ص:2

ص:3

دیباچه

ای از تبار زینب، ای فروزنده فانوس امید در دل بیماران دردمند!

ای فرشته! تو را می شناسم، نه از پیراهن یک دست سپیدت؛ تو را از خستگی و شوق توأمانت که در کنج چشم هایت لانه دارد، می شناسم. تو را از عطوفت سرشاری که از بلوغ دستانت می وزد، می شناسم. انگار خدا بیشترین سهم از عشق و محبت را به قلب مهربان تو بخشیده است!

سینه ات را به وسعت کدام دریا، زلالِ مهر نوشانده اند که چنین صمیمی و با خلوصی. به پاس تمام مهربانی هایت، ای فرشته مهربانی! ای صبح آفرین شام تلخ بیماری!

تنت به ناز طبیبان نیازمند مباد

وجود نازکت آزرده گزند مباد

ای پرستار، ای سپیدپوش دیار محبت! حضورت برای بیماران، ساغر ارغوانی آرامش است و وجودت تسکین درد. تو الهه عافیتی که تعلق زمینی نداری. مقدس و پاکی و دستانت هنوز بوی سیب و رایحه بهشت می دهد. در نگاه تو خورشیدی می درخشد که جز مهر و ایثار، تابشی ندارد.

نگاه عطشناک بیمار، تشنه زلال مهر توست. تن رنجور و خسته اش به مهربانی تو مرهم می گیرد و تو حتی با نگاهی مهربان که به کویر عطشناک بیماری بباری، گرمای زندگی را در او خواهی افروخت. نفس های تو گرم می کند این نفس های رو به خاموشی را. اطلس های تازه کنار هر تخت، بوی عطوفت تو را گرفته اند و نفست، مهربان تر از

ص:4

همیشه، بوی یاس می پراکند. شب ها، تنها فانوس روشن چشم های تو سوسو می زند و تو که قدم می زنی، پلک ها آسوده می خوابند.

صدها فرشته بوسه بر آن دست می زند

کز خلق، یک گره بسته وا کند

خوشا به سعادت تو که لحظه لحظه زندگی ات، جاری کردن زلال آرامش و آسایش بر تن انسان های رنجور است. گوارا باد بر تو آغوش گشوده بهشت خدا و رحمت بی منتهای او. ای باغبان گل های پژمرده و شاخه های شکسته، نسیم رضایت خدا، گوارای وجودت!

فیض روح القدس ار باز مدد فرماید

دیگران هم بکنند آنچه مسیحا می کرد

پنجم جمادی الاول، زادروز دخت ولایت، حضرت زینب علیهاالسلام به شایستگی، روز پرستار و بهورز نامیده شده است. زینب علیهاالسلام، عصاره هر فضیلتی است که تاریخ از زنان بزرگ و با معنویت سراغ دارد و پرستار، خود، خلاصه فضیلتی بزرگ در آن بانوی گرامی است. در روزگار ما و در سرزمین ما، پرستار، آشناترین نامی است که خاطره دل انگیز فداکاری های زینب علیهاالسلام را زنده می کند و چه فخری برای پرستاران ما بالاتر از اینکه نامشان با نام زینب علیهاالسلام گره خورده است. این روز گرامی و خجسته زادروز مولودِ بیت ولایت را تبریک و تهنیت می گوییم. گرامی باد روز ایثار، روز همیاری و کمک به بیماران و روز مهربانی.

دست خدا به همراهتان ای دستان سرشار از عاطفه و مهر. دعای همه دردمندان بدرقه راهتان ای سینه های لبریز از ایمان و یقین. دستتان همیشه گرم، ای نگاه بانان نگران چشم های خسته و بیمار. خدا پشت و پناهتان ای باغبانان گل های پژمرده و شاخه های شکسته. نسیم عنایت خداوندی گوارای وجودتان ای آیینه دلبران فداکاری و صبر، ای اسوه های نیکوکاری، ای پرستاران.

اینک به پاس تلاش صادقانه ات، دسته گلی محمدی، پر از سپاس در برابر خدمت

ص:5

عاشقانه ات، به دست پژوهشگر ارجمند، خانم شکیبا سادات جوهری به تو تقدیم می شود که خود نیز افتخار پوشیدن لباس پرستاری را دارد. باشد که مقبول افتد و دست مایه ای باشد برای تهیه کنندگان و برنامه سازان گرامی؛ آنان که می کوشند تا چهره قدسی پرستاران را برای جامعه اسلامی گویاتر و شفاف تر سازند.

انّه ولیّ التوفیق

اداره کل پژوهش

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ص:6

دهد و چنانچه مایل بود، به دیگری واگذارد. من یقین دارم که هیچ گاه او آن را رد نخواهد کرد».(1)

از سوی دیگر، امام باقر علیه السلام به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله بشارت می دهد که: «هرکس نیازی از نیازهای مؤمنی را برآورد، خداوند، نیازهای زیادی را از او برمی آورد».(2)

پیامبر اسلام در آخرین خطبه خود فرمود:

هر کس بیماری را برای رسیدن به مسجد و خانه یا انجام کاری راهنمایی کند، خداوند برای هر قدمی که برمی دارد و می گذارد، پاداش آزادی یک بنده را می نویسد و تا او را ترک نگوید، فرشتگان بر او درود می فرستند.(3)

در اسلام، مددکاری از جایگاه والایی برخوردار است. امام صادق علیه السلاممی فرماید:

کسی که برای رضای خدا نسبت به برآوردن نیاز برادر مسلمانش بکوشد، خدای عزوجل برای او هزار هزار حسنه می نویسد که در ضمن آن، نزدیکان، آشنایان، همسایگان و برادران او و هر کس را که در دنیا به او نیکی کرده است، می آمرزد و در روز قیامت به او گفته می شود وارد آتش شود و هر کس را که در دنیا به او نیکی نکرده است، به اذن خدای عزوجل بیرون آورد، مگر آنکه آن فرد در خلاف مسیر توحید باشد.(4)

افزون بر رسیدگی به بیمار، عیادت از بیمار نیز یکی از سفارش های مؤکد دینی است. امام صادق علیه السلاممی فرماید:

هر مؤمنی که هنگام صبح، بیماری را عیادت کند، هفتادهزار فرشته، او را مشایعت کنند و چون بنشیند، رحمت او را فرا می گیرد و تا شامگاه برایش

ص:8

طلب مغفرت می کنند و اگر هنگام شب عیادت کند، به همین کیفیت خواهد بود تا صبح شود.(1)

در آموزه های دینی، بر مستجاب بودن دعای بیمار تأکید و سفارش شده است که هنگام عیادت، از او بخواهید تا شما را دعا کند؛ زیرا دعای او مانند دعای فرشتگان مستجاب می شود. همچنین عیادت از بیمار باید کوتاه باشد و امام صادق علیه السلام سفارش می کند که عیادت کننده، دست خود را بر روی دست و پیشانی بیمار بگذارد.(2) این دستورالعمل به ویژه برای گروه پزشکی بسیار مهم است؛ زیرا با عمل به این دستور، ارتباط بهتری با بیمار برقرار می سازند. یکی از خدمات گروه پزشکی، رفع مشکلات بیماران و ایجاد آسایش برای آنهاست. امام صادق علیه السلاممی فرماید:

کسی که به برادر گرفتارش هنگام کوشش او برای حل مشکلات به دادش برسد و او را در برآوردن نیازش یاری دهد، خداوند هفتادودو رحمت برایش می نویسد. یکی از آنها را اصلاح امور زندگی او قرار می دهد و هفتاد و یک رحمت باقی مانده را برای مشکلات و اضطراب های روز قیامتش ذخیره می سازد.(3)

در روایتی دیگر از رسول گرامی اسلام آمده است:

هر گاه کسی برادر مؤمنش را با کلامی مورد تفقد قرار دهد و گرامی دارد یا مشکل او را بگشاید، تا زمانی که به این کار مشغول است، همواره در پناه خداوند خواهد بود و رحمت بر او تداوم دارد.(4)

گروه پزشکی باید همواره پاداشی را که خداوند در ازای خدمات آنها می دهد، در نظر داشته باشند تا مشکلات و سختی کارها برایشان آسان و لذت بخش شود. انسان باید

ص:9

شکر نعمتی را که به او داده شده است، به جای آورد. امام صادق علیه السلام می فرماید:

هر کس نعمت های الهی بر او زیاد شود، نیاز مردم به او شدید می شود. پس با تحمل رنج (در انجام وظیفه)، تداوم نعمت را بجویید و آن را از بین نبرید؛ زیرا خیلی کم اتفاق می افتد نعمتی که از دست رفته است، دوباره برگردد.(1)

نکته بسیار مهم اینکه نباید در برآوردن نیاز برادران دینی تعلل کرد، بلکه باید در نهایت دقت در انجام وظیفه خود کوشید. امام صادق علیه السلامدر این باره می فرماید:

هرگاه برادر مؤمنی برای برآوردن نیازی نزد یکی از یاران ما آید و او نهایت کوشش خود را به کار نبرد، به خداوند و رسول او و مؤمنان، خیانت کرده است.(2)

ص:10

زیر فصل ها

فصل اول: پیشینه پرستاری

فصل دوم: نسیم مهرورزی

فصل سوم: آیین پرستاری در قاموس قرآن و عترت

فصل چهارم: بایسته های اخلاقی پرستاران

فصل پنجم: مسئولیت شناسی و مسئولیت پذیری

ورود، آن مرد گفت: نزد پسر عمویت بیا که تو از من به او سزاوارتری. پس نزدیک آن دو آمدم. آن مرد ایستاد و من به جای او نشستم و سر پیامبر را همان گونه که در دامن آن مرد بود، به دامن گرفتم. چند لحظه درنگ کردم. آن گاه پیامبر بیدار شد و به من فرمود: مردی که سر من به دامن او بود، کجاست؟ گفتم: من را به جای خود گذاشت. پیامبر فرمود: آیا می دانی که بود؟ گفتم: پدر و مادرم فدایت! چه کسی بود؟ فرمود: جبرئیل بود که با من سخن می گفت، تا اینکه درد من آرام گرفت و در حالی که سرم در دامن او بود، به خواب فرو رفتم».(1)

اسلام نیز جایگاه والایی دارد. اگر پرستار در کارش با اخلاص باشد، نزد خدا محبوب تر می شود. تحمل سختی ها نیز که اقتضای شغل شریف پرستاری است، بر قدر و منزلت پرستاری می افزاید. هر قدر انسان در کاری همانند پرستاری که دارای ارزش است، دشواری بیشتری تحمل کند، پاداش بیشتری خواهد داشت.(1)

این مبنا، شناخت شیوه های برخورد، کیفیت برقرار کردن رابطه با بیمار و در نهایت، پای بندی به اصول و موازین درست و سازنده در برخورد با بیمار از مهم ترین کارهای پرستار به شمار می رود. روح پرستاری و ارزش والای آن نیز در همین امور نهفته است.

کسان،[پیش تر ]با من سخن گفته اند و من به آنان اجازه داده ام. اینک اگر خواستی، با خاندان خویش روانه می شوی و اگر هم خواستی، با ما. گفتم: با شما. فرمود: پس با ام سلمه، همسرم، همراه باش. پس من با ام سلمه بودم».(1)

رُبَیِّع (دختر معّوذ بن عفراء) نیز می گوید: «ما همراه با پیامبر خدا به پیکار می رفتیم و به مردم آب می رساندیم. آنان را خدمت می کردیم و مجروحان و کشتگان را به مدینه باز می گرداندیم».(2)

به نقل از سهل بن سعد ساعدی: «هنگامی که کلاه خود در جنگ بر سر پیامبر خدا شکست، چهره وی به خون نشست و دندان رباعی ایشان نیز شکست. زمانی که علی علیه السلام با سپر، آب می آورد، فاطمه علیهاالسلاماز چهره ایشان، خون را می شست. چون فاطمه علیهاالسلام دید خون بر چهره پیامبر بیشتر می شود، حصیری را سوزاند و خاکستر آن را بر زخم پیامبر خدا قرار داد و پس از آن، خون فرو نشست».(3)

ام سلیم از زنانی بود که در نبرد حُنین در حالی که به عبدالله بن ابی صلحه، آبستن بود، حضور یافت. او پیش تر در نبرد اُحُد به تشنگان، آب می رساند و مجروحان را درمان می کرد.(4)

به نقل از ابن الحاق: «پیامبر خدا، سعد بن معاذ را در خیمه زنی از خاندان اسلم قرار داده بود که او را «رُفیده» می نامیدند. او خیمه را در مسجد برافراشته بود و در آن مجروحان را درمان می کرد و به رایگان به مسلمانانی که گرفتاری داشتند،

ص:18

خدمت می کرد. پیامبر خدا، هنگامی که در نبرد خندق، تیری به سعد اصابت کرد، به کسان وی چنین فرمان داده بود: او را به خیمه رفیده ببرید تا وی را از نزدیک عیادت کنم!»(1)

به نقل از انس: «ام سلمه گفت: ای پیامبر خدا! آیا می توانم به همراه شما روانه پیکار شوم؟ فرمود: ام سلمه! جهاد بر زنان نوشته نشده است. ام سلمه گفت: مجروحان را درمان می کنم. چشم را علاج می سازم و آب می رسانم. فرمود: در این صورت، آری».(2)

به نقل از اُم عطیه انصاری: «همراه پیامبر خدا در هفت جنگ حضور یافتم. من در خیمه گاه آنان می ماندم و برایشان غذا آماده می کردم، مجروحان را درمان می ساختم و به پرستاری بیماران مشغول بودم».(3)

در شرح نبرد احد از عبدالله بن زیاد آمده است: «در آن روز، دست چپم زخمی شد. مردی همانند تنه نخل ضربتی بر من وارد آورد و بی آنکه کارم را یکسره کند، مرا فرو گذاشت. در این هنگام، پیامبر خدا فرمود: زخم خویش را ببند. پس مادرم که باندهایی برای زخم ها آماده ساخته و به کمر خویش بسته بود، به سراغم آمد و زخم مرا بست. پس گفت: پسرم! برخیز و با این مردمان پیکار کن. پیامبر خدا چون این وضع را دید، فرمود: ای ام عُماره! چه کسی را این طاقت است که تو داری؟»(4)

به نقل از محمد بن عمر:«اُم عماره، دختر کعب، همراه با شوهرش، غزیّة بن عمرو و دو پسرش در نبرد احد حضور یافت. او اول روز، مشکی با خود برداشت و با سپاه اسلام

ص:19

همراه شد بدان هدف که به مجروحان آب برساند. وی در آن نبرد، پیکار کرد و جانانه جنگید و دوازده زخم برداشت».(1)

گذشت، تعهد کاری، فداکاری و حفظ ارزش های اسلامی، مسئولیت باارزش و مهم خود را به انجام برسانند. پاداش کار خود را نیز از خدا بخواهند و در این راه به بزرگ پرستار اسلام، حضرت زینب علیهاالسلامتأسی جویند.(1)

امام سجاد علیه السلام فرموده است: «من در شبی که پدرم فردای آن کشته شد، نشسته بودم و عمه ام زینب نزد من بود و از من پرستاری می کرد.»(2) در جای دیگر نیز فرمود: در سفر اسیران از کوفه تا شام، مشاهده کردم که عمه ام، زینب گاهی غذای خود را بین کودکان تقسیم می کرد و خود از شدت گرسنگی و ضعف، نماز شب را نشسته به جای می آورد».(3)

بی تردید، ویژگی های شاخص زینب کبرا علیهاالسلام برای همه امت اسلامی به ویژه بانوان مسلمان سرمشق است و می تواند زمینه ساز تحول روحی در همه به ویژه پرستاران باشد. بنابراین، پرستار باید ویژگی هایی نظیر حضرت زینب علیهاالسلام داشته باشد، مانند: ایثار، گوش دادن به درد دل بیمار، تسکین دردهای روحی او و آرامش خاطر دادن به بیمار. پرستار باید از خلق و خوی پسندیده و شهامت و از خودگذشتگی لازم برخوردار باشد تا بتواند همدم و هم راز بیمار شود.

در سال 1359 خورشیدی، روز ولادت حضرت زینب علیهاالسلام، روز پرستارنامیده شد که مانند هر سال در این روز، مقام پرستار را ارج می نهیم و از پرستاران نمونه کشور قدردانی می کنیم.(4)

حضرت امام خمینی رحمه الله، پرستاری را شغل بسیار ارزشمندی می دانست:

من یک کلمه راجع به این اطبا و بهیاران و پرستاران... عرض دارم... و آن، این است که طبابت و پرستاری و خدمت به این بیمارانی که در این بیمارستان ها خوابیده اند، یک خدمت بسیار مشکل، لکن بسیار ارزنده است. پرستاری مریض بسیار مشکل است و پرستاری خوب، بسیار ارزشمند... در ادارات باید همه کار صحیح انجام بدهند و کار صحیح همه ارزش دارد، لکن در بیمارستان ها یک ویژگی خاصی دارد. سر و کار با یک عده ای دارید شما و خصوصا پرستارها که اینها بیمارند، دل شکسته اند، محتاج به پرستاری روحی دارند، محتاج به آرامش روحی دارند. شما با این مریض ها، با این بیمارها هرچه محبت بکنید و هرچه پرستاری مادرانه و خواهرانه و برادرانه و پدرانه بکنید، این در روحیه بیمار مؤثر است و بر خوب شدن [و ]وسعت خوب شدن بیماران نیز مؤثر است و در بارگاه خدای تبارک و تعالی خدمت به این جمعیت، خدمت به این بندگان خدا، بسیار ارزشمند است.(1)

حضرت امام خمینی رحمه الله بر اسلامی بودن بیمارستان ها تأکید فراوان داشت. ایشان همواره پرستاران را به پای بندی به ارزش های اسلامی سفارش می کرد:

باید خیلی توجه داشته باشید به اینکه هم وضع بیمارستان ها، وضع اسلامی باشد و هم رفتارتان با این مرضی و با این معلولین و با این بیمارها یک وضع مادرانه و خواهرانه... باشد. بسیار کار مشکل و ارزشمندی است و بسیار پرمسئولیت. بنابراین، سفارش من، تمنای من از... پرستاران سرتاسر کشور... این است که با تمام قوا کوشش کنید که اعمال شما اعمال اسلامی باشد و رفتار شما با مریض رفتار خوب باشد و رفتار انسانی _ اسلامی باشد. خداوند تبارک و تعالی به شماها... اجر عنایت کند و اجر آن زن هایی که در صدر اسلام برای پرستاری لشکر اسلام می رفتند، ان شاء اللّه در نامه اعمال شما هم نوشته بشود.(2)

ص:22

نیک بختی جامعه باید نیروی محبت و دیگردوستی در انسان ها تقویت شود؛ چون انسان تنها در سایه دیگرخواهی می تواند از محبت دیگران بهره مند شود.

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ... رُحَماءُ بَیْنَهُمْ. (فتح: 29)

محمد، رسول خدا صلی الله علیه و آله و کسانی که با اویند... میان خودشان مهربانند.

امام صادق علیه السلام به یاران خود می فرمود:

إِتَقُو اللّه َ وَ کُونُوا اخوةً بررةً، مُتَحابِیّنَ فِی اللّه ِ، مُتَواصِلِینَ، مُتَراحِمِینَ.(1)

از خدا پروا کنید و برادرانی خوش رفتار باشید. به خاطر خدا با هم دوستی کنید و پیوستگی داشته باشید و به هم مهر بورزید.

خداوند، اهل ایمان را به داشتن چنین رفتاری سفارش می کند. چنان که در حدیث امام آمده است:

تَواصَلُوا و تَبارُّوا وَ تَراحَمُوا وَ کُونُوا اخوةً بررةً کَما أَمَرَکُمُ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ.(2)

با یکدیگر پیوستگی و خوش رفتاری و مهرورزی داشته باشید و چنان که خدای عزوجل دستور داده است، برادرانی نیکوکار باشید.

این محبت و پیوستگی در «مدینة النبی» در رفتار انصار با مهاجران به چشم می خورد. در این باره نیز امام صادق علیه السلاممی فرماید:

یَحِّقُ عَلَی الْمُسْلِمِینَ الْإِجْتِهادُ فِی التَّواصُلِ وَ التَّعاوُنِ عَلَی التَّعاطُفِ وَ الْمُواساةِ لِاَهْلِ الْحاجَةِ وَ تَعاطُفِ بَعْضِهِمْ عَلی بَعْضٍ حَتّی تَکُونُوا کَما أَمَرَکُمُ اللّه ُ عَزَّ وَ جَلَّ «رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» مُتَراحِمِینَ، مُتَغَتِّمِینَ لِما غابَ عَنْکُمْ مِنْ اَمْرِهِمْ عَلی ما مَضی عَلَیْهِ مَعْشَرُ الْاَنْصارِ عَلی عَهْدِ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله.(3)

سزاوار است که مسلمانان در پیوستگی با هم و یاری کردن بر مهرورزی و مواسات با نیازمندان و عطوفت نسبت به یکدیگر کوشا باشند تا چنان شوید که خدای عزوجل به شما دستور داده است که «رحماء بینهم»؛ یعنی مؤمنان نسبت

ص:25

به یکدیگر مهربانند. شما حتی نسبت به مسلمان هایی که غایب هستند، مهر بورزید بر همان روشی که گروه انصار در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله بودند.

چرخ آسیای جامعه ایمانی بر پایه محبت و پیوستگی و حفظ کرامت ها می چرخد و به همین سبب رحمت های بی شمار الهی شامل مردم می شود. امام صادق علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده است:

مَنْ اَکْرَمَ اَخاهُ الْمُسْلِمُ بِکَلِمَةٍ یُلْطِفُهُ بِها وَ فَرَّجَ عَنْهُ کُرْبَتَهُ لَمْ یَزَلْ فِی ظِلِ اللّه ِ الْمَمْدُودِ عَلَیْهِ الرَّحْمَةُ ما کانَ فِی ذلِکَ.(1)

هر که به برادر مسلمانش سخن محبت آمیزی گوید و گرفتاری اش را گشایش دهد، تا زمانی که در این کار باشد، زیر سایه رحمت واسعه الهی است.

محبت ایمانی در دست ها و قدم های مؤمنان تجلی می یابد؛ یعنی با برآوردن حاجت، محبت ها افزون می شود. پیشوایان حق به این مسئله بسیار اهمیت می دادند؛ زیرا از محبوب ترین کارها نزد خداوند، قیام برای برطرف کردن نیازهای برادران ایمانی و تلاش در راه رفع آن است. از امام صادق علیه السلام روایت شده است:

لَقَضاءُ حاجَةِ امْرِءٍ مُؤْمِنٍ اَحَبُّ اِلَی[اللّه ِ]مِنْ عِشْرِینَ حَجَّةً کُلُّ حَجَّةٍ یُنْفِقُ فِیها صاحِبُها مِأَةَ اَلْفٍ.(2)

برآوردن حاجت یک فرد مؤمن نزد خدا از بیست حجی که در هر یک از آنها صد هزار[دینار یا درهم]خرج شود، بهتر است.

همچنین از امام باقر علیه السلام نقل شده است:

اِنَّ الْمُؤْمِنَ لَتَرِدُ عَلَیْهِ الْحاجَةُ لِاَخِیهِ فَلا تَکُونُ عِنْدَهُ فَیَهْتَمُّ بِها قَلْبَهُ فَیُدْخِلُهُ اللّه ُ تَبارَکَ وَ تَعالی بِهِمِّهِ الْجَنَّةَ.(3)

ص:26

بی گمان، وقتی به مؤمن حاجتی از طرف برادرش عرضه می شود که نمی تواند انجام دهد، ولی بدان همت می گمارد و دل می بندد، خدای تبارک و تعالی او را به سبب همتش به بهشت وارد می کند.

قدم هایی که در پی برطرف کردن نیاز برادران دینی برداشته می شود، پاداش فراوان دارد. جان اهل ایمان چنان با هم پیوند خورده است که مانند یک وجودند و اندوه هر یک، اندوه همه و شادی هر یک شادی همگان است. چگونه ممکن است رنج بیماری تا اعماق قلب مسلمان اثر نگذارد و او را به زدودن غبار غم و اندوه وادار نکند و بدین وسیله او را شادمان نسازد. حضرت رضا علیه السلام می فرماید:

مَنْ فَرَّجَ عَنْ مُؤْمِنٍ فَرَّجَ اللّه ُ عَنْ قَلْبِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ.(1)

هر کس در کار مؤمنی گشایش دهد، خداوند، دلش را در روز قیامت گشایش می دهد.

امام باقر علیه السلام می فرماید:

مَنْ سَرَّ مُؤْمِناً فَقَدْ سَرَّنِی وَ مَنْ سَرَّنِی فَقَدْ سَرَّاللّه َ.(2)

هرکس مؤمنی را شاد سازد، به یقین که مرا شاد ساخته است و هرکس مرا شاد سازد، به راستی که خدا را شاد کرده است.

اللّهُ الأَمْثالَ. (رعد: 17)

کف به کناری می افتد و نابود می شود، ولی آنچه به مردم می رساند، در زمین می ماند. خداوند چنین مثال می زند.

از رسول اکرم صلی الله علیه و آله پرسیدند: محبوب ترین مردم کیست؟ فرمود: «آن کسی که وجودش برای مردم سودمند باشد».(1) همچنین ایشان می فرماید:

ألْخَلْقُ عیالُ اللّه فَأَحَبُّ الْخَلْقِ اِلَیِ اللّهِ مَنْ نَفَعَ عِیالَ اللّه ِ و أَدْخَلَ عَلی اَهْلِ بَیْتٍِ سُرُوراً.(2)

مردم، عایله و جیره خوار خداوندند. محبوب ترین آنها نزد خدا کسی است که سودش به عایله خدا برسد و خانواده ای را خوشحال کند.

رسیدگی به بندگان خدا، انسان را از خودخواهی و خودبینی بازمی دارد و به اخلاق الهی و ملکوتی آراسته می کند. خداوند تعالی می فرماید: «همچنان که خداوند با فضل و رحمت با شما رفتار می کند، شما نیز نسبت به یکدیگر دارای فضل و نیکی باشید؛ وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنِکُمْ.» (بقره: 237) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این باره می فرماید:

أنْسَکُ النّاسِ نُسُکاً أَنْصَحُهُمْ جَیْباً وَ أسْلَمُهُمْ قَلْباً لِجَمیعِ المُسلِمینَ.(3)

عابدترین مردم آن کسی است که نسبت به مردم خیرخواه تر از دیگران و نسبت به تمام مسلمانان، سلیم القلب تر و باصفاتر باشد.

بنابراین، اگر حاجت مردم را برآورده کردید، خوشحال باشید که خدا، شما را دوست دارد. پیامبر گرامی اسلام در مورد برطرف کردن گرفتاری و رسیدگی به یکدیگر می فرماید:

اِنَّما الْمُؤْمِنُونَ فِی تَراحُمِهِمْ وَ تَعاطُفِهِمْ بَمِنْزِلَةِ الْجَسَدِ الْواحِدِ اِذَا اشْتَکی مِنْهُ

ص:28

عُضْوٌ واحِدٌ تَداعی لَهُ سائِرُ الْجَسَدِ بالْحُمّی و السَّهَرِ.(1)

مؤمنان از نظر مهرورزی و عطوفت نسبت به یکدیگر مانند یک پیکرند که هرگاه عضوی از آنان دچار دردی شود، دیگر اعضا [از راه تب و بیداری و ناراحتی]، هم دردی خود را با آن عضو ابراز می دارند و به کمکش می شتابند.

سعدی نیز با الهام از این حدیث می سراید:

بنی آدم اعضای یک پیکرند

که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار

دگر عضوها را نماند قرار

تو کز محنت دیگران بی غمی

نشاید که نامت نهند آدمی(2)

مسلمان هیچ گاه نباید نسبت به ناراحتی دیگران، بی تفاوت و از احوال آنان بی خبر باشد. او باید بکوشد تا روح همیاری و هم دردی را در خود پرورش دهد و بی تفاوتی و خون سردی را به خون گرمی و حس فردگرایی را به روح اجتماعی تبدیل کند. بنابراین، هرگاه ناراحتی و نیازی در برادر دینی خود احساس کرد، بی درنگ وارد عمل می شود و در برطرف کردن مشکلش می کوشد و حتی پیش از درخواست کمک به یاری او می شتابد.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

ما قَضی مُسْلِمٌ لِمُسْلِمٍ حاجَةً اِلاّ ناداهُ اللّهُ تَبارَکَ وَ تَعالیَ عَلَیَّ ثَوابُکَ وَ لا أرْضی لَکَ بِدُونِ الْجَنَّةِ.(3)

ص:29

هر مسلمانی که حاجت مسلمان دیگر را برآورد، خداوند متعال به او ندا می دهد که ثواب تو با من است و به کمتر از بهشت برای تو راضی نمی شوم.

سمن بویان، غبار غم، چو بنشینند، بنشانند

پری رویان، قرار از دل، چو بستیزند، بستانند

بیمار وقتی با چهره گشاده پرستار روبه رو می شود، آرامش می یابد و اگر این خوش رویی با نیت پاک و الهی انجام گیرد، علاوه بر تأثیر آن بر بیمار، حسنه و عبادت هم به حساب می آید. امام باقر علیه السلاممی فرماید: «تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فِی وَجْهِ اَخیهِ حَسَنَةٌ؛ لبخند انسان به چهره برادر دینی اش، حسنه است».(1)

لبخند، مبدأ آشنایی و زداینده غم ها و کدورت هاست. برخورد با چهره گشاده، بیماران را آماده می کند تا دل به دوستی بسپارند و بی هیچ نگرانی، سفره دل بگشایند و به آرامش روحی و روانی دست یابند. پس پرستاران ارجمند به قول حافظ نباید از این غم زدایی غافل بمانند:

دایم گل این بستان، شاداب نمی ماند

دریاب ضعیفان را در وقت توانایی

حاصل سخن اینکه برخلاف فرهنگ غربی، روح و محتوای فرهنگ دینی ما برپایه ارتباط، صمیمیت، همکاری، هم دردی و عاطفه استوار است. جلوه های این فرهنگ بالنده، در دستورالعمل های اخلاقی اسلام دیده می شود که غم زدایی از دیگران یکی از آنهاست.

مِنَ السُؤْدَدِ الصَّبْرُ لِأسْتِماعِ شَکْوَی الْمَلْهُوفِ.(1)

از بزرگواری است که انسان برای گوش سپردن به شکوه و ناله دردمند، صبر و تحمل داشته باشد.

روحیه گرم خویی و مردم دوستی و داشتن عواطف بشردوستانه، بار غم گرفتاران را سبک و ماندن در بیمارستان را قابل تحمل می سازد. رسول خدا صلی الله علیه و آله به حرف های دیگران گوش می داد و دو گوش شنوا برای آنان بود.

یَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَکُمْ یُؤمِنُ بِاللّهِ وَ یُؤمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ. (توبه: 6)

تا جایی که آنان به ستوه می آمدند و می گفتند: او گوش است و خداوند دستور می دهد که به آنان بگو: اگر گوش هم هست، برای شما گوش خوبی است. به خدا ایمان دارد و به حرف های مؤمنان نیز باور.

اگر خواهی سخن گویی، سخن بشنو، سخن بشنو

زبان آن کس تواند زد، که اول گوش گردد او

بریدن حرف دیگری شیوه ای ناپسند و نوعی کم ظرفیتی است. در سیره پیامبر اسلام آمده است: «مَنْ تَکَلَّمَ اَنْصَتوُا لَهُ حَتّی یَفْرَغَ؛ کسی که سخن می گفت، به او گوش می دادند تا سخنش به پایان برسد».(2)

از حضرت رضا علیه السلام نیز روایت شده است که:

وَ ما رَأَیْتُ قَطَعَ عَلی اَحَدٍ کَلامَهُ حَتّی یَفْرَغَ مِنْهُ.(3)

آن حضرت را هرگز ندیدم که سخن کسی را قطع کند، مگر آنکه آن شخص از سخن خویش فارغ شود.

در روابط اجتماعی، کسانی بر دل ها حکومت می کنند که مایه آرامش دیگران باشند و خانه دلشان آکنده از مهر و محبت به مردم باشد. پس:

ص:32

تا توانی، به جهان، خدمت محتاجان کن

به دمی یا درمی، یا قلمی یا قدمی

چون این امر، روح آنان را شادمان می کند و طراوت جسمی را برایشان به ارمغان می آورد. از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است که فرمود:

هنگامی که بر بیمار وارد شدید، او را به زنده ماندن امیدوار کنید. این سخن، هرچند قضا را رد نمی کند، روح را شادمان می کند.(1)

چه بسیار کسان که با دست خود از آنان پرستاری می کردی؛ برای آنان شفا می طلبیدی و از پزشکان برایشان دارو می گرفتی، ولی دواهای تو به حالشان نفعی نبخشید.(1)

که ممکن است او را خشمگین و وادار به نفرین کند، بپرهیزد.

بهشت برایت نمی پسندم.

تنها کسانی می توانند به شغل پرستاری و مراقبت از بیماران بپردازند که دارای انگیزه بالا، قدرت تحمل، دل سوزی و بردباری باشند. این افراد با چنین نگرشی، در ضمیر پاک نیک فطرتان جامعه جای دارند و از محبوبیت اجتماعی بالایی برخوردارند. همگان می دانند که پاداش های مادی نمی تواند جبران کار طاقت فرسای پرستاران باشد و آنان نیز به خاطر امور مادی به این شغل شریف رونمی آورند، بلکه آنان پاداش خود را از خدا می خواهند. مردم نیز از باب «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق»، تلاش های بی شایبه آنان را ارج می نهند. تکریم و تجلیل از مقام پرستار، خود، بیانگر ارزش اجتماعی و جایگاه پرستاری است.

پیامبر گرامی اسلام، ارج و بهای پرارزش پرستاری را در روایتی چنین بیان می فرماید:

مَنْ قامَ عَلی مَریضٍ یَوْما وَ لَیْلَةً بَعَثَهُ اللّه ُ مَعَ اِبْراهیمَ الخَلیلِ علیه السلام فَجازَ عَلَی الصِّراطِ کَالْبَرْقِ اللّامِعِ وَ مَنْ سَعی لِمَریضٍ فی حاجَةٍ فَقَضاها خَرَجَ مِنْ ذنُوبِهِ کَیَوْمٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ.(1)

کسی که یک روز و یک شب، پرستاری بیماری را به عهده بگیرد، خداوند، او را با ابراهیم خلیل علیه السلام محشور می کند. پس همچون درخشش برقی از صراط می گذرد. کسی که در برطرف کردن نیازهای بیمار تلاش کند و نیازهای او را برآورد، همانند روزی که از مادر متولد شده است، از گناهان پاک می شود.

وظیفه مقدس نشان می دهد. در روایتی در این باره آمده است: «بعد از جریان جنگ احد، مردم در مسجد به مداوای مجروحان جنگ و پرستاری از آنان می پرداختند.»(1) در سیره ابن هشام هم آمده است:

یکی از اصحاب خاص پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به نام سعد بن معاذ را که جراحت سختی در جنگ خندق برداشته بود، به دستور حضرت در مسجد در خیمه زنی از قبیله اَسْلَمْ که به او «رُفیده» می گفتند، قرار دادند. رفیده در این خیمه مجروحان جنگ را مداوا می کرد و به پرستاری و مراقبت از آنان می پرداخت.»(2)

این کار پسندیده در سیره پیامبران هم دیده می شود. چنان که پرستاری مستمر حضرت یوسف از بیماران در زندان، باعث محبوبیت او بین زندانیان شده بود و به این خاطر از او به عنوان فردی نیکوکار یاد می کردند.(3)

نمونه هایی در مورد پرستاری پیامبر گرامی اسلام از بیماران در تاریخ اسلام دیده می شود. یکی از این موارد را علامه مجلسی از حضرت علی علیه السلام چنین نقل می کند: «شبی، تب وجودم را فراگرفت و خواب را از من ربود. بدین جهت، رسول خدا نیز تا صبح بیدار بود و شب را بین من و نماز تقسیم می کرد. پس از نماز، نزد من می آمد و جویای حال من می شد و با نگاه کردن به من از وضعیت بیماری ام اطلاع می یافت و شیوه پیامبر تا طلوع صبح چنین بود. پس از آنکه حضرت با اصحاب نماز گزارد، در حق من دعا کرد که خدایا! علی را شفا ده و سلامتی بخش که به خاطر بیماری اش تا صبح نخوابیدم».(4)

ص:39

این رویه پسندیده حضرت حتی در برابر دوستان دیگرش نیز به خوبی نمایان است که نمونه آن را درباره سعد بن معاذ بیان کردیم.(1)

پرستاری حضرت علی علیه السلام از فاطمه زهرا علیهاالسلام پس از بیماری ایشان نیز دیگر نمونه قابل توجه در اسلام است. حضرت علی علیه السلامعهده دار پرستاری از فاطمه علیهاالسلام بود و اسماء، دختر هُمَیس، ایشان را یاری می داد.(2)

درباره پرستاری حضرت زهرا علیهاالسلام از پیامبر نیز نمونه های فراوانی بیان شده است. در تاریخ جنگ احد آمده است:«در این جنگ، دندان پیامبر اسلام شکست و کلاه خود بر سر ایشان زخم وارد کرد. در آن هنگام، فاطمه خون جراحت پیامبر را می شست و علی بن ابی طالب با سپر آب می آورد. چون فاطمه مشاهده کرد خون بند نمی آید، تکه حصیری را سوزاند و خاکستر آن را روی زخم گذارد تا خون بند آید».(3)

امام زین العابدین علیه السلام هم از دختر گرامی این بانوی نمونه اسلام، حضرت زینب کبرا علیهاالسلامکه دست پرورده مکتب انسان ساز مادر است، چنین نقل می کند: «شبی که فردای آن پدرم به شهادت رسید، من نشسته بودم و عمه ام زینب نزد من بود و از من نیکو پرستاری می کرد».(4)

این سیره های عملی، بیانگر ارزش والای پرستاری است. امام خمینی رحمه الله نیز در این باره فرموده است:

این شغل پرستاری از شغل های بسیار شریفی است که اگر چنانچه انسان با وظایف انسانی و شرعی خودش بکند، این یک عبادتی است که در فراز

ص:40

عبادت های درجه اول است. پرستاری از بیمار، امر بسیار مشکلی است، لکن خیلی ارزشمند است. [اگر] انسان با یک بیمار به طور محبت، به طور برادری، به طور خواهری، مراعات احوال او را بکند و این برای یک وظیفه انسانی - الهی باشد، از عبادات بسیار ارزشمند است.(1)

به بیماران، روحیه فروتنی را در او افزایش می دهد و تکبر و خودبینی را از وی دور می سازد. پرستار بر اساس تعهد و مسئولیتش در برابر بیمار، با او که آمیخته با درد و رنج است، مدارا می کند و تمام برخوردهای تند و ناهنجارش را که برخاسته از درد درون است، برمی تابد. این راهی است برای خودسازی و دست یابی به کرامت های انسانی. همان که امیرالمؤمنین علی علیه السلامآن را بسیار مهم می شمارد و می فرماید: «لا عِزَّ کَالْحِلْمِ؛ هیچ عزتی همانند حلم و بردباری نیست».(1)

پرستار با کمک به بیماران، دعای خیر آنان را بدرقه راهش می سازد و این کلام نورانی حضرت صادق علیه السلامرا ره توشه خویش می کند: «از بیماران خود عیادت کنید و از آنان بخواهید دعا کنند؛ زیرا دعای آنان همانند دعای فرشتگان است.»(2) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلههنگام عیادت از سلمان می فرماید: «دُعاؤُکَ فیها مُسْتَجابٌ؛ دعای تو در هنگام بیماری مستجاب است».(3)

آثار ارزنده پرستاری از بیمار به طور شفاف در این گفتار رسول گرامی اسلام مشخص شده است:

مَنْ اَعانَ ضَعیفا فی بَدَنِهِ عَلی اَمْرِهِ، اَعانَهُ اللّه ُ عَلی اَمْرِهِ وَ نَصَبُ لَهُ فِی القِیامَةِ مَلائِکَةً یُعینُونَهُ عَلی قَطْعِ تِلْکَ الْاَهْوالِ وَ عُبُورِ تِلْکَ الْخَنادِقِ مِنَ النّارِ، حَتّی لا یُصیبَهُ مِنْ دُخانِها وَ عَلی سَمُومِها وَ عَلی عُبُورِ الصِّراطِ اِلَی الجَنَّةِ سالِما امِنا.(4)

هر کس انسانی را که ناتوانی جسمی دارد، یاری کند، خداوند، او را در کارها یاری می دهد و در قیامت، فرشتگانی را می گمارد تا او را در پیمودن مسیر

ص:42

هولناک قیامت و عبور از گودال هایی که از سموم آن آسیب نبیند و بر عبور از صراط به سوی بهشت با سلامت و امنیت کامل، یاری دهند.

تَکْرَهُ لَهَا.(1)

پسرم! خویشتن را معیار و مقیاس قضاوت بین خود و دیگران قرار ده. پس آنچه را برای خود دوست می داری، برای دیگران دوست دار و آنچه را برای خود نمی پسندی، بر دیگران نیز مپسند.

امام خمینی رحمه الله در کلامی زیبا با توجه به این مهم می فرماید:

باز عرض می کنم که با بیمار، بسیار با عطوفت باشید، از آن که خادم دَم در است تا آن که پزشک است و پرستار. رفتار، رفتار خوب و عطوفت آمیز باشد. گمان کنید که خودتان مریض هستید و در یک مریض خانه رفته اید. از کارمندان، پزشکان و پرستار آنجا چه توقعی دارید؟ همان توقعی که خود شما از آنها دارید، سایر بیماران هم از شما دارند.(2)

در برآوردن نیازها، ممکن است گاهی پرستار پس از شناخت ذائقه بیمار و غذای مورد علاقه او به وی کمک کند. در این حال، به پاس این کار نیک، پاداش های اخروی نیز متوجه پرستار می شود، چنان که در روایتی از معصوم علیهم السلامآمده است:

مَنْ اَطْعَمَ مَریضا شَهْوَتَهُ أَطْعَمَهُ اللّه ُ مِنْ ثِمارِ الْجَنَّهِ.(3)

کسی که به بیماری بر اساس میل و اشتهایش غذا دهد، خداوند از میوه های بهشتی به او می خوراند.

روزی فاطمه زهرا علیهاالسلامبیمار شد. پیامبر به دیدار او آمد. پس نزد فاطمه نشست و از حال او پرسید. فاطمه در پاسخ گفت: من غذایی پاک و گوارا میل دارم. پیامبر برخاست و از تاقچه اتاق، ظرفی از کشمش و نان و کشک و خوشه ای انگور آورد و در مقابل فاطمه

ص:44

علیهاالسلامنهاد.(1) افزون بر خوراک، خواب و استراحت نیز از امور حیاتی برای بیمار است. بنابراین، فراهم آوردن محیطی مناسب، آرام و به دور از سروصدا می تواند تأثیر مطلوبی بر سلامتی بیماران داشته باشد.

به آنها نظر کرد، به هر یک فرمود: تا زمانی که به چشم درد مبتلا هستی، روی سمت چپ نخواب و تا خداوند بهبودی کامل به تو عطا نکرده است، خرما نخور.(1)

تأمین نیازهای روانی و عاطفی بیمار نیز بسیار مهم است. بیماری که از خویشان و بستگان و خانواده خود جدا شده است و در اتاقی در بیمارستان، به تنهایی ایام را سپری می کند، بیش از همیشه به برقراری روابط عاطفی و انسانی نیاز دارد. حضرت امام خمینی رحمه الله به درستی این نیاز را به پرستاران گوشزد کرده است و می فرماید:

اینها (بیماران) احتیاج دارند به محبت، بیش از آنکه احتیاج به دوا دارند. یک مریضی که از خانه اش آمده است در بیمارستان، این مریض، خودش را مثل اینکه یک غریب می داند. چنانچه این پرستارها با ملایمت با رفتار انسانی، با محبت، مثل برادر و خواهر با او رفتار کنند، این حس غربت از او منفصل(جدا) می شود و آرامش برایش حاصل می شود و این آرامش روحی در بهبود او کمک می کند.(2)

پرستار باید با شناخت جایگاه حساس بیمار و تحمل زودرنجی و حساسیت فوق العاده وی، خود را به زیور مدارا آراسته سازد.

بیماری که از محیط خانه جدا شده است، با محیطی نامأنوس و افرادی ناآشنا روبه رو می شود. ممکن است ترس از چگونگی بیماری یا در پیش بودن عمل جراحی، او را پریشان سازد که در این موارد، بیش از هر زمان دیگری به مدارا و هم نوایی نیاز دارد. در این حال، بیمار برای دست یافتن به سلامت روحی، نیازمند بردباری و رفق و مدارای پرستار است. پرستار با آرامش خود، این آسایش روحی را نیز به بیمار منتقل و زمینه بهبودی وی را فراهم می سازد. هرگونه اضطراب، ناهنجاری و پرخاشگری برای تشدید بیماری مؤثر است و پرستار با تدبیر و اخلاق کریمانه خود، این زمینه را از صفحه ذهن و جسم بیمار پاک می کند. او به این آموزه امام علی علیه السلام توجه دارد که فرمود: «اَلرِّفْقُ مِفْتاحُ النَّجاحِ؛ نرم خویی و مدارا کردن با دیگران، کلید کام یابی و رسیدن به مطلوب است».(1)

مدارا، ناهنجاری های بیماری را برطرف می کند و از یک بیمار تندخو و بی حوصله، فردی آرام و صبور می سازد که می تواند با آرامش خویش، بیماری را از تن و جان بزداید. از سوی دیگر، آدمی نیازمند مهر و محبت و مودّت است و نیاز بیمار به اکسیر محبت بیش از دیگران است. بنابراین، یکی از وظایف اخلاقی پرستاران، برقراری رابطه سرشار از مهر و عطوفت با انسان های مبتلا و بیمار است. امام صادق علیه السلامدر سفارشی به پرستاران می فرماید:

النّاسُ رَجُلانِ مُبْتَلی و مُعافی فَارْحَمُوا الْمُبْتَلی وَ احْمَدوُا اللّه َ عَلَی الْعافِیَةِ.(2)

مردم دو دسته اند: یک دسته مبتلا (به بیماری) هستند و دسته دیگر در سلامت به سر می برند. بنابراین، نسبت به مبتلایان مهر بورزید و از آنان دل جویی کنید و بر عافیت و سلامتی، خداوند را سپاس گویید.

حضرت امام خمینی رحمه الله هم با دل سوزی تمام، خطاب به پرستاران می فرماید:

ص:47

شما با این مریض ها، با این بیمارها، هر چه محبت بکنید و هر چه پرستاری مادرانه و خواهرانه و برادرانه و پدرانه بکنید، این در روحیه بیمار مؤثر است و برای خوب شدن، سرعت خوب شدن بیماران نیز مؤثر است و در بارگاه خدای تبارک و تعالی، خدمت به این جمعیت، خدمت به این بندگان خدا، بسیار ارزشمند است.(1)

آدمی است. ازاین رو، بر اطرافیان و به ویژه پرستاران است که بیمار را به زندگی و بازیابی سلامتی امیدوار سازند و به این سفارش پیامبر رحمت عمل کنند که فرمود:

اِذا دَخَلْتُمْ عَلَی الْمَریضِ فَنَفِّسوُا فِی الْاَجَلِ، فَاِنَّ ذلِکَ لایَرُدُّ شَیْئا وَ هُوَ یُطَیِّبُ نَفْسَهُ.(1)

هر گاه بر بیمار وارد شدید، او را به (سلامت) و طول عمر امیدوار سازید. گرچه این امیدوار ساختن در قضا و قدر مؤثر نیست، ولی بیمار را دلخوش می سازد و باعث آرامش و تسکین او می گردد.

حضرت امام خمینی رحمه الله نیز با تیزبینی و درایت مثال زدنی خود به تأثیر امیدآفرینی در بیماران توجه ویژه دارد و به پرستاران سفارش می کند:

این نکته را باید در نظر داشته باشند که عطوفت به آنها و امید دادن به آنها و وعده سلامت به اذن الله برای آنها، کمک می کند به آنها. این طور نباشد که به او گفته شود تو خوب نمی شوی. همین، در زود مردن او و در طولانی شدن مرض او کمک می کند و با دل افسرده از این دنیا می رود. لکن اگر به او امید دادید، محبت کردید، نوازش کردید، خدمت صادقانه کردید، با روی خوش خدمت کردید به این مریض ها که افسرده اند اکثرا، اگر این طور باشد، بر فرض اینکه از این دنیا هم برود، با یک روح امیدوار و شیرین از این دنیا می رود و این برای شما ارزشمند است.(2)

بنابراین، پرستار باید بیماری را ناچیز و زودگذر جلوه دهد و ترس از خطر بیماری را از دل و جان بیمار بزداید. به این سخن روان شناسانه پیامبر گرامی اسلام توجه کنید که فرمود: «لا بَأْسَ عَلَیْکَ طَهُورٌ اِنْ شاءَ اللّه ُ؛ نگران بیماری خود نباش، این بیماری موجب پاک

ص:49

شدن تو از گناهان است ان شاءاللّه ».(1)

آورد، از گناهان پاک شده است. پس خوشا به حال او اگر در آن حال به گناه روی نیاورد و وای بر او اگر دوباره به گناه روی آورد و عافیت و تندرستی نزد ما اهل بیت از بیماری محبوب تر است.(1)

بر همین اساس، در فرمایش امام سجاد علیه السلام خطاب به بیماران پس از شفای آنان چنین آمده است: «پاکی از گناهان گوارای تو باد! عمل خویش را از سرگیر.»(2) همچنین نقل شده است که امام مجتبی علیه السلام به مردی که از بستر بیماری برخاسته بود، چنین فرمود: «خداوند تو را مورد توجه خود قرار داد. پس او را فراموش مکن و همواره به یاد او باش. خداوند از گناهان تو درگذشت. پس او را شکر گزار».(3)

امیدوار و نگاه حزن آلود، او را پریشان و ناامید می کند. ازاین رو، امام صادق علیه السلام می فرماید:

لا تَنْظُرُوا اِلی اَهْلِ الْبَلاءِ فَاِنَّ ذلِکَ یَحْزُنُهُمْ.(1)

به اهل بلا و کسانی که مبتلایند، نگاه(غیرعادی) نکنید که موجب حزن و اندوه آنان شود.

نجوا کردن در حضور بیمار سبب حساسیت او می شود و می پندارد ناگفتنی هایی در مورد بیماری او وجود دارد که اطرافیان نمی خواهند وی از آن آگاه شود. ازاین رو، دچار دلهره و ناراحتی می شود. امام صادق علیه السلام می فرماید:

هر گاه تعداد افراد به سه نفر رسید، نباید دو نفر آنان نجوا کنند و گفت وگوی خود را از نفر دیگر پنهان بدارند، چون این گونه گفت وگو موجب اندوه آن شخص می شود و او را می آزارد.(2)

از دیگر مواردی که رعایت آن نزد بیماران ضروری است، نخوردن غذاهایی است که بیمار از خوردن آن باید بپرهیزد. پیامبر خدا از اینکه عیادت کننده در برابر بیمار چیزی بخورد، نهی می فرمود و آن را موجب از بین رفتن اجر عیادت می دانست.(3)

بی تردید، پرستاران زمان زیادی را در بیمارستان و کنار بیماران به سر می برند. پس باید در خوردن و آشامیدن، سفارش مهم رسول گرامی اسلام را در دستور کار خویش قرار دهند و دور از چشم بیماران از غذا استفاده کنند.

نکته آخر اینکه رازداری و پنهان نگه داشتن اسرار دیگران بسیار مهم است. طبیعت بیماری چنان است که تا حدود زیادی، امور پنهانی برای دست اندرکاران درمان او آشکار

ص:52

می شود. آنها دوست ندارند که دیگران از این اسرار آگاه شوند و پرستاران و پزشکان وظیفه حفظ این اسرار را برعهده دارند. آنان باید توجه داشته باشند که اسلام حتی افشای اسرار را در مورد کسانی که از دنیا رفته اند، نمی پسندد. امام صادق علیه السلاممی فرماید:

کسی که میتی را غسل دهد، پس او را بپوشاند و اسرار او را کتمان کند و برای دیگران بیان نکند، همانند زمانی که از مادر زاییده شده است، از گناهان پاک می گردد.(1)

امام کاظم علیه السلام نیز در این باره فرموده است:

کسی که راز برادر مسلمان خود را بپوشاند، روز قیامت خود را زیر سایه عرش الهی می بیند.(2)

ص:53

دینی است. معیار روابط انسان با دیگران این است که آدمی با دیگران رفتاری نیکو داشته باشد؛ انصاف و مدارا را در برخورد با آنها رعایت کند و آنچه برای خود می پسندد، برای دیگران نیز بخواهد. امیرالمؤمنین علی علیه السلامدر وصیت خود به امام حسن مجتبی علیه السلاماز این معیار کلی چنین یاد می کند:

اِجْعَلْ نَفْسَکَ میزانا فیما بَیْنَکَ وَ بَیْنَ غَیْرِکَ فَأَحْبِبْ لِغَیْرِکَ ما تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَاکْرَهْ لَهُ ماتَکْرَهُ لَها وَ لا تَظْلِمْ کَما تُحِبُّ أَنْ تُظْلَمَ وَ أَحْسِنْ کَما تُحِبُّ أَنْ یُحْسَنَ إِلَیْکَ.(1)

خویشتن را در میان خود و دیگران میزان قرار ده. آنچه را برای خود می خواهی، برای دیگران بخواه و آنچه را برای خود خوش نمی داری، برای دیگران نیز خوش مدار. به کسی ستم نکن، چنان که دوست نداری به تو ستم شود و نیکی کن همان گونه که دوست داری به تو نیکی شود.

پرستاران با در نظر گرفتن این معیار تعیین کننده، بیماران را جزئی از وجود خویش به حساب می آورند و به گونه ای با آنان رفتار می کنند که دوست دارند با خودشان رفتار شود.

آرامش بیماران می شود. قرآن کریم نیز به این اثر ارزنده اشاره دارد:

الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللّهِ أَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ. (رعد: 28)

آنان که ایمان آورده اند، دل هایشان به یاد خدا آرام می گیرد. آگاه باشید تنها با یاد خدا، دل ها آرامش می یابد.

یاد خداوند سبب حرکت آدمی به سوی نیکوکاری و خدمت به بیماران است. امام علی علیه السلام می فرماید:

مُداوَمَةُ الذِّکْرِ قُوتُ الْأَرْواحِ وَ مِفْتاحُ الصَّلاحِ.(1)

یاد همیشگی، غذای روح و کلید اصلاح امور و نیکوکاری است.

روشنایی قلب پرستار و انجام مسئولیت ها و وظایف انسانی با کمال آرامش تنها با یاد خدا ممکن می شود که اگر یاد خداوند یاریگر او نباشد، نمی تواند در برابر سختی ها و مرارت های کار تاب آورد. امام علی علیه السلام در سخنی دیگر می فرماید:

عَلَیْکَ بِذِکْرِ اللّهِ فَاِنَّهُ نُورُالقُلُوبِ.(2)

بر تو باد به یاد خدا بودن؛ زیرا یاد خدا باعث روشنی دل هاست.

از سوی دیگر، یاد خدا باعث می شود خداوند نیز به یاد انسان باشد و او را در سختی ها و مشکلات یاری دهد. چنان که در قرآن کریم وعده داده شده است:

فَاذْکُرُونی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لی وَ لا تَکْفُرُونِ. (بقره: 152)

به یاد من باشید تا به یاد شما باشم و سپاس گزار من باشید و کفران نکنید.

پرستار با یاد خداوند، خود را از محیط یکنواخت کار و زندگی جدا می سازد او قبل از هر چیز خدا را در کنار خود احساس می کند؛ به تدریج با او انس و محبت می یابد؛ دشواری کارها، برایش آسان می شود و یاد حضرت زینب علیهاالسلام را همواره در گوش جان خود احساس می کند که: «پذیرش این همه آسان است؛ چون در محضر خداوند قرار

ص:56

داریم».(1)

به همان اندازه که یاد خدا، میوه شیرین آرامش می دهد، روی گردانی از یاد خدا و غفلت از او پی آمدهای ناگوار دنیایی و اخروی به بار می آورد. خداوند می فرماید:

وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکًا وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمی. (طه:124)

هرکس از یاد من روی گرداند، زندگی سخت و تنگی خواهد داشت و روز قیامت، او را نابینا محشور می کنیم.

چه زیباست که پرستار، کار پرمشقت خود را در پرتو یاد خداوند هدف مند سازد و افزون بر پاداش دنیوی، پاداش اخروی را برای خود ذخیره کند؛ ذخیره ای که تمام گنجینه های گران بهای دنیا در مقابلش ناچیز است.

شیرین می شوند. موج ها که روی هم جمع شده اند و می خواهند او را به کام خود کشند، از او کنار می روند و امور دشوار بر او آسان می شود.(1)

پارسایی و مبارزه با هوای نفسانی و غبارروبی جان از هواها، زمینه الهام گیری را برای هر پرستاری فراهم می کند و راه درست را به او نشان می دهد. شهید مطهری در این باره می فرماید:

گذشته از همه اینها، تقوا و خود نگه داری سبب می شود که انسان نیروهای ذخیره در خود را در راه های بیهوده و حرام هدر ندهد. بدیهی است که انسان نیرومند و با اراده و باشخصیت بهتر تصمیم می گیرد و بهتر می تواند خود را نجات دهد.(2)

پارسایی در عواطف و احساسات نیز تأثیر دارد و احساسات انسان را رقیق تر می سازد. شهید مطهری در این باره نیز عبارت لطیفی دارد:

تقوا، تأثیر هوا و هوس ها را می گیرد. گرد و غبار هوا و هوس ها را از صفحه جان انسان شست وشو داده و برای انسان صفای باطن، روشن بینی و استواراندیشی به ارمغان می آورد.(3)

روشن بینی یکی از میوه های پارسایی است که می تواند در مواقع لازم به کمک پرستاران بیاید. قدرت تشخیص درست از نادرست نقش مهمی در موفقیت انسان دارد، چنان که خداوند می فرماید:

إِنْ تَتَّقُوا اللّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقانًا. (انفال:29)

اگر تقوای الهی داشته باشید، خداوند به شما وسیله تشخیص می دهد.

تقوای پرستار، او را محبوب بیماران و مردم می سازد و برایش عزت و احترام ویژه ای قائل می شوند. حضرت علی علیه السلام در اشاره به این اثر پارسایی می فرماید:

ص:58

مَنِ اتَّقِی اللّهَ فَهُوَ الشَّرِیفُ الْمُکَرَّمُ الْمُحَبُّ.(1)

کسی که تقوای الهی پیشه کند، با شرافت، مورد احترام و محبوب مردم است.

انجام کارهای خالصانه برای خداوند بسیار مهم است. هدف های غیرخدایی، کارها را سطحی و بی ارزش می کند و چه بسا چنین حالتی سبب ترک عمل یا سهل انگاری و تنبلی در انجام آن می شود. ممکن است فرد در میانه کار یا پس از انجام دادن پاره ای از آن، به هدف های یاد شده دست یابد و باقی آن را فرو گذارد یا در استوارسازی و نیک پردازی آن کوتاهی کند. پیامبر گرامی اسلام درباره اخلاص در کار و ارجمندی چنین عملی می فرماید:

اِنَّ لِکُلِّ حَقٍ حَقِیقَةً وَ ما بَلَغَ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الْإِخْلاص ِ، حَتّی لایُحِبَّ أَنْ یُحْمَدَ عَلی شَیْ ءٍ مِنْ عَمَلٍ لِلّهِ.(2)

برای هر پدیده، حقیقتی است و هیچ بنده ای به حقیقت اخلاص نمی رسد جز آن گاه که دوست نداشته باشد برای عملی که برای خدا انجام داده است، ستوده شود.

کار و تلاش در صورتی نتیجه بخش است که استمرار یابد و به پایان برسد. ازاین رو، خداوند متعال درباره استقامت در کارها و رسیدن به هدف، چنین فرموده است:

إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ. (احقاف:13)

کسانی که گفتند پروردگار ما الله است و در آن پایداری کردند، نه آنان را بیمی خواهد بود و نه اندوهی.

پیامبر گرامی اسلام می فرماید:

ص:59

اَلْاُمُورُ بِتِمامِها وَ الْاَعْمالُ بِخَواتِیمِها.(1)

کمال کارها به تمام شدن آنهاست و اعمال به پایان آنها.

امام علی علیه السلام نیز فرموده است: «تمام العمل استکماله؛ تمام شدن کار به کامل کردن آن کار است».(2)

با توجه به همه این سفارش ها، بر پرستاران لازم است که تلاش برای بهبودی بیماران و هم دردی با آنان را تا پایان ادامه دهند؛ چون جدیت و پی گیری پرستاران، بیمار را امیدوار می کند و به سلامتی کامل او می انجامد. بی توجهی و بی تفاوتی در کارها نیز سبب می شود درمان بیمار ناتمام و بی نتیجه بماند. حضرت علی علیه السلامدرباره جدیت در کارها می فرماید:

مَنْ یَعْمَلْ یَزْدَدْ قُوَّةً و مَنْ یَقْصُرْ فِی الْعَمَلِ یَزْدَدْ فَتْرَةً.(3)

هرکسی به انجام کاری برخیزد، نیرومندتر می شود و هرکس در کاری کوتاهی کند، سستی او افزایش می یابد.

جهان، مکان اسباب و مسببات است و در هر چیزی و هر کاری باید در پی فراهم ساختن اسباب مناسب آن بود. پیامبر اسلام فرموده است:

تَداوُوا فَاِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ یُنْزِلَ داءً اِلاّ وَ أَنْزَلَ لَهُ شَفاءٌ.(1)

درمان کنید که خدای بزرگ دردی نمی فرستد مگر اینکه برای آن شفایی قرار داده باشد.

سخن پیامبر گرامی اسلام به این حقیقت اشاره دارد که برای هرکاری باید در پی اسباب آن بود. همان گونه که هنگام بیماری باید به پزشک مراجعه و دارو مصرف کرد، برای به نتیجه رسیدن کار باید با استفاده از ابزار و امکانات لازم، زمان مناسب آن را هم در نظر گرفت. انجام کار پیش از زمان مناسب آن، همانند چیدن میوه پیش از رسیدن آن است. پیامبر گرامی اسلام می فرماید:

«اَلْاُمُورُ مَرْهُونَةٌ بِأَوْقاتِها؛ کارها در گرو وقت مناسب خود است».(2)

پرستاران در ارتباط با بیماران باید زمان شناسی را در دستور کار قرار دهند. چه بسا داروهایی که تنها در زمان مناسب خود اثربخش خواهد بود و استفاده بی وقت آن، از تأثیر دارو می کاهد و طول درمان را افزایش می دهد.

پرستاری که وظایف خود را به موقع انجام ندهد، در تنگنای زمان قرار می گیرد. او برای جبران این کار می کوشد تا کارهای عقب مانده را در زمانی کوتاه انجام دهد. پس با شتاب تصمیم می گیرد و کارها را با فشار روحی بسیار انجام می دهد. در این صورت، چگونه می تواند مایه آرامش بیماران باشد؟ امام علی علیه السلام در بهره گیری بهینه از فرصت می فرماید:

ماضِی یَوْمِکَ فاتَتْ و آتیهِ مِنْهُمْ وَ وَقْتُکَ مُغْتَنَمٌ فَبادِرْ فُرْصَةَ الْاِمْکانِ وَ اِیّاکَ أَنْ تَثِقُ بِالزَّمانِ.(3)

ص:61

دیروزت از دست رفت و فردایت مشکوک است و امروزت مغتنم. پس این فرصت ممکن را دریاب. بپرهیز از آنکه به زمان اعتماد کنی.

با تنظیم و برنامه ریزی درست و هدرندادن فرصت ها، می توان نهایت استفاده را از زمان لازم برد. اگر کار در نظر گرفته شده کمی کمتر از زمان پیش بینی شده به پایان رسد، شخص با بحران روحی و اضطراب روبه رو نمی شود.

تقسیم کارها و واگذار کردن قسمتی از مسئولیت ها به دیگران هم می تواند یکی از شیوه های استفاده بهینه از فرصت ها باشد. کسانی که به هر دلیلی کارها را تقسیم نمی کنند و خود، مسئولیت انجام همه کارها را به عهده می گیرند یا در هر کاری دخالت می کنند، همیشه با کمبود وقت روبه رو می شوند.

مثل دو برادر ایمانی همانند آن دست است که یکی، دیگری را می شوید.

همیاری و صمیمیت در محیط کار و بیرون از آن، سبب می شود محیطی باصفا، سالم و پر از مهر به وجود آورد که در آن پیش از اینکه آدمی به آسایش و استراحت توجه کند، در پی خیررسانی و فراهم آوردن تسهیلات برای برادران و خواهران دینی خود است.

امام کاظم علیه السلام در بیان معیاری برای شناخت انسان پرتلاش از کم کار می فرماید:

یا هِشامُ: اَلْمُؤْمِنُ قَلیلُ الْکَلامِ کَثِیرُ الْعَمَلِ وَ الْمُنافِقُ کَثِیرُ الْکَلامِ قَلِیلُ الْعَمَلِ.(1)

ای هشام! شأن مؤمن، اندک سخن گفتن و بیشتر عمل کردن است و علامت منافق، بسیار سخن گفتن و اندک کار کردن است.

حضرت علی علیه السلام نیز در توصیف انسان های خیال پرداز و کم کار، معیارهای دیگری را مشخص کرده است:

ثُمَّ یُبالِغُ فِی الْمَسْأَلَةِ ین یَسْأَلُ وَ یَقْصُرُهُ فِی الْعَمَلِ، فَهُوَ بِالْقَوْلِ مُدِلٌّ وَ مِنَ الْعَمَلِ مُقِلٌّ یَرْجُوا نَفْعَ عَمَلٍ ما لَمْ یَعْمَلْهُ.(2)

هنگام درخواست چیزی بسی اصرار ورزند و هنگام عمل، کوتاهی می کنند. در گفتار چابکند و در کردار، تنبل. همواره امید بهره برداری از عملی ناکرده دارند.

بی شک، معیارها و اوصاف مثبتی که امام کاظم و امام علی علیهماالسلامبرشمرده اند، در پرستاران پرتلاش وجود دارد و صبوری، پرکاری، رعایت حال بیماران، ایثارگری و وجدان کاری آنان، گویای این مدعاست.

نکته مهم این است، آنچه به کار انسان ارزش و کرامت می بخشد و آن را ثمربخش، نیکو و باارزش می کند، کیفیت انجام کار است. امام علی علیه السلام در این مورد می فرماید: «الناس ابناء ما یحسنون؛ مردمان، فرزندان کاری هستند که آن را خوب انجام می دهند».(3)

ص:64

بهشت دانسته است:

اَکْثَرُ ما تَلِجُ بِهِ اُمَّتی الْجَنَّةَ تَقْوَی اللّه ِ و حُسْنُ الْخُلْقِ.(1)

بیشترین امتیازی که امت من به سبب داشتن آن به بهشت می روند، تقوای الهی و حسن خلق است.

بنابراین، پرستاران با پیروی از اسوه اخلاق و به کارگیری دستورهای نورانی ایشان، رابطه صمیمانه ای با بیماران ایجاد می کنند. چه بسیار پرستارانی که با اخلاق نیک خود، بیماران را از چشمه محبت خویش سیراب می کنند و پایه های دوستی و مهربانی را پایدار می سازند. وعده این ثبات و پایداری در روابط دوستانه، در سخن پیامبر اسلام به خوبی ترسیم شده است:

«حُسْنُ الْخُلْقِ یُثْبِتُ الْمَوَدَّةَ؛ خوش خویی دوستی را پایدار می کند».(2)

در سایه سار خوش اخلاقی پرستار، ناراحتی ها و نکوهش های بیماران که گاهی از روی اختیار هم صورت نمی گیرد، به مهر و محبت تبدیل می شود. پرستار با گشاده رویی، بهتر می تواند با ناملایمات روبه رو شود. اگر پرستار هم مانند بیمار، تحمل نداشته باشد، لحظه های ناآرامی برای هر دو و مجموعه پزشکی پدید خواهد آمد. امام علی علیه السلام درباره تأثیر حسن خلق بر تعادل روحی آدمی و هموارسازی مسیر زندگی می فرماید:

مَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ سَهُلَتْ لَهُ طُرُقُهُ.(3)

هر کس خلقش نیکو شد، راه های زندگی برایش هموار می گردد.

خوش رفتاری علاوه بر گشایش دنیوی، پاداش اخروی نیز به همراه دارد. پیامبر اسلام به آن وعده داده است و می فرماید:

اِنَّ الْعَبْدَ لِیَبْلُغُ بِحُسْنِ خُلْقِهِ عَظیمَ دَرَجاتِ الاْخِرَةِ وَ أَشْرَفَ الْمَنازِلَ وَ اِنَّهُ ضَعیفُ

ص:66

الْعِبادَةِ.(1)

بنده در سایه خوش خلقی خود به درجه های بزرگ و مقام های والایی در آخرت می رسد، با آنکه عبادتش ضعیف است.

آثار خوش خلقی به همین جا ختم نمی شود، بلکه گشایش و فزونی روزی هم در گرو اخلاق نیکو و پسندیده است. کسانی که الگوی رفتاری خود را با گشاده رویی و خوش خلقی سامان می دهند، گنجینه های روزی و برکت به رویشان گشاده می شود. علی علیه السلاممی فرماید:

فِی سَعَةِ الْأَخْلاقِ کُنوُزُ الْأَرْزاقِ.(2)

گنجینه های روزی در نرم خویی و گشاده رویی است.

کسی که جلوی آبروریزی برادر مؤمنش را بگیرد، از آتش دوزخ در امان است.

از بزرگداشت برادر دینی این است که هدیه اش را بپذیرد و از آنچه دارد، نسبت به او دریغ نکند.

سیره عملی آن حضرت نیز روش هایی دیگر از احترام را می آموزد. هنگامی که برادران دینی بر آن بزرگوار وارد می شدند، به احترام آنها از جا برمی خاست؛ برای آنان جا باز می کرد و زیرانداز پهن می کرد. گاهی هم عبای خود را از دوش می کشید و برای دیگران می انداخت. برای تکیه دادن ایشان، بالش فراهم می ساخت واگر برادر دینی اش از راه دور می آمد، چند قدمی به استقبالش می رفت و او را ارج می نهاد.(1) این رفتار کریمانه می تواند الگو و سرمشق نیکویی برای تمامی پرستاران مسلمان و آزاده باشد.

مِنَ التَّواضُعِ اَنْ تَسْلِمَ عَلی مَنْ لَقِیتَ.(1)

از نشانه های فروتنی این است که با هر کس دیدار کردی، به او سلام کنی.

سلام با ایجاد ارتباط دوستانه و پرمهر، پیوند محبت میان پرستار و بیمار ایجاد می کند. امام حسین علیه السلامدر اهمیت سلام کردن می فرماید:

لِسَّلامِ سَبْعوُنَ حَسَنَةً تِسْعٌ وَ سِتُّونَ لِلْمُتْبدی ءِ وَ واحِدَةٌ لِلرّادِّ.(2)

سلام کردن هفتاد حسنه دارد که شصت و نه تا برای سلام کننده و یکی برای پاسخ دهنده آن است.

امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرماید:

اَلْبادِی بِالسَّلامِ أَوْلی بِاللّهِ وَ بِرَسولِهِ.(3)

شروع کننده سلام به خدا و رسولش نزدیک تر است.

هر چند سلام کننده با آغاز سلام، بیشترین ثواب را به خود اختصاص می دهد، ولی طرف مقابل نیز باید با رعایت ادب، پاسخ او را بگوید. خداوند در قرآن کریم می فرماید:

وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللّهَ کانَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ حَسیبًا. (نساء: 86)

هر گاه کسی به شما سلام کرد، پاسخی نیکوتر دهید یا همان تحیت را به وی برگردانید.

پرستار نباید در سلام کردن میان افراد ثروتمند و فقیر تفاوت بگذارد. امام رضا علیه السلام در این باره می فرماید:

مَنْ لَقِیَ فَقیرا مُسْلِما فَسَلَّمَ عَلَیْهِ خِلافَ سَلامِهِ عَلَی الْغَنِّی لَقِیَ اللّه َ عَزَّ وَجَلَّ یَوْمَ

ص:70

الْقِیامَةِ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبانُ.(1)

هر کس با مسلمان تنگ دستی روبه رو شود و به او به گونه ای سلام کند که با سلام کردن بر دارا تفاوت داشته باشد، روز قیامت که به دیدار خدا می رود، خدا از او خشمگین است.

گاهی سلام کردن به قدری همراه با احترام و بزرگداشت است که بیشتر به ریا و چاپلوسی شباهت دارد. سلامی که بدون خواست قلبی و فقط برای احترام ظاهری باشد، نوعی نفاق است. امیرمؤمنان علی علیه السلاممی فرماید:

لاتُبْلِغْ فِی سَلامِکَ عَلَی الْأِخْوانِ حَدَّ النِّفاقِ وَ لا تُقَصِّرْهُمْ عَنْ دَرَجَةِ الْأِسْتِحْقاقِ.(2)

در سلام کردن به برادران، نه در حد نفاق مبالغه کن و نه آنان را از درجه شایستگی پایین آور.

قرآن کریم به سخن زیبا و نیکو ارزش زیادی می دهد و با بیانی سرشار از لطف و صمیمیت، از بندگان خدا خواسته است تا سخن خود را به برترین صورت بر زبان آورند:

قُلْ لِعِبادِی یَقُولُوا الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ. (اسراء: 53)

به بندگانم بگو برترین سخن را بگویند.

در مجموع باید گفت سخن خوش و پسندیده که موجب خشنودی شنونده می شود، سخنی است که انسان دوست دارد دیگران مانند آن سخن را به او بگویند.

سلیمان بن مهران می گوید: روزی حضرت صادق علیه السلام به تعدادی از پیروان خود که نزد ایشان حاضر بودند، فرمود:

مَعاشِرَ الشِّیعَةِ کوُنوُا لَنا زَیْنا وَ لا تَکوُنوُا عَلَیْنا شَیْنا قُولُو لِلنّاسِ حُسْنا وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ عَنِ الْفُضُولِ وَ قَبیحِ الْقَوْلِ.(1)

ای گروه شیعه! (بکوشید تا) زینت ما باشید و (مایه) عیب و عار ما نباشید؛ با مردم نیکو سخن بگویید؛ زبان هایتان را نگه دارید و آن را از پرگویی و سخن زشت باز دارید.

با توجه به آموزه های روایی، شایسته است پرستاران هنگام سخن گفتن، ادب را رعایت کنند و به گونه ای حرف بزنند که در سخن آنها به شخصیت بیماران اهانتی نشود. آنها باید مقصود خود را در نهایت احترام و فروتنی بیان و متناسب با منزلت بیماران با آنان برخورد کنند.

از عباس عموی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پرسیدند: شما بزرگ ترید یا رسول خدا صلی الله علیه و آله؟ عباس که سنش از پیامبربیشتر بود، در پاسخ گفت: رسول خدا بزرگ تر است، ولی من پیش از ایشان متولد شده ام.(2) این واقعه تاریخی الگوی رفتاری خوبی در این زمینه است.

ص:72

نیکو سخن گفتن، از ارزش های پسندیده و زیبای انسانی است. قرآن کریم، انسان را دعوت می کند که در هر گفت و شنودی، نیکو سخنی و عفت کلام را رعایت کند:

قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَیْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ یَتْبَعُها أَذًی وَ اللّهُ غَنِیُّ حَلِیمٌ. (بقره: 263)

گفتار پسندیده و بخشش، بهتر از صدقه ای است که به دنبال آن آزار باشد و خداوند، بی نیاز و بردبار است.

منظور از قول معروف، سخن زیبایی است که در آن هیچ اثری از زشتی نباشد. انسان وظیفه دارد نیازهای دیگران را با کلامی زیبا پاسخ دهد و اگر نمی تواند نیاز او را برآورده سازد، در حقش دعا کند و او را با وعده های نیک بدرقه کند. وقتی پرستار از برآوردن حاجت بیماران، ناتوان است یا امکانات رسیدگی به بیمار وجود ندارد، باید با سخنان زیبا و آرام بخش خود، او را امیدوار سازد، به گونه ای که با خوشحالی و رضایت از نزدش بروند.

گفتار نیک، گفتاری است که لبریز از ادب و خالی از خشونت و دشنام باشد. رسول گرامی اسلام می فرماید:

مَنْ اَکْرَمَ اَخاهُ الْمُسْلِمُ بِکَلِمةٍ لَطِیفَةً بِها وَ مَرَجَ عَنْه کُرْبَتَهُ لَمْ یَزَلْ فِی ظِلِّ اللّهِ الْمَمْدُودَةِ عَلَیْهِ الرَّحْمَهُ ما کانَ فِی ذلکَ.(1)

هر کس برادر مسلمانش را با سخن محبت آمیز احترام کند و گرفتاری اش را برطرف سازد، تا زمانی که در حال انجام این کار نیک باشد، زیر سایه رحمت بی پایان خدا قرار دارد.

ص:73

بِشْرُکَ یَدُلُّ عَلی کَرَمِ نَفْسِکَ.(1)

گشاده رویی تو نشانه کرامت و بزرگواری توست.

از سوی دیگر، گشاده رویی سبب می شود خداوند با فضل و کرمش، گناهان او را ببخشد و وی را وارد بهشت کند. امام صادق علیه السلاممی فرماید:

سه چیز است که اگر کسی با یکی از آنان در پیشگاه الهی قرار گیرد، خداوند، بهشت را بر او واجب می کند: انفاق به هنگام فقر و تنگ دستی، گشاده رویی با همه مردم و انصاف با مردم.(2)

مدارا با بیماران از جمله رفتارهای نیک پرستاران است که دل ها را نرم می کند و به سوی خود می کشاند. مدارا سبب می شود بیمار و پرستار تلخ کام نشوند و از زمانی که در کنار هم هستند، خاطره های خوشی داشته باشند و بعدها هم این ارتباط دوستانه استمرار یابد. اگر پرستار نرم خو باشد، بیماران به راحتی مشکلات خود را با او در میان می گذارند و در کنار او احساس آرامش می کنند. پرستار باید بداند که نرم خویی از صفات پیامبر است. قرآن مجید به این امر اشاره دارد:

یکی از دلیل هایی که مردم گرد تو جمع شده اند و برای مردم جاذبه داری و در دل آنان نفوذ کرده ای، نرم خویی توست و اگر خشن و سنگ دل بودی، از اطراف تو پراکنده می شدند. (آل عمران: 159)

از سوی دیگر، مدارا و مهربانی سبب برکت است. چنان که پیامبر اسلام فرمود:

اِنَّ فِی الرِّفْقِ الزِّیادَةَ وَ الْبَرَکَةَ وَ مَنْ یُحْرَمِ الرِّفْقَ یُحْرَمِ الْخَیْرَ.(1)

در مهربانی زیادی و برکت است و هر کس از مهربانی و نرم خویی محروم شد، از خیر محروم شده است.

مدارا نه تنها سبب آرامش در بیماران می شود، بلکه این صبر و بردباری به پرستاران آرامش می دهد و سبب می شود با نشاط و شادابی، امور زندگی بیرون از محیط کار خود را نیز سامان بخشند. امام صادق علیه السلام از قول پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «اَلرِّفْقُ بِهِمْ نِصْفُ الْعَیْشِ؛ نرم خویی و مهربانی با مردم نصف زندگی است.»(2) و چه سخنی زیباتر از کلام امام علی علیه السلامبرای پرستاران دین دار که:

ناآگاهی ها و برخوردهای تند و ناتوانی بیماران را در سخن گفتن تحمل کن و از هر سخت گیری و خشونتی نسبت به آنان مانع شو تا در برابر آن، خداوند

ص:76

آغوش رحمت به رویت گشاید و تو را مستوجب ثواب طاعت خویش سازد. آنچه عطا می کنی، با روی باز و آنچه دریغ می ورزی، با نیک خویی و پوزش خواهی باشد.(1)

انسان های فروتن را همگان دوست دارند و برایشان ارزش و احترام قایلند. حضرت علی علیه السلام فرمود:

ثَمَرَةُ التَّواضُعِ الْمَحَبَّةُ وَ ثَمَرةُ الْکِبْرِ الْمَسَبَّةُ.(1)

نتیجه فروتنی، محبت است و نتیجه گردن کشی، دشنام.

بنابراین، پرستار فروتن از محبوبیت خاصی بین بیماران و افراد جامعه برخوردار است. آنان جامه سپید خود را که ارمغان سلامت است، به زینت بزرگی و فروتنی می آرایند و وقار و متانت خود را با فروتنی همراه می کنند. چنان که حضرت علی علیه السلام می فرماید: «اَلتَّواضُعُ یَکْسُوکَ الْمَهابَةُ؛ فروتنی، جامه بزرگواری و وقار بر تن تو می کند».(2)

فروتنی، نعمتی است که سربلندی و ارجمندی را به انسان هدیه می کند. فروتنی از هر کسی شایسته است و از پرستاران شایسته تر؛ زیرا آنان با انسان های دردمند و درمانده ای روبه رو هستند که خاکساری در برابر آنان مایه امید و دلگرمی شان می شود. فروتنی با خصلت های نیکی چون خوش رفتاری، احترام و ادب، خوش گویی، سلام و مانند آن همراه است که نشانه های کرامت و بزرگی انسان به شمار می رود. حضرت علی علیه السلام می فرماید: «اَلتَّواضُعُ یَکْسُوکَ الْمَهابَةُ؛ فروتنی، فضیلت را می گستراند و تکبر، پستی را آشکار می سازد».(3)

ص:78

داستان کسانی که در بخشش هایشان، خشنودی خدا و استواری روح خویش را می خواهند، همچون باغی است در مکانی بلند که باران های درشت به آن رسد و میوه دوچندان دهد و اگر باران نبارد، باران های ریز و شبنم بر آن می بارد. خداوند به آنچه می کنید، بیناست. (بقره: 265)

از آنچه یاد شد، درمی یابیم که خدمت به دیگران باید تنها برای خدا و در راه او باشد و از نشانه های اخلاص، خدمت بی منت و بدون چشم داشت به بندگان خداست؛ زیرا منت، خدمت را بی بها یا کم ارزش می کند.

درخواست کننده بیاید گوش سگی را که همراه گوسفندان است، بگیرد.

از روایات برمی آید کسانی که به این رفتار زشت، خو گرفته اند، خودشان یک یا چند عیب دیگر در رفتار خویش دارند و می خواهند با افشای عیب های دیگران و تحقیر آنان، عیب های خود را بپوشانند. امام علی علیه السلاممی فرماید:

ذَوُو الْعُیُوبِ یُحِبُّونَ اِشاعَةِ مَعائِبِ النّاسِ لِیَتَّسِعَ لَهُمُ الْعُذْرُ فِی مَعایِبِهِمْ.(1)

کسانی که دارای عیب و کمبودهایی هستند، دوست دارند عیب های مردم را افشا کنند تا راه عذرتراشی برای عیب های خود را توسعه دهند و بتوانند برای عیب های خود عذرتراشی کنند.

همچنین از روایات برمی آید در مقابل انسان های عیب جویی که با افشای عیب های دیگران، آبروی آنان را می ریزند، خداوند نیز کاری می کند که خود آنان در همین دنیا رسوا شوند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

لاتَتَّبِعُوا عَوْراتِ الْمُؤْمِنِینَ، فَإِنَّهُ مَنْ تَتَّبَّعَ عَوْراِت الْمُؤْمِنِینَ، تَتَبَّعَ اللّهُ عَوْرَتَهُ وَ مَنْ تَتَبَّعَ اللّهُ عَوْرَتَهُ فَضَحَهُ وَ لَوْ فِی جَوْفِ بَیْتِهِ.(2)

در جست وجوی عیب ها و لغزش های مؤمنان نباشید؛ زیرا کسی که در جست وجوی عیب های مؤمنان باشد، خداوند هم در جست وجوی عیب های او خواهد بود و کسی که خداوند عیب هایش را جست وجو کند، رسوایش سازد، هر چند داخل خانه اش باشد.

با توجه به آموزه های نورانی قرآن و احادیث، پرستاران ارجمند نباید در جست وجوی عیب های بیماران باشند و اگر عیبی در آنان یافتند، باید پرده پوشی کنند. عیب پوشی پرستاران سبب می شود که خداوند نیز در روز قیامت، عیب های آنان را بپوشاند. به راستی کدام یک از ما دوست نداریم کاستی ها و کمبودهای ما از دیگران پوشیده بماند؟ پیامبر گرامی اسلام می فرماید: «مَنْ سَتَرَأَخاهُ الْمُسْلِمُ فِی الدُّنْیا سَتَرَهُ اللّهُ یَوْمَ

ص:81

الْقِیامَةِ؛ کسی که در دنیا برادر مسلمانش را بپوشاند، خداوند در روز قیامت، عیب او را می پوشاند».(1) کسی از رسول خدا پرسید: دوست دارم خداوند عیب هایم را بپوشاند. حضرت فرمود: «اُسْتُرْ عُیُوبَ اِخْوانِکَ یَسْتُرِ اللّهُ عَلَیْکَ عُیُوبِکَ؛ عیب های برادرانت را بپوشان؛ خداوند عیب هایت را می پوشاند».(2)

پیامبر بزرگوار اسلام با اینکه شاخص ترین الگوی فضایل اخلاقی بود، ولی گاه و بی گاه با برخی افراد شوخی های زیبا و نمکین می کرد. ایشان با شوخی هایشان دل مردم را شاد می ساخت و غبار غم و اندوه را از سیمای آنان می زدود. ایشان می فرماید:

اِنّی لَأَمْزَحُ وَ لا أَقوُلُ اِلاّ حَقّا.(1)

همانا من شوخی می کنم، ولی چیزی جز حق نمی گویم.

روزی ام ایمن، خدمت پیامبر رسید و عرض کرد: همسرم شما را به خانه دعوت کرده است. آن حضرت فرمود: شوهرت؛ همان که در چشمش سفیدی است؟ زن که متوجه منظور پیامبر نشده بود، عرض کرد: نه به خدا سوگند! در چشم او سفیدی نیست. حضرت فرمود: چرا در چشمش سفیدی است. زن دوباره عرض کرد: نه به خدا سوگند! آن گاه حضرت با تبسم فرمود: عنبیه چشم همه مردم سفید است.(2)

همچنین نقل شده است روزی آن حضرت، پیرزنی فرتوت را دید که دندان هایش ریخته بود. فرمود: آگاه باشید که پیرزنان بی دندان وارد بهشت نخواهند شد. پیرزن گریان و اندوهگین شد. حضرت که متوجه حال او بود؛ علت گریه اش را پرسید. عرض کرد: ای رسول خدا! من بی دندان هستم. حضرت خندید و فرمود: بله تو با این حال وارد بهشت نخواهی شد، بلکه اول جوان می شوی و دندان هایت می روید و آن گاه به بهشت می روی.(3)

رسول خدا صلی الله علیه و آله گاهی مطلبی به خردسالان می فرمود و سپس به شوخی می گفت:

لاتَنْسَ یَا ذا الْأُذُنَیْنِ.(4)

ص:83

ای صاحب دو گوش! فراموش مکن.

نمونه آخر اینکه، صهیب از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله مدتی به درد چشم دچار شد. روزی حضرت او را در حال خرما خوردن دید. به او فرمود: با آنکه چشمت درد می کند، خرما می خوری؟ صهیب عرض کرد: با آن طرف که درد نمی کند، می خورم! آن حضرت طوری تبسم کرد که دندان هایشان مشاهده می شد.(1)

باید دقت شود که شوخی تا اندازه ای باشد که اندوه را از بین ببرد، مؤمن را شاد کند، ولی به گناه، زیاده روی، جسارت و سخنان خلاف ادب کشیده نشود. شوخی باید برای شاد کردن بیماران صورت گیرد. بنابراین، اگر شوخی کردن سبب رنجش بیمار شود، یا کسی مورد تمسخر قرار گیرد، ممنوع و نکوهیده است و چه بسا موجب کینه توزی و دشمنی می شود. علی علیه السلامدر این باره می فرماید:

لِکُلِّ شَی ءٍ بَذْرٌ وَ بَذْرُ الْعَداوَةِ المِزاحُ.(2)

برای هر چیزی، بذری است و بذر دشمنی، مزاح است.

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که شوخی نباید برای پرستار به صورت عادت همیشگی درآید، به گونه ای که همواره دنبال بهانه ای باشد تا به شوخی بپردازد. در این صورت، تشخیص شوخی ها و سخنان جدی او بسیار مشکل خواهد شد. در برخی موارد، لازم است برای بهبودی کامل بیمار، به سفارش های پرستاران هر چند برای بیمار ناگوار آید، عمل شود. بنابراین، باید مرز و حریم بین شوخی و جدی حفظ شود. امام علی علیه السلام در حدیثی این نکته را چنین گوشزد می کند:

مَنْ جَعَلَ دَیْدَنَهُ الْهَزْلَ لَمْ یُعْرَفْ جِدُّهُ.(3)

هر کس شوخی را عادت خود قرار دهد، موضع جدی او (از شوخی هایش)

ص:84

شناخته نمی شود.

اسلام برای این قشر از جامعه قائل شده است. رسول خدا صلی الله علیه و آلهفرمود: «مِنْ اِجْلالِ اللّه ِ إِجْلالُ ذِی الشَیْبَةِ الْمُسْلِمِ؛ تجلیل و احترام مسلمان سال خورده و سپیدموی در شمار تجلیل از خداوند متعال است».(1)

امام صادق علیه السلام نیز بی تفاوتی در گرامی داشت سالمندان را سبب خروج از راه و رسم خاندان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهمی داند و می فرماید: «لَیْسَ مِنّا مَنْ لَمْ یُوَقِّرْ کَبیرَنا؛ آن که بزرگ سالان ما را احترام نکند، از ما نیست.»(2) نیز می فرماید: «عَظِّموُا کِبارَکُمْ؛ سالمندان خود را ارج نهید و بزرگ شمارید».(3)

از تعبیرهای به کار رفته در احادیث بالا و مانند آنها به راحتی می توان دریافت که رابطه افراد جامعه به ویژه پرستاران با سال خوردگان ناتوان و بیمار باید بیش از احترام معمول و متعارف باشد؛ زیرا احترام به بزرگ سالان در شمار احترام به ذات اقدس الهی است. بزرگ سالان حقوقی دارند که همه جامعه ملزم به رعایت آن هستند. پرستاران نیز در شرایط بحرانی و حساس با این افراد سر و کار دارند. پس باید در انجام این امر پیش قدم شوند و با حفظ احترام آنان، وظیفه خود را نسبت به ایشان به خوبی انجام دهند. پرستار باید با توجه به ارزش و جایگاه بیمار، از هرگونه توهین، دل شکنی و بی احترامی نسبت به آنان پرهیز کند. البته رعایت حال این بیماران زودرنج و نازک دل، دشوار است، ولی همیشه اعمال سخت و مشکل، پاداش بیشتری دارد. این سفارش را از یاد نبریم که پیشوایان معصوم، این گروه از مردم را شایسته

ص:86

محبت بیشتر دانسته و در مورد آنان سفارش ویژه کرده اند. امام باقر علیه السلامفرمود کسی که چهار خصلت در او باشد، خداوند برایش خانه ای در بهشت بنا می کند:

مَنْ أوَی الْیُتْمَ وَ رَحِمَ الضَّعیفَ وَ أَشْفَقَ عَلی والِدَیْهِ وَ رَفِقَ بِمُلُولِهِ.(1)

کسی که یتیمان را پناه دهد، به ناتوانان مهربانی کند، با پدر و مادرش به نرمی برخورد کند و با زیردستانش مدارا کند.

دارد، برای نشاط روحی خود نیز نیازمند مهربانی است. مهرورزی، نشانه بزرگواری است. به طور کلی، نیکوکاری، دل سوزی و ایثار، در مهربانی افراد ریشه دارد و پرستار با ابراز این ارزش های انسانی، مهر و محبت را به بیماران هدیه می دهد. بی شک، کسی که از دایره خودخواهی خارج می شود و خود را وقف خدمت به بیماران می کند، فروغ مهربانی اش، گرمابخش وجود بی رمق بیماران خواهد شد و جوانه های سلامتی را در آنان شکوفاتر خواهد کرد.

زیربنای همه دوستی ها، دوستی و محبت خداست و یکی از جلوه های دوستی خدا، دوست داشتن آثار و مخلوقات اوست. پس هر کس در دوستی خدا راستین باشد، باید بندگان خدا را نیز دوست بدارد. کسی که بندگان خدا را دوست دارد، نشانه های آن در گفتار و رفتارش نمایان می شود. آن گاه که مردم به یکدیگر عشق بورزند، زیر سایبان رحمت الهی قرار می گیرند. امام کاظم علیه السلاممی فرماید:

إِنَّ اَهْلَ الْاَرْضِ لَمَرْحُومُونَ ما تَحابُّوا وَ أَدُّوالْأَمانَةَ وَ عَمِلُوا بِالْحَقِّ.(1)

تا زمانی که اهل زمین یکدیگر را دوست بدارند و امانت ها را ادا و به حق عمل کنند، مورد لطف و رحمت الهی اند.

در سخنان معصومین علیهم السلام، مردم دوستی از نشانه های ایمان معرفی شده و پیامبر اسلام، مردم دوستان را شبیه خود شمرده و فرموده است: «شبیه ترین افراد امتم به من، کسانی هستند که مردم را بیشتر دوست بدارند».(2)

همچنین آن حضرت، دوست داشتن بندگان را سبب نزدیکی به خدا و به خیر و صلاح امت دانسته است. در روایتی آمده است: «موسی علیه السلام گفت: خدایا! پاداش کسی که بندگان تو را دوست بدارد، چیست؟ ندا رسید: ای موسی! بدان چنین کسی را بر آتش حرام می کنم».(3)

ص:88

بنابراین، بر پرستاران لازم است که در پرتو مهر و محبت، بیماران را به نشاط و آرامش رهنمون سازند و قلب خود را از محبت آنان لبریز کنند و این سفارش زیبای امیرمؤمنان علی علیه السلام به مالک اشتر را به کار بندند که «اَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِیَّةِ وَ الْمَحَبَّةَ لَهُمْ وَاللُّطْفُ بِهِمْ...؛ قلب خویش را از مهر و مردم دوستی و لطف به آنان سرشار کن».(1)

صادق علیه السلام می فرماید:

اَلصَّبْرُ مِنَ الْاِیمانِ بِمَنْزِلَةِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ. فَاِذا ذَهَبَ الرَّأْسُ ذَهَبَ الْجَسَدُ کَذلِکَ اِذا ذَهَبَ الصَّبْرُ ذَهَبَ الْاِیمانُ.(1)

نسبت شکیبایی به ایمان، مانند سر به بدن است. همچنان که اگر سر از بدن جدا شود، بدن نابود می شود. وقتی شکیبایی از ایمان جدا شود، ایمان از میان می رود.

امام علی علیه السلام، شکیبایی را زیور ایمان می شمارد و می فرماید: «اَلصَّبْرُ أَحْسَنُ حُلَلِ الْاِیمانِ وَ اَشْرَفُ خَلایِقِ الْاِنْسانِ؛ شکیبایی بهترین زینت ایمان و شریف ترین اخلاق انسان است».

آدمی در پرتو صبر و بردباری به تدریج به درجه ای می رسد که هر اندازه رنج و بلا بر او وارد شود، زبان به شکایت نمی گشاید که در روایت ها، از آن به «صبر جمیل» یاد می شود. جابر گوید: از امام باقر علیه السلام پرسیدم: خداوند تو را رحمت کند؛ صبر جمیل چیست؟ حضرت فرمود:

در صبر جمیل به کمک شکیبایی هیچ شکایتی به مردم نمی شود و در این صورت، خداوند هم پاداش بی شمار به آنان می دهد که در مقابل خدمت به مردم در دام خودپسندی و منت گذاری نمی افتند و کاسه صبرشان لبریز نمی شود.(2)

خداوند در قرآن آمده است:

نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلینَ الَّذینَ صَبَرُوا. (عنکبوت: 59)

خدا، پاداش بهتر را به نیکوکاران می دهد؛ آنان که در انجام کار نیک شکیبایی کردند.

ص:90

ص:91

خویشتن را به خود ادا کند. به یقین، هر گاه زندگی او از چنین مراحلی بگذرد، فصل درخشان و ارزنده ای از هویتش تکوین می یابد.(1)

باشند».(صافات:24)

بی دلیل نیست که پیشوایان پاک اندیش ما از خداوند در راه انجام رسالت و مسئولیت خویش درخواست کمک می کنند. امیرمؤمنان علی علیه السلاممی فرماید: «اَسْتَعینَهُ عَلی وَظایِفِ حُقُوقِهِ. مدد می جوییم از او برای انجام وظایف الهی و ادای حقوق و تکالیف عبادی»(1)

امام سجاد علیه السلام نیز در پیشگاه پروردگار پوزش می طلبد و می گوید:

مرا عفو کن نسبت به بسیاری از غفلت ها که مرتکب شدم و از وظایف و تعهدهایی که از تو به عهده داشتم.(2)

گرچه در انجام وظایف بندگی، سختی های بسیار وجود دارد، ولی شیرینی و دل نشینی روحی و رضایت خاطر درونی انسان، همه ناهمواری ها را هموار می کند.

این بینش سبب شده است برخی از صاحب نظران به این باور برسند که راهی که به بهشت منتهی می شود، انجام وظیفه است.(3) وظیفه، جاده کوهستانی است به سوی خدا.(4) انجام وظیفه و پذیرش مسئولیت و تعهد، عادی ترین مقصد و منظور زندگی و اخلاق است و زندگی انسان در مرکز دایره وظایف عمومی قرار گرفته است.(5) هر کس با عزم و اراده متین در انجام وظیفه بکوشد، مقصد و منظور اصلی خلقت خویش را به انجام رسانده و شالوده اخلاق عالی مردانه ای

ص:94

را در نفس خویش استوار ساخته است.(1)

جلال و افتخار زندگی حقیقی را این گونه ترسیم می کند:

بزرگی و عظمت واقعی انسان در آن نیست که شخصی در طلب آسایش و لذت یا کسب مقام و شهرت برای نفس خود باشد، بلکه جلال و افتخار حقیقی هر کسی عبارت از آن است که وظایف شخصی خویش را به درستی انجام دهد.(1)

فرموده است:

کُلُّ نَعِیمٍ مَسْئُولٌ عَنْهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ اِلاّ ما کانَ فِی سَبِیلِ اللّه ِ تَعالی.(1)

در روز قیامت از تمامی نعمت ها بازخواست می شود، مگر آنچه در راه خدا داده شده است.

این بینش بالنده، زینت ساز سخن حکیمانه ای است که: «همه ما به فقر و غنا، سلامتی و مرض، غربت و قدرت و علم و جهل مبتلا هستیم و درباره داده ها و نداده ها مورد امتحان قرار می گیریم».(2)

به یقین، این بصیرت و بینایی معنوی، به روشن شدن راه، برطرف شدن نگرانی و استفاده مناسب از فرصت های ارزنده خواهد انجامید تا به تعبیر قرآن از روز نخست، با قوّت و قدرت به مسئولیت خویش رو کنند و هرگز دچار روزمرگی، سردرگمی و تردید نشوند و بر اساس سخن معصومان علیهم السلام، عاقبتی زیان بار در انتظار آنان نباشد. امام صادق علیه السلام در این باره فرموده است:

آن کس که بدون بینایی و آگاهی لازم عمل می کند، همانند کسی است که در غیر مسیر مورد نظر حرکت می کند که پی آمد حرکت؛ یعنی سرعت، چیزی جز دوری نخواهد بود.(3)

علی علیه السلام در این باره فرموده است:

لا تُجْتَمَعُ عَزِیمَةٌ دَولَیمةٌ... ما نَقَضَ النَّوْمُ لَعَزائِمِ الیَومِ.(1)

عزم و همت [ برای کارهای شایسته و چشم گیر] با ولیمه و سورچرانی جمع نمی شود و چه بسیار خواب هایی که عزم و جزم آنان را در انجام امور نقض کرده [و ساعات او را پوچ و هیچ ساخته] است.

بی دلیل نیست که آنان از حالت ویرانگر سستی و بی حالی به خدا پناه برده و گفته اند: «اَلّلهُمَّ اِنّی اَعوُذُ بِکَ مِنَ الْکَسَلِ وَ الْفَشَلِ؛ پروردگارا! همانا به تو پناه می برم از کسالت و بی حالی و سستی و بی توجهی[به حقایق پایدار زندگی]».(2) امام علی علیه السلام شیوه مناسب مبارزه با این بیماری روحی را چنین بیان می کند: «ضادُّوا التَّوانِیَ بِالْعَزْمِ؛ با تصمیم و عزم قاطع به مبارزه با سستی برخیزید».(3)

ناگواری های روزگار را فراهم نکند، ناتوان خواهد ماند».(1) حضرت علی علیه السلام نیز در این باره فرموده است: «فردی که بر مرکب راهوار صبر جا می گیرد، به میدان پیروزی راه یافته است».(2)

چنین آثار و برکت هایی سبب شده است که واژه «اِصبر؛ بردباری کن» در سفارش های سبز و آسمانی معصومان علیهم السلام به اصحاب خود، بسیار دیده شود. امیرمؤمنان علی علیه السلام در کلامی چنین می فرماید:

إِصْبْرِ حَتّی تَأْتِیکَ دَوْلَتَکَ... إِصْبِرْ تَظْفَرْ... اِصْبِرْ تَنَلْ.(3)

صبر و استقامت داشته باش تا دولت[و توانمندی] برای تو فراهم شود... بردبار باش تا پیروز و سربلند شوی... ثبات قدم داشته باش تا به اهداف خود برسی.

ص:99

زیر فصل ها

فصل اول: وظیفه بیماران

فصل دوم: وظایف عیادت کنندگان

الْاَسْقامِ؛ بدن ها را از ناخوشی رهایی نیست».(1)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:«بیماری، تازیانه خدا در زمین است که با آن، بندگان خویش را ادب می کند».(2)

با این حال، انسان با کمک اندیشه خود بسیاری از بیماری ها را شناخته و برای هرکدام درمانی یافته است. حضرت امام رضا علیه السلامنیز در مورد بیماری فرموده است:

بیماری برای مؤمن، تطهیر و رحمت و برای کافر، عذاب و لعنت است. بیماری همدم مؤمن می ماند، تا هنگامی که هیچ گناهی بر وی نباشد.(3)

بیماری، زندگی عادی انسان را مختل می کند، به گونه ای که ممکن است شکیبایی و طاقت را از کف بدهد؛چون کمترین بیماری هم بسیار است: «اَلْمَرَضُ الْقَلیلُ مِنْهُ کَثِیرٌ؛ بیماری، اندکش هم بسیار است».(1)

پیامبر خدا فرمود:

عمل هیچ روزی نیست، مگر که بر آن مهر زده می شود. چون بنده مؤمن بیمار شود، فرشتگان می گویند: پروردگارا! فلان بنده ات را بازداشته ای! خداوند متعال در این هنگام می فرماید: برای او بر عملی همانند آنچه همیشه داشته است، مهر بزنید تا زمانی که از این بیماری بهبود یابد یا بمیرد.(2)

خدا غافل سازد و او را از راه راست خارج کند، بد است. امیرمؤمنان علی علیه السلام در مناجاتی می فرماید:

اَللّهُمَّ اِنِّی اَعوُذُ بِکَ... مِنْ سُقْمٍ یَشغُلَنِی وَ مِنْ صِحَّةٍ تُلْهینی.(1)

بار خدایا! من به تو پناه می برم... از بیماری که مرا گرفتار سازد و از تندرستی و سلامتی که مرا سرگرم و غافل گرداند.

حضرت امام سجاد علیه السلام هنگام بیماری چنین دعا می فرمود:

بار خدایا! تو را سپاس به تندرستی ام که پیوسته در آن به سر می برم؛ تو را سپاس بر بیماری که در بدنم پدید آورده ای؛ زیرا نمی دانم ای خدای من، کدام یک از دو حالت (تندرستی یا بیماری) به سپاس گزاری تو شایسته تر و کدام یک از این دو بر ستایش تو سزاوارتر است؛ آیا تندرستی... یا زمان بیماری که مرا به وسیله آن از گناهان پاک کردی؟(2)

جامعه سودی ندارد یا دارای نوعی بیماری درمان ناپذیر است، به او مهلت زندگی ندهید و او را بکشید تا راحت و آسوده شود یا بهتر است بگوییم دیگران از دست او بیاسایند. برخی نیز در تلاش هستند که به این مسئله، لباس قانون بپوشانند. البته این عمل اکنون نیز انجام می شود، ولی هنوز جرئت نکرده اند آن را قانونی کنند. آنها در تلاشند تا زشتی آن را با تبلیغات مسموم از بین ببرند و زمینه را برای قانونی کردن آن فراهم کنند. در مقابل، بر اساس دیدگاه اسلام، تردیدی وجود ندارد که در نظام هستی، هیچ پدیده ای بی حکمت نیست، هر چند این حکمت بر ما پوشیده مانده باشد. امام صادق علیه السلام درباره حکمت بیماری فرموده است:

إِنَّ الْمَرَضَ عَلی وُجُوهٍ شَتّی: مَرَضُ بَلْوی، وَ مَرَضُ عُقُوبَةٍ، و مَرَضٌ جُعِلَ عِلَّةً لِلْفَناءِ.(1)

بیماری بر چند گونه است: بیماری آزمون، بیماری کیفر و بیماری که به علت مرگ قرار داده شده است.

امام صادق علیه السلام در این سخن، سه حکمت را برای بیماری بیان کرده و این هرسه در دانش پزشکی ناشناخته است. خوب است با توجه به دیدگاه معصومان علیهم السلامبه حکمت نهفته در بیماری ها نگاهی داشته باشیم:

متن عربی روایت به معنای آزمایش است. از سوی دیگر، فلسفه همه امتحان های الهی، تربیت انسان و رشد و شکوفایی استعدادهای نهفته در درون اوست. البته حکمت بیماری ها تنها تحقق امتحان الهی نیست، بلکه فلسفه تندرستی و سلامت نیز همین است. به دیگر سخن، هر یک از دو حالت تندرستی و بیماری، آثار تربیتی مثبتی دارد که برای تکامل انسان لازم هستند. در این باره حکایت جالبی از امام صادق علیه السلام نقل شده است:

امیرمؤمنان علی علیه السلام به بیماری گرفتار شد. جمعی از ایشان عیادت کردند و از حال وی پرسیدند و گفتند: ای امیرمؤمنان شب را به چه حالتی به روز درآوردی؟ امام علیه السلام برخلاف عادت متعارف فرمود: «أصبحتُ بِشَرّ؛ با بدی، شب را به صبح آورده ام.» آنان از این سخن، شگفت زده شدند و گفتند: سبحان اللّه ! آیا این سخن چون تویی است؟ امام در پاسخ آنان فرمود:

خداوند می فرماید: «وَ نَبْلُوکم بِالشَّرِّ و الْخَیرِ فِتْنَةً وَ إلَیْنا تُرجَعُونَ؛ ما شما را به خیر و شر می آزماییم و به سوی ما باز می گردید».(1)

[در این سخن خداوند ]خیر همان تندرستی و بی نیازی و شر نیز همان بیماری و فقر است که آزمون است.(2)

در مورد خطاکاران، نقش تربیتی بیماری، پاره کردن پرده های غفلت، بیدارکردن آنها و تزکیه جانشان از ناپاکی ها و آلودگی هاست، چنان که امیرمؤمنان علی علیه السلام فرموده است:

اِءذَابْتَلَی اللّه ُ عَبْداً أَسْقَطَ عَنْهُ مِنَ الذُّنُوبِ بِقَدْرِ عِلَّتِهِ.(3)

ص:106

چون خداوند، بنده ای را به بیماری دچار سازد، به اندازه بیماری اش از گناهان او فرو می کاهد.

بیماری نیکوکاران و پرهیزکاران، مرتبه آنان را در پیشگاه خداوند بالا می برد و به تکاملشان می انجامد. پیامبر خدا فرمود:

إِنَّ الرَّجُلَ لَهُ الدَّرَجَةُ عِنْدَاللّه . لایَبْلُغُها بِعَمَلِهِ حَتَّی یُبْتلی بِبَلاءٍ فِی جَمْعِهِ فَیَبْلُغها بِذلِکَ.(1)

برای انسان در نزد خدا درجه ای است که به آن دست نمی یابد جز اینکه در میان گروهی به بلایی گرفتار شود.

با توجه به آثار تربیتی بیماری در زندگی انسان، سلامتی کامل در تمام عمر از دیدگاه معصومان علیهم السلام، پدیده ای نکوهیده است. پیامبر خدا در این باره می فرماید: «کفی بالسّلامَةِ داءً؛ درد همین بس که [هماره] سلامتی باشد.»(2) همچنین در حدیث دیگری آمده است: «اِنَّ اللّه َ یَبْغُضُ الْعِفْرِیةَ النِّفْرِیةَ الَّذِی لَمْ یَرْزَأُ فِی جِسْمِهِ وَ لا مالِهِ؛ خداوند، آن بدنهاد بدکرداری را که به هیچ بلایی در تن و دارایی خویش گرفتار نمی آید دوست ندارد».(3)

باید به این نکته هم توجه داشت که تنها بیماری یا تنها تندرستی، دارای آثار تربیتی مثبتی در انسان نیست. ازاین رو، موسی علیه السلام در دعای خویش از خداوند طلب می کند:

خداوندا! نه آن بیماری که مرا زمین گیر کند و نه آن تندرستی که به فراموشی [تو] درافکند، بلکه حالتی میانه [می خواهم]. گاه بیمار شوم تا پس از آن شکر تو گویم و گاه تندرست باشم تا سپاس تو بگزارم.(4)

ص:107

از داوود نبی علیه السلام نقل شده است که در دعای خویش می گفت:

اَلّلهُمَّ لا صِحَّةَ نُطْغِینِی وَ لاَ مَرَضا یُغْنِینِی وَ لکِنْ بَیْنَ ذلِکَ.(1)

خداوندا! نه آن تندرستی را می خواهم که به طغیانم کشاند و نه آن بیماری را که زمین گیرم سازد؛ بلکه حالتی میان این دو را می خواهم.

امیرمؤمنان علی علیه السلام نیز چنین دعا می کرد:

اَللّهُمَّ اِنِّی اَعُوذُ بِکَ... مِنْ سُقْمٍ یَشْغُلَنِی وَ مِنْ صِحَّةٍ تُلْهِینِی.(2)

خداوندا! به تو پناه می برم... از آن بیماری که به خویش مشغولم دارد و از آن تندرستی که به بازی ام سرگرم سازد.

از دیدگاه احادیث اسلامی، همه بیماری ها درمانی دارند و یگانه دردی که هیچ درمانی ندارد، مرگ است.

در حدیث نبوی آمده است:

اِنَّ اللّه َ لَمْ یُنْزِلْ داءٌ اِلاّ اَنْزَلَ لَهُ دَواءٌ عِلمَهُ مَنْ عَلِمَهُ وَ جَهِلَهُ اِلاّ السّامَ.(1)

خداوند، هیچ دردی را فرو نفرستاده (یا هیچ دردی را نیافریده)، مگر اینکه درمانی نیز برایش فرو فرستاده یا «آفریده» است و کسانی از آن آگاهی یافته اند و کسانی نیز از آن ناآگاه مانده اند مگر مرگ.

در پرتو این رهنمودهاست که می گوییم دانش پزشکی به قله کمال خویش دست نمی یابد مگر هنگامی که برای همه بیماری ها درمانی کشف کند، ولی بی گمان با این همه دانش هم نمی تواند برای مرگ، درمانی فراهم کند.

از همین جاست که امام صادق علیه السلام در گفت وگوی خود با مدعی که می پنداشت می تواند با مراقبت درست و کامل از بدن و خوردن غذاهای مناسب مانع مرگ شود؛ بر این نکته تأکید می کند که آن بیماری که مقرر است به مرگ بینجامد، درمان ندارد. ایشان به تسلیم شدن سه تن از طبیبان و حکیمان بزرگ در برابر مرگ اشاره کرد و فرمود:

ارسطو که استاد طبیبان بود و افلاطون که سرآمد حکیمان بود و جالینوس که پیر و باتجربه بود، ولی نتوانستند مرگ را آن گاه که در آستانه وی فرود آمد، از خویش برانند. همه مردند، در حالی که در حفظ خویش و در اندیشیدن به آنچه با بدن سازگار است، از هیچ کوششی فروگذار نکرده بودند.(2)

ابن مسعود، از یاران پیامبر می گوید: روزی نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بودیم. آن حضرت ناگهان لبخند زد. لب هایش مانند شکوفه ای که مژده بهار می دهد، شکفت. من

ص:109

دانستم که آن حضرت بی جهت لبخند نمی زند. پرسیدم: ای پیامبر خدا! چرا لبخند زدید؟ فرمود:

درشگفتم از بی تابی مؤمن هنگام بیماری. اگر می دانست، بیماری اش چه پاداشی به دنبال دارد، دوست می داشت همیشه بیمار باشد و با آن حالت به ملاقات خدا برود.(1)

روزی سلمان بیمار شد. رسول گرامی اسلام به عیادت او رفت و پس از سلام و احوال پرسی به او فرمود:

ای سلمان! این بیماری برایت سه نتیجه سودمند دارد: یکی اینکه تو را مورد توجه و عنایت خداوند قرار می دهد. دیگر اینکه دعایت در این حال مستجاب است. سوم اینکه گناهانت را می شوید و آنان را مانند برگ درختان فرو می ریزد.(2)

خویش خیانت روا داشته است».(1)

پس بیمار برای اینکه به درمان نزدیک شود، نباید درد خویش را پنهان کند تا از رنجی که بر بدنش تحمیل شده است، رهایی یابد.

ناراحتی و مشکل دوست خود دردمند می شود. به ویژه در مواردی که کاری از دوستان برنمی آید، بیمار نباید بیماری یا مشکل خویش را نزد آنان آشکار کند. اگر دشمن است، از مشکل انسان، خوشحال می شود. بنابراین، نزد او سخن گفتن از بیماری خود فایده ای ندارد. اگر هم آن شخص، انسان بی اعتنایی است، آشکار کردن مشکل و بیماری نزد او سودی ندارد.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

کسی که یک شب بیمار شود و پذیرای بیماری باشد، خداوند عزوجل، عبادت شصت سال را برای او منظور می فرماید.(1)

راوی می گوید: از امام پرسیدم: مقصود و معنای پذیرای بیماری شدن چیست؟ حضرت فرمود: یعنی نزد کسی شکایت نکند.

در روایت دیگری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

هر کس یک شبانه روز بیمار شود و نزد عیادت کنندگان شکایت نکند، خداوند در روز قیامت، او را با خلیل خود؛ یعنی حضرت ابراهیم خلیل الرحمن محشور می سازد تا مثل برق از پل صراط بگذرد.(2)

در روایت دیگری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می خوانیم:

چهار چیز از گنج های بهشت است: پنهان داشتن ناداری؛ پنهان داشتن صدقه؛ پنهان داشتن مصیبت و پنهان داشتن درد.(3) پنهان داشتن بیماری، گنجی از گنج های الهی است.(4)

گنج را هم باید پنهان نگه داشت و سزاوار نیست آشکار شود. خداوند حکیم به عُزیر علیه السلام وحی فرمود:

ص:113

هر گاه بلایی به تو رسید، نزد آفریدگانم شکوه مکن. همان گونه که وقتی بدی ها و رسوایی هایت فراز آید، از تو پیش فرشتگانم شکوه نمی کنم.(1)

پنهان داشتن درد از مردم و شکوه نکردن علاوه بر آنکه فضیلت به شمار می رود، آثار خوبی دارد. از جمله اینکه گناهان را پاک می کند و ممکن است خداوند، انسان را زودتر شفا بخشد. در روایتی از حضرت علی علیه السلام می خوانیم:

هر کس دردی را که به او رسیده است، سه روز از مردم پنهان بدارد و به خدا شکایت کند، بر خداست که او را از آن درد بهبود بخشد.(2)

روی آور و از گناهان و اشتباه های گذشته توبه کن و از خدا سلامتی بخواه تا بتوانی کار خوب بیشتری انجام دهی. حضرت امیرمؤمنان علی علیه السلاممی فرماید: «مؤمن هرگاه بیمار شود، به اخلاق و توبه روی می آورد».(1)

برخورداری از آنها بر آن اطاعت ها که توفیقش را ارزانی ام داشتی، توانا ساختی؟ یا زمان بیماری که مرا بدان آزمودی؟ و نعمت هایی که به من ارمغان دادی تا مایه سبک شدن بار گناهانی شود که پشتم را سنگین کرده بود و مایه طهارت از آن گناهانی باشد که در آن غوطه ور شده بودم و توجه دهنده ای باشد که به تو بازگردم و یادآوری باشد که گناه را به برکت نعمت دیرین تو بزدایم.

در این مدت بیماری، کاتبان اعمال برایم آن اندازه اعمال پاک نوشتند که نه به دلی خطور کرده است، نه بر زمانی گذشته و نه اندامی توان انجام دادنش را یافته، بلکه این همه فضل تو بر من بوده است و احسان و نیکی که بر من روا داشته ای. پروردگارا! پس بر محمد و خاندانش درود فرست و آنچه را برایم بدان خرسندی، محبوبم بدار. آنچه را بر من وارد آورده ای، آسان و گوارایم ساز و مرا از آلودگی هایی که پیش تر انجام داده ام، پاک بدار و بدی هایی را که پیش فرستاده ام، [از نامه عملم]بزدای و شیرینی عافیت و خنکای سلامت را به من بچشان.

برون شدِ مرا از بیماری به سوی عفو خویش، بازگشت مرا از درون بسترنشینی ام به سوی چشم پوشی خویش، رهایی از درد و رنجم را به فراخنای رحمت خویش و سلامت یافتنم از این سختی را به آستان گشایش خویش، قرار ده! تویی که نیکی ات سرشار است و دست منتت بر همه گشاده. بخشنده و بزرگوار و صاحب جلال و اکرامی.(1)

و احترام او به وسیله بیمار و خانواده اش نخستین پاداش است. دعای بیمار برای او نیز زیباترین پاسخ به احسان است و عیادت متقابل از عیادت کننده هنگام بیماری او در آینده، خود نمونه ای از این احسان است.(1)

سفارش امام سجاد علیه السلام را در رسالة الحقوق از یاد نبریم که در مورد حق کسی که به ما نیکی کرده است، می فرماید:

حق کسی که صاحب نیکی بر توست، این است که سپاس گزار او باشی و کار نیک او را یاد کنی و خالصانه بین خود و خدایت در حق او دعا کنی و درباره او گفتار نیک داشته باشی. اگر چنین کنی، در نهان و آشکار، او را سپاس گفته ای و اگر هم روزی قدرت جبران داشته باشی، نیکی او را جبران کنی.

چه خوب است که گله و انتقاد از بدی ها و نارسایی ها هیچ گاه در دستور کار ما نباشد، بلکه چشم نیک بین داشته باشیم و از خوبی ها و خوش رفتاری های خدمت گزاران به ویژه در محیط بیمارستان ها و مراکز درمانی، به هر زبانی که می توانیم تشکر کنیم. همچنین سخن امام صادق علیه السلام را به کار بندیم که فرمود:

اُشْکُر مَنْ اَنْعَمَ عَلَیْکَ، وَ اَنْعَمْ عَلی مَن شَکَرَکَ فَاِنَّهُ لا زَوالَ لِلنَّعْماءِ اِذا شَکَرْتَ وَ لاتقاءَلَها اِذا کَفَرْتَ وَ الشُّکْرُ زِیادَةٌ فِی النَّعَمِ وَ اَمانٌ مِنَ الْغِیَرِ.(1)

نسبت به کسی که بر تو نعمتی داده است، سپاس گزاری کن و نسبت به کسی که از تو سپاس گزاری کرده است، احسان و انعام کن؛ چون اگر از نعمت ها سپاس گزاری شود، زوال نمی پذیرد و اگر ناسپاسی شود، دوام نمی یابد. شکر و سپاس موجب افزایش نعمت ها و ایمنی از تغییر و دگرگونی است.

داشتن زبان سپاس، نرم کننده دل ها، افزاینده عواطف و زداینده کدورت ها و دشمنی هاست.

ص:118

از امام صادق علیه السلام روایت شده است:

مَنْ عادَ مَرِیضَا شَیَّعَهُ سَبْعُونَ اَلْفَ مَلکٍ یَسْتَغْفِرونَ لَهُ حَتّی یَرْجِعَ اِلی مَنْزِلِهِ.(1)

هر کس بیماری را عیادت کند، هفتاد هزار فرشته، او را مشایعت می کنند و برای او تا زمانی که به خانه اش برگردد، استغفار می کنند.

ایشان در حدیثی دیگر می فرماید:

أَیُّما مُؤْمِنٍ عادَ مُؤْمِنا فِی اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ فِی مَرَضِهِ وَکَّلَ اللّه ُ بِهِ مَلَکا مِنَ الْعُوّادِ یَعُودُهُ فِی قَبْرهِ وَ یَسْتَغْفِرُ لَهُ اِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ.(2)

هرگاه مؤمنی، مؤمن دیگر را برای رضای خدا در حال بیماری اش عیادت کند، خداوند، فرشته ای از عیادت کنندگان را موکل می سازد. آن فرشته، او را در قبرش عیادت و تا روز قیامت برای او استغفار می کند.

از سوی دیگر، امام علی علیه السلام، اهمیت عیادت بیمار را نسبت به دیگر اعمال چنین بیان می دارد: «مِنْ أَحْسَنِ الْحَسَناتِ عِیادَةُ الْمَرِیضِ؛ عیادت بیمار، پسندیده ترین کارهای نیک است».(3)

امام صادق علیه السلام در حدیثی درباره پاداش عیادت می فرماید:

هر کس بیماری از مسلمانان را عیادت کند، خداوند برای همیشه، هفتاد هزار فرشته را با او می گمارد که به خانه او درمی آیند و در آن تا روز قیامت تسبیح و تقدیس خداوند و «لا اله الاّ اللّه » و «اللّه اکبر» می گویند و نیمی از نماز آنان برای عیادت کننده بیمار است.(4)

هدف اصلی عیادت، تکریم بیمار است و مرهم نهادن بر زخم های دل او. هر کار مشروعی که در تخفیف بار اندوه بیمار مؤثر باشد و روحیه او را تقویت کند و امید از

ص:120

دست رفته اش را به او بازگرداند، پسندیده است؛ حتی اگر یک احوال پرسی صمیمانه یا یک لبخند امیدبخش باشد. هر سخن و رفتاری که مایه تضعیف روحیه او شود و دورنمایی تاریک از آینده، پیش رویش ترسیم کند، ناپسند است. تلقین ناامیدی و ضعف می تواند انسان سالم را به بستر بیماری بیندازد و تلقین امید و ایمان و نشاط می تواند انسان را از بستر بیماری بیرون کشاند.(1)

بیمار بیش از آنکه در انتظار پزشک و دارو باشد، چشم به راه انسانی پرعاطفه و باایمان و مثبت نگر است. او منتظر است تا پرستاری مهربان در کنار بسترش بنشیند و چشمان سرشار از محبت و امیدش را به دیدگان بی فروغ او بدوزد و با لبخندی که پیام حیات و نشاط را همراه دارد، سخنانی امیدبخش را که از آهنگ لطافت و مهربانی آکنده است، در گوش جانش زمزمه کند. اگر چنین باشد، احساس تازه ای به بیمار دست می دهد؛ حالش بهتر و بهتر می شود و ابرهای تیره ناامیدی و رنجوری از آسمان دلش دور می گردد. افق های جدیدی پیش دیدگانش گشوده می شود و ناگاه به خود می آید که سالم و شاداب شده است و نیروی تازه ای برای ادامه زندگی یافته است.

علاوه بر مرهم نهادن بر دل بیمار و ترمیم زخم های عاطفی و روانی او، از کمک های دیگر نیز نباید کوتاهی کرد، مانند کمک مالی، معرفی پزشک باتجربه، توصیه به ادامه درمان، راهنمایی و بیان تجربه های خود در زمینه بیماری و هر آنچه در بهبود بیمار مؤثر است و برای عیادت کننده امکان پذیر است. نیاز به بیان نیست که هر کاری در این رهگذر، محبوب خداوند است و پاداشی گران قدر در پی دارد.(2)

امام صادق علیه السلام، جایگاه عیادت کننده را در پیشگاه خداوند چنین بازگو می کند:

روز قیامت، بنده مؤمنی به سوی خدای تعالی خوانده می شود و حسابش به آسانی انجام می پذیرد. آن گاه خداوند خطاب به او می فرماید: ای مؤمن! چه

ص:121

چیز تو را مانع شد هنگامی که بیمار بودم، به عیادتم بیایی؟

او می گوید: تو پروردگار من هستی و من بنده تو هستم. تو زنده و پایداری و درد و ناراحتی به تو نمی رسد. خدای عزوجل می فرماید: کسی که مؤمنی را عیادت کند، مرا عیادت کرده است. پس می فرماید: آیا فلانی، پسر فلانی را می شناسی؟ می گوید: بلی! چه چیز تو را مانع شد که هنگام بیماری اش، او را عیادت کنی؟ همانا اگر او را عیادت می کردی، مرا عیادت کرده بودی و مرا نزد وی می یافتی. آن گاه اگر از من درخواست برآوردن حاجت را داشتی، برایت برآورده می ساختم و آن را رد نمی کردم.(1)

مولوی این حدیث را به نظم درآورده است. با این تفاوت که می گوید: خداوند به حضرت موسی علیه السلاموحی کرد. آن گاه قسمت اول حدیث را با این عنوان آغاز می کند: «چرا به عیادت من نیامدی».

آمد از حق سوی موسی این عتیب

کای طلوع ماه تو دیده ز جیب

مشرقت کردم ز نور ایزدی

من، حقم، رنجور گشتم نامدی

گفت: سبحانا! تو پاکی از زیان

این چه رمز است این بکن یا رب بیان

باز فرمودش که در رنجوری اَم

چون نپرسیدی تو از روی کرم

گفت: یا رب! نیست نقصانی تو را

عقل گم شد، این گره را برگشا

گفت: آری، بنده خالص کزین

ص:122

گشت رنجور او منم، نیکو ببین

هست معذوریش معذوری من

هست رنجوریش رنجوری من

هر که خواهد هم نشینی با خدا

او نشیند در حضور اولیا(1)

به خاطر همین وظیفه سنگین و واجب است که حضرت سجاد علیه السلام، آن گاه که همسایگان و دوستان خود را یاد می کند، از خداوند به استغاثه می خواهد به آنان توفیق دهد تا از بیماران خود عیادت کنند:

خداوندا! به روان مقدس محمد و آل محمد رحمت فرست و مرا در ادای حقوق همسایگان و دوستانم که شناسای حق مایند و با دشمنان ما در ستیز هستند؛ به برترین صورت یاری ده و توفیق شان عطا کن تا سنت های مقدس تو را برپای دارند و به آداب پسندیده تربیت شوند و به آنان توفیق ده تا دست حمایت به سوی مستمندان پیش آورند و قوّت خویش را در راه کمک به ناتوان به کار برند، به دوستی تیره بختان برخیزند و از بیمارانشان عیادت کنند.(2)

الْاخِرَةَ؛ به عیادت بیمار بروید و در تشییع جنازه شرکت کنید که شما را به یاد آخرت می اندازد».(1)

از سوی دیگر سفارش شده است که بیمار از ناراحتی خود شکایت نکند. پیامبر اسلام می فرماید:

از مؤمن و بی تابی او از بیماری، تعجب می کنم. اگر می دانست چه ثوابی در بیماری هست، بی گمان دوست می داشت پیوسته بیمار باشد تا آن گاه که پروردگار عزوجل خود را دیدار کند.(2)

ایشان در روایتی دیگر می فرماید:

خدای عزوجل فرمود: هر که سه روز بیمار شود و از آن به هیچ یک از عیادت کنندگانش شکوه نکند، گوشت و خونی بهتر از آن گوشت و خونی که دارد، جای گزینش کنم. پس اگر او را عافیت بخشم، عافیتی بدون گناهش دهم و اگر جانش بستانم، او را در جوار رحمت خود برم.(3)

امام صادق علیه السلام نیز در توضیح روایت پیامبر گرامی اسلام می فرماید:

شکایت از بیماری این نیست که آدمی بگوید دیشب بیمار شدم یا دیشب دردمند و ناخوش بودم، بلکه شکایت این است که بگوید: به چنان دردی گرفتار شدم که هیچ کس گرفتار آن نشده است.(4)

احوال پرسی دوستان و بستگان است و از دل جویی آنان خرسند می شود. رفت و آمد به خانه بیماران و عیادت از آنان از اخلاق پیامبران و سبب تحکیم رابطه ها و تقویت دوستی هاست. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به عیادت بیماران می رفت. حتی یک بار از یک یهودی که از همسایگان ایشان بود، عیادت کرد.(1)

آنچه به عیادت ارزش می بخشد، اخلاص در عیادت است. عیادت از بیمار بی کس و ناآشنایی که بیش از دیگران چشم به راه دیدارکنندگان است، پاداش بسیاری دارد و مایه آسانی حساب قیامت است؛ زیرا با این کار در حقیقت، انسان به دیدار خداوند می رود.

در حدیث قدسی آمده است: «مَنْ عادَ مُؤْمِنا فیِّ فَقَدْ عادَنِی؛ هر کس در راه من (به خاطر خدا) مؤمنی را عیادت کند، مرا عیادت کرده است».(2) این کار تنها برای خداست. بنابراین، نباید در دادن هدیه و رفتن به عیادت بیمار انتظار جبران آن را داشته باشیم و بگوییم که چرا ما به عیادتش رفتیم، ولی او به عیادت ما نیامد. رسول گرامی اسلام فرمود:

به عیادت کسی برو که از تو عیادت نکرده است و برای کسی هدیه ببر که برای تو هدیه و سوغات نیاورده است.(3)

نکته دیگر اینکه برخی به هر دلیل، عیادت و احوال پرسی شان غیرحضوری است. می کوشند تا به وسیله این و آن یا از راه تلفن و نامه، احوال پرسی کنند. گرچه با این روش هم می توان از کسی خبر یافت، ولی دیدار رویارو و چهره به چهره، شیرینی و برکت دیگری دارد. امام هادی علیه السلام می فرماید:

مُلاقاةُ الْاِخْوانِ نَشْرَةٌ وَ تَلْقِیحُ الْعَقْلِ وَ اِنْ کانَ نَزْرا قَلِیلاً.(4)

دیدار برادران، سبب انبساط خاطر و باروری اندیشه است، هر چند کوتاه و

ص:125

اندک باشد.

با این همه آثار و برکات، دیگر چه جای درنگ و بهانه آوردن برای دیدار و عیادت بیماران باقی می ماند. مردم به ویژه بیماران، گرفتاران و دردمندان نیازمند احوال پرسی و رسیدگی هستند، ولی تمام این کارها باید رنگ خدایی داشته باشد و برای خشنودی خداوند مهربان انجام پذیرد.

عیادت کنندگان، وی را به بهبودی امیدوار کنند و از رحمت و عنایت حضرت حق سخن بگویند. معصوم علیه السلام در این باره می فرماید:

سزاوار است در حالت بیماری به ویژه بیماری که ممکن است به مرگ بیانجامد، امید او نسبت به ترس بیشتر شود.(1)

امید به رحمت الهی و امید به زندگی همانند داروی شفابخشی عمل می کند. هر چه بیمار از نظر روحی و روانی، خوشحال تر و امیدوارتر شود، عیادت کننده هم بیشتر مورد توجه پروردگار قرار می گیرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «عایِدُ الْمَرِیضِ یَحُوضُ فِی الرَّحْمَةِ؛ عیادت کننده از بیمار، در رحمت خدا غوطه ور است».(2)

و در جای دیگر رسول گرامی اسلام می فرماید:

گام هایی که عیادت کننده بیمار از خانه خود تا نزد او برمی دارد، در باغ های بهشت برداشته می شود.(3)

اسامه بن زید که از مسلمانان شجاع و کاردان صدر اسلام بود، بیمار شد. امام حسین علیه السلام به عیادت او رفت و پس از احوال پرسی، وی را غمگین دید. به او فرمود: چرا غمگین هستی؟ عرض کرد: به اندازه شصت درهم بدهکاری دارم. امام حسین علیه السلام فرمود: ادای آن با من. عرض کرد: می ترسم پیش از ادای قرض بمیرم. امام فرمود: نمی میری تا آن را ادا کنم و همان گونه که فرموده بود، آن حضرت پیش از مرگ اسامه، قرض او را ادا کرد.(4)

دیدار از بیمار آدابی دارد که باید آنها را رعایت کرد. از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

ص:127

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «وَاللّه ِ لَقَضاءُ حاجةِ الْمُؤْمِنِ خَیْرٌ مِنْ صِیامِ شَهْرٍ وَاعْتِکافِهِ؛ به خدا سوگند، برآوردن نیاز مؤمن بهتر از یک ماه روزه و اعتکاف است».(1)

امیرالمؤمنین علی علیه السلام نیز بیشترین پاداش را برای کسی می داند که زمان عیادتش کوتاه باشد، مگر آنکه خود بیمار از او درخواست ماندن کند:

اِنَّ مِنْ اَعْظَمِ العُوّادِ أَجرا لِلّهِ لِمَنْ إِذا اَعادَ أَخاهُ خَفَّفَ الْجُلوسَ إِلاّ أَنْ یَکُونَ الْمَرِیضُ یُحِبُّ ذلِک وَ یُرِیدُ وَ یَسْأَلُهُ ذلِکَ.(1)

همانا پاداش عیادت کننده ای در پیشگاه خدا بیشتر است که هنگام عیادت از برادر دینی اش، تنها اندکی نزد او بنشیند، مگر آنکه خود بیمار آن را دوست داشته باشد و از او بخواهد که زمان بیشتری در کنارش باشد.

در روایتی آمده است که مسلمانان دیدند پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله سر به آسمان برداشت و لبخندی زد. علتش را پرسیدند. فرمود: از دو فرشته ای تعجب کردم که از آسمان به زمین فرود آمدند و به سراغ بنده مؤمن و درست کاری رفتند که در مصلایش نماز می خواند تا عمل روز و شب او را بنویسند. وی را در محل نمازخواندنش نیافتند. پس به آسمان رفتند و عرض کردند: پروردگارا! ما به سراغ فلان بنده ات در مصلایش رفتیم تا عمل شبانه روز او را بنویسیم، ولی پیدایش نکردیم، بلکه او را در دام بیماری یافتیم. خدای عزوجل فرمود: برای بنده من، تازمانی که در دامن من است، مانند خیر و ثواب کاری را بنویسید که در زمان سلامتی اش در شب و روز انجام می داد؛ زیرا بر من است که وقتی سلامتی را از او باز می گیرم، پاداش کاری را که در زمان تندرستی اش می کرد، برایش بنویسم.(2)

محبت و کمک خود، درمانش می کنند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با اشاره به جامعه اسلامی و تشبیه آن به یک پیکر، هم دردی با بیمار را مورد تأکید قرار داده است:

اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ فِی تَراحُمِهِمْ و تَعاطُفِهِمْ بِمَنْزِلَةِ الْجَسَدِ الْواحِدِ إِذاشْتَکی مِنْهُ عُضْوٌ واحِدٌ تَداعی لَهُ سائِرُ الْجَسَدِ بِالْحُمّی وَالسَّهَرِ.(1)

همانا، مؤمنان در مهربانی و عطوفت به یکدیگر همانند یک پیکرند که وقتی عضوی از آن به درد می آید، دیگر اعضا در تب داری و بیداری با او همراهی می کنند.

در واقع، غم ها و ناراحتی ها در جسم انسان هم اثر می گذارد و او را بیمار می کند. امام صادق علیه السلاممی فرماید: «حضرت مسیح علیه السلام همیشه می گفت: هر کس هَمّ و غمش زیاد بشود، بدنش هم ناخوش و بیمار می گردد».(2)

بنابراین، شایسته است با هم دردی و عیادت از بیمار، شادابی و نشاط روحی را به او بازگردانیم. هدف از عیادت بیمار، اظهار محبت و ادای حقوق برادری و به دست آوردن پاداش است. پس کسی هم که به عیادت بیمار می رود، نباید از او انتظار پذیرایی داشته باشد، بلکه باید به کمک بیمار بشتابد و با بیمار و خانواده هم دردی کند. پیامبر از خوردن چیزی نزد بیمار نهی کرده است؛ زیرا عیادت کننده با این کار، پاداش خود را از بین می برد.(3)

آفرینش این ارزش، نقش بسزایی دارد. هدیه دادن، پیام دوستی و مهر و وفا و زدودن کینه ها را در خود دارد. پیام امید و صمیمیت و یک رنگی و اخلاص است که سبب خشنودی محبوب متعال خواهد شد. بیش از آنکه جنبه مادی هدیه مورد نظر باشد، ارزش معنوی آن مورد توجه است. اثر هدیه، پیوند دل ها، تحکیم دوستی ها، زدودن کینه ها و تکریم شخصیت هدیه گیرنده است.

هدیه بیش از آنکه شیئی مادی باشد، مرهمی است شفابخش بر رنج های دل بیمار و بیش از آنکه شکاف مادی زندگی اش را پر کند، خلأ معنوی و احساسی او را هرچند اندک جبران می کند و سبب تقویت روحیه او می شود.(1)

امام صادق علیه السلام فرموده است:

تَهادُوا تَحابُّوا فَإِنَّ الْهدیَّةَ تُذهِبُ بِالضَّغائنِ.(2)

به یکدیگر هدیه دهید تا پیوندهای محبت را استوار سازید. همانا هدیه، کینه ها و کدورت ها را می زداید.

هدیه دادن، نشانه محبت و توجه خاص به طرف مقابل است. عیادت کننده با دادن هدیه ای اگرچه ناچیز، صفا و صمیمیت قلبی اش را به بیمار نشان می دهد. یکی از یاران امام صادق علیه السلام می گوید: ما به عیادت فردی از دوستان ایشان می رفتیم که بیمار بود. در بین راه آن حضرت به ما برخورد و فرمود: کجا می روید؟ گفتیم: به عیادت فلانی. فرمود: بایستید! چون ایستادیم، فرمود: آیا قدری سیب، گلابی، بالنگ یا اندکی عطر و عود به همراه دارید؟ گفتیم: خیر، چیزی از اینها با خود نداریم. فرمود: آیا نمی دانید که بیمار به خاطر آنچه برایش می آورند، خوشحال می شود.(3)

از آداب مهم عیادت و وظایف عیادت کننده در مجلس عیادت، دعا برای بیمار است. پیشوایان اسلام این ادب و وظیفه دینی را با گفتار و رفتار خود بیان کرده اند. پیامبر اسلام فرمود:

بیماران را عیادت کنید و برای بیمار این گونه دعا کنید: خداوندا! او را به لطف خویش شفا بخش و با دوای خود مداوا کن و او را از بلایت در عافیت دار.(1)

از دیدگاه اسلام، مراجعه به پزشک و استفاده از دارو گرچه برای سلامتی بیمار مؤثر است، ولی شفای کامل به دست خداوند است. ازاین رو، نباید در هیچ حالی خداوند را فراموش کرد و از دعای عیادت کنندگان در حق بیمار غفلت ورزید. امام کاظم علیه السلام با توجه به تأثیر دعای عیادت کننده از بیمار می خواهد که اجازه دهد تا مردم به دیدارش آیند و برای شفا و سلامتی اش دعا کنند:

وَ إِذا مَرضَ أَحدُکُم فَلْیَأْذِنْ لِلنّاسِ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِ فَاِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أحَدٍ اِلاّ وَ لَهُ دَعْوَةٌ مُستَجابَةٌ.(2)

هر زمانی که یکی از شما بیمار شد، به مردم اجازه دهد تا به دیدارش بیایند؛ زیرا کسی از (عیادت کنندگان) نیست مگر آنکه دعای اجابت شده ای (برای بیمار) در پیشگاه خدا دارد.

امام صادق علیه السلام نیز به شیوه دعا کردن اشاره فرموده است:

دست خود را بر سر بیمار نهاده، می گویی «بِسمِ اللّه ِ وَ مِنَ اللّه ِ وَ اِلَی اللّه ِ وَ ماشاءَ اللّه ُ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه ِ.» آن گاه آیة الکرسی، سوره های حمد، فلق، ناس و ده آیه از آغاز سوره یاسین می خوانی و پس از آن می گویی: اللّهُمَّ اشْفِهِ بِشَفائِکَ وَ داوِهِ بِدَوائِکَ و عافِهِ مِنْ بَلائِکَ. آن گاه به حق محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله، استجابت دعا را از خدای متعال درخواست می کنی.(3)

ص:133

از سوی دیگر، دعای بیمار نیز به اجابت نزدیک است. حضرت امام صادق علیه السلام در روایتی درباره به اجابت رسیدن دعای بیمار می فرماید:

ثَلاثَةٌ دَعْوَتُهُم مُسْتَجابَةٌ الْحاجُّ وَ الْغازِی وَ الْمَرِیضُ فَلا تَغِیظُوهُ وَ لا تَضْجِرُوهُ.(1)

دعای سه نفر مستجاب است: حاجی، جنگ جوی در راه خدا و بیمار. پس او را به خشم نیاورید و آزارش ندهید.

همچنین ایشان می فرماید:

آن گاه که به عیادت مریض رفتید، از او طلب دعای خیر کنید؛ چون هر کس بیماری را برای خدا عیادت کند، آن بیمار برای عیادت کننده از خداوند چیزی نخواهد، مگر آنکه دعایش را استجابت کند.(2)

در روایتی دیگر از امام صادق علیه السلام آمده است:

عُودُوا مَرْضاکُمْ وَ سَلُوهُمُ الدُّعا فَاِنّهُ یَعْدِلُ دُعاءَ الْمَلائِکَةِ.(3)

به عیادت بیمارانتان بروید و از آنان درخواست دعای خیر کنید. به یقین، دعای آنان با دعای فرشتگان الهی هم تراز است.

از این روایت ها برمی آید که دعا بر بالین بیمار به اجابت نزدیک تر است؛ زیرا لطف و عنایت خداوند همراه دل های شکسته است و مؤمن بیمار از این فضیلت برخوردار است.

هر کس بیماری را بنابر خواسته اش اطعام دهد، خداوند با میوه های بهشتی از او پذیرایی خواهد کرد.

از سوی دیگر سفارش شده است در مقابل بیماران از خوردن چیزهایی که بیمار نمی تواند آن را بخورد، خودداری شود. امام علی علیه السلامبا بیان روایتی سخن پیامبر را در این زمینه چنین بازگو می کند:

نَهی رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله أَنْ یَأْکُلَ الْعائِدُ عِنْدَ الْعَلِیلُ فَیَحْبِطَ اللّه ُ اَجْرَ عِیادَتِهِ.(1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله، عیادت کننده را از خوردن چیزی (به ویژه اگر برای بیمار زیان داشته باشد) نزد بیمار نهی فرموده است؛ زیرا این کار موجب از میان رفتن پاداش عیادتش می شود.

فِیها طَرْفَةَ عَیْنٍ.(1)

کسی که بیماری را عیادت کند و ساعتی نزد او بنشیند، خداوند، پاداش عمل هزار سال را که لحظه ای در آن معصیت نکرده باشد، به او ارزانی می دارد.

امام صادق علیه السلام، غوطه ور شدن عیادت کننده در رحمت الهی و استغفار فرشتگان برای او را از آثار عیادت می شمارد:

أَیُّما مُؤْمنٍ عادَ أَخاهُ فِی مَرَضِهِ فَإِنْ کانَ حِینَ یُصْبحُ شَیَّعَهُ سَبْعُونَ أَلفٍ مَلَکٍ فَإِذا قَعَدَ عِنْدَهُ غَمَرَتْهُ الرَّحْمَةُ وَاسْتَغْفِرَ لَهُ حَتّی یُمْسِیَ وَ إِنْ کانَ مَساءً کانَ لَهُ مِثْلُ ذلِکَ حَتّی یُصْبِحَ.(2)

هر مؤمنی که برادر دینی اش را هنگام بیماری عیادت کند، اگر صبح باشد، هفتادهزار فرشته او را همراهی می کند و هنگامی که کنار بیمار بنشیند، رحمت الهی او را فرا می گیرد. تمامی آن فرشتگان تا شب برایش طلب آمرزش می کنند و اگر شب باشد، همین پاداش (رحمت و استغفار) تا صبح ادامه خواهد داشت.

در جای دیگر با اشاره به نیت خالص عیادت کننده، دعای بیمار برای او را اجابت شده قلمداد می کند:

مَنْ عادَ مَرِیضا فِی اللّه ِ لَمْ یَسْأَلِ الْمَرِیضُ لِلْعائِدِ شَیْئا اِلاّ اسْتَجابَ اللّه ُ لَهُ.(3)

کسی که برای رضای خدا، بیماری را عیادت کند، هر چیزی را بیمار برای او درخواست کند، خداوند برآورده خواهد کرد.

امام خمینی رحمه الله نیز عیادت بیمار و محبت کردن به او را از جمله عوامل مؤثر در بهبودی سریع بیمار دانسته است:

شما با این مریض ها، هرچه محبت بکنید. این در روحیه بیمار مؤثر است و بر

ص:136

خوب شدن و سرعت خوب شدن بیماران نیز مؤثر است.(1)

ص:137

فصل اول: در ستایش بانوی صبر؛ زینب کبرا علیهاالسلام

فصل دوم: در ستایش پرستاران زینب تبار و سپیدپوشان دیار محبت

قطع شود.

از همه سخت تر، شب های خرابه بود که تو هیچ نداشتی برای تیمار چشم کبود دخترک سه ساله که با گلوی خشکیده اش در هر نفس هزار بار بابا می گفت.

زخمی ترین پرستار عالم!

تو از کجا می توانستی مرهمی بیابی برای داغ دل مادرت که کودک 6 ماهه اش را پشت در به ضرب لگد پرپر کردند؟

تو چگونه می خواستی فرق شکافته پدر را دوباره مرهم نهی، در حالی که دلش به تیغ نفاق و دورویی امتش، هزار چاک شده بود؟

تو با کدام تاب و توان می خواستی جگر سوخته حسن علیه السلام را که در خلوت خانه اش هم غریب بود، التیام بخشی یا جای زخم غل و زنجیر بر بدن سجاد علیه السلام را مرهم بگذاری، در حالی که از دستان سوخته و کبودت خون تازه می چکید؟

رقیه علیهاالسلام اگر در دامان تو جان داد، جای دیگری نداشت برای باز کردن عقده دلش که تاب یتیمی نابه هنگامش را نمی آورد.

زینب جان! هنوز هم تو پرستار همه دل های زخم خورده ای و تسلای قلب های شکسته از سرانگشتان با کرامت توست. به جز سوخته دلی چون تو، چه کسی می تواند دل های سوخته مردمان را شفای دوباره ببخشد؟

بر آنان سلام که بر شکوه هماره ات، بر ضریح مقدست و بر آن همه شوکت و زنانگی ات بوسه می زنند!

تو آیینه دار صبری بودی که از قرن ها پیش و از آغازین تپش نبض خلقت چون خونی مضطرب در رگ های تاریخ می دوید و به صبوری می آمد تا تو را بازیابد و من امروز از تو چه می توانم گفت جز اینکه به نامت _ که بلندتر و بشکوه تر باد! _ بخوانمت: «زینب! دختر علی».

می بینمت امروز از پس این همه سال ها و قرن ها که سرافراز و بلندقامت بر آستانه خدا ایستاده ای و ترانه های ملکوتی آسمان را زمزمه می کنی.

می بینمت که در خانه آسمانی علی چشم می گشایی و چشمان مهربان بزرگ ترین زنان عالم، به اشتیاق، جست وجویت می کنند.

می بینمت که در آغوش مهربان فاطمه نفس می کشی و در دستان مهربان علی جابه جا می شوی.

می بینمت که در خانه صمیمی وحی بزرگ می شوی و بزرگ تر و بر قله های جلال و کمال می ایستی.

می بینم که مولود مبارک خانه علی، پا به پای برادر، خاک های بادیه را می پیماید تا پرچم دار بزرگ ترین حماسه روشن خون و عشق در تاریخ باشد.

می بینمت بلند و باشکوه، ایستاده بر آستانه میدان و سر به زیر و نجیب و مهربان با همراهان و کودکان.

می بینمت که حسین را در آغوش می گیری، بی آنکه سر برداری و به آن صورت قشنگ، آن یادآور علی، بنگری؛ مگر خجالت، حاجب صمیمیت شود.

می بینمت که تلخ و تند در میانه خیمه ها می گردی و کودکان پریشان و مضطرب را از میانه پاره چادرها و عمودهای فروافتاده خیمه ها می جویی.

می بینمت که به جست وجوی حسین، نیزه های شکسته را با دست کنار می زنی و می بینمت که بر گلوگاه تشنه حسین... .

زینب! ای کلمه بزرگ صبوری و ای پرچم برافراشته صبر در برهوت ظلم و شقاوت!

ص:141

جز تو کدام جانِ آگاه می توانست کلمه بزرگ «عاشورا» را در ذهن تاریخ به روشنی جان بخشد و جز تو کدام کس می توانست آن گونه با کلمات محکم و آیه های قاطع سخن، در مجلس یزید، همهمه و آشوب دراندازد؟

آیا تولدت، آیینه روشن کربلا نیست و تفسیر میلادت می تواند جز معنای خونی باشد که بر خاک تشنه نینوا ریخت؟

آیا از خانه مهربان علی، با آن صمیمیت و صفای آسمانی، کلمه ای جز تو می توانست بروید که خاکریزهای بزرگ زنانگی و عفت و شجاعت و رادی را فتح کند و بر صدر قله های شرف و عزت بایستد؟

آیا تولدت به معنای رویش سرخ ستاره ای از ستارگان ثابت آسمان کربلا نبود، آن گاه که در ناگهان صبر خدا پلک گشودی، در مهربانی حصیرها و سفال ها؛ در خانه کوچک علی و فاطمه؟

نخواهد ماند.

استوار زنی می آید که به ابهت کلامش، یک جماعت دل زنگار گرفته در کوفه و شام سر به تعظیم فرو خواهند آورد. امشب، رونق خانه علی می آید.

کتاب آفرینش جز با نام تو، با کدامین واژه می توانست شکوه قدسی شهامت را در کوچه پس کوچه های مدینه جاری سازد.

اکنون آسمان مدینه با نغمه های روشنِ قدسیان که میلاد نور را به جشن و سرور نشسته اند، غرق در روشنایی حیرت انگیز امید و آرامش است؛ چرا که ستاره نیک بختی از تبار آفتاب در آسمانِ خاندان نبی صلی الله علیه و آلهدرخشیدن گرفته است.

اکنون به یمن قدم های آفتاب زینبی، آسمان، غرق در نور و شادی است به همان عظمت که روز میلاد خورشید محمدی را جشن می گیرد.

زینب... خطابه خوان کوفه که وقتی لب می گشاید، پرده های پندار کوفیان می دَرَد:

_ «ای گروه دغا و دَغَل! با شما سخن می گویم! با شما نامردانی که جز حیله نمی دانید و جز نیرنگ نمی شناسید، با شما دست های پیمان شکن و قلب های پیوند گسل... اشکتان خشک مباد! به پیرزنی می مانید که تار همی داشت و پود همی گسیخت. شما هرچه پیوند و پیمان است به بازی گرفته اید».

و اینها نخستین ضربت شمشیر سخنان زینب بی حسین بود که بر فرق پیمان شکنان کوفی فرود آمد و کوفیان دریافتند که زینب؛ یعنی خون جوشان حسین که چونان جویباری به راه می افتد. دریافتند که زینب؛ یعنی صدای خون حسین. دریافتند که زینب؛ یعنی حسینی دیگر.

و اینک، این فریاد زینب است که چونان مشتی بر دهان یزید فرود می آید:

_ «ای یزید! آنچه می توانی در راه دشمنی با ما به انجام رسان و آنچه می خواهی فریب در کار کن! به خدا قسم، تو نمی توانی نام ما را محو کنی و ما را از یاد مردم ببری. تو نمی توانی فروغ وحی ما را خاموش کنی و به آرزوی خود برسی. این ننگ تا همیشه بر دامان تو خواهد ماند. خدای را سپاس می گویم که ابتدای کار ما را به سعادت قرار داد و پایان آن را به شهادت».

آری... زینب؛ یعنی زنی ماندگار در تاریخ که تا همیشه الگوی زنان ماست.

اینک از خود می پرسیم که چه رازی در نام لاهوتی تو نهفته است ای زینب که در روز میلادت نیز به یاد اندوه تو می افتیم. نام تو نیمی لبخند و نیمی اشک است. در ضیافت روحانی تولدت، جان را به یاد عزیز تو متبرک می کنیم و دل بی قرار خود را به سرزمین حضور جاویدان تو می آوریم.

میلاد تو ای بانوی بزرگوار و الگوی شجاعت و غیرت مبارک باد!

ای تندیس صبر و وفا، ای چکیده فضیلت ها و عصاره خوبی ها!

زادروز تو میلاد عفاف و شهامت است و خاطره حماسه آفرینی هایت، زینت بخش تاریخ کربلا.

تو آموزگار جهاد و صبوری و حیا و عفتی. تو همانی که از دریای خون گذشتی و شهادت هفتاد و دو ستاره را با چشم دیدی و بر پیکر خورشید و حنجر خونین بوسه زدی. در اوج قدرت دشمن، علی وار خطبه خواندی و غرور امویان را در هم شکستی و یزید را به هراس افکندی.

«نهضت حسینی» جدا از کتاب «صبر زینبی» قابل مطالعه نیست. تو بودی که موج خون های کربلا را فراتر از آن دشت سرخ، تا ساحل بیداری ملت ها رساندی. تو بودی که با اسارت آزادی بخش خویش، سند جنایت آل امیه را به همگان نشان دادی و «کتاب شهادت» را تفسیر کردی و پیام رسان خون های عاشورا شدی.

تو هنوز هم به تاریخ بشریت درس می دهی. هنوز هم زنان و دختران ما به درس های حجاب و عفاف از زبان تو محتاجند. تو، هم دختر شهید بودی، هم مادر شهید، هم خواهر شهید. «شهادت»، میراث گران بهای شما خاندان شرف بود و کرامت و بزرگواری، درسی که هرگز از یاد نمی رود.

کدام بانوی نجیب و باعفاف است که در پاکدامنی و تدین، وام دار تو نباشد؟

کدام مادر شهید و خواهر شهید است که شکوه صبر و طاقت تو را آرام بخش دل داغ دیده خویش نسازد؟

کدام خانواده جانباز است که از تو راه و رسم پرستاری و فداکاری نیاموزد؟

نامت، همواره درس آموز باد و... یادت همیشه الهام بخش «عزت» و «شرف»!

گرامی باد طلوع زینب از افق نورانی دامن زهرا علیهاالسلام.

در خانه ای که پدر، علی بن ابی طالب باشد و مادر، فاطمه اطهر و برادر، حسن و حسین، مولودی به دنیا می آید که درس وفا می آموزد، طبل رسوایی باطل و بیداد را بر چهار سوی تاریخ به صدا درمی آورد و تشت افتضاح یزیدیان را از بام زمان به زمین می اندازد.

دو دریا به هم پیوسته اند: فاطمه و علی. از تلاقی این دو دریا، لؤلؤها و مرجان های گران قدر پدید آمده است که یکی از این گوهرها، «زینب کبرا»ست.(1)

زینب با کاروان شهادت، از مدینه به مکه و از آنجا به کربلا می آید و در راه انجام رسالت بزرگ خویش با برادر همراه می شود؛ چرا که از آغاز با حسین، «همراه» بوده است و با شهادت، هم پیمان!

اسیران اهل بیت را قافله سالاری می کند. در کوفه، با بیان علی گونه اش خفتگان را بیدار می کند. به شام می رود و شام عیش و عشرت را شام غریبان می کند و شادی یزیدیان را به سوگ بدل می کند و آرامش امویان را به وحشت و اضطراب می نشاند.

درود بر زینب، این مفسر بزرگ «کتاب شهادت».

سلام بر زینب، این مبیّن فصیح «نامه خون».

قامت دست دعا پیچید و بالا رفت.

از امتداد رویش بهار آمد و عطر دل انگیز ایثار را در فضای باغ سرخ رشادت منتشر ساخت. آمد و نام خود را تا لحظه لحظه تاریخ معصومیت و مظلومیت با رشته های محکم صبر گره زد.

زینب اسطوره نجابت و بردباری!

و تنها نام اوست که در لاله زار ایثار، خاک سرخ ایمان را آبیاری خواهد کرد.

و تنها نام اوست که در دشت شقایق های بی سر، بار اندوه جدایی ها را بر شانه های خسته عصر بی عدالتی خواهد کشید.

و تنها نام اوست... که یاد او بر کویر دل های بی عاطفه، روح تازه عاطفه را خواهد بارید و دفتر سرخ تاریخ کربلا را از جوانه های سبز شکیبایی پر خواهد کرد.

یاد او روان خواهد شد و در ذهن عطشناک لحظه های ماندگار خواهد وزید، آن گاه که در سرزمین خون و عاطفه، بوسه بر گلوی عشق خواهد زد و غم گلوی پاره پاره عزیزش را در صحرای سوزان نامردی ها بر دوش زخمی خود خواهد کشید.

زینب، هدیه ای است از بهشت زیبای پروردگار بر خاکیان بالانشین.

زینب همان است که در صلابت کلامش، پیام استقامت و شکیبایی شکوفه ها را در هجوم بادهای خزان آور، بر لوح ماندگار انسانیت به ثبت رساند.

به نشانه سپاس از نزول رحمت بی منتهای الهی، پیشانی خویش بر خاک می ساییم و از ذات بی همتای او دلی را می طلبیم که سرشار از عطر جوانه های شکیبایی باشد.

ص:148

بیماری!

لباس سفیدت که بی شباهت به بال های پرندین فرشتگان نیست، برازنده ات باد! برازنده نامت، فرشته بودن و برازنده نگاهت، تبسم گرم امید!

شب هنگام که سکوت در فضای بیمارستان می پیچد و فرشته سلامتی در رؤیاهای کوچک و بزرگ، به پرواز درمی آید، تنها چشم هایی که فضای تکراری تخت ها را می پاید، چشم های توست. هیچ لحظه ای برای تو تکراری نیست که مهرآفرین تبسم در تیره شبان درد و رنجی!

تنها نامی که همیشه برازنده ات بوده و خواهد بود، همان پرستار مهربانی است که فانوس آرزو در دست، تا عمق دردها نفوذ می کند و شعله های امید را در دل ها روشن می سازد.

چه روز فرخنده ای با نامت عجین شده است؛ روزی به شکوه عاشورایی زینب علیهاالسلام؛ روزی به زیبایی نخستین تبسم کودکان در گاهواره؛ روزی سرشار از اخلاص و کرامت؛ اخلاص دست هایی که تب سوزان درد را در دل ها خاموش می کنند و کرامت تبسم هایی که فانوس امید را در دل دردمندان روشن می کنند.

امشب و امروز، گویی دست عنایت زهرایی حضرت زینب علیهاالسلام بر جبین دردمندان است که هرکسی به یاد و نام غریبانه او دخیل بسته است!

امشب بیمار و پرستار باید به ترنّم یاد کسی دل ببندند که فارغ از زخم های بی شمار دلش، صبح آفرین شام غریبان کربلا شد؛ پرستاری که زخم های دلش افزون از ستاره ها و داغ های نهانش افزون از تمامی خشم وآتش تازیانه ها بود.

چرا به خود نبالد پرستاری که دل به کرامت زهرایی بانویی دوخته است که از عظمت نامش، تمامی دردها درمان و تمام ناشکیبایی ها، لباس صبر می پوشد.

کافی است در تلخ ترین لحظه ها، از عمق دل فریاد زند: یا زینب علیهاالسلام!

روز شکوهمند پرستار بر فرشتگان امید و آرزو، سپیدپوشان مهربان، صبح آفرینان شام تلخ بیماری، مبارک باد!

ص:150

لبخندهایتان، بوی گل های سرخ را در هوا می پراکند. همیشه چشمانی منتظر بر در خیره اند تا تو با لباسی سپید، از راه برسی و لبخندهایت را تعارفشان کنی. همیشه در دستانت دوا می آوری و بر لبانت ذکر شفا. آرامش، زیباترین هدیه ای است که به چشم های نگران دردمندان می دهی.

روز و شبت را یکی کرده ای تا زخم های هم نوعانت را التیام ببخشی و مهربانی ات را مرهم زخم هایشان کنی. خواب را بر خویش حرام کرده ای تا بیمارانت آرام بخوابند. همیشه با چشم هایت حرف می زنی تا مبادا کلمات، آرامش دلخواه بیماران را به هم بزند. همیشه در صدای قدم هایت، موجی از شوق است که در چشم دل تنگ آنهایی که بر تخت های بیمارستان خوابیده اند، موج می زند. آرام و قرار نداری تا مبادا یکی از این همه عزیزانی که پرستاری شان می کنی، ناآرام شود!

صدای پایت، آشناترین صدایی است که بیماران می شناسند. راهروهای بیمارستان، بوی امیدواری تو را می فهمند؛ بوی امیدواری که در شتاب قدم هایت موج می زند. تمام پرنده های زخمی را مرهم می کنی تا آسمان، پرواز را فراموش نکند.

همیشه بر تمام زخم ها مرهم می شوی، با مردم همدم. هم بار غم مردم را می کشی و هم مرهم زخم هایشان می شوی و هم محرم اسرارشان.

زندگی و شادی را پیش کش تمام همراهان منتظری می کنی که در راهروی انتظار، با قلب هایی آکنده از امید، قدم می زنند.

خسته نباشی پرستار! خسته نباشی سنگ صبور! لبخندهای شفایافتگان، پیش کش زحمات بی پایانت! همیشه شاد باشی و خستگی ناپذیر!

همیشه، بوی یاس می پراکند. اطلسی های تازه کنار هر تخت، بوی عطوفت تو را گرفته اند. چه ساده و بی آلایش است ترنم نوازشت! دست هایت چون نسیمی بر پیشانی داغ پژمرده یاس ها می وزد.

چشم های صبورت، وام دار کلام عصمت کبراست!

آن روز، سبزتر از دیگران، تن پوش سفید پاکی را به تن کردی و خوب می دانستی از این پس عظیم ترین دردها از آن تو نیز هست و قلب وسیعت بی گمان، ژرف ترین عاطفه ها را نثار دل های نیازمند می کند.

تو آن فرشته ای که روی زمین خلق شدی.

صدها فرشته بوسه بر آن دست می زند

کز کار خلق یک گره بسته وا کند

روزها و شب هایت را بی وقفه نثار می کنی؛ بی هیچ چشم داشتی.

نفس های تو گرم می کند این نفس های رو به خاموشی را.

با کدام سپاس می توان این تلاش های همیشه را ارج نهاد؟

با کدام واژه اساطیری تو را باید خواند؟

تو آهنگ کدام موسیقی دل نوازی؟

به راستی چگونه است ضربان عاشقانه قلبت؟

این همه محبت را یک جا چگونه در قلبت جای داده اند، ای فرشته خوبی ها؟

پرستار؟

چه نیکو تو را پیرو زینب کبرا علیهاالسلام دانستند که پا در مسیری گذاشتی که بانوی حماسه آفرین اسلام گذاشت و زیر بیرقی ایستادی که به دست او برافراشته شده است. با نگاهت، امید می رویانی در دل هایی که به خزان یأس مبتلاست و با صدایت، آهنگ عشق را زمزمه می کنی. کدام پنجره را نظاره کنم که طرحی از شکوه تو را قاب نگرفته باشد؟

بر قله های تحمل ایستاده ای و رنج ها را خود به دوش می کشی تا آسایشی ابدی را میهمان لحظه ها کنی.

سپیدتر از ردای بلندت نمی شناسم. پیراهنت تو را تا همیشه روسپید کرده است. لبخندت، صبحی است که تکاپوها را معنا می بخشد و احساس زندگی را منشوروار تکثیر می کند.

پیراهن سپید مهربان!

دردهای بی درمان را مرهم دستان مهربانت به فراموشی می سپارد و زخم های عمیق را لبخند تو درمان می بخشد. برتمام آیینه ها عطر عشق می پراکنی. گویا بهار را در قلب مهربانت تکثیر می کنی، ای بانوی لحظه های تشویش!

می خندد. شبیه نسیم، پاورچین پاورچین می وزی حتی در رؤیاهای بیمارانت.

تو از قرن ها پیش زاده شدی از یک مهربانی عمیق و در تمام روزگاران تکثیر شدی. تو را ساده می توان شناخت، نه از روپوش یک دست سفیدت؛ تو را از عاطفه سرشاری که از شانه هایت سرازیر است و از طعم دست هایت که نوازش های مادرانه ایثار می کند، می توان شناخت.

شب ها، تنها فانوس های روشن چشم های تو سوسو می زند. تو گل شب بویی هستی که شب ها، عطر آرامش می پراکنی.

ای کوهوار صبر در این عصر دل تنگی و غریبگی، چه قدر بوی آشنا می دهی! چه بسیار روزنه های امیدی که از نگاه تو، به دنیای ناامید بیماران گشوده شده است! هر شب، ستاره های روشن چشم هایت را بر در هر اتاق و راهرویی می آویزی و شب ها در خواب بیماران، زلال و آرام جاری می شوی. نبض حیات می گیری و نور در رگ هایشان جاری می کنی. تو که قدم می زنی، پلک ها، آسوده می خوابند.

باید تو را ستود؛ تو را که وام دار مهربانی زینبی علیهاالسلام.

دل تنگی هایت را به من ببخش؛ من قدردان لحظه های عمیق عشق تواَم.

تو پاداش محبت خویش را از خدا می خواهی.

تو پیام آور «سلامت» و «آرامش» هستی... .

شروع می شود. فانوسی فروزان در شب های تنهایی و درد، این مرام بی بدیل و آسمانی توست، چه حسرت انگیز است سرنوشت تو بر جاده های خاک! چشم های زیادی بر درگاه، تو را می جویند و لبان بسیاری چون ماهیان برون افتاده از آب، عطر فراگیر تو را دَم گرفته اند.

باید بایستی و تمام این التماس های آشنا را مالامال فراوانی ات کنی. فراوانی دست هایت و صدایت فراوانی حضورت، فراوانی لبخندت از آن دورها. نامت قرین زینب علیهاالسلام است. شاید برای همین است که دلم می خواهد تمام واژه هایم را برایت قربانی کنم ... .

خواب می روند. و فردا به خانه هایشان باز می گردند. آنان می روند و «پرستار» همچنان «قلب» تپنده ای است که در شب های بیمارستان می درخشد و گل های آبی، در خواب بیماران می کارد.

اگر «پرستار» نبود، حیاط بیمارستان پاییز بود

و گل ها در خواب بیمارستان پرپر می شدند.

قطره قطره زندگی می چکد؛ قطره قطره صدای گام های نرم درها به گوش می رسد. تمام راهرو، پر می شود از نسیم بهشتی! تحمل هوای سنگین اتاق ها آسان تر می شود.

درها به معرفت گشوده می شوند. نسیمی یک دست می وزد. دریچه های امید، یکی یکی باز می شوند. چه هماهنگ می وزند ضربان ساعتت، با نبضی که می تپد!

تو کیستی که از سرانگشتانت تکثیر می شود نور و روشنی؟ تو کیستی که در عمق چشمان تو می درخشد ایمان و امید و جوانه می زند زندگی، در پشت لبخندهای مهربانت.

شب است و شب بوها، از پشت دیوار مهربانی تو قد کشیده اند. مهربان سپیدپوش! نامت را می ستاییم که نشان از نام پرستار گل های کربلا دارد.

قانون دستانت، یاری است و دستگیری.

شب های تار پراضطراب بیماران از فروغ چشمان همیشه بیدارت روشن است. عبور از این ثانیه های سخت، همت بی دریغ تو را می طلبد. تو آن ستاره ای که در مقابلت، شمشیر هرچه تاریکی، غلاف می شود. آیینه ها به نام نامی ات سکه می زنند و زمستان از نفس های گرمت به زانو درمی آید. از راه می رسی، آغاز می شوی و به سلطنت ابرهای بیمار، با تقدیر روشن آفتاب پایان می دهی.

امروز روز توست؛ تو که میراث دار مهربانی های پرستار بزرگ کربلایی، تو که رد قدم هایت، کشیده شده است تا خرابه های شام.

کجای تاریخ از حضورت خالی است؟! کدام دقیقه وام دار صبوری ات نیست؟!

کدام لحظه از جریان ایثار تو دست خالی برگشته است؛ وقتی ردپایت این قدر روشن کشیده می شود تا ساحت مقدس زینب علیهاالسلام؟!

امروز روز توست که کوهوار شانه هایت را جان پناه دل تنگی بیماران کرده ای، که سپیدی پیراهنت، سپیده شب های ناامیدی بیماران است.

از نگاه تو هر بیمار، شاخه گلی است در احاطه پاییز و تو قطره قطره زندگی تزریق می کنی به رگ های خشکیده گل های پژمرده.

ای عابر همیشه کوچه های مهربانی! برای دل تنگی و ناامیدی بیماران، دریچه ای به سمت امید باز کن تا هوای رقیق عاطفه ات، مرهم زخم هاشان شود.

تو شمعی می شوی که آهسته می سوزد در خویش تا شب های اهالی رنجور این دیار، بی ستاره نباشد. چه قدر بی منت است باران محبتت بر جان های تشنه! خنکای دستانت را آهسته می بخشی به لحظه های تب دار بیماران. نبض حیات زیر لطافت انگشتانت چه تند می زند فرشته! انگار خدا بیشترین سهم از عشق و محبت را به قلب مهربان تو بخشیده است!

ای فرشته! تو را می شناسم؛ نه از پیراهن یک دست سپیدت؛ تو را از خستگی و شوق توأمان که در کنج چشم هایت لانه دارد، می شناسم. تو را از عطوفت سرشاری که از بلوغ دستانت می وزد، می شناسم. امروز روز توست و هیچ گاه راهروهای ذهن من، از نسیم حضورت خالی نیست.

لبخندت خسته، ولی سبز است. نگاهت، خنکای نسیمی است که عطش تب را فرو می نشاند. کلامت از جنس زلال آب و آیینه است و چشم هایت افق آبی طلوع محبت. از دست هایت، خوشه خوشه رنگین کمان عشق و احساس می بارد.

دلت پر از شکوفه های ترد بهارنارنج است و قامتت به استواری و سبزی سروی است که در هجوم تندباد خستگی از پای نمی افتد.

حضورت، ساغر ارغوانی آرامش است و وجودت، تسکین درد. تو الهه عافیتی که تعلق زمینی نداری؛ مقدس و پاکی. دستانت هنوز بوی سیب و رایحه بهشت می دهد. شمیم زینب و عطر گل صبر و رایحه شکوفه ایثار در وجودت خلاصه شده است.

تو هنوز تقدس نخستین شعر آفرینش را به یاد داری. پس آن را بر عقیق دلت حک کن و مگذار غبار خستگی بر نگین زلال دلت بنشیند و اهریمن سختی ها، فرشته خویی ات را به تاراج ببرد!

به پاس تمام مهربانی هایت، ای فرشته مهربانی!

تنت به ناز طبیبان نیازمند مباد

وجود نازکت آزرده گزند مباد

خسته نباشید! از لبخندتان می گویم و از دل بزرگتان!

برآمدن. یعنی شور زندگی را در جان های خسته از درد و رنج، افکندن!

گل واژه های مهربانی و ایثار در دستان مهربانت شکفته می شوند، آن گاه که بر بالین بیمار می آیی و دست نوازشت را بر چهره تب دارش می کشی. تو که زینب علیهاالسلام را الگوی خود قرار داده ای، در پرستاری از بیماران، عشق را معنا می کنی؛ آن گاه که خوابِ چشمانت را می زدایی و بر بالین بیمارت می نشینی و تا سپیده صبح، نظاره گر وجود تب دارش هستی. خستگی در وجودت معنا ندارد و گرمی مهربانی و امید را در جان های خسته و فرسوده از درد و رنج بیماران تزریق می کنی. لبخند شورآفرین عشق به زندگی را بر لبان سردشان جاری می سازی. خداوند، پاداش زحمت ها و تلاش هایت را بدهد. روزت مبارک باد!

از جاری این دریای عاطفه در وجود من عجب مدارید. خورشیدی چنین روشن از ایمان را در آسمان وجودم به تحیر منگرید. وزش نسیم فداکاری و ایثارم بر تن هم نوعان، شما را متعجب نسازد که من از چشمه سار ایمان آسمانی زینب سیراب شده ام. از نور هدایت او، خورشید آسمانم را روشن کرده ام و نسیم فداکاری از کوی آن یگانه وادی ایثار به ارمغان آورده ام. من شاگرد مکتب زینبم. من پای درس دختر فاطمه علیهاالسلام الفاظ ایمان و عاطفه و ایثار را زمزمه کرده ام و عجب نیست اگر در تمام اینها سرآمدم.

پرستاری شغلی الهی است؛ اگر خورشید ایمان گرمابخش دل پرستار باشد؛ اگر عاطفه پرستار از سرچشمه عاطفه زینبی جاری شود و اگر جویبار رحمت و ایثار پرستار به چشمه تقوای الهی متصل باشد. پرستاری، بالی است برای پرواز در آسمان رضایت خدا. اگر دل پرستار لبریز از نور ایمان و معنویت باشد، اگر دستانش تنها به عشق خدا به کار آید، اگر گام هایش خالص و بی شایبه به امید نزدیک شدن به سوی او باشد و اگر تنها به خدا بیندیشد و رضایت او، پرستاری بالی است برای پرواز تا خدا.

چشم که گشودم، نگاه آسمانی و سرشار از مهر تو را دیدم. با نور خداییِ سرشار از عاطفه ای که از چشمانت بر همه وجودم بارید، گویی درد از درونم رخت بربست و بیماری از آسمان وجودم پر کشید. در حیرتم که خدا از چشمه کدام عاطفه، تو را لبریز ساخته و ایمانت تا کدام آسمان بالا رفته است؟ سینه ات را وسعت کدام دریا، زلال مهر نوشانده است که چنین مهربان و صمیمی، خستگی ناپذیر و پرتلاش دست در یاری من آورده ای؟ در اندیشه این پرسشم که کدام بها می تواند مزد این مهربانی بی ریا و خالصانه تو را بپردازد؟

نگاه عطشناک بیمار، تشنه زلال مهر توست. تن رنجور و خسته اش به مهربانی تو مرهم می گیرد و تو حتی با نگاهی مهربان که به کویر عطشناک بیماری بباری، گرمای زندگی را در او خواهی اندوخت. امام صادق علیه السلام می فرماید: «بیمار با هر چه که برایش ببرند آرامش می یابد.»(1) خوشا به سعادت تو که لحظه لحظه زندگی ات، جاری کردن زلال

ص:165

آرامش و آسایش بر وجود انسان های بیمار و رنجور است. گوارا باد بر تو آغوش گشوده بهشت خدا و رحمت بی نهایت او.

چشم به آسودگی بر مبند. خواب را بگو که به غفلت بر چشمت پا ننهد. خستگی را بگو که در تو راه نیابد که بیماران، دل به مهر و صبوری تو بسته اند و چشم های نگران بسیاری در انتظار بهبود، به دست های پرتلاش تو خیره مانده است. بیدار باش و صبور. دست به دعا بردار که او یاری ات کند. دستت را به مهر خودش زنده سازد و چشمت را از نور ایمانش لبریز کند. دل به اجابت او بسپار که او نیکوکاران را سخت دوست می دارد.

چه سخت بود اگر پایان دنیا، انتهای وجود بود برای تو که از دنیا هیچ برای خود نخواسته ای. چه دشوار بود اگر با این همه تلاش، فقط بهای ناچیز دنیایی ثمره دست های خسته ات بود. چه رنج آور بود اگر پایان این همه فداکاری تو چند سکه بی ارزش می بود. و چه زیان بزرگی خواهد بود اگر تو در پایان آن همه تلاش و فداکاری و صبر و ایثار، به دنیا و پاداش دنیایی دل ببندی و پاداش اخروی را نخواهی که درهای بهشت خدا بر روی تو گشوده است به یک تمنای خالصانه تو بر در خانه محبوب.

سرشار سازی و این می تواند من و تو را هم به شوق اندازد.

حس احسان و نوع دوستی فقط در شغل پرستاری خلاصه نیست. بانویی که به یاری همسر جانبازش کمر بندد، مادری که سال ها بار پرستاری از فرزند معلولش را بر دوش می کشد، نیکوکاری که به یاری معلولان و سالمندان رنجور شتافته است، همه نام پرافتخار پرستاری بر سینه دارند و بشارت پاداشی گران در آینده ای نه چندان دور. روز گرامی پرستار بر همه آنان مبارک باد.

در حیرتم که خدا با تو چه کرده است؛ تویی که شب ها از غم هم نوعان رنجورت، خواب بر چشم حرام می کنی و به خستگی درس استقامت و صبوری می دهی. در حیرتم که سینه تو از کدام دریای عشق به خدا پرشده که چنین در رضایت او موج می زنی و آسوده نمی نشینی. در حیرتم که از چشمه کدام ایمان و عاطفه سیراب گشته ای که درونت از هیچ احسان و از خود گذشتگی سیراب نمی شود و به هیچ خستگی رضایت نمی دهد. دست مریزاد، دست خدا یاورت، ای پرستار مهربانی ها.

روز میلاد دُرّ درخشان مهر و عاطفه، پرستار زخم های به خون نشسته صحنه کربلا و روز پرستار مبارک باد.

مهربان، پرتلاش، کم توقع و صبور به یاری بنی آدم همت بسته ای و از این یاری زلال سیراب نمی شوی؟ دلت هماره گرم و دستت همیشه پرتلاش، ای پرستار خوبی ها!

راستی کدام پاداش می تواند بهای یک شب بیداری و مراقبت تو را بپردازد؟ کدام مزد با یک روز تلاش بی انتها و صمیمانه تو برابری می کند؟ لحظه ای که چشم های پر محبت تو نگران حال بیمار است، درخشش کدام زر و زیور می تواند نگاه تو را به خود مشغول سازد؟ به راستی تنها خداست که می تواند پاداشی در خور به تو عطا کند. پس تو را بشارت باد بر رحمت خداوندی و باران غفران بی کرانش.

پرستاری، هنری است بی نظیر و تخصصی است بی همتا. پرستاری تنها مراقبت از علایم حیاتی بیمار نیست؛ فقط نگاهبانی از مرز حیات بیمار نیست، بلکه دمیدن روح زندگی است در تن رنجور بیمار. وزش نسیم محبت است و جاری کردن زلال امیدواری در بدن خسته بیمار. پرستاری حفظ جان بیمار است و تقویت روح او. درمان زخم های بیمار است و مرهم نهادن بر زخم های درون او. پرستاری آمیختن طبابت جسم است با طبابت روح؛ روشن نگه داشتن چراغ حیات بیمار است و درخشان کردن خورشید ایمان و اعتمادش به زندگی. برای همین است که پرستاری، هنر است و تخصص.

روز میلاد زینب کبرا علیهاالسلام، پرستار همه عاطفه ها و همه ستاره های درخشان ایمان و عفت و پرستار همه ارزش های زخم دیده در تاریخ شیعه را به همه منادیان انسانیت و ایمان به همه پرستارانی که از پس ابر حیا و عفت، باران عاطفه باریدند و به نور ایمان درونشان، گرمای زندگی در کالبد جامعه جاری کردند، تبریک می گوییم.

رنج من، ویرانه ای بود که در آن گنج حضور تو نمایان شد

و تخت بیماری را به سریر مهربانی مبدل کرد.

رنج من پایان گرفت، ولی عطوفت تو هنوز موج می زند

و چه گوهرها که به ساحل مروت می ریزد.

هرگز تو را که پرستیدن خدای را در پرستاری از بیماران یافته ای فراموش نمی کنم.

تو هرگز از یادها نمی روی؛ چون زینب، تو را به یادها می آورد و تو، زینب را.

این همه عشق از کجا آورده ای

در کدامین مکتب، ایمان خوانده ای

نیک می دانم که استاد تو کیست

منبع مهر و تولای تو چیست

تو ز زینب، عشق را آموختی

بعد همچون شمع مجنون سوختی

سوختی تا این مکان گلشن شود

شب برای بی کسان روشن شود

ای پرستاری که غم را می خری

خسته را منزل به منزل می بری

تو به راه عشق پا بگذاشتی

در دلت نخل صبوری کاشتی

رهرو زینب شدی در کوی عشق

هم به خاک انداختی زانوی عشق

شاد باش از فیض این اجر عظیم

چون شدی در سفره زینب سهیم

ص:170

توصیه های کاربردی به برنامه سازان

زیرنویس ها

پرسش های مردمی

پرسش های کارشناسی

برادران دینی خود دارد. بنابراین، از باب «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ» کوتاهی در ادای حقوق دیگران جایز نیست. اگر کسی از اطرافیان یا دیگر مسلمانان در بیمارستان منتظر شنیدن صدای پای عیادت کنندگان باشد، حق نداریم او را ناامید کنیم. چه بسا یک دیدار ساده یا رد و بدل کردن چند جمله کوتاه، روحیه بیمار را دگرگون کند و سبب تسریع در سلامتی او شود. مهم این است که چون این گونه کارها از حقوق مسلمانان شمرده شده است، باید با نهایت اخلاص، بدون منت گذاری و با قصد قربت انجام گیرد.

در تبیین وظایف صدا و سیما در این زمینه، می توان به نکات زیر اشاره کرد:

1. رسانه باید به گونه ای فرهنگ سازی کند که مردم این مسئولیت مهم را به عنوان پاسخ دادن به عیادتی که دیگران درباره آنها یا نزدیکانشان انجام داده اند، درنظر نگیرند. چه بسا چنین اتفاقی برای کسی نیفتاده باشد. با این حال، مسئولیت مسلمانی ایجاب می کند او بدون حسابگری و تنها برای خشنودی پروردگار به عیادت بیماران برود و بداند هر گامی که در این مسیر برمی دارد، باعث آمرزش گناهان و نزدیک شدن وی به رضوان الهی و بهشت جاویدان است.

2. هنگام عیادت از بیمار، اگر کسی در تنگناها و مشکلات زندگی دچار خستگی روحی است، باید تمام این مشکلات را برای محیط بیرون از بیمارستان قرار دهد و با چهره ای گشاده و بانشاط وارد بیمارستان شود. این گشاده رویی می تواند آرامش خاصی به بیماران ببخشد. صدا و سیما می تواند دستورالعمل های دینی را در قالب برنامه های مختلف به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در فیلم ها، سریال ها و نمایش نامه های رادیویی به کار گیرد. اگر در فیلمی که حتی موضوع آن بیماری نیست، صحنه ای برای نمایش سنّت حسنه و دیرپای عیادت از بیماران قرار داده شود، به خوبی می تواند بیننده را تحت

ص:173

تأثیر قرار دهد و در ناخودآگاه او جای بگیرد. بنابراین، می توان این آموزش ها را در برنامه هایی رادیو و تلویزیونی گنجاند. احادیث اخلاقی و پیام های مجری هرچند به روش مستقیم، به طور حتم با تکرار و تعمق، اثربخش خواهد بود؛ چون گوینده این روایت ها یعنی ائمه معصومین علیهم السلام مورد احترام هستند.

3. یکی دیگر از دستورهای اسلامی این است که بر بالین بیماران نباید زیاد سخن گفت؛ چون سبب خستگی و ملال بیماران می شود. از آن گذشته چه بسا در بیمارستان های دولتی و عمومی، چند بیمار در یک اتاق باشند که در این حال، رعایت حال بیماران دیگر بسیار ضروری است. هنگام برنامه سازی و پخش فیلم و سریال، رعایت این مسئله می تواند آموزش خوبی برای دیگران باشد.

4. چه بسا بیمارانی به بیماری های سخت مبتلا هستند. در این حال، ملاقات کنندگان هنگام ملاقات باید از در گوشی صحبت کردن با یکدیگر بپرهیزند و در حضور بیمار، از مرگ و بیماری های خطرناک سخن نگویند. حتی اخبار بیرون از بیمارستان را چنانچه ناراحت کننده است، نزد او بازگو نکنند. به طور کلی، باید به بیمار و اطرافیان او آرامش و امید داد؛ چه بسا همین امیدوار کردن در سلامتی او مؤثر باشد.

5. در آموزه های روایی، به خرید هدیه مناسب برای بیمار بسیار سفارش شده است. این هدایا می تواند شامل گل، خوردنی ها و میوه های فصلی و کمپوت باشد، ولی از سلامتی کالا باید اطمینان یافت. هرگونه شتاب در خرید چنین کالاهایی به ویژه از دست فروش های اطراف بیمارستان، ممکن است مشکل بیماران را دوچندان سازد. صدا و سیما می تواند با انجام گفت وگو با ملاقات کنندگان و دست فروشان این نکته را به آنها گوشزد کند که آیا این اجناس از سلامت کامل برخوردارند یا خیر. همچنین از گران فروشی و کم فروشی پرده بردارد تا مسئولان مربوط چاره جویی کنند. برای مثال، وظیفه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، حفظ سلامتی این خوراکی هاست.

ص:174

شهرداری ها نیز باید با دایرکردن فروشگاه های کنترل شده، از اجحاف در حق ملاقات کنندگان پیش گیری کنند و اجناس را به قیمت مناسب در اختیار ملاقات کنندگان قرار دهند.

6. از نظر اخلاقی، بسیار شایسته است که انسان علاوه بر عیادت از بیمار منسوب به خود، از بیماران هم اتاقی او هم دیدن کند. چه بسا بیمارانی که از شهرستان آمده اند یا ملاقات کننده ای ندارند و چشم به راه محبت ما و شمایند. این کار سبب می شود انس و الفت میان بیماران افزایش یابد و بیماران در زمان های لازم به کمک یکدیگر بشتابند و نسبت به هم احساس مسئولیت بیشتری کنند.

7. افزون بر اینکه خود بیمار از باب «من لم یشکر المخلوق، لم یشکر الخالق» باید از پزشک و پرستاران تشکر کند، اطرافیان و ملاقات کنندگان نیز می توانند با زبان ساده از گروه پزشکی سپاس گزاری کنند. بدین ترتیب؛ خستگی کارهای طاقت فرسا از تن پرستاران به در می رود و آنان نسبت به کار و تلاش بیشتر تشویق می شوند.

8. یکی دیگر از مقوله هایی که برنامه سازان صدا و سیما باید به آن توجه کنند، پاسداری از جایگاه شغلی پرستاران است. آنان باید کوشش های چشم گیر و پرزحمت آنان را در برنامه های خویش به درستی به تصویر کشند تا نوع برخورد بیماران و اطرافیان و افراد جامعه با آنها از روی احترام و عزت باشد. این گونه پاسداشت ها، آنها را نسبت به کارشان باانگیزه تر خواهد کرد.

9. پرستاران در برخورد با بیماران از خوش رفتاری و خوش خلقی به هیچ وجه کوتاهی نخواهند کرد. نمایش درددل های دوستانه میان پرستاران و بیماران، خوش خلقی و بذله گویی پرستاران برای ایجاد نشاط در محیط سرد و خاموش بیمارستان ها، رعایت احترام و ادب پرستاران در گفتار و کردار، نرم خویی آنان، خدمت گزاری بدون منت و شکیبایی آنان در برابر سختی ها و احیانا

ص:175

خرده گیری های بیماران، می تواند در گسترش و نهادینه کردن اخلاق پرستاری بسیار اثرگذار باشد.

10. یکی از مواردی که از پرستاران بیشتر انتظار می رود، احترام به سالمندان و بزرگ سالان و فروتنی در برابر آنان است. این فروتنی باید با قاطعیت همراه باشد تا بیمار از پرستار، حرف شنوی داشته باشد و با همکاری لازم و اجرای دستورهای پزشک، زمینه بهبودی فراهم شود. پی گیری کارها، جدیت، استقامت و زمان بندی مناسب، اولویت بندی در کارها و توکل به خداوند از دیگر صفات شغل پرستاری است که باید در برنامه هایی که برای این گروه تدوین می شود، بر آنها تأکید شود.

11. یکی از نکته های مهم در ارتباط پرستاران با بیماران، شیوه ملاقات با آنهاست. باید تسهیلات لازم برای دیدار با بیماران فراهم آید. سخت گیری های بی اساس که متأسفانه به نارضایتی از نگهبانان بیمارستان ها منجر می شود، باید اصلاح گردد. به راستی اگر ملاقات با بیماران در غیر روزهای مقرر ممنوع است، چگونه است که با اجازه نگهبان تمام این تنگناها از بین می رود و حتی در بخش ها نیز پرستاران و دیگر کارکنان بخش چیزی به مراجعه کنندگان به اصطلاح غیرقانونی نمی گویند. بنابراین، اگر امکان دیدار برای بعضی از بیماران وجود دارد، باید از راه درست و با برنامه ریزی مناسب انجام گیرد. برای مثال، روزهای ملاقات افزایش یابد یا تنها با هماهنگی با سرپرستاران بخش، این ملاقات ها انجام شود.

12. پرستاری شغل بسیار شریف و ارزشمندی است. در سیره پیشوایان دینی، کمک به بیماران و پرستاری از آنان، فراوان دیده می شود. برای آنان رسیدگی به بیمار ثروتمند و بی چیز یکسان بود و به بیماران برای خشنودی خدا و از روی اخلاص رسیدگی می کردند. بنابراین، بر پرستاران واجب است

ص:176

در برخورد با بیماران فقیر و ثروتمند، انصاف و عدالت را رعایت کنند و دارایی و ناداری ملاک برخورد با آنها نباشد. از سوی دیگر، یک پرستار متعهد دین دار و مسئولیت پذیر، کار خود را برای خدا انجام می دهد و برایش فرقی نمی کند که در بیمارستان های دولتی یا غیردولتی باشد. او همواره به شغل مقدس و وظیفه انسانی خود فارغ از افراد و مکان ها می نگرد و در راه به دست آوردن رضایت الهی گام برمی دارد. هرچند کار در بیمارستان های دولتی به علت تعداد زیاد بیماران دشوارتر است، ولی پرستاری که با عشق و علاقه به انجام وظیفه می پردازد، به سختی و مشکلات کارها با دید برخورداری از پاداش بیشتر نمی نگرد. البته همه می دانیم که اجر و مزد چنین کسی نزد خداوند به مراتب افزون است.

13. در کنار در نظر گرفتن نیت خالصانه برای شغل پرستاری و انجام وظیفه برای خشنودی خدا، برنامه ریزان و دولتمردان باید رسیدگی مادی به پرستاران را نیز در نظر داشته باشند. اگر پرستاران از امکانات مالی متناسب با منزلت خویش برخوردار باشند، می توانند با آرامش و دقت بیشتری به انجام مسئولیت های خویش همت گمارند. هرگونه دغدغه مالی می تواند بر کیفیت کار پرستاران اثر منفی بگذارد. البته این به آن معنا نیست که تقاضای زیاده طلبی داشته باشند، بلکه متناسب با جایگاه اجتماعی خود از ضروریات مادی بی بهره نمانند. جا دارد صداو سیما با نشست های صمیمانه ای که با پرستاران انجام می دهد، مشکلات و خواسته های آنان را به گوش مسئولان برساند.

14. شایسته است انسان، یاران دوران دشواری را فراموش نکند. اگر در زمان بیماری به خدمات پرستاران نیاز دارد، محبت های انسانی آنها را از یاد نبرد و در روز پرستار با شاخه گل به محل کار آنها برود و از تلاش آنها سپاس گزاری کند. بی شک، چنین

ص:177

کارهایی می تواند انگیزه پرستاران را در خدمت رسانی بهتر به بیماران تقویت کند. برنامه های صدا و سیما نیز در این ایام باید جلوه و رونقی خاص داشته باشد. تهیه نماآهنگ های مناسب از ایثارگری و امدادهای صادقانه پرستاران و نمایش فیلم ها و سریال ها بسیار اثرگذار خواهد بود.

امام علی علیه السلام:

عیادت بیمار، یکی از پسندیده ترین کارهای نیک است.(1)

امام صادق علیه السلام:

هر کس بیماری را برای خدا عیادت کند، آن بیمار برای عیادت کننده، از خدا چیزی نخواهد مگر آنکه خداوند دعایش را استجابت کند.(2)

13. آیا تا به حال برای دیدن بیماران غیرآشنا و فامیل به بیمارستان رفته اید؟

14. فکر می کنید ملاقات کردن بیماران چه قدر در تندرستی آنان مؤثر باشد؟

15. هنگام ملاقات با بیماران، چه نکاتی باید رعایت شود؟

16. هنگام ملاقات با بیماران، معمولاً چه چیزهایی را تهیه می کنید؟

17. فکر می کنید خرید کردن از دست فروشی های اطراف بیمارستان چه آسیب هایی داشته باشد؟

18. اگر به جز بیمار شما، چند بیمار دیگر با او هم اتاقی باشند، چه می کنید؟

19. آیا تعداد و زمان روزهای ملاقات برای بیماران در بیمارستان ها مناسب است؟

20. برای ورود به بیمارستان برای ملاقات با بیمارانتان با چه مشکلاتی روبه رو شده اید؟

21. پس از مراجعه به بیمارستان معمولاً چه اندازه در کنار بیمارتان می مانید و اصولاً چه مدت زمانی برای ملاقات بهتر است؟

22. فکر می کنید چند درصد از عیادت کنندگان برای رضایت الهی این کار را می کنند؟

23. بعضی ها فکر می کنند ملاقات کردن از بیماران در خانه آنان سبب زحمت آنان است. نظر شما در این باره چیست؟

24. اگر بیماری کسی را خطرناک دیدید و احساس کردید که شفا یافتن او دشوار است، در برابر او چگونه رفتار می کنید؟

25. فکر می کنید کارکنان بیمارستان ها در پذیرش بیماران و شیوه برخورد با اطرافیان بیمار چگونه باید رفتار کنند؟

26. آیا میان شیوه برخورد گروه پزشکی در بیمارستان های دولتی و غیردولتی تفاوتی می بینید؟

27. به مناسبت روز پرستار، بهترین کاری که می توان برای این تلاشگران انجام داد،

ص:180

چیست؟

28. چرا روز تولد حضرت زینب به عنوان روز پرستار نام گذاری شده است؟

29. در مورد پرستاری حضرت زینب علیهاالسلام از فرزندان و بازماندگان کاروان امام حسین علیه السلام چه می دانید؟

30. یک پرستار نمونه چگونه می تواند رهرو شایسته ای برای حضرت زینب علیهاالسلامباشد؟

31. آیا تا به حال در روز پرستار، با شاخه ای گل در دست برای قدردانی از تلاش پرستاران به بیمارستان مراجعه کرده اید؟

32. چند فیلم یا سریال را پس از انقلاب دیده اید که درباره خدمات صادقانه پرستاران تهیه شده باشد؟

9. معمولاً پزشکان و پرستاران به اقتضای شغل خود از عیب جسمی بیماران آگاه می شوند. در این موارد چه سفارشی به آنها دارید؟

10. بیماران هنگام مراجعه به بیمارستان ها با چه مشکلاتی روبه رو می شوند؟

11. چرا فرهنگ عیادت از بیماران در کشور ما نهادینه نشده است؟

12. رسانه اسلامی چگونه می تواند در این راستا فرهنگ سازی کند؟

13. هنگام عیادت از بیمار، چه نکاتی را باید رعایت کرد؟

14. معمولاً چه هدایایی برای بیماران مناسب تر به نظر می آید؟

15. از جهت زمان بندی برای ملاقات کنندگان، چه نکته های مثبت یا منفی وجود دارد؟ چگونه می توان ملاقات در غیر روزهای مقرر آن هم با اجازه نگهبان بیمارستان را توجیه کرد؟

16. پرستاران از جامعه (به ویژه در روز پرستار) چه انتظاری دارند؟

17. فکر می کنید چند درصد از برنامه های صدا و سیما بعد از انقلاب در راستای معرفی خدمات صادقانه پرستاران در فیلم ها بوده است؟ چگونه می توان این رویکردها را تقویت کرد؟

فرشتگان مهر! زحماتتان را پاس می داریم و دعای خیرمان را بدرقه راهتان می سازیم.

ایام عزت و شادمانی مستدام

ص:182

25. موسوی خمینی، سید روح اللّه ، صحیفه نور، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، وزارت ارشاد، 1364 _ 1368.

26. نوری طبرسی، میرزا حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1407 ه . ق.

27. نیلی پور، مهدی، فرهنگ فاطمیه، اصفهان، مرکز فرهنگی شهید مدرس، 1380.

28. واقدی، محمد بن عمر، المغازی للواقدی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1367.

29. ورام، ابن ابی فراس، ابوالحسن، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، قم، مکتبة الفقیه.

30. هندی، علاءالدین علی المتقی بن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت، مؤسسه الرسالة، چاپ پنجم، 1405 ه . ق.

ص:184