کتابشناسی 78 کتاب اهل سنت در مورد اهل بیت علیهم السلام

مشخصات کتاب

کتابشناسی 78 کتاب اهل سنت در مورد اهل بیت علیهم السلام بر اساس کتاب «دراسات فی اهل البیت النبوی» نوشته دکتر خالد بابطین

عبدالحسین طالعی

تهران مؤسسه نبأ، 1377.

ص:1

اشاره

مقدمه

نگارنده سطور برای تهیه چند مستدرک بر کتاب ارزشمند و نفیس «اهل البیت فی المکتبة العربیة» اثر ابتکاری و راهگشای محقق فقید مرحوم استاد سیدعبدالعزیز طباطبایی بارها توفیق یافته و گفتارهایی درخور بضاعت مزجاة خود به پیشگاه پژوهشیان پیشکش داشته است.(1) فهرست این چند گفتار، بارها ارائه شده، لذا از تکرار خودداری می شود. فقط اشاره می کنیم به این امید قلبی که این گفتارها و موارد مشابه آن از اساتید بزرگوار، مقدمه ای باشد برای چاپ مجدد کتاب نفیس استاد، همراه با این یادداشت ها که در جهت روزآمدسازی آن تدوین می شود.

باری، در روزهای اخیر، کتابی به دستم آمد از دکتر خالدبن احمد الصمّی بابطین استادیار دانشگاه ام القری در مکّه مکرّمه تحت عنوان «دراسات فی اهل البیت النبوی» (مکه: مکتبة الاسلامی، 1430، 2009). این کتاب، با نگاهی سنّی افراطی به اهل البیت نگریسته و تفسیرهای شگفت آوری از حقایق والای امامت عرضه می کند که در این یادداشت مختصر، مجال پرداختن به آن نیست.

فصل هفتم این کتاب (ص 131-84) فهرستی از 258 کتاب در مورد اهل البیت، که نویسنده با دقت و روشمندی، برگزیده و شناسانده است. او روش خود را در مقدمه این فصل گفته که در بخش اول این گفتار، ترجمه آن ارائه می شود.


1- این کتاب معرفی 856 کتاب در شناخت اهل بیت از طریق تک نگاره های اهل تسنن به زبان عربی را در بردارد. دکتر علیرضا حیدری نسب در کتاب ارزشمند و تحلیلی «حاکم نیشباوری و المستدرک علی الصحیحین» (تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1390) ص 426، می گوید که حدود 500 اثر در این فهرست معرفی شده است، که این سخن دقیق نیست. البته از بررسی منابع کتاب او (ص 444) بر می آید که ظاهراً ایشان اصل کتاب را ندیده و به بخشی از آن یا گزارش آن که در شماره 4 مجله تراثنا (سال 1406) آمده، رجوع کرده است.

ص:2

با دیدن این فهرست، در اندیشه تهیه یک مستدرک دیگر بر کتاب استاد مرحوم طباطبایی افتادم که مبتنی بر این فهرست باشد. بر این اساس، با ضوابطی که در بخش دوم این گفتار می خوانید، 78 کتاب از میان آن فهرست برگزیدم، و در ضمن بخش سوم و چهارم ارائه شد.

هدف از این کار، تقسیم کار دشوار استدراک کتاب محقق طباطبایی به مراحل کوچک اجرایی است، تا در فرصتی دیگر این نوشتارهای مختصر به هم پیوند یابد و مستدرکی در خورِ آن کتاب نفیس فراهم آید.

دستیابی به کتاب خالد بابطین را مدیون تلاش دلسوزانه و ایثار مخلصانه برادر پژوهشگرم جناب استاد حسین متقی هستم که این کتاب را برای مجموعه کتابخانه تخصصی امام حسین علیه السلام وابسته به حسینیه اعظم زنجان تهیه کرده و اجازه استفاده از آن را به این بنده دادند. تشکر قلبی از این عزیز، کمترین انجام وظیفه است.

تدوین این گفتار مختصر در روز گرامی 13 رجب را به فال نیک می گیرم. امیدوارم روح بلند محقق طباطبایی همواره بر خوان گسترده کرامت علومی مهمان باشد و این گام های کوچک شاگردانه را بپذیرد.

این سطور در واپسین لحظات عصر جمعه نوشته می شود که به امام همام حجّت معبود و پیشوای موعود، حضرت بقیة اللّه ارواحنا فداه تعلق دارد. ظهور نزدیکش را از خدای بزرگ مسئلت دارم و از فضل خدای بزرگ امید می برم که دعای خیر حضرتش را از این بنده و تمام خوانندگان فاضل و گرامی دریغ ندارد.

سوم خرداد 1392

سیزدهم رجب 1434

عبدالحسین طالعی

ص:3

بخش اول: گزارشی از مقدّمه بابطین

1. انگیزه و هدف از پژوهش

هیچ پژوهشگری تردید ندارد در این که آثاری که درباره اهل بیت پیامبر، و ذکر مناقب و فضائل و اخبارشان نوشته شده، آنچنان زیاد است که در هیچ موضوعی به این مقدار نوشته نشده است. ظاهراً این پدیده، پیرو کثرت فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب رضی اللّه عنه است. این حقیقت تا آنجاست که:

1-1. امام احمد گفت: «برای هیچ یک از اصحاب پیامبر، آن اندازه فضیلت نرسیده که برای علی بن ابی طالب رضی اللّه عنه رسیده است».(1)

2-1. اسماعیل قاضی، نسائیو ابوعلی نیشابوری گفته اند: «در حق هیچ یک از صحابه، به اساتید حسن، بیشتر از آنچه در مورد علی رسیده، وارد نشده است».(2)

3-1. شیخ الاسلام (ابن تیمیه) علت نشر فضائل علی بن ابی طالب رضی اللّه عنه _ به ویژه در میان اهل تسنن _ را چنین می داند: «روایت اهل سنت به این مطالب، شهرت فراوان یافت تا بدین وسیله، قدح کسانی را که درباره علی قدح وارد کردند، و او را کافر یا ظالم دانستند، از خوارج و دیگران».(3)

4-1. سمهودی در مورد همین علّت می نویسد: «سبب این کار، آن است که خدای تعالی پیامبرش را آگاهی داد به آزمون هایی که علی رضی اللّه عنه بدان آزموده می شود، و اختلاف هایی که روی می دهد تا امر خلافت به او برسد. لازمه خیرخواهی پیامبر برای حل این مشکل، آن است که این فضائیل را شهرت دهند تا هر کس که به این احادیث آگاه شود، راه رهایی از این دشواری ها را بداند. وقتی این اختلاف روی داد و جمعی بر حضرتش خروج کردند، صحابه اثی که این فضائیل را شنیده بودند، این احادیث را گستردند به جهت خیرخواهی برای امت. آنگاه گرفتاری ها شدّت


1- حاکم در مستدرک 3/116 رقم 4572، از طریق محمد بن هارون حضرمی از محمدبن منصور طوسی از احمد حنبل.
2- الصواعق المحرقة 2/353.
3- منهاج السنة 4/371.

ص:4

گرفت، گروهی از بنی امیه به تنقیص و سبّ حضرتش بر منابر پرداختند، و خوارج نیز با آنها همداستان شدند، بلکه از کفر آن گرامی سخن گفتند. بدین جهت محدثان و حافظان بزرگ اهل سنت فضائل آن بزرگ را گستردند، که به همه جا رسید. و این به جهت خیرخواهی برای امّت و یاری حق بود.(1)

5-1. حافظ سخاوی به کثرت مصنّفات در مورد مناقب اهل بیت اشاره می کند: «تمام پیشوایان حدیث در مورد علی و عباس و سبطین (حسن و حسین) آثاری مکتوب نوشتند که در میان مردم گسترش یافته است. همین گونه در مورد مناقب زهرا و دیگران که شرف و فخر آنهابرتری دارد، رساله هایی مستقل نوشته شد».(2)

2. تقسیم موضوعی این آثار

این آثار، در تمام شئون مربوط به اهل بیت، گسترده و متنوع است، از جمله:

2-1. آثاری که در مورد مناقب و فضائل و حق بزرگ اهل بیت نوشته شده، که بیشتر کتاب ها در این زمینه است.

2-2 آثار مختص به اخبار و سیره آن بزرگواران، که بخشی از آنها به فضائل شان می پردازد.

مأخذ:

الف. حدائق الاذهان فی اخبار اهل بیت النبی المختار و تفرقهم فی الاحصار، نوشته مسعودی (م 345). وی از این کتاب خود در مروج الذهب 3/355 یاد کرده و حاجی خلیفه در کشف الظنون 1/632 به او نسبت داده است.

ب. تحفة الراغب فی السیرة الجامعة من اعیان اهل البیت الطیّب، نوشته قلیوبی شافعی (م 1069). چاپ قدیممصر 1307، مطبعه محمد مصطفی. نسخه خطی آن در کتابخانه حسن حسنی عبدالوهاب، به شماره 1-904 موجود است.


1- جواهر العقدین ص 251، الجوهر الشفاف (برژ 39 / ب)، هر دو از سمهودی. نیز بنگرید: الصواعق الحمرقة 2/353.
2- استجلاب ارتقاء الغرف 1/225، تحقیق خالد بابطین.

ص:5

بنگرید: معجم المبوعات العربیة 2/1525. معجم المنجّد ص 227، معجم المؤلفین 1/148، معجم الشیبانی رقم 323.

3-2. گزارش ستم هایی که بر اهل بیت روا داشتند، و قتل و آوارگی آنها، خصوصاً گزارش های مفصّل مقتل حسین بن علی رضی اللّه عنهما، که بسیار زیاد است.

البته در میان آنها، مطالب ضعیف و غلط راه یافته است. از جمله آنها مقاتل الطالبیّین، نوشته ابوالفرج اصفهانی (م 356).

4-2. آثار مربوط به انساب و شاخه های مختلف آن، که بر حسب اماکن مربوط تنوع دارد، مانند: انساب اشراف مکه، مدینه، یمن، مغرب و غیره.

از مشهورترین کتابای این گروه، عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب نوشته ابن عنبه حسنی (م 828) است. فهرستی مفصل از این کتاب ها را در کتاب «دلیل مورخ المغرب الاقصی» نوشته ابن سودة والقم الثانی، فی الانساب و العائلات و القبائل و نیز در کتاب طبقات النسّابین نوشته شیخ بکر ابوزید می توان یافت.

تقسیم دیگر در این کتاب ها، براساس شجره های آنهاست، مثلاً: نسب حسنی، حسینی، جعفری، علوی، فاطمی، ادریسی، عباسی و غیره.

5-2. آثاری که فقط به نقبای اشراف می پردازد.

شاید یکی از مشهورترین کتاب های این گروه، کتاب چاپ شده موارد الاتحاف فی نقباء الاشراف نوشته سید عبدالرزاق حسینی است که تمام نقبای طالبیّین را نام برده، محسنات آنها را برشمرده، و به ترتیب شهرهای محلّ نقابت آنها تدوین کرده است.

3. گستره پژوهش

اشاره

من در این پژوهش فقط به کتاب های گروه اول (فضائل و مناقب اهل بیت) پرداختن، و از چهار گروه آثار دیگر چشم

ص:6

پوشیدم. آن هم به اندازه توانم. در حالی که می دانم به موارد زیادی دست نیافته ام.

نکته:

باید دانست که در صحاح، سنن، مسانید و دیگر کتاب های حدیثی، احادث در مناقب و فضائل اهل بیت، فراوان است. من در این جا فقط به صحیح بخاری و مسلم اشاره می کنم، و خواننده خود می تواند به سنن و مسانید بنگرد که سرشار از این گونه اخبار است:

الف. صحیح بخاری

1) کتاب فضائل الصحابة، باب مناقب قرابة رسول اللّه، شماره های 3711 تا 3716.

2) باب مناقب علی بن ابی طالب، شماره 3701 تا 3707.

3) مناقب جعفر بن ابی طالب، شماره 3708 تا 3709.

4) مناقب عباس بن عبدالمطلب، شماره 3710.

5) مناقب الحسن و الحسین، شماره 3746 تا 3753.

6) مناقب فاطمه، شماره 3767.

7) فضل عایشه، شماره 3768 تا 3775.

ب. صحیح مسلم

1) کتاب فضائل الصحابة، باب فضائل اهل بیت النبی، شماره 2424 تا 2426.

2) فضائل علی بن ابی طالب، ش 2404 تا 2409.

3) فضائل الحسن و الحسین، ش 2421 تا 2423.

4) فضائل عبداللّه بن جعفر، ش 2427 تا 2429.

ص:7

5) فضائل خدیجة ام المؤمنین، ش 2430 تا 2436.

6) فضائل فاطمه بنت النبی، ش 2449 و 2450.

7) فضائل ام سلمه ام المؤمنین، ش 2451.

8) فضائل زینب ام المؤمنین، ش 2452.

9) فضائل عبداللّه بن عباس، ش 2477.

10) فضائل جعفر بن ابی طالب، ش 2502 و 2503.

4. ترتیب مطالب

در پی فهرست؛ کتاب هایی را که در مورد آل النبی در تمام بنی هاشم نوشته شده نام بردم، از تمام تیره ها: علوی، فاطمی، جعفری، عباسی.(1) نیز آنچه به همسران پیامبر مربوط می شود که جزء اهل البیت هستند(2) و آنچه در مورد دختران پیامبر نوشته شده است.

5. ترتیب اجزای هر مدخل

1-5. مدخل ها بر اساس حروف الفبای نام کتاب ها مرتب شده است. در این مورد، صحّت نسبت کتاب به مؤلف را در نظر نگرفتم.

2-5. در هر مدخل، توضیحات زیر _ به ترتیب _ ذکر شده است؛ نام کتاب، نام مؤلف، سال یا قرن وفات. در موردی که یک کتاب چند عنوان دارد، همه ذکر شده با ارجاع به یک صورت آنها.

3-5. اگر کتاب چاپ شده، مکان و زمان چاپ آن.


1- یعنی: منسوب به علی بن ابی طالب، فاطمة الزهراء، جعفر بن ابی طالب، عباس بن عبدالمطلب. (مترجم)
2- این مطلب، بنابر نظر برخی از اهل تسنن است. و مورد نقد جدّی است که در اینجا مجال این بررسی نیست. رجع شود به: نفخات الازهار، سید علی میلانی، مجله حدیث ثقلین. (مترجم)

ص:8

4-5. اگر کتاب خطی است، محلّ وجود آن در کتابخانه ها و شماره آن، همراه با منبعی که به وجود آن نسخه اشاره کرده است.

5-5. نام کتاب های مربوط به مهدی منتظر را نیاوردم _ با این که او بدون تردید، از اهل بیت پیامبر است _ به دلیل کثرت و گستردگی آنها، برای این که این فهرست، طولانی نشود.

نکته:

در خلال پژوهش به نام های زیادی در کتاب های خطی برخوردم که به فضائل اهل بیت مربوط می شود، ولی نویسنده آن شناخته نشده است. فقط یکی از این موارد را آوردم که چاپ شده است. و اگر چاپ نشده بود، ذکر نمی کردم.

6. منابع این پژوهش

در تدون موادّ این فهرست، به این منابع، استناد اصلی داشتم:

1-6. کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون / حاجی خلیفه با ذیل های آن؛ ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون، و هدیة العارفین فی اسماء الکتب و المؤلفین.

2-6. معجم ما اُلّف عن رسول اللّه / صلاح الدین المسجِّد، که به عنوان معجم المنجِّد، از آن یاد می شود.

3-6. معجم ما اُلّف عن الصحابة و امّهات و ال البیت رضی اللّه عنهم / محمد بن ابراهیم شیبانی، که با عنوان معجم الشیبانی یاد می شود.

4-6. معجم الموضوعات المطروقة فی التألیف الإسلامی و بیان ما اُلّف فیها / عبداللّه محمد حبشی، که با عنوان معجم الموضوعات یاد می شود.

5-6. دلیل موّرخ المغرب الاقصی / عبدالسلام بن عبدالقادر بن سوده، که با عنوان دلیل ابن سودة یاد می شود.

6-6. کتاب های مفید دیگر که فقط در صورت ضرورت به آنها رجوع شده است، و در جای خود بدانها اشاره می شود،

ص:9

مانند:

الفهرست / ابن ندیم، فهرس الفهارس و الاثبات / عبدالحیّ کتانی، معجم المؤمنین / کحاله، للاعلام / زرکلی، ذیل الاعلام / علادنه، معجم المطبوعات العربیة / یوسف سرکیس، طبقات النسابیّین / بکر ابوزید، معجم ما طبع من کتب السنة /؟؟، دلیل الرسائل الجامعیة بجامعة ام القری.

ص:10

بخش دوم _ گزارشی از نحوه گزینش از فهرست بابطین

هدف، ضوابط و نحوه گزینش بابطین را خواندیم. او در فهرست خود 258 کتاب را معرفی کرده است.

امّا هدف اصلی از کار این بنده _ عبدالحسین طالعی _ تدوین گفتاری است که به عنوان مستدرکی بر کتاب ارزشمند «اهل البیت فی المکتبة العربیة» نوشته محقق فقید مرحوم استاد سید عبدالعزیز طباطبایی به کار آید. و البته این چندمین مستدرکی است که در این راستا می نویسم، به امید فرصتی که این حلقه های زنجیر را به هم پیوند دهیم و این کتاب نفیس همراه با مستدرکی جامع انتشار مجدد یابد.

باری، براساس این هدف، فهرست بابطین را چند بار خواندم و به تقسیم محتوای آن پرداختم. سرانجام کتاب های معرفی شده را در پنج گروه تقسیم کردم، بدین ترتیب:

1. کتاب هایی که در فهرست مرحوم طباطبایی یاد نشده است.

2. کتاب هایی که در فهرست محروم طباطبایی یاده شده است، ولی در فهرست بابطین، توضیح یا تعلیقه یا نکته مناسب و مفیدی _ گرچه کوتاه _ بیان شده باشد.

3. مواردی که توضیحات بابطین پیشتر در بیان مرحوم طباطبایی آمده و نکته تازه ای ندارد.

4. کتاب های شیعی که در فهرست بابطین معرفی شده و به شیعی بودن آنها تصریح شده است.

5. کتاب هایی که با هدف ما مرتبط نیست، عمدتاً به دلیل تفسیر خاصّ بابطین از معنای اهل البیت که گروه های زیر را در برمی گیرد: عباس بن عبدالمطلب و بنی عباس، تمام اولاد و ازواج پیامبر، و مانند آنها.

آنچه از این بند استثنا می شود، آثار اهل تسنن مربوط به حضرت خدیجه سلام اللّه علیها است، به اعتبار این که والده ماجده حضرت زهرا و ام الائمة علیهم اللّه است.

بدین صورت، از تمام این 258 عنوان، فقط گروه اول (51 عنوان)، و گروه دوم (27 عنوان) یاد شد، به ضمیمه آثار مربوط به حضرت خدیجه که در میان آنها جای گرفت. بخش سوم و چهارم این گفتار، ناظر به آثار منتخب در این دو

ص:11

گروه است.

توضیحات بابطین عیناً ترجمه شد. در برخی موارد، نیاز به تعلیق احساس شد که فعلاً از آن چشم می پوشم و به فرست دیگر وا می گذارم.

ص:12

بخش سوم _ کتاب هایی که در فهرست طباطبایی یاد نشده است.

1. آل رسول اللّه و اولیاؤه.

نوشته شیخ محمد بن عبدالرحمان بن محمد بن قاسم (معاصر).

تلخیص منهاج السنة النبویة نوشته ابن تیمیه

چاپ اول: ریاض: دارالقبلتین،1412.

2. الاحادیث المرفوعة فی فضل الامام علی بن ابی طالب رضی اللّه عنه: دراسة مقارنة بین اهل السنة و الشیعة.

نوشته خانم نهاد عبدالحلیم عبید (معاصر).

اصل آن رساله دکترای نویسنده در دانشگاه ام القری (مکه) به سال 1407 در سه مجلد است و ظاهراً تا کنون چاپ نشده است.

مأخذ: دلیل رسائل جامعة ام القری، شماره 630.

3.احیاء المیت بذکر مناقب اهل البیت

نوشته: علامه صدیق حسن خان (متوفی 1307).

این کتاب را دکتر حمل احمد در کتابش (حرکة التألیف باللغة العربیة فی الإقلیم الشرقی الهندی فی القرنین الثامن عشر و التاسع عشر للمیلاد، ص 281-274) به او نسبت داده است.

تا کنون چاپ نشده است.

4. الإسعاف بالجواب عن مسألة الاشراف.

نوشته: حافظ شمس الدین محمد بن عبدالرحمان سخاوی (متوفی 902).

فتوایی است درباره اشراف (سادات) و شئون آنها، که ضمن «الاجوبة المرضیة» نوشته سخاوی (ج 2 ص 428-416) آمده است.

ص:13

5. الإشراف علی مناقب الأشراف.

نوشته: حسن بن عتیق قسطلانی.

مأخذ: الإعلان بالتوبیخ ص 208 و 215، طبقات النسّابینّ، رقم 710.

6. أضواء تاریخیه علی اسرة النبی و اهل البیت.

نوشته: محمد اسماعیل ابراهیم (معاصر).

چاپ قاهره: دارالفکر العربی، 1395.

7. اعتلاء الشرف باختصار استجلاب ارتقاء الغرف حجبّ اقرباء الرسول و ذوی الشرف.

نوشته: ابوالعباس احمد بن محمد بن حجر هیتمی مکّی (م 973).

تلخیص کتاب «استجلاب ارتقاء الغرف» [بنگرید: همین گفتار، بخش دوم؛ اهل البیت فی المکتبة العربیة ص 38].

تحقیق متن و تخریج احادیث و تعلیق: خالد بن احمد الصمّی بابطین. به زودی منتشر می شود.

8. العقیدة فی اهل البیت بین الافراط و التفریط.

نوشته: دکتر سلیمان بن سالم السیحمی (معاصر).

چاپ اسماعیلیه (مصر): مکتبة الامام البخاری للنشر و التوزیع، 1420/2000.

اصل آن رساله دکترای نویسنده در الجامعة الاسلامیة (مدینه منوره) بوده است.

9. الانوار الباهرة بفضائل اهل البیت النبوی و الذریة الطاهرة.

نوشته: عبداللّه بن عبدالقادر تلیدی (معاصر).

چاپ اول: بیروت: دار ابن خرم، 1417.

10. اهل البیت.

نوشته: محمد محمود صوّاف (م 1413).

چاپ صیدا (لبنان): المکتبة العصریة.

ص:14

11. بدرالتمام فی ذکر النبی و آله الکرام.

نوشته: مصطفی بن عبداللّه العظم.

نسخه خطی: ظاهریه دمشق (مکتبة اسد). شماره 4003.

مأخذ: معجم الشیبانی، رقم 256.

12. البدور الزواهر فی ما للمختار و عترتة من المفاخر.

نوشته: حافظ محمد بن محمد بن فهد الهاشمی المکّی (م 871).

نسخه خطی: کتابخانه حرم مکّی، ضمن مجموعه 1197 - عام، به خط مؤلف، 86 برگ.

13. تاج الحسن الباهر فی اهل النسب الطاهر.

نوشته: عربی محمد بن قاسم.

نسخه خطی: رباط (38 ک unesco)، به خط مغربی، سال 1290.

مأخذ: معجم الشیبانی، رقم 284.

14. تحفة ذوی الالباب فی ما یتعلق بالآل والاصحاب.

نوشته: احمد بن محمد سجاعی (م 1197).

مأخذ: ایضاح المکنون 1/248، معجم الموضوعات ص 60، معجم المنجّد ص 227، معجم الشیبانی رقم 322.

15. الجوهرة الشفافیة فی بعض مناقب السیدة الصدیقیة.

نوشته: عبداللّه بن ابراهیم میرغنی حسینی (1193).

مأخذ: معجم المنجّد ص 220، معجم الشیبانی، رقم 420.

16. حدیث الثقلین و فقهه.

نوشته: دکتر احمد علی سالوس (معاصر).

بابطین می نویسد: درباره حدیث ثقلین سخن گفته و با وجود کثرت و تعدد طرق، آن را ضعیف دانسته که کلامش

ص:15

مردود است. ولی درباره فق الحدیث نیکو سخن گفته است.

چاپ ابوظبی: دارالصلاحج للطباعة و النشر و التوزیع، 1406.(1)

17. الحسین سید شباب اهل الجنة.

نوشته: عصمت والی (معاصر).

قاهره: الهیئة العامة للکتاب، 1984.

*. حقوق آل البیت.

نوشته: ابن تیمیه (م 728).

تخت عنوان «رساله فضل اهل البیت و حقوقهم» خواهد آمد.

18. خدیجة امّ المؤمنین.

نوشته: احمد شرباصی (معاصر).

بیروت: دارالقدس، 1352.

19. خدیجة امّ المؤمنین.

نوشته: ذوالفقار مهران

قاهره: مکتبة الآداب.

بنگرید: معجم المنجد ص 221.

20. خدیجة بنت خویلد.

نوشته: عبدالحمید جودة السحار (م 1974).

قاهرة: مکتبة مصر، 1387.

21. خدیجة بنت خویلد.


1- آیة اللّه سید علی میلانی در کتابی مستقل به مطالب دکتر سالوس پاسخ داده است. (مترجم)

ص:16

نوشته: محمد علی قطب (معاصر).

بیروت: دارالقلم، 1408.

22. خدیجة زوجة الرسول.

نوشته: طه عبدالباقی سرور (م 1386).

قاهره، 1957.

23. ردّ القول الطائشة فی ما اختصّت به خدیجة و عائشة.

نوشته: اله برباط، خزانه ملکی، شماره 296؛ باب. چتر بیتی، شماره 4436.

مأخذ: الاعلام 4/34، معجم المنجّد ص 221.

24. رسالة فضل اهل البیت و حقوقهم.

نوشته: احمد بن تیمیه (م 728).

چاپ دارالقبلة، 1405، به کوشش ابوتراب ظاهری، که احادیثی درباب فضائل اهل بیت نیز بدان افزوده است.

چاپ دیگر: بیروت: دارالکتب العلمیة، 1406 با عنوان «حقوق آل البیت» که با تصرّف ی در چاپ پیشین انجام شده است.

25. سبیل الهدی و الرشاد فی سیر خیر العباد.

نوشته: محمد بن یوسف صالحی شامی (م 942).

تحقیق: عادل احمد عبد الموجود، علی محمد معوض.

چاپ اول، 1418.

یکبار در مصر به صورت ناقص نیز چاپ شده است.

کتاب، دوازده مجلد دارد. مؤلف بخش عمده مجلد یازدهم را به فضائل و مناقب آل البیت اختصاص داده است، به گونه ای که اگر مستقلاً چاپ شود، کتابی منفرد در فضائل اهل البیت خواهد بود. لذا آن را در ضمن آثار مربوط به مناقب

ص:17

اهل بیت آوردم.

26. سحر العیون فی ما قیل فی آل بیت الرسول المطهرین الفروع و الاصول.

نوشته: ابوعبداللّه محمد بن یوسف سائح (قرن 10 یا 11).

مأخذ: دلیل ابن سوده، رقم 412.

27. الصواعق المحرقة.

نوشته: ابوالعباس احمد بن محمد بن حجر هیتمی مکّی (م 973).

قبلاً با تحقیق و تعلیق عبدالوهاب عبداللطیف در یک جلد منتشر شده است. اخیراً با تحقیق عبدالرحمان ترکی و کامل خرّاط در دو مجلد منتشر شده (بیروت: مؤسسة الرسالة، 1417/1997).

بابطین گوید: درباره فضائل علی بن ابی طالب رضی اللّه عنه و اهل بیت به تفصل سخن گفته و جزء دوم تماماً به این موضوع اختصاص دارد. لذا آن را در ضمن کتاب های مربوط به مناقب اهل بیت پیامبر آوردم.

28. طهارة بیت النبوة.

نوشته: شیخ خالد بن عبدالرحمان الشایع (معاصر).

ریاض: دارالجلالین، دار بلنسیة، 1414.

29. العجالة الزّر نبیة فی السلالة الزینبیة.

نوشته: جلال الدین سیوطی (م 911).

ضمن مجموعه «الحاوی للفتاوی» او (2/34-31) چاپ شده است.

30. العذب الزلال فی مناقب الآل.

نوشته: زین الدین عمر بن احمد شماع حلبی شافعی (م 936).

مأخذ: کشف الظنون 2/1130،معجم الموضوعات ص 60.

31. عقد اللئال بفضائل الآل.

ص:18

نوشته: شیخ محیی الدین عبدالقادر بن عبداللّه عید روسی حضرمی (م 1038).

مأخذ: ایضاح المکنون 2/109، معجم الموضوعات ص 60.

32. عقد الئال و وسیلة السؤال فی ماله صلی اللّه علیه و سلم من الآل.

نوشته: عبدالسلام بن طیب قادرسی فاسی (م 1110).

مأخذ: ایضاح المکنون 2/109، معجم المنجّد ص 228.

33. علی بن ابی طالب: بقیة البنوة و خاتم الخلافة.

نوشته: عبدالکریم خطیب (م 1406).

بیروت: دارالمعرفة، 1407.

بغداد: مکتبة المثنی، قاسم الرجب، 1388.

34.علی بن ابی طالب و اسرته رضی اللّه عنه.

نوشته: محمود محمد شاکر الحرستانی (معاصر).

چاپ اول: بیروت: المکتب الاسلامی، 1408.

35. فاطمه بنت الحسین و اهل الاسرة الفاطمیة.

نوشته: لویی ماسینیون (م 1962).

معجم الشیبانی، رقم 918.

36. فاطمة و بنات محمد.(1)

نوشته: لامنس (کشیش مشهور)

معجم الشیبانی، رقم 962.

37. فتح المطالب فی مناقب علی بن ابی طالب رضی اللّه عنه.


1- سلسله کتاب منشورات دلیل ما در قم، به پاسخگویی از این کتاب اختصاص دارد. (مترجم)

ص:19

نوشته: حافظ شمس الدین ذهبی (م 748).

ذهبی این کتاب را ضمن شرح حال خود در تذکرة الحفاظ 1/10 یاد کرده و تذکر داده که کتاب، یک مجلد است.

38. فتح الوهاب فی فضائل الآل و الاصحاب.

نوشته: عبدالوهاب شعرانی (م 973).

درباره او میان اهل تسنن اختلاف است. حاجی خلیف می گوید: «او در این کتاب، تعصب باطل را کنار گذاشته است (کشف الظنون 2/1236). امّا بابطین عقیده دارد که او علاوه بر تعصب، به بدعت ها و خرافات و قصه های عجیب عادت دارد. چنانکه غلوّ او از بعضی آثارش پیدا است.

39. فضائل الحسن و الحسین.

امّا احمد بن محمد بن حنبل (م 241).

ابن تیمیه در منهاج السنة 4/125 این کتاب را به او نسبت داده است.

بنگرید: معجم الشیبانی رقم 944.

40. فضائل العترة النبویة.

نوشته: عبداللّه بن عبدالهادی بن ابراهیم.

نسخه های عکسی در مرکز احیاء الثرات الاسلامی به شماره 2203 در تاریخ موجود است که از روی نسخه کتابخانه امبروزیانا (ایتالیا) در 57 برگ گرفته شده است.

مأخذ: فهرست التاریخ و التراجم الموجودة بالمرکز. تدوین: دکتر عابد شیار و همکارش، 1411.

41. فضائل علی بن ابی طالب رضی اللّه عنه.

نوشته: حافظ ابوبکر ابن ابی الدنیا (م 289).

مأخذ: سیر اعلام النبیاء 13/404. معجم الشیبانی رقم 978.

42. القول القیم فی ما یرویه ابن تیمیه و ابن التّیم.

ص:20

نوشته: سید حامد ابوبکر محضار (معاصر).

شامل سخنان دو شیخ الاسلام در مورد فضائل اهل البیت.

قاهره: دارالشروق، 1406/1986.

43. کشف الاستار فی اولاد خدیجة من البنی المختار.

نوشته: حسن اکبر فی (م 1332).

نسخه خطی: نجف، رقم 22 متنوع.

مأخذ: معجم الشیبانی، رقم 1029.

44. مجلس فی مناقب. الزهراء.

نوشته: جلال الدین سیوطی (م 911).

نسخه خطی: سلیمانیه (ترکیه) 13/1030.

مأخذ: معجم الشیبانی، رقم 1053.

45. معراج الوصول الی معرفة فضل آل الرسول.

نوشته: ابو عبداللّه محمد بن ابی المظفر یوسف زرندی (م 750).

سمهودی در جاهای مختلف از دو کتابش جواهر العقدین (از جمله ص 226) و الجوهر الشفاف (برگ 24 الف)، از آن یاد می کند.

46. المقاصد الفخری فی بعض مناقب السیدة خدیجة الکبری.

نوشته: عبداللّه بن ابراهیم میرغنی (م 1193).

نسخه خطی: ظاهریه _ شماره 4134 _ تاریخ.

مأخذ: معجم المنجد ص 222، معجم الشیبانی رقم 1175.

47. مناقب آل ابی طالب.

ص:21

نوشته: ابوشیخ اصفهانی، عبداللّه بن محمد بن جعفر (م 369).

طبعک مطبعه علمیه، قم.

48. مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب.

نوشته: ابوجعفر محمد بن سلیمان کوفی قاضی.

خطی: امبروزیانا (شماره 206 و 128).

چاپ: به تحقیق محمد باقر محدودی، قم: مجمع احیاء الثعافة الاسلامیة، 1412.

مأخذ: معجم الشیبانی، رقم 1199.

49. نصح الخاصّ و العام فی ما یحب لآل البنی علیه السلام.

نوشته: ابو عبداللّه محمد بن مدفی جنون (م 1302).

چاپ سنگی، فاس (مغرب)، 1306 ق.

مأخذ: دلیل ابن سوده، رقم 305.

50. نصرة القترة الطاهرة من ابناء علی و فاطمة الزهراء.

نوشته: ابوعبداللّه محمد بن احمد بن علی کتّانی (تألیف: 1104).

مأخذ: دلیل ابن سوده، رقم 388.

51. الهفت الشریف فی فضائیل مولانا جعفر الصادق.

نوشته: مفضل بن عمر جعفی (م 145).

تحقیق: مصطفی غالب. بیروت: دارالاندلس، 1978، 198 ص.

ص:22

بخش چهارم _ کتاب هایی که در فهرست طباطبایی یاد شده، ولی در فهرست بابطین نکته یا توضیحی بر آن می توان یافت.

1. طباطبایی ص 17 / ش 15:

الاتحاف بحبّ الاشراف نوشته عبداللّه بن محمد بشراوی.

بابطین ص 91 / ش 4: لقب او را شیراوی نوشته که خطاست.

2. طباطبایی ص 19 / ش 17:

اتحاف السعداء بمناقب سید الشهداء نوشته عبداللّه بن ابراهیم میرغنی.

بابطین ص 92 / ش 6: نام کتاب را «اتحاف السعداء بمناقب اشهداء _ حمزة بن عبدالمطلب» آورده است. و از یک نسخه خطی آن در کتابخانه ظاهریه رقم 3671 یاد می کند.

3. طباطبایی ص 24 / ش 26:

احیاء المیت فی فضائل البیت، نوشته جلال الدین سیوطی.

بابطین ص 93 / ش 10: علاوه بر چاپی های قبلی، از چاپ مدینه منوره 1421 یاد می کند.

در مورد نسخه های خطی آن ارجاع می دهد: معجم الشیبانی رقم 94 (ده نسخه خطی آورده)، فهرس مرکز البحث بجا معة امّ القری رقم 94، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا بالمغرب، معجم المنجّد ص 226، معجم الموضوعات ص 60.

4. طباطبایی ص /30 ش 43:

اربعون حدیثا فی فضائل علی علیه السلام، نوشته یوسف بن اسماعیل بنهانی.

بابطین ص 93 ش 14: بنهانی خود در مقدمه کتابش «الشرف المؤبد لآل محمد» از آن یاد می کند. نیز بنگرید: معجم المطبوعات العربیة 2/1838.

ص:23

5. طباطبایی ص 35 / ش 52:

الاربعین فی فضائل الزهراء نوشته ابی صالح مؤذن.

بابطن ص 94 ش 19: سخادی در کتابش استجلاب ارتقاء الغرف رقم 201 از آن نقل می کند.

6. طباطبایی ص 38 / ش 58:

استجلاب ارتقاء الغرف، نوشته شمس الدین سخادی.

بابطین ص 95 ش 29: دکتر خالد بابطین آن را بر اساس 6 نسخه خطی تحقیق کرده و دارلبشائر الاسلامیة در بیروت در دو مجلد به سال 1421/2000 منتشر کرده است.

7. طباطبایی ص 57 / ش 104:

الانجم الزاهرة فی الذریة الطاهرة، نوشته ابو عبداللّه محمد التهامی.

بابطین ص 98 ش 46: او پس از سال 1130 زنده بود.

8. طباطبایی ص 25 / ش 27:

اخبار آل ابی طالب، نوشته: ابوبکر محمد جعابی.

بابطین ص 101 ش 65، از آن با عنوان «تاریخ الطالبیین» نیز نام می برد. چنانکه در ص 93 ش 11 نیز به همان عنوان اخبار آل ابی طالب نام برده است.

9. طباطبایی ص 127-123 / ش 227:

جواهر العقدین فی فضل الشرفین، نوشته نورالدین سمهودی.

بابطین ص 103 ش 80. چاپ دیگر: تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415: به گفته بابطین، پر از خطاهای روش شناسانه و غلط های مطبعی است.

10. طباطبایی ص 129-128 / ش 230:

الجوهرالشفاف بفضائل الاشراف، نوشته نورالدین سمهودی.

ص:24

بابطین ص 104-103 ش 82: نسخه ای خطی از آن در کتابخانه حرم موجود است، شماره 2629 سیره، شماره 3326 فیلم.

11. طباطبایی ص 130 / ش 233:

جوهرة العقول نوشته عبدالرحمان الفاسی.

بابطین: ص 104 ش 85. بنگرید: معجم المنجّد ص 227، دلیل ابن سوده رقم 294 که آن را «جواهر العقول» نامیده است.

12. طباطبایی ص /136 ش 249:

الحسن و الحسین نوشته محمدرضا المصری.

بابطین ص 105 ش 91: نام کامل کتاب را «الحسن و الحسین سبطا رسول اللّه» آوره و گفته: به سال 1407 در بیروت: دارالکتب العملیة چاپ شده است.

13. طباطبایی ص 178-175 / ش 313:

ذخائر العقبی، نوشته محب الدین طبری.

بابطین ص 107 ش 109: چاپ تحقیق شده: جده: مکتبة الصحابة، 1415.

14. طباطبایی ص 97 / ش 186:

تفصیل بنی هاشم علی من سواهم، نوشته جاحظ.

بابطین ص 109 ش 118: به نام «رسالة فی فضائل بنی هاشم» از آن یاد کرده و می گوید: ابن عنبه در عمدة الطالب ص 289 از آن یاد کرده است.

15. طباطبایی ص 205 / ش 346:

زبدة المقال فی فضائل الآل، نوشته کمال الدین محمد بن طلحه نصیبی شافعی.

بابطین ص 110 ش 125، نام کتاب را «زبدة المعال فی فضائیل الاصحاب و الآل» و لقب نویسنده را «نصیبینی» نوشته

ص:25

است.

16. طباطبایی ص 214 / ش 361:

سعادة الدارین فی شرح حدیث الثقلین، نوشته عبدالعزیز دهلوی؛ تعریب: محمود شکری آلوسی.

بابطین ص 11 ش 128: با تحقیق عبدالعزیز المحمود و عبداللّه الشافعی، در مجلة الحکمة؛ عدد 10: شوال 1420 در 49 صفحه چاپ شده است.

17. طباطبایی ص 259 / ش 418:

الشرف المؤبد، نوشته یوسف بنهانی.

بابطین ص 112 ش 134: چاپ جدید مصر، قاهره: دار جوامع الکلم.

18. طباطبایی ص 264-261 ش 425:

شواهد التنزیل حکانی.

بابطین ص 112 ش 137: چاپ های دیگر:

بمبئی، سنگی، 1281/1864، 104 ص.

قاهره، 1331 به کوشش هید شفیلد.

بیروت 1966.

لندن 1971.

19. طباطبایی ص 334 / ش 531:

الفتح و الیتیر فی آیة التطهیر، نوشته ابو عبداللّه قادری فاسی.

بابطین ص 117 ش 17ک او بعد از سال 320 زنده بوده است.

بنگرید: دلیل ابن سودة رقم 407.

20. طباطبایی ص 371 / ش 572:

ص:26

فضائل فاطمه، نوشته ابوححفص بن شاهین.

بابطین ص 120 ش 187: با تحقیق بدر البدر ضمن «مجموع مصنّفات ابن شاهین» چاپ شده است.

21. طباطبایی ص 420 / ش 608:

القول الجلی فی فضائل علی، نوشته ابوالحسن بکری صدیقی.

بابطین ص 122 ش 197: نسخه خطی دیگر: مکتبة الحرم المکّی الشریف، شماره 1197 _ عام.

22. طباطبایی ص 605 / ش 733:

مناقب البسطین الحسن و الحسین، نوشته ابو عبداللّه محمد اشبیلی مرسی.

بابطین ص 127 ش 228: دکتر عزالدین عمر موسی در مقدمه تحقیق کتاب در رالسمط فی خبر البسط ص 42 از آن یاد کرده است.

23. طباطبایی ص 613 / ش 740:

مناقب علی علیه السلام، نوشته ابی جوزی.

بابطین ص 127 ش 231: نسخه خطی آن در معهد المخطوطات العربیة شماره 2/423 _ تاریخ.

24. طباطبایی ص 584 / ش 721:

مناقب علی بن ابی طالب علیه السلام، نوشته موفق خوارزمی.

بابطین ص 127 ش 233: نسخه خطی دیگر: مکتبة شهد علی، ترکیه 4/90-275.

25. طباطبایی ص 634 / ش 799:

المواهب و السنن فی بعض مناقب سیدنا الامام الحسن، نوشته محمد بن حسین جعفری.

بابطین ص 128 ش 239: در نام کتاب، «الامام الحسین» نوشته که خطا است.

26. طباطبایی ص 650 / ش 829:

نهایة الافضال، ابوالحسن بکری.

ص:27

بابطین ص 130 ش 252: شامل چهل حدیث در مناقب آل البیت است، که یک نسخه خطی آن در کتابخانه حرم مکی به شماره 1197 _ عام موجود است.

27. طباطبایی ص 659 / ش 847:

وصلة الزلفی فی التقرب بآل المصطفی، نوشته احمد بن علی ضهاجی.

بابطین ص 131 ش 257: نام کتاب را «وصلة الزلفی فی التعریف بآل المصطفی» نوشته، و می نویسد: یک مجلد در قطع متوسط، در خزانه فاس موجود است.

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109