سرشناسه : حبیبی، سلمان، 1345-
عنوان و نام پدیدآور : کتابشناسی توصیفی استاد شهید آیت الله مطهری/ سلمان حبیبی.
مشخصات نشر : تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهش های اسلامی، 1383.
مشخصات ظاهری : [10، 415] ص.
شابک : : 18000 ریال: 9647808992
وضعیت فهرست نویسی : فهرستنویسی توصیفی
یادداشت : نمایه.
شناسه افزوده : صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. مرکز پژوهش های اسلامی.
شماره کتابشناسی ملی : 1149758
ص: 1
ص:2
ص:3
دیباچه11
پیش گفتار13
بخش اول: کتاب ها
آزادی از نگاه استاد مطهری18
آزادی اجتماعی (تفکر _ عقیده _ قلم _ بیان) در نگاه شهید مطهری19
آزادی سیاسی در اندیشه آیت اللّه مطهری و آیت اللّه بهشتی20
آسیب شناسی دینی از منظر استاد شهید آیت اللّه مطهری21
آسیب شناسی دینی از دیدگاه شهید مرتضی مطهری رحمه الله22
آشنایی با قرآن (خلاصه آثار استاد شهید مرتضی مطهری، دفتر پنجم)26
آفتاب احیاگران «سیری تحلیلی در اندیشه های استاد شهید مطهری»27
آیینه جام، دیوان حافظ، همراه با یادداشت های استاد مطهری29
آیینه و آفتاب برای نوجوانان و جوانان؛ سرگذشت زندگی شهید مطهری30
آیت اللّه طالقانی در دانشگاه تهران، روز فلسطین و هفتمین روز شهادت استاد مطهری30
الاجتهاد و التجدید دراسة فی مناهج الاجتهاد عند الامام الخمینی و الشهیدین المطهری و الصدر31
از آیینه تاجمال با درنگی بر آرای علامه طباطبایی و استاد شهید مطهری رحمه الله31
استاد شهید مرتضی مطهری به روایت اسناد33
استاد مطهری در گذر اندیشه ها34
استاد مطهری و دغدغه اسلام اصیل35
استاد مطهری و روشن فکران38
اصول فقه در آثار استاد شهید مرتضی مطهری رحمه الله39
التقاط و تحجر از دیدگاه شهید مطهری40
الالتقاط الفکری و التحجر العقائدی فی نظرة العلامه المطهری41
امام حسین علیه السلام از دیدگاه شهید مطهری رحمه الله42
امام حسین علیه السلام از زبان استاد شهید مرتضی مطهری رحمه الله43
امام حسین علیه السلام و واقعه کربلا در آثار علامه شهید مطهری44
انسان بر آستان دین؛ خلاصه آثار استاد شهید مرتضی مطهری «دفتر سوم»44
انسان شناسی اسلامی در آثار شهید مطهری45
اندیشه سیاسی آیت اللّه مطهری47
اندیشه مطهر (سیری در افکار استاد شهید مطهری)48
اندیشه مطهر (مروری بر شخصیت و افکار استاد شهید مرتضی مطهری)50
اندیشه مطهر (موضوع، معرفی کوتاهی از شخصیت علمی و اخلاقی و اندیشه های شهید مطهری).52
انفکاک تعقل از تدین (بررسی علل و زمینه های خارجی گری و ویژگی های خوارج از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری).52
انقلاب اسلامی از دیدگاه شهید مطهری53
اهتزاز روح؛ مباحثی در زمینه زیبایی شناسی و هنر، گرد آمده از آثار استاد شهید مرتضی مطهری رحمه الله54
بازفهمی اندیشه های استاد مطهری (مجموعه مقالات)56
بررسی مقایسه ای مفهوم عدالت (از دیدگاه مطهری، شریعتی، سید قطب)57
برفراز اندیشه (روایتی از جلوه استاد مطهری در دانشگاه)60
ص: 4
بزرگداشت شهادت استاد متفکر، مرتضی مطهری.62
بهار روح استاد مطهری و نسل جوان62
به یاد استاد...64
پاره ای از خورشید65
پرتوی از خورشید پرفروغ امام علی(ع) در آثار استاد شهید آیت اللّه مطهری68
پیروزی در سیمای شکست69
پیام های فرهنگی اجتماعی غرب زدگی از دیدگاه استاد مطهری70
پیش درآمدی بر جامعه شناسی دین از منظر استاد مطهری70
تاریخ اسلام در آثار شهید آیت اللّه مطهری رحمه الله (جلد اول)72
تاریخ اسلام در آثار شهید آیت اللّه مطهری رحمه الله (جلد دوم)74
تاریخ اسلام در آثار استاد مطهری رحمه الله (ویراست دوم)75
تاوان عشق (سوگنامه معلم شهید استاد مرتضی مطهری)77
تئودیسه و عدل الهی (مقایسه بین آرای لایب نیتس و شهید مطهری).78
تبلیغ و مبلغ در آثار شهید مطهری رحمه الله81
تحلیلی از ترور متفکر شهید استاد مطهری82
تفکر فلسفی غرب از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری83
تفسیری بر اصول فلسفه و روش رئالیسم علامه محمدحسین طباطبایی84
تلخیص مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی استاد مرتضی مطهری85
تمثیلات و تشبیهات در آثار استاد شهید مطهری86
تن پاره امام.88
جزوه امر به معروف و نهی از منکر89
جلوه های معلمی استاد مطهری89
جهان بینی شهید مطهری91
حاصل عمر (سیری در اندیشه های فلسفی و کلامی استاد مطهری (جلد اول: فلسفه)).91
حاصل عمرم94
حاصل عمر (به مناسبت یازدهمین سالگرد شهادت استاد مطهری).95
حدیث شمع96
حکایت ها و هدایت ها در آثار شهید آیت اللّه مطهری97
حکومت دینی از منظر استاد شهید مطهری99
حوزه و روحانیت از دیدگاه شهید آیت اللّه مطهری رحمه الله100
خاطرات من از استاد شهید مطهری101
خدا زیباست102
خلاصه کتاب حماسه حسینی استاد شهید مرتضی مطهری103
خلاصه مطالب مهم یک کتاب103
خلاصه مقالات دین دومین گردهمایی بازشناسی اندیشه های شهید مطهری 106
خلاصه مقالات همایش رویکرد شهید مطهری به دین و جامعه (ویژه نامه)105
داستان امام راستان106
داستان راستان شهید مطهری در قالب نظم108
داستان های استاد (جلد سوم)108
داستان های نهج البلاغه، به روایت استاد شهید مرتضی مطهری109
داستان های معنوی در آثار شهید مطهری110
درآمدی بر شخصیت، اندیشه و کتاب شناسی استاد شهید مرتضی مطهری114
درآمدی بر اندیشه سیاسی استاد مطهری115
درس زندگی، زندگی نامه و خاطرات شیرین و آموزنده چهار علامه فرزانه115
در سنگر عفاف116
ص: 5
دفاتر ملکوتی117
دفاع از فلسفه118
دو شهید119
دیدگاه شهید مطهری در باب حکومت اسلامی119
دیدگاه های شهید مطهری درباره مدیریت تعلیم و تربیت120
دین و اخلاق120
دین و دوران (خلاصه آثار شهید مرتضی مطهری «دفتر ششم»)121
ذکر ذاکر122
رسالت استاد شهید مرتضی مطهری123
رمز موفقیت استاد مطهری123
روحانیت125
روحانیت از دیدگاه علامه شهید مرتضی مطهری125
روش تدریس کتاب های استاد شهید مطهری127
روشی در تدریس عقاید128
ره یافت (پاسخ های استاد مطهری به پرسش های روز).129
ره یافت (2): گستره دین از نگاه شهید مطهری132
ره یافت (3) پاسخ های شهید مطهری به پرسش هایی در گستره اخلاق132
زندگی و مبارزات استاد شهید مرتضی مطهری133
زن و شریعت مطهر (زن در نگاه دکتر شریعتی و استاد مطهری).133
سرگذشت مطهر (زندگی نامه استاد شهید مرتضی مطهری).133
سرگذشت های ویژه از زندگی مطهری134
سرگذشت های ویژه از زندگی شهید مرتضی مطهری (جلد 3_1)134
سلسله بحث های اندیشه شناسی استاد مطهری137
سیاست از دیدگاه علامه شهید مرتضی مطهری138
سیری در آثار استاد شهید مطهری139
سیری در آثار شهید مرتضی مطهری (کتابنامه توصیفی و موضوعی)139
سیری در اندیشه های اجتماعی شهید آیت اللّه مطهری141
سیری در اندیشه های استاد مطهری142
سیری در زندگی استاد مطهری با مقاله ای از حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی144
سیری در سیره معصومین145
سیری در مبارزات ایدئولوژیک استاد مطهری146
سیر مطالعاتی آثار استاد شهید مطهری146
سیره حسینی در آثار شهید مطهری147
سیمای استاد در آیینه نگاه یاران148
سیمای کودک، نوجوان و جوان در آثار استاد شهید مطهری149
سه گفتار پیرامون استاد شهید مطهری150
شریعت مطهر151
شناخت انقلاب اسلامی از دیدگاه استاد شهید مطهری153
شهره عشق (گذری بر زندگانی علامه مرتضی مطهری)155
شهید استاد مرتضی مطهری155
شهید اندیشه155
شهید مطهر156
شهید مطهری، افشاگر توطئه تاویل ظاهر دیانت به باطن الحاد و مادیت156
شهید مطهری مرزبان بیدار «دیدار با ابرار 73»158
شهید مطهری مصلحی بیدار159
ص: 6
شهید و شهادت از دیدگاه شهید مطهری160
شیخ شهید160
صد و ده سؤال از استاد مطهری161
صد سخن از استاد شهید مطهری163
صد گفتار (خلاصه آثار شهید مطهری (دفتر اول))164
صراط اندیشه166
طهارت روح عبادت و نماز در آثار شهید مطهری167
عالم جاودان؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک169
عشق در کلام شهید مطهری171
علی(ع) از زبان استاد شهید مطهری رحمه الله173
علی علیه السلام در آثار شهید مطهری177
علوم قرآنی در آثار شهید مطهری178
فروغ آسمان اندیشه.178
فرهنگ استاد178
فرهنگ مطهر180
فروغ اندیشه ها181
فکر و اندیشه از دیدگاه آیت اللّه مطهری182
فهرست آثار شهید مرتضی مطهری184
فهرست موضوعی آثار مدون استاد شهید مرتضی مطهری184
فهرست موضوعی کتب استاد مطهری185
قبس من حیاة الشهید المطهری187
قطره و دریا187
ققنوس عشق در گلستان شهادت (شهید آیت اللّه مطهری)187
قیام عاشورا از دیدگاه استاد شهید مطهری187
کتاب شناسی توصیفی استاد شهید مرتضی مطهری188
کتاب شناسی جامع شهید مرتضی مطهری188
گفت وگوی چهار جانبه188
گلستان اندیشه189
گلشن ابرار189
گنج حکمت (گلگشتی در بوستان آثار استاد)190
لمعاتی از شیخ شهید190
مجموعه اشعار در رثای استاد191
مجموعه سؤالات اولین دوره مسابقه های علمی192
مجموعه سخنرانی و پرسش و پاسخ های نخستین گردهمایی بازشناسی193
مجموعه گل194
مردم سالاری دینی از دیدگاه شهید مطهری194
مشخصات اسلام195
مشعل هدایت195
مصلح بیدار196
مطهری احیاگر راستین در عصر جدید (کتابنامه توصیفی (سلسله احیاگران))198
مطهری پایه گذار نهضت نوین در بازشناسی اسلام اصیل201
مطهر اندیشه ها203
مطهری مطهر اندیشه ها (جلد اول و دوم)202
المطهری العبقری الرسالی203
مطهری شناسی204
ص: 7
مطهری شهید سنگر اسلام فقاهت205
مطهری نیاز امروز206
مطهری و شریعتی207
مطهری و نگرش جامع گرایانه207
معلم شهید207
معلم نمونه207
معلم نمونه سیری در اندیشه های تربیتی و شیوه های تدریس استاد شهید مطهری208
مفهوم عدالت اجتماعی نزد استاد مطهری و دکتر شریعتی209
مقام زن210
مقتل مطهر212
مقدمه ای بر پژوهش213
معارف اسلامی درآثار شهید مطهری213
معراج اندیشه215
معراج مطهر216
معرفت دینی217
معرفی اجمالی آثار استاد مطهری218
میعاد با استاد مطهری شهید راه تطهیر سیمای فرهنگ اسلامی از زنگار غرب زدگی و شرق مآبی (جلد اول)219
نامه تاریخی استاد مطهری به امام خمینی220
نزاع سنت و تجدد221
نسبیت معرفت دینی در اندیشه استاد مطهری222
نظری دیگر در نهج البلاغه از منظر استاد مطهری223
نفاق و منافق از دیدگاه شهید آیت اللّه مطهری224
نقد آرای برخی از اندیشمندان معاصر225
نقدی بر کتاب شهید مطهری افشاگر توطئه...226
نقد و بررسی نامه استاد مطهری به امام خمینی درباره دکتر شریعتی227
نگاهی به حماسه حسینی استاد مطهری227
نگاهی به کارنامه استاد شهید آیت اللّه مطهری228
نگرشی کوتاه بر شخصیت و اندیشه های استاد شهید مرتضی مطهری228
نگرشی موضوعی بر آثار استاد شهید علامه مطهری229
نو اندیشان مسلمان در اندیشه استاد مطهری230
نهاد خانواده در آثار استاد شهید مرتضی مطهری230
ویژه نامه استاد شهید مطهری232
ویژه نامه استاد شهید مرتضی مطهری به ضمیمه مقاله چاپ نشده ای از استاد شهید مطهری233
ویژه نامه ششمین سالگرد شهادت استاد آیت اللّه مرتضی مطهری234
ویژه نامه معلم نمونه237
هشدارهای استاد شهید مطهری238
همپاره خورشید240
همراه با استاد240
یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری241
یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری (کتاب اول)242
یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری (جلد دوم)243
یادنامه اولین کنگره بررسی و شناخت ابعاد فرهنگی، علمی استاد شهید مطهری244
یادنامه شهید آیت اللّه مطهری246
یاد واره استاد شهید مرتضی مطهری246
ص: 8
یادواره شهید مطهری248
بخش دوم: پایان نامه ها
آزادی از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری250
آزادی و واکنش دو اندیشه گر احیای تفکر مذهبی در ایران معاصر251
امام خمینی رحمه الله و واقعه کربلا در آثار علامه شهید مطهری253
اندیشه سیاسی شهید مطهری255
اندیشه های سیاسی و اجتماعی شهید مطهری255
بررسی اندیشه های اجتماعی متفکر شهید استاد مرتضی مطهری256
بررسی عقل و وحی از دیدگاه شهید مطهری در اصول257
بررسی فلسفه ایده آلیسم (برکلی، باتلر) و رئالیسم در فلسفه اسلامی (علامه طباطبایی، استاد مطهری) و رابطه این دو مکتب با مسایل تربیتی258
بررسی موضوعی آثار استاد شهید مرتضی مطهری (بخش اول) تعلیم و تربیت در اسلام 262
بررسی نظرات استاد شهید مطهری در تفسیر و علوم قرآنی263
تغییرات اجتماعی در دیدگاه دو تن از متفکران مسلمان در صد ساله اخیر مرحوم شهید استاد مطهری و علامه طباطبایی.264
جامعه شناسی دین و سیاست264
حدیث و حدیث شناسی در آثار شهید مطهری265
رابطه انسان با خدا در نگرش استاد مطهری و اگزیستانسیالیسم الهی266
سبک رهبری رهبران اسلامی (حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام) در آثار شهید علامه مطهری)266
سفینه انقلاب فرهنگی268
شخصیت فلسفی شهید مطهری رحمه الله و ابتکارات او در فلسفه.269
گفت وگویی در ذات حق تعالی (در فلسفه اسلامی)270
مباحث علوم قرآنی در آثار شهید مطهری271
مبانی تحول اداری از دیدگاه شهید مطهری271
مبانی روان شناسی اجتماعی در آثار استاد مطهری 272
مبانی روان شناسی اسلامی در آثار استاد شهید مرتضی مطهری272
معاد از دیدگاه استاد شهید مطهری273
معاد از دیدگاه شهید مطهری274
مفهوم تاریخ در آثار استاد شهید مرتضی مطهری275
مفهوم عدالت اجتماعی نزد استاد مطهری و دکتر شریعتی277
مقایسه استعداد از نظر شفلر و فطرت از نظر شهید مطهری و بررسی پی آمدهای تربیتی آن دو.277
مقایسه اندیشه های سیاسی - اجتماعی علامه اقبال و شهید مرتضی مطهری280
نقش دولت در تحقق عدالت اجتماعی از دیدگاه شهید مطهری282
نقش شهید مطهری در هدایت جوانان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی282
بخش سوم: مقاله ها
مقاله ها282
نمایه اشخاص409
ص: 9
ص: 10
شهید مطهری نگین حلقه فرزانگان، شخصیتی بی نظیر و اندیشمندی گران قدر است کهخوان اندیشه او سال ها بر آستان حق جویان و حق پویان گستردهاست. شخصیتی چنین جامع و مانع، به حق توجه دیگران را به خویش جلبکرده است. به گونه ای که کم تر کسی چون او را می توان یافت که دیگران درتبیین و تشریح دیدگاه ها و نقد و بررسی آثارش، به این اندازه، اشتیاق نشان داده باشند.
بر این اساس، شایسته است تا از غواصان علم و اندیشه، در دریای ژرف دانش او بهغور نشینند و گوهرهای گرانبها و نایاب را ارمغان راه، اندیشمندان سازند. در این راه،متفکرانی وارسته، خامه در دست نهادند و بر ژرفای دانش استاد زانو زدند و دُرْواژه هایی از معرفت، فضل و ادب، فلسفه و عرفان برچیدند و کتاب های گرانسنگی بهیادگار گذاشتند.
کتاب شناسی در پهنه گسترده پژوهش های علمی، کاری شایسته و بایسته است وتدوین کتاب نامه و کتاب شناخت با پیشینه تاریخی، ضرورتِ دانش امروز به شمارمی آید.
میزان توجه دانشمندان و پژوهشگران به دانش اطلاع رسانی یکی از معیارهایتوسعه فرهنگی در هر جامعه ای به شمار می رود. در جامعه های
ص: 11
پیشرفته هرپژوهشگری پس از اشراف بر پژوهش هایی که پیش از او انجام گرفته است، می کوشد برمیراث علمی پیشینیان بیافزاید.
اصولاً یکی از سودمندهای کتاب شناسی توصیفی و موضوعی این است که دریابیمدر چه زمینه هایی، پژوهش لازم انجام گرفته و در چه عرصه ای پژوهش ها به تکرار ویکنواختی دچار گردیده یا در چه موضوع هایی، پژوهش های بایسته ای صورت نگرفتهاست. با دسترس بودن مأخذشناسی توصیفی و تخصصی، از هدر رفتن زمان و انجامکارهای موازی، پیش گیری خواهد شد و می توان در کوتاه ترین زمان ممکن، به همهمأخذهای مرتبط با موضوع دست یافت و به سامان دهی پژوهش های خویش همتگماشت. مجموعه ای که در اختیار دارید، تلاشی است که برای برآوردن این نیازپژوهشگران که به وسیله پژوهش گر ارجمند، جناب آقایسلمان حبیبی، انجام گرفتهاست. و اکنون با همه کاستی ها، آن را به ساحت دانشوران ارجمند تقدیم می داریم وپنجره دیدگان مان را به سوی رهنمودهای سودمند می گشاییم.
انّه ولی التوفیق
اداره کل پژوهش
مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما
ص: 12
استاد شهید آیت اللّه مرتضی مطهری، رادمردی فرزانه، حکیمی پارسا، عارفی مجاهد،نویسنده و دانشمندی پژوهنده و عالمی عامل بود، بی حکمت این صفات نیک، در آثاراین حکیم توانا به روشنی هویداست. آثار استادمطهری دریچه هایی گشوده از معرفت،حکمت و علوم گوناگون، برای طالبان علم و دانش است. و هرکس می تواند با مطالعهآثارش، گوهر وجودی است را درک کند.
مقدمه جهان بینیاش توحید و بر شناخت عدل الهی پایه گذاری شده بود. اصول فلسفه رابر روش رئالیسم گذاشته و با امداد غیبی بر اشارات طور سیناییدست یافته و از خوانگسترده پیامبر گرامی، شفا را با شرحی منظوم به در خانه عارفان برد و با سیری در نهج البلاغه،حکمت نبوی را با حکومت علوی درآمیخت و حجاب از مظلومیت زن برداشت وحقوق ایشان چنان بنمود که انسان در قرآن معنا یافت. پس؛ جاذبه و دافعه علوی، نقش انسانو ایمان در انسان کامل را نمایاند و آن گاه خود که شیفته علوم اسلامی و اسلام شناسی مؤمنبود، گذشته را به حاضر پیوند داد و برخلاف سنت شکنان مدرنیته پیرامون انقلاب اسلامیگشت و در راه جمع میان سنت و مدرنیته نه چونان پیروان پسامدرنیته، جمهوری اسلامیرا در کنار امت و امام رهبری کرد تا کشتیحسینیهم چنان حماسه وارد در گرداب زمان،اهل انتظار را با خود همراه برد و از نیستی برهاند.
آن شهید، علل روی آوری به مادیگری را خوب شناخت و شناساند و نقش
ص: 13
تخریبی دواردوگاه کاپیتالیسم و کمونیسم را در افسانه هایی چون کتاب سوزی کتاب خانه اسکندریهجست وجو کرد و با بررسی مبانی اقتصاد اسلامی، دو لبه تیز قیچی سرمایه داری وکمونیست را از کار انداخت. استاد به یادآوری توانمندی های امت پرداخت و پیشتازیو سازندگی ایشان را در دانش و فن آوری و خدمت متقابل ایران و اسلام بر جهانیان آشکارنمود. به عشق جاذبه و ارشاد قرآنی حسین در حسینیه ارشاد، قرآن را به تفسیری دیگرنشست و رازهای پوشیده واژگان قرآن را برملا کرد. نقش منافقان را در فرهنگ التقاطیسازمان نابکار نشان داد و در تماشاگه راز، نقاب از حقیقت برداشت و سخنان یاوه اهلتزویر را آشکار ساخت.
بی گمان، شناسایی نوشته ها و دیدگاه فیلسوف و اندیشمند بزرگ اسلامی و آن چهدرباره شخصیت و آثارش به وسیله دیگران نگاشته شده، کاری ارزنده و در خور توجهاست؛ زیرا آن شهید، پشتوانه فکری و نظریه پرداز انقلاب و جمهوری اسلامی بوده وهست. برای شناخت پروژه جمهوری و ایده ها و آرمان هایش، می بایست به سراغ کسانیرفت که این اندیشه را پرورانده و با خون خویش آبیاری کرده اند.
بیش ترین آثار شهید مطهری در زمینه اسلام و فلسفه اسلام برای کاربردی و به روزکردن اسلام بود. بدون شک، او در ردیف افراد نادری است که می توان تأثیر و نقش مهمآنان را در بارور کردن و به ثمر رساندن انقلاب فرهنگی اسلامی و تحوّل بینش و نگرشجوانان، بلکه امت اسلامی در همه جا یافت.
بنابراین، به منظور آشنایی هرچه بیشتر با آراء و اندیشه و شخصیت الهی استادشهید و استفاده از آن ها، منابع مربوط به آن حکیم فرزانه و مجاهد که می توان گفت اصول انقلاب اسلامی بر پایه این دیدگاه ها و
ص: 14
نظریه ها قرار گرفته است معرفی شده تافهرستی کامل از مطالب و مباحث یا به عبارت دیگر همان کتاب شناسی شخصیت و آراء واندیشه های ایشان فراهم آید.
در تدوین این کتابشناسی همه کتاب ها، پایان نامه ها، مقاله ها مطلب یا نوشته یاجزوه و ویژه نامه و آن چه گمان می رفت نام آن شهید به گونه ای در آن آمده باشد موردبررسی قرار گرفته و در این راه، مراکز و کتابخانه های عمومی و دانشگاهی که می توانست در این باره مفید باشد، مورد بازدید قرار گرفت کتاب ها و فهرست ها با دقتملاحظه و مورد بررسی قرار گرفت تا چیزی از قلم نیفتد.
در توصیف کتاب ها، کوشش شده است که با استفاده از مقدمه کتاب ها و آثار،دورنمایی از محتوای آن ها به دست داده شود و از تحلیل و انتقاد و ارزش گذاری پرهیزشده است. توصیف افزون تر برخی کتاب ها به معنای اهمیّت بیش تر آن کتاب نیست. بههر حال بیش تر کتاب ها به گونه ای توصیف شده است تا خواننده و پژوهشگر با درونمایه و محتوای آن آشنا شود.
قلمرو تحقیق کتاب شناسی حاضر، زبان های فارسی و عربی بوده و کار بر رویکتاب های منتشر شده و قابل دسترسی در ایران متمرکز شده است. در این جا بر خودلازم می دانم از مسؤولان محترم کتاب خانه ها، مراکز، ناشران و نویسندگان ارجمند،سپاس گذاری کنم؛ زیرا اگر همکاری ها بی دریغ آنان نبود، این مجموعه به پایاننمی رسید.
این کتاب شناسی با صرف نظر از جامعیت کمّی آن از نظر کیفیت، کاستی هایی دارد.از این رو، از همه پژوهشگران محترم درخواست می شود در صورت دیدن کاستی ها، بایادآوری مشفقانه و عالمانه خود،
ص: 15
ما را در راه اصلاح و تکمیل آن یاری کنند. در پایان، ازهمه کسانی که در پدید آمدن این اثر به گونه ای دستی داشته اند. به ویژه همسر وفرزندانم، سپاسگذاری می کنم.
ص: 16
ص: 17
یزدی، حسین، تهران، صدرا، چاپ دوم، 1379، 268 صفحه، رقعی.
در این نوشتار، جنبه های گوناگون آزادی با استناد به گفته ها و نوشته های شهیدآیت اللّه مطهری بررسی و ارزیابی می شود. انگیزه اصلی نویسنده، لزوم طرح چنینمباحثی در جامعه با توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری حضرت آیت اللّه خامنه ای(مد ظله العالی) در تبیین اندیشه های استاد شهید به شکل موضوعی است. همان گونهکه فرموده اند: «باید روی افکار شهید مطهری کار فکری بشود؛ یعنی جمعی از اهلتحقیق و علاقه مند به کار علمی بنشینند و تفکرات شهید مطهری را در ابواب مختلفاستخراج کنند.»
بنابراین، نویسنده در این اثر، مباحثی را درباره آزادی با بهره گیری از آثار استادمطهری گردآوری کرده است. هر مطلب، با شرح کوتاهی در متن و پاورقی همراه است.وی نخست مفهوم آزادی را از دیدگاه استاد مطهری شرح می دهد و سپس جایگاه آزادیرا از منظر اسلام ارزیابی می کند. در پی آن، با تقسیم آزادی به آزادی معنوی و اجتماعی،ویژگی های هریک را برمی شمارد. بحث پایانی کتاب به مقوله «آزادی در
ص: 18
جمهوری سلامی» می پردازد که بیش تر، از کتاب «جمهوری اسلامی» اقتباس شده است.
استاد مطهری بر این باور است که:
«در حکومت اسلامی احزاب آزادند. هر حزبی اگر عقیده غیراسلامی هم دارد آزاداست، اما اجازه توطئه گری و فریب کاری نمی دهیم. احزاب و افراد در حدی که عقیدهخودشان را صریحاً می گویند و با منطق خود به جنگ منطق ما می آیند، آن ها رامی پذیریم. اما اگر بخواهند در زیر لوای اسلام، افکار و عقاید خودشان را بگویند ما حقداریم که از اسلام خودمان دفاع کنیم و بگوییم اسلام چنین چیزی نمی گوید، حق داریمبگوییم به نام اسلام این کار را نکنید. چنین آزادی بحث و گفت وگویی را گمان نمی کنمدر جایی دیگر نظیری بتوان برایش پیدا کرد...».
مکاری امیری، مرضیه، تهران، انتشارات امیری، چاپ اول، 1381، 156 صفحه، رقعی.
با توجه به وسعت و عمق اندیشه های استاد شهید مرتضی مطهری در جنبه ها وحوزه های گوناگون علوم دینی، اجتماعی، سیاسی و...، هرچندگاه شاهد انتشار کتابی باموضوع تحقیق در آثار استاد مطهری در حوزه ای ویژه هستیم. خانم مرضیه مکاریامیری، نویسنده کتاب نیز به تحقیق درباره اندیشه های استاد در زمینه آزادی اجتماعیمی پردازد. کتاب حاضر شامل پیش گفتار، یک مقدمه و پنج فصل است که هر فصل خوداز مباحث و هر مبحث از گفتارهایی تشکیل شده است. در پیش گفتار تنها به بیان اهمیت و ارزش آثار استاد و جلوه های گوناگون اندیشه ها به ویژه با توجه به نظریه های حضرت ا مام خمینی رحمه الله درباره استاد و آثار ایشان می پردازد. در مقدمه 8 صفحه ای کتاب، به مفهوم آزادی و سوء
ص: 19
استفاده از آن پرداخته شده و با نقل عبارت هایی از استاد دربارهاهمیت آزادی و معرفی عقل به عنوان اساس و پایه آزادی و ریشه های آن، به شکل کوتاهبه معرفی فصل های کتاب می پردازد. موضوع های مطرح شده در فصل های پنجگانهعبارتند از:
فصل اول: مفاهیم؛ معنی و مفهوم آزادی، معنی لغوی، معنی اصطلاحی، ماهیت آزادی، آزادی حق است یا تکلیف، حقیقت آزادی، آزادی از مختصات انسان.
فصل دوم: اهمیت آزادی، ارزش معنوی، آزادی معیار انسانیت، آزادی لازمه حیاتو تکامل انسان، آزادی شرط تکلیف، عوامل آزادی، عوامل سلب آزادی.
فصل سوم: اقسام آزادی؛ آزادی از حاکمیت انسان های دیگر، آزادی تفکر،آزادی بیان و قلم، آزادی عقیده، آزادی معنوی، آزادی سنت ها، آزادی از سلطه طبیعت.
فصل چهارم: میدان آزادی و اراده انسان؛ عوامل محدودیت انسان، میدان آزادیفکر و عقیده و بیان، محدودیت های قانونی.
فصل پنجم: اسلام و آزادی؛ اسلام و آزادی اجتماعی، اسلام و آزادی تفکر و عقیده،اسلام و آزادی بیان و قلم، رابطه اسلام و دموکراسی، اسلام و آموزه های لیبرالیستی وآزادی و مکتب اگزیستانسیالیسم.
لک زایی، شریف، مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم علیه السلام قم، بوستان کتاب قم، چاپ اول، 1382،160 صفحه، رقعی.
آزادی سیاسی، از گفتمان های پر اهمیتی است که دانشوران در همه دوره ها به آن توجهکرده اند. در روزگار ما نیز فیلسوفان سیاست و
ص: 20
اندیشه ورزان، به ژرف کاوی در اینمقوله پرداخته اند و آرای گوناگونی ارایه کرده اند. دیدگاه های اسلام شناسان برجسته ایهم چون آیت اللّه مطهری و آیت اللّه بهشتی در این زمینه بسیار راه گشاست.
کتاب حاضر، در چهار فصل سامان یافته است؛ در فصل نخست، برخی مفاهیم مانند آزادی و آزادی سیاسی به شکل کامل بحث شده است. در ادامه پس از دانستن مفاهیم، با چارچوب نظری بحث ها نیز آشنا می شویم. در فصل دوم، اندیشه های سیاسیآیت اللّه بهشتیدرباره آزادی سیاسی مطرح شده است. نیز در این فصل، با ارایه تعریفی ازایشان درباره آزادی، به سازوکارهای گونه های آزادی سیاسی از نگاه ایشان اشاره شده است. فصل سوم عهده دار بحث آزادی سیاسی از دیدگاه آیت اللّه مطهریاست و به شکلکامل آرا و نظریه های ایشان در این باره بیان شده است. در فصل چهارم، نویسنده به مقایسه اندیشه استاد مطهری و دکتر بهشتی درباره آزادی سیاسی و بیان تفاوت ها واشتراکات اندیشه های آنان پرداخته است.
نویسنده در پایان کتاب با عنوان (ضمایم) خلاصه ای از شرح حال آیت اللّه مرتضیمطهری و آیت اللّه دکتر سید محمد حسین بهشتی را آورده است. در فهرست کتاب،آیه ها، کتاب ها و نشریه ها، اعلام و کسان، مفاهیم و اصطلاحات، مکان و کتاب نامه نیزآورده شده است.
جهرمی، سیدمهدی و باقری، محمد، تهران، نشر هماهنگ، چاپ دوم، 1378، 467 صفحه، وزیری.
کتاب حاضر شامل مجموعه انتقادهای استاد شهید مرتضی مطهری به اندیشه وکردار فردی و جمعی مسلمانان است که از آثار وی گزیده
ص: 21
فهرست شده است. عنوانآسیب شناسی دینی از فراهم کنندگان کتاب است. در آثار آیت اللّه مطهری، واژه هاییچون تحریف ها، خرافات و بدعت ها و... آمده است. بحث های انتقادی کتاب، بیش تر بهاندیشه و عمل مسلمانان می پردازد. مسایلی هم چون: اصول دین، فروع دین، اخلاق،شعایر، تاریخ، روحانیت و روابط اجتماعی در این کتاب بررسی شده اند. استاد مطهریدر هر موضوع، به تحریف ها و خرافات و گزافه گویی ها اشاره کرده است. در آغازکتاب، در بحثی با عنوان درآمدی بر آسیب شناسی دینیبه قلم دکتر محمد هادی مؤذن جامیبه آسیب شناسی دینی پرداخته شده است.
مطالب کتاب در هفده فصل سامان یافته و در هر فصل، انتقادهای شهید مطهری ازچند کتاب وی استخراج و دسته بندی شده است. عنوان اصلی فصل های کتاب به قرارزیر است:
خداشناسی، پیامبرشناسی، امام شناسی، قرآن، فلسفه و عرفان، علم، تاریخ، تاریختمدن اسلامی، بدعت ها و خرافات، ادبیات، روحانیت و حوزه های علمیه، رفتارهایاجتماعی، امر به معروف و نهی از منکر، خانواده، حفظ شعایر، اخلاق و تعلیم و تربیت.
در پایان کتاب، فهرست های گوناگونی هم چون: فهرست عناوین، منابع و مآخذ،فهرست آیه های قرآن کریم، فهرست حدیث ها، فهرست اشعار، فهرست مفاهیم،تعبیرها، اصطلاحات، فهرست اسامی خاص، فهرست جای ها، فهرست رخدادها وزمان ها، فرقه ها، مذهب ها و گروه ها و نیز فهرست کتاب ها و نشریه ها آمده است.
خندان، علی اصغر، تهران، مرکز آموزش و پژوهش سازمان تبلیغات اسلامی،
ص: 22
چاپ اول، 1380،677 صفحه، وزیری.
مجموعه حاضر، به مناسبت سالگرد شهادت شهید مرتضی مطهری از سوی مرکزآموزش و پژوهش سازمان تبلیغات اسلامی گردآوری شده است که دارای مقدمه و نهفصل است. نویسنده در مقدمه 103 صفحه ای خود، با بررسی و تبیین موضوع هاییچون: آسیب شناسی دینی، اندیشه های معارض دین، اندیشه های باطل...، جای گزینیعلم، فلسفه اجتماعی، ایدئولوژی و... به جای دین، ایدئولوژی، روشن فکری، عرفانمنهای مذهب! و نگاهی به تاریخچه مادیگری به تشریح اهداف و انگیزه نگارش کتابحاضر پرداخته و چنین می نویسد:
«هدف و انگیزه از تالیف کتاب حاضر، حل مشکلات و پاسخ گویی به سؤالاتی استکه در زمنیه مسایل اسلامی در عصر ما مطرح است... و این که دین مقدس اسلام، در حالحاضر بیش از هر چیز دیگر از ناحیه برخی از کسانی که مدعی حمایت از آن هستندضربه و صدمه می بیند. هجوم و استعمار غربی با عوامل مرئی و نامرئیش از یک طرف وقصور یا تقصیر بسیاری از مدعیان حمایت از اسلام در این عصر از طرف دیگر، سببشده که اندیشه های اسلامی در زمینه های مختلف از اصول گرفته تا فروع مورد هجوم وحمله قرار گیرد.
بدین سبب، وظیفه خود دیده است که در حدود توانایی در این میدان انجام وظیفه نماید... و حتی الامکان حقایق اسلامی را آن چنان که هست ارایه شود. اگر نتواند جلویانحراف عملی را بگیرد، لااقل با انحراف فکری مبارزه نماید و مخصوصا مسایلی را کهدستاویز مخالفان اسلامی است روشن کند. در این جهت، «الاهم فالاهم» را هرچند به تشخیص
ص: 23
خود رعایت کرده است و تدوین کتاب «آسیب شناسی دینی» نیز با همینانگیزه و هدف انجام شده است».
موضوع های اصلی و برخی مطالب فرعی مطرح شده در فصل های نه گانه عبارتنداز:
فصل اول: شبهات؛ شبهاتی در مورد اصل دین و دینداری، شبهاتی در مورد ذاتصفات خداوند، شبهاتی در مورد نبوت، و امامت و ائمه اطهار علیه السلام؛ شبهاتی در موردمعاد، شبهه در برخی از مفاهیم (اخلاقی)، درباره برخی از احکام فقهی و شعایراسلامی، و تعارض هایی در زمینه متون و آموزش های اسلامی.
فصل دوم: نظریه ها و تحلیل های خط؛ نظریه ها و تحلیل های خط در زمینه فلسفه،خداشناسی، انسان شناسی، دین شناسی، اسلام شناسی، برخی از احکام فقهی و در زمینه تاریخ.
فصل سوم: اندیشه تعارض دین و زندگی؛ تعارض علم و دین، تعارض دین و آزادیتفکر، تعارض دین و حکومت مردمی یا: اعتقاد به خدا و تسلیم در برابر حکومت هایمستبد یا ملحد و حق حاکمیت، اندیشه تعارض دین و مبارزه با استعمار یا خداپرستی وسکوت و سکون یا بی خدایی و پرخاشگری و استعمار ستیزی، اندیشه تعارض دین ولذات جنسی.
بخش دوم: موانع دین داری فصل چهارم: فساد اخلاق (پیروی از هوای نفس به جای خداپرستی، تعارض شهوت پرستی با آزادی روح، اهمیت مسئله روابط جنسی،خطر آزادی (روابط جنسی، بندگی مال دنیا، منجر شدن مادیت اخلاقی به مادیتفلسفی، محیط اخلاقی و اجتماعی نامساعد و روابط دین و اخلاق).
ص: 24
فصل پنجم: حجاب های روحی (کراهت نسبت به حق و حقیقت، موضع گیری دربرابر حق، تعصب در بی دینی، انسان مسخ شده، اغراض فاسد، شک به عنوان آخرینمنزل، غرور علم ناقص).
فصل ششم: ضعف معرفتی (شناخت اشیا از راه اضداد آن ها، خدا؛ نور مطلق و ظاهرمطلق، توجه به محسوسات و نه معنویات، گرایش به محسوسات و مجسمه سازی سرمنشأ بت پرستی، انسان انگاری و نسبت دادن برخی صفات به خدا.)
بخش سوم: عوامل معارض دین، فصل هفتم: عوامل پنجگانه (استفاده باطل از حق،تحریف، معنی تحریف، تحریف آفت دین است، خطر تحریف، انواع تحریف از نظرموضوع، عدم بلوغ فکری بشریت و تحریف کتب آسمانی، وقوع تحریف در اسلام،عوامل تحریف، یهود و تحریف، تحریف شخصیت علیعلیه السلامبه وسیله تبلیغات دروغینمعاویه، بنی امیه و تحریف حادثه کربلا، دوران معاصر و تحریف های دشمنان اسلام،تاریخچه پیدایش صیونیسم، دشمنی مسیحیت با اسلام، قیام شعوبیه، جریان ضداسلامی در نیم قرن اخیر، استثمار و استعمار، ترویج اندیشه جدایی دین از سیاست،اندیشه اسلام منهای روحانیت، استعمار و ترویج فساد).
فصل هشتم: منافقین (نفاق چیست؟ اهمیت منافقین و دشواری مبارزه با آنان، نفاقخطر دایمی، نفاق سیاسی، نفاق علمی و رابطه نفاق منافقان با جهل و جهود برخی ازمسلمانان).
فصل نهم: دین داران، (سوء استفاده از استقبال مردم و جعل حدیث، توصیه دربارهگریه بر امام حسین علیه السلام، اظهار نظر غیر متخصص، تصویر انسانی خدا توسط کلیسا،بی توجهی به نیاز فکری نسل جوان، کلیسا و
ص: 25
تفتیش عقاید، سخت گیری با تازه مسلمان،افراط و تفریط در تربیت کودکان، برخوردهای نادرست به نام امر به معروف و نهی ازمنکر و ایجاد تعارض میان دین و نیازهای زندگی.
مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلام (فعالیت های دانشجویی)، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام چاپ دوم، 1381، 389 صفحه، رقعی.
یکی از جنبه های مهم شخصیت اسلامی و علمی اندیشمند شهید استاد مطهری، توجهبسیار ایشان به قرآن و روایت ها در مقام بحث و بررسی های علمی است. انتقاد استادمطهری به برخی از روشن فکران این بود که در مباحث اسلامی، یا اساساً به قرآن وروایات مراجعه نمی کنند و یا در صورت مراجعه، آن ها را مطابق دیدگاه های خاصخود تفسیر به رأی می کنند؛ تفسیری که با آموزه های اسلامی ناسازگار است. اهمیتارجاع ها و استنادهای قرآنی و روایی استاد مطهری نیز در همین نکته نهفته است کهافزون بر گستره وسیع این ارجاعات، هیچ یک از آن ها از چهارچوب معارف اسلامیخارج نشده است. اولاً استاد مطهری در تمامی آثارش و در جای جای بحث ها، برایبیان دیدگاه اسلام از آیات و روایات استفاده کرده است. ثانیا ایشان به طور جداگانه،جلسات ویژه ای را به موضوع و تفسیر قرآن اختصاص می دادند؛ به گونه ای که اینجلسات هفتگی سال ها ادامه داشت و ایشان در این مدّت، بسیاری از آیات قرآن راتفسیر کرد.
آشنایی با قرآن، دفتر پنجم از مجموعه خلاصه آثار شهید مرتضی مطهری است که بهاهتمام مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلام(فعالیت
ص: 26
دانشجویی) گردآوریشده است. این کتاب، به عنوان یکی از درس نامه های اصول عقاید دانشگاه امام صادق علیه السلام شمرده می شود و شامل خلاصه ای از کتاب های زیر است: آشنایی با قرآن جلداول و دوم ، آشنایی با قرآن جلد سوم (تفسیر سوره انفال، و تفسیر سوره توبه)، آشنایی با قرآنجلد چهارم (تفسیر سوره نور)، آشنایی با قرآن جلد پنجم (تفسیر سوره زخرف، تفسیر سورهدخان، تفسیر سوره جاثیه، تفسیر سوره فتح و تفسیر سوره قمر) آشنایی با قرآن جلد ششم(تفسیر سوره الرحمن، تفسیر سوره واقعه، تفسیر سوره حدید، تفسیر سوره حشر وتفسیر سوره ممتحنه)، آشنایی با قرآن جلد هفتم (تفسیر سوره صف، تفسیر سوره جمعه،تفسیر سوره منافقون و تفسیر سوره تغابن)، آشنایی با قرآن جلد هشتم(تفسیر سوره طلاق،تفسیر سوره تحریم، تفسیر سوره ملک، تفسیر سوره قلم).
رودگر، محمد جواد، قم، انتشارات تجلی، چاپ اول، 1380، 192 صفحه، رقعی.
بررسی اندیشه های بلند و عمیق و مستدل استاد مطهری که بر پایه بیداری و بینایی ودردمندی دینی از افق های تفسیری، فلسفی، کلامی، عرفانی و اجتماعی صورتپذیرفت و ناظر به نیازهای عصری و نیازهای نسل جوان جامعه و مبتنی بر معیار وملاک های ثابت و برهانی است، امری ضروری است که با دو شیوه نقلی _ گزارشی وعقلی _ تحلیلی در قالب های مختلف باید به انجام برسد. هرچه زمان بیش تر می گذرد وزمینه فکری _ فرهنگی و علمی در جامعه بهتر سنجیده می شود، جای خالی استاد شهیدمطهری بیش تر احساس می شود و ازاین رو، به ضرورت عقلی، علمی و دینی، برای فهم عمیق ساحت های گوناگون دین
ص: 27
(دین پژوهی و دین شناسی) باید با روی کردی فراگیربه بازخوانی و بازشناسی آثار گفتاری و نوشتاری استاد شهید مطهری پرداخت. این اثرگامی در شناخت و سنجش فلسفی، تحلیلی و ارایه کلیدهایی از آفاق اندیشه های آناستاد شهید به شمار می آید. در این کتاب سعی شده است با شناخت و استخراجبنیان های فکری استاد، فرازهایی کلیدی در تحلیل اندیشه ناب شهید مطهری فرارویخوانندگان قرار گیرد. کتاب در چهار بخش گرد آمده است مهم ترین عنوان های آن عبارتند از: ضرورت شناخت و بازشناسی اندیشه های استاد شهید مرتضی مطهری،گذری اجمالی بر دیدگاه های استاد شهید، چکیده ای از مبانی تفکر استاد مطهری، دوپرسش اساسی پیرامون استاد مطهری، تحجر گرایی و تجدد زدگی از دیدگاه شهیدمطهری، شناخت ماهیت و پی آمدهای نشناختن دین، خطرات دو پدیده تحجرگرایی وتجددزدگی، تبیین بحث نظری، تاریخی و اجتماعی تحجر و تجدد، استاد مطهریاحیاگر اندیشه دینی، استاد مطهری و روش شناسی احیای تفکر دینی، راهنمایی ورهبری جوان در نگاه استاد مطهری، اصول فکری استاد نسبت به شناخت شناسی،حافظ در نگاه استاد مطهری، نقد اندیشه از دیدگاه استاد مطهری، آسیب شناسیانقلاباسلامی از دیدگاه استاد مطهری، علم کلام از دیدگاه شهید مطهری، عصر مطهری در حوزهفرهنگ و اندیشه دینی و فلسفی و پرسش و پاسخ پیرامون آرا و اندیشه های استاد مطهری.
باید دانست که بخش هایی از این کتاب، به صورت مقاله هایی در روزنامه انتخاب وهفته نامه هاتف (از نشریه های استان گیلان) منتشر شده است.
ص: 28
تهران، صدرا، چاپ دوم، 1374، 478 صفحه، رقعی.
دیوان لسان الغیب حافظ شیرازی از دیر باز مورد توجه فارسی زبانان و حتی ملت هایدیگر بوده و مضامین عالی عرفانی آن، صاحب دلان را توشه راه و آرام جان بوده است.بدون شک، اظهار نظر درباره این منظومه گران قدر که به سبب اشارات الهی در آن، نزدمردم مسلمان قداست یافته است، کار هر کسی نیست و هرکسی هم به خود اجازه چنینکاری را نمی دهد. اظهار نظر درباره حافظ، افزون بر آشنایی با ادبیات فارسی و عربینیازمند شناخت عرفان اسلامی و دانستن زبان این عرفان است. آیت اللّه مطهری از اندککسانی است که شایستگی اظهار نظر درباره این مجموعه را داراست.
دیدگاه های استاد شهید مرتضی مطهری پیرامون اندیشه و شعر حافظ در کتابعرفان و حافظ به تفصیل بیان شده است، ولی استاد مطهری درباره بیش تر غزل هایحافظ از نظر شکل و مضمون اظهار نظر کلی کرده اند. بیشتر این اظهار نظرها در ابتدایهر غزل آمده است. در بسیاری از موارد، یادداشت استاد در کنار یک بیت حاکی از اظهارنظر ایشان درباره آن بیت نیست، بلکه تنها عنوان خاصی است که از آن بیت استنباطمی شود و چه بسا خود همان عنوان در غزل نیز آمده است. نسخه انتخاب شده برایچاپ، نسخه محمد قزوینی است؛ یعنی همان نسخه ای که استاد شهید یادداشت هایخود را در حاشیه آن نگاشته اند. شماره صفحه ها نیز تغییری نکرده است. در قسمت پایانکتاب، فهرست موضوعی با توجه به یادداشت های استاد از اشعار حافظ تنظیم شده است.
ص: 29
نادری، ناصر، کتاب های قاصدک وابسته به مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، تهران، چاپ اول،1378، 89 صفحه، رقعی.
این اثر که برای نوجوانان و جوانان نگاشته شده است، به معرفی زندگی و آثار شهیدمطهری پرداخته است. اولین مطلب این کتاب با عنوان «گاه شمار زندگی استاد شهیدمرتضی مطهری»، مراحل تحصیلات، استادان، فعالیت های اجتماعی _ ارشادی،تالیفات و مبارزات سیاسی استاد را معرفی کرده است. سپس زندگی استاد مطهری بهصورت داستان بلند با این موضوع ها فراهم آمده است.
سفر اندیشه ها، خواب خوش، آیینه و قرآن، گمشده حقیقی، نقش بر آب، یک ورقکاغذ، مانند آن ماهی، استاد مهربان، ستاره پرفروغ، اولین دیدار، آرزوی قدیمی، راهدیگر، جای خالی پدر، سفر بزرگ، زیباترین روز، شب آخر، آیینه و آفتاب، در یک نگاه،هاله از زیبایی، سنگ بزرگ، سه انگشت، مثل بوعلی، مولود، زیبایی عقل، زیبایی روح،آفریننده روح، نان جوین و خرما، بیزاری از چاپلوسی، کینه های کهنه، عینک خوشبینی یا بدبینی، اسلام، دین عمل، گریز و فرار و مرواریدهای جداگشته از صدف.
طالقانی، سید محمود، (بی تا) 36 صفحه، رقعی.
این کتاب، متن دو سخنرانی زیر از آیت اللّه سید محمود طالقانی است:
1. سخنرانی در دانشگاه تهران درباره فلسطین؛
ص: 30
2. سخنرانی در حسینیه ارشاد به مناسبت شهادت آیت اللّه مرتضی مطهری.
ایشان در این سخنرانی با اشاره به فعالیت های دکتر علی شریعتی در حسینیه ارشاد،به تشریح و تحلیل فعالیت های استاد مطهری می پردازد. آن گاه آیه هایی از قرآن بهتناسب بحث تفسیر شده است.
العبادی، ابراهیم، قم، (بی تا)، (کتاب قضایا اسلامیة معاصرة. الکتاب الثانی 1418 _ 1998).127 صفحه، رقعی.
اثر بالا، دومین کتاب از مجموعه کتاب قضایا اسلامیة معاصرة است که با اشراف آقایعبدالجبار الرفاعی نوشته شده است. نویسنده در این اثر، دیدگاه های امام خمینیرحمه الله،شهید مطهری و شهید سید محمد باقر صدر را درباره اجتهاد در سه فصل بررسی کردهاست. عنوان های اصلی کتاب چنین است:
مدخل: حرکات الاجتهاد فی الماضی و الحاضر، الفصل الاول: الامام الخمینی ومواصفات الاجتهاد المعاصر، الفصل الثانی: الشهید المطهری: رؤیة نقدیة لواقعالاجتهاد، الفصل الثالث: الشهید الصدر: مشکلات الاجتهاد و آفاق المستقبل، الشهیدالصدر، الفقیه... المثقف.
رودگر، محمد جواد، قم، انتشارات وثوق، چاپ اول، 1382، 208 صفحه، رقعی.
اثر حاضر، پنج مقاله است که به شناخت و بازپژوهی عناصر اصلی
ص: 31
تکامل و مولفه هایمحوری سعادت و خوشبختی و راه های کمال و رستگاری و توسعه وجودی خود تاخدا پرداخته است. این امر با بهره گیری از آفاق بیکران اندیشه و بینش انسان های الهیهم چون که صاحبان درک و درد دین اند صورت پذیرفته است. در این اثر تلاش بر اینبوده است تا خود آگاهی عرفانی، مبنای تکامل اخلاق و سلوک عرفانی قرار گیرد و ازهمین رهگذر، انسان طالب کمال به خدا آگاهی دست یابد و سیر از خود تا خدا رابپیماید که استاد مطهری براساس آموزه های اصیل دینی و بر پایه مبانی فلسفی ومایه های اخلاقی _ عرفانی به تبیین آن پرداخته است در اندیشه علامه طباطبایی نیز خودآگاهی و خودیابی محور مدار دست یابی به مقام ولایت است و این کتاب این موضوعرا به خوبی نشان داده است. نویسنده در بخش اول و دوم کتاب، درباره خودآگاهی،نگرش ها و گرایش های عرفانی از دیدگاه استاد شهید مطهری مطالبی بیان می کند. سپسپایه ها و مایه های اصیل عرفان و ولایت را با درنگی بر نظریه های علامه طباطباییرحمه اللهتوضیح می دهد. آن گاه، مقام ولایت را بر محور و مبنای دیدگاه های امام خمینیرحمه اللهاحیاگر اسلام ناب محمدیصلی الله علیه و آله به نظاره نشسته و کوشیده است تا سرفصلی برای تحققو تامل بیش تر خداجویان، ولایت شناسان و ولایت مداران فراهم آورد.
عنوان های بخش های پنج گانه کتاب چنین است:
بخش اول: خودآگاهی عرفانی از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری (ضرورت دست یابیخود آگاهی، چیستی و گستره خودآگاهی، خودآگاهی عرفانی در ارتباط انسان با خدا،شاخص ها و علایم خودآگاهی عرفانی و چگونگی دست یازی به خودآگاهی عرفانی.
ص: 32
بخش دوم: نگرش ها و گرایش های عرفانی در افق اندیشه های استاد مطهری (ضرورتشناخت و بازشناخت اندیشه و بینش عرفانی شهید مطهری، چیستی عرفان و اقسام آناز دیدگاه استاد، اشتراک ها و افتراق های عرفان عملی و اخلاق، نسبت عرفان با اسلام،عرفان متعالی در قرآن، احادیث و روایات الهام بخش عرفان اصیل اسلامی، محال و بیمعنا بودن عرفان منهای مذهب، منطق عرفانی قرآن، مبنای عرفان اسلامی، برخی اصولنظری عرفان از دیدگاه استاد مطهری، مقامات و منازل در عرفان عملی، گرایش هایعرفانی استاد شهید مطهری.
بخش سوم: عرفان در تفسیر المیزان (معانی و مبانی عرفان از دیدگاه علامه طباطبایی)راه و رمز عرفان حقیقی، عناصر اصلی و مولفه های محوری عرفان در تفسیر المیزان، اشاراتپنج گانه «عرفان ناب در المیزان» و آغاز و انجام عرفان اسلامی در تفسیر المیزان).
بخش چهارم: ولایت عرفانی با درنگی بر آرای علامه طباطبایی (ولایت شناسی،ضرورت و اهمیت ولایت شناسی و روش شناسی وصول به مقام «ولایت».
بخش پنجم: ولایت عرفانی از دیدگاه امام خمینیرحمه الله (معناشناسی ولایت، ولایت درنگاه عارفان، ماهیت شناسی ولایت و گزاره هایی از امام خمینی درباره انسان کامل و ولایت).
مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1378، 388 صفحه، وزیری.
ص: 33
استاد مرتضی مطهری نه تنها در جنبه های فکری و فرهنگی، بلکه در بعد مبارزاتی وسیاسی نیز از چهره های برجسته و تأثیرگذار بود و همواره از سوی دستگاه اطلاعاتی وامنیتی رژیم شاه مراقبت می شد. چندین بار نیز دستگیر و زندانی شد. کتاب حاضر،مجموعه اسناد آن متفکر شهید است که در روشنگری انقلابی نسل جوان و هدایتجامعه آن روز نقش تعیین کننده و تأثیرگذار داشته است که مقاومت و پای مردی وی رادر مراحل گوناگون مبارزه نشان می دهد.
در این اثر، 234 سند درباره مبارزه های شهید مطهری گرد آمده است که در آن،افزون بر نشان دادن سیر دگرگونی های انقلاب اسلامی ایران جنبه های گوناگون فکری،فرهنگی، مبارزاتی و سیاسی شهید مرتضی مطهری تبیین شده است. عنوان های برخیاز اسناد به این شرح است:
زندگی نامه کوتاه استاد مطهری در گزارش ساواک: سخنرانی مطهری در جلسه هایمذهبی جبهه ملی، نظر اداره سوم درباره سخنرانی ها و رساله های استاد، گزارش فعالیتطرفداران و اعضای نهضت آزادی، گزارشی از سخنرانی استاد در حسینیه ارشاد،گزارش ساواک تهران از آخرین مرحله کمک به مردم فلسطین، آدرس منزل استادمطهری و روحانیون هم فکر و تحلیل ساواک از اجتماع و و حدت روحانیون، گزارشاز گفت وگوی آقای طالقانی با استاد مطهری درباره آقایان فلسفی و فخرالدین حجازی،احضار مرتضی مطهری، محمد حسین علامه طباطبایی، ابوالفضل موسوی زنجانی بهاداره کل سوم، توزیع نشریه به زبان خارجه در دانشکده ادبیات و ارایه سابقه استادمطهری به ساواک قم و... .
ص: 34
باقی نصر آبادی، علی، کاشان، انتشارات سامری، چاپ اول، 1374، 206 صفحه، وزیری.
در این نوشتار، نگارنده کوشیده است که با کمک مقاله های تحقیقی در زمینه هایگوناگون، اندیشه های استاد مطهری را بررسی کند. این اندیشه ها در واقع رهنمودیفراراه نسل جوان امروز است. با این حال، این اثر الگویی از مطالعه و بررسی را درزمنیه های اجتماعی، تاریخی، علمی، فرهنگی، فلسفی به علاقه مندان ارایه داده است.عنوان ها و موضوع های مطرح شده چنین است:
مطهری احیاگر اندیشه دینی، (مصاحبه دکتر غلام علی حداد عادل باحضرت آیت اللّه خامنه ای)؛ بررسی عوامل موثر بر تکوین اندیشه اجتماعی استادمطهری (علی باقی نصر آبادی)، مقدمه ای بر شناخت اندیشه اجتماعی استاد مطهری(علی تاج دینی)، شهید مطهری و درک ضرورت ها (زین العابدین صفوی)، مطهری ونظریه فطرت (احمد نراقی)، نگاهی به تاملات شهید مطهری درباره تعاملات دین وفلسفه (عباس بخشی)، بررسی دیدگاه های روش شناختی استاد مطهری (علیباقی نصر آبادی)، تاریخ در نگرش استاد مطهری (یداللّه مرادی)، مطهری،ایدئولوژیک انقلاب (گفت وگو با استاد سید هادی خسروشاهی)، و اسلام و تجدد(استاد مطهری).
نگارش، حمید؛ و باقی نصرآبادی، علی، تهران، لوح محفوظ، چاپ اول، 1379، 240 صفحه، رقعی.
متفکر شهید استاد مطهری که عمر پربرکت خود را در راه شناخت اسلام و شناساندناین مکتب حیات بخش از زوایای گوناگون به شیفتگان
ص: 35
معارف اسلامی و مبارزهسرسختانه با کج روی ها و انحراف ها گذراند، حق بزرگی بر مسلمانان به ویژهدانشگاهیان و نسل جوان دارد. او به حق، الگوی شایسته ای برای نسل جوان و جست وجو گرماست. استاد مطهری معلم دوران بود و روزگاری چند در برج طلعت این نسلدرخشید و چونان شمشیری آخته بی آن که از خرق و التیام عادت ها و رسوم وخرافه های عوام و خواص بهراسد، در زدودن غبار شبهه ها بسیار کوشید. از این رو، بایدبه دقت اندیشه های این استاد عزیز را شناخت. گرچه جامعیت شخصیت استاد فراتر ازآن است که بتوان او را به راحتی شناخت و شناساندن او نیز آسان نخواهد بود، ولی دمفروبستن نیز نشاید که با لب تشنه از کنار کوثر شخصیت او بر کشتن کاری خردمندانهنیست؛ زیرا روزگار ما به شناخت اسوه هایی چون استاد مطهری به شدت نیازمند است.
تاریخ بشریت، گواه این مدعاست که عمده ترین تحولات و پیشرفت ها مدیوندانشمندان و عالمانی است که به نوعی در آن زمان حضور داشته اند و دردها و نیازها وبود و نبودهای جامعه را دیده اند. بی شک، فیلسوف و متکلم گران قدرمان، مطهری عزیز از کسانی بود که برای شناخت زمان و دردها و نیازهای آن، خود را در دامن اجتماع افکند. او از همه چیز و همه جا خبردار بود. از حوزه و خوبی و عیب هایش، از دانشگاه ونسل جوان و شبه های فکری اش، از غرب و شیوه های کلامی و فلسفی اش، از شرق ومکتب الحادی اش و...، او با این آگاهی و به سبب بهره مندی از سرچشمه های گوارایمعارف اسلامی، توانست در چهره یک حکیم و اسلام شناس متعهد به پاسداری ازحقیقت اسلام بپردازد و در برابر سفسطه ها و شبهه های دوره خود با
ص: 36
حقیقت میثاق ببنددو از هویت دین شجاعانه دفاع کند. آری، دغدغه و دل مشغولی اصلی استاد، دفاع از کیاناسلام بود وی در این زمینه هیچ گونه سازش کاری را تحمل نکرد و با استواری، با کجاندیشان دین مقابله کرد و هرگونه بی مهری و آزار و اذیتی را به خاطر اسلام و حفظ آنبه جان خرید. نسل جوان باید این استاد شهید را الگوی علمی و عملی خود قرار دهد واز اندیشه های ژرف او در مبانی دینی و اسلامی استفاده کند.
اثر بالا بیانگر گوشه ای از دغدغه ها و دل مشغولی های استاد در زنده نگاه داشتن اندیشه اسلامی است و چهار بخش دارد: در بخش اول با عنوان کلیات، اصول اسلامناب از نظر امام خمینی بررسی و تشریح شده است. در بخش دوم که به مبانی نظریاستاد مطهری اختصاص دارد، به موضوع هایی از جمله یاد خدا و اسلام دین جامع نگر،از نگاه شهید مطهری پرداخته شده است. سیره عملی استاد بخش بعدی کتاب است. برخیاز موضوع هایی که در این بخش آمده چنین است:
استاد و برخورد با شبهه گران، استاد و مسایل جدید کلامی، شاخص های اصیل درآثار استاد (پیرایه زدایی از دامن معرفت دینی، زمان شناسی و حضور در زمان وهماهنگی با نیازها، آرمان گرایی و مسئولیت پذیری)، روش شناسی استاد در برخورد باتنش های فکری و فرهنگی جامعه، استاد و نسل جوان و تأثیر استاد بر آن، شاخص هایغیرت دینی (حق مداری، تکلیف در برابر حقیقت، جسارت و ثبات شخصیت، سوزدینی، حساسیت دینی و برخورد بنیادی)، آزادی، استاد و جریان های انحرافی(مارکسیسم، ناسیونالیسم، تحجر و التقاد و اخباری گری) و استاد مطهری پایه گذارنهضت بازشناسی اسلام اصیل.
ص: 37
در بخش پایانی کتاب، گزیده ای از سخنان استاد درباره اسلام، از آثار گوناگون وی،با عنوان اسلام شناسی از منظر استاد گردآوری شده است.
رحمتی، اکبر، تهران، صدرا، چاپ هشتم، 1380، 152 صفحه، وزیری.
کتاب حاضر شامل مباحثی برگزیده از آثار شهید آیت اللّه مطهری درباره نقد اندیشه هایروشن فکران مسلمان درباره مسایل اسلامی است و در آن لغزش های فکری آنان کهبیش تر ناشی از کم اطلاعی آنان از معارف اسلامی بوده آشکار شده است. این کتاب،هفت بخش دارد: بخش اول شامل انتقاد استاد از برداشت نادرست برخی ازروشن فکران مسلمان از معجزه ختمیه است. در این بخش، این نظریه که تنها معجزهپیغمبر اسلام قرآن است و رسول اکرم صلی الله علیه و آلهمعجزه ای غیر از قرآن نداشته، به شکلعالمانه باطل شده است. در بخش دوم، قسمتی از کتاب اسلام شناسی و کتاب از کجا آغازکنیم، اثر دکتر علی شریعتی نقد و بررسی شده است. در بخش سوم، به تأثیر پذیریبرخی از روشن فکران مسلمان از فلسفه تجربی غرب و مخالفت آن ها با تفکر و تعمقدر مسایل ماوراء الطبیعی اشاره شده و دیدگاه هایمهندس بازرگان هم در کتاب راه طی شدهکه درباره اثبات توحید است، نقد و بررسی شده است. در بخش چهارم، از اندیشه هاینادرست برخی روشن فکران مانند بنی صدر در رهبری نهضت اسلامی انتقاد شده و درادامه، تنها روحانیت را برای رهبری جامعه اسلامی دارای صلاحیت می داند. بخش پنجممربوط به دیدگاه های استاد مطهری درباره اقبال لاهوریاست.
بخش ششم، بیانگر مبارزه استاد شهید یا تفسیر مادی قرآن به وسیله برخیروشن فکران و گروه های روشن فکری است. بخش پایانی کتاب
ص: 38
نیز به انتقاد استاد ازنظر برخی روشن فکران مسلمان مبنی بر مادیت تاریخ از نظر قرآن می پردازد. نتیجه ای کهاز مطالعه این کتاب به دست می آید این است که برخورد استاد مطهری وروشن فکران مسلمان به گونه حذفی و خصمانه نبوده است، بلکه استاد شهید، نقاطقوت و جنبه های مثبت کار آنان را نیز در نظر می گرفت و درباره آنان منصفانه قضاوت می کرد.
رضوی، سید جواد، قم، موسسه فرهنگی انتشاراتی انصاری، چاپ اول، 1378، 144 صفحه، رقعی.
این کتاب شامل کلیاتی درباره علم اصول فقه از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری است که ازمجموعه آثار استاد شهید فراهم آمده و سپس به وسیله نویسنده بررسی و تبیین شده است.
وی پس از بیان مفهوم فقه و علوم مورد لزوم فقیه، به معرفی پیشینه ای کوتاه از علماصول فقه می پردازد. دیگر موضوع های مطرح شده در کتاب چنین است:
اجتهاد (مفهوم اجتهاد، اجتهاد ممنوع، اجتهاد مشروع، اجتهاد در عصر ائمه علیه السلام،اجتهاد از نظر مستشرقین، اجتهاد و حریت، لزوم اجتهاد در دین، سدّ باب اجتهاد)،اجتهاد و مقتضیات زمان، تقلید، قیاس، پیدایش اخباری گری در شیعه (پیروزی اجتهادبر اخباری گری، یک نمونه از دو طرز تفکر، ریشه اخباری گری از نظر آیت اللّه بروجردی، قرآن، سنت، اجماع، مسایل علم اصول، حجیت ظواهر کتاب، آیا قرآن شناختنیاست؟ ظواهر سنت، خبر واحد، تعادل و تراجیح)، مسایل مشترک کتاب و سنت، مبحث اوامر(مبحث نواهی، مبحث عام و خاص)، مطلق و مقید (قاعده مطلق و مقید، مبحث مفاهیم،مجمل و مبین، ناسخ و منسوخ)، اجماع و عقل (اجماع، اجماع محصل و اجماع منقول، عقل،اصول عقلیه،
ص: 39
چهار اصل عملی، تقسیم کار، تخصص در علوم و تکامل هزارساله فقه).
آژینی، محسن، تهران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1369، 163 صفحه،رقعی.
امروزه یکی از رسالت های اندیشمندان مسلمان در ارتباط با آثار فیلسوف شهیدآیت اللّه مطهریرحمه الله پژوهش بیش تر در اندیشه ها و به ویژه بررسی موضوعی آثار اوست.این رسالت، به این دلیل قابل توجه است که با وجود بررسی مستقل بسیاری ازموضوع های اسلامی از سوی استاد که امروز به صورت ده ها کتاب و نوار در دستماست، موضوع های گوناگون دیگری هم وجود دارد که به طور پراکنده به وسیله استادبحث شده و در کتاب ها و آثار ایشان به چشم می خورد که جمع آوری و بررسی آن هامی تواند برابر جویندگان و تشنگان حق و حقیقت به ویژه نسل جوان انقلاب راه هاینوینی بگشاید.
کتاب حاضر، که به درخواست ستاد بزرگداشت دهمین سالگرد شهادت استاد،به رشته تحریر درآمد و در همان دهه در روزنامه رسالت به چاپ رسیده بود، پسازتکمیل و ویرایش مجدد به وسیله نگارنده به صورت کتابی ارایه شده است. در اینکتاب، مجموعه نظریه های استاد درباره التقاط و تحجر از کتاب ها و آثار این معلمگران قدر، جمع آوری و همراه با توضیح و تفسیر چاپ شده است.
این کتاب از دو فصل التقاط و تحجر تشکیل شده که عنوان های آن چنین است: مفهومو انواع التقاط، نمودهای التقاط در آثار شهید مطهری (عقل گرایی افراطی، علم زدگی،بینش های مادی، اجتهاد آزاد، انتقال رهبری از روحانیت به روشن فکران) مفهوم و انواع تحجر، ارتجاع و
ص:40
کهنه پرستی، عوام فریبی و ریا)، نمودهای تحجر (تحجر در اعتقاداتو عبادات، تحجر در مسایل اخلاقی، تحجر در فهم تاریخ و تحجر در اجتهاد و فقاهت).باید گفت این کتاب با عنوان: الالتقاط الفکری و التحجر العقائدی فی نظرة العلامهالمطهری، از سوی آقایرعد هادی جباره، به عربی ترجمه شده است.
آژینی، محسن، ترجمه: رعد هادی جباره، تهران، منظمة الاعلام الاسلامی، معاونیة الرئاسدالعلاقات الدولیة، 1370، 160 صفحه، رقعی.
این اثر، ترجمه عربی کتاب التقاط و تحجر از دیدگاه شهید مطهریاست که توصیف آن آمد.
باقی نصرآبادی، علی، تهران، انتشارات سپهر اندیشه، چاپ اول، 1381، 176 صفحه، رقعی.
آیت اللّه مرتضی مطهری، به عنوان یکی از پیشتازان احیای اندیشه اسلامی، احیای دین ودغدغه ارزش های اصیل اسلامی را سرفصل تلاش های خود قرار داد. یکی ازموضوع های بسیار مهمی که استاد مطهری در تبیین صحیح آن بسیار کوشید، حادثهعاشورا و حماسه بزرگ حسینی است. این واقعه به گونه ای زیبا و منطقی و علمی در آثاراستاد نشان داده شده است. نگارنده این اثر، با توجه به مطالعه های پیشین خود در آثاراستاد شهید مطهری در سال عزت و اقتدار حسینی، کوشیده است زندگی و قیام امامحسین علیه السلام و عاشورا را در یک شکل هماهنگ از زبان استاد و گردآوری کند.
ص: 41
در این کتاب، برخی نوشته های استاد مطهری درباره امام حسین علیه السلام در شانزده فصلبا این موضوع ها و با توضیح های کوتاه گردآوری شده است: جایگاه امام حسین علیه السلام درتاریخ، فضایل امام حسین علیه السلام، ارزش های عاشورا، اهداف نهضت حسینی، ماهیتفلسفه قیام عاشورا، جایگاه امر به معروف و نهی از منکر، نقش زینب در کربلا، تبلیغ وخطابه های امام حسین علیه السلام، فلسفه و چگونگی عزاداری حسینی، ویژگی های یارانحسین علیه السلام، نماز و عبادت در عاشورا، توابین کربلا، وقایع عاشورا، تهیه و شهادت وکلمات قصار.
عزیزی، عباس، قم، انتشارات صلاة، چاپ اول، 1381، 415 صفحه، رقعی.
نویسنده، با الهام از سخن حضرت امام خمینیرحمه الله که آثار شهید مطهری را از مهم ترینآثار اسلامی دانسته است، استخراج نظریه های آن استاد شهید و تدوین آثار ایشاندرباره امام حسین علیه السلام را سرلوحه کار خویش قرار داده است.
این اثر، بیست و پنج فصل دارد که عناوین آن چنین است: فضایل امام حسین علیه السلام،فلسفه قیام امام حسین علیه السلام، آگاهی و اشتیاق امام حسین علیه السلام به جهاد و شهادت، شخصیت حماسی حسین علیه السلام، کربلا تجلی گاه فضایل اخلاقی، نماز و عبادت امام حسین علیه السلام،خصایص و فضایل یاران امام حسین علیه السلام، فضایل و مصایب خاندان ابی عبداللّه الحسین علیه السلام، ویژگی های پیام و شعارهای نهضت حسینی، مقایسه شرایط زمانی امامحسین علیه السلام، با امام حسن علیه السلام، مقایسه مقتضیات و شرایط زمان امام حسین علیه السلام با دیگرامامان علیهم السلام، مقایسه نهضت امام حسین علیه السلام با دیگر نهضت ها، تحلیل ماهیت نهضت وحادثه عاشورا،
ص:42
ویژگی های مکتب حسینی، درس های نهضت عاشورا، رمز جاودانگینهضت حسینی، فلسفه گریستن بر مصائب حسین علیه السلام، تأثیر خون در اشاعه نهضت حسین علیه السلام، تأثیر و نقش زنان در حادثه کربلا، نقش امام سجاد علیه السلامدر تبلیغ نهضتعاشورا، جنبه های گوناگون تبلیغ در نهضت حسینی، بررسی شخصیت پلید قاتلانحسین بن علیعلیه السلام، آثار و نتایج نهضت حسین علیه السلام، تحریفات عاشورا و فلسفه احیایفرهنگ عاشورا و اقامه سنت عزاداری.
مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (پژوهشگاه) دفتر تبلیغات اسلامی، قم، (بی تا)، 48 صفحه.
کتابچه حاضر، همان گونه که از عنوان آن پیداست، فهرست راهنمای موضوع هاییدرباره امام حسین علیه السلام و واقعه کربلا برگرفته از مجموعه آثار شهید انقلاب اسلامی،آیت اللّه مرتضی مطهریرحمه اللهاست. سخن گفتن و یا نوشتن درباره امام حسین علیه السلامسزاوارکسانی است که ابعاد وجودی آن حضرت را کاملا شناخته باشند و در مقام عمل نیززوایایی از سیره حضرت را لمس کرده اند. از سوی دیگر، باید درد عدالت خواهی و حقجویی داشته باشد و در این راه ثابت قدم مانده باشند. علامه شهید مطهری از جملهکسانی است ک این ویژگی ها را دارد و وظیفه خویش را در مدت کوتاه عمر پربرکتش بهشکل بسیار خوبی انجام داده است. ایشان در عمل و علم، امام خویش را شناخت ودر معرفی شخصیت واقعی آن حضرت و زدودن پیرایه ها و غرض ورزی هایمعاندان، نسبت به اهل بیت علیهم السلامنقش اساسی ایفا کرد و سرانجام جان خویش را دراین راه گذاشت.
ص: 43
پژوهشگاه مطالعات و تحقیقات اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزهعلمیه قم آثار گفتاری و نوشتاری آن مرحوم را از راه نمایه سازی و طبقه بندی تنظیمکرده و به صورت نرم افزاری با عنوان مطهر در اختیار دانش پژوهان قرار داده است. اینکتابچه برگرفته از همان برنامه رایانه ای است. با این توضیح که از میان موضوع هایفراوان آثار شهید مطهری در نرم افزار مطهر، تنها موضوع امام حسین و واقعه کربلا انتخابشده است. دیگر این که این اثر فهرست الفبایی موضوع های مربوط به آن حضرت و نهضتکربلا است که برای استفاده از موضوع های مطرح شده باید به متن سندهای مربوط رجوع کرد.
برخی عنوان های مطرح شده چنین است: اربعین حسینی، ارزش های واقعه کربلا،امام حسین علیه السلام در قرآن، اصحاب امام حسین علیه السلام، امام سجاد علیه السلام و واقعه کربلا، سیره امامحسین علیه السلامشخصیت و زندگی نامه امام حسین علیه السلام، شعارهای حماسی در واقعه کربلا،عوامل قیام امام حسین علیه السلام، مردم در واقعه کربلا و مقتضیات زمان امام حسین علیه السلام و...
مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلام (فعالیت های دانشجویی) تهران، انتشارات دانشگاه امامصادق علیه السلام، چاپ چهارم، 1382، 288 صفحه، رقعی.
انسان بر آستان دین، دفتر سوم از خلاصه آثار استاد مرتضی مطهری است که به کوششمرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلامتهیه و تدوین شده است و به عنوان یکی ازدرس نامه های اصول عقاید دانشگاه امام صادق علیه السلام به شمار می رود. دفتر حاضر،خلاصه ای است از هفت کتاب تعلیم و تربیت در اسلام، انسان کامل، تکامل اجتماعی انسان، نبردحق و باطل، امدادهای غیبی و
ص: 44
زندگی بشر، ولادها و ولایت ها و عرفان حافظ که سخنرانی هایاستاد مرتضی مطهریرحمه الله درباره آموزش های اسلام و جنبه های گوناگون زندگی فردیو اجتماعی انسان است. بنابراین، نام انسان بر آستان دین، برای این مجموعه انتخابشده است.
لازم به یادآوری است که در تنظیم هریک از دفترهای خلاصه آثار، تلاش بر ایناست که از یک سو وحدت موضوعی کتاب های خلاصه شده حفظ شود و از سویدیگر، از نظر سهولت و دشواری های مطالب _ تناسب با سیر مطالعاتی از آسان به مشکلکه در پایان دفتر اول ارایه شده _ رابطه ای میان کتاب های خلاصه شده برقرار باشد. استادمطهری، افزون بر کتاب هایی که خلاصه آن ها در این دفتر آمده است، در برخی از آثاردیگر خود نیز به موضوع های مرتبط با جنبه های گوناگون انسان شناسی پرداخته است. ازجمله در کتاب های «مسئله شناخت، فطرت، فلسفه اخلاق، انسان و سرنوشت، انسان و ایمان،انسان در قرآن و...». از آن جا که مطالب این کتاب ها بازتاب دیدگاه های فلسفی و کلامی استادمطهری در موضوع انسان شناسی است و در سطح کتاب ها نیز نسبت به کتاب های خلاصه شدهدر این دفتر بالاتر است، خلاصه آن ها در دفتر هفتم این مجموعه ارایه خواهد شد.
علیپور، محمد علی، ویراستار؛ دکتر سلطان، (بی جا)، دانشگاه بین المللی امام خمینیرحمه الله، چاپ اول.
نویسنده در این اثر کوشیده است تا نظریه های استاد را درباره انسان شناسی از لابه لایآثار ایشان استخراج کند و با نشان دادن نظم و ترتیب ویژه آن، این مباحث را به تفصیل ویک جا در اختیار خوانندگان
ص: 45
قرار دهد تا آغازی برای تحقیق درباره مباحث اسلامیطرح شده به وسیله استاد، باشد. نویسنده در پیش گفتاری درباره عنوان شهید مطهریبنیان گذار علم کلام جدید، این مباحث را مطرح می کند:
علم کلام چیست؟، وظایف علم کلام، چرا شهید مطهری متوجه «کلام جدید» شد؟،عالم زمان خویش باش، وضع اسلام و مسلمین در زمان شهید مطهری، تعهد ومسئولیت شهید مطهری در برابر اسلام و مسلمین، مسایل علم کلام قدیم و مسایل علمکلام جدید.
برخی عنوان موضوع های مطرح شده در فصل های چهارگانه کتاب چنین است:
اصول انسان شناسی اسلامی (انسان موجودی آگاه، انسان موجودی مرکب، چنددلیل دیگر برای اثبات این موضوع، انسان موجودی مختار، انسان موجودی مسئول)،اقسام انسان ها از نظر شخصیت انسان هایدون همت و انسان های بلند همت، روح هایبزرگ روح های بزرگوار انسانیت بزرگ، معیارهای انسانیت (معیار انسانیت از نظرزیست شناسی، علم معیار انسانیت، خلق و خوی معیار انسانیت، حکمت و عقل معیارانسانیت، اراده معیار انسانیت، آزادی معیار انسانیت، مسئولیت و تکلیف معیارانسانیت، حقیقت یا عشق و پرستش معیار انسانیت، انتقاد از مکتب عرفا، علم و ایمانمعیار انسانیت (انسان و ایمان)، علم و ایمان معیار انسانیت، (نتیجه گیری)، انسان کامل(فرق اکمل و اتم، انسان کامل در مکتب های مختلف، انسان کامل درمکتب محبت،انسان کامل در مکتب قدرت، انسان کامل در مکتب حکما، انسان کاملدرمکتب عرفان، انسان کامل در اسلام و سیر انسان کامل).
ص: 46
لک زایی، نجف و دیگران، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی پژوهشکده اندیشه سیاسی اسلام،قم، بوستان کتاب قم، چاپ اول، 1381، 279 صفحه، رقعی.
این مجموعه مقاله که به منظور پاسخ به برخی از مسایل فرازمانی و پرسش های اساسیدر زمینه اندیشه سیاسی و زندگی اجتماعی انسان از منظر شهید مطهری گردآوری شدهاست، با همکاری جمعی از اصحاب فکر و اهل قلم ارایه شده است. این مجموعه،گرچه شامل چندین مقاله است، ولی بخشی از یک طرح و چارچوب کلی را پوششمی دهد. فرد، جامعه، روابط فرد و جامعه، نظام سیاسی و مبدا و غایت نظام اجتماعی وسیاسی از مهم ترین ارکان این طرح است.
مقاله اول با عنوان چیستی و هستی جامعه از دیدگاه استاد مطهریبه قلم حمید پارسانیااست که به بررسی دیدگاه استاد مطهری درباره جامعه و چگونگی تحقق آن و تأثیر آن واصالت جامعه و فرد مطرح شده است و با اشاره به نظریه های علامه طباطبایی، به طرح نقدآیت اللّه مصباح یزدی بر نظریه استاد پرداخته است و سرانجام چنین نتیجه گرفته که هم چناناثبات وجود جامعه نیازمند برهان های قوی است. هرچند امکان تحقق آن قابل خدشه نیست.
مقاله دوم حق، عدالت و برابری از دیدگاه استاد مطهرینام دارد و نوشته حسین توسلیاست. این مقاله خود شامل سه بحث درباره حق، عدالت و برابری است که در هر یک ازاین مباحث، نخست موضوع مقاله تعریف و سپس به طرح مسایلی درباره آن موضوع پرداخته شده است. در این مباحث، توجه اصلی نویسنده به اندیشه های سیاسی _ اجتماعی استاد بوده وبه مبانی فلسفی و اعتقادی دیدگاه های استاد نیز در هر موضوع اشاره شده است.
ص: 47
مقاله سوم ولایت فقیه از دیدگاه استاد مطهرینام دارد و به وسیله محمد حسن قدردانقراملکی نگاشته شده است. نویسنده کوشیده است اثبات کند که استاد مطهری درموضوع حکومت اسلامی به دو رکن الهی و مردمی برای ولایت فقیه معتقد بوده و دراثبات ولایت فقیه از دلایل عقلی و نقلی بهره جسته است و این که ایشان میاننظام سیاسی بر پایه ولایت فقیه و دموکراسی ناسازگاری نمی دیده اند.
مقاله چهارم با عنوان آزادی از دیدگاه استاد مطهریبه قلم منصور میراحمدی است. دراین مقاله، نویسنده با استفاده از دیدگاه مک کالوم به بررسی گونه های آزادی از دیدگاهاستاد مطهری پرداخته و با تاکید بر نقش اساسی آزادی، اصول اختیار، فطرت، عقل،ارادهو تکامل انسان را از مهم ترین مبانی اصل آزادی بر شمرده و در پایان نظراستادرا درتعریف آزادی، نبود مانع برای رشد انسان بیان می کند.
مقاله پنجم با عنوان انقلاب و تحولات اجتماعی از دیدگاه استاد مطهریبه قلم نجفلک زایی است که به بررسی مفهوم و مبانی دگرگونی های اجتماعی و انقلاب می پردازدو با اشاره به کتاب هایجامعه و تاریخ و فلسفه تاریخ به بیان نظریه استاد درباره عوامل موثربروز و شکل گیری انقلاب اسلامی و هم چنین آفت های این انقلاب پرداخته است. درپایان کتاب، فهرست راهنما نیز آمده است.
حسینی، سید محمد، رودگر، محمد جواد، تهران، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول، 1379،202 صفحه، رقعی.
بر ارباب فرهنگ و اندیشه و فرزانگان حوزه تفکر دینی پوشیده نیست که تبیین منطقی و عقلانی دین و اندیشه و معرفت دینی و تبلیغ صحیح
ص: 48
و روشمند و با جاذبه آن، ازمهم ترین وظایف عالمان دینی و دردمندان میدان فرهنگ و معارف اسلامی است.به ویژه در دوران کنونی که اندیشه دینی در عرصه جهانی موج آفرینی کرده و ادعایمدیریت و هدایت و ارشاد جامعه بشری و تامین نیازهای فکری و روحی و اجتماعیآنان را دارد، این رسالت، مهم تر و دقیق تر می نماید. افزون بر آن، زمانی که پرسش ها وشبهه های بی شماری از سوی موافقان و مخالفان حضور و ظهور دین مطرح می شود وبسیاری از مسایل فکری جدید را پدیدار می کند، نقش آفرینی دین و اندیشمندان دینیبیش تر جلوه گری می کند. در این زمینه، متفکر اندیشمند و فیلسوف شهیر اسلامی،استاد شهید مرتضی مطهری به خوبی توانست به عنوان یک معلم و مبلغ دینی بهدین شناسی ناب، اسلام شناسی کم نظیر دست یابد و با شناخت نیازهای زمان وپاسخ گویی به پرسش های نسل جوان، نقش موثری ایفا کند و واقع گرایانه به بازشناسیو بازسازی اندیشه اسلامی بپردازد و همه توجه خویش را دفاع تحلیلی و برهانی ازآموزه های دینی و ارزش های اسلامی و پارادایم های فرهنگ دینی در جامعه قرار دهد.به گونه ای که هماره پس از شهادت مظلومانه اش نیز آثار نوشتاری و گفتاری آن عالم درزمینه های کلامی، فلسفی، عرفانی، اجتماعی و تفسیری، پویا، بالنده و پاسخ گو است وجزو مبانی فکری نظام اسلامی می باشد. از این رو که همه پژوهندگان ساحتاندیشه دینی و مشتاقان حوزه های فرهنگی، خود را نیازمند مطالعه آثار عمیق و بلیغ آنشهید عزیز دانسته و کتاب های پر محتوای او را پشتوانه نظری و اندیشه های مطهرش راکلید رمزگشای جهان بینی اسلامی قلمداد می کنند. استاد با درک درست و همه جانبه ازدین و نیازهای زمان از یک سو و شناسایی توطئه های خزنده و پنهان فرهنگی
ص: 49
دشمنان مغرض و در بستر زمینه سازی های خطرناک دوستان جاهل از دیگر سو، توانست بهرسالت خطیر خویش عمل کند. در این موقعیت حساس، راه و روش و اندیشه نورانی اش الگوی مناسب و سازنده ای برای نسل های جدید به ویژه عالمان حوزوی وروشن فکران دانشگاهی است.
کتاب حاضر، حاصل پژوهش در آثار بیانی و نوشتاری آن شهید در زمینه اندیشهدینی است که در پنج بخش گرد آمده و کوشش گران سنگی است که به مناسبت همایشاندیشه مطهر از سوی دانشگاه آزاد اسلامی منتشر شده است.
باقی نصر آبادی، علی، قم، انتشارات منبع، اداره فرهنگی ستاد مشترک سپاه، چاپ اول، 1380،200 صفحه، رقعی.
غور در زندگی و اندیشه های بزرگ مردانی که نقش اساسی در ایجاد دگرگونی هایعمیق اجتماعی و فرهنگی جامعه داشته اند، با انگیزه یافتن چشم اندازهای نهفته وگوناگون در اندیشه های سرنوشت ساز آنان، می تواند نمونه و الگویی عملی برایمشتاقان و پویندگان ارایه دهد؛ اندیشمندانی که در دوره های گوناگون تاریخ بشری، باخلق آثار فکری و اجتماعی خود کوشیده اند تا انسان جست وجوگر و تشنه واقعیت رادر رسیدن به مقصد رهنمون شوند.
بی شک، در سلسله فرزانگان وارسته شیعه، استاد مطهری جایگاه ویژه ای در تاریخ معاصر ایران دارد. به این دلیل که آن فقیه اندیشمند و متفکر عالی قدر، با اشراف کاملیکه بر شریعت مقدس اسلام و اصول
ص: 50
حاکم بر آن داشت، توانست ایمان دینی رابه گونه ای شایسته ارایه کند که از هر جهت پاسخ گوی مشکلات بشر در دوران کنونی باشد.
این کتاب، به پاس این آگاهی و به منظور گرامی داشت بیست و دومین سالگردشهادت استاد فرزانه در چند موضوع تقدیم خوانندگان نکته سنج گردیده است. بخشیاز آن به رمز موفقیت استاد مطهری در قالب بیان ویژگی های معنوی، شخصیتی و علمیاستاد _ با عنوان فرزانه فرهیخته _ پرداخته است. در این قسمت، از کتابِ رمزموفقیت استاد مطهری نوشته نویسنده و آقای حمید نگارش، استفاده شده است.
بخش دیگر کتاب، اندیشه های ناب استاد مطهری در زمینه های گوناگون است که مهم ترین عنوان های آن چنین است: حکومت دینی، [دین و سیاست، دیدگاه اسلام درباره حکومت، رابطه حکومت با مردم، اختیارات حاکم مسلمین، ولایت مطلقه و...]پلورالیزم [مفهوم و پیشینه، ضرورت دین، تعارض میان ادیان، قرآن و وحدت ادیان، تفاوت یااختلاف ادیان، دلایل انحصار صراط مستقیم به اسلام، نقد ادله پلورالیزم، نفی پی آمدها و لوازمپلورالیزم و...]، آزادی [آزادی از منظر درون دینی و برون دینی، تعریف، ارزش، ملاک و منشأ،قلمرو و دامنه و انواع آزادی]، جوانان [رهبری نسل جوان، تأثیر استاد بر نسل جوان، جایگاهجوان از منظر استاد، ضرورت پاسخگویی به شبهات، آسیب شناسی و درمان نسل جوان،الگوی عملی نسل جوان و...]روشن فکری، [معنای لغوی و اصطلاحی، استاد مطهری وروشن فکری مذهبی، ویژگی روشن فکری استاد، نقد تفکر غلط روشن فکران و...]آسیب شناسی [دینی (نقش استاد مطهری در آسیب شناسی دینی، عوامل آسیب دین داری جوانان،
ص: 51
آسیب شناسی دینی مسلمین، عوامل بنیادی سقوط تمدن ها و علل انحطاط مسلمین].
معاونت آموزش های عقیدتی سیاسی نمسا (تهیه کننده)، (بی جا)، معاونت آموزش های عقیدتی،سیاسی نمسا، 1380، 88 صفحه، رقعی.
این اثر از دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول با عنوان شخصیت، با اشاره بهسخنان امام خمینی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، آیت اللّه سید علی حسینیخامنه ای و آیت اللّه عبداللّه جوادی آملی درباره استاد، به ویژگی های علمی و اخلاقیاستاد پرداخته شده است. بخش دوم به بررسی اندیشه ها می پردازد که از آثار استاداستخراج شده است. برخی عناوین کتاب چنین است: شخصیت علیعلیه السلام، آفت نهضت،آینده انقلاب اسلامی، استقلال فرهنگی و درسی که باید از بهار آموخت.
بحرینی، محمد حسن و حسین نوازی، تبریز، هیات مکتب الشهدای انجمن اسلامی دانشجویاندانشگاه های تبریز و علوم پزشکی، 1378، 142 صفحه، رقعی.
در این اثر، دیدگاه ها و نظریه های استاد شهید مرتضی مطهری درباره روحیه خارجی گری وتاریخ خوارج با استفاده از آثار و نوشته های وی استخراج و بررسی و تبیین شده است. کتابحاضر، شامل پیش گفتار، مقدمه و شش فصل است که عنوان های آن چنین است:
ص: 52
اهمیت مطالعه تاریخ، اهمیت مطالعه تاریخ خوارج، زمینه های پیدایش خوارج،عقاید و ویژگی های خوارج، ریشه های فکری مکاتب خارجی و اثرات آن ها بر جامعهمسلمانان و شیوه برخورد حضرت علیعلیه السلام با خوارج و...
تاجدینی، علی، تهران، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1374، 175 صفحه، رقعی.
اثر حاضر، از سه بخش تشکیل شده است:
1. مقدمه که شامل این مباحث است: استاد شهید مطهریرحمه الله و انقلاب اسلامی، نسبتتفکر امام خمینی و استاد شهید مطهری، استاد شهید و انقلاب اسلامی، اصول حاکم براندیشه استاد مطهری، اصول حاکم بر نگرش استاد رحمه الله نسبت به انقلاب اسلامی وضرورت تحلیل انقلاب اسلامی.
2. متن کتاب که بر مبنای دیدگاه های استاد سیر منطقی پیدا کرده است و کتاب هایپیرامون انقلاب اسلامی و نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر و پیرامون جمهوریاسلامی بر مبنای آن فهرست، گزینش و تنظیم گردیده است. موضوع ها و عناوین مطرحشده چنین است:
مقدمه استاد مطهری، سیر تاریخی جنبش های اصلاحی در جهان اسلام، ماهیتجنبش های اسلامی، جمال الدین اسد آبادی، شیخ محمد عبده، کواکبی، افولاندیشه های اصلاح در جهان عرب، اقبال، حرکت های اصلاحی شیعه، تعریف انقلاب،تفاوت انقلاب، ،کودتا و اصلاح، تعریف انقلاب اسلامی و اسلام انقلابی، اقسام انقلابو ماهیت انقلاب اسلامی، نظریه های پیدایش انقلاب، عوامل پیدایش انقلاب، نتایج
ص: 53
نظریات، رهبری انقلاب اسلامی، شخصیت امام خمینیرحمه الله، رمز موفقیت امام خمینی رحمه الله، دلایل پذیرش رهبری امام خمینی، ریشه های انقلاب اسلامی، اهدافانقلاب اسلامی، تداوم انقلاب اسلامی، ارکان انقلاب اسلامی، عدالت اجتماعی، استقلال،آزادی، آزادی های انسان، آزادی تفکر و آزادی عقیده، انقلاب اسلامی و آزادی تفکر،معنویت، آفات انقلاب اسلامی (آفات درونی نهضت، نفوذ اندیشه های بیگانه، تجددگراییافراطی، ناتمام گذاشتن نهضت، رخنه فرصت طلبان، ابهام طرح های آینده و تغییر تفکر).
3. پاورقی ها: توضیحات و شرح هایی درباره برخی مطالب کتاب.
تاجدینی، علی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، چاپ اول، 1369، 483 صفحه، وزیری.
استاد شهید مطهری، ضرورت ها را به خوبی می شناخت و می دانست که اسلامنمی تواند به ضرورت های تاریخی بی اعتنا باشد. اگر اسلام، دین جاودانه همه مردماست، پس باید دین حکومت و سیاست باشد و نیازهای بشری، پاسخ شایسته خویش رادر آن بازیابد. با توجه به شرایط، بیش تر خود را وقف مسایل بنیادی اسلام کرد و پس ازپیروزی انقلاب اسلامی نیز، مدت زیادی عمر نکرد تا بتواند به مسایل تازه ای کهنهضت، برای استقرار نظام حکومتی اسلام با آن روبه رو است، بپردازد. از سوی دیگر،اگرچه استاد شهید رحمه الله فرصت آن را یافت که درباره بسیاری از موضوع ها، هم چونمعنای کلی هنر به گونه ای مستقل بحث کند، ولی شاید هیچ مسئله ای را نتوان یافت _هرچند در حد یک توجه صنفی _ که
ص: 54
ایشان از آن غافل مانده باشد.
وقتی که موضوع هنر، محور تحقیقی در آثار ایشان قرار گرفته، دست آوردتحقیق، غنایی کافی داشته است. این نگاه گذرا، استحکام و کمال مباحث تحریرشده به وسیله خود ایشان را ندارد، ولی آن گونه هست که بتواند نظریه های استاد رادرباره بیش تر مسایل کلی مربوط به هنر بیان کند. البته در میان مسایل مطرح شده،عنوان هایی چون زیبایی و شعر که به تفصیل مورد توجه استاد واقع شده اند به چشممی خورد.
برای تحقیق درباره زیبایی، ایشان طرح ویژه ای را عنوان کرده اند که از بحث دربارهفطرت آغاز می شود و سرانجام، زیبایی را هم چون یکی از خواسته های فطری بشر،مورد توجه قرار می دهند.
کتاب حاضر، شامل دو بخش مستقل از یکدیگر است: بخش اول، شامل دو مبحثفطرت و زیبایی شناسی در فلسفه اخلاقی است که اولی مجموعه ای از گفتارهای منتشرنشده و یا منتشر شده است که تقریر و تدوین گردیده است و دیگری مباحث منتشرشده ای است که درباره فلسفه اخلاق بیان فرموده اند. بخش دوم، مجموعه یاداداشت هایی است که از میان آثار منتشر شده استاد در موضوع هنر و مباحث پیرامونآن گردآوری شده و با ده عنوان به ترتیب زیر تنظیم گشته است.
انسان و هنر، زیبایی و عشق، قلب، کانون عشق، هنر و عرفان، خلاقیت و ابداع،تخیل و تمثیل، تعمد در هنر، هنر و تبلیغات، درباره خطابه و موعظه، درباره ادبیات وزبان، درباره شعر و موسیقی. گوناگونی موضوعی این یادداشت ها، تقریبا همه مسایل وبسیاری از عناوین تفصیلی مربوط به هنر را شامل می شود. می تواند به بسیاری ازدشواری های فکری ما درباره تعریف هنر، تعهد هنر و جایگاه آن در
ص: 55
اسلام پاسخ گوید.
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، پژوهشکده فرهنگ و معارف، اداره تدوین آثارعلمی، تهران، دفتر نشر معارف، چاپ اول، 1381، 279 صفحه، رقعی.
استاد مطهری اندیشه گری دردمند است که در گره گشایی های فکری و عقیدتی سهمیبزرگ دارد. وی از جمله کسانی است که هم به لحاظ علمی و هم به لحاظ فرهنگی _اجتماعی احیاگری توانمند و دل سوخته است. آثار او در این زمینه، به دلیل فهم عمیقوی و نیز روانی و شیوایی سخن، سهم به سزایی در آشنایی نسل جوان با میراثگران سنگ کلامی، فلسفی و فقهی داشته و دارد. به دلیل همین روی کرد است که پس ازگذشت چند دهه، هنوز اهل اندیشه برای پاسخ به پرسش های جدید خود به آثار ویمراجعه می کنند؛ زیرا برآنند که او اندیشمندی است که از ظاهر گذشته و به روح پیام وهدایت های فارغ از زمان و مکان توجه داشته و دین شناسی خود را متوجه روح دینکرده است. در نتیجه، به معرفت دین خالص نزدیک تر بوده و اندیشه های او می تواندبرای نسل حاضر الهام بخش و هدایتگر باشد. کتاب حاضر، حاصل همایش بازشناسیاندیشه های استاد مطهری در دانشگاه فردوسی مشهد است که در پژوهشکده فرهنگ ومعارف، تدوین و تحقیق و در دو بخش تنظیم شده است. بخش نخست با عنوان مقالاتبرگزیده شامل متن کامل 9 مقاله است که عنوان های آن ها چنین است: فلسفه اخلاق درنظام معرفتی مطهری از مسعود امید؛ بررسی دیدگاه های اصالت فرد و اصالت جمع ازعلی ربانی خوراسگانی، سیاست و حکومت از دیدگاه شهید مطهری از جاوید
ص: 56
دوستایی؛عقل و دین از منظر استاد مطهری از حسین سوزنچی؛ وحی و رهبری انسان ازسید حسین موسوی؛ ایمان از منظر استاد مطهری از حسن صیانتی؛ غرب در اندیشه استاد مطهری از علی اکبر نوایی؛ نگرش آیت اللّه مطهری به دو رویه تمدن غرب ازرجبعلی یحیایی؛ مدل و تئوری شهید مطهری در باب انقلاب، از عنایت اللّه یزدانی. دربخش دوم، با عنوان چکیده مقالات چکیده 13 مقاله این همایش به چاپ رسیده استعنوان های مقاله ها چنین است:
جنبه های انقلاب اسلامی از دیدگاه شهید مطهری رحمه الله نوشته اسماعیل اولیایی؛مفهوم آزادی در اندیشه شهید مطهری، نوشته سید مهدی بزرگی؛ دنیا و آخرت ازدیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری، نوشته دلاور بزرگی، ویژگی های آثار استادمطهری، نوشته منصور پهلوان؛ شناخت ماهیت قیام امام حسین علیه السلام، نوشته محمد رضاجواهری؛ شهید آیت اللّه مطهری، نوشته رضا حق پناه؛ خردورزی در قلمرو احیای دین،نوشته ناصر سلمانی ایزدی؛ رویکرد مطهری به مسئله احیا از سید حسین سیدی؛ آزادیاندیشه و عقیده در اندیشه شهید مطهری، نوشته عباس عبدالمحمدی؛ جهان متعادل ازمحمد ناصر عبدی؛ دنیا و آخرت، نوشته محمد رضا عطایی؛ آزادی و اختیار، نوشته مرتضوی و آزادی عقیده، آرمان اسلامی، نوشته رضا موسوی.
مرامی، علیرضا، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1378، 200 صفحه، وزیری.
ص: 57
موضوع این پژوهش، مقایسه برداشت سه اندیشمند معاصر مسلمان از مفهوم عدالت است. نویسنده در این بررسی، کوشیده است تفاوت ها و شباهت های تحلیل و تبییناین سه اندیشه گر را بررسی کند. عدالت، مفهوم اصلی در اندیشه سیاسی است. در طولتاریخ، یکی از اساسی ترین آرزوهای انسان، تحقق بخشیدن به این آرمان بوده است.مکتب ها و اندیشه های گوناگون بشری و الهی، از دیدگاه تاریخی و نظری، راه حل هایمتفاوتی برای تبیین و استقرار عدالت پیشنهاد کرده اند. در دوره های گوناگون که انساننسبت های گوناگونی با وجود و هستی برقرار می کرده، مفهوم عدالت و شیوه تحقق آننیز دچار دگرگونی می شده است، ولی در هر حال، انسان لحظه ای از اندیشیدن به اینآرمان بزرگ غافل نمانده است. ادیان الهی نیز توجهی به این مسئله داشته اند. تا جایی کهقرآن، هدف از ارسال پیامبران را برپایی قسط و عدالت دانسته است و به انسان هاسفارش می کند که در همه حال قیام به قسط کنند. اندیشمندان مسلمان این دعوتقرآنی را در طول تاریخ اسلام، با توجه به فرهنگ زمانه های متفاوت به گونه هایم تفاوتی تفسیر کرده اند. اندیشمندان مسلمان در دوره قدیم، مفهوم عدالت را با توجه بهدوران قدیم و در دوره جدید، در پرتو خرد جدید، تفسیر کرده اند. دکتر شریعتی، سیدقطب و آیت اللّه مطهری، که سه تن از متفکران قرن بیستم و دوره جدید، در ایران و مصرهستند، کم و بیش مفهوم عدالت را با نظام اندیشه سیاسی _ اجتماعی جدید توضیح داده اند. انتخاب این سه اندیشمند از میان دیگر اندیشمند به این دلیل است که هر سه، درچارچوب جریان احیای دینی و با توجه به وضعیت سیاسی، اجتماعی مسلمانان درعصر حاضر، نظریه های خود را ارایه کرده اند و قرائت های
ص: 58
آنان از مفهوم عدالت،همگی با توجه به تغییرهای مدرن از عدالت ارایه شده اند.
این پژوهش در پنج بخش سامان دهی شده است. پس از مقدمه، در بخش اول چهارچوب نظری و پیشینه تاریخی بحث عدالت مطرح شده است که عبارتند از: مفهومعدالت در اندیشه سیاسی قدیم؛ عدالت و اندیشه سیاسی اهل سنت و شیعه. سپس دربخش دوم زمینه های تاریخی و اجتماعی اوضاع سیاسی و فکری مصر در دوران سیدقطب و ایران در دوره شریعتی و مطهری ارزیابی می گردد. در بخش سوم، دیدگاه سیدقطب در مورد عدالت در کنار اندیشه سیاسی او بررسی شده است. در بخش چهارم،نظر دکتر شریعتی درباره عدالت، با توجه به اندیشه های سیاسی وی مطرح شده است.بخش پنجم، به نظریه عدالت در اندیشه سیاسی آیت اللّه مرتضی مطهری اختصاص دارد.
نویسنده در پایان کتاب، این دیدگاه ها را با هم مقایسه کرده و از کل پژوهش نیزنتیجه گیری کرده است. بدین ترتیب، با توجه به تحقیقاتی که برای موضوع این پژوهشبه عمل آمده، می توان گفت که برجسته ترین جنبه های اختلاف نظر دکتر شریعتی، استادمطهری و سید قطب در مفهوم عدالت است. وجوه تشابه دکتر شریعتی و سید قطب شاخص هایی است که برای بحث در این مورد از آن ها استفاده کرده اند. بدین ترتیب،فرضیه های پژوهش حاضر بدین گونه است:
الف) در اندیشه دکتر شریعتی و سید قطب شاخص های بارز عدالت، برابری در آزادی،برابری نژادی، برابری در مقابل قانون و برابری در توزیع ثروت ها و امکانات است.
ص: 59
ب) دکتر شریعتی عدالت را برابری طبقاتی، سید قطب آن را برابری عام انسانی و استادمطهری آن را رعایت استحقاق ها تعریف می کند.
تاجدینی، علی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول، 1382، 336 صفحه، رقعی.
کرسی تدریس و تحقیق در دانشگاه ها، در نگاه فرزانه اندیشمند شهید مرتضی مطهریابزاری مقدس به شمار می آمد که برای هدف بلند و الهی او، یعنی ترویج اندیشه ناباسلامی بسیار مناسب می نمود. از همین رو، وی کار علمی در دانشگاه را به عنوان یکتکلیف الهی، بسیار جدی می شمرد و با همه حق کشی هایی که نسبت به او می شد و زخمزبان هایی که از دوست و دشمن می شنید، ذره ای سستی و خستگی به خود راه نمی داد.
معرفت عمیق از اسلام ناب و شناخت دقیق از زمان و نیازهای آن، سبب شد تادانشگاه عرصه درخشش، شکوفایی و به بارنشستن اندیشه پاک آن مرد بزرگ گردد و ازرهگذر آن، صدها کتاب، مقاله و سخنرانی ماندگار در زمینه های گوناگون علوم اسلامیپدید آید. چنین روند ثمربخشی برای دگراندیشان و منحرفانی که رشد و حیاتشان درگرو جهل فزاینده توده ها و ناشناخته ماندن اندیشه ناب اسلامی است، هرگز مقبولنمی آمد. از این رو، تحریف اندیشه و ترور شخصیت آن عزیز در دستور کار آنان قرارگرفت. بی گمان خلأ وجود آن اندیشمند بزرگ، زخمی بس عمیق بر پیکر اسلام وانقلاب اسلامی بود و اینک با گذشت بیش از دو دهه از آن رخداد غمبار جای خالی آنشهید در حوزه اندیشه دینی هم چنان احساس می شود.
امروز که رهبر اندیشمند انقلاب اسلامی، حوزه ها، دانشگاه ها و دیگر
ص: 60
مراکز تولیداندیشه را به جنبش تولید نرم افزاری علمی و دینی فراخوانده اند و آن را از ضرورت هایحیاتی ایران اسلامی برشمرده اند، سیره علمی و عملی و آثار ارزشمند شهید مطهریالگوی بسیار مناسبی است که می تواند در این رهگذر به خوبی راه گشا باشد. آن چه رارهبر فرزانه انقلاب به عنوان پیش درآمد این مهم برشمرده اند، یعنی کنار ه مقرار گرفتن سهم آزادی، اخلاق و منطق در اندیشه ورزیو ادب استفاده از آزادی، همگی بهزیبایی در روش، منش و آثار آن عزیز دیده می شود. کتاب حاضر که بر فراز اندیشه نامگرفته است، در پی آن است که تصویری مستند و خواندنی از زندگی علمی استادمطهری با تکیه بر چهره دانشگاهی وی ارایه کند و بدین وسیله الگویی از یک استادنمونه و اندیشمند ممتاز حوزه و دانشگاه، پیش روی تلاش گران در این زمینه قرار دهد.
کتاب با این موضوع ها شکل گرفته است:
زندگی نامه علمی و تربیتی استاد مطهری، مقام علمی و پژوهشی استاد، درآمدی برمسئله آموزش و اندیشه استاد مطهریرحمه الله، علل مهاجرت به تهران و چگونگی وروداستاد مطهری به دانشکده الهیات، خاطرات دانشگاهی استاد مطهری، شهید مطهری وامتحان دانشگاه، ماجرای دانشگاه شیراز از زبان استاد مطهری، استاد مطهری و غذای دانشگاه، پاسخ گویی به پرسش های دانشجویان، رساله بحث و اقبال، استاد مطهری وسمت دانشیاری، استاد مطهری و حجاب دانشجویان، استاد مطهری و تقاضایبازنشستگی، استاد مطهری و بیت المال، برخورد استاد با خدمه دانشگاه، استاد مطهری و دفاع از ارسطو، استاد مطهری و حساسیت مارکسیسم، استاد مطهری و ساواک، استادمطهری و دکتر شریعتی، استاد مطهری و نماز در دانشگاه، استاد مطهری و حسادت
ص: 61
حاسدان و...، فعالیت های دانشگاهی استاد مطهری به روایت ساواک، استاد مطهری درآینه اسناد اداری، دانشکده الهیات، اخلاق معلمی استاد مطهری و روش تدریس.
لازم به توضیح است که برخی از فصول کتاب مانند اخلاق معلمی و شیوه تدریسپیش تر در کتاب معلم نمونه از نگارنده آمده است و به دلیل اهمیت برخی فصل ها ومناسبت ها، خلاصه ای از آن ها در این کتاب تکرار شده است و نیز در پیوست کتابنامه ها و اسنادی از دوره تدریس استاد مطهری درج شده است.
انجمن اسلامی نیروی هوایی (تهیه و تدوین)، (بی جا) انجمن اسلامی نیروی هوایی، 12 اردیبشهت1359، 54 صفحه، وزیری.
این اثر که به کوشش انجمن اسلامی نیروی هوایی گردآوری شده است، شامل عنوان هاو موضوع های زیر است:
بیوگرافی (شامل: سال و محل تولد، تحصیلات، عزیمت به قم، اساتید در دانشگاهتهران، مبارزات).
حالت های استاد پیش از شهادت، تعبیر خواب، تحلیلی از ترور استاد مطهری،نگاهی به آثار منتشر شده استاد، فرقان یا فرقانیسم و فرازهایی از گفته های استاد شهیدمطهری درباره روحانیت شیعه، هم بستگی دین و سیاست، کمونیسم و امپریالیسم،حجاب، توحید و یگانه پرستی، مکتب التقاطی.
صالحی اندیمشکی، محمد، انتشارات نبوغ، چاپ اول، 1381، 200 صفحه، رقعی.
ص: 62
مجموعه حاضر دربردارنده پرسش هایی با مضامین مذهبی (در سطح نوجوانان) استکه نویسنده با استناد به آثار استاد شهید مرتضی مطهری به آن ها پاسخ داده است.پرسش ها و پاسخ های مورد بحث در کتاب از ده فصل تدوین و تنظیم شده است.مهم ترین موضوع های مطرح شده بدین قرار است:
فصل اول: توحید؛ آیا تقوا (خداپرستی) موجب محدودیت انسان می شود؟ چرا ازنظر منطق قرآن شیطان با این همه عبادت از کافران محسوب گشته است؟ فلسفه اصلی امتحانو آزمایش خداوند چیست؟ ضرورت وجود شیطان از نظر نظام کلی عالم چیست؟
فصل دوم: عدل؛ منظور از عادل بودن خدا چیست؟ منظور از حکیم بودن خداچیست؟ اقسام شفاعت کدامند؟
فصل سوم: نبوت؛ چرا پیامبران پیشین در مقابل هدایت مردم هیچ اجر و مزدیمطالبه نکردند؟ آیا تمام داستان های قرآن حقیقت دارند؟ معجزه چیست؟ هدف اصلیاز مبعوث شدن پیامبران چیست؟ فلسفه نیاز انسان به رسالت انبیا چیست؟
فصل چهارم: امامت؛ ظهور و قیام مهدی(عج) در آیات و روایات، تعریف انتظار،انواع انتظار، غیبت یعنی چه؟ انواع مددهای غیبی کدامند؟
فصل پنجم: معاد؛ چرا قرآن می گوید بهشت دارای هشت در است؟ تفاوت هایجهان آخرت با دنیا چیست؟
فصل ششم: روابط زن و مرد، خواستگاری، ازدواج، زناشویی، انحرافات و مفاسد؛آیا خواستگاری مرد از زن اهانت به زن است؟ آیا در ازدواج، مرد خریدار زن است؟فرق ازدواج موقت با ازدواج دایم چیست؟ چرا اسلام حکم حجاب را به زن اختصاص داده است؟
ص: 63
اشکال ها و عیب های چند همسری چیست؟ فلسفه پوشش در اسلام چیست؟ چه عواملی موجب انحراف جنسی زن و مرد در جامعه می شود؟
فصل هفتم: خلقت زن و مرد، روابط زناشویی، حقوق و وظایف متقابل؛ نظریهافلاطون پیرامون تفاوت های مرد و زن چیست؟ چرا مرد امروزی از تعدد زوجات روگرداناست؟ علت متعدد بودن زنان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چه بود؟ نقش اسلام در چند همسری چیست؟
فصل هشتم: کمالات و رذایل؛ چرا شهید غسل و کفن ندارد؟ آیا شهدا نیز شفاعتمی کنند؟ حقیقت استغفار از دیدگاه امام علیعلیه السلام چگونه است؟ توبه یعنی چه؟ انسان تاچه وقت مهلت توبه دارد؟
فصل نهم: اجتماعی، اقتصادی؛ نظر اسلام درباره مشارکت زن در اجتماع چیست؟انواع سپرده های بانکی از نظر شرعی چه عنوانی دارند؟ دیدگاه قرآن درباره استقلالاقتصادی زن چیست؟
فصل دهم: تاریخی؛ نظر ویل دورانت درباره اسلام چیست؟ خوارج را چرا خوارجمی نامند؟ اصول عقاید خوارج چیست؟ عقیده خوارج درباره خلفا چیست؟
سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی (تهیه و تدوین)، تهران سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، چاپاول، 1362، 88 صفحه، جیبی.
این مجموعه شامل پیام های امام خمینی به مناسبت شهادت استاد مطهری و دو بیانیهسازمان (شماره 13 و 113) درباره شهادت استاد است.
دو بیانیه یاد شده، یکی درباره سیر مبارزه های عقیدتی استاد مطهری و دیگریدرباره تعارض اجتهاد آزاد با اسلام فقاهت است. در بیانیه
ص: 64
نخست تلاش شده است تا به تلاش های استاد در ارایه مفاهیم اصیل اسلامی و برخورد قاطعانه وی با برداشت هاینادرست و انحرافی از اسلام به گونه ای کوتاه بررسی شود. در بیانیه دیگر، به قاطعیت استاد در برخورد با روش های روشن فکرانه و غیر فقاهتی در شناخت مسایل اسلامیاشاره شده است. عنوان ها و موضوع های مطرح شده چنین است:
شعری از استاد شهید مطهری در وصف امام خمینی رحمه الله پس از 15 خرداد، پیام امام خمینی به مناسبت شهادت استاد شهید مطهری، سخنرانی حضرت امام در فیضیه به مناسبت شهادت استاد، پیام حضرت امام به مناسبت اولین سالگرد استاد، پیام حضرتامام به مناسبت دومین سالگرد شهادت استاد، سیری در مبارزات ایدئولوژیک استادمطهری و مطهری شهید سنگر اسلام فقاهت.
ستوده، امیر رضا و حمید رضا ناصری، تهران، موسسه نشر و تحقیقات ذکر، چاپ اول، 1378،567 صفحه، وزیری.
این اثر شامل مجموعه خاطره ها و داستان هایی است درباره زندگانی آیت اللّه مرتضیمطهری که از زبان خویشان، دوستان، آشنایان، شاگردان و معاصران وی گردآوریشده است و بیش از همه، ارتباط متقابل امام خمینی و شهید مطهری را دربرمی گیرد.جایگاه مطهری در حوزه و دانشگاه و نقش او در انقلاب اسلامی در این کتاب به خوبینشان داده شده است. کتاب سه فصل دارد: فصل اول (مطهری به روایت مطهری) شامل گفته ها و نوشته های مطهری درباره زندگانی خود اوست که از لابه لای آثارشگردآوری شده است. در فصل دوم (مطهری به روایت
ص: 65
خانواده) خاطره های اعضای خانواده ایشان ثبت گردیده است. ترتیب و توالی مطالب این فصل، براساس نسبت راویان خاطره های آن بزرگوار و دوری و نزدیکی این نسبت و نیز سن آنان است. بدین معنا که ابتدا خاطره های خواهر و برادران استاد به ترتیب سن آنان (از بزرگ به کوچک)نقل شده و سپس گفته ها و ناگفته های همسر و فرزندان ایشان (بازهم با ترتیب و توالیسنی) و سرانجام داماد، برادرزاده و خواهرزاده های استاد شهید آمده است. فصل سوم(مطهری به روایت یاران و شاگردان) نیز حاصل مصاحبه با یاران، همراهان، شاگردان وآشنایان به ترتیب الفبایی نام خانوادگی راویان و مصاحبه شنوندگان تنظیم شده است.مصاحبه با آیت اللّه سید علی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی با توجه به شان ومنزلت ایشان و اهمیت جایگاه ولایت فقیه، در آغاز فصل آورده شده است.
این فصل، مفصل ترین فصل کتاب است و چهل و چهار مصاحبه را دربردارد.مصاحبه با افراد و شخصیت هایی مانند: حضرت آیت اللّه سید علی خامنه ای،حجت الاسلام و المسلمین محمد حسن احمدی یزدی، دکتر محمد اسدی گرمارودی،مهندس مرتضی الویری، حجت الاسلام دکتر سید مهدی امامی، حجت الاسلام والمسلمین محی الدین انواری، حجت الاسلام و المسلمین شهید دکتر محمد جوادباهنر، آیت اللّه عبداللّه جوادی آملی، آقای فخرالدین حجازی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید محمد جواد حجتی، دکتر غلام علی حداد عادل، شهید مظلومآیت اللّه دکتر سید محمد حسین حسینی بهشتی، حجت الاسلام و المسلمین سید محمدخاتمی، آیت اللّه ابوالقاسم خزعلی، حجت الاسلام و المسلمین سید هادی خسروشاهی، حجت الاسلام و المسلمین علی
ص: 66
دوانی، حجت الاسلام و المسلمین محمود رستگاری، مرحوم حجت الاسلام و المسلمین مصطفی زمانی، حجت الاسلامو المسلین سید ابراهیم سید علوی، حجت الاسلام و المسلمین جعفر شبجونی،حجت الاسلام و المسلمین تقی شریعتمداری، آیت اللّه شهید محمد صدوقی،حجت الاسلام و المسلمین سید حسن طاهری خرم آبادی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، دکتر حسین غفاری، حجت الاسلام و المسلمین هادی غفاری، آیت اللّه محمد فاضل لنکرانی، حجت الاسلام و المسلمین محمد رضا فاکر، حجت الاسلام والمسلمین محمد تقی فلسفی، حجت الاسلام و المسلمین محمد محدثی،حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید مصطفی محقق داماد، حجت الاسلام و المسلمین شهید فضل اللّه محلاتی، شهید سید محمود مدنی، حجت الاسلام و المسلمین کاظممدیر شانه چی، آیت اللّه علی مشکینی، آیت اللّه شهید دکتر محمد مفتح،
مهندس میر حسین موسوی، آیت اللّه سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، حجت الاسلام والمسلمین مسیح مهاجری، آیت اللّه محمد رضا مهدوی کنی، دکتر علی مهدزاده، آیت اللّه محمدواعظ زاده خراسانی، آقای غلام حسین وحیدی و آیت اللّه اکبر هاشمی رفسنجانی.
با توجه به تاریخ مصاحبه ها (از 1359 تا 1377 شمسی) بسیاری از پرسش ها وپاسخ ها تکرار شده است، که بازتاب زمانه را نیز در ضمن آن ها می توان دید و نیزبسیاری از مطالب برای نخستین بار منتشر می شود و کاملا تازگی دارد که بخش زیادیاز خاطره های نقل شده در فصل دوم از این گونه اند.
ص: 67
حسینی منش، سید محمد تقی، قم، انتشارات سبط اکبر، چاپ اول، 1379، 399 صفحه، وزیری.
کتاب حاضر در سال 1379 ه. ش که از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرتآیت اللّه خامنه ای مدظله به نام امام علیعلیه السلام نام گذاری شده بود، به منظور شناسایی وشناساندن جنبه های گوناگون و گسترده آن امام همام و با استفاده از دیدگاه ها وتحلیل های استاد شهید مطهری از شخصیت و سیره امام علیعلیه السلام در پنج بخش نوشته وتدوین گردیده که عنوان های اصلی و برخی موضوع های فرعی آن چنین است:
شخصیت بزرگ امام علیعلیه السلام؛ علیعلیه السلام شخصیت دو نیرویی، رمز جاذبه علیعلیه السلام،اعتراف تلخ، و ساوس شیطانی درباره دوستی علیعلیه السلام، علی علیه السلام نمونه انسان کامل،جامع الاضداد بودن علی علیه السلام، چرا به علی علیه السلام مولا گفته می شود؟ عبادت علیعلیه السلام، کلیدشخصیت امام علی علیه السلام، تحریف شخصیت علیعلیه السلام، علی علیه السلامزینت بخش خلافت،توصیف علی علیه السلام در کلام عدی بن حاتم، سیره امام علیعلیه السلام، سیره معصومین علیه السلام یکی ازمنابع شناخت اسلام، معنی سیره، سبک های مختلف در رفتار، تفاوت سیره علیعلیه السلام وسیره معاویه در سیاست، نمونه عینی منطق ثابت علی علیه السلام، علی علیه السلام و استخدام وسیله،نرم خویی علی علیه السلام در مسایل شخصی، انعطاف پذیری علی علیه السلام در مسایل اصولی، امتناعاز قبول خلافت چرا؟، فلسفه پذیرش خلافت، اخطار مهم در آغاز خلافت و اعلام برنامه کار، چگونه عدالتش او را به کشتن داد؟، ناکثین و قاسطین و مارقین، دموکراسی علیعلیه السلام قیام و طغیان خوارج، مشکلات علی علیه السلام، علی علیه السلام و صلح، انتقاد از خلفا، اتحاداسلامی، آزادی سئوال در
ص: 68
حکومت علی علیه السلام، پیروزی سیاست علی علیه السلام، مقابله به مثل علی علیه السلامدر جنگ، سخنان صعصعة بن صوحان درباره علی علیه السلام و نمونه هایی از سیره آن حضرت.
بحثی پیرامون امامت حضرت علی علیه السلام، طرح امامت به صورت صحیح، اهمیت حدیث ثقلین، حدیث غدیر، بررسی نصوصی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله که ناظر به امامت علی علیه السلام است، آیات مربوط به امامت علی علیه السلام؛ امامت در شیعه مفهومی است نظیرنبوت، امامت در ذریعه ابراهیم علیه السلام. دیدگاه امام علی علیه السلام درباره ذات خداوند، پاسخ علی علیه السلام به دیدگاه های عالم مسیحی درباره وجه اللّه، توحید صفاتی، عبادت در اسلام،ارزش و لزوم حکومت، رابطه حاکم و مردم، دیدگاه علی علیه السلام درباره مقام ممتاز اهل بیت،دیدگاه علیعلیه السلام از کمبود انسان های لایق اسرار، دیدگاه علی علیه السلامدرباره زهد، شکر، دنیا،نفس، توبه و استغفار، مهدی موعود در کلام علیعلیه السلام.
امام علی علیه السلام شهید عدالت (ارزش عدالت، جود بهتر است یا عدل، اجرای قانونبرای همه، چه عدالتی موجب شهادت علی علیه السلامشد؟ عدل وجود از نظر اجتماعی،عدالت؛ فلسفه اجتماعی اسلام، ارزش حق و عدالت در نظر علی علیه السلامآخرین روزهایحیات علی علیه السلام و آخرین موعظه علی علیه السلام و وصیت 20 ماده ای.
رفیعا، غلام حسن، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات، مرکز آفرینش های ادبی دفتر ادبیاتآیینی، چاپ اول، 1378، 276 صفحه، رقعی.
ص: 69
در این کتاب، سخنرانی هایی از استاد گرد آمده است که در آن ها، برخی متون تاریخیشیعه نقد و بررسی شده است. در پاروقی نیز از نوشته های آیت اللّه سید مرتضیشبستری بهره گرفته شده است.
نویسنده در مقدمه کتاب، با تاکید بر این که مطالعه و نقل مطالب این کتاب در مراسمسوگواری ائمه اطهار علیه السلام می تواند در سطح مطلوبی رسالت مبلغان را برآورده سازد، باعنوان یادکردی از استاد شهید آیت اللّه مطهریرحمه اللهبه شرح کوتاهی از فعالیت های استاد و سپسبه معرفی آیت اللّه شبستری می پردازد. عنوان بخش های کتاب چنین است:
قیام اشک، خورشید هامون، گل بی پیراهن، ماه سه آفتاب، ستاره سحر، گلبرگ هایلاله های سوخته، کاروان آه و ملحقات. برخی موضوع ها که مورد نقد و بررسی استاد قرارگرفته بدین قرار است: تحریفات عاشورا، جعلی بودن بسیاری از داستان های عامه پسند مانندداستان حضرت لیلا علیهاالسلام مادر علی اکبر علیه السلام و عروسی حضرت قاسم علیه السلام و روضه های دروغ.
محمدیان، حسین، اهواز، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دانشگاه های اهواز،معاونت فرهنگی، 1371، 48 صفحه.
این کتاب مقاله برگزیده دانشگاه های اهواز به مناسبت سیزدهمین سالگرد شهادتاستاد شهید آیت اللّه مرتضی مطهری است.
دژاکام، رضا، تهران، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، پژوهشکده فرهنگ ومعارف، دفتر نشر معارف چاپ اول، 1380، 120 صفحه، رقعی.
ص: 70
استاد مطهری، پیش از تجربه انقلاب اسلامی و حضور عینی تر دین در اجتماع،تبیین بسیار کارآمدی از نیاز انسان به دین ارایه کرده اند. که در این تحقیق به تفصیل بدانپرداخته شده است. همه کسانی که تاکنون درباره شخصیت علمی استاد مطهری نظرداده اند، اعتراف می کنند که وی برجستگی بسیار والایی دارد. پرسشی که ذهن همهعلاقه مندان را درگیر شخصیت علمی ایشان کرده، این است که چه راه حلی بیابیم کهبتوان به این شیوه نسل جوان را با آثار ایشان آشنا کنیم تا جامعه از این منبع بزرگ علمیاستفاده کند. در این راستا، راه حلی که به نظر می رسد این است که آثار ارزشمند ایشان باتوجه به نیازهای روز، به شکل موضوعی عرضه شود. موضوعی کردن آثار ایشان وقالب ریزی محتوای علمی آن در شکل های جدید کاری است که گروه دین پژوهینهاد،به آن جامه عمل پوشانده است تا این مجموعه آغازی برای طرح مجدد و احیایاندیشه های ناب، مانند اندیشه های آیت اللّه مطهری باشد.
نگارنده در این کتاب، ضمن مروری بر آرای نظریه پردازان جامعه شناسی کلاسیکهم چون فویر باخ، اگوست کنت، اسپنسر، دورکیم، وبر، مارکس، درباره منشا پیدایش دین،دیدگاه های استاد مطهری را درباره آنان بیان می کند. سپس کارکردهای اجتماعی دین رابه کوتاهی مطرح ساخته است.
کتاب دارای پیش گفتار و دو فصل می باشد و عنوان های آن چنین است.
نظریه های منشا پیدایش دین؛ جامعه شناسی مذهب، فویر باخ، نقد نظریه فویر باخ،اگوست کنت و اسپنسر، دورکیم، نقد و نظر دورکیم، مارکسیسم، نقد نظریه مارکسیسم،مقایسه نظریه نیچه و مارکسیست ها، راسل، نقد
ص: 71
نظریه راسل، مطهری، نقد نظریه مطهری.
کارکردهای اجتماعی دین؛ دین و سعادت اجتماعی، دین و تضمین اخلاق اجتماعی،کارشناسان (عالمان) دین، جنبه های منفی عالم دینی در برخی ادیان، نیاز بشر به علم ودین در جهان امروز و نوآوری در دین.
روحانی، سید سعید، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، مرکز برنامه ریزی وتدوین متون درسی (مجموعه تاریخ) دفتر نشر معارف، چاپ دوم، 1381، 373 صفحه وزیری.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بازگشایی دانشگاه ها، شورای عالی انقلاب فرهنگی،درس تاریخ اسلام را در دروس معارف اسلامی قرار داد و گذراندن آن را برایدانشجویان مقطع کارشناسی الزامی دانست. با توجه به این که معاونت امور اساتید ودروس معارف اسلامی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها سر فصلجدیدی را برای این درس ارایه کرده نهاد برآن شد که گزیده ای از آثار استاد شهیدمرتضی مطهریرحمه الله را در زمینه تاریخ اسلام بر اساس آن سر فصل گردآوری کند تا دراختیار پژوهشگران و دانشمندان علوم اسلامی قرار گیرد.
در جمع آوری این اثر نکات زیر مورد توجه قرار گرفته است:
1. در جمع آوری این مجموعه افزون برجست و جوهای نسخه به نسخه در 55آثاراستاد شهید مرتضی مطهریرحمه الله از نرم افزارها نیز استفاده لازم به عمل آمده است.
2. جمع آوری مطالب موجود در آثار شهید مطهریرحمه الله براساس سر فصل فعلی تاریخاسلام، گردآوری و تنظیم شده است.
ص: 72
3. برای رعایت حجم مناسب کتاب، از آوردن مطالب تکراری و کم اهمیت پرهیز شده وتا آن جا که ممکن است کوشش شده آدرس مطالب برای اطلاعات بیش تر و رجوععلاقه مندان استخراج شود.
4. در جلد اول این مجموعه از 40 اثر و در جلد دوم از پانزده اثر استاد استفاده شده است.منابع و مآخذی که از کتاب های استاد استخراج گردیده، همراه با فهرست آیه ها،روایت ها، اشعار و اعلام ارایه شده است.
5. برای کامل تر شدن این مجموعه، چکیده ای در آخر هر فصل، با استفاده از آثاراستاد رحمه الله و به قلم نگارنده نگاشته شده است.
این کتاب از فصل ها و گفتارهایی تشکیل شده است. مهم ترین عنوان های آن چنیناست: ماهیت تاریخ؛ (مفهوم تاریخ، تحول و تطور تاریخ، ارزش تاریخ)، آشنایی بامورخان مسلمان (یعقوبی، ابن هشام، ابن اثیر، طبری، ابوالفرج اصفهانی، جاحظ،عایشه بنت الشاطی، و حجت الاسلام و المسلمین دکتر آیتی)
محیط پیدایش اسلام؛ زنان و دختران در دوره جاهلیت، ارث پسر خوانده.
بررسی و تحلیل زندگی عادی حضرت محمد صلی الله علیه و آله؛ آشنایی با زندگی حضرتمحمد صلی الله علیه و آله، اقدامات پیامبر به منظور ساختن جامعه اسلامی، عوامل موفقیت و گسترش اسلام.
از سقیفه تا قتل عثمان؛ تحلیل جریان سقیفه، تحلیل فتوحات خلفای سه گانه، قتل خلیفه سوم.
حکومت حضرت علی علیه السلام، حضرت علی علیه السلام و خلفای سه گانه به حکومت رسیدنحضرت علیعلیه السلام ویژگی های حکومت حضرت علیعلیه السلام، موانع و مشکلات حکومت حضرت علی علیه السلام، منش ها و فتنه ها،
ص: 73
ناکثین، مارقین، قاسطین و شگفت انگیزترین دورهزندگی علی علیه السلام.
روحانی، سید سعید، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، مرکز برنامه ریزی وتدوین متون درسی (مجموعه تاریخ)، دفتر نشر معارف، چاپ دوم، 1381، 336 صفحه، وزیری.
این کتاب، فصل ها و گفتارهایی دارد که مهم ترین عنوان های آن چنین است:
ائمه و امویان، آشنایی با حکومت امویان، کارگزاران معاویه، پی آمدهای حکومتبنی امیه، فرق معاویه و یزید، شناخت زمینه ها و علل صلح امام حسن علیه السلام، تفاوت هایشرایط زمان امام حسن علیه السلام و شرایط امام حسین علیه السلام، شناخت زمینه ها، علل و پی آمدهاینهضت امام حسین علیه السلام؛ (فلسفه قیام امام حسین علیه السلام، اهداف قیام امام حسین علیه السلام، عواملموثر در نهضت حسینی، رابطه امر به معروف و قیام امام حسین علیه السلام، کیفیت تبلیغ نهضتحسینی، پی آمدهای قیام امام حسین علیه السلام، فلسفه زنده نگه داشتن نهضت حسینی).حضرت امام زین العابدین علیه السلام؛ (دو سنت معمول میان ائمه علیه السلام، مقایسه روش امامحسین علیه السلامبا امامان دیگر علیه السلام، تعارض ظاهری سیره ها و ضرورت حل آن ها، عبادتامام، امام سجاد و حاکم معزول مدینه، هشام و فرزدق) ائمه علیه السلام و عباسیان (به قدرترسیدن بنی العباس، اجتماع محرمانه سران بنی هاشم، نمونه هایی از سیاست عباسیان.اقدامات ائمه اطهار علیه السلام؛ حضرت امام جعفر صادق علیه السلام، اوضاع سیاسی در عصر امام صادق علیه السلام، مقایسه زمان امام حسین و زمان امام صادق علیه السلام، جنگ عقاید، عوامل موثر درنشاط علمی زمان امام صادق علیه السلام، حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام، امام در
ص: 74
زندان های مختلف، نفوذ معنوی امام علیه السلام، هارون و موسی بن جعفر علیه السلام، حضرت علی بن موسیالرضا علیه السلام، رفتار عباسیان با علویان، مسئله ولایت عهدی امام رضا علیه السلام و نقل هایتاریخی، بررسی فرضیه ها، استدلال حضرت رضا علیه السلام، نماز عید قربان. حضرت امامحسن عسکریعلیه السلام، محافظت شدید، شهادت امام علیه السلام، حضرت صاحب الزمان علیه السلام،انتظار فرج، بیان علیعلیه السلام درباره مهدی موعود، اثر اعتقاد مهدویت در تاریخ اسلام،اعتقاد به مهدویت در جهان تسنن، بیان حافظ.
به سبب اهمیت تحریف تاریخ، این بحث در پایان به عنوان پیوست و به صورت کوتاهتبیین شده که عنوان های آن چنین است: معنی و انواع تحریف، عوامل تحریف، وظایفعلما و عامه مردم. در پایان کتاب، فهرست منابع و مآخذ، فهرست آیه ها، فهرستروایت ها، فهرست الفبایی و فهرست اعلام آمده است.
روحانی، سید سعید، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، معاونت آموزش اموراساتید و دروس معارف اسلامی (مجموعه تاریخ)؛ دفتر نشر و پخش معارف، چاپ اول، 1379،224 صفحه، وزیری.
مجموعه حاضر ویراست دوم کتاب تاریخ اسلام و آثار استاد شهیدمطهری است که بابهره گیری از نظریه های اساتید و اندیشمندان و افزودن برخی منابع جدید، در یک جلدتنظیم شده است و می تواند به عنوان منبعی در تدریس تاریخ اسلام مورد استفاده قرارگیرد.
این اثر شش فصل دارد:
در فصل اول با عنوان مباحث مقدماتی، مباحثی مانند: مفهوم تاریخ، فلسفه تاریخ درقرآن، عوامل حرکت تاریخ، ارزش و آموزندگی تاریخ، معرفی
ص: 75
برخی از مورخان، انواع تاریخ نگاری و محیط پیدایش اسلام در مناطقی هم چون عربستان و ایران بررسی شدهاست. فصل دوم با عنوان بررسی و تحلیل زندگی حضرت محمد صلی الله علیه و آله، به موضوع هایی مانندپیامبر صلی الله علیه و آله پیش از هجرت، ویژگی های خاتم الانبیا صلی الله علیه و آله، شرایط مدیریت و رهبری دراسلام، بعثت، هجرت و جنگ های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، حجت الوداع، غدیر خم و عوامل موفقیت و گسترش اسلام می پردازد. در فصل سوم با عنوان از سقیفه تا کشته شدن عثمان،جریان سقیفه و فتوحات حکمرانان سه گانه و نقش ایران در تمدن اسلامی و نقش اسلامدر تمدن ایران و نیز عملکرد عثمان، واکنش مردم و نقش ماهرانه معاویه در قتل عثمان بررسی شده است. فصل چهارم با عنوان حکومت حضرت علی علیه السلام به مباحثی هم چون انتقاد علی علیه السلام از حاکمان وقت، راز و رمز سکوت علی علیه السلام، پرداخته است و بیعت،ویژگی و روش حکومت علی علیه السلام و برخورد متفاوت اصحاب با ایشان پرداخته است ودر قسمت پایانی نیز به برخی از موانع و مشکلات رودرروی حکومت حضرت علی علیه السلام اشاره شده است. فصل پنجم با عنوان ائمه در دوران امویان به بررسی نحوه نفوذ وتسلط امویان بر حکومت اسلامی، ویژگی و روش سیاسی حکومت بنی امیه، شناخت زمینه ها و علل صلح امام حسن علیه السلام تفاوت شرایط زمان امام حسن علیه السلام و امام حسین،فلسفه، اهداف، عوامل موثر و نتایج قیام امام حسین علیه السلام و نقش اهل بیت و به ویژه زینب کبری در این جریان پرداخته است. در ضمن، در این فصل به گونه ای به زندگی امام زینالعابدین و امام محمد باقر علیه السلام و فایده سیره های گوناگون معصومین علیه السلام اشاره گردیدهاست. در فصل پایانی نیز با عنوان ائمه علیه السلام در دوران عباسیان به قدرت رسیدن بنی العباس،واکنش امام صادق علیه السلامو امام کاظم علیه السلام
ص: 76
علت دستگیری و زندانی کردن امام کاظم علیه السلام،بررسی تاریخی مسئله ولایت عهدی و برخورد امام رضا علیه السلام با آن، نکات مهمی ازدوران امام جواد، امام هادی، امام حسن عسگری و امام زمان علیه السلام و مشخصات انتظار قیامآل محمد صلی الله علیه و آله پرداخته شده است.
لازم به توضیح است در این مجموعه از 42 اثر استاد استفاده شده است. منابع ومآخذی که از کتاب های استاد استخراج شده همراه با فهرست آیه ها، روایت ها و اعلامارایه شده است.
محقق، جواد (به کوشش) تهران، انتشارات مدرسه، چاپ دوم، 1378، 216 صفحه، رقعی.
تاوان عشق در بردارنده مجموعه اشعاری است که درباره استاد سروده شده است. درابتدای کتاب، گزیده ای از سخنان امام خمینی، علامه سید محمد حسین طباطبایی،آیت اللّه سید علی خامنه ای و حجت الاسلام علی اکبر هاشمی رفسنجانی آمده و درادامه سال شماری از زندگی استاد و نیز شعر و خاطره ای از استاد آورده شده است.در این قسمت، برخی از افراد را که اشعارشان در این مجموعه آمده است ناممی بریم:
همران با کاروان شهیدان (محمود آقاجانی)، عمامه خونین (حسین اسرافیلی)، فقیه فضل و فضیلت (امیری فیروزکوهی)، آفتاب دانش و دین (مهرداد اوستا)، زنده جاویدان (محمد حسین بهجتی _ شفق)، شهادت سرخ (حبیب اللّه چایچیان _ حسان)،نام مطهر (سید حسن حسینی)، رجعت خونین (احدده بزرگی)، کشته عشق (محمودشاهرخی _ جذبه)، حاصل عمر رهبری (غلام رضا شکوهی)، مظهر طهارت و قدس(شکیبا)، روح مطهر (شوریده گیلانی)، فیلسوف شرق (سید علی اصغر صائم
ص: 77
کاشانی)،پرواز سیمرغ (علی صدفی زاده)، به یاد استاد (سید محمد عباسیه کهن)، در سوگمطهری (مصطفی قمشه ای _ مژده)، شهید راه عقیده (سپیده کاشانی)، ایثار در بهار(مجتبی کاشانی)، آن آیت خدا (عباس کی منش _ مشفق کاشانی)، شیخ شهید ثانیاشراق (سید علی موسوی گرمارودی)، آفتاب فضیلت (سید محمود گلشن کردستانی)،پیر اندیشه (م. آتش)، کتاب روشن ایمان (محمد جواد محبت)، شهید شرافت (جوادمحدثی)، سفیر خورشید (مصطفی محدثی خراسانی)، ذوالفقار قلم (علی مرادی غیاثآبادی)، خون پاک (محمد علی مردانی)، ای امام مرا پاره تن (امیر علی مصدق)، نمازآخر (سید محسن مصطفی زاده)، ای میر معلمان ربانی (علی معلم دامغانی)، ای مجاهدشهید مطهر (حسین ممتحنی (حمید) سبزواری)، زمزمه عاشقانه (سید مهدیموسوی)، شاهد جاودانه تاریخ (علیرضا میرزا محمد).
رضایی، مهین، ویراستار: پروانه عروج نیا، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، چاپ اول،1380، 230 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر تحقیقی است درباره دیدگاه های شهید مطهری و لایب نیتس، فیلسوف آلمانی درباره عدل الهی. مسئله عدل الهی یکی از مسایل فلسفی و کلامی مهم است. اینمسئله دو وجه دارد: یکی وجه ایجابی که در آن به راه های اثبات عدل الهی پرداختهمی شود؛ دیگری وجه سلبی که در آن شبهه ها و اشکال هایی که بر عادل دانستن خداوند متعالوارد شده، بررسی و نقد می شود. عمده ترین این شبهه ها به مسئله شرور شکلی همگانی است و توهم ناسازگاری میان وجود شر از یک سو و فرض
ص: 78
وجود خدای عادل از سوی دیگر،همواره علتی برای بدبینی و گرایش به مادی گری بوده است. از این رو، پرداختن به آن، بسیارزشمند است و باید آن را به مدد تبیین و تطبیق تعدادی از آرا و عقاید حل کرد.
محور عمده بحث در این کتاب نیز ارتباط عدل الهی با مسئله شرور است. درفرهنگ غرب لایب نیتس در این باره کتاب مستقلی نگاشته و از کسانی مانند آگوستینقدیس و ایرنائوس قدیس که به این امر پرداخته اند بیش تر باریک بینی نشان داده است ونیز با توجه به این که در فرهنگ اسلامی نیز شهید مطهری در این باره تحقیق مستقل وقابل توجهی انجام داده است. از این رو، مقایسه آرای این دو اندیشمند می تواند آثارمثبت فراوانی داشته باشد.
در راس سیستم های دینی که شهید مطهری و لایب نیتس به آن پای بندند، سخن ازخدایی است که جامع جمیع صفات کمالیه است؛ خدایی که ذات و صفاتش را حدینیست؛ خدایی که قادر مطلق و خیرخواه محض است، ولی اگر به این دو قضیه، قضیهدیگری اضافه کنیم و آن این که شر وجود دارد، آن گاه این سیستم فکری دچار مشکلجدی خواهد شد؛ زیرا امروزه منتقدان افکار دینی، لزومی در بحث بر سر اثبات وجودخدا یا نبود آن و نقد براهین آن نمی بینند، بلکه اثبات ناسازگاری در مقوله های دینیکافی است تا یک سیستم فکری را از اعتبار بیندازد. به نظر منتقدان، مسئله شرّ، آنحلقه ای است که می تواند از عهده این کار برآید. این کتاب به بررسی وجود تشابه،تفاوت شیوه نگرش لایب نیتس و استاد مطهری به مشکل شرّ می پردازد تا از اینره گذر، سهم هر یک را در کاروان اندیشه بشری و در تبیین توجیه و حل این مشکل بازنماید.
ص: 79
کتاب حاضر، پنج فصل دارد: فصل اول درباره کلیات مربوط به موضوع مورد بحثاست. از مهم ترین مباحث این فصل، تعیین مفاد و مدلول و عدل الهی از نظر شهیدمطهری است، آیا عدل الهی مفهومی است اخلاقی؟ آیا ملاک عدل الهی همان حسن وقبح است که متکلمان بدان قائلند؟ از مباحث مهم دیگر این فصل، بیان رابطه میانعدالت و شر است؛ آیا شرّ مخل به عدالت است یا خیر؟ و به عبارت دیگر، آیا وجود شربا وجود خداوند عادل سازگاری دارند؟
فصل دوم به بررسی آرای شهید مطهری در کتاب عدل الهی می پردازد. وی در اینکتاب با استفاده از مطالب حکمای اسلامی و با سبک و طراحی نو به شبهه شرور و مسئلهعدل الهیپاسخ می گوید. از این رو، در طرح عقاید ایشان، افزون بر مراجعه به دیگر آثاروی هم چون شرح مبسوط منظومه سبزواری، درس های الهیات شفا، مقاله های فلسفی،انسان و سرنوشت و... به آثار ملاّ صدرا و ابن سینا و... نیز رجوع شده است.
فصل سوم به بیان آرای لایب نیتس اختصاص دارد. در این فصل با زندگی، آثار وعقاید لایب نیتس آشنا می شویم. این فصل نیز در دو بخش تنظیم شده است: بخش اولبا عنوان خدا خواسته است بهترین جهان ممکن را خلق کند و بخش دوم با عنوان بدیموجود، منافاتی با وجود خدا ندارد منبع اصلی آرا لایب نیتس در این کتاب، متن ترجمهشده کتاب تئودیسه به زبان انگلیسی است.
در فصل چهارم به عقاید شهید مطهری و لایب نیتس درباره جبر و اختیار و قضا وقدر پرداخته شده است.
لایب نیتس نسبت به قضا و قدر اسلامی که خود آن را قضا و قدر محمدیمی نامد،نگرش منفی دارد. در این فصل، دیدگاه وی درباره این مسئله
ص: 80
تبیین و بررسی شده است.در فصل پنجم یا فصل آخر نویسنده به مقایسه و داوری می پردازد. در این فصل، ازشباهت و افتراق دیدگاه دو اندیشمند سخن به میان می آید. آن گاه میزان آسیب پذیریاین نظریه ها بررسی می شود.
موگهی، عبدالرحیم، قم، بوستان کتاب قم، چاپ دوم، 1381، 368 صفحه، وزیری.
در این مجموعه، اندیشه ها و دیدگاه های استاد مطهری درباره «تبلیغ و مبلغ» در سهبخش گرد آمده است. بخش اول کتاب با عنوان تبلیغ شامل مباحث زیر است:
تعریف تبلیغ، ارزش و اهمیت تبلیغ، اهداف تبلیغ، استراتژی تبلیغ، اقسام تبلیغ،مخاطبان در تبلیغ، مبانی و مشخصات تبلیغ اسلامی، ابزارهای تبلیغ، شرایط موفقیتپیام ها در تبلیغ و...؛ مبلغ عنوان بخش دوم کتاب است که در آن، وظایف، شرایط واخلاق مبلغ تشریح می شود؛ بخش سوم به نکته ها و هشدارهای تبلیغیاختصاص دارد کهعنوان های آن چنین است:
نکته های تبلیغی (رعایت آداب اجتماعی، گذشت، بردباری، خدمت به مردم، دعابرای هدایت، نیروی ارشاد، مهم ترین مسئله این زمان، کیفیت نشر اسلام، فلسفه مرثیهخوانی، تفاوت موعظه و حکمت و خطابه، شور و حال داشتن، دعوت های سه بعدی وجاذبه علی علیه السلاموظیفه نویسندگان، مواد تبلیغی، عوامل انحراف در واقعه عاشورا و پیوندخطابه با اسلام) هشدارهای تبلیغی (پرهیز از اظهار نظرهای غیر متخصصانه، اصلاح دستگاه وعظ و تبلیغ، انتقاد از برخی از مبلغان، خطر روشن فکران، حرکت، در جهت استقلال فرهنگی، خطر التقاط فکری،
ص: 81
حرکت در جهت استقلال فرهنگی، خطر التقاط فکری، نفوذ اندیشه های بیگانه، تجددگرایی افراطی، خطر جمود و جهالت، تدوین اصول و مبانی اسلامی، وضع نابسامان تالیفات و انتشارات مذهبی، اصلاح فکر دینی،فلسفه قیام امام حسین علیه السلام و ضرورت اصلاح وضع مرثیه خوانی و تحریفات عاشورا ومبارزه با آن ها).
آثار استاد از گذشته تا به حال به شکل ها و پیام های گوناگون منتشر شده است. درنقل مطالب تنها به آثاری که از سوی انتشارات صدرا و زیر نظر شورای نظارت آثارحضرت استاد به چاپ رسیده استناد شده است.
(بی جا، بی تا)، مرکز پخش، چاپ ایران گرافیک، (بی تا) 66 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر شامل دو بخش است:
بخش اول: شامل مقاله آقای سید حسین تایب با عنوان تحلیلی از ترورو متفکر شهید استادمطهریاست. ایشان در این مقاله، به بررسی و تجزیه و تحلیل این حادثه غم انگیزپرداخته اند.
بخش دوم: با عنوان مقاله ای که با خون نوشته شد شامل موضوع های زیر است.
1. مقدمه استاد شهید مرتضی مطهری بر کتاب علل گرایش به مادیگری به ضمیمه ماتریالیسمدر ایران.
2. زندگی نامه استاد به قلم خود؛
3. بررسی تحریف شخصیت های اسلامی مانند: حافظ و حلاج.
4. تحریف آیات قرآن توسط گروه فرقان.
ص: 82
دژاکام، علی، تهران، موسسه فرهنگی اندیشه معاصر، چاپ دوم، 1377، 569 صفحه، وزیری.
اندیشه ها و نظریه های به روز، کارآمد و بی بدیل علامه شهید مطهریرحمه الله به حق مایهافتخار مسلمانان به ویژه ملت عزیز ایران اسلامی است. چنان که پس از گذشت چند سالاز شهادت آن عالم مجاهد، آثار گران سنگ او هم چنان یکی از معتبرترین و ناب ترینتفسیرها درباره دین اسلام است و همواره در طول این سال ها مورد تمجید نشر ومطالعه دانش پژوهان، طلاب و دانشجویان حقیقت جو قرار گرفته است.
استاد مطهری یکی از مهم ترین استوانه های فکری انقلاب اسلامی بود و از دستدادن او یکی از دردناک ترین و جبران ناپذیرترین صفحات تاریخ انقلاب اسلامی بهشمار می آید. نقد اندیشه فلسفی غرب، یکی از مهم ترین موضوع هایی است که استادمطهری با جدیت بارها به آن پرداخته اند؛ به گونه ای که بیش تر آثار ایشان به چشممی خورد. پراکندگی این نقدها در آثار استاد، بهره برداری از آن ها را وقت گیر و دشوارمی ساخت. بنابراین، ایجاب می کرد مجموعه آن ها گردآوری و در قالب یک کتاب دراختیار پژوهشگران قرار گیرد. امروزه که ترجمه بدون نقد افکار فلسفی غرب و درقالب های گوناگون بیش از گذشته شدت یافته است، مطالعه نقدهای منصفانه و دقیق استاد، روشنگر اذهان حقیقت جویان است. در این مجموعه، اندیشه های متفکرانمغرب زمین شامل فلاسفه، دانشمندان علوم تجربی، اندیشمندان الهی و غیرالهی علومانسانی که در آثار شهید مطهری مورد نقادی قرار گرفته اند، مانند فیثاغورس، سقراط،افلاطون، ارسطو، رنه دکارت، جرج برکلی، دیوید هیوم، ویلیام جمیز، هانری برکسون،برتراندراسل و آرنولد توین بی.
ص:83
گردآوری شده است، ولی به سبب این که بیش ترینحجم این مجموعه را فلاسفه تشکیل می دهند، نام تفکر فلسفی غرب برای آن انتخاب شده است.
نویسنده در آغاز کتاب، بحثی با عنوان آسیب شناسی دینی از نگاه آیت اللّه مطهری بهدست داده است و آسیب شناسی دینی را در موضوع های زیر دسته بندی کرده وتوضیح هایی را ارایه داده است:
آسیب شناسی عقاید دینی، معرفت دین شناسان، جامعه دینی و نهادهای دینی.
این کتاب، پیش تر با همین عنوان در دو جلد جداگانه به چاپ رسیده است.
شریعتی، سبزواری، محمد باقر، قم، بوستان کتاب قم، چاپ اول، 1381، 312 صفحه، وزیری.
این کتاب شامل شرح و تفسیر مباحث اصول فلسفه و روش رئالیسم اثر علامه طباطبایی و استاد مطهری است. نویسنده با تلخیص مباحث کتاب و افزودن مطالبجدید بر آن و توضیح عبارت های صحیح و مشکل آن، کوشیده است اصول فلسفه را بهزبان روز بر مشتاقان این علم عرضه کند. وی در این کتاب با آمیختن متن کتاب اصول فلسفه به پاورقی های استاد مطهری، بریدگی ها و فصل ها را به یکدیگر وصل و متنییکنواخت ارایه کرده است. تا خواننده بهتر بتواند از آن بهره ببرد. البته، متن کتاب باقلمی پررنگ تر ارایه شده است تا خواننده به دیدگاه های علامه طباطبایی و استادمطهری بهتر واقف شود. در این کتاب بیش تر، موضوع های مباحث مورد نیاز نسل حاضر و فلسفه مورد بحث قرار گرفته است که
ص: 84
عبارتند از: فلسفه چیست؟ فلسفه وسفسطه، علم و ادارک، علم و علوم و ارزش معلومات.
معاونت تربیتی مرکز جهانی علوم اسلامی، اتحادیه انجمن های فرهنگی طلاب، (بی تا)، 101صفحه، رقعی.
اثر حاضر گزیده ای از مجموعه کتاب هایمقدمه ای بر جهان بینی اسلامیشامل انسان وایمان، جهان بینی توحیدی، وحی و نبوت، انسان در قرآن، جامعه و تاریخ و زندگیجاوید یا حیات اخروی استاد شهید مرتضی مطهری است که به وسیله معاونت تربیتیمرکز جهانی علوم اسلامی اتحادیه انجمن های فرهنگی طلاب فراهم شده است. ارایه کوتاه و گویا از جهت گیری ها و مواضع کلی و بنیادین استاد، آشنایی بیش تر طلابخارجی با اندیشه های موثر استاد، الگوگیری از مواضع و جهت گیری های فکری استادو هدف های تنظیم این مجموعه است.
عنوان های اصلی کتاب چنین است:
انسان و ایمان (انسان و حیوان)، علم و ایمان، ایمان مذهبی، (آثار و فواید ایمان،مکتب، ایدئولوژی، اسلام مکتب جامع و هم جانبه)، جهان بینی توحیدی (انواع جهانبینی، معیار خوبی جهان بینی ها، جهان بینی توحیدی، خدا، واقعیت مطلق و مبداهستی، مراتب و درجات توحید، انسان و رسیدگی به یگانگی جهان، حکمت بالغه وعدل الهی، (تاریخچه اصل عدل در فرهنگ اسلامی)، وحی و نبوت (هدایت عامه،ویژگی های پیامبران، پیامبران صاحب شریعت، نقش تاریخی پیامبران، هدف نبوت ها وبعثت ها، دین یا ادیان، ختم نبوت، معجزه ختمیه، قرآن، مشخصات اسلام، پیامبراکرم صلی الله علیه و آله) انسان در قرآن (انسان در جهان
ص: 85
بینی اسلامی)، جامعه و تاریخ (جامعه چیست؟) جامعه سنت، تاریخ چیست؟ (تاریخ علمی، نقد و بررسی، اسلام و مادیتتاریخی، انتقاد، معیارها، تحول و تطور تاریخ)، زندگی جاوید یا حیات اخروی، (معاداز ارکان جهان بینی اسلامی، ماهیت مرگ، زندگی پس از مرگ، قیامت کبری).
رجالی تهرانی، علیرضا، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1375، 456 صفحه، رقعی.
مجموعه حاضر مشتمل بر بیش از 250 تمثیل و تشبیه است که استاد بزرگوار علامهشهید حضرت آیت اللّه مرتضی مطهریرحمه الله در سخنرانی ها و کتاب های ارزنده خویشبیان فرموده است. دفتر تبلیغات اسلامی با توجه به صاحب نظر بودن استاد شهید و دربسیاری از علوم اسلامی، به همراه ویژگی منحصر به فرد ایشان در بیان روان و سهلمشکل ترین مباحث و موضوع ها در قالب تشبیه و تمثیل، این کتاب را منتشر کرده است.این اثر، در موضوع هایی هم چون مباحث اعتقادی، اخلاقی، تربیتی، معنوی، عرفانی،اجتماعی، قرآنی، فقهی، عبادی، منطقی، فلسفی، فراهم آمده است که برخی از عنوان هاو موضوع های مطرح شده چنین است:
1. تمثیلات و تشبیهات اعتقادی: خداشناسی، پایه و اساس دین، آمیختگی خودشناسیو خداشناسی، اعتقاد الهی و گرایش مادی، خدا مالک حقیقی همه چیز، جهان و نظام کل،مراتب هستی، هماهنگی و ارتباط میان موجودات، عدل الهی، همه امور در حوزه قضاو قدر است، اختلاف ها و تفاوت ها، منشأ شر، فلسفه آزمایش انسان ها، مراتب هدایت
ص: 86
وضلالت، وحی و الهام، جاودانگی روح، شهادت جوارح انسان در قیامت، فرهنگ اسلامو...
2. تمثیلات و تشبیهات اخلاقی: تهذیب نفس، معیار کمال، تعهد متقابل در تقوا،فرصت توبه، حقیقت نفاق، نسبت دنیا و آخرت، جهاد با نفس، دنیای شعور باطن، قلب،آرزوهای باطل و بزرگ، راه سعادت، تفاوت و ارتباط دنیا و آخرت، دنیا؛ مدرسه انسان،ناامیدی و افسردگی.
3. تمثیلات و تشبیهات تربیتی: تربیت، ساختن نیست پرورش دادن است. فرق تربیت وصنعت، روش مطالعه، تربیت غلط روحی انسان ها، روحیه انسانی، هدف و کار معلم،علم و تفکر، رابطه عقل و علم، سختی تبلیغ، تأثیر معاشرت با بدان، کتاب های مسموم،تربیت صحیح کودک، اثر تربیتی بلایا و استاد مطهری و نهج البلاغه.
4. تمثیلات و تشبیهات معنوی _ عرفانی: زهد و تقوا، تمرین روح، کرامت نفس، مراقبهو محاسبه، مومن واقعی همیشه به یاد خداست، اقسام یقین، آفات عقل، صحت، آیاحقیقت تلخ است، محاسبه و معاتبه، محبت علیعلیه السلام، عوامل تصفیه آلودگی های فکریاز آب زلال اسلام، گرامی داشتن روح، صحنه کربلا.
5. تمثیلات و شبهات خانوادگی _ اجتماعی: تقوا و روابط اجتماعی مردم، جامعه، حق وباطل، فرق تکامل و پیشروی، عدالت یا مساوات، عدالت اجتماعی و عدم تبعیض،تعاون و همکاری های اجتماعی، خون شهید، حق شهید، رابطه آگاهی و حرکت، مصلحموفق، صدمه، تاریخ و شناخت مقتضیات، ولایت پدر، عفاف زنان، کانون خانواده.
6. تمثیلات و تشبیهات قرآنی: قرآن را قرن به قرن بهتر تفسیر کرده اند، راه نداشتن شکبه قرآن، آیات ام الکتاب، انسان در قرآن،
ص: 87
منافقان، کافران، از نظر قرآن بین دنیا و آخرت تضادنیست، وضع و حال کافران، جلوه خدا، جمال طبیعت، رشد عقلانی بشر در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله.
7. تمثیلات و تشبیهات فقهی _ عبادی: علم و اجتهاد و مسئله خاتمیت، عناوین اولیه وثانویه، ثبات و تحول قوانین اسلامی، عبادت، ارزش امر به معروف و نهی از منکر درنهضت حسینی پرستش آگاهانه و ناآگاهانه، حبط اعمال، نیکوکار مسلمان و غیرمسلمان، مراتب عبادت، احتیاج و دعا، نماز جماعت.
8. تمثیلات و تشبیهات منطقی _ فلسفی: جدا نشدن علوم از فلسفه، منطق، فرق بینکتاب های فلسفی با ادبی، تصادف در خلقت، ماده و صورت چگونگی حصول لذات وآلام پس از جدایی نفس از بدن، شناخت اعتبارات ذهن، انسان و زمان، وظیفه منطقارسطویی، نتیجه برهان لمی و برهان خلف، تبدیل شناخت سطحی به شناخت منطقی توسط ذهن و علم.
محقق، جواد، (به کوشش)، (بی جا)، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1360، 24 صفحه، رقعی.
این اثر شامل 12 شعر کوتاه درباره جنبه های گوناگون شخصیت علمی و... استاد است.عنوان های برخی شعرها چنین است: جشن گرازها، نام مطهر، ای چشمه زلال حقیقتو در غم استاد.
چاپ دوم این کتاب نیز به همراه اشعار دیگر با نام تاوان عشق: سوگنامه معلم
ص: 88
(خلاصه شده از آثار شهید مطهری برای مسابقه بزرگ امر به معروف و نهی از منکر: طرح یاوران معروف).
واحد فرهنگی و تربیتی سیاسی _ اجتماعی دانش آموزان (تهیه و گردآوری)، (بی جا)، واحد فرهنگیو تربیت سیاسی _ اجتماعی دانش آموزان، 1373، 60 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر، از مطالب و آثار استاد درباره امر به معروف و نهی از منکر گردآوریشده است که برای مسابقه ای فرهنگی به این منظور، تنظیم شده است و برخی ازبحث های مطرح در آن به شرح زیر است:
فرضیه هر صد سال یک مجدد دین، روش پیامبرانه، نسل جوان یا اندیشه جوان،عالم زمان خویشتن باش، نمونه دو نسل، سرمایه یا سربار، تسلط بر نفس و علم ومهارت.
وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، تهران، انتشارات مدرسه،چاپ سوم، 1369، 316 صفحه، وزیری.
این اثر در معرفی مدرسان و استادان بزرگ اسلامی و شناساندن روش آموزش آن ها، دربسیاری جهت ها می تواند نقطه آغازی باشد تا برنامه ریزان، معلمان و دانش آموزان مادریابند که بهره وران از چشمه پاک و گوارای اسلام، علم را نورالهی، معلم را وارثپیامبران و آموزش را یک وظیفه دینی و تکلیف الهی می دانند. کتاب حاضر کهمجموعه ای از دیدگاه ها و سخنرانی ها و مصاحبه ها و مقاله ها درباره جنبه های گوناگونشخصیتی استاد شهید مطهری است، در سالروز شهادت آن استاد و هم زمان با هفتهمعلم تقدیم معلمان، دبیران و دلسوختگان آموزش
ص: 89
و پرورش گردیده تا بتوانند گوشه ایاز ویژگی های یکی از قله های بلند و رفیع تعلیم و تربیت اسلامی را معرفی کنند.
کتاب دارای فصل های زیر است:
1. استاد مطهری از دیدگاه ... ، عنوان نخستین فصل کتاب است که شامل سخنان امامخمینیرحمه الله درباره آیت اللّه سید علی خامنه ای، حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی،آیت اللّه موسوی اردبیلی درباره شخصیت استاد است.
2. عنوان فصل دوم گوشه هایی از زندگانی استاد است. این بخش، سال شمار زندگانی استادو شرح حال وی را با استفاده از آثارش در خود جای داده است.
3. جلوه های معلمی استاد از زبان شاگردان و یاران او.
4. مقالات، عنوان فصل چهارم که شامل موارد زیر است:
سیری در اندیشه های اجتماعی شهید مطهری، از محمود نفیسی (تقی زاده)؛ شهیدمطهری و یهود، نوشته شمس الدین رحمانی؛ لغات و اصطلاحات تعلیم و تربیت درآثار استاد، اثر محمد حسن محمدی؛ راه و رسم معلمی و نهضت های ضد عقلی درتاریخ اسلام برگرفته از آثار شهید مطهری، نوشته علی تاجدینی.
5. چکیده ای از کتاب تعلیم و تربیت اسلامی، عنوان بخش بعدی کتاب است که در آنخلاصه ای از کتاب تعلیم و تربیت در اسلام استاد که به وسیله علی تاجدینی تنظیم شده،آمده است.
6. اشعار: شامل اشعاری در سوگ استاد است که برخی از آن ها عبارتند از:
به یاد شهادتش در 12 اردیبهشت، جواد محدثی؛ رفتی، نه این هنگام،
ص: 90
گاه رفتنت بود، سپیده کاشانی؛ شهید مطهر، حمید سبزواری؛ در سوگ استاد شهید مطهری، اسداللّه شعبانی؛ دریغی در سوگ انسانی بزرگ، محمود شاهرخی؛ با یاد شهید مطهری، سید حسن حسینی؛ شاهد جاودانه کوکب عشق، سعید یوسف نیا؛ ای چشمه زلال حقیقت، جواد محقق.
7. به پایان آمد این دفتر، حکایت هم چنان باقی است عنوان آخرین فصل کتاب می باشد کهشامل برگزیده ای از آثار استاد درباره مسایل فرهنگی است.
سروش، عبدالکریم، تهران، (بی تا)، ج1359ج، 56 صفحه، رقعی.
کتاب دو بخش دارد: بخش اول کتاب حاضر، ضمیمه کتاب علل گرایش به مادیگری بهضمیمه ماتریالیسم در ایران از استاد است. بخش دوم به سخنرانی دکتر عبدالکریم سروشدر سالگرد شهادت استاد اختصاص یافته است که عنوان آن احیای دینینام دارد. در اینسخنرانی که به دو قسمت تقسیم شده است، نویسنده در قسمت دوم سخنرانی با تأکیدبر فعالیت های استاد در زمینه احیای اندیشه اسلامی می نویسد: «مرحوم مطهری ازکسانی بود که در زمینه احیای اندیشه دینی در جهت آراستن فکر می کرد و در جهتپیراستن هم فکر می کرد».
نصری، عبداللّه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1382، 494 صفحه، رقعی.
ص: 91
این اثر جلد نخست از پژوهشی است که در آن نویسنده به بررسی آثار و اندیشه هاو نیز شخصیت علمی استاد مطهری پرداخته است. نویسنده در این مجلد کوشیده استتا اندیشه های فلسفی استاد را مورد بحث قرار دهد و در جلد دوم، محور بحث،اندیشه های کلامی و دین پژوهی آن استاد فقید است.
نویسنده در مقدمه، هدف و انگیزه خود را از نگارش کتاب این چنین بیان می دارد:
«یکی از دردها و ضرورت هایی که مرا به چنین پژوهشی واداشت این استکه ما به متفکران اصیل خود _ که انگشت شمارند _ بهای چندانی نمی دهیم.بها دادن به یک متفکر نیز چیزی جز کند و کاو و نقد و تحلیل آرا واندیشه های او نیست. متاسفانه هم دچار غفلت هستیم و هم خود باخته. چرادر کنار درس و بحث هایی که در باب اندیشه های دکارت، لاک، هیوم، کانت،هگل، ویتگنشتاین و هایدگر و حتی ابن سینا و ملاصدرا مطرح می کنیم، ازاندیشه های علامه طباطبایی، استاد مطهری، علامه جعفری و استاد حائری و...نباید سخن بگوییم؟! چرا باید درس های گوناگون در باب تاریخ فلسفه غربداشت، اما درس مستقلی در باب تاریخ فلسفه معاصر خود _ آن هم در هیچیک از مقاطع تحصیلی در رشته های مختلف فلسفه _ نداشته باشیم؟! کم نیستنداستادان فلسفه ای که برای فیلسوفان معاصر غربی ارج و قرب بسیار قائل اند، امافیلسوفان معاصر اسلامی را به هیچ می انگارند. بدون شک یکی از عوامل اینبی توجهی عدم آشنایی آن ها با اندیشه های این قبیل متفکران است».
این مجموعه از برخی فهرست ها و موضوع های زیر سامان یافته است:
1. گذر ایام (دوران کودکی، سفر به قم، درس نهج البلاغه، درس های امام خمینی، درمحضر علامه طباطبایی، فعالیت های علمی و تبلیغی،
ص: 92
ازدواج، جلسات اصول فلسفه،عزیمت به تهران، استادی دانشگاه، فعالیت های فرهنگی سیاسی، حسینیه ارشاد، تحولروحی و شهادت).
2. چیستی فلسفه (طرح دقیق مسایل فلسفی، فلسفه اسلامی و ریشه هایآن، فلسفهاسلامی و کلام، سیر تاریخی مسایل فلسفی و حکمای اسلامی).
3. فلسفه و عرفان (ریشه های عرفان، فرق های عرفان با فلسفه، تأثیر عرفان بر فلسفه و آثارمثبت عرفان).
4. نظام معرفت شناسی(تعریف شناخت، ضرورت و امکان و ابزار شناخت، راه حصولعلم، مراحل و درجات و ملاک و معیار شناخت، ویژگی های حقیقت، مبنایمعرفت شناسی و نقد معرفت شناسی هگل و مارکسیسم).
5. معقولات ثانیه فلسفی در مقایسه با مقولات کانت (تعریف معقول، تعریف معقولات اولیه وثانویه، تطور تاریخی نظریه معقول ثانی نزد حکما، درآمدی بر فلسفه کانت، نقد وتحلیل مقولات کانت و نقد معرفت شناسی کانت).
6. حرکت (تعریف و معنای حرکت، موضوع و مقوله حرکت، غایت حرکت، نقش مانعدر حرکت، نقش تضاد، تضاد در فلسفه هگل و مقایسه هگل با ملاصدرا).
7. ماده و صورت (تعریف هیولی، اثبات هیولی، منکران هیولی، اشکالاتی وارد بر هیولیو حرکت جوهری و هیولی).
8. تحلیل امکان ذاتی(امکان ذاتی و امکام استعدادی، فرق های امکان استعدادی با امکانذاتی، ماهیت استعداد، هیولی و امکان استعدادی).
9. چند بحث فلسفی(ملاک بداهت ضرورت، تقسیم وجود، جنس و فصل و تحلیل مفهومحدوث و قدم).
ص: 93
10. هستی شناسی جامعه (تعریف و ضرورت جامعه، ماهیت جامعه، نظریه مطهری،مصباح و نقد مطهری و تکامل اجتماعی).
11. فلسفه اخلاق (تعریف اخلاق، تعریف سعادت، سعادت و لذت، سعادت و آرزو،عوامل و مراتب سعادت، آیا سعادت مطلق است یا نسبی؟ نقد نظریه کانت، من علوی ومن سفلی، نقد علامه طباطبایی، معنای حسن و قبح و مقایسه نظریه راسل با علامه طباطبایی).
12. فلسفه تاریخ (آیا تاریخ علم است؟ انواع معرفت تاریخی، مبانی ماتریالیسم تاریخی،تحلیل و نقد ماتریالیسم تاریخی).
13. فلسفه حق و عدالت (تعریف حق رابطه حق و تکلیف، مبنای حقوق طبیعی، فلسفهعدالت، نقش عدل در حقوق اسلامی و تعریف و ضرورت عدالت).
14. اندیشه سیاسی(انسان و رهبری، ضرورت رهبری، حکومت، حق مردم، ولایت وزعامت، هدف حکومت، مشروعیت، شکل حکومت و روابط در جامعه اسلامی).
15. آزادی(تعریف آزادی، ضرورت آزادی، مبنای آزادی، انواع آزادی، آزادی فکر وعقیده، آزادی بیان، محدودیت های آزادی و ارزش آزادی).
در پایان کتاب، فهرست اعلام نیز آمده است.
شاخه دانش آموزان حزب جمهوی اسلامی استان تهران، تهران، حزب جمهوی اسلامی، چاپ اول،1362، 60 صفحه، رحلی.
در آغاز کتاب، پیام حضرت امام خمینی به مناسبت شهادت استاد شهید آیت اللّه مطهریآمده است.
سپس مطلبی با عنوان تحلیلی از شهادت استاد به بررسی و تبیین اندیشه های
ص: 94
استاد ونیز تفکر الحادی مخالفان استاد چون: مارکسیست ها، مسلمانان چپ و به ویژه گروهضاله فرقان پرداخته است و در پایان، گزیده هایی از سخنان حضرت امام خمینی، علامهطباطبایی، شهید مظلوم دکتر بهشتی، حجت الاسلام و المسلمین هاشمی رفسنجانیو... را آورده است که درباره جنبه های شخصیتی استاد شهید است. در ادامه منتخبی ازسخنان شهید مطهری درباره امام خمینی، شهید، شهادت، توحید، ایمان، روحانیت،رهبری انقلاب، انقلاب اسلامی، جامعه اسلامی، نهضت خدایی، عدالت، استقلال،فرهنگی، آفات نهضت، جزای آخرت، فرهنگ اسلامی، روشن فکری، مکتب هایالتقاطی، مکتب اسلام، عبادت، علم و ایمان، عقیده و ایمان، سعادت و شقاوت، مرگ،راز بقای امام حسین علیه السلام، و شعر «ای مطهر» از امیر مصدق، همراه با تصاویری از مراحلمختلف زندگی استاد شهید مطهری فراهم آمده است.
تهران، تبلیغات و انتشارات نمایندگی ولی فقیه در سپاه، چاپ اول، 1369، 198 صفحه، رقعی.
این اثر به مناسبت گرامی داشت یازدهمین سالگرد شهادت استاد مطهری به وسیلهتبلیغات و انتشارات نمایندگی ولی فقیه در سپاه تهیه و تدوین شده است که شاملموضوعات زیر می باشد.
پیش گفتار، شرح کوتاه زندگانی استاد مطهری، شعری از استاد شهید در غم فراقامام خمینیرحمه الله، شهید مطهری در کلام امام خمینی رحمه الله، (پیام امام خمینی به مناسبت شهادت استاد مطهری، متن سخنرانی حضرت امام در مدرسه فیضیه به مناسبت شهادتاستاد، پیام امام خمینی
ص: 95
رحمه الله به مناسبت اولین سالگرد شهادت استاد، پیام امام خمینی بهمناسبت دومین سالگرد شهادت، سخنان امام خمینی به مناسبت سومین سالگردشهادت)، شهید مطهری در کلام آیت اللّه خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی (پیام رهبرمعظم انقلاب به مناسبت ششمین سالگرد شهادت استاد، متن مصاحبه با آیت اللّه خامنه ای پیرامون شخصیت استاد مرتضی مطهری) پیام علامه طباطباییرحمه الله به مناسبتشهادت استاد، نقش شهید مطهری در پیروزی انقلاب به روایت حجت الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی، ابعاد مختلف شخصیت استاد مطهری (شخصیت فقهیاستاد؛ متن سخنرانی حجت الاسلام عمید زنجانی به مناسبت هفتمین سالگرد شهادتاستاد در دانشگاه شهید چمران، مطهری پرچمدار مبارزه با التقاط، مطهری در سنگرستیز با استبداد و استعمار)، روحانی اسوه (جواد محدثی)، به یاد شمع: اشعاری به یاداستاد شهید آیت اللّه مرتضی مطهری، معرفی آخرین اثر منتشره استاد مطهری و فهرستآثار استاد.
اداره کل آموزش و پرورش استان کرمان، بخش معارف اسلامی قم، مؤسسه مطبوعاتیدارالکتاب _ جزایری، چاپ دوم، 1376، 82 صفحه، رقعی.
این نوشتار که به وسیله بخش معارف اسلامی اداره کل آموزش و پرورش استان کرمانتهیه و تدوین گردیده، خلاصه ای است از زندگی نامه استاد شهید آیت اللّه مرتضیمطهری که بیش تر به طرح جنبه هایی از زندگی و روحیات اخلاقی و معنوی و عملی آنبزرگوار پرداخته است.
عنوان ها و موضوع های مطرح شده چنین است:
ولادت مطهر، فصل شکفتن (دوران کودکی)، مطهری نوجوان، روح مطهر درمحضر خورشید، مرغ سحر، فراست سیاست، روح مطهر و
ص: 96
خورشید جاوید، روحمطهر و نهج البلاغه، استاد در مکتب تدریس، (برخورد متین توام با مهربانی، روشاستعدادهای شاگردان، ساده گویی و استفاده از مثال و داستان در تدریس، تدریسکاربردی، توصیه و تحقیق، تعظیم استاد)، ویژگی های استاد در روش تحقیقاتی (درکضرورت و نیاز، حاکمیت روح علمی، استمرار منظم در تحقیق، مطالعه مفید درتحقیق)، استاد مطهری معلمی در خانواده، نامه های نورانی (نامه ای به پدر، نامه استاد بهپسرشان، نامه استاد به دخترشان)، حدیث شمع (چهره نورانی، خوابی برتر از بیداری،آخرین دیدار، در مسلخ عشق، آخرین یادداشت)، فرازهایی از اندیشه های استاد(هجوم فرصت طلبان بعد از پیروزی نهضت، خلوص در عمل، هم بستگی دین وسیاست، شهید و حدیث سوختن شمع، نقش ایمان در بهبود روابط اجتماعی، معنا وحقیقت تقوا، تقلید ممنوع و مشروع، ضرورت راهنمایی نسل جوان، استقلال فرهنگی،رابطه علم و ایمان، خداشناسی مبنای انسانیت، یاد خدا، تنها مایه آرامش جان، آزادیفکر در اسلام، حجاب و شرافت زن، صفات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، مشارطه، مراقبه، محاسبه،معاتبه و معاقبه، لزوم توام بودن عقل و علم).
صاحبی، محمد جواد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ سیزدهم، 1379، 428 صفحه،رقعی.
این اثر، مجموعه ای است از داستان ها و حکایت هایی که استاد شهید رحمه الله در سخنرانی هاو نوشته هایش به عنوان شاهد از آن ها استفاده کرده است. نویسنده در این اثر کوشیدهاست مطالب پراکنده بعضی از داستان ها را به هم ارتباط دهد و از داستان ها وحکایت های استاد نتیجه گیری کند تا آن
ص: 97
جا که گاه فصلی از یک کتاب را به شکلیکوتاه و خلاصه، در یک حکایت نقل می کند تا بلکه هدایتی برای فطرت های پاک وعقل ها و قلب های سلیم واقع شود. این کار، نه تنها به روح و جان کلام استاد لطمه اینزده، بلکه تا حد ممکن کوشیده است تا از عبارت ها و الفاظ آن شهید سعیداستفاده کند.
این اثر از پنج فصل تشکیل شده و عنوان ها، سر فصل ها و برخی موضوع های مطرحشده چنین است:
فصل اول: حکایت ها و هدایت هایی از زندگی پیامبران و امامان (از کودکی بزرگ بود،رحم و محبت، این منطق پیامبر نیست، یک نصیحت مهم، گریه بر شهید، اجرای حدالهی، ملی گرایی خلاف اسلام است، یک زن و چند شوهر، شکایت از علی، چقدرحاجی کم است، شرایط گناه آماده است، ولی قاطعیت در تبلیغ).
فصل دوم: حکایت ها و هدایت هایی از زندگی عالمان و مجاهدان (مرد حق و حقیقت،روحانیت شیعه، لباس فاخر، مرجع کل شیعه، مقدس اردبیلی، قهرمان کیست، عالمیکه مرجعیت را از خود سلب کرد، شش عاشق مهاجر، مهر علی، حتی در آخرینلحظات، زنی در برابر ظالم).
فصل سوم: حکایت ها و هدایت هایی از زبان ریزبینان و عارفان (جهاد عامل اصلاحنفس، گنج نزدیک است، دعا و لبیک خدا، اثر تلقین، مسجد مهمان کش، هم دردی).
فصل چهارم: حکایت های عبرت انگیز از زندگی کج روان و منحرفان (جاپای شیر،اختراع یک مسئله شرعی، هدف وسیله را توجیه می کند،
ص: 98
پیاز عکه در مکه، زیاده رویدر عبادت، خطر تحریف، موذن بد صدا، مقابله به مثل، عزاداری بی هدف).
فصل پنجم: حکایت ها و هدایت هایی از حماسه های حسین و حسینیان (ریاست طلبی فاجعهآفرید، سیاست حسینی، عزم شهادت، توبه مقبول، آخرین نماز، اسب بی صاحب، آیینه، تمامنمای پیغمبر، سقای کربلا، مادر چهار شهید، خطابه شورانگیز و پیوند با شهیدان).
قدردان، قراملکی، محمد حسن، تهران، موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، 1379،216 صفحه، رقعی.
علامه شهید مرتضی مطهری از جمله نوادر برجسته و صاحب نظر معاصر در مسایلاسلامی است که موضع و قرائت وی به عنوان یک متخصص و یک ایدئولوگ انقلاباسلامی جایگاه و اعتبار ویژه ای دارد. این ویژگی استاد مطهری سبب شده است تانویسنده کتاب حاضر، به تدوین و تنقیح آرای ایشان در تدوین فلسفه سیاسی اسلامبپردازد. سبک تدوین این کتاب استقرایی است و شیوه تحقیق آن نیز به صورتتوصیفی و تحلیلی است و بیش تر توجه نویسنده بر تدوین و تبیین آرای استاد مرتضیمطهری متمرکز شده است. در مواردی که مواضع استاد مطهری شفاف نبود، نویسندهکوشیده است با جمع و مقایسه آرا و عبارت های گوناگون، نظر ایشان را تبیین کند. ازویژگی های کتاب حکومت دینی از منظر استاد شهید مطهری این است که خواننده آن،علاوه بر دسترسی به نظریه های استاد مطهری، با آرا و شبهه های برخی معاصران نیزآشنا می شود. می توان ادعا کرد که این نوشتار، نیم نگاهی به آرا و قرائت های گوناگوناندیشوران معاصر در این باره است.
ص: 99
مطالب کتاب، در سه بخش نوشته شده است: در بخش اول، مشروعیت حکومت،فرضیه های مطرح شده در مشروعیت حکومت، مشروعیت حکومت معصومینبررسی شده و در آن، شبهات بعضی از معاصران در خصوص مشروعیت حکومتمعصومین نیز بررسی شده است. در بخش دوم به موضوع ولایت فقیه، فرضیه هایمطرح درباره مشروعیت ولایت فقیه پرداخته شده و در آن، نظریه استاد مطهری دراین باره تحلیل قرار گرفته است. در بخش سوم این کتاب، نظریه جمهوریاسلامی،حقوق مردم در حکومت اسلامی، بعضی احکام اجتماعی دین، تحلیل و بررسی شده است.
جدانگاری دین وسیاست؛عنوان گفتاری است که در مقدمه این کتاب به تحریر درآمده است.
شهرویی، داوود، قم، انتشارات پارسایان، چاپ اول، 1379، 136 صفحه، رقعی.
شهید جاوید، فیلسوف توانا، خطیب بلیغ، عالم با عمل، مجتهد توانا، اندیشمند بزرگ،روشن فکر مذهبی، نویسنده زبردست، استاد دلسوز، شاگرد قدردان، سخن گوی بزرگ،حکیم عزیز، آیت اللّه مرتضی مطهری، (اعلی اللّه مقامه الشریف) از جمله روحانیانی بودکه افتخار خود را در روحانی و ملبس به حوزوی بودن می دانست و با جان و دل از آندفاع می کرد. وی در حورزه و برابر حوزه کارهای فراوان و ارزنده ای انجام داد. استاد باهمتی بالا کوشید ارتباط محکم تر و بهتر و اصولی تری میان حوزه و مردم و دانشگاه،حوزه و علوم امروزی و بالاخره حوزه و جهان برقرار کند.
ص: 100
در این کتاب، نظریه های گران قدر شهید مطهری درباره حوزه و روحانیت بیان شدهاست. با نظریه هایی چون: وظایف، مشکلات و خدمات حوزه های علمیه و روحانیتشیعه نویسنده هدف از تدوین این کتاب و کتاب های دیگر را عمل به سفارش های مقامعظمای ولایت، آیت اللّه خامنه ای(حفظه اللّه) و پر کردن خلأ اندیشه های شخصیت هاییچون شهید مطهری می داند و در ادامه به نویسندگانی که به نوشتن چنین کتاب هاییدست می زنند و یا خواهان این گونه کارها هستند، پیشنهاد می کند که با همکارییکدیگر یک واحد کاری منسجم تشکیل دهند و به نگرش های موضوعی کتاب هایاستاد بپردازند.
این کار سودهای بسیاری دارد که از آن جمله تقسیم کار، برنامه ریزی منظم، اشتغالبه موضوع های گوناگون و دیگر این که اصولاً کار گروهی اشکال ها و کمبودهای کم تریدارد.
کتاب حاضر، از چهار فصل تشکیل شده است. در فصل اول افتخارهای حوزه ازجهت هایی بررسی شده است. فصل دوم وظایف و مسئولیت های حوزه را به طور اعمو هر طلبه را به طور اخص مشخص و تبیین کرده است. در فصل سوم مشکلات وچالش های این قشر به نقد گذاشته شده است. در فصل چهارم به مهم ترین مشکل حوزهو به قول استاد ام المسایل مشکلات حوزه، یعنی مسئله بودجه اختصاص دارد.
دوانی، علی، تهران، صدرا، چاپ دوم، 1375، 122 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر، شامل برخی خاطره های حضرت حجت الاسلام و المسلمین دوانی ازاستاد شهید آیت اللّه حاج شیخ مرتضی مطهری است. این خاطره ها گونه هایی اززندگانی سراسر تلاش و مبارزه علمی و عملی
ص: 101
استاد را روشن می سازد. از این رو،مطالعه آن برای همه قشرها به ویژه جوانان که خود زندگی آن بزرگ مرد را درکنکرده اند، سودمند است.
شیوه فکری و عملی استاد مطهری، شامل دقایق و ظرایفی است که برای بسیاری ازمردم ما حتی آشنایان با شخصیت و آثار او پنهان است. این کتاب، برخی از آن دقایق وظرایف را آشکار می نماید. برخی از عنوان ها و موضوع های مطرح شده بدین قراراست:
نخستین بار که استاد شهید را دیدم، با شهید نواب صفوی رهبر فدائیان اسلام، درجلسه مجله «مکتب اسلام» در کنگره هزاره شیخ طوسی، استاد شهید در دانشکده الهیات، استاد شهید در حسینیه ارشاد، نگرانی استاد شهید از آینده حسینیه ارشاد،بازداشت استاد شهید توسط ساواک تهران، ممنوع المنبر شدن استاد شهید، درباره گروهفرقان، چرا استاد شهید از قم به تهران آمد؟ استاد شهید مرتضی مطهری و کنگرهبزرگداشت فقیه عالم حاج شیخ مرتضی انصاری، توجه استاد شهید به عمق افکار شیخانصاری، نظر استاد شهید درباره اخباریگری، پیشنهاد جالب برای تقسیم تخصص ها درفقه، علم اصول در نظر استاد مطهری و شعله ای که خاموش شد.
کتاب فوق با عنوان «ذکریاتی مع الشهید مطهری» توسط آقای خالد توفیق ترجمهشده و در سال 1417 ه . ق از سوی موسسه ام القری للتحقیق و النشر، در 282 صفحهوزیری منتشر گردیده است.
نادری، ناصر، نقاش: عطیه مرکزی، تهران، انتشارات موج ادب، چاپ دوم، 40 صفحه، رقعی.
ص: 102
مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلام (فعالیت دانشجویی) «تهیه و تدوین»، تهران، انتشاراتدانشگاه امام صاد علیه السلام، چاپ اول، 1381، 136 صفحه.
خلاصه کتاب حماسه حسینی، از مجموعه آثار استاد شهید مطهری است که به کوششمرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلامتهیه و تدوین شده است و به عنوان یکی ازدرس نامه های اصول عقاید در دانشگاه امام صادق علیه السلام به شمار می رود.
کتاب حاضر، از یک مقدمه طولانی و هشت بخش تشکیل شده است. تهیه کنندهتلاش کرده سخنان شهید مطهری را درباره حماسه حسینی و فرهنگ عزاداری بهصورت منظم تدوین و ارایه کند. عنوان ها و موضوع های اصلی چنین است:
رهنمودهایی از امام خمینیرحمه الله، رهنمودهایی از رهبر معظم انقلاب، بایدها ونبایدهای سوگواری، حماسه حسینی، ماهیت قیام حسینی، تحلیل واقعه عاشورا، امر بهمعروف و نهی از منکر در نهضت حسینی، شعارهای عاشورا، عنصر تبلیغ در نهضتحسینی، تحریفات در واقعه تاریخی کربلا، نمونه ای از تحریفات.
این اثر، قسمتی از کتاب سیری در سیره معصومین علیه السلام، خلاصه آثار استاد شهیدمرتضی مطهری «دفتر دوم» است.
استادی، رضا، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، مجمع بررسی هایاقتصادی اسلامی، 1367، 26 صفحه
ص: 103
ستاد دومین گردهمایی بازشناسی اندیشه های شهید مطهری (تدوین)، مشهد ستاد دومینگردهمایی بازشناسی اندیشه های شهید مطهری، اردیبهشت 1376، 39 صفحه.
در این مجموعه، خلاصه مقاله های ارایه شده در دومین گردهمایی بازشناسی اندیشه هایشهید مطهری (مطهری و نگرش جامع گرایانه) فراهم آمده که عنوان های آن ها چنین است:
پیام حضرت امام خمینی به مناسبت شهادت شهید مطهری؛ اندیشه و دیدگاه اقتصادی شهید مطهری (اسماعیل اولیایی)، تفاوت زن و مرد دو صنف از نوع انسانی(مجتبی منظری)، جایگاه و کارکرد زن در جامعه دینی (رحمان پیره بابی)، جایگاه وکارکرد زن در جامعه دینی (حسین حیدر پور)، جایگاه و کارکرد زن در جامعه دینی(محمد جواد زنجانی طبیعی)، جایگاه و کارکرد زن در جامعه دینی (ثریا ضیایی)،جایگاه و کارکرد زن در جامعه دینی (محمد رضا عطایی)، خواسته ها و بایسته های نسلجوان (محمد جواد محمدی زنجیره)، رهبری از نگاه استاد شهید مرتضی مطهری(عنایت اللّه یزدانی)، زبان، منطق و معارف قرآن از دیدگاه شهید مطهری (محمودفضیلت) زن و ولایت و شئون (فاطمه حسن دوست)، تحقیقی در سیره عملی استادمطهری (احمد محمودزاده) سیره عملی شهید مطهری (حمید رضا قاسمی ندوشن)،شهید مطهری و نگرش جامعه گرایانه به دین (علاءالدین موسوی)، قلمروشناسی عقلو دین (ناصر سلمانی ایزدی)، مدل ریاضی اندیشه های سیاسی استاد مطهری (احمدحسینی ماهیتی)، مطهری فرزند زمان (حسین موسوی)، مطهری و اندیشه های دینی درجامعه امروز (محمد حسین بلوری)،
ص: 104
مطهری و نقد اندیشه ها (کیان حق شناس)،مقدمه ای بر شناخت سیره عملی شهید مطهری (علی ربانی خوراسگانی)، نقد وارزیابی اندیشه های سیاسی معاصر از دیدگاه مطهری (مهدی بزرگی)، نگاه استاد شهیدمطهری پیرامون دین و عقل در معارف قرآن (سیف اللّه روحانی)، نگاهی به سیره عملیو علمی استاد مطهری (زهرا مشیدی).
ستاد بزرگداشت رویکردهای شهید مطهری به دین و جامعه (تهران)، اردیبهشت 1378، 21 صفحه.
در این اثر، خلاصه مقاله های ارایه شده در همایش رویکردهای شهید مطهری به دین وجامعه آمده است که عنوان آن ها چنین است:
مبانی حکومت دینی در اندیشه سیاسی شهید آیت اللّه مطهری (ابراهیم حاجمحمدی)، جایگاه زن در نگاه استاد مطهری (جواد سلطانی)، نگاهی به جایگاه و نقشزن در آثار استاد مطهری (حشمت آشنایی)، شهید مطهری و آموزش و پرورش دینی(حمید مغفور مغربی)، راه و رسم معلمی استاد مطهری (عزت احمدی مردان)، حقوقمتقابل مردم و حکومت در نگاه شهید مطهری (حسن تقوی راد)، عدالت اجتماعی دراندیشه مطهری (علیرضا کاشی پور محمدی)، دین و علم، (محمد رضا کیکاووسی)،نسل جوان و نیازهای او در آثار استاد مطهری (غلام رضا زرینچیان)، را بطه علم و دیناز دیدگاه استاد شهید آیت اللّه مرتضی مطهری (ضیاء الحق معصومیه)، نوآوری هایاستاد شهید مرتضی مطهری در آموزش علم و فلسفه (خسروی).
ص: 105
علیزاده، حسین ضمیری، سید مجتبی، پژوهشکده فرهنگ و معارف (تدوین) تهران دفتر نشر وپخش معارف، 1379، 253 صفحه، رقعی.
امیرمؤمنان و پیشوای پارسایان حضرت علیعلیه السلامدر طول تاریخ، مجذوبان و شیفتگانبی شمار داشته است و فرزانه شهید مرتضی مطهری، به حق یکی از عاشقان و شیفتگانممتاز آن حضرت به شمار می رفت. البته این شیفتگی مخلصانه و پرشور صرفاًبرخواسته از ایمانی متعبدانه و عقیده هایی مؤمنانه نبود، چه رسد به تقلیدهای مرسوم وتلقین های موروث، بلکه بی شک با معرفتی ژرف و بصیرتی والا و چشم گیر همراه بود؛به گونه ای که مطهری را در دوران ما به یکی از پیشتازان مباحث علی شناسیو نهج البلاغهپژوهی مبدل ساخت و در عرصه عمل و پیروی از آن امام نیز تا بدان جا پیش رفت که بهحق «مرتضی را چو آیینه مظهر شد».
استاد مطهری خود، دو کتاب مستقل دست کم ده مقاله و گفتار و ده ها نکته و داستاندرباره امام علیعلیه السلام نوشته اند. به گونه ای که اگر مجموعه مطالب ایشان درباره امامعلیعلیه السلامحتی با حذف پی در پی، گردآوری و تنظیم شود، کتاب قطوری خواهد شد،ولی کتاب حاضر می تواند سومین کتاب استاد درباره امام علیعلیه السلام قلمداد شود با اینتفاوت که طرح و تدوین آن از ایشان نیست، بلکه برگرفته و گزیده ای است از آثارایشان، آن هم فقط داستان های مربوط به امام علیعلیه السلام.
1. داستان های استاد، منحصر به 125 عنوان داستان های کتاب داستان راستان نیست.افزون بر آن ها شهید مطهری، در بسیاری از نوشته ها و سخنرانی های خویش بهمناسبت های گوناگون به بیان داستان هایی از
ص: 106
قرآن، نهج البلاغه و احادیث و تاریخ اسلامو ایران پرداخته است که شاید بالغ بر 250 (داستان دو برابر داستان راستان) شود. کتابحاضر، تنها پاره ای از آن داستان هاست که به زندگی و شخصیت حضرت امام علیعلیه السلاماختصاص دارد. این اثر حاوی 90 داستان درباره امام علیعلیه السلام است که تنها 23 داستان آناز داستان راستان و بقیه از دیگر آثار استاد گردآوری شده است.
2. داستان ها به ترتیب زمانی از آغاز زندگی امام علیعلیه السلام تا پس از شهادت ایشان درچهار فصل تنظیم شده است؛ به گونه ای که یک دوره زندگی امام علیعلیه السلامرا از زبان استادمطهری آن هم به شیوه جذاب داستانی می توان دید.
3. کلیه داستان ها با توجه به منابع آن ها بررسی شده اند که بخش هایی از آن درتوضیحات پایان هر فصل آمده است. بیش ترین داستان ها از نهج البلاغه، بحارالانوار،وسائل الشیعه و شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید است.
4. بیش ترین داستان ها پس از داستان راستان، از کتاب های سیری در نهج البلاغه، جاذبهو دافعه، سیری در سیره ائمه اطهار و سیره نبوی نقل شده است.
5. بیش ترین داستان های این مجموعه (از شماره 28 به بعد) به دوران حکومتامام علیعلیه السلاممربوط است و نیز بیش ترین داستان ها (فصل سوم) نیز مربوط به قضاوتعادلانه، حکومت مردمی و سرکشان و متحجرانی هم چون خوارج است.
6. کابین خون، بلندترین و بیا با هم فریاد کنیم، کوتاه ترین داستان این مجموعه هستند.
7. از میان شخصیت های تاریخی بیش ترین داستان ها درباره پیامبر
ص: 107
اکرم صلی الله علیه و آله و سپس خلفای پیش از امام علیه السلام و معاویه است؛ هرچند داستان ها درباره موضوع های بسیارگوناگونی است، ولی موضوع جنگ، زن، قضاوت، عدالت، شهادت و بیت المال،داستان های بیش تری به خود اختصاص داده است.
8. نام این کتاب به تبعیت از داستان راستان انتخاب گردیده است؛ زیرا که به قول استاد و همداستان هایش راست و حقیقت دارد و هم درباره راستان و صدیقین و امام راستان است.
میرزاییان بروجنی، احمد، (تهران)، سیاست، 1378.
نویسنده در این اثر مجموعه، داستان های دو جلد کتاب داستان راستان استاد شهیدمطهری را در قالب منظوم آورده است.
مرتضوی کرونی، علیرضا، تهران، کانون فرهنگ و هنر اسلامی، چاپ پنجم، 1364، 120 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر مشتمل بر تعدادی از داستان های سودمند و واقعی است که از لابه لای آثارارزنده استاد شهید مطهری به جز کتاب داستان راستان استخراج شده اند. نویسنده نامکتاب را به اعتبار این که مطالب آن برگرفته از آثار و نوشته های استاد شهید مرتضی مطهری بودو به منظور حفظ امانت به نام خود ایشان _ داستان های استاد _ نام گذاری کرده است.
ص: 108
عنوان داستان ها بدین شرح است:
دشمنی با خود، آزادی معنوی، عذاب وجدان، شب مردان خدا، نصیحت مولایمتقیان علی علیه السلام، یگانه پناهگاه، مروت با دشمن، تحریف لفظی، آیا هدف وسیله راتوجیه می کند؟ تحریفات عاشورا، وفاداری یاران امام حسین علیه السلام، ترس از عذاب الهی،تسلط بر نفس، مهاجر، آزادی شهوت و اسارت انسانیت، مجاهده با نفس، مبارزه بانفس، معنی انتظار، فرزند سید الشهدا علیه السلام، شجاع زاده، نماز اباعبداللّه در صحرای کربلا،زمان توبه، شب عاشورا، یکی از وظایف حادثه عاشورا، فداکاری یاران سید الشهدا علیه السلام،عاشورا عصاره فضیلت ها، شجاعان ردسال، شیوه صحیح امر به معروف و نهی از منکر،دشمن تراشی، امر به معروف و نهی از منکر، مجنون و شتر، موعظه رسا، تقوای مرحوم سید حسین کوه کمری، پیروی از هوای نفس، خشکی بی جا، دفاع بد، دروغمصلحت آمیز، خرمقدسی، زیبایی مطلق است یا نسبی؟زیبایی های معنوی، ترحم برحیوانات، شکیبایی امام حسین علیه السلام، پرهیز از افراط و تفریط.
مآخذ و مدارک داستان ها، با قید صفحه و چاپ کتاب در پاورقی و در مشخصات ماخد نشان داده شده است و به منظور تسهیل و تسریع در کار دانش پژوهان در آخرفهرست اعلامی مشتمل بر اشخاص، امکنه، مذاهب، قبایل، فرق، خانه آن ها، کتاب ها،مجلات، روزنامه ها، غزوات و جنگ ها... آمده است.
علیقلی، محمد مهدی؛ ویراستار؛ مهدی خلیلیان، تهران، ستاد احیاء نهج البلاغه، چاپ اول، 1383
ص: 109
کتاب حاضر مجموعه داستان هایی است که در دل تک تک آثار استاد شهید درباره نهجالبلاغه نهفته بوده است و در دو بخش تنظیم شده است.
بخش اول: شامل داستان و خاطره شورانگیز آشنایی استاد با نهج البلاغه و مدرسآن، عالم ربانی حاج میرزا علی آقا شیرازیرحمه الله و هم چنین دیدگاه های استاد درباره نهجالبلاغه و شگفتی های آن است.
بخش دوم: شامل چهل داستان از نهج البلاغه به روایت استاد شهید است و به ترتیبزمانی از آغاز زندگی امام علیعلیه السلام تا شهادت ایشان تنظیم شده است، به گونه ای که یکدوره زندگی امام علیعلیه السلام را از زبان استاد مطهری آن هم به شیوه جذاب داستانی می توانمشاهده کرد. برخی عناوین داستان ها چنین است:
در دامان پیامبر صلی الله علیه و آله، همراه با پیامبر صلی الله علیه و آله، اولین شعار، غم فراق، سیاست علیعلیه السلام،مهمانی، برخورد با افراط و تفریط، استغفار حقیقی، کفش وصله دار، شیعه علیعلیه السلام،فرمان منطقی، تأثیر سخن، مقیاس حق، برترین نصیحت، دردهای عبادی علیعلیه السلام،تقسیم بیت المال، مظلومیت علیعلیه السلام، رمضان آخر و دفن مخفیانه علیعلیه السلام.
لازم به یادآوری است این اثر در دست چاپ و انتشار است.
راشدی، لطیف، ویراستار: سید رضا باقریان موحد، قم، انتشارات تحول آفرین، چاپ اول، 1381،456 صفحه، وزیری.
این کتاب در بردارنده حکایت ها و داستان های مربوط به پیامبر صلی الله علیه و آله، ائمه معصومین،صحابه، دوست داران اهل بیت علیهم السلام، علما، زنان آزاده، خلفا، سلاطین و معاصران است که استاد شهید آیت اللّه مرتضی مطهری
ص: 110
در سخنرانی ها یا نوشته هایشان به غیر ازمجموعه کتاب داستان راستان به آن ها استناد کرده است. عنوان بخش های کتاب وبرخی حکایات و داستان های آن بدین قرار است:
فصل اول: داستان هایی از زندگی رسول خدا صلی الله علیه و آله (انجام دادن کارهای خود، بذل وبخشش پیغمبر، اخلاق پیامبر، به سوی بهشت، پیامبر صلی الله علیه و آله و کودکی اش، خوش خلقی پیامبر صلی الله علیه و آله، اعتدال در عبادت، عنایت خداوند، تفکر و تعمق در کارها، تاکتیک جنگیرسول اکرم صلی الله علیه و آله، علامت نبوت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و علم مفید.
فصل دوم: داستان هایی از زندگی امام علیعلیه السلام (علیعلیه السلام و شوق شهادت، علیعلیه السلام وسرزمین نینوا، صبر علیعلیه السلام، رمضان آخر علیعلیه السلام، عزت انسان، امرءِ القیس، اهمیتنظافت در نزد علی ابن ابی طالب علیه السلام، منجم، حکومت و حکمیت به حق، غیرتعلیعلیه السلام، ابعاد شخصیتی علیعلیه السلام، رهبر نمونه اسلامی، لیلة الحریر).
فصل سوم: داستان هایی از زندگی معصومین علیه السلام، (زهرا علیه السلام و قبر پیغمبر صلی الله علیه و آله، الجارثم الدار، دعای پیامبر صلی الله علیه و آله، منطق شهادت، شهادت بانوی دو عالم فاطمه زهرا علیهاالسلام،آموزش صحیح، شهدای خردسال کربلا، ساده زیستی رسول اکرم صلی الله علیه و آله، ایثارابوالفضل علیه السلام، احتیاح به توبه، هجده یوسف امام سجاد علیه السلام، خدمت به مسلمین، باطنانسان ها، امامت، علم امام صادق علیه السلام، سبک نشمردن نماز، محبت به همگان، اسلام ومقتضیات زمان، مهدی امت، زمینه ظهور، عبادت امام کاظم علیه السلام، زید النار، حدیث سلسلة الذهب، فضایل ساختگی، محبت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به امام حسین علیه السلام).
فصل چهارم: داستان هایی از صحابه و دوستداران اهل بیت علیهم السلام.
ص: 111
(جابر انصاری،حضرت حمزه، زهیر بن قین، خضوع و خشوع مالک، ابوهارون، توبه ابولبابه، عفوپیامبر صلی الله علیه و آله نسبت به محاطب، عدی بن حاتم وفادار، شهادت عمار به دست مسلمانسرکش، شهادت عمرو بن جموح، تشیع جنازه عثمان بن مظعون، توبه حر، سعد بنربیع، غلام امام سجاد علیه السلام، آرزوی ثروت).
فصل پنجم: داستان هایی از زندگی علما و دانشمندان (زهد، زینت، امانتداری، شیخحسنعلی اصفهانی، مرجع تقلید اعلم، خلوص و اخلاص، اهل مکاشفه، کناس و بوعلی،تنهایی بوعلی، شاهکار مدرس، شاعره سیف الدوله و ابوفراس، یادی از آیت اللّه بروجردی، حاج شیخ مرتضی انصاری، حاج میرزا حبیب رضوی، تدبیر زکریای رازی،استغنا و رهبر شیعی، استاد نهج البلاغه، ملای رومی، خلوص حاج میرزا علی آقا،محمد حسین مطهری، مباحثه ابوسعید و ابوعلی، خدمتکار شیخ بهایی، دکتر معین واستاد معاند، تایید از میرزای شیرازی).
فصل ششم: داستان هایی از زنان و مسایل خانواده (دقت در ازدواج، زن و آزادی دراسلام، پیامبر و زنان وی، حجاب زن، نگاه مؤمن، شوخی پیامبر، محبت اباعبداللّه علیه السلام بهرباب و سکینه، بیعت زنان، زنان هم آزادند، وصیت به ثلث، وظایف پر اجر زنان،مهریه؛ تعلیم قرآن).
فصل هفتم: داستان هایی از اهل بیت با خلفا و دشمنان (عبداللّه بن ابی، یزید بنمعاویه، دلسوزی افراد عمر سعد، منطق پسر مرجانه، کشف عورت عمروعاص، پاداشمحبت، خوارج و اجبار بر علیعلیه السلام، عمر سعد و آغاز حادثه کربلا، فرق بین فرمان امام علی علیه السلام و معاویه، جعل احادیث، سخن مالک بن انس درباره امام صادق علیه السلام، هاورن الرشید و شیعیان.
ص: 112
فصل هشتم: داستان هایی متفرقه از تاریخ و حکایات (عقیده و علاقه، اصلرهبانیت در اسلام، عامل شجاعت اعراب در جنگ ایرانیان، ابن فارض مضرری،طوطی مدبر، آزادی عمل، مذهب یهود، مسجد مهمان کش، انوشیروان عادل، مسجدبهلول، جوانی موقع توبه کردن، داستان شهید، کمال انسان، آزمایش الهی، لجاجت قرنبیستمی).
فصل نهم: داستان هایی از معاصران (ارمنی بادمجان، امر به معروف و نهی از منکر،خیانت به ایران از زبان چرچیل، انسان قسی القلب، بزرگ ترین پیروزی علیعلیه السلام،خیانتکاران ایرانی، سیاست موسولینی، قلب پاک، معامله دو طرفه، اقبال لاهوری و
ص: 113
استقلال هند، اسارت و بندگی، خشک مغزی و جمود فکری.
معاونت تربیتی مرکز جهانی علوم اسلامی، اتحادیه انجمن های فرهنگی طلاب، (تهیه و تدوین) قم،معاونت، (بی تا)، 187 صفحه، رقعی.
در این کتاب گونه هایی از جنبه های شخصیتی، اندیشه ها و زندگی نامه استاد شهیدمرتضی مطهری تبیین گردیده است. عنوان ها و موضوع های مطرح شده چنین است:نگاهی گذرا به زندگی و شخصیت استاد مطهری، نگاهی به شخصیت معنوی و علمیاستاد، سیری در اندیشه ها و نگرش های استاد (اندیشه های استاد درباره دین،اندیشه های استاد درباره انسان، اندیشه های استاد درباره مباحث تعلیمی و اندیشه هایاستاد درباره جامعه و تاریخ).
در پایان کتاب، تعداد 48 کتاب از کتاب های منتشره استاد توصیف شده که عنوانآن ها چنین است: آشنایی با علوم اسلامی (جلد 1_ 3)، آشنایی با قرآن (1_ 7)، اخلاقجنسی، اسلام و مقتضیات زمان (1و 2)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، انسان وسرنوشت، انسان کامل، امامت و رهبری، امدادهای غیبی در زندگی بشر، بیست گفتار،پیامبرامی، پیرامون جمهوری اسلامی، پیرامون انقلاب اسلامی، تعلیم و تربیت دراسلام، توحید، جاذبه و دافعه علیعلیه السلام، جهاد حق و باطل به زمینه احیای تفکر اسلامی،حکمت ها و اندرزها، حماسه حسینی، خاتمیت، ختم نبوت، خدمات متقابل اسلام وایران، داستان راستان (1_2)، ده گفتار، سیری در نهج البلاغه، سیری در سیره ائمه اطهار علیه السلام، سیری در سیره نبوی، شرح منظومه، عدل الهی، عرفان حافظ (تماشاگه راز)،علل گرایش به
ص: 114
مادیگری، فطرت، فلسفه تاریخ (1و 2)، فلسفه اخلاق، قیام و انقلابمهدی، گفتارهای معنوی، معاد، مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی، مسئله حجاب، مسئلهشناخت، مسئله ربا، مقالات فلسفی، نبوت، نقدی بر مارکسیسم، نظام حقوق زن دراسلام، نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر و ولاءها و ولایت ها.
تاجدینی، علی، تهران، هماهنگ، چاپ اول، 1381، 214 صفحه، رقعی.
در این کتاب اندیشه های سیاسی شهید مطهری، برگرفته از آثار وی در قالب 9 فصلسامان یافته است. در فصل نخست، کلیاتی درباره آرای سیاسی استاد مطهری درجشده است و موضوع فصل دوم درباره حکومت و اسلام است. دیگر فصل ها با اینعنوان ها مطرح شده است: مبانی مشروعیت حکومت دینی در اندیشه شیعه، مبانیاندیشه سیاسی در تفکر استاد مطهری، اصول حاکم بر تظاهرات اسلامی، استاد مطهریبه روایت ساواک، نظریه ولایت فقیه، انتظار از حکومت و مردم سالاری دینی.
حسینی، سید رضا، قم، انتشارات تپش، چاپ اول، 1380، 134 صفحه، رقعی.
مجموعه حاضر، روایتگر خاطره هایی از زندگی چهار اندیشمند فرزانه است. خاطراتزندگی مردان بزرگی که با تحمل رنج های بی شمار با خود سازی و مجاهدت به قله هایرفیع علم و فضیلت و کمال، دست
ص: 115
یافته و هم چون مشعل های فروزانی چراغ راه جامعهدر مسیر سعادت گشتند. در این کتاب با درس های بزرگی از زندگی چهار علامه بزرگ سید محمد حسین طباطبایی، محمد تقی جعفری، مرتضی مطهری و حسن حسن زاده آملی روبه رو می شویم. این مجموعه به منظور شناساندن چهره پرفروغ این اندیشمندان فرزانه که با نگاهی به زندگی نامه و بیان خاطراتی شیرین از زندگی سراسردرس عبرت آنان تدوین گشته است که موضوعات مطرح شده درباره استاد شهیدمرتضی مطهری چنین است: نگاهی به زندگی علامه مطهری (شناسنامه، اساتید،تالیفات، زندگی نامه، شهید مطهری به بیان خود ایشان)، خاطرات احترام به همسر، نظمدر زندگی، توجه به خانواده، یک نامه آموزنده، توجه به مستمندان، ادب در نماز، شوقمطالعه و تحقیق، احترام به پدر و مادر، شوخ طبعی و یاور محرومان.
(حضرت فاطمه زهرا و زینب کبری (علیهما السلام) در آثار استاد شهید مرتضی مطهریرحمه الله).
احمدی، حسین، جبی جا، بی تاج، چاپ اول، 1378، 89 صفحه، رقعی.
زندگانی و حالت های حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام و حضرت زینب کبری علیهاالسلام ازموضوع هایی است که شهید عزیز استاد مرتضی مطهری، بدان توجه داشته و در جایجای آثار خود بدان پرداخته است. جمع آوری این مطالب در یک کتاب با توجه به این کهآثار استاد بهترین راهنما برای دانشجویان و رهپویان دینی است، می تواند کمکی باشدبه محققان و دوستداران اهل بیت علیهم السلام که زودتر و آسان تر به مطالب مورد نظر در این زمینه دست یابند. اهمیت این کار نویسنده را بر آن داشت تا کلیه مطالبی
ص: 116
را که درباره ایندو بانوی بزرگوار اسلام در آثار مکتوب شهید مطهری وجود دارد در یک جاجمع آوری کنند.
نویسنده در بخش نخست کتاب به ذکر نمونه هایی از برترین های اخلاقی و رفتاری حضرت زهرا علیهاالسلام پرداخته است که این عنوان به چشم می خورد: زهرا در قرآن، مقام حضرت زهرا، عمل به سفارش پدر، خواستگاری، انفاق در شب، کارهای خانه، میهمان و حجاب حضرت زهرا، استقامت، عبادت، حق همسایه، محبوب پیامبر، هماهنگی دعابا عمل، تسلیم حق، موحد واقعی، شجاعت، محبوب شوهر، وصیت سیاسی و... .
در بخش دوم نگارنده با بیان وقایع تاریخی، تصویری از شخصیت حضرت زینببه دست می دهد.
زینب شاهد شهادت فرزند، پاسدار عزت اهل بیت، شخصیت حضرت زینب درقبل و بعد از کربلا، نکوهش کوفیان، پرچمدار امر به معروف و نهی از منکر، نماز شبدر اسارت، جمع بندی خطبه زینب و... از عناوین این بخش به شمار می رود.
این کتاب به مناسبت یادمان بیستمین سالگرد شهادت استاد مطهریانتشار یافته است.
تاجدینی، علی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی حوزه هنری، چاپ اول، 1376، 508 صفحه،وزیری.
در این اثر، مجموعه نقدها و شرح های استاد بر اشعار شعرای فارسی گو، از آثار ونوشته های وی استخراج و گردآوری شده است. نویسنده نخست با اشاره به ادبیات وشعر عرفانی، ویژگی های این ادبیات را تبیین
ص: 117
می کند. نام شاعرانی که شعر آنان در اینکتاب مورد بررسی استاد قرار گرفته چنین است:
مولانا جلال الدین محمد مولوی، خواجه شمس الدین محمد حافظ، شیخ مشرفالدین مصلح سعدی، حکیم ابوالفتح عمر ابن ابراهیم خیام نیشابوری، شیخ محمود ابنامین الدین شبستری، حکیم ابوالقاسم حسن فردوسی، حکیم ابومعین ناصر بن خسروقبادیانی، حکیم ملا هادی سبزواری، وحشی بافقی (شمس الدین محمد بافقی)، باباطاهر عریان، حکیم میر فندرسکی، محمد رضا قمشه ای، سنایی غزنوی (حکیمابوالمجد مجدود ابن آدم)، اثیر الدین اختیسکی، رکن الدین محمود خوافی، شیخاشراق (یحیی ابن حبش ابن امیرک)، فخرالدین عراقی همدانی، (ابراهیم ابن بزرگمهر).
داوری اردکانی، رضا، تهیه و تنظیم: دفتر پژوهش ها و برنامه ریزی فرهنگی، تهران، سازمان چاپو انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1366، 124 صفحه، وزیری.
کتاب حاضر که درباره مسایلی از فلسفه و تبیین و بررسی آن ها نوشته شده از دو بخشسامان یافته است.
بخش اول به علامه طباطبایی اختصاص دارد و نویسنده در آن مسایلی در دفاع ازفلسفه، ادراکات اعتباری و انسانی و وحی را از دیدگاه علامه طباطبایی بررسی می کند.
بخش دوم به استاد شهید مطهری اختصاص دارد و نویسنده در آن، با تشریح مقام شهید مطهری در تفکر معاصر ایران، مباحث مطهری و علم کلام جدید و مطهری
ص: 118
و وحی را موردتبیین و بررسی قرار می دهد.
طالقانی، سید محمود، (تهران)، انتشارات ناس، جبی تاج، 40 صفحه، رقعی.
این اثر شامل دو سخنرانی از آیت اللّه سید محمود طالقانی درباره دکتر شریعتی و استادشهید مرتضی مطهری است.
در قسمتی از این سخنرانی که به مناسبت شهادت استاد مطهری در حسینیه ارشادانجام شده است چنین می خوانیم: «مرحوم شهید عالی قدر و محقق بزرگ ما مطهری،سال ها، مدت ها، در این جا، مسایل اسلامی و اصول پوشیده شده اسلام را در ابعادفلسفی توحیدی، مسئله عدل، مسایل معاد را با زبان روز، استدلال و تحقیق کردند. درآن دوره های اختناق و در آن دوره هایی که رژیم طغیان و ضد دین و ارباب های اونمی خواستند جوان های ما با مسایل اصیل و محرک و انقلابی اسلام، آشنا بشوند،کوشیدند و شب و روز نوشتند و گفتند.
(سلسله نشست های کانون گفتمان دینی 43)
احمدی، احمد، قم، مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه، اردیبهشت 1381، 16صفحه، وزیری.
این کتابچه، چهل و سومین سلسله نشست های کانون گفتمان دینی است که به وسیلهمرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه قم برگزار و شامل متن سخنرانی وپرسش و پاسخ حجت الاسلام و المسلمین دکتر احمد احمدی درباره دیدگاه شهیدمطهری در باب حکومت اسلامی است.
ص: 119
در پایان جزوه پرسش هایی در زمینه دیدگاه های مطهری درباره ولایت یا نظارتفقیه رابطه اسلام با خشونت، حل مسئله پارادوکس نمای جمهوریت و اسلامیت،موثرترین راه مبارزه با تهاجم فرهنگی و...، مطرح شده است که جناب آقای احمدی بهآن ها پاسخ گفتند.
پناهی، حبیب، تهران، انتشارات سمیه، چاپ اول، 1380، 36 صفحه، رحلی.
در این نوشتار، با استناد به گفته ها و نوشته های شهید مرتضی مطهری، دیدگاه های ویدرباره تعلیم و تربیت و مدیریت با عنوان های از این دست فراهم آمده است:
ارزش های انسان، دعوت اسلام به تعلیم و تعلم، تربیت عقلانی، پرورشاستعدادها، عوامل تربیت، نقش عبادت در تربیت، جهاد عامل اصلاح و تربیت،ضرورت مدیریت و رهبری، مفهوم عدالت و جانشینی علم و ایمان.
(با درنگی بر اندیشه های استاد مطهری)
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پژوهشکده فلسفه و حکمت (تدوین)، تهران، مؤسسه فرهنگیدانش و اندیشه معاصر، 1382، 292 صفحه، رقعی.
کتاب یاد شده مجموعه ای از سخنرانی ها و مقاله های ارسالی و مصوب برای همایشدین و اخلاق، با محوریت اندیشه های استاد شهید مطهری است که از سال 77 _ 78 آغازو سپس در دارالشفای قم برگزار گردید تا نسبت دین و اخلاق و مسایل مهم فلسفهاخلاق از مقوله فطرت، بایدها ونبایدها رابطه آن ها با هست ها و نیست ها، معرفت نفس و جایگاه آن در
ص: 120
اخلاق، اطلاق و نسبت اخلاق و جاودانگی ارزش های اخلاقی باتفحص و تحقیق همه جانبه بر روی آثار استاد شهید مطهری مشخص گردد.هم چنین در این مسیر نقدهای استاد مطهری به نسبیت اخلاق و ارزش هایاخلاقی، به صورت عالمانه و محققانه بررسی می شود. در این کتاب، راه جدیدیبرای دست یابی به پاسخ بسیار از پرسش ها و شبهه ها درباره اخلاق، علم اخلاق وفلسفه اخلاق نشان داده شده است که می توان آن را در لابه لای سخنرانی ها ومقاله های علمی جست وجو کرد. هم چنین فهرست کتاب شناسی توصیفی ازمجموعه آثار استاد مطهری که به مباحث اخلاقی در حوزه های گوناگونپرداخته اند به چشم می خورد.
مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلام (فعالیت های دانشجویی)، تهران، انتشارات امامصادق علیه السلام، چاپ اول، 1381، 314 صفحه.
دین و دوران، دفتر ششم، از خلاصه آثار شهید مرتضی مطهری است که به کوشش مرکزتحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلام (فعالیت های دانشجویی) تهیه و تدوین شده است و بهعنوان یکی از درس نامه های اصول و عقاید به شمار می رود. این دفتر، خلاصه هفتعنوان از آثار استاد شهید مرتضی مطهری است که موضوع آن ها تاریخ، سیاست ومباحث نظری درباره رابطه دین اسلام با این دو است و از این رو نام دین و دوران بر آننهاده شده است. عنوان های آثار خلاصه شده چنین است: خدمات متقابل اسلام و ایران،نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر، پیرامون انقلاب اسلامی، پیرامون جمهوریاسلامی، اسلام و مقتضیات زمان (2 جلد) و قیام و انقلاب مهدی(عج) به ضمیمه شهیدو شهادت. موضوع های ویژه این کتاب ها، چه بسا در نگاه اول با دیگر آثار
ص: 121
استاد مطهریهم خوانی نداشته باشد، ولی دو ویژگی مشترک این کتاب ها با دیگر آثار استاد قابلتوجه است: نخست رویکرد عقلی و استدلالی استاد در همه مباحث، حتی در تحلیلهاو نقدهای تاریخی است که به عنوان نمونه می توان به نقدهای ایشان بر شبهه کتابسوزی ایران و مصر اشاره کرد. اتقان فکری و قوت تحلیل در این رویکرد سبب شده کهبرای مثال، کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران، با وجود استفاده از منابع دست دوم تاریخی،خود به کتاب مرجع و معتبر در زمینه مسایل مشترک اسلام و ایران تبدیل شود. ویژگی دیگر این آثار استاد، همان روح مشترک تمام آثار ایشان، یعنی دردمندی و غیرت دینی است که درس آموزترین جنبه اندیشه و شخصیت استاد مطهری برای تمام اندیشمندانو عالمان دینی به شمار می رود.
(مجموعه سخنرانی ها به مناسبت سومین و چهارمین سالگرد شهادت استاد مطهری).
ستاد بزرگداشت چهارمین سالگرد شهادت استاد مطهری (تهیه و تدوین)، جتهرانج، روابط عمومیستاد، چاپ اول، 1363، 198 صفحه، رقعی.
ستاد بزرگداشت سالگرد شهادت استاد شهید مرتضی مطهری به منظور استفاده ازنظریه ها اندیشه های علما و شخصیت های گوناگون علمی و فرهنگی در سومین وچهارمین سالگرد استاد سمیناری را تشکیل داد تا آنان که از نزدیک با استاد محشوربوده اند درباره جنبه های گوناگون فکری استاد سخن بگویند. در این سمنیار تلاش شدتا مسیر مشخصی دنبال شود. به گونه ای که سخنرانی سخنرانان گوناگون در هر زمینه ایسبب تکمیل نظریه های استاد در آن زمینه می شود. این سمینارها با استقبال قابل توجه پژوهندگان و دانشجویان قرار گرفت و همین نیز ستاد
ص: 122
را به انتشار این سخنرانی هاتشویق کرد که مجموعه حاضر حاصل ده سخنرانی از شخصیت های گوناگون شرکت کننده در سومین و چهارمین سمینار برگزار شده است که در میان آنان این اسامی بهچشم می خورد:
نقش عرفان اسلام در احیای تفکر اسلامی: آیت اللّه حسن حسن زاده آملی، نقش حکمای اسلامی در احیای تفکر اسلامی: آیت اللّه جوادی آملی، استاد شهید مطهری وحکمت اسلامی: آیت اللّه مصباح یزدی، استاد شهید مطهری و معنویت اسلامی: آیت اللّه مهدوی کنی، نقش فقهای شیعه در احیای تفکر اسلامی: آیت اللّه امامی کاشانی، جایگاهاستاد شهید مطهری در تفکر اسلامی معاصر: دکتر غلام علی حداد عادل، استاد شهیدمطهری و تفکر غرب: دکتر علی شریعتمداری، استاد شهید مطهری و انقلاب اسلامی:آیت اللّه هاشمی رفسنجانی، امامت و رهبری: آیت اللّه مهدوی کنی، قرآن و مبانی فلسفهو عرفان اسلامی: آیت اللّه امامی کاشانی.
صادقی گلدر، 1. جبی جا، بی نا، بی تاج، 40 صفحه، جیبی.
دراین کتاب، ضمن بررسی کوتاه زندگانی و فعالیت های استاد، به معرفی برخی ازکتاب های وی پرداخته شده است. برخی آثار استاد که دراین کتاب معرفی شدهچنین است:
مقاله، اصالت روح، مقاله توحید و تکامل، نهضت های اسلامی در صد سال اخیر،انسان و سرنوشت، جاذبه و دافعه علیعلیه السلام و اجتهاد در اسلام.
نگارش، حمید و علی باقی نصر آبادی، قم، نشر خرم، چاپ سوم، 1379، 228
ص: 123
صفحه، رقعی.
در این کتاب، بخش هایی از جنبه های گوناگون زندگی، جلوه های معنوی و عبادی و نیزویژگی های مهم در آثار ارزشمند استاد شهید مطهری تبیین و از سوی دیگر رازهایمهم کامیابی و موفقیت استاد از کودکی تا مرحله شهادت با زبانی رسا و ساده و نو بیانشده است؛ به گونه ای که برای طبقه های گوناگون جامعه در هر سطحی از دانش وفرهنگ که باشد قابل فهم است.
هدف نهایی این نوشتار این است که همه کسانی که در راه کام یابی و موفقیت مردانبزرگ الهی گام برمی دارند و خواهان سعادت و موفقیت خویش هستند، به تناسباندیشه و قدرت علمی خود، از اندیشه ها و رموز موفقیت استاد شهید علامه مرتضی مطهریرحمه الله به شکل شایسته بهره مند شوند و با استفاده و آگاهی از آن رمزهای موفقیت،کمبودهای خود را جبران کنند تا به اهداف عالی خویش دست یافته و بتوانند در رشدجامعه اثر گذار باشند.
در ابتدای کتاب، پیام امام خمینی به مراجع اسلام و روحانیون سراسر کشور درمورد استراتژی آینده انقلاب و حکومت اسلامی و نیز مقدمه حضرت آیت اللّه جعفرسبحانی فراهم آمده است و سپس مطالب کتاب در سیزده فصل تدوین و تنظیم گردیدهاست. عنوان سرفصل های آن چنین است:
استاد مطهری از منظر بزرگان، خصوصیات خانوادگی استاد مطهری، ویژگی های معنوی استاد مطهری، جلوه های عبادت استاد مطهری، ویژگی های شخصیتی استادمطهری، استاد مطهری و نگرش دینی و فرهنگی، استاد مطهری و زوایای علمی،ویژگی های مهم در آثار استاد
ص: 124
مطهری، روش شناسی استاد مطهری در تدریس، مطالعه وتحقیق، استاد مطهری و کلام اسلامی، ابتکارات و نوآوری های استاد مطهری، استادمطهری، دانشگاه، مردم، جوانان و توصیه و هشدارهای استاد مطهری.
قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1365، 150 صفحه، پالتویی.
این اثر شامل دیدگاه های استاد مطهری درباره روحانیت و حوزه های علمیه است. درمقدمه ناشر آمده است: «کتاب یا رساله حاضر مجموعه اندیشه های استاد شهید آیت اللّه مطهری است که درباره وضعیت حوزه ها و نابسامانی های موجود در برنامه ها وروش های طلاب، ارایه شده است».
مطالب کتاب شامل دوازده عنوان اصلی است که چنین است:
علل انحطاط مسلمین و علاقه و مسئولیت جنبش های اصلاحی شیعه، رهبری، دوپیشنهاد مهم، وعظ و تبلیغ، حوزه های علمیه، مزایای حوزه های علوم دینی ما، نواقص،مسئله بودجه، روحانیت شیعه و روحانیت سنی، راه اصلاح.
این کتاب، پیش تر با عنوان روحانیت از دیدگاه علامه شهید مطهریبه کوشش فرهادربیعی، با مشخصات اصفهان، کمیته فرهنگی جهاد دانشگاهی دانشگاه اصفهان، چاپاول، [1361]، 110 صفحه، وزیری، منتشر شده است.
ربیعی، فرهاد و اکبر ایروانی، مهدی ذوفن و عزت اللّه هدایتی (به اهتمام)،
ص: 125
انجمن اسلامیدانشجویان دانشگاه اصفهان (گردآوری و تنظیم)، اصفهان، کمیته فرهنگی جهاد دانشگاهیاصفهان، چاپ اول، ج1361ج، 110 صفحه، وزیری.
این اثر به مناسبت سومین سالگرد شهادت استاد بزرگ شهید آیت اللّه مطهری از سویانجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه اصفهان تهیه و تدوین گردیده است تا نظریه ها ودیدگاه های استاد شهید یک جا در دست رس باشد. این نظریه ها درباره مشکلاتاساسی سازمان روحانیت تشیع و چگونگی راه حل آن ها است و گاهی همراه با دیگرنظریه های پراکنده استاد درباره روحانیت، جمع آوری و در دوازده عنوان فراهم آمدهاست. فهرست مطالب و موضوع های آن چنین است:
علل انحطاط مسلمین (اسلام، مسلمین، عوامل بیگانه)، علاقه و مسئولیت،جنبش های اصلاحی شیعه (سید جمال الدین اسدآبادی، دردها که سید جمال تشخیصداد، امتیازات سید جمال الدین اسد آبادی)، رهبری، دو پیشنهاد مهم (تقسیم کارتخصصی در علوم و تکامل هزار ساله فقه، اجتهاد، نسبیت اجتهاد، شورای فقهی)، وعظو تبلیغ (ضرورت اصلاح وضع مرثیه خوانی، موعظه، مصالح گویی، آگاهی دینی وآگاهی اجتماعی، اخلاص، مزاح گویی، خطیب سخنگوی اسلام) حوزه های علمیه(ریشه اصلی سازمان و نظام صالح) مزایای حوزه های علوم دینی ما (رابطه استادی وشاگردی در میان طلاب) نواقص، مسئله بودجه (تمرکز قدرت، نقطه قوت و نقطهضعف)، روحانیت شیعه و روحانیت سنی (قدرت و حریت، عوام زدگی)، راه اصلاح(معیشت، اثر ایمان و تقوا، ارزش نظم و نظام و سازمان، هشدار و انزار و امید و انتظار).
ص: 126
این کتاب با عنوان «روحانیت»، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیهقم، چاپ اول، 1365، 150 صفحه، پالتویی نیز به چاپ رسیده است.
سازمان فجر اسلامی، (تهیه و تنظیم)، جتهرانج، واحد انتشارات سازمان فجر اسلام، 1360، 52صفحه، جیبی.
در مقدمه کتاب، هدف از این نوشتار، چنین آمده است:
«... در چنین هنگامه ای که جوانان و نوجوانان عزیزمان تشنه اسلامند، [باید]مابتوانیم آب گوارا و زلال اسلام را از سرچشمه پاک و همیشه جوشان قرآن و عترت،توسط ساقیان حقیقی آن، یعنی همان روحانیت اصیل و پیرو خط امام به دست آنانبسپاریم. یکی از این رهروان استاد شهید مرتضی مطهری است که امام خمینی دردومین سالگرد شهادتشان با اشاره به همین موضوع چنین فرمودند:
«او با قلمی روان و فکری توانا در تحلیل مسایل اسلامی و توضیح حقایق فلسفی، بازبان مردم و بی قلق و اضطراب به تعلیم و تربیت جامعه پرداخت. آثار قلم و زبان او بیاستثنا آموزنده و روان بخش است و مواعظ و نصایح او که از قلبی سرشار از ایمان وعقیده نشات می گرفت برای عارف و عامی سودمند و فرح زا است. امید آن بود که از ایندرخت پرثمر میوه های علم و ایمان بیش از آن چه بجا مانده چیده می وشد ودانشمندانی پربها تسلیم جامعه گردد...
بهر تقدیر نیاز موجود و مواد آماده بود. ازاین رو بعضی از افراد که به خاطر دلسوزینسبت به اسلام و مسلمین و حتی برای رضای خدا دست به تدریس این مطالب _ ازجمله کتاب های استاد مطهری _ زدند به لحاظ عدم آشنایی با روش تدریس مسایلاسلامی و هم چنین عدم آگاهی از
ص: 127
شرایط روحی دانش آموزان، گاهی اثرات نامطلوببرجای گذاشته اند. ازاین رو، ما بنابر همین ضرورت، بر آن شدیم تا روش تدریسمسایل اسلامی بلاخص کتاب های استاد شهید مرتضی مطهری را تهیه و در اختیارنهادهای انقلابی و مراکز فرهنگی بگذاریم. در این نوشتار کوتاه مراحل چهارگانهتدریس یعنی تعیین هدف از ارزش های آغازین (رفتار ورودی) انتخاب روش تدریسمناسب، ارزشیابی و نیز طرح کلی آموزش کلاس های امور تربیتی دانش آموزان راهنمایی تاچهارم نظری با توجه به آثار استاد شهید مرتضی مطهری تبیین و بررسی شده است.
(مقدمه ای بر شناخت مکتب با استفاده از مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی استاد شهید مطهری).
اسدی، علی محمد، جبی جا، بی ناج، 1363، 64 صفحه، رقعی.
این اثر، مجموعه ای است با عنوان روشی در تدریس عقاید که با استفاده از کتابمقدمه ای بر جهان بینی اسلامیاستاد شهید آیت اللّه مطهری به صورت درس هایی در دوبخش شامل ده درس تدوین گردیده است.
عنوان ها و موضوع های مطرح شده چنین است:
بخش اول: ضرورت پیوند با مذهب (بینش ها و گرایش ها، امتیاز انسان، رابطه علم و ایمان،جانشینی علم و ایمان، ایمان مذهبی، خلاصه بخش اول و پرسش های بخش اول).
بخش دوم: مبانی اندیشه در مکتب (جهان بینی، انواع جهان بینی، جهان بینی توحیدی ومعیارهای آن، جهان بینی اسلامی، جهان بینی واقع گرا، خلاصه بخش دوم وپرسش های بخش دوم).
ص: 128
باقرزاده بابلی، عبدالرحمن، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، 1381، 280صفحه، رقعی.
بی تردید آثار پربهای فرزانه شهید آیت اللّه مطهری، گنجینه پربار و ارزشمندی است کهتا سال های سال، یاریگر اندیشمندان و حقیقت جویان نجات دهنده اندیشه های ناسالماز انحراف ها و روشنگر مبانی فکری و دینی نظام مقدس ما خواهد بود. بی شک هنوزآثار هیچ دانشمندی نتوانسته است جامعیت آثار شهید مطهری را بیابد و جایگاه آثاروی را پیدا کند. او که در میان طوفان سهمگین هجمه های فرهنگی دشمن و یورشافکار منحط التقاطی و جمود فکری حاکم بر بعضی از افراد که دست در دست هم،اسلام اصیل را هدف گرفته بودند، با تبیین اسلام ناب محمدی یا به تعبیر بهتر فرهنگناب اسلام اصیل، در برابر دشمن ایستاد و چون پاسداری دلیر و شجاع و مقاوم در خطمقدم جبهه فرهنگی سینه سپر کرد و عاقبت در همین راه جان عزیزش را نیز فدا کرد.
نکته مهم و جالب این که افزون بر همه برتری ها و جامعیت، استواری و اتقانی که درسخنان استاد شهید به چشم می خورد، همه اهل نظر نیز این را تایید می کنند. این سخنانبسیار با طراوت و تازگی است. با آن که استاد، بعضی از این سخنان را حدود چهل سالپیش گفته اند، ولی گویی آن حکیم فرزانه امروز را درک کرده و به مقتضای نیازها وجریان های مثبت و منفی امروز سخن می گوید؛ زیرا از زمان خود سال ها جلوتر بوده ومطالبی کلی و ضروری را مورد بحث قرار دادند که برای هر زمانی چون زمان حالخود، مفید و راه گشا و جواب گوی شبهه ها و انحراف های فکری است.
ص: 129
از همین جاست که هنوز پس از گذشت بیش از دو دهه شهادت پر افتخار آن عزیزسفر کرده، هنوز آثار ایشان، با همان طراوت اولیه خود از سوی جوانان و تحصیلکرده ها و حتی روشن فکران و برجستگان مسلمان و حتی غیر مسلمان مورد توجه قرارمی گیرد. بی شک این امر را باید حاصل تلاش پی گیر آن شهید عزیز دانست. باید گفتآثار آن شهید بزرگوار نه تنها جوابگوی نیاز نسل حاضر، بلکه نسل های و آینده ماست.همگان به آشنایی با اندیشه های والای آن شهید، که زیربنای تفکر و مبانی یک حکومتدینی و جامعه آرمانی است، نیاز دارند تا به اهداف بلند انسانی در جنبه های فردی واجتماعی دست یابند.
نویسنده با توجه به جامعیت سخنان آن استاد یگانه و وجود هجمه سنگین فرهنگیدشمن و کج اندیشان داخلی و خارجی و القای شبهه های بی پاسخ در زمینه دین وفرهنگ و... چندین موضوع متناسب با جو فرهنگی حاکم بر جامعه و نیازهای روزافکار عمومی به ویژه نسل جوان و حقیقت جوی این مرز و بوم را به همراه بعضیمسایل تربیتی انتخاب و سپس پاره ای از کلمات و سخنان و پاسخ های دلنشین و گویایاستاد را که در همان محورها بوده، از آثار آن شهید استخراج کرده و بدون هیچ گونهدخل و تصرفی در هفت بخش تدوین کرده است. برخی از عنوان ها و موضوع هایمطرح شده عبارتند از:
بخش اول (اسلام، آیین جاویدان) وحدت دین و رد پلورالیزم، قرائت های مختلف ازمتون دینی تساهل و سازش در اصول دین ممنوع، اسلام در دیدگاه دانشمندان خارجی،اسلام و نوگرایی در زندگی، راز جاودانگی دین اسلام، اختیارات حاکم.
ص: 130
بخش دوم (مسایل اجتماعی) ماهیت آزادی و نیاز به آن، آزادی اجتماعی، تضاد بینآزادی غربی و اسلامی، اصلاحات اجتماعی و...
بخش سوم (تحجر و ملی گرایی دو عامل رکود و انحطاط)، جمود علمی بدتر ازجهالت، کار فوق العاده امیرمومنان علیه السلام، روح خوارج زنده است، جمود عامل عقبافتادگی، نقش روشن فکران در احیای حس ناسیونالیستی.
بخش چهارم (انقلاب اسلامی و روحانیت، آفت ها، ضرورت ها)، ریشه های انقلاباسلامی، جمهوریت و اسلامیت نظام، اختیارات ولی فقیه، روحانیت و ضرورتزمان شناسی، آفات نهضت اسلامی، ماهیت نفاق و ادعای اصلاح طلبی.
بخش پنجم (فرهنگ انسانی، اسلامی، اصالت، بایدها و نبایدها)، خطر خودباختگی درعرصه فرهنگ، مبارزه و خودباختگی، استعمار و استعلال فرهنگی، شیوه مقابله بامنحرفان فکری.
بخش ششم (فلسطین، صهیونیسم و ضرورت یکپارچگی مسلمین)، تاریخچهفلسطین و وظیفه مسلمین، خطر بزرگ اسراییل، یهود قهرمان تحریف.
بخش هفتم (مسایل کودکان و جوانان)، کودکان و شعایر دینی، کودکان و آموزش علمیدین داری، کودکان و آزادی، پیامبر صلی الله علیه و آله و جوانان رشید، نسل جوان را دریابیم، توبه درجوانی، ورود جوانان دانشگاهی به حوزه علمیه، فاسد کردن جوانان، ابزار استعمار.
ص: 131
اردشیری لاجیمی، حسن، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، 1381،230 صفحه، رقعی.
از دانشمندان معاصر که در مسایل دین شناسی تلاش مداوم و پی گیر داشته، استاد علامهشهید مرتضی مطهریرحمه الله بوده است که با نبوغ خویش به همه مسایل مطرح شده در اینعصر از نگاه دین پرداخته و باعث شد تا نقطه عطفی در تفکر فلسفی جدید ایجاد شود.نقطه نظرهای بسیار زیبایی که استاد در مقوله هایی چون ایدئولوژی، انسان شناسی،جامعه شناسی، تاریخ و علم و... ابراز داشته اند، هنوز بسیار تازه می باشند و جای طرحآن ها به صورت کارهای موضوعی بسیار خالی است بر این اساس نویسنده گزیده ای ازنظرات بسیار بلند استاد علامه در بعضی از موضوعات در فلسفه دین را در این نوشتاردر چهارده بخش فراهم آورده که عناوین آن چنین است:
بخش اول: علت رجوع به دین، بخش دوم: دین و ایدئولوژی، بخش سوم: عقل ودین، بخش چهارم: مسأله شناخت دین، بخش پنجم: جایگاه فقه در دین، بخش ششم:انسان شناسی و دین، بخش هفتم: دین و اخلاق، بخش هشتم: دین و روان شناسی، بخشنهم: دین و جامعه شناسی، بخش دهم: دین و فرهنگ، بخش یازدهم: دین و تاریخ، بخشدوازدهم: دین و اقتصاد، بخش سیزدهم: دین و حقوق، بخش چهاردهم: دین و آزادی.
اردشیری، حسن، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، 1382، 116 صفحه، رقعی.
ص: 132
موضوع های اصلی مطرح شده در کتاب عبارتند از:
فطرت، ایمان، فلسفه اخلاق، تقوا و خودسازی، عشق، امتحان الهی، دعا، قدرت وجاذبه و دافعه.
[بی جا]، انتشارات محمد، جبی تاج، 64 صفحه، جیبی.
اثر حاضر، شرح حال کوتاهی از زندگی استاد است. زندگی استاد در این کتاب به چهاردوران تقسیم می شود: دوران کودکی، دوران تحصیل، دوره اقامت پانزده ساله استاد درقم، دوران اقامت در تهران.
در دوران تحصیل، به علم آموزی استاد در حوزه های علمیه شهر در قم پرداختهشده و دوره اقامت پانزده ساله استاد در قم با چند عنوان تشریح شده است:
خصوصیات روحی و معنوی، تحصیل و تدریس، پاسداری از جهان بینی اسلامیدر برابر هجوم اندیشه های مادی، مبارزات سیاسی و اجتماعی و مهاجرت به قم.
نوروزی، حسن و هادی عظیمی نصر آبادی، قم، نغمات، 1382، 375 صفحه.
دهقانی (دانا)، محمد علی، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، چاپ اول، 1379،صفحه 108، وزیری.
سرگذشت مطهر، زندگی نامه استاد شهید مطهری، بررسی احوال و آثار، خدماتفرهنگی و فعالیت های مبارزاتی استاد با بهره گیری از آثار و
ص: 133
خاطرات دوستان و آشنایاناست که برای گروه های سنی «د» و «ه_» در پنج فصل تدوین شده است.
نویسنده در بخش اول و دوم ماجرای تولد و کودکی شهید مطهری را بیان می کند.سپس ضمن ارایه تصویری از دوران طلبگی از زبان خودشان و خانواده و دوستان، بهمعرفی استادان وی هم چون حضرت امام خمینی، آیت اللّه بروجردی و علامه محمدحسین طباطبایی می پردازد و در بخش دوم با عنوان خورشید مجاهد به فعالیت های فرهنگی و مبارزاتی ایشان را شرح می دهد. سفر سرخ شهادت عنوان بخش چهارم است کهبه ویژگی های استاد شهید مطهری از زبان نزدیکان و آشنایان می پردازد و در پایان این بخشپیام تسلیت حضرت امام خمینی به مناسبت شهادت استاد آمده است. عنوان بخش پنجمیادگارهای ماندگار است که خلاصه ای از خاطره های شاگردان و گروهی از چهره های علمیو فرهنگی هم چون دکتر حداد عادل، دکتر سید محمد باقر حجتی، دکتر سعدی زاده، سیدمحمود مدنی، آقای وحیدی، دکتر علی مطهری و دکتر محمد مفتح فراهم آمده است.
یوسفی اشکوری، حسن، تهران، شرکت سهامی انتشار.
جمعی از فضلا و یاران، تهران، مؤسسه نشر و تحقیقات ذاکر، چاپ ششم، 1370، 190 صفحه، رقعی.
اندیشمندان و پژوهشگران بسیار در دوره های گوناگون تاریخ بشریت با خلق آثارفکری و معنوی کوشیده اند تا در کنار عرضه فکر و ایده جدید، انسان جست وجو گر وتشنه حقیقت را در رسیدن به مقصد غایی
ص: 134
رهنمون گردند. مبانی اعتقادی، اصولاندیشه ها و شیوه زندگی متفکران، نقش موثری در ترسیم مدینه فاضله آنان داشته است.به گونه ای که اختلاف در بینش ها و باورها، در میان اندیشمندان بزرگ به تعیین و ترسیمو راه های گوناگون و گاهی متضاد با یکدیگر در مقابل بشریت انجامیده است.
غور در مشی زندگی بزرگ مردانی که نقش اساسی در ایجاد دگرگونی های عمیق اجتماعی داشته اند، با انگیزه یافتن زاویه های پنهان و گوناگون زندگی آنان، می تواندنمونه و الگویی عملی برای مشتاقان و پویندگان مسیر ارایه دهد. بدین لحاظ در مکتباسلام سنت و سیره به عنوان عینی ترین نمونه و برجسته ترین جلوه های تحقق اهدافمکتب مطرح بوده تا جایی که عمل به سنت و سیره در راستای پیروی از کتاب اللّه سفارششده است. در مراحل پایین تر کتاب های رجال و تراجم و احوال که جامع شرح حالاغلب زبدگان علوم و معارف اسلامی است، میان کتاب های اسلامی جایگاه ویژه ایدارد. مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، بر آن است تا سرگذشت های ویژه از زندگی پرباراستاد شهید مرتضی مطهری را که نقش به سزایی در تبیین و ترسیم مبنای فکری واعتقادی انقلاب اسلامی داشته است را از لابه لای مصاحبه ها و گفتارهای دلنوازمصاحبان و یاران و شاگردان ایشان در مجموعه چند جلدی گردآوری کند.
مطالب این نوشتار، (جلد اول)، به خاطراتی از دوره های گوناگون زندگی استاد،سپس خاطره های یاران و نزدیکان شهید مطهری اختصاص دارد. یارانی هم چون:آیت اللّه خامنه ای رهبر معظم انقلاب، آیت اللّه منتظری، شهید مظلوم آیت اللّه بهشتی،آیت اللّه مفتح، شهید حجت الاسلام
ص: 135
و المسلمین محلاتی، آیت اللّه سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، آیت اللّه محمد رضا مهدوی کنی، آیت اللّه جوادی آملی، جناب آقایحسین غفاری و آقای علی مطهری (فرزند استاد شهید) که در این بخش گفتار ایشان به چشم می خورد. در بخش دیگر کتاب، مکاتبه های استاد شهید مطهری با حضرت امام رحمه الله همراه با دست خط هر دو بزرگوار آمده است. در بخش پایانی نیز تصاویری از مقاطع گوناگون زندگی استاد شهید مطهری گردآوری شده است.
جلد دوم از مجموعه سرگذشت های ویژه از زندگی استاد شهید مطهری شامل چندسخنرانی یا مصاحبه با افراد می باشد که به مناسبت بزرگداشت مقام استاد انجام پذیرفتهاست:
شهید آیت اللّه محمد صدوقی، شهید حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد باهنر،حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر هاشمی رفسنجانی، حجت الاسلام سیدمحمدباقر حجتی، حجه الاسلام و المسلمین سید حسن طاهری خرم آبادی، خانممطهری، حجت الاسلام و المسلمین سید محمد دعایی و برادر مجتبی مطهری.
بخش بعدی کتاب به نامه ها و دست نوشته هایاستاد اختصاص دارد که در آن موارد زیرمطرح شده است: سروده ای از استاد درباره امام خمینی در زندان، نامه استاد به پسر ودخترش، دست خطی از استاد در زندان موقت شهربانی و بیانیه ای در مورد جنایاترژیم پهلوی، بخش پایانی کتاب با تصاویر گوناگونی از استاد همراه است.
جلد سوم از مجموعه سرگذشت های ویژه از زندگی استاد شهید مطهری شاملنظریه های برخی از شاگردان و یاران استاد درباره شخصیت وی است که اسامی آنان عبارتند از:
ص: 136
آیت اللّه علامه محمد حسین طباطبایی، آیت اللّه علی مشکینی، حجت الاسلام محمدواعظ زاده خراسانی، آیت اللّه محمد فاضل لنکرانی، حجت الاسلام مرحوم مصطفی زمانی، حجت الاسلام و المسلمین سید هادی خسروشاهی، حجت الاسلام تقیشریعتمداری، حجت الاسلام مسیح مهاجری، آقای فخرالدین حجازی، اسداللّه لاجوردی، مهندس میر حسین موسوی، آقای محمد اسد گرمارودی و آقای محمدمطهری.
رودگر، محمد جواد، تنکابن، کانون پرورشی شهید صالحی تنکابن، (1367 _ 70) چالوس، دفترنشر فرهنگ و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد واحد نوشهر، چالوس.
در سال های 67 _ 70 مجموعه دروسی با عنوان «مطهری شناسی» با توجه به ضرروتبازخوانی و بازشناسی آثار و اندیشه های استاد مطهری در تنکابن از سوی آموزش وپرورش (با مسئولیت کانون فرهنگی _ تربیتی) آن شهر برای جمعی از معلمان و مربیانبرگزار شد که در دوازده جزوه فراهم آمد. عنوان های فرعی: شناخت شناسی (چهاربخش)، حافظ شناسی (پنج بخش)، بازشناسی تعالیم اسلامی چون مفهوم زهد، عدلو... (سه بخش). آن گاه در دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس نیز برای دوره معلمانهمین دروس و نقل و نقد تطبیقی آثار و آرای متفکرانی چون: بازرگان، شریعتی،سروش و استاد مطهری با عنایت به آرای کلامی _ فلسفی و معرفت شناسی آنان برگزارشد که در بیست و هفت جلسه و بخشی از آن در جزوه هایی با عنوان مبانی نظری تهاجمفرهنگی غرب به اندیشه های دینی منتشر شده است.
ص: 137
خباز، محمد رضا، تهران، انتشارات زعیم، چاپ اول، 1382، 128 صفحه، وزیری.
نگارنده در این اثر، مقوله سیاست را از دیدگاه استاد شهید مطهری با استفاده از آثارایشان بررسی کرده است. عنوان ها و موضوع های مطرح شده چنین است:
پیش درآمد، دگرگونی شگرف در تاریخ اسلام، اختلافات سیاسی، سندی دیگر ازچهار مقاله عروضی، سندی دیگر از یاقوت حمودی در معجم البلدان، سندی دیگر ازتاریخ بیهقی، سندی دیگر از دربار سلطان محمود غزنوی، سندی دیگر از فرخیسیستانی و غزنوی اسدآبادی، نگاهی سراسری، رویدادهای سال سی و پنجم، جنگصفین، بر نیزه کردن قرآن ها، روان شناسی و خرد و باور خارجیان، اباضیه خارجیاننمونه دار، رفتار نمونه وار خوارج، سلطه ظاهرپرستی، جهان گشایی زیر دستاویز وبهانه دادگستری، وضع فکر و عقاید مسلمانان، جبر و اختیار، خواست آزادی برایمردم، پیدایش قدریان، پایه گذاری اعتزال، اصول پنج گانه معتزلان، دنباله کار معتزلان،مسئله محنت، فشار بر اشعریان، پیدایش اشعریان، باورهای اشعریان، نتایج اختلافاتاجتماعی و فکری مسلمانان اندیشه های استاد مطهری، پاسخ به یک پرسش مهم، انواعآزادی، اصیل ترین شکل دموکراسی، ارزش تفکر در اسلام، دل بستگی همراه با تعصبممنوع، از منتقد استقبال می کنم، آزادی مقوم دین است یا مخرب دین، اقسام آزادیبیان، مفاسد منع آزادی بیان، روش و سیره پیغمبر اسلام و ائمه اطهار در برخورد بامخالفانشان، اعتراف به حقوق مردم و حکمران امانتدار است، نه مالک.
ص: 138
ستاد برگزاری مراسم بزرگداشت سالگرد شهادت (تهیه و تنظیم)، جبی جا، بی ناج، 1359،236 صفحه، رقعی.
این کتاب، عهده دار توصیف و معرفی آثار استاد است. پیام امام خمینی به مناسبتشهادت و سالگرد شهادت استاد، نخستین بخش کتاب را تشکیل می دهد. مقدمه کتاب باعنوان مطهری که بود؟ به معرفی و شرح حال استاد با عنوان زیر پرداخته است:
مطهری و انگیزه فعالیت هایش، مطهری و انقلاب فرهنگی و آثار مطهری.
برخی از کتاب های توصیف شده در این مجموعه بدین قرار است: داستان راستان،مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی، انقلاب اسلامی، نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر،انسان و ایمان، وحی و نبوت، مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی، زندگی جاوید یا حیاتاخروی، نظام حقوق زن در اسلام، جاذبه و دافعه علی علیه السلام، سیری در نهج البلاغه،بیست گفتار، قیام و انقلاب مهدی(عج)، مسئله حجاب، خدمات متقابل اسلام و ایران و...
بنیاد فرهنگی امام رضا علیه السلام، تهران، بنیاد فرهنگی امام رضا علیه السلام، چاپ اول، 1362،231 صفحه، وزیری.
اقبال شیفتگان معارف اسلامی به آثار استاد مطهریرحمه الله، کوشش های بسیاری رابرای معرفی کتاب های او برانگیخت و مجموعه نوشته ها و سخنان او تا آن جا که آمادهنشر بود، به شکل های گوناگون در دسترس عموم قرار گرفت. از جمله تلاش هایی که بهمنظور کشف بهتر اندیشه استاد مطهریرحمه اللهصورت گرفت، یکی همین کتاب حاضراست که در آن
ص: 139
گفتارهای استاد درباره مسایل گوناگون جداگانه آورده شده است. ایناقدام که حرکتی نو و ابتکاری است، به خواننده اهل تحقیق، برای یافتن موارد مورد نیاز،کمک فراوان خواهد کرد. مجموعه نوشته ها و نوارهای بازمانده از استاد مطهریرحمه الله،شبیه شهر بزرگی است که کوچه ها و خیابان های گوناگونی دارد و کتاب به منزله نقشهاین شهر است که مقصد و مقصود او را به هر کس نشان می دهد تا هم سرگردان نشود وهم سریع تر به مقصود برسد.
این کتاب از دو مقوله و چهار بخش تشکیل شده است:
مقدمه اول به قلم دکتر غلام علی حداد عادل و مقدمه دوم به وسیله نویسنده نوشتهشده است. بخش نخست با عنوان نظر دیگران درباره استاد به نظریه های حضرت امام خمینی، (شامل پیام ها و سخنرانی)، علامه سید محمد حسین طباطبایی و آیت اللّه منتظری درباره استاد اختصاص دارد. بخش دوم کتاب حاضر نوشته ای از دکترعبدالکریم سروش است که به نقش اندیشه های استاد شهید مطهری پرداخته شده است.
زندگی استاد مطهری عنوان سومین بخش کتاب است که شامل این موضوع هااست. زندگی پربار استاد مطهری، حیات معنوی و اخلاقی استاد، حیات علمی استاد،کلاس ها و درس های استاد و آنان که استاد شهید را پرورانده بودند. بخش چهارم کتاببا عنوان کتاب های استاد که مفصل ترین بخش کتاب است شامل فهرست های زیر است.
فهرست الفبایی کتاب های استاد، فهرست توصیفی کتاب های استاد، فهرست موضوعی کتاب های استاد، فهرست کتاب های ترجمه شده استاد و فهرست کتاب ها ومقاله های چاپ نشده استاد.
بخش پنجم به نوارها اختصاص دارد که در آن لیست الفبایی و
ص: 140
موضوعی سخنرانی های استاد آمده است. بخش آخر نیز به مقاله ها و پایان نامه ها اختصاص دارد که فهرست مقاله ها، کتاب های اسلام، نیازهای جهان امروز، امدادهای غیبی در زندگی بشر، بیست گفتار، حماسه حسینی، ده گفتار، گفتارهای معنوی، مجموعه مقاله ها وقاله های فلسفی و نیز فهرست مقاله های منتشر شده در روزنامه های اطلاعات،جمهوری اسلامی، کیهان، هفته نامه سروش، مجله مکتب اسلام، مجله الهادی، مجله مکتب تشیع و نیز فهرست جامع پایان نامه ها و رساله دکتری که به راهنمایی استاد نوشته شده به ترتیب حروف الفبا آمده است.
باقی، نصر آبادی، علی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 344 صفحه، وزیری.
استاد شهید مرتضی مطهری، در میان اندیشه گران مسلمان معاصر جایگاه ویژه ای دارد.آن اسلام شناس برجسته با اشراف و احاطه خاصی که بر شریعت مقدس اسلام داشت،توانست مسایل اجتماعی و فرهنگی را به گونه ای شایسته تبیین کند و بسیاری ازمشکلات جامعه، به ویژه مشکلات نسل جوان را مورد کاوش قرار دهد.
در آثار و نوشته های استاد شهید مطهری، اندیشه هایی هم چون تاریخ جوامع،تحولات اجتماعی و جامعه شناسی دینی، اساس اندیشه های اجتماعی در اسلام،انسان شناسی، بررسی عمده ترین مسایل اجتماعی دوره حاضر، مبانی اقتصاد اسلامی وطرح اندیشه جامعه شناسان بزرگی چون مارکس، اسپنسر، روش علمی فلسفه تاریخ ونقد مکاتب مختلف مطرح شده است. بنابراین، طرح اندیشه های اجتماعی او می توانددر ترسیم مدینه فاضله مورد نظر ایشان، همگان را یاری رساند.
ص: 141
اندیشه اجتماعی ایشان سرشار از برخوردهای فلسفی، استدلالی، اقناعی است که بابه کاری گیری گفتاری شیوا، قلمی توانا و تتبع در مباحث جدید، کالبد شکافی وژرفانگاری عمیق، دوری از قضاوت های ارزشی و غرض ورزی های گمراه کنندهاست. نویسنده در این کتاب می کوشد تا با بهره گیری از نظریه های استاد شهید، نظمفکری و اسلوب ایشان را درباره مسایل اجتماعی تبیین کند.
نویسنده در بخش نخست کتاب برای ورود به مطلب، کلیات و مسئله اصلی اینکتاب را بررسی می کند. در بخش دوم، عوامل موثری که زمینه ساز تکوین اندیشهاجتماعی استاد مطهری بوده اند، بررسی می شود که عبارتند از: مبانی اندیشه اجتماعیمطهری و ویژگی های آن، ارتباط مباحث استاد با شرایط اجتماعی ایران، ویژگی هایروش شناختی استاد، ارجاع به نظام ارزش ها و نقش ایشان در جریان روشن فکریمذهبی در پایان همین بخش نیز دورنمای فضای فرهنگی دهه پیش از انقلاب ترسیممی شود. در بخش سوم اصالت فرد و جامعه، تکامل اجتماعی، قشر بندی و نابرابریاجتماعی، سنن و قانون مندی اجتماعی تحلیل و نقد می شود و نظریه های ایشان کهبرگرفته از دیدگاه اسلام است، درباره قطب بندی های اجتماعی، طبقه بندی اجتماعی،علل نابرابری، جامعه بی طبقه و... تبیین می شود.
سجادی، جمال، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1381، 78 صفحه،پالتویی.
هر انقلابی در بُعد اندیشه، نیازمند اندیشمندانی است که در عین ترسیم راهبردها و خطمشی های آن، به تدوین برنامه ها و تنظیم مؤسسه های آن
ص: 142
بپردازد. در عرف رایج ادبیات سیاسی به چنین اندیشمندانی تئوریسین یا ایدئولوگ اطلاق می شود. بر همین اساس،انقلاب اسلامی ایران طی مراحل تکامل خود، وامدار خردورزانی است که با سیرابشدن از منابع پر فیض اسلامی و شیعی، وظیفه ترویج اندیشه های ناب دینی در میانانقلابیون و زمینه سازی برای برپایی بزرگ ترین انقلاب مذهبی تاریخ معاصر را برعهده داشته و به خوبی از عهده چنین امر مهمی برآمده اند. اگر سر سلسله دار ایناندیشمندان را حضرت امام خمینی بدانیم، علامه شهید مطهری به عنوان یکی ازبرجسته ترین شاگردان و پاره تن حضرت امام، بی شک در جایگاه دوم قرار خواهدگرفت. دیدگاه های شهید مطهری درباره مسایل گوناگون در ده ها کتاب و رساله مدون شده و طبیعی است بدون آشنایی با این آثار، فهم چرایی، چگونگی و اهداف انقلاباسلامی بعید به نظر برسد.
نوشتار حاضر که شماره 23 از دانستنی های انقلاب اسلامی برای جوانان است،تلاشی است برای آشنایی ابتدایی نسل جوان و علاقه مند به فهم بینادین انقلاب اسلامیبا اندیشه ها و آثار علامه شهید مطهری. بهترین نتیجه ای که از مطالعه کتاب به دستخواهد آمد ایجاد کنجکاوی نسبت به آثار و افکار متفکر بزرگ اسلامی، استاد مطهریاست.
در این کتاب، به زبان ساده، چنین مباحثی مطرح می شود:
زمینه های پرورش اندیشه های استاد مطهری، شکل گیری اندیشه های استاد،معرفت شناسی، جهان بینی و ایدئولوژی از دیدگاه استاد مطهری، سخنی در اثبات غیب، موضع اسلام در مقابل علم، ازلیت ماده، تکامل و خلقت، لایزال بودن دین، اسلامو مقتضیات زمان، زهد، مفهوم آزادی اندیشه در اسلام، آزادی عقیده، آزادی در تحقیق و عقاید مذهبی،
ص: 143
مسئولیت اجتماعی انسان، دین اسلام و عقل، مفهوم مساوات دراسلام، عدالت اجتماعی، آیا انقلابی گری روحیه ماتریالیستی است یا مذهبی؟ مکانیزمتحول تاریخ، بطلان ایدئولوژی مارکسیسم، طبقات اجتماعی و انقلاب، شهادت،مقایسه ماتریالیسم تاریخی یا جهت گیری اسلامی و قرآن، رد مارکسیسم، سخنی باروشن فکران مذهبی متمایل به مارکسیسم، نگرش استاد مطهری نسبت به انقلاب،اندیشه های انتقادی استاد مطهری در قبال رژیم شاه، نتایج اجتماعی اندیشه های استادمطهری.
در پایان کتاب، فهرست منابع و مآخذ فراهم آمده است.
تهران، انتشارات صدرا، چاپ هفتم، 1380، 238 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر شامل سه فصل است: فصل اول مقاله ای است به قلم دانشمند محترم جنابآقای هاشمی رفسنجانی با عنوان شهید مطهری آن طور که من می شناسم. در این مقالهنویسنده محترم ضمن بیان سابقه آشنایی خود با شهید مطهری نقش اجتماعی و سیاسیاستاد شهید را در پیش و پس از قیام پانزده خرداد و در جریان این قیام، به خوبی ترسیم کردندو در پایان اظهار امیدواری کرده است که دو فصل دیگر زندگانی استاد، یعنی فصلپس از تبعید امام خمینیرحمه الله تا آغاز دوره جدید نهضت اسلامی و فصل دوره جدیدنهضت اسلامی تا شهادت استاد نیز بررسی و تحلیل شود.
در فصل دوم این کتاب، در واقع خواست نویسنده محترم مقاله نخست تحقق یافتهاست. در این فصل، مقاله ای با عنوان سیری در زندگانی استاد مطهری به چشم می خورد که به وسیله یکی از علاقه مندان استاد نوشته
ص: 144
شده است و افزون بر بیان و تحلیل وقایعزندگانی آن بزرگ مرد انقلاب اسلامی از تولد تا شهادت، شامل خاطره هایی شنیدنی ازدوستان و نزدیکان استاد است و به آن دو فصل از زندگانی ایشان بیش تر پرداخته است.
فصل سوم را نامه های استاد شهید درباره حسینیه ارشاد تشکیل می دهد که در واقع ضمیمه ای است بر فصل دوم.
تدوین زندگی نامه دقیق و مستند استاد مطهری که در واقع تدوین بخش مهمی از تاریخانقلاب اسلامی نیز خواهد بود، کاری بسیار ضروری و مفید است. البته کاری است دشوار ومحتاج به زمان که جز با اراده ای منبعث از عشق و ارادت به آن مجاهد اندیشمند فرزانه وعلاقه به آینده انقلاب اسلامی به انجام نمی رسد. این کتاب، آغازی بر آن کار بزرگ است.
بسیاری از زوایای زندگانی استاد مطهری به ویژه مبارزه های سیاسی ایشان برایبیش تر جامعه ما به ویژه جوانان، چندان شناخته نیست. در حالی که تک تک وقایعزندگانی آن استاد شهید و تک تک موضع گیری ها و اظهار نظرها و کارهای عملی آنشهید بزرگوار می تواند برای جامعه ما راه گشا باشد؛ به ویژه این که استاد مطهری موردعنایت ویژه رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینیرحمه الله و نیز رهبر گران قدرمانحضرت آیت اللّه خامنه ای بوده و هست.
مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلام، (فعالیت های دانشجویی)، تهران، انتشارات دانشگاه امامصادق علیه السلام، چاپ پنجم، 1382، 286 صفحه، رقعی.
ص: 145
سیری در سیره معصومین علیه السلام دفتر دوم از خلاصه آثار استاد شهید مرتضی مطهری استکه به کوشش مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلام تهیه و تدوین شده است و به عنوانیکی از درس نامه های اصول عقاید دانشگاه امام صادق علیه السلامبه شمار می رود. این کتابشامل خلاصه ای است از کتاب هایسیری در سیره نبویصلی الله علیه و آله، سیری در سیره ائمه اطهار علیه السلام،جاذبه و دافعه علیعلیه السلام، سیری در نهج البلاغه و حماسه حسینی که محور همگی آن هازندگانی، سیره و سخنان معصومین علیه السلام است.
ضمیمه پایانی، مجموعه سخنان و یادداشت های استاد مطهری درباره تحریف هایحادثه عاشورا است که به شکل پراکنده در سه جلد کتاب حماسه حسینی و کتاب هایدیگر ایشان آمده است. که به دلیل اهمیت آن، خلاصه نشده و تنها با نظم منطقی مرتبشده بدون هیچ دخل و تصرفی در پایان این دفتر آورده شده است.
سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی (تهیه و تدوین)، 1358، 14 صفحه، بیانیه ش 13.
انجمن اسلامی دانشگاه تربیت معلم (تهیه و تنظیم، تبریز، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مرکز _تبریز، جبی تاج، 38 صفحه، رقعی.
در این جزوه، سیر مطالعاتی آثار استاد شهید مطهری به دو سبک و روش کتاب به کتاب وموضوعیتبیین شده است. سیر مطالعاتیکتاب به کتاب به سه سطح مقدماتی، متوسط وعالی تقسیم شده است که برخی از آن بدین شرح است:
1. کتاب هایی که برای سطوح مقدماتی مناسب است:
ص: 146
داستان راستان، گفتاری درباره جمهوری اسلامی، نهضت های اسلامی در صد سالهاخیر، کتاب سوزی ایران و مصر، اخلاق جنسی در اسلام، ولأها و ولایت ها، بیستگفتار، پیامبر امی، ختم نبوت، و مسئله انفاق.
2. کتاب هایی که برای سطوح متوسط قابل استفاده است:
امدادهای غیبی در زندگی بشر، دیدگاه توحیدی، مقاله های جهان بینی الهی و مادی،ماتریالیسم در ایران، (ضمیمه کتاب 29)، مباحثی از متفکر شهید استاد مطهری(جمهوری اسلامی 80)، ماهیت نهضت امام خمینی (جمهوری اسلامی 182 _ 184).تکامل اجتماعی انسان، زندگی جاوید و حیات اخروی، حقوق زن، فلسفه قیام وانقلاب مهدی، مرجعیت و روحانیت، ده گفتار و... .
3. کتاب هایی که برای سطوح عالی مورد استفاده خواهد بود:
هزاره شیخ طوسی، جلد دوم، مقاله «الهامی از شیخ الطایفه»، اصول فلسفه و روشرئالیسم، عدل الهی، سیری در نهج البلاغه، آشنایی با علوم اسلامی و... .
عنوان های سیر مطالعاتی موضوعی چنین است:
دین و ادیان، فلسفه و کلام، حکومت و دولت، تاریخ و جامعه، تربیت و روان شناسیو مدیریت، معاد، نبوت، قرآن، حدیث، نهج البلاغه، امامت و قائمیت، شیعه و فرقاسلامی، تاریخ تمدن و فرهنگ اسلام، عبادت و احکام، حقوق و قانون، اخلاق در اسلامو مکاتب دیگر و بررسی های اسلامی. لازم به یادآوری است که منابع هر یک ازموضوع ها با ذکر کتاب و موضوع و شماره صفحه آمده است.
احمدی، حسین، قم، انتشارات یاقوت، چاپ اول، 1381، 102 صفحه، رقعی.
ص: 147
این کتاب مجموعه ای از اندیشه های ناب حسینی است که با الهام از پیام نوروزی رهبرمعظم انقلاب اسلامی در طلیعه سال 1381 ه. ش و با استفاده از آثار ارزشمند و مطالبعمیق استاد شهید مطهری درباره زندگی پربار سید الشهدا تنظیم شده است که می تواندالگوی ارزنده ای برای شیفتگان مکتب حسینی باشد. برای همین، نویسنده در سالی کهنام مقدس سید الشهدا زینت بخش آن است، کتاب حاضر را به نام سیره حسینی نام گذاریکرده است. عنوان مباحث کتاب که پنج فصل دارد چنین است: شخصیت امام حسین علیه السلام،فلسفه قیام امام حسین علیه السلام، عاشورا و شعارهای آن، یاران باوفای سیدالشهدا و فلسفهعزاداری امام حسین علیه السلام.
جاوید موسوی، سید حمید، تهران، صدرا، چاپ دوم، 1375، 260 صفحه، رقعی.
این کتاب با دو مقدمه از ناشر و گردآورنده و یک دیباچه شامل پیام امام رحمه الله و کلام مقاممعظم رهبری و چند شعر درباره استاد شهید مرتضی مطهری آغاز می شود. سپسمطالب کتاب در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول، مصاحبه هایی است با یاران ونزدیکان شهید مطهری که هنوز زنده هستند هم چون آیت اللّه خامنه ای، حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی، آیت اللّه مهدوی کنی، آیت اللّه سید عبدالکریم اردبیلی، آیت اللّه محیالدین انواری، حجت الاسلام طاهری خرم آبادی و نیز دو مقاله با عنوان حکیم فرزانه وسیری در زندگی علمی و انقلابی استاد مطهری. در بخش دوم مصاحبه ها وسخنرانی های یاران شهید استاد مطهری آمده است: مصاحبه با شهید آیت اللّه صدوقی،شهید آیت اللّه سید محمد حسین
ص: 148
بهشتی، شهید آیت اللّه دکتر محمد مفتح، شهیدحجت الاسلام و المسلمین دکتر جواد باهنر، شهید حجت الاسلام فضل اللّه محلاتی.
رجالی، تهرانی، علی رضا، تهران، انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، 1377،148 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر مجموعه ای از نظریه های اسلامی است که به شکلی متفرقه در کتاب هایارزنده آیت اللّه شهید مطهریرحمه الله وجود داشته است. تردید نداریم که شهید بزرگوار استادمطهری یکی از دانشمندان مشهور و یکی از اندیشمندان و صاحب نظر اسلامی به شمارآمده است. بی شک می توان ادعا کرد این دانشمند و اندیشمند اسلامی به بهترین شکلتوانسته است نکات دقیق و ظریف تربیت اسلامی را با بیانی روشن و مستدل درکتاب ها و نوشته های خویش بیاورد.
در این اثر، دیدگاه های استاد مطهری درباره کودک، نوجوان و جوان در دو بخشگرد آمده است. در بخش نخست مسایل اخلاقی و تربیتی کودکان و وظیفه و نقشوالدین در تربیت صحیح یا غلط فرزندان همراه با نمونه هایی از داستان های اسلامیمطرح می شود که برخی از عنوان های این بخش چنین است:
نام گذاری کودکان، ارتباط کودک با شیر مادر، تفاوت تغذیه کودک در رحم یا پس ازتولد، احساسات کودکی، غریزه پرسش در کودکان، اهمیت تربیت در دوره کودکی،دوره شکوفایی روح کودک در هفت سال دوم، گونه های علاقه والدین به فرزند،کشمکش عقل و احساس در تربیت فرزند، روش تربیت صحیح کودک، خطر آموزش غلط
ص: 149
دینی در دوران کودکی، راه های آشنایی کودک به نماز، نقش مساجد و مجالس مذهبی درتشویق عبادی کودکان، دوران کودکی رسول خدا صلی الله علیه و آله، محبت و مهربانی پیامبر با کودکان و...
در بخش دوم: ابتدا از مشکلات و انحراف های نوجوانی و جوانی سخن به میانمی آید، سپس دیدگاه های شهید مطهری درباره مسئله بلوغ و نیز عقد و ازدواج دایم وموقّت و... تبیین می شود. مباحث این بخش با استناد به مسایل فقهی، تاریخی،جامعه شناسی و روان شناختی فراهم آمده است که برخی از عنوان ها و موضوع هایمطرح شده چنین است:
اندیشه نوجوانی استاد، آلودگی جوانان؛ خواست دشمنان اسلام، توبه و عبادت درایام جوانی، یکی از عوامل ترک نماز نوجوانان، تحصیل دختران و پسران در یک مکان،جوانان و خطر اخلاقی جنسی نوین، کمبود عواطف در جوانان اروپایی، بلوغ یکی ازشرایط تکلیف، نوجوان امروز و دوره بلوغ و بحران جنسی، عشق و جوانی، تاریخمهریه و ازدواج در ادوار گذشته، رسوم جاهلیت درباره دختران خویش، روابط دختر وپسر قبل از ازدواج از نظر اسلام و غرب، همتایی در ازدواج، چرا پسر از دخترخواستگاری می کند؟ اجازه پدر در امر ازدواج، فلسفه مهریه در ازدواج، علت تشریعازدواج موقت، زندگی امروز و ازدواج جوانان، ابراهیم، جوان بت شکن، زکریای جوانو حق مادر، تقوای ابن سیرین جوان، قوی ترین جوان کیست؟ حجاب دختران، ازدواجحضرت موسیعلیه السلام با دختر شعیب، پیامبر صلی الله علیه و آله دخترش را در انتخاب همسر آزاد گذارد وشوهر دادن دختر قبل از تولد در جاهلیت.
واعظ زاده خراسانی، محمد، ویراستار: محمد حسن تبرائیان، تهران، شورای
ص: 150
هماهنگی تبلیغاتاسلامی، چاپ اول، 1374، 186 صفحه، رقعی.
کتاب شامل سه گفتار از جمله چند سخنرانی جناب آقای محمد واعظ زاده خراسانی درباره استاد بزرگوار آیت اللّه مطهری است که در سال های پی در پی و در مکان هایگوناگون از جمله در دانشگاه صنایع دفاعی اصفهان و نیز در دانشگاه شهید چمراناهواز... ایراد گردیده است و موضوع های آن چنین است:
سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری (1. دوران آموختن وخودسازی، 2. دوران آموزش و سازندگی؛ 3. فضایل اخلاقی _ روش علمی _ مشیسیاسی و اجتماعی و اصلاحی؛ 4. مبارزات عقیدتی سیاسی؛ 5. موضع و سهم شهیدمطهری در انقلاب اسلامی ایران؛ 6. آثار و تالیفات)، شیوه فلسفی استاد شهید مطهری(مبنای فلسفی استاد مطهری، غریزه فلسفی استاد مطهری، امتیازات روش فلسفی استادمطهری 1. در جست وجوی واقعیت ها و ضرورت ها؛ 2. پذیرش و دفاع از حقیقت؛ 3.شناخت نیازها؛ 4. تفکیک مکتب ها؛ 5. توجه به سیر تاریخی فلسفه؛ 6. شیوه نگارشاستاد، استاد مطهری و مسایل روز جهان اسلام (1. نقش مطهری در برابر مکتب مادی؛2. اسلام و مقتضیات عصر؛ 3. دفع شبهات؛ 4. ساده کردن علوم اسلامی؛ 5. بیداری وحماسه اسلامی؛ 6. تبیین اقتصاد اسلامی؛ 7. مسئله روحانیت؛ 8. مبارزه با التقاط؛ 9.مسئله ملی گرایی؛ 10. تمهید و زمینه سازی انقلاب اسلامی)، بحث پایان کتاب:مظلومیت استاد مطهری.
(ویژه نامه سمینار نگرشی بر اندیشه های استاد مطهری و دکتر شریعتی و بررسی اشتراکات آن ها).
ص: 151
انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی (تهیه و تدوین)؛ مشهد، روزنامه توس، پاییز1375، 80 صفحه، رحلی.
این ویژه نامه، شامل مجموعه مقاله ها و سخنرانی های سمینار نگرشی بر اندیشه هایاستاد مطهری و دکتر شریعتی و بررسی اشتراکات آن ها است که در آستانه هفدهمین سالگرد عروج استاد شهید مرتضی مطهری و نیز نوزدهمین سالگرد فقدان دکتر علی شریعتی به وسیله انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی برگزار شده استکه عنوان های آن با این موضوع ها فراهم آمده است:
سخن اول، گزارشی از سمینار نگرشی بر اندیشه های استاد مطهری و دکتر شریعتی و بررسی نقاط مشترک آن ها، تصویری از زندگی استاد مطهری در گذر زمان با دکترشریعتی، فرازهایی از اندیشه های استاد، فریادهایی از سردرد، بخشی از وصیت نامهدکتر علی شریعتی به استاد محمد رضا حکیمی، استاد مطهری از دیدگاه شخصیت ها(امام خمینی رحمه الله، آیت اللّه خامنه ای، مهندس میر حسین موسوی، حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی، آیت اللّه طالقانی، علامه طباطبایی، استاد شهید دکتر مفتح، آیت اللّه موسوی اردبیلی، آیت اللّه جوادی آملی)، زن از دیدگاه استاد مطهری، مصاحبه با دکتر زهرارهنورد پیرامون تشابهات و تفاوت های فکری دکتر شریعتی و استاد مطهری، شریعتی از دیدگاه شخصیت ها (امام خمینی رحمه الله، آیت اللّه خامنه ای، مهندس میر حسین موسوی،دکتر شهید چمران، حجت الاسلام و المسلمین هاشمی رفسنجانی، آیت اللّه طالقانی،شهید بهشتی، حجت الاسلام و المسلمین سید محمود دعایی) شریعتی و مطهری احیاگر دین و اندیشه دینی معاصر، (حسن یوسفی اشکوری)، نامه استاد شهید آیت اللّه مطهری به دکتر علی شریعتی، دکتر شریعتی از دیدگاه همسر، شهید مطهری از
ص: 152
دیدگاه همسر، دین، سیاست، عدالت و حریت از دیدگاه دکتر شریعتی و استاد مطهری (دکترسید هاشم آغاجری)، بر بال اندیشه ها، شریعتی از مطهری می گوید، وجوه اشتراک استاد شهید مطهری و معلم شهید دکتر شریعتی (دکتر حسین باهر)، مطهری و عرفان،شریعتی و مطهری در قلمرو اندیشه (زهرا رهنورد)، قطره ای از اقیانوس اندیشه استادشهید مطهری، نیایش دکتر، نگرش اجتماعی و روش شناخت اسلام از دیدگاه دکترشریعتی و استاد مطهری (علیرضا علوی تبار)، مقایسه ای از دو احیاگر (دکتر عبدالکریم سروش)، آزادی از دیدگاه دکتر شریعتی، آزادی از دیدگاه استاد مطهری، آزادی واندیشه های سیاسی از دیدگاه استاد مطهری و دکتر شریعتی (دکتر محسن کدیور)، زن ازدیدگاه دکتر شریعتی، اندیشه های سیاسی استاد مطهری، اندیشه های اجتماعی دکترشریعتی، عدالت و اندیشه های اقتصادی از دیدگاه استاد مطهری و دکتر شریعتی (دکترفرشاد مومنی)، شهادت از دیدگاه استاد مطهری، شهادت از دیدگاه دکتر شریعتی.
عقیدتی _ سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، جتهرانج، هیات علمی عقیدتی سیاسی ارتشجمهوری اسلامی ایران، چاپ چهارم، 1366، 232 صفحه، رقعی.
از میان اشخاصی که در زمینه شناخت و تحلیل انقلاب سخن گفته یا قلم زده اند، استادشهید مرتضی مطهری به دلیل درک عمیقی که از اسلام و امام داشت و خود نیز ازسالیانی دور دست اندر کار نهضت بود، امتیاز ویژه ای دارد، ولی دست جنایت کارعوامل استکبار جهانی به استاد فرصت نداد تا مباحث خویش را در این زمینه تدوین کند و تنها اندیشه های ایشان در قالب چند سخن رانی که بعدها به چاپ رسید باقی
ص: 153
ماند،ولی از آن جا که در جریان هر سخنرانی بخشی از مطالب مطرح گردیده، برای همگان مقدور نیست که با مطالعه آن ها تحلیلی کامل، منظم و منسجم در ذهن خود به دستآورد. افزون بر این، چون مبحث شناخت انقلاب اسلامی یکی از عنوان ها است که دردوره های گوناگون آموزش های عقیدتی و سیاسی تدریس می شود و در متون آموزشی، توالی مطلب و نظم مباحث ضرورت دارد، نیاز به تنظیم موضوعی مباحث استاد به روشنی به چشم می خورد. ازاین رو، اداره عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی به این کار دست زده است.
کتاب شامل شش فصل است:
1. کلیات: توضیحی است پیرامون معنا، ماهیت، خاستگاه و زمینه های انقلاب؛
2. انقلاب اسلامی در تاریخ: در این فصل با اشاره به انقلاب صدر اسلام و جنبش هایاصلاحی آن زمان و نهضت های اصلاحی صد ساله اخیر، به تشریح نهضت اسلامیایران پرداخته شده است؛
3. شناخت انقلاب اسلامی. نویسنده در این فصل با تشریح و توضیح ماهیت و اهدافانقلاب اسلامی ایران به رهبری نهضت و نقش روحانیون در آن اشاراتی دارد؛
4. ارکان بقا و تدام انقلاب اسلامی: در این فصل نیز از عدالت اجتماعی، استقلال، آزادیو معنویت به عنوان ارکان بقای انقلاب اسلامی یاد می شود؛
5. مسایل انقلاب اسلامی: آفات نهضت، شرایط موفقیت مصلح، انقلاب اسلامی یااسلام انقلابی از مباحث مطرح این فصل است؛
ص: 154
6. جمهوری اسلامی: در این فصل نیز از نظام جمهوری اسلامی، ولایت فقیه، حاکمیتملی، دموکراسی و آزادی فکری در جمهوری اسلامی سخن رفته است.
معاونت فرهنگی نهاد، (تهیه و تنظیم)، بوشهر، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها(دانشکده علوم پزشکی بوشهر)، 1377، 28 صفحه.
میرفولادزاده، عبدالامیر، سری سرگذشت انقلابی شهدای اسلام از روحانیت شیعه برای کودکانو نوجوانان. تهران، مرکز انتشارات علمی، ج1360ج، 36 صفحه، وزیری.
کتاب عهده دار شرح و زندگانی استاد با زبانی ساده و تصاویری مناسب برای کودکان ونوجوانان است. شهید مطهری عنوان شعری است که در سوگ استاد سروده شده وبخش پایانی این مجموعه را تشکیل می دهد. عنوان های بخش های کتاب چنین است:
ولادت، تربیت، درس، خصوصیات، سیاست، هجرت و شهادت، در آخر هربخش، جمله یا جملاتی از استاد نقش بسته است.
اسماعیل پرور، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، 1378، 54 صفحه (جزوه).
شهید گران قدر و علامه بزگوار آیت اللّه مرتضی مطهری از شخصیت هایارزشمندی است که پرداختن به زندگانی وی، اهمیت بسیاری دارد. هرچندخامه های فراوانی درباره شخصیت آن شهید قلم فرسایی کرده اند، ولی هم چنانحق مطلب ادا نشده است.
ص: 155
نوشتار حاضر نیز با هدف ادای دین به شخصیت برجسته و والای استاد شهیدمرتضی مطهری گرد آمده است. در این مجموعه زندگی شهید مطهری از زوایایگوناگون تشریح می شود و نظر بزرگان درباره این شخصیت وارسته بیان می گردد.هم چنین به آثار و نگاشته های ایشان و دیگر تلاش های علمی و اجتماعی ایشان در پیشو پس از انقلاب پرداخته شده است. در پایان نیز برخی خاطره های شنیدنی از آن شهیدعزیز و برگزیده ای از ادب فارسی در رثای ایشان ارایه شده است.
شهاب، محمد علی، تهران، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی نذیر، 1381، 112 صفحه.
(به ضمیمه نقدی از استاد شهید مطهری بر «اسلام شناسی» دکتر شریعتی).
ابوالحسنی(منذر)، علی، قم، دفتر انتشارات اسلامی (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)، چاپ دوم،1362، 435 صفحه.
نویسنده محترم در مقدمه کتاب هدف از نگارش کتاب حاضر را این چنین بیانکرده است:
«کتاب حاضر، نوشته ای است که نویسنده آن را به اهل بینش _ که دغدغه درکشناخت حقیقت و پاک سازی حق خویش از هرگونه آلودگی به باطل را دارند _ تقدیمکرده است، بدان امید که مفتاح خیری گردد برای آنان که می خواهند جریان های التقاطیرا از ریشه بشناسند و سپس مظاهر و مصادیق رنگارنگ آن را نخست در فکر و قول وفعل خویشتن و سپس در افکار و اقوال و افعال دیگران بسوزانند و زمینه خلوص ورشد و تعالی هرچه بیش تر اسلامیت انقلاب و انقلاب اسلامی
ص: 156
را در مسیر غرب زدگی وشرق مآبی فراهم آورند و حال و آینده این فرقه حقه و طایفه ناجیه را از رسوبات آلودگی های فکری و فرهنگی وارداتی استعماری یک قرن و اند اخیر، پاک سازی نمودهو آرمان اصیل و والای نه شرقی، نه غربی را در حوزه اندیشه و اعتقاد این نسل خداجوی و عاشورایی اندیش و حسینی شور و شعور، هر چه گسترده و عمیق تر تحقق بخشند.
آری این کتاب از پی دردی نوشته شده است و امید آن که شما نیز آن را از پی دردی وبه انگیزه یافتن درکی خوانده و بیش از مطالعه دقیق و کامل آن از هرگونه تصدیق یاتکذیب بلا تصور و هو نوع نفی و یا اثبات ناشناخته و ناآگاهانه خودداری کنید. و اگرمضمون و محتوای آن را تقبیح می کنید و یا می ستایید، تنها و تنها، پس از مطالعه دقیق تمامی کتاب و به دنبال آگاهی از مطالب و مباحث آن باشد که جامعه امروز ما بیش از هرروز، احتیاج به انسان هایی اهل ذکر و فکر و نظر و دور از لغو و لهو و سهو دارد».
این اثر، از موضوع های گوناگون تشکیل شده است که مهم ترین عنوان ها وموضوع های مطرح شده چنین است:
مقدمه چاپ دوم، سخنی پیرامون شخصیت علامه طباطبایی، بحثی در ضرورتتزکیه فکری و فرهنگی، بحثی پیرامون بدعت و لزوم مبارزه فوری و قاطع علما با آن،بحثی در اسلام و فقاهت، مطهری؛ مطهر سیمای فرهنگ اسلامی از زنگار غرب زدگی وشرق مآبی، رمز تاکید امام بر استاد شهید مطهری، بحثی پیرامون غرب زدگی، شهیدمطهری یکی از مشخص ترین سمبل های غرب زدایی، مطهری چگونه مطهری شد؟ویژگی های مطهری، مطهری افشاگر توطئه استعاری تاویل ظاهر دیانت...
ص: 157
گزیده های حکمت در آثار شهید مطهری و نقدی از استاد شهید بر جزوات «اسلام شناسی» دکتر شریعتی.
خردمند، محمد، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، چاپ اول، 1375، 215 صفحه، رقعی.
هفتاد و سومین مجموعه دیدار با ابرار با عنوان: شهید مطهری مرزبان بیدار نام گذاریشده است که به شرح زندگانی سراسر افتخار آن عزیز شهید می پردازد، افزون بر آنخاطرات، گفته ها و نوشته های برخی شخصیت ها دوستان و آشنایان استاد درباره ویبیان شده است که در مقدمه کتاب آمده است:
ضرورت شناخت و اتکا به فرهنگ خودی به ویژه در بخش چهره ها و مفاخر اسلام،ما را بر آن داشت تا به عنوان معرفی الگو و ارایه اسوه هایی که خود، تربیت یافته مکتبوحی و اهل بیت عصمت و برآمدگان بوستان قرآن و حدیث اند، به نگارش زندگی نامهعلمای شیعه بپردازیم. آنان که در طول چهارده سده درخشش دین، پرچم فقه جعفری و رایتآزادگی و شرف را افراشته داشته اند و با علم و تقوا و مبارزات و خدماتشان، در چهار سویتاریخ و سر راه بشریت، به مشعل افشانی و روشنگری ایستاده اند. این کم ترین سپاسی است کهدر برابر زحمات و تلاش های گونه گون و گستره علمداران این میدان می تواند انجام گیرد.
مجموعه دیدار با ابرار، گامی در این مسیر است.
انگیزه، این بود که با قشر جوان اهل مطالعه و با نسل امروز صحبت شود و سطح اندیشه این مخاطبان را در نظر داشته باشیم. البته درباره بسیاری از این عالمان دینی می توان
ص: 158
زندگی نامه های مفصل تر و عالمانه تر، همراه با بررسی آثار و نظریه های علمی و دیدگاه هایویژه هرکدام در حیطه دانش و مهارتشان نگاشت، ولی در حد توان، باید این زندگی نامه هافشرده، روان و با قلم روز باشد و به طرح جنبه هایی از زندگی و روحیات و ویژگی هایاخلاقی آنان پرداخته شود که برای خوانندگان این مجموعه، سازنده و تربیت کننده باشد.
این اثر از یک پیش گفتار و مقدمه و هشت قسمت تشکیل شده است که مهم ترین عنوان هاو موضوع های مطرح شده چنین است: خاندان مطهر، فصل شکفتن، نخستین هجرت، هجرتبه قم، سومین هجرت، حدیث شمع، با قیات صالحات و گلستان جاودان و... .
* لازم به یادآوری است این کتاب با عنوان شهید مطهری به وسیله سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ اول، 1381، به چاپ رسیده است.
واحد، سینا، تهران، بخش فرهنگی دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی، واحد فوق برنامه، ج1362ج، 30صفحه، وزیری.
اثر حاضر، شامل پنج مقاله با موضوع و عنوان های گوناگون است که عنوان نخستینمقاله آن شهید مطهری مصلحی بیدار نام گذاری شده و به پاس خدمات ارزشمند استادارجمند آیت اللّه شهید مرتضی مطهری و به مناسبت پنجمین سالگرد شهادت و نیزپنجمین سال حرکت و نهضت عظیم فرهنگی انقلاب اسلامی ایران به وسیله آقای سیناواحد نوشته شده است و بخش فرهنگی دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی آن را منتشر کرده است.
ص: 159
شهرویی، داوود، قم، نجابت، چاپ اول، 1383، 160 صفحه، رقعی.
(مجموعه ای مصور از زندگانی استاد شهید مطهری همراه با نامه تاریخی استاد مطهریرحمه الله بهامام خمینیرحمه الله).
شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهید مطهری (تهیه و تدوین)، تهران، انتشارات صدرا، چاپپنجم، 1381، 64 صفحه، رحلی.
این اثر، به منظور آشنایی بیش تر ملت حقیقت جوی ایران با گوشه هایی از شخصیت آن متفکر و مجاهد شهید تهیه شده است. همو که امام راحلمان در سوگ او گریست و ویرا پاره تن و حاصل عمر خویش خواند و درباره آثارش فرمود: «من کس دیگری راسراغ ندارم که بتوانم بگویم بی استثنا آثارش خوب است، ایشان بی استثنا آثارشخوب است. انسان ساز است.» این اثر، از سوی شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهیدمطهری تهیه و تدوین شده است که شامل تعدادی از نامه ها، یادداشت ها و عکس هایاستاد شهید مطهری و هم چنین نامه هایی از حضرت امام خمینی و پدر مکرم استاد بهایشان است. در تنظیم مطالب... اعم از نامه، یادداشت و...، ترتیب زمانی نگارش آن هاملاک تقدم و تاخر قرار گرفته است. در این مجموعه، تلاش شده است تا گوشه هایی اززندگی درخشان و سراسر تلاش و مجاهدت استاد شهید نشان داده شود.
زندگی نامه تاریخی، معماران شخصیت استاد، نمونه ای از نظم، آیت اللّه العظمی بروجردی از زبان استاد، در محضر مفسر کبیر قرآن، پیمانی مقدس، تدریس دردانشکده الهیات و معارف اسلامی، صبا از ما ببر یک لحظه پیغامی به روح اللّه، پیام تسلیت، تقدیرنامه از سوی
ص: 160
یونسکو، استاد، خانواده و اوقات فراغت، قیام برای خدا،کلیدی از گنجینه های فرهنگ اسلامی، ذکر خیری از پدر، تسلیت نامه حضرت امام، نام هبه فرزند، اقدامی خداپسندانه در راه بازگشت به وحدت و الفت و نامه تاریخی استادمطهری به امام خمینی، برخی عنوان های کتاب را تشکیل می دهند. لازم به یادآوریاست این کتاب پیش تر با حجمی کم تر با مشخصات لمعاتی از شیخ شهید، تهران،انتشارات صدرا، چاپ اول، 1370، 52 صفحه، رحلی، از سوی شورای نظارت بر نشرآثار استاد شهید مطهری تدوین و به چاپ رسیده است.
باقری، مجید، قم، انتشارات خادم الرضا، چاپ دوم، 1382، 224 صفحه، رقعی.
چاپ دیگر این کتاب: تهران، سازمان بسیج دانشجویی، چاپ اول، 1379.
به طور کلی، فرآیند شکل گیری این مجموعه، با گردآوری پرسش هایی برخاسته ازنیازهای فکری امروز جامعه ما، با همان کم و کیفی که امروزه مطرح است، آغازشده است. آن گاه پرسش هایی درباره آثار استاد مطرح شده و پاسخ هایی مناسب خود رادریافت کرده است، ولی بیان این نکته ضروری است که برخی از پرسش ها نیز ناظر بهمتن های گزینش شده هستند؛ یعنی در مواردی پرسش ها، به فراخور متون گزینش شده طراحی شده اند. بنابراین، در این موارد، بسیاری تلاش شده که گزینش پاره سخن ها، باحسن سلیقه و انتخاب همراه باشد. از آن جا که این پرسش ها و پاسخ ها واقعی و حقیقی نیستند، نویسنده کوشیده است که پرسش ها از نظر بیان و تعبیر، تصنعی نباشد و برهمین مبنا، بیش تر از تعبیرهای رسمی تر، استفاده شده است و نیز بسیاری از
ص: 161
پرسش های این کتاب، به گونه ای هستند که می توان در آثار گوناگون از استاد، پاسخ هاییبرایشان یافت. چه بسا یک پرسش در یک اثر استاد، یک پاسخی داشته باشد و در اثردیگر پاسخی دیگر. در یک جا کوتاه باشد، ولی در جای دیگر کامل، بنابراین، در انتخابپاسخ ها تا حد امکان تلاش شده کامل ترین پاسخ در نظر گرفته شود.
پرسش ها با مضمون هایی از این دست تدوین شده اند:
هدف از تالیف کتاب ها و دیگر نوشته ها، شک و تردید نسبت به مسایل دینی ومذهبی، نهی از سؤال کردن در خصوص حقیقت وجود خدا، تحقیق در اصول دین،علت اعراض قشرهای تحصیل کرده از دین و مذهب، عدل الهی، رهبری جامعه،امتیازات نهج البلاغه حضرت امیر المومنین، مهدویت و قیام و مهدی موعود، شهید،تقسیم بندی علوم، روش و متد صحیح در مطالعه، دیوان و شخصت حافظ، نظامآفرینش، مفهوم عشق، ازدواج، نگاه به نامحرم، آیا زن در ساخت روح و شخصیت مردان موثرترند یا به عکس، شانس و بخت، فلسطین، یهودیان، حق، ماجرای فدک،تقوا، امدادهای غیبی، خود سازی، عبادت ویژگی های انسان کامل، لذت های معنوی،ویژگی انسان های حسود، آیا فکر گناه خود گناه نیز محسوب می شود؟ توبه واقعی،ارث، اقتصاد سالم، سعد و نحس بودن ایام و برخی پدیده ها، امر به معروف و نهی ازمنکر، دلایل صلح امام حسن علیه السلام، فلسفه عاشورا، عوامل پیدایش نهضت حسینی،تحریفات عاشورا، عزاداری، عکس و پوستر از تمثال مبارک حضرت علی علیه السلام، جوانان و کار و اشتغال، انطباق اسلام با مقتضیات زمان، خوارج، رشته اصلی گمراهی های بشر،چگونگی تشخیص مواضع گروه ها و اشخاص، ناسیونالیسم، علت نفوذ مذهب تشیعدر بین ایرانیان،
ص: 162
مهم ترین نقطه ضعف فرهنگی جامعه، تهاجم فرهنگی، نظر استاددرباره دکتر شریعتی، ولایت فقیه، تجدید نظر خواهیی برخی از احکام اسلامی،مجازات در اسلام، نظر استاد درباره دکتر شریعتی، ولایت فقیه، تجدید نظر برخی ازاحکام اسلامی، مجازات در اسلام، نظر اسلام در مورد آزادی و دموکراسی، بزرگتریننقاط ضعف طرفداران اصول و ارزش های اسلامی، کتب گمراه کننده، شیوه دفاع ازانقلاب اسلامی و آینده جامعه بشریت.
حزب جمهوری اسلامی (تهیه و تنظیم)، تهران، حزب جمهوری اسلامی نشریه شماره 62، چاپاول، 1361، 146 صفحه، جیبی.
از جمله کسانی که گفتار و کردارشان برای مسلمانان الگو است، عالمان و اسلامشناسانی هستند که عمری در این راه تلاش کرده و رنج های بسیاری را متحمل شده اندتا توانسته اند اسلام اصیل و خالص را به پیروان آن ارایه دهند. در این میان، علامه شهیدمرتضی مطهری شخصیتی یگانه، اسلام شناسی بی بدیل عارفی آگاه، شهیدی بیدارگر،فیلسوفی نوآور، استادی دلسوز بودند که قلم در تمجید و تعریف وی بی تابی می کند.درباره شخصیتش همین بس که امام امت ایشان را متفکر و فیلسوف و فقیهی عالی مقامخواند و شهادتش را در اسلام عزیز ثلمه ای دانستند که هیچ چیز جای گزین آن نیست.بر این اساس، واحد تبلیغات حزب جمهوری اسلامی برای شناسایی هرچه بیش تر بامسایل اسلامی بر آن شد تا گوشه هایی از سخنان آن استاد عزیز را در زمینه های گوناگونگردآورده و در اختیار عموم قرار دهد.
ص: 163
این اثر، صد سخن برگزیده از آثار استاد در موضوع های گوناگون است که با خطشکسته نستعلیق نوشته شده است. عنوان های برخی از سخنان مطرح شده چنین است:توحید اسلامی، قانون آفرینش، مراتب وجود، تفاوت و تبعیض، رفاه و تنگدستی،اسلام، معاد، استقلال و استقلال فرهنگی، انقلاب برای ارزش های انسانی، فرهنگپشتوانه انقلاب، رابطه علم و ایمان، جهان شمولی اسلام، تکامل انسان، فرهنگاسلامی، عبادت در اسلام، عدالت، حکمت باری تعالی، سنت الهی، مساله معنویت،نقش فقیه، انقلاب الهی، حفظ دستاوردهای انقلاب، مشکلات پس از انقلاب، انقلاب ومردم، ایمان، رهبری انقلاب اسلامی، روحانیت، وجه افتراق رهبر ما با دیگر رهبران،امام خمینی حسنه روزگار، امام خمینی از دیدگاه استاد مطهری، آفت بزرگ نهضت،ارزش تقوا، ارزش شهادت، هدف شهادت، لیاقت جهاد، راز بقا امام حسین و... اینکتاب با تصاویری از استاد شهید مرتضی مطهری همراه گردیده است.
مرکز تحقیقات امام صادق علیه السلام (فعالیت دانشجویی)، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام،چاپ پنجم، 1382، 285 صفحه، رقعی.
دفتر مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی دانشگاه امام صادق علیه السلامبا همکاری برخی ازدانشجویان این دانشگاه برای آشنایی هر چه بیش تر جامعه دینی و علمی کشور با آرا واندیشه های شهید مطهری فعالیتی را آغاز کرده است که مرحله نخست آن، تلخیصعلمی کتاب های استاد است که به عنوان یکی از درس نامه های اصول عقاید دانشگاه امام
ص: 164
صادق علیه السلام به شمار می رود.
صد گفتار، دفتر اول از مجموعه خلاصه آثار شهید مرتضی مطهری است. این اثر که در آن خلاصه ای از چهار کتاب ده گفتار، بیست گفتار، آزادی معنوی، حکمت ها و اندرزها نوشته شده، شامل 93 گفتار و هفت گفتار پایانی _ خلاصه هفت سخنرانی و مقاله از استادمطهری _ است که بیش تر آن ها به صورت کتاب ها و جزوه های پراکنده با عنوان های زیرمنتشر گردیده است: احیای شعائر اسلامی، خرافه سیزده یا دفاع از سیزده، ضرورت فراگیری زبان عربی، الغدیر؛ وحدت اسلامی، جست و جوی حقیقت، سعادت و مساله نفاق، شان نزول سوره منافقون، مروری بر سوره منافقون این دفتر، دربردارنده 100گفتار از سخنرانی ها و مقالات استاد مطهری است.
کتاب، با مقدمه ای از حضرت آیت اللّه مهدوی کنی و دکتر غلامعلی حداد عادل آغازو پیش از شروع مطالب به کوتاهی از علل تدوین این مجموعه سخن رفته و افزون برآن، اهداف استاد مطهری از نگارش کتاب ها بازگو شده است. در پایان این دفتر،ضمیمه ای با عنوان و نگاهی به کتاب داستان راستان آمده است که در آن پس از معرفی وبیان جنبه های گوناگون کتاب داستان و راستان برای آشنایی و برای نمونه بر هر یک ازمحورهای نه گانه کتاب، داستانی به طور کامل نقل شده که عنوان های آن ها عبارتند از:رسول اکرم و دو حلقه جمعیت، شهرت عوام، آخرین سخن، بنده است یا آزاد؟ مردشامی و امام حسین علیه السلام، هم سفر حج، تصمیم ناگهانی، بازار سیاه و پیام سعد.
ص: 165
نیلی پور، مهدی، مشهد، نشر نخست، چاپ دوم، 1373، 80 صفحه، رقعی.
در مقدمه کتاب آمده است:
«... آنچه امروز بسیار ضروری است گسترش، علمی و عملی فرهنگ غنی اسلامی درنسل جوان و ارایه روش های گویای فکری اسلامی جهت هدایت و پرورش تفکراتتازه و نو شکفته این نسل است. به عبارت دیگر، نسل انقلاب برای اسلامی فکر کردن وعمل نمودن و جهت آشنایی و حفظ مشی ایدئولوژی رهبر کبیر انقلاب، نیازمند یکپشتوانه و موید فلسفی، دینی و اخلاقی می باشد تا متانت و استقامت در راه راست رابیاموزد و چهره و رنگ اسلامی انقلاب همیشه محفوظ باشد. در این میان، ما از بینمجموعه بیانات، توصیه ها، تجربه ها و نقطه نظرات به این باور حقیقی دست یافتیم کهمجموعه اندیشه های شهید بزرگوار و اسلام شناس بی بدیل استاد مطهری رضوان اللّه تعالی علیه به عنوان بهترین صراط اندیشه مطمئن، قابل اعتماد، پویا و جامع برای نسلنو می تواند مطرح شود. به همین دلیل، با تلاشی در حد خود به عنوان انجام یک وظیفهجهت رفع این نیاز اقدام به طرح یک پیشنهاد برای مطالعه آثار آن شهید بزرگوارنموده اند و از درگاه خداوند متعال درخواست تاثیر بخشی آن را داریم.
کتاب عهده دار تشریح ضرروت وجود سیر مطالعاتی آثار استاد و پیشنهاد دو سیرمطالعاتی آثار وی به خوانندگان است.
عنوان های بخشهای کتاب به شرح زیر است:
مقاله ضرورت داشتن استاد، فواید و نکاتی که داشتن استاد را امری
ص: 166
لازم و ضروریمی نماید، چند قاعده در زمینه استاد، دلایل ضرورت مطالعه کتاب های استاد شهید(جامعیت، صحیح و سالم بودن آثار و شخصیت او، آشنایی با مبنا و اساس نظامجمهوری اسلامی، خصوصیات و برجستگی های خاص استاد و وفور آثار کتبی وشفایی) فهرست آثار کتبی استاد، فهرست نوارهای استاد، دشمنان استاد شهید،قسمتی از حکم ترور استاد و مصاحبه احسان طبری درباره شخصیت فکری وعلمی استاد.
سپس دو سیر مطالعاتی کتاب های استاد شهید مطهری به شرح ذیل پیشنهاد شدهاست.
1. سیر مطالعاتی مرحله ای: این سیر، در 16 مرحله «علم، رشد و آگاهی، تقوا وایمان،نبوت و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، توحید، مشخصات و آشنایی با فروع اسلام، امامت، معاد، عفافو حجاب، تعلیم و تربیت، سیاست و تبلیغات، عدل و عدالت، دنیا، اقتصادی، تاریخفلسفه، تاریخ و فلسفه و منطق» تنظیم شده و در آن افزون بر کتاب های استاد اشخاصدیگر نیز استفاده شده است.
2. سیر مطالعاتی کتاب به کتاب: در این سیر نام کتاب های استاد، در سه سطح مرتب شدهاست. در ضمیمه کتاب نیز تعهد نامه ای درج گردیده که دربردارنده شماری از تعهداتدرباره زمان و کیفیت مطالعه سیر است.
واعظی نژاد، حسین، تهران، ستاد اقامه نماز، چاپ چهارم، 1374، 384 صفحه، وزیری.
ص: 167
این اثر، متن نوشتارها و گفتارهای استاد درباه پرستش، عبادت و نماز است. به عبارتیگلچینی از گلستان همیشه بهار آثار استاد که در سه بخش پرستش، عبادت و نماز تنظیمشده است و با نقل جلوه هایی از چند عبادت استاد، به پایان رسیده است. گردآورندهکوشیده تا مطالب کاملا از آثار استاد نقل شود و جز در موارد بسیار اندکی که برای نظممطالب یا نوشتاری کردن گفتارها یا انتخاب عنوان ها برای مطالب بدون عنوان، به اجبارتصرف های بسیار ناچیزی کرده است، دخل و تصرفی به چشم نمی خورد. نظر به این کهکتاب حاضر برگزیده ای است از آثار گوناگون و مجموعه ای است از گفتارها ونوشتارهای پراکنده استاد، ویژگی های خود را نیز دارد. بی شک، چنان چه خود استاددرباره عبادت و نماز اثر مستقلی داشت، همانند دیگر آثار ایشان از نظر محتوای، نظم وجامعیت به مراتب از کیفیت و ارزش بالاتری بهره مند بود.
برخی عنوان و موضوع های مطرح شده چنین است:
بخش اول: پرستش (پرستش فطری بشر، مفهوم پرستش، محتوای پرستش، عشق وپرستش، اخلاق و پرستش، پرستش در هستی).
بخش دوم: عبادت (عبادت نیاز روحی بشر، عبادت راز آفرینش، عبادت پیمان الهی،عبادت سرلوحه تعلیمات الهی، ابعاد عبادت، فلسفه عبادت، عبادت در کتب فقهی،عبادت و تکلیف، روح عبادت، عبادت و روشن فکری، عبادت و توبه، عبادت ؛ درونگرایی و برون گرایی، عبادت و علم، عبادت و تعاون، کمال انسان، نقش عبادت دربازگشت به خویش).
بخش سوم: نماز (نماز امداد الهی، اسلام بدون نماز هرگز، آخرین کلام علیعلیه السلام، آخرینسفارش امام صادق علیه السلام، اقامه نماز چیست؟ استقامت در نماز، نماز و معاد، نماز وزکات، نماز و شهادت، جلوه هایی
ص: 168
از عبادت معصومین علیه السلام، خاطراتی از عبادت علما،آثار تربیتی نماز، رعایت حقوق، آرامش جسم و روان، راه های آشنایی کودکان با نماز،استخفاف نماز، تحریف نماز، ترک نماز، مسجد، اذان، وضو، قصد قربت، اخلاص،تفسیر سوره حمد، نماز جمعه، نماز عید و جلوه هایی از عبادت استاد.)
لازم به یادآوری است که مآخذ مطالب نقل شده از آثار استاد، در پاورقی با ذکر نامکتاب و شماره صفحه مشخص است.
(استاد شهید مرتضی مطهری (کتاب سی و یکم)).
مرکز بررسی اسناد تاریخی (تهیه و تدوین)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات،چاپ اول، 1382، 720 صفحه، وزیری.
سی و یکمین مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواک به عالم جاودان علامه شهیدمرتضی مطهری اختصاص دارد. این اثر از دو بخش تشکیل شده است: بخش اول شاملمقدمه ای طولانی (57 صفحه) که به مطالبی درباره زندگانی و جنبه های گوناگونشخصیتی، فعالیت های علمی و فرهنگی و آثار مکتوب استاد پرداخته است. عنوانبرخی از موضوع های مطرح شده چنین است:
گاه شمار زندگی استاد در یک نگاه، تولد و تحصیلات، تحصیل و فراگیری علوم،طرح ایدئولوژی اسلامی، تنوع مطالعات، آشنایی با نهج البلاغه، آشنایی با علامهطباطبایی، فعالیت های علمی _ فرهنگی، تدریس در دانشگاه، سفرهای تبلیغی، مجلهزن روز، مقابله با ناسیونالیسم فلسفی، فعالیت های سیاسی _ مبارزاتی، همکاری باهیئت های موتلفه اسلامی، وکالت از سوی امام خمینی در سال 1347، محدودیت های ساواک، رد
ص: 169
صلاحیت او توسط ساواک، سخنرانی به شرط احضار، حادثه فیضیه در سال1354، فراخوان به ساواک، آزار و اهانت در ساواک، فوت پدر، انجمن فلسفه ایران،تلاش در جهت پیشبرد اهداف انقلاب، شورای انقلاب، تحصن در دانشگاه انقلاب،کمیته استقبال، خواب عجیب، سرانجام، کارنامه علمی استاد شهید مرتضی مطهری،آثار مکتوب، راهنمای پایان نامه ها، مقالات و نوارهای سخنرانی، بخش دوم تحتعنوان «اسناد» به بررسی اسناد ساواک درباره شهید مطهری پرداخته است در ادامه مطالبی مهم و تاریخی از دوران زندگی سرشار از مبارزه و جهاد استاد آمده است کهنشان می دهد مردان بزرگی چون آیت اللّه شهید مطهری به رغم فشارهایی که از ناحیهساواک و رژیم پهلوی به ایشان تحمیل می شد، هرگز از اهداف بلند خود دست نکشیدهو به فعالیت های سیاسی، علمی _ فرهنگی برای تبیین ارزش های الهی و آگاهی نسلجوان استمرار بخشیده اند. برخی سر فصل های این فصل این چنین است:
بیوگرافی شیخ مرتضی مطهری، جلسه سخنرانی ماهیانه در منزل آقای حاج علینویدی بازرگان، جلسات مذهبی، جبهه ملی، انجمن اسلامی معلمین، مکتب توحید،مسجد هدایت، قرار بازداشت موقت...، اجتماع روحانیون در منزل آیت اللّه میلانی،پخش اعلامیه آیت اللّه میلانی، اظهارات مطهری در مسجد هدایت، جلسات انجمن اسلامی مهندسین، درباره مؤسسه خیریه تعلیماتی و تحقیقات علمی و دینی حسینیه ارشاد، تماس سید محمود طالقانی با مطهری و مذاکرات آنان در مورد دعوت از فلسفی سواعظ، شیخ مرتضی مطهری؛ استاد دانشگاه تهران، تماس دکتر عباس شیبانی با مطهری،ناصر مکارم شیرازی، محمد رضا سعیدی، مذاکرات حداد عادل با مهندس ناشناسی درمورد نوار سخنرانی حسینیه،
ص: 170
مکتب الرضا، کانون علمی و تربیتی جهان اسلام،سخنرانی مرتضی مطهری در کوی دانشگاه، مطهری واعظ، جلسه هفتگی عده ای ازروحانیون، جلسه کنگره هزاره شیخ طوسی، جلسه بحث و تفسیر هفتگی مسجدهدایت و توزیع اوراقی در مورد فلسطین، اعلامیه کمک به سازمان های چریکی فلسطین، پخش اعلامیه، سمینار دبیران علوم دینی، سخنرانی مرتضی مطهری برای اعضای کانون نشر حقایق اسلامی، درباره شیخ مرتضی مطهری، ترجمه شده درتلویزیون خلیج فارس، سخنرانی مطهری در مسجد جاوید، در مورد: نام مهدیبازرگان و مرتضی مطهری، در مورد: آثار علی شریعتی، اعلامیه روحانیون تهران.
نکته قابل اهمیت درباره مطالب بخش دوم این است که در بررسی اسناد ساواکدرباره شهید مطهری پاروقی هایی حاوی مطالب مهمی درباره موضوع های مطرح شده فراهم آمده است که افزون بر اهمیت علمی _ تاریخی که دارد، می تواند منبع مهمی برایتاریخ پژوهان در موضوع انقلاب اسلامی باشد.
نام کتاب عالم جاودان الهام گرفته از سخنان امام خمینی درباره استاد شهید مطهریاست: «در اسلام عزیز با شهادت این فرزند برومند و عالم جاودان ثلمه ای وارد شد که هیچ جای گزین آن نیست».
صالحی اندیمشکی، محمد، قم، انتشارات نبوغ، چاپ اول، 1381، 223 صفحه، رقعی.
نگارنده در این اثر، با بررسی آثار و دست نوشته های استاد شهید مرتضی مطهریکوشیده است مفاهیم و موضوع هایی را که با مقوله عشق در ارتباط بوده گردآورد. کتاببا این موضوع ها و در یازده فصل تدوین شده که مهم ترین عنوان ها چنین است:
ص: 171
فصل اول: شناخت عشق از دیدگاه واژه شناسان (بررسی ریشه لغوی واژه عشق، تعریفعشق، نگاهی به موضوع عشق و ماهیت آن، فرق میان عشق و محبت و جایگاه هر یک،دیدگاه های مختلف درباره ماهیت عشق، تحلیلی از ماهیت عشق روحانی).
فصل دوم: اقسام عشق، (اقسام عشق از دیدگاه حکما، انواع عشق).
فصل سوم: جایگاه عشق از نظر قرآن و احادیث (عرفان و عشق در نیایش امام علیعلیه السلام)جایگاه عشق در روایات عشق ناروا از دیدگاه امام علیعلیه السلام).
فصل چهارم: جایگاه عشق از دیدگاه عرفا (مکتب عشق، برخی از اشکالات مکتب عرفان،عشق از نظر عرفا، راه رسیدن به کمال از دیدگاه عرفا، رابطه عشق و عقل از دیدگاه عرفا.
فصل پنجم: جایگاه عشق از دیدگاه فلاسفه، (اسلامی و غربی)، (عشق مطلوب از دیدگاهراسل، خواجه نصیرالدین طوسی در شرح اشارات، نظریه فروید در رابطه با ماهیتعشق، نظریه ویلیام جیمز، دیدگاه شوپنهاور و بوعلی).
فصل ششم: عشق در نگاه شاعران (منشا تشبیه عشق به اکسیر در اشعار عرفانی، دیدگاهو اشعاری از حافظ، علامه طباطبایی، مولوی، سعدی، ملا احمد نراقی، ملاصدرا وملای رومی).
فصل هفتم: امتیاز عشق، عفت، شهوت، (آثار سوء عشق در غفلت از عیوب معشوق،فرق عشق با شهوت، بررسی فرق میان عشق و هوس، ارزش عقل و عشق و آثار افراطدر توجه به آن دو).
فصل هشتم: رابطه عشق و عبادت (بررسی نقش زهد در ایجاد روحیه عشق و پرستش درانسان، جایگاه عشق در عبادت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و مسئله عبادت).
ص: 172
فصل نهم: (رابطه عشق و عفت از دیدگاه ویل دورانت و راسل، نقد استاد شهید علامه مطهری بر دیدگاه راسل.)
فصل دهم: رابطه عشق با تکامل فردی _ اجتماعی (بررسی اثر حصار شکنی عشق ومحبت، تشیع مکتب محبت و عشق، نقش عشق در زندگی انسان و آثار آن، فنای عاشقدر معشوق، فنای عشق در عصر حاضر).
فصل یازدهم: داستان های عاشقان واقعی (داستان عشق و ایثار اباذر نسبت به رسولخدا صلی الله علیه و آله، داستان بلال حبشی، آن عاشق دلباخته رسول اکرم صلی الله علیه و آله، داستان عاشقی کامل بهنام میثم تمار به امام علیعلیه السلام، داستان عشق ورزیدن به اهل بیت علیهم السلام، و داستان گروهیعاشق به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و...).
عزیزی، عباس، قم، انتشارات سلسله، چاپ پنجم، 1379، 253 صفحه، وزیری.
در طول تاریخ، دانشمندان از برتری های امیرالمومنین علیعلیه السلامبسیار گفته اند ونوشته اند و هرچه زمان می گذرد، دل ها و قلم ها بیش تر به سمت وی می روند. در قرنحاضر، دانشمند آگاه زمان و عاشق ولایت، استاد شهید مطهری، چهره واقعی امامعلیعلیه السلام را به صورتی زیبا، روشن و منطقی، از زاویه های گوناگون برای شیفتگانحضرتش بیان داشتند. این کتاب، مجموعه کاملی است از نوشته ها و سخنان آن استادفقید، که در شأن و منزلت امیرمومنان علیعلیه السلام نگاشته و یا بیان داشته است. این مجموعهکه روش آن توصیفی و موردی است، در بیست و شش فصل تنظیم شده و در آنبرتری ها و ویژگی های آن حضرت به تفصیل آمده است.
ص: 173
ص: در این کتاب، با این فصل های26 گانه و موضوع ها روبه رو می شویم:
فصل اول: فضایل علی علیه السلام(محبت علی علیه السلام، ابلاغ کننده سوره برائت، از فضایل بزرگ امیرالمومنین علیه السلام).
فصل دوم: رمز جاودانگی علیعلیه السلام(زنده شدن علیعلیه السلام پس از شهادت، دلیل جاودانگی محبت علیعلیه السلام در دل ها، نخستین مرثیه سرای علیعلیه السلام، علیعلیه السلام شخصیت دو نیرویی،جاذبه و دافعه قوی، جاودانه قرون و اعصار).
فصل سوم: علی علیه السلام، شخصیت جامع و کامل (جامع اضداد، فضایل در حد کمال، ثبات شخصیت علی علیه السلام، علی علیه السلام شخصیتی جامع، علت کامل بودن علی علیه السلام، نمونه انسان کامل).
فصل چهارم: نهج البلاغه (جامعیت نهج البلاغه، کلامی بی نظیر، فراتر از کلام مخلوق،فروتر از کلام خالق...، دایره المعارف علوی).
فصل پنجم: گواهی دشمنان بر فضل علی علیه السلام، (دشمنان علیعلیه السلام، حافظ کلامش، فضلعلی از زبان دشمن، گواهی دشمنان از فضل علی علیه السلام).
فصل ششم: غدیر خم، تصریح به زعامت علی علیه السلام، به علی سلام بدهید، اهمیت حدیث ثقلین، غدیر خم
فصل هفتم: ولایت امام علی علیه السلام بعد از من، تو خلیفه ای! انتقال نور ایمان از پیامبر بهعلیعلیه السلام، آیه «انما ولیکم اللّه» جانشین پیامبر، حکومت تنصیصی است، بیان همه حقایق اسلام برای علی، عدم تفکیک علی و پیامبر).
فصل هشتم: توصیه های علیعلیه السلام به فرماندارانش.
ص: 174
فصل نهم: خوارج (شکل گیری خوارج، طغیان خوارج، دموکراسی علی علیه السلام، ممیزاتخوارج، دو تعبیر جالب علیعلیه السلام از خوارج، جنگ خوارج از افتخارات علیعلیه السلام، اوج جهالت خوارج).
فصل دهم: سیاست علوی(قضاوت سیره حضرت علی با دیگر سیاستمداران جهان،موفقیت در عمل، همه نزد من یکسانند! علت سکوت علیعلیه السلام، شکست ناپذیریسیاست علیعلیه السلام، اساس سیاست علیعلیه السلام.
فصل یازدهم: اخلاق (الگوی رفتاری علی علیه السلام، ایمان بدون اجبار، تقدم عدالت بر ایثار،اخلاق علی در خانه، دلسوزی برای زهرا، مسلمان و کتابی، رفتار علیعلیه السلام با قاتلخویش).
فصل دوازدهم: نکات اخلاقی در جنگ (مضیقه بی آبی، مروت، کلید شخصیت علیعلیه السلام،بستن آب به روی دشمن).
فصل سیزدهم: تربیت علی علیه السلام تحت نظر پیامبر (پرورش در دامن پیامبر صلی الله علیه و آله، محبت پیامبر بهعلیعلیه السلام، تربیت مستقیم علیعلیه السلام، هم ریشگی علی و پیامبر).
فصل چهاردهم: زهد و پارسایی علیعلیه السلام(تعریف زهد در کلام علیعلیه السلام، علت زهدعلیعلیه السلام، دنیا تو را سه طلاقه کردم، زهدی نظیر پیامبر، دنیا از دید علیعلیه السلام).
فصل پانزدهم: علم علی علیه السلام (یا علی، خدا کجاست؟ سوال درباره مجوس، مبتکر علمنحو، درجه علم علیعلیه السلام، باز شدن هزار باب علم نبوی بر روی علی علیه السلام، پاسخ عملی علی علیه السلامبه چند شوهری زنان.
فصل شانزدهم: نماز و عبادت امام علیعلیه السلام، (سیره علی در هنگام وضو، عبادت علیعلیه السلام،توصیف عبادت علیعلیه السلام، مناجات علی علیه السلام.
ص: 175
فصل هفدهم: حمایت از محرومان و بینوایان. (درد مطلوب، همدردی در سیره علیعلیه السلام،شکایت از شوهر، مرد ناشناس، کمک به پیرمرد نصرانی).
فصل هجدهم: عدالت علیعلیه السلام (اقامه حق الناس، حساسیت در اجرای قانون الهی، آیندهایرانیان، عدم تبعیض نژادی، مهمانی قاضی، در محضر قاضی، مسیحی و زره علی علیه السلام).
فصل نوزدهم: دریافت اخبار غیبی،
فصل بیستم: بیت المال، (مواظبت بر بیت المال، عقیل مهمان علیعلیه السلام، عدم تبعیض درتقسیم بیت المال، امانتداری علیعلیه السلام در حفظ بیت المال.
فصل بیست و یکم: جنگ های علیعلیه السلام (کندن درب خیبر، جنگ خندق، تشابه مبارزهعلیعلیه السلام با پیامبر صلی الله علیه و آله، توصیه نکات جنگی به فرزندش، تفاوت جنگ علی علیه السلام با پیامبر).
فصل بیست و دوم: مصایب شهادت زهرا علیهاالسلام(علیعلیه السلام تربیت شده پیغمبر، آخرینوصایای زهرا، پیوند روح زهرا و علی، علی جان! خودت مرا غسل بده، وصایای زهرابه علی).
فصل بیست و سوم: مظلومیت علیعلیه السلام (تهمت قاتل به علیعلیه السلام، آغاز جعل حدیث، اوجتبلیغات ضد علی، علت ناراحتی استاد عبدالعزیز).
فصل بیست و چهارم: شهادت (آرزوی شهادت، کابین خون، اشتباه فکری خوارج،مبارزه ای مشکل، ورود عبدالرحمن بن ملجم به کوفه). وصیت علیعلیه السلامدر بیست بند،آخرین روزهای حیات علی علیه السلام، فُزْتُ و رَبِّ الکعبه، دفن مخفیانه علیعلیه السلام، تشییعکنندگان علیعلیه السلام.
فصل بیست و پنجم: صفات شیعه علیعلیه السلام.
فصل بیست و ششم: داستان های پندآموز (نصیحت علی علیه السلام، توبه از
ص: 176
دیدگاه علی علیه السلام،بدون عمل سعادتی حاصل نشود!، برخورد با ستاره شناس، توصیه درباره زبان،عزت نفس).
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، معاونت فرهنگی نهاد، چاپ اول، 1379، 137صفحه، پالتویی.
این کتابچه، مجالی است برای پژوهش درباره شخصیت علوی در آثار استاد شهیدمرتضی مطهری که به مناسبت سال امام علیعلیه السلام از سوی نهاد نمایندگی مقام معظمرهبری در دانشگاه ها تهیه و تدوین گردیده است. مطالب و موضوع های مربوط به امامعلیعلیه السلام با استفاده از کلیه آثار استاد، استخراج و به صورت نمایه ها و نکته ها و فهرستگونه ارایه شده است. در این کتاب، زیر مجموعه و مطالب و متون موضوع ها به چندیندلیل آورده نشده است.
الف) تا دانشجویان و نسل جوان دانشگاهی با پژوهش و کاوش شخصی در لابه لای آثارعلمی و مکتوب، از روح مطالعه و تحقیق سرشار شوند و با دریافت پژوهش های انجام گرفته،گرفتار مصرف گرایی در دانش و اندیشه نشوند، بلکه به نوآوری و ابتکار دست یابند.
ب) ارایه فهرست مطالب استاد، براساس تنوع مطالبی است که در یک کتاب وجودداشته است؛ در حالی که پژوهش نوین در این زمینه، نیازمند پژوهش موضوعی است ومحقق می بایست با تعیین یک موضوع به عنوان موضوع مورد علاقه و نیاز خود، بهیافتن زیر مجموعه های آن در آثار استاد بپردازد.
نتیجه ای که در نهایت این پژوهش به خواننده خواهد داد، تنها یک تحلیل و تجربه علمی و عملی خواهد بود. رسیدن به این نقطه، یعنی
ص: 177
تولید اندیشه و تحلیل نظریه ها ودست یابی به نظرگاه های جدید براساس اطلاعات موجود، هدف معاونت فرهنگی نهاداز تهیه چنین کتاب و تدارک چنین پژوهش دانشجویی در کانون های فرهنگی _مطالعاتی است.
لازم به توضیح است که ارجاع ها ومدارک، براساس کتاب های انتشارات صدراصورت گرفته و برای یافتن منابع باید به آثار نشر یافته از سوی انتشارات صدرا مراجعهشود.
صادقی، مسعود، تهران، علما، 1382، 216 صفحه.
[جمعی از نویسندگان]، تهران، روزنامه رسالت، چاپ اول، 1373.
خلیلیان، مهدی، ویراستار: محمد رضا رحمانی، تهران، انتشارات دنیای هنر، چاپ اول، 1378،591 صفحه، وزیری.
استاد شهید مطهری، آثار بسیاری دارد. آثاری که نتیجه تلاش سی ساله ایشان درزمینه های فلسفی، اجتماعی، اخلاقی، فقهی و تاریخی است. اگرچه موضوع این عنوان ها، کاملا با یکدیگر تفاوت دارد، ولی بنا به گفته استاد، هدف ایشان حل مشکلات و پاسخ گویی به پرسش های مطرح، در زمینه مسایل اسلامی دوره خود بوده است. آثاراستاد چنان
ص: 178
گستردگی و غنا و گوناگونی کمی و کیفی دارد که هر خواننده ای خویش را دردریایی بی کرانه می بیند که غواصی در آن، در نگاه نخست، بسی دشوار می نماید. به هرتقدیر، برای این که امکان ورود دقیق و همه جانبه به آثار استاد فراهم شود، نویسنده محترم این اثر فرهنگ جامع و کاملی از مفاهیم و تعبیرها و اصطلاح هایی که استاد درآثار خود به کار برده تدوین کرده است. بی گمان فرهنگ استاد راهی برای شناخت درست معارف والای انسانی و الهی است و شیوه ای برای آشنایی هرچه بیش تر با اندیشه هایوالای استاد. مجموعه حاضر شرحی بر واژگان گزیده آثار مکتوب استاد مطهری است.
این واژه ها براساس الفبای فارسی سامان یافته و درباره هریک به شکلی کوتاهتوضیحاتی ارایه شده است.
نکته هایی درباره این کتاب:
1. این مجموعه بر مبنای حروف الفبا ترتیب یافته است و خواننده می باید واژه موردنظر خود را، بر مبنای تقدم و تاخر حروف بیابد.
2. در مواردی که کلمه یا عبارتی _ که از مفهوم کتاب استخراج شده _ افزوده شده است،برای مشخص کردن آن از علامت [ ]استفاده شده است.
3. مدرک اصلی در انتخاب کتاب ها مجموعه آثار و کتاب هایی است که با کسب اجازه ازشورای نظارت بر نشر آثار استاد شهید و از سوی انتشارات صدرا به چاپ رسیده است.سعی شده است در انتخاب کتاب ها، از چاپ های جدید استفاده شود.
4. بدیهی است که مبنای بیان مفاهیم (آن چنان که در تدوین فرهنگ ها مرسوم است) براختصار گذاشته شده، و برای آنان که
ص: 179
می خواهند هر چه بیش تر با این مفاهیم آشنا شوند،در پایان کتاب، به منابع دیگری نیز (غیر از آن چه در متن است) اشاره شده است.
5. در تدوین این فرهنگ، برای آشنایی هر چه بیش تر خوانندگان، با افکار نورانی استادمطهریرحمه الله افزون بر واژه های کلیدی (آن چنان که در تدوین فرهنگ ها مرسوم است)ترکیبات و واژه های دیگری نیز اضافه شده است.
لازم به توضیح است در آغاز کتاب، فهرستی از فرهنگ های فارسی به چاپ رسیدهبه ترتیب قرن، ارایه گردیده است.
زکریایی، محمد علی، تهران، انتشارات آذیون، چاپ سوم، 1378، 890 صفحه، وزیری.
این کتاب، تالیفی است که عنوان ها و اصطلاح های به کار رفته در آثار شهید مطهریشامل فلسفی، کلامی، منطقی، فقهی، اصولی، دینی و اجتماعی را در بردارد. تنظیم کتاببر مبنای حروف الفبا است. به این ترتیب که از اصطلاح آباء تا عنوان یوم عاشورا،اصطلاحات و عنوان ها از آثار شهید مطهری استخراج گشته و زیر هر اصطلاح و عنوان،دیدگاه استاد مطهری درباره آن، آورده شده است. در پایان، فهرست موضوعی تعبیرها،اصطلاحات و مفاهیم نیز تدارک دیده شده است که شامل موضوع های گوناگونی استمانند: منطق، فلسفه، کلام، فقه و اصول، دین پژوهی شامل: قرآن، حدیث، عرفان وفرهنگ دینی و علوم اجتماعی شامل: جامعه شناسی، تاریخ، علوم سیاسی، اقتصاد وروان شناسی، معرفت شناسی، اخلاق و انسان شناسی، هنر و ادبیات و مفاهیم عمومی.
ص: 180
باقی نصر آبادی، علی، قم، انتشارات ناصر، چاپ اول، 1375، 48 صفحه، رقعی.
در مسایل آموزشی و تربیتی برای تقریب ذهن و زدودن آثار خستگی در مخاطبان، یکیاز ابزارهای کارآمد، استفاده از تمثیل و سخنان بزرگان در جای جای مواد آموزشیاست. به تجربه ثابت شده است که در القای مفاهیم عقلانی در مباحث گوناگون، چنانچه همراه با مثل و سخنان دانشمندان نباشد، مخاطبان زودتر از موعد دچار واکنشمنفی می شوند و این خود، باعث هدر رفتن بخشی از انرژی دو طرف می شود کهنتیجه گیری را دچار خلل می سازد. قرآن مجید به عنوان عالی ترین کتاب هدایت وتربیت بشر، از این ویژگی ممتاز بهره می برد و در سراسر آن، کلام خدا و بزرگان دیننقش بزرگ ارشاد و موعظه تبشیر و تنذیر را ایفا می کند. بنابراین، تمثیل و سخنانبزرگان دین و جهان، در هر ذائقه ای اعم از پیر و جوان، بزرگ و کوچک، تحصیل کرده وعامی، جذاب و دل چسب است و به قول فلاسفه تبدیل معقول به محسوس است. به دلیلهمین کشش و نیرو است که بخش زیادی از فرهنگ ملت ها و اقوام در زمان هایگوناگون را تمثیل و سخنان بزرگان تشکیل می دهد.
استاد مطهری، فیلسوف و متفکر عالی قدر جهان اسلام به عنوان یک نویسنده وگوینده زبردست و مجرب، متوجه این اصل مهم روان شناسی اجتماعی بودند و برای دفع خستگی ناشی از طولانی شدن کلام، از تمثیل و سخنان دانشمندان استفاده می کردند و با وقوف کامل بر این اصل و علم به تاثیر تمثیل و گفته دانشمندان در لابه لای سخنرانی ها و
ص: 181
نوشته هایش، آن هم نه به صورت گسسته و بریده، بلکه در روند بحث وتحلیل، به این شیوه دست زده است.
مجموعه حاضر، نمونه های گوناگونی از تمثیل ها و سخنان ارزنده دانشمندانمعروف جهان است که استاد مطهری در مناسبت های گوناگون و متناسب با موضوعمورد بحث در آثار خویش بیان داشته اند که با لطافتی ویژه و دلنشین، شنوندگان وخوانندگان را بهره مند می سازد. بی تردید خوانندگان محترم با شیوه تمثیلات و سخنانبزرگان علم، به نکات بسیار مهم اخلاقی، اجتماعی ، فرهنگی، علمی و دینی ناب دستخواهند یافت. افزون بر این که می تواند راهنمای سودمندی برای استادان و مربیانآموزشی باشد و از این رهگذر مخاطبان خود را هر چه بیش تر به حقیقت و روحآموزش های اسلامی آشنا سازد. برخی عنوان های کتاب چنین است:
تولد اندیشمندان بعد از مرگشان، خصلت انطباق اسلام با زمان، جشن قرن بیستم،زنان ناتوان تر از مردان، زنان الهام بخش مردان، وجدان اخلاقی، انواع عالم، اهمیت کاراز دیدگاه بزرگان، آهن و نان، پشتکار ابوریحان بیرونی، سخن خواجه عبداللّه انصاری،غیبت حجاج و اشتباه غزالی، اشتباه سعدی، فرق دروغ مصلحت آمیز با دروغ منفعتخیز، آینده تمدن اروپا، نیاز بشر امروز، تفاوت دنیای قدیم با دنیای جدید، ارزشپرستش، فرهنگ، نفاق اروپایی ها، فرق انگلیسی با فرانسوی ها، حسن و عیب ماایرانیان، شخصیت ملی و تصوف و... .
شهر ویی، داوود، قم، انتشارات ناصر، چاپ اول، 1378، 236 صفحه، رقعی.
ص: 182
نویسنده در این کتاب توصیه و تاکید مقام معظم رهبری حضرت آیت اللّه خامنه ای را کهفرمودند: «باید روی افکار شهید مطهری کار فکری بشود، یعنی جمعی از اهل تحقیق وعلاقه مند به کار علمی بنشینند و تفکرات شهید مطهری را در ابواب مختلف استخراجکنند» را سرلوحه کار خود قرار داده است. بنابراین کوشیده است نظریه های استاد دربارهتفکر و اندیشیدن و موضوع های مربوط به آن را از کتاب های ایشان جمع آوری کند و باعنوان فکر و اندیشه از دیدگاه شهید مطهری در اختیار طالبان علم و معرفت قرار دهد.بدیهی است که این مجموعه، همه نظریه های استاد شهید درباره این موضوع را دربرندارد، بلکه گوشه ای از نظریه ها است. مطالب از کتاب های استاد استخراج شده استو ماخذ و منابع مورد استفاده و نیز مدارک احادیث و آیه های قرآن در پاورقی همانصفحه بیان گردیده است. هم چنین برای تقریب اذهان، در پایان هر موضوع از داستان،روایت ها و اشعار استفاده می کند. این کتاب شش فصل دارد:
در فصل اول به شناخت استعدادها و امکانات انسان پرداخته شده است.
در فصل دوم، دشمنان عقل تا حدی شناسانده شده است.
فصل سوم به شرایط عالم واقعی اختصاص دارد. در فصل چهارم، اندیشه که اصلی ترین مبحث کتاب است مطرح می شود.
فصل پنجم، آزادی فکر، عقیده و علم را بررسی می کند.
فصل ششم: سخنان بزرگان انقلاب، دوستان و شاگردان و استادان و نیز هم رزماناستاد شهید درباره بُعد تفکر و علمی استاد آورده شده است که اسامی آنان چنین است:
ص: 183
علامه سید محمد حسین طباطبایی، آیت اللّه فاضل لنکرانی، حضرت امام خمینی،آیت اللّه خامنه ای، آیت اللّه بهاالدینی، آیت اللّه هاشمی رفسنجانی، آیت اللّه اردبیلی،آیت اللّه واعظ خراسانی، آیت اللّه شهید دکتر بهشتی، آیت اللّه شهید مفتح، حجت الاسلامو المسلمین شهید باهنر و شهید محلاتی.
مدرسه عالی شهید مطهری (تهیه و تدوین)، تهران، دفتر تبلیغات مدرسه عالی شهید مطهری باهمکاری فنی سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، جبی تاج، 20 صفحه.
در این کتابچه فهرست آثار مکتوب استاد شهید مرتضی مطهری آمده است.
بخش فرهنگی جهاد دانشگاهی مجتمع دانشگاهی علوم جبی جاج، بخش فرهنگی جهاد دانشگاهیمجتمع دانشگاهی علوم، جبی تاج، 70 صفحه، رقعی.
این اثر دربردارنده فهرست موضوعی آثار مدون استاد شهید آیت اللّه مرتضی مطهریاست. برخی از عناوین و موضوع های مطرح در کتاب عبارتند از:
شناخت و جهان بینی و ایدئولوژی، دین و ادیان، شبهات عدل، معاد، انسان، تربیت،روان شناسی و مدیریت و قرآن و حدیث.
کتاب با ذکر سخنانی از امام خمینی و علامه سید محمد حسین طباطبایی دربارهاستاد شهید به پایان می رسد.
ص: 184
باقی، نصرآبادی، علی، قم، نشر خرم، چاپ اول، 1377، 146 صفحه، رقعی.
به طور کلی، آثار استاد مطهری به دو دسته آثار مدون که با عنوان مجموعه آثار، به وسیلهانتشارات صدرا با کیفیت خوب به تدریج به چاپ می رسد و دسته دیگر آثار غیر مدونو انتشار نیافته استاد مطهری است که مجموعه بزرگ و منبع گران قدری را تشکیلمی دهد که سالیان دراز با تدبر و پژوهش بسیار، گرد آوری شده و انتظام یافته است. البتهباید دانست که این مجموعه خود نظمی درونی دارد و به دست مبارک خود استاد شهیدبر شیوه موضوعی و الفبایی نوشته و سامان داده شده است. باید پذیرفت که استفادهدرست و عمیق از آثار پر حجم استاد مطهری و اشراف کامل بر همه جنبه هایفکری، دینی، فلسفی و فرهنگی آن، کار آسانی نیست و این مشکل برای نسل پس ازانقلاب و نسل های آینده که دوران خاص استاد مطهری را درک نکرده اند بیش تر وفزون تر است.
نویسنده محترم که یکی از علاقه مندان افکار و آثار استاد مطهری است، کوشیدهاست در معرفی، بازخوانی و بازگویی منظومه فکری ارزشمند آن استاد عزیز براینسلی که روزگار سخت و طاقت فرسای زندگی فکری استاد مطهری را درک نکرده اند وامروز دچار یک انقطاع فرهنگی و بریدگی ذهنی از گذشته شده اند، تمامی هرچندکوچک بردارد.
فهرست موضوعی کتاب های استاد مطهری که در ردیف مهم ترین و ماندگارترین ودر عین حال گویاترین نظام فکری استاد شهید است، فایده های عملی و تحقیقی بسیاری دارد.
ص: 185
نخست این که: به خوانندگان و محققان علاقه مند به تحقیق کمک می کند تا مسایل ومطالب مورد نیاز خود را در مجموعه آثار استاد مطهری پیدا کنند و در روند تحقیقخود از آن سود بجویند. دوم این که: مطالب این فهرست، این امکان را به کلیهدانشجویان علوم انسانی و اجتماعی در رشته های گوناگون می دهد تا موضوع هایکلیدی در آن رشته را در یک جا و جایگاه اصلی خود با کم ترین زمان ممکندنبال کنند.
سوم این که: مطالعه فهرست موضوعی دقت و پرکاری شگفت انگیز استاد مطهریرا به خوبی آشکار می سازد و حیات علمی وی را در برابر چشم می نهد تا به منزلهدرسی دلنشین به همه پویندگان علم و حقیقت بیاموزد که علم و حقیقت آسان و ارزانبه دست نمی آید.
تنظیم این فهرست موضوعی، نه براساس مجموعه آثار استاد مطهری که تا کنون درچندین مجله منشر شده، بلکه براساس تک تک آثار استاد مطهری صورت و تدوینیافته است.
فهرست حاضر بر اساس 21 موضوع کلی تنظیم شده که عنوان های آن چنین است:
دین و ادیان، شناخت و جهان بینی ایدئولوژی، فلسفه و کلام، خداشناسی و توحید،عدل، معاد، نبوت، امامت، قرآن و حدیث و نهج البلاغه، شیعه و فرق اسلامی، تاریختمدن و فرهنگ اسلام، تاریخ تمدن و فرهنگ ایران، عبادات و احکام، حقوق و خانواده،مبانی و اصول انسان شناسی، اخلاق در اسلام و مکاتب دیگر، تربیت و روان شناسی ومدیریت، حکومت و دولت، جامعه شناسی و فلسفه تاریخ، بررسی های اجتماعی وبررسی های اسلامی.
ص: 186
مرکز اعلام الذکری الثلاثه لانتصار الثوره الاسلامیه، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1402 ه . ق، 64صفحه، رقعی.
عنوان ها و موضوع های مطرح شده در کتاب چنین است:
سخنان و پیام های حضرت امام خمینیرحمه الله که به مناسبت شهادت استاد مطهری،خلاصه ای از زندگی نامه استاد شهید مرتضی مطهری، سیری در فعالیت های علمی وفرهنگی، سیاسی و اجتماعی استاد مطهری. در پایان کتاب مطالبی درباره آثار ارزشمندشهید مطهری همراه با فهرست آثار و تالیفات آن شهید فراهم آمده است.
این اثر با عنوان دیگری؛ قبس من حیاة الشهید المطهری: الموتر الدولی لدراسةافکار العلامه مرتضی مطهری (1411 ه_.ق= 1369)، در دمشق به وسیله خانه فرهنگجمهوری اسلامی ایران، در 64 صفحه رقعی به چاپ رسیده است.
نادری، ناصر؛ زیر نظر شورای کارشناسی، قرآن، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی دفترانتشارات کمک آموزشی، انتشارات مدرسه، 1380، 24 صفحه، (مصور رنگی).
کامران ماوردیانی، سیروس، تهران، محمد فائز، 1379، 122 صفحه.
تاجدینی، علی، تهران، عروج نور، چاپ اول، 1381، 216 صفحه، رقعی.
ص: 187
نوشتار حاضر به سفارش موسسه فرهنگی هنری عروج نور با موضوع فلسفه قیام عاشورا ازمجموع آثار شهید مطهری انتخاب و تلخیص شده است. در این کتاب، خواننده بانظریه های استاد شهید مطهری درباره نهضت امام حسین علیه السلام که در آثار گوناگون وی بهصورت پراکنده آمده است _ آشنا می شود. عنوان های برخی مباحث کتاب بدین قراراست: ریشه های تاریخی قیام امام حسین علیه السلام، ماهیت نهضت امام حسین علیه السلام، حماسهمقدس؛ علل قیام امام حسین.
باقرزاده ارجمندی، میراحمد، تبریز، موسسه تحقیقاتی علوم اسلامی، انسانی دانشگاه تبریز (سهعلامه تبریزی) چاپ اول، 1381، 578 صفحه، وزیری.
نوری، محمد، قم، معاونت اندیشه اسلامی مرکز تحقیقات استراتژیک، 1374، 80 صفحه.
تهران، انتشارات صدرا، چاپ اول، 1382، 54 صفحه، رقعی.
رساله حاضر متن سخنان دکتر شریعتی، آیت اللّه خامنه ای (رهبر معظم انقلاب اسلامی)،استاد فخرالدین حجازی و استاد شهید آیت اللّه مطهریدر مجلسی است که در حدودسال 1355 ه ش در تهران برگزار شده است.
مطالبی که در این محفل مطرح شده، به خوبی فضای فکری و فرهنگی جامعه بهویژه دانشجویان و روشن فکران آن زمان، یعنی سال های نزدیک به انقلاب اسلامی رانشان می دهد و خواننده را به 26 سال پیش بازمی گرداند و در آن فضا قرار می دهد. این سخنان، ضمن این
ص: 188
که ویژگی های فکری هر یک از این صاحب نظران را آشکارمی سازد، حاکی از نکته سنجی و انحراف و ثبات رای شهید آیت اللّه مطهری است.مطالعه این رساله درس هایی نیز دارد و برای همگان مفید است.
کرجالیان چاپچی، بیژن، مشهد انتشارات واسع، چاپ اول، 1380، 230 صفحه، رقعی.
در این کتاب، افزون بر شرح اجمالی زندگی، احوال و آثار چهارتن از شخصیت هایسیاسی _ مذهبی (آیت اللّه طالقانی، آیت اللّه مطهری، دکتر چمران و دکتر شریعتی)گفته هایی از آنان، همراه با برخی دیدگاه ها و پیام ها به مناسبت شهادت آنان درج گردیدهاست.
(خلاصه ای از زندگانی اسوه های علم و عمل از ثقة السلام کلینی تا آیت اللّه خامنه ای (جلد دوم)).
جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم؛ زیر نظر: پژوهشکده باقرالعلوم، قم، نشر معروف، چاپ اول،1379، صفحه 799 _ 806.
گلشن ابرار ، اثری است جامع و ارزشمند که به شرح کوتاهی از زندگی و سیره علمی وعملی علمای بزرگ اسلام از ثقة الاسلام کلینی تا آیت اللّه خامنه ای (مدظله العالی)پرداخته است. بخشی از مطالب کتاب نیز به تبیین جنبه های گوناگون زندگانی استادشهید مرتضی مطهری اختصاص دارد که گزیده ای از مطالب کتاب «شهید مطهری مرزبانبیدار» نوشته آقای محمد خردمند است.
عنوان ها و موضوع ها چنین است:
ص: 189
بهاران، بوی خوش گلستان، دانش اندوزی، هجرت به تهران، مرزبان اسلام،تدریس در قم، گلستان جاودان، پیشتاز نهضت و در مسلخ عشق.
نگارش، حمید و علی باقی نصر آبادی، قم، نشر خرم و امام عصر(عج)، چاپ اول، 1378،133 صفحه، رقعی.
در این کتاب، گزیده سخنان و عبارت های حکمت آمیز استاد شهید مطهری با استفاده ازآثار ایشان فراهم آمده است. نویسندگان هدف از نگارش این کتاب را شناساندن هرچهبیش تر مسایل اسلامی با عبارت ها و سخنان حکمت آمیز به جامعه علمی و فرهنگیکشور عنوان کرده اند. مطالب و مباحث کتاب با این موضوع ها گرد آوری شده است:
آزادی، انسان، علم و دین، اجتهاد و مجتهد، روحانیت و حوزه های علمیه، امر بهمعروف و نهی از منکر، مقام شهدا و سالار شهیدان عاشورا، نسل جوان، تعلیمات قرآن،بزرگ ترین برنامه انبیا، زن و جایگاه آن، اخلاق، توبه، لذت معنوی، مصائب، توکل،معیار حق و باطل، اسلام و مقتضیات زمان، عدالت اجتماعی و...
تربیت فرزندان، اخلاص، دنیا و آخرت، بهار، عبادت، زهد، فرق آداب و اخلاقعقل، استقلال فرهنگی و مکتبی، مصلح و اصلاح اجتماعی، عدم انطباق جهان بینیغربی با اسلام، نشر اندیشه های بیگانه، علیعلیه السلام و امامت، اهمیت نهج البلاغه علیعلیه السلام،نفاق و منافق، جن یا جان، خواص و عوام، ناسیونالیسم، جمهوری و دموکراسی، تقلیدو سر سپردن، ضعف قانون.
در آغاز کتاب نیز مقدمه ای به قلم آیت اللّه جعفر سبحانی آمده است.
ص: 190
شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهید مطهری (تهیه و تدوین)، تهران، انتشارات صدرا، چاپاول، 1370، 52 صفحه، رحلی.
این اثر با حجمی، بیش تر با عنوان «شیخ شهید: مجموعه ای مصور از زندگانی استاد شهیدمطهری همراه با نامه تاریخی استاد مطهری به امام خمینی»، تهران، انتشارات صدرا،چاپ پنجم، 1381، 64 صفحه، رحلی، از سوی شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهیدمرتضی مطهری، تهیه و تدوین و به چاپ رسیده است که در جای خود از آن سخن می گوییم.
شالچی، عبدالرضا، تهران، صدرا، چاپ دوم، 1375، 171 صفحه، رقعی.
در جامعه اسلامی ما کم تر کسی یافت می شود که از غم هجران و شهادت فرزند زمان،استاد مرتضی مطهریرحمه الله ننالد. او که از قبیله ستارگان و از اصحاب نور بود، با مشعل علمو دانش و فضیلت و تقوا و با نفسی مسیحایی بر شب ظلمانی طاغوت، جانانه حمله بردو هم چون ستاره ای رهنما در برابر هجوم وحشی و کور و بی پایه ماتریالیسم، مردانهایستاد و از حریم اسلام دفاع کرد. او در پیکار فرهنگی و عملی خود از هیچ خطرینهراسید و در این راه شربت گوارای شهادت را نوشید و به سوی پروردگار شتافت.
از استاد، سخن های بسیاری گفته اند و در آینده خواهند گفت. سخنوران و محققانهرکدام به فراخور توانایی شان درباره این فرزانه گران قدر سخن گفته و قلم زده اند. در اینمیان، شاعران متعهد و مسئول کشورمان نیز در معرفی شخصیت بزرگ استاد شهید، بهدوستداران فضیلت و شیفتگان حقیقت سهمی داشته و در این راه از قریحه و استعدادخدادادی شان بهره برده اند.
ص: 191
این اثر نیز مجموعه ای است شامل اشعاری در رثای استاد شهید آیت اللّه مرتضیمطهری که به وسیله شاعران گوناگون سروده شده است. برخی از عنوان ها و موضوع هاو سرایندگان آن عبارتند از: عمامه خونین (حسین اسرافیلی)، شهید راه حق (محمدحسین بهجتی «شفق»)، معلم شهید (حبیب چایچیان «حسان»)، میوه حیات امام (محمدحسین ححتی «پریشان»)، عباس گلگون (سید حسن حسینی)، روح مطهر (حمید سبزواری)،زنده جاوید (سپیده کاشانی)، آیت حق مطهری (حسین لاهوتی «صفا»)، عطیه کوثر (جوادمحدثی)، رجعت خونین (محمد علی مردانی)، میر معلمان ربانی (علی معلم)، آفتاب عشق(سید علی موسوی گرمارودی)، مطهری به شهیدان کربلا پیوست (سید مصطفی نحویاصفهانی)، کوکب عشق (سعید یوسف نیا)، آفتاب فضیلت (گلشن کردستانی).
لازم به توضیح است چاپ اول این کتاب پیش تر در حجمی کم تر از حجم موجود بانام «مجموعه اشعار در رثای استاد با پیامی از: علی اکبر هاشمی رفسنجانی، تهران،انتشارات صدرا، 1369، 172 صفحه، رقعی به چاپ رسیده است. کتاب حاضر دربرگیرنده این کتاب و کتاب تاوان عشق؛ سوگنامه معلم شهید استاد مطهری، تهران،انتشارات مدرسه، چاپ اول، 1371، 216 صفحه، رقعی به کوشش جواد محقق است.
ستاد بزرگداشت چهارمین سالگرد شهادت استاد مطهری از آثار استاد، جبی جاج، روابط عمومیستاد، 1363، 202 صفحه، رقعی.
ص: 192
این کتاب شامل مجموعه پرسش های _ روش تستی _ مسابقه ای است که ستاد بزرگداشتچهارمین سالگرد شهادت استاد از لابه لای و آثار برگزیده است. پرسش های سه مسابقه در دوسطح متوسط 450 پرسش _ و سطح عالی _ 400 پرسش تنظیم شده است.
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی مشهد (تهیه و تدوین)، مشهد، نهاد نمایندگیمقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ اول، 1376، 86 صفحه، رقعی.
این اثر مجموعه مقاله ها و سخنرانی های ارایه شده در نخستین گردهماییبازشناسیاندیشه های شهید مطهریاست که در اردیبهشت ماه 1375 و در هفدهمین سال عروجملکوتی متفکر و فیلسوف شهید استاد مرتضی مطهری و با حضور فرهیختگان حوزه ودانشگاه تشکیل شده است با این عنوان ها فراهم آمده است:
گزیده ای از پیام های حضرت امام به مناسبت شهادت استاد شهید مرتضی مطهری،بیاناتی از حضرت آیت اللّه خامنه ای در توصیف شخصیت و آثار استاد شهیدمرتضیمطهری، سخنان حجت الاسلام و المسلمین هاشمی گنابادی مسئول ستاد اولینگردهمایی بازشناسی، ثبات اندیشه های شهید مطهری (آیت اللّه جعفر سبحانی)؛پرسش و پاسخ از آیت اللّه جعفر سبحانی، تمدن اسلامی (دکتر محمدجواد لاریجانی)،پرسش و پاسخ از دکتر محمدجواد لاریجانی، سکولاریسم (حجت الاسلام صادق لاریجانی)،پرسش و پاسخ از حجت الاسلام صادق لاریجانی، نظری به چشم انداز اندیشه های شهیدمطهری (دکتر غلامعلی حداد عادل) پرسش و پاسخ از دکتر غلامعلی حداد عادل.
ص: 193
موسسه آموزش پژوهشی امام خمینی، قم، معاونت تربیتی فرهنگی، اردیبهشت1380، 19صفحه،وزیری.
جزوه حاضر به مناسبت سالروز عروج عاشقانه استاد عالی قدر آیت اللّه شهید مرتضیمطهریرحمه الله از سوی معاونت تربیتی فرهنگی مؤسسه آموزشی امام خمینی با هدفآشنایی جامعه اسلامی از شخصیت فکری و خلاقیت علمی استاد تهیه و تدوین شدهاست. در ابتدای جزوه فرازهایی از سخنان و نوشته های استاد در موضوع های گوناگونبا توجه به دو عنصر زمان و مخاطب و با استفاده آثار ایشان با عنوان بهره برداری از افکار واندیشه های استاد شهید آیت اللّه مطهری فراهم آمده است.
دیگر موضوع های مطرح شده عبارتند از:
گاه شمار زندگی آیت اللّه شهید مرتضی مطهری، بیست و یک ویژگی از سیره استادشهید به نقل از نزدیکان، نگاه در نگاه (امام از نگاه استاد، علامه طباطبایی از نگاه استادمطهری، استاد از نگاه امام و استاد مطهری از نگاه علامه طباطبایی)، استاد مطهری از نگاهمقام معظم رهبری و استاد از نگاه استاد علامه مصباح یزدی.
(سلسله نشست های کانون گفتمان دینی، 21).
عمید زنجانی، عباسعلی، قم، مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه، اردیبهشت 1380،22 صفحه، وزیری.
کتابچه حاضر متن سخنرانی و پرسش و پاسخ جناب آقای عمید زنجانی درباره مردم سالاری از دیدگاه شهید مطهری است که از سوی مرکز
ص: 194
مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه قم با عنوان سلسله نشست های کانون گفتمان دینی برگزار شدهاست. ایشان در آغاز خاطره هایی از شهید استاد مرتضی مطهری، مردم سالاری دینی ازدیدگاه استاد شهید مطهری را بررسی کرده و در پایان به پرسش های مطرح شده پاسخ داده اند که مضمون های برخی پرسش ها چنین است:
دیدگاه شهید مطهری درباره نظارت فقیه، مقبولیت و مشروعیت حکومت، حقوقمردم در حکومت اسلامی، جایگاه انتخابات در نظام مبتنی بر ولایت فقیه.
(مکتب شناخت جهان بینی ایدئولوژی و موضع گیری طبقاتی شهید استاد مطهری).
انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه اهواز (تهیه و تدوین)، جبی ناج، 1359، 152 صفحه، رقعی.
این اثر گزیده ای است از اندیشه های استاد شهید مطهری که به منظور طرح عنوان هاییخاص و ضروری و تاکیدی بر تلقی و بینش استاد در زمینه های مکتب اسلام، شناخت،جهان بینی، ایدئولوژی و مکتب ارایه گردیده است که بیشتر نیز از مقالات و آثار استاداستخراج شده و با عنوان «مشخصات اسلام» نام گذاری شده است.
موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی _ مدیریت تربیتی قم جبی تاج، 16 صفحه، وزیری.
این جزوه به مناسبت سال روز شهادت استاد مرتضی مطهری و به پاس تقدیر اززحمات آن معلم بزرگوار از سوی موسسه آموزشی و پژوهشی
ص: 195
امام خمینی (مدیریت تربیتی) تهیه و تنظیم شده است. این کتاب شامل سخنرانی حضرت آیت اللّه مصباح یزدی در سال روز شهادت آیت اللّه مطهری و روز معلم است که در آن جنبه های گوناگون زندگانی و شخصیت استاد مطهری تشریح شده است. در بخشی از جزوه آمدهاست: «بزرگ ترین امتیاز شهید مطهری این است که در هر برهه ای از عمرش کوشیده تابفهمد وظیفه اش چیست. بزرگ ترین خدمتی که می تواند در راه هدایت مردم انجام دهدچیست و در این کار کوتاهی نکرد».
(مجموعه مصاحبه ها، مقالات، سخنرانی ها و... درباره زندگانی و شخصیت شهید آیت اللّه مطهری)(جلد اول و دوم).
واثقی، محمد حسین، تهران، انتشارات صدرا، چاپ دوم، 1380، 531، 716 صفحه، وزیری.
مجموعه دو جلدیمصلح بیدار درباره زندگی و فعالیت های فرهنگی _ سیاسی فیلسوف،فقیه و متفکر برجسته شهید آیت اللّه مطهری است. این مجموعه دو جلدی می تواندمرجع راه گشایی برای پژوهشگران باشد تا شخصیت پرارزش این استاد را از راهآشنایی با مراحل گوناگون زندگی پربار از سال های کودکی و جوانی تا سنین بلوغفکری مورد توجه و ارزیابی قرار دهند.
معمولا بزرگان در دوران زندگی خود، آن گونه که شایسته است شناخته نمی شوندو پس از رخت برکشیدن از دیار فانی و عروج به دیار باقی است که زوایای پنهان زندگیآنان به تدریج آشکار می گردد. استاد شهید مطهری نیز از این قاعده مستثنا نیست. ازاین رو، هرچه از شهادت
ص: 196
این عالم ربانی می گذرد، خطوط سیمای خدایی اش بیش ترآشکار می شود. در این زمینه، باید رسالت سترگ یاران و هم فکران و هم سنگران استادشهید را یادآور شویم که با بیان ویژگی های شخصی، حالت های روحی اخلاقی وویژگی های فکری، سیاسی، اجتماعی ایشان به معرفی شخصیت چند بعدی و جامع این بزرگوار پرداخته اند.
در جلد نخست، ابتدا زندگی نامه شهید مطهری تدوین شده و سپس هرکدام ازمقاطع برجسته زندگی او در فصل جداگانه ای آمده است. دیدگاه های افراد گوناگوندرباره شخصیت او جمع آوری شده است و در پایان نیز آثاری به صورت نظم و نثر دررثای آن شهید و آلبومی از عکس های آن بزرگوار تقدیم علاقه مندان شده است. درمجموع شخصیت علمی، سیاسی، اجتماعی، معنوی، عبادی و فعالیت های آن شهید دردوره های گوناگون بررسی شده است.
در جلد دوم افزون بر آن چه گذشت، در فصول پنجم، ششم و هفتم، سخنرانی ها،مقاله ها و گفت و گوهایی درباره شخصیت استاد مطهری فراهم آمده است که برخی ازعنوان های آن چنین است:
پای صحبت خورشید، سیر تاریخی التقاط و شخصیت علمی استاد، اجمالی ازسیره شهید مطهری، مطهری؛ شهید فرهنگ اسلام، نگاهی اجمالی به شخصیت واندیشه های استاد مرتضی مطهری، مطهری اندیشه الهی در کویر خشک واماندگی،شهید مطهری و علم کلام جدید، نگاهی به ابعاد شخصیت استاد شهید، درد مطهری درددین بود، روش علامه مطهری در آموزش فلسفه، علامه مرتضی مطهری شهید غیرت
ص: 197
دینی، مطهری و نسل جوان، اندیشه های اجتماعی استاد مطهری، سیری کوتاه در آرا واحوال شهید مطهری، تو که در کنار فراتی و غلبه در معنویت.
فضلی پور، عظیم،، اهواز، انتشارات خالدین، چاپ اول، 1380، 188 صفحه، وزیری.
کتاب نامه توصیفی آثار استاد شهید مطهری، نخستین جلد از مجموعه سلسله احیاگراناست که به زیور طبع آراسته شده است. در این کتاب، فهرست کاملی از عنوان ها و آثاراستاد شهید مطهری جمع آوری و برای هر یک افزون بر بیان عنوان های مباحث وتفکیک سر فصل های مربوطه، فشرده ای از اثر مورد بحث را در مقدمه آورده است؛ بهگونه ای که در معرفی محتوای کتاب راه گشا و برای جویندگان آثار استاد راهنمایخوبی است.
کتاب از پیش گفتار و مقدمه ای از حضرت آیت اللّه مهدوی کنی آغاز شده است وسپس سخنی در باب احیاگران، دیدگاه ها و عملکرد آیت اللّه مرتضی مطهری دربارهاحیاگری آمده است که موضوع ها و عنوان های آن عبارتند از:
چهار گروه احیاگران، دین، ماهیت عملکرد احیاگران دین، شهید مطهری در مسنداحیاگری، ضرورت احیاء دین از دیدگاه شهید مطهری، ماهیت عملکرد احیاگرانهمطهری، رابطه دین و دینداران در احیاگری دین، عملکرد احیاگرانه آیت اللّه مطهری،تحلیل و نقد و بررسی حرکت های اصلاحی، احیای عقاید دینی، احیای مفاهیم دینی،مبارزه با تحریف ها، مغفول و متروک ماندن بخشی از معارف دین،
ص: 198
زدودن خرافه ها ازچهره دین، تصفیه زواید از چهره دین، احیای دین یا آن چه که پسوند دین دارد استادمطهری احیاکننده ای راستین در عصر جدید عنوان های بعدی است که به اختصارکاوش ها و کوشش های شهید مطهری را در بستر تاریخی، با عنوان هایی چون:شیوه های احیا و فضایل دیگر استاد مطهری پرداخته است.
بخش های سه گانه کتاب بدین شرح است: عنوان بخش اول، استاد مطهری در آیینه نگاهیاران است که از عنوان های زیر تشکیل شده است:
مروری گذرا بر زندگانی استاد شهید آیت اللّه مرتضی مطهری، استاد در آینه نگاهاستاد، پیام امام خمینی به مناسبت شهادت استاد مطهری، سخنرانی حضرت امام درمدرسه فیضیه به مناسبت شهادت استاد، پیام های امام خمینی به مناسبت اولین، دومینو سومین سالگرد شهادت استاد، سخنان امام به مناسبت سومین سالگرد شهادت استاد،پیام آیت اللّه خامنه ای، پیام حجت الاسلام و المسلمین هاشمی رفسنجانی، پیام علامه طباطبایی، گفت وگو با عالم عالی قدر اسلام علامه طباطبایی، پیام شورای انقلاباسلامی ایران، پیام دولت موقت جمهوری اسلامی ایران، پیام سرهنگ معمر قذافی، پیام جبهه آزادی بخش ملی مورو و پیام حرکت اسلامی افغانستان.
آثار مدون شده استاد شهید مرتضی مطهری عنوان بخش دوم کتاب است که شامل:فهرست الفبایی کلیه کتاب های استاد با توضیح و توصیف کامل هریک، فهرست الفبایینوارها، فهرست الفبایی مقاله ها، فهرست الفبایی رساله ها، فهرست کتاب های ترجمه شده و معرفی طرح مجموعه آثار استاد شهید مرتضی مطهری.
ص: 199
بخش سوم نیز به آثار تدوین نشده استاد شهید مرتضی مطهری پرداخته است.
لازم به یادآوری است که یادداشت های غیر مدون و انتشار نیافته استاد مطهری،مجموعه بزرگ و گنجینه گران قدری را تشکیل می دهد. این مجموعه خود دارای نظمیدرونی است؛ یعنی به دست خود استاد شهید یا بر اساس موضوع یا براساس الفبا نوشتهشده و سامان داده شد است، ولی این که آن ها غیرمدون نام گذاری شده از این رو استکه نه تمام این مجموعه و نه بخشی از آن، برای نوشتن کتابی ویژه تدوین نشده است.
نویسنده محترم از آن جا که قصد داشت در این کتاب نامه، کتاب شناسی کامل ومبسوطی را از آثار شهید مطهری عرضه کند، ضرورت انتشار فهرست این یادداشت رانیز احساس کرد و بر آن شد که تا قدر مقدور، این فهرست کامل و منظم باشد. اینیادداشت ها، که از تنوع و حجم عظیمی برخوردار است و حاوی مطالبی در باب تاریخ،زبان، قومیت، فلسفه، فقه، عرفان، اخلاق... می باشد، به صورت اوراق کوچک و بزرگ،دفاتر، فیش ها و تعلیقه های مختصر یا مشروح بر بعضی کتاب ها موجودند و روی همرفته سه بخش عمده را شامل می شوند:
الف) سلسله یادداشت های الفبایی که بر حسب حروف الفبا مرتب شده اند و از تناسبموضوعی برخوردار نیستند؛
ب) یادداشت های موضوعی که در آن ها مطالب متنوع بر حسب موضوعات مدون ومنظم شده اند؛
ج) دفترها که در بر دارنده مطالب گوناگونی هستند. نگارنده محتوای هر دفتر را به طورجداگانه ذکر کرده است.
ص: 200
سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی (تهیه و تدوین)، تهران، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، چاپاول، 1360، 128 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر با کنکاشی کوتاه در زیربنای فکری و اعتقادی غرب و نفوذ و تأثیرهایفرهنگی آن در ایران، به ارزیابی نقش استاد شهید مطهری در مقابله با غرب زدگیپرداخته و با اشاره به نقش حساس او در این هرج و مرج فکری، عظمت و عمق کار او راتبیین کرده است. کتاب استاد مطهری را در این مبارزه تنها شخص پیروز و موفق می داندو علت چنین موفقیتی را در دو ویژگی استاد جست وجو می کند؛ دو ویژگی که برخیهیچ یک و برخی تنها یکی از آن ها را دارا بودند. ایمان و خلوص و فطرت پاک مطهریاز یک سو و پشتوانه بزرگ معارف اسلامی از سوی دیگر، دو ویژگی برجسته ای بودندکه مطهری با بهره مند از این دو ویژگی در برابر هجوم فرهنگی غرب ایستاد و در اینمبارزه به پیروزی رسید.
کتاب شامل سه فصل زیراست:
1. نگاهی کوتاه به چگونگی پیدایش وزیر بنای فلسفی فرهنگ غرب (دمکراسیاندیویدوالیسم یا اصالت فرد انسانی و دموکراسی کلکتویسم یا اصالتاجتماع انسانی)
2. ریشه های غرب زدگی در ایران
منادیان تفکر اومانیستی الحادی غرب در ایران، مبارزه روحانیت با غرب زدگی،پیدایش خط فکری التقاط با غرب، ویژگی های خط فکری التقاط با غرب (علم گراییوضدیت با فلسفه، برخورد نقضی با مارکسیسم و تفکر لیبرالی و اصالت ندادن بهوحی)، پیدایش خط فکری التقاط با شرق، ویژگی های خط فکری التقاط با شرق(علم زدگی و
ص: 201
ناآشنایی با فلسفه اسلامی، شیفتگی و خود کم بینی در برابر مارکسیسم والتقاط با آن) از جمله مباحث مطرح در این فصل است.
3. مطهری پایه گذار نهضت نوین در بازشناسی اسلام اصیل
در این بخش، با اشاره به مبارزات ایدئولوژیک کوتاه مدت استاد، مبارزاتایدئولوژیک وی را در دراز مدت به شرح زیر تقسیم کرده است:
الف) در مقابل خط التقاط با غرب؛ ب) در برابر تفکر التقاط با شرق؛ ج) در برابرمارکسیسم؛ د) آشنایی با علوم اسلامی.
(ویژه نامه کنگره بررسی افکار و اندیشه های استاد مرتضی مطهریرحمه الله)، ستاد برگزاری کنگره (بهاهتمام)، تبریز، جامعه اسلامی دانشجویان دانشگاه تبریز، 1378، 44 صفحه، رحلی.
این کتاب هم زمان با کنگره بررسی افکار و اندیشه های استاد مرتضی مطهری، در تبریزدر قالب مجله و ویژه نامه منتشر شده که در آن تصاویر و مطالبی مربوط به استاد بهچشم می خورد. بیش تر مطالب و تصاویر کتاب پیش تر در کتاب ها و مطبوعاتگوناگون به چاپ رسیده است. عنوان های کتاب عبارتند از:
زندگی نامه استاد شهید مطهری، اقیانوس اندیشه، مبارزات سیاسی استادمطهریرحمه الله، نامه تاریخی استاد مرتضی مطهری به حضرت امام خمینیرحمه الله، روح مطهر،آیت اللّه شهید مطهری در سنگر ستیز با استعمار و استبداد، فلسفه سوگ حسین علیه السلام، اززبان برگ ها، خاطرات و کیفیت شهادت استاد مرتضی مطهری و آثار و کتاب های استادشهید مطهری.
ص: 202
واثقی راد، محمد حسین، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1364، 424 +500 صفحه، وزیری.
چاپ دوم این اثر با افزوده هایی با نام «مصلح بیدار؛ مجموعه مصاحبه ها، مقالات،سخنرانی ها و... درباره زندگی و شخصیت شهید آیت اللّه مطهری» (جلد اول و دوم)،تهران، انتشارات صدرا، چاپ دوم، 1380، 531 و 716 صفحه، و در قطع وزیری بهچاپ رسیده است.
(دراسه لأفکاره من خلال المؤتمر الدولی الذی عقد فی دمشق)، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامیایران در دمشق، 1411 ه . ق، 236 صفحه، وزیری.
این اثر در بردارنده مجموعه مقاله ها و نیز مطالبی است که به مناسبت دوازدهمینسالگرد شهادت استاد مطهری و نیز برای بزرگداشت آن معلم و متفکر اسلام در سمیناربررسی آرا و اندیشه های شهید علامه آیت اللّه مرتضی مطهری در کشور از سوی رایزنفرهنگی جمهوری اسلامی ایران برگزار شده است. عنوان های مقالات و موضوع هایمطرح شده عبارتند از:
بیان الامام الخمینی (قدس سره) فی الیوم التالی الشهاده الاستاذ المطهری، نبذه منحیاة الشهید مرتضی المطهری، کلمه افتتاحیه المؤتمر (محمد خاتمی)، السهات العامهلفکر الاستاذ الشهید مرتضی المطهری (عبد الکریم للأ نستر)، المطهری المفکر الرسالی(سید محمد حسین فضل اللّه)، خلود الأخلاق من وجهه نظر العلامه المطهری (زهراءالخمینی)، المرأه فی الاسلام من خلال فکر العلامه مرتضی المطهری (شیخ محمدصهیب الشامی)، نظره فی کتاب نظام حقوق المرأه فی الاسلام (شیخ عفیف النابلسی)،الانسان الکامل من وجهه نظر العلامه المطهری (مصطفی محقق)، الفلسفه و العقائد عندالعلامه المطهری
ص: 203
(حسن نوری)، العباده التحرریه فی الأفکار المطهریه (أسعد علی )،حوار مع العبقریه (من شعر الحکایه)، (صلاح الصاوی)، الاسلام فی هذا العصر (حسینقوتلی)، قضایا المرأه فی فکر العلامه مرتضی المطهری (حسن عباس نصراللّه)، جولهفی الفکر العلامه المطهری(جواد المرابط)، المطهری ومعالجته للمشکلات الاجتماعی هو الفکریه (أبو زهراء النجدی)، نظریه الأمه فی فکر المطهری (عبد الفتاح قلعه جی)،حوار مع الاستاذ الشهید الحاج الشیخ مرتضی المطهری (عبد المهدی یادکاری)، العلامهمرتضی المطهری و الحرکات الاسلامیه (الشیخ حسن الصفار)، قرائه حضاریه فیالخطاب الحواری الاسلامی للمطهری (سمیر سلیمان)، مداخله قصیره للمؤتمر الدولیلدراسه أفکار العلامه مرتضی المطهری (ابراهیم جواد)، الشهید مطهری واحیاء الفکرالإسلامی (محمد علی آذر شب)، الاستاذ مرتضی المطهری فی رحله عطریه مبارکه معامام المتقین علی علیه السلام (محمد علی أسبر).
رودگر نوشهری (کوهپر علیا)، محمد جواد، گیلان، دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دردانشگاه گیلان، چاپ اول، 1375، 88 صفحه، رقعی.
این نوشتار شامل سلسله مقالات مطهری شناسی است که با شیوه جدیدی پا به عرصهتفکر و حوزه معرفت گذاشته و شیوه نوینی در مطهری شناسی است و افق جدیدی را درشناخت و سنجش آثار استاد مطهری به روی خوانندگان می گشاید و زمینه ساز تحلیل وتفسیر معرفتی و تحقیقی خوبی در راستای آشنایی با نظریه های استاد خواهد شد.
مجموعه مقالات این کتاب بیش تر در هفته نامه هاتف، از نشریات استان گیلان منتشر شد و نیز بخشی از آن به صورت دفتری مستقل به
ص: 204
وسیله اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی نیز در پنج دفتر منتشر شده است.
عنوان های مباحث و موضوع ها چنین است:
ضرورت شناخت و بازشناسی اندیشه های استاد شهید مطهری، گذری اجمالی برآرا و دیدگاه های استاد شهید مطهری، چکیده ای از مبانی تفکر استاد مطهری، بازشناسیمفاهیم دینی، راهنمایی و رهبری جوان در نگاه استاد مطهری، آسیب شناسی فرهنگی واجتماعی، شناخت و روش شناختی استاد مطهری، حافظ در نگاه استاد مطهری، نقداندیشه ها از دیدگاه استاد مطهری، آسیب شناسی انقلاب اسلامی از دیدگاه استاد مطهریو علم کلام از دیدگاه استاد مطهری.
لازم به یاد آوری است که در آغاز کتاب پیش گفتاری به قلم حجت الاسلام سیدعباس نبوی معاونت محترم فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه هایکشور فرآهم آمده که در آن با تبیین جنبه های گوناگون شخصیتی استاد مطهری، بهضرورت مطالعه آثار ایشان به وسیله دانشجویان و طلاب پرداخته و با اشاره به خدماتاستاد شهید مطهریرحمه الله به سیر تفکر و اندیشه اسلامی، چنین گفته اند: «مسیر پر پیچ وخمی که مطهری در وادی حیات و اندیشه پیمود، نه با نگاه های سطحی، بلکه جز بامطهری شناسی های مکرر میسر نیست».
سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی (تهیه و تدوین)، تهران، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی (بیانیهشماره (113 / 1361) 31 صفحه، جیبی.
ص: 205
این اثر که به مناسبت سومین سالگرد شهادت استاد شهید مطهری از سوی سازمانمجاهدین انقلاب اسلامی منتشر شده، شامل مطالب و موضوع های زیر است:
مطهری فائق بر زمان، ابعاد مبارزه: 1. مبارزه با معاندین؛ 2. مبارزه با دوستانمنحرف. آغاز انحراف، آثار انحراف، وحی و باورهای غربی، وحی و عقاید اسلامی،وجوه افتراق: الف) نیاز دایمی انسان به وحی؛ ب) حجیت دایمی وحی، اجتهاد فقاهتیو اجتهاد آزاد، جناح بندی در روحانیت ؟! و تز انتقال رهبری.
کانون اندیشه جوان (تهیه و تدوین)، قم، خانه جوان قم، بهار 1381، 44 صفحه، رقعی.
جزوه حاضر که فرازهایی از آثار ارزشمند استاد شهید مرتضی مطهری در کتاب هایمنتشر شده ایشان است، بیانگر اصول و مبانی فکری استاد درباره موضوع ها ومقوله های روز است که به وسیله کانون اندیشه جوان وخانه جوان قم جمع آوری و بااین عنوان ها گردآوری شده است:
دین و آزادی، حقیقت ایمان، عقل و عاطفه، آفات دین، خصوصیات خوارج واصحاب نهروان، جامدها و جاهل ها، اهمیت مشورت، تعلیم و تربیت، علم و ایمان،معنویت، عبادت، خودسازی، شک و تردید و پرسش، عدل، شرافت شهادت،جمهوریت و اسلامیت، امنیت، دین و سیاست، تساهل و تسامح، اصلاحات، امر به معروف و نهی از منکر، ولایت و رهبری، عالمان دینی، جایگاه زنان و مسئله حجاب،آگاهی، بصیرت و خودباوری، نظام اجتماعی اسلام، انسان شناسی، بدفهمی های دین،دموکراسی و تمدن اسلام.
ص: 206
لازم به توضیح است که منابع و مآخذ این موضوع ها همراه با شماره صفحه پس ازهر پاراگراف آمده است.
مؤیدی، رحیم (شاهد تبریزی)، تبریز، فروغ آزادی، 1381.
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی مشهد، 1376، 218 صفحه.
مجموعه سخنرانی ها و مقالات برگزیده دومین گردهمایی بازشناسی اندیشه هایشهید مطهری.
احسانی تیر تاشی، یداللّه، تهران، رامین سائسی، چاپ اول، 1380، 80 صفحه، رقعی.
در این نوشتار، زوایای مختلف زندگی شهید مطهری بررسی و تبیین می شود. هم چنینبخش هایی از سخنان حضرت امام خمینیرحمه الله و مقام معظم رهبری درباره ایشان چاپشده است. تولد و دوران کودکی، دوران تحصیل در حوزه علمیه مشهد، مبارزاتسیاسی در قم، خدمات فرهنگی استاد مطهری و ویژگی های فردی استاد عنوان هایبرخی از فصل های کتاب است.
تاجدینی، علی، تهران، روزنامه سلام، چاپ اول، 1379، 192 صفحه، رقعی.
ص: 207
در نوشتار حاضر، نخست از ویژگی های استاد در امر تعلیم و تربیت، سخن به میان آمدهو سپس دیدگاه های وی درباره شیوه های درست تعلیم و تربیت در فصل های بعدیتشریح شده است.
عنوان های فصل های دوم تا پنجم به شرح زیر است:
مقام علمی و تحقیقی، اخلاق معلمی، روش تدریس و اندیشه های تربیتی، مباحثیکه در این فصل ها، مطرح است، عبارتند از: عمق دانش مطهری، فلسفه آموزش وپرورشِ خوب از دید استاد مطهری و آسیب شناسی تعلیم و تربیت از دیدگاه استاد مطهری.
این کتاب با عنوان معلم نمونه: سیری در اندیشه های تربیتی و شیوه های تدریساستاد شهید مطهری، تهران، انتشارات تاویل، چاپ دوم، 1380، 192 صفحه، رقعی وتهران، نشر مهاجر، چاپ اول، 1381، 158 صفحه، رقعی برای دومین بار به چاپرسیده است.
تاجدینی، علی، تهران، انتشارات مهاجر، چاپ اول، 1381، 158 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر گزیده ای نسبتا جامع از ویژگی های معلمی شهید مطهری است که پیش تراز صاحب این قلم در یاد نامه ای بدون نام، با عنوان «جلوه های معلمی استاد مطهری» منتشرشده است. به باور نویسنده، بزرگ ترین نقص آن کتاب، جنبه های کشکولی و یادوارهبودن آن است. در کتاب حاضر که مخاطب آن مستقیما استادان، معلمان و کلیه کادرهایآموزشی هستند، کوشش شده است هیچ پاراگراف و عبارتی بدون ارتباط با موضوعمعلمی نباشد. نویسنده بر این باور است که استاد شهید مرتضی مطهری الگویی موفقبرای معلمان و استادان بوده است. معلمی یک فن
ص: 208
و هنر است که به صرف دانش به دستنمی آید. استعدادی است نظیر بازیگری که افزون بر تکنیک و فن، تا حد زیادی بهخلقت و سرشت فردی افراد باز می گردد. بنابراین، در میان معلمان نمونه در سطح کشور که واجد هنر معلمی باشند، استاد مطهری را می توان یکی از برجسته ترین آن هابه شمار آورد.
این اثر از شش بخش تدوین شده است.
در بخش نخست، اطلاعات کوتاهی درباره سیر تعلیمی و تربیتی و زندگی و نیزتحصیلات استاد مطهری بیان شده است. بخش دوم به تشریح مقام علمی و پژوهشیوی اختصاص یافته است. در دو فصل بعدی اخلاق معلمی و روش تدریس در کلاساز دیدگاه استاد مطهری و نیز صفات معلمی استاد تشریح شده است. در بخش پنجم،نظریه تعلیم و تربیت وی و فلسفه آموزش و پرورش مطلوب از نظرگاه شهید مطهری بررسی و تییین شده است. و در آخرین فصل کتاب، خلاصه ای از دیدگاه های استادمطهری در باب آسیب شناسی تعلیم و تربیت درج شده است. گفتنی است این اثر پیش تربا عنوان «معلم نمونه» تهران، انتشارات روزنامه سلام، 192 صفحه، در قطع رقعی بهچاپ رسیده است.
(بررسی عوامل موثر در اختلاف رای آن دو)
صنعت جو، حمید، تبریز، انتشارات فروغ آزادی، چاپ اول، 1382، 162 صفحه، رقعی.
در این کتاب، اختلاف نظر استاد شهید مطهری و مرحوم دکتر شریعتی درباره عدالتاجتماعی، بررسی شده است. از نظر استاد مطهری، جامعه
ص: 209
عادلانه، جامعه ای است که درآن تفاوت موجود بوده، ولی تبعیض نباشد؛ زیرا انسان ها کاملاً با استعدادهای گوناگون یآفریده شده اند؛ به بیان روشن تر، از نظر استاد مطهری، با برگزاری مسابقه آزاد میانانسان ها و با به رسمیت شناختن اختلاف های خوب (اختلاف های مبتنی بر تلاش وپشتکار و لیاقت آدمیان) و نفی اختلافات ناپسند (اختلاف های مبتنی بر تبعیض و ظلم وسنت های غلط و بی پایه) به طور کامل عدالت اجتماعی تحقق می پذیرد.از نظر دکترشریعتی نیز، جامعه عادلانه هنگامی تحقق می یابد که ارزش های سرمایه داری کاملاً ازجامعه رخت بربندد و فاصله طبقاتی از میان برود و در یک کلمه، جامعه شکلی یکرنگ و برابر به خود گیرد...به ادعای نگارنده، اختلاف نظر آن دو بزرگوار، ناشی ازبرداشت متفاوت از مارکسیسم بوده است. به بیان روشن تر، دو برداشت و دو قرائتگوناگون از مارکسیسم، از نظر استاد مطهری دشمن دین بوده و از نظر دکتر شریعتی نیزتنها رقیب آن به شمار می رود و همین نکته به گمان نگارنده، سرچشمه اساسیاختلافات آن دو درباره عدالت اجتماعی بوده است.
مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلام، (فعالیت های دانشجویی) «تهیه و تدوین»، تهران، مرکزتحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1380، 176 صفحه، رقعی.
مقام زن دفتر چهارم از خلاصه آثار استاد شهید مرتضی مطهری است که به وسیله مرکزتحقیقات دانشگاه امام صادق علیه السلام (فعالیت های دانشجویی) تهیه و تدوین شده است که به عنوان یکی از درس نامه های اصول عقاید
ص: 210
دانشگاه امام صادق علیه السلامبه شمار می رود. دراین کتاب مطالبی درباره جایگاه مقام زن در اسلام از کتاب های استاد مطهری استخراجشده و در سه بخش فراهم آمده است. هر بخش خلاصه ای از سه کتاب نظام حقوق زن دراسلام، مسئله حجاب و اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب است. در آغاز این مجموعه، شرحکوتاهی از مراحل نگارش سه کتاب یاد شده و هم چنین اهداف و انگیزه های استادمطهری از نگارش آن ها آمده است. برخی موضوع ها و مطالب مطرح شده عبارتند از:
آیا قوانین اسلام به نفع مرد و موجب ظلم به زن نیست؟
آیا ازدواج موقت تجویز هوسرانی برای مرد و موجب اهانت به زن نیست؟
آیا معنای مهریه غیر از این است که مانند خریدن یک خانه، متناسب با کیفیت کالا،مرد باید پولی خرج کند و مبلغی به پدر و دختر بپردازد ؟به ویژه این که خواستگاری ازطرف مرد انجام می شود.آیا معنای نفقه مرد به زن غیر از این است که مرد مالک زن استو باید خوراک و پوشاک او را تأمین کند ؟ چرا زن از نظر اقتصادی مانند مرد استقلالندارد تا محتاج نفقه او نباشد ؟ چرا در اسلام حق طلاق تنها در اختیار مرد است و اینامرموجب انواع ظلم ها به زن شده است ؟چرا اسلام اجازه داده که یک مرد چند همسرداشته باشد و به این وسیله، حق همسر اول را ضایع کند؟
چرا سهم زن از ارث نصف سهم مرد است؟ آیا حجاب با آزادی و احترام زن منافاتندارد و مانع رشد استعدادهای او نمی شود؟ آیا حجاب و ایجاد حریم میان زن و مردموجب تحریک بیش تر غریزه جنسی نمی شود؟
ص: 211
صالحان، جعفر، تهران، انتشارات سلطان، چاپ دوم، 1379، 347 صفحه، وزیری.
چون همه ما، به ویژه نسل جوان، در برابر تهاجم های فرهنگی، به آشنایی با آرا ونظریه ها و اندیشه های علامه شهید مرتضی مطهری نیاز داریم، مناسب است که مبلغاندینی و مداحان و مرثیه خوانان گرامی، در جلسات و هیئت های مذهبی، با نقل روضه اززبان استاد و ذکر نام کتاب های آن فرزانه دوران، که دارای مجاهدت های علمی وفرهنگی و تبلیغی مؤثر و گسترده ای بود، یاد آن تکاپو گر اندیشه ها را، در خاطره ها زندهنگه داشته وبر قوت و استحکام مجلس خود بیفزایند. بدین منظور، مجموعه حاضر کهبا استفاده از آثار شهید مرتضی مطهری در هفت بخش و شصت و چهار گفتار تدوینیافته است، حاوی خطابه ها، سخنرانی های ایشان درباره مصایبی است که امامانمعصوم علیهم السلام و فرزندان گرامیشان در مقابله با ظلم و جور و در راه تبلیغ دین اسلاممتحمل شده اند. بخش عمده ای از مطالب کتاب به شرح وقایع کربلا اختصاص دارد.
عنوان بخش های هفت گانه کتاب عبارتند از:
بخش اول: علیعلیه السلام، بخش دوم: فاطمه زهرا علیهاالسلام، بخش سوم: امام حسن علیه السلام، بخشچهارم: امام حسین علیه السلام و یاران، بخش پنجم: امام سجاد علیه السلام، بخش ششم: امامکاظم علیه السلام، بخش هفتم: امام رضا علیه السلام. در پایان کتاب نیز، فهرست مصادر تحقیق آمده است.
ص: 212
معمار منتظر، سعید، نهاد نمایندگی، مرکز فرهنگی، 35 صفحه.
(دو جلد در یک مجلد)، شیروانی، علی، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، معاونتامور اساتید و دروس اسلامی، چاپ چهارم، 1377، 480 صفحه، وزیری.
مکتب انسان ساز اسلام از آغاز پیدایش، همواره شاهد عالمان راستینی بوده است که درسایه عشق و ایمان به این آیین حیات بخش، به مبارزه رویاروی با هرگونه التقاط وانحراف و گژاندیشی برخاسته و در راه تبیین اندیشه دینی و بازشناسی آن از اندیشه هایباطل، جانانه پایداری کرده اند. اگر امروز اسلام عزیر و مکتب تشیع به دور از هرگونهتحریف و دگرگونی سرفراز و بالنده باقی مانده، به سبب آن ایثارها و مجاهدت ها است.
استاد مطهریرحمه الله مرد علم و تقوا، از خیل و تبار همان عالمان پاکباخته بود که با نفسیمسیحایی و اندیشه ای تابناک تلاش بی امانی را برای پاسداری از سنگرهای فکری وعقیدتی مکتب اسلام آغاز کرد و در سال هایی سیاه که زدودن اندیشه دینی در سطحیبسیار گسترده از سوی استعمار و جبهه کفر و بی دینی در دستور کار روشن فکراندگراندیش و دنیا دار و دلباخته به فرهنگ بیگانه قرار داشت، در سنگر تدریس و تحقیقو تبلیغ اسلام ناب به مبارزه با افکار التقاطی و اندیشه های وارداتی و موج های تبلیغی جبهه باطل پرداخت.
ص: 213
اکنون که سالیانی چند از شهادت آن وارسته می گذرد، بار دیگر غارتگران اندیشه ورهزنان ایمان، گویا با فرمانی جدید کمر همت بسته اند و با رویکردی نوین، در طرحمباحث اندیشه ای و بهره گرفتن از بازی های لفظی و علمی جلوه دادن افکار و اندیشهخود، فکر و ذهن جوانان مسلمان این مرز و بوم را نشانه رفته اند. دراین میدان، آثارگران قدر و ارزنده این عالم دین شناس و ژرف نگر در زمنیه های گوناگون اخلاق،حکمت، عرفان، تاریخ، تفسیر، نهج البلاغه، اصول اعتقادات و... چراغی است روشنفرا راه شیفتگان اسلام راستین و معیاری است قوی برای باز شناسی اسلام ناب از افکارانحرافی و دارای رنگ و لعاب دینی و برگرفته شده از ایسم ها و نگرش ایدئولوگ هایبیگانه. از این رو، امامت امت، رهبر فقید انقلاب اسلامی به دانشجویان و روشن فکرانتوصیه کردندکه نگذارند آثار این عزیز به بوته فراموشی سپرده شود. با توجه با اینتوصیه پدرانه و توجه به غنای آثار این شهید بزرگوار، معاونت امور و دروس معارفاسلامی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، بر آن شد تا با کنکاش در آثاراستاد نظرگاه های ایشان را درباره مباحث مربوط به دورس معارف جمع آوری کند و درقالب مجموعه ای منظم در اختیار استادان محترم معارف اسلامی و دانشجویان سراسرکشور قرار دهد. این مجموعه دو جلدی در چهار بخش: خداشناسی، معادشناسی،پیامبری و امامت به گونه ای تنظیم شده است که می تواند به عنوان یک منبع برای تدریس معارف اسلامی در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی مورد استفاده قرار گیرد. محتوایاین کتاب به صورت گزینشی بوده است و به لحاظ حفظ امانت در نقل، عین مطالباستاد با همان ویرایش موجود در آن کتاب ها آمده است و نیز در
ص: 214
گزینش محتوای کتاب تلاش شده تا مطالب از بین آن دسته از آثار که با قلم خود استاد نگاشته شده است ونسبت به متن سخنرانی و درس های چاپ شده، اتقان و استحکام بیش تری دارد، انتخابگردد. چکیده مطالب هر بخشی به وسیله گردآورنده و با استفاده از مطالب استاد تنظیم شده که در پایان هر بخشی آمده است.
حبیبی، سلمان (تهیه و تدوین)، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، 1383، 198صفحه، رقعی.
پس از گذشت بیش از دو دهه از شهادت استاد فرزانه، شهید مرتضی مطهری، هنوز بیاننافذ، قلم منطقی و شور نوشتاری ایشان، الگویی شایسته برای نسل فاضل و نوخاسته حوزه ودانشگاه و اندیشمندان علوم دینی و انسانی به شمار می رود. به همین دلیل، این نسل، می کوشدتا آرا و افکار ایشان را نقادانه بررسی کند و یافته های خویش را توشه راه دیگران سازد.
مجموعه حاضر در همین راستا گردآوری شد و عناوین مقاله ها چنین است:
ضد اصلاحات و تحجر در دیدگاه استاد مطهری، نوشته علی ذوعلم، عاشورا درساختار معرفتی استاد مطهری و ناقد حماسه حسینی، نوشته عباس ایزدپناه، درآمدی برفلسفه اخلاق از منظر استاد مطهری، نوشته مسعود امید، تأثیر کلام اسلامی بر فلسفهاسلامی از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری، نوشته محمد صفر جبرئیلی،معرفت شناسی از دیدگاه شهید مطهری، نوشته حسن معلمی، حق و عدالت در اندیشه
ص: 215
استاد مطهری، نوشته عبداللّه نصری، بازخوانی دیدگاه های اقتصادی شهید مطهری،نوشته غلامرضا مصباحی، فلسفه حق در اندیشه سیاسی آیه اللّه مطهری، نوشته حسین توسلی، نگرشی بر اندیشه های شهید مطهری درباره صهیونیسم و مسئله فلسطین،نوشته محمد تقی تقی پور، کارآمدی حکومت اسلامی از دیدگاه استاد مطهری، نوشتهاسماعیل منصوری لاریجانی.
اسحاقی، سید حسین، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، 1378، 87 صفحه (جزوه).
نقش برجسته شهید مرتضی مطهری در گسترش اندیشه انقلاب اسلامی در پیش و پساز انقلاب بر هیچ کس پوشیده نیست. با این حال، گونه ای کمبود در الگو سازی از ایناستاد فرزانه برای نسل جوان و فرهیخته انقلاب به چشم می خورد. این نوشتار، ویژهنامه ای است درباره سال روز شهادت استاد شهید مرتضی مطهریرحمه الله و گامی است درراه بازشناسی اندیشه های آن شهید گران قدر. این مجموعه کوشیده است با موشکافیجنبه های گوناگون زندگانی این استاد فرزانه، زمینه شناخت و پیروی از این اسوه علم وتقوا را برای همگان فراهم سازد. در بخش نخست این پژوهش با عنوان شهید مطهری،نگین حلقه فرزانگان، این مطالب آمده است:
استاد از منظر بزرگان، فرازهایی از زندگی ایشان، نقش اساتید در پرورش شخصیتآن شهید و ویژگی ها و مواضع مهم استاد مطهری.
بخش دوم و سوم نیز برگزیده ادب فارسی و همراه با برنامه سازان را در بر می گیرد.
ص: 216
دژاکام، علی، تهران، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، مرکز پژوهش های اسلامی،چاپ اول، 1377، 185 صفحه، رقعی.
آشنایی با اندیشه های استاد مطهری برای نسل جوان و دانش پژوه بسیار ضروریمی نماید. ایشان به زمینه های گوناگون علمی پرداخته و از فلسفه محض تا فلسفه دین،فلسفه اخلاق، معرفت شناسی، انسان شناسی، فلسفه تاریخ، فلسفه علم الاجتماع، دینپژوهی، عرفان و الهیات را در آثار خود مورد کاوش و بررسی قرار داده و توانسته استدر مقام یک متکلم بینا، آگاه و دانشمند، بسیاری از پرسش های فکری مهم را عالمانهپاسخ دهد و تشنه کامان وادی معرفت را راه بنماید.کتاب حاضر که مجموعه مقالاتی ازنویسنده است، خواننده را بامباحث مهمی درباره معرفت شناسی، علم کلام، فلسفهاخلاق، آزادی، احیای دین و دیدگاه های عمیق استاد مطهری در زمینه های گوناگونآشنا می کند.
برخی از عنوان ها و مطالب مطرح شده چنین است:
نسبیت معرفت دینی در اندیشه استاد مطهریرحمه الله (تئوری ثابت و متغیر در دین،گستره قوانین اسلام و نحوه نسبیت آن ها، اجتهاد و عناصر «ثابت» و «متغیر»، اجتهادممنوع، اجتهاد مشروع). نقد نظریه های اخلاقی (نظریه کانت (وظیفه گرایی)؛ مکتباخلاقی برتراندراسل (سود انگاری)؛ معیار فعل اخلاقیدر مکتب مارکسیسم، فلسفهاخلاق سقراطی؛ جستاری در گونه های آزادی (تعریف آزادی، انواع آزادی و...). علم کلام از دیدگاه استاد مطهری (تعریف علم کلام، موضوع علم کلام، روش علم کلام،ضرورت پیدایش علم کلام جدید، تاریخچه علم کلام در جهان اسلام، مذاهب کلامیاسلامی، کلام شیعه، متکلمان ایرانی، برخی از متکلمان
ص: 217
عامه، تأثیر کلام بر فلسفه، تأثیرفلسفه بر کلام و تفاوت های فلسفه و کلام. بحران در رهبری دینی نسل جوان (علل دینگریزی نسل جوان، جوان مورد خطاب شهید مطهری، آسیب شناسی و درمان، روشرهبری نسل جوان، فهم زبان و منطق نسل جوان و الگوی عملی). آسیب شناسی دینیآیت اللّه مطهری رحمه الله و (موضوعات آسیب شناسی دینی، آسیب شناسی عقاید دینی، فسخ معارف و مفاهیم دینی، اهمیت کیفیت در برابر کمیت، عبادات افراطی، آسیب شناسی معرفت دینی دین شناسان، آسیب شناسی نهادهای دینی و...).
مطهری احیاگر معاصر (چهار گروه احیاگران دین، ماهیت عملکرد احیاگران دین،شهید مطهری در مسند احیاگری، ضرورت احیای دین از دیدگاه مطهری، ماهیت عملکرد احیاگرانه مطهری، و...). ضرورت احیای مفاهیم دینی، سیما نگاری خداوند درقرآن و عرفان (صفات خداوند در قرآن، عاشق و معشوق بودن خداوند، متکلم و سمیعبودن خداوند). متد دین شناسی (متد تحقیق در دین چیست؟ آیا بدون پیش فرضمی توان در دین تحقیق کرد؟ انواع رابطه بین عقل و وحی، اثبات اصول عقاید توسطعقل، عقل و اجتهاد و عقل و فلسفه احکام).
شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهید مطهری (تهیه و تدوین)، تهران، انتشارات صدرا، چاپاول، 1382، 81 صفحه، رقعی.
در مقدمه کتاب آمده است: پیشنهاد معرفی اجمالی آثار استاد شهید آیت اللّه مطهری بارها از طرف علاقه مندان و شیفتگان آن فرزانه و حاصل عمر و پاره تن امام خمینیرحمه اللهبه «شورای نظارت بر نشر آثار
ص: 218
شهید مطهری» داده شده است. ازاین رو این شوراضروری دید که رساله ای در این باب آماده کند.
در این کتاب، هر یک از آثار مکتوب استاد با ترتیب الفبایی به اجمالمعرفی شده است و فهرست نوارهای سخنرانی و درس آن متفکر شهید نیز با ذکر تعدادو محل بیان آن به صورت موضوعی آورده شده است. هم چنین فهرست برخیکتاب های در دست چاپ از آن عالم ربانی نیز آمده است که عنوان های آن چنین است:
مجموعه مقالات، مجموعه نامه ها، آشنایی با قرآن (10 _ 14) فلسفه تاریخ(4)،یادداشت های استاد مطهری (8 _ 11) درباره حقوق زن (زن و سیاست، تعدد زوجاتو..)، گریز از ایمان و گریز از عمل، بردگی در اسلام، توکل و رضا، خدا در زندگی انسان،خدا در اندیشه انسان.
باید گفت برای آشنایی بیش تر خوانندگان با زندگی استاد شرح کوتاهی از زندگیایشان در ابتدای کتاب آورده شده است و پس از آن، به تعدادی از پیام های امام خمینیرحمه اللهبه مناسبت شهادت استاد و پیام علامه طباطبایی رحمه الله و نیز سخنان آیت اللّه خامنه ای رهبرگران قدر انقلاب اسلامی درباره استاد شهید آیت اللّه مطهری و آثار ایشان اشارهشده است.
منذر، ع، قم، انتشارات کوثر، جبی تاج، 54 صفحه، رقعی.
مطالب کتاب از مباحث زیر تشکیل شده است:
پیام امام خمینی به مناسبت سالگرد شهادت استاد، تبیین هدف کتاب و جریان هایروز ضرورت پاک سازی فکری و دوری از غرب زدگی
ص: 219
فرهنگی، بحثی پیرامون بدعت،پیرامون اسلام و تخصص، مذهب تشیع : اساس وحدت ملی و روحانیت شیعه: پاسداروحدت و تمامیت مذهب.
شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهید مطهری (تهیه و تدوین)، تهران، انتشارات صدرا، چاپدوم، 1380، 48 صفحه، رقعی.
در این اثر متن نامه تاریخی استاد مطهریرحمه الله به امام خمینی همراه با دست خط ایشان که در سال 1356ه . ش نوشته شده بود آمده است. این نامه یکی از اسنادگران بهای انقلاباسلامی است که تاکنون قدر آن مجهول مانده است. این نامه وضع فرهنگی و سیاسی نهضت اسلامی را در سال های آخر به خوبی تصویر می کند. وضعیت گروه ها و برخیشخصیت های اسلامی را از نظر پاکی یا انحراف ایدئولوژیک آشکار می سازد؛ هم چنین خطر نفوذ اندیشه های بیگانه را - که در آن زمان بیش تر اندیشه مارکسیستی بود - حتیدر انقلابیون موجه گوشزد می نماید. این نامه از یک سو حاکی از تیز بینی و دقت نظر وآینده نگری و در یک کلام عظمت شخصیت استاد مطهری است که چگونه در میان آن غوغای انقلابیون کج فکر هدف را گم نمی کند و به سد کردن نفوذ اندیشه های بیگانه ورخنه فرصت طلبان در نهضت اسلامی می پردازد. از سوی دیگر، بیانگر عظمت شخصیت امام خمینی است که درآن غوغای گمراه کننده، آن گاه که می خواهد نخستین سنگ بنای نظام جمهوری اسلامی، یعنی شورای انقلاب اسلامی را بنا نهد، آن متفکر ومجاهد فرزانه را برای تشکیل این شورا بر می گزیند.باید توجه کرد که ابتدای کتاب بامتن کوتاهی درباره زندگی نامه استاد شهید مطهری آغاز می شود و پایان آن
ص: 220
نیز پیام های امام خمینی به مناسبت شهادت استاد مطهری و هم چنین پیام علامه طباطبایی رحمه الله در این باره فراهم آمده است.
جعفریان، رسول، [قم]، انتشارات رئوف، چاپ اول، 1371، 279 صفحه، رقعی.
نزاع سنت و تجدد، نزاع فکری دویست ساله کشورهای اسلامی است که ناشی ازبرخورد با اندیشه های جدید غربی بوده است. این نزاع پی آمدهای زیادی در حوزهاندیشه، سیاست و اجتماع ما داشته و جنبه های گوناگونی را در برگرفته است. شکلبرخورد و آثار ناشی از آن در کشورهای اسلامی، گوناگون و در برهه های تاریخی درداخل یک کشور به گونه های متفاوتی بوده است. در این کتاب، بخش هایی از این نزاع ویا مجموعه آن خود به صورت یک موضوع مهم برای تحقیق درآمده است. مهم تریننتیجه این تحقیق، روشن شدن جنبه های گوناگون این نزاع است که برای روشن کردندگرگونی های آینده و نظام بخشیدن به آن بسیار قابل استفاده است. نوشته حاضر شاملچند گفتار است:
اولین گفتار درباره مناسبات فکری استاد مطهری و مرحوم شریعتی است که ضمنآن گوشه ای از روابط فکری آن ها با یکدیگر مورد بحث قرار گرفته است.
دومین گفتار نقدی است بر اسلام شناسی شهید که به سیره پیامبر صلی الله علیه و آله مربوطبوده و شامل چهل مورد نقد نسبت به نکات تاریخی کتاب مزبور است. البته اینمقاله به تناسب بحث درباره دکتر شریعتی در این جا آمده است؛ نه بحث نزاع سنت و تجدد.
ص: 221
سومین گفتار با عنوان سلیفه و نوگرایی، درباره نقشی است که نوگراهایمذهبی مصردرگشودن راه برای نوآوری های افراد غیر مذهبی فراهم کردند.
چهارمین گفتار ضرورت بهره گیری از تجارب اصلاح دین در غرب است که خودتاکیدی بر همین مقدمه بوده و توجه به سهم تجارب اروپا را در نو گرایی دینی و تأثیرآن در کشورهای اسلامی گوشزد کرده است.
پنجمین گفتار درباره تساهل و تسامح در دین است. این مقاله، به بحث از ایننگرش می پردازد که تساهل دینی از نقش ارزش های دینی می کاهد. این تجربه ای اندکاصلاح دین در اروپاست که در کشور ما نیز تأثیر داشته است.
ششمین و هفتمین گفتار درباره سید محمد احمد خان هندی، از نوگرایان دینیهندی است که اثر شگرف در تجدد طلبی دینی در آن کشور داشته است. این دو گفتار ازدو محقق هندی ترجمه شده است.
این کتاب پیش تر با عنوان: ارزیابی مناسبات فکری شهید مطهری و دکتر شریعتی]بی جا]، انتشارات صدرا، در سال 1368، 88 صفحه، رقعی، به چاپ رسیده است.
دژاکام، علی، تهران، قادر، چاپ اول، 1378، 191 صفحه، رقعی.
اثر حاضر، مجموعه مقالاتی است درباره معرفت شناسی، علم کلام، فلسفه، اخلاق،آزادی و احیای دین، همراه با دیدگاه های شهید مطهری در هر زمینه، برخی ازعنوان های کتاب چنین است:
نسبیت معرفت در اندیشه استاد مطهری، نقد نظریه های اخلاقی، علم کلام از منظرشهید مطهری، ضرورت پیدایش کلام جدید، مذاهب کلامی اسلام، تأثیر متقابل فلسفه و کلام، آسیب شناسی دینی شهید مطهری،
ص: 222
ضرورت احیای مفاهیم دین، سیما نگاریخداوند در قرآن و عرفان، متد دین شناسی، عقل و اجتهاد و فلسفه احکام. لازم بهیادآوری است، این کتاب پیش تر با عنوان معرفت دینی، تحلیلی از نظر گاه های استادمطهری، از سوی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، مرکز پژوهش هایاسلامی نهاد در سال 1377 و در 196 صفحه به چاپ رسیده است.
علی زاده، حسین و سیدمجتبی ضمیری، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول، 1381، 277 صفحه، وزیری.
این کتاب مجموعه مطالبی است که در دل تک تک آثار استاد شهید درباره نهج البلاغهنهفته بوده است. (البته منهای کتاب سیری در نهج البلاغه). از این رو، این کتاب در واقعبه منزله جلد دوم و ادامه آن کتاب است؛ زیرا نگارنده کوشیده تا هیچ نکته مهمی دربارهنهج البلاغه و محتوای آن از آثار استاد (حتی در پاورقی هایش) مغفول نماند و نیزکوشیده است که هر یک از مطالب در این اثر در جای مناسب خود بیاید؛ به گونه ای کهمکمل مباحث پیشین و زمینه ساز مطالب بعدی باشد؛ بدین گونه اگر دو جلد «سیری درنهج البلاغه» و «نظری دیگر» را در کنار یکدیگر قرار دهیم، نزدیک به 600 صفحه وشامل همه مباحث نهج البلاغه ای استاد می شود که به نوبه خود شرحی است کوتاه وگزیده بر مهم ترین مطالب نهج البلاغه و پژوهندگانی را که بخواهند دیدگاه های استاد رادرباره مطالب آن کتاب بدانند از جست وجو در دیگر آثار استاد بی نیاز خواهد کرد. یادآوری چند نکته درباره این کتاب:
1. در ترجمه آیات بدون توجه از ترجمه ممتاز قرآن به قلم دکتر محمد مهدی فولادونداستفاده شده و در مواردی که استاد سخنی از نهج
ص: 223
البلاغه را بدون ترجمه مطرح کرده، ازترجمه نهج البلاغه دکتر عبد الحمید آیتی استفاده شده و نشانی آن موارد در متن آمدهاست.
2. در گردآوری و تنظیم این کتاب تنها مطالب نهج البلاغه مدرک بوده و سخنان امامعلیعلیه السلامکه در منابع دیگر - منهای نهج البلاغه - بوده نیامده است.
3. یکی از ابتکارهای استاد، آوردن داستان هایی از نهج البلاغه در لابه لای آثار خویش ازجمله داستان راستان است. در این کتاب فصلی در پایان کتاب آورده شده که دربردارندهتعدادی از همان داستان ها است که مآخذ اصلی آن ها نهج البلاغه است. بخشی از مقدمهسیری در نهج البلاغه نیز آمده که شامل داستان و خاطره شور انگیز آشنایی دوباره وعمیق استاد به نهج البلاغه و مدرس آن، عالمی ربانی به نام حاج میرزا علی آقا شیرازیاست.
نگاهی به نهج البلاغه پژوهی استاد، امام علیعلیه السلام و کتاب شگفت انگیزش، طبیعت وماورای طبیعت، نبوت، امامت و جانشینی، عدالت از نظر امام علیعلیه السلام، خوارج، فتنه ها وعبرت ها، انسان و ارزش ها، و داستان های نهج البلاغه، عنوان های اصلی پیش گفتار وبخش های هفت گانه کتاب را تشکیل می دهند.
آشتیان، زهرا، فرشته، سلامی، تهران، انتشارات صدرا، چاپ اول، 1382، 81 صفحه، رقعی.
برای مقابله با جبهه نفاق، نخست باید ماهیت پیچیده و چهره پنهان آن را به درستی شناخت و سپس با سلاح آگاهی در این میدان کارزار وارد شد. از جمله شخصیت هایآگاه و روشن ضمیری که با بیان شیوا و قلم
ص: 224
رسای خود به روشن گری و آگاهی بخشیدر این عرصه پرداختند، استاد شهید آیت اللّه مطهری است. او که با شجاعت کم نظیری بهشرح و تبیین انحراف های فکری و توطئه های علمی منافقان همت گماشت، خودقربانی کینه این کوردلان گردید و با خون خویش مهر تأییدی بر حقانیت راه و اصالتاندیشه ستبرش نهاد. کتاب حاضر به بررسی و تبیین موضوع نفاق و منافق از دیدگاهاستاد مطهری با استفاده از آثار گوناگون ایشان پرداخته است که بیانگر گوشه ای ازمجاهدت فکری استاد شهید در راه شناساندن چهره نفاق برای جامعه اسلامی به ویژهنسل جوان است و از چهار فصل و مقدمه و دیباچه تشکیل گردیده که مهم ترینعنوان های آن عبارتند از:
خطر نفاق، عصر ما عصر نفاق، معنای لغوی و اصطلاحی نفاق و منافق، منافقکیست؟ منافق از دیدگاه امام علیعلیه السلام، منافقین از دیدگاه شیعه و سنی، نفاق از دیدگاهقدما، نفاق و منافقین از دیدگاه برخی آیات، نفاق در روایات، حقیقت نفاق، نفاق پنهان،نفاق زدایی هدف انبیا، حکومت حضرت علیعلیه السلام و عامل نفاق و نقش عامل نفاق درپدید آوردن حادثه کربلا.
لازم به توضیح است اکثر مطالب نقل شده از استاد در این کتاب که مآخذ آن ها نیزآمده است، نقل به مضمون می باشد و عین کلام استاد نیست.
شریعتمداری، علی، تهران، فراشناختی اندیشه، چاپ اول، 1380، 148 صفحه، وزیری.
ص: 225
در این کتاب، نخست آرای اندیشمندان غربی - ایزایا برلین، هایدگر، ویتگنشتاین، ایر،ر . م . هر _ در باب موضوعاتی چون دموکراسی و آزادی، علم، اخلاق، مذهب،ارزش های انسانی، تجدد و فرا تجدد، قوم شناسی و اصالت وجود ذکر می گردد. سپسنویسنده با استفاده از دیدگاه های امام علیعلیه السلام و استاد مطهری، به نقد و بررسی آرای یادشده می پردازد.
یوسفی اشکوری، حسن، جتهرانج، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، 1364، 258 صفحه، وزیری.
کتاب حاضر که به مناسبت هشتمین سالگرد شهادت دکتر علی شریعتی نگارش یافته است،پیش تر در 22قسمت در آذر سال 1362به صورت سلسله مقالاتی در نشریه پیام هاجر چاپشده بود. در نقد کتاب شهید مطهری افشاگر توطئه، تأویل ظاهر دیانت به باطن الحاد و مادیت بهضمیمه نقدی از استاد شهید بر اسلام شناسی دکتر شریعتی که به وسیله آقای علی ابوالحسنیچاپ و منتشر شده است دیده می شود. عنوان های بخش های کتاب به شرح زیر است:
بدعت، اسلام و فقاهت، متفکران اسلامی و غرب زدگی؛ آیا «فرقان» زاییده تعالیمدکتر شریعتی بوده است ؟علل مخالفت برخی از علما با روشن فکران، شیخ فضل اللّه نوری و پروتستانتیسم اسلامی، تاریخ غرب در دیدگاه دکتر شریعتی، اصول فکری دکترشریعتی و پروتستانتیسم اسلامی، انگیزه نویسنده در دفاع از شهید مطهری و شریعتی،همایون، ماسینیون.
ص: 226
یوسفی اشکوری، حسن، جتهرانج، جبی تاج، ج1371ج، 24 صفحه، رحلی.
این اثر نقد کتاب «استاد شهید مطهریرحمه الله و جریانات التقاطی»، قم، [بی تا]، 1371، استکه در آن نویسنده به نقد و بررسی نامه استاد مطهری خطاب به امام خمینی پرداختهاست. لازم به توضیح است، متن این نامه با عنوان نامه تاریخی استاد مطهری خطاببه امام خمینیرحمه الله، تهران، صدرا، چاپ دوم، 1381، 48 صفحه، رقعی به چاپرسیده است که توصیف آن در همین کتاب شناسی آمده است.
صالحی نجف آبادی، نعمت اللّه، تهران، انتشارات کویر، چاپ اول، 1379، 460 صفحه، رقعی.
این کتاب در نقد کتاب حماسه حسینی نوشته مرتضی مطهری و در پاسخ به نسبت هایوارد از سوی ایشان به کتاب شهید جاوید نگاشته شده است. موضوع حماسه حسینی،تحلیل قیام امام حسین علیه السلام و واقعه عاشورا است. نویسنده با استناد به منابع معتبر ودست اول تاریخی، به دفاع از کتاب خود و پاسخ گویی ایرادهای شهید مطهری، با چهارعنوان زیر پرداخته است: برداشت های ابتدایی، تناقضات، اشتباهات تاریخی و اعتمادبر منابع بی اعتبار. وی استوار ساختن نظریه ها و تحلیل های علمی و تاریخی بر تحقیقو استدلال و دوری گزیدن از تقلید و بی اعتمادی بر نوشته های بی اعتبار را پیام اصلیکتاب خود دانسته و بر ضرورت مبارزه با فرهنگ افسانه سازی و پرستش موهوماتبه ویژه در مسایل دینی تأکید ورزیده است.
ص: 227
حزب جمهوری اسلامی (تهیه و تدوین)، تهران، حزب جمهوری اسلامی، جبی تاج، 53 صفحه، جیبی.
اثر حاضر شامل موارد زیر است:
1. پیام امام خمینی به مناسبت شهادت استاد شهید آیت اللّه مطهری؛
2. پدر شهیدم؛ این مقاله عهده دار معرفی کوتاه فعالیت ها و کتاب های استاد همراه زندگینامه وی به قلم فرزندش مجتبی مطهری است؛
3. تحلیلی از شهادت استاد عنوان مقاله ای است که در آن علل شهادت استاد به وسیله گروهفرقان بررسی شده است؛
در پایان کتاب نیز سخنرانی حضرت امام خمینی به مناسبت شهادت استاد درمدرسه فیضیه آمده است.
کانون مطالعات دانشجویی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشکده محمود آباد (تهیه، تدوین وناشر)، جبی تاج، 39 صفحه، وزیری.
این نوشتار که به مناسبت سالگرد شهادت فیلسوف بزرگ اسلام علامه مطهری بهوسیله کانون مطالعات دانشجویی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشکده محمودآباد تهیه و تدوین گردیده است، دربر دارنده موضوع ها و عنوان های زیر است:
مقدمه (ضرورت مطالعه آثار استاد، شخصیت علمی و خدمات استاد شهیدمطهریرحمه الله، سیر تفکر و اندیشه اسلامی و بشری، خلأ وجود استاد در حوزه و دانشگاه،)معماران شخصیت استاد شهید (آیت اللّه العظمی
ص: 228
بروجردی، امام امت، علامه سیدمحمد حسین طباطبایی، آیت اللّه میرز علی آقا شیرازی)، استاد مطهری و امام خمینی،استاد مطهری در نگاه امام رحمه الله و رهبری، پیمانی مقدس (گفتاری زیبا از استاد شهید)،شهید مطهری در نگاه شاعران و ادیبان، بیست ویژگی استاد شهید از زبان نزدیکان وآشنایان، راهنمایی و رهبری نسل جوان در نگاه استاد مطهری (محمد جواد رودگر)،استاد مطهری از زبان یارانش و استاد مطهری در نگاه اساتید دانشکده.
روابط عمومی استانداری لرستان (تهیه و تنظیم)، 1360، 58 صفحه، رقعی.
جزوه حاضر به مناسبت سالگرد شهادت استاد مطهری و روز معلم در اردیبهشت ماه1360 از سوی روابط عمومی استانداری لرستان تهیه و تدوین شده است. در آغاز کتابپیام امام خمینی به مناسبت نخستین سالگرد شهادت استاد مطهری و نیز خلاصه ای اززندگی استاد مطهری آمده است. سپس مبحث نگرشی موضوعی برآثار شهید علامهمطهری با این عنوان ها آمده است:
دین و ادیان، خداشناسی، شناخت و جهان بینی و ایدئولوژی، تاریخ تمدن وفرهنگ اسلام، انسان از دیدگاه اسلام و مکاتب دیگر، اخلاق در اسلام و مکاتب دیگر،تاریخ و جامعه، بررسی های اسلامی، بررسی های اجتماعی، فلسفه و کلام، حکومت ودولت، حقوق و قانون، عبادت و احکام، شیعه و فرق اسلامی، قرآن، حدیث و نهجالبلاغه، امامت و قائمیت، عدل، نبوت، معاد، تربیت و روان شناسی و مدیریت همراه باذکر منابع و مآخذ هر یک از موضوعات با شماره صفحه در پایان کتاب،با سیر مطالعاتی آثاراستاد شهید مطهری در سه مرحله مقدماتی، متوسط و عالی همراه
ص: 229
با تصاویری آمده است.
دژاکام، علی، تهران، قطران، چاپ اول، 1379، 336 صفحه، رقعی.
در این کتاب، نقدهای شهید مطهری درباره اندیشه های برخی نواندیشان مسلمان گردآمده که از سخنرانی ها و آثار مکتوب استاد اقتباس شده است. گردآورنده، ابتدا مقولهروشن فکر و روشن فکری را از منظر استاد مطهری شرح می دهد. در پی آن اندیشه های ششتن از روشن فکران را از دیدگاه استاد نقد و بررسی می کند. وی در مقدمه کتاب چنین می گوید:
«اگر چه ممکن است برخی از این ها دارای خطاهایی نیز باشند، ولی این از ارزشکار آن ها نمی کاهد و آن ها مستحق بی مهری نیستند؛ بلکه به عنوان یک دین دار و مصلحدینی و اجتماعی استحقاق تجلیل و تکریم نیز دارند. بهترین تحلیل و تکریم، نقدعالمانه، روش مند و به دور از غرض ورزی اندیشه های این بزرگان است. سید جمالالدین اسد آبادی، شیخ محمد عبده، سید عبد الرحمن کواکبی، محمد اقبال لاهوری،مهندس مهدی بازرگان و دکتر علی شریعتی، شخصیت هایی هستند که در کتاب موردنقد قرار گرفته اند و در پایان نیز دو بحث با عنوان های آسیب شناسی نوگرایی دینی واستاد مطهری و رهبری روشن فکران به چاپ رسیده است.
مرتضایی، علیرضا، تهران، فرهنگسرای اندیشه، چاپ اول، 1378، 119، صفحه، پالتویی.
در پیش گفتار این کتاب، آمده است: اثری که پیش رو دارید، نهاد خانواده در آثار استادشهید آیت اللّه مرتضی مطهری است. انتخاب این موضوع
ص: 230
به دلیل هجمه های پیدا ونهانی است که به تازگی به این نهاد مهم و حیاتی جامعه اسلامی از سوی برخی دوستانبی اطلاع و دشمنان آگاه صورت می گیرد. ضروری است نسل جوان ما با اطلاع ازنظرگاه اسلام پیرامون اهمیت و کارکرد نهاد خانواده، نسبت به هجمه مزبور هوشیاربوده و از تکرار تجربه فاجعه آمیز فروپاشی نهاد خانواده در غرب جلوگیری می کند. ازآن جا که این مجموعه در نوع کار و روال ارایه شده بخصوص در آثار استاد مطهریتازگی دارد، می تواند به عنوان یک زمینه جهت تحقیقات پژوهشگران و اساتیدی باشدکه قصد بررسی دقیق تر و غور بیش تر در مقوله مذهب و روان شناسی دارند.
لازم به یاد آوری است در ارتباط با مسایل خانواده موضوعاتی انتخاب شده اند که حامل بیشترین بار روان شناسی «اجتماعی» در آثار استاد بوده اند و انتخاب عنوان ها وسرفصل ها با عنایت و الهام از عنوان های اصلی منابع بوده است. عنوان ها وسرفصل های موضوع ها چنین است:
نظام خانوادگی در ایران پیش از اسلام، کمبود عواطف و قانون، تفسیر به اختصارمربوط به ازدواج، رابطه روان شناسی فردی و اجتماعی در تشکیل خانواده، رضایت دختر در ازدواج، اصل تساوی و تشابه، آزادی همسر، اثر غیرت در بقای خانواده،اخلاق و عادات، اثر حجاب (به مفهوم کلی) در استحکام پیوند خانوادگی، مهر،نظریه هایی در تفاوت زن و مرد، نکاتی ظریف در ارتباط زن و مرد به جهت قوام درخانواده، نقش و مدار تأثیر زن و مرد در جامعه و خانواده، بررسی نعمات و امور مالی درخانواده، برخورد پیامبر با اهل خانه، تقسیم کار در خانه علی علیه السلام، عشق و عفت، مسئلهارث، ازدواج موقت، تعدد زوجات، افزایش و
ص: 231
عوارض طلاق در جهان، قوانین فطریازدواج و طلاق، شرایط طلاق در اسلام.
تهران، انتشارات ناس، جبی تاشج، 116صفحه، وزیری.
عنوان روی جلد: شهید مطهری از دیدگاه امام خمینی، شهید مفتح، آیت اللّه بهشتی،حجت السلام انواری، آیت اللّه موسوی اردبیلی، دکتر شیبانی، اسدی گرمارودی، مهدیچهل تنی، شمس آل احمد، علی رضا میرزا محمد و عبد الکریم سروش.
این کتاب شامل موارد زیر است:
پیام های امام خمینی درباره شهادت استاد، زندگی نامه استاد به قلم مجتبی مطهری (فرزنداستاد) سخنرانی آیت اللّه محمد مفتح، حجت الاسلام محی الدین انواری، آیت اللّه عبدالکریمموسوی اردبیلی، دکتر عبدالکریم سروش، استاد سید شمس آل احمد و علی رضامیرزا محمد، خاطراتی از استاد شهید مطهری (به قلم محمد اسدی گرمارودی)، مقاله «مطهریحافظ معیارها و موازین اسلامی» (به قلم مهدی چهل تنی)، مصاحبه با آیت اللّه دکتر سید محمدحسینی بهشتی، مصاحبه با نشریه فرصت در غروب در سال 1352با عنوان زن از دیدگاه اسلام کهبرای اولین بار در این کتاب به چاپ رسیده است و از فعالیت های علمی استاد سخن به میانآمده است. مصاحبه با دانشجویان مدرسه عالی کامپیوتر در نشریه بهار آزادی در سال 1358 کهاز آینده انقلاب، شرایط تداوم آن و الگو بودن انقلاب سخن رفته است.
ص: 232
اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان در اروپا و اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان درآمریکا و کانادا (تهیه و تدوین)، جتهرانج، انتشارات باقرالعلوم، آذر 1359، 209 صفحه، وزیری.
این اثر از یک پیش گفتار و چند بخش تشکیل شده است. در بخشی از پیش گفتار کتابآمده است:
اکنون با گذشت بیش از دو سال از شهادت این مرد بزرگ، خون مطهر و پر برکتشبسیاری از ابهامات و انحرافات را برای نسل جوان ما روشن و عیان ساخته است.بسیاری که در گذشته نه تنها با چهره بزرگ این عالم شیعی نا آشنا بوده اند، بلکه حتیکوچک ترین شناختی نیز به تفکر این مجاهد نداشتند، پس از شهادت پر برکتش بهاشتباه خویش و نیاز مبرم به فراگیری اندیشه استاد پی بردندو ارزش چنین گوهرکمیابی را در علوم اسلامی یافتند. برکت این خون به اندازه ای بود که تغییری بنیادی درتفکر مذهبی جامعه ایران به سوی اسلام ناب و آن هم بسیار محکم و باثبات به وجودآمد که در صورت ادامه یافتن آن، راه های نفوذ اندیشه های الحادی و تفکرات التقاطی رابرای همیشه خواهد بست و نسل جوان امت انقلابی را در برابر چنین باورهای الحادی- التقاطی مصون و محفوظ خواهد داشت.
بخش های دیگر ویژه نامه عبارتند از: پیام امام خمینی به مناسبت شهادت استادمطهری، پیام آیت اللّه حسینعلی منتظری، پیام آیت اللّه طالقانی، زندگی پدرم عنوانمقاله ای است از مجتبی مطهری (فرزند استاد) درباره زندگی پدر، سخنرانی امام درمجلس ترحیم استاد مطهری در مدرسه فیضیه قم، گفتاری درباره شناخت قرآن از شهیدمطهری شامل
ص: 233
بحثی از بخش اول کتاب آشنایی با قرآن (جلد اول و دوم) با عنوان شناخت قرآن که در آن از گونه های شناخت سخن رفته است. تفسیر سوره واقعه که توسطحجت الاسلام دکتر محمد باقر حجتی بیان شده است. درباره فطرت شامل مقاله ای ازحبیب اللّه سالک. درباره فطرت، خلاصه ای از آثار استاد شامل فهرست برخی کتاب ها ومقاله ها و نیز فهرست نوارها و پایان نامه هایی که استاد راهنمایی آن ها را به عهده داشتند.
آثار منتشر نشده ازاستاد شهیدمرتضی مطهری شامل چهار سخنرانی از پنج سخنرانی استاددرصفر سال 1394 ه . ق در مسجد جلیلی است. عنوان سخنرانی های مذکور گریز ازایمان نام دارد که در آن از علم اندیشه حقوق بشر مکاتب ونظام های فکری جهان شمولومقوله روشن فکری به عنوان گریزگاه های ایمان، بحث شده است.
حزب جمهوری اسلامی، (تهیه و تدوین)، تهران، دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی، چاپ اول،1364، 560 صفحه، وزیری.
در مقدمه کتاب آمده است:
هر وقت فرصتی دست می دهد تا درباره استاد شهید، متفکر عظیم الشأن، فقیه عالی مقام، فیلسوف و حکیم متأله، عارف و سالک الی اللّه، اسلام شناس و آگاه به مقتضی اتزمان، محب اهل بیت عصمت و طهارت علیه السلامحضرت آیت اللّه علامه مطهری (رضوان اللّه تعالی علیه) سخنی بگوییم یا مطلبی بنگاریم، متحیر می مانیم تا به کدام یک از ابعادشخصیتی اش بپردازیم. مقام علمی و فلسفی اش را بگوییم فعالیت های سیاسی واجتماعی او را بازگو کنیم ؟ بعد عبادت و تهجدش را به رشته تحریر درآوریم؟خوانندگان را درباره معرفتش نسبت به توحید و
ص: 234
خداشناسی متوجه سازیم. در مقامبازگو کردن شناخت سیره و روش پیامبر و ائمه اطهار سلام اللّه علیهم اجمعین برآییم؟درباره ورودش نسبت به فقه و اصول اسلامی بپردازیم؟ آیا کدامیک را؟ آشنایی باادبیاتش را، شناخت اسلام اصیل و مقتضیات زمانش را؟ دانستن علم حدیث و رجال وتفسیر قرآنش را؟ و... این جا است که تحیر می آفریند!! چقدر توفیق ؟! چه عمر با برکتیکه امروز از قبل آثار هنوز در تمام ابعاد فوق همگان بهره مندند !کمترکسی است که نام مطهری را بشنود و در کنار نامش اسلام مجسم را نبیند؛ زیرا در هر زمان و موقعیتی کهاسلام مورد هجوم دشمنان واقع می شد، در با تمام وجود فریاد وا اسلاماه را سر می داد وبا سلاح منطق و برهان به مبارزه با آن بر می خواست. امروز در تمام مجامع اسلامی جایخالی او را می بینیم. و چه خوب هفته شهادتش را بنام هفته معلم نام گذاری کردند؛ زیرامعلم حقیقی به معنای واقعی کلمه هم او بود. به همین منظور، حزب جمهوری اسلامیدر ششمین سالگرد این شهید بزرگوار ویژه نامه ای را تنظیم کرده است که اولاً به تمامعلاقه مندان به آثار استاد، ثانیا به معلمان عزیزی که پویندگان راه و مکتب او هستندتقدیم شده است. باشد که انشااللّه با مطالعه این کتاب تا حدودی با شخصیت کم نظیر این متفکر و فیلسوف الهی آشنا شده و ادامه دهنده همان راه، که راه اصیل اسلام ناب وخالص است، باشیم.
در این مجموعه سخنرانی ها، مصاحبه ها و مقالاتی درباره شخصیت و اندیشه استادگردآوری و در بیست و سه بخش تنظیم شده است.
بخش اول تا هفدهم این کتاب به سخنرانی افراد یا مصاحبه با افراد اختصاص داردکه عنوان های آن ها به همراه مصاحبه شونده، عبارتند از:
مطهری پاره تنم بود ( امام خمینی رحمه الله )، شهادت مطهری یک ضایعه
ص: 235
بود (علامه طباطبایی)، آیت اللّه مطهری از محکمات انقلاب بود (آیت اللّه منتظری)، شهید مطهریدر فنون اسلام ذات الابعاد بود (آیت اللّه علی مشکینی) مطهری از اندیشه های بلند ورشد یافته و پر مایه فلسفه اسلامی است (شهید مظلوم آیت اللّه بهشتی)، شهید مطهریهر چه نوشت، نمونه بود (شهید محراب آیت اللّه صدوقی)، استاد مطهری پاسدار اسلامبود (شهید حجت الاسلام دکتر باهنر)، استاد مطهری در تاریخ معارف اسلام هیچ گاهفراموش نمی شود (شهید حجت الاسلام دکتر مفتح)، شهید مطهری دلی داشت، دلباختهبه قرآن (آیت اللّه جوادی آملی)، نقش شهید مطهری در ایجاد زمینه های عینی و ذهنیولایت فقه (آیت اللّه مهدوی کنی)، اندیشه ناب و خالص اسلامی را در کتاب های استادمطهری باید یافت (آیت اللّه امامی کاشانی)، بحث های استاد مطهری انسان را اقناع واشباع می کند (آیت اللّه خز علی)، استاد شهید در مسئله اسلام شناسی از جهات مختلفاگر نگوئیم در این زمان بی نظیر است لااقل کم نظیر است (آیت اللّه فاضل لنکرانی)،شهید مطهری جزو افراد نادر و استثنایی است (آیت اللّه موسوی اردبیلی)، بعثت پیامبراکرم از دیدگاه استاد شهید آیت اللّه مطهری (آیت اللّه ابراهیم امینی)، شهید مطهری نادرهزمان ما بود (آیت اللّه سید علی خامنه ای)، مطهری استوانه انقلاب بود (حجت الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی)،
بخش هجدهم کتاب با عنوان تفاهمات اسلامی شامل سه درس از استاد است که عنوان های درس ها بدین شرح است: حسن تفاهم، آیات و احادیث، نقش حج دروحدت و تفاهم مسلمانان. در پایان هر درس، چند سؤال از آن درس نیز تنظیم شده است.
ص: 236
بخش نوزدهم و بیستم به آزادی عقیده اختصاص دارد که شامل دو سخنرانی استاددرباره آزادی عقیده است. بخش بیست و یکم به بیانیه استاد درباره جنایات رژیم پهلوی اختصاص دارد. در بخش بیست و دوم به شرح مختصری از زندگی استاد شهید آیت اللّه مطهری پرداخته شده است.
آخرین بخش با عنوان بعد مبارزاتی شهید مطهریبه قلم اسد اللّه بادامچیان است که درآن به فعالیت های سیاسی و مبارزاتی استاد پرداخته است. در پایان برخی بخش هایکتاب نیز تصاویری از استاد به چشم می خورد.
امانی، رضا و دیگران، ستاد بزرگداشت مقام معلم، آموزش و پرورش منطقه 19تهران، چاپ اول،1369، 88 صفحه، وزیری.
این اثر به مناسبت بزرگداشت روز معلم، سالروز شهادت استاد شهید مرتضی مطهری وگرامی داشت مقام معلم از سوی آموزش و پرورش منطقه 19 تهران فراهم شده است. درآغاز کتاب، رهنمودهای رهبری معظم انقلاب آیت اللّه خامنه ای در جمع عده ای ازفرهنگیان و سپس موضوع های دیگر با این عنوان ها آورده شده است:
استاد شهید مطهری از دیدگاه امام امامت، آیت اللّه خامنه ای، حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی، آیت اللّه موسوی اردبیلی، با استاد مطهری در گذر زمان، معلمان استاد(علامه سیدمحمد حسین طباطبایی، امام خمینی). بخش هایی از مصاحبه علامه طباطبایی پس از شهادت استاد مطهری، استاد مطهری معلمی در خانواده، بخشی ازنامه های استاد به دخترشان، سیری در برخی آثار استاد شهید مطهری، شهید مطهری وجهاد، استاد مطهری و مسئله یهود، سیمای معلمی استاد شهید مرتضی
ص: 237
مطهری ازمحمد مهدی منصوریان، جایگاه معلم از علی جان بزرگی، معلم موفق از مهناز قربانی،در مکتب تجربه اثر حمید گروگان، سخنرانی شهید مظلوم آیت اللّه بهشتی به مناسبتروز معلم، یادگاری: (شعری از احمد روزبهانی، نقش معلم از دیدگاه دانش آموزان(برگزیده ای از بهترین خاطرات دانش آموزان ممتاز و منتخب منطقه)، ای سرچشمه فضیلت، ره توشه ای از پیام شهیدان فرهنگی منطقه 19تهران همراه با تصاویر آنان و ایمعلم مهربان از علی داننده، قطعه شعری به مناسبت سالگرد شهادت استاد و بزرگداشتروز معلم و سخنی با معلم شهید احمد بری مهربانی.
حسینی، سید رضا، قم، انتشارات تپش، چاپ دوم، 1381، 56 صفحه، رقعی.
استاد شهید آیت اللّه مطهری از جمله شخصیت های ممتاز و فرهیخته ای بودند که درپایه ریزی و پیروزی انقلاب اسلامی نقش ممتاز و موثری داشته اند. علم، ایمان، دوراندیشی و ژرف نگری استاد در مسایل گوناگون سبب شده بود تا ایشان به عنوانچهره ای شاخص و در واقع تئوریسین بزرگ انقلاب اسلامی مطرح گردد. ایشان با دقتو وسواس مسایل، مشکلات و دردهای جامعه، از جمله سنت های نهضت را کشف وشناسایی می کردند و سپس با اندیشه بلند خود برای درمان و برطرف کردن آن چاره ایمی اندیشیدند. استاد شهید مطهری با بیان رسا و قلم شیوای خود، همواره آگاهی بخش جامعه اسلامی از خطرهای احتمالی بود و در این راه، راهکارهای عملی و مناسببرای دفع خطر و رفع مشکلات ارایه می داد. در میان گفته ها و نوشته های استاد مواردیدیده می شود که نشان دهنده اهمیت، توجه و تأکید استاد درباره آن مسایل
ص: 238
است که دربعضی از موارد، استاد با به کاربردن کلمه تاکیدی، آن ها را با عنوان هشدار می دهم بیانکرده اند. از جمله در بیانی ایشان می فرماید:
«من به عنوان یک فرد مسئول به مسئولیت الهی به رهبران عظیم الشأن نهضت اسلامی که برای همه شان احترام فراوان قائلم، هشدار می دهم و بین خود و خدای متعالاتمام حجت می کنم که نفوذ اندیشه های بیگانه به نام اندیشه اسلامی و با مارک اسلام یاعم از آن که از روی سؤنیت و یا عدم سؤنیت صورت گیرد، خطری است که کیان اسلامرا تهدید می کند».
مجموعه حاضر، شامل برخی نکته های مهمی است که از کتاب های استاد شهیداستخراج شد. و با عنوان هشدارهای استاد شهید مطهریتقدیم همه فرهیختگان واندیشمندان به ویژه جوانان عزیز می گردد. برخی عنوان ها و موضوع های کتاب بدینقرار است: هشدار از گرایش به مکتب های بیگانه، هشدار نسبت به مکتب های التقاطی،درد نسل جوان را بشناسید، مؤثرترین عامل بدبختی، هشدار نسبت به نفوذ اندیشه هایبیگانه، اصلاح طلب را با فرصت طلب اشتباه نگیرید، قرن جدید و بدبختی های جدیدبرای زن، استعمار فرهنگی خطرناک ترین استعمار، علما با تحریفات مبارزه کنند، فسادو شهوترانی زمینه سقوط کشورهای اسلامی، آزادی تفکر و آزادی عقیده را اشتباه نگیرید، هویت اصیل انقلاب را حفظ کنید، مسایل مذهبی باید به صورت صحیح تعلیمداده شود، بی حجابی موجب فلج کردن نیروی اجتماع است، به مصلحت اجتماعبیندیشید، هشدار نسبت به خطر یهود، از نفاق داخلی باید ترسید، بدون استقلال فرهنگی، انقلاب به ثمر نمی رسد، اسلام را به چشم مصلحت ننگرید، همه ما مسئولیم،باید خودمان را ملامت کنیم، حیات یک ملت
ص: 239
به علم و ثروت نیست، نهضت را چه کسیرهبری کند ؟ و امر به معروف بصیرت می خواهد.
سازمان فجر اسلامی، جبی جاج، سازمان فجر اسلام، جبی تاج، 13 صفحه، رقعی.
کتابچه حاضر مشتمل بر بیانیه فجر اسلام به مناسبت دومین سالگرد شهادت استادمطهری است.
رودگر، محمد جواد، قم، انتشارات تجلی، چاپ اول (1)
این اثر در حقیقت باز پژوهشی و بازشناسی آرای استاد شهید مطهری به صورت گام بهگام در دفترهای گوناگون کلامی، فلسفی، عرفانی، تفسیری، فرهنگی _ اجتماعی و ادبیاست که برای آشنایی هر چه بهتر و بیش تر نسل جوان با دیدگاه و اصول فکری آن اسلامشناس کم نظیر فراهم شده است. در این کتاب، با توجه به زبان نسل جوان و نیاز زمان،مسایل و محورهای اساسی اندیشه و رأی استاد مطرح و توضیح داده می شود. هدفاصلی این سلسله مباحث، تاکید بر دیدگاه های ناب اسلامی استاد و قرار گرفتن نظریه های او به عنوان تکیه گاه و قرار گاه اصیل معرفت دینی و محکمی برای تأویلمتشابهات معرفتی در حوزه دین پژوهی خواهد بود.
ص: 240
حسنی، اصغر، تهران، دفتر نمایندگی سازمان تبلیغات اسلامی در سازمان صنایع ملی ایران، چاپاول، 1362، 144 صفحه، رقعی.
در زمینه یاد نامه نویسی برای شخصیت های گوناگون، کار فراوان صورت گرفته است.درباره استاد شهید مرتضی مطهری نیز به شکل های گوناگون کوشش شده است تادیدگاه ها و نکات مهم از شخصیت های علمی، مذهبی و فرهنگی، درباره جنبه هایشخصیت استاد فراهم آید. کتاب حاضر بدین منظور تدوین شده است.
عنوان های مطرح در کتاب چنین است:
استاد شهید در پیام های امام امت: (بی تو رهبر سیه جامه پوشید، پیام رهبر به مناسبتشهادت استاد، سخنرانی امام خمینی در مدرسه فیضیه قم، پیام امام خمینی به مناسبت اولین سالگرد شهادت استاد، پیام امام خمینی به مناسبت دومین سالگرد شهادت استاد،سخنان امام خمینی به مناسبت سومین سالگرد شهادت استاد.)
استاد شهید در دیدگاه ها: (پیام آیت اللّه منتظری، مصاحبه شهید مظلوم آیت اللّه بهشتی پیرامون شخصیت استاد، یک بیان دیگر از شهید مظلوم درباره استاد، مصاحبه استادعلامه بزرگوار سید محمد حسین طباطبایی درباره شخصیت استاد شهید، استاد شهیددر نگاه حضرت آیت اللّه سید علی خامنه ای، دیدگاه حجت الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی پیرامون شخصیت استاد شهید)، زندگی پربار استاد شهید مرتضی مطهری،فضایل اخلاقی استاد شهید در نظر یک همراه و دوست 30 ساله وی.
محمد واعظ زاده خراسانی، شرح زندگی استاد شهید در بیان خودش خلاصه ای اززندگی استاد شهید، انتشار کتاب علل گرایش به مادیگری، بخشی
ص: 241
از مقدمه کتابعلل گرایش به مادیگری، مقاله ای که با خون نوشته شد، برگزیده ای از آثار استادشهید مرتضی مطهری، آثار مدون استاد شامل: آثار چاپ شده، تصحیح متون، آثارآماده به چاپ، مقالات، نوارهای درسی و سخنرانی، رساله هایی که به کمک ایشاننوشته شده است، سیر مطالعاتی آثار استاد شهید مرتضی مطهری و طبقه بندی آثاراستاد.
سروش، عبدالکریم (زیرنظر)، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1360، بیستو یک + 578 صفحه، وزیری.
در آغاز کتاب، پیام شخصیت های سیاسی و مذهبی داخلی و خارجی و برخی از گروه هابه مناسبت شهادت استاد آمده است که عنوان های آن چنین است:
پیام امام خمینی به مناسبت شهادت استاد مطهری، سخنرانی امام خمینی به مناسبتشهادت استاد مطهری، سخنان استاد شهید مرتضی مطهری درباره استاد معظم خویش،پیام آیت اللّه منتظری، پیام آیت اللّه طالقانی، پیام شورای انقلاب اسلامی ایران، پیام دولتموقت جمهوری اسلامی ایران، پیام یاسر عرفات، پیام سرهنگ معمر القذافی، پیام جبهه آزادی بخش ملی مورو، پیام حرکت اسلامی افغانستان و پیام امام خمینی بهمناسبت اولین سالگرد شهادت استاد مطهری.
بخش دیگر کتاب حاوی مقاله هایی است که به مناسبت بزرگداشت مقام علمیاستاد نوشته شده که عنوان آن چنین است: حکیم فرزانه، حسینعلی منتظری؛ مسیری درزندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری، محمد واعظ زاده خراسانی؛ در ادامه مقاله جاودانگی اخلاق در قسمت جاودانگی اصول اخلاقی، بخشی از سلسله بحث های نقد
ص: 242
مارکسیسم است که استاد مطهری در سال 1355 ه_ . ش به صورت دروس هفتگی و منظم ایرادکرده است. این مباحث پس از تنقیح و تصحیح جزیی برخی از عبارت ها به وسیله آقای عبدالکریم سروش، همراه با ذکر خاطره و نمونه ای از دست خط استاد آمده است.
بخش بعدی کتاب به فهرست آثار استاد شهید مرتضی مطهری، اختصاص دارد که شاملموارد زیر است:
آثار غیر مدون (سلسله یادداشت های الفبایی، سلسله یادداشت های موضوعی،(دفاتر)، آثار مدون (چاپ شده، تصحیح متن، آثار آماده چاپ، مقالات، نوارهای درسیو سخنرانی) فهرست رسالات دکترا و فوق لیسانس که به راهنمایی و همکاری استادشهید مرتضی مطهری نوشته شده است، فهرست اعلام، فهرست کتاب ها، رسالات ومقالات بخش پایانی کتاب را تشکیل می دهد.
سروش، عبدالکریم (زیر نظر)، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ اول،1363، 291 صفحه، وزیری.
این کتاب در بردارنده مجموعه مقالاتی است که برای بزرگداشت یاد استاد فراهم آمدهاست. در ابتدای کتاب پیشگفتاری از عبدالکریم سروش و تصاویری از حضرت امامخمینی و استاد شهید آیت اللّه مطهری به همراه شعر استاد امیری فیروز کوهی آمدهاست. عنوان مقاله ها چنین است:
شهید استاد مطهری آن گونه که من می شناسم، اکبر هاشمی رفسنجانی؛ مطهری وعلم کلام جدید، رضا داوری اردکانی؛ صابئین اهل کتابند، محیط طباطبایی؛ علم کلام وعلوم طبیعی، مورد ابواسحاق نظّام،
ص: 243
ترجمه: احمد آرام؛ سفسطه و مغالطه از نظر مذهب،سید جواد مصطفوی؛ هماهنگی دین، ایمان و علم در اسلام، ابوالفضل عزّتی؛ در حاشیهبرخورد آرا در انقلاب مشروطیت، حمید عنایت؛ شک و شبهه در نهج البلاغه، شیخ عزیزاللّه عطاردی؛ نسخه های کهن قرآن، کاظم مدیر شانه چی؛ نمونه هایی از شوقشهادت در صدر اسلام، محمود مهدوی دامغانی؛ نقشی از استاد، نصراللّه شبستری؛خاطره ای از استاد شهید، محمود رامیار؛ نسیان نبی صلی الله علیه و آله، محمود دامیار؛ الف میلیون مسلم علی ابواب القرآن الخامس عشر، سید جعفر شهیدی و مطهری و ارتباط جهانبینی و ایدئولوژی به قلم عبدالکریم سروش.
لازم به یادآوری است که برخی از این مقاله ها، ارتباطی با استاد شهید مرتضیمطهری ندارد.
اهواز، جهاد دانشگاهی (دانشگاه شهید چمران)، بخش فرهنگی 1364، 254 صفحه، وزیری.
این مجموعه، گزیده مقاله ها، سخنرانی ها و اشعار اولین کنگره بررسی و شناختجنبه های فرهنگی _ علمی استاد شهید مرتضی مطهری است که در اردیبهشت 1364 دراهواز برگزار و به وسیله بخش فرهنگی، جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید چمران اهوازفراهم آمده است.
عنوان ها و موضوع های مطرح شده چنین است:
پیام آیت اللّه سید علی خامنه ای (ریاست وقت جمهوری اسلامی ایران)، سیریاجمالی در زندگانی استاد شهید مرتضی مطهری، خصوصیات فکری و اخلاقی استاد،علی مطهری؛ تبلور وحدت حوزه و
ص: 244
دانشگاه، حجت الاسلام موسوی جزایری؛ خدا،تنها داند علی کیست: (شعری از علی موسوی گرمارودی، بحث علیت در آثار استادمطهری، حجت الاسلام دکتر احمدی؛ نشر مذهبی و شیوه نگارش استاد، دکتر نصراللّه امام؛ فذ حکیم عبقری هذا هو المطهری: شعری از حسین چوبین؛ شیوه فلسفی استادشهید مطهری، حجت الاسلام دکتر واعظ زاده خراسانی، روح خدا تنها بود: (شهری ازجمالی؛ توضیح ارسطو از تقسیمات علوم و تفسیر ابن سینا، جم کوری؛ ویژگی ها وتأثیر گذاری کلام استاد، محمدرضا سنگری؛ خط المطهری؛ شعری از حسن طرفیعباسی؛ بعد عملی، اخلاقی و مبارزاتی استاد، حجت الاسلام طاهری خرم آبادی؛نگرشی اجمالی بر شخصیت استاد، داوود سلیمانی؛ داستان راستان شهید مطهری(رسول اکرم و دو حلقه جمعیت) (مقاله لاتین)، جاودانه مرد: شعری از غلام رضاقدسی؛ سیری در کتاب علل گرایش به مادیگری، محمد غریبی؛ مقدمه ای بر تئوریادراکات اعتباری، جم کوری؛ برای مطهری. شعری از احد ده بزرگی؛ ای قامت سترگایمان و استقامت شعری از سنگری؛ اهتمام و وجهه نظر استاد مطهری در دفاع از دیناسلام، دکتر رضا داوری؛ ای آفتاب دانش و دین، ای مطهری: شعری از موسویگرمارودی؛ شمیم روح خدا داشت در پگاه کلام: شعری از نصراللّه مردانی؛ تطور علمالکلام لدی علماء المسلمین، شهید مطهری، ترجمه به عربی: محمود شکیب انصاری؛شخصیت فقهی استاد مطهری، حجت الاسلام و المسلمین استاد عمید زنجانی؛مناجات: شعری از جمالی، خشم خون: شعری از معصومه جرجانی؛ در پایان، قطعنامهاولین کنگره بررسی و شناخت جنبه های فرهنگی و علمی استاد شهید مرتضی مطهریدرهشت بند آمده است.
ص: 245
معاونت امور فرهنگی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تهران، انتشارات صحیفه، چاپاول، 1369، 79 صفحه، رقعی.
کتاب شامل مجموعه سخنرانی های ایراد شده در سالگرد شهادت استاد مطهری دردانشگاه تهران در اردیبهشت سال 1369 است که به کوشش معاونت فرهنگی وزارتبهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهیه و تدوین شده است.
در ابتدای کتاب، سخنی کوتاه از مقام معظم رهبری درباره ویژگی های علمی ومعنوی و... استاد و نیز ضرورت بررسی و تبین اندیشه و نظریه شهید مطهری از سویاهل تحقیق و علاقه مند به کار علمی.
در زمینه هایی مانند وجود، انسان، اختیار، عدالت، تاریخ، قضا و قدر، عرفان و... بهعنوان مقدمه بیان شده و در ادامه متن سخنرانی آیت اللّه محمد تقی مصباح یزدی،حجت الاسلام و المسلمین محمدی ری شهری و حجت الاسلام و المسلمین حائریشیرازی در موضوع هایی هم چون، مطهری و آگاهی از زمان، مطهری و عدالتاجتماعی و مطهری و برخورد وی با تحجر آمده است.
شفیعی دارابی، سید حسین، جقمج، جبی ناج، چاپ خانه مهر، 1360، 348 صفحه، رقعی.
در ابتدای کتاب پیش از مقدمه، سخنانی از امام خمینی، آیت اللّه حسینعلی منتظری وآیت اللّه سید عبدالکریم موسوی اردبیلی درباره
ص: 246
جنبه های شخصیتی و علمی استاد آمدهاست. این مجموعه نیز در هفت بخش به ترتیب زیر تنظیم شده است:
عنوان بخش اول:
سیری کوتاه در حیات و زندگی استاد شهید مرتضی مطهری است. در این قسمت با اشاره بهدستگیری و بازداشت آیت اللّه سید علی حسینی خامنه ای، به سخنان استاد در مورد ویدر دانشکده الهیات دانشگاه تهران اشاره شده است که چنین است:
«ما کمتر نمونه ارزنده ای هم چون خامنه ای داریم. آن وقت این نیروها باید این گونههدر و در گوشه های زندان تلف شوند» (ص 87).
ویژگی های استاد مطهری رحمه الله عنوان بخش دوم است که به این موضوع ها اختصاص دارد.
تنها به اسلام اندیشیدن، مبارزه نمودن با گروهک ها و روش های التقاطی، به فکرمرید بازی نبودن و در تمام جنبه ها از حد افراط و تفریط دور بودن از جمله 21 ویژگی شمرده شده در این کتاب است.
در بخش سوم درباره بازتاب گسترده شهادت دلخراش استاد مطهری مطالبی بیانشده است. بینش ها و نظریه های افراد و شخصیت های سیاسی و مذهبی درباره مقامعلمی و عملی استاد مطهری عنوان بخش بعدی کتاب است که از بزرگان زیر است:
علامه طباطبایی، آیت اللّه منتظری، آیت اللّه مشکینی، آیت اللّه خامنه ای، شهید دکتر مفتح،آیت اللّه دکتر بهشتی، آیت اللّه موسوی اردبیلی، حجت الاسلام انواری، حجت الاسلامهاشمی رفسنجانی، آیت اللّه جوادی آملی، آیت اللّه خزاعلی، حجت الاسلام محمد جواد حجتی
ص: 247
کرمانی، دکتر عباس شیبانی، دکتر عبدالکریم سروش، شمس آل احمد و مهدی چل تنی.
گفتاری چند از شاگران استاد مطهریرحمه الله و... عنوان بخش پنجم است. در این بخش،می توان به سخنان آیت اللّه محمد علی تسخیری، آیت اللّه دکتر سید مصطفی محقق داماد،دکتر رضا داوری اردکانی که درباره شخصیت استاد ایراد شده اشاره کرد، بخش ششم به«مطهری از دیدگاه خانواده و فرزندان» اختصاص دارد. پس از آن، گروهک های مخالفاستاد مطهری، گلچینی از سخنان استاد به همراه شعری از جواد محدثی آوردهشده است. اسناد مربوط به استاد بخش ها و مطالب پایانی کتاب را تشکیل می دهد.
امور تربیتی منطقه هفت، تهران، وزارت آموزش و پرورش اداره کل امور تربیتی، 1364، 24 صفحه.
ص: 248
ص: 249
قدس، صدیقه، پایان نامه مجتمع علمی آموزشی علوم اسلامی خواهران جامعة الزهرا، 1379،79 صفحه.
آزادی از بزرگ ترین موهبت های الهی و از متعالی ترین ارزش های انسانی است. از میانموجودات، تنها آدمیان از نعمت عقل بهره مند شده اند. از این رو، این شایستگی رایافته اند که آزاد پا به عرصه وجود گذارند و با اختیار، صراط مستقیم الهی را برگزینند وآزادانه سرنوشت سعادتمند شان را رقم بزنند.
موهبت آزادی به عنوان یک کمال و ارزش انسانی، وسیله و گذرگاه است نه هدف وتوقف گاه؛ وسیله ای برای رهایی از اسارت و بردگی، رشد و شکوفایی استعدادها وانجام تکالیف ها و استیفای حقوق؛ گذرگاهی که انسان ها برای فتح قله های والایانسانی سخت بدان نیازمندند.
اندیشمندان تعریف یکسانی از مفهوم آزادی و حدود آن به دست نداده اند. مواردیرا که برخی مصداق هایی از آزادی بر می شمارند، شماری دیگر، عین اسارت بدانند وبرعکس، مواردی را که برخی محدودیت می پندارند، برخی دیگر آزادی نام نهند.
سرّ بیش تر این اختلاف نظرها را باید در نوع نگرش انسان به هستی
ص: 250
و تفسیر او ازجهان خلقت و نیز چگونگی نگاهش به خود انسان جست وجو کرد. بی گمان دیدگاه یک انسانالهی با نظرگاه یک انسان مادی درباره آزادی یکسان نیست. هم چنین دیدگاه دین داران دربارهرسالت دین، در تفسیر شان از آزادی و تبیین چهار چوب آن تأثیر بسیاری دارد.
لزوم تبیین گوهر آزادی از دیدگاه اسلام در جامعه اسلامی بر کسی پوشیده نیست.بنابراین، نویسنده در این تحقیق بر آن است تا با استفاده از نظریه های استاد شهیدآیت اللّه مطهری به تبیین این مقوله بپردازد و با بیان مفاهیم گوناگون و منشأ و انواعآزادی، حدود آن را نیز تبیین کند. در پایان نیز به نظریه مکتب اگزیستانسیالیسم دربارهآزادی اشاره ای شده است.
مهم ترین عنوان ها و موضوع های مطرح شده چنین است:
توصیف آزادی، مفاهیم کلی آزادی، آزادی چیست؟، ضرورت آزادی بشر درپاره ای از مسایل از دیدگاه اسلام، بررسی مفهوم آزادی و دموکراسی در اسلام و غرب،منشاء آزادی از دیدگاه امام راحل رحمه الله، اقسام آزادی، شاخصه های آزادی، آزادی اندیشه وبیان، آزادی مطبوعات، آزادی عقیده و دین، اهمیت نعمت آزادی، مرزهای آزادی ازدیدگاه امام خمینیرحمه الله، نظریه مکتب اگزیستانسیالیسم، دیدگاه مکتب اگزیستانسیالیسمدرباره آزادی، اعتقاد به خدا از دیدگاه این مکتب، کمال هدفی و کمال وسیله ای و....
(دکتر علی شریعتی و استاد مرتضی مطهری)، روشن، امیر، پایان نامه کارشناسی ارشد (علومسیاسی) دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، 1375، 297 صفحه.
ص: 251
س
این تحقیق کنکاشی است برای یافتن جایگاه آزادی های مدنی در اندیشه و آرایدکتر علی شریعتی و استاد مرتضی مطهری که دو اندیشمند مذهبی در ایران معاصر بهشمار می روند.
آزادی به معنی نبود موانع است و این که در راه اهداف فرد، دولت یا جامعه سد ومانعی نباشد. افراد نیز تا آن جا آزادند که به آزادی دیگران صدمه ای وارد نیاورند. درمکتب لیبرالیسم که آزادی عالی ترین هدف سیاسی است، دولت یا جامعه نمی توانندآزادی فرد را محدود کنند؛ مگر به سبب قانون.
این قانون نیز نمی تواند خلاف طبیعت انسانی عمل کرده و آزادی طبیعی انسان رامحدود کند یا به بهانه مصلحت اجتماعی بر فرد فشار وارد کند؛ چون فرد وجودیاصیل و جامعه وجودی مصنوعی دارد و چیزی بیش از مجموع افراد نیست. در آرا واندیشه شریعتی و مطهری، آزادی مانند وسیله ای است برای رسیدن به هدف هایمتعالی تر؛ چون برای افراد اهدافی هم چون کمال و سعادت را در نظر می گیرد و آن چه کهمهم است این اهداف هستند.
به همین دلیل، گاهی مواقع، اگر آزادی مانعی برای رسیدن به کمال شود، می توانآن را محدود کرد یا به طور موقت کنار گذاشت.
شریعتی دموکراسی و لیبرالیسم را در یک جامعه عقب مانده به دلیل ناآگاهیتوده ها و وجود سنت های موهوم و انحرافی ممکن نمی داند و به دست آمدن آن رادر زمانی که پیشرفت در یک دوره موقت با نظارت یک رهبر متعهد فراهم شودمی داند.
ص: 252
وظیفه این رهبر متعهد که در دوره موقت می کوشد افراد و جامعه را به کمال وپیشرفت برساند، دادن احساس آزادی به مردم نیست، بلکه باید به آنان در راه شدنشانکمک کند نه تنها تأمین رفا آن ها.
شریعتی اختناق فکری و انحراف عقاید را در چارچوب باورهای رسمی، عاملمرگ فکر و محرومیت جامعه از استعدادهای بسیار و اندیشه های نوین می داند و این راجنایت هولناک در حق بشریت معرفی می کند. بر این باور است کسی که آزادی انسان رااز او می گیرد، دیگر هیچ چیز عزیزتر از آن ندارد که به او ارمغان دهد. استاد مطهریآزادی را یکی از لوازم ضروری زندگی می داند و معتقد است مکتبی که به خود اعتقاد وایمان داشته باشد، آزادی فکری می دهد.
وی به وجود آمدن قرون درخشان تمدن اسلامی را مدیون آزادی و وجودبرخوردهای فکری می داند. مطهری آزادی و دموکراسی را از ضروریات تکامل دانستهو هم چون فیلسوفی استدلال می کند که آزادی حق انسان به ماهو انسان است؛ یعنیحقی است که از استعدادهای انسانی ناشی می شود. وی میان آزادی عقیده و اندیشهتفاوت قایل است و تنها آزادی فکر را می پذیرد، نه آزادی عقیده.
هر دو تفکر آزادی عقیده (مذهبی) را رد می کنند و معتقدند که بعضی عقایدهم چون بت پرستی و گاو پرستی، زنجیری بر دست و پای انسان هستند که فکر را واپسزده و مانع تکامل فرد می شوند و بایستی به زور هم که شده آن ها را از این بند و زنجیرآزاد کرد؛ چون به نفع خود فرد و جامعه است.
ماهروزاده، طاهره، پایان نامه، مجتمع علمی آموزشی جامعة الزهرا علیهاالسلام،
ص: 253
1378، 78 صفحه.
معرفی شخصیت جامع استاد شهید مطهری که عواطف لطیف بزرگ ترین معلم و مربیدوران حاضر امام راحل «قدس سره» را به خروش آورد و او را بی قرار ساخت؛ مردی که حاصل عمر علمی، فلسفی و عرفانی امام رحمه الله بود، کار آسانی نیست.
نه تنها حضرت امام رحمه الله بلکه تمامی فرزانگان دین و دانش، شخصیت استاد مطهریرا از جنبه های گوناگون ستوده اند و بیش از هر چیز بهره مندی ایشان از جامعیت درجنبه های گوناگون کمال را با اعجاب عنوان کرده اند.
استاد مطهری جامع حکمت نظری و عملی، اخلاق نظری و عملی و دارای بینشعرفانی، سیاسی، اجتماعی و تربیتی... بود.
او حکیمی فرزانه، فقیهی مجتهد و کوشا، معلمی نمونه، مربی والامقام ونویسنده ای توانا بود. هر زمان که اندیشه ای مخالف دین و اسلام به بازار عرضه می شد،او بود که با کلمات قوی و سخنان نافذ و نوشتاری مستدل به مقابله با آنان می پرداخت وحقیقت را برای ره پویان آشکار و نمایان می کرد.
بر ما لازم است که از آثار پرمایه و عمیق استاد حداکثر بهره برداری را به عملآورده و در این زمان که دشمن در تهاجم همه جانبه فرهنگی خود از دوست ودشمن یاری می گیرد تا دستاوردهای انقلاب و ارزش های اسلام را کم رنگ و بهتدریج از صحنه گیتی حذف کند، نیازمند آنیم که از آثار گران بها و پرمایه استادسودجوییم.
تحقیق حاضر که از دو بخش تحریف های عاشورا و اسوه های عاشورا تشکیلشده است، تلاشی است تا واقعه بزرگ عاشورا را از
ص: 254
دیدگاه بزرگ مردمی چون استادشهید مرتضی مطهری بررسی و تبیین کند. برخی عنوان ها و موضوع ها چنین است:
تحریفات عاشورا، معنا، اقسام و عوامل تحریف، نمونه تحریفات، نقد و بررسی،رسالت و وظیفه ما، کلام امام خمینی«ره» در توصیه به خطبا و نوحه سرایان و عزاداران،اسوه های عاشورا، سیدالشهدا علیه السلام و کرامت نفس، اصحاب امام حسین علیه السلام، اسوه هایاخلاقی و مظهرین کمال انسانی و....
قربان نیا، حسن، پایان نامه کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیرحمه الله، قم.
سازگاری اردکانی محمود، پایان نامه کارشناسی ارشد (معارف اسلامی و علوم سیاسی)،دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، 1373، 260 صفحه.
چکیده: در میان متفکران ایرانی و غیر ایرانی، شخصیت های معروفی از محققان وفیلسوفان و شاعران هستند، ولی جامعیتی که در شخصیت ایشان وجود داشت دلیلبرتری او بر دیگران به شمار می رود. او یک فقیه و مجتهد بود و شیوه فقاهت را خوبمی دانست و به دام افکار التقاطی شرق و غرب نمی افتاد؛ آن گونه که بسیاری ازاندیشمندان مصلح و طرفدار تجدید حیات دوباره اسلام هم چون اقبال به دام افکارالتقاطی افتاده اند. یک فیلسوف بود و با معارف اسلام آشنایی داشت؛ سخنوری بود که می توانست همه آن چه را می داند به زبان بیاورد. نویسنده ای بود که می توانست همه دانش های خود را بنویسید. دارای بینش سیاسی و
ص: 255
فکری بود و مهم ترین جنبه های شخصیت ایشان نقش وی در احیای تفکر اسلامی بود.
به طور کلی، ایشان جزو نادرترین شخصیت هایی بود که جنبه های گوناگون در وجودشتجلّی داشت. از این رو، می توان ایشان را یکی از پرچمداران احیای تفکر اسلامی در فضای فرهنگ امروزی به شمار آورد. تحقیق حاضر، بخشی از این مهم را بر عهده گرفته است.
کوشیده ایم آرا و اندیشه های سیاسی و اجتماعی این استاد فرزانه را از لابه لای کتاب ها و آثار ایشان جمع آوری کنیم و پس از تجزیه و تحلیل، آن ها را در اختیاردوستداران علم وادب قرار دهیم.
باقی نصر آبادی، علی، پایان نامه کارشناسی ارشد، (جامعه شناسی) دانشکده علوم اجتماعی)دانشگاه تهران، 1373، 483 صفحه.
چکیده: استاد مطهری جدایی علوم از فلسفه رابزرگ ترین ضایعه برای تاریخ علمشمرده اند. علوم به سبب این جدایی مجبور شده اند که بحث از موضوع های خود راکنار گذارده و به صورت اصول موضوعی از کنار آن بگذرند. به بیان دیگر، علوم دردوران جدید بحث خود را از نیمه راه شروع کرده و تنها نیمی از مسایل را طرح وبررسی می کنند و نیمه دیگر را که نیمه اولی و ابتدایی بوده و نیمه دوم بر پایه آن است،کنار می گذارند. برای مثال، بحث از معرفت و تطّور آن که در جامعه شناسی دینی طرحمی گردد، مبتنی بر بحث حقیقت جامعه است، ولی در علوم، بحث از هستی جامعهفراموش شد و تنها به صورت پیش فرض مقبول افتاد و سپس فرع هایی بر آن افزوده شد.
ص: 256
تطّور نظام های سیاسی، تحول سیستم های اخلاقی و تطور نظام های اقتصادیوتغییر تاریخی نظام های معرفتی جامعه، چگونه می تواند بدون ارتباط با هستیخودجامعه باشد.در نوشته های استاد مطهری، تقریباً همه بررسی ها با عقل ریشهیاب شروع می شود. روش تعقلی روش غالب تفکر ایشان است.هر مسئله اجتماعی،پیش از هر تحلیل جامع شناسانه، تحلیل فلسفی می شود. مثلاً تبعیض ها و نابرابری هایاجتماعی، تنها در حد یافتن علل اجتماعی نابرابری ها متوقف نمی ماند، بلکه ابتداتفاوت در هستی و سپس در جوامع و انسان ها مورد بررسی قرار می گیرد.
عظیمی دخت شورکی، حسین، پایان نامه کارشناسی ارشد (الهیات و معارف اسلامی و ارشاد)،دانشگاه امام صادق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی و ارشاد، تهران، 1377، 135 صفحه.
رابطه عقل و وحی، از جمله موضوع هایی است که سابقه آن در تاریخ تفکر بشری بهبیش از دو هزار سال می رسد. این که عقل در قلمرو دین چه جایگاهی دارد و این که آیاایمان به یک نظام اعتقادی دینی، همواره بایستی بر اساس معیارهای عقلانی باشد و به تعبیریدیگر این که آیا تمسک به باورهای دینی، فهم و دفاع از آن باورها، به وسیله عقل و تعقل، جایزاست یا خیر، از جمله پرسش هایی هستند که در این مسئله مورد بحث قرار می گیرند. دراین راستا، کوشیده ایم پاسخ پرسش های بالا را با توجه به اندیشه های آن بزرگوار بیابیم.
بنابراین، کوشیده ایم تا با کنکاش در معانی گوناگون عقل و دین و ارایه تقسیم بندیجدیدی از دیدگاه های موجود درباره رابطه این دو، دیدگاه استاد شهید مطهری را در اینباره جست وجو کنیم.
ص: 257
در بخش دوم نیز بیش ترین کوشش ها، بر این محور بوده است تا رویکرد عقلانیآن شهید عزیز را در برخورد با باورهای اساسی دین اسلام نشان دهیم. از این رو، دربخش دوم، فصل های توحید، نبوت، معاد، عدل و امامت مطرح می گردد و دفاع و فهمفلسفی استاد شهید مطهری از این باورها به نمایش گذاشته می شود.
ندایی، هاشم، رساله دکتری (علوم تربیتی - گرایش فلسفه تعلیم و تربیت)، دانشکده روان شناسیو علوم تربیتی، دانشگاه تربیت معلم، 1373، 360 صفحه.
چکیده: یک: ایده آلیسم
1. نمی توان وجود و ادراک را آن گونه که برکلی عقیده دارد مساوی داشت؛ زیرا از تحلیلاین جمله مطابقت و تساوی وجود و ادراک ناشی نمی شود و مساوی دانستن آن دوخلط مقام ثبوت و اثبات است.
2. از نظر برکلی که وجود مساوی ادراک است، به هیچ وجه انکار جوهر مادی آن گونه کهبرکلی می گفت نتیجه نمی شود.
3. برکلی جهان خارج و علم به آن را به طور کلی نفی نمی کند، بلکه وی جهان (جوهر)مادی مستقل از ادراک را نفی می کند، اگر چه نظریه شناخت برکلی سرانجام به دلیلحسی مذهب بودن او به نفی جهان خارج می انجامد؛ زیرا وی می خواهد مشکل نظریهشناخت خود را با یک اعتقاد مذهبی و متافیزیکی (خدا) دفع کند. با این که وی اندیشه ای
ص: 258
تجربی (حسی) دارد.
4. برکلی به نوعی جهان خارج (بر اساس نظر خودش) قایل است و تنها جهان مادیخارج از ذهن و ادراک انسان را انکار می کند. بنابراین، نمی توان او را در ردیفسوفسطاییان قرار داد.
5. طرد و نفی ماده در نظریه برکلی مقدمه ای برای اثبات اصالت روح و خداست.
6. اعتقاد به وجود خداوند در ایده آلیسم به ویژه فلسفه برکلی نقش اساسی دارد و خداعنایت آفرینش به شمار می رود (یکی از موارد هماهنگی با رئالیسم اسلامی است)
7. ارزش های اخلاقی کلی، مطلق و تغییرناپذیرند؛ چون منبع ارزش ها خداوند است ودین و اخلاق نیز به هم پیوستگی کامل دارند. (مورد اشتراک با رئالیسم اسلامی)
8. شر امری عدمی و منفی است و در جهان، خیر، اصیل است و شر امری تبعی (نقطهاشتراک با رئالیسم اسلامی)
9. بعد اصیل انسان بعد روحانی اوست. بنابراین، انسان شریفت ترین و برترینآفریده های خداوند است و به لحاظ دارا بودن دو ویژگی مهم، یعنی عقل و اختیار(اراده) دارای جایگاه ویژه ای است. (این مورد نیز از موارد اشتراک با رئالیسم اسلامیاست).
10. نظریه توافق (که ملاک درستی معرفت از نظر ایدئالیسم است) در زمینه معرفت هایتحلیلی و منطقی درست است، ولی درباره معرفت های ترکیبی و غیر تحلیلی کاراییندارد و کافی به نظر نمی رسد. (این مورد از نکات مورد اختلاف با رئالیسم اسلامیاست).
ص: 259
11. در جریان تعلیم و تربیت، آن چه از نظر ایدئالیسم مهم است، ایده آل است و اینایده آل که اساس جهان را تشکیل می دهد، خدا است و تمام فعالیت های تربیتی باید بهسمت و سوی او باشد. (این مورد نیز از موارد هماهنگی با رئالیسم اسلامی است) وچون انسان دارای ویژگی مهم عقل و اختیار است، بنابر این تنها موجود قابل تربیتاست و باید در جریان تعلیم و تربیت و رشد بر عقل و اختیار وی تکیه شود. اگر چه معلمبر اساس نظر ایده آلیست ها نقش اصلی و اساسی را در جریان تعلیم و تربیت دارد، ولیباید توجه داشت که اهمیت دادن به نقش معلم و سمت و سو دادن تعلیم و تربیت بهسوی ایده آل (خدا)، نباید بر دیگر جنبه ها اثر بگذارد.
12. تکیه بر آموزش های اخلاقی و رشد ویژگی های اخلاقی در جریان تعلیم و تربیت،یکی از ویژگی های نظام تربیتی مکتب ایده آلیسم است (رئالیسم اسلامی نیز چنینویژگی را در تربیت قایل است).
رئالیسم اسلامی
1. فلسفه رئالیسم اسلامی از مکتب ایده آلیسم که موجودات جهان را وابسته به انسان وادراکات او تلقی می کنند متمایز است.
2. فلسفه علامه طباطبایی و استاد مطهری جزو مکتب رئالیسم است، ولی با توجه بهویژگی هایی که دارد با آن نیز متفاوت است. بنابراین، می توان آن را رئالیسم اسلامینامید.
3. رئالیسم اسلامی اعتقاد به وجود جهان خارج از ذهن (واقعیت قائل شدن برایموجودات خارجی) را یک اصل اساسی و فطری می داند که سر حد ایده آلیسم ورئالیسم است.
ص: 260
4. جهان بینی رئالیسم اسلامی خدا محوری است؛ یعنی جهان، ماهیت از اویی وبه سوی اویی دارد و غایت جهان هستی خداوند است. (نقطه اشتراک با ایده آلیسم).
5. انسان دو بعد جسمانی و روحانی دارد که بعد اصیل او همان بعد روحانی است(اصالت روح) که ویژگی های مهم عقل و ایمان، اختیار و فطرت را داراست. بنابراین،مشکل ثنویت روح و بدن به خوبی حل می شود. (از طریق حرکت جوهری، الروحجسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء).
6. ارزش ها و اصول اخلاقی کلی و مطلق هستند و به من ملکوتی انسان که جنبه خداییدارد مربوط می شوند. به عبارت دیگر، منبع ارزش ها در خدا و ریشه اخلاق در دیناست.
7. وصول علم به جهان خارج امکان دارد و ادراک یک کار ابداعی نفس و حس است.(حس شرط لازم است؛ نه شرط کافی) عقل و حس هر دو ابزار شناخت هستند و منابعشناخت نیز چنین است: طبیعت، عقل، قلب و دل، تاریخ و وحی که نشانگر جامعیت آناست.
8. ملاک درستی معرفت مطابقت ذهن با امر خارجی است (نظریه مطابقت) که در مقابلنظریه توافق قرار دارد.
9. رئالیسم اسلامی فلسفه تربیتی و (نظام تربیتی) ویژه دارد که با فلسفه تربیتی دیگرمکتب ها از جمله ایده آلیسم تفاوت دارد؛ یعنی هدف، اصول و مبانی و روش ویژه ایدارد: اول این که تعلیم و تربیت آن دینی و الهی است. به همین دلیل، هدف غایی و نهاییآن احیای فطرت انسانی یعنی قرب به خداوند و پرورش بنده صالح است. دومین برتربیت عقلانی و نقش آن در پرورش شخصیت دانش آموز تاکید دارد. بنابراین،
ص: 261
می توانگفت تعلیم و تربیت رئالیسم اسلامی تعلیم و تربیت معنوی و عقلانی است.
10. تکیه بر آموزش های اخلاقی و رشد ویژگی های اخلاقی در جریان آموزش وپرورش.
11. علم و ایمان دو رکن اساسی برای تربیت و رشد هماهنگی انسان (انسان ایده آل)است.
12. از ویژگی های مهم این نظام تربیتی، جامعیت داشتن، همگانی بودن، تقدم تزکیه برتعلیم و ادب در کسب علم و دانش (از لحاظ، افراد، زمان، مکان، و منبع اخذ) و... است.
محمد حسینی، فاطمه، فرشته جعفری (پژوهشگر)، تهران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران،مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه ای (مجری طرح)، 1375.
چکیده: این پژوهش به بررسی مفهوم و روش تعلیم و تربیت، تفکر و تعلیم و تربیت،اخلاق و تعلیم و تربیت، علم و تعلیم و تربیت، معلم و متعلم، نقش عبادات در برنامهتربیتی اسلام، تعلیم و تربیت کودک، نقش کار در تعلیم و تربیت، در اندیشه استادمطهری پرداخته است که هر کدام از سر فصل های مطالب به مجموعه های زیر تقسیمشده و به طور مفصل درباره آن ها بحث شده است.
این مطالب به قرار زیر است:
استعدادهای روحی انسان و اقسام آن و اهتمام رسول اکرم صلی الله علیه و آلهدر امر تعلیم وتربیت، اهتمام رسول اکرم صلی الله علیه و آلهبه تعلیم و تربیت مسلمانان
ص: 262
صدر اسلام، ارزش تفکر ونتایج تربیتی آن از دیدگاه قرآن و روایات، استقلال فکری در نظام تعلیم و تربیت اسلام،اهتمام علما و فقهای اسلام در امر تعلیم از جهت پرورش فکر و عقل، رابطه میان تفکر وتعلیم و تربیت در اسلام، غریزه پرسش در انسان و روش برخورد مربیان با آن، آزادیاخلاقی و تعلیم و تربیت از دیدگاه دانشمندان غربی، تأثیر تربیتی مراقبت و محاسبهنفس از دیدگاه قرآن، حدیث و اخلاق اسلامی، اهمیت و ضرورت تحصیل علم درروایات، حدیثی در زمینه ارزش و اهمیت تحصیل دانش، داستان غزالی و فراگیریروشن صحیح علم از دزدان قافله و واگذاری تربیت کودک به مهد کودک از دیدگاهراسل.
لازم به یادآوری است که نوع طرح کاربردی قلمداد می شود.
فتاحی زاده، فروغ، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم، 1378.
پژوهش حاضر در بردارنده دیدگاه های شهید مطهری در زمینه تفسیر و علوم قرآناست.
این مباحث در دو بخش فراهم آمده است: بخش اول به علوم قرآنی اختصاص داردو در آن موضوع های زیر بحث شده است: وحی: ناسخ، منسوخ، محکم و متشابه،اعجاز، صیانت از تحریف، ظاهر و باطن، حروف مقطعه، تعداد آیات و سور و حروفقرآن، عام و خاص، مطلق و مقید. بخش دوم به تفسیر اختصاص دارد و در آن روشتفسیر استاد مطهری و نیز آیایه هایی که او تفسیر کرده، بررسی شده است.
ص: 263
سمیعی ظفرقندی، نصرت اللّه، پایان نامه کارشناسی ارشد (جامعه شناسی)، دانشکدهعلوم اجتماعی و تعاون، دانشگاه تهران، 1370، 191 صفحه.
در این رساله دست یابی به اهداف زیر بررسی شده است:
اولاً کشور ما اسلامی است و بحث تغییر در میان مباحث اجتماعی کم تر به چشممی خورد. جا دارد مقدمه ای برای گسترش بحث دگرگونی های اجتماعی گشوده شود تاآیندگان آن را تکمیل کنند.
دوم این که پس از انقلاب اسلامی، یکی از توصیه های امام خمینیرحمه الله توجهدانشجویان به آثار استاد شهید مطهری بوده است. از این رو، شایسته است که بنا بهتکلیف، از این گنجینه گران سنگ توشه برگیریم.
سوم این که بحث تغییر بیش از همه مباحث اجتماعی دستاویز و مورد سوء استفادهمارکسیسم قرار گرفته و تکیه استاد شهید مطهری و علامه طباطبایی نیز نقد این مطالباست. از این رو، شایسته است تا به این مطالب پرداخته شود.
برات نژاد، محمدرضا، پایان نامه کارشناسی ارشد (جامعه شناسی)، دانشکده علوم اجتماعی،دانشگاه تهران، 1376، 164 صفحه.
چکیده: رابطه دین و سیاست، به دخالت عالمان دینی در سیاست محدود نمی شود و اینتنها یکی از وجود این رابطه است. مسئله اساسی رابطه دین و سیاست به موضوعاساسی تر تفکیک حوزه دینی از غیر دینی باز می گردد. به هر تقدیر، پس از پیروزیانقلاب اسلامی در ایران، دین
ص: 264
و سیاست بیش از هر زمان دیگر به هم نزدیک شده اند. همعالمان دینی بر مسند زمامداری و حکومت قرار گرفته اند و هم می کوشند تا بر مبنایآموزش های دینی، جامعه را اداره کنند، ولی حاکمیت دین و حکومت دینی نمی تواندبحث مهم رابطه دین و سیاست را پایان بخشد. به ویژه پس از دو دهه از تشکیلحکومت بر مبنای دین و پاره ای موفقیت ها و ناکامی ها و در گرفتن این بحث که بهچه میزان می توان عملکرد حکومت را به دین نسبت داد، دوباره موضوع رابطه دینو سیاست در صدر موضوع های مطرح در محافل گوناگون علمی فرهنگی وسیاسی قرار گرفت و افراد گوناگون از حوزه و دانشگاه درباره آن به اظهار نظرپرداختند.
وجود چنین فضایی در این برهه زمانی ویژه، انگیزه ای شد تا نگارنده درباره اینموضوع بیندیشد. نویسنده در این رساله در پی آن است تا با بررسی آرای دو اندیشمندکه یکی پرورش یافته حوزه های علمیه بوده، ولی با دانشگاه و دانشگاهیان نیز ارتباطنزدیک داشته (شهید مطهری) و دیگری که پرورش یافته دانشگاه و آشنا به دانش هایجدید بوده و با حوزه علمیه و علوم آن و متون دینی نیز آشنا بوده است (مرحومبازرگان)، در روشن کردن این موضوع گام بردارد و در این راستا در حدّ توان ازنظریه های جامعه شناسان نیز بهره ببرد. تلاش برای این است تا دو اندیشمند مورد نظررا در قالب مفاهیم و نظریه های جامعه شناسی توضیح دهد.
کوشکی، ماهرخ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، علومقرآنی و حدیث، 1381، 136 صفحه.
ص: 265
این تحقیق شش فصل دارد:
فصل اول مربوط به واژه شناسی حدیث، شرط راوی حدیث و جرح راوی است.هم چنین در این فصل تعریف های شهید مطهری از چند اصطلاح حدیثی نیز آمده است.در فصل دوم نیز، مطالبی درباره تاریخ حدیث، مهم ترین کتب حدیثی سنی و شیعی،نقش ایرانیان در تاریخ حدیث، جعل حدیث و و اخباریون از نظر استاد را تبینشده است.
فصل سوم درباره فقه الحدیث است و در آن نمونه هایی از احادیث بررسی شده بهوسیله شهید مطهری بیان شده است.
در فصل چهارم روش های شرح حدیث به وسیله استاد بیان گردیده و نمونه هایی ازآثار ایشان آمده است. فصل پنجم مربوط به کاربرد حدیث به وسیله استاد در مباحثعقیدتی، فقهی، اخلاقی و تفسیر قرآن است. در فصل ششم سخنان استاد درباره نقشحدیث در پیشرفت فلسفه، نظر اهل حدیث درباره مباحث فلسفی و عقلی و پاسخحکمای الهی به آنان بیان شده است. پس از این مطالب، اندیشه های کلامی و فلسفیحضرت علیعلیه السلاممطرح شده و سپس نمونه هایی از حدیث در مباحث فلسفی استادمطهری نیز آورده شده است.
عبدالحسینی، طیبه، پایان نامه کارشناسی ارشد، مرکز آموزش خواهران، قم، دفتر تبلیغاتاسلامی، 1380.
رضایی زاده، محمود، پایان نامه کارشناسی ارشد (رشته معارف اسلامی و مدیریت)، دانشگاهامام صادق علیه السلام، 1376، 82 صفحه.
ص: 266
چکیده: با توجه به جهان بینی اسلامی رهبران جوامع اسلامی و در نتیجه نگرش ویژهآن ها درباره انسان از سویی و اهمیت نقش نگرش رهبران درباره انسان در سبک رهبریآن ها از سوی دیگر، به اهمیت و ضرورت این تحقیق پی می بریم. سبک رفتار رهبر براساس شیوه اندیشه و درباره منشأ اختیار خود و طبیعت انسان است. رهبری که سبکآمرانه برای خود برگزیده است منشأ قدرت خود را در مقام خود دانسته وانسان راموجودی ذلیل و... غیر قابل اعتماد می داند (تئوری 7)، ولی رهبری که سبکدموکراتیک را برای خود برگزیده است، منشأ قدرت خود را افراد تحت رهبری خوددانسته و انسان را موجودی می داند که اگر به شیوه درست (تربیت) شود، در کار خودخلاق و خود فرمان خواهد بود (تئوری 7).
هر چند با ارایه مدل سه بعدی اثر بخشی رهبر مشکل وجود نداشتن بهترین سبکرهبری تا اندازه ای حل شده، ولی با توجه به ایدئولوژی اسلامی، رهبران مسلمان بایددر چارچوب ایدئولوژی ویژه، خود سبک رهبری خاص خود را داشته باشند. بر اساساظهار نظر محققان سبک رهبری، نتایج به دست آمده در این زمینه به طور مطلق برایتمامی مدیران و شرایط زمانی و مکانی قابل اتکا نیستند.
تحقیقات انجام شده به وسیله لیرکت، هالپین و وانیر و هم چنین تحقیقات انجام شدهدر یک مجتمع صنعتی کشور نیجریه این مطلب را تأیید می کند.
با توجه به تنوع نظریه های موجود درباره سبک رهبری و در مواردیوجودنظریه های ضد و نقیض با یکدیگر، لازم است از زاویه مباحث ارزش سبک رهبری مطلوبارایه شود. وگرنه ممکن است رهبران
ص: 267
مسلمان با انتخاب یکی از الگوهای رفتاری ارایه شده بهوسیله محققان غربی و به کارگیری آن، از فرهنگ و آموزش های اسلامی دوری گزینند.
با توجه به نقش موثر الگو در تربیت افراد، ارایه سبک رهبری اسلامی به رهبراناسلامی به عنوان الگوی رفتاری آنان گامی بلند برای تربیت درست آن ها است. قرآنکریم، حضرت پیامبر را در اقتدا به دیگر پیامبران فرمان داده و هم چنین حضرتابراهیم علیه السلام و حضرت پیامبر صلی الله علیه و آلهرا به عنوان الگوی مسلمانان معرفی کرده است.
در این تحقیق، سبک رفتاری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیه السلام در قبال دو دستهمسایل اصولی و مسایل شخصی؛ یعنی سبک رهبری آنان بررسی شده است و به اینپرسش پاسخ داده می شود که آیا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیه السلام در قبال همه مسایلیکسان رفتار می کردند؛ یعنی سبک رهبری واحد داشتند و یا بر اساس اختلاف ماهیتمسایل، دارای سبک های رفتاری متفاوتی بودند.
با توجه به اهمیت و اعتبار آثار شهید مطهریرحمه الله، این تحقیق در چارچوب آثار آنشهید والامقام انجام شده است.
اصلانی، ابراهیم، (پژوهشگر) تهران، دانشگاه تربیت معلم (مجری) 1369.
چکیده: هدف طرح حاضر، بررسی، استخراج و تدوین نظریه های استاد شهید مطهری،دکتر علی شریعتی و جلال آل احمد درباره فرهنگ و انقلاب فرهنگی است که با روش مطالعه کتاب خانه ای و بررسی متون انجام شده است تا رهنمودی بر سیاست گذاریفرهنگی کشور و دست یافتن به شیوه های مناسب در راه تحقق اهداف انقلاب فرهنگیشود. این طرح در شش بخش تنظیم شده است. هر بخش تعریف، شیوه ها،
ص: 268
ویژگی ها وهدف مطلب اصلی را در بر می گیرد و نظریه های بزرگان یاد شده را درباره آن موضوعبیان می کند. سرفصل های مطالب به ترتیب چنین است:
استعمار فرهنگی، روشن فکر و ویژگی های آن، مبارزه با فرهنگ غربی، تعلیم وتربیت اسلامی، جایگاه علم و عالم در اسلام و ویژگی های فرهنگ غربی و آثار آن بردانشگاه های ما هستند. لازم به یاد آوری است که نوع طرح فوق بنیادی است.
حاج زین العابدینی، عباس، پایان نامه کارشناسی ارشد (معارف اسلامی و تبلیغ)، دانشگاه امامصادق علیه السلام، دانشکده الهیات و معارف اسلامی و ارشاد، تهران، 1373، 145 صفحه.
مسایل اساسی که در بررسی آثار فلسفی استاد مورد توجه نویسنده در نگارش رسالهبوده است، به طور کلی عبارتند از:
ویژگی های استاد مطهری در آموزش فلسفه، ابتکارات فلسفی استاد، استاد مطهریو فلسفه تطبیقی.
طبیعت موضوع های فلسفی به گونه ای است که آموزش آن همراه با دشواری هایویژه خود است.
اگر مدرس فلسفه و نویسنده کتاب های فلسفی به خوبی این دشواری ها و راه هایخلاصی از آن ها را نشناسد، جلسه درس او و کتاب فلسفی او جذابیت و تأثیر مطلوب رانخواهد داشت. متأسفانه باید اعتراف کرد که بیش تر جلسات درس فلسفه و کتاب های فلسفی دچار این کمبودند. به اعتقاد بسیاری از آشنایان از توفیق های استاد مطهری ارایه مطالب فلسفی در قالبی جذاب، مؤثر و ریاست؛ به گونه ای که
ص: 269
مطالعه کتاب های فلسفی استاد، بر خلاف بیش تر کتاب های فلسفی که خشک و خسته کننده هستند، سببتشویق و تحریک خواننده در تعقیب مسئله می شود. بررسی ویژگی هایی که سبب اینامتیاز شده است، کاری است که در فصل اول صورت می گیرد.
در فصل دوم نوشته ها و استنتاج های جدیدی را که استاد مطهری از مسایلگوناگون فلسفی داشته است، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. فصلسوم نیز عهده دار گزارش مهم ترین بحث های فلسفه تطبیقی انجام گرفته به وسیله استاد است.
امجدی، محمد حسن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، مرکز تربیت مدرس، رشته الهیات ومعارف اسلامی، 251 صفحه.
مباحث این رساله کوشش کوتاهی است درباره بخشی از آن چه که در فلسفه اسلامی باعنوان الهیات بالمعنی الاخص خوانده می شود که در زمینه شناخت ذات حق تعالیاست. این مباحث در دو بخش تدوین شده است.
بخش اول شامل مباحث معرفت شناسی ذات حق تعالی است. در این قسمت تلاششده است به مباحث و شبه هایی که به انکار شناخت خدا می انجامند، پرداخته شود وپاسخ آن ها نیز از فلسفه اسلامی ارایه گردد.
امروزه ریشه بسیاری از شبهه ها از فلسفه غرب نشأت گرفته است. در این رسالهتلاش شده است ابتدا ریشه فلسفی این شبهه ها روشن شود و پس از تبیین موضعاختلاف، با مبانی فلسفه اسلامی، پاسخی متناسب به آن ها داده شود. در این کار، از آثارگران قدر علامه طباطبایی و استاد شهید مطهری، بهره فراوان برده شده است.
ص: 270
صادقی، مسعود، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی تهران،واحد مرکزی، 1379.
این پایان نامه شامل هجده فصل با این عنوان ها است:
فصل اول: عظمت قرآن، فصل دوم: تفسیر قرآن، فصل سوم: وحی، فصل چهارم:لغات قرآن، فصل پنجم: اسباب نزول، داستانی درباره ولیدبن مغیره، داستان افک، فصلششم: عدم تحریف قرآن، تحریف در لغت، تحریف در اصطلاح، واژه تحریف درقرآن، فصل هفتم: تأویل، فصل هشتم: نسخ، فصل نهم: محکم و متشابه، فصل دهم:حروف مقطعه، فصل یازدهم: مطلق و مقید، فصل دوازدهم: عام و خاص، فصلسیزدهم: اعجاز قرآن، فصل چهاردهم: ترجمه قرآن، فصل هفدهم: علم قرائت، فصلهجدهم: واژه نامه علوم قرآنی.
اکاوه، میترا (پژوهشگر)، تهران، سازمان امور اداری و استخدامی کشور، (مجری)، اردیبهشت 1370.
چکیده: پژوهشی است پیمایشی که نظرگاه اسلام را در موضوع های خود تحلیل کرده وزیر ساخت های مطمئن را برای ادامه تحقیق در هر موضوع به دست می دهد. چنان که درخلال هر بحث، افزون بر بهره گیری محتوایی، می توان به شیوه مواجهه با مسئله،هم چنین استعداد و برد هر موضوع در این رویارویی دست یافت و به فکر تأسیسموضوع های جدیدی با همین متدولوژی افتاد.
ص: 271
به طور کلی محورهای مورد بحث در این پژوهش دارای شش فصل اصلی باعنوان های زیر است:
مبانی حقوقی تحول اداری، مبانی شناختی تحول اداری، مبانی روانشناختی تحولاداری، فرازهای اقتصادی تحول اداری، مبانی سیاسی و ارگان فقاهت.
لازم به یادآوری است که نوع این طرح کاربردی است.
مرتضایی علیرضا، عباسی، احمد واعظی (پژوهشگر) تهران، معاونت پژوهشگاه دانشگاه علومپزشکی ایران، دفتر مطالعات اسلامی (مجری)، 1367.
چکیده: برخی آثار استاد مطهری بار روان شناسی اجتماعی دارند. در این زمینه، با توجهبه اصول علمی و پایه ای که در زمینه روان شناسی اجتماعی هست، آثار مربوط تعیین وانتخاب شده اند. هدف از این کار، نمایاندن گوشه ای از فرهنگ و تمدن اسلامی دررابطه با علوم انسانی است به شکلی در جوامع اسلامی به ویژه ایران در سطوح عام وبه ویژه دانشگاهی (علوم انسانی، علوم اجتماعی) مورد استفاده قرار می گیرد.
لازم به یادآوری است که نوع این طرح بنیادی به شمار می رود.
واعظی، احمد (پژوهشگر)، تهران، دانشگاه علوم پزشکی، دفتر خدمات پژوهشی، دفتر مطالعاتاسلامی در بهداشت روانی (مجری)، 1368.
ص: 272
چکیده: برای شناخت بهتر از توانایی های بالفعل و بالقوه جامعه اسلامی و اندیشمندانصاحب نظر در مسایل اجتماعی و روانی لازم است آثار و عقاید فلاسفه و دانشمنداناسلامی را در حد امکان ارزیابی کنیم. در این پژوهش این کار بر اساس آثار فیلسوف ومتفکر ارزشمند شهید آیت اللّه مطهری صورت گرفته و خلاصه آن به صورت نظریه ها وتئوری های روانی اجتماعی بر مبنای ایدئولوژی اسلامی ارایه شده است.
لازم به توضیح است که نوع طرح بنیادی است.
موسوی پور، ایمان، پایان نامه مجتمع علمی وآموزشی خواهران جامعة الزهرا علیهاالسلام، قم، 1378،80 صفحه.
استاد شهید مرتضی مطهری از اندک دانشمندان مسلمان است که افکار واندوخته هایش بر پایه های استوار، بنا شده و دارای فکر نظام یافته و سیستماتیک است.نگاه اجمالی بر آثار بر جای مانده از ایشان، نشانگر این واقعیت است.
او با بهره مندی کامل از تمامی ویژگی ها و شرایط لازم برای یک مفسر گام هایبلندی در راستای تبیین و ارایه مکتب تربیتی قرآن برداشت، ولی اندوخته ها و یافته هایارزشمند استاد هنوز در آثار گوناگون ایشان پراکنده است. ارایه نظام مند آن ها یک نیازشمرده می شود و می توان گفت از مهم ترین ضرورت هاست. بنابراین، ارایه نظام منداندوخته های استاد، از جمله مهم ترین اهداف این تحقیق است.
در این نوشتار نویسنده بر آن است نگاهی گذرا به دیدگاه های آن شهید فرزانهدرباره معاد داشته باشد و رویکرد ایشان را در برابر متکلمان و محدثان وضوح وشفافیت بیش تری بخشد تا گوشه ای از سعی مشکور
ص: 273
استاد شهید را در راه تبیین و تفسیرقرآن مورد توجه قرار دهد. هم چنین وی در این پژوهش بر آن است که دیدگاه شهیدمطهری را در پاسخ به شبهه های معاد و استدلال هایی که برای اثبات آن دارند تبیین کند.
این تحقیق شامل هفت فصل است که برخی موضوع های آن چنین است:
اهمیت و ضرورت موضوع، هدف و پیشینه موضوع، تعریف معاد، تفسیرهایگوناگون درباره معاد، معاد از دیدگاه شهید مطهریرحمه الله، بررسی واژه معاد از کتابالتحقیق فی کلمات القرآن، معاد از نظر حکما، مصادیق غیب، جایگاه معاد در جهان بینیاسلامی، راه های موجود برای اعتقاد به معاد، انواع معاد، اشاره ای به دلائل اثبات معاد،مختصری پیرامون کیفیت معاد، نقد و بررسی شبهه منکران معاد در زمینه تفرق اجزا ونقد نظریه متکلمان.
ذبیحی هدک، مرضیه، پایان نامه، مجتمع علمی و آموزشی خواهران جامعة الزهرا علیهاالسلام، قم، 1378،80 صفحه.
درباره معاد، مسایل زیادی مطرح است که باید بحث شود.
آیا معاد حقیقتی موافق با قوانین خلقت و آفرینش است و آیا ما نمونه ای از آن را درطبیعت داریم؟ یا این که یک قانون استثنایی است و با هیچ قانونی از قوانین خلقت وفقنمی دهد؟ آیا معاد از لوازم تجرّد روح است یا ربطی به آن ندارد؟ آیا پذیرش معاد براساس تعبّد محض است و یا قانون عقل آن را ایجاب می کند؟ این ها و صدها پرسش دیگر برای انسان مطرح است. البته باید دانست که در طبیعت قانون حکم است و چونما از حقیقت بعضی قوانین حاکم بر جهان آگاه نیستیم،
ص: 274
آن را امری استثنایی یا غیر ممکنمی دانیم و این ناشی از علم محوری انسان است که همه چیز را با علم خود و در محدوده فهم خود می بیند.
نویسنده با مطالعه در آثار و کتاب های استاد شهید مطهری درباره مسئله معادکوشیده است تا برای بعضی از پرسش ها در این زمینه، پاسخ و توضیحاتی ارایه دهد.این تحقیق از شش فصل تنظیم شده است که عنوان برخی مطالب چنین است:
کلیاتی در مورد معاد، هماهنگی مبدأ و معاد، معاد جزو اصول دین، راه های ایمان به معاد، معاد در قرآن کریم، روح در قرآن کریم، ارتباط روح با معاد، حیات پس از مرگ،پیوستگی زندگی دنیا و آخرت، شباهت ها و تفاوت های دو جهان، عالم برزخ، حیات دربرزخ، استدلال های قرآن بر معاد، استدلال بر اساس توحید، نظم موجود در جهان، معادمقتضی عدل الهی، معاد تجلی حکمت خداوندی، تفسیرهای گوناگون درباره معاد،اعاده معدوم، عود ارواح به اجساد، عود ارواح به خداوند، عود ارواح به خداوند باکیفیت جسمانی، کیفیت معاد، نظریه های مختلف درباره معاد، کیفیت معاد در قرآنکریم، دلایل قرآن بر اثبات معادجسمانی و اشکالات وارده بر معاد جسمانی.
رحیم پور نوعلی، محمد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه تهران،1372، 85 صفحه.
چکیده: بحث تاریخ و فلسفه آن در آثار استاد مطهری جایگاه ویژهای دارد. از آن جا که آشفتگی ها و بد آموزی های بسیاری در این زمینه شده است، شهید مطهری سعی درآموختن و جدا کردن موضوع های مطرح شده در حوزه تاریخ و فلسفه تاریخ کرده اند.او در این زمینه، به تحقیق و پژوهش در زمینه تاریخ و فلسفه آن از دیدگاه قرآن همت گماشت که
ص: 275
حاصل این تلاش نوشتن کتاب قیام و انقلاب مهدی(عج) از دیدگاه فلسفه تاریخ بود و تکمیل آن در کتاب جامعه و تاریخ پی گرفته شده است. هم چنین در دیگر آثاردست نویس و بیاناتشان، بنابر ضرورت این بحث مطرح شده است.
استاد مطهری برای روشن تر شدن زوایای بحث تاریخ و فلسفه آن، به بررسی شخصیت و طبیعت جامعه و رابطه انسان با جامعه پرداخته و نظریه اصالت جامعه درعین اصالت فرد را به عنوان یک نظریه صحیح می پذیرد.
از نظر شهید مطهری، بررسی و شناخت جامعه انسانی و پی بردن به ویژگی هایروحی و فرهنگی اجتماع، بدون مطالعه تاریخ گذشته امکان پذیر نیست؛ زیرا تاریخ رابه عنوان منبع مهمی برای کشف قوانین حاکم بر جامعه بشری می داند. (ضمن تاکیدبسیار بر عبرت آموزی از تاریخ).
استاد مطهری معتقد است، تاریخ در عین آن که با یک سلسله نوامیس قطعی ادارهمی شود، ولی نقش انسان و آزادی و اختیار او هرگز محو نمی شود. استاد مطهری براساس جهان بینی اسلامی (انتظار فرج) در قالب فلسفه تاریخ، سیر تکاملی تاریخ را نیزیک سیر سعودی و کمالی و برای غلبه صالحان و کوتاه شدن همیشگی دست ستمکارانو جباران می داند. به نظر ایشان، تنها جهان بینی الهی قادر به پیش بینی آینده جامعهبشریت است و این پیش بینی به این واقعیت گواهی می دهد که حق به پیروزی کاملمی رسد و جهان از وجود افراد پلید و ناصالح و ستمکار پاک خواهد گشت و در نهایتتمام انقلاب مهدی(عج) آخرین حلقه از مجموعه مبارزه های حق و باطل در طولتاریخ خواهد بود.
ص: 276
صنعت جو، حمید، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، (دانشگاه قم)، 1374، 98صفحه.
موسوی، سید محمد صادق، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم تربیتی، مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینیرحمه الله، 1376، 144 صفحه.
با توجه به اهمیت تعریف ارایه شده از استعداد و به لحاظ تأثیرپذیری که شناخت ما ازآن در فرآیند تربیت سیاست گذاری تربیتی دارد، متفکران و فلاسفه از قدیم این پرسشرا مطرح می کنند که این عامل از چه جایگاهی در میان امتیازهای بشری بهره مند است واساساً چه ماهیتی دارد؟ آیا امری ذاتی است یا محیط آن را ایجاد می کند؟ این تحقیق، برآن است که تعریف استعداد را در دو دیدگاه بیان و مبانی هر یک را نیز بررسی کند. اینمطالعه، هم چنین پی آمدهای تربیتی هر تعریف و آثاری را که آن تعریف در فرآیندتربیت دارد در بر می گیرد.
اهمیت این بحث در همین آثار وابسته بر مبنای نظری است.
تحقیق یاد شده در دو مرحله انجام شده است:
در مرحله اول، به تحلیل محتوای کتاب های این دو اندیشمند (شفلر و شهیدمطهری) پرداخته شده است و در مرحله دوم، این دو رأی مقایسه شده اند. در فصلچهارم و پنجم، هر دو دیدگاه ارزیابی شده است. معروف است که ارسطوییان، استعدادرا امری ذاتی و ارزشمند می دانسته اند. شفلر که یکی از فلاسفه به نام در تعلیم و تربیت است،
ص: 277
با تکیه بر بعضی استدلال های فلسفی و شواهد علمی، تعریف جدیدی ازاستعداد عرضه می کند و تعریف گذشته را موهوم و همراه با اسطوره ارزیابی می کند.روش کار او تحلیل زبان است.
او می گوید واقعیت و حقیقت استعداد عبارت است از قابلیت برای کسب یکویژگی، ولی تاکید می کند که این امر عنصری درونی و ذاتی نیست، بلکه ما با توجه بهموقعیت محیط و شرایط فردی، چنین نسبتی را به فرد می دهیم. او در اصل، وجود ذاترا منکر است.
وی بر این اساس، می گوید هیچ عنصر درونی و از پیش تعیین شده ای در ساختمانوجودی انسان وجود ندارد. انسان موجودی است نماد ساز، متفکر و قادر بر سخن واین ویژگی ها از او موجودی فرهنگ ساز ساخته است.
هستی این موجود فرهنگ ساز در تأثیر محیط اجتماعی شکل می گیرد و بدین سانانسان محصول دو عامل است: خود و محیط اجتماعی.
ایجاد هم زبانی میان شفلر و متفکری چون شهید مطهری در تعریف استعداد، امرمشکلی نیست، ولی تأکید شفلر بر این که استعداد امری ذاتی نیست، با گفته های شهیدمطهری سازگار نیست.
بنابر این، مشخص است اختلاف این دو نظریه پرداز، در مبنا و پایه های فلسفینظراتشان قرار دارد. از مجموع مبانی شهید مطهری چنین استنباط می شود که استعداد،امری وجودی، ذاتی و در عین حال متحول است؛ یعنی ذاتی بودن، منافاتی با تحول،رشد و یا ضعف ندارد. به عبارت دیگر، شهید مطهری تأثیر دو عامل خود و محیطاجتماعی بر شخصیت انسان را می پذیرد، ولی در عین حال، از موجودیت انسان به عنوان یک سری امتیازات، توامندی ها ودارایی های موهوم به شدت دفاع
ص: 278
می کند؛آمادگی های ویژه ای که زمینه رشد علمی و معنوی را در انسان پدید آورده است.
دست حکیم خلقت، کشش های انسانی را توشه انسان کرده است و این ثروتبالقوه، سرمایه وجودی او برای رسیدن به سعادت است. این ویژگی ها را فطریات و شیوهخلقت انسان را فطرت گویند.
از این پس، مسئله اساسی و مهم دیگری نیز مطرح می شود و باب اختلاف، در جنبهدیگرینیز گشوده می شود. باید دانست که در این دیدگاه، کشش های انسان به سویبدیو پستی، بهعنوان انحراف از ویژگی های انسانیت و افراط در رشد استعدادهای حیوانی تلقی می شود.
هم چنان که تحقق و فعلیت انسان کامل، در سایه رعایت اعتدال و اصل توازن میاناستعدادها محقق می شود و درصورت رعایت این اصل، همه استعدادها ارزشمند هستند.
به نظر می رسد که این دو دیدگاه، در موارد گوناگونی با هم اختلاف دارند، ولیمهم ترین اختلاف، اختلاف در اهداف تربیت و مسیر آن است.
بر اساس نظر شفلر، این امر به خود انسان ها واگذاشته شده است تا با استفاده ازنیروی فرهنگ ساز خود، مسیر صحیح تربیت را تشخیص دهند. وی بر این اساس،توصیه هایی به مربیان می کند. ولی شهید مطهری تأکید می کند که تربیت صحیح باملاحظه مقتضای خلقت حکیمانه و سمت و سوی فطرت و فطریات حاصل می شود. بهعبارت دیگر، هنجارها یافتنی است نه آفریدنی.
ص: 279
احمد دار، ریاض، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته فلسفه و کلام مدرسه عالی امام خمینی، مرکزجهانی علوم اسلامی قم، 1382.
این تحقیق که از یک بحث مقدماتی و هشت فصل فرآهم آمده، مقایسه ای است میاناندیشه های سیاسی-اجتماعی علامه اقبال و علامه شهیدمطهری که عنوان آن چنین است:
فصل اول: آشنایی با زندگی اقبال و مطهری؛ بیان عوامل موثر در رشد فکری و تربیتیجایگاه اندیشه اقبال و مطهری (در جهان و ایران)؛ علامه اقبال از نظر مطهری تشابه ها وتفاوت ها؛ نقد و بررسی؛ فصل دوم: کلیات نظام سیاسی اجتماعی اسلام
1. آیا اسلام نظام سیاسی اجتماعی خاص دارد؟ دین و اهداف دین، جامعیت دین، نظامسیاسی اجتماعی اسلام ویژگی ها و اهداف نظام سیاسی اجتماعی اسلام؛
2. دیدگاه های دانشمندان (موافق و مخالف)، پیشینه مباحث سیاسی اجتماعی در نزدمتفکران دوره معاصر، سید جمال، محمد عبده، کواکبی، شاه ولی اللّه دهلوی، سید احمدخان، ابو علی مودودی، سید قطب، علامه طباطبایی، امام خمینیرحمه الله. نظر علامه اقبال ومطهری نسبت به نظام سیاسی اجتماعی اسلام.
فصل سوم: مسئولیت اجتماعی (از نظر شهید مطهری و علامه اقبال)
تعریف مسئولیت، زیر بنای مسئولیت، انواع مسئولیت ها، مسئولیت اجتماعی،مسئولیت پذیری انسان و نقش آن، رابطه مسئولیت با امر به معروف و نهی از منکر،رابطه مسئولیت با وحدت اسلامی، رابطه مسئولیت با پویایی جوامع اسلامی (دینی)،ویژگی های مسئولیت سیاسی
ص: 280
اجتماعی انسان؛ حفظ وحدت در اجتماع، احساس همدردی و شرکت در سرنوشت دیگران، اهتمام به امور مسلمین، ظلم ستیزی وحق گرایی.
فصل چهارم: منزلت زن از لحاظ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی (از نظر اقبال و مطهری)
1. زن در دوره جاهلیت، منزلت زن در اسلام (اسلام و شناخت زن)، مشترکات زن ومرد، تفاوت های تکوینی زن و مرد، مرد و زن موجود مکمل.
2. زن و آزادی، استعمار و سوء استفاده از زن، زن و غرب، نظر اسلام در خصوص زن،حجاب (پوشش)، آیا حجاب مانع پیشرفت فعالیت های زنان می شود؟، حجاب وامنیت جامعه.
3. حقوق زن، حقوق سیاسی اجتماعی زن، حقوق اقتصادی زن، حقوق فرهنگی زن،حق انتخاب همسر، نقش زن به عنوان همسر، نقش زن به عنوان مادر، نقش خانواده دررشد شخصیت انسان، نقش زن در پیشبرد اهداف سیاسی و اجتماعی.
فصل پنجم: آزادی
تعریف آزادی ارزش و جایگاه آزادی، قلمرو آزادی، منشأ آزادی (مبانی آزادی)،انواع آزادی، آزادی فلسفی یا آزادی در مقابل جبر، آزادی فکری، آزادی عقیده، آزادیفردی و اجتماعی، آزادی جنسی، آزادی معنوی، جمع بندی.
فصل ششم: عدالت اجتماعی
تعریف عدالت (و مفهوم آن)، جایگاه عدالت اجتماعی و نقش آن در زندگی انسان، تفاوتعدالت و مساوات، اسلام دین عدالت (عالی ترین
ص: 281
هدف انبیا)، اسلام و طبقات اجتماعی، عللنابرابری از نظر اسلام، ارکان عدالت اجتماعی، ضامن عدالت، ایمان و معنویت، جمع بندی.
فصل هفتم: امت اسلامی
تعریف امت (واژه شناسی)، قلمرو امت، پیوند نظریه امت و ملی گرایی، امت اسلامی ونقش اعتماد به آن در تنظیم روابط میان دولت اسلامی، عوامل انحطاط مسلمین(عواملبازدارنده وحدت اسلامی) عوامل موثر در وحدت اسلامی، بازگشت به خویشتن، جمع بندی.
فصل هشتم: حکومت
نیاز بشر به حکومت، انواع حکومت ها، رد حکومت دموکراسی و سکولار، حکومتدینی، مشروعیت حکومت، نقش مردم در حکومت، شرایط حاکم، حکومت دینی سازگاری یاناسازگاری با دموکراسی، هدف از تشکیل حکومت، نهادهای تحت پوششی (تعلیم و تربیت،تبلیغات، ارتش، دستگاه قضایی، نهادهای اقتصادی)، جمع بندی.
کشاورزی مروست، ناصر، پایان نامه کارشناسی مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم علیه السلامقم، رشتهعلم سیاسی، 1381.
شاه رحمانی، طاهره، پایان نامه، مجتمع علمی، آموزشی جامعة الزهرا علیهاالسلام، قم، 1379، 74 صفحه.
نویسنده در این تحقیق تلاش های استاد شهید مطهری را در زمینه هدایت جوانان دردوران دشوار حکومت بی دینی، یعنی پیش از پیروزی انقلاب
ص: 282
اسلامی ایران را به شکلیکوتاه بیان می کند. مهم ترین عنوان ها و موضوع های مطرح شده چنین است: گذری برزندگی استاد، ویژگی های اخلاقی استاد مطهریرحمه الله، فعالیت های سیاسی استاد مطهری،مطهری و جوانان، جایگاه جوان از دیدگاه شهید مطهری، استاد مطهری و رهبری وهدایت نسل جوان، نسل جوان امروز، مطهری و دانشگاه، الحاد و مادیت، ضرورت مبارزه با الحاد و مادیت، غرب زدگی مظهر الحاد در قرن حاضر، علل گرایش به الحاد ومادیت، سابقه مبارزه با الحاد در میان بزرگان، انواع مبارزه استاد مطهری رحمه الله با الحاد ومادیت، مبارزه با الحاد و مادیت آشکار، مبارزه الحاد با مادیت پنهان، عوامل روی آوردنبه مادی گری در غرب، عاقبت از آن متقین است، خواب استاد، سخنرانی حضرتامام رحمه الله، در مورد استاد مطهریرحمه الله و علامه شهید مطهری از دیدگاه آیت اللّه مصباح یزدی.
ص:283
1. آثار استاد شهید مرتضی مطهری پاسخگوی بسیاری از مشکلات فکری امروز ما است
گفت وگو با عباس حسینی قائم مقامی، روزنامه رسالت (12 اردیبهشت 1375)، صفحه 1 و 13.
2. آثار علمی و خدمات استاد مطهری به اسلام
قدرت اللّه نجفی قمشه ای، روزنامه رسالت، شماره 2403، (12 اردیبهشت 1373)، صفحه 3.
3. آثار قلم و بیان شهید مطهری
علی، تقوی دهکلاتی، روزنامه جمهوری اسلامی (11 اردیبهشت 1374)، صفحه 11.
4. آثار مطهری و غفلت ما
س. علی دوست، روزنامه اطلاعات (11 اردیبهشت 1364).
5. آثار و آرای علامه اقبال لاهوری از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری
امید مسعودی، روزنامه کیهان، شماره 13602 (11 اردیبهشت 1368)، صفحه 12.
6. آثار و پی آمدهای قول به اصالتین از دیدگاه مطهری
سعید رحیمیان، کیهان اندیشه، شماره 66 (خرداد 1375)، صفحه 73.
7. آرا و نظرات ملاصدرا و شهید مطهری درباره عدل الهی و مسئله شرور
بهاءالدین خرمشاهی، نشر دانش، شماره 5 (مرداد 1363)، صفحه 24.
8. آرای کلامی استاد شهید مرتضی مطهری
احمد بهشتی، روزنامه اطلاعات، شماره 20184، (12 اردیبهشت 1373)، صفحه 7.
9. آرمان خواهی انسان از دیدگاه شهید مطهری در ضمن عنوان زن روز آرمان انسان و انسانآرمانی
عباس حسینی قائم مقامی، کیهان اندیشه شماره 35 (فروردین 1370)، صفحه 136.
10. آزادی اجتماعی بدون آزادی معنوی میسر و عملی نیست
زن روز، شماره 1603 (13 اردیبهشت 1376)، صفحه 14 و 46.
ص: 284
ص: 285
11. آزادی از دیدگاه استاد شهید مطهری
محمد بسته نگار، پیام هاجر، شماره 2 (6 دی 1359)، صفحه 1 و 5.
12. آزادی از دیدگاه شهید مطهری
اکبر اشرفی، روزنامه همشهری (13و 14 مرداد 1376)، صفحه 6.
13. آزادی از دیدگاه شهید مطهری
جواد اطاعت، روزنامه ایران (13 اردیبهشت 1379)، صفحه10.
14. آزادی از دیدگاه شهید مطهری
جواد اطاعت، روزنامه سلام (21 اردیبهشت 1378)، صفحه 6.
15. آزادی از دیدگاه شهید مطهری
محمد حسن قیومی، روزنامه خرداد (9 مرداد 1378). صفحه 6.
16. آزادی از منظر درون و برون دینی
عبدالحسین خسروپناه، کلام اسلامی، سال پنجم، شماره 20 (زمستان 1375)، صفحه 39 - 46؛ سال ششم،شماره 21، (بهار 1376) صفحه 112 _ 119.
17. آزادی از منظر شهید مطهری
کیهان فرهنگی، پیاپی 154 (مرداد 1378)، صفحه 11 _ 14.
18. آزادی از نگاه استاد شهید مطهری
روزنامه سلام (13 و 16 اردیبهشت 1376)، صفحه 7 و 9.
19. آزادی از نوع دیگر
روزنامه جمهوری اسلامی (1 آذر 1376)، صفحه 12 (آزادی / اسلام / مطهری، مرتضی، / امام خمینی؛ /فالاچی، اوریا).
20. آزادی اندیشه از دیدگاه شهید مطهری
روزنامه خراسان، (12 اردیبهشت 1378).
21. آزادی اندیشه و بیان از منظر شهید مطهری با استناد به آثار ایشان
محمد رستمی، اندیشه صادق، شماره 7 و 6 (بهار و تابستان 1381)، صفحه 66 - 79.
22. آزادی بر بنیان عدالت
[مجملی از آرای شهید مطهری درباره عدالتج، روزنامه حیات نو، (13 اردیبهشت 1381)، صفحه 3.
23. آزادی تفکر در اندیشه شهید مطهری
نادر رفیقی، روزنامه انتخاب (11 اردیبهشت 1380)، صفحه 6.
24. آزادی در آثار شهید مرتضی مطهری
ص: 286
لیلا ملایی، مشکوة النور، سال اول، شماره 4 (اردیبهشت و خرداد 1377)، صفحه 51 - 55.
25. آزادی در اسلام محکوم و اسلام حاکم
حسن یوسفی اشکوری، روزنامه نشاط (13 اردیبهشت 1378)، صفحه 2 (مطهری، مرتضی / و / آزادیاندیشه / روحانیون / و / آزادی / استیضاح / مهاجرانی / عطاء اللّه).
26. آزادی زن و حقوق بشر از دیدگاه شهید مطهری
علی دژاکام، روزنامه جوان (17 اردیبهشت 1381)، صفحه 5 و 8.
27. آزادی فکر و آزادی بیان از نگاه شهید مطهری
علی دژاکام، روزنامه همشهری (11 و 12 اردیبهشت 1379).
28. آزادی فکر و عقیده از منظر استاد شهید مطهری
اسد اللّه افشار، روزنامه رسالت (16 اردیبهشت 1382).
29. آزادی فکر و عقیده در نگاه استاد مطهری
وحید پورا، روزنامه سلام (16 اردیبهشت 1375)، صفحه 9.
30. آزادی مخالفان: نگاهی به آرا و عقاید استاد شهید مطهری درباره آزادی
محمدحسین کبیر، روزنامه صبح امروز، (29 اسفند 1377).
31. آزادی معنوی]به نقل از کتاب گفتارهای معنوی] مرتضی مطهری
روزنامه جوان (14 / اردیبشهت 1378).
32. آزادی و احیاگران اسلامی، آزادی در اندیشه های استاد مطهری
مهدی روانجی، روزنامه سیاست روز (6 خرداد 1380)، صفحه 11.
33. آزادی و پرورش تفکری اسلامی؛ به بهانه بیست و یکمین سالگرد شهادت استاد مطهری
عصر ما، شماره 160.
34. آزادی و دین داری
روزنامه جام جم (10 اردیبهشت 1380)، صفحه 8 (کتاب آزادی و دین داری / دژاکام، علی / آزادی /مطهری، مرتضی)
35. آزادی و مردم سالاری در اندیشه مطهری
ص: 287
هاشم آغاجری، روزنامه ایران (31 اردیبهشت 1380)؛ بازتاب اندیشه در مطبوعات روز ایران، شماره 14(اردیبهشت ماه 1380)، صفحه 25 - 35.
36. آسیب شناسی اصلاحات در روشنای مطهری
غلام رضا خواجه سروی، روزنامه جام جم (3 و 10 مهر 1379)، صفحه 8.
37. آسیب شناسی انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی رحمه الله و استاد مطهری رحمه الله
ولی اللّه عباسی، نگاه حوزه، شماره 84 و 85 (مهر 1381)، صفحه 40 _ 45.
38. آسیب شناسی تفسیر رو شنفکری دینی از عاشورا
حمید پارسانیا، روزنامه کیهان (2 خرداد 1375)، صفحه 6 (واقعه کربلا در / تاریخ اسلام / حماسه حسینی(کتاب) حسین وارث آدم (کتاب) / روشن فکری / و دین / و روشن فکری / مطهری، مرتضی،).
39. آسیب شناسی دینی از منظر استاد مطهری رحمه الله
علی باقی نصر آبادی، مقاله ارایه شده در همایش دین داری (اسفند 1378)، دانشگاه امام حسین7 تهران.
40. آسیب شناسی دینی در نگاه شهید مطهری
علی دژاکام، روزنامه کیهان (11 و 13 اردیبهشت 1379).
41. آسیب شناسی دینی
مرتضی مطهری، مهدی جهرمی و محمد باقری، آیات، سال دوم، شماره 13 (اردیبهشت و خرداد 1377).
42. آسیب شناسی فرهنگ و سنت عاشورا در آرای مطهری
گفت وگو با حسن محدثی، ایران فردا، شماره 72.
43. آشنایی اجمالی با تألیفات شهید مرتضی مطهری
مهدی خلیلیان، روزنامه رسالت، شماره 2111، (12 اردیبهشت 1372)، صفحه 4.
44. آشنایی با اندیشه های شهید مطهری
احمد عابدینی، حوزه، سال هفدهم، پیاپی 97 (فروردین و اردیبهشت 1379)، صفحه 255 - 288.
45. آشنایی با تفکرات فلسفی و فعالیت های فرهنگی شهید مطهری و موارد اختلاف ایشان با دکترعلی شریعتی
گفت وگو با هادی خسروشاهی، روزنامه اطلاعات (15 اردیبهشت 1370)، صفحه 6.
46. آشنایی با تفکر فلسفی مطهری
ص: 288
محمد علی جاودان، آیینه پژوهش، خرداد 1372.
47. آشنایی با زندگی نامه مطهری
عبد الجبار رفاعی، کیهان فرهنگی، 11 اردیبهشت 1373.
48. آشنایی با عملکرد مطهری در ایجاد تشکیلات و شبکه تبلیغ بین روحانیون و دانشجویان
مجله پانزده خرداد، (3 فروردین 1372).
49. آفات انقلاب اسلامی از دیدگاه مطهری
جاوید روستایی، بصائر، سال دوم، شماره 16 و 17 (بهمن و اسفند 1374)، صفحه 34 - 43.
50. آفات نهضت از دیدگاه استاد مطهری
روزنامه خراسان، (11 و 12 و 24 و 15 و 16 و 17 و 18 اردیبهشت 1365)، صفحه 1 و 2 و 7، (22اردیبهشت 1369)، صفحه 1 و 7.
51. آفات نهضت از دیدگاه شهید مرتضی مطهری
فضل اللّه شادروان، روزنامه رسالت (21 مرداد 1378)، صفحه 5.
52. آفاق فکری برون حوزه ای: شهید مطهری
محمد رضا حکیمی، از کتاب: سپیده باوران، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1379، صفحه 15- 115؛ مجله حوزه، سال شانزدهم شماره 91 (فروردین و اردیبهشت 1378)؛ صفحه 28 - 112 بخشی ازآن: روزنامه کیهان، شماره 12146 (12 اردیبهشت 1363).
53. آفتاب غروب ناپذیر استاد مطهری
[بی ناج، مجله تربیت (16 اردیبهشت 1371).
54. آفت شناسی اصلاحات
روزنامه جام جم (16 اردیبهشت 1380)، صفحه 1 و 2 (مطهری، مرتضی / اصلاح طلبان / دنیاگرایی /آسیب شناسی / اصلاح طلبی).
55. آقای مصباح امروز بیش از روح نواب صفوی به روحیه مطهری نیازمندیم
م، شریف آبادی، ارزش ها! شماره 155 (11 بهمن 1378)، صفحه 2.
56. آنچه مطهری را مطهری کرد!
هدایت جلیلی، روزنامه ایران (4 اردیبهشت 1375)، صفحه 6.
ص: 289
57. آیا حجاب از امور شخصی است!
هادی قطبی، روزنامه جمهوری اسلامی (18 آبان 1379)، صفحه 12 (حجاب / مطهری، مرتضی / تهاجمفرهنگی / زنان).
58. آیت اللّه بروجردی آن گونه که شهید مطهری شناخت
روزنامه کیهان (21 و 22 و 24 دی 1379)، صفحه 14.
59. شهید مرتضی مطهری
سید محمد رضا حسینی، با معارف اسلامی آشنا شویم، سال هجدهم، شماره 42 (فروردین - تیر 1378)،صفحه 133 - 145.
60. شهید مطهری و دکتر علی شریعتی
رسول جعفریان، نور علم، دوره سوم، شماره 6 (فروردین 1368) (پیاپی 30)، صفحه 78 - 95 و شماره 8،شهریور 1368 (پیاپی 32)، صفحه 145 - 171.
61. شهید مطهری و دکتر علی شریعتی
سجاد اصفهانی، نور علم، دوره 3، شماره 8 (شهریور 1368): صفحه 145 - 171.
62. مطهری از دیدگاه شخصیت ها
مصاحبه با سید علی خامنه ای، پیام انقلاب، شماره 31 (12 اردیبهشت 1360)، صفحه 32 - 37.
63. مطهری و آزادی های سیاسی
شریف لک زایی، علوم سیاسی، سال پنجم، شماره 17 (بهار 1381) صفحه 191 - 212.
64. آیینه دار آفتاب: امیرمؤمنان علی علیه السلامدر کلام استاد شهید مرتضی مطهری
هور و هدایت، ویژه نامه روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1380)، صفحه 6 ؛ ویژه نامه (معرفی کتابعلی7 از زبان استاد شهید مرتضی مطهری.
65. ابعاد شخصیت استاد شهید مرتضی مطهری
سخنرانی غلام علی حداد عادل، روزنامه رسالت، شماره 8535 (18 اردیبهشت 1370)، صفحه 4.
66. ابعاد شخصیت استاد مطهری
گفت وگو با جعفر سبحانی، روزنامه اطلاعات، شماره 19035، (16 اردیبهشت 1369)، صفحه 6.
67. ابعاد شخصیت علمی استاد شهید مطهری
گفت وگو با عباس قائم مقامی، روزنامه رسالت، شماره 2979، (12 اردیبهشت 1375)، صفحه 13.
ص: 290
68. ابعاد علمی و تفکر ناب اسلامی استاد شهید مرتضی مطهری و نقش وی در خنثی سازی ابعادتوطئه غرب
محمود فرشیدی، روزنامه رسالت، شماره 2687، (12 اردیبهشت 1374)، صفحه 1.
69. ابعاد مختلف شخصیت استاد شهید مرتضی مطهری
سخنرانی محمد محمدی گیلانی، روزنامه رسالت، شماره 2691، (17 اردیبهشت 1374)، صفحه 4.
70. ابعاد مختلف علمی - فرهنگی و اخلاقی استاد شهید مرتضی مطهری
رضا بهشتی معز، روزنامه رسالت، شماره 2686، (11 اردیبهشت 1374)، صفحه 1.
71. اجتهاد پویا لازمه دین ماندگار
رضیه موسوی فر، کیهان فرهنگی، سال چهاردهم، شماره 133 خرداد - تیر 1376)، صفحه 51 - 53(اسلام / اجتهاد / اسلام شناسی، مطهری، مرتضی).
72. اجتهاد، شهید نبرد تحجر و التقاط
حسن رحیم پور ازغدی، کتاب نقد، شماره 14 و 15 (بهار و تابستان 1379)، صفحه 238 261 _ (مطهری)مرتضی / اجتهاد / اندیشه های التقاطی / اسلام / روشن فکری / نوگرایی / تساهل / مدارا / خشونت /لیبرالیسم.
73. اجتهاد قربانی تحجر و التقاط
سخنرانی حسن رحیم پورازغدی در سالگرد شهید استاد مطهری، روزنامه ابرار (18 و 19 اردیبهشت1379)، صفحه 6.
74. اجتهاد و تفقه در دین
روزنامه سلام (11 اردیبهشت 1376)، صفحه 9 (اجتهاد / اسلام / مطهری، مرتضی، ).
75. اجتهاد و رهبری سیاسی از دیدگاه استاد مطهری
رضا فتح اللهی، روزنامه کیهان (24 و 25 فروردین 1372)، صفحه 6.
76. اجتهاد و نو اندیشی با موضوع وضعیت اجتهاد از دیدگاه شهید مطهری، فقه
احمد حسینی، شماره 6 (دی 1374)، صفحه 15.
77. احیاگری دین و اصلاح دین داری
علی اکبر رشاد، قبسات، سال ششم، شماره 22 (زمستان 1380)، صفحه 3 - 8.
ص: 291
78. احیاگری دینی و مسئله غرب
محمد صادق کوشکی، روزنامه ابرار (5 تیر 1379)، صفحه 6 (مطهری، مرتضی / اقبال لاهوری، محمد /تمدن غرب / فرهنگ غرب / اصلاحات دینی / اسلام / اجتهاد).
79. احیای تفکر دینی از دیدگاه شهید مطهری
علی اکبر صادقی رشاد، پیام صادق، سال پنجم، پیاپی 29 (خرداد و تیر 1379)، صفحه 10 - 11.
80. احیای دین، تصورات و دو گانگی ها
مجید محمدی، کیان، سال ششم، شماره 30 (اردیبهشت، خرداد 1375)، صفحه 24 - 31 (احیای / دین /اسلام / مطهری، مرتضی، / شریعتی مزنیانی، علی / اقبال لاهوری، محمد).
81. اختیارات حاکم اسلامی از دیدگاه شهید مطهری
روزنامه ابرار، شمار 20، (14 اردیبهشت 1373)، صفحه 8.
82. اخلاق از دیدگاه علامه شهید مطهری
محمد محمد رضایی، هور هدایت و یژه نامه روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1380)، صفحه 21.
83. ادیان الهی و شهید مطهری
محمد جعفری، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر،(اردیبهشت 1382)، صفحه 78 - 79.
84. ارتباط تاریخ با فطرت از دیدگاه شهید مطهری
رسول جعفریان، کیهان اندیشه، شماره 20 (مهر 1367)، صفحه 122.
85. ارتباط حوزه و دانشگاه
رشد آموزش معارف اسلامی، سال هفتم، شماره 25 (بهار 1374)، صفحه 13 - 15 (حوزه های علمیه /دانشگاهها / روحانیت / مطهری، مرتضی، / حداد عادل، غلام علی).
86. ارزش و لزوم تشکیل حکومت اسلامی
روزنامه جمهوری اسلامی (11 فروردین 1376)، صفحه 7 (حکومت اسلامی / حکومت در / نهج البلاغه /سیری در نهج البلاغه (کتاب) مطهری، مرتضی).
87. ارزش های حسینی و هنجارهای عاشورایی از دیدگاه شهید مطهری
علی باقی نصرآبادی، بهار حماسه؛ ویژه نامه عاشورای حسینی (ضمیمه ماهنامه بصائر)، (فروردین1381)، صفحه 20 - 23.
ص: 292
88. از جاری ترنم اندیشه؛ به انگیزه پاسداشت شهادت استاد مطهری و روز معلم
حسین آرزومندی، روزنامه جمهوری اسلامی (10 اردیبهشت 1382).
89. از دیدگاه مطهری دین و دولت بر مبنای آزادی تفسیر می شود
سخنرانی هاشم آغاجری در سمینار مطهری و اصلاحات، روزنامه بیان (14 اردیبهشت 1379).
90. از سلاله مطهران،
سعید شاهین فر، یاد ایام، سال دوم، شماره 2 (اردیبهشت 1375)، صفحه 7 - 9.
91. از کودکی تا دانش اندوزی در قم، رشد آموزش معارف اسلامی
حسین سوزنچی، شماره 45 (تابستان 1380)، صفحه 23 - 29 (مطهری، مرتضی / اندیشه های سیاسی /اندیشه های سیاسی معاصر در جهان اسلام).
92. از مطهری بیاموزیم
محمدتقی فاضل میبدی، روزنامه هم میهن (14 اردیبهشت 1379)، صفحه 7.
93. از نظر استاد مطهری اسلامیت به هیچ وجه با جمهوریت منافات ندارد:
گفت وگو با دکتر مجتبی مطهری، روزنامه قدس (12 اردیبهشت 1381).
94. استاد از نگاه یاران
روزنامه سلام (15 اردیبهشت 1373)، صفحه 7، 4.
95. استاد به معنای واقعی
علی مهدی زاده، پگاه اندیشه 2 «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری»، ضمیمه ماهنامه بصائر(فروردین 1382)، صفحه 64 - 65.
96. استاد حوزه و دانشگاه: شرحواره ای کوتاه از زندگی علمی - اجتماعی استاد شهید مرتضیمطهری
صابر اکبری جدی، نگاه حوزه، ضمیمه مجله حوزه، شماره 8 و 9 (1374)، صفحه 17 - 24.
97. استاد را همه می شناختند
حمید هنر جو، روزنامه رسالت (12 اردبیهشت 1375)، صفحه 1 و 16.
98. استاد! روح تشنه ات چگونه سیراب شد؟!
گفت وگویی خیالی با استاد شهید مطهری، سعید سعید هاشمی، اندیشه مطهر «ویژه نامه سالروز شهادتاستاد مطهری» ویژه جوانان: ضمیمه ماهنامه بصائر، (اردیبهشت 1382)، صفحه 36 - 38
ص: 293
99. استاد شهید مطهری پشتوانه محکم حوزه های علمیه
روزنامه قدس (11 اردیبهشت 1368)، صفحه 3.
100. استاد شهید مطهری در نگاه حجت الاسلام و المسلمین سید محمد خاتمی
روزنامه سلام (20 و21 اردیبهشت 1376)، صفحه 7 و 9.
101. استاد شهید از زبان مجتبی مطهری (فرزند شهید)
روزنامه اطلاعات، (12 اردیبهشت 1372)، صفحه 8.
102. استاد شهید مرتضی مطهری به روایت اسناد
روزنامه جمهوری اسلامی (12 اردیبهشت 1379)، صفحه 10.
103. استاد شهید مرتضی مطهری به روایت اسناد
روزنامه جمهوری اسلامی (10 اردیبهشت 1380) صفحه 4 ویژه نامه صحیفه حوزه
104. استاد شهید مرتضی مطهری، خدمتگذار راستین اسلام
روزنامه اطلاعات (11 اردیبهشت 1376)، صفحه 11.
105. استاد شهید مرتضی مطهری، راهنمای تشنگان حقیقت به چشمه زلال اسلام راستین
روزنامه اطلاعات (12 اردیبهشت 1377)، ضمیمه، صفحه 2.
106. استاد شهید مرتضی مطهری و آسیب شناسی دین و دین داری
غلام علی حداد عادل، پیام حوزه، سال دوم، شماره 1 (بهار 1374)، پیاپی 5، صفحه 55 - 64.
107. استاد شهید مطهری احیاگر اندیشه اسلام ناب
مصطفی پور کاظم، روزنامه اطلاعات (12اردیبهشت 1377)، صفحه 4.
108. استاد شهید مطهری از مؤسسان علم کلام جدید
رضا داوری، سروش، سال سوم، شماره 142 (11 اردیبهشت 1361)، صفحه 28 - 30
109. استاد شهید مطهری الگوی حقیقی ارزش های انقلاب اسلامی
امید انقلاب، شماره 152 (12 اردیبهشت 1366)، صفحه 10 - 11، 38.
110. استاد شهید مطهری بیش ترین و عمیق ترین ارتباط را با امام امت داشتند
سروش، سال سوم، شماره 142، گفت وگو با حجت الاسلام معادی خواه پیرامون نقش استاد در پیروزیانقلاب اسلامی ایران، (11 اردیبهشت 1361)، صفحه 98 - 100 و 130.
111. استاد شهید مطهری در نگاه بزرگان
ص: 294
تربیت، سال نهم، شماره 8 (اردیبهشت 1373)، صفحه 8 - 10.
112. استاد شهید مطهری رحمه الله و نسل جوان
روزنامه اطلاعات (12 اردیبهشت 1375)، صفحه 7.
113. استاد شهید مطهری، مظهر وجدان کاری و انضباط اجتماعی
عزت اللّه دهقان، روزنامه اطلاعات، (12 اردیبهشت 1373)، صفحه 6.
114. استاد شهید مطهری و بار بر زمین مانده
محمد حسن بهشتی، روزنامه سلام (11 اردیبهشت 1373)، صفحه 7.
115. استاد شهید مطهری و تحریف زدایی
روزنامه اطلاعات (17 اردیبهشت 1376)، صفحه 6.
116. استاد شهید مطهری و نگاه اسلام به زن در جامعه
روزنامه اطلاعات (25 مهر 1377)، صفحه 11.
117. استاد شهید مطهری یکی از زمینه سازان انقلاب اسلامی بود
سروش، سال سوم، شماره 142، گفت وگو با مهندس میر حسین موسوی درباره نقش استاد در پیروزیانقلاب اسلامی ایران، (11 اردیبهشت 1361)، صفحه 76 - 79.
118. استاد شهید مرتضی مطهری و ادبیات فارسی
محمدحسین امامی، روزنامه جوان، (15 اردیبهشت 1378).
119. استاد مطهری آموزگار علم و عمل
روزنامه اطلاعات (12 اردیبهشت 1368)، صفحه 1 و 17.
120. استاد مطهری از زبان بزرگان
پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر، (اردیبهشت 1382)،صفحه 14 - 17.
121. استاد مطهری رحمه اللهاز زبان قلم
اصغر سر آبادانی، روزنامه جمهوری اسلامی (31 اردیبهشت 1382).
122. استاد مطهری از سکولاریسم می گوید
محمود جعفری، روزنامه کیهان (30 بهمن و 3 اسفند 1379)، صفحه 7.
123. استاد مطهری از نگاه یارانش
کیهان (14 اردیبهشت 1378).
ص: 295
124. استاد مطهری، اندیشه بلندی که در هیچ حصاری محصور نشد
اطلاعات هفتگی، شماره 2137 (7 - 14 اردیبهشت 1362)، صفحه 4 - 5.
125. استاد مطهری به روایت تصویر
اندیشه مطهر «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ویژه جوانان، ضمیمه ماهنامه بصائر،(اردیبهشت 1382)، صفحه 81 - 84.
126. استاد مطهری در بیان یکی از شاگردان
مصاحبه با دکتر محمد اسدی گرمارودی محقق و استاد دانشگاه، روزنامه کیهان (11 و 13 اردیبهشت1380).
127. استاد مطهری در عرصه علم و عمل
علی باقی نصر آبادی، اندیشه مطهر «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ویژه جوانان، ضمیمهماهنامه بصائر، (اردیبهشت 1382)، صفحه 43 - 52.
128. استاد مطهری در عرصه علم و عمل
علی باقی نصر آبادی، روزنامه جوان (10 اردیبهشت 1381). صفحه 7 و 8.
129. استاد مطهری، شهید علم و عدالت و اشراق
عبدالحمید رحمانیان، روزنامه اطلاعات (19 اردیبهشت 1375)، صفحه 6.
130. استاد مطهری شیخ شهید ثانی اشراق
روزنامه خراسان، (12 اردیبهشت 1366): صفحه 1 و 2.
131. استاد مطهری؛ طاهر مطهر و واحد کثیر
محسن غرویان، روزنامه اطلاعات (12 اردیبهشت 1368)، صفحه 6.
132. استاد مطهری مؤسس کلام جدید
محمد جواد رودگر، روزنامه جام جم، (10 شهریور 1380)، صفحه 8.
133. استاد مطهری و ارزش هایش
روزنامه کارو کارگر (6 خرداد 1376)، صفحه 8.
134. استاد مطهری و اندیشه های معاصر
روزنامه همشهری (12 اردیبهشت 1375)، صفحه 1.
135. استاد مطهری و پلورالیسم دینی
علی ربانی گلپایگانی، روزنامه رسالت (14 دی 1376)، صفحه 4 - 5.
ص: 296
136. استاد مطهری و پیوستگی دین و معرفت
محمد مهدی مهندسی، روزنامه جمهوری اسلامی (12 و 13 و 14 اردیبهشت 1378)، صفحه 15 و 11 و 10.
137. استاد مطهری و تبیین ایدئولوژی اسلامی
سعید غفاری، روزنامه سلام (12 اردیبهشت 1371)، صفحه 5.
138. استاد مطهری و تبیین ایدئولوژی
سعید غفاری، روزنامه سلام (12 اردیبهشت 1371).
139. استاد مطهری و تحلیل نهضت حسینی
گفت وگو با دکتر سید جعفر شهیدی، روزنامه جمهوری اسلامی (12 اردیبهشت 1378).
140. استاد مطهری و جامعه شناسی
تقی آزاد ارمکی، کیهان فرهنگی، سال دوازدهم، شماره 121 (خرداد تیر 1374)، صفحه 32 - 35.
141. استاد مطهری و جامعه شناسی زمان
علی باقی نصر آبادی، مجله ماهنامه طوبی، کاشان، سال دوم، شماره 19 (اردیبهشت 1375)، صفحه 4.
142. استاد مطهری و جامعیت او
روزنامه رسالت (12 اردیبهشت 1366)، صفحه 1 و 12.
143. استاد مطهری و چالش های فکری زمانه
گفت وگو با دکتر نعمت اللّه باوند، روزنامه قدس (13 اردیبهشت 1380).
144. استاد مطهری و حل مشکلات سازمان روحانیت
علی مطهری، کیان، شماره 25 (خرداد - تیر 1374)، صفحه 12 - 15.
145. استاد مطهری و دانشجو
گفت وگو با علی مطهری، مجله کلمه دانشجو، شماره 45.
146. استاد مطهری و عدالت اجتماعی
محمدرضا جمالی، روزنامه سلام (13 اردیبهشت 1376)، صفحه 7.
147. استاد مطهری و فلسفه نو صدرایی (قسمت اول و دوم)
علی اصغر حق دار، روزنامه اطلاعات، شماره 20754 و 20755، (11 و 12 اردیبهشت 1375)، صفحه 6.
ص: 297
148. استاد مطهری و قرآن
روزنامه جمهوری اسلامی (9 اردیبهشت 1376)، صفحه 15.
149. استاد مطهری و مبارزه با تحجر
روزنامه رسالت (13 اردیبهشت 1366)، صفحه 1 و 12.
150. استاد مطهری و مسئله آزادی
علی ربانی گلپایگانی، روزنامه رسالت (19 اردیبهشت 1378)، صفحه 5.
151. استاد مطهری و مضمون تأویلی تشیع
امیر حسین ترکش دوز، هفته نامه عصر ما، شماره 159.
152. استاد مطهری و نسبیت معرفت دینی
علی دژاکام، اندیشه مطهر «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ویژه جوانان، ضمیمه ماهنامهبصائر (اردیبشهت 1382)، صفحه 22 - 27.
153. استاد مطهری و نسبیّت معرفت دینی
علی دژاکام، کتاب نقد، سال دوم، شماره 6 و 5 (زمستان 76 و بهار 1377) صفحه 220 - 233.
154. استاد مطهری و نسل جوان
جواد محدثی، ویژه نامه روزنامه جمهوری اسلامی (12 اردیبهشت 1378)، صفحه 6 و 7.
155. استاد مطهری و نیازهای جامعه
روزنامه سلام (15 اردیبهشت 1372)، صفحه 8.
156. استعمار فرهنگی و شهید مطهری
روزنامه کار و کارگر (28 مرداد 1376)، صفحه 5.
157. استقلال فکری، مطلب منتشر نشده ای از استاد شهید مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی، (24 اردیبهشت 1381).
158. اسلام مطهری فراتر از اسلام رساله ها بود
سید محمد خاتمی، روزنامه ایران (14 اردیبهشت 1381).
159. اسلام و آزادی از دیدگاه شهید مطهری
مسجد، شماره 43 (خرداد و تیر 1378)، صفحه 23 - 27 و 63
160. اسلام و انطباق با مقتضیات زمان ها
ص: 298
اسداللّه بادامچیان، شما، شماره 222 (4 مرداد1380)، صفحه 3؛ شماره 223 (11 مرداد 1380)، صفحه 3؛شماره 224 (18 مرداد 1380)، صفحه 7؛ (اسلام / اجتهاد / مطهری، مرتضی / فقیهان / عملگرایی / حکومتاسلامی / ولایت فقیه / ولایت مطلقه).
161. اسلام و تجدد با تکیه بر آثار شهید مطهری
جواد ساداتی نژاد، اطلاعات، (29 / دی و 6 و 13 و 27 بهمن 1375)، صفحه 6 و 7.
162. اسلام و تحولات زندگی در نگاه استاد مطهری
علی ربانی گلپایگانی، روزنامه رسالت (13 اردیبهشت 1377).
163. اسلام و جمهوریت
مرتضی وصالی ناصح، روزنامه ابرار (29 و 30 دی 1378)، صفحه 6.(واژه دموکراسی / اسلام /جمهوری اسلامی / مطهری، مرتضی / مشروعیت سیاسی / حکومت اسلامی / نخبگان حکومتی / ولایتفقیه / و...)
164. اسلام و مقتضیات زمان
کیهان هوایی، شماره 1127 و 1128 (6 و 13 اردیبهشت 1374)، صفحه 9 و 21 (اجتهاد / اسلام / عقل / ودین / دین / و عقل / و علم / و دین / حکومت اسلامی / مطهری، مرتضی).
165. اسلام و نیازهای زمان از دیدگاه شهید مطهری
محمد علینی، مسجد، سال هفتم شماره 37 و 38، سال هفتم (فروردین و اردیبهشت و خرداد و تیر 1377،صفحه 40 - 51 و 119.
166. اسلام و نیازهای زمان
عبدالحسین خسرو پناه، کلام اسلامی، سال پنجم، شماره 17 (بهار 1375) صفحه 57 - 66 (اسلام / قوانیناسلامی / خاتمیت / اجتهاد / مطهری، مرتضی).
167. اسلامی بودن فضای دانشگاهها مرهون آثار استاد مطهری است!
گزارش عملکرد انتشارات صدرا، هور هدایت، ویژه نامه روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1380)، صفحه 9.
168. اشاراتی در باب مقوله حجاب با الهام از اندیشه های علامه شهید مطهری
فاطمه. م، یالثارات الحسین7، سال نهم، شماره 200 (آبان 1381).
169. اشارتی به افکار فلسفی شهید مطهری
عبد اللّه جوادی آملی، مجله سروش، (18 اردیبهشت 1361).
ص: 299
170. اشعاری از شاعران معاصر در وصف شهید مرتضی مطهری
روزنامه رسالت، شماره 2398، (6 اردیبهشت 1373)، صفحه 4.
171. اشعاری درباره شخصیت استاد شهید مطهری
شجاع الدین ابراهیمی (شاعر)، روزنامه رسالت، شماره 2406، (15 اردیبهشت 1373)، صفحه 11.
172. اشعاری درباره شخصیت استاد مطهری
سپیده کاشانی (شاعر)، روزنامه رسالت ضمیمه، شماره 2402، (11 اردیبهشت1373)، صفحه 29.
173. اشعاری درباره شهادت استاد مطهری
سپیده کاشانی (شاعر)، ضمیمه روزنامه جهان اسلام، شماره 557، (12 اردیبهشت 1372)، صفحه 13.
174. اشعاری در مقام و منزلت استاد شهید مطهری
علی معلم دامغانی (شاعر)، روزنامه رسالت، شماره 2402، (11 اردیبهشت 1373)، صفحه 27.
175. اشعاری در وصف استاد شهید مطهری
محمود شاهرخی (شاعر)، روزنامه رسالت، شماره 2678، (12 اردیبهشت 1374)، صفحه 4.
176. اصالت فرد یا جامعه، یونس قیصی زاده
روزنامه اطلاعات (16 و 17 و 18 و 21 تیر 1376)، صفحه 6 و 14 (جامعه / فردگرایی / انسانگرایی / جامعه/ پذیری اسلام / شریعتی، علی / طباطبایی، محمدحسین، علامه / مرتضی).
177. اصلاحات دینی - اجتماعی از دیدگاه استاد شهید مطهری
علی دژاکام، روزنامه جوان (11 اردیبهشت 1380)، صفحه 7 و 8.
178. اصلاحات ضرورت ها و ابعاد
ناصر خدایاری، روزنامه کیهان (16 شهریور 1379)، صفحه 7 (اصلاح طلبی / مطهری، مرتضی / انقلاباسلامی ایران / مردم / واژه اصطلاح).
179. اصلاح؟! توسط چه کسی؟
حسین سوزنچی، نیستان، شماره 26 و 27 (آبان و آذر 1376)، صفحه 50 - 54 (امر به معروف و نهی ازمنکر / مطهری، مرتضی).
180. اصلاح طلب واقعی و فرصت طلب مدعی
محمد مصدق، روزنامه کیهان (21 دی 1379)، صفحه 7 (مطهری، مرتضی / اصلاح طلبان / اصلاح طلبی)
ص: 300
181. اصلاح طلبی از دیدگاه شهید مطهری
محسن اسماعیلی، اندیشه صادق، شماره 6 و 7 (بهار و تابستان 1381)، صفحه 30 - 47.
182. اصلاح طلبی از دیدگاه شهید مطهری
محسن اسماعیلی، روزنامه انتخاب (12 اردیبهشت 1381)، صفحه 7.
183. اصلاح فکری، پایه و اساس اصلاح عملی است
گفت وگو با دکتر علی مطهری، روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1380).
184. اصل فراموش شده
روزنامه کیهان (24 اردیبهشت 1376)، صفحه 6 (اسلام / امر به معروف ونهی از منکر / مطهری، مرتضی).
185. اصول انسانیت ]از کتاب آشنایی با قرآن مرتضی مطهری]
معارف (گروه معارف اسلامی دانشگاه های کشور)، شماره 12 (اردیبهشت 1382).
186. اصول و آرمان های انقلاب از نگاه استاد شهید مطهری
هاشم هوشی سادات، روزنامه اطلاعات (24 بهمن 1377).
187. اطلاق و نسبیت اخلاق
محسن بزرگ مقام، کیهان اندیشه، شماره 58 (بهمن و اسفند 1373)، صفحه 30 - 44 (اخلاق اسلامی /ارزش های اخلاقی / عقل / اخلاق(علم) / مطهری، مرتضی).
188. افکار دکتر علی شریعتی از دیدگاه استاد مطهری
محسن عمو شاهی، روزنامه رسالت، شماره 1570، (1 تیر 1370)، صفحه 6.
189. اگر استاد امروز زنده بود...
روزنامه قدس (9 اردیبهشت 1378)، صفحه 8.
190. اگر بگوییم که استاد مطهری دائرة المعارف اسلامی بوده حرف گزافی نگفته ایم
مصاحبه با اسد اللّه بیات، مطهری مطهر اندیشه ها، جلد دوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1364، صفحه 512 -518.
191. اگر شهید مطهری زنده بود، به این کار رضایت می داد
حجت الاسلام نعمت اللّه صالحی نجف آبادی، روزنامه سلام (4 بهمن 1371)، صفحه 8، 4.
ص: 301
192. اگر مطهری شهید نمی شد به فاصله چند روز بازرگان را کنار می گذاشت
گفت وگو با علی مطهری درباره فعالیت استاد شهید، یا لثارات الحسین7، سال دهم، شماره 223(اردیبهشت 1382)
193. الاتجاه الفلسفی لدی العلامة المطهری
عبد الجبار الرفاعی، التوحید، سال یازدهم، شماره 66 (محرم و صفر 1414 ه.)، صفحه 78.
194. الاسلام و متطلبات الحیاة العصریة من وجهة نظر العلامه الشهید المطهری
مجتبی محمودی، رسالة الثقلین، سال اول، شماره 4 (شوال - ذوالحجه 1413)، صفحه 142 - 153 و سالدوم، شماره 5 (محرم - ربیع الاول 1419 ق / 1993 م)، صفحه 142.
195. الانسان الکامل من وجهة نظر العلامة المطهری
مصطفی محقق داماد، کیهان العربی، شماره 2317 (2 خرداد 1412 ق.) صفحه 3.
196. التقاط و تحجر از دیدگاه شهید مطهری
با عناوین مختلف هم چون: مسایل التقاطی و تحجر گرایی، رابطه عقل و وحی از دیدگاه شهید مطهری، نقشعقل و رشد فکری اجتماعی بشر در ختم نبوت به پیامبر اسلام، جای گزینی عقل و وحی و نبوت و عواملالتقاط و تحجر، التقاط و تفسیر به رأی قرآن، اجتهاد آزاد و اجتهاد فقاهتی، ریشه ها و علل پیدایش تحجر،اخباریگری از دیدگاه شهید مطهری، ویژگی ها و خصوصیات متحجرین، تحجر از دیدگاه شهید مطهری،تحجر در اجتهاد و فقاهت، روزنامه رسالت (10 و 11 و 12 و 13 و 14 و 16 و 18 و 19 و 21 و 23 و 24 و 26و 27 اردیبهشت 1368)، صفحه 4.
197. الشهید مطهری
عباس مزنر، المنطلق، شماره 11 (ذوالقعده 1400)، صفحه 43 - 46.
198. الگوهای رفتاری استاد مطهری در شیوه معلمی استاد شهید مطهری
روزنامه رسالت، شماره 1532، (15 اردیبهشت 1370)، صفحه 4.
199. الگوی اصلاح گری و دفاع از باورهای دینی[شهید مرتضی مطهری]
بهزاد کاظمی، روزنامه جوان (13 اردیبهشت 1382).
200. الگوی پژوهشی در موضوع اسلام و دنیای متجدد با الهام از اندیشه های استاد مطهری
ص: 302
علی اصغر خندان، اندیشه صادق، شماره 6 و 7 (بهار و تابستان 1381)، صفحه 70 - 89.
201. الهیات شفا و شرح آن
محسن غرویان، آیینه پژوهش، سال دوم، شماره 5 (بهمن و اسفند 1370) صفحه 51 - 55.
202. امام زمان(عج) از دیدگاه استاد مطهری
[بی نام]، روزنامه فردا (10 اردیبهشت 1377).
203. امام علی علیه السلام و نهج البلاغه در آئینه اندیشه مطهری
مهری هدهدی، بصائر، سال هفتم، پیاپی 30 (اسفند 1379)، صفحه 35 - 49.
204. امتیازات انبیا الهی در رهبری جامعه از دیدگاه شهید مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 4009، (18 فروردین 1372)، صفحه 11.
205. امر به معروف و نهی از منکر در آیات و روایات و برداشت های خامنه ای و شهید مطهری در اینزمینه
علی رضا زمزم، روزنامه کیهان، شماره 15084، (26 خرداد 1373)، صفحه 6.
206. امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی
زن روز، شماره 1605 و 1606 (27 اردیبهشت و 3 خرداد 1376)، صفحه 12 (امر به معروف و نهی از منکر/ حماسه حسینی (کتاب) / مرتضی، مطهری).
207. امر معروف ونهی از منکر از دیدگاه استاد مطهری
علی مطهری، روزنامه کیهان (6 خرداد 1375)، صفحه 6.
208. امیر المؤمنین علی علیه السلام در کلام استاد شهید مرتضی مطهری
موعود جوان، سال دوم، پیاپی 10 (خرداد و تیر 1379)، صفحه 18 - 20.
209. انتظار از دین از دیدگاه شهید مطهری
محمد امینی احمدی، انتظار از دین از دیدگاه متفکران مسلمان دو قرن اخیر، جلد اول، قم، معاونت اندیشهاسلامی مرکز تحقیقات استراتژیک، 1374، صفحه 91 - 188.
210. انتظار سازنده و انتظار ویرانگر
روزنامه کیهان (16 دی 1374)، صفحه 6 (انتظار اسلام) / قیام و انقلاب مهدی(عج) از دیدگاه تاریخ فلسفه(کتاب) / محمد بن حسن(عج) امام دوازدهم / مطهری، مرتضی).
211. انتظار فرج از دیدگاه استاد شهید مطهری
فرهنگ آفرینش، شماره 275 (10 آذر 1377)، صفحه 9.
ص: 303
212. انتظار نداشته باشیم در هر دوره ای یک شهید مطهری داشته باشیم
گفت وگو با علی مطهری، قدس (11 اردیبهشت 1380).
213. انتقاد شهید مطهری از اندیشه های دینی علامه اقبال لاهوری
روزنامه رسالت، شماره 960 (11 اردیبهشت 1368)، صفحه 4.
214. انحصار گرایی ادیان
مصطفی خلیلی، نامه مفید، سال سوم، شماره 4 (زمستان 1376)، صفر 71 _ 96 (مطهری، مرتضی / کثرتگرایی / در / ادیان ابراهیمی / جزمیت / در / ادیان الهی).
215. اندیشه اجتماعی شهید مطهری
محمود اشراقی، کیهان فرهنگی، شماره 188 (خرداد 1381) صفحه 48 _ 53.
216. اندیشه اجتماعی مطهری
مهدی آقا پور، مجله کیهان فرهنگی (9 خرداد 1371).
217. اندیشه سبز و شیدا بیان رویش و رشد؛ دیدگاه های استاد مطهری درباره نسل جوان
حمید نگارش، هور هدایت ویژه نامه روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1380). صفحه 16 و 17.
218. اندیشه سیاسی شهید مطهری
مهدی بزرگی، دانشگاه اسلامی، شماره 6 (پاییز 1377) صفحه 89 _ 99.
219. اندیشه مطهر، تأملی بر انقلاب اسلامی و آینده آن
روزنامه رسالت (12 اردیبهشت 1377).
220. اندیشه مطهر؛ تولی و تبری ارکان پیوسته دین
مسجد دانشگاه، پیش شماره پنجم (مهر و آبان 1381)، صفحه 98 - 99.
221. اندیشه مطهر، طریقی جاودان در احیای تفکردینی
روزنامه فردا (14 و 20 اردیبهشت 1377)، صفحه 6
222. اندیشه مطهر
مسعود علوی، روزنامه جوان (13 اردیبهشت 1379)، صفحه 6.
223. اندیشه مطهر؛ نگاهی مطهر به تساهل و تسامح
علی دژاکام، مسجد دانشگاه، پیش شماره هشتم (تیر و مرداد 1382)، صفحه 85 - 89.
224. اندیشه و سیر مبارزه استاد شهید مرتضی مطهری با مکاتب غربی
ص: 304
ش، راشد، روزنامه کیهان، شماره 13892، (12 اردیبهشت 1369)، صفحه 10.
225. اندیشه های اجتماعی استاد مطهری
سید مهدی آقا پور، پگاه اندیشه 2، «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر(فروردین 1382)، صفحه 32 - 35
226. اندیشه های استاد، سخنرانی آقای مسیح مهاجری در کنفرانس بین المللی بررسی اندیشه هایاستاد مطهری در هامبورگ
روزنامه جمهوری اسلامی (17 اردیبهشت 1373).
227. اندیشه های اصلاحی استاد شهید مرتضی مطهری
دکتر علی مطهری، هور هدایت، ویژه نامه روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1380)، صفحه 8.
228. اندیشه های سیاسی شهید مطهری
رضا ناصری، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر،(اردیبهشت 1382)، صفحه 76 - 77.
229. اندیشه های شهید مطهری برآورنده نیاز جهانی شدن
روزنامه رسالت (10 اردیبهشت 1380).
230. اندیشه های شهید مطهری درباره اقتصاد اسلامی و جهان بینی حاکم بر آن
عبدالکریم سروش، کیهان فرهنگی، شماره 2 (اردیبهشت 1369)، صفحه 10.
231. اندیشه های شهید مطهری درباره نهضت های اسلامی
سخنرانی حسن صفار، بقیع، شماره 75 (خرداد 1372)، صفحه 25.
232. اندیشه های شهید مطهری، مبانی فکری نظام جمهوری اسلامی
روزنامه رسالت 13 اردیبهشت 1378)، صفحه 4.
233. اندیشه های نو در علوم اسلامی؟
شماره 6، صفحه 9 - 26؛ روزنامه صبح آزادگان (8 و 9 خرداد 1361)، صفحه 5. جگزارش یکی از جلساتبحث استاد مطهری در حوزه علمیه قم در باب مغالطه در پاسخ «تعارضات منطقی» محسن هشترودی درکتاب هنر و دانشج.
234. انسان کامل از دیدگاه استاد مطهری
شاهین خلج، روزنامه جام جم (11 و 14 اردیبشهت 1381)، صفحه 8.
ص: 305
235. انسان کامل از دیدگاه مطهری
محمد رضا طالبیان، روزنامه رسالت (14 اردیبهشت 1376). صفحه 11.
236. انسان و مدرنیته در نگرش شهید مطهری
گفت وگو با علی تاجدینی، روزنامه خراسان (25 تیر 1380).
237. انس مقدس، چگونگی آشنایی شهید مطهری با حاج میرزا علی آقا شیرازی رحمه الله و اثرات معنویاین ارتباط
غلام رضا گلی زواره، ماهنامه پاسدار اسلام، شماره 197 (اردیبهشت 1377).
238. انقلاب اسلامی از دیدگاه شهید مطهری
روزنامه ابرار، شماره 143، (14 اردیبهشت 1368)، صفحه 8.
239. انقلاب اسلامی ایران از دیدگاه شهید مطهری و نقش وی در رشد بینش اسلامی جوانان کشور
سعید غفاری، روزنامه سلام، (12 اردیبهشت 1371)، صفحه 5.
240. انقلاب، کودتا و اصلاحات از دیدگاه معلم شهید مرتضی مطهری
فریبرز درجزی، ویژه نامه روزنامه مردم سالاری، (17 اردیبهشت 1381)، صفحه 1.
241. انقلاب و اصلاح از نگاه مطهری حکومت و حاکمیت در اندیشه های مطهری
روزنامه سیاست روز، (11 و 12 اردیبهشت 1380). صفحه 9.
242. انقلاب و تحولات اجتماعی از دیدگاه استاد مطهری
نجف لک زایی، راهبرد، شماره 19 (بهار 1380)، صفحه 69 _ 82.
243. او پشتوانه مبارزات بود
انواری، شما، شماره 260 (12 اردیبهشت 1381)، صفحه 5.
244. او مدرس دینی بود، نه مدرس شغلی
روزنامه قدس (13 اردیبهشت 1378)، صفحه 8.
245. اهتمام استاد شهید در استفاده از نثر پارسی در نوشته ها و سخنرانی های خود
محمد رضا فیاض بیرجندی، روزنامه رسالت، شماره 2402، (11 اردیبهشت 1373)، صفحه 25.
246. اهداف انقلاب در بیان شهید مطهری
ص: 306
روزنامه خراسان (18 اردیبهشت 1369)، صفحه 1 و 7.
247. اهمیت تفسیر المیزان از دیدگاه شهید مطهری رحمه الله تحت عنوان مروری بر مسایل المیزان
ابراهیم عباس حسینی، مشکوة، اجتماعی، شماره 28 (مهر 1369)، صفحه 11.
248. ای شهید عشق
جواد محدثی، پگاه اندیشه 2 «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری»، ضمیمه ماهنامه بصائر (فروردین1382)، صفحه 91 - 92.
249. ای مجاهد شهید مطهر
گفت وگو با استاد حمید سبزواری درباره استاد مطهری «ویژه نامه هور هدایت» روزنامه رسالت(اردیبهشت 1380)، صفحه 12.
250. با استاد مطهری در تعلیم و تربیت
اسد اللّه افشار، کار و کارگر (12 و 19 و 26 مهر 1373)، صفحه 7 و 9 و 6 ، (3 و 10 و 17 آبان 1373)، صفحه9 و 10.
251. با چراغ عقل
عبدالکریم سروش، روزنامه نشاط (18 اردیبهشت 1378)، صفحه 6 (مطهری، مرتضی / و / خردگرایی).
252. بازار نقد آثار و اندیشه ها باید همواره گرم باشد
حسین عرب، روزنامه جمهوری اسلامی (20 شهریور 1376)، صفحه 15 (نقدی بر خورد فرهنگی /شریعتی، علی / اسلام شناسی / مطهری، مرتضی).
253. بازسازی اندیشه دینی
پیام دانشجو، سال اول، شماره 33 (5 اردیبهشت 1374)، صفحه 6 و 7 (شناخت / فلسفه اسلامی / مطهری،مرتضی).
254. بازشناسی چالش ایدئولوژیک مطهری در دهه 50 و تداوم تاریخی آن
هفته نامه عصر ما، شماره 188 و 189 و 190 (آبان 1379)، صفحه 4 و 5.
255. بازشناسی خط نفاق و جریان خوارج در منظر استاد شهید مرتضی مطهری
گفت وگو با مهندس رامین، روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1380).
ص: 307
256. بازشناسی شخصیت شهید مرتضی مطهری
مصطفی ایزدی، روزنامه بنیان (14 اردیبهشت 1381)، صفحه 12.
257. بازگشت به مطهری، بازگشت به زلالی آرمان های انقلاب
هدایت جلیلی، امید انقلاب، سال دهم، شماره 222 (15 اردیبهشت 1369)، صفحه 6 - 7 و 44.
258. بازگشت به مطهری، رسیدن به زلالی آرمان های انقلاب
هدایت جلیلی، روزنامه اطلاعات (17 اردیبهشت 1369)، صفحه 6.
259. با شصت بهار
شاهد، شماره 264 (اردیبهشت 1376)، صفحه 20 _ 23 (سرگذشت نامه های مطهری، مرتضی).
260. با شهید مطهری در ستیز با جامدها و جاهل ها
تقدیری، آزادی، شماره 7 و 8 (اردیبهشت 1376)، صفحه 2 و 3.
261. با شهید مطهری: در تداوم انقلاب
روزنامه خراسان (17 اردیبهشت 1371)، صفحه 1، 5 (20 اردیبهشت 1371)، صفحه 301 (22 اردیبهشت1371)، صفحه 1 و 3 (31 اردیبهشت 1371)، صفحه 1 و 9.
262. باغبان اندیشه های نسل ما
جواد محدثی، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر، (اردیبهشت1382)، صفحه 84 - 85
263. باغبان اندیشه های نسل ما ]مرتضی مطهری]
جواد محدثی، روزنامه رسالت (14 اردیبهشت 1381).
264. بحثی پیرامون ضرورت های مطالعه آثار شهید مطهری
معمار منتظرین، روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1380)، صفحه 11.
265. برای درک ماهیت، ارزش ها و هدف های انقلاب اسلامی مطالعه دقیق آثار شهید مطهری یکضرورت حتمی است.
روزنامه اطلاعات (10 اردیبهشت 1366)، صفحه6.
266. برجستگی های مکتب حقوقی اسلام
جواد ورعی، روزنامه جمهوری اسلامی (13 اردیبهشت 1378)، صفحه 15 (مطهری، مرتضی / حقوق اسلامی).
267. برخی از صفات اخلاقی استاد مطهری
ص: 308
گفت وگو با علی مطهری، روزنامه رسالت، شماره 2402، (11 اردیبهشت 1373)، صفحه 17.
268. بررسی افکار دکتر شریعتی از دیدگاه مطهری
محسن عموشاهی، روزنامه رسالت، شماره 1570 (1 تیر 1370)، صفحه 6.
269. بررسی اندیشه های شهید مطهری
جلال انصاری، کیهان العربی، (26 / 9 / 1409 ق.)
270. بررسی تطبیقی اندیشه های استاد مطهری و دکتر شریعتی
عبدالرضا یوسفی میانجی، کیهان فرهنگی، شماره 175 (اردیبهشت 1380)، صفحه 12 - 17.
271. بررسی جامعه شناسی قیام کربلا
محمدعلی زکی، کیهان فرهنگی، شماره 174 (فروردین 1380 صفحه 20 _ 25) (قیام عاشورا / مطهری،مرتضی / جنبش های اجتماعی / نظریه های اجتماعی / جامعه شناسی).
272. بررسی جایگاه عدالت اجتماعی از دیدگاه مطهری
روزنامه سلام، شماره 15، (26 تیر 1370)، صفحه 10.
273. بررسی جایگاه عدالت اجتماعی از دیدگاه مطهری
روزنامه سلام، شماره 15 (26 خرداد 1370)، صفحه 10.
274. بررسی دیدگاه استاد شهید مطهری درباره رهبری نسل جوان
پیام زن، شماره 2 (اردیبهشت 1372)، صفحه 4
275. بررسی دیدگاه روش شناسی استاد مطهری
علی باقی نصر آبادی، هفته نامه آفرینش، سال دوم، شماره 145 (اردیبهشت 1375)، صفحه 8.
276. بررسی دیدگاه شهید مطهری درباره حافظ
م، لاریجانی، روزنامه سلام، شماره 1460، 1462، 1465، 1475، (6 و 9 و 12 و 26 تیر 1375)، صفحه 9.
277. بررسی دیدگاه شهید مطهری درباره نسل جوان
محمد کوکب، روزنامه اطلاعات، (12 اردیبهشت 1375)، صفحه 7.
278. بررسی دیدگاه های استاد مطهری در مورد دین، مکتب های مادی و اقتصاد و سرمایه داری
حسن موسوی زنجانی، روزنامه سلام، شماره 851 (15 اردیبهشت 1373)، صفحه 9.
279. بررسی رابطه متقابل ایمان و اخلاق از منظر استاد شهید مطهری.
ص: 309
به مناسبت سالگرد شهادت استاد مرتضی مطهری و بزرگداشت مقام معلم، رضا غلامی، نامه فرهنگ،سال هشتم شماره 1 (بهار 1377)، صفحه 152 - 154.
280. بررسی رابطه متقابل ایمان و اخلاق از منظر استاد شهید مطهری
رضا غلامی، روزنامه جهان اسلام (12 و 13 اردیبهشت 1378).
281. بررسی رابطه متقابل ایمان واخلاق از منظر استاد شهید مطهری.
رضا غلامی، روزنامه جهان اسلام (12 و 13 اردیبهشت 1377)، صفحه 7.
282. بررسی ریشه انحرافات جوانان
حسین یزدی، کیهان (16 اردیبهشت 1378)، صفحه 6 (مطهری، مرتضی / و / جوانان / رهبری / جوانان).
283. بررسی کتاب «انسان و ایمان شهید مطهری»
فرخ عالی خانی، اعتصام، شماره 5 (شهریور 1361)، صفحه 44 - 45.
284. بررسی مفهوم آزادی در اندیشه شهید مطهری
عصر آزادگان (1 مهر 1377).
285. بررسی مقاله شهید مطهری و دکتر شریعتی در مجله نور علم
راه مجاهد، شماره 59 (آذر 1369)، صفحه 7 - 9، 20.
286. بررسی موقعیت شهید مطهری در شناساندن اسلام
زین العابدین صفوی، روزنامه کیهان (15 اردیبهشت 1372).
287. بررسی نظریات شهید مطهری در مورد آزادی
روزنامه خراسان، (18 اردیبهشت 1378).
288. بررسی نظریات شهید مطهری در مورد آزادی
علی سکندری، روزنامه خراسان (8 خرداد 1378).
289. بر قله های اشراق و اندیشه
محسن غرویان، روزنامه کیهان (14 اردیبهشت 1368)، صفحه 6.
290. برگ رز؛ ویژگی های آثار استاد شهید مرتضی مطهری
منصور پهلوان، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالگرد شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر(اردیبهشت 1382)، صفحه 80 - 83.
291. برگ هایی از حیات سیاسی شهید استاد مطهری
ص: 310
آروین سهابی، رشد معلم، سال هشتم، شماره 8 (اردیبهشت 1369)، صفحه 22 - 27.
292. برهان نظم در درس های شفای بوعلی از استاد شهید مطهری
محمد مهدی اعتصامی، آئینه پژوهش، سال چهارم، شماره 4 (آذر - دی 1372)، پیاپی 23، صفحه 43 - 54.
293. بعد از شهید قرنی نوبت من است
مرتضی صدرافشاری، زائر، سال چهارم، شماره 2 (اردیبهشت 1376)، صفحه 28 _ 36 (حماسه حسینی(کتاب) / قیام عاشورا / تاریخ اسلام / مطهری، مرتضی).
294. بعد سیاسی شخصیت استاد شهید مطهری
گفت وگو با حبیب اللّه عسکر اولادی، روزنامه رسالت، شماره 8820، (14 اردیبهشت 1371)، صفحه 6.
295. بعد مبارزاتی شهید مطهری
اسداللّه بادام چیان، روزنامه رسالت (12 اردیبهشت 1366)، صفحه 7؛ (13 اردیبهشت 1366)، صفحه 5؛ (14اردیبهشت 1366)، صفحه 6 ؛ (15 اردیبهشت 1366)، صفحه 5؛ (16 اردیبهشت 1366)، صفحه 6؛ (17اردیبهشت 1366)، صفحه 4.
296. بعد مبارزاتی شهید مطهری
روح اللّه جاویدان، شما، شماره 210 (13 اردیبهشت 1380)، صفحه 6.
297. بنیادهای انسان شناختی آرای استاد مطهری
فصلنامه مصباح، سال پنجم، شماره 18 (تابستان 1375)، صفحه 198.
298. به انگیزه دوازدهمین سالگرد شهادت متفکر بزرگ اسلامی استاد شهید مرتضی مطهری
روزنامه اطلاعات (11 اردیبهشت 1370)، صفحه 6 ؛ (14 اردیبهشت 1370)، صفحه 6 .
299. به عمل کار بر آید...
روزنامه کیهان (25 اردیبهشت 1376)، صفحه 6 (امر به معروف و نهی از منکر، تاریخ اسلام، مطهری، مرتضی).
300. به مناسبت دوازده اردیبهشت سالگرد شهادت استاد شهید مطهری و روز معلم
پیام هاجر، سال هفتم، شماره 140 (10 اردیبهشت 1366)، صفحه 2.
301. به مناسبت سالگرد شهادت شهید مرتضی مطهری
علی دژاکام، روزنامه همشهری (11 و 12 اردیبهشت 1379)، صفحه 6.
ص: 311
302. به یاد استاد بزرگ اندیشه و قلم
اطلاعات هفتگی، شماره 2335 (9 - 16 اردیبهشت 1366)، صفحه 3 و 4.
303. به یاد استاد مطهری
جلال الدین مجتبوی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران، سال بیست و چهارم، شماره 3 و 4(مرداد 1358)، صفحه 23 - 31.
304. به یاد استاد مطهری
مجله دانشگاه انقلاب (اردیبهشت 1361).
305. به یاد شهید مطهری
رشد جوان، سال سوم، شماره 8 (اردیبهشت 1366)، 11 - 13.
306. به یاد آن روح مطهر
نیرو، شماره 76 (16 اردیبهشت 1371)، صفحه 2.
307. بی تو رهبر سیه جامه پوشید
حیدر ضیغمی، روزنامه ابرار (11 اردیبهشت 1376)، صفحه 2.
308. بیدار دلی از فریمان: بریده ای از کتاب در دست انتشار زندگی استاد شهید مطهری
محسن مؤمنی، روزنامه کیهان (11 اردیبهشت 1380).
309. بیدارگر عشق
شاهد، شماره 264 (اردیبهشت 1376)، صفحه 19 _ 27.
310. بیست ویژگی اخلاقی شهید مطهری
روزنامه جهان اسلام، شماره 272، (22 اردیبهشت 1371)، صفحه 11.
311. بیست ویژگی استاد مطهری از زبان نزدیکان و آشنایان وی
روزنامه رسالت، شماره 1823، (17 اردیبهشت 1371)، صفحه 5.
312. بیمار دلان و جامعه
مصاحبه غیر حضوری با افکار شهید مرتضی مطهری، رضا طاهر خانی، روزنامه کیهان (20 اسفند1376).
313. پاره ای از خورشید؛ گفته ها و ناگفته ها از زندگی استاد شهید مرتضی مطهری
ص: 312
حمید رضا ناصری، امیر رضا ستوده، روزنامه جمهوری اسلامی (2 اردیبهشت 1380).
314. پاره پیکر آفتات؛ نگاهی گذرا به زندگی استاد شهید مرتضی مطهری
سید محمدرضا حسینی، هور هدایت، ویژه نامه روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1380)، صفحه 10 و 11.
315. پاسخ تاج زاده به مقاله جفا به استاد مطهری
نوشته علی مطهری، روزنامه کیهان (1 آبان 1379).
316. پاسخ دکتر مطهری به نامه مصطفی تاج زاده؛ قضاوت شتاب زده
روزنامه همشهری (8 و 9 آبان 1379).
317. پاسخ شورای نظارت بر نشر آثار شهید مطهری به اظهارات «آغاجری» و «تاج زاده» [در موردافیون بودن دین برای توده ها و حکومت ها]
علی مطهری، روزنامه جمهوری اسلامی (6 شهریور 1379).
318. پاسخ علی مطهری به مقاله هاشم آغاجری
روزنامه ایران (16 و 19 خرداد 1380)، صفحه 10.
319. پاسخگویی به شهادت و القاءات مارکسیستی توسط علامه طباطبایی و شهید مطهری
غلام علی حداد عادل، کلام اسلامی، شماره 17 (فروردین 1375)، صفحه 47.
320. پاسخگویی نیازهای جهان امروز
جواهر هروی، فرهنگ آفرینش، شماره 295 (14 اردیبهشت 1378)، صفحه 6 (مطهری، مرتضی / اندیشهسیاسی).
321. پاسخی به یک مقاله [تحت عنوان چه ضرورتی به بازخوانی متد مطهری مندرج در نوروز،12/2/1381ج، روزنامه نوروز (20 خرداد 1381).
322. پانزده گفتار
روزنامه جمهوری اسلامی (24 آذر 1380)، صفحه 8 ؛ (کتاب پانزده گفتار (مطهری، مرتضی / مقاله ها).
323. پای درس استاد
روزنامه جمهوری اسلامی (11 اردیبهشت 1367).
324. پرتوی از اندیشه شهید مطهری
روزنامه سلام (16 اردیبهشت 1372)، صفحه 11.
ص: 313
325. پرتوی از زندگی گهر بار علامه شهید مطهری
حجت وحید، ضمیمه روزنامه رسالت، شماره 2402، (11 اردیبهشت 1373)، صفحه 8.
326. پرسمان در محضر استاد شهید مطهری
معارف، شماره 6 (خرداد 1381)، صفحه 20 _ 22.
327. پرواز کن... به آفتاب
مجید ملامحمدی، اندیشه مطهر «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ویژه جوانان، ضمیمه ماهنامهبصائر، (اردیبهشت 1382)، صفحه 40 - 42.
328. پشت پرده ترور شهید مطهری؛ ابرار برای اولین بار منتشر کرد
روزنامه ابرار (12 اردیبهشت 1381).
329. پلورالیزم در تفکر استاد شهید مطهری جایی ندارد
محمد جعفری، روزنامه کیهان (25 دی 1379)، صفحه 7.
330. پلورالیزم دینی در نگاه شهید مطهری
حوزه، سال هفدهم، پیاپی 97 (فروردین و اردیبهشت 1379)، صفحه 11 و 53.
331. پلورالیسم از منظر شهید مطهری
محمد جعفری، بازتاب اندیشه در مطبوعات روز ایران، سال اول، پیاپی 11 (بهمن 1379)، صفحه 15 - 17؛روزنامه رسالت (15 بهمن 1379).
332. پلورالیسم از منظر شهید مطهری
محمد جعفری، روزنامه جمهوری اسلامی (10 بهمن 1379)، صفحه 11.
333. پلورالیسم، بررسی دیدگاه متفکران اسلام
محمد لنگهاوزن، ترجمه: نرجس جواندل صومعه سرایی، معرفت شماره 23 (زمستان 1376)، صفحه 58 _69 (کثرت گرایی / دین / اسلام / مسیحیت / هیک، جان / مولوی، جلال الدین محمدبن محمد / مطهری،مرتضی).
334. پلورالیسم چه می گوید: ]دیدگاهای شهید مطهری]
علی باقی نصر آبادی، روزنامه رسالت (ویژه نامه هور هدایت)، (11 اردیبهشت 1380)، صفحه 22 و 23.
335. پنج مشخصه مهم و تعیین کننده در آثار ارزشمند استاد مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی (10 اردیبهشت 1382).
336. پنج نافله عشق
ص: 314
مهدی خلیلیان، روزنامه رسالت (14 اردیبهشت 1382) ویژه نامه شکوه اندیشه، صفحه 14 و 15.
337. پند وبند
روزنامه دوران امروز (29 بهمن 1379)، صفحه 1 (امر به معروف و نهی از منکر / جوانان / ایران /مجازات ها / آسیب های اجتماعی / مطهری، مرتضی).
338. پیام به کنگره شهید مطهری
هاشمی رفسنجانی، روزنامه اطلاعات (10 اردیبهشت 1365).
339. پیر اندیشه
روزنامه سلام (16 اردیبهشت 1376)، صفحه 9 (مطهری، مرتضی).
340. پیر اندیشه
یاد ایام، سال چهارم، شماره 2 (اردیبهشت 1376)، صفحه 113 _ 117.
341. پیشه ورزی های بی استاد پاسخ به نامه سرگشاده آقای علی مطهری خطاب به رئیس جمهور
رضا سعیدی و علی مطهری، روزنامه دوران امروز (11 دی 1379)، صفحه 8.
342. پیوند و تمایز فلسفه و علوم تجربی از دیدگاه فیلسوف شهید مطهری
علی ربانی گلپایگانی، نور علم، دوره سوم، شماره 11 (خرداد 1369)، پیاپی 35، صفحه 50 - 70.
343. تاریخ از دیدگاه شهید مطهری و خدمات فرهنگی وی
یداللّه مرادی، پانزده خرداد، شماره 7 (فروردین 1371)، صفحه 93.
344. تاریخ اسلام در آثار شهید مطهری
سید سعید روحانی، فرهنگ کوثر، سال چهارم، پیاپی 41 (مرداد 1379)، صفحه 78 - 79.
345. تاریخ اسلام در آثار شهید مطهری
رضا حاج بابایی، آینه پژوهش، شماره 62 (خرداد _ تیر 1379)، صفحه 65 _ 186.
346. تاریخچه زندگی، آثار و افکار استاد مطهری رحمه الله
حسین سوزنچی، رشد آموزش معارف اسلامی، شماره 46 (پائیز 1380)، صفحه 18؛ شماره 47 (زمستان1380)، صفحه 19 _ 24؛ شماره 48 (بهار 1381)، صفحه 8 _ 12؛ شماره 49 (1381)، صفحه 16 _ 22.
347. تا کجا با زمان همراه باشیم؟
ص: 315
صبح، سال اول، شماره 3 (12 اردیبهشت 1374)، صفحه 6 و 14 (انسان (اسلام) / زمان / علم / اسلام ومقتضیات زمان (کتاب) مطهری، مرتضی).
348. تأثیر اندیشه های اقبال لاهوری بر اندیشه استاد مطهری
ناصر کشاورز، پگاه حوزه، شماره 27 (آبان 1380)، صفحه 6 .
349. تأثیر کار در تهذیب اخلاق
احمد سبز علی، فصلنامه شکوفه، سال سوم، شماره 9 (تابستان 1375)، صفحه 43 _ 44. (کار در اسلام /تهذیب نفس / حکمت و اندرزها (کتاب)، مطهری مرتضی).
350. تأثیر اندیشه های اقبال لاهوری بر اندیشه استاد مطهری
ناصر کشاورز، پگاه حوزه، شماره 27 و آبان 1380، صفحه 6 .
351. تأثیر کار در تهذیب اخلاق
احمد سبزعلی، فصلنامه شکوفه، سال سوم، شماره 9 (تابستان 1375)، صفحه 43 _ 44 (کار در اسلام /تهذیب نفس / حکمت و اندرزها (کتاب)، مطهری، مرتضی).
352. تأثیر کلام اسلامی بر فلسفه اسلامی از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری
محمد صفر جبرئیلی، نامه مفید، سال سوم، شماره سوم (زمستان 1376).
353. تأثیر کلام اسلامی و فلسفه اسلامی
محمدصفر جبرئیلی، نامه مفید، سال دوم، شماره 4 (زمستان 1376)، صفحه 51 _ 70 (مطهری، مرتضی /علم کلام / و فلسفه اسلامی).
354. تألیفات شهید مطهری از زبان خودش
روزنامه رسالت (13 اردیبهشت 1366)، صفحه 5.
355. تأملی بر سیره شهید مطهری در برخورد با تحجر و تعصب
دیدگاه های حائری شیرازی، روزنامه رسالت (14 و 15 و 16 اردیبهشت 1382).
356. تأملی بر ضرورت های رویکرد به اندیشه های اصلاحی شهید مطهری
گفت وگو با دکتر فیروز اصلانی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، روزنامه رسالت (10 و 11 اردیبهشت1381).
357. تأملی بر کتاب تماشاگه راز اثر شهید مطهری
رضا بابایی، روزنامه کیهان، شماره 14192 (1 خرداد 1370).
ص: 316
358. تأملی بر مهم ترین چالش های شهید مطهری و جریان روشن فکری
گفت وگو با شهریار زرشناس، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامهبصائر، (اردیبهشت 1382)، صفحه 48 - 49.
359. تأملی در اندیشه های اقتصادی شهید مطهری
مرتضی عزتی، روزنامه بیان (12 اردیبهشت 1379).
360. تأملی در فلسفه ختم نبوت از دیدگاه شهید مطهری رحمه الله
مسعود امامی، معارف (نشریه گروه های معارف اسلامی دانشگاه های کشور)، شماره 10 (بهمن 1381).
361. تأملی در نسبیت اجتهاد از منظر امام و سه متفکر معاصر صانعی، مطهری و خاتمی
روزنامه بیان (21 اسفند 1378).
362. تبیین شخصیت علمی - اخلاقی شهید مطهری و نقش وی در انتشار اسلام ناب محمدی، در بیندانشجویان و مردم ایران
گفت وگو با ابوالقاسم خزعلی، روزنامه رسالت، شماره 2687، (12 اردیبهشت 1374)، صفحه 3.
363. تبیین مقام استاد شهید مطهری و آثار ارزشمند او
سخنرانی اکبر هاشمی رفسنجانی، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 2882، (16 اردیبهشت 1368)،صفحه 9.
364. تجدد و نوگرایی از نگاه استاد مطهری رحمه الله
علی میرموسوی، نامه پژوهش، سال دوم، شماره 7 (زمستان 1376)، صفحه 287 - 320.
365. تجلیل از استاد مطهری و آثار علمی او
پیام زن، شماره 2 (اردیبهشت 1371)، صفحه 4.
366. تجلیل از افکار و تحقیقات استاد شهید مرتضی مطهری
سخنرانی اکبر هاشمی رفسنجانی، روزنامه کیهان، شماره 13595، (30 اردیبهشت 1368)، صفحه 1.
367. تجلیل از شخصیت شهید مطهری
روزنامه سلام، شماره 851، (18 اردیبهشت 1373)، صفحه 9.
368. تجلیل از معنویت و معنویت تجلیل
روزنامه همشهری (11 اردیبهشت 1374)، صفحه 1 (روز معلم / مطهری / مرتضی).
ص: 317
369. تجلیلی از استاد مرتضی مطهری و دیدگاه او در خصوص معرفت دینی
هدایت اللّه جلیلی، روزنامه اطلاعات، شماره 11038 (19 اردیبهشت 1369)، صفحه 6.
370. تحریفات در واقعه تاریخی عاشورا
حرم، شماره 74 (اردیبهشت 1374)، صفحه 17 _ 18 (قیام عاشورا / تحریف / مطهری، مرتضی).
371. تحریفات عاشورا
مهدی جعفری، روزنامه سلام (21 تیر 1375)، صفحه 9 (واقعه کربلا در تاریخ اسلام / عزاداری / ماه محرم/ تحریفات عاشورا / (کتاب) / حسین بن علی7 امام سوم / مطهری، مرتضی).
372. تحریف های عاشورا: نگاهی به کتاب حماسه حسینی
[بی نام]، صف، سال بیست و سوم، شماره 251 (فروردین و اردیبهشت 1380).
373. تحلیلی از نقش مطهری در بیداری فکری
یعقوب موسوی، روزنامه جهان اسلام (13 مرداد 1371).
374. تحلیلی بر موضوع اسلام و مقتضیات زمان از دیدگاه شهید مطهری
روزنامه ابرار، شماره 1587 (7 اردیبهشت 1373)، صفحه 8.
375. تحول فرهنگی از دیدگاه استاد مطهری،
سروش، سال شانزدهم، شماره 736) 9 اردیبهشت 1374)، صفحه 30 _ 33.
376. تدریس کتاب شفا؛ بخشی از تقریرات استاد شهید مرتضی مطهری[شرور در عالم]
نشر دانش، سال اول، شماره 2 (بهمن و اسفند 1359)، صفحه 40 - 47 جنگارش درس های مرتضی مطهریدر 1355ج.
377. ترسیم ابعاد شخصیت شهید مطهری از دیدگاه رهبری انقلاب
روزنامه ابرار (12 اردیبهشت 1369)، صفحه 1، 2.
378. تشریح دیدگاه شهید مطهری پیرامون رابطه مستقیم بین اسلام و روحانیت
محمد بهشتی، روزنامه رسالت، شماره 2153 (3 تیر 1372)، صفحه 3.
379. تشریح زندگی شهید مطهری
روزنامه جهان اسلام (13 اردیبهشت 1373).
ص: 318
380. تشریح فعالیت ها و توانایی ها و تیز هوشی علمی شهید مطهری و دیدگاه وی درباره روحانیت
عبدالکریم سروش، ضمیمه روزنامه جهان اسلام، شماره 557 (12 اردیبهشت 1372)، صفحه 6.
381. تشریح نقش استاد مطهری در ترویج اندیشه اسلامی در دانشگاه ها
حسین حسینی (گفت وگو)، روزنامه رسالت، شماره 1255 (22 اردیبهشت 1369)، صفحه 4.
382. تعارضات منطقی بحث های منتشر نشده استاد شهید مرتضی مطهری
مصطفی محقق داماد، دانشگاه انقلاب، شماره 11 (اردیبهشت 1361)، صفحه 17 - 20 و شماره 12 (خرداد1361)، صفحه 254 - 81.
اندیشه های نو در علوم اسلامی
شماره 6 ، صفحه 9 _ 26؛ روزنامه صبح آزادگان (8 و 9 خرداد 1361)، صفحه 5. جگزارش یکی از جلساتبحث استاد مطهری در حوزه علمیه قم در باب مغالطه در پاسخ «تعارضات منطقی» محسن هشترودی درکتاب هنر و دانشج.
383. تعریف تبلیغ - ویژگی مبلغ و وضعیت تبلیغ از دیدگاه استاد مطهری
محسن الویری، مسجد، شماره 13 (فروردین 1373)، صفحه 41.
384. تعریف عشق و جایگاه آن در عرفان از دیدگاه شهید مرتضی مطهری
مهدی خلیلیان، روزنامه رسالت، شماره 1823 (17 اردیبهشت 1371)، صفحه 5.
385. تعریف علم کلام - کلام جدید و قدیم از دیدگاه شهید مطهری
مسعود امید، کلام اسلامی، شماره 10 (تیر 1373)، صفحه 72.
386. تعریف مدیریت از دیدگاه استاد شهید مطهری
احمد رضا کشوری، درسهایی از مکتب الاسلام، شماره 6 (مهر 1371)، صفحه 71
387. تعلیم الهی، اساس فرهنگ و تمدن بشریت
روزنامه رسالت (15 اردیبهشت 1374)، شماره 736)، صفحه 4 (آشنایی با قرآن (کتاب) / تفسیر قرآن /مطهری / مرتضی).
388. تعلیم و تربیت اسلامی از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری
مهدی محمدی، کیهان فرهنگی، شماره 181، سال هجدهم، (آبان 1380).
389. تفاوت شهید مطهری با روشن فکران جامعه دیدگاه های نسبت به روحانیت بود
ص: 319
غلامعلی حداد عادل، روزنامه رسالت، (18 اردیبهشت 1370)، صفحه 4.
390. تفسیر آثار شهید مطهری مسایل نسل جوان را حل می کند
گفت وگو با حجت الاسلام اکبری، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامهبصائر، (اردیبهشت 1382)، صفحه 74 - 75.
391. تفسیر استاد شهید مطهری در برابر انحرافات و کج اندیشی
حسین معصومی، روزنامه کیهان، شماره 15588، (15 اسفند 1374).
392. تفکرات و اندیشه های شهید مطهری
مهدی کروبی، روزنامه کیهان، شماره 13894، (15 اردیبهشت 1369)
393. تفکرات، ویژگی اخلاقی، سیر و سلوک استاد مطهری و خاطراتی درباره تدریس ایشان و نقششهید مطهری در پیروزی انقلاب اسلامی ایران و دیدگاه ایشان
هادی خسروشاهی، تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره 4 (فروردین 1371)، صفحه 34.
394. تفکر دکتر شریعتی در بوته نقد اندیشه شهید مطهری
حسن صبوحی، کیهان فرهنگی، شماره 152 (خرداد 1378)، صفحه 12 - 17.
395. تفکر سیاسی استاد شهید مرتضی مطهری
حسن ازغدی، روزنامه کیهان، شماره 15053، (17 اردیبهشت 1373)، صفحه 2.
396. تقسیم بندی معقولات یا مفاهیم کلی و اوصاف آن ها نزد فیلسوفان مسلمان
مسعود امید، معرفت، شماره 42 (خرداد 1380)، صفحه 50 _ 57 (مفهوم کلی / فلسفه اسلامی / فلسفه مشاء/ فلسفه اشراق / حکمت متعالی / طباطبایی، محمد حسین / مطهری، مرتضی / مصباح، محمد تقی / یزدیحائری، محمد باقر بن مرتضی).
397. تکثر ادیان در اندیشه شهید مطهری
جعفر محقق، مجله وارش، سال دوم، شماره اول (فروردین و اردیبهشت 1377)، صفحه 4 - 12.
398. تلاش های استاد مطهری جهت جلوگیری از انحراف جوانان و دفاع از اسلام
محمود فرشیدی، روزنامه رسالت، شماره 2406، (15 اردیبهشت 1375)، صفحه 11.
399. تلقی جدیدی از علم کلام؛ علم کلام از دیدگاه استاد مطهری
ص: 320
جواد رودگر، روزنامه جام جم (24 مرداد 1380)، صفحه 8.
400. تماشاگه راز: گذری بر زندگی استاد شهید
علی تاجدینی، اندیشه مطهر «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری ویژه جوانان» ضمیمه ماهنامهبصائر، (اردیبهشت 1382)، صفحه 6 - 12.
401. تماشاگه راز
مهدی خلیلیان، روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1381).
402. تمامی وجود استاد آکنده از درد دین بود: خاطرات حجت الاسلام و المسلمین علی دوانی از استادمرتضی مطهری
در گفت وگو با یالثارات الحسین7، سال دهم، شماره 223 (اردیبهشت 1382).
403. تمثیلات و تشبیهات در آثار استاد شهید مطهری
امکان، شماره 67 (خرداد 1380، صفحه 25؛ شماره 70 (مرداد و شهریور 1380)، صفحه 60 ؛ شماره 78(اردیبهشت 1381) صفحه 33 و شماره های 72، 74، 75، 76، 77، 81، 82، 83، 84 .
404. تمثیل و تشبیه در آثار استاد
اندیشه مطهر «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ویژه جوانان، ضمیمه ماهنامه بصائر،(اردیبهشت 1382)، صفحه 62 - 65 .
405. توجه و حساسیت استاد مطهری به قشر جوان
حسین یزدی، روزنامه رسالت، (11 اردیبهشت 1373)، صفحه 17.
406. توحید از دیدگاه استاد مطهری[استدلال های بوعلی سینا و ملاصدرا]
روزنامه جمهوری اسلامی (3 بهمن 1361)، صفحه 8.
407. توصیه ها و پیشنهادات مطهری به حوزه های علمیه
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 4321، (12 اردیبهشت 1373)، صفحه 12.
408. تولی و تبری، ارکان پیوسته دین: مروری بر دیدگاه های شهید مطهری
محمود لطیفی، روزنامه جمهوری اسلامی (12 اردیبهشت 1378). صفحه 9 _ 11.
409. محمد رضا اسدی، قبسات، سال دوم، جامعه دینی، جامعه تکنیکی
شماره 2 (تابستان 1376)، صفحه 54 _ 84 (دین / علم / مطهری، مرتضی / حکومت دینی / ولایت فقیه / فناوری).
410. جامعه شناسی دین از دیدگاه استاد مطهری و دکتر شریعتی
ص: 321
همایون همتی، نامه فرهنگ، سال ششم، شماره 1 (بهار 1375)، صفحه 112 - 127.
411. جاودانگی اخلاق و استاد مطهری
زهرا مصطفوی (خمینی)، ندا، سال دوم، شماره 5 (بهار 1370)، صفحه 38 - 46.
412. جایگاه آثار فکری استاد مطهری در انقلاب اسلامی
روزنامه اطلاعات (12 اردیبهشت 1362)، صفحه 2 و 3.
413. احیای تفکر اسلامی در فعالیت های فرهنگی شهید مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 3446، (11 اردیبهشت 1370)، صفحه 15.
414. جایگاه تفکر فلسفی در الهیات از دیدگاه فیلسوف شهید مطهری
علی ربانی گلپایگانی، نور علم، دور چهارم، شماره 7 و 8 (بهمن 1370 - اردیبهشت 1371)، پیاپی 43 - 44،صفحه 140 - 171.
415. جایگاه زن در فرهنگ اسلامی و غربی از نگاه استاد مطهری
علی محمد بیرجندی، کیهان هوایی، شماره 980، (23 اردیبهشت 1371)، صفحه 19.
416. جایگاه شهید مطهری در احیای بینش تاریخی اسلام
یاد، سال دهم، شماره 37، 38 (بهار و تابستان 1374)، صفحه 44 _ 59.
417. جایگاه علم در اندیشه شهید مرتضی مطهری
طاهره عظیم زاده، فرهنگ مشارکت، سال چهارم، شماره 1 (پاییز 1376)، صفحه 69 _ 71.
418. جایگاه علم در بیانات مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی (12 اردیبهشت 1369).
419. جایگاه علم و علما در اندیشه اسلامی استاد شهید مرتضی مطهری
روزنامه نوروز (19 تیر 1381)، صفحه 7.
420. جایگاه عنصر تبلیغ در نهضت حسینی؛ مروری در آثار شهید مطهری
عباس چگینی، شما، شماره 260. (12 اردیبهشت 1381) صفحه 6.
421. جایگاه و شخصیت سیاسی زن در اسلام از دیدگاه شهید مطهری و نمونه ای از رفتار اجتماعیایشان با خانواده اش و مقابله با تحجر گرایی نسبت به زنان:
شهید مطهری و جریان تحجر واپس گرایی
علی محمد بیرجندی، کیهان هوایی، شماره 981، (30 اردیبهشت 1371)، صفحه 14.
ص: 322
422. جایگاه و مقام علم در بیانات و تقریرات متفکر شهید استاد مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی، چهارشنبه (12 اردیبهشت 1369)، شماره 3164، صفحه 12 و پنجشنبه (13اردیبهشت 1369)، شماره 3165، صفحه 10.
423. جایگاه و نقش استاد مطهری در جریان روشن فکری
علی باقی نصر آبادی، روزنامه جوان، صفحه اندیشه سبز (13 و 20 و 27 شهریور 1380)، صفحه 8 ؛ و(10 مهر 1380)، صفحه 8.
424. جریان چهارم و شهید مطهری
گفت وگو با حسین سوزنچی، روزنامه خراسان (11 اردیبهشت 1381).
425. جستاری در گونه های آزادی
علی دژاکام، قبسات، سال دوم، شماره 5 و 6 (پائیز و زمستان 1376)، صفحه 176 _ 182 (آزادی / مطهری،مرتضی).
426. جفا به استاد مطهری؛ پاسخ شورای نظارت بر نشر آثار استاد مطهری به ادعای معاون وزیرکشور
روزنامه کیهان، (6 شهریور 1379) صفحه 7.
427. جفا به استاد مطهری
علی مطهری، روزنامه جام جم (8 شهریور 1379)، صفحه 12 و 13.
428. جفا در حق حاصل عمر امام رحمه الله!؟
محمد علی انیسی، روزنامه جمهوری اسلامی (18 اردیبهشت 1380)، صفحه 9.
429. جفای فرهنگی بر اندیشه های شهید مطهری
محسن غرویان، روزنامه رسالت (13 اردیبهشت 1377)، صفحه 1 و 15.
430. جفایی دیگر به استاد مطهری، علی مطهری
روزنامه جام جم (12 و 13 خرداد 1380)، صفحه 2 و 9، روزنامه رسالت (9 و 10 خرداد 1380)، صفحه16؛ روزنامه کیهان (23 خرداد 1380)، صفحه 7.
431. جلوه هایی از اندیشه و تفکر اسلامی؛ گزیده جملات قصار متفکر شهید استاد مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی (16 مهر 1381).
ص: 323
432. جنبه های اعجاز قرآن کریم از دیدگاه شهید مطهری با استفاده از احادیث حضرتامیرالمؤمنین علیه السلام
اسداللّه افشار، روزنامه رسالت، شماره 2358، (9 اسفند 1372)، صفحه 6.
433. جوابیه ای بر جوابیه تاج زاده به شورای نظارت بر نشر آثار استاد مطهری
محمد باقر حسام الدین، روزنامه کیهان (6 و 9 و 16 و 30 آذر 1379)، صفحه 7.
434. جوانان مکتب انبیا را بهتر می فهمند؛ شهید مطهری و رهبری نسل جوان
روزنامه جوان (7 مهر 1378).
435. جوان در اندیشه های استاد مطهری
علی کاشانی، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر، (اردیبهشت1382)، صفحه 18 - 19.
436. جوانی استاد مطهری و تحصیل جدی علوم اسلامی
گفت وگو با دکتر علی مطهری فرزند استاد، روزنامه جوان (10 اردیبهشت 1381).
437. جهان اسلام از نگاه شهید مطهری
ابوالفضل هدایتی طلوع، سال اول، شماره 2 (تابستان 1381).
438. جهان امروز به نام آزادی روح جوانان را فاسد کرده است
گفت وگویی غیابی با استاد مطهری جبه مناسبت سالروز شهادت استادج، روزنامه قدس، (3 اردیبهشت1377).
439. چراغ صاعقه آن سحاب روشن باد
خاطرات دکتر حداد عادل از استاد مطهری، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمهماهنامه بصائر، (اردیبهشت 1381)، صفحه 14 - 15.
440. چرا مطهری نیاز همیشه ماست؟
تقی دژاکام، روزنامه کیهان (12 اردیبهشت 1379)، صفحه 14.
441. چگونگی رابطه شهید مطهری با حرکت های اسلامی
حسن صفار، روزنامه کیهان، شماره 14756، (11 اردیبهشت 1372)، صفحه 7.
442. چند خاطره از شهید مطهری
ص: 324
علی دوانی، تاریخ و فرهنگ معاصر، سال ششم، شماره 23 و 24 (پاییز و زمستان 1376)، صفحه 317 _325.
443. چه ضرورتی به باز خوانی متد مطهری
احمد باقرزاده ارجمندی، روزنامه نوروز (12 اردیبهشت 1381)، صفحه 7.
444. چه کسانی فاصله میان این دو اقلیت را پر کرده اند؟
محمد جعفر بهداد، روزنامه کیهان (6 فروردین 1380)، صفحه 6 (امامت / ولایت / مطهری، مرتضی / علیبن ابیطالب7، امام اول).
445. چه نیازی است به مطهری؟
حسین ترکش دوز، روزنامه ایران (19 اردیبهشت 1381)، صفحه 8.
446. چیستی و هستی جامعه از دیدگاه استاد مطهری
حمید، پارسانیا، علوم سیاسی، شماره 14 (تابستان 1380)، صفحه 179 - 220.
447. حافظ از دیدگاه شهید مرتضی مطهری رحمه الله
لاریجانی، م. روزنامه سلام (6 و 9 و 12 و 26 تیر 1375)، صفحه 9 و 7.
448. حافظ عارف در آیینه اندیشه شهید مطهری
روزنامه اطلاعات (21 مرداد 1372)، صفحه 6.
449. حاکمیت دینی در نظام فکری استاد مطهری
محمد رضا اسدیان مقدم، روزنامه کیهان، (15 دی 1381)، صفحه 12.
450. حاکمیت مردم، اندیشه های اجتماعی
شهید مطهری حمید رضا - جلایی پور، روزنامه بیان، (12 اردیبهشت 79).
451. حجاب زنان از دیدگاه شهید مطهری و کشورهای غربی
روزنامه سلام، شماره 274 (20 اردیبهشت 1371)، صفحه 10.
452. حرف های کهنه آغاجاری و پاسخ های شهید مطهری
حمید رسایی، روزنامه رسالت (28 و 31 شهریور 1381)، صفحه 3 و 15.
453. حرف های کهنه آغاجاری و پاسخ های شهید مطهری، دکتر شریعتی و...
حمید رسایی، روزنامه جمهوری اسلامی (1 و 7 و 8 مهر 1381)، صفحه 3 و 7 و 11.
454. حرّیت علمی
ص: 325
علی لاریجانی، پگاه اندیشه 2 «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری»، ضمیمه ماهنامه بصائر(فروردین 1382)، صفحه 58 - 59.
455. حزب خداوند به مناسبت 12 اردیبهشت سالگرد شهادت مطهری
نادر صدیقی، روزنامه همشهری (13 اردیبهشت 1382).
456. حق حاکمیت در آثار شهید مطهری
علی، مزروعی، عصر ما، شماره 138 (آبان 1378)
457. حقوق انسان در نگاه شهید مطهری
عصر ما، شماره 118.
458. حقوق خانواده از نگاه استاد مطهری
گفت وگو با خانم صفاتی، مجله ندا، شماره چهاردهم.
459. حقوق زن از دیدگاه استاد مطهری
مسعود همت، روزنامه رسالت (12 اردیبهشت 1381).
460. پروانه محبی، حقوق زن از دیدگاه شهید مطهری
روزنامه سلام (11 اردیبهشت 1375) صفحه 9.
461. حقوق زن در اندیشه شهید مطهری
روزنامه کیهان، (14 اردیبهشت 1371).
462. حقوق زن در اندیشه های علامه شهید مطهری؛ تساوی حقوق در اسلام از دیدگاه شهید مطهریو... ،
نصر اللّه حسن عباسی، روزنامه کیهان، شماره 14465، (14 اردیبهشت 1371)، صفحه 6.
463. حقوق زن و مرد مساوی است؛ نه مشابه: زنان از نگاه علامه مطهری
علوی تبار، زنان، شماره 75، (سال دهم خرداد 1380).
464. حکم خدا، حکم مطهری، حکم مصباح
عزت اللّه ضرغامی، روزنامه صبح امروز (16 اسفند 1378)، صفحه 3.
465. حکم مصباح، حکم مطهری
سام الدین ضیایی، روزنامه صبح امروز (19 بهمن 1378)، صفحه 3.
466. حکومت دینی از منظر استاد مطهری
محمد حسن، قدردان قراملکی، روزنامه رسالت، ویژه نامه هور هدایت، (اردیبهشت 1380)، صفحه 19.
ص: 326
467. حکومت و حاکمیت در اندیشه های مطهری
روزنامه سیاست روز (12 اردیبهشت 1380)، صفحه 9.
468. حکومت و مشروعیت در قرائت شهید مطهری
محمد صادق مزینانی، مجله حوزه، سال شانزدهم، پیاپی 91 (فروردین و اردیبهشت 1378)، صفحه 272 _314.
469. حماسه حسینی در آینه اندیشه شهید مطهری
محمد جواد صاحبی، فرهنگ کوثر، سال سوم، پیاپی 26 (اردیبهشت 1378)، صفحه 7 - 11.
470. حماسه حسینی در یک نگاه، نقد و بررسی کتاب
رضا حق پناه، مشکوة، شماره 76 و 77 (پاییز و زمستان 1381)، صفحه 139 - 150.
471. حوار مع الاستاد الشهید الحاج الشیخ مرتضی المطهری
عبد المهدی یادگاری، المطهری العقبری الرسالی جدمشقج، المستشار الثقاقیة بدمشق، جبی تاج، صفحه 195- 200.
472. خاتمیت از دیدگاه شهید مطهری
گفت وگو با حجت الاسلام دکتر خسرو پناه، روزنامه خراسان (11 مهر 1381).
473. خاطرات مهدوی کنی از استاد شهید مرتضی مطهری
روزنامه رسالت، شماره 1528 (11 اردیبهشت 1370)، صفحه 4.
474. خاطرات
پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ویژه جوانان، ضمیمه ماهنامه بصائر، (اردیبهشت1382)، صفحه 28 - 30.
475. خاطرات دانشگاهی
علی تاجدینی، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر، (اردیبهشت1381)، صفحه 35 - 37.
476. خاطرات مطهر [علامه مرتضی مطهری]
عبدالعظیم صاعدی، کیهان هوایی، شماره 1473 (اردیبهشت 1381).
477. خاطرات و حقایقی درباره شهید مطهری
ص: 327
آینده سازان، سال چهارم، شماره 123 (5 اردیبهشت 1362)، صفحه 13 - 15 جخاطرات حسینعلی منتظری،سید محمد حسین طباطبایی، سید محمدحسین بهشتی، محمد مفتح و سید عبدالکریم موسوی اردبیلی ازشهید مطهری.]
478. خاطرات و نظرات احمد جلالی درباره شهید مطهری
احمد، جلالی، روزنامه فردا (15 اردیبهشت 1377).
479. خاطراتی از زندگی شهید مطهری و رفتار ایشان با والدینش
مجتبی مطهری، روزنامه اطلاعات، شماره 19898 (12 اردیبهشت 1372)، صفحه 7.
480. خاطراتی از شهید مطهری
سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، روزنامه جمهوری اسلامی «ویژه نامه» شماره 268، (15 اردیبهشت1359)، صفحه 8.
481. خاطراتی از فضایل اخلاقی و فعالیت ها و زندگی فرهنگی شهید مطهری
گفت وگو با محمد بهشتی، روزنامه جمهوری اسلامی، «ویژه نامه»، شماره 275 (23 اردیبهشت 1359)،صفحه 6.
482. خاطراتی از فضایل اخلاقی و فعالیت های فرهنگی شهید مطهری
محمد اسدی گرمارودی، روزنامه جمهوری اسلامی «ویژه نامه»، شماره 275 (23 اردیبهشت 1359)،صفحه 2.
483. خاطراتی از مشکلات اقتصادی آیات عظام انصاری - اصفهانی و شهید مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 4333 (26 اردیبهشت 1373)، صفحه 12.
484. خاطراتی درباره جدیت و تلاش علمی استاد شهید مطهری
قدرت اللّه نجفی، روزنامه رسالت، شماره 2978 (11 اردیبهشت 1375)، صفحه 3.
485. خاطره ای از استاد
محمود رامیار، یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری، جلد دوم، زیرنظر عبدالکریم سروش، تهران،انتشارات انقلاب اسلامی، 1363، صفحه 219- 220.
486. خاطره ای از استاد مطهری
عبد اللّه جوادی آملی، روزنامه کیهان، شماره 14189 (29 اردیبهشت 1370)، صفحه 6.
487. خاطره ای از شهید مطهری درباره توبه
ص: 328
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 4008 (17 فروردین 1372)، صفحه 10.
488. خاطره ای از شهید مظلوم بهشتی درباره شهید مطهری
روزنامه کیهان، شماره 14764 (21 اردیبهشت 1372)، صفحه 6.
489. خانه حکمت و محبت؛ نگاهی به محیط پرورش و رفتار خانوادگی متفکر شهید استاد مرتضیمطهری
غلام رضا گلی زواره، پیام زن، سال هفتم، شماره 74، (اردیبهشت 1377)؛ شماره 75 (خرداد 1377).
490. خبر شهادت
گفت وگو با حجت الاسلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی؛، پگاه اندیشه 2 «ویژه نامه سالروز شهادتاستاد مطهری»، ضمیمه ماهنامه بصائر (فروردین 1382)، صفحه 40 - 41.
491. خدمات استاد شهید مطهری به علم کلام و طرح استاد در زمینه تأسیس علم کلام جدید
علی اوجبی، مسجد، شماره 21 (مرداد 1374)، صفحه 31.
492. خدمات شهید مطهری به اسلام ناب محمدی
محمود دامغانی، روزنامه رسالت، شماره 1531 (14 ادریبشهت 1370)، صفحه 4.
493. خدمات شهید مطهری به اسلام و انقلاب اسلامی ایران
سخنرانی مهدی کروبی، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 3165 (13 اردیبهشت 1369).
494. خدمات علمی و فرهنگی استاد مطهری رحمه الله؛
به مناسبت برگزاری مجلس یادبود استاد شهید در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
روزنامه اطلاعات (31 اردیبهشت 1378).
495. خدمات متقابل اسلام و ایران
غلامحسین دینانی، پگاه اندیشه 2 «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری»، ضمیمه ماهنامه بصائر(فروردین 1382)، صفحه 19 - 21.
496. خرافه زدایی از مکتب [قسمت اول و دوم: استاد مطهری در مصاف با کج اندیشی دینی]
حمید نگارش، روزنامه کیهان (8 و 10 اردیبهشت 1381).
497. خشونت از دیدگاه شهید مطهری
یداللّه، شریفی، روزنامه خرداد (31 خرداد 1378).
ص: 329
498. خشونت یا عقلانیت احکام اجتماعی اسلام و اندیشه شهید مطهری
محمد حسن قدردان قراملکی، معرفت، سال هشتم، شماره 30 (مهر و آبان 1378)، صفحه 61 - 71.
499. خصوصیات علمی شهید مطهری
ضیاء، موسوی، کیهان عربی، (6 / 10 / 1410 ق).
500. خطر بزرگ صهیونیسم از دیدگاه شهید مطهری
علی وزوایی، روزنامه جمهوری اسلامی (10 اردیبهشت 1381).
501. خط مشی فکری و فلسفی شهید مطهری باید در حوزه های علمیه و دانشگاه ها تعقیب شود والگو قرار گیرد
حسینعلی منتظری، روزنامه کیهان (11 اردیبهشت 1362).
502. خلاصه آثار شهید مرتضی مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی (28 فروردین 1381).
503. خلاصه ای از زندگانی استاد شهید
به مناسبت شهادت استاد شهید مرتضی مطهری و روز معلم روزنامه صدای عدالت، (12 اردیبهشت1380).
504. خودی در اخلاق از نگاه شهید مطهری
ابوالقاسم یعقوبی، حوزه، سال شانزدهم، پیاپی 91 (فروردین و اردیبهشت 1378)، صفحه 186 _ 223.
505. خودی و غیر خودی در فرهنگ دینی[دیدگاه های شهید مطهری]
ابوالقاسم یعقوبی، حوزه سال هفدهم، پیاپی 97 (فروردین و اردیبهشت 1379)، صفحه 181 - 226.
506. خون تو تفسیر این اسرار کرد
روزنامه اطلاعات (12 و 15 و 16 اردیبهشت 1361).
507. داستانی از زندگی شهید مطهری درباره پوشیدن لباس روحانیت توسط ایشان
مرادعلی توانا، روزنامه کیهان، شماره 14638 (8 آذر 1371)، صفحه 6.
508. در آمدی بر آسیب شناسی دینی در آثار استاد شهید مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی (11 خرداد 1377)، صفحه 11.
509. درآمدی بر ادب نقد [نقد کتاب نگاهی به حماسه حسینی]
سلیمان خاکیان، پژوهش و حوزه، سال سوم، شماره 12 (زمستان 1381)، صفحه 129 - 139.
ص: 330
510. در آمدی بر اقتصاد اسلامی و دیدگاه امام خمینی و شهیدان صدر، استاد مطهری در این زمینه
صادق حقیقت، کیهان اندیشه، شماره 59 (مهر 1373)، صفحه 109.
511. درآمدی بر اندیشه اجتماعی استاد مطهری
محمد تقی سبزه ای، بصائر، سال سوم، شماره 24 (فروردین و اردیبهشت 1376)، صفحه 90 _ 94.
512. درآمدی بر اندیشه سیاسی شهید مطهری
پور حسن، روزنامه سلام، (12 اردیبهشت 1378).
513. درآمدی بر اندیشه سیاسی شهید مطهری
محمد پزشکی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 7، (زمستان 1372)، صفحه 28 - 39.
514. درآمدی بر دیدگاه اقتصادی استاد مطهری
یداللّه دادگر، روزنامه کار و کارگر، (13 - 27 آبان 1376).
515. درآمدی بر رابطه ایران و اسلام [بخشی از کتاب خدمات متقابل ایران و اسلام اثر استاد شهیدمرتضی مطهری]
روزنامه اطلاعات (1 و 14 اردیبهشت 1381).
516. درآمدی بر فلسفه اخلاق از منظر استاد مطهری
مسعود امیدی، قبسات، سال چهارم، پیاپی 13 (پاییز 1378). صفحه 72 - 89.
517. درباره شعر و موسیقی[بررسی مسئله شعر و موسیقی از نگاه مطهری]
هنر دینی، سال دوم، پیاپی 6 (زمستان 1379)، صفحه 15 - 45.
518. درباره شهید مطهری
علی اکبر هاشمی رفسنجانی، مطهری، مطهر اندیشه ها، جلد اول، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1364، صفحه385 - 399؛ روزنامه جمهوری اسلامی (14 اردیبهشت 1362).
519. در بیشه اندیشه
علی اصغر محمد خانی، روزنامه اطلاعات (15 آذر 1372)، صفحه 6. (آزادی، بیان در / اسلام / مطهری،مرتضی).
520. درخت پر ثمر: شهید مطهری در کلام امام خمینی رحمه الله
ص: 331
پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر، (اردیبهشت 1382)،صفحه 3.
521. درخت سرسبز ایمان
اندیشه مطهر «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ویژه جوانان، ضمیمه ماهنامه بصائر(اردیبهشت 1382)، صفحه 2.
522. درد این نسل را باید شناخت؛ مروری بر دیدگاه های استاد شهید مطهری در رابطه با نسل جوان
نظام الدین موسوی، روزنامه کیهان، (13 اردیبهشت 1377).
523. درد مطهری، درد دین بود... .
رضا داوری، پگاه اندیشه 2 «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری»، ضمیمه ماهنامه بصائر (فروردین1382)، صفحه 53 - 54.
524. در سوگ استاد؛ نوشتاری کوتاه به مناسبت شهادت مرتضی مطهری
نجابت، علی، ساختمان و نصب، شماره 40 (خرداد 1375).
525. در سوگ شهید مطهری
مهدی خادمی، روزنامه جمهوری اسلامی، (13 اردیبهشت 1372).
526. در کویر اندیشه
همایون همتی، روزنامه سلام (15 اردیبهشت 1372)، صفحه 8 (انقلاب اسلامی ایران / مطهر، مرتضی).
527. در مکتب استاد
روزنامه خراسان (11 اردیبهشت 1369)، صفحه 3، (25 اردیبهشت 1369)، صفحه 6.
528. در هودج یاد
خاطراتی از زبان یاران و خویشان استاد مطهری، ویژه نامه هور هدایت، روزنامه رسالت (اردیبهشت1380)، صفحه 15.
529. دریغا که در وقت نیاز هجرت کرد
گفت وگو با استاد علی دوانی، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامهبصائر، (اردیبهشت 1381)، صفحه 26 - 27
ص: 332
530. دست یابی به گنجینه نامحدود نسل جوان، بهره گیری از زندگی استاد شهید مرتضی مطهری
مجتبی رافعی، اسوه، ویژه نامه (اردیبهشت 1377).
531. دغدغه اصلی شهید مطهری دفاع از دین در مقابله با افکار مختلف بود
علی لاریجانی، پیام صادق، شماره 34 (فروردین _ اردیبهشت 1380)، صفحه 6 _ 10.
532. دغدغه ها و حساسیت های شهید مطهری
سید عباس میری، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر،(اردیبهشت 1382)، صفحه 56 - 61.
533. دغدغه ها و حساسیت های شهید مطهری
سید عباس میری، حوزه، سال هفدهم، پیاپی 97 (فروردین و اردیبهشت 1379)، صفحه 227 - 254.
534. دگرگونی اجتماعی در اندیشه مطهری
شریف لک زایی، پگاه حوزه، شماره 46 (فروردین 1381)، صفحه 18.
535. دموکراسی از دیدگاه شهید مطهری
حمید انتظار، صباح، شماره 1 (بهمن و اسفند 1380)، صفحه 19 _ 22.
536. دنیا و آخرت در آثار شهید مطهری
محمد رضا عطایی، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، شماره سوم (تابستان 1382).
537. دو احیاگر [مرتضی مطهری و سید محمد باقر صدر]
عبدالرضا ایزد پناه، حوزه، شماره 67 (فروردین و اردیبهشت 1374)، صفحه 3 - 24.
538. دوازده اردیبهشت روز بزرگداشت هدایتگر جامعه
روزنامه اطلاعات (12 اردیبهشت 1378)، صفحه 5، ضمیمه (روز معلم / مطهری، مرتضی / معلمان / در /اسلام).
539. دوازده اردیبهشت سالروز شهادت استاد مرتضی مطهری
رایزن، سال پنجم، شماره 35 (اردیبهشت 1382).
540. دو نگاه گزیده از دیدگاه های دوتن از اندیشمندان داخلی و خارجی به جریان فکری شهید مطهری
محمد - لگنهاوزن، غلامعلی، حداد عادل، هور هدایت ویژه نامه روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1380)،صفحه 14.
ص: 333
541. دیدگاه مرتضی مطهری پیرامون عوامل حفظ استقلال انقلاب اسلامی ایران
فرامرز حقیقی، روزنامه سلام، شماره 563 (15 اردیبهشت 1372)، صفحه 8.
542. دیدگاه استاد شهید مطهری پیرامون عدالت اجتماعی
غلام رضا دانایی فر، روزنامه رسالت (12 اردیبهشت 1381)، صفحه 8.
543. دیدگاه استاد شهید مطهری درباره ارزش عمل و تقوا در اسلام
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 3447 (12 اردیبهشت 1370)، صفحه 12.
544. دیدگاه استاد شهید مطهری درباره حوزه و روحانیت با عنوان اجتهاد
محمد سروش، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 2877 (10 اردیبهشت 1368)، صفحه 10.
545. دیدگاه استاد شهید مطهری درباره حوزه و روحانیت با عنوان: برنامه درسی حوزه ها وآفت های حوزه
محمد سروش، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 2882 (16 اردیبهشت1368)، صفحه 8.
546. دیدگاه استاد شهید مطهری درباره حوزه و روحانیت با عنوان: تحرک و پویایی فقه
محمد سروش، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 2878 (11 اردیبهشت 1368)، صفحه 9.
547. دیدگاه استاد شهید مطهری درباره روحانیت با عنوان برنامه درسی حوزه ها
محمد سروش، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 2881 (14 اردیبهشت 1368)، صفحه 9.
548. دیدگاه استاد شهید مطهری درباره علم - علوم اسلامی و رابطه علم و ایمان
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 3165 (13 اردیبهشت 1369)، صفحه 10.
549. دیدگاه استاد شهید مطهری درباره فلسفه اسلامی
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 3957 (5 بهمن 1371).
550. دیدگاه استاد مرتضی مطهری پیرامون انسان شناسی و استقلال فکری و معرفت دینی
هدایت اللّه جلیلی، روزنامه اطلاعات، شماره 19037 (18 اردیبهشت 1369)، صفحه 6.
551. دیدگاه استاد مطهری پیرامون تعلیم - تربیت - علم و تفکر
ص: 334
اسد اللّه افشار، روزنامه رسالت، شماره 1365 (8 مهر 1369)، صفحه 4.
552. دیدگاه استاد مطهری درباره حوزه و روحانیت با عنوان: تأملی در گذشته و فکری برای آینده
محمد سروش، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 2876، (9 اردیبهشت 1368)، صفحه 11.
553. دیدگاه استاد مطهری درباره حوزه و روحانیت با عنوان: جمود و تحجرگرایی
محمد سروش، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 2879 (12 اردیبهشت 1368)، صفحه 11.
554. دیدگاه استادمطهری در مورد دین و مکتب های مادی و اقتصادی و سرمایه داری
حسن موسوی زنجانی، روزنامه سلام، شماره 851 (15 اردیبهشت 1373)، صفحه 9.
555. دیدگاه شهید مطهری پیرامون حکومت اسلامی
روزنامه سلام، شماره 710 (11 آبان 1372)، صفحه 10.
556. دیدگاه شهید مطهری درباره اسلام و مقتضیات زمان
روزنامه ابرار، شماره 1587 (7 اردیبهشت 1373)، صفحه 8.
557. دیدگاه شهید مطهری درباره افراط و تفریط نسبت به دستورهای عبادی و اجتماعی اسلام
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 3735 (12 اردیبهشت 1371)، صفحه 14.
558. دیدگاه شهید مطهری درباره اقبال لاهوری
کیومرث صابری، نشر دانش، شماره 6 (مهر 1361)، صفحه 88.
559. دیدگاه شهید مطهری درباره انقلاب اسلامی ایران
ویژه نامه روزنامه جمهوری اسلامی شماره 4552 (2 بهمن 1373)، صفحه 10.
560. دیدگاه شهید مطهری درباره تفسیر علمی قرآن
محمدغراوی، الفکر الاسلامی، شماره 6 (4 / 1415 ه . ق، صفحه 249).
561. دیدگاه شهید مطهری درباره تلفیق مشرب اشراق و مشا توسط صدرالمتالهین در عنوان «صدرالمتالهین شیرازی»
عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، درس هایی از مکتب الاسلام، شماره 10 (دی 1362)، صفحه 36.
ص: 335
562. دیدگاه شهید مطهری درباره توسعه از نظر اسلام و ارتباط فرهنگ و جامعه
زیبا فرزین نیا، سیاست خارجی، شماره 2 (تیر 1374)، صفحه 667.
563. دیدگاه شهید مطهری درباره حقوق سیاسی، اجتماعی شهروندان، آزادی و مردم سالاری
روزنامه همشهری (26 و 27 و 28 مهر 1379).
564. دیدگاه شهید مطهری درباره حکومت اسلامی و تکامل سیاسی اجتماعی
رضا فتح اللهی، روزنامه کیهان، شماره 14741 (25 فروردین 1372).
565. دیدگاه شهید مطهری درباره راه های حفظ انقلاب اسلامی ایران
هدایت اللّه جلیلی، روزنامه اطلاعات، شماره 19036 (17 اردیبهشت 1369)، صفحه 6.
566. دیدگاه شهید مطهری درباره روشن فکران
حمید توکلی کرمانی، روزنامه کیهان، شماره 14604 (28 مهر 1371)، صفحه 6.
567. دیدگاه شهید مطهری درباره صهیونیسم و ملت مظلوم فلسطین
روزنامه اطلاعات، شماره 18749 (16 اردیبهشت 1368)، صفحه 6.
568. دیدگاه شهید مطهری درباره مسئله ارزش اقتصادی
سعید کزاری، روزنامه اطلاعات، شماره 18754 (23 اردیبشهت 1368)، صفحه 6.
569. دیدگاه شهید مطهری درباره مقام علمی - عرفانی و دیگرامتیازات جمال الدین اسد آبادی
هادی خسروشاهی، تاریخ و فرهنگ معاصر، (مهر 1370)، صفحه 28.
570. دیدگاه شهید مطهری درباره نقش ایمان در دوران پیری و نقد نظریه راسل درباره اخلاق درعنوان «فواید ایمان در زندگی»
علی اصغر راغبی، درس هایی از مکتب الاسلام، شماره 12 (اسفند 1373)، صفحه 60.
571. دیدگاه شهید مطهری درباره نقش مجتهدان و روحانیت آگاه به زمان در رهبری مردم
رضا فتح اللهی، روزنامه کیهان، شماره 14742 (24 فروردین 1372)، صفحه 6.
572. دیدگاه شهید مطهری در زمینه اجتهاد - تقلید و تجزی اجتهاد
مسعود فراستخواه، روزنامه سلام، شماره 778، (4 بهمن 1372)، صفحه 6.
ص: 336
573. دیدگاه شهید مطهری در زمینه اصلاح و اصلاح اجتماعی
محسن علینی، روزنامه سلام، شماره 789 (17 بهمن 1372)، صفحه 6.
574. دیدگاه شهید مطهری در مورد مفهوم اتحاد
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 270، ویژه نامه، (17 اردیبهشت 1359)، صفحه 8.
575. دیدگاه شهید مطهری و دکتر علی شریعتی در زمینه انقلاب - اصلاح و مقتضیات توسعه
روزنامه سلام، شماره 793 (20 بهمن 1372)، صفحه 10.
576. دیدگاه شهید مطهری و لایب نیتس در عدل
مهین رضایی، کیهان اندیشه، شماره 51، (آذر و دی 1372)، صفحه 42 - 49.
577. دیدگاه علامه طباطبایی و شهید مطهری درباره قوانین دین مبین اسلام
یحیی فوزی، روزنامه کیهان، شماره 13537 (13 بهمن 1367)، صفحه 6.
578. دیدگاه مقام معظم رهبری خامنه ای پیرامون شخصیت استاد مطهری
روزنامه رسالت (ضمیمه)، شماره 2402 (11 اردیبهشت 1373)، صفحه 2.
579. دیدگاه نظام وار استاد مطهری درباره جامعه
محمد رضا امیری تهرانی، مسجد، شماره 43 (فروردین و اردیبهشت 1378)، صفحه 52 _ 63.
580. دیدگاه و آرای استاد شهید مطهری درباره دین و عقل
سیما محمدپور دهکردی، رشد آموزش معارف اسلامی، شماره 41 (بهار 1379)، صفحه 40 _ 45.
581. دیدگاه و آرای استاد مطهری درباره ابعاد و جلوه های التقاط
محسن، آژینی، روزنامه جمهوری اسلامی (12 و 15 و 18 و 22 و 25 و 29 اردیبهشت 1379).
582. دیدگاه های خزعلی پیرامون شهید مطهری
هور هدایت، ویژه نامه روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1380)، صفحه 5.
583. دیدگاه های استاد شهید مرتضی مطهری پیرامون عدالت اجتماعی، غلام رضا دانایی فر، روزنامهرسالت (12 اردیبهشت 1381).
584. دیدگاه های استاد مطهری پیرامون عدالت اجتماعی
غلام رضا دانایی فر، روزنامه رسالت (12 اردیبهشت 1381).
585. دیدگاه های استاد مطهری درباره مسایل روز
روزنامه جمهوری اسلامی (10 - 13 اردیبهشت 1380).
ص: 337
586. دیدگاه های استاد مطهری درباره بازسازی معرفت دینی در پرتو علوم بشری
اکبر گنجی، کیان، سال دوم، شماره 6 (خرداد 1371)، صفحه 15 - 19.
587. دیدگاه های اقتصادی و اجتماعی شهید مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 4029 (12 اردیبهشت 1372)، صفحه 14.
588. دیدگاه های سیاسی شهید مطهری
مسیح مهاجری، روزنامه جمهوری اسلامی، شنبه (17 اردیبهشت 1373)، صفحه 15 و یکشنبه (18اردیبهشت 1373)، صفحه 14 و دوشنبه (19 اردیبهشت 1373)، صفحه 14.
589. دیدگاه های شخصیت های علمی و سیاسی کشور درباره زندگی نامه علمی و سیاسی شهیدمطهری
روزنامه جهان اسلام «ضمیمه»، شماره 557 (12 اردیبهشت 1372)، صفحه 14.
590. دیدگاه های شهید مطهری درباره روشن فکران
حمید توکلی کرمانی، روزنامه کیهان، شماره 14604، (28 مهر 1371)، صفحه 6.
591. دیده بان کاروان اندیشه
محسن اسماعیلی، روزنامه جام جم (12 اردیبهشت 1381)، صفحه 2.
592. دین، آزادی و دموکراسی از نگاه شهید مطهری
محمد حسین کبیر، از کتاب رابطه دین و آزادی (مجموعه مقالات) به کوشش سید حمیدرضا ناصری وامیررضا ستوده، تهران، ذکر، چاپ اول، 1378، صفحه194 _171.
593. دین داری و خردورزی مطهری؛ کلید شخصیت مطهری
عبدالکریم سروش، روزنامه نشاط، (13 و 15 و 18 و 20 اردیبهشت 1378)، صفحه 6.
594. دین داری و نوگرایی از دیدگاه شهید مطهری (قسمت اول و دوم)
عباس بخشی، روزنامه اطلاعات، شماره 20471 و 20472 (16 و 17 اردیبهشت 1374)، صفحه 6.
595. دین و آزادی از دیدگاه شهید مطهری
عبداللّه جوادی آملی، روزنامه جمهوری اسلامی (10 اردیبهشت 1380).
596. دین و آزادی از دیدگاه شهید مطهری
علی اکبر ذاکری، حوزه، سال هفدهم، پیاپی 97 (فروردین و اردیبهشت 1379)، صفحه 112 - 144.
597. دین و آزادی از دیدگاه شهید مطهری
ص: 338
علی اکبر ذاکری، روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1381).
598. دین و جامعه از نگاه استاد شهید مطهری
سید موسوی، حسینی، روزنامه رسالت (12 و 13 اردیبهشت 1379).
599. دین و جامعه از نگاه شهید مطهری
سید موسی حسینی، پژوهش های قرآنی، سال پنجم، پیاپی 17 و 18 (فروردین - شهریور 1378)، صفحه174 - 183.
600. دین و دوران
روزنامه جمهوری اسلامی (16 دی 1381)، صفحه 9 (معرفی کتاب دین ودوران از دیدگاه استاد مطهری).
601. دین و ملیت؛ آسیب شناسی یک نقد [بررسی آرای مطهری]
عصر ما، شماره 146 (22 دی 1378).
602. ذهن شناسی و فلسفه از دیدگاه شهید مطهری
علی ربانی گلپایگانی، نور علم، دوره چهارم، شماره 3 (خرداد 1370)، پیاپی 39، صفحه 62 - 80.
603. رابطه دین و عقل در دیدگاه شهید مطهری
عباس بهشتی، روزنامه اطلاعات، شماره 20183 (11 اردیبهشت 1373)، صفحه 7.
604. رابطه علم و دین از دیدگاه استاد شهید مطهری
حبیب اللّه احمد پناه، فرهنگ قومس، شماره 17 و 18 (پائیز و زمستان 1380)، صفحه 4 _ 32.
605. رابطه علم و دین با تکیه بر دیدگاه شهید مطهری
محمد حسین مهدی نژاد، اندیشه صادق، شماره 7 و 6 (بهار و تابستان 1381)، صفحه 36 - 47.
606. راز ماندگاری استاد(معرفی آثار)، مهدی خلیلیان
روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1381).
607. راه و رسم مرزبانی[شهید مرتضی مطهری]
مهدی مهریزی، روزنامه خراسان (13 و 15 اردیبهشت 1382).
608. راه های حفظ انقلاب اسلامی ایران از دیدگاه شهید مطهری با عنوان: مسایل فرهنگی انقلاب ووظایف روحانیت
حبیب سالک، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 180 (16 دی 1358).
609. رسالت شناسی استاد مطهری و رسالت ما
ص: 339
عباس ایزد پناه، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر(اردیبهشت 1381)، صفحه 28 - 22.
610. رساله قوّه و فعل
گفت وگو با علامه سید محمدحسین طباطبایی، پگاه اندیشه 2 «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری»،ضمیمه ماهنامه بصائر (فروردین 1382)، صفحه 36 - 39.
611. رعایت ضابطه عقلایی تحقیق و نقد در «نگاهی به حماسه حسینی»
علی اکبر بابایی، پژوهش، حوزه، سال سوم، شماره 12 (زمستان 1381)، صفحه 152 - 163.
612. رمز جاودانگی شهید مطهری در چیست؟
ابوالفضل علی دوست ابرقویی روزنامه جمهوری اسلامی (9 اردیبهشت 1376)، صفحه 15.
613. رمز ماندگاری مطهری
علی دارابی، روزنامه جوان (12 اردیبهشت 1381)، صفحه 2.
614. رواق سخن، اندیشه مطهر، مطهر اندیشه
سیدمحمود علوی، (ویژه نامه هور هدایت) روزنامه رسالت، (اردیبهشت 1380) صفحه 2.
615. روح حماسی در شخصیت و آثار شهید مطهری
ویژه نامه روزنامه قدس (12 اردیبهشت 1369)، صفحه 15 - 16.
616. روح سرشار و وجدان بیدار
پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر، (اردیبهشت 1381)،صفحه 2.
617. روح صلیبی گری استکبار در نگاه مطهری
علی وزوایی، روزنامه جمهوری اسلامی، (15 اردیبهشت 1381).
618. روح مطهر، سلامی به فرزند برومند اسلام [مرتضی مطهری]
رضا گرجی زاده، کیهان فرهنگی، سال بیستم، شماره 199 (خرداد 1382).
619. روزی بزرگی برای گرامی داشت معلم
فرهنگ آفرینش، سال پنجم، شماره 244 (8 اردیبهشت 1377)، صفحه 6.
620. روش استاد در تبیین مسایل فلسفی
محمدعلی جاودان، مجله آیینه پژوهش، آذر 1372.
621. روش استاد مطهری در برخورد با تنش های فکری و فرهنگی جامعه
ص: 340
هادی ربانی، روزنامه کیهان (12 اردیبهشت 1375)، صفحه 6.
622. روشن فکران در نگاه استاد شهید
حسین غنی آبادی، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر(اردیبهشت 1382)، صفحه 42 - 45.
623. روشن فکران مسلمان و تعارض سنت و مدرنیته: با نگاهی به آرای استاد مطهری
کیومرث یزدان پناه دور، روزنامه انتخاب (1 اردیبهشت 1381).
624. روشن فکری از دیدگاه استاد شهید مطهری
روزنامه آفرینش (11 اردیبهشت 1380)، صفحه 13.
625. روشن فکری از منظر استاد شهید مطهری
علی دژاکام، اندیشه حوزه، سال ششم، پیاپی 24 (مهر و آبان 1379)، صفحه 4 - 22.
626. روی جانان طلبی، آیینه را قابل ساز؛ آسیب شناسی ادبیات از نگاه استاد مطهری
محمد علی، ذکریایی، روزنامه ایران (12 اردیبهشت 1377)، صفحه 8.
627. رهبری از نظرگاه استاد مطهری
عنایت اللّه یزدانی، روزنامه قدس، (11 اردیبهشت 1378).
628. رهبری دینی نسل جوان در نظر گاه شهید مطهری
علی دژاکام، مجله وارش، سال دوم، شماره اول و سوم، (فروردین و اردیبهشت 77)، صفحه 37.
629. رهبری نسل جوان از دیدگاه شهید مطهری
نظام الدین، موسوی، روزنامه کیهان، (14 اردیبهشت 1378).
630. ره توشه ای از استاد مطهری؛ انسان شناسی و استقلال در فکر
هدایت اللّه خلیلی، روزنامه اطلاعات (18 اردیبهشت 1369)، صفحه 6.
631. رهیافت شهید مطهری در قبال تهاجم فرهنگی غرب
علی، شیرخانی، 15 خرداد، سال ششم، شماره 26 و 27(تابستان و پائیز 1376)، صفحه 81 - 92؛ روزنامه کاروکارگر (12 اسفند 1376).
632. سرچشمه حکمت، آیات
سال اول، زبان دل، شماره 1 (بهمن 1375)، صفحه 25.
ص: 341
633. زمینه های شکل گیری شخصیت و رشد افکار شهید مطهری
اکبر هاشمی رفسنجانی (سخنرانی)، روزنامه کیهان، شماره 14179 (17 اردیبهشت 1370)، صفحه 6.
634. زنان و سیاست [دیدگاه های شهید مرتضی مطهری در رابطه با مدیریت زنان در عرصه هایسیاسی - اجتماعی]
ضیاءالدین، مرتضوی، روزنامه انتخاب (18 آبان 1378).
635. زن در نظر استاد مطهری
روزنامه همشهری (10 و 13 اردیبهشت 1376)، صفحه 6.
636. زندگی استاد از زبان استاد
اندیشه مطهر «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ویژه جوانان، ضمیمه ماهنامه بصائر،(اردیبهشت 1382)، صفحه 66 - 67.
637. زندگی پر افتخار
روزنامه رسالت (16 اردیبهشت 1380)، صفحه 6.
638. زندگی علمی و خصوصیات اخلاقی شهید مطهری از زبان دوستانش
روزنامه ابرار، شماره 141 (12 اردیبهشت 1368)، صفحه 3.
639. زندگی فرهنگی و سیاسی شهید مطهری و نحوه ارتباط وی با جمعیت مؤتلفه اسلامی
گفت وگو با محمدباقر انواری، ویژه نامه روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 268 (15 اردیبهشت 1359)،صفحه 3.
640. زندگی فرهنگی - سیاسی شهید مطهری و آشنایی با تألیفات وی
روزنامه جمهوری اسلامی (ویژه نامه)، شماره 268 (15 اردیبهشت 1359)، صفحه 4.
641. زندگی فرهنگی شهید مرتضی مطهری
گفت وگو با علی لاریجانی، روزنامه رسالت، شماره 2111 (12 اردیبهشت 1372)، صفحه 4.
642. زندگی فرهنگی شهید مطهری
عبدالکریم سروش، نشر دانش، شماره 6 (مرداد 1360)، صفحه 44.
643. زندگی فرهنگی - علمی و سیاسی شهید مطهری
التوحید، شماره 28 (9 / 1407 ه . ق)، صفحه 5.
644. زندگی فرهنگی و تألیفات استاد مطهری
ص: 342
روزنامه رسالت، شماره 2402 (11 اردیبهشت 1373)، صفحه 4.
645. زندگی نامه: از تولد تا شهادت
پگاه اندیشه 2 «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری»، ضمیمه ماهنامه بصائر (فروردین 1382)،صفحه 7 - 8.
646. زندگی نامه استاد شهید مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 1894 (12 اردیبهشت 1375)، صفحه 3.
647. زندگی نامه استاد شهید مطهری
سروش، شماره 1048 (26 آبان 1360)، صفحه 12.
648. زندگی نامه، اندیشه ها و فعالیت های سیاسی شهید مطهری
جلال انصاری، کیهان العربی، شماره 16 (26 / 9 / 1409 ه . ق)، صفحه 3.
649. زندگی نامه، تألیفات و ویژگی حاج میرزا علی شیرازی و دیدگاه شهید مطهری درباره ایشان
محمدحسین ریاحی اصفهانی، روزنامه کیهان، شماره 14928 (7 آذر 1372)، صفحه 6.
650. زندگی نامه، تحصیلات، اساتید و فضائل استاد مطهری
حجت وحیدی، ضمیمه روزنامه رسالت، شماره 2402 (11 اردیبشهت 1373)، صفحه 8.
651. زندگی نامه شهید مرتضی مطهری
محمدرضا، ضمیری، اسوه، شماره 41، سال چهارم، (اردیبهشت 1380).
652. زندگی نامه و تالیفات شهید مرتضی مطهری
مسجد، شماره 2 (اردیبهشت 1371)، صفحه 53.
653. زندگی نامه و زندگی فرهنگی و تألیفات استاد مطهری
روزنامه رسالت، شماره 2402 (11 اردیبهشت 1373)، صفحه 4.
654. زندگی نامه و فعالیت های سیاسی شهید مرتضی مطهری
جلال انصاری، کیهان العربی، شماره 19 (17 / 10 / 1410 ه . ق)، صفحه 3.
655. زندگی نامه و مبارزات استاد شهید مرتضی مطهری
مجتبی مطهری، اعتصام، شماره 1 (اردیبهشت 1361)، صفحه 52.
656. زندگی و فعالیت های فرهنگی شهید مطهری
سخنرانی اکبر هاشمی رفسنجانی، روزنامه ابرار شماره 716 (13 اردیبهشت 1370)، صفحه 4.
ص: 343
657. زن و جامعه در نگرش استاد مطهری، زن و سیاست (1 _ 5)
پیام زن، سال اول، شماره 2 (اردیبهشت 1371)، صفحه 11 - 16؛ شماره 3 (خرداد 1371)، صفحه 10 - 15؛شماره 4 (تیر 1371)، صفحه 13 - 17؛ شماره 5 (مرداد 1371)، صفحه 19 - 24؛ شماره 6 (شهریور 1371)،صفحه 6.
658. زهد از نظر استاد شهید مطهری
مشکوة، شماره 6 (دی 1363)، صفحه 47.
659. ز هر چه رنگ تعلق پذیر آزاد بود [ویژگی های استاد مطهری،]خزعلی، روزنامه رسالت (11 اردیبهشت1380).
660. زیباشناسی در اندیشه فلسفی شهید مطهری
غلام رضا جلالی، حوزه، سال شانزدهم، شماره 91 (فروردین و اردیبهشت 1378)، صفحه 186 - 223.
661. ساز و کار نو اندیشی شهید مطهری
گفت وگو با دکتر قراملکی، روزنامه خراسان (12 اردیبهشت 1380).
662. سالروز شهادت استاد مطهری
هاشم هوشی سادات، اطلاعات هفتگی، شماره 2384 (7 - 14 اردیبهشت 1367)، صفحه 3، 4.
663. سالگرد استاد مطهری
روزنامه صبح آزادگان (11 اردیبهشت 1361)، صفحه 7.
664. سبک شهید مطهری و نثر پارسی
فیاض بیرجندی، روزنامه جمهوری اسلامی (12 اردیبهشت 1373).
665. سبک و متد آثار شهید مطهری
روزنامه خراسان (12 اردیبهشت 1366)، صفحه 6.
666. سخنان تاریخی مهدوی کنی در مراسم احیای شب 23 ماه رمضان پیرامون حفظ وحدت و آثاراستاد شهید مطهری
روزنامه رسالت (3 خرداد 1366)، صفحه 3.
667. سخنان رئیس مجلس پیرامون نقش استاد مطهری در تبیین عدالت اجتماعی
روزنامه کیهان (19 اردیبهشت 1368)، صفحه 1 و 8.
ص: 344
668. سمینار بررسی اندیشه های شهید مطهری در دمشق
سخنرانی شیخ حسن صفار، مجله بقیع، شماره 75، صفحه 25.
669. سر دلبران
مهدی خلیلیان، روزنامه جوان، شماره 49 (14 اردیبهشت 1378)، صفحه 8.
670. سر دلبران
مهدی خلیلیان، روزنامه رسالت (14 اردیبهشت 1381)، صفحه 6.
671. سروش، تلفیقی از شریعتی و مطهری
مهدی، کاوه، روزنامه جامعه (11 خرداد 1377).
672. سطحی نگری، التقاط، بدبینی؛ آسیب شناسی روشن فکری از نگاه شهید مطهری
روزنامه ابرار، (12 اردیبهشت 1381).
673. سکولاریسم از دیدگاه شهید مطهری
محمد جعفری، رواق اندیشه، سال دوم، شماره 14 (بهمن 1381)، صفحه 53 - 60.
674. سکولاریسم از دیدگاه شهید مطهری
محمد جعفری، روزنامه سیاست روز (5 تیر 1382).
675. سکولاریسم گفتاری در مورد اظهارات آغاجری و پاسخ علی مطهری
غلام رضا، خواجه سروی، روزنامه رسالت، (15 شهریور 1379).
676. سمینار بررسی افکار و آثار استاد مطهری سخنان رئیس جمهور
روزنامه جمهوری اسلامی (16 اردیبهشت 1366)، صفحه 12.
677. سمینار بررسی اندیشه های استاد شهید مرتضی مطهری (تهران - 1365)
کیهان فرهنگی، سال سوم، شماره 2 (اردیبهشت 1365)، صفحه 40 - 42.
678. سوگنامه ای درباره استاد شهید مطهری
شجاع الدین ابراهیمی، روزنامه کیهان، شماره 14462، (11 اردیبهشت 1370).
679. سه متفکر معاصر و دانشجویان (امام خمینی رحمه الله استاد مطهری، دکتر شریعتی)
عبدالکاظم مجتبی زاده، دانشگاه اسلامی، سال ششم، شماره 15 (زمستان 1381).
ص: 345
680. سیره علمی و عملی استاد مطهری
تربیت، سال دوازدهم، شماره 2 (آبان 1375)، صفحه 28 - 31.
681. سیری در آثار استاد شهید
زن روز، (11 اردیبهشت 1361).
682. سیری در آثار شهید مرتضی مطهری
سروش، سال سوم، شماره 142 (11 اردیبهشت 1361)، صفحه 24 - 27.
683. سیری در آرای تربیتی و اخلاقی استاد شهید مرتضی مطهری
محمد جعفر پاک سرشت، دانشگاه انقلاب، شماره 70 (مهر 1368)، صفحه 4 - 9.
684. سیری در آرای کلامی استاد شهید مرتضی مطهری
احمد بهشتی، از کتاب: تأملات کلامی و مسایل روز، ویراسته: سعید بهشتی، تهران، اطلاعات، چاپ اول،1379، صفحه 15 - 36.
685. سیری در آرای کلامی استاد شهید مرتضی مطهری رحمه الله
احمد بهشتی، روزنامه اطلاعات، شماره 20184 (12 اردیبهشت 1373)، صفحه 7.
686. سیری در زندگانی استاد مطهری
روزنامه اطلاعات (6 مهر 1376)، صفحه 6.
687. سیری در سیره استاد در مسئله حقوق زن، [اندیشه های استاد مرتضی مطهری درباره زن]
عنابستانی، علی اصغر، روزنامه قدس، (16 اردیبهشت 1378)، صفحه 6.
688. سیری در سیره استاد مطهری
زن روز، شماره 1797 (15 اردیبهشت 1380)، صفحه 8 - 10.
689. سیری در سیره استاد مطهری
فصلنامه شورای فرهنگی و اجتماعی زنان، سال سوم، پیاپی 10 (زمستان 1379)، صفحه 42 - 57؛ شماره11 (بهار 1380)، صفحه 70 _ 78.
690. سیری در کتاب انسان و سرنوشت تألیف استاد مطهری
امید انقلاب، شماره 14 (شهریور 1360)، صفحه 80.
691. سیری در کتاب جاذبه و دافعه علی علیه السلامتألیف استاد مطهری
امید انقلاب، شماره 9 (خرداد 1360)، صفحه 80.
ص: 346
692. سیری در کتاب جهاد تألیف استاد مطهری
امید انقلاب، شماره 10 (تیر 1360)، صفحه 80.
693. سیری در کتاب ختم نبوت تألیف استاد مطهری
امید انقلاب، شماره 16 (مهر 1360)، صفحه 78.
694. سیری در کتاب شهید و کتاب قیام و انقلاب مهدی(عج) تألیف استاد مطهری
امید انقلاب، شماره 11 (تیر 1360)، صفحه 80.
695. سیری در کتاب مسئله حجاب تألیف استاد مطهری
امید انقلاب، شماره 15 (شهریور 1360)، صفحه 92.
696. سیری در مبارزات شهید مطهری با عنوان فعالیت های فرهنگی استاد شهید مطهری، (قسمت اول- سوم)
اسداللّه بادامچیان، روزنامه رسالت، شماره 1818 و 1819 و 1820 (12 و 13 و 14 اردیبهشت 1371)،صفحه 4.
697. سیمای اندیشه در آینه نگاه اندیشمندان
علی رضا شفیعی مطهر، فرهنگ مشارکت، شماره31 (بهار1381)، صفحه 4 - 9. (تفکر / مطهری، مرتضی /فیض کاشانی، محمد بن... / خاتمی، محمد / بجنوردی، محمد).
698. سیمای حماسی استاد
اسد اللّه بادامچیان، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامه بصائر،(اردیبهشت 1382)، صفحه 64 - 67.
699. شخصیت علمی استاد مطهری در آیینه اندیشه امام خمینی
روزنامه جمهوری اسلامی (9 اردیبهشت 1381)، صفحه 11.
700. سیمای عدالت در آثار پیشوایان و بزرگان
گفت وگو با محمدرضا لطفی، روزنامه کار و کارگر (7 و 8 مهر 1378)، صفحه 5 (عدالت / امامان / مطهری،مرتضی).
701. شاخصه فکری استاد شهید عرصه دین و التقاط زدایی
گفت وگو با حجت الاسلام و المسلمین سیداحمد خاتمی هور هدایت ویژه نامه روزنامه رسالت (11اردیبهشت 1380)، صفحه 7.
ص: 347
702. شاخصه های فکری استاد شهید مطهری
گفت وگو با علی، تاجدینی، روزنامه خراسان (15 اردیبهشت 1380).
703. شالوده نظام اندیشه و قاعده رفتاری فرد و اجتماع: اصالت مرد و اصالت جامعه در آرای استادشهید مطهری
ربانی خوراسگانی، روزنامه جام جم (5 و 7 آذر 1379).
704. شخصیت استاد مطهری از دیدگاه امام خمینی رحمه الله
پاسدار اسلام، شماره 53 (اردیبهشت 1365)، صفحه 20.
705. شخصیت استاد شهید مطهری و بزرگداشت مقام معلم
سخنرانی ابراهیم امینی، روزنامه ابرار، (10 اردیبهشت 1373)، صفحه 2.
706. شخصیت استاد مطهری از دیدگاه علامه سید محمد حسین طباطبایی
روزنامه رسالت، شماره 1530 (12 اردیبهشت 1370)، صفحه 4.
707. شخصیت امام رحمه اللهدر اندیشه شهید مطهری
حسن هاشمی گنابادی، روزنامه قدس (13 خرداد 1377)، صفحه 8.
708. شخصیت چند بعدی شهید مطهری از دیدگاه خامنه ای
روزنامه ابرار، شماره 431 (12 اردیبهشت 1369)، صفحه 5.
709. شخصیت شهید مطهری از دیدگاه علامه طباطبایی
گفت وگو با هادی خسروشاهی، روزنامه اطلاعات (15 اردیبهشت 1370).
710. شخصیت علمی شهید مرتضی مطهری
در کلام علامه طباطبایی، موسوی همدانی، روزنامه اطلاعات، شماره 20059 (25 آبان 1372)، صفحه 6.
711. شخصیت علمی شهید مرتضی مطهری
روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 4894 (12 اردیبهشت 1375)، صفحه 12.
712. شخصیت علمی شهید مرتضی مطهری
محسن غرویان، روزنامه اطلاعات، شماره 18764 (12 اردیبهشت 1368)، صفحه 6.
713. شخصیت علمی شهید مرتضی مطهری
مهدی کروبی، روزنامه اطلاعات، شماره 19033 (13 اردیبهشت 1369)، صفحه 6.
714. شخصیت علمی شهید مطهری
سخنرانی سیدعلی خامنه ای روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 3165 (13 اردیبهشت 1369)، صفحه 3.
ص: 348
715. شخصیت علمی شهید مطهری
محمدکاظم انبار لویی، روزنامه رسالت، شماره 2112 (14 اردیبهشت 1372)، صفحه 1.
716. شخصیت علمی و فضایل اخلاقی شهید مطهری
گفت وگو با مهدی چهل تنی، ویژه نامه روزنامه جمهوری اسلامی شماره 268 (15 اردیبهشت 1359)،صفحه 5.
717. شخصیت علمی و فلسفی استاد شهید مطهری
سخنرانی عبداللّه جوادی آملی روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 4327 (19 اردیبهشت 1373)، صفحه12.
718. شخصیت علمی و مبارزاتی شهید استاد مطهری
سخنرانی سیدعلی خامنه ای، روزنامه رسالت، شماره 2114 (16 اردیبهشت 1372)، صفحه 3.
719. شخصیت علمی و معنوی شهید مطهری از دیدگاه اندیشمندان جمهوری اسلامی ایران
روزنامه سلام، (شماره 600 (11 اردیبهشت 1370)، صفحه 9.
720. شخصیت و جایگاه شهید مطهری در انقلاب اسلامی ایران
اکبر هاشمی رفسنجانی، روزنامه اطلاعات، شماره 19898 (12 اردیبهشت 1372)، صفحه 7.
721. شرایط تداوم انقلاب اسلامی از دیدگاه استاد مطهری
رضا، باقی، تبیان، شماره 35 (مرداد و شهریور 1378).
722. شرح مبسوط منظومه و فلسفه تطبیقی
محمد علی جاودان، آئینه پژوهش، سال چهارم، شماره 1 (خرداد - تیر 1372) صفحه 22 - 36 و شماره 4(آذر - دی 1372)، صفحه 55 و 69.
723. شرح مختصر زندگانی شهید مطهری
فصلنامه مطهّر، شماره صفر (زمستان 1381)، صفحه 6 - 8.
724. شریعتی - مطهری دو نگاه به روحانیت
[پاسخ به نامه ای از مرحوم مطهری به امام خمینیج.
حسن، یوسفی اشکوری، ویژه نامه روزنامه نشاط، (29 خرداد 1378)، صفحه 6.
725. شریعتی و مخالفانش: مطهری و شریعتی
ارزش ها، شماره 144، (آبان 1378).
ص: 349
726. مرتضی توفیقی لبنانی، شریعتی و مطهری در ترازوی نقد
روزنامه جهان اسلام(2 مرداد 1372)، صفحه 8.
727. شریف واقفی، مطهری دو اندیشه ای که به خون نشست
مهدی غنی، پیام هاجر، شماره 262 (14 اردیبهشت 1378)، صفحه 8.
728. شصت سال در جست وجوی حقیقت و کشف اسرار خلقت ]زندگی استاد شهید مرتضی مطهری].
جوانان امروز، شماره843 (12 اردیبهشت 1362)، صفحه 4.
729. شعری به یاد شهید مطهری
محمدحسین همافر (شاعر)، روزنامه جمهوری اسلامی (ویژه نامه)، شماره 275 (23 اردیبهشت 1359)،صفحه 8.
730. شعری درباره استاد شهید مطهری
قدسیه مدنی کاشانی، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 275 (23 اردیبهشت 1359)، صفحه 7.
731. شعری درباره شهادت مطهری
فاطمه راکعی (شاعر)، روزنامه جهان اسلام، شماره 844 (11 اردیبهشت 1373)، صفحه 8.
732. شعری درباره شهید مطهری
محمد خلیل حماسی، روزنامه اطلاعات، شماره 19902 (18 اردیبهشت 1372)، صفحه 6.
733. شعری در تجلیل از مقام استاد شهید مطهری
منوچهر سهام (شاعر)، روزنامه اطلاعات (11 اردیبهشت 1370)، صفحه 6.
734. شعری در رثای شهید مطهری
محمود گلشن کردستانی (شاعر)، روزنامه کیهان، شماره 14755 (9 اردیبهشت 1372)، صفحه 16.
735. شعری در رثای شهید مطهری
میترا نیک پور (شاعر)، روزنامه اطلاعات، شماره 19605 (13 اردیبهشت 1371)، صفحه 6.
736. شعری در سوگ شهید مطهری
احد ده بزرگی (شاعر)، روزنامه رسالت، شماره 2107 (7 اردیبهشت 1372)، صفحه 4.
737. شعری در سوگ شهید مطهری
فاطمه راکعی (شاعر)، روزنامه رسالت، شماره 2107 (7 اردیبهشت 1372)، صفحه 4.
738. شعری در مدح استاد شهید مطهری
ص: 350
علی ربانی گلپایگانی، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 3662 (30 اردیبهشت 1370)، صفحه 10.
739. شعری در مدح استاد شهید مطهری
مصطفی همت آبادی (شاعر)، روزنامه جمهوری اسلامی (ویژه نامه)، شماره 311 (9 تیر 1359)، صفحه 4.
740. شعری در یاد شهید مطهری
جواد محقق (شاعر)، روزنامه رسالت، شماره 2107 (7 اردیبهشت 1372)، صفحه 4.
741. شکوفایی روح
فرهنگ آفرینش، سال چهارم، شماره 194 (14 اردیبهشت 1376)، صفحه 6.
742. شناخت اندیشه های استاد مطهری و دکتر شریعتی در یک ارزیابی تطبیقی
کیهان هوایی، شماره 877 و 879 و 880 (12 و 26 اردیبهشت و 2 خرداد 1369)، صفحه 13 و 18.
743. شناخت در قرآن از نگاه مطهری
سید محمدحسین موسوی مبلغ، پژوهش های قرآنی، سال پنجم، پیاپی 17 و 18 (فروردین - شهریور1378)، صفحه 118 - 141.
744. شناخت شناسی
عباس فتحی، روزنامه جهان اسلام (4 آذر 1372)، صفحه 10 (شناخت / فلسفه اسلامی / مطهری،مرتضی).
745. شناخت ماهیت نفاق از کتاب «جاذبه و دافعه»
قاسم علی صافی، روزنامه کیهان (11 اردیبهشت 1375)، صفحه 6.
746. شناخت ها و پشتوانه فرهنگی
روزنامه جمهوری اسلامی (11 اردیبهشت 1376)، صفحه 12 (فرهنگ / بینش اسلامی / استقلال فرهنگی /مطهری، مرتضی).
747. شورای نگهبان و لغزشگاه ها در نگاه شهید مطهری
محمد گلزاری، روزنامه بیان (21 دی 1378)، صفحه 2 و 3.
748. شور شگرف مرزبانی زندگانی مرتضی مطهری
محمد رضا گائینی، روزنامه رسالت (15 و 17 اردیبهشت 1380)، صفحه 6؛ (12 اردیبهشت 1378)، صفحه4 و 13.
ص: 351
749. شهادت و شیوایی قلم؛ هنر شهید مطهری است
گفت وگو با آیت اللّه مهدوی کنی، هور هدایت، ویژه نامه روزنامه رسالت (11 اردیبهشت 1380)، صفحه 3.
750. شهادت ویژه؛ به مناسبت شهادت استاد شهید مطهری
روزنامه صدای عدالت، (13 اردیبهشت 1380)، صفحه 1.
751. شهید آل قلم
علی اصغر شعر دوست، سروش، سال شانزدهم، شماره 736 (9 اردیبهشت 1374)، صفحه 4 - 5.
752. شهید اندیشه
محمود فرشیدی، روزنامه رسالت (12 اردیبهشت 1374)، صفحه 1 و 12.
753. شهید دو سنگر
مسیح مهاجری، پگاه اندیشه 2 «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری»، ضمیمه ماهنامه بصائر(فروردین 1382)، صفحه 60 - 61.
754. شهید سترک اندیشه و مکتب
کدیور، م. روزنامه کیهان، 11 (اردیبهشت 1364).
755. شهید علامه مطهری از دیدگاه یک اندیشمند مسلمان غربی
محمد لگنهاوزن، معرفت، سال نهم، پیاپی 34 (خرداد و تیر 1379)، صفحه 96 - 101.
756. شهید مرتضی مطهری و آرمان شهر
کیوان، فروغی، روزنامه انتخاب (11 و 12 اردیبهشت 1378)، صفحه 6.
757. شهید مطهر، اندیشمندی آگاه به زمان
م. بیات، کیهان فرهنگی، سال چهاردهم شماره 132. (فروردین و اردیبهشت 1376)، صفحه 80 - 81.
758. شهید مطهری آن طور که من می شناسم
حجت الاسلام علی اکبر هاشمی رفسنجانی، روزنامه ابرار (12 اردیبهشت 1370)، صفحه 4.
759. شهید مطهری آن طور که من می شناسم
علی اکبر هاشمی رفسنجانی، روزنامه اطلاعات (12 اردیبهشت 1367)، صفحه 6، 7.
760. شهید مطهری احیاگر اندیشه دینی در نسل جوان
خاطره هایی از استاد شهید مطهری از زبان دکتر حداد عادل، روزنامه جوان (10 اردیبهشت 1381).
761. شهید مطهری از اسپانیا تا اندونزی
گفت وگو با علی مطهری از مسئولان انتشارات صدرا، روزنامه ابرار (10 مهر 1379).
ص: 352
762. شهید مطهری از حریم دیانت دفاع کرد
رضا داوری، سروش، شماره 784 (15 اردیبهشت 1375)، صفحه 8.
763. شهید مطهری از دیدگاه من معلم
احمد احمدی بیرجندی، رشد آموزش ادب فارسی، سال چهارم، شماره16 - 15 (پائیز و زمستان 1367)،صفحه 6 - 7.
764. شهید مطهری از نگاه آیت اللّه مهدوی کنی
اندیشه صادق، شماره 6 و 7 (بهار و تابستان 1381)، صفحه 14 - 21.
765. شهید مطهری اسلام را منطبق با مقتضیات زمانی مطرح کرد
گفت وگو با دکتر نعمت اللّه باوند، پگاه اندیشه «ویژه نامه سالروز شهادت استاد مطهری» ضمیمه ماهنامهبصائر، (اردیبهشت 1381)، صفحه 9 - 11.
766. شهید مطهری الگوی ترویج اسلام ناب
ضمیمه روزنامه اطلاعات (12 اردیبهشت 1379)، صفحه 3 و 5.
767. شهید مطهری اندیشمندی آگاه به زمان
محمد مراد، بیات، روزنامه کیهان، شماره13892 و 13893، (12و13 اردیبهشت1369)، صفحه10.
768. شهید مطهری باعث شد تا جامعه روحانیت شکل بگیرد
روزنامه ابرار (13 اردیبهشت 1376)، صفحه 1 و2.
769. علی کردی، پانزده خرداد، شهید مطهری به روایت اسناد
شماره 25 (بهار 1376)، صفحه 236 - 255.
770. سایه بان، شهید مطهری به