقاله و یک کتاب تبیین نمی شود و در این شماره از مشکوة که همزمان

با رحلت امام هنوز اسیر چاپخانه است نمی توان بیش از این سخن گفت. پس همان بهتر که شماره

بعد را به یاد امام اختصاص دهیم و کمی از بسیار و نمونه ای از خروار را در وصف امام از زبان گویندگان و نویسندگان باز گوییم.

«السَّلامُ عَلَیکَ أَیُّهَا العَبدُ الصَّالُحِ المِطِیعُ لِلّهِ و لِرَسُولِهِ أشهَدُ أَنَّکَ قَد أَقَمتَ الصَّلاةَ وَ آتَیتَ الزَّکاةَ وَ أَمَرتَ بِالمَعرُوفِ وَنَهَیتَ عَن المُنکَرِ وَجاهَدتَ فِی اللّه ِ حَقَّ جَهادِهِ».

در این جا، این مصیبت عظمی را به همه حق جویان، عدالت خواهان، عالمان دین، پژوهندگان راه حق، حوزه های علمیه، استادان و دانشجویان دانشگاه، مستضعفان، کارگران، عاشقان حقیقت،

شیفتگان راه خدا، طالبان اسلام ناب محمدی، ستیزگران با اسلام آمریکایی و استعماری و بالاخره به همه شاگردان و خاندان محترم امام، پاسداران فداکار و شهیدان زنده انقلاب بخصوص حضرت آیت

ص:167

اللّه خامنه ای رهبر معظّم و محبوب جمهوری اسلامی ایران صمیمانه و با تمام وجود تسلیت می گوییم: «عَظَّمَ اللّه ُ لَنا وَلَکُم الأَجرَ بِمُصابَنا بِالإمامِ الخُمَینی رِضوانُ اللّه تَعَالی عَلَیهِ وَقَدَسَّ اللّه نَفسَهُ الزَّکِیَّةَ».

ص:168

ظلماتی و چه نوری؟ ظلمات جهل، ظلمات حسد، ظلمات بدخلقی، ظلمات خودخواهی، ظلمات تقلید، ظلمات بدبختی و سرشکستگی و بردگی. خداوند مؤمنین را از این ظلمات و هزاران امثال این ظلمات که به گفته قرآن ظُلُماتٌ بَعضُها فَوقَ بَعض(1) بیرون می آورد و آنها را به جهان نور؛ نور تقوا، نور صفا، نور معرفت، نور حریّت، نور استقلال... وارد می کند.

این جناح مؤمنین در برابر جناح دیگری است به نام جناح کافران و دشمنان خدا، آنها هم ولیّ

دارند و بلکه اولیاء دارند، مؤمنین فقط یک ولی دارند، و او خدا است. اما کافران اولیاء دارند وَالَّذینَ کَفَرُوا اَولیاؤُهُمُ الطّاغوتُ این کلمه طاغوت خیلی گسترده است: طغیانگر، ظالم، ستمگر، شیّاد، بی وجدان، بی عاطفه، قانون نشناس و هر چه از این مضامین که می شود در ردیف ظلمات و در

محتوای ظلمات جا بگیرد، در طاغوت جمع است و کافران، اولیاءشان طاغوت است. طاغوت نسبت به کسانی که ولایت آنها را به عهده دارد چه می کند؟ «یُخْرِجُهُمْ مِنَ النّورِ الَی الظُّلمات» اگر فرضا مردمی که زیر سرپرستی طاغوت قرار گرفته اند؛ بر حسب فطرت، بر حسب وجدان، بر حسب ترتیب، بر حسب دین و آیینی که قبلاً داشتند دارای نوری هم باشند، همان ذره نور را هم طاغوت از آنها می گیرد. خاصیّت طاغوتی گری این است که پیروان خویش را از نور خارج و به ظلمات وارد می کند. انسان طاغوتی انسانی است تاریک یُخرِجُونَهُمْ مِنَ النّورِ اِلَی الظّلُمات.

توجه بفرمایید در طرف مؤمنین، ولی، واحد است و در طرف کافران اولیاء متعدد؛ در طرف ولایت خدا، سخن از نور است، نور واحد است، اما در طرف ولایت طاغوت و شیطان، ظلمات در

قبال نور قرار دارد. نور یکدست است. مؤمنین هم که دارای نور هستند یکدستند، واحدند، امت واحده هستند، یدِ واحده هستند، برادرند، اِنَّمَا المُؤمِنُونَ اِخوَةٌ(2)؛ چرا؟ چون همه در تشعشع یک نور زندگی می کنند. ولایت خداوند همین سرپرستی است، دست بنده خود را می گیرد و او راگام به گام و پلّه پلّه به سویِ خود بالا می برد. او را راهنمایی می کند به صراط مستقیم. اِهدِنَا الصِّراطَ المُستَقیم که همان راه انبیا است، راه بزرگان است، راه صدیقین است. فأولئِکَ مَعَ الَّذینَ اَنعَم اللّه ُ عَلَیهِم مِنَ النبیّین وَ الصِّدیقینَ وَالشُهَداءِ وَالصّالِحینَ وَحَسُنَ اُولئِکَ رفیقا(3).

بنابراین، مؤمنین در جهان، یک حزب اند «حزب اللّه» لیدر حزبشان خدا است، در حالی که کافران، احزاب اند(4) با لیدرها و اولیاء گوناگون، خدا مؤمنین را از ظلمات بیرون می آورد و به نور وارد نموده، آنها را هدایت می کند، همان طور که کسانی را که بر آنها انعام کرده، هدایت کرده؛ و آنان انبیا هستند و صدّیقین و شهدا و صالحین، در دنیا چنین اند و در آخرت هم با همین دسته محشورند.

ولایت، مثل عشق و مثل محبّت، طرفینی است، لهذا در قرآن، خدا ولیّ مؤمنین است، مؤمنین هم

ص:170

اولیاء اللّه می باشند: اَلا اِنَّ اَولیاءَ اللّه لاخَوفٌ عَلَیهِم وَلاهُم یَحزَنُونَ(1). کفار هم اولیاء یکدیگرند: بَعضَهُم

أولیاء بَعضٍ(2).

ولیّ کیست؟

در آن طرف، ولیّ مطلق خدا است، در طرف مؤمنین که اولیای خدا هستند باید به چه مرحله ای

برسند تا به آنها گفته شود ولیّ خدا؟ طبعا باید از عالم ظلمات خارج و به جهان نور وارد شده باشند. چه وقت چنین می شود؟ وقتی که انسان عبد بشود و به قول علامه طباطبایی به پیروی از علمای سیر و سلوک: بنده خودش را در مقام عبودیّت نصب کند، بشود بنده مطلق خدا؛ درباره عبد و عبادت، از قدیم این بحث در تفسیرها مطرح بوده و هست، مخصوصا در ذیل آیه شریفه: اِیّاکَ نَعبُدُ وَ ایّاکَ نَستَعین(3) که آیا اصل کلمه، مفهوم عبد است و یا مفهوم عبادت؟ غالب مفسّرین و لغویین می گویند اصلِ عبد، همان عبادت است، عبادت در اصل به معنی خضوع، کوچکی و خشوع است. بنده را هم

که عبد گفته اند چون خاضع و مطیع است نسبت به مولا.

اما علامه طباطبایی (رض) می گوید: اصل کلمه معنی عبد است، عبد یعنی مملوک، عبادت هم به معنای واقعی وقتی محقق می شود که انسان خودش را در موضع عبد قرار دهد و برده و مملوک خدا بداند اِنّا للّه وَ اِنّا اِلَیهِ راجِعُون(4) اما این که انسان به این حقیقت اعتراف کند و به این عبدیّت عینیّت بدهد، کاری مشکل و راهی طولانی است، مگر این که خداوند کمک کند تا انسان به این مقام برسد: اِیّاکَ نَعبُدُ وَ ایّاکَ نَستَعین یعنی ما می خواهیم عبد تو باشیم و در این راه از تو استعانت جوییم و تو ما را به این صراط مستقیم هدایت کن، و اگر تو ولایت و رهبری و ارشاد ما را به عهده نگیری، ما خودمان این راه پر پیچ و خم و دور و دراز را نمی توانیم طی کنیم.

بنابراین، عبادتِ کامل، عبادت عِباد و بندگان خدا است، بندگان خدا وقتی بنده خدا هستند که مطیع خدا باشند اِلا عِبادَ اللّه المُخلَصین(5).

این جمله را در قرآن بخصوص در سوره صافّات درباره انبیا می گوید: إِنَّهُ مِن عِبادِنَا المُخلَصین(6) این جمله یا جمله إِنَّهُ مَن عِبادِنَا المُؤمنین(7) یعنی چه؟ مسأله عبد بودن با مسأله مُخلَص بودن چه رابطه دارد؟ گفتیم عبد، یعنی مطیع مطلق و مملوک مطلق خداوند؛ و این نمی شود جز این که خالص بشود برای خدا، اراده او در اراده پروردگار فانی شود. مطیع مطلق نسبت به خدا باشد، تخلّف از اراده او نکند، از خودش خواستی نداشته باشد. جمله وَ ما تَشاؤُونَ اِلا اَن یَشاءَ اللّه (8) را علامه طباطبایی همین

ص:171

طور معنی می کند، یعنی کسی که مشیتش در مشیّت ذات باری تعالی ذوب شده است و در حقیقت، آن مسأله فنائی را که عرفا می گویند همین است، یعنی در قبال خدا برای خودش شخصیّتی قائل

نیست، چیزی نیست، اراده ای ندارد، نه در عالم تشریع، و نه در عالم تکوین؛ آنچه را پیش بیاید می پذیرد چه شیرین باشد چه تلخ! برای این که خدا خواسته است و هر چه از دوست می رسد

خیر است:

یکی درد و یکی درمان پسندد

یکی وصل و یکی هجران پسندد

من از درمان و درد و وصل و هجران

پسندم آنچه را جانان پسندد

اگر او می گوید: باید عمری مثل ایوب مریض باشی می گوید: «سمعا و طاعةً»، اگر می گوید: تو

باید در دنیا از ما خیلی دور باشی می گوید: «سمعا و طاعةً»، اگر می گوید: نزدیک باشی، می گوید: «سمعا و طاعةً»،او آنچه را که خدا می خواهد از آن راضی است. این در زمینه زندگی و حیات؛ و در زمینه قوانین و مقررات و احکام اجتماعی و عبادات هم همین طور است؛ سرسپرده خدا است، هر چه او بگوید همان را قانون می داند، از خود قانون وضع نمی کند، از خود اراده ای ندارد؛ اراده اش اراده خدا است... این است معنی عبد مُخلَص.

در قرآن، هم مُخلِص داریم و هم مُخلَص، به نظر می رسد در مُخلِص که صفت اخلاص را به بنده

نسبت می دهد، خداوند بنده را توفیق می دهد که او خود در صدد اخلاص برآید، خودش را خالص

کند، خودش را عبد کند و به آن عینیّت بدهد. اگر این طور شد، در مرحله بعد، خداوند خودش

خالص کردن او را به عهده می گیرد، تا آنجا که بنده می تواند خودش را خالص کند پیش می رود؛ اما انسان، نمی تواند کاملاً خودش را خالص کند و این خدا است که اینک خالص کردن بنده را به عهده می گیرد و او را زیر پوشش ولایت خود قرار می دهد. اینجا می شود مُخلَص.

پس عبد، اولاً مخلِص می شود آنگاه مُخلَص، و انبیا، عباداللّه المخلَصین اند إِنَّهُ مِن عِبادِنَا المُخلَصین(1). در مقام اخلاص، بندگان خدا اراده شان در اراده خدا فانی می شود؛ بنابراین، هیچ تعجب

نکنید که در تکوینیّات هم اراده بنده اراده خدا بشود و امور خارق العاده از او سربزند، در انبیا به عنوان معجزه و در اولیاء به عنوان کرامت؛ و این از اعتقادات قطعی ما است و قرآن روی این امر صحّه گذاشته است. در حقیقت، در چنین مقامی اراده عبد اراده خدا می شود، اراده خدا است که در دل عبد رسوخ می کند و او را وادار می کند به تصمیم بر یک امر خارق العاده، و انجام می گیرد. و همچنین در تشریع چنین عبدی تشخیصش، اجتهادش، نظرش، نظر خدا می شود؛ فتوای او اراده خدا است و خداوند به او مقام رهبری خلق را می دهد و اگر او تصمیم بگیرد، خدا به مردم می گوید: بر شما اجرای تصمیم او واجب است چون تصمیم او حالا تصمیم من است، او صلاحیت دارد که از طرف من تصمیم بگیرد. البته در محدوده همان قوانین و مقرراتی که خداوند بیان کرده، و در این مقام است که

ص:172

اطاعات او لازم می شود مانند اطاعت خدا: اَطیعُوا اللّه واَطیعُوا الرَّسُولَ وَاُولیِ الاَمرِمنکُم(1) اطاعتِ رسول

یک چیزی است غیر از اطاعت خدا، اطاعت خدا در مورد قوانین و احکام او است، اما اطاعت

رسول، در مورد اوامر خود او است، این همان مقام رهبری است که خدا به او می دهد و او در چهارچوب اطاعت خدا و مقررات الهی، امر و نهی می کند. اگر مباحات را امر کرد واجب می شود،

اگر مباحات راتحریم کرد حرام می شود، و اگر محدودیتهایی را برای شرایط قوانین اصلی، مصلحت بداند اطاعتش واجب است. این اطاعت رهبری است، کسی به این مقام نمی رسد جز انبیا، اوصیا و اولیاءاللّه که مِن عِبادِنا المُخلَصین شده باشند، بحث ولایت از لحاظ قرآن بسیار گسترده است، فعلاً همین قدر کافی است.

نظری گذرا به زندگی امام

شما را به خدا، اگر قرار باشد در زمان ما مصداقی برای چنین اولیاء الهی پیدا بکنیم که عبد

مُخلَص خدا باشد، سخنش سخن خدا باشد، اراده اش اراده خدا باشد، عرفانش کامل باشد، اخلاقش

اخلاق الهی باشد، فتوا و حکمش حکم خدا باشد، آیا یک مرد کالمتری از این پیشوای مقدس

می توانیم پیدا بکنیم؟ او راه خدا را نشان داد و ارائه کرد. به عقیده من صدها و میلیونها نفر اکنون تحت هدایت او به مقام عبد مُخلَص رسیده اند، بسیاری از این جوانهایی که ما می دیدیم به جبهه می رفتند و بر می گشتند در قیافه آنها سیمای اولیاء اللّهی را می دیدیم، اَلا اِنَّ اَولیاءَ اللّه لا خَوفٌ عَلَیهِم وَلاهُم یَحزَنُون(2) در قیافه و عمل آنها متجلّی بود و اگر امام خود از اولیاءاللّه نبود نمی توانست چنین عناصر و افرادی را بسازد.

ذات نایافته از هستی بخش

کی تواند که شود هستی بخش؟

او که توانست چنین کار بزرگی را انجام دهد، دلیل براین است که خودش از اولیاءاللّه بوده است. این که من به شما گفتم ولیّ خدا ممکن است اراده تکوینی خدا را هم بکار ببندد، خرق عادت کند، شما خیلی تعجب نکنید، نه خود امام در این مرحله حرفی زد و نه کسی دیگر، من می گویم بالاترین خرق عادتی که ما برای رسول خدا قائلیم بوجود آوردن یک جامعه اسلامی است با آن مشخصات که اصلاً نمی تواند تفسیر مفسّرانِ تاریخی این حادثه را توجیه کند که اسلام چه طور پیدا شد، چه طور پیشرفت کرد، چه طور جامعه و امّت ساخت...؟ واقعا قابل توجیه نیست؛ عین این مطلب راباید

درباره امام قائل شویم؛ ما روحانی زیاد داشتیم؛ مرجع تقلید زیاد داشتیم؛ وعّاظ بزرگ زیاد داشتیم. ولی این روحیه ای که در این روح خدا بود و این تأثیری که در نَفَسِ او بود و آن رشادت و شجاعت و صفاتی که بعدا عرض می کنم در او بود، اینها یک مسأله ای نبود که آن را واقعا دست کم بگیریم، چون

ص:173

قابل توجیه نیست. چه طور یک فرد توانست در ایرانِ طاغوت زده و شاه زده قیام کند و نه تنها ایران را متحوّل کند بلکه عالم اسلام را، خدا شاهد است این را جدّی می گویم.

حدود 27-28 سال است که در دانشگاه هستم ما دانشجویان قبل را دیده بودیم و شما هم دیده بودید، وضع دانشگاهها و وضع آموزش و پرورش را دیده بودید، تحوّلی که پیدا شده برای من قابل تفسیر نسیت که چگونه امام این روحیّات طاغوتی را در استاد و دانشجوی دختر و پسر تغییر داد و آن منجلاب فساد را بکلی شست و یک اجتماع پاک (پاک نسبی) یعنی اکثریت پاک و متّقی را بوجود آورد که هیچ قابل قیاس نسبت به قبل نیست. همین یک نمونه خودش اعجاز است، تا کسی اراده اش

اراده خدا نباشد نمی تواند این کار را انجام دهد.

تصمیم گرفت که انقلاب صادر شود؛ یک عدّه گفتند بگذراید ما حالا همین ایران را درست کنیم صدور انقلاب فعلاً لازم نیست. امام فرمود: نه خیر باید انقلاب را صادر کنیم! و انقلاب صادر شد. شوخی نیست در لبنان 600000 و در لندن 200000 نفر راهپیمایی کنند یا در شرق و غرب عالم، هر جا مسلمانی است از رفتن این رهبر اظهار حزن و تأسف نماید و جامه عزا بر تن کند، حتّی دیگران هم که مسلمان نیستند؛ تقریبا هر کس دارای عقل و انصاف و وجدانی است او را می ستاید و در صددند که ببینند اسلامی که چنین فردی را تربیت کرده، این اسلام چه می گوید؟ چه رازی را به گوش او خوانده است که او را چنین ساخته و او توانسته است چنین تحوّلی ایجاد کند؟ این حقیقتی است که باید گفت: امام از جمله بندگان مخلَص خدا بود و جزء اولیاء اللّه است و همه صفاتی که خدا برای اولیاء می گوید: اَلا اِنَّ اَولیاءَ اللّه لا خَوفٌ عَلَیهِم وَلاهُم یَحزَنُون در امام بود.

اگر تمام دنیا پشت به پشت می کردند که با او مخالفت کنند، یا او را مسخره کنند، یا بگویند حرفت درست نیست، ذره ای در او تأثیر نمی کرد، می گفت: مطلب همین است انبیا هم همین طور بودند.

دلشان نمی لرزید.

شما دیدید که در دم آخر در وصیّتش گفت: «با دلی آرام و قلبی مطمئن و روحی شاد و ضمیری امیدوار به فضل خدا از خدمت خواهران و برادران، مرخص و به سوی جایگاه ابدی سفر می کنم» و همین طور هم بود.

امام از دیدگاه خودم

سال 1321 شمسی پس از سه سال و نیم که در عتبات درس می خواندم به مشهد آمده در حالی که یک حوزه ضعیف 60-70 نفری بیشتر نبود. کم کم از طلاب می شنیدیم که مدرّسینی هستند از جمله می گفتند: حاج آقا روح اللّه خمینی یکی از مدرّسینی است که بخصوص در فلسفه و عرفان

تخصّص دارد. اتفاقا تابستانها چند سال پی در پی ایشان به مشهد می آمدند و یکی از طلاب مدرسه ما (مدرسه سلیمان خان) یک جلسه هفت هشت نفری دید و بازدید تشکیل می داد عده ای از علما و

ص:174

مدرسین بزرگ می آمدند به دیدن ایشان؛ سالهای بعد هم همین طور. من کم کم متوجه خصوصیّات ایشان شدم.

ماه رمضان در تابستان بود و مردم شبها در مسجد گوهرشاد جمع می شدند و عبادت می کردند، نماز و قرآن می خواندند، بعد هم بقیه شب را با صحبت می گذرانیدند، این رسم بود من هم جزء همانها بودم، با حال خسته و دهان روزه می آمدم به مسجد که به حرم بروم و یا نماز بخوانم می دیدم که حضرت امام عبایش را وسط مسجد گوهرشاد انداخته و مشغول نماز است، مفاتیح و قرآن را هم در مقابلشان گذاشته اند. می رفتم نیم ساعتی یا بیشتر مشغول خواندن قرآن می شدم و یا به حرم مشرف می شدم و تمام کارهایم تمام می شد بر می گشتم می دیدم ایشان مشغولند، پیش رفقا

می نشستم دو ساعت یا بیشتر جلسه می کردیم بعد که می آمدم می دیدم امام باز هم مشغول زیارت،

دعا و قرآن است. واقعا برایم تعجب آور بود؛ بعد معلوم شد ایشان یک فرد استثنایی است.

می شنیدم که در قم درس اخلاقی دارد همان درس اخلاقی که مرحوم استاد شهید علامه مرتضی مطهّری می گوید: که این درس تا یک هفته ما را اشباع می کرد و اثرش در روح ما باقی بود. و بعد که به قم رفتم شنیدم که اخلاق را در پرتو زندگی انبیا در قرآن بیان می کردند؛ ساختار درس ایشان راتقوا، مبارزه، شجاعت، زمامداری و رهبری، مقاومت در برابر طاغوتها و شرح قصص انبیا در قرآن

تشکیل می داد.

در سال 1328 که برای تحصیل رفتم به قم اطلاع پیدا کردم ایشان یک درس خصوصی برای هفت هشت ده نفر می گویند از جمله آقای منتظری و آقای مطهری هم به آن درس می روند، من هم رفتم، دیدم ایشان اصولاً در تفکّرات علمی غیر از دیگرانند. تمام هدفشان این است که مسائل علمی را ساده و خلاصه کنند و بحثهای زاید را کنار بگذارند و به آنچه مفید و قابل استفاده است اکتفا کنند. در طیّ درس مکرّر می فرمودند این مباحث را ناچاریم مورد بحث قرار دهیم اما قابل پیاده کردن نیست، مثلاً مکاسب می گوییم ولی نمی شود در بازار پیاده کرد، در بازار باید مطابق آنچه رسم و عادت آنها است مسأله گفت و عمل کرد، اینها فقط مال مدرسه است، این دقّتهای فقهی و اصولی،

عملی نیست؛ گاهی می فرمود این بحث یک بحث بی فایده اصولی بود. از این فارغ شدیم حالا یک بحث دیگر را شروع کنیم:

یک روز فرمودند که شما خودتان را تا آخر عمر سرگرم نکنید، من مدرّسم و چاره ای ندارم ولی

شما درس را که خواندید بروید به داد اسلام برسید، اسلام غریب است، فکر نکنید که این

اصطلاحات اصولی باعث خوشبختی ابدی شما می شود، اگر شما از اینها نتیجه عملی برای اصلاح

جامعه گرفتید بسیار خوب وگرنه اینها وزر و وبال است، برای شما یک شاهی در قیامت و قبر فایده ندارد؛ و از این قبیل بحثها.

تواضع و خضوعی که من از ایشان در برابر استاد بزرگ حوزه و مرجع عالی قدر مرحوم آیت اللّه

ص:175

العظمی آقای بروجردی دیدم از کسی ندیدم؛ ایشان خودش حوزه داشت این حوزه بعدا به 200 نفر و بعدها 500 نفر و کم کم به 1000 نفر رسید ولی تا آخرین لحظات، ایشان در درس استاد بزرگ

حاضر می شدند و گاهی همراه شاگردانشان به درس می رفتند و معتقد بودند که آقای بروجردی

مشخصات علمی ای دارد که دیگران ندارند و گاهی می فرمود ایشان سی سال دیر به قم آمدند.

آیت اللّه بروجردی هم همین نظر را داشتند، او هم می فرمود که اصطلاحات علمی ما به صورت تورم درآمده است، علم اصول متورّم شده، تورّم غیر از فربهی است.

بحثهای زیادی است که ما را از بحثهای اصلی که قسمت عمده فقه راتشکیل می دهد و تعطیل شده است باز می دارد، فروع علم اجمالی و شکیّات ما را از بحث قضاوت و قصاص و دیات و

حکومت و امثال اینها باز داشته است. او در صدد بود که این وضع را تغییر دهد و این بن بست را بشکند و از بین ببرد؛ امام هم دقیقا همین طور بودند و از آن مرد بزرگ بسیار استفاده کرده و دقیقا حرفهای او را می نوشتند.

این هم روشِ فکری ایشان بود. فکر ایشان این بود که ما باید فقه را طوری بیاموزیم که بشود تمام مباحث فقه را در جامعه پیاده کنیم و فقط به عبادات اکتفا نکنیم؛ فقط شش هفت کتاب از فقه در عبادت است؛ اما حدود شصت و چند کتاب از فقه، کتاب زندگی است: اقسام و انواع معاملات،

مسأله ارث، وصیّت، قضاوت، حکومت، قصاص و دیات؛ تمام اینها راکد گردیده و به ورطه نسیان

سپرده شده بود. این خیلی فاجعه است برای یک دین که این طوری شود، فقط همانی که به قول

صوفیها: شریعت قشر است و حقیقت پیش ما است! شده بود. نه خیر حقیقت در کل فقه است ولی

قشرش همین است که فقط به مباحث عبادات اکتفا کنیم و مکرّر می فرمود: اگر روحانی عبا را به سرش بکشد و برود نماز بخواند و چند تا مسأله بگوید و برگردد، خیال نکند وظیفه اش را انجام داده است، وظیفه این است که باید همه فقه را بفهمد و در جامعه پیاده کند.

امام، از جوانی دائما در این فکر بود، این در بُعد فقه. در بُعد فلسفه و عرفان هم امام آیتی است، من توفیق آن درسها را پیدا نکردم، وقتی تصمیم گرفتم که لحظات آخر بود و ایشان درس فلسفه

راتعطیل کرده بودند، اما کسانی که نزد ایشان آن درسها را خوانده بودند با تمام وجود به ایشان عشق می ورزیدند.

عرفان و فلسفه او هم به قول بعضیها فلسفه مرده نبود، فلسفه زنده بود، در این رشته هم واقع بین

بود و به عمق مطلب رسیده بود، مثل فقه و اصولش و می خواست که حقیقةً از طریق فلسفه و عرفان انسان به خدا واصل شود و خودش واصل شده بود.

از این مسائل که بگذریم به مسائل سیاسی می رسیم که در خلال درسها القا می فرمود. در طی حدود بیست و پنج سال عده ای از طلاب جوان راکه از دوره دوّم به بعد به درسش می رفتند و شاید عده آنان جمعا به حدود دو سه هزار نفر می رسید، تربیت کرد و آنان را با فکر اسلامِ سیاسی، آشنا

ص:176

فرمود، همین افرادی که اکنون مقامات و پستهای مهم کشور را عهده دار هستند و یا شهید شدند همه

دست پرورده درس ایشان اند.

عده ای را تربیت کرد و به آنان آموخت که ما وظیفه داریم حکومت اسلامی تشکیل دهیم. مسأله ولایت فقیه را دقیقا در فکر آنها گنجانید. قبلاً هم عده ای از علما بودند طرفدار ولایت فقیه، که فقیه می تواند حکومت تشکیل بدهد. اما فقط در همین حدّ بود که می تواند! جایز است، حق دارد.... امام می فرمود واجب است: این مسئله از آن مسائلی نیست که اگر جایز بود واجب نباشد؛ اگر جایز است واجب است؛ وقتی به شما می گویند جایز است کسی که دارد غرق می شود بگیریدش اگرچه نامحرم

باشد، آنجا دیگر نمی توانند بگویند جایز است فقط مباح است؛ می گویند جایز که هست واجب

است، جواز و اباحه اش از وجوبش تفکیک ندارد. ایشان می فرمود اگر برای ما جایز است که

حکومت اسلامی تشکیل بدهیم، پس واجب است؛ برای این که مسأله حکومت اسلامی یعنی احیای

زندگی اسلامی، یعنی احیای اسلام، احیای فقه اسلامی، قانون اسلامی، آیا احیای اسلام واجب

نیست؟ مسلما واجب است، و چون بستگی دارد به تشکیل حکومت، پس تشکیل حکومت واجب است.

چیزی که ایشان را از همه گذشتگان ممتاز می کرد در این زمینه این نبود که فقط ایشان قایل به

عمومیّت ولایت فقیه بود، که می تواند فقیه حکومت تشکیل بدهد. این را دیگران هم گفته بودند، البته بعضی هم مخالف بودند و هستند؛ ولی مسأله این بود که ایشان می فرمود یک فقیه اگر عقیده اش این است که جایز است در حکومت و سیاست دخالت کند، پس واجب است. امام این امر را بر خودش

و بر دیگران واجب می دانست و قیام کرد و بالاخره پیش رفت.

در سال 1339 آیت اللّه بروجردی رحلت فرمود، ایشان مرجع کل بودند؛ حالا باید مرجعیّت را چه کسی تصدی کند؟ شاه و دار و دسته اش همیشه در مرجعیّت نقش داشتند، چه می کرد؟ او یک

شخصی را تشخیص می داد که مثلاً برایش کمتر خطر دارد، به او تلگراف می کرد؛ شاه احساس کرده بود که در حوزه علمیه قم یک حرکت و جنبشی است؛ بخصوص که در زمان مرحوم آیت اللّه کاشانی

و فدائیان اسلام، حرکت پنهانی اسلامی مرکزش قم بود، و امام هم پنهانی از این حرکت حمایت

می کرد و بسیاری از علمای دیگر نیز. مقامات دولتی درک کرده بودند که در قم، یک جنبش و حرکت پنهانی سیاسی بر اساس اسلام دارد اوج می گیرد؛ بنابراین شاه مصلحت دید که مرجعیت رااز قم به نجف منتقل کند که همه مردم به آنجا توجه کنند و سیل وجوهات آنجا برود، لذا تلگراف تسلیتی به مرحوم آیت اللّه حکیم زد که امام در همان ابتدای امر در سخنرانیش فرمود: مقام آیه اللّه حکیم محترم است اما این تلگراف شاه معنیش این بود که قم نه! نجف بله! خوب نجف هم حوزه ای است که

همیشه زیر چنگال حکومت اهل سنّت بوده و اکنون هم زیر نظر صدام است؛ آخوندی که در آنجا

هست اگر امروز به او اجازه دادند که به درس و نماز برود، می رود؛ اما اگر اجازه ندادند حق ندارد از

ص:177

خانه بیرون برود. آن وقت هم همین طور بود، قبل از آن هم دست انگلیسیها بود و آنها یک بار چند مرجع رااز آنجا بیرون کردند. بنابراین، آنجا مکان امنی برای اجرای این مقاصد بود؛ شاه می گفت اگر بتوانیم خود این مراجع را قانع کنیم که باما همراه باشند و قیام نکنند چه بهتر و اگر نه ما آنجا تضمین شده هستیم. دولت عراق آنها را کنترل می کند و به آنها می گوید: شما حق ندارید سر و صدا راه بیندازید، حکومت از آن ما است. لذا شاه تلگراف تسلیتی به نحف زد و معنایش همین بود. در قم البته کسانی بودند و کم و بیش مرجعیّتی پیدا کردند که بعضی از آنها هنوز حیات دارند ولی سعی بر این بود که از قم نامی برده نشود. این جریان ادامه داشت تا وقتی که حضرت آیت اللّه حکیم هم فوت کرد، در این وقت دستگاه شاه دید حالا چه بکند؟ دو نفر را از بین مراجع انتخاب کردند که یکی بکلی عقیده اش این بود که در سیاست نباید دخالت کرد و آن شخص، مرحوم آیت اللّه سید احمد خوانساری در تهران بود و دیگری هم در قم بالاخره به صورتی درآمد که بعدها دیدیم؛ شاه به این دو نفر تلگراف زد. در این موقع بود که سیل طلاب تربیت شده درس امام با آن سابقه علمی و بیان و علم و دانش و فکر امام دیدند دارند حقیقةً حق کشی می کنند، راه افتادند به تبلیغ از امام و معرفی او به جامعه اسلامی تا این که قضیه تصویبنامه انجمنهای ایالتی و ولایتی پیش آمد، که در آنجا سخن از این بود که باید زنها در انتخابات شرکت کنند و بعد هم که نمایندگان انجمنهای ایالتی و ولایتی جمع شدند باید به کتاب مذهبی قسم بخورند، بدون این که نامی از قرآن باشد، معلوم بود دارند زمینه را برای یک کتاب مذهبی دیگر که شاید از بهاییها یا یهود و نصارا و یا زردشتها و یا همه باشد فراهم می کنند و اسمی از قرآن نبود؛ همه علما تلگراف کردند، امام هم تلگراف کرد، دیگران زود ساکت شدند، امام ساکت نشد، تلگرافاتش را نشر داد، بعد هم پی در پی اعلامیه صادر کرد، یکی از یکی داغتر! دیگران هم دیدند حالا که کار شروع شده باید تأیید کنند و کردند، اما آن کسی که این پرچم رابدست گرفت امام بود و سیل شاگردان جوان فداکار خوش فکری را که خود تربیت کرده بود در اطراف او بودند که شما در عکسهای 15 خرداد می بینید، اینها راه افتادند در شهرستانها و مردم را تحریک کردند و دیگر نشد کسی جلو این حرکت را بگیرد و زمام، از دست در رفت و بالاخره تبعید امام پیش آمد.

اول او را به ترکیّه تبعید کردند، بعد روی یک نقشه و توطئه ای فکر کردند اگر امام را به نجف بفرستند تحت الشعاع قرار می گیرد و علم و درسش در آنجا رونقی ندارد و از صحنه محو می شود.

اتفاقا وقتی که آنجا رفت یک عده طلاب جوان درس خوانده محقق فلسفه خوانده اطرافش را گرفتند و درسش در رأس درسها قرار گرفت و بانظم و انظباطی که در کارش بود و با زُهد و تقوایی که داشت، مورد توجه قرار گرفت؛ دیگران می رفتند تابستان به کوفه جهت هواخوری ایشان می گفت

نه! دیگر مردم در گرما هستند ما هم باید باشیم، مگر ما خونمان از خون این مردم بدبخت رنگین تر است؟ همانجا می ماند.

ص:178

سرانجام، این نقشه هم بی نتیجه ماند؛ دستگاه به فکر افتاد که حال چه کار کنیم؟ به دولت عراق می گوییم که او را بیرون کند؛ آنها فکر می کردند که او را دوره می کنند و هیچ جا راهش نمی دهند، بالاخره به ایران می آید، وقتی آمد به هر شکل ممکن او را از بین می برند و فاتحه او خوانده می شود! ولی این هم عملی نشد، بالاخره به کویت رفت که از آنجا به سوریه برود نگذاشتند، به قول خود ایشان در وصیت نامه: «... احمد گفت که به کشورهای اسلامی هر جا که بروید توی مشت شاه است، او اعمال نفوذ می کند، یا راهتان نمی دهند و یا اهانت می کنند، باید به جایی برویم که اقلاً از تحت نفوذ شاه بیرون باشد...»، بالاخره اولین هواپیما به پاریس می رفت و سوار شدند و رفتند و سرانجام انقلاب پیروز شد و به ایران برگشت و این دوره ده ساله ای را که ما دیدیم پیش آمد.

این اجمال سرگذشت امام بود که در تمام مراحل، این عبد صالح و بنده مخلَص خداوند موفق بود، حقیقةً موفق بود.

اراده و تصمیمش نافذ بود، علتش این بود که اراده او اراده خدا شده بود، بنده خالص خدا شده

بود، مصداق اِنَّهُ مِن عِبادِنَا المُخلَصین گردیده بود و از این لحاظ پیشرفت کرد تا این که مسأله رفراندُم پیش آمد و قانون اساسی تصویب شد و تحولات سیاسی پی در پی و درگیریها و مسأله منافقین و مسأله جنگ تحمیلی پیش آمد تا رسید به زمان کنونی.

مسأله ای که امام را رنج می داد، مسأله رهبری بعد بود که آن را هم امام با نظر واقع بین خود حل کرد.

ما در صفات امام خواهیم گفت؛ یکی از آنها واقع بینی است. واقع بینی این است که انسان واقعیّتها

را ببیند و غلوّ نکند، اغراق نکند، تفریط نکند و واقعیّتها را همان طور که هست ارزیابی کند.

امام، در مورد رهبری عقیده اش این بود که اگر زمانی یک مرجع تقلید رهبر سیاسی شد، شما این

را نمی توانید همیشه ادامه بدهید، فردا فرض کنید من می میرم، مراجع تقلید هر یک برای خود مقامی دارند، شخصیتی دارند، اما ممکن است صلاحیت رهبری سیاسی را نداشته باشند و یا قبول نکنند،

واقعا بعضی قبول نمی کنند، نباید هم قبول کنند. همه که مرد این میدان نیستند که بیایند بگویند حسین اردنی دلال دوره گرد استعمار و کارتر... بعد هم بگویند: باید به میدان بیاییم و بایستیم و شهید بدهیم و صریحا بگوییم همه شهید راه خدایند و ذره ای هم ندامت نداریم. عین این حرف را به علی علیه السلام می گفتند که ما هفتاد هزار شهید در صفّین داریم تا کی این جنگ را ادامه بدهیم؟ فرمود همین که هست راه خدا است باید این راه شهید بدهد تا باقی بماند.

امام، از اول می فرمود که شما مقیّد به مرجعیّت نباشید، بگذارید کسی که فقیه هست و این خط انقلاب را هم از اول دیده و شناخته و میداند و فهمیده است و همه مراحل را طی کرده و دنیا او رامی شناسد، سازمان ملل رفته و سخنرانی کرده و به هر جا رفته آبرو بجا کرده، مال طلب و جاه طلب هم نبوده، هیچ چیز نداشته و الان هم ندارد... شما چنین کسانی را بیاورید روی کار، به فکر مرجعیّت

ص:179

نباشید. بالاخره تصمیمش راگرفت و گفت باید مجلسی از خبرگانِ قانون اساسی تشکیل شود و چند مسأله را که تجربه کردیم و به مشکل رسیدیم حل کند. و آن مجلس راخود تشکیل داد.

در همین زمان امام رحلت کرد، گویا پیش بینی کرده بود که تا دوماه بیشتر زنده نیست، لهذا فقط دو ماه به مجلس خبرگان منتخب خود مهلت داد، ولی پیش از آنکه بازنگری به آرای عمومی گذاشته

شود امام از دنیا رفت؛ بعد هم دیدیم که خبرگان تا دقایق آخر نظرشان به شورای رهبری بوده است و یا به افراد دیگری که قدری عملشان بیشتر باشد به فرض آنکه خیلی هم عملشان بیشتر باشد اما صلاحیّت رهبری را نداشته باشند که رهبر نمی شوند... دنیای امروز آنها را نمی پذیرد، حالا علمشان و یا سنشان زیادتر بود فایده اش چیست؟... این حرفها را دور بریزید.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله اُسامه بن زید را هنگام مرگش فرمانده کلّ قوا کرد و فرمود: «مَن تَخَلَّفَ عَن جَیشِ اُسامة فعَلَیهِ لَعنَه اللّه»؛ می گفتند اسامه جوان است! فرمود پدرش صلاحیّت داشت او هم صلاحیّت دارد، هر کس از جیش اسامه تخلّف کند ملعون است. این منطق اسلام است.

حالا هر چه بود، حقیقةً به خبرگان الهام شد و آنها تصمیم خود راگرفتند و مورد قبول همگان

قرار گرفت وامروز ما می بینیم همان مردم مسلمان چه شیعه و چه سنّی که امام را رهبر می دانستند از دور و نزدیک، می بینیم که با قائم مقام او بیعت می کنند و اعتقاد به رهبری ایشان دارند و آن را اعلام می کنند.

بنابراین، کسی که می خواهد زمام امور مسلمانها را از جنبه مسائل سیاسی و اسلامی در دست بگیرد، باید کسی باشد که این راه را رفته باشد.

من نمی خواهم درباره حضرت آیه اللّه خامنه ای حرفی بزنم، مسأله ما بحث از امام است ولی فقط یک جمله را می گویم که ببینید تفاوت ره از کجا است تا به کجا!

در سالهای پیش از انقلاب، که آیه اللّه خامنه ای به مشهد آمده بود و تازه از زندان رها شده بود، دو سه نفر بودیم که خدمتشان رفتیم، ایشان داستانی نقل کردند که این رفیق بزرگوارمان آقای مطهری چند روز قبل به من گفت می خواهم برگردم به قم و تهران را ول کنم! گفتم چرا؟ گفت می خواهم

بروم خدا را ببینم! از قال و قیل تهران و دانشگاه خلاص شوم، بروم خدا را ببینم!... من عرض کردم از همان وقتی که ما را گرفتند و به زندان بردند خدا را دیدیم؛ ایشان در فکر فرو رفت و تکان خورد.

برای انسان! حالتی پیش می آید که خالص می شود برای خدا، خدا را می بیند می خواست بگوید خدا داخل مدرسه فیضیه و درس فلسفه و آنها نیست، خدا داخل زندانها است، در میدان جنگ

است، در میدان شهادت است این درس را ایشان خوانده بود، امام هم خوانده بود که عرض خواهم کرد.

ص:180

امتیازات امام

امتیازاتی که امام داشت و او را عبد مخلّص خدا کرده بود یا چون عبد مُخلَص شده بود، آن امتیازات را به او داده بودند و همانها بود که صلاحیت رهبری او را تثبیت کرد و همانها بود که او را موفق کرد؛ آن امتیازات چیست؟ واقعا بیاییم بشماریم؛ من آنها را در 12 عنوان خلاصه کردم که در هر یک مطالب بسیاری وجود دارد:

اول، امام هدف مشخص داشت و مصمّم بود: یکی از علما در مورد قانون اساسی اول می گفت: من استخاره کرده ام که آیا رأی بدهم یا ندهم؟ به او گفتم این حرفها را نزن، قانون اساسی را استخاره درست نمی کند، اگر مرد میدان هستید که بیایید میدان و اگر نیستید عبا را به سر بکشید و بروید عقب کارتان، چه کار دارید که ما قانون اساسی تصویب می کنیم! رهبر باید هدف را تشخیص داده باشد و به آن هدف ایمان داشته باشد تردید به خود راه ندهد: «آمَنَ الرَّسولُ بِما أنزِلَ إلَیهِ مِن رَبِّهِ وَالمُؤمِنُونَ کُلٌ آمَنَ بِاللّه...(1)».

امام، در راه رسیدن به هدف هشیار بود، روشن بود، واقع بین بود، امکانات را در نظر می گرفت، او می دانست که با حوزه سی سال قبل نمی توان قیام کرد؛ باید یک نسل جوان و فداکار روشنفکر و مهذّب را تربیت کرد و با مبانی اسلامی آشنا نمود و فقه واقعی را به آنها آموخت، اسرار نگفتنی را به گوش آنها گفت. تا این کار نشود نمی توان قیام کرد. طی حدود 25-30 سال این کار را کرد و این نسل را تربیت نمود؛ این آقای هاشمی رفسنجانی را که شما می بینید، امام ایشان را تربیت کرد، ایشان یک طلبه بود، سنّش از ما کمتر بود ولی در خط امام بود. امام اینها را دلالت کرده و یادشان داده که چه باید بکنید و بعد آنان راشناسایی و آزمایش کرد و به آنها اطمینان نمود و سرانجام قیام کرد.

بنابراین، اولین قدم، هدف مشخص و هشیاری و بینش درست و واقع بینی و فراهم کردن امکانات و تدارک دیدن مقدمات کار و بعد مبارزه را شروع کردن. در همین باره من یک خصوصیّاتی

را متوجه شدم نمی دانم که آیا دیگری هم متوجه شده است یا خیر؟..

امام که می خواهد مبارزه را شروع کند باید چه کار کند؟ اول هجوم است، اول باید قدرت موجود

را کوبید، اول که نمی آیند قانون اساسی را درست کنند، باید زمینه برای حکومت پیدا شود. همیشه امام چه در سطح داخلی و چه در سطح بین المللی آن رأس را می کوبید، در ایران تا شاه بود او را می کوبید و از شاه تنزل نمی کرد که بیاید نخست وزیر را بکوبد، فقط شاه، چون رأس بود.

وقتی هم که در سطح بین المللی مبارزه را شروع می کند آمریکا و شوروری را می کوبد. حتّی شاید یک بار هم انگلیس و فرانسه را به زبان نمی آورد. برای این که اینها فرعند. و ابرقدرتها فقط یک قطب شرق و یک قطب غرب است و مسأله «نه شرقی و نه غربی» را مطرح کرد و به این دو قطب به همان

ص:181

رأسش حمله می کرد، حتی اسم می برد کارتر و او را می کوبید، این روش مبارزه است که به شاخ و برگ نپردازد؛ اگر او می خواست این استاندار، آن وزیر، آن وکیل مجلس را بکوبد نیرویی که داشت تقسیم می شد؛ همان طور که آهنگران یک نقطه را پی در پی می کوبند و پتک راهم در یک نقطه

می زنند برای این که همانجا که جای اصلی است باید کوبیده شود. مار را باید همان سرش را بکوبیم اگر بخواهید ضربه تان را به بدن او پخش کنید ممکن است سرش له نشود و بر بدنش هم کارگر

نیست. این یکی از خصوصیات است برای هدف گیریها.

دوم، آگاهی از اوضاع سیاسی جهان و ایران و ارزیابی درست آنها: امام ارزیابی درست داشت، همیشه می گفت که این قدرتها پوشالی اند، اگر ما به صورت صحیح حمله کنیم از میدان فرار می کنند، می گفت همین شاه را شما می بینید؛ اگر ما هجوم را شروع کردیم، او از میدان فرار می کند فقط جانش را به سلامت در می برد، شما واهمه تان نگیرد که با این قدرتها چه بکنیم، آنها که دور او را گرفته اند تا وقتی هستند که امید پول و طمع مال از او دارند وقتی دیدند که نزدیک است پولشان قطع شود اطراف او را خالی می کنند، خود او هم میدان را خالی می کند؛ آمریکا هم همین طور.

مسأله مهم آن است که رهبر باید از اوضاع جهان آگاه باشد و مردم را شناخته باشد، رهبران جهان را شناخته باشد، اُبُهَّت آنها او را نگیرد. همان طور که ما وقتی بچه بودیم به پاسبانها آژان می گفتند یک آژان که می دیدیم خیال می کردیم که الآن روح ما را می گیرند. نوع مردم دنیا، آمریکا و شوروی را آژان دنیا می دانند، اصلاً واهمه دارند. همین سران کشورهای اسلامی هم همین طور هستند، اینها از آمریکا می ترسند. حضرت آیت اللّه خامنه ای پس از بازگشت از یکی از کشورهای آفریقایی می فرمودند: که یکی از سران آنها به من می گفت: این طور که شما هجوم به آمریکا می کنید اگر من یک دهم این هجوم را بکنم فردا اینجا نیستم! شما این را قدر بدانید که می توانید هجوم کنید.

بنابراین، امام می دانست که سران کشورها و در رأس همه دو قدرت غرب و شرق هستند، آنها را می کوبید و ارزیابی درست داشت.

سوم، اقدام گام بگام: یک بار یورش نمی آورد، اگر این را بخواهم شرح دهم باید شرح

پیشرفت انقلاب را بدهم. گام بگام پیش می رفت، اقدام به موقع می کرد، و فرصتها را مغتنم می شمرد. یک نمونه:

در 15 خرداد، بعد از یورش کوماندوها به مدرسه فیضیّه، آیت اللّه منتظری به مشهد آمده بود، ایشان گفتند که ما روز وفات حضرت صادق علیه السلام در خدمت امام بودیم، خبر آوردند که در مدرسه فیضیّه که مجلس عزاداری بر پا بود کوماندوها هجوم کرده آند و مردم را زخمی کرده و طلبه ها را زدند و عده ای از آنها را از بالای پشت بام پرت کردند و عده ای را هم کشتند! یک مرتبه امام فرمودند: کاری را که شاه نباید بکند کرد، دیگر در برابر این کارش نمی تواند از خودش دفاع کند. امام، اعلامیه داد و چنان این مسأله را بزرگ کرد و چنان از این جریان استفاده نمود که هر چه خواستند از خودشان دفاع

ص:182

کنند و این ننگی را که برای خود درست کرده اند بر آن سرپوش بگذارند، نشد. امام از آن ماجرا نهایت استفاده را کرد. و در فرصتهای دیگر همچنین درست و بجا ضربه را می زد، گاهی ضربه ها چنان پی در پی بود که بکلی گیج شده بودند، دنیا گیج شده بود! در همان اول انقلاب دنیا نمی دانست در مقابل این ضربه های پیاپی چه کار بکند! امام سخت موقع شناس بود و فرصتها را مغتنم می شمرد.

چهارم، رعایت تقوا: عمل به تکلیف الهی بدون ملاحظه هیچ چیز دیگر؛ اگر تشخیص می داد که تکلیف الهی است دیگر نه به حرف کسی گوش می داد و نه از جار و جنجال و مسخره می ترسید و ما بارها نمونه این را دیدیم؛ در مسأله مبارزه با بی حجابی و یا بدحجابی در اوایل انقلاب و یا در مورد سلمان رشدی، قیام و فتوایش حتّی در داخل ایران هم برخی از افراد روشنفکر انقلابی راتکان داده بود و نمی توانستند تحمّل کنند و می گفتند: این برای ما خوب نیست، دنیا ما رابه کهنه پرستی و تعصّب جاهلانه رمی می کند. ولی امام چون تکلیف راتشخیص داده بود اقدام کرد و خدا هم حمایت فرمود و دیدیم با همین فتوا جمعیت 200000 نفری را در مرکز استعمار دویست ساله انگلستان به راه انداخت. اینها هم شیعه بودند و هم سنّی که به رگ غیرتشان بر خورده بود که می آیند می گویند پیغمبر ما چنین و چنان بوده است؛ همین هم خود یکی از نمونه های بارز اغتنام فرصت بود. امام دانست که اگر در اینجا با فتوای تاریخی خود ضربه را بزند تمام مسلمین در پشت سر او قرار

می گیرند و گرفتند! همین مطلب را دنیا نفهمید، بازار مشترک نفهمید، واقعا نفهمیدند... این درسها را نخوانده بودند ولی امام خوانده بود و عمل کرد چون تکلیف را تشخیص داده بود.

پنجم، رعایت آداب و اخلاق و سنن اسلامی: در رفتارش، در گفتارش، در لباسش، در زندگیش،... پاکیزه و مؤدّب حرکت می کرد؛ در نجف شبها ساعت 10 هر شب وارد حرم می شد که

بعضی از مردم ساعتها را با ورود او تنظیم می کردند. رفتارش با دیگران دید و بازدیدها و احتراماتش، امام به قدر اقیانوس اطلس از دست بعضی از روحانیان خون دل داشت ولی چیزی نمی گفت، فکر

می کرد که اگر آنها خراب بشوند مردم نظرشان از روحانیّت بر می گردد. این خون دلها را با خودش به گور برد و نگفت! اخلاق و سنن اسلامی را خیلی رعایت می کرد. من داستانها دارم که چه طور از افرادی که پاک بودند ولی اشتباه می کردند حمایت می کرد، می گفت این اشتباه کرده، عقیده اش این است، آدم خوبی است، نظر سوء ندارد، حالا کج افتاده اشتباه کرده است.

ششم، امام هم به یارانش اعتماد داشت و هم به مردم و این اعتماد متقابل بود: نهایتِ اعتماد را به آن کسانی که تربیت کرده بود داشت و آنها هم به او داشتند، بعد کم کم این اعتماد متقابل توسعه پیدا کرد، مردم ایران و امّت اسلامی را در یک صف واحد قرار داد و منشأ آن اعتماد، همان دل پاک و نفس قدسی او بود. صفا داشت و این صفا اعتماد می آورد و این اعتماد کم کم به اعتماد متقابل تبدیل می شود.

هفتم، قدرت روحی و شجاعت و صلابت لازم برای رهبری: هر کسی نمی تواند رهبر

ص:183

شود؛ من جریانی را عرض کنم:

شخصی نقل می کرد که مرحوم آیه اللّه حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی، مؤسس حوزه علمیّه قم که یکی از مجتهدین بزرگ بود، مشغول ساختن طبقه بالای مدرسه فیضیّه بود آن

هم با چه مرارت و گرفتاریهایی که رضاخان برای اسلام به وجود آورده بود! یکی از شاگردانش که جزء علمای مبارز بود در آنجا گفت:

خانه از پای بست ویران است

خواجه در فکر نقش ایوان است

این سخن را حاج شیخ عبدالکریم شنید، نگاهی کرد و گفت حق با تو است، اما من یزدی هستم و ترسو! یعنی می دانیم چه می خواهی بگویی؛ می خواهی بگویی قیام کن و این مرد قلدر را از ایران بیرون کن! معروف است که در پاسخ امام خمینی می گفت: ما را بگذار رشته

خودمان را بریسیم. وقتی عَلَم را بدوش تو دادند هر کاری می خواهی بکن.

هر کسی نمی تواند قیام کند، هیچ کس نمی توانست رسول اکرم صلی الله علیه و آله باشد «اللّه ُ اَعلَمُ حَیثُ یَجعَلُ رِسالَتَهُ(1)»، این رسالت را به هر کسی نمی دهند.

امام، این شجاعت و صلابت و قاطعیّت را داشت، و از جمله شجاعتهایش همین افشاگریها بود، از جمله شجاعتهایش این بود که اگر راهی را که رفته بود و می فهمید اشتباه است، علنا می گفت اشتباه کردم، علنا فرمود ما در آغاز انقلاب به کسانی اعتماد کردیم و هنوز که هست از این اعتمادمان داریم ضربه می خوریم.

در وصیّتنامه اش فرموده است که کسانی به من نزدیک شدند و من به آن ها اعتماد کردم، درباره شان حرفی هم گفته ام، ما که معصوم نیستیم، از باطنها هم خبر نداریم، اشتباه کردیم.

حالا آنها نقطه ضعفها را به رخ ملت بکشند که درباره فلان چه گفته است... همین شجاعت است. قرآن درباره اولیاء می گوید «اَلا اِنَّ اَولیاءَ اللّه ِ لاخَوفٌ عَلَیهِم وَلاهُم یَحزَنُون(2)». راهی را که امام می رفت تند بادهای سهمگین هرگز او را نمی لرزانید و در حقیقت مصداق کامل «اَلمُؤمِنُ کَالجَبَلِ الرّاسِخ لاتُحرِّکُهُ العَواصِف» بود؛ آن قدر شجاع بود که هنگامی که پسرش را شهید کردند و به او خبر دادند گریه نکرد! فکر کرده بود راهی را که شروع کرده و در آن گام بر می دارد این مصیبتها را همراه دارد و باید استقامت کند تا به وظیفه الهی خود عمل کرده باشد، ندامت پیدا نمی کرد، شجاعتش

مصداق کامل «اَلا اِنَّ اَولیاءَ اللّه ِ لاخَوفٌ عَلَیهِم وَلاهُم یَحزَنُون» بود.

هشتم، علم و بصیرت تمام به اصول و مبانی فقهی و اعتقادی و فلسفی و اخلاقی اسلام: همه راهها را رفته بود، در فقه تا آخر پیش رفته بود - بیشتر از دیگران - این که می گویم بیشتر از دیگران، نه به این معنی است که آن اصطلاحاتی را که دیگران می دانند او بیشتر بداند؛ خیر، بصیرت بیشتر داشت، مشکلات را بهتر درک کرده بود، او فکر می کرد که باید فقه را از لباسهای

ص:184

اضافی که به تنش کرده اند در آورد تا قابل عمل باشد، مباحث فراموش شده را احیا کرد! شما رساله های صدسالِ اخیر را نگاه کنید، بحث جهاد که ندارد، بحث امر به معروف و نهی از منکر هم ندارد؛ اولین کسی که در زمان ما بحث امر به معروف و نهی از منکر را در رساله عملیّه مطرح کرد امام بود. «تحریر الوسیله» را ببینید، فروع و مسایلی را که اصلاً سابقه نداشت مطرح کرده، مثلاً آخوندهایی که در اوقاف کار می کنند حقوقشان حرام است! مردم هم باید به آنها بی اعتنایی کنند، چون آنها را استخدام کرده بودند برای اجرای مقاصد شوم؛ و از این قبیل بحثها؛ البته بعد هم دیگران پیروی کردند.

مسأله این است که اگر امام این امور را رها می کرد فردا رساله ای در می آمد که می گفتند امر به معروف یک موضوع اخلاقی است کنار بگذارید، ربطی به فقه ندارد.

اگر زندگی امام ادامه می داشت مسأله جهاد راهم در رساله عملیّه مطرح می کرد و اگر نکرد اما

عملاً راه جهاد را نشان داد.

نهم، اهمیت دادن به وحدت اسلامی و وحدت جامعه مسلمین: این تنگ نظریهایی که

اغلب دارند او نداشت؛ کاسه از آش داغتر که نمی شود! علی علیه السلام با همان مردم زندگی کرد و بر آنها حکومت می کرد، آنها اکثرا سنّی بودند، حتی نزدیکان علی علیه السلام از شرح حالشان معلوم است که به خلفای قبل خوشبین بودند و کسی نمی توانست نزد آنان از خلفا انتقاد کند، با همین مردم علی علیه السلام مدارا کرد، با دشمنانش در نهایت قدرت جنگید و همین مردم در رکابش با دشمن او معاویه

می جنگیدند! بنابراین، وحدت اسلامی راحفظ کرد و می فرمود: وحدت، یک اصل است، یک رکن

است، و به قول مرحوم کاشف الغطا آن عالم روشنفکر مبارز که می گفت: «بُنِیَ الاِسلامُ علی کِلمَتَینِ کَلِمةِ التَوحیدِ وَتَوحیدِ الکَلِمة». همان طور که توحید یک اصل است، در اسلام، توحید کلمه هم یک اصل است.

مسلمانان باید یکدست باشند، یک اُمَّت باشند و یک رهبر داشته باشند، اختلافات مذهبی نباید وحدت آنها را از هم بگسلد. بگذارید باشد، او یک مذهبی دارد که ما نمی توانیم او را از آن به زور برگردانیم، البته استدلال بکنید، موعظه بکنید ولی اکنون که دارای آن مذهب است او مسلمان

می باشد، باید به عنوان یک مسلمان او را پذیرفت و به او اعتماد کرد؛ واقعا آنها هم اعتماد کردند، این دویست سیصد هزار نفر یا یک میلیون نفر که در خارج راه پیمایی می کنند همه که شیعه نیستند،

مسلمانند، باورشان شده که امام رهبر اسلام است، خود او هم همین نظر را داشت؛ این از

خصوصیات او بود و این واقع بینی را در داخل ایران و در جناحهای دیگر انقلاب داشت، او

می دانست که نمی شود همه را مثل یک خُم رنگرزی که هر چه در آن می رزند یک رنگ بیرون بیاید؛ یک نواخت و هم فکر نمود افراد، اندیشه و سلیقه شان مختلف است و در نتیجه گروههای مختلف از کار در می آیند، همه اینها را باید پذیرفت و به آنها توصیه کرد: که شما در اصول اولیه اختلاف نکنید،

ص:185

به یکدیگر لطمه نزنید، یکدیگر رارمی به ضدّ انقلابی بودن نکنید؛ در مسائل جزئی بنشینید با هم بحث کنید اما تا حدی که اصول حفظ شود. اگر کسی خواسته باشد طوری جریان گرایی را دامن بزند که اصول از بین برود دیگر جایز نیست. منشور برادری، محدوده این نوع همکاری جناحهای مختلف را بیان می کند و انشاءاللّه ما هم همین راه را ادامه خواهیم داد.

دهم، قاطعیّت و سرسختی و آشتی ناپذیری در برابر قدرتها و استقامت بر سر اصول انقلاب: امام آشتی ناپذیر بود. او می گفت نباید اصول را فدا کرد، این همان امری است که قرآن

نسبت به پیغمبر مکررا بیان فرموده است. یکی از آنها استقلال سیاسی و استقلال اقتصادی ما است که به هیچ قیمتی نباید این استقلال سیاسی و اقتصادی و استقلال فرهنگی و مذهبی از بین برود؛ به هیچ قیمتی! این امر قابل معامله نیست، قابل اغماض نیست! در عین حال امام در جزئیات، خیلی اغماض می کرد. در همین وصیتنامه راجع به امر قضاوت آمده بود که وقتی امکانات نیست به همین مقداری که هست اکتفا می کنیم، انشاءاللّه بزودی یک سلسله قضات مؤمن و حقوقدان تربیت می کنیم...

ایراد نگیرید که آن وزیر چرا چنان کرده، کارهای صحیحی که انجام می شود چرا نمی گویید؟ فقط

همان جای نقص را انگشت می گذارید؟ او واقعیات را می سنجید و گاهی در فروغ و جزئیات اغماض می کرد. البته قبول می کرد که کار درست نیست، اما می فرمود برای یک چنین نقص جزئی نباید انقلاب را فدا کرد:

ای آقایانی که به این انقلاب حمله می کنید! شما فکر می کنید اگر این انقلاب از بین برود کار را دست شما می دهند؟ خیر، قطب شرقی یا غربی کودتا می کند و حکومتی را بر سر کار می آورد که آن روز دیگر شما را نمی شناسند! اگر اکنون اسم شما برده می شود آن روز اصلاً نمی گذارند باشید! نمی گذارند حرف بزنید! پس حالا که این طور است قدر این انقلاب را که خون شهدا آن را آبیاری کرده بدانید. این قدر اظهار ناراحتی نکنید، این قدر عیبجویی نکنید، این قدر نق نزنید، ... بگویید، توصیه بکنید، تذکر بدهید، راهنمایی صحیح بکنید، ... اما اگر نمی شود پافشاری نکنید که باید انقلاب از بین برود چون فلان شخص بی جهت مالش مصادره شده است. خود رسول اکرم صلی الله علیه و آله هم این طور بود زیرا در بعضی از جنگها که بدون جهت، فرمانده لشکر، کسانی را کشته بود، استغفار می کرد و دیه می داد ولی او را عزل نمی کرد و می فرمود: از او کار می آید و باید باشد. من خیلی شاهد دارم؛ این همان روش اداره مملکت است و جز این نمی شود. اصول را باید چسبید و بر سر آن معامله

نکرد ولی جزئیات را تا جایی که ممکن است باید عمل کرد، اما اگر نشد چاره ای نیست «لا یُکَلِّفُ اللّه ُ نَفسا اِلاوُسعَها(1)».

یازدهم، زهد و عدم علاقه به دنیا و به مادیّات: امروز می گفتند امام جز همان خانه مسکونی

ص:186

قم دیگر هیچ چیز ندارد و فرموده است فرشها را سهم سادات بدهید. خانه جماران هم اجاره ای بود. امام، خیلی منظم و خوش لباس بود؛ اما زرق و برق دنیا را نمی پذیرفت، اصرار داشت که روحانیّت

اگر هم پول گیرشان بیاید نباید زرق و برق را به خودشان بخرند و باید همین سادگی که انبیا اساسش را گذاشته اند حفظ کنند! می گویند پیغمبر اسلام وقتی از دنیا رفت، آن زرهی را که در جنگها می پوشید در برابر چند صاع گندم در گرو یک نفر یهودی بود! امام چنین زندگی کرد، علی علیه السلامهم همین طور بود.

این روش، جزء شرایط رهبری اسلام است، اگر رهبر اسلامی بخواهد قصر درست کند و تشکیلات و بیا و برو داشته باشد که می شود پاپ؛ اکنون زندگی پاپ هیچ شباهتی به زندگی مسیح ندارد، مسیح خانه نداشت، زندگی نداشت، از این ده می رفت به آن ده با عده ای حواری مثل خودش؛ حالا ببیند اینها چه دستگاهی درست کرده اند. من رفتم واتیکان را دیدم...

به علی علیه السلام می گفتند: این چه زندگی ای است که شما دارید؟ فرمود: خداوند از رهبران و ائمه مسلمین تعهد گرفته که باید مثل پست ترین افراد زندگی کنند تا بتوانند مملکتشان را اداره کنند.

لذا امام مقیّد بود که تشریفات، در زندگیش نباشد و این جزء شرایط رهبری است.

دوازدهم، توکّل و اعتماد به خدا و استعانت از او: در بیانش، در پیامها و سخنرانیهایش، و در عباداتِ نیمه های شب، امام عبادات مستحبّی را تا دم مرگ ترک نمی کرد. نماز شب، مفاتیح، دعا، زیارت و روضه را ترک نکرد و به همه توصیه می کرد. او در حقیقت یک مرد عاشق خدا بود؛ اگر صد سال دیگر خدا به او عمر می داد و از گرفتاریها فارغ بود از عبادت سیر نمی شد؛ عارفی بزرگ بود، از اولیاء الهی بود و تا وقتی از دنیا رفت وظیفه اش را در کمال شایستگی انجام داد، آن مقداری را هم که توفیق نیافته بود از خدا استغفار کرد؛ همان طور که خدای متعال به پیغمبر فرمود «اِذا جاءَ نَصرُاللّه ِ وَالفَتح

وَرَأَیتَ النّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دینِ اللّه ِ اَفواجا فَسَبِّح بِحَمدِ رَبِّک وَاستَغفِرهُ اِنَّهُ کَانَ تَوّابا(1)» کار به پایان رسید؛ او هم استغفار کرد و از مردم عذر خواست که اگر قصور و یا تقصیری شده است ببخشند. و از همین جهت است که با روحی آرام و نفسی مطمئن و امیدوار به رحمت خداوند از دنیا می رود و به گفته حافظ:

این جان عاریت که به حافظ سپرده دوست

روزی رخش ببینم و تسلیم او کنم

حالا جا دارد که بگوییم «السّلام علیک ایّها العبدُ الصالحُ المطیعُ للّه ولرسوله أشهد أنّک قد اقمت الصّلاة و آتیت الزّکاة و أمرت بالمعروف و نهیت عن المنکر و جاهدت فی اللّه حق جهاده حتّی اتیک الیقین».

خدایا؛ ما را در راه امام استوار بدار، روح او را از ما شاد گردان، تعهّد ما را نسبت به او پایدار بدار. والسلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته.

ص:187

است و مسلّما همتا و نظیر ندارد.

جمعِ میان دو گرایش به ظاهر متضاد، یکی عشق و علاقه بی نهایت به خاندانِ عصمت و طهارت و حزن و اندوه و تأسّف عمیق از ستمهایی که بر آن خاندانِ پاک رفته است. از طرف دیگر، تأکید و اصرار بلیغ و عنایت بی حدّ و حصر به وحدتِ جهان اسلام و عزّت و مجد و عظمت مسلمین، از هر مذهب و مسلک و از هر کشور و منطقه، یکی از ابعادِ بی مانندِ شخصیّتِ امام است که در نوع خود شگفت انگیز و بیرون از حیطه تصوّر است.

دیدگاه وسیع و گسترده علمی و وسعت صدر در نظرات و فتاوی فقهی، توأم با تعبّد و تعهّد شدید به رسوم، و ادعیه و اذکار و آداب و سنن رایج، خود، یکی دیگر از نوادر امور است و جمع میان این دو به ندرت اتفاق می افتد.

باری، بحث و تحقیق درباره هر یک از این مزایا و خصلتها، ما را به شناختِ بهتر امام یاری می دهد و هر کدام به جای خود مفید و مهم است.

اما به نظر قاصر این حقیر، ضمن اعتراف به عظمت همه این مکارم و مزایا، آنچه از همه اینها در ترازوی سنجش، سنگین تر است، همانا معرفت و شناخت درست امام از اسلام، و وقوف کامل وی

بر نقطه اساسی و خط اصلی انحراف مسلمانان از اسلام است. او اسلام راستین و مرز آن را از اسلام انحرافی، خوب شناخته بود و خیلی خوب آن را بیان می کرد، و به عقیده این جانب عظیمترین نقش امام در زندگی همین است.

امام، این نکته را بارها و بارها به زبان و به قلم آورده است و شاید بتوان ادّعا کرد حداقل طی پنجاه سال زندگیِ خود آنی از آن غافل نبوده و هیچ فرصتی را در جلسات درس، منبر و خطابه و یا در نوشته های خود و در برخوردهای عادی با شاگردان و دوستان و خویشانش برای تبیین و توضیح

این نکته، از دست نداده است.

حال، می خواهم بگویم: امام، این اندیشه مقدس و آرمان الهی را که با جانش گره خورده است، در دو کلمه خلاصه کرده است: «اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله و اسلام آمریکایی».

سراسر عمر امام، در راهِ بیان همین نکته سپری شد، امام هرگز سخنی نگفت و عملی انجام نداد و

قدمی بر نداشت جز در راه شناختِ اسلام راستین و دریدنِ حجابهایی که قرنها چهره نورانی اسلام را پوشانیده است.

و این همان رازی است که در قرنِ اخیر مُصلحان و رهبرانِ عالم اسلام، در پی افشای آن بوده اند

و هر کدام به زبانی خواسته اند اسلامِ واقعی را از اسلام تحریف شده بازشناسند، اما ظاهرا هیچ کدام توفیق چندانی نصیبشان نگردیده است و این خواست و مشیّت خدا بود که این مرد بی نظیر در این کار موفق شود.

امام، بیش از هر چیز به این امر توجه داشته و همین امر هم بزرگترین کار او است. از همین راه و

ص:189

به خاطر همین انگیزه نیز بیش از هر انگیزه دیگر، دشمنانِ وی با او مخالفت و ستیزه می کردند و می کنند. اگر امام، در تبیینِ اسلام از خطاها و انحرافها چشم پوشی می کرد، و همرنگ جماعت می شد، نیروهای اهریمنیِ شرق و غرب و عناصرِ خودی در قیافه های گوناگون سیاسی و روحانی، با او در نمی افتادند، و او را برای خود خطری به شمار نمی آوردند؛ آنان از «اسلامِ نابِ محمدی» که او پرچمدارش بود می ترسیدند!...

این جمله را بارها از امام شنیدیم که می فرمود: ابرقدرتهای دنیا و دشمنان ما از اسلام می ترسند،

آنها با ما دشمن نیستند، با اسلام دشمنند. از ما نمی ترسند، از اسلام می ترسند. و از این قبیل سخنان...

بلی؛ اسلام راستین منافع ابرقدرتها، طاغوتها، وعّاظ السلاطین و پیروانِ اسلام آمریکایی را به خطر می اندازد! پس باید از آن بترسند!... از این سخنان، باید به این نتیجه برسیم که جوهر و جان انقلاب اسلامی، همین شناختِ اسلامِ ناب محمدی صلی الله علیه و آله، از اسلام آمریکایی است، تداوم و استمرار انقلاب هم، بستگی به این دارد که این شناخت، باقی بماند و اگر خدای نکرده روزی برسد که انقلاب تغییر چهره یا تغییر مفهوم دهد و از خطّی که امام ترسیم فرموده، منحرف شود، اسلام انقلابی امام، به حالت گذشته پیش از انقلاب، و یا به چیزی شبیه آن بر گردد، و از انقلابِ اسلامی فقط شعار و عنوان و رسمی به جای ماند و دیگر هیچ، همان روز، روزِ مرگ و ختمِ انقلاب است؛ و باید فاتحه انقلاب را خواند و مجلس ترحیمش را برگزار کرد.

بنابراین، در جمهوری اسلامی، ضروری ترین آموزشها، آموزشِ اسلام انقلابی و بیانِ مرز آن با اسلام آمریکایی است. کما این که باریکترین خطر و خطرناکترین آفت نیز، لغزش و یا غفلت از آن است؛ یعنی اگر مانند گذشته که مسلمانان به طور ناخواسته و ندانسته قرنها با حفظ مظاهر و شعائر اسلامی، از روح و جوهر آن، فاصله گرفته بودند و به همین خاطر، اسلام خاصیت خود رااز دست داده بود، و دشمنان از آن احساس خطر نمی کردند، خدای نکرده اگر روزی برسد که به خاطر غفلت از اصول انقلاب و سرگرم شدن به مسائل فرعی و جنبی، مسلمانان تدریجا به حالت قبل از انقلاب

برگردند، و دست آوردهای با ارزش انقلاب را که از همه مهمتر (همان طور که گفته شد) شناخت

اسلام راستین از اسلام آمریکایی است، از دست بدهند؛ دیگر عمر انقلاب اسلامی به پایان

رسیده است.

این همان خطری است که از اول خود اسلام، نسبت به خود، آن را پیش بینی کرده است، و فرموده اند: روزی می آید که: «لا یَبقی مِنَ الاِسلامِ اِلا اِسمُهُ ولا مِنَ القرآنِ إلا رسمُهُ».

این خطر همواره اسلام و سایر ادیان را تهدید می کرده است. و قرآن بارها آن را گوشزد فرموده

است که پیروانِ ادیان دستخوش اَمانیّ و غرور و سرگرمِ عناوین و القاب می شوند. از جمله می گوید:

وَ قَالوُا لَن یَدخُلَ الجَنَّةَ إِلا مَن کَاَنَ هُودً أَونَصَرَی تِلکَ أَمَانِیُّهُم قُل هَاتُوا بُرهنَکُم اِنْ کُنتُمْ صَدِقِینَ بَلی مَن أَسلَمَ

ص:190

وَجهَهُللّه ِ وَ هُوَ مُحسِنٌ فَلَهُ أَجرُهُ عِندَرَبِّهِ وَلا خَوفٌ عَلَیهِم وَلا هُمْ یَحزَنُونَ(1)

یهود و نصاری گرفتار این پندار شدند که هر کس عنوان و لقب یهودی یا نصرانی داشته باشد، اهل بهشت است و نه دیگران؛ این خود آرزوی خامی بیش نیست و حق آن است که این عناوین،

دردی را دوا نمی کند و باعثِ نجات کسی نمی شود. آنچه مایه نجات و سبب رسیدن به بهشت برین است، همانا تسلیم به حق و احسان به خلق است و تنها چنین کسی نزد خدا مقام و منزلت و اجر و مزد دارد و در دو سرای، خوف و حزنی بر او نیست.

من می گویم تنها کسی از مزایای مادّی و معنوی انقلاب اسلامی بهره می برند، که دلشان تسلیم

انقلاب و متعهّد به آن باشد و خطّ انقلاب را تا آخر ادامه دهند که تنها در این صورت مشمولِ (لا خَوفٌ عَلیهم وَ لا هُم یَحزَنُون) خواهند بود.

باری؛ مسأله انقلاب اسلامی چنین است؛ نکند ما سرگرم عناوین انقلابی شویم و از جوهر و جانِ

انقلاب دور بیفتیم...

پس برای ما ضروری است که اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله و اسلام آمریکایی را از هم بازشناسیم و در تبیین آن بکوشیم و اینک ما در صدد بیان آن هستیم. اما پیش از آغازِ بحث، تذکّر یک نکته ضروری است:

اگر چه اصطلاح «اسلامِ آمریکایی» جدید است اما محتوای آن چیزی نیست که تازه پیدا شده باشد، بلکه از قدیم وجود داشته، منتها نه به اسم «اسلام آمریکایی». حقیقت آن است که اسلام خلیفه پسند، شاه پسند، خان پسند، طاغوت پسند، سرمایه دارپسند، وعّاظ السلاطین پسند، همه اینها در محتوا؛ اسلامِ آمریکایی است!...

شاید تا سی - چهل سال پیش از این، در قلمرو مستعمرات انگلیس بهتر بود بگوییم اسلام انگلیسی؛ و در قلمرو مستعمرات فرانسه یا ایتالیا و یا هلند و غیر آنها بگوییم اسلام فرانسوی، ایتالیایی، هلندی. و در عصر ناصرالدین شاه، اسلام ناصرالدین شاهی و هکذا «النّاسُ علی دینِ مُلُوکهم». حکمرانانِ خارجی و داخلی، مردم را به رنگ خودشان می ساختند. و هر کدام به گونه ای اسلام مُرده و بی جان و بی رمق و بی خطر تحویل مردم می دادند؛ هر کدام نسلی را تربیت می کردند که اسما مسلمان باشد ولی اسلامش صدمه ای به آنان نزند و از ناحیه اسلام، خطری دامنگیرشان نشود و بنابر داستان معروف، صوت اذان مؤذّن، به گاو گوسفند شبان زیان نرساند.

این که در حال حاضر به این نوع از اسلام «اسلام آمریکایی» می گوییم، به این جهت است که کشورهای اسلامی بخصوص کشور ثروتمندی چون عربستان سعودی پایگاه اسلام آمریکایی است؛ حکومت سعودی موبمو نقش اسلام آمریکایی؛ یعنی اسلامِ آمریکاپسند را ایفا می کند. از اسلامی که اکنون در عربستان سعودی برقرار است، آمریکا و سایر ابرقدرتها به هیچ وجه احساس خطر نمی کنند

ص:191

(همان طور که از اسلام و تشیّع زمان شاه نمی ترسیدند). زیرامایه های خطر از آن نوع اسلام زدوده شده و از این بابت استرلیزه و خطرزدایی شده است. در آن جا از اسلام، تنها تشریفات و عناوین به جای مانده است. حجّی که رژیم عبرستان برگزار می کند نه برائت از مشرکین را در بر دارد و نه (قیاما لِلنّاسِ) را یدک می کشد، نه (لَیَشهَدُوا مَنافِعَ لَهُم) را تداعی می کند، و نه کسی را از جبت و طاغوت - که مصداق تامّ و تمامش خود جنابِ «خادم الحرمین» است! - رَم می دهد.

حجّی است آرام و بی خطر و بی اثر...

چنین اسلامی، هیچ گاه کسی را به مقاومت، قیام، مبارزه، اعتراض، انتقاد و طغیان علیه جلاله الملک ومولا وسرور او آمریکای نفت خوار که هر روز میلیونها بشکه نفت سرزمین حجاز را می مکد، وادار نمی سازد. پس چرا از آن بترسند و چرا از انتشار چنین اسلامی در سراسر کشورهای اسلامی که اینک به پشتوانه دلارهای نفتی سعودی در جریان است وحشت داشته باشند؟... آن

طوری که از نفوذ و گسترش اسلام انقلابی برخاسته از ایران، وحشت دارند و از آن جلوگیری می کنند...

خیر؛ از این اسلام نمی ترسند، که به انتشار آن کمک هم می کنند؛ زیرا این اسلام، مسلمانان را سر براه، مطیع و منقاد و تسلیم آنان نگه می دارد.

پس اسلام آمریکایی، به این معنی نیست که از آمریکا آمده ویا در آمریکا ظهور کرده ویا راهبران

و پشوایان آن آمریکایی هستند. خیر، به هیچ وجه؛ بلکه به این معنی است که زمامداران حجاز و رهبران مذهبی درباریشان، مردم را به اسلامی سوق می دهند که باب دندان و راحه الحلقومِ

آمریکاست. اسلام به خودی خود به آمریکا و همقطارانش نیش می زند و برای آنان زهر مهلک به همراه دارد... این نوکران امریکا، دندانِ خطرش راکشیده اند و دیگر این اسلام نمی تواند آمریکا و سایر ابرقدرتها و زورگویان را بگزد و نابودشان کند. این است معنی اسلامِ آمریکایی! حال اگر خدای نکرده اسلام در آینده گرفتار قدرت دیگری بجز آمریکا شد، همان طور که در گذشته و حال در بعضی نقاط گرفتارِ انگلیس یا فرانسه بوده و هست آن وقت خواهیم گفت: اسلامِ مثلاً روسی یا آلمانی و هکذا...

مشخصات اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله و اسلام آمریکایی

با این مقدمه طولانی اگر شما انتظار داشته باشید که به تفصیل بدون در نظر گرفتن محدودیّت

سرمقاله، مشخصّات و آثار و به طور کلّی، علّتها و معلولها و مزایای هر یک از این دو اسلام را در این جا، بیان کنیم انتظار بی جایی است. پس مناسب آن است که عجالة مشخصات این دو اسلام را

فهرست وار در جدولی روبروی هم بگذاریم تا ان شاءاللّه بعدا فرصت شرح و بسط هر کدام از آنها برسد:

ص:192

اسلام ناب محمّدی صلی الله علیه و آله

1- به محتوا و روح اسلام توجه دارد.

2- به تعقّل و فکر، اهمیت می دهد.

3- علوم عقلی و استدلالی، در قلمرو آن جاری است.

4- روح اجتهاد با ضوابط علمی در آن حاکم است.

5- جامع الاطراف است و به تمام ابعادِ عقیدتی، عرفانی، عبادی، اخلاقی، حقوقی، سیاسی و اقتصادی توجه دارد.

6- حکومت و سیاست در متن آن جای دارد.

7- مردم رابه عزّت و قدرت و استقلال اسلامی می خواند و به امور عامّه و مصالح مسلمین اهمیّت می دهد.

8- امر به معروف و نهی از منکر در متن آن جای دارد.

9- سلطه پذیر نیست و در برابر ستمگران داخلی و خارجی پرخاشگر است.

10- پویاست و با اوضاع و احوالِ جهان به پیش می رود و هرگز به بن بست نمی رسد.

11- از روند سیاست جهانی با خبر و مراقب آن است.

12- به نظم و انضباط و تشکیلات پایبند است.

13- در راهِ وحدت و اُلفت و آشتیِ مسلمانان کوشاست و از اظهار و تعصّب بیزار است.

14- به گفته قرآن اشدَّاء علی الکُّفّار رُحَماء بینهم پایبند و نسبت به مسلمانان مهربان و با بیگانگان، دشمنِ سرسخت است.

15- مکتبِ رنج و صبر، نثار و ایثار، فداکاری و شهادت است.

اسلام آمریکایی

1- به تشریفات و ظواهر اکتفا می کند.

2- به فکر و اندیشه، چندان روی خوش نشان نمی دهد.

3- به علوم عقلی مجال نمی دهد و مجال را بر آنها تنگ می کند.

4- روح تقلید بر آن حاکم است.

5- به بُعد اخلاقی و عبادی اکتفا می کند.

6- سیاست و حکومت، در حاشیه و غالبا بکلی جدای از آن است.

7- از خواری و ذلّت و زبونی مسلمین و اسلام باک ندارد و به مصالح جهان اسلام بی اعتنا است.

8- به این دو امر فقط به طور سطحی و به مسائل غیر اصولی توجّه می شود.

9- بسیار آرام و سر به زیر است و با کسی کاری ندارد.

10- ایستا و متوقّف و راکد است و از وضع جهان، عقب مانده و به بن بست رسیده است.

11- از اوضاع جهان بی خبر و نسبت به آنها بی تفاوت است.

12- با نظم و تشکیلات مخالف و با بی نظمی، موافق است.

13- با تکروی و تعصّب اُنس دارد.

14- نسبت به همه بی تفاوت است.

15- با رفاه طلبی، تن پروری، محافظه کاری و پرهیز از خطر موافق است.

ص:193

امید است فرصتی دست دهد تا راجع به یک یک این مشخصاتِ پانزده گانه، با دلیل و برهان و با

ذکر شواهدی از کتاب و سنّت و از سخنان امام رضوان اللّه علیه و با ارائه نمونه و مصداق برایِ هر کدام و بهره گیری از تاریخ و اوضاع و احوالِ مسلمانان در طول تاریخ و در حال حاضر در جهان اسلام و در سراسر گیتی، به تفصیل صحبت کنیم، اِن شاء اللّه.

ص:194

در سال 1968، پس از پایان تحصیلات دانشگاهی پس از هفت سال، به پاکستان که محل اقامت والدینش بود بازگشت و در تلویزیون پاکستان به کار مشغول شد، اما پس از یک سال، مجددا به انگلستان بازگشت و تابعیّت آن جا را پذیرفت. ابتدا در بخش خصوصی مشغول کار شد ولی ناکام

گردید و به اتفاق همسر انگلیسی خود به رمان نویسی پرداخت.

رشدی، دوبار ازدواج کرد. اول با یک زن انگلیسی که از وی صاحب فرزند پسری شد ولی پس از چندی همسرش از وی جدا گردید و همسر بعدی او یک زن آمریکایی است که او نیز کتابی در

تمسخر معتقدات مسیحیان نگاشته است. وی به لحاظ مشکلات امنیتیِ شوهرش خواستار طلاق از

وی شده است. سلمان رشدی در حال حاضر عضو هیأت مشاوران هنرهای معاصر است و تا به حال

رمانهایی به نامهای «گریموس»، «بچه های نیمه شب»، «شرم»، «لبخند یوزپلنگ» و اخیرا «آیات شیطانی» را نوشته است. برخی از کتابهای او به بیش از سی زبان از جمله به فارسی ترجمه شده و بیش از ده بار، تجدید چاپ گردیده و کتاب «بچه های نیمه شب» او برنده جایزه هم شده است.

گرچه همه کتابهای سلمان رشدی جنجال آفرین و توهین آمیز بود اما «آیات شیطانی» از همه

رسواتر بود. او در این کتاب به ساحت مقدس قرآن کریم و رسول اکرم و همسران و یاران و نزدیکان آن حضرت توهین کرده و ظاهرا نام این کتاب را هم از افسانه «غرانیق» که همواره از طرف محقّقان اسلام مردود و ساختگی شناخته شده گرفته است.

این کتاب، دارای دو شخصیت داستانی اصلی است که عبارتند از: هنر پیشه ای هندی به نام «جبرئیل» و فردی به نام «صلاح الدین» که از هند تبعید شده است. در ابتدای داستان، این دو نفر داخل هواپیمایی که از هند به مقصد بریتانیا در پرواز است، نشسته اند. در بین راه هواپیما ربوده می شود و توسط هواپیماربایان منفجر می گردد، همه مسافران از بین می روند و تنها دو نفر نامبرده زنده می مانند. گرداگرد جبرئیل راهاله ای از نور می گیرد و شبیه فرشته می شود و صلاح الدین شاخ و دم و موهای خشن، پیدا می کند و سرانجام تبدیل به شیطان می گردد. سپس جبرئیل به عصر ظهور اسلام گام

می نهد و وارد کویر (جاهلیت) می شود و نقش عمده را در این داستان به عهده می گیرد. رشدی،

محور کار خود را مسأله وحی قرار می دهد و سعی می کند وحی نبی اکرم را دورغ جلوه دهد. و در این جا است که به داستان غرانیق اشاره می کند.

رمان آیات شیطانی پر از افترا و تهمت ناروا به یاران و صحابه پیغمبر از جمله سلمان فارسی و نیز به انبیاء عظام الهی مانند ابراهیم خلیل الرحمن است.

این نوشته، ابدا ارزش تاریخی و علمی ندارد که قابل نقد و نقض باشد. بلکه نمودار روح افسار

گسیخته و هوسهای شیطانی و اغراض نهانی نویسنده آن است و بس و سزای آن هم همان است که

بر قلم امام(ره) جاری گردید.

کتاب رشدی، باعث اعتراض وسیع مجامع اسلامی و عکس العمل مسلمانها در اقطار جهان

ص:196

گردید و در نتیجه ورود آن به بسیاری از ممالک اسلامی ممنوع شد. حتی حکومت هند نیز انتشار آن

را منع کرد. در پاکستان، در مقابل نمایندگی فرهنگی آمریکا که این کتاب راتوزیع می کرد تعدادی از مسلمانان غیور به شهادت رسیدند.

در پی اوجگیری اعتراضهای مسلمانان علیه رشدی، وی داستان خود را خیالی توصیف و موضوع آن را هجرت و عشق به لندن، معرفی کرد و با اصرار بر کفرآمیز نبودن کتاب، عواطف

برانگیخته بیش از یک میلیارد مسلمان را عملاً نادیده گرفت.

کتاب آیات شیطانی، از طرف مؤسسه های انتشاراتی غرب، مورد استقبال قرار گرفت و همه در فکر ترجمه و نشر آن بودند و در واقع این کتاب نقطه عطفی در گسترش تهاجم غرب به ادیان الهی و بویژه مقابله با احیای اسلام در جهان به شمار می آید.

این کتاب با این که در غرب و به زبان انگلیسی انتشار یافته است مخاطبان اصلی خود را در کشورهای مسلمان می جوید و قهرا غربیها هم به شیوه نو در جریان تبلیغات علیه دین عموما و علیه اسلام خصوصا قرار گرفته اند.

در تحلیل نهایی انتشار (آیات شیطانی) آغاز یک توطئه گسترده علیه نضج و گسترش تفکر دینی و بازگشت دوباره انسان معاصر به مذهب و بخصوص، احیای اسلام گرایی در بین مسلمانان بود.

یعنی همان راهی که انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی(قد) پیش پای جامعه

اسلامی گذارده بود.

نقش صهیونیسم در مورداین کتاب جالب است. بنا به نوشته برخی مطبوعات بین المللی، رشدی جزء گروههای چپگرای انگلستان بود که بخشی از گروههای فشار صهیونیستی در آن کشور محسوب می شوند. همچنین انتشار این کتاب همزمان با نشر رمان دیگری از همسرش بود که این

اهانت به مقدسات مسیحیت را هدف قرار داده بود و نیز فیلم «آخرین وسوسه مسیح» در همین

شرایط ساخته شد که حاوی اهانتی سخت به حضرت مریم و عیسی مسیح علیهماالسلام است.

باید گفت این کتاب آغاز یک حرکت ضد دینی توسط صهیونیستها بود و هزینه آن توسط یک شبکه صهیونیستی، تأمین می گردد و نیز مورد حمایت شبکه های تبلیغی غرب و بنگاههای فرهنگی

استبکار و سیاست بازان غرب بود که تحت لوای آزادی بیان، به عنوان حلقه ای از یک زنجیره طولانی و به هم پیوسته پدید آمد.

توجه به تعدادی از مؤسّسه های انتشاراتی وابسته به صهیونیستها که انتشار آن را به عهده گرفته اند

از قبیل مؤسسه انتشاراتی «پنگوئن»، روزنامه معروف «ساندی تایمز»، و شش بنگاه انتشاراتی وابسته به صیونیستها از جمله انتشارات «وایکینگ» که خود شاخه ای از «پنگوئن» است، شاهد این امر است، کما این که از سوی کسانی که سابقه ضدیت با اسلام دارند نامزد جایزه ادبی گردیده است(1).

ص:197

با توجه به همه این جریانها، حکم تاریخی حضرت امام قدس سره مانند صاعقه ای آسمانی بر سر توطئه گران فرود می آید و یکباره جهان اسلام را علیه کفر و استکبار جهانی بسیج می کند.

همان موقع ما در یکی از سرمقاله های مشکوة(1) راجع به این فتوای تاریخی بتفصیل به بحث پرداختیم و آن را با فتوای تاریخی میرزای شیرازی در تحریم تنباکو مقایسه کردیم و ابعاد آن دو را با هم سنجیدیم که نیاز به تکرار ندارد(2).

نکته بسیار مهم، عکس العمل کشورهای غربی و بازار مشترک و ایستادگی برخی از سران استکبار در اروپا در برابر این حکم بود که با همه جوسازیها و هو و جنجال ها، به شکست انجامید و امام(قد) از این معرکه هم مانند معرکه های دیگر پیروز بیرون آمد. حال، این سابقه تاریخی نباید فراموش شود و مسلمانها نباید از توطئه های دیگر استکبار غفلت کنند و نیز مستکبران هم نباید این درس عبرت را از یاد ببرند و ملحدان هم از پیامد اهانت به ادیان الهی باید بیمناک باشند.

بنابراین، برگزاری سمینار حکم تاریخی امام، بسیار بجا و بموقع بوده و شایسته تقدیر است.

گزارش سمینار

این سمینار، به عنوان مقدمه بر پایی کنفرانس بین المللی تبیین حکم امام خمینی(قد) و در پی

شایعه تصمیم برخی از محافل ومقامات روحانی مصر بر تبرئه سلمان رشدی، بر پا شد و فرصتی را فراهم آورد تا اندیشمندان و نویسندگان و مدرسین عالیقدر حوزه های علمیه، نظرات خود را

بیان کنند.

در روز اول حجه الاسلام صانعی سرپرست بنیاد پانزده خرداد، ضمن بیان انگیزه این سمینار به

بیان گوشه ای از خاطرات خود با حضرت امام پرداخت. وی با اشاره به حکم اعدام سلمان رشدی

گفت: هر گونه فعل و انفعال دیپلماسی که در منطقه و جهان صورت پذیرد هیچ گونه تأثیری در اجرای حکم امام(قد) نخواهد داشت.

وی افزود: سلمان رشدی هر کجا باشد حکم امام جامه عمل خواهد پوشید. زیرا امام، این حکم را در مقابله با یک جریان استکباری علیه اساس اسلام تلقی می کردند و آیه اللّه خامنه ای رهبر انقلاب نیز همان هدف را تأیید و تعقیب می نمایند.

سپس آیه اللّه موسوی اردبیلی به بُعد فقهی مسأله پرداخت و گفت سلمان رشدی مرتد فطری است و بر اساس حکم اسلام توبه او قبول نمی شود و حکم صادره الزامی است.

وی تأکید کرد قضیه سلمان رشدی حلقه ای از یک سلسله توطئه های فرهنگی - تبلیغی استکبار جهانی علیه اسلام و انقلاب بود که هر روز به صورتها و اشکال گوناگون عرضه می شود. موهون

ص:198

کردن مکتب اسلام در اذهان عمومی و جلوگیری از نفوذ و پیشروی و رشد اسلام ناب محمّدی، از اهداف دیگر این جریان است، که خوشبختانه این نقشه های شوم از سوی امام بزرگوار و جمهوری

اسلامی ایران پیگیری و خنثی و با آنها مقابله شد تا دیگر کسی به خود اجازه چنین اهانتی راندهد و ان شاءاللّه حکم اجرا خواهد شد و در آن صورت است که به استکبار جهانی ضربه محکمی وارد

خواهد آمد.

آیه اللّه موسوی اردبیلی ابعاد مختلف فتوا و آرا و نظرات گوناگون را مورد بررسی قرار داد و نتیجه

گرفت که حکم امام، حکم شخصی است که با موازین کلی سازگار است و با توجه به ابعاد سیاسی و جهانی آن، امری ضروری بوده است.

در جلسه دوم سمینار، آیه اللّه یزدی رئیس قوه قضائیه ابعاد مختلف فتوای امام(قد) را مورد بحث قرار داد. وی عمدةً بر این تکیه کرد که فتوای امام یک حکم قضایی درباره سلمان رشدی بوده که به مقدسات اسلام اهانت کرده است، صرفنظر از این که او مرتد فطری است و حکمش از لحاظ فقه

شیعه و سایر مذاهب اسلامی قتل است. آنگاه شواهدی از این قبیل احکام را یادآور شد که از سوی رسول اکرم و ائمه هدی صادر گردیده است. وی گفت حکم قطعی قاضی را قاضی دیگر نمی تواند

نقض کند.

سومین جلسه، با سخنان آیه اللّه جوادی آملی آغاز شد. وی تحت عنوان مبانی قرآنی و روایی حکم حضرت امام(قد) گفت: استهزای مقدسات اسلام، مصداق خروج از دین است و وظیفه مسلمین در چنین شرایطی دفاع از دین است. وی با بیان این نکته که مسأله کتاب «آیات شیطانی»

ناشی از یک جریان طراحی شده است و نه اعتقاد شخصی یک فرد، گفت: در این ماجرا هم ارتداد و هم توطئه فرهنگی به چشم می خورد. وی در پایان جبنه های فقهی و قضایی و سیاسی حکم امام(قد) و نیز توطئه سیاسی و فرهنگی کتاب را تشریح کرد.

پس از آن، میزگرد فقهی با شرکت چند تن از فقها و مدرسین حوزه علمیه: آقایان محمدی گیلانی، رضوانی و کریمی تشکیل گردید ابتدا حجه السلام والمسلمین تسخیری معاون بین الملل

سازمان تبلیغات اسلامی و مجری این میزگرد، طی سخنان کوتاهی گفت: حکم تاریخی حضرت امام

خمینی قدس سره شبهات موجود راجع به شیعه را رفع کرد و به مسلمانان نشان داد که رهبر و دلسوز واقعی اسلام و مسلمین کیست.

در این میزگرد، ابعاد فقهی و راههای مختلفِ تخفیف احکام الهی مورد بحث قرار گرفت و اعلان

گردید از نظر فقهی، هیچ راهی برای عفو سلمان رشدی وجود ندارد زیرا علاوه بر این که وی مرتد فطری است و مرتد فطری بنابر بیشتر مذاهب اسلامی توبه اش پذیرفته نیست، او به رسول اکرم دشنام داده و ساحت مقدس او را هتک نموده و حکم امام در این مورد به وجوب قتل او صادر شده است و دیگر راهی برای تبرئه او وجود ندارد.

ص:199

آیه اللّه سید جعفر کریمی از دفتر استفتای حضرت امام قدس سره گفت: امام در «تحریرالوسیله» بصراحت حکم «سبّ النبی» را مقرر فرموده اند و عفو چنین حکمی فقط از عهده پیغمبر و ائمه معصومین بر می آید و قاضی و مفتی حق ابطال آن را ندارند.

وی خاطرنشان ساخت که همه مذاهب اربعه اهل سنت، متفق القول هستند که مجازات سبّ النّبی قتل است. وی راجع به سبّ النبی گفت: حتی اگر غیر مسلمانان هم چنین جسارتی بکنند باید کشته شوند چه برسد به مسلمانان. وی در مورد این که توبه سلمان رشدی باعث تخفیف این حکم نمی شود گفت: علمای شیعه جملگی معتقدند که این حکم، در صورت توبه فردِ اهانت کننده ساقط

نمی شود و بجز شافعی دیگر پیشوایانِ مذاهب اربعه اهل سنت نیز چنین اعتقادی دارند.

او در مورد نحوه اجرای حکم گفت همه علمای اهل سنت و شیعه معقتدند که مجازات سبّ کننده نبی باید با اذن امام و ولی امر مسلمین یا نایب او باشد.

او گفت: جرمی که علیه یک نظام و یا یک ملت و یک دین باشد جرم عادی نیست و عنوان بغی، طغیان و محاربه دارد.

یکی دیگر از شرکت کنندگان میز گرد، آیه اللّه رضوانی عضو فقهای شورای نگهبان، در پاسخ به

این سؤال که آیا این عمل را باید بر اساس جرمهای مختلف فقهی و حقوقی که مؤلف کتاب آیات شیطانی مرتکب شده بررسی کرد، یا آن را یک توطئه فرهنگیِ جهانی علیه همه ادیان الهی دانست؟ گفت: مسلما این عمل حکایت از یک توطئه جهانی علیه اسلام دارد و حکم آن همان است

که امام خمینی قدس سره بیان داشته اند. او یک کافر حربی است و جزای او قتل است و دیگر نباید دنبال این بود که توبه کرده است یا نه. امام هم فرمودند: اگر سلمان رشدی توبه کند و زاهد زمانه گردد باید کشته شود، و بالاخره با تشریح ویژگیهای فتوای قتل سلمان رشدی و دست اندرکاران انتشار

کتاب آیات شیطانی، گفت: حکم امام یک حکم والایی بوده است و امام آن را از منصب ولایت صادر فرمودند، و بنابراین نه مسأله قضاوت است و نه فتوا، و بر همه مسلمین است که از آن اطاعت کنند.

در ادامه این میزگرد، آقای سید جعفر کریمی راههای ابطال یک حکم ولایی یا قضایی را از نظر

فقهی این گونه بر شمرد:

1- موضوع مورد حکم از صفحه وجود محو شود (یعنی بمیرد و از بین برود)

2- پایان یافتن زمان عمل به حکم، این در مورد احکامی است که در اصلِ پیدایش، منوط به زمان

خاصی باشند مانند مقاتله با کفار و مشرکین در ماههای حرام.

3- عفو و گذشت توسط کسی که این حکم، برای مصلحت او صادر شده است مانند گذشت اولیاءدم از قاتل.

وی توضیح داد که حکم صادره از سلاله رسول اللّه، امام خمینی قدس سره متوقف به زمان خاص

ص:200

نبوده است و سلمان رشدی و همکاران او نیز هنوز به درک واصل نشده اند و موضوع حکم باقی است. و نیزاین حکم، از جمله حقوق الناس نبوده تا با عفو صاحب حق قابل رفع باشد. بنابراین هیچ دلیلی برای ابطال حکم امام در مورد اعدام سلمان رشدی وجود ندارد. و این حکم تا موقع اجرا به قوّت خود باقی است.

آیه اللّه کریمی، اضافه کرد بعضی از بزرگان گفته اند مجازات سلمان رشدی از باب اصل قصاص است و عده ای آن را از حدود الهی دانسته اند و هر دو آنها قابل عفو می باشند. وی گفت: قصاص را فرهنگ قرآن بیان کرده است (العین بالعین) و اگر در این راستا قدم برداریم قصاص فحش، فحش است و این ابدا با فرهنگ قرآن جور در نمی آید. اگر جنایت جانی با بیّنه و دلیل روشن شد حکم صادر می شود و اگر با اقرار باشد و خودش به پای خود بیاید و توبه کند بر ولی مسلین است که او را عفو کند.

امام، مصلحت دید که این حکم را صادر کند و بعد از صدور، نه خودش و نه هیچ ولی امر دیگری و نه آحاد مسلمین حق عفو ندارند و موضوع منتفی نمی شود، و این حکم به قوت خود باقی است تا جوانان مسلمان و همتِ اسلامی آنان، او را به جزای عملش برسانند و من قسم یاد می کنم که پاداش مجریان این حکم، بهشت الهی خواهد بود.

آیه اللّه محمدی گیلانی عضو دیگر فقهای شورای نگهبان، نیز تصریح کرد که نه تنها بر رسول اللّه

بلکه بر ولی امر نیز واجب است که سیادت قوانین اسلام را در مقابل کلیه موهنات حفظ کند. وی گفت: حکم حضرت امام درباره مؤلف کتاب آیات شیطانی یک حکم ولایی است و برای صیانت

زعمای اسلام است. وی در پایانِ سخنان خود گفت: مسأله سلمان رشدی توبه پذیر نیست و او باید کشته شود.

جلسه پایانی سمینار

در این جلسه حجه السلام کرّوبی رئیس مجلس شورای اسلامی، هیأتی از سوی آیه اللّه العظمی

گلپایگانی به سرپرستی حجه الاسلام سید جواد گلپایگانی و تنی چند از مسؤولان و روحانیان کشور حضور داشتند.

ابتدا وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی جناب آقای خاتمی طی سخنانی به مقایسه مبانی آزادی از دیدگاه اسلام و غرب پرداخت و گفت: در اسلام آزادی به معنای قدرت تسلط فرد بر هوای نفس

خویش است. و در نقطه مقابل آن آزادی به شکل غربی قرار دارد که در پیروی فرد از نفسانیّت ظهور می یابد. وی گفت سالانه صدها کتابِ مخالفِ اعتقادات اسلامی منتشر می شود اما در مورد مؤلفانِ هیچ یک از کتابها حکم اعدام صادر نمی شود.

کتاب آیات شیطانی نه تنها خلافِ اعتقادات اسلامی است بلکه اهانت و دشنام به اساس اسلام و

ص:201

مقدسات آن را هدف قرار داده است.

وی گفت: این کتاب که از لحاظ فنی بسیار ضعیف است چندین بار تجدید چاپ شده و انتشار آن در واقع یک حرکتِ فرهنگی نیست بلکه یک کار سیاسی و ضد امنیّت اسلام است، وی سرانجام،

این کتاب را ضد آزادی و ضد حقوق بشر خواند. او به پرسشهای اعضای شرکت کننده در سمینار، با وجود ضیق وقت پاسخ گفت.

آیه اللّه جنّتی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی و عضو فقهای شورای نگهبان، نیز سخنانی ایراد کرد و طی آن گفت: کتاب آیات شیطانی یک رمان نویسی معمولی توسط یک نویسنده عادی نبود بلکه باید آن را یک توطئه عمیق جهانی علیه اسلام در نظر گرفت. وی گفت: نویسنده کتاب آیات شیطانی به اسلام فحّاشی کرده و پرداخت 850 هزار دلار به مؤلف آن قبل از نوشتن کتاب، افشاگر این حقیقت است که این حرکت، در واقع یک اقدام توطئه آمیز علیه اسلام بوده است. وی با تبیین

انگیزه های این کتاب به جریانها و حرکتهای ضداسلامی در طول تاریخ اشاره کرد و رویدادهای بعد از حکم تاریخی امام را مورد تحلیل قرار داد و یادآور شد که حکم تاریخی امام یک حرکتِ

مقطعی است.

آن گاه حجه السلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی آخرین سخنران سمینار، با تحلیلی از اداره نظامهای حاکم بر جهان، به جایگاه انقلاب اسلامی در دنیا اشاره و تأکید کرد که استکبار جهانی و دشمنان اسلام، نتوانستند با قدرتِ پول و یا از طریق نظامی و سیاسی، این انقلاب الهی را از بین ببرند.

وی با اشاره به نقش ابزار فرهنگی به عنوان یکی از عوامل قابل استفاده علیه ملتهای انقلابی،

تأکید کرد: کار سلمان رشدی یک رشته کوچک از یک توطئه کلی نسبت به انقلاب ما بوده است.

آنچه در این میان مهم است، شکستن قداست دین می باشد که حضرت امام به موقع این توطئه را خنثی کرد. وی با بر شمردن تفکرات و جریاناتِ سیاسی بعد از انقلاب، حرکتهای تاریخی امام را در برخی از موارد مورد ارزیابی قرار داد.

در پایان این سمینار که به مدت سه روز در حسینیّه ارشاد برگزار شد، بیانیه ای قرائت شد. در این بیانیه با اشاره به ترفندهای مستکبرانِ عالم برای مقابله با حق و کرامت انسانی، جاهلیّتِ مُدرن امروز مورد نکوهش قرار گرفت و گفته شد: امام خمینی رحمه اللّه علیه بر خلاف تصور و عقیده ظاهربینان،

در سخت ترین شرایط و به حکم اعتقاد الهی اش، بر سرِ کفر و ستم فریاد کشید، حکم الهی اعدامِ هرزه گر و باطل انگاری را که حریم قدس رسول گرامی اسلام را مورد هجوم و هتک قرار داده بود، اعلام کرده و با اعلام حکمِ خدشه ناپذیر خدای سبحان، فصلی نوین در حیات سیاسی اعتقادی میهن اسلامی گشود.

این بیانیه به گامهایی که از سوی همه مسلمانان و حق باوران عالم، از زمان صدور حکم برداشته

ص:202

شده و اقدامهایی را که صورت گرفته ارج نهاد و خاطره شهدا و مصدومان و تمامی کسانی را که در این راه قدم برداشته اند گرامی داشته است.

در این بیانیّه تأکید شده که حکمِ صادره از سوی حضرت امام درباره نویسنده کتاب آیات شیطانی غیر قابل تغییر است و از همه مؤمنان و معتقدان به ادیان الهی برای اجرایِ هر چه سریعتر این حکم، دعوت به عمل آمده و تأکید شده است حرکتِ کوبنده انقلاب اسلامی که به وسیله امام راحلِ امت اسلامی، بنیانگذاری شده است، توسط امت بیدار اسلامی تحت زعامت و رهبری حضرت آیه اللّه

خامنه ای تا در هم شکستن تمامی توطئه گران، ادامه خواهد یافت.

بیانیه مجمع التقریب بین المذاهب السلامیه

اخطار دبیر کل مجمع التقریب بین المذاهب السلامیه

حکم امام خمینی در مورد سلمان رشدی قابل نقض نیست

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم الحمداللّه رب العالمین و الصلاة علی نبینا محمد و آله و من والاهم الی یوم الدین

دعوت مقدس امام خمینی دارای ابعاد مختلف و گسترده است. و از ثمرات آن، تجدید حیات اسلام، اعاده حیثیت و منش اسلامی و ایجاد وحدت بین صفوف مسلمین است.

امام، بحق مجدّد اسلام راستین و مایه اعتبار مسلمانان و منادی وحدت اسلامی بود، از دیدگاه

امام، وحدت، از ارکان اسلام و ضامن تداوم حیات و سعادت مسلمین است. او همواره فریاد

وحدت سر می داد و آیه وحدت به گوشها می خواند و چند نوبت، این وحدت را عملاً به منصّه

ظهور رسانید و به معرض نمایش گذاشت.

یکی از این صحنه های حماسه ساز که مسلمانان را در صف واحد قرار داد، همان حکم صریح و قاطع امام راجع به نویسنده کتاب «آیات شیطانی» بود. این فرمانِ تاریخی که فتوای قرن بود، مسلمانانِ دلسوخته را که از بی احترامی به ساحت مقدس پیغمبرشان به خشم آورده بودند، در شرق و غرب جهان از هر نژاد و مذهب، بسیج کرد تا فریاد برآورند: «مرگ بر سلمان رشدی».

این ندای الهی مانند نسخ صور، انفجاری بود که طرفداران اسلام و کفر را در بر گرفت: از یک

سو، حامیان کفر و مستکبران جهان را به میدان کشید تا با بهره گیری از توان علمی و ادبی و اقتصادی و رسانه های گروهی خود و از محافل فراماسونی و صهیونیزم جهانی، به نام انسان دوستی و آزادی

عقیده و با هو و جنجال، این صیحه ملکوتی و ندای آسمانی راخاموش کنند.

از سوی دیگر، حکم امام، مسلمانان را مانند سدّی آهنین «صفّا کأنَّهُم بُنیانٌ مَرصوصٌ» پشت سر امام گردآورد و چنان از او حمایت کردند که حاکمان وابسته وعاظ سلاطین جیره خوار هم کاری از پیش

ص:203

نبردند. این صف آرایی بین اسلام و کفر و نیروهای شیطانی و رحمانی، مانند اصلِ انقلاب اسلامی

امری غیر مترقبه و غیر قابل پیش بینی و بی سابقه بود.

در کنفرانس اندیشه اسلامیِ سال گذشته، گفته شد: امام در پایان زندگی پربرکت خود با دو ابتکار

مسلمانان را متحد کرد و درگذشت.

اول، نامه تاریخی او به رهبر شوروی که نه تنها به مسلمین بلکه به همه الهیّون عالم روح تازه ای

بخشید و خداپرستان رادر برابر مکتب مادی هماهنگ کرد، ثمرات و برکات آن نامه، چون ابری

جهانگیر و نسیمی فراگیر همه عاشقان اللّه را در بر گرفت هر چند افتخار از آنِ مسلمین بود.

دوم، همین فتوای تاریخی امام، که در حقیقت زبان حال و فریاد خروشان و مظهر خشم همه مسلمانان بود و نه تنها آبروی رسول اکرم که حیثیت همه رسولان الهی را بیمه کرد تا کسی جرئت اِسائه ادب به ساحت قدس آنان را نداشته باشد.

عکس العمل سریع و خشن استکبار جهانی در قبال این فتوای کوبنده، هر چند زیر نقاب تزویرِ انسان دوستی و آزادی قلم صورت گرفت، اما هدف از آن همه سر و صدا و هو و جنجال، کوبیدن امام و انقلاب و اسلام ناب بود که البته با شکست روبرو گردید و اینک به گوش می رسد در صددند تبرئه سلمان رشدی را از برخی مفتیان بگیرند و بدین وسیله شکست خود را جبران و حکمِ امام را

نقض کنند.

طبیعی است که سیاستمدارانِ خودفروخته برخی از کشورهای اسلامی، به این خیانت دست بزنند، اما از صاحبان فتوی و مقامات روحانی، هیچ وقت، چنین انتظاری نمی رود. این امر، خلاف توقع امت اسلام و باعث خشم و عکس العمل شدید توده های مسلمان و محافل و مراکز روحانی و حوزه های علمیه جهان اسلام خواهد گردید.

حال، اگر کسی دچار شبهه شود و بگوید: گرچه سلمان رشدی در همه مذاهب اسلامی مرتد و حکمش قتل است، اما بنابر بعضی از مذاهب فقهی که بین مرتد فطری و مرتد ملی، فرق نمی گذارد

توبه او قبول است. یا بگویند: او بر اثر سبّ و دشنام و هتک حرمتِ رسول اکرم، زندیق گردیده اما توبه زندیق در بعضی از مذاهب پذیرفته است، و شبهاتی اغواکنده از این قبیل، که ممکن است در نظر افراد ناآگاه موجَّه جلوه کند. در رفع این شبهات باید گفت:

لازم است به این نکته توجه شود که حکم امام در این خصوص، یک فتوای معمولی و حکم فقهی نیست که با فتوای مجهتد دیگرِ یکی از مذاهب، قابل تغییر باشد. مسأله آن است که ولی فقیه، حکم قتلِ سلمان رشدی را صادر کرده است و حکم، غیر از فتواست، فتوا همواره حکم کلی است و بر حسب اختلاف نظر فقها قابل دگرگونی است، اما حکم، فرمان مشخّص و جزئی است و کسی نمی تواند آن را نقض کند. بخصوص که حضرت امام پس از صدور حکم، اعلام فرمودند اگر سلمان رشدی زاهد زمانه بشود قابل عفو نیست، و نیز مقام معظم رهبری حضرت آیه اللّه خامنه ای

ص:204

صریحا آن حکم را غیر قابل نقض اعلام فرمودند و همه پیشوایان مذاهب اسلامی، از آن حکم حمایت کردند.

«مجمع التقریب بین المذاهب الاسلامیه» بر حسب رسالت خود در حفظ وحدت مسلمین و دفاع از حریم اسلام، اکیدا اخطار می کند استکبار جهانی، دشمن شکست خورده اسلام، محرِّک

اصلی سلمان رشدی و شریکِ جرم او، در صدد است با فتوای یک مقام مذهبی، این نویسنده هرزه و ملحد راتبرئه کند و از کیفر قطعی او به دست مسلمانان، نجاتش دهد. دشمنان اسلام می خواهند

ضمن این کار با یک تیر چند نشان بزنند.

1- نویسنده دست پرورده خود را برای خدمات دیگری نگه دارند.

2- بی احترامی به رسول اکرم را تثبیت و احساساتِ پاک مسلمانان را مسخره کنند.

3- به شخصیت امام امت، دشمن آشتی ناپذیر استکبار، لطمه بزنند و انتقام خود رااز او بگیرند.

4- انقلاب اسلامی و اندیشه اسلام ناب محمدی را که یادگار امام است بی اعتبار کنند.

5- حماسه وحدتِ اسلامی حاصل از حکم امام را پایمال و آن را به اختلاف کلمه امت اسلام مبدل کنند.

ما اطمینان داریم علمای ربّانی در هر پست و مقام و از هر ملت و مذهب که باشند در این شرائط

حسّاس، هشیاری خود راحفظ نموده و از إغوای دشمنان اسلام مصون می مانند. هرگز به این خیانتِ عظیم تن نمی دهند و از پشت به اسلام خنجر نمی زنند تا این ننگ در تاریخ اسلام به نام آنان ثبت نشود.

ص:205

همچنین حمایتی که حضرت امام(ره) در برابر صدور چنین فتوائی بدست آوردند، از همه اقشار مختلف مذاهب اسلامی (شیعه، شافعی، مالکی، حنبلی، حنفی) بود و کل جهان اسلام پشت سر ایشان قرار گرفت. و این امر بیش از هر چیز دیگر موجب شد که مذاهب اسلام به همدیگر نزدیک شوند.

فرصتهای بعدی برای مقابله مثبت با غرب در دهه ی آینده خیلی بیشتر خواهد بود.

آقای دبیر کل: بله این مطلبی را که فرمودید، دقیقا ما آن را در بیانیه ای منتشر کردیم که نسخه ای از آن تقدیم می شود. در آن بیانیه آمده است: در کنگره اندیشه اسلامی سال گذشته گفته شد: حضرت امام رضوان اللّه تعالی علیه در پایان عمر پربرکت خود، با دو عمل ابتکاری تمام مسلمانان را پشت سر خودشان قرار دادند و از دنیا رحلت کردند: اول این فتوا بود، دوم نامه ای که به گورباچوف نوشتند.

حال ممکن است فرض کنیم حضرت امام (ره) تنها به وظیفه شرعیشان عمل کردند و پیامدهای سیاسی آن را مد نظر نداشته و شاید تصور هم نمی کردند چنین عکس العمل و غوغایی در دنیا به پا شود، در عین حال اگر از لحاظ تاکتیک سیاسی هم حساب کنیم به عقیده من کل غرب در برابر این عمل (فتوا) شکست خورد یعنی غربیها خلاف سیاست عمل کردند که در برابر امام ایستادند. از آن طرف همه مسلمانان پشت سر امام(ره) قرار گرفتند یعنی آنها یک بی سیاستی در مقابل امام انجام دادند. در حالی که امام این کار را برای سیاست نکرد ولی نتیجه همین بود.

آقای دکتر کلیم صدیقی:

خیر، امام می دانستند. نکته ای را که می خواستم میان کلام شما بگویم این بود که واکنش غرب در واقع منبعث از منطق غربیها و واکنش ما منبعث از ایمانمان است. آنها هر علامتی را که دال بر یک حرکتی بود می گرفتند و بر مبنای آن واکنش نشان می دادند، صبح واکنش آن ها یک صورت داشت،

ظهر صورتی دیگر و شب صورتی جدیدتر. مرتب در نوسان بود. ولی واکنش ما چون منبعث از ایمانمان بود، یک خط مستقیم بود و ساده و بصورت منسجم و هماهنگ حرکت می کرد. لذا آنها

شکست خوردند و ما پیروز شدیم. چون ما می توانستیم از عقل سلیم خودمان استفاده کنیم،

می توانستیم درک و پیش بینی کنیم که واکنش بعدی آنها چه خواهد بود. در حالی که آنها نمی توانستند قدم بعدی ما را پیش بینی کنند.

آقای دبیر کل:

اصل انقلاب ایران نیز چنین بود. امام(رضوان اللّه تعالی علیه) هر قدم بر می داشتند آنها

نمی دانستند چکار باید بکنند.

آقای دکتر کلیم صدیقی:

صحنه های نهائی نبرد در تلویزیون انگلیس رخ داد. صحنه های ابتدائیش در خیابانها به صورت تظاهرات و شعار «اللّه اکبر» بود. ما با آنها همان مفاهیم را با کلمات دیگر تکرار کرده، حرفمان را به

ص:207

کرسی نشاندیم. و آنها مرتبا حرفهای ناهمگون و متغییر بر مبنای چیزهای متضاد می زدند، مردم درک کردند که آنها سردرگم هستند. ولی مسلمانها حرفشان منسجم و مستقیم و همان چیزی بود که

می گویند از این روی دشمنان قرآن شکست خوردند.

آقای دبیر کل:

این، عین روش قرآن است در برابر مشرکین، هر روز آنها درباره پیامبر و قرآن یک قضاوتی می کردند (این شاعر، کاذب و خائن است، و قرآن شعر کهن و افسانه های پیشینیان است) ولی خط اسلام همان بود که بود: قرآن وحی است و از جانب خداست و محمد رسول خدا است.

آقای دکتر کلیم صدیقی:

دقیقا همین جور است در انگلیس هم به من می گفتند این دیوانه است، تروریست است و ... ولی وقتی من در تلویزیون صحبت می کردم دیدند من نه دیوانه ام نه تروریست و آنها دارند به ما نسبت نادرست می دهند. هر وقت از ما سئوالی می کردند شروع می کردیم: (بسم اللّه الرحمن الرحیم

الحمدللّه رب العالمین...) و هر وقت از آنها سئوال می کردند نمی داستند چه جوابی بدهند، هر دفعه، جوابی تازه و متناقض با دفعه قبل می دادند.

به هر حال اگر حضرت عالی آمادگی داشته باشید در این رویارویی مقدس علیه غرب مشارکت نمایید بنده آماده ام در خدمت شما باشم.

آقای دبیر کل:

البته ما آماده هستیم. منتهی این معنا را حتما در اساسنامه دیده اید که «مجمع التقریب» یک مرکز فرهنگی دینی و اسلامی است و اهدافش هم در همین حد است و به طور مستقیم درگیر کارهای

سیاسی نمی شود. جز در شرایط استثنائی که مسأله سیاسی جنبه عام اسلامی پیدا کند. در سالگرد

فتوای امام رضوان اللّه تعالی علیه، «مجمع التقریب» با انتشار بیانیه پیشقدم شد. سپس دیگران اقدام به برپایی مراسم کردند.

من درباره فتوای امام (ره) چند بار مطلب نوشتم که در مجله مشکوة آستان قدس رضوی که زیر نظر من اداره می شود، منتشر شد. چند سرمقاله هم درباره تقریب و وحدت و همین فتوای امام(ره)

نوشته ام و آنها را ان شاءاللّه می فرستم خدمتتان تا ترجمه و استفاده شود.

آقای دکتر کلیم صدیقی:

اگر این مقالات در همین جا (به انگلیسی و عربی) ترجمه شود و بفرستید مناسب است.

آقای دبیر کل:

این کار را هم می کنیم، در همان مشهد ترجمه می کنیم. من موقعی که آن فتوا صادر شد بحثی را مطرح کردم و مقایسه کردم این فتو را با فتوای مرحوم میرزای شیرازی راجع به تحریم تنباکو، گفتم ماهیت آن فتوا (فتوای میرزا) سیاسی بود زیرا در مقابل انگلستان که می خواست اقتصاد ایران را قبضه

ص:208

کند، صادر شد و اصلاً فتوای اقتصادی، سیاسی بود بعدا رنگ مذهبی پیدا کرد. اما فتوای حضرت امام صرفا مذهبی بود، نه جنبه اقتصادی داشت نه جنبه سیاسی، زیرا اهانت شده بود به پیامبر اسلام و امام دفاع کرد. اما بعدا چنان رنگ سیاسی و اقتصادی به خود گرفت که بازار مشترک اروپا به میدان آمد و معلوم شد این مسأله دینی، دارد شریان اقتصاد آنان را قطع می کند.

آقای دکتر کلیم صدیقی: مجمع اگر آن کاری را که امام کردند و در مقاطعی رفتند به جنگ

تمدن غرب و مسلمین را یکپارچه کردند، چنین خطی را دنبال کند، خط موفقی خواهد بود. فکر

می کنم حضور افرادی که از جاهای مختلف جهان در اینجا هستند یک بعد علمی دارد ولی بعد مهمتر اینکه بتوانند با حضور در جوامع مختلف، نقاط ضعف و فرهنگ معارض آنها را کشف و به مجمع

منتقل کنند تا مجمع با استفاده از این سوژه ها به مصاف با غرب بپردازد.

مهمترین نقش این آقایان، این است که این نکات و آن ارتباط را بدست بیاورند و اینجا بتوانند با

توجه به آن اطلاعات و آن آشنائی، مواضع یکپارچه ای بگیرند. حضرت امام یک خصوصیتی که

داشتند و شاید منحصر به فرد بود، بدون اینکه مشاورینی داشته باشند می توانستند در مقاطعی با آن تیزبینی الهی نکاتی را کشف و حرکت ایجاد کنند. این نقاط راباید بیشتر با نزدیکی و ارتباطات فکری خودمان تأمین کنیم. و آن خلاء را پر کنیم.

آقای دبیر کل: بله، باید به ما تذکر بدهند. اطلاعات در اختیار ما قرار دهند. ما شرایط محدودی داریم و اعوان و انصارمان کم هستند در عین حال اینجانب با تمام گرفتاریهایی که داشتم در سالگرد حضرت امام(ره) که آمریکائیها بغداد و عراق را می کوبیدند، متوجه یک نکته ای شدم و آن را طی یک مقاله در اطلاعات منتشر کردم. آن نکته این بود که دیدیم در عین حالی که آنها می خواهند صدام راتضعیف کنند، دارند آثار اسلامی را که در دنیا بی نظیر است و در عراق و بغداد وجود دارد از بین می برند.

مقاله عنوانش این بود «آثار اسلامی را در عراق دریابید» آن وقت شروع کردم از اول که اسلام داخل عراق شده است و بصره و کوفه ساخته شده و بعد دانشگاهها، نظامیه ها، حوزه های علمیه

شیعه، سنی، آثار شیعه، آثار سنی، قبور پیشوایان شیعه، قبور بزرگان تسنن در عراق، این سوابق را مفصل نوشتم و گفتم که صهیونیسم و استعمار تا کنون نتوانسته اینها را از بین ببرد، الان مجال پیدا کرده و همه را دارند می کوبند و یک روزی خواهیم دید که بسیاری از آثار نفیس اسلامی از بین رفته است. ملاحظه کنید ما در لغزشگاهها و جاهای حساس این کار را کردیم و می کنیم. فتوکپی مقاله را خدمت شما می دهم و خیلی هم پر محتوی و غنی است من آن را با دقت تمام نوشته ام. در قسمتی از مقاله نوشته ام: عراق در طول تاریخ مهد تقریب بین تشیع و تسنن بوده است، اساس تشیع آنجا و مرکز تسنن هم آنجا بوده است، از هزار سال قبل تا کنون. قبور امام ابؤحنیفه، امام احمد حنبل، عبدالقادر گیلانی و شیخ کلینی در بغداد است همه بقعه دارند و پیش همه محترمند، مردم به زیارت

ص:209

آنها می روند، اینها را می خواهند از بین ببرند و در کاظمین هم مقبره امام موسی بن جعفر و امام جواد علیهاالسلامهست. البته من در ذیل مقاله نوشته ام که مسلمانها باید متوجه باشند که عراق اگر به دست آمریکای استعمارگر بیفتد در حقیقت به دست وهابیت سیاسی هم می افتد و آنها از قدیم الایام

می خواهند همه آثار شیعه و سنی را در عراق از بین ببرند.

آقای دکتر کلیم صدیقی: مایل هستیم جناب عالی مقالاتی را که در این زمینه نوشته اید در سمیناری که قرار است در لندن برگزار کنیم و جناب عالی تشریف بیاورید، ارائه دهید.

آقای دبیر کل: آماده هستیم، اصولاً یکی از برنامه های ما مسافرت به نقاط دیگر دنیا جهت ابلاغ پیام تقریب است.

آقای دکتر کلیم صدیقی: ما این سمینار را در رابطه با همین نکته خاصی که مطرح فرمودید

برگزار خواهیم کرد. حرم امام حسین و امام علی فقط متعلق به شیعه نیست، مال همه مسلمانها است.

آقای دبیر کل: پدر من واعظ خیلی معروفی بود، پنجاه سال قبل که من پانزده ساله بودم، با پدرم رفتیم بغداد، تمام این قبور را زیارت کردیم. از جمله قبور ابوحنیفه و دیگران و من یادم هست بالای سر در مقبره نوشته بودند: «ادعو ربکم تضرّعا و خفیه ثم ادعوا لابی حنیفه». در همان وقت قبور نواب اربعه حضرت مهدی را که در بغداد هستند زیارت کردیم. سر قبر کلینی رفتیم. من در آن مقاله نوشتم که صلیبی ها دستشان به بغداد نرسید، دویست سال جنگ کردند ولی بر عراق و بغداد استیلا پیدا نکردند. چهل سال هم هست که صهیونیستها دارند با مسلمین می جنگند هنوز به بغداد نرسیده اند

ولی حالا به این وسیله انتقام می گیرند. یعنی به وسیله آمریکا تمامی آثار مسلمین را در هم می کوبند. نوشتم این حمله، حمله مغول را به بغداد به خاطر می آورد که آمدند، بستند، کشتند، سوختند و رفتند. آمریکا هم از آسمان و دریا و صحرا حمله کرد. روزنامه ها نوشته بودند که صدام به گنبد حضرت علی و امام حسین و حضرت عباس علیهم السلام گلوله توپ زده است، صدام هم می خواهد به این

وسیله حمایت سعودی و صهیونیسم و آمریکا را به سوی خود جلب کند که کاری که شما می خواستید انجام دهید من انجام می دهم، پس شما من را حمایت کنید. من خودم طبعا آن کیفیت

مبارزه سیاسی که مورد نظر شما است بر روحم غالب است، لکن در شرایطی باید خودمان را کنترل

کنیم، تا «مجمع التقریب» از هدف اصلی منحرف نگردد.

آقای دکتر کلیم صدیقی: سیاست، سنت رسول اللّه صلی الله علیه و آله است.

آقای دبیر کل: اصلاً رسول اسلام (رسول السیاسة الالهیه) است و دین اسلام به خاطر دارا بودن بعد سیاسی، کاملترین دینها است زیرا ادیان قبلی جنبه های سیاسیشان ناقص بود. و اسلام آمد آن اساس را گذاشت یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله در عین پیغمبری رئیس سیاسی هم بود، جانشینهای آن حضرت هم باید این گونه باشند.

آقای دکتر کلیم صدیقی: هر چه به سیاست نزدیک تر شویم به امت پیامبر نزدیکتریم، امام

ص:210

فرمودند سیاست ما عین دیانت ما و دیانت ما عین سیاست ماست.

آقای دبیر کل: این حرف مرحوم مدرس است که سیاست ما عین دیانت ما و دیانت ما عین سیاست ما است، امام فرمودند: من در جوانی می رفتم مجلس شورای ملی، وقتی مدرس وارد می شد، مجلس رسمیت پیدا می کرد. سخنرانی مدرس را امام خودش حاضر بوده و شنیده است. در

این مقاله که ترجمه انگلیسی و عربی آن را برای شما خواهیم فرستاد من سابقه مکتبهای علمی تشیع و تسنن را شرح داده ام. اولاً تشیع به صورت رسمی امروزی در شهر کوفه و در زمان خلافت

علی علیه السلام تبیین شد. بیشتر مکتبهای فقهی از عراق است، ابوحنیفه، احمدبن حنبل، شافعی در آنجا درس خوانده اند، مکتب اعتزال و مکاتب کلامی دیگر در عراق بوجود آمده، از بصره و کوفه شروع شده اند. قرائت های قرآن، تجوید قرآن اصلش از بغداد و کوفه است. علم نحو در کوفه و بصره

تأسیس شده و سوابق زیادی دارد. و اصولاً فقه، اصول و کلام شیعه هم در زمان کلینی، شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی در بغداد شکل گرفته است و آمریکا دارد همه را می کوبد. الان شش امام از دوازده امام شیعه قبورشان در عراق است حضرت امیر و امام حسین علیهما السلام در نجف و کربلا و دو نفر در کاظمین و دو نفر در سامرا و خانه حضرت ولی عصر که خیلی مقدس است بین کل اهل عراق اعم از شیعه و سنی، در سامرا واقع است و شاهد زنده ای است بر تقریب شیعه و

اهل سنت.

ص:211

اینک توضیح:

اسلام در چهره امت و مکتب

کلمه «مکتب» در مصادر اسلامی به آن مفهومی که ما امروز به کار می بریم وجود ندارد، اما کلمه

امت به همین مفهوم معمولِ امروز، در قرآن و روایات مکرر آمده و حتی مشخصات امت را هم

بیان کرده اند.

من سعی می کنم در اینجا مشخصات امت و مشخصات مکتب را بگویم تا بعدا ببینیم که آیا امت و مکتب اسلامی از وضع اولیه خود تکان خورده و یا فراموش شده است و اگر فراموش شده چطور

و چگونه که حالا نیاز به احیاء داشته و امام آن را احیاء کرده است:

مشخصات امّت

قرآن می گوید: کُنتم خَیرَ اُمّةٍ اُخرِجَت لِلناسِ تأمُرُون بالمَعروفِ وَ تَنهَون عَنِ المُنکَرِ وَ تُؤمِنون باللّه ِ(1) شما بهترین امتی هستید که در جامعه بشری ظهور کرده است و اولین مشخصه شما این است که امر به معروف و نهی از منکر می کنید و به خدا ایمان می آورید. به طور کلّی آیات متعددی از قرآن صفات و مشخصات مؤمنین یا متقین یا ابرار را می شمارد که من در سالهای اول انقلاب آنها را به عنوان «آیات جامعه قرآن» در یک کلاس تدریس کردم و خود بحث قرآنی جالبی است.

مثلاً قرآن، در آغاز سوره بقره در وصف متقین می گوید: هُدیً لِلمُتّقین، الّذینَ یُؤمِنون بالغَیب وَیُقیمُون الصّلوة و مِمّا رَزَقناهُم یُنفِقون، وَالذین یُؤمِنون بِما اُنزِلَ الَیک وما اُنزلَ مِن قَبلِک و بالآخِرَةِ هُم یُوقنون، اولئِک عَلی هُدیً مِن رَبّهِم وَ اولئِک هُمُ المُفلِحونَ(2) در این آیات، ایمان به غیب، اقامه نماز، انفاق، ایمان به آنچه به رسول اکرم و آنچه پیش از او نازل شده و ایمان به سرای آخرت، از مشخصات متقین شمرده

شده است.

در آغاز سوره مؤمنون در وصف مؤمنان آمده است: قد افلَحَ المُؤمِنون، الّذین هُم فی صلوتِهِم خاشِعُون، والّذین هُم عَن اللّغوِ مُعرضون، والّذین هُم لِلزکوةِ فاعِلون، و الّذین هُم لِفروجهِم حافِظون (تا این که می گوید): والّذین هُم لأَماناتِهِم وعَهدِهِم راعُون، والّذین هُم عَلی صلوتِهِم یُحافِظون، اولئِک هُمُ الوارثون(3) در این آیات،

خشوع دائم در نماز، اعراض دائم از لغو، عمل زکات دادن، حفظ فرج از حرام، رعایت عهد و امانت و محافظت بر نمازها، از اوصاف مؤمنان رستگار و وارث «فردوس» معرفی شده است.

در آیه برّ، در وصف ابرار و نیکوکاران آمده است: لیسَ البرّأن تولّوا وُجُوهَکم قِبَل المَشرق و المَغربِ ولکنّ البرّ مَن آمَن باللّه ِ والیَومِ الآخر و الملائکةِ و الکتابِ والنبیّین و آتی المالَ علی حُبّهِ ذوی القربی و الیَتامی و المساکین و ابن السّبیل و السّائِلین و فی الرقاب و اقامَ الصّلوة و آتی الزکوة و الموفون بَعَهْدِهِم اذا عاهَدوا و الصّابرین فی البأساء و الضرّاء و حین البَأس اولئِک الذین صَدَقوا و اولئِک هُمُ المُتّقون(4)

ص:213

در این آیه طولانی، ایمان به خدا و به روز جزا و ایمان به فرشتگان و کتب آسمانی و پیغمبران،

انفاق مال با وجود دوست داشتن آن به خویشان، ایتام، مساکین، ابن سبیل، سائلان، و در راه آزادی بردگان، و همچنین اقامه نماز، دادن زکات، وفای به عهد، صبر در بدبختیها، و خسارتها، و در جنگ، از مشخصات مؤمنان راستین و پرهیزگاران بشمار آمده است.

در این قبیل آیاتِ فراوان قرآن، اوصافی آمده است که هم عقیده است و هم عمل و هم اخلاق و

صفات روحی و چیزهای دیگر است، این مجموعه را که در سراسر قرآن پراکنده است اگر حساب

کنید اینها مجموعه مشخصات امتی است که اسلام آن را تأسیس کرده و می گوید این امت بهترین

امتهای پدید آمده در تاریخ جهان است، نکته مهم در اینجا آن است که قرآن از تحقق و فعلیّت این صفات در امت اسلام خبر می دهد که عملاً در زمان پیغمبر، مسلمانان و مؤمنان بطور کلّی به آنها آراسته بوده اند. نه این که باید بعدا به آنها متصف شوند، خبر از فعلیت این صفات است در مسلمانها نه بیان وظیفه نسبت به آینده، هر چند طبعا این وظیفه از این آیات به طور مؤکد استفاده می شود.

مشخصات مکتب

مکتب، یعنی اصول و مبانی و پایه های اساسی دین، به نظر من آنچه را که به عنوان اصول و فروع

دین به ما آموخته اند مبیّن مکتب است، بخشی از آنها مربوط به اعتقادات و ایدئولوژی اسلام است، بخشی مربوط به سلوک اخلاقی و عملی و تهذیب نفس است و بخشی هم مربوط به اعمال و عبادات از قبیل نماز، روزه، حج، جهاد و امثال اینهاست. در حقیقت، اصول و فروع دین مبیّن مکتب است اما اسلام فقط مکتب تأسیس نکرده بلکه بر اساس مکتب، امّت پرورش داده و در عرصه جهانی، آن را به منصه ظهور رسانده است.

ما نمی خواهیم در این زمینه وارد بحث بشویم که امت و امام، در لغت عرب از یک ریشه است و

این دو به هم ارتباط دارند، اجمالاً امت یعنی جمعیتی که پیرو یک امام، یک پیشوا و دارای یک مکتب اند، امام و پیشوا به معنی عام که شامل پیغمبر هم می شود، و هم مبیّن مکتب و هم مؤسس و پیشوا و راهنمای امت است، و ادامه این بحث ما را از بحث خودمان باز می دارد.

بنابراین، اگر جمعیتی دور هم جمع بشوند، اما مکتبی و امامی نداشته باشند آن جمعیت را نمی توان یک امت نامید.

در عصر ما کسانی از مسلمانها به تقلید از غربیها به فکر «ملیّت» افتاده اند و می خواهند از راه تقویت حسّ ملیت و قومیّت، به خیال خود وحدتی بین افراد یک مملکت بر اساس زبان و نژاد و آب و خاک یا به قول برخی (خاک و خون) به وجود آورند و نام آن را (ملت) می گذارند این عملی است درست نقطه مقابل اسلام.

این قبیل وحدتها و تعصبهای قومی و حمیتهای ملی که بر اساس حس قومیت به وجود آمده همواره باعث اختلاف، رقابت و درگیری و برتری طلبی و تفاخر بوده و خواهد بود، اسلام بر خلاف

ص:214

این امر، ملتها و قبائل و نژادها و قومیتها را با حفظ اصل آنها زیر پوشش یک امت و پیرو یک مکتب الهی و دارای مشخصات دینی و ایمانی و روحی درآورده و نام آن را به جای ملت، (امت) نهاده

است. و تفاوت ره از (ملت) به معنی مصطلح که خواسته ملیگرایان است تا (امت) به معنی ای که گفته شد از زمین تا آسمان است و آثار مترتب بر آن دو بسیار متفاوت است.

تشکل امت اسلام بر اساس رنگ و نژاد و منطقه جغرافیایی و زمین و خون نیست بلکه بر اساس همین طرز تفکر و عمل و عقیده و اخلاق است که اشاره شد و اینها موهبت اسلام است به بشر. در این زمینه قرآن می گوید: یا ایّها النّاس انّا خلقناکم مِن ذکَر و اُنثی و جَعَلناکم شُعوبا و قبائِل لِتعارفوا ان أکرَمَکم عِندَاللّه ِ أتقاکم(1) این آیه، شعوب یعنی ملتها و قبائل را به رسمیت شناخته و آن را پذیرفته است، اما آنها را ملاک امتیاز و برتری و تفوق، قرار نداده بلکه صرفا آنها را ملاک شناخت افراد و اقوام دانسته است، اما کرامت در نزد خدا با تقوی است و ارجمندترین مردم را با تقواترین آنها نزد خدا

دانسته است.

پیداست با تقواترین مردم کسی است که مشخصات یاد شده در آیات بالا را بهتر در خود تحقق داده است.

هر شعب و قوم و ملتی حق دارد قومیت خود را حفظ کند و حتما افتخارات ملّی راکه از همان تقوی ریشه گرفته باشد و جزء مکارم اخلاق و فضائل بوده باشد، ملاک امتیاز بداند ولی حق ندارد آنها را وسیله تفوق بر دیگران قرار دهد.

ما در طول تاریخ می بینیم جنگها غالبا از تعصبات قومی و قبیله ای و نژادی ناشی بوده است، مگر همین الان هم فجایع عجیب و بی سابقه ای که در عراق و منطقه رخ داده مایه اش همین فکر قومیت عربی و (ایدئولوژی حزب بعث) نیست؟ نزاع میان عربها و یهودیها هم ناشی از تعصب نژادی یهود است.

مسلما شدت و تقویت تعصّب قومی برای بشر مضرّ است و باید این حس را به پیروی از یک مکتب الهی (که کاملترین مکتبها مکتب اسلام) است تبدیل کنند تا روی سعادت را ببینند.

رسول اکرم فرمود: «لا فضل لِعَرَبیّ علی عَجَمیّ و لا لِعَجَمی عَلی عَرَبی و لا للابیض علی الاسوَد الا بالتقوی».

آیه انَّ هذه اُمّتکم اُمّة واحدة و أنا ربّکم فاعبدون که در آغاز بدان اشاره کردم می گوید: شما مسلمانها یک امت هستید و یک واحد با ایدئولوژی خاص، شما امت توحید بر اساس اعتقاد به ربّ واحد (به معنی جامع ربّ: خالق، سیّد، بزرگ، ولیّ امر، تربیت کننده و خلاصه همه کاره انسان) هستید.

ایدئولوژی و زیر بنای این امت واحده توحید است، رفتار و خطّ مشی او عبادت ربّ است، عبادت

به معنای وسیع کلمه شامل کلیه روابط بین بندگان با خداوند و نیز روابط میان خود بندگان با همدیگر،

ص:215

روابطی که بر اساس توحید و در راه خدا باشد همه را شامل می شود، پس آیه اجمالاً مشخصات امت

و مکتب هر دو را در بر دارد.

مشخصات امت واحده اسلام

حالا که تا حدودی با مفهوم امت و مکتب اسلام آشنا شدیم، مشخصات کلّی امت اسلام را که قبلاً واجد بوده و پیشرفتهای این امت ناشی از آن مشخصات بوده و بعدا از بین رفته، و اسلام منهای آن مشخصات باقی مانده و دیگر منشأ آن پیشرفتها و ترقیات نیست، در اینجا به طور فشرده یاد می کنیم تا در بحثِ خود (امام و احیاء فکر اسلامی) از آنها استفاده کنیم:

اوّل؛ وحدت: از بارزترین مشخصات این امت وحدت است (ان هذه امتکم امة واحدة)، آیات بسیاری بر مسأله وحدت تأکید دارد، مسأله (اخوت) و برادری در قرآن رمز وحدت آمده است (انما المؤمنون اخوة)(1) از میان روابطی که بین دو انسان وجود دارد، عاطفه برانگیزتر و صمیمی تر از رابطه اخوت، سراغ نداریم و قرآن رابطه بین مسلمانها را تا حدّ برادری دانسته است و باید میان مؤمنان چنین رابطه ای برقرار باشد.

مسأله اخوت اسلامی خود نیاز به بحث جداگانه دارد، خلاصه این که میزان اخوّت اسلامی همان است که در زمان رسول خدا و هنگام نزول آیات وجود داشت، به تعبیر دیگر اخوّت اسلامی بر

وجود مسائلی (اعم از عقیده و عمل و اخلاق) قرار دارد که در عصر رسول خدا مطرح بود، مسائلی

که در قلمرو علم کلام و فقه و سیر و سلوک اخلاقی و جز آن بعدا بتدریج پیدا شده و مایه تفرقه مسلمین و پیدایش مذاهب گردیده هرگز نمی تواند در وحدت و اخوّت اسلامی نقش اصلی داشته

باشد و ملاک برادری مسلمانان گردد.

البته این مسائل اختلاقی غالبا ریشه علمی دارد و قابل بحث است و نمی شود همه رابه طوری که

پیروان (مکتب سلفی) می گویند طرد کرد. اما همه را هم نمی توانیم ملاک این اخوّت بدانیم والا مسلمانها دسته دسته می شوند و شیرازه امت واحده و اخوت اسلامی از هم می پاشد. مثلاً اگر من بخواهم همه آنچه را به آن معتقد هستم و آن را جزء مذهب خود می دانم آن را ملاک برادری قرار دهم فقط شامل پیروان مذهب من خواهد شد و پیروان دیگر مذاهب اسلام از محدوده آن خارج

می شوند، و آنها دیگر برادر من نیستند، بلکه افراد هر مذهبی برادر هم هستند، نه کلّ مؤمنین، در حالی که کلّ امت با هم برادرند (انما المؤمنون اخوة) مؤمنین شامل همه پیروان اسلام در محدوده مسائل مطروحه در عصر پیغمبر می شود و نه در محدوده مسائل مطروحه در زمانهای بعد.

این آیه، کسانی را برادر می داند که هنوز این مسأله برای آنها مطرح نشده بود، و همین امر هم باید همواره ملاک و میزان وحدت امت و اخوت اسلامی باشد، والا هر فرقه و دسته ای که فکر خاص و خط مشی مخصوص به خود دارند اگر بخواهند همه معتقدات خود را در این وحدت و اخوّت

ص:216

دخالت دهند، خود باعث افتراق و حتی تعدد امت است و قهرا امت واحده به امتهای متعدده تقسیم

خواهد شد؛ زیرا هر فرقه ای خود رایک واحد می دانند در برابر واحدهای دیگر، و این افتراق است نه وحدت، بیگانگی است نه برادری. پس ملاکِ وحدت، مشترکات و مسلّمات اسلام است نه مسائل

اختلافی. مسلمانها اهل هر مذهب و فرقه ای که هستند باید بر آن مشترکات تأکید نمایند و آنها را میزان برادری خود بدانند، اما مسائل اختلافی در چهارچوب دلیل و برهان، موردبحث قرار گیرد و این نوع اختلاف ممنوع نیست بلکه گاهی مطلوب است.

آنچه را قرآن، در برابر امر به اتحاد و برادری از آن نهی فرموده همانا افتراق و تنازع است نه مجرّد اختلاف نظر، قرآن از برخورد آراء و اختلاف نظر منع نکرده است بلکه فرموده است: و اعتصِموا بحَبل اللّه جمیعا ولا تفرّقوا(1) اختلاف نظر در مسائل علمی فراوان است و الزاما به جار و جنجال و نزاع و افتراق نمی کشد، اما اگر باعث نزاع و دعوا و درگیری و کشتار گردد چنین اختلافی ممنوع است «ولا تنازعوا فتفشلوا و تذهَبَ ریحُکم»(2).

پس یکی از مشخصات امت اسلامی که رسول آن را تأسیس کرد، اصل وحدت و برادری است و در هر شرایطی باید مسلمانها بکوشند این اصل، حفظ شود اختلافات جانبی و فرعی خود را بر این اصل حاکم نسازند و اصل وحدت را تحت الشعاع هیچ مسأله اختلافی قرار ندهند. سنّتِ علی و ائمه اهل البیت علیهم السلام همین بوده است. طرح مسأله تقیه در اسلام و در مذهب شیعه عمدةً برای حفظ وحدت امت بوده و معنی آن همین است و نه دست برداشتن از عقیده و از ترویج معتقدات

حق و یا خودداری از بحث و استدلال درباره مسائل مذهبی. بحث و استدلال در این قبیل مسائل حق مسلّم هر مذهبی است و چون همه طرفدار حق و جویای حق اند باید دنبال شود تا حق روشن شود،

اما چگونه؟

یک وقت انسان بحثی را دنبال می کند برای این که طرف را بکوبد، حقیرش کند، از او انتقام

بگیرد، نتیجه هر چه باشد و به هر کجا برسد، اولاً این طرز بحث اسلامی نیست و مصداق مجادله به احسن که قرآن می گوید: وَ جادِلهُم بالّتی هیَ أحسَن(3) نمی باشد. ثانیا با حفظ امت واحده که از اصول اسلام است تضاد دارد.

اما بحث بیطرف منصفانه و محترمانه جهت کشف حقیقت در جوّ دوستی و برادری، و به صورت تبادل نظر و برخورد آراء و افکار عمومی، این قبیل بحث مطلوب و مصداق «مجادله بالّتی هی احسن» است، و در اسلام نمونه های فراوان دارد، مخصوصا علمای شیعه رضوان اللّه تعالی علیهم در این راه پیشگام و پیشقدم بوده اند و هنوز هم به این راه ادامه می دهند. کتاب «المراجعات» مرحوم

سید شرف الدین عاملی یکی از آن قبیل مناظرات است.

ص:217

صف آرایی باید در برابر دشمنان اسلام باشد نه در برابر دوستان مسلمان. بنابراین آیه شریفه «محمّد رسُول اللّه و الّذین مَعَعَهُ أشدّاءُ علی الکفّارِ رُحماءُ بینهُم(1)» مسلمانها در بین خودشان باید رحیم باشند، مهربان باشند در حد اخوّت و برادری، اما در برابر کفار باید دشمن و سخت باشند. مراد از کافر، دشمن مخالف دین است نه هر کس مذهب و دینش غیر از دین ماست اما عداوت و مبارزه ای

با ما ندارد، که دوستی و احسان به آنها ممنوع نیست: ولا یَنهاکم اللّه عَن الّذین لَم یُقاتلوکم فی الدّین ولم یُخرجوکم مِن دیارکم أن تَبرُّوهم و تُقسِطوا الیهِم ان اللّه یُحبّ المُقسِطین، انّما یَنهاکم اللّه عَن الّذین قاتلوکم فی الدّین و أخرَجوکم مِن دیارکم و ظاهَرُوا علی اخراجکم أن توَلَّوْهُمْ وَ مَن یَتَوَلَّهُمْ فاولئِک هُمُ الظّالِمون(2)».

بلی کسانی که علیه اسلام و مسلمین فعالیت دارند آنها اعداء و دشمنان اسلام هستند و باید با آنها مبارزه کرد و در قبال آنها صف کشید، و مسلمانها همه باید صف واحد و ید واحده علیه آنان باشند، این صف محبوب خداست «ان اللّه یُحِبّ الّذین یُقاتِلون فی سَبِیلِهِ صفّا کأنّهم بُنیان مَرصُوص(3)» کسانی که مانند سدّی پولادین در قبال کفار صف می کشند و با آنها می جنگند محبوب خدا هستند، آیا اگر مسلمین بخواهند چنین باشند لازمه اش این نیست که هر کس اختلاف عقیده با دیگری دارد آن را محور کل اسلام قرار ندهد به طوری که اگر ذره ای از آن کم شود اسلامیت طرف مقابل را زیر

سؤال برد؟

لازمه این امر آن است که همه فرق اسلامی یکدیگر را کافر بدانند، متأسفانه در طول تاریخ اسلام،

فرقه هایی حتی در داخل یک مذهب، همدیگر را کافر دانسته تا چه رسد به مذاهب مختلف، مسلمانها باید این رشد را پیدا کنند که خود محور نباشند بلکه (امت محور) باشند.

باز هم تکرار می کنم معنی این حرف این نیست که از اختلافات علمی و عقیدتی دست بردارند، و با هم بحث و مناظره نکنند، ابدا، اصلاً بسیاری از پیشرفتهای علمی در اسلام مرهون همین برخورد عقاید و آراء است، مثلاً اگر مسأله (قدمت کلام اللّه) رامطرح نمی کردند این همه مباحث علمی پیرامون آن وجود نداشت، اگر مسأله امامت مطرح نبود این همه بحثهای مفید در قلمرو حکومت و نظام سیاسی اسلام را که امروز مورداستفاده ماست در دست نداشتیم، بلی بحث باید بشود، از بحث نباید ترسید، بخصوص مکتب اهل بیت که بحمداللّه در فقه، در تفسیر، در کلام، و در معارف بسیار غنی است. ولی بحثها نباید به جایی برسد که اگر یک طرف مورد هجوم کفار قرار گرفت دیگری

خود را مسؤول نداند و بگوید به من چه، آنها که با من هم مذهبی نیستند. این طرز فکر بهترین وسیله و برنده ترین حربه است برای از بین بردن اسلام و امت اسلامی.

درباره تخریب قبور ائمه اطهار توسط نیروهای بعثی در عراق، در پی اعلام عزای عمومی از طرف مقام معظم رهبری «مجمع التقریب» اعلامیه داد و ضمن تنفر از این حادثه اعلام کرد سکوت

ص:218

کشورها و پیشوایان مسلمان در قبال این حادثه معنی دار است و هم سو است با محافل بی المللی و

استکبار جهانی. یعنی چه؟ یک بار امام حسین را کشتند، سکوت کردند، الان هم که قبرش را خراب می کنند باز هم سکوت می کنند. در حالی که مسأله عاشورا و امام حسین به یک فرقه اختصاص ندارد و یک مسأله اسلامی است، هر کس به اسلام و رسول اکرم تعهد دارد باید راجع به این فاجعه فریاد بکشد. امام حسین در نظر همه مقدس است و این سکوتها یک غفلت و یک گناه شمرده می شود، اگر وحدت اسلامی به معنی واقعی موجود می بود نه این سکوت و نه به طور کلّی چنین حادثه ای اتفاق می افتاد، و این که اتفاق افتاد دلیل است که اصل وحدت اسلامی فراموش شده است.

من می خواهم بگویم امام راحل رضوان اللّه علیه به همه این مسائل که گفته شد نظر داشت و

وحدت را در عمل پیاده می کرد و نه فقط در گفتار.

دوم؛ جهاد با اعداء: از مشخصات امت اسلامی همان طور که در آیه «والّذین مَعَهُ أشداءُ علی الکفار رُحَماءُ بینهم» آمده جهاد و قتال با دشمنان است و قبلاً طی مسأله وحدت اسلامی از آن بحث شد اما باید اعتراف کنیم که این خود یک اصل مستقل است. در این مورد دو نکته را بر مطالب گذشته اضافه می کنم:

اول: این آیه (اشداء علی الکفار) را بر (رحماء بینهم) مقدم داشته است، در اینجا چهره اسلام این گونه ترسیم شده که مسلمانها در قبال دشمنان اسلام در صف واحد هستند و با آنها خشن برخورد

می کنند، چهره اسلام نسبت به دشمنان خدا این است، از اول چنین بوده و باید همواره چنین باشد، غضب آنان نسبت به دشمنان دین بیشتر به چشم می خورد از دوستی میان خودشان! این آیه میزان

ارتباط با دیگران را، این دو چهره، یعنی چهره غضب به دشمنان و چهره رحمت به دوستان معرفی می نماید.

دوم: در آیه «ان اللّه یُحبّ الّذین یُقاتِلون فی سَبِیلِهِ صفا کأنّهم بُنیان مَرصُوص» نسبت به مقاتلان

فی سبیل اللّه اولاً قید شده که همه در یک صف باشند، صف، رمز وحدت و هماهنگی و نظم و انضباط است. ثانیا باید صف بسیار مستحکم و غیر قابل نفوذ و مانند ساختمان پولادین شکست ناپذیر باشد، و این تشبیه بلیغ اشاره به حفظ وحدت در جنگ از لحاظ تاکتیک نظامی و فرماندهی است در همه حال، مقاومت و خودداری از فرار به طور مطلق تا پای جان. ثالثا، با تأکید بسیار می گوید خدا دوست دارد مقاتلان راه خود را، شما در سراسر قرآن بگردید هیچ جا نمی گوید

خداوند کسانی را که نماز می خوانند دوست دارد، کسانی را که ذکات می دهند، به حج می روند یا عبادت دیگر را انجام می دهند دوست دارد، این موهبت عظیم الهی خاص مقاتلان در راه خداست.

قرآن با این تعبیر، نهایت تشویق و در عین حال تحریک عاطفه و احساس را نسبت به این گروه روا داشته است، اگر کسی نماز خوانده، زکات داده، حج رفه وظیفه اش بوده، ولی جانفشانی در راه خدا بیش از انجام یک وظیفه است، این امر ناشی از عشق و محبت نسبت به خداست (این کار کار

ص:219

عشق است) در برابر این عشق، خدا هم به آنها عشق می ورزد، دوستی طرفینی است «یُحبُّهُم و یُحِبّونه»(1) چنین کسانی بیش از حدّ وظیفه کار کرده اند، در برابر انجام وظیفه بهشت می دهند ولی در برابر عشق، بهشت کافی نیست، عشق لازم است. پس قرآن روی مسأله جهاد در راه خدا بسیار

حساس است.

نکته هایی که در مورد دو آیه بالا گفتیم تقریبا در یک آیه جمع شده است: «یا ایها الّذین آمَنوا مَن یَرتدّ مِنکم عَن دیِنه فسوف یَأتِ اللّه بقومٍ یُحبّهم و یُحِبّونه أذلّة علی المُؤمنین أعزة علی الکافرین یُجاهدون فی سَبیل اللّه و لایَخافون لومة لائِم ذلِک فضل اللّه یُؤتیه مَن یشاءُ واللّه واسِع علیم(2)».

سوم؛ امر به معروف و نهی از منکر:

همان طور که گفته شد قرآن، علت این که این امت بهترین امتهاست، مشخصه امر به معروف و نهی از منکر را ذکر می کند: «کنتم خیرَ اُمّةٍ اُخرجَت لِلناس تأمُرون بالمَعرُوفِ و تنهَون عَن المُنکر(3)».

این مشخصه، مشعر بر آن است که اصلاً این امت یک رسالت دارد، رسالت این امت آن است که هر چه خوب و معروف است مردم را به آن دعوت می کند، در حد امر و فرمان و نه موعظه و توصیه،

و هر چه منکر و بد است دیگران را از آن نهی می کند. بدیهی است چنین امتی با تمام افرادش دائما در حال مبارزه با بدیها و نشر و گسترش خوبیهاست. چنین امتی حتما خودش آراسته به معروف و مبرّا از منکر است و گرنه چطور می تواند به دیگران امر و نهی بکند.

آیا در حال حاضر، مسلمانهای عصر ما چنین هستند؟ آیا می توان این صفت را وصف بارز و آشکار و منحصر به فرد وضعیت کنونی این امت قرار داد؟ فکر نمی کنم. پس این مشخصه امت

اسلام هم فراموش شده است. به این نکته باید توجه کرد که این آیه این خصلت را وصف کلّ امت می داند ولی خداوند امت را مورد لطف قرار داده و در چند آیه قبل از آن تنها جماعتی از آنها را به این امر مکلّف کرده است: «وَلتکن مِنکم اُمّة یدعون إلی الخیر وَیَأمُرون بالمَعروفِ وَ یَنهَون عَن المُنکر اولئِک هُمُ المُفلِحون(4)».

نکته دیگر این که این آیات با آیات وحدت و اخوت اسلامی در سوره مائده با هم و داخل در هم

ذکر شده است از آیه (و اعتصموا بحبل اللّه جمیعا) آغاز و به آیه (کنتم خیر امة اخرجت للناس) ختم می شود که قهرا ارتباط میان مشخصات امت واحده یعنی وحدت، اخوّت، امر به معروف و نهی از منکر را می رساند.

این نکته را هم اضافه می کنم که امر به معروف و نهی از منکر به معنی عام شامل جهاد هم می شود، بعضی از فقها بحثِ جهاد را در کتاب امر به معروف و نهی از منکر ذکر کرده اند، یعنی جهاد بخشی از امر به معروف و نهی از منکر است. در آنجا می نویسند: نهی از منکر مراحلی دارد: اولین

ص:220

مرحله این است که قلبا با منکر مبارزه کند و در دل از منکر بدش بیاید، بعدا با زبان و بعدا با دست، مرحله آخر، همان جهاد مصطلح است.

اما گاهی به عکس، امر به معروف را دنباله بحث جهاد مطرح می کنند چون جهاد نیز به معنی عام

یعنی مبارزه و تلاش در راه حق علیه باطل، مراحلی دارد: یک وقت با زبان و گاهی با دست و شمشیر و اسلحه صورت می گیرد، گاهی هم فقط با فکر و اندیشه با باطل مبارزه می کند.

تداخلِ این مباحث در کتب فقهیه نیز رابطه اکید میان مشخصات امت واحده را بخصوص در مورد جهاد و امر به معروف و مسأله دعوت به خیر که ذیلاً مطرح می شود می رساند.

چهارم؛ امت خیر: امت اسلام، خیر امت و امت خیر است، طبیعی است که خیر امت به خیر دعوت کند. در این زمینه یعنی در مسأله خیر و در برابر آن شر، آیات بسیاری در قرآن آمده است از جمله همین آیه «ولتکن منکم امة یدعون الی الخیر». این آیه جامعه اسلامی را موظف می کند که حتما

باید در بین شما جمعیتی با هدف و پیرو مکتب و امام باشد و همواره مردم را به خیر دعوت، و امر به معروف و نهی از منکر کند.

فرق بین خیر و معروف آن است که خیر در برابر شر است و معروف در برابر منکر. خیر و شر در

رابطه با سود و زیان انسانهاست، اما معروف و منکر در رابطه با خوبیها و بدیها و حسن و قبح است، چه بسا چیزی نکو است اما به خیر و شر کسی ربط ندارد اما بسیاری از معروفها که سودی نسبت به دیگران در بر دارد خیر است. پس نسبت بین خیر و معروف و همچنین بین شر و منکر می تواند به اصطلاح، عموم و خصوص مطلق باشد. این بحث نیاز به کنجکاوی و تحقیق بسیار بخصوص در آیات شریفه قرآن و ملاحظه همه آیات خیر و شر و معروف و منکر دارد. و به هر حال آیه یاد شده رابطه مستقیم میان دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر را در بر دارد.

پنجم؛ مسؤولیت متقابل: مسؤولیت متقابل میان افراد امت اسلام یکی دیگر از مشخصات امت اسلام است، رسول اکرم فرمود: «کلّکم راعٍ و کلّکم مسؤول عَن رَعیَّته»، دیگر بهتر از این برای بیان مسؤولیت متقابل چه بفرماید، همه شما راعی و ناظر و مراقب بر جامعه اسلامی هستید و همه جامعه نسبت به هر شخص رعیت است، یعنی مورد رسیدگی و مراقبت و همه نسبت به این رعیت مسؤول هستند. کسی که در دورترین نقطه جهان اسلام و خارج از جهان اسلام در کشورهای دیگر زندگی

می کند مسؤول کلّ جامعه اسلامی است.

معنی مسؤولیت آن است که اگر خسارتی، زیانی، صدمه ای به یک فرد جامعه اسلامی برسد همه افراد نسبت به آن مسؤولیت دارند که چرا چنین خسارتی رخ داده و آنها نتوانسته اند از آن پیشگیری کنند و حالا که رخ داده موظف اند در رفع آن بکوشند، و تا رفع نشده همه مسؤول هستند و خداوند می تواند آنها را مؤاخذه نماید. این همان واجب کفایی است که اصولیین می گویندتا انجام نگرفته بر همه واجب است و اگر یک نفر آن را انجام داد از گردن بقیه ساقط است، و اگر اصلاً انجام نگیرد همه

ص:221

مؤاخذ و گنهکارند.

بنابر این سخن، همه ما در هر آن، هزاران مسؤولیت بر دوش و بر ذمه داریم که ابدا توجه نداریم،

اگر در غرب و شرق عالم به یکی از افراد امت یا یک ملتِ مسلمان صدمه ای بخورد همه مسؤولیت

آن را باید بپذیرند.

در حدیث معروف دیگر رسول اکرم فرمود: «مَن أصبَح وَلَم یَهتمّ باُمور المسلِمین فَلیسَ بمُسلِم»: هر کس شب را به صبح آورد و سر از خواب بر دارد در حالی که به امور مسلمانها اهتمام نداشته باشد مسلمان نیست. در استحکام و تصلّب این کلام دقت کنید، کسی به مجرّد سر از خواب برداشتن و بیدار شدن باید به امور مسلمین (یعنی همه امور و همه مسلمین استثنا ندارد) اهتمام داشته باشد اهتمام یعنی همت بگمارد و تمام توان خود را برای حلّ امور مسلمین به کار برد و یا امور مسلمین بر دلش همّی و بر دوشش باری سنگین باشد تا آن همّ را از دل بزداید و آن بار را بر زمین نهد، ما چه فکر می کنیم و کی به این حدیث عمل کرده ایم؟

معمولاً وقتی سخن از قضاء حوایج مسلمین و اهتمام به امور مسلمین مطرح می شود چنین به ذهن می آید که انسان باید همواره به فکر برادران ایمانیش باشد، قرض آنها را ادا کند، مرضش را مداوا و گرسنگی اش را برطرف نماید، البته این یکی از مصادیق اهتمام به امور مسلمین است، اما امور مسلمین که به اهل یک شهر، یک محله و یک بازار محدود نمی شود، کل جهان اسلام را در بر می گیرد.

در این چند سال اخیر چه تحولاتی در کشورهای اسلامی یا کشورهایی که اقلیتی از مسلمین در

آنجا هستند اتفاق افتاد و کسی خبردار نشد. کتابی را در باره (تانزانیا) از استاد محمود شاکر که راجع به هر یک از کشورهای اسلامی یک کتاب کوچک نوشته دیدم که نوشته بود حکومت اسلامی در این

کشور از بین رفت و حکومت غیر اسلامی سرکار آمد و هیچ کس از مسلمانها آگاه نشد.

در حدیث دیگر فرمود: «من سمِع مُسلِما یَقولُ یالَلمسلِمین و لَم یُجِبهُ فلَیسَ بمُسلِمٍ»: کسی که بشنود مردی را بگوید ای مسلمانها به دادم برسید و به او جواب ندهد چنین کسی مسلمان نیست.

این سخنان و تعبیرات مختلف برای آن است که پیامبر می خواهد یک امت واحدِ هماهنگ و پیوسته

و دارای حس مسؤولیت متقابل درست کند. چنین امتی مگر می تواند در هر مسأله جزئی که بینشان

مورداختلاف نظر واقع می شود آن را پیراهن عثمان کنند و داد و فریاد برآورند و بر اثر آن اختلاف نظر، فرقه فرقه شوند.

پس باید اعتراف کنیم مسأله اهتمام به امور مسلمین و مسؤولیت متقابل، به آن طور که رسول اکرم فرموده است از یاد رفته است.

ششم؛ فکر اصلاح: در مورد فکر اصلاح و جلوگیری از فساد و افساد قرآن می گوید: «وَالّذین

ص:222

یُمَسّکون بالکِتاب و أقامُوا الصّلوة انّا لا نضیعُ أجرَ المصلِحین(1)»: آنان که محکم به کتاب متمسک می شوند و نماز را بپا می دارند همانا ما پاداش مصلحان راضایع نمی کنیم. یادم هست در سی سال قبل هنگام رحلت آیه اللّه بروجردی در مشهد مقدس به مناسبت درگذشت ایشان در چند جلسه راجع به آن مرد بزرگ و خاطراتی که از او داشتم صحبت کردم، اتفاقا درباره شهید مطهری نیز در دانشگاه مشهد سخن گفتم و در هر دو جا همین آیه را درباره آن دو مرد بزرگ عنوان سخن خودم قرار دادم.

جمله (یُمَسّکون بالکِتاب) از باب تفعیل یعنی بشدّت به کتاب خدا می چسبند و سخت به حقایق

قرآن ملتزم هستند.

اقامه نماز هم که در زیارتنامه ها می خوانیم یعنی نماز را در جامعه زنده کردن، مفاهیم نماز را تحقق بخشیدن، چنین کسانی مصلح هستند ملاحظه نمایید میان تمسک به قرآن و اقامه نماز با مفهوم اصلاح، رابطه هست و در پناه این دو امر اصلاح محقق می شود.

مسأله صلاح و فساد و مفسدین و مصلحین از نظر قرآن خود موضوع سخنرانی مستقلی است، مرحوم شهید مطهری در کتاب (نهضتهای صد ساله اخیر کشورهای اسلامی) بحث خوبی را مطرح فرموده می گوید:

اگر مفاهیم زوج قرآن را مورد دقت قرار دهیم مانند کفر و ایمان، اصلاح و افساد، مؤمنین و

کافرین، اولیاءاللّه و اولیاءالشیطان، حزب اللّه و حزب الشیطان، متقین و فاسقین، خیر و شر و از این قبیل مفاهیم زوج و مقابل هم، حقایق مهمی برای ما بخصوص راجع به ماهیت این مفاهیم به دست می آید.

قرآن عنایت دارد این مفاهیم را در برابر هم قرار دهد مخصوصا در سوره محمد صلی الله علیه و آله تقریبا همه

آیات از این قبیل است، در آیه الکرسی می گوید: اللّه ولیّ الّذین آمَنوا یخرجُهُم مِن الظّلماتِ الی النور و الّذین کفروا أولیاؤهُمُ الطاغوت یُخرجُونَهم مِن النّور الی الظلمات»، معنی این قبیل آیات آن است که امت اسلام حزب اللّه اند نه حزب شیطان، ولیّ این امت خداست نه طاغوت، خدا آنها را دائما از ظلمات به نور هدایت می کند و نه از نور به ظلمات.

به هر حال باز خصوصیات امت واحده اسلام آن است که آنان مصلح هستند نه مفسد، آیا این مسؤولیت با معنی وسیع خودش در جامعه اسلامی باقی مانده و یا فراموش شده است؟

هفتم؛ غیرت اسلامی: غیرت غیر از تعصب است، تعصب حساسیت نامعقول و یا نامشروع است اما غیرت عبارت است از یک نوع حساسیت معقول و مشروع، حال اگر قبول کنیم که تعصب

مطلق، مذموم باشد، اما باید بپذیریم که غیرت مسلّما ممدوح و قابل قبول و در بسیاری از موارد از جمله در مورد حفظ ناموس، حفظ مال، حفظ وطن و از همه مهمتر حفظ حقوق مسلمین و به طور

کلی حفظ حریم دین اسلام، لازم است، کسانی که نسبت به مصالح مسلمین بی درد و بی تفاوت

ص:223

هستند و حساسیتی از خود نشان نمی دهند مسلمان درستی نیستند.

در مشهد آقایی بود که متجاوز از 90 سال عمر کرده و دارای مریدان فراوانی ولی در مسائل جهان

اسلام و حوادث سیاسی بکلی بی طرف و خاموش بود، راجع به یک مسأله مهمی عده ای دور هم

برای صحبت درباره آن گرد آمده بودند یکی از مریدان آن آقا که در آنجا حاضر بود گفت قربان آقای خودم بروم که این حرفها اصلاً سرش نمی شود.

آقای دیگری در حوادث سیاسی می گفت: (هر که خر باشد ما پالان او هستیم) بسیار خوب، پس این سیل هجوم استعمار فرهنگی، سیاسی و اقتصادی را چه کسی باید به فکر جلوگیری از آنها باشد، اصلاً اگر از این مسائل سر در نمی آورند پس از وجود انواع استعمار هم بی خبر خواهند بود.

امیرالمؤمنین علیه اسلام در مورد خلخالی که سپاه شاه در شهر انبار از پای دختری یهودی اهل ذمه درآورده بودند فرمود: «لَو أن امرءا مسلِما مات علی هذا أسفا ما کان بهِ ملُوما بل کان به حَقِیقا»: اگر مسلمانی از غصه این حادثه بمیرد شایسته است و نمی توان او را ملامت کرد. این سخن درباره

ستم به زن یهودی است که در پناه اسلام است چه برسد به آسیب رسیدن از طرف کفار به مصالح

مسلمین که هر آن در حال انجام است.

چطور است که مسلمانها را در شرق و غرب عالم در کشمیر، در فلسطین، در هند، در آفریقا قتل عام می کنند و ما هیچ عکس العملی از خود نشان نمی دهیم و اصلاً اغلب مسلمانها از این حوادث دردناک خبر نمی شوند، آیا امت واحده اسلام که پیغمبر فرمود: «الاسلام یَعلو و لایُعلی علیه» همین است؟ پس بگویید اسلام منحصر است به یک سلسله اعتقادات و اعمال تقلیدی که به عنوان اصول و فروع دین به ما گفته اند و دیگر هیچ.

معنی این سخن آن است که مشخصات و امتیازات اسلام ناب محمدی که روح اسلام و منشأ حیات جامعه اسلامی است فراموش شده بود و اسلام زنده مرده بود، از حکومت اسلام خبری نبود حکومت را اول از مسیر خود منحرف کردند، بعدا هم بکلّی آن را از بین بردند، از فکر اصلاحی

اهتمام به امور مسلمین، مسؤولیت متقابل، امر به معروف و نهی از منکر، وحدت و اخوت اسلامی

چیزی به جای نمانده بود.

نقش امام خمینی در احیاء اسلام

حال بر می گردیم ببینیم امام در این زمینه ها چه نقشی داشته است، در مورد حکومت اسلامی که

به دست طاغوتها و نوکران اجانب افتاده بود و هنوز هم در سایر نقاط به حال خود باقی است فریاد زد، طراحی کرد تا سرانجام با مرارات زیاد و دادن شهدای فراوان، آن را بازپس گرفت، به خاطر دارم در یک سخنرانی با نهایت حسرت فرمود: «اسلحه را از دست انبیاء و اوصیاء و دینداران گرفتند، تا وقتی قدرت در دست آنهاست ما در مقابل آن ها چه می توانیم بکنیم؟»

امام، برای استقرار حکومت الهی مسأله فراموش شده ولایت فقیه را مطرح فرمود قبلاً هم کسانی

ص:224

از فقها همین عقیده را ابراز می کردند، مرحوم ملااحمد نراقی در کتاب «عوائد» این مسأله را بتفصیل مورد بحث قرار داده و ولایت مطلقه فقیه را ثابت کرده است، و من در ایام طلبگی در مشهد مقدس آن بحث را در درس یکی از اساتید بنام حاج شیخ هاشم قزوینی فرا گرفتم. آن استاد خود مردی با تقوی و شجاع و انقلابی و معتقد به ولایت فقیه بود ولی زمانه به او اجازه اظهار نظر در جامعه نداد، ولی مضامین روایات ولایت فقیه را در پایان بحث ردیف کرد و گفت دیگر چه بگویند از این بهتر؟!

یکی از حساسترین نقشه های استعمار همین بود که فکر تشکیل حکومت اسلامی زیر نظر ولایت فقیه رااز دلهای مسلمین بیرون کردند و کاملاً مواظب بودند که مبادا یک روحانی مجتهد و با تقوی در کارهای سیاسی دخالت کند، و کنترل امر سیاست را به دست بگیرد. امام ولایت فقیه را در قم مطرح کرد، در ایام تبعید به نجف آن را در حوزه نجف تعلیم داد و این مسأله را عریان و برهنه مورد بحث قرار داد و رساله (ولایت فقیه) محصول آن درس است.

یادم می آید در آن رساله نوشته اند: در زندان تهران، پاکروان رئیس سازمان امنیت وقت، پیش من آمد و گفت: آقا حکومت و سیاست کار کثیفی است، شأن شما بالاتر از این است که خود را به این کار پست که همه اش آدمکشی است آلوده کنید، این را بگذارید برای ما، من گفتم: سیاست به معنایی که شما می گویید همان طور است که گفتید کار شماست، اما سیاستی را که اسلام گفته یک وظیفه مقدّس

است و کار ماست.

من عرض می کنم در خصوص ولایت فقیه و حکومت اسلامی نظر امام با دیگران فرق اساسی دارد، دیگران می گفتند: فقیه ولایت دارد و می تواند که حکومت تأسیس کند، این حق را دارد، اما نمی گفتند بر فقیه لازم و واجب است این کار بکند. امام عقیده اش این بود که اگر این کار جایز است پس واجب است. این حکم از آن نوع احکامی نیست که فقط جایز باشد و دیگر هیچ، خیر، واجب

است هر فقیهی که امکان دارد که حکومت اسلامی را قبضه کند بایداقدام کند مقدمات کار را فراهم نماید تا به هدف برسد.

کید همه اصلاحات در جامعه اسلامی همین است، و منشأ کل خرابیهاهم این است که حکومت از محور خودش خارج شده است، در آغاز، ولایت امام معصوم نادیده گرفته شد و بعدا تا عصر

حاضر ولایت حاضر ولایت فقیه جامع الشرایط.

امام، ولایت فقیه را مطرح کرد و پای آن ایستاد، در برابر توطئه هایی که طاغوتهای داخل و خارج

و برخی از روحانی نماها و مقدسین پیش می آوردند ایستاد تا این که این فکر اوج گرفت، نضج یافت و بحمداللّه موفق شد.

امام، در حوزه های علمیه ایران وبعدا در نجف حدود سی سال و بلکه بیش از سی سال که درس خارج شروع کرد موفق شد نسلی از فضلا و مجتهدین و مدرسین را با این فکر تربیت کند که مفهوم امت واحده اسلام را درک کنند. اسلام را به عنوان یک مکتب، وظیفه مسلمین در برابر کل مسلمانهای

ص:225

جهان، وظیفه تشکیل حکومت اسلامی، وظیفه اهتمام به امور مسلمین، فکر اصلاح و احساس مسؤولیت متقابل، و از همه بالاتر غیرت اسلامی و این قبیل مطالب را کاملاً بفهمند و خود رابرای انجام این وظایف مهم آماده بسازند.

شاید هزار طلبه فاضل را که هر کدام بعدا مسؤولیت مهمی را به دوش گرفتند ودر حوزه ها مدرّسی عالیقدر شدند تربیت کرد. وی نخست در مسجد محمدیه قم در اول کوچه حرم با دوازده

نفر درس خارج خود را آغاز کرد که مرحوم شهید مطهری از آن جمله بود من هم در آن درس حاضر

می شدم، دوره بعد شاگردان او به حدود دویست نفر رسیدند، دوره های بعد از پانصد نفر تجاوز

کردند به طوری که در این اواخر در مسجد سلماسی قم دیگر جای نشستن نبود، بعد هم به نجف

منتقل شد ودر آنجا هم عده ای را با این طرز تفکر آشنا فرمود.

حال اگر این توفیق حاصل نمی گردید و این خیل از فضلا را تربیت نکرده بود کسی نبود که اسلام ناب محمدی را برای مردم تبیین کند، مردم را از خواب غفلت بیدار نماید و امتیازات فراموش

شده اسلام ناب را به یادشان بیاورد. پس امام از راهش وارد شد و پی برده بود که نخست باید این نسل جدید با فکر مسلّح تربیت شوند بعدا قیام کند. نسل قبل، این فکر را نداشتند، آنها آدمهای خوبی اما همرنگ مردم نبودند، عامل به وظیفه بودند ولی وظیفه شناس نبودند، فکر نمی کردند که این قدرت را می شود از دست طاغوتها در بیاورند، از دست استعمار انگلیس و آمریکا بگیرند و در قبال آن قدرتهای اهریمنی بایستند. یا به مردم حالی کنند که اسلام چیز دیگری بجز آن عادات و رسوم ظاهری است، شکر خدا را که این نسل تربیت شدند و پستها را قبضه کردند: از مقام معظم رهبری و ریاست محترم جمهور گرفته تا ائمه جمعه و سرپرست ارگانهای انقلابی و بسیاری از وکلای مجلس شورای اسلامی و خبرگان و دیگر مسؤولین محترم از همان نسل هستند.

من یادم می آید اساتید، پدران، پیشکسوتان ما اصلاً این فکر را نداشتند، می گفتند: آخوند اصلاً نباید به فکر سیاست باشد، بعضیها هم که کمی روشن بودند می گفتند اگر بشود حکومت را قبضه

کنیم خوب است ولی نمی شود، آب در هاون کوفتن است، خودتان را به خطر نیندازید.

امام، پس از این که توفیق پیدا کرد و حکوت اسلامی را به کمک همان شاگردان مخلص، سرپا کرد، برای بقای آن چند کار اساسی دیگر را انجام داد:

اول، نماز عبادی سیاسی جمعه را که اصلاً از یاد رفته واگر هم در گوشه و کنار شهرها اقامه می شد بی محتوا بود، آن را پُر محتوا کرد، در شهر ما مشهد نماز جمعه ای خوانده می شد که خطبه ها از توصیه به عبادت و زهد تجاوز نمی کرد و ابدا به هدفی که نماز جمعه برای آن تشریح گردیده کاری نداشت. یادم می آید حضرت آیه اللّه خامنه ای در ایام پیش از انقلاب گفتند: در یک شهری تبعید بودم یک روز رفتم نماز جمعه به آقای امام جمعه گفتم شما نماز جمعه را بکلّی تحریف کردی، نمازی

بی خاصیت و بی فایده خواندی، یک کلمه پاسخ نداد. الان در جهان اسلام نماز جمعه ای با این محتوا

ص:226

که ما در ایران داریم خوانده نمی شود، نماز جمعه دانشگاه تهران از لحاظ کمیت و کیفیت در جهان اسلام منحصر به فرد است و نظیر ندارد.

دوّم، حج ابراهیمی را که از یادها رفته بود دوباره خاطره آن راتجدید کرد، امام معتقد بود حج

جای بیداری مسلمانها، جای برائت از شیطان و مشرکین و دشمنان اسلام است، چطور می شود آدم برود حج و برگردد هیچ به فکر اسلام نباشد، به فکر نقشه های استعمار نباشد، فکر نکند پول حاصل از فروش این دریای نفتی که زیر این بیابان است به کیسه کی می رود، دیگران دارند آن را می خورند، آمریکا، اسرائیل با واسطه و بلاواسطه از نفت آن سرزمین و سایر سرزمینهای نفت خیز منطقه و جهان اسلام دارند تغذیه می کنند، و به تعبیر بهتر دارند زندگی می کنند، و ما از آن بی خبریم، این خدمتی بود که امام به حج کرد و آن را با محتوا نمود، که البته باید روی آن کار کرد تا این فکر به همه مسلمین سرایت نماید واین جمعیت یک میلیون نفری یا بیشتر با همین اندیشه به حج بروند و برگردند، آن گاه دیگر استعمار نمی تواند منافع آنها را بچاپد وبه یغما ببرد.

سؤم، مسأله استقلال در همه ابعادش، استقلال سیاسی، استقلال فرهنگی، استقلال اقتصادی را مطرح کرد، چقدر امام راجع به دانشگاه صحبت کرده باشد، راجع به خودکفایی، راجع به استقلال

سیاسی، این سخن را همه جا از قول امام نوشته اند: «عمده مقصد ما مکتب ماست».

مکتب ما عبارت از اسلام ناب است و استقلال در همه ابعادش، وی عقیده داشت وقتی دانشگاه دانشگاه می شود که فکرش تحت تأثیر دیگران نباشد، دیگران افکار استادان و دانشجویان را نخرند و آنها را استثمار ننمایند.

متأسفانه دانشگاههای ما از روز نخست زیر سیطره استعمار تأسیس گردید و تنها حوزه های علمیه قدیم بود که جوشیده از اسلام و از خود مسلمین بود و وارداتی نبود، ولی البته روح سستی و بی حالی و عدم تحرک بر آنها حاکم بود. اما دانشگاهها از اول با برنامه های استعماری پدید آمد، سعی می کردند یک نفر پیدا نشود که مخترع و مکتشف شود، اگر هم پیدا می شدند آنها را جلب می کردند،

این چه جور دانشگاهی است که فقط خادم و پادو دیگران باشد.

امام، به مسأله استقلال فرهنگی بسیار اهمیت داد، مطرح کردن مسأله همکاری حوزه و دانشگاه نیز در همین رابطه بود تا از این راه دانشگاهها اصالت اسلامی را از حوزه ها کسب نمایند، و نیز حوزه ها با افکار جدید آشنا شوند و از آن سستی و بی حالی و بی تفاوتی که بر آن حاکم بود بیرون بیایند و بحمداللّه تا حدودی این همکاری عملی شد.

استقلال اقتصادی

در باره استقلال اقتصادی امام چقدر صحبت کرده باشد خوب است، مسأله خودکفایی را در همین رابطه مطرح فرمود، وی می فرمود: دیگران به ما حالی کردند که شما عرضه ندارید کاری بکنید، حالا ما باید ثابت کنیم که عرضه داریم. همین دیشب صحبت بود که بحمداللّه مهندسین عالیقدر

ص:227

شرکت نفت ما قادر شدند در مدت خیلی کمی چند تا چاه نفت کویت را که عراق منفجر کرده بود مهار و آنها راخاموش کنند. این کاری بود که در دنیا منحصر به چند نفر بود، آنها پول گزافی برای این کار می گرفتند و حالا ما داریم خودمان این کار را انجام می دهیم، معلوم شد ما هم مثل دیگران بشریم، آدم هستیم اگر به ما مجال بدهند می توانیم گلیم خود را از آب بیرون بکشیم و هم گلیم دیگران را.

امام راحل، با تیزبینی خاص خود، استقلال فرهنگی و استقلال اقتصادی را با هم مطرح می کرد و

هر دو را با هم مورد تأکید قرار می داد.

اما، استقلال سیاسی: اصلاً قبضه کردن حکومت برای تأمین استقلال سیاسی بود، مگر می شود حکومت یک کشور دست کسانی باشد که تفکر غربی و استعماری دارند، مع ذلک آن کشور یک کشور اسلامی مستقل باشد. من یادم هست در دوران مرحوم آیه اللّه بروجردی که مسأله مبارزه با فرقه ضالّه بهائیت مطرح شده بود و در رادیو این مبارزه شروع گردید، بعد هم دولت از آن منصرف شد و دیگر ادامه نداد، در مشهد یکی از علمای بزرگ که طرز فکر خاصی داشت وبا دولت وقت هماهنگ

بود به من که از قم برگشته بودم گفت: این سر و صداها چی بود که در قم بلند کردند و به ضرر تمام شد؟ گفتم: این کار رامقامات خودشان اجازه دادند و شروع شد، اما در بین یک مرتبه جولویش را گرفتند، گفتم: آنها چرا این کار را کردند، گفت: خارجیها فشار آورده اند. گفتم: بسیار خوب، همین را صریحا بگویند: ما تا اینجا آمدیم حالا دیگر آمریکا نمی گذارد کار را ادامه بدهیم، گفت: آخر دولت نمی خواهد بگوید که ما مستقل نیستیم، بلی آن آیه اللّه آشنا با سیاست گفت: دولت نمی خواهد اظهار عدم استقلال حکومت را بکند. بله آنها نگفتند که ما مستقل نیستیم، ولی تا فرق سر غرق در دریای استعمار بودند. مستقل نبودند ونمی توانستند نفس بکشند و بدون اجازه دیگران آب راحت بنوشند.

امام از راه طرح ولایت فقیه و حکومت اسلامی، انگشت گذارد روی مسأله اصلی و اعلام کرد در رأس مسائل ما مسأله استعمار است، استعمار بزرگترین خطر برای جهان اسلام است و در همین

راستا مسأله فلسطین را مطرح می کرد و نقشه های پیچ در پیچ استعمار را از به وجود آوردن کشور اسرائیل فاش کرد.

حالا کم کم معلوم می شود که نقشه ها چیست، استعمار قوم یهود را در جاهای دیگر مجهز می کند،

سپس آن ها را به سرزمین فلسطین به منظور تأسیس و گسترش اسرائیل بزرگ گسیل می دارد.

همان کاری را که از قبل آغاز کرده بودند و به واسطه دیگران زمینهای فلسطینیها را خریداری

می کردند اینک در مصر و جاهای دیگر شروع کرده اند، این برای چیست؟ برای این است که جمعیت

چند میلیونی که دارند در فلسطین جمع می شوند خوراک می خواهند، معلوم است زمین کم دارند،

پس چه بهتر که در مصر و سایر نقاط زراعت کنند و آذوقه این جمعیت را فراهم نمایند ومآلاً بدین وسیله کشور مصر و کشورهای مجاور را مستعمره خودشان خواهند کرد.

این نکته ها را امام بسیار خوب درک کرده بود و من کسی را ندیدم که مانندامام، خطر اسرائیل را

ص:228

عمیقا درک کرده وآن راجدی بگیرد و تا این اندازه راجع به آن حساس و دردمند باشد.

راجع به مسؤولیت متقابل مسلمین، راجع به غیرت اسلامی و مسأله وحدت امت، و از همه جدی تر جهاد با دشمنان دین، راجع به همه این امور که آنها را از مشخصات اسلام زنده و اسلام ناب محمدی برشمردیم، حضرت امام رضوان اللّه تعالی علیه الگو بود، دنبال کردن مسأله فلسطین ناشی از همین بُعد روحی امام بود، او غیرت اسلامی را، جهاد با دشمنان را، وحدت امت اسلام ومسؤولیت کل مسلمین را با هم مطرح می کرد و خود مصداق بارز چنین مفاهیمی بود، او خود به تنهایی یک امت بود.

راجع به وحدت اسلامی می فرمود: کسی که امروز به اختلاف بین شیعه و سنی دامن بزند نه شیعه

است و نه سنی، زمزمه های اختلاف تنها از حلقوم استعمار بیرون می آید و همواره به نفع استعمار است، حالا این طرز تفکر را من با آنچه متأسفانه در حدود بیست سال پیش از این در لبنان دیدم مقایسه می کنم، در هنگامی که جنگ بین فلسطینیهای مقیم بیروت و ارتش لبنان درگرفت و مرز

سوریه بسته شده بود، من بناچار در حدود پنجاه روز در بیروت بسر بردم، حوادث را از نزدیک زیر نظر داشتم و روزنامه ها را می خواندم. یک روز دیدم در جلو یک کلیسا کتاب (سلیم بن قیس) را با آن محتوای اختلاف برانگیز توی گاری دستی ریخته اند و آن را به ثمن بخسی (تقریبا پنج قران)

می فروشند تا میان شیعه و سنی لبنان در آن شرایط سخت اختلاف بیندازند، این در حالی است که مسیحیان با آن همه اختلافات عقیدتی همه با هم متحد بودند.

امام در رابطه با همین مسأله فلسطین با بهره گیری از روح وحدت، همکاری، غیرت و مسؤولیت اسلامی می فرمود: «اگر هر یک از مسلمانها یک سطل آب بریزد اسرائیل از بین می رود» معنی این

سخن آن است که مسلمانها همه موظف هستند هر کدام به قدر یک سطل آب ریختن در نابودی اسرائیل بکوشند، پس مسلمانها باید در مورد مسأله فلسطین حساس باشند و آن را مسأله اسلام

بدانند نه مسأله عرب یا مسأله ملّت فلسطین.

حال، شما ببینید میان این طرز فکر و بین فکر آن آقایی که گفته بود: «فلسطینیها هم دست کمی از یهودیها ندارند، آنها سنی هستند و ما شیعه» چقدر تفاوت است. از میان بردن این اندیشه های

خطرناک یکی از کارهای بزرگ امام بود.

این صف واحدی که امام پیشنهاد می فرمود همان صفی است که مورد محبت خداست: «إن اللّه یُحِبُّ الّذین یُقاتِلون فی سَبِیلِهِ صفّا کأنَّهُم بُنیانٌ مَرصُوص» امام می خواست همه مسلمین در شرق و غرب عالم از هر فرقه و هر طائفه و از هر نژاد وقبیله، افتخار ایستادن در این صف الهی را پیدا کنند. امام، در جنگ تحمیلی، سنت جهاد اسلامی و رودررویی با دشمنان خدا وروح مقاومت را عملاً نشان داد.

مجمع التقریب بین المذاهب الاسلامیة

این مجمع، در سال گذشته جهت تحقق همین اهداف والا از طرف مقام معظم رهبری و ولیّ امر

ص:229

مسلمین حضرت آیه اللّه خامنه ای متع اللّه المسلمین بطول بقائه تأسیس گردید. این مجمع، می خواهد

پیروان مذاهب اسلامی را با هم آشتی دهد به این معنی که هر کسی عقیده و راه خود را ادامه دهد اما سعی کند در مسائل مشترک که صدی نود مسائل عقیدتی و فقهی و اخلاقی است با هم هماهنگ باشند و وحدت خود را بر اساس این مسائل پی ریزی نمایند. این مجمع در نظر ندارد شیعه را سنی و یا سنی را شیعه کند، یا اختلافات موجود را از بین ببرد و همه مذاهب را یک مذهب کند، ابدا این کار موردنظر نیست و اصلاً عملی هم نیست و طرح آن ازطرف برخی برای اخلال و خرابکاری است.

نظر این است که به مسلمانها حالی کند شما با هر گرایشی که دارید بالاخره همه امت واحده هستید و مسائل عقیدتی، عملی، اخلاقی و سرنوشت مشترک اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و منطقه ای

دارید، وجود اختلافات در داخل مذاهب مانع از آن نیست که در مشترکات همکاری داشته باشند.

بحث علمی که اشکال ندارد، اختلاف نظر ضرر ندارد، اسلام هم از مطلق اختلاف منع نکرده است، من در یک سخنرانی گفتم اگر اسلام به تفکر، تدبر و تفقه امر کرده که کرده است باید اختلاف نظر را هم بپذیرد، زیرا لازمه این امور اختلاف نظر است، اختلاف نظر در مسائل غیر اصولی و مسائل جنبی و جزئیات، اجتناب ناپذیر است، و اگر ناشی از دلیل و برهان باشد مفید است و ابدا ضرر ندارد و گاهی راهگشای علمی هم هست.

بلی باید از اتهامات جلوگیری کرد، مسلمانها به هم تهمت نزنند، همدیگر را همان طور که هستند

بشناسند. من در سفرهایی که به کشورهای اسلامی کرده ام هر جا که رفته ام به من گفتند شما شیعه ها وقتی نماز می خوانید در هنگام سلام نماز دستها را بالا و پایین می کنید و اظهار تأسف می کنید و می گویید: «خان الامین» یعنی امن خیانت کرد، خداوند به جبرئیل امین مأموریت داد که وحی را بر علی نازل کند و خیانت کرد و سراغ محمد صلی الله علیه و آله رفت. در مصر، در سوریه، در ترکیه، در مغرب راجع به این مسأله از من سؤال کردند، معلوم می شود روی این مسأله خیلی کار کرده اند.

در قاهره با دکتر (محمد الفحّام) شیخ جامع الازهر که تازه از ایران دیدن کرده بود ملاقات کردم (قبلاً در دانشگاه مشهد او را دیده بودم) گفت: به نظر می رسد علمای ایران از ما به (مولی) یعنی خداوند نزدیکتر هستند. در دمشق آقای (شیخ احمد گفتارو) مفتی سوریه که او نیز از ایران دیدن کرده بود، از علماء و مراجع ایران بخصوص از مرحوم آیه اللّه حاج سید احمد خوانساری مرجع تقلید ساکن تهران، تعریف می کرد و شدیدا تحت تأثیر ملکات فاضله و روحیات آن مرجع قرار گرفته بود.

این قبیل دیدارهای متقابل اثر دارد، در دیار اهل سنت نیز آدمهای ممتاز و دانشمندی یافت می شوند که انسان را تحت تأثیر قرار می دهند. اینک «مجمع التقریب بین المذاهب الاسلامیة» در صدد است وسیله این دیدارها را فراهم نماید تا نتیجه بسیاری از بدبینها از میان برود.

خداند دلهای مسلمانها را به هم نزدیک نماید، شهدای انقلاب و جنگ تحمیلی را با شهدای کربلا محشور فرماید، روح پرفتوح امام امت را با ارواح مقدّس انبیاء و اولیاء قرین نماید.

ص:230

مسأله شرح صدر، نیاز به توضیح دارد، اجمالاً، هر کس که مقام رهبری برای امت یا جمعیتی را به

عهده می گیرد باید دارای شرح صدر باشد، خداوند در باره چند پیامبر مسأله شرح صدر را مطرح فرموده است. حضرت موسی علیه السلام هنگامی که به نبوت و رهبری خلق منصوب و مبعوث می شود، از خداوند شرح صدر، میخواهد و عرض می کند: «رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْرِیْ وَ یَسِّرْلی أمْرِی وَاحْلُلْ عُقْدةً مِنْ لِسَانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی(1)» «خدایا به من شرح صدر عطا کن و کار من را آسان کن و گره از زبانم بگشا و سخنم را آنطور قرار بده که بفهمند». همچنین خداوند یکی از نعمتهای بزرگی که بوسیله آن بر پیامبر عزیزش رسول اکرم صلی الله علیه و آله منت می نهد مسأله شرح صدر است. در سوره (انشراح) خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «اَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکْ وَ وَضَعْنَا عَنْکَ وِزْرَکْ(2)» «آیا ما به تو شرح صدر ندادیم و بار سنگین را از دوش تو فرو ننهادیم؟» البته مقصود این است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله در برابر آن همه ناملایماتی که از سوی مشرکین به آن حضرت وارد می شد، باید دارای یک دیدگاه وسیع و شرح

صدری باشد که بتواندآن ناملایمات را متحمل و با آراء و نظرات گوناگون روبرو شود، و همه را تحمل بکند. این لازمه رهبری است.

امام بزرگوار، از این مزیت کاملاً برخوردار بود، هر کس علومی را که یاد کردیم (علم فقه، علم

فلسفه، عرفان، اخلاق، تاریخ و اطلاع از آراء و مذاهب) دارا باشد می داند که غالب این علوم، خود به خود، وسعت نظر و شرح صدر می آورد. بخصوص علم فلسفه و عرفان، که علم فلسفه صرفا بر دلیل

و برهان و رشته عرفان بر اشراقات قلبی و افاضات الهی مبتنی است ودر دلیل و برهان وافاضات

غیبی، هیچ نوع تعصب و تنگ نظری وجود ندارد، و انسان به مرحله ای می رسد که در مسائل الهی و فلسفی خود، دارای مبانی متقن علمی و مستدل است، و اگر عارف است مسائل فلسفی را وجدان

می کند و آنها را «بالعیان» یعنی با چشم دل می بیند، و به اصطلاح به مقام کشف وشهود میرسد. این امر باعث این می شود که دیگر تنگ نظر نباشد، در عین حال که عقاید خودش را مسلم و محکم می داند،

نسبت به آراء و نظرات دیگران، یک حالت بیطرفی بخود می گیرد و می تواند آنها را تحمل کند. البته آنها را حق نمی داند و تصویب نمی کند، ولی به نحوی آن عقاید و صاحبان آنها را منظور می دارد و به آنها توجه می کند چرا که او به مرحله ای از علم رسیده که دیگران نرسیده اند و در عمق مسائل به آن صورتی که باید وارد نشده اند، آن طوری که او حقیقت را یافته است، آن ها نیافته اند.

حافظ شیرازی در این زمینه می گوید:

جنگ هفتاد ودو ملت همه را عذر بنه

چون ندیدند حقیت ره افسانه زدند.

حقیقتا به مرحه ای می رسد که دیگران را تصویب نمی کند ولی معذور می دارد و اگر در دلش معذور نمی داد در زبان با آنها مدارا می کند و با احترام با ایشان سلوک می نماید. پس یکی از صفات بارز انبیاء واولیاء «شرح صدر» است، و امام رضوان اللّه علیه از آن برخوردار بود.

ص:232

از دیگر صفات ایشان، مدارای با خلق است. شرط عدالت، مدارای با مردم است. انسان بایدبداند

و بفهمد که همه مردم در یک محیط رشد نکرده اند، شرایط زندگیشان یکسان نبوده است، تعلیم و تعلم، استاد، محیط و معلومات مختلف، در روح انسان اثر می گذارد، و قهرا به راهی می افتد که در عین حال که اختیار را از دست نمی دهد اما در اتخاذ طریق هم، آزاد مطلق نیست.

بزرگان، این حقایق را کاملاً درک می کنند و لهذا با دیگران مدارا نموده و عقاید و آراء آنها را تحمل می کنند و برای آنها تا حدودی احترام قائل هستند. و لااقل، سخنانشان را با خشونت رد نمی کنند و اگر بخواهند با دیگران سخنی بگویند با مدارا با آنها سخن می گویند. این مسأله لازمه علم و دانش و لازمه مقام رهبری است. هر کس خودش را در سمت رهبری قرار می دهد حتما باید از این شرایط برخوردار باشد. قرآن در باره رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: وَ لَوْ کُنْتَ فَضّا غَلِیْظَ الْقَلْبِ لاَ نَفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ(1) «اگر تو آدمی خشن و سختگیر می بودی هر آینه مردم، از دور تو پراکنده می شدند ونمی توانستند تو را تحمل کنند».

این که مردم آن روزگار و بعدها، مردم جهان این طور مانند نگینی گرانبها وجود مقدس رسول اکرم صلی الله علیه و آله را در میان خود گرفته اند و دور وجود او پروانه وار می چرخند، به لحاظ آن جاذبه ی بود که در او وجود داشت که از همان اخلاق نبوت ووسعت نظر و دیدگاه وسیع و صفت تحمل و مدارای

او با خلق، سر می زد. و اگر این طور نبود این چنین دور او را نمی گرفتند. اصولاً پیامبران، انبیاء، بزرگان، رهبران، و مراجع، باید دارای چنین خلق و خوئی باشند و اگر یک پیامبر یا عالم و رهبری، بسیار بدخلق باشد، قهرا، جاذبه ندارد ونمی تواند مردم را دور خویش جمع کند.

این خصوصیات، به ضمیمه محیط تربیتی امام، چه در شهر خودش خمین، و چه بعد از این که در اوایل جوانی، به شهر اراک منتقل گردید، و چه در شهر قم، اینها همه، از امام شخصیتی ساخته بود که مردم پروانه وار گرد شمع وجودش جمع می شدند. و قبل از همه ی مردم، فضلا و طلاب حوزه علمیه.

در آن هنگام شهر اراک در اثر وجود استاد بزرگ مرحوم آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری، دارای حوزه ای شده بود و یکی از طلاب اولیه آن حوزه، امام بود وبعدها هم مرحوم حائری به قم منتقل شد، در قم این حوزه بزرگ را تأسیس کرد یا به تعبیر صحیحتر، حوزه محدود سابق را گسترش دادند و تا حیات داشت از فکر و نظر و معلومات خود، طلاب را سیراب می کرد. مرحوم حائری در بین علمای عصر اخیر معروف است به وسعت نظر و شرح صدر، و خصلت و صفت مدارای با خلق و سالیان دراز، امام بزرگوار علاوه بر درسها از معاشرت و مجاورت آن مرد بزرگ استفاده کرد، و همچنین ایشان رفقاودوستان و معاصرانی در قم داشتند و با مراجعی همزمان بودند که همه آنها از این دو خصلت شرح صدر و مُدرا با خلق برخوردار بودند. از جمله مرحوم آیت اللّه سید صدرالدین

ص:233

صدر، که در حقیقت دارای خوی و خصلت پیغمبری بود و من فراموش نمی کنم: که هرگاه به حضور او می رسیدم، آثار بزرگی و جلالت و سماحت را در او می دیدم به حدی که گویا در برابر یکی از انبیاء قرار دارم. مرحوم آیت اللّه سید محمد تقی خوانساری، آیت اللّه سید محمد حجت و دیگران.

از جمله موفقیتهای امام، این بود که در آغاز جوانی و در دوران تحصیل، شخصیتهای بزرگی را

دیده بود، با آن ها نشست و برخاست کرده بود و در جلسات و محاضرات آنها حضور پیدا کرده بود، که یکی از آنها مرحوم آیه اللّه شاه آبادی، عارف و فقیه معروف تهران بود. و دیگر از آن بزرگان، مرحوم آیت اللّه سیدابوالقاسم کاشانی مبارز نستوه و، قهرمان ملی شدن صنعت نفت است.

و شاید شخصیتی که از همه بیشتر در روح امام از جنبه مبارزه با طاغوتها، آزادیخواهی، و

آزادی طلبی، در آغاز جوانی، تأثیر داشته است، همانا مرحوم آیت اللّه مدرس است. شخصیت بزرگ و روحانی معروف اوائل مشروطیت، که در چند دوره از طرف مردم، به نمایندگی مجلس شورای ملی

آن روزگار، انتخاب شده بود، و در تمام ادوار زندگی سیاسی چه در مجلس و یا در خارج از مجلس، همواره مشغول مبارزه با طاغوتها و مردمان ظالم و ستمگر بود، و در عین حال، به تمام معنا یک روحانی وارسته بود که بانهایت قناعت و به صورت طلبگی زندگی می کرد.

امام، در عنفوان جوانی، آن مرد را، با آن همه خصال و صفات برجسته دیده بود، اینها همه در روح امام اثر گذاشته و از وجود او مردی وارسته، عارف، فقیه، مبارز، سیاستمدار و در عین حال آشنا به واقعیتهای روزگار و با خلق وخوی مردم دارای، صفت تحمل و بردباری، ساخته بود که همه این

خصوصیات او را برای رهبری آماده کرده و یا به تعبیر بهتر ذخیره نموده بود. این توفیق عظیم نصیب او شد که توانست نظام منفور شاهنشاهی راسرنگون و نظام پاک اسلامی خالص را در سرزمین ما پایه گذاری کند، و به اسلام ناب محمدی تحقق بخشد. که امیدوار هستیم قرنها این نظام پایدار بماند و در سراسر جهان از خود آثار ارزشمندی به جای گذارد.

بخش دوّم

بسم اللّه الرحمن الرحیم

در جلسه گذشته، بحث این بود که حضرت امام خمینی رضوان اللّه تعالی علیه. چه در دوران طلبگی و تحصیل و چه در مقام مرجعیت و سمت تدریس و استادی در حوزه علمیه قم، با عده ای از علمای بزرگ، معاصر بوده است و نزد بعضی از آنها تلمذ و تحصیل علم کرده است که آنها دارای افق دید وسیعی بوده اند و به اصطلاح، همان طور که قبلاً گفتیم دارای شرح صدر بودند. من کسانی را نام بردم و اینک مرجعی را نام می برم که شاید از این لحاظ از همه کسانی که قبلاً نام بردم در مسأله وحدت اسلامی نقش بیشتری داشته است و او مرحوم استاد بزرگ حضرت آیه اللّه العظمی بروجردی(رحمه اللّه) است.

ص:234

مرحوم آیت اللّه العظمی بروجردی تا حدود 17 سال قبل از رحلتش، در بروجرد زندگی می کرد و در همان جا مقام مرجعیت و زعامت داشت. بعد از سوی عده ای از بزرگان از جمله و شاید مؤثرتر از همه، مرحوم امام خمینی از ایشان تقاضا شد که به حوزه علمیه قم منتقل بشوند اولاً برای تصدی ریاست و زعامت آن حوزه و بعد هم برای مرجعیت عظمای عالم تشیع. ایشان بر اثر این تقاضا به قم آمدند. یکی از کسانی که دائما با ایشان ملازم بود و در جلسات خصوصی استفتا، شرکت داشت و در حوادث و مسائل مهم، طرف مشورت ایشان قرار می گرفت و نظر می داد، حضرت امام بودند.

مرحوم امام، از باب احترام و تجلیل و شاید تا حدود زیادی برای استفاده، با اینکه خود آن بزرگوار دارای درس خارج معتبری بود، در عین حال تا آخرین روزهایی که آن مرد بزرگ زنده بود در جلسه درس او شرکت می کرد.

مرحوم آیت اللّه بروجردی به مسأله وحدت اسلامی و تقریب مذاهب بسیار اهمیت می داد، چه در درس و بحث و در ابراز نظرات علمی خودش و چه در غیر آن از حوادث و مسائل عمومی مسلمین، همواره ایشان نظر و اهتمامش را به وحدت اسلامی ابراز و اظهار می کرد، و من یقین دارم که مرحوم امام در این مدت حدودا 17 سال که ملازم آن مرد بزرگ بود، در این بعد نیز، یعنی دیدگاه وحدت اسلامی و تقریب بین مذاهب، تحت تأثیر آن مرد بزرگوار بوده است، و آن استاد بزرگ در کل حوزه علمیه و بر اساتید و مدرسین از این لحاظ تأثیر گذاشته بود. امام هم لااقل راههای تحقق بخشیدن به وحدت مسلمین را از آن مرد بزرگ فرا گرفت و بعد آنها را دنبال فرمود.

مرحوم آیت اللّه بروجردی در راه وحدت اسلامی باعث شد که رابطه ای بین علمای شیعه وعلمای اهل سنت بخصوص علما و شیوخ الازهر برقرار بشود، و خود او در این کار پیشقدم بود و با تأیید واشاره و راهنمائی ایشان بود که در قاهره، پایگاه مهم علمی و اسلامی، مجمعی به وجودآمد ویا لااقل گسترش پیدا کرد بنام «جماعه التقریب بین المذاهب اسلامیه». و مرکزی بنام «دارالتقریب بین المذاهب اسلامیة». در این مرکز عده ای از علمای با اخلاص اهل سنت و شیعه با هم همکاری

می کردند، بخاطر این که محبت، وداد و رابطه بین فریقین را توسعه بدهند ودائما در این فکر بودند که از چه راههائی می توان بین مذاهب اسلامی الفت و یا به تعبیر خودشان «تقریب» ایجاد کرد، که البته راههای این امر باید تبیین بشود.

و اینک ما در (مجمع التقریب) همان راه دارالتقریب را دنبال می کنیم.

باید تذکر داد که هدف از آن (دارالتقریب) و این (مجمع التقریب) این نیست که مذاهب اسلامی را از بین ببرند یا مردم را از یک مذهب به مذهب دیگر منتقل بکنند، خیر، بلکه نظر این است که مسلمانها یک امت هستند، قرآن میگوید: إِنْ هَذِهِ اُمَّتَکُمْ اُمَّةً وَاحِدَةً وَ اَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوْنَ(1) و در آیه دیگر: «وَ

اَنَا رَبُّکُمْ فَاتَّقُوْنَ(2)» شما یک امت هستید و یک خدا دارید و چون اهل توحید هستید باید اهل وحدت

ص:235

باشید و آنها می خواستند مسلمانها رامتوجه کنند که شما امت واحد و دارای مشترکات بسیاری هستید

و بر اساس آن مشترکات، همه، مسلمان بحساب می آید، پس باید آن مشترکات را حفظ کنید و آنها را پایه وحدت خود قرار دهید و مسائل جنبی و غیر اصولی مورد اختلاف را از راههای علمی و بحث و نظر، حل کنید، و اگر هم حل نشود آنها را در آن حد بر ذهن خود، حاکم نسازید که بین شما اختلاف و نزاع ایجاد کند. در اسلام، اصل اختلاف نظر مردود نیست، بلکه تا حدود زیادی اختلاف در مسائلی که دلیلش آشکار و روشن نیست، یک امر طبیعی است. آنچه ضرر دارد و قرآن هم مکرّر از آن منع می کند، همانا نزاع و درگیری است. قرآن می فرماید: وَاعْتَصِمُوْا بِحَبْلِ اللّه ِ جَمِیْعا وَ لا تَفَرَّقُوْا(1)، وَلا تَنَازَعُوْا وَ تَفْشَلُوْا وَ تَذْهَبَ رِیْحُکُمْ(2) شما متفرق نشوید، نزاع و درگیری پیدا نکنید که نیرویتان از بین برود. «دارالتقریب» این هدف را دنبال می کرد و مجله ای بنام «رسالة الاسلام» منتشر می نمود. این مجله، ناشر افکار همان بزرگان از علمای مذاهب و در خط اصلاح و ایجاد وحدت و تقریب بود و مرحوم

آیت اللّه بروجردی، یا در اصل به وجود آمدن آن مرکز نقش داشت که اینک شواهد قطعی بر این امر در دست نداریم، و یا لااقل در تقویت آن مرکز دست داشت که کاملاً مشهود بود.

در آن موقع، یعنی از سال 1328 که من در قم می زیستم تا 1339 ناظر بودم که ایشان چقدر به این مسأله اهمیت می داد و کسانی که از قاهره می آمدند، از اعضا یا دبیر کل (دارالتقریب) آنها را می پذیرفت، با آنها تماس می گرفت، آنها از ارشادات و راهنمایی های آن مرد بزرگ استفاده می کردند. علاوه بر این، به آن مرکز از وجوهات شرعیه کمک مالی می کرد تا آن جماعت بتوانند کارهایشان را توسعه و مجله «رساله الاسلام» رانشر دهند. در این زمینه من خاطراتی دارم که جای ذکرش نیست. مرحوم امام خمینی رضوان اللّه تعالی علیه، از نزدیک ناظر همه این جریانها بود و کاملاً دقت می کرد که آن مرد سالخورده و آبدیده، از چه راههائی می خواهد به اهداف خود برسد. خاطرم هست مرحوم آیت اللّه بروجردی یک روزی در درس، در حضور حدود هزار نفر از شاگردان خودش به یک مناسبت، فرمود: «مسأله تقریب بین مذاهب اسلامی در عصر ما، در حال پیشرفت است و ما خدا را شکر می کنیم که در این کار سهمی داشتیم». این مطلب راکه ایشان فرمود، نمی خواست خودستائی

بکند، او اهل خودستائی نبود، بلکه به این جهت این را گفت تا طلاب بدانند که ایشان به این مسأله اهمیت می دهد و بعد هم آنها باید این رسالت را همواره به عهده داشته باشند و آن را دنبال بکنند. بنده هم یکی از همانهائی هستم که در حقیقت از افکار آن مرد بزرگ استفاده کرده آم و تلاشم بر این است که همان خط مشی را دنبال کنم. در هر حال، این نکته لازم بود که در رابطه با حضرت امام و معاصرین و اساتید ایشان که از آنها فکر و توجه به مسأله تقریب را الهام گرفته بود و با آنها همکاری و همفکری می فرمود، ذکر شود.

مسأله دیگر که در این جلسه لازم است آنرا تذکر بدهم این است که هر کس به عزت، مجد و

ص:236

عظمت از دست رفته اسلام فکر می کند و مایل است که دو مرتبه، مسلمانان، همان عزت و آقایی را

که داشتند به دست بیاورند. چنین کسی حتما طرفدار تقریب مذاهب و وحدت اسلامی است و ما

می دانیم که حضرت امام، شاید در زمان خودش از لحاظ علاقه به مجد و عزت اسلام و مسلمانان

بی نظیر بود. در سراسر سخنرانیها، نوشته ها و پیامهاهی که او برای حجاج بیت اللّه می داد و یا سخنرانی هایی که به مناسبتهایی در حضور جمعی از مردم، که با اشتیاق تمام در محضر آن حضرت در حسینیه جماران و قبل از آن در قم در مدرسه فیضیه، برای کسب فیض به حضور او می رسیدند،

ایراد می فرمود، همیشه مسأله اسلام، مطرح بود. حتی ایشان می گفت که اصلاً کسانی که با ما مخالفت می کنند، آنها در حقیقت با اسلام مخالفند، می خواهند اسلام نباشد و وقتی ایشان می فرمودند اسلام، مقصود وی فقط اسلام به مفهومی که شیعه اثنی عشری قائل است نبود بلکه مراد از اسلام، همان مفهوم عام بود که شامل همان مشترکات بین مسلمین می شد، فرازهای مختلف وصیت نامه امام نیز حاکی از این امر است.

حالا من یک فراز را می خوانم و جلسه را ختم می کنم، ایشان مرقوم فرموده اند:

«وصیت من به ملتهای کشورهای اسلامی این است... که از وابستگی به قدرتهای بزرگ خارجی خود را رها کنند و باملت خود تفاهم کنند در این صورت پیروزی را در آغوش خواهند کشید و نیز ملتها را دعوت به وحدت کنند و از نژادپرستی که مخالف دستور اسلام

است بپرهیزند و با برادران ایمانی خود در هر کشوری و با هر نژادی که هستند دست برادری

دهند که اسلام بزرگ آنان را برادر خوانده، و اگر این برادری ایمانی با همت دولتها وملتها و با تأیید خداوند متعال، روزی تحقق یابد، خواهید دید که بزرگترین قدرت جهان را مسلمین تشکیل می دهند. به امید روزی که با خواست پروردگار عالم ماین برادری و برابری حاصل شود».

از این قبیل بیانات در وصیت نامه و دیگر بیانات حضرت امام فراوان هست که همه حکایت می کند از اینکه ایشان به عزت و سربلندی اسلام عشق می ورزیدند و تنها راه را برای رسیدن به این هدف، همانا وحدت مسلمین می دانسته اند. در این رابطه حدیثی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است

که فرمود: «اَلاِْسْلامْ یَعْلُوْا وَلا یُعْلَی عَلَیْه(1)» همانا اسلام باید برترین باشد و چیزی از او برتر نباشد.

بخش سوّم

بسم اللّه الرحمن الرحیم

در سومین جلسه بحث «امام خمینی و وحدت» مطلب دیگری را متذکر می شویم، اگر قرار باشد

ص:237

که میوه درخت را دلیل بگیریم بر اصل درخت، به اصطلاح درخت را از میوه اش بشناسیم، شاگردان و تربیت یافتگان حضرت امام سندگویایی هستند که از افکار بلند و آرمانهای وحدت گرایانه ایشان حکایت می کنند. با نگاهی کوتاه به کارنامه علمی و عملی آنان، متوجه این نکته خواهیم شد که، آنها توجه و اهتمامشان را به وحدت مسلمین از امام(ره) به ارث برده اند. من به چند نفر از بزرگانی که در محضر امام درس آموخته اند و تقریبا بخش عمده افکار، معلومات و دیدگاههای سیاسی و اجتماعی

خودشان را از امام گرفته اند اشاره می کنم.

معلوم است که در طلیعه آنها باید مرحوم استاد بزرگ، علامه مطهری، شهید بزگوار را مثال بزنیم.

ایشان در سراسر کتابها، آثار، مقالات و سخنرانی های خود، همواره دم از وحدت اسلامی زده است ودر خصوص وحدت اسلامی مقالاتی دارد. بخاطر دارم در یادنامه ای که برای مرحوم «علامه امینی» تهیه کرده اند. مرحوم استاد مطهری مقاله ای نوشته بودند تحت عنوان «علامه امینی و وحدت

اسلامی». مرحوم علامه امینی در دفاع از مذهب شیعه و ولایت علی علیه السلام شهرت داشت و کتاب مهم «الغدیر» عمدتا در این زمینه است و شاید کسانی فکر می کردند که این کتاب، با خط وحدت اسلامی سازگار نیست. مرحوم شهید مطهری روی یک بعد از کارهای مرحوم امینی انگشت گذاشته بود و آن را دلیل بر وحدت خواهی او می دانست. نکته ی مهمی که حتی خود بنده از آن الهام گرفته ام این بود: یکی از راههای وحدت مسلمانان این است که بدبینی های آنان نسبت به یکدیگر برطرف بشود،

بدبینیها مولود تهمتها و افتراهایی است که مسلمانها و مذاهب اسلامی به یکدیگر نسبت داده اند،

حال، اگر کسی سعی کند و بکوشد که این تهمتها را از میان ببرد و ثابت کند بسیاری از این چیزهائی که در اذهان نسبت به مذهب شیعه وجود دارد، دروغ، افتراء و تهمت است و همچنین کسانی بکوشند تا ثابت کنند بسیاری از بدبینی هایی که مثلاً شیعه یا دیگران به بعضی از فرق اهل سنت دارند، نتیجه اتهامات دروغی است که به آنها زده اند و این دروغها را از طرفین افشاء بکنند، این خودش خدمتی است به ایجاد الفت و وحدت بین پیروان مذاهب که به تقریب بین مذاهب می انجامد.

مرحوم شهید مطهری در آنجا می گوید: اگر از این دیدگاه نگاه بکنیم، علامه امینی بزرگترین خدمت را به وحدت اسلامی کرده. برای اینکه در سراسر کتاب نفیس الغدیر و کتابهای دیگر خواسته است این تهمتهای ناروا را که دیگران به شیعه زده اند، برطرف کند تا دیگر مسلمانان از این بدبینی نسبت به آنها دست بردارند، زدودن بدبینی خودگامی است بزرگ در راه وحدت والفت.

همچنین مرحوم شهید مطهری کتابی دارد به نام «نهضتهای اسلامی در صد ساله اخیر» ما می بینیم در آن کتاب دانشمندان و بزرگانی را که در این صد ساله اخیر قیام کرده، با سیاستهای استعماری

جنگیده اند و مسلمانها را به وحدت دعوت کرده اند، نام می برد، از مرحوم سید جمال الدین اسدآبادی معروف به افغانی (که البته به عقیده ما ایرانی و شیعه بوده است) گرفته تا دوست و همکار وشاگرد بزرگوار او مرحوم شیخ محمد عبده و معاصرین او، از قبیل کواکبی و دیگران تا برسد به حسن البنا،

ص:238

رهبر و مؤسس جماعت اخوان المسلمین که عمدتا به وحدت اسلامی دعوت می کرد، همه ی این افراد را نام برده است. همچنین بعضی از دانشمندان هند و نهضتهای اسلامی را که عمدتا یک هدف اجتماعی و سیاسی مبنی بر وحدت اسلامی داشتند، نام برده و در باره مؤسین و پیشوایان این نهضتها کاملاً بحث کرده است. ما می گوئیم: نمی شود کسی طرفدار وحدت اسلامی نباشد و از این قبیل

شخصیتها تمجید و تحلیل کند با اینکه کار اساسی آنان، دعوت به وحدت مسلمانها بوده است.

بنابراین، مسلم است که افق فکری مرحوم شهید مطهری خیلی وسیعتر از محدوده مذهب خودش بوده است، با اینکه او در همه نوشته ها و گفته هایش مقید و پایبند این بود که بر طبق مذهب خودش سخن بگوید، اما دیدگاه سیاسی و اجتماعی او در محدوده مذهب نبود بلکه در کل منطقه

اسلام همیشه در حال سیر بود.

شخصیت دیگر از شاگردان امام، آیت اللّه بهشتی بود، من از همان دوران جوانی و طلبگی باایشان

معاشر بودم واز نزدیک، ایشان را می شناختم. او یکی از داعیان بزرگ تقریب مذاهب و از مصلحان عالم اسلام بود و شاید در حدود 30 سال در این زمینه فکر کرده بود. ایشان در قم، تدریس می فرمود و طلاب را به این فکر دعوت می کرد. دبیرستانی داشت بنام «دبیرستان دین و دانش» که در آن جا حداقل بیش از هزار نفر از دانش آموزان را با فکر اسلامی و ایده وحدت اسلامی تربیت کرد، تربیت شدگان او، هم اکنون نیز در بسیاری از ارگانهای مملکتی دیده می شوند و به انقلاب خدمت می کنند. و این که من می گویم آن مرد طرفدار وحدت اسلامی بود یک سخن گزاف نیست. ایشان قبل از

انقلاب، مدت چندسال در کشور آلمان امام مسجد ایرانیان در شهر «هامبورگ» بود و کسانی که اطلاع از فعالیت و نقش ایشان در آنجا دارند می دانند که بر اثر تبلیغات او، آن مسجد تبدیل شده بود به یک مرکز وحدت اسلامی و فقط محل تجمع ایرانیان یا شیعیان نبود، بلکه دانشجویان کل جهان اسلام که در آلمان و کشورهای اروپائی بودند با آنجا ارتباط داشتند. آقای مسیح مهاجری یکی از دوستان

نزدیک شهید بهشتی در مکالمه ای که ترجمه آن در شماره سوم مجله «رساله التقریب» نشریه مجمع جهانی تقریب چاپ شده است از قول ایشان نقل می کند:

«هنگامی که به اروپا رفتم از یک توطئه حساب شده فکری که توسط مستشرقین اروپایی طراحی شده بود با خبر شدم. آنها با استناد به تفسیق فریقین و تسری آن به رهبران آنان در صدر اسلام، نوعی اجماع مرکب بر فسق کلیه اطرافیان رسول گرامی اسلام را به اثبات می رساندند و با این استدلال که کسی که اطرافیانش فاسق باشند نمی تواند پیامبر خدا باشد منکر رسالت پیامبر گرامی اسلام می شدند و این توطئه ی حساب شده را ترویج می کردند.

شهید بهشتی، درادامه افزود: از آن تاریخ من با خدا عهد کردم تا آنجا که در توان دارم برای تقریب پیروان مذاهب اسلامی تلاش نمایم تا این توطئه خطرناک خنثی شود.

آن مرد بزرگ، دائما در آن جا کنفرانس هایی تشکیل می داد و یا اینکه به سایر کشورهای اروپایی

ص:239

سفر می کرد و در انجمنهای اسلامی دانشجویان به سخنرانی می پرداخت. اگر ما بگوئیم که مرحوم

شهید بهشتی، زمینه را در بین دانشجویان مسلمان اروپا در آن مدت برای انقلاب اسلامی ایران فراهم کرد، سخن گزافی نگفته ایم.

هنگامی که حضرت امام رضوان اللّه تعالی علیه از عراق تبعید و بالاخره در پاریس مستقر شدند

جمعیتهای دانشجویان که از سراسر اروپا به سراغ ایشان می رفتند غالبا همان کسانی بودند که تحت تأثیر مرحوم شهید بهشتی قرار گرفته بودند و نفس گرم آن عالم مؤمن، به آنها رسیده بود.

آنها کاملاً آماده بودند با حفظ مذاهب خودشان از امام بزرگوار حمایت و با او بیعت کنند. غالب

بزرگانی که بعد از انقلاب اسلامی نام و آوازه شان بر سر زبانها افتاد و متصدی مشاغل مهم شدند، از نخست وزیری و ریاست جمهوری و وزارتهای مختلف تا سرپرستی ارگانهای گوناگون، ریاست و نمایندگی مجلس، همه اینها شاگردان حضرت امام هستند و تحت تأثیر او قرار داشتند، این توجه و علاقه ای که آنها نسبت به وحدت اسلامی ابراز می کنند در حقیقت الهام گرفته از آن رهبر بزرگ است.

شخصیت دیگر، رهبر عالیقدر انقلاب، مقام معظم رهبری، حضرت آیه اللّه خامنه ای هستند. ایشان بسیار بسیار به مسأله تقریب مذاهب و وحدت اسلامی اهمیت می دهند و ما بارها سخنان

ایشان را شنیده ایم. برای کسان زیادی که از داخل و خارج کشور خدمتشان می رسند، در این زمینه سخنرانی می فرمایند. سخنرانی ایشان در هفته وحدت سال گذشته در روز میلاد حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و در حضور جمع زیادی از علمای اهل سنت و علمای شیعه در حسینه امام خمینی(ره) هنوز در خاطر ما هست. ایشان آنقدر به مسأله وحدت اسلامی اهمیت می دهند که سرانجام تصمیم

گرفتند برای این مهم، مرکزی به نام (مجمع التقریب بین المذاهب الاسلامیه) تأسیس کنند. این مجمع تأسیس شد و هم اکنون سرگرم کارهای متعددی است و ان شاءاللّه اولین دوره شورای عالی

بین المللی خودش را با شرکت اعضای داخلی و خارجی در همین هفته وحدت برگزار می کند (این

شورا در وقت مقرر تشکیل گردید).

شخصیت دیگر از تربیت یافتگان امام خمینی، حضرت حجت السلام والمسلمین جناب آقای هاشمی رفسنجانی ریاست محترم جمهوری هستند، که در سال گذشته از سخنرانی که در مراسم هفته وحدت ایراد کردند، معلوم بود که چقدر به این کار عشق می ورزند و مخصوصا خودشان به من فرمودند که شما راهی را طی می کنید که از آرزوهای ما در دوران جوانی بوده است و من در همه جا از این جریان حمایت می کنم و همه جا مؤید شما هستم.

بخش چهارم

بسم اللّه الرحمن الرحیم

در چهارمین جلسه از صحبت ما در باره نقش امام خمینی و وحدت اسلامی به این قضیه

ص:240

می پردازیم که اصولاً انقلاب اسلامی ایران، یکی از اهداف عمده مورد نظرش همانا وحدت اسلامی است.

این انقلاب، اختصاص به مردم ایران ندارد، این انقلاب مربوط به همه مسلمانان است و همه مسلمانان هم باید انقلاب را از آن خود بدانند. وقتی که امام بزرگوار مسأله صدور انقلاب را مطرح می فرمود، شاید بعضی از کسانیکه به عمق جریانها وارد نبودند فکر می کردند معنی صدور انقلاب این است که از راه نظامی، مثلاً بتوانیم کشورهای اسلامی دیگر را تسخیر کنیم. برخی از عناصر ضد انقلاب وابسته به استکبار جهانی، همین امر را بخاطر خرابکاری و ایجاد سوء تفاهم، در بوقهای تبلیغاتی شرق و غرب مطرح می کردند. تا کشورهای دیگر را با جمهوری اسلامی در اندازند وآنها بترسانند. در همان موقع، مرحوم امام و همچنین دیگر بزرگان و متصدیان امور، مکررا این مسأله را این طور تبیین می کردند که معنی صدور انقلاب این نیست که ما بخواهیم سرزمینهای کشورهای

دیگر را به کشور خودمان ملحق کنیم، ابدا، این حرف صرفا یک توطئه و خرابکاری است که دیگران

مطرح کرده اند، بلکه منظور این است که مسلمانهای دیگر، از جمهوری اسلامی ایران الهام بگیرند و آنها هم به فکر باشند، با حفظ چهارچوب مذهب و کشور خودشان، در کشورهای خود احکام اسلام

را حاکم کنند و سعی کنند حکومتهایی در کشور خود سر کار آورند که از اسلام حمایت و بر محور آن حکمرانی کند وقانون اساسی آن کشورها، قانون اسلام باشد. این را مکررا می فرمود. از جمله در وصیت نامه خود که در جلسه گذشته فرازی از آن راخواندم، امام فرموده است: «وصیت من به ملتهای کشورهای اسلامی این است که انتظار نداشته باشید که از خارج کسی به شما در رسیدن به هدف که آن پیاده کردن اسلام و احکام اسلام است کمک کند خود باید به این امر حیاتی که آزادی و استقلال را تحقق می بخشد قیام کنند... و آنچه لازم است تذکر دهم آن است که وصیت سیاسی - الهی

این جانب، اختصاص به ملت عظیم الشأن ایران ندارد». همواره امام مسأله وحدت را مطرح می کردند.

معنی صدور انقلاب هم همین بود که مسلمانها بخود بیایند و متوجه باشند که اگر بخواهند عظمت خودشان را باز یابند، باید حکومت اسلامی تشکیل بدهند، و حکومت اسلامی جز در سایه

روی کار آمدن قشری و نسلی از کسانی که مطلع از قوانین و احکام اسلام هستند امکان ندارد باید طبقه ای از علما، فقها و کسانی که آگاه به قوانین اسلام هستند، زمام امور رادر همه کشورهای اسلامی بدست بگیرند و آنها مقیدباشند بر اساس و بر محور فقه اسلامی و قوانین سیاسی و حقوقی اسلام، حکومت کنند ودر حقیقت قانون اسلام را پیاده کنند. اگر کشورها و ملتهای اسلامی در این راه بیفتند قطعا به هدفی که امام دنبال می کرد رسیده اند و انقلاب، به خودی خود صدور یافته است.

من در این زمینه اطلاعات زیادی بدست آورده ام که بسیاری از جنبشها و حرکتهای اسلامی در کشورهای اسلامی در حال حاضر، متأثر از حرکت و انقلاب اسلامی ایران است. در همین حج امسال(1370) در مسجدالنبی صلی الله علیه و آله یکی از دانشمندان و معلمان کشور مغرب را دیدم که به من گفت:

ص:241

«هم اکنون در کشور مغرب یک حرکت داغ و حاد اسلامی در بین جوانان مسلمان اعم از دختر و پسر هست که در صدد هستند حکومت اسلامی را سر کار بیاورند» و بعد اضافه کرد و گفت: «این حرکت

درست انعکاس حرکت اسلامی ایران است» در الجزایر در این چند سال اخیر، حرکتهای عظیمی که حتی نزدیک بود قدرت سیاسی را نیز بدست گیرند بوجود آمده است. و همچنین در کشور تونس،

مصر، پاکستان و در بسیاری از کشورهای دیگر.

خوشبختانه در این یکی دو سال اخیر، موجباتی فراهم آمد که در کشورهای پشت پرده آهنین، که زیر چکمه های سربازان روس و در سایه شوم مارکسیسم قرار داشتند، مردم این آزادی را بدست

بیاورند و به این فکر بیفتند. هم اکنون چند کشور اسلامی که غالبا هم مرز ایران هستند و هنوز جزء اتحاد جماهیر شوروی محسوب می شوند (در آن هنگام هنوز مستقل نشده بودند)، به فکر تجدید

حیات اسلام و حتی تأسیس حکومت اسلامی هستند. در آذربایجان شوروی این فکر خیلی قوی است. و نیز در ترکمنستان، در قزاقستان و در جاهای دیگر (برخی از این کشورها مانند آذربایجان

استقلاب خود را اعلام کردند).

در هر حال، این حرکتی که امام بزرگ، بوجود آورده است حرکتی اسلامی است. ومسلما آنطور که دیگران می خواهند وانمود کنند، یکی حرکت صرفا شیعی نبوده ونیست، بلکه متعلق به همه

مسلمانهاست و اثر خودش را هم در همه جهان اسلام گذاشته است. من در این رابطه چند نکته را در این جلسه یادآور می شوم:

نکته اول: اینکه در اصل یازدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی که ترجمه هم شده و امام رضوان اللّه تعالی علیه آن را امضاء کرده اند، آمده است: بنا به آیه شریفه «إِنْ هَذِهِ اُمَّتَکُمْ اُمَّةً وَاحِدَةً وَ اَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوْنَ» همه مسلمانان امت واحد هستند و نیز در اصل دوازدهم آمده است: «مذهب رسمی ایران مذهب جعفری است اما مذاهب دیگر اسلامی از قبیل مذهب حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی و مذهب زیدیه نیز مورد احترام هستند».

بنابراین جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی توجه به همه عالم اسلام و همه مذاهب اسلامی دارد، و به هیچ وجه درصدد نیست که دیگر مسلمانان را دعوت به تشیع کند یا به سرزمینهای دیگران طمع داشته باشد، بلکه درصدد است که همین انقلاب عظیمی که به نام اسلام در ایران به وجود آمده به دست خود مردم مسلمان کشورها و علمای آنها و با حفظ چهارچوب ملیت خودشان و مذهب خودشان در کشورهای دیگر اسلامی بوجود بیاید. من باز تصریح می کنم: انقلاب اسلامی ایران بر اساس وحدت اسلامی و تقریب بین مذاهب اسلامی و ایجاد احترام متقابل بین مذاهب مبتنی بوده و هدف آن، حاکم کردن اسلام در کل کشورهای اسلامی است و همین است معنی درست «صدور انقلاب».

نکته دیگر: که از شواهد و ادله آشکارِ این مطلب شمرده می شود، این است که از آغاز پیروزی

ص:242

انقلاب، جمهوری اسلامی از حرکتهای اسلامی کشورهای دیگر حمایت کرده است. و دائما کنگره هایی تشکیل داده و رهبران حرکتهای اسلامی را به ایران دعوت کرده است، سران این حرکتها به اینجا آمده اند و در سمینارها و کنگره های اسلامی ایران شرکت کرده و می کنند خود آنها نیز سمینار تشکیل می دهند و از شخصیتهای ایران دعوت می کنند. برای نمونه اهتمامی که مرحوم امام نسبت به مسأله فلسطین داشتند بسیار زیاد بود در یک جلسه دیگر در باره اش بحث می کنیم(1).

ص:243

وَصّی بهِ نُوحا وَالّذی أَوحَینا إلَیکَ وَ ما وَصَّینا بِهِ إِبراهیمَ وَ مُوسی وَ عیسی اَن اَقیمُوا الدّینَ وَلا تَتَفَرَّقُوا فیه(1)»، «ما یُقالُ لَکَ اِلا ما قَد قِیلَ لِلرُّسُلِ مِن قَبلِکَ(2).

مراد از وحدتِ ادیان، آن است که اساس و هدف همه یکی است؛ یعنی دعوت به توحید، عقاید حقّه، اخلاق فاضله، حیات سعیده و عمل صالح. مسلّما ادیان آسمانی در اصولِ اعتقادی با هم اختلاف ندارند و سائل توحید، نبوت، معاد و سایر ارکان اعتقادی و نیز مکارم اخلاقی بین آنها مشترک است. هر چند پایه معرفت و شناخت و شیوه استدلال در این مسائل به تناسب سطح دانش و استعداد اقوام و ملل و به مقتضای مکانها و زمانها در ادیان، مساوی نیست؛ و همواره دین، سیر صعودی رامی پیموده و رو به پیشرفت و تکامل بوده است؛ تا در دین اسلام که آخرین حلقه از این سلسله نورانی است، در عالی ترین سطح بیان شده و دین خدا کامل و نعمت او بر بشریّت به اتمام رسیده است و منشور مقدّس «اَلیَومَ اَکمَلتُ لَکُم دینَکُم وَأَتمَمتُ عَلَیکُم نِعمَتی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الاِسلامَ دینا(3)» به بشریّت اعلام گردیده است.

شاید آیه شریفه «إِنَّ هذَا القُرانَ یَهدی لِلَّتی هِیَ أَقوَمُ(4) به همین نکته تکامل و سیر تدریجی دین و اوج کمال آن در اسلام ناظر باشد.

پس وحدت ادیان در مورد اعتقادات و مکارم اخلاق مسلم است، و اگر دینی با این اصول و ارکانِ پذیرفته شده، در اسلام و سایر ادیان آسمانی موافق نباشد، مثلاً بجای توحید ذاتی و یکتاپرستی، دو مبدأ یا بیشتر و یا پرستش چند خدا را توصیه کند، این خود دلیل بطلان آن دین است.

اما در مورد عبادات و قوانین اجتماعی و سیاسی، هر چند اساس ادیان الهی از این بابت بر پایه

توحید و یکتاپرستی و عدل و مصلحت فرد و اجتماع استوار است و از این لحاظ، ادیان آسمانی با هم تفاوت ندارند ولی بطور حتم به تناسب حال ملتها و به حسب مقتضیات و مصالح اقوام و ملل و اعصار در کیفیت عمل و اجرا با هم تفاوت دارند.

قرآن در این باره می گوید: «وَلِکُلٍّ وِجهَةٌ هُومُولَّیهَا(5)» «لِکُلٍّ جَعَلنا مِنکُم شِرعَةً وَ مِنهاجا(6)»، «وَلِکُلِّ اُمَّةٍ جَعَلنا مَنسَکا(7)»، «لِکُلِّ اُمَّةٍ جَعَلنا مَنسکا هَم ناسِکُوهُ(8)».

اقسام و انواع عبادات: نماز، روزه، حجّ، جهاد، هجرت، شهادت فی سبیل اللّه، امر به معروف و نهی از منکر و نیز قوانینِ سیاسی و اجتماعی و اقسام و انواع معاملات و ازدواج در همه ادیان وجود

دارد، اما با کیفیتهای گوناگون، برای این مطلب می توان شواهد بسیاری از قرآن و روایات بر شمرد:

ص:245

قرآن می گوید: «کُتِبَ عَلَیکُم الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِن قَبلِکُم(1)».

و از قول حضرت عیسی علیه السلام نقل می کند که فرمود: «وَ اَوصانی بِالصّلوةِ وَالزَّکوةِ ما دُمتُ حَیّا(2)».

و درباره انبیاء می گوید: «وَ اَوحَینا اِلَیهِم فِعلَ الخَیراتِ وَاِقامَ الصَّلواةِ(3)».

و لقمان به فرزندش می گوید: «یا بُنَیَّ اَقِمِ الصَّلوةَ وَ اْمُر بِالمَعرُوفِ وَ انهَ عَنِ المُنکَر(4)».

مشترکات انبیا

قرآن اصرار دارد جابجا مشترکات ادیان و انبیای الهی را گوشزد فرماید:

همه به توحید دعوت می کردند: «وَ ما اَرسَلنا مِن قبلکَ مِن رَسولٍ الا نُوحی الَیهِ اَنَّهُ لا اِلهَ اِلا اَنا فَاعبُدون(5)»، «وَ لَقَد بَعَثنا فِی کُلِّ اُمَّةٍ رَسُولاً اَنِ اعبُدُواللّه َ(6)».

همه مُبشّر و منذر بودند: «رُسُلاً مُبَشّرینَ وَ مُنذِرین لِئَلاَ یَکُونَ لِلنّاس عَلَی اللّه ِ حُجَّةٌ بَعدَ الرُّسُل(7)»، «وَ ما نُرسِلَ المُرسَلینَ اِلاّ مُبَشّرینَ وَ مُنذِرینَ(8)».

همه حق را برای مردم بیان کردند: «قَد جاءَت رُسُلُ رَبِّنا بِالحَقّ(9)»، «لَقَد جاءَت رُسُلُ رَبِّنا بِالحَقّ(10)».

همه همراه بیّنات آمدند: «وَ لَقَد اَرسَلنا مِن قَبلِکَ رُسُلاً اِلی قومِهِم فَجاءُ وهُم بِالبَیِّناتِ(11)»، «لَقَد اَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّناتِ(12)».

همه به زبان قومشان سخن می گفتند: «وَ ما اَرسَلْنا مِن رَسُولٍ اِلا بِلِسانِ قَومِهِ لیُبَیِّنَ لَهُم(13)».

همه به اذن خدا باید اطاعت شوند: «وَ ما اَرسَلْنا مِن رَسُولٍ اِلا لِیُطاعَ بِاِذنِ اللّه ِ(14)».

همه به اذن خدا معجزه می آورند: «وَ ما کانَ لِرَسُول ان یَأتِیَ بآیَةٍ اِلا بِاِذنِ اللّه ِ(15)».

همه آنان مرد بودند: «وَ ما اَرسَلْنا مِن قَبلک اِلا رِجالاً نوحی اِلَیهِم(16)».

همه غذا می خوردند: «وَ ما اَرسَلْنا قَبلِکَ مِنَ المُرسَیلن اِلا إِنَّهُم لَیَأکُلونَ الطَّعامَ(17)».

همه زن و فرزند داشتند: «وَ لَقَد اَرسَلْنا رُسُلاً مِن قبلکَ وَجَعَلنا لهم اَزواجا و ذریّة(18)».

همه مأمور به ابلاغ بودند: «فَهَل عَلَی الرُّسُلِ اِلاّ البَلاغُ المُبینَ(19)».

همه به عمل صالح و اکل طیّبات مأمور بودند: «یا اَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوامِنَ الطَیّباتِ وَاعمَلُوا صالِحا(20)».

ص:246

همه مورد تکذیب و یا قتل و شکنجه مردم قرار می گرفتند: «کُلَّما جاءَهُم رَسُولٌ بِما لا تَهوی اَنفُسُهُم

فریقا کَذَّبوُا وَفَریقا یَقتُلُونَ(1)»، «کُلَّما جاءَ امَّةً رَسُولُها کَذِّبوه(2)».

همه مورد استهزا قرار می گرفتند: «وَما یَأتِیهِم مِن رَسُولٍ اِلاّ کانُوا بِهِ یَستَهزِئونَ(3)».

همه آنان اُمّتشان و دینشان مورد اغوا و اضلال شیطان قرار می گرفت: «وَ ما اَرسَلنا مِن قَبلِکَ مِن رَسُولٍ وَلا نَبیٍّ اِلاّ اِذا تَمَنّی أَلقَی الشَیطانُ فیِ أُمنِیَّتِهِ(4)»، «تاللّه ِ لَقَد اَرسَلنا اِلی اُمَمٍ مِن قَبلِکَ فَزَیَنَّ لَهُمُ الشَّیطانُ اَعمالَهُم(5)».

همه ازشدت کفرِ مردم دچار یأس می شدند: «حَتَی اِذا استَیئَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوا اَنَّهُم قَدکُذِبُوا

جاءَهُم نَصرُنا(6)».

همه امتهای انبیا به بلیّات دچار می شدند: «وَ ما اَرسَلنا فی قَریَةَ مِن نَبِیٍّ اِلاّ اَخَذنا اَهلَها

بِالبَاساءِ وَالضرّاءِ(7)».

همه با کفر و عداوت مترفین و ثروتمندان و پیروی آنان از پدران خود روبرو می شدند: «وَ ما اَرسَلنا فی قَریَةٍ مِن نَذیرٍ، اِلاّ قالَ مُترفَوها اِنّا بِما اُرسِلتُم بهِ کافرون(8)»، «وَ کَذلِکَ ما اَرسَلنا مِن قَبلِکَ فی قَریَةٍ مِن نَذیرٍ، اِلاّ قالَ مُترفُوها انّا وَجَدنا آباءَنا عَلی اُمَّة وَاِنّا عَلی آثارِهِم مُقتَدُونَ(9)».

همه با استکبار مردم مواجه می شدند: «اَفَکُلَّما جاءَکُم رَسُولٌ بِما لا تَهوی اَنفُسُکُمُ استَکبَرتُم(10)».

روش تبلیغ انبیا و برخوردشان با مردم

انبیا مأمور بودند در آغاز، زبانِ موعظه و نصیحت و گفتار ملایم و نرم را بکار ببرند، ولی هنگامی

که با مستکبران و سرکشان قوم روبرو می شدند، تقریبا همه آنها با لحنی درشت و چهره ای گرفته با آنان برخورد می کردند و سرانجام با جبهه بندی و صف آرایی و احیانا جنگ و جهاد و گاهی با درخواست نزول عذاب برای کافران کار را پایان می دادند و کمتر پیغمبری است که با طاغوتها و مترفین و ثروتمندانِ قوم با خشونت و خشم برخورد نداشته باشد.

قرآن راجع به موعظه و نصیحت و لحن ملایم در مورد چند تن از انبیا می گوید: «فَقُولا لَهُ قَولاً لَیِّنا لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ اَویَخشی(11)»، «اُبَلِّغُکُم رِسالاتِ رَبّی وَاَنصَحَ لَکُم(12)»، «وَلا یَنفَعُکُم نُصحی اِن اَرَدتُ اَن اَنصَحَ لَکُم(13)»، «یا قَوم لَقَد أَبلَغتُکُم رِسالَةَ رَبِّیِ وَنَصَحتُ لَکُم وَلکِن لا تُحِبُّونَ النّاصِحینَ(14)».

ص:247

بعلاوه همه جا انبیا را برادرِ مردم معرفی می فرماید تا نزدیکی و خویشاوندی آنان رابه مردم

گوشزد کرده باشد و مردم را برای پیام محبّت آمیز و برادرانه آنان آماده سازد؛ در این باره می فرماید: «وَإلی عادٍ أَخاهُم هُودا(1)»، «اِذ قالَ لَهُم اَخُوهُم نُوح اَلا تَتَّقُونَ(2)»، «وَ اذکُر أَخا عاد(3)»، «وَإلی ثمودَ أَخاهُم صالِحا(4)»، «وَلَقَد اَرسَلنا إلی ثَمودَ أَخاهُم صالِحا(5)»، «إذ قالَ لَهُم أخُوهُم لُوطٌ ألا تَتَّقُونَ(6)»، «وَ إلی مَدیَنَ أَخاهُم شُعیبا(7)».

از مردم اجر نمی خواستند

انبیا همواره خود را ناصح امین معرّفی می کردند و به مردم می گفتند که از ایشان اجر و مزدی

نمی خواهند، جز این که به سخن آنان گوش دهند و از ایشان اطاعت کنند. در این خصوص از قول چند تن از پیغمبران حکایت می کنند که به قوم خود می گفتند: «قُل لا أَسئَلُکُم عَلَیهِ مِن أَجرٍ(8)».

از جمله به رسول گرامی اسلام می فرماید: «قُل لا أَسئَلَکُم عَلَیهِ أَجرا إلاّ المَوَدَّةَ فی القُربی(9)»، «اُم تَسئَلُهُم أجرا فَهُم مِن مَغرَمٍ مُثقَلُونَ(10)»، «قُل لا أَسئَلُکُم عَلَیهِ أَجرا إن هُوَ إلاّ ذِکری لِلعالَمینَ(11)».

برخورد انبیا با طاغوتها و مستکبران

کمتر پیغمبری است که با مستکبران و طاغوتیان و ثروتمندان و باصطلاح قرآن با «مَلأَ» برخورد

سختی نداشته باشد، و همواره خصومتِ متقابل میان این دسته از مردم و پیغمبران الهی وجود داشته و در حقیقت طبیعتِ رسالت انبیا با استکبار و ثروت اندوزی و تکاثر و اتراف سازگار نمی باشد. قرآن از قول اقوام مختلف حکایت می کند:

راجع به قوم نوح: «قال المَلأُ مِن قومِهِ اِنّا لَنَریکَ فیِ ضَلالٍ مُبین(12)»، «فَقَالَ المَلأُ الَّذینَ کَفَروا مِن قَومِهِ ما نَریکَ إلاّ بَشَرا مِثلَنا وَ ما نَریکَ اتَّبَعَکَ إلاّ الَّذینَ هُم أَراذِلُنا(13)»، «فَقَالَ المَلأُ الَّذینَ کَفَروا مِن قَومِهِ ما هَذا إلاّ بَشَرٌ مِثلُکُم یُریدُ أَن یتَفَضَّلَ علیکم(14)».

درباره قوم هود: «قالَ المَلأُ الَّذینَ کَفَروا مِن قَومِهِ إنّا لَنَراکَ فی سِفاهَةٍ و إنّا لنَظُنُّکَ مِنَ الکاذِبین(15)»، «وَ قالَ المَلأُ من قومه الّذین کَفَروا وَ کَذَّبُوا بِلِقاء الآخِرَةِ...(16)».

درباره قوم صالح: «قالَ المَلأُ الَّذینَ استکبَروا مِن قومِه... قالَ الَّذینَ استَکبَروا إنّا بِالَّذی آمَنتُم

ص:248

بِهِ کافِرُون(1)».

درباره قوم شعیب: «قالَ المَلأُ الَّذینَ استَکبَروا مِن قومِهِ لَنُخرِجَنَّکَ یا شُعَیبُ وَالَّذینَ امَنُوا مَعَکَ مِن قَریَتِنا اَولَتَعُودُنَّ فیِ مِلَّتِنا(2)»، «وَ قالَ المَلأُ الَّذینَ کَفَروا مِن قومِهِ لَئِن اتَّبَعْتُم شُعَیبا إِنَّکُم إِذا لَخاسِرونَ(3)».

درباره ابراهیم: «اَلَم تَرَإِلَی الَّذی حاجَّ إبراهیم فی رَبَّهِ اَن اَتَاهُ المُلکَ(4)».

درباره موسی و هارون: «قالَ المَلأُ مِن قومِ فِرعَونَ إنَّ هذا لَساحِرٌ عَلیم یُریدُ أَن یُخرِجَکُم مِن أَرْضِکُم(5)»، «قالَ المَلأُ مِن قومِ فِرعَونَ أَتَذَرُ موسی وَ قَومَهُ لِیُفسِدُوا فیِ الأِرضِ(6)»، «ثُمَّ بَعَثنا مِن بَعدِهِم موسی و هارونَ إِلی فرعونَ وَ مَلاَئهِ بِآیاتِنا فَاستَکبَرُوا وَ کانُوا قَوما مُجرِمینَ(7)».

استکبار در لباس ایمان

موسی در دعوت خود، نه تنها با فرعون و هامان و فرعونیان روبرو است بلکه در میانِ قوم خود یعنی بنی اسرائیل نیز با این قبیل از مردم برخورد می کند. قرآن صریحا می گوید: قارون که ثروتی بی حدّ و حصر داشت و خود از بنی اسرائیل و از قوم موسی بود، برخورد او با موسی عینا همان

برخورد استکباری فرعون است.

قرآن، عنایت دارد که این مرد اسرائیلی را که ظاهرا از مؤمنان به موسی بوده و گفته اند کسی مانند او تورات را تلاوت نمی کرده است، او را در ردیف فرعون و هامان نام ببرد، تا روشن شود که استکبار، در هر لباسی و با هر نوع گرایشی که باشد دارای ماهیّت و خصلت و خاصیّت واحد است. اینک سخن قرآن راجع به قارون:

«إنَّ قارُونَ کانَ مِن قَومِ موسی فَبَغی عَلَیهِم وَاتَیْناهُ مِنَ الکُنُوزِ ما إنَّ مَفاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالعُصبَةِ أُولیِ القُوَّةِ...(8)»

«وَ قارُونَ و فِرعَونَ وَ هامانَ وَ لَقَد جاءَهُم مُوسی بِالْبَیِّناتِ فَاستَکبَروا فی الأَرضِ...(9)».

«وَ لَقَد أَرسَلنا مُوسی بِایاتِنا وَ سُلطانٍ مُبینٍ إِلی فِرعَونَ وَ هامانَ وَ قارُونَ فَقالُوا ساحِرٌ کَذّابٌ(10)».

تقابل مستکبران و مستضعفان در مکتب انبیا

قرآن، صحنه های گوناگون از تقابل و جبهه بندی مستکبران و مستضعفان را در امّتهای گذشته و امّت اسلام، و حتّی در عرصه قیامت و رستاخیز آخرت، بیان و ترسیم کرده است تا روشن شود که روحیّه طاغوتی گری و استکبار طبعا و ذاتا با دعوتِ نجات بخش پیغمبران و رسولان الهی ناسازگار و

ص:249

در تضادّ است.

انبیا آمده اند تا خلق خدا را از دست مستکبران و بشریّت را از قید و بند افکار و عادات غلط و غُل و زنجیرهایی که غالبا به وسیله همان طاغوتها و مستکبران به گردن و دست و پای مردم مستضعف

بسته شده است، رهایی بخشند. و همان طور که روح استکبار با دعوت انبیا مخالف است، بعکس،

حالت استضعاف طبعا مردم را به سوی انبیا سوق می دهد، و مستضعفان بهتر دعوت ایشان را درک و لمس می کنند و آن را وسیله نجات خود می دانند. بنابراین، هواخواهان انبیا غالبا مستضعفان و بینوایان و مستمندان و رنج کشیدگان بوده اند، و در طرف مقابل، مستکبران، سخن و دعوت انبیا را برای خود زیانبار و آن را زنگِ خطری برای منافع خویش می پنداشتند و به همین علت، از آغاز دعوتِ پیغمبران، در قبال آن صف آرایی و ایستادگی می کردند. اینک سخن قرآن در این باب:

در باره قوم صالح می گوید: ««قالَ المَلأُ الَّذینَ استکبَروا مِن قومِهِ لِلَّذینَ استُضعِفُوا لِمَن امَنَ مِنهُم اَتَعلَمُونَ أنَّ صالِحا مُرسَلٌ مِن رَبِّهِ قالُوا إنّا بِما اُرسِلَ بِهِ مُؤمِنُونَ قالَ الَّذینَ استَکبَرُوا إنّا بالّذی امَنتُم بِهِ کافِرُونَ(1)».

درباره قوم نوح: «وَ ما نَریک اتَّبَعَکَ إلاّ الَّذینَ هُم أراذِلُنا بادِیَ الرَّأی(2)»، «قالُوا أنُؤمِنُ لَکَ واتَّبَعَکَ

الأَرذَلُونَ(3)».

درباره بنی اسرائیل: «اِنَّ فِرعَونَ عَلا فِی الأَرضِ وَجَعَلَ اَهلَها شِیَعا یَستَضعِفُ طائِفَةً مِنهُم یَذَبِّحُ اَبناءَهُم ویَستَحیی نِساءَهُم اِنَّه کانَ مِنَ المَفسِدینَ وَ نُریدُ أن نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ استُضعِفُوا فیِ الأرضِ ونَجعَلَهُم أئِمَّةً و نَجعَلَهُمُ الوارِثین(4)».

تقابل موسی و فرعون و فرعونیان با قوم بنی اسرائیل نمونه واضع و آشکار مواجهه مستکبران با

مستضعفان است و قرآن با تغبیرات رسا این حقیقت را بیان فرموده است که در اینجا فرصت بحث از خصوصیات آن نیست.

اما گفتگوی مستکبران و مستضعفان در آخرت چنین است:

«وَ بَرَزُوا للّه ِ جَمیعا فَقالَ الضُّعَفاء لِلَّذینَ استَکبَرُوا إِنّا کُنّا لَکُم تَبَعا فَهَل أَنتُم مُغنُونَ عَنّا مِن عَذابِ اللّه ِ مِن شَی ءٍ(5)» «یَقُولُ الَّذینَ استُضعِفُوا لِلَّذینَ استَکبَرُوا لَولا أَنتُم لَکُنّا مُؤمِنینَ قالَ الَّذینَ استَکبَرُوا لِلَّذینَ استُضعِفُوا أَنَحنُ صَدَدناکُم عَنِ الهُدی بَعدَ إِذ جاءَکُم بَل کُنتُم مُجرِمینَ وَ قالَ الَّذینَ استُضعِفُوا لِلَّذینَ استَکبَرُوا بَل مَکرُ اللَّیلَ و النَّهارِ إِذ تَأمُرُونَنا أَن نَکفُرَ بِاللّه ِ وَنَجعَلَ لَهُ أَندادا(6)»، وَ اِذ یَتَحاجُّونَ فیِ النّارِ فَیَقُولُ الضُّعَفؤُاْ لِلَّذینَ استَکبَرُوا إنّا کُنّا لَکُم تَبَعا فَهَل أنتُم مُغنُونَ عَنّا نَصیبا مِنَ النّار، قالَ الَّذینَ استَکبَرُوا اِنّا کُلٌّ فِیها اِنَّ اللّه َ قَد حَکَمَ بینَ العِبادِ(7)».

از این آیات سیطره فکری مستکبران بر مستضعفان و نیرنگهای شب و روز ایشان در گمراه کردن

ص:250

مردم (علاوه بر سیطره اقتصادی و برتری قدرت) آنان استفاده می شود و حتّی برخی از اقوام که زیر نفوذ مستکبران خود بوده اند همه با هم با پیغمبران خود مخالفت می کردند و استکبار می ورزیدند و گویا به همین علت است که درباره برخی از اقوام به جای مستکبران و مَلأُ قرآن، کفر را به قوم نسبت می دهد، از جمله در مورد قوم لوط، گفتار قرآن چنین است: «کَذَّبَت قَومُ لُوطٍ بِانُّذُرِ(1)»، «کَذَّبَت قَومُ لُوطٍ المُرسَلینَ(2)»، «فَلَمّا جاءَ الُ لُوطٍ المُرسَلُونَ قالَ اِنَّکُم قَومٌ مُنکرُونَ(3)».

مقابله مستکبران با پیغمبر اسلام و توقّع آنان که پیغمبر هم مانند آنان ثروتمند باشد و یا این که فقرا را از دور خود براند، و به طور کُلّی انتقاد از تکاثر و کنز و طغیان و طاغوتها، بخش وسیعی از قرآن را فرا گرفته است. قرآن، در ردّ کسانی که از پیغمبر خواستند تا فقرا را از خود طرد کند می گوید:

«وَلا تَطرُدِ الَّذینَ یَدعُونَ رَبَّهُم بَالغَدَاوَةِ والعَشِیِّ یُریدون وَجهَه ما عَلَیکَ مِن حِسابِهِم مِن شی ءٍ وَ ما مِن حِسابِکَ عَلیهِم مِن شَی ءٍ فَتَطرُدَهُم فَتَکُونَ مِنَ الظّالِمینَ(4)».

«وَ اصبِر نَفسَکَ مَعَ الَّذینَ یَدعُونَ رَبَّهُم بالغَداوةِ والعَشیِّ یُریدُونَ وَجهَهُ وَلا تَعدُ عَیناکَ عَنْهُمْ، تُریدُ زینَةَ الحَیوةِ الدُّنیا وَلا تُطِع مَن أَغفَلنا قَلبَهُ عَن ذِکرِنا وَاتَّبَعَ هَویةٌ وَ کانَ أَمرُهُ فُرُطا(5)».

«أَمّا مَنِ اسْتَغنی فَأَنتَ لَهُ تَصَدّی وَ ما عَلَیکَ ألاّ یَزَّکّی وَأمّا مَن جاءَکَ یَسعی وَ هُوَ یَخشی فَأَنتَ عَنهُ تَلَهّی(6)».

انتقاد از پیشوایان فاسد و تمجید از صالحان

قرآن، در مورد علما و احبار یهود و نصاری اعتدال و حق و عدل را در نظر گرفته و صراحت لهجه رابه کار بسته است، نسبت به گروه فاسد صریحا می گوید: کتاب خدا را لفظا تحریف و یا معنا بر خلاف واقع تأویل کردند، یا برخی از مطالب آن را کتمان می کنند و یا از پیش خود کتاب

می نویسند و به خدا نسبت می دهند و یا اموال مردم رابه باطل و بر وجه حرام می خورند و یا مردم در حق پیشوایان غلوّ می کنند و آنان سکوت می کنند:

راجع به تحریف و تأویل کتاب خدا: «مِنَ الَّذینَ هادُوا یُحَرَّفُونَ الکَلِمَ عَن مَواضِعِه(7)»، «یُحَرِّفُونَ الکَلِمَ مِن بَعدِ مَواضِعِه(8)».

راجع به کتمان آیات: «تَجعَلُونَه قَراطیسَ تُبدونَها وَ تُخفُون کَثیرا(9)».

رجع به جعل کتاب: «فَوَیلٌ لِلَّذینَ یَکتُبُون الکِتابَ بِاَیدیهِم ثُمَّ یَقُولُونَ هذا مِن عِندِاللّه ِ لِیَشتَرُوا بِهِ ثَمَنا قَلیلاً فَوَیلٌ لَهُم مِمّا کَتَبت اَیدیهِم وَ وَیلٌ لَهُم مِمّا یَکسِبُونَ(10)».

ص:251

راجع به خوردن مال مردم: «یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا اِنَّ کَثیرا مِنَ الأحبار والرُّهبانِ لَیَأکُلُونَ اَموالَ النّاسِ بِالباطِلِ وَیَصُدُّون عَن سَبیلِ اللّه ِ فَبَشِّرهُم بِعَذابٍ اَلیمٍ(1)».

راجع به غلوّ در حقّ پیشوایان: «اِتَّخَذِوا اَخبارَهُمْ وَرُهبانَهُم اَربابا مِن دُونِ اللّه ِ(2)»، «یا أَهلَ الکَتابِ لا تَغلُوا فیِ دینِکُم وَلا تَقُولُوا عَلَی اللّه ِ إلاّ الحَقّ(3)».

اما در مورد پیشوایان صالح و به طور کلی راجع به یهود و نَصاری با حفظ حدود و اندازه نزدیکی و دوری و مراتبِ دوستی و نزدیکی آنان با مسلمانان چنین می گوید: «لَتَجِدَنَّ اَشَدَّ النّاسِ عَداوَةً لِلَّذینَ امَنُوا الیَهُودَ وَالَّذینَ اَشرَکُوا وَلَتَجِدَنَّ اَفرَبَهُم مَوَدَّةً لِلَّذینَ امَنُوا الَّذینَ قالُوا اِنّا نَصاری ذلِکَ بِاَنَّ مِنهُم قِسّیسینَ وَرُهبانا وَ أنَّهُم لا یَستَکبِرُونَ. وَاِذا سَمِعُوا ما اُنزِلَ إلَی الرَّسُولِ تَری اَعیُنَهُم تفیضُ مِنَ الدّمع مِمّا عَرَفُوا مِن الحَقِّ یَقُولُونَ رَبَّنا امَنّا فَاکتُبنا مع الشّاهِدینَ(4)»، «وَجَعَلنا فیِ قُلُوبِ الَّذینَ اتَّبعُوهُ رَأفَةً وَرَحمَةً وَ رَهبانِیّةً ابتَدَعُوها ما

کَتَبناها عَلَیهِم اِلاّ ابتِغاءَ رِضوانِ اللّه ِ(5)»، «وَ مِن قَومِ مُوسی اُمَّةٌ یَهدُونَ بِالحَقِّ وَ بِهِ یَعدِلُونَ(6)».

با توجه به آیات یاد شده صراحت لهجه و حقیقت گویی و میانه روی قرآن در مورد یهود و نصاری و پیشوایان آنان، کاملاً روشن می شود. آنجا که جای انتقاد و عیبگویی است می گوید: یهود در ردیف مشرکان از سخت ترین دشمنان مسلمین هستند و این که بسیاری از احبار و رهبان مال مردم را با نیرنگ و فریب می خوردند و یا کتاب را تحریف یا کتمان و یا به دورغ به خدا نسبت می دهند.

و در جایی که شایسته حق شناسی و تمجید است، نصاری را اقرب مردم به مسلمانان می داند و از قسّیسها و رهبانان تعریف می کند که استکبار نمی ورزند و چون حق را بشنوند اشکهای آنان جاری می شود و در دل پیروان مسیح، رأفت و رحمتی وجود دارد و حتّی بر رهبانیت ساخته آنان که به قصد خیر بوده است صحّه می گذارد.

نیکی با نیکان و دشمنی با دشمنانِ از کافران

قرآن، همان طور که گفته شد حق و عدالت و میانه روی را در مورد پیروان ادیان آسمانی و سایر

کفّار، همواره مدّ نظر داشته است و صریحا می گوید: «خداوند شما را از نیکی به آن گروه از آنان که با شما در راه دین قتال نکرده و شما را از شهر و دیار خود بیرون نرانده اند، منع نمی کند؛ تنها از نیکی با آنان که در راه دین با شما به قتال پرداخته و شما را آواره کرده اند منع می کند:

«لا یَنهیکُمُ اللّه ُ عَنِ الَّذینَ لَم یُقاتِلُوکُم فیِ الدّینِ وَلَم یُخرِجُوکُم مِن دِیارِکُم اَن تَبَرُّوهُم وَتُقسِطُوا اِلَیهِم اِنَّ اللّه َ یُحِبُّ المُقسِطینَ، اِنَّما یَنهیکُمُ اللّه ُ عَنِ الَّذینَ قاتَلُوکُم فیِ الدّینِ و اَخرَجُوکُم مِن دِیارِکُم وَ ظاهَرُوا عَلی اِخراجِکُم اَن

ص:252

تَوَلَّوهُم وَ مَن یَتَوَلَّهُم فَاُولئِکَ هُمُ الظّالِمُونَ(1)».

اقلیّتها در نظر امام

این بود موضع قرآن در برابر ادیان آسمانی و بخصوص یهود و نصاری که اینک آنان و زردشتیان

در کشور ما اقلیّت مذهبی به شمار می روند. و قانون اساسی جمهوری اسلامی برای آنان حقوقی

قائل شده است.

حالا، بر سخنان امام امّت رضوان اللّه علیه مرور می کنیم تا این نکته روشن شود که وی دقیقا از قرآن پیروی فرموده و در این خصوص هیچ نکته ای را از نظر دور نداشته است. در مصاحبه ها،

سخنرانیها، تماس با نماینده پاپ و رهبران اقلیّتها و حتی در وصیتنامه خود به آنان نظر داشته است.

وی در عین حال که برای آنان احترام قائل است و حقوق آنان را مورد تأکید قرار داده، از بیان حقایق تلخ و انتقاد از شیوه ابرقدرتهای مسیحی و رهبر کاتولیکهای جهان خودداری نفرموده است و اینک توضیح:

وحدت راه انبیا از نظر امام

اولین موضوعی که در پیروی از قرآن، همواره مورد عنایت امام قرار داشته است، وحدت راه انبیا

و هدف مشترک آنان در کلیّه اصول عقیدتی و عملی حتی در مورد مسائل سیاسی و تشکیل حکومت

است. این مطلب را مردم ما بارها از زبان امام شنیده اند که امام انبیا را در یک خط و همه را مُنجی و هادی بشر و راهنمای ایشان به خدا می دانستند. از جمله در وصیتنامه ایشان آمده است:

... اگر مراد از مظاهر تمدن و نوآوردها؛ اختراعات و ابتکارات و صنعتهای پیشرفته که در پیشرفت و تمدن بشر دخالت دارد، هیچ گاه اسلام و هیچ مذهب توحیدی با آن مخالفت نکرده و نخواهد کرد.

... و اگر مراد از تجدّد و تمدّن به آن معنی است که بعضی روشنفکران حرفه ای می گویند که

آزادی در تمام منکرات و فحشا؛ حتی... تمام ادیان آسمانی و دانشمندان و عقلا با آن مخالفند...(2)

... و گاهی موزیانه و شیطنت آمیز به گونه طرفداری از قداست اسلام که اسلام و دیگر ادیان

الهی سروکار دارند با معنویّات و تهذیب نفوس و تحذیر از مقامات دنیایی...(3)

... و آنچه گفته شده و می شود که انبیا علیهم السلام به معنویات کار دارند و حکومت و

ص:253

سررشته داری دنیایی مطرود است و انبیا و اولیا و بزرگان از آن احتراز می کردند و ما نیز باید چنین کنیم، اشتباه تأسف آوری است که نتایج آن به تباهی کشیدن ملتهای اسلامی و باز کردن

راه برای استعمارگران خونخوار است(1).

... آنچه در این حکومت اسلامی مطرح است، اسلام و احکام مترقّی آن است... و بر ملت ایران است که در تحقق آن بکوشند که حفظ اسلام در رأس تمام واجبات است که انبیای عظام از آدم تا خاتم النبیّین علیهم السلام در راه آن کوشش و فداکاری و جانفرسایی نموده اند،

هیچ مانعی آنان را از این فرضیه بزرگ باز نداشته...(2)

... آنچه که شما ملت شریف و مجاهد برای آن بپا خاستید و دنبال می کنید و برای آن جان و مال نثار کرده و می کنید والاترین و بالاترین و ارزشمندترین مقصدی است و مقصودی است

که از صدر عالم در ازل و از پس این جهان تا ابد عرضه شده است و خواهد شد و آن مکتب اُلوهیّت به معنی وسیع آن و ایده توحیدی با ابعاد رفیع آن است که اساس خلقت و غایت آن،

در پهناور وجود و درجات و مراتب غیب و شهود است؛ و آن در مکتب محمدی صلی الله علیه و آله به تمام معنی و درجات و ابعاد متجلی شده و کوشش تمام انبیای عظام علیهم السلام و اولیای

معظم سلام اللّه علیهم برای تحقق آن بوده است و راهیابی به کمال مطلق و جلال و جمال

بی نهایت جز با آن میّسر نگردد...(3)

شما ای ملت مجاهد در زیر پرچمی می روید که در سراسر جهان مادی و معنوی در اهتزاز است بیابید آن را یا نیابید، شما راهی رامی روید که تنها راه تمام انبیاء علیهم السلام اللّه و یکتا راه سعادت مطلق است، در این انگیزه است که همه اولیا شهادت را در راه آن به آغوش می کشند

و مرگ سرخ را اَحْلی من العَسَل می دانند(4).

تحریف ادیان از نظر امام

نگذارید حقیقت و ماهیّت اسلام مخفی بماند و تصور شود که اسلام مانند مسیحیّت اسمی و نه حقیقی، چند دستور درباره رابطه بین حق و خلق است و مسجد فرقی با کلیسا ندارد(5).