ص: 2

دیباچه

یکی از راه های توجه به حقیقت، درک واقعیت و روشنگری اجتماعی در پرتو آزادی مطبوعات است. قلم ها باید آزاد باشند تا در سایه این موهبت بزرگ و در چارچوب قوانین و حدود اسلامی بتوانند حقیقت را نشر دهند و اصولاً آزادی مطبوعات؛ یعنی امکان دسترسی مردم به واقعیت های اجتماعی و دست یابی به حقیقت. افزون برآن، آزادی مطبوعات را باید ادای تکلیف الهی، انسانی و اجتماعی افراد بیدار و اندیشمند یک اجتماع به شهروندان آن جامعه دانست. بنابراین، افراد باید آنچه را درک می کنند، می فهمند و بدان اعتقاد دارند، بتوانند بنویسند، بیان کنند و دیگران را در جریان آن یافته ها و دانسته ها قرار دهند.

در اندیشه اسلامی، سکوت، خمودی، ناآگاهی و بی مسئولیتی پذیرفته نیست. در تاریخ اسلام بسیار به مواردی بر می خوریم که فردی، جسورانه، پرسشی را با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یا حضرت علی علیه السلام در میان گذاشته است و آنان با گشاده رویی پاسخ داده اند. استاد شهید مرتضی مطهری در همین زمینه اشاره دارد که روزی فردی با چهره ای غضب آلود و بیانی جسارت آمیز از حضرت علی علیه السلام پرسشی کرد اصحاب امیرالمؤمنین علی علیه السلام با ناراحتی به پا خاستند و می خواستند او را تنبیه کنند که چنین جسارتی کرده است. با این حال، علی علیه السلام فرمود: این شخص پرسشی دارد و از من پاسخ می خواهد. شما چرا خشم گرفتید و می خواهید خشونت به خرج بدهید، غضب کردید و

ص: 3

عصبانی شدید؟ با عصبانیت نمی توان دین خدا را قائم نگاه داشت. با عصبانیت، برهان خدا ظاهر نمی شود. سرجایتان بنشینید. سپس رو کرد به آن مرد و آن مرد پرسش های خود را بیان کرد و حضرت نیز پاسخ دادند. ناگاه آن شخص در تصدیق حقانیت اسلام گفت: «اشهد انّ لا اله الا اللّه و اشهد انّ محمدا رسول اللّه».

آری، اسلام این گونه به مسئله آزادی می نگرد و در آزادی مطبوعات نیز قضیه از همین قرار است. با این حال، بایسته است نشریات و مطبوعات از این امور دوری گزینند:

1. تخریب بنیان های مقدس اسلام و مبارزه با کلیت دین؛

2. نشر عقاید فاسد و تباه کننده باورهای جامعه اسلامی؛

3. دروغ، تهمت، افترا و هتک حیثیت شخصیت ها؛

4. دامن زدن به شبهه و رواج شایعه.

بدین سان، اگر روزنامه، کتاب یا مجله ای در راه تضعیف بنیادهای اعتقادی جامعه اسلامی تلاش کند، از فعالیت آن جلوگیری خواهد شد. این مسئله به نظام جمهوری اسلامی ایران نیز اختصاص ندارد، بلکه در همه نظام های سیاسی دنیا وجود دارد؛ یعنی چنانچه مطبوعات بخواهند به بنیادهای نظام سیاسی و اجتماعی آنان خدشه وارد کنند، با قدرت تمام، با آن مقابله خواهند کرد. در یک نمونه کوچک، بارها دولت فرانسه که یکی از مدعیان دولت دموکراتیک جهان شناخته می شود، به مخالفت با روزنامه لوموند برخاسته و محدودیت هایی را برای آن به وجود آورده است. مثلاً در سال 1980 م. حزب های سوسیالیست و کمونیست و جناح هایی از حزب رادیکال ائتلاف

ص: 4

چپ را در برابر روزنامه لوموند به وجود آوردند و دولت نیز این روزنامه را محدود و تهدید به لغو امتیاز کرد. بنابراین، مطبوعات در هیچ جای دنیا، آزادی مطلق ندارند.

از اینها که بگذریم، در سنت اسلامی، نشر کتاب گمراه کننده، محکوم به حرمت است و جامعه اسلامی، نشر عقاید فاسد را بر نمی تابد. امام خمینی رحمه الله در این باره می فرماید:

مطبوعات در عین حال که یک مؤسسه محترم و بسیار مؤثرند، لکن باید روی موازین مطبوعاتی و خدمت به ملت رفتار کنند. آزادی قلم و آزادی بیان معنایش این نیست که کسی بر ضد مصلحت کشور، قلمش آزاد باشد بنویسد. برخلاف انقلابی که مردم خون پایش داده اند، بنویسد. همچو آزادی صحیحی نیست. قلمی آزاد است که مسائل را بنویسد، لکن نه اینکه توطئه برضد انقلاب بکند. بیان، آزاد است که مطالبی اگر دارد، بنویسد، آن هم مطالبی که به او داده می شود، از همه اشخاص بنویسد بدون توطئه. برای مطبوعاتی ما احترام قائل هستیم که بفهمد آزادی بیان و آزادی قلم یعنی چه؛ گفته می شود که مردم آزادند؛ یعنی آزاد هستند که بزند سر مردم را بشکند؟ آزاد است که قانون شکنی کند؟! آزاد است که برخلاف مسیر ملت عمل بکند؟ آزاد است که توطئه بکند بر ضد ملت؟ اینها آزادی نیست.(1)

باید مطبوعات در خدمت کشور باشند، نه بر ضد انقلاب کشور. مطبوعاتی که برضد انقلاب کشور هستند، اینها خائن هستند. مطبوعات باید منعکس کننده آمال و آرزوی ملت باشند؛ مسائلی که ملت می خواهند آنها را منعکس بکنند. البته آزادند که یک مطلب دیگری هم که کسی می گوید، منعکس بکنند، لکن در توطئه، آزاد نیستند. ما از بعضی مطبوعات، توطئه می فهمیم. برای اینکه می بینیم که مسائلی که به ضد انقلاب است، با آب و

ص: 5

تاب و با طول و تفسیر می نویسند. مسائلی که وفق انقلاب است، یا نمی نویسند یا با اشاره رد می شوند. این طور مطبوعات مورد قبول ملت نیستند.(1)

این بررسی با همکاری گروهی از پژوهشگران در راستای روشنگری و توجه دادن به اهداف و روش های به کار گرفته در بعضی از مطبوعات صورت گرفته است. باشد که با شناخت این ترفندها، اصحاب رسانه و خوانندگان فهیم با هوشیاری و تأمل بیشتری به داوری بنشینند.

انّه ولیّ التوفیق

اداره کل پژوهش

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ص: 6

مقام معظم رهبری نیز می فرماید:

در اسلام، مرزهای اخلاقی وجود دارد. در اسلام، آزادی علاوه بر آن حدود مادی، مرزهای معنوی هم دارد. البته بله کسی که علیه منافع کشور و علیه سود کشور اقدامی بکند، آزادی اش محدود می شود... اگر قرار باشد آن کسی که عقیده فاسد دارد، به جان ذهن و دل افرادی که قدرت دفاع ندارند، بیفتد و بخواهد آنها را هم گمراه کند، این برای آدم، یک مرز است. به اینجا آزادی محدود می شود.(1)

مثبت آن را در جامعه ارج نهاد. آری، چنین جایگاه با ارزشی را باید پاس داشت و مراقب بود خدشه دار نگردد. بخش عمده ای از سخنان پیامبرگونه امام بزرگوار را تبیین وظایف خطیر اهل قلم و چارچوب سیاست گذاری مطبوعات تشکیل می دهد. اکنون از دیدگاه امام خمینی، وظایف مطبوعات و اهل قلم را به این قرار بر می شماریم:

گفتنی است همه این سخنان هنگامی عملی خواهد شد که اهل قلم و نویسندگان مطبوعات، خود، در صراط مستقیم و هدایت قدم بردارند.

به ارزش های آن اهانت کنند، به یقین، در خدمت دشمن قرار گرفته اند و برای به انحراف کشاندن جامعه می کوشند. ازاین رو، چنین مطبوعاتی از دیدگاه امام خمینی رحمه الله، ویژگی های مطبوعات سالم را ندارند.

موجود در جامعه اسلامی و از بین بردن زمینه های پیدایش انحراف که موجب تباهی جامعه و مردم خواهد شد، وظیفه خطیر مطبوعات اسلامی به شمار می رود.(1)

مطبوعات در کشور اسلامی باید با آسیب شناسی دقیق در تمام زمینه ها و با ارائه تحلیل درست و پیشنهادهای سازنده در کنار انتقاد دل سوزانه، زمینه های پیشرفت و توسعه کشور را فراهم سازند و از نابه سامانی ها بکاهند. بر همین اساس، آن حکیم فرزانه، ارشاد را از وظایف اولیه روزنامه ها می شمرد(2) و مایه رشد و تعالی جامعه می داند. ایشان، با فرا خواندن، همگان به راه سپردن در این مسیر، بر بهره گیری از توان هنرمندان و نویسندگان متعهد برای انجام این وظیفه الهی تأکید می ورزد.(3)

مطبوعات در عین حال که... محترم و بسیار مؤثرند، لکن باید روی موازین مطبوعاتی و خدمت به ملت رفتار کنند. آزادی قلم و آزادی بیان معنایش این نیست که کسی برضد مصلحت کشور، قلمش آزاد است که بنویسد... وقتی ما دیدیم که در یک روزنامه ای از یک اشخاصی مطلب نوشته می شود که اینها عمّال اجانب هستند و می خواهند مملکت ما را باز به خرابی بکشانند، از آن طرف مقالاتی و مطالبی را که راجع به مسائل نهضت است، راجع به مسائل اسلام است، یا تحریف می شود یا نوشته نمی شود، این طور مطبوعات را ما نمی توانیم برایش احترام قائل بشویم. برای مطبوعاتی، ما احترام قائل هستیم که بفهمد آزادی بیان و آزادی قلم یعنی چه... آزاد است که قانون شکنی بکند؟ آزاد است که برخلاف مسیر ملت عمل بکند؟ آزاد است که توطئه بکند بر ضد ملت؟ اینها آزادی نیست. در حد قوانین، در حدود کارهای عقلایی، آزاد است.(1)

حالا هم یک قلم های فاسدی باز می گویند چرا جلوی فلان مجله [را می گیرند]، نمی دانند اینها، خوب، آن مجله، روزنامه کذا تمام چیزش از اسرائیل بوده است. اینها می خواهند که اسرائیل هم که در اینجا می خواهد توطئه کند نباید جلویش را گرفت... روزنامه ای آزاد است که نخواهد این ملت را به عقب و به تباهی بکشد. این قلم همان سرنیزه سابق است که می خواهند ملت را به تباهی بکشد. البته ملت تحمل نمی کند _ که جوان هایشان داده _ ، حالا چهار نفر پشت میز نشین بنشینند و طرح بدهند و درست بکنند و بگویند قلم آزاد نیست. چه آزاد نیست؟ کدام قلم ها آزاد نیست؟ قلم های فاسد آزاد نباید باشد. الان هم فاسدهایشان آزادند. منجمله همین قلم هایی که می گویند چرا آزاد نمی گذارید. اینها همه توطئه گر هستند.(2)

اگر ما از اول که رژیم فاسد را شکستیم و این سد بسیار فاسد را خراب کردیم، به طور انقلابی عمل کرده بودیم و تمام مجلات فاسد و مطبوعات فاسد را تعطیل کرده بودیم و

ص: 14

رؤسای آنها را به محاکمه کشیده بودیم و خبرهای فاسد را ممنوع اعلام کرده بودیم، رؤسای آنها را به سزای خودشان رسانده بودیم و چوبه های دار را در میدان های بزرگ برپا کرده بودیم و مفسدین و فاسدین را دور کرده بودیم، این زحمت ها پیش نمی آمد.(1)

هماهنگی آنان با سیاست های جدید امریکا؛(1) یعنی مبارزه و تهاجم فرهنگی و با هدف ایجاد تغییر در بینش و فرهنگ مردم ایران، اقداماتی داشته است.

غلام حسین میرزا صالح (روشن فکر وابسته ای که پس از انقلاب، به دلیل انحرافات مختلف از دانشگاه اخراج شد و به خارج از کشور گریخت)، با اشاره به یکی از این دیدارها می گوید:

ایشان (منوچهر گنجی) متذکر شد کمک هایی که به ما می شود،(2) برای اینکه نقش جدید را ایفا بکنیم، موکول است به تحقق این برنامه و پروژه و در نتیجه، ما در نظر داریم با نفوذ در دانشگاه ها، با نفوذ در مراکز فرهنگی، با نشر مقالات، با نشر کتب، این خواسته را و این چیزی را که به ما گفته شده است، انجام دهیم. در این مورد هر نوع کمکی که لازم باشد، دست ما باز است و می توانیم حتی تا مرحله تأسیس مجله و تهیه هر نوع فیلم، هر نوع تشکیلات و سازمان و عملکردی که منجر به اجرای این سیاست خاص دولت امریکا و به خصوص کنگره امریکا بشود، بکنیم.(3)

ادوارد برمن، نویسنده امریکایی در کتاب «کنترل فرهنگ»، بخشی از سیاست های امریکا را برای ترویج معیارهای مورد نظر فرهنگی در دیگر کشورها به طور مستند و براساس نتایج تحقیقاتی طولانی تشریح می کند.

ص: 18

ایشان در بخش «ایجاد یک شبکه روشن فکری» می گوید:

بنیادهای امریکایی که در ورای فعالیت های به ظاهر فرهنگی خود، اهداف مشخص سیاسی را دنبال می کنند، از طریق اجرای برنامه های زمان بندی شده و ترویج مبانی مورد نظر خود، به ویژه در زمینه روش شناسی، به تشکیل «شبکه ای نامرئی از روشن فکران» در کشورهای مختلف جهان اقدام کرده اند... .

فرانسیس ساتون، نایب رئیس بنیاد فورد، سیستم ارتباط غرب با روشن فکران را «شبکه ای از تماس های شخصی» توصیف می کند. این روش باعث می شود که ارتباط سازمانی عناصر روشن فکر در داخل کشور نمودی نداشته باشد.

بنیاد کیان، بنیادی به ظاهر فرهنگی است که در اصل، نقش رابطی برای تأمین مالی نشریات دگراندیشی همچون: فصل نامه کلک، فصلنامه زنده رود، فصل نامه ایران نامه و انجمن ادبی فردوسی را به عهده دارد و اداره کنندگان آن در امریکا، به طور مستقیم مورد حمایت همه جانبه دولت این کشور قرار دارند. یکی از رابطان این بنیاد با امریکا، در جلسه ای در مورد عملکرد عناصر وابسته به این بنیاد، به هم فکران خود می گوید:

برای مقابله با نظام، بهترین روش، فعالیت فرهنگی است. این مهم، از طریق انتشار کتاب های علمی و تاریخی مقدور است و لزوما باید به صورت منسجم و با حرکتی آرام و تدریجی صورت گیرد، تا از هرگونه برخورد احتمالی نظام جلوگیری به عمل آید. با توجه به نفوذی که در نظام صورت گرفته، این روند به صورت «جای گزین شدن افراد»، رو به پیشرفت است و هرگونه تظاهر به فعالیت علنی، به لحاظ امکان تغییر وضع فعلی، خیانت محسوب می شود.

همچنین در یکی از محافل خصوصی ضدانقلابیون نفوذی، رابط این بنیاد در ایران عنوان می کند:

برای براندازی نظام جمهوری اسلامی، باید محافل و فعالیت های فرهنگی را تقویت و

ص: 19

سازمان دهی کرد. هر کس می تواند امتیاز نشریه [ای را به دست آورد] و از این تریبون به مبارزه برخیزد.

در ملاقات منوچهر گنجی، رابط نمایندگان کمیسیون سیاست خارجه امریکا و غلام حسین میرزا صالح آمده است:

من با خیلی از اعضای نمایندگان کمیسیون خارجه امریکا تماس داشتم، از دوستان من هستند و به من صریحا گفته اند... دیگر ما حاضر نیستیم راجع به بمب گذاری و ترور و اعمال خشونت ها، چیزی از ایران بشنویم، بلکه ما آماده هستیم که ببینیم مجلات متعدد، کتب متنوع که در جهت یا در واقع، گویای این سیاست ما باشد، ملاحظه کنیم... ما انتظار بیشتری از شما داریم که بهتر مجری این سیاست باشید.(1)

کیهان چاپ لندن نشریه سلطنت طلبان با درج مقاله ای با عنوان «روزنامه نگاران تصفیه شده انقلاب باز می گردند»، فضای جدید مطبوعاتی ایران را «درخششی تازه» می نامد و با اظهار شگفتی رضایت آمیزی می گوید:

امروزه بسیاری از مطبوعات، پرده های حرمت را دریده اند و انتقاد در مطبوعات ایران هفته ها است که از مرحله حرف گذشته و به مرزهای دشنام رسیده است.(2)

سوگ مندانه باید گفت که در راستای تحقق این اهداف نامبارک، بعضی از نشریات و قلم به دستان مغرض از هیچ تلاشی فروگذار نکرده و انواع هجمه ها رابه ساحت دین و انقلاب روا داشته اند. برای اثبات این مدعا، به بررسی تعدادی از شبهه هایی می پردازیم که گستره وسیعی از معرفت شناسی و مبانی اعتقادی تا قوانین جزایی و حقوقی را شامل می شود. البته پنهان نیست

ص: 20

که برخی از این شبهه ها، موسمی و زود گذرند، ولی پاره ای دیگر از دیرینه ای تاریخی برخوردارند که با قلمی نو، آراسته شده و با غرض ورزی خاصی با انگیزه های سیاسی برای ایجاد تردید و تشکیک در باورهای دینی _ انقلابی مطرح گشته اند.

متولیان امور فرهنگی کشور برای سیاست گذاری در امور فرهنگی باید با جریان های شبهه افکن مطبوعاتی، اهداف، کارکرد و برنامه هایشان آشنایی داشته باشند و به خوبی دریابند که این شبهه ها، در کدام مبانی فکری ریشه دارد و با چه انگیزه ای عنوان می شود تا متناسب با آن برنامه ریزی کنند. رسالت شبهه شناسی مطبوعات، گذشته از نمایاندن بخشی از امور فرهنگی، معرفی آسیب های فرهنگی است؛ آسیب هایی که اکنون با برملا شدن بعضی از توطئه ها، زمان آن فرا رسیده که در اختیار افکار عمومی گذاشته شود تا داوری نهایی به وسیله مخاطبان انجام گیرد. گفتنی است هماره نویسندگان و نشریات متعهدی نیز بوده اند که حرمت قلم و آزادی را پاس داشته و به رسالت مطبوعاتی خود پای بند بوده اند که تلاش آنان مشکور است، ولی بنای ما در این مجموعه، بازنمایی جریان هایی است که در مطبوعات دگراندیش گذشته است. از آنجا که به دلیل فراوانی هجمه ها، ذکر همه آنها ممکن نیست، تنها برای آشنایی مخاطبان، گوشه ای از آن را به تصویر خواهیم کشید. امید است که در ترسیم و تبیین واقعیات، همواره بی طرفی، رفیق را همان باشد.

آرمان های خود در ایران اسلامی دیده اند. ازاین رو، با تمام قوا در تلاشند تا با تضعیف و تشکیک در مبانی دینی و انقلابی، آنها را کنار زنند و جامعه را به سوی سکولاریزاسیون هدایت کنند. در این میان، حتی از تعرض و اهانت به خالق هستی بخش نیز کوتاهی نورزیده و مجوز راه پیمایی علیه خداوند را صادر می کنند! بر همین اساس، وقتی به خود اجازه چنین گستاخی را دادند، به دین که از جانب خالق هستی برای تنظیم امور دنیوی انسان ها به دست پیامبران ارزانی شده است، اعتراض می کنند «و وظیفه دین را القای حیرانی می دانند و بس و می گویند اگر کسی راه بیفتد و به دنیا بگوید: «ای دنیا! باید جهت آباد کردن دنیایتان از دین استفاده کنید»، این حرف اشتباه محض است». (جهان اسلام، 17/10/73)

در این میان، قرآن، کتاب آسمانی و بی تحریف الهی نیز از هجمه آنان دور نمی ماند و آن را قابل نقد عقلی و تجربی می دانند. اینان با پذیرش قرائت های مختلف از دین و رسمیت بخشیدن به آنها، یافته های شخصی خود را به قرآن بار می کنند و می گویند: «کافر و بی دین هم خودی است. قرآن هم فرمود: «لکم دینکم ولی دین». بنی آدم اعضای یکدیگرند». (صبح امروز، شهریور 1378). گاهی نیز دستورهای قرآن را مختص صدر اسلام می دانند و می گویند: «نزول عربی قرآن به این معنا نیست که تنها واژگان و جملات آن عربی باشد، بلکه قرآن با معلومات و ادبیات و معتقدات آن روز عرب تلائم دارد.» (نشاط، شماره 1). این نشریات به پندار خویش در تلاشند، با سست کردن مبانی دینی از حساسیت مردم در امور قدسی بکاهند و آنها را به سوی زندگی مادی و اصول و فرهنگ غربی بکشانند که در نتیجه اصل قرار گرفتن منافع مادی، دیکته شده است. آنها می دانند تا زمانی که دیانت در متن زندگی مردم قرار دارد، نمی توانند به

ص: 22

اهداف پلید و شیطانی خود دست یابند. پس «دیانت و سیاست را از هم جدا می دانند و حکومت دینی را هم غلط». (پیام هاجر، به نقل از: کیهان، 22/4/1379). آنان می کوشند تا دین را به ساحت های فردی انسان فرو کاسته و به تدریج، آن را نیز کم رنگ سازند. در این میان، از بعضی عناصر گمراه که در لباس خودی هستند، بهره می گیرند و نغمه های شوم جدایی دیانت از سیاست را از زبان آنان سر می دهند. برای نمونه، می گویند: «حکومت از مقوله دین نیست و نمی توان در امور آن از دین بهره جست». (یوسفی اشکوری، پیام هامون، به نقل از: کیهان 22/4/1379)

آنها می کوشند تا توان مندی های فقه شیعی در احیای حکومت دینی و آبادانی دنیای انسان ها را زیر سؤال ببرند: «دین فقهی هیچ چیز از آدمی باقی نمی گذارد و او را برده می سازد و بی اراده» (کیان، شماره 30) یا می گویند: «ذخایر فقه شیعه به انتها رسیده است.» (کیان، بهمن 1377) تا بدین وسیله توانایی حکومت شیعی را مورد تشکیک و تردید قرار دهند. با این همه، گردانندگان اصلی این نشریات، خود را مسلمان و پای بند به اصول اسلام و انقلاب می شمارند. آیا می توان کسانی را که به مقدس ترین اعتقاد دینی؛ یعنی خداوند متعال اعتراض می کنند، دستورهای قرآن را مربوط به دوران پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می دانند و حتی به خود اجازه می دهند که از مرتد دفاع کنند و بگویند: «پذیرش دین، حق است، نه تکلیف، در نتیجه، هرکس حق تبدیل دین خود را خواهد داشت.» (صبح امروز، 24/7/1378)، و یا بنویسند: ارتداد حق طبیعی هر انسان است و ادیان همگی بر حقند.» (کیان، فروردین 1378)، اهل دیانت و مسلمان نامید و به آنان اعتماد کرد!

ص: 23

اکنون از میان انواع هجمه هایی که در تحقق این هدف به کار بسته اند، تنها گوشه ای را باز می نمایانیم:

وظیفه دین، القای حیرانی است و بس. اگر کسی راه بیفتد و به دنیا بگوید: «ای دنیا! باید جهت آباد کردن دنیایتان از دین استفاده کنید»، این حرف اشتباه محض است.

جامعه سالم _ تیر 1378

مظاهر دینی، نماد عقب افتادگی است.

خرداد _ 19/8/1378

آیات قرآن صریحا اصل عیسی به دین خود و موسی به دین خود را تأیید می کند و هرگز اهل کتاب یا حتی کافران و مشرکان را طرد نمی کند.

پیشرفت اجتماعی و سیاسی بوده است. در این گونه استدلال ها، جدایی دین از سیاست و علایق عمومی، شرط بلوغ اجتماعی مردم و رهایی آنها از قید و بندهای دست و پاگیر سنت مذهب تلقی می شود. این استدلال ها را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:

با سیاسی کردن دین، آسیب هایی به خود دین وارد می شود؛ یعنی دین به شایبه مسائل و مصالح سیاسی آلوده می گردد و دستاویز حکام واقع می شود. با دینی کردن سیاست، به سیاست و حکومت آسیب می رسد؛ مصلحت اندیشی سیاسی به قید جزمیات دینی مقید می گردد و حیات سیاسی، پویایی خود را از دست می دهد. با ترکیب دین و سیاست، جامعه آسیب می بیند؛ زیرا آزادی اندیشه که شرط ترقی و توسعه است، محدود می شود. جامعه مدرن رو به تخصصی شدن می رود و کار ویژه های نهادهای اجتماعی هرچه اختصاصی تر می شود. پس حتی اگر در گذشته، دین و سیاست در هم آمیخته بودند و به رغم آنکه اسلام اساسا مذهبی سیاسی بوده است، لیکن امروزه دیگر چنین آمیزشی ممکن و مطلوب نیست. محدودیت های فقه و دین از بازاندیشی و نواندیشی و بازسازی جامعه بر وفق تحولات جهانی جلوگیری می کنند. از لحاظ اخلاقی، با ترکیب دین و سیاست، تقوای سیاست مداران لزوما تأمین نمی شود، بلکه در عوض، ظاهرسازی و ریاکاری مجال می یابد.

آثار روشن فکران اولیه ایران مشحون ازاستدلالاتی برضد دخالت دین و روحانیت در سیاست است. بسیاری از آنها دخالت دین در سیاست را عامل اصلی ویرانی و عقب ماندگی کشور می دانستند. مثلاً میرزا یوسف مستشارالدوله در رساله یک کلمه استدلال می کند که ایراد اصلی مذهب اسلام، آمیزش دین و سیاست در آن است و همه نابه سامانی های سیاسی ناشی از همین اصل است. در عوض، وی برای رهایی از مداخله گری های دین و روحانیت در سیاست، در پی قانونی است که چاره همه مشکلات باشد و آن را در قانون اساسی فرانسه می یابد. همچنین طالبوف در مسالک المحسنین، نظریه جدایی دین و سیاست را مشروحا مطرح می کند و از آن به عنوان مقدمه ترقی و پیشرفت در امور اجتماعی و سیاسی کشور دفاع می نماید. سیدحسن تقی زاده، رهبران مذهبی را خودخواه و نادان می شمرد و این را به طور کلی مانع توسعه کشور می دانست و از همین رو، از جدایی سیاست و دین دفاع می کرد و حتی مخالف اعطای قدرت نظارت بر مصوبات مجلس به علما بود. همچنین احمد

ص: 26

کسروی بر آن بود که دخالت مذهب و روحانیت در سیاست و دولت لاجرم موجب برقراری حکومت تئوکراسی غیردموکراتیک می شود. به نظر او، علما از مسائل جامعه جدید بی خبرند و شرط توسعه و دموکراسی به طور کلی، جدایی دین از سیاست است. (در پیرامون خرد، تهران، 1347)

پرسش نهایی به سخن دیگران آن است که آیا دخالت دین در سیاست، بهترین راه توسعه خواهد بود یا نه؛ و نیز اینکه پی آمدها و تبعات علمی چنین دخالتی چه بوده است؟ آیا دنیا و سیاست برای دین است و یا اینکه دین برای دنیا و سیاست است؟ سیاست وقتی صد در صد دینی می شود که هرگونه بحثی درباره توسعه به عنوان هدف را کنار بگذاریم. از سوی دیگر، وقتی غایت، توسعه باشد، لاجرم دین، ابزاری می شود و طبعا در مورد ابزارها با سهولت بیشتری می توان تجدید نظر کرد تا در مورد غایات.

راه نو _ شماره 14

گفت وگو با باقر پرهام

نتایج تمرین بیست ساله حکومت توسط مذهبیان، نزدیکی گروه های مذهبی و غیرمذهبی بوده است. هم اکنون روشن شده که حکومت مذهبی هم از نظر حکومت بودن با حکومت غیرمذهبی فرقی ندارد. حکومت چه مذهبی و چه غیرمذهبی الزاماتی سیاسی و خاص خود دارد که اگر درست با آن برخورد نشود، به شکست می انجامد. به نظر من، روشن فکران مذهبی هم به این تشخیص رسیده اند که مسئله جدایی دین از دولت مسئله خیلی پرتی نیست، به خصوص اینکه جدایی دین از سیاست الزاما به معنای الحاد و ضدیت با دین نیست، بلکه دین به عنوان یک عنصر فرهنگی بسیار سازنده و بسیار مؤثر در جامعه به شکل دیگری باید مطرح شود.

نشریه خانه _ شماره 63 _ 31/4/1377

هیچ کس فرصت ندارد پاسخ بدهد

آیا یک روحانی نمی تواند با نظام حاکم در کشور مخالف باشد؛ یعنی روحانی باشد، ولی ضد انقلاب و شما بتوانید راحت حرف هایتان را با او بنویسید و امنیت داشته باشید و به عبارت دیگر، آیا فکر می کنید لزوما آن کسی که روحانی است و پاسخ نامه هایتان را

ص: 27

می نویسد، انقلابی است و شما برای حرف های غیرانقلابی تان امنیت ندارید؟ آیا نمی توان به خدا اعتقاد داشت و نماز خواند و روزه گرفت، اما بدون توجه و در نظر گرفتن انقلاب و جمهوری اسلامی؟ آیا هر کس نماز می خواند و ایمان دارد و دزدی نمی کند و مال حرام نمی خورد، باید انقلابی و حزب اللهی باشد و هرکس حزب اللهی نیست، باید بی نماز و بی ایمان و بی اعتقاد باشد؟

آبان _ 21/6/1377

نظریه عینیت سیاست و دیانت، زاییده افکار عامیانه و قدیمی است.

کیان _ شماره 49 _ صفحه 4 _ آذر 1378

اسلام نیز چون مسیحیت در نهاد خود قابلیّت عرفی شدن و سکولاریزه شدن را دارد و چنین امری در حال وقوع است و می رود که اسلام هم آرام آرام جایگاه واقعی خود را که امور اخلاق فردی است، پیدا کند.

شوند. اینان در مواجهه با اصل ولایت فقیه حتی ولایت الهی معصوم را نیز نمی پذیرند و خلافت امام علی علیه السلام را نیز انتخابی و به وکالت از مردم تفسیر می کنند و می گویند:

«ائمه صلوات الله علیهم نیز در بعد ظاهری و حکومت که در واقع زعامت دنیوی است، از خطا مصون نمی باشند» (کیان، شماره 44) یا می گویند: «در مسائل حکومت و سیاست، فعل و قول معصوم حجت نیست.» (کیان، شماره 45) حتی در ولایت و جانشینی معصومین تشکیک کرده و می گویند: «ولایت منحصر در شخص نبی اکرم صلی الله علیه و آله است و با رفتن او ولایت نیز خاتمه می یابد. او خاتم نبوت و خاتم ولایت بود. ولایت پیامبر بعد از او به کسی منتقل نشده است.» (کیان، بهمن 1377) در تقویت این نظریه بی دلیل، روزنامه های همسو به کمک می شتابند و می نویسند: «پیامبر صلی الله علیه و آله رفت و هیچ فردی را به جانشینی خود انتخاب نکرد. امام حسین علیه السلام جانشین پدر خود نبود.» (صبح امروز، 23/8/1378)

این همه نشان دهنده آن است که در حقیقت، تردید کردن در ولایت فقیه، ریشه در ناباوری اعتقاد به ولایت معصومین علیه السلام دارد، ولی چون جامعه دینی توان پذیرش صریح این خرافه گویی را ندارد، به ولایت فقیه می تازند تا به پندار خود، زمینه را برای پذیرش اصل عدم ولایت امامان و فقدان معصومیت آنان فراهم آورند و بگویند: «اعتقاد به عصمت، مدعایی معیوب و مخدوش است». (توانا، 22/6/1377)

راه نو _ 27/4/1377 _ صفحه 17

ولایت فقیه و جمهوری اسلامی (محسن کدیور)

تأمل در اظهارنظر فوق و مانند آن ثابت می کند که در نیمه اول سال 1358، اولاً ولایت فقیه از اصول جمهوری اسلامی به حساب نمی آمده است؛ ثانیا شورای انقلاب منصوب

ص: 29

امام، جمهوری اسلامی بر مبنای ولایت فقیه را نظر امام خمینی رحمه الله نمی شمرده است.

به هر حال، «ولایت فقیه» تا زمان تصویب در مجلس خبرگان قانون اساسی، نه از اهداف انقلاب اسلامی شمرده می شد و نه از اصول جمهوری اسلامی به حساب می آمد و نه حضرت امام رحمه الله به صراحت تلازم آن را با جمهوری اسلامی بیان فرموده بودند.

هفته نامه آبان _ 3/5/1377 _ صفحه 8

جبهه ملی: ملت ایران با دسیسه های ضد ملی مواجه است.

جبهه ملی ایران در اطلاعیه ای به مناسبت قیام سی ام تیر 1331 نوشت:

41 سال پس از آن تاریخ، ملت ایران همچنان با دسیسه های ضد ملی در داخل و خارج از کشور مواجه است... جبهه ملی ایران، استیلای قدرت یک فرد را بر سرنوشت ملت، مظهر استبداد می شناسد. به همین جهت، افعال و اعمال هر گروه یا فرد را که از هر راه و به هرطریق و یا هر بهانه ای مانع دخالت مردم در سرنوشتشان باشد، عملی ارتجاعی، ضد مردمی و فاقد مشروعیت می شناسد.

هفته نامه راه نو _ شماره 15 _ صفحه 18

گفت وگوی اکبر گنجی با فرهنگ رجایی

دیگر شخصی با اختیارات مطلق نمی تواند وجود داشته باشد؛ چون کارکردش را از دست می دهد. برای انسان امروزی قابل قبول نیست که شخصی، خود را دارای اختیارات مطلق بداند، برای خود جایگاهی طبیعی قائل باشد و دیگران را مطیع محض و مکلف در برابر خود بداند. امروزه براساس قرارداد اجتماعی، نهادی انتخاب می شود و افراد در این نهاد براساس قواعد روشن و شفافِ بازی عمل می کنند و این نهاد طبق خواست مردم قابل تعویض است.

هیچ حکومتی مجاز نیست که خود را حکومتی آسمانی دانسته و دیگران را مجبور کند که آسمانی فکر کنند. براساس پست مدرنیزم و نسبیت تمام عیار، هیچ گفتمانی نمی تواند مدعی حقیقت باشد؛ چون حقیقت واحدی وجود ندارد.

روند زوال دولت سابق، روندی طبیعی است و کسی آگاهانه درصدد حذف آن نیست. امروزه انسان ها می گویند که ما مشروعیت آسمانی حکومت را قبول نداریم و حکومت باید

ص: 30

مشروعیتش را از ما بگیرد. از طرف دیگر، ناکارآمدی دولت قدیم موجب روی آوردن انسان ها به دولت جدید می شود.

کیان _ شماره 42

ولایت فقیه، یک امر دنیوی است و اصلاً وجه معنوی ندارد.

آبان _ 10/5/1377

ولایت فقیه؛ یعنی خودکامگی و توسعه سیاسی، نفی خودکامگی است.

پیام هاجر _ ش 236/1377

ولایت فقیه در نحوه ارتباط با مردم و رعایت حقوق آنها، گرفتار تناقضات بسیاری است.

پیام هاجر _ دی 1377

ولایت مطلقه فقیه، مترادف حکومت اقتدارگراست که متأسفانه بدون ملاحظه تغییرات شگرفی که امروزه در رابطه دولت _ ملت در جهان به وقوع پیوسته، وارد قانون اساسی ما گردید.

را به دنبال دارد. آنها می کوشند تا برقراری ارتباط را ضرورتی اجتناب ناپذیر برای حل بسیاری از معضلات داخلی و خارجی نظام معرفی کنند. در دیدگاه آنان، بسیاری از مشکلات از جمله بی کاری، تورم، رکود اقتصادی، سقوط سرمایه گذاری ها و... در پرتو ارتباط با امریکا حل و فصل شده و دریچه هایی از بهشت زمینی به روی ایرانیان گشوده خواهد شد؛ چنانچه این دریچه به سوی کشورهایی که با امریکا ارتباط دارند، گشوده شده است.

جالب اینجاست که در این مباحث، اساسا از خطرها یا دست کم احتمال خطری که متوجه استقلال و یک پارچگی سرزمینی کشور می رود، سخن به میان نمی آید و به آثار فرهنگی این ارتباط و طمع خواهی امریکا از انقلاب اسلامی کمترین اشاره ای نمی شود. این قلم به دستان گاهی قطع رابطه با امریکا را محصول تحلیل و ارزیابی نادرست اوایل انقلاب می دانند و به این ترتیب، سیاست ها و مدیریت دو دهه انقلاب را که دوران سربلندی و عزّت ایرانیان است، مورد تردید قرار می دهند و می گویند در دو دهه، ما هزینه های سنگینی بابت این اشتباه بزرگ پرداخته ایم. ازاین رو، خواستار عذرخواهی ایران و دادن تعهد لازم به امریکا و درخواست از رئیس جمهوری برای پی گیری برقراری ارتباط با امریکا هستند.

روزنامه اخبار _ 27/4/1377 _ صفحه 1

شنیدنی ها و خواندنی های محافل

دکتر صادق زیبا کلام: شما می گویید که ما بر مواضع خود می مانیم و در عین حال از هیچ بمب گذاری و انفجار و ترور هم حمایت نمی کنیم. اگرشما بر سر میز مذاکره با امریکاییان بنشینید، در همین زمینه ها توضیح می دهید و تصویر ایران را در ذهن آنان اصلاح می کنید و اسناد و مدارکی ارائه می دهید که در ترور مخالفان خود نقشی نداشته اید.

ص: 32

روزنامه اخبار _ 7/5/1377 _ صفحه 2

روز جمعه، من و عبدی، گذشته ها را فراموش می کنیم

عبدی در بخشی دیگر از گزارش سی. ان. ان گفت: در یک جمله باید بگویم که گروگان گیری سال 1979 یک واقعه تأسف برانگیز بود.

نشریه آدینه _ شماره 124

دیگر حکم راندن بر این جامعه دشوار است

مسعود بهنود، برای توجیه اهمیت برقراری ارتباط با امریکا می نویسد:

مدیران تازه انقلاب با ساده دلی در پی آن بودند که در اجتماعات بزرگ، شعارهای بزرگ و هیجانی بدهند و این بهترین فرصت را در اختیار تاجران سیاست پیشه یا سیاست پیشه گان تاجر قرار داد که بکنند آنچه کردند. اینک پس از 19 سال هر چه زیان بود داده ایم و بهای تمام شعارها و استقلال خواهی ها و فرصت طلبیدن ها را پرداخته ایم.

توانا _ شماره 20 _ صفحه 2

گامی جدید در روابط ایران و ایالات متحده

ارتباط جامعه امریکا با مقامات سیاسی و رهبران جمهوری اسلامی ایران زمانی ملموس تر گردید که شبکه خبری کابلی موسوم به سی. ان. ان در یک اقدام ابتکاری، مصاحبه ای را با ریاست جمهوری اسلامی ایران به انجام رساند و آن را هم زمان به تمامی جهان مخابره کرد. گزارش خبری و تیترهای بسیاری از روزنامه ها و نشریات معتبر جهان به مدت یک هفته بعد از مصاحبه، مربوط به انعکاس خبر و تحلیل محتوای مصاحبه مطبوعاتی رئیس جمهور اسلامی ایران بود.

مصاحبه یاد شده، بن بست سیاسی و خبری را که در تعاملات ایران و امریکا به وجود آمده بود، برای مدتی از بین برد. به همین دلیل، ابزارهای ارتباط جمعی، روند یاد شده را نقطه عطف جدیدی در دیپلماسی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تلقی نمودند.

راه نو _ 3/5/1377 _ شماره 14

اندیشه

مسئله رابطه با امریکا جزئی از مسئله کلی تر رابطه با بازار جهانی است. واقعیت آن است که حل دومی مستلزم اخذ تصمیم درباره اولی است؛ زیرا بدون عادی سازی روابط یا

ص: 33

دست کم بدون ترک مخاصمه و خروج از وضعیت نه جنگ و نه صلح، گسترش روابط اقتصادی ما با سایر کشورهای پیشرفته صنعتی هیچ گاه عملی نخواهد شد.

ایران فردا _ شماره 44 _ صفحه 34 و 35

شرایط مذاکره و رابطه با امریکا (دکتر نظام الدین قهاری)

در شرایطی هستیم که هدف سیاست خارجی ایران، کاهش تشنج و رفع کدورت ها و استحکام صلح و امنیت در منطقه از طرفی و مذاکره و ارتباط بین ملل و فرهنگ های مردم سرزمین های مختلف از طرف دیگر مطرح است. وزارت خارجه ایران تصمیم دارد چهره انسانی و صلح جویی از ملت ایران به مردم جهان نشان دهد. داشتن روابط مستقیم سیاسی با ملت ها از جمله امریکا برای تسهیل روابط فرهنگی و برقراری تماس ها و مبادلات علمی و اجتماعی ضروری می نماید.

گام نخست، برداشتن موانع ارتباط با یکی از بزرگ ترین کشورهای جهان است که 161 جمعیت جهان را داراست و گسترده ترین و بیشترین امکانات علمی و فرهنگی و اقتصادی را در اختیار دارد. به علاوه، قریب دو میلیون ایرانی در آن کشور زندگی می کنند و همواره چشم به ایران دارند و آرزومندند روابط دو کشور بهبود یافته و عادی گردد.

ایران فردا _ شماره 44 _ صفحه 33

«مذاکره، رابطه، معامله، سازش»

لزوم غبارروبی از واژگان

آن گاه باید توجه داشت که چه نوع رابطه ای با امریکا و در واقع با غرب، به نفع منافع ملی ما ایرانیان است؟ بی تردید، حرکت از دیپلماسی ستیز به سوی دیپلماسی مبتنی بر معامله و منافع ملی، اصولی ترین راهکار در سیاست خارجی ما می تواند باشد. این نوع سیاست خارجی نیاز به حمایت مردم و جسارت دولت مردمی دارد. تا زمان و فرصت های ایجاد شده را از کف ندهد.

ص: 34

هفته نامه راه نو _ مرداد 1377

حل مشکلات کشور در گرو ارتباط با امریکاست.

روزنامه خرداد _ بهمن 1377

قطع رابطه با امریکا؛ یعنی تحمیل سالانه میلیاردها دلار خسارت به ملت ایران. چرا عاقلانه فکر نکنیم و خود را از این محرومیت نجات ندهیم.

ایران فردا _ 25/2/1378 _ صفحه 4

طرفداران قطع رابطه با امریکا، دلیلی بر نظر خود ندارند و تن به بحث های محتوایی نمی دهند و عاجز از آنند. لذا آن را با امور ارزشی پیوند زده اند.

1377)

جالب اینجاست که پس از گذشت انقلاب، روز به روز جهان به ویژه غرب به کارآمدی حکومت دینی بیشتر پی برده اند و موج حملات ویرانگر نظامی و فرهنگی آنان نشانه ترسشان از صدور انقلاب اسلامی است. با این همه، آیا پذیرفتنی است که امر به این روشنی هنوز به باور قلم به دستان همسوی آنان نرسیده باشد!؟ آنها می کوشند حکومت دینی را بسته و مستبد معرفی کنند و بنویسند: «جمهوری اسلامی، حکومت لمپنیسم و فشار است.» (آبان، 28/6/1377) و عجیب اینکه در طول حکومت های شاهنشاهی پیشین به تنها چیزی که توجه نمی شد، منافع ملی و مصلحت عمومی بود که بعضا این ناتوانی در واگذاری امتیازات و الحاق بخشی از میهن به بیگانگان مشاهده می شود و با این حال، این نویسندگان می نویسند: «حاکمیت کنونی در صدد تأمین منافع ملی نیست.» (پیام هاجر، فروردین 1377) و حتی تا بدان جا پیش می روند که اصل انقلاب را نیز منکر شده و می نویسند: «دیگر انقلابی نیست تا ضد انقلابی باقی مانده باشد». (جامعه سالم، شماره 35)

رونامه اخبار _ 21/4/1377 _ صفحه 8

شنیدنی ها و خواندنی ها از محافل

ارباب قلم و مطبوعات چه می توانستند بکنند؟ وقتی برای نفس کشیدن هم باید از دولت «مجوز» گرفت، زندگان و یا کسانی که می خواهند زنده بمانند و نشان دهند که زنده اند، چه باید بکنند؟

مهتاب _ فروردین و اردیبهشت 1377

اندیشه، انتخاب و اعتراض امروزی

در سرمقاله شماره قبل نوشته بودم دختر امروز باید امروزی بیاندیشد، امروزی انتخاب کند و امروز اعتراض کند. تعدادی از خوانندگان پرسیده اند: اندیشه انتخاب و اعتراض

ص: 36

امروزی یعنی چه؟ چگونه می تواند بر بی عدالتی هایی که فقط به خاطر دختر بودن بر او روا داشته می شود اعتراض کند؟ و دختر امروز چگونه باید به وضع موجود که اساس نارضایتی او را فراهم کرده، اعتراض کند؟

برای ما نظر خود را درباره دختر امروز و اندیشه، انتخاب و اعتراض امروزی بنویسید.

کیان _ خرداد و تیر 1377

سیاست های دهه اول انقلاب، غیر کارآمد و ناموفق بوده است.

ایران فردا _ ش 460 _ شهریور 1377

انزوا و عقب افتادگی، ثمره دو دهه انقلاب است.

توس _ مرداد 1377

انقلاب اسلامی شبیه استبداد قجری است.

خرداد _ بهمن 1377

انقلاب اسلامی در دین دار کردن مردم، کارنامه درخشانی ندارد. مردم در عمل، هیچ فرقی با زمان سابق نکرده اند.

نشریه فرهنگ توسعه _ شماره 31

آرش عاشوری:

ترکیب های مفهومی که بر اثر انقلاب در جامعه ما و در زبان ما پیدا شده، مثلاً «انقلاب اسلامی» و «جمهوری اسلامی» و چیزهایی از این دست، می تواند از جهانی با یک نگاه تحلیلی حکایت از تناقضات عمیق مفهومی بکند که چگونه مثلاً دین که بنیادش بر سنت است، می تواند با «انقلاب» ترکیب شود و مثلاً حاکمیت اسلامی که به هر حالت، بنا به تعریف، «حاکمیت الهی» و بنا به سنت، صورت نظام سلطنتی داشته، چگونه می تواند بیاید و ترکیب بشود با «جمهوریت»؟

ص: 37

جامعه سالم _ شماره 38 _ صفحه 27

شیرین عبادی می گوید: «در زمان شاه ما قوانین بسیار مترقی تر از الان داشتیم».

امید جوان _ 28/4/1377 _ صفحه 12

نگذاریم جامعه ما ریاکار شود

یک دختر چادری و یک پسر ریش دار با پیراهن یقه بسته را برای ما الگو قرار می دهند. جوانان ما با این کارها ارشاد نخواهند شد.

آفتاب امروز _ 5/5/1377 _ صفحه 5

دختر امروز _ پسر امروز

شجاعی: (با خنده)؛ خب بله... من دلم می خواست جاهایی بود که مثلاً دختران نوجوان ما حجابشان را بر می داشتند، راحت بازی می کردند، ورزش می کردند، می پریدند. این چیزی است که ما توی جامعه مان خیلی خیلی کم داریم. البته ما معتقد به حجاب هستیم، ولی این نباید مانع تفریح و نشاط و... باشد. این چیزی است که ما الان کم داریم.

هفته نامه مهر _ 30/4/1377 _ صفحه 6

جالب است، شاید اینجا تنها کشوری باشد که سانسور و ممیزی، نه یک عمل مذموم، اما اجباری است که کشور ما به فراخور موقعیت خود، دست به ممیزی می زند.

«سیما» حتی از نشان دادن جفت گیری پرندگان و تخم ریزی لاک پشت ابا دارد؛ چرا که می ترسد جوانان و مردم ما چنان مستعد فساد باشند که این تصاویر گمراهشان کند. حذف موضوعات عشقی و مسائل مربوط به رابطه دختر و پسر که از کارتون های کودکان آغاز شده و تا فیلم های سینمایی و سریال ها تداوم می یابد.

که در یک فضای آسمانی سیر کنم و گوش به موسیقی لطیف و دل انگیز الهی بسپارم، ولی با این کار، عملاً به لباس کسانی در می آیم که پای مال کننده ارزش های انسانی هستند. دوست ندارم که رفتارم، تأیید کننده چنین پلیدی هایی باشد، هیچ می فهمید؟ درک می کنید؟ اتفاقا برخلاف نظر شما، من در ایمان عملی مشکل دارم. اگر پایه های اعتقادی من طوری تقویت بشود که بتوانم برای همه پرسش هایم، پاسخ قانع کننده بیابم، به شما قول می دهم که اگر سرم هم برود، پای عمل به ارزش های ناب انسانی بایستم و مقاومت کنم، ولی وقتی که می بینم سخنان گهربار پیامبر و امامان فقط مال کتاب هاست و راهکار عملی ندارد، هرچه درجه اعتقاد افراد به دین بیشتر می شود، رفتار و کردارشان در زندگی نادرست تر از آب در می آید، چرا نباید در گردن نهادن به دین تردید داشته باشم؟

دنیای تصویر _ تیر 1377 _ صفحه 82

صدای غلام: جیغیل جیغیل می ریزن دور و ورت، مدرسه گداگودوله ها. آه، یکی یه همچین؛ توبره رستم... بده، بده، بده... حالا تو هی بریز توش، مگه پر می شه؟ نمی شه. سیرمونی ندارند بی پدر مادرا. هی می آری، هی می خورن. هی می آری، هی می خورن. اینا همه واسه خاطر اینه که یه سُک سُک کردی با مهر و محبت. که چی؟ بهشت زیر پای مادران است؛ یعنی افسار تو دادی دست یه پیرزن که یه چیکه شیر کرده تو حلقت و خلاص.

مهتاب _ فروردین و اردیبهشت 1377

دختران سوئدی چگونه زندگی می کنند؟

_ در حال حاضر، بحث داغ دختران سوئدی چیست؟

عشق، پسر، ارتباطات.

_ در کشور شما بیشتر از دختران حمایت می شود یا از پسرها؟

نه خانواده و نه اجتماع فرقی بین پسرها و دخترها قائل نمی شوند. تمام مسائل آموزشی و بهداشتی و ورزشی و حتی ورزش های سنگین بین دخترها و پسرها، بدون هیچ محدودیتی رواج دارد. من خودم پسر ده ساله ای دارم که هر روز دلش می خواهد موهایش یک رنگ باشد، یک روز سبز، یک روز قرمز، روز دیگر نارنجی. (با خنده) از نظر من مسخره است، ولی من چه کار می توانم بکنم؟ من به عنوان یک مادر، از روی طبیعت انسانی ام، در مورد دخترم نگرانی بیشتری دارم، ولی نمی توانم بین آنها فرق بگذارم، مثلاً به پسرم بگویم تو می توانی تا دیروقت بیرون از خانه بمانی و به دخترم بگویم تو نمی توانی.

_ برخوردهای قانونی با جرایم نوجوانان چگونه است؟

مجرمین زیر هجده سال به زندان برده نمی شوند. سطح زندگی نسبتا خوب باعث شده که زمان بیشتری داشته باشیم تا به کارهای دیگری بپردازیم، مثل کتاب خواندن، عاشق شدن و مسافرت رفتن. همان چیزی که ممکن است برای آدم های پولدار در ایران هم پیش بیاید. فکر می کنم وضع زنان ایران زیاد خوب نیست.

_ چرا؟

در ایران ارزش زن نصف ارزش مرد است. این را امروز یکی از حقوق دانان کشور شما مطرح کرد.

روزنامه ایران _ 25/5/1377 _ صفحه 3

درخت سبز هنر تنها در پرتو آزادی شکوفه می دهد

در اینجا از پنج اصل یا مصالح اصلی خلاقیت که عشق، تخیل، اندیشه، تکنیک و آزادی است، بدون هیچ گونه مقدمه ای به سراغ آزادی می روم و سه ویژگی بارز آن را:

بدون قید و بند بودن هنرمند؛ از درون رها بودنش؛ تحقیر نکردن انسان ها از جانب او،

ص: 41

می دانم. بنابراین، آزادی در همه ابعادش، شرط راستین خلاقیت هنرمند است و این مفهوم را حد و مرزی نیست؛ درست همان گونه که نمی توان خلاقیت را محدود یا محصور تصور کرد. هنر، آزادی محض است... رهایی است، فوق عادت است، ابداع و نوآوری است.

ایران جوان _ شماره 3

در این مجله، نوعی بی بندوباری ترویج می گردد، به گونه ای که از قول یکی از شرکت کنندگان در به اصطلاح میزگرد می آورد:

اگر رابطه به جایی برسد که در میان جوانان یا خانواده ما پذیرفته بشود و اعتماد به وجود بیاید که اگر من خواهرم را با یک پسر غریبه دیدم می توانم امیدوار باشم که این مسئله خاصی نیست و نگران هم نشوم.

ایران جوان _ شماره 18

در میزگردی در این مجله، دختر خانمی در پاسخ یکی از پسران که تأکید می کند: «عشق و عاشقی باید از روی حساب و کتاب باشد»، می گوید: «عشق با یک جرقه و تلنگر به وجود می آید، نه با طرح و نقشه قبلی! این گونه نیست که اول آدم تصمیم بگیرد، بعد عاشق بشود. به اصطلاح رنگش بپرد و قلبش تند تند بزند...»

یکی از پسران شرکت کننده از این دختر می پرسد: «چرا وقتی آدم عاشق می شود، قلبش طور دیگری می زند؟»

هفته نامه مهر _ شماره 45 _ 12/12/1375

سخنرانی کورت ونه گوت در مراسم فارغ التحصیلی ام. آی. تی

آواز بخوانید. تعریف هایی را که از شما می شود، به خاطر بسپارید. نامه های عاشقانه قدیمی تان را حفظ کنید... از بدنتان لذت ببرید. هر طور که دلتان می خواهد از آن استفاده کنید. از آن و یا آنچه دیگران درباره آن می اندیشند، وحشت نداشته باشید.

برقصید، حتی اگر جز اتاق نشیمن خود جایی برای آن ندارید. دستورالعمل ها را بخوانید، حتی اگر از آنها پیروی نمی کنید... یک بار در نیویورک زندگی کنید، اما پیش از آنکه شما را سخت کند، ترکش کنید. در کالیفرنیای شمالی هم یک بار زندگی کنید،

ص: 42

لیکن قبل از آنکه بیش از حد نرمتان کند، ترکش کنید... برخی حقایق لاینفک را بپذیرید: قیمت ها صعود می کنند، سیاست مداران کلک می زنند، شما هم پیر می شوید و آن گاه که شدید، در تخیلاتتان به یاد می آورید که وقتی جوان بودید، قیمت ها مناسب بودند و سیاست مداران شریف بودند.

جا دارد از مسئولان این نشریه پرسیده شود آیا همان طور که در توصیه خود با عنوان (اشاره)، خوانندگان را به جدی گرفتن این نصایح!! دعوت کردند، خود نیز به آن عمل می کنند؟!

ماهنامه زنان _ شماره 40 _ صفحه 35

دفاع از هم جنس بازی

«فمنیسم و شکل های نوین خانواده»

هم جنس گرایی زاییده جنبشی فمنیستی نیست. کشش میان دو هم جنس همواره بخشی از رفتار جنسی بوده است. نمونه های بی شماری از این تمایل در سراسر تاریخ بشری وجود دارد... در یونان قدیم، بسیاری از مردان و زنان، علاوه بر همسرانشان که در درجه نخست، نقش همسری را داشته اند و الزاما دلدار شوهرانشان نبوده اند، دل بندانی هم از همجنسان خویش داشتند. محدودیت های اجتماعی زنان کمتر به ایشان اجازه می داد که به خواهش های درون، جامه عمل بپوشانند، اما بسیاری از مردان از این گونه فشارها رها بوده اند. بزرگ مردان اندیشه و فلسفه یونان از جمله افلاطون، از عشق بسیار سخن گفته اند، اما موضوع عشق آنان بیشتر هم جنسانشان به ویژه پسر بچه های نوجوان بودند... در ادبیات فارسی هم نمونه های فراوانی وجود دارد که گواه رابطه ای مشابه است. آنچه در سده اخیر به ویژه پس از جنبش فمنیستی تغییر کرده این است که گروهی هم جنس گرایی را به عنوان هویتی برای خود پذیرفته اند.

ص: 43

به رعایت حجاب موجب دل سردی او و فرارش از این مملکت نخواهد شد؟... یکی از دلایل شکست ما در صنعت توریسم آیا همین قوانین نیست؟ ... باید فکری به حال قوانین موجود بکنیم».

ایران جوان _ شماره 29

می خواهم آزاد باشم

سعید: به عقیده من آزادی؛ یعنی احترام گذاشن به نظرات دیگران.

اصغر: ... فکر می کنم در سه شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی»، به شعار آزادی جفا شده است. الان ما حرف می زنیم، ولی مسئولان نمی فهمند که ما چه می گوییم.

حسین: معتقدم که آزادی باید نهادینه شود. برای اینکه باید نهادها با یکدیگر مشارکت داشته باشند.

مهرداد: آزادی لباس پوشیدن چه ربطی به این حرف ها دارد؟ می خواهم فلان لباس را بپوشم، اما نمی گذارند. حالا این چه ربطی به نهادینه شدن و همکاری نهادها با یکدیگر دارد؟ من نمی فهمم!

امیر: شما چون دوست دارید این لباس را می پوشید و حتی اگر پوشیدن این لباس ممنوع شود، باز هم این لباس را می پوشید. اما اگر یک دختر 15 یا 16 ساله نخواهد با چادر و روسری بیرون بیاید، نمی تواند. آیا این ظلم در حق این دختر و امثال او نیست؟!

جامعه سالم _ تیر 1377

مظاهر دینی چون حجاب و حیای زنان، نماد عقب افتادگی است.

زن _ 28/9/1377

در فرهنگ ملی ما، چادر یک حجاب برتر نیست. در حالت گذر از سنت به مرحله مدرنیته هستیم که زنان مشارکت های بیشتری در جامعه پیدا می کنند و می روند که سنت های متعلق به گذشته را پس بزنند.

ص: 45

چیزی کنار می آیند و بعد که مطمئن شدند دوستدارشان شده ای، کم کمک شروع می کنند به کنار کشیدن از مواضع اعلام شده قبلی!

آن احساس های _ به قول خودشان _ لطیف و عاشقانه (!) تماما رنگ می بازد و از رونق می افتند، عین رونق عهد شباب! تا دیروز کشته مرده تو بودند و به هر ساز تو سازگار و امروز بنای ناسازگاری را می گذارند و شروع می کنند به شکستن همان دل بیچاره ای که هیچ توقعی ندارد جز مقداری وفا و مهربانی. ولی افسوس و حتی صد افسوس که همه چیز تغییر شکل می دهد و در یک چرخش 180 درجه ای، روابط به سمتی می رود که دیگر از آن حال و هوای ابتدایی خبری نیست.

امید جوان _ 28/4/1377 _ صفحه 12

چرا ازدواج نکردی تا فراموش کنی؟

دوبار نامزد کردم. اما هر دو بار نتوانستم طاقت بیاورم. همیشه فکر می کنم روزی متین بر می گردد و با هم ازدواج می کنیم. با نامزدهای قبلی ام که بودم، یاد متین یک لحظه راحتم نمی گذاشت. حتی گاهی اوقات، ناخودآگاه، آنها را متین صدا می کردم. هر دوی آنها ماجرای متین را می دانستند و از من خواسته بودند او را فراموش کنم، اما نتوانستم و بعد از چند ماه از آنها جدا شدم. متین یک روزی بر می گردد و وقتی ببیند به او وفادار مانده ام، از کارش شرمنده می شود. دوستی ها همیشه نباید به ازدواج ختم شود. می توانستم با او به عنوان یک دوست باشم و تجربه برای زندگی به دست آورم و از این تجربه ها در زندگی با مرد دیگری استفاده کنم.

مردم و زندگی _ تیر 1377 _ صفحه 19

ارتباط دخترها و پسرها از نگاهی دیگر...

نظر ما غیرعادی می آید، اما می گوییم: از طریق نظارت باشد، عاقلانه است! در کشورهای دیگر جوان ها روابط آزاد دارند، اما در کشور ما مسئله ارتباط دختران و پسران افتضاح است. نمی گذارند ارتباط برقرار کنیم. احتیاج به آزادی داریم. مسئله ارتباط به منزله نگاه منفی نیست.

هفته نامه توانا _ 4/5/1377 _ صفحه 1

ص: 47

ایدز در ایران

باید با لحاظ کردن روش شرعی، شرایطی فراهم شود که جوان ما بتواند با غیر هم جنس خود در محافل عمومی حضور داشته باشد.

مهتاب _ فروردین و اردیبهشت 1377 _ صفحه 3

این چه مطالبی است که به خورد همشیره های ما می دهید؟

بعدش هم، خوش ندارم مطالب عشقی مشقی چاپ کنیدها! این چه وضعیتی است؟ اگر دخترها و پسرها می خواهند برای هم نامه بنویسند، خب، آدرس های هر کدام را برای طرف مقابل بفرستید تا هم شما یک کار خیری کرده باشید و هم آنها بدون هیچ رودربایستی باهم به گفت وگو و جست وجو بپردازند... .

مهتاب _ فروردین و اردیبهشت 1377.

آزادی، محدودیت و...

یعنی آدم هرکاری را دوست داشت، باید انجام بدهد؟

می دوند طرف درخت ها، مأموران نیروهای انتظامی هم. یکی از مأمورها دست پسر را می گیرد. دختر هنوز می دود. مأمور دیگری کاپشن دختر را می گیرد. مأمور کاپشن دختر را گرفته.

دختر: ولم کن، چرا من رو چسبیدی؟

_ ولت کنم تا فرار کنی!

_ خب حالا گیریم که گرفتی، چی کار می کنی؟

دختر کاپشن چرم مشکی پوشیده با شلوار تنگ مشکی و چکمه های بلند بنددار. روسری را دور گردنش گره زده. آدامس می جود.

مأمور: این پسره کی بود؟

_ نمی دانم، نمی شناسمش.

_ پس داشتید کجا می رفتید؟

_ گفت بیا بریم فوتبال بازی کنیم، گفتم بریم.

_ آخر کجای جنگل می شه فوتبال بازی کرد؟

ص: 48

_ من چه می دانم، از خودش بپرس.

_ چند سالته؟

_ 16 سال.

_ با کی اومدی اینجا؟

_ خودم تنها.

_ این چه طرز لباس پوشیدنه؟

_ ای بابا! یعنی چه؟ یعنی من حق لباس پوشیدن هم ندارم؟ یعنی من نمی تونم برای خودم بیام پارک؟ یعنی من...

مأموری نزدیک می شود و در گوش همکارش می گوید: «مراقب باش چاقو دارد.»

_ چاقو داری؟

_ آره.

_ برای چی؟

_ اگر کسی اذیت کرد، می زنمش.

_ پس اون پسره چی؟ اذیتت نمی کرد؟

پسران و دختران _ شماره 5

کدام عشق؟

«ع. ش. ق... ؟ (عشق) دو کلمه با شما» عنوان اختصاصی مجله پسران و دختران است. در صفحه مورد اشاره با به کارگیری عنوان ها و عبارت های تحریک آمیز آمده است:

پسرها! دخترها! نظر شما در مورد ع. ش. ق؟ چیست؟

برایمان نامه بنویسید. شما بنویسید و از عشق و انواع آن بگویید، ما هم می نویسیم و از عشق برایتان می گوییم. از عشق، فرآیند عشق، اهداف عشق، مسیر عشق، موانع و مشکلات عشق و... .

گفته بودید که نامه بنویسیم و در مورد عشق صحبت کنیم. و از اینجا با صدای بلند

ص: 49

می گویم چشم! امر شما اطاعت شد (...) اکثر دخترها و پسرها عشق را یک احساس عالی می دانند و با آن زندگی می کنند؛ زیرا من هم قبلاً شب با یاد عشق می خوابیدم و صبح ها با خیال آن بر می خواستم (می خاستم). فکر می کردم زندگی من بسته به همین رؤیای عشق است. آسمان ها را در نگاه او (؟) می دیدم. دوست داشتم که در نی نی چشمانش محو و نابود شوم (...).

پسران و دختران _ شماره 5

«عشق، آتش است و آب»

وقتی که دلم می گیرد می روم داخل اتاقم و یک ترانه غمگین گوش می دهم و همراه آن گریه می کنم. من فقط یک نفر را در این دنیا دوست دارم و او هم مرا دوست دارد. البته من به خاطر کمبود محبت این کار را کردم و با او دوست شده ام. او هم به من محبت می کند و احترام می گذارد (...) لطف کنید نامه مرا در مجله «پسران و دختران» بنویسید و تو را به خدا مرا راهنمایی کنید. با تشکر M.G از بابلسر.

ایران جوان _ شماره 2

بگذارید خودمان تجربه کنیم

مجله «ایران جوان»، مجله هفتگی سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، در میزگردی از قول نوجوانان چنین آورده است:

نیوشا: هیچ مانعی نباید در روابط سالم و مشروع میان دختر و پسر وجود داشته باشد.

سهیل: مگر تعریف ما از دوستی چیست؟ وقتی می گوییم با فلانی دوستیم؛ یعنی اینکه با او حرف می زنیم، با هم قدم می زنیم و یا مثلاً به سینما می رویم. چه کسی گفته است چنین روابطی بین دختر و پسر نباشد؟

الهام: آخر این روابط تا کی می تواند ادامه پیدا کند؟ بالاخره انسان به سنی می رسد که باید این روابط را محدود کند.

علی: اصلاً چنین چیزی نیست. این روابط همیشه می تواند وجود داشته باشد.

ایران جوان _ 15 مرداد _ صفحه 52

بگذارید دیگران هم سخن بگویند

ص: 50

ما حق نداریم با پسر همسایه، هم کلاسی، فامیل یا... دو کلمه حرف بزنیم. از جنس مخالف برای ما غولی ساخته اند که نگو. پدرم می گوید بسیاری از طلاق ها نتیجه ناآشنایی زن و شوهر پیش از ازدواج است، به ویژه زوج های جوان که به شدت از این مسئله در عذابند.

زهره: ببخشید. همه صحبت ما به آزادی در مذهب خلاصه نمی شود. روحانیون جامعه فقط می توانند مسائل به خصوص را برای ما حل کنند و یا راه حل نشان دهند؛ نه همه را.

جوانی که حق ندارد با دیگر جوانان فامیل و یا دوستان و آشنایان و هم کلاسی هایش به کوه برود و اگر برود، باید به خاطر همراهی خواهرش، به چند ده نفر توضیح دهد، این جوان چگونه می تواند به تجربه های تازه دست یابد؟ فکرش را بکنید، مردم برای تشویق و همراهی با سخنران و شور و حال بخشیدن به گردهمایی، دست می زنند و عده ای اعتراض می کنند که چرا دست زده اید؟

موسیقی متال حتی در ملایم ترین و آهسته ترین آهنگ ها، پرهیجان و تحریک کننده است. این امر نه فقط به علت نوع موسیقی، بلکه همچنین به دلیل اشعاری است که در موسیقی متال بسیار پرانرژی است. روند آهنگ سازی معکوس متال ها، استفاده از قطعات برای موسیقی که پرانرژی و ظاهرا ناهمگون هستند. صدا سازی های عجیب و غریب و بهره گیری فراوان از ریتم های نامأنوس موسیقیایی به همراه سرعت زیاد آهنگ ها، همگی باعث پرانرژی شدن این آهنگ ها می شوند.

اگرچه موسیقی متال، سبک جدیدی است که بسیاری از قواعد کلاسیک را بر نمی تابد، اما آهنگ سازان آن رابطه خود با موسیقی کلاسیک غرب را قطع نکرده اند و با استفاده از توانایی ها و تجربیات آهنگ سازان و تنظیم کنندگان موسیقی کلاسیک، به دارایی های خود می افزایند. نمونه بارز این امر را می توان در آهنگ هایی مثل «هیچ موضوع دیگری مهم نیست» (که موسیقی متن یک مجموعه اپرایی درباره اعتیاد نیز بود) سراغ گرفت که با تنظیم گیتار و ارکستر توسط «مایکل کهن» و به رهبری خودش، به همراه «ارکستر فیلارمونیک لندن» اجرا شد.

روزنامه زن _ 7/7/1377 _ صفحه 10

شرکت کاسپین، منتشرکننده انواع کاست و CD این روزها بسیار فعال شده است. این شرکت به تازگی یک کاست از گروه مشهور جیپسی کینگ که یک گروه اسپانیایی _ فرانسوی است، منتشر کرده است. با توجه به علاقه جوانان به موسیقی اسپانیایی و شهرت جیپسی کینگ انتظار می رود که نوار اخیر از فروش قابل توجهی برخوردار شود.

از قرار اطلاع

گروه موسیقی جیپسی کینگ که موسیقی و آوازهای تند و هیجانی آنها در رابطه با عشق، هوس و... شهره است، گروهی متشکل از افراد لاابالی هستند که با مسافرت های مدام در سراسر اروپا به اجرای موسیقی و آوازهای بی سر و ته می پردازند. این گروه با ایجاد تغییر در آلات موسیقی اسپانیایی و استفاده از موسیقی تند عربی شمال آفریقا، شدت، هیجان و تنش موزیک گروه خود را افزایش داده اند. اشعار ترانه های این گروه موضوع خاص و ریتم خاص را دنبال نمی کند (هرچند عشق، هوس و آزادی های مختلف از جمله

ص: 52

آزادی جنسی را در شعر خود مطرح می کنند.) تمامی اشعار این گروه با فریادهای خشن و گوش خراش و گاهی آرام خوانده می شود.

موسیقی گروه جیپسی کینگ عصیان گرانه و پر التهاب ارائه می شود. (گویا جیپسی کینگ به معنی پادشاه دربدر و آواره است)

ازیانی آهنگ ساز معروف موسیقی الکترونیک که یونانی الاصل است، نوار تازه ای به نام آکروپلیس منتشر شده است. این نوار چندی پیش به صورت غیرمجاز در بازار منتشر شده بود، اما اینک با دریافت مجوز به صورت قانونی انتشار آن آغاز شده است. استقبال از کارهای یانی همواره درخور توجه بوده است. به همین علت اکثر صاحبان فروشگاه های کاست موسیقی، فروش خوبی را برای این نوار پیش بینی می کنند.

بله، نروژ به همراه آلمان و دانمارک؛ این سه کشور همیشه مقام ها را بین خودشان تقسیم می کنند.

_ این بهترین اروپا چقدر فوتبالش دیدن دارد؟

خب، مسلما نه به اندازه فوتبال مردان.

_ اما فوتبال مردان نروژ هم خیلی دیدنی نیست!

بله، درست است. همه فوتبالیست های خوب ما در انگلستان هستند.

_ این مهاجرت بازیکن در فوتبال زنان هم رواج دارد؟

بله، بله! خیلی از فوتبالیست های زن ما به ژاپن رفته اند. اما بهترین بازیکنان تیم ملی نروژ هستند. یعنی «لینو مادالن» بهترین بازیکن زن نروژ با چند تا از دوستانش در ژاپن پول خوبی به آنها می دهند.

_ اما یک خبرنگار ژاپنی آمده بود اینجا و می گفت درآمد آنها با توجه به مخارج آنجا خیلی هم زیاد نیست!

در ژاپن برای فوتبال حرفه ای زنان حامیان مالی زیادی وجود دارد. آن قدر کارخانه که به فوتبالیست ها پول بدهد هست که حد و حساب ندارد، اما در نروژ این طور نیست. من فکر می کنم هرچه باشد، ژاپن درآمد بیشتری دارد، اگر این طور نبود که آنها این قدر از کشورشان دور نمی شدند.

_ لیگ بانوان نروژ چند تیم دارد؟

6 تیم در دسته اول بازی می کنند، اما بازی هایشان پرتماشاگر نیست.

_ تیم ملی در دست کیست؟

یک مرد! «پرام هوگمو» مربی تیم ملی بانوان است.

_ راجع به مردان حرفی نمی زنی؟

چرا؟

_ اصلاً خودت بگو!

فوتبالیست های نروژی اکثرا برای پول به انگلستان رفته اند. آنها حاضرند نیمکت نشین باشند، ولی چون پول خوبی می گیرند، آنجا می مانند. این پول پرستی در بازیکنان جوان

ص: 54

عجیب است. آنها خراب می شوند.

روزنامه زن _ 28/5/1377 _ صفحه 13

خانم اوسوکا در تحریریه «زن»

_ با توجه به اینکه جذابیت فوتبال مردان بیشتر است، آیا خانم های ژاپنی هم شیفته فوتبال مردان هستند؟

اوه بله، بله. حدود 40 درصد از تماشاگران استادیوم ها در ژاپن، خانم هستند.

_ آنها بازیکنان ایرانی را می شناسند؟

شما ستارگان بزرگی دارید، مثل عزیزی. او مثل ژاپنی هاست. تیم های ژاپنی دنبال او هستند.

_ فکر می کنید زنان ایرانی هم بازیکنان خوبی شوند؟

بله حتما، اما زنان باید در استادیوم بازی کنند، نه در سالن. فوتبال فقط روی زمین چمن لذت بخش است.

_ با کسان دیگری هم راجع به فوتبال زنان ایران صحبت کردید؟

بله! اما، نمی توانم بگویم، جزو اسرار است!

ایران جوان _ شماره 29 _ صفحه 29

ارس: چرا نمی شود؟ از ابتدای انقلاب تا به حالا خیلی محدودیت ها حذف شده است. این بستگی به خود ما دارد!

حسین: من تعجب می کنم که خانم ها این گونه فکر می کنند. چرا پسرها فکر نمی کنند که آزادی نیست؟

مارال: پاسخ شما خیلی ساده است چون ما در کارهای مورد علاقه مان اختیار نداریم. مثلاً دوچرخه سواری!

مهرداد: اما بسیاری از خانم ها دوچرخه سواری می کنند و هیچ مشکلی هم برایشان پیش نمی آید.

روزنامه زن _ 2/7/1377 _ صفحهه 13

تیم فوتبال بانوان ایالات متحده قهرمان جام 4 جانبه شد

ص: 55

تیم فوتبال زنان ایالات متحده با پیروزی 3 _ 0 مقابل تیم ملی برزیل، قهرمان مسابقات چهارجانبه امریکا شد.

تیم ملی امریکا در این مسابقه توسط «جوی فاوست» در دقیقه 22، «میشله ایکرز» در دقیقه 43 و «دبی کلر» در دقیقه 74 گل زد. در این بازی، «برندی چیستن» درخشید و دو گل اول و آخر توسط پاس های طلایی او به ثمر رسید. ضمنا پاس زیبای «میاهام» گل دوم را که توسط میشله ایکرز به ثمر رسید، باعث شد.

تیم امریکا در این مسابقات سه بازی انجام داد و هر سه بازی را برد، بدون اینکه گلی دریافت کند.

درمسابقه دیگر این تورنمنت، تیم روسیه و مکزیک به مصاف هم رفتند که تیم زنان روسیه با نتیجه 5 _ 1 بر مکزیک فایق شد.

روزنامه زن _ 11/7/1377 _ صفحه 12

در فوتبال بانوان امریکا چه می گذرد؟

شکایت دو بازیکن فوتبال از مربی؛ درخواست غرامت 12 میلیون دلاری

دو تن از بازیکنان تیم فوتبال زنان دانشگاه کارولینای شمالی علیه مربی این تیم، ابسون دورانس و کمک او بیل پالادینو به دادگاه شکایت کردند و از این مربی و کمک او، درخواست 12 میلیون دلار غرامت کرده اند. این دو دانشجوی دانشگاه کارولینای شمالی که در عین حال بازیکنان فوتبال تیم دانشگاه کارولینای شمالی نیز هستند، دبی کلر و جنینکز نام دارند. دبی کلر در سال 1996 بازیکن سال فوتبال زنان امریکا شده است و جنینکز نیز در حال حاضر دروازه بان ذخیره تیم دانشگاه کارولینای شمالی است. دبی کلر از سال 93 تا 1996 در تیم تار هیلز مشغول به بازی بود و از آن سال به بعد در تیم دانشگاه کارولینای شمالی در حال توپ زدن است. او در مورد علت شکایتش علیه دورانس گفته است: دورانس از زمانی که او در تیم تارهیلز بازی می کرده است و شخصا از سال 94 به بعد برخوردهای دور از اخلاق و شئون اجتماعی با او داشته است و به او به عنوان یک زن نظر سوء و غیراخلاقی داشته که این رفتارها از یک مربی فوتبال بسیار زشت و ناپسند است. از طرفی جنینکز نیز در دادخواستش به دادگاه مدعی مسائل مشابهی شده است.

ص: 56

که در خدمت انحصار و سرکوب قرار گرفته است. با این همه تاخت و تازها باز هم از استبداد و خفقان دم می زنند!!؟

مصاحبه با شیرین عبادی

از دید من، قانون نمادی است از طرز تفکر هیئت حاکمه و ناشی از برداشت های غلط نویسندگان قانون از اسلام... بسیاری از قوانین هم بر حسب زمان و مکان و طبق احکام ثانویه و با اجتهاد عوض شده است، اما چگونه است که این اجتهادها در مورد زنان صورت نمی گیرد؟ چگونه است که ما یک حکم ثانویه در مورد زنان نداریم؟ معلوم است به دلیل طرز تفکر مردسالارانه نویسندگان قانون... اگر گفته شود قوانین جمهوری اسلامی ریشه مذهبی دارد و ناشی از اسلام است، من با قاطعیت می گویم که از اسلام نیست. مهم ترین مسئله زنان در این کشور، تفکر مردسالارانه حاکم بر نظام قانونی است و همه ما می دانیم که قانون زبان گویای حکومت هاست. قوانین ما به شدت ضد زن هستند حتی تا آنجایی که حق حیات که مهم ترین منشأ حقوق انسانی است، در مورد زن و مرد یکسان نیست.(1)

ایران فردا _ شماره 46 _ صفحه 25

نیروهای بومی چه کاره اند؟

وی در پایان، ضمن انتصابی خواندن اکثر نمایندگان مجلس شورای اسلامی، خواستار لغو قانون نظارت استصوابی شورای نگهبان گردید. بعد از سخنرانی نام برده، از سخنرانی خسرو کردپور، یکی از فعالان مستقل بوکان جلوگیری شده و جوّ جلسه متشنج گردید.

ایران فردا _ شماره 44 _ صفحه 5

به کجا چنین شتابان؟!

اما هیچ کس در مجلس و خارج از مجلس نگفت که همه این امضا کنندگان استیضاح و سخنرانان که در تریبون داد سخن می دادند و سخن فرسایی می فرمودند، چه کسانی هستند، نمایندگان کدام طرز فکر و مکتب یا منافع و مصالح بودند و چند درصد از جمعیت کشور را سخن گویی می کردند. آنها همگی و بدون استثنا، تفکرات و منافع یک طبقه؛ یعنی حاکمیت را منعکس می نمودند. پس 138 نفرشان و تمام 8 نفر گویندگانشان، یکی

ص: 59

بودند و فقط یکی، اما این یکی یا آن 138 نفر از جانب چه کسانی و چه بخشی از جمعیت به مجلس رفته اند و از آنجا بر سر این ملت ستم دیده چوب حاکمانه می نوازند؟ آنها نمایندگان اقلیت فقط 12 تا 15 درصد جمعیت واجد حق رأی کشورند که در دوره پنجم با نظارت استصوابی و با ترفندهایی انتخاب شدند. آنها سخن گویان بیش از 15 درصد جمعیت کشور نمی باشند که بر سر 85 درصد بقیه حکمرانی می کنند و لابد این موقعیت یک وضعیت کاملاً قانونی، شرعی و عادلانه است که اعتراض به آن، موجب سلب امنیت کشور می شود!!

منزلت قانون حاصل تأثیر فیلم و موسیقی و مکتوبات غربی قلمداد شود؟

تمام تر، روحانیت انقلابی را در مقابل هم حتی در برابر رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی رحمه الله قرار می دهند و با دامن زدن به اختلافات، با دعوت از آقای خاتمی و هواداران ایشان برای مقابله و مقاومت در برابر فشارها و تعرضات جبهه انحصار، مشارکت خود را برای یاری رساندن به ایشان و تشکیل جبهه متحد علیه دشمن مشترک اعلام می دارند.

فاصله گذاری، پر رنگ کردن و برجسته سازی حد و مرزهای جناحی میان صفوف انقلابیون مسلمان و تشدید اختلافات آنان از جمله تحرکات سیاسی این نشریات است. آنان به جای تحلیل روشن، مطالب و اخبار را به گونه ای ارائه می کنند که گویا صحنه انقلاب، به کارزار قدرت تبدیل شده است.

هدف اصلی از در پیش گرفتن این تدابیر، استهلاک نیروهای وفادار به اسلام و انقلاب در درگیری با یکدیگر و تشکیل جبهه متحد برای بیرون راندن به اصطلاح جناح روحانیون انحصارطلب است. اختلافات جناحی به صورتی تشریح می شود که احتمال هرگونه مصالحه و مودّت میان دوستداران واقعی اسلام و انقلاب را از بین می برد. آنان از هر فرصتی استفاده می کنند تا با ایجاد تفرقه و دسته بندی در میان مسئولان نظام، به اهداف و سودای دیگری که در سر دارند دست یابند. برخورد منفی با روحانیت و مدیران ارشد نظام در حالی صورت می گیرد که چهره های ناراضی و روشن فکران غرب زده مورد حمایت جدی قرار می گیرند و گاه به عنوان الگوی جامعه معرفی می شوند؛ تو گویی که در دیروز و امروز ایران اسلامی هیچ کس جز این افراد نقش مثبت و سازنده ای نداشته و نخواهند داشت.

ص: 62

نشریه خانه _ 24/4/1377 _ شماره 62

اگر می بینید که نمی خواهم از خودم برای شما بگویم، به این خاطر است که فضای امروز جامعه مان برای طرح آزادانه چنین مباحثی (خصوصا مطالب سیاسی که امروز به آنها می پردازم) به قدر کافی امن نیست و شما هم به هر حال، یک روحانی هستید و حکومت، امروز در دست روحانیت است و من حتی اگر نگران خودم هم نباشم، نگران خانواده ام هستم و شما باید این مسئله را درک کنید.

روزنامه اخبار _ 14/5/1377 _ صفحه 8

شنیدنی ها و خواندنی های محافل

مسعود بهنود: علت این است، یک نفر با صداقت و برنامه وارد حکومت شده که شاید بشود گفت، بیش از یک قرن بود که ما کسی را که دارای هدف مشخص و معین باشد و پس از به قدرت رسیدن، آن را گم نکند، ندیده بودیم، به جز مصدق که هدفش ملی کردن نفت بود و قوام السلطنه که می خواست آذربایجان را نجات دهد!

ایران _ 18/6/1377

روحانیت، قشری گرا و انحصارطلب است. آنها عوام پرور و مقلدپرورند نه عاقل پرور.

توانا _ شماره 49 _ مرداد 1378

روحانیت، جماعتی ساده دل و فریب خورده اند و تحلیل سیاسی ندارند.

توس _ شهریور 1377

نظریات شخصی متولیان مذهبی و بدعت گذاری های آنان منشأ گمراهی مردم است. این به خاطر پیروی رهبران دینی از هوا و هوس است.

زنان _ مهر 1377

نهاد روحانیت مانع مشارکت زنان است.

جهان اسلام _ دی 1377

قلم فقها در طول تاریخ، آغشته به خون آزاداندیشان بوده است.

عصر آزادگان _ 9/8/1378 _ صفحه 5

مهندسان و طراحان اصلی انقلاب، روشن فکران دینی بوده اند و روحانیان، ابزار دست روشن فکران برای بسیج توده ها بوده اند.

ص: 63

ایران فردا _ شماره 44 _ صفحه 12

حامی پروری؛ مشخصه قدرت سیاسی

فساد دستگاه های حکومتی ایران در سال های پس از انقلاب شگفت انگیز و بی سابقه بوده است. رشوه گیری امری عادی است. سوء استفاده های کلان از بانک ها از صدها موارد و میلیاردها دلار فراتر رفته است. تحت لوای مذهب هرگونه تخلف سیاسی و حقوقی از جمله تقلب در انتخابات توجیه شده و برخی رهبران روحانی جامعه که باید منشأ ارتقای اخلاق در جامعه باشند، اگر در این تخلفات و سوء استفاده های مالی و سیاسی و حقوقی سهیم نباشند، توجیه گر آنها بوده اند. در یک عبارت، جامعه ایران از نظر اخلاقی به پایین ترین حد خود سقوط کرده است.

می شوند. هرگونه نمایش موها، ماتیک روشن یا روسری مد روز، سرزنش و تحقیر به بار می آورد.

دنیای سخن _ شماره 78 _ صفحه 26 _ مهر 1378

تشکیل بسیج و جواز شرکت جوانان راهنمایی و دبیرستانی در آن، مخالف کنوانسیون حقوق کودک است که به تأیید ایران هم رسیده است. به علاوه با تقویت روحیه صلح طلبی که از اصول اولیه تعلیم و تربیت است، منافات دارد.

سیاست های منطقه ای ایران در خاورمیانه را پرخاشگرانه دانسته و آن را پوششی برای نابه سامانی های داخلی ارزیابی می کنند. در این تحلیل ها همه حرکت های مذبوحانه غرب و امریکا و توطئه های همه جانبه محافل بین المللی در فشار علیه ایران را صرفا معلول ستیزه جویی و پرخاشگری ایران و مسئولان آن می دانند. این نشریات برای تضعیف هم بستگی مسئولان نظام و ملت اسلامی، از هر فرصتی استفاده می کنند تا میان نیروهای انقلابی و مدافعان جمهوری اسلامی تفرقه بیندازد. ازاین رو، به انواع دسته بندی ها میان مسئولان دست می زنند.

ارزش های موجود را قبول ندارند». آنها هنوز آنتن های تلویزیون ماهواره ای را که غیرقانونی هستند، حفظ کرده اند. آنها خود را «مست غرب» کرده اند و از زندگی تحت این محدودیت ها به تنگ آمده اند. دیگر حتی 5 درصد از مردم هم واقعا به انقلاب اعتقاد ندارند.

ماهنامه فیلم _ تیر 1377 _ صفحه 86

پنجه مرگ گرفته است گریبان امید

نسخه ای که فیلم «سیب» برای حل مشکلات این چنینی می پیچد، متعلق به هر جامعه ای باشد، متعلق به اینجا نیست. این راه حل تنها به درد رفع ظاهری قضیه می خورد و مشکل اصلی، جای دیگری است. اینجا، حتی اگر قفس گشوده شود، پرندگانش، پر پرواز ندارند. محسن مخملباف که در ابتدای رمان باغ بلور از «زن، زن مظلوم این دیار» سخن می گوید و اثر دلنشینش را به او تقدیم می کند، این چیزها را باید به خوبی بداند: «چه خوش است آن مرغی که قفس ندیده باشد/ چه نکوتر آنکه مرغی زقفس پریده باشد / پرو بال ما شکستند و در قفس گشودند / چه رها، چه بسته، مرغی که پرش شکسته باشد.»

تا هنگامی که پدر دخترها، آنها را به اسم سعادت در زندان نگه می دارد تا «پسرها با دخترهایش کاری نکنند که موجب شرمندگی او شود، قفس ها همچنان پابرجا خواهد بود و تا زمانی که همه چیز را به دیده جنسیت نگاه می کنیم، وضعیت هیچ تغییری نخواهد یافت. اینها را محسن و سمیرا مخملباف، باید خوب بدانند. همین که جمله تبلیغاتی فیلم، از «دخترها از خانه خسته شده اند» به «این دو دختر از خانه خسته شده اند» تبدیل می شود، نشان می دهد که امیدی به اره کردن میله های قفس نیست. اگر هم میله ها بریده شود، میله های دیگری هست.

گزارش _ تیر 1377 _ صفحه 78 و 79

نگاهی به زوایای ناشناخته زندگی صادق هدایت

خودکشی صادق هدایت، نقطه اوج قدرت او در تصمیم گیری بوده است. بار اول که هدایت اقدام به خودکشی کرد، بر اثر جوانی، عجله و کم تجربگی، راهی را برای رسیدن به مرگ برگزید که جالب نبود؛ حتی حساب شده هم نبود.

ص: 67

بعدها در یکی ازکارت پستال های ارسالی نوشت که چون رقص بسیار مد روز است، مجبور شده رقص یاد بگیرد و شوخی کرد: «باسنت را قر بده، خاصیت دارد!»

برگردیم به خودکشی هدایت. صادق تا 48 سالگی هرطور بود به زندگی ادامه داد، ولی چه ادامه دادنی؟ به آینده مملکت و مردمی که به آنها عشق می ورزید، امیدی نداشت. احساس می کرد این مردم زیر چکمه استبداد خرد می شوند و عده ای این کشوررا شخم نابودی می زنند. صادق زیاد می دانست و بدتر آنکه زیاد می فهمید. انسان هر چه بیشتر بداند و بیشتر بفهمد بدبخت تر است. خاصه آنکه در شرق زندگی کند. او می دید خرافات، زهد ریایی، کم سوادی، غلط انگاری ها و بسیاری مسائل دیگر چگونه مردم را به ذلت و خواری کشانیده است.

به هر تقدیر، عمویم صادق هدایت نه تنها نمرده است، بلکه هر روز زنده تر و جاودانه تر در صحنه فرهنگ و ادب دنیا متجلی می شود.

پیام هاجر _ خرداد 1377 _ صفحه 10

آزادی را برای چه خواستاریم؟

برای عشق ورزیدن، بی آنکه به گناه عاشقی مصلوبمان دارند، برای گفتن کلمه «دوستت می دارم»، بی آنکه لبانمان را بدوزند.

برای تقسیم عادلانه مواهب الهی و مظاهر طبیعت که امروزه تنها عده ای آن را به خود منحصر کرده اند بی آنکه لایق و شکرگزار آن باشند. برای بیان حقیقت، برای عمل به اعتقاداتمان، برای لحظه لحظه زندگی مان که بی آزادی، انسان بودنمان، تهی بودنی است مثل نقطه صفر، خالی و بی معنا بر پهنه پر اعجاب و لایتناهی هستی.

آزادی را خواستاریم برای آنکه بتوانیم نظرات و اعتقادات خود را بدون ترس اخراج از مرکز آموزشی، محل کار و یا بدون تهدید به زندان و شلاق بیان داریم.

جامعه سالم _ شماره 35 _ صفحه 56

شیرین عبادی: «دیگر انقلابی نیست تا ضد انقلابی باقی مانده باشد».

راه نو _ شماره 11 _ صفحه 7

در واقع، باید گفت در ایران با این پدیده روبه رو هستیم که به علت سیاست کاملاً

ص: 68

پلورالیستی، تنها یک مرکز قدرت و یا تصمیم گیری وجود ندارد. از مجلس صداهای متعارض به گوش می رسد. بعضی از آنها از سر دل سوزی است و بعضی دیگر چنین نیست. تشکیلات پلیس غیررسمی و نهادهای امنیتی مزاحمت هایی برای شهروندان عادی فراهم می آورند و زمام انصار حزب الله را به دست دارند. آیا ما باید بر اساس شواهد، انگشت خود را به سمت آیت الله جنتی نشانه رویم که گفته است جمهوری اسلامی به زمان احتیاجی ندارد یا آن را متوجه مقام بالاتری سازیم؟

راه نو _ شماره 11 _ صفحه 21

در عین حال بی پرده باید بگویم جامعه مدنی به معنای اخص کلمه _ که متضمن وجود نهادهای اجتماعی _ فرهنگی مستقل از دولت، پلورالیسم سیاسی، فرهنگی و اخلاقی و البته مهم تر از همه اینها بهره مندی مستمر شهروندان نه تنها از آزادی های اساسی سیاسی، بلکه از آزادی های اجتماعی، مدنی و فرهنگی است _ در شرایط فعلی ایران، به گمان من، چندان محلی از اعراب ندارد.

مثلاً در ایران خیلی ها از پلورالیسم یا چندگانگی حرف می زنند، ولی توجه کافی نمی کنند که پلورالیسم مستلزم پذیرش وجود و احترام به برداشت های متفاوت و گاه متعارضی از اخلاق و فضیلت است و طبعا با تحمل آمرانه برداشت های خاصی از اخلاق و فضیلت به هیچ وجه سازگار نیست. البته اگر در ایران، مراد از جامعه مدنی بسط عقلانیت سیاسی _ اداری و گسترش مشارکت مردمی و آزادی های سیاسی، از جمله آزادی های نشر و بیان باشد، بله دست یافتنی است، ولی نباید فراموش کرد که شرایط فعلی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران موجب می شود آزادی های به دست آمده نا استوار و شکننده باقی بماند و واکنش ها و چالش های گوناگونی را در پی داشته باشد. در عین حال، دامن زدن به امیدها و آرزوهای گروه هایی مانند جوانان، در شرایطی که تحقق امیدها و آرزوهای آنها، مثلاً در زمینه تأمین شغل، عملاً ناممکن است، می تواند پی آمدهای خطرناک داشته باشد.

توانا _ شماره 20 _ صفحه 6

دکتر حبیب الله پیمان: «جامعه احساس امنیت نمی کند.» شرایط ایجاد شده ظرف ده پانزده سال گذشته سبب شد تا نیروهای مبارزی مانند ما محدود شدند و فعالیت ما در این مدت به

ص: 69

حداقل رسید، نشریه امت تعطیل شد، دفاتر ما در سراسر کشور از فعالیت خود بازماندند و ما فعالیتمان به انتشار یک سلسله بولتن و جزوه و ارتباطات با دوستان محدود شد که آن هم زیر فشار بود. بعد از پایان جنگ، تحولات جدیدی آغاز شد، برخی از ضعف ها آشکارشد و بحران های اقتصادی و اجتماعی سربرآوردند. سرخوردگی ناشی از دست نیافتن به اهداف مورد نظر در جنگ به شکاف و تضاد میان نیروهای درون حاکمیت منجر شد. این شرایط تشدید شد و در برخی از شهرها به شورش انجامید. در نتیجه، نظام با مسائل جدی برای پاسخ گویی به بحران های درون جامعه مواجه شد و یک پارچگی در سرکوب از میان رفت. فضا بازتر شد و از درون حاکمیت چند گرایش که از قبل تشکیل شده بود، اما امکان بروز نیافته بود، آشکار شد. خواه ناخواه این وضعیت نمی توانست به نیروهای نظام محدود شود و بخشی از نسیم آزادی در جامعه هم وزیدن گرفت. ضروری بود که ما هم در این فضا برای گسترش فعالیت و حضور بیشتر تلاش کنیم و این حق طبیعی پیش بینی شده ما در قانون بود.

ایران فردا _ شماره 45 _ صفحه 64

آقای مختاری _ تهران

دوست عزیز، اینکه آزادی در این سرزمین، درختی بی ریشه است، سخنی درست است. در این مرز و بوم، امیرکبیرها را می کشند و ناصرالدین شاه ها بعد از مرگ، «شاه شهید» خوانده می شوند. با این حال، چاره کار انفعال نیست، اما حرکت های تند و بدون پشتوانه می تواند موجب انفعال شود. اگر به کتب تاریخ معاصر مراجعه کنید، به خوبی می توانید افراط و تفریط ها را که به یک سو ختم می شوند، بشناسید. با وجود این، باید آزادی را شورانگیز، ولی همراه با شعور شناخت و با همراهی و همدلی با دوستداران آزادی، از حقوق حقه مردم در چهارچوب مناسب دفاع کرد. بی گمان، شما این گونه رفتار می کنید. نهال نوپای آزادی و دموکراسی در ایران نیاز به شور و شعور توأمان دارد.

در نامه خود، آزادی عقیده و بیان را از حقوق اصلی انسانی و اسلامی هر انسانی دانسته اید و با استناد به اصل 12 قانون اساسی خواستار رعایت حقوق انسان ها و اقلیت های مذهبی به ویژه اهل سنت در ایران گشته اید. نوشته اید که اهل سنت، روزنامه، مجله و نشریه مذهبی مستقل ندارند و از برنامه های مذهبی رادیو و تلویزیون محروم هستند، به تنگناهایی که در انتصابات، استخدام ها، گزینش دانشجو و گزینش در ادارات بدون توجه به صلاحیت علمی و اخلاقی و کارآیی بالای افراد و به دلیل سنّی بودن اعمال می گردد، اعتراض نموده اید. گرچه از نظر ما این گونه محدودیت ها و تنگناها در مورد بسیاری از شیعیان نیز که دارای دیدگاه های متفاوتی با حاکمیت هستند، اعمال می شود، اما همانند شما معتقدیم که حقوق قانونی مردم و اقلیت های دینی و مذهبی مصرح در قانون اساسی بایستی توسط دولت محترم شمرده شود.

ایران فردا _ شماره 44 _ صفحه 4

به کجا چنین شتابان؟!

طالبان حکومت انحصاری موسوم به ولایی آگاه نیستند که برای رسیدن به نظام مورد علاقه شان باید با جناح یا جناح های رقیب جدال و تنازع و تخاصم بسیار ورزند. از آنجا که فعلاً ابزارهای قدرت اجتماعی را در ید اختیار دارند، ناگزیرند که در جریان تخاصمات و منازعات خود از ابزارهای قدرت بسیار استفاده کنند. همین موجب خشم جناح های رقیب و مردم و تماشاگر می شود. ارج و اعتبار طالبان قدرت انحصاری در نظر مردم بسیار پایین می آید و تبدیل به سوءظن و نفرت می شود. لذا تسلیم و انقیاد ایشان به حکومت انحصار و خفقان بسیار مشکل تر و پیچیده تر و محتاج اعمال زور و خشونت بیشتر می گردد و این دور باطل تا فروپاشی یا جنگ داخلی ادامه می یابد.

راه نو _ شماره 10 _ صفحه 2

آپارتاید سیاسی؛ یعنی حرس کردن شهروندان و دو مرتبه ای کردن شهروندی. اگر در

ص: 71

آفریقای جنوبی، سیاهان به لحاظ رنگ پوست در مرتبه دوم شهروندی قرار می گرفتند و قانونا از حقوق سیاسی و مدنی محروم می شدند، طرفداران آپارتاید سیاسی در ایران نیز شهروندان را بر حسب دوری و نزدیکی به خودشان، به دو گروه تقسیم می کنند و مخالفان خود را در مرتبه دوم شهروندی قرار می دهند و از برخی حقوق سیاسی و مدنی محروم می نمایند. مظهر روشن و بارز این نگرش را در بحث نظارت استصوابی می توان دید. منطق حاکم بر نظارت استصوابی این است که شهروندان، خود، قادر به تشخیص خیر و صلاح خویش نیستند. پس باید عده ای که از چنین صلاحیتی برخوردارند، افراد حایز شرایط را برای آنها تشخیص دهند. منطق قومیت گرایی، روح اصلی حاکم بر نظارت استصوابی است و نتیجه آن در مورد انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان، ظهور نوعی آپارتاید سیاسی محسوب می شود. به علاوه، طرفداران انحصارگرایی با طرح ادعاهایی در زمینه ارزش آرا، پرده از منویّات خود برمی دارند.

آقای یگانه _ قم

با سلام متقابل، گفته اید مدتی تحت تأثیر افرادی متعصب بوده و سپس کنار کشیده اید، اما همواره به بزرگانی چون مرحوم بازرگان، طالقانی، شریعتی و چمران احترام گذاشته اید و اینک اینان بیش ازپیش تنهایی تان را پر می کنند. از محیط بسته زندگی خود یاد کرده اید. دوست گرامی! برخی نشریات، کتاب ها و محافل، دنیای بازی هستند که می توانید از تنگی زمین به گستردگی آسمان آنها پناه ببرید. شما جوانی هستید که با شوروعطش و هوش واشتیاقی که در شما وجود دارد، راه طولانی و موفقیت آمیزی در پیش رو دارید. ناامید نباشید، با حوصله و پشتکار، هر دشواری به آسانی تبدیل می شود. سعی کنید دوستان هم فکری بیابید و از تنهایی خارج شوید. رأی انبوه مردم در دوم خرداد، از جمله در شهر شما، نشان می دهد که شما تنها نیستید. با کمی دقت و حوصله، دوستان خوبی خواهید داشت. موفق باشید.

ایران فردا _ شماره 44 _ صفحه 63

نامه ها

آقای کاوه آزادی _ تهران

مقاله شما را با عنوان «هشدار مردم در صحنه» دریافت کردیم. در مقاله خود به مقایسه راه پیمایی های رسمی که هر از چندی و به بهانه ای ترتیب داده می شود و به تبلیغات گسترده در رادیو و تلویزیون و صرف هزینه ها و مخارج سرسام آور (برای حضور در راه پیمایی ها) و حضور بی سابقه مردم در انتخابات دوم خرداد و سپس هشتم آذر (پس از پیروزی تیم ملی فوتبال ایران بر استرالیا) پرداخته اید و آورده اید که مردم پای کوبان _ خروشان، ولی آرام _ خنده بر لب، اشک در چشم ها، پرچم های ایران عزیز در دست ها و جعبه های شیرینی و نقل و نبات گردان نه تنها در تهران، بلکه در تمام نقاط دور و نزدیک کشور بیرون آمدند و بدون آنکه کسی از مردم خواسته باشد در عرض چند دقیقه سطح خیابان ها و معابر را با آن تجمع شورانگیز و فراموش نشدنی پوشاندند و از صمیم قلب به یکدیگر تبریک گفتند و جز یک کلمه بر زبان نیاوردند: «ایران _ ایران _ ایران.» همچنین نتیجه گرفته اید که این دومین هشدار مردم بعد از دوم خرداد بود که گفتند اگر بخواهیم این گونه در صحنه حضور

ص: 73

خواهیم یافت، برای آنچه خود بخواهیم و نه آنچه به ما دیکته می شود. در انتظار مقالات و مطالب دیگری از شما هستیم.

صدای گل های جنبش فقط در صبح روزهایی چون دوم خرداد در می آید.

راه نو _ شماره 11 _ صفحه 31

با ارائه تصویری تمثیلی از عرصه رفتارهای سیاسی کشور در یک سال گذشته می توان گفت که خاتمی در برابر یورش های آشکار و نهان به جبهه دوم خرداد، حداکثر با شلیک تیرهای هوایی یا پرتاب گاز اشک آور تلاش کرد تا بدون اینکه خونی از دماغ کسی بریزد، مهاجمان را به عقب براند و آنان را از اهداف مخرّبشان منصرف سازد. خاتمی حتی در مواردی، تیرهای هوایی خود را با استفاده از فیلترهای صوتی شلیک کرد تا حتی صدای آن نیز گوش مردم را آزار ندهد. سهل است که بعضا حتی مهاجمان نیز صدای آن تیرها را نشنیدند! این در حالی بود که مخالفان به سرعت به سامان دهی و بازسازی خود مشغول بودند و تلاش کردند تا با فراخوان همه نیروهای رسمی، زیر پرچم و حتی احتیاط در برابر جبهه اصلاح گرای دوم خرداد صف آرایی کنند. امروز مخالفان جنبش اصلاحی در حال کامل کردن حلقه محاصره خود هستند و در عین حال تلاش می کنند تا با فتح خاکریزهای دفاعی جبهه پرچم داران و حامیان این جنبش، حریم امنیتی آن را تنگ تر کنند و در نهایت بر پایگاه اصلی این جبهه یورش برند و به زعم خود کار را تمام کنند!

راه نو _ شماره 11 _ صفحه 35

جناح راست اکنون نیز با همان تصورات و توهّمات، خط برخورد با آقای خاتمی را دنبال می کنند؛ یعنی با پشتوانه اکثریتی در مجلس که یقینا نماینده اکثریت امروز جامعه نیست _ و اگر به خلاف آن معتقدند، انتخابات زودهنگام برگزار کنند _ خواستار همسو شدن آقای خاتمی با خودشان هستند و از ایشان انتظار دارند که منافع گروهی را به خواسته های یک ملت ترجیح دهد. به همین دلیل، ایشان را به مذاکره و تفاهم پنهان دعوت می کنند، درحالی که آقای خاتمی نه خودش اهل مذاکرات پنهان است و نه جامعه به او این اجازه را می دهد که از اصول و خواسته های خود عدول کند.

راه نو _ شماره 14 _ صفحه 35

عماد الدین باقی:

به عقیده اینجانب، در جریان رخدادهای یک سال اخیر، سرنخ همه حوادث به یک

ص: 75

کانون قدرت مستقل بر می گردد که از جناح راست مستقل است و این امر حاکی از آن است که در همه این حوادث، کارگردان جای دیگری است و جناح راست، تنها ذی نفع است، نه طراح و کارگردان. گرچه جناح راست با در دست داشتن برخی اهرم های اجرایی، سیاسی و به ویژه اقتصادی یک نیروی اثرگذار است، اما ستاد عملیات و فرماندهی جبهه مقابل دوم خرداد نیست و فقط نیروی پیاده و توپ خانه تابع ستاد عملیات به شمار می رود و آن را تدارک می کند. ممکن است تنها عناصری از جناح ذی نفع با کارگردانان، پیوند نزدیک تری داشته باشند، اما در کل، انواعی از وحدت منافع یا وحدت عاطفی و اعتقادی چنان آنان را به هم پیوند داده که تمایزشان را از یکدیگر دشوار کرده است و چه بسا برخی از عناصر و چهره های جناح راست، درحالی دنباله رو حوادث اخیرند که دقیقا نمی دانند در خدمت چه کارگردانی قرار گرفته اند. فقط با تفکیک این دو جریان است که می توان هدف های مشترک نهفته در پشت حوادث زنجیره ای ماه های اخیر (به ویژه از 11 اسفند به بعد) را شناخت.

ایران فردا _ شماره 43 _ صفحه 13

حربه ای برای حذف

به طور کلی، حاکمیت فعلی همان حزب جمهوری اسلامی است که بعد از انقلاب، مذهبی های میانه رو و تندرو، ملی گراهای میانه رو و مارکسیست های میانه رو و تندرو را از صحنه سیاست حذف کرد (البته قصد ما در این نوشتار بررسی نحوه عملکرد جریان های سیاسی نیست.) این حاکمیت به مرور زمان به دو گرایش یا دو جریان عمده تقسیم شد: روحانیون مبارز و روحانیت مبارز که در جریان انتخابات مجلس سوم (سال 66) شکل گرفتند و بعدها در سال های 70 تا 72 به سه گرایش تقسیم شدند. این سه گرایش که عبارتند از: خط امام، کارگزاران سازندگی و جناح تمامیت طلب سنتی، انواع طیف ها را در خود جای داده اند.\

ص: 76

غیررسمی عناصر اطلاعاتی و فرهنگی بیگانه) آن را تأیید می کند. این هجوم به گستره همه اصول، مبانی، ارزش ها و هنجارهای اسلام و انقلاب، در گام نخست، به دنبال ایجاد روزنه ای برای ارتباط با مردم و گفت وگو با آنهاست.

در نظام جمهوری اسلامی ایران، چه روزنه ای برای ارتباط و گفت وگوی فرهنگ بیگانه با اقشار مختلف مردم مؤمن، به ویژه قشر جوان وجود دارد؟

صدا و سیما با وجود مخاطبان بی شمار، رسانه ای در اختیار نیست. ابزاری مانند ویدئو، مخاطبانی اندک و انگشت شمار دارد. ماهواره و رسانه های رایانه ای نیز که هنوز فراگیر نشده اند.

بنابراین، تنها رسانه ای که به دلیل حجم گسترده مخاطبان، در دسترس بودن، ارزان تمام شدن و ضعف نظارت نظام بر آنها، کانون توجه طراحان فرصت طلب هجوم فرهنگی قرار گرفته، مطبوعات و نشریات کشور است.

بررسی علمی و تحلیل محتوای مطبوعات، به دوستداران واقعی اسلام و انقلاب کمک می کند که تحرکات پنهان و خزنده فرهنگی دشمن را به دقت زیر نظر بگیرند و با شناسایی راه های هجوم، به مقابله با آن برخیزند. از آنجا که تحلیل محتوایی مطبوعات، بررسی عینی و مستندی است که با گزینش و چینش القائات پراکنده و پنهان مهاجمان فرهنگی، از چهره واقعی افکار و عقاید آنان پرده برمی دارد، در برهه کنونی انقلاب، ضرورتی انکارناپذیر می نماید. اهداف اصلی بررسی علمی و تحلیل محتوای مطبوعات کشور بدین شرح است:

1. آشنایی نزدیک با نویسندگان و چهره های فکری مطبوعات و دیدگاه ها و عقاید آنان؛

ص: 78

2. آگاهی از جایگاه ارزشی اصول، مبانی و هنجارهای اسلام و انقلاب در مطبوعات کشور؛

3. آگاهی از آخرین وضعیت ترویج فرهنگ بیگانه و الگوهای غربی؛

4. شناخت میزان همگامی و همسویی مطبوعات کشور با رادیوهای بیگانه؛

5. شناسایی شبکه های نامرئی سیاسی _ اطلاعاتی ایجاد توطئه؛

6. در پیش گرفتن تدابیر لازم جهت مقابله مؤثر و به موقع با تحرکات سیاسی و فرهنگی کشور؛

7. جلوگیری از ابتلا و انحراف دیگر جراید؛

8. معرفی مستند مطبوعات منحرف به مردم و افکار عمومی.

ضد امریکا می نویسند، به جدال برخاسته و معتقد بودند که مثلاً روزنامه The True American مطالبش در جهت منافع آلمان است. عده ای دیگر این مسئله را نمی پذیرفتند تا آنکه کار به دادگاه کشید و در آنجا نیاز به ضوابط عینی ملموس و قابل سنجش نمایان شد. به این منظور، آقای لاسول در پی ابداع روشی برآمد که دارای ضوابط نسبتا عینی باشد. او بدین وسیله نشان داد در میان ماه های مارس تا دسامبر 1934، این روزنامه چند بار جمله ها و اصطلاحاتی به کار برده که له یا علیه امریکا بوده است. (مقایسه جدول شماره 1)

جدول تحلیل محتوای روزنامه The True American به دست لاسول

جمله ها و اصطلاحات

علیه

له

امریکا از درون فاسد است

301

34

سیاست خارجی امریکا غیرمسیحی است

41

_

رئیس جمهور امریکا قابل انتقاد است.

150

17

کار آقای لاسول نقطه عطفی در راه کاربرد این روش بود که به تدریج در کشورهای دیگر و در زمینه های گوناگون (نظیر تحلیل نامه ها، فیلم ها، خبرها و برنامه های رادیو و تلویزیون و غیره) مورد استفاده قرار گرفت و تکامل یافت.(1)

ص: 80

گرایش مثبت و نمره 3_ نشان دهنده شدیدترین گرایش منفی (کینه و دشمنی) است.

مطبوعاتی خود پرداخته اند، ولی شاید بتوان سر مقاله آقای شمس الواعظین در شماره نخست روزنامه توس (3/5/1377) را رسمی ترین و صریح ترین اعلام مواضع آنان به حساب آورد. وی در این سرمقاله که با عنوان «اصول ده گانه توس» منتشر شده است، به معرفی و تبیین «منشور یک نهاد مطبوعاتی نوین» و مرام نامه آن می پردازد. متن مشروح این سرمقاله به این شرح است:

روزنامه توس که اولین شماره دوره جدید آن پیش روی خوانندگان گرامی است، قصد دارد به امید خدای بزرگ در چارچوب وظیفه مطبوعاتی خود جانشین روزنامه جامعه شود و در راه تحقق جامعه مدنی در ایران گام بردارد.

اصولی که در زیر نظر خوانندگان گرامی توس می گذرد، در واقع منشور یک نهاد نوین مطبوعاتی است که به گونه ای شفاف و صمیمی با مخاطبان در میان نهاده می شود:

1. روزنامه توس، قبل از هر چیز یک روزنامه حرفه ای است که می کوشد با اتکا به تکنیک های اطلاع رسانی، وظیفه خود را در چارچوب قانون مطبوعات و با رعایت امانت خبری، بی هیچ داوری یا پیش داوری انجام دهد؛

2. روزنامه توس، تمامی مندرجات و آثار نوشتاری و تصویری خود را شناسنامه دار کرده است...؛

3. روزنامه توس در نقل نام منابع خبری داخلی و خارجی از علایم اختصاری استفاده می کند...؛

4. روزنامه توس در چارچوب رسالت مطبوعاتی و در حد توان خود، جغرافیای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران را از طریق شفاف کردن فعل و انفعالات اجتماعی منعکس کرده و هیچ نهاد و گروه و پدیده ای را از این قاعده خارج نمی کند؛

5. روزنامه توس به کلیه نهادها، احزاب، جمعیت ها و گروه های اجتماعی، در دو طیف مدرن و سنتی احترام می گذارد و در راه توسعه گفتمان و گفت و شنود تعالی بخش، به دور از هرگونه جانب داری و تعصب کوشش می کند...؛

6. روزنامه توس از به کارگیری القاب و عناوین اضافی برای کلیه مقام های مملکتی

ص: 83

پرهیز کرده و به بیان نام و نام خانوادگی و حوزه مسئولیت آنها اکتفا می کند... ؛

7. روزنامه توس در راه تخصصی کردن قلمروهای گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی گام برمی دارد... ؛

8. روزنامه توس قصد دارد از نظام روشمند و علمی نظرسنجی عمومی برای درک و درج نوسان های تحولات افکار عمومی در قبال رویدادهای مهم داخلی و خارجی بهره گیری کرده و خدمات خود را در این زمینه تقدیم ملت و دولت کند؛

9. روزنامه توس قصد دارد ویژگی های مرسوم مطبوعات را در حوزه تحلیل، گزارش، زبان تصویر و کاریکاتور و... مورد توجه ویژه قرار دهد و گامی در راه جهانی شدن مطبوعات ایران بردارد؛

10. روزنامه توس از طریق نظارت دقیق بر عملکرد نهادهای رسمی کشور (که طبق اصول قانون اساسی پاسخ گو شمرده می شوند) و انتقاد از نابه سامانی های اجتماعی می کوشد از حقوق بشر و آزادی های عمومی پاسداری کرده... .

شرکت جامعه روز در اطلاعیه ای که در شماره اول روزنامه توس به چاپ رسید، خط مشی توس را همان خط مشی روزنامه جامعه دانسته، می نویسد: «این روزنامه با کادر و خط مشی روزنامه جامعه انتشار می یابد.» پس گزاف نخواهد بود اگر اصول ده گانه توس، مرام نامه روزنامه های جامعه و توس قلمداد شود.

نکته اینجاست که با توجه به بحث های جنجالی پیش آمده درباره روزنامه های جامعه و توس، دست کم سه پرسش اساسی در افکار عمومی مطرح شد:

1. آیا روزنامه های جامعه و توس به اصول و مبانی دینی، قانون اساسی، ارزش های هنجاری اسلامی و انقلابی یا دست کم مرام نامه و منشور یک نهاد مطبوعاتی نوین پای بند بوده اند یا خیر؟

ص: 84

2. اگر در مواردی از چارچوب دین، اخلاق، قانون اساسی یا مرام نامه اعلام شده منحرف شده اند، فراوانی، سطح و عمق این موارد چگونه بوده است؟

3. آیا محتوا و تعداد این گونه موارد به گونه ای بوده است که لغو امتیاز روزنامه های یاد شده را تجویز کند یا خیر؟

در پاسخ به این پرسش ها، سه فرضیه اصلی مطرح شد:

الف) فرضیه اول: روزنامه های جامعه و توس اصلاً خطایی مرتکب نشده و قربانی سیاست های انحصارطلبانه صاحبان قدرت گشته اند.

ب) فرضیه دوم: روزنامه های جامعه و توس مرتکب خطاها و خلاف های انکارناپذیری شده اند، ولی کمیت و کیفیت آنها هرگز به گونه ای نبوده است که حکم صادره را _ که اشدّ مجازات و به منزله اعدام روزنامه محسوب می شود _ تجویز کند.

ج) فرضیه سوم: این فرضیه، تخلفات جامعه و توس را به مراتب بیشتر و اساسی تر از چند موردی می داند که مسئولان این نشریه ها آنها را پذیرفته اند.

برای دست یابی به پاسخی مستند برای اثبات یکی از فرضیه های پیشین، مقاله های مدیران ارشد روزنامه جامعه و توس (آقایان جلایی پور و شمس الواعظین) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت:

اکنون هنگام آن رسیده است که افکار عمومی به ویژه خوانندگان گرامی این مجموعه را به دیدن اطلاعات، آمار و فراوانی های به دست آمده از روزنامه های جامعه و توس فرا بخوانیم و قضاوت نهایی را به محکمه عدالت جوی آنان بسپاریم. گردآورندگان این اثر گرچه تلاش کرده اند تحلیلی\

ص: 85

علمی و بی طرفانه سامان دهند، خود را از خطا و اشتباه و تعبیرها و داوری های جانب دارانه مصون نمی دانند. از این رو، با استقبال از دیدگاه های انتقادی صاحبان خرد و اندیشه به ویژه در عرصه مطبوعات و رسانه های گروهی، نقد و نقادی عالمانه آنان را زینت بخش و مایه مباهات این مجموعه قلمداد می کنند.

روزنامه توس اعلام کرده است، در حالی که اگر ستون یاد شده را از آغاز، کسانی به جز سردبیر می نگاشتند، می بایست این مطلب در شماره اول گوشزد شود. چگونه ممکن است در یکی از بندهای مرام نامه توس _ که در شماره اول به چاپ رسید _ تصریح و تأکید شود که «روزنامه توس تمامی مندرجات و آثار نوشتاری خود را در چارچوب احترام به صاحبان اثر و تربیت کادر مسئول و جسور مطبوعاتی، شناسنامه دار کرده است و هیچ مقاله ای و گزارشی و عکسی را بدون قید نام و مشخصات واقعی تولید کننده آن منتشر نمی کند» و از سوی دیگر، از یادآوری این نکته ضروری به خواننده غافل بماند که این ستون از قاعده کلی مرام نامه مستثنی است و در حالی که به نام سردبیر منتشر می شود، ولی نگاشته او نیست. بدیهی است هر خواننده ای با مطالعه مرام نامه توس و نام سردبیر در پیشانی این ستون، شکی به خود راه ندهد که مقاله ها و مطالب طرح شده منسوب به سردبیر است. گفتنی است در روز 16/6/1377 _ یعنی یک روز پیش از اعلام این سخن _ مطلبی با عنوان «حق دارید بترسید» در روزنامه توس به چاپ رسیده بود که در آن، نویسنده با ستایش از آزادی اندیشه و بیان و لزوم حذف خطوط قرمز و عبور از آن، سردبیر روزنامه _ آقای شمس الواعظین _ را به دلیل انتشار ندادن دیدگاه های دگراندیشانه و ترس و واهمه از حمله و تهاجم فیزیکی گروه های فشار مورد سرزنش و توبیخ قرار داده است. شاید آقای شمس الواعظین با اعلام این مطلب، به دنبال دفاعیه چند منظوره ای بوده است. از یک سو، خواسته است با پذیرش مسئولیت این ستون، جسارت و شجاعت خود را در چاپ دیدگاه های رادیکال دیگران با مسئولیت خویش به رخ منتقد

ص: 88

دیروز بکشد و از سوی دیگر، با تبرّی جستن از نگارش مطلب، احتمالاً به گروه های فشار اعلام کند که مطالب این ستون، نگاشته او نیست.

ب) سبک و سیاق واحد مقاله ها، شیوه ورود به بحث و خروج از آن، مطالب یک دست و هماهنگ در موضوع های مختلف، همگی احتمال وحدت نویسنده را قوت می بخشد و امکان تعدد نویسندگان را به حداقل می رساند. به طور کلی، مطالب این ستون با ذکر مقدمه ای آغاز می شود و پس از ترسیم و تبیین فضای مفهومی، به بحث اصلی می پردازد.(1)

ناگفته پیداست که وحدت سیاق و وحدت شیوه نگارش متون، قرینه ای بر وحدت نویسنده است؛ زیرا بسیار بعید به نظر می رسد شخصیت های مختلف با افکار، سلیقه ها و انگیزه های گوناگون، تا این اندازه، مشابه همدیگر قلم فرسایی کنند.

ج) در شماره 1 توس در ستون «با مسئولیت سردبیر»، مقاله ای با عنوان «راه بی بازگشت» منتشر شده است. در این شماره آمده است: «راه دوم خرداد، بی بازگشت است.» درست در 6 شماره بعد _ یعنی شماره 7 _ می نویسد: «پیش تر هم گفتیم راهی که از دوم خرداد آغاز شده، بی بازگشت است».!!

به نمونه هایی از تکیه کلام ها، تک مضراب ها و ترکیبات ادبی مشابه در جدول زیر توجه کنید:

ص: 89

تعبیرهای به کار رفته

نشانی

تعبیرهای به کار رفته

نشانی

راه دوم خرداد بی بازگشت است.

توس،ش1

_ پیش تر هم گفتیم راهی که از دوم خرداد آغاز شده، بی بازگشت است. _ راه اصلاحات در مقابل مقاومت های آن بی بازگشت است.

توس،ش7

پی گیری کار گروه های فشار در هاله ای از ابهام است.

توس،ش41

پاره ای از جریانات سیاسی مایلند مسائل مجلس خبرگان در هاله ای از ابهام و تقدس بخزد.

توس،ش39

پاره ای از جریانات سیاسی بیشتر مایلند مجلس خبرگان به نوعی تابو بدل شود.

توس،ش39

ایدئولوژی ها در عرصه تاریخ و فرهنگ بیشترین تابو را می آفریند.

توس،ش29

این سخنان واگویه های نوستالژیک نیست؛ تحذیر از تکرار تجربه های ناخوشایند است.

توس،ش35

چپ مدرن با تک مضراب های نوستالژیک ضد امپریالیستی گاه و بی گاه خود...

جامعه، 99

باید سیستم قانونی را حذف و شبه قانون برپا کنند.

توس،ش7_

ص: 90

نهادهایی که در قالب قانون حرکات غیرقانونی خط تشنج را دنبال می کنند.... _ از قانون شبه قانون را مراد کرده اند.

توس،ش37 توس،ش16

خروج از قانون و عمل به فتاوای شخصی ترویج می شود.

توس،ش37 _

رفتاری خارج از قانون دارند._ شبهه خروج از قانون، اعتدال، مروت و... از آنها انکار ناشدنی است.

توس،ش16توس،ش1

صدای مردم را در پشت نقاب قانون، قلع و قمع می کنند.

توس،ش7_

قلع و قمع نیروها، دیگر ترفندی شکست خورده است. _ سوء استفاده از آزادی، سلاح مخالفان آقای خاتمی در قلع و قمع طلایه داران جامعه مدنی بوده است.

توس،ش16 توس،ش19

مردم از آنها مطالبه حقوق سیاسی معوقه را می کنند.

توس،ش1

دست کم این بیعت مردم تا زمانی است که در مقام سخن از مطالبات سیاسی فرهنگی، مردم دفاع کنند.

توس،ش19

د) آقای شمس الواعظین در شماره 39 روزنامه توس پس از رد انتساب نگارش مطلب ستون «با مسئولیت سردبیر» می افزاید: «مقالات نوشته سردبیر قطعا با نام و امضای ایشان در ستون سرمقاله درج می شود.» این در حالی است که در 41 شماره ای که از روزنامه توس منتشر شد (غیر از سرمقاله شماره اول که به اعلام مرام نامه و اساس نامه روزنامه پرداخته است)، هیچ سرمقاله ای از ایشان و با نام و امضای وی در صفحه اول و صفحات دیگر درج نشده است. به راستی، پذیرش این مطلب کمی مشکل است که سردبیر و سرمقاله نویس یک روزنامه در طول تقریبا دو ماه، هیچ حرف و

ص: 91

حدیثی برای گفتن نداشته باشد.

ه_) تعبیرها و جمله هایی در این ستون آمده است که انشای آن از کسی جز مدیران و مسئولان ارشد روزنامه یا نماینده رسمی و سخن گوی آن بعید است. جمله هایی مانند این عبارت:

سخن آخر اینکه مؤسسه جامعه به دنبال تفنّن و ماجراجویی نبود؛ آمده بود تا با عزم راسخ و ثبات قدم در جهت توسعه سیاسی و تحکیم مبانی جامعه مدنی در چارچوب پروژه فکری رئیس جمهور تلاش کند، تا زمانی که این سیستم قانونی _ علی رغم تمامی مشکلاتش _ حداقل راه های قانونی را بر آن باز کند، به تلاش خود ادامه می دهد.(1)

اگر احتمال های طرح شده را نادیده بیانگاریم، با این حال، از آنجا که مقاله های ارسالی، با مسئولیت آقای شمس الواعظین و گزینش و صلاحدید ایشان منتشر شده است، انتساب دیدگاه ها و گرایش های موجود به وی، بی پایه و اساس نیست.

در این تحلیل محتوا، ستون «با مسئولیت سردبیر» در روزنامه توس، در فاصله زمانی 3/5/1377 تا 24/6/1377 بررسی و ارزیابی شده است. اطلاعات مربوط به این ستون به شرح زیر است:

دریف

عنوان یادداشت

نویسنده

موضوع اصلی

موضوع فرعی

نمونه نظریه های ارائه شده

نشریه

1

راه بی بازگشت

با مسئولیت سردبیر

اقتدارگرایان

دادگاه تجدید نظر روزنامه جامعه

_ مردم از آنها مطالبه حقوق سیاسی معوقه را دارند.

_ شبهه خروج از قانون، اعتدال، مروت، رودررویی با مردم و انتقام از آنها، انکارناشدنی است.

توس،ش 1

ص: 92

2

چرا از تعطیلی «فردا» متأسفیم

با مسئولیت سردبیر

تعطیلی روزنامه فردا

روش مطبوعاتی فردا

_ لازم نیست برای دفاع از روحانیت، سنت، اسلام حوزوی، ارزش های انقلابی به لمپنیسم مطبوعاتی که روش راست غیر مدرن است، رو آورد.

توس،ش 2

3

گردن های باریک تر از مو

با مسئولیت سردبیر

ناخشنودی دستگاه قضایی از پیروی قانون

محکومیت آقای جلایی پور در دادگاه تجدید نظر

_ دستگاه قضایی از قانونی بودن ناخشنود است. _ برای بستن راه دوم خرداد یک راه وجود دارد و آن هم تبدیل قانون به شبه قانون است.

توس،ش 7

4

نعل وارونه

با مسئولیت سردبیر

جناح اقتدارگر

رفتارهای خارج از قانون

_ رفتاری خارج از قانون دارند و اساسا در تفکر با قانون همساز نیستند.

_ قانون در بعضی محافل، قرآن سر نیزه کردن است.توس،ش 7

5

دو نقل و قول و یک اشاره

با مسئولیت سردبیر

نظام مراتبی ارزش ها

ارزش گذاری عوامانه جامعه مدرسین

درنظام ارزش گذاری جامعه مدرسین، احکام نورانی قرآن در مرتبتی پایین تر از بنیان گذار جمهوری اسلامی است.

توس،ش 22

6

سخنی درباره حوزه علمیه

با مسئولیت سردبیر

ابهام در ساختار و کارکرد حوزه علمیه

ایدئولوژی و کارکردهای مصلحت اندیشانه

_ با اعلام «قلمرو ممنوع»، راه تعامل جامعه علمی را با آن می بندند

._ ایدئولوژی ها هرگز حاضر نیستند اندرونی خود را آشکار کنند.

_ تحلیل جوانب گوناگون فرهنگ و تاریخ معاصر بدون شناخت کافی و دقیق از این نهاد ناممکن است.

توس،ش 29

7

پرواز سنگین سرب

با مسئولیت سردبیر

حکومت و اقتدارگرایان

ترسیم وضع کنونی مراکز قدرت

_ شبح خشونت پس از دو سال مطالبه خواهی کم رنگ، دوباره خودنمایی می کند.

توس،ش 35

ص: 93

8

صدای شکستن استخوان اهالی دربخانه

با مسئولیت سردبیر

جناح اقتدارگرا و تغییر ارزش ها

تأیید و سکوت بعضی از مسئولان در برابر گروه های فشار

_ امروز منازعات کمتر بر سر ارزش ها و بیشتر بر سر موقعیت هاست.

_ در سال های اخیر، غیبت مطلق ارزش ها به مشام می رسد.

_ سکوت آنها در برابر گروه های فشار، مصلحت قدرت بود.

توس،ش 37

9

خبرگان بر سر دوراهی

با مسئولیت سردبیر

خبرگان رهبری

انتقاد به سکوت خبرگان در مقابل تغییرات سیاسی دو سال گذشته

_ پاره ای از جریانات سیاسی، خبرگان را به تابو تبدیل کرده و اجازه نمی دهد به حریم آن نزدیک شوند.

_ به علت ارتفاع گرفتن، گزارش عملکرد چند ساله اش را نمی دهد.

توس،ش 39

10

هان ای دل عبرت بین!

با مسئولیت سردبیر

جناح اقتدارگرا در حمایت از گروه های فشار

حمله گروه های فشار به مسئولان مملکتی

_ کم کاری یا همکاری بعضی از مسئولان، روند خشونت گرایی گروه های فشار را تقویت کرده است.

_ ممکن است صحنه گردانان در چهره غیر واقعی قانون مدار و خشونت گریز ظاهر شوند.

توس،ش 41

مدرن و سنتی احترام می گذارد و در راه توسعه گفتمان و گفت و شنود تعالی بخش، به دور از هرگونه جانب داری و تعصب کوشش می کند. روزنامه توس، تعدد و تقابل دیدگاه ها را معتبر می داند و بدان احترام می گذارد.

نیز در اولین ستون «با مسئولیت سردبیر» (توس 4/5/1377) با ابراز تأسف از تعطیلی روزنامه فردا می نویسد:

فردا اثبات کرد که برای دفاع از روحانیت، سنت، اسلام حوزوی، ارزش های انقلابی لازم نیست به مسخره کردن، هتاکی، فحاشی، هوچی گری و در یک کلام، لمپنیسم مطبوعاتی رو آورد... فردا نشان داد که می توان راست بود، اما نجیب؛ می توان نقاد بود، اما عفیف.

آقای شمس الواعظین در این عبارت های کوتاه، ولی معنادار، به لزوم رعایت چند اصل اساسی در روزنامه توس تأکید کرده است:

1. احترام به دیگران و رعایت حریم و حرمت جناح های مدرن و سنتی و اشخاص حقیقی و حقوقی؛

2. گفتمان و گفت و شنود تعالی بخش و به دور از تمسخر، هتاکی، هوچی گری و فحاشی؛

3. نقد و بررسی بی طرفانه و منصفانه دیدگاه ها و عملکردها.

اکنون به نظاره می نشینیم که آقای شمس الواعظین در بحث و گفت وگو و به دور از سخریه و هتاکی و هوچی گری، عفت و نجابت در گفتار و نوشتار را رعایت کرده است یا خیر؟

اسلامی، ارکان و مؤلفه های آن و اوضاع عمومی کشور ترسیم می کند، پرسشی است که این بخش تلاش می کند پاسخی مستند برای آن بیابد.

چهره ای که آقای سردبیر از اوضاع سیاسی کشور به تصویر می کشد، امیدوار کننده نیست. این مطلب را علاوه بر اطلاعات به دست آمده، تعبیر ایشان نیز تأیید می کند:

آیا انقلاب ایران به این مرحله رسیده است؟ ایده آل گرایی ما مقتضی آن است که به این پرسش پاسخ منفی ندهیم. با این حال پاره ای وقایع هست که خوش بین ترین افراد را نیز به سوی پاسخی ناخوشایند می راند.(1)

مرحله ای که انقلاب به آن رسیده، چه مرحله ای است؟ مرحله ای آکنده از خشونت، جنگ و کشمکش قدرت میان بانیان دیروز انقلاب و حاکمان امروز، خفقان و فقدان آزادی، حمله به مردم، ضرب و شتم هنرمندان و روشن فکران، استفاده ابزاری از قانون و... .

از نمایی نزدیک، با گوشه ای از تعبیرهای ایشان در ترسیم چهره سیاسی کشور آشنا می شویم:

جدول تحلیل محتوای کیفی دیدگاه های آقای شمس الواعظین درباره

اوضاع سیاسی کشور

موضوع

تعبیرهای به کار رفته

له

علیه

نشانی

اوضاع سیاسی جمهوری اسلامی ایران

1. ارزش ها در پرتو قدرت کم رنگ می شود.

1

توس 15/6/1377

2. منازعات کمتر بر سر ارزش ها و بیشتر بر سر موقعیت هاست.

1

توس 15/6/1377

3. کم کم پرونده فداکاری ها بسته می شود.

1

توس 15/6/1377

4. کفه به نفع منفعت خواهی می چربد.

1

توس 15/6/1377

5. ارزش های انقلاب، بهانه حضور در صحنه جدال سیاسی.

1

توس 15/6/1377

ص: 96

6. انقلاب برای افراد، نه افراد برای انقلاب.

1

پتوس 15/6/1377

7. رقابت های زمخت و زخمگین سلطه می یابد.

1

توس 15/6/1377

8. ارزش ها وجه المصالحه و وجه المنازعه قدرت و منزلت می شود.

1

توس 15/6/1377

9. خوش بین ترین افراد نیز وضعیت فوق را تأیید می کنند.

1

توس 15/6/1377

10. اردوی انقلاب شکاف های عمیق دیگری برداشت.

1

توس 15/6/1377

11. ارزش های ایدئولوژی انقلاب به تدریج ارزش حقیقی خود را فرو نهاد.

1

توس 15/6/1377

12. بخشی از طیف انقلاب با خشونت به طرد دیگران پرداخت.

1

توس 15/6/1377

13. حاشیه نشینی ارزش ها و به صحنه آمدن قدرت در اینجا نیز توقف نیافت.

1

توس 15/6/1377

14. از روند منازعات سیاسی، غیبت مطلق ارزش ها استشمام می شد.

1

توس 15/6/1377

15. حمله به کتاب فروشی، به سینما، به محل برگزاری کنسرت.

1

توس 15/6/1377

16. ضرب و شتم مردم به جرم رنگ لباس و نقص حجاب.

1

توس 15/6/1377

17. تأیید یا سکوت مسئولان از سویی دیگر در مقابل این تحرکات.

1

توس 15/6/1377

18. بزرگان فکر و فرهنگ و سیاست را به وضوح مورد اهانت و آزار قرار دهند.

1

توس 15/6/1377

19. متخلفان و مهاجمان به مردم و بزرگان هیچ سخن درشتی را نشنوند و مجازاتی نشوند.

1

توس 15/6/1377

20. سکوت و تأیید مدعیان ایدئولوژی انقلاب برای حفظ قدرت خود در برابر هتاکی و خشونت ها.

1

توس 7/6/1377

21. فحش ناموس به برگزیدگان مردم.

1

توس 7/6/1377

22. برداشتن عمامه یک روحانی روشنگر و خوش نام و بر زمین انداختن آن.

1

توس 15/6/1377

23. مجروح و مصدوم نمودن وزیر فرهیخته و محافظان او.

1

توس 15/6/1377

24. استفاده از خشونت برای برقراری تک صدایی.

1

توس 15/6/1377

25. هتک حرمت ها، شکستن حریم ها و وداع با آبرو و ضدیت مطلق با افکار عمومی.

1

توس 15/6/1377

26. کوتاهی آقای رئیس جمهور در دفاع از حقوق و آزادی های مشروع منتقدان.

1

توس 15/6/1377

27. مشخص نبودن ساختار سیاسی به ویژه وضعیت احزاب.

1

توس 15/6/1377

28. عملکردهای مدیران سیاسی در هیچ ساختاری ارزش یابی نمی شود.

1

توس 15/6/1377

29. مطبوعات به دلیل جو حاکم توجیه گر امور دولت و دولتمردان هستند.

1

توس 7/6/1377

30. مطبوعات از ترس تعطیل شدن جسارت نوشتن و ارزیابی کردن را ندارند

.

1

توس 7/6/1377

31. جنگ قدرت غیرقانونی.

1

توس 12/6/1377

32. توهین به مردم از مهم ترین تریبون ها.

1

توس 12/6/1377

33. تبدیل رسانه های ملی به رسانه های گروهی و جناحی.

1

توس 12/6/1377

34. زمام اندیشه انتخاب ملت در کف یک شورا.

1

توس 12/6/1377

35. انکار کبرآمیز با پرسش های مردم و روشن فکران.

1

توس 12/6/1377

36. دادگستری داد نمی گسترد.

1

توس 12/6/1377

37. نیروهای امنیتی نماد امنیت نیستند.

1

توس 12/6/1377

38. زیبایی، فربهی، شادابی، اندیشه و عقل و میل به زندگی جرم است.

1

توس 12/6/1377

39. تسویه حساب جدی با آزادی خواهان، روشن فکران، هنرمندان و هرآنکه استقلال فکر داشت، صورت گرفت.

1

توس 12/6/1377

40. آلودگی فضای سیاسی به خشونت، بهانه به دست گروه های اقتدارگرا داده است.

1

توس 12/6/1377

41. در یکی دو ماه گذشته شاهد جان گرفتن دوباره حرکات تروریستی بوده ایم.

1

توس 12/6/1377

42. موضع گیریهای سیاسی _ نظامی شدید.

1

توس 12/6/1377

ص: 97

43. خطر جدی و بالقوه که با شلیک یک گلوله شاید حتی به اشتباه و ناخواسته، چشم انداز جنگی دیگر آشنا شود.

1

توس 12/6/1377

ناگفته نماند آقای شمس الواعظین در توصیف اوضاع سیاسی کشور، تعبیرها و جمله های متعدد دیگری دارد که چون در مورد برخی ارکان، مؤلفه ها و جناح های کشور طرح شده است، در بخش دوم _ ارکان و مؤلفه های نظام جمهوری اسلامی _ جداگانه به بررسی آن پرداخته ایم. ایشان در مقابل 45 عبارت منفی که وضعیت سیاسی جمهوری اسلامی را تأسف بار ترسیم می کند، تعبیر امیدوارکننده ای به جز واقعه دوم خرداد و امیدی که از پیروزی روشن فکران و جناح آزادی خواه در دل ها به وجود آمده _ و در بحث رویارویی جبهه اقتدارگرا و جبهه دوم خرداد به آن خواهیم پرداخت _ در آثار وی به چشم نمی خورد. مهم ترین ویژگی هایی که شمس الواعظین، اوضاع سیاسی جاری را به آن توصیف می کند، به این شرح است:

یک _ جنگ قدرت برای تصاحب موقعیت ها

اوضاع به تدریج شکل و شمایل دیگری به خود می گیرد. ارزش ها در پرتو قدرت کم رنگ می شود، منازعات کمتر بر ارزش ها و بیشتر بر سر موقعیت هاست. کم کم پرونده فداکاری ها بسته می شود و کفه به نفع منفعت خواهی می چربد و ایدئولوژی و ارزش های آن، بهانه حضور در صحنه جدال سیاسی می شود... در هر دوره ای، بخشی از طیف انقلاب در پوستین حقیقت و تمامیت ارزش های انقلاب درخزید و با خشونت، به طرد دیگران برخاست، اما روند حاشیه نشینی ارزش ها و به صحنه آمدن قدرت در اینجا نیز توقف نیافت، درسال های اخیر، روند منازعات سیاسی و شیوه های آن، سیرت و صورتی به خود گرفت که از آن، غیبت مطلق ارزش ها استشمام

ص: 98

می شد.(1)

دو _ کم اعتنایی و توهین به مردم و روشن فکران و به مخاطره افتادن امنیت آنان

اگر در ابتدای انقلاب، گروه های سیاسی دست به خشونت نمی زدند، اوضاع چگونه سر می شد؟ ... کسی خود را وارث یا مورّث انقلاب نمی دانست، کسی جرأت نمی کرد از مهم ترین تریبون ها به مردم توهین کند... زمام اندیشه و انتخاب ملت در کف یک شورا قرار نمی گرفت، پرسش های مردم و روشن فکران با انکارهای کبرآمیز روبه رو نمی شد، دادگستری داد می گسترد. نیروهای امنیتی نماد امنیت بودند و زیبایی، فربهی، شادی، اندیشه و عقل جرم نبود، میل به زندگی جرم نبود... در یکی دو ماه گذشته، شاهد جان گرفتن دوباره حرکات تروریستی بوده ایم.(2)

سه _ ضرب وجرح مردم و تسویه حساب و قلع وقمع روشن فکران و آزادی خواهان

حمله به کتاب فروشی، به سینما، به محل برگزاری کنسرت و ضرب و شتم مردم به جرم رنگ لباس و نقص حجاب از سوی کسانی که یک قسم ماجراجویی شخصی داشتند و یک قسم کارکرد بازی قدرت.

پدیده ای به نام گروه فشار بروز کرد که برای حفظ ارزش ها به برگزیدگان مردم فحش ناموس داد، عمامه یک روحانی روشنگر و خوش نام را از سر او برداشت، به زمین انداخت و وزیر فرهیخته و محافظان او را مجروح و مصدوم کرد... . هتک حرمت ها و شکستن حریم ها و وداع با آبرو و ضدیت مطلق با افکار عمومی هیچ نیست جز میل به فروپاشی و سرعت در

ص: 99

سراشیبی.(1)

در پناه زمینه مساعدی که برای قلع و قمع تروریست ها و جدایی طلبان و مهاجمان خارجی پیش آمد، تکلیف بسیاری دیگر هم روشن شد و با آزادی خواهان، روشن فکران، هنرمندان و هر آنکه استقلال فکری داشت، تسویه حساب جدی صورت گرفت.(2)

چهار _ سکوت یا تأیید معنادار مسئولان نظام در برابر توهین و ضرب و شتم مردم و آزادی خواهان

حمله به کتاب فروشی، به سینما، به محل برگزاری کنسرت و ضرب و شتم مردم به جرم رنگ لباس و نقص حجاب... از سوی بعضی تأیید شد و از سوی بعض دیگر مورد سکوت قرار گرفت. آن تأیید و این سکوت، دامنه حمله عناصر بی مسئولیت را به سخنرانی ها، رجال علمی و سرانجام رجال سیاسی کشاند. ارزش ایدئولوژی انقلاب حکم می کرد که مدعیان ایدئولوژی انقلاب از این رفتارها اعلام برائت کنند، ولی نکردند به این دلیل ساده که قدرت از ایدئولوژی سبق می برد... کسانی که در برابر این جریانات سکوت کردند، لابد مصلحت ندیدند سخن بگویند، اما این مصلحت، بی شک مصلحت قدرت بود، نه مصلحت ایدئولوژی.(3)

پنج _ نبود نظارت بر عملکرد و رفتار سیاسی مدیران نظام

متأسفانه در کشور ما به دلیل نبودن ساختار مشخص سیاسی، به ویژه

ص: 100

احزاب، عملکردهای مدیران سیاسی در هیچ ساختاری ارزش یابی نمی شود.(1)

شش _ نبود آزادی برای مطبوعات و رسانه های گروهی

مطبوعات نیز به دلیل جو حاکم بر آنها، توجیه گر امور دولت و دولتمردان هستند و یا از ترس تعطیل شدن، جسارت نوشتن و ارزیابی کردن را ندارند.(2)

هیئت منصفه مهم ترین عاملی است که می تواند جلوی قلع و قمع سریع مطبوعات را بگیرد.(3)

اعضای هیئت منصفه، دست کم آنهایی که مخالف عملکرد دادگستری در این زمینه بوده اند، برای دفاع از حق خود و حقوق مطبوعات و اعلام مخالفت خود از چه چیزی در هراسند؟ با هرکس تماس گرفته می شود، مخالف است، اما به مصلحت نمی داند که نظر او اعلام شود. می ترسد که این اظهارنظر نشانه نوعی گرایش سیاسی تلقی شود. یکی از سر مصلحت دروغ می گوید، دیگری از سر مصلحت، سکوت می کند و در این میان، مردم جامعه مدنی و مطبوعات قربانی می شوند.(4)

هفت _ گسترش جنبش اصلاح طلب متشکل از مردم و روشن فکران برای خروج از بحران موجود

آقای شمس الواعظین در ستون «با مسئولیت سردبیر» به تولد، رشد و گسترش جنبش های اصلاحگری پرداخته است که برای اصلاح وضعیت

ص: 101

بحرانی موجود و مطالبه حقوق معوقه خود، روزبه روز به سوی تشکل و انسجام پیش می روند. از نظر او، بی اعتنایی به این جنبش ها، حرکت های خشن و تغییرات پر افت و خیز انقلابی را به دنبال خواهد داشت. در این باره، در قسمت بعد (مردم در ستون با مسئولیت سردبیر) مطالبی آمده است.

اول _ تمجید و تحسین ملت ایران

ملت بالغ و فهیم ایران... اطمینان می دهم که مردم نجیب، شریف و مؤمن ایران حتی بر اشاعه و استقرار منکری کوچک هم اجماع نمی کنند تا چه رسد به منکری بزرگ.(1)

دوم _ توهین به مردم و ضرب و شتم آنان بدون پی گرد قانونی

آقای شمس الواعظین پس از اثبات شرافت و بزرگواری ملت ایران، از ظلم ها و تعدیاتی که بر این مردم شریف در جمهوری اسلامی رفته است، سخن می گوید:

حمله به کتاب فروشی ها، به سینما، به مجلس برگزاری کنسرت و ضرب و شتم مردم به جرم رنگ لباس و نقص حجاب از سوی کسانی که یک قسم ماجراجویی شخصی داشتند و یک قسم کارکرد بازی قدرت.(2) [حتی ]برای حفظ ارزش ها می توان به برگزیدگان مردم فحش ناموس داد.(3)

سوم _ تأکید بر آزادی مردم در انتخاب نوع حکومت و تفسیر آن

آقای شمس الواعظین در ستون «با مسئولیت سردبیر» صرفا از حقوق، انتظارات و توقعات مردم از حکومت سخن گفته است، نه از حقوقی که حکومت بر مردم دارد. وی بر این نکته تأکید ویژه ای دارد که حاکمیت مردم بر سرنوشتشان اقتضا می کند با هر حکومتی بیعت کنند یا به دلخواه آن را تغییر دهند؛ اگرچه حکومت علی علیه السلام باشد، چه رسد به حکومتی که به باطل شبیه تر است تا به حق:

مردم هر سرزمین صاحبان اصلی و واقعی آن سرزمین و ذخایر مادی و

ص: 103

معنوی آن هستند... از سوی دیگر، محدود کردن تصمیم گیری مردم و انحصار آن در انتخاب های محدود نیز با طبیعت انسان ناسازگار است... این نکته را هم باید افزود که در تمام آن بیست و پنج سال، حضرت امیر علیه السلام طبق عقیده ما شیعیان امام بود، هر چند حاکم نبود، همچنین پس از او سایر ائمه هم اگرچه امام بودند، اما به دلیل عدم خواست مردم، آنها حاکم نبودند و تاریخ هم به خاطر نمی آورد که هیچ کدام از ائمه تلاش کرده باشند تا خود را بر مردم تحمیل کند... این البته در صورتی است که حق بودن امری را بتوان به وضوح نشان داد. در این میان، دیگر تکلیف بسیاری از حق ها که یا اصولاً حق بودن آنها را نمی توان با قاطعیت اثبات کرد و یا چندان اند که به باطل شبیه ترند تا به حق، روشن است.(1)

چهارم _ مردم و روشن فکران، خواهان حقوق معوقه خود

مردم به همراه جامعه روشن فکری، حقوق معوقه خود _ دموکراسی و آزادی _ را از نظام اسلامی، مطالبه می کنند؛ مطالباتی که هرگونه تأخیر در اعطای آن، حرکات خشن، تغییرات پرافت و خیز و در نتیجه اتلاف سنگین انرژی را به دنبال دارد.

اشکال کار حزب کمونیست شوروی این بود که پروژه اصلاح را آن قدر به تأخیر انداخت که به انهدام و فروپاشی منجر شد. اشکال شوروی آمدن گورباچف نبود، دیر آمدن او بود. اگر زودتر به آن رضایت می دادند، قطعا هزینه کمتری می پرداختند. هیچ راهی جز دموکراسی وجود ندارد؛ چون

ص: 104

دموکراسی حکومت طبع است و به همین دلیل قوام می گیرد و می ماند. می توان آن را به تأخیر انداخت، اما نه برای همیشه. تأخیر آن فرآیند توسعه ظرفیت های سیاسی _ فرهنگی جامعه را با بحران هایی مواجه می کند که برای عبور از آن، باید اصطکاک های بیشتری را پذیرفت. اجماع روشن فکران امروز ایران این است که از تأخیر بیشتر اصلاحات در باز کردن فضا جلوگیری کنند تا فشار مطالبات از مردم، تاریخ سیاسی ایران را با حرکات خشن، تغییرات پرافت و خیز و در نتیجه اتلاف سنگین انرژی مواجه نکند.(1)

ائتلاف آزادی خواه با خدا پیمان بسته است که فارغ از هرگونه تمایل به هماوردی و برتری طلبی و خشونت ورزی، حقوقی را طلب کند که در هر دوره ای به بهانه ای از آنان سلب شده است. بنابراین، مقاومت رقیب برای او قابل فهم است، اگرچه در این راه، گاه شبهه خروج رقیب از قانون، از اعتدال، از مروّت و شبهه رودررویی او با مردم و انتقام از آنها به استناد انبوه شواهد انکار ناشدنی است.(2)

پنجم _ مقابله و رویارویی مردم با جناح اقتدارگرا و تمامیت خواه

رویارویی مردم با جناح تمامیت خواه از نکاتی است که در ستون با مسئولیت سردبیر به آن پرداخته شده است.

مواردی چون خلع وزیر کشور، محکومیت سنگین شهردار و لغو امتیاز روزنامه جامعه، واکنش های صریح و مستقیم جبهه اقتدارگرا در برابر مردمی

ص: 105

است که تصمیم گرفته اند حقوق سیاسی معوقه خویش را مطالبه کنند.(1)

نکته مهم این است که بدانیم جناح تمامیت خواه و اقتدارگرا در منظومه فکری جامعه نویسان _ و از جمله آقای شمس الواعظین _ به چه اشخاص حقیقی و حقوقی گفته می شود. در تحلیل مقالات آقای جلایی پور به این بحث پرداخته ایم که به بحث جناح اقتدارگرا در آثار شمس الواعظین خواهیم پرداخت.

نقد و نظر

الف) آقای شمس الواعظین در شماره 32 توس _ 9/6/1377 _ به اینکه جناح ها و گروه های سیاسی در تاریخ ایران همواره از مردم مایه گذاشته و آنان را به خود و حامی و پشتیبان دیدگاه ها و ایده های خویش منتسب دانسته اند، اعتراض کرده، می نویسد:

در ادبیات سیاسی دو دهه اخیر ایران نیز «مردم» و «ملت» آن قدر پشتوانه موضع گیری متضاد قرار گرفته اند که عقل در شگفت می ماند. مگر این پدیده چقدر انعطاف پذیر است که گروه های سیاسی تا این حد متفاوت، همه خود را به آن منسوب و مستند می کنند.

اگر به تعبیرهای پیش گفته دوباره بنگریم، متوجه خواهیم شد که این دقیقا همان شیوه ای است که همواره برای محکومیت و استیصال جناح رقیب و تقویت پایگاه اجتماعی جناح خودی از آن استفاده شده است، مانند آنجا که از مقابله جناح اقتدارگرا با مردم سخن می گوید یا آنجا که از همراهی مردم با روشن فکران برای مطالبه حقوق معوقه سخن می گوید.

_ مردم در پای سخنان رهبران یک جریان، علیه جریان فکری دیگر ابراز

ص: 106

احساسات می کنند.(1)

_ مردم تصمیم گرفته اند حقوق سیاسی معوقه خویش را مطالبه کنند.(2)

_ افکار عمومی علاقه مندند مواضع اعضای هیئت منصفه دادگاه مطبوعات را درباره قرار توقف انتشار روزنامه توس و تشکیل دادگاه و صدور حکم در غیاب هیئت منصفه بدانند.(3)

_ پرسش های مردم و روشن فکران با انکارهای کبرآمیز روبه رو می شود.(4)

آقای شمس الواعظین _ مانند گروه ها و جناح های سیاسی دیگر _ به نام مردم بسنده می کند و توضیح نمی دهد منظورش از مردم چه کسانی است. آیا همه مردم مورد حمله و ضرب و شتم قرار می گیرند، یا نیمی از مردم یا تعدادی از آنان؟ گمان نمی رود منظور ایشان همه مردم یا نیمی از آنان باشد، بلکه به احتمال قریب به یقین، تعدادی از آنان منظور است که در کنسرت یا نمایشی شرکت کرده اند. آیا در این صورت، درست است از عده ای که در حادثه ای مورد ضرب و شتم قرار گرفته اند، به مردم تعبیر شود یا بهتر است بگوییم: «گروهی از شرکت کنندگان در کنسرت مورد ضرب و شتم قرار گرفتند» که به واقع نزدیک تر است؟

انصاف آن است همچنان که هیچ روزنامه نویس و گزارشگری بر خود اجازه نمی دهد به مبنای حدس و گمان خود، خبری را به رهبر، رئیس

ص: 107

جمهور یا هر شخصیت حقیقی و حقوقی دیگری نسبت دهد، باید شأن مردم و حقوق آنان را دست کم در حد یک شخصیت حقیقی و حقوقی پاس داشته و از استفاده ابزاری از نام آنان، به ویژه در انتساب اخبار و تحلیل ها بر مبنای حدس و گمان شخصی یا ایده های جناحی به منظور وارد آوردن فشار روانی و تبلیغاتی بر رقیبان، پرهیز کرد. ناگفته پیداست انتسابی که بر مبنای نظرخواهی معتبر، رأی گیری و انتخابات صورت می گیرد، از این قاعده مستثنا است. بدیهی است تنها در صورت التزام عملی و اخلاقی به این روش علمی و منطقی، از رخ دادن انتساب های پیش گفته جلوگیری خواهد شد.

ب) اکثر قریب به اتفاق مطالبی که _ مستند یا غیر مستند _ به مردم نسبت داده شده است، به نارضایتی از وضع موجود و اعتراض آنان به تهدیدها و فشارهای روزافزون باز می گردد، بی آنکه روشن سازد حضور موهوم مردم و دیدگاه ها و نظر آنان در رویدادهای مختلف را چگونه و از چه راهی به این راحتی به دست آورده اند. این در حالی است که از حضور مشهود و ملموس مردم در نمازهای جمعه، انتخابات و راه پیمایی های سراسری _ که شاخص آماری خوبی برای سنجش رضایت آنان از نظام، انقلاب و رهبران خواهد بود _ سخن به میان نمی آید.

موضوع

تعبیرهای به کار رفته

تاریخ نشر

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

 _ قانون در بعضی محافل، قرآن بر سر نیزه است.

توس 21/5/1377

_ اصلاحاتی موافق مذاق اقتدارگرایان در آن صورت گرفت.

توس 21/5/1377

_ دارای گرایشی است که دست کم بنا بر یک تفسیر با دیگر شعارهای آقای خاتمی چندان همسو نیست.

توس 7/5/1377

_ چه نظام نامه قانونی است که براساس آن به راحتی می توان یک وزیر برجسته، یک مدیر خلاق، یک روزنامه محبوب را درو کرد و به آرای عمومی و مصالح کشور و آرای کارشناسانه صدها حقوق دان بی اعتنا ماند.

توس 7/5/1377

_ چرا این همه بی اعتنایی به قانون؟

توس 7/5/1377

_ بی اعتنایی آشکار به قانون.

توس 7/5/1377

_ قانون شکنی های به ظاهر قانونی.

توس 7/5/1377

_ فریب کاری قانونی.

توس 7/5/1377

_ یک سیستم قانونی دیگر نیاز هست.

توس 7/5/1377

_ بزرگراه های قانونی در دست شماست، تنها کوره راه های آن محل اتکای محکومان است.

توس 7/5/1377

_ در پناه قانون، فشارها و تهدیدها علیه اصلاحات راه به جایی نخواهد برد.

توس 10/5/1377

_ راه اصلاحات از طریق قانون علی رغم تمام مقاومت ها راهی بی بازگشت است.

توس 10/5/1377

_ نظام قانونی ما علی رغم مشکلاتش حداقل شرایط یک بازی قاعده مند را فراهم می کند.

توس 10/5/1377

_ بگیرید، ببندید، بزنید پدر سوخته ها را منتها نه همین طور بی حساب وکتاب، بلکه طبق قانون.

توس 7/5/1377

_ با قانون می توان جامعه را بست حتی می توان توس را هم بست، ولی بالاخره از جایی دیگر صدا برمی خیزد.

توس 10/5/1377

_ این قانون بود که از جان های نا امید ما نیرویی به این قوت بیرون کشید.

توس 10/5/1377

_ همین قوانین هم اگر به طور کامل اجرا شود، حداقلی از حقوق برای عموم مردم و حتی منتقدان تضمین می شود.

توس 7/5/1377

مهم ترین مطالبی که در ستون با مسئولیت سردبیر درباره قانون اساسی جمهوری اسلامی آمده حول محورهای زیر است:

اول _ نارسایی قانون اساسی و تشکیک در توان مندی آن:

تشکیک در اکمال و کارآمدی قانون اساسی از پیام های محوری این ستون است.

ص: 109

نظام قانونی ما علی رغم مشکلاتش حداقل شرایط یک بازی قاعده مند را فراهم می کند.(1)

چه نظام نامه قانونی است که براساس آن به راحتی می توان یک وزیر برجسته، یک مدیر خلاق، یک روزنامه محبوب را درو کرد و به آرای عمومی و مصالح کشور و آرای کارشناسانه صدها حقوق دان بی اعتنا ماند.(2)

همین قوانین هم اگر به طور کامل اجرا شود، حداقلی از حقوق برای عموم مردم و حتی منتقدان تضمین می شود.(3)

دوم _ گرایش جناحی در تقنین قانون اساسی

آقای شمس الواعظین تدوین جناحی قانون اساسی را مسلّم انگاشته، در ستون با مسئولیت سردبیر می آورد:

اگر قانون اساسی لایتغیر است، از ابتدا لایتغیر بود یا بعد از اصلاحاتی که موافق مذاق اقتدارگرایان در آن صورت گرفت، لایتغیر شد و یا اساسا هر بار دیگری هم که از آن دست تغییرات در آن رخ دهد، متغیر است و فقط در مقابل اصلاحاتی که به مشارکت بیشتر منجر می شود، لایتغیر خواهد ماند.(4)

تعجب از آن بود که قوانین جمهوری اسلامی ایران دارای گرایشی است که دست کم بنا بر یک تفسیر، با دیگر شعارهای آقای خاتمی چندان همسو نیست.(5)

سوم _ بی اعتنایی یا استفاده ابزاری و جناحی از قانون در جمهوری اسلامی

اگرچه قانون اساسی، در نظر آقای شمس الواعظین، صرفا حداقلی از حقوق شهروندی را برای مردم درنظر گرفته است _ چنانکه در محور قبل

ص: 110

بیان شد _ ولی همین مقدار نیز یا مورد بی اعتنایی قرار می گیرد یا مورد سوء استفاده و تفسیرهای جناحی:

پس از دوم خرداد، جریان رقیب آقای خاتمی با خاطر جمعی از اینکه ابزارهای قانونی در دست اوست، از شعار قانون استقبال کرد و بنابر آن گذاشت تا با وسیله ای که حریف به آن تسلیم شده است، به مقابله با او برخیزد و چنین نیز کرد. موارد سه گانه استیضاح وزیر کشور، محاکمه شهردار و لغو امتیاز جامعه نمونه های بارز استفاده از قانون علیه جریان اصلاح طلب است.(1)

با قانون می توان جامعه رابست حتی می توان توس را هم بست، ولی بالاخره از جایی دیگر صدا برمی خیزد.(2)

چرا با قرائت های موسّع و مسئله دار از قانون، وزیر، مدیر و ارکان رکن چهارم را قلع و قمع می کنید؟(3)

هیچ کدام از این قانون شکنی های به ظاهر قانونی، محکومان این پرونده ها را به اعتراض شدیداللحن وانداشت که چرا این همه بی اعتنایی به قانون؟(4)

چهارم _ تکیه بر قانون موجود _ با تمام کاستی هایش _ تنها روزنه امید اصلاحات و تغییرات مسالمت آمیز

می توان به تمام شهروندانی که از دوم خرداد به این سو به اصلاح سیاسی _ فرهنگی ایران از طریق قانون امید بسته اند، اطمینان داد، مادامی که در پناه قانون و نه شبه قانون قرار دارند، فشارها و تهدیدها علیه اصلاحات راه به جایی نخواهد برد... راه اصلاحات از طریق قانون، علی رغم تمامی

ص: 111

مقاومت هایی که در برابر آن صورت می گیرد، راهی بی بازگشت است... این قانون بود که از جان های نا امید ما نیرویی به این قوت بیرون کشید.

چنانکه گذشت، از میان 17 پیام اصلی درباره قانون اساسی، 14 خبر _ حدود 82 درصد از مجموع کل اخبار _ به نارسایی قانون اساسی، گرایش جناحی آن، استفاده ابزاری از آن و قانون شکنی اختصاص یافته است. این در حالی است که تنها 3 خبر _ 18 درصد _ محتوایی امیدبخش دارند. در حقیقت، می توان نتیجه گیری کرد که اخبار و تحلیل های ستون «با مسئولیت سردبیر» به سوی قانون گریزی جهت گیری شده است و قانون ستیزی را تبلیغ و تشویق می کند.

است، شخص رهبری را نیز در برمی گیرد.

دوم _ تعریضی و کنایه ای

بعضی تعبیرهای ستون با «مسئولیت سردبیر» به گونه ای است که یا فرداکمل و مصداق برجسته آن، رهبر انقلاب اسلامی ایران است و یا به گونه ای در مشروعیت ولی فقیه تشکیک می کند. مهم ترین این موارد به شرح زیر است:

1. رهبری و اصلاح قانون اساسی

در جمهوری اسلامی ایران، فرمان بازبینی و اصلاح قانون اساسی در اختیار رهبر انقلاب است. از این رو، اصلاحات پیشین و نیز اصلاحات احتمالی بعدی در قانون اساسی مستقیما به رهبری منسوب است و با نظر و فرمان مستقیم ایشان آغاز و پس از تقریر و تأیید وی به آرای عمومی گذاشته می شود. بنابراین، آشکار است که مرجع اصلی هرگونه جمله وتعبیری در این باره _ مانند آنچه در روزنامه توس، شماره 16 در تاریخ 21/5/77 _ آمده شخص رهبری است:

اگر قانون اساسی لایتغیر است، از ابتدا لایتغیر بود یا بعد از اصلاحاتی که موافق مذاق اقتدارگرایان در آن صورت گرفت، لایتغیر شد و یا اساسا هربار دیگری هم که از آن دست تغییرات در آن رخ دهد، متغیر است و فقط در مقابل اصلاحاتی که به مشارکت بیشتر منجر می شود، لایتغیر خواهد ماند.

2. رهبری و سکوت در مقابل هجوم و ضرب و شتم مردم و بزرگان

رهبری انقلاب اسلامی اگر مرجع اصلی و نهایی سیاست گذاری کلان نظام و نظریه پرداز انقلاب نباشد، بی گمان، یکی از اصلی ترین مراجع به شمار می آید. بنابراین، در صورتی که مطلبی _ مثبت یا منفی _ به مدعیان

ص: 113

ایدئولوژی انقلاب نسبت داده شود، رهبری انقلاب از مصادیق اصلی آن خواهد بود:

حمله به کتاب فروشی ها، به سینما، به محل برگزاری کنسرت و ضرب و شتم مردم به جرم رنگ لباس و نقص حجاب... از سوی بعضی تأیید شد و از سوی بعضی دیگر مورد سکوت قرار گرفت. آن تأیید و این سکوت، دامنه حمله عناصر بی مسئولیت را به سخنرانی ها، رجال علمی و سرانجام رجال سیاسی کشاند... بزرگان فکر و فرهنگ و سیاست را به وضوح مورد اهانت و آزار قرار دهند و هیچ درشتی نشنوند و مجازاتی نبینند. ارزش های ایدئولوژی انقلاب حکم می کرد که مدعیان ایدئولوژی انقلاب از این رفتارها اعلام برائت کنند، ولی نکردند. به این دلیل ساده که قدرت از ایدئولوژی سبق می برد... کسانی که در برابر این جریانات سکوت کردند، لابد مصلحت ندیدند سخن بگویند، اما این مصلحت، بی شک، مصلحت قدرت بود، نه مصلحت ایدئولوژی.(1)

ناگفته نماند که منظور از «مدعیان ایدئولوژی انقلاب» مطمئنا رئیس جمهور _ آقای خاتمی _ نیست؛ زیرا ایشان به طور رسمی و غیررسمی نه تنها اعلام برائت کرد، بلکه دستور داد مسائل به صورت قانونی پی گیری شود. بنابراین، منظور، دیگر نظریه پردازان انقلاب اسلامی _ مانند رهبری، رؤسای قوای مقننه و قضاییه، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، حوزه علمیه و جامعه مدرسین _ است که رهبر انقلاب، فرد متیقّن آنان به شمار می رود و اتفاقا درباره حوادثی که نامی از آنان برده شده _ حمله به وزیر ارشاد، وزیر کشور سابق... به طور رسمی اعلام نظر نکرده است.

3. تشکیک در مشروعیت قانونی رهبر

ص: 114

یکی از القائات ستون «با مسئولیت سردبیر»، شبهه دور در انتخاب رهبری و بی پاسخ ماندن آن از یک سو و نظارت استصوابی و در نتیجه، ورود اعضای یک جناح به مجلس خبرگان است که از مهم ترین عوامل تزلزل مشروعیت رهبری در نظام جمهوری دانسته می شود:

این سؤالات به کرّات و از سوی گرایش های مختلف سیاسی عنوان شده است. مسائلی از قبیل شبهه دور در انتخاب رهبری، احتیاج به تخصصی به جز فقه و در نتیجه، به افرادی جز فقها در مجلس خبرگان برای تشخیص سایر اوصاف رهبر، ضرورت تناسب جناح های مختلف مجلس خبرگان با آرایش سیاسی در سطح جامعه و... اگر فرض دوم به حقیقت بپیوندد و در برابر آن، مجلس خبرگان تنها پشتوانه درصد محدودی از آرای مردم را در کنار خود ببیند و در برابر آن، درصد بالایی از رأی دهندگان بالقوه، رأی خویش را دریغ دارند و عموم گروه های مرجع از دانشگاهیان تا حتی بخش های عمده ای از روحانیت، بیعت خود را با خبرگان نقض کنند، فردای انتخابات چه کسی شجاعت این را دارد که از پشتوانه مردمی حکومت و از ارزش آرای سی میلیونی داد سخن دهد؟(1)

همان گونه که پیداست چینش این مطالب در کنار موارد پیش گفته، مجموعه ای از اخبار و تحلیل های یک سویه و منفی را فراهم می آورد که به احتمال زیاد رهبرگریزی _ بلکه رهبرستیزی _ را در میان خوانندگان مشتاق روزنامه توس تشویق می کند. اگرچه برای آگاهی دقیق و معتبر از میزان

ص: 115

گرایش خوانندگان روزنامه های توس و جامعه به رهبری انقلاب، به سامان دهی پژوهش میدانی نیازمندیم، ولی از هم اکنون می توانیم این فرضیه را به طور جدی مطرح کنیم که خوانندگان علاقه مند روزنامه های یاد شده، از گرایش منفی بالایی به رهبری انقلاب و مقوله رهبری برخوردارند.

چهار _ رئیس جمهور

آقای سید محمد خاتمی _ رئیس جمهور _ تنها شخصیتی است که در ستون «با مسئولیت سر دبیر» به نیکی از ایشان یاد شده است. البته در پاره ای موارد نیز تعبیرهایی علیه ایشان به کار رفته است. در این ستون، آقای خاتمی، رهبر جناح آزادی خواهان معرفی شده است که جامعه و توس از اعضای آن هستند. مطالعه دقیق زیر را به خوانندگان پیشنهاد می کنیم؛ چون نقش مؤثری در تحلیل و نتیجه گیری نهایی این بخش دارند:

اما ائتلاف آزادی خواه به رهبری رئیس جمهور(1)... به گواهی نظرسنجی ها، یک سال و نیم پس از دوم خرداد، عشق به خاتمی در میان مردم همچنان رو به افزایش است. اما این عشق، عشق به آزادی، نواندیشی و توسعه است. عشق به هنرمند، عشق به هنر است.(2)

روزنامه های جامعه و توس در صف اول ائتلاف دوم خرداد سعی در تحقق برنامه رئیس جمهور داشته است. این نیز درست است که مشابهت میان برنامه توسعه سیاسی، فرهنگی رئیس جمهور و خط مشی این روزنامه گمان هم بستگی میان این دو را در انداخته است.(3)

سخن آخر اینکه مؤسسه جامعه به دنبال تفنن و ماجراجویی نبود؛ آمده بود تا با عزم

ص: 116

راسخ و ثبات قدم در جهت توسعه سیاسی و تحکیم مبانی جامعه مدنی در چارچوب پروژه فکری رئیس جمهوری تلاش کند.(1)

ما وجدان جامعه را به قضاوت می گیریم که مواضع رئیس جمهور به حرکت روزنامه جامعه _ توس نزدیک تر است یا به مواضع آقای محتشمی. آیا ما بیشتر محق نیستیم از ایشان بپرسیم شما به استناد کدام تشابه فکری، خود را به رئیس جمهور منتسب کرده اید؟(2)

از این تعبیرها به خوبی روشن است که مسئولان محترم روزنامه های جامعه و توس، مدعی داشتن عشق و ارادت به آقای خاتمی هستند و ایشان را رهبر فکری و معنوی خود معرفی می کنند. اکنون هنگام آن رسیده است که در یک بررسی آماری و مستند، میزان ارادت و گرایش آقای سردبیر به رئیس جمهور سنجیده و ادعای همسویی آنان با برنامه ها و ایده های آقای خاتمی بررسی و ارزیابی شود. به همین منظور و برای دادن پاسخ مستند به هر دو پرسش، از دو جدول تحلیل محتوای کمّی و کیفی استفاده می کنیم.

جدول تحلیل کیفی گرایش به آقای خاتمی _ رئیس جمهور

موضوع

تعبیرهای به کار رفته

تاریخ نشر

رئیس جمهوری اسلامی ایران

 _ رهبر ائتلاف آزادی خواه

توس 3/5/1377 

_ دولت خاتمی بی شباهت به کشتی نوح نیست.

توس 25/5/1377

_ پیمان مردم با رئیس جمهور، بیعت مشروط است.

توس 25/5/1377

_ مردم عقد اخوت دایمی با رئیس جمهور نبسته اند.

توس 25/5/1377

_ مشاور ایشان، زمان را از یاد برده است.

توس 25/5/1377

ص: 117

_ مشاور ایشان به جای آنکه خود را جلو بکشد، دنیا را عقب می کشد.

توس 25/5/1377

_ مشاور ایشان با باز کردن ناسنجیده زبان، دورافتادگی خود را از تحولات برملا می کند.

توس 25/5/1377

_ مشاور ایشان از حداقل بینش سیاسی برخوردار است.

توس 25/5/1377

_ مشاور ایشان پس از خوابی گران، سکه سیصد سال پیش را به شهر سوغات می آورد.

توس 25/5/1377

_ مشاور ایشان از خلوت عزلت به مقام مشاوره برکشیده شده است.

توس 25/5/1377

_ مردم رئیس جمهور را پیشوا نمی دانند. همدلی آنها تابعی از همراهی اینهاست.

توس 25/5/1377

nbsp;

_ مردم به آقای خاتمی و به هرکس و هر چیزی که رأی می دهند، نظر خاصی دارند که اگر تحقق نیابد، بر رأی خویش باقی و برقرار نخواهند بود.

توس 16/5/1377

_ تأخیر در دفاع به موقع از حقوق و آزادی های مشروع منتقدان

توس 25/5/1377

_ مؤسسه جامعه در چارچوب پروژه فکری رئیس جمهور گام برمی دارد.

توس 16/5/1377

_ عشق مردم به خاتمی رو به افزایش است.

توس 7/5/1377

_ عشق به خاتمی، عشق به هنر و هنرمند، آزادی، اندیشه و توسعه است.

توس 25/5/1377

_ مضطرب و مردد است.

توس 3/5/1377

جدول تحلیل کمی گرایش آقای شمس الواعظین

موضوع داوری

مفهوم عامیانه

نمره

فعل

نمره

حاصل ضرب

عشق به خاتمی

عشق به هنر و هنرمند

3+

است

3+

9+

عشق به خاتمی

عشق به آزادی، نواندیشی و توسعه

3+

است

3+

9+

خاتمی

رهبر ائتلاف آزادی خواهان

3+

است

3+

9+

دولت خاتمی

بی شباهت به کشتی نوح

2_

نیست

3 _

6+

پیمان مردم با رئیس جمهور

بیعت مشروط

1+

است

3+

3+

عشق به خاتمی

روبه افزایش

2+

است

3+

6+

مردم با رئیس جمهور

عقد اخوت دایمی

3+

نبسته اند

3 _

9 _

مشاور ایشان

زمان را از یاد برده

2 -

است

3+

6 _

مشاور ایشان

دنیا را عقب

3 -

می کشد

3+

9 _

مشاور ایشان

زبان خود را ناسنجیده

3 _

باز می کند

2+

6 _

مشاور ایشان

از حداقل بینش سیاسی برخوردار

3+

نیست

3 _

9 _

مشاور ایشان

پس از خوابی گران، سکه سیصد سال قبل را به سوغات

3 _

می آورد

3+

9 _

مشاور ایشان

از خلوت عزلت به مقام مشاوره

2 -

برکشیده شد

2+

4 _

مردم رئیس جمهور را

پیشوا

3+

نمی دانند

3 -

ص: 118

9 _

رئیس جمهور

دفاع از حقوق و آزدای های مشروع منتقدان را

3

تأخیر انداخته است

2 _

6 _

رئیس جمهور

مضطرب و مردد

3 _

است

3+

9 _

75/0- = 1534- × 31

نتیجه به دست آمده نشان می دهد که برخلاف ادعاهای اولیه، روزنامه توس _ ستون «با مسئولیت سردبیر» _ نه تنها عشق و ارادتی به آقای رئیس جمهور ندارد؛ که مقداری گرایش منفی را نیز نشان می دهد و به بیان دیگر، در یک تحلیل خوش بینانه، این عدد، بی تفاوتی آنان را نسبت به رئیس جمهور و رأی و نظر و دیدگاه های ایشان گواهی می دهد و به تعبیر توس(1) همدلی آنان با رئیس جمهور تابعی از همراهی ایشان است و نه برعکس.

گفتنی است با وجود اینکه آقای خاتمی به عنوان رهبر فکری و معنوی جناح آزادی خواه _ که روزنامه های جامعه و توس خود را از آن می دانند _ معرفی شده است، اما به جز تکریم و تعظیم نام ایشان، نه تنها از ایده ها، دیدگاه های وی سخنی به میان نیامده است، بکله موضع گیری های طرح شده در بسیاری موارد، با موضع گیری ها و گرایش های رئیس جمهور مخالفت آشکار دارد. برای نمونه، در ستون «با مسئولیت سردبیر»، به مقوله رهبری _ شخص رهبر یا جایگاه آن _ نمی پردازد و یا _ چنانکه گذشت _ جایگاه عقلی، قانونی و مردمی آن را مورد تردید قرار می دهد.

این در حالی است که آقای خاتمی در سخنان مختلف، نه تنها تعرض تحقیرآمیز مستقیم یا غیرمستقیم به مؤلفه ها و نهادهای انقلابی و قانونی _ مانند قوای مقننه، قضاییه، مجلس خبرگان و شورای نگهبان _ نمی کند، بلکه

ص: 119

حتی در بحرانی ترین شرایط که آتش اختلاف ظاهرا زبانه می کشد، به خیر و نیکی از آنان یاد می کند، تصمیم های قانونی آنان را پاس می دارد و در عمل نیز از آنان پیروی می کند. عملکرد آقای رئیس جمهور در استیضاح وزیر کشور و جریان محاکمه شهردار تهران به خوبی گواه این حقیقت است. قانون اساسی و روحانیت نیز در فرازهای فراوانی از سخنان وی مورد تکریم و تعظیم قرار گرفته اند. ستون «با مسئولیت سردبیر»، از این نظر، در نقطه مقابل رئیس جمهور قرار دارد. نگاهی گذرا به مطالب مستند پیشین _ و آنچه بعد از این خواهد آمد _ نشان می دهد:

_ توان مندی و کارآیی قانون اساسی مورد تردید جدی قرار گرفته، شبهه تمایلات جناحی در تدوین آن تقویت می شود؛

_ بارها به قوه قضاییه و مقننه توهین می شود؛

_ روحانیت و جامعه مدرسین یک سویه و از روزنه منفی در ترازوی نقد و بررسی قرار می گیرند؛

_ توان مندی و مشروعیت مجلس خبرگان مورد تردید قرار می گیرد؛

_ طیف وسیعی از کارگزاران نظام و چهره های سیاسی و انقلابی با عنوان جبهه و جناح اقتدارگرا و با بهره گیری از واژه ها و القاب ناپسند، هتک حرمت و حیثیت می شوند؛

_ ستیز با اشخاص و جناح ها به جای گفت وگوی مسالمت آمیز و تعالی بخش با آنها.

چگونه ممکن است مأمومین، با کسی که او را به رهبری فکری و معنوی خود برگزیده اند و آمال و آرزوهای خود را در او مجسم می بینند، به این

ص: 120

اندازه تفاوت، بلکه تباین فکری و رفتاری داشته باشند. در این صورت _ یعنی در صورتی که نه عشق و ارادت ما به او ماند، نه ایده ها و افکارمان _ اصولاً رهبری وی به چه معنایی است؟

این، مسئله ای است که مسئولان محترم روزنامه توس باید برای آن پاسخی روشن و قانع کننده داشته باشند، در غیر این صورت، این فرضیه به شدت تقویت خواهد شد که آنان آقای خاتمی را نه به خاطر ایده ها و افکارش، بلکه برای استفاده از مقبولیت و محبوبیت او و بیرون راندن رقیبان خود از صحنه سیاسی می خواهند و دقیقا به همین منظور، تنها نام و یاد او را تکریم و تعظیم می کنند و نه اندیشه، افکار و دیدگاه های وی را. در حقیقت، جامعه و توس راه خود را می روند و گرایش ها و دیدگاه های خویش را در این میان، ترویج می کنند. با منتسب کردن خویش به رئیس جمهور محبوب، به ویژه نزد نسل جوان، هم رقیبان و مخالفان خود را رقیبان و مخالفان رئیس جمهور معرفی می کنند(1) و هم به این وسیله، با تثبیت پایگاه اجتماعی خویش، ضریب پذیرش دیدگاه ها و گرایش های خود را از سوی علاقه مندان خاتمی افزایش می دهند. اتفاقا این دو مورد (هدف و برنامه مشترک، دشمن مشترک) از

ص: 121

مواردی است که بیشترین فراوانی را _ در جایی که از آقای خاتمی نام برده شده است _ به خود اختصاص داده است.

جدول تحلیل کمی گرایش آقای شمس الواعظین

ردیف

موضوع داوری

مفهوم عامیانه

نمره

فعل

نمره

حاصل ضرب

1

انتخاب خبرگان

به مهم ترین حادثه سیاسی کشور

3+

تبدیل می شود

2+

6+

2

انتخاب خبرگان را

به امری بسیار مهم تر از انتخابات مجلس شورا یا ریاست جمهوری

3+

تبدیل می کند

2+

6+

3

خبرگان

به چه دلیل این گونه ارتفاع

2 _

گرفته است

2+

4 _

4

خبرگان

خود را موظف به ارائه گزارش به مردم

3+

نمی داند

3 _

9 _

5

خبرگان

به ایرادات مختلف پاسخ گو

2+

نیست

3 _

6 _

6

خبرگان

واکنشی به تغییرات سیاسی کشور

2+

نشان نمی دهد

2 _

4 –

7

خبرگان

همچون گذشته می تواند با نظارت استصوابی، تصفیه جناحی

3 -

کند

2+

6 _

8

گفت وگوهای خبرگان را

می توان همچون گذشته محرمانه

3 _

اعلام کرد

2+

6 _

9

خبرگان

می تواند همچون گذشته از هرگونه گزارش به مردم خودداری

3 -

کند

2+

6 _

10

نمایندگان خبرگان

نمایندگان مردم

2+

هستند

3+

6+

11

خبرگان

مجبورند مردم را برای مدت کوتاهی به رسمیت

3 _

بشناسند

3+

9 _

12

خبرگان

رفتارهای غیر قانونی و متناقض شان

3 _

برملا می شود

2+

6 _

ص: 123

13

خبرگان

در برابر موکلان اختفاء سکوت و بی مسئولیتی

3 _

در پیش گرفته اند

2+

6 _

43/1- = 1356- × 31

ناگفته نماند اصلی ترین پیام ستون «با مسئولیت سردبیر» درباره خبرگان رهبری، نادیده گرفتن مردم و به رسمیت نشناختن آنان از سوی خبرگان و بی مسئولیتی در برابر موکلان است. از نزدیک با تعبیرهای ایشان آشنا می شویم:

پاره ای از جریانات سیاسی بیشتر مایلند مجلس خبرگان به نوعی تابو بدل شود و کمتر کسی به حریم آن نزدیک شود. مایلند مسائل مربوط به آن محرمانه تلقی شود و مسائلی که در اطراف آن مطرح است، چون: شرایط نامزدی، نظارت استصوابی رأی گیری و سرانجام عملکرد خبرگان چندان عرصه نقد و سنجش قرار نگیرد. این در حالی است که تقریبا نزدیک به تمام سرنخ های قدرت سیاسی، مستقیم یا غیرمستقیم در دست رهبر است و این موضوع، انتخاب خبرگان را به مهم ترین حادثه سیاسی کشور تبدیل می کند، بسیار مهم تر از انتخابات مجلس شورا و ریاست جمهوری.... اینک سؤال این است که مجلس خبرگان با وجود آن اهمیت و این وابستگی به رأی مردم، به چه دلیل این گونه ارتفاع گرفته است، نه خود را موظف به ارائه گزارش از عملکرد چند ساله اش به مردم می داند، نه در مقابل ایراداتی که به شرایط نامزدی و نحوه انتخاب و ترکیب نهایی آن وارد می شود، پاسخ گوست و نه در مقابل تغییرات مهمی که در دو سال گذشته در صحنه آرایش سیاسی ایران واقع شده است، واکنشی نشان می دهد... گویی... هیچ اتفاقی در ایران نیافتاده است و به راحتی می توان روند گذشته را همچنان ادامه داد، با نظارت استصوابی، تصفیه جناحی کرد، گفت وگوهای خبرگان را محرمانه اعلام کرد و از هرگونه گزارش به موکلان خودداری نمود. نمایندگان مجلس خبرگان نمایندگان مردمند و اگر در طول مدت نمایندگی خویش، هیچ گونه رابطه ای با مردم نداشتند و هیچ گونه نیازی به این رابطه احساس نکردند، اینک به حکم قانون، برای کسب رأی و انتخاب مجدد، ناگزیر سر و

ص: 124

کارشان با مردم می افتد و بنابراین، مجبورند آنان را برای مدت کوتاهی هم که شده، به رسمیت بشناسند... البته کماکان می توان سکه سیاست را از رویه قدرت نگریست و نه از رویه حقوق و به این سؤالات، پاسخ های کوتاه و مبهم و یک طرفه داد. کماکان می توان مجلس خبرگان را امری به دور از دسترس عوام یا حتی روشن فکران شمرد و نسبت به جنجال سیاسی بر سر آن راه انداختن، هشدار داد... اما خوشبختانه یا متأسفانه، تمامی این موارد اگر در گذشته کارا بوده است، امروز دیگر از چنین وصفی برخوردار نیست. خبرگان در معرض قضاوت ملت است و هیچ گریزگاهی هم نیست.(1)

9. بی اعتنایی آشکار به قانون در طول محاکمه روزنامه

nbsp;

×

توس12/5/1377 

10. مخالفت حقوق دان ها با حکم لغو امتیاز جامعه

nbsp;

×

توس12/5/1377

11. اقدام بر خلاف مصالح ملی و...

nbsp;

×

توس12/5/1377 

12. عدم ابلاغ حکم به متهم از طرق شناخته شده

nbsp;

×

توس 7/5/1377

13. قانون شکنی های به ظاهر قانونی

nbsp;

×

توس 7/5/1377

14. ناخشنودی از فعالیت قانونی جناح ها

nbsp;

×

توس 7/5/1377

15. به سیستمی نیازمند است که مخالف و منتقد را چنان به چوب و فلک ببندد و دکانش را تعطیل کند که اثری از او به جا نماند.

nbsp;

×

توس10/5/1377 

16. خطاب و عتاب به قوه مجریه برای جواز انتشار توس

nbsp;

×

توس 10/5/1377

17. رئیس قوه قضاییه باید به افکار عمومی پاسخ دهد.

nbsp;

×

توس10/5/1377

18. منظور ایشان از قانون معنای ما قبل مدرن این واژه هست؛ یعنی شبه قانون.

nbsp;

×

توس10/5/1377

nbsp;

19. یعنی آیین نامه یک طرفه جرم و جزا؛ یعنی بگیرید، ببندید، بزنید پدر سوخته ها را.

nbsp;

×

توس10/5/1377 

20. هرکس را به اندازه سرسختی و جدیت و توانایی چنان گوشمالی بدهید که در هر صورت ادامه حرکت پیشین از او سلب شود.

nbsp;

×

توس 10/5/1377

21. خشمگین شدن در خطبه های نماز جمعه

nbsp;

×

توس 10/5/1377

آقای شمس الواعظین در ستون «با مسئولیت سردبیر» صرفا به ذکر نکته های منفی درباره قوای مقننه و قضاییه بسنده کرده و از امتیازات و نکات مثبت آنها سخن به میان نیاورده است. از حدود 22 جمله ای که به بحث درباره قوه مقننه و قضاییه پرداخته است، همگی بار ارزشی بسیار منفی دارند و تحریک احساسات و عواطف مردمی علیه این قوا را به دنبال می آورد. از آنجا که واژه های به کار رفته و تعداد و فراوانی آنها به خوبی گویای تمایلات ستیزه جویانه آقای سردبیر است، از ترسیم جدول کمّی اسگود بی نیازیم. مهم ترین مواردی که مجلس شورا و قوه قضاییه در این ستون به آن متهم شده اند، به شرح زیر است:

ص: 126

اول _ تفسیر جناحی قانون و تحریف آن

با قرائت موسّع و مسئله دار از قانون، وزیر، مدیر و ارکان رکن چهارم را قلع و قمع می کنید... در جریان اجرای تمامی این موارد سه گانه،(1) نه تنها موارد تطابق قانون با مصادیق، بلکه رعایت مواد و تبصره های روشن قانونی هم دچار بعضی ابهام ها و نقایص است.(2)

دوم _ استفاده ابزاری و جناحی از قانون علیه جبهه آزادی خواه به رهبری رئیس جمهور

قانون در بعضی محافل، قرآن بر سر نیزه است(3)... پس از دوم خرداد، جریان رقیب آقای خاتمی با خاطر جمعی از اینکه ابزارهای قانونی در دست اوست، از شعار قانون استقبال کرد و بنا را بر آن گذاشت تا با وسیله ای که حریف به آن تسلیم شده است، به مقابله با او برخیزد و چنین نیز کرد. موارد سه گانه استیضاح وزیر کشور، محاکمه شهردار و لغو امتیاز جامعه، نمونه های بارز استفاده از قانون علیه جریان اصلاح طلب است... جهت روشن شدن افکار اشاره می کنیم که برای جلوگیری از این نوع فریبکاری های قانونی، به سیستم قانونی دیگر نیاز هست. سیستمی که در آن بشود گفت هرکسی را که به نحو من الانحاء مخالف ماست، چنان به چوب و فلک ببندید و درِ هر دکانی که به ما منتقد است، چنان تخته کنید که اثری از آثار او بر جا نماند. چنین نظام قانونی علی القاعده بسیار صریح، کوتاه، خلاصه و قاطع خواهد بود... بزرگراه های قانون در دست شماست، تنها کوره راه های آن، محل اتکای محکومان است. شما آن را هم رضایت نمی دهید سلّمنا، اما در آن صورت دیگر همین رقابت نابرابر هم پایان یافته است.(4)

این نشان می دهد که بعضی از افراد که در جامعه ما از قانون سخن می گویند،

ص: 127

منظورشان معنای ماقبل مدرن این واژه است؛ یعنی شبهه قانون؛ یعنی آیین نامه یک طرفه جرم و جزا؛ یعنی بگیرید، ببندید، بزنید پدر سوخته ها را، منتها نه همین طور بی حساب و کتاب، بلکه طبق قانون؛ یعنی هرکس را به میزان سرسختی و جدیت و توانایی که دارد چنان گوشمالی بدهید که در هر صورت، امکان ادامه حرکت پیشین از او سلب شود.(1)

سخن آخر اینکه جامعه بسته شد، شهردار محکومیتی سنگین و آمیخته به تحقیر یافت، وزیر کشور برکنار گردید و به این سان اقتدارگرایان با بهره گیری از حداکثر حقوق قانونی و ساخت کارهای نامرئی قدرت هرکاری نکردند، نتوانستند. در این میان، اما ائتلاف آزادی خواه به رهبری رئیس جمهور، حتی در استفاده از حقوق قانونی خود، گاه مضطرب و مردد است.(2)

سوم _ بی اعتنایی به نظرها و اعتراض های مردم، کارشناسان و رسانه های گروهی

چه نظام نامه قانونی است که براساس آن، به راحتی می توان یک وزیر برجسته، یک مدیر خلاق، یک روزنامه محبوب را درو کرد و به آرای عمومی و مصالح کشور و آرای کارشناسانه صدها حقوق دان بی اعتنا ماند... نه تنها اعتراضات درباره دعاویی چون بی کفایتی وزیر کشور در باب تأمین امنیت، اختلاس شهردار و اشاعه موارد خلاف عفت عمومی به وسیله روزنامه جامعه گوش شنوایی نیافت، بلکه ابهام های جریان رأی اعتماد به وزیر کشور، اِن قلت های قانونی صلاحیت ریاست دادگاه شهردار و بی اعتنایی آشکار به قانون در طول محاکمه و محکومیت روزنامه جامعه نیز علی رغم اصرار صدها کارشناس حقوقی گوش شنوایی نیافت.(3)

1_ این گونه تعبیرها شگردی متداول در حرفه روزنامه نگاری برای تأثیر بر افکار عمومی است که مبتنی بر حدس، گمان و استحسانات شخصی است و نه تحقیق معتبر و میدانی.

مسئولیت سردبیر» در دو مقاله جداگانه(1) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. آقای شمس الواعظین درباره این نهاد آورده است:

نهادی است که در جامعه ما نقش فوق العاده مهم و مؤثری دارد و در همه ابعاد حیات جمعی ایرانیان حضور و فعالیت قوی دارد... این نهادِ بسیار عظیم و پرتأثیر، نهاد «حوزه علمیه دینی» به معنای عام آن است. اهمیت و نقش اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، روان شناختی و تاریخی (و حتی اقتصادی) این نهاد در چند سده اخیر قابل انکار نیست.(2)

اکنون باید دید با وجود اعتراف آقای سردبیر به جایگاه ممتاز و انکارناپذیر روحانیت در تاریخ ایران، چه تحلیل ها و تعبیرهایی درباره این نهاد در این ستون ارائه شده است.

جدول تحلیل کیفی گرایش سردبیر به روحانیت

موضوع

تعبیرهای به کار رفته

له

علیه

نشانی

نهاد روحانیت و ا یدئولوژی آن

1. تشویق و تقویت عوام به جای تصحیح رفتار و عقاید آنان، آفت روحانیت است.

nbsp;

×

توس 28/5/77

2. استاد مطهری این آفت را «عوام زدگی» روحانیت نام، نهاده است.

nbsp;

×

توس 28/5/77

3. مشکل اساسی سازمان روحانیت

nbsp;

×

توس 28/5/77

4. در نظام ارزش گذاری از ناحیه فحول علما و از ناحیه جامعه مدرسین، احکام نورانی قرآن در مرتبتی پایین تر از بنیان گذار جمهوری اسلامی قرار دارد.

nbsp;

×

توس 28/5/77

5. حوزه علمیه قلمرویی است که ایدئولوژی موجود از آن مشروعیت می گیرد.

nbsp;

×

توس 5/6/77

6. این ایدئولوژی تلاش می کند قلمرویی بسته، دست نیافتنی و ناشناختنی برای همگان نگاه دارد و حق داوری و تحلیل و بررسی آن را به صورت انحصاری تنها برای خود محفوظ بداند.

×

توس 5/6/77

nbsp;

7. حاضر نیستند اندرونی و پشت پرده خود را برای دیگران بر آفتاب افکنند و در معرض داوری قرار دهند.

nbsp;

×

توس 5/6/77

8. «قلمرو ممنوع» اعلام کردن و فراموشاندن و پنهان ساختن واقعیت های مربوط به خود.

nbsp;

×

توس5/6/77

9. سعی دارند راه تعامل جامعه _ به ویژه جامعه علمی _ را با آن ببندند.

nbsp;

×

توس5/6/77

ص: 129

10. سعی دارند رابطه را با جامعه رابطه ای یک سویه سازند، رابطه ای آمرانه و تحکم آمیز که البته در دنیای مدرن تاریخ مصرف دارد و نمی تواند پایدار بماند.

nbsp;

×

توس 5/6/77

11. طرح پرسش ها و پی گیری آنها را خوش ندارد و تحمل نمی کند.

nbsp;

×

توس 5/6/77

12. با تقدیس این نهاد تلاش می کند آن را به زاویه های تاریک امور ممنوع و محرم فرو برد و در پستوهای تابو پنهان سازد.

nbsp;

×

توس 5/6/77

13. این راهبرد نمی تواند برای همیشه دوام بیاورد.

nbsp;

×

توس 5/6/77

14. اینک وقت آن رسیده که این گره های ظلمانی، روشن و شفاف شوند.

nbsp;

×

توس 5/6/77

این تعبیرها به خوبی گویای گرایش بسیار منفی آقای سردبیر نسبت به روحانیت است؛ تعبیرهایی که به علت برخورداری از بار ارزشی منفی، روحانی گریزی را در جامعه ترویج و تشویق می کند. پیام های اصلی ستون «با مسئولیت سردبیر» درباره نهاد روحانیت حول محورهای زیر طرح شده است:

اول _ ابتلا به آفت عوام زدگی

نویسنده در مقاله ای با عنوان «دو نقل قول و یک اشاره» به آفت عوام زدگی می پردازد که گریبان گیر روحانیت شده است. وی در این مقاله، در ابتدا، بخشی از اطلاعیه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم(1) را نقل می کند:

کسانی که به بهانه آزادی، روشن فکری و نوگرایی، با قلم های زهرآگین خود، احکام نورانی قرآن و ارکان مقدس انقلاب را مورد تعرض قرار می دهند، اکنون کارشان به جایی رسیده که گستاخانه به ساحت مقدس بنیان گذار جمهوری اسلامی جسارت کرده و دل میلیون ها انسان متدین را به درد می آورند.

در ادامه، به نقل داستانی از حضرت امام خمینی رحمه الله از زبان آقای حسین رحیمیان می نویسد:

فرمودند: اینها چیست؟ به عرض رسید که اینها قرآن هایی است که... خواسته اند تبرک

ص: 130

شود! امام که همیشه حرکاتش کاملاً آرام و معتدل بود، ناگهان... با شتاب و شدت مضطربانه ای، دستشان را عقب کشیدند و با لحن تند و عتاب آمیز فرمودند... من قرآن را تبرک کنم؟ این چه کارهایی است که می کنید؟

سپس می نویسد:

اگر چه در «ذهنیت» رایج دینی ما «زنا» به مراتب مذموم تر از «غیبت» است و حال آنکه براساس نظام ارزش گذاری اسلام، درست برخلاف آن است: «الغیبة اشد من الزنا»، ولی یکی از وظایف عالمان دین در هر برهه ای تصحیح ارزش متدیّنان بر الگوی نظام ارزشی دینی است.

آقای سردبیر پس از بیان مقدمات پیش گفته، نتیجه گیری می کند:

اگر خدای ناکرده، عالمان دین به جای تصحیح یا همسویی با عامه متدینان، آنها را «تقویت» و «تشویق» کنند، آفتی پدیدار می شود که آن را استاد مطهری، «عوام زدگی روحانیت» نام نهاده است.(1)

اگر نقل قول نخست(2) از ناحیه عامه متدینان بود، جای شگفتی نبود. اگر فحوای سخن عامه متدینان چنین می نمود که در نظام ارزش گذاری آنها احکام نورانی قرآن در مرتبتی پایین تر از موارد مذکور در نقل قول نخست(3) قرار دارد، می شد آنها را معذور دانست، اما چه کنیم که این ارزش گذاری، از ناحیه فحول علما و از ناحیه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است؛ آن هم به عزم دفاع از ارزش ها. جایی که امام خمینی از تبرک قرآن های چاپی چنین مضطربانه پرهیز می کند و خواهان را عتاب می کند، چگونه می توان از این ارزش گذاری آن هم از چنان مراجعی دفاع کرد؟

دوم _ پنهان کاری عامدانه

ص: 131

آقای شمس الواعظین در روزنامه توس، شماره 29 _ 5/6/77 _ مقاله ای با عنوان «سخنی درباره حوزه علمیه» منتشر کرده است. در این مقاله، در ابتدا، به پنهان کاری و سرپوشی که ویژگی همه ایدئولوژی هاست، می پردازد:

ایدئولوژی ها اهل سر و سرپوشی اند و همواره می کوشند بسیاری از مسائل را در هاله ای از ابهام نگاه دارند و از این ابهام ها، ابهت و اقتدار بیافرینند. بسیاری از مفاهیم، پدیده ها، نهادها و... که مشروعیت بخش ایدئولوژی ها هستند، اگر شفاف شوند و تن به تحلیل علمی دهند و مورد کندوکاو عقل جمعی قرار گیرند، نقش ثابت و پنهان خود را از دست می دهند و دیگر نمی توانند به صورت سابق پشتوانه ای برای دست یابی ایدئولوژی ها به آمال و آرمان هایشان باشند و رفتارها و کنش های آنها را توجیه کنند. به همین خاطر است که یکی از شگردهای مهم هر ایدئولوژی، پنهان سازی و پنهان کاری و سعی در فراموشاندن بسیاری از امور است. همین امر یکی از نقاط تقابل و تضاد رهیافت علمی و رهیافت ایدئولوژیک است. ایدئولوژی در قلمرو ویژه ای خواهان و فراخوان فراموش کردن و نیاندیشیدن است، ولی رهیافت علمی همواره جست وجوگر، کنج کاو و پرده در است.

سپس نتیجه گیری می کند که حوزه علمیه و نهاد روحانیت نیز مروّج ایدئولوژی است که پنهان کاری و تقدس پروری را ترویج می کند:

نهاد حوزه علمیه، قلمرویی است که ایدئولوژی موجود، علی رغم آنکه مشروعیت خود را از آن وام می گیرد، تلاش می کند که آن را قلمرویی بسته و دست نیافتنی و نشناختنی برای همگان نگاه دارد و حق داوری و تحلیل و بررسی آن را به صورت انحصاری تنها برای خود محفوظ بداند... ایدئولوژی ها هم هرگز حاضر نیستند اندرونی و پشت پرده خود را برای دیگران برآفتاب کنند و در معرض داوری آنان قرار دهند. از این رو، سعی بسیار دارند که با «قلمرو ممنوع» اعلام کردن آنها و فراموشاندن و پنهان ساختن واقعیت های مربوط به آن، راه تعامل جامعه _ به ویژه جامعه علمی _ را با آن ببندند و رابطه آن را با جامعه، رابطه ای یک سویه سازند؛ رابطه ای آمرانه و تحکم آمیز که البته در دنیای مدرن تاریخ مصرف دارد و نمی تواند پایدار بماند.

ص: 132

نقد و نظر

نگاهی گذرا به مجموعه تعبیرها و تحلیل های پیش گفته، شکی باقی نمی گذارد که سمت وسوی مقاله های آقای سردبیر، بررسی جانب دارانه، منفی و مخرب نهاد روحانیت بوده و روحانی گریزی را تبلیغ و ترویج می کند. نکته قابل توجه این است در حالی که آقای شمس الواعظین به جایگاه ایدئولوژیک نهاد روحانیت معترض است و بررسی عالمانه و نقادانه آن را پیشنهاد می کند، درباره جامعه روشن فکری نه تنها به بررسی علمی و منتقدانه نمی پردازد، بلکه با استفاده از جمله ها و عبارت های حماسی، به دنبال ترسیم جایگاهی ایدئولوژیک برای آن است. با گوشه ای از این تعبیرها از نمایی نزدیک آشنا می شویم:

ائتلاف آزادی خواه با خدا پیمان بسته است که فارغ از هرگونه تمایل به هماوردی و برتری طلبی و خشونت ورزی، حقوقی را طلب کند که در هر دوره ای، به بهانه ای از آنان سلب شده است... ائتلاف آزادی خواه که در طول دو سال گذشته به پیروزی های شگرفی دست یافت، باید آماده باشد که نیروهای مقابل با تمام توان به مواضع او حمله کنند. ائتلاف آزادی خواه آن قدر ساده انگار نیست که گمان بَرَد حتی ابتدایی ترین حقوق خود را آسان و بدون پرداخت هزینه می تواند به دست آورد.(1)

روشن فکران این کشور در کنار بیست میلیون همراه و هم رأی، اجازه نمی دهند این گذر از قانون به شبه قانون، گذر از نظام متقابل حق و تکلیف، به نظام یک طرفه جرم و جزا، در خفا و بدون پرداخت هزینه آن صورت گیرد.(2)

این در حالی است که جامعه روشن فکری یا ائتلاف آزادی خواه که آقای

ص: 133

سردبیر بارها به آن استناد جسته، از زوایای متعدد، مرموز و پرسش برانگیز است:

_ آیا جامعه روشن فکری و ائتلاف آزادی خواهان، شخصیتی حقوقی و مستقل دارد یا موجودی موهوم، غیرواقعی و ایدئولوژیک است که صرفا مصرف سیاسی و تبلیغاتی دارد؟

_ اگر از شخصیت حقوقی و رسمی برخوردار است، هیئت مؤسس و اعضای آن کیست و سال تأسیس، اهداف و برنامه های آن چیست؟

_ منصب های جامعه روشن فکری چگونه و برپایه کدام مراحل و در پی کدام عوامل به دست می آیند؟

_ منابع تأمین کننده حیات این تشکل چگونه ضبط، مدیریت و هدایت می شود؟

_ مراجع رسمی و غیررسمی تصمیم گیری در جامعه روشن فکری و ائتلاف آزادی خواه کدام هستند و مشروعیت خود را از کجا می گیرند؟

_ رابطه و نسبت این جامعه با نهاد قدرت در نظام جمهوری اسلامی چیست؟

_ آمار دقیق اعضای این تشکیلات چیست؟

_ تأسیسات، ساختمان ها و مؤسسه وابسته به جامعه روشن فکری چگونه پدید می آیند، چگونه اداره می شوند و در برابر کدام مرجع قانونی یا غیرقانونی پاسخ گو هستند؟

_ چرا در رویدادهای مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به طور رسمی مواضع خود را علام نمی کنند یا اینکه روزنامه های جامعه و توس

ص: 134

و به ویژه ستون «با مسئولیت سردبیر» سخنگوی رسمی آنان است؟

در پایان این بحث، خالی از لطف نیست که به جدول مقایسه ای تعبیرهای به کاررفته ایشان برای روحانیت و جامعه روشن فکری نظری بیاندازیم.

روحانیت

موضوع

روشن فکران

نهاد حوزه علمیه تلاش می کند که خود را قلمرویی بسته، دست نیافتنی و ناشناختنی برای همگان نگاه دارد. (توس 5/6/77)

پنهان کاری یا همدلی

روشن فکران این کشور در کنار بیست میلیون همراه و هم رأی اجازه نمی دهند... (توس، 10/5/77)

روحانیت آفتی دارد که استاد مطهری، آن را عوام زدگی روحانیت نامیده است. (توس، 5/6/77)

عوام زدگی و ساده انگاری

ائتلاف آزادی خواه آن قدر ساده انگار نیست که گمان برد حتی ابتدایی ترین حقوق خود را آسان و بدون پرداخت هزینه می تواند به دست آورد. (توس، 3/5/77)

سعی بسیار دارند که «با قلمرو ممنوع» اعلام کردن آنها و فراموشاندن و پنهان ساختن واقعیت ها، راه تعامل جامعه روشن فکران را با خود ببندند و رابطه ای بسازند آمرانه و تحکم آمیز. (توس 5/6/77)

قدرت طلبی

ائتلاف آزادی خواه با خدا پیمان بسته است که فارغ از هرگونه تمایل هماوردی و برتری طلبی و خشونت ورزی، حقوقی را طلب کند که هر دوره ای به بهانه ای از آنان سلب شده است. (توس، 3/5/77)

این نهاد، صرفا نهادی علمی نبوده و نیست و به ویژه در سال ها و سده های اخیر کانون مهم قدرت و خاستگاه نیرومندترین ایدئولوژی در کشور بوده است. (توس، 5/6/77)

قدرت طلبی

در پناه زمینه مساعدی که برای قلع و قمع تروریست ها و جدایی طلبان و مهاجمان خارجی پیش آمد تکلیف بسیاری دیگر هم روشن شد و با آزادی خواهی، روشن فکران هنرمندان و هر آنکه استقلال فکر داشت تسویه حساب های جدی صورت گرفت. (توس، 12/6/77)

جالب توجه، فضای مفهومی جناح اقتدارگرا در روزنامه های جامعه و توس است که طیف وسیعی از اشخاص حقیقی و حقوقی نظام را شامل می شود مانند: قوه مقننه، قوه قضاییه، شورای نگهبان، جامعه روحانیت، جامعه مدرسین و حتی رهبر انقلاب. اگرچه پیش از این، در تحلیل محتوای آثار آقای جلایی پور درباره فضای مفهومی «جناح محافظه کار» در روزنامه های جامعه و توس و مصداق های خارجی آن به تفصیل بحث و گفت وگو شد، در اینجا به نقل عبارت هایی می پردازیم که در ستون «با مسئولیت سردبیر» برای تعریف جناح اقتدارگر آمده است. آقای سردبیر در مقاله «خبرگان بر سر دوراهی» _ توس 17/5/77 _ چنین آورده است:

تقریبا نزدیک به تمام سر نخ های قدرت سیاسی، مستقیم و یا غیرمستقیم در دست رهبر است.

در جایی دیگر(1) می نویسد:

جریان سیاسی ای که آقای ناطق نوری به آن متعلق است و در دهه اخیر بخش عمده حاکمیت سیاسی را در دست داشته است... .

این دهه؛ یعنی دقیقا پس از رحلت بنیان گذار جمهوری اسلامی و تعیین آیت اللّه خامنه ای به عنوان رهبر انقلاب اسلامی. نتیجه گیری از این دو عبارت مشکل نیست. از یک سو، تمام سر نخ های قدرت در جمهوری اسلامی را به دست رهبری می دهد و از سوی دیگر، اشاره می کند با رحلت امام و روی کار آمدن رهبر فعلی انقلاب، قدرت به جناح راست رسید. آقای شمس الواعظین درباره قوای مقننه و قضاییه با صراحت بیشتری سخن گفته

ص: 136

است، مانند عبارت پیش گفته که با ذکر نام، آقای ناطق نوری را به جناح اقتدارگر منسوب کرد یا مانند این عبارت که قوه قضاییه و مقننه را به جناح انحصارگر منتسب می کند:

پس از دوم خرداد، جریان رقیب آقای خاتمی با خاطر جمعی از اینکه ابزارهای قانونی در دست اوست، از شعار قانون استقبال کرد و بنا بر آن گذاشت تا با وسیله ای که حریف به آن تسلیم شده است، به مقابله با او برخیزد و چنین نیز کرد. موارد سه گانه استیضاح وزیر کشور، محاکمه شهردار و لغو امتیاز جامعه نمونه های بارز استفاده از قانون علیه جریان اصلاح طلب است... . بزرگراه های قانون به دست شماست، تنها کوره راه های آن، محل اتکای محکومان است.(1)

اکنون هنگام آن رسیده که تعبیرهای آقای سردبیر را در وصف گروه بزرگی از رجال دینی، سیاسی و فرهنگی انقلاب و کشور به نظاره بنشینیم.

جدول تحلیل کیفی گرایش آقای شمس الواعظین به جناح راست سنتی

موضوع

تعبیرهای به کار رفته

له

علیه

نشانی

جناح راست سنتی _ اقتدارگرا

1. چون ابزار قانونی را در دست داشتند، از شعار قانون استقبال کردند.

nbsp;

1

توس 7/5/1377

2. مقابله با خاتمی به وسیله قانون

nbsp;

1

توس 7/5/1377

3. استیضاح وزیر کشور، محاکمه شهردار، لغو امتیاز جامعه، مصادیق بارز استفاده از قانون علیه جریان اصلاح طلب

nbsp;

 4

توس 3/5/1377 و 7/5/1377

4. درو کردن یک وزیر برجسته، یک مدیرخلاق و یک روزنامه محبوب

nbsp;

1

توس 7/5/1377

5. بی اعتنایی به آرای عمومی، مصالح کشور، آرای کارشناسانه صدها حقوق دان

nbsp;

1

توس 7/5/1377

6. اجرای مبهم و ناقص قانون

nbsp;

1

توس 7/5/1377

7. گوش شنوایی برای شنیدن اعتراضات مردم و کارشناسان ندارند

nbsp;

1

توس 7/5/1377

8. قانون شکنی های به ظاهر قانونی

nbsp;

1

توس 7/5/1377

9. بزرگراه های قانون به دست آنهاست و کوره راه ها به دست محکومان. به این هم رضایت نمی دهند.

nbsp;

1

توس 7/5/1377

ص: 137

10. به دنبال جزیره ثبات و یک دستی و یک صدایی

nbsp;

1

توس 10/5/1377

11. اصلاحات نیم بند خشمشان را برانگیخته.

nbsp;

1

توس 10/5/1377

12. واکنش صریح و مستقیم در برابر مردمی که حقوق سیاسی معوقه خویش را مطالبه می کنند.

nbsp;

1

توس 13/5/1377

13. از برآورد پیچیده منافع خود و رعایت مصالح گروهی خویش نیز بی بهره اند.

nbsp;

1

توس 13/5/1377

14. خروج از اعتدال از مروت

nbsp;

1

توس 13/5/1377

nbsp;

15. رودررویی با مردم و انتقام از آنها

nbsp;

1

توس 13/5/1377

16. مقاومت آنان از مدار عقلانیت و محاسبه خارج می شود.

nbsp;

1

توس 13/5/1377

17. مواضع متضاد در ارتباط با جایگاه رأی مردم

nbsp;

1

توس 13/5/1377

18. بسیاری از تصمیم گیری ها از سنخ واکنش های غریزی و محاسبه نشده.

nbsp;

  1

توس 13/5/1377

19. روزنامه های آنان به مسخره کردن، هتاکی، فحاشی، هوچی گری و در یک کلام لمپنیسم مطبوعاتی روی آوردند.

nbsp;

1

توس 4/5/1377

20. روزنامه های آنان روی ناموس مردم چوب حراج زدند.

nbsp;

1

توس 4/5/1377

21. روزنامه های آنان پرونده خصوصی افراد را باز می کند یا برای آنان پرونده سازی می کند.

nbsp;

 1

توس 4/5/1377

22. روزنامه های آنان در قالب روزنامه نگاری، فعالیت های اطلاعاتی و امنیتی می کنند.

nbsp;

1

توس 4/5/1377

23. بحران مشروعیت

nbsp;

1

توس 4/5/1377

24. اعتراف به مخالفت مردم با جناح خود

nbsp;

 1

توس 4/5/1377

25. عدالت را به بازی نمی گیرند.

nbsp;

 1

توس 4/5/1377

26. آزادی را نیز فقط به بازی می گیرند

nbsp;

1

توس 4/5/1377

27. دفاع از اقتدارگری آهنین حکومت شوروی سابق

nbsp;

1

توس 21/5/1377

28. راه حل مشکل را در محدودیت بیشتر آزادی، سد کردن مسیر اصلاح و حذف اصلاح گرایان می دانند.

nbsp;

 1

توس 21/5/1377

29. قلع و قمع کردن مخالفان

nbsp;

 1

توس 21/5/1377

30. برای راست سنتی به جز خود آنان، هیچ کس خودی نیست.

nbsp;

1

توس 21/5/1377

31. هرکس کمترین استقلالی در رأس و کمترین شراکتی در عمل طلب کند از آنها نیست.

nbsp;

1

توس 21/5/1377

32. از قانون، شبه قانون را مراد کرده اند.

nbsp;

1

توس 21/5/1377

33. اجرای جناحی قانون

nbsp;

 1

توس 21/5/1377

در مجموعه عبارت هایی که در ستون «با مسئولیت سردبیر» از جناح راست سنتی سخن گفته است، عبارت مثبتی دیده نشد. به هر حال، از آنجا که عبارت ها به خوبی گویای سرّ درون است، خوانندگان گرامی قضاوت خواهند کرد که آیا این تعبیرها، مصداق گفت وگوی علمی، بی طرفانه و

ص: 138

مسالمت آمیز است یا جنگ و ستیز بی رحمانه و ناجوان مردانه با جناح رقیب؟ و آیا انتساب این گونه صفات به رهبران و چهره های برجسته نظام و انقلاب در رسانه های جمعی، کاری سترگ و جسارتی بزرگ به شمار نمی آید؟

4

انقلاب اسلامی و دوم خرداد (حامی انقلاب، حامی دوم خرداد است).

بررسی نتایج سیاسی انقلاب اسلامی

اهداف و انگیزه های انقلاب اسلامی

1. دوم خرداد اوج روند مشارکت سیاسی مردم که از 22 بهمن آغاز شده بود.

2.رقابت کاندیداهادرانتخابات ریاست جمهوری،رقابتی حقیقی وجدی ونه فرمایشی.

3. حامی واقعی انقلاب اسلامی، حامی سرافراز دوم خرداد است.

جامعه2/3/77

5

چرا «شخصیتهای مرجع»، خاتمی را گرامی می دارند؟

علل محبوبیت روزافزون ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران

راه پیمایی مدنی دوم خرداد 77

1. علت محبوبیت روزافزون آقای خاتمی عبارت است از تقدم هویت آزادی خواهی او بر هویت اعتقادی و جناحی او؛ یعنی آزادی فی نفسه برای او اصالت دارد.

2. خاتمی به عنوان یک سیاست مدار آزادی خواه، روحانی، دین دار و مسلمان می تواند الگویی برای جهان امروز باشد جهانی که رویکردی مجدد، اما آگاهانه به مذهب را در مرکز توجه خود قرار داده است.

جامعه6/3/77

6

استیضاح وزیر کشور (تقدم توسعه سیاسی بر امنیت و معیشت یا بالعکس؟)

علل و انگیزه های استیضاح وزیر کشور

توسعه سیاسی کشور و موانع راه

1. عبدالله نوری، مجری شجاع و استوار برنامه های توسعه سیاسی دولت آقای خاتمی بوده است.

2. به اعتقاد آنان _ به خلاف مخالفان و استیضاح کنندگان _ توسعه سیاسی نه تنها مقدم بر امنیت و معیشت است، بلکه پیش شرط الزامی تحقق آن دومی باشد.

جامعه30/3/77

7

عبدالله نوری، شخصیتی صاحب سبک و ثابت قدم

برنامه ها و سیاست های آقای عبدالله نوری در دوران تصدی وزارت کشور

عکس العمل مخالفان دولت خاتمی در مجلس شورای اسلامی

1. وزارت آقای نوری به رغم عمر کوتاه؛ اصولی، دارای سبک و ایده بود.

2. سیاستی که نوری پی گیری می کرد در یک چشم انداز بلندنگر، تأمین کننده منافع و مصالح مخالفان خاتمی نیز بود.

3. درمقابل استواری دولت خاتمی و عبدالله نوری در اتخاذ توسعه سیاسی، عکس العمل و برخورد گروه های مخالف، سطحی و فاقد یک ایده قابل دفاع بود.

جامعه3/4/77

8

جامعه؛ پدیده ای برای درس آموزی

مؤسسات جمعی خصوصی _ غیر دولتی و موانع فعالیت در جامعه ایران

راهها و شیوه های غیر قهرآمیز در کنترل بحرانهای دایمی جامعه ایران

1. بنیان اصلی جوامع مدنی بردوش کارآفرینانی است که با خطرپذیری و به کارگیری دستآوردهای علمی، خلاقیت و ابتکارات فردی مؤسسات جمعی را سازمان می دهند.

2. یکی از جهت گیری های حکومت ها و پارلمان ها و دستگاه های قضایی در جوامع مدرن، دفاع از این مؤسسات جمعی (در داخل و خارج کشور) می باشد.

3.درایران،دریک صدسال اخیر،مؤسسات جمعی مدرن که خصوصی باشند، کمتر وجود دارد.

جامعه13/4/77

9

ارزیابی موقعیت کنونی محافظه کاران در جمهوری اسلامی

علل و عوامل فقدان پایگاه سیاسی اجتماعی محافظه کاران نزد تحصیل کردگان و روشن فکران

_ ویژگی گروه های محافظه کار در جوامع جدید

_ ولایت سیاسی، ولایت باطنی و معنوی

_ جامعه روشن فکری

_ نهادهای دینی و مراسم دینی

_ حوادث اخیر پیرامون مراسم دوم خرداد

1. جناح محافظه کار یا طیف گروه های همسو فاقد پایگاه سیاسی و اجتماعی نزد تحصیل کردگان وجامعه روشن فکری هستند.

2. ضرورت حضور جناح محافظه کار در ساختار سیاسی ایران اقتضا می کند آسیب ها شناخته شود و مرتفع شوند.

جامعه13/4/77

ص: 141

10.

چرا جامعه از کرباسچی دفاع می کند؟

علل دفاع جامعه از شهردار تهران

_ اتهامات شهردار تهران

_ توسعه نیافتگی سیاسی ایران

_ اذیت، آزار و شکنجه شهرداران

1. کمک های مالی برج سازان به آقای شهردار رشوه نبود، بلکه هزینه ای برای بهبود توسعه نیافتگی سیاسی این کشور بوده است.

2. دفاعیه و توضیحات شهردار در دادگاه به شفافیت عرصه سیاسی که از علایم نظام توسعه یافته سیاسی است، کمک می کند.

3. در تاریخ ایران، مدیران یک بار مصرفند و نظام حقوقی و سیاست جامعه از حیثیت و کارنامه آنان نه به درستی ارزیابی شده و نه دفاع می کرده است.

4. آزادی سیاسی و توسعه سیاسی، گرفتنی است و محافظه کاران با سلام و صلوات، به شهروندان این کالاها را تقدیم نمی کنند.

جامعه 16/4/77

11

شهردار، برج سازان و توسعه سیاسی

رابطه شهروندان و برج سازان و ارزیابی تأثیرات مثبت و منفی آن و توسعه سیاسی

نقد مقاله «خدمت بزرگ دادگاه کرباسچی به توسعه سیاسی کشور» از آقای محمود مقدسی در جامعه 24/4/77

1. تا توسعه یافتگی سیاسی راه درازی در پیش است.

2. برج سازان با تشویق شهردار به گروه های سازنده و مثبت در جریان انتخابات کمک کرده اند.

جامعه27/4/77

12

آزادی برای شهیدان یا زندگان

واکنش طیف گروه های همسو ومحافظه کار به مقولات

ص: 142

شهادت طلبی و آزادی و استفاده ابزاری از آنها

شهادت سه برادر ایشان در جبهه های جنگ

گروه های همسو، آزادی را برای شهدا بی دریغ ارزانی می دارند، اما از زندگان دریغ می دارند.

توس4/5/77

13

خطر لغزش محافظه کاران به سوی راست گرایان

بررسی و تحلیل عملکرد سیاسی گروه های همسو _ طیف محافظه کار

_ ویژگی راست گرایان افراطی پی آمدهای سلطه راستی های افراطی

1. حضور گروه محافظه کاران لازمه توسعه سیاسی و تسلط راست گرایان افراطی مانع توسعه سیاسی است.

2. علایمی نشان می دهد که گرایش راست افراطی در گروه های همسو در حال پیشروی است.

توس10/6/77

گفتنی است از میان مقاله های پیش گفته، مقاله های ردیف های 1، 2، 5، 7، 8، 9 و 12 مورد بررسی دقیق و تحلیل محتوا قرار گرفته اند.

وی سپس با آوردن نمونه ای چند از گفتمان رادیکالیسم _ که یادآور ادبیات خشونت بار است، _ دیدگاه خود را چنین بیان می کند:

آقای سردبیر، چون هر شماره جدید جامعه، مکنونات بانیان و قلم زنان جامعه را برای مخاطبانش آفتابی تر می کند، لذا وعده ادبیات و گفتمانی مدنی را نباید از یاد برد و به حاشیه راند. جامعه و جهان ما، بیش از پیش، در آتش مشکلاتش می سوزد و می سازد. بیایید با به کار بردن مقولاتی که پی آمد تسویه حساب و خشونت دارند، بر این آتش بیش از این ندمیم و روغن نریزیم.(1)

وی در جایی دیگر می گوید:

اشاره به اصل زیربنایی جامعه که هم شعار، هم هدف و هم روش آن است، ضروری می باشد. این اصل زیربنایی آن است که جامعه می خواهد رسانه ای باشد در خدمت توسعه فرهنگِ هم زیستی مسالمت آمیز، براساس انتقاد و تفاهم، در میان اندیشه ها، شخصیت ها، گروه ها و قشرهای متنوع جامعه. اگر از جامعه، ناسزاگویی نسبت به شخصیت ها و دستگاه سیاسی و مذهبی کشور انتظار دارید راه به اشتباه آمدید. جامعه به دنبال آنارشیسم نیست و آن را سمّ مهلکی می داند.(2)

اکنون باید دید که آقای جلایی پور تا چه اندازه به این شعار در مرحله عمل وفادار مانده است؟ آیا القاب، اصطلاحات و تعبیرهایی که ایشان در مقاله های خود به کار برده اند، به رویارویی طبقاتی و جناحی در درون نظام و تشدید اختلافات می انجامد یا خیر؟ آیا آثار قلمی ایشان در پاره ای اوقات، تسویه حساب با نظام، اشخاص و جناح ها را به شکل تسویه حساب قلمی _ لنینی در ذهن خواننده زنده می سازد یا خیر؟ و آیا جامعه به دنبال ثبات است و

ص: 144

از آنارشیسم که سم مهلک است، پرهیز می کند؟

در مقابل 16 مورد توصیف منفی، از ایران و ایرانی جماعت _ به اصطلاح ایشان _ صرفا دو بار به خیر و نیکی یاد شده است.

جدول تحلیل کمّی

موضوع داوری

مفهوم عامیانه

نمره

فعل

نمره

حاصل ضرب

ما ایرانیان

با الگوی استبداد

3-

خو کرده ایم

3+

9-

ایرانی جماعت

حوصله انتقاد

2+

ندارد

3-

6-

در همه سطوح

این نقیصه «تحمل ناپذیری» را

2-

می توان مشاهده کرد

2+

4-

به عرصه سیاست ودولت

رفتار استبدادی و دشمن مدارانه

3-

کشیده می شود

2+

6-

جامعه ما

عقب مانده اش

3-

شاخ و دم ندارد

3+

9-

مشکل ایران

استبداد اجتماعی

3-

است

3+

9-

جامعه ایران

درجا «عقب گرد»

2-

می زند

3+

nbsp;

مؤسسات موفق خصوصی

 در سطح ملی به ادامه حیات

2+

قادر نیستند

2-

4-

 در جنبش های بزرگ سیاسی ایران

مشکل اراده های فوق قانون

3+

حل نشده است

2-

6-

جامعه ما

در آتش مشکلاتش

3-

می سوزد

3+

9-

تأمین فرهنگ همزیستی

 درد کهنه جامعه ما

2-

است

3+

6-

جامعه ایران

انتخابات بی نظیر

3+

برگزار کرد

2+

6+

جامعه ایران

خاتمی اصلاح گر را

2+

به ریاست نشاند

2+

6+

نتایج حاصل از جدول تحلیل کمی را برای تعیین میزان گرایش نویسنده در فرمول زیر قرار دهیم:

تعداد جمله ها مجموع نمره های به دست آمده × 3 1

59/1 - = 62- 13 × 3 1

ص: 146

نتیجه این محاسبه، گرایش منفی آقای جلایی پور و بیزاری ایشان از ایران و جامعه ایرانی را نشان می دهد. اگرچه این گرایش، از یکایک واژگان و القاب به کار گرفته شده در آثار وی نیز به خوبی روشن و آشکار بود. بررسی و تبیین عوامل ایجاد این کدورت و واگرایی از ملت ایران از حوصله این نوشتار خارج است. امّا با توجه به این گرایش، آیا نظریه فرانتس قانون: «بیزاری از فرهنگ خودی + گرایش به فرهنگ بیگانه»، در مورد ایشان مصداق می یابد یا خیر. اساسا احساس «هویت ملی» بر مفاخر پیشین همان ملت تکیه دارد و تزلزل بی اعتمادی نسبت به افتخارات گذشته، هویت ملی را مخدوش و بی اعتبار می کند. امام راحل که منادی بازگشت به خویش در عصر حاضر است، بر این باور تکیه کرد که: «به آنها حالی کنید که شما خودتان، مفاخر داشتید، خودتان فرهنگ دارید، خودتان همه چیز دارید».(1) پس از آشنایی با میزان گرایش آقای جلایی پور به ملت و کشور خود، اکنون با استفاده از جدول تحلیل کمی و کیفی، با سطح علاقه و ارادت ایشان به جوامع غربی آشنا می شویم.

جدول تحلیل کیفی

موضوع

تعبیرهای به کار رفته

علیه

له

نشانی

جوامع غربی مانند انگلیس و آلمان

_ جوامع مدرن

nbsp;

3

جامعه 8/4/77

_ جوامع غربی مانند انگلیس و آلمان_ جوامع توسعه یافته

nbsp;

3

جامعه 16/4/77

_ مراحل تحول اجتماعی را طی نموده اند

nbsp;

2

جامعه 13/4/77

_ صحنه سیاسی این کشورها محل رقابت جدید

nbsp;

2

جامعه 13/4/77

_ همه احزاب پای بند به اصول و قواعد توسعه سیاسی

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ جوامع جدید

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ پای بند به «مشارکت مردم همراه با رقابت واقعی کاندیداها»

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ هم زیستی مسالمت آمیز گرایشات متنوع سیاسی

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

ص: 147

_ حمایت های مالی دولت از همه احزاب موافق و مخالف

nbsp;

1

جامعه 16/4/77

فراوانی به دست آمده تأمل برانگیز است. در حالی که آقای جلایی پور در پنج مقاله خود، 16 عبارت منفی عله ایران و ایرانی به کار برده و از کاربرد واژه ها و تعبیرهای مثبت پرهیز کرده است، در توصیف جوامع غربی دقیقا رفتاری برعکس دارد؛ یعنی در سه مقاله، 15 تعبیر مثبت بر آنها _ بدون توصیف منفی _ به کار برده است. بهتر است برای آشنایی بیشتر با میزان گرایش آقای جلایی پور به جوامع غربی، از جدول تحلیل کمی استفاده کنیم.

جدول تحلیل کمی

موضوع داوری

مفهوم عامیانه

نمره

فعل

نمره

حاصل ضرب نمرات

جوامعی مثل انگلستان وآلمان

مراحل تحول اجتماعی را

3+

طی نموده اند

2+

6+

صحنه سیاسی این کشورها

محل رقابت جدی احزاب

2+

است

3+

6+

آنها

برای کسب قدرت سیاسی به اصل مشارکت مردم و رقابت آزاد

2+

پایبندند

3+

6+

مشارکت مردم و رقابت واقعی را

زیربنای همزیستی مسالمت آمیز گرایشات متنوع

3+

می دانند

3+

9+

در جوامع مدرن

جهت گیری قوای مجری، مقننه و قضاییه آنها دفاع از مؤسسات جمعی و خصوصی را

2+

می باشد

3+

6+

از سوی دولت

کمک های رسمی به احزاب

2+

صورت می گیرد

2+

4+

چنانچه حاصل نمره ها را در فرمول ارزش یابی کمّی قرار دهیم، نتیجه می شود:

05/2 = 6 37+ × 3 1

یعنی آقای جلایی پور در مقابل بیزاری از ملت و جامعه خود گرایش و ارادت خود را به جامعه و ملت دیگر نشان داده است. نگاه آقای جلایی پور به جوامع غربی _ به ویژه اروپایی _ از سنخ نگاه به جوامع الگو و نمونه است. دقیقا به همین دلیل، در مقام مقایسه و ارزیابی این دو فرهنگ و جامعه (ایران و غرب)، همواره جانب فرهنگ غرب را می گیرد و فرهنگ خودی را _

ص: 148

در مقایسه با آن _ فرهنگی توسعه نیافته و غیر مدرن می داند که برای رهایی از آن، چاره ای جز تقلید و پیروی از فرهنگ غرب ندارد. شاید علت اصلی نگرش تحقیرآمیز جلایی پور به ملت و جامعه ایران نیز همین باشد. به هر حال، با گوشه ای از تعبیرهای ایشان درباره الگوبرداری ایران از جوامع غربی آشنا می شویم:

ازاین رو، راه دور نرویم؛ سرّ عقب ماندگی جامعه ما و درجازنی آن شاخ و دم ندارد. یکی از اسرارش همین است که مؤسسات موفق خصوصی اگر کارنامه ای در سطح ملی داشته باشند، قادر به ادامه حیات نیستند. در مقابل، در جوامع مدرن، هزاران مؤسسه، همچون «جامعه» در عرصه اقتصاد و فرهنگ در تلاشند و دولت و قانون و دستگاه قضایی خدمتگزار آنان است.(1)

ریشه یابی اینکه چرا آقای جلایی پور، جوامع غربی و اروپایی را جوامع الگو و معیار می داند و از ملت و فرهنگ و هویت فرهنگی خود بیزاری می جوید، بی شک، امری شخصی است که به خود ایشان مربوط می شود،(2) ولی ابراز و انتشار آن ارادت و این بیزاری در رسانه های گروهی به دلیل پی آمدهای متعدد فرهنگی و اجتماعی قابل بررسی و تأمل جدی است. به راستی، روزنامه ای که روزانه با هزاران مخاطب و خواننده روبه رو است و یا رسالت های خود را تلاش در ترویج فرهنگ ملی _ اسلامی می داند، آیا مجاز است عقیده شخصی مدیرمسئول روزنامه را نسخه همگانی بسازد و آن

ص: 149

را با ادبیات رسانه ای در اختیار افرادی قرار دهد که قدرت تجزیه و تحلیل درستی ندارند. این تغییر ذایقه های احتمالی و بیزاری از فرهنگ خودی متوجه چه کسی خواهد بود؟

_ چرا آقای جلایی پور در مقاله های خود به تکریم و تعظیم فرهنگ غرب می پردازد و همواره فرهنگ خودی را از زاویه ای منفی نگریسته و از تعبیرها و صفات منفی استفاده کرده است؟

_ آیا لزوم و ضرورت استفاده از دستآوردهای مفید سیاسی و فرهنگی غرب _ در دیدگاه ایشان، _ تحقیر و تقبیح عناصر فرهنگ خودی را ایجاب می کند یا بدون تحقیر و تخریب فرهنگ خودی نیز می توان از عناصر مفید فرهنگ بیگانه سود جست؟

_ آیا تکرار و استمرار این رویه، گسست فرهنگی، خودباختگی، از خودبیگانگی و گرایش به غرب و مادی گری را برای خوانندگان مقاله های آقای جلایی پور به همراه ندارد؟

_ آیا مشتریان جوان و علاقه مند این نشریه، پس از خواندن این گونه مقاله ها باز هم به هویت و پیشینه فرهنگی خود افتخار می کنند؟(1)

_ آیا در قاموس فرهنگ سیاسی جوامع و ملل مختلف، جلوگیری از چاپ و انتشار نشریاتی که توهین به ارزش ها، هنجارها و هویت ملی و فرهنگی یک ملت را پیشه خود ساخته اند، مخالفت با آزادی به شمار می آید؟

ص: 150

_ در جامعه مدنی مورد نظر روزنامه جامعه، نشریات تا چه اندازه مجاز به توهین، تحقیر و تخریب فرهنگ خودی و هویت ملی هستند؟

_ چرا آقای جلایی پور حتی در مقوله نام گذاری، از فرهنگ و اصطلاحات جهت دار و معنادار بیگانه وام می گیرد و جوامع غربی را مدرن و توسعه یافته و جامعه خودی را عقب مانده و توسعه نیافته معرفی می کند؟

_ آیا براساس آموزه های فرهنگ اسلامی و ایرانی _ با توجه به اینکه ایشان مسلمان و ایرانی است _ نیز جوامع غربی، توسعه یافته و پیشرفته و جوامع شرقی _ از جمله ایران زمین _ از هر جهت عقب مانده و توسعه نیافته نامیده می شوند یا اینکه این معنا و مفهوم، تشکیک و تبعیض پذیر است و هر دو نوع جامعه در ابعادی، توسعه یافته و در ابعادی، عقب مانده اند؟

_ آیا بهتر نبود آقای جلایی پور دست کم در این مورد، با استفاده از درون مایه فرهنگ خودی، از واژه ها و اصطلاحاتی سود جوید که به واقعیت نزدیک تر باشد و نیز از تبعات روانی و منفی _ که در اطلاق عنوان عقب ماندگی و توسعه نیافتگی به جامعه خودی وجود دارد _ بکاهد؟

آیا طرح پی درپی مشکلات و معضلات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و اساسی شمردن آنها و یقینی پنداشتن عقب ماندگی و توسعه نیافتگی نظام سیاسی ایران از یک سو و نادیده گرفتن و ناگفته ماندن توفیقات ملت ایران در عرصه های گوناگون از سوی دیگر، توانایی هیئت حاکمه و نظام سیاسی موجود و شایستگی آن را برای مدیریت کشور به زیر سؤال نمی برد؟ البته در بخش نخبگان سیاسی _ که به زودی به آن خواهیم پرداخت _ آقای جلایی پور درباره میزان توانایی نخبگان سیاسی ایران با صراحت بیشتری

ص: 151

سخن گفته است.

_ آیا استمرار این روش _ از دیدگاه روان شناسان مدرن و غیرمدرن _ ناامیدی و بدبینی مخاطبان _ به ویژه قشر جوان _ را از اسلام، انقلاب و انقلابیان مسلمان در پی نخواهد داشت؟

موضوع داوری

مفهوم عامیانه

نمره

فعل

نمره

حاصل ضرب

نخبگان سیاسی ایران

در هنگام بحران، زیر بار مسئولیت همکاران خود

3+

نرفته اند

3 _

9 _

نخبگان سیاسی ایران

در هنگام بحران همکاران خود را تنها

3 _

می گذارند

3+

9 _

نخبگان سیاسی ایران

بلکه هنگام بحران از روی همکاران

3 _

می گذرند

3+

9 _

نخبگان سیاسی ایران

یک بار مصرف

3 _

هستند

3+

9 _

در میان نخبگان سیاسی ایران

ثابت قدمی خصیصه کم یابی

2 _

است

3+

6 _

سیاست مداران در تاریخ ایران

مانند شتر مرغ

3 _

هستند

3+

9 _

سیاست مداران در تاریخ ایران

همیشه فوق قانون

3 _

عمل کرده اند

2+

6 _

چنانچه حاصل نمره ها را در فرمول ارزش یابی کمّی قرار دهیم، نتیجه می شود:

71/2 _ = 7 57 _ × 3 1

رقم به دست آمده، نهایت بیزاری و انزجار آقای جلایی پور را از سیاست مداران و نخبگان سیاسی تاریخ ایران نشان می دهد. قابل پیش بینی است که این میزان انزجار و بیزاری با تعبیرهای تندوخشن و تحقیرآمیز همراه باشد. در حقیقت، ابراز احساسات آقای جلایی پور به جامعه و ملت ایران در اینجا به شکلی دیگر ادامه می یابد و هویت و پیشینه سیاسی آن، با حمله شدید به سیاست مداران و نخبگان سیاسی این مرز و بوم دنبال می شود. اطلاق و عمومیت این تعبیرها به گونه ای است که همه جناح ها، گروه ها و شخصیت های سیاسی در تاریخ ایران را _ اعم از راست و چپ، سنتی و مدرن، ملی گراها، مشروطه خواهان، سلطنت طلبان و... _ در بر می گیرد.

_ آیا این بدنامی که با اطلاق و عموم به نخبگان سیاسی ایران نسبت داده

ص: 153

شده است، واقعا شامل همه سیاست مداران ایرانی و گروه های سیاسی در تاریخ ایران می شود؟ اگر همه آنها را در برنمی گیرد، چرا از نیک نامان آنان رفع اتهام نشده است؟ ممکن است گفته شود که نویسنده در مقام استثنا نبوده است، ولی این احتمال، مردود است؛ زیرا در همین مقاله ها، آقایان: خاتمی، نوری، کرباسچی و همکاران ایشان استثنا شده اند.(1)

اگر نزد آقای جلایی پور، سیاست مداران و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی از اطلاق و عمومی بدنامی بیرون بودند، نمی بایست مانند آقای خاتمی و حامیان ایشان استثنا می شدند؟

_ واقعا چه مقدار مطالعه، تحقیق و قراین و شواهد مستند و مستدل پشتوانه این ادعای سنگین و بزرگ _ که سیاست مداران ایرانی ناجوان مردند و خوی شترمرغی و فوق قانون دارند _ است؟

_ بر فرض صحت این ادعا، اصولاً مقاومت و ایثار نخبگان سیاسی این مرز و بوم در طول تاریخ مبارزات سیاسی ملت ایران چگونه تفسیر و تبیین می شود؟ به عبارت دیگر، آیا در طول تاریخ سیاسی ایران، سیاست مداران و نخبگان سیاسی هیچ نقطه روشن و برجسته ای نداشته اند که در کنار منفی گویی از آنها یادی شود؟

صریحی نکرده،(1) ولی در همان یک مقاله و در دو بند، جان کلام را گفته و دیدگاه خود را در مورد روحانیت و کارکردهای آن به روشنی بیان داشته است. وی در ابتدا، روحانیت را از جمله نهادهای مذهبی معرفی می کند:

آنها(2) به راحتی خود را مجاز می دانند که روضه خوانی و سایر مراسم دینی و نیز نهادهای دینی چون مساجد و تکایا و حوزه های علمیه را در خدمت سیاست و قدرت قرار دهند.

جلایی پور در همان مقاله و چند سطر بعد با برشمردن کارکردهای نهادهای مذهبی _ مانند تلاش برای ایمان و هم بستگی مؤمنان و فراخوان و تهییج مردم برای حضور در بحران های بزرگ اجتماعی مانند: جنگ و انقلاب _ از زبان تحصیل کردگان روشن فکر محترمانه از آنان می خواهد که در سیاست دخالت نکنند:

برخلاف محافظه کاران، تحصیل کردگان... به تفکیک کارکرد نهادهای مذهبی از نهادهای سیاسی قائلند؛ چرا که کارکرد نهادهای سیاسی برای برقراری نظم از طریق نهادهای دولتی و دست یابی به قدرت و منصب حکومتی از طریق نهادهای حزبی است و کارکرد نهادها و مراسم دینی، ایجاد هم بستگی میان مؤمنین و زمینه سازی روحی و معنوی برای تقویت ایمانیّات آنان است و تنها در بحران های بزرگ ملی مثل انقلاب و جنگ، استفاده سیاسی از این نهادها معقول به نظر می رسد.

از این عبارت ها استفاده می شود که معنای «عینیت دیانت و سیاست» از دیدگاه آقای جلایی پور این است که نهادهای دینی و مذهبی مانند روحانیت،

ص: 155

با توجیه، تعدیل یا تهییج و فراخوان مردم، کارگزاران سیاسی و سیاست مداران را در مهار و حل بحران های بزرگ سیاسی و اجتماعی _ که گریبانگیرشان شده است _ یاری رسانند و پس از بازگشت آرامش و تعادل به جامعه، دوباره به مساجد و پایگاه های خود باز گردند و عرصه سیاست را برای فعالیت نهادهای سیاسی و سیاست مداران خالی کنند. این در حالی است که ایشان از پیروان این نظریه و مخالفان حضور روحانیت در مسائل سیاسی با عنوان تحصیل کرده یاد می کند:

ازاین رو، تحصیل کردگان با اعتقاد به اینکه نهادهای سیاسی باید در برابر مردم و نهادهای مدنی پاسخ گو باشند و نهادهای دینی باید به دور از شائبه قدرت سیاسی در خدمت موعظه و ارتقای معنوی آحاد جامعه قرار گیرند، از سوءاستفاده محافظه کاران از نهادها و مراسم مذهبی در رقابت های سیاسی به شدت گلایه می کنند.

آقای جلایی پور در ادامه، به تمام کسانی که در این عقیده _ سنخیت نهادهای مذهبی، از جمله روحانیت، با فعالیت های سیاسی _ با او همراهند و قاعدتا به دنبال جای گزینی شایسته هستند، شکل گیری جنبش روشن فکری را مژده می دهد:

آنان(1) به یکی از قواعد توسعه سیاسی که «رقابت واقعی کاندیداهاست»، التزام ندارند. این عدم اعتقاد محافظه کاران تا زمانی که «بیداری سیاسی» در میان تحصیل کردگان این مرزوبوم اتفاق نیافتاده بود، یک معضل بالقوه بود و جای نگرانی نداشت، ولی هم اکنون تحصیل کردگان مذهبی بیدار شده اند و در عین پای بندی به اصول و ارزش های دینی، از دولتمردان و سیاست مداران (چه در عرصه دولت و چه در گرایشات سیاسی مختلف)

ص: 156

انتظار دارند که به قواعد سیاسی ملتزم باشند و با توجیهات مذهبی از این قواعد طفره نروند. معضل مذکور جنبه جدی و بالفعل به خود گرفته است. از این، به روشنی می توان نتیجه گرفت که اگر جناح محافظه کار جمهوری اسلامی پای بندی خود را به قواعد توسعه سیاسی نشان دهد و به نتایج آن برای حفظ و تداوم نظام و جامعه یقین داشته باشند، جامعه و دولت ایران قادر خواهند بود در پناه ثبات سیاسی، بحران های معیشتی مردم را سر و سامان دهند. در غیر این صورت واللّه اعلم.

جلایی پور به منظور اثبات صلاحیت و توانایی این جنبش رو به رشد برای مدیریت سیاسی همواره به تعظیم و تکریم آنان _ به جای نهاد روحانیت _ می پردازد:

جدول تحلیل کیفی

موضوع

تعبیرهای به کار رفته

علیه

له

نشانی

روشن فکران و تحصیل کردگان

_ فارغ از دغدغه قدرت

nbsp;

 1

جامعه 13/4/77

_ تجزیه و تحلیل مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ انتقال دستآوردهای فکری خود از طریق مقالات، کنفرانس، سخنرانی و کلاس ها

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ معتقد به تفکیک کارکرد نهادهای مذهبی از نهادهای سیاسی

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ معتقد به مسئولیت نهادهای سیاسی برابر مردم

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ بیداری سیاسی

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ پای بندی به اصول و ارزش های دینی

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ التزام عملی سیاست مداران و دولتمردان به قواعد توسعه سیاسی و پرهیز از توجیهات مذهبی و طفره نرفتن آنها را انتظار دارند.

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ خواهان شفاف شدن مرزهای هویتی و مواضع گروهی و گرایشات سیاسی

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ هویت ژلاتینی محافظه کاران را برنمی تابند.

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ شعار اسلام خواهی و قانون طلبی محافظه کاران را جدی نگرفته، واکنش منفی نشان می دهند.

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ به اعتقاد آنان، با حضور فعال محافظه کاران در صحنه سیاسی جمهوری اسلامی جامعه طعم توسعه و ثبات سیاسی را نخواهد چشید و سیاست ایران راه به جایی نخواهد برد.

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

ص: 157

_ قاعده مشارکت همراه با رقابت، گرایشات سیاسی را پذیرفته اند.

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ به درجه ای مطلوب از رشد سیاسی و مذهبی رسیده اند.

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ برقراری ارتباط با آنان توسط شهید مطهری و بهشتی، پیروزی انقلاب اسلامی را ممکن ساخت.

nbsp;

1

جامعه 13/4/77

_ ارتباط مثبت و مشتاقانه جامعه تحصیل کردگان با جامعه روشن فکری

nbsp;

16

جامعه 13/4/77

شاید خواننده گرامی این سطور نیز موافق است که برای سنجش میزان گرایش منفی جلایی پور به روحانیت و گرایش مثبت ایشان به جامعه روشن فکری، به جدول کمّی اسگود نیازی نیست. از این جهت، گرایش شدید ایشان به تحصیل کردگان و جامعه روشن فکری برای امر هدایت جامعه و مدیریت سیاسی نظام درمقایسه با روحانیت، به خوبی پدیدار می شود. وی تلاش می کند با تعظیم و تکریم دیدگاه ها و فعالیت های سیاسی جامعه روشن فکری و تشکیک در کارکرد و توانایی های سیاسی روحانیت، این خوش بینی _ نسبت به روشن فکران _ را به مخاطبان خود نیز منتقل کند. در اینجا با طرح یک پرسش روش شناختی، ادامه این بحث را به تحلیل و نتیجه گیری نهایی وا می گذاریم. او که _ با توجه به اصطلاحات به کار گرفته شده به وسیله ایشان _ ظاهرا با مباحث علوم اجتماعی آشنا است، نیک می داند تعبیرهایی مانند: «مردم می گویند، مردم می پرسند یا می خواهند، روشن فکران می گویند و...» اگر از پشتوانه معتبر علمی و مطالعات اجتماعی برخوردار نباشد، صرفا حربه ای ژورنالیستی برای بیرون راندن رقیبان احتمالی به شمار می آید. پس جای طرح این پرسش باقی است که آن دیدگاه هایی که ایشان در مقاله های پیش گفته به روشن فکران، تحصیل کردگان و جامعه روشن فکری نسبت داده است، مبتنی بر مطالعات اجتماعی و پژوهش میدانی بوده یا مبتنی بر حدس و گمان و در سطح کارهای ژورنالیستی است؟ اگر نسبت های داده شده، مبتنی بر مطالعه و یقین علمی نباشد، جلایی پور از

ص: 158

اخلاق علمی فاصله گرفته، برای همسویی افکار عمومی با دیدگاه های خود به کاری ناروا از منظر عقلی، اخلاقی و دینی دست زده است.(1) ناگفته پیداست چنانچه مخالفان چنین تفکری از چنین روش هایی بهره می گرفتند، به آسانی متهم می شدند که کمترین آنها، مدعیان بی منطق و ناآگاهان به روش های علمی است!

5- در بحث آینده خواهد آمد که بخش اصلی و محوری جناح محافظه کار را روحانیان تشکیل می دهند.

می شود. او در مقاله «ارزیابی موقعیت کنونی محافظه کاران در جمهوری اسلامی» _ جامعه 13/4/77 _ جایگاه معنوی ولایت فقیه را زیر سؤال می برد و می نویسد:

ضعف بعدی محافظه کاران، دفاع از حکومت دینی بدون پشتوانه نظری منسجم است. آنها برای دفاع از حکومت دینی به طرز مبهمی، ولایت معنوی را با ولایت سیاسی (ولایت فقیه) ممزوج می کنند، در حالی که این امر نزد تحصیل کردگان مذهبی، تفسیر دیگری دارد. ولایت معنوی و باطنی حکایت از نفوذ انوار معنوی خداوند رحمان و معصومین کرام و اولیاء الله بر قلب مؤمن دارد و این از جمله اعتقاد مسلّم هر مسلمانی است. در صورتی که ولایت سیاسی به امر رهبری و حکومت مسلمین باز می گردد و نه به ایمانیات آنها. لذا حکومت دینی نمی تواند نسبت به قواعد توسعه سیاسی و حکومت داری یکسره بی توجه بماند. محافظه کاران با خلط دو ساحت ولایت معنوی و ولایت سیاسی سعی دارند اثبات نمایند همان طور که یک مسلمان به اولیای خداوند ایمان قلبی دارد، به حکم و حکومت اسلامی هم باید ایمان قلبی داشته باشد. شعار ذوب در ولایت که در انتخابات دوم خرداد از ناحیه محافظه کاران مطرح شد،(1) نمونه بارزی از ادغام این دو ساحت است. در برابر غفلت محافظه کاران، تحصیل کردگان مذهبی به آن درجه از رشد سیاسی رسیده اند که در عین پذیرش انوار ولایت معنوی و ایمانی، در ولایت سیاسی و حکومت ذوب نشوند، بلکه تبعیت از حکومت دینی را در چارچوب قانون بپذیرند و در هرجا که لازم باشد، نقد و

ص: 160

بررسی حکومت را نیز به عنوان یک وظیفه دینی و اجتماعی انجام دهند.(1)

نویسنده با ردّ دیدگاه های بنیان گذار فقید جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی رحمه الله، درباره مشروعیت ولایت فقیه در شعاع حکومت ائمه علیه السلام، با جداسازی ساحت ائمه اطهار علیه السلام از ولایت فقیه، می کوشد از حکومت اسلامی ایران تقدس زدایی کند و رابطه عاطفی و قلبی مردم ایران با ولایت فقیه و پیروی مشتاقانه از رهبر را غیرضروری و فرادینی جلوه دهد. البته وی در بحبوحه ای که از ضرورت نداشتن ارادت قلبی به حاکم اسلامی و ولی فقیه سخن می گوید، بلکه ضرورت برخورد آگاهانه و عقلایی با او را به جای برخورد عاطفی گوشزد می کند، عشق و ارادت بی مثال اقشار مختلف مردم به آقای خاتمی را به شدت ترویج می کند. برخی از این تعبیرها را _ که در مقاله «چرا شخصیت های مرجع همچنان خاتمی را گرامی می دارند؟» (جامعه، 6/3/77) آمده است _ با هم مرور می کنیم. ایشان در ابتدا به تعریف گروه های مرجع می پردازد و می نویسد:

در راه پیمایی مدنی دوم خرداد چه کسانی شرکت داشتند؟ اگرچه عمده آنها دانشجو بودند، اما اساتید، فرهنگیان، اهالی هنر، مهندسان، پزشکان، حقوق دانان، روحانیان، دانش آموزان و... نیز در این راه پیمایی مشارکت داشتند.

قشرهای ذکر شده همان «شخصیت های مرجع» هستند؛ یعنی شخصیت هایی که به خاطر موقعیت تحصیلی، تخصصی و اجتماعی شان، افراد پیرامون خود را در میان اعضای فامیل، جمع دوستان و همکاران، تحت تأثیر قرار می دهند.

ص: 161

جلایی پور در ادامه، به ارادت ستودنی گروه های مرجع به آقای خاتمی و عوامل آن پرداخته و می نویسد:

شخصیت های مرجع همچنان خاتمی را دوست دارند و به او احترام می گذارند و حتی عده ای به حق، به او می بالند. علت این موفقیت شگرف خاتمی در چیست؟ توجه به این سؤال وقتی ارزش خود را پیدا می کند که به گوشزد جامعه شناسان توجه کنیم که گفته اند: جلب توجه شخصیت های مرجع توسط سیاست مداران، خصوصا رؤسای جمهور، کاری بس دشوار است... . لیستی از علت ها می تواند جاذبه خاتمی در میان شخصیت های مرجع را توضیح دهد، مانند صداقت و فرزانگی او، پایداری (در عین نرمش) بر اصولی که با مردم در میان گذاشته است و موقعیت بی نظیر او در مقایسه با سایر رهبران کشورهای اسلامی... همه می دانیم در میان شخصیت های مرجع، انواع گرایشات اعتقادی، سیاسی (جناحی) و حتی قومی وجود دارد و نکته مهم این است که خاتمی در میان اغلب آنها، صرف نظر از هویت اعتقادی، جناحی و قومی شان مورد احترام و اکرام است... خاتمی نشان داد «دین داری که به آزادی احترام می گذارد» نیست، بلکه «آزاده ای دین دار و مسلمان» است... این شخصیت سیاسی می تواند الگویی برای جهان امروز، جهانی که رویکردی مجدد، اما آگاهانه به مذهب را در مرکز توجه خود قرار داده است، باشد. تندرستی و موفقیت خاتمی فرهیخته را از خداوند کریم خواستاریم.

جدول تحلیل کمی

موضوع داوری

مفهوم عامیانه

نمره

فعل

نمره

حاصل ضرب

خاتمی

در عرصه اقتصادی، کارنامه درخشانی

3+

نداشته است

2 _

6 _

خاتمی

از پایگاه عمیقی در میان شخصیتهای مرجع

3+

برخوردار است

2+

6+

خاتمی را

شخصیت های مرجع، دوست

3+

دارند

3+

9+

به خاتمی

شخصیت های مرجع، احترام

2+

می گذارند

3+

6+

به خاتمی

شخصیت های مرجع، افتخار

3+

می کنند

3+

9+

خاتمی

از موفقیت شگرف

3+

برخوردار است

2+

6+

ص: 162

خاتمی

صداقت

3+

دارد

3+

9+

خاتمی

فرزانگی

3+

دارد

3+

9+

خاتمی

بر اصولی که با مردم در میان گذاشته است، پایدار

3+

است

3+

9+

خاتمی

مورد احترام و اکرام شخصیت های مرجع

3+

است

3+

9+

خاتمی

آزاده ای دین دار و مسلمان

3+

است

3+

9+

خاتمی

روحانی فرهیخته

3+

است

3+

9+

خاتمی

روشن فکری مسلمان

3+

است

3+

9+

خاتمی

الگویی برای جهان امروز

3+

است

3+

9+

43/2+ = 14 102+ × 31

این نتیجه، حداکثر عشق و ارادت به آقای خاتمی را نشان می دهد. اگر ابراز عشق و ارادت این چنین به سیاست مداران امری روا و پسندیده است و اطمینان وثیق مردم _ به ویژه نخبگان و گروه های مرجع _ به حکمرانان در همه نظام ها و فرهنگ های سیاسی، یک امتیاز بزرگ و موفقیت شگرفت به شمار می رود، چرا هنگامی که نوبت به ولایت فقیه و مدیریت مجتهدی عادل می رسد که حکومت او حداقل از دیدگاه بنیان گذار انقلاب و جمهوری اسلامی دارای توجیه عقلی و دینی است و استمرار حکومت انبیا و اوصیا علیه السلام است، آقای جلایی پور از نداشتن ضرورت قانونی و عقلایی ولایت معنوی او سخن به میان می آورد و از ارادت و پیروی عاشقانه مردم از ایشان به نمایندگی از اقشار تحصیل کرده بیزاری و برائت می جوید؟

اگر تکریم و تمجید از سیاست مداران _ دست کم سیاست مداران مردمی _ برای گرایش، اعتماد و اطمینان روزافزون مردم به آنان، امری پسندیده است، چرا وقتی نوبت به شخص رهبری می رسد، در میان 13 مقاله نوشته شده، صرفا یک بار به ایشان پرداخته می شود و در آن یک بار نیز وی را در سطح یک عنصر جناحی و حامی محافظه کاران تنزل می دهد:

محافظه کاران در دهه اول انقلاب برای مصون ماندن از فرامین رادیکال امام خمینی، فرامین ایشان را به احکام مولوی و ارشادی تقسیم کردند و فقط احکام مولوی ایشان را

ص:163

لازم الاتباع می دانستند و در زمان حاضر که اوضاع باب مراد آنهاست، از «ذوب در ولایت» سخن می گویند.(1)

اگر در فرهنگ نوین سیاسی، عشق، ارادت و اطمینان مردم به سیاست مداران پدیده ای غیرکارکردی، بلکه منفی ارزیابی می شود، چرا از عشق و ارادت و بالیدن همه اقشار، به ویژه گروه های مرجع، نخبگان و روشن فکران به آقای خاتمی سخن به میان آورده، آن را می ستاید و ترویج می کند؟ به بیان دیگر، هنگامی که بحث ولایت فقیه و رهبری مطرح است، از نداشتن توجیه عقلی و اعتقادی ایمان قلبی به آن، سخن به میان می آید و پس از تشکیک در ضرورت آن، از سوی تحصیل کردگان و روشن فکران تقبیح می شود. در مقابل، هنگام پرداختن به رئیس جمهور، با نقل و تحلیل اخبار مربوط به ابراز مراتب ارادت همه اقشار _ به ویژه گروه های مرجع _ به آقای رئیس جمهور، نه تنها از هرگونه تقبیح و تشکیک در ایمان قلبی مردم به سیاست مداران پرهیز می شود، بلکه مورد ستایش و تکریم قرار می گیرد. آقای جلایی پور این دوگانگی را چگونه توجیه می کند؟

خارجی جناح راست سنتی آشنا سازد. اشخاص حقیقی و حقوقی زیر با استناد به تعبیرهای صریح جلایی پور از اجزای تشکیل دهنده جناح محافظه کار به شمار می آیند: آیت الله خامنه ای، رهبر انقلاب اسلامی؛ اکثریت نمایندگان مجلس شورای اسلامی با تأکید بر ریاست مجلس؛ قوه قضاییه؛ شورای نگهبان؛ جامعه مدرسین؛ جامعه روحانیت مبارز تهران؛ صدا و سیما؛ بنیادهای اقتصادی قدرتمند زیرنظر رهبری مانند: بنیاد مستضعفان؛ سازمان تبلیغات اسلامی. در اینجا به بیان تعبیرها و عبارت هایی می پردازیم که به اثبات این مدعا کمک شایانی می کند. جلایی پور در دو شماره از روزنامه جامعه _ 13/4/77 و 10/6/77 _ با تعبیرهای بسیار مشابه، به تعریف جناح محافظه کار می پردازد و می نویسد:

منظور از محافظه کاران در این نوشته، بخشی از طیف وسیع گروه های همسو است. در سمت راست گروه های همسو، یاران و نزدیکان ریاست محترم مجلس قرار دارند. سپس جامعه اسلامی مهندسین و جامعه وعاظ تهران، هیئت های مؤتلفه، وسط این طیف و گرایشات تندرو در چپ این طیف جای می گیرند. مجموعه این طیف خود را همسو و هم جهت با جامعه روحانیت مبارز تهران و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم می داند... چون گروه های همسو به قاعده «رقابت واقعی» کاندیداها به طور جدی پای بند نیستند، لذا گرایشات سیاسی در جبهه دوم خرداد، از آنان به راست افراطی یا انحصارگرا یا... یاد می کنند و از کاربرد واژه محافظه کار در مورد آنها خودداری می کنند. ازاین رو، اطلاق نام محافظه کار در این نوشته با اندکی تسامح همراه است و بیشتر به قسمت راست این طیف مربوط می شود.(1)

ص: 165

وی در مقاله «خطر لغزش محافظه کاران به سوی راست سنتی» _ جامعه، 10/6/77 _ به معرفی عینی تری از مصادیق این جناح پرداخته، تسلط آنان را بر قوای حکومتی گوشزدمی کند:

محافظه کاران و راست گرایان افراطی هر کدام بخشی از طیف گروه های همسو را تشکیل می دهند. در سمت راست این طیف که محافظه کاران می توانند قرار داشته باشند، متشکل است از نزدیکان ریاست محترم مجلس، جامعه اسلامی مهندسین و جامعه وعاظ تهران و در وسط طیف هیئت های مؤتلفه واقع شده اند. گرایش راست افراطی نیز در سمت چپ این طیف قرار می گیرد. مجموعه گروه های همسو خود را همسو و هم جهت با جامعه روحانیت مبارز تهران و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم می دانند. عناصر متعلق به این گروه های همسو بر اغلب قوای حکومتی تسلط یا نفوذ جدی دارند، مانند: قوه قضاییه، قوه مقننه، صدا و سیما و سازمان تبلیغات، نهادهای قدرتمندی چون بنیاد مستضعفان و غیره.

جلایی پور در مقاله ای که به علایم لغزش محافظه کاران به راست افراطی، اختصاص یافته است، با بیان اولین علامت، رئیس مجلس را صریحا جزئی از جناح محافظه کار، بلکه از رهبران آن معرفی می کند:

اولین علامت را در سخنان آقای ناطق نوری از رهبران گروه های همسو در مراسم ترحیم مرحوم اسدالله لاجوردی می توان مشاهده کرد... لذا اینکه یکی از رهبران گروه های همسو، ایران را با شوروی مقایسه می کند، قطعا به این معنا نیست که ایران کشوری توتالیتر است.(1)

شورای نگهبان نیز که اکثریت اعضای آن از جامعه روحانیت یا جامعه مدرسین هستند، در جناح محافظه کار جای می گیرد و هماهنگ با

ص: 166

سیاست های آن گام برمی دارد:

محافظه کاران در جمهوری اسلامی طی بیست سال گذشته نشان داده اند که به مشارکت مردم در امر سیاست آن هم بیشتر به انگیزه های دینی، خصوصا از نوع مشارکت خیابانی و هدایت شده، اعتقاد دارند و حمایت آنان از اجرای حداکثری اصل نظارت استصوابی توسط شورای نگهبان نشان دهنده آن است که برای «رقابت» واقعی کاندیداها اصالتی قائل نیستند. لذا تحصیل کردگان و روشن فکران ایران که قاعدتا «مشارکت همراه با رقابت» گرایشات سیاسی را در صحنه سیاست پذیرفته اند، اتخاذ روش های توسعه نیافته (و استصوابی) محافظه کاران را در صحنه سیاسی برنمی تابند.(1)

حساس ترین مرحله معرفی عینی مصادیق محافظه کاری هنگامی است که جلایی پور برای مخاطبان مقالات خود و روزنامه جامعه روشن می کند که شخص رهبر نیز همسو و هم آواز با جناح راست بوده است. وی می نویسد:

محافظه کاران در دهه اول انقلاب برای مصون ماندن از فرامین رادیکال امام خمینی، فرامین ایشان را به احکام مولوی و ارشادی تقسیم کردند و فقط احکام مولوی ایشان را لازم الاتباع می دانستند و در زمان حاضر که اوضاع باب مراد آنهاست، از «ذوب در ولایت» سخن می گویند.(2)

جلایی پور در جایی دیگر با ظرافت تمام، به این مطلب اشاره می کند و چنین می نویسد:

با تسلط گرایش راست افراطی بر گروه های همسو به خاطر نفوذ این گروه بر هفتاد و پنج درصد مراکز قدرت، فرآیند توسعه سیاسی در ایران آسیب خواهد دید.(3)

ص: 167

سپس در حاشیه این مقاله، به بیان گوشه ای از مراکز تحت سیطره جناح محافظه کار می پردازد:

عناصر متعلق به این گروه های همسو بر اغلب قوای حکومتی تسلط یا نفوذی جدی دارند، مانند: قوه قضاییه، قوه مقننه، صدا و سیما و سازمان تبلیغات، نهادهای قدرتمندی چون بنیاد مستضعفان و غیره... .(1)

در این عبارت، آقای جلایی پور مراکز قدرتی را در اختیار و تحت نفوذ جناح محافظه کار قرار می دهد که تقریبا همگی آنها در دست رهبر انقلاب و زیرنظر ایشان اداره می شود. بنابراین، با این قرینه، مخاطبان ایشان می دانند که رهبری را باید در جناح راست و محافظه کار یا حداقل همسو و هم آواز با آنها قرار داد. افزون بر آن، وی در تبیین توزیع قدرت در نظام سیاسی جمهوری اسلامی، 75 درصد از مراکز قدرت را در اختیار جناح محافظه کار قرار می دهد و بالطبع 25 درصد دیگر _ قوه مجریه _ به جناح دوم خرداد اختصاص می یابد. پرسش اساسی که تا حدود زیادی دیدگاه وی را درباره شخص رهبری روشن می کند، این است که جایگاه رهبری نظام در این تقسیم قدرت در کدام مراکز قرار می گیرد؛ 75 درصد مراکزی که در دست جناح محافظه کار است یا 25 درصدی که در اختیار جناح دوم خرداد قرار دارد؟ بی گمان هیچ یک از خوانندگان رونامه جامعه _ و حتی غیر آن _ احتمال نمی دهند که قدرت محوری رهبری در کفه جناح دوم خرداد قرار گیرد، چه اینکه در این صورت، سهم این جناح در ساختار قدرت به مراتب باید بیش

ص: 168

از 25 درصد محاسبه می شد. نیز احتمال سلب قدرت از ایشان به نص صریح قانون اساسی و واقعیت کلی جامعه منتفی می شود. چنانچه احتمال محاسبه سهم جداگانه برای آن منتفی است، چون با توزیع صددرصد قدرت _ 75% + 25% _ دیگر جایی برای اختصاص سهم مستقل برای ایشان نمی ماند، بنابراین، شکی نمی ماند که در فرآیند توزیع قدرت، رهبری را جزو مراکزی قرار داده است که در سیطره و نفوذ جناح محافظه کار است. تعبیر پیشین جلایی پور(1) و نیز طبقه بندی مراکز قدرت مانند قوه قضاییه و صدا و سیما و... در مراکز قدرت جناح محافظه کار، این نظریه را به خوبی تأیید می کند.

اکنون و پس از آشنایی با منظور آقای جلایی پور از جناح محافظه کار و اشخاص حقیقی و حقوقی مورد نظر ایشان، نوبت به آن رسیده که با استفاده از روش تحلیل محتوای کمّی و کیفی به دست آوریم که آقای جلایی پور در نقدوبررسی جناحی که طیف گسترده ای از نیروهای انقلاب، همچنین رهبری را شامل می شود، از چه واژه ها و تعبیرهایی استفاده کرده است. به جز آن، کمیت و کیفیت تعبیرهای به کاررفته چه نوع و میزان گرایشی را نشان می دهد. در کنار آن، آیا آقای جلایی پور _ چنانکه ادعا دارد(2) _ توانسته است در بررسی و نقد جناح محافظه کار، فراجناحی و بی طرف برخورد کند؟ با همه اینها، آیا این بررسی _ بر فرض که جناحی و جانب دارانه هم باشد _

ص: 169

در چارچوب شیوه و سیره اعلام شده روزنامه جامعه(1) در فضایی صادقانه، مسالمت آمیز، غیرخصمانه و به دور از هرگونه ناسزاگویی، تحقیر و نسبت ناروا انجام شده است یا خیر؟

جدول تحلیل کیفی

موضوع

تعبیرهای به کار رفته

علیه

له

نشانی

جناح راست

_ محافظه کار

43

nbsp;

 جامعه 13/4/77

ضرورت حضور آنان در صحنه سیاسی کشور برای توسعه سیاسی

nbsp;

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ رویارویی آنان با قشر تحصیل کرده و روشن فکر

22

nbsp;

جامعه 10/6/77

_ هویت و رفتار آنها بیشتر تابع قدرت است، نه التزام به ارزش های سنتی

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ حمله به محافل قانونی را محکوم نمی کنند.

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

nbsp;

_ از مطبوعات مستقل دل خوشی ندارند.

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ حتی نهاد مرجعیت را برنمی تابند.

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ علاقه به استفاده ابزاری از نهاد مرجعیت

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ سوءاستفاده از نهادها و مراسم دینی در رقابت های سیاسی

2

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ پای بند نبودن به قواعد توسعه سیاسی

2

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ رفتار انحصارگرایانه

3

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ برای رقابت واقعی کاندیداها اصالتی قائل نیستند.

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ اتخاذ روش های توسعه نیافته و استصوابی

2

nbsp;

جامعه 13/4/77

 _ محرومیت از منابع مشروعیت مدرن سیاست

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ محرومیت از پشتیبانی روشن فکر دینی

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ گله مندی شدید تحصیل کردگان از آنان

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ مخالفت و بی تابی تحصیل کردگان از اتخاذ روش های

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ جوری عمل می کنند که گویی همه حقایق و مصالح سیاسی و اجتماعی را می دانند.

2

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ خود را بی نیاز از جامعه روشن فکری می دانند

2

nbsp;

جامعه 14/4/77

_ استفاده ابزاری از جامعه روشن فکری _ در جایی که دستآوردهای علمی روشن فکران با منافع آنان سازگار است _ روا می داند.

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ حمله به روشن فکران به عنوان لیبرال، سکولار، غرب زده، عامل تهاجم فرهنگی غرب

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ با روشن فکران با زبان قدرت سخن می گویند.

3

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ ضدیت شدید با روشن فکران به رغم نقش روشن فکران در پیروزی انقلاب و روی کار آمدن محافظه کاران

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

ص: 170

_ کاهش شدید منزلت و پایگاه سیاسی و اجتماعی محافظه کاران نزد تحصیل کردگان و جامعه روشن فکری

3

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ به عقیده روشن فکران و تحصیل کردگان، تا هنگامی که محافظه کاران در صحنه سیاسی کشور فعالند، جامعه، طعم توسعه و ثبات سیاسی را نخواهد چشید.

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ به عقیده تحصیل کردگان و روشن فکران، با حضور آنان نظام سیاسی ایران راه به جایی نخواهد برد.

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ تحصیل کردگان، هویت ژلاتینی آنان را برنمی تابند.

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ تحصیل کردگان، شعار اسلام خواهی و قانون طلبی آنها را جدی نگرفته و نسبت به آن واکنش منفی نشان می دهند.

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ در خطر لغزش به راست افراطی «نادیده گرفتن حقوق شهروندان»

3

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ پیشروی و تقویت گرایش راست افراطی در آنان

2

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ بی توجهی و سکوت مطلق آنان پیرامون ادعای شکنجه و آزار شهروندان

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ برخوردهای دوگانه مانند مخالفت با کف زدن دوم خرداد و نادیده گرفتن رقص و پای کوبی برای تیم ملی فوتبال

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

_ پرهیز از هرگونه برخورد جدی و رسمی با این ضایعه انسانی _ شکنجه و آزار شهروندان _ در صورت اثبات

1

nbsp;

جامعه 13/4/77

با وجود گرایش منفی شدید به جناح مقابل و گرایش مثبت شدید به جناح تحصیل کرده و روشن فکر _ که به پندار نویسنده، در مقابل جناح محافظه کار قرار دارد _ سخن گفتن از گفت وگوی مسالمت آمیز، دوستانه و صمیمی با جناح مقابل و نیز تحقق روزنامه فراجناحی بیشتر به یک شعار خوب و مردم پسند می ماند تا یک سیاست راهبردی و عملی. دقیقا به همین علت، در مقام عمل به فراموشی سپرده شده است و جناح مقابل صرفا از روزنه ای منفی مورد بررسی قرار گرفته و ناخوشایندترین نسبت ها _ البته به زبان محترمانه _ به آنها داده شده است.

در این مجال، توجه به چند نکته اساسی و تأمل برانگیز خالی از لطف نیست:

1. تعریفی که آقای جلایی پور از جناح محافظه کار ارائه داده است، خوانندگان روزنامه جامعه را با فضای مفهومی و مصداقی این اصطلاح و موارد کاربرد آن آشنا می سازد و به آنها کمک می کند از این پس، همه نسبت های

ص: 171

روا یا ناروایی را که در مقاله ها و اخبار این نشریه به جناح محافظه کار داده می شود، به اشخاص حقیقی و حقوقی اعمال شده بار کنند.

در حقیقت، در این گونه مقاله ها، افکار عمومی به ویژه ذهنیت خوانندگان جامعه با فضای مفهومی واژه ها و اصطلاحات دقیقا آشنا می شود تا در مواقع لزوم بتوانند به راحتی، مرجع حقیقی و عینی نسبت های غیرمستقیم داده شده را بیابند.

2. دیدگاه و گرایش منفی نویسنده به این جناح، موجب می شود بررسی های انجام شده، یک سویه بوده و از دریچه منفی نگریسته شود و از ذکر نکات مثبت و محاسنی که حضور جناح محافظه کار را در عرصه سیاسی کشور ضروری و لازم می کند،(1) پرهیز شود.

3. صفات و ویژگی هایی که برای جناح محافظه کار برشمرده شده، دارای سیر منطقی و حساب شده ای است، به گونه ای _ که برخلاف ادعای اولیه نویسنده درباره ضرورت حضور فعال جناح محافظه کار در عرصه سیاست نظام _ برای خواننده در نبود صلاحیت سیاسی و اخلاقی در جناح محافظه کار برای مدیریت کشور هیچ شکی باقی نمی گذارد. اوصاف و القابی مانند قدرت طلبی، سوءاستفاده از نهادهای سیاسی، دینی و مردمی در جهت تحکیم حاکمیت خود، انحصارگرایی، پای بند نبودن به حقوق مردم و شهروندان و قواعد توسعه سیاسی، ضدیت با تحصیل کردگان و جامعه روشن فکری،

ص: 172

خودرأیی و عدم استفاده از نیروهای متخصص و کارشناس و برخورد دوگانه و ابزاری با مردم و ارزش ها از جمله نسبت های داده شده، است. با برخی از این تعبیرها از نزدیک آشنا می شویم:

منزلت و نفوذ محافظه کاران یا طیف گروه های همسو در سال های اخیر در نزد تحصیل کردگان و شخصیت های مرجع جامعه به شدت کاهش یافته است. انتخاب دوم خرداد و شکست کاندیدای این طیف علامت روشنی برای درک این کاهش نفوذ بود. عدم پای بندی به قواعد توسعه سیاسی و رفتار انحصارگرایانه توسط محافظه کاران زمینه ساز وضعی شده که اقشار تحصیل کرده (و حتی روشن فکران) را به اظهار چنین نظری درباره آنان واداشته است. «تا زمانی که محافظه کاران در صحنه سیاسی جمهوری اسلامی فعّالند، جامعه طعم توسعه و ثبات سیاسی را نخواهد چشید و سیاست ایران راه به جایی نخواهد برد».(1) چرا محافظه کاران در جمهوری اسلامی فاقد پایگاه سیاسی، اجتماعی در نزد تحصیل کردگان (و روشن فکران) می باشند؟

در اینجا و در پاسخ به این پرسش، به پنج آسیب و ضعف موجود در طیف محافظه کاران از دیدگاه تحصیل کردگان و روشن فکران اشاره می شود:

الف) محافظه کاران در جوامع جدید، مدتهاست به این اصل پای بند شده اند که برای دفاع از ارزش هایی که به آن اعتقاد دارند، مثل: ارزش مذهب، خانواده و قدرت سیاسی، به قواعد توسعه سیاسی متوسل شوند... به رغم اهمیت این اصل، محافظه کاران در جمهوری اسلامی، طی بیست سال گذشته نشان داده اند که به مشارکت مردم در امر سیاست، آن هم بیشتر به انگیزه های دینی خصوصا از نوع مشارکت خیابانی و هدایت شده اعتقاد دارند و حمایت آنان از اجرای حداکثری اصل نظارت استصوابی توسط شورای نگهبان، نشان دهنده آن است که برای «رقابت» واقعی کاندیداها، اصالتی قائل نیستند.

ص: 173

ب) ضعف بعدی محافظه کاران، دفاع از حکومت دینی بدون پشتوانه نظری منسجم است. آنها برای دفاع از حکومت دینی به طرز مبهمی، ولایت معنوی را با ولایت سیاسی (ولایت فقیه) ممزوج می کنند... محافظه کاران با خلط دو ساحت ولایت معنوی و ولایت سیاسی سعی دارند اثبات نمایند همان طوری که یک مسلمان به اولیای خداوند ایمان قلبی دارد، به حاکم و حکومت اسلامی هم باید ایمان قلبی داشته باشد. شعار «ذوب در ولایت» که در انتخابات دوم خرداد از ناحیه محافظه کاران مطرح شد، نمونه بارزی از ادغام این دو ساحت است.

ج) ضدیت محافظه کاران با جامعه روشن فکری، مشکل دیگر آن است. مفهوم «جامعه روشن فکری»، حکایت از محیطی دارد که در آن، اهل نظر و روشن فکران فارغ از دغدغه قدرت، دست به تجزیه و تحلیل مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه می زنند و دستآوردهای فکری خود را از طریق مقالات، کنفرانس ها، سخنرانی ها و کلاس ها به اقشار تحصیل کرده منتقل می کنند... محافظه کاران چنان عمل می کنند که گویی همه حقایق و مصالح سیاسی و اجتماعی جامعه برایشان روشن است و خود را بی نیاز از جامعه روشن فکری می دانند و معمولاً هنگامی به جامعه روشن فکری روی خوش نشان می دهند که دستآوردهای جامعه روشن فکری با منافع و مصالح آنها سازگار باشد و در این شرایط، استفاده ابزاری از جامعه روشن فکری را جایز می شمرند.

د) ضعف بعدی محافظه کاران در نحوه استفاده از نهادها و مراسم مذهبی در رقابت های جناحی است. احساس آنها این است که اگرچه از منابع مشروعیت مدرن سیاست و از پشتیبانی روشن فکری دینی محرومند، اما از طریق نهادهای دینی و مراسم دینی و زبان مذهبی می توانند با بسیج توده های مسلمان در عرصه سیاست، مصالح سیاسی خود را پی گیری کنند. آنها با اتکای به اصل «سیاست، عین دیانت ماست»، به راحتی خود را مجاز می دانند که روضه خوانی ها و سایر مراسم دینی و نیز نهادهای دینی چون مساجد و تکایا و حوزه های علمیه را در خدمت سیاست و قدرت قرار دهند... . ازاین رو، تحصیل کردگان... از سوء استفاده محافظه کاران از نهادها و مراسم مذهبی در رقابت های سیاسی شدیدا گله مندند

.ص: 174

ه_) ضعف دیگر محافظه کاران، هویت و رفتار ژلاتینی آنها در عرصه سیاست است؛ هویتی که نه مدرن است و نه سنتی.... محافظه کاران ما تا آنجا پیش رفته اند که حتی نهاد مرجعیت مستقل را که یکی از نهادهای جامعه مدنی سنتی ایران است، برنمی تابند و علاقه دارند آن را هم در ساحت سیاسی نظام هضم کنند. درواقع، هویت و رفتار محافظه کاران بیشتر تابع قدرت است، نه التزام به ارزش های سنتی. در این زمینه، مثال های فراوانی را می توان ذکر کرد. نمونه آن زمانی است که محافظه کاران در دهه اول انقلاب برای مصون ماندن از فرامین رادیکال امام خمینی، فرامین ایشان را به احکام «مولوی و ارشادی» تقسیم کردند و فقط احکام مولوی ایشان را لازم الاتباع می دانستند و در زمان حاضر که اوضاع باب مراد آنهاست، از «ذوب در ولایت» سخن می گویند. حمله به محافل علمی و اجتماعی و اجتماعات قانونی را محکوم نمی کنند و از مطبوعات مستقل دل خوشی ندارند... .

آنچه ذکر شد، نشان می دهد که هویت و رفتار محافظه کاران نه تابع اصول مدرن سیاست است و نه از ویژگی های تاریخی نیروهای سنتی پیروی می کند، بلکه بیشتر هویتی توده گرا با اتکای به قدرت نهادهای مذهبی برای بسیج احساسات مذهبی مردم به منظور کسب قدرت می باشد.

4. اشخاص حقیقی و حقوقی که این نسبت ها به آنها داده شده است _ بنا بر تعریفی که آقای جلایی پور از این جناح ارائه داده است و پیش از این، به تفصیل بحث شد _ از ارکان اصلی نظام، انقلاب و کشور هستند. در اهانت آمیز بودن این گونه نسبت ها و اینکه اوصاف بر شمرده شده، تخریب و تقبیح چهره اشخاص یاد شده نزد افکار عمومی را به دنبال دارد، شکی نیست. به نظر نگارنده، اگر نویسنده این مقاله ها پس از انتساب این گونه نسبت ها از سوی مراجع رسمی یا مدعی العموم، برای اعاده حیثیت مسئولان نظام مورد پیگرد قانونی قرار نگرفته باشد، این حادثه می تواند نه تنها شاخص مناسبی برای شناخت سطح آزادی در ایران، بلکه شاخصی برای آزادی بی حد

ص: 175

و حصر و نبود تعریفی قانون مند از آن به شمار رود.

5. مهم ترین نکته این است که آقای جلایی پور با مخاطبان خود صادقانه سخن نگفته، بلکه با تحریف حقایق تلاش کرده است ذهن مخاطب را به هر قیمتی، نسبت به جناح مقابل، بدبین و نا امید گرداند و بر آن بشوراند. مسلّم انگاشتن رویارویی جناح محافظه کار با قشر تحصیل کرده و جامعه روشن فکری یک ترفند کهنه، ولی معمول و مؤثر ژورنالیستی است که آقای جلایی پور در جنگ روانی و تبلیغاتی علیه جناح مقابل و برای همراه سازی افکار عمومی به خوبی از آن استفاده کرده است. چنانچه پیش تر دیدیم ایشان در بیش از بیست مورد، هرگاه از دیدگاه و عملکرد جناح مقابل _ محافظه کار _ سخن گفته است، بی درنگ بدان می افزاید: «قشر تحصیل کرده (و روشن فکر) با این دیدگاه، مخالف و از عملکرد جناح محافظه کار، شدیدا ناراضی و گله مند است» برای نمونه، پاره ای از این گونه تعبیرها را با هم مرور می کنیم:

_ منزلت و نفوذ محافظه کاران با طیف گروه های همسو در سال های اخیر، نزد تحصیل کردگان و شخصیت های مرجع جامعه به شدت کاهش یافته است.

_ عدم پای بندی به قواعد توسعه سیاسی و رفتار انحصارگرایانه توسط محافظه کاران، زمینه ساز وضعی شده که اقشار تحصیل کرده (و حتی روشن فکر) را به اظهار چنین نظری درباره آنان واداشته است: «تا زمانی که محافظه کاران در صحنه سیاسی جمهوری اسلامی فعالند، جامعه، طعم توسعه و ثبات سیاسی را نخواهد چشید و سیاست ایران راه به جایی نخواهد برد.

_ چرا محافظه کاران در جمهوری اسلامی فاقد پایگاه سیاسی، اجتماعی در نزد تحصیل کردگان (و روشن فکران) می باشند؟

_ آسیب و ضعف موجود در طیف محافظه کاران از دیدگاه تحصیل کردگان و

ص: 176

روشن فکران...

_ برخلاف محافظه کاران، تحصیل کردگان... به تفکیک کارکرد نهادهای مذهبی از سیاسی قائلند.

_ ضدیت محافظه کاران با جامعه روشن فکری، مشکل دیگر آنان است.

_ ازاین رو، تحصیل کردگان... از سوء استفاده محافظه کاران از نهاد و مراسم مذهبی در رقابت های سیاسی شدیدا گله مندند.

_ آنان به یکی از قواعد توسعه سیاسی که رقابت واقعی کاندیداهاست، اعتقاد ندارند. این عدم اعتقاد محافظه کاران تا زمانی که یک بیداری سیاسی در میان تحصیل کردگان این مرزوبوم اتفاق نیافتاده بود، یک معضل بالقوه بود و جای نگرانی نداشت، ولی هم اکنون تحصیل کردگان مذهبی بیدار شده اند.

_ تحصیل کردگان و روشن فکران ایران که قاعده مشارکت همراه با رقابت گرایشات سیاسی را در صحنه سیاست پذیرفته اند، اتخاذ روش های توسعه نیافته (استصوابی) محافظه کاران را در صحنه سیاسی برنمی تابد.

_ در برابر غفلت محافظه کاران، تحصیل کردگان مذهبی به آن درجه از رشد سیاسی و مذهبی رسیده اند که در عین پذیرش انوار ولایت معنوی و ایمانی، در ولایت سیاسی و حکومت ذوب نشوند.

_ به رغم اهمیت جامعه روشن فکری، ضدیت محافظه کاران با این جامعه همچنان شدید است.(1)

به راستی، چرا جلایی پور بر تقابل و رویارویی جناح محافظه کار با قشر تحصیل کرده و روشن فکر و مسلّم جلوه دادن و بیان پی درپی آن تأکید دارد؟

_ آیا این تقابل و رویارویی و تکرار آن، استفاده از شیوه های روان

ص: 177

شناختی _ تلقین و تکرار _ برای تحمیل یک امر غیر واقعی _ بی سوادی همه اعضای جناح محافظه کار _ بر مخاطبان به عنوان حقیقتی بدیهی و انکارناپذیر است یا اینکه به گمان وی، جناح محافظه کار واقعا متشکل از آدم های بی سوادی است که با تحصیل کردگان، ضدیت و دشمنی دارند؟

_ در این صورت، کسانی که در حوزه های علمیه تحصیل کرده اند و بخش بزرگی از این جناح را تشکیل می دهند، چه نام می گیرند؟

_ آیا جامعه اسلامی مهندسین _ که به تصریح ایشان از زیرمجموعه های جناح محافظه کار است _ با تحصیلات دانشگاهی، تحصیل کرده نام نمی گیرند؟

_ آیا جناح مقابل محافظه کاران، تماما تحصیل کرده و روشن فکر هستند _ که به گفته ایشان، مرکز فعالیت های ایشان دانشگاه ها و مراکز علمی است _ و مردم کوچه و بازار در آن نقش و سهمی ندارند، یا اینکه از پشتوانه مردمی برخوردارند؟

_ اگر جناح محافظه کار ترکیبی از با سوادان و تحصیل کردگان و بی سوادان و عوام است، چرا عنوان تحصیل کرده و روشن فکر را صرفا برای جناح مقابل به کار برده و چرا جناحی را که طبیعتا از افراد تحصیل کرده (و روشن فکر) تشکیل شده، ضد و دشمن تحصیل کردگان و روشن فکران معرفی کرده اید؟

_ آیا این به معنای نادیده گرفتن واقعیت ها، تحریف حقایق و تلاش برای انحراف افکار عمومی از واقعیات نیست؟

_ آیا این عملکرد با گفت وگوی مسالمت آمیز، صمیمی و صادقانه، منطقی، فرا جناحی و به دور از ناسزا به جناح مقابل _ که در مرام نامه روزنامه های

ص: 178

جامعه و توس بر آن پای فشرده اید، _ سازگار است؟

به نظر می رسد مسلّم انگاشتن این تقابل و رویارویی و تکرار آن به منظور تلقین و شرطی شدن مخاطبان انجام می گیرد تا بدین وسیله، اذهان عمومی از شنیدن یا دیدن اشخاص حقیقی و حقوقی این جناح در هر جای دیگر، بی درنگ، بی سوادی و رویارویی و ضدیت آنان را با نیروهای تحصیل کرده و باسواد جامعه تداعی کنند. بی شک، این روش با گفت وگوی صادقانه با مردم، بحث مسالمت آمیز و صمیمی با جناح های مختلف و تعهد دینی و اجتماعی اصحاب مطبوعات در جامعه دینی و مدنی، فرسنگ ها فاصله دارد.

واقعا امروز مشتریان نشریات جامعه و توس، به ویژه کسانی که به همین اندازه خواننده مقالات ایشان بوده اند، چه دیدگاه و گرایشی نسبت به جمهوری اسلامی، روحانیت، نخبگان سیاسی و سیاست مداران و مسئولان ارشد نظام دارند؟

وی از جناح دیگر موجب شده است برخلاف ادعای اولیه، به تحلیل های جناحی روی آورد و با تجلیل و تکریم جناح خودی، به جای بحث و گفت وگوی سالم و منطقی، با استفاده از ابزارهای گوناگون به تخریب و تضعیف جناح مقابل بپردازد. دیدگاه ها و پیش فرض های آقای جلایی پور درباره جوامع اروپایی، نهاد روحانیت و قشر تحصیل کرده و جامعه روشن فکری، به تحلیل و ریشه یابی نظرهای ایشان کمک شایانی می کند. از دیدگاه وی، جوامع اروپایی به دلیل توفیق در پیمودن مراحل رشد و توسعه، الگوی مناسبی برای جامعه توسعه نیافته ایران به شمار می آیند.

از این رو، با الگوگیری از جوامع غربی، تز «جدایی دین از سیاست» و کارکردهای فردی و اخلاقی نهادهای مذهبی، از جمله روحانیت را طرح می کند و از آنان می خواهد _ مانند کشیشان مسیحی _ صحنه سیاسی را به سود سیاست مداران تحصیل کرده و جامعه روشن فکری ترک گویند. چنین اعتقادی، او را وامی دارد که برای اثبات نظریه اش و با استفاده از ترفندهای ژورنالیستی، به نقد و بررسی یک سویه و منفی مراکز قدرت در جمهوری اسلامی _ که نوعا در دست روحانیون است _ بپردازد و از سوی دیگر، محاسن و خدمات جامعه روشن فکری و قشر تحصیل کرده را یادآوری کند. شاید به همین علت، جایگاه معنوی ولایت فقیه را مورد تشکیک قرار می دهد، نهاد روحانیت را نهادی غیرسیاسی معرفی می کند، با گلایه از وضع موجود و نابه سامانی های جاری به ویژه نبود آزادی، به تخریب و جنگ روانی علیه جناحی دست می زند که بانیان و رهبران آن، روحانی و حوزوی هستند. همچنین از مردمی که تاکنون و در صحنه های مختلف همواره پیرو روحانیت

ص: 180

و حوزه های علمیه بوده اند، بیزاری می جوید و آنان را عقب مانده و توسعه نیافته می نامد. متأسفانه تعلق خاطر و گرایش بسیار مثبت جلایی پور به یک جناح و بیزاری وی از جناح مقابل، آثار قلمی او را به گفت وگویی جناحی تبدیل کرده است که در حد فاصل تثبیت و تکریم جناح خودی و تقبیح و تضعیف جناح مقابل در نوسان است.

مطلق زدگان نابلد، اما یک پیروزی داشتند و آن در پوشاندن شکست خود بود. این کار از عهده شان برآمد و هنوز به آن مشغولند.

بهنود در ادامه، به تخریب گوینده و جناح او می پردازد و آنان را در مقابل ملت هوشیار و با درایت ایران قرار می دهد:

باورم نیست کسانی که خود و عقیده خود و گروه و جناح خود را «مصالح ملی» فرض کرده اند و دارند چنین جفایی به مردمان باهوش و بادرایت ایران می کنند، واقعا و اندیشیده، درصدد آن بوده باشند که حواس ما را از خطراتی که «مصالح ملی» را تهدید می کند، منحرف کنند. باورم نیست، ولی این ناباوری چیزی از نگرانی آدمی نمی کاهد.

در مرحله پایانی دفاع از خود نیز به تخطئه نظریه توطئه و رد احتمال وابستگی رادیوهای بیگانه به سرویس های اطلاعاتی قدرت های استکباری می پردازد تا به این وسیله، مصاحبه کنندگان با این گونه رسانه ها را تبرئه کند:

جالب همین جاست. جا انداختن این تحلیل که آزادی بیان در همه جهان دروغ است؛ همه رسانه های جهانی در خدمت دستگاه های اطلاعاتی هستند و طبیعتا هر کس با آنها سر و کاری دارد هم عامل بیگانه است.

به هر حال، آنچه مهم است، این است که بهنود از پاسخ صریح به پرسش های زیر شانه خالی کرده است:

1. آیا با رادیوی بختیار مصاحبه کرده است یا خیر؟

2. آیا رادیوی بختیار از جمله رسانه هایی است که به دستگاه های اطلاعاتی وابسته نیست و هیچ دشمنی با اسلام و انقلاب ندارد تا مصاحبه با آن بی اشکال باشد؟

3. آیا بهنود در مصاحبه با رادیوی یاد شده، مطالبی علیه جمهوری اسلامی گفته است یا خیر؟

ص: 182