ص: 2

ص: 3

@@عکس

ص: 4

2. خانه ی او در بهشت 22

احترام پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به خدیجه 23

افتخار حضرت زهرا سلام الله علیها به مادرش 25

افتخار امام حسن علیه السلام به جدّه اش 25

زندگی زمان جاهلیت 28

پرستش بت ها 28

1- امرؤ القیس 30

2- غاوی بن عبدالعزی 30

3- زید بن عمرو بن نفیل 31

4- اعرابی 32

5- خزاعی بن عبد 33

6- عبدالرحمن 33

شکستن بت ها توسط پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم 34

زنده به گور کردن دختران 36

زندگی اقتصادی 37

خواری و ذلت 38

بی سوادی 38

حلف الفضول 39

دار الندوه 40

تجارت و ازدواج 41

مضاربه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم با اموال خدیجه 41

ص: 6

شگفتی حضرت خدیجه از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم 42

ازدواج او با پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم 43

خطبه ی ابوطالب 44

بخشش اموال حضرت خدیجه به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم 46

ازدواج های پیشین حضرت خدیجه صلی الله علیه و آله وسلم 46

فرزندان 47

ولادت حضرت فاطمه سلام الله علیها 50

القاب حضرت فاطمه سلام الله علیها 50

کنیه آن حضرت سلام الله علیها 52

شباهت حضرت زهرا سلام الله علیها به پدرش صلی الله علیه و آله وسلم 53

احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در فضیلت فاطمه سلام الله علیها 54

حضرت زهرا سلام الله علیها در عصر پدر گرامی اش 55

زندگی حضرت زهرا سلام الله علیها ، بعد از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم 56

به سوی بهشت برین 58

زینب 61

رقیه 63

ام کلثوم 64

علت وفات او 64

حضرت خدیجه سلام الله علیها پیشتاز جهاد در اسلام 66

در غار حرا 67

وحی 69

ص: 7

گفتگو با حضرت خدیجه 69

حضرت خدیجه با ورقه 70

اسلام خدیجه و علی‘ 72

نماز پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در کعبه 72

طواف کعبه توسط پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم 74

دعوت پنهانی به اسلام 75

دعوت آشکار 78

ترس قریش 80

اقدامات سخت 80

1- وادار کردن کودکان به اذیت آن حضرت صلی الله علیه و آله وسلم 81

2- متهم کردن آن حضرت صلی الله علیه و آله وسلم به جنون 81

3- تمسخر آن حضرت صلی الله علیه و آله وسلم 82

4- متهم کردن پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به سحر 84

5- تعرض کننده بر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم 84

سوء قصد بر جان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم 90

1- مردمان مکه 90

2- به سوی ثقیف 92

دعای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم 92

3- بنی عامر 93

هجرت مسلمانان ناتوان به حبشه 94

فرستادگان قریش برای نجاشی 98

ص: 8

هجرت دوباره مسلمانان به حبشه 101

مصوبات نوشته قریشیان 102

در شعب ابی طالب 103

فسخ پیمان نامه 105

سال اندوه 110

حسد عایشه به حضرت خدیجه 111

عوامل حسادت 111

1- دوستی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به حضرت خدیجه 111

2- نداشتن فرزند 113

3- کینه عایشه به حضرت زهرا سلام الله علیها 114

عایشه با امام علی علیه السلام 115

عایشه با امام حسن علیه السلام 117

سال حزن 118

بیماری ابوطالب 119

وصیت ابوطالب 120

به سوی بهشت برین 122

سوگواری پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم 122

به سوی بهشت برین 123

اندوه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم 126

اندوه حضرت فاطمه سلام الله علیها 126

زمان فوت آن حضرت سلام الله علیها 127

ص: 9

همسر فرعون با انکار و کوچک شمردن او می گفت: تو کیستی؟ چه ارزشی داری؟ تو شبحی از حماقت و نادانی هستی. طولی نمی کشد که در تاریکی نادانی شکسته می شوی و به خاک متعفن تبدیل می شوی.

آسیه به مناجات خالق بزرگ به ایمان و اخلاص می پرداخت و با صدای بلند می گفت: «پروردگارا! برای من در بهشت نزد خودت خانه ای بنا کن و مرا از فرعون و کار او نجات ده».(1)

این بانو سخت ترین نوع عذاب و شکنجه را تحمل کرد و به آن اهمیت نداد چون به سرنوشت عظیمش و آنچه خدای متعال از منزلت عالیه که در اعلی علّیین وعده داده بود، مطمئن بود.

برای زنان این افتخار کافی است که انبیاء خدا و پیامبران او و اوُلی العزم از آنان هستند مانند ابراهیم شیخ انبیاء و عیسی روح الله تعالی و موسی کلیم الله و محمد حبیب الله و سایر پیامبران که کلمهْ الله تعالی را در زمین بلند کردند و با نیروی شرک و سرکشان زمین جنگیدند و از آنان ستم های زیادی از سختی و تلخی متحمل شدند و اضافه بر آن اوصیاء بزرگ و در رأس آنان امام امیرالمؤمنین علیه السلام وصی رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم و دروازه شهر علمش و امامان هدایت گر بعد از او، آنانی که رحم های مطهره شان ظرف آنان بود، در راه خدای متعال بهترین جهاد را کردند و با نیروی متجاوز و گمراه به نبرد پرداختند. جبهه مخالف آنان بودند و فرعونیان و سرکشان بارانی از عذاب را بر آنان باراندند تا آنان را کشته و یا مسموم کردند.

ص: 12

به هر حال، زنان از الطاف خدای متعال و فضل او بسیار بهره مند شدند و کمترین اهمیت آن این که در عرف جاهلی با حقارت به آن می نگریستند و دخترانشان را زنده به گور می کردند و شایع بود: «دفن دختران از کارهای پسندیده است».

اسلام آن را از بین برد و در احکام شرع به زنان توجه زیاد شد و در احکام تکلیفی و وضعی بین زن و مرد تساوی برقرار شد و ما در کتاب «حقوق زن در اسلام» آن را بیان کرده ایم.

ام المؤمنین خدیجه از مهم ترین اصول دربرپایی اسلام و بناء ساختاری آن در زمان محنت و غربتش بوده است و نه از جهت بذل ثروت کلان او در نشر اسلام و تأمین معاش مسلمانان بیچاره بلکه نقش مثبت او در کمک به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از جمله کوشش های جدی او بود. در زمان تعرض فاحش سرکشان قریش و نادانان بر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ، دعای آن بانوی بزرگوار، او را تسکین می داد و در جان او شور زنان و مردان قومش و نشاط برمی انگیخت و حضرت صلی الله علیه و آله وسلم را در ادامه دعوتش و انجام رسالت پروردگارش تشویق می کرد.

در حالی که او را مسخره و استهزاء می کردند و او را برای ازدواج با پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و کمک به دعوت و یاری رساندن او سبک می شمردند، اما او توجهی نداشت و چون کوه استوار بود و از تصمیم خود در کمک به اسلام و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم سستی نشان نمی داد.

ام المؤمنین خدیجه به اسلام گروید و به ارزش ها و اهداف آن از روی فهم و فکر و آگاهی کامل ایمان آورد و اولین کسی که ندای آسمانی را

ص: 13

پاسخ داد و به دینش بزرگ ترین اخلاص را داشت، آن بانو بود.

از بزرگ ترین الطاف خدای متعال و منت او بر ام المؤمنین خدیجه این بود که او را مادر بزرگ ترین سرور زنان در دنیا و برترین زن در آخرت، فاطمه زهرا سلام الله علیها قرار داد؛ کسی که خدای متعال رضایتش را به رضای او و غضبش را به غضب او قرار داده است، همان گونه که او را جدّه دو نوه رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم حسن و حسین سروران جوانان اهل بهشت و جدّه دیگر ائمه طاهرین قرار داده است که چراغ های اسلام و قرینه قرآن کریم بوده اند، همانطور که جده سادات از نسل ائمه هدی بوده است که خدای متعال شرفشان را زیاد کند.

علت تألیف این کتاب به حضرت حجت الاسلام سید احمد اشکوری حسینی برمی گردد.

وقتی سخن پیرامون دانشنامه اهل بیت علیهم السلام رفت که بیش از چهل مجلد است و به زبان انگلیسی و فارسی ترجمه شده است، حجت الاسلام به من پیشنهاد کرد که زندگینامه حضرت ام المؤمنین خدیجه را تألیف کنم. پیشنهاد بسیار خوبی بود و من نیز اقدام به تألیف آن نمودم. از خدای متعال می خواهم که بر من تفضل نماید و توفیق دهد و مرا با انصار ائمه طاهرین محشور کند و در نهایت از فاضل محترم سید جواد شخص احسانی که در چاپ این کتاب کمک کردند، تقدیر و تشکر کنم و از خدا می خواهم که او را موفق نماید که او بر هر کاری قادر است.

نجف اشرف

باقر شریف قریشی

1429 ه-

ص: 14

خدیجه است. این نسب شریف به شیخ الانبیاء ابراهیم علیه السلام می رسد.(1)

خواهران او عبارتند از: هاله دخترخویلد، رقیه دختر خویلد، خالده دختر خویلد.(1) و طاهره دختر خویلد.(2)

قریش می گفتند و این به خاطر بهره مندی از صفات عالیه و گرایش های شریفه او بود.

در برابر حوادث بزرگی که او را احاطه می کرد، سر خم نمی کرد. هنگامی که اسلام خود را اعلام کرد و دعوت مبارک را پذیرفت و آن چه از ثروت کلانی که مالک آن بود، برای کمک به اسلام و شالوده پایه های آن تقدیم کرد و توجهی به نیروی مخالف زن و مردی که با تمام توان در برابر او ایستاده بودند، نکرد بلکه شجاعت و فعالیت او برای کمک به همسرش و کوشش و تحمل رنج ها افزوده شد و در خود، تصمیم و نیرو و فعالیت را برای ادامه انجام رسالت پروردگارش برانگیخت. او از بانوان جاویدی است که صفاتش او را از بقیه زنان متمایز کرده است. در حدیثی از ابی الحسن اول علیه السلام آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «خدای متعال در بین زنان چهار زن را برگزید: مریم و آسیه و خدیجه و فاطمه».(1)

راویان، او از عفیف ترین و پاک ترین زنان قریش بود و در پاکی و سلامت، ضرب المثل جامعه جاهلی شد؛ جامعه ای که اکثر زنان آن از هر صفت شایسته ای که باید هر زنی از آن بهره مند باشد، بی نصیب بود.

عنوان مضاربه بر طبق شرط در تعیین سود کار می کردند که در بحث آینده به طور مشروح آن را بیان می کنیم.

آنچه ذکر شد برخی از ویژگی های ام المؤمنین خدیجه بود که او را از سایر زنان قریش و غیرقریش ممتاز کرده بود.

و وصف توصیف کنندگان مشخص است. خدای متعال به جبرئیل دستور می دهد که سلام و تحیات او را توسط بنده و رسولش به او برساند. چون پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آن را ابلاغ کرد، روح شریفش پر از خوشحالی شد. در پاسخ گفت: خدا خود سلام است و از او سلام و به او سلام و بر جبرئیل سلام.(1)

خدای متعال این مدال شریف را به گردن وی انداخت و او را به تحیات و الطاف خود برای بزرگداشت او به جهت خدمتش به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و اخلاص او به دینش و بخشش همه ی اموالش برای کمک به اسلام، اختصاص داد.

وَ هذِهِ صورَةُ لَفظِ الخَبَرِ

عَنِ النَّبِیِّ المُصْطَفی المُطَهَّرِ

دختر خویلد گرامی، بزرگوار و حمایت کننده بزرگ است. برای او در بهشت خانه ای از مروارید است که در آن نه صدایی و نه رنجی است.

این ظاهر لفظ خبر از پیامبر برگزیده پاک است.

خدای متعال به ام المؤمنین بالاترین نوع احترام و عظمت را وعده داد. پس برای قدردانی از جهاد او و رنج هایی که از زن و مرد قریش دیده بود، بزرگ ترین و گرامی ترین خانه را در فردوس اعلی برای او بنا کرد؛ همان طور که نام او را در دنیا جاوید و سیره ی عطرآگین او را برای زنان مسلمین در تمام دوران و زمان الگو قرار داد.

این بانوان خود را برای خدای متعال خالص کردند و به سوی او انابه و توبه کردند، پس خدا هم آنان را بر تمام زنان دو عالم برتری داد و مقام بلندی را در بهشت برین به آنان اعطا نمود.

3. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: چهار زن سروران زنان عالمِ خود هستند. مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم و خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمد و فاطمه از آنان بهتر است.(1)

4- عایشه روایت کرده و گفته است: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم هنگامی که اسم خدیجه مطرح می شد، از تعریف و تمجید او و استغفار برای او خسته نمی شد. روزی نام او برده شد و غیرت من به جوش آمد. به او گفتم خدای متعال عوض آن را در پیری به تو داده است. دیدم سخت غضبناک شد و من از ذهنش ساقط شدم و نزد خود گفتم: خدایا! اگر تو غضب رسولت را از من بردی، دیگر به بدی او را یاد نمی کنم. چون پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم وضع ما را دید، فرمود: چه گفتی؟ به خدا روزی به من ایمان آورد که مردم به من کافر بودند و مرا پناه داد، هنگامی که مردم مرا طرد کردند و از او خدا به من فرزند داد و تو را از من محروم کرد. گفت: با این گفتار یک ماه با من آمد و شد نکرد.(2)

این بود بعضی اخباری که از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم درباره تمجید از خدیجه و عزت او وبرتری وی بر دیگر زنان نقل شده است.

ص: 24

هند، جدّ من رسول الله و جدّ تو حرب و جدّه من خدیجه و جدّه ی تو قتیله است؛ پس خدا لعنت کند هر که را که گمنام تر و از لحاظ حسب ضعیف تر و شر او بیشتر و کفر و نفاق او سابقه دارتر است».(1)

افتخار امام حسن علیه السلام به اصل و نسب خویش به خصوص حضرت خدیجه سلام الله علیها نشان از بزرگی وعظمت ایشان است.(2)

امام حسین علیه السلام به جدّه اش خدیجه پیش روی جنایت کاران خونریز اهل کوفه در صحرای کربلا افتخار می کند و می گوید: «آیا می دانید که جدّه ی من خدیجه، اول زن از این امت است که اسلام را پذیرفته است».(3) او باعث فخر و افتخار اهل بیت علیهم السلام و از مجاهدین (جهادکننده) اولیه در برپایی پایه های اسلام بود.

امام زین العابدین و سید السّاجدین علیه السلام به جدّه اش سرور زنان فاطمه زهرا و جدّه دیگرش ام المؤمنین خدیجه سلام الله علیها افتخار می کرد و می گفت: «من فرزند فاطمه زهرا، فرزند خدیجه کبری هستم».(4)

در بعضی از دعاهایش فرموده «خدایا بر محمد مصطفی و علی مرتضی و فاطمه زهرا و خدیجه کبری و حسن مجتبی و حسین شهیدکربلا و علی بن الحسین زین العابدین و محمد بن علی الباقر و جعفر بن محمد الصادق و موسی بن جعفر الکاظم و علی بن موسی الرضا و محمد بن علی

ص: 26

التقی و علی بن محمد النقی و الحسن بن علی العسگری و الحجهْ القائم المهدی الامام المنتظر صلوات الله علیهم اجمعین درود بفرست».(1)

همانا امام علیه السلام او را قرینه بزرگانی قرار داده که سروران خلق در روی زمین می باشند.

امام حسن عسگری علیه السلام بر جدّه اش زهرا و بر حضرت خدیجه سلام الله علیها درود فرستاد و فرمود:

اللّهُمَّ وَ کَما جَعَلْتَها اُمَّ أئِمَّةِ الْهُدی وَ حَلیلَةَ صاحِبِ اللِّواءِ، الْکَریمَةَ عِنْدَ الْمَلَأِ الأعْلی، فَصَلِّ عَلَیْها وَ عَلی اُمِّها خَدِیجةَ الْکُبْری صَلاةً تُکْرِمُ بِها وَجْهَ أبیها مُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ تُقِرُّبِها أعْیُنَ ذُرِّیَّتِها؛ وَ أبْلِغْهُمْ عَنّی فی هذِهِ السّاعَةِ أَفْضَلَ التَّحِیَّةِ وَالسَّلاَمِ؛(2) خدایا! همان گونه که او را مادر امامان هدایت کننده قرار دادی و محرم صاحب پرچم کسی که در ملاء اَعلی ارجمند است، پس بر او و مادرش خدیجه کبری درود بفرست. درودی که روی پدرش محمد صلی الله علیه و آله وسلم را بشاش کند و چشمان ذریه اش را روشن نماید و از من در این ساعت بهترین تحیت و سلام را به آنان برسان.

همان گونه که در بیشتر زیارات ائمه آمده است و در زیارت امام حسین علیه السلام است:

«السَّلامُ عَلَیْکَ یابْنَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یابْنَ خَدیجَةَ الْکُبْری».

ص: 27

را مقدس می دانست و آن را بزرگ می شمرد.(1) چون پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم کعبه را طواف کرد و ندای اسلام را سر داد و فرمود:

«لَبَّیْکَ اللّهُمَّ لَبَّیْکَ، لَبَّیْکَ لاَ شَرِیْکَ لَکَ لَبَّیْکَ، إِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ لَکَ وَ الْمُلْکَ، لاَ شَرِیْکَ لَکَ لَبَّیْکَ».

ابوسفیان ناراحت شد و خدای خود را ستود و گفت: إِعْلُ هُبل، پاینده باد هُبَل.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: خدا برتر و بزرگ تراست.

آنانی که کعبه را طواف می کردند از اساف شروع کرده سپس طوافشان را به نائله ختم می کردند.(2)

قرآن کریم به بت های سه گانه عُزّی، مناهًْ و لات اشاره می کند و می فرماید:

﴿أَفَرَأَیْتُمُ اللَّاتَ وَ الْعُزَّی * وَ مَنَاةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرَی﴾؛(3)

پس به من از لات و عزّی [دو بُت خویش] خبر دهید * و منات، سومین [بُت] دیگرتان [که شما آنان را تمثال فرشتگانی به عنوان دختران خدا می پندارید].

قریش در حالت برهنه طواف می کردند و به جای دعا و تسبیح سوت می کشیدند و کف می زدند آن گونه که از ابن عباس در تفسیر گفتار خدای متعال وارد شده است:

وَ مَا کَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَیْتِ إِلاَّ مُکَاءً وَ تَصْدِیَةً؛(4) نمازشان نزد خانه

ص: 29

خدا چیزی جز سوت زدن و کف زدن نبود و این حاکی از میزان سماجت آنان در جهل است.

برخی از بزرگان و متفکرین عرب که پرستش بت ها را رد می کردند عبارتند از:

أَرَبٌّ یَبولُ الثُّعْلُبانُ بِرَأسِهِ

لَقَدْ ذَلَّ مَنْ بالَتْ عَلَیهِ الثَّعالبُ(1)

آیا بتی که روباهان بر سر او بول کنند، پروردگار است؟ همانا کسی که روباه ها بر سر او بول کنند، ذلیل است.

او می گفت: خدایا! اگر من می دانستم کدام راه نزد تو برای پرستش تو محبوب تر است، از آن راه تو را پرستش می کردم ولکن من نمی دانم. این شعر را به او نسبت داده اند.

أرَبّا واحِدا أمْ ألفَ ربٍّ

أدینُ إِذا تُقِسِّمَتِ الاُمورُ

آیا به یک پروردگار یا هزار پروردگار گرایش پیدا کنم وقتی امور تقسیم می شود؟

فَما مُبلِغٌ سعدَ العَشیرةِ أَنَّنی

شَریتُ الَّذی یبقی بِآخَرَ فانِ

وقتی رسول خدا با هدایت آمد، از او پیروی کردم و با فراص مخالفت کردم.

سخت تصمیم گرفتم و آن را ترک کردم که گویا نبوده است و روزگار دارای حوادث است.

چون دیدم خدا دینش را آشکار کرده و وقتی رسول خدا مرا خواند، پاسخ دادم.

پس تا زنده ام یار اسلام هستم و خود را وارد آن کردم چون کلکلی و جرانی.

چه کسی این خبر را به سعد العشیره می رساند که من آن را که باقی است، به آن کسی که فانی است، برگزیدم.(1)

یکدیگر سبقت می گرفتیم تا در خانه ها پنهان شدیم از ترس این که کسی از مردم ما را نبیند.(1)

چون خدا بنده و رسولش را پیروز کرد و فتح مبین را نصیب وی نمود و مکه فتح شد، بر کعبه مقدسه سیصد وشصت بت آویزان بود که قبایل عرب آنان را بدون خدا می پرستیدند، از جمله آنان نائله، اساف، مناهْ، ذو الخلصه، ذوالکنی، ذوالشرف والا قیصر، نهم، سمیر و غیر آنان بودند.(2)

سرور بت ها هبل بود و آن خدای ابوسفیان و از مس بود و با میخ های آهنین محکم شده بود. امام امیرالمؤمنین بر کتف رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم بالا رفت و آن را حرکت داد و به زمین افکند. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم این گفته خدا را می خواند:

﴿جَاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقا﴾؛(3) حق آمد و باطل نابود شد. یقینا باطل نابودشدنی است.

سپس امام بقیه بت ها را بیرون انداخت و به این طریق زباله هایی که بیت اللّه الحرام را آلوده کرده بودند، از بین برد.(4)

بت هایی که قریش به عنوان خدا پرستش می کردند عامل ضعف فکری و سماجت در جهل و کودنی آنها بود. اما ام المؤمنین خدیجه که خدای متعال او را به حق هدایت کرد و به او ایمان بخشید، شاهد بود که قریش چگونه در گمراهی و جهل در پرستش بت ها هستند پس از آنان روی گرداند و به

ص: 35

خدای متعال ایمان آورد و پیروی آیین ابراهیم را گردن نهاد و به شریعت او تقرب جست.

﴿وَ لاَ تَقْتُلُوا أَوْلاَدَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاَقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کَانَ خِطْئا کَبِیرا﴾؛(1)

فرزندانتان را از ترس فقر نکشید. ما آنان و شما را روزی می دهیم، مسلما کشتن آنان گناه بزرگی است.

اسلام به مقابله برخاست.

آن بین مسلمانان دارد.

این هم نشانه دیگری از عقب افتادگی در جامعه جاهلی بود که ام المؤمنین خدیجه با آگاهی شاهد آن بوده است.

مسجد رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می ایستم و مردم را به حلف الفضول دعوت می کنم».

ابن زبیر حاضر بود و گفت: به خدا سوگند می خورم اگر حسین دعوت کند، من به او پاسخ مثبت می دهم تا یا به حقش اعتراف کنند یا بمیرم. مسور بن مخرمهًْ بن زهری و عبدالرحمن بن عثمان تمیمی نیز چنین گفتند. چون ولید گفته های آنان را شنیداعتراف کرد و حق امام حسین علیه السلام را داد.(1)

گفت: مردی از قریش از اهل حرم.

آن راهب به وحشت افتاد و حیران گفت: در زیر این درخت فقط پیامبر فرود می آید!

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم هر آن چه کالا با خود داشت، فروخت و سود کلانی برد که مانند آن کسی سود نکرده بود و کالایی را که می خواست، خرید و با میسره به سوی مکه برگشت».(1)

چون به مکه رسیدند میسره با شتاب خود را به خدیجه رساند و او را به سود کلانی که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به دست آورده بود، بشارت داد؛ سپس با تعجب آن چه را از عجایب و غرایب که در سفرش از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم دیده بود، از اخبار راهب و سایه انداختن ابر بر او و نگاه کردن آن حضرت با خشوع به آسمان و مناجات او با خدای متعال به ایمان و اخلاص و چیزهایی که اعجاب انسان را برمی انگیزاند، خبر داد.

باشند با شما فقط با مهر زیاد ازدواج می کنند.(1)

خدیجه بهترین فرد در زمین را اختیار کرد و به این وسیله خوشبخت شد و بر تمام زنان عالم برتری یافت و اگر ایمان کامل او و تقوا و سلامت نفس او نبود به این مقام بزرگ توفیق پیدا نمی کرد.

نمود و از ابوطالب تشکر کرد. سپس مراسم عقد اجرا شد و دعوت شدگان و بقیه افراد قبیله به ابوطالب تبریک گفتند و بنی هاشم از عموی حضرت خدیجه برای پذیرایی و احترام آنان تشکر کردند.

سن پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در موقع ازدواج او با ام المؤمنین خدیجه بیست و پنج بود(1)، ولی راویان در سن ام المؤمنین خدیجه هنگام ازدواجش با پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم اختلاف دارند. علامه محقق سید جعفر مرتضی عاملی دامت برکاته گفتار مورخین را اینگونه ذکر کرده است که برخی تاریخ نگاران سن ایشان را هنگام ازدواج25 ساله(2)، عده ای 28 ساله(3)، بعضی30 ساله(4) و عده ای دیگر سن وی را 35 ساله می دانند.(5) بعضی دیگر ازتاریخ نگاران، سن حضرت را 40 ساله(6)، 44 ساله(7)، 45 ساله(8) و 46 ساله بیان کرده اند.(9)

نظر سید محقق این است که سن حضرت خدیجه هنگام ازدواج آن گونه که بیهقی و غیر او بیان کرده اند 25 سال بوده است. این را ما در منابع تاریخی که سید جعفر مرتضی دامت برکاته آورده بود، بررسی کردیم.

ص: 45

دو شخص ناشناس که چیزی از وضع اقتصادی و جایگاه اجتماعی آنها معلوم نیست، ازدواج کرده است؟

ثالثاً: این که بزرگان و ثروتمندان قریش برای خواستگاری از خدیجه یکدیگر را کنار می زدند، نشان از دوشیزه بودن بانو خدیجه سلام الله علیها داشت؛ آن گونه که عادت عرب قدیم و جدید است.

رابعاً: عده ای از بزرگان روایت کننده و نویسندگان خبر همانند بلاذری، سید مرتضی و ابن شهر آشوب به این که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم با حضرت خدیجه ازدواج کرده در حالی که باکره بود، تصریح کرده اند.

خامساً: اگر حضرت خدیجه هنگام ازدواج با پیامبر در سن چهل سالگی و بیشتربود، چگونه تعداد زیادی از فرزندان به او روزی شد.

نکات ذکر شده ازدواج حضرت خدیجه به غیر از نبی صلی الله علیه و آله وسلم را رد می کند؛ علاوه بر این اگر عمر او در وقت ازدواج 25 سال باشد، چگونه با آن دو شخص ازدواج کرده و از آنان اولاد داشته است؟

وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم او را برای دفن حمل کرد،خدیجه با او خارج شد تا او را در محل اخیرش دفن نمود و در آن وقت سخت گریه می کرد.(1)

فقدان او جان خدیجه را غرق در اندوه و ماتم نمود و از ته قلب بر او ندبه می کرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم بر او وارد شد در حالی که او غرق در گریه بود، او را تسلیت گفت و به او گفت: ای خدیجه! آیا راضی نیستی وقتی روز قیامت شود، فرزندت قاسم بیاید و درب بهشت بایستد و دست تو را بگیرد و تو را وارد بهشت سازد و به جای بهتر آن فرود بیاورد و آن برای هر مؤمنی است. خدای عزّوجلّ حکیم تر و کریم تر از آن است که میوه ی دل مؤمنی را بگیرد و سپس او را همیشه عذاب کند.(2)

یکی دیگر از فرزندان خدیجه سلام الله علیها عبدالله بود که بعد از بعثت نبوی در مکه متولد شد و قبل از این که او را از شیر بگیرند، وفات یافت. خدیجه محزون شد و گفت: ای رسول خدا! چه می شد که او را از شیر باز می گرفتم؟

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم او را تسلیت و تعزیت گفت و فرمود: از شیر گرفتن او در بهشت است.(3)

منافقین از مرگ او خوشحال شدند. عاص بن وائل گفت: نسل محمد قطع شد و او ابتر است.

وحی بر رسول خدا به سوره ی کوثر نازل شد و آن قول خدای متعال است:

﴿إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ * فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ * إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ﴾؛ ما به تو

ص: 48

کوثر عطا کردیم. پس برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن. دشمن تو قطعا بریده نسل و بی عقب است.

طبق آن چه برخی مفسرین ذکر کرده اند، کوثر نسل زیاد طاهر است و آن ناشی از دختر پیغمبر اکرم، سرور زنان عالم فاطمه زهرا سلام الله علیها است.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم اعلان کرده است که آنان ذریّة او و فرزندان او هستند. حضرت فرمود: هر فرزند پدری منتسب به گروه پدرشان است مگر فرزندان فاطمه که من پدر آنان و من از گروه آنان هستم.(1)

حضرت فرمود: برای هر نبی گروهی است که منتسب به آن هستند و به درستی که فرزندان فاطمه گروه من و منتسب به من هستند.(2)

سادات ستارگان درخشنده در دنیای اسلام هستند؛ کسانی که به مصالح مسلمین کمک نموده، بزرگ ترین جهاد را برای دفاع از حقوق محرومین و معذبین کردند و از ارزش ها و اصول هدفمند برای تحقق عدالت سیاسی و اجتماعی بین مردم دفاع کردند.

فرزند دیگر حضرت خدیجه که در مکه پس از بعثت نبوی متولد شد، طیب بود. برخی منکر شدند که برای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرزندی به نام طیّب باشد و این لقب عبدالله است.

طاهر فرزند دیگر حضرت است که در مکه در اول دعوت اسلامی متولد شد. همچنین عده ای منکر آن شده اند که برای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرزندی به نام طاهر باشد و این نیز لقب عبدالله است.

ص: 49

فاطمهْ الزهرا سلام الله علیها - سرور زنان عالم - کسی که مانند او از دختران حوا در عفت و پاکی و زهد و رد لذت زندگی، خلق نشده، فرزند خدیجه سلام الله علیها و پیامبر است. او پرتوی از نور خدای متعال و بخششی از روح پدرش سرور انبیاء بود. آن کسی که جانش پر از مودت خالص و انواع قداست و عظمت بود، رضای خدای متعال را قرینه رضای او و خشم خدا را به خشم او قرینه ساخت. این بالاترین مقامی است که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم او را به آن مفتخر ساخت.

به صدیقه شد چون او راستگوترین زنان در دنیای اسلام بود و در ایمان و همه امور زندگی اش راستگو بود.

لقب دیگر حضرت مبارکه بود؛ زیرا او و ذریّه اش باعث برکت و مبلّغ حق و عدالت درزمین هستند.

3- طاهره؛ فاطمه پاک ترین دختران حوا است که خدا او را از هر پلیدی و گناه پاک کرد. خداوند فرموده است: ﴿إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرا﴾؛(1) پس طاهره هم از القاب آن حضرت است.

از القاب دیگر ایشان زکیه است؛ زیرا او پاک ترین زن در اسلام بود که از هر نقص و پلیدی، پاک و مطهر بود.

حضرت فاطمه بتول نامیده شد چون او متمایز و بی نظیر بود. از احمد بن یحیی درباره سبب نامیدنش به بتول سؤال شد. فرمود: برای جدا شدن از زنان اهل زمانش از لحاظ عفاف و فضل و دین و نسب این لقب را به او اختصاص دادند.

همچنین گفته شده است: برای بریدن از دنیا به سوی خدای عزّوجلّ بوده است.(2)

آن حضرت القاب نیک زیاد دارد که ما در کتاب «زندگی فاطمه زهرا سلام الله علیها » آنها را ذکر کرده ایم.

ص: 51

پدرش بوده و خشنودی او بستگی به خشنودی زهرا و خشم پیامبر بستگی به خشم او دارد.

بسیاری از این نمونه احادیث را پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در فضیلت حضرت فاطمه سلام الله علیها بیان کرده تا برتری او را بر زنان عالم ثابت کند. ما احادیث زیادی در علو مقام و بزرگی منزلت او در کتاب «زندگی سرور زنان، فاطمه زهرا سلام الله علیها » آورده ایم.

بدترین چیزی که حضرت در دوران زندگی خود شاهد آن بود، جنگ قریشیان با پدرش و اهانت های آنان به ساحت مقدس ایشان بود. لشکر و احزابی را برای مبارزه علیه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به کار گرفتند تا این که خدا او را یاری کرد، بیت الحرام را از بت ها پاک نمود و صدای الله اکبر در فضای مسجدالحرام بلند شد و در شهری که قلعه ی بتان و میدان خرافات جاهلیت و تقلیدشان بود، رهبر احکام اسلام گردید.

موفقیت بزرگ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در نشر و استحکام پایه های اسلام بعد از غربت و مظلومیت، بهترین دوران زندگانی حضرت صدیقه سلام الله علیها بود.

مصیبت های پیاپی بر او وارد شد؛ گروه قریش به رهبری ابوبکر و عمر از مقام و منزلت زهرا سلام الله علیها و بزرگی مقام او دوری گزیدند و با او به مقابله برخاستند. به خانه ی او هجوم بردند، در حالی که در دست خود مشعلی از آتش برای سوزاندن آن داشتند. عمر صدایش را بلند کرد: «خانه را با هر کس که در آن است، می سوزانم»؛ او به کسانی که در خانه بودند، توجهی نکرد. آن ستمکاران پست بر پاره ی تن رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم حمله کردند و جنین او را سقط کردند و پهلویش را در راه رسیدن به سلطنت و حکومت شکستند. ابوبکر برای آن ظلمی که بر حضرت زهرا سلام الله علیها کرد، پشیمان شد و گفت: دوست داشتم خانه او را باز نمی کردم اگرچه آن را برای جنگ با من بسته بودند» و فورا برای عذرخواهی و کسب مجوز شرعی برای حکومتش به سوی او رفت. حضرت زهرا سلام الله علیها اجازه ی رویارویی به او نداد ولی ابوبکر به امام التماس کرد تا برای او اجازه بگیرد. امام با همسر خویش سخن گفت و برای آنان اجازه ملاقات گرفت. ابوبکر در حالی که عمر هم با او شریک بود، گفت: مهم ترین چیز برای من خشنودی تو و بخشودن آنچه رخ داده است، می باشد. حضرت زهرا سلام الله علیها پاسخ داد: شما را به خدا سوگند می دهم، آیا نشنیدید که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرمود: خشنودی فاطمه، خشنودی من است و خشم فاطمه از خشم من است و هر کس فاطمه دختر مرا دوست بدارد، مرا دوست داشته است و هر کس فاطمه را خشنود کند، مرا خشنود کرده و کسی که فاطمه را خشمناک کند، مرا خشمناک کرده است؟».

جواب دادند: درست است، ما آن را شنیدیم و می دانیم پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم چنین می فرمود.

ص: 57

پس دستانش را به سوی آسمان بلند کرد و با درد و ناراحتی فرمود: من خدا و ملائکه اش را گواه می گیرم که شما مرا خشمناک کردید و مرا خشنود ننمودید و اگر رسول خدا را ملاقات کنم، شکایت شما را به او می برم» و به ابوبکر رو کرد و گفت: به خدا قسم بعد از هر نمازی خدا را علیه تو می خوانم.

این کلمات برای آنان از ضربات شمشیر سخت تر بود و در کسب رضایت سرور زنان عالم تیرشان به هدف نخورد و آن حضرت بااین کلمات، میزان خشم و نفرت و غضب خود را برای آنان روشن کرد.

أهُما ما تَعَمَّدّاها کَما قُلتَ

بِظُلْمٍ کَلاَّ وَ لاَ اهْتَضَماها

فَلِماذا إذ جُهِّزَتْ لِلِقاءِ اللهِ

عِندَ المَماتِ لَمْ یَحْضُراها

شَیَّعَتْ نَعْشَها مَلائِکَةُ الرَّحمنِ

رِفْقا بِها وَ ما شَیَّعاها

کانَ زُهْدا فی أَجْرِها أَمْ عِنادا

لِأَبیها النَّبِیِّ لَمْ یَتْبَعاها

أمْ لِأَنَّ البَتولَ أَوْصَتْ بِأَنْ لاَ

یَشْهَدا دَفْنَها فَما شَهِداها

أَمْ أبُوها أَسَرَّ ذاکَ إِلَیها

فَأطاعَتْ بِنْتُ النَّبِیِّ أَباها

کیفَ ما شِئْتَ قُلْ کَفاکَ فَهذِی

فِرْیَةٌ قَدْ بَلَغْتَ أَقْصَی مَداها

ای کسی که درباره غصب خلافت توسط زن دو نفر غاصب جدال می کنی به ما بگو.

آیا به راستی آن دو غاصب همان گونه که تو گفتی بدون هیچ ستم و غصبی، متعمدانه دست به چنین کاری زدند.

پس از چه رو هنگامی که حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها برای دیدار با خدا تکفین و آماده شد، آن دو غاصب هنگام مرگش حاضر نشدند.

بلکه فرشتگان خداوند مهربان بودند که بدن آن بانو را تشییع کردند و نیزعده ای او را همراهی می کردند.

آیا آن دو درباره ی حق فاطمه زهرا بخل ورزیدند یا دشمنی کردند؟ چرا که از پدر آن بانو (پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم ) پیروی نکردند.

یا این از آن دو بود که آن بانوی پاکیزه چنین وصیت کند که به هنگام دفنش آن دو حاضر نباشند و از همین رو آن دو نبودند یا این که پدر آن حضرت این راز را مخفیانه به او گفت و دختر پیامبر نیز فرمان بردار پدر شد.

هر چه خواهی بگو که این دروغ و اتهامی بیش نیست که تو به بالاترین حد رسوایی و دروغگویی رسیده ای. پاره ی تن رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم با وصیتش مذهب اهل بیت را برپا داشت و شرعی بودن حکومت ابی بکر را باطل کرد.

ص: 59

طولی نکشید که پاره ی تن رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در حالی که کتاب خدای متعال را تلاوت می کرد، روح پاکش به سوی پروردگارش پرواز کرد که ملائکه ی مقرب و انبیاء عظام و در رأس آن پدرش سرور کائنات از او استقبال کردند و

روح عظیمش به جنان جاویدان رهسپار شد. آسمان در گذشته و آینده به مکانی سایه نیانداخته که مانند او در قداست و پاکی و ایمان باشد.

امام امیرالمؤمنین علیه السلام به تجهیز پیکر پاکش پرداخت و بعد از فراغ، او را دفن نمود و کسی را خبر نکرد و در حالی که قبرش را با اشک چشمش تر کرده بود، در کنار قبر ایستاد و با اندوه و حزن گفت: سلام بر تو ای رسول خدا! از من و از دخترت که بر تو و در جوارت نازل شده و فورا به تو ملحق گردیده است. ای پیامبر خدا! صلی الله علیه و آله وسلم صبر و بردباری من با از دست دادن فاطمه سلام الله علیها کم شده و توان خویشتن داری ندارم اما برای من که سختی جدایی تو را دیده و سنگینی مصیبت تو را کشیدم، شکیبایی ممکن است. این من بودم که با دست خود تو را در میان قبر نهادم و هنگام رحلت جان گرامی تو میان سینه و گردنم پرواز کرد. «پس همه ما از خدائیم و به سوی خدا بازمی گردیم». پس امانتی که به من سپرده بودی، برگردانده شد و به صاحبش رسید. از این پس اندوه من جاودانه و شب هایم شب زنده داری است تا آن روز که خدا خانه ی تو را برای من برگزیند.

به زودی دخترت تو را آگاه خواهد ساخت که امت تو چگونه در ستمکاری بر او اجماع کردند. از فاطمه بپرس و احوال اندوهناک ما را از او خبر گیر که هنوز روزگاری سپری نشده و یاد تو سپری نشده و یاد تو فراموش نگشته است. سلام من به هر دو نفر شما، سلام وداع کننده ای که از

ص: 60

روی خشنودی یا خسته دلی سلام نمی کند. اگر از خدمت تو باز می گردم، از روی خستگی نیست و اگر در کنار قبرت می نشینم از بدگمانی بدان چه خدا صابران را وعده داده نمی باشد.(1)

این کلمات حاکی از سوزش و حزنی است که در جان امام علیه السلام بود برای ودیعه پیامبر از مصیبت و درد و رنجی که زندگی او را به اندوه عمیق و بیماری تلخ تبدیل کرد تا به بهشت برین ملحق شد تا در آن جا کنار پدرش آرامش پیدا کند و از رنج و ستمی که از بعضی صحابه دید، شکایت کند.

در این جا بحث ما درباره ی بهترین زنان حضرت فاطمه سلام الله علیها دختر ام المؤمنین خدیجه به پایان رسید.

کرد و او نپذیرفت امّا زینب در دین اسلام وارد شد و با او ماند در حالی که او مشرک بود. چون پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به مدینه هجرت کرد و واقعه بدر رخ داد، ابی العاص بن ربیع اسیر شد. اهالی مکه برای اسرای خود فدایی آوردند و زینب نیز برای همسرش گردنبندی که حضرت خدیجه به او داده بود، فرستاد. وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آن را دید، دلش به حال او سوخت و به مسلمین فرمود: اگر موافق باشید، اسیرتان را آزاد کنید و فدیه او را برگردانید؛ پس قبول کردند و گردنبند را برگرداندند. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم او را آزاد کرد و از او خواست زنیب را برگرداند. او را با برادرش کنانهْ بن ربیع برگرداند. روز روشن با شترش خارج شد و او در کجاوه بود. چون قریشیان آن را دیدند، به دنبال او خارج شدند تا در ذی طوی به او رسیدند. هبار بن الاسود و نافع بن عبدالقیس فهری پیشی گرفتند و زینب را ترساندند. در آن زمان زینب که حامله بود، بچه اش را ساقط کرد و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم خونش را حلال نمود. زینب نزد پدرش رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ماند و قبل از فتح مکه ابوالعاص به عنوان تجارت به شام با اموال زیادی از مردم قریش خارج شد و چون به مکه برمی گشت با گروهی از سربازان مسلمان برخورد کرد که اموال او را گرفتند. ابوالعاص به مدینه آمد و بر همسرش زینب وارد شد و طلب پناهندگی کرد. او را پناه داد و در طلب اموالش برآمد. زینب نزد مسلمانان آمد و گفت: من به اباالعاص پناه داده ام.

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم وقتی این را شنید، به مسلمانان فرمود: آنچه را که زینب گفت، شنیدید. هر کس از مسلمانان می تواند کسی را پناه دهد.

مسلمانان پذیرفتند پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به منزلش برگشت و به زینب گفت: احترام او

ص: 62

را بگیر. او با تو مادامی که مشرک است، حلال نیست و با تو یکی نیست.

ابی العاص با اموال خود به مکه برگشت و به هر کس حق خودش را داد. سپس اسلامش را اعلام کرد و به مدینه به عنوان مهاجر برگشت. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم همسر او را با پیمان نکاح اول به او برگرداند(1) و گفته شده است با عقد جدید چنین کرد.(2)

پس این کار را انجام دادند و دور او را احاطه نمودند. پس شیری آمد و بر او حمله کرد و او را زد و کشت و در آخرین نفس از زندگی اش شنیده شد که می گفت: «محمد راستگوترین مردم است» و به دعای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به هلاکت رسید.

بعضی از مؤرخین بر این باورند که حضرت رقیه بعد از عتبه با عثمان بن عفان ازدواج کرد و این را بعضی از محققین انکار کرده و آن را از ساخته ها و دروغ های امویان می دانند.

پدرش ندهد. او گفت: من دشمن او را برای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پنهان نمی کنم.

عثمان نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم رفت و پیامبر از طریق وحی از کار او خبر داد. پس به علی دستور داد، او را بیاورد. او را پیدا کرد. عثمان آمد و درخواست امان برای او کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: اگر بعد از سه روز او را پیدا کردم، می کشم. عثمان او را گرفت و مجهز کرد و او را خارج نمود و بعد از سه روز پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم علی و عمار و شخص سومی را فرستاد تا او را بکشند. امام او را خارج از مدینه پیدا کرد و کشت. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم علی علیه السلام را به تعقیب ام کلثوم فرستاد تا او را بیاورد و دستور داد اگر عثمان مانع شد، سر او را با شمشیر بشکن. امام رفت و او را از خانه عثمان خارج کرد و به نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آورد. چون به پیامبر نگریست، صدایش را به گریه بلند کرد و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم با گریه ی او گریست و وارد خانه اش کرد. چند روزی نگذشت تا وفات یافت و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم او را دفن نمود.(1)

ص: 65

مصلح بزرگ بشریت است و این که او نبی بزرگی است که انبیاء الهی از قبل به آمدن او بشارت داده اند. از این­رو حضرت خدیجه ثروت کلان خود را به آن حضرت بخشید و خدمت او را به عهده گرفت و خود را ملزم به اطاعت و نیکی به او نمود.

اینک به بخشی از زندگی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم قبل از بعثت که ام المؤمنین خدیجه با آن حضرت همراه بوده، می پردازیم.

و حزن برای جامعه ای که نادانی و سستی بر آنان سایه افکنده، بت و بتکده را برای خود خدا گرفته و آن را بدون خدا پرستش می کنند. بر آنان مهربان و خیرخواه بود و می دید که او ناچار به نجات آنان و آزاد کردن عقلشان از خرافاتی است که آنان را به سرزمین ناشناخته این زندگی افکنده است.

غار حرا محل نور و آگاهی در سیاره ای است که در آن زندگی می کنیم. از آن، انوار هدایت منشعب شد و روشنایی آن به ملل عالم و مردمان زمین رسید.

شاعر قریشی می گوید:

بهِ خَلوَةُ الهادی البَشیرِ مُحَمَّدٍ

وَ مِنْ فَوقِهِ غارٌ لَهُ کانَ یَرقاهُ

بهِ مَرکزُ النّورِ الالهیّ مُثْبتاً

فَللّهِ ما أَحْلی مَقاما بِأَعْلاهُ

کوه حرا خلوتگاه عبادت آن پیامبر هدایت گر و بشارت دهنده بود و بر فراز آن غاری بود که پیامبر به سوی آن بالا می رفت.

آن جا جایگاه نور خدا بود و بر فراز آن کوه چه جایگاه زیبا و بلندی داشت.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در غار حرا خدا را پرستش می کرد و او را تنها خدای خود می دانست که جز او خدایی نیست و مطمئن بود که او مصلح بزرگ برای انسانیت است و نجات دهنده آن از گمراهی جاهلیت است. او تنها کسی است که اعتراف به کلمه توحید دارد و برای شکست جهل و شرک کوشش می کند و خاتم انبیاء و سرور رسولان است. هنگامی که آن حضرت صلی الله علیه و آله وسلم به خانه برمی گشت، احساس خستگی و زحمت می کرد. حضرت خدیجه سلام الله علیها با تبسم فراوان با بشارت از او استقبال می کرد و احوال او را می پرسید. حضرت صلی الله علیه و آله وسلم نیز او را از افکار و رنج و آرزوهای خود با خبر می کرد.

ص: 68

می رسانی و برهنه را می پوشانی و به بیچارگان کمک می کنی.

بشارت بر تو باد ای پسر عمو و ثابت قدم باش، به آن کسی که جان خدیجه در دست او است. من امیدوارم که تو پیامبر این امت باشی».(1)

این کلمات حاکی از آن چیزی است که در نفس خدیجه در عظمت و ایمان به شخصیت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می گذرد و این که او کاملاً اطمینان داشت که او نبی مرسل برای اصلاح این امت است. بنابراین او قصد و اراده پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را برای تحمل رسالت الهی برانگیخت.

ابلاغ رسالت خدای متعال به مردم صادر شد و جبرئیل به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نازل شد در حالی که او در بستر خود بود. پس این سوره را بر او خواند:

﴿یَا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ * قُمْ فَأَنذِرْ * وَ رَبَّکَ فَکَبِّرْ * وَ ثِیَابَکَ فَطَهِّرْ * وَ الرُّجْزَ فَاهْجُرْ * وَ لاَ تَمْنُن تَسْتَکْثِرُ * وَ لِرَبِّکَ فَاصْبِرْ﴾؛(1) ای جامه ی خواب بر خود کشیده برخیز و هشدار ده و پروردگارت را به بزرگی یاد کن و جامه ات را از آلودگی ها پاک دار و به خاطر پروردگارت بر مشکلات رسالت و سختی های اطاعت خدا صبر کن.

خدای متعال به او دستور اقدام به دعوت بندگان به کلمه توحید را داد که اساس خیر و آرامش در زمین بستگی به آن دارد. همان طور که خدای متعال به او دستور داد، بندگان را از عذاب خدای متعال می ترساند، برای کسی که از طریق حق منحرف شده و راه گمراهی و هلاکت را می پیماید. حضرت خدیجه از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم درخواست کرد که به بسترش برگردد. حضرت صلی الله علیه و آله وسلم به او فرمود: ای خدیجه! زمان خواب و استراحت گذشت. جبرئیل به من دستور داد که مردم را از عذاب الهی بترسانم و آنان را به سوی خدای متعال و پرستش او دعوت کنم. پس چه کسی را بخوانم و چه کسی جواب مرا بدهد؟(2)

ام المؤمنین حضرت خدیجه سختی ها را برای او آسان جلوه داده و به او وعده پیروزی داد و او را در ادا ی رسالت خدای متعال تشویق کرد و او را به صبر و استقامت در دعوت الهی مسلح نمود.

ص: 71

نماز را در آنجا ادا کرد.(1)

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نماز را قبل از بعثت آموخته و به جای می آورده و به وصی و دروازه شهر علمش امیرالمؤمنین علیه السلام و به همسرش سرور زنان خدیجه سلام الله علیها آموخته بود.

حضرت خدیجه و امام علی علیهم السلام در نمازشان به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم اقتدا کردند و آن نماز اولین نمازی بود که در کعبه مقدسه برگزار شد. کسانی که در کعبه حضور داشتند، شگفت زده شده و از نمازی که کسی تا آن زمان آن را انجام نداده بود، متعجب شدند به طوری که گفتگوی متداول روز در مکه شده بود.

عفیف کندی روایت کرده است: وارد مکه شدم تا برای خانواده ام عطر بخرم، به عباس بن عبدالمطلب تاجر رو آوردم، من نزد او بودم، خورشید طلوع کرده بود. به

اطراف نگاه می کردم که جوانی آمد، نگاهش را به آسمان افکند و سپس به سوی کعبه نظر کرد. طولی نکشید که پسری آمد و در سمت راست او ایستاد و لحظه ای بعد خانمی آمد و پشت سر آنان ایستاد. جوان تکبیر گفت. آنان هم تکبیر گفتند. رکوع کرد آنان هم رکوع کردند. سجده کرد، آنان هم سجده کردند.

گفتم: ای عباس! کار بزرگی است.

عباس گفت: کار بزرگی است، آیا این جوان را می شناسی؟

گفتم: نه.

گفت: او محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب، پسر برادر من است. آیا می دانی

ص: 73

آن زن کیست؟

گفتم: نه.

گفت: او خدیجه دختر «خویلد» بن اسد بن عبدالعزّی، سرور زنان قریش و همسر پسر برادرم است و آن نوجوان نیز علی بن ابی طالب فرزند دیگر برادرم است. پسر برادر من گمان می کند پروردگار او که پروردگار آسمان و زمین است، او را به این دین دستور داده است و من احدی را در روی زمین بر این دین غیر از این سه نفر نمی شناسم.(1)

بود تا این که قصد حجر کرد. آن را استلام نمود، سپس آن پسر استلام کرد و بعد آن بانو و سپس هر سه با هم هفت بار خانه را طواف کردند.

گفتیم: ای اباالفضل! این دین را در بین شما نمی شناختیم. آیا پیش آمدی شده است؟

عباس گفت: این پسر برادر من محمد است و آن پسر، علی بن ابی طالب و آن زن، خدیجه است.

ابن مسعود به سخن خود ادامه داد و گفت: به جز این سه نفر در روی زمین کسی را نمی شناسیم که خدا را به این دین عبادت کند.(1)

این بخشی از فضایل امام امیرالمؤمنین علیه السلام و حضرت خدیجه بود. آنان نخستین کسانی بودند که کعبه مقدسه را به طواف اسلام، طواف کردند.

متعال که شریکی ندارد، اکتفا کرد و به آنان گفت:

﴿قُولوا لا إِلهَ إِلّا اللهُ تُفْلِحوا﴾؛ بگوئید خدایی جز خدای یگانه نیست تا رستگار شوید.

دعوت به خدای متعال، روح اسلام و گوهر تفکر و آگاهی است و آنچه غیر از آن است، باطل است و باید آن را کنار زد و زمین را از وجود آن پاک کرد.

ایستادگی در برابر قریشیان و بازداشتن آنها از پرسش بت ها کار بسیار سختی بود.

ایمان قریشیان به بت ها به اندازه ای بود که آنها از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم درخواست کردند یک سال او بت ها را پرستش کند و سال دیگر آنان خدا را پرستش نمایند که این سوره بر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نازل شد:

﴿قُلْ یَا أَیُّهَا الْکَافِرُونَ * لاَ أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ * وَ لاَ أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ * وَ لاَ أَنَا عَابِدٌ مَا عَبَدتُّمْ * وَ لاَ أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ * لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ﴾؛ بگو ای کافران قریش! پیشنهاد شما که من بت هایتان را بپرستم تا شما هم خدای مرا بپرستید هرگز قابل قبول نیست. نه من آنچه را می پرستید، خواهم پرستید و نه شما پرستنده کسی هستید که من او را می پرستم و نه من پرستنده چیزی هستم که شما آن را می پرستید و نه شما پرستنده کسی هستید که من او را می پرستم. دین شما برای خودتان و دین من هم برای خودم.

همچنین آنان از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم خواستند که خدا را برایشان توصیف کند که آیا از طلا است یا از مس یا از آهن یا از چوب است! با این عقل پست و جهل زندگی می کردند. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آنان را به خدای متعال دعوت کرد و ام المؤمنین خدیجه سرور زنان و علی علیه السلام به او کمک کردند و ابوطالب از او

ص: 76

حمایت نمود.

بیچارگان از بردگان و غلامان و زنان و بعضی صاحبان افکار اصیل و افهام ماهر به اسلام گرویدند؛ مانند جعفر طیار و عماربن یاسر و ابی ذر و سلمان فارسی و دیگران، لکن نیروی بازدارنده ای که آنان را از دشمنی و خشونت قریش حمایت کند، تشکیل ندادند. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم یقین داشت که سرانجام اسلام پیروز می شود و آثار جاهلیت را درهم می پیچد و بت و بت خانه را دفن می کند. آن حضرت فرمود: این امر - یعنی اسلام - می رسد به آن جایی که شب می رسد و خدا خانه ای از گل و مو را رهانمی کند مگر این که این دین در آن وارد می شود. عده ای به آن عزیز می شوند و عده ای به آن ذلیل می گردند و خدا کفار را با آن ذلیل می کند.(1)

ارزش های بلند و اصول اصلی که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم اعلان کرد، فردها را آزاد کرد و شکست را به افکار جاهلی وارد نمود و آن را دگرگون ساخت. شوقی در نهج البرده می گوید:

شَریعةٌ لَکَ فَجَّرْتَ الْعُقولَ بِها

عَنْ زاخِرٍ بصُنوفِ الْعِلْم مُرْتَطِمِ

یَلوحُ سَنا التَّوحیدِ جَوهَرها

کالحُلْی لِلسَّیْفِ أوْ کَالوَشْی لِلْعَلَمِ

شریعت و قانونی آوردی که با آن خردها را به دانش های مختلف و سرشار شکوفا کردی.

نور یگانه پرستی چون گوهر و زیور شمشیر یا چون نقش و نگار پرچم است.

ص: 77

شوقی در شریعه اسلام می گوید:

نورُ السَّبیلِ یُساس العالَمونَ بِها

تَکفَّلَتْ بِشَبابِ الدَّهْرِ وَ الْهَرَمِ

یَجری الزَّمانُ و أَحکامُ الزَّمانِ عَلی

حُکْمٍ لَها نافُذٍ فی الخَلْقِ مُرْتَسِمِ(1)

جهانیان به واسطه نور راه خدا اداره می شوند چرا که شریعت اسلام پیر و جوان روزگار را سرپرستی می نماید.

روزگار می گذرد و قانون روزگار بر اساس شریعت اسلام برای اجرای آن میان مردم نافذ و روشن است و رسالت اسلام تنها پناه برای اصلاح انسان و حاکمیت نیک در همه جای زمین باقی می ماند.

امروز ندیدیم و بلافاصله خارج شد، مردم متفرق شدند در حالی که پیامبر را به استهزاء گرفته بودند و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نتوانست سخنی بگوید.

در روز دوم پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آنان را برای خوردن طعامی که حضرت خدیجه ام المؤمنین آماده کرده بود، دعوت کرد. طعام را خوردند و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به عنوان خطیب در بین آنان برخاست و گفت: ای فرزندان عبدالمطلب! به خدا سوگند من نمی شناسم جوانی در عرب برای قومش بهتر از آن چیزی که من برای شما آورده ام، آورده باشد. من برای شما

خیر دنیا و آخرت را آورده ام و خدای متعال به من امر کرده که شما را به سوی او دعوت کنم. پس کدام یک از شما در این امر مرا کمک می کند تا این که برادر من و وصی من و خلیفه ی من در بین شما باشد؟

تمام حضار ساکت شدند و کسی جواب او را نداد؛ اما امام امیرالمؤمنین علیه السلام با شجاعتی تمام گفت: ای رسول خدا! من وزیر تو در این امر هستم.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم دستش را بر سر کتف او نهاد و گفت: این برادر من و وصی من و خلیفه ی من در بین شما است؛ از او بشنوید و اطاعت کنید.

پس صدای آن وحشیان به تمسخر و استهزاء بلند شد و به ابوطالب گفتند: به تو دستور داد از پسرت بشنوی و اطاعت کنی.(1)

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم دعوت به توحید را با دعوت به خلافت و وزارت و وصایت بعد از خود را قرینه یکدیگر قرار داد و امام

امیرالمؤمنین علیه السلام از آن روز خلافت و وصایت بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را به عهده گرفت.

ص: 79

خاک و سنگ می ریختند و ام المؤمنین خدیجه از او استقبال می کرد و جراحات او را مرهم می نهاد و لباسش را می شست و اقدام و ثبات را در او برمی انگیخت.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از بازی و آزار کودکان بر او رنج می برد امّا با ایشان مدارا می کرد وهمواره مردم را به سمت دین الهی فرا می خواند.

کسانی که پیامبر را مورد تمسخر قرار می دادند، عبارتند از:

بدر افکندند.(1)

از کینه این پلید با پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم این مورد است که آن حضرت در بازار «ذی المجاز» مردم را به اسلام دعوت می کرد و می گفت:

﴿قُولُوا: لاَإِلهَ إِلاَّاللهُ تُفْلِحُوا﴾؛ بگوئید لااِله الاالله تا رستگار شوید.

این خبیث پلید پشت سر او راه می رفت و خاک بر او می پاشید و با صدای بلندمی گفت: مراقب باشید این مرد شما را از دینتان منحرف نکند. او می خواهد شما پرستش لات و عزی را ترک کنید.(2)

این پلید سعی کرد که گردن پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را در بین نماز پایمال کند اما به پیامبر نرسیده، به عقب برگشت. علت را از او پرسیدند، گفت: من بین خودم و او خندق آتشی وحشتناک دیدم و ملائکه هایی بالدار مشاهده کردم و این بود که مرا از تجاوز به نبی بازداشت. گفته او را برای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ذکر کردند، حضرت صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: اگر به من نزدیک می شد، ملائکه عضو عضو او را می ربودند.(3)

این خبیث پست هر نوع ستمی که می توانست به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم روا داشت. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم وقت برگشت به خانه و به سبب آن چه از قریش به او می رسید و تلاشی که در راه هدایت این گمراهان انجام می داد، خسته بود. پس ام المؤمنین خدیجه دردهای او را تخفیف داده و به او وعده پیروزی حتمی می داد.

ص: 86

گردن پیامبر انداخت و خواست او را خفه کند که ابوبکر مانع او شد.(1)

یُمْسی خَمیصَ البَطنِ مِنْ عَملِ التُّقی

وَ یَظَلُّ مِنْ عَمَلِ الْخَبیثِ بَطینا(1)

پس استخوان های پدر ملعونت را بیافکن (و به او افتخار نکن) که اگر او را رها کنی دلقک دیوانه ای را رها کرده ای.

روزها پرهیز می کرد و شکمش خالی بود و شکمش را از حرام و زشت پر و سیر می کرد.

حکم نزد عثمان، عزیز بود، با این که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم او را به طائف تبعید کرده بود و او را مجبور به اقامت در آن جا نموده بود و در زمان حکومت ابوبکر و عمر در آن جا به تبعید باقی ماند؛ امّا چون عثمان به خلافت رسید، او را از طائف آورد و اموال زیادی از بیت المال مسلمانان را به او بخشید.

تخفیف داده، آنچه بر او رسیده بود را بر او آسان جلوه می داد و به او می گفت: خدا با تو است و تو را بر این گروه متجاوز پیروز می گرداند.

جبرئیل بر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نازل شد. چون پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به او نگریست، گریست و گفت: می بینی که قوم من با من چه کردند؟ مرا تکذیب کردند و مرا راندند و بر من شوریدند.

جبرئیل و سایر ملائکه از او خواستند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بر قومش نفرین کند. پیامبر آن را رد کرد و فرمود: من برای عذاب برانگیخته نشده ام بلکه من برای رحمت به عالمیان خلق شده ام. مرا با نادانان قومم واگذارید چون آنان نمی دانند.

جبرئیل به خدیجه ام المؤمنین نگریست در حالی که با امیرالمؤمنین علیه السلام در وادی به جستجوی رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بودند. به او گفت: ای رسول خدا! این خدیجه است که در گریه غرق شده و ملائکه به گریه او گریستند؛او را صدا بزن تا به نزد تو آید و به او بگو خدا تو را سلام می رساند و بشارت می دهد که برای او در بهشت خانه ای از یاقوت از در تاج دار با طلا دارد که نه در آن سر و صدا و نه خستگی است.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم او را فراخواند و به درود و تبریک خدای متعال به علو مقام و عظمت جاه او را بشارت داد. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم خدیجه و امام امیرالمؤمنین‘ را دید در حالی که خون بر روی صورت شریفش جاری بود. چون شب فرا رسید، خدیجه با رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و علی علیه السلام به منزل برگشتند در حالی که سنگ های قریش پیاپی می آمد و خدیجه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را با جامه خود می پوشاند و سنگ ها را با جان خودش حفظ می کرد تا به منزل رسیدند.(1)

ص: 91

أرْحَمَ الرَّاحِمینَ، أنْتَ أرْحَمُ الرّاحِمینَ وَ أنْتَ رَبُّ الْمُسْتَضْعَفینَ إِلی مَنْ تَکِلُنی: إِلی عَدُوٍّ بَعیدٍ یَتَجَهَّمُنی، أمْ إِلی صَدیقٍ قَریبٍ مَلَّکْتَهُ أمْری، إِنْ لَمْ تَکُنْ غَضْبانا عَلیَّ فَلاَ اُبالی، غَیْرَ أنَّ عافِیَتَکَ أَوْسَعُ لی، أَعُوذُ بِنُورِ وَجْهِکَ الَّذی أشْرَقَتْ لَهُ الظُّلُماتُ وَ صَلَحَ عَلَیْهِ أَمْرُ الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ أَنْ یَنْزِلَ بِی غَضَبُکَ أوْ یَحِلَّ عَلَیَّ سَخَطُکَ وَ لَکَ الْعُتَبی حَتّی تَرْضی وَ لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِکَ؛ پروردگارا! ازناتوانی و نیروی کم و ناچاری و خواری میان مردم به سوی تو ای مهربان ترین مهربانان گلایه می کنم که تو مهربان ترین مهربانان و تو پروردگار ناتوانان هستی. مرا به که می سپاری، به دشمن دوری که بر من یورش آورد یا به دوست نزدیکی که کارم را به او سپرده ای. اگر بر من خشمگین نباشی، اندوهگین و بیمناک نیستم و البته بخشش تو برای من گسترده تر است. به روشنایی سیمایت که تاریکی ها بدان روشن شد، پناه می برم که کار این جهان و جهان واپسین بدین وسیله سامان می یابد و از این که خشم تو بر من فرود آید، به تو پناهنده می گردم و تو می توانی ببخشی یا سرزنش کنی تا خشنود گردی و هیچ توان و نیرویی جز به یاری تو نیست.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به خانه اش برگشت. جراحت، تمام بدن شریفش را گرفته بود. سرور زنان خدیجه به استقبال او رفت و جراحاتش را پانسمان کرد و جانش برای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پر از رنج و اندوه بود.

بیحره گمان می کرد که دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم , دعوت پادشاه و سلطان است که او و قومش بعد از او شریک باشند.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم جواب او را داد و فرمود: اختیار این امر با خدای متعال است. به هر کس که بخواهد، می دهد.

او از این فرموده ی پیامبر ناراحت شد و گفت: آیا ما خنجر خود را مورد هدف اعراب نزد تو قرار دهیم و وقتی خدا تو را پیروز کرد، این امر به دست دیگری باشد. ما نیازی به امر تو نداریم.(1)

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به خانه اش برگشت و جانش پر ازرنج و غم بود.

رئیس قبیله ی بنی عامر آنان را برای عدم پاسخ به دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم مورد ملامت قرار داد و به آنان گفت: سوگند به کسی که جان من در دست او است، اسماعیلی هرگز دروغ نمی گوید و او صاحب حق است. پس آن نظر صائب شما چه شد؟(2)

این گونه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در دعوتش انواع تجاوز و صدمات جسمانی را که قابل توصیف نیست، متحمل می شد و ام المؤمنین خدیجه بود که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را بشارت می داد و هم و غم و رنج را با وعده پیروزی قطعی از وجود او می زدود.

برای خلاصی از انتقام قریش را داد. چون می دانست در حبشه پادشاهی

است که به کسی ظلم نکرده و کسی در مملکتش بر کسی تجاوز نمی کند.

گروهی از مسلمانان به ویژه کسانی که بیش از دیگران مورد ظلم و عذاب قرار گرفته بودند برای حفظ دینشان به سوی حبشه گریختند. تعدادشان آن گونه که مورخین گفته اند یازده نفر مرد و چهار زن بودند و هزینه سفر آنان از اموال ام المؤمنین خدیجه بود. عده ای به دنبال آنان به حبشه رفتند، یکی از آنان شهید جاوید جعفر طیّار بود.

برخی از آنان با خانواده و برخی تنها هجرت کردند. نجاشی از آنان به گرمی و احترام استقبال کرد و امنیت و حمایت خود را برای آنان فراهم آورد. هیکل معتقد است دستور پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به اصحابش برای هجرت به حبشه فقط برای فرار از ظلم قریشیان نبود بلکه این هجرت جنبة سیاسی داشت و برای تبلیغ دین اسلام بود. این نظر محکم تر است، زیرا این تدبیر پیامبربرای هدف بزرگی بود و به همین دلیل هجرت او به حبشه متفاوت از جاهای دیگر مانند یمن بود که ساکنین آنجا نصرانی بودند و کتاب مقدسشان پر از تبلیغ به ظهور محمد صلی الله علیه و آله وسلم بود و در پاسخ به اسلام از مناطقی که بت پرست و یهود بودند، مناسب تر نشان می دادند.

به هر حال، مسلمانان از حمله و ظلم قریشیان به حبشه پناه بردند. عبدالله بن حارث جور و ظلم قریشیان بر مسلمانان را در این ابیات بیان می کند:

یا راکِبا بَلِّغَنْ عنّی مُغَلغَلةً

مَنْ کانَ یَرجو بَلاغَ اللّهِ و الدّینِ

کلَّ امْرِئٍ مِنْ عبادِ اللّهِ مُضْطَهدٍ

بِبَطنِ مَکَّةَ مَقْهورٍ وَ مَفْتونِ

ص: 95

أَنّا وَجَدْنا بِلاَدَ اللّهِ واسِعَةً

تُنجِی مِنَ الذُّلِّ وَالمَخْزاةِ وَ الهُونِ

فَلا تُقیموا عَلی ذُلِّ الحَیاةِ و خِزْ

فی المَماتِ وَ عَیْبٍ غَیرِ مَأْمونِ

إِنّا تَبِعنا رَسولُ اللهِ وَ اطَّرَحوا

قَولَ النَّبیِّ وَ عالوا فی المَوازینِ

فَاجْعَلْ عذابَکَ بالقَومِ الَّذینَ بَغَوا

و عائِذا بِکَ أَنْ یَعْلوا فَیُطغونی

ای سواره! برگشتی نامه ای از من به کسی برسان که به پیام و آیین خداوند امید و باور دارد.

به هر کسی از بندگان ستمدیده ی خدا که در قلب مکه مورد نیرنگ و ستم قرار گرفته پیامم را برسان.

ما سرزمین های خداوند را گسترده یافتیم که می تواند ما را از خواری و تنهایی برهاند.

زندگی را بر پایه خواری دنیا و مرگ به همراه ننگ و سرزنش بی شمار دیگران برپا نکنید.

ما از فرستاده خدا پیروی کردیم در حالی که مشرکان گفتار پیامبر را رها کرده و سرکشی و خیانت کردند. پروردگارا! پس تو نیز عذابت را برای آن مردمی قرار بده که ستم کردند و من به تو پناه می برم که علیه من سرکشی کرده و بر من بشورند.

این ابیات حاکی از محنت و رنجی است که مسلمانان مکه به آن آزمایش شدند. شاعر مردم را به هجرت دعوت می کند تا از ذلت و خواری به امنیت گراید، همانطور که شاعر، آوارگی مسلمانان از وطن شان را به تصویر کشیده است:

أِبتْ کَبِدی لا أَکْذِبَنْکَ قِتالَهُمْ

عَلَیَّ و تَأْباهُ عَلَیَّ أَناملی

و کَیفَ قِتالی مَعشَرا أَدَّبوکُمُ

عَلَی الْحَقِّ أَنْ لاَ تَأْشِبوهُ بِباطلِ

ص: 96

نَفَتْهُمْ عِبادُ الجِنّ مِنْ حُرِّ أَرْضِهِمْ

فأَضْحَوا عَلی أَمْرٍ شَدیدِ البَلابِلِ

دلم درباره ی جنگ آنان با من خوش نداشت که به تو دروغ بگویم و بند بند انگشتانم نیز از نوشتن آن ناخشنود است.

ستیز من با مردمانی که شما را به خاطر حق ادب کردند، چگونه ممکن است پس آن را با باطل نیامیزید.

بندگان شیطان، آنان را از سرزمین آزادشان دور کردند و مسلمانان گرفتار کاری سخت و پر از اندوه شدند.

این شاعر، قریش را مذمت می کند:

وَ تِلْکَ قُرَیشٌ تَجْحَدُ اللهَ حَقَّهُ

کَما جَحَدَتْ عادٌ وَ مَدْیَنُ وَ الحِجْرُ

فَإِنْ أَنا لَمْ اُبرِقْ فَلاَ یَسَعَنَّنی

مِنَ الْأَرْضِ بَرٌّ ذُو فَضاءٍ وَ لاَ بَحْرُ

بِأَرْضٍ بِها عَبَدَ الإلهَ مُحَمَّدٌ

أُبَیِّنُ ما فی النَّفسِ إِذْ بُلغَ النَّقْرُ

این گروه از قریشیان به راستی همان گونه که قوم عاد و مدین حجر با خدا دشمنی کردند، دشمنی نمودند.

اگر من تهدید نشده ام جایی از زمین و دریا نیست که برایم آرام و گسترده باشد.

دوست دارم در سرزمینی باشم که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در آن جا خدا را بندگی کرد. با آنچه که در جانم دارم به هنگام دلتنگی آشکار کنم.

به هر حال، مسلمانان قبل از هجرتشان به حبشه زحمت زیادی را متحمل شدند. آنان در حبشه آزادی کامل را در اقامه آداب و شعائر اسلامی شان داشتند.

ص: 97

نسب او را می شناختیم و راستی و امانت و عفت او را می دانستیم. او ما را به خدای یکتا فراخواند که او را بپرستیم و آنچه را ما و پدرانمان بدون او می پرستیدم از سنگ و بت رها کنیم و به ما دستور داد کلام راست بگوییم و امانت را ادا کنیم و صله رحم انجام دهیم و با همسایگان نیکی کنیم و مرتکب کار حرام و خونریزی نشویم و ما را از انجام کارهای زشت نهی کرد و از گفتار دروغ و خوردن مال یتیم و تهمت زدن به زن شوهردار منع فرمود و دستور داد که خدای یگانه را بپرستیم و شریک برای او قرار ندهیم و دستور به نماز و زکات و روزه داد.

خطاب جعفر حاکی از آن چیزی است که اسلام به آن اهمیت می داد، مانند ارزش های پسندیده و اصول عالیه و آنچه را که افراد جاهلیت بر آن معتقد بودند ازلحاظ تأخر و اعمال زشتی که مرتکب می شدند.

جعفر اضافه کرد و گفت: پس ما او را تصدیق کردیم و به او ایمان آوردیم و از آنچه از جانب خدا آورده بود، پیروی کردیم. فقط خدای تنها را پرستیدیم و کسی را شریک او قرار ندادیم و آنچه را بر ما حرام بود، حرام کردیم و حلال کردیم آنچه را بر ما حلال بود. قوم ما بر ما دشمنی ورزیدند و ما را عذاب دادند و برای دین مان ما را عذاب کردند و از ما خواستند که از پرستش خدا به پرستش بت ها برگردیم و حلال بدانیم آن خبائثی را که حلال نمی دانستیم. چون بر ما به دشمنی پرداختند و به ما ستم کردند و بر ما تنگ گرفتند و بین ما و دین مان حائل شدند، به کشور شما آمدیم و شما را برگزیدیم و مایل شدیم که در همسایگی شما قرار گیریم و امیدواریم ای سلطان که نزد تو به ما ظلمی نرسد.

ص: 99

نجاشی از کلام جعفر که حاکی از تعالیم اسلام و احکام خدای متعال که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آورده بود، حیران شده و به جعفر گفت: آیا چیزی از آنچه خدای متعال گفته است، می دانی؟

گفت: بلی.

گفت: برای من بخوان؟

او سوره مریم را از قول خدای متعال خواند:

﴿فَأَشَارَتْ

إِلَیْهِ قَالُوا کَیْفَ نُکَلِّمُ مَن کَانَ فِی الْمَهْدِ صَبِیّا * قَالَ إِنِّی عَبْدُ اللهِ آتَانِیَ الْکِتَابَ وَ جَعَلَنِی نَبِیّا * وَ جَعَلَنِی مُبَارَکا أَیْنَ مَا کُنتُ وَ أَوْصَانِی بِالصَّلاَةِ وَ الزَّکَاةِ مَادُمْتُ حَیّا * وَ بَرّا بِوَالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّارا شَقِیّا * وَ السَّلاَمُ عَلَیَّ یَوْمَ وُلِدتُّ وَ یَوْمَ أَمُوتُ وَ یَوْمَ أُبْعَثُ حَیّا﴾؛(1) مریم به او اشاره کرد. گفتند: چگونه با کودکی که در گهواره است، سخن بگوییم؟ ناگهان عیسی زبان به سخن گشود و گفت: من بنده خدایم، او کتاب به من داده و مرا پیامبر قرار داده است. مرا هر کجا که باشم وجودی پربرکت قرار داده و تا زمانی که زنده ام مرا به نماز و زکات توصیه کرده است و مرا نسبت به مادرم نیکوکار قرار داده و جبار و شقی قرار نداده است. سلام خدا بر من در آن روز که متولد شدم و در آن روز که می میرم و آن روز که زنده برانگیخته خواهم شد.

این آیات مشاعر نجاشی و اسقف ها را تملک کرد و اشکشان جاری شد و نجاشی به جعفر گفت: این دینی است که عیسی آورده است و بی شک عیسی و پیامبر شما محمد صلی الله علیه و آله وسلم از سوی یک خدا برای رسالت برگزیده شده اند. بروید که به خدا شما را به آنان تسلیم نخواهم کرد.

ص: 100

سپس دستور به رد ابن عاص و رفیقش داد لکن ابن عاص گفت: مسلمانان درباره ی عیسی بن مریم گفتار عظیمی دارند.

نجاشی ترسید و به دنبال جعفر فرستاد و از آنچه درباره ی حضرت مسیح گفته بودند پرسید. جعفر باورهای مسلمانان درباره ی حضرت مسیح را تشریح کرد و گفت: پیامبر ما می گوید او بنده خدا و فرستاده اوست و روحش کلمه ای است که آن را به مریم عذرا بتول القا کرد.

جان نجاشی از خوشحالی پر شد و خطی بر زمین کشید و به جعفر گفت: بین دین شما و بین دین ما بیش از این خط فاصله نیست.

نجاشی ابن عاص را اخراج کرد و به مسلمانان اجازه اقامت در حبشه را داد و آنان را در امنیت و متانت قرار داد و حمایت کامل خود را نسبت به آنان اعلام کرد، همان طوری که در شعائر دینی به آنان آزادی داد. ام المؤمنین ام سلمه آنچه را از مراعات در حبشه دیده است، چنین روایت می کند: وقتی ما به سرزمین حبشه وارد شدیم، همسایه ی خوبی برای نجاشی شدیم. او ما را بر دین مان امنیت داد و ما خدا را پرستش می کردیم و کسی ما را اذیت نمی کرد و چیز ناخوشایندی نمی شنیدیم.(1)

روبرو شد. پس هشتاد نفر از مسلمانان با زنان و فرزندانشان به حبشه هجرت کردند و ام المؤمنین خدیجه تمام نیازهای آنان را پرداخت کرد. این هجرت انعکاس زیادی در مکه و اطراف آن داشت و سؤال همانند علت هجرت آنان و دلیل روی آوردن گروهی از مردم به اسلام را در بین مردم مکه برانگیخت به علاوه اینکه اسلام در حبشه منتشر شد و این سیاست عالی پیامبر در نقشه آن حضرت در مهاجرت اصحابش به حبشه بود.(1)

عکرمه نوشت و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم او را نفرین کرد و بعضی انگشتانش فلج شد.(1)

از سخن چینان پیروی نکنید و پیوندهایمان را پس از دوستی و نزدیکی قطع ننمایید.

شما به دنبال جنگ فراگیری هستید که بر هر کسی که جنگ را چشیده، تلخ است.

به خدای کعبه قسم! ما کسی نیستیم که با هیچ برخورد و گرفتاری احمد را تسلیم کنیم.

هنوز ما و شما رخ به رخ نشدیم و در دستمان شمشیر آهنین قرار نگرفته است.

این ابیات حاکی از بعضی اموری است که قریش بر ضد بنی هاشم اتخاذ کردند و آن عبارت است از:

1- محکوم کردن صحیفه که در آن هرگونه ارتباط به هاشمیان را تحریم نموده ووصلت با آنان را قطع کرده است.

2- اخطار به قریشیان از شنیدن قول سخن چینان که سعی در اشاعه فتنه و دشمنی در بین آنان و قریش دارند.

3- ابوطالب قریشیان را به دوری از شعله ور کردن آتش جنگ بین آنان و هاشمیان فراخواند چون معتقد بود آن به فاجعه و مصیبت می رسد.

4- ابوطالب آنان را آگاه کرد که هر چه مصیبت و سختی به آنان برسد، دست از حمایت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بر نخواهند داشت و مانع هر دشمنی و ناراحتی او خواهند شد و مادامی که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در شعب ابی طالب بود، از دلسوزی ابوطالب به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم چنان می رسید که جای او را در بین فرزندانش قرار می داد تا از حمله قریش به او در امان باشد.

ص: 104

نیاوردند و او را تصدیق نکردند.(1)

ابوطالب در شعرش خبر پیمان نامه ای که موریانه آن را خورده ذکر کرده و گفته است:

أَلاَ هَل أَتی بَحْرِیَّنا صُنْعُ ربِّنا

عَلی نَأْیهِمْ وَاللّهُ بِالنّاسِ أَرْوَدُ

فیُخبِرَهُم أَنَّ الصَّحیفَة مُزِّقَتْ

وَ أَنْ کُلُّ ما لَمْ یَرْضَهُ اللّهُ مُفْسَدُ

تَراوَحَها إِفْکٌ و سِحْرٌ مُجَمَّعٌ

وَ لَمْ یُلْفَ سِحرٌ آخِرَ الدَّهرِ یَصْعَدُ

تَداعی لَها مَنْ لَیْسَ فیها بِقَرْقَرٍ

فَطائِرُها فی رَأْسِها یَتَرَدَّدُ

وَ کانَتْ کِفاءً وَقْعَةٌ بِأَثیمةٍ

لِیُقطَعَ مِنْها ساعِدٌ وَ مُقلَّدُ

آگاه باشید آیا دست پروردگار به کمک حبشی ها که دور از ما هستند، آمده وخداوند با مردم مدارا می نماید.

پس به آنان خبر دهد که عهدنامه پاره شده و هر آنچه خدا از آن خشنود نباشد، تباه شده است.

پی در پی دروغ و سحر در آن جمع شده و هیچ سحری تا پایان روزگار کارساز نیست. مشکلات از هم گسیخت و نیرنگ باطل شد و به خودشان برگشت. در جنگ گناه به همین قدر کافی است که دست ها و گردن ها قطع شود.

شیخ بطحا در این ابیات به صحیفه ای که موریانه آن را از بین برده و به صورت خاک در آورده، اشاره می کند و تقاضا می نماید که این خبر به مسلمانانی که از ترس به حبشه فرار کرده اند، برسد تا خوشحال شوند. در هر حال، بزرگان بنی هاشم در شعب، تحت عذاب بودند تا خبر به بیشتر

ص: 106

افراد قریش رسید که موریانه صحیفه را خورده است. گروهی از قریشیان که در رأس آنان «زهیر بن ابی امیه» بود با گروهی از برادرانش برای برداشتن این محاصره اقتصادی از هاشمیان متحد شد. پس بلند شد و خطاب به آنان گفت: ای اهل مکه! ما طعام می خوریم، لباس می پوشیم و بنی هاشم هلاک شدند و کسی با آنان معامله نمی کند. به خدا نمی نشینم تا این پیمان قطعی ظالم را پاره کنم.

ابوجهل آن را به زور رد کرد و گفت: والله آن پاره نمی شود.

گروهی برخاستند و زهیر را تأیید کردند و گفتار ابوجهل را رد کردند و با او به مخالفت برخاستند. ابوجهل سست شد و گفت: این امری است که قبلاً طرح ریزی شده است.

مخالفین پیروز شدند و ابوجهل نتوانست کاری بکند و هاشمیان را از شعب آزاد کردند و ابوطالب برای مخالفین اشعار زیبنده ای سرود و از آنان تشکر کرد:

جَزَی اللهُ رَهْطا بالحَجونِ تَبایَعُوا

عَلی مَلَأٍ یَهدِی لِحَزمٍ وَ یُرْشِدُ

قُعودا لَدی خَطْم الحَجون کَأَنَّهُمْ

مَقاوِلةٌ بَلْ هُم أَعَزُّ وَ أَمْجَدُ

أَعانَ عَلَیها کُلُّ صَقْرٍ کَأَنَّهُ

إِذا ما مَشی فی رَفْرَفِ الدِّرْعِ أَحْرَدُ

جَرِیٌّ عَلی جُلّی الْخُطوبِ کَأَنَّهُ

شِهابٌ بِکَفَّیْ قابسٍ یَتَوَقَّدُ

مِنَ الأَکْرَمینَ مِنْ لُؤیِّ بنِ غالِبٍ

إِذا سِیمَ خَسْفا وَجْهُهُ یَتَرَبَّدُ

طَویلُ النَّجادِ خارجٌ نِصفُ ساقِهِ

عَلی وَجْهِهِ یُسْقَی الْغَمامُ وَ یُسْعَدُ

عَظیمُ الرَّمادِ سَیِّدٌ وَ ابْنُ سَیِّدٍ

یَحُضُّ عَلی مَقْرَی الضُّیوفِ وَ یَحْشِدُ

خداوند به گروهی که در حجون در بین مردم بیعت کردند که به احتیاط

ص: 107

و رشد عمل کنند، جزا بدهد.

در کنار خطم الحجون نشسته بودند به طوری که گویا پیمانکار هستند بلکه آنان عزیز و بزرگوارترند.

بر آن پر باز شکاری کمک کرد که گویا وقتی که حرکت می کند، به آرامی و وقار حرکت می کند.

برای آن امر عظیم به سرعت حرکت می کرد به طوری که گویا پاره آتشی است در دست کسی می خواهد آتش بیافروزد.

بزرگواری از لؤی بن غالب هنگامی که با خواری برخورد کند، چهره اش از ناراحتی به سیاهی برمی گردد.

بخشنده و کریم است که ابرها از روی او طلب باران می کنند و سیراب می شوند.

مهمان نواز و بزرگوار، فرزند بزرگوار و برای میزبانی افراد را ترغیب و تشویق می نماید.

شیخ بطحا از آنانی که پیمان نامه راشکستند، تمجید می نماید و آنان را به جود و سخا می ستاید و از کوشش و سعی آنان در نجات هاشمیان از شعبی که در آن معذب بودند که بدتر از تنگی زندان و عذاب بود، تشکر می کند.

به هر حال، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به عزم و اراده قوی از شعب خارج شد آن هم با حمایت ام المؤمنین خدیجه و عمویش ابوطالب که قدرت زنده ای بودند که او را از سرکشان قریش حفظ می کردند چه این که او را بر تبلیغ رسالت پروردگار و اشاعه ارزش های آن تشویق می نمود و می گفت:

فَاصْدَعْ بِأَمْرِکَ ما عَلَیْکَ غَضاضَةٌ

وَ ابْشِرْ بِذاکَ وَ قُرَّ مِنْکَ عُیونا

ص: 108

وَ اللّهِ لَنْ یَصِلُوا إِلَیْکَ بِجَمْعِهِمْ

حَتّی اُوَسَّدَ فِی التُّرابِ دَفِینا(1)

به آنچه مأموری بر رسالتت اقدام کن و به آن بشارت بده و چشمت به آن روشن شود.

به خدا دست آنان به تو نمی رسد تا من در خاک دفن شوم.

به هر روی، ابوطالب در هر شرایطی حمایت خود را نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم اعلام کرد. همین طور ام المؤمنین خدیجه تمام ثروت کلانش را به پشتیبانی اسلام و کمک به بیچارگان مسلمان به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بخشید و اموال خود را برای نجات آنان از سختی فقر و کمک به زندگی آنان صرف کرد. در واقع کمک او به اسلام بسیار بزرگ بود، کنار پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ایستاد و در روزهای غربت و محنتش او را یاری کرد. قبایل قریش آرزوی حمله به قیام او و خاموش کردن نور او را داشتند و بخشش اموال زیاد او در پشتیبانی از دعوت اسلام بود.

یعقوبی می گوید: خدیجه تمام اموالی را که داشت در شعب ابوطالب انفاق کرد تا آن که خودش نیز فقیر شد.(2)

ص: 109

اسلام گروید و تمام امکانات اقتصادی و ثروت کلان خود را برای نشر اسلام و اشاعه آن در بین مردم در اختیار پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم گذاشت. خدای متعال از کوشش او تشکر کرد و برای او توسط رسولش محمد صلی الله علیه و آله وسلم درود و تبریک فرستاد و به وسیله پیامبرش صلی الله علیه و آله وسلم به او بشارت داد که خانه ای در بهشت از درّ و یاقوت دارد که در آن نه خستگی و نه سر و صدایی هست.

خدا صلی الله علیه و آله وسلم پس از مرگ اومرا به همسری گرفت.(1)

2- عایشه از عمق دوستی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به خدیجه صحبت می کرد و می گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از خانه خارج نمی شد مگر این که یادی از خدیجه کرده و از او تمجید می کرد. روزی از او یاد کرد و غیرت من به حرکت آمد. گفتم: آیا یک پیرزنی بیش بود؛ خدا بهتر از آن را به تو داد.

پس رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم خشمگین شد به طوری که موهای جلو پیشانیش از غضب تکان می خورد. سپس فرمود: نه، به خدا، خدا بهتر از آن را به من نداد. به من ایمان آورد وقتی که همه مردم به من کافر بودند، مرا در مالش کمک کرد، وقتی مردم مرا محروم کردند و خدا از او به من فرزندانی داد، هنگامی که از زنان دیگر از اولاد محروم شدم.(2)

3- هاله خواهر خدیجه از دوستی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به خدیجه، چنین می گوید که وارد خانه اش شدم. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم صدای من را شنید که شبیه صدای خدیجه بود. پس صدا زد و فرمود: خدایا! هاله است.

عایشه نتوانست خودداری کند تا این که با غیظ گفت: چقدر یاد پیرزنی از پیرزن های لب سرخ قریش را می کنی که از دنیا رفته است، خدا بهتر از آن را به تو داد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ناراحت شد و بر عایشه فریاد زد: به خدا سوگند! خدا بهتر از آن را به من نداد. او به من ایمان آورد زمانی که همه مردم به من کافر بودند و وقتی مرا تصدیق کرد که مردم مرا تکذیب کردند و با مال خود مرا

ص: 112

کمک کرد زمانی که مردم مرا محروم کرده بودند و خدا از او فرزندانی غیر از زنان دیگر روزی من کرد.(1)

4- از بزرگ ترین دوستی ها و اخلاص پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به او آن بود که هرگاه گوسفندی را می کشت، می فرمود: از گوشت آن برای دوستان خدیجه بفرستید. در این وقت عایشه خشمگین می شد و صدایش را بلند می کرد و می پرسید: چرا این کار را بکنم؟

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پاسخ می داد: من دوستان او را دوست دارم.(2)

5- عایشه روایت کرده است: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم وقتی می خواست از خانه خارج شود یادی از خدیجه می کرد و او را تمجید و تحسین می نمود.(3)

حسد، قلب عایشه را برای تمجید پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از خدیجه و ترحمش بر او خراب کرد و این از علل بغض او به وی و فرزندش بود.

بی نیاز است.

می آورد، به احترام او از جا برمی خاست و دست هایش را می بوسید و این در پیش روی عایشه بود و رفتار او در خانه اش با پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم رفتاری دشمنانه بود و به یقین، تأثیر زیادی در او داشت؛ همانطور که عایشه از زهرا متنفر بود، زهرا نیز از عایشه به سبب رفتار ناپسندش بغض داشت و به اسماء بنت عمیس وصیت کرد، اجازه ورود برای عیادت او در زمانی که مریض است، ندهد و همچنین وصیت کرد بعد از وفاتش به او وارد نشود و شاهد جسم مطهرش نباشد.

و کفر او داده بود و گفت: بکشید این نعثل را که کافر شده و کشتن او را برگ برنده ای قرار داد و مسلمانان را برای سرنگونی حکومت امام علیه السلام تحریک کرد. با عایشه، طلحه و زبیر و والیان عثمان بن عفان و در کل کسانی که اموال بیت المال مسلمانان را ربوده بودند، همراه شدند و لشکر عایشه را مسلح کردند و مردمان فرومایه و ساده لوحان و صاحبان طمع به آنان پیوستند تا بصره را اشغال کنند و آن را قاعده برای سقوط حکومت امام علیه السلام که نمونه ی عدالت سیاسی و اجتماعی و وفور رفاه زندگی و امنیت برای همه مسلمانان بود، قرار دادند.

بعد از آن که بصره را اشغال کردند، در آن فساد و خرابی و سرقت بیت المال شایع شد و گروهی از سربازان و غیره را کشتند. چون امام علیه السلام از آنان مطلع شد، با لشکرش برای خاموش کردن فتنه به سوی آنان رفت. وقتی به آنان رسید، آنان را به صلح و جلوگیری از خون ریزی دعوت کرد امّا پاسخ او را ندادند و بر تمرد و نافرمانی خود اصرار ورزیدند و بدین ترتیب آتش جنگ شعله ور شد. پس طلحه و قبل از آن زبیر کشته شدند و فرماندهی لشکر را عایشه به عهده گرفت. او که در دستش کیسه ای از مال بود، آن را به لشکریانش نشان می داد و می گفت: این مال کسی است که سر امام امیرالمؤمنین علیه السلام را بیاورد.

خانه های بصره و کوفه را حزن و سوگواری برای کشته هایشان پر کرد، آن­گونه که فتنه را در بین مسلمانان شایع کرد وباب جنگ را بین شان گشود، همانطوری که به معاویه بن ابوسفیان فرصت اعلان نافرمانی مسلحانه بر علیه حکومت امام را داد.

ص: 116

امام پس از شکست دادن سپاه عایشه، او را به سوی مدینه فرستاد و امر کرد که در خانه اش بماند. قلب عایشه پر از بغض و کراهت نسبت به امام علیه السلام بود و چون خبر شهادت او را دریافت کرد، خوشحال شد و با خرسندی گفت:

فَأَلقَتْ عَصاها وَ اسْتَقَرَّ بِها النَّوی

کَما قَرَّ عَیْنا بِالاِیابِ المُسافِرُ(1)

سرانجام علی خلافت را رها کرد و زمین با مرگ او آرام گرفت و همچنان که چشم با بازگشت مسافر روشن می شود، من از مرگ او خرسندم.

این گونه موضع عایشه نسبت به امام علیه السلام با بغض و کراهت همراه بود، با آن که از ارتباط محکم و دوستی صادقانه ای که بین پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و امام علیه السلام برقرار بود، آگاهی داشت.

همچنین درباره ی او به طور خاص فرمود: خدایا! من او را دوست دارم و دوست دارم کسی را که او را دوست داشته باشد.(1)

این عمل به خاطر کینه ی زیادی بود که به فرزندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم داشت. محققین شیعه می گویند که زوجه از زمین ارث نمی برد واز بنا و درخت ارث می برد و بهره ای از زمین ندارد، پس چگونه خانه به او تعلق دارد؟!

همانا او ملک زهرا سلام الله علیها بود و به فرزندش بعد از وفات او می رسد. به اضافه این که پدرش از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم روایت می کرد: ما گروه انبیاء طلا و نقره و خانه و زمین به جا نمی گذاریم. پس خانه رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بر حسب روایت ابوبکر برای مسلمانان است، چگونه پدرش و عمر در آن دفن شدند؟!

به هر حال، موضع عایشه و بعضی صحابه در برابر عترت نبوی، باعث فتنه بین مسلمانان و تفرقه آنان به گروه ها و احزاب گردید و نگاشتن این امور فقط خدمت به حق و ابراز حقیقت تاریخ اسلامی است.

بیشتر فاصله نبود و در آن سخت ترین روز و بزرگ ترین مصیبت بر نبی صلی الله علیه و آله وسلم وارد شد به طوری که آن سال را حتی به سال اندوه و حزن نامیدند.

مرد حاضر به پذیرفتن هیچ گونه قول و پیمانی با ما نیست. مشرکان حیران و ساکت خارج شدند زیرا چیزی به دست نیاورده بودند و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از تمایلات­شان جلوگیری کرد.

شمارند، پیروان او، خود را به گرداب مرگ افکنند، سران قریش دنباله رو آنان شوند و از پایگاه قدرت آنان ویرانه ها بر جای ماند و چنان تحول ژرفی پیش آید که ضعیفان به سروری رسند، بزرگان نیازمند شوند و دورترین ها بیشترین بهره و توفیق را یابند. عرب دوستی خود را به محمد صلی الله علیه و آله وسلم تقدیم کند، به او دل بسپارد و او را زمامدار خود بپسندد. ای جماعت قریش! فراموش نکنید که او از تبار شما است و در میان شما زندگی می کند، پس یار او باشید و یارانش را حمایت کنید. هر که از شما راه او را پی گیرد، بالندگی و رشد یابد و هر که از پرتو هدایت او بهره برد، سعادتمند شود. کاش فرصت بیشتری داشتم و اجل مرا تأخیری بود تا هر موج مخالفتی را از او می راندم و مدافع او در برابر هر رنج و مصیبتی بودم غیر از این که به گواهی او گواهی می دهم و گفتار او را بزرگ می شمارم.(1)

این وصیت حاکی از ایمان ابی طالب به اسلام است کما این که حاکی از سرنوشت اسلام در آینده است: از شکوفایی آن و آنچه دشمنان اسلام از خواری و ذلت با آن مواجه خواهند شد و اینکه به زودی مستضعفین به عزت و کرامت خواهند رسید و این امر در صحنه زندگی به وقوع پیوست و قریش ذلیل و مستضعفین سرور و عزیز شدند.

به هر حال، وصیت ابو طالب پر از ارزش های بزرگ و نمونه های عالیه و ایمان عمیق به اسلام بود.

ص: 121

اجتماع کردند و آن حضرت صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: قریش به چیزی که من آن را بد بشمارم، دست نیافت تا این که ابوطالب از دنیا رفت.(1)

قریش بعد از مرگ ابوطالب بر آزار پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم زیاده روی کردند و خاک بر سر و صورت او ریختند و عده ای در هنگامی که نماز می خواند، شکمبه گوسفند بر سر او می افکندند.(2)

خدای متعال به ابوطالب بزرگ ترین پاداش را بدهد و خدمات او را مورد لطف خود قرار دهد. در هر حال، ابوطالب حامی و یاور اسلام در ایام محنت بود و این گفتار سفیهانه است که این مجاهد بزرگ کافر از دنیا رفت. این بهتان از ساخته های امویان و از افتراهای عباسیان، دشمنان خاندان علوی و سید آنان امام امیرالمؤمنین علیه السلام است.

به راستی، چگونه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بر مرگ کافر سخت محزون می شود و آن سالی که عمویش مرده است را «سال حزن» می نامد؟! چگونه برای او دل سوزی می کند و انواع احترام ها و تکریم را برای او در نظر می گیرد، در حالی که او کافر است؟! چگونه در خانه اش می خورد و می آشامد در حالی که حکم اسلام در نجاست کافر تصریح دارد؟!

کار گرفت و فحش و تحقیر و استهزاء را از زن و مرد قریش تحمل کرد و آنچه مصیبت و ناراحتی به او وارد می شد را در راه خدای متعال می پذیرفت.

مهم ترین چیزی که خدیجه را در مرحله آخر عمرش رنج می داد، غصه تنها دخترش زهرا سلام الله علیها بود، چون می دانست زنان قریش کینه او را به خاطر همسرش پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به دل

دارند؛ پس به دخترش می نگریست و اشک می ریخت. روزی اسماء بنت عمیس که در کنارش ایستاده بود، به او گفت: آیا گریه می کنی در حالی که تو سرور زنان جهان و همسر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بشارت دهنده بر زبان او به بهشت هستی؟

خدیجه گفت: گریه ی من برای آن نیست ولکن زن شب زفافش ناچار نیاز به یک زنی دارد که به او کمک کند و فاطمه نو ظهور است، می ترسم کسی نباشد که به او کمک کند.

اسماء ضمانت کرد که در شب زفاف به کمک زهرا سلام الله علیها قیام کند و به او گفت: من خدا را گواه می گیرم، اگر تا آن روز باقی ماندم در این امر به او کمک کنم.

در شب زفاف سرور زنان عالم، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به امام امیرالمؤمنین علیه السلام دستور خروج زنان از منزل را داد. همه خارج شدند امّا اسماء درنگ کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به او گفت: تو کیستی؟

گفت: اسماء بنت عمیس هستم.

فرمود: آیا دستور خروج زنان را ندادم؟!

گفت: بلی، ای رسول خدا! قصد مخالفت را نداشتم اما پیمانی با خدیجه

ص: 124

بستم که می مانم تا آن را عملی نمایم.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم گریست و به او فرمود: موفق باشی و او را دعا کرد.(1)

خدیجه سفارش سرور زنان را به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم کرد با علم به این که می دانست پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از عمق جانش به او محبت و مودت دارد.

خدیجه در لحظات آخر زندگی از دخترش فاطمه خواست که به پدرش بگوید: من از قبر می ترسم و می خواهم ردایی که هنگام نزول وحی می پوشیدی به من بدهی تا کفنم باشد.

فاطمه به پدرش گفت: فورا آن را به نزد او آوردند.

طولی نکشید که روح ام المؤمنین خدیجه به سوی خدای متعال پرواز کرد وملائکه های مقرب خدای متعال و انبیاء مرسلش از او استقبال کردند.

در واقع مرگ، این بانوی بزرگ را که یگانه دوران و زمان خود بود به دلیل ایمان به خدای متعال و خدمتی که به اسلام کرده بود، از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم گرفت.

حضرت صلی الله علیه و آله وسلم در حالی که برای همسرش که او را در تمام مراحل زندگی کمک کرده بود، اشک می ریخت، برای تجهیز جسم مطهرش قیام کرد و او را در کفنش پیچید و قبری را در جحون برای او حفر کرد و در آن وارد شد تا نور آن را بپوشاند. سپس او را در آن قبر با عفت و شرف و فضیلت و وفا دفن نمود.

ص: 125

به هر حال، مرگ خدیجه از مهم ترین حوادث دردآوری بود که قلب پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را مجروح کرد و مرتب اندوه و حزن خود را در خانه و در مجالسش نسبت به او اظهار می کرد و سال وفات او و وفات ابوطالب را پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم سال حزن و اندوه نامید.

جان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم مملو از حب و دوستی و مودت خدیجه بود و یک سال پس از درگذشت وی ازدواج کرد.

در این جا بحث ما از زندگی ام المؤمنین خدیجه که تمام زندگی و دارایی خود را درراه خدا بخشید و در راه او بزرگ ترین جهاد را انجام داد، به پایان می رسد.

خدا به او پاداش بزرگ داده و جزای او از اسلام بهترین جزا باشد؛ آمین.

باقر شریف القرشی

ص: 128