İZAHLI ŞƏRİƏT HÖKMLƏRİ

səh: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

səh: 3

səh: 4

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

أَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَالْصلاةُ وَالسلامُ عَلی خَیْرِخَلْقِهِ مُحَمدٍ وَآلِهِ الطاهرِینَ وَ لَعْنَةُ اللهِ عَلی اَعْدائهِمْ اَجْمَعینَ اِلی قیامِ یَوْمِ الدین

Məsələ: 2. Hökmlərdə təqlid, müctəhidin göstərişlərinə əməl etməkdir. Təqlid ediləcək müctəhid kişi, həddi-büluğa çatmış, ağıllı, on iki İmam (ələyhimus-səlam) şiəsi, halalzadə, diri və adil olmalıdır. Adil, vacib olan işləri yerinə yetirib, ona haram olan şeylərdən çəkinən şəxsə deyilir. İnsanın zahirdə yaxşı olması ədalətin nişanəsidir, belə ki, onunla bir yerdə yaşayan camaatdan, qonşulardan və ya onunla rabitədə olan şəxslərdən onun haqqında soruşsalar, onun yaxşı bir insan olduğunu təsdiq etsinlər. İnsanın təqlid etdiyi müctəhidin ələm olması daha yaxşıdır. Yəni Allahın hökmlərini dərk etməkdə zəmanəsinin müctəhidlərinin hamısından daha bacarıqlı olmalıdır. Ələmi seçməyin çətin olmasına baxmayaraq əgər bir müctəhidin ələmliyi sybut olunsa ondan təqlid etmək vacibdir. Amma ələm və qeyri ələmin fətvaları fərqli olmasa nəzərləri müvafiq olan məsələlərdə qeyri ələm müctəhiddən təqlid etmək olar.

Məsələ: 3. Müctəhid və ələm üç yoldan biri ilə tanınır:

1-ci: İnsan özü elm əhli olsun, yəqin və inama çatsın.

2-ci: İki nəfər alim, adil və təcrübəli şəxs şəhadət versinlər; bu şərtlə ki, başqa iki nəfər adil, onların əksinə şəhadət verməsinlər.

3-cü: Bir dəstə məlumatı olan, təcrübəli elm əhlinin sözlərindən, kimin ələm müctəhid olduğu bilinsin və onların sözlərindən əminlik hasil olsun.

Məsələ: 4. Əgər bir şəxsin ələm olması haqqında əminlik əldə etmək çətin olsa, ələm olması güman olunan şəxsin göstərişlərinə əməl olunmalıdır. Əgər güman da olmasa, ələm olması ehtimal olunan şəxsin göstərişlərinə əməl olunmalıdır. Əgər bu ehtimal bir neçə nəfər haqqında olsa ehtiyat-müstəhəb budur ki, onlardan daha təqvalı olanın göstərişinə əməl olunsun.

Məsələ: 5. Müctəhidin əməl olunması lazım olan göstərişlərini əldə etməyin dörd yolu var:

1-ci: Müctəhidin özündən eşitmək.

2-ci: Müctəhidin fətvasını nəql edən iki adil şəxsdən eşitmək.

3-cü: Sözündən etimad, əminlik hasil olan şəxsdən eşitmək.

səh: 6

4-cü: Müctəhidin risaləsində görmək; (risalənin düzlüyünə əmin olmaq şərti ilə).

Məsələ: 6. İnsan, müctəhidin fətvasının dəyişilməsini yəqin etməyənəqək, risalədə yazılana əməl edə bilər. Əgər onun fətvasının dəyişilməsinə ehtimal verərsə, axtarış lazım deyil.

Məsələ: 7. Ələm müctəhidin fətva verdiyi bir məsələdə, o müctəhidin müqəllidi, yəni ona təqlid edən şəxs başqa müctəhidin fətvasına əməl edə bilməz. Amma fətva verməsə və «ehtiyat bu şəkildə əməl etməkdir» deyərsə, məsələn; ehtiyat budur ki, namazın üçüncü və dördüncü rəkətində üç dəfə təsbihati-ərbəəni oxusun, yəni “Subhanəllahi vəlhəmdu lillahi və la ilahə illəllahu vəllahu əkbər.” deyərsə müqəllid ya ehtiyat-vacib deyilən bu ehtiyata əməl etməlidir və üç dəfə təsbihati-ərbəəni oxumalıdır yaxud ondan sonrakı mərhələdəki ələmlik dərəcəsini gözləməklə başqa bir müctəhidin fətvasına əməl etməlidir. Belə ki, əgər o müctəhid bir dəfə oxumağı kifayət bilirsə, buna əsasən o, bir dəfə oxuya bilər. Həmçinin ə’ləm müctəhid bir məsələnin üzərində düşünülməli və ya iradlı olduğunu deyərsə, bu da eyni hökmdədir.

Məsələ: 8. Ələm müctəhid, bir məsələdə fətvasını verdikdən sonra o məsələdə ehtiyat edərsə, məsələn; «nəcis bir qab kürr suda bir dəfə yuyularsa, pakdır, amma ehtiyat budur ki, üç dəfə yuyulsun» deyirsə, onun müqəllidi bu ehtiyatı tərk edib başqa bir müctəhidin fətvasına müraciət edə bilməz. Gərək fətvaya və ya fətvadan sonrakı ehtiyata əməl etsin. Buna ehtiyat-müstəhəb deyilir.

Məsələ: 9. Əgər göstərişinə əməl etdiyi müctəhid, dünyasını dəyişsə, əgər diri müctəhidin ölü müctəhidən ələmliyini bilsə ehtiyat budur ki, diri müştəhiddən təqlid etsin. Əgər dünyasını dəyişən müctəhid ələm olsa əməl etdiyi məsələlərdə onun təqlidində qalması icazəlidir. Əgər bir səviyyədə olsalar təqlidi dəyişməsində ixtiyarlıdır. Amma diri müctəhidə müraciət etmək daha yaxşı və ehtiyata uyğundur.

Məsələ: 10. Əgər bir məsələdə bir müctəhidin göstərişinə əməl

səh: 7

etsə o, öldükdən sonra həmən məsələdə diri müctəhidin göstərişinə əməl etsə yenidən ölü müctəhidin fətvasına uyğun əməl edə bilməz. Həmçinin diri müctəhid bir məsələdə fətva verməyib ehtiyat etsə və müqəllid bir müddət o ehtiyata əməl etsə yenidən ölü müctəhidin fətvasına əməl edə bilməz. Məsələn, müctəhid namazın üçüncü və dördüncü rəkətində bir dəfə təsbihati-ərbəəni oxumağı, yəni “Subhanəllahi vəlhəmdu lillahi və la ilahə illəllahu vəllahu əkbər.” yetərli (kafi) bilərsə və təqlid edən də bir müddət bu göstərişə əməl edib bir dəfə oxuyarsa o, müctəhid dünyasını dəyişərsə və diri müctəhid üç dəfə oxumağı yetərli bilərsə və təqlid edən də bir müddət bu göstərişə əməl edib üç dəfə oxuyarsa yenidən ölü müctəhidin fətvasına müraciət edib və bir dəfə oxuya bilməz.

Məsələ: 11. İnsanın, çox vaxt ehtiyacı olan məsələləri öyrənməsi vacibdir.

Məsələ: 12. Əgər insanın qarşısına hökmünü bilmədiyi bir məsələ çıxsa, daha yaxşı budur ələm müctəhidin fətvasını əldə edənə qədər səbr etsin. Yaxud ələm müctəhiddən elmi cəhətdən bir dərəcə aşağı olan müctəhidin fətvasına (nəzərlərin ixtilaflı olmamasını bilsə) əməl etsin. Yaxud bacarırsa ehtiyata uyğun olan şəkildə öz vəzifəsinə əməl etsin.

Məsələ: 13. Əgər bir şəxs bir müctəhidin fətvasını başqa bir şəxsə desə, sonra müctəhidin fətvası dəyişsə, ona fətvanın dəyişməsini xəbər verməsi lazımdır. Amma fətvanı dedikdən sonra səhv etdiyini başa düşsə, gərək mümkün olan halda o səhvini düzəltsin.

Məsələ: 14. Bir mükəlləf, əməllərini bir müddət təqlidsiz yerinə yetirsə, əgər onun əməlləri keçmişdə təqlid etməli olduğu və ya hal-hazırda onun təqlid edəcəyi müctəhidin fətvasına uyğun olsa və yaxud başqa bir yolla əməllərini düzgün yerinə yetirdiyini başa düşsə əməlləri səhihdir.

səh: 8

başqa bir şeylə dəyişərsə, nəcis olmaz.

Məsələ: 19. Əgər kürr su miqdarından artıq olan suyun bir hissəsinin iyi, rəngi və ya dadı, qan kimi nəcisin dəyməsi ilə dəyişərsə və dəyişməyən hissəsi kürr miqdarından az olsa, o suyun hamısı nəcisdir. Amma dəyişməyən hissə, kürr miqdarında və ya daha artıq olsa, yalnız iyi, rəng və ya dadı dəyişən hissə nəcis, qalan hissə isə pakdır.

Məsələ: 20. Fəvvarənin suyu, kürr suya birləşik olsa, nəcis bir suyu pak edər. Ancaq nəcis suyun üzərinə damla-damla tökülərsə, onu pak etməz. Lakin fəvvarənin üzərinə bir şey tutsalar və su, damla-damla olmazdan əvvəl nəcis suya qovuşarsa, onu pak edər.

Məsələ: 21. Kürr suya birləşən bir krantın altında yuyulan nəcis bir şeydən tökülən su, əgər kürr suya birləşmiş olsa və nəcasətin iyi, rəng və ya dadını almamışdırsa və nəcasətin özü də onda olmazsa, pakdır.

Məsələ: 22. Əgər kürr suyun bir miqdarı buz bağlayarsa, qalan hissəsi də kürr miqdarında olmazsa və ona nəcasət dəyərsə, nəcis olur; buzdan əriyib su olan hissə də nəcisdir.

Məsələ: 23. Kürr suyu miqdarında olan bir suyun, bu miqdardan azalıb-azalmadığına şəkk edilirsə, kürr su hökmündədir. Yəni nəcasəti pak edər və ona nəcasət dəydiyi vaxt (rəngi, dadı və iyi dəyişməsə,) nəcis olmaz. Kürr su miqdarından az olan bir suyun da, kürr miqdarına çatıb-çatmadığında insan şəkk edərsə, kürrdən az su hökmünü daşıyır (kürr suyu hökmündə deyil).

Məsələ: 24. Suyun kürr olması üç yolla sübut olunur:

1. İnsanın özü bir suyun kürr olduğunu yəqin etsin.

2. İki adil şəxs suyun kürr olduğunu bildirsinlər.

3. Suyun ixtiyarı əlində olan bir şəxs suyun kürr olduğunu desin. Məsələn: Hamamçı hamamın hovuzunun suyunun kürr olduğunu desin.

səh: 10

tərəfinə birləşsə pak, əks halda nəcisdir.

Məsələ: 31. Axmayan, amma suyundan bir az götürüldükdə təkrar qaynayan çeşmə, əgər camaat arasında mənbəyi var deyilərsə axar su hökmündədir. Yəni nəcasət dəyərsə, nə qədər ki, iyi və ya rəngi, yaxud dadı nəcasətin vasitəsi ilə dəyişməyib, pakdır.

Məsələ: 32. Arxın qırağında toplanmış və axar suya birləşmiş durğun su, axar su hökmündədir.

Məsələ: 33. Qışda coşan, yayda isə coşmayan və yaxud da əks şəkildə olan su, təkcə coşduğu zanan axar su hökmündədir.

Məsələ: 34. Suyu kürrdən az olan hamamın hovuzu, kürr miqdarında olan mənbəyə bağlı olsa axar su hökmündədir.

Məsələ: 35. Hamam və binaların krant və duşlarının borularından tökülən su, kürr suyuna bağlı olarsa axar su hökmündədir.

Məsələ: 36. Yer üzərində axan, lakin yerdən qaynamayan su, kürr su miqdarından azdırsa, (26-cı məsələdə dediyimiz kimi) nəcasət dəyərsə nəcis olur. Amma yuxarıdan aşağıya axsa, aşağı hissəsinə dəyərsə, yuxarı hissəsi nəcis olmaz.

Məsələ: 39. Əgər bir binanın tavanı və ya damın üzərində eyni nəcis varsa, yağış yağdığı müddətdə o nəcisə dəyərək tavandan və ya damdakı navalçadan tökülən su pakdır. Amma yağış kəsildikdən sonra, gəlməkdə olan suyun o nəcisə dəydiyi bilinirsə, nəcisdir.

Məsələ: 40. Nəcis olan bir yerə yağış yağarsa, pak olar. Əgər yağış suyu yerdə axmağa başlayıb, yağmağa davam etdiyi halda, tavanın altındakı nəcis yerə yetişirsə, oranı da pak edər.

Məsələ: 41. Nəcis torpaq yağışın yağması ilə palçıq olarsa, pak olur.

Məsələ: 42. Bir yerdə toplanmış yağış suyu, kürr miqdarından az olsa belə, yağış yağdığı zaman nəcis bir şey onun içərisində yuyularsa, o su nəcasətin iyi, rəng və ya dadını almazsa, nəcis şey pak olar.

Məsələ: 43. Nəcis bir yer üzərində sərili olan pak bir xalçanın üzərinə yağış yağsa və yağış yağmağa davam etdiyi halda xalçadan yerə keçərsə, xalça nəcis olmaz. Həmin yer isə nəcisdən paklanar.

nəticəsində iyi, rəng və ya dadı dəyişən bir su, əgər kürr və ya axar suya bitişərsə, yaxud üzərinə yağış yağsa və ya külək yağışı ona çiləyərsə və yaxud yağış suyu yağış yağa-yağa navalçadan onun üzərinə tökülərsə və bu halların hamısında onun dəyişikliyi yox olarsa, həmən su pak olar. Amma gərək, yağış suyu kürr və ya axar su ilə qarışsın.

Məsələ: 54. Nəcis bir şeyi kürr və ya axar su içərisində yusalar, onun pak olduğu yuyulmadan sonra ondan tökülən su pakdır.

Məsələ: 55. Pak olan bir suyun, sonra nəcis olub-olmadığı bilinməzsə, pakdır. Nəcis olan bir suyun da pak olub-olmadığı bilinməzsə, nəcisdir.

Məsələ: 56. İt, donuz və kafirin yeməyindən qalan artığ nəcis və onun yeyilməsi haramdır. Amma əti haram olan heyvanların artığı pak, yeyilməsi isə məkruhdur; pişiyin artığı isə istisnadır. Möminin artığında isə şəfa var.

budur ki, sidik və ğaitin məxrəci yuyularkən üz və arxa, qibləyə tərəf olmasın.

Məsələ: 62. Əgər insan, naməhrəm bir adamın onu görməməsi üçün, ön və ya arxa tərəfini qibləyə çevirəcək şəkildə oturmağa məcburdursa mümkün olan halda arxası qibləyə oturmalıdır. Həmçinin, əgər başqa səbəblər üzündən də üzü, yaxud arxası qibləyə oturmağa məcbur olsa, daha üstün nəzər budur ki, mümkün olan halda arxası qibləyə oturmalıdır.

Məsələ: 63. Ehtiyat-vacibə görə, uşağı təxəlli halında üzü, yaxud arxası qibləyə oturtmasınlar. Amma uşağın özü otursa, qarşısını almaq vacib deyil.

Məsələ: 64. Dörd yerdə təxəlli etmək haramdır:

1. Sahibi icazə verməyən bağlı küçələrdə (dalanlarda) və bundan başqa, camaatın əziyyətinə səbəb olacaq küçələrdə və yollarda;

2. Təxəlliyə icazə verilməyən mülkdə.

3. Xüsusi şəxslər üçün vəqf olan yerlərdə, məsələn, bəzi mədrəsələrdə.

4. Möminin qəbri üzərində ona hörmətsizlik olarsa; Hətta əgər ehtiramsızlıq olmasa da, haramdır; amma əgər yer əsli mübah yerlərdən olsa haram olmaz. Həmçinin bir din və məzhəb müqəddəslərinin hörmətinin aradan getməsinə səbəb olsa, haramdır.

Məsələ: 65. Üç halda ğaitin çıxış yeri, yalnız su ilə pak edilir:

1-Qaitlə birlikdə başqa nəcasət (qan kimi) çölə gələrsə.

2-Kənardan bir nəcasət ğaitin məxrəcinə dəymişdirsə. Qadınlarda bövlün ğait məxrəcinə yetişməsi istisnadır.

3-Məxrəcin ətrafı adi miqdardan artıq bulaşmışdırsa.

Bu üç haldan başqa qalan hallarda, məxrəc su ilə yuyula bildiyi kimi, qarşıda göstəriləcəyi qaydada, parça, daş və bunlara bənzər şeylərlə də paklana bilər, amma su ilə yuyulması daha yaxşıdır.

Məsələ: 66. Bövlün məxrəci sudan başqa şeylə paklanmır. Əgər bövl aradan getdikdən sonra kürr və axar su ilə bir dəfə

səh: 16

yuyulsa, kifayətdir. Amma az su ilə gərək iki dəfə yuyulsun.

Məsələ: 67. Ğaitin məxrəci su ilə yuyulduğu təqdirdə, orada ğait qalmamalıdır. Amma rənginin və iyinin qalmasında heç bir maneə yoxdur. Birinci dəfə yuyulduqda onda ğaitdən bir zərrə belə qalmasa, ikinci dəfə yuyulmasına ehtiyac yoxdur.

Məsələ: 68. Ğaitin məxrəci quru və pak olan daş, kəsək, bez parçası və buna bənzər şeylərlə paklana bilər, hətta məxrəcə təsir etməyəcək şəkildə azacıq rütubətli olsa belə, heç bir maneəsi yoxdur. Amma ehtiyat-vacib budur ki, birinci və ya ikinci dəfəyə pak olmasına baxmayaraq, üç dəfədən az olmasın

Məsələ: 69. Ehtiyat-vacibə əsasən, qaitin təmizləndiyi daş ya parça, üç tikə olsun. Əgər üç tikə ilə nəcis aradan getməsə, nəcisin aradan getməsinə qədər daşları artırılmalıdır. Lakin gözlə görünməyən kiçik zərrələrin qalmasının eybi yoxdur.

Məsələ: 70. Allah və Peyğəmbərin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) adları yazılmış kağız kimi, ehtiram göstərilməsi vacib olan şeylərlə ğaitin məxrəcini paklamaq haramdır. Sümük və təzəklə də ğait məxrəcini paklamaq olmaz. Çünki sümük və təzəklə paklanması çətindir. Əgər bir şəxs bunlarla ğayitin məxrəcini təmizləsə günah etmişdir.

Məsələ: 71. Məxrəcini paklayıb paklamadığında şəkk edən bir şəxs adətən sidik və ğaitdən sonra dərhal özünü pak edirmişsə də, yenidən paklaması lazımdır.

Məsələ: 72. Əgər namazdan sonra bir şəxs namazdan əvvəl övrətinin məxrəcini paklayıb-paklamadığında şəkk edərsə, qıldığı namaz səhihdir. Amma sonrakı namazlar üçün paklaması lazımdır.

budur ki, əgər sidik kəsildikdən sonra, ğaitin məxrəci nəcis olmuşdursa, əvvəlcə onu pak etməli, sonra üç dəfə sol əlin orta barmağı ilə ğaitin məxrəcindən alətin kökünə qədər çəkməli və daha sonra baş barmağı alətin üzərinə və onun yanındakı barmağı da alətin altına qoyaraq, aləti sünnət olunan yerə qədər üç dəfə çəkməlidir. Sonra isə alətin başını üç dəfə sıxmalıdır.

Məsələ: 74. Bəzən şəhvət hissinin təhrik olunmasından sonra insandan gələn «məzi» adlanan su, pakdır. Həmçinin, mənidən sonra gələn «vəzi» adlanan və bəzən sidikdən sonra gəlib «vədi» adlanan su da əgər bövl və məni ona qatışmayıbsa pakdır. Belə ki, əgər insan bövl etdikdən sonra istibra etsə və sonra ondan bir su gəldiyi zaman sidik və ya bu üç sudan biri olmasında şəkk edərsə, pakdır.

Məsələ: 75. Əgər insan istibra edib-etməməsinə dair şəkk edirsə və ondan bir nəm xaric olursa, onun pak və ya nəcis olmasını bilmirsə, nəcisdir və dəstəmaz alıbsa batildir. Amma etdiyi istibranın səhih olub-olmadığında şəkk edirsə və bu zaman ondan nəm gəlirsə və bunun pak olub-olmadığını bilmirsə, pak sayılır və dəstəmazı batil deyil.

Məsələ: 76. İstibra etməyən şəxs, əgər bövl etdiyi vaxtdan bir müddət keçəndən sonra məcrada sidiyin qalmamasına arxayın olsa və sonra bir nəm görüb onun pak olub-olmamasında şəkk edərsə, o nəm pakdır. Dəstəmazı da batil etmir.

Məsələ: 77. Əgər insan sidikdən sonra istibra edib dəstəmaz alsa və dəstəmazdan sonra özündə sidik, və ya məni olması ona məlum olan bir nəmlik müşahidə edərsə, bu halda ehtiyata əsasən qüsl edib dəstəmaz alması vacibdir. Amma dəstəmaz almamışdırsa, yalnız dəstəmaz alması kifayətdir.

Məsələ: 78. Qadın üçün bövlün istibrası yoxdur. Əgər özündə nəmlik görərsə və bu nəmliyin sidik olub-olmamasına şəkk edərsə, pakdır. Həmin rütubət qüslü və dəstəmazı da batil etməz.

səh: 18

5. Qan.

6. İt.

7. Donuz.

8. Kafir.

9. Şərab.

10. Piyvə.

11. Haramdan cünub olanın təri.

12. Nəcis yeyən heyvanın təri.

kimi, ruhu olmayan hissələri pakdır.

Məsələ: 91. İnsanın və ya sıçrayan qanı olan bir heyvanın bədənindən diri ikən, ət və ya ruhu olan başqa bir şey qoparılsa, o şey nəcisdir.

Məsələ: 92. İnsan dodağının və başqa bədən üzvlərinin kiçik dərilərinin, düşmə vaxtı çatanda qoparsa, pakdır. Lakin qopub düşmək vaxtı çatmadan qoparılmış dəridən, ehtiyat-vacibə görə, çəkinmək lazımdır.

Məsələ: 93. Toyuğun qarnından çıxarılan yumurta qabığı bərkiməmiş olsa belə, pakdır. Amma gərək zahiri suya çəkilsin.

Məsələ: 94. Əgər quzu və ya çəpiş, ot yeyən olmamışdan qabaq ölsə, onun qursağında olan pendir mayası, pakdır. Amma onun zahiri gərək suya çəkilsin.

Məsələ: 95. İnsan xarici ölkələrdən gətirilən maye dərmanlar, ətir, krem, yağ və sabunun nəcis olduğuna əmin olmazsa, pakdır.

Məsələ: 96. Müsəlman bazarında satılan ət, piy və dəri pakdır; Həmçinin, bunlardan biri müsəlmanın əlində olsa, eyni qada ilə. Amma heyvanın şəriət qayda-qanunu ilə kəsilib-kəslməməsini araşdırmayan bir müsəlmanın kafirdən aldığını bilsə, pakdır. Əgər şəriət qayda-qanunu ilə kəslməməsini bilsə nəcisdir.

onun üzərindəki nazik pərdə parçalanmamışsa, onun ağı pakdır.

Məsələ: 100. Bəzən süd sağılarkən görünən qan nəcisdir və südü də nəcis edir.

Məsələ: 101. Dişlərin arasından gələn qan, əgər ağızın suyu ilə qarışması nəticəsində aradan gedirsə, pak udulması isə icazəlidir.

Məsələ: 102. Əzilmə nəticəsində dırnaq və ya dəri altında ölən qan, qan deyilməyəcək bir formaya gəlmişdirsə, pakdır. Amma əgər, ona qan deyilərsə, xaricə çıxarsa, nəcisdir. Bu halda dırnaq və ya dəri deşilmişdirsə, qan bədənin zahirindən bir hissə hesab olunursa, dəstəmaz və ya qüsl almaq üçün, o qanı xaricə çıxararaq oranı paklamaq əziyyətlidirsə, təyəmmüm etməlidir.

Məsələ: 103. Əgər insan, dəri altında ölü qan toplandığını və ya əzilmə nəticəsində ətin o hala gəldiyini bilməzsə, pakdır.

Məsələ: 104. Xörək qaynayan zaman içinə bir zərrə qan düşsə, xörək və onun qabı nəcis olur. Qaynamaq, hərarət və od, paklayıcı deyil.

Məsələ: 105. Sağalmaqda olan yaranın ətrafında olan sarı rəngli suyun qanla qarışması məlum olmasa, pakdır.

nəticələnsin, yaxud da onunla nəticələnməsin. Əgər inkar etdiyi şeyin, dinin zəruri məsələlərindən olduğunu bilməsə, ehtiyata görə, ondan qorunmaq lazımdır.

Məsələ: 108. Kafirin bütün bədəni, hətta dırnaq, tük və rütubəti də nəcisdir.

Məsələ: 109. Əgər həddi-büluğa çatmamış uşağın atası, anası, babası və nənəsi kafir olarsa, nəcisdir. Amma əgər yaxşı ilə pisi seçməyən uşağın ata, ana, baba, və nənəsindən biri müsəlman olarsa o uşaq pakdır. Amma yaxşı ilə pisi seçən uşaq kafir olduğunu bildirsə işkallıdır.

Məsələ: 110. Müsəlman olub-olmadığı bilinməyən və müsəlman olduğuna dəlil olacaq bir nişanə də olmayan şəxs pakdır. Lakin müsəlmanların sair hökmləri ona aid edilmir; məsələn: müsəlman qadınla evlənə, yaxud müsəlmanların qəbiristanlığında dəfn oluna bilməz.

Məsələ: 111. Əgər müsəlman şəxs, on iki İmamlardan (ələyhimus-səlam) birinə nalayiq söz desə və ya düşmənlik etsə nəcisdir. Həmçinin ğulat, navasib və mücəssəmələr əgər öz dinlərinə israrlı olsalar nəcisdirlər.

Məsələ: 115. Xurma, mövüc və kişmiş, və onların suyu qaynasa ehtiyata əsasən yeyilməsi haram, özləri isə pakdır. Baxmayaraq ki, ehtiyat qeyri lazım budur ki, onlardan çəkinsin. Xurma, mövüc və kişmiş, əgər yağda bişsələr yeyilməsinin eybi yoxdur. Əgər mövüc və kişmişin qaynamasına yəqin etsə yeyilməsi haramdır. Onun əlaməti budur ki, su qaynayarkən onların daxilinə keçir və onları çartladır (paralayır).

haram yolla cünub olsa, ehtiyat-vacibə görə, öz tərindən çəkinsin.

Məsələ: 121. Ehtiyat-vacib budur ki, nəcasət yeyən dəvənin tərindən çəkinilsin.

olub-olmamasında şəkk edərsə, nəcisdir. Əgər əvvəlcədən pak olan bir şeyin sonradan nəcis olub-olmaması barədə şəkk edərsə, pakdır. Onun nəcis və ya pak olmamasını başa düşmək imkanı olsa belə, axtarış lazım deyildir.

Məsələ: 125. Hər ikisindən istifadə etdiyi iki qab, yaxud iki paltardan birinin nəcis olmasını bilsə, amma müəyyən şəkildə hansının nəcis olmasını bilməsə, gərək hər ikisindən çəkinsin. Amma öz libasının, yaxud ümumiyyətlə istifadə etmədiyi və başqasının olan paltarın nəcis olması barəsində şəkk etsə, (ixtiyarında olarsa) ehtiyat-lazıma əsasən öz paltarından çəkinsin.

Məsələ: 130. Şirə, yağ və buna bənzər şeylərdən, bir az götürüldükdə, yeri boş qalmayacaq qədər axıcıdırsa onun bir nöqtəsi nəcis olduğu halda, hamısı nəcis olur. Amma əgər ondan bir az götürüldüyü zaman yeri boş qalacaq şəkildə qatı olsa və sonradan dolursa, bu halda yalnız nəcisin dəydiyi yer nəcis olur. Buna görə əgər siçanın füzləsi ona düşərsə, sadəcə onun düşdüyü yer nəcis, qalan hissəsi isə pakdır.

Məsələ: 131. Milçək və ya ona bənzər həşərat yaş olan nəcis bir şeyin üzərinə qonduqdan sonra, uçub yenə yaş olan pak bir şeyin üzərinə qonarsa, insan da onun özü ilə birlikdə nəcasət daşıdığını bilsə, o pak şey də nəcis olur. Əgər bilməsə, pakdır.

Məsələ: 132. Bədənin tərləmiş olan bir yeri nəcis olduğu halda, tər oradan bədənin ayrı hissələrinə yayılarsa, tərin yayıldığı yerlər nəcis olar. Əgər tər başqa bir yerə yayılmazsa, bədənin digər hissələri pakdır.

Məsələ: 133. Burun və boğazdan gələn qatı bəlğəmin içində qan varsa, qan olan hissələri nəcis, digər hissələri isə pakdır. Buna görə əgər bu bəlğəm ağızın və burunun xaricinə dəyərsə, bəlğəmin nəcis hissələrinin toxunduğuna yəqin edilən yerlər nəcis, şəkk edilən yerlər isə pakdır.

Məsələ: 134. Altı dəlik olan aftafanı nəcis bir yer üzərinə qoysalar, əgər aftafanın suyu sızarsa və onun altında aftafadakı su ilə bir sayılacaq şəkildə su toplanırsa, aftafanın suyu nəcis olur. Amma əgər aftafanın suyu təzyiqlə axmaya davam edərsə, nəcis olmaz.

Məsələ: 135. Bədənə daxil olaraq nəcasətə dəyən bir şey, bayıra çıxdıqdan sonra nəcasətə bulaşıq olmazsa pakdır. Buna görə ğait məxrəcinə daxil edilən imalə aləti və ya onun suyu və yaxud bədənə batan iynə, bıçaq və buna bənzər şeylər, xaricə çıxdıqdan sonra nəcasətə bulaşıq olmazsa, nəcis deyildir. Həmçinin içəridə qana dəyən ağız suyu və burun suyu, bayıra çıxdıqdan sonra qana bulaşıq olmadığı halda, eyni hökmü daşıyır.

səh: 27

yoxdur.

Məsələ: 144. İnsan, birisinin nəcis bir şeyi yediyini və ya nəcis libasla namaz qıldığını görsə, ona deməsi lazım deyil.

Məsələ: 145. Əgər evinin və ya xalçasının bir yeri nəcis olan bir şəxs, onun evinə girən şəxslərin bədən, libas və ya başqa bir şeylərinin rütubətli olaraq o nəcis yerə dəydiyini görsə, onda onun özü buna səbəb olmuşsa, əvvəlki məsələdə açıqlanan iki şərtlə məsələni onlara deməlidir.

Məsələ: 146. Əgər ev sahibi yemək yiyərkən yeməyin nəcis olduğunu başa düşsə, qeyd etdiyimiz ikinci şərtlə gərək qonaqlara desin. Amma qonaqlardan biri başa düşsə, sair qonaqlara xəbər verməsi lazım deyil. Əgər, demədiyi təqdirdə onlarla ünsiyyəti nəticəsində özü də nəcisə bulanacaqsa, gərək qonaqlara desin.

Məsələ: 147. Bir şəxsin ariyə götürdüyü şey nəcis olsa, mal sahibi, həmin şeyi, şərti paklıq olan işdə istifadə edəcəksə və ondan istifadə etməyin, caiz olmasının şərti, onun həqiqi təharətli olmasındadırsa; (məsələn: yeyilməlilər yaxud qüsl və dəstəmaz suyu kimi,) onun nəcis olmasını ehtiyati-vacibə əsasən ona deməlidir.

Məsələ: 148. Əgər uşaq, bir şeyin nəcis olduğunu və ya nəcis bir şeyi yuduğunu söyləyərsə, sözündən xatircəmlik hasil olmayan təqdirdə sözü qəbul edilməməlidir. Amma təklif yaşına yaxın olan uşaq bir şeyi yuduğunu söyləyərsə, onun sözü qəbul edilməlidir. Həmçinin bir şeyin nəcis olduğunu söyləyərsə yenə də hökm eynidir.

4. İstihalə (bir haldan başqa hala keçmə.)

5. Üzüm suyunun üçdə iksinin azalması.

6. İntiqal (bir yerdən başqa yerə nəql olunma.)

7. İslam.

8. Təbəiyyət.

9. Nəcasətin eyninin aradan qaldırılması.

10. Nəcasət yeyən heyvanın istibrası.

11. Müsəlmanın qaib olması.

12. İnqilab.

Bunların hökmləri sonrakı məsələlərdə müfəssəl şəkildə gələcəkdir.

yaxud da qəlil su ilə iki dəfə yusun. Həmçinin, itin ağzının suyu tökülən qabı da, eyni qayda ilə.

Məsələ: 152. Əgər itin ağzını vurduğu qabın ağzı dar olsa və onu torpaqla sürtmək mümkün olmasa, bir çubuğa parça dolayıb onun vasitəsi ilə o qaba sürtsünlər. Belə olduğu halda da keçən məsələdə deyildiyi kimi, torpaq sürtülsün. Əgər bu mümkün deyilsə, gərək torpağı onun içinə töküb, torpaq, qabın hər tərəfinə dəyəcək tərzdə möhkəm hərəkət etdirsinlər.

Məsələ: 153. Donuzun yaladığı və ya maye içdiyi qab gərək qəlil su ilə yeddi dəfə, kür və axar su ilə isə bir dəfə yuyulsun. Onu torpaq ilə sürtmək lazım deyil. Baxmayaraq ki, ehtiyat-müstəhəb budur ki, torpaqla sürtülsün.

Məsələ: 154. Əgər şərab vasitəsilə nəcis olmuş qabı qəlil su ilə suya çəkmək istəsələr daha üstün nəzərə əsasən üç dəfə yuyulmasına baxmayaraq müstəhəbdir yeddi dəfə yuyulsun.

Məsələ: 155. Nəcis palçıqdan hazırlanmış və ya nəcis su, hopmuş kuzə əgər axar su və ya kürr suya buraxılarsa, suyun dəydiyi hər yer pak olur. Onun içini də paklamaq istəsələr, kürr və ya axar suda su hər tərəfinə dəyincəyə qədər qalmalıdır.

Məsələ: 156. Nəcis olmuş qabı, az su ilə iki cür yumaq olar:

1-ci budur ki, qabı üç dəfə doldurub-boşaltsınlar.

2-ci budur ki, üç dəfə onun içinə bir miqdar su töksünlər və hər dəfədə suyu bütün nəcis yerlərinə çatacaq şəkildə onun içində hərəkət etdirsinlər, sonra isə suyu boşaltsınlar.

Məsələ: 157. Böyük qab (boyük mis qazan və küp kimi) nəcis olsa və onu üç dəfə su ilə doldurub boşaltsalar, paklanar. Həmçinin üç dəfə ona yuxarıdan su töksələr, onun hər tərəfinə su dəysə və hər dəfə də onun dibində yığılan suyu çölə töksələr, paklanar. Ehtiyat-vacib budur ki, o böyük qabın içində yığılan suyu çölə tökmək üçün istifadə olunan qabı və öz əlini nəcis olarsa hər dəfə suya çəksin.

Məsələ: 158. Əgər nəcis mis və ona bənzər şeyləri əridib sonra suya çəksələr, onun zahiri pak olur.

səh: 31

Məsələ: 159. İdrarla nəcis olmuş təndirə əgər iki dəfə onu bütünlükdə əhatə edəcək şəkildə yuxarıdan su töksələr pak olur. Əgər idrardan başqası ilə nəcis olarsa, nəcisi ondan kənarlaşdırdıqdan sonra deyilən qayda ilə bir dəfə ona su töksələr kifayətdir. Daha yaxşıdır ki, onun dibində tökülən suların yığılması üçün çala qazsınlar və onda yığılan suları çölə çıxardsınlar. Sonra da çalanı, pak torpaq ilə doldursunlar.

Məsələ: 160. Nəcis bir şey, (nəcis olan yerlərin hər tərəfinə su çatacaq şəkildə), kürr və axar suya bir dəfə salınarsa, pak olar. Xalça, paltar və buna bənzər şeyləri sıxmaq, tapdalamaq lazım deyil.

Məsələ: 161. Sidik ilə nəcis olan bir şeyi az su ilə yumaq istəsələr, əgər bir dəfə üzərinə su tökülüb ondan su ayrıldıqdan sonra, o şeydə sidik qalmazsa, pak olur. Amma paltar və bədənin pak olmaları üçün gərək onların üzərinə iki dəfə su töksünlər. Ancaq libas, xalça və bunlara bənzər şeylər az su ilə yuyulduğu təqdirdə, ğüsalənin çıxması üçün sıxılması lazımdır. (Ğüsalə, yuyulan bir şeydən, yuyulduğu zaman və ya ondan sonra, öz-özünə və ya sıxılmaq nəticəsində, adi şəkildə ayrılan suya deyilir).

Məsələ: 162. Yemək yeməyə başlamamış, südəmər oğlan və uşağının bövlü ilə nəcis olan bir şeyin üzərinə, nəcis yerlərin hər tərəfinə yetişəcək şəkildə bir dəfə su tökülsə, pak olar. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, ikinci dəfə də üzərinə su töksünlər. Libas və xalça kimi şeyləri sıxmaq lazım deyil.

Məsələ: 163. Sidikdən digər bir nəcisə bulaşan şeyin üzərinə, nəcis aradan aparıldıqdan sonra bir dəfə az su tökülərsə, su ondan axıb ayrıldıqdan sonra pak olar. Amma paltar və buna bənzər şeyləri sıxaraq ğüsaləsini çıxarmaq lazımdır.

Məsələ: 164. Əgər iplə toxunmuş həsir nəcis olsa və onu kürr, yaxud axar suya batırsalar, nəcasətin eyni aradan gedəndən sonra pak olar. Əgər bövl ilə nəcis olsa, onu qəlil su ilə yumaq istəsələr gərək mümkün olan hər şəkildə; ayaqlamaqla da olsa belə, onu iki dəfə sıxsınlar ki, hər dəfədə onun ğüsaləsi çıxsın. Amma bövldən

səh: 32

başqa bir şeylə nəcis olarsa, bir dəfə sıxmaq kifayətdir.

Məsələ: 165. Əgər buğda, düyü, və buna bənzər şeylər nəcis olarsa, batinlərinin pak olması işkallıdır. Əgər kür və axar su nəcis dəydiyi miqdarda ona təsir edərsəpak edər. Amma az su ilə pak olmasını demək işkallıdır.

Məsələ: 166. Əgər insan nəcis suyun sabunun batininə keçib-keçməməsində şəkk etsə, batini pakdır.

Məsələ: 167. Əgər düyü, ət və bunlara bənzər şeylərin zahiri nəcis olsa onları pak bir qaba qoyaraq, üzərinə bir dəfə su töküb boşaltsalar, pak olar. Amma nəcis bir qaba qoyarlarsa, bu işi üç dəfə təkrarlamaq lazımdır. Bu zaman qab da pak olur. Əgər libas və buna bənzər sıxılması lazım olan bir şeyi qabın içərisində yumaq istərsələr, üzərinə su töküldüyü hər dəfəsində sıxılmalı və qabı əyərək içərisində cəm olan ğüsaləsini tökməlidirlər.

Məsələ: 168. Lil və buna bənzər bir rənglə boyanmış olan nəcis libası, kürr və ya axar suya batırsalar və su libasın rəngilə muzaf halını almazdan qabaq onun hər tərəfinə yetişərsə, libası sıxanda müzaf və rəngli suyun çıxmasına baxmayaraq o libas pak olur.

Məsələ: 169. Paltarı kürr və ya axar suda yuduqdan sonra onun üzərində su yosunu olduğu görünsə və onun, suyun paltarın içinə keçməsinə mane olduğu ehtimal olunmazsa, o paltar pakdır.

Məsələ: 170. Əgər libas və buna bənzər şeyləri yuduqdan sonra üzərində palçıq və ya sabun parçası olduğu görünsə, (onun, suyun libasa yetişməsinə mane olduğu ehtimalını verməsələr,) o libas pakdır. Amma nəcis su palçığın və ya sabunun içinə işləmişdirsə, onların zahiri pak, daxili isə nəcisdir. Bu o haldadır ki, pak su onların daxilinə keçəməsin. Əgər pak su onların daxilinə keçərsə pakdır.

Məsələ: 171. Nəcis bir şeydən, nə qədər ki, nəcasətin eyni aradan qaldırılmayıb, pak olmaz. Amma nəcasətin rəngi və ya iyi o şeydə qalsa eybi yoxdur. Deməli, əgər qanı paltardan təmizləyib suya çəkdikdən sonra qanın rəngi o paltarda qalsa paltar pakdır.

Məsələ: 172. Əgər bədənin nəcasətini kürr, yaxud axar suda

səh: 33

aradan qaldırıb təmizləsələr, bədən pak olur və sudan çölə çıxıb, yenidən suya girmək lazım deyil.

Məsələ: 173. Dişlərin arasında qalan nəcis yemək, ağıza su alınıb çalxalanaraq nəcis yeməyin hər tərəfinə çatdırılsa, pak olar.

Məsələ: 174. Əgər baş və üzün tükü çox olsa və az su ilə suya çəksələr, ehtiyata əsasən onun ğüsaləsini çıxartmaq üçün, gərək sıxsınlar.

Məsələ: 175. Bədən və ya paltarın bir yeri az su ilə yuyulduqda, o yerə bitişik olub, yuyulma zamanı suyun adətən çatdığı yerlər də nəcis yerin pak olması ilə pak olar. Yəni nəcis yerin ətrafını ayrıca yumaq lazım deyil. Əksinə nəcis yer və onun ətrafı suya çəkilərkən birlikdə pak olurlar. Həmçinin nəcis bir şeyin yanına pak bir şey qoyub və hər ikisinin üzərinə su töküldükdə də hökm eynidir. Buna görə nəcis bir barmağı yumaq üçün barmaqların hamısının üzərinə su tökülsə, nəcis və pak su onların hamısına yetişsə, nəcis olan barmaq pak olduğu zaman o biri barmaqlar da pak olur.

Məsələ: 176. Nəcis olan ət və quyruq digər şeylər kimi yuyulur. Suyun daxilinə keçməsinə maneə olmayacaq miqdarda, az yağlı olan bədən, qab və libas da eyni hökmü daşıyır.

Məsələ: 177. Nəcis olan bədən və ya qab, sonradan suyun yetişməsinə mane olacaq bir şəkildə yağlansa, o bədən və ya qabı suya çəkmək istədikləri zaman, suyun qabın səthinə yetişməsi üçün yağın aradan aparılması lazımdır.

Məsələ: 178. Üzərində nəcasətin eyni olmayan nəcis şey, kürr suya birləşmiş olan krantın altında bir dəfə yuyulsa, pak olar. Həmçinin, əgər nəcasətin eynini krantın altında və ya başqa bir vasitə ilə aradan qaldırılsa və o şeydən axan su nəcasətin iyini və ya rəngini, yaxud da, dadını özünə götürmədiyi halda, üzərində nəcasətin eyni olan qab da, krant suyu ilə pak olar. Amma, həmin nəcis şeydən axan su, nəcasətin iyini və ya dadını yaxud da rəngini özünə götürmüş olsa, gərək krantın suyu onun üzərinə o qədər axsın ki, nəcasətin iyi və ya rəngi, yaxud da dadı, ondan

səh: 34

ayrılan suda olmasın.

Məsələ: 179. Əgər bir şeyi suya çəkib pak olmasını yəqin etdikdən sonra nəcasətin eyninin ondan ayrılıb-ayrılmamasında şəkk etsə, yuyulduğu zaman nəcasətin kənar olmasına diqqət yetirdiyi təqdirdə o şey pakdır.

Məsələ: 180. Üzərində su axa bilməyən və ya ondan parça və ya sair şeylə olsa belə

suyun ayrılması mümkün olmayan torpaq nəcis olarsa, qəlil su ilə pak olmaz. Amma üstü çınqıllı və qumlu olan torpaq, su onun üstünə töküləndə ondan ayrılıb quma və çınqıla batdığına görə, qəlil su ilə pak olur. Amma, çınqılların altı nəcis qalır.

Məsələ: 181. Suyun batmadığı daş, kərpic döşənən yerlər, həmçinin bərk torpaq, nəcis olsa, qəlil su ilə pak olur. Amma, bu halda onun üzərinə o qədər su tökülməlidir ki, axmağa başlasın. Əgər onun üstünə tökülən su bir dəlikdən axıb çölə çıxsa, torpağ bütünlüklə pak olur. Amma axıb çölə çıxmasa, o suyun yığıldığı yer nəcis qalır. Oranı paklamaq üçün, gərək hər vasitə ilə mümkün olsa (pak qab ya pak parça kimi) ğüsaləsin çəksinlər. Onun pak olması üçün bir çala qazmaqla olsa belə, su çalaya yığılsın, sonra oranın suyunu çölə çəksinlər. Sonra həmin çalanın pak torpaq ilə doldursunlar.

Məsələ: 182. Duz daşı və buna bənzər şeylərin zahiri nəcis olsa, az su ilə də pak olur.

Məsələ: 183. Ərimiş nəcis şəkərdən hazırlanan qənd, kürr və ya axar suya qoyulmaqla pak olmaz.

eyni nəcis və ya nəcis olmuş palçıq kimi sonradan nəcis olan şey, yol yerimək və ya ayağı sürtməklə aradan qaldırılmalıdır; əgər nəcasət qabaqcadan aradan qaldırılarsa, ehtiyat-lazıma əsasən ayaq və ayaqqabının altı yol getmək və ya yerə sürtməklə pak olmaz. Həmçinin yer ya torpaq olmalı, ya da daş, kərpic və ya bunlara bənzər şeylərlə döşənmiş olmalıdır. Xalça, həsir və çəmənlik üzərində yol getməklə nəcis olmuş ayağın və ya ayaqqabının altı pak olmaz.

Məsələ: 185. Nəcis ayaq və ayaqqabının altının, asfalt və ya ağacla döşənmiş yer üzərində yeriməklə pak olması işkallıdır.

Məsələ: 186. Ayağın və ayaqqabının altında olan nəcasət on beş addımdan az yol getməklə və ya yerə sürtməklə aradan aparılsa belə, ayaq və ya ayaqqabının pak olması üçün, on beş addım və ya daha artıq yol getmək daha yaxşıdır.

Məsələ: 187. Ayağın və ayaqqabının altının nəcisinin yaş olması lazım deyil; əgər quru da olsa, yol getməklə paklanır.

Məsələ: 188. Nəcis olan ayağın və ayaqqabının altı, yol getməklə paklandıqdan sonra, adətən onun ətrafından palçığa bulaşan tərəfləri də pak olur.

Məsələ: 189. Əlləri və dizləri üzərində yeriyən şəxs, əl və ya dizləri nəcis olsa, onların yol getməklə pak olmaları işkallıdır. Həmçinin çəliyin, süni ayağın altı, heyvanların nalı, avtomobilin, faytonun təkərləri və buna bənzər şeylər də eyni hökmü daşıyır.

Məsələ: 190. Yol getdikdən sonra, ayağın və ya ayaqqabının altında nəcasətin gözlə görünməyən zərrəciklərinin, yaxud iyinin və ya rənginin qalmasının eybi yoxdur. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, bunların da qalmamaları üçün bir qədər yol getmək lazımdır.

Məsələ: 191. Ayaqqabınin içi və ayağın altının yerə dəyməyən hissəsi, yol getməklə pak olmur. Corabın altının yol getməklə paklanması işkallıdır.

səh: 36

onun nəminin günəş vasitəsilə quruyub-qurumamasında şəkk etsə, o torpaq nəcisdir. Həmçinin, əgər insan günəşin saçmasından qabaq nəcasətin eyninin aradan qalxıb-qalxmamasında, yaxud günəşin ona saçmasının qabağını alacaq maneənin olıb-olmamasında şəkk etsə, (o torpaq nəcisdir).

Məsələ: 195. Əgər günəşin şüası, nəcis divarın bir tərəfinə düşsə, onun düşmədiyi digər tərəfi pak olmur.

Məsələ: 200. Əgər üzüm suyunun iki hissəsi qaynamadan azalarsa, qalanı qaynadığı halda pak, içilməsi isə ehtiyata əsasən haramdır.

Məsələ: 201. Üzüm suyunun qaynayıb-qaynamaması məlum olmasa halaldır.

Məsələ: 202. Əgər misal üçün, bir qora salxımında bir-iki üzüm giləsi olsa, o salxımdan alınan suya qora deyilərsə və üzümün şirinliyindən onda əlamət qalmadığı halda qaynayarsa, pak və yeyilməsi halaldır.

Məsələ: 203. Əgər bir gilə üzüm ocaqda qaynayan bir şeyə düşüb qaynayarsa, yeyilməsinin haram olmasına baxmayaraq pakdır.

Məsələ: 204. Əgər bir neçə qabda şirə bişirmək istəsələr, kəfgiri, qaynanmış qazanlara salmağın eybi yoxdur.

Məsələ: 205. Qora, yaxud üzüm olması məlum olmayan giləmeyvə qaynasa, haram olmaz.

olub-olmaması deyilidiyi məlum olmasa, nəcisdir.

o yeri suya çəksinlər. Amma üzüm suyu qaynayan qazan və onu qaynatmaq üçün istufadə olunan kəfgir və onun kimi şeylər, üzüm suyunun üçdə ikisi azaldıqdan sonra, onu nəcis hesab etsək pak olur. Amma qeyd olundu ki, bütün hallarda pakdır.

Məsələ: 214. Üzərində meyyit yuyulan taxta və ya daş, meyyitin övrət yerinə örtülən parça və meyyitə qüsl verənin əli, meyyitlə yuyulan hər bir şey meyyitin qüslü sona çatdıqdan sonra pak olur.

Məsələ: 215. Əgər bir şəxs əli ilə bir şeyi yuyarsa, o şey pak olduqdan sonra onunla birlikdə yuyulan əli də pak olur.

Məsələ: 216. Paltar və buna bənzər şeylər az su ilə yuyulsa, normal həddə sıxılıb onun yuyulduğu suyu çıxardıqdan sonra, o libasda qalan su pakdır.

Məsələ: 217. Az su ilə yuyulan nəcis qabın paklanması üçün onun üzərinə tökülən suyun ayrılmasından sonra, onun üzərində qalan su damlaları pakdır.

Məsələ: 221. Əgər nəcis toz və ya torpaq quru libas, xalça və buna bənzər şeylərə qonsa silkələdikdə toz və torpaq tökülürsə, o pakdır.

məqsədi ilə yuyarsa onun düzgün şəkildə suya çəkib-çəkməməsi bilinməsə də, o şey pakdır.

Məsələ: 225. İnsanın libasını yumağı öz boynuna götürən (bu işə vəkil olan) bir şəxs, onu yuduğunu söyləyərsə və onun sözündən insana xatircəmlik gələrsə, o libas pakdır.

Məsələ: 226. Əgər insanda, nəcis bir şeyi yuyarkən onun pak edildiyinə yəqin etmədiyi bir hal vəsvaslıq halı varsa, camaatın yuduğu normal şəkildə yuyarsa kifayət edər.

Məsələ: 232. Qızıl və gümüş qablarda yeyib-içmək haramdır. Amma otağı zinətləndirmək, yığıb saxlamaq və s. məqsədilə o qablardan bəhrələnmək, haram deyil. Buna baxmayaraq ehtiyat-müstəhəb budur ki, bu iş tərk edilsin. Onları sındırmaq (qab şəklindən çıxarmaq) vacib deyil, ehtiyat-müstəhəbdir.

Məsələ: 233. Qızıl, gümüş qablar düzəltmək və onların düzəldilməsindən alınan muzd haram deyil, ehtiyat-müstəhəb budur ki, almasın.

Məsələ: 234. Qızıl və gümüş qabların alınıb-satılması üçün satıcının bunların müqabilində aldığı pul və hər hansı bir şey haram deyildir. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, almasın.

Məsələ: 235. Əgər stəkanın tutacağı qızıl və ya gümüşdən hazırlansa, bu halda stəkanı götürdükdən sonra ona qab deyilərsə, həm təklikdə, həm də stəkanla birlikdə istifadə olunması haramdır. Amma ona (ayrılıqda) qab deyilməzsə, istifadə edilməsinin eybi yoxdur.

Məsələ: 236. Üzərinə qızıl və gümüş suyu çəkilmiş qabın istifadə edilməsinin eybi yoxdur.

Məsələ: 237. Bir filizi qızıl və ya gümüşlə qarışdırıb qab hazırlayarlarsa, qabdakı filizin miqdarı, ona qızıl və ya gümüş deyilməyəcək qədər artıq olsa, istifadə olunmasının maneəsi yoxdur.

Məsələ: 238. Əgər insan, qızıl və gümüş qabda olan xörəyi onlarda yemək haram olduğuna görə başqa bir qaba töksə, eybi yoxdur. Əgər bu məqsədlə olmasa, yeməyin qızıl ya gümüş qabdan digər qablara tökülməsi haram deyil. Amma hər iki surətdə yeməyi ikinci qabdan yeyilməsinə maniə yoxdur.

Məsələ: 239. Qəlyanın üfürən yeri, qılıncın qını, bıçaq və Quranın qabı, qızıl və gümüşdən hazırlansa istifadə etməyin eybi yoxdur. Amma qızıl və gümüşdən hazırlanmış kül qabı, ətir və sürmə qabından istifadə edilməsin.

Məsələ: 240. Qızıl və gümüş qablardan məcburiyyət halında istifadə etməyin eybi yoxdur. Amma dəstəmaz və ya qüsl üçün

səh: 44

hətta çarəsizlik halında belə, qızıl və ya gümüş qablardan istifadə etmək olmaz.

Məsələ: 241. Qızıl-gümüşdən və ya digər bir şeydən hazırlandığı bilinməyən bir qabdan istifadə etməyin eybi yoxdur.

dodaqların görünməyən yerini yumaq vacib deyil. Amma əgər insan yuyulması vacib olan miqdarın yuyulmasına əmin deyilsə, buna yəqin etməsi üçün onlardan bir miqdarını yuması vacibdir. Bu hökmü bilməyən şəxs əvvəlcə almış olduğu dəstəmazda vacib olan miqdarı yuyub-yumadığını bilməzsə, o dəstəmazla qılmış olduğu namaz səhihdir.

Məsələ: 249. Qollar və üz gərək yuxarıdan aşağıya doğru yuyulsun. Aşağıdan yuxarı doğru yusa, dəstəmaz batildir.

Məsələ: 250. Əgər insan əllərini isladıb üzünə və əllərinə çəksə və əlinin yaşlığı, əllərə çəkilməsi vasitəsilə onlardan su axacaq miqdardadırsa, kifayətdir.

Məsələ: 251. Üzü yuyandan sonra sağ qolunu, daha sonra isə sol qolunu dirsəklərdən barmaqların ucuna qədər yumalıdır.

Məsələ: 252. Əgər insan dirsəyi bütünlüklə yuduğuna əmin deyilsə, buna yəqinlik hasil etməsi üçün gərək dirsəyindən bir az yuxarıdan yusun.

Məsələ: 253. Üzünü yumamışdan əvvəl əllərini biləklərinə qədər yuyan bir şəxs dəstəmaz alarkən qolunu dirsəkdən barmaqlarının ucuna qədər yumalıdır. Əgər təkcə biləklərinə qədər yusa, dəstəmazı batildir.

Məsələ: 254. Dəstəmazda üzü və əlləri yumaq birinci dəfə vacib, ikinci dəfə müstəhəbdir. (Ehtiyat-müstəhəb budur ki, sol əli bir dəfə yumaqla kifayətlənsin). Üçüncü və daha artıq dəfələrdə isə haramdır. Dəstəmazda deyilən “birinci, ikinci və üçüncü dəfə yumaq” dəstəmaz alan şəxsin niyyətinə bağlıdır. Deməli, birinci dəfə yumaq niyyəti ilə, on dəfə üzünə su töksə eybi yoxdur. (Amma gərək bir şəkildə olsun ki, “dəstəmazda suyu israf edir” deməsinlər). Bütün bunlar birinci dəfə hesab olunur. Əgər üç dəfə yumaq məqsədi ilə, üç dəfə su töksə və hər dəfə yuyulası yer tam şəkildə yuyulsa, onun üçüncü dəfəsi haramdır.

Məsələ: 255. Əlləri yuduqdan sonra əldə qalan dəstəmaz suyu ilə başın qabaq tərəfinə məsh edilməlidir. Ehtitat-vacib budur ki, gərək sağ əlin içi ilə və yuxarıdan aşağı məsh edilsin.

səh: 46

Məsələ: 256. Başın, alnın qabağında yerləşən dörd hissəsindən biri məsh yeri hesab edilir. Bu hissənin hər yerinə və hər nə qədər məsh çəkilsə kifayətdir. Hərçənd ehtiyat-müstəhəb budur ki, uzunluğu bir barmaq və eni üç bağlı barmaq qədəri olsun.

Məsələ: 257. Məshin başın dərisinə çəkilməsi lazım deyil, başın ön hissəsindəki tüklərə də məsh çəkilməsi düzgündür. Amma başın qabağının tükü darananda üzə tökülərsə, yaxud başın o biri hissəsinə çatarsa, onda tüklərin dibinə məsh çəkilməlidir. Əgər üzünə tökülən, yaxud başın başqa yerinə çatan tükləri başın qabağında bir yerə yığıb onlara məsh çəksə və ya başın başqa yerlərinin qabağa gələn tüklərinə məsh çəksə, batildir.

Məsələ: 258. Başı məsh etdikdən sonra, gərək əldə qalan dəstəmaz suyu ilə ayaqların üstünə, barmaqlardan birinin ucundan, ayağın üstündə olan çıxıntıya qədər məsh edilsin. Ehtitat-vacib budur ki, oynağa da məsh etsin.

Məsələ: 259. Ehtiyat-vacib budur ki, ayaqın üstünün hamısına məsh edilsin.

Məsələ: 260. Ayağın məshində, əlini ayağın barmaqlarının başına qoyandan sonra ayağın üzərinə çəksin. Əli bütünlüklə ayağın üzərinə qoyub, azacıq məsh çəkə bilər. Amma birincisi ehtiyata uyğundur.

Məsələ: 261. Ayağa və başa məsh edərkən, əli onların üzərinə çəkməlidir. Əgər əli saxlayıb başı və ya ayağı ona çəksə, dəstəmaz batildir. Amma əli çəkdiyi vaxtda ayaq, yaxud baş azacıq hərəkət etsə, eybi yoxdur.

Məsələ: 262. Məsh çəkilən yer quru olmalıdır. Əgər əlin nəmliyi ona təsir etməyəcək qədər yaş olarsa, məsh batildir. Amma əgər nəm olsa və ya onda olan nəmlik əlin rütubətində itəcək qədər az olarsa, eybi yoxdur.

Məsələ: 263. Əgər məsh üçün əldə rütubət qalmasa, əlini başqa su ilə islada bilməz. Gərək qaş, kipriklər və xüsusən üzün çərçivəsi daxilində olan saqqalın nəmindən götürsün.

Məsələ: 264. Əgər əlin rütubəti yalnız başın məshinə çatacaq

səh: 47

miqdardadırsa, ehtitat-vacib budur ki, əldə olan həmin rütubətlə başa məsh çəksin və ayaqların məshi üçün dəstəmazın başqa üzvlərindən qaş, kipriklər və xüsusən üzün çərçivəsi daxilində olan saqqalın nəmindən götürsün.

Məsələ: 265. Corabın və ya ayaqqabının üstündən məsh çəkmək batildir. Amma kəskin soyuq, oğru, yırtıcı heyvan, qorxu, və s. səbəblərə görə ayaqqabını, yaxud corabı çıxara bilməsə, onların üstünə məsh çəkməyin eybi yoxdur. Əgər ayaqqabının üstü nəcis olsa, ehtiyat budur ki, pak bir şeyi onun üzərinə salıb, o şeyə məsh etsin; ehtiyat-vacib budur ki, təyəmmüm də etsin.

Məsələ: 266. Əgər ayağın üstü nəcis olsa və ona məsh çəkmək üçün suya çəkə bilməsə, gərək təyəmmüm etsin. Ehtiyat-vacib budur ki, cəbirədə etsin.

أَللَّهُمَّ بَیِّضْ وَجْهِی یَوْمَ تَسْوَدُّ فِیهِ الْوُجُوهُ وَلاَ تُسَوِّدْ وَجْهِی یَوْمَ تَبْیَضُّ فِیهِ الْوُجُوهُ

Əllahummə bəyyiz vəchi yovmə təsvəddu fihil-vücuh və la tusəvvid vəchi yəvmə təbyəzzu fihil-vücuh.

“İlahi! Üzlərin qara olduğu gün, mənim üzümü ağart və üzlərin ağ olduğu vaxt mənim üzümü qaraltma!”

Sağ əlini yuyanda desin:

أَللَّهُمَّ أَعْطِنِی کِتَابِی بِیَمِینِی وَالْخُلْدَ فِی الْجِنَانِ بِیَسَارِی وَحَاسِبْنِی حِسَابًا یَسِیرًا

Əllahummə ətini kitabi bi yəmini vəl-xüldə fil-cənani biyəsari və hasibni hisabən yəsira.

“İlahi! Mənim əməl kitabımı sağ tərəfdən əta et və cənnətlərdə əbədi qalmağı əta et və mənim hesabımı yüngül hesablardan qərar ver!”

Sol əlini yuyanda desin:

أَللَّهُمَّ لاَ تُعْطِنِی کِتَابِی بِشِمَالِی وَلاَ مِنْ وَرَاءِ ظَهْرِی وَلاَ تَجْعَلْهَا مَغْلُولَةً إِلَی عُنُقِی وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ مُقَطَّعَاتِ النِّیرَانِ

Əllahummə la tutini kitabi bi şimali və la min vərai zəhri və la təcəlha məğlulətən ila unuqi və əuzu bikə müqəttiatin-niyran.

“İlahi mənim əməl kitabımı sol əlimə və arxa tərəfdən vermə və əməl kitabımı boynumdan asılı halda qərar vermə! Mən odun parçalarından Sənə pənah aparıram!”

Başına məsh çəkdiyi vaxt desin:

أَللَّهُمَّ غَشِّنِی بِرَحْمَتِکَ وَبَرَکَاتِکَ وَعَفْوِکَ

Əllahummə ğəşşini birəhmətikə və bərakatikə və əfvikə.

“İlahi ! Məni Öz rəhmət, bərəkət və əfvinlə ört!”

Ayağına məsh edəndə desin:

أَلّلهُمَّ ثَبِّتْنِی عَلَی الصِّراطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ وَاجْعَلْ سَعْیِی فِی مَایُرضِیکَ عَنَّی یَاذَا

səh: 50

الْجَلاَلِ وَالْإِکْرَامِ

Əllahummə səbbitni ələssirati yovmə təzillu fihil-əqdamu vəcəl səyi fima yurzikə ənni, ya zəl-cəlali vəl-ikram.

“İlahi! Qədəmlərin lərzəyə gəlib sürüşdüyü gün, məni Siratda sabit qədəm et və səyimi Sənin məndən razı olduğun şeylərdə qərar ver, ey Cəlal və İkram sahibi!”

Məsələ: 275. Bir şəxs namaz qılmaq istəmədiyi bir məscidin hovuzunun hamı üçünmü, yoxsa orada namaz qılanlar üçünmü vəqf edildiyini bilməzsə, o məscidin hovuzundan dəstəmaz ala bilməz. Amma əgər adətən orada namaz qılmaq istəməyən şəxslər də o hovuzdan dəstəmaz alırsa və bir şəxs də bunu qadağan etmirsə, həmin hovuzdan dəstəmaz ala bilər.

Məsələ: 276. Karvansara, səfərə çıxanxana və bu kimi yerlərin hovuzlarında dəstəmaz almaq, o yerin sakini olmayan şəxslər üçün, əgər oranın əhli olmayan dindar şəxslər də adətən orada dəstəmaz alırlarsa və camaatın oranın suyu ilə dəstəmaz alsalar, camaatın əməli və ya onun sahibinin qadağan etməməsi onun razılığını göstərirsə, səhihdir.

Məsələ: 277. Sahibinin razı olub-olmamasını bilməməsinə baxmayaraq böyük çaylarda (axar sularda) dəstəmaz almağın eybi yoxdur. Amma onların sahibi dəstəmaz almağı qadağan etsə, oranın suyu ilə dəstəmaz almasınlar.

Məsələ: 278. Əgər insan suyun qəsb edilmiş olduğunu unudaraq onunla dəstəmaz alarsa, səhihdir. Amma suyu özü qəsb etmiş olan şəxs onun qəsb etmiş olduğunu unudub həmin su ilə dəstəmaz alarsa, ehtiyat-vacibə əsasən dəstəmazı batildir.

4-cü şərt budur ki, dəstəmazın suyunun qabı da mübah olsun.

5-ci şərt budur ki, dəstəmazın suyunun qabı qızıl və ya gümüş olmasın.

Məsələ: 279. Əgər dəstəmazının suyu qəsbi və ya qızıl və gümüş qabda olsa suyu götürüb əl və üzünə töksə dəstəmazı səhihdir. Amma irtimasi şəkildə dəstəmaz almağın səhih olmasını demək çətin məsələdir.

Məsələ: 280. Bir daşı və ya kərpici belə qəsbi olan hovuzdan su götürmək, (camaatın nəzərində o daşlardan və ya kərpicdən) istifadə etmək sayılmasa, tərtibi dəstəmaz almağın heç bir maneəsi yoxdur. İstifadə etmək sayıldığı təqdirdə isə ondan su götürmək haramdır.

Məsələ: 281. İmamlardan (ələyhimus-səlam) və ya imam

səh: 52

övladlarından birinə aid olan yer əvvəlcədən qəbiristanlıq olub, sonra orada hovuz düzəldilərsə və ya oradan arx axıdılarsa, insan o səhnin (İmamlara aid olan yer) yerinin qəbiristanlıq üçün vəqf edilmiş olduğunu bilməzsə, onda həmin hovuz və ya arxda dəstəmaz almağın eybi yoxdur.

6-cı şərt: Dəstəmaz üzvləri yuyulduqda və məsh edildikdə pak olsun.

Məsələ: 282. Dəstəmaz tamamlanmazdan əvvəl yumuş olduğu və ya məsh etdiyi bir yer nəcis olarsa, dəstəmaz səhihdir.

Məsələ: 283. Bədənin dəstəmaz üzvlərindən başqa bir yeri nəcis olsa, dəstəmaz səhihdir. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, əgər sidik və ya ğaitin məhəllini yumamışsa, əvvəlcə onu paklasın və sonra dəstəmaz alsın.

Məsələ: 284. Əgər dəstəmaz üzvlərindən biri nəcis olsa və dəstəmazdan sonra, əvvəldə oranı suya çəkib-çəkməməsində şəkk etsə, belə bir surətdə dəstəmaz alan zaman o yerin pak, yaxud nəcis olmasına diqqət etməyibsə, dəstəmazı batildir. Amma diqqət etdiyini bilirsə və ya diqqət edib-etməməsində şəkk edirsə, dəsatəmaz səhihdir. Hər halda nəcis olan yeri gərək suya çəksin.

Məsələ: 285. Üzündə və ya qollarında qanaxması dayanmayan, suyun zərər vermədiyi bir kəsik yer və ya yara olarsa, gərək kəsik və ya yara olan yeri kürr və ya axar suya salıb qanı kəsilincəyə qədər sıxsın. Sonra deyilən qayda üzrə irtimasi dəstəmaz alsın.

7-ci şərt: Dəstəmaz alıb namaz qılmaq üçün kifayət qədər vaxt olmalıdır.

Məsələ: 286. Dəstəmaz alacağı halda namazın hamısı və ya bir hissəsi öz vaxtından sonraya qalacaq qədər vaxt az olarsa, gərək təyəmmüm etsin. Amma dəstəmaz və ya təyəmmümün hər biri üçün eyni qədər vaxt olarsa, gərək dəstəmaz alsın.

Məsələ: 287. Namazın vaxtının darlığı üzündən təyəmmüm etməli olan bir şəxs, əgər Allaha yaxınlıq niyyəti ilə və ya Quran oxumaq kimi müstəhəb bir iş üçün dəstəmaz alarsa, dəstəmazı səhihdir. O namazı qılmaq üçün dəstəmaz alarsa da, hökm eynidir.

səh: 53

Əgər bu zaman qürbət (Allaha yaxınlıq) qəsdi gerçəkləşməzsə, dəstəmaz batildir.

8-ci şərt: Dəstəmazı qürbət qəsdi ilə, yəni aləmlərin Rəbbinin əmrlərini yerinə yetirmək üçün dəstəmaz alsın. Amma sərinlənmək, yaxud başqa məqsədlə dəstəmaz alsa, batildir.

Məsələ: 288. Dəstəmazın niyyətini dildə demək, yaxud qəlbdən keçirtmək lazım deyil. Amma, dəstəmaz aldığı bütün müddət ərzində diqqəti dəstəmaz almaqda olmalıdır. Dəstəmazın bütün əməlləri Allahın əmrinni yerinə yetirmək niyyəti ilə olsun. Ondan “nə edirsən” deyə soruşduqları sürətdə, dəstəmaz alıram deyə bilsin.

9-cu şərt budur ki, dəstəmazı əvvəldə qeyd olunan ardıcıllıqla yerinə yetirsin. (Yəni əvvəlcə üzünü, sonra sağ əlini, daha sonra sol əlini yusun. Ondan sonra başına, sonra isə ayaqlarına məsh etsin. Gərək sol ayağına, sağ ayaqdan əvvəl məsh etməsin. Əgər bu tərtiblə alınmasa, batildir.)

10-cu şərt: Dəstəmazın işlərini ardıcıl (fasiləsiz) olaraq yerinə yetirsin.

Məsələ: 289. Əgər dəstəmazın işləri arasında çoxlu fasilə düşsə, belə ki, bir yeri yuyub, yaxud məsh etdikdə, ondan əvvəlki yerin və ya məshin rütubəti qurusa, dəstəmaz batildir. Əgər bir üzvü yumaq istəyəndə, ondan əvvəl yuduğu və ya məsh etdiyi yerin rütubəti qurumuş olsa; məsələn: sol əli yumaq istəyəndə sağ əli qurusa, amma üzü yaş olsa, dəstamazı səhihdir. Baxmayaraq ki, ehtiyat-müstəhəb budur ki, o dəstəmazı pozub sonra yenidən başqa bir dəstəmaz alsın.

Məsələ: 290. Dəstəmazın əməllərini ardıcıl olaraq yerinə yetirdiyi halda havanın istiliyi, bədənin hərarətinin çox olması və buna bənzər səbəblər üzündən əvvəlki yerlərin nəmliyi quruyarsa, dəstəmaz səhihdir.

Məsələ: 291. Dəstəmaz əsnasında yol getməyin eybi yoxdur. Deməli, bir şəxs üzü və əlləri yuduqdan sonra bir neçə addım gedib sonra başa və ya ayaqlara məsh etsə, dəstəmazı səhihdir.

səh: 54

11-ci şərt: Üzün, əllərin yuyulmasını, başa və ayağa məsh çəkilməsini insanın özü yerinə yetirsin. Başqası ona üçün dəstəmaz alsa və ya suyu onun üzünə və əllərinə tökməkdə yaxud da baş və ayaqlarına məsh etməkdə kömək etsə, dəstəmazı batildir.

Məsələ: 292. Əgər bir şəxsin özü dəstəmaz ala bilmirsə, dəstəmaz almaq üçün gərək özünə nayib tutsun. Əgər (nayib) muzd istəsə, verə biləcəyi təqdirdə gərək versin. Amma gərək onun özü dəstəmaz niyyəti etsin. Daha yaxşı olar ki, tutduğu nayib də dəstəmaz niyyəti etsin. Gərək öz əli ilə məsh çəksin. Əgər bunu edə bilməsə, nayibi gərək onun əlini tutub məsh yerlərinə çəksin. Bu da mümkün olmasa, nayib onun əlinin rütubətindən götürüb başına və ayaqlarına məsh etməlidir.

Məsələ: 293. Dəstəmazın bəzi əməllərini ozü (köməksiz) yerinə yetirə bilirsə onlar üçün kömək almamalıdır.

12-ci şərt: Sudan istifadə etməyin dəstəmaz alan üçün bir maneəsi olmamalıdır.

Məsələ: 294. Əgər bir şəxs dəstəmaz alarsa xəstələnəcəyindən, yaxud suyu dəstəmaz üçün istifadə edərsə özünün və ya digər bir şəxsin susuz qalacağından qorxsa, gərək dəstəmaz almasın. Amma suyun zərərli olub-olmamasını bilmədiyi halda dəstəmaz alıb sonradan zərərli olduğunu başa düşsə, ehtiyat-vacibə əsasən dəstəmazı batildir. Vəzifəsinə uyğun olaraq təyəmmüm etsin.

Məsələ: 295. Əgər üz və qollarına dəstəmazın səhih olacağı az bir miqdarda su toxundurmasının zərəri olmazsa və ondan çoxunun zərəri olarsa, o az miqdar su ilə dəstəmaz almalıdır.

13-cü şərt: Dəstəmaz üzvlərində suyun bədənə dəyməsinin qarşısını alan maneə olmasın.

Məsələ: 296. Əgər dəstəmaz üzvlərinə bir şeyin yapışdığını bilirsə, amma onun suyun yetişməsinə mane olub-olmadığında şəkk edirsə, onu aradan aparmalı və ya suyu onun altına çatdırmalıdır.

Məsələ: 297. Dırnağın altının çirkli olmasının dəstəmaz üçün

səh: 55

eybi yoxdur; amma əgər dırnaq kəsildiyi zaman, o çirklər suyun dəriyə çatmasına maneçilik törədərsə, gərək dəstəmaz üçün onları təmizləsin. Həmçinin əgər dırnaq normadan artıq uzun olarsa, normadan artığının altındakı çirkləri təmizləmək gərəkdir.

Məsələ: 298. Üzdə, qollarda, başın ön hissəsində və ya ayaqlarının üstündə yanıq və ya başqa bir səbəbdən qabar olarsa, onun üstünü yumaq və ya məsh etmək kifayətdir. Bu qabar deşilsə də, dərinin altına suyu çatdırmaq lazım deyil. Hətta əgər qabarın bir bölümünün dərisi soyulsa belə, suyu soyulmamış olan qisminin altına çatdırmaq lazım deyil. Amma soyulmuş dəri bəzən bədənə yapışır, bəzən də qalxırsa, onu qopartmalı və ya suyu onun altına çatdırmalıdır.

Məsələ: 299. Əgər insan, dəstəmaz üzvlərinə bir şey yapışıb-yapışmamasında şəkk etsə, bu halda onun ehtimalı camaatın nəzərində yerli ehtimal olsa; məsələn: palçıqla işlədikdən sonra, palçığın əlinə yapışıb-yapışmamasında şəkk etsə, gərək axtarış aparsin və ya əlini o qədər sürtsün ki, əminlik hasil olsun ki, olan halda o təmizlənib və ya olan halda su onun altına çatıb.

Məsələ: 300. Əgər yuyulması və ya məsh edilməsi lazım gələn bir yer çirkə bulaşmışsa, amma suyun bədənə yetişməsinə mane olmasa, bir eybi yoxdur. Həmçinin gəc düzəltmə və buna bənzər işlərdən sonra əlin üstündə qalan və suyun dəriyə yetişməsinə mane olmayan ləkələrin də maneçiliyi yoxdur. Amma əgər onların olduğu təqdirdə suyun bədənə yetişib-yetişməməsində şəkk edərsə, gərək onları aradan qaldırsın.

Məsələ: 301. Əgər dəstəmazdan qabaq, dəstəmaz üzvlərinin bəzisində, suyun üzüvlərə çatmasının qarşısını alan maneə olduğunu bilib dəstəmazdan sonra, dəstəmaz alan vaxt suyun o hissələrə çatıb-çatmamasında şəkk etsə, dəstəmazı səhihdir. Əgər dəstəməz alan zaman dəstəmaza maneənin olmasına diqqət etmədiyini bilirsə, bu halda yenidən dəstəmaz alsın.

Məsələ: 302. Əgər dəstəmaz üzvlərindən bəzisində suyun bəzən onun altına keçdiyi, bəzən də keçmədiyi bir maneə olarsa

səh: 56

və insan dəstəmaz aldıqdan sonra suyun onun altına keçib-keçmədiyində şəkk edərsə, bu halda dəstəmaz alarkən suyun onun altına keçməsini nəzərdə tutmadığını bilirsə, ehtiyat-vacib budur ki,yenidən dəstəmaz alsın.

Məsələ: 303. Dəstəmazdan sonra dəstəmaz üzvlərində suyun dəriyə keçməsinin qarşısını alan maneənin olduğunu görsə və onun dəstəmaz alanda mövcud olduğunu, yoxsa sonradan meydana gəldiyini bilməzsə, dəstəmazı səhihdir.

Məsələ: 304. Dəstəmaz aldıqdan sonra dəstəmaz üzvlərində suyun dəriyə keçməsinin qarşısını alan bir maneənin olub-olmadığında şəkk edərsə, dəstəmazı səhihdir.

öncə olan yerlərin rütubəti qurumuşsa, gərək yenidən dəstəmaz alsın. Amma qurumamışsa və ya havanın isti olması və buna bənzər bir səbəb üzündən qurumuşsa, yadından çıxardığı yeri və ondan sonrakı yerləri yumalı və məsh etməlidir. Dəstəmaz aldığı zaman bir yerin yuyulmasında və ya məsh edilməsində şəkk edərsə, yenə də bu qaydaya əməl etməlidir.

Məsələ: 310. Əgər namazdan sonra dəstəmaz alıb-almamasında şəkk etsə, namaz səhihdir, lakin sonrakı namazlar üçün gərək dəstəmaz alsın.

Məsələ: 311. Əgər namaz əsnasında dəstəmaz alıb-almamasında şəkk etsə, ehtiyata əsasən namazı tamamlayıb, dəstəmaz alsın və namazı yenidən qılsın.

Məsələ: 312. Namazdan sonra, dəstəmazının batil olduğunu bilərsə, amma namazdan qabaq və ya sonra batil olduğunda şəkk edərsə, qıldığı namaz səhihdir.

Məsələ: 313. İnsanda yaranan bir xəstəlik üzündən ondan damla-damla bövl gəlirsə və ya ğaitinin çıxmasının qarşısını ala bilmirsə, bu halda əgər namaz vaxtının əvvəlindən sonuna qədər olan müddət ərzində dəstəmaz alıb namaz qıla biləcək miqdarda fürsət tapacağına yəqini varsa, namazı fürsət tapacağı vaxtda qılmalıdır. Əgər fürsəti yalnız namazın vacibinə yetəcək qədər olsa, fürsət tapan kimi namazın yalnız vaciblərini yerinə yetirməli, azan, iqamə və qunut kimi, müstəhəb olan əməlləri tərk etməlidir.

Məsələ: 314. Əgər dəstəmaz və namaz miqdarında vaxt tapmasa, belə ki, namaz əsnasında ondan bir neçə dəfə bövl və ya qait xaric olsa, onun hər dəfəsində dəstəmaz ala bilərsə və bu iş onun üçün çətin olmazsa, onda gərək öz yanında bir qabda su qoysun ki, hər vaxt bövl və ya qait ondan xaric olsa, dərhal dəstəmaz alıb namazın qalan hissəsini qılsın. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, o namazı ikinci dəfə bir dəstamazla qılsın. Əgər namazın əsnasında dəstamazı batil olsa əhəmiyyət verməsin.

Məsələ: 315. Qaiti ya bövlü ardıcıl şəkildə xaric olan və hər dəfədən sonra, onun üçün dəstəmaz almaq çətin olan bir şəxs,

səh: 58

namazının müəyyən miqdarını dəstəmaz ilə qıla bilsə, gərək hər namaz üçün bir dəstəmaz alsın.

Məsələ: 316. Bövlu və ya qaiti ardıcıl olaraq xaric olan bir şəxs, əgər namazın heç bir miqdarını dəstəmazla qıla biləmsə ehtiyat-vacib budur ki, hər namaz üçün bir dəstamaz alsın.

Məsələ: 317. Əgər bir şəxs xəstəlik səbəbi ilə yel çıxmasının qarşısını ala bilməsə, bövl və ya qaitin çölə gəlməsinin qabağını ala biməyən şəxslər kimi əməl etməlidir.

Məsələ: 318. Əgər bir şəxsdən ardıcıl bövl və ya qait xaric olursa, gərək hər namaz üçün dəstəmaz alıb dərhal namaza başlasın. Amma yerinə yetirilməsi namazdan sonra olan, unudulmuş səcdə, təşəhhüd kimi işləri dərhal namazdan sonra yerinə yetirsə, dəstəmaz alması lazım deyil. Amma ehtiyat-lazıma əsasən ehtiyat namazı üçün dəstəmaz alsın.

Məsələ: 319. Əgər bir şəxsdən damcı-damcı bövl xaric olursa, namaz üçün, pambıq və başqa şey olan, bövlun və bədəninin başqa yerlərinə dəyməsinin qarşısını alan bir kisənin vasitəsi ilə, özünü qorumalıdır. Ehtiyat-vacib budur ki, hər namazdan qabaq, bövlun nəcis olmuş məxrəcini (suya çəksin) və kisəni suya çəksin və ya dəyişsin. Həmçinin qaitin çölə gəlməsinin qarşısını ala bilməyən şəxs, imkan daxilində, namaz qıldığı müddətdə qaitin başqa yerlərə sirayət etməsinin qarşısını almalıdır. Ehtiyat-vacib budur ki, məşəqqəti olmayan halda hər namaz üçün qaitin məxrəcini suya çəksin.

Məsələ: 320. Əgər bir şəxs bövl və qaitin çölə çıxmasının qarşısını ala bilmirsə, mümkün olan halda gərək namaz qıldığı müddətdə, hətta xərci də olsa, bövl və qaitin çıxmasının qarşısını alsın. Ehtiyat-vacibə əsasən onun xəstəliyi asan yolla müalicə olunarsa gərək özünü müalicə etsin.

Məsələ: 321. Sidik və ya ğaitin xaricə çıxmasının qarşısını ala bilməyən şəxsin, xəstəliyi zamanında vəzifəsinə uyğun qıldığı namazlarını sağaldıqdan sonra qəza etməsi lazım deyil. Amma namaz vaxtı keçməmişdən qabaq sağalsa, ehtiyata əsasən o,

səh: 59

vaxtda qıldığı namazı yenidən qılsın.

Məsələn: 326. Əgər bir şəxs namaz vaxtından əvvəl, təharətli olmaq niyəti ilə dəstəmaz alsa, yaxud qüsl etsə, səhihdir. Namaz vaxtına yaxın olan vaxtlarda da namaza hazır olmaq niyyəti ilə dəstəmaz alsa, eybi yoxdur.

Məsələ: 327. Vaxtın yetişdiyinə yəqin edən şəxs əgər vacib dəstəmaz niyyəti ilə dəstəmaz alsa və sonra vaxtın yetişmədiyini anlasa, dəstəmaz səhihdir.

Məsələ: 328. Dəstəmazı olan şəxsin hər namaz üçün yenidən dəstəmaz alması da müstəhəbdir. Fəqihlərdən bəzisi buyurmuşdur ki, cənazə namazı qılmaq, qəbiristan əhlini ziyarət etmək, məscidə və İmamların (ələyhimus-səlam) hərəmlərinə getmək, yanında Quran gəzdirmək, Quran oxumaq və yazmaq, onun haşiyəsinə toxunmaq və eləcə də yatmaq üçün dəstəmaz almaq müstəhəbdir. Amma bu işlər üçün dəstəmaz almağın müstəhəb olması sübuta yetməyib. Amma əgər müstəhəb olması ehtimalı ilə dəstəmaz alsa, səhihdir və dəstəmazla yerinə yetirilməli olan hər bir işi edə bilər. Məsələn: o dəstəmazla namaz qıla bilər.

ehtiyat-vacib budur ki, yaş əl ilə onun üzərinə məsh çəksin, sonra isə pak bir parça onun üzərinə qoyub parçanında üzərindən məsh çəksin.

Məsələ: 335. Əgər yaranın üstünü açmaq mümkün olmasa, lakin yara və onun üzərinə qoyulan şey pak olsa, suyun yaraya çatdırılması mümkündürsə və zərəri yoxdursa, gərək suyu yuxarıdan aşağıya doğru yaranın üzərinə çatdırsın. Əgər yara və ya onun üzərinə qoyulan şey nəcis olsa, lakin onu yuyaraq yaraya çatdırmaq mümkün olsa, onu yumalı və dəstəmaz alarkən suyu yaraya çatdırmalıdır. Əgər suyun yaraya zərəri olsa və ya suyu yaraya çatdırmaq mümkün deyilsə yaxud yara nəcisdirsə və onu yumaq mümkün deyilsə gərək yaranın ətrafını yusun. Əgər cəbirə pakdırsa gərək onun üzərinə məsh çəksin. Əgər cəbirə nəcisdirsə və ya yaş əl ilə onun üzərinə məsh çəkmək mümkün deyilsə məsələn, ələ yapışan dərmandırsa, cəbirə hesab olunan bir parçanı onun üzərinə qoysun yaş əl ilə onun üzərinə çəksin. Əgər bu da mümkün deyilsə ehtiyat-vacib budur ki, onun ətrafını yumaq ilə dəstəmaz alsın, təyəmmüm də etsin.

Məsələ: 336. Əgər cəbirə üzün, yaxud əllərdən birinin və ya hər ikisinin hər yerini tutmüş olsa, gərək cəbirə dəstəmazı alsın. Ehtiyat-vacibə görə, təyəmmüm də etsin.

Məsələ: 337. Əgər cəbirə, dəstəmaz üzvlərinin hamısını tutmuş olsa, ehtiyat-vacibə görə gərək cəbirə dəstəmazı alıb təyəmmüm də etsin.

Məsələ: 338. Əgər bir şəxsin əlinin içində və barmaqlarında cəbirə olsa, dəstəmaz alan zaman yaş əl ilə onun üstünə çəkibsə, gərək başına və ayaqlarına da həmin rütubətlə məsh etsin. Əgər əlin içi ilə məsh etmək mümkün deyilsə.

Məsələ: 339. Cəbirə ayağın üzərinin hamısını eninə əhatə etmiş olduğu halda barmaq tərəfindən və ayağın üst tərəfindən bir qədər açıq qalmışsa, açıq olan yerlərdə ayağın üstünə və cəbirə olan yerlərdə cəbirənin üstünə məsh çəkməlidir.

Məsələ: 340. Əgər üzdə və ya əllərdə bir neçə cəbirə olsa,

səh: 63

gərək onların arasını yusun və əgər cəbirələr başda və ya ayaqların üstündədirsə, gərək onların arasına məsh çəksin və cəbirə olan yerlərdə isə cəbirə göstərişinə uyğun əməl etsin.

Məsələ: 341. Cəbirə yaranın ətrafından normadan çox yeri tutsa və əziyyətsiz onu qaldırmaq mümkün olmasa, cəbirə təyəmmüm yerlərində deyilsə, təyəmmüm etməlidir. Əgər təyəmmüm yerindədirsə, həm təyəmmüm etməli, həm də dəstəmaz almalıdır. Hər iki halda əgər cəbirəni qoparmaq əziyyət vermirsə, gərək onu qoparsın. Deməli əgər cəbirə üz və qollardadırsa onun ətrafını yumalıdır; əgər başda və ya ayaqların üzərindədirsə, onun ətrafını məsh etməlidir. Yara olan yer üçünsə, cəbirə hökmlərinə əməl etməlidir.

Məsələ: 342. Əgər dəstəmaz üzvlərində yara, kəsik və ya sınıq yoxdursa, amma başqa səbəbə görə su ona zərər verirsə, təyəmmüm etməlidir. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, cəbirə dəstəmazıda alsın.

Məsələ: 343. Dəstəmaz üzvlərindən bir yerin damarı zədələnmişsə və onu suya çəkə bilmirsə, suyun onun üçün zərəri varsa, gərək cəbirə göstərişinə əməl etsin.

Məsələ: 344. Əgər dəstəmaz və qüsl yerlərinə qoparılması mümkün olmayan, yaxud qoparılması dözülməz dərəcədə məşəqqətli olsa, gərək cəbirə göstərişinə əməl etsin. Ehtiyat-müstəhəbə əsasən təyəmmüm də etməlidir.

Məsələ: 345. Cəbirə qüslü, cəbirə dəstəmazı kimidir. Ehtiyat-vacib budur ki, onu tərtiblə yerinə yetirsinlər.

Məsələ: 346. Vəzifəsi təyəmmüm etmək olan bir şəxsin təyəmmüm üzvlərinin bəzisində yara, çiban və ya sınıq olarsa cəbirə dəstəmazında açıqlanan qayda üzrə cəbirə təyəmmümünü yerinə yetirməlidir.

Məsələ: 347. Əgər insan gözündə olan xəstəlik üçün gözünün kipriklərini yapışdırsa, gərək cəbirə dəstəmazı və ya qüslü almalıdır. Ehtiyata əsasən təyəmmüm də etsin.

Məsələ: 348. Əgər insan gözündə olan xəstəlik üçün gözünün

səh: 64

kipriklərini yapışdırsa, gərək cəbirə dəstəmazı və ya qüslü almalıdır. Ehtiyata əsasən təyəmmüm də etsin.

Məsələ: 349. Əgər bir şəxs vəzifəsinin təyəmmüm, yaxud cəbirə dəstəmaz olduğunu bilmirsə, ehtiyat-vacibə görə gərək hər ikisini yerinə yetirsin.

Məsələ: 350. İnsanın cəbirə dəstəmazı ilə qıldığı namazları əgər vaxtın axırına qədər üzrü aradan qalxmasa səhihdir. Əgər vaxtın arasında üzrü aradan qalxsa yenidən dəstəmaz alması vacibdir. Əgər vaxt keçəndən sonra üzrü aradan qalxsa sonrakı namazlar üçün gərək dəstəmaz alsın.

olduqdan sonra bədəni süst olarsa, o rütubət məni hökmündədir. Əgər bu üç nişanədən heç biri və ya onlardan bəziləri onda olmasa, məni hökmündə deyildir. Amma xəstə adamda o rütubətin sıçrayaraq xaric olması lazım deyil; əgər şəhvətlə xaric olsa və xaric olduğu zaman bədən süst olsa məni hökmünü daşıyır.

Məsələ: 353. Xəstə olmayan bir kişidən, əvvəlki məsələdə deyildiyi kimi üç nişanədən birinə aid olan bir su çıxsa və başqa nişanələrin də onda olub-olmadığını bilməsə, o suyun çıxmasından əvvəl dəstəmazlı olubsa, həmin dəstəmazla kifayətlənə bilər. Əgər dəstamazlı olmasa sidik üçündə istibra edibsə qüsül lazım deyil.Əgər dəstəmazı olubsa ona bir şey lazım deyil, dəstəmazı olmadığı təqdirdə isə təkcə dəstamaz alsın. Əgər istibra edibsə və xaric olan suyun sidik ya məni olduğunu bilirsə gərək ehtiyat edib həm qüsl etsin həmdə dəstəmaz alsın.

Məsələ: 354. İnsanın, məni xaric olduqdan sonra bövl etməsi müstəhəbbdir. Bövl etmədiyi təqdirdə, qüsldən sonra ondan, məni və ya başqa rütubət olduğunu bilmədiyi bir nəmlik xaric olarsa, həmin nəmlik məni hökmündədir.

Məsələ: 355. Əgər insan qadınla cinsi əlaqədə olarkən alət, sünnət olunan yerə qədər və ya çox daxil olsa, istər qabaqdan olsun, istərsə arxadan, istər həddi-büluğa çatsın, istərsə çatmasın, məni xaric olmasa da, hər ikisi cünub olar.

Məsələ: 356. (Sünnət olunan miqdarda) daxil olub-olmadığında şəkk edən şəxsin qüsl etməsi vacib deyil.

Məsələ: 357. Əgər (nəuzu billah!) heyvanla yaxınlıq etsə və məni də gəlsə, təkcə qüsl kifayətdir. Amma məni gəlməsə, bu halda vətydən əvvəl dəstəmazlı olsa, yenə də qüsl kifayətdir. Əgər dəstəmazlı olmasa ehtiyat-vacib budur ki, qüsl edib dəstəmaz da alsın.

Məsələ: 358. Əgər məni öz yerindən hərəkət etsə, amma çölə gəlməsə; yaxud məninin çölə gəlib-gəlməməsində şəkk etsə, qüsl vacib deyil.

Məsələ: 359. Qüsl edə bilməyən, amma təyəmmüm etməsi

səh: 66

mümkün olan şəxs, namaz vaxtı daxil olduqdan sonra da əyalı ilə yaxınlıq edə bilər.

Məsələ: 360. Əgər bir şəxs öz paltarında məni görsə və onu, özündən olub, ondan ötrü qüsl etmədiyini bilərsə, qüsl etməlidir. Belə ki, o məninin gəlməsindən sonra qıldığına əmin olduğu namazları da qəza etməlidir. Amma məninin gəlməsindən qabaq qıldığına ehtimal verdiyi namazları qəza etməsi lazım deyil.

tərtibi qüsl olsa, yuyulmamış yeri yumaq lazımdır. Həmçinin bədənin ondan sonra yuyulacaq yerlərini yumaq lazımdır. Amma bədənin görünməyən yerlərini və ya bədənin batini üzvlərindən sayılan, qulağın, burnun və gözün içi, kimi yerləri yumaq vacib deyil.

Məsələ: 381. Bədənin zahirindən və ya batinindən olmasında şəkk edilən yeri ehtiyat-vacibə görə yumalıdır.

Məsələ: 382. Əgər sırğanın dəliyi və s. kimi yerlər çox geniş olub daxili görünsə və bədənin zahiri hesab olunsa, gərək onu yusun. Əks halda yuyulması lazım deyildir.

Məsələ: 383. Suyun bədənə çatmasına mane olan şeylər gərək aradan qaldırılsın. Əgər aradan qaldırılmasına yəqin və əminlik hasil etmədən qüsl etsə, qüslü batildir.

Məsələ: 384. Qüsl edərkən bədənində suyun bədənə çatmasına maneə olan şeyin olub-olmadığına ağıl kəsən ehtimal versə, gərək axtarış aparıb maneənin olmadığına əmin olsun.

Məsələ: 385. Qüsl edərkən bədənin bir üzvindən sayılan qısa tüklər yuyulmalıdır, amma uzun tüklərin yuyulması vacib deyildir. Hətta əgər onları islatmadan belə suyu bədənin dərisinə çatdırarsa qüslü səhihdir. Amma əgər onları yumadan bədəninin dərisinə suyu çatdırmaq mümkün deyilsə, suyu bədənə çatdırmaq üçün onları yumalıdır.

Məsələ: 386. Dəstəmazın səhih olması üçün qeyd olunan bütün şərtlər (suyun pak olması, qəsbi olmaması) qüslün də səhih olmasında şərtdir. Amma qüsldə bədəni yuxarıdan aşağı yumaq vacib deyil, kifayət edəcək şəkildə yuyulmalıdır. Həmçinin tərtibi qüsldə, hər üç qisməti yuyandan sonra, növbəti hissəni dərhal yumaq lazım deyil. Baş və boyunu yuduqdan sonra bir az gözləyib sonra sağ tərəfi yusa, sonra müəyyən fasilədən sonra sol tərəfi yusa, eybi yoxdur.

Məsələ: 387. Hamamçının razı olub-olmadığını bilmədən hamamda nisyə yuyunmaq niyyətində olan şəxsin qüslü, sonradan hamamçını razı salsa belə, batildir.

səh: 71

Məsələ: 388. Əgər hamamçı nisyə qüsül etməyə razı olsa, amma qüsl edən şəxsin məqsədi əvvəldən onun pulunu verməmək, yaxud haram puldan vermək olsa, qüslu işkallıdır (batildir).

Məsələ: 389. Əgər hamamçıya haram, yaxud xümsü verilməyən puldan vermək istəsə, (əgər xümsdə şəri zəminliyə əməl etməsə) qüslü batildir.

Məsələ: 390. Əgər qaitin məxrəcini hamamın ambarının suyu ilə paklayıb sonra, qüsldən qabaq hamamın suyundan pakladığı üçün hamamçının onun qüsl etməsinə razı olub-olmamasında şəkk etsə, onun qüslü batildir. Amma, qüsl almamışdan qabaq hamamçını razı etsə, batil olmaz.

Məsələ: 391. Qüsl edib-etmədiyində şəkk edən şəxs, qüsl etməlidir. Amma qüsldən sonra etdiyi qüslün səhih olub-olmadığında şəkk edərsə, yenidən qüsl etməsi lazım deyil.

Məsələ: 392. Əgər qüsl əsnasında insandan kiçik hədəs baş versə; məsələn: bövl etsə, o qüslü tərk edib yenidən qüsl etsin dəstəmaz da alsın.Yaxud o, qüslü tamamlayıb ikinci dəfə ehtiyat-vacibə görə tamam və ya itmam niyyəti qüsl etsin sonra dəstəmaz da alsın. Ehtiyat budur ki, ikinci qüslü birinci verdiyi qüsl kimi (yəni tərtibi və irtimasi olmaqda) yerinə yetirsin.

Məsələ: 393. Əgər qüsl və namaz üçün lazımi qədər vaxtın olduğunu güman edib, namaz üçün qüsl etsə, qüslü səhihdir.

Məsələ: 394. Cünub olan şəxs qusl edib-etməməsi barədə şəkk etsə, qıldığı namazlar səhihdir. Amma gərək sonrakı namazlar üçün qüsl etsin.

Məsələ: 395. Boynunda bir neçə vacibi qüsl olan bir şəxs onların hamısının niyyəti ilə bir qüsl ala bilər. Əgər onlardan biri cənabət qüslü olsa cənabəti təkcə niyyət etsə kifayətdir və dəstamaz da lazım deyil. Əgər cənabət qüslündən başqasın da niyyət etsə kifayətdir amma ehtyata görə dəstamaz da alsın.

Məsələ: 396. Cünub olan bir şəxsin bədəninin müəyyən yerində Quran ayəsi və ya Allah-təalanın adı yazılmış olsa, ehtiyat-vacibə görə mümkündürsə onu aradan qaldırsın. Əgər aradan qaldırmaq

səh: 72

mümkün deyilsə gərək qüsl və dəstəmazı irtimasi yerinə yetirsin. Əgər qüsl və dəstəmazı tərtibi yerinə yetirmək istəyərsə gərək suyu bəbənə elə çatdırsın ki, əli yazılara dəyməsin.

Məsələ: 397. Cənabət qüslü alan bir şəxs, namaz üçün gərək dəstəmaz almasın. Amma başqa qüsllər ilə namaz qılmaq olmaz gərək dəstəmaz da alınsın.

ehtiyat-müstəhəbbdir. Amma fərcin zahirinə qan yetişibsə, suya çəkməlidir.

Məsələ: 401. Mütəvəssitə istihazədə gərək qadın sübh namazından qabaq qüsl etsin. Amma mütəvəssitə istihazədə sübh namazından qabaq qüsl etsə, sonrakı günün sübhünə qədər hər namaz üçün (əvvəlki məsələdə deyilən) qəlilə istihazənin əməllərini yerinə yetirməlidir. Amma bilərəkdən, yaxud unutqanlıq üzündən sübh namazı üçün qüsl etməsə, zöhr və əsr namazları üçün qüsl etməlidir. Əgər onun üçün də qüsl etməsə, gərək məğrib və işa namazlarından qabaq qüsl edsin; İstər qan gəlsin ya kəsilmiş olsun. Qüsülsız qıldığı namazları gərək qüsl edib və dəstamaz alıb yenidən qılsın.

Məsələ: 402. Kəsirə istihazədə, (əvvəlki məsələdə deyilən) mütəvəssitə istihazənin əməllərindən əlavə, hər namaz üçün övrətinə qoyduğu dəsmalı dəyişməli, yaxud suya çəkməlidir. Sonra bir qüsl zöhr və əsr namazları üçün, bir qüsl da məğrib və işa namazları üçün etməli, zöhr və əsr namazları arasında fasilə salmamalıdır. Əgər fasilə salsa, gərək əsr namazı üçün də yenidən qüsl etsin. Həmçinin, əgər məğrib və işa namazları arasında fasilə salsa, gərək işa namazı üçün yenidən qüsl etsin.

Məsələ: 403. İstihazə qanı namaz vaxtından əvvəl gəlmişdirsə, belə ki, qadın o qan üçün dəstəmaz almamış və qüsl etməmişdirsə, namaz vaxtı dəstəmaz almalı və qüsl etməlidir.

Məsələ: 404. Dəstəmaz və qüsl almağın vacib olduğu mütəvəssitə və kəsirə qanı olan qadın, qüsl və dəstəmazdan hər hansını əvvəl yerinə yetirsə səhihdir. Amma daha yaxşı olar ki, əvvəl dəstəmaz alsın.

Məsələ: 405. Əgər qadının qəlilə istihazə qanı sübh namazından sonra mütəvəssitəyə çevrilsə, bu halda zöhr və əsr namazı üçün qüsl etməlidir; və əgər zöhr və əsr namazından sonra qəlilə mütəvəssitəyə çevrilsə, məğrib və işa namazları üçün qüsl etməlidir.

Məsələ: 406. Əgər qadının qəlilə və yaxud mütəvəssitə

səh: 74

istihazəsi sübh namazından sonra kəsirə olsa, gərək zöhr və əsr namazları üçün bir qüsl, məğrib və işa namazı üçün başqa bir qüsl almalıdır. Əgər zöhr və əsr namazından sonra kəsirə olsa, gərək məğrib və işa namazı üçün qüsl etsin.

Məsələ: 407. Kəsirə və ya mütəvəssitə qanı olan qadın, əgər vaxtın daxil olmasından əvvəl namaz üçün qüsl etsə, onun qüslü batildir. Hətta əgər sübh namazının vaxtına yaxın olan vaxtlarda gecə namazı üçün qüsl edib, gecə namazı qılsa vaxt daxil olandan sonra sübh namazı üçün ehtiyat-vacibə əsasən qüsl etsin.

Məsələ: 408. Müstəhazə qadın, gündəlik namazlardan başqa ki hökmü keçdi, istər vacib olsun, istərsə də müstəhəb, gərək hər namaz üçün dəstəmaz alsın. Həmçinin qıldığı namazı ehtiyatən yenidən, yaxud təklikdə qıldığı namazı yenidən camaatla qılmaq istəsə, gərək istihazədə deyilən bütün əməlləri yerinə yetirsin. Amma ehtiyat namazı, unudulmuş səcdə və təşəhhüdü, həmçinin səcdeyi-səhvi yerinə yetirmək üçün, əgər onları namazdan sonra dərhal yerinə yetirsə, istihazə işlərini təkrarlaması lazım deyil.

Məsələ: 409. Müstəhazə qadın, qanı dayandıqdan sonra qılacağı ilk namaz üçün iztihazənin işlərini yerinə yetirməlidir. Sonrakı namazlar üçün isə lazım deyil.

Məsələ: 410. Əgər bir qadın istihazəsinin hansı növdən olduğunu bilməsə, namaz qılmaq istədiyi vaxt, bir miqdar pambığı öz övrətinin daxilinə qoyub bir az gözlədikdən sonra çıxardıb istihazənin üç növdən hansının olduğunu bilməli, sonra həmin növün göstərişlərə əsasən əməl edilməlidir. Amma namaz qıldığı vaxtda istihazəsinin dəyişilməyəcəyini bilsə, vaxt daxil olmamışdan əvvəl də özünü yoxlaya bilər.

Məsələ: 411. Əgər müstəhazə qadın, özünü yoxlamadan namaza başlasa, bu halda qürbət qəsdi olsa və öz vəzifəsinə əməl etsə; məsələn: istihazəsi qəlilə olsa və qəlilə istihazənin göstərişlərinə əməl etsə, namazı səhihdir. Amma qürbət qəsdi olmasa, yaxud əməli öz vəzifəsinə müvafiq olmasa; məsələn: onun qanı mütəvəssitə olduğu halda qəlilə istihazə göstərişlərinə

səh: 75

əməl etsə, onun namazı batildir.

Məsələ: 412. Əgər müstəhazə qadın özünü yoxlaya bilməsə, gərək məlum olan vəzifəsinə əməl etsin; məsələn: əgər istihazəsinin qəlilə, yaxud mütəvəssitə olmasını bilməsə, gərək qəlilə istihazəsinin işlərini yerinə yetirsin. Əgər mütəvəssitə istihazəsinin işlərini yerinə yetirsə daha yaxşıdır. Əgər mütəvəssitə və ya kəsirə olduğunu bilməsə, gərək mütəvəssitə istihazəsinin işlərini yerinə yetirsin. Əgər kəsirə istihazəsinin işlərini yerinə yetirsə daha yaxşıdır. Amma qabaqcadan bu üç növdən hansının olduğunu bilsə, gərək onun vəzifəsinə uyğun əməl etsin.

Məsələ: 413. Əgər istihazə qanı fərcin daxilində olsa və ya çölə çıxsa, az olmasına baxmayaraq dəstəmaz və qüsl batil olur. Amma birincisində ehtiyat-vacibə əsasəndir.

Məsələ: 414. Əgər müstəhazə qadın namazdan sonra özünü yoxlayıb qan görməsə, ikinci dəfə qan gələcəyini bilsə də, aldığı dəstəmaz ilə namazı qıla bilər.

Məsələ: 415. Əgər müstəhazə qadın dəstəmaz, yaxud qüsl almağa başladığı vaxtdan etibarən qanın çölə və ya fərcin daxilinə gəlməyəcəyini bilsə, namazı təxirə sala bilər.

Məsələ: 416. Əgər müstəhazə qadın, namazın vaxtının keçməmişdən əvvəl tamamilə paklanacağını, yaxud namaz müddətində qanın dayanacağını bilsə, bu halda gözləməli, namazını pak olduğu vaxtda qılmalıdır.

Məsələ: 417. Əgər dəstəmaz və qüsldən sonra zahirdə qan dayanarsa və müstəhazə qadın, namazı təxirə salacağı halda dəstəmaz, qüsl və namazı yerinə yetirə biləcəyi müddətdə tamami ilə paklanacağını bilsə, gərək namazını təxirə salsın, tamamilə paklandıqdan sonra yenidən dəstəmaz, qüsl alıb namazını qılsın. Amma namazın vaxtı az olsa, dəstəmazı və qüslü yenidən təkrarlaması lazım deyil, əvvəlki qüsl və dəstəmazı ilə namazı qılsın.

Məsələ: 418. Kəsirə və mütəvəssitə istihazəsi olan qadın,

səh: 76

qandan tamamilə paklandıqda, gərək qüsl etsin. Amma qabaqkı namaz üçün, qüsl etdiyi vaxtdan ondan qan gəlmədiyini bilsə, yenidən qüsl alması lazım deyil.

Məsələ: 419. Qəlilə istihazəsi olan qadın, dəstəmazdan sonra, kəsirə və mütəvəssitə istihazəsi olan qadın isə qüsl və dəstəmazdan sonra, gərək dərhal namaza başlasın. Amma, azanı və iqaməni deməyin və namazdan əvvəl olan duaları oxumağın eybi yoxdur. Namazda da qunut və s. kimi müstəhəb işləri yerinə yetirə bilər.

Məsələ: 420. Əgər müstəhazə qadın, qüsl və namaz arasında fasilə salsa, gərək vəzifəsinə uyğun olaraq yenidən qüsl edib fasiləsiz namaza məşğul olsun.

Məsələ: 421. Əgər istihazə qadının qanı axsa və dayanmasa, bu halda zərəri olmazsa, gərək qüsldən qabaq və ondan sonra pambıq vasitəsilə qanın axmasının qarşısını alsın. Amma həmişə axmasa, yalnız dəstəmaz və qüsldən sonra qanın qabağını almalıdır. Əgər etinasızlıq etsə və qan xaric olsa, yenidən qüsl etməli və dəstəmaz da almalıdır. Namazı da qılmış olsa gərək yenidən qılsın.

Məsələ: 422. Əgər qüsl aldığı vaxtda qan dayanmasa, qüslü səhihdir. Amma qüsl əsnasında, mütəvəssitə istihazə kəsirəyə çevrilsə, vacibdir ki, qüslü yenidən başlasın.

Məsələ: 423. Ehtiyat-vacib budur ki, istihazəsi olan qadın oruc olduğu bütün gün ərzində mümkün qədər qanın çölə gəlməsinin qarşısını alsın.

Məsələ: 424. Qüslün ona vacib olduğu müstəhazə qadının orucu, o vaxt səhihdir ki, gündəlik namazlar üçün vacib olan qüslləri gün ərzində yerinə yetirsin. Həmçinin mütəvəssitə istihazəsi olan qadın orucu o vaxat səhihdir ki, sübh vaxtının qüslünü etsin. Hər iki surətdə ehtiyat-vacib budur ki, keçən gecənin qüsüllərini yerinə yetirmiş olsun.

Məsələ: 425. Əgər əsr namazından sonra müstəhazə olsa və qüruba qədər qüsl etməsə, orucu səhihdir.

Məsələ: 426. Əgər qadının qəlilə istihazəsi, namazdan əvvəl

səh: 77

mütəvəssitə və ya kəsirəyə çevrilsə, gərək mütəvəssitənin və ya kəsirənin qeyd olunan əməllərini yerinə yetirsin. Əgər mütəvəssitə istihazə kəsirəyə çevrilsə, gərək kəsirə istihazənin əməllərinin yerinə yetirməlidir. Əgər mütəvəssitə istihazəsi üçün qüsl almış olsa, faydası yoxdur; gərək kəsirə istihazə üçün yenidən qüsl alsın.

Məsələ: 427. Əgər namaz əsnasında qadının mütəvəssitə istihazəsi kəsirəyə çevrilsə, namazı pozmalı, kəsirə istihazəsi üçün qüsl edib dəstəmaz almalı və onun sair işlərini yerinə yetirib həmin namazı qılmalıdır. Əgər qüsl və dəstəmazdan heç biri üçün vaxt olmasa, gərək iki təyəmmüm etsin; biri qüsl əvəzində, digəri isə dəstəmaz əvəzində. Əgər bunlardan biri üçün vaxt olmasa, gərək onun əvəzində təyəmmüm etsin, digərini də yerinə yetirsin. Amma təyəmmüm üçün də vaxt olmasa, namazı poza bilməz; gərək namazı tamam etsin, ehtiyat-vacibə görə qəzasını qılsın. Həmçinin əgər namaz əsnasında onun qəlilə istihazəsi mütəvəssitəyə, yaxud kəsirəyə çevrilsə, (bu qaydaya əməl etsin).

Məsələ: 428. Əgər namaz əsnasında istihazəsi olan qadının qanı dayansa və onun batinində də dayanıb-dayanmadığını bilməsə, bu halda namazdan sonra (batinində də) dayandığını bilsə, gərək dəstəmaz, qüsl və namazı yenidən yerinə yetirsin.

Məsələ: 429. Əgər kəsirə istihazəsi olan qadının qanı, mütəvəssitəyə çevrilsə, bu halda birinci namaz üçün kəsirə, sonrakı namazlar üçün isə mütəvəssitə istihazənin əməllərini yerinə yetirməlidir; məsələn: əgər zöhr namazından qabaq kəsirə, mütəvəssitəyə çevrilsə, bu halda gərək zöhr namazı üçün qüsl etsin. Əsr, məğrib və işa namazları üçün yalnız dəstəmaz alsın. Amma zöhr namazı üçün qüsl etməsə və təkcə əsr namazı qılmaq miqdarında vaxt qalsa, gərək əsr namazı üçün qüsl etsin. Əgər əsr namazı üçün də qüsl etməsə, gərək məğrib namazı üçün qüsl etsin. Onun üçün də qüsl etməsə və təkcə işa namazı miqdarında vaxt qalsa, gərək işa namazı üçün qüsl etsin.

Məsələ: 430. Əgər hər namazdan qabaq kəsirə müstəhazənin qanı dayanıb yenidən gəlsə, gərək hər namaz üçün bir qüsl etsin.

səh: 78

Məsələ: 431. Əgər kəsirə istihazə qəliləyə çevrilsə, gərək birinci namaz üçün kəsirə, sonrakı namazlar üçün qəlilə istihazəsi əməllərini, yerinə yetirsin. Həmçinin əgər mütəvəssitə istihazə qəliləyə çevrilsə, gərək birinci namaz üçün mütəvəssitə, sonrakı namazlar üçün isə, qəlilə istihazəsi əməllərini yerinə yetirsin.

Məsələ: 432. Əgər istihazəli qadın, ona vacib olan əməllərdən hər hansı birini, hətta pambığı dəyişməyi tərk etsə, namazı batildir.

Məsələ: 433. Qəlilə istihazəsi olan qadın, namazdan başqa, dəstəmazla şərtlənən bir iş görmək istəsə; məsələn: bədəninin hər hansı yerini, Quranın yazısına vurmaq istəsə) namaz üçün dəstəmaz almış olsa belə, kifayət etmir.

Məsələ: 434. Əgər istihazəsi olan qadın özünə vacib olan qüslləri yerinə yetirsə, məscidə getmək, orada dayanmaq, vacibi səcdəsi olan surələri oxumaq, əri ilə yaxınlıq etmək və s. kimi işlər hətta namaz üçün vacib olan sair əməlləri (dəstəmaz almaq, pambığı dəyişmək və dəsmal qoymaq kimi) yerinə yetirməmiş olsa da, ona halal olur.

Məsələ: 435. Əgər kəsirə və ya mütəvəssitə istihazəsi olan qadın, namaz vaxtından qabaq, səcdyi-vacib olan Surəni oxumaq və ya məscidə getmək istəsə, ehtiyat-vacibə görə gərək qüsl etsin. Əgər əri onunla yaxınlıq etmək istəsə, eyni qayda ilə.

Məsələ: 436. Ayət namazı, müstəhazə qadına vacibdir və gərək ayət namazı üçün də, gündəlik namaz üçün vacib olan əməlləri yerinə yetirsin.

Məsələ: 437. Gündəlik namazı vaxtında, müstəhazə qadına ayət namazı vacib olsa, əgər hər ikisini bir-birinin ardınca qılmaq istəsə, ehtiyat-vacib budur ki, gərək ayət namazı üçün də, gündəlik namazı üçün vacib olan əməllərin hamısını yerinə yetirsin. Hər iki namazı bir qüsl və dəstəmazla yerinə yetirə bilməz.

Məsələ: 438. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, müstəhazə qadın qəza namazı qılmasın amma qılmaq istəsə, gərək hər namaz üçün əda namazında vacib olan əməlləri yerinə yetirsin. Ehtiyat-vacib budur

səh: 79

ki, hər ikisini bir qüsl və dəstəmazla yerinə yetirməsin.

Məsələ: 439. Əgər qadın özündən gələn qanın yara qanı olmadığını bilirsə və istihazə, heyz, yaxud nifas qanı olduğuna ehtimal verirsə, bu surətdə əgər o qan şəri baxımdan heyz və nifas qanının hökmünü daşımasa, həmin qadın istihazə hökmünə əməl etməlidir. Hətta əgər istihazə qanı və ya digər qanlar olduğunda şəkk edərsə, onların nişanəsini daşımırsa, ehtiyat-vacibə əsasən, istihazənin əməllərini yerinə yetirməlidir.

Məsələ: 447. Heyzin əvvəlinci üç günü ardıcıl olmalıdır. Deməli, əgər məsələn; iki gün qan görüb, bir gün pak olursa və yenidən bir gün qan görürsə, heyz deyildir.

Məsələ: 448. Tamam üç gün ərzində qanın çölə gəlməsi lazım deyil; Fərcin daxilində qan olsa kifayətdir. Əgər üç gün ərzində, azacıq pak olsa belə ki, üç gün ərzində fərcində qan olubdur desələr heyzdir.

Məsələ: 449. Birinci və dördüncü gecədə qan görməsi lazım deyil. Amma ikinci və üçüncü gecələrdə qan dayanmamalıdır. Deməli, əgər birinci günün sübh azanından üçüncü günün qürubunadək ardıcıl olaraq qan gəlsə; yaxud birinci günün ortalarında başlayıb dördüncü günün həmin vaxtında dayansa və ikinci və üçüncü günün gecələrində heç dayanmasa, heyzdir.

Məsələ: 450. Əgər üç gün ardıcıl olaraq qan görüb sonra pak olsa və yenidən qan görsə, bu halda qan gördüyü və arada pak olduğu günlər üst-üstə on günü keçməsə, daha üstün nəzərə əsasən arada pak olduğu günlərdə də heyzdir.

Məsələ: 451. Əgər qadın, müddəti üç gündən artıq və on gündən az olan qan görüb o qanın çiban və ya yara yaxud heyz qanı olduğunu bilməsə, qan gəlməmişdən qabaq pak idisə paklığı əsas götürməlidir. Əgər qan gələndən qabaqkı vəziyyəti məlum olmasa ehtiyat-vacib budur ki, haizin və qeyri-haizin əməllərini yerinə yetirsin.

Məsələ: 452. Əgər qadın heyz və ya bəkarət qanı olduğunu bilmədiyi bir qan görsə, özünü yoxlamalıdır: yəni fərcinə bir miqdar pambıq daxil edib, bir az gözlədikdən sonra çıxarmalıdır, əgər pambığın ətrafı bulaşmışdırsa, bəkarət qanıdır. Əgər qan onun hər yerinə yetişibsə, heyz qanıdır.

Məsələ: 453. Əgər üç gündən az müddətdə qan görüb pak olsa və yenidən üç gündən sonra qan görsə, ikinci qan heyzdir. Birinci qan, adət günlərində olarsa hayizin tərk etməli əməllərini tərk etsin və müstəhazənin əməllərini yerinə yetirsin.

səh: 81

kəffarəni qızıl sikkə versin, əgər mümkün olmsa onun qiymətini başqa puldan verə bilər.

Məsələ: 459. Əgər yaxınlıq etdiyi vaxtındakı qızılın qiyməti, kəffarəni fəqirə vermək istədiyi vaxtla fərqlənsə, gərək fəqirə vermək istədiyi vaxtın qiyməti ilə hesab etsin.

Məsələ: 460. Əgər bir şəxs heyzin həm birinci, həm ikinci, həm də üçüncü qismində, öz qadını ilə yaxınlıq etsə, müstəhəbdir hər üç kəffarəni versin ki, bu da otuz bir noxud yarıma bərabərdir.

Məsələ: 461. Əgər kişi heyz halında qadını ilə cima etsə və onun kəffarəsini verdikdən sonra, yenidən cima etsə, müstəhəbdir yenə kəffarə versin.

Məsələ: 462. Əgər heyz halında olan qadını ilə bir neçə dəfə yaxınlıq etsə və onların arasında kəffarə verməsə, ehtiyat-müstəhəb budur ki, hər yaxınlıq üçün bir kəffarə versin.

Məsələ: 463. Əgər kişi yaxınlıq halında qadının heyz olmasını başa düşsə, gərək dərhal ondan ayrılsın. Əgər ayrılmasa, müstəhəbdir kəffarə versin.

Məsələ: 464. Əgər bir kişi heyz halında olan qadınla zina etsə və ya heyz halında olan naməhrəm qadınla, öz əyalı olduğunu güman edərək cima etsə, ehtiyat-müstəhəb budur ki, kəffarə versin.

Məsələ: 465. Kəffarə verə bilməyən bir şəxs, ehtiyat-müstəhəbə görə gərək Allahdan bağışlanmaq istəsin və bir miqdar fəqirə sədəqə versin. Hər vaxt imkanı olsa, kəffarəni verməsi müstəhəbdir.

Məsələ: 466. Qadına heyz halında təlaq vermək (təlaq kitablarında deyildiyi kimi) batildir.

Məsələ: 467. Əgər qadın “heyzəm” və ya “heyzdən pak olmuşam” desə, gərək onun sözü qəbul edilsin.

Məsələ: 468. Əgər qadın namaz əsnasında heyz olsa, namazı batildir.

Məsələ: 469. Əgər qadın namaz əsnasında, heyz olub-olmamasında şəkk etsə, namazı səhihdir. Amma namazdan sonra,

səh: 83

namaz əsnasında heyz olduğunu başa düşsə, qılıdığı namaz batildir.

Məsələ: 470. Qadın heyzdən pak olduqdan sonra, namaz, habelə dəstəmaz, qüsl, yaxud təyəmmümlə yerinə yetirilməli olan sair ibadətlər üçün qüsl etməsi vacibdir. Bu qüslün göstərişi, cənabət qüslü kimidir. Amma ehtiyata əsasən namaz üçün, gərək qüsldən qabaq, yaxud sonra, dəstəmaz da alsın. Əgər qüsldən əvvəl alsa, daha yaxşıdır.

Məsələ: 471. Qadın heyzdən pak olandan sonra, qüsl etməmiş olsa da təlaq vermək səhihdir, əri də onunla yaxınlıq edə bilər. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, qüsldən qabaq onunla yaxınlıq etməkdən çəkinsin; əgər onunla cima etmək istəsə, daha yaxşı budur ki, fərcini yuduqdan sonra cima etsin. Amma heyz vaxtında ona haram olan şeylər (məsciddə dayanmaq, Quranın yazısına əl vurmaq və s.) isə qüsl etməyincə ona halal deyil.

Məsələ: 472. Əgər suyun miqdarı, qüsl və dəstəmazın hər ikisi üçün kifayət deyilsə, qüsl və ya dəstəmazdan birini yerinə yetirəcək miqdarda olsa, gərək qüsl etsin və dəstəmazın əvəzində isə təyəmmüm etsin. Əgər təkcə dəstamaza kifayət edərsə və qüsl alacaq miqdarda olmazsa, gərək dəstəmaz alsın, qüsl əvəzində isə təyəmmüm etsin. Əgər bunlardan heç biri üçün su olmasa, gərək iki təyəmmüm etsin; biri qüsl əvəzində, digəri isə dəstəmaz əvəzində.

Məsələ: 473. Qadının heyz halında qılmadığı gündəlik namazların qəzası yoxdur. Amma, gərək vacibi orucların qəzasını tutsun.

Məsələ: 474. Hər vaxt namazın vaxtı daxil olsa və namazı təxirə salsa, heyz olacağını bilsə, gərək dərhal namazını qılsın.

Məsələ: 475. Əgər qadın, namazını təxirə salsa, namazın əvvəl vaxtından bir namaz qılmaq miqdarında vaxt keçsə və sonra haiz olsa, o namazın qəzası ona vacibdir. Bu bir haldadır ki, namazın əvvəl vaxtında, namaz üçün hədəsdən pak olub (qüsl və ya dəstəmaz yaxud da təyəmmüm edib) namaz qılmağa yetəcək

səh: 84

qədər vaxtı olsun. Amma, övrəti örtmək və xəbəsdən paklanmaq kimi namazın sair ibtidai əməlləri, şərt deyil. Amma namazın tez və ya gec qılmasında və s. işlərdə gərək öz halına diqqət etsin; məsələn: səfərə çıxan olmayan bir qadın, zöhrün əvvəlində namazını qılmasa, onun qəzası o halda vacib olur ki, dörd rəkət namaz qılmaq miqdarında (deyilən göstərişlərə əsasən) zöhrün əvvəlindən vaxt keçsin və o qadın da haiz olsun. Səfərdə olan qadın üçün isə iki rəkət namaz qılmaq miqdarında vaxt kifayətdir.

Məsələ: 476. Əgər qadın namazın axır vaxtında qandan paklansa, qüsl, dəstəmaz və namazın ibtidai işlərini görüb (paltar hazırlamaq, yaxud onu suya çəkmək kimi) və bir rəkət və daha artıq namaz qılmaq üçün vaxtı olsa, gərək namazı qılsın. Əgər qılmasa, qəzasını yerinə yetirməlidir.

Məsələ: 477. Əgər heyzli qadının, pak olandan sonra qüsl və dəstəmaz üçün vaxtı yoxdursa, amma namazı təyəmmüm ilə vaxtında qıla bilərsə, o namaz o qadına vacib deyildir. Ehtiyata əsasən təyəmmümlə qılsın. Əgər qılmasa, onun qəzasını qılsın. Amma vaxtın azlığından başqa, vəzifəsi də təyəmmüm etmək olsa; məsələn: suyun ona zərəri varsa gərək təyəmmüm edib o namazı qılsın.

Məsələ: 478. Əgər qadın heyzdən pak olandan sonra, namaz üçün vaxt olub-olmamasında şəkk etsə, gərək namazı qılsın.

Məsələ: 479. Əgər namazın müqəddimatı işlərini hazırlayıb bir rəkət namaz qılmaq üçün vaxt olmadığını güman edərək, namaz qılmasa və sonradan vaxt olduğunu başa düşsə, gərək o namazın qəzasını yerinə yetirsin.

Məsələ: 480. Müstəhəbdir ki, heyzli qadın namaz vaxtında qanlarını təmizləsin, pambığı və dəstmalı dəyişsin, dəstəmaz alsın, əgər dəstəmaz ala bilmirsə təyəmmüm etsin və namaz qıldığı yerdə üzü qibləyə oturub zikr, dua, salavat desin.

Məsələ: 481. Quran oxumaq, Quranı özü ilə aparmaq, bədənin hər hansı yerini onun yazılarının arasına vurmaq və həmçinin həna və s. kimi şeylərlə rənglənmək, haiz qadına məkruhdur.

səh: 85

yeddisinə qədərdir.

2-O qadınlardır ki, qandan pak olmur, amma iki ay ardıcıl olaraq müəyyən günlərdə; məsələn: ayın əvvəlindən səkkizinə qədər gördüyü qanda heyzin əlamətləri vardır. Yəni qəliz, qara və istidir, təziqlə, yandırıcılıqla çölə çıxır. Onun qanının qalanında isə istihazənin əlamətləri vardırsa, adəti ayın əvvəlindən səkkizinə qədərdir.

3-O qadınlardır ki, iki ay ardıcıl olaraq müəyyən vaxtda heyz qanı görsün və üç gün, yaxud daha artıq qan görüb, sonra bir və ya bir neçə gün pak olsun və yenidən qan görsün. Bu halda qan gördüyü günlərlə arada pak olduğu günlərin cəmi on gündən keçməsə və iki ayda qan gördüyü günlərlə pak olduğu günlərin sayı üst-üstə eyni olsa, belə qadının adəti, qan gördüyü günlərlə arada pak olduğu günlərin cəminə bərabərdir. Arada pak olduğu günlərin hər iki ayda sayı bərabər olması lazım deyil; məsələn: əgər birinci ayda ayın birindən üçünə kimi qan görüb arada üç gün pak olsa və yenidən üç gün qan görsə, ikinci ayda da yenə üç gün qan görüb, sonra üç gündən artıq və ya az pak olsa və yenidən qan görsə, üst-üstə doqquz gündən çox olmasa, bütün bu günlərdə heyzdir və o qadının adəti, doqquz gündür.

Məsələ: 484. Vəqtiyyə adəti olan qadın (istər adəti-ədədiyyəsi də olsun, istərsə olmasın) əgər adət vaxtında bir gün və ya iki gün yaxud da çox qabaqcadan qan görsə «adəti qabaqa düşübdür» deyiləcək şəkildə bir neçə gün vaxtından qabaq qan görərsə o qanda heyz əlamətləri olmasa belə, heyzli qadınlar üçün deyilən hökmlərə əsasən əməl etməlidir. Əgər sonradan heyzli olmadığını başa düşərsə, məsələn; üç gündən qabaq pak olarsa, yerinə yetirmədiyi ibadətlərin qəzasını yerinə yetirməlidir.

Məsələ: 485. Vəqtiyyə və ədədiyyə adəti olan bir qadın, əgər adətindən bir neçə gün qabaq başlayıb, bütün adət günlərində və adət günlərindən bir neçə gün sonraya qədər qan görərsə, bu müddət birlikdə on gündən artıq olmasa, hamısı heyzdir. Əgər on gündən artıq olarsa, yalnız öz adət günlərində gördüyü qan

səh: 87

heyzdir. Ondan qabaq və sonrakı günlərdə gördüyü qan isə istihazədir. Belə ki, adətindən qabaq və sonrakı günlərdə yerinə yetirmədiyi ibadətləri qəza etməlidir. Əgər bütün adət günləri ilə birlikdə bir neçə gün də adətindən qabaq qan görsə və hamısı birlikdə on gündən artıq olmasa, hamısı heyzdir. Əgər on gündən artıq olarsa, yalnız adət günləri heyz nişanələrini daşımasa belə heyzdir. Ondan qabaq gördüyü qanlarda heyzin əlamətləri olsa belə istihazədir. Belə ki, əgər o günlərdə ibadətlərini yerinə yetirməyibsə, gərək onları qəza etsin. Əgər bütün adət günləri ilə birlikdə bir neçə gün adətindən sonra qan görsə və hamısı birlikdə on gündən artıq olmasa, hamısı heyzdir. Amma əgər on gündən artıq olarsa, adət günləri heyz, qalanı isə istihazədir.

Məsələ: 486. Vəqtiyyə və ədədiyyə adəti olan qadın, əgər bir miqdar adət günlərində və ondan əvvəl bir neçə gün qan görsə və üst-üstə on gündən artıq olmasa, hamısı heyzdir. Əgər on gündən artıq olsa, adət günlərində gördüyü qan, adətindən bir neçə gün qabaq gördüyü qanın adəti miqdarına çatanı heyz, əvvəlki günləri isə istihazə hesab edilməlidir. Əgər adət günlərindən bir miqdarını və adətindən bir neçə gün sonra qan görsə və üst-üstə on gündən çox olmasa, hamısı heyzdir; əgər on gündən artıq olsa, adəti günlərində gördüyü qan ilə, sonrakı bir neçə gün gördüyü qanın adət günlərinə çatdığı qədərini, gərək heyz hesab etsin, qalanlarını isə istihazə hesab etməlidir.

Məsələ: 487. Adəti olan qadın üç gün, yaxud üç gündən daha artıq qan görüb paklansa və yenidən qan görsə, bu iki qan arasındakı zaman fasiləsi on gündən az olsa və qan gördüyü günlərin hamısı, arada pak olduğu günlərlə birlikdə on gündən artıq olsa; məsələn, beş gün qan görüb sonra beş gün pak olsa və yenidən beş gün qan görsə, bu halda bunun bir neçə şəkli vardır:

1-Birinci dəfə gördüyü qanın hamısı, yaxud bir miqdarı adət günlərində olsa və paklandıqdan sonra gördüyü ikinci qan adət günlərində olmasa, gərək birinci dəfədəki qanın hamısını heyz, ikinci dəfədəkini isə istihazə hesab etsin.

səh: 88

2-Birinci qan adət günlərində olmasa və ikinci qanın hamısı, yaxud bir miqdarı adət dövrünə düşsə, gərək ikinci qanın hamısı heyz, birinci isə istihazə hesab etsin.

3-Birinci və ikinci qanın bir miqdarı adət vaxtına düşsə, adət vaxtına düşən birinci qan, üç gündən az olmasa və ortadakı paklıq və adət dövründə olduğu ikinci qanın bir miqdarı, adət günlərində olub, on gündən çox olmazsa, bu halda onların hamısı heyzdir. Birinci qanın bir miqdarı, adət günlərindən əvvəl olsa və ikinci qanın bir miqdarı, adət günlərindən sonra olsa, istihazədir; məsələn: əgər qadının adəti, ayın üçündən onuna qədər olsa, bu halda birinci ayın əvvəlindən altısınaqək qan görüb, iki gün paklansa və sonra ayın on beşinə kimi qan görsə, üçündən onuna qədər heyz, birindən üçünə və onundan on beşinə qədər istihazədir.

4-Birinci və ikinci qanın bir miqdarı adət günlərində olsa, amma adət günlərində olan birinci qan, üç gündən az olsa, bu halda gördüyü birinci və ikinci qanın hamısı və aradakı paklıq müddətində, haiz qadına haram olan işləri (əvvəldə deyildiyi kimi) gərək tərk etsin, istihazənin əməllərini yerinə yetirsin. Yəni müstəhazə qadın üçün deyilən göstərişlərə uyğun olaraq öz ibadətlərini yerinə yetirməlidir.

Məsələ: 488. Vəqtiyyə və ədədiyyə adəti olan qadın, adəti dövründə qan görməsə və ondan başqa vaxtlarda heyz günləri qədər qan görsə, əgər heyzin əlamətləri olsa, gərək onu heyz hesab etsin; istər adət vaxtından qabaq və ya sonra olsun. Əgər heyzin əlamətləri onda olmasa, ehtiyat-vacib budur ki, əvvəlinci üç günü haizə haram olan əməlləri tərk edib, istihazə əməllərini yerinə yetirsin.

Məsələ: 489. Vəqtiyyə və ədədiyyə adəti olan qadın, əgər öz adəti vaxtında qan görsə, amma onun günlərinin sayı, adətinin vaxtından az və ya çox olsa, pak olduqdan sonra da yenidən öz adətinin günlərinin sayı müddətində qan görsə, gərək hər iki qanı onların arasında olan paklıq müddəti ilə heyz hesab etsin. Bu bir

səh: 89

haldadır ki, bütün bu günlərin (yəni qan gördüyü və pak olduğu günlərin sayının) cəmi, on gündən artıq olmasın. Əgər on gündən artıq olsa, adət vaxtında gördüyü qan heyz və digərini isə istihazə hesab etsin. Əgər iki qanın arasında pak olduğu günlərin sayı, on gündən az olsa və paklıq günlərinin sayı on gün olsa, (yəni, pak olmaq üçün lazım olan minimum zaman fasiləsi olsa) adət günləri ilə üst-üstə düşməyən ikinci qan, heyzin nişanələrini göstərdiyi təqdirdə heyz sayılır. Əks təqdirdə, haizin tərk etməli işləri tərk etsin və müstihazənin əmələrini yerinə yetirsin.

Məsələ: 490. Vəqtiyə və ədədiyyə adəti olan qadın, əgər on gündən artıq qan görsə, adəti günlərində gördüyü qan, hətta heyzin əlamətləri onda olmasa da heyzdir; və adəti günlərindən sonra gördüyü qan, hətta heyzin əlamətləri də onda olsa, istihazədir; məsələn: bir qadının heyz adəti, ayın əvvəlindən yeddisinə qədər olsa, əgər ayın əvvəlindən on ikisinə qədər qan görsə, əvvəldəki yeddi günü heyz, qalan beş günü isə istihazədir.

qadınlar da ayın əvvəlini öz adətinin əvvəli hesab etsinlər.

3-O qadınlardır ki,ardıcıl olaraq iki ayın hər birində müəyyən vaxtda üç gün, yaxud daha artıq heyz qanı görüb, sonra pak olurlar, sonra yenidən qan görürlər. Qan gördüyü günlərlə, pak olduğu günlərin cəmi, on gündən keçmir. Amma ikinci ayda, birinci aydan çox və ya az olur; məsələn: birinci ayda səkkiz gün, ikinci ayda isə doqquz gün olsa, gərək bu qadın, ayın ilk gününü heyz adətinin ilk günü hesab etsin.

Məsələ: 492. Vəqtiyyə adəti olan qadın, əgər öz adətinin vaxtında, yaxud iki-üç gün adətdən qabaq və ya iki-üç gün adətindən sonra qan görsə, bu halda əgər ona “tez heyz olubdur” və ya “təxirə düşübdür” desələr, o qanda heyzin əlamətləri olmasa belə, gərək haiz qadınlar üçün deylən hökmlərə uyğun olaraq əməl etsin. Amma sonradan heyz olmamasını başa düşsə; məsələn: üç gündən tez dayansa, gərək yerinə yetirmədiyi ibadətlərin qəzasını etsin.

Məsələ: 493. Vəqtiyyə adəti olan qadın, əgər on gündən artıq qan görsə və heyzi, onun öz əlamətləri vasitəsilə ayırd edə bilməsə, gərək öz yaxınlarının adət günlərini, özü üçün heyz hesab etsin. Onun yaxınlarının istər ata tərəfdən, yaxud ana tərəfdən olmalarının, habelə diri və ya olü olmalarının bunda fərqi yoxdur. Ehtiyat-vacib budur ki, əgər oların adəti yeddi gündən az olsa, o adətin arxasınca yedi gün haizə haram olanları tərk etsin və müstəhazəyə vacıb olan əməlləri yerinə yetirsin. Əgər onların adəti yeddi gündən çox olsa, yeddi gün sonranın arxasınca adətin axrırınadək bu əməli yerinə yetirsın. Amma onların hamılıqla heyz olduqları günlərinin sayı eyni olduğu təqdirdə, onların adət günlərini özü üçün heyz vaxtı qəbul edə bilər. Əgər onların heyz olduqları günlərinin sayı müxtəlif olarsa: məsələn: onlardan bəzilərinin adəti beş gün və bəzilərinin də yeddi gün olarsa, onların adət vaxtlarını özünün heyz adəti vaxtı kimi qəbul edə bilməz. Əgər onların adət günlərinin sayı, bir-birlərindən sayılmayacaq dərəcədə çox az fərqlənərsə, gərək onların arasında

səh: 91

olan ən çox heyz günlərini özü üçün heyz adət vaxtı götürsün.

Məsələ: 494. Vəqtiyyə adəti olan və yaxınlarının adətini özü üçün adət götürən qadın, gərək hər ayda, onun adətinin əvvəli olan gününu özü üçün heyzin əvvəli hesab etsin; məsələn: əgər bir qadın hər ayda ayın ilk günü qan görürdüsə və bəzi hallarda yeddinci, bəzi hallarda isə səkkizinci gün pak olurdusa, bu halda birinci ayda on iki gün qan görsə və onun yaxınlarının adəti yeddi gün olsa, gərək əvvəlki ayın əvvəlinci yeddi günü heyz, qalan günləri isə istihazə hesab etsin.

Məsələ: 495. Öz yaxınlarının adətini öz heyz adəti götürməli olan qadının yaxını olmasa və ya yaxınlarının adət günlərinin sayı bir-biri ilə eyni olmasa, bu halda ixtiyarlıdır ki, hər ayda qan gördüyü günlərdən üç, yaxud altı, yaxud da yeddisini heyz, qalanlarını isə istihazə hesab etsin. Ehtiyat-müstəhəbə görə, yeddi gün hesab etsin. Amma yaxını olmasa və ya yaxınları var, adət günlərin bilsə və ya bilməsə, yeddi gündən on günə qədər ehtiyat etsin. əgər ehtiyat etməsə, öz ixtiyarı ilə əməl etsin. daha yaxşı budur ki, birinci ayda hesab etdiyi miqdarı, sonrakı aylarda da həmin minvalla heyz hesab etsin.

sonrakı ay on birindən on beşinə qədər olan günlərdə heyz, yerdə qalan günlərin qanında isə istihazə əlamətləri olsa, onun adəti beş gündür.

3-Ardıcıl olaraq iki ayın hər birində üç gün, yaxud daha artıq qan görən, arada bir gün, yaxud daha artıq pak olub yenidən qan görən və qan gördüyü zamanın, birinci ayda ikinci aydakından fərqlənən qadınlardır. Əgər qan gördüyü və arada pak olduqları günlərin sayı üst-üstə toplandıqda on gündən çox olmazsa və onun günlərinin sayı eynidirsə, qan gördüyü bütün günlər, arasındakı pak olduğu günlərlə birlikdə onun heyz vaxtı sayılır. Ehtiyata ğörə pak olduğu günlərdə haizin tərk etməli əməllərini tərk edib, müstihazənin əməllərini yerinə yetirsin. (Bu deyilən üçün) arada pak olduğu günlərin sayının hər iki ayda eyni olması lazım deyil; məsələn: birinci ayda, ayın birindən üçünə qədər qan görüb iki gün paklansa və yenidən üç gün qan görsə, ikinci ayda da ayın on birindən on üçünə kimi qan görüb iki gün, yaxud az, yaxud da çox paklansa və yenidən qan görsə və üst-üstə səkkiz gündən çox olmasa, onun adəti səkkiz gündür. Mümükündür başqa bir qism də belə təsəvvür olunsun; bu o qadın dır ki, ardıcıl olaraq iki ay, say etibarı ilə bərabər qan görsün; məsələn: səkkiz gün qanın görən günlərinin sayı olsun, amma birinci ayda ardıcıl olaraq qan görsün və ikinci ay isə dörd gün qan gördükdən sonra paklansın və yenidən qan görsün. Arada olan pak günlərlə birlikdə deyilən günləri topladıqda səkkiz gün olsun. Bu halda da onun adəti səkkiz gün olur.

Məsələ: 497. Ədədiyyə adəti olan qadın, əgər öz adət günlərindən çox qan görsə və onun sayı on gündən çox olsa, bu halda gördüyü qanların hamısı eyni cür olsa, gərək qan gördüyü gündən etibarən adət günlərinə qədər heyz, qalanlarını isə istihazə hesab etsin. Baxmayaraq ki, onun üçün caizdir adət günlərinin sayını, orta və ya axır günlərdən hesab etsin. Əgər gördüyü qanların hamısı eyni olmayıb bir neçə günündə heyz, qalan günlərində isə istihazə əlaməti olsa, əgər heyz nişanələri olan

səh: 93

günlərinin sayı adət günləri ilə eyni olsa, gərək həmin günləri heyz, qalanlarını isə istihazə hesab etsin. Əgər qanda heyz nişanələri olan günləri adət günlərindən çox olsa, təkcə adət günləri qədəri heyz, qalanları isə istihazədir. Əgər qanın heyz əlamətləri olduğu günlərin sayı adət günlərindən az olsa, gərək o günlərə sonrakı bir neçə başqa günlərlə birlikdə heyz günlərinə çata bilən qədər əlavə edərək heyz hesab edib, yerdə qalanlarını isə istihazə saymalıdır.

sayı və yeddi gün haizə haram olanları tərk etsin, müstəhazəyə vacib olanları yerinə yetirsin.

yeddisinə qədər qan görüb pak olsa, bu halda ayın onundan on yeddisinə qədər onun adətidir.

Məsələ: 506. Bir aydan məqsəd, ayın əvvəlindən axırına qədər deyil, qanın görünməyə başlamasından otuz gün keçənə qədərdir.

Məsələ: 507. Adətən ayda bir dəfə qan görən qadın, əgər bir ayda iki dəfə qan görsə və onda heyzin əlamətləri olsa, onda arada pak olduğu günlərin sayı on gündən az olmasa, gərək hər ikisini heyz hesab etsin.

Məsələ: 508. Əgər üç gün, yaxud üç gündən artıq heyzin əlamətləri olan qan görüb, sonra on gün, yaxud daha artıq istihazənin əlamətləri olan qan görsə və yenidən üç gün heyz əlamətləri olan qan görsə, gərək (heyzin əlamətləri olan) birinci və axırıncı qanları heyz hesab etsin.

Məsələ: 509. Əgər qadın on gündən qabaq pak olsa və batinində qan qalmadığını bilsə, hətta on gün tamam olmamışdan qabaq yenidən qan görəcəyinə gümanı olsa da, öz ibadətləri üçün gərək qüsl etsin. Amma on gün tamam olmamışdan qabaq yenidən qan görəcəyinə yəqini olsa, gərək qüsl etməsin; (namaz qıla bilməz və gərək özünü haiz hesab etsin).

Məsələ: 510. Əgər qadın on gündən qabaq pak olsa və batinində qan olmasına ehtimal versə, gərək bir miqdar pambığı övrətinin daxilinə qoysun, bir az gözləyib sonra çıxartsın; (zahiri görünüşcə) o qadının, deyilən mənada özündən xəbərdar olmadan namazı tərk, yaxud da qüsl edməsi, caiz deyil. Deməli, əgər pak olsa, qüsl edib ibadətlərini yerinə yetirsin. Əgər pak deyilsə, sarı rəngli suya bulaşmış olsa da, bu halda heyzində adəti yoxdursa və ya adəti on gündürsə, gərək gözləsin; əgər on gündən tez pak olsa qüsl etsin. Əgər (onuncu günün tamam olduğu vaxt) pak olsa, yaxud qanı on gündən keçsə, on günün tamam olduğu vaxt qüsl etsin. Əgər adəti on gündən azdırsa və ya on günü tamam olmamışdan qabaq, yaxud tamam olduğu vaxt pak olacağını bilsə, gərək qüsl etməsin. Əgər qanın on gündən keçəcəyini ehtimal versə, ehtiyat-vacib budur ki, bir gün ibadətlərini tərk etsin. əgər

səh: 97

qanın heyz olduğuna əmindirsə on günədək ibadətlərini tərk etsin. Amma buna əmin olmasa, bir gün keçdikdən sonra, on günədək istihazənin əməllərini yerinə yetirsin və haizə haram olanları tərk etsin. Deməli, on gün başa çatmazdan, yaxud on günün başlanğıcınadək qandan paklansa, bütün bu müddət heyz olmuşdur. Əgər on gündən keçsə, gərək öz adətini heyz sayıb, qalanını istihazə qəbul etsin. Adət günlərindən sonra yerinə yetirmədiyi ibadətlərini qəza etsin. Oruc tutduğu halda, onun qəzasını etsin.

Məsələ: 511. Əgər bir neçə günü heyz hesab edib ibadət etməsə, sonradan heyz olmadığını başa düşsə, gərək o gündə yerinə yetirmədiyi namaz və orucun qəzasını yerinə yetirsin.

Məsələ: 512. Əgər bir neçə günü heyz olmaması gümanı ilə ibadət edib sonradan heyz olmasını başa düşsə, o günlərdə oruc tutmuş olsa, tutduğu orucun qəzasını etməlidir.

şəkk etsə, axtarış aparması lazım deyil; ondan xaric olan qan şərən nifas qanı deyil.

Məsələ: 518. Haizə haram olan işlər, o cümlədən məsciddə dayanmaq, bədənin hər hansı yerini Quranın yazısına vurmaq və s. kimi işlər, nifaslı qadına da haramdır. Haiz qadına vacib, müstəhəb və məkruh olan əməllər, eynilə nifaslı qadına da vacib, müstəhəb və məkruhdur.

Məsələ: 519. Nifas halında olan qadına verilən təlaq batil və bu halda yaxınlıq etmək haramdır. Əgər əri onunla (nifas halında) yaxınlıq etsə, ehtiyat-müstəhəbə görə, heyz bölməsində deyilənlərə uyğun olaraq kəffarə versin.

Məsələ: 520. Qadın, nifas qanından pak olduqda, gərək qüsl edib, öz ibadətlərini yerinə yetirsin. Əgər yenidən qan görsə və onun qan görüb pak olduğu günlər üst-üstə on gün, yaxud on gündən az olarsa, o günlərin hamısı nifas sayılır. Əgər pak olduğu günlərdə oruc tutmuş olsa, qəzasını yerinə yetirsin.

Məsələ: 521. Əgər qadın nifas qanından pak olub, batinində qan qalmasına ehtimal versə, gərək bir miqdar pambığı övrətinə daxil edib bir az gözləsin. Sonra çıxarıb baxmalıdır; əgər pakdırsa, öz ibadətləri üçün qüsl etsin.

Məsələ: 522. Əgər qadının nifas qanı, on gündən keçsə, bu halda heyzdə adəti varsa, adətlərinin günü qədər nifas, qalanlarını isə istihazə hesab etsin. Amma heyzdə adəti yoxdursa, on günə qədər nifas, qalanları isə istihazə sayılır. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, adəti olan şəxs adətindən sonrakı gündən, adəti olmayan isə doğuşun onuncu günündən sonrakı gündən (başlayaraq), on səkkizici gününə qədər istihazənin əməllərini yerinə yetirsin, nifaslı qadına haram olan işləri işə tərk etsin.

Məsələ: 523. Bir qadın ki, heyz adətinin müddəti on gündən az olsa, əgər adət günündən artıq nifas qanı görsə, gərək adət günləri miqdarını nifas qanı saysın. Ehtiyat-vacibə görə qanın on gündən çox olacağına güman tapana qədər qədər (heyizin hökmlərində qeyd olunduğu kimi) ibadətlərini tərk etsin.

səh: 99

Məsələ: 524. Əgər qan on günü keçərsə istihazədir. Gərək adət günlərindən sonra on gün müddəti (onuncu gün daxil olmaqla) istihazə təyin etsin və o, günlərdə yerinə yetirmədiyi ibadətləri qəza etsin.

Məsələ: 525. Heyzdə adət müddəti olan bir qadın, əgər azad olandan sonra (uşaq dünyaya gətirdikdən sonra) bir və ya bir aydan artıq müddətində davamlı olaraq qan görərsə, adət günü miqdarı nifas sayılacaqdır və nifasdan sonrakı on gün gördüyü qan, baxmayaraq ki, aylıq adət günlərinə düşsün, istihazə qanıdır. Misal olaraq; əgər bir qadın ki, aylıq adət günü, hər ayın iyirmisindən iyirmi yeddisinə qədərdir, ayın onunda azad olsa və bir ay və ya bundan çox davamlı olaraq qan görsə, on yeddinci günə kimi nifas qanı və on yeddisindən sonra on gün müdətinə gördüyü qan, baxmayaraq ki, öz aylıq adət günlərində olsa (yəni 20-dən 27-ədək) istihazə qanı olacaqdır. On gün keçdikdən sonra, əgər gördüyü qan aylıq adət günlərində olarsa, heyz sayılacaqdır. İstər heyz qanının əlamətləri onda olsun, istərsədə olmasın və həmçinin, əgər aylıq adət günlərində olmasa, amma heyz qanının əlamətləri onda olsa. Əgər nifas qurtardıqdan on gün sonra gördüyü qan, aylıq adət günlərində olmaya və heyz qanının əlamətləri onda olmasa, istihazə hesab olunacaqdır.

Məsələ: 526. Heyzdə adət müddəti olmayan bir qadın, əgər azad olduqdan sonra bir ay və ya çox qan görərsə, onun birinci on günü nifas, ikinci on günü istihazə və ondan sonra gördüyü qan, əgər heyz qanının əlamətləri olarsa və ya aylıq adət vaxtında olarsa, heyz sayılar. Əks təqdirdə, istihazə hesab olunacaqdır.

istərsə də ixtiyarsız. Hətta, əgər onun dırnağı meyyitin dırnağına, sumüyü də meyyitin sümüyünə dəysə, gərək qüsl etsin. Amma ölmüş heyvana məss etsə, məss-meyyit qüsl vacib deyil.

Məsələ: 528. Bədəni tamamilə soyumamış ölüyə məss etdikdə, hətta bədəninin soyumuş hissələrinə məss etsə də, qüsl vacib deyildir.

Məsələ: 529. Əgər insan öz tüklərini meyyitin bədəninə vursa, yaxud öz bədənini meyyitin tüklərinə vursa və ya öz tüklərini meyyitin tüklərinə vursa, bu halda qüsl vacib deyil. Deyilən bu üç halın hər birində saç elə bir miqdarda uzun olsa ki, onun toxunması (məlum olan adi qayda üzrə) məss meyyit etməsini doğrultmasa, qüsl vacib deyil.

Məsələ: 530. Ölmüş uşağa, hətta dörd ayı tamam olan siqt olunmuş uşağa məss etdikdə, məss-meyyit qüslü vacibdir. Hətta ehtiyat-müstəhəbə görə, dörd ayı tamam olmazdan qabaq siqt olunan uşağa məss etdikdə də, gərək qüsl edilsin. Əgər dörd aylıq uşaq ölü halda dünyaya gəlsə, anası gərək məss-meyyit qüslü alsın. Hətta, əgər dörd aydan da az olsa, ehtiyat-müstəhəbə görə gərək onun anası qüsl etsin.

Məsələ: 531. Anası öləndən sonra dünyaya gələn uşaq, həddi-büluğa çatdıqdan sonra ehtiyat-vacibə əsasən məss-meyyit qüslü alsın.

Məsələ: 532. Əgər insan, üç qüslü tamamilə verilmiş bir meyyitə məss etsə, ona məss-meyyit qüslü vacib deyil. Amma üçüncü qüslü tamam olmamışdan əvvəl onun bədəninin bir hissəsinə məss etsə, hətta üçüncü qüsl həmin hissədə tamam olsa da belə, gərək məss-meyyit qüslü etsin.

Məsələ: 533. Əgər dəli, yaxud həddi-büluğa çatmamış uşaq, bir meyyitə məss etsə, dəli ağıllanandan, uşaq isə həddi-büluğa çatandan sonra gərək məss-meyyit qüslü etsin.

Məsələ: 534. Əgər diri insanın bədənindən, yaxud qüslü verilməmiş ölü insanın bədənindən ayrımış sümüklü olan bir hissəyə qüsl verilməzdən qabaq insan ona məss etsə, gərək məss-

səh: 101

meyyit qüslü etsin. Amma ayrılan hissənin sümüyü olmasa, onu məss etdikdə qüsl vacib deyil.

Məsələ: 535. Əti olmayan və qüsl verilməmiş sümük, əgər diri insandan olsa, ona məss etməyin qüslü yoxdur. Əgər ölü insandan ayrılan qüslü verilməmiş sümüyə məss etsə, ehtiyat-vacibə əsasən gərək qüsl etsin. Həmçinin, qüslü verilməmiş meyyitdən ayrılan dişə məss edildiyi təqdirdə də eyni qayda ilə; Amma diri insandan ayrılan əti olmayan və ya əti çox az olan dişə məss etdikdə, qüsl almaq vacib deyil.

Məsələ: 536. Məss-meyyit qüslü, gərək eynilə cənabət qüslü kimi alınsın. Amma məss-meyyit qüslü alan bir şəxs namaz qılmaq istəsə, ehtiyat-vacibə əsasən gərək dəstəmaz da alsın.

Məsələ: 537. Əgər insan bir neçə meyyitə məss etsə, yaxud bir meyyiti bir neçə dəfə məss etsə, bir qüsl kifayətdir.

Məsələ: 538. Meyyitə məss etdikdən sonra qüsl etməyən bir şəxsin məsciddə dayanması, cima etməsi, vacibi səcdəsi olan surələri oxumasının eybi yoxdur. Amma namaz və bu kimi işlər üçün, gərək qüsl etsin və ehtiyat-vacibə əsasən dəstəmaz da alsın.

Məsələ: 541. Can verən insanı üzü qibləyə döndərmək, hər müsəlmana vacibdir. Ehtiyat-vacibə əsasən imkan olsa, can verənin özündən icazə alınsın. Əgər mümkün olmasa ehtiyat-vücubi budur ki, visindən buda mümkün olmasa mümkün olan halda şəri hakimdən icazə alsınlar. Bu sadaladıqlarımız bu haldadır ki, meyyiti tərpətmək onun ölümünün sürətlənməsinə səbəb olmasın.

Məsələ: 542. Müstəhəbdir ki, can verən halda olan hər şəxsə, iki şəhadət kəlmələrini (kəlmeyi şəhadəti), on iki İmamın (ələyhis-səlam) adlarını və s. kimi haqq əqidələrini, elə təlqin etsinlər ki, başa düşsün. Həmçinin, müstəhəbdir ki, qeyd olunan əməlləri öldüyü ana qədər təkrar etsinlər.

Məsələ: 543. Müstəhəbdir ki, aşağıdakı duanı can verən şəxsə elə təlqin etsinlər ki, başa düşsün:

أَللَّهُمَّ

اغْفِرْلِیَ الْکَثِیرَمِنْ مَعَاصِیکَ وَاقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ مِنْ طَاعَتِکَ یَا مَنْ یَقْبَلُ الْیَسِیرَ وَیَعْفُ عَنْ الْکَثِیرَ إِقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ وَاعْفُ عَنِّی الْکَثِیرَ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَفُوُّ الْغَفُورُ. أَللهُمَّ ارْحَمْنِی فَإِنَّکَ رَحِیم.

Məsələ: 544. Müstəhəbdir ki, çətin can verən insanı narahat olmadığı halda, namaz qıldığı yerinə aparsınlar.

Məsələ: 545. Müstəhəbdir ki, can verənin rahat olması üçün başının üstündə mübarək “Yasin”, “Saffat”, “Əhzab” surələrini, “Ayətəl-kürsi”, həmçinin “Əraf” surəsinin 54-cü yəni “İnnə rəbbəkumul-ləzi xələqəs-səmavati vəl-ərzə” ayəsini və “Bəqərə” surəsinin axırıncı üç ayəsini oxusunlar. Ümumiyyətlə, Qurandan mümkün olan qədər oxusunlar.

Məsələ: 546. Can verən şəxsi tək qoymaq, onun qarnının üstünə bir şey qoymaq, cənabətli, heyzli şəxslərin onun yanında olması, həmçinin onun yanında çox danışmaq, ağlamaq, qadınları can verənin yanında tək qoymaq məkruhdur.

səh: 103

Məsələ: 553. Qadının qəyyumu onun əridir. Ondan sonra meyyitdən irs aparan kişilər, irs aparan qadınlardan irəlidir.

Məsələ: 554. Əgər bir şəxs, “mən meyyitin canişini” və ya “vəsisiyəm” və ya “meyyitin vəlisi mənə icazə vermişdir ki, onun qüsl, kəfən və dəfn işlərini yerinə yetirəm” desə, əgər onun sözü üçün qərinə olsa və baqası da “mən meyyitin vəliy” və ya “vəsisiyəm” və ya “meyyitin vəlisi mənə icazə vermişdir” deməsə, bu halda meyyitin işləri onun öhdəsindədir. Əgər onun iddiasınin göstəricisi olmasa və baqası da “mən meyyitin vəliy” və ya “vəsisiyəm” və ya “meyyitin vəlisi mənə icazə vermişdir” desə, əgər iki adil şəxs, birincinin sözünə şəhadət versə gərək onun sözü qəbul olunsun.

Məsələ: 555. Əgər meyyit, əvvəlcədən özünün qüsl, kəfən, dəfn və namazı üçün qəyyumundan qeyri bir şəxsi təyin etsə, meyyit təyin etdiyi şəxs mühüm və onun icazəsi kifayətdir. Meyyitin bu işləri yerinə yetirməsini müəyyən etdiyi şəxs, bu vəsiyyəti vəsiyyət edənin diri olduğu vaxt qəbul etməsi lazım deyil. Əgər qəbul etsə və ya qəbul etməsə, amma qəbul etməməsi xəbəri, vəsiyyət edənə çatmasa, gərək ona əməl etsin. Əgər onun ölümündən sonra onun vəsiyyətindən agah olsa, gərək onun vəsiyyətinə əməl etsin.

Məsələ: 559. Əgər həcc üçün ehram bağlayan bir şəxs, əgər həccdə (Səfa və Mərva arasındakı) “səy” əməlindən qabaq və “ümrə” zamanı “təqsir” əməlindən qabaq ölsə, gərək ona kafur qatılmış su ilə qüsl verməsinlər; gərək onun yerinə xalis su ilə qüsl versinlər.

Məsələ: 560. Əgər sidr və kafur, yaxud ikisindən biri tapılmasa, yaxud istifadəsi caiz olmasa; məsələn: qəsbi olsa, gərək mümkün olmayan hər birinin yerinə meyyitə xalis su ilə qüsl versinlər.

Məsələ: 561. Meyyitə qüsl verən şəxs, gərək müsəlman, on iki İmam şiəsi, aqil, həddi-büluğa çatmış və qüsl məsələlərini bilən olsun və ya məsələni bilənin göstərişi ilə ğüsl versin. Ehtiyat-vacibə əsasən baliğ olmayanın ğüsl verəməsi kifayət etmir.

Məsələ: 562. Meyyitə qüsül verən şəxs, gərək qürbət qəsdi ilə, yəni Allahın əmrini yerinə yetirmək niyyəti ilə yerinə yetirsin və ehtiyata görə ikinci və üçüncü qüslün əvvəlində də öz niyyətini təzələsin.

Məsələ: 563. Müsəlman uşağına, hətta zinadan da olsa qüsl vermək vacibdir. Kafir və onun övladına qüsl, kəfən, dəfn işlərini etmək caiz deyildir. Uşaqlıqda dəli olub, elə bu halda da həddi-büluğa çatıb ölən bir şəxsin ata-anası, yaxud onlardan biri müsəlman olsa, gərək ona qüsl verilsin. Əgər onlardan heç biri müsəlman olmasa, ona qüsl vermək caiz deyildir.

Məsələ: 564. Siqt olunmuş uşağa, dörd aylıq və daha artıq olarsa, gərək qüsl versinlər. Amma dörd ayı tamam olmasa, gərək bir parçaya büküb qüsl vermədən dəfn etsinlər.

Məsələ: 565. Əgər kişi qadına və ya qadın kişiyə qüsl versə, batildir. Amma arvad öz ərinə, ər də arvadına qüsl verə bilər.

Məsələ: 566. Kişi, yaşı üçdən keçməmiş ölü qız uşağına, qadın da yaşı üçdən keçməyən oğlan uşağına qüsl verə bilər.

Məsələ: 567. Əgər ölmüş kişiyə qüsl vermək üçün kişi tapılmazsa, ona qohumluq səbəbi ilə məhrəm olan qadınlar (ana, bacı, bibi, xala), yaxud süd verməklə məhrəm olan qadınlar, ona paltarla və ya onun bədənini örtən bir şeylə qüsl verə bilərlər.

səh: 106

Həmçinin, əgər ölmüş qadına qüsl vermək üçün qadın tapılmazsa, onunla qohumluq səbəbi ilə, yaxud süd vasitəsilə məhrəm olan kişilər, ona paltar və onun tək şeylərlə qüsl verə bilərlər.

Məsələ: 568. Əgər meyyit və ona qüsl verən hər ikisi kişi, yaxud hər ikisi qadın olsa, yaxşı olar ki, övrətdən başqa meyyitin başqa yerləri açıq olsun.

Məsələ: 569. Meyyitin övrətinə baxmaq haramdır. Ona qüsl verən şəxs, onun övrətinə baxsa, günah etmişdir, amma verdiyi qüsl batil olmaz.

Məsələ: 570. Əgər meyyitin bədəninin hər hansı bir yeri nəcis olsa, gərək qüsl verilməmişdən qabaq o yeri suya çəkilsin. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, meyyitin bədəninin hər yeri qüslü başlamazdan qabaq pak olsun.

Məsələ: 571. Meyyitə verilən qüsl, cənabət qüslü kimidir. Ehtiyat-vacib budur ki, nə qədər ki, tərtibi qüsl mümkündür, irtimasi qüsl verməsinlər. Tərtibi qüsüldə, bədənin hər üç qismindən birini tərtib qaydasını qorumaqla kəsir suda suya batırıb qüsl verməyin eybi yoxdur.

Məsələ: 572. Heyz və ya cənabət halında ölən bir şəxsə, heyz və cənabət qüslü vermək lazım deyil, meyyit qüslü kifayətdir.

Məsələ: 573. Meyyitə qüsl vermək üçün muzd almaq haramdır. Əgər bir şəxs, muzd almaq üçün meyyitə qüsl versə, o qüsl batildir. Amma qüslün müqəddimati işləri üçün muzd almaq haram deyil.

Məsələ: 574. Əgər su tapılmasa və yaxud suyun istifadə olmasında maneələr olsa, gərək hər qüslün əvəzində o meyyitə bir təyəmmüm verilsin; ehtiyat-vacib budur ki, hər üç qüslün əvəzində bir təyəmmüm verilsin, sonra isə üç qüsülün hər biririnin əvəzində bir təyəmmüm verilsin.

Məsələ: 575. Meyyitə təyəmmüm edən şəxs, gərək öz əllərini yerə vurub, meyyitin üzünə və əllərinin üstünə çəksin. Əgər mümkün olsa, ehtiyat-müstəhəb görə meyyitin əlləri ilə də, ona təyəmmüm versin.

səh: 107

vərəsələrdən həddi buluğa çatmış şəxslərdən öz paylarından bir miqdarının götürülmasinə icazə versələr, icazə verdikləri miqdarda onların paylarından götürmək olar.

Məsələ: 582. Qadının kəfəni, hətta özünün malı da olsa, ərinin öhdəsinədir. Həmçinin təlaq kitablarında şərh olunduğu kimi, qadına “rici təlaq” versələr və iddəsi tamam olmamış ölsə, gərək onun əri kəfənini versin. Onun əri həddi-büluğa çatmamış və ya dəli olsa, ərinin qəyyumu gərək onun malından, o qadının kəfənini versin.

Məsələ: 583. Sağlığında yaşayış xərcləri qohumlarına vacib olan şəxs, öləndən sonra kəfəni, onlara vacib deyil.

Məsələ: 584. Ehtiyat-vacibə görə, kəfənin hər üç parçası, o qədər nazik olmamalıdır ki, meyyitin bədəni görünsün.

Məsələ: 585. Əgər başqa bir şey tapılmasa da, meyyiti murdar heyvanın dərisi və qəsbi şeylə kəfənə bükmək caiz deyildir. Əgər meyyitin kəfəni qəsbi olsa və onun sahibi razı olmasa, hətta onu dəfn etmiş olsalar belə, gərək kəfəni onun bədənindən çıxarsınlar.

Məsələ: 586. Nəcis şeylə, xalis ipək, yaxud qızıldan toxunmuş parça ilə meyyiti kəfənə bükmək caiz deyildir, amma çarəsizlik halında eybi yoxdur.

Məsələ: 587. Meyyiti, əti haram olan heyvanların yunundan və yə tükündən və ya yunundan toxunmuş parça ilə kəfənə bükmək, ixtiyar halında caiz deyildir. Amma şəri göstərişə əsasən, kəsilmiş, əti halal olan heyvanın dərisi əgər paltar demək mümkün olsa kəfənləmək icazəlidir. Əgər kəfən, əti halal olan heyvanın tükündən və yunundan hazırlanıbsa, eybi yoxdur. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, bu ikisi ilə də kəfənə bükməsinlər.

Məsələ: 588. Əgər meyyitin kəfəni, onun öz nəcisi, yaxud başqa bir nəcasətlə nəcis olsa, bu halda kəfən zay olmazsa, qəbrə qoymuş olsalar belə, gərək nəcis miqdarı yuyub, yaxud kəssinlər. Əgər onu yumaq və ya kəsmək mümkün olmazsa, dəyişdirilməsi mümkün olan halda, gərək dəyişdirsinlər.

Məsələ: 589. Həcc, yaxud ömrə üçün ehram bağlayan bir şəxs

səh: 109

ölsə, gərək başqaları kimi kəfənlənsin. Başının və üzünün örtülməsinin eybi yoxdur.

Məsələ: 590. Müstəhəbdir ki, insan sağlığında kəfən, sidr və kafurunu hazırlasın.

daha ona kafur deyilməsin.

Məsələ: 598. Əgər kafur tapılmazsa və ya təkcə qüsl miqdarında olarsa, hənut lazım deyil əgər qüsla istifadə olunan miqdardan çox olarsa, amma yeddi üzvün hənutuna çatmasa, gərək əvvəlcə alnına vursunlar. Əgər çox qalarsa, başqa üzvlərə vursunlar.

Məsələ: 599. Müstəhəbdir ki, iki ədəd tər-təzə çubuğu, meyyitlə yanaşı qəbrə qoysunlar.

uca olmasin. Amma azacıq alçaq və ya uca olsa, eybi yoxdur.

Məsələ: 606. Namaz qılan şəxs gərək meyyitdən uzaq olmasın. Amma meyyit namazını camaatla qılan şəxs, meyyitdən uzaq olsa və camaat namazının cərgələri bir-birinə bitişik olsa, eybi yoxdur.

Məsələ: 607. Meyyit namazı qılan şəxs, gərək meyyitlə üzbəüz dursun. Amma namaz camaatla qılınsa və camaat namazının cərgələri iki tərəfdən meyyiti ötüb keçsə, meyyitin müqabilində durmayan şəxslərin namazının eybi yoxdur.

Məsələ: 608. Meyyitlə namaz qılan şəxsin arasında gərək pərdə, divar və s. kimi şeylər olmasın. Amma meyyit, tabut və bu kimi şeylərin içində olsa, eybi yoxdur.

Məsələ: 609. Meyyit namazı qılınan vaxt, gərək meyyitin övrəti örtülsün. Əgər onu kəfənləmək mümkün olmazsa, gərək onun övrətini hətta taxta, kərpic və s. kimi şeylərlə də olsa örtsünlər.

Məsələ: 610. Meyyit namazını, gərək ayaq üstə və qürbət niyyəti ilə qılsın və niyyətdə meyyit müəyyənləşdirilməlidir; məsələn: “bu meyyitə namaz qılıram, qürbətən iləllah” deyə niyyət etsin.

Məsələ: 611. Əgər meyyitə ayaq üstə namaz qıla bilən bir şəxs tapılmazsa, oturan halda namaz qılan şəxs ona namaz qıla bilər.

Məsələ: 612. Əgər meyyit, müəyyən bir şəxsin ona namaz qılmasını vəsiyyət etmiş olsa, ehtiyat-vacib budur ki, o şəxs meyyitin qəyyumundan icazə alsın. Qəyyuma da vacibdir icazə versin.

Məsələ: 613. Bir meyyitə bir neçə dəfə namaz qılmaq məkruhdur. Amma meyyit elm və təqva əhli olarsa, məkruh deyil.

Məsələ: 614. Əgər meyyiti, bilərəkdən, yaxud unutqanlıq üzündən və ya müəyyən bir üzr səbəbi ilə namazsız dəfn etmiş olsalar, yaxud dəfn etdikdən sonra qılınan namazın batil olması məlum olarsa, nə qədər ki, onun cəsədi çürüməyib, vacibdir ki, meyyit namazında deyilən şərtlər daxilində onun qəbrinə namaz qılsınlar.

səh: 112

أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَبَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَارْحَمْ مُحَمَّدًا وَآلَ مُحَمَّداً کََأَفْضَلِ مَاصَلَّیْتَ وَبَارَکْتَ وَتَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَآلِ إِبْراهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَصَلِّ عَلَی جَمٍیعِ الْأَنْبِیَاءِ وَالْمُرْسَلِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَالصِّدِّیقِینَ وَجَمِعِ عِبَادِللهِ الصَّالِحِینَ.

Üçüncü təkbirdən sonra bu duanı oxusun:

أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ الأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَالْأَمْوَاتِ ِتَابِعِ بَیْنَنَا وَبَیْنَهُمْ بِاالْخَیْرَاتِ إِنَّکَ مُجِیبُ الدَّعَوَاتِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیءٍ قَدِیرٍ.

Dördüncü təkbirdən sonra meyyit kişidirsə, bu duanı oxusun:

أَللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا عَبْدُکَ وَابْنُ عَبْدِکَ وَابْنُ أَمَتِکَ نَزَلَ بِکَ وَأَنْتَ خَیْرُ مَنْزُوُلٍ بِهِ ، أَللَّهُمَّ إِنَّا لاَ نَعْلَمُ مِنْهُ إِلاَّ خَیْرًا وَأَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنَّا، أَللَّهُمَّ إِنْ کَانَ مُحْسِنًا فَزِدْ فِی إِحْسَانِهِ وَ إِنْ کَانَ مُسِیئًا فَتَجَاوَزْ عَنْهُ وَاغْفِرْ لَهُ، أَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِنْدَکَ فِی أَعْلَی عِلِّیِّیِنَ وَاخْلُفْ عَلَی أَهْلِهِ فِی الْغَابِرِینَ وَارْحَمْهُ بِرَحْمَتِکَ یَاأَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

Dördüncü təkbirdən sonra meyyit qadındırsa, bu duanı oxusun:

أَللَّهُمَّ إِنَّ هَذِهِ أَمَتُکَ وَابْنَتُ عَبْدِکَ وَابْنَتُ أَمَتِکَ نَزَلَتْ بِکَ وَأَنْتَ خَیْرُ مَنْزُولٍ بِهِ ، أَللَّهُمَّ إِنَّا لاَ نَعْلَمُ مِنْهَا إِلاَّ خَیْرًا وَأَنْتَ أَعْلَمُ بِهَا مِنَّا، أَللَّهُمَّ إِنْ کَانَتْ مُحْسِنَةً فَزِدْ فِی إِحْسَانِهَا وَإِنْ کَانَتْ مُسِیئَةً فَتَجَاوَزْ عَنْهَا وَاغْفِرْلَهَا، أَللَّهُمَّ اجْعَلْهَا عِنْدَکَ فِی أَعْلَی عِلِّییِّنَ وَاخْلُفْ عَلَی أَهْلِهَا فِی الْغَابِریِنَ وَارْحَمْهَا بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

Sonra beşinci təkbiri desin.

Məsələ: 616. Meyyit namazının təkbirləri və duaları elə ardıcıl oxunmalıdır ki, gərək namaz, öz surətindən çıxmasın.

Məsələ: 617. Meyyit namazını camaatla birlikdə qılan şəxs gərək təkbirləri və duaları oxusun.

1-Meyyit namazını qılan şəxs, dəstəmaz yaxud qusl və ya təyəmmüm almış olsun; ehtiyat-müstəhəbə görə, o vaxt təyəmmüm almalıdır ki, dəstəmaz və qüsl almaq mümkün olmasın, yaxud dəstəmaz və ya qüsl alacağı təqdirdə meyyit namazına çata bilməsin.

2-Əgər meyyit kişidirsə, camaata imamlıq edən, yaxud ona namazı təklikdə qılan şəxs, cənazənin orta hissəsinin; və əgər meyyit qadındırsa, sinəsinin müqabilində dursun;

3-Ayaqyalın namaz qılsın; Yəni ayaqqabısız namaz qılsın amma corabla olsa eybi yoxdır.

4-Hər təkbiri deyəndə iki əlini qaldırsın;

5-Onunla meyyitin arasındakı məsafə çox az olsun; belə ki, əgər külək onun paltarını hərəkət etdirsə, cənazəyə toxunsun;

6-Meyyit namazı camaatla qılınsın;

7-Meyyit namazına imamlıq edən şəxs, təkbiri və duaları ucadan, onunla birlikdə namaz qılanlar isə astadan desinlər;

8-Meyyit namazı, camaatla qılınanda, hətta iqtida edən (məmum) bir nəfər olsa da, imamın arxasında dayansın;

9-Namaz qılan şəxs meyyitə və möminlərə çoxlu dua etsin;

10-Namazdan qabaq üç dəfə “əs-səlat” desin;

11-Namazı, camaatın əksərən meyyit namazını qılqıları yerdə qılsın;

12-Haiz qadın camaat namazına dayansa, bir cərgədə tək dayansın.

Məsələ: 619. Meyyit namazını məscidlərdə qılmaq məkruhdur, amma Məscidül-Həramda məkruh deyildir.

şeylərlə möhkəmlətsinlər.

Məsələ: 621. Əgər meyyiti torpaqda dəfn etmək mümkün olmazsa, dəfn etmək yerinə, onu binada və ya tabuta qoyamaq vacibdir.

Məsələ: 622. Gərək meyyiti qəbirdə sağ çiyni üstə elə uzatsinlar ki, bədəninin qabağı üzü qibləyə olsun.

Məsələ: 623. Əgər bir şəxs gəmidə ölsə, bu halda cəsədi çürüməzsə və gəmidə qalmasının maneəsi olmazsa, gərək gözləsinlər ki, gəmi quruya çatsın və onu torpaqda dəfn etsinlər. Əks halda gərək, gəmidə qüsl verib, hənut-kəfən etməli, namaz qıldıqdan sonra ağır bir şeyi ayağına bağlayıb dəryaya buraxmalı, yaxud onu böyük bir xumrəyə(1)qoyub ağzını bağlamalı, dəryaya atmalıdırlar. Mümkün olan surətdə, ehtiyat-müstəhəbə əsasən, əvvəl bu yolu seçsinlər (yəni bir xumrəyə qoyub ağzını bağlayıb, dəryaya atsınlar). Mümkün olsa, elə yerdə atsınlar ki, dərhal heyvanlara yem olmasın.

Məsələ: 624. Əgər düşmən, qəbri açıb meyyiti çıxaracağından və sonra qulağını, burnunu və ya başqa üzvlərini kəsəcəyindən qorxsalar, onda mümkün olan surətdə, gərək əvvəlki məsələdə deyildiyi qaydada, onu dəryaya atsınlar.

Məsələ: 625. Meyyitin dəryaya atılmasının və ya qəbrinin möhkəmləndirilməsinin xərcləri lazım olan surətdə gərək meyyitin malının əslindən götürülsün.

Məsələ: 626. Əgər kafir bir qadın ölsə və onun bətnindəki uşaq da ölmüş olsa və ya hələ ruh onun bədəninə daxil olmayıbsa, uşağın atası müsəlman olduğu surətdə, gərək qadını qəbirdə sol böyrü üstə arxası qibləyə tərəf elə uzatsınlar ki, uşağın üzü qibləyə olsun.

Məsələ: 627. Müsəlmanın kafir, kafirin də müsəlman qəbiristanlığında dəfn edilməsi caiz deyildir.

Məsələ: 628. Müsəlmanı, ehtiramsızlıq olacağı yerlərdə;

səh: 116

məsələn: toz-torpaq və zibil tökülən yerlərdə dəfn etmək caiz deyildir.

Məsələ: 629. Meyyit, qəsbi yerdə dəfn olunmamalıdır. Meyyiti, dəfndən qeyri işlər üçün (vəqf olunan məscid kimi) yerlərdə dəfn etmək, caiz deyildir.

Məsələ: 630. Başqa ölünün qəbrində meyyiti dəfn etmək icazəli deyil, amma qəbir köhnəlib və birinci meyyit tamamilə aradan gedibsə və başqasının mülkü deyilsə caizdir. Əgər başqasının mülkü olarsa malikinin razılığı lazımdır.

Məsələ: 631. Meyyitdən ayrılan şeylər, hətta tük, dırnaq, diş kimi olsa da belə, gərək onunla dəfn olunsun. Əgər qəbri açmaqa səbəb olarsa, ayrıca dəfn etsinlər. İnsanın sağlığında ondan ayrılan dırnağı və dişi yerə basdırmaq müstəhəbdir.

Məsələ: 632. Əgər bir şəxs quyuya düşüb ölsə və onu çıxarmaq mümkün olmasa, gərək quyunun ağzını bağlayıb o quyu onun üçün qəbir edilsin.

Məsələ: 633. Əgər uşaq, ana bətnində ölsə və onun bətndə qalması ana üçün təhlükə doğursa, gərək onu ən asan yolla çıxartsınlar. Əgər onu doğrayıb çıxarmağa naçar olsalar, eybi yoxdur. Amma ərinin vasitəsi ilə (əgər əri bu sahədə mütəxəssisdirsə), yaxud mütəxəssis qadının vasitəsi ilə çölə çıxarılmalıdır. Əgər bu da mümkün olmasa, mütəxəssis olan məhrəm kişilər, bu da mümkün olmasa, mütəxəssis olan naməhrəm kişi, onu çölə çıxarmalıdır. Bu da mümkün olmasa və mütəxəssis tapılmazsa, mütəxəssis olmayan bir şəxs də uşağı çölə çıxara bilər.

Məsələ: 634. Hər vaxt əgər ana ölsə və uşaq onun bətnində diri olsa, hətta onun (çıxarılmasından sonra) sağ qalmasına ümid olmasa da, gərək əvvəlki məsələdə deyilən şəxslərin vasitəsi ilə, onun sol böyrünü yarılıb uşağı çıxarmalı, sonra isə yarılan yeri tikməlidirlər. Bu bir haldadır ki, onun sol tərəfinin yarılması, uşaqın həyatında (diri qalması üçün) təsiri olacağına ehtimal verilsin. Belə olmayan halda, hər tərəfdən uşaqın sağ qalması

səh: 117

ehtimal verilirsə, gərək yarıb uşağı götürsünlər.

إِسْمَعْ إِفْهَمْ یَا مُحَمَّدَ بْنَ عِلِیّ

“İsmə ifhəm, ya Məhəmmədəbnə Əli”

Ondan sonra desinlər:

هَلْ أَنْتَ عَلَی الْعَهْدِ الَّذِی فَارَقْتَنَا عَلیْهِ مِنْ شَهَادَتِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّاللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَسَیِّدُ النَّبِیَّینَ وَخَاتَمُ الْمُرْسَلِنَ وَأَنَّ عَلِیًّا أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ وَسَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَإِمَامٌ إِفْتَرَضَ اللهُ طَاعَتَهُ عَلَی الْعَالَمِینَ وَأَنَّ الْحَسَنَ وَالْحُسَیْنَ وَعَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَجَعْفَرَبْنَ مُحَمَّدٍ وَمُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ وَعَلِیَّ بْنَ مُوسَی وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَعَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ وَالْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ وَالْقَائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدِیَّ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِمْ أَئِمَّةُ الْمُؤِْمِنِینَ وَحُجَجُ اللهِ عَلَی الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ وَأَئِمَّتُکَ أَئِمَّةُ هُدًی بِکَ أَبرَارٌ یَا فُلانَ بْنَ فُلان.

«Həl əntə ələl-əhdilləzi, farəqtəna ələyhi min şəhadəti ən la ilahə illəllahu vəhdəhu la şərikə ləh, və ənnə Muhəmmədən səlləllahu ələyhi alihi əbduhu və rəsuluh və səyyidun-nəbiyyinə və xatəmul-mursəlinə, və ənnə Əliyyən əmirul-mu`mininə və səyyidul-vəsiyyinə və imamun iftərəzəllahu taətəhu ələl aləmin, və ənnəl Həsənə vəl-Husəynə və Əliyyəbnəl-Husəyni və Muhəmmədəbnə Əliyyin və Cə`fərəbnə Muhəmmədin və Musəbnə Cə`fərin və Əliyyəbnə Musa və Muhəmmədəbnə Əliyyin və Əliyyəbnə Muhəmmədin vəl Həsənəbnə Əliyyin vəl Qaiməl huccətəl Məhdi səlavatullahi ələyhim ə`immətul mu`mininə və hucəcullahi ələl-xəlqi əcməin və ə`immətukə ə`immətu hudən bikə əbrar, ya fulanəbnə fulan».

“Fulan ibni fulan” kəlməsinin yerinə meyyitin adını və atasının adını deyib sonra desinlər:

إِذَا أَتَاکَ الْمَلَکَانِ الْمُقَرَّبَانِ رَسُولَیْنِ مِنْ عِنْدِاللهِ تَبَارَکَ وَتَعَالیَ وَسَأَلَاکَ عَنْ رَبِّکَ وَعَنْ نَبِیِّکَ وَعَنْ دِینِکَ وَعَنْ کِتَابِکَ وَعَنْ قِبْلَتِکَ وَعَنْ أَئِمَّتِکَ فَلاَ تَخَفْ وَلاَ تَحْزَنْ وَقُلْ فِی

səh: 119

جَوَابِهِمَا اللهُ رَبیّ وَمُحَمَّدٌ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ وَ سَلَّم نَبِیِّ وَالْإِسْلامُ دِینِی وَ الْقُرْآنُ

کِتَابِی وَالْکَعْبَةُ قِبْلَتی وَأَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ إِمَامِی وَالْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْمُجْتَبَی إِمَامِی وَالْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ الشَّهِیدُ بِکَرْبَلاَ إِمَامِی وَعَلِیٌّ زَیْنُ الْعَابِدِینَ إِمَامِی وَمُحَمَّدٌ الْبَاقِرُ إِمَامِی وَجَعْفَرٌ الصَّادِقُ إِمَامِی وَمُوسَی الْکَاظِمُ إِمَامِی وَعَلِیٌّ الرِّضَا إِمَامِی وَمُحَمَّدٌ الْجَوَادُ إِمَامِی وَعَلِیٌّ الْهَادِی إِمَامِی وَالْحَسَنُ الْعَسْکَرِیُّ إِمَامِی وَالْحُجَّةُ الْمُنْتَظَرُ إِمَامِی هَؤُلاءِ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِمْ أَئِمَّتِی وَسَادَتِی وَقَادَتِی وَشُفَعَائِی بِهِمْ أَتَوَلَّی وَمِنْ أَعْدَائِهِمْ أَتَبَرَّءُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ ثُمَّ إِعْلَمْ یَا فُلاَنَ بنَ فُلاَن.

«İza ətakəl mələkanil muqərrəbani rəsuləyni min indillahi təbarəkə və tə`ala və sə`əlakə ən rəbbikə və ən nəbiyyikə və ən dinikə və ən kitabikə və ən qiblətikə və ən ə`immətikə fəla təxəf və la təhzən və qul fi cəvabihima Əllahu rəbbi və Muhəmmədun səlləllahu ələyhi və alihi nəbiyyi. Vəl islamu dini vəl Qur`anu kitabi. Vəl kə`bətu qibləti və Əmirul-mu`mininə Əliyyubnu Əbi Talibin imami vəl Həsənubnu Əliyyin əl muctəba imami vəl-Husəynubnu Əliyyin əş-şəhidu bi Kərbəla imami və Əliyyun Zəynul-abidinə imami və Muhəmmədun Baqiru imami və Cə`fərunissadiqu imami və Musəl Kazimu imami və Əliyyur-riza imami və Muhəmmədul Cəvadu imami və Əliyyul Hadi imami vəl Həsənul Əskəri imami vəl Huccətul muntəzəru imami haulai sələvatullahi ələyhim ə`imməti və sadəti və qadəti və şufə`ai bihim ətəvəlla və min ə`daihim ə`təbərrə`u fiddunya vəl axirə, summə i`ləm ya fulanəbnə fulanin».

“Fulanəbnə fulan” kəlmələrinin yerinə meyyitin və atasının adını deyib sonra desinlər:

إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَتَعَالَی نِعْمَ الرَّبُّ وَأَنَّ مُحَمَّداً صَلًی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَ سَلَّم نِعْمَ الرَّسُولُ وَأَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَأَوْلاَدَهُ الْمَعْصُومِینَ الْأَئِمَّةَ الْإِثْنیَ عَشَرَ نِعْمَ الْأَئِمَّةُ وَأَنَّ مَاجَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم حَقٌّ وَأَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَسُؤالَ مُنْکَرٍ وَنَکِیرٍ فِی الْقَبْرِ

səh: 120

حَقٌّ وَالْبَعْثَ حَقٌّ وَالنُّشُورَ حَقٌّ وَالصِّرَاطَ حَقٌّ وَالْمِیزَانَ حَقٌّ وَتَطَایُرَ الْکُتُبِ حَقٌّ وَأَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَالنَّارَ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لاَرَیْبَ فِیهَا وَأَنَّ اللهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ.

«İnnəllahə təbarəkə və tə`ala ni`mərrəb, və ənnə Muhəmmədən səlləllahu ələyhi və alihi ni`mərrəsul, və ənnə

Əliyyəbnə əbi Talibin və ovladəhul mə`suminəl-ə`immətəl isna əşərə ni`məl ə`immə və ənnə ma ca`ə bihi Muhəmmədun səlləllahu ələyhi və alihi həqqun və ənnəl movtə həqqun. Və sualə munkərin və nəkirin fil-qəbri həqqun Vəl bə`sə həqqun vənnuşurə həqqun vəssiratə həqqun, vəlmizanə həqqun. Və tətayurəl kutubi həqqun, və ənnəl cənnətə həqqun, vənnarə həqqun, və ənnassaətə atiyətun la rəybə fiha və ənnəllahə yəb`əsu mən fil qubur».

Sonra desin:

أَفَهِمْتَ یَا فُلان

Əfəhimtə ya fulan

“Fulan” kəlməsinin yerinə meyyitin adını deyib, sonra isə bunu desin:

ثَبَّتَکَ اللهُ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ وَهَدَاکَ اللهُ إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ عَرَّفَ اللهُ بَیْنَکَ وَبَیْنَ أَوْلِیَائِکَ فِی مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ

«Səbbətəkəllahu bil-qovlissabiti və hədakəllahu ila siratin mustəqim, ərrəfəllahu bəynəkə və bəynə ovliyaikə fi mustəqərrin min rəhmətih»

Sonra bunu desin:

أَللَّهُمَّ جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ واصْعَدْ بِرُوحِهِ إِلَیْکَ وَلَقِّهِ مِنْکَ بُرْهَانًا أَللَّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ.

«Əllahummə cafil-ərzə ən cənbəyhi və əs`id biruhihi iləykə vələqqihi minkə burhanən. Əllahummə əfvəkə əfvək».

səh: 121

Məsələ: 636. Müstəhəbdir ki, meyyiti qəbrə qoyan şəxs təharətli, başı açıq, ayaqyalın olsun və meyyitin ayaq tərəfindən qəbirdən çıxsın. Meyyitin qohumlarından başqa, orada olan şəxslər, əllərinin arxası ilə torpağı qəbrə töküb, “inna lillahi və inna iləyhi raciun” desinlər. Əgər meyyit qadın olsa, onu, məhrəm olanlardan biri qəbrə qoysun. Əgər məhrəmi olmazsa, sair qohumları onu qəbrə qoysun.

Məsələ: 637. Müstəhəbdir ki, qəbri dördbucaq və düzbucaqlı dördbucaq şəkldə düzəltsinlər, dörd barmaq miqdarında yerdən ucaldıb üstünə müəyyən əlamət qoysunlar ki, səhv olunmasın və qəbrin üstünə su səpsinlər. Su səpəndən sonra orada olanlar əllərini qəbrin üstünə qoyub barmaqları açıq halda torpağa batırsınlar, belə ki, bir az miqdarda barmaqlarının izi qalsın və mübarək “İnna ənzəlnahu” surəsini yeddi dəfə oxuyub sonra meyyit üçün Allahdan bağışlanmaq diləyib, bu duanı oxusunlar.

أَللَّهُمَّ جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ وَاَصْعِدْ إِلَیْکَ رُوحَهُ وَلَقِّهِ مِنْکَ رِضْوَانًا وَاَسْکِنْ قَبْرَهُ مِنْ رَحْمَتِکَ مَاتُغْنِیهِ بِهِ عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاکَ.

«Əllahummə cafil-ərzə ən cənbəyhi və əs`id iləykə ruhəhu və ləqqihi minkə rizvanən və əskin qəbrəhu min rəhmətikə ma tuğnihi bihi ən rəhməti mən sivakə.»

Məsələ: 638. Cənazənin dəfn mərasimində iştirak edənlər gedəndən sonra müstəhəbdir ki, meyyitin vəlisi, yaxud vəlisinin tərəfindən icazəsi olan bir şəxs göstərişi verilən duaları meyyitə təlqin etsin.

Məsələ: 639. Dəfndən sonra müstəhəbdir ki, matəm sahiblərinə başsağlığı verilsin. Amma müəyyən müddət keçsə və başsağlığı vermək, baş verən müsibəti onlara xatırlatmağa səbəb olarsa, onu etməmək daha yaxşıdır. Həmçinin müstəhəbdir ki, üç gün meyyitin ev əhlinə (ailə üzvlərinə) yemək göndərilsin. Onların yanında və mənzillərində yemək yemək məkruhdur.

Məsələ: 640. Müstəhəbdir ki, insan qohumlarının, xüsusilə də

səh: 122

övladının ölümündə səbirli olsun, hər vaxt meyyiti yad edəndə, “İnna lillahi və inna iləyhi raciun” desin; meyyit üçün Quran oxusun, ata-ananın qəbrinin yanında Allahdan hacətlərini istəsin. Qəbri, tez xarab olmaması üçün möhkəm düzəltsinlər.

Məsələ: 641. İnsanın bir şəxsin ölümündə üzünü, yaxud bədənini cırmaqlaması ilə özünə xəsarət vurması caiz deyildir.

Məsələ: 642. Əgər kişi, arvadının yaxud övladının ölümündə paltarının yaxasını cırsa, yaxud qadın meyyitin matəmində üzünü cırsa və ya öz saçlarını yolsa, gərək bir qul azad etsin, yaxud on fəqirə təam versin, yaxud da onları geyimlə təmin etsin. Əgər qadın öz saçlarını bıçaq, qayçı və bunun kimi şeylərlə kəsərsə, gərək bir qul azad etsin, yaxud altımış nəfərə yemək versin və ya iki ay oruc tutsun.

Məsələ: 643. Ehtiyat-vacib budur ki, meyyitə ağlamaqda səsi çox ucaltmasınlar.

Məsələ: 646. Əgər meyyiti uzaq bir şəhərə aparmaq istəsələr, yaxud başqa səbəblərə görə onun dəfni təxirə düşsə, bu halda gərək vəhşət namazını onun qəbrə qoyulduğu ilk gecəyə qədər təxirə salsınlar.

mətləb üçün qəbri açsalar; məsələn: diri uşağı ölmüş anasının bətnindən çıxartmaq istəsələr;

7-Vəhşi heyvanların meyyitin bədənini parçalamasından, sel aparmasından, düşmənlərin çıxartmasından qorxslar;

8-Meyyitin, onunla birlikdə dəfn olunmayan əzasını dəfn etmək üçün; amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, bədənin o əzasını, qəbrə elə qoysunlar ki, meyyitin bədəni görünməsin.

gecələrdə qüsl etməyə daha artıq tövsiyə olunmuşdur. Mübarək Ramazan ayının gecələrinin qüslünün vaxtı, bütün gecədir və daha yaxşı olar ki, günəşin qürubuna yaxın olan vaxtlarda yerinə yetirilsin. Amma 21-ci gecədən ayın axırınadək olan qüsüllar, yaxşı olar ki, məğrib və işa namazları arasında yerinə yetirilsin. Həmçinin müstəhəbdir ki, 23-cü gecədə birinci qüsldən əlavə, gecənin axırında da bir qüsl etsin.

3-Fitir və Qurban bayramı gününün qüslü; Bunun vaxtı sübh azanından Günəş batana qədərdir. Daha yaxşı olar ki, onu bayram namazından qabaq etsinlər. Zöhrdən qürubadək olan vaxtda etsələr, daha yaxşıdır ki, rəca niyyəti ilə yerinə yetirsinlər.

4-Fitr bayramının gecəsinin qüslü; onun da vaxtı məğribin əvvəlindən sübh namazınadəkdir. Daha yaxşı olar ki, gecənin əvvəlində yerinə yetirilsin.

5-Zil-Həccənin 8-ci və 9-cu günlərinin qüslü; 9-cu günün qüslü, daha yaxşı olar ki, zöhrə yaxın vaxtlarda yerinə yetirilsin.

6-Rəcəb ayının 1, 15, 27 və axırıncı günlərinin qüslü; bu qüsüllərın vaxtı sübh azanından günəşin ğürub etməsinədəkdir.

7-Qədir-Xum bayramının qüslü; bu da yaxşı olar ki, zöhrdən qabaq yerinə yetirilsin.

8-Zil-Həccənin 24-ci gününün qüslü.

9-Novruz bayramı, şəbanın 15, Rəbiül-əvvəlin 9 və 17 və Zilqədənin 25-i.

10-Təzə dünyaya gələn uşağa verilən qüsl; onun vaxtı uşağın dünyaya gəlməsindən iki–üç gün sonrayaqəkdir, belə ki, “uşaq təzə dünyaya gəlib” desinlər. Əgər təxirə salsalar rəca niyyəti ilə ğüsl versinlər.

11-Ərindən başqası üçün ətir vuran qadının qüslü;

12-Məstlik halında yatan insanın qüslü;

13-Bədənin hər hansı bir yerini, qüslü verilmiş meyyitə vuran şəxsin qüslü;

14-Günəş, yaxud Ay tutulan vaxtda bilərəkdən ayət namazını qılmayan bir şəxsin qüslü; bu, Günəş və yaxud Ay tamammilə

səh: 126

tutulandadır. Ehtiyat-vacib budur ki, bu qüsl tərk olunmasın.

15-Dara asılan şəxsə tamaşa etmək üçün gedən və onu görən şəxsin qüslü. Amma təsadüfən, yaxud naçarlıq üzündən gözü ona düşsə və ya (misal olaraq), şəhadət vermək üçün getsə, qüsl alması müstəhəb deyil.

Məsələ: 651. Məkkənin hərəminə, Məkkə şəhərinə, Məscidül-hərama, Kəbə evinə, Mədinənin hərəminə, Mədinə şəhərinə, Peyğəmbər (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) məscidinə, İmamların (ələyhimus-salam) hərəminə daxil olmamışdan qabaq müstəhəbdir ki, insan qüsl etsin. Əgər bir gündə bir neçə dəfə o yerlərə müşərrəf olsa, bir qüsl kifayətdir. Bu deyilənlərdən başqa, (o yerlərə daxil olmaq üçün) rəca niyyəti ilə qüsl etsin. Bir şəxs bir gündə Məkkəyə, Məscidül-hərama və Kəbə evinə daxil olmaq istəsə, bunların hamısı üçün bir qüsl etsə, kifayətdir; habelə, əgər bir gündə Mədinə hərəminə, Mədinə şəhərinə, Peyğəmbər (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) məscidinə daxil olmaq istəsə, onların hamısı üçün bir qüsl kifayətdir. Peyğəmbəri (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) və İmamları uzaqdan və yaxud yaxından ziyarət etmək, Allahdan hacət istəmək üçün, habelə tövbə etmək, ibadət səbəbilə şadlıq, səfərə, xüsusilə həzrət Seyyidüş-şühədanın (ələyhis-səlam) ziyarətinə səfər etmək üçün qüsl etmək müstəhəbdir. Bu məsələdə deyilən qüsüllərdən birini edib, sonradan dəstəmazı batil edən bir iş görsə; məsələn: yatsa onun qüslü batil olur. Müstəhəbdir yenidən qüsl alsın.

Məsələ: 652. Ehtiyat-vacib budur ki, insan müstəhəb qüsl ilə, dəstəmazla şərtlənən əməli (namaz kimi) yerinə yetirə bilməz.

Məsələ: 653. Əgər bir şəxsə bir neçə qüsl müstəhəb olsa və onların hamısının niyyəti ilə bir qüsl etsə, kifayətdir.

onu tapmağa ümüdü qalmasın.

Məsələ: 660. Əgər namaz vaxtı daxil olmamışdan əvvəl axtarış aparıb su tapmasa, namaz vaxtına qədər həmin yerdə qalsa və ehtimal versə ki, su tapacaq, ikinci dəfə su axtarmağa getməsi lazım deyil. Əgər suyun tapılmasına güclü ehtimal versə su axtarmağa getməlidir.

Məsələ: 661. Əgər vaxt daxil olduqdan sonra axtarış edib su tapmasa, növbəti namazın vaxtınadək orada qalsa, keçmiş axtarışından sonra o ətrafda su yarandığına ehtimal versə, ehtiyat-vacib budur ki, yenidən su axtarmağa getsin.

Məsələ: 662. Əgər namaz vaxtı dar olsa, yaxud oğrudan və ya yırtıcıdan qorxsa və həmçinin su axtarmaq dözülməz dərəcədə çətin olsa axtarış aparması lazım deyil.

Məsələ: 663. Əgər namazın vaxtı qisalanadək su axtarmağa getməsə günah etmişdır, amma namazı təyəmmümlə səhihdir. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, qəzasını qılsın, xüsusən axtardıldığı halda su tapmasını bildiyi surətdə.

Məsələ: 664. Su tapmayacağına yəqini olan bir şəxs, su axtarmaq üçün getməyib təyəmmümlə namaz qılsa və namazdan sonra axtarış aparacağı halda su tapacağını bilsə, namazı batildir.

Məsələ: 665. Əgər axtarış apardıqdan sonra, su tapmayıb təyəmmümlə namazı qılsa və sonradan başa düşsə ki, axtarış apardığı filan yerdə su var imiş, əgər vaxt qalibsa, ehtiyat-vacib budur ki, namazı yenidən qılsın. Əgər vaxt keçibsə qəza vacib deyil.

Məsələ: 666. Namaz vaxtının qısalığına yəqini olan şəxs, əgər su axtarmadan təyəmmümlə namaz qılarsa və namazdan sonra axtarış üçün vaxtın olduğunu başa düşərsə, ehtiyat-vacib budur ki, namazını ikinci dəfə qılsın.

Məsələ: 667. Əgər namaz vaxtı daxil olduqdan sonra dəstəmazı olsa və öz dəstəmazını batil edəcəyi halda su tapmaq mümkün olmayacağını, ya dəstəmaz ala bilməyəcəyini bilsə dəstəmazını saxlasın, gərək onu batil etməsin.

səh: 129

Məsələ: 668. Əgər namaz vaxtindan qabaq dəstəmazlı olsa, əgər bilsə ki, namazdan qabaq dəstəmazını batil edəcəyi halda onun üçün su tapmaq mümkün deyil, əgər bacararsa dəstəmazını saxlasın və ehtiyat-vacıb budur ki, onu batil etməsin.

Məsələ: 669. Bir şəxsin dəstəmaz ya qüsl edəcək miqdarda suyu varsa və bilirsə ki, onu yerə töksə su tapmayacaq və ya iki adil şahid bunu xəbər versə, namazın daxil olan vaxtı onu tökmək haramdır. Ehtiyat-vacib budur ki, namaz vaxtından qabaq da onu tökməsin.

Məsələ: 670. Bir şəxs bilirsə ki, su tapmayacaq və ya iki adil şahid bunu xəbər versə, əgər namaz vaxtı daxil olduqdan sonra dəstəmazını batil edərsə və ya ozündə olan suyu tökərsə, günah etmişdır. Amma təyəmmümlə namazı səhihdir, baxmayaraq ki, ehtiyat-müstəhəb budur ki, onun qəzasını yerinə yetirsin.

edən və ya borcu ödəmək onun üçün çətin olan şəxsə borc etmək vacib deyildir.

Məsələ: 675. Əgər quyu qazmaq məşəqqətli olmasa, gərək su əldə etmək üçün quyu qazsın.

Məsələ: 676. Əgər bir şəxs ona minnətsiz bir miqdar su bağışlasa, gərək onu qəbul etsin.

dostu və ona aid olan şəxslərin (nökər və ya külfət) susuzluqdan öləcəklərindən, yaxud xəstələnəcəklərindən, yaxud da dözülməsi məşəqqətli olan qədər susayacaqlarından qorxsa, gərək dəstəmaz və qüsl əvəzində təyəmmüm etsin. Həmçinin özünün, yaxud başqasının malı olan heyvanın susuzluqdan tələf olmasıdan qorxsa, gərək suyu onlara verib, təyəmmüm alsın. Həmçinin, yemək üçün kəsilməsi adət olmayan; məsələn: at və qatır kimi heyvanlarda da (əqva) (daha yetərlisi) budur ki, təyəmmüm etsin, hətta digər heyvanlar üçün də bu hükm qüvvəsini itirməyir. Əgər canının hifzi vacib olan bir şəxs, çox susuz olsa və suyu ona verməyəcəyi halda tələf olacaqsa, (gərək suyu ona verib təyəmmüm etsin).

Məsələ: 683. Əgər qüsl və dəstəmaz üçün olan pak sudan başqa, özünün və ona aid olan şəxslərin içəcəyi qədər bir miqdar nəcis suyu da olsa, gərək pak suyu içmək üçün versin və təyəmmümlə namaz qılsln. Amma suyu öz heyvanına vermək istəsə, nəcis suyun ona zərəri olmasa, gərək nəcis suyu ona versin, pak su ilə dəstəmaz və qüsl alsın.

və ondan da başqa su və yaxud qabı olmasa, suyu qabdan boşaltmaq şəri cəhətdən cayiz deyilsə, gərək dəstəmaz və ya qüsl yerinə təyəmmüm etsin.

ehtiyat-müstəhəb budur ki, quru yer və quru torpaq olan halda, nəmli torpağa və yerə təyəmmüm olunmasın.

Məsələ: 700. Üstünə təyəmmüm edilən şey gərək pak olsun. Əgər təyəmmümün səhih olduğu pak şey olmazsa, ehtiyat-vacib budur ki, namazını təyəmmümsiz qılsın və sonra qəzasını da yerinə yetirsin.

Məsələ: 701. Əgər bir şeyə təyəmmümün səhih olduğunu yəqin etdikdən sonra təyəmmüm edib, sonradan o şeyə təyəmmüm etməyin batil olduğunu başa düşərsə, o təyəmmümlə qıldığı namazları gərək yenidən qılsın.

Məsələ: 702. Üstünə təyəmmüm edilən şey və təyəmmümün yeri gərək qəsbi olmasın. Deməli, qəsb olan torpaqda təyəmmüm etsə və ya öz mülkü olan torpağı icazəsiz olaraq başqasının mülkünə qoyub ona təyəmmüm edərsə, batildir.

Məsələ: 703. Fəzası qəsbi olan yerdə edilən təyəmmüm batilir. Deməli, bir şəxs öz mülkündə əllərini yerə vurub icazəsiz başqasının mülkünə daxil olaraq əllərini alnına çəksə, onun təyəmmümü batildir.

Məsələ: 704. Qəsbi şeyə və ya qəsbi fəzada ya da qəsbi mülkdə olan şeyə təyəmmüm etmək, insanın onun qəsbi olduğunu bildiyi və bilərəkdən təyəmmüm etdiyi halda batildir. Belə ki, bilməsə və ya unudursa, onun təyəmmümü səhihdir. Amma özünün qəsb etdiyi halda, qəsb etdiyini unudub ona təyəmmüm edərsə və ya bir mülkü qəsb edib, qəsb etdiyini unudsa və təyəmmüm edəcəyi şeyi oraya qoysa və ya o mülkün fəzasında təyəmmüm etsə, ehtiyat-vacibə görə dəstəmaz bölməsində deyildiyi kimi, yenidən yerinə yetirsin.

Məsələ: 705. Qəsbi yerdə məhbus olan bir şəxs, o yerin suyu və torpağı qəsbi olarsa, gərək təyəmmümlə namaz qılsın. Əgər dəstəmazla qəzasını yerinə yetirsə ehtiyata uyğundur.

Məsələ: 706. Müstəhəbdir ki, üstünə təyəmmüm edilən şeyin tozu olsun ki, əllərdə qalsın. Əlləri ona vurduqdan sonra müstəhəbdir ki, bir az hərəkət etdirsin, tozları tökülsün.

səh: 135

Məsələ: 707. Çuxur yerə, yolların torpağına, üzərini duz örtməyən şoran yerə təyəmmüm etmək məkruhdur. Amma duz onun üstünü tutmuş olsa, batildir.

diqqət etmək də lazım deyil;“bütün alnına və əllərinə məsh çəkildi” desələr, kifayətdir.

Məsələ: 711. Əllərin üstünün bütünlüklə məsh etməsini yəqin etmək üçün gərək biləkdən bir az yuxarı da məsh etsin, amma barmaqların arasına məsh etmək lazım deyil.

Məsələ: 712. Alın və əllərin üstü, gərək yuxarıdan-aşağı məsh edilsin, gərək onun işlərini ardıcıllıqla (fasiləsiz) yerinə yetirsin. Əgər onların arasına “təyəmmüm edir” deyilməcək qədər fasilə salarasa, təyəmmümü batildir.

Məsələ: 713. Niyyət edən zaman, təyəmmümü qüsl və ya dəstəmaz əvəzində almasını qəsd etməsi lazım deyil, Amma əgər bir neçə təyəmmüm etməli olsa məsələn, həm qüsl əvəzində və həm dəstəmaz əvəzində təyəmmüm etməli olsa hansını yerinə yerdiyini təyin etməsi lazımdır. Bir neçə təyəmmümün tədaxül etməsinin hökmü (395-ci məsələdə deyildiyi kimi) bir neçə qüslün tədaxül etməsi hökmü kimidir.

Məsələ: 714. Təyəmmümdə gərək alın, əllərin içi və üstü pak olsun. Əgər əllərin içi nəcis olsa, onu suya çəkmək mümkün olmasa və o nəcasət sirayət edən olmasa, nəcis əllə təyəmmüm etməsi kifayətdir. Amma əlin içindəki nəcasət sirayət edən olsa, bu halda əlin üstü ilə təyəmmüm etmək kifayətdir.

Məsələ: 715. İnsan təyəmmüm üçün, gərək əlindəki üzüyü çıxarsın, əgər alnında, əllərinin üstündə, içində maneə olsa; məsələn: bir şey yapışmış olsa, gərək aradan götürsün.

Məsələ: 716. Əgər alın və ya əllərin üstü yara olsa və üstünə bağlanan parça və ya başqa şeyi aça bilməsə, gərək əli onun üstünə çəksin. Həmçinin əgər əlin içində yara olsa və parça (və bu kimi şeylər) ilə bağlanmış olsa, onu da aça bilməsə, gərək əli həmin parça ilə təyəmmümün səhih olduğu şeyin üstünə vurub alına və əllərin üstünə çəksin. Daha layiqlisi budur ki, başqa bir dəfə də əllərinin üstü ilə təyəmmümün səhih olduğu şeyə vurub, alnına və əllərinin üstünə çəksin.

Məsələ: 717. Əgər alında, əllərin üstündə tük olsa, eybi yoxdur.

səh: 137

Amma başın tükü alına tökülmüş olsa, gərək onları arxaya çəksin.

Məsələ: 718. Əgər alnında və əllərinin içində və yə əllərinin üstündə bir maneənin olmasına ehtimal versə, əgər onun ehtimalı camaatın nəzərində yerli ehtimal olsa, maneənin olmamasına əminlik hasil olanadək, gərək axtarış aparsın.

Məsələ: 719. Əgər bir şəxsin vəzifəsi təyəmmüm olan halda təyəmmüm ala bilməsə, başqasını naib tutmalıdır. Naib tutulan şəxs gərək ona, onun öz əlləri ilə təyəmmüm versin. Əgər mümkün olmasa, gərək naib öz əllərini təyəmmümün səhih olduğu şeylərə vurub onun alnına və əllərinin üstünə çəksin.

Məsələ: 720. Əgər bir şəxs təyəmmüm əsnasında onun hər hansı yerinin, unudub-unutmamasında şəkk etsə, əgər onun yerinə yetiriləcək yerdən keçməyibsə, gərək o hissəni, ondan sonra yerinə yetiriləcək hissə ilə yerinə yetirsın. Əgər yeri keçdikdən sonra şəkk etsə; məsələn: sol əli məsh edəndə alnina məsh edib-etməməsində şəkk etsə, ehtiyat-vacibə əsasən şəkkinə etina etsin.

Məsələ: 721. Əgər sol ələ məsh etdikdən sonra, təyəmmümü düzgün edib-etməməsində şəkk etsə, təyəmmümü səhihdir.

Məsələ: 722. Vəzifəsi təyəmmüm olan bir şəxs, ehtiyat-vacibə əsasən namaz vaxtından qabaq, namaz üçün təyəmmüm edə bilməz. Amma başqa bir vacib, yaxud müstəhəb iş üçün təyəmmüm etsə və namaz vaxtına qədər həmin üzrü yerində qalsa, su tapmasına da ümüdsüz olsa, o təyəmmümlə namaz qıla bilər.

Məsələ: 723. Vəzifəsi təyəmmüm olan bir şəxs, namaz vaxtının axırına qədər üzrünün qalacağını bilsə və ya üzrün aradan qalxmasına ümidsiz olsa, vaxt geniş olan zaman təyəmmümlə namaz qıla bilər. Amma vaxtın axırına qədər üzrünün aradan qalxacağını bilsə, gərək gözləsin, dəstəmaz və ya qüsl ilə namaz qılsın. Əgər ümüd etsə ki, üzrü aradan qalxacaq ehtiyat-müstəhəbə görə, gərək gözləsin, dəstəmaz və ya qüsl ilə namaz qılsın, yaxud da vaxtın az olduğu zaman təyəmmümlə namaz qılsin.

Məsələ: 724. Əgər bir şəxs dəstəmaz və ya qüsl ala bilməyirsə, üzrünün tezliklə aradan qalxmasına ehtimal verməsə, öz qəza

səh: 138

namazlarını təyəmmümlə qıla bilər. Amma üzrün tezliklə aradan qalxacağına ehtimal versə, qəza namazlarını təyəmmümlə qılmağın işkalı var.

Məsələ: 725. Əgər bir şəxs dəstəmaz və ya qüsl ala bilməyırsə, gecə-gündüzün nafilə namazları kimi müəyyən vaxtda qılınan müstəhəb namazları təyəmmümlə qıla bilər. Amma onların axır vaxtınadək üzrün aradan qalxacağına ehtimal versə, gərək onları əvvəl vaxtlarında yerinə yetirməsin.

Məsələ: 726. Ehtiyata görə cəbirə qüslü və təyəmmüm alan şəxs; məsələn: kürəyində yara olan qüsl və təyəmmüm edib namaz qılandan sonra ondan kiçik hədəs baş versə; məsələn: bövl etsə, ehtiyat-vacibə görə sonrakı namazlar üçün gərək qüslün əvəzində təyəmmüm edib və dəstəmaz da alsın.

Məsələ: 727. Əgər bir şəxs su olmaması, yaxud başqa səbəblərə görə təyəmmüm etsə, üzrü aradan qalxdiqdan sonra təyəmmümü batil olur.

Məsələ: 728. Dəstəmazı batil edən şeylər, dəstəmazın əvəzində olan təyəmmümü də batil edir və qüslü batil edən şeylər, qüsl əvəzində olan təyəmmümü də batil edir.

Məsələ: 729. Qüsl edə bilməyən bir şəxsə bir neçə qüsl vacib olarsa, onların hamısının əvəzidə bir təyəmmüm etsə, kifayətdir. 395-ci məsələdə qeyd olunduğu kimi bir qüsül bir neçə qüslün əvəzində kifayət edir.

Məsələ: 730. Qüsl edə bilməyən bir şəxs, qüsl ilə yerinə yetirilməsi vacib olan bir iş görmək istəsə, gərək qüsl əvəzində təyəmmüm etsin. Əgər dəstəmaz ala bilməsə və dəstəmaz alınması vacib olan bir iş görmək istəsə, gərək dəstəmaz əvəzində təyəmmüm etsin.

Məsələ: 731. Əgər cənabət qüslü əvəzində təyəmmüm etsə, namaz üçün dəstəmaz alması lazım deyil. Amma sair qüsllərin əvəzində təyəmmüm etsə, (namaz üçün) gərək dəstəmaz alsın. Əgər dəstəmaz da ala bilməsə, gərək onun əvəzində də başqa bir təyəmmüm etsin.

səh: 139

Məsələ: 732. Əgər qüsl əvəzində təyəmmüm etdikdən sonra dəstəmazı batil edən bir şey qarşıya çıxsa, bu halda sonrakı namazlar üçün qüsl edə bilməsə, gərək dəstəmaz alsın və ehtiyat-müstəhəbə görə, qüsl əvəzində təyəmmüm etsin. Əgər dəstəmaz ala bilməsə, ehtiyat-müstəhəbə görə, gərək iki təyəmmüm etsin; biri qüsl əvəzində, digəri dəstəmaz əvəzində. Amma onun təyəmmümü cənabət qüslünün əvəzində olsa, vəzifəsini yerinə yetrmək niyyəti ilə bir təyəmmüm etsə, kifayətdir.

Məsələ: 733. Haiz, nəfsa (yenicə doğmuş qadın) və meyyitə toxunan şəxs, bir işi yerinə yetirmək üçün; məsələn: namaz qılmaq üçün dəstəmaz və qüsl əvəzində təyəmmüm etsin. Ehtiyat-vacib budur ki, o işi ğörmək qəsdilə üçüncü təyəmümmü də etsin. Amma birinci təyəmmümü dastəmaz və ya qüsl əvəzində, ikinci təyəmmümü isə vəzifəsini yerinə yetirmək məqsədi ilə edərsə, üçüncü təyəmmüm lazım deyil.

Məsələ: 734. Vəzifəsi təyəmmüm olan bir şəxs, müəyyən bir iş üçün təyəmmüm etsə, təyəmmümü və üzrü yerində qaldıqca dəstəmaz və ya qüsl ilə yerinə yetirilməli olan işləri yerinə yetirə bilər. Əgər onun üzrü vaxtın azlığıdırsa və ya su olduğu halda meyyit namazı, yaxud yatmaq üçün təyəmmüm etsə, yalnız onun üçün təyəmmüm etdiyi işi yerinə yetirə bilər.

Məsələ: 735. Aşağıdakı hallarda təyəmmümlə qılınan namazların yenidən qılıması müstəhəbdir:

1-Sudan istifadə etdiyi halda zərər törənəcəyindən qorxub, bilərəkdən özünü cünub etsə və təyəmmümlə namaz qılsa;

2-Su tapmayacağını bilib, yaxud güman etdiyi halda qəsdən özünü cünub etsə və təyəmmümlə namaz qılsa;

3-Vaxtın axırına qədər qəsdən su axtarmağa getməyib, namazı təyəmmümlə qılsa və sonradan bilsə ki, əgər su axtarmağa getsəydi, tapacaqdı;

4-Qəsdən namazı təxirə salıb, vaxtın axırında təyəmmüm ilə qılsa;

5-Su tapa bilməyəcəyini bilib, yaxud güman etdiyi halda əlində

səh: 140

olan suyu yerə töksə;

6-Camaata əziyyət vermək qorxusundan və camaat namazına çata bilmədiyi üçün cümə namazını təyəmmümlə qılmış olsa, onu zöhr namazı niyyətilə yenidən yerinə yetirsin.

səh: 141

Həmçinin, namaz qılan şəxs tövbə və istiğfar etməli, namazın Allah dərgahında qəbul olmasının qarşısını alan günahları (həsəd, təkəbbür, qeybət, haram mal yemək, məstedici şeylər içmək, xüms-zəkat verməmək, ümumiyyətlə hər günahı) tərk etsin. Həmçinin, daha yaxşı olar ki, namazın savabını azaldan işləri də etməsin; məsələn: yuxulu halda, bövlün qabağını zorla saxladığı halda namaza dayanmasın, namazda göylərə tərəf baxmasın. Həmçinin, namazın savabını artıran əməlləri yerinə yetirsin, məsələ, əqiq üzük taxsın, pakizə paltarlar geysin, başını darayıb, dişlərini yusun, özünü ətirləsin.

şəhərlərdə zöhrün əvvəlinci şəri vaxtı(1), ən az dərəcəyə çatır. Günortadan keçdikdən sonra kölgə, məşriqə (günçıxana) üz qoyaraq çoxalır. Günəş qüruba yaxınlaşdıqca, çubuğun kölgəsi də uzanır. Buna görə də, kölgə, ən az (minimum) nöqtəyə çatıb və yenidən çoxalmağa üz qoyduğu vaxt, şəri vaxtla zöhr olması məlum olur. Amma bəzi şəhərlərdə (Məkkə kimi), bəzi vaxtlar zöhr olanda, çubuğun kölgəsi tamamilə yox olur. Kölgə yenidən görünməyə başlayanda məlum olur ki, zöhr olmuşdur.

Məsələ: 738. Zöhrü müəyyən etmək üçün yerə batırılan çubuq və s. kimi şeylərə “şaxis” deyilir.

Məsələ: 739. Zöhr və əsr namazlarının hər birinin məxsus və müştərək vaxtları vardır. Ehtiyata görə zöhr namazının məxsus vaxtı zöhrün əvvəlindən, zöhr namazı qılınadək keçən vaxt qədərdir. Əgər bir şəxs səhv üzündən butun əsr (namazını) bu vaxtda qılsa, namazı səhihdir. Bəli, ehtiyata görə onu, niyyətində zöhr (namazı) qərarlaşdıraraq (qılsın), başqa bir namaz da (ma fi zimmə) “öhdəsində olanı” niyyət edərək, yəni zöhr ya əsri niyyət etmədən qılsın. Əsr namazının məxsus vaxtı isə məğribə, əsr namazı qılmaq miqdarında vaxt qalandadır. Əgər bir şəxs, bu vaxta qədər zöhr namazını qılmasa qəza olur və gərək əsr namazını qılsın. Zöhr namazının məxsus vaxtı ilə əsr namazının məxsus vaxtı arasında olan vaxt, zöhr və əsr namazların müştərək vaxtıdır. Əgər bir şəxs müştərək vaxtda səhvən bütün əsr namzını, zöhr namazından qabaq qılsa, namazı səhihdir. Gərək zöhr namazını ondan sonra yenidən yerinə yetirsin.

Məsələ: 740. Əgər müştərək vaxtda zöhr namazını qılmazdan əvvəl səhvən əsr namazına başlasa və namaz əsnasında səhvini

səh: 144

başa düşsə, bu halda niyyəti gərək zöhr namazına döndərsin. Yəni niyyət etməlidir ki, bu vaxta qədər qılmış olduğum, hal-hazırda qıldığım və bundan sonra qılacaqlarım, zöhr olsun. Onu qurtardıqdan sonra əsr namazını qılsın. Əgər zöhr namazının xüsusi vaxında olsa və zöhr namazının xüsusi vaxtında başa düşsə namazı səhihdir, sonra keçən məsələdə qeyd olunana əməl etsin. Əgər müştərək vaxta başa düşsə zöhr namazının xüsusi vaxtında namaza başlamasına baxmayaraq niyyəti çevirməsi səhihdir.

Məsələ: 741. İmam (ələyhis-salam) hüzuru dövründə vacibdir ki, cümə günü, zöhr namazının yerinə iki rəkət cümə namazı qılınsın. Amma bu zamanda hər kim cümə namazını tələb olma niyyəti ilə qılsa zöhr namazını qılması vacibdir.

Məsələ: 742. Cümə namazının vaxtı zöhrün əvvəli, şaxisın gölgəsinin özü qədər olandadır.

vaxtıdır. Əgər bir şəxs səhvən işa namazını məğrib namazından əvvəl qılsa və namazdan sonra, əvvəl qılmasını bilsə, namazı səhihdir və məğrib namazını ondan sonra qılmalıdır.

Məsələ: 745. Mənası qabaqkı məsələdə deyilən məxsus və müştərək vaxt, müxtəlif şəxslər üçün fərqlidir; məsələn, əgər iki rəkət namaz qılmaq müddəti miqdarında zöhrün əvvəlindən keçsə, səfərdə olan şəxsin zöhr namazının məxsus vaxtı tamam olur və müştərək vaxtda daxil olur. Səfərə çıxan olmayan şəxs üçün, gərək zöhrün əvvəlindən dörd rəkət namaz qılmaq müddəti qədər vaxt keçsin.

Məsələ: 746. Əgər məğrib namazını qılmamışdan əvvəl səhvən işa namazına başlasa və namaz əsnasında səhvini başa düşsə, bu halda əgər dördüncü rəkətin rükusuna getməyibsə, (qıldıqlarının hamasını və ya bir miqdarını müştərək vaxtda qılıbsa) gərək niyyətini məğrib namazına çevirib namazı tamamlasın, sonra isə işa namazını qılsın. Əgər dördüncü rəkətin rükusuna gedibsə, gərək işa namazını tamamlayıb sonra məğrib namazını qılsın. Əgər qıldıqlarının hamısını məğrib namazının xüsusi vaxtında qılıbsa və dördüncü rəkətin rükusuna daxil olmazdan qabaq yadına düşsə namazı səhihdir və niyyətini məğrib namazına çevirsin. Amma yenidən qılması ehtiyata uyğundur.

Məsələ: 747. İşa namazının axır vaxtı gecə yarısıdır. Gərək gecəni qürubun əvvəlindən günəş çıxan vaxta qədər deyil, sübh azanına qədər hesab etsin.(1)

Məsələ: 748. Əgər günah və ya bir üzrlü səbəbə görə məğrib, yaxud işa namazını kecə yarısına qədər qıla bilməsə, gərək sübh azanına qədər qılsın. Ehtiyat-vacibə görə gərək sübh azanından qabaq əda və qəza niyyəti etmədən qılsın.

səh: 146

Məsələ: 754. Əgər vaxtın daxil olmasını yəqin edib namaza başlasa və namaz əsnasında vaxtın daxil olub-olmamasında şəkk etsə, namazı batildir. Amma namaz əsnasında vaxtın daxil olmasına yəqin edib, qıldığı miqdarın vaxt daxilində olub-olmamasında şəkk etsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 755. Əgər namazın vaxtı az olsa və onun bəzi müstəhəblərinin yerinə yetirilməsi nəticəsində, namazın bir miqdarını vaxtdan xaricdə qılacağına səbəb olsa, gərək o müstəhəbləri yerinə yetirməsin; məsələn: əgər qunutu yerinə yetirmək səbəbilə namazın bir miqdarı vaxtdan xaricdə qılınacaqsa, gərək qunutu oxumasın.

Məsələ: 756. Bir şəxsin bir rəkət namaz qılmaq miqdarında vaxtı olsa, gərək namazı əda niyyəti ilə qılsın. Amma, gərək namazı qəsdən bu vaxta qədər təxirə salmasın.

Məsələ: 757. Səfərə çıxan olmayan bir şəxsin məğribədək beş rəkətlik namaz miqdarında vaxtı qalsa, gərək zöhr və əsr namazının hər ikisini qılsın. Amma bundan az vaxt qalarsa, gərək təkcə əsr namazını qılsın, sonra isə zöhrün qəzasını etsin. Həmçinin, gecə yarısınadək beş rəkətlik namaz qılmaq miqdarında vaxt qalsa, məğrib və işa namazının hər ikisini qılmalıdır. Əgər bundan az miqdarda vaxt qalsa gərək təkcə işa namazını qılıb, sonra məğrib namazını qılsın. Daha yaxşısı budur ki, “öhdəsində olan vəzifəni yerinə yetirmək” (ma fiz-zimmə) niyyəti ilə qılsın.

Məsələ: 758. Səfərdə olan bir şəxsin, əgər məğribə qədər üç rəkət namaz qılmaq miqdarında vaxtı olsa, gərək zöhr və əsr namazının hər ikisini qılsın. Əgər bundan az miqdarda vaxt olsa, gərək təkcə əsr namazını qılıb sonra isə zöhr namazının qəzasını etsin. Həmçinin, əgər gecə yarısına qədər dörd rəkət namaz qılmaq miqdarında vaxt olsa, gərək məğrib və işa namazının hər ikisini qılsın. Amma bundan az miqdarda vaxtı olsa, işa namazını qılıb sonra məğribi qılsın. Daha yaxşısı budur ki, namazını əda və qəza niyyəti etmədən qılsın. İşa namazını qıldıqdan sonra bir rəkət

səh: 148

və ya daha artıq miqdarda gecə yarısına qədər vaxt qaldığı məlum olarsa, gərək dərhal məğrib namazını əda niyyəti ilə qılsın.

Məsələ: 759. Müstəhəbdir ki, insan namazı onun əvvəl vaxtında qılsın. Bu barədə çoxlu tövsiyələr olunmuşdur. Namaz nə qədər vaxtın əvvəlinə yaxın vaxtlarda qılınsa daha yaxşıdır. Amma namazı daha yaxşı müəyyən bir cəhətə ğörə təxirə salmaq olar; məsələn: gözləsin ki, namazı camaatla birlikdə qılsın.

Məsələ: 760. Əgər insan əvvəl vaxtda namaz qılmaq istəsə, müəyyən üzr səbəbilə çarəsiz qalıb; məsələn: təyəmmümlə və ya nəcis paltarla qılmalı olsa, bu halda, vaxtın axırına qədər üzrünün qalacağını bilsə, əvvəl vaxtda namaz qıla bilər. Amma üzrün aradan qalxmasına ehtimal versə, gərək üzrünün aradan qalmasına qədər gözləsin.

Məsələ: 761. Namazın məsələlərini, şəkkiyyatı, səhviyyatını bilməyən şəxs, bunlardan hər hansının namazda qarşıya çıxacağına ehtimal verirsə, gərək onları öyrənmək üçün namazı əvvəl vaxtdan təxirə salsın. Amma namazı səhih tərzdə tamamlayacağına əmindirsə, əvvəl vaxtda namazı qıla bilər. Deməli, əgər namazda hökmünü bilmədiyi bir məsələ, irəli gəlməsə, namazı səhihdir. Amma hökmünü bilmədiyi bir məsələ irəli gəlsə, cayizdir ki, ehtimal verdiyi iki tərəfdən birinə əməl edərək, namazını qılıb qurtarsın. Amma, gərək namazdan sonra məsələni soruşmalıdır ki, batil olubsa, yenidən qılsın. Əgər səhih olsa, o, namazla kifayətlənsin.

Məsələ: 762. Əgər namazın vaxtı çox olsa və borclu da öz borcunu istəsə, mümkün olan surətdə, gərək əvvəl borcunu verib, sonra namaz qılsın. Həmçinin, əgər dərhal yerinə yetirilməsi vacib bir iş qarşıya çıxsa; məsələn: məscidin nəcis olduğunu görsə, gərək əvvəlcə məscidi təmizləsin, sonra namazı qılsın. Baxmayaraq ki, əvvəl namazını qılarsa günah etmişdir, amma namazı səhihdir.

səh: 149

qılsın.

Məsələ: 769. Əgər insan, qıldığı namazı ehtiyat üzündən yenidən qılsa və namaz əsnasında ondan qabaq qılmalı olduğu namazı qılmadığı yadına düşsə, niyyəti həmin namaza çevirə bilməz; məsələn: əsr namazını ehtiyatən qıldığı vaxtda, zöhr namazını qılmamadığı yadına düşsə, niyyəti zöhrə çevirə bilməz.

Məsələ: 770. Niyyəti, qəza namazından əda namazına və müstəhəbdən vacibə döndərmək caiz deyil.

Məsələ: 771. Əgər əda namazının vaxtı çox olsa, şəxs, namaz əsnasında niyyətini qəza namazına çevirə bilər. Amma qəzanin olduğunu bildiyi və xatırladığı surətdə əda namazına başlasa, ehtiyat budur ki, niyyətini çevirməkdən daşınsın. Amma gərək niyyəti qəza namazına çevirmək mümkün olsun; məsələn: zöhr namazını qılmağa məşğul olsa, üçüncü rəkətin rükusuna daxil olmamış, niyyətini sübhün qəzasına çevirə bilər.

Məsələ: 774. Nafilə namazlarını oturan halda qılmaq olar. Amma daha yaxşı olar ki, iki rəkət oturan halda qılınan nafilə namazı, bir rəkət hesab olunsun; məsələn: zöhr namazının səkkiz rəkət nafiləsini oturan yerdə qılmaq istəyən şəxs, daha yaxşı olar ki, on altı rəkət qılsın. Əgər vətr namazını oturduğu halda qılmaq itəsə, iki ədəd bir rəkətli namazı oturduğu halda qılsın.

Məsələ: 775. Səfərdə zöhr və əsrin nafiləsi qılınmamalıdır. Amma işa namazının nafiləsini (rəcai-mətlubiyyət) “tələb olunmaq ümüdü” ilə yerinə yetirə bilər.

tərəfdə qızartı yarananadəkdir. Birinci fəcrin nişanəsi “sübh namazının vaxtı” bölməsində deyildi və sübhün nafiləsini, axşam nafiləsıninin arxasınca fasiləsiz olaraq qılmaq mümkündür.

Məsələ: 781. Gecə nafiləsinin vaxtı, gecə yarısından başlayaraq sübh azanına qədərdir. Daha yaxşı olar ki, sübh azanına yaxın vaxtlarda qılınsın.

Məsələ: 782. Səfərə çıxan və o şəxs ki, gecə nafiləsini gecə yarısından sonra qılmaq onun üçün çətindir, onu gecənin əvvəlində qıla bilər.

mubin. Onun qunutunda isə belə deyilməlidir:

أَللَّهُمَّ إِنَّی أَسَأَلُکَ بِمَفَاتِحِ الْغَیْبِ الَّتِی لاَیَعْلَمُهَا إِلاَّ أَنْتَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا

Əllahummə inni əsəlukə bi məfatihil-ğəybilləti la yələmuha illa əntə, ən tusəlliyə əla Muhəmmədin və Ali-Muhəmmədin və ən təf`ələ bi kəza və kəza;

“Kəza və kəza” kəlmələrinin yerinə öz hacətlərini deyib sonra desin:

أَللَّهُمَّ أَنْتَ وَلِیُّ نِعْمَتِی وَالْقَادِرُ عَلَی طَلِبَتیِ تَعْلَمُ حَاجَتِی فَأَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمُ السَّلاَمُ لَمَّا قَضَیْتَهَا لِی

Əllahummə əntə vəliyyu neməti, vəl-qadiru əla təlibəti, tələmu hacəti, fə əsəlukə bi həqqi Muhəmmədin və Ali-Muhəmməd, ələyhi və ələyhimussəlam ləmma qəzəytəha li.

Məsələ: 787. Oturan halda namaz qıla bilməyən bir şəxs, namaz halında sağ böyrü üstə elə tərzdə uzanmalıdır ki, bədəninin qabaq tərəfi üzü qibləyə olsun. Əgər bu mümkün olmasa sol böyrü üstə elə uzanmalıdır ki, bədəninin qabaq tərəfi üzü qibləyə olsun; bu da mümkün olmasa arxası üstə elə uzanmalıdır ki, ayaqlarının altı qibləyə tərəf olsun.

Məsələ: 788. Ehtiyat namazı, unudulmuş səcdə və təşəhhüd gərək üzü qibləyə yerinə yetirilsin. Ehtiyat-vacibə görə səcdeyi-səhvi də üzü qibləyə yerinə yetirilsin.

Məsələ: 789. Müstəhəb namazı yol gedərkən və minikdə qılmaq olar. Əgər insan bu iki halda müstəhəb namazı qılsa, üzü qibləyə olması lazım deyil.

Məsələ: 790. Namaz qılmaq istəyən bir şəxs, qibləni tapmaq üçün və onun hansı tərəfdə olduğunu yəqin edənədək çalışmalıdır. İki adil şahidin hissi nişanələr üzündən verdiyi şəhadətə, yaxud elmi qaydalar üzündən qibləni tanıyan və sözündən sübut və əminlik hasil olan şəxsin dediyinə əməl edə bilər. Deməli, iki adil və təcrübəli bilik adamının sözü, zənn və gümandan irəlidir. Əgər yəqin və sadalananlar olmasa, gərək müsəlman məscidin mehrabından, onların qəbirlərindən və digər yollarla hasil olan gümana əməl etsin. Hətta, əgər elmi qaydalar üzrə qibləni tanıyan fasiq və ya kafirin dediyinə əsasən, qibləni tanıya bilsə, kifayətdir.

Məsələ: 791. Qiblənin müəyyən istiqamətdə olduğuna gümanı olan bir şəxs, ondan daha güclü bir güman tapsa, öz gümanına əməl edə bilməz; məsələn, əgər qonaq, ev sahibinin dediyindən qiblənin istiqamətinə güman hasil etsə, bu halda başqa bir yolla daha güclü bir güman tapsa, ev sahibinin dediyinə əməl etməməlidir.

Məsələ: 792. Əgər qibləni müəyyən etmək üçün vasitə yoxdursa və ya səy göstərməsinə baxmayaraq heç bir tərəfə güman əldə edə bilməsə, namazın vaxtı çox olduğu təqdirdə, ehtiyat-vacibə görə dörd tərəfə dörd namaz qılsın. Əgər dörd namaz miqdarında vaxt yoxdursa, gərək vaxtı olduğu miqdarda

səh: 155

namaz qılsın; məsələn: əgər təkcə bir namaz miqdarında vaxtı varsa, gərək hər tərəfə olursa olsun, bir namaz qılsın. Namazları da elə qılmalıdır ki, yəqini olsun onlaradan biri üzü qibləyə olub və ya qıblədən əyri olduğunu; sağ və ya sol tərəfdən qibləyə çatmadığını bilsın.

Məsələ: 793. Əgər bir şəxs, iki tərəfdən birinin qiblə olduğunu yəqın və ya güman etsə, gərək hər iki tərəfə namaz qılsın. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, güman etdiyi halda dörd tərəfə namaz qılsın.

Məsələ: 794. Bir neçə tərəfə namaz qılmalı olan şəxs, əgər iki namaz qılmaq istəsə (zöhr və əsr kimi) gərək ikincini, birincinin arxasınca qılsın. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, birinci namazı hər neçə tərəfə lazımdırsa qılsın, sonra ikincinini başlasın.

Məsələ: 795. Qiblənin istiqamətinə yəqini olmayan bir şəxs, namazdan başqa, üzü qibləyə yerinə yetirilməli olan sair işləri; məsələn: heyvanın başını kəsmək kimi, görmək istəsə, gümana əməl etməlidir. Əgər güman da mümkün olmasa, heyvanı kəsməyə zərurət olsa (heyvanın ölmə qorxusu kimi) hər hansı tərəfə yerinə yetirsə səhihdir.

səhvi də yerinə yetirdiyi vaxt, özünü namaz halında olduğu kimi örtməlidir.

Məsələ: 799. Əgər insan namazda qəsdən və ya məsələni bilməməzlik üzündən övrətini örtməsə, namazı batildir.

Məsələ: 800. Bir şəxs namaz əsnasında övrətinin göründüyünü başa düşsə, gərək onu dərhal örtsün. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, namazı qurtarıb yenidən qılsın. Amma namazdan sonra, namazda övrətinin göründüyünü başa düşsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 801. Əgər bir şəxs ayaq üstə olanda övrətini örtən paltarı, mümkündür ki, başqa hallarda; məsələn: rükuya, səcdəyə gedəndə o paltar örtə bilməsin. Belə olduqda, övrəti görünərkən əlindən başqa bir şeylə onu örtsə, namazı səhihdir. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, belə paltarla namaz qılmasın.

Məsələ: 802. İnsan namaz halında özünü ot və yarpaqla örtə bilər, amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, başqa şey tapılmayan halda bu kimi şeylərlə özünü örtsün.

Məsələ: 803. Ehtiyat-vacibə əsasən insan çarəsiz halda qalsa belə, namaz üçün özünü palçıqla örtə bilməz. Ehtiyat-vacib budur ki, bir namaz özünü palçıqla örtmüş halda digər bir namaz isə çılpaq halda qılsın.

Məsələ: 804. Əgər özünü namazda örtmək üçün bir şeyi yoxdursa və tapacağına ehtimal versə, gərək namazı təxirə salsın. Amma bir şey tapmasa, gərək namaz vaxtının axırında öz vəzifəsinə uyğun olaraq namazı qılsın. Bu halda, əgər vaxtın əvvəlində namaza başlasa və vaxtın axırınadək üzrü yerində qalmaqda davam edərsə, namazı səhihdir. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, namazın qəzasını da qılsın.

Məsələ: 805. Namaz qılmaq istəyən bir şəxsin özünü ortmək üçün, hətta ağac yarpağı, ot, içində durmaq üçün bir çala tapmasa və vaxtın axrınadək də özünü örtmək üçün bir şey tapacağına ehtimal verməsə, naməhrəm şəxsin onu görəcəyini ehtimal versə, gərək oturan halda namaz qılsın, rüku və səcdə üçün övrəti görünməz olacaq miqdarda əyilsin. Səcdə üçün, rüku üçün

səh: 157

əyildiyindən bir az çox əyilsin, möhrü götürüb yuxarı qaldıraraq alnını ona qoysun. Əgər naməhrəmin onu görməyəcəyinə əmindirsə, ehtiyat-vacib budur ki, ayaq üstə iki namaz qılsın və ehtiyat budur ki, ayaq üstə duran zaman öz əli ilə arxasını örtsün. O iki namazdan birinin rüku və səcdələrini yerinə yetirsin, digərində isə başı ilə işarə etsin.

Məsələ: 811. Əgər bədən və ya paltarının nəcis olduğunu unudsa və namaz arasında və ya namazdan sonra xatırlasa, gərək namazını yenidən qılsın. Əgər vaxt keçmişsə, qəzasını yerinə yetırsın.

Məsələ: 812. Əgər bir şəxs namaz vaxtının çox olduğu vaxtda namaza məşğul olub namaz əsnasında bədəni və ya paltarı nəcis olsa və namazın hər hansı bir əməlini bu halda qılmazdan əvvəl nəcis olmasından xəbərdar olsa, yaxud bədən və ya paltarının nəcis olmasını başa düşsə, həmin vaxt, yaxud əvvəldən nəcis olmasında şəkk etsə, (bu halda) bədən və ya paltarı suya çəkmək, dəyişdirmək və ya bədəndən çıxarmaq namazın surətini pozmazsa, gərək namaz əsnasında bədən və ya paltarını suya çəksin və ya dəyişsin; yaxud da başqa bir şey övrətini örtmüş olsa, paltarını çıxartsın. Amma bədən və ya paltarını suya çəkəcəyi və ya paltarını dəyişəcəyi, yaxud da çıxaracağı təqdirdə namazın surəti pozulacaq, yaxud paltarını çıxaracağı təqdirdə çılpaq qalacaqsa, gərək namazı pozsun, pak bədən və ya paltarla namaz qılsın.

Məsələ: 813. Namaz vaxtının az olduğu bir vaxtda, namaz qılmaqğa məşğul olan bir şəxs, namaz əsnasında bədən və ya paltarı nəcis olsa və namazın hər hansı bir hissəsini o nəcasətlə qılmamışdan qabaq nəcis olmasını başa düşsə, yaxud onun paltarının nəcis olmasını görüb həmin vaxt nəcis olduğu, yoxsa əvvəldən nəcis olduğunda şəkk etsə, bu halda onu suya çəkmək, dəyişmək və ya çıxartmaq namazın surətini pozmursa və paltarını çıxara bilərsə, paltarını çıxarıb suya çəkməli və ya dəyişdirməli, yaxud bir şey onun övrətini örtmüşsə paltarını çıxartmalı və namazı tamamlamalıdır. Amma başqa bir şey övrətini örtməmişsə, paltarını da suya çəkə, yaxud dəyişə bilmirsə, naməhrəm görməzsə paltarı çıxartsın qəzasını da qılsın. Amma paltarını suya çəkdikdə, yaxud dəyişdikdə namazın surəti pozulursa, yaxud soyuq və s. səbəbilə paltarını çıxara bilmirsə, elə həmin halda namazını qurtarmalıdır və namazı da səhihdir, qəzası da lazım

səh: 159

deyil.

Məsələ: 814. Namaz vaxtının az olduğu zaman, namaz qılan bir şəxsin namaz əsnasında bədəni nəcis olsa və namazın hər hansı hissəsini həmin halda qılmamışdan əvvəl nəcis olduğunu bilsə, yaxud nəcis olduğunu başa düşsün və həmin vaxtda, yaxud namazdan əvvəl nəcis olmasında şəkk etsə, bu halda bədənini suya çəkəndə namazın surəti pozulmayacaqsa, gərək suya çəksin; yox əgər namazın surəti pozularsa, gərək çılpaq olsun və namazı qılsın. Ehtiyata əsasən o namazı qəza etsin. Əgər üzürlü səbəbə görə çılpaq ola bilməsə o vəziyyətdə namazını qılsın, namazı səhihdir.

Məsələ: 815. Öz paltar və ya bədəninin pak olmasında şəkk edən bir şəxs, namaz qıldıqdan sonra bədən və ya paltarının nəcis olmasını başa düşsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 816. Əgər paltarını suya çəkib pak olduğunu yəqin etsə və onunla namaz qılıb sonradan pak olmadığını başa düşsə, onun namazı səhihdir və müstəhəbdir ki, yenidən pak paltarla namazı yerinə yetirsın.

Məsələ: 817. Əgər öz bədənində, yaxud paltarında qan görüb nəcis qanlardan olmadığını yəqin etsə; məsələn: ağcaqanad qanı olduğunu bilsə), amma namazdan sonra onunla namaz qılmağın səhih olmadığı qan olduğunu bilsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 818. Əgər yəqin etsə ki, bədənində və ya paltarında olan bir qandır ki, onunla namaz qılmaq səhihdir; məsələn: yara qanı və ya çiban qanı namazdan sonra, həmin qanla namazın batil olduğunu bilsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 819. Əgər hər hansı bir şeyin nəcis olmasını unutsa və rütubətli bədəni, yaxud rütubətli paltarı ona toxunsa, bunu unudub namaz qılsa, namazdan sonra yadına düşsə, namazı səhihdir. Amma bədəni, rütubətli halda, nəcis olduğunu unutduğu şeyə dəysə və onu suya çəkmədən qüsl edib namaz qılsa, qüslü və namazı batildir. Həmçinin dəstəmaz üzvlərindən biri, rütubətli halda, nəcis olduğunu unutduğu bir şeyə dəysə və o yeri suya

səh: 160

çəkib dəstəmaz almadan namaz qılsa, dəstəmazı və namazı batildir.

Məsələ: 820. Əgər bir nəfərin təkcə bir paltarı olsa və bədəni, paltarı nəcis olsa, onların birini suya çəkmək miqdarında suyu olsa, gərək bədənini suya çəkib, 813-cü məsələdə qeyd olunan qaydada namaznı qılsın. Əgər soyuq və ya hər hansı səbəbə görə paltarını çıxara bilməsə, gərək bədənini yusun. Əgər nəcasətın biri bövldürsə, onu qəlil su ilə suya çəkmək istəsə, gərək onun üzərinə iki dəfə su töksün. Digər nəcasət qandırsa, onun üzərinə bir dəfə su tökmək kifayətdır və gərək bövl ilə nəcis olanı suya çəksın.

Məsələ: 821. Nəcis paltarından başqa paltarı olmayan bir şəxs, namazı çılpaq qılsın, ehtiyata görə namazı yenidən qılsın. Amma soyuq, yaxud başqa səbəbdən paltarını çıxara bilməsə, o nəcis paltarla namaz qılsa, namazı səhihdir, yenidən qılması da lazım deyil.

Məsələ: 822. Əgər bir şəxsin iki paltarı olsa və ikisindən birinin nəcis olmasını bilsə və hansının nəcis olmasını bilməsə, vaxt olan halda gərək hər ikisində namaz qılsın; məsələn: əgər zöhr və əsr namazlarını qılmaq istəyirsə, hər paltarda bir zöhr və bir əsr namazı qılmalıdır. Amma vaxt az olsa, onlardan biri ilə namaz qılsın. Əgər, övrətini naməhrəmdən örtüb çılpaq halda namaz qıla bilsə, çılpaq qılmasın və ehtiyat-müstəhəbə görə pak paltarda (həmin namazın) qəzasını qılmalıdır.

unudsa və o paltarla namaz qılsa, namazı səhihdir. Amma şəxs, bir paltarı qəsb edib, qəsb etdiyini unudaraq onunla namaz qılarsa, ehtiyat-vacibə əsasən namazı yenidən qılsın. Əgər bu, diqqətsizlikdən, yəni yadına düşdüyü halda etinasızlıq göstərməsilə olubsa, daha güclü nəzərə əsasən namazı batildir.

Məsələ: 826. Əgər bir şəxs paltarının qəsbi olmasını bilməsə, yaxud unutsa və namaz əsnasında başa düşsə, onda başqa bir şey onun övrətini örtmüş olsa, onu dərhal və ya namazın müvalatına xələl yetirmədən yəni ardıcıllığını pozmadan onu çıxara bilirsə, kərək onu çıxarsın və namazı səhihdir. Amma övrətini bir şey örtmürsə, yaxud qəsbi paltarı dərhal bədənindən çıxara bilmirsə və ya bədənindən çıxaracağı halda namazın ardıcıllığı pozulacaqsa, bu halda hətta bir rəkətlik namaz üçün də vaxt varsa, namazı pozub qəsbi olmayan paltarla yenidən qılmalıdır. Əgər bu qədər də vaxt olmazsa, namaz üstündə paltarını çıxarıb, çılpaq şəxsin namazında deyilən göstərişlərə əməl edərək namazı tamamlamalıdır.

Məsələ: 827. Əgər bir şəxs canını qorumaq üçün qəsbi paltarda namaz qılsa, yaxud misal üçün, qəsb olunmuş paltarı, oğru aparmasın deyə, o paltarda namaz qılsa, namazı səhihdir.

Məsələ: 828. Əgər xümsü verilməmiş və şəri zəmanəti də edilməmiş pulun (eyni) ilə paltar alsa və o paltarla namaz qılsa namazı batildir. Amma zakatı verilməmiş paltarla namaz qılsa böyük günah etməsinə baxmayaraq namazın səhih olması qeyri mümkün sayılmaz.

s. kimi üzvləri, namaz qılanın üstündə olsa, hətta onun paltarı da olmasa belə ehtiyat-vacibə görə namazı batildir.

Məsələ: 831. Əgər əti halal olan heyvanın murdar olmuş ruhu olmayan hissələri (tükü, yunu və s.) namaz qılanın üstündə olsa, yaxud onlardan hazırlanmış paltarda namaz qılsa, namazı səhidir.

məsələn, elm əhlinin hərbi paltar geyinməsi kimi, əgər özünü onlara oxşatsa və onun şənində olmasa haramdır. Amma hər hansı bir üqəlayi iş üçün olarsa eybi yoxdur. O paltarla namaz qılmamağın müstəhəb olmasına baxmayaraq, o paltarla namaz qılsa eybi yoxdur.

Məsələ: 854. Ehtiyat-vacibə görə əgər özünü oxşatmaq olarsa kişi qadın paltarı, qadın da kişi paltarı geyməsin. Amma o paltarda namaz qılsalar, eybi yoxdur. Baxmayaraq ehtiyat-müstəhəb budur ki, o paltarda namaz qılmağı tərk etsinlər.

Məsələ: 855. Uzanan halda namaz qılmalı olan bir şəxs, çılpaq olsa və onun yorğan-döşəyi nəcis, yaxud xalis ipəkdən və ya əti haram olan heyvanlardan olsa, ehtiyat-vacibə görə, gərək namazda özünü onlarla örtməsin. Amma əgər onlara libas deyərlərsə özünü onlarla örtməsin.

(cərahət) yaxud çiban qanı olsa, bu halda bədənin və paltarın suya çəkilməsi, yaxud dəyişdirilməsi əksər camaat üçün çətindir. Nə qədər ki, onun yarası, yaxud çibanı sağalmayıb, başqaları üçün çətin sayılmamasına baxmayaraq, o şəxsin özü üçün çətin olsa, o qanla namaz qıla bilər. Həmçinin qanla birlikdə çölə gələn çirk, yaxud yaranın üstünə qoyulan dərman nəcis olub bədənində, yaxud paltarında olsa da (namaz qıla bilər).

Məsələ: 858. Əgər qanlı kəsik və tezliklə sağalan, yuyulması asan olan yara, namaz qılanın bədənində yaxud paltarında olsa, o bədən və ya paltarla namaz qıla bilməz, gərək pak olsun. Əgər namaz qılsa namazı batildir.

Məsələ: 859. Əgər bədənin, yaxud paltarın yara yerdən aralı olan hissəsi yaranın rütubəti ilə nəcis olsa, onunla namaz qılmaq caiz deyil. Amma bədənin və ya paltarın adətən yaranın rütubətinə bulaşan hissələri, onun rütubəti ilə nəcis olsa, onunla namaz qılmağın maneəsi yoxdur.

Məsələ: 860. Əgər ağız, burun və bu kimi üzvlərin içindən bədənə və ya paltara qan dəysə ehtiyat-vacibə görə onunla namaz qılmasın. Həmçinin babasil içəridə olarsa hökm eynidir. Amma babasil xaricdə olsa, onunla namaz qılmaq olar.

Məsələ: 861. Bədəni yara olan bir şəxs, bədənində, yaxud paltarında dirhəmdən çox qan görüb yara qanı və ya başqa qan olduğunu bilməsə, ehtiyat-vacibə görə onunla namaz qılmasın.

Məsələ: 862. Əgər bədənin bir neçə yerində yara olsa və onlar bir-birinə çox yaxın olub bir yara hesab olunsalar, nə qədər ki, hamısı sağalmayıb, onlarla namaz qılmağın eybi yoxdur. Amma bir-birindən çox aralı olsalar və hər biri bir yara hesab olunsa, ehtiyat-vacibə görə hər biri sağalanda, namaz üçün bədən və paltarını, suya çəksin.

Məsələ: 863. Əgər heyz, nifas, istihazə, it, donuz, murdar, kafir və ya əti haram olan heyvanın, (onlardan hər hansı birinin) qanı, iynənin ucu qədər namaz qılanın bədən və ya paltarında olsa, onun namazı batildir. Amma başqa qanlar (insanın, yaxud əti halal olan

səh: 167

heyvanın qanı) paltarın bir neçə yerində olmasına baxmayaraq, əgər üst-üstə dirhəmdən az olsa, (təqribən əlin içinin çökəyliyi miqdarındadır) onunla namaz qılmağın eybi yoxdur.

Məsələ: 864. Əgər qan astarsız paltara tökülüb o biri tərəfinə keçsə, bir qan hesab olunur. Amma onun arxası ayrılıqda qana bulaşsa, ayrılıqda hesab etmək lazımdır. Deməli, paltarın üstündə və astarında olan qan, üst-üstə dirhəmdən az olsa, namaz səhih, çox olduqda isə batildir.

Məsələ: 865. Əgər qan astarlı paltarın üstünə tökülüb, astarına keçsə, yaxud astara tökülüb paltarın üstünə çıxsa, hər birini ayrılıqda hesab etmək lazımdır. Deməli, paltarın üstündə və astarında olan qan, üst-üstə dirhəmdən az olsa, onunla namaz səhih, çox olsa batildir.

Məsələ: 866. Bədəndə, yaxud paltarda olan qan dirhəmdən az olsa və ona rütubət dəyməsi nəticəsində qan və ona dəyən rütubət dirhəm miqdarında, yaxud ondan çox olsa və ətrafını bulaşdırsa onunla qılınan namaz batildir. Hətta, əgər rütubətlə qan birlikdə dirhəm miqdarında olmasa və ətrafına bulaşmasa da, onunla namaz qılmağın eybi var. Amma rütubət quru və nəcisin eyni aradan getsə, namaz qılmağın eybi yoxdur.

Məsələ: 867. Əgər bədən, yaxud paltar qanlı olmasa, amma qana dəymək səbəbilə nəcis olsa, hətta nəcis olan miqdar dirhəmdən az olsa da, onunla namaz qılmaq olmaz.

Məsələ: 868. Əgər bədəndə, yaxud paltarda olan qan, dirhəmdən azdırsa və ona başqa bir nəcasət dəysə; məsələn: üstünə bir damcı bövl düşsə), onunla namaz qılmaq caiz deyil.

Məsələ: 869. Əgər namaz qılanın, övrəti örtə bilməyən kiçik paltarları araqçın və corab kimi nəcis olsa, bu halda murdardan, əti haram olan heyvandan hazırlanmış olmasa, onunla namaz qılmaq səhihdir. Əlbəttə öz yerində işlədilərsə. Əks halda nəcis olmuşun hökmünü daşıyır. Həmçinin nəcis üzüklə namaz qılmağın eybi yoxdur.

Məsələ: 870. Dəsmal, açar və bıçaq kimi nəcis şeylərlə namaz

səh: 168

qılmaq səhihdir.

Məsələ: 871. Oğlan uşağına baxan qadının (xidmətçi) birdən artıq paltarı olmasa və başqa paltar ala bilməsə, kirayə və ariyə(1) kimi də paltar əldə edə bilməsə; gecə-gündüz ərzində paltarını bir dəfə suya çəksə, sonrakı günə qədər paltarı uşağın bövlu ilə nəcis olsa da belə, onunla namaz qıla bilər. Amma daha yaxşı olar öz paltarını əsr vaxtlarına yaxın; zöhr və əsr namazları üçün suya çəksin. Həmçinin, birdən artıq paltarı olsa və çarəsiz qalıb onların hamısını geyinsə, bu halda, gecə-gündüz ərzində bütün paltarlarını bir dəfə suya çəksə, kifayətdir.

Məsələ: 872. Uşağa baxan qadının (xidmət edən) paltarı, qız uşağının bövlü ilə nəcis olsa, gündə bir dəfə suya çəkməsinə baxmayaraq, sonra yenə də nəcis olsa, ehtiyat-vacibə görə o paltarla namaz qılmasın.

nəcasətdən pərhiz etməyən şəxsin paltarını, üstündə şəkil olan paltar geymək; həmçinin paltarın düymələrinin açıq olması, üstündə şəkil olan üzüyün taxılması da məkruhdur.

Məsələ: 880. Vacibi namazını süvari halında qılmağa məcbur olan bir şəxsin mindiyi heyvan və ya onun yəhəri qəsbi olsa, namazı batildir. Həmçinin, o heyvanda müstəhəb namaz qılmaq istəsə də eyni qayda ilə.

Məsələ: 881. Əgər bir şəxs müəyyən bir mülkdə başqası ilə şərik olsa, şərikinin payı ayrılmasa, onun icazəsi olmadan o mülkdən istifadə edə bilməz və orada namaz qıla bilməz.

Məsələ: 882. Xümsü verilməmiş pulun (eyni) ilə müəyyən bir mülk alınsa, şəri hakimə icazə almaq üçün əli çatdığı halda icazə almasa və xümsü vermək fikri olmasa o mülkdən istifadə edilməsi haram, onda qılınan namaz batildir. Amma zəkatda müamilənin səhih olması qeyri mümkün sayılmaz və orada namaz qılmağın heç bir maneəsi yoxdur. Amma böyük günah etmişdir.

Məsələ: 883. Əgər mülkün sahibi dildə namaz qılmaq icazəsi versə və insan onun qəlbən razı olmadığını bilsə, o mülkdə namaz qılmaq batildir; əgər icazə verməsə və insan onun qəlbən razı olduğunu bilsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 884. Xüms və ya zəkat borcu olan meyyitin mülkündən istifadə etmək haram, onda namaz qılmaq batildir. Amma onun, borclarını verib və ya onu ödəməyə zamin olsalar, onun mülkündən istifadə etmək və orada namaz qılmağın eybi yoxdur.

Məsələ: 885. Camaata borclu olan ölmüş şəxsin mülkündən istifadə etmək haram, onda namaz qılmaq batildir. Amma borclu olduğu şəxslər və ya meyyitin vəsisi(1) yaxud şəri hakim icazə versələr onun mülkündən istifadə etmək və orada namaz qılmağın maneəsi yoxdur.

Məsələ: 886. Əgər meyyitin borcu olmasa, amma vərəsələrindən bəzisi səğir (azyaşlı), dəli və ya qaib olsalar, onun mülkündən istifadə etmək haram, namaz qılmaq da batildir.

Məsələ: 887. Mehmanxana, hamam və s. kimi yerlərədə ki,

səh: 171

oraya gələnlər üçün nəzərdə tutulub və malikin namaz qılmağa icazəsinə qərinələr olsa namaz qılmağın eybi yoxdur. Amma bu qəbildən olmayan digər yerlərdə, namaz qılmaq üçün, oranın sahibinin icazə verməsi ilə və ya danışığından məlum, olmalıdır. Misal üçün; bir şəxsə onun mülkündə oturmağa və yatmağa icazə verilməsindən, onun namaz qılmağa da icazə verməsi başa düşülür.

Məsələ: 888. Namaz vaxtı, çox geniş yerdən digər yerə camaat üçün getmələri müşkül olan yerdə, sahibinin icazəsi olmadan, namaz qılmaq olar.

tavanın altında namaz qılınmasın.

arxada dayanmalıdır və qadının səcdə yeri kişinin dayandığı yerdən bir az arxada olmalıdır.

Məsələ: 896. Əgər qadın kişi ilə bərabər və ya ondan qabaqda dursa və hər ikisi birlikdə namaza başlasalar, məkruh olmasına baxmayaraq onların namazları səhihdir. Bu o, haldadır ki, fasilə bir qarışdan az olmasın. Əgər bir qarışdan az olarsa namazın batil olmasını demək qeyri mümkün sayılmaz.

Məsələ: 897. Əgər qadınla kişi arasında divar, pərdə, yaxud başqa bir şey olsa ki, bir-birini görməsinlər, yaxud aralarında minimum on zira(1) fasilə olsa, əgər qadın kişi ilə bərabər və ya ondan qabaqda dursa, hər ikisinin namazları səhihdir; kərahət də aradan gedir. Həmçinin, onlardan birinin yeri o qədər hündür olsa, deməsinlər ki, qadın kişidən irəlidə yaxud onunla bərabər dayanıb.

əziyyət verməsə; amma zəhmətinə səbəb olsa haram, namazı da batildir).

6-Odun və çırağın müqablində.

7-Aşpazxanada, ümumiyyətlə od yandırılan hər yerdə.

8-Bövl, qait, zibillik yeri olan çirkin quyu və ya çalanın müqabilində.

9-Şəkillə üzbəüz, ruhu olan şeylərin heykəlinin qarşısında (amma onun üstünə pərdə çəksələr, eybi yoxdur).

10-Cünub şəxsin, yaxud şərabın ya da itin olduğu otaqda.

11-Şəkil olan otaqda (hətta əgər namaz qılanla üzbəüz olmasa da).

12-Qəbrin müqabilində.

13-Qəbrin üstündə.

14-İki qəbrin arasında.

15-Qəbiristanlıqda.

Məsələ: 908. Bir şəxs camaatın get-gəl etdiyi yerdə namaz qılsa, yaxud bir şəxs namaz qılanla üzbəüz olsa, müstəhəbdir ki, öz qabağına bir şey qoysun. Əgər çübüq və ya ip də olsa kifayətdir. Hətta bir xətt çəksə belə, kifayət edər.

qazmaqdan, uçurmaqdan başqa yolla paklamaq mümkün olmasa, gərək oranı qazsınlar yaxud uçursunlar. Qazdıqları yeri doldurmaq yaxud uçurduqları yeri düzəltmək vacib deyil. Amma məscidin kərpici kimi bir şey nəcis olsa mümkün olan halda, ehtiyat-vacibə görə gərək suya çəkib öz əvvəlki yerinə qoysunlar.

Məsələ: 912. Əgər hər hansı məscidi qəsb edib yerində ev və s. tiksələr, yaxud ora, namaz qılmaq mümkün olmayacaq dərəcadə xarab olsa, oranı nəcisləmək, haram, (nəcis olduqda) paklamaq isə lazım deyil.

Məsələ: 913. İmamların (əlyhimus-səlam) hərəmini nəcis etmək haramdır. Əgər onlardan biri nəcis olsa və nəcasətin orada qalması ehtiramsızlığa səbəb olsa, onu paklamaq vacibdir. Hətta ehtiyat-müstəhəbə görə ehtiramsızlığa səbəb olmasa da paklasinlar.

Məsələ: 914. Əgər məscidin həsiri nəcis olsa, gərək onu suya çəksinlər. Amma həsir yuyulduqda xarab olacaqsa, nəcis yerin kəsilməsi daha yaxşıdır və gərək onu kəssinlər.

Məsələ: 915. Nəcasətin eynini (qan və s.) məscidə aparmaq ehtiramsızlıga səbəb olarsa, haramdır. Həmçinin nəcis olmuş şeyləri, məscidə ehtiramsızlığa səbə olacağı təqdirdə aparmaq haramdır.

Məsələ: 916. Əgər rövzəxanlıq üçün məsciddə çadır fərş və qara vursalar, çay avadanlığı aparsalar, əgər bu işlərdən məscidə zərər dəyməsə və namaz qılmağa mane olmazsa, eybi yoxdur.

Məsələ: 917. Ehtiyat-vacibə görə məscidi qızılla bəzəmək haramdır. Ehtiyat-vacibə görə gərək insan, ruhlu heyvan və bunlar kimilərin şəkillərini məsciddə nəqş etməsin. Ruhu olmayan şeylərin (gül və kol kimi) məsciddə nəqş olunması məkruhdur.

Məsələ: 918. Əgər məscid xarab da olsa, onu sata bilməzlər; yola və ya mülkə aid edə bilməzlər.

Məsələ: 919. Məscidin qapı, pəncərə və s. şeylərini satmaq haramdır. Əgər məscid xarab olarsa, gərək bunları onun təmirinə sərf etsinlər. Əgər o məscidin işinə yaramasa, gərək digər məscid

səh: 177

üçün istifadə olunsun. Amma başqa məscidlərin də işinə yaramasa onu sata bilərlər və onun pulunu mümkün olduğu təqdirdə o məscidin təmirinə sərf etsinlər. Əks təqdirdə başqa məscidin təmiri üçün sərf etsinlər.

Məsələ: 920. Məscid tikmək və xarab olmaq üzrə olan məscidi təmir etmək müstəhəbdir. Əgər məscid təmirlə düzəlməyəcək şəkildə xarab olubsa, onu yıxıb yenidən tikə bilərlər. Hətta, xarab olmamış məscidi camaatın ehtiyacını nəzərə alıb, yəni onda namaz qılmaları üçün yıxıb, ondan daha böyüyünu tikə bilırlər.

Məsələ: 921. Məscidi təmizləmək və onun çırağını yandırmaq müstəhəbdir. Məscidə getmək istsəyən şəxs, müstəhəbdir ki, özünü xoş qoxu ilə ətirləsin, pak və qiymətli paltar geyinsin, ayaqqabısının altını, nəcasətin olmamasını bilmək üçün yoxlasın. Məscidə daxil olduğu zaman əvvəl sağ ayağını, xaric olanda isə sol ayağını qoyaraq çıxsın. Həmçinin, müstəhəbdi ki, hamıdan tez məscidə gəlsin və oradan hamıdan gec çıxsın.

Məsələ: 922. İnsan məscidə daxil olan zaman, təhiyyət və ehtiram niyyəti ilə iki rəkət namaz qılsın. Əgər vacib və ya başqa müstəhəb namaz da qılsa, kifayətdir.

Məsələ: 923. Məsciddə yatmaq (əgər çarəsizlik üzündən olmazsa) dünya işləri barəsində söhbət etmək, bir işlə məşğuı olmaq, öyüd-nəsihəti olmayan şerlər oxumaq və bunun kimi (əməllər) məkruhdur. Həmçinin ağızın, burun suyunu, sinədən gələn bəlğəmi məscidə atmaq, itmiş şeyi tələb etmək, öz səsini ucaltmaq məkruhdur. Amma azan üçün səsi ucaltmağın maneəsi yoxdur.

Məsələ: 924. Uşağı və dəlini məscidə buraxmaq məkruhdur. Sarmısaq, soğan və bu kimi şeyləri yeyən şəxs, ağzından gələn qoxu ilə camaata əziyyət verərsə, məscidə getməsi məkruhdur.

vacib namazlardan əvvəl azan və iqamə desinlər. Amma gündəlik vacibdən qeyri namazlarda, (ayət namazları kimi), ondan qabaq müstəhəbdir ki, üç dəfə “əs-səlat” deyilsin.

Məsələ: 926. Müstəhəbdir ki, uşağın dünyaya gəldiyi ilk gündə, yaxud göbəyi düşməzdən əvvəl sağ qulağına azanı, sol qulağına isə iqaməni desinlər.

Məsələ: 927. Azan on səkkiz cümlədən ibarətdir: Dörd dəfə - Əllahu əkbər; Əşhədu ən la ilahə illəllah, əşəhədu ənnə Mühəmmədən Rəsulullah, həyyə ələssəlat, həyyə ələlfəlah, həyyə əla xeyril əməl, Əllahu əkbər, la ilahə illəllah, bunlarım hər biri, iki dəfədir.

İqamə də on yeddi cümlədən ibarətdir: Yəni, iki dəfə - Əllahu əkbər azanın əvvəlindən, bir dəfə La ilahə illəllah onun axrından azalır. Həyyə əla xeyril-əməl-dən sonra gərək iki dəfə qəd qamətis-səlat əlavə olaraq deyilsin.

Məsələ: 928. Əşəhədü ənnə Əliyyən vəliyyullah azan və iqamənin hissələrindən deyil. Amma yaxşı olar ki, əşhədü ənnə Mühəmmədən Rəsululah dedikdən sonra mütləq qürbət qəsdi ilə deyilsin.

həzrət Mühəmməd ibni Əbdillah (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) Allahın peyğəmbəri və elçisidir.

أَشْهَدُ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیًّا وَلِیّ الله

Əşhədu ənnə Əmirəl-mumininə Əliyyən vəliyyullah -şəhadət verirəm ki, həzrət Əli (sələvatullahu və səlamuhu ələyh) möminlərin əmiri, Allahın bütün məxluqatı içərisidə vəlisi, dostudur.

حَیَّ عَلَی الصَّلَوةِ

Həyyə ələs-səlat-namaza tələsin!

حَیَّ عَلَی الْفَلاَحِ

Həyyə ələl-fəlah-nicat tapmaq üçün tələsin!

حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ

Həyyə əla xəyril-əməl-işlərin ən yaxşısı olan namaz üçün tələsin!

قَدْ قَامَتِ الصَّلَاةِ

Qəd qamətis səlat-həqiqətən namaz bərqərar olub!

لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله

La ilahə illəllah-yeganə və misilsiz olan Allahdan başqa pərəstiş olunacaq məbud yoxdur.

Məsələ: 929. Azan və iqamənin cümlələri arasında gərək çox zaman fasiləsi olmasin. Əgər onların arasında adi qaydadan artıq fasilə düşsə, gərək onu yenidən desin.

Məsələ: 930. Əgər azan və iqamədə səsi boğaza salıb “ğina”ya çevirsə, yəni, oyun-əyləncə (toy-şadlıq) məclislərində olan avazlar kimi olsa, haram və əgər qina da olmasa, məkruhdur.

Məsələ: 931. Beş namazda azan deyilmir:

1-Cümə günü əsr namazının azanı.

2-Zil-Həccənin 9-cu günü olan Ərəfə gününün əsr namazının

səh: 180

azanı.

3-Məşərül-həramda olan bir şəxsin Qurban bayramı gecəsinin işa namazının azanı.

4-Müstəhazə qadının əsr və işa namazı.

5-Bövl və qaitin (ifrazatın) çölə çıxmasının qarşısını ala bilməyən bir şəxsin əsr və işa namazların azanı.

Bu beş namazda azan, o vaxt saqit olur ki, əvvəlki namazla fasiləsi olmasın, yaxud bu fasilə çox az olsun. Amma, nafilə və təqib qılmaqla zaman fasiləsi çox düşərsə azanın oyundan götürülməsi saqit olması işkallıdır.

Məsələ: 932. Əgər hər hansı camaat namazı üçün azan və iqamə deyilmiş olsa, o camaatla birlikdə namaz qılan bir şəxs, öz namazı üçün azan və iqamə deməməlidir.

Məsələ: 933. Əgər camaat namazı qılmaq üçün yaxud da fərdi namaz qılmaq üçün məscidə gedib orada təşkil olunan camaat namazının qurtardığını görsə, cərgələr pozulmayıb və camaat dağılışmayanadək, gərək öz namazı üçün azan və iqamə deməsin.

Məsələ: 934. Əgər bir yerdə, bir dəstə camaat namazına məşğul olsa, yaxud onların namazı təzəcə qurtarmış, cərgələri pozulmamış olsa və insan namazını fərdi, yaxud başqa camaatla təşkil olunacaq camaat namazı ilə qılmaq istəsə, altı şərt daxilində ondan azan və iqamə saqit olur.

1-Camaat namazı məsciddə olsun. Əgər məsciddə olmasa, azan və iqamənin saqit olmasının eybi vardır, (rəcai-mətlubiyyət) rəca qəsdi(1) ilə yerinə yetirə bilər.

2-Əvvəlki camaat namazı üçün azan və iqamə deyilmiş olsun;

3-Camaat namazı batil olmasın;

4-Onun namazı, camaat namazı ilə eyni məkanda olsun. Deməli, əgər camaat namazı məscidin içində olsa və insan məscidin damında namaz qılmaq istəsə müstəhəbdir ki, azan və iqamə desin.

səh: 181

5-Onun namazı ilə camaat namazının hər ikisi, əda olsun.

6-Onun namazı ilə camaat namazının vaxtı müştərək olsun; məsələn: hər ikisi zöhr və ya hər ikisi əsri qılsın; yaxud camaatla qılınan namaz zöhr namazı, onun namazı isə əsr namazı olsun; yaxud o zöhr namazını qılsın, camaat namazında isə əsr namazı qılınsın. Əgər vaxt eyni olmasa tələb olma ümüdü ilə azan və iqamə desin.

Məsələ: 935. Əgər üçüncü şərtdə, keçən məsələdə deyilən şərtlərdə, yəni camaat namazının səhih olub-olmamasında şəkk etsə, azan və iqamə ondan saqitdir. Amma qalan beş şərtdən birində şəkk etsə, ehtiyat budur ki, azan və iqaməni tələb olma ümüdü ilə desin.

Məsələ: 936. Əgər bir şəxs başqasının dediyi azan və iqaməni eşidirsə, müstəhəbdir ki, eşitdiyi hissələri desin.

Məsələ: 937. Bir şəxs başqasının azan və iqaməsini eşitsə, istər (azan və iqamənin sözlərini) onunla desin, istərsə də deməsin, o azan və iqamə ilə qılmaq istədiyi namaz arasında çox fasilə düşməsə, öz namazı üçün azan və iqamə deməyə bilər.

Məsələ: 938. Əgər kişi, qadının azanını ləzzət məqsədi ilə, eşitsə, azan ondan saqit olmur. Amma qadının azanı harama səbəb olmayacaq şəkildə olsa, azan saqit olur.

Məsələ: 939. Camaat namazının azan və iqaməsini kişi deməlidir. Amma qadınlardan ibarət olan camaat namazında azan və iqaməni qadın desə, kifayətdir.

Məsələ: 940. İqamə, azandan sonra deyilməlidir. Əgər ondan əvvəl deyilsə, səhih deyildir.

Məsələ: 941. Əgər bir şəxs azan və iqamənin cümlələrini tərtibsiz (ardıcıllıq olmadan) desə; məsələn: “həyyə ələl-fəlah”-ı “həyyə ələs-səllat”-dan qabaq desə, gərək tərtibi pozduğu yerə qayidıb yenidən desin.

Məsələ: 942. Azan və iqamə arasında fasilə salınmamalıdır. Əgər onların arasında çox fasilə düşsə və deyilən azan, arxasınca deyilən iqamənin azanı hesab olunmazsa, müstəhəbdir ki, yenidən

səh: 182

azan və iqamə deyilsin. Həmçinin əgər azan-iqamə ilə namaz arasında çox fasilə düşsə və o namazın azan və iqaməsi hesab olunmasa, müstəhəbdir ki, həmin namaz üçün yenidən azan və iqamə deyilsin.

Məsələ: 943. Azan və iqamə, gərək səhih ərəbcə deyilsin. Əgər ərəbcə səhv desələr, yaxud hər hansı hərfin yerinə başqa bir hərf desələr və ya onun tərcüməsini başqa dildə desələr, səhih deyildir.

Məsələ: 944. Azan və iqamə, namaz vaxtı daxil olandan sonra deyilməlidir. Əgər qəsdən, yaxud unutqanlıq üzündən namaz vaxtından qabaq deyilsə, batildir.

Məsələ: 945. Əgər bir şəxs iqamədən əvvəl azanı deyib-deməməsində şəkk etsə, azanı deməlidir. Amma iqamə deməyə başlayandan sonra azanı deyib-deməməsində şəkk etsə, azanı demək lazım deyil.

Məsələ: 946. Əgər azan və ya iqamə deyən əsnada, müəyyən bir hissəni deməmişdən əvvəl, ondan əvvəlki hissəni deyib-deməməsində şəkk etsə, gərək şəkk etdiyi hissəni desin. Amma azanın, yaxud iqamənin müəyyən hissəsini deyən halda ondan əvvəlki hissəni deyib-deməməsində şəkk etsə, həmin hissəni demək lazım deyil.

Məsələ: 947. Müstəhəbdir ki, insan azan deyən vaxt üzü qibləyə dursun, dəstəmaz, qüsl almış olsun, əllərini, yəni iki şəhadət barmaqlarını, qulağına qoyub səsini ucaldsın. Azanın cümlələri arasında azacıq fasilə versin və cümlələrin arasında danışmasın.

Məsələ: 948. Müstəhəbdir ki, insanın bədəni, iqamə dediyi vaxt aram olsun və onu azandan (aşağı səslə) ahəstə desin, cümlələrini bir-birinə yapışdırmasın. Amma azanın cümlələri arasındakı fasilə qədər iqamədə fasilə salmasın.

Məsələ: 949. Müstəhəbdir ki, azan və iqamə arasında bir addım irəli getsin, yaxud müəyyən qədər otursun, səcdə etsin və ya zikr desin, yaxud da dua oxusun, yaxud bir qədər sakit olsun, yaxud müəyyən bir söz danışsın, yaxud iki rəkət namaz qılsın. Amma

səh: 183

sübh namazının azanı ilə iqaməsi arasında danışmaq, məğrib namazının azanı ilə iqaməsi arasında namaz qılmaq müstəhəb deyil; səcdə etməsi, daha yaxşı olardı.

Məsələ: 950. Müstəhəbdir ki, azan demək üçün müəyyən olunan şəxs adil, vaxt tanıyan, səsi uca olsun, azanı uca yerdə desin.

3. Təkbirətül-ehram dediyi vaxt, həmçinin arxasınca rüku olan qiyam, (yəni rükudan qabaq durmaq.)

4. Rüku.

5. İki səcdə.

üçün qılsın, amma camaata göstərmək üçün məscid kimi xüsusi yerdə, yaxud əvvəl vaxt kimi xüsusi bir vaxtda və ya xüsusi bir tərzdə məsələn, camaatla qılsa, namazı batildir.

duanı oxunsun:

یَامُحْسِنُ قَدْ أَتَاکَ الْمُسِیئُ وَقَدْ أَمَرْتَ الْمُحْسِنَ أَنْ یَتَجَاوَزَ عَنِ الْمُسِیئ أَنْتَ الْمُحْسِنُ وَأَنَا الْمُسِیئُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَتَجَاوَزْ عَنْ قَبِیحِ مَاتَعْلَمُ مِنِّی

Yəni,“ey bəndələrinə ehsan edən Allah! Sənin günahakar bəndən Sənin dərgahına gəlmişdir. Sən də ehsan edənə əmr etmisən ki, günahkarın günahından keçsin. Sən ehsan edən, mən isə günahkaram. Səni and verirəm Mühəmməd və Ali-Mühəmmədin hörmətinə, Öz rəhmətini Mühəmməd və Ali-Mühəmmədə göndər, mənim pis əməllərimdən keç !”

Məsələ: 964. Müstəhəbdir ki, namazın birinci təkbirini, həmçinin, namaz əsnasındakı sair təkbirləri deyəndə, əlləri qulaqların bərabərinə qədər qaldırsın.

Məsələ: 965. Əgər təkbirətül-ehramı deyib-deməməsində şəkk etsə, bu halda qiraətə məşğuldursa, öz şəkkinə etina etməməlidir; əgər bir şey oxumamışdırsa, ehtiyata görə gərək təkbiri desin.

Məsələ: 966. Əgər təkbirətül-ehramı deyəndən sonra, onu düzgün deyib-deməməsində şəkk etsə, əgər qiraəti oxumağa başlamayıbsa, ehtiyat budur ki, namazı tamamlayıb sonra yenidən qılsın. Əgər qiraəti oxumağa başlayıbsa namazı səhihdir.

yenidən rükuya getsin. Amma ayağa durmadan, oturduğu yerdən birbaşa rükuya qalxsa, rükuya müttəsil olan qiyamı yerinə yetirmədiyi üçün, namazı batildir.

Məsələ: 970. Namaz qılan şəxs ayaq üstə olan halda bədənini hərəkət etdirməməli, hər hansı tərəfə əyilməməli, bir şeyə söykənməməlidir. Amma çarəsizlik üzündən olsa və rükuya əyiləndə ayaqlarını hərəkət etdirsə, eybi yoxdur.

Məsələ: 971. Ayaq üstə durduğu vaxt unudaraq bədənini hərəkət etdirsə və ya hər hansı tərəfə əyilsə, yaxud bir şeyə söykənsə eybi yoxdur. Amma təkbirətül-ehram dediyi qiyamda və rükuya müttəsil olan qiyamda unutqanlıq üzündən olsa da, ehtiyat-vacibə görə gərək namazı qurtarıb yenidən qılsın.

Məsələ: 972. Ehtiyat-vacib budur ki, ayaq üstə olan vaxt hər iki ayağ yerdə olmalıdır. Amma bədənin ağrılığının hər iki ayağın üstünə düşməsi lazım deyil, ehtiyat budur ki, ağırlığı bir ayağın üstünə salmasın.

Məsələ: 973. Düz dayana bilən bir şəxs ayaqlarını çox aralı qoysa və adi ayaq üstə durmaq halında olmasa, namazı batildir.

Məsələ: 974. İnsan namaz qılan vaxtında hətta namazın müstəhəb zikrlərini deyəndə də, gərək bədəni aram olsun, azacıq dala və ya qabağa getmək yaxud bədənini sağa-sola hərəkət etdirmək istəsə, hərəkət halında gərək heç nə deməsin. Amma “Bihəvlillahi və quvvətihi əqumu və əqud” cümləsini ayağa qalxanda deməlidir.

Məsələ: 975. Əgər bir şəxs bədəni hərəkət edən halda zikr desə; məsələn: rükuya, yaxud səcdəyə gedən halda təkbir desə, bu halda əgər onu namazda deyilməsi göstəriş verilmiş zikr niyyəti ilə desə, ehtiyata görə gərək namazını yenidən qılsın. Amma bu niyyət ilə deməsə (ümumiyyətlə zikr demək istəsə) namazı səhihdir.

Məsələ: 976. Həmd oxuyan zaman əli və barmaqları hərəkət etdirməyin eybi yoxdur. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, onları da hərəkət etdirməsin.

Məsələ: 977. Əgər həmd-surəni, yaxud təsbihatı oxuyanda

səh: 188

ixtiyarsız olaraq müəyyən qədər hərəkət etsə və bədəni aramlıq halından çıxsa, ehtiyat-vacib budur ki, bədən aram olandan sonra hərəkət halında dediklərini yenidən desin.

Məsələ: 978. Əgər bir şəxs namaz əsnasında ayaq üstə dura bilməsə, gərək otursun, otura da bilməsə, gərək uzansın. Amma bədəni aramlaşmayınca gərək heç nə deməsin.

Məsələ: 979. Nə qədər ki, insan ayaq üstə namaz qıla bilir, gərək oturan halda qılmasın; məsələn: bir şəxs ayaq üstə duranda bədəni hərəkət edirsə, yaxud məcburiyyət üzündən müəyyən bir şeyə söykənərsə və ya bədənini əyərsə, yaxud (qaməti bükülü) əyri durarsa, ayaqlarını adi haldan artıq aralı qoyarsa, gərək dura biləcəyi hər hansı şəkildə namazını qılsın. Amma heç bir vəchlə, hətta rüku halında belə ayaq üstə dayana bilmirsə, düz oturmalı, namazı oturan halda qılmalıdır.

Məsələ: 980. İnsan nə qədər ki, otura bilir, uzandığı yerdə namaz qılmamalıdır. Əgər düz otura bilmirsə, onda necə otura bilsə, elə də oturmalıdır. Ümumiyyətlə heç vəchlə otura bilmirsə, qiblənin hökmündə deyildiyi kimi, gərək sağ tərəfi üstə uzansın; bunu da edə bilməsə, sol tərəfi üstə uzansın. Bu da mümkün olmasa arxası üstə elə uzanmalıdır ki, ayaqlarının altı üzü qibləyə olsun.

Məsələ: 981. Oturan halda namaz qılan bir şəxs həmd-surəni oxuduqdan sonra ayağa durub rükunu ayaq üstə yerinə yetirə bilsə, gərək ayağa dursun və ayaq üstə olan halda rükuya getsin. Əgər bunu da edə bilməsə, gərək oturan halda rüku etsin.

Məsələ: 982. Uzanan halda namaz qılan bir şəxs, əgər namaz əsnasında otura bilsə, gərək mümkün olan miqdarı oturduğu yerdə qılsın. Həmçinin, əgər ayaq üstə dura bilsə, gərək bacardığı qədər ayaq üstə durub namazı ayaq üstə qılsın, bədəni aramlaşmayınca gərək heç nə deməsin.

Məsələ: 983. Oturaq halda namaz qılan şəxs əgər namazın arasında dura bilsə, gərək qüvvəsi miqdarında ayaq üstə namaz qılsın, amma gərək bədəni aramlaşmayınca bir şey oxumasın.

səh: 189

Məsələ: 984. Əgər ayaq üstə qalxa bilən şəxs, əgər durmaqla xəstələnəcəyindən və ya bir zərəri olmasından qorxsa, oturaq halda namaz qıla bilər. Əgər oturaq halda da qorxarsa, uzanaraq namazını qıla bilər.

Məsələ: 985. Əgər insan ehtimal versə ki, axır vaxtda namazı ayaq üstə qıla bilər, gərək namazı təxirə salsın. Deməli, əgər ayaq üstə dura bilməsə, axır vaxtda vəzifəsinə uyğun olaraq namazını qılsın.

Məsələ: 986. Müstəhəbdir ki, ayaq üstə duran halda bədəni düz saxlasın, çiyinlərini aşağı salsın, əllərini budlarının üstünə qoysun, barmaqlarını bir-birinə yapışdırsın, səcdə etdiyi yerə baxsın, bədənin ağırlığını ayaqlarına bərabər halda salsın, xüzu və xüşu halında olsun, ayaqlarını önə-arxaya qoymasın; əgər kişidirsə ayaqlarını üç barmaqdan bir qarışa qədər aralı qoysun; əgər qadındırsa, ayaqlarını bir-birinə yapışdırsın.

oxumadığı yadına düşsə, gərək “həmdi” oxusun, sonra isə surəni yenidən oxusun. Həmçinin müəyyən qədər əyilsə və rükuya çatmamışdan qabaq “Həmd-surəni”, yaxud onlardan birini oxumadığını bilsə, gərək qalxıb həmin göstərişə əməl etsin.

Məsələ: 992. Əgər namazda vacibi səcdəsi olan surələrdən birini (361-ci məsələdə deyilib) bilərəkdən oxusa namazı batildir.

Məsələ: 993. Əgər səhvən vacibi səcdəsi olan surəni oxumağa məşğul olsa, səcdə ayəsinə çatmazdan öncə başa düşsə, gərək o surəni kəsib başqa surəni oxusun. Əgər səcdə ayəsini oxuduqdan sonra agah olsa və vacib səcdə üçün işarə etsə, namazı tamamlasın (namazı) səhihdir. Səcdəni etməmiş anlasa gərək işarə ilə səcdə etsin namazı səhihdir. Ehtiyata əsasən hər iki halda namazdan sonra sədə də etsin. Əgər üsyan edib səcdəni yerinə yetirməsə ehtiyat-vacib budur ki, namazı tamamlasın sonra yenidən qılsın.

Məsələ: 994. Əgər namazda səcdə ayəsini eşitsə namazı səhihdir və ehtiyat-vacib budur ki, namazdan sonra səcdəni yerinə yetirsin və namazın əsnasında səcdənin əvəzinə başı ilə işarə etsin.

Məsələ: 995. Müstəhəb namazda surə oxumaq, hətta o namaz nəzr etmək səbəbilə vacib də olsa, lazım deyil. Əgər məşhur bir namazı nəzr etsə, gərək Surəni oxusun. Amma bəzi müstəhəb namazlarda (məxsus surəsi olan vəhşət namazı kimi), əgər o namazın göstərişlərinə əməl etmək istəsə, gərək onun surəsini oxusun.

Məsələ: 996. Cümə namazında, həmçinin cümə gününün zöhr namazında müstəhəbdir ki, birinci rəkətdə Həmd surəsindən sonra “Cümə” surəsi, ikinci rəkətdə isə Həmd surəsindən sonra “Münafiqun” surəsi oxunsun. Əgər bir şəxs bunlardan birini oxumağa başlasa, ehtiyat-vacibə görə, onu kəsib başqa surə oxuya bilməz.

Məsələ: 997. Əgər Həmd surəsindən sonra “Qul huvəllah”, yaxud “Qul ya əyyuhəl kafirun” surəsini oxumağa başlasa, onu kəsib başqa surə oxuya bilməz. Amma cümə namazında və cümə gününün zöhr namazında, əgər unudaraq “Cümə” və “Münafiqun”

səh: 191

surələrinin yerinə qeyd olunan iki surədən birini oxusa, yarısına çatmadığı vaxta qədər onu kəsib “Cümə” və ya “Münafiqun” surəsini oxuya bilər.

Məsələ: 998. Əgər cümə namazında, yaxud cümə gününün zöhr namazında bilərəkdən “Qul huvəllah” yaxud “Qul ya əyyuhəl kafirun” surəsini oxusa, hətta yarısına çatmamış olsa da, ehtiyat-vacibə görə, onu kəsib “Cümə” və “Münafiqun” surəsini oxuya bilməz.

Məsələ: 999. Əgər namazda “İxlas” və “Kafirun” surələrindən başqa bir surə oxuya, yarısına çatmadan qabaq o surəni tərk edib başqa surə oxuya bilər.

Məsələ: 1000. Əgər surənin müəyyən hissəsi yadından çıxsa, yaxud çarəsizlik üzündən; məsələn: vaxtın az olması və yaxud başqa səbəblərə görə onu qurtara bilməsə hətta yarısından keçmiş olsa da, o surəni kəsib başqa surə oxuya bilər. Əgər oxuduğu surə “Qul huvəllah” və ya “Qul ya əyyuhəl kafirun” olsa da,( o surəni kəsib başqasını oxuya bilər).

Məsələ: 1001. Kişi üçün vacibdir sübh, məğrib, işa namazının (əvvəldəki iki rəkətində həmd və surəni ucadan oxusun. Həmçinin, kişi və qadının hər ikisinə vacibdir ki, zöhr və əsr namazının həmd və surəni astadan oxusunlar. Ucadan oxumaq yəni onun yanında bir şəxs olsa onun səsini eşitsin. Astadan oxumaq yəni səs-küy olmazsa özü öz səsini eşitsin.

Məsələ: 1002. Kişi, gərək diqqətli olsun ki, sübh, məğrib və işa namazlarında həmd və surənin bütün kəlmələrini, hətta onların axırıncı hərflərini belə ucadan desin.

Məsələ: 1003. Qadın sübh, məğrib və işa namazının həmd və surəni uca səslə və ya ahəstə səslə oxuya bilər. Amma naməhrəm onun səsini eşitsə, ehtiyat-vacibə görə, gərək ahəstə qılsın.

Məsələ: 1004. Əgər namazı ucadan qılmalı olduğu yerdə bilərəkdən ahəstə və ya ahəstə qılmalı olduğu yerdə bilərəkdən ucadan qılsa, namazı batildir. Amma unutqanlıq, yaxud məsələni bilməməzlik üzündən olsa, səhihdir. Həmd və surəni oxuduğu

səh: 192

vaxtda səhv etdiyini başa düşsə, oxuduğu miqdarı yenidən oxuması lazım deyil.

Məsələ: 1005. Əgər namaz qılan şəxs “həmd-surəni” oxuduğu zaman səsini adi haldan ucaya qaldırsa; məsələn: qışqıra-qışqıra oxusa namazı batildir.

Məsələ: 1006. İnsan namazı öyrənməlidir ki, gərək səhv oxumasın. Əgər bir şəxs namazı heç bir vəchlə düzgün şəkildə öyrənə bilmirsə, gərək bacadığı hər hansı şəkildə qılsın; ehtiyat-müstəhəb budur ki, namazı camaatla qılsın.

Məsələ: 1007. Əgər bir şəxs namazın “həmd-surəni” və ya başqa hissələrini yaxşı bilmirsə və öyrənə bilirsə, namazın vaxtı geniş olduğu halda gərək öyrənsin. Amma namazın vaxtı az olsa ehtiyat-vacibə görə, gərək mümkün olan halda namazını camaatla qılsın.

Məsələ: 1008. Namazın vacibatını öyrtmək üçün muzd almaq haramdır, amma müstəhəbatı üçün eybi yoxdur.

Məsələ: 1009. Əgər bir şəxs “Həmd və surənin” kəlmələrindən birini bilməsə, yaxud onu bilərəkdən deməsə və ya bir hərfin yerinə başqa hərf desə; məsələn: “zad” hərfinin yerinə “za” desə), yaxud fəthə və kəsrə ilə oxunmamalı yerdə fəthə və kəsrə desə, yaxud da təşdidi deməsə, namazı batildir.

Məsələ: 1010. Əgər insan bir kəlməni səhih bislə, namazı həmin tərzdə oxuduqdan sonra səhv oxuduğunu başa düşsə, ehtiyat-vacib budur ki, namazı ikinci dəfə qılsın və əgər vaxtı keçibsə, qəza etsin. Əgər əzab əziyyətə düşməsinə səbəb olsa qəza etməsi lazım deyil.

Məsələ: 1011. Əgər müəyyən bir kəlmənin fəthə və kəsrəsini bilməsə, həmçinin əgər kəlməni “س” və ya “ص” ilə olmasını bilməsə gərək öyrənsin.

Əgər iki, yaxud daha artıq tərzdə qılsa; məsələn: “İhdinəs-siratəl-müstəqim” kəlməsində “sirat” sözünü bir dəfə “س” bir dəfə isə “ص” ilə oxusa namazı batildir.

Məsələ: 1012. Əgər bir kəlmədə “vav” olsa və ondan qabaqkı

səh: 193

kəlmənin zəmməsi olsa, “vav” dan sonrakı hərfin “həmzə”-si (ء) olsa; məsələn: “سوء” kəlməsi kimi ehtiyat-müstəhəbə görə, “vav”-a mədd verilsin, yəni uzadılsın. Həmçinin, əgər bir kəlmədə əlif olsa və ondan qabaqkı hərfin fəthəsi olsa, əlifdən sonra isə həmzə olsa (“جاء” kəlməsi kimi), gərək onun əlif hərfi uzadılsın. Həmçinin əgər bir kəlmədə (ی) olsa və ondan əvvəlki hərf kəsrəli, yeydən sonrakı hərf isə (ء) olsa (“جیءَ” kəlməsi kimi), ehtiyat-vacibə görə, “ی” mədd ilə oxunsun. Əgər vav əlif və yeydən sonra həmzənin yerinə, sakin olan başqa (fəthə, kəsrə və zəmməsi olmayan) bir hərf olsa, yenə də gərək bu üç hərf mədd ilə oxunsun; məsələn: “vələzzallin” kəlməsində əlifdən sonra lam hərfi sakinlə olduğundan, onun əlifi uzadılsın (məddlə oxunsun). Əgər bu deyilən göstərişə əməl olunmasa, namazı batildir.

Məsələ: 1013. Ehtiyat-vacib budur ki, namazda hərəkə ilə vəqf, sükun ilə vəsl etməsin. Hərəkə ilə vəqf etməyin mənası budur ki, kəlmənin axırıncı hərfinin fəthə, kəsrə və ya zəmməsini deyib, o kəlmə ilə sonrakı kəlmə arasında fasilə salsın; məsələn: “Ər-rəhmanir-rəhim” deyib, “rəhim” kəlməsinin mim hərfinə kəsrə versin, sonra bir az fasilə salıb “Maliki yəvmiddin” desin. Sükun ilə vəsl etməyin mənası budur ki, bir kəlmənin fəthə, kəsrə və zəmməsini demədən, həmin kəlməni sonrakı kəlməyə birləşdirsin; məsələn: “Ər-rəhmanir-rəhim” deyib, “rəhim” kəlməsinin mim hərfinə kəsrə vermədən, dərhal “Maliki yəvmiddin” desin.

Məsələ: 1014. Namazın üçüncü və dördüncü rəkətlərində ya təkcə həmd deyilməlidir, ya da (bir dəfə deyilməsinin kifayət etməsinə baxmayaraq) ehtiyat-müstəhəbə görə üç dəfə “təsbihati-ərbəə” deyilməlidir, yəni:

سُبْحَانَ اللهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَاللهُ أَکْبَر

“Subhanəllahi vəlhəmdu lillahi və la ilahə illəllahu vəllahu əkbər.”

səh: 194

Həmçinin, birinci rəkətdə Həmd surəsini, o biri rəkətdə isə təsbihatı demək olar. Daha yaxşı olar ki, hər iki rəkətdə təsbihat deyilsin.

Məsələ: 1015. Vaxtın az olduğu hallarda gərək təsbihat bir dəfə deyilsin.

Məsələ: 1016. Kişi və qadına vacibdir ki, namazın üçüncü və dördüncü rəkətlərində Həmd surəsini, yaxud “təsbihati-ərbəəni” ahəstə oxusunlar.

Məsələ: 1017. Namazın üçüncü və dördüncü rəkətlərində həmd oxunsa, ehtiyat-vacibə görə gərək onun bismillahı da ahəstə deyilsin.

Məsələ: 1018. Təsbihati-ərbəəni öyrənə, yaxud düzgün şəkildə deyə bilməyən şəxs, gərək üçüncü və dördüncü rəkətlərdə Həmd surəsini oxusun.

Məsələ: 1019. Əgər namazın əvvəlinci iki rəkətində, axrıncı iki rəkət fikri ilə təsbihatı desə, əgər rükudan əvvəl başa düşsə, gərək həmd və surəni oxusun; əgər rükuda və ya rükudan sonra başa düşsə namazı səhihdir.

Məsələ: 1020. Əgər namazın axrıncı iki rəkətini əvvəldəki iki rəkət güman edərək həmd oxusa, yaxud əvvəldəki iki rəkətdə namazın axırıncı iki rəkət olduğunu güman edərək həmdi oxusa, istər rükudan əvvəl, istərsədə rükudan sonra yadına düşsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1021. Əgər namazın üçüncü və dördüncü rəkətində həmd oxumaq istəsə, təsbihat dilinə gəlsə, yaxud əksinə olsa (təsbihat oxumaq istədiyi halda niyyət etmədən həmd dilinə gəlsə), gərək həmdi və ya təsbihatı kəsib, yenidən həmdi və ya təsbihatı oxusun. Amma adəti üzrə oxuduğu dilinə gəlsə, oxuduğunu tamamlaya bilər, namazı da səhihdir.

Məsələ: 1022. Namazın üçüncü və dördüncü rəkətində adəti təsbihat oxumaq olan bir şəxs, əgər oxumağa adət etdiyini unudub öz vəzifəsini icra etmək niyyəti ilə həmd oxumağa başlayıbsa, kifayətdir. Amma niyyət etmədən həmd oxumağa başlayıbsa,

səh: 195

gərək onu kəsib yenidən təsbihatı və ya həmdi oxusun.

Məsələ: 1023. Namazın üçüncü və dördüncü rəkətində təsbihatdan sonra istiğfar etmək; məsələn: “Əstəğfirullahə rəbbi və ətubu iləyh” yaxud “Əllahumməğfir li” demək) müstəhəbdir. Əgər istiğfar deməyə məşğul olan bir şəxs, Həmd surəsini və ya “təsbihat”-ı deyib-deməməsində şəkk etsə, əgər adəti namazda istiğfarı təkcə təsbihatdan sonra demək olsa, gərək şəkkinə etina etməsin. Əgər Həmd surəsini və ya təsbihata başlamamışdan qabaq və ya onların arasında da istiğfar edirdisə, gərək Həmd surəsini ya təsbihatı oxusun. Həmçinin, əgər namaz qılan şəxs rüku üçün əyilməkdən qabaq, istiğfara məşğul olmayan halda, Həmd surəsini, yaxud təsbihatı oxuyub-oxumamasında şəkk etsə, gərək Həmd surəsini ya təsbihatı oxusun.

Məsələ: 1024. Əgər üçüncü və ya dördüncü rəkətlərin rükusunda həmd və ya təsbihatı oxuyub oxumamasında şəkk etsə, gərək öz şəkkinə etina etməsin.

Məsələ: 1025. Əgər hər hansı ayə və ya kəlməni səhih deyib-deməməsində şəkk etsə, bu halda ondan sonrakı kəlmə və ya ayəni deməyə başlamayıbsa, ehtiyat-vacibə görə gərək həmin ayə və kəlməni səhih tərzdə desin; əgər ondan sonrakı hissəyə başlayıbsa, ehtiyat məqsədi ilə yenidən deyə bilər.

Məsələ: 1026. Müstəhəbdir ki, birinci rəkətdə həmddən qabaq “Əuzu billahi minəş-şəytanir-rəcim” deyilsin. Zöhr və əsr namazının birinci və ikinci rəkətində bismillahı ucadan desinlər; Həmd və surəni kəlmə-kəlmə oxusunlar, hər ayənin axırında vəqf etsinlər, (yəni tələffüzdə onu, sonrakı ayəyə birləşdirməsinlər.) Həmd və surəni oxuyan zaman mənalarına diqqət etsinlər. Əgər namazı camaatla birlikdə qılırsa, imam həmdi qurtarandan sonra; əgər fərdi qılırsa, öz Həmd surəsini qurtarandan sonra “Əl-həmdu lillahi Rəbbil-aləmin” desin. “Qul huvəllah” surəsini qurtarandan sonra isə bir, iki və ya üç dəfə “Kəzalikəllahu Rəbbi” yaxud üç dəfə “Kəzalikəllahu Rəbbuna” desin. Surəni oxuyandan sonra azacıq dayanıb rükudan əvvəlki təkbiri desin, yaxud da qunut

səh: 196

tutsun.

Məsələ: 1027. Müstəhəbdir ki, bütün namazların birinci rəkətində İnna ənzəlnahu, ikinci rəkətində isə Qul huvəllah surəsi oxunsun.

Məsələ: 1028. Məkruhdur ki, insan bir gecə və gündüz (bir gün ərzində olan) namazlarında qulhuvəllah surəsini oxumasın.

Məsələ: 1029. Qul huvəllah surəsini birnəfəsə oxumaq məkruhdur.

Məsələ: 1030. Birinci rəkətdə oxunan surəni, ikinci rəkətdə də oxumaq məkruhdur. Amma Qul huvəllah surəsini hər iki rəkətdə oxumaq məkruh deyildir.

olar ki, o qədər əyilsin ki, üzü səcdə etdiyi yerin yaxınlığına çatsın. Daha yaxşı olar beli düz olana qədər əyilsin.

Məsələ: 1037. Ehtiyat-vacib budur ki, rükuda üç dəfə subhanəllah yaxud bir dəfə subhanə Rəbbiyəl əzimi və bi həmdih desin. Hər zikri demək kifayət etmir. Vaxtın az olduğu zaman və yaxud naçar olanda bir dəfə subhanəllah demək işkallıdır. Ehtiyat edib bir dəfə subhanə Rəbbiyəl əzimi və bi həmdih desin.

Məsələ: 1038. Rükunun zikri bir-birinin ardınca (yəni fasiləsiz) və ərəbcə səhih deyilməlidir. Müstəhəbdir ki, 3, 5, 7 dəfə və hətta daha artıq deyilsin.

Məsələ: 1039. Rükuda gərək vacibi zikr miqdarında bədən aram olsun. Müstəhəb zikrdə də, əgər onu rükunun göstərişlərində deyilən zikr niyyəti ilə desə, ehtiyat-vacibə görə bədənin aram olması lazımdır.

Məsələ: 1040. Əgər rükunun zikrini deyən vaxt, ixtiyarsız olaraq müəyyən qədər hərəkət edib aramlıq halından çıxsa, gərək bədən aramlaşandan sonra həmin zikri yenidən desin. Amma çox az hərəkət etsə və bədən aramlıq halından çıxmasa, yaxud barmaqlarını tərpətsə, eybi yoxdur.

Məsələ: 1041. Əgər rüku həddinə qədər əyilməzdən və bədən aram olmazdan qabaq rükunun zikrini bilərəkdən desə, namazı batildir.

Məsələ: 1042. Əgər vacibi zikr qurtarmazdan əvvəl bilərəkdən başını rükudan qaldırsa, namazı batildir. Amma səhvən qaldırsa və rüku halından çıxmamışdan qabaq, zikri axıra qədər demədiyi yadına düşsə, gərək rükunun zikrini bədənin aram olduğu halda yenidən desin. Əgər rüku halından çıxandan sonra yadına düşsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1043. Əgər zikri demək miqdarında rükuda qala bilməsə, ehtiyat-vacib budur ki, zikrin qalanını qalxan halda qürbət qəsdi ilə desin.

Məsələ: 1044. Əgər xəstəlik və s. kimi səbəblər üzündən rükuda aramlaşa bilməsə, namazı səhihdir. Amma gərək rüku

səh: 198

halından xaric olmazdan qabaq vacibi zikri yəni bir dəfə subhanə Rəbbiyəl əzimi və bihəmdih yaxud üç dəfə subhanəllah desin.

Məsələ: 1045. Əgər rüku miqdarında əyilə bilməsə, gərək müəyyən bir şeyə söykənib rüku etsin. Əgər söykənərək, adi qaydada rüku edə bilməsə, gərək mümkün olduğu qədər əyilib, rükuya işarə etsin. Əgər ümumiyyətlə əyilə bilməsə, gərək rüku vaxtı otursun, oturan halda rüku etsin. Ehtiyat-vacib budur ki, başqa bir namaz da qılıb, onun rükusu üçün başı ilə işarə etsin.

Məsələ: 1046. Əgər bir şəxs ayaq üstə namaz qıla bilirsə ayaq üstə, yaxud oturan halda rüku edə bilməsə, gərək ayaq üstə namaz qılıb rüku üçün başı ilə işarə etsin. Əgər işarə də edə bilməsə, rüku niyyəti ilə gözlərini yumub zikri desin, rükudan qalxmaq niyyəti ilə gözlərini açsın. Əgər bunu da edə bilməsə, qəlbində rüku niyyəti edib zikrini deməlidir.

Məsələ: 1047. Bir şəxs ayaq üstə, yaxud oturan halda rüku edə bilmirsə və rüku üçün yalnız oturan halda azacıq əyilə, ya da ayaq üstə başı ilə işarə edə bilirsə, oturan halda namaz qılıb azacıq olsa da rüku üçün əyilsin. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, ayaq üstə başqa bir namaz qılıb rükusunda başı ilə işarə etsin.

Məsələ: 1048. Əgər rüku həddinə çatandan və bədən aramlaşandan sonra, başını qaldırsa və ikinci dəfə rüku həddində əyilsə namazı batildir. Amma əgər rüku həddinə əyilsə və bədəni aram olsa belə ki, rüku həddini keçənə qədər əyilsə və yenidən rükuya qayıtsa rüku artıq olmadığına görə namazı batil deyil.

Məsələ: 1049. Rükunun zikri tamam olduqdan sonra gərək qalxıb düz dayansın, bədən aram olandan sonra səcdəyə getsin. Əgər bilərəkdən ayağa qalxmadan, yaxud ayağa qalxıb bədəni

aram olmamışdan qabaq səcdəyə getsə, namazı batildir.

Məsələ: 1050. Əgər rükunu unutsa və səcdəyə çatmazdan qabaq yadına düşsə, gərək ayağa qalxıb sonra rükuya getsin. Əgər əyilmiş halda rükuya qayıtsa, namazı batildir.

Məsələ: 1051. Əgər alnı yerə çatandan sonra rüku etmədiyi yadına düşsə, ayağa qalxıb rükunu yerinə yetirsin, namazı

səh: 199

tamamlasın, sonra artıq səcdə etdiyi üçün iki səcdeyi-səhv etsin. Ehtiyat budur ki, namazı yenidən qılsın.

Məsələ: 1052. Ehtiyat-vacib budur ki, rükuya getməzdən əvvəl, bədən düz olan halda təkbir desin. Müstəhəbdir rüku halında dizlərini arxaya tərəf versin, kürəyini düz saxlasın, boynunu çəkib kürəyi ilə bir səviyyədə saxlasın, ayaqlarının arasına baxsın; zikrdən əvvəl və ya sonra salavat desin, amma onu rükunun zikri niyyəti ilə deməsin. Rükudan qalxıb düz durduqdan və bədəni aramlaşdıqdan sonra “Səmiəllahu limən həmidəh” desin.

Məsələ: 1053. Müstəhəbdir ki, rükuda qadınlar əllərini dizlərindən yuxarıya qoysunlar və dizlərini dala verməsinlər.

beş və ya yeddi dəfə desin.

Məsələ: 1059. Səcdədə, vacib zikri deyilən miqdarda bədənin aram olması gərəkdir. Müstəhəb zikrdə əgər onu səcdə üçün göstəriş verilən zikr niyyəti ilə desə, bədənin aram olması lazımdır.

Məsələ: 1060. Əgər alnı yerə çatmazdan və bədən aramlaşmamışdan qabaq bilərəkdən səcdənin zikrini desə, yaxud zikr tamam olmamışdan qabaq bilərəkdən başını səcdədən götürsə, namazı batildir.

Məsələ: 1061. Əgər alnı yerə çatmazdan və bədən aramlaşmamışdan qabaq, səhvən səcdənin zikrini desə və başını səcdədən götürməzdən qabaq səhv etdiyini bilsə, gərək yenidən, bədəni aram olan halda zikri desin.

Məsələ: 1062. Əgər zikri, başını səcdədən götürdükdən sonra bədənin aram olmadığı halda dediyini, yaxud səcdənin zikri tamam olmamışdan qabaq başını qaldırdığını bilsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1063. Səcdənin zikrini dediyi vaxt, əgər yeddi səcdə üzvündən birini qəsdən yerdən qaldırsa, namazı batildir. Amma zikr demədiyi vaxt alından başqa, sair üzvləri yerdən qaldırıb yenidən yerə qoysa, eybi yoxdur.

Məsələ: 1064. Əgər səcdənin zikri tamam olmamışdan qabaq səhvən alnını yerdən qaldırsa, yenidən yerə qoya bilməz və gərək onu bir səcdə hesab etsin. Amma sair səcdə üzvlərini səhvən yerdən qaldırsa, gərək yenidən yerə qoyub zikri desin.

Məsələ: 1065. Birinci səcdənin zikri qurtarandan sonra gərək qalxıb otursun, bədən aram olduqdan sonra yenidən səcdəyə getsin.

Məsələ: 1066. Namaz qılanın alnının yeri, gərək ayaq barmaqlarının yeri ilə bərabər olsun. Əgər dörd bağlı barmaqdan alçaq və ya uca olsa eybi yoxdur.

Məsələ: 1067. Çala-çuxur olan və çala-çuxur olması dəqiq şəkildə məlum olmayan yerlərdə, namaz qılanın alnını qoyduğu

səh: 201

yer, ayaqlarını və dizlərini qoyduğu yerdən dörd bağlı barmaqdan azca çox olsa eybi yoxdur.

Məsələ: 1068. Əgər alnını, ayaq barmaqlarının ucundan dörd bağlı barmaqdan hündür olan yerə qoysa və onun ucalığı “səcdə halındadır” deyilməyəcəyi miqdardırsa, bu halda gərək başını qaldırıb ucalığı dörd bağlı barmaq, yaxud ondan az olan şeyin üstünə qoysun. Əgər onun hündürlüyü “səcdə halındadaır” deyiləcəyi miqdarda olsa, vacib budur ki, alnını onun üzərindən (sürüşdürərək) hündürlüyü dörd bağlı barmaq və ya ondan da az olan şeyin üstünə çəksin. Əgər alnı çəkmək mümkün olmasa, ehtiyat-vacibə görə, gərək başını qaldırıb hündürlüyü qeyd olunan münasib miqdarda olan yerə qoysun və namazı qurtarıb yenidən qılsın.

Məsələ: 1069. Gərək alın ilə səcdə edilən şeyin arasında bir şey olmasın. Deməli möhür, alnın ona dəyməyəcəyi miqdarda çirkli olsa, səcdə batildir. Amma, misal üçün, möhürün rəngi dəyişibsə, eybi yoxdur.

Məsələ: 1070. Səcdədə gərək əllərin içini yerə qoysun. Amma çarəsizlik halında əllərin üstünü yerə qoymağın maneəsi yoxdur. Əgər əllərin üstünü yerə qoymağ mümkün olmasa, onda bilək yerə qoyulmalıdır; bu da mümkün olmasa gərək dirsəyə qədər olan hər yer mümkün olsa, onu yerə qoysun; bu da mümkün olmasa qolun qoyulması kifayətdir.

Məsələ: 1071. Ehtiyat-vacibə görə, ayağın iki baş barmağının ucu yerə qoyulmalıdır. Əgər başqa barmaqlar, yaxud ayağın üstü yerə qoyulsa və ya dırnağın uzun olması səbəbilə barmağın ucu yerə dəyməsə, namaz batildir. Məsələni bilməməzlik üzündən öz namazlarını bu cür qılan bir şəxs, gərək onları yenidən qılsın.

Məsələ: 1072. Əgər bir şəxsin ayağının baş barmağının bir miqdarı kəsilibsə, gərək onun qalan hissəsini yerə qoysun. Amma ondan bir şey qalmayıbsa, yaxud qalanlar çox qısadırsa, gərək sair barmaqları qoysun. Əgər ümumiyyətlə barmağı olmasa, gərək ayağından qalanı yerə qoysun. Daha yaxşı olar baş barmağın

səh: 202

kəsildiyi yeri yerə qoysun.

Məsələ: 1073. Əgər bir şəxs qeyri-adi halda səcdə etsə; məsələn: qarnını və sinəsini yerə yapışdırsa və ya ayaqlarını uzadsa, əgər ona “səcdə” desələr və yeddi səcdə üzvü yerdə olsa da ehtiyat-vacibə görə, namazı yenidən qılsın.

Məsələ: 1074. Möhür, yaxud səcdə olunan sair şeylər gərək pak olsun. Amma misal üçün, möhürü nəcis palazın üstünə qoysalar, yaxud möhürün bir tərəfi nəcis olsa və alını onun pak tərəfinə qoysa, eybi yoxdur.

Məsələ: 1075. Əgər alında çiban və s. kimi şeylər olsa, mümkün olan surətdə alının sağlam yerləri ilə gərək səcdə etsin. Əgər mümkün olmasa, gərək yeri bir az çala edib çibanı çalaya salıb və alının səcdə üçün kifayət edən sağlam miqdarını, səcdə etmək üçün yerə qoysun.

Məsələ: 1076. Əgər çiban, yara alının hər yerini tutmuş olsa, gərək alının iki tərəfindən biri ilə səcdə etsin. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, sağ tərəfi sol tərəfədən qabağa salsın. Əgər bu da mümkün olmasa çənə ilə; çənə ilə də mümkün olmasa

üzün mümkün olan hər yeri ilə və ya mümkün olan halda başın qabaq tərəfi ilə səcdə etsin. Ehtiyat-vacib budur ki, əyilsin qaşları ilə səcdə etsin. Əgər qaşları ilə mümkün olmasa burnunu yerə qoysun. Əgər buda mümkün olmasa üzün mümkün olan hər yeri ilə səcdə etsə kifayətdir.

Məsələ: 1077. Alnını yerə çatdıra bilməyən bir şəxs bacardığı qədər əyilib möhürü, yaxud səcdənin səhih olduğu başqa bir şeyi uca bir şeyin üstünə qoyub, alnını da onun üstünə elə qoymalıdır ki, “səcdə edir” desinlər. Amma gərək əllərin içini, dizləri, ayaq barmaqlarını adi qaydada yerə qoysun.

Məsələ: 1078. Ümumiyyətlə əyilə bilməyən bir şəxs, gərək səcdə üçün yerə oturub başı ilə işarə etsin. Əgər bunu da edə bilməsə, gözləri ilə işarə etməlidir. Hər iki halda ehtiyat-vacib budur ki, mümkün olarsa, möhürü qaldırıb alnını onun üzərinə qoysun. Əgər başı və gözləri ilə də işarə edə bilməsə, qəlbində

səh: 203

səcdə niyyəti etməli və ehtiyat-vacibə görə əli və s. ilə səcdəyə işarə etməlidir.

Məsələ: 1079. Otura bilməyən bir şəxs gərək ayaq üstə səcdə niyyəti etsin. Əgər mümkündürsə, başı ilə səcdə üçün işarə etsin. Bunu da edə bilməsə gözləri ilə işarə etməlidir və əgər bunu da edə bilməsə, qəlbində səcdə niyyəti edib ehtiyat-vacibə görə əli və s. ilə səcdəyə işarə etməlidir.

Məsələ: 1080. Əgər alın, ixtiyarsız olaraq səcdə yerindən qalxsa, mümkün olarsa, gərək yenidən səcdə yerinə qoymasın; bu, bir səcdə hesab olunur, istər səcdənin zikrini demiş olsun, istərsə də deməmiş olsun. Əgər başını saxlaya bilməsə və ixtiyarsız olaraq yenidən səcdə yerinə qoysa, üst-üstə bir səcdə hesab olunur. Əgər zikri deməmişdirsə gərək desin.

Məsələ: 1081. İnsan təqiyyə etməli olduğu yerlərdə xalça və bu kimi şeylərə səcdə edə bilər. Namaz üçün başqa yerə getməsi lazım deyil. Amma o məkanda həsir, yaxud səcdənin səhih olduğu sair şeylər mövcud olsa, zəhmətə düşmədən səcdə edə bilərsə gərək xalça və onun kimilərin üstünə səcdə etməsin.

Məsələ: 1082. Əgər (quş tükündən) hazirlahmış döşəyin və ya üstündə bədənin aramlaşmadığı bir şeyin üstünə səcdə etsə, batildir.

Məsələ: 1083. Əgər insan, palçıqlı torpaqda namaz qılmağa məcbur olsa və bədən, yaxud paltarının palçığa bulaşmasının onun üçün məşəqqəti olmazsa, səcdə və təşəhhüdü adi qaydada yerinə yetirməlidir. Əgər məşəqqəti olsa, ayaq üstə olan halda səcdə üçün başı ilə işarə edib, təşəhhüdü də ayaq üstə oxuya bilər. Lakin məşəqqəti olan halda təşəhhüdü və səcdəni adi qaydada da yerinə yetirsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1084. Birinci və üçüncü rəkətdə təşəhüd yoxdur (zöhr, əsr və işa namazlarının üçüncü rəkəti kimi). Ehtiyat-vacibə görə gərək ikinci səcdədən sonra bir az hərəkətsiz oturub, sonra qalxsın.

səh: 204

gələn bir şey olsa paltarına səcdə etsin, əqiqə səcdə etməsin. Əgər paltarı başqa bir şeydən olsa, gərək əlinin üstünə səcdə etsin. Amma ehtiyat budur ki, əlin üstünə səcdə imkan olduğu halda mədəni şeylərə səcdə etməsin.

Məsələ: 1094. Üzərində alnın aramlaşmadığı yumşaq palçıq və torpağa səcdə batildir.

Məsələ: 1095. Əgər birinci səcdədə möhür alına yapışa gərək möhrü ayırsın. Əgər möhürü götürmədən ikinci səcədəyə getsə ehtiyat-vacib budur ki, namazı yenidən qılsın.

Məsələ: 1096. Əgər namazın əsnasında, səcdə edilməsi səhih olan şey itsə və səcdə edilməsi səhih olan bir şey olmasa, vaxt çox olsa, gərək namazı kəssin. Əgər vaxt azdırsa, gərək 1093-cü məsələdə qeyd edilən göstərişə əməl etsin.

Məsələ: 1097. Hər vaxt səcdə halında, üzərinə səcdənin batil olduğu şeyə alnını qoyduğunu başa düşsə, əgər mümkün olsa, gərək alnını onun üzərindən səcdə səhih olan şeyə çəksin. Əgər mümkün olmasa və namazın vaxtı da çox olsa, gərək namazı kəssin. Əgər vaxt azdırsa, gərək 1093-cü məsələdə qeyd edilən göstərişə əməl etsin.

Məsələ: 1098. Əgər səcdədən sonra alnını səcdə edilməsi batil olan şeyə qoyduğunu anlasa, işkalı yoxdur. Ehtiyata görə namazını yenidən qılsın.

Məsələ: 1099. Allahdan başqasına səcdə etmək haramdır. Avam camaatdan bəziləri, imamların (ələyhimus-səlam) qəbrlərinin qarşısında alnını yerə qoyurlar; əgər Allahın şükrünü yerinə yetirmək niyyəti ilə olarsa işkalı yoxdur, əks halda haramdır.

2-Kişi, səcdəyə gedəndə, əvvəl əllərini; qadın isə əvvəl dizlərini yerə qoysun;

3-Burnu möhürün, yaxud səcdənin səhih olduğu şeyin üstünə qoysun;

4-Səcdə halında əlin barmaqlarını bir-birinə yapışdırsın və əllərini qulaqlarının müqabilində yerə elə qoysun ki, barmaqların ucu qibləyə tərəf olsun;

5-Səcdədə dua edib Allahdan hacətlərini istəsin. Səcdədə münasib olan dualardan biri budur:

یَاخَیْرَ الْمَسْؤُلِینَ وَیَا خَیْرَ الْمُعْطِینَ اُرْزُقْنِی وَارْزُقْ عِیَالِی مِنْ فَضْلِکَ فَإِنَّکَ ذُوالْفَضْلِ الْعَظِیمَ

“Ya xəyrəl-məsulinə və ya xəyrəl-mutinə urzuqni vərzuq əyali min fəzlikə fə innəkə zul-fəzlil-əzim”

“Ey hacət istənilənlərin ən yaxşısı və ey əta edənlərin ən yaxşısı! Mənə və mənim əhl-əyalıma Öz fəzlindən ruzi əta et. Çünki Sən, həqiqətən böyük fəzl və kərəm sahibisən.”

6-Səcdədən sonra sol budunun üstündə otursun, sağ ayağını sol ayağın üstünə qoysun;

7-Hər səcdədən sonra qalxıb otursun və bədəni aram olduqdan sonra təkbir desin;

8-Birinci səcdədən sonra, bədəni aram olduğu vaxt (ikinci səcdəyə getməzdən əvvəl) “Əstəğfirullahə Rəbbi və ətubu iləyh” desin;

9-Səcdəni uzatsın, oturanda isə əllərini budlarının üstünə qoysun;

10-İkinci səcdəyə getmək üçün bədən aram olan halda “Əllahu əkbər” desin;

11-Səcdələrdə salavat desin, amma onu səcdədə göstərişi verilən səcdə zikri niyyəti ilə deməsin;

12-Qalxanda əlləri dizlərdən sonra yerdən götürsün;

13-Kişilər dirsəyi və qarnı yerə yapışdırmasınlar və qollarını

səh: 207

bədəndən aralı saxlasınlar (qabırğalara yapışdırmasınlar); qadınlar isə dirsək və qarınlarını yerə qoysunlar, bədən üzvlərini bir-birinə yapışdırsınlar. Səcdənin sair müstəhəb əməlləri müfəssəl kitablarda bəyan olunmuşdur.

Məsələ: 1101. Səcdədə Quran oxumaq məkruhdur. Həmçinin, səcdə yerinin toz-torpağını təmizləmək üçün üfürmək də məkruhdur. Əgər üfürmə nəticəsində ağızdan iki hərf tələffüz olunarsa, namaz batildir. (Səcdədə məkruh olan sair işlər müfəssəl kitablarda deyilmişdir.)

qəsbi olmasın. Ehtiyat-vacibə əsasən, alnın yeri dörd bağlı barmaqdan artıq dizlərin və barmaqların yerindən yuxarı olmasın. Amma dəstmazlı və ya qüsüllü olması, üzü qibləyə olması, övrətini örtməsi və ya bədənin və alnının yerinin pak olması lazım deyildir. Həmçinin, namaz qılanın paltarında olan şərtlər, onun paltarında şərt deyil. Amma onun paltarı qəsbi olsa və o paltardan istifadə etməklə səcdə edərsə, səcdə batildir.

Məsələ: 1107. Ehtiyat-vacibə əsasən quranın vacib səcədsində alnı möhür və ya səcdə səhih olan şeylərə qoyub, bədənin digər üzvlərini, namazın səcdəsində deyilən göstərişlərə əsasən yerə qoysun.

Məsələ: 1108. Əgər Quranın vacibi səcdələrində alın, səcdə niyyəti ilə yerə qoyulsa hətta zikr deyilməsə də, kifayətdir. Amma zikri demək müstəhəbdir. Daha yaxşı olar ki, bu zikr deyilsin:

لاَإِلَهَ إِلاَّ اللهُ حَقًا حَقًا، لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ إِیمَانًا وَتَصْدیقًا، لاَإِلَهَ إِلاَّ اللهُ عُبُودِیَّةً وَرِقًّا سَجَدْتُ لَکَ یَارَبِّ تَعَبُّداً وَرِقًّا لاَ مُسْتَنْکِفًا وَلاَ مَسْتَکْبِراً بَلْ أَنَا عَبْدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ

“La ilahə illəllahu həqqən həqqa. La ilahə illəllahu iymanən və təsdiqa. La ilahə illəllahu ubudiyyətən və riqqa. Səcədtu ləkə ya Rəbbi, təəbbudən və riqqa. La mustənkifən və la mustəkbirən bəl ənə əbdun zəlilun, zəifun, xaifun, mustəcir.”

مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ

“Əşhədu ən la ilahə illəllah, vəhdəhu la şərikə ləh və əşhədu

ənnə Muhəmmədən əbduhu və Rəsuluh. Əllahummə səlli əla Muhəmmədin və Ali-Muhəmməd.”

Ettiyat-vacib budur ki, bu tərtiblə desin. Bundan az kifayət deyildir. Vitr namazında da təşəhüd lazımdır.

Məsələ: 1110. Təşəhüdün kəlmələri gərək ərəbcə səhih və adi qaydada, bir-birinin ardınca deyilsin.

Məsələ: 1111. Əgər bir şəxs təşəhüdü unudub ayağa qalxsa və rükudan əvvəl yadına düşsə, gərək oturub təşəhhüdü desin, yenidən ayağa durub həmin rəkətdə yerinə yetirməli olan şeyləri oxuduqdan sonra namazı qurtarsın. Ehtiyat-vacibə görə, namazdan sonra iki səcdeyi-səhv yersiz durduğuna görə yerinə yetirsin. Daha yaxşı olar ki, qiyam halında artıq dediyi zikrə görə də, iki səcdeyi-səhv etsin. Amma rükuda və ya ondan sonra yadına düşərsə, gərək namazı qurtarsın, namazın salamıdan sonra təşəhhüdü qəza etsin. Unudulmuş təşəhhüd üçün iki səcdeyi-səhv etsin.

Məsələ: 1112. Müstəhəbdir ki, namaz qılan şəxs təşəhhüd deyən halda sol budunun üstünə oturub, sağ ayağı sol ayağın üstünə qoysun. Təşəhüddən qabaq, “Əlhəmdu lillah” və ya “Bismillahi və billahi vəlhəmdu lillahi və xəyrul-əsmai lillah” deyilsin. Həmçinin, müstəhəbdir ki, əlləri dizlərinin üstünə qoysun, barmaqlarını bir-birinə yapışdırıb, ətəyinə baxsın. Təşəhhüd qurtarandan sonra isə “Vətəqəbbəl şəfaətəhu vərfə dərəcətəh” desin.

Məsələ: 1113. Müstəhəbdir ki, qadınlar təşəhhüd oxuyanda budlarını bir-birinə yapışdırsınlar.

müstəhəbdir ki, oturan və bədənin aram olduğu halda deyilsin:

أَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُهَاالنَّبِیُّ وَرَحْمَةُاللهِ وَبَرَکَاتُهُ

Əssəlamu ələkə əyyuhən-Nəbiyyu və rəhmətullahi və bərəkatuh

Ondan sonra gərək

أَسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُاللهِ وَبَرَکَاتُهُ

Əssəlamu ələykum və rəhmətullahi və bərəkatuh, yaxud

أَسَّلاَمُ عَلَیْنَا وَعَلَی عِبَادِاللهِ الصَّالِحِینَ

Əssəlamu ələyna və əla ibadillahis-salihin desin. Salamın bu iki siğəsindən biri, kifayətdir. Amma bu salamı desə, ehtiyat-müstəhəb budur ki, ondan sonra

أَسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَکَاتُهُ

Əssəlamu ələykkum və rəhmətulahi və bərəkatuh da desin.

Məsələ: 1115. Əgər bir şəxs namazın salamını unutsa və namazın surəti pozulmamış yadına düşsə, qəsdən və səhvən olması ilə namazı batil edən iş etməyibsə, (qibləyə arxa çevirmək kimi), gərək salamı desin, namazı da səhihdir.

Məsələ: 1116. Əgər namazın salamını unutsa və namazın surəti pozulandan sonra yadına düşsə, namazın surəti pozulmazdan qabaq, qəsdən və səhvən olması ilə namazı batil edən iş etməyibsə, (qibləyə arxa çevirmək kimi), namazı səhihdir. Amma namazın surəti pozulmamışdan əvvəl, səhvən və ya qəsdən edilməsi namazı batil edən işlərdən görübsə, namazın səhihliyi işkallıdır. Ehtiyat-vacib budur ki, iki səcdeyi-səhv unudulmuş təşəhüd üçün edib və namazı yenidən qılsın.

qabaq etsə namazı batildir.

Məsələ: 1118. Əgər namazın rüknündən birini unudub sonrakı rüknü yerinə yetirsə; məsələn, rükunu yerinə yetirməmişdən əvvəl, iki səcdə etsə namazı batildir.

Məsələ: 1119. Əgər bir rüknü unudub ondan sonrakı, rükn olmayan bir əməli yerinə yetirsə; məsələn, iki səcdəni yerinə yetirməmişdən qabaq təşəhhüd oxusa, unutduğu rüknü yerinə yetirməli, ondan qabaq səhvən qıldıqlarını, yenidən yerinə yetirməlidir.

Məsələ: 1120. Əgər rükn olmayan bir əməli unudub, ondan sonrakı rüknü yerinə yetirərsə, misal olaraq; Həmdi yaddan çıxarıb rükuya gedərsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1121. Əgər rükn olmayan əməli yaddan çıxarıb, ondan sonrakı rükn olmayan əməli yerinə yetirsə, misal olaraq: həmdi yaddan çıxarıb surəni oxuyarsa, sonrakı rüknə daxil olduğu təqdirdə; məsələn, rükuda, həmdi oxumamasını xatırlasa, gərək ötürsün və namazı səhihdir. Amma, sonrakı rüknə daxil olmayıbsa, gərək yaddan çıxardığını yerinə yetirsin və ondan sonra səhvən əvvəldə oxuduğunu ikinci dəfə oxusun.

Məsələ: 1122. Əgər birinci səcdəni ikinci səcdədir gümanı ilə və ya ikinci səcdəni birinci səcdə gümanı ilə yerinə yetirsə, namazı səhihdir. Onun birinci səcdəsi birinci, ikinci səcdəsi də ikinci səcdə hesab olunur.

Məsələ: 1124. Əgər namazda səhvən, hərflərin, yaxud kəlmələrin arasında fasilə salsa və bu fasilə, namazın surətini poza biləcəyi qədər də olmasa, sonrakı rüknə başlamayıbsa, gərək o hərifləri və ya kəlmələri adi qaydada oxusun. Amma sonrakı rüknə daxil olubsa, namazı səhihdir.

Məsələ: 1125. Rüku və səcdəni uzatmaq və böyük surələri oxumaq, namazın müvalatını pozmur.

əzim. Subhanəllahi Rəbbis-səmavatis-səbi və Rəbbil-ərəzinəs-səbi və ma fihinnə və ma bəynəhunnə və Rəbbil-ərşil-əzim. Vəlhəmdu lilahi Rəbbil-aləmin.

Məsələ: 1129. Müstəhəbdir ki, insan qunutu ucadan oxusun. Amma namazı camaatla qılan bir şəxsin səsini imam eşidərsə, qunutu ucadan oxması müstəhəb deyil, məkruhdur.

Məsələ: 1130. Əgər bilərəkdən qunut tutmasa, qəzası yoxdur. Amma unutsa və rüku qədərinə əyilməzdən qabaq yadına düşsə, müstəhəbdir ki, qayıdıb qunut tutsun. Əgər rükuda yadına düşsə, müstəhəbdir ki, rükudan sonra qəzasını etsin; əgər səcdədə yadına düşsə, müstəhəbdir ki, namazın salamından sonra qəza etsin.

مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ

“Maliki yəvmiddin”

O Allah Qiyamət gününün padşahı və ixtiyar sahibidir.

إیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ

“İyyakə nə`budu və iyyakə nəstəin”

Yalnız Sənə ibadət edir və yalnız Səndən kömək istəyirik.

اِهْدِنَا الصِّرَاطَ المُسْتَقِیمَ

“İhdinəs-siratəl müstəqim”

Bizi doğru yola hidayət et!

صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمْتَ عَلَیهِمْ

“Siratəl-ləzinə ənəmtə ələhim”

O şəxslərin yoluna hidayət et ki, onlara nemət vermisən (və onlar peyğəmbərlər və onların canişinləridir).

غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ

“Ğəyril-məğzubi ələyhim vələzzallin”

O şəxslərin yoluna hidayət etmə ki, onlara qəzəb etmisən; və onların yoluna yox ki, yollarından azıblar.

قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ

“Qul huvəllahu əhəd”

(Ey Peyğəmbər,) de ki: Allah, yeganə olan Allahdır.

اللَّهُ الصَّمَدُ

“Əllahus-səməd”

O Allah ki, bütün mövcudatlardan ehtiyacsızdır.

لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ

“Ləm yəlid və ləm yuləd”

Övladı yoxdur və heç şəxsin də övladı deyil.

وَلَمْ یَکُن لَّهُ کُفُوًا أَحَدٌ

“Və ləm yəkun ləhu kufuvən əhəd”

Məxluqlardan heç bir şəxs, Onun misli, tayı-bərabəri deyil.

سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ

Səmi əllahu limən həmidəh

Allah, Ona sitayiş edənlərin həmd-sənasını eşitsin və qəbul etsin!

أَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبِّی وَأَتُوبُ إِلَیْهِ

Əstəğfirullahə Rəbbi və ətubu iləyh

Bağışlanmaq və məğfirət tələb edirəm O Allahdan ki, məni bəsləyib və mən Ona tərəfin qaydıram.

بِحَوْلِ اللهِ وَقُوَّتِهِ أَقُومُ وَأَقْعُد

Bihəvlillahi və quvvətihi əqumu və əqud

Mütəal Allahın köməyi və hövl-qüvvəsi ilə oturub-dururam.

Pak və münəzzəhdir O Allah ki, yeddi qat göylərin, yeddi qat yerlərin və onların arasında olanların, əzəmətli ərşin Rəbbidir.

وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ

Vəlhəmdu lillahi Rəbbil-aləmin

Həmd və səna, aləmlərə pərvəriş verən, bütün mövcudları bəsləyən, Allaha məxsusdur.

أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ

Əllahumə səlli əla Muhəmmədin və Ali-Muhəmməd

Ey Allah! Rəhmət göndər Məhəmmədə və onun Əhi-beytinə.

وَتَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ

Və təqəbbəl şəfaətəhu vərfə dərəcətəh

Peyğəmbərin şəfaətini qəbul et, o həzrətin dərəcəsini Öz yanında ucalt!

أَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَکَاتُهُ

Əssəlamu ələykə əyyuhən-Nəbiyyu və rəhmətullahi və bərəkatuh

Salam olsun Sənə ey Peyğəmbər! Allahın rəhmət və bərəkəti Sənə olsun!

أَلسَّلاَمُ عَلَیْنَا وَعَلَی عِبادِ اللهِ الصَّالِحِینَ

Əssəlamu ələyna və əla ibadillahis-salihin

Allah tərəfindən salam biz namaz qılanlara və bütün yaxşı bəndələrə olsun!

أَسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَکَاتُهُ

Əssəlamu ələykum və rəhmətullahi və bərəkatuh

Allahın salam, rəhmət və bərəkəti siz möminlərə olsun!

Amma daha yaxşı olar ki, dua kitablarında qeyd olunanları oxusun. Daha çox tövsiyə olunan təqibatlardan biri, həzrəti Zəhranın (salamullahi ələyha) zikridir ki, bu tərtiblə deyilməlidir: 34 dəfə Əllahu Əkbər, 33 dəfə əlhəmdu lillah, 33 dəfə subhanəllah. Subhanəllahı əlhəmdu lillahdan qabaq da demək olar, amma daha yaxşı olar ki, sonra deyilsin.

Məsələ: 1132. Müstəhəbdir ki, namazdan sonra şükür səcdəsi edilsin. Əgər alnı şükr etmək məqsədi ilə yerə qoysalar kifayətdir. Amma daha yaxşı olar ki, 100 dəfə, yaxud üç dəfə və ya bir dəfə şükrən lillah yaxud şükrən yaxud da əfvən deyilsin. Həmçinin, müstəhəbdir ki, insana hər vaxt nemət yetişsə, yaxud hər hansı bəla ondan uzaqlaşsa şükür səcdəsi etsin.

xaric olarsa və dəstəmaz bölməsində deyilən göstərişlərə əsasən əməl edərsə, namazı batil olmaz. Həmçinin, əgər namaz əsnasında istihazəli qadından qan xaric olarsa və istihazədə göstərilən qaydaya əməl edərsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1136. Əgər bir şəxs ixtiyarsız olaraq yuxlasa və namaz əsnasında, yaxud ondan sonra yuxladığını bilməsə, gərək namazı yenidən qılsın.

Məsələ: 1137. Əgər öz ixtiyarı ilə yatdığını bilsə amma, namazdan sonra və ya namaz əsnasında, namaz qılmasını unudaraq yatdığını bilməsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1138. Əgər səcdə halında yuxudan ayılıb namazın axırıncı səcdəsi və ya şükür səcdəsində olmasında şəkk etsə, gərək namazı yenidən qılsın.

3-Şiə olmayan bəzi şəxslər kimi əlləri bir-birinin üstünə qoymaq.

Məsələ: 1139. Əgər namaz qılan şəxs ədəb üçün əlləri bir-birinin üstünə qoysa, hətta onlar (şiə olmayan bəzi şəxslər) kimi də olmasa, ehtiyat-vacibə görə, gərək namazı yenidən qılsın. Amma unutqanlıq, naçarlıq və ya təqiyyə üzündən, yaxud da, başqa işlər (əli qaşımaq və s.) üçün əlləri bir-birinin üstünə qoysa, eybi yoxdur.

4-Həmdi oxuyandan sonra amin demək. Amma səhvən və ya təqiyyə üzündən desə, namazı batil olmaz.

5-Qəsdən və ya unudaraq qiblədən arxaya, sağa, yaxud sola dönmək. Hətta əgər qəsdən bir az dönsə və “üzü qibləyədir” deməsələr, sağ tərəfə, sol tərəfə tamamilə dönməsə də, namazı batildir.

Məsələ: 1140. Əgər qəsdən başını, arxasını görə biləcək qədər döndərsə, namazı batildir. Əgər bilməyərək başını bu miqdar çevirsə, ettiyat-vacibə budur ki, namazı tamamlayıb ikinci dəfə qılsın. Amma başını azacıq sağa və ya sola döndərsə, istər qəsdən, istərsə də səhvən olsun, namazı batil deyil.

6-Qəsdən, iki və ya ondan çox hərflili olan, məna daşımasa da,

səh: 221

bir söz demək. Amma səhvən desə, namazı batil olmaz.

Məsələ: 1141. Əgər bir hərfli mənası olan kəlmə desə (ərəb dilində, “saxla” mənasını daşıyan “ق” kimi ), Əgər onun mənasını bilib və onu qəsd etsə, namazı batildir. Hətta, əgər onu qəsd etməsə də, mənasını bilirsə, gərək namazı yenidən qılsın.

Məsələ: 1142. Namazda öskürmək, ah çəkmək və gəyirməyin eybi yoxdur. Amma “ah”, “ax” kimi, iki hərfli kəlmələri qəsdən deyərsə, namaz batildir. Amma “ah” demək Allah yanında şikayət olarsa namazı batil etmir.

Məsələ: 1143. Əgər müəyyən bir kəlməni zikr qəsdi ilə desə; məsələn, zikr qəsdi ilə Əllahu əkbər desə amma onu deyən vaxt səsini ucaldaraq başqasına bir şey anlatmaq istəsə, eybi yoxdur. Amma müəyyən bir şeyi bir şəxsə başa salmaq üçün onu desə, hətta zikr qəsdi ilə deyilsə də, namazı batildir.

Məsələ: 1144. Vacibi səcdəsi olan dörd surədən başqa, (361-ci məsələdə, cənabət hökmləri bölməsində deyildiyi kimi), namazda Quran oxumaq, həmçinin dua etməyin eybi yoxdur. Ehtiyat-vacib budur ki, dua ərəb dilindən başqa dildə oxunmasın.

Məsələ: 1145. Əgər həmd və surə, namazın zikrlərini, qəsdən (tələffüzdə) cüzi hissələrini qəsd etmədən və ya ehtiyatən bir neçə dəfə təkrar etsə, eybi yoxdur. Amma vasvaslıq üzündən bir neçə dəfə desə, namazın səhih olmasını demək çətindir.

Məsələ: 1146. İnsan gərək namaz halında, başqasına salam verməsin. Amma biri salam versə, o da namaz halında, o salam verdiyi kimi cavabını versin; məsələn, əgər “salamun ələykum” deyərsə, cavabda “slamun ələykum” desin. Ehtiyat-vacib budur ki, namaz və onun cavabının arasında tək, ikilik cəm və s. qrammatik göstərişlərə əməl olunsun.

Məsələ: 1147. İnsan salamın cavabını istər namaz halında olsun, istərsə də başqa vaxtlarda, dərhal deməlidir. Əgər qəsdən, yaxud unudaraq salamın cavabını yubanaraq versə, (belə ki, artıq cavab hesab olunmasa) bu halda namaz halındadırsa daha cavab

səh: 222

verməməlidir; yox əgər namaz üstə olmasa, cavabını vermək vacib deyil.

Məsələ: 1148. Gərək salamın cavabını elə desin ki, salam verən eşitsin, Amma salam verən kar olsa insan adi şəkildə onun cavabını versə kifayətdir.

Məsələ: 1149. Namaz qılan, salamın cavabını dua niyyəti ilə (yəni Allah təaladan salam verən üçün salamatlıq istəyə) deməsi vacib deyil. Daha yaxşı olar dua niyyəti ilə desin.

Məsələ: 1150. Əgər naməhrəm kişi və ya qadın, yaxud müməyyiz bir uşaq (yaxşını və pisi başa düşən uşaq), namaz qılana salam versə, namaz qılan gərək onun cavabını versin. Amma qadının salamında ehtiyat-vacib budur ki, kaf hərfinə kəsrə, fəthə və ya zəmmə verməsin.

Məsələ: 1151. Əgər namaz qılan şəxs salamın cavabını verməsə günah etmişdir, amma namazı səhihdir.

Məsələ: 1152. Əgər bir şəxs namaz qılana salam hesab olunmayan bir şəkildə salam verərsə, onun cavabı vacib deyildir.

Məsələ: 1153. İstehza (ələsalmaq) və ya zarafat üzündən salam verən şəxsin cavabını vermək vacib deyldir.

Məsələ: 1154. Əgər bir şəxs (bir yerdə olan) bir neçə nəfərə salam versə onun salamının cavabı hamısına vacibdir. Amma biri cavab verərsə, kifayətdir.

Məsələ: 1155. Əgər bir şəxs, bir neçə nəfərə salam versə və salam verənin qəsd etmədiyi bir nəfər cavabını versə, o salamın cavabı, yenə də oradakıların hamısına vacibdir.

Məsələ: 1156. Əgər bir şəxs bir neçə nəfərə salam versə və onların arasında namaz qılmağa məşğul olan bir şəxs, salam verənin salamda onu da qəsd edib-etməməsində şəkk etsə, cavabını verməməlidir. Həmçinin, ehtiyat-vacibə görə əgər onu da qəsd etdiyini bilsə, amma salamın cavabını başqası versə, cavab verməməlidir; əgər onu da qəsd etdiyini bilsə və başqası onun cavabını verməsə, namaz qılan şəxs gərək cavabını versin.

Məsələ: 1157. Salam vermək müstəhəbdir. Bu barədə çoxlu

səh: 223

tövsiyələr edilmişdir ki, süvari piyadaya, ayaq üstə olan oturana və kiçiklər böyüklərə salam versinlər.

Məsələ: 1158. Əgər iki nəfər (eyni zamanda) bir-birinə salam versə, hər birinə, digərinin cavabını qaytarması vacibdir.

Məsələ: 1159. Namazdan başqa hallarda, müstəhəbdir ki, salamın cavabı, verildiyindən daha yaxşı verilsin; məsələn, əgər bir şəxs “səlamun ələykum” deyə salam versə, cavabında “səlamun ələykum və rəhmətullah” deyilsin.

7-Namazı batil edənlərdən yeddincisi qəsdən və səslə gülməkdir. Əgər səhvən səslə gülsə və namazın surəti pozulmazsa namazı səhihdir. Amma təbəssüm namazı batil etmir.

Məsələ: 1160. Əgər gülüş səsinin qarşısını almaq istədikdə halı dəyişsə; məsələn, rəngi qızarsa, bu, namazın surətini pozacaq şəkildə olsa, ehtiyat-vacibə görə gərək namazını yenidən qılsın.

8-Namazı batil edənlərdən səkkizincisi dünya işləri üçün bilərəkdən uca səslə ağlamaqdır. Ehtiyat-vacib budur ki, dünya işləri üçün astadan da ağlamasın. Amma Allah xövfündən, yaxud qiyaməti yada salıb ağlasa istər alçaq səslə olsun, istərsə də uca səslə, eybi yoxdur. Üstəlik bu, daha yaxşı əməllərdən hesab olunur.

9-Namazın surətini pozan işləri etmək; məsələn, əl çalmaq, havaya tullanmaq və s. bu kimi işlər, istər az olsun, istərsə də çox; istər qəsdən, istərsə də unutqanlıq üzündən. Amma namazın surətini pozmayan işlərin; məsələn, əl ilə bir şeyə işarə etmək kimi eybi yoxdur.

Məsələ: 1161. Əgər namaz əsnasında, “namaz qılmır” deyilə biləcək qədər sakit qalsa, istər bilərəkdən olsun istərsə də səhvən namaz batildir.

Məsələ: 1162. Əgər namaz əsnasında müəyyən bir iş görsə, yaxud müəyyən qədər sakit qalıb sonra namazın pozulub-pozulmamasında şəkk etsə, namazı səhihdir.

10-Yemək və içmək namazı batil edənlərdəndir. Əgər namazda, “namaz qılır” deyılməyəcək şəkildə yesə və ya içsə, istər

səh: 224

bilərəkdən olsun, istərsə də unutqanlıq üzündən, namazı batildir. Amma oruc tutmaq istəyən bir şəxs, əgər sübh namazından əvvəl vitr namazı qılan halda susuz olsa, belə ki, namazı qurtaracağı halda sübh olacağından qorxsa, əgər su onun qarşısında və üç addımlıqında olsa, namaz arasında su içə bilər. Amma, gərək namazı batl edən əməllərdən etməsin; məsələn, qiblədən üz çevirməsin.

Məsələ: 1163. Əgər qəsdən yemək və içməkliklə namazın müvalatı pozulsa, yəni, “namazı ardıcıl qılır” deyilməsə, gərək namazını yenidən qılsın.

Məsələ: 1164. Əgər namaz əsnasında ağızda, yaxud dişlərin dibində qalan yemək qalıqlarını udsa, namaz batil olmaz. Həmçinin qənd, şəkər tozu və bunun kimi şeylər ağzında qalsa və namaz halında o yavaş-yavaş həll olub udulsa, eybi yoxdur.

11-İki rəkətli və üç rəkətli namazlarda, həmçinin dörd rəkətli namazların ilk iki rəkətində şəkk etmək.

12-Namazın rüknünü qəsdən və ya səhvən artırıb-azaltmaq, yaxud rükn olmayan şeyləri qəsdən artırıb-azaltmaq.

Məsələ: 1165. Əgər bir şəxs namazdan sonra, namaz əsnasında onu batil edən işlərdən edib-etməməsində şəkk etsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1167. İnsanın yuxusu gəldiyi, habelə bövl və qaitin qarşısını aldığı vaxt namaz qılması məkruhdur. Həmçinin, ayağı sıxan dar corab geymək də məkruhdur. Bundan başqa sair məkruhatlar da vardır ki, müfəssəl fiqhi kitablarda qeyd olunmuşdur.

və iqaməni unutduğu yadına düşsə, namazın vaxtı çox olan halda müstəhəbdir ki, onları demək üçün namazı pozsun (və yenidən azan və iqamə ilə qılsın).

çıxsa, namazını poza bilməz. Gərək şəkk tam öz yerini tutana qədər fikirləşsin, sonra namazı pozsun.

Məsələ: 1180. Əgər səcdəyə gedən halda rüku edib-etməməsində, yaxud rükudan sonra ayağa qalxıb-qalxmamasında şəkk etsə, öz şəkkinə etina etməməlidir.

Məsələ: 1181. Əgər ayağa qalxan halda səcdəni yerinə yetirib yetirməməsində şəkk etsə, qaydıb səcdəni yerinə yetirməlidir. Əgər ayağa qalxan halda təşəhhüdü deyib-deməməsində şəkk etsə, öz şəkkinə etina etməməlidir.

Məsələ: 1182. Oturan, yaxud uzanan halda namaz qılan bir şəxs, həmdi, yaxud təsbihatı oxuyan vaxt səcdə və ya təşəhhüdü yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə, öz şəkkinə etina etməməlidir. Əgər həmd və ya təsbihatı oxumamışdan qabaq səcdə və ya təşəhhüdü yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə, ehtiyat-vacib budur ki, onları mütləq qürbət qəsdi ilə yerinə yetirsin.

Məsələ: 1183. Əgər namazın rüknlərindən hər hansı birini yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə, bu halda ondan sonrakı işə başlamayıbsa, onu yerinə yetirməlidir; məsələn, əgər təşəhhüdü yerinə yetirməmişdən qabaq, iki səcdəni edib-etməməsində şəkk etsə, gərək yerinə yetirsin. Amma sonradan yerinə yetirmiş olduğu məlum olsa, rükn artıq olduğuna görə, namazı batildir.

Məsələ: 1184. Əgər rükn olmayan bir əməli yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə, bu halda ondan sonrakı işə məşğul olmayıbsa, onu yerinə yetirməlidir; məsələn: əgər surəni oxumamışdan qabaq, həmdi oxuyub-oxumasında şəkk etsə, həmdi oxumalıdır. Əgər surəni oxuyandan sonra, yerinə yetirmiş olduğu məlum olarsa, rükn artıq olmadığı üçün, namaz səhihdir.

Məsələ: 1185. Əgər hər hansı rüknü yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə, bu halda təşəhhüdə məşğuldursa və iki səcdəni yerinə yetitirib-yetirməməsində şəkk etsə, öz şəkkinə etina etməməlidir. Amma, o rüknü yerinə yetirmədiyi yadına düşsə, bu halda sonrakı rüknə başlamayıbsa onu yerinə yetirməldir; əgər sonrakı rüknə başlayıbsa, namazı batildir; məsələn: rükudan

səh: 229

qabaq, əvvəlki iki səcdəni yerinə yetirmədiyi yadına düşsə, onu yerinə yetirməlidir. Amma rükuda, yaxud ondan sonra yadına düşsə, namazı batildir.

Məsələ: 1186. Əgər rükn olmayan bir əməli yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə, bu halda ondan sonrakı əmələ başlayıbsa öz şəkkinə etina etməməlidir; məsələn: surəni oxuyanda həmdi oxuyub-oxumamasında şəkk etsə, öz şəkkinə etina etməməlidir. Əgər sonradan onu yerinə yetirmədiyi yadına düşsə, sonrakı rüknə başlamayıbsa, yerinə yetirməlidir. Amma rüknə başlamış olsa, namazı səhihdir. Misal üçün; qunutda həmdi oxumadığı yadına düşsə, gərək oxusun. Əgər rükuda yadına düşsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1187. Əgər namazın salamını düz deyib-deməməsində şəkk etsə, hər bir halda olsa öz şəkkinə etina etməsin. Əgər salamı deyib-deməməsində şəkk etsə namazın təqibatına, yaxud başqa bir namaza başlayıbsa, yaxud namazın surətini pozan işlə məşğul olmaqla namaz halından çıxsa, öz şəkkinə etina etməməlidir. Amma bu kimi işlərdən əvvəl şəkk etsə, salamı deməlidir.

etsə, o namazı qılmalıdır. Hətta, əgər qıldığını güman etsə də, gərək yenidən qılsın.

Məsələ: 1190. Əgər namazın vaxtı keçəndən sonra onu düzgün qılıb-qılmamasında şəkk etsə, öz şəkkinə etina etməməlidir.

Məsələ: 1291. Əgər zöhr və əsr namazının vaxtı keçəndən sonra dörd rəkət namaz qılıb, lakin onu zöhr, yoxsa əsr niyyəti ilə qıldığını bilməzsə, ona vacib olan namazın qəzası niyyəti ilə bir dörd rəkətli namaz qılmalıdır.

Məsələ: 1192. Əgər məğrib və işa namazının vaxtı keçəndən sonra bir namaz qıldığnı bilsə, amma üç, yoxsa dörd rəkət qıldığını bilməsə, gərək məğrib və işa namazlarının qəzasını qılsın.

rükunu yerinə yetirsin, səcdəyə gedibsə, şəkkinə etina etməsin.

Məsələ: 1196. Məxsusi namazda; məsələn, zöhr namazında çox şəkk edən bir şəxs, başqa namazda da; məsələn, əsr namazında şəkk etsə, öz şəkkinin göstərişinə müvafiq olaraq əməl etsin.

Məsələ: 1197. Əgər bir şəxs xüsusi bir yerdə namaz qılanda çox şəkk edirsə, ordan qeyri yerdə namaz qılanda şəkk yaranırsa, öz şəkkinin göstərişinə uyğun olaraq əməl etsin.

Məsələ: 1198. Əgər insan, kəsirüş-şəkk olub-olmamasında şəkk etsə, gərək şəkkin hökmünə əməl etsin. Kəsirüş-şəkk, camaatın adi halına qayıtmasına yəqin etməyənədək, gərək öz şəkkinə etina etməsin.

Məsələ: 1199. Çox şəkk edən şəxs, müəyyən rüknü yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk edib etina etməsə və sonradan onu yerinə yetirmədiyi məlum olsa, bu halda sonrakı rüknə daxil olmayıbsa, onu yerinə yetirməlidi. Əgər sonrakı rüknə başlayıbsa, namazı batildir; məsələn, əgər rüku edib-etməməsində şəkk edib etina etməsə və ikinci səcdədən əvvəl etmədiyini xatırlasa, gərək rüku etsin və ehtiyat-müstəhəb budur ki, namazı yenidən qılsın. Əgər ikinci səcdədə yadına düşsə, namazı batildir.

Məsələ: 1200. Çox şəkk edən insan rükn olmayan bir şeyi yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə və öz şəkkinə etina etməyib sonradan yerinə yetirməməsi məlum olsa, bu halda onun yerinə yetirilməsi məhəlli keçməyibsə, yerinə yetirməlidir. Əgər məhəllindən keçibsə, namazı səhihdir; məsələn: əgər Həmdi oxyub-oxumamasında şəkk edib etina etməsə və qunutda oxumadığı yadına düşsə, Həmdi oxumalıdır. Əgər rükuda yadına düşsə namazı səhihdir.

Ehtiyat namazı da qılmaq lazım deyil. Həmçinin, əgər imam neçə rəkət qıldığın yəqin, yaxud gümanla bilsə, məmum da rəkətlərin sayında şəkk etsə, öz şəkkinə etina etməməlidir.

müəyyən olmayan namazlardan olsa, qılmadığını niyyət etməlidir. Həmçinin, əgər gündəlik namazların nafiləsi kimi vaxtı müəyyən olsa və vaxtının keçməsindən əvvəl, yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə, (də eyni qayda ilə). Amma vaxtı keçəndən sonra şəkk etsə, şəkkinə etina etməməlidir.

bir rəkət ayaq üstə, yaxud iki rəkət oturan halda ehtiyat namazı qılmalıdır. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, iki rəkət oturan halda olana əməl etsin.

6-Ayaq üstə olanda, dörd rəkətlə beş rəkət arasında olan şəkk; bu halda yerə oturub təşəhüdü, salamları deyib, bir rəkət ayaq üstə, yaxud iki rəkət oturan halda ehtiyat namazı qılmalıdır. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, iki rəkət oturan halda olana əməl etsin.

7-Ayaq üstə olanda üç rəkətlə beş rəkət arasındakı şəkk; bu halda yerə oturub namazın təşəhüd və salamı deyib, sonra namazı qurtarmalı; ayaq üstə iki rəkət ehtiyat namazı qılmalıdır.

8-Ayaq üstə olanda üç, dörd, beşinci rəkətlər arasındakı şəkk. Bu halda yerə oturub təşəhüd və salamı deməli, iki rəkət ayaq üstə, sonra isə iki rəkət oturan halda ehtiyat namazı qılmalıdır.

9-Ayaq üstə olanda, beşinci rəkətlə altıncı rəkətdəki şəkk; bu halda yerə oturmalı, təşəhhüd və salamları deyib namazı qurtarmalı, sonra isə iki səcdeyi-səhv yerinə yetirməlidir.

Məsələ: 1209. Əgər səhih şəklərdən biri, insanın qarşısına çıxsa, namazı pozmamalıdır; əgər pozsa, günah etmişdir. Deməli, əgər namazı batil edən işlərdən birini etməzdən qabaq (üzü, qiblədən döndərmək kimi) namazı yenidən başlasa, ikinci namazı da batildir. Amma namazı batil edən işlərdən birini etdikdən sonra namaza başlasa, ikinci namazı səhihdir.

Məsələ: 1210. Əgər ehtiyat namazı vacib olan şəklərdən biri, namaz əsnasında qarşıya çıxsa, bu halda insan namazı qurtarsa və ehtiyat namazı qılmayaraq, namazı yenidən başlasa, günah etmişdir. Amma namazı batil edən işlərdən birini görmədən namazı başlasa, ikinci namazı da batildir. Əgər namazı batil edən işləri etdikdən sonra, ikinci namaza başlasa, ikinci namazı səhihdir.

Məsələ: 1211. Əgər səhih şəklərdən hər hansı biri insanın qarşısına çıxsa, (qeyd olunduğu kimi,) dərhal fikirləşməlidir; əgər iki tərəfdən birinə yəqin və ya güman hasil etməsi üçün bir vasitə mövcud olmasa və ondan azacıq sonra fikirləşsə, eybi yoxdur;

səh: 235

məsələn: əgər səcdədə şəkk etsə, fikirləşməyi səcdədən sonraya qədər təxirə sala bilər.

Məsələ: 1212. Əgər əvvəldə gümanı iki tərəfdən birinə çox olsa, sonra isə hər iki tərəfə bərabərləşsə, şəkkin göstərişinə əməl etməlidir. Əgər şəkk əvvəldə hər iki tərəfə bərabər olsa və niyyəti vəzifəli olduğu tərəfə qoysa, sonradan gümanı başqa tərəfə getsə, həmin tərəfi əsas götürüb namazı tamamlamalıdır.

Məsələ: 1213. Gümanın bir tərəfə artıq olduğunu, yaxud hər iki tərəfə bərabər olduğunu bilməyən şəxs, gərək şəkkin göstərişinə əməl etsin.

Məsələ: 1214. Əgər namazdan sonra, namaz əsnasında tərəddüddə olduğunu başa düşsə; məsələn, iki rəkət, yaxud üç rəkət qılmasında tərəddüddə olub və niyyəti üç rəkətə qoyubsa, amma bu niyyətin üç rəkət qılmağa güman üzündən ya hər iki tərəf onun nəzərində bərabər olması əsasında olduğunu bilməsə, gərək ehtiyat-vacibə görə ehtiyat namazı qılsın.

Məsələ: 1215. Əgər təşəhhüd oxuyan vaxtda, yaxud ayağa qalxandan sonra iki səcdəni yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə və həmin vaxt iki səcdənin tamam olmasından sonra baş verəndə səhih olan şəkklər irəli gəlsə; məsələn, iki rəkətlə üç rəkət arasında şəkk etsə, o şəkkin göstərişinə əsasən əməl etsin, namazı səhihdir.

Məsələ: 1216. Əgər təşəhhüdə başlamamışdan, yaxud təşəhhüdü olmayan rəkətlərdə ayağa qalxmamışdan əvvəl, iki səcdəni yerinə yetirməsində şəkk etsə və həmin vaxt iki səcdənin tamam olmasından sonra səhih olan şəkklərdən biri baş versə, namazı batildir.

Məsələ: 1217. Əgər ayaq üstə olan halda üçlə dörd, yaxud üç, dörd və beş rəkət arasında şəkk etsə və əvvəlki rəkətin iki səcdəsini yerinə yetirmədiyi yadına düşsə, namazı batildir.

Məsələ: 1218. Əgər insanın şəkki aradan getsə, amma başqa bir şəkk yaransa, (məsələn, əvvəl iki rəkətlə üç rəkət arasında şəkk etsə, sonra isə üçlə dörd arasında şəkk etsə), ikinci şəkkin

səh: 236

göstərişinə əməl etməlidir.

Məsələ: 1219. Əgər namazdan sonra, namaz vaxtı; məsələn, iki ilə dörd arasında, yoxsa üç ilə dörd arasında şəkk etdiyində şəkk etsə, ehtiyat-vacib budur ki, hər ikisinin göstərişinə əməl etsin, namazı da yenidən qılsın.

Məsələ: 1220. Əgər namazdan sonra, namaz əsnasında şəkk irəli gəldiyini bilsə, amma batil şəkklərdən, yoxsa səhih şəkklərdən olmasını bilməsə; Həmçinin, səhih şəkklərdən olmuşsa, hansı qismdən olmasını bilməsə, gərək iki rəkət ehtiyat namazı ayaq üstə və iki rəkət ehtiyat namazı oturduğu yerdə qılıb, iki səcdeyi-səhv etməlidir.

Məsələ: 1221. Oturan halda namaz qılan bir şəxsə, bir rəkət ayaq üstə, yaxud iki rəkət oturan halda ehtiyat namazı qılmasına səbəb olan bir şəkk baş versə, gərək iki rəkət oturan halda qılsın. İki rəkət ayaq üstə ehtiyat namazı qılmalı olan bir şəkk qarşıya çıxsa, iki rəkət oturan halda qılmalıdır.

Məsələ: 1222. Ayaq üstə namaz qılan bir şəxs, ehtiyat namazı qılındığı halda ayaq üstə dura bilməsə, namazı oturan halda qılan şəxslər kimi (hökmü əvvəlki məsələdə deyildi) ehtiyat namazını qılmalıdır.

Məsələ: 1223. Oturan halda namaz qılan bir şəxs, ehtiyat namazı qılan zaman ayaq üstə dura bilsə, gərək namazı, ayaq üstə qılan şəxslərin vəzifəsinə əməl edərək yerinə yetirsin. Bu üç məsələdə ehtiyat-müstəhəb budur ki, namazı yenidən qılsın.

və salamları deməlidir.

Məsələ: 1225. Ehtiyat namazının surəsi və qunutu yoxdur və ahəstə qılınmalıdır. Niyyəti də dildə deyilməməlidir. Ehtiyat-vacib budur ki, bismillahı da ahəstə deyilsin.

Məsələ: 1226. Əgər ehtiyat namazını qılmamışdan qabaq qıldığı namazın səhih olduğunu başa düşsə, ehtiyat namazı qılması lazım deyilı. Əgər ehtiyat namazı əsnasında başa düşsə, onu tamamlaması lazım deyil.

Məsələ: 1227. Əgər ehtiyat namazı qılmamışdan qabaq namazının rəkətinin az olduğunu başa düşsə, bu halda namazı batil edən işlərdən görməyibsə, qılmadıqlarını qılmalı, yersiz salam dediyinə görə, iki səcdeyi-səhv etməlidir. Amma namazı batil edən işlərdən görübsə; məsələn, arxasını qibləyə çeviribsə namazı yenidən qılmalıdır.

Məsələ: 1228. Əgər ehtiyat namazından sonra, namazının kəsirinin ehtiyat namazı qədər olduğunu bilsə; məsələn: üçlə dörd arasında şəkk edib bir rəkət ehtiyat namazı qılsa və sonradan namazını üç rəkət qıldığını başa düşsə namazı səhihdir.

Məsələ: 1229. Əgər ehtiyat namazını qıldıqdan sonra namazının kəsirinin ehtiyat namazından az olduğunu bilsə; məsələn, iki ilə dörd arasında şəkk edib iki rəkət ehtiyat namazı qılsa və sonra namazı üç rəkət qıldığını bilsə namazı yenidən qılmalıdır.

Məsələ: 1230. Əgər ehtiyat namazı qılandan sonra namazın kəsirinin ehtiyat namazından artıq olduğunu bilsə; məsələn, üçlə dörd rəkət arasındakı şəkkdə, bir rəkət ehtiyat namazı qılıb sonradan namazın iki rəkət qıldığını bilsə, bu halda ehtiyat namazından sonra namazı batil edən işlərdən görmüş olsa; məsələn, arxası qibləyə dönmüş olsa namazı yenidən qılmalıdır. Əgər namazı batil edən işlərdən görməyibsə, namazın iki rəkət kəsirini yerinə yetirməli, ehtiyat-vacibə görə namazı da yenidən qılmalıdır.

Məsələ: 1231. Əgər iki, üç, dörd arasında şəkk edib iki rəkət

səh: 238

ayaq üstə ehtiyat namazı qılandan sonra, namazı iki rəkət qıldığını başa düşsə, iki rəkət oturan halda ehtiyat namazı qılması lazım deyil.

Məsələ: 1232. Əgər üç və dördün arasında şəkk etsə, iki rəkət oturduğu yerdə ehtiyat namazı qıldığı zaman, üç rəkət qıldığını xatırlasa, əgər rükudan qabaq olsa gərək ehtiyat namazını pozub çatışmayan bir rəkəti qılsın, namazın salamını artıq oxuduğuna görə iki səcdeyi-səhv etsin. Ehtiyat-vacib budur ki, namazı yenidən qılsın. Əgər ehtiyat namazı ayaq üstə olsa onu tamamlasın. Ehtiyat-vacibə görə, namazını da yenidən qılsın.

Məsələ: 1233. İki, üç, dörd rəkət arasında şəkk etsə və iki rəkət ayaq üstə ehtiyat namazı qılan vaxt, ikinci rəkətin rükusuna getməzdən qabaq namazı üç rəkət qıldığını bilsə, gərək otursun və namazı tamamlasın, namazın salamını artıq deiyi üçün iki səcdeyi-səhv etsin. Ehtiyat-vacibə görə, namazını da yenidən qılmalıdır.

Məsələ: 1234. Əgər ehtiyat namazı əsnasında namazın işlərinin ehtiyat namazından az, yaxud çox olduğunu başa düşsə, bu halda ehtiyat namazını, namazın kəsirinə müvafiq tamam edə bilməsə, onu pozub namazının kəsirini yerinə yetirməlidir, məsələn, əgər üçlə dörd arasındakı şəkkdə, iki rəkət oturan halda ehtiyat namazı qılan vaxt, namazını iki rəkət qıldığını başa düşsə, iki rəkət oturan haldakı namaz, iki rəkət ayaq üstə olan namaz hesab edilə bilmədiyinə görə, oturan halda ehtiyat namazını boşlayıb iki rəkət namazının kəsirini qılmalıdır. Namaza yersiz salam verdiyinə görə iki səcdeyi-səhv etsin. Ehtiyat-vacib budur ki, namazını da yenidən qılsın.

Məsələ: 1235. Əgər vacib olan ehtiyat namazını yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə, bu halda namazın vaxtı keçibsə, öz şəkkinə etina etməməlidir. Amma vaxtı olsa, başqa işə başlamayıbsa və namaz yerindən qalxmayıbsa, həmçinin, namazı batil edən işlərdən qiblədən dönmək kimi etməyıbsə ehtiyat namazını qılmalıdır. Əgər başqa işə məşğuldursa, və ya namazla şəkk arasında çox vaxt keçibsə, ehtiyat-vacib budur ki, ehtiyat

səh: 239

namazını yerinə yetirib, namazı da yenidən qılsın. Əgər namazı batil edən işlərdən birini edibsə gərək namazı yenidən qılsın.

Məsələ: 1236. Əgər ehtiyat namazında hər hansı rüknü artırsa, yaxud misal üçün, bir rəkət əvəzinə iki rəkət qılsa, ehtiyat namazı batildir. Bu halda namazın özünü və ehtiyat namazını yenidən qılmalıdır.

Məsələ: 1237. Ehtiyat namazını qılmağa məşğul olan vaxt, onun işlərindən hər hansı birində şəkk etsə, bu halda onun məhəlli keçməyibsə, yerinə yetirməlidir. Amma məhəlli keçmiş olarsa, gərək öz şəkkinə etina etməsin; məsələn, rükuya getməmişdən əvvəl həmdi oxuyub-oxumamasında şəkk etsə, onu oxumalıdır. Amma rükuya gedibsə, öz şəkkinə etina etməməlidir.

Məsələ: 1238. Əgər ehtiyat namazının rəkətlərinin sayında şəkk etsə, bir halda ki, şəkkin çoxu namazı batil olması tərəfədirsə, gərək niyyəti aza qoysun. Amma şəkkin çoxu namazı batil edən tərəfə olmasa, gərək niyyəti çoxa qoysun. Misal olaraq; iki rəkət ehityat namazına məşğul olarkən, iki və ya üç rəkət qılmasında şəkk edərsə, şəkkin çox tərəfi namazı batil etdiyi üçün, gərək niyyətində iki rəkət namaz qıldığını qəbul etsin. Əgər bir və ya iki rəkət qılmasında şəkk etsə, şəkkin çox tərəfi namazı batil etmədiyi üçün, gərək niyyəti qoysun ki, iki rəkət qılmışdır. Ehtiyat-vacib budur ki, namazın özünü və ehtiyat namazını yenidən qılsın.

Məsələ: 1239. Əgər ehtiyat namazında rükn olmayan bir şeyi səhvən artırıb-azaltsa, ehtiyat-vacib budur ki, iki səcdeyi-səhv etsin.

Məsələ: 1240. Əgər ehtiyat namazının salamından sonra onun hissələrini, yaxud şərtlərini yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə, öz şəkkinə etina etməməlidir.

Məsələ: 1241. Əgər ehtiyat namazında təşəhhüdü və yaxud bir səcdəni unutsa, ehtiyatən salamdan sonra onu qəza etsin.

Məsələ: 1242. Əgər bir şəxsə ehtiyat namazı və bir səcdənin, yaxud bir təşəhhüdün qəzası, yaxud iki səcdeyi-səhv vacib olsa,

səh: 240

gərək əvvəl ehtiyat namazını qılsın.

Məsələ: 1243. Gümanın hökmü namazın rəkətlərin sayında yəqinin hökmü kimidir; məsələn, əgər insan dörd rəkətli namazda namazı dörd rəkət qılmasını güman etsə, ehtiyat namazı qılmamalıdır. Gümanın hökmü namazın işlərində də yəqinin hökmü kimidir; məsələn, bir əməli etməsinə güman etsə, gərək namazı tamamlasın, ehtiyat-müstəhəbə görə, namazı yenidən qılsın; əgər məhəlli keçəndən sonra, bir əməli etməməsinə güman etsə, gərək qayıdıb o əməli yerinə yetirsin, ehtiyat-müstəhəbə görə, namazı yenidən qılsın.

Məsələ: 1244. Şəkk, səhv və gümanın hökmünün gündəlik vacib namazlarında və s. vacibi namazlarda heç bir fərqi yoxdur; məsələn, əgər ayət namazında bir rəkətlə iki rəkət arasında şəkk etsə, iki rəkətli namazda şəkk batil olduğundan, onun namazı batildir.

məsələlərdə deyiləcək.

Məsələ: 1246. Əgər insan səhvən, yaxud namazını tamam olmuş hesab edərək danışsa, iki səcdeyi-səhv yerinə yetirməlidir.

Məsələ: 1247. Ah çəkmək və öskürmək səbəbilə yaranan bir hərf üçün, səcdeyi-səhv vacib deyil. Amma məsələn, səhvən “ah” və ya “ax” desə, səcdeyi-səhv etməlidir.

Məsələ: 1248. Əgər səhv oxuduğu bir şeyi yenidən düzgün surətdə oxusa, səcdeyi-səhv vacib deyil.

Məsələ: 1249. Əgər namazda səhvən bir müddət danışsa və onun hamısı bir dəfə hesab olunsa, salamdan sonra iki səcdeyi-səhv kifayətdir.

Məsələ: 1250. Əgər səhvən təsbihati-ərbəəni deməsə və ya çox desə, ehtiyat-vacib budur ki, namazdan sonra iki səcdeyi-səhv yerinə yetirsin.

Məsələ: 1251. Əgər namazın salamını deməli olmadığı yerdə, səhvən “əssəlamu ələyna və əla ibadillahis-salihin”, yaxud “əssəlamu ələykum və rəhmətullahi və bərəkatuh” desə, iki səcdeyi-səhv etməlidir. Əgər səhvən də bu iki salamın bir miqdarını desə, ehtiyat-vacibə görə iki səcdeyi-səhv etməlidir. Əgər “əssəlamu ələykə əyyuhənnəbiyyu və rəhmətullahi və bərəkatuh” desə, iki səcdeyi-səhv lazım deyil.

Məsələ: 1252. Əgər salam verməməli olduğu yerdə, səhvən hər üç salamı desə, iki səcdeyi-səhv kifayətdir. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, səcdə ilə salamı təkrar etsin.

Məsələ: 1253. Əgər bir səcdəni və ya təşəhhüdü unutsa və sonrakı rəkətin rükusuna çatmamışdan qabaq yadına düşsə, qayıdıb yerinə yetirməlidir və ehtiyat-vacibə görə, namazdan sonra yersiz durduğu üçün iki səcdeyi-səhv etməlidir.

Məsələ: 1254. Əgər rükuda, yaxud ondan sonra, əvvəlki rəkətdən bir səcdəni, yaxud təşəhhüdü unutduğu yadına düşsə, namazın salamından sonra səcdəni və ya təşəhhüdü qəza edib sonra iki səcdeyi-səhv etməlidir.

Məsələ: 1255. Əgər səcdeyi-səhvi namazın salamından sonra

səh: 242

qəsdən etməsə, günah etmişdir. Amma namazı batil olmur. Vacibdir ki, dərhal onu yerinə yetirsin. Əgər səhvən yerinə yetirməsə, hər vaxt yadına düşsə dərhal yerinə yetirsin. Namazı yenidən qılmaq lazım deyil.

Məsələ: 1256. Əgər səcdeyi-səhvin vacib olub-olmamasında şəkk etsə, yerinə yetirməsi lazım deyil.

Məsələ: 1257. Əgər insan, ona iki, yaxud dörd səcdeyi-səhv vacib olmasında şəkk etsə, ikisi kifayətdir. Müstəhəbdir dörd səcdeyi-səhv yerinə yetirsin.

Məsələ: 1258. Əgər iki səcdeyi-səhvdən birini yerinə yetirmədiyini bilsə, onda iki səcdeyi-səhv etməlidir. Əgər səhvən üç səcdə yerinə yetirdiyini bilsə, yenidən iki səcdeyi-səhv etməlidir.

unutsa, gərək namazdan sonra hər birinin qəzasını, onlar üçün

lazım olan səcdeyi-səhv ilə birlikdə yerinə yetirsin. Hansının yerinə yetirdiyini müəyyən etməsi lazım deyil, amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, müəyyən etsin.

Məsələ: 1262. Əgər bir səcdə və bir təşəhhüdü unudubsa, ehtiyat-vacibə görə hansını birinci unudubsa, əvvəlcə onun qəzasını yerinə yetirsin. Amma, hansını əvvəlcə unutduğunu bilməsə, ehtiyatən bir səcdə və bir təşəhhüd, sonra isə başqa bir səcdə yerinə yetirsin, yaxud bir təşəhhüd və bir səcdə, onların ardınca isə başqa bir təşəhhüd yerinə yetirsin ki, tərtibini unutduğu səcdə və təşəhhüdün qəzasını tərtiblə yerinə yetirməsinə yəqin etsin.

Məsələ: 1263. Əgər əvvəlcə səcdəni unutmasını fikrləşərək onun qəzasını yerinə yetirib təşəhhüdü oxuduqdan sonra, əvvəlcə təşəhhüdü unutduğunu bilsə, ehtiyat-vacib budur ki, yenidən səcdənin qəzasını etsin. Həmçinin, əgər əvvəlcə təşəhhüdü unutduğunu güman edərək əvvəlcə onun qəzasını yerinə yetirsə və səcdədən sonra, əvvəlcə səcdəni unutması yadına düşsə, ehtiyat-vacibə görə, yenidən təşəhhüd oxumalıdır.

Məsələ: 1264. Əgər namazın salamı ilə səcdə və ya təşəhhüdün qəzası arasında həm qəsdən, həm də səhvən baş verməsi namazı batil edən işlərdən birini görsə; məsələn, arxası qibləyə çevrilsə, ehtiyat-vacibə görə, səcdə və təşəhhüdün qəzasını yerinə yetirdikdən sonra, namazı yenidən qılsın.

Məsələ: 1265. Əgər namazın salamından sonra axrıncı rəkətin bir səcdəsini yaddan çıxardığını xatırlasa, bir halda ki, qiblədən üz çevirmək kimi, səhvən və ya bilərəkdən namazı batil edən əməllərdən yerinə yetirməsə, qəza səcdə niyyəti ilə səcdə etsin və iki səcdeyi-səhv yerinə yetirsin. Həmçinin, əgər axrıncı rəkətin təşəhhüdünü unutduğunu xatırlasa, bu niyyətlə ki, öz vəzifəsini yerinə yetirmişdir, təşəhhüdü oxusun və ondan sonra salam versin və iki səcdeyi-səhv yerinə yetirsin.

Məsələ: 1266. Əgər namazın salamı ilə səcdə və ya təşəhhüdün

səh: 244

qəzası arasında səcdeyi-səhvin vacib olduğu bir iş etsə; məsələn, səhvən danışsa, ehtiyat-vacibə görə, gərək səcdənin, yaxud təşəhhüdün qəzasını etsin. Səcdə və ya təşəhhüdün qəzası üçün etdiyi səcdeyi-səhvdən başqa, iki səcdeyi-səhvdə yerinə yetirsin.

Məsələ: 1267. Əgər təşəhhüd və səcdədən hansını unutduğunu bilməsə, hər ikisinin qəzasını etməlidir. Hər birini əvvləcə yerinə yetirsə, eybi yoxdur.

Məsələ: 1268. Əgər səcdəni, yaxud təşəhhüdü unudub-unutmamasında şəkk etsə, qəza etməsi vacib deyil.

Məsələ: 1269. Əgər səcdə və ya təşəhhüdü unutduğunu bilsə, amma sonrakı rəkətin rükusundan əvvəl yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə, ehtiyatən onu qəza etsin.

Məsələ: 1270. Səcdə və ya təşəhhüdü qəza etməli olan bir şəxs, əgər başqa bir iş üçündə səcdeyi-səhv ona vacib olarsa, gərək namazdan sonra səcdə və ya təşəhhüdün qəzasını yerinə yetirsin və sonra səcdeyi-səhv yerinə yetirsin.

Məsələ: 1271. Əgər namazdan sonra, unudulmuş səcdə və ya təşəhhüdün qəzasını edib-etməməsində şəkk etsə, bu halda əgər namazın vaxtı keçməyibsə, təşəhhüdün və ya səcdənin qəzasını etməlidir; əgər namazın vaxtı keçmiş olsa onun qəzası müstəhəbdir.

namazlarını dörd rəkətli oxusa, namazı səhihdir.

Məsələ: 1274. Əgər namaz əsnasında dəstəmaz və ya qüslünun batil olduğunu, yaxud da dəstəmazsız və ya qüslsuz namaza başladığını başa düşsə, namazı pozub yenidən, dəstəmaz və ya qüsl alıb qılmalıdır. Əgər namazdan sonra başa düşsə, namazı dəstəmaz və qüsllıə yenidən qılmalıdır. Əgər vaxt keçmiş olarsa, qəzasını etməlidir.

Məsələ: 1275. Əgər rükuya çatandan sonra qabaqdakı rəkətin iki səcdəsini unutduğu yadına düşsə, namazı batildir. Amma rükudan əvvəl yadına düşsə, qayıdıb iki səcdəni etməli, sonra ayağa qalxıb həmdi və surəni yaxud da təsbihatı deyib namazı qurtarmalıdır. Namazdan sonra ehtiyat-vacibə görə, yersiz qalxdığına görə iki səcdeyi-səhv etsin.

Məsələ: 1276. Əgər “əssəlamu ələyna” və ya “əssəlamu ələykum” deməmişdən qabaq axırıncı rəkətin iki səcdəsini yerinə yetirmədiyi yadına düşsə, gərək iki səcdəni edib yenidən təşəhhüdü və salamları oxusun. Vacibdir təşəhüdün coxluğu üçün iki səcdeyi-səhv etsin.

Məsələ: 1277. Əgər namazın salamından qabaq, namazın axırından bir rəkət, yaxud daha artıq qılmadığını başa düşsə, unutduğu qədəri yerinə yetirməlidir.

Məsələ: 1278. Əgər salamdan sonra namazın axırından bir rəkət, yaxud daha çox qılmadığı yadına düşsə, əgər qəsdən və səhvən baş veribsə, namaz batil olur; məsələn, arxası qibləyə dönübsə namazı batildir. Amma namazı batil edə biləcək qəsd və səhv üzündən bir iş etməyibsə, gərək dərhal unutduğu hissəni yerinə yetiririb və yersis dediyi salam üçün iki səcdeyi-səhv etsin.

Məsələ: 1279. Əgər namazın salamından sonra namazı batil edə biləcək qəsd və səhv üzündən bir iş edibsə, namazı batildir; məsələn, arxası qibləyə dönüb sonra axırıncı iki səcdəni etmədiyi yadına düşsə, namazı batildir. Əgər namazı batil edən işlərdən etmədiyi halda yadına düşsə, ehtiyat-vacib budur ki, unutduğu iki səcdəsini, gərək yerinə yetirib yenidən namazın təşəhhüd, və

səh: 246

salamını desin. Əvvəldə dediyi salam üçün iki səcdeyi-səhv etsin.

Ehtiyat-vacib budur ki, namazı yenidən qılsın.

Məsələ: 1280. Əgər namazı, vaxt daxil olmamışdan qabaq, yaxud qiblənin əksinə, qılsa namazı batildir. Əgər qiblənin sağ və ya sol tərəfinə qılsa və vaxt daxilində başa düşsə gərək yenidən qılsın. Əgər vaxtı keçibsə qəzasını etməməlidir.

Məsələ: 1286. Müəyyən bir məqsədi onan şəxs, səfərinin

səkkiz fərsəx olmamasına yəqin edən, yaxud o qədər olub-olmamasında şəkk edən bir şəxs, yolda səfərinin səkkiz fərsəx olmasını anlasa, hətta yolun az bir hissəsi qalmış olsa da, namazı şikəstə qılmalıdır. Əgər bütöv qılmış olsa, yenidən şikəstə qılmaldır.

Məsələ: 1287. Əgər aralarındakı fasilə dörd fərsəxdən az olan iki yer arasında bir neçə dəfə gedib-gəlsə, üst-üstə səkkiz fərsəx olmasına baxmayaraq, gərək namazı bütöv qılsın.

Məsələ: 1288. Əgər bir məntəqəyə iki yol olsa və onlardan biri səkkiz fərsəxdən az, digəri isə səkkiz fərsəx, yaxud ondan çox olsa, bu halda bir şəxs həmin yerə səkkiz fərsəx olan yolla getsə, gərək namazı şikəstə qılsın. Amma səkkiz fərsəx olamayan yolla getsə, namazı bütöv qılmalıdır.

Məsələ: 1289. Əgər şəhərin divarı olsa, onda səkkiz fərsəxin əvvəlini şəhərin divarından; divarı olmasa şəhərin axırıncı evlərindən hesab etməlidir.

2-(Səfər edən), səfərin əvvəlindən səkkiz fərsəx getmək niyyətində olsun. Deməli, əgər səkkiz fərsəxdən az olan yerə səfər edərsə və ora çatdıqdan sonra, gəldiyi yerlə birlikdə səkkiz fərsəx olan bir yerə getmək niyyətində olsa, əvvəldən səkkiz fərsəx niyyəti olmadığı üçün, gərək namazını tamam qılsın. Amma oradan (çatdığı yerdən) səkkiz fərsəx getmək istəsə və ya dörd fərsəx gedib qayıtsa, gərək namazını şikəstə qılsın.

Məsələ: 1290. Səfərinin neçə fərsəx olacağını bilməyən; məsələn, itmiş şeyi axtarmaq üçün səfər edən, itirdiyini axtarmaq üçün nə qədər yol gedəcəyini bilməyən bir şəxs, namazı tamam qılmalıdır. Amma qayıdan vaxt, vətəninə, yaxud on gün qalmaq istədiyi bir yerə qədər səkkiz fərsəx və ya daha artıq olsa, gərək namazı şikəstə qılsın. Həmçinin, əgər getdiyi vaxt dörd fərsəx gedəcəyini qəsd etsə, əgər gedib qayıtması səkkiz fərsəx olsa gərək namazı şikəstə qılsın.

Məsələ: 1291. Səfər edən şəxs, o halda namazını şikəstə

səh: 248

qılmalıdır ki, səkkiz fərsəx getməyi qərara almış olsun. Deməli,

bir şəxs. şəhərdən çölə çıxsa və məqsədi yoldaş tapacağı halda səkkiz fərsəx getmək olsa, bu halda yoldaş tapacağına əmin olarsa, namazı şikəstə, əks halda isə bütöv qılmalıdır.

Məsələ: 1292. Səkkiz fərsəx getmək qəsdində olan bir şəxs, hətta əgər hər gün bir az yol getsə də, şəhərin divarları görünməyən, yaxud azanı eşidilməyən bir yerə çatsa, gərək namazını şikəstə qılsın. Amma hər gün çox az miqdarda yol getsə və ona artıq “səfər edən” deyilməzsə, namazını bütöv qılmalıdır.

Məsələ: 1293. Səfərdə başqasının ixtiyarında olan bir şəxs; məsələn, öz ağası ilə səfərə gedən nökər, səfərinin səkkiz fərsəx olduğunu bilsə, namazını şikəstə qılmalıdır. Əgər bilməsə, ehtiyat-vacib budur ki, ondan soruşsun; əgər səkkiz fərsəxdirsə, namazını şikəstə qılsın.

Məsələ: 1294. Səfərdə başqasının ixtiyarında olan bir şəxs, dörd fərsəxə çatmamışdan qabaq ondan ayrılacağını və səfər etməyəcəyini bilsə yaxud güman etsə, namazını bütöv qılmalıdır.

Məsələ: 1295. Səfərdə başqasının ixtiyarında olan bir şəxs, əgər dörd fərsəxə çatmamışdan qabaq ondan ayrılıb-ayrılmayacağında şəkk etsə, gərək namazı bütöv qılsın. Amma onun şəkki, səfəri üçün maneə irəli gələcəyinə ehtimaldan irəli gəlsə, onun ehtimalı camaatın nəzərində yerli ehtimal olmasa, gərək namazı şikəstə qılsın.

3-Yolda öz məqsədindən dönməsin. Deməli, əgər dörd fərsəxə çatmamışdan qabaq öz niyyətindən dönsə, yaxud tərəddüddə qalsa, namazı bütöv qılmalıdır.

Məsələ: 1296. Əgər dörd fərsəxə çatandan sonra səfər niyyətindən dönsə, bu halda həmin yerdə qalmağı, yaxud on gündən sonra qayıdacağını qərara alsa və ya qayıtmaqda, yaxud qalmaqda tərəddüddə olsa, namazını bütöv qılmalıdır.

Məsələ: 1297. Əgər dörd fərsəxə yetişdikdən sonra səfər fikrindən yayınsa, həmin gün və ya gecəsi qayıtmaq məqsədi olarsa, gərək namazını şikəstə qılsın. Həmçinin həmin gün və ya

səh: 249

gecəsi qayıtmasa və on gündən az orada qalmaq istəsə gərək namazını şikəstə qılsın.

Məsələ: 1298. Əgər müəyyən bir yerə getmək üçün hərəkət etsə, və bir qədər yol getdikdən sonra başqa yerə getmək istəsə, bu halda hərəkət etdiyi ilk yerdən, getmək istədiyi yerə qədər səkkiz fərsəx olsa, namazı şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1299. Əgər səkkiz fərsəxə çatmamışdan qabaq yolun qalanını gedib-getməkdə tərəddüddə qalsa və tərəddüdə qaldığı vaxt yol getməsə, sonra yolun qalan hissəsini getmək qərarına gəlsə, gərək səfərin axırınadək namazı şikəstə qılsın.

Məsələ: 1300. Əgər səkkiz fərsəxə çatmamışdan qabaq yolun qalanını gedib-getməkdə tərəddüddə qalsa və tərəddüdə qaldığı vaxt bir qədər yol getməsə, sonra səkkiz fərsəx yol getmək qərarına gəlsə və ya dörd fərsəx gedib və on gündən qabaq dörd fərsəx qayıtsa, gərək səfərin axırına kimi namazı şikəstə qılsın.

Məsələ: 1301. Əgər səkkiz fərsəxə çatmamışdan qabaq yolun qalanını gedib-getməkdə tərəddüdə düşsə və tərəddüddə olduğu vaxt bir az yol gedib sonradan yolun qalanını da getməyi qərara alsa, bu halda onun səfərinin qalan hissəsi dörd fərsəx və ya çox olsa, qayıtmazadan qabaq on gün qalmaq istəməsə gedərkən və qayıdarkən gərək namazı şikəstə qılsın. Əgər tərəddüdə düşməmişdən qabaqkı və ondan sonra getdiyi yol, üst-üstə səkkiz fərsəx olsa, ehtiyat-vacibə görə, namazı həm şikəstə, həm də tamam qılmalıdır.

4-Səkkiz fərsəxə çatmamışdan qabaq öz vətənindən keçmək, yaxud on gün və ya ondan artıq bir yerdə qalmaq istəməsin. Deməli, səkkiz fərsəxə çatmamışdan qabaq öz vətənindən keçmək istəyən, yaxud müəyyən bir yerdə on gün qalmaq istəyən bir şəxs, namazını bütöv qılmalıdır.

Məsələ: 1302. Səkkiz fərsəxə çatmamışdan qabaq öz vətənindən keçib-keçməyəcəyini bilməyən, yaxud müəyyən bir yerdə on gün qalıb-qalmayacağını bilməyən bir şəxs, namazını bütöv qılmalıdır.

səh: 250

Məsələ: 1303. Səkkiz fərsəxə çatmamışdan qabaq öz vətənindən keçmək, yaxud müəyyən yerdə on gün qalmaq istəyən, habelə vətənindən keçib-keçməyəcəyində, yaxud müəyyən bir yerdə on gün qalmaqda tərəddüddə qalan bir şəxs, on gün qalmaq, yaxud vətənindən keçmək niyyətindən dönsə, yenə də namazı bütöv qılmalıdır. Amma yolun qalan hissəsi səkkiz fərsəx olsa, yaxud dörd fərsəx olsa, amma həmin yolu gedə və on gündən qabaq qayıtmaq istəsə, namazı şikəstə qılmalıdır.

5-Haram iş üçün səfər etməsin. Əgər bir şəxs(oğurluq kimi) haram işlər üçün səfər etsə, namazı bütöv qılmalıdır. Həmçinin əgər, səfərin özü haram olsa; məsələn: şəri cəhətdən onu yerinə yetirmək haram olmaqla yanaşı onun üçün zərərli olsa, yaxud qadın əri ilə müxalifət edib

“naşizə”(1) olmasına dəlalət edərsə, və övlad ata-ananın qadağan etdikləri halda onlarla müxalifət edib vacib olmayan səfərə getsələr, namazı tamam qılmalıdırlar. Amma həcc kimi vacib səfər olsa, namazı şikəstə qılmalıdırlar.

Məsələ: 1304. Səfər, ata-ananın əziyyətə düşməsinə səbəb olarsa, haramdır. Belə səfərlərdə insan namazı bütöv qılmalı, orucu da tutmalıdır.

Məsələ: 1305. Səfəri haram olmayan və haram iş üçün səfər etməyən bir şəxs, səfərdə günah bir iş görsə də; məsələn, qeybət etsə, şərab içsə namazı şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1306. Əgər vacib bir işi tərk etmək üçün səfər etsə, istər bu səfərdə başqa məqsədi olsun və ya olmasın, namazı tamam qılmalıdır. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, həm şikəstə, həm də bütöv qılsın. Deməli, borclu olan bir şəxs öz borcunu verə bildiyi halda borc sahibi də istəsə, səfərdə borcunu verə bilməsə və xüsusən borcu verməkdən boyun qaçırmaq üçün səfər etsə, gərək namazı bütöv qılsın. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, həm şikəstə, həm də bütöv qılsın. Amma səfəri vacib bir əməli tərk etmək üçün olmasa gərək namazı şikəstə qılsın.

səh: 251

Məsələ: 1307. Əgər bir şəxsin səfəri haram olmasa, amma, mindiyi heyvan və ya başqa minik vasitələri qəsbi olsa və ya qəsbi torpaqda səfər edərsə, namazı şikəstə qılsın. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, namazı həm şikəstə, həm də tamam qılsın.

Məsələ: 1308. Zülmkar şəxs ilə səfər edən bir şəxs, çarəsizlikdən olmasa və onun səfəri zalıma kömək olsa, yaxud zalımın hökmünü gücləndirməyə səbəb olsa, zalıma kömək olmasa da, gərək namazını tamam qılsın. Amma çarəsizlikdən; məsələn, hər hansı bir məzlumu xilas etmək üçün onunla səfər etsə, namazı şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1309. Əgər əyləncə və gəzinti üçün səfər etsə, haram deyildir və namazı şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1310. Əgər bir şəxs keyf və xoşgüzəranlıq üçün ova gedsə, namazı bütövdür. Amma dolanışıq əldə etmək üçün ova gedərsə, namazı şikəstədir. Əgər gəlir və malını artırmaq üçün ova gedsə, ehtiyat-vacib budur ki, namazını həm şikəstə həmdə tam qılsın, amma orucunu tutmasın. Əgər orucda da ehtiyat etsə çox yaxşıdır.

Məsələ: 1311. Günah etmək üçün səfərə gedən bir şəxs, səfərdən qayıdanda tövbə etdiyi təqdirdə gərək namazını şikəstə qılsın. Əgər tövbə etməsə, belə namazı şikəstə qılsın. Əgər səfərdən qayıdarkən günah etmək niyyəti olsa və ya o səfərin davamı hesab olunsa namazı bütöv qılmalıdır.

Məsələ: 1312. Bir şəxs ki, səfəri günah səfəri olsa, əgər yolda günah fikrindən yayınsa, bu halda qalan yol səkkiz fərsəx olsa, yaxud dörd fərsəx olsa ki, gedib qayıtmaq istəsə, mübah səfərə başladıqdan sonra gərək namazını şikəstə qılsın.

Məsələ: 1313. Günah üçün səfər etməyən bir şəxs, əgər yolda qalan miqdarı günah etmək üçün səfər etsə, namazını bütöv qılmalıdır. Amma şikəstə qıldığı namazlar səhihdir.

6-Səhralarda köçəri həyat tərzi keçirən, hər yerdə özü və mal-qaraları üçün su, yem tapdıqda, orada qalıb bir müddətdən sonra başqa yerlərə köçənlərdən olmasın. Səhrada köçəri həyat tərzi

səh: 252

keçirənlər, bu səfərlərdə namazlarını bütöv qılmalıdırlar.

Məsələ: 1314. Əgər köçərilərdən biri ev və heyvanları üçün otlaq tapmaq məqəsdi ilə səfər etsə, bu halda onun səfəri səkkiz fərsəx olarsa, çadır və bütün yaşayış əşyaları yanında olmasa, gərək namazını şikəstə qılsın. Əks təqdirdə, ehtiyat-vacib budur ki, həm şikəstə həm də tamam qılsın.

Məsələ: 1315. Əgər köçəri həyat tərzi keçirən bir şəxs ziyarət, həcc, ticarət və s. üçün səfər etsə, namazını şikəstə qılmalıdır.

7-Onun işi, peşəsi və yaxud işi və peşəsinin ibtidai işləri səfər olmasın. Deməli, dəvəçi, sürücü, qoyun alıb-satan, gəmiçi və s. kimi şəxslər, öz mənzil vəsaitlərini aparmaq üçün səfər etsələr belə, namazı tamam qılmalıdırlar.

Məsələ: 1316. İşi səfər olan bir şəxs, başqa bir iş üçün; məsələn, ziyarət, həcc və digər səfər etsə, namazı şikəstə qılmalıdır. Amma sürücü, öz maşınını ziyarət üçün kirayəyə verib, özü də onunla birlikdə ziyarətə getsə, namazını tamam qılmalıdır.

Məsələ: 1317. Karvanbaşı, yəni o şəxs ki, hacıları Məkkəyə aparmaq üçün səfər edir, əgər səfər onun işi olarsa, namazı tamam qılmalıdır.

Məsələ: 1318. Sənəti karvanbaşı olan bir şəxs, və hacıları uzaq yerlərdən Məkkəyə aparırsa, əgər bütün il boyu, yaxud ilin çoxunu yolda olsa, namazı tamam qılmalıdır.

Məsələ: 1319. Əgər bir şəxsin işi ilin müəyyən fəslində səfər olsa (qışda və ya yayda öz maşını kirayə verən bir sürücü kimi) işi səfər olan vaxtlarda namazını tamam qılmalıdır. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, həm şikəstə, həm də tamam qılsın.

Məsələ: 1320. Şəhərin iki-üç fərsəxliyinə gəl-get edən sürücü və səyyar satıcı, təsadüfən səkkiz fərsəx getsələr, namazı şikəstə qılmalıdırlar.

Məsələ: 1321. İşi səfər olan bir şəxs, əgər vətənində on gün qalsa, istər əvvəldə on gün qalmaq niyyəti olsun, istərsə də qəsdi olmadan qalsın, on gündən sonra getdiyi ilk səfərdə namazını şikəstə qılmalıdır.

səh: 253

Məsələ: 1322. İşi səfər olan bir şəxs, əgər vətənindən başqa bir yerdə on gün qalsa, əvvəldən on gün qalmaq niyyətində olduğu təqdirdə, on gündən sonrakı birinci səfərində, gərək namazını şikəstə qılsın. Amma əvvəldən on gün qalmaq niyyətində olmasa ehtiyat-vacib budur ki, həm şikəstə həmdə tamam qılsın.

Məsələ: 1323. İşi səfər olan bir şəxs, əgər öz vətənində, yaxud başqa yerdə on gün qalıb-qalmadığında şəkk etsə, namazını bütöv qılmalıdır.

Məsələ: 1324. Şəhərlərə səyahət edən və özü üçün vətən seçməyən bir şəxs, namazını tamam qılmalıdır. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, həm şikəstə həm bütöv qılsın.

Məsələ: 1325. İşi səfər olmayan bir şəxsin bir şəhərdə, yaxud kənddə müəyyən qədər malı varsa və o malı daşımaq üçün ardıcıl səfərlər edirsə, namazını şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1326. Vətənindən üz çevirən şəxs özü üçün vətən seçmək istəyərsə, namazı bütöv qılmaq şəraitlərindən (çoxlu səfər etmək kimi,) qarşıya çıxmazsa gərək namazını səfərdə şikəstə qılsın.

8-Həddi-tərəxxüsə çatsa, yəni öz vətənindən və ya on gün qalacağını niyyət etdiyi yerdən o qədər uzaqlaşsın ki, evlərin divarlarını görməsin və azan səsini eşıtməsin. Amma, gərək havada, divarı görməyə və azanı eşıtməyə mane olan toz və başqa bir şey olmasın. Minarələri və günbədi görməmək və ya divarların tamamilə məlum olmaması miqdarında uzaqlaşmaq lazım deyil, divarlatın tam şəkildə görünməməsi miqdarında kifayət edir.

Məsələ: 1327. Səfərə gedən bir şəxs, əgər bir yerə çatıb şəhərin divarlarını görsə, amma azanın səsini eşitməsə və orada namaz qılmaq istəsə, ehtiyat edib həm şikəstə, həm də bütöv qılmalıdır. Əgər şəhərin divarlarını görməsə, amma azanın səsini eşitsə və orada namaz qılmaq istəsə, eyni qayda ilə. Amma bu iki qeyd olunan şərtlərdən biri olsa və o birinin olub-olmamasını bilməsə namazı şikəstə qılmaq üçün kifayətdir. Amma ehtiyat budur həm şikəstə, həm də bütöv qılsın.

səh: 254

Məsələ: 1328. Vətəninə qayıdan bir şəxs, öz vətəninin divarını görsə və azan səsini eşitsə, gərək namazını bütöv qılsın. Amma divarı görüb azanı eşitməsə, azanı eşidənədək gərək namazı şikəstə qılsın. Amma müəyyən bir yerdə on gün qalmaq istəyən bir səfərə çıxan, o yerin divarını görsə və azan səsini eşitsə, ehtiyat-müstəhəb budur ki, tərəxxüs yerində namaz qılmaq istəsə namazı həm şikəstə, həm də bütöv qılsın.

Məsələ: 1329. Əgər şəhər uca yerdə olsa və uzaqdan görünsə; yaxud çuxur yerdə olsa və azacıq uzaqlaşanda divarları görünmürsə, bu halda həmin şəhərdən səfər edən bir şəxs, o şəhərdən müəyyən miqdarda uzaqlaşsa, belə ki, o şəhər düzənlikdə olsaydı, divarlar həmin yerdən görünməyəcəkdi, onda namazı şikəstə qılmalıdır. Həmçinin, əgər evlərin alçaq-ucalığı adi qaydadan çox olsa, adi halda olanlar nəzərdə saxlanılmalıdır.

Məsələ: 1330. Əgər bir şəxs evi və divarı olmayan yerdən səfər edib bir yerə çatsa ki, əgər o yerin divarı olsaydı, həmin yerdən görünməyəcəkdi, onda namazı şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1331. Əgər müəyyən qədər uzaqlaşsa və eşitdiyi səsin azan və ya başqa səs olmasını bilməsə, ehtiyat-vacibə görə namazı şikəstə qılmalıdır. Amma azan olduğunu başa düşüb kəlmələrini ayırd edə bilməsə, ehtiyat-vacibə görə namazı həm bütöv həm şikəstə qılmalıdır. Əgər heç səs eşitməsə namazı şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1332. Əgər müəyyən qədər uzaqlaşsa və şəhərin evlərinin azan səsini eşitməsə, amma şəhərin adətən uca yerindən deyilən azan səsini eşitsə, namazı şikəstə qılmamalıdır.

Məsələ: 1333. Əgər müəyyən bir yerə çatsa və şəhərin adətən uca yerində deyilən azan səsini eşitməsə, amma daha uca yerdə deyilən azan səsini eşitsə, namazı şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1334. Əgər səfər edən şəxsin gözü, qulağı və ya azanın səsi qeyri-adi olsa, namazı normal gözün o evlərin divarlarını gördmədiyi, normal qulağın adi azan səsini eşitmədiyi yerdə, şikəstə qılmalıdır.

səh: 255

Məsələ: 1335. Əgər səfərə getdiyi zaman həddi-tərəxxüs yəni azanı eşitmədiyi və divarı görmədiyi yerə çatıb-çatmamasında şəkk etsə, namazını bütöv qılmalıdır. Amma qayıdanda tərəxxüs həddinə çatıb-çatmamasında şəkk etsə, əgər gedəndə bütöv qıldığı müəyyən bir nöqtə olmasa namazı şikəstədir. Əks halda ehtiyat-vacib budur ki, oradan qıraq bir yerə getsin və ya namazı həm şikəstə, həm də bütöv qılsın.

Məsələ: 1336. Səfərində öz vətənindən keçib gedən bir səfərə çıxan öz vətəninin divarlarını görüb, azan səsini eşitdiyi yerə çatanda namazı bütöv qılmalıdır.

Məsələ: 1337. Səfərə çıxan, səfər əsnasında öz vətəninə çatsa orada olduğu müddətdə namazlarını bütöv qılmalıdır. Amma o yerdən səkkiz fərsəx getmək və ya dörd fərsəx gedib on gündən qabaq qayıtmaq istəsə, vətəninin divarlarını görmədiyi, azan səsini eşitmədiyi bir yerə çatanda namazı şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1338. İnsanın qalmaq və yaşamaq üçün təyin etdiyi yer, onun vətənidir. İstər orada dünyaya gəlmiş olsun və ata- anasının vətəni olsun və ya özü oranı yaşayış üçün təyin etsin.

Məsələ: 1339. Əgər əsil vətəni olmayan bir yerdə qalmaq niyyəti olsa və sonra vətəni sayılan başqa bir yerə gedsə, ora onun vətəni hesab olmur. Əgər iki ildən artıq orada qalmaq istəsə vətənin hökmünü daşıyır.

Məsələ: 1340. İnsanın özü üçün yaşayış yeri təyin etdiyi yer, orada yaşayan sakin kimi, ora vətənidir, əgər hər hansı səfərə getmək qarşıya çıxsa, yenə həmin yerə qayıdarlar. Həmişəlik orada qalmaq fikrində olmamasına baxmayaraq onun üçün vətən hökmündədir.

Məsələ: 1341. Bir şəxs iki yerdə yaşarsa; məsələn, altı ay bir şəhərdə, altı ay da başqa şəhərdə qalsa, hər iki yer onun vətənidir. Əgər ikidən artıq yeri yaşamaq üçün seçsə, onların hamısı, onun vətəni hesab olunur.

Məsələ: 1342. Mülkün olmasına və altı ay qalmasına baxmayaraq üz çevrilən yerə vətənin hökmü icra olunmur.

səh: 256

Məsələ: 1343. Əgər vətəni olduğu və oradan üz cevirdiyi bir yerə yetişərsə, özü üçün başqa bir vətən seçməməsinə baxmayaraq, gərək namazlarını tamam qılmasın.

Məsələ: 1344. Əgər bir şəxs müəyyən yerdə on gün ardıcıl olaraq qalmağı qəsd etsə, yaxud ixtiyarsız olaraq on gün qalacağını bilsə, orada namazını tamam qılmalıdır.

Məsələ: 1345. Səfər edən, on gün bir yerdə qalmaq istəsə, birinci və ya on birinci gecəni qalmaq niyyəti etməsi lazım deyildir. Birinci günün sübh azanından onuncu günün qürubunadək qalmasını niyyət etsə, gərək namazını tamam qılsın. Həmçinin, əgər misal olaraq; birinci günün günortasından on birinci günün günortasınadək qalmaq niyyətində olarsa, gərək namazını tamam qılsın.

Məsələ: 1346. Səfərə çıxan şəxs, bir yerdə on gün qalmaq istədiyi halda, əgər orada bütün on günü qalacaqsa, o halda namazı bütöv qılmalıdır. Deməli, əgər on günü; məsələn, Nəcəflə Kufədə qalmaq istəsə, namazı şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1347. Səfərə çıxan, bir yerdə on gün qalmaq niyyətində olsa, əgər əvvəldən on gün müddətində oranın ətrafına getmək niyyətində olsa, getmək istədiyi yerdə o məntəqənin azanının səsini eşitməsə getdiyi gün qayıtmaq istəməsinə baxmayaraq gərək on gün namazını şikəstə qılsın. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, namazını həm bütöv həm şikəstə qılsın. Əgər bu qədər uzaq olmasa gərək namazını bütöv qılsın.

Məsələ: 1348. Bir yerdə on gün qalmağı qərara almayan bir şəxs; məsələn, məqsədi dostu gələrsə, yaxud yaxşı mənzil taparsa, on gün qalmaq olsa namazı şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1349. Bir şəxs bir yerdə on gün qalmaq niyyətində olsa, baxmayaraq ki, onun qalmağı üçün bir maneə olacağına camaatın etina etmədiyi ehtimal versə, gərək namazını tam qılsın.

Məsələ: 1350. Əgər səfərə çıxan, ayın axırına on gün və ya ondan artıq qaldığını bilib ayın axırına qədər müəyyən bir yerdə qalmağı qərara alsa, namazı bütöv qılmalıdır. Amma ayın axırına

səh: 257

nə qədər qaldığını bilmədiyi halda, ayın axırınadək qalmağı qəsd etsə, nəzərdə tutduğu vaxtdan ayın axırına qədər on gün, yaxud daha artıq qalsa həqiqətən on günü niyyət etmişsə namazı bütöv qılmalıdır. Əgər ayın axırına qədər qalmağı niyyət etsə amma ayın tamam olduğunu bilməsə on gün tamam olanadək namazı şikəstə qılsın. Axırıncı iki surətdə ehtiyat edib həm şikəstə həm bütöv qılmaq müstəhəbdir.

Məsələ: 1351. Səfərə çıxan, bir yerdə on gün qalmaq niyyətində olsa, dörd rəkətli bir namaz qılmazdan əvvəl, qalmaq fikrindən dönsə və ya orada qalıb və ya başqa yerə getməsində tərəddüddə olsa, gərək namazı şikəstə qılsın. Əgər bir dörd rəkətli namazı qıldıqdan sonra orada qalmaq fikrindən dönsə və ya tərəddüddə olsa, orada olduğu müddətdə gərək namazı tamam qılsın.

Məsələ: 1352. Səfərə çıxan, bir yerdə on gün qalmaq niyyətində olsa, əgər oruc tutsa və günortadan sonra orada qalmaq fikrindən dönsə, bu halda əgər dörd rəkətli bir namaz qılıbsa orucu səhihdir; orada olduğu müddət boyu, namazlarını bütöv qılmalıdır. Əgər dörd rəkətli bir namaz qılmamış olsa, tutduğu oruc səhihdir, ehtiyat-müstəhəb budur ki, orucunun qəzasını tutsun. Amma namazlarını şikəstə qılmalıdır. Sonrakı günlərdə də oruc tuta bilməz.

Məsələ: 1353. Səfərə çıxan, bir yerdə on gün qalmaq niyyətində olsa, həmin yerdə qalmaq fikrindən dönsə və qalmaq məqsədindən dönməmişdən qabaq dörd rəkətli namaz qılıb-qılmaması barədə şəkk etsə, öz namazlarını şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1354. Əgər səfərə çıxan, namazı şikəstə qılmaq niyyəti ilə namaza başlasa və namaz əsnasında on gün və ya daha artıq qalmaq qərarına gəlsə, namazı dörd rəkətlə tamamlasın.

Məsələ: 1355. Səfərə çıxan, bir yerdə on gün qalmaq niyyətində olsa, əgər dörd rəkətli namazın arasında öz fikrindən yayına, üçüncü rəkətə məşğul olmayıbsa, gərək namazı iki rəkətli tamamlasın və qalan namazlarını şikəstə qılsın. Amma üçüncü

səh: 258

rəkətə məşğul olarsa və rükuya getməyibsə, namazı şikəstə qılmalıdır. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, o namazdan sonra namazını şikəstə olaraq yenidən qılsın. Orada qalan müddətdə, gərək namazını şikəstə qılsın. Amma üçüncü rəkətin rükusuna gedərsə, ehtiyat-vacibə görə namazı tamamlasın, yenidən şikəstə qılsın. Orada olan müddətdə namazını şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1356. Səfərə çıxan, bir yerdə on gün qalmaq niyyətində olsa, on gündən artıq orada qalsa nə qədər ki, səfər etməyibdir namazını bütöv qılmalıdır və yenidən on gün qalmasını qəsd etməsi lazım deyil.

Məsələ: 1357. Səfərə çıxan, bir yerdə on gün qalmaq niyyətində olsa, vacib orucu tutmalıdır. Həmçinin müstəhəb oruc da tuta bilər, cümə namazını, zöhr, əsr və işa namazlarının nafilələrini də qıla bilər.

Məsələ: 1358. Səfərə çıxan, bir yerdə on gün qalmaq niyyətində olsa, əgər bir dörd rəkətli namaz qıldıqdan sonra dörd fərsəx məsafədən az olan bir yerə gedib qayıtmaq istəsə və ikinci dəfə əvvəlki yerində on gün qalsa, getdiyi vaxtdan qayıdanadək və qayıtdıqdan sonra, gərək namazını tam qılsın. Amma qayıtdıqdan sonra on gün qalmaq istməsə, dörd fərsəxdən az olan yerə getdiyi zaman, orada qaldığı müddətdə, qayıdan zaman və qayıtdiqdan sonra, qaldığı yerdən çıxana qədər gərək namazını tam qılsın. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, həm şikəstə həm bütöv qılsın.

Məsələ: 1359. Səfərə çıxan, bir yerdə on gün qalmaq niyyətində olsa, əgər bir dörd rəkətli namaz qıldıqdan sonra səkkiz fərsəxdən az olan bir yerə getmək istəsə və on gün orada qalsa, gərək gedərkən və on gün qalacağı yerdə namazını tam qılsın. Amma gedəcəyi yer səkkiz fərsəx və ya çox olarsa və orada on gün qalmaq istəməzsə, gərək gedərkən və orada qalacağı müddətdə namazını şikəstə qılsın.

Məsələ: 1360. Səfərə çıxan, bir yerdə on gün qalmaq niyyətində olsa, dörd rəkətli bir namaz qıldıqdan sonra dörd fərsəxdən az olan bir yerə gedib, sonra əvvəlki yerinə qayıtmaqda

səh: 259

tərəddüd etsə, yaxud ümumiyyətlə oraya qayıtmağını bilməsə və ya qayıtmaq istəsə, amma orada on gün qalıb-qalmayacağında tərəddüd etsə, yaxud orada on gün qalmasından və o yerdən səfər etməsindən xəbərsiz olsa, gərək getdiyi vaxtdan qayıtdığı vaxtadək və qayıdandan sonra namazlarını tamam qılsın. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, axırıncı surətdə həm şikəstə həm bütöv qılsın.

Məsələ: 1361. Əgər dostlarının bir yerdə on gün qalacaqlarını güman edib, o da on gün qalmağı qəsd etsə və qəsdi onların qəsdinə asılı olmasa, bir dörd rəkətli namaz qıldıqdan sonra onların bu fikirdə olmadıqlarını başa düşsə, hətta özü də qalmaq fikrindən dönsə, gərək orada olduğu müddətdə namazlarını bütöv qılsın. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, həm şikəstə həm bütöv qılsın.

Məsələ: 1362. Səfərə çıxan, əgər səkkiz fərsəxə çatandan sonra 30 gün bir yerdə qalsa və 30 günün hamısında gedib, yaxud qalmaqda tərəddüddə olsa, 30 gün keçəndən sonra hətta orada az miqdar qalsa belə, gərək namazını bütöv qılsın. Amma, səkkiz fərsəxə çatmamışdan qabaq yolun qalanını getməkdə tərəddüddə olsa, tərəddüdə düşdüyü vaxtdan başlayaraq namazını bütöv qılmalıdır.

Məsələ: 1363. Səfərə çıxan, doqquz gün, yaxud az müddət bir yerdə qalmaq istəsə, orada doqquz gün, yaxud ondan az qalandan sonra yenidən doqquz gün, yaxud ondan da az qalmaq istəsə və bu qayda ilə 30 gün keçsə, 31-ci gündən etibarən, namazlarını bütöv qılmalıdır.

Məsələ: 1364. Səfərə çıxan, 30 gün müddətində tərəddüddədirsə, 30 gün bir yerdə qalacağı təqdirdə, namazını gərək bütöv qılsın. Deməli, əgər onlardan bir miqdarını bir yerdə, qalanlarını isə başqa yerdə qalsa, 30 gün tamam olandan sonra da, gərək namazlarını şikəstə qılsın.

(səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) məscidində namazını tamam və ya şikəstə qıla bilər. Amma tamam qılmaq daha fəzilətli, şikəstə qılmaq isə ehtiyata uyğundur. Məkkə və Mədinə şəhərinin rayonlarında və Kufə məscidində müsafir namazını tamam və şikəstə qılmaq arasında ixtiyarlıdır. Amma, əvvəl Kufə məscidinin bir hissəsi olmayan və sonradan ona artılıran bir yerdə namaz qılmaq istəsə, daha yaxşı olar şikəstə qılsın. Həmçinin, səfərə çıxan, həzrət Seyyidüş-şühədanın (ələyhis-səlam) hərəmində; istər hərəmdə olsun istərsə də eyvanında və ya rövzəsində (həyət-bağında) olsun, namazı tamam qıla bilər. Amma ehtiyat-vacib budur ki, müqəddəs zərihdən uzaqda, namazını şikəstə qılsın.

Məsələ: 1366. Səfərdə olan və namazını şikəstə qılacağını bilən bir şəxs, əvvəlki məsələdə deyilən dörd məkandan başqa yerlərdə qəsdən tamam qılsa, namazı batildir. Həmçinin səfərə çıxan, namazının şikəstə olduğunu unudub tamam qılsa, vaxt keçmədən başa düşsə gərək yenidən qılsın. Əgər yenidən qılmasa, vaxtı keçəndən sonra qəzasını qılsın. Əgər vaxtı keçəndən sonra başa düşsə, ehtiyat-vacib budur ki, qəzasını qılsın.

Məsələ: 1367. Səfərədə olan və namazını şikəstə qılacağını bilən bir şəxs, əgər unutsa adətinə uyğun olaraq namazı tamam qılsa, əgər namaz vaxtında xatırlasa gərək yenidən qılsın. Əgər yenidən qılmasa vaxtı keçəndən sonra qəzasını qılsın. Əgər vaxtı keçəndən sonra başa düşsə, ehtiyat-vacib budur ki, qəzasını qılsın.

Məsələ: 1368. Səfərə olan, namazı şikəstə qılacağını bilməyirsə, əgər tamam qılsa, namazı səhihdir.

Məsələ: 1369. Səfərdə olan, namazının şikəstə olduğunu bilirsə, əgər onun xüsusiyyətlərindən bəzisini bilməyib; məsələn, səkkiz fərsəxlik səfədə şikəstə qılacağını bilməyib tamam qılsa, namazı batildir.

Məsələ: 1370. Səfərədə olan və namazını şikəstə qılacağını bilən, səfərinin səkkiz fərsəxdən az olmasını güman edib namazını bütöv qılsa və sonradan səfərinin səkkiz fərsəx olduğunu başa düşsə, bütöv qıldığı namazı, gərək yenidən şikəstə qılsın. Əgər

səh: 261

vaxtı keçəndən sonra başa düşsə, gərək qəzasını qılsın.

Məsələ: 1371. Əgər səfərdə olduğunu unudub namazını bütöv qılsa, bu halda namaz vaxtında yadına düşsə, gərək yenidən şikəstə qılsın. Əgər namaz vaxtından sonra yadına düşsə, ehtiyat-vacib budur ki, qəzasını qılsın.

Məsələ: 1372. Namazını tamam qılmalı olan bir şəxs, şikəstə qılsa, hər halda namazı batildir. Səfərə çıxan, bir yerdə on gün qalmaq niyyətində olsa, məsələnin hökmünü bilməməzlik üzündən namazı bütöv qılaq əvəzinə şikəstə qılsa, ehtiyat-vacib budur ki, yenidən qılsın.

Məsələ: 1373. Əgər dörd rəkətli namaz qılmağa başlayıb, namaz əsnasında səfərdə olduğu yadına düşsə, yaxud səfərinin səkkiz fərsəx olduğu yadına düşsə, üçüncü rəkətin rükusuna getməmişdirsə, namazı iki rəkətlə qurtarmalıdır. Amma üçüncü rəkətin rükusuna getmiş olsa, namazı batildir. Bir rəkət qılmaq miqdarında vaxtı olsa, gərək namazı şiksətə qılsın.

Məsələ: 1374. Əgər səfərə çıxan namazının bəzi xüsusiyyətlərini bilməsə; məsələn, əgər dörd fərsəx gedib və on gündən qabaq qayıdsa, namazın şiksətə qılınmağının gərəkli olmasını bilməsə dörd rəkətli namaz niyyəti ilə namaza başlayıb üçüncü rəkətin rükusundan qabaq məsələni başa düşsə, namazı iki rəkətli tamam etməlidir. Amma rükuda başa düşsə, namazı batildir. Hətta bir rəkət miqdarında vaxtından qalmış olsa belə, gərək namazı yenidən başlayıb şikəstə qılsın.

Məsələ: 1375. Səfərə çıxan, namazı tamam qılmalı olduğu təqdirdə, məsələni bilməməzlik səbəbi ilə iki rəkətli namaz niyyəti ilə namaza başlasa və namaz əsnasında məsələni başa düşsə, namazını dörd rəkətli tamam etməlidir. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, namaz qurtarandan sonra o, namazı yenidən dörd rəkətli qılsın.

Məsələ: 1376. Səfərə çıxan, namazını qılmamışdırsa, vaxt tamam olandan qabaq vətəninə, yaxud on gün qalmaq istədiyi yerə çatsa, gərək namazını tamam qılsın. Səfərdə olmayan bir şəxs, əgər namazın əvvəl vaxtında namaz qılmayıb səfər etsə,

səh: 262

səfərdə namazını şikəstə qılmalıdır.

Məsələ: 1377. Əgər səfərə çıxanın, şikəstə qılmalı olan zöhr, əsr, yaxud işa namazını qəzaya versə, hətta səfərdən qeyri yerlərdə də qəzasını yerinə yetirmək istəsə, gərək qəzasını iki rəkətlə qılsın. Əgər səfərdə olmayan bir şəxsin, bu üç namazından biri qəza olsa, hətta onun qəzasını səfərdə də qılmaq istəsə, onu dörd rəkətli qəza etməlidir.

Məsələ: 1378. Müstəhəbdir ki, səfərə çıxan şikəstə qıldığı hər namazdan sonra 30 dəfə “subhanəllahi vəlhəmdu lillahi və la ilahə illəllahu vəllahu əkbər” desin. Zöhr, əsr və işa namazlarının təqibində, buna çoxlu tövsiə olunub. Daha yaxşı olar ki, bunu 60 dəfə desin.

bilər.

Məsələ: 1383. Əgər insanın qəza namazı olduğuna və ya qıldığı namazların səhih olmadığına ehtimalı olsa, ehtiyata görə onların qəzasını yerinə yetirmək müstəhəbdir.

Məsələ: 1384. Vacibdir gündəlik vacib namazların qəzası qəzaya getdiyi ardıcıllıqla qılınsın bir günün zöhr və əsr, namazları kimi. Ardıcıllıq lazım olmayan yerdə tərtib lazım deyil.

Məsələ: 1385. Əgər gündəlik namazından başqa bir neçə namazın; məsələn, ayət namazının qəzasını qılmaq istəsə, yaxud bir gündəlik və bir neçə gündəlik olmayan namazın qəzasını qılmaq istəsə, qəzaya getməsi tərtibi ilə qılması lazım deyil.

Məsələ: 1386. Bir şəxs ki, qılmadığı namazların ardıcıllığını unutsa ehtiyat-müstəhəb budur ki, gərək namazları elə qılsın ki, qəza olmuş ardıcıllığı ilə yerinə yetirdiyinə yəqinliyi olsun; məsələn, əgər bir zöhr və bir məğrib qəzası ona vacibdirsə və hansı birinin əvvəl qəza olduğunu bilməsə, ehtiyat edib əvvəl bir məğrib namazı sonra bir zöhr namazı və ondan sonra yenidən məğrib namazını qılsın; yaxud da, əvvəl zöhr namazını sonra isə məğrib namazını və ondan sonra yenidən zöhr namazını qılsın ki, birinci qəza olan hər hansı namazın, əvvəl qılındığına yəqini olsun. Amma tərtibini uutduğu qəza namazları, tərtiblə qılacağı təqdirdə çox məşəqqətə düşəcək qədər çox olsa, onları tərtiblə yerinə yetirməsi lazım deyil.

Məsələ: 1387. Əgər bir günün zöhr namazı və başqa günün əsr namazı və ya iki zöhr namazı və ya iki əsr namazı qəza olsa və hansı birinin əvvəl qəza olmasını bilməsə, tərtibə riayət etmək istəsə ehtiyat-müstəhəb budur ki, iki dəfə dörd rəkətli namazı, birincisi birinci günün namazının qəzası və ikincisi ikinci günün namazının qəzası niyyəti ilə qılsa, kifayət edər.

Məsələ: 1388. Əgər bir zöhr və bir işa namazı və ya bir əsr və bir işa namazı qəza olsa və hansı birinin əvvəl qəza olduğunu bilməsə, ehtiyat-müstəhəb budur ki, onları tərtiblə qıldığına yəqin edəcəyi şəkildə qılsın; məsələn, əgər bir zöhr və bir işa namazı

səh: 264

qəza olub və onların əvvəlincisini bilməsə, gərək əvvəl bir zöhr namazı sonra bir işa namazı, daha sonra isə təkrar bir zöhr namazı qılsın; yaxud da, əvvəl bir işa namazı qılsın sonra bir zöhr namazı qılsın və daha sonra yenidən bir işa namazı qılsın.

Məsələ: 1389. Bir şəxs dörd rəkətli namazlardan birini qılmadığını bilirsə, amma onun zöhr və ya əsr namazı olduğunu bilməsə, bir dörd rəkətli namaz, qəza niyyəti ilə qılmadığı namazın yerinə qılsa, kifayətdir.

Məsələ: 1390. Ardıcıl olaraq beş namazı qəza olan şəxs, onların hansının birinci olduğunu bilmirsə, ehtiyat-müstəhəb budur ki, tərtiblə doqquz namaz qılsın; məsələn, sübh namazından başlayaraq zöhr, əsr, məğrib və işanı qıldıqdan sonra sübh, zöhr, əsr və məğrib namazlarını ikinci dəfə qılsın. Amma ardıcıl olaraq onun altı namazı qəza olsa və onların birincisini bilməsə, gərək on namaz tərtiblə qəza etsin. Bu qayda ilə hər bir namaz ki, onun qəza namazlarına artsa ardıcıl qəza olarsa gərək bir namaz onlara artırsın. Məsələn yeddi namazı qəza olsa və onların hansının birinci olduğunu bilməsə (təkrar etməsinin lazım olmamasına baxmayaraq) gərək on bir namaz tərtiblə yerinə yetirsin.

Məsələ: 1391. Bir şəxs özünün gündəlik namazından beşinin və onların hər birinin bir gündən qəza olduğunu bilsə, amma onların tərtibini bilməsə, gərək beş gecə-gündüz namaz qılsın. Əgər altı namaz qəza olubsa gərək altı gecə-gündüz namaz qılsın. Həmçinin, onun qəza namazlarına əlavə olan hər namaz üçün, gərək bir gecə-gündüz çox qılsın ki, tərtiblə yerinə yetirməsinə yəqin etsin; məsələn, yeddi gün müddətində yeddi namaz qılmasa, ehtiyat-müstəhəbə görə gərək yeddi gecə-gündüz qəza etsin təkrar etməsidə lazım deyil.

Məsələ: 1392. Bir şəxsin; məsələn, bir neçə sübh və ya zöhr namazı qəza olubsa və onların sayını bilməyirsə məsələn, üç, dörd yaxud beş namaz olduğunu bilməyirsə, əgər az miqdarı qılsa kifayət deyil bütün namzları qılıb qurtardığına yəqini olanadək namaz qılsın; həmçinin əgər onların sayını bilirdisə amma

səh: 265

sonradan unudubsa bütün namzları qılıb qurtardığına yəqini olanadək namaz qılsın; məsələn, onun neçə sübh namazı qəza olduğunu unudub, amma on namazdan artıq olmamasına yəqini varsa, gərək on sübh namazı qılsın.

Məsələ: 1393. Bir şəxsin ötən günlərdən təkcə bir qəza namazı olarsa, ehtiyat-müstəhəbə əsasən əgər imkan olarsa, gərək əvvəl onu yerinə yetirsin, sonra o günün namazlara məşğul olsun. Həmçinin, keçən günlərin qəzası olmasa, amma həmin günün bir və ya birdən çox namazı qəza olarsa, mümkün olan surətdə ehtiyat-vacibə əsasən, gərək həmin günün qəza namazını əda namazından qabağa qılsın.

Məsələ: 1394. Əgər namaz əsnasında yadına düşə ki, həmin günün bir və ya bir neçə namazı qəza olmuşdur və ya ötən günlərdən təkcə bir qəza namazı vardır, vaxt çox olan halda və namazın niyyətini qəzaya çevirmək mümkün olarsa, ehtiyat-vacibə görə, gərək qəza niyyəti etsin; məsələn, zöhr namazında ikinci rəkət tamam olmazdan əvvəl, həmin günün sübh namazının qəza olmasını xatırlasa, (zöhr namazının vaxtı az olmayan halda) ehtiyat-vacibə görə, gərək niyyətini sübh namazına qaytarsın və onu, iki rəkətli tamamlasın. Sonra zöhr namazını qılsın. Amma vaxt az olarsa və ya niyyəti qəzaya çevirmək mümkün olmazsa; məsələn, zöhr namazının üçüncü rəkətinin rükusunda, sübh namazını qılmaması yadına düşə, əgər niyyəti çevirmək istəsə, rükn olan bir rüku artırılmış olduğu üçün, gərək sübh namazı niyyətinə çevirməsin.

Məsələ: 1395. Əgər ötən günlərdən qəza namazı olsa və həmin gündən də bir və ya artıq qəza namazı olsa, əgər qəzaların hamısına vaxt olmasa və ya onların hamısını o gün qılmaq istəməsə, ehtiyat-vacib budur ki, o günün qəza namazını əda namazından əvvəl qılsın.

Məsələ: 1396. Nə qədər ki insan diridir, hətta öz qəza namazlarını qıla bilməsə də, başqası (naibi) onun qəza namazlarını qıla bilməz.

səh: 266

Məsələ: 1397. Qəza namazını camaat namazı ilə birlikdə qılmaq olar. İstər imamın namazı əda olsun, istərsə də qəza. Hər ikisinin də (imam və məmum) eyni namazı qılmaları lazım deyil; məsələn, sübh namazının qəzasını imamın zöhr və ya əsr namazı ilə birlikdə qılsa, eybi yoxdur.

Məsələ: 1398. Müməyyiz, yəni yaxşını pisdən ayıra bilən uşağa namaz qılmağa və başqa ibadətlərə adət etdirmək müstəhəbdir. Müstəhəbdir onu qəza namazlarınada vadar etsinlər.

Məsələ: 1402. Övladlardan hansının böyük oğul olması məlum olmazsa, ata-ananın qəza oruc-namazlarını yerinə yetirmək, onların heç birinə vacib deyil. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, ata-ananın oruc-namazlarını öz aralarında bölsünlər, yaxud da püşk atmaqla onlardan biri, bu işləri yerinə yetirmək üçün təyin edilsin.

Məsələ: 1403. Əgər meyyit, onun qəza oruc-namazları üçün əcir tutulmasını vəsiyyət etmiş olsa, əcir tutulan şəxs də onun oruc-namazlarını səhih tərzdə yerinə yetirsə, böyük oğula heç nə vacib deyil.

Məsələ: 1404. Əgər böyük oğul, ata-ananın namazlarını qılmaq istəsə, gərək öz təklifinə əməl etsin; məsələn, anasının sübh, məğrib və işa namazlarının qəzasını gərək ucadan qılsın. Həmçinin namazın digər əməlləri və şərtlərində gərək qəza edərkən öz təklifinə uyğun əməl etsin. Əgər qadın kişinin əməllərini yerinə yetirmək üçün naib olsa ehtiyat-vacibə görə qiratdə kişinin vəzifəsinə (harama səbəb olmazsa) əməl etsin.

Məsələ: 1405. Özünün qəza oruc-namazı olan bir şəxs, əgər ata-anasının qəza oruc-namazları da ona vacib olarsa, hər hansı birini əvvəldə yerinə yetirsə səhihdir.

Məsələ: 1406. Böyük oğul, atanın, yaxud ananın vəfatı zamanı həddi-büluğa çatmasa və ya dəli olsa, həddi-büluğa çatandan və ya ağıllı olandan sonra, gərək ata və ananın qəza oruc və namazlarını yerinə yetirsin. O, həddi-büluğa çatmazdan və ya ağıllı olmazdan qabaq ölsə, ikinci oğlana vacib deyil.

Məsələ: 1407. Əgər böyük oğul, ata və anasının qəza namaz və oruclarını yerinə yetirməzdən öncə vəfat edərsə, ikinci oğula bir şey vacib deyil.

və işa namazlarında, xüsusən məscidə qonşu olan və məscidin azan səsini eşidənlər üçün camaat namazında iştirak etmək daha çox tövsiyə olunub.

Məsələ: 1409. Əgər bir nəfər imam-camaətə iqtida etsə, onların namazlarının hər rəkətinin 150 rəkət namaz savabı vardır. Əgər iki nəfər iqtida etsə, hər rəkətinin 600 rəkət namaz savabı var. İqtida edənlər nə qədər artsa, namazlarının savabı da bir o qədər artacaq. Əgər onların sayı 10 nəfərdən keçsə, bütün asimanlar kağız, dəryalar mürəkkəb, ağaclar qələm, cin, ins və mələklər yazan olsalar, o namazın bir rəkətinin savabını yazıb qurtara bilməzlər.

Məsələ: 1410. Etinasızlıq üzündən camaat namazında iştirak etməmək caiz deyildir. İnsanın üzrü olmadan camaat namazına getməməsi layiq deyil.

Məsələ: 1411. Müstəhəbdir ki, insan gözləsin və namazı camaatla qılsın. Camaatla qılınan namaz, əvvəl vaxtda təklikdə qılınan namazdan daha yaxşıdır. Həmçinin, müxtəsər və qısa şəkildə qılınan camaat namazı, təklikdə uzun-uzadı qılınan namazdan daha yaxşıdır.

Məsələ: 1412. Camaat namazı təşkil olunanda müstəhəbdir ki, təklikdə namaz qılan bir şəxs, namazı yenidən camaatla qılsın. Əgər sonradan birinci namazının batil olduğunu başa düşsə, ikinci namazı kifayətdir.

Məsələ: 1413. Əgər imam və yaxud məmum, camaatla qıldığı namazı yenidən camaatla qılmaq istəsə, işkallıdır.

Məsələ: 1414. Bir şəxsin namazda olan vasvası, namazının batil olmasına səbəb olacaq qədər çoxdursa, namazı yalnız camaatla qıldıqda vasvaslıqdan xilas olursa, gərək namazı camaatla qılsın.

Məsələ: 1415. Əgər ata və ya ana öz övladına, namazı camaatla qılmasını əmr etsələr, gərək onların əmrinə itaət edib namazı camaatla qılsın.

Məsələ: 1416. Yağış yağması üçün qılınan istisqa namazı, habelə bəzi səbəblərə görə müstəhəb olmuş (camaatla qılınması)

səh: 269

vacib olan namazlardan; o cümlədən İmamın (ələyhis-səlam) dövründə vacib olub, o həzrətin qaib olmasına görə müstəhəb olan (Fitir və Qurban namazları kimi) namazlardan başqa, müstəhəb namazları camaatla birlikdə qılmaq olmaz.

Məsələ: 1417. Pişnamaz, gündəlik namazını qılanda, gündəlik namazlardan hər birini ona iqtida edib qılmaq olar. Amma imam, gündəlik namazını ehtiyatən ikinci dəfə qılırsa, ona iqtida etmək icazəli deyil.

Məsələ: 1418. Əgər imam özünün gündəlik namazının qəzasını qılsa ona iqtida etmək olar. Amma namazını ehtiyatən qəza edirsə, yaxud başqa bir şəxsin namazının ehtiyatən qəzasını edirsə, ona iqtida etmək icazəli deyil.

Məsələ: 1419. Əgər insan imamın qıldığı namazın vacib ya müstəhəb olduğunu bilməsə, ona iqtida edə bilməz.

Məsələ: 1420. Əgər imam mehrabda olsa və bir nəfər də onun arxasında olub iqtida etməsə, mehrabın iki tərəfində durub mehrabın divarının səbəbilə imamı görməyən şəxslər ona iqtida edə bilməzlər. Amma imamın araxasında bir şəxs iqtida etmiş olsa, onun iki tərəfində duran şəxslər, imamı mehrabın divarının vasitəsilə görməsələr namazlarının işkalı yoxdur.

Məsələ: 1421. Birinci cərgənin uzun olması səbəbilə cərgənin iki tərəfində duran şəxslər imamı görməsələr də, ona iqtida edə bilərlər. Həmçinin əgər (birinci cərgədən başqa) sair cərgələrdən birinin də uzun olması səbəbilə, onun iki tərəfində duran şəxslər, öz önlərində olan cərgəni görməsələr, iqtida edə bilərlər.

Məsələ: 1422. Əgər camaat namazının cərgələri məscidin qapısına çatsa, qapının müqabilindəki cərgənin arxasında duran şəxsin namazı səhihdir. Həmçinin onun arxasında durub iqtida edən şəxslərin də namazı səhihdir. Həmçinin onun iki tərəfində durub qabaqdakı cərgəni görməmələrinə baxmayaraq əgər cərgələr bir-birlərinə birləşibsə namazları səhihdir.

Məsələ: 1423. Sütunun arxasında duran bir şəxs, əgər sağ, yaxud sol tərəfdən başqa məmumun vasitəsilə imama birləşməsə,

səh: 270

iqtida edə bilməz.

Məsələ: 1424. İmamın dayandığı yer məmumun dayandığı yerdən gərək uca olmasın. Amma imamın dayandığı yer azacıq uca olsa; məsələn: bir qarışdan az olsa ) eybi yoxdur. Həmçinin əgər namaz qılınan yer, alçaqlı-ucalı yer olsa və imam uca olan yerdə dayansa, bu halda onun alçaqlığı-ucalığı çox olmasa, belə ki, “düz yerdir” deyilsə, maneəsi yoxdur.

Məsələ: 1425. Əgər məmumun yeri imamamın durduğu yerindən uca olsa, eybi yoxdur. Amma, “camaat ictima etməyib” deyiləcək qədər uca olsa, camaat namazı səhih deyil.

Məsələ: 1426. Əgər bir cərgədə dayanan şəxslərin içərisində müməyyiz (yaxşını və pisi başa düşən) uşaq fasilə salsa və onun namazının batil olmasını bilməsələr, iqtida edə bilərlər.

Məsələ: 1427. İmamın təkbirindən sonra qabaqdakı cərgə, namaza hazır olsa və onların təkbir demələri yaxın olsa, sonrakı cərgədə dayanan şəxslər təkbir deyə bilər.

Məsələ: 1428. Əgər öndəki cərgələrdən hər hansı birinin namazının batil olduğu məlum olsa, sonrakı cərgələr iqtida edə bilməz. Amma onların namazlarının səhih olub-olmaması məlum olmasa, iqtida edə bilərlər.

Məsələ: 1429. Əgər bir şəxs, imamın namazının batil olmasını bilsə; məsələn, onun dəstəmazsız olduğunu bilsə, hətta imamın özü bu işdən agah olmasa da, ona iqtida edə bilməz.

Məsələ: 1430. Əgər məmum, namazdan sonra imamın adil olmadığını, yaxud kafir olduğunu, yaxud müəyyən səbəblər üzündən namazının batil olduğunu bilsə; məsələn, dəstəmazsız namaz qıldığını bilsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1431. Əgər namaz əsnasında iqtida edib-etməməsində şəkk etsə, hər bir halda gərək namazı fürada niyyəti ilə tamamlasın.

Məsələ: 1432. Camaat namazının hər yerində (məmum) fürada niyyəti edə bilər.

Məsələ: 1433. Əgər məmum imamın həmd və surəsindən sonra

səh: 271

fürada niyyəti edərsə, həmd və surəni oxuması lazım deyil. Amma həmd və surə qurtarmazdan əvvəl fürada niyyəti edərsə, gərək imam oxumadığı miqdarı oxusun. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, qiraəti yenidən oxusun.

Məsələ: 1434. Əgər bir şəxs, camaat namazı əsnasında fürada niyyəti etsə, yenidən camaat namazı niyyəti edə bilməz. Amma fürada niyyəti edib-etməməsində tərəddüddə qalsa və sonradan namazı camaatla birlikdə tamamlamaq qərarına gəlsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1435. Əgər fürada niyyəti edib-etməməsində şəkk etsə, gərək niyyətini, fürada niyyəti etməməsində qərarlaşdırsın.

Məsələ: 1436. Əgər imam rükuda olan zaman iqtida edərsə və imamın rükusuna çatsa, imamın zikrinin qurtarmasına baxmayaraq namazı səhihdir və bir rəkət hesab olunur. Amma rüku miqdarında əyilsə və imamın rükusuna çatmasa, namazı batildir.

Məsələ: 1437. Əgər imam rükuda olan zaman iqtida etsə, rüku miqdarında əyilsə və imamın rükusuna çatıb-çatmamasında şək etsə, namazı batildir. Ehtiyat budur ki, namazını tamamlasın və ikinci dəfə yenidən qılsın.

Məsələ: 1438. Əgər imam rükuda olan zaman iqtida edə və rüku həddində əyilməzdən öncə imam rükudan qalxarsa, fürada niyyəti edə bilər və ya imam sonrakı rəkət üçün qalxanadək gərək dursun və onu öz namazının birinci rəkəti hesab etsin. Amma imamın qalxması, “bu şəxs camaat namazı qılır” deyilməyəcək qədər uzansa, gərək fürada niyyəti etsin.

Məsələ: 1439. Əgər namazın əvvəlində, yaxud həmd-surə oxunan vaxt iqtida etsə və rükuya getməmişdən qabaq imam başını rükudan qaldırsa, onun namazı səhihdir.

Məsələ: 1440. Əgər axırıncı rəkətin təşəhhüdünü oxuduğu vaxt imama çatsa, bu halda camaat namazının savabını qazanmaq istəyərsə, gərək niyyət edib, təkbirətül-ehram dedikdən sonra oturub təşəhhüdü imamla birlikdə oxusun. Amma salamları

səh: 272

deməyib gözləməlidir ki, imam namazın salamını desin, sonra ayağa qalxıb yenidən niyyət etmədən, təkbir demədən, həmd-surəni oxumalıdır. Bunu, öz namazının birinci rəkəti hesab etməlidir.

Məsələ: 1441. Məmum gərək imamdan qabaq durmasın. Ehtiyat-vacib budur ki, onunla yanaşı (bərabər) da durmasın. Onun boyu imamın boyundan uca olduğu təqdirdə, ehtiyat-vacibə görə, gərək elə dursun ki, rüku və səcdədə imamdan qabaq olmasın.

Məsələ: 1442. Camaat namazında, gərək məmumla imam arasında pərdə və onun kimi arxası görünməyən şeylər fasilə salmasın. Həmçinin insanla başqa məmum ki, insan onun vasitəsi ilə imama birləşir, fasilə olmasın. Amma imam kişi, məmum isə qadın olsa, əgər o qadınla imam arasında və ya o qadınla, sair kişi məmum arasında pərdə və onun kimi şey fasilə salsa, belə ki, qadın onun vasitəsi ilə imama birləşsə eybi yoxdur.

Məsələ: 1443. Əgər namaza başladıqdan sonra imamla məmum arasında və ya o məmumun onun vasitəsilə imama birləşən şəxs arasında pərdə və onun kimi şeylər fasilə salsa, camaat namazı batil və məmumun namazı füradaya çevrilir.

Məsələ: 1444. Vacib budur ki, məmumun səcdə yeri ilə imamın durduğu yerin arasında, bir böyük addımdan çox məsafə olmasın. Həmçinin, əgər insan, qabağında dayanan məmumun vasitəsilə imama müttəsil olsa, onun səcdə yeri ilə imamın durduğu yerin arasında, bir böyük addımdan çox məsafə olmasın. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, məmumun səcdəsinin yerinin, onun qabağında duran şəxsin dayandığı yerlə, ümumiyyətlə fasiləsi olmasın.

Məsələ: 1445. Əgər məmum, sağında və ya solunda olan şəxsin vasitəsilə imama müttəsil olub amma qabaqdan müttəsil olmasa, ehtiyat-vacibə görə, gərək sağında və ya solundakı iqtida edən şəxslə bir açıq addımdan artıq fasiləsi olmasın.

Məsələ: 1446. Əgər namazda məmumla imam, yaxud

səh: 273

məmumla onun imama müttəsil olduğu şəxs arasında bir addımdan artıq fasilə düşsə, tez fürada niyyəti etməsədə camaat namazı batildir. Fürada vəzifəsinə əməl edərsə onun namazı fürada olur.

Məsələ: 1447. Əgər birinci sırada duranların hamısının namazı qurtarsa və ya hamısı fürada niyyət etsələr, əgər fasiləsiz olaraq başqa namazı imama iqtida edərlərsə, sonrakı sıranın camaat namazı səhihdir. Bundan qeyri halda, sonrakı sıraların camaat namazı fürada olar.

Məsələ: 1448. Əgər bir şəxs ikinci rəkətdə iqtida etsə, həmd və surəni oxuması lazım deyil. Amma qunutu və təşəhhüdü imamla birlikdə oxumalıdır. Ehtiyat budur ki, təşəhhüdü oxuyan zaman əllərin barmaqlarını və ayaqlarının pəncəsini yerə qoyub, dizlərini qaldırsın, təşəhüddən sonra gərək imamla birlikdə qalxıb həmd və surəni oxusun. Əgər surə üçün vaxt qalmasa, təkcə həmdi oxuyub rükuda və ya səcdədə özünü imama çatdırsın, əgər səcdədə özünü imama çatdırsa ehtiyat budur ki, fürada niyyət etsin.

Məsələ: 1449. Əgər imam dörd rəkətli namazın ikinci rəkətində olanda iqtida etsə, namazın ikinci (imamın üçüncü) rəkətində iki səcdədən sonra oturub, əgər imamın qiyamına çatmamasından qorxsa təşəhhüdün vacibi qədərini oxumalıdır əks halda müstəblərini də oxusa heç bir eybi yoxdur, sonra ayağa qalxmalıdır. Əgər təsbihatı üç dəfə deməyə vaxt olmazsa, bir dəfə deyib rükuda və ya səcdədə özünü imama çatdırsın.

Məsələ: 1450. Əgər imam üçüncü və ya dördüncü rəkətdə olsa və məmum iqtida edib Həmdi oxuyacağı surətdə imamın rükusuna çatmayacağını bilsə, ehtiyat-vacibə görə gözləməlidir ki, imam rükuya getsin, sonra iqtida etsin.

Məsələ: 1451. Əgər imamın üçüncü və ya dördüncü rəkətində iqtida etsə, gərək həmd-surəni oxusun. Əgər surə oxumağa vaxt olmasa, gərək həmdi tamamlayıb, rüku və ya səcdədə

özünü imama çatdırsın. Amma imama səcdədə çatsa, ehtiyatən niyyətini füradaya çevirsin.

səh: 274

Məsələ: 1452. Surəni və ya qunutu yerinə yetirdiyi surətdə rükuda imama çatmayacağını bilən bir şəxs, bilərəkdən surə ya qunutu oxuyub rükuya çatmasa, namazı səhihdir.

Məsələ: 1453. Bir şəxs, əmin olsa ki, əgər surəni başlasa və ya tamamlasa imamın rükusuna çatacaqdır, ehtiyat-vacib budur ki, surəni başlasın və ya başlayıbsa tamamlasın.

Məsələ: 1454. Bir şəxsin yəqini olsa ki, əgər surəni oxusa, imamın rükusuna çatacaqdir, əgər surəni oxusa və rükuya çatmasa, namazı səhihdir.

Məsələ: 1455. İmam ayaq üstə olanda, məmum onun hansı rəkətdə olduğunu bilmirsə, ona iqtida edə bilər. Amma gərək həmd-surəni qürbət qəsdi ilə oxusun. Sonradan imamın birinci, yaxud ikinci rəkətdə olduğunu bilsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1456. Bir şəxs imamın birinci, yaxud ikinci rəkətdə olduğunu güman edərək həmd-surəni oxumasa, rükudan sonra onun üçüncü, yaxud dördüncü rəkətdə olduğunu başa düşsə, namazı səhihdir. Amma rükudan qabaq başa düşsə, həmd-surəni oxumalıdır. Vaxtı olmasa, təkcə həmdi oxumalı, rükuda özünü imama çatdırmalıdır. Belə olmayan təqdirdə fürada niyyəti etsin.

Məsələ: 1457. İmamın üçüncü, yaxud dördüncü rəkətdə olmasını güman edən bir şəxs, həmd-surəni oxusa və rükudan əvvəl və ya sonra onun birinci, yaxud ikinci rəkətdə olduğunu başa düşsə, namazı səhihdir. Amma həmd-surə əsnasında başa düşsə, onları axıra çatdırması lazım deyil.

Məsələ: 1458. Əgər bir şəxs müstəhəbi namaza məşğul olduğu vaxt camaat namazı təşkil olunsa, bu halda namazını qurtararsa camaat namazına çatacağına əmin deyilsə, müstəhəbdir ki, namazı kəsib camaatla birlikdə namaz qılsın. Hətta əgər birinci rəkətə çatacağına əmin olmasa da, müstəhəbdir ki, həmin göstərişə əməl etsin.

Məsələ: 1459. Üç, yaxud dörd rəkətli namazı qılmağa məşğul olan zaman camaat namazı təşkil olunsa, bu halda üçüncü rəkətin rükusuna getməyibsə və namazı axıra qədər qılacağı təqdirdə

səh: 275

camaat namazına çatacağına əmin deyilsə, müstəhəbdir ki, namazı müstəhəb namaz niyyətinə çevirib, iki rəkətlə qurtarsın və özünü camaat namazına çatdırsın.

Məsələ: 1460. Əgər imamın namazı qurtarsa, məmum da təşəhhüdü və ya birinci salamı deməyə məşğuldursa, fürada niyyəti etməsi lazım deyil.

Məsələ: 1461. İmamdan bir rəkət geri qalan bir şəxs, onun axırıncı rəkətinin təşəhhüdünü oxuduğu vaxt, qalxıb namazını qurtara bilər və ya əllərinin barmaqlarını, ayaqlarının pəncəsini yerə qoyub, dizlərini yerdən aralayaraq, imamın namazın salamını deməsini gözləməli, sonra isə ayağa qalxsın.

Məsələ: 1467. Əgər imam, xəstəlik üzündən bövl və ğaitinin qarşısını ala bilmirsə, ona iqtida etmək olar. Həmçinin, müstəhazə olmayan qadın müstəhazə qadına iqtida edə bilər.

Məsələ: 1468. Ehtiyat-müstəhəbə əsasən, gərək cüzam və bərəs(1) xəstəliyi olan adam imam-camaət olmasın.

Müstəhəbdir ki, onun yerinə zikr desin.

Məsələ: 1476. Məmum təkbirətül-ehramı imamdan qabaq deməməlidir. Hətta ehtiyat-vacib budur ki, onun təkbirətül-ehramı qurtarmayınca, təkbir deməsin.

Məsələ: 1477. Əgər məmum, imamın salamlarını eşitsə və ya onun nə vaxt salam deyəcəyini bilsə, ehtiyat-müstəhəb budur ki, ondan qabaq salamları deməsin. Əgər qəsdən və ya səhvən imamdan qabaq desə, namazı səhihdir və salamları yenidən imamla deməsi lazım deyil.

Məsələ: 1478. Məmumun, namazın təkbirətül-ehramdan başqa, qalan hissələrini imamdan qabaq deməsinin heç bir eybi yoxdur. Ancaq, onları eşitsə və ya imamın onları nə vaxt deməsini bilsə, ehtiyat-müstəhəb budur ki, imamdan qabaq deməsin.

Məsələ: 1479. Məmum, namazda təkcə oxunulmalılardan başqa, rüku və səcdələr kimi sair əməlləri imamla birlikdə, yaxud ondan bir az sonra yerinə yetirməlidir. Əgər qəsdən imamdan qabaq, yaxud ondan bir müddət sonra yerinə yetirsə, günah etmişdir və ehtiyat-müstəhəb budur ki, namazı qılıb qurtarandan sonra yenidən qılsın.

Məsələ: 1480. Əgər səhvən başını rükudan qaldırıb imamın rükuda olduğunu görsə, gərək rükuya qayıtsın və imamla birlikdə qalxsın. Bu halda, rükn olan rükunun artıq olduğuna görə, namazı batil olmur. Amma rükuya çatmamış, imam rükudan qalxsa, namazı batildir.

Məsələ: 1481. Əgər məmum, səhvən başını səcdədən qaldırıb, imamın hələ səcdədə olduğunu görsə, gərək səcdəyə qayıtsın. Əgər hər iki səcdədə bu iş təkrar olarsa, rükn olan iki səcdənin artıqlığı ilə namaz batil olmur.

Məsələ: 1482. İmamdan qabaq, səhvən başını səcdədən qaldıran bir şəxs, səcdəyə qayıtsa və səcdəyə çatmamış imam başını səcdədən qaldırsa, namazı səhihdir. Amma bu iş, bir rəkətin hər iki səcdəsində baş versə, ehtiyat-vacib budur ki, namazı qılıb qurtardıqdan sonra yenidən qılsın.

səh: 278

Məsələ: 1483. Əgər səhvən rükudan və ya səcdədən qalxarsa, səhvən və ya imama çatmayacağını güman edərək yenidən rükuya, yaxud səcdəyə getməsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1484. Əgər başını səcdədən qaldırıb imamın səcdədə olduğunu görsə və imamın birinci səcdəsi olduğunu güman edərək imamla birlikdə səcdəyə getməyi qəsd edib səcdəyə getsə, sonra onun ikinci səcdəsi olduğunu başa düşsə, onun ikinci səcdəsi hesab olunur. Əgər imamın ikinci səcdəsi olduğunu güman edərək səcdəyə getsə və imamın birinci səcdəsinin olduğunu başa düşsə, o səcdəni imama iqtida etmək qəsdi ilə tamamlamalı və sonra (ikinci səcdə üçün) yenidən imamla birlikdə səcdə etməlidir. Amma hər iki halda, ehtiyat-müstəhəb budur ki, namazı camaatla tamamlayıb yenidən qılsın.

Məsələ: 1485. Əgər səhvən imamdan qabaq rükuya getsə və rükudan qalxacağı halda imamın qiraətindən bir hissəsinə çatsa bilərsə, əgər qalxıb yenidən imamla birlikdə rükuya getsə, namazı səhihdir. Əgər qəsdən qayıtmasa, namazı səhihdir. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, namazı qılıb qurtarandan sonra yenidən qılsın.

Məsələ: 1486. Əgər səhvən, imamdan qabaq rükuya getsə, təkrar qiyama qalxarsa, imamın qiraətindən bir miqdarına çatmayacağı halda, imamın ona çatmasını gözləyərsə, namazı səhihdir.

Məsələ: 1487. Əgər səhvən imamdan qabaq səcdəyə getsə ehtiyat-vacibə görə qayıtsın imama tabe olsun, əgər imamın ona çatmasını gözləsə, (imam tez çatarsa) namazı səhihdir. Əks halda namazı fürada tamamlamalıdır.

Məsələ: 1488. Əgər imam, qunutu olmayan bir rəkətdə qunut tutsa, yaxud təşəhhüdü olmayan rəkəktdə təşəhhüd oxumağa başlasa, məmum gərək qunutu və təşəhhüdü yerinə yetirməsin. Ancaq imamdan qabaq rükuya gedə bilməz, yaxud ondan əvvəl ayağa dura bilməz. Gərək səbr etsin imam qunut və təşəhhüdü tamamlasın və namazın qalanınmı onunla birgə qılsın.

səh: 279

başqa birinin də iqtida etməsini başa düşərsə (eyni qayda ilə).

Cümə namazının səhih olmasının bir neçə şərti vardır:

1. Camaatla qılınmalıdır, buna görə də fərdi qılınması səhih deyildir. Əgər məmum cümə namazının ikinci rəkətində rükudan əvvəl imama yetişib, iqtida edərsə kifayət edər, bundan qeyri hallarda işkallıdır.

2. Namazdan qabaq iki xütbə oxunmalıdır. Birinci xütbədə Allaha həmd-səna deyilib, təqvaya və günahlardan qorunmağa tövsiyyə edilərək Qurandan bir surə oxunur. Sonra oturulur və yenidən qalxılır. İkinci xütbədə də Allaha həmd-səna edib Rəsuli-əkrəmə (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) və müsəlmanların imamlarına (on iki imama) salavat göndərməlidir, mömin kişi və qadınların da Allahdan bağışlanmalarını istəsin. Xütbələrin namazdan əvvəl oxunması lazım deyil. Əgər iki xütbədən qabaq namaza başlayarsa, səhih deyildir. Xütbələrin zöhrdən (zöhr azanından) qabaq oxunması caiz deyil. Xütbə oxuyan imam xütbə oxuyarkən, ayaq üstə durmalıdır. Əgər oturan halda oxusa səhih deyildir. Həmçinin iki xütbə arasında azacıq oturaraq fasilə verməsi lazım və vacibdir. Belə ki, bu oturmanın qısa və müxtəsər olması gərəkdir. Xütbəni oxuyan və imam-camaət bir nəfər olmalıdır. Ehtiyat budur ki, xütbəni təharətli halda oxusun. Xütbənin vacib miqdarı ərəb dilində olmalıdır. Amma yerdə qalanların ərəb dilində olması şərt deyildir. Əgər namazda hazır olanlar ərəbcə bilmirlərsə, onlar üçün tərcümə edə bilər.

3. İki cümə namazı arasında olan məsafə bir fərsəxdən az olmamalıdır. Buna əsasən də bir fərsəxdən az bir məsafədə ayrı bir cümə namazı da qılınarsa, belə ki, hər ikisi də eyni zamanda başlanarsa, hər ikisi batildir. Amma əgər biri, hətta təkcə təkbirətül-ehramı o birindən əvvəl demiş olsa, birincisi səhih, ikincisi isə batildir.

Bununla belə, əgər cümə namazı qılındıqdan sonra, bir fərsəxdən az bir məsafədə ondan əvvəl və ya onunla eyni zamanda ayrı bir cümə namazının da qılındığı aşkar olarsa, işkalı yoxdur. İstər cümə namazının vaxtında məlum olsun istərsədə cümə

səh: 282

namazının vaxtı keçdikdən sonra. Zikr olunmuş məsafə daxilində bir cümə namazının qılınması, digər bir cümə namazına, yalnız özünün bütün şərtlərinə malik olub, səhih olduğu təqdirdə maneəli olur. Səhih olmayan namazın maneə olması işkallıdır.

Məsələ: 1501. Şərtlərə mövcud olan cümə namazı qılınarsa iştirak etmək olar. Zahir budur ki, zöhr namazını əvəz etmir. İştirak etmək istəyənlərdə aşağadakı şərtlər mövcud olmalıdır.

Birinci; mükəlləf kişi olsun. Çünki qadınların cümə namazına getmələri vacib deyil.

İkinci; azad olsun. Deməli cümə namazı qula vacib deyil.

Üçüncü; ağıllı olsun.

Dördüncü; xəstə və kor olmasın.

Beşinci; qoca olmasın.

Altıncı; hava yağışlı olmasın.

Yeddinci; şəxslə cümə namazı qılınan yerin arasında iki fərsəxdən çox məsafə olmasın.

Səkkizinci; iştirak etmək onun üçün çətin olmasın.

Məsələ: 1502. Cümə namazında iştirak etməyən üçün zöhr namazını fəzilət vaxtında qılmasının işkalı yoxdur. Amma təxirə salmaq ehtiyata riayət etmək üçün daha yaxşıdır.

Məsələ: 1503. Xütbə oxunan zaman söhbət etmək həm imam həm də məmum üçün caiz deyil. Əgər danışılsa haram edilməsinə baxmayaraq xütbə batil olmur.

Məsələ: 1504. Ehtiyata əsasən iki xütbəyə qulaq asmaq vacibdir. Çünki iki xütbə iki rəkət namazın yerinədir. Baxmayaraq ki, qulaq asmamaq namazı batil etmir.

Məsələ: 1505. Cümə gününün ikinci azanı bidət və haramdır. Bu camaat arasında üçüncü azan adlanır və əksəriyyət ona əməl edirlər.

Məsələ: 1506. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, cümə namazına çağırış vaxtı al-ver tərk olunsun.

səh: 283

Məsələ: 1512. Əgər bir şəxs, ayət namazını çox təxirə salsa və günəş, yaxud ay açılmağa başlasa, əda niyyəti edə bilər. Amma ehtiyat-vacib budur ki, əda və qəza niyyəti etməsin. Amma onun hər yerinin açılmasından sonra namaz qılsa, gərək qəza niyyəti etsin.

Məsələ: 1513. Əgər ay və günəşin tutulması müddəti bir rəkət namaz qılmaq müddətində olsa, qıldığı namaz ədadır. Həmçinin onların tutulması çox olsa, amma insan namazı qılmasa və onun axırına bir rəkət namaz qılmaq qədər vaxt qalsa (qıldığı namaz ədadır). Əgər bir rəkət qılmaqdan az vaxt varsa ehtiyatən əda və qəza niyyəti etməsin.

Məsələ: 1514. Zəlzələ, göy gurultusu, şimşək və s. baş verəndə insan dərhal, ayət namazı qılmalıdır. Qılmasa günah etmişdir və ömrünün axırına kimi ona vacibdir. Hər vaxt qılsa, ədadır. Əgər ayət, bir rəkət ayət namazı qılmaq miqdarında olsa namazı itaətsizlik üzündən təxirə salsa ehtiyat-vacib budur ki, gərək əda və qəza niyyəti etməsin.

Məsələ: 1515. Əgər ayın, günəşin açılmasından sonra, onun bütünlüklə tutulmuş olduğunu bilsə, gərək o ayət namazının qəzasını qılsın. Amma hamısı deyil, bir miqdarının tutulduğunu bilsə, qəzasını qılmaq vacib deyil.

Məsələ: 1516. Əgər bir dəstə adam, ay və ya günəşin tutulmasını xəbər versə, bu halda əgər insan onların sözündən yəqinə çatmayıb ayət namazını qılmasa, sonradan düz dedikləri məlum olsa, Ay və ya Günəş bütünlüklə tutulmuş olsa, gərək ayət namazı qılsın. Hətta onların bir miqarının tutulması məlum olsa, ehtiyat-müstəhəb budur ki, ayət namazı qılmaq lazımdır. Əgər adil olmaları məlum olmayan iki nəfər günəşin və ya ayın tutulmasını xəbər versə, sonra isə adil olmaları məlum olsa, ehtiyat-vacibə görə gərək ayət namazı qılınsın.

Məsələ: 1517. Əgər bir şəxs, elmi qaydalar üzrə günəş və ya ayın tutulmasını xəbər verən şəxslərin sözündən əminlik hasil etsə, ehtiyat-vacibə görə gərək ayət namazını qılsın. Həmçinin,

səh: 285

əgər “filan vaxt ay və ya günəş tutulub, filan qədər davam edəcək” desələr və insan da onların sözlərindən əminlik hasil etsə, ehtiyat-vacibə görə, gərək onların sözlərinə əsasən əməl etsin. Məsələn, əgər “günəş filan saatda açılmağa başlayacaq” desələr, ehtiyatən, ayət namazını o vaxta qədər təxirə salmasın.

Məsələ: 1518. Əgər qıldığı ayət namazının batil olduğunu bilsə, gərək yenidən qılsın. Vaxtı keçmiş olsa, qəzasını etməlidir.

Məsələ: 1519. Əgər gündəlik namazı vaxtında ayət namazı da insana vacib olsa və hər ikisini qılmaq üçün vaxt olsa, onda hər birini əvvəldə qılsa, eybi yoxdur. Əgər onlardan birinin vaxtı az olsa, onu əvvəlcə qılmalıdır. Hər ikisinin vaxtı az olsa, əvvəlcə gündəlik namazını qılmalıdır.

Məsələ: 1520. Əgər gündəlik namazı əsnasında ayət namazının vaxtının az olduğunu başa düşsə, bu halda gündəlik namazının da vaxtı az olsa, onu qurtarıb sonra ayət namazını qılmalıdır. Əgər gündəlik namazın vaxtı az olmasa, onu pozub əvvəlcə ayət namazı sonra isə gündəlik namazı qılmalıdır.

Məsələ: 1521. Əgər ayət namazını qılarkən, gündəlik namazının vaxtının az olduğunu başa düşsə, ayət namazını yarıda saxlayıb gündəlik namazı qılmalıdır. Namazı qurtarandan sonra onu batil edən bir iş görməsin, ayət namazını, qaldığı yerdən qılsın.

Məsələ: 1522. Əgər qadın, heyz və ya nifas olduğu halda günəş, yaxud ay tutulsa və onların açılmasına qədər nifas və ya heyz halında qalsa, ayət namazı ona vacib deyil. Əgər qadın, günəş yaxud ayın tutulma müddətinin hamısında nifas və ya heyz halında olmasa, ehtiyat-vacib budur ki, ayət namazını mafiz-zimə niyyəti ilə yerinə yetirsin. Həmçinin, əgər zəlzələ, göy gurultusu, şimşək və s. kimi hadisələr baş versə, ehtiyat-vacib budur ki, pak olandan sonra ayət namazını mafiz-zimə niyyəti ilə qılsın.

səh: 286

rükudan əvvəl və sonra, təkbir deyilsin. Amma beşinci və onuncu rükudan sonra təkbir demək müstəhəb deyil.

Məsələ: 1528. Müstəhəbdir ki, 2, 4, 6, 8 və 10-cu rükulardan qabaq qunut tutulsun. Əgər 10-cu rükudan qabaq bir qunut tutulsa kifayətdir.

Məsələ: 1529. Əgər ayət namazında neçə rəkət qıldığına şəkk etsə və fikrində də bir qənaətə yetişə bilməsə, namazı batildir.

Məsələ: 1530. Əgər birinci rəkətin axırıncı rükusunda, yaxud ikinci rəkətin birinci rükusunda olmasında şəkk etsə və fikri də bir yerə çatmasa namaz batildir. Amma, misal üçün; dörd və ya beş rüku etməsində şəkk etsə, səcdəyə getmək üçün əyilməyibsə, şəkk etdiyi rükunu yerinə yetirməlidir. Amma səcdə üçün əyilmiş olsa, öz şəkkinə etina etməməlidir.

Məsələ: 1531. Ayət namazının hər rükusu rükndür, əgər qəsdən və ya səhvən azaldılıb-artırılsa, namaz batildir.

ikinci rəkətdə isə (həmd-surədən sonra) dörd təkbir deyilməli, hər təkbirdən sonra qunut tutub beşinci təkbirdən sonra rüku, səcdəni yerinə yetirib, təşəhüd və namazın salamımı desin.

Məsələ: 1536. Fitr və Qurban bayramı namazlarının qunutunda hər dua oxunsa, kifayətdir. Amma daha yaxşı olar ki, aşağıdakı dua oxunsun:

أَللَّهُمَّ أَهلَ الْکِبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ وَأَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ وَأَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ وَأَهْلَ التَّقْوَی وَالْمَغْفِرَةِ أَسْأَلُکَ بَحَقِّ هَذَا الْیَوْمِ الَّذِی جَعَلتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیداً وَلِمُحَمَّدٍ صَلیَّ اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ ذُخْراً وَشَرَفًا وَکَرَامَةً وَمَزِیداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تُدْخِلَنیِ فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تُخْرِجَنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنهُ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ أَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا سَأَلَکَ بِهِ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ وَأَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنهُ عِبَادُکَ الْمُخْلصُونَ.

Əllahummə əhləl-kibriya`i, vəl-əzəməti və əhləl-əfvi vər-rəhməti və əhlət-təqva vəl-məğfirəti əs`əlukə bihəqqi hazəl-yəvm, əlləzi cəəltəhu lil-musliminə iydən və liMuhəmmədin səlləllahu ələyhi və alihi zuxrən və şərəfən və kəramətən və məzida, ən tusəlliyə əla Muhəmmədin və ali Muhəmməd və ən tudxiləni fi kulli xəyrin ədxəltə fihi Muhəmmədən və alə Muhəmməd, və ən tuxricəni min kulli su`in əxrəctə minhu Muhəmmədən və alə Muhəmməd, sələvatukə ələyhi və ələyhim. Əllahummə inni əs`əlukə xəyrə ma səələkə bihi ibadukəssalihun və əuzu bikə mimməstəazə minhu ibadukəl-muxləsun.

Məsələ: 1537. İmamın (ələyhis-səlam) ğaib olduğu zaman, fitr və qurban namazlarından sonra iki xütbə oxunması müstəhəbidir. Daha yaxşı olar ki, fitr bayramının xütbəsində, fitr zəkatının hökmləri və qurban bayramımım xütbəsində, qurbana aid olan hökmlər deyilsin.

Məsələ: 1538. Bayram namazının xüsusi surəsi yoxdur. Amma daha yaxşı olar ki, birinci rəkətdə “Şəms” (91-ci surə), ikinci

səh: 289

rəkətdə isə “Ğaşiyə” surəsini (88-ci surə) oxunsunlar. Yaxud birinci rəkətdə “Səbbihismə” surəsi (87-ci surə) və ikinci rəkətdə isə “Şəms” surəsini oxunsunlar.

Məsələ: 1539. Müstəhəbdir ki, bayram namazı səhrada qılınsın. Məkkədə isə müstəhəbdir ki, Məscidül-həramda qılınsın.

Məsələ: 1540. Müstəhəbdir piyada, ayaq yalın və vüqarla bayram namazna getsinlər. Namazdan qabaq güsl edib, ağ əmmamə başlarına qoysunlar.

Məsələ: 1541. Müstəhəbdir ki, bayram namazında yerə səcdə etsinlər. Təkbirləri deyəndə, əlləri yuxarı qaldırsınlar. Bayram namaznı qılan şəxs, imam-cəmaətdirsə və ya fürada namaz qılırsa, namazı ucadan qılmalıdır.

Məsələ: 1542. Fitr bayramının gecəsi, məğrib və işa namazından sonra; bayram günü, sübh namazından sonra; həmçinin, Fitr bayramının namazından sonra, müstəhəbidir ki, bu təkbirləri desinlər:

أَللهُ أَکْبَرُ أَللهُ أَکبَرُ لاَ إِلَهَ الاَّ اللهُ وَاللهُ أَکْبَرُ أَللهُ أَکبرُ وَلِلَّهِ الْحَمْدُ أَللهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا

Əllahu əkbər, əllahu əkbər, la ilahə illəllah, vallahu əkbər, əllahu əkbər və lillahil-həmd, əllahu əkbər, əla ma hədana.

Məsələ: 1543. Müstəhəbdir ki, insan Qurban bayramında, əvvəlincisi bayram gününün zöhr namazı və axrıncısı isə, ayın 12-ci günündə olan sübh namazından ibarət olan on namazdan sonra əvvəlki məsələdə deyilən təkbirləri deyib sonra isə bunları desin:

أَللهُ أَکْبَرُ عَلَی ماَ رَزَقَنَا مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَاأَبْلاَنَا

Əllahu əkbər, əla ma rəzəqəna min bəhimətil ən`am vəlhəmdu lillahi əla ma əblana.

Amma bir şəxs Qurban bayramında Minada olsa, müstəhəbdir ki, bu təkbirləri, əvvəli Qurban bayram gününün zöhr namazı və axırı isə Zil-hiccənin on üçüncü gününün sübh namazıdan ibarət

səh: 290

olan 15 namazdan sonra, desin.

Məsələ: 1544. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, qadınlar bayram namazlarına (qurban və fitr namazı) getməkdən çəkinsinlər. Amma bu ehtiyat, qoca qadınlar üçün deyil.

Məsələ: 1545. Bayram namazlarında məmum, gərək digər namazlar kimi, həmd və surədən başqa bütün əməlləri özü yerinə yetirsin.

Məsələ: 1546. Əgər məmum, imam təkbirlərin bir miqdarını dedikdən sonra çatsa, imam rükuya getdikdən sonra, gərək imamla demədikləri təkbir və qunutları özü desin. Əgər hər qunutda bir dəfə “sübhanəllah” və ya “Əlhəmdu lillah” desə, kifayətdir.

Məsələ: 1547. Əgər bayram namazına, imam rükuda olan zaman çatsa, niyyət edə bilər və birinci təkbiri deyib rükuya getsin. Əgər təkbirlərin heç birinə və ya bir Sübhənəllaha çatmasa daha yaxşı olar fürada qılsın. Hətta bir təkbirə çatsa da daha yaxşı olar fürada qılsın.

Məsələ: 1548. Əgər bayram namazında bir səcdəni, yaxud təşəhhüdü unutsa, ehtiyata görə, namazdan sonra yerinə yetirsin. Əgər səcdeyi-səhvə səbəb olan işlərdən birini görsə, ehtiyat budur ki, namazdan sonra iki səcdeyi-səhv yerinə yetirsin.

tərəfindən yerinə yetirə bilər.

Məsələ: 1551. Meyyitin qəza namazları üçün əcir olan şəxs, gərək müctəhid olsun və ya namazın məsələlərinni təqlid üzündən səhih tərzdə bilsin.

Məsələ: 1552. Əcir tutulan şəxs, niyyət etdiyi vaxt, gərək meyyiti müəyyən etsin. Meyyitin adını bilməsi lazım deyil. Əgər “əcir olunduğum şəxs tərəfindən namaz qılıram” deyə niyyət etsə, kifayətdir.

Məsələ: 1553. Əcir tutulan şəxs, özünü meyyitin yerinə fərz etməli, ibadətlərinin qəzasını onun naibi olaraq yerinə yetirməlidir. Əgər müəyyən bir əməli yerinə yetirib savabını meyyitə hədiyyə etsə, kifayət deyil.

Məsələ: 1554. Elə bir şəxsi əcir tutmalıdırlar ki, əməlləri səhih tərzdə yerinə yetirəcəyinə elmləri olsun və ya ehtimal versinlər. Əməlləri səhih tərzdə yerinə yetirməsində şəkk etməsinlər.

Məsələ: 1555. Meyyitin namazları üçün başqasını əcir tutan bir şəxs, onun əməli yerinə yetirmədiyini, yaxud batil yerinə yetirdiyini başa düşsə, gərək yenidən əcir tutsun.

Məsələ: 1556. Əcir tutduğu şəxsin əməli yerinə yetirib-yetirməməsində şəkk etsə, yerinə yetirmişəm desə, kifayət edir. Əgər qılmaması üçün müəyyən bir sübut olsa, o əməllər üçün yenidən əcir tutulmalıdır. Amma yerinə yetirdiyi əməlin səhih olub-olmamasında şəkk etsə, yenidən əcir tutmaq lazım deyil.

Məsələ: 1557. Müəyyən üzrü olan; məsələn: təyəmmümlə, yaxud oturan yerdə namaz qılan şəxsi, meyyitin namazları üçün əcir tutmaq olmaz. Hətta, meyyitdən də həmin tərzdə qəza olmuşsa da.

Məsələ: 1558. Qadın kişi üçün, kişi də qadın üçün əcir ola bilər. Namazı ucadan, yaxud astadan qılmaqda isə, öz vəzifəsinə əməl etməlidir.

Məsələ: 1559. Aralarında tərtibə riayət edilməsi lazım olan namazlarda, tərtib şərtdir; məsələn, bir günün zöhr və əsr, yaxud bir gecənin məğrib və işa namazlarında, tərtibə riayət etmək

səh: 292

lazımdır. Əgər onların tərtibini bilməsə əcir tutan, əcir olunla şərt etsin tərtib hasil olana qədər namaz qılsın. Amma tərtib lazım olmayan namazlarda tərtibə riayət etmək vacib deyil.

Məsələ: 1560. Əgər əcir olan ilə, əməli xüsusi bir şəkildə yerinə yetirməsini şərt etsələr, o şəkildə yerinə yetirməlidir. Amma əgər həmin şəkildə edilən əməlin batil olmasını bilsə, bu istisnadır. Əgər şərt etməmişlərsə, o əməldə öz təklifinə görə əməl etməlidir. Amma özünün və ya meyyitin vəzifəsindən hansı biri ehtiyata daha uyğundursa, ona uyğun əməl etsin. Məsələn; meyyitin vəzifəsi təsbihati ərbəəni üç dəfə oxumaq olduğu halda, öz vəzifəsi yalnız bir dəfə oxumaq olarsa, üç dəfə oxusun ki, ehtiyata uyğun olsun.

Məsələ: 1561. Əgər əcir tutulan şəxs ilə müstəhəb əməllərin nə qədər yerinə yetirəcəyi barədə şərt etməsələr, onun müstəhəbatını adi qaydada olduğu qədər yerinə yetirməlidir.

Məsələ: 1562. Əgər insan, bir neçə nəfəri meyyitin qəza namazını qılmaq üçün əcir tutsa, ehtiyat-müstəhəbə əsasən, hər biri üçün vaxt müəyyən etmək lazımdır, məsələn onların biri ilə qərarlaşdırsa ki, sübhdən zöhrə qədər qəza namazı qılsın digəri ilə zöhrdən gecəyə qədər namaz qılmasını qərarlaşdırsın. Həmçinin müstəhəbdir hər dəfə başladığı namazı müəyyən etsin, məsələn, qərarlaşdırsın birinci qıldığı namaz sübh və ya zöhr yaxud əsr namazı olsun və gərək onlarla qərar qoysun bir gecə-gündüzün namazlarının hamısını qılsınlar. Əgər yarsını (bir neçəsini) qılsalar qıldıqları namazları hesablamasınlar, sonrakı dəfədə qıldıqları namazları ikinci dəfə qılsınlar. Bu o, haldadır ki, çatışmamazlıq zöhr ilə əsr və ya məğrib ilə işa arasında olsun ki, onların arasında tərtib vacibdir.

Məsələ: 1563. Əgər bir şəxs, meyyitin bir ildəki namazlarını qılmaq üçün əcir olsa və il tamam olmamışdan əvvəl ölsə, onun yerinə yetirmədiyini bildikləri namazlar üçün, gərək başqa bir şəxsi əcir tutsunlar. Əgər yerinə yetirmədiyinə ehtimal versələr ehtiyat-vacib budur ki, başqa bir şəxsi əcir tutsunlar.

səh: 293

Məsələ: 1564. Meyyitin namazları üçün əcir tutulan şəxs, onun namazlarını qurtarmamışdan qabaq ölsə və muzdun hamısını almış olsa, bu halda namazların hamısını onun özünün qılmasını şərt etmiş olsalar, qılmadığı namazların muzdunu onun malından götürüb, meyyitin qəyyumuna verməlidirlər; məsələn, əgər onların yarısını qılmış olsa, aldığı pulun yarısını onun malından göyürüb, meyyitin qəyyumuna verməlidirlər. Amma bunu şərt etməmiş olsalar, vərəsələri onun malından əcir tutmalıdırlar. Əgər malı olmasa, vərəsələrinə heç nə vacib deyil.

Məsələ: 1565. Əgər əcir tutulan şəxs, meyyitin namazlarını qılıb qurtarmamışdan qabaq ölsə, özünün də qəza namazı olsa və namazları, onun özünün yerinə yetirməsi şərt olunmasa, onda əcir tutulduğu namazlar üçün, onun malından, başqasını əcir tutmalıdırlar. Əgər onun özünün bir başa yerinə yetirməsini şərt etsələr icarə qalanları üçün batil olur. Əgər (malı) artıq qalsa, bu halda onun bütün namazları üçün əcir tutulmasını vəsiyyət etmiş olsa və vərəsələri də icazə versələr, bütün namazları üçün əcir tutulmalıdır. Əgər icazə verməsələr, malının üçdə birindən namazlarına sərf etməlidirlər. Əgər icazə versələr də malının üçdə birindən əcir tutmaq olar. Əgər malın əslindən götürlməsini vəsiyyət etsə malının üçdə birindən artıqı götürmək vərəsənin icazəsinə bağlıdır.

səh: 294

əməllərdən etməyibsə, müstəhəb orucu niyyət edə bilər və orucu səhihdir.

Məsələ: 1570. Bır şəxs, sübh azanından qabaq orucu niyyət etmədən yatmışsa, əgər zöhrdən qabaq oyanıb niyyət edərsə, onun orucu istər vacib olsun istərsə də müstəhəb, səhihdir. Əgər zöhrdən sonra oyanarsa, vacib orucu niyyət edə bilməz.

Məsələ: 1571. Əgər Ramazan ayının orucundan qeyri bir orucu tutmaq istəsə, gərək onu müəyyən etsin; məsələn, “qəza orucu”, yaxud “nəzr orucu tuturam” deyə niyyət etsin. Amma Ramazan ayınında, “bu ayın orucunu tuturam” deyə niyyət etməsi, lazım deyil. Əgər Ramazan ayı olduğunu bilməsə və ya unudub başqa bir oruc niyyət edərsə, onun orucu Ramazan ayının orucundan sayılır.

Məsələ: 1572. Əgər bir şəxs Ramazan ayı olduğunu bilsə və qəsdən Ramazan ayından başqa orucu niyyət etsə, onun orucu nə Ramazan ayının orucu hesab olunur, nə də niyyət etdiyi oruc.

Məsələ: 1573. Əgər məsələn, Ramazan ayının birinci gününün niyyəti ilə oruc tutub sonradan ikinci, yaxud üçüncü gün olduğunu başa düşsə, orucu səhihdir.

Məsələ: 1574. Əgər sübh azanından qabaq niyyət edib bihuş olsa və günün əsnasında ayılsa, ehtiyat-vacibə görə o günün orucunu axıra çatdırısın. Əgər orucun açsa, sonradan qəzasını tutmalıdır. Əgər orucunu axıra çatdırsa da ehtiyat-vacib budur ki, qəzasını tutsun.

Məsələ: 1575. Əgər sübh azanından qabaq niyyət edib məst olarsa və gün əsnasında ayılarsa, ehtiyat-vacibə görə o günün orucunu tamamlamalı və onun qəzasını da tutmalıdır.

Məsələ: 1576. Əgər sübh azanından qabaq niyyət edib yatsa və məğribdən sonra oyansa, orucu səhihdir.

Məsələ: 1577. Əgər Ramazan ayı olduğunu bilməsə, yaxud unutsa və günortadan qabaq başa düşsə, bu halda orucu batil edən işlərdən görməyibsə, niyyət etməlidir, orucu da səhihdir. Əgər orucu batil edən işlərdən etmişsə, yaxud zöhrdən sonra Ramazan

səh: 296

ayı olduğunu başa düşsə, onun orucu batildir. Lakin məğribə qədər orucu batil edən işlərdən çəkinməlidir. Ramazan ayından sonra qəzasını tutmalıdır.

Məsələ: 1578. Uşaq, Ramazan ayının sübh azanından qabaq həddi-büluğa çatsa, gərək oruc tutsun. Amma sübh azanından sonra həddi-büluğa çatsa, o günün orucu vacib deyil. Əgər savab qazanmaq üçün oruc niyyəti edibsə gərək o günün orucunu sona çatdırsın.

Məsələ: 1579. Meyyitin orucunun qəzasını tutmaq üçün əcir tutulan bir şəxs, əgər müstəhəb oruc tutsa, eybi yoxdur. Amma qəza orucu olan bir şəxs müstəhəb oruc tuta bilməz. Başqa vacib orucun qəzası olsa, müstəhəb oruc tuta bilməz. Əgər unutsa və müstəhəb oruc tutsa, bu halda zöhrdən qabaq yadına düşsə, müstəhəb orucu pozulur və öz niyyətini vacibi oruc niyyətinə döndərə bilər.

Məsələ: 1580. Əgər Ramazan ayının orucundan başqa müəyyən bir oruc insana vacib olsa; məsələn, müəyyən bir günü oruc tutmağı nəzr edibsə, qəsdən sübh azanına kimi niyyət etməsə, orucu batildir. Amma o günün orucunun ona vacib olduğunu bilməsə, yaxud unutsa və günortadan əvvəl xatırlasa, orucu batil edən əməllərdən etmədiyi halda, niyyət etsə, onun orucu səhihdir. Əks halda batildir.

Məsələ: 1581. Əgər kəffarə orucu kimi qeyri müəyyən vacib oruc üçün qəsdən günortaya yaxın vaxta qədər niyyət etməsə, işkalı yoxdur. Əgər niyyətdən qabaq, oruc tutmamaq qərarına gəlsə və ya oruc tutacaq-tutmayacağında tərəddüddə olsa, orucu batil edən əməllərdən yerinə yetirməsə və zöhürdən qabaq oruc niyyəti etsə, onun orucu səhihdir.

Məsələ: 1582. Əgər kafir, Ramazan ayında zöhrdən qabaq müsəlman olsa onun orucu səhih deyil.

Məsələ: 1583. Əgər xəstə, Ramazan ayı günortadan qabaq sağalsa və sübh azanından o vaxta qədər orucu batil edən işlərdən görməmiş olsa, bir şey yeməməzliyin onun üçün zərəri olmazsa,

səh: 297

ehtiyat-müstəhəb budur ki, oruc niyyəti edib, o günü oruc tutsun. Amma zöhrdən sonra sağalsa, o günün orucu ona vacib deyil.

Məsələ: 1584. İnsan, Şəbanın axırı, yaxud Ramazanın əvvəli olmasında şəkk etsə, oruc tutması vacib deyil. Amma oruc tutmaq istəsə, Ramazan ayının orucunun niyyətini edə bilməz; əgər Ramazandırsa, Ramazan ayının orucu əgər Ramazan deyilsə, qəza orucu və onun kimi oruc hesab olsun deyə niyyət etsə onun orucu ehtiyata əsasən səhih deyil. Amma Allah-taalanın hal-hazirda ondan istədiyini niyyət etsə

orucu səhihdir, sonradan Ramazan ayı olduğu məlum olsa, Ramazandan hesab olur.

Məsələ: 1585. Şəbanın axırı, yaxud Ramazanın əvvəli olmasında şəkk etdiyi halda qəza, müstəhəb və bu kimi sair oruc tutub, gün əsnasında Ramazan olduğunu başa düşsə, gərək Ramazan ayının orucunu niyyət etsin.

Məsələ: 1586. Əgər, Ramazan ayının orucu kimi vacib olan müəyyən bir orucda, orucunu batil etsin ya yox; və ya orucunu batil etmək niyyətini etsə, orucu batil olur. Etdiyi qəstinə görə tövbə etməsinə və orucu batil edən işlərdən etməməsinə baxmayaraq (orucu batil olur).

Məsələ: 1587. Vaxtı müəyyən olmayan müstəhəb və vacib oruclarda, kəffarə orucu kimi, əgər orucu batil edən əməllərdən yerinə yetirmək qəsdində olsa və ya orucu tutub-tutmayacağında tərəddüdə olsa, yerinə yetirmədiyi halda zöhrdən qabaq yenidən oruc niyyəti etsin, onun orucu səhihdir.

5-Qəliz tozu boğaza çatdırmaq.

6-Başın hər yerini suya batırmaq.

7-Sübh azanına qədər cənabət, heyz və nifas halında qalmaq.

8-Axıcı (maye) şeylərlə imalə etmək.

9-Qusmaq.

Bunların hər birinin hökmü, sonrakı məsələlərdə deyiləcək.

orucu batil olar.

Məsələ: 1595. Ağız suyunu udmaq, hətta əgər turşluq və s.-ni xəyala gətirməklə ağıza yığılsa da, orucu batil etmir.

Məsələ: 1596. Başdan, sinədən gələn suyu (bəlğəm və burun suyunu), ağız boşluğuna çatmayanadək, udmağın eybi yoxdur. Amma ağız boşluğuna daxil olsa, ehtiyat-vacibə görə, gərək onu udmasın.

Məsələ: 1597. Əgər oruc tutan şəxs həddindən artıq susuz olsa və susuzluqdan ölüm təhlükəsi gözlənilsə, vacibdir ölümdən nicat tapacaq qədər su içsin. Lakin orucu batil olur. Əgər (bu iş) Ramazan ayında baş versə, günün qalan hissəsində orucu batil edən işlərdən çəkinməlidir.

Məsələ: 1598. Uşaqlar və ya quş üçün yeməyi çeynəmək, yeməyin dadına baxmaq və bunun kimi işlərdə ki, adətən boğaza çatmayır, təsadüfən boğaza çatsa da, oruc batil etmir. Amma insan əvvəldən onun, boğaza çatacağını bilsə, bu halda boğazına getsə, orucu batil olur. Onun qəzasını tutmalıdır, kəffarə də verməlidir.

Məsələ: 1599. İnsan zəifliyə görə orucunu yeyə bilməz. Amma onun zəifliyi həddindən artıq olsa və adətən dözülməz halda olsa, orucu yeməsinin eybi yoxdur.

halından xaric olsun; əgər xaric olmasa, orucu batildir. Hətta qəza və kəffarə də vacib olur.

tüklərin bir miqdarı çöldə qalsa, oruc batildir.

Məsələ: 1628. Ehtiyat-vacib budur ki, başı gülaba və başqa qarışıq olan (müzaf) sulara da batırmasınlar. Amma sair maye şeylərə batırmaqla oruc batil olmaz. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, başını onlara da batırmasın.

Məsələ: 1629. Əgər oruc tutan şəxs ixtiyarsız olaraq suya düşsə və başı bütövlüklə suya batsa; yaxud oruc olduğunu unudub başını suya batırsa, orucu batil olmaz.

Məsələ: 1630. Əgər bir şəxs, su onun başını bütöv tutmayacağı ümüdü ilə özünü suya atsa və su onun başını bütöv əhatə edsə, orucunun işkalı vardır. Əgər su onun başını bütöv tutmayacağına əmin olsa, özünü suya atsa və su onun başını bütöv əhatə edsə, orucunun eybi yoxdur.

Məsələ: 1631. Əgər oruc olduğunu unudub başını suya batırsa, yaxud bir şəxs, zorla onun başını suya batırsa, bu halda suyun altında oruc olması yadına düşsə və ya məcbur edən şəxs əl çəksə, dərhal başını sudan çıxartmalıdır. Əgər sudan çıxartmasa, orucu batildir.

Məsələ: 1632. Əgər bir şəxs oruc olduğunu unudub, qüsl niyyəti ilə başını suya batırsa, orucu və qüslü səhihdir.

Məsələ: 1633. Əgər oruc olduğunu bilib, qüsl üçün qəsdən başını suya batırsa, bu halda əgər onun orucu Ramazan ayının orucu kimi vaxtı müəyyəndirsə, oruc və qüslü hər ikisi batildir. Amma müstəhəb, yaxud kəffarə orucu kimi, vaxtı müəyyən olmayan başqa oruc tutmuş olsa, qüslü səhih, orucu isə batildir.

Məsələ: 1634. Əgər suda boğulan bir şəxsi xilas etmək niyyəti ilə suya batsa, ona xilas etməyin vacib olmasına baxmayaraq, orucu batildir.

qəzasında, qəsdən sübh azanına qədər qüsl etməsə, yaxud vəzifəsi təyəmmüm olduğu halda qəsdən təyəmmüm etməsə, orucu batildir. Ehtiyat-vacib budur ki, başqa vacib olan oruclarda, da bu hökm icra olunur.

Məsələ: 1636. Əgər Ramazan ayının orucu kimi, vaxtı müəyyən olan vacibi orucda, sübh azanına qədər qüsl almasa və təyəmmüm də etməsə, amma bu işlər qəsdən olmasa; məsələn, başqası onu qüsl, təyəmmüm etməyə qoymasa, orucu səhihdir.

Məsələ: 1637. Cünub olan və Ramazan ayı kimi, vaxtı müəyyən olan vacibi oruc tutmaq istəyən bir şəxs, qəsdən qüsl etməsə və vaxt azalsa, gərək təyəmmüm edib oruc tutsun. Hərçənd qüslu təxirə salmaqla günah etmişdir.

Məsələ: 1638. Əgər cünub olan şəxs Ramazan ayında qüslü unutsa və bir gündən sonra yadına düşsə, həmin günün qəzasını etməlidir. Əgər bir neçə gündən sonra yadına düşsə, gərək cünub olduğuna yəqini olan hər günün qəzasını etsin. Məsələn, əgər üç və ya dörd gün cünub olduğunu bilməsə, üç günün orucunu qəza etməlidir.

Məsələ: 1639. Ramazan ayının gecəsində qüsl və təyəmmümün heç biri üçün vaxtı olmayan bir şəxs, özünü cünub etsə, orucu batildir, qəzası və kəffarəsi də vacibdir. Amma təyəmmüm üçün vaxtı olan halda özünü cünub etsə, günah etmişdir, amma gərək təyəmmüm edib orucu tutsun.

Məsələ: 1640. Əgər vaxtın olub-olmamasını bilmək üçün axtarış aparıb, qüsl etmək miqdarında vaxtın olduğu gümanı ilə özünü cünub etsə, sonra, vaxtın az olduğunu anlasa, əgər təyəmmüm etsə, orucu səhihdir. Əgər axtarış aparmadan, qüsl etmək miqdarında vaxtın olduğu gümanı ilə özünü cünub etsə, sonra vaxtın az olduğunu anlasa və təyəmmümlə oruc tutsa, orucu səhihdir.

Məsələ: 1641. Bir şəxs, Ramazan ayının gecəsində cünub olsa və yatacağı halda sübhə qədər oyana bilməyəcəyini bilsə, qüsl etmədən yatmamalıdır. Əgər yatsa və sübhə qədər oyanmasa,

səh: 305

orucu batildir. Qəza və kəffarə də vacibdir.

Məsələ: 1642. Əgər cünub olan şəxs, Ramazan ayının gecəsində yatıb sonra ayılsa, ehtiyat-müstəhəbə görə qüsldən qabaq yatmasın. Əgər yenidən yatarsa sübh azanından qabaq oyanacağına ehtimal versə də eyni qayda ilə.

Məsələ: 1643. Ramazan ayının gecəsində cünub olan şəxs, yatsa sübh azanından qabaq oyanacağını bilsə, yaxud ehtimal versə, bu halda oyanandan sonra qüsl alacağını qərara alsa və bu niyyətlə yatıb azana qədər yuxuya qalsa, orucu səhihdir.

Məsələ: 1644. Ramazan ayının gecəsində cünub olan şəxs, yatacağı təqdirdə, sübh azanından qabaq oyanacağını bilsə, yaxud ehtimal versə, bu halda oyandıqdan sonra, qüsl edəcəyindən xəbərsiz olub yatsa və sübh azanınadək yuxuda olsa, orucu səhihdir. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, qəzasını tutsun.

Məsələ: 1645. Ramazan ayının gecəsində cünub olan şəxs, yatacağı təqdirdə, sübh azanından qabaq oyanacağını bilsə, yaxud ehtimal versə, bu halda oyandıqdan sonra qüsl etmək istəməsə, yaxud qüsl edib-etməyəcəyində tərəddüd edib yatsa və oyanmasa, orucu batildir. Qəza və kəffarə verməsi lazımdır.

Məsələ: 1646. Əgər cünub şəxs Ramazan ayının gecəsində yatıb oyansa və yenidən yatarsa, sübh azanından qabaq oyanacağını bilsə, yaxud ehtimal versə, habelə oyanandan sonra qüsl edəcəyini qərara alıb, yenidən yatsa və sübh azanına qədər oyanmasa, o günün qəzasını etməlidir. Həmçinin əgər ikinci dəfə yatıb-ayıldıqdan sonra yenidən, üçüncü dəfə yatsa, sübh azanına qədər oyanmasa, o günün qəzası ona vacib olur. Ehtiyat-vacibəbə görə, kəffarə də verməlidir.

Məsələ: 1647. Möhtəlim olduğu yuxu, birinci yuxu hesab olunmur. (Əgər yuxudan oyansa, sonra yenidən yatsa, onun birinci yatmağı hesab olunur). Cünub olan şəxs, yatacağı zaman, oyanacağını bilsə, yaxud ehtimal versə, bu halda oyandıqdan sonra qüsl almaq qərarında olsa və bu niyyətlə yatıb azana qədər yuxuya qalsa, orucu səhihdir. Qəza və kəffarə yoxdur. Əgər

səh: 306

yenədən yatacağı təqdirdə, sübh azanından qabaq oyanacağını bilsə, yaxud ehtimal versə, bu halda oyanandan sonra qüsl almaq qərarında olsa və yatıb azana qədər yuxuya qalsa, gərək o günün qəzasını tutsun. Həmçinin, üçüncü dəfə yatsa qeyd olunan şəraitlə sübh azanına qədər oyanmasa o günün qəzasını tutsun, ehtiyat-vacibə görə kəffarə də versin. Orucun qəza edilməsi gərəkli olan iki halda iftar edə bilməz.

Məsələ: 1648. Əgər oruc tutan şəxs, gündüz möhtəlim olsa, dərhal qüsl alması vacib deyil.

Məsələ: 1649. Əgər bir şəxs Ramazan ayında, sübh azanından sonra ayılıb möhtəlim olduğunu bilsə, hətta sübh azanından qabaq möhtəlim olduğunu bilsə də, orucu səhihdir.

Məsələ: 1650. Ramazan ayının orucunun qəzasını tutmaq istəyən bir şəxs, əgər sübh azanına qədər cünub halında qalsa, hətta qəsdən olmasa da, orucu batildir.

Məsələ: 1651. Ramazan ayının orucunun qəzasını tutmaq istəyən bir şəxs, əgər sübh azanından sonra oyanıb möhtəlim olduğunu görsə və sübh azanından qabaq möhtəlim olduğunu bilsə, orucun qəzasının vaxtı genişsə orucu batildir. Əgər orucun qəzasının vaxtı az olsa ehtiyat-vacib budur ki, o günün orucunu tutsun və onun əvəzini Ramazan ayından sonra oruc tutsun.

Məsələ: 1652. Əgər Ramazan ayının və onun qəzasından başqa vacibi orucda sübh azanına qədər cünub halında qalsa, amma bu iş qəsdən olmasa, əgər onun vaxtı müəyyən olsa, məsələn o günü oruc tutmağı nəzr etsə, orucu səhihdir. Əgər kəffarə orucu kimi vaxtı müıyyən olmazsa, ehtiyat-müstəhəb budur ki, o gündən başqa günü oruc tutsun.

Məsələ: 1653. Əgər qadın, Ramazan ayında sübh azanından qabaq heyz və ya nifasdan paklanıb qəsdən qüsl etməsə, yaxud vəzifəsi təyəmmüm olduğu halda qəsdən təyəmmüm etməsə, orucu batildir.

Məsələ: 1654. Əgər qadın, sübh azanından qabaq heyz və ya nifasdan paklansa, amma qüsl üçün vaxtı olmasa, bu halda

səh: 307

Ramazan ayının orucunu, oruc tutmaq istəsə, gərək təyəmmüm etsin və ehtiyat-müstəhəbə əsasən, sübhə qədər oyaq qalsın. Əgər müstəhəb, yaxud Ramazan ayının orucundan başqa vacibi oruc tutmaq istəsə, təyəmmüm etməsə də orucu səhihdir.

Məsələ: 1655. Əgər qadın, sübh azanına yaxın vaxtlarda heyz, yaxud nifasdan paklansa, amma qüsl və təyəmmümün heç biri üçün vaxtı olmasa, yaxud azandan sonra, azandan qabaq pak olduğunu başa düşsə, onun tutduğu oruc, istər Ramazan ayının orucu olsun istərsədə qeyrisi səhihdir. Amma vaxtı geniş olan vacib oruc olsa ehtiyat budur ki, orucu batildir.

Məsələ: 1656. Əgər qadın, sübh azanından sonra heyz və ya nifas qanından paklansa, yaxud gün ərzində heyz və ya nifas qanı görsə, hətta məğribə yaxın vaxtlarda da olsa, orucu batildir.

Məsələ: 1657. Əgər qadın heyz və ya nifas qüslünu unutsa və bir və ya bir neçə gündən sonra yadına düşsə, tutduğu oruclar səhihdir. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, tutduğu orucların qəzasını yenidən tutsun.

Məsələ: 1658. Əgər qadın Ramazan ayında sübh azanından qabaq heyz və ya nifas qanından qabaq pak olub qüsl etməkdə səhlənkarlıq etsə və sübh azanına qədər qüsl etməsə, orucu batildir. Amma səhlənkarlıq etməsə; məsələn, qadınların hamamın açılmasını gözləsə, hətta üç dəfə yatıb sonra ayılsa azana qədər qüsl etməsə onun orucu səhihdir. Əgər vaxt varsa təyəmmüm etsin. Əks halda təyəmmümiz də orucu səhihdir.

Məsələ: 1659. Əgər istihazə halında olan bir qadın, öz qüsllərini istihazə hökmlərində deyilən qaydalara uyğun olaraq yerinə yetirsə, orucu səhihdir.

Məsələ: 1660. Meyyitə məss edən şəxs, məss-meyyit qüslü almadan, oruc tuta bilər. Hətta oruc halında da meyyitə məss etsə, orucu batil olmaz.

səh: 308

eybi yoxdur. Amma cünub şəxs yatsa və 1646-cu məsələdə deyildiyi kimi, sübh azanına qədər qüsl etməsə, orucu batildir.

Məsələ: 1670. Əgər oruc tutan şəxs səhvən orucu batil edən işlərdən birini etsə və orucunun batil olmasını güman edərək bilərəkdən o işlərdən yenə də etsə, orucu batildir.

Məsələ: 1671. Əgər bir şeyi zorla oruc tutanın boğazına töksələr və ya başını zorla suya batırsalar orucu batil olmaz. Amma onu orucunu batil etməyə məcbur etsələr; məsələn, “orucunu yeməsən, mal-dövlətinə və ya canına zərər yetircəyik” desələr, zərərin qarşısını almaq üçün özü bir şey yesə, orucu batil olur.

Məsələ: 1672. Oruc tutan şəxs, orucunu özünün batil etməsinə məcbur edəcəklərini bildiyi yerə getməməlidir. Əgər getsə və çarəsizlik üzündən orucu batil edən işlərdəş etsə, onun orucu batildir. Amma getmək niyyəti edib getməsə orucu səhihdir.

insan məninin çölə gəlməsi qəsdi olmadan öz qadınını öpsə, yaxud şəhvətini təhrik edən bir iş görsə; Amma məninin çölə gəlməsi qəsdi ilə olsa, orucu batildir, ehtiyata görə orucu tutsun, qəzasını da yerinə yetirsin.

deməklə də olsa, istiğfar etməlidir. Hər vaxt imkanı olsa, kəffarəni verməsi vacibdir.

Məsələ: 1677. Ramazan ayının orucunun kəffarəsi kimi iki ay oruc tutmaq istəyən bir şəxs, onun 31 gününü ardıcıl, arada fasilə salmadan tutmalıdır. Amma yerdə qalan günlər ardıcıl olmasa, eybi yoxdur.

Məsələ: 1678. Ramazan ayının orucunun kəffarəsi kimi, iki ay oruc tutmaq istəyən bir şəxs, əvvəldə ardıcıl tutmalı olduğu 31 günü elə gündə başlamalıdır ki, bu 31 günün içində oruc tutulması haram olan günlərdən (Qurban bayramı günü kimi ) olmasın. Əgər bilməsə, eybi yoxdur.

Məsələ: 1679. Ardıcıl oruc tutmalı olan bir şəxs, arada üzrsüz səbəbə görə bir gün oruc tutmasa, yaxud tutmağa başladığı zaman, oruc günləri arasında, orucu vacib olan bir günə təsadüf edəcəyini bilsə; məsələn, oruc tutmağı nəzr etdiyi günə təsadüf etsə, gərək orucları əvvəldən başlasın.

Məsələ: 1680. Əgər ardıcıl oruc tutmalı olan günlər əsnasında heyz, nifas kimi üzr, yaxud getməyə məcbur olduğu bir səfər qarşıya çıxsa, üzrü aradan qalxandan sonra günləri əvvəldən başlaması vacib deyil; orucun qalanını, üzrü aradan qalxandan sonra tutmalıdır.

Məsələ: 1681. Əgər bir şəxs orucu haram şeylə batil etsə, istər bu şey ümumiyyətlə haram olsun (şərab və zina kimi), istərsə də bir cəhətə görə haram (zərəri olan halal yemək və ya öz əyalı ilə heyz halında yaxınlıq etmək kimi) olsun, ehtiyat-vacibə görə ona cəm kəffarəsi vacib olur. Yəni, həm bir qul azad etməli, həm iki ay oruc tutmalı, həm də 60 fəqiri doyuzdurmalıdır (yaxud da onların hər birinə bir müdd (təqribən kilonun dördə üçü qədər) təam verməlidir). Əgər bu üçünün hamısını yerinə yetirmək mümkün olmazsa, mümkün olan qədərini yerinə yetirməlidir.

Məsələ: 1682. Əgər oruc tutan şəxs, bilərəkdən Allah və Peyğəmbərin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) adından yalan danışsa, ehtiyat-vacibə əsasən cəm kəffarəsi vacib olur.

səh: 312

Məsələ: 1683. Əgər oruc tutan şəxs, Ramazan ayının bir günündə, bir neçə dəfə cima etsə, ehtiyata əsasən, o qədər də kəffarə vacibdir. Əgər onun ciması haram cima olsa, hər dəfə üçün, bir cəm kəffarəsi vacib olur.

Məsələ: 1684. Əgər oruc tutan şəxs, Ramazan ayının bir günündə bir neçə dəfə (cimadan başqa) orucu batil edən sair işlər görsə, onların hamısı üçün bir kəffarə kifayətdir.

Məsələ: 1685. Əgər oruc tutan şəxs, cimadan başqa orucu batil edən sair işlər görsə, sonra isə öz halalı ilə cima etsə, hər biri üçün ayrıca kəffarə vacibdir.

Məsələ: 1686. Əgər oruc tutan şəxs, (cimadan başqa) orucu batil edən halal işlərdən görsə; məsələn, su içsə, sonra isə (cimadan başqa) orucu batil edən haram işlərdən görsə; məsələn, haram yemək yesə, bir kəffarə kifayətdir.

Məsələ: 1687. Əgər oruc tutan, gəyirdiyi vaxt ağzına bir şey gəlsə və onu qəsdən udsa, orucu batildir. Gərək qəzasını tutsun kəffarəsini də versin. Əgər o şeyin yeyilməsi haram olsa: məsələn, gəyirdiyi zaman ağzına gələn şey, qan və ya öz şəkildən çıxmış yemək olsa və qəsdən onu udsa, gərək o günün qəzasını tutsun. Ehtiyata görə cəm kəffarəsi də vacibdir.

Məsələ: 1688. Əgər bir şəxs müəyyən gündə oruc tutacağını nəzr etsə və həmin günü oruc tutub qəsdən batil etsə, gərək ya bir qul azad etsin, ya iki ay ardıcıl oruc tutsun, ya da 60 fəqirə təam versin.

Məsələ: 1689. Vaxtı ayırd edə bilən bir şəxs, “məğrib olmuşdur” deyən bir şəxsin sözünə inanıb iftar etsə və sonradan hələ məğrib olmadığı məlum olsa, qəza və kəffarə ona vacib olur.

Məsələ: 1690. Öz orucunu qəsdən batil edən bir şəxs, zöhrdən sonra səfərə çıxsa, yaxud zöhrdən qabaq kəffarədən qaçmaq üçün səfər etsə, kəffarəsi boynundan götürülmür; hətta əgər zöhrdən qabaq qarşıya çıxan səfərə getsə kəffarə ona vacibdir.

Məsələ: 1691. Əgər bir şəxs qəsdən orucunu batil etsə və sonradan heyz, nifas və ya başqa xəstəlik kimi, üzr qarşıya çıxsa,

səh: 313

ehtiyat-vacibə əsasən kəffarə ona vacibdir.

Məsələ: 1692. Əgər Ramazan ayının əvvəl günü olduğunu yəqin edib bilərəkdən öz orucunu batil etsə, sonra Şəban ayının axırı olduğu məlum olsa, kəffarə ona vacib deyildir. Ehtiyat-müstəhəbə görə kəffarə versin.

Məsələ: 1693. Əgər insan Ramazanın axırı ya Şəvvalın əvvəli olmağında şəkk edib öz orucunu batil etsə və sonradan Şəvvalın əvvəli olduğu məlum olsa, kəffarə ona vacib deyil.

Məsələ: 1694. Əgər oruc tutan şəxs, Ramazan ayında özünün oruc tutmuş arvadı ilə cima etsə, bu halda arvadını cimaya məcbur etmişsə, həm özünün, həm də arvadının kəffarəsini verməlidir. Amma qadın cimaya razı olsa, hər birinə bir kəffarə vacibdir.

Məsələ: 1695. Əgər qadın, oruc tutmuş ərini cimaya, yaxud orucu batil edən başqa bir işə məcbur etsə, ərinin kəffarəsini verməsi vacib deyildir.

Məsələ: 1696. Əgər oruc tutan şəxs, Ramazan ayında özünün oruc tutmuş arvadı ilə cima etsə, bu halda qadını, özündən ixtiyarı olmayan halda məcbur etsə və cima əsnasında da qadın razı olsa, ehtiyat-vacibə görə, kişi iki, qadın isə bir kəffarə verməlidir.

Məsələ: 1697. Əgər oruc tutan şəxs, Ramazan ayında, oruc tutmuş arvadı yuxuda olan halda onunla cima etsə, kişiyə bir kəffarə vacibdir. Qadının orucu səhihdir, kəffarə də vacib deyildir.

Məsələ: 1698. Əgər kişi, qadınını cimadan başqa, orucu batil edən sair işlərə məcbur etsə, qadının kəffarəsini verməməlidir, qadının özünə də kəffarə vacib deyil.

Məsələ: 1699. Səfərdə olmaq və ya xəstəlik səbəbi ilə oruc tutmayan bir şəxs, oruc tumuş qadınını cimaya məcbur edə bilməz. Amma məcbur edərsə, kişiyə kəffarə vacib deyil.

Məsələ: 1700. İnsan kəffarəni verməkdə səhlənkarlıq etməməlidir. Amma onu dərhal verməsi lazım deyil.

Məsələ: 1701. Əgər bir şəxsə kəffarə vacib olsa və bir neçə il onu verməsə, üstünə bir şey əlavə olunmur.

Məsələ: 1702. Bir günün kəffarəsi üçün 60 fəqirə təam verməli

səh: 314

olan bir şəxs, 60 fəqir tapa bilsə, gərək tapdığının hər birinə bir müddən artıq təam verməsin, yaxud bir fəqiri bir dəfədən artıq doyuzdurmasın. Amma fəqirin ailəsi olsa, insan onun fəqir ailə üzvlərinin hər biri üçün, hətta səğir olsalar da, bir müdd təam verə bilər .

Məsələ: 1703. Ramazan ayının orucunun qəzasını tutan bir şəxs, zöhrdən sonra qəsdən orucu batil edən bir iş görsə, 10 fəqirin hər birinə bir müdd təam verməlidir. Əgər bunu edə bilməsə, üç gün oruc tutmalıdır.

ehtiyat-vacibə görə, gərək o günün qəzasını yerinə yetirsin.

6-Bir şəxs sübhün açılmadığı barədə xəbər versə və başqası da onun dediyinə əsasən, orucu batil edən işlərdən görsə, sonradan sübhün daxil olduğu məlum olsa.

7-Bir şəxs “sübh olmuşdur” desə və insan onun sözünə yəqini olmasa, yaxud zarafat etdiyini güman edərək orucu batil edən işlərdən etsə və sonra sübhün açıldığı məlum olsa.

8-Kor və s. kimi şəxslər, başqa şəxsin dediyinə istinad edərək iftar etsə və sonradan hələ iftar vaxtı olmadığı məlum olsa.

9-Bir şəxs, açıq havada qaranlıq səbəbi ilə məğrib olmasını yəqin edib iftar etsə, sonradan məğrib olmaması məlum olsa; ehtiyat-vacib budur ki, qəzasını tutsun. Amma buludlu havada məğrib olmasını güman edərək iftarını açsa və sonradan məğrib olmadığı məlum olsa, qəzası lazım deyildir.

10-Sərinləmək və ya heç bir səbəb olmadan suyu ağzında qar-qara etsə və ixtiyarsız olaraq qarnına getsə; (amma oruc olduğunu unudub suyu udsa, yaxud vacib namazın dəstəmazı üçün suyu qar-qara edəndə, ixtiyarsız olaraq udsa, onun qəzası vacib deyil. Həmçinin qar-qara, nafilə namazı üçün olsa, qəza lazım deyil.

Məsələ: 1705. Əgər bir şəxs, sudan başqa bir şeyi ağzına aparıb ixtiyarsız udsa, yaxud burnuna su çəkəndə ixtiyarsız olaraq udsa, qəzası vacib deyildir. Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, bu iki surətdə qəzasını tutsun.

Məsələ: 1706. Oruc tutan şəxsin su ilə çox məzməzə etməsi məkruhdur. Məzməzədən sonra ağzının suyunu udmaq istəsə, yaxşı olar ki, üç dəfə ağzının suyunu çölə töksün.

Məsələ: 1707. Əgər məzməzə edəcəyi halda ixtiyarsız, yaxud unutqanlıq üzündən suyun boğazına gedəcəyini bilsə, məzməzə etməməlidir.

11-Əgər bir şəxs məcburiyyət, iztirab və ya təqiyyə üzündən iftar etsə, qəzası lazımdır və kəffarəsi yoxdur.

Məsələ: 1708. Əgər Ramazan ayında təhqiq edib, sonra sübh olmadığını yəqin etdərək, orucu batil edən işlərdən birini etsə və

səh: 316

sonradan sübh olduğu məlum olsa, qəzası lazım deyil.

Məsələ: 1709. Əgər insan məğrib olub-olmamasında şəkk etsə, iftar edə bilməz. Amma sübh olub-olmamasında şəkk etsə, təhqiq etməzdən qabaq, orucu batil edən işlərdən edə bilməz.

Ramazan ayından beş gün qəzası qalmış olsa gərək axırıncı Ramazanın qəzasını tutsun.

Məsələ: 1715. Əgər bir neçə Ramazan ayının oruclarının qəzası bir şəxsə vacib olsa, niyyətdə də tutduqlarının hansının qəzası olmasını müəyyənləşdirməsə, tutduqları oruc birinci ilin Ramazan ayının qəzası hesab olunur.

Məsələ: 1716. Bir şəxs Ramazan ayının orucunun qəzasını tutsa, bu halda əgər o orucların qəzasının vaxtı az olmasa, zöhrdən qabaq öz orucunu batil edə bilər.

Məsələ: 1717. Əgər bir şəxs bir meyyitin oruclarının qəzasını tutubsa, ehtiyat-vacib budur ki, onu zöhrdən sonra batil etməsin.

Məsələ: 1718. Əgər xəstəlik, yaxud heyz və ya nifas səbəbilə Ramazan ayının orucunu tutmasa və Ramazan ayı qurtarmamışdan qabaq ölsə, tutmadığı günləri, onun üçün qəza etmələri lazım deyil.

Məsələ: 1719. Əgər müəyyən xəstəlik səbəbilə Ramazan ayının orucunu tutmasa və onun xəstəliyi gələn ilin Ramazan ayına kimi davam etsə, oruc tutmadığı günlərin qəzası ona vacib deyil. Amma, gərək hər gün üçün bir müdd təam (buğda, arpa və s. kimi şeylər) fəqirə versin. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, sağalandan sonra qəzasını tutub kəffarəsini versin. Amma başqa üzr səbəbilə; məsələn, səfərə getdiyi üçün oruc tutmamış olsa və onun üzrü, gələn Ramazan ayına qədər davam etsə oruc tutmadığı günlərin qəzasını etməlidir. Ehtiyat-müstəhəb görə, gərək hər gün üçün bir müdd təam da fəqirə versin.

Məsələ: 1720. Əgər müəyyən xəstəlik səbəbilə Ramazan ayının orucunu tutmasa və Ramazandan sonra xəstəliyi sağalsa, lakin tapılan başqa bir üzr səbəbilə sonrakı Ramazan ayına qədər oruclarının qəzasını tuta bilməsə, gərək oruc tutmadığı günlərin qəzasını tutsun. Həmçinin, əgər Ramazan ayında xəstəlikdən başqa, bir üzrü olsa və Ramazandan sonra üzrü aradan qalxsa, amma gələn ilin Ramazan ayına qədər xəstəlik səbəbilə oruclarının qəzasını tuta bilməsə, qəza etməlidir. Birinci fərziyədə

səh: 318

kəffarə verməsi müstəhəbdir. Amma ikinci fərziyədə ehtiyat-vacibə görə, kəffarə verməlidir.

Məsələ: 1721. Əgər Ramazan ayında müəyyən üzr səbəbilə oruc tutmasa və Ramazan ayından sonra üzrü aradan qalxsa, amma növbəti Ramazan ayına qədər onların qəzasını qəsdən tutmasa, gərək onların qəzasını etsin, hər gün üçün də bir müdd təam arpa, buğda və s. kimi şeylər fəqirə versin.

Məsələ: 1722. Əgər orucun qəzasında səhlənkarlıq etsə və nəticədə vaxt az qalsa, vaxtın azlığında da bir üzrlü iş qarşıya çıxsa, qəzaları tutmalı, hər gün üçün də bir müdd təam fəqirə verməlidir. Üzrlü olduğu vaxt, əgər üzrü aradan qalxandan sonra oruclarının qəzasını tutmaq qərarında olsa və qəza etməmişdən qabaq, belə bir vaxtın azlığında, bir üzr tapılsa, gərək onun qəzasını tutsun. Ehtiyat-vacib budur ki, hər gün üçün bir müdd təam fəqirə versin.

Məsələ: 1723. Əgər insanın xəstəliyi bir neçə il davam etsə, sağalandan sonra, növbəti Ramazan ayına qədər qəzaları tutmaq miqdarında vaxt olsa, gərək bacardığı qədər axırıncı Ramazan ayının qəzasını tutsun. Əvvəlki illərin qəzaları üçün də hər gün üçün bir müdd təam; buğda, un və bu kimi şeylər, fəqirə versin.

Məsələ: 1724. Hər gün üçün fəqirə bir müdd təam verməli olan bir şəxs, bir neçə günün kəffarəsini bir fəqirə verə bliər.

Məsələ: 1725. Əgər Ramazan ayının oruclarının qəzasını bir neçə il təxirə salsa, gərək qəza edib və hər gün üçün də bir müdd təam fəqirə versin.

Məsələ: 1726. Əgər bir şəxs, Ramazan ayının orucunu qəsdən tutmasa, onların qəzalarını yerinə yetirdikdən sonra hər gün üçün iki ay oruc tutmalı, yaxud 60 fəqirə təam verməli və ya bir qul azad etməlidir. Əgər növbəti Ramazana qədər onların qəzasını tutmasa, hər gün üçün bir müdd təam da verməlidir.

Məsələ: 1727. Əgər Ramazan ayının orucunu qəsdən tutmasa və gün ərzində bir neçə dəfə cima etsə, ehtiyat-vacibə əsasən, həmin qədər kəffarə verməsi lazımdır. Amma orucu bir neçə defə

səh: 319

batil edən digər işlərdən etsə; məsələn, bir neçə dəfə yemək yesə, bir kəffarə kifayətdir.

Məsələ: 1728. Atanın vəfatından sonra böyük oğul, onun oruc-namazlarını qəza namazı bölməsində deyilən təfsilat ilə yerinə yetirməlidir. Ehtiyat-müstəhəbə görə, ananın da orucunun qəzasını, deyilən təfsilat ilə yerinə yetirməlidir.

Məsələ: 1729. Əgər ata, Ramazan ayının oruclarından başqa vacibi orucları; məsələn, nəzr orucu kimi, tutmamışsa ehtiyat-vacibə görə, böyük oğul onu da qəza etməlidir. Həmçinin ehtiyat-müstəhəbə görə ananın orucunu da qəza etməlidir.

yaxşı olar ki, bu üç gün çərşənbə, cümə axşamı və cümə günləri olsun.

Məsələ: 1735. Müsafirin orucunun batil olduğunu bilməyən bir şəxs, əgər səfərdə oruc tutsa və gün əsnasında məsələni başa düşsə, orucu batil olar. Əgər məğribə qədər başa düşməsə, orucu səhihdir.

Məsələ: 1736. Əgər səfərdə olduğunu, yaxud müsafirin orucunun batil olduğunu unudub səfərdə oruc tutsa, orucu batildir.

Məsələ: 1737. Əgər oruc tutan şəxs, zöhrdən sonra səfər etsə, orucunu axıra çatdırmalıdır. Əgər zöhrdən qabaq səfər etsə, tərəxxüs həddinə (yəni, şəhərin divarlarının görünmədiyi və azan səsinin eşidilmədiyi yerə) çatanda, öz orucunu batil etməlidir. Əgər o həddə çatmamışdan qabaq batil etsə, kəffarə ona vacib olur. Amma müsafir zöhrdən qabaq öz şəhərindən səfər etsə, zöhrdən sonra, tərəxxüs həddinə çatsa onun orucu səhihdir. Amma zöhrdən qabaq tərəxxüs həddinə çatsa, amma zöhrdən sonra öz şəhərinə daxil olsa, ehtiyat-vacibə görə qəzasını da tutmalıdır.

Məsələ: 1738. Əgər müsafir, zöhrdən qabaq öz vətəninə, yaxud 10 gün qalmaq istədiyi yerə çatsa, bu halda orucu batil edən işlərdən görməyibsə, o günü oruc tutmalıdır; əgər orucu batil edən işlərdən birini edibsə, o günün orucu ona vacib deyil.

Məsələ: 1739. Əgər müsafir zöhrdən sonra vətəninə, yaxud 10 gün qalmaq istədiyi yerə çatsa, gərək o günü oruc tutmasın.

Məsələ: 1740. Müsafir və oruc tutmaqda üzrü olan bir şəxsin, Ramazan ayının gündüzlərində cima etməsi habelə, doyunca yeyib-içməsi məkruhdur.

verməlidir. Daha yaxşı olar təqribən on sir buğda versin. Birinci surətdə ehtiyat-vacib budur ki, təqribən on sir buğda versin.

Məsələ: 1742. Qocalıq səbəbi ilə oruc tuta bilməyən bir şəxs, Ramazan ayından sonra oruc tuta bilərsə, ehtiyat-vacib budur ki, gərək tutmadığı günlərin qəzasını tutsun.

Məsələ: 1743. Çox susamaq xəstəliyi olan və bu susuzluğa dözə bilməyənə və ya (buna dözmək) məşəqqətli olarsa, oruc tutmaq ona vacib deyil. Amma hər iki halda hər gün üçün bir müdd təam buğda, arpa və bunun kimi şeylər fəqirə verməlidir. Ehtiyat-vacib budur ki, ehtiyacı olduğu miqdardan artıq su içməsin. Əgər sonradan oruc tuta bilsə, ehtiyat-vacib budur ki, tutmadıqlarının qəzasını tutmalıdır.

Məsələ: 1744. Doğum vaxtı yaxınlaşan və oruc tutmağın bətnindəki uşağa zərəri olan qadına, oruc vacib deyil. Gərək hər gün üçün bir müdd təam buğda, arpa və bunun kimi şeylər fəqirə versin. Həmçinin, əgər orucun onun özü üçün də zərəri olsa, oruc ona vacib deyil. Gərək hər gün üçün bir müdd təam buğda, arpa və bunun kimi şeylər fəqirə versin. Hər iki halda tutmadığı günlərin qəzasını tutmalıdır.

Məsələ: 1745. Uşağa süd verən və südü az olan qadın, istər uşağın anası olsun, istər dayəsi, istərsə də uşağa muzd almadan süd verən bir şəxsin oruc tutması, süd verdiyi uşağa zərəri olsa, oruc ona vacib deyil. Gərək hər gün üçün bir müdd təam buğda, arpa və bunun kimi şeylər fəqirə versin. Həmçinin, əgər özü üçün də zərəri olsa, oruc ona vacib deyil, gərək hər gün üçün bir müdd təam fəqirə versin. Hər iki halda isə tutmadığı orucların qəzasını etməlidir. Amma uşağa muzd almadan süd verən bir şəxs tapılsa, yaxud uşağa süd vermək üçün onun ata-anasından və ya onun muzdunu başqa şəxs verərsə, gərək uşağı ona verib oruc tutsun.

1-İnsanın özü ayı görsün.

2-Sözlərindən yəqin hasil olan bir neçə nəfər, “ayı gördük” desələr, həmçinin, yəqinlik hasil olan hər şey vastəsi ilə.

3-İki adil kişi, “gecə ayı görmüşük” deyə xəbər versələr, amma ayın xüsusiyyətlərini bir-birinin əksinə deməsinlər. Əgər Ayın xüsusiyyətlərini bir-birinin əksinə desələr, ayın əvvəli olması sübuta yetmir.

4-Şəban ayının əvvəlindən 30 gün keçmiş olsa; bunun vasitəsi ilə Ramazan ayının əvvəli olması sübuta yetir. Yaxud, Ramazan ayının əvvəlindən 30 gün keçsə, bu halda Şəvval ayının olması sübut olunur.

5-Şəriət hakimi, ayın əvvəli olmasına dair hökm versə.

Məsələ: 1747. Əgər şəriət hakimi, ayın əvvəli olmasını hökm etsə, hətta ona təqlid etməyən şəxslər də, onun hökmünə əməl etməlidirlər. Amma şəriət hakiminin səhv etdiyini bilən bir şəxs, onun hökmünə əməl edə bilməz.

Məsələ: 1748. Ayın əvvəli, astronomların qabaqcadan verdikləri xəbərə əsasən, sübuta yetmir. Amma bir şəxs üçün onların dediklərindən yəqin hasil olsa, gərək ona əməl etsin.

Məsələ: 1749. Ayın yuxarıda olması, yaxud gec batması, keçən gecənin ayın əvvəli olmasına dəlil ola bilməz.

Məsələ: 1750. Əgər bir şəxs üçün, Ramazan ayının əvvəli olması sübuta yetməsə və oruc tutmasa, sonradan iki adil kişi, “keçən gecə ayı görmüşük” deyə xəbər versələr, o şəxs həmin günün qəzasını tutmalıdır.

Məsələ: 1751. Əgər bir şəhərdə ayın əvvəli olması sübuta yetsə, onun başqa şəhər camaatı üçün faydası yoxdur. Amma o iki şəhər bir-birinə çox yaxın olarsa, yaxud insan, o şəhərlərin üfüqlərinin bir olmasını bilsin .

Məsələ: 1752. Ayın əvvəli teleqraf yolu ilə sübuta yetmir. Amma bir şəhərdən, başqa şəhərə teleqrafla xəbər verilsə və bu iki şəhər bir-birinə yaxın, yaxud üfüqləri eyni olsa, insan da teleqrafın şəriət hakiminin hökmü, yaxud iki adil şəxsin şəhadəti əsasında

səh: 323

olduğunu bilsə, sübuta yetir.

Məsələ: 1753. Ramazan ayının axırı, yaxud şəvvalın əvvəli olmasını bilməyən bir şəxs, oruc tutmalıdır. Amma məğribdən qabaq, Şəvvalın əvvəli olduğunu bilsə, gərək orucunu açsın.

Məsələ: 1754. Əgər zindanda olan bir şəxs, ayın əvvəli olmasına yəqin hasil edə bilməsə, gərək öz gümanına əməl etsin. Bu da mümkün olmasa, hər ayı oruc tutsa, səhihdir. Oruc tutduğu aydan 11 ay keçdikdən sonra, gərək yenidən bir ay oruc tutsun.

tutmasın. Əgər oruc tutsa, səhih deyildir.

Məsələ: 1761. Bir şəxs, orucun ona zərərli olmamasına əqidəsi olan halda, oruc tutub məğribdən sonra zərərli olmasını başa düşsə, orucu işkallıdır, ehtiyat-vacib budur ki, o günün qəzasını tutmalıdır.

Məsələ: 1762. Qeyd olunan günlərdən başqa, yenə də oruc tutulması haram olan günlər var ki, müfəssəl fiqhi kitablarda deyilmişdir.

Məsələ: 1763. Aşura günü və Ərəfə günü ilə Qurban bayramı arasında şəkk olunan bir gündə, oruc tutmaq məkruhdur.

11-Peyğəmbəri Əkrəm (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm)-in səadətli təvəllüdü (17 Rəbiül-əvvəl), 15 Cəmadiul-ula, besəti günü (27 Rəcəb). Əgər bir şəxs müstəhəb oruc tutsa, onu axıra çatdırması vacib deyil. Hətta əgər mömin qardaşı onu yeməyə dəvət etsə, müstəhəbdir ki, onun dəvətini qəbul edib, günün ortasında iftarını açsın.

Məsələ: 1770. Qadının aldığı mehriyyənin xümsü yoxdur. İnsana çatan irsin hətta atadan övlada olsada xümsü yoxdur. Amma insanın bir şəxslə qohumluğu olsa və belə bir qohumun olduğunu bilməsə əqva budur ki, ondan çatan irs illik xərclərindən çox olsa, xümsünü versin.

Məsələ: 1771. Əgər bir şəxsə müəyyən miqdarda mal irs çatsa, və malın sahibinin öz malının xümsünü vermədiyini bilsə, gərək onun xümsünü versin. Həmçinin, əgər o malın özündə xüms olmasa, amma mal sahibinin xüms borcu olduğunu bilsə, gərək xümsü, onun malından versin ki, meyyitin xümsə olan borcu öhdəsindən götürülsün.

Məsələ: 1772. Əgər qənaət etməklə müəyyən bir şey illik xərclərdən artıq qalsa, onun da xümsünü verməlidir.

Məsələ: 1773. Əgər bir şəxsin xərclərini başqaları verirsə, gərək əldə etdiyi bütün malın xümsünü versin.

Məsələ: 1774. Əgər bir şəxs, hər hansı bir mülkü müəyyən şəxslərə; məsələn, öz övladlarına vəqf etsə və o mülkdə ağac, əkin əkilib müəyyən gəlir əldə olunsa və illik xərclərdən artıq qalsa, xümsü verilməlidir. Əgər başqa şəkildə də oradan mənfəət əldə etsə; məsələn, kirayə versələr, onun illik xərcindən artıq qalan miqdarın xümsünü verməlidir.

Məsələ: 1775. Əgər fəqirin xüms, zəkat və ya müstəhəb sədəqə kimi aldığı şeylər illik xərclərindən çox olsa, ehtiyat-müstəhəbə əsasən, onun xümsünü versin. Amma ehtiyat-vacibə əsasən müstəhəb sədəqənin xümsü vardır.

Məsələ: 1776. Əgər bir şəxs xümsü verilməmiş pulun eyni ilə müəyyən bir şey alsa, yəni, satıcıya “bu malı, bu pul ilə alıram” desə, xümsunu müamilədən sonra versə müamilə səhihdir. Əgər xümsunu verməsə şəriət hakimi müştərinin əlində olan malın özündən xümsu ala bilər. Çünki ondan istifadə etmək haramdır. Əgər qabaqcadan o, maldan istifadə etmək üçün icazə alıbsa bu hal istisnadır.

Məsələ: 1777. Əgər bir şəxs xümsü verilməmiş pulun eyni ilə

səh: 328

müəyyən bir şey alsa, etdiyi müamilə səhihdir. Xümuslu puldan satıcıya verdiyinə görə, aradan getmeyibsə şəriət hakimi, onun beşdə bir hissəsini almalıdır. Əgər aradan gedibsə xümsün əvəzini satıcıdan yaxud da alıcıdan tələb edəcək.

Məsələ: 1778. Bir şəxs, xümsü verilməmiş bir şeyi alsa şəriət hakimi, o malın beşdə birini ala bilər. Əgər satıcı xümsünü verməmişsə.

Məsələ: 1779. Əgər xümsü verilməyən bir şeyi bir şəxsə bağışlasa, o şeyin beşdə biri, həmin şəxsin malı deyildir.

Məsələ: 1780. Əgər insanın əlinə kafirdən, yaxud xüms verməyə etiqadı olmayan bir şəxsdən müəyyən qədər mal düşsə, onun xümsünü verməsi vacib deyil. Əgər zimmi kafirdən torpaq alsa, o da müsəlmandan almış və xümsü verilməmiş olsa, gərək xümsünü versin.

Məsələ: 1781. Tacir, qazanc əldə edən, sənətkar və s. kimi şəxslər, işə başladığı vaxtdan bir il keçdikdən sonra, gərək illik xərclərindən artıq qalanın xümsünü versinlər. Amma peşəsi qazanc-ticarət olmayan bir şəxs, təsadüfən müəyyən qədər mənfəət əldə etsə, ondan bir il keçdikdən sonra, illik xərclərindən artıq qalan hissəsinin xümsünü verməlidir.

Məsələ: 1782. İnsan, ilin əsnasında hər vaxt mənfəət əldə etsə, (illik xərcindən arıq qalmasına əmin olsa) onun xümsünü verə bilər. Xüms verməyi, ilin axırına qədər təxirə salmaq da caizdir. Əgər bir şəxs şəmsi ili xümsü vermək üçün, başlanğıc götürsə, şəriət hakimi və ya onun vəkilinin razılığı ilə maneəsi yoxdur.

Məsələ: 1783. Tacir və qazanc əldə edən şəxs kimi, xüms üçün, il təyin etməli olan bir şəxs, mənfəət əldə edib, ilin əsnasında ölsə, ölənə qədər olan xərclərini, o mənfəətdən çıxıb, yerdə qalanın xümsünü verməlidirlər.

Məsələ: 1784. Əgər bir şəxsin ticarət üçün aldığı mallarının qiyməti bahalaşsa və onu bilməməzlik üzündən satmasa, yenidən, ilin ortasında qiyməti aşağı düşsə, qiymətlər bahalanan miqdarın xümsü ona vacib deyil. Amma, o malı satmaması, bilərəkdən

səh: 329

olarsa ehtiyata görə, gərək qiyməti qalxan miqdarın xümsünü versin.

Məsələ: 1785. Əgər ticarət üçün aldığı malın qiyməti qalxa, bu niyyətlə ki, onun qiyməti bir daha qalxsın il qurtarandan sonraya qədər satmaya və malların qiyməti ucuzlaşa, o qədər saxlaya ki, adətən tacirlər malın qiyməti qalxmaq üçün saxlayırlar bahalaşan miqdarın xümsü ona vacib deyil. Əgər qeyri adi şəkildə saxlaya və onun ili keçərsə ehtiyata görə gərək onun xümsünü versin.

Məsələ: 1786. Əgər ticarət malından başqa malı olarsa onun xümsünü verib və ya xümsü olmazsa, məsələn, irs ona çatıb və ya öz xərcliyi üçün bir şeyi alsa bu halda qiymıti bahalanarsa o qiymətinə artan miqdarın xüms yoxdur. Amma onu satsa qiymtə artan miqdar satış əgər illik xərclərindən çox olarsa gərək onun xümsünu versin. Əgər onun ilə ticarət üçün bir şey alsa və o, şeyin qiyməti bahalaşsa (satmasa belə) gərək bahalaşan miqdarın xümsünu versin. Əgər bir şeyi saxlamaq üçün alsa və onun qiyməti bahalaşsa qiyməti qalxan miqdarın xümsü yoxdur. Əgər satarsa xümsünü verməlidir.

Məsələ: 1787. Əgər qiyməti bahalanandan sonra satmaq məqsədi ilə bağ salsa, onun meyvəsinin və ağaclarının artımının və bağın qiymətinin artıq qalan miqdarının xümsünü verməlidir. Amma əgər məqsədi meyvəsindən istifadə etmək olmuşsa, ilin xərci sayılmazsa təkcə meyvələrin xümsünü verməlidir.

Məsələ: 1788. Əgər söyüd, çinar və s. kimi ağac əkib hətta onların satılmalı vaxtına çatdığı ildə satmasa da xümsünu verməlidir. Amma əgər, misal üçün, hər ildə adətən qırılan budaqlardan istifadə etsə və onlar təklikdə və ya illik mənfəətlərlə birlikdə illik xərclərindən artıq olsa, ilin axırında onun xümsünü verməlidir.

Məsələ: 1789. Bir neçə işidən, kəsbi olan bir kəs ilin axırında illik xərclərindən artıq qalan hissənin xümsünü verməlidir. Amma əgər iki müxtəlif işi olsa birindən mənfəət qazanıb, digərindən isə zərərə düşsə, bu iki iş bir yerdə hesablanarsa gərək mənfəətin

səh: 330

xümsunu zərəri çıxdıqdan sonra versin. Əgər ayrı olarsa birinin zərərini obirinin mənfəətdən ödəyə bilməz. Məsələn ticarət və əkinçilik kimi, gərək ayrı hesablansın.

Məsələ: 1790. Fayda əldə etmək (dəllallıq, yükdaşıma və s.) üçün insanın etdiyi xərclər illik xərclərindən hesab olunur.

Məsələ: 1791. İl boyunda qazanc mənfəətindən yeyib-içmək, geymək, mənzil və mənzil avadanlığı almaq, toy etmək, cehizlik almaq, ziyarət və s. kimi şeylərə məsrəf olunan miqdar əgər həmin şəxsin şəxsiyyətinə uyğun miqdardan çox olmasa və adətən ehtiyacı olan vaxt hazırlayıb ifrat etməmiş olsa, onların xümsü yoxdur.

Məsələ: 1792. İnsanın nəzrə, kəffarəyə məsrəf etdiyi mal, illik xərclərindən hesab olunur. Həmçinin, bir kəsə bağışladığı, hədiyyə və mükafat verdiyi şeylər onun şəxsiyyətinə uyğun miqdardan artıq olmasa, illik xərclərindən hesab olunur.

Məsələ: 1793. Əgər insan qızının cehizliyini bir yerdə ala bilməsə və hər il müəyyən miqdarını almağa məcbur olsa, yaxud adətən hər il cehizliyin müəyyən miqdarı alınan bir şəhərdə olsa və onları da hazırlamağa ehtiyac duyulursa və onları hazırlamamaq onun şəxsiyyətinə uyğun olmasa bu halda il boyu o ilin mənfəətlərindən cehizlik alsa, onun xümsünü verməməlidir. Əgər o ilin mənfəətindən gələsi il cehiz alsa, onun xümsünu verməlidir

Məsələ: 1794. Həcc səfəri və başqa ziyarətlər üçün etdiyi xərclər, minik və digər avadanlıqlar (səfəri sonrakı ilədək çox çəksə də) onun səfərə başladığı ilin xərclərindən hesab olur.

Məsələ: 1795. Kəsb və ticarətdən müəyyən qədər gəlir əldə edən bir kəsin xümsü vacib olmayan başqa malı da olsa, illik xərclərini təkcə həmin kəsb-ticarətin gəlirindən götürüb istifadə edə bilər.

Məsələ: 1796. Əgər qazanc mənfəətindən illik məsrəf olunan azuqə alsa və ilin axırında artıq qalsa, artıq qalanın xümsünü verməlidir. Əgər onun qiymətini hesablayıb pulunun xümsünü

səh: 331

vermək istəsə və qiyməti, aldığı vaxtdakı qiymətdən artıq olarsa, ilin axırındakı qiymətlə hesab etməlidir.

Məsələ: 1797. Əgər qazancın mənfəətindən xümsü verməmişdən qabaq (eyni qalan) ev əşyaları alsa, ilin əsnasında aldığı əşyalara ehtiyacı olmasa, onun xümsü yoxdur. Qadın zinət əşyaları da, onlardan istifadə olunma müddəti keçdiyi təqdirdə (eyni qayda ilə.) Amma ehtiyat-müstəhəb budur ki, onların xümsünü versin.

Məsələ: 1798. Əgər bir ildə mənfəət əldə edə bilməsə o ilin xərclərini sonrakı ildən əldə edəcəyi mənfəətdən çıxa bilməz.

Məsələ: 1799. Əgər bir şəxs ilin əvvəlində mənfəət əldə edə bilməsə və sərmayədən xərc etsə, il tamam olmazadan qabaq mənfəət əlinə gəlsə sərmayədən götürdüyü miqdarı mənfəətdən götürə bilər.

Məsələ: 1800. Əgər sərmayənin bir miqdarı aradan gedərsə, qalan miqdar ilə əldə etdiyi mənfəət illik xərcini ödiyəcək miqdardan artıq olarsa, sərmayədən azalan miqdarı o mənfəətdən götürə bilər. Əgər sərmayənin aradan gedən miqdarı o ilin olarsa.

Məsələ: 1801. Əgər sərmayədən başqa mallar xarab ola (aradan gedə) əldə etdiyi mənfəətdən o şeyləri alabilməz. Amma əgər həmən il o şeylərə ehtiyacı olsa ilin yarısında qazanc mənfəətindən onları ala bilər.

Məsələ: 1802. Əgər ilin əvvəlində öz xərcliyi üçün borc etsə və il tamam olmamışdan mənfəət əldə edərsə, öz borcunun miqdarını o mənfəətdən götürə bilər.

Məsələ: 1803. Əgər il boyu heç bir mənfəəti olmaya öz xərclərini borc edə, sonrakı illərin gəlirindən öz borcların ödəyə bilər.

Məsələ: 1804. Əgər malların çoxaltmaq və ya ehtiyacı olmadığı bir mülkü almaq üçün borc edə, qazanc mənfəətindən o borcu verə bilər. Amma aldığı şeyin gərək xümsünü versin. Amma əgər borc etdiyi mal və borc ilə aldığı şey aradan getsə, borcunu ödəməyə məcbur olsa ehtiyat-vacibə görə gəlir mənfəətindən borcunu verə

səh: 332

bilməz.

Məsələ: 1805. Hər şeyin xümsünü o malın özündən vermək olar. Yaxud xümsə borclu olduğu şeyin pulunu və ya digər cinsdən verə bilər.

Məsələ: 1806. Əgər bir şəxsin əlinə mənfəət gələrsə və xümsünü vermək istəməsə şəriət hakiminin icazəsi olmadan ilin sonunadək ondan istifadə edə bilməz.

Məsələ: 1807. Xüms borclu olan şəxs onu öz öhdəsinə götürə bilməz, yəni özünü xüms əhlinin borclusu bilə və bütün maldan istifadə edə bilməz, əgər istifadə etsə və o mal tələf olsa gərək onun xümsünü versin. Əgər şəriət hakimi ilə əldən ələ dolandırsa və ya ondan icazə alsa bu hallar istisnadır.

Məsələ: 1808. Xüms borclu olan şəxs əgər hakimi şər ilə razılaşsa, bütün maldan istifadə edə bilər. Hakimi şərin razılığından sonra o maldan əldə edilən qazanc onun öz malıdır.

Məsələ: 1809. Başqası ilə şərik olan şəxs öz gəlirinin xümsünü versə, şəriki isə verməsə və sonrakı il xümsü verilməmiş maldan şəriklik üçün sərmayə qoysa zahir budur ki, xümsünü verən istifadə edə bilər, xümsünü verməyən isə istifadə edə bilməz.

Məsələ: 1810. Əgər səğir uşağın sərmayəsi ola və ondan mənfəət əldə edə ehtiyat-vacibə əsasən onun xüms düşür onun vəlisi xümsünü verməlidir.

Məsələ: 1811. İnsan xümsü verilmədiyinə yəqini olduğu maldan istifadə edə bilər. Onun xümsü malı ona verilən şəxsin öhdəsindədir və xümsünü verməsi vacibdir. Xümsünün verilib verilmədiyində şəkk edilən malda eyni hökmdədir.

Məsələ: 1812. Əgər bir şəxs təklifinin əvvəlindən xüms verməsə, əgər bir mülk alsa və onun qiyməti bahalaşa, o, mülkü bahalaşdıqdan sonra satacaq niyyətilə almayıbsa; məsələn, bir yeri əkin üçün alıbsa, xümsü verilməmiş puldan onun qiymətini versə, gərək aldığı qiymətin xümsünü versin. Amma məsələn, xümsü verilməmiş pulu satıcıya verib və ona “bu mülkü bu pula alıram” desə, şəri hakim onun beşdə birinin müamiləsinə icazə versə,

səh: 333

(xümüs sahiblərinin haqqı aradan getməmək şərti ilə) alıcı gərək o mülkün hal-hazırdakı qiymətinin xümsünü versin.

Məsələ: 1813. Əgər bir şəxs təklifinin əvvəlindən xüms verməyə, əgər gəlirinin mənfəətindən ehtiyacı olmadığı bir şey ala gərək onun xümsünu versin. Əgər ehtiyacı olduğu ev əşyaları və başqa şeyləri öz vəziyyətinə uyğun alarsa, əgər bilə fayda əldə etdiyi ildə onları alıb onların xümsünü vermək lazım deyil. Əgər ilin ortasında alıb və ya il tamam olandan sonra aldığını bilməsə ehtiyat-vacibə əsasən gərək hakimi şərlə razılaşsın.

dərinliyində; istər mülkdə olsun, istərsə də sahibi olmayan bir yerdə.

Məsələ: 1819. Əgər bilməyə mədəndən çıxardığı şeyin qiyməti 15 misqal qızıla çatıb ya yox ehtiyat-vacib budur ki, onu çəkmək və ya başqa bir yolla qiymətini təyin etsin.

Məsələ: 1820. Əgər bir neçə nəfər birlikdə mədəndən bir şey çıxartsalar, onun qiyməti 15 misqal qızıla çatsa, baxmayaraq hər hansının payı bu miqdara çatmasada ehtiyat-vacib əsasən gərək onun xümsünü versinlər.

Məsələ: 1821. Başqasının mülkündə olan bir mədəni, (sahibinin icazəsi olmadan) istixrac etsələr əldə olunan şeylər mülkün sahibinə məxsusdur. Mülkün sahibi onların çıxarılmasına bir şey xərcləmədiyindən, nisab həddinə çatsa mədəndən çıxarılanların hamısının xümsünü verməlidir.

sahibi olan şəxslərin hamısına xəbər verməlidir. Əgər onlardan heç birinin olmadığı məlum olsa, öz malı hesab olunur və xümsünu da verməlidir.

Məsələ: 1826. Əgər bir yerdə basdırılmış bir neçə qabda müəyyən qədər xəzinə tapsa və onların qiyməti üst-üstə xəzinə qiymətinə çatsa, xümsünü verməlidir. Amma bir neçə yerdə xəzinə tapsa onlardan hər birinin qiyməti xəzinə qiymətinə çatsa, onun xümsü vacibdir, qiyməti bu miqdara çatmayan xəzinənin isə xümsü yoxdur.

Məsələ: 1827. Əgər iki nəfər birlikdə müəyyən qədər xəzinə tapsalar və onun qiyməti 20 misqal qızıla çatsa, onların hər birinin payının ayrılıqda bu miqdara çatmamasına baxmayaraq ehtiyat-vacibə görə xümsünü verməlidirlər.

Məsələ: 1828. Əgər bir şəxs bir heyvan alıb, qarnından müəyyən mal tapsa və satıcının malı olduğunu ehtimal versə gərək ona xəbər versin. Onun malı olmaması məlum olarsa tərtiblə əvvəlki sahiblərinə xəbər verməlidir. Onlardan heç birinin malı olmadığı məlum olarsa digər gəlirləri ilə birlikdə illik xərclərindən artıq qalarsa gərək onun xümsün versin.

olduğunu bilib ondan artığının da onun malı olub-olmamasında şəkk etsə, yəqini olduğu miqdarı ona qaytarmalıdır, məsələn pul olarsa əks halda qürə ilə təyin olunması qeyri mümkün sayılmaz. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, onun olmasını ehtimal verdiyi artıq malı da ona versin.

Məsələ: 1832. Əgər bir şəxs, harama qarışan halal malın xümsünü verib, sonradan haram malın miqdarının xümsdən artıq olduğunu bilsə, ehtiyat-vacibə görə, gərək xümsdən artıq olduğunu bildiyi miqdarı, şəriət hakiminin icazəsi ilə onun sahibi tərəfindən sədəqə versin.

Məsələ: 1833. Əgər harama qarışan halal malın xümsünü versə və ya sahibini tapmadığı bir malı, onun niyyətilə sədəqə versə, sonra o malın sahibi tapılsa bir şey onun öhdəsində deyil. Xüsusi ilə də şəriət hakiminin icazəsi ilə verərsə. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, onun haqqını versin.

Məsələ: 1834. Əgər halal mal harama qarışsa və haram malın miqdarı məlum olarsa, insan da onun sahibinin bir neçə nəfərdən başqası olmadığını bilib, amma dəqiq şəkildə hansının olduğunu bilməzsə, mümkün olan təqdirdə onların hamısını razılaşdırsın. Əgər mümkün olmazsa və ya çoxlu zərərə səbəb olarsa gərək qürə ilə mal sahibini təyin etsinlər.

nəfər birlikdə çıxarmış olsalar.

Məsələ: 1836. Əgər dənizə girmədən, müəyyən vasitələrlə cəvahir çıxarılsa, ona sərf olunan xərclər çıxıldıqdan sonra, qiyməti 18 noxud qızıla çatarsa, ehtiyata görə xümsü vacibdir. Amma suyun üzündən, yaxud sahildən cəvahir tapsa, əldə etdiyi mal təklikdə və yaxud başqa gəlirləri ilə birlikdə illik gəlirindən artıq olsa, onun xümsünü verməlidir.

Məsələ: 1837. İnsanın, dənizə girməyərək və ya girməklə əldə etdiyi balıq və s. heyvanların xümsü, o vaxt vacibdir ki, onları təklikdə, yaxud sair qazanc mənfəətləri ilə birlikdə, illik xərclərindən çox olsun.

Məsələ: 1838. Əgər insan, dənizdən bir şey çıxarmaq qəsdi olmadan dənizə girsə və təsadüfən cəvahir tapsa, ehtiyata əsasən, xümsünü verməlidir.

Məsələ: 1839. Əgər insan dənizə girib müəyyən bir heyvanı tutsa və onun qarnından cəvahir tapsa, o cəvahirin qiyməti 18 noxud miqdarında qızıl, yaxud ondan çox olsa, bu halda o heyvan, qarnında adətən cəvahir olanlardan (sədəf kimi) olsa, xümsünü verməlidir. Amma o heyvan təsadüfən cəvahiri udmuş olsa, onun xümsü o vaxt vacibdir ki, onlar təklikdə, yaxud sair qazanc mənfəətləri ilə birlikdə, illik xərclərindən çox olsun. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, xümsünü versin.

Məsələ: 1840. Əgər Dəclə və Fərat kimi böyük çaylara girib, cəvahir çıxartsa, həmin çaylarda adətən cəvahir əldə olunursa, onun xümsünü verməlidir.

Məsələ: 1841. Əgər insan suya girib müəyyən miqdar ənbər çıxartsa və onun qiyməti 18 noxud miqdarında olan qızıl qədər, yaxud ondan çox olsa, xümsünü verməlidir. Amma suyun üzündən, yaxud sahildən tapsa, bu halda qiyməti 18 noxud miqdarında olan qızıl çatmasa da, ehtiyata görə, gərək onun xümsünü versin.

Məsələ: 1842. Əgər bir şəxsin qazancı üzgüçülük, yaxud mədən şeyləri çıxarmaqla təmin olursa, onların xümsünü versə və

səh: 338

illik xərclərindən artıq qalsa, yenidən onların xümsünü verməsi lazım deyil.

Məsələ: 1843. Əgər uşaq, mədəndən müəyyən bir şey çıxartsa və ya onun harama qarışmış halal malı olsa, yaxud da müəyyən xəzinə tapsa, ya da dəryaya girib cəvahir əldə etsə, onun vəlisi, onların xümsünü onun malından verməlidir.

aparsa, onun xümsünü həmin torpaqdan, yaxud başqa malından verməlidir.

Məsələ: 1847. Əgər zimmi kafir yeri alan zaman xüms verməyəcəyini, yaxud satıcının onun xümsünü verməsini şərt etsə, onun şərti səhih deyil və xümsünü verməlidir. Amma satıcının, xüms miqdarını, onun tərəfindən xüms sahiblərinə verməsini şərt etsə, eybi yoxdur. Xüms ödənilməyənə qədər xüms haqqı torpaqdan götürülmür.

Məsələ: 1848. Əgər bir müsəlman müəyyən bir torpaq sahəsini al-ver qəsdi olmadan zimmi kafirin mülkünə keçirsə və onun əvəzini alsa; məsələn, onunla razılaşsa, ehtiyata əsasən, zimmi kafir onun xümsünü verməlidir.

Məsələ: 1849. Əgər zimmi kafir azyaşlı uşaq olsa və onun qəyyumu onun üçün torpaq sahəsi alsa, gərək onun xümsünü versin.

12 İmamı (ələyhis-səlam) qəbul etməyən seyidə xüms vermək olmaz.

Məsələ: 1854. Əgər günahkar seyidə xüms verilməsi, onun günahlarına kömək olarsa, ona xüms vermək olmaz. Aşkar surətdə günah edən seyidə verilən xüms, onun günah etməsinə kömək etməsə də, daha üstün nəzər budur ki, ona xüms verilməsin.

Məsələ: 1855. Əgər bir şəxs “seyidəm” desə, ona xüms vermək olmaz. Amma iki nəfər adil şəxs, onun seyid olmasını təsdiq etsələr və ya camaat arasında məhşur olsa və nəticədə insan onun seyid olmasına yəqinlik tapsa, eybi yoxdur.

Məsələ: 1856. Bir şəxs öz şəhərində seyid olması ilə məhşur olarsa, belə ki, onun seyid olmasına əmin olsa, xüms vermək olar.

Məsələ: 1857. Arvadı seyid olan bir şəxsə, ehtiyat-vacibə görə, xüms verilməməlidir ki, öz xərclərinə sərf etsin. Amma başqalarının xərci ərinə vacib olmayıb o qadına vacib olsa, və onların xərclərini təmin edə bilməsə, xümsü o qadına vermək caizdir ki, onlar üçün sərf etsin.

Məsələ: 1858. Əgər arvadı olmayan seyidə bir qadının xərcləri, insana vacib olarsa, ehtiyat-vacibə əsasən, xümsdən onun yemək, geyim və digər nəfəqeyi-vacibə olanı, verə bilməz. Bəli, nəfəqeyi-vacibəyə aid olmayan başqa şeylərə sərf etməsi üçün ona xüms verməyin maneəsi yoxdur.

Məsələ: 1859. Əgər fəqir seyidin xərcləri başqa şəxsə vacib olarsa, o şəxs də onun xərclərini təmin edə bilməsə, xüms vermək olar.

Məsələ: 1860. Ehtiyat-vacib budur ki, bir seyid fəqirə, bir illik xərclərindən artıq miqdarda xüms verilməsin.

Məsələ: 1861. Əgər insanın yaşadığı şəhərdə müstəhəq seyid tapılmasa və tapılmasına da ehtimal verilməsə; yaxud müstəhəqqin tapılmasınadək xümsü saxlamaq mümkün olmasa, onu başqa şəhərə aparıb müstəhəqlərə çatdırmalıdır. Onu aparmaq üçün lazım olan yol xərcini xümsdən götürə bilməz. Əgər xüms tələf olsa, bu halda onu saxlamaqda səhlənkarlıq edibsə, onun əvəzini verməlidir. Amma səhlənkarlıq etməmiş olsa, ona bir şey

səh: 341

vacib deyil.

Məsələ: 1862. Əgər xüms verməli olan şəxs öz şəhərində müstəhəq tapmasa və tapılmasına ehtimal versə, müstəhəq tapılanadək xümsü saxlamaq mümkün olsa da, başqa şəhərə apara bilər. Əgər onu saxlamaqda səhlənkarlıq etməsə və tələf olsa, bir şey verməməlidir. Amma xümsü aparmağın xərcini, xümsdən götürə bilməz.

Məsələ: 1863. Əgər bir şəxsin öz şəhərində müstəhəq tapılsa, yenə də xümsü başqa şəhərə aparıb müstəhəqqə çatdıra bilər. Amma bu halda, onun yol xərclərini özü verməlidir və xüms tələf olsa, hətta onu saxlamaqda səhlənkarlıq etməsə də, zamindir.

Məsələ: 1864. Əgər şəri hakimin icazəsi ilə xümsü başqa şəhərə aparsa və tələf olsa, yenidən xüms verməsi lazım deyildir. Həmçinin, əgər o şəhərdən başqa şəhərə aparmaq üçün şəri hakim tərəfindən vəkil olan şəxsə xümsü versələr, (eyni qayda ilə).

Məsələ: 1865. Əgər xümsü, malın özündən deyil başqa maldan versə, o malın həqiqi qiyməti ilə hesablanmalıdır. Əgər öz qiymətindən baha hesablasa, müstəhəqqin o qiymətə razılaşmasına baxmayaraq, artıq hesabladığı miqdarı verməlidir.

Məsələ: 1866. Müstəhəq şəxsdən alacağı olan bir şəxs, öz borcunu xümsdən hesab etmək istəsə ehtiyat-vacib budur ki, xümsü ona verdikdən sonra, müstəhəq özü, borcunu ona qaytarsın.

Məsələ: 1867. Müstəhəq şəxs, xümsü alıb onu verənə bağışlaya bilməz. Amma çoxlu miqdarda xüms borcu olan fəqir bir şəxs, xüms əhlinə də borclu olmaq istəmirsə, əgər müstəhəq, xümsü alıb yenidən ona bağışlamağa razı olsa, eybi yoxdur.

səh: 342

deyiləcək) nisab həddinə çatsın və onun maliki həddi-büluğa çatmış, aqil və azad olsun, öz malından istifadə edə bilsin.

Məsələ: 1871. Əgər insanın 11 ay müddətində inək, qoyun, dəvə, qızıl və gümüş sahibi olsa, 12-ci ayın əvvəlində onun zəkatını verməlidir. Amma sonrakı ilin əvvəlini 12-ci ay tamam olandan sonra hesab etməlidir.

Məsələ: 1872. Əgər inək, qoyun, dəvə, qızıl və gümüşün sahibi, ilin əsnasında həddi-büluğa çatsa, gərək ilin əvvəlini, həddi-büluğun əvvəlindən hesab etsin.

Məsələ: 1873. Buğda və arpanın zəkatı o vaxt vacib olur ki, dən bağlamış olsun. Kişmişin zəkatı ehtiyata görə, qora olanda, xurmanın da rəngi sarı və ya qırmızı olub yeyilə biləndə ehtiyata görə, zəkatı vacib olur. Amma arpa və buğdada, zəkatın verilməsi vaxtı, xərməndə samandan ayrıldığı, xurma və kişmişdə isə, quruduqları vaxtdır.

Məsələ: 1874. Əgər buğda, arpa, kişmiş və xurmanın zəkatının vacib olduğu vaxt (keçən məsələdə qeyd olundu) onların sahibi olsa, zəkatını verməlidir.

Məsələ: 1875. Əgər inək, qoyun, dəvə, qızıl və gümüşün sahibi, bütün il boyu dəlilik halında olsa, zəkat vacib deyil. Ancaq ilin müəyyən hissəsini dəli olub ilin axırında ağıllansa, dəli olduğu vaxt çox az olsa da, zəkat vacib olmur. Ağıllanmağın əvvəl vaxtını (zəkat üçün) ilin əvvəli təyin etsin.

Məsələ: 1876. Əgər inək, qoyun, dəvə, qızıl və gümüşün sahibi, ilin bir miqdarını məst və bihuş halda olsa, zəkat ondan düşmür. Həmçinin, əgər buğda, arpa, kişmiş və xurmanın vacib olduğu vaxt, məst və ya bihuş olsa, (eyni qayda ilə).

Məsələ: 1877. Bir şəxsin qəsb etdiyi və ondan istifadə edə bilmədiyi malın zəkatı yoxdur. Həmçinin, əkini qəsb edsələr, onun zəkatı vacib olan vaxt qasbçinin əlində olsa, hər vaxt ki, sahibinə qaytarsalar, onun zəkatı yoxdur.

Məsələ: 1878. Əgər bir şəxs zəkatın vacib olduğu qızıl, gümüş və başqa şeyləri borc alsa və bir il onun yanında qalsa, zəkatını

səh: 344

verməlidir. Borc verənə isə heç nə vacib deyil.

alıcıdan ala bilər və müamilənin səhihliyi şəriət hakiminin icazəsinə bağlı deyil. Həmçinin satıcı və ya alıcı o, miqdarın qiymətini versə müamilə səhihdir. Əgər onun qiymətini alıcı satıcıya vermiş olsa, geri alıb və müstəhəqqinə verə bilər.

Məsələ: 1886. Əgər buğda, arpa, xurma və kişmişin yaş olan vaxtdakı çəkisi nisab həddinə çatsa, (288 məndən 45 misqal aza) amma quruyandan sonra bu miqdardan az olsa, zəkat vacib deyil.

Məsələ: 1887. Əgər bir şəxs buğdadan və arpadan, xurmanı qurumamışdan qabaq istifadə etsə, quruyanda nisab həddinə çatacaqdısa, gərək zəkatın versin.

Məsələ: 1888. Təzəliyi vaxtı yeyilən xurma, əgər qaldıqda çox azalarsa və ya quruyandan sonra ona xurma deyilməzsə, nisab həddinə 288 məndən 45 misqal aza çatsa, zəkatı vacibdir.

Məsələ: 1889. Zəkatı verilmiş buğda, arpa, xurma və kişmiş, bir neçə il insanın əlində qalsa, üstünə zəkat gəlmir.

Məsələ: 1890. Əgər buğda, arpa, xurma və üzüm çay, yaxud yağış suyundan suvarılsa və ya Misirdə olduğu kimi, yerin rütubətindən (suvarılmağa ehtiyacı olmadan) məhsul verərsə, zəkatı, məhsulun onda biri qədərdir. Əgər vedrə, su motoru və s. kimi vasitələrlə, (hal-hazırda mövcud olan dərin, yaxud nisbətən dərin quyulardan) suvarılarsa, zəkatı məhsulun iyirmidə biri qədərdir. Əgər məhsul, torpağın bir hissəsindən yağış, çay suyu və yerin rütubətindən istifadə edilərək, elə həmin miqdar da vedrə, su motoru və s. kimi vasitələrlə suvarılaraq əldə edilirsə, birinci yarısının zəkatı onda bir, ikincinin zəkatı iyirmidə birdir. Yəni, bütün məhsulun qırx hissəsindən üç hissəsini, zəkat kimi verməlidir.

Məsələ: 1891. Əgər buğda, arpa, xurma və üzüm həm yağış və çay suyundan, həm də vedrə, motor və s. kimi şeylərdən istifadə edilərək suvarılarsa, bu halda camaat arasında “yağış suyu ilə deyil, motor və vedrə ilə suvarılıb”, desələr, onun zəkatı iyirmidə birdir. Əgər camaat arasında “vedrə ilə deyil, yağış suyu ilə suvarılıb” deyilsə, zəkatı onda birdir. Əgər (yağış, çay, vedrə,

səh: 346

motorla suvarılıb deyilməsə, bunların hər ikisi ilə suvrarılıb deyilsə, onun zəkatı qırxda üçdür. Əgər (ürf) camaat arasında deyilənin doğruluğunda şəkk etsə və ya suvarmanın yağış və çay suyu ilə olması, vedrə və motorla suvarmaqdan çox olsa, ehtiyat-vacibə görə, zəkatı onda bir versin.

Məsələ: 1892. Əgər suvarılması yağış suyu ilə, yaxud vedrə ilə bərabər şəkildə olmasında və ya yağış suyunun çox olmasında şəkk olsa, yarsını iyirmidə bir, ikinci yarsını isə, onda bir qədər zəkat verə bilər. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, onda bir qədər verilsin.Əgər onların suvarılmasını bir həddə olmasında şəkk etsə və ya vedrə ilə suvarmaq çox olarsa, onarın hamısını, iyirmidə bir verə bilər. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, onda bir qədər verilsin.

Məsələ: 1893. Əgər buğda, arpa və üzüm, yağış yaxud çay suyu ilə suvarılsa və vedrə, motor kimi şeylərə ehtiyac olmasa, eyni zamanda vedrə ilə suvarılsa da, vedrə ilə suvarmanın məhsulun artımında təsiri olmasa, onun zəkatı onda birdir. Əgər vedrə və bu kimi şeylərlə suvarılsa və çay, yağış suyuna ehtiyacı olmasa, çay və yağış suyu ilə də suvarılsa, amma məhsulun artımında yağış və çay suyunun təsiri olmasa, zəkatı iyirmidə birdir.

Məsələ: 1894. Əgər müəyyən əkin sahəsi, vedrə və bu kimi vasitə ilə suvarılsa və onun yanında olan sahədə də əkilən əkin sahəsi həmin yerin rütubətini cəzb edib, daha suvarılmasına ehtiyac olmasa, ehtiyat-vacib budur ki, vedrə ilə suvarılan əkin sahəsinin zəkatı iyirmidə bir, onun yanında olan əkin sahəsənin isə zəkatı onda birdir.

Məsələ: 1895. Arpa, buğda, xurma və üzüm nisab həddinə çatsa, onlar üçün xərclədiyi, hətta o əkinə görə azalan ləvazimat və paltarların qiymətini, onlardan azaldıb və qalan hissəsinin zəkatını versin.

Məsələ: 1896. Əkin üçün istifadə etdiyi toxum özünün olarsa, o miqdarı məhsuldan azalda bilər. Əgər alsa, onun üçün xərc etdiyi miqdarı xərclərinin bir hissəsi hesab edib ondan çıxsın.

səh: 347

Məsələ: 1897. Əgər əkin yeri və əkinçilik avadanlıqları, yaxud bu ikisindən biri, şəxsin öz mülkü olsa, onların kirayəsini xərclərdən hesab etməməlidir. Həmçinin, özünün yaxud başqasının pulsuz gördüyü işlər üçün, məhsuldan bir şey çıxmamalıdır.

Məsələ: 1898. Əgər bir şəxs üzüm və ya xurma ağacını alsa, onun qiyməti xərclərdən deyil. Amma xurmanı və ya üzümü yığımdan əvvəl alsa və zəkat müştərinin mülkündə ona vacib olsa ona verdiyi pulu çıxartsın. Amma zəkat satıcının mülkündə vacib olsa pul verib onları alsa çıxa bilməz.

Məsələ: 1899. Əgər bir nəfər müəyyən torpaq sahəsi alıb buğda və ya arpa əksə, yerin alınması üçün verilən pul, xərclərdən hesab olunmur. Amma əkin sahəsini, zəkat vacib olmamışdan qabaq alsa, onun alınmasına verdiyi pulu, xərclərdən hesab edib məhsuldan çıxa bilər. Əldə edilən samanın qiymətini isə, əkin sahəsi üçün verdiyi puldan çıxmalıdır; məsələn: əgər əkin sahəsini 500 tümənə alsa və onun samanının qiyməti alınan vaxt 100 tümən olsa, yalnız 400 tüməni xərclərdən hesab edə bilər.

Məsələ: 1900. Bir şəxs əkinçiliyə lazım olan heyvan və başqa texniki avadanlığ olmadan əkinçilik edə bilərsə, əgər onları alsa, gərək onları almaq üçün xərc etdiyi pulları, xərclərindən hesab etməsin.

Məsələ: 1901. Bir şəxs əkinçiliyə lazım olan heyvan və başqa texniki avadanlığ olmadan əkinçilik edə bilmirsə, əgər onları alsa və əkinə görə onların hamısı əkinçilik vasitəsi ilə xarab olarsa, onların bütün qıymətlərini xərclərindən hesab edə bilər. Əgər onlardan bir miqdar azalarsa və ya azalmazsa o miqdarı xərclərindən hesab edə bilməz.

Məsələ: 1902. Əgər bir torpaqda arpa, buğdadan əlavə zəkatı vacib olmayan düyü və lobya kimi şeylər də əkilsə, əgər niyyəti əkindən zəkatı olmayan şeylər olsa və sonradan zəkatı olanlardan əksə, xərclərini birindən hesab edə bilməz, gərək nisbət etibarı ilə hesablansın. Əgər əkindən niyyəti, zəkatı olan şeylər olsa və

səh: 348

sonradan zəkatı olmayanlardan əksə, bütün xərclərini nisbət etibarı ilə hesab edib məhsuldan çıxa bilər.

Məsələ: 1903. Əgər şumlamağa, yaxud bir neçə il əkinçilik üçün faydalı olan işlərə xərc etsə, əgər birinci il üçün olsa ki, əkinin ona ehtiyacı var, sonrakı illər üçün də faydalı olmasına baxmayaraq, onun xərclərini, birinci ilin gəlirindən azalda bilər. Əgər bir neçə il üçün faydalı olsa, onun xərclərini bir neçə ilə bölsün.

Məsələ: 1904. Əgər insanın, fəsilləri bir-biri ilə fərqlənən və əkin məhsulları və meyvəsi eyni vaxtda hasil olmayan bir şəhərdə buğda, arpa, xurma, yaxud üzümü olsa, onların hamısı bir ilin məhsulu hesab olunduğu təqdirdə, birinci yetişən şey nisab (288 məndən 45 misqal az) həddinə çatsa, onun zəkatını yetişdiyi vaxt versin. Qalanlarının zəkatını isə, gərək yetişdiyi vaxtlarında versin. Əgər əvvəldə yetişən nisab həddinə çatmasa, bu halda sonradan əldə olunan məhsullarla birlikdə nisab həddinə çatmasına yəqini olsa, yenə də yetişənlərin zəkatını həmin vaxtda, qalanlarını isə, yetişdikləri vaxtda vermək vacibdir. Əgər hamısının birlikdə nisab həddinə çatacağına yəqini olmasa, bu halda qalanlarının da yetişməsini gözləməlidir; əgər üst-üstə nisab həddinə çatarsa, zəkatı vacibdir. Əks halda isə, vacib deyil.

Məsələ: 1905. Əgər üzüm və ya xurma ağacı bir ildə iki dəfə meyvə versə, birlikdə nisab həddinə çatsa, ehtuyata əsasən, onun zəkatı vacibdir.

Məsələ: 1906. Əgər bir miqdar təzə xurma və ya üzümü vardır ki, onların da qurumuşları nisab həddinə çatırsa, bu halda zəkat niyyətilə onların təzəsindən quruduqda, ona vacib olan zəkat miqadarında olacaq miqdarda zəkata sərf etsə, eybi yoxdur.

Məsələ: 1907. Əgər bir şəxsə quru xurma və ya kişmişin zəkatı vacib olsa, onun zəkatını təzə xurma və ya təzə üzümdən verə bilməz. Həmçinin, təzə xurma və ya təzə üzümün zəkatı ona vacib olan halda, zəkatını quru xurma və ya kişmişdən verə bilməz. Amma bunlardan birini, yaxud başqa bir şeyi zəkatın dəyər

səh: 349

qiyməti niyyəti ilə versə, maneəsi yoxdur.

Məsələ: 1908. Həm borclu, həm də zəkatı vacib olan malı olan bir şəxs ölərsə, əvvəlcə zəkatı vacib olan malın hamısının zəkatını verməli, sonra isə onun borclarını qaytarmalıdırlar.

Məsələ: 1909. Həm borclu olan, həm də buğda arpa və xurma, üzümü olan bir şəxs ölsə və onların zəkatı vacib olmamışdan qabaq vərəsələri onun borclarını başqa maldan versələr, bu halda hər birinin payı nisab həddinə (288 məndən 45 misqal aza) çatsa, zəkatını verməlidir. Əgər onların zəkatı vacib olmamışdan qabaq ölənin borcunu verməsələr, bu halda meyyitin malı təkcə borcları miqdarında olsa, onların zəkatını vermələri vacib deyil. Əgər meyyitin malı borclarından artıq olsa, bu halda əgər onun borclarını verəcəkləri təqdirdə, bir miqdar buğda, arpa, xurma, kişmişi də borc sahibinə verməli olacaqlarsa, borc sahibinə verdiklərinin zəkatı yoxdur. Yerdə qalanlar da vərəsələrindir; hər birinin payı nisab həddinə çatsa, zəkatını verməlidir.

Məsələ: 1910. Əgər zəkatı vacib olan buğda, arpa, kişmiş və xurmanın həm yaxşısı, həm də pisi olsa, ehtiyat-vacib budur ki, hər birinin zəkatını onun özündən (yaxşıların zəkatını yaxşıdan, pislərinkini pisdən), versin. Daha yaxşı olar ki, hamısının zəkatını yaxşıdan versin.

misqaldan az olsa, təkcə 15 misqalın zəkatı verilməlidir. Onun artıq qalan hissəsinin zəkatı yoxdur. Həmçinin, hər nə qədər yuxarı getsə, yəni üç misqal-üç misqal artsa, (15, 18, 21, 24), onların hamısının zəkatı verməlidirlər. Əgər üç misqaldan az əlavə olunsa, artan hissənin zəkatı yoxdur.

qızıl və gümüş, hətta əgər onunla al-ver etmək geniş şəkildədirsə onun zəkatı vacib deyil. Əgər zəkatdan boyun qaçırmaq olmazsa və onlara ehtiyacı olarsa gərək zəkatını versin. Əgər onların müamiləsi rəvacdan düşübsə, amma qızıl və gümüş pul deyilirsə ehtiyat-vacib budur ki, onun zəkatını versin.

Məsələ: 1916. Bir şəxsin qızılı və gümüşü olsa və heç biri nisab həddinə çatmasa; məsələn, 104 misqal gümüşü və 14 misqal qızılı olsa, ona zəkat vacib deyil.

Məsələ: 1917. Əvvəldə qeyd olunduğu kimi, qızıl və gümüşün zəkatı o vaxt vacib olur ki, insan 11 ay müddətində nisab həddində olanlara malik olsun. Əgər 11 ay içində onun qızıl və gümüşü nisab həddindən azalsa, ona zəkat vacib deyil.

Məsələ: 1918. Əgər 11 ay içində malik olduğu qızıl və gümüşü başqa qızıl və gümüşlə, yaxud başqa şeylə dəyişdirsə, və ya əritsə, zəkat vacib olmaz. Amma zəkat verməkdən boyun qaçırmaq üçün bu işləri görsə, ehtiyat-müstəhəb budur ki, zəkatını versin.

Məsələ: 1919. Əgər qızıl və gümüş pulunu 12-ci ayda əritsə, zəkatını verməlidir. Əgər əritməklə onların çəkisi, yaxud qiyməti azalsa, əridilməmişdən qabaq vacib olan zəkatı verməlidir.

Məsələ: 1920. Əgər qızıl və gümüşünün həm yaxşısı, həm də pisi olsa, hər birinin zəkatını onun özündən (yaxşının zəkatını yaxşıdan, pisinkini pisdən) verə bilər. Amma yaxşı olar ki, hamısının zəkatını yaxşı qızıl və yaxşı gümüşdən versin. Amma ehtiyat-vacib budur ki, onların hamısının zəkatını pis qızıl və pis gümüşdən verməsin.

Məsələ: 1921. Adi qaydadan artıq başqa metallarla qarışan (qızıl və gümüşün xalisi nisab həddinə çatarsa, onun zəkatı verilməlidir. Əgər onun xalisinin nisab həddinə çatıb-çatmamasında şəkk etsə, ehtiyat-vacibə görə, onun xalisinin miqdarını təyin etsin. Əgər zərər etməzsə təyin etməzdən qabaq zəkatın öhdəsin götürülməsi niyyəti ilə verə bilər.

Məsələ: 1922. Əgər malik olduğu qızıl və gümüş adi qaydada başqa metallarla qarışıq olsa, onun zəkatını adi haldan artıq qarışıq

səh: 352

olan başqa qızıl və gümüşdən verə bilməz. Amma onda (verdiyində) xalis qızıl və gümüşün, zəkatın vacib olan miqdarında olmasına yəqini olasa, eybi yoxdur.

10). 76 baş dəvə; zəkatı üç yaşına daxil olmuş iki dəvədir.

11). 91 baş dəvə; zəkatı dörd yaşına daxil olmuş iki dəvədir.

12). 121 baş dəvə və ondan yuxarıdır ki, 40-40 hesab olunmalıdır. Hər 40 başın zəkatı üç yaşına daxil olmuş bir dəvədir; yaxud 50-50 hesablanmalıdır ki, hər 50 dəvənin zəkatı dörd yaşına daxil olmuş bir dəvədir. Yaxud 40-50, 40-50 hesab etməlidir. Amma elə hesab olunmalıdır ki, bir şey qalmasın; qalsa da 9-dan artıq olmasın; məsələn: əgər bir nəfərin 140 dəvəsi olsa, 100 dəvə üçün dörd yaşına daxil olmuş iki dəvə, 40 dəvə üçün üç yaşına daxil olmuş dəvə verməlidir. Zəkatda verilən dəvə, dişi olmalıdır.

Məsələ: 1926. İki nisab arasında olan say üçün zəkat vacib deyil. Deməli, əgər dəvələrin sayı birinci nisabdan (beşdən) keçib, ikinci nisaba (ona) çatmasa, təkcə 5 dəvənin zəkatını verməlidir. Sair nisablarda da eyni qayda ilə.

yaxud qoyunu olsa və üst-üstə nisab həddinə çatsalar, onların zəkatını verməlidir.

Məsələ: 1936. Əgər inək, dəvə, yaxud qoyunların içərisində xəstə, yaxud eyblisi də olsa, zəkatlarını verməlidir.

Məsələ: 1937. Əgər bir şəxsin inək, dəvə, qoyunlarının hamısı xəstə, yaxud eybli və ya qoca olsalar, hər birinin zəkatını onların özündən verə bilər. Amma hamısı sağlam, eybsiz və cavan olsalar zəkatlarını xəstə, eybli və qocalardan verə bilməz. Hətta əgər onların bəziləri sağlam, bəziləri xəstə; bəziləri eybli və bəziləri isə eybsiz; bəziləri qoca və bəziləri cavan olsalar da, ehtiyat-vacib budur ki, onların zəkatını sağlam, eybsiz və cavanlardan versin.

Məsələ: 1938. Əgər 11-ci ay tamam olmamışdan qabaq qoyun, inək və dəvələrini başqa şeylə dəyişsə, yaxud nisab miqdarında olanları həmin cinsdən olan nisab miqdarında dəyişsə; məsələn: 40 qoyun verib başqa 40 qoyun alsa, onun zəkatı vacib deyil.

Məsələ: 1939. İnək, qoyun, dəvənin zəkatını verməli olan bir şəxs, onların zəkatını başqa maldan versə, nə qədər ki, onların sayı nisabdan azalmayıb, hər il zəkatını verməlidir. Əgər onların özündən versə və birinci nisabdan azalsa, ona zəkat vacib deyil; məsələn, bir nəfərin 40 qoyunu olsa və zəkatını başqa malından versə, nə qədər ki, onun qoyunları 40-dan azalmayıb, hər il bir qoyun verməlidir; əgər onların özündən versə, nə qədər ki, 40-a çatmayıbdır, zəkat ona vacib deyildir.

yığıb saxlamağa onun mühasibəçisinə, onu İmama (ələyhis-səlam), yaxud onun naibinə və ya fəqirlərə çatdırmağa vəzifəli olan şəxsə.

4-Zəkat verilərsə İslam dininə yönələn, yaxud müharibədə müsəlmanlara kömək edən kafirlərə, həmçinin zəkat verilərsə, imanları güclənən zəif imanlı müsəlmanlara.

5-Qulların alınıb azad olunmasına.

6-Öz borcunu verə bilməyən borclulara. (Bu şərtlə ki, o borcu günah işdə sərf etməmiş olsun.)

7-Allah yolunda. İslam Peyğəmbəri (səlləllahu ələyhi və alihi vəs-səlləm) tərəfindən yerinə yetirməsinə şövqləndirilmiş ümumi dini mənfəəti olan işlər yəni məscid və dini elmlərin tədris olunması üşün mədrəsə tikmək, səfərdə olanlar və ziyarətçilərin sığınması üçün mənzil tikmək, yetimlər evi tikmək, dini şüarları yüksəltmək, dini kitabları çap etmək, islam müarifini yaymaq, möminlərin arasında olan qalmaqalı aradan qaldırmaq (mal sərf olunması bahasına olsa da). Ümumiyyətlə qürbət qəsdi ilə yerinə yetirə bilinən hər xeyir iş şəhərin nəzafəti, yolların asfalt olunması və genişləndirilməsi, cəmiyyətin ümumi xeyri üçün körpü tikmək. Həmçinin, islama xeyri olan hər hansı bir iş; məsələn: islami elm hövzəsindən fəsadı dəf etmək, mümkün olan hər vasitə ilə müqəddəs dini yaymaq.

8-“İbnüs-səbil”-ə. Yəni, səfərdə (müəyyən səbəbə görə) çarəsiz yolda qalan şəxs. Bunların hökmləri, sonrakı məsələdə deyiləcək.

Məsələ: 1941. Ehtiyat-müstəhəb budur ki, fəqir və miskin, zəkatdan özünün və əhli-əyalının illik xərclərindən artıq götürməsin. Əgər müəyyən miqdarda pul və yaxud malı varsa, bu halda illik xərclərinin çatmayan miqdarını götürməlidir.

Məsələ: 1942. Əgər bir şəxsin illik xərcləri qədər malı olsa və bu miqdarı sərf etdikdən sonra yerdə qalanının illik xərclərinə çatıb-çatmayacağında şəkk etsə, zəkat ala bilməz.

Məsələ: 1943. Qazancı illik xərclərindən az olan sənətkar, yaxud mülk sahibi, yaxud tacir öz xərclərinin kəsiri üçün zəkat ala bilər. Özünün iş avadanlıqlarını, əmək alətini, mülkünü, yaxud

səh: 357

sərmayəsini, xərclərinə sərf etməsi lazım deyil.

Məsələ: 1944. Özünün və ailəsinin bir illik xərcini təmin edə bilməyən bir fəqirin, öz mülkü olan bir evi varsa və orada oturubsa, yaxud minik heyvanı varsa, əgər bunlarsız yaşaya bilməzsə, hətta abırının hifz olunması üçün də olsa, zəkat ala bilər. Həmçinin, ehtiyacı olduğu ev əşyaları, qab-qacaq, qış və yay paltarları və sair şeyləri də bu qayda ilə. Əgər fəqir qeyd olunlara malik olmasa və onlara ehtiyacı olsa, zəkatdan ala bilər.

Məsələ: 1945. Müəyyən peşəni, sənəti öyrənmək ona çətin olmayan bir fəqir, öyrənməyi də çox bir müddət tutmazsa, zəkatla güzəranını təmin edə bilər. Nə qədər ki, öyrənməyə məşğuldur, zəkat ala bilər.

Məsələ: 1946. Əvvələr fəqir olan və “fəqirəm” deyən bir şəxsin sözündən əminlik hasil olmasa da, ona zəkat vermək olar.

Məsələ: 1947. Əgər bir şəxs “fəqirəm” desə və əvvələr fəqir olmasa, sözündən əminlik hasil olmasa ehtiyat-vacib budur ki, ona zəkat verilməsin. Amma əvvəl fəqir olması məlum olmasa, “fəqirəm” desə bu halda onun sözündən əminlik hasil olmazsa, düz dediyinə güman etməsədə zəkat verə bilər.

Məsələ: 1948. Zəkat verməli olan bir şəxsin fəqirdə borcu olsa, ona verməli olduğunu əgər günahda istifadə etməmişsə zəkatdan hesab edə bilər.

Məsələ: 1949. Əgər fəqir şəxs ölsə və onun malı borcuna çatmasa, insan, ona vermiş olduğu borcu zəkatdan hesab edə bilər. Əgər onun malı borcu miqdarında olsa, amma vərəsəsi onun borcunu verməsə, yaxud başqa səbəblərə görə insan öz borcunu ondan ala bilməsə, ona verdiyi borcu zəkatdan hesab edə bilər.

Məsələ: 1950. İnsanın fəqirə zəkat kimi verdiyi şeyin zəkat olduğunu deməsi lazım deyil. Əgər onun zəkat olduğunu bilsəydi qəbul edəcəyini bilsin. Fəqir xəcalət çəkməsin deyə, müstəhəbdir ki, “peşkəş” adı ilə versin. Amma gərək zəkat niyyəti ilə versin və fəqirin malı ümumi şəkildə, zəkatda olsa qəbul etdiyini bilsin. Əgər zəkatı qəbul etmədiyini bilərsə ehtiyat-vacib budur ki, zəkatı

səh: 358

ona verməsin.

Məsələ: 1951. Əgər bir şəxsin fəqir olduğuna inanaraq ona zəkat versələr və sonra fəqir olmadığı məlum olsa; yaxud məsələni bilməməzlik üzündən fəqir olmadığını bildiyi bir şəxsə zəkat versələr, ona verdikləri şey qalırsa geri almalıdırlar. Onu alan şəxs, zəkat olduğunu bilibsə, gərək insan əvəzini ondan alıb və müstəhəqqə çatdırılsın. Əgər zəkat olduğunu bilməyibsə, onda bir şey ala bilməz. Gərək öz malından zəkatı müstəhəqqə versin.

Məsələ: 1952. Borclu olan və öz borcunu verə bilməyən şəxs, hətta illik xərclərini təmin edə bildiyi halda da öz borcunu vermək üçün zəkat ala bilər. Amma gərək borc etdiyi malı günah yolunda xərcləməmiş olsun. Əgər günah üçün xərcləmiş olsa, o günahdan tövbə etmiş olsun. Günah edib tövbə etməmişsə, borcluların payından ona vermək olmaz. Amma fəqirlərin payından ona vermək olar.

Məsələ: 1953. Əgər insan borclu olan və borcunu verə bilməyən bir şəxsə zəkat verib, sonradan borcunu günah üçün xərclədiyini bilsə, bu halda o borclu şəxs fəqirdirsə, ona verdiklərini zəkat hesab edə bilər. Əgər o, günahdan tövbə etməmiş olsa, ehtiyat-vacibə görə, ona veriləni zəkatdan hesab etməməlidir.

Məsələ: 1954. Borclu olan və öz borcunu verə bilməyən şəxs, hətta fəqir olmasa da, insan ona verdiyi borcu zəkatdan hesab edə bilər.

Məsələ: 1955. Səfərdə olanın xərcliyi qurtarsa, yaxud minik vasitəsi xarab olsa, onun səfəri günah üçün deyilsə və borc almaqla, yaxud bir şeyini satmaqla özünü mənzilə çatdıra bilməsə, hətta öz vətənində fəqir olmasa da, zəkat ala bilər. Amma başqa bir yerdən borc etmək, yaxud bir şey satmaqla səfər xərcini (adına uyğun və zəhmətə düşmədiyi şəkildə) təmin edə bilərsə, yalnız həmin yerə çatması üçün lazım olan qədər zəkat ala bilər.

Məsələ: 1956. Səfərdə olan şəxs yolda çarəsiz qalıb, zəkat götürsə, vətəninə çatdıqdaq sonra zəkatdan artıq qalsa, qalan

səh: 359

miqdarı cameüş-şərait müctəhidə verib zəkat olmasını deməlidir.

onları almaq üçün zəkatı ona verə bilər.

Məsələ: 1966. Ata zəkatını öz fəqir oğluna verə bilər ki, özü üçün arvad alsın, oğul da atasının arvad alması üçün öz zəkatını ona verə bilər.

Məsələ: 1967. Bir qadının xərclərini öz əri versə, yaxud xərcini verməsə, lakin xərcini verməyə məcbur etmək mümkün olsa, o qadına zəkat vermək olmaz.

Məsələ: 1968. Siyğə olunmuş qadın fəqir olsa, əri və başqa şəxslər ona zəkat verə bilərlər. Amma əri əqddə, onun xərclərini verməyi şərt etsə, yaxud başqa səbəblərə görə, onun xərcləri ərinə vacib olsa, o qadının xərclərini verə biləcəyi təqdirdə, verməli və köməkdə etməlidir. Əgər kömək etməs mümkün olan halda onu vacib nəfəqəyə kömək etməyə məcbur etsinlər. O qadına zəkat vermək olmaz.

Məsələ: 1969. Qadın öz fəqir ərinə zəkat verə bilər. Hətta, əgər əri, həmin zəkatı qadının xərclərinə sərf etsə də belə.

Məsələ: 1970. Seyid, qeyri-seyiddən zəkat ala bilməz. Əgər xüms və sair vücuhatlar seyidin xərclərinə kifayət etməsə və nəticədə zəkat almağa məcbur olarsa, onda qeyri-seyiddən də zəkat ala bilər. Məcbur olmaq ehtiyata əsasən buna deyilir ki, xüms və sair vücuhatlara əli çatdığı halda, xərclərinə kifayət etməsin. Amma ehtiyat-vacib budur ki, gündəlik xərcləri üçün naçar olduğu miqdarda zəkatdan ixtisar etsin.

Məsələ: 1971. Seyid olub-olmaması məlum olmayan şəxsə, zəkat vermək olar.

Məsələ: 1973. Bir neçə malın zəkatı vacib olan şəxs, yaxşı olar ki, öz niyyətində hansı malın zəkatı olduğunu müəyyən etsin. Əgər müxtəlif cinslər olsa hər cins özünə aid olur. Məsələn buğda və arpa nisab həddinə çatsa və onların hər ikisindən zəkat versə hər biri öz cinsinə (buğda buğdaya, arpa isə arpaya) aid olur. Deməli müxtəlif cinslər olsa niyyətində müəyyən etsin.

Məsələ: 1974. Əgər bir nəfər başqasını, malının zəkatını verməyə vəkil etsə və vəkil, zəkatı fəqirə verəndə, gərək malikin tərəfindən zəkat niyyəti etsin. Ehtiyat-vacib budur ki, malik də zəkatı vəkilə verərkən niyyət etsin.

Məsələ: 1975. Əgər malik, yaxud onun vəkili, qürbət niyyəti etmədən zəkatı fəqirə versə və mal aradan getməmişdən qabaq malikin özü zəkat niyyəti etsə, zəkat hesab olunur.