مهندسی اقامه نماز در کلام و پیام مقام معظم رهبری

مقدمه

مهندسی فرهنگ

اقامه نماز یکی از مهمترین شاخص های جامعه دینی است از این رو همواره بزرگان در  متون دینی بر توسعه کمی و کیفی اقامه نماز در جامعه اسلامی تاکید داشته­اند. بدون شک اقامه این فریضه دارای رمز و رازی است که برخی ابعاد وآثار آن جز برای اصحاب معرفت آشکار نمی­باشد، اما برای اهتمام بیشتر متولیان حکومت اسلامی به این فرضیه و پرداختن به تمام ابعاد آن شایسته است به چند اصل در باب اقامه نماز توجه گردد.

اول آن­که اقامه نماز از جمله مواردی است که در رأس تمام برنامه های پیامبران الهی از صدر تا ختم بوده است.

دوم آن­که نماز تنها عبادتی است که اسلام در هیچ حالتی اجازه ترک آن را نداده و تنها متناسب با شرایط و گرفتاری ها شکل و شیوه آن تغییر

می­کند.

سوم نماز این ویژگی منحصر به فرد را دارد که ظاهر و شکل آن برای همه افراد یکسان است اما باطن آن به اندازه وسعت معنوی اشخاص عمیق است؛ به گونه ای که با همین نماز، افراد معمولی با خداوند ارتباط بر قرار می کنند و با

ص:13

فصل اول: اهمیت و تبیین فرهنگ اقامه نماز

1- اهمیت نماز در قرآن و فرمایش معصومین(ع)

وقتی ما می بینیم در شرع مقدس اسلام این همه راجع به نماز - چه در قرآن، چه در کلمات نبی مکرم، چه در فرمایشات معصومین - ترغیب و تشویق و اهتمام نشان داده شده، کشف میکنیم که این نماز در بین مجموعه ی داروهای درمانگرِ بیماری های جسمی و روحی و فردی و اجتماعی انسان، آن عنصر اصلی یا یکی از اصلی ترین عناصر است. ( اجلاس هفدهم)

حالا اهمیت نماز که واقعاً برای ما توصیفش هم شاید ممکن نباشد. امام صادق (علیه السّلام) در بیماریِ رحلت به وصیّ شان میفرمایند که: «لیس منّی من استخفّ بالصّلوة»؛از ما نیست کسی که نماز را سبک بشمارد. استخفاف یعنی سبک شمردن، کم اهمیت شمردن. حالا این نمازِ با همه ی این خصوصیات، با همه ی این فضائل، چقدر از انسان وقت می­گیرد؟

( اجلاس هفدهم)

ص:19

2- نماز ، خلاصه معارف دین ومهمترین شاخصه دینداری

خیمه­ی دین با نماز بر پاست؛ هم در دینداری و تدین یک فرد، هم در اقامه­ی یک جامعه­ی دینی و هم در دینداری یک کشور و یک مجتمع.(اجلاس پانزدهم)

کلمات و اذکار نماز، هر یک خلاصه ای است که به بخشی از معارف دین اشاره می کند و به طور مکرر و پی در پی آنرا  به یاد نماز گزار می آورد. (اجلاس اول)

بی شک این فریضه نیز با همة اتکالش به عامل درونی یعنی توجه و ذکر و حضور، همچون دیگر واجبات  دینی، ناظر به همه عرصة زندگی انسان است و نه به بخشی از آن، یعنی زندگی فردی و شخصی هر کس (اجلاس چهارم)

4- تنوع افعال نماز برای همه ی نیازجسمی وروحی

نماز جسمی دارد و روحی. به این باید توجه بشود. یعنی تک تک ما، خود من و دیگران باید به این توجه کنیم. نماز قالبی دارد و مضمونی؛ جسمی دارد و روحی. مواظب باشیم جسم نماز از روح نماز خالی نماند. نمیگوئیم جسم بی روح نماز هیچ اثری ندارد؛ چرا، بالاخره یک اثرکی دارد؛ اما آن نمازی که اسلام و قرآن و شرع و پیغمبر و ائمه (علیهم السّلام) این همه روی آن تأکید کردند، نمازی است که جسم و روحش هر دو کامل باشد.

این جسم هم متناسب با همان روح فراهم شده؛ قرائت دارد، رکوع دارد، سجود دارد، به خاک افتادن دارد، دست بلند کردن دارد، بلند حرف زدن دارد، آهسته حرف زدن دارد. این تنوع برای پوشش دادن به همه ی آن نیازهائی است که به وسیله ی نماز بایستی برآورده شود که هر کدام رازی در جای خود دارد و مجموعه ی اینها، قالب و شکل نماز را به وجود می آورد. این شکل خیلی مهم است، لیکن روح این نماز توجه است؛ توجه. بدانیم چه کار داریم میکنیم. نماز بی توجه - همان طور که عرض کردم - اثرش کم است. ( اجلاس هفدهم)

البته این روح بدون جسم هم به دست نمی آید. اینکه انسان خیال کند اگر این است، می نشینم صد بار ذکر میگویم و مثلاً نماز دیگر نمیخوانم، نه. همین جور که عرض کردیم، آن جسم، آن کالبد، با توجه به نیازهای تأمین شونده ی به وسیله ی این روح تنظیم شده است. لذا ببینید در روایات برای حالات مختلف نماز یک خصوصیاتی را گذاشتند؛ واجب نیست، مستحب است. در وقت ایستادن به کجا نگاه کنید؛ در وقت سجده کردن به کجا نگاه کنید؛ در وقت رکوع، بعضی از روایات دارد، چشمتان را ببندید؛ بعضی روایات دارد به جلو

ص:21

5- اولویت نماز بر همه برنامه های دینی

همه ی واجبات شرعی، اجتناب از همه ی محرمات، تشکیل دهنده ی مجموعه ای است از داروی تجویز شده ی از سوی پروردگار برای تقویت بنیه ی روحی و اصلاح امور دنیا و آخرت انسان - اصلاح جامعه، اصلاح فرد، منتها در این مجموعه بعضی از عناصر کلیدی هستند که شاید بشود گفت نماز کلیدی ترینِ این عناصر است. ( اجلاس هفدهم)

تاکیدهای بلیغی که برگزاردن این واجب شده ؛ و حتی پدر و مادر موظف شده اند که فرزند خود را از دوران کودکی با آن مأنوس سازند، در میان همة واجبات دینی، بی نظیر است، و این بخاطر نقش استثنایی نماز در تنظیم انگیزه های روانی فرد و تأمین فضای مناسب برای تحمل بارهای سنگین وظیفه، در جامعه است.با توجه به همة این جهات، به حق باید نماز را برترین اعمال دانست و صدای « حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل » را در بانگ نماز سخنی حکمت آمیز به حساب آورد. (اجلاس هفتم)

هنگامی که به خاطر هجوم دشمن، فریضه جهاد اهمیت می یابد اثر دشواری زندگی قشرهایی از مردم، فریضه  زکات و انفاق، همه را مخاطب می سازد، یا به اقتضای تلاش دشمن در عرصه فرهنگ و اخلاق، امر به معروف و نهی از منکر، واجب همگانی می شود. در همة این شرایط، نماز، نه فقط از شأن « خیر العملی » فرو نمی افتد، بلکه بمثابة پشتوانه روحی و معنوی همة مجاهدتها و ایثارها و خطرپذیری ها، بر اهمیت آن افزوده می شود. (اجلاس هفتم)

ص:22

6- اولویت نماز در همه حالات و در سخت ترین آزمایشهای زندگی

نماز در همه حالات، حتی در میدان نبرد و در سخت ترین آزمایشهای زندگی، اولویت خود را از دست نمی دهد. (اجلاس اول)

همگان، نماز را که داروی شفا بخش روح و مایة صفا و آرامش و نورانیت است، برهمه کارهای دیگر مقدم دارند و در هیچ شرایطی خود را از آن محروم نسازند و هرگ_ز به بهانة مشغله و گرفت_اری، ای_ن حضور رهایی بخش در محضر آفریدگار رحیم و کریم و عزیز را از دست ندهند. (اجلاس هفتم)

نماز در هیچ حالی نباید ترک شود. در عین شدت و محنت، در بحبوحه میدان جهاد در هنگام فراغ و آسایش، و حتی در میان محیط لجن آلودی که انسان با هوس ها و کینه ها و شهوتها و خودخواهی ها، پیرامون خود پدید آورده است. (اجلاس یازدهم)

ص:23

7- ناب ترین و کامل ترین نمونه و وسیله ذ کر

 نماز با ترکیب هماهنگ دل و زبان و حرکت، ناب ترین و کامل ترین نمونه و وسیله ذکر است. (اجلاس یازدهم)

9- نمازو نیاز بشریت

نماز در حقیقت، پشتوانه مستحکم و ذخیره تمام نشدنی در مبارزه ای است که آدمی با شیطان نفس خود که او را به پستی و زبونی می کشد،و شیطان های قدرت که با زور و زر، او را وادار به ذلت و تسلیم می کنند، همیشه و در همه حال  دارد. (اجلاس اول)

بشریت امروز به نماز خالص و کامل و پرشور اسلامی، از همیشه نیازمندتر است (اجلاس هفتم)

مضامین شریف اذکار نماز، جزو برترین چیزهایی است که ما به آن احتیاج داریم ما حقیقتاً به نماز احتیاج داریم؛ هم امروز، هم فردا و هم همیشه.

( بیانات15/12/77، دیدار شرکت­کنندگان در همایش آسیب­شناسی انقلاب)

انسان در زندگی شخصی اش، گاه بر اثر محنت ها و شدت ها و مصیبت ها، و در زندگی جمعی اش گاه با حوادث تحول آفرین مانند حرکت عمومی به سوی جهاد یا انفاق یا کمک به نیازمندان، به عامل ذکر نزدیک می شود، و گاه با سرگرمی های هوس آلود و غرق شدن در سرخوشی و اشرافیگری و عیش بارگی، از آن دور می افتد. عنصری که می تواند در همه این احوال او را به بهشت  ذکر  نزدیک یا نزدیک تر کند، نماز است. (اجلاس یازدهم)

ص:25

10- عدم شناخت نمازوکوتاهی دید ما

با این همه باید گفت جایگاه بلند پایة نماز هنوز برای بسیاری از مردم حتی آنان که نماز را فریضه می دانند و به جای می آورند به درستی شناخته شده نیست. (اجلاس نهم)

اگر ما نتوانیم کیفیت تأثیر نماز را در این عرض عریض و وسیع درست تشخیص بدهیم، از کوتاهی دید ماست. و الاّ آن کسی که فرموده است: «الصلوه عمود الدین» و آیات کریمه ی قرآن که ناطق به اهمیت نماز هستند، خوب می دانند که این ساز و کار چگونه و این نقش چگونه است.(اجلاس پانزدهم)

ببینید؛ هر کس که از نماز خسته می شود، یا معنای نماز را نمی داند، یا توجّه نمی کند، والّا اگر کسی معنای نماز را بداند و به نماز هم توجّه کند، امکان ندارد از نماز خسته شود؛ اصلاً امکان ندارد.(بیانات 14/11/76، دیدار با اعضاء مجمع جهانی اهل بیت(ع))

12- شاخص های به جا آوردن حق نماز

نشانه ها و شاخص هایی هست که هر گاه و هر جا دیده می شوند، می توان گفت: حق نماز، گزارده شده است.

 نخست همگانی شدن نماز است. ناسپاسی بزرگی است که، کسی در محیط اسلامی به سر برد و نماز را که برترین وظیفه هر مسلمانی است، به جا نیاورد. چنین کسی نزد خدا و نزد بندگان خدا رو سیاه و در حق خود مقصر است، چرا که خویش را از برکات نماز محروم ساخته و دربارة نماز کوتاهی کرده است. (اجلاس چهارم)

نشانة دیگر، نیکو به جای آوردن نماز است، یعنی با توجه به معنی و مفهوم کلمات نماز و همراه با خشوع وحضور. و این روح نماز است که بدون آن، نماز کالبدی است بی جان، و اگرچه ساقط گنندة اقل تکلیف، ولی نه برآورندة همه هدف ها و مقاصد تشریع. (اجلاس چهارم)

نشانة دیگر، آبادی مساجد و افزایش نماز های جماعت است، و این به معنای بروز برکات نماز در سطح همکاری و همدلی اجتماعی است. (اجلاس چهارم)

فصل دوم: اهداف و دست آوردها

ب- هدف میان مدت

هدف میان مدت، برافروختن چراغ نماز در همه خانه ها و در خانه دلهاست. (اجلاس سیزدهم)

اقامه نماز فقط این نیست که صالحان، خود نماز بگزارند. این چیزی نیست که بر تشکیل حکومت الهی متوقف باشد بلکه باید این ستون دین در جامعه، به پا داشته شود و همه کس با رازها و اشاره های آن آشنا و از برکات آن برخوردار گردند. (اجلاس اول)

این گنجینه ذکر و راز را هرگز پایانی نیست و هر که با آن بیشتر آشنا شود، جلوه و درخشش بیشتری در آن می یابد. (اجلاس اول)

 همة آحاد نمازگزار باید سعی کنند که نماز را با توجه به معانی کلمات بخوانند، یعنی در نماز با خدای عزیز و رحیم سخن بگویند. این است آن سرچشمة فیضی که جان نمازگزار را سیراب می کند. البته این حقیقت نباید دست آویزی برای نفس بهانه گیر باشد که اگر توفیق چنین توجه و حضوری نیافت، نماز را ترک کنند. نماز در هر صورت واجب و فریضه است و تارکِ نماز بزرگترین فرصت ارتباط با خداوند سبحان را از دست می دهد. (اجلاس هشتم)

 نمازی که با تدبر در معانی و بدون سهو  و غفلت گزارده شود، انسان را روز به روز با معارف الهی آشناتر  و به آن دلبسته تر می سازد. (اجلاس اول)

 نماز را که دهها سال پیش از انقلاب در کشور ما مورد بی مهری و تهاجم تبلیغات گوناگون قرار گرفته بود درکیفیتی شایسته همگانی کنند. (اجلاس نهم)

 اگر نماز با حضور و از سر شوق و در هنگام فضیلت در میان مردمی رواج پیدا کند، اینها دستاوردهای قطعی آن مردم خواهد بود. بدیهی است که نماز از سر

ص:34

ج _ هدف بلند مدت

هدف بلندمدت اقامه نماز در جامعه، صلاح و فلاح همگانی است. (اجلاس سیزدهم)

شک نباید کرد که این، راهی است به سوی کامیابی و توفیق در همة مهامّ شخصی و اجتماعی راهی است به سوی سعادت و فلاح... (اجلاس ششم)

نمازِ خاشعانه و سرشار از حال و حضور، بهشتی واقعی، نخست در دل و جان نماز گزار و بتدرج در محیط زندگی می آفریند، و صلاح و فلاح را به انسان هدیه می کند. (اجلاس هشتم)

چه افراد و جماعتی که با شناختن قدر و جایگاه ذکر و خشوع و انابه – که نماز مظهر کامل آن است – و همراه کردن کار و ابتکار دنیایی با آن، به قله های تعالی و کمال رسیدند، و چه بی خبران و کوته نظرانی که با غفلت از این راز بزرگ هستی، خود را از سعادت کامل محروم ساختند (اجلاس ششم)

نماز، رکن اصلی دین است و باید اصلی ترین جایگاه را در زندگی مردم داشته باشد. (اجلاس اول)

درخشش معنویت و صفای ذکر الهی همه آفاق جامعه را روشن و مصفا کند و تن ها و جان ها با هم به نماز بشتابند و در پناه آن طمأنینه و استحکام یابند. (اجلاس اول)

حیات طیّبه انسان در سایه حاکمیت دین خدا، وقتی حاصل خواهد شد که انسانها دل خود را با یاد خدا زنده نگهدارند و به کمک آن بتوانند با همه

ص:35

د- دست­آوردها و نتایج قابل پیش­بینی

2- بهترین قالب برای یادخدا و نزدی کترین راه به سرمنزل مقصود

 روح نماز ، یاد خدا و خشوع و حضور در برابر اوست و این کلمات و اعمالی که با تعلیم الهی بر مکلف ، واجب گشته است بهترین قالب برای آن روح و نزدیکترین راه به آن سرمنزل مقصود است . (اجلاس سوم)

 نماز بی ذکر وحضور ، کالبدی بی روح است که اگرچه نام نماز بر آن ، مجاز نیست، لیکن اثر و خاصیت نماز نیز از آن مترتب نیست.از این حقیقت ، در آثار دینی با عنوان «قبولی نماز» سخن رفته است، و چنین آمده است که از یک نماز که تو می گذاری ، تنها هرآنچه با حضور و توجه آورده شده ، قبول است و بس. (اجلاس سوم)

5_ رهایی ازپوچی و بی هدفی و روشن کردن افق زندگی

نماز با حضور و با توجه، نمازی که از یاد و ذکر سرشار است، نمازی که آدمی در آن با خدای خود سخن می گوید و به او دل می سپارد، نمازی که والاترین معارف اسلام را پیوسته به انسان می آموزد؛ چنین نمازی انسان را از پوچی و بی هدفی و ضعف می رهاند و افق زندگی را در چشمش  روشن می سازد و به او همت و اراده و هدف می بخشد و دل او را از میل به کجروی و گناه و پستی نجات می دهد. (اجلاس اول)

8- باعث عروج و ایجاد لطافت و نورانیت بیشتر

 اگر این توجه حاصل بشود و یاد خدا در نماز تأمین گردد - که «و لذکراللّه اکبر»-این نماز برای شما «معراج المؤمن» خواهد بود و شما را عروج خواهد داد. عروج، همین است که شما در باطن خودتان، صفا و لطافت و نورانیت بیشتری را بعد از نماز احساس می کنید. (بیانات 18/1/1369، سخنرانی در دیدار با اقشار مختلف مردم، روز 11 ماه مبارک رمضان)

11- جبران­ کننده خطاها و گناهانی که بر او عارض می شود

 ببینید عزیزان من! انسان در معرض خطاهای گوناگونی هست. هر انسانی - بزرگ و کوچک و پیر و جوان ندارد - بالاخره سهوها و اشتباهات و خطاهایی دارد و گناهانی بر او عارض می شود. انسان اگر بخواهد در جاده ی زندگی موفق بشود، نماز می تواند جبران کننده باشد.(بیانات 13/11/1377، بیانات دومین روز از دهه فجر، روز انقلاب اسلامی و جوانان )

در آیه ی شریفه ی قرآن می فرماید: «و اقم الصلوة طرفی النهار و زلفا من اللیل ان الحسنات یذهبن السیئات»؛ یعنی نماز را در دو سوی روز و پاره هایی از شب بجا بیاورید؛ زیرا نیکیها می تواند بدیها را از بین ببرد. نماز نورانیتی دارد؛ ظلمتها را از بین می برد، بدیها را از بین می برد و اثر گناهان را از دل می زداید. انسان بالاخره ممکن است آلودگیهایی پیدا بکند و دست و بالش به خطایی بند بشود. اگر به نماز پایبند باشید، این نورانیت شما باقی خواهد ماند و گناه این فرصت را پیدا نمی کند که در جان شما نفوذ بکند.(بیانات 77/11/13 )

ص:40

12-زنده کردن روح پرستش و خضوع

نماز، با شکلی که در اسلام برای آن معنی گشته یعنی حرکات و اذکار مخصوص، بطور طبیعی نمازگزار را به دوری از گناه و آلودگی فرا می خواند :« اِنَّ الصَّلوﺓَ تَنْهی عَنِ الفَحشاءِ وَ الْمُنکَر» این فراخوانیِ پیوسته، توانایی آن را دارد که هر کس را از منجلاب ها، رها سازد و عروج بخشد. در او روح پرستش و خضوع در برابر حضرت باری تعالی را که محبوب حقیقی و فطری هر انسان است، زنده می کند و غبار فراموشی از این حقیقت درخشنده را که در ژرفای فطرت او نهاده شده است،  می سترد. (اجلاس پنجم)

15-کم شدن ظلماتِ بد دلیها، آزمندیها ، تجاوزگریها وحسادتها

 هر چه نمازگزارانِ متوجه و خاشع و ذاکر بیشتر شوند، ظلماتِ خود خواهی­ها و خود کامگی ها و بد دلی­ها و آزمندی­ها و تجاوزگری­ها و حسادت­ها و بدخواهی­ها کمتر می شود و نور رستگاری بر پیشانی زندگی، بیشتر  می درخشد. (اجلاس هشتم)

2/د-نتایج وآثاراجتمایی

1-دارای نقش کلیدی در اداره فرد و جامعه

 حقیقت آن است که نماز با نقش عظیم تربیتی، با تأثیر شگرف در ایجاد آرامش و سکینه قلبی مؤمنان، با دمیدن روح توکل و تقوا و اخلاص در نمازگزار، با ایجاد فضای تقدس و معنویت در پیرامون نمازگزار که موجب دوری او و دیگران از گناه است و با درسهای معرفتی گوناگون که در الفاظ و اذکار آن نهفته است، بسی بیش از صرفاً یک وظیفه شخصی، و در واقع دارای یک نقش کلیدی در اداره فرد و جامعه است. (اجلاس هفتم)

4- دریافت خوشبختی حقیقی درزندگی

 انسانهایی که تلاش  و مجاهدت در عرصه زندگی بشری با یاد خدا و انس با او و عشق به او همراه می سازند، خوشبختی در معانی حقیقی ان را درمی یابند و آن را برای جسم و جان خود فراهم می کنند. (اجلاس ششم)

8-تا ثیرگذاری درنی ک بختی ی ک ملت وی ک جامعه

نماز با این ویژگی ها و کارسازی استثنایی اش، گستردگی به اندازه گسترة همة جامعة اسلامی دارد، یعنی همه در هر حال و هر جا وظیفه دارند آن را به جای آورند و هیچ کس، هرگز از قلمرو این فرضیه الهی بیرون نیست، در می یابیم که اندازة تأثیر آن در تأمین شرط نیک بختی یک ملت و یک جامعه،چقدر زیاد است. (اجلاس پنجم)

حقیقت آن است که هرگاه در میان مردمی نماز - با همة شرایطش - رواج داشته باشد همین یک واجب الهی آنان را تدریجاً به همة نیکبختی ها می کشاند و خیمه دین را در زندگی آنان برپا می سازد. (اجلاس پنجم)

10-کمک به تأمین هدفهای ی ک جامعه نی کبخت

همه هدفهای یک جامعه نیکبخت از قبیل: تأمین عدالت اجتماعی، دستیابی به رفاه عمومی و شکوفایی مادی، پرورش استعدادها و خلاقیت ها درآحاد مردم، برخورداری از دانش و بینش و تجربه، عزت و استقلال و اقتدار ملی، گسترش اخلاق انسانی و روابط سالم میان آحاد مردم و دیگر هدفهای والا، در صورتی تأمین می شود که تربیت فردی و تهذیب اخلاقی در آحاد مردم به ویژه در کارگزاران امور کشور، تأمین شود پاک و برخوردار از همت و توکل و اخلاص و صبر و سخت کوشی در آن جامعه باشند که به یاری این پشتوانه روحی، توانایی برداشتن بارهای سنگین را دارا باشند و در برابر موانع گوناگون و به ویژه امواج فساد و تباهی، یارای ایستادگی داشته باشند. (اجلاس پنجم)

هرچه شمار این گونه انسانها در جامعه و کشوری بیشتر باشد، افق آیندة آن جامعه و آن کشور، روشن تر و حرکت به سوی نیکبختی در آن جامعه و آن کشور ممکن تر و آسانتر خواهد بود. (اجلاس پنجم)

12- مصونیت بخشی درحرکتهای انقلابی و اجتمایی

 در دوران انقلاب و جنگ تحمیلی نماز ما را در حرکتمان مصمم تر و نیرومندتر می کرد، و امروز که خطر غفلت و عیش بارگی و آرزوهای حقیر و تنگ نظرانه و عادتها و روزمّرگی ها ما را تهدید می کند، نماز به ما مصونیت می بخشد و بن بست های پنداری را می شکند و راه مارا روشن و افق را درخشان می سازد. این تنها برگی از کتاب مناقب نماز است، و همین برای براه انداختن حرکتی جدی تر از گذشته، می تواند انگیزه ای ژرف و کارآمد پدید آورد. (اجلاس یازدهم)

14-همسوسازی نمازگزار با نظام آفرینش

ناگفته نگذاریم که این همه، درباره نمازی است که با روح آن یعنی توجه و حضور قلب به جای آورده می شود. چنین نمازی، نمازگزار را با همه آفرینش، هماهنگ و همسو می سازد و راه را برای تحقق سنت های الهی در طبیعت و تاریخ باز می کند، چرا که در بینش اسلامی همه آفرینش درحال تسبیح و عبودیت حضرت حق است: «یُسَبَّحُ لِلّهِ ما فِی السَّمواتِ وَ ما فِی الْاَرضِ... » (اجلاس پنجم)

ص:49

15-پشتوانه واجبات پرخطری همچون جهادو نهی از من کر

نماز است که مایه های لازم ایثار و گذشت و توکل و تعبد را که پشتوانه حتمی واجبات پرخطر و دشوار همچون جهاد، نهی از منکر و زکات، د روح آدمی پدید می آورد و او را شجاعانه بدان میدان ها گسیل می دارد. (اجلاس هفتم)

نماز، برترین چیزی است که می توان همه افراد جامعة مسلمان را، به تهذیب اخلاقی و تعالی روحی و معنوی برساند. (اجلاس پنجم)

ص:50

فصل سوم: راهبردها

الف- راهبردهای عمومی

2- تنظیم برنامه جامع

براساس پیشرفتها یا توافقها و موانع راه، برنامه جامع را تصحیح یا تکمیل کند. (اجلاس سیزدهم)

6- تشویق و توبیخ

جمع داوری عالیرتبه ای، سهم هر دستگاه را از تشویق و تقدیر و یا خدای نخواسته از توبیخ و سرزنش به او بپردازد. (اجلاس سیزدهم)

10- محسوس بودن شتافتن به نماز در جامعه

 در همه جا حرکت به سمت نماز و شتافتن به نماز محسوس باشد.(اجلاس اول)

13- بهره گیری از ابزارهای مفید بویژه شیوه های هنری وادبی

 به شرائط معنوی نماز باید مردم را آشنا کرد و از همه ی ابزارهای مفید تبلیغ بایستی در این راه استفاده کرد. (اجلاس پانزدهم)

 از توانایی های نرم افزاری در زمینه های هنر, ادبیات, فیلم و تبلیغات حداکثر استفاده برده شود. (اجلاس چهاردهم)

 نماز بهترین نهاده ی دین است، هر که خواهد کم و هر که خواهد بیش، بهره از آن میگیرد. و برای این کار بزرگ، ناگزیر باید هم خِرد و هم هنر و هم انگیزه به کار گرفته شود. (اجلاس شانزدهم)

راهکارهای برخاسته از توانایی علمی و هنری انتخاب گردد و همه ظرفیت های فراوان موجود به کارگرفته شود.  (اجلاس چهاردهم)

از برترین شیوه ها و فنی ترین و هنری ترین ابزارها باید بهره گرفته شود. (اجلاس یازدهم)

فلسفه نماز و تحلیل رازها و رمزهای آن با زبان هنر، در معرض دید همگان قرار گیرد تا هرکس بقدر ظرفیت خود از آن متمتّع گردد. (اجلاس اول)

15- مساجد پایگاه معرفت و روشنگری و استقامت ملی

ملت ایران باید مساجد را مغتنم بشمارد و پایگاه معرفت و روشن بینی و روشنگری و استقامت ملی به حساب آورند. اگر کسی خیال کند که در مسجد، فقط چند رکعت نماز می­خوانند و بیرون می آیند و این چه تأثیری دارد، خطاست. این طور نیست.

اوّلاً اگر همان چند رکعت نماز هم با چشم بصیرت نگاه شود، خود نماز که به زبان مُشرّع مقدّس نماز و اذان، خیرالعمل و فلاح است، مایه برکات زیادی می شود. نماز یک ملت را به قیام للّه وادار می کند. نماز انسانها را از فساد دور و به خلوص و فداکاری نزدیک می کند. (بیانات 19/10/ 1375، دیدار علماء، طلاب و اقشار مختلف مردم شهر مقدس قم، به مناسبت 19 دی)

17-پیش بینی جایگاههای مناسبی برای نمازدرهمه مرا کز عمومی

 در همه مراکز عمومی: مدارس، دانشگاهها، کارخانه ها، سربازخانه ها، فرودگاهها، ایستگاههای قطار، ادارات دولتی و امثال آن، جایگاههای مناسبی برای نماز پیش بینی شود. (اجلاس اول)

19- در دسترس بودن نمازخانه شایسته و جذاب برای همه

در همة جای ها و ساختمان های دولتی و عمومی، نمازخانه ای در خور دیده شود و نماز گزاردن در همه جا برای همه، کاری در دسترس به شمار آید. (اجلاس چهارم)

 جا و فضا برای نمازگزاردن در همة مکانهایی که مردمی در آن گرد می آیند به شکل شایسته و جذاب آماده گردد. (اجلاس نهم)

24- تربیت عالم مسجد مهمتر از ساخت مسجد

اگر چنانچه مسجد، در یک نقطه ای از نقاط نباشد و هیچ راه دیگری هم وجود نداشته باشد، آن جا را استثنائا ما اجازه می دهیم از سهم امام مسجد بسازند؛ اما آن جایی که مسجد هست، می خواهند حالا توسعه بدهند، یکی دیگر می خواهند بسازند یا احتمال این که از طرق تبرع و زکوات بتوانند بسازند هست، این جا را بنده شبهه می کنم. برای خاطر این که من از مسجد واجبتر، عالم مسجد را می دانم. ما الان وجوهاتمان برای اداره عالم مسجد کم می آید.  (بیانات 16/9/77)

26-پخش اذان زنده و با صدای خوش

چرا در جامعه اذان نیست؟ اذان با توجه، به دلها امید می دهد. بانگ اذان، دلهای افسرده را روشن می کند (بیانات 2/3/1369، دیدار با خانواده­های معظم شهدا و جانبازان شهرهای مختلف)

آهنگ اذان و لزوماً با صدای خوش در همة اوقات نماز در همه جای کشور به گوش رسد. (اجلاس نهم)

28- ترویج فعالیت های مرتبط با نماز

نماز در اغلب موارد در قرآن کریم همراه و هم شأن زکات آمده است. فریضه عظیم زکات نیز همانند نماز به مجاهدتی خستگی ناپذیر و تلاشگرانی صادق و دلسوز نیازمند است. (اجلاس هشتم)

2- هنرمندان  و اهل قلم

هنرمندان عزیز با زبان شعر و قصه و نقاشی و جز اینها، و با آفرینش آثار هنری با کیفیت، بلکه برجسته، دست چیره هنر را به کاری چنین شایسته مشغول سازند. (اجلاس سوم)

ص:64

3- مدیران ومسئولان

مدیران دستگاههای اداری و دولتی، خود متصدی اقامه نماز در آن دستگاهها شوند. (اجلاس ششم)

شما مسئولان امر ترویج نماز باید به کمک الهی بتوانید، نه فقط نسل روبه رشد و بالندة جوان کشورمان، بلکه همة جانهای نیازمند و کامهای تشنه بشر متحیر در سراسر جهان را، اشباع کنید و از سرچشمة نماز بهره مند سازید. (اجلاس هفتم)

مسئولان پرورشی مدارس، نماز را در رأس برنامه های پرورشی به شمار آورند. (اجلاس هفتم)

 به مسئولان فرهنگی و رسانه ای و همة مبلغان دینی اهمیت ترویج این فریضه و نقش بی همتای آن در پرورش فضیلت ها و زدودن فسادها را یادآور می شوم. (اجلاس دهم)

 به همت دست اندرکاران این مهم و دیگر مدیران و مسئولان کشور توصیه می کنم که برای تبیین ژرفای نماز و معرفی رازها و زیبایی های آن، دست به تلاش پیگیر و همه جانبه ای زده شود. (اجلاس ششم)

ص:65

4- مسئولان ستادهای اقامه و ترویج نماز

اینی که این همه تأکید شده، کار شما این است؛ شما ستادهای اقامه ی نماز و ستادهای ترویج نماز در هر نقطه ای از نقاط کشور، در هر قشری از اقشار و مهمتر از همه در مجموعه ی جوانان نخبه و دانشجو.این معنایش کشاندن جامعه به این حالت ذکر همگانی است. همگان متذکر باشند؛ کوچک، بزرگ، زن، مرد، مسئول دولتی، غیر مسئول دولتی، شخصی که برای خودش کار میکند، شخصی که برای یک جماعتی کار میکند، اینها وقتی متذکر پروردگار بودند، کارها سامان پیدا میکند. بیشترِ گناهان ما از غفلت سر میزند. این نماز به طور دائم تکرار میشود. ( اجلاس هفدهم)

ص:66

5- والدین

پدران و مادران با گفتار و کردار خود، فرزندان را به نماز تشویق و راهنمایی کنند. (اجلاس سوم) البته پدران و مادران نسبت به نماز فرزندان خود مخصوصاً نوجوانان  مسئولیت بیشتری دارند. (اجلاس پنجم)

پدر و مادرها، کودکان و نوجوانان را با صورت و معانی این فریضه آشنا سازند و اگر باید از دیگران کمک گرفت، کتابهای شیرین و آسان فهم را برای کودکان خود بخوانند. (اجلاس هفتم)

7- علمای دینی  وائمه جماعات

حضور در مساجد همیشگی بشود؛ ائمه جماعات به محتوای حرفها و مسائلی که می گویند، موعظه ای که می کنند و حدیثی که می خوانند، بیفزایند و مهمتر از همه، باید مردم را به دین و به نظام دینی و به آینده دین امیدوار نگه دارید؛ این وظیفه همه است. امیدوار نگه داشتن مردم در همه احوال، تکلیف بزرگی است که بر دوش همه است. (بیانات 4/8/73)

ائمه محترم جماعات، مساجد را از همیشه فعال تر کنند و آموزش ترجمه و مفهوم و روح نماز را به شکل نوین و جذاب، در برنامه های خود بگنجانند. (اجلاس هفتم)

علمای دینی و فضلایی که در بخشهای گوناگون دولتی به خدماتی اشتغال دارند شایسته است که به عمران معنوی مساجدی که در آنها نماز جماعت اقامه نمی شود، بپردازند، امامت در مسجد را نیز وظیفه ای بزرگ بشمارند. (اجلاس هشتم)

ائمه جماعت و کسانی که در عمل، خود مقتدای دیگرانند، در تحصیل شرایط نماز مقبول مجاهدت بلیغ کنند و مانند اصحاب معروف ائمه علیم السلام در کیفیت و کمیت در نمازهای فریضه و نافله سرمشق دیگران باشند. (اجلاس نهم)

فضلا و علما و روحانیون محترم، امامت جماعت در مراکز آموزشی و اقامت گاههای دانشجویان، برای نسل نو را فرصتی مغتنم بشمارند. (اجلاس سوم)

پیشنمازی، یعنی آدم مسجد را واقعاً محل کار خودش بداند؛ قبل از وقت، حتّی قبل از دیگران، به آن جا برود؛ اوضاع مسجد را ببیند؛ اگر اشکالاتی در وضع ظاهری مسجد هست، برطرف کند؛ سجاده اش را پهن نماید؛ منتظر مردم بماند که بیایند؛ با یک یک افرادی که می آیند، تا آن جایی که می تواند، تماس

ص:68

8- بسیجیان

مساجد را رها نکنید. نیروی مقاومت بسیج، بهترین جایی که دارد، همین مساجد است. منتها مساجد را مسجد نگه دارید. با امام جماعت مسجد، با عبادت کنندگان مسجد و با مؤمنینی که در مسجدند، برادرانه صمیمی باشید - که بحمداللّه هستید - و آن را حفظ کنید و بیشتر کنید. اوّل وقت، نماز را به جماعت، پشت سر پیشنماز هر مسجدی که در آن هستید، بخوانید. در مراسم دینی مسجد و تبلیغات آن شرکت کنید.  در مراسم دعا و قرآن و مراسم مذهبی شرکت کنید. شما و امام جماعت آن مسجد - هر کس که هست – مشترکاً مسجد را حفظ کنید. برای مسجد، جاذبه درست کنید تا بچه­ها، جوانان و زن و مرد محله، مجذوب مسجدی شوند که شما در آن هستید و بیایند. مسجد، پایگاه بسیار مهمّی است. (بیانات  27/8/71، دیدار فرماندهان بسیج سراسر کشور)

ص:69

9- جوانان

جوانان عزیز، دقائق معدود نماز را فقط برای نماز بگذرانند و در طول نماز، تا آنجا که می توانند با تمرکز و حضور قلب، مایة زندگی بخش ذکر و تضرع را برای جان و دل نیازمند خویش تأمین کنند. (اجلاس هفتم)

جوانان با مضامین و معارف گنجانیده از نماز به درستی آشنا شوند.(اجلاس نهم)

نسل جوان و نیک نهاد کشور را به قدردانی از فرصت نماز که فرصت شکفتگی معنوی و پالایش روحی است فرا می خوانم.(اجلاس دهم)

توصیه مؤکد اینحانب به همه به ویژه جوانان آن است که خود را با نماز مأنوس و از آن بهره مند سازند. بعنی اینکه نماز را با توجه به معنی و با احساس حضور در محضر پروردگار متعال «جَلَّتْ عَظِمَتُهُ» به جای آورند و این کار را با تمرین در خود هموار و آسان سارند و تا بتوانند نوافل، مخصوصاً نمازهای صبح و مغرب را نیز ادا کنند. (اجلاس پنجم)

اگر هنوز در میان کسان و نزدیکان و دوستان آنان(جوانان)، کسی است که خود را از فیض نماز محروم کرده باشد، او را از این گناه بزرگ و خسارت عظیم بازدارند و این کار را با زبان خوش و رفتار حکیمانه انجام دهند. (اجلاس پنجم)

 به جوانان عرض می کنم که نماز جمعه را قدر بدانید؛ نماز جمعه متعلّق به شماست. به آحاد مردم عرض می کنم که نماز جمعه را مأمن و ملجای دل و جان خودتان بدانید. فکر و روح، از نماز جمعه طراوت پیدا می کند. نمازهای جمعه را اقامه کنید. (بیانات8/8/1377، خطبه­های نماز جمعه)

 من خواهش می کنم که به مسأله ی نماز خیلی جدی نگاه کنید. البته همه ی شماها نمازخوانید؛ منتها سعی کنید نماز را از حالت کسالت آور برای خودتان خارج کنید؛ چون اگر نماز را از یک کار همین طور از حفظی و به اصطلاح

ص:70

10- نوجوانان

بچه های عزیز! شما که امروز جشن عبادتتان را برگزار کرده اید، در حقیقت از امروز خدای متعال با همه ی عظمت و جلال خود، با شماها حرف می زند و شما را مخاطب قرار می دهد و شما را به تکلیف سرافراز می­کند. امروز شما دختران عزیز از عالم کودکی خارج شده اید و جزو بزرگها به حساب می آیید؛ چون نماز بر شما واجب است و باید نماز بخوانید و عبادت کنید و با خدای بزرگ حرف بزنید.

این دوران شیرین عمر را قدر بدانید و ان شاءاللّه نمازتان را به طور کامل یاد بگیرید. طوری نباشد که دختربچه های عزیزمان که امروز به تکلیف رسیده اند، نماز را بلد  نباشند. البته می دانم که شماها نماز را بلدید؛ اما جزییات نماز را هم

ص:71

ج - راهبردهای ویژه دستگاهها

2- همه دستگاههای اجرائی

همه باید در این حرکت بزرگ که شایسته است جهاد نامیده شود، خود را ملتزم و متعهد بدانند علمای دین، روشنفکران، هنرمندان، جوانان، پدران و مادران و همسران، دارندگان منبرها و رسانه ها، نویسندگان، و بیش از همه مسئوولان بخش های حکومتی مانند: وزارت های آموزش و پرورش، علوم و فن آوری، ارشاد، صدا و سیما، سازمانهای تبلیغاتی، مراکز تولید سینمایی، پژوهشگاهها، مدیرانی که نیروی انسانی کلانی در قبضة امر و نهی آنهایند، مانند: نیروهای مسلح، وزارتخانه ها، کارگاهها، دانشگاهها و مدارس، وسایل حمل و نقل و غیراینان هریک به گونه ای می توانند و می باید در این حرکت همگانی سهیم گردند و نقش ویژه خود را بگذراند. (اجلاس یازدهم)

مأموران بخشهای گوناگون دولتی، توصیه ها و دستورهای وزرای محترم درباره نماز را بطور جدی دنبال کنند. همه سطوح و بخش ها در این تلاش مقدس سهیم شوند و سهمی از اجرای آن را نصیب خود کنند. (اجلاس هشتم)

ص:73

3- دانشگاهها ومدارس (دستگاههای متولی آموزش)

در دانشگاهها و دیگر مراکز انسانی انبوه، مسجد می تواند جایگاه امن و صفا باشد، و امام جماعت، غمگساری و راهنمایی و همدلی را در کنار اقامة نماز در آن مهبط رحمت و هدایت الهی به نمازگزاران هدیه کند. مجامع دانشجویی و دانش آموزی در آن صورت، جذابترین مرکز تجمع خود را مسجد دانشگاه و مدرسه خواهند یافت و پایگاه تقوا، پایگاه فعالیت جوانان خواهد شد. (اجلاس یازدهم)

در کلاسهای دروس دینی مدارس و دانشگاهها درس نماز جایگاه خود را بازیابد (اجلاس اول)

ص:74

4-دستگاههای مرتبط با امور جوانان

در جامعه ی جوان کشور بیش از دیگران باید به نماز اهمیت داد. جوان با نماز دلش روشن میشود، امید پیدا میکند، شادابی روحی پیدا میکند، بهجت پیدا میکند. این حالات بیشتر مال جوانهاست، بیشتر مال موسم جوانی است؛ میتواند لذت ببرد. و اگر خدا به من و شما توفیق بدهد، نمازی بخوانیم که با توجه باشد، خواهیم دید که انسان در هنگام توجه به نماز از نماز سیر نمیشود. انسان وقتی به نماز توجه پیدا کند، آن چنان لذتی پیدا میکند که در هیچ یک از لذائذ مادی این لذت وجود ندارد. این در اثر توجه است. بی توجهی به نماز، کسالت در حال نماز، از خصوصیات منافقین است - نه اینکه حالا هر کسی در حال نماز کسالت داشت، منافق است؛ نه - خدا منافقین را در قرآن معرفی میکند و میگوید اینها را از این بشناس. ( اجلاس هفدهم)

این معنا را در جوانها، ترویج کنید. جوانها اگر از حالا عادت کنند به نماز خوب، وقتی به سن ماها رسیدند، نماز خوب خواندن برایشان دیگر مشکل نیست.

در سنین ما آدمی که عادت نکرده باشد به نماز خوب، نماز خوب خواندن ممکن است، اما مشکل است. برای آنکه از جوانی عادت کرده به اینکه خوب نماز بخواند؛ یعنی نماز با توجه - نماز خوب معنایش نماز با صدای خوش و قرائت خوب نیست؛ یعنی نمازِ با توجه، با حضور قلب؛ قلبش در محضر پروردگار حاضر باشد؛ از دل و با دل حرف بزند - آن وقت این

ص:75

5- صدا و سیما

رسانه ها و بخصوص صدا و سیما با شیوه های گوناگون نماز را معرفی و یادآوری کنند. (اجلاس اول)

وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات و صدا و سیما از هنر به ویژه هنر سینما برای نشان دادن گوهر نماز و چهرة نمازگزار بهره بگیرند. (اجلاس سوم)

همه­جا و همیشه در رادیو و تلویزیون، نماز در اولویت گذاشته شود و شوق ایمان و عطش یاد خدا در دلها پدید آید. (اجلاس اول)

نمایش نماز جماعت مهجوری با جمع معدودی آنهم از فرسودگان بی نشاط، ترویج نماز جماعت نیست، همچنان که پخش صدای اذان از رسانه های صوت و تصویر کافی نیست. (اجلاس یازدهم)

هر برنامه ای مزاحم با نماز در اول وقت از سوی دستگاههای مؤثر مانند مراکز رسانه و فرهنگی و مراکز جابجایی مسافران و مراکز کسب و کار برطرف گردد. (اجلاس نهم)

7- نیروهای مسلح

در سربازخانه ها، آموزش نماز و عمل به آن از آنچه هست، جدی تر گرفته شود. (اجلاس ششم)

فصل چهارم: نمونه ای ازطرحها و اقدامات

1-ضرورت تعیین متصدی و تش کیل مجمعی برای اقامه نماز

 تشکیل مجمعی از صاحبنظران برای«اقامه نماز» یکی از شایسته ترین و ضروری ترین کارهایی است که باید در جمهوری اسلامی صورت می گرفت. زیرا بر پا داشتن نماز، نخستین ثمره و نشانه حکومت صالحان است. (اجلاس اول)

البته مقدمه­ی اول و لازم این است که ما همه­ی جوان ها و همه­ی مردم­مان را با نماز آشنا کنیم و اهمیت نماز را برای این ها شرح بدهیم. این کار متصدی لازم دارد. (اجلاس پانزدهم)

3- تهیه کتاب، جزوه و نوارهای صوتی و تصویری

کتابها و جزوهها در سطوح مختلف و از دیدگاههای گوناگون به وسیله محققان و عالمان به سلک تحریر در آید و مایه کارهای هنری و ادبی گردد. (اجلاس اول)

احکام فقهی نماز به صورت آسان و روان منتشر شود و جزوه ها و نوارهای صوتی و تصویری مناسب برای فرستادن به میان ملت های دیگر، آماده گردد. (اجلاس ششم)

6-بازگو نمودن معارف نماز در سخنرانی ها

در سخنرانی های دینی در مساجد و غیره، بارها و بارها معارف نماز نیز همچون مسائل آن بازگو شود. (اجلاس چهارم)

10- تهیه فیلمهای سینمایی از واقعیتهای زندگی مردم نمازگزار

جوان های ما هزاران صف جماعت پرشور و حال در سراسر کشور تشکیل می دهند، مردم زیادی از آنان که فیلمهای سینمایی در گزارش واقعیتهای زندگی آنان ساخته می شود، اهل نماز و نیاز و تهجّدند، حنجره های بسیاری از روی ایمان و تعبد در هنگام اذان، صدا به این سرود معنوی بلند می کنند. گروههای انبوهی در هنگام نماز از کار روزانه دست کشیده به مسجد رو می آورند اینها می تواند در ساختهای هنری، چهره زیبا و ترغیب کننده این فریضه نجات بخش را به همه نشان دهد. (اجلاس یازدهم)

ص:84

11- پیش­بینی جایگاه مناسب برای نمازدرمدارس، دانشگاهها ،کارخانه هاو...

در همه مراکز عمومی: مدارس، دانشگاهها، کارخانه ها، سربازخانه ها، فرودگاهها، ایستگاههای قطار، ادارات دولتی و امثال آن، جایگاههای مناسبی برای نماز پیش بینی شود. (اجلاس اول)

در همة بناهای عمومی و جاهایی که همواره به طبع حال، مردمی در آن گرد می­آیند مانند فرودگاهها و ایستگاههای قطار و بندرها و عظیمت گاههای خودروهای همگانی و ادارات دولتی و بوستانهای شهری و مانند اینها، نمازخانه ها یا مساجدی بنا کنند . (اجلاس سوم)

15- سهم مسجدسازی و مسجدپردازی در اعتبارات

به مدیران آموزش و پرورش و علوم یادآوری می کنم که سهم مسجدسازی و مسجدپردازی باید در اعتبارات فعالیت های فوق برنامه، در ردیف اول و بیش از سهم دیگر بخش ها این سر فصل باشد.  (اجلاس یازدهم)

18-هجرت هفتگی روحانیون به روستاها

هجرت هفتگی روحانیون مستقر در مراکز نظامی و غیره به روستاهای همسایه این مراکز از توصیه های پیشین من است که برآن تأکید می ورزم.(اجلاس یازدهم)

22- اقامه نماز اول وقت در همه گردهمایی ها

در گردهمایی­های علمی و فرهنگی و آموزشی و تبلیغی، نماز را در وقت خود همچون الهام بخش صداقت و هدایت به جای آورند. (اجلاس سوم)

فصل پنجم: سپاس و نیایش

الف - سپاس و قدردانی

 اولاً قلباً و عمیقاً تشکر میکنم از برادران و خواهران عزیزی که متصدی امر ترویج نماز هستند. در همه جا این خوب است و ارزشمند است؛ بخصوص در دانشگاه ها. ( اجلاس هفدهم)

خدا را سپاس که محیط عمومی کشور، محیط ذکر و نماز و معنویت است و خدا را سپاس که خیل عظیمی از مردم ما بویژه جوانان با نماز و نیاز پیوند روحی و عاطفی و عقلانی دارند. لیکن این همه باید گام های نهایی شمرده نشودو بیش از گذشته تلاش عالمانه و مدبرانه و نازک اندیشانه در این رویکرد به کار رود.  (اجلاس یازدهم)

شما برادران و خواهرانی که به امر نماز همت گماشته اید از این دیدگاه در تدارک بزرگترین خدمت به مردم و کشور خود هستید و بی گمان، ملت ما از معرفت به نماز و عمل به آن بهره های بزرگ در همة عرصه های زندگی خود خواهد برد. (اجلاس ششم)

ص:91

ب- نیایش

از خداوند متعال خواهانم که کشور ما و مردم ما را در این فریضة بزرگ مانند بسی کارهای مهم دیگر، الگو و نمونه برتر سازد و ادعیه زاکیه حضرت بقیه­الله الاعظم (ارواحنا فداه و عجل الله فرجه) را شامل حال ملت وکشور فرماید. (اجلاس چهارم)

ص:93