آیت الله العظمی وحید بهبهانی از شاگردان وی بوده و از ایشان اجازه اجتهاد داشته است. مرحوم سید محمد دارای پنج فرزند بود که سید مرتضی یکی از آنها است.

سید مرتضی طباطبایی

سید مرتضی فرزند ارشد سیدمحمد بود که در نجف اشرف متولد شد. تحصیلات خود را در کربلا و نجف گذراند و سپس به بروجرد مهاجرت کرد و سالها مرجعیت دینی مردم بروجرد و شهرهای اطراف را بر عهده داشت. وی فقیهی یگانه و عالمی فرزانه در روزگار خود بود و چند فرزند فقیه و دانشمند داشته که یکی از آنها علامه سید محمدمهدی بحرالعلوم از مراجع بزرگ شیعیان است فرزند دیگر ایشان سید جواد جد سوم آیت الله بروجردی است. سید مرتضی در سال 1204ه.ق در کربلای معلی وفات یافت و در پایین پای شهدای کربلا دفن شد.

سید جواد طباطبایی

سید جواد کوچکترین فرزند سید مرتضی از فضلای قرن سیزدهم هجری قمری، فقیهی مجاهد و عابدی موقر بود و محبوبیت خاصی در بین مردم داشت. او در رسیدگی به کار مردم و اجابت اهل حاجت کوشا بود. سیدجواد در سال 1242ه.ق وفات یافت و در جنب مسجد سید بروجرد دفن گردید.

سید علی نقی طباطبایی

سید علی نقی فرزند دوم سید جواد، عالمی وارسته از فقهای برجسته قرن سیزدهم بشمار می آید. او مدتی در نجف از محضر علامه بحرالعلوم(عموی خود) بهره برد. ایشان صاحب تالیفات با ارزشی در فقه و اصول دارد از آن جمله حاشیه بر قوانین الاصول و حاشیه بر زبدة الاصول است. سید علی نقی در 18 ربیع 1249ه.ق درگذشت و در مقبره پدر بزرگوارش دفن

ص: 2

گردید.

سید احمد طباطبایی

حاج میرزا احمد فرزند ارشد سید علی نقی جد آیت الله بروجردی در سال 1211ه.ق در شهر بروجرد متولد شد. او برادر سید محمود طباطبایی (رئیس سادات طباطبایی و مرجع تقلید منطقه غرب ایران و صاحب کتاب مواهب السنیه)، از وارستگان و ادیبان زمان خود و از علمای بزرگ منطقه غرب ایران بود. بیت ایشان محل رجوع مردم نیازمند بود. سید احمد در سال 1280 رحلت نمود و در مقبره مرحوم سید محمد مدفون شد.

سید علی طباطبایی

حاج آقا علی طباطبایی فرزند میرزا احمد و پدر بزرگوار حضرت آیت الله العظمی بروجردی، عالمی فاضل و متقی بود که در بروجرد متولد شد. او مرجع حوائج مردم در بروجرد بود. مرحوم سید علی طباطبایی در سال 1329ه.ق دیده از جهان فرو بست و در مقبره جدش مرحوم سیدمحمد دفن گردید.

مادر آیت الله بروجردی سیده آغا بیگم طباطبایی فرزند مرحوم سید محمدعلی از نوادگان سید محمد طباطبایی، بانویی متدینه و عابده بود. خانواده آغا بیگم از خاندان بزرگ علم و فضیلت در بروجرد بودند. آن مرحومه به سال 1323ه.ق در بروجرد درگذشت و بر حسب وصیت، پیکرش را در وادی السلام نجف اشرف به خاک سپردند.

در این مدت از محضر فقیهان و عالمان نامی آن خطه مانند میرزا ابوالمعالی کلباسی، سید محمدتقی مدرس، سید محمدباقر درچه ای، ملا محمد کاشانی و حکیم متأله میرزا جهانگیرخان قشقائی بهره ها برد. ایشان همواره پیشرفت خود را مرهون زحمات میرزا ابوالمعالی کلباسی می دانسته است.

مکرر از ایشان شنیده می شد که مبانی علمی خود را در حوزه اصفهان چنان محکم ساخته بود که اقامت در نجف نیز اکثر آنها را تغییر نداد. اقامت نه ساله ایشان در حوزه اصفهان موقعیت علمی وی را به خوبی معرفی کرد. آیت الله بروجردی به دلیل داشتن استعداد خوب و بیان روان، به یکی از استادان بزرگ حوزه اصفهان تبدیل شد و عده زیادی از فضلا در درس ایشان حضور یافتند.

آیت الله بروجردی اولین حکم اجتهاد خود را در سن 22 سالگی و در حوزه اصفهان از آیت الله سید ابوالقاسم حسینی دهکردی دریافت کردند.

تدریس اشتغال داشت. حسن بیان و احاطه علمی معظم له موجب شد جمع کثیری از فضلای نجف در دروس ایشان حاضر شوند. برخی شاگردان وی از جمله آیت الله العظمی سید محمدتقی خوانساری، بعدها از فقها و مجتهدین روزگار خود شدند.

آیت الله بروجردی سرانجام در سال 1328ه.ق از اساتید حوزه نجف، مرحوم آخوند خراسانی و ملا فتح الله نمازی اصفهانی مجددا اجازه اجتهاد اخذ نمود.

و تصنیف نیز اهتمام داشتند. بیشتر تالیفات معظم له مثل کتاب تجرید اسانید کافی، تجرید اسانید تهذیب، تجرید اسانید من لا یحضره الفقیه و ... از یادگار آن دوران است. به دنبال ارجاع احتیاط مرحوم آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی، ایشان حاشیه ای بر کتاب عروه الوثقی نگاشتند. این کتاب از نخستین حواشی «عروه الوثقی» بود که چاپ و منتشر شد.

هنگام بازگشت، هشت ماه در نجف اشرف توقف کردند. هنگام ورود به ایران مأموران حکومت ایشان را به دلیل ارتباط با علمای نجف بازداشت و به تهران منتقل کردند که پس از مدتی آزاد شدند.

پس از آزادی، به مشهد مقدس مشرّف شدند و حدود سیزده ماه در آنجا توقف و شروع به تدریس نمودند ولی باز به عللی از اقامت ایشان در مشهد ممانعت شد و به قم آمدند. در راه بازگشت از مشهد، با اصرار آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی(ره) مؤسس حوزه علمیه قم، هفت ماه در قم اقامت کردند و مجدداً نیز به عللی مجبور به بازگشت به بروجرد شدند.

منزل آیت الله بروجردی، در طول دوران اقامت ایشان در بروجرد همیشه پایگاه علمی، معنوی و پناهگاه مردم رنج کشیده بود. مجلس روضه ایشان، در وفیات معصومین علیهم السلام، از مجالس بسیار با شکوه شهر بوده است. در ایام عاشورا، قضیه شفا یافتن چشم ایشان در همین منزل اتفاق می افتد.

ایشان می فرمودند: «"در ایامی که بروجرد بودم به ناراحتی و درد چشمی بسیار شدید مبتلا شدم. این ناراحتی، مقارن با روضه ایام عاشورای ما در منزل بود. روز عاشورا این ناراحتی به حدی شدت گرفت که تصمیم داشتم در مجلس شرکت نکنم ولی دریغم آمد که روز عاشورا و لو به عنوان استشفاء در مجلس روضه امام حسین علیه السلام حاضر نشوم."»

در بروجرد رسم بود که در روز عاشورا جماعتی از علماء و در راس آنان سادات طباطبائی، از اذان صبح گِل می گرفتند و با خواندن نوحه و زدن به سینه، در مجلس شرکت می کردند. این

ص: 7

افراد، در سرما، تنها لنگی به کمر می بستند و تمام بدن خود را گل آلود می کردند. وقتی این دسته به منزل ما آمدند، من از روی پای یکی از آنان، مقداری گل برداشتم و به دیدگان بیمار خود مالیدم. به فاصله کوتاهی، این ناراحتی رفع شد و من پس از آن اصلاً به هیچ کسالت چشم مبتلا نشدم.

لازم به ذکر است که حضرت آیت الله تا آخر عمر نزدیک به 90 سالگی، بدون استفاده از عینک، خطوط بسیار ریز حواشی کتب را به راحتی می خواندند.

آیت الله بروجردی پس از هجرت به قم نیز به برگزاری مجالس روضه امام حسین علیه السلام تاکید داشته و بنا به وصیت ایشان، این مجالس تا کنون بصورت هفتگی در بیت معظم له برگزار می شود.

جمعه در حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام در موضوع حرکت خود به قم با قرآن استخاره کرد و از حسن اتفاق این آیه آمد:

«وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْکَنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَی ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ* فَأَنشَأْنَا لَکُم بِهِ جَنَّاتٍ مِّن نَّخِیلٍ وَأَعْنَابٍ لَّکُمْ فِیهَا فَوَاکِهُ کَثِیرَةٌ وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ * وَشَجَرَةً تَخْرُجُ مِن طُورِ سَینَاءَ تَنبُتُ بِالدُّهْنِ وَصِبْغٍ لِّلْآکِلِینَ*»

آیت الله بروجردی سرانجام عصر روز پنج شنبه 26 صفر سال 1364ه.ق در میان استقبال پرشور صدها تن از علمای اعلام، دانشمندان بزرگ و مدرسان عالی مقام حوزه علمیه وارد قم شد. گستردگی این استقبال در سطحی بود که وی در صحن بزرگ حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) به جای آیت الله العظمی صدر که به احترام معظم له اقامه نماز جماعت را به ایشان واگذار نموده بود، به امامت نماز جماعت ایستادند.

آیت الله العظمی حجت کوه کمره ای نیز وقت تدریس فقه خود را به ایشان واگذار نمود و خود بعد از درس آیت الله بروجردی و نزدیک ظهر به تدریس پرداخت.

آیت الله العظمی سیدمحمدتقی خوانساری نیز که در ایام جوانی در نجف از محضر آیت آیت الله بروجردی استفاده کرده بود، در تجلیل و معرفی ایشان به خاص و عام و تحکیم اساس مرجعیت معظم له تلاش زیادی به عمل آورد.

علمی آیت الله بروجردی آشنایی با فروع مختلف فقهی فریقین بود. روش اجتهادی ایشان در طریق استنباط احکام، تحولی در حوزه های علمیه قم و نجف به وجود آورد.

وی در عرصه فقاهت، موضوع مراجعه به کتب قدما و تحقیق در آن را به عنوان یک اصل، احیاء کرد. در این راستا متون خطی و قدیمی فقهی از قبیل« جوامع الفقهیه» و «مفتاح الکرامه» را که به ورطه فراموشی سپرده شده بود در محافل حوزوی مطرح و اقدام به چاپ و نشر برخی از جلدهای مفتاح الکرامة نمود. ایشان بر حدیث و رجال حدیث مسلط و طبقات روات و محدثین را کاملاً می شناختند.

بیشتر مدرسان محترم و بزرگ آن روز حوزه، از جمله حضرات آیات عظام آقایان: امام خمینی، سید محمدرضا گلپایگانی، سید محمد محقق داماد، حاج آقا مرتضی حائری یزدی، محمد فاضل لنکرانی، لطف الله صافی گلپایگانی، حاج شیخ جواد تبریزی، ناصر مکارم شیرازی، جعفر سبحانی، حسینعلی منتظری، سید موسی شبیری زنجانی، حسین نوری همدانی، عبدالله جوادی آملی، شیخ علی صافی گلپایگانی، شهید مرتضی مطهری، میرزا علی اکبر فیض مشکینی، سید محمدباقر سلطانی، سیدمصطفی خوانساری، شیخ علی پناه اشتهاردی، شهید سید محمدعلی قاضی طباطبایی و ... در درس ایشان شرکت می کردند.

« مرحوم مطهری ازامام رحمه الله علیه نقل می کردند که فرموده بود :"مرحوم بروجردی سی سال به قم دیر آمدند و گرنه وضع حوزه بهتر بود".»

«پس از آمدن آیه الله بروجردی به قم حضرت امام در درس ایشان مرتب شرکت می کردند درسهای اصول را مرتب می نوشتند. در زمینه درس آیه الله بروجردی می فرمودند: "درس ایشان چنان سازنده است که طلبه ها بدون

ص: 10

این که خودشان متوجه شوند ملا می شوند".»

حاج آقا مجتبی عراقی نقل می کنند:« مرحوم آیه الله العظمی بروجردی قدس سره در محرم سال 1364 ه.ق. به قم تشریف آوردند. من در آن روزگار در نجف اشرف بودم. با مرحوم آیه الله حاج شیخ مرتضی حائری جلسات اخلاق و مباحثات دیگر داشتیم. یک روز ایشان با حالتی شگفت زده به من گفتند: آقای حاج آقا روح الله مطلبی عجیب نوشته اند. مرقوم کرده اند: حاج آقا حسین بروجردی به قم آمده است. مجلس درس و محفل ایشان مجالس و محافل عالمان و بزرگان صدراسلام از قبیل شیخ مفید و شیخ طوسی را زنده می کند. هر چه سریعتر به قم بیایید. حاج شیخ مرتضی به قم مراجعت کردند. من هم اثاثیه را جمع کردم و به قم آمدم.»

« درس ایشان به خاطر سبک خاصی که در استنباط داشتند و تا آن وقت سابقه نداشت جاذبه پیدا کرده بود و روزبه روز جمعیت آن بیشتر می شد به گونه ای که ناگزیر شدند درس و نماز را در صحن حضرت معصومه سلام الله علیها قرار بدهند. شیوه درس ایشان کم کم در مشهد و نجف که دو مرکز علمی بزرگ بودند شهرت پیدا کرد. عده ای از علما که از نجف برای دیدار به ایران می آمدند به همین خاطر در قم ماندگار می شدند. همان زمان در نجف مشهور شده بود که درس مجتهدساز درس آیه الله بروجردی است. این نماز و این درس باشکوه و پراستقبال و عده موقتی بودن اقامت ایشان را در قم به فراموشی سپرد. به یاد دارم : عده ای

ص: 11

از سادات و بزرگان بروجرد آمده بودند که آقای بروجردی را ببرند. آیه الله خوانساری به آنان فرمودند: شما به وجدانتان رجوع کنید آیا سزاواراست ایشان این نماز و این درس را بگذارند و به بروجرد که شهر کوچکی است و عده کمی ازایشان بهره می برند بیایند؟»

استقلال مالی حوزه علمیه قم از حوزه علمیه نجف

- برخورداری حوزه علمیه نجف از کمک های مالی حوزه علمیه قم

- نظام مند کردن امور مرجعیت و ثبت دفتری وکالتنامه ها و مکاتبات

- اصلاح امور درسی و آموزشی حوزه علمیه

- توجه دادن طلاب به مبانی علوم فقه و رجال

- برگزاری امتحانات و تشویق طلاب مستعد

- توجه به اخلاق و معنویات طلاب با توصیه های اخلاقی در خلال درسها و درس های اخلاق آخر هر هفته.

- احیای آثار گذشتگان و توجه دادن طلاب به مراجعه به کتاب های فقهی قدمای شیعه و سنی

- پایه گذاری اداره نظام مند حوزه و افزایش قابل توجه تعداد طلاب به گونه ای که در بدو ورودشان تعداد طلاب حدود 1000 نفر بودند و در دوران زعامت وی تعداد طلاب به حدود 7000 نفر رسید.

ایجاد پایگاه روحانیت در ایران و جهان

در دوره زعامت آیت الله العظمی بروجردی موضوع تبلیغ طلاب، به صورت اساسی پایه گذاری شد. اعزام مبلّغ در مناسبت ها، ماه های محرم و رمضان به تمامی نقاط کشور مرسوم شد.

به دستور معظم له برخی از فضلا و علمای حوزه به عنوان نماینده ایشان در شهرها و بلاد استقرار یافتند؛ آیت الله العظمی سیداحمد خوانساری در تهران، آیت الله العظمی شیخ علی محمد نجفی در بروجرد، حضرات علمای اعلام آیت الله شهید اشرفی اصفهانی در کرمانشاه، آیت الله سید مهدی یثربی در کاشان، آیت الله شهید صدوقی در یزد، آیت الله حاج آقا روح الله کمالوند در خرم آباد، آیت الله شیخ محمدحسین اردبیلی در گنبدقابوس، آیت الله شیخ علی محمد موحدی قمی در مسجد سلیمان، آقای

ص: 13

سید محمد ورامینی در نورآباد لرستان مستقر و بسیاری دیگر از آیات، طلاب و فضلای مستعد حوزه علمیه قم به بلاد مختلف اعزام شدند.

ایشان امکانات را تنها به حوزه علمیه قم منحصر نکردند؛ بلکه به شهرستان ها نیز توجه و اهتمامی خاص داشتند. این مسأله باعث شد تا روحانیت و مرجعیت در هر شهر و روستا پایگاهی داشته باشد. اعزام اساتید به حوزه های علمیه و نصب امامان جماعت برای مساجد مهم کشور، این امکان را پدید آورد که شبکه ای از روحانیت مؤثر در کشور شکل گیرد.

یکی دیگر از اقدامات اساسی آیت الله بروجردی، که برای نخستین بار اتفاق افتاد؛ اعزام نماینده و مبلغ دینی مستقر و مقیم به کشورهای مختلف جهان است. قبل از ایشان مبلّغانی به صورت بسیار محدود و موقت در مناسبت های خاص به خارج از کشور اعزام می شدند؛ ولی معظم له در این زمینه سرمایه گذاری کلان نموده و برای معرفی معارف اهل بیت علیهمالسلام و تشریح احکام دینی، در سیاستی فراگیر افراد مختلف را به خارج از کشور اعزام کردند.

اعزام حضرات آیات و حجج اسلام آقای شیخ مهدی حائری یزدی به آمریکا، آقایان محمدی گلپایگانی و شیخ محمد محققی به هامبورگ آلمان، آقای صدربلاغی در قالب سفیر سیّار به چند کشور اروپایی، آقای شیخ محمدتقی قمی به مصر، آقای سید محمدحسن ناشرالاسلام شوشتری به سودان، آقای سید مصطفی امامزاده به افریقا، آقای سید محمدتقی طالقانی به مدینه، آقایان شیخ عبدالحسین فقیهی و سید عبدالحسین لواسانی به عربستان، آقایان سید علی شبر و سید زین العابدین کاشانی به کویت، آقای شریعت زاده اصفهانی به پاکستان و امام موسی صدر به لبنان

ص: 14

از آن جمله بود. و اعزام اساتید و روحانیون دیگر به سایر نقاط جهان صورت پذیرفت.

به دلیل تشابه الفاظ و معانی موجب اشتباه شده و سردرگمی خوانندگان و پژوهشگران را در پی دارد و با زبان بین المللی انگلیسی نیز تطابق ندارد. لذا فارسی زبانان در فراگیری دانش های روز به مشکل برخورد می کنند. پس باید خط را تغییر داد! این توطئه که به مرحله عمل نزدیک می شد، با تدبیر آیت الله بروجردی خنثی شد. معظم له فرمودند: ”هدف اینان از تغییر خط، دورکردن جامعه ما از فرهنگ اسلامی است. من تا زنده ام اجازه نمی دهم این کار را عملی کنند. به هر جا که می خواهد منتهی شود.“ این موضع وی موجب شد تا اجرای نقشه استعمار که در برخی از کشورهای همسایه موفق شده بود، در ایران ناکام بماند.

- اقدام و حمایت از تقریب بین مذاهب: آیت الله بروجردی با اعزام شیخ محمد تقی قمی به عنوان نماینده خاص خود به دارالتقریب مصر، اندیشه همگرایی مذهبی را بنیان گذاردند. دیدگاه ایشان درباره تقریب بین مذاهب، تمسک به حدیث ثقلین و معرفی امامان معصوم علیهم السلام از کتب سایر مذاهب به عنوان مصداق بارز اهل بیت، بهترین و معقول ترین راه همگرایی بود.

- همکاری علمی با دارالتقریب: به دستور آیت الله بروجردی در یک اقدام اساسی، طرق و سلسله اسناد حدیث ثقلین توسط شیخ قوام الدین وشنوی جمع آوری و از سوی دارالتقریب مصر به چاپ رسید و نیز تفسیر مجمع البیان طبرسی، مختصر النافع علامه حلی و کتاب المراجعات سید عبدالحسین شرف الدین با هدایت و تشویق ایشان در الازهر منتشر و حتی شیخ عبدالمجید سلیم شیخ الازهر مقدمه ای بر کتاب مجمع البیان نوشت. همچنین یک

ص: 16

کرسی درس مذهب شیعه در آنجا ایجاد شد. علاوه بر آن، برخی از فتاوای شیعیان در فقه اهل سنت و بخصوص در قوانین مملکتی مصر وارد شد.

- یکسان کردن مناسک حج: یکی از مصادیق بارز تقریب بین مذاهب اسلامی یکسان کردن اعمال در مناسک حج بود که آیت الله بروجردی در سال های آخر حیات خود به ملک سعود؛ پادشاه اسبق عربستان سعودی که به ایران آمده بود، پیشنهاد نمودند و او نظر معظم له را پذیرفت لیکن با فوت ایشان، متاسفانه این موضوع پیگیری نشد و جامه عمل به خود نپوشید.

مکتب جعفری منجر شد. ایشان این فتوا را در هفده مهر 1337 ( 17 ربیع الاول 1378ه.ق) صادر و شیعه را به عنوان یکی از مذاهب اسلامی معرفی کرد.

دهاتی دست و پا ترکیده ای چیزی برای ایشان هدیه می آورد که شاید مجموع قیمت آن از چند تومان تجاوز نمی کرد با چنان قیافه بازی آن را قبول می فرمودند که مورد تعجب حاضرین میشد ولی در همین حال هدایا سلاطین ممالک اسلامی و بزرگان مملکت را قبول نفرموده نوعا پس می فرستادند.

در سالیکه ... ملک سعود پادشاه مملکت عربی سعودی بکشور ما مسافرت کرده بودند توسط نماینده مخصوصی هدایای جالب و گران بهائی خدمت ایشان ارسال داشته بودند ولی این مرد بزرگ از بین آنهمه هدایای جالب تنها چند جلد کلام الله مجید را قبول و بقیه را به آورندة آن هدیه بخشیده بودند. بقدری این موضوع تازگی داشت که رسالة الاسلام چاپ مصر موضوع را در شمارة اول سال هشتم خود بسیار باعظمت نقل کرده بود و بهتر است موضوع را از آن رساله نقل کنیم:

مطلع شدیم که پادشاه معظم ملک سعود هدیة شایسته ای بحضور علامه کبیر آقای حاج حسین بروجردی مفتی اعظم شیعه فرستاده است و ایشان قبول نکرده اند و از یک منبع موثق کسب اطلاع نمودیم که آن عالم جلیل نامه ای در این خصوص توسط نماینده مخصوص سفیر کبیر سعودی نوشته اند که ما توانستیم عین نامه را بدست آوریم و بسیار مفتخریم که بدرج آن نامه که بزرگواری آن علامة عالیمقدار و روح برادری و حفاظت جوامع اسلامی بخوبی از خلال کلماتش پیداست مبادرت مینائیم و اینک نامه:

بسم اله الرحمن الرحیم سلام اله علیکم ورحمة. اما بعد نامة شما که بوسیله آقای یوسف بو علی فرستاده بودید با یک جامه دان بزرگ که نوشته بودید حاوی 15 جلد کلام اله مجید وقطعاتی از

ص: 19

پرده خانه مبارکه و اشیاء...دگری است رسید. نوشته اید برسم تحفه ای برای من فرستاده اید در این خصوص متحیرم زیرا تا امروز رویة من چنین بوده است که از پادشاهان و بزرگان ممالک هدیه نمی پذیرم ولی چون هدیه ارسالی مشتمل بر چند نسخه قرآن مجید و قطعاتی از پردة خانه خداست ناگزیر آنها را می پذیرم. قرآنها و قطعات خانه کعبه را برداشتم ولی جامه دان و هدایای دیگری را که بود بعنوان هدیه از جانب خود بشخص جنابعالی هدیه میکنم تا در هنگام نماز و دعا مرا در نظر داشته باشید. و چون امارت حج این سالها بعهده آن پادشاه مفوض است روایت مفصلی را که در خصوص حج و احکام آن از پیغمبر اسلام روایت شده و در صحیح مسلم و سنن ابی داود مسطور است و شامل اغلب احکام حج است بلکه میتوان گفت همة احکام حج از آن استفاده میشود ارسال میدارم تا شما از طرف من بعنوان هدیه به شاه تسلیم و سلام مرا بایشان ابلاغ نمائید از خداوند متعال مسئلت دارم که دلهای مسلمین را بیکدیگر نزدیک و آنانرا در برابر بیگانگان با هم متحد گرداند و توفیق عنایت فرماید که باعمل به آیع شریفه "وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ" از کینه توزی و دشمنی نسبت بهم و پیروی شهوات که موجب تفرقه و افتراق کلمه مسلمین است بپرهیزند و قول خداوند عالم را در نظر داشته باشند که میفرماید: " یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَتَبَینُوا وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَی إِلَیکُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَیاةِ الدُّنْیا" –و السلام علیکم و

ص: 20

رحمة الله و برکاته-الاحقر حسین الطباطبائی».

آیت الله العظمی بروجردی ارادت خاصی به امام زمان داشتند، طوری که یک روز، در منزلشان مجلسی بود. در آن مجلس، شخصی با صدای بلند گفت: برای سلامتی امام زمان و آیت الله بروجردی صلوات. در همان حال، ایشان در حیاط (اندرونی) قدم می زدند. با شتاب و ناراحتی به طرف در بیرونی آمد و با عصا محکم به در زد، به طوری که آقایانی که در بیرون بودند، ترسیدند که نکند، جریانی اتفاق افتاده باشد. چندین نفر به طرف در اندرونی رفتند که ببینند چه خبراست. آیت الله بروجردی گفتند: این که بود که اسم مرا در کنار نام مبارک امام زمان علیه السلام آورد. این مرد را بیرون کنید و دوباره به خانه راهش ندهید.»

آیت الله العظمی بروجردی می فرمود: «سحرها که بیدار می شوم، به فکر حجره های مدارس قم و شهرستان ها هستم. به فکر پیرمردهای حوزه قم و دیگر شهرستان ها هستم. فکر می کنم که: فلان عالم از کارافتاده، چگونه اداره میشود. باید ادارهاش کرد. توجه کنید: نمیفرمود: سحرها که بیدار میشوم، نافله شب میخوانم و... می فرمود در فکر طلاب و علما هستم که چگونه زندگی را می گذرانند!

از آنجا که بسیار پر مهر و محبت بودند، اگر در سر درس و یا محفل علمی، از سخن کسی عصبانی و از روی عصبانیت آن شخص را مورد عتاب قرار میدادند، به شدت متأثر می شدند، به نحوی که تا رضایت طرف را جلب نمیکردند و جبران آن برخورد را نمی کردند، آرام نمیگرفتند. »

شرایط آن روز و ظرفیت سیاسی مردم، همواره موضع مناسب اتخاذ کرد و بسیاری از رخدادهای دشوار و حساس را به خوبی پشت سرگذاشت. در زمان ایشان نیروهای بالقوه بسیاری برای انقلاب تربیت شدند و در طول نهضت، نقش سرنوشت سازی را ایفا نمودند. برخی از اقدامات سیاسی ایشان عبارتند از:

- لغو مصوبه دولت برای آزادی زنان و منع حجاب: بعد از سقوط رضاشاه اولین خواسته روحانیت اعتراض به موضوع کشف حجاب بود. آیت ¬الله بروجردی نیز در ملاقات شاه به وی تذکر دادند که مسائل اسلام را بیشتر رعایت کند.

- حمایت از مردم فلسطین: در سال های نخست زعامت آیت الله بروجردی بود، که با چراغ سبز دولت های استعماری، کشور فلسطین که مدفن انبیاء الهی و نزول اکثر ادیان الهی بود توسط صهیونیسم اشغال شد. آن مرجع،که همواره مدافع حدود و ثغور کشور های اسلامی بود، بیانیه ی تندی بر ضد صهیونیست ها و در دفاع از مردم فلسطین، به این شرح صادر فرمود: .... از آنچه برادران مسلمان ما در این زمان در پاکستان از مشرکان و در فلسطین از یهودیان می بینند به او شکایت می کنیم. صدق گفتار خداوند را درباره شدت عداوت یهود نسبت به مسلمانان در آیه 82 سوره مبارکه مائده می بینیم که فرموده:" بی گمان، سرسخت ترین مردم را در دشمنی با کسانی که ایمان آورده اند یهودیان و مشرکان خواهی یافت .... " ولی تعجب و تأسف کلی از کار یهود است؛ زیرا انها بعد از اینکه نزدیک به چهارده قرن تحت حمایت اسلام و مسلمین بوده اند و جان و ناموس و اموال و شعائر دینی شان

ص: 22

محفوظ بوده است، می خواهند در این زمان انتقام آن همه نیکی ها را که در آن مدت طولانی از مسلمان دیده اند، از آنها بگیرند. مردان شایسته را تحت تعقیب و ارعاب قرار داده اند و به قتل می رسانند. اطفال آنها را کشته و اعراض آنها را مورد هتک قرار داده و معابد و خانه هایشان را تخریب نموده و از هیچ شرارت و جنایتی نسبت به آنها ابا ندارند و از هیچگونه تجاوز و تعدی دست بردار نیستند. از خداوند متعال مسئلت داریم که مسلمانان را پیروز گرداند و این قوم را که حقوق مسلمانان را رعایت نمی کنند، مخذول نماید و آن متعدیان را خوار و ذلیل گرداند و به صورت خوارترین ملت ها قرار دهد. از برادران با ایمان خود در ایران و سایر نقاط امید آن داریم که خواری و ذلت یهود را از خداوند بخواهند و برای برادران مسلمانان خود یاری و پیروزی برآنها مسئلت دارند. خداوندا! رزمندگان و مرزداران مسلمین را در شرق و غرب زمین یاری کن و دشمنان آنان را خوار و پراکنده گردان و دل های آنها را پر از رعب کن و ضربت کوبنده خود را بر آنها نازل کن. این پیام آیت الله بروجردی که حاوی سخترین حملات به صهیونیست های اشغالگر بود، بر جایگاه وی در مقام رهبری جهان اسلام صحه گذاشت.

- مخالفت با قانون اصلاحات ارضی: آیت الله بروجردی با توجه به اجباری بودن و مغایرت قانون اصلاحات ارضی با قوانین شرع به دفاع از مالکیت خصوصی، با آن مخالف بودند. شاه برای اجرایی کردن این قانون، آقای اقبال؛ نخست وزیر وقت را به دیدار آیت الله بروجردی

ص: 23

فرستاد که با پاسخ قاطع معظم له مواجه شد. نخست وزیر با اصرار بر اینکه شاه گفته است این طرح در ممالک اسلامی اطراف و همسایه های ما اجرا شده است، چه شده است که شما اجازه نمی دهید این کار انجام شود؟ آیت الله در پاسخ فرمودند به ایشان بگوئید «در آن ممالک، اول جمهوری شد بعد تقسیم املاک، که رنگ نخست وزیر پرید و گفت من جرأت نمی کنم این مطلب را به شاه بگویم.» شاه مجدداً این لایحه را به مجلس داد وگفت در اسرع وقت به تصویب برسد و آیت الله بروجردی نیز بسرعت نامه ای به رئیس مجلس فرستاد و مجلس را منع کرد و در نتیجه مطرح شدن لایحه در مجلس مسکوت ماند. اما شاه، نامه ای به حضرت آیت الله نوشت و گفت ما دستور دادیم این قانون اجرا شود. «واژه "ما دستور دادیم" که در این نامه بود با واکنش شدید امام خمینی مواجه شد و به آیت الله بروجردی پیشنهاد داد که پاسخی قاطع به شاه بدهد و در پی آن، نامه ای از سوی آیت الله به شاه نوشته شد و در آن مرقوم فرمودند که آن ممالک، اول جمهوری شدند سپس قانون اصلاحات اراضی اجرا شد.» شاه که از نفوذ آیت الله بر مردم هراسیده بود در یک عقب نشینی، خواسته ایشان مبنی بر عدم اجرای اصلاحات ارضی را پذیرفت. در دولت بعد نیز مجددا این لایحه مطرح شد که اینبار نیز با مخالفت سرسختانه آیت الله به شکست منتج شد. هر چند که متأسفانه پس از فوت حضرت آیت الله بروجردی این طرح تصویب و

ص: 24

اجرا گردید.

- مبارزه با فرقه ضاله بهائیت: آیت الله بروجردی که حافظ کیان اسلام و مسلمین بود با تمام توان خویش از نشر و گسترش فرقه ضاله بهائیت جلوگیری کرد. در واقع اصل مبارزه با بهائیت توسط معظم له شروع شد. ایشان از زمانی که بروجرد بودند خطر بهائیت را جدی می دانستند. آیت الله بروجردی علاوه بر مبارزات علمی و تبلیغی بر علیه فرقه ضاله بهائیت با ارسال نامه رسمی به حکومت، صراحتاً خواست تا از فعالیت های این فرقه جلوگیری شود در واقع اصل مبارزه با بهائیت توسط معظم له شروع شد. «آیت الله بروجردی نامه ای نوشتند و جناب آقای فلسفی این نامه را روی منبر خواند:”...این گروه، شبکه و تشکیلات خطرناکی است، بهائیت از دیگر گروه های ضد دین، خطرش برای اسلام و مسلمین بیشتر می باشد؛ زیرا این گروه با حربه دین به جنگ دین آمده است. پس باید، به طور جدی با آنان برخورد کرد...“ .»

این حرکت و مبارزات، تا به آنجا رسید که معبد اصلی بهائیت (حظیره القدس) را در تهران خراب کردند و تلویزیون هم این صحنه را نشان داد. پس از این اقدام، آیت الله بروجردی در نامه ای می نویسند:” خدمات پرقیمتی را که این چند روزه نسبت به دیانت مقدسه اسلام بلکه مطلق دیانات و نسبت به قرآن کریم، بلکه مطلق مکتب سماوات و نسبت به استقلال مملکت و... و تمام افراد ملت ایران و مسلمانان جهان انجام داده اید موجب وحدت مسلمین است...موجب مسرت حضرت ولی عصر ارواحنافداه می باشد.“

- مخالفت با نیابت سلطنت خواهر شاه، و انقلاب سفید: «قرار بود

ص: 25

خواهر شاه با تصویب مجلس موسسان، به عنوان ولیعهد آینده انتخاب شود... آیت الله بروجردی مخالفت شدید و صریح خود را با این امر اعلان کرد و در نتیجه ولایعهدی خواهر شاه عملا منتفی شد.» بعدها شاه در اشاره به همین مخالفت، آیت الله بروجردی را «مقام غیر مسئول» و مانع اجرای برنامه های خود معرفی کرد.

شده است.

5. تجرید اسانید علل الشرایع : علل الشرایع از تالیفات شیخ صدوق و شامل حدود هزار و پانصد روایت است. دراین تالیف، سندهای روایات، از متن جدا و مرتب و تنقیح شده است.

6. تجرید اسانید التهذیب : تهذیب الاحکام، تالیف شیخ طوسی، شامل حدود سیزده هزار حدیث است. سندهای این روایات، در این تالیف، مرتب و تنقیح شده است.

7. تجرید اسانید الاستبصار : کتاب دیگر شیخ طوسی، استبصاراست. استبصار، شامل حدود پنج هزار روایت است که سندهای آنها در این تالیف مرتب و بررسی شده است.

8. تجرید اسانید الفهرست : در فهرست شیخ طوسی، حدود نهصد نفر از رجال شیعه مطرح شده است و در ذیل هر کدام از آنان، تالیفات او و سلسله سند شیخ به آن مولف، یاد شده است. آیت الله بروجردی، این سندها را تجرید و مرتب و مورد بررسی و تحقیق قرار داده است.

9. تجرید اسانید رجال الکشی : کتاب معرفه الناقلین ، تالیف ابی عمر و محمد بن عمر بن عبدالعزیز کشی، معروف به رجال کشی، توسط شیخ طوسی رحمه الله علیه، تلخیص و تهذیب شده است. این رجال ، شامل حدود هزار و صد و پنجاه روایت با سند است، که این سندها را آیت الله بروجردی ، تجرید و مرتب ساخته اند.

10. تجرید رجال النجاشی : در رجال یا فهرست، تالیف ابوالعباس احمد بن علی نجاشی حدود هزار و سیصد نفر مولفین شیعه یاد و در ذیل تالیفات هر مولف، سند نجاشی تا آن مولف نیز ذکر شده است. مرحوم آیت الله برجردی این سندها را تجرید و مورد بررسی

ص: 27

و تنقیح قرار داده است.

این بود کتابهای دهگانه ای که مرحوم آیه الله بروجردی دراین زمینه تالیف و تنظیم نموده اند. تا آن جا که بنده اطلاع دارم کاری بوده است ابتکاری ایشان ، و قبلا چنین کاری ، به این کیفیت ،انجام نشده بود، از جهت اتقان ،این تحقیقات ، همانند تحقیقات، صاحب معالم، در کتاب پر ارج منتقی الجمان است.

11. طبقات الرواة: آیت الله بروجردی، در مقدمه کتاب تجرید اسانید الکافی، پس از ذکر طبقات روایان، به طوراجمال، می نویسد:"فان ساعدناالتوفیق افردنا لذکرالطبقات کتابا علیحده ان شاءالله تعالی" اگر توفیق یاری کند، کتاب جداگانه ای درطبقات روات خواهیم نوشت .در شرح حال ایشان، به قلم برخی از دانشمندان، که دراعیان الشیعه، درج گردیده است، یکی از تالیفات آن مرحوم: طبقات الرواة، درسه جلد دانسته شده است. اما از عبارت حاج شیخ آقابزرگ تهرانی، در الذریعه ، چنین بر می آید که طبقات الرواة، نام دیگر همان کتاب های تجریدالاسانید است.

12. حاشیه علی رجال النجاشی : علامه تهرانی می نویسد این حاشیه را که در نسخه ای از رجال نجاشی مورخ 977 به خط خود مرقوم داشته اند نزد ایشان دیدم.

13. حاشیه علی عمده الطالب : عمده الطالب، تالیف جمال الدین احمد بن علی داودی ، معروف به ابن عنبه، از مشهورترین کتابهای علم انساب است.

14. حاشیه علی منهج المقال : حاشیه ای است بر رجال کبیر میرزا محمداسترآبادی، معروف به منهج المقال.

15. مستدرک فهرست منتخب الدین : آیت الله بروجردی نسخه فهرست منتخب الدین خود را با نسخه صاحب روضات الجنات مقابله، آنگاه حواشی و مستدرکاتی بر آن نوشته

ص: 28

اند حجم نوشته ایشان ،ازاصل کتاب بیشتر است.

16. الفهرستین : دراین کتاب، بین رجال مطرح شده در فهرست شیخ طوسی و فهرست شیخ نجاشی جمع و ترتیب حروف تهجی تنظیم شده است.

17. رساله حول سند الصحیفه السجادیه: دراین رساله ، به اشکال هایی که به سند صحیفه کامله شده پاسخ داده شده و ضمن، اجازات روایتی مرحوم آیت الله بروجردی از مشایخ شان در این رساله یاد گردیده است .

18. بیوت الشیعه: باید رساله ای باشد در معرفی خاندان علمی شیعه.

19. حاشیه علی رجال الشیخ طوسی ترتیب رجال الشیخ: آیت الله بروجردی مدتها در فکر پیدا کردن نسخه ای از رجال شیخ طوسی بودند، ولی به آن دست نیافتند از این روی، آنچه در منهج المقال استرآبادی از رجال شیخ نقل شده بود، استخراج و تنظیم و به صورت کتاب در آوردند. سال های بعد به نسخه ای از رجال شیخ که در کتابخانه آستان قدس رضوی بود، برخوردند و از روی آن ، نسخه ای مقایسه ای به عمل آوردند، به تفاوتهایی برخورد کردند. این موجب شد که با حواشی و اصلاحات، کاستی هایی را که به نظرشان می آمد، جبران کنند.

20. رساله ی ترجمه بعض اعاظم اسرته و اجداده : این رساله پرارج و کم حجم، به ضمیمه شرح حال آیت الله بروجردی، به قلم یکی از منسوبان ایشان، حضرت آقای سید اسماعیل علوی طباطبایی، در قم چاپ شده و بخش شرح حال آیت الله، که به زبان فارسی است، توسط این جانب، در پایان فهرست نسخه های خطی مسجداعظم قم، چند سال قبل، تجدید چاپ گردیده است.

در پایان

ص: 29

این بخش (کتاب های رجالی مرحوم آیت الله بروجردی ) یادآور می شود که: آیت الله بروجردی بر رجال اردبیلی (جامع الرواه) و قرب الاسناد حمیری و مجموع رساله ابی الجعد و نثراللئالی و غیره مقدمه هایی نگاشته اند که این نوشته ها نیز، از آثار قلمی رجالی ایشان به شمار می آید.

اند.

25. حاشیه علی خلاف الشیخ الطوسی : از کتاب هایی که بسیار مورد عنایت آیت الله بروجردی بود، خلاف شیخ طوسی است. ایشان نسخه خطی این کتاب را تهیه و اصلاح و تصحیح و تعلیقاتی بر آن نوشتند.

26. الفقه الاستدلالی: این اثر بسیار ارزنده را برخی از تلامیذ ایشان زیارت کرده اند و به نظر می رسد یکی از مهمترین کتاب های فقهی استدلالی قرن حاضر باشد.

27. رساله فی المواسعه والمضایقه : یکی از شاگردان ایشان می نویسد: استاد در تاریخ 20 جمادی الاولی سال 1372 در مجلس درس از این رساله خود یاد کردند. احتمال می رود این رساله ، یک جزء از همان دوره فقه استدلالی ایشان باشد.

28. رساله فی منجزات المریض: شاید این رساله هم یک جزء، از همان دوره فقه استدلالی باشد.

29. حاشیه علی عروة الوثقی : یکی از حاشیه های عروة الوثقی ، که از جهت کیفیت بسیار بالا و علمی است ، حاشیه آیت الله بروجردی می باشدکه به گفته برخی از دانشمندان، همین حاشیه عروة، یکی از عوامل شهرت علمی ایشان گردیده است.

30. تقریرات بحث صلاه الجمعه و صلاه المسافر : این تقریر، به قلم آیت الله منتظری و به نام البدرالزاهر مکرر چاپ شده است .

31. تقریرات بحث الصلاه : این تقریر، به قلم آیت الله فاضل لنکرانی و به نام نهایه التقریر در دو جلد چاپ شده است.

32. تقریرات بحث الخمس : این تقریر، به قلم حجه الاسلام والمسلمین آقای حاج سید عباس ابوترابی و به نام زبدة المقال در یک جلد چاپ شده است.

الاصول: همینطور که قبلاگفته شد، آیت الله بروجردی، تالیف و تصنیف را از همان دورانی که در نجف بودند آغاز نمودند. نخستین تالیف ایشان، همین حاشیه کفایه الاصول استادش آخوند خراسانی است، که زمان حیات استاد، نوشته اند.

34. حاشیه علی فرائدالاصول للشیخ انصاری: این حاشیه، در کتاب آثارالحجة حضرت آقای رازی و نیز در کتاب زندگانی شیخ انصاری یاد شده است .

35. تقریرات مباحث اصول الفقه : این تقریر، به قلم آیت الله منتظری و در دو جلد به نام نهایه الاصول چاپ شده است.

ناتمام مانده است.

40. آلاثارالمنظومه: در مقاله ای که یکی از دانشمندان در شرح حال آیت الله بروجردی نوشته و دراعیان الشیعه، چاپ جدید، درج گردیده است، چنین آمده: کان ادیبا فی العربیة و الفارسیة و له فیهما نظم و قصائد. بنابراین ، باید از ایشان آثار منظومی هم به یادگار مانده باشد.

کتاب حاشیه نوشته اند که یکی از آنان آیت الله بروجردی است. اصل کتاب با حاشیه ایشان در سال 1366 قمری چاپ سنگی شده است و گویا از سالهای بعد، حاشیه ایشان داخل متن و به صورت دیگر چاپ شده است .

43. حاشیه وسیله النجاة : رساله ای مطابق با فتاوای سید محمد کاظم یزدی، به نام وسیلة النجاه منتشر شده بود. آیت الله بروجردی، براین رساله حاشیه زده و در بروجرد، ظاهرا بیش ازاین که به قم هجرت کنند، چاپ شده است.

44. انیس المقلدین: انیس المقلدین رساله علمیه ای است که مرحوم سیدابوالقاسم اصفهانی، مطابق با فتاوای مرحوم آیت الله العظمی سیدابولحسن اصفهانی، گردآوری کرده و در سال 1347 قمری چاپ شده است. همین رساله با فتاوای آیت الله بروجردی مطابق و به نام ایشان، منتشر شده است.

45. صراط النجاة : حاج محمد علی یزدی، رساله ای فارسی مطابق با فتاوای شیخ انصاری جمع آوری و صراط النجاه نامید. چند نفراز مراجع تقلید بر این رساله حاشیه نوشته و مکرر چاپ گردیده است. شاید صراط النجاه آیت الله بروجردی، همین صراط النجاة شیخ انصاری باشد که با فتاوای ایشان مطابق شده است.

46. حاشیه علی تبصره المتعلمین : یکی از فضلا، تبصره علامه حلی(ره) را مطابق با فتاوای آیت الله بروجردی تحشیه کرد و توسط انتشارات علمیه اسلامیه، به چاپ رسید.

47. مجمع الفروع: آقای علی آشتیانی، رساله ای فارسی، به ترتیب عروة الوثقی و با نظمی جالب، مطابق با فتاوای آیت الله بروجردی تنظیم کرد که نسبت به رساله های فارسی قبلی، مانند: جامع الفروع و مجمع الرسائل ،

ص: 34

بسیار ممتاز بود واز نظر کثرت فروع و مسائل ، از توضیخ المسائل هم برتری داشت و به همین جهت ، آیت الله العظمی حاج سیداحمد خوانساری ای رساله را پسندیده بود و مشخصا آن را با فتاوای خود مطابق و دراختیار مقلدانش قرار داد .

48. توضیح المسائل: در زمان آیت الله بروجردی، خدمت بسیار بزرگی که دراین زمینه انجام شده، تالیف کتاب توضیح المسائل با نثری متین و نظامی در خور تحسین بود. در نتیجه این خدمت، رساله علمیه فارسی، به صورتی درآمد که برای عموم باسوادها، تا حد زیادی، قابل استفاده باشد .

49. مناسک الحج : رساله مناسک حج ،مطابق با فتاوای آیت الله بروجردی، در 140 صفحه، در سال 1328 شمسی، چاپ سنگی شده است، که سالها همین مناسک، مورد مراجعه مقلدین ایشان بوده و شاید مکرر چاپ شده باشد.

50. توضیح المناسک : حضرت آقای علامه، مناسک حج آیت الله بروجردی را نیز، مانند توضیح المسائل، با نثری متین تنظیم کردند و به نام توضیح المناسک منتشر ساختند که تا پایان عمر حضرت رسمیت یافته بود.»

تعدادی از تألیفات آیت الله بروجردی که در این مقاله ذکر نشده بود در پاورقی افزوده شد با توجه به اینکه کتاب های چاپی کتابخانه شخصی آیت الله بروجردی فهرست نشده این امکان وجود دارد ایشان حاشیه ای هایی را براین کتاب ها داشته باشد .

زعامت دینی ایشان در ایران، عراق، لبنان، آفریقا و اروپا و سایر نقاط جهان ساخته شد.

مساجد:مسجد اعظم قم، مسجد امام علی علیه السلام در هامبورگ آلمان، بنای چهار مسجد بزرگ در آفریقا، مسجد طرابلس لبنان، مسجد امام زین العابدین علیه السلام، مسجد ارگ، مسجد نارمک و مسجد سید عزیزالله تهران، حدود 130 مسجد دیگر در تهران و بسیاری مساجد دیگر در شهرستان ها به دستور ایشان بنا و مسجد امام و مسجد حکیم اصفهان، مسجد سید بروجرد و بسیاری مساجد دیگر به دستور معظم له بازسازی شدند.

مدارس: چندین مدرسه علمی در کربلا، نجف، دمشق، تهران، اهواز، کرمانشاه، بروجرد و ... تأسیس و مدرسه علمیه خان قم بازسازی و نیز مدارس فیضیه ، دارشفاء، رضویه، حاج ملاصادق، مدرسه جده بزرگ، میرزا مهدی و صدرخواجو در اصفهان تعمیر اساسی شد.

کتابخانه: تأسیس کتابخانه مسجد اعظم قم، کتابخانه مدرسه خان قم، کتابخانه مدرسه نجف و توسعه کتابخانه مدرسه فیضیه و بسیاری کتابخانه های دیگر از جمله اقدامات ایشان به شماره می رود.

آثار خیریه: بنای بیمارستان نکوئی، حفر چاه های آب آشامیدنی در قم، تکمیل قسمتی از صحن حرم عسکریین علیهما السلام و ساخت حسینیه و حمام سامرا، ساخت حسینیه تهرانیها در کربلا، احداث انبار سیلو، کارخانه پارچه بافی کارخانه برق در بروجرد و اداث نیروگاه برق قم از جمله اقدامات ایشان در امور عام المنفعه است.

رحلت

حضرت آیت الله العظمی بروجردی قدس سره، در پنج شنبه روز دهم فروردین سال1340 برابر با 13شوال 1380 ه.ق، پس از اقامه نماز صبح دیده از جهان فرو بست.

به محض انتشار خبر رحلت، شهر قم سیاه پوش شد و کشور در عزا فرو

ص: 36

رفت. علما و بزرگان حوزه علمیه و جمع کثیری از مردم در قالب دستجات عزاداری به سوی بیت معظم له حرکت کردند. دولت و دربار اعلامیه هایی در این زمینه صادر و نخست وزیر و جمعی از وزیران و نمایندگان مجالس شورا و سنا برای شرکت در مراسم تشییع پیکر مطهر آیت الله فقید عازم قم شدند.

در تهران، سفارتخانه های دولت های اسلامی تعطیل و سفیران برای شرکت در مراسم تشییع به سوی قم حرکت کردند. پرچم سفارتخانه های شوروی سابق، انگلستان، آمریکا و سایر دولت های غربی در تهران به حالت نیمه افراشته(عزا) درآمد و در پاکستان پنج روز و عراق به مدت سه روز عزای عمومی اعلام شد.

از جمله امور کم سابقه در ایام رحلت ایشان، شرکت همه اقلیت های مذهبی در عزای شیعیان و همدردی آنان با مسلمانان و مجالس عزایی بود که در مکان های مذهبی خود برپا ساختند. ناقوس کلیساها در ممالک مسیحی به صدا در آمد. علاوه بر داخل کشور، از نقاط مختلف جهان سیل تلگراف های تسلیت به قم سرازیر شد.

رئیس جامعه الازهر مصر شیخ محمود شلتوت، رئیس مذهب مسیحیت و بسیاری از روسا و بزرگان کشورهای مختلف طی تلگراف هایی این مصیبت را تسلیت گفتند. روزنامه ها و جراید نیز این واقعه را به طور گسترده انعکاس دادند.

پیکر مطهر بر حسب وصیت معظم له، با اقامه نماز توسط فرزند ارشدشان مرحوم حجةالاسلام والمسلمین آقا سید محمدحسن و حسب وصیت خودشان در ورودی مسجد اعظم قم و در جوار حرم حضرت معصومه سلام الله علیها به خاک سپرده شد.

دستجات عزاداری از نقاط مختلف کشور به سوی قم

ص: 37

حرکت کردند و تا چهلم آن مرجع عالیقدر مراسم مختلفی در قم و سایر نقاط کشور برپا بود. رحمه الله علیه

سبقت داشت. بینش وسیع او از مرزهای حوزه ی قم و حوزه های علمیه و چهارچوب کشور ایران و جهان تشیع فراتر می رفت و بر جهان اسلام و همه ی مذاهب مسلمین پرتو می افکند. زعامت او نه تنها به اداره ی امور درسی و معیشتی حوزه ها ، که به مسایل سیاسی و اخلاقی آن، و نه تنها به امور حوزه، که به امور دینی و شعایر اسلامی در سراسر کشور و در سطح بین المللی شمول می یافت، حوزه ی علمیه ی تحت زعامت او پرورشگاه و خاستگاه افکار نو و گوهرهای رخشانی شد که به برکت آن در سالهای بعد، نهضت روحانیت پی ریخته شد؛ و حرکتی که در اوج آن انقلاب عظیم و شکوهمند اسلامی به رهبری مجدد بزرگ اسلام حضرت امام خمینی قدس الله نفسه الزکیه بود، سر برآورد. با این همه، در مجموع شخصیت آن بزرگ مرد آنچه بیش از همه درخشنده و چشمگیر بود اخلاص و تقوایی بود که وی در همه ی امور خود از آن بهره می گرفت.

اکنون که پس از گذشت سی سال از رحلت مرحوم آیت الله العظمی بروجردی قدس سره به برکت نظام جمهوری اسلامی یاد و تجلیل می شود شایسته است که حوزه های علمیه و زعمای علمی آن به این تکریم، اکتفا نکرده، روشهای علمی و تحقیقی آن بزرگوار را نیز که همچنان از تازگی برخوردار است - تعقیب و تکمیل کنند و گردونه ی فقاهت اسلام را به پیش برند.

از خداوند متعال، علو درجات آن عالم جلیل القدر و توفیقات آقایان محترم را در ظل توجهات حضرت بقیه الله روحی فداه مسألت می نمایم.

«والسلام علیکم و رحمه الله سید علی خامنه ای 1370/7/2»

ویژه ای به توسعه اماکن مذهبی، مدارس علمیه، کتابخانه ها و چاپ کتاب های دینی داشتند. در دوران حیات ایشان مسجد اعظم قم، مدرسه آیت الله بروجردی، مدرسه نجف اشرف، مدرسه علمیه کرمانشاه، کتابخانه ای در نجف اشرف و نیز کتابخانه ای در کرمانشاه ساخته شد. سالن مطالعه کتابخانه مدرسه فیضیه با در اختیار گذاشتن بخشی از فضای مسجد اعظم توسعه یافت. با اهدای هزاران جلد کتاب از طرف ایشان به کتابخانه های حوزوی بر غنای آن ها افزوده شد.

حضرت آیت الله بروجردی قصد داشتند کتابخانه مستقلی را در شهر قم بنا کنند؛ اما موفق نشدند. پس از تکمیل بنای مسجد، فضلای حوزه پیشنهاد کردند برای مسجد کتابخانه ای در نظر گرفته شود. مؤسس معظم از این پیشنهاد استقبال کرده و تصمیم گرفتند این بنای با عظمت را با تأسیس کتابخانهای تکمیل نمایند. ایشان تمایل داشتند عموم طبقات مردم از کتابخانه استفاده کنند.

در نیمه شعبان 1379ه.ق (23 بهمن 1338 یعنی چهارده ماه قبل از رحلت آن بزرگوار) دستور تأسیس کتابخانه بزرگ عمومی مسجد اعظم را صادر و از معمار مسجد، آقای حسین لرزاده، خواستند تا محلی را برای کتابخانه مسجد، در نظر بگیرند. ایشان ضلع غربی مسجد (محلی که به عنوان شبستان ساخته شده بود) را به عنوان کتابخانه در نظر گرفتند. فضای در نظر گرفته شده حدود 132 مترمربع بود. امروزه محل مذکور با حفظ ساختمان اولیه در سر درب اصلی ضلع غربی مسجد واقع شده که در سال 1386 بازسازی شد و از آن به عنوان راهرو ورودی مسجد استفاده می شود.

واگذار کردند. آقای دانش آشتیانی به کارهای علمی و پژوهشی علاقمند بود و امور کتابخانه را با اشتیاق پیگیری می کرد. وی پس از انتصابش به ریاست کتابخانه در اولین فرصت از محل کتابخانه بازدید کرد و متوجه شد فضای کتابخانه کافی نیست و کتابخانه فاقد سالن مطالعه است.

با گزارش وضعیت به آیت الله بروجردی ایشان از آقای لرزاده معمار مسجد خواستند برای حل این مشکل طرحی را آماده کند. به دلیل محدودیت هایی که وجود داشت، آقای لرزاده پیشنهاد کردند که سالن های مطالعه بر روی راهروی وضوخانه ساخته شوند. معظم له با این پیشنهاد موافقت فرموده و سالن های مطالعه و دفتر کتابخانه در مدت یک سال ساخته شد.

پس از توسعه فضای کتابخانه، محل اولیه به عنوان مخزن کتاب در نظر گرفته شد و دور دیوارهای آن با قفسههای بلند فلزی قفسه بندی گردید. نظر به اینکه ارتفاع مخزن بلند بود و امکان دسترسی به کتاب ها در بالای قفسه ها سخت بود، در داخل مخزن یک بالکن فلزی طراحی و نصب گردید تا امکان دسترسی به کتاب ها آسان شود.

درب رفت و آمد مراجعه کنندگان از طرف راهرو مجاور سرویس ها در نظر گرفته شد. فضای اضافه شده شامل دو سالن مطالعه و یک دفتر برای کتابخانه بود که ابعاد آن به طول 41 متر و به عرض 5 متر است. این فضا با استفاده از فضای رودخانه به عرض دو متر و فضای بالای راهرو به عرض سه متر بنا شده بود و مساحت هر یک سالن ها در اندازههای هفده و نیم متر در پنج متر و اتاق دفتر در روبروی پلهها و بین

ص: 41

دو سالن با مساحت شش متر در سه متر بود. ورودی سالنها از طریق یک راهرو به مساحت دو متر در شش متر کنار دفتر قرار داشت و ارتباط بین مخزن و دفتر از طبقه همکف برقرار گردید و در طبقه بالا راهی به بالکن مخزن ایجاد شد.

قبل از افتتاح رسمی کتابخانه، بهره برداری از آن در نیمه شعبان سال 1380ق (برابر با 13 بهمن 1339) آغاز می شود.

در گزارش مجله مجموعه حکمت درباره ساخت کتابخانه مسجد اعظم چنین آمده است:

«شهرستان قم که فعلا مرکز روحانیت عالم تشیع به شمار می رود متجاوز از شش هزار دانشجو و فارغ التحصیل علوم دینیه دارد، و مردم مسلمان شیعی مذهب ایران و خارج ایران سالی چند مرتبه به آستان بوسی دختر باب الحوائج امام هفتم خود موفق می گردند وجود چنین بنای با عظمتی را سزاوار بود و از لوازم این مسجد باشکوه داشتن یک کتابخانه معظم آبرومندی بود که آنهم بحمدالله با اهدا دو جلد قرآن کریم از طرف حضرت آیت الله در نیمه شعبان امسال لباس عمل پوشیده و در طرف غربی مسجد کتابخانه ای تأسیس گردید و بعدا هم حضرت آیت الله، مقداری کتاب بالغ بر دو هزار جلد اهدا فرمودند و اکنون در پشت مخزن کتابخانه قرائتخانه عمومی در دست ساختمان است و احتمال می رود تا آخر ماه محرم تمام شود و در روز 17 ربیع الاول سال 1380ق. که روز تولد خاتم الانبیا (صلی الله علیه و آله) می باشد افتتاح کتابخانه عملی شود»

یکی از فضلای حوزه را برای اداره کتابخانه انتخاب کنند.

مؤسس معظم ابتدا سرپرستی کتابخانه را به آیت الله شیخ مجتبی عراقی پیشنهاد میکنند، بعد از مدتی، آیت الله عراقی در مجلسی آقای دانش آشتیانی را برای سرپرستی کتابخانه به ایشان پیشنهاد می کنند و معظم له از این پیشنهاد استقبال مینمایند.

آیت الله حاج آقا مجتبی عراقی رئیس کتابخانه فیضیه درباره انتخاب آیت الله شیخ ابوالقاسم دانش آشتیانی به ریاست کتابخانه مسجد اعظم می گویند:

« آیت الله بروجردی یک روز به من گفتند: "این کتابخانهای که در مسجد اعظم درست می کنم، میخواهم شما مسئولیت آن را بر عهده داشته باشید ."من از روی ادب جواب رد ندادم. چون گرفتاری زیاد داشتم و جناب آقای ابوالقاسم دانش را که با هم به نمایندگی حضرت آیت الله ، برای رسیدگی به زلزله باختران و همدان رفته بودیم و از آن زمان، آیت الله بروجردی ایشان را میشناخت برای مسئولیت کتابخانه خدمت آقا معرفی کردم. حضرت آیت الله بروجردی قبول فرمودند. آقای دانش مشغول اداره کتابخانه شدند. کتابهای خطی و غیر خطی خوبی از جانب آیت الله بروجردی خریداری و وقف کتابخانه شد. فرد دیگری هم چند هزار کتاب را وقف کرد.»

در نیمه شعبان 1379 ه.ق (23 بهمن 1338) مجلسی در بیت آیت الله بروجردی برگزار شد و به امر ایشان، کلیدهای کتابخانه به آیت الله شیخ ابوالقاسم دانش آشتیانی تحویل داده شد.

به این ترتیب آیت الله دانش آشتیانی به ریاست کتابخانه منصوب شد. وی به مدت 38 سال کتابخانه را با دلسوزی و کاردانی و به نحو احسن اداره کرد. ایشان حقوق کارکنان کتابخانه را

ص: 43

از طریق دفاتر مراجع معظم و مخارج جاری و سرمایه کتابخانه را با استفاده از نفوذ خود در بین افراد خیرخواه تأمین می کرد.

ایشان خود می نویسد:«مرحوم آقا محمدحسن بروجردی فرزند آیت الله العظمی بروجردی، روزی مرا خواست و گفت: آقا می خواهند شما متولی کتابخانه مسجد اعظم باشید، بعد از آن آقا مرا خواستند و تولیت کتابخانه را به من محول کردند»

حجةالاسلام والمسلمین حاج شیخ محمدتقی دانش آشتیانی درباره نحوه انتخاب مرحوم پدرشان به ریاست کتابخانه این چنین گفته اند:

«سال 1338شمسی که زمستان مصادف بود با نیمه شعبان 1379 قمری توفیقی شد با مرحوم حاج آقای والد خدمت مرحوم آقای بروجردی رفتیم. در بیرونی دفتر نه، بلکه در اندرون عده ای از علما بودند. بنده آنجا مفتخر شدم که خدمت ایشان معمم شوم. و همان روز نیمه شعبان مرحوم آقای بروجردی دستور دادند کلیدهای کتابخانه را در اختیار مرحوم حاج آقا (دانش آشتیانی) گذاشتند و بنا شد ایشان آنجا (کتابخانه) را سر و سامان بدهند و افتتاح کنند. (منتهی موقعی که حاج آقا آمدند و آن قسمتی از مسجد را که برای کتابخانه در نظر گرفته شده بود بازدید کردند ) متوجه شدند قرار است سالن مطالعه هم آنجا باشد گزارشی خدمت آقای بروجردی دادند که: که اینجا بخواهد هم سالن مطالعه باشد و هم مخزن کتاب ها، امکانش نیست. ایشان با برخی از دوستان بررسی کردند به این نتیجه رسیدند قسمت پشت مخزن که راه روی وضوخانه بود در بالای راهرو و قسمت جلوی مسجد روی رودخانه را بالکنی زدند و تبدیل به سالنی کردند که دو تا سالن و یک دفتر بود که آنجا کارها براه

ص: 44

افتادند.»

کس که به سودای وصال تو سری داشت

ش---د رشک چمن فتنه گل غیرت بستان ه-ر خان-ه که ام-روز ب-ه کوی ت-و دری داشت

در سایه شمش-یر ت-و هر حادثه بنشست خاموش شد آن شعله که برق خطری داشت

ام-روز ت-ویی نای-ب او آی-ت ع-ظما زی----را که چ-و ت-و دادرس دادگ-ری داش-ت

خ-رم زتو ش-د یک-سره بستان فقاهس-ت از آن-----که چو تو رنج کش و رنجبری داشت

ش--مشیر وی اندر کف پرقدرتت امروز ح--قا ک-ه نم-ای-ان شد و ب-رق ظفری داشت

ت--ابد به جهان سایه ات ای شاخ برومند ای----ن باغ ز تو برگ و ب-ر پ-ر ثم-ری داش-ت

ع----لم و هنر از خاک بر افلاک رساندی ره به سپرد آنکس که چون تو راهبری داشت

ک---ردی تو بپا مکتبه در مس-جد اعظ-م زان دس-ت برومند که هر لحظه بری داشت

در ن--ی-مه شعبان برخ خل-ق گ-ش-ودی ب--اغی که زه-ر شاخ-ه ن-وی-د ثمری داشت

در س-یصدو هشتاد پس از سال هزارم گ---ل-زار ف-ضی-لت گ-ل ش-ادابتری داشت

روز نیمه شعبان علما، فضلا و عموم مردم برای افتتاح کتابخانه جمع شده بودند که صبح همان روز حادثه ای برای آیت الله بروجردی پیش آمد و منجر به دررفتگی پای چپ و شکستگی استخوان شست پا گردید. بخاطر این حادثه، معظم له نتوانستند در مراسم حاضر شوند و افتتاح کتابخانه به بعد موکول گردید.

آیت الله بروجردی بعد از یک ماه در پانزده رمضان مصادف با میلاد کریم اهل بیت حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام، برای اقامه نماز جماعت به مسجد اعظم مشرف شدند.

با گذشتن ماه مبارک رمضان و بهبودی حال معظمله دوباره زمزمه افتتاح کتابخانه مطرح شد

ص: 46

و مکرر از محضر ایشان تقاضا میشد روزی را برای افتتاح کتابخانه تعیین نمایند. بالاخره مقرر گردید کتابخانه در روز جمعه هفتم شوال افتتاح گردد.

کارهای مقدماتی از جمله توزیع دعوت نامهها انجام شد و چون مصادف با ایام نوروز بود و جمع زیادی از زوار در قم بودند برای پذیرایی پیشبینیهای لازم صورت گرفت و افتتاح کتابخانه به طور رسمی از طریق اعلامیهای به اطلاع عموم رسید. شب هفتم شعبان حجت الاسلام والمسلمین آقای فلسفی در مسجد اعظم بعد از نماز در منبر موضوع افتتاح کتابخانه را به مردم بشارت داد و از مردم دعوت کرد در مراسم افتتاح کتابخانه شرکت کنند.

حجت الاسلام والمسلمین شیخ عباس مصباح زاده قصیده ای را برای افتتاح کتابخانه سروده بود و این قصیده برای مراسم افتتاح در صدها نسخه چاپ شده بود.

از غم شادی ما می--رد اگر خصم س-ود شیعی-ان را دیده و دل روشن و پر نور باد

پرسد از کس زین بهشت آئین بنا نبود شگفت الت--ی لم یخلق ار گوئی به مثلش فی البلاد

مفت--ی اعظم بن--ای مسجد اعظم نم----ود آنکه سقف مرجعیت را بود رکن و عماد

آیت الله بروجردی زعی----م شیعی----ان نایب صاحب زمان و صاحب علم و سداد

رو بخوان الله اعلم حیث یجعل؛ کن بحق امر خود تفویض ان الله بصیر بالعب---اد

گر بگویند این چنین بی دانشان در گوشه ای از ره با بخردی یا اینکه از راه عن-اد

کارخانه به بود زین مسجد کیوان شکوه قول آنان را بهل بنگر ولی با چشم ح-اد

این چنین مسجد به بار آرد فقط سازنده را کارگاهی بهتر از این در کجا داری بی-اد

ص: 47

ر از این مسجد که بی شک هست راز اتفاق دور باشیم افتراق افتد میانم-ان کالجراد

علت سستی همان اختلاف است اختلاف سر پیروزی عزیزا اتح-اد است اتح-اد

از فس-اد و از بدی بگریز و بر نیکی گرای هم حسن میباش وهم احسنو لاتبغ الفساد

در ج-وار دختر موسی بن جعفر الغرض ساخت چون این مسجدآباد را آن مرد راد

بهر تجدید حی--ات و هست--ی دانشوران فکر تأسیس کتب خانه در این مسجد فتاد

همت عال-ی و طبع آسمان آس-ای او سال بگذشته بر این عالی هدف دستور داد

ب-ا عنایت های حق نسبت بدین مرد بزرگ در کف مقص--ود آمد حاصل گنج مراد

شد فراهم این چنی-ن گنجینه ای بهر کتب وین قرائت خانه را هم بهر آن بنیان نهاد

گنج اندر پیش این گنجینه حرفی مهمل است بحر اندر جنب این دریا نی-اید در عداد

فرق این گنج-ینه با آن گنج در پیش خرد آن قدر باشد که بیاض دیده دارد با سواد

نیست س-ودی جز زیان و جز فنا از گنج زر گنج دانش را حیات سرمدی باشد مفاد

این نج--وم تابن--اک اندر سم-وات علوم گرد شمس علم و تقوی ماه «ان خیر زاد»

گفت «مصباح» از پی تاریخ س--ال افتتاح «باب علم از آیت الله بروجردی گشاد».

صبح روز جمعه در حالی که همه منتظر تشریف فرمایی مؤسس معظم بودند، خبر می رسد آیت الله بروجردی به عارضه قلبی دچار شده است و مراسم برگزار نمی شود. چند روز بعد آیت الله فقید در اثر این عارضه رحلت می کنند. به این صورت متأسفانه ایشان موفق به افتتاح کتابخانه نمی شوند.

پانزده

ص: 48

روز پس از ارتحال آیت الله بروجردی در تاریخ 27 شوال 1380 ه.ق مطابق با 25 فروردین1340، کتابخانه با حضور حجت الاسلام والمسلمین سید محمد حسن بروجردی در فضائی معنوی و حزن آلود به طور رسمی افتتاح می شود.

در مراسم افتتاح؛ خطیب معروف حجت الاسلام و المسلمین آقای انصاری سخنرانی می کند و حجت الاسلام والمسلمین شیخ عباس مصباح زاده قصیده ای را بدین شرح قرائت می کنند.

ای------که رفتی و دل از یاد جمالت نرود ک---ی برون از دل م--ا فکر و خیالت برود

ن------ام تو کی بگذشت مه و سالت برود از سر ک---وی تو هر کس به ملالت برود

ن-----رود کارش و آخر بخجالت برود

آی---ت الله ب-----روجردی ازدست شدی لیک مانده است ز تو نام نک-وی اب----دی

ک----ه تو در هر اثری آیت علم و خردی ای دلی-----ل دل گم گشته خدا را مددی

ک----ه غری--ب ار نبرد ره بدلالت برود

کس به جاوید نمانده است در این دار فنا ه----ر که آمد برود لا جرم از این دنی--ا

ه---------مه کس راه روانند بدین ره اما ک--اروانی که بود بدرقه اش لطف خ--دا

ب------ه تجمل بنشیند به جلالت برود

ای-ن کتابخانه که تاسیس نمودی چه نکوست نظرت ای پدر ما به یقین در پ--ی اوست

طالب علم ازاین مخزن حق دانشجوست سالک از نور هدای---ت ببرد راه به دوست

ک----ه بجائی نرسد گر بضلالت برود

افتت--احش بنظر داشتی و رشته گسست لی----ک فرزند تو آن رشته بگسسته ببست

اف----تتاحش بنمود و دلت آورد بدست حکم مستوری ومستی همه برخاتمت است

کس ندانست که اخر به چه حالت برود

حافظ از چشمه حکمت بکف آور

ص: 49

جامی وان----گه از مهر تو در محفل ما نه گام---ی

شنو مصرع آخر ز غزل الهام----------ی پ----------ی تاریخ ز مصباح ادیب نام---ی

بود که از لوح دلت ریب جهالت برود

آلاسحاق داشتند، وی را به عنوان مدیر کتابخانه انتخاب کردند. آقای آل اسحاق توانست با درایت و کاردانی کتابخانه را نزدیک به سه دهه ( تا سال 1376ه.ش) به نحو احسن اداره کند.

با اینکه امور داخلی کتابخانه بر عهده مدیر کتابخانه بود ولی آیت الله دانش آشتیانی بطور منظم در کتابخانه حضور داشتند و از نزدیک در جریان امور کتابخانه بودند و بر حسن انجام کارها نظارت می کردند.

تهیه تجهیزات کتابخانه ای

برای تجهیز کتابخانه ابتدا مخزن طبق طرح معمار مسجد با قفسه های آهنی محکم قفسه بندی شد. گنجایش مخزن پانزده هزار جلد کتاب بود و امکان افزایش ظرفیت آن به پنجاه هزار جلد وجود داشت.

طبق گزارشات ثبت شده در نشریه کتابخانه مسجد اعظم، پس از تکمیل ساختمان تجهیزات زیر برای کتابخانه تهیه شده است:

در سال 1341 با اقدام جمعی از خیرین یکی از سالن های مطالعه با دو تخته فرش زیبای دست بافت چهل متری به مبلغ 240000ریال تهیه شده بود مفروش شد. همچنین یکی از خیرین یک تخته فرش در ابعاد 5/3 در 5 متر و فرد خیر دیگری یک عدد میز بزرگ با 10 عدد صندلی چوبی و همچنین مبلغ 30000ریال توسط نیکوکاران برای هزینه های کتابخانه کمک شده است.

در سال 1342 با همت آشتیانی های مقیم تهران میز و صندلی های فلزی برای سالن مطالعه دیگر کتابخانه به مبلغ 25000 ریال تهیه و آن سالن هم تجهیز شد. همچنین هزینه های سالانه کتابخانه توسط جمعی از نیکوکاران تأمین گردید.

در سال 1343 به دلیل مساعد نبودن اوضاع اقتصادی کمک های مالی قابل توجهی به کتابخانه نشد و فقط بودجه سالانه با انجام صرفه جوئی های لازم

ص: 51

از طرف چند نفر از نیکوکاران تأمین شد.

در سال 1344 تعداد 25 عدد صندلی، 10 عدد نیمکت دو نفره، دو عدد بخاری، یک عدد قفسه کتاب و دو عدد چراغ زنبوری توسط آقای حاج عنایت الله معتمدی به کتابخانه اهدا شد.

سال از کتاب های مرحوم سید احمد محسنی اراکی تعداد 90 جلد نسخه خطی و آقای ضیا نوری گلپایگانی سه جلد نسخه خطی به کتابخانه اهدا گردید.

در پایان سال 1345 تعداد کتاب های ثبت شده به 13375 جلد افزایش یافته است. در آبان ماه این سال آقای حسین کجوری 395 جلد کتاب و در اسفند ماه آقای میرزا علی آشتیانی 150 جلد کتاب به کتابخانه اهدا کردند.

آیت الله استادی در سال 1380 در پاسخ به سوال نشریه پیام حوزه درباره تعداد نسخ خطی کتابخانه می فرماید:

«کتابخانه حدود شصت هزار جلد کتاب چاپی و حدود چهار هزار نسخه خطی دارد و این کتاب ها جز تعداد بسیار اندکی که شاید به دستور آیت الله العظمی بروجردی(ره) خریداری شده باشد, همه اهدایی است, زیرا ظاهرا این کتابخانه در هیچ زمانی بودجه ای برای خرید کتاب در اختیار نداشته است و بد نیست به خاطر تکریم از نکوکاران برخی از اهدا کنندگان را نام ببرم:

1 - موسس کتابخانه، حضرت آیت الله العظمی حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی(ره).

2 - آیت الله حاج آقا محمد مقدس اصفهانی مولف کتاب ارزشمند (الاوائل) که در اصفهان چاپ شده است. بنده ایشان را زیارت کرده بودم. در حوزه علمیه قم و همچنین در اصفهان بسیار مورد احترام بود. ایشان از حواریون آیت الله العظمی بروجردی به شمار می آمد و مورد توجه ایشان بود.

3 - آیت الله حاج شیخ محمدعلی کرمانی ابوالزوجه آیت الله حاج سیدمحمدحسن لنگرودی و آیت الله حاج سید حسین کرمانی. ایشان را هم حقیر زیارت کرده بودم و این بزرگوار هم از حواریون آیت

ص: 53

الله العظمی بروجردی بود و این که مرحوم آیت الله بروجردی اطرافیانی مانند ایشان و آیت الله فاضل لنکرانی (والد آیت الله العظمی فاضل) و آیت الله حاج سید مصطفی خوانساری و امثال آنان داشته، دلیلی بر عظمت مقام علمی و تقوایی آن بزرگوار است. رحمه الله علیهم اجمعین.

4 - آیت الله حاج سید حسن فرید اراکی. ایشان از هم دوره های آیت الله العظمی گلپایگانی و آیت الله العظمی امام خمینی(ره) بود و حقیر به درس ایشان می رفتم و با ایشان انسی داشتم و ایشان هم به بنده لطف خاصی داشتند. درس و مجلس گفت وگوی او بسیار سودمند و با برکت بود و پس از وفات ایشان بخشی از یادداشت های ایشان را تنظیم و به نام تفسیر سوره حمد چاپ کردم.

آقای فرید علاوه بر این که وصیت کرده بود کتاب های چاپی کتابخانه اش را که بسیار مهم بود به کتابخانه مسجد اعظم بدهند یکی از دو منزل قم خود را که در کوچه حرم, کوی آیت الله العظمی مرعشی داشت, به مسجد اعظم داد که اکنون با اجازه متولی مسجد اعظم خانواده ای در آن زندگی می کنند.

5 - مرحوم حاج محمد رمضانی صاحب انتشارات کلاله خاور تهران, تقریبا دو سوم کتاب های چاپی و خطی کتابخانه مسجد اعظم یادگار و باقیات صالحات ایشان است. وی را هم قبل از این که به قم بیاید می شناختم و در کتاب فروشی و یا دکه مجله فروشی دیده می شد که برای تکمیل دوره های مجله های کتابخانه اش مجله ها را زیر و رو می کرد. در

ص: 54

قم هم هنگامی که کتابخانه ای تشکیل داده بود از نزدیک در جریان کارش قرار گرفتم.

وی یک ناشر بسیار پر تلاش و پر کار بود. گویا روی برخی از کتاب ها دیده بودم که ایشان را به عنوان ناشر هفتصد کتاب معرفی کرده بودند. او مانند برخی دیگر از ناشران آن دوره اهل مطالعه و فضل بود که مثنوی معروف به ((مثنوی خاور)) که با تصحیح او و پدرش چاپ شده است, بهترین گواه با فضل بودن او می باشد.

در طول عمر, حدود چهل هزار کتاب چاپی و دو هزار نسخه خطی گردآوری کرده بود و در سال های آخر عمر آرزو داشت در قم محلی را بسازد و کتابخانه ای به نام ولی عصر(ع) برای استفاده حوزویان تإسیس کند و برای این جهت گویا درخواست کمک و یاری هم می نمود. از این رو آن طور که به خاطر دارم مرحوم حجت الاسلام والمسلمین حاج سید مهدی گلپایگانی (فرزند آیت الله العظمی حاج سیدمحمدرضا گلپایگانی) خانه ای در خیابان ارم برای او آماده کرد تا کتاب ها به قم بیاید و به طور موقت آن جا قرار گیرد و این کار انجام شد (بنده در همین خانه خدمت مرحوم رمضانی رسیدم) تا به مرور زمان آرزوی نهایی او انجام شود که اجل مهلت نداد و در این میان آن عزیز از دنیا رفت. بازماندگان گرامی او ظاهرا با وساطت و تشویق مرحوم حاج سیدمهدی گلپایگانی و یا والد بزرگوارشان حاضر شدند کتاب ها را که در همان زمان قیمت سنگینی داشت به کتابخانه مسجد اعظم اهدا کنند و به این وسیله موجبات

ص: 55

شادی روح پدر را فراهم آورند و صدقه جاریه ای از خود به یادگار بگذارند. البته چون فکر می شد بخشی از چاپی ها (مانند قسمتی از مجلات و کتاب های درسی آموزش و پرورش که مرحوم رمضانی در جمع آوری آن ها رنج فراوانی برده بود) در حوزه قم مورد استفاده نیست به تهران برده و شاید به کتابخانه مرکزی دانشگاه داده باشند.»

کتاب های لازم را هم تهیه کرده بودم, به کتابخانه مراجعه ای نداشتم، فقط به خاطر دارم که همان زمان ها دو نسخه خطی در میان کتاب هایم بود که برای اهدای آن ها به کتابخانه مسجد اعظم رفتم و شاید این اولین باری بود که به این کتابخانه رفتم.

سال ها گذشت و حقیر به فهرست نگاری علاقه مند شدم و کارهایی در این زمینه انجام دادم, از جمله: فهرست نسخه های خطی کتابخانه مدرسه فیضیه قم و کتابخانه مدرسه حجتیه قم که توسط این جانب تإلیف و چاپ شد. گویا یکی از علما و اساتید که با کارهای من آشنا شده بود با آیت الله حاج میرزا ابوالقاسم آشتیانی سرپرست کتابخانه مسجد اعظم، صحبت کرده و موافقت ایشان را برای نگارش فهرست نسخه های خطی کتابخانه جلب کرده بود از این رو هنگامی که بنده اظهار آمادگی برای نوشتن فهرست کردم، آیت الله دانش آشتیانی استقبال نمودند.

ماه های متوالی عصرها به کتابخانه می رفتم و نسخه ها را بررسی و در فیش هایی فهرست می کردم و هنگامی که این کار پایان پذیرفت، فیش ها را به منزل بردم و بقیه کار را در منزل انجام دادم یعنی با مراجعه به کتاب های فراوان فیش ها را تکمیل تا به مرحله آمادگی برای چاپ رسید و چاپ شد و بحمدالله مورد استفاده قرار گرفت.»

تعداد نسخ خطی کتابخانه که در سال 1364 فهرست شده است سه هزار و نه صد و پنجاه و پنج نسخه بوده که در بین این نسخ صدها نسخه نفیس وجود دارد که بعضاٌ به دستخط شخص

ص: 57

مؤلف یا حاشیه بزرگان علم و مشاهیر هستند. برخی دیگر از نسخ به جهت هنری و داشتن سر لوح مذهب یا خط زیبا نفیس بشمار می روند. تعداد دیگری از نسخ به دلیل قدمت و تاریخ کتابت نفیس هستند.

خدمات عمومی کتابخانه

پس از راه اندازی کتابخانه، طلاب و فضلای حوزه استقبال خوبی از کتابخانه داشتند و کتابخانه مسجد اعظم در آن دوران یکی از بهترین کتابخانه های قم به شمار میرفت و اساتید برجسته حوزه از جمله حضرات آیات آقایان نوری همدانی، اعتمادی تبریزی، پایانی، وجدانی فخر، فاطمی ابهری، طاهری خرم آبادی، ستوده، کرمی زنجانی و ... در آن روزها برای مطالعه به این کتابخانه مراجعه می کردند.

نشریه کتابخانه مسجد اعظم آمارهایی را از تعداد مراجعه کنندگان به کتابخانه در سالهای نخست ثبت کرده است که در نمودار 2 نشان داده شده است:

در سال نخست تعداد مراجعه کنندگان کتابخانه 22350 نفر ثبت شده و تعداد کتب به امانت گرفته شده 53470 جلد بوده است.

در سال دوم مجموع مراجعه کنندگان به کتابخانه 50902 نفر و تعداد کتاب های به امانت گرفته شده 104198 جلد بوده است.

در سال سوم تعداد مراجعه کنندگان 31982 نفر و تعداد کتب به امانت گرفته شده 69153 جلد بوده است.

در سال چهارم تعداد مراجعه کنندگان 49880 نفر و تعداد کتاب های به امانت گرفته شده 107919 جلد بوده است.

در سال پنجم تعداد مراجعه کنندگان 63299 نفر و تعداد کتاب های امانت گرفته شده 130562 جلد بوده است.

سیر صعودی استقبال از کتابخانه نشاندهنده وجود منابع غنی و ارائه خدمات خوب کتابداری بوده است.

اداره کتابخانه توسط مرکز مدیریت حوزه

واگذاری کتابخانه به مرکز مدیریت

همان طور که فصل دوم گفته شد

ص: 58

آیت الله دانش آشتیانی مسئولیت اداره کتابخانه را بر عهده داشتند. و کتابخانه را به شکل خوبی اداره می کردند.

برای اطلاع بیشتر از وضعیت اداره کتابخانه در طول 35 سال سرپرستی آیت الله دانش آشتیانی به مصاحبه آیت الله استادی با نشریه پیام حوزه نگاهی می کنیم. ایشان در پاسخ به سوال "وضع کتابخانه را چگونه دیدید؟" می فرماید:

«کتابخانه از زمان افتتاح تا چند سال بسیار خوب اداره می شده و فعال بوده است، شاهد غیر قابل انکار آن مجله ای است که به نام کتابخانه منتشر می شد, و حدود دو سال یا بیش تر ادامه داشته است. انتشار مجله ای وزین در آن زمان با امکانات بسیار محدود آن روزها, یکی از بهترین و موثرترین کارهایی بوده که یک کتابخانه برای معرفی خود و ایجاد ارتباط با مراکز علمی و علما و مولفان و محققان, و نیز معرفی کتاب ها و نسخه های خطی خود می توانسته انجام دهد.

در آن زمان در حوزه علمیه قم سه چهار مجله و سالنامه و امثال آن بیش تر منتشر نمی شد که یکی از بهترین آن ها مجله ((مسجد اعظم)) بود که از همکاری نویسندگانی چون حضرات آیات: مرحوم حاج آقا مرتضی حائری, حاج شیخ لطف الله صافی, حاج میرزا حسین نوری, حاج شیخ حسین شب زنده دار, مرحوم حاج شیخ جلال طاهر شمس و دانشمند گرانمایه آقای رشیدپور و برخی دیگر از اساتید آن دوره برخوردار بود و خود این همکاری حاکی از درجه اعتبار و اعتماد به آیت الله دانش آشتیانی و مجله او است.

توسط این مجله اهدا کنندگان

ص: 59

کتاب به کتابخانه, تشویق می شدند و برخی کتاب های جدید برای کتابخانه ارسال می شد و نیز برخی از نسخه های نفیس معرفی می شد. خلاصه قدم بسیار موثر و مبارکی بود.

فعالیت دیگر کتابخانه در آن زمان ها نوشتن فهرست کتاب های چاپی به صورت ثبت در دفاتر و تهیه فیش بود که به گونه ای بالنسبه مطلوب انجام شده بود و همچنین نسبت به شناسایی و فهرست اجمالی نسخه های خطی تا حد زیادی توسط مرحوم آقا میرزا حسن آشتیانی (عمو زاده آیت الله آشتیانی) و حجه الاسلام و المسلمین شیخ محمد تقی دانش آشتیانی (آقازاده آیت الله آشتیانی) و دانشمند محترم آقای سید حسین مدرسی طباطبائی (که اکنون گویا در آمریکا ساکن هستند)، کار شده بود.

این وضع خوب و فعال کتابخانه تا چند سال ادامه داشت، اما متاسفانه کثرت کارهای آیة الله دانش آشتیانی از طرفی و این که بخشی از مخزن کتابخانه، دفتر ایشان شده بود که در مورد اخذ وجوهات و اداره امور شهریه آیة الله خوئی و حضرت امام خمینی-قدس سرهما- فعال بود و از طرفی هم کم کم آیة الله دانش آشتیانی مانند قبل، نمی توانست به همه کارهای کتابخانه شخصا اشراف کامل داشته باشد و به رایگان کارها انجام گیرد، بلکه می بایست با استخدام کارمندانی کتابخانه به وضع مطلوب تری اداره می گشت و این مستلزم هزینه هایی بود که از طرف تولیت محترم مسجد اعظم تإمین و تضمین نشده بود و حضرت آقای دانش هم به خاطر شدت امانت و تقوا و احتیاط, معتقد بود که هزینه های کتابخانه باید جداگانه توسط مراجع

ص: 60

تقلید و دیگران تإمین گردد، به این علت و شاید علت های دیگر, باید بگویم متإسفانه در تاریخی که حقیر برای تهیه فهرست به کتابخانه رفت و آمد داشتم, وضع چندان مطلوبی نداشت.

مثلا بسیاری از نسخه های خطی نیاز به ترمیم و صحافی داشت و به خاطر نبودن بودجه، پیر مرد صحافی را به کتابخانه آورده بودم که با مقوای کارتن های مستعمل و پارچه های دست دوم یا کم قیمت نسخه ها را تجلید می کرد که حتما باور نمی کنید. اما نمونه های آن ها تا چندی پیش در قفسه ها به چشم می خورد و بحمدالله هر کدام که نیاز به صحافی داشت، اخیرا صحافی شد.

نوشته های عطف کتاب ها (شامل شماره و نام کتاب) کم رنگ شده بود و موجب بی نظمی در قفسه ها و مخلوط شدن کتاب ها می شد و یکی از کارمندان, مکرر داوطلب بود که با دریافت مبلغی اندک, این کار را انجام دهد و نام کتاب ها و شماره ها را دوباره نویسی کند, اما بودجه نبود.

حدود چهارهزار نسخه خطی در محوطه ای که شاید کم تر از دو متر در پنج متر بود جای داده شده بود و بخشی از کتاب ها بی جلد روی زمین, زیر قفسه ها قرار گرفته بود.

هر روز برای کارهای دفتری آیة الله دانش, ده ها نفر آشنا و غیر آشنا به مخزن کتابخانه رفت و آمد داشتند و نسخه های خطی هم در دسترس بود و با این وضع ضریب امنیت کتاب ها را خودتان تعیین کنید.

کتابخانه با چهار نفر کارمند برخی پاره

ص: 61

وقت و برخی تمام وقت تا این اواخر اداره می شد که هنگام واگذاری به شورای عالی, مجموعا با ماهانه پنجاه هزار تومان (که آیة الله دانش از دفتر آیة الله العظمی سیستانی می گرفتند), اداره می شد و البته کارمندان یک مبلغ جزئی هم هر ماهه از دفاتر برخی مراجع تقلید دریافت می داشتند.

مرحوم آقای آل اسحق و جناب آقای محمدی و جناب آقای موسوی و جناب آقای مهدوی, کارمندان کتابخانه بودند که در بین آن ها آقای آل اسحق تقریبا فهرست متحرک کتابخانه بود و تسلط خاصی به کتاب ها و جای تک تک آن ها داشت و به همین جهت گاهی محققان و فضلا و اساتید از اطلاعات ایشان بهره می بردند والا فهرست های ثبت شده در دفاتر به خاطر جابه جا شدن برخی کتاب ها و در انبار قرار گرفتن تعداد دیگر چندان قابل استفاده نبود.

هر کس عکس نسخه ای را می خواست گفته می شد آیت الله زاده بروجردی (متولی مسجد اعظم) گفته اند باید دستگاه عکس برداری را به کتابخانه بیاورند و عکس بگیرند و بردن کتاب برای عکس برداری به بیرون از کتابخانه به هیچ وجه جایز نیست و روشن است که آوردن دستگاه فیلم برداری و غیره برای همه کس یا غالب اشخاص میسر نبود.

یکی از نوادگان مرحوم طریحی صاحب (مجمع البحرین) از وجود نسخه ای (از یک رساله که به خط یکی از اعضای بیت شیخ طریحی است.) در کتابخانه آگاه شده بود و با واسطه یا وسایطی می خواست عکس آن را تهیه کند. هنگامی که بنده برای وساطت به کتابخانه

ص: 62

مراجعه کردم جواب منفی شنیدم و چقدر متإثر شد.

این ها را برای این عرض کردم که وضع کتابخانه هنگام واگذاری به شورای عالی حوزه روشن باشد.

اما با همه ا ین شرایط هر چه با آیت الله دانش آشتیانی ارتباطم بیش تر می شد علاقه ام افزون می گشت, چون او یک روحانی خدوم, عالمی ربانی, یک پارچه تقوا و امانت و دنیا گریز بود و در رعایت بیت المال و وجوهات کاملا احتیاط کار بود و با آن که در سنین پیری بود تا آن جا که می توانست به حوزه و حوزویان از یک سو و به مردم شریف آشتیان از سوی دیگر، خدمت می کرد, بدون این که توقعی مادی داشته باشد. و یا از شرایط خاصی که برای او پیش آمده استفاده مادی کند. خدایش رحمت کند و با همنامش رسول خدا(ص) محشور گردد.»

سوال نشریه پیام حوزه" چه شد که در پنج سال اخیر کتابخانه زیر نظر شما قرار گرفت؟"

«پس از نشر فهرست نسخه های خطی کتابخانه, ارتباط چندانی با کتابخانه نداشتم و فقط در مواقع نیاز به برخی از نسخه های خطی یا چاپی با متوسل شدن به مرحوم آقای آل اسحق از نسخه ها استفاده می کردم و گاهی هم با اخذ رسید و یادداشت, امانت می داد که گویا این کار آن مرحوم, صحیح و مجاز نبوده است.

به هر حال همان طور که گفتم ارتباط چندانی با کتابخانه نداشتم.

هنگامی که میان مدیران آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) و متولی محترم مسجد اعظم به خاطر برخی از رویدادها, اختلاف و گفت وگو و درگیری پیش

ص: 63

آمد, نمی دانم به چه علت کتابخانه مسجد اعظم هم که زیر نظر آیة الله دانش بود به طور کلی تعطیل شد و قفلی هم از طرف آستانه مقدسه به درب کتابخانه زده شد و گویا این تعطیلی مدت مدیدی به طول انجامید.»

آیت الله دانش آشتیانی درسال 1375 اعلام کردند به دلیل کهولت سن، دیگر قادر به اداره امور کتابخانه نیستند.

موضوع را با تولیت محترم مسجد اعظم در میان گذاشتند و ایشان خواستار تعطیلی کتابخانه شدند و از طرفی تولیت محترم آستانه مقدسه هم معتقد بودند اداره کتابخانه مانند اداره مسجد اعظم در اختیار آستانه مقدسه قرار گیرد.

آیت الله دانش نظر هیچ یک از این بزرگواران را به مصلحت کتابخانه نمیدانستند؛ لذا با توجه به مسئولیتی که مؤسس معظم بر دوش ایشان گذشته بودند و برای صیانت از اصل کتابخانه و جلوگیری از تعطیلی آن، نامهای خطاب به مدیر وقت حوزه علمیه قم نوشتند و از ایشان درخواست کردند اداره امور کتابخانه را بر عهده بگیرند.

و بهره برداری حوزه مقدسه قرار داده ام.

3 - اینک در اثر اختلاف نظر متولی محترم مسجد و سرپرستی آستانه مقدسه از یک سو، و از سوی دیگر، کهولت سن و معلولیت و ضعف مزاجی بخصوص، از انجام وظیفه و اشراف و نظارت بر حفظ و بهرهبرداری از آن ناتوان و عاجزم و بناچار باید آن را به مقام مسئول و شایستهای واگذار نمایم.

4 - نظر متولی مسجد بر تعطیلی کتابخانه، و انتظار سرپرستی آستانه بر واگذاری اداره آن به طور کلی به آن مقام میباشد. و حقیر هیچ یک از این دو نظر را به صلاح کتابخانه و حوزه نمی دانم؛ لذا توجه آن مدیریت محترم را به این امر معطوف داشته و خواهشمندم هرگاه وجود این مؤسسه ارزشمند را برای حوزه لازم میدانید، مسئولیت اداره آن را مانند سایر شئون حوزه مقدسه برعهده گرفته و فردی شایسته را برای سرپرستی و اداره آن معین فرمایید تا هم مورد استفاده بهتر و بیشتر فضلا و طلاب قرار گیرد و هم از خطر احتمالی حیف و میل و کم و کاستی کمیت آن جلوگیری به عمل آید. در غیر این صورت به مفاد کریمه «لایکلف الله نفسا الا وسعها» چاره ای جز تعطیلی و کنارهگیری از دخالت در امور آن را ندارم. قبلا از بذل توجه سپاسگزار، و در انتظار آن میباشم. والسلام علیکم و علی عبادالله الصالحین.

العبدالآثم ابوالقاسم دانش آشتیانی 12/9/1375 »

مدیر محترم حوزه علمیه قم، پس از دریافت این نامه، به دلیل مشغله های کاری به آن پاسخی ندادند. در این میان در شهریور ماه سال 1376 مدیر وقت کتابخانه

ص: 65

مرحوم شیخ احمد آل اسحاق فوت کرد و کتابخانه بار دیگر از طرف آستانه مقدسه تعطیل شد. آیت الله دانش آشتیانی نامهای مجددا خطاب به مدیر حوزه علمیه قم به این شرح مرقوم کردند.

بسمه تعالی

مدیریت حوزه علمیه قم، حضرت آیت الله استادی

سلام علیکم

بعد از ابلاغ سلام، عطف به نامه ای که چندی قبل مبنی بر وضع کتابخانه مسجد اعظم و کمک خواهی از آن مقام برای اداره آن، مرقوم داشته - و با این که جواب نامه چون جواب سلام لازم المراعات شمرده شده - جوابی به این جانب نرسید.

اینک نیز نظر به درگذشت مرحوم آقا شیخ احمد آل اسحق رحمه الله که با سابقه چندین ساله، پایه اساسی چرخش عملی کتابخانه بودند، مجددا مصدع گردیده و با سوابق لطف و محبتی که نسبت به حقیر داشته اید از جناب عالی استمداد نموده و خواهشمندم در شمار شئون مهمه حوزه مقدسه که برعهده دارید، مرا کمک نموده و با ناتوانی جدی که برای رسیدگی و سرپرستی کتابخانه را دارم، بفرمایید، چه کنم؟ !

آیا به خواسته آیت الله زاده محترم بروجردی (رحمه الله) کلا تعطیل نموده و کناره گیری کنم، و یا به انتظار سرپرستی آستانه مقدسه اداره آن را به ایشان واگذار نمایم؟ مخصوصا که مجددا به عنوان حفظ کتابخانه قفلی به درب کتابخانه زده اند؟ و یا لطفی فرموده و چون دیگر شئون حوزه ادامه آن را منظور داشته و راه حلی برای اداره آن، ارائه فرمایید؟ در هر حال با کمال معذرت، قبل از تمام شدن ایام تعطیل حوزه، و ناراحتی و بلاتکلیفی طلاب و فضلای محترم مراجعین، منتظر بذل

ص: 66

توجه و عنایت میباشم.

والسلام علیکم و علی اخوانناالصالحین. ابوالقاسم دانش آشتیانی 14/6/1376»

آیت الله استادی مدیر حوزه علمیه قم به فاصله چند روز هر دو نامه را در جلسه شورای عالی حوزه علمیه قم قرائت و کسب تکلیف کردند. پس از بحث و مشاوره اعضای محترم شورای عالی مصوبه 242 تصویب و با امضای آیت الله العظمی مکارم شیرازی دبیر محترم شورای عالی به مدیر حوزه ابلاغ می شود:

مصوبه شماره 242 شورای عالی حوزه

بنا به درخواست سرپرست محترم کتابخانه مسجد اعظم حضرت حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای دانش آشتیانی مبنی بر تعیین کسی برای اداره کتابخانه مزبور بخاطر کهولت و کسالتی که دارند، تصویب شد که مدیریت محترم حوزه علمیه کتابخانه مذکور را زیر نظر گرفته و اداره نماید.

قم- ناصر مکارم شیرازی 1376/6/24

به این صورت اداره و بهره برداری از کتابخانه به مدیریت حوزه های علمیه واگذار می شود.

با این پیگیری ها، طرح ساخت صحن جوادالائمه علیه الاسلام بر روی قمرود از طرف بنیاد مسکن انقلاب اسلامی مطرح شد. در بخشی از این طرح باید نمای ظاهری ضلع غربی مسجد اعظم اصلاح و در نتیجه بخشی از ساختمان کتابخانه تخریب می شد.

برای اجرائی شدن این طرح پیشنهادهای مختلفی از طرف مسئولین و کارشناسان برای بازسازی کتابخانه مطرح شد، از جمله اینکه کتابخانه به فضایی خارج از مسجد اعظم منتقل و برای آن ساختمان مستقلی در اطراف حرم مطهر ساخته شود، این طرح ها مورد تایید تولیت محترم قرار نگرفت و ایشان پس از انجام مشاوره های لازم به این نتیجه رسیدند که برای حفظ منویات مؤسس فقید؛ ساختمان جدید کتابخانه باید در فضای مسجداعظم بازسازی شود.

در سفر استانی دولت نهم به استان قم در سال 1385، موضوع ضرورت ساخت صحن جدید و بازسازی ساختمان کتابخانه با جدیت از طرف استاندار قم آقای مهندس عباس محتاج پیگیری شد و در این راستا جلسهای با حضور آیت الله علوی بروجردی تولیت مسجد، آیت الله مسعودی خمینی تولیت آستانه مقدسه، مهندس عباس محتاج استاندار قم، آقای سیدحسین صابری معاون امور عمرانی استانداری، آقای کرم علی بختیاری فر شهردار قم، و آقای حسین فقیه میرزائی، معاون اداری و مالی آستانه مقدسه، تشکیل و تصمیمات زیر برای بازسازی ساختمان کتابخانه گرفته شد.

1. حضرات آیات مسعودی تولیت محترم حرم مطهر و علوی تولیت مسجداعظم موافقت و اجازه فرمودند که فضای های مورد نظر با حفظ آثار تاریخی، تخریب و آوار برداری شده و سپس با طرحی مصوب، جالب و متناسب با شأن حرم مطهر و مسجداعظم نوسازی شود.

2. مطالعه و طراحی

ص: 68

مجموعه مورد نظر هماهنگ و بوسیله مشاور طرح توسعه ضلع غربی حرم مطهر انجام گردد.

3. عملیات اجرایی سریعا آغاز، مسیر عبور وسایل نقلیه از زیر خیابان و عابرین پیاده در سطح زمین برقرار گردد.

4. پس از آماده شدن طرح و تصویب نهایی فضاهای مربوط به حرم مطهر و صحن مسجد بصورت دو طبقه زیر زمین با کاربری تأسیسات و سرویسهای بهداشتی و سالن اجتماعات و دو طبقه بر روی زمین با کاربری فرهنگی و مذهبی و سالن کتابخانه اجرا گردد.

5. کلیه کاربریها متناسب با نیت واقفان و بانیان و حفظ آثار باستانی و شأنیت این مکان مقدس و بارگاه ملکوتی حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها و حریم مالکیتها مراعات گردد.

انتقال کتابخانه به ساختمان کتابخانه فیضیه

بعد از انجام تفاهم برای بازسازی کتابخانه، آیت الله علوی بروجردی به مدیر کتابخانه فرمودند محل موقت مناسبی برای انتقال کتابخانه شناسایی کند. محل مورد نظر باید دارای شرایطی می بود که فعالیت ها و خدمات کتابخانه در آنجا ادامه می یافت.

آقای فقیه میرزائی، معاون اداری و مالی آستانه مقدسه، پیشنهاد کردند بخشی از شبستان نجمه خاتون، بطور مجزا و مستقل پارتیشن بندی شود و در اختیار کتابخانه قرار گیرد. آقایان الحسینی، حجت الاسلام والمسلمین میرنعمتی و حجت الاسلام والمسلمین اسکندری از مسئولین دبیرخانه شورای عالی حوزه پیشنهاد کردند یک طبقه از کتابخانه آیت الله العظمی حائری یزدی به صورت مستقل در اختیار کتابخانه مسجد اعظم قرارگیرد. پیشنهادهای مطرح شده به اطلاع تولیت کتابخانه رسید. ایشان از هر دو مکان را بازدید فرمودند و در نهایت با درنظر گرفتن فضای مناسب کتابخانه ای و امکانات کتابخانه مدرسه فیضیه با انتقال کتابخانه به

ص: 69

آنجا موافقت فرمودند.

برای اجرایی شدن این تصمیم تفاهم نامه ای توسط مدیر کتابخانه آماده و به تأیید تولیت محترم کتابخانه و نماینده شورای عالی حوزه آقای حجت الاسلام والمسلمین میر نعمتی رسید.

در ادامه تمامی کتاب ها و تجهیزات کتابخانه در مدت کمتر از یک ماه، به طبقه منهای یک کتابخانه فیضیه منتقل شدند و خدمات کتابخانه در آن جا از سر گرفته شد. در انتقال کتابخانه طوری برنامه ریزی شد که مدت تعطیلی سالن های مطالعه کتابخانه کمتر از یک هفته طول کشید.

آغاز بازسازی ساختمان کتابخانه

پروژه بازسازی ضلع غربی مسجد اعظم و کتابخانه در حالی به تصویب رسید که در بودجه سال 1385 برای آن اعتباری در نظر گرفته نشده بود؛ بنابراین با تلاش آقای مهندس عباس محتاج استاندار قم اعتبار اولیه با استقراض از یکی از وزارت خانه ها تأمین شد و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی مسئول اجرای پروژه گشت.

آقای مهندس محمودکلایه توسط رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی جناب آقای مهندس علیرضا تابش، به عنوان مدیر پروژه های ساخت کتابخانه و صحن جوادالائمه منصوب شد. ایشان با دعوت از شرکت مهندسین مشاور پیرراز به عنوان طراح و ناظر پروژه ها که سابقه ساخت کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران را در کارنامه خود داشتند و با انتخاب شرکت تدبیر سکنا ایرانیا (تسا) به عنوان مجری پروژه ساخت کتابخانه را آغاز کردند.

طرح های اولیه در حضور آیت الله علوی بروجردی، مهندس تابش، مهندس معمار سید محسن میرحیدر بررسی و محل احداث ساختمان کتابخانه در ضلع شمال غربی مسجد در نظر گرفته شد. این مکان محل سرویس های بهداشتی مسجد بود که قرار شد این سرویس ها تخریب و به محل دیگری منتقل گردد.

همچنین مقرر

ص: 70

گردید بخشی از طبقه دوم ساختمان مسجد در ضلع شمال غربی، که توسط مؤسس معظم به عنوان سالن مطالعه در اختیار کتابخانه فیضیه گذاشته بود، تجدید بنا گردد. در نقشه اولیه ساختمان کتابخانه در سه طبقه طراحی شده بود که با درخواست تولیت محترم به چهار طبقه افزایش یافت.

نقشه های اولیه ساخت اصلاح شد و زیربنای ساختمان کتابخانه به چهار هزار مترمربع افزایش یافت. در طراحی ضلع غربی مسجد با دقت نظر آقای مهندس معمار میرحیدر، نمای بیرونی ساختمان طوری طراحی شد که با سبک معماری آقای لرزاده به طور کامل همخوانی داشت.

در مدت زمان اجرای پروژه آقای مهندس تابش و همکاران و مهندسین ارشد به طور منظم (ماهانه) چند بار از نحوه روند کارها بازدید می کردند. در مدت دوسال با تلاش شبانه روزی آقایان مهندس صفاری(مهندس مجری پروژه) و مهندس شیخ الاسلام(مهندس ناظر پروژه)، ساختمان کتابخانه ساخته شد. در طول انجام پروژه، آیت الله علوی بروجردی بارها از روند اجرای ساخت کتابخانه بازدید کرده و تذکرات لازم را می دادند.

تغییر نام از کتابخانه مسجد اعظم به کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی

در ماه های آخر ساخت ساختمان کتابخانه که کارهای نازک کاری و کاشی کاری انجام می شد نوبت به کاشی کاری سر درب اصلی ورودی کتابخانه رسید. از طرف عده ای به تولیت کتابخانه پیشنهاد شد عنوان کتابخانه به نام کتابخانه حضرت آیت الله العظمی بروجردی بر روی کاشی ها نوشته شود. ایشان بعد از انجام مشورت های لازم با این پیشنهاد موافقت فرمودند و از آن زمان به بعد، کتابخانه مسجد اعظم با نام کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی شهرت یافت.

پس از این تغییر آیت الله العظمی صافی گلپایگانی از مراجع معظم تقلید در جلسه ای از

ص: 71

سلیقه آیت الله علوی بروجردی در استفاده از عنوان کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی برای کتابخانه مسجد اعظم به دلیل زنده کردن نام زعیم عالی قدر حوزه، قدردانی می نمایند.

جمعی از شخصیتها و مسئولین استانی در محل کتابخانه برگزار شد و کتابخانه توسط آیت الله مقتدائی، مدیر محترم حوزههای علمیه، افتتاح گردید.

عکس 1

عکس 2

صندلی مطالعه و قفسه کتاب تهیه شد و بخش صحافی کتابخانه راه اندازی گردید.

خان، حمایت کند؛ "سپس به مسئول دبیرخانه شورای عالی دستور می دهد تا برنامه حمایت از کتابخانه و مدرسه خان تنظیم و بودجهای برای آنها در نظر گرفته شود.

بر اساس دستور دبیر محترم شورای عالی موضوع توسط دبیرخانه بررسی و ردیف بودجه مستقلی با عنوان کمک به کتابخانه مسجد اعظم و مدرسه خان تصویب می شود. این اقدام آیت الله مومن منشأ تحولات بسیاری در کتابخانه گردید.

اقدام تولیت محترم، بودجه ای از طرف استانداری برای تهیه تجهیزات کتابخانه در اختیار بنیاد مسکن انقلاب اسلامی قرار گرفت. با این بودجه بخش عمده ای از تجهیزات مورد نیاز خریداری و در اختیار کتابخانه قرار گرفت.

مدیر کتابخانه موضوع را با ایشان مطرح کرد و آقای شهردار قول مساعد دادند برای جابجایی تاسیسات و هواسازها همکاری لازم را انجام دهند. چند روز بعد کار جابجایی انجام و سیستم در پشت بام نصب و فعال شد.

با حمایت تولیت محترم کار تجهیز سالن جلسات شروع و بعد از چند ماه تکمیل شد. ظرفیت این سالن جلسات 50 نفر است و به صورت میز کنفرانس طراحی شده است. اطراف سالن ویترین هایی است که کتابخانه شخصی مرحوم آیت الله العظمی بروجردی در آنها چیدمان شده است. بخشی از کتاب ها اهدایی مولفین بزرگ به موسس محترم هستند که در ویترین های نمایشگاهی به نمایش در آمده است.

به ساختمان و تأسیسات؛

- تأمین هزینه برگزاری همایش ها و کارگاه های آموزشی؛

- حمایت مالی برای خرید کتاب؛

- تهیه بخشی از تجهیزات کتابخانه ای؛

- تأمین هزینه بازسازی سالن همایش کتابخانه؛

- تأمین هزینه راه اندازی پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه؛

1/9/1377 نامهای از طرف شورای عالی حوزه خطاب به آیت الله استادی ارسال و از ایشان خواسته شد سرپرستی کتابخانه را به مدیر جدید حوزه واگذار کند.

هنگامی که آیت الله دانش آشتیانی از این موضوع مطلع شدند، نامه ای به این شرح مرقوم داشتند:

«بسمه تعالی»

شورای عالی محترم مدیریت حوزه مقدسه علمیه قم - صانها الله تعالی عن التهاجم -

سلام علیکم

بعد از ابلاغ سلام و ادای احترام به عرض می رساند:

اولا - از قبول سرپرستی و اداره امور کتابخانه مبارکه مسجد اعظم که مورد نیاز محسوس حوزه علمیه می باشد، متشکر و امید است در سایه عنایات خاصه حضرت حق تعالی جل و علا پیوسته موفق و مؤید باشید.

ثانیا - یک قطعه چک بانک ملی قم به مبلغ یک صد هزار تومان بابت کمک ماهانه مستمری که از طرف دفتر حضرت آیت الله العظمی آقای سیستانی مدظله العالی به عمل می آید برای دو ماه رجب و شعبان 1419 کتابخانه به ضمیمه ارسال گردید، لطفا وصول آن را دستور اعلام فرمایید.

ثالثا - گرچه حضرت آیت الله استادی دامت برکاته نظر به کثرت مشاغل از همکاری و مدیریت حوزه کناره گرفته اند ولی نظر به مهارت و تخصص فنی بیشتری که در امر کتاب و کتابخانه دارند، انتظار می رود به قبول مسئولیت امر کتابخانه ادامه داده و مدیریت این مرکز علمی و فرهنگی را عهده دار باشند، مزید تشکر و امید است مورد توجه حضرت بقیة الاعظم - ارواحنا فداه - بوده باشند.

والسلام علیکم و علی اخواننا الصالحین

5 شهر شعبان 1419، ابوالقاسم دانش آشتیانی»

دبیرمحترم شورای عالی حوزه پس از

ص: 79

دریافت نامه آیت الله دانش آشتیانی در تاریخ 23/9/1377 نامه ای خطاب به مدیر حوزه علمیه قم، به شرح زیر، می نویسد:

بسمه تعالی

جناب حجت الاسلام والمسلمین حاج آقای بوشهری«زیدعزه الشریف»

سرپرست محترم مدیریت حوزه علمیه قم

سلام علیکم

با توجه به اینکه شورای عالی حوزه علمیه قم سرپرستی مدیریت کتابخانه مسجد اعظم را به مدیریت حوزه علمیه قم سپرده است به پیوست تصویر نامه حجت الاسلام والمسلمین حاج آقای آشتیانی مورخ پنجم شعبان 1319 جهت اقدام مقتضی ارسال می گردد.

با تقدیم احترام

حسین راستی کاشانی

دبیر شورای عالی حوزه علمیه قم 23/9/1377

مدیر محترم حوزه پس از دریافت نامه دبیر شورای عالی حوزه، با آیت الله استادی صحبت کرده و از ایشان درخواست می کند سرپرستی کتابخانه را برعهده داشته باشد. آیت الله حسینی بوشهری پس از مدتی حکمی برای تمدید ریاست آیت الله استادی مرقوم می کند.

بسمه تعالی

حضرت آیت الله استادی دامت برکاته

سلام علیکم

با توجه به نامه مورخ پنجم شعبان 1419 حضرت حجه الاسلام والمسلمین آقای دانش آشتیانی و نامه مورخ 1377/9/23 شورای عالی حوزه, مسوولیت اداره کتابخانه را به حضرتعالی که از چهره های علمی و برجسته حوزه مقدسه محسوب می شوید و علاوه بر این در زمینه کتاب شناسی از دانش و تخصص لازم برخوردار می باشید واگذار می نمایم... بدیهی است که مدیریت حوزه نیز در جهت پیشبرد اقدامات جنابعالی از هر نوع همکاری دریغ نخواهد داشت.

سید هاشم حسینی بوشهری

مدیر حوزه علمیه قم

«به این ترتیب بنده با اعتمادی که به تقوا و دیانت مرحوم آیة الله دانش آشتیانی داشتم که این واگذاری را

ص: 80

با رعایت همه جوانب شرعی آن انجام داده اند و نیز به خواسته شورای عالی حوزه و مدیر محترم حوزه, مدت حدود پنج سال اداره و نظارت به امور کتابخانه را به عهده داشتم و در این مدت برخی از اساتید و نیز آیة الله علوی بروجردی (نواده مرحوم آیة الله العظمی بروجردی) که همواره خواهان آنند که نام آیة الله العظمی بروجردی زنده بماند, از این که این کار را پذیرفته ام اظهار خرسندی می کردند; ولی از آن جا که بحمدالله به مرور کارهای کتابخانه به صورت منظم درآمد و نواقص آن در حد توان برطرف شد, چند ماه قبل در جلسه شورای عالی حوزه, در حضور مدیر محترم حوزه, از ادامه این خدمت عذر خواستم و مورد قبول قرار گرفت.»

اقدامات آیت الله استادی

برای آشنایی بیشتر با فعالیت های صورت گرفته در دوره پنج ساله ریاست آیت الله استادی بر کتابخانه به مصاحبه ایشان با نشریه پیام حوزه نگاهی می کنیم. ایشان در پاسخ به سوال "در این مدت حدود پنج سال چه کارهایی انجام شد؟" می فرماید:

«ضمن تشکر از شورای عالی حوزه و نیز سپاس از حجه الاسلام والمسلمین جناب آقای حسینی بوشهری که در طول این پنج سال و مدت مدیریت ایشان از حیث تامین هزینه ها همکاری بسیار بسیار خوبی داشتند, عرض می کنم: کارهایی که انجام شده به این قرار است:

1. مخزن کتابخانه به هیچ نحو ظرفیت کتاب های موجود را نداشت ، بنابراین طبقه دوم به صورت مطلوبی با هزینه حدود سه میلیون تومان احداث شد.

2. تعداد شصت و پنج هزار جلد کتاب با

ص: 81

همکاری چند نفر از فضلا و با صرف وقت فراوان و هزینه دو میلیون تومان موضوع بندی شد و کتاب های هر موضوع در قسمتی خاص قرار گرفت.

3. بیش از هزار جلد از نسخه های خطی و قسمتی از کتاب های چاپی به صورت سنتی ترمیم و صحافی شد. (با هزینه ای حدود دو میلیون تومان)

4. دستگاه عکسبرداری از نسخههای خطی، به مبلغ حدود چهار میلیون تومان، خریداری شد تا زمینه استفاده پژوهشگران از این نسخ فراهم شود.

5. ثبت همه کتاب ها در دفتر ثبت کتابخانه و رایانه انجام شد تا مراجعان بتوانند به سرعت به کتاب مورد نظر دست یابند. برای این امر در حدود دو میلیون تومان هزینه شد.

6. به علت زیانبار بودن کولر آبی برای کتابخانه و کتابها، کولر گازی و نیز قفسههای لازم و برخی وسایل لازم دیگر با مبلغ حدود یک میلیون تومان تهیه شد.

7. فهرست جدید برای نسخههای خطی توسط آقان حسن زاده و طیار مراغه ای و با هزینه ای به مبلغ چهار میلیون تومان تهیه شد. این مبلغ توسط دانشمند محترم، حضرت آقای درایتی از یک بودجه دولتی مربوط به تحقیقات، پرداخت گردید.

8. استخدام دو- سه نفر کارمند جدید که خوشبختانه به خاطر علاقه مند بودن به این کار و با ارشادات مدیر فعلی کتابخانه، حضرت آقای حسن زاده مراغه ای، با کتاب ها و نسخه ها آشنا شدند و می توانند کتابداران قابل قبولی باشند.

9. کتابخانه تعداد زیادی مجلات و جزوه های کوچک دارد که با کوشش همین کارمندها، آنها هم به صورتی تنظیم و تا حدی شناسایی شده است و تعداد زیادی کتابهای به زبان خارجی در کتابخانههای

ص: 82

مرحوم رمضانی بود، که این کتابها هم بررسی مقدماتی اجمالی شده است.

10. بنابراین همان طور که عرض شد (غیر از مبلغی که حضرت آقای درایتی پرداخت کرده اند) با توجه به هزینه هایی که یاد شد و نیز حقوق کارمندان کتابخانه, مدیریت حوزه در این پنج سال, حدود سی میلیون تومان برای کتابخانه هزینه کرده است تا در حال حاضر, از هر جهت کتابخانه در حد ظرفیت و شرایط خود، مورد بهره برداری قرار گرفته است و از این مبلغ دو میلیون تومان را حضرت حجه الاسلام و المسلمین آقای شهرستانی به تقاضای این جانب مرحمت کردند و نیز ماهیانه به طور مرتب پنجاه هزارتومان دریافتی مرحوم آقای دانش از جناب شهرستانی بود که به مرکز مدیریت می دادند. بقیه این مبلغ کلان رامدیریت حوزه به خاطر اهمیت کتابخانه مسجد اعظم از بودجه و موجودی خود تإمین کرده است, که جای بسی سپاس و تشکر دارد. فعلا هم کتابخانه با هشت نفر کارمند و هزینه های جانبی, شاید ماهانه یک میلیون تومان هزینه دارد که توسط مدیریت حوزه پرداخت می گردد.

در ادامه این مصاحبه آیت الله استادی توصیه هایی می فرماید: « کتابخانه با ظرفیت مکانی فعلی به هیچ نحو نمی تواند پذیرای کتاب های جدید باشد پس باید به طور کلی از خرید کتاب خودداری شود، البته این کتابخانه به خاطر نسخه های نادری که دارد، همواره مورد مراجعه محققان خواهد بود و نبود کتاب های جدید در آن در این جهت موثر نیست. کتاب های اهدایی در صورتی پذیرفته شود که تکراری نباشد. هر قدر میسر باشد، برنامه رایانه ای کتابخانه تکمیل

ص: 83

و کامل تر گردد.

مدیر فعلی کتابخانه حضرت آقای حسن زاده مراغه ای که امتیاز کتاب دوستی و اهل کتاب بودن را دارند، با همکاران گرامی شان با برنامه ریزی، زمینه استفاده از کتابخانه در طول سال حتی تابستان و ایام تعطیل حوزه را هر چه بهتر و بیش تر فراهم سازند و بدانند که خدمت به این کتابخانه، خدمت به حوزه و خدمت به حوزه از موجبات رضایت خدا و اولیای اوست.

اگر بتوانند هر سال مجموعه ای شامل برخی از رساله های کوچک سودمند که در کتابخانه موجود است و نیز گزارشی از کار کتابخانه و همچنین معرفی برخی از کتاب های خطی یا چاپی نفیس و نیز ذکر خیری از مرحوم آیة الله العظمی بروجردی و آیة الله دانش آشتیانی, منتشر سازند, کاری درخور تقدیر است.

امیدوارم این عزیزان با ارشادات مدیر محترم حوزه و عنایت ویژه ای که به کتابخانه مسجد اعظم دارند, بتوانند توفیق خدمتگزاری بیش تر و بهتر را داشته باشند.

در پایان عرض می کنم: کتابخانه به صورت فعلی درآمده و خوشبختانه فعال است و آیة الله دانش آشتیانی هم به رحمت خدا واصل شده اندو کتابخانه به هیچ وجه زیر نظر مدیران آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) نیست و مدیریت حوزه هزینه های ماهانه (حدود یک میلیون تومان) آن را می پردازد. بسیار مناسب است جناب حجه الاسلام والمسلمین آقا سید محمدصادق طباطبائی (متولی مسجد اعظم) موضوع مسجد را از کتابخانه جدا کرده و با کتابخانه آشتی نموده و نظارت و اشراف به امور کتابخانه را به عهده بگیرند و با صرف فقط روزی یک ساعت در کتابخانه,

ص: 84

موجب رشد بیش تر آن شوند. فکر می کنم اگر این بزرگواری را انجام دهند، خرسندی جدشان مرحوم آیةالله العظمی بروجردی و والد ماجدشان مرحوم حجت الاسلام والمسلمین سید محمد حسن طباطبائی بروجردی را در پی داشته باشد و آن طور که بنده اطلاع دارم در صورت قبول و لطف ایشان, مدیر محترم حوزه از این موضوع کاملا استقبال می نماید.

در این جا لازم می دانم عرض کنم در طول این حدود پنج سال, حقیر به نظر خود خدمتی به این کتابخانه انجام داده ام, اما در عین حال اگر غفلتی شده و یا کار خلافی از این جانب نسبت به کتاب ها و کتابخانه سر زده باشد - با طلب رحمت برای مرحوم آیة الله العظمی بروجردی- از خدای منان می خواهم که از لغزش هایم بگذرد.

بمنه و کرمه و بحق محمد و آله الطاهرین»

بر فهرست نسخه های خطی کتابخانه مسجد اعظم به قلم علی صدرائی خویی، صد نسخه نفیس به قلم علی خلیلی، گذری بر نشریه کتابخانه عمومی مسجد اعظم به قلم مرتضی قاسم زاده، تفسیر سوره حمد تألیف آیت الله حاج شیخ مرتضی حائری رحمةالله وکتابخانه مسجد اعظم گذشته و حال در مصاحبه آیت الله استادی.

معاونت پژوهش حوزه واگذار کردند. در این مدت اداره کتابخانه بر عهده مدیر اجرائی کتابخانه بود.

آیت الله مقتدائی به عنوان مدیر حوزه های علمیه، نقش مؤثر و قابل توجهی در رشد و ارتقاء کتابخانه داشتند. ایشان ضمن افتتاح ساختمان جدید کتابخانه با حمایت های بی دریغ خود زمینه تهیه بخشی از نواقص تجهیزات کتابخانه را فراهم کردند. ایشان علاقه خاصی به حضرت آیت الله بروجردی داشتند و نقل می فرمودند در سال 1340 در مراسم افتتاح کتابخانه حضور داشتند. ایشان در دوره مدیریت خود، چندین بار به کتابخانه آمدند و از نزدیک در جریان فعالیت های کتابخانه قرار گرفتند.

با حمایت و موافقت آیت الله مقتدائی بخش خواهران، پایگاه اطلاع رسانی و کتابخانه دیجیتال در کتابخانه راه اندازی شدند.

آشنائی کامل به کار کتابخانه توانستند کتابخانه مسجد اعظم را که یک کتابخانه سنتی بشمار می رفت به یک کتابخانه مدرن و روزآمد تبدیل کنند. وی نیاز مخاطب را می شناخت و با دانش کتابداری و اطلاع رسانی آشنا بود و با مدیریت قوی خود توانست در همه زمینه ها کتابخانه را ارتقاء دهد. اهم اقدامات ایشان از سال 1388 تا به امروز به این شرح است:

- تدوین سند چشم انداز و برنامه توسعه کتابخانه

- تأسیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد حوزه های علمیه

- تدوین اساسنامه، ساختار و شرح وظایف کتابخانه

- تشکیل شورای سیاستگذاری کتابخانه

- فراهم کردن زمینه برای استفاده کتابخانه از اساتید و کارشناسان کتابداری

- راه اندازی بخش های مجموعه سازی، ساماندهی، اشاعه اطلاعات و فناوری اطلاعات

- فهرست نویسی نسخ خطی و چاپ سنگی، چاپ سربی و چاپ صنعتی کتابخانه

- تاسیس کتابخانه دیجیتال و راه اندازی پرتال کتابخانه

- تعامل مناسب با تولیت کتابخانه

- حمایت از برنامه ها پیشنهادی مدیر کتابخانه

اداره امور کتابخانه را بوسیله آن مدیریت محترم تصویب نمودهاند، با تشکر از این بذل عنایت و لطف، مجددا از حضرتعالی استمداد نموده و نظر بناتوانی وضعیت خود از رسیدگی کامل بوضع کتابخانه خواهشمندم با همه مشاغل و گرفتاری هائی که دارید، حقیر را یار نموده و شخصی شایسته را برای اداره امور داخلی آن منصوب و با رسیدگی بوضع آشفته کنونی، دستورات لازمه را برای سازماندهی آن مقرر فرمائید تا با خواست خداوند متعال، در آینده با وضع بهتر و شایستهتری مورد استفاده آقایان فضلا و طلاب محترم حوزه مقدسه قرار گیرد. قبلا از بذل مساعدت و توجه عالی تشکر میکنم.

والسلام علیکم و الرحمه- سرپرست کتابخانه- ابوالقاسم دانش آشتیانی 20/6/76

گیرنده: تولیت محترم آستانه مقدسه- جهت اطلاع و همکاری

مدیران اجرائی

برای اداره امور اجرایی کتابخانه در اوایل سال 1377 پیشنهاد شد حجت الاسلام والمسلمین آقای صادق حسن زاده مدیر کتابخانه باشند آیت الله استادی با این پیشنهاد موافقت فرمودند و ایشان بیش از هفت سال مدیریت کتابخانه را بر عهده داشتند.

آقای حسن زاده از محققان و پژوهشگران حوزوی آشنا با دانش کتابشناسی هستند و با اشتیاق و علاقه خاصی کتابخانه را اداره می کردند. وی در مدت کوتاهی بر عناوین و موضوعات کتاب ها مسلط شده و راهنمای خوبی برای پژوهشگران و محققین بودند.

سازماندهی و فهرست کردن کتاب های چاپی و بیش از 2500نسخه از نسخ خطی کتابخانه از دیگر فعالیت های ایشان در کتابخانه بوده است.

حجت الاسلام والمسلمین حسن زاده در تابستان سال 1384، به دلیل قبول مدیریت حوزه علمیه شهرستان مراغه به شهرستان مراغه عازم شدند. خبر رفتن ایشان موجب

ص: 89

ناراحتی کارکنان کتابخانه شد.

پس از مهاجرت ایشان؛ چند وقتی امور کتابخانه توسط آقای اسماعیل راه نوردثانی اداره شد. ایشان در این مدت امور کتابخانه را با آقای حسن زاده( به صورت تلفنی) و معاون اداری و مالی مرکز مدیریت هماهنگ می کرد. بعد از قطعی شدن رفتن آقای حسن زاده به شهرستان مراغه، با پیشنهاد مسئول دفتر آیت الله علوی بروجردی و پیگیری آقای غلام عباس گلزار (معاون اداری مالی مرکز مدیریت) با موافقت آیت الله حسینی بوشهری مدیر حوزه علمیه قم، آقای اسماعیل راه نورد ثانی به عنوان مدیر کتابخانه انتخاب شد.

گزارش اقدامات مرکز مدیریت حوزه علمیه در کتابخانه

1) تدوین سند چشم انداز و برنامه توسعه کتابخانه

پس از واگذاری کتابخانه به معاونت پژوهش حوزههای علمیه، حجت الاسلام والمسلمین آقای سید علی عماد (معاون پژوهش حوزه) از کتابخانه بازدید کردند. ایشان در این بازدید ضمن آشنایی با ظرفیت ها و بخش های مختلف کتابخانه، تدوین چشم انداز و برنامه توسعه کتابخانه را ضروری دانستند و تأکید کردند نگاه جامع و پژوهش محور به کتابخانه، استفاده از نظرات کارشناسی کتابداران و تنظیم ساختار سازمانی باید در اولویت برنامههای کتابخانه قرار گیرد.

در سال 1390، برنامه توسعه پنج ساله کتابخانه با همکاری اداره امور کتابخانههای حوزه تدوین شد. ارتقا جایگاه کتابخانه و الگو بودن آن برای سایر کتابخانههای حوزوی در صدر برنامههای کتابخانه قرار گرفت.

7300عنوان نسخه خطی- 8000 عنوان چاپ سنگی - 135000 جلد کتاب چاپی و نشریه

- مجموعه سازی بیش از 15000 عنوان کتاب در 20000 مجلد که تاریخ انتشار 12000 عنوان از آنها بعد از سال 1389 است.

- مجموعه سازی بیش از 8000 عنوان کتاب دیجیتال عربی، پایگاه نشریات، نرم افزارهای علوم اسلامی و پایگاه نورمگز

- انتقال کتابخانه شخصی آیت الله العظمی بروجردی و کتابخانه شخصی آیت الله محمدحسین علوی بروجردی به کتابخانه

- فراهم آوری 2500عنوان پایان نامه دیجیتال حوزه

4. کل منابع مکتوب و غیر مکتوب فهرست شده 107.000 عنوان در 140.000مجلد

- فهرستنویسی کتب چاپی50.000 عنوان در85.000 مجلد

- نشریات 1500عنوان در6000 شماره

- کتابهای چاپ سنگی 8000عنوان

- نسخ خطی 7300 نسخه

- فهرست پایان نامه های دیجیتال 3000 جلد

- نصب لیبل، بارکد و تگ امنیتی برای 100.000 جلدکتاب و نشریه

- صحافی کتاب چاپی و نشریه 7000 جلد

5. پذیرش و ثبت نام اعضا، جستجوی کتاب، امانت کتاب و خدمات جابجایی اطلاعات، پرینت و کپی برای مراجعه کنندگان بر اساس سیاست های کتابخانه مرکزی. همچنین ایجاد زمینه استفاده از نرم افزارهای علوم اسلامی، پایگاه نشریات، کتابخانه دیجیتال و اینترنت در بانک اطلاعات کتابخانه و ایجاد فضای اختصاصی به کاربران جهت ذخیره مطالعات و پژوهش ها بر روی انباره های مرکزی

- کل اعضاء: 7000 نفر (برادارن 5000نفر، خواهران 2000 نفر)

- ثبت نام در سال های(94-1393) برادران: 900 نفر و خواهران: 1400نفر

- تعداد مراجعان روزانه 1500 نفر برادران و 500 نفر خواهران

- ارسال بیش از 12000 جلد کتاب به تالارهای مطالعه (یک سال)

- نصب لیبل و تگ

ص: 91

امنیتی برای 100.000 جلد کتاب (پنج سال)

- ساعت کار کتابخانه بخش برادران از ساعت 7 الی 21

- بخش خواهران از ساعت 7:30 الی 19:30

- راه اندازی سالن جلسات با ظرفیت 50 نفر

6. ارتقاء شبکه کتابخانه، افزایش ظرفیت انباره ها و افزایش پهنای باند اینترنت

- ارائه تصاویر نسخ خطی، چاپ سنگی، چاپ سربی، دائره المعارف های لاتین، پایان نامه های حوزوی و پایان نامه های کشورهای عربی از طریق اینترنت و شبکه داخلی کتابخانه

- راه اندازی بانک اطلاعات با 50 دستگاه رایانه در بخش برادران و خواهران و ارائه خدمات سرویس اینترنت و نرم افزارهای علوم اسلامی و کتابخانه دیجیتال

7. برای اینکه پژوهشگران بتوانند در موارد خاص کتاب ها را به امانت ببرند به صورت موردی کتاب به امانت داده می¬شود.

8. .انتشار فهرست نسخ خطی

- چاپ فهرست نسخ خطی در چهار جلد با حمایت حضرت آیتالله علوی بروجردی.

- چاپ نمایه فهرست نسخ خطی با بودجه حمایتی طرح مشکاة .

- چاپ محدود فهرست موضوعی نسخ خطی در 12 مجلد

- چاپ محدود فهرست نسخ چاپ سنگی در 3 مجلد

- چاپ کتاب نگاهی به نشریه کتابخانه مسجد اعظم

- تولید دیجیتال فهرست کتاب های چاپ سربی

- تولید الکترونیکی فهرست کتاب های درسی ایران

- تولید الکترونیکی فهرست پایان نامه های حوزه

9. راه اندازی پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه با امکان جستجو در لیست منابع کتابخانه و ارائه خدمات کتابخانه دیجیتال با حمایت دفتر تولیت توسط فناوری اطلاعات کتابخانه

10. برگزاری نمایشگاه ها و چاپ کتاب و بروشور

- برگزاری نمایشگاه در سالگرد آیت الله العظمی بروجردی

- برگزاری نمایشگاه

ص: 92

گنجینه پژوهش

- ایجاد نمایشگاه دائمی کتابخانه شخصی آیت ا... بروجردی

- برگزاری چندین نشست علمی مرتبط با کتاب و کتابخانه

- چاپ بروشورهایی برای معرفی کتابخانه

- همکاری با موسسات، محققین و ناشرین برای انتشار چندین کتاب از نسخ کهن چاپ سربی و نفیس کتابخانه

11. عضویت در مجامع کتابخانه ای و عقد تفاهم نامه ها

- عضویت در جمع کتابخانه های بزرگ کشور(مکتب)

- عضویت در مجمع کتابخانه های تخصصی(دانشگاهی و حوزوی) استان قم،

- عقد تفاهم نامه با کتابخانه ملی و کتابخانه مجلس

- ایجاد زیرساخت های لازم از جمله کتابخانه دیجیتال

- ارسال منابع اهدائی به کتابخانه های حوزوی(کتابخانه فیضیه 300 جلد وکتابخانه مدرسه علمیه خان 500 جلد)

- اهدای میز مطالعه به استان خوزستان، کردستان و ...

- اهدای میز مطالعه و صندلی چوبی به مدارس علمیه استان قم

12. از آنجا که برگزاری دوره های آموزشی از خدمات جنبی کتابخانه های بزرگ بشمار می آید کتابخانه های مسجد اعظم اقدام به برگزاری دوره های آموزشی نموده است

- برگزاری دو دوره آموزش ضمن خدمت برای کارکنان کتابخانه

- .برگزاری کارگاه های آموزش فهرست نویسی (دوره مقدماتی و تکمیلی)

- برگزاری دوره مقدماتی آموزش زبان فرانسه برای کتابداران و فهرست نویسان

- برگزاری دو دوره آموزش نرم افزار کتابداری و کتابخانه دیجیتال برای کتابداران

کتابخانه های عمومی به عنوان کتابخانه برگزیده استان قم انتخاب و در سال 1394 از طرف اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی به پاس ارایه خدمات برتر مورد تقدیر قرار گرفت.

واقفین و اهداکنندگان

واقفان و اهداءکنندگان کتاب

موسس معظم حضرت آیت الله العظمی بروجردی برای راه اندازی کتابخانه سه هزار جلد کتاب به کتابخانه اهداء فرمودند. اهدا این کتاب ها در دو مرحله انجام گرفت در مرحله اول پانصد جلد و در مرحله دوم دو هزارو پانصد جلد بوده است.

پس از رحلت آیت الله العظمی بروجردی، به مرور علماء، فضلاء، تجار، ناشران، نویسندگان و افراد خیر با اهدای کتاب های ارزنده به تجهیز این کتابخانه پرداختند.

آیت الله حاج آقا محمد مقدس اصفهانی (ره)

عالم فاضل، فقیه جلیل القدر، حاج آقا محمد مشهور به مقدس از علمای روحانی و بزرگوار اصفهان بود که عمر خود را به کسب علم و دانش و فضیلت در کمال نیک نامی و پاکدامنی گذرانید. در اواخر عمر شریفشان مدتی قریب به ده سال، در حوزه علمیه قم به سر می برد و از خواص مرحوم آیة الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی شمرده می شد و مورد علاقه شدید ایشان بود.

مرحوم مقدس در حوزه های علمیه اصفهان، نجف و قم نزد علمای بزرگ و مراجع نامی تحصیل کرده بود و از جمعی اجازه داشت و تقریرات درس اساتید خود را مفصل و مبسوط نگاشته اند.

از آثار مرحوم مقدس اصفهانی، کتاب ارزنده الاوائل می باشد که چاپ شده است.

حاج آقا محمد مقدس هرگاه به اصفهان می آمدند تنها با کتابخانه شخصی خود سر و کار داشته و چون از جوانی علاقه مند به آثار علمی بودند، تدریجا کتابخانه ای مهم مشتمل بر انواع

ص: 94

کتب و مجلات علمی جمع آوری کردند که تعداد آن ها به بیش از دو هزار جلد (خطی و چاپی، فارسی و عربی) می رسید.

ایشان در حوزه علمیه قم مشغول تدریس علوم دینی بود. و از طلاب و فضلای اصفهانی تفقد و دستگیری می نمود و در حل مشکلات آنان سعی وافی مبذول می داشت. .

آیت الله مقدس اصفهانی دارای شرافت حسب و نسب و جامع فضایل و کمالات علمی و عملی بود و پس از سپری نمودن هفتاد و سه سال از عمر پرافتخار خود، عاقبت در روز پنج شنبه یازدهم ربیع الاول 1378 قمری برابر با مهرماه 1337 شمسی در بیمارستان رحیم زاده اصفهان وفات یافت و در تکیه ای که به نام آن مرحوم (جنب تکیه گلزار) در تخت پولاد بنا شده مدفون گردید. تشییع عظیم و مجالس ترحیم متعددی که در فوت آن مرحوم منعقد شد، حاکی از تاثر عمیق اهالی اصفهان بود.

حسب وصیت آیت الله حاج آقا محمد مقدس اصفهانی کتابخانه شخصی ایشان که حدود دو هزار جلد کتاب نفیس اعم از چاپی و خطی بود تحت نظر مرحوم آیة الله العظمی بروجردی به قم منتقل و به کتابخانه مسجد اعظم اهدا شد تا مورد استفاده اهل علم و محصلین علوم اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام قرار گیرد.

پیکره اصلی کتابخانه مسجد اعظم قم پس از اهدای کتب ایشان تشکیل شد زیرا اولین دسته کتبی که قابل توجه بوده و به این کتابخانه تحویل گردید و پی ریزی آن را بعمل آورده همان کتابخانه مرحوم مقدس اصفهانی بود.

در اراک متولد و تحصیلات مقدماتی خود را در همان شهر به اتمام رساند؛ سپس برای استفاده از حوزه درس مرحوم آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی به قم عزیمت و از محضر این استاد بزرگ کمال استفاده را برد .

ایشان در سال 1350ق به وطن بازگشتند و حدود سی سال در آنجا اقامت نموده وبه مباحث علمی پرداختند. سپس در سال 1380 ق مجددا به حوزه علمیه قم مراجعت و کرسی درس تشکیل دادند و تا آخر عمر شریفشان در حوزه مقدسه علمیه قم به تدریس بحث های علمی (فقه، اصول، تفسیر) اشتغال داشتند.

آیت الله حاج آقا حسن فرید علاوه بر تدریس فقه ، اصول و تفسیر اهتمام ویژه ای به مباحث اخلاقی داشتند و بسیاری از طلاب و فضلا از جلسات اخلاقی ایشان مستفیض می شدند. آن مرحوم علاقه و محبت زیادی به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام داشتند. از ایشان دست نوشته هایی باقی مانده که بخشی از آنها تحت عنوان تفسیر سوره حمد به چاپ رسیده است.

آیت الله فرید اراکی کتابخانه مجهزی داشتند که طبق وصیت ایشان کتاب های چاپی (حدود دو هزار جلد) به کتابخانه مسجد اعظم قم اهداء و کتاب های خطی آن در اختیار کتابخانه آستان قدس رضوی قرار گرفت.

آیت الله فرید در ربیع الثانی سال 1391 قمری و در 72 سالگی دار فانی را وداع گفتند. به محض انتشار خبر رحلت ایشان در شهر قم، حوزه علمیه به احترام خدمات ارزنده و شخصیت بزرگ ایشان ، تعطیل و مجالس مهمی به نام ایشان برپا گردید. پس از تشییع با

ص: 96

شکوه، پیکر مطهر ایشان به نجف اشرف منتقل و در قبرستان وادی السلام ، در مقبره پدربزرگوارشان به خاک سپرده شد.

مرحوم حاج محمد رمضانی (ره)

حاج محمد رمضانی ملقب به حاجی خاور و مشهور به پدر کتاب ایران، به سال 1283 ش. متولد شد. وی عشق و علاقه شدیدی به کتاب داشت .

تحصیلات خود را در مدرسه سلطانی و مدرسه سیاسی گذرانده و اولین فعالیت او تاًسیس قرائت خانه اتفاق برای استفاده عموم بود. اوج خدمات مرحوم رمضانی تاسیس کتابفروشی و موسسه انتشاراتی کلاله خاور بود که حاصل نه سال آن نشر بیش از هفتصد عنوان کتاب را موجب گردید.

مرحوم محمد رمضانی طی سی و دو سال تلاش با هدف راه اندازی کتابخانه ای، اقدام به جمع آوری مجموعه ای از اسناد، نشریات ادواری، کتب چاپی و خطی می نماید ایشان در خصوص مرارت های این هدف خود چنین بیان می دارند که :

« سی و دو سال است که شب و روز در کار جمع آوری کتاب ها هستم. چقدر در این راه به خودم رنج دادم! چقدر در این مدت زحمت کشیدم! یادم می آید که یک دست لباس خوب نپوشیدم، یک وعده غذای کامل نخوردم، پیاده به کارهایم می رسیدم تا از پولی که پس انداز می کنم یک جلد کتاب هم که شده بتوانم بخرم، بسا روزها شده بود که با جیب پر به بازار می رفتم تا برای بچه هایم لباس یا چیزهای دیگر بخرم، وقتی که به خانه بر می گشتم، فکر می کنید چی تو دستم بود؟ کتاب بود آقا جان! کتاب بود! همیشه به فکرشم، تو خواب تو بیداری، گاهی وقت ها فکر می کنم که این یک دوستی کوچک و سرسری نبوده که بشود

ص: 97

به این آسانی ها ازش گذشت، این عشق بوده، دیوانگی بوده.

سی و سه سال پیش بود که من تصمیم گرفتم برای آگاهی مردم کتاب خوان فهرستی از کتاب هایی که تا کنون چاپ شده تهیه و در چند جلد به چاپ برسانم و در اختیار مردم بگذارم. وقتی شروع به این کار کردم، دچار سرگردانی و گرفتاری شدم چون فهرستی که تهیه می کردم ناقص بود. برای اینکه همه آن کتاب ها را در اختیار نداشتم و به حدس و گمان و یا شنیدنی ها هم نمی شد اکتفا کرد. این بود که مصمم شدم و شروع به جمع آوری کتاب، مجله و روزنامه کردم. آرزویم این بود که بی سر و صدا یک کتابخانه تاسیس بکنم و برای استفاده مردم درش رو به رویشان باز کنم.»

مرحوم رمضانی تا اواخر عمر خود با تلاشی وافر و از خودگذشتگی ستودنی درصدد راه اندازی این کتابخانه بود و از هیچ کاری در این راه فروگذار نبوده، وی قصد داشت تا این کتابخانه را که به قول خودش «نظیرش در دنیای فارسی زبان... پیدا نمی شود و همتایی ندارد» را در شهر قم افتتاح نماید و در همین راستا دو سال پیش از درگذشتش دست یاری به سمت اهل علم و فرهنگ دراز می کند.

« برای جلد کردن کتابها و تهیه فیش برای آنها و فهرستی که منتشر خواهد شد و همچنین محل آبرومندی که برای آن بایستی ساخته شود احتیاج به حداقل دویست هزار تومان پول داریم. برای تهیه این پول من حاضرم سه باب مغازه کلاله خاور را با هفتاد هزار تومان کتاب موجودی آن به هر کس که مایل

ص: 98

باشد بفروشم. همچنین خانه ام نیز می تواند به کرایه رود و از راه کمکی برای تاسیس کتابخانه باشد. زمینی هم در شهر ری دارم که آماده فروش است، تنها استمداد من از مردم خیرخواه این است که قدمی پیش بگذارند تا از فروش این ها بتوانیم وجوه مورد استفاده را تهیه کنیم. قصد دارم کتابخانه در شهر قم تاسیس گردد. چون محل و مرکز علم و دانش است. طلاب علوم دینی هم میتوانند در اوایل کار کمک بزرگی برای راه انداختن کتابخانه باشند. »

آقای رمضانی در اواخر عمر خود این کتاب ها را به قم انتقال داده بود و در خانه ای اجاره ای به طور موقت نگه داری می کرد تا کتابخانه ای به عنوان صاحب الامر - عجل الله تعالی فرجه الشریف - تاسیس نموده و آن ها را در اختیار عموم قرار دهد. این امر چنان قطعی بود که همه کتاب های چاپی و خطی را به مهر مربوط، ممهور کرده بود، اما اجل مهلت نداد تا این نیت پاک جامه عمل بپوشد. پس از رحلت ایشان با تلاش مسئولان وقت کتابخانه و مرحوم حاج آقا مهدی آیت الله زاده گلپایگانی، بازماندگان محترم ایشان، این ذخیره را در اختیار کتابخانه مسجد اعظم قرار دادند.

اهداء کنندگان کتاب در سالهای اخیر

در سال های اخیر افراد خیر کتاب های زیادی به کتابخانه مسجداعظم اهداء نموده اند:

1. حضرت آیت ا... علوی بروجردی:

آیت ا... علوی بروجردی، علاوه بر اهداء 2500 جلد کتاب چاپ سربی و سنگی، تعداد 625 نسخه خطی متعلق به کتابخانه شخص حضرت آیت الله العظمی بروجردی را از ورثه خریداری و به کتابخانه اهداء نمودند. همچنین ایشان کتابهای پدر بزرگوارشان مرحوم حضرت آیت ا... محمدحسین

ص: 99

علوی طباطبائی بروجردی را نیز به تعداد قریب 1400 جلد به کتابخانه اهداء نمودند.

2. آقای رضا کریم پور از بروجرد، ایشان تعداد 2589 جلد کتاب متعلق به کتابخانه شخصی خود را به کتابخانه اهداء نمودند.

3. دفتر آیت الله العظمی سیستانی، صدها جلد کتاب؛ چاپ کشورهای عربی و عربستان.

4. دفتر آیت الله العظمی نوری همدانی، تعداد 651 جلد

5. حاج آقای انصاری، تعداد 470 جلد

6. آقای جعفری، تعداد قابل توجهی مجله و نشریه

7. آیت الله استادی، علاوه بر تالیفات، تعداد قابل توجهی مجله و نشریه

8. آیت الله وجدانی فخر، کتابخانه شخصی ایشان

9. حجت الاسلام والمسلمین عبدالغنی مهدوی صفت، کتابخانه شخصی ایشان و هفت جلد نسخه خطی

10. حجت الاسلام والمسلمین رسول جعفریان، کتابخانه تخصصی تاریخ؛ صدها جلد کتاب

نهادها و افرادی که در سال های اخیر از اهداء کنندگان بودند:

آقایان محمد فرقانی، سید حبیب موسوی، سید هادی موسوی، سید علی خضری، محمدعلی شوندی، سعید امانی، علیمحمدی، علی اکبر عزیزی نیا، محرم علی دعائی، گلزاری، دیباج و ... .

معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه، مرکز خدمات حوزه، اداره امور کتابخانه های حوزه علمیه، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم، نهاد کتابخانه های عمومی ، دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دفتر آیت الله جوادی آملی، دفتر آیت الله مدنی تبریزی، دفتر آیت الله علوی گرگانی، کتابخانه مرکز اسناد و موزه مجلس شورای اسلامی.

اهداءکنندگان و وافقین کتاب که اسامی آنها در نشریه کتابخانه مسجد اعظم ثبت شده است:

عکس 1

حسین طباطبائی بروجردی قدس سره الشریف 12 شوال 1382

صفحه نورانی، مردان ملکوتی- بجای اینکه بعضی نویسندگان آن صفحه ای را که نام نیکوکاران و رادمردان در آن ثبت میشود صفحه طلائی نام گذاری میکنند، ما ارزش آنانرا از طلا و هر گوهر مادی و ارضی برتر و بالاتر دانسته و این صفحه را بنام صفحه نورانی، و آن مردم فضیلت دوست و ارجمندیرا که با اهداء کتاب در تأسیس و تکمیل این کتابخانه مبارکه کمک نموده اند بنام مردان ملکوتی مینامیم؛ و بمنظور سپاسگذاری از این عمل خداپسند و تقدیر از این اقدام خردمندانه آنان نام کسانی که از آغاز تأسیس تاکنون ده مجلد ببالا کتاب باین کتابخانه اهداء نموده اند بترتیب شماره کتابی که اهداء کرده اند در این صفحه ثبت مینماییم، علاوه بر اینکه نام ایشان و هر کس که یک مجلد یا بیشتر کتاب باین کتابخانه فرستاده در دفاتر کتابخانه ثبت شده و چون ستاره آسمان برای همیشه میدرخشد.

. جناب آقای دکتر مدرسی، از کتابخانه مرحوم حاج میرزا ابوطالب مدرسی برادر محترمشان 111 مجلد

10. دانشگاه محترم تهران 101 مجلد

11. آقای دکتر یحیی دادرس فرزند مرحوم آخوند ملاعلی طاهرک محلی 101 مجلد

12. جناب آقای سیدفضل الله بنافتی 94 مجلد

13. جناب آقای حاج ابوالقاسم استفاضه 84 مجلد

14. جناب آقای حاج شیخ باقر نهاوندی واعظ 77 مجلد

15. جناب آقای حاج محمود آقا کاشانی 66 مجلد

16. سازمان محترم لغت نامه دهخدا 62 جزء

17. جناب آقای حاج سید محمدعلی آیت الله زاده خونساری 55 مجلد

18. جناب آقای سید آقا بزرگ مهدی پور طالقانی 51 مجلد

19. وقفی مرحوم حاج سید حسن محسنی علیشاه عوضی 46 مجلد

20. آقای حاج سیداسماعیل کتابچی مدیر کتابفروشی اسلامیه

21. جناب آقای حاج سید عزیز میر بهاء زنجانی 42 مجلد

22. جناب آقای حاج قاسم خان توکلی محلاتی 41 مجلد

23. جناب آقای حاج محمود(حسین مردی) طرشتی 41 مجلد

24. از محل ثلث مرحوم حاج شیخ محمدتقی خونساری – اصفهان 37 مجلد

25. یکنفر مخدره محترمه 35 مجلد

26. جناب آقای حاج آقا روح الله آیه الله خمینی 27 مجلد

27. یکنفر از نیکوکاران اصفهانی 27 مجلد

28. جناب آقای محمد اسمعیل رسول فرزاد تهرانی 25 مجلد

29. مخدره محترمه بانو اعظم جوهرچی 23 مجلد

30. جناب آقای حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی علامه مؤلف الذریعه 19 مجلد

31. جناب آقای حاج سیدحسین اثنی عشری شاه عبدالعظیمی 19 مجلد

32. جناب آقای سیدجلال الدین محدث و حاج مهدی خادم 16 مجلد

33. جناب آقای محمدی مدیر کتابفروشی محمدی قم 15 مجلد

34.

ص: 102

جناب آقای اخوی زاده زرگر خراسانی 15 مجلد

35. مخدره محترمه بانو طیبه انوار زنجانی 14 مجلد

36. جناب آقای آقا شیخ احمد آل اسحق زنجانی 14 مجلد

37. جناب آقای حاج حسن آقا دانش 14 مجلد

38. جناب آقای سیدهادی خسروشاهی – قم 12 مجلد

39. جناب آقای حسین منوچهری 12 مجلد

40. جناب آقای سیدمحمد امامی علی گودرزی 12 مجلد

41. جناب آقای آقا لطف الله صافی گلپایگانی 12 مجلد

42. جناب آقای آقا سیدمهدی لاجوردی 11 مجلد

43. موسسه نشر نفائس و مخطوطات اصفهان 11 مجلد

44. جناب آقای آقا شیخ محمدباقر ملبوبی اراکی 11 مجلد

45. جناب آقای شیخ فرج آل عمران قطیفی 11 مجلد

46. موسسه انتشارات فرانکلین تبریز 10 مجلد

47. جناب آقای حاج محمدباقر حقیقت کتابچی 10 مجلد

48. جناب آقای حاج میرزا محسن دوزدوزانی 10 مجلد

49. جناب آقای حاج میرزا خلیل کمره ای 10 مجلد

50. جناب آقای حاج سید محمدرضا آیه الله گلپایگانی 10 مجلد

51. جناب آقای حاج محمد رمضانی مدیر کلاله خاور 10 مجلد

– تبریز

10. نشریه کتابخانه ملی – تبریز

11. مجله اخبار هفته – تهران

12. مجله معارف جعفری – قم

13. جریده هفتگی استوار – قم

14. جریده هفتگی آرام – تهران

15. جرید هفتگی وظیفه – تهران

16. جریده هفتگی خدنگ – تهران

17. جریده هفتگی طلوع اسلام- رشت

18. جریده هفتگی اجتماع ملی شیراز

6. جناب آقای شیخ حسن جمالی رفسنجانی 17 مجلد

17. جناب آقای باقر روزبه 16 مجلد

18. جناب آقای حاج آقا اسماعیل کتابچی 15 مجلد

19. وقفی و اهدائی از جناب آقای حسین کی استوان 14 مجلد

20. جناب آقای حاج سید هاشم رسولی محلاتی 12 مجلد

21. جناب آقای فخرالدین نجم اراکی و آقای شیخ رضا احمدی 11 مجلد

22. لغت نامه دهخدا 11 مجلد

23. جناب آقای منیر الدین اراکی، از کتابخانه مرحوم حاج سید احمد محسنی اراکی 10 مجلد

24. جناب آقای شیخ احمد آل اسحق زنجانی 10 مجلد

25. جناب آقای حاج محمد حسن طریقت 10 مجلد

26. جناب آقای شیخ محمد کرمی 10 مجلد

27. جناب آقای حاج سید مهدی لاجوردی 10 مجلد

. جناب آقای حاج سید اسماعیل کتابچی مدیر کتاب فروشی اسلامیه 68 مجلد

5. جناب آقای حاج عنایت الله معتمدی(شرکت رنگ سازی ایران) 68 مجلد

6. از ثلث مرحوم حاج میرزا ابوالقاسم طباطبائی بروجردی 45 مجلد

7. جناب آقای حاج سید محمدحسن طباطبائی آیته الله زاده بروجردی 31 مجلد

8. جناب آقای حسین آقا فرخ 30 مجلد

9. از ثلث مرحوم حاج شعبانعلی سمسار بوسیله آقای حاج آقا رضا حاج طرخانی 27 مجلد

10. جناب آقای حاج آقا روح الله موسوی؛ آیه الله خمینی 25 مجلد

11. جناب آقای سید محمدکاظم جزائری 20 مجلد

12. جناب آقای حاج شیخ باقر نهاوندی واعظ 19 مجلد

13. دانشکده حقوق 18 مجلد

14. جناب آقای شمس الدین پرویزی 18 مجلد

15. بانو حاجیه خانم فیاض زنجانی 16 مجلد

16. مرحوم آقا سید محمدعلی حسینی بوسیله بانو مونس میلی فرد(عیال محترمه) 16 مجلد

17. جناب آقای حاج میرزا حسین مصطفوی(کتابفروش) 15 مجلد

18. جناب آقای سید شهاب الدین حسینی مرعشی، آیه الله نجفی 13 مجلد

19. جناب آقای حاج شیخ مرتضی انصاری، واعظ 12 مجلد

20. جناب آقای سید محمدجواد موسوی شوشتری11 مجلد

21. جناب آقای حاج محمدعلی انصاری 11 مجلد

22. جناب آقای حاج میرزا مهدی بروجردی 10 مجلد

23. جناب آقای شیخ فرج الله آل عمران قطیفی 10 مجلد

24. موسسه مطبوعاتی اشرفی 10 مجلد

25. جناب آقای شیخ احمد آل اسحق خوینی 10 مجلد

مکتب اسلام – قم

3. نشیه مجمع علمی نجات نسل جوان – قم

4. نشریه مجمع معارف جعفری – قم

5. نشریه دانشکده ادبیات – تبریز

6. نشریه اخبار هفته – تهران

7. مجله ماهانه نور دانش – تهران

8. مجله ماهانه دانشمند – تهران

9. مجله ماهانه دهقان روز – تهران

10. مجله ماهانه سلامت فکر- تهران

11. جریده هفتگی ندای حق – تهران

12. جریده هفتگی استوار – قم

13. جریده هفتگی اجتماع ملی – شیراز

14. جریده هفتگی طلاع اسلام – رشت

15. جریده هفتگی سایبان - رشت

باقر شکری 1 مجلد

15. آقای غلامرضا پروین آشتیانی 1 مجلد

16. آقای داود قویمی تبریزی 1 مجلد

17. آقای ر.ج(پنجاه ریال نقد جهت کتاب)

18. آقای شیخ احمد آل اسحق 1 مجلد

قم) اهدائی مترجم، 2 جلد

10. الفبای فکری حسین (علیه السلام)، تالیف آقای محمدرضا صالحی کرمانی، ناشر: آقای خسروشاهی، اهدائی ناشر، 1 جلد

11. مسائلی از زمین و آسمان: تالیف آقای سید محمدباقر طاهری شیرازی، اهدائی آقای خسروشاهی، 1 جلد

12. خودشناسی برای خداشناسی، تالیف بانو راضیه سدیدی(شهابی)، اهدائی مؤلف، 1 جلد

13. العلم المنصوب فی حکم آثار الغاصب و المغصوب و حکمت بوعلی سینا ج4 و توضیح المسائل رسال عملیه: تالیف آقای شیخ محمد صالح، علامه مازندرانی سمنانی، اهدائی مؤلف، 3 جلد

14. الطهاره محبت التیمم، و تعلیقه وسیله النجاه و رساله ارث محشی، تالیف و تحشیه آقای حاج آقا روح الله موسوی آیت الله خمینی(حوزه علمیه قم) اهدائی از طرف ایشان، 10 جلد

15. دفاع جامعه در مقابل جرم و مجرم، و صلاحیت دیوان بین المللی دادگستری تالیف آقای دکتر حافظ ایمن و آقای دکتر محمد خاور، دو رساله پایان نام دکترای دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی تهران، اهدائی دانشکده حقوق، 2 جلد

16. المسائل المستحدثه، ج 1، تالیف آقای سید محمدصادق روحانی قمی(حوزه علمیه قم)،اهدائی مؤلف 2 جلد

17. فرهنگ نو، تالیف آقای محمد قریب گرگانی، اهدائی مؤلف 2 جلد

18. هیپرلیپمی و مکانیسم آن، پایان نامه دکترای دانشکده پزشکی تهران، تالیف آقای محمد انواری همدانی، اهدائی مؤلف 1 جلد

19. اسلام و حقوق کارگران یا بردگان استعمار، ترجمه و اقتباس از (اصل عربی: العمل و حقوق العامل فی الاسلام، تالیف آقای محمدباقر قرشی نجف)، مترجم و نگارنده: آقای سید محمدجعفر شیخ الاسلام موسوی جزایری(حوزه علمیه قم)، ناشر: جلسات علمی اسلام شناسی، اهدائی مؤلف 1 جلد

20. کودک نیل یا

ص: 109

مرد انقلاب، داستان قرآنی، تالیف آقای شیخ مصطفی زمانی نجف آبادی(حوزه علمیه قم)، ناشر: جلسات علمی اسلام شناسی، اهدائی مؤلف 1 جلد

21. تذکره شوشتر(خطی): تالیف مرحوم سید عبدالله آل سید نعمت الله جزایری، چاپ نشده، آقای سیدمحم کاظم جزائری کارمند فرهنگ قم این نسخه را در 280 صحفه در سال 1343 بخط نسخ نوشته و اهداء بکتابخانه نموده اند.

نشریه کتابخانه عمومی مسجداعظم – قم شماره مولود دوره جدید- شماره دوم، مسلسل- شماره هفتم ربیع الاول 1385 تیرماه 1344

کتابهائی است که در سه ماه اردیبهشت و خرداد و تیر 44 از طرف آقایان مؤلفین دانشمند و ناشرین ارجمند باین کتابخانه اهداء گردیده است:

1. کتابهای با ارزشی از انتشارات دانشگاه تهران میباشد که از جمله آنها است یک دوره فهرست کتب خطی دانشگاه تالیف آقای محمدتقی دانش پژوه نظر بکثرت عدد از نامبرداری این کتابها صرف نظر شده و از دانشگاه تهران که اهداء کننده آنها میباشد تشکر نموده و انتظار می رود که سلسله انتشارات خود را در این کتابخانه تکمیل نمایند. 42 مجلد

2. الفقه فی شرح العروه ج1-2، الوصول الی کفایه الاصول ج 1-5، المقدمات، هل تعرف الصلاه، المسلم، منشورات آقای آیه الله زاده شیرازی در کربلا، اهدائی ایشان میباشد. 13 مجلد

3. فلسفه قیام مقدس حسینی(ع)؛ آئین دین یا احکام اسلام؛ آئین جاویدان ج 1-3؛ ارمغان الهی: فارسی مؤلفات مرحوم خالصی زاده و ترجمه آقای حیدرعلی قلمداران ارمغان آسمان، حج یا کنگره عظیم اسلامی: فارسی تالیف آقای قلمداران که مجموع هشت مجلد از طرف ایشان اهداء شده است. 8 مجلد

4. گمشده شما، حسین بن علی(ع) را بهتر بشناسیم:

ص: 110

فارسی تالیف آقای محمد یزدی(حوزه علمیه قم) اهدائی مؤلف 2 مجلد

5. کفایه الواعظین ج 3-4: فارسی تالیف آقای سیدابوالفضل حسینی تبریزی در تهران، اهدائی مؤلف 2 مجلد

6. نقباء البشر ج3: عربی تالیف آقای حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی در نجف، اهدائی مؤلف 1 مجلد

7. سیرتنا و سنتنا: عربی، تالیف آقای حاج شیخ عبدالحسین امینی در نجف، اهدائی مؤلف 1 مجلد

8. فهرست کتابهای خطی کتابخانه مجلس شورای ملی: ج 4 فارسی تالیف آقای عبدالحسین حائری در تهران. اهدائی مؤلف 1 مجلد

9. رهبران مشروطه؛ اجزاء 1 تا 15: فارسی سلسله مؤلفات و انتشارات آقای ابراهیم صفائی در تهران . اهدائی مؤلف 1 مجلد

10. نردبان ترقی: فارسی، تالیف آقای شیخ مصطفی زمانی(حوزه علمیه قم) نشریه انجمن اسلامی جوانان شاهی؛ اهدائی ناشر

11. راهنمای سالم و مسلول: فارسی، تالیف نویسنده ناشناس گلپایگان . اهدائی مؤلف

12. اسلام پیشرو نهضتها: فارسی تالیف آقایان غلامحسین حقانی تهرانی و محمد مصطفوی کرمانی(حوزه علمیه قم) منشور شماره 5 جلسات علمی اسلام شناسی . قم- اهدائی ناشر

13. همسران رسول خدا(ص): فارسی، منشور شماره 6 جلسات علمی اسلام شناسی . قم- اهدائی ناشر

حاج سید محمدحسن آیه الله زاده بروجردی، قم 79 مجلد

3. کتب موقوفه از تهران بوسیله آقای حاج سید محمدحسن حاج سیدیان 73 مجلد

4. جناب آقای والی، قم 64 مجلد

5. جناب آقای حاج تقی متقی، اراک 37 مجلد

6. جناب آقای جعفر امینیان زنجانی 20 مجلد

7. جناب آقای سید حسین مدرسی طباطبائی، قم 16 مجلد

8. مکتبه امیر المؤمنین علیه السلام العامه، نجف 15 مجلد

9. جناب آقای آیه الله زاده شیرازی، کربلا 4 مجلد

10. جناب آقای اصغر دانش، قم 4 مجلد

11. جناب آقای علی محمد خیاط شاهرودی از طرف والده محترمه 4 مجلد

12. جناب آقای حاج سید ابوالقاسم مرعشی، تهران 2 مجلد

13. جناب آقای عباس جورابچی، قم 2 مجلد

14. جناب آقای الهی افجه ای، تهران 1 مجلد

15. جناب آقای موسوی 1 مجلد

مظاهری نجفی در اصفهان، اهدائی مؤلف 5 مجلد

4. پاسخ ما بسوالات شما، فارسی، تالیف آقایان سیدعبدالکریم هاشمی نژاد وحسن ابطحی، منشور شماره 1-4 کانون بحث و انتقاد دینی در مشهد، اهدائی آقای هاشمی نژاد 4 مجلد

5. مهدی موعود(فارسی) ترجمه 13 بحارالانوار مترجم و نویسنده مقدمه: آقای علی دوانی(حوزه علمیه قم) منشور آقای حاج میرزا عباس علی اسلامی، اهدائی ناشر 4 مجلد

6. خرافات در کتب مسیحیان، فارسی، مترجم: آقای علی کاظمی(حوزه علمیه قم) اهدائی مترجم 2 مجلد

7. مناسک حج(فارسی) ترجمه و تالیف آقای حاج شیخ علی شاهرودی در مشهد، اهدائی مؤلف 2 مجلد

8. شگفتیهائی از تاریخ اسلام و جهان(فارسی) تالیف آقای ابراهیم وحید دامغانی، منشور شماره یک انجمن تبلیغات و انتشارات آئین جعفری تهران، اهدائی مؤلف 2 مجلد

9. گلهای صفا و نیلوفر وحشی، نظم(فارسی) ناظم: آقای ایرج زندبگله(صفای ملایری) اهدائی ناظم 2 مجلد

10. اندلس سرزمین خاطره ها(فارسی) تالیف آقای سیدعلی محقق و اعتیادهای خطرناک فارسی، تالیف آقای شیخ مصطفی زمانی، منثور شماره 1و2 دوره جدید مجمع علمی نجات نسل جوان(حوزه علمیه قم) اهدائی ناشر 2 مجلد

11. آنچه همه او را دنبال میکنند، فارسی: تالیف آقای مصطفی اولیائی، اهدائی مؤلف 1 مجلد

12. دیانت زردشت، فارسی، تالیف آقای حسام نقبائی، تهران، اهدائی مؤلف 1 مجلد

13. نگهداری و پرورش کودک، فارسی 1 مجلد

14. اتحاد و دوستی در اسلام، فارسی، تالیف آقای سیدحسن ابطحی، مشهد، اهدائی مؤلف 1 مجلد

15. ترک الاطناب فی شرح الشهاب، فارسی شارح: محمد ابن سالمه قضاعی از انتشارات دانشگاه تهران؛ با مقدمه آقای محمد شیروانی، اهدائی آقای شیروانی 1 مجلد

16. دنیا در خطر

ص: 113

سقوط، فارسی، تالیف آقای شیخ مصطفی زمانی، منشور جلسات علمی اسلام شناسی(حوزه علمیه قم) اهدائی مؤلف 1 مجلد

17. تذکره الادله فی شرح التبصره، عربی، شارح آقای حاج میرزا حبیب الله ملکی تبریزی؛ منشور آقا سیدابوالفضل حسینی تبریزی، تهران،اهدائی ناشر 1 مجلد

جلد

17. آقای سیدرضا محسن خلق، قم 1 جلد

18. اداره کل نگارش- وزارت آموزش و پرورش، تهران 1 جلد

در تهران، اهدائی مستعان پور،«علی اصغر موضوع طلب» بوسیله آقای شریف زاده، 1 جلد

7. ارث الزوجه و رساله فی حکم القضاء علی: عربی، رقعی، 72صفحه، موضوع: بحث استدلالی در مسئله ارث زوجه از اراضی ترکه زوج و مسئله نکول مدعی علیه از یمین. مؤلف: آقای لطف الله صافی گلپایگانی(حوزه علمیه قم)؛ اهدائی مؤلف، 1 جلد

8. تجسم عمل یا تبدل نیرو بماده: فارسی، وزیری، 392صفحه، موضوع: معاد و تجسم اعمال طبق اصول قدیم و جدید، مؤلف: آقای سیدمحمد امین رضوی سلدوزی رضائیه، اهدائی مؤلف، 1 جلد

9. الدراسات الاسلامیه: عربی، وزیری، 105صفحه، چاپ نجف، در مباحث متنوعه اسلامی، مؤلف: آقای سیدمحمد کلانتر، ناشر جامعه دینیه نجف، اهدائی مؤلف، 1 جلد

10. الدراسات الاسلامیه فی اصول الفقه: ج3، عربی وزیری، 200صفحه، چاپ نجف، در مباحث قطع و ظن اصول فقه، مؤلف: آقای سیدمحمد کلانتر، ناشر: جامعه دینیه نجف، اهدائی مؤلف، 1 جلد

11. ابراهیم بت شکن یا قهرمان توحید: فارسی، رقعی، 130صفحه، چاپ دوم، تحلیل از زندگانی دینی و اجتماعی حضرت ابراهیم خلیل، مولف: آقای مصطفی زمانی(حوزه علمیه قم)، اهدائی مؤلف، 1 جلد

12. فهرست کتابهای چاپی عربی: فارسی، وزیری، 1014صحفه، چاپ تهران، مشتمل بر کتابهای چاپی در 1340ه ببعد در خارج، و از اول آمدن چاپ در ایران، مؤلف: آقای خانبابا مشار، اهدائی مؤلف، 1 جلد

13. نقش فرهنگ در سرگذشت جوانان: فارسی، جیبی، 72صفحه، در مسائل مربوطه بهدایت و تربیت جوانان، نشریه شماره 8 مجمع علمی نجات نسل جوان، اهدائی ناشر، 1 جلد

14. دعائی از صحفیه سجادیه با ترجمه فارسی: جیبی، 81 صفحه، در شکایت از ستمکاران، منشی: حضرت امام سجاد زین

ص: 116

العابدین(ع)، ناشر: کتابخانه و قرائتخانه ملکه اسلام(مسجد خیابان فردوسی- تهران)، اهدائی ناشر، 1 جلد

15. دامان مادران یا دبستان اولیه بشر: فارسی، جیبی 25 صفحه، تاثیر اخلاق و روش مادر در تربیت فرزند، مؤلف: آقای س. آموزگار، ناشر: انجمن اسلامی جوانان شاهی، اهدائی ناشر، 1 جلد

16. راهی بسوی خدا: فارسی، جیبی، 24 صفحه، شرح حال سید صدرالدین کاشف دزفولی، مؤلف: آقای دکتر سیدموسی گشه گیر، اهدائی مؤلف، 1 جلد

نشریه سال نهم کانون سردفتران تهران 7 شماره و نشریات و جرائد و مجلات هفتگی و ماهانه دیگری نیز همانند ماههای پیش از طرف ناشرین ارجمند آنها بکتابخانه مسجداعظم رسیده است.

فارسی، وزیری، 388صفحه،(مشتمل بر مطالب متنوعه از علوم لفظیه و عقلیه و نقلیه) مؤلف و ناشر: آقای حاج سید مهدی غضنفری0 خمینی، اهدائی مؤلف، 3 جلد

2. محمد(ص) پیغمبر شناخته شده: فارسی، وزیری، 356صفحه(تاریخی، انتقادی، جوابگوی کتاب«محمد(ص) پیغمبری که از نو باید شناخت» مؤلف و ناشر: آقای حاج محمدعلی انصاری، قم، اهدائی مؤلف، 2 جلد

3. راهنمای انس و مودت: فارسی، نامه ای، 164صفحه(مطالب اخلاقی و آداب معاشرت) مؤلف: آقای حاج وجدانی سرابی، قم، اهدائی مؤلف، 2 جلد

4. مصباح الهدی: ج5، عربی، وزیری، 482صفحه(فقه استدلالی شرح بر قسمتی از عروه الوثقی) مؤلف: آقای شیخ محمدتقی آیه الله آملی، تهران، اهدائی مؤلف، 1 جلد

5. جامع الدرر: ج1-2، فارسی، وزیری،(دارای مطالب متنوعه اخلاقی و عرفانی و تاریخی و مذهبی) مؤلف: آقای حاج آقا حسین فاطمی رضوی قمی، قم، ناشر: آقای حاج حیدرعلی عرب نیا، اهدائی مؤلف و آقای حاج سیدعلی محمد سیدی قمی، 2 جلد

6. جامع المدارک: ج2، عربی، وزیری، 636صفحه(فقه استدلالی، شرح بر قسمت زکوه و خمس و صوم و حج مختصر النافع) مؤلف: آقای حاج سید احمد آیه الله خوانساری، تهران، اهدائی مؤلف، 1 جلد

7. خواسته های بشر: فارسی، نامه ای، 384صحفه(تطبیق دستورات و مقررات اسلامی با خواسته های اجتماعی و انفرادی بشر) مؤلف آقای حاج میرزا علی مشکینی نجفی، قم، اهدائی مؤلف، 1 جلد

8. تاریخ فلسفه و فلاسفه: فارسی،نامه ای،352صفحه(در شرح حال جمعی از فلاسفه و روش فلسفی آنان) مؤلف، آقای محمدعلی موحدی پیشوائی، قم، اهدائی مؤلف، 1 جلد

9. کودک نیل یا مرد انقلاب: فارسی، نامه ای، 210صحفه، چاپ جدید(تاریخ تحلیلی زندگی حضرت موسی کلیم(ع) مولف: آقای مصطفی

ص: 118

زمانی نجف آبادی، قم، اهدائی مؤلف، 1 جلد

10. خاطرات زندگانی آیه الله بروجردی: فارسی، وزیری، 198صفحه(تحلیل از زندگانی آیه الله بروجردی از ولادت تا رحلت) مؤلف: آقای حاج سید محمدحسین علوی طباطبائی بروجردی، تهران، اهدائی مؤلف، 1 جلد

11. مسلمانان هند و کشمیر: فارسی، جیبی، 156صفحه(مطالبی درباره اختلافات کشمیر و هند و علل و نتایج آن)مؤلف: آقای سید هادی خسروشاهی، قم، اهدائی مؤلف، 1 جلد

12. امام علی(ع) صدای عدالت انسانیت: فارسی، وزیری، 366صفحه(تحلیل شخصیت و عظمت امیرالمومنین علی علیه السلام) مؤلف جرج جرداق مسیحی لبنانی، ترجمه و پاورقی از: آقای سیدهادی خسروشاهی، قم، ناشر: بنگاه مطبوعاتی فراهانی، تهران، اهدائی ناشر، 1 جلد

13. سالنامه مکتب تشیع سال ششم: فارسی، نامه ای، 368صفحه(دارای مقالات متنوعه علمی و دینی و اخلاقی) نوشته جمعی از نویسندگان دانشمند، نشریه سالانه مکتب تشیع، قم، اهدائی ناشر، 1 جلد

14. گفتار شیعه در اصول و فروع: فارسی، وزیری، 464صفحه(مطالب اعتقادی و اخلاقی و اجتماعی اسلامی) مؤلف: آقای حاج شیخ شمس الدین مجتهدی نجفی، تهران، اهدائی: آقایان هدایت الله جدید- الاسلام زنوری و مشهدی عبدالحسین ارشدی زنجانی و مشهدی محمود فرزدی تبریزی بوسیله مؤلف، 4 جلد

15. قوانین فقه اسلامی: فارسی، وزیری، 346صفحه(ترجمه النظریات العامه للموجبات و العقود؛ تالیف دکتر صبحی ... لبنانی، در التزامات و عقود فقه اسلامی با مقایسه بقوانین جدید) مترجم: آقای جمال الدین جمالی محلاتی، تهران، اهدائی مترجم، 1 جلد

16. سر دفتر در اسلام: فارسی، جیبی، 112صفحه(آداب کتابت اسناد معاملات، مشتمل بر تفسیر آیه ... بقره 281) مؤلف: آقای جمال الدین جمالی اهدائی، مولف، 1 جلد

17. پرسش و پاسخ: فارسی، جیبی، 76صفحه(شامل 18 پرسش

ص: 119

و پاسخ دینی و علمی) نوشته آقای حسین نوری، ناشر: کانون نشر حقایق اسلامی، قم، اهدائی مولف، 1 جلد

18. دو شماره از پرسش و پاسخ های این مجموعه در شماره قبل این نشریه درج گردید و در آنجا تذکر داده بودیم که مجموع آن پرسش و پاسخ ها جداگانه بطور مسلسل منتشر میشود.

مسلسل- شماره11 شوال 1385 بهمن ماه 1344

کتابهایی که آقایان مؤلفین دانشمند و ناشرین ارجمند اهداء نموده اند:

1. غنیه الطالب فی التعلیقه علی المکاسب: ج1، عربی، وزیری، 342صفحه، چاپ قم(شرح و توضیح بر مکاسب محرمه شیخ انصاری) مؤلف: آقای حاج شیخ مرتضی اردکانی، اصفهان، اهدائی مؤلف، 5 جلد

2. الحجه علی ذوی النهی فی حرمه حلق اللحی: فارسی، جیبی، 104 صفحه(استدلال بر حرمت تراشیدن ریش) مولف: آقای حاج شیخ مرتضی مظاهری نجفی اصفهان، اهدائی مؤلف، 2 جلد

3. مسیحیگری و فرویدیسم: فارسی، جیبی، 132صحفه(در مقایسه میان نظر مسیحیت و اسلام در برابر مادیت و ترجیح نظر اسلام) مؤلف: استاد محمد قطب مصری، مترجم: آقایان سید ضیاء الدین روحانی و سیدهادی خسروشاهی، قم، ناشر: مترجم، اهدائی آقای خسروشاهی، 1 جلد

4. چکنیم که ثروتمند شویم: فارسی، جیبی، 110صفحه(تحلیل اوضاع زندگی روحانیین و راههای بدست آوردن ثروت) مؤلف: آقای حاج سید مصطفی کاشفی خوانساری، ناشر: سازمان روحانیت و کار، اهدائی مؤلف، 1 جلد

5. اسلام و همزیستی مسالمت آمیز: فارسی، نامه ای، 232صفحه(تحلیل روش مسلمین با ملل غیر اسلامی و مقایسه آن با روش سایر ملل) مؤلف: آقای عباسعلی عمید زنجانی، قم، ناشر: دارالکتاب الاسلامیه، تهران، اهدائی مؤلف،بوسیله آقای سیدهادی خسروشاهی، 1 جلد

6. آنچه هر مسلمان باید بداند: فارسی، نامه ای، 62صفحه(فهرستی از عقاید و وظایف و اخلاق اسلامی) مؤلف: آقای سید محمد شیرازی، کربلا، مترجم: آقای علی کاظمی، قم، اهدائی مترجم، 1 جلد

7. تفسیر و ترجمه نماز: و دوازده امام خواجه نصیرالدین طوسی: فارسی، جیبی، 48صفحه(تحلیل و تشریح اسرار نماز و ترجمه ظاهر آن از مرحوم شمس الافاضل خواجه نصیر، و ترجمه دعای

ص: 121

دوازده امام از آقای حاج شیخ عباس مصباح زاده) ناشر: شرکت نسبی اقبال، تهران، اهدائی ناشر، 1 جلد

8. المسائل المستحدثه: جلد دوم عربی، وزیری، 126صفحه(بحث استدلالی از مسائل مستحدثه فقهی) مؤلف: آقای سید محمدصادق روحانی، قم، ناشر: کتابفروشی محمدی، قم، اهدائی ناشر، 1 جلد

9. اسلام و مشکلات اقتصادی بضمیمه مسئله ربا و رباخواری: فارسی، جیبی، 176صفحه، چاپ دوم، تهران(مقایسه مکتبهای اقتصادی با سیستم اقتصادی اسلام- تحلیل موضوع ربا و حرمت آن در اسلام) مولف بعربی: سید ابوالاعلی مودودی و شیخ محمد ابو زهره مصری، مترجم: آقای سید هادی خسروشاهی، قم، ناشر: موسسه مطبوعاتی فراهانی، تهران، اهدائی مولف، 1 جلد

10. جوان از نظر عقل و احساسات(گفتار فلسفی) ج1: فارسی، وزیری، 480صفحه(بحث در مسائل مربوطه بجوانان از نظر دین و دانش) مولف: آقای محمدتقی فلسفی واعظ، تهران، اهدائی مولف، 1 جلد

آقا عبدالله آل آقا: از تهران 1 مجلد

15. آقای بهرام امینی آموزگار فرهنگ- از شاهی 1 مجلد

16. آقای صالح فرشاد آشتیانی: از تهران 1 مجلد

17. آقای حاج محمدحسن معزی: از تهران 1 مجلد

18. آقای محمدباقر محمدی: از شاهی 1 مجلد

19. آقای سید محمدکاظم سعیدی 1 مجلد

بفرانسه: آقای بن نبی از دانشمندان الجزایر، مترجم از عربی بفارسی: آقای مصطفی زمانی، اهدائی مترجم، 1 جلد

7. مجموعه قصه های شیرین ج1-2: فارسی، رقعی، 188صفحه، چاپ تهران(داستانهای اخلاقی و دینی) مولف: آقای حسن مصطفوی، تهران، اهدائی مولف، 2 جلد

8. آنچه باید یکدختر بداند و اسلام و زن: فارسی، رقعی، 32 صفحه، چاپ تهران(قسمتی از آداب و وظایف بانوان، مولف: آقای حسن مصطفوی، تهران، اهدائی: مولف، 1 جلد

9. حکومت در اسلام: فارسی، وزیری، 430صفحه، چاپ تهران(بحث و تحقیق در پیرامون حکومت اسلامی) مولف: آقای حیدرعلی قلمداران، اهدائی: مولف، 1 جلد

10. وصیتنامه خالصی؛ آیا اینان مسلمانند: جیبی، فارسی، 152صفحه، چاپ: قم(آداب تجهیز میت و مطالب مربوطه بآن) مولف: مرحوم خالصی زاده، مترجم: آقای حیدرعلی قلمداران، اهدائی مترجم، 1 جلد

11. دیابت یا بیماری قند: فارسی، رقعی، 62صفحه، چاپ تبریز(موجبات پیدایش مرض قند و درمان آن) مولف: گراف کانکلین، مترجم: دکتر سعید راد، ناشر: شرکت فرانکلین تبریز، اهدائی مولف، 1 جلد

12. گمشده همگان یا فهرست بعضی از کتابهای سودمند: نشریه دوم مکتب ولی عصر فارسی، وزیری 34صفحه، چاپ قم(اسامی و آمار بعضی از کتابهای متفرقه) مدیر نشریه: شکرالله جهان مهین، اهدائی: شورای کانون مکتب ولی عصر، 1 جلد

13. مناظرات- ترجمه الاحتجاجات العشره: فارسی، رقعی، 60صحفه، چاپ تهران( گفتگو و بحث در پاره ای از مسائل مذهب شیعه) مولف: عبدالله بن سید محمد شیرازی، مترجم: آقای سید ابوالفضل حسینی تبریزی، تهران، اهدائ: مترجم، 1 جلد

14. تاریخ پیامبران و قصص قرآن: فارسی، جیبی، 190صفحه، چاپ تهران(شرح حالات و زندگی پیغمبران) مولف: آقای سیدمحمد صحفی) اهدائی: مولف، 1 جلد

15. رساله نوریه: فارسی،

ص: 124

رقعی، 85صفحه، چاپ تبریز(معرفی سلسله ذهبیه) مولف: آقای شمس الدین پرویزی، اهدائی: مولف، 1 جلد

16. پرسش و پاسخ:ج2، فارسی، جیبی، 94صفحه، چاپ قم(بحث و تحلیل پاره ای از مسائل علمی و دینی)مولف: آقای حسین نوری، اهدائی: مولف، 1 جلد

17. هدایه المتعلمین فی الطب: فارسی، وزیری، 918صفحه، چاپ مشهد( مباحث تشریحی و بهداشتی و درمانی) مولف: ابوبکر ربیع بن احمد اخوینی بخاری، ناشر: دانشگاه مشهد، اهدائی: ناشر، 1 جلد

18. سالنامه معارف جعفری: فارسی، وزیری، 278صفحه، چاپ قم(مجموعه مقالات متفرقه دینی و اخلاقی و اجتماعی) موسس و ناشر: آقای احمد محصل یزدی، اهدائی: ناشر، 1 جلد

19. مجموعه اسناد و فرامین آستانه ری: فارسی، رحلی، چاپ تهران(ترجمه حالات حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) و شهر ری و سوابق تاریخی و اسناد و فرامین تولیت آستانه) مولف: آقای دکتر هدایتی، اهدائی آستانه مقدس شهر ری، 1 جلد

جلد

17. آقای ابوالقاسم استفاضه، تهران 2 جلد

18. آقای مسیح وحیدی بندرگزی 2 جلد

19. آقای حسین آقا توکلی بیجاری از طرف مرحوم پدرش حاج میرزا علی توکلی حوئینی 2 جلد

20. آقای علی محمد قناد شاهرودی فرزند عبدالکریم از طرف والدین 2 جلد

21. آقای رحمت الله ملکی اشکوری 1 جلد

22. آقای سید احمد حسینی، همدان 1 جلد

23. آقای خسروشاهی اط طرف محمد کلاهی 1 جلد

24. آقای خسروشاهی 1 جلد

25. آقای سیدنور الدین طالقانی 1 جلد

26. آقای استاد ابراهیم زورگرد 1 جلد

27. آقای بهاء الدین انواری مجلس سنا 1 جلد

28. آقای شیخ علی کشاورز رودسری 1 جلد

29. آقای شمس الدین پرویزی 1 جلد

30. آقای هادی شمالی از طرف والد مهدی شمالی 1 جلد

31. بانو کارگشا از طرف والد حاج نبی اراکی 1 جلد

32. آقای حاج میرزا علی مشکینی 1 جلد

33. آقای ابراهیم نوری گلپایگانی 1 جلد

34. آقای اسدالله خدادادی، ساکن قم 1 جلد

نشریه کتابخانه عمومی مسجداعظم – قم بهمکاری و زیر نظر جمعی از دانشمندان حوزه علمیه سال دوم- شماره دوم مسلسل- شماره 13 ، اردیبهشت ماه- 1345 محرم الحرام- 1386

تهران(مباحثی فلسفی پیرامون ارتباط علوم طبیعی و مذهب) مولف: آرتور استانلی_ ادینگتون، مترجم بفارسی: آقای مصطفی مفیدی، ناشر: کتابخانه ارشاد تهران، اهدائی: ناشر، 1 جلد

3. جهاد و شهادت: فارسی، جیبی، 152صفحه(4 مقاله دینی و اجتماعی) مولف: آقای حاج سیدمحمود طالقانی، ناشر: کتابخانه ارشاد، اهدائی: ناشر، 1 جلد

4. صلاح الدین، مردی که بر غرب پیروز شد: فارسی، جیبی، 80صفحه(پیرامون ترجمه صلاح الدین ایوبی و فتح تل حطین و بیت المقدس) مولف بعربی: سیدمحمد حدید، ابوفرید، مترجم با تلخیص: شیخ مصطفی رهنما، ناشر: کتابخانه ارشاد، اهدانی ناشر، 1 جلد

5. محاکمه و بررسی باب و بهاء: ج1و2، فارسی، رقعی، 240 صفحه، چاپ افست، تهران(تشریح و بررسی از عقاید و آداب و احکام مسلک باب و بهاء) مولف: آقای حاج میرزا حسن مصطفوی، تهران، ناشر: کتابخانه ارشاد، اهدائی ناشر، 1 جلد

6. تاریخ فلسفه و فلاسفه: ج2، فارسی، رقعی، 198صفحه، چاپ قم(ترجمه جمعی از فلاسفه شرق و غرب و مباحثی فلسفی) مولف: آقای شیخ محمدعلی موحدی قمی، اهدائی مولف، 1 جلد

7. رهبران مشروطه: فارسی، رقعی، 44صفحه، چاپ تهران(بیوگرافی و ترجمه مرحوم حسینقلی خان نظام السلطنه مافی) مولف: آقای ابراهیم صفائی، اهدائی مولف، 1 جلد

8. بررسی اجمالی تربیت و تعلیم دینی در مدارس کشور: فارسی، وزیری، 66صفحه(گزارش و بررسی از دبیران برنامه تعلیمات و کتابهای تعلیمات دینی و پرسشنامه ای بمنظور بدست آوردن نظرات درباره آماده کردن دبیران مفید دینی) نشریه شماره 14 اداره کل مطالعات و برنامه ها، اهدائی ناشر، 1 جلد

9. علل قیام حسین(ع): فارسی، رقعی، 232صفحه، چاپ قم( پیرامون نهضت و عظمت حسین(ع)) مولف: آقای حاج شیخ محمد واصف، حوزه علمیه

ص: 127

قم، اهدائی مولف، 1 جلد

10. ترانه فرشتگان: فارسی، رقعی، 56صفحه، چاپ سبزوار(شعر؛ ادبیات فارسی) اثر: آقای سیدحن امین، اهدائی مولف، 1 جلد

کتابهایی که مردم نیکوکار و علم دوست اهداء کرده اند:

1. آقای ناصر- علیرضا معینی نائینی- آموزگار دبستان نائین 5 جلد

2. آقای حاج سید محمد جلالی همدانی 4 جلد

3. آقای احمد اقبالیان آهن فروش، تهران 3 جلد

4. آقای سیدعباس هاشمی نوبرانی بیاد مرحوم پدرش 3 جلد

5. آقای شیخ علی محمد پیشوائی موحدی قمی 3 جلد

6. آقای سید حسین مدرسی طباطبائی قمی 2 جلد

7. آقای احمد آصفی خوئینی، تهران 2 جلد

8. آقای شیخ احمد آل اسحق خوئینی، قم 2 جلد

9. آقای مصطفی آتوت زنجانی 1 جلد

10. کانون اثناعشریه، قم 1 جلد

نشریه کتابخانه عمومی مسجداعظم – قم به همکاری و زیر نظر جمعی از دانشمندان حوزه علمیه سال دوم شماره ششم مسلسل: شماره 17

نجات نسل جوان، 1 جلد

5. توحید: فارسی، نامه ای 95صفحه، چاپ قم، مولف خالصی زاده، مترجم: غلامرضا خلیفی، اهدائی مترجم، 1 جلد

6. پنج رساله در حج، مکه و آفاق کعبه: فارسی، وزیری، مجموع صفحات 464صفحه، چاپ تهران، مولف: حاج میرزا خلیل کمره ای(پیرامون تاریخ و جغرافیای مکه و اسرار و آداب و مسائل فقهیه حج) اهدائی مولف، 1 جلد

7. پیدایش و پیشرفت اسلام: فارسی، جیبی، 95صفحه، چاپ بندر پهلوی، مولف: محمد مهدی پور گل(تاریخ پیدایش و علل پیشرفت اسلام) اهدائی مولف، 1 جلد

8. آئین جهانداری(عهدنامه بمالک) و خورشید روشن: فارسی، نامه ای، 111صفحه، چاپ تهران، ناظم و شارح: حاج محمدعلی انصاری قمی، چاپ تهران(شرح وصایای حضرت امیرالمومنین(ع) بمالک اشتر و حضرت امام حسن(ع) از نهج البلاغه) اهدائی ناظم

9. توضیح المسائل؛ مختصر الاحکام؛ رساله الوجیزه؛خلاصه المسائل؛ سئوال و جواب؛ توضیح المناسک: فارسی، وزیری و نامه ای و جیبی، مولف: آیت الله آقای حاج سید محمدهادی میلانی(مشهد) چاپ تهران و مشهد و قم(احکام فقهیه علمیه مطابق فتاوای مولف) اهدائی مولف، 6 جلد

10. الازهار الارجیه، ج8؛ اجوبه المسائل الکویتیه من واجب المرئه المسلمه: عربی، نامه ای، چاپ نجف، مولف: شیخ فرج آل عمران قطیفی(تراجم و متفرقات و فقه) اهدائی مولف، 3 جلد

11. چرا شیعه شدم؛ مناظره مستر جان احمد با علماء: فارسی، جیبی، 403صفحه، چاپ تهران، مولف: محمد شریف رازی( در مناظره پیرامون مذهب شیعه و اثبات حقانیت آن) اهدائی مولف، 1 جلد

12. احیاء المیت بفضائل اهل البیت: عربی، نامه ای، خطی، 14صفحه، مولف: عبدالرحمن سیوطی(فضائل اهل البیت از طریق اهل سنت) اهدائی کاتب: حاج آقا لطف الله صافی گلپایگانی،

ص: 129

1 جلد

13. آئین فرزند پروری: فارسی، جیبی، 218صفحه، چاپ تهران، مولف: محسن طالعی نیا(پیرامون پرورش صحیح فرزند) اهدائی مولف، 1 جلد

14. مجله کانون سردفتران – شماره اول تا دهم: فارسی، وزیری، 136صفحه، چاپ تهران، نگارش: هیئت تحریه(پیرامون مسائل حقوقی و اجتماعی) اهدائی کانون سردفتران، 1 جلد

15. رهبران مشروطه، ج2،3،4 دوره دوم: فارسی، نامه ای، هر جلد 80صفحه، تهران، مولف: ابراهیم صفائی(بیوگرافی اتابک، ناصر الملک، نظام السلطنه، رضا قلیخان) اهدائی مولف، 3 جلد

16. انسان و سرنوشت: فارسی، نامه ای، 144صفحه، چاپ تهران، مولف: مرتضی مطهری، ناشر: شرکت سهامی انتشار(پیرامون علل انحطاط مسلمین، اهدائی ناشر، 1 جلد

17. فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج 6: فارسی، وزیری، 329صفحه، چاپ تهران، مولف: سعید نفیسی(معرفی قسمتی از کتاب خطی آن کتابخاه) اهدائی کتابخانه مجلس، 1 جلد

18. مسلمان- اجتماعی و جهانی: فارسی، جیبی، 69صفحه، چاپ تهران، سخنرانی مهندس مهدی بازرگان(آداب اسلامی و وظایف یکنفر مسلمان) اهدائی ناشر، کتابخانه ارشاد، 1 جلد

19. یاران پیغمبر را بشناسید ج1: فارسی، نامه ای، 360صفحه، چاپ قم، مولف: حاج شیخ محمدعلی عالمی دامغانی نزیل سمنان(تراجم 63 نفراز اصحاب پیغمبر اکرم) اهدائی مولف، 1 جلد

20. شرح کتاب الاجاره من الشرایع: عربی، وزیری، 285صحفه، چاپ تهران، مولف: آقا میرزا محمود آشتیانی(فقه استدلالی تقریرات بحث مرحوم حاج شیخ مرتضی آشتیانی نزیل مشهد رضوی) اهدائی مولف، 1 جلد

21. نظر مذهبی به اعلامیه حقوق بشر: فارسی، نامه ای، 96صفحه، چاپ قم، مولف: سلطانحسین تابنده گنابادی(تطبیق مواد اعلامیه حقوق بشر با احکام اسلامی و بیان اکملیت احکام اسلام) اهدائی مولف، 1 جلد

22. تلخیص الشافی ج3و4: عربی، وزیری، 256و244صفحه، چاپ نجف، مولف: شیخ

ص: 130

ابوجعفر طوسی با تعلیقات سیدحسین بحرالعلوم(بیان افضلیت امیرالمومنین از سایر صحابه و اثبات امامت ائمه اثناعشر علیهم السلام) اهدائی سید حسین بحرالعلوم«صاحب تعلیقات» 1 جلد

23. افکار جوانان شماره1: فارسی، جیبی، 112صفحه، از نشریات کانون بحق و انتقاد دینی مشهد، نگارش سیدحن ابطحی خراسانی(سوال و جوابهائی پیرامون مسائل اعتقادی و عملی، دینی که در کانون مطرح شده است) اهدائی مولف، 1جلد

24. کتاب الطهاره و کتاب الصلوه: عربی، نامه ای و وزیری، 112صفحه و 416صفحه، چاپ قم، مولف: حاج شیخ نصره الله خلیفه بناروانی(فقه استدلالی) اهدائی مولف، 2 جلد

25. الکافی( الاصول و الروضه)و الشرح- ج6: عربی، وزیری، 406صفحه، چاپ تهران، از انتشارات کتابفروشی اسلامیه، مولف: ابوجعفر محمدبن یعقوب کلینی، شارح: مولامحمد صالح مازندارانی( کتاب الحجه 8 اصول کافی) اهدائی ناشر، 1 جلد

26. بحارالانوار ج46،47،و48(مجلد یازدهم): عربی، وزیری، 372صحفه و 416صفحه و332صفحه، چاپ تهران، مولف: علامه مجلسی، ناشر: کتابفروشی اسلامیه(پیرامون حالات امام سجاد و امام باقر و امام صادق و امام کاظم علیهم السلام)اهدائی ناشر، 3 جلد

27. بحار الانوار ج49 و50(مجلد دوازدهم): عربی، وزیری، 340صفحه و 344صفحه، چاپ تهران، مولف: علامه مجلسی، ناشر: کتابفروشی اسلامیه(پیرامون حالات امام علی بن موسی الرضا و امام جواد و امام هادی و امام عسکری علیهم السلام) اهدائی ناشر، 2 جلد

28. بحارالانوار- ج 67(جزء اول مجلد پانزدهم): عربی وزیری، 388صفحه، چاپ تهران، مولف علامه مجلسی، ناشر: کتابفروشی اسلامیه(کتاب ایمان و کفر واز بحارالانوار) اهدائی ناشر، 1 جلد

29. بحارالانوار- ج77(جزء اول مجلد هفدهم): عربی، وزیری، 442صفحه، چاپ تهران، مولف: علامه مجلسی، ناشر: کتابفروشی اسلامیه(کتاب مواعظ و حکم از روضه بحارالانوار) اهدائی ناشر، 1 جلد

علی شایانی، قم 13 جلد

2. مکتب رابطه النشر الاسلامی، کربلا 10 جلد

3. محمدجعفر شکری سرابی 6 جلد

4. بانو نصرت عزیز السلطنه 5 جلد

5. آقا شیخ احمد آل اسحق خوئینی، قم 3 جلد

6. آقای محمد صافی گلپایگانی، قم 3 جلد

7. آقای حسین بخشی آرانی 2 جلد

8. آقای حسن رمضانی آشتیانی 2 جلد

9. آقای حاج محمد هادی افتخار دزفولی 2 جلد

10. آقای عبدالرضا مویدی مینابی 2 جلد

11. بانو گوهر دهدشتی اصفهانی 2 جلد

12. آقای حاج میرزا عباس مصباح زاده، تهران 2 جلد

13. آقای مجتبی صافی 1 جلد

14. آقای میرزا بیات زنجانی 1 جلد

15. آقای حاج شیخ آقا بزرگ محمدی عراقی از طرف مرحوم حاج شیخ عبدالصمد کنگاوری 1 جلد

16. آقای حاج شیخ مرتضی مظاهری اصفهان 1 جلد

17. آقای حاج اصغر بهامی خوئینی 1 جلد

18. آقای محمدحسین بخشی همدانی 1 جلد

19. دانشگاه تهران 1 جلد

20. چند نفر نیکوکار با اشتراک 3 جلد

کتابخانه عمومی مسجداعظم – قم بهمکاری و زیر نظر جمعی از دانشمندان حوزه علمیه سال دوم- شماره هشتم مسلسل- شماره 19، رجب المرجب-1386 آبان ماه- 1345

بهمکاری موسسه انتشارات فرانکلین، اهدائی موسسه فرانکلین تبریز، 1 جلد

4. نقد و اصلاح: فارسی، نامه ای، 300صفحه، مولف: محمدتقی عالمی دامغانی- همدان(مناظره و گفتگو درباره امامت) اهدائی مولف، 1 جلد

5. فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی-ج5: فارسی، وزیری، 612صحفه، چاپ تهران، مولف: عبدالحسین حائری(معرفی کتب خطی فارسی و عربی کتابخانه) اهدائی کتابخانه مجلس شورای ملی، 1 جلد

6. بحرالانساب: عربی، وزیری، 179صفحه، چاپ افست، تهران، مولف: نسابه، سیدحسن رکن الدین الحسینی الموصلی(انساب علویین و هاشمیین و سایر قبایل عرب بروش مشجر) ناشر: حاج سید محمود مرعشی نجفی، اهدائی ناشر، 1 جلد

7. شرح الرسائل: ج3و4: عربی، وزیری، 236 و 148صفحه، چاپ قم، مولف: مصطفی اعتمادی، حوزه علمیه قم(مباحث برائت و اشتغال) اهدائی مولف، 2 جلد

8. تلخیص الریاض(شرح صحیفه سجادیه): ج2: عربی، وزیری، 468صحفه، چاپ تهران، مولف: سیدابوالفضل حسینی تبریزی(تلخیص و تهذیب شرح صحیفه مرحوم سیدعلیخان کبیر) اهدائی مولف، 1 جلد

9. کتاب« الجدری و الحصبه- آبله و سرخک» عربی، با ترجمه فارسی، وزیری، 142صفحه، مولف: ابومحمد زکریای رازی، مترجم و محشی: دکتر محمود نجم آبادی(مباحثی پیرامون این دو بیماری معروف) اهدائی مترجم، 1 جلد

10. اصول الکافی و الروضه مع الشرح- ج6: عربی، وزیری، 406صفحه، چاپ تهران، مولف: شیخ کلینی، شارح: ملامحمدصالح مازندرانی(شرح قسمتی از اصول و روضه کافی) ناشر: کتابفروشی اسلامیه تهران، اهدائی ناشر، 1 جلد

11. معارف اسلامی: فارسی، وزیری، 72صفحه، نشریه شماره اول سازمان اوقاف تهران(مباحثی از علوم اسلامی) اهدائی ناشر، 1 جلد

12. درسی از سخاوت پیشوایان اسلام: فارسی، نامه ای، 170صفحه، چاپ مشهد، مولف: سید اسماعیل رسولزاده، خوی، ناشر: کانون بحث و انتقاد دینی مشهد(داستانهای و قضایائی درباره

ص: 133

بخشش ها و عطایا) اهدائی مولف، 1 جلد

13. وسیله النجاه: فارسی، جیبی، 104صفحه، چاپ تهران، مولف: ابوالفضل شمشیری فضل آبادی( اصول معارف و اخلاق اسلامی) اهدائی مولف، 2 جلد

14. کودکان اسلامی: شماره 1، فارسی، وزیری، 36صفحه(نشریه اخلاقی و تربیتی مصور برای کودکان) اهدائی ناشر، 1 جلد

15. معارف الاسلام« فروع دین در جهان اسلام»: فارسی، نامه ای ، 372صفحه، چاپ قم، مولف: محمود عابدی اصفهانی، حوزه علمیه قم(معارف اسلامی:توحید، نبوت و معاد) اهدائی مولف، 1 جلد

16. معجم المطبوعات النجفیه: عربی، نامه ای، 400صفحه، چاپ نجف، مولف: محمدهادی امینی(فهرست کتب چاپ شده در نجف اشرف از اول دخول چاپخانه در نجف تاکنون، متضمن معرفی 1815 جلد) اهدائی مولف، 1 جلد

17. مقتبس الاثر و مجدد مادثر- ج12،13،14،و15 عربی، وزیری، 132،304،328و352صفحه، چاپ قم، مولف: شیخ محمدحسین سلیمان اعلمی حائری(دائره المعارف بترتیب حروف تهجی) اهدائی مولف، 4 جلد

18. در پاسخ کسرویان- بخش دوم: فارسی، جیبی، 128صفحه، چاپ تهران، مولف: میرابوالفتح دعوتی(ایرادها و انتقاداتی به کسروی و کسرویان) ناشر: انتشارات آئین جعفری، اهدائی ناشر، 1 جلد

کتابهایی که مردم نیکوکار و فضیلت دوست اهداء نموده اند که بترتیب شماره کتابهای اهدائی نامبرداری میشوند:

1. آقای حسین کجوری، تهران 395 مجلد

2. آقای حاج سیدمحمدحسن آیه الله زاده بروجردی، قم 7 مجلد

3. آقای حاج شیخ محمدشریف نجف آبادی، قم 6 مجلد

4. آقای شیخ نبی شاهرودی، قم 5 مجلد

5. از موقوفه مرحوم حاج شعبانعلی تهرانی بوسیله آقای حاج آقا رضا حاج طرخانی، قم 5 جلد

6. آقای حاج شیخ مصطفی حق نظری، قم 3 مجلد

7. آقای سیدحسن لطفی آشتیانی، تهران 3 مجلد

8.

ص: 134

آقای حاج آقا بابائی 3 مجلد

9. آقای شیخ احمد آل اسحق خوئینی، قم 2 مجلد

10. آقای خلیل دانش آشتیانی، تهران 2 مجلد

11. آقای حسن جواهریان، اهواز 1 جلد

12. آقای محمود غروی، قم 1 مجلد

13. آقای عزیز حیدری، قم 1 مجلد

14. آقایان حاج براتعلی و احمد اکبری و حسین اکبری، اصفهان 1 مجلد

کتابخانه عمومی مسجداعظم – قم بهمکاری و زیر نظر جمعی از دانشمندان حوزه علمیه سال دوم –شماره دوازدهم مسلسل- شماره 23 ذیقعده الحرام- 1386، اسفند ماه- 1345

کتابفروشی حقیقت تبریز بهمکاری موسسه انتشارات فرانکلین، اهدائی فرائکلین، 1 جلد

7. یکتا خدای جهان آفرین: فارسی، جیبی، 132صفحه، قم، مولف بعربی: سیدمحمد شیرازی، کربلا، مترجم: علی کاظمی، حوزه علمیه قم(پیرامون بعضی از مسائل اعتقادی) ناشر: موسسه مطبوعاتی دارالعلم قم، اهدائی مترجم، 1 جلد

8. طریق الوصول الی تحقیق کفایه الاصول-ج1،2،3،4: عربی وزیری، 360-280-356-352صفحه، قم، مولف: محمد کرمی، حوزه علمیه قم(شرح کفایه الاصول محقق خراسانی) اهدائی مولف، 4 جلد

9. الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه-ج1: عربی، وزیری، 396صفحه، نجف اشرف، مولف: شهید اول، شارح: شیهد ثانی(مباحث طهاره و صلاه) بضمیمه 194 صفحه مقدمه بقم محمد مهدی آصفی(در تاریخ فقه شیعه و ترجمه شهیدین) ناشر: جامع النجف الدینیه) اهدائی ناشر، 1 جلد

10. مشکلات اجتماعی و نابسامانیهای قرن بیستم: فارسی، نامه ای، 236صفحه، قم، مولف: محمد مجتهد شبستری، حوزه علمیه قم(مباحثب پیرامون مسائل جنگهای خونین و تسلیحات، جوانان، زنان در قرن بیستم) ناشر: کتابفروشی محمدی، طهران، اهدائی مولف، 1 جلد

11. الحق المبین یا قضاوتهای امیرالمومنین(ع): فارسی، جیبی، 400صفحه، تهران، مولف: شیخ ذبیح الله محلاتی،( پاسخ سئوالات مشکله و قضاوتهای حیرت انگیز علی علیه السلام) ناشر: کتابخانه ارشاد تهران، اهدائی ناشر، 1 جلد

12. احکام حج و اسرار آن: فارسی، وزیری، 404صفحه، تهران، مولف: سرهنگ حاج حسن بیگلری(مباحثی پیرامون تاریخ و جغرافیای کعبه و مکه و آداب و احکام و اسرار حج) اهدائی مولف، 1 جلد

13. گلچین هفته- 3شماره: فارسی، جیبی، 104-80-56صفحه، نویسنده: حاج شیخ محمدعلی انصاری اراکی، تهران(تاریخ اجمالی زندگی امیرالمومنین و امام حسن و امام حسین علیهم السلام) اهدائی مولف، 3 جلد

14. برج دوازدهم ولایت: فارسی، نامه ای، 148صفحه، قم، مولف:

ص: 136

محمدتقی گلی(پیرامون وجود و حالات حضرت ولی عصر(ع) از کتب اهل سنت) اهدائی مولف، 1 جلد

15. خاطراتی از فومنی: فارسی، نامه ای، 78صفحه، تهران، مولف: حاج شیخ جواد فومنی(مباحثی از توحید وخداشناسی) با مقدمه ای از ناشر در حالات مولف، اهدائی ناشر، 1 جلد

16. کتابشناسی ملی- ج3: فارسی، وزیری، 27صفحه، تهران، ناشر: کتابخانه ملی تهران(گزارش و معرفی 1325 کتاب و مجله و روزنامه از انتشارات سال 1344(ش)) ایران، اهدائی ناشر، 1 جلد

17. متن کامل راهنمای سالم و مسلول: فارسی، جیبی، 156صفحه، خوانسار، مولف: یکنفر بیمار مسلول که سالها تحت معالجه بوده و بهبودی یافته(یادآوریهائی درباره بیماری سل و علل پیدایش و راه پیش گیری، معالجه آن) اهدائی مولف، 1 جلد

18. مصباح الفقاهه- ج3: عربی، وزیری، 368صفحه، نجف اشرف، مولف: میرزا محمدعلی توحیدی تبریزی( مباحثی فقهیه پیرامون مسائل عقود در معاملات از تقریرات بحث حضرت آیت الله خوئی در نجف اشرف) اهدائی آیه الله خوئی، 1 جلد

19. دروس فی فقه الشیعه- ج2: عربی، وزیری، 450صفحه، نجف، مولف: سید محمدمهدی خلخالی(مباحثی فقهیه، شرح بر مسائل میاه و نجاسات از عروه الوثقی، تقریر بحث حضرت آیه الله خوئی) اهدائی آیه الله خوئی، 1 جلد

20. التنقیح فی شرح العروه الوثقی- ج3: عربی، وزیری، 440و550صفحه، نجف، مولف: میرزا علی غروی تبریزی(مباحثی فقهیه شرح بر احکام میاه و نجاسات و مطهرات و وضو از عروه الوثقی تقریرات بحث حضرت آیه الله خوئی) اهدائی آیه الله خوئی، 1 جلد

21. محاضرات فی اصول الفقه- ج1-3-4: عربی، وزیری، 300و364و432صفحه، نجف اشرف، مولف: شیخ محمد اسحق الفیاض(مباحث الفاظ و قسمتی از اوامر و نواهی تقریرات بحث اصول فقه

ص: 137

حضرت آیه الله خوئی) اهدائی آیه الله خوئی، 3 جلد

22. بیکاری: فارسی، وزیری، 348صفحه، تهران، مول: جعفر سپهر(پایان نامه دکتری پیرامون مسائل راجعه به بیکاری و علل آن و راه مبارزه با آن) از انتشارات دانشکه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، اهدائی ناشر، 1 جلد

23. لزوم اعمال بودجه برنامه ای در ایران: فارسی، وزیری، 288صفحه، تهران، مولف: محمدعلی احمدی(رساله ختم تحصیلی پیرامون مسائلی مربوطه به تنظیم و تعدیل بودجه کشور بر اصل احتیاجات مردم) از انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، اهدائی ناشر، 1 جلد

24. برآورد تولید ملی ایران: فارسی، وزیری، 200صفحه، تهران، مولف: بهمن همایون(پایان نامه دکتری پیرامون مسائلی مربوط بحسابداری ملی و اقتصادی) از انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، اهدائی ناشر، 1 جلد

25. بردگی در حقوق بین الملل: فارسی، وزیری، 316صفحه، تهران، مولف: منصور راستین(رساله دکترا پیرامون موضوع بردگی و علل پیدایش و مبارزات ضد آن از انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، اهدائی ناشر، 1 جلد

26. اخذ به شفعه در حقوق مدنی ایران و فقه اسلام: فارسی، وزیری 142صفحه، تهران، مولف: جواد احمدی طباطبائی(پایان نامه دکتری پیرامون موضوع شفعه و ریشه پیدایش و احکام آن از نظر قانون و شرع) از انتشارات دانشکده حقوق دانشگاه تهران، اهدائی ناشر، 1 جلد

27. نقش ذخائر بین المللی طلا و ارز: فارسی، وزیری، 226صفحه، تهران، مولف: سیروس توفیق(رساله دکتری اقتصادی، پیرامون موضوع طلا و ارز و میزان لازم و کافی آن برای ایران) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، 1 جلد

28.

ص: 138

ناهماهنگی رشد اقتصادی و اجتماعی در دنیای معاصر: فارسی، وزیری، 336صفحه، تهران، مولف: عبدالرحیم احمدی(رساله دکتری اقتصاد پیرامون مسائل مربوط به افزایش جمعیت و ناهماهنگی آن با پیشرفت تولید و سطح زندگی) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، 1 جلد

29. نفت فلات قاره ایران در خلیج فارس: فارسی، وزیری، 240صفحه، تهران، مولف: چارلیس دانیال(پایان نامه دکتری اقتصاد پیرامون موقعیت خلیج فارس و مسائل مربوطه بنفت اطراف آن) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، 1 جلد

30. حدود حق مالکیت در فقه امامیه و قانون مدنی: فارسی، وزیری، 194صفحه، تهران، مولف: مصطفی بهرامی(رساله دکتری پیرامون حق مالکیت و احکام آن) اهدائی دانشکده حقوق دانشگاه تهران، 1 جلد

31. بررسی حد متناسب اقتصادی جمعیت در یک کشور: فارسی، وزیری، 212صفحه، تهران، مولف: فخرالدین مصباح(پایان نامه دکترای اقتصاد پیرامون ارتباط اندازه جمعیت با میزان درآمد و تولید و لزوم تعدیل آن) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه تهران، 1 جلد

32. سیاست خارجی آمریکا نسبت به اسرائیل و برخورد آن با جمهوری متحده عربی: فارسی، وزیری، 214صفحه، تهران، مولف: مصطفی امامی(رساله پایان تحصیل دکترای سیاسی- پیرامون سرزمین فلسطین و پیدایش دولت اسرائیل و موقعیت آن در جهان) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1 جلد

33. امارات در حقوق مدنی ایران: فارسی وزیری، 356صفحه، تهران، مولف: فرج الله ناصری(پایان نامه دکتری حقوق رشته قضائی پیرامون ماهیت امارات و وجه و کیفیت دلالت آن بر مدعا و حدود اعتبار آن) اهدائی دانشکده حقوق دانشگاه تهران، 1 جلد

34. ناسیونالیسم کشورهای آفریقای شرقی بریتانیا: فارسی وزیری،

ص: 139

650صفحه، تهران، مولف: مسعود انصاری(رساله دکتری پیرامون تاثیر آزادی و استعمار در زندگی و پیدایش آن در افریقای شرقی) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، 1 جلد

35. روابط دیپلماسی شاه عباس اول با اسپانیا و پرتقال: فارسی، وزیری، 352صفحه، تهران، مولف: منوچهر پارسا دوست(پایان نامه دکترای پیرامون مسائلی مربوط به سیاست خارجی ایران در زمان شاه عباس اول) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1 جلد

36. شرکت کارگران در منافع کارگاهها: فارسی، وزیری، 392صفحه، تهران، مولف: محمدرضا نعمتی(رساله دکترای اقتصاد پیرامون سهیم کردن کارگران در کارخانجات) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، 1 جلد

37. منابع آبهای ایران: فارسی، وزیری، 314صفحه، تهران، مولف: ابوطالب مهندس(رساله دکترای اقتصاد پیرامون مسائل مربوطه به تهیه و نگهداری و استفاده و تقسیم آن کشور از نظر اقتصادی) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، 1 جلد

38. تحولات نقش دبیرکل سازمان ملل متحد: فارسی، وزیری، 342صفحه، تهران،مولف: منوچهر معیری(رساله پایان نامه تحصیلی دکترای علوم سیاسی پیرامون موقعیت و وظیفه سازمان ملل و دبیرکل آن) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1 جلد

39. اقتصاد برق هسته ای: فارسی، وزیری، 148صفحه، تهران، مولف: قاسم سیروس ابراهیم زاده(رساله دکترای اقتصاد پیرامون تجزیه و تحلیل نیروی برق هسته ای) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، 1 جلد

40. مسئولیت مدنی کارفرما ناشی از عمل کارگر: فارسی، وزیری، 198صفحه، تهران، مولف محمد خزائلی(رساله دکترای حقوق پیرامون حدود مسئولیت و وظایف کارفرما در برابر کارگر و روابط آن دو از نظر قانون و

ص: 140

مذهب) اهدائی دانشکده حقوق دانشگاه تهران، 1 جلد

41. مبانی حقوق بشر: فارسی، نامه ای، 296صفحه، تهران، مولف: مهدی ابوسعیدی(رساله دکترای علوم سیاسی پیرامون حقوق بشر از نظر فلاسفه قدیم و جدید) اهدائی: دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، 1 جلد

42. سیاست خارجی سوری: فارسی، نامه ای، 224صفحه، تهران، مولف: محمد علیخانی(پایان نامه دکتری رشته سیاسی پیرامون اوضاع سیاسی سوریه بعد از استقلال و بحرانهای حاصله آن) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، 1 جلد

43. لیره و گروه استرلینگ: فارسی، نامه ای 248صفحه، تهران، مولف: محمدرضا مفاضی(رساله دکتری پیرامون ماهیت لیره و گروه استرلینگ و نقش آنها در مبادلات جهانی) اهدائی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه تهران، 1 جلد

44. وسائل الشیعه- ج15: عربی، وزیری، 612صفحه، تهران، مولف: شیخ حر عاملی(شامل کتابهای نکاح، طلاق، ظهار، ایلاء و کفارات) از انتشارات کتابفروشی اسلامیه تهران، اهدائی ناشر، 2 جلد

45. بحارالانوار- ج68-69-75: عربی، وزیری، 488-416-484صفحه، تهران، مولف: علامه مجلسی(جزء دوم و سوم از مجلد پانزدهم« کتاب ایمان و کفر» و جزء دوم از مجلد شانزدهم« کتاب العشره» از انتشارات کتابفروشی اسلامیه تهران، اهدائی ناشر، 3 جلد

46. اصول کافی با شرح جامع_ ج 7: عربی، وزیری، 416 صفحه، تهران، مولف: ثقه الاسلام کلینی، شارح: مولی صالح مازندرانی(کتاب الحجه از اصول کافی) ناشر: کتابفروشی اسلامیه، تهران، اهدائی ناشر، 1 جلد

47. لغت نامه دهخدا 29 جزء: فارسی،رحلی، تهران، مولف: علی اکبر دهخدا(دائره المعارف فارسی، ادبی، تاریخی، رجالی و ...) ناشر: سازمان لغت نامه اهدائی ناشر، 1 جلد

48. مواقع النجوم منظوم: عربی، نامه ای، 112صفحه، قم،

ص: 141

ناظم: شیخ حسین لیچائی گیلانی(یکدوره اجمالی اصول فقه بنظم) ناشر: دارالنشر قم، اهدائی ناشر، 1 جلد

علاوه بر کتب نامبرده بالا نشریات مسلسل ماهنانه، هفتگی و روزانه: مکتب اسلام و استوار از قم، نامه آستان قدس از مشهد، ندای حق، دانشمند، سلامت فکر، کانون سردفتران، دهقان روز، اطلاعات و خاک و خون از تهران، طلوع اسلام و سایبان از رشت، اجتماع ملی از شیراز، پرچم خاور میانه از آبادان، نشریه کتابخانه ملی و نشریه دانشکده ادبیات از تبریز، مرتبا باین کتابخانه رسیده و مورد استفاده میباشد.

بهبهانی 1 مجلد

21. آقای علی نقی محمدی آشتیانی، قم 1 مجلد

22. آقای سید محمدرضا ابطحی اصفهانی، قم 1 مجلد

23. آقای حاج عباس مرزکوهی 1 مجلد

24. آقای شیخ هاشم زنجانی 1 مجلد

25. آقای شیخ علی حسنی زنجانی 1 مجلد

26. آقای سیداحمد حسینی قمی 1 مجلد

شخصات ظاهری : 298 ص.: مصور، جدول

یادداشت : مشخصات از روی جلد

واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

آموزش نظامی

استحکامات

شناسه افزوده : ت، دانشکده افسری

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 650527، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 650527

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/31

دیدآور : روزبه، خسرو، 1294-1337

عنوان : آموزش توپخانه: قنداق: 1319- 1320

شرح پدیدآور : خسرو روزبه؛ [به سفارش] دانشکده افسری

وضعیت نشر : [تهران]، چاپخانه ارتش

سال نشر : [؟1319]

مشخصات ظاهری : ح، 123 ص

یادداشت : واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

توپخانه

آموزش نظامی

شناسه افزوده : ت، دانشکده افسری

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 650601، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 650601

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/28

، دانشکده افسری

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 12424، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 12424

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/9/1

موزش نظامی

عملیات رنجر

شناسه افزوده : ت، ایران. وزارت جنگ. ستاد بزرگ ارتشتاران. اداره سوم

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 650584، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 650584

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/18

95/9/1

ux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 4613، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 4613

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/3/6

: [تهران]، چاپخانه ارتش

سال نشر : -13

مشخصات ظاهری : ج

یادداشت : جلد دوم از آغاز افتادگی دارد و به لحاظ محتوا جلد دوم این اثر در نظر گرفته شد

چاپ سربی

واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

آموزش نظامی

شناسه افزوده : ت، ایران . وزارت جنگ. ستاد ارتش

موجودی فیزیکی : 1، 1، 790131، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 790131

1، 2، 3048، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 3048

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/9/15

: ج1 (128ص).: مصور، نمونه

یادداشت : اثر حاضر در نه فصل به خط مشی و ماده های مشقی پیاده نظام پرداخته است

واقف: محمد رمضانی

مندرجات : ج.1. مشق صف جمع.-

موضوع : علوم نظامی

آیین نامه ها

پیاده نظام

شناسه افزوده : ت، ایران. وزارت جنگ. ستاد ارتش

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 790188، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 790188

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/11/5

ناسه افزوده : ت، ایران. وزارت جنگ. ستاد ارتش. رکن سوم

موجودی فیزیکی : 1، 4020، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 4020

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/9/15

(ره)، 800

1، 2، 982، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 982

1، 3، 7025، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 7025

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/9/15

بان : فارسی

شماره راهنما (کنگره) : U 100 /آ9

نوع سرشناسه : ع

عنوان : آیین نامه موقتی خمپاره انداز براندت 81 میلیمتری: مصوبه آذر 1317

وضعیت نشر : تهران، وزارت جنگ، ستاد ارتش

سال نشر : [13]

مشخصات ظاهری : ث، 132 ص.: مصور، جدول (تاشده)

یادداشت : اثر حاضر ساختمان، نوع کار و شیوه استفاده نوعی اسلحه جنگی سبک وزن را توضیح می دهد این اسلحه نمونه سال 1317 ارتش شاهنشاهی بوده است

واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

وسائل و تجهیزات جنگی

آموزش نظامی

اسلحه

شناسه افزوده : ت، ایران. وزارت جنگ. ستاد ارتش

موجودی فیزیکی : 1، 790186، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 790186

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/9/1

/م9آ9

نوع سرشناسه : ع

عنوان : آئین نامه مین های زمینی و تله های انفجاری

شرح پدیدآور : [به سفارش] وزارت جنگ، ستاد ارتش، رکن 3

وضعیت نشر : شیراز، چاپخانه مصطفوی

سال نشر : 1328

مشخصات ظاهری : ب، 155 ص.: جدول

یادداشت : واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

آموزش نظامی

مین های زمینی

شناسه افزوده : ت، ایران. وزارت جنگ. ستاد ارتش. رکن سوم

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 3603، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 3603

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/1/30

: ت، ایران. وزارت دفاع ملی

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 650567، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 650567

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 95/9/3

آهن

شرح پدیدآور : [به سفارش] وزارت جنگ، ستاد ارتش

وضعیت نشر : [تهران]، چاپخانه ارتش

سال نشر : [13]

مشخصات ظاهری : [م، 236] ص.: مصور، جدول (بخشی تاشده)

یادداشت : واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

آیین نامه ها

حمل و نقل نظامی

راه آهن

شناسه افزوده : ت، ایران . وزارت جنگ. ستاد ارتش

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 8313، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 8313

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/31

: آیین نامه داخلی

تعرفه

مقررات اداری

آیین نامه ها

شناسه افزوده : ت، ایران . ارتش. ستاد بزرگ ارتشتاران، اداره یکم

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 614، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 614

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/11/5

نوان : آئین نامه خرید جنس ارتش

وضعیت نشر : [بی جا]، چاپخانه عالی

سال نشر : [13]

مشخصات ظاهری : 8 ص

یادداشت : واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

خرید

آئین نامه ها

شناسه افزوده : ه

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 3587، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 3587

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/18

ux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 3597، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 3597

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/31

/الف5آ9

نوع سرشناسه : ع

عنوان : آئین نامه موقتی اسلحه شناسی توپ 37 [سی و هفت] میلیمتری ترییقی نمونه 1317 ارتش شاهنشاهی

شرح پدیدآور : [به سفارش] وزارت جنگ، ستاد ارتش

وضعیت نشر : [تهران]، چاپخانه مجلس

سال نشر : [13]

مشخصات ظاهری : 139 ص.: جدول

یادداشت : واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

اسلحه شناسی

آموزش نظامی

شناسه افزوده : ت، ایران . وزارت جنگ. ستاد ارتش

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 9140، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 9140

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/18

راهنمای تنظیم تعرفه خدمتی می باشد و نسخه دوم فاقد این پیوست می باشد

واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

کارگزینی

افسران

کارکنان دولت

شناسه افزوده : ت، ایران. وزارت جنگ. ستاد ارتش

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 3220814، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 3220814

2، 3220813، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 3220813

2، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 95/7/20

وع سرشناسه : پ

پدیدآور : ضرغامی

عنوان : ارابه های جنگی: 1323 - 1324

شرح پدیدآور : ضرغامی

وضعیت نشر : [تهران]، دانشکده افسری

سال نشر : [؟1323]

مشخصات ظاهری : [175] ص

یادداشت : واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

وسائل نقلیه نظامی

آموزش نظامی

شناسه افزوده : ت، دانشکده افسری

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 3895، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 3895

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/20

(ره)، 38

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/10

پدیدآور : مترجم مسعود حائری؛ [برای] وزارت جنگ، ستاد ارتش رکن سوم

وضعیت نشر : [تهران]، چاپخانه ارتش

سال نشر : 1334

مشخصات ظاهری : 212ص.: مصور، جدول

یادداشت : واقف: محمد رمضانی

موضوع : مخابرات نظامی

علوم نظامی

آموزش نظامی

ارتباطات

شناسه افزوده : پ، مترجم، حائری، مسعود

ت، وزارت جنگ. ستاد ارتش. رکن سوم

جستجوی کمکی : ع

موجودی فیزیکی : 1، 790174، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 790174

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/12/8

مصور

یادداشت : اثر حاضر به مناسبت سالروز نجات آذربایجان در 21 آذر تنظیم شده است و به معرفی خدمات بهداشتی، آموزشی و صنعتی و کشاورزی ارتش به مردم پرداخته است

واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

تاریخ نظامی

ارتش

خدمات نظامی

جمهوری آذربایجان

شناسه افزوده : ت، ایران. ستاد بزرگ ارتشتاران. اداره روابط عمومی

موجودی فیزیکی : 1، 15381، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 15381

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 96/3/17

آیت الله بروجردی (ره)، 79096

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 95/9/3

فارسی

شماره راهنما (کنگره) : U 100 /ع8الف5

نوع سرشناسه : پ

پدیدآور : علوی مقدم، مهدیقلی

عنوان : اسب شناسی نظامی

شرح پدیدآور : تالیف و ترجمه سرگرد مهدیقلی علوی مقدم

وضعیت نشر : [تهران]، دانشکده افسری و ستوانی

سال نشر : [13]

مشخصات ظاهری : 235ص.: مصور ( بخشی تا شده)

یادداشت : چاپ سوم

واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

اسب شناسی

آموزش نظامی

شناسه افزوده : ت، دانشکده افسری و ستوانی

ع

موجودی فیزیکی : 1، 650605، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 650605

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/9/2

: آموزش نظامی

استتار (علوم نظامی)

پیاده نظام

شناسه افزوده : ت، ایران. وزارت جنگ. ارکان حرب کل قشون

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 790107، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 790107

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/20

وع سرشناسه : پ

پدیدآور : بهاروند

عنوان : استحکامات صحرائی

شرح پدیدآور : تالیف بهاروند؛ [به سفارش] دانشکده افسری، هیئت علمی

وضعیت نشر : [تهران]، دانشکده افسری

سال نشر : 1338

مشخصات ظاهری : [138] ص.: مصور، جدول

یادداشت : چاپ سربی

واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

آموزش نظامی

استحکامات

شناسه افزوده : ت، دانشکده افسری. هیئت علمی

ت، دانشکده افسری

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 4002، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 4002

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/14

جزوه اول فصل اول میسورات توپخانه، فصل دوم ماموریتهای توپخانه، فصل سوم تنسیب فرماندهی، فصل چهارم تهیه نمودن برای محاربه و فصل پنجم نبرد می باشد و در جلد دوم ابتدا در فصل اول تهیه حمله، فصل دوم تهیه توپخانه، فصل سوم حمله، فصل چهارم تکمیل مظفریت و بحث آخر تقارب می باشد. جلد سوم دارای پنج فصل می باشد که مباحث مطرح شده در آن به ترتیب انتظار حمله دشمن، دفاع خط مقاومت، دفاع خط پست های مقدم، عقب نشینی و مانور در عقب نشینی می باشد

چاپ سربی

واقف: محمد رمضانی

مندرجات : ج.1. شرایط کلی استعمال توپخانه.- ج.2. تعرض.- ج.3. تدافع

موضوع : علوم نظامی

توپخانه

آموزش نظامی

شناسه افزوده : پ، گردآورنده و مترجم، هدایت

ت، ایران. وزارت جنگ. مدارس کل نظام

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 1-2، 650574، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 650574

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 95/7/5

96/2/18

نگارنده نقی پوورش

وضعیت نشر : [تهران]، ستاد ژاندارمری، رکن سوم، انتشارات

سال نشر : 1331

مشخصات ظاهری : 32 ص.: مصور، جدول

یادداشت : واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

آموزش نظامی

اسلحه شناسی

وسائل و تجهیزات نظامی

شناسه افزوده : ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 4074، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 4074

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/10

نشر : 1330

مشخصات ظاهری : 63ص.: نمودار، نقشه ( بخشی تاشده)

یادداشت : چاپ دوم

واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

مسلسل برونینگ

وسائل و تجهیزات نظامی

آموزش نظامی

اسلحه شناسی

شناسه افزوده : ت، ایران . وزارت جنگ. ستاد ارتش

ع

ع، مسلسل سنگین برنو نمونه 1318 ارتش شاهنشاهی

موجودی فیزیکی : 1، 2720، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 2720

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/9/15

[تهران]، دانشکده افسری

سال نشر : 1332

مشخصات ظاهری : 133ص.: مصور، نمودار

یادداشت : عنوان روی جلد: قسمت سوم: اسلحه و مهمات

واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

اسلحه

مهمات و تجهیزات جنگی

تسلیحات

آموزش نظامی

شناسه افزوده : ت، دانشکده افسری. هیئت علمی

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 11818، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 11818

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/9/2

وع سرشناسه : پ

پدیدآور : مقدم، ایرج

عنوان : اسلحه و مهمات

شرح پدیدآور : تالیف ایرج مقدم

وضعیت نشر : [تهران]، دانشکده افسری

سال نشر : 1332

مشخصات ظاهری : ج.: جدول، نمودار

یادداشت : واقف: محمد رمضانی

مندرجات : ج.4-5 فلزسازی و ساختمان لوله

موضوع : علوم نظامی

آموزش نظامی

مهمات و تجهیزات جنگی

شناسه افزوده : ت، دانشکده افسری

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 4-5، 4082، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 4082

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/10

: واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

آموزش نظامی

مهمات و تجهیزات جنگی

مواد منفجره نظامی

شناسه افزوده : ت، دانشکده افسری

ت، دانشکده افسری. هیئت علمی

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 4080، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 4080

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/1/30

: امید، 96/2/25

: [بی جا]، چاپخانه طلوع

سال نشر : [13]

مشخصات ظاهری : 1ج. (بدون شماره گذاری).: تمام نقشه

یادداشت : واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

تاریخ نظامی

شناسه افزوده : ت، دانشکده افسری. شعبه دروس

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 10241، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 10241

2، 21288، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 21288

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/3/6

: علوم نظامی

بالیستیک داخلی

بالیستیک خارجی

تسلیحات

مهمات و تجهیزات جنگی

آموزش نظامی

شناسه افزوده : ت، دانشکده افسری. هیئت علمی

ع

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 12430، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 12430

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/9/1

علیه هدف های متحرک

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 790130، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 790130

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/25

سرشناسه : پ

پدیدآور : بواسحقی، محمد

عنوان : اصول محاکمات : برای سال 1و2 افسری و سال 2 و 3 ستوانی و افسری احتیاط

شرح پدیدآور : نگارش سروان محمد بواسحقی

وضعیت نشر : [تهران، چاپخانه ارتش

سال نشر : [13

مشخصات ظاهری : 133ص.: جدول ( تاشده)

یادداشت : واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

آموزش نظامی

شناسه افزوده : ع

موجودی فیزیکی : 1، 650513، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 650513

مشخصات ورود اطلاعات : حاج باقریان، 95/9/2

فیزیکی : 1، 650581، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 650581

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 95/7/20

: U 130 /الف6

نوع سرشناسه : ع

عنوان : اطلاعات عمومی

شرح پدیدآور : [به سفارش] دانشکده افسری، دایره آموزش

وضعیت نشر : [بی جا]، شرکت چاپخانه شهاب

سال نشر : 1329

مشخصات ظاهری : 72 ص

یادداشت : اثر حاضر سخنرانی جهت دانشجویان احتیاط در دانشکده افسری می باشد

واقف: محمد رمضانی

موضوع : علوم نظامی

سخنرانی ها

اطلاعات عمومی

شناسه افزوده : ت، دانشکده افسری. دایره آموزش

Aux. Search : NO

موجودی فیزیکی : 1، 4173، کتابخانه آیت الله بروجردی (ره)، 4173

مشخصات ورود اطلاعات : امید، 96/2/31